ဝိနယပိဋကေ
ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ (ပဌမော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ကရုဏာပုဏ္ဏဟဒယံ, သုဂတံ ဟိတဒါယကံ၊
နတွာ ဓမ္မဉ္စ ဝိမလံ, သံဃဉ္စ ဂုဏသမ္ပဒံ။
ဝဏ္ဏနာ နိပုဏာဟေသုံ, ဝိနယဋ္ဌကထာယ ယာ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ ကတာ နေကာ, နာနာနယသမာကုလာ။
တတ္ထ ကာစိ သုဝိတ္ထိဏ္ဏာ, ဒုက္ခောဂါဟာ စ ဂန္ထတော၊
ဝိရဒ္ဓါ အတ္ထတော စာပိ, သဒ္ဒတော စာပိ ကတ္ထစိ။
ကာစိ ကတ္ထစိ အပုဏ္ဏာ, ကာစိ သမ္မောဟကာရိနီ၊
တသ္မာ တာဟိ သမာဒါယ, သာရံ သင်္ခေပရူပတော။
လီနတ္ထဉ္စ ပကာသေန္တော, ဝိရဒ္ဓဉ္စ ဝိသောဓယံ၊
ဥပဋ္ဌိတနယဉ္စာပိ, တတ္ထ တတ္ထ ပကာသယံ။
ဝိနယေ ဝိမတိံ ဆေတုံ, ဘိက္ခူနံ လဟုဝုတ္တိနံ၊
သင်္ခေပေန လိခိဿာမိ, တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
ဝိနယသံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယံ နမဿိတုကာမော တဿ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ယော ကပ္ပကောဋီဟိပီတိအာဒိမာဟ။ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ, ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂။) [သျ]သာဓေတိ။ ဧတ္ထ စ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဓာ ပပဉ္စေန္တိ အာစရိယာ, မယံ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပယောဇနံ ဒဿယိဿာမ။ တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တဿာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယော’’တိ။ ရတနတ္တယပဏာမကရဏေန ဟိ ရာဂါဒိဒေါသဝိဂမတော ပညာဒိဂုဏပါဋဝတော အာယုအာဒိဝဍ္ဎနတော ပုညာတိသယဘာဝါဒိတော စ ဟောတေဝ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ။
တတ္ထ ပဌမံ တာဝ ဘဂဝတော ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပိ…ပေ… တဿာ’’တိ အာဟ။ ဣမိဿာ ပန ဝိနယဒေသနာယ ကရုဏာပ္ပဓာနဉာဏသမုဋ္ဌိတတာယ ကရုဏာပ္ပဓာနမေဝ ထောမနံ အာရဒ္ဓံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယဿ ပကတိ, ယဒိဒံ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အပရိမေယျပ္ပဘာဝါ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ နယတော သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တံမူလကတ္တာ သေသဗုဒ္ဓဂုဏာနံ။ တတ္ထ ယောတိ ဣမဿ အနိယမဝစနဿ နာထောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလန္တိ ကပ္ပကောဋိဂဏနာဝသေနပိ ‘‘ဧတ္တကာ ကပ္ပကောဋိယော’’တိ ပမေတုံ အသက္ကုဏေယျံ ကာလံ။ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ ဝဿဂဏနာယာတိ ဒဿေတိ။ အပ္ပမေယျံ ကာလန္တိ စ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ, တေန ကပ္ပကောဋိဂဏနာဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုမသက္ကုဏေယျမပိ, အသင်္ချေယျဝသေန ပန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတော သလက္ခံ စတုရသင်္ချေယျကပ္ပကာလံ အစ္စန္တမေဝ နိရန္တရံ ပဉ္စမဟာပအစ္စာဂါဒိအတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ခေဒံ ကာယိကံ ပရိဿမံ ပတ္တောတိ ဒဿေတိ။
လောကဟိတာယာတိ သတ္တလောကဿ ဟိတာယ။ နာထတီတိ နာထော, ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နာထတိ ဝေနေယျဂတေ ကိလေသေ ဥပတာပေတိ, နာထတိ ဝါ ယာစတိ ဝေနေယျေ အတ္တနော ဟိတကရဏေ ယာစိတွာပိ နိယောဇေတီတိ နာထော, လောကပဋိသရဏော လောကသာမီ လောကနာယကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ယော ကရုဏာယ ကမ္ပိတဟဒယတ္တာ လောကဟိတတ္ထံ အတိဒုက္ကရကိရိယာယ အနေကပ္ပကာရံ တာဒိသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတွာ အာဂတော, တဿ မဟာကာရုဏိကဿာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတေသု ဝါ ကိရိယတိ ပသာရိယတီတိ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခေ သတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃။) [သျ]ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓေတိ, ဝိနာသေတိ ဝါ ပရဿ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ, တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗာဓေတိ။ ကရုဏာယ နိယုတ္တော ကာရုဏိကော, မဟန္တော ကာရုဏိကော မဟာကာရုဏိကော, တဿ နမော အတ္ထူတိ ပါဌသေသော။
ဧဝံ ကရုဏာမုခေန သင်္ခေပတော သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ အသမ္ဗုဓန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ယံ အသမ္ဗုဓံ ဇီဝလောကော ဘဝါ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ, တဿ ဓမ္မဝရဿ နမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အသမ္ဗုဓန္တိ အသမ္ဗုဇ္ဈန္တော, ယထာသဘာဝံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတုအတ္ထော ဟေတ္ထ အန္တပစ္စယော။ ယန္တိ အနိယမတော သပရိယတ္တိကော နဝလောကုတ္တရဓမ္မော ကမ္မဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတန္တိ တဿေဝ ဝိသေသနံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန, ပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကဗုဒ္ဓေဟိပိ ဝါ ဂေါစရာသေဝနဘာဝနာသေဝနာဟိ ယထာရဟံ နိသေဝိတံ, အဇဟိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပရိယတ္တိဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဂေါစရာသေဝနဝသေနေဝ နိသေဝိတာနိ, မဂ္ဂေါ ပန ဘာဝနာသေဝနဝသေနာပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာဒိဝသေန ဂေါစရာသေဝနဝသေနာပိ နိသေဝိတော။ ဘဝါဘဝန္တိ ဘဝတော ဘဝံ။ အထ ဝါ ဟီနပဏီတာဒိဝသေန ခုဒ္ဒကံ မဟန္တဉ္စ ဘဝန္တိ အတ္ထော။ ဝုဍ္ဎတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဒိဿတိ အသေက္ခာ ဓမ္မာတိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁) ဝိယ။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ ဝုဍ္ဎိ, အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ဝါ သဿတဒိဋ္ဌိ, အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဘဝေါ စ အဘဝေါ စ ဘဝါဘဝေါ, တံ ဘဝါဘဝံ။ ဂစ္ဆတီတိ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော။ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနောတိ ဓမ္မဝိသေသနံ။ တတ္ထ န ဝိဒတိ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝံ န ဝိဇာနာတီတိ အဝိဇ္ဇာ, အညာဏံ။ သာ အာဒိ ယေသံ တဏှာဒီနံ, တေယေဝ ကိလိဿန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာတိ ကိလေသာ, တေယေဝ စ သတ္တာနံ ဝိဗာဓနဋ္ဌေန ဇာလသဒိသာတိ ဇာလံ, တံ ဝိဒ္ဓံသေတိ သဗ္ဗသော ဝိနာသေတိ သီလေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ, တဿ။
နနု စေတ္ထ သပရိယတ္တိကော နဝလောကုတ္တရဓမ္မော အဓိပ္ပေတော, တတ္ထ စ မဂ္ဂေါယေဝ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ, နေတရေတိ စေ? ဝုစ္စတေ – မဂ္ဂဿာပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၄။) [သျ]နိဗ္ဗာနမာဂမ္မ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနတော နိဗ္ဗာနမ္ပိ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ နာမ, မဂ္ဂဿ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနကိစ္စံ ဖလေန နိဋ္ဌိတန္တိ ဖလမ္ပိ ‘‘ကိလေသဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဿ ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ ‘‘ကိလေသဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝတ္တုံ အရဟတီတိ န ကောစိ ဒေါသော။ ဓမ္မဝရဿ တဿာတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမိတဿ နိယာမကဝစနံ။ တတ္ထ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စတူသု အပါယေသု သံသာရဒုက္ခေ စ အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဓမ္မော ဧဝ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန ဝရော ပဝရော အနုတ္တရောတိ ဓမ္မဝရော, တဿ ဓမ္မဝရဿ နမော အတ္ထူတိ အတ္ထော။
ဧဝံ သင်္ခေပနယေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတွာ ဣဒါနိ အရိယသံဃံ ထောမေတုံ ဂုဏေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂုဏေဟိ ယော ယုတ္တော, တမရိယသံဃံ နမာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သီလာဒယော ဂုဏာ စေတ္ထ လောကိယလောကုတ္တရာ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘ဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေန ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, အာဒိသဒ္ဒပရိယာယေန ပဘုတိသဒ္ဒေန ဝါ ဝိမုတ္တိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တီတိ ဖလံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ဂုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကုသလတ္ထိကာနံ ဇနာနံ ပုညာတိသယဝုဍ္ဎိယာ ခေတ္တသဒိသတ္တာ ခေတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာန’’န္တိ။ ခိတ္တံ ဗီဇံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန တာယတီတိ ဟိ ခေတ္တံ။ အရိယသံဃန္တိ ဧတ္ထ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော, သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော, ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ, အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလာ, အရိယာနံ သံဃော သမူဟောတိ အရိယသံဃော, တံ အရိယသံဃံ။
ဣဒါနိ ရတနတ္တယပဏာမဇနိတံ ကုသလာဘိသန္ဒံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ နိယောဇေတွာ အတ္တနာ သံဝဏ္ဏိယမာနဿ ဝိနယဿ သကလသာသနမူလဘာဝဒဿနမုခေန သံဝဏ္ဏနာကရဏဿာပိ သာသနမူလတံ ဒဿေတုံ ဣစ္စေဝမိစ္စာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညောဃံ, ပုညပ္ပဝါဟံ ပုညရာသိန္တိ အတ္ထော။ တဿာနုဘာဝေနာတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ပုညပ္ပဝါဟဿ အာနုဘာဝေန ဗလေန ဟတန္တရာယော ဝိနယံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အဋ္ဌိတဿ သုသဏ္ဌိတဿ ဘဂဝတော သာသနံ ယသ္မိံ ဌိတေ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မိန္တိ ယသ္မိံ ဝိနယပိဋကေ။ ဌိတေတိ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ ဟုတွာ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဌိတေ။
(ဝိမတိ၊၁၊၅။) [သျ]သာသနန္တိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနံ။ အဋ္ဌိတဿာတိ ကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂသင်္ခါတေ အန္တဒွယေ အဋ္ဌိတဿ, ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတဿပိ ဘဂဝတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သုသဏ္ဌိတဿာတိ အန္တဒွယဝိရဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ သုဋ္ဌု ဌိတဿ။ အမိဿန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿံ ကတွာ အနာကုလံ ကတွာ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဿာယ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏိတံ အဋ္ဌကထံ နိဿာယ, န အတ္တနော ဗလေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
အထ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ဝိဇ္ဇမာနာသု ပုန ဝိနယသံဝဏ္ဏနာ ကိံပယောဇနာတိ? အာဟ ကာမဉ္စာတိအာဒိ။ တတ္ထ ကာမန္တိ ဧကန္တေန, ယထိစ္ဆကံ ဝါ, သဗ္ဗသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တဿ သံဝဏ္ဏိတောယံ ဝိနယောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီတိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော ပုဗ္ဗာစရိယာ ဧဝ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥတ္တမဋ္ဌေန စ အာသဘာ, တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယဝရေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသာ ပန တေ ပုဗ္ဗာစရိယာတိ? အာဟ ဉာဏမ္ဗူတိအာဒိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတေန အမ္ဗုနာ သလိလေန နိဒ္ဓေါတာနိ နိဿေသတော အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန ဓောတာနိ ဝိသောဓိတာနိ ရာဂါဒီနိ တီဏိ မလာနိ ကာမာသဝါဒယော စ စတ္တာရော အာသဝါ ယေဟိ တေ ဉာဏမ္ဗုနိဒ္ဓေါတမလာသဝါ, တေဟိ ခီဏာသဝေဟီတိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝဘာဝေပိ န ဧတေ သုက္ခဝိပဿကာတိ အာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာပဋိသမ္ဘိဒေဟီ’’တိ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝါ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေသုပိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနံ ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတတာယ တေသံ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနေ သာမတ္ထိယံ သာတိသယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီ’’တိ။
ကိလေသဇာတံ, ပရိက္ခာရဗာဟုလ္လံ ဝါ သလ္လိခတိ တနုံ ကရောတီတိ သလ္လေခေါ, အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမူဟော, ဣဓ ပန ခီဏာသဝါဓိကာရတ္တာ ပရိက္ခာရဗာဟုလ္လဿ သလ္လိခနဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သလ္လေခေန နိဗ္ဗတ္တံ သလ္လေခိယံ, တသ္မိံ သလ္လေခိယေ, ဓုတင်္ဂပရိဟရဏာဒိသလ္လေခပအပတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နောသုလဘူပမေဟီတိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယာ ‘‘အသုကသဒိသာ’’တိ နတ္ထိ သုလဘာ ဥပမာ ဧတေသန္တိ နောသုလဘူပမာ, တေဟိ။ မဟာဝိဟာရဿာတိ ဣမိနာ နိကာယန္တရံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဝိဟာရသီသေန ဟေတ္ထ တတ္ထ နိဝါသီနဉ္စေဝ တေဟိ သမလဒ္ဓိကာနဉ္စ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာ တေသံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဒိဋ္ဌိသီလဝိသုဒ္ဓိယာ ပဘဝတ္တေန
(ဝိမတိ၊၁၊၆။) [သျ]သညာဏဘူတတ္တာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော ‘‘မဟာဝိဟာရဿ ဓဇူပမာ’’တိ ဝုတ္တာ, တေဟိ အယံ ဝိနယော သံဝဏ္ဏိတော သမ္မာ အနူနံ ကတွာ ဝဏ္ဏိတော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘စိတ္တေဟိ နယေဟီ’’တိ။ ဝိစိတ္တေဟိ နယေဟိ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယေဟိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဝရံ အနုဂတေဟိ, ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယာနုဂတေဟိ နယေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အနူနဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနဝိသေသံ အဇ္ဈေသကဉ္စ ဒဿေတုံ သံဝဏ္ဏနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခတတ္တာတိ ရစိတတ္တာ။ န ကဉ္စိ အတ္ထံ အဘိသမ္ဘုဏာတီတိ န ကဉ္စိ အတ္ထံ သာဓေတိ။
သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စာတိအာဒိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ တဉ္စ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ သံဝဏ္ဏနံ သမာရဘန္တော သကလာယပိ မဟာအဋ္ဌကထာယ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗတော မဟာအဋ္ဌကထံ တဿာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာယ သံဝဏ္ဏနာယ သရီရံ ကတွာ မဟာပစ္စရိယံ ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော, တထေဝ ကုရုန္ဒီနာမာဒီသု ဝိဿုတာသု အဋ္ဌကထာသု ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော, တတောပိ ဝိနိစ္ဆယတော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော အန္တောဂဓတ္ထေရဝါဒံ ကတွာ သံဝဏ္ဏနံ သမ္မာ သမာရဘိဿန္တိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အဋ္ဌကထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ။ မဟာပစ္စရိယန္တိ မဟာပစ္စရီနာမိကံ။ ဧတ္ထ စ ပစ္စရီတိ ဥဠုမ္ပံ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ‘‘ကုရုန္ဒီဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ကတတ္တာ ‘ကုရုန္ဒီ’တိ နာမံ ဇာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန အန္ဓကဋ္ဌကထံ သင်္ခေပဋ္ဌကထဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။
ယုတ္တမတ္ထန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာနယေန, စတုဗ္ဗိဓဝိနယယုတ္တိယာ ဝါ ယုတ္တမတ္ထံ။ ‘‘အဋ္ဌကထံယေဝ ဂဟေတွာ သံဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္ထေရဝါဒါနံ ဗာဟိရဘာဝေါ သိယာတိ တေပိ အန္တောကတ္တုကာမော ‘‘အန္တောဂဓထေရဝါဒ’’န္တိ အာဟ, ထေရဝါဒေပိ အန္တောကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တံ မေတိ ဂါထာယ သောတူဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မပ္ပဒီပဿာတိ ဓမ္မော ဧဝ မောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနတော ပဒီပသဒိသတ္တာ ပဒီပေါ အဿာတိ ဓမ္မပ္ပဒီပေါ, ဘဂဝါ, တဿ။ ပတိမာနယန္တာတိ ပူဇေန္တာ မနသာ ဂရုံ ကရောန္တာ နိသာမေန္တု သုဏန္တု။
(ဝိမတိ၊၁၊၇။) [သျ]ဗုဒ္ဓေနာတိအာဒိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနသုဒ္ဓိဒဿနမုခေန ပမာဏဘာဝံ ဒဿေတွာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယထေဝ ဗုဒ္ဓေန ယော ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော, သော တဿ ဗုဒ္ဓဿ ယေဟိ ပုတ္တေဟိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ တထေဝ ဉာတော, တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိမစ္စဇန္တာ သီဟဠဋ္ဌကထာစရိယာ ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသူတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ သုတ္တာဘိဓမ္မေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိနယောတိ သကလံ ဝိနယပိဋကံ။ ဝုတ္တောတိ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတာ အဗျာကတံ နာမ တန္တိပဒံ အတ္ထိ, တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာ။ တထေဝ ဉာတောတိ ယထေဝ ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တော, တထေဝ ဧကပဒမ္ပိ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနာသေတွာ အဓိပ္ပါယဉ္စ အဝိကောပေတွာ ဉာတော ဝိဒိတောတိ အတ္ထော။ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာတိ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိသင်္ခါတံ ထေရပရမ္ပရာယ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာဘတံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပါဠိဝဏ္ဏနာဝသေန စေဝ ပါဠိမုတ္တကဝသေန စ ပဝတ္တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယံ အပရိစ္စဇန္တာ။ အဋ္ဌကထာ အကံသူတိ မဟာအဋ္ဌကထာမဟာပစ္စရိအာဒိကာ သီဟဠဋ္ဌကထာယော အကံသု။ ‘‘အဋ္ဌကထာမကံသူ’’တိပိ ပါဌော, တတ္ထာပိ သောယေဝတ္ထော။
တသ္မာတိ ယသ္မာ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ အဓိပ္ပါယံ အဝိကောပေတွာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု, တသ္မာ။ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဏန္တိ ယောဇနာ။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ ဟေတုအတ္ထဿ တသ္မာတိ ဣမိနာယေဝ ပကာသိတတ္တာ, အဝဓာရဏတ္ထော ဝါ, ပမာဏမေဝါတိ။ ယဒိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဏံ, ဧဝံ သတိ တတ္ထ ပမာဒလေခါပိ ပမာဏံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝဇ္ဇယိတွာန ပမာဒလေခ’’န္တိ, အပရာပရံ လိခန္တေဟိ ပမာဒေန သတိံ အပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အညတ္ထ လိခိတဗ္ဗံ အညတ္ထ လိခနာဒိဝသေန ပဝတ္တိတာ ပမာဒလေခါ နာမ, သာ စ သမန္တပါသာဒိကာယံ တတ္ထ တတ္ထ သယမေဝ အာဝိဘဝိဿတိ။ ပုန ယသ္မာတိ ပဒဿ သမ္ဗန္ဓဒဿနဝသေန အယံ အတ္ထယောဇနာ – ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ ပဏ္ဍိတာနံ ပမာဏမေဝ, ယသ္မာ စ အယံ ဝဏ္ဏနာပိ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌတာယ အတ္ထတော အဘိန္နာ, တတော ဧဝ ပမာဏဘူတာဝ ဟေဿတိ, တသ္မာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။
တတောတိ တာဟိ အဋ္ဌကထာဟိ။ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာတိ သီဟဠဘာသံယေဝ အပနေတွာ။ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာတိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု
(ဝိမတိ၊၁၊၈။) [သျ]ယထာဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ပဒတ္ထဝိနိစ္ဆယာဒိကံ အတိဝိတ္ထိဏ္ဏေန ဝစနက္ကမေန စေဝ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထနယံ အပ္ပမတ္တကဝိသေသေန ပုနပ္ပုနံ ကထနေန စ တတ္ထ တတ္ထ ပပဉ္စိတံ တာဒိသံ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂံ ပဟာယ သလ္လဟုကေန အတ္ထဝိညာပကေန ပဒက္ကမေန စေဝ ဝုတ္တနယသဒိသံ ဝတ္တဗ္ဗံ အတိဒိသိတွာ စ သင်္ခေပနယေနေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ဝိနယဋီကာယံ ‘‘ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ဥပရိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ အာနေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပပဉ္စိတံ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန…ပေ… ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိယ တာဒိသံ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂံ သင်္ခိပိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ တန္တိက္ကမံ ကဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာတိ ဧတ္ထေဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ အညတ္ထ ပါဠိယာ ဝတ္တဗ္ဗံ အညတ္ထ ကထနဉှိ တန္တိက္ကမံ ဝေါက္ကမိတွာ ကထနံ နာမ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တထေဝ ဝဏ္ဏိတုံ ယုတ္တရူပံ ဟုတွာ အနုက္ကမေန အာဂတံ ပါဠိံ ပရိစ္စဇိတွာ သံဝဏ္ဏနတော သီဟဠဋ္ဌကထာသု အယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏိတံ ယထာဌာနေယေဝ ဝဏ္ဏနတော စ ဝုတ္တံ ‘တန္တိက္ကမံ ကဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာ’’’တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကထံ ပန ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဿ သင်္ခိပနေ ဝိနိစ္ဆယော န ဟီယတီတိ? အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယံ သဗ္ဗမသေသယိတွာ’’တိ။ သင်္ခိပန္တောပိ ပုနပ္ပုနံ ဝစနာဒိမေဝ သင်္ခိပန္တော, ဝိနိစ္ဆယံ ပန အဋ္ဌကထာသု သဗ္ဗာသုပိ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ အသေသယိတွာ, ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အပရိဟာပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တန္တိက္ကမံ ကဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာတိ ကဉ္စိ ပါဠိက္ကမံ အနတိက္ကမိတွာ, အနုက္ကမေနေဝ ပါဠိံ ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ အတ္ထော။
သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထန္တိ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍာဒီသု အာဂတာနံ ဈာနကထာဒီနံ သုတ္တန္တဝစနာနံ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ‘‘သုတ္တန္တိကာနံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ အဝဏ္ဏိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ အတ္ထံ တံတံသုတ္တာနုရူပံ သဗ္ဗသော ပရိဒီပယိဿာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဟေဿတီတိ ဘဝိဿတိ, ကရီယိဿတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဌမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိကံ စတုဗ္ဗိဓံ ကိစ္စံ နိပ္ဖါဒေတွာ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ ပရိဒီပယန္တီ အယံ ဝဏ္ဏနာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝဏ္ဏနာဝသေန သမာနကတ္တုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္ဆိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပန ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိကံ ကတွာ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ ပရိဒီပယန္တီ အယံ ဝဏ္ဏနာ အမှေဟိ ကရီယိဿတီ’’တိ ဧဝံ အာစရိယဝသေန သမာနကတ္တုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၉။) [သျ]ဗာဟိရနိဒါနကထာ
ဣဒါနိ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယာဒီသု ဗဟူသု ဝိနယေသု အတ္တနာ ‘‘တံ ဝဏ္ဏယိဿံ ဝိနယ’’န္တိ ဧဝံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ပဋိညာတံ ဝိနယံ ဒဿေန္တော အာဟ တတ္ထာတိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တာသု ဂါထာသု။ တာဝ-သဒ္ဒေါ ပဌမန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေန ပဌမံ ဝိနယံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္ဆာ တဿ ဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမာတိ ဒီပေတိ။ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗောတိ နိယမေတဗ္ဗော။ တေနေတံ ဝုစ္စတီတိ ယသ္မာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော, တေန ဟေတုနာ ဧတံ ဝိနယော နာမာတိအာဒိကံ နိယာမကဝစနံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ဝိနယဿ။ မာတိကာတိ ဥဒ္ဒေသော။ သော ဟိ နိဒ္ဒေသပဒါနံ ဇနနီဌာနေ ဌိတတ္တာ မာတာ ဝိယာတိ ‘‘မာတိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗမတ္ထံ မာတိကံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ဝုတ္တံ ယေနာတိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတံ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိအာဒိနိဒါနဝစနပဋိမဏ္ဍိတံ ဝိနယပိဋကံ ယေန ပုဂ္ဂလေန ဝုတ္တံ, ယသ္မိံ ကာလေ ဝုတ္တံ, ယသ္မာ ကာရဏာ ဝုတ္တံ, ယေန ဓာရိတံ, ယေန စ အာဘတံ, ယေသု ပတိဋ္ဌိတံ, ဧတံ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ ဝတွာ တတော တေန သမယေနာတိအာဒိပါဌဿ အတ္ထံ အနေကပ္ပကာရတော ဒဿေန္တော ဝိနယဿ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမီတိ။
ဧတ္ထ စ ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာတိ ဣဒံ ဝစနံ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိအာဒိနိဒါနဝစနမတ္တံ အပေက္ခိတွာ ဝတ္တုကာမောပိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ, ဣဒမဝေါစာတိ နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏ’’န္တိ ဝစနတော နိဒါနနိဂမနာနိပိ သတ္ထုဒေသနာယ အနုဝိဓာနတ္တာ တဒန္တောဂဓာနေဝါတိ နိဒါနဿာပိ ဝိနယပါဠိယံယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာတိ ဣဒမ္ပိ ဝိနယပိဋကသမ္ဗန္ဓံယေဝ ကတွာ မာတိကံ ဌပေတိ။ မာတိကာယ ဟိ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ ဝိနယပိဋကံယေဝ သာမညတော သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတိ။
ဣဒါနိ ပန တံ ဝိသုံ နီဟရိတွာ ဒဿေန္တော တတ္ထ ဝုတ္တံ ယေနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု မာတိကာပဒေသု။ ဣဒန္တိ တေန သမယေနာတိအာဒိနိဒါနဝစနံ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ယသ္မာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အတ္တနာ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဝုတ္တဝစနံ န ဟောတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀။) [သျ]အထ ဝါ အတ္တနော ပစ္စက္ခကာလေ ဓရမာနကာလေ ဝုတ္တဝစနံ န ဟောတိ။ တဒုဘယေနာပိ ဘဂဝတော ဝုတ္တဝစနံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, ဥပညာသတ္ထော ဝါ, ဥပညာသောတိ စ ဝါကျာရမ္ဘော ဝုစ္စတိ။ ဧသာ ဟိ ဂန္ထကာရာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ကိဉ္စိ ဝတွာ ပုန အပရံ ဝတ္တုမာရဘန္တာနံ စ-သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သဘာဂတ္ထဝသေန သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ, မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ။ ဒုတိယာဒိံ ဥပါဒါယ စေသာ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ, တတ္ထ ကောသလ္လတ္ထံ။
ဝေနေယျာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာဝ ကိရိယာ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ အာဒိံ ကတွာ’’တိ။ တတ္ထ သတိပဋ္ဌာနာဒိဓမ္မော ဧဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ, စက္ကန္တိ ဝါ အာဏာ, တံ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေတိ နိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ဘဂဝတိ လောကနာထေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုသိနာရာယန္တိ သမီပတ္ထေ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ တဿ နဂရဿ ဥပဝတ္တနဘူတံ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနုယျာနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ နဂရံ ပဝိသန္တာ ဥယျာနတော ဥပေစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဥယျာနဿ စ နဂရဿ စ မဇ္ဈေ သာလဝနံ ဝုစ္စတိ။ ကုသိနာရာယ ဟိ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယ တံ ဥယျာနံ ဟောတိ, တတော ဥယျာနတော သာလဝနရာဇိဝိရာဇိတော မဂ္ဂေါ ပါစီနာဘိမုခေါ ဂန္တွာ နဂရဿ ဒက္ခိဏဒွါရာဘိမုခေါ ဥတ္တရေန နိဝတ္တော, တေန မဂ္ဂေန မနုဿာ နဂရံ ပဝိသန္တိ, တသ္မာ တံ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ကိရ ဥပဝတ္တနေ အညမညသံသဋ္ဌဝိဋပါနံ သမ္ပန္နဆာယာနံ သာလပန္တီနမန္တရေ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စော ပညတ္တော, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယမကသာလာနမန္တရေ’’တိ။ ဥပါဒီယတိ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပါဒိ, ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တဒေဝ ကမ္မကိလေသေဟိ သမ္မာ အပ္ပဟီနတာယ သေသော, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဥပါဒိသေသောတိ အနုပါဒိသေသာ, နိဗ္ဗာနဓာတု, တာယ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁။) [သျ]ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ ပရိနိဗ္ဗာနေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ, ပရိနိဗ္ဗာနဟေတု တသ္မိံ ဌာနေ သန္နိပတိတာနန္တိ အတ္ထော။ သံဃဿ ထေရော ဇေဋ္ဌော သံဃတ္ထေရော။ ဧတ္ထ စ သံဃသဒ္ဒဿ ဘိက္ခုသတသဟဿသဒ္ဒသာပေက္ခတ္တေပိ ဂမကတ္တာ ထေရသဒ္ဒေန သမာသော ယထာ ဒေဝဒတ္တဿ ဂရုကုလန္တိ။ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
တထာ ဥဿာဟံ ဇနနဿ ကာရဏမာဟ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေတိအာဒိ။ သတ္တ အဟာနိ သမာဟဋာနိ သတ္တာဟံ, သတ္တာဟံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော, သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ဝုတ္တဝစနမနုဿရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အလံ, အာဝုသောတိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တဝစနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ တေန မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ, တတော မဟာသမဏတော သုဋ္ဌု မုတ္တာ မယန္တိ အတ္ထော, ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမ တဒါတိ အဓိပ္ပါယော, ဟောမာတိ ဝါ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ, အဟုမှာတိ အတ္ထော။ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ, ဟေတု။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ, ဧတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတေဝ, နော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ? အာဟ ယံ ပါပဘိက္ခူတိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ, ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ, ယေန ကာရဏေန အန္တရဓာပေယျုံ, တဒေတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အတီတော အတိက္ကန္တော သတ္ထာ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ အတီတသတ္ထုကံ, ပါဝစနံ။ ပဓာနံ ဝစနံ ပါဝစနံ, ဓမ္မဝိနယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပက္ခံ လဘိတွာတိ အလဇ္ဇီပက္ခံ လဘိတွာ။ န စိရဿေဝါတိ န စိရေနေဝ။ ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတီတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု တိဋ္ဌတိ။
ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာတိ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒေသိတော ပညတ္တောတိ သုတ္တာဘိဓမ္မပိဋကသင်္ဂဟိတဿ ဓမ္မဿ စေဝ ဝိနယပိဋကသင်္ဂဟိတဿ ဝိနယဿ စ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ အသင်္ကရတော ဌပနံ ပညာပနံ။ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာတိ သော ဓမ္မဝိနယော တုမှာကံ မမစ္စယေန သတ္ထာ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ။ သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓံ သာသနံ, နိပ္ပရိယာယတော ပန သတ္တတ္တိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနက္ခမံ, တဒေဝ စိရဋ္ဌိတိကံ အဿ ဘဝေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂။) [သျ]ဣဒါနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အတ္တနော ကတံ အနုဂ္ဂဟဝိသေသံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ယဉ္စာဟံ ဘဂဝတာတိအာဒိ။ တတ္ထ ယဉ္စာဟန္တိ ဧတဿ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ, ယေန ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ, တေန အနုဂ္ဂဟိတောတိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဟဏံ ပရာမသတိ။ ဓာရေဿသီတိအာဒိကံ ဘဂဝတာ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ စီဝရပရိဝတ္တနံ ကာတုကာမေန ဝုတ္တဝစနံ။ ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပါတိ ‘‘ကဿပ, တွံ ဣမာနိ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနိ ပံသုကူလာနိ ပါရုပိတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ ဝဒတိ, တဉ္စ ခေါ န ကာယဗလံ သန္ဓာယ, ပဋိပတ္တိပူရဏံ ပန သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ သာဏာနိ ပံသုကူလာနီတိ မတကဠေဝရံ ပလိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတာနိ တုမ္ဗမတ္တေ ကိမယော ပပ္ဖေါဋေတွာ ဂဟိတာနိ သာဏဝါကမယာနိ ပံသုကူလစီဝရာနိ။ ရထိကာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန တေသု ကူလမိဝါတိ ပံသုကူလံ။ အထ ဝါ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ပံသုကူလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ, ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ တံ စီဝရံ အနေကာဝယဝတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ အတ္တနာ သမာနပရိဘောဂေန, သာဓာရဏပရိဘောဂေန စ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣဒါနိ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနတ္ထာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ကဿပသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂) အာဂတံ ပါဠိံ ပေယျာလမုခေန အာဒိဂ္ဂဟဏေန စ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ အဟံ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိ။ တတ္ထ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမီတိ ယာဝဒေဝ အာကင်္ခါမိ, ယတ္တကံ ကာလံ ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော, ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိပိ ပါဌော။ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေတိ ဧတ္ထ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရော နာမ အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဘာဝတော ဧဝံသညိတာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သဟ အဋ္ဌ ရူပါရူပသမာပတ္တိယော။ ဆဠဘိညာ နာမ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စာဘိညာယော။ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာတိ ‘‘အဟံ ယတ္တကံ ကာလံ ယတ္တကေ သမာပတ္တိဝိဟာရေ အဘိညာယော စ ဝဠဉ္ဇေမိ, တထာ ကဿပေါပီ’’တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမံ ကတွာ ဌပနေန, ဣဒဉ္စ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မသာမညေန ထေရဿ ပသံသာမတ္တေန ဝုတ္တံ,
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃။) [သျ]န ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗထာ သမတာယ။ ဘဂဝတော ဟိ ဂုဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ သာဝကာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေန္တိ, တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ အညတြ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ တဿာတိ တဿ အနုဂ္ဂဟဿ, တဿ မေတိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပေါတ္ထကေသု ဟိ ကေသုစိ ‘‘တဿ မေ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ အာဏဏျံ အဏဏဘာဝေါ။ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေနာတိ ဧတ္ထ စီဝရဿ နိဒဿနဝသေန ကဝစဿေဝ ဂဟဏံ ကတံ, သမာပတ္တိယာ နိဒဿနဝသေန ဣဿရိယံ ဂဟိတံ။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ယထာဟာတိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဧကံ သမယန္တိ ဧကသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ ပါဝါယာတိ ပါဝါနဂရတော။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ဒီဃမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော။ ဒီဃပရိယာယော ဟေတ္ထ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ။ သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ပဉ္စသတိကက္ခန္ဓကေ အာဂတံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဣဓ အာနေတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
တတော ပရန္တိ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍတော ပရံ။ သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ‘‘ယံ န ဣစ္ဆိဿာမ, န တံ ကရိဿာမာ’’တိ ဧတံ ပရိယန္တံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍပါဠိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝသေသံ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တံ ပါဠိမေဝ ဒဿေန္တော ဟန္ဒ မယံ အာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဓမ္မော နာမ ဒသကုသလကမ္မပထပဋိပက္ခဘူတော အဓမ္မော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင်္ဂဟဏတ္ထံ ဥဿာဟဇနနပ္ပသင်္ဂတ္တာ ပန ဓမ္မဝိနယာနံ အသင်္ဂါယနဟေတုဒေါသဂဏော သမ္ဘဝတိ, သော ဧဝ ဧတ္ထ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ တပ္ပဋိပက္ခော ဓမ္မော စ ပဋိဗာဟီယတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပိ စ ‘‘အဓမ္မဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ ဓမ္မဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုစ္စမာနတ္တာ ယေန အဓမ္မေန တေ သုဘဒ္ဒဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော အဓမ္မဝါဒိနော, ယေန စ ဓမ္မေန ဣတရေ ဓမ္မဝါဒိနောဝ ဟောန္တိ။ တေယေဝ ဣဓ ‘‘အဓမ္မော’’ ‘‘ဓမ္မော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တသ္မာ သီလဝိပတ္တိအာဒိဟေတုကော ပါပိစ္ဆတာဒိဒေါသဂဏော အဓမ္မော, တပ္ပဋိပက္ခော သီလသမ္ပဒါဒိဟေတုကော အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမူဟော ဓမ္မောတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုရေ ဒိပ္ပတီတိ အပိ နာမ ဒိပ္ပတိ။ အထ ဝါ ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, တတော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄။) [သျ]ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ ဒိပ္ပတီတိ ဒိပ္ပိဿတိ။ ပုရေသဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ, ယထာ ပုရာ ဝဿတိ ဒေဝေါတိ။ အဝိနယောတိ ပဟာနဝိနယာဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတော အဝိနယော။
တေန ဟီတိ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော။ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေတိ သကလံ သုတ္တဂေယျာဒိနဝင်္ဂံ ဧတ္ထ, ဧတဿ ဝါ အတ္ထီတိ သကလနဝင်္ဂံ, သတ္ထုသာသနံ။ အတ္ထကာမေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိပုရိသတ္ထပရိယတ္တိဘာဝတော စ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဝုစ္စန္တိ, တံ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနသင်္ခါတံ ပရိယတ္တိံ ဓာရေန္တီတိ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပအယတ္တိဓရာ, တာဒိသေတိ အတ္ထော။ သမထဘာဝနာသိနေဟာဘာဝေန သုက္ခာ လူခါ အသိနိဒ္ဓါ ဝိပဿနာ ဧတေသန္တိ သုက္ခဝိပဿကာ။ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေတိ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမာဟာရော တိပိဋကံ, တဒေဝ နဝင်္ဂါဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နံ သဗ္ဗံ ပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရာ။
ကိဿ ပနာတိ ကသ္မာ ပန။ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ တမေဝါဟ ‘‘သကရဏီယော’’တိ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စဿ အပရိယောသိတတ္တာ သကိစ္စောတိ အတ္ထော။ အဿာတိ အနေန။ ဗဟုကာရတ္တာတိ ဗဟုပကာရတ္တာ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထောတိ အတိဝိယ ဝိဿာသိကော။ နန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဩဝဒတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ကဒါစိ အသညတာယ နဝကာယ သဒ္ဓိဝိဟာရိကပရိသာယ ဇနပဒစာရိကာစရဏံ, တေသဉ္စ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဗ္ဗဇ္ဇနဉ္စ ပဋိစ္စ မဟာကဿပတ္ထေရော တံ နိဂ္ဂဏှန္တော ဧဝမာဟ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏော, အယံ ကုမာရော အတ္တနော ပမာဏံ န ပဋိဇာနာတီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟ။ တတြာတိ ဧဝံ သတိ။
ကိဉ္စာပိ သေက္ခောတိ ဣဒံ န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသဗ္ဘာဝေန ဝုတ္တံ, အသေက္ခာနညေဝ ပန ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော, တထာပိ ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူ’’တိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပန ကိဉ္စာပိ သေက္ခော, တထာပိ အဘဗ္ဗော အဂတိံ ဂန္တုန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘဗ္ဗောတိအာဒိ ပနဿ သဘာဝကထနံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅။) [သျ]တတ္ထ ဆန္ဒာတိ ဆန္ဒေန သိနေဟေန။ အဂတိံ ဂန္တုန္တိ အကတ္တဗ္ဗံ ကာတုံ။ ပရိယတ္တောတိ အဓီတော ဥဂ္ဂဟိတော။
ရာဇဂဟံ ခေါ မဟာဂေါစရန္တိ ဧတ္ထ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ဂုန္နံ ဂေါစရဋ္ဌာနံ။ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော, ဘိက္ခာစရဏဋ္ဌာနံ။ သော မဟန္တော အဿာတိ မဟာဂေါစရံ, ရာဇဂဟံ။ ဥက္ကောဋေယျာတိ နိဝါရေယျ။
သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသူတိ ဧတ္ထ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ သာဓုကံ ဧဝ ပူဇာဝသေန ကီဠနတော သာဓုကီဠနံ။ ဥပကဋ္ဌာတိ အာသန္နာ။ ဝဿံ ဥပနေတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဝဿူပနာယိကာ။
တတြ သုဒန္တိ တဿံ သာဝတ္ထိယံ, သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဥဿန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတပိတ္တသေမှာဒိဓာတုကံ။ သမဿာသေတုန္တိ သန္တပ္ပေတုံ။ ဒုတိယဒိဝသေတိ ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေတိ ဝဒန္တိ။ ဝိရိစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝိရေစနံ။ ဩသဓပရိဘာဝိတံ ခီရမေဝ ဝိရေစနန္တိ ခီရဝိရေစနံ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ဘေသဇ္ဇပါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပမတ္တကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါတိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ။
ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏန္တိ ဧတ္ထ ခဏ္ဍန္တိ ဆိန္နံ, ဖုလ္လန္တိ ဘိန္နံ, တေသံ ပဋိသင်္ခရဏံ အဘိနဝကရဏံ။
ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဒိယတိ ဒိဿတီတိ ပရိဝေဏံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဝိဟာရေသု ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဌမံ မာသန္တိ ဝဿာနဿ ပဌမံ မာသံ, အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ သေနာသနဝတ္တာနံ ဗဟူနံ ပညတ္တတ္တာ, သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၉၄ အာဒယော) သေနာသနပဋိဗဒ္ဓါနံ ဗဟူနံ ကမ္မာနံ ဝိဟိတတ္တာ ‘‘ဘဂဝတာ…ပေ… ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒုတိယဒိဝသေတိ ‘‘ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏံ ကရောမာ’’တိ စိန္တိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေယေဝ တေ ဧဝံ စိန္တေသုံ။ သိရိယာ နိကေတနမိဝါတိ သိရိယာ နိဝါသနဋ္ဌာနံ ဝိယ။ ဧကသ္မိံ ပါနီယတိတ္ထေ သန္နိပတန္တာ ပက္ခိနော ဝိယ သဗ္ဗေသံ ဇနာနံ စက္ခူနိ မဏ္ဍပေယေဝ နိပတန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘ဧကနိပါတတိတ္ထမိဝ စ ဒေဝမနုဿနယနဝိဟင်္ဂါန’’န္တိ။ လောကရာမဏေယျကန္တိ လောကေ ရမဏီယဘာဝံ, ရမဏံ အရဟတီတိ ဝါ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆။) [သျ]လောကရာမဏေယျကံ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗေသု သာရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရံ, တတော ဝိပ္ပသန္နန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍံ။ အထ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သာရဘူတော ဝိသိဋ္ဌတရော မဏ္ဍော မဏ္ဍနံ အလင်္ကာရော ဧတဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍော, မဏ္ဍပေါ။ မဏ္ဍံ သူရိယရသ္မိံ ပါတိ နိဝါရေတီတိ မဏ္ဍပေါ။ ဝိဝိဓာနိ ကုသုမဒါမာနိ စေဝ မုတ္တောလမ္ဗကာနိ စ ဝိနိဂ္ဂလန္တံ ဝမေန္တံ နိက္ခာမေန္တမိဝ စာရု သောဘနံ ဝိတာနံ ဧတ္ထာတိ ဝိဝိဓကုသုမဒါမောလမ္ဗကဝိနိဂ္ဂလန္တစာရုဝိတာနော။ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တသုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မတ္တာ ဧဝ ‘‘ရတနဝိစိတ္တမဏိကောဋ္ဋိမတလမိဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ မဏိယော ကောဋ္ဋေတွာ ကတတလံ မဏိကောဋ္ဋိမတလံ နာမ, တမိဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာသနာရဟန္တိ နိသီဒနာရဟံ။ ဒန္တခစိတန္တိ ဒန္တေဟိ ခစိတံ။
အာဝဇ္ဇေသီတိ ဥပနာမေသိ။ အနုပါဒါယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ။ ကထာဒေါသောတိ ကထာယ အသစ္စံ နာမ နတ္ထိ။
ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိံ အနတိက္ကမိတွာ။ ဧကေတိ မဇ္ဈိမဘာဏကာနံယေဝ ဧကေ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဝဒန္တိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒီဃဘာဏကာ ပန ‘‘ပဒသာဝ ထေရော သန္နိပါတမာဂတော’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသု ကေစိ ‘‘အာကာသေနာ’’တိ, ‘‘တေ သဗ္ဗေပိ တထာ တထာ အာဂတဒိဝသာနမ္ပိ အတ္ထိတာယ ဧကမေကံ ဂဟေတွာ တထာ တထာ ဝဒိံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။
ကံ ဓုရံ ကတွာတိ ကံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ။ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ဗီဇနီဂဟဏံ ပရိသာယ ဓမ္မကထိကာနံ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စဝိနောဒနမုခဝိကာရပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ ဓမ္မတာဝသေန အာစိဏ္ဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟိ အစ္စန္တသညတပ္ပတ္တာ ဗုဒ္ဓါပိ သာဝကာပိ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာဒဿနတ္ထမေဝ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဏှန္တိ။ ပဌမံ, အာဝုသော ဥပါလိ, ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကထံ သင်္ဂီတိယာ ပုဗ္ဗေ ပဌမဘာဝေါ သိဒ္ဓေါတိ? ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပဌမဘာဝဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယျေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေယေဝ ဣမိနာ အနုက္ကမေန သဇ္ဈာယိတာနိ, တေနေဝ ကမေန ပစ္ဆာပိ သင်္ဂီတာနိ ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ အန္တရာ စ, ဘန္တေ, ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ရာဇဂဟဿ စ နာဠန္ဒာယ စ အန္တရာ, ဝိဝရေ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ အန္တရာ-သဒ္ဒေန ပန
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇။) [သျ]ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ရာဇာဂါရကေတိ ရညော ကီဠနတ္ထာယ ကတေ အဂါရကေ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ ရညော ဧဝံနာမကံ ဥယျာနံ။ ကေန သဒ္ဓိန္တိ ဣဓ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ယသ္မာ ပနေတံ န ဘဂဝတာ ဧဝ ဝုတ္တံ, ရညာပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဝုတ္တမတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ကမာရဗ္ဘာ’’တိ အဝတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒေဟိပုတ္တေနာတိ အယံ ကောသလရညော ဓီတာယ ပုတ္တော, န ဝိဒေဟရညော ဓီတာယ။ ယသ္မာ မာတာ ပနဿ ပဏ္ဍိတာ, တသ္မာ သာ ဝေဒေန ဉာဏေန ဤဟတိ ဃဋတိ ဝါယမတီတိ ‘‘ဝေဒေဟီ’’တိ ပါကဋနာမာ ဇာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသဒေသကကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေ ဒဿေတုံ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ ဧတ္ထ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ, မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝါတိ ဥဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တဓမ္မံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိမုတ္တိရသန္တိ အရဟတ္တဖလဿာဒံ, ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝါ အဂ္ဂဖလနိပ္ဖါဒနတော, ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝါ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတော။ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဓမ္မော ဧဝ ဝိနယောပိ ပရိယတ္တိယာဒိဘာဝတော, တထာပိ ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝိနယတန္တိဝိရဟိတံ တန္တိံ ဒီပေတိ, ယထာ ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ဂေါဗလိဗဒ္ဒန္တိအာဒိ။
အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ, တံ ဗောဓိဉာဏံ အနိဗ္ဗိသံ အလဘန္တော ဧဝ အဘိနီဟာရတော ပဘုတိ ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ ဣမံ သံသာရဝဋ္ဋံ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ, ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ, န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ, တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒါနိ မယာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ။ န ကာဟသီတိ န ကရိဿသိ။ ကာရဏမာဟ သဗ္ဗာ တေတိအာဒိ။ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကူဋံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈။) [သျ]ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင်္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ မမ စိတ္တံ။ အဟဉ္စ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂဖလံ အဇ္ဈဂါ ပတ္တောသ္မီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တမေဝ တဏှာနံ ခယံ အဇ္ဈဂါ’’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ကေစီတိ ခန္ဓကဘာဏကာ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဣဒံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာတိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, န သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿာတိ ဧတေန။ သောမနဿမယဉာဏေနာတိ သောမနဿသမ္ပယုတ္တဉာဏေန။ အာမန္တယာမီတိ နိဝေဒယာမိ, ဗောဓေမီတိ အတ္ထော။ အန္တရေတိ အန္တရာဠေ, ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။
သုတ္တန္တပိဋကန္တိ ယထာ ကမ္မမေဝ ကမ္မန္တံ, ဧဝံ သုတ္တမေဝ သုတ္တန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင်္ဂီတန္တိ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓက (စူဠဝ။ ၄၃၇ အာဒယော) ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိကံ။ သောဠသဟိ ဝါရေဟိ ဥပလက္ခိတတ္တာ ‘‘သောဠသ ပရိဝါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၁ အာဒယော) ပဌမံ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ ပညတ္တိဝါရော ကထာပတ္တိဝါရော ဝိပတ္တိဝါရော သင်္ဂဟဝါရော သမုဋ္ဌာနဝါရော အဓိကရဏဝါရော သမထဝါရော သမုစ္စယဝါရောတိ ဣမေ အဋ္ဌ ဝါရာ, တဒနန္တရံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝနပစ္စယာ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ (ပရိ။ ၁၈၈) ဧဝံ ပစ္စယမတ္တဝိသေသေန ပုန ဝုတ္တာ တေယေဝ အဋ္ဌ ဝါရာ စာတိ ဣမေသံ သောဠသန္နံ ဝါရာနံ ဝသေန ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂဿ စ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဿ စ ပကာသိတတ္တာ သောဠသဟိ ဝါရေဟိ ဥပလက္ခိတော ပရိဝါရော ‘‘သောဠသပရိဝါရော’’တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သညမဝေလံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော အာစာရော အဇ္ဈာစာရော, ဝီတိက္ကမော။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိဟေတုနာ။ ဧတန္တိ ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိအာဒိဂါထာဝစနံ။ ဧတဿာတိ ဝိနယဿ။
ဣတရံ ပနာတိ သုတ္တံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေ လောကိယလောကုတ္တရာဒိအတ္ထေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝေနေယဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာတိ ဝိနယံ ဝိယ ဣဿရဘာဝတော အာဏာပတိဋ္ဌာပနဝသေန အဒေသေတွာ ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယာနုလောမေန စရိတာနုရူပံ ဝုတ္တတ္တာ။ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန အဒေသေတွာ ဝေနေ-
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉။) [သျ]ယျာနံ ကာလန္တရေ အဘိနိဗ္ဗတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဿမိဝ ဖလ’’န္တိ။ ဥပါယသမင်္ဂီနံယေဝ နိပ္ပဇ္ဇနဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓေနု ဝိယ ခီရ’’န္တိ အာဟ။ န ဟိ ဓေနုံ ဝိသာဏာဒီသု, အကာလေ ဝါ အဝိဇာတံ ဝါ ဒေါဟန္တော ခီရံ ပဋိလဘတိ။
ယန္တိ ယသ္မာ။ ဧတ္ထာတိ အဘိဓမ္မေ။ အဘိဓမ္မေတိ သုပိနန္တေန သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အနာပတ္တိဘာဝေပိ အကုသလစေတနာ ဥပလဗ္ဘတီတိအာဒိနာ ဝိနယပညတ္တိယာ သင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ, ‘‘ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဘာဝတော သင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒွါရပဋိပဒါဒီဟိ။ လက္ခဏီယတ္တာတိ သဉ္ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝိနယပိဋကန္တိအာဒီသု တီသု သဒ္ဒေသု ယံ အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ, တံ ပိဋကသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာတိ ပါဠိသမ္ပဒါနဝသေန မာ ဂဏှိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေနာတိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။
ဒေသနာသာသနကထာဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ဒေသနာဘေဒံ သာသနဘေဒံ ကထာဘေဒန္တိ ဘေဒသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေသူတိ ပိဋကေသု။ သိက္ခာ စ ပဟာနာနိ စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ စ သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝေါ, တဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေတိ အတ္ထော။ ပရိယတ္တိဘေဒန္တိ ပရိယာပုဏနဘေဒံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဟိံ ယသ္မိံ ဝိနယာဒိကေ ယံ သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝိပတ္တိဉ္စ ယထာ ပါပုဏာတိ, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ယံ ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ ဝိပတ္တိဉ္စ ယဟိံ ယထာ ပါပုဏာတိ, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဂါထာသု ဝုတ္တဿ အနုရူပတော ဝုတ္တံ, အတ္ထတော ပန ဧကမေဝ။
အာဏာရဟေနာတိ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတီတိ အာဏာရဟော, ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ။ သော ဟိ မဟာကာရုဏိကတာယ စ အဝိပရီတတော ဒေသကဘာဝေန ပမာဏဝစနတ္တာ စ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတိ။ ဝေါဟာရပရမတ္ထာနမ္ပိ သမ္ဘဝတော အာဟ ‘‘အာဏာဗာဟုလ္လတော’’တိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဌမန္တိ ဝိနယပိဋကံ။ ပစုရာပရာဓာ သေယျသကတ္ထေရာဒယော။ တေ ဟိ ဒေါသဗာဟုလ္လတော ‘‘ပစုရာပရာဓာ’’တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀။) [သျ]ဝုတ္တာ။ ပစုရော ဗဟုကော ဗဟုလော အပရာဓော ဒေါသော ဝီတိက္ကမော ယေသန္တေ ပစုရာပရာဓာ။ အနေကဇ္ဈာသယာတိအာဒီသု အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, သော စ အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ ဉာဏဉ္စ။ စရိယာတိ ရာဂစရိယာဒိကာ ဆ မူလစရိယာ။ အထ ဝါ စရိယာတိ စရိတံ, တံ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ သတ္တာနံ ပုဗ္ဗပရိစယဝသေန အဘိရုစိ, သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေန။ ယထာနုလောမန္တိ အဇ္ဈာသယာဒီနံ အနုရူပံ။ ယထာဓမ္မန္တိ ဓမ္မသဘာဝါနုရူပံ။
သံဝရာသံဝရောတိ ဧတ္ထ ခုဒ္ဒကော မဟန္တော စ သံဝရောတိ အတ္ထော။ ဝုဍ္ဎိအတ္ထော ဟေတ္ထ အ-ကာရော။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမောစနံ။ သုတ္တန္တပါဠိယံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂) သမာဓိဒေသနာဗာဟုလ္လတော သုတ္တန္တပိဋကေ ‘‘အဓိစိတ္တသိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနန္တိ သံကိလေသဓမ္မာနံ, ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ ယော ကာယဝစီဒွါရေဟိ ဝီတိက္ကမော, တဿ ပဟာနံ။ အနုသယဝသေန သန္တာနမနုဝတ္တန္တာ ကိလေသာ ပရိယုဋ္ဌိတာပိ သီလဘေဒဝသေန ဝီတိက္ကမိတုံ န လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿာ’’တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနန္တိ ဩကာသဒါနဝသေန စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ သမုပ္ပတ္တိဝသေန ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ, တဿ ပဟာနံ။ အနုသယပ္ပဟာနန္တိ အရိယမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ သန္တာနေ အနု အနု သယနတော အနုသယာ နာမ, တေသံ ပဟာနံ။
တဒင်္ဂပ္ပဟာနန္တိ တေန တေန ဒါနသီလာဒိကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလင်္ဂဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ ပဟာနန္တိ ကာယဝစီဒုစ္စရိတမေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သန္တာနံ သမ္မာ ကိလေသေတိ ဥပတာပေတီတိ သံကိလေသော, တဿ တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ။ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ သုတ္တန္တပိဋကေ တဏှာသံကိလေသဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ အတ္တာဒိသုညသဘာဝဓမ္မပ္ပကာသနတော အဘိဓမ္မပိဋကေ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။
ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု ဧကေကသ္မိံ ပိဋကေတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ ပါဠီတိ ဧတ္ထ ဓမ္မဿ သီလာဒိဝိသိဋ္ဌတ္ထယောဂတော, ဗုဒ္ဓါနံ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော စ ပကဋ္ဌာနံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁။) [သျ]ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠိ ပန္တီတိ ပါဠိ, ပရိယတ္တိဓမ္မော။ သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿ အနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဧကန္တေန ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတော နာမပညတ္တိပ္ပဗန္ဓော ပါဠိဓမ္မော နာမ။ ဒေသနာယ ဓမ္မဿ စ ကော ဝိသေသောတိ စေ? ယထာဝုတ္တနယေန မနသာ ဝဝတ္ထာပိတဓမ္မဿ ပရေသံ ဗောဓနဘာဝေန အတိသဇ္ဇနာ ဝါစာယ ပကာသနာ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘ဒေသနာတိ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ ပါဠိယာ ဒေသနာ’’တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပန ပရမတ္ထတော သဒ္ဒေါ ဧဝ ပရမတ္ထဝိနိမုတ္တာယ သမ္မုတိယာ အဘာဝါ။ ဣမမေဝ နယံ ဂဟေတွာ ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ဓမ္မော စ ဒေသနာ စ ပရမတ္ထတော သဒ္ဒေါ ဧဝါ’’တိ ဝေါဟရန္တိ, တေပိ အနုပဝဇ္ဇာယေဝ။ ယထာ ‘‘ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပါကာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပါကာ နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထဝိသယာယေဝါ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရပရိဝိတက္ကပုဗ္ဗကာနံ ရာဂါဒိအကုသလာနံ မေတ္တာဒိကုသလာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာပိ သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ ပရမတ္ထဓမ္မမူလကတ္တာ ပနဿ ပရိကပ္ပဿ ပရမတ္ထဝိသယတာ သက္ကာ ပညပေတုံ, ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ဂမ္ဘီရာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ပိဋကာဝယဝါနံ ဓမ္မာဒီနံ ဝုစ္စမာနော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ တံသမုဒါယဿ ပိဋကဿာပိ ဝုတ္တော ယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုက္ခေန ဩဂယှန္တိ, ဒုက္ခော ဝါ ဩဂါဟော ဩဂါဟနံ အန္တောပဝိသနမေတေသူတိ ဒုက္ခောဂါဟာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပိဋကေသု, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။
ဟေတုနော ဖလံ ဟေတုဖလံ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပေါ။ ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စာတိ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ယထာက္ကမံ အဝဗောဓပ္ပကာရဒဿနံ, ဧတဿ အဝဗောဓောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ လောကိယော ဟိ ဓမ္မတ္ထာဒိံ အာလမ္ဗိတွာဝ ပဝတ္တနတော ဝိသယတော အဝဗောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ လောကုတ္တရော ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာယ တံ အနာလမ္ဗမာနောပိ တဗ္ဗိသယမောဟဝိဒ္ဓံသနေန ဓမ္မာဒီသု ပဝတ္တနတော အသမ္မောဟတော အဝဗောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူတိ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသူတိ အတ္ထော။ ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသူတိ ဆဗ္ဗိဓနာမပညတ္တိယာ ပထော ပညတ္တိပထော, တဿ အနုရူပံ ပညတ္တီသူတိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂။) [သျ]ဓမ္မဇာတန္တိ ကာရဏပ္ပဘေဒေါ ကာရဏမေဝ ဝါ။ အတ္ထဇာတန္တိ ကာရိယပ္ပဘေဒေါ, ကာရိယမေဝ ဝါ။ ယာ စာယံ ဒေသနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော စေတ္ထာတိ ဧတာသု ဓမ္မတ္ထဒေသနာသု ယော ပဋိဝေဓောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု။
အလဂဒ္ဒူပမာတိ ဧတ္ထ အလဂဒ္ဒသဒ္ဒေန အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဝုစ္စတိ ဝီဏာဝါဒနံ ဝီဏာတိအာဒီသု ဝိယ, ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယထာ ဍံသတိ, တထာ ဒုဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဣတရဂ္ဂဟဏေ ဝိရောဓာဘာဝါ။ တသ္မာ အလဂဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဥပမာ ဧတိဿာတိ အလဂဒ္ဒူပမာ။ အလဂဒ္ဒေါတိ စေတ္ထ အာသိဝိသော ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ အလံ ပရိယတ္တော, ဇီဝိတဟရဏသမတ္ထော ဝါ ဝိသသင်္ခါတော ဂဒေါ အဿာတိ ‘‘အလံဂဒေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အလဂဒ္ဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဝဋ္ဋတော နိဿရဏံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဧတိဿာတိ နိဿရဏတ္ထာ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယာတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဓမ္မရတနာနုပါလကော, တဿ အတ္ထနိရပေက္ခဿ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။ ဒုဂ္ဂဟိတာနီတိ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဥပါရမ္ဘော နာမ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပရဝမ္ဘနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခလာဘသက္ကာရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ။ ဝုတ္တန္တိ အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈) ဝုတ္တံ။ တဉ္စဿ အတ္ထံ နာနုဘောန္တီတိ တဉ္စ အဿ ဓမ္မဿ သီလပရိပူရဏာဒိသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဧတေ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟိနော နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ။ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပေါတိ ပဋိဝိဒ္ဓအရဟတ္တဖလော။
ဣဒါနိ တီသု ပိဋကေသု ယထာရဟံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ဝိနယေ ပနာတိအာဒိ။ တတ္ထ တာသံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပါရာ။ ၁၂) ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာ။ ဒုတိယေ တာသံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ အပေက္ခိတွာ ကတံ တိဿန္နမ္ပိ ဝိဇ္ဇာနံ ဆသု အဘိညာသု အန္တောပဝိဋ္ဌတ္တာ။ တာသဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သေသာနမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိဓမ္မပိဋကေ ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ စ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ တတ္ထေဝ သမ္မာ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒီပေတုံ တတ္ထေဝါတိ အဝဓာရဏံ ကတံ။ ဥပါဒိန္နဖဿောတိ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပဋိပါဒနဖဿော။ တေသန္တိ တေသံ ပိဋကာနံ။ ဧတန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃။) [သျ]စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာတိ ဂါထာယ အယမတ္ထယောဇနာ – ယဿ နိကာယဿ သုတ္တဂဏနတော စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ ယဿ သင်္ဂဟဿာတိ တိဝဂ္ဂေါ သင်္ဂဟော, ဧသ ပဌမော နိကာယော ဣဓ ဒီဃနိကာယောတိ။ အနုလောမိကောတိ အပစ္စနီကော, အတ္ထာနုလောမနတော အနွတ္ထနာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ ဧကသမူဟမ္ပိ။ ဧဝံ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဝိစိတ္တံ။ ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣမေ။ ပေါဏိကစိက္ခလ္လိကာ ခတ္တိယာ, တေသံ နိဝါသော ‘‘ပေါဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟောတိ ပဉ္စဒသဟိ ဝဂ္ဂေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတော။ သုတ္တန္တာနံ သဟဿာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာတိ ပါဌေ သုတ္တန္တာနံ သတ္တသဟဿာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိ ပါဌော။ ပုဗ္ဗေ နိဒဿိတာတိ သုတ္တန္တပိဋကနိဒ္ဒေသေ နိဒဿိတာ။
ဝေဒန္တိ ဉာဏံ။ တုဋ္ဌိန္တိ ပီတိံ။ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဓမ္မရာသိဝသေန။ ဒွါသီတိသဟဿာနိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတောတိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကာ တေဟိယေဝ ဒေသိတာနိ ဒွေ သဟဿာနိ ဂဏှိံ။ မေတိ မမ ဟဒယေ, ဣတိ အာနန္ဒတ္ထေရော အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ယေ ဓမ္မာ မမ ဟဒယေ ပဝတ္တိနော, တေ စတုရာသီတိသဟဿာနီတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဥဂ္ဂဟိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဝုတ္တံ, ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန ဘဂဝတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဒေသိတာနံ သုဘသုတ္တ(ဒဤ။ နိ။ ၁။၄၄၄ အာဒယော) ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တာနံ (မ။ နိ။ ၃။၇၉ အာဒယော), တတိယသင်္ဂီတိယံ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ကထိတကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏဿ စ ဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓာနံ စတုရာသီတိသဟဿတောပိ အဓိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော)။ အနေကာနုသန္ဓိကန္တိ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၄ အာဒယော)။ တဉှိ နာနာဌာနေသု နာနာဓမ္မဒေသနာနံ ဝသေန ပဝတ္တံ။ တိကဒုကဘာဇနံ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ နိက္ခေပကဏ္ဍ(ဓ။ သ။ ၉၈၅ အာဒယော) အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝသေန (ဓ။ သ။ ၁၃၈၄ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗံ။ စိတ္တဝါရဘာဇနန္တိ ဣဒံ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍဝသေန (ဓ။ သ။ ၁ အာဒယော) ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ ဝတ္ထူတိအာဒီသု ဝတ္ထု နာမ သုဒိန္နကဏ္ဍာဒိ (ပါရာ။ ၂၄ အာဒယော)။ မာတိကာတိ သိက္ခာပဒံ။ အန္တရာပတ္တီတိ သိက္ခာပဒန္တရေသု အညသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တာ အာပတ္တိ။ တိကစ္ဆေဒေါတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄။) [သျ]တိကပါစိတ္တိယာဒိတိကပရိစ္ဆေဒေါ။ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင်္ဂဟိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ။ သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တာနိ အစ္ဆရိယာနိ, ပုပ္ဖဝဿစေလုက္ခေပါဒီနိ။ ယာ ‘‘ပဉ္စသတာ’’တိ စ ‘‘ထေရိကာ’’တိ စ ပဝုစ္စတိ, အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ယဒတ္ထံ သာ ဣဓ ဒဿိတာ, တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ဣမိဿာတိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အာစရိယပရမ္ပရာတိ တသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ အယံ အာစရိယာနံ ပဝေဏီ ပဋိပါဋိ။ ဝိဇိတာဝိနောတိ ဝိဇိတသဗ္ဗကိလေသပဋိပက္ခတ္တာ ဝိဇိတဝန္တော။ ဇမ္ဗုသိရိဝှယေတိ ဇမ္ဗုသဒိသော သိရိမန္တော အဝှယော နာမံ ယဿ ဒီပဿ, တသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟန္တေန ဟိ ဇမ္ဗုရုက္ခေန အဘိလက္ခိတတ္တာ ဒီပေါပိ ‘‘ဇမ္ဗူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အစ္ဆိဇ္ဇမာနံ အဝိနဿမာနံ ကတွာ။ ဝိနယဝံသန္တိအာဒီဟိ တီဟိ ဝိနယပါဠိယေဝ ကထိတာ ပရိယာယဝစနတ္တာ တေသံ။ ပကတညုတန္တိ ဝေယျတ္တိယံ, ပဋုဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓုရဂ္ဂါဟောတိ ပဓာနဂ္ဂါဟီ, သဗ္ဗေသံ ပါမောက္ခော ဟုတွာ ဂဏှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူနံ သမုဒါယော သမူဟော ဘိက္ခုသမုဒါယော။
ယဒါတိ နိဗ္ဗာယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇောတယိတွာ စ သဗ္ဗဓီတိ တမေဝ သဒ္ဓမ္မံ သဗ္ဗတ္ထ ပကာသယိတွာ။ ဇုတိမန္တောတိ ပညာဇုတိယာ ယုတ္တာ, တေဇဝန္တော ဝါ, မဟာနုဘာဝါတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာယိံသူတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ နိဗ္ဗာယိံသု။ အနာလယာတိ အသင်္ဂါ။
အထာတိ ပစ္ဆာ, ယဒါ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု, တတော ပရန္တိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပေါတိ ဧတ္ထ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထော, တေန သိင်္ဂီလောဏဝိကပ္ပေါပိ ကပ္ပတိ။ ဣဒမ္ပိ ပက္ခန္တရံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တတ္ထ သိင်္ဂေန လောဏံ ပရိဟရိတွာ အလောဏကပိဏ္ဍပါတေန သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇိတုံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅။) [သျ]ကပ္ပတိ, သန္နိဓိံ န ကရောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါတိ ဒွင်္ဂုလံ အတိက္ကန္တာယ ဆာယာယ ဝိကာလေ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ ဂါမန္တရကပ္ပေါတိ ‘‘ဂါမန္တရံ ဂမိဿာမီ’’တိ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ အာဝါသကပ္ပေါတိ ဧကသီမာယ နာနာသေနာသနေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပေါသထာဒီနိ သံဃကမ္မာနိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ အနုမတိကပ္ပေါတိ ‘‘အနာဂတာနံ အာဂတကာလေ အနုမတိံ ဂဟေဿာမာ’’တိ တေသု အနာဂတေသုယေဝ ဝဂ္ဂေန သံဃေန ကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ အနုမတိံ ဂဟေတုံ ကပ္ပတိ, ဝဂ္ဂကမ္မံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကပ္ပတိ အာစိဏ္ဏကပ္ပေါတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ အာစိဏ္ဏော ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ သော ပန ဧကစ္စော ကပ္ပတိ ဓမ္မိကော, ဧကစ္စော န ကပ္ပတိ အဓမ္မိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကပ္ပတိ အမထိတကပ္ပေါတိ ယံ ခီရံ ခီရဘာဝံ ဝိဇဟိတံ ဒဓိဘာဝံ အသမ္ပတ္တံ, တံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ ဇဠောဂိံ ပါတုန္တိ ဧတ္ထ ဇဠောဂီတိ တရုဏသုရာ, ယံ မဇ္ဇသမ္ဘာရံ ဧကတော ကတံ မဇ္ဇဘာဝမသမ္ပတ္တံ, တံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဇာတရူပရဇတန္တိ ဧတ္ထ သရသတော ဝိကာရံ အနာပဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗဒါ ဇာတရူပမေဝ ဟောတီတိ ဇာတံ ရူပံ ဧတဿာတိ ဇာတရူပံ, သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရာဇတီတိ ရဇတံ, ရူပိယံ။ သုသုနာဂပုတ္တောတိ သုသုနာဂဿ ပုတ္တော။ ကာကဏ္ဍကပုတ္တောတိ ကာကဏ္ဍကဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော။ ဝဇ္ဇီသူတိ ဇနပဒနာမတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။
တဒဟုပေါသထေတိ ဧတ္ထ တဒဟူတိ တသ္မိံ အဟနိ။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော, ဥပဝသန္တီတိ စ သီလသမာဒါနေန ဝါ အနသနာဒိနာ ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ကံသပါတိန္တိ သုဝဏ္ဏပါတိံ။ မာသကရူပန္တိ မာသကော ဧဝ။ သဗ္ဗံ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄၄၆ အာဒယော) အာဂတာ သဗ္ဗာပိ ပါဠိ ဣဓ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ သင်္ဂါယိတသဒိသမေဝ သင်္ဂါယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။
သာ ပနာယံ သင်္ဂီတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသူတိ တေသု သင်္ဂီတိကာရကေသု ထေရေသု။ ဝိဿုတာ ဧတေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ဉေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာဏသမ္ဘူတောတိ သာဏဒေသဝါသီ သမ္ဘူတတ္ထေရော။ ဒုတိယော သင်္ဂဟောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပန္နဘာရာတိ ပတိတက္ခန္ဓဘာရာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆။) [သျ]အဗ္ဗုဒန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘဂဝတော ဝစနံ ထေနေတွာ အတ္တနော ဝစနဿ ဒီပနတော အဗ္ဗုဒန္တိ စောရကမ္မ’’န္တိ ဧကေ။ ဣဒန္တိ ဝက္ခမာနနိဒဿနံ။ သန္ဒိဿမာနာ မုခါ သမ္မုခါ။ ဘာဝိတမဂ္ဂန္တိ ဥပ္ပါဒိတဇ္ဈာနံ။ သာဓု သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ သာဓူတိ အာယာစနတ္ထေ နိပါတော, တံ ယာစာမီတိ အတ္ထော။ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌောတိ ပုနပ္ပုနံ သန္တုဋ္ဌော။ ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါတိ သရီရဝိကာရုပ္ပါဒနပီတိဝသေန ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ, ပီတိမာ ဟိ ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယသ္မိံ သမယေ ဒုတိယံ သင်္ဂီတိံ အကရိံသု, တသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ တံ အဓိကရဏံ န သမ္ပာပုဏိံသူတိ တံ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေဟိ ဥပ္ပါဒိတံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န သမ္ပာပုဏိံသု နာဂမိံသု။ နော အဟုဝတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ပန ကတွာ ထေရာ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ? အာဟ ဒုတိယံ သင်္ဂဟံ ကတွာတိအာဒိ။ အနိစ္စတာဝသန္တိ အနိစ္စတာဓီနတံ။ ဇမ္မိန္တိ လာမကံ။ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ အနဘိဘဝနီယံ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျံ အနိစ္စတံ ဧဝံ ဉတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
တတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ
သတ္တ ဝဿာနီတိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ အတိစ္ဆထာတိ အတိက္ကမိတွာ ဣစ္ဆထ, ဣတော အညတ္ထ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ ပရိယေသထာတိ အတ္ထော။ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂကရဏတ္ထာယာတိ ဘတ္တဿ အဇ္ဈောဟရဏကိစ္စတ္ထာယ, ဘုဉ္ဇနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သောဠသဝဿော’’တိ ဥဒ္ဒေသော ကထနံ အဿ အတ္ထီတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော, ‘‘သောဠသဝဿိကော’’တိ အတ္ထော။
တီသု ဝေဒေသူတိအာဒီသု ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒသင်္ခါတေသု တီသု ဝေဒေသု။ တယော ဧဝ ကိရ ဝေဒါ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဓမ္မိကေဟိ ဣသီဟိ လောကဿ သဂ္ဂမဂ္ဂဝိဘာဝနတ္ထာယ ကတာ။ တေနေဝ ဟိ တေ တေဟိ ဝုစ္စန္တိ။ အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ ပန ပစ္ဆာ အဓမ္မိကေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ပါဏဝဓာဒိအတ္ထာယ ကတော။ ပုရိမေသု စ တီသု ဝေဒေသု တေဟေဝ ဓမ္မိကသာခါယော အပနေတွာ ယာဂဝဓာဒိဒီပိကာ အဓမ္မိကသာခါ ပက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဃဏ္ဍူတိ ရုက္ခာဒီနံ ဝေဝစနပ္ပကာသကံ ပရိယာယနာမာနုရူပံ သတ္ထံ။ တဉှိ လောကေ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇။) [သျ]‘‘နိဃဏ္ဍူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေဋုဘန္တိ ကိဋတိ ဂမေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂန္တိ ကေဋုဘံ, ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ ကဝီနံ ဥပကာရသတ္ထံ။ ဧတ္ထ စ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါတိ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဝိကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပေါ, သော ပန ဝဏ္ဏပဒဗန္ဓပဒတ္ထာဒိဝိဘာဂတော ဗဟုဝိကပ္ပေါတိ ‘‘ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဟ နိဃဏ္ဍုနာ ကေဋုဘေန စ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာ, တယော ဝေဒါ, တေသု သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘေသု။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော စ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေနာတိ အက္ခရပ္ပဘေဒေါ, သိက္ခာ စ နိရုတ္တိ စ။ သဟ အက္ခရပ္ပဘေဒေနာတိ သာက္ခရပ္ပဘေဒါ, တေသု သာက္ခရပ္ပဘေဒေသု။ အာထဗ္ဗဏဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ ‘‘ဣတိဟ အာသ ဣတိဟ အာသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ပေါရာဏကထာသင်္ခါတော ဣတိဟာသော ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမာ, တယော ဝေဒါ, တေသု ဣတိဟာသပဉ္စမေသု။
ယဿ စိတ္တန္တိအာဒိ ပဉှဒွယံ ခီဏာသဝါနံ စုတိစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမပဉှေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပါဒက္ခဏသမင်္ဂိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓက္ခဏံ အပ္ပတ္တတာယ န နိရုဇ္ဈတိ။ တဿ စိတ္တန္တိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ တံ စိတ္တံ ကိံ နိရုဇ္ဈိဿတိ အာယတိဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ပုစ္ဆာ, တဿာ စ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယတာယ ဧဝမေတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရဟတော ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ တဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န နိရုဇ္ဈတိ, အာယတိဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ, အဝဿမေဝ နိရောဓက္ခဏံ ပတွာ နိရုဇ္ဈိဿတိ, တတော အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ အညံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ ဌပေတွာ ပန ပစ္ဆိမစိတ္တသမင်္ဂိံ ခီဏာသဝံ ဣတရေသံ ဥပ္ပါဒက္ခဏသမင်္ဂိစိတ္တံ ဥပ္ပါဒက္ခဏသမင်္ဂိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဘင်္ဂံ အပ္ပတ္တတာယ န နိရုဇ္ဈတိ, ဘင်္ဂံ ပန ပတွာ နိရုဇ္ဈိဿတေဝ, အညံ ပန တသ္မိံ ဝါ အညသ္မိံ ဝါ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ စေဝ နိရုဇ္ဈိဿတိ စာတိ။ ယဿ ဝါ ပနာတိအာဒိ ဒုတိယပဉှေ ပန နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒက္ခဏသမင်္ဂိတာယ ဘင်္ဂက္ခဏံ ပတွာ နိရုဇ္ဈိဿတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကတာယ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ, တဿ ခီဏာသဝဿ တံ စိတ္တံ ကိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတီတိ ပုစ္ဆာ, တဿာ ဧကံသဗျာကရဏီယတာယ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဟရိတုံ အသက္ကောန္တောတိ ဥပရိမပဒေ ဝါ ဟေဋ္ဌိမပဒံ ဟေဋ္ဌိမပဒေ ဝါ ဥပရိမပဒံ အတ္ထတော သမန္နာဟရိတုံ ဃဋေတုံ ပုဗ္ဗေနာပရံ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တောတိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈။) [သျ]သောတာပန္နာနံ သီလေသု ပရိပူရကာရိတာယ သမာဒိန္နသီလတော နတ္ထိ ပရိဟာနီတိ အာဟ ‘‘အဘဗ္ဗော ဒါနိ သာသနတော နိဝတ္တိတု’’န္တိ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဒန္တေ ပုနန္တိ ဝိသောဓေန္တိ ဧတေနာတိ ဒန္တပေါနံ ဝုစ္စတိ ဒန္တကဋ္ဌံ။ အဘိနဝါနံ အာဂန္တုကာနံ လဇ္ဇီသဘာဝံ ခန္တိမေတ္တာဒိဂုဏသမင်္ဂိတဉ္စ ကတိပါဟံ သုဋ္ဌု ဝီမံသိတွာဝ ဟတ္ထကမ္မာဒိသမ္ပဋိစ္ဆနံ သင်္ဂဟကရဏဉ္စ ယုတ္တန္တိ သာမဏေရဿ စေဝ အညေသဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာနံ ဉာပနတ္ထံ ထေရော တဿ ဘဗ္ဗရူပတံ အဘိညာယ ဉတွာပိ ပုန သမ္မဇ္ဇနာဒိံ အကာသိ။ ‘‘တဿ စိတ္တဒမနတ္ထ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပဋ္ဌပေသီတိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှာပေတုံ အာရဘိ။ သကလဝိနယာစာရပဋိပတ္တိ ဥပသမ္ပန္နာနမေဝ ဝိဟိတာတိ တပ္ပရိယာပုဏနမပိ တေသညေဝ အနုရူပန္တိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဝိနယပိဋက’’န္တိ။ တဿ စိတ္တေ ဌပိတမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ နိယျာတိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧကရဇ္ဇာဘိသေကန္တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကာဓိပစ္စဝသေန ကရိယမာနံ အဘိသေကံ။ ရာဇိဒ္ဓိယောတိ ရာဇာနုဘာဝါနုဂတပ္ပဘာဝါ။ ယတောတိ ယတော သောဠသဃဋတော။ ဒေဝတာ ဧဝ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အာဟရန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေဝသိကန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ အဂဒါမလကန္တိ အပ္ပကေနေဝ သရီရသောဓနာဒိသမတ္ထံ သဗ္ဗဒေါသဟရံ ဩသဓာမလကံ။ ဆဒ္ဒန္တဒဟတောတိ ဆဒ္ဒန္တဒဟသမီပေ ဌိတဒေဝဝိမာနတော, ကပ္ပရုက္ခတော ဝါ, တတ္ထ တာဒိသာ ကပ္ပရုက္ခဝိသေသာ သန္တိ, တတော ဝါ အာဟရန္တီတိ အတ္ထော။ အသုတ္တမယိကန္တိ သုတ္တေဟိ အဗဒ္ဓံ ဒိဗ္ဗသုမနပုပ္ဖေဟေဝ ကတံ သုမနပုပ္ဖပဋံ။ ဥဋ္ဌိတဿ သာလိနောတိ သယံဇာတသာလိနော, သမုဒါယာပေက္ခဉ္စေတ္ထ ဧကဝစနံ, သာလီနန္တိ အတ္ထော။ နဝ ဝါဟသဟဿာနီတိ ဧတ္ထ စတဿော မုဋ္ဌိယော ဧကော ကုဍုဝေါ, စတ္တာရော ကုဍုဝါ ဧကော ပတ္ထော, စတ္တာရော ပတ္ထာ ဧကော အာဠှကော, စတ္တာရော အာဠှကာ ဧကံ ဒေါဏံ, စတ္တာရိ ဒေါဏာနိ ဧကာ မာနိကာ, စတဿော မာနိကာ ဧကာ ခါရီ, ဝီသတိ ခါရိကာ ဧကော ဝါဟော, တဒေဝ ‘‘ဧကံ သကဋ’’န္တိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ နိတ္ထုသကဏေ ကရောန္တီတိ ထုသကုဏ္ဍကရဟိတေ ကရောန္တိ။ တေန နိမ္မိတံ ဗုဒ္ဓရူပံ ပဿန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုညပ္ပဘာဝနိဗ္ဗတ္တဂ္ဂဟဏံ နာဂရာဇနိမ္မိတာနံ ပုညပ္ပဘာဝနိဗ္ဗတ္တေဟိ သဒိသတာယ ကတံ။ ဝိမလကေတုမာလာတိ ဧတ္ထ ကေတုမာလာ နာမ သီသတော နိက္ခမိတွာ ဥပရိမုဒ္ဓနိ ပုဉ္ဇော ဟုတွာ ဒိဿမာနရသ္မိရာသီတိ ဝဒန္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉။) [သျ]ဗာဟိရကပါသဏ္ဍန္တိ ဗာဟိရကပ္ပဝေဒိတံ သမယဝါဒံ။ ပရိဂ္ဂဏှီတိ ဝီမံသမာနော ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ဘဒ္ဒပီဌကေသူတိ ဝေတ္တမယပီဌေသု။ သာရောတိ ဂုဏသာရော။ သီဟပဉ္ဇရေတိ မဟာဝါတပါနသမီပေ။ ကိလေသဝိပ္ဖန္ဒရဟိတစိတ္တတာယ ဒန္တံ။ နိစ္စံ ပစ္စုပဋ္ဌိတသတာရက္ခတာယ ဂုတ္တံ။ ခုရဂ္ဂေယေဝါတိ ကေသောရောပနာဝသာနေ။ အတိဝိယ သောဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါဏိဇကော အဟောသီတိ မဓုဝါဏိဇကော အဟောသိ။
ပုဗ္ဗေ ဝ သန္နိဝါသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပုဗ္ဗဇာတိယံ ဝါ သဟဝါသေနာတိ အတ္ထော။ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါတိ ဝတ္တမာနဘဝေ ဟိတစရဏေန ဝါ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တံ သိနေဟသင်္ခါတံ ပေမံ ဇာယတေ။ ကိံ ဝိယာတိ? အာဟ ‘‘ဥပ္ပလံ ဝ ယထောဒကေ’’တိ။ ဥပ္ပလံ ဝါတိ ရဿကတော ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ယထာ-သဒ္ဒေါ ဥပမာယံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဥပ္ပလဉ္စ သေသဉ္စ ပဒုမာဒိ ဥဒကေ ဇာယမာနံ ဒွေ ကာရဏာနိ နိဿာယ ဇာယတိ ဥဒကဉ္စေဝ ကလလဉ္စ, ဧဝံ ပေမမ္ပီတိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၇၄)။
ဓုဝဘတ္တာနီတိ နိစ္စဘတ္တာနိ။ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇန္တိ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တဉ္စ ဝဇ္ဇံ။ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဘာရမကာသီတိ ထေရဿ မဟာနုဘာဝတံ, တဒါ သာသနကိစ္စဿ နာယကဘာဝေန သံဃပရိဏာယကတဉ္စ ရညော ဉာပေတုံ သံဃော တဿ ဘာရမကာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န အညေသံ အဇာနနတာယ။ သာသနဿ ဒါယာဒေါတိ သာသနဿ အဗ္ဘန္တရော ဉာတကော ဟောမိ န ဟောမီတိ အတ္ထော။ ယေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတုံ ပုတ္တဓီတရော ပရိစ္စဇန္တိ, တေ ဗုဒ္ဓသာသနေ သာလောဟိတဉာတကာ နာမ ဟောန္တိ, သကလသာသနဓာရဏေ သမတ္ထာနံ အတ္တနော ဩရသပုတ္တာနံ ပရိစ္စတ္တတ္တာ န ပစ္စယမတ္တဒါယကာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ထေရော ‘‘န ခေါ, မဟာရာဇ, ဧတ္တာဝတာ သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ကထဉ္စရဟီတိ ဧတ္ထ စရဟီတိ နိပါတော အက္ခန္တိံ ဒီပေတိ။ တိဿကုမာရဿာတိ ရညော ဧကမာတုကဿ ကနိဋ္ဌဿ။ သက္ခသီတိ သက္ခိဿသိ။ သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေသုန္တိ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒီသု ဝိကာလဘောဇနာ ဝေရမဏိပရိယောသာနာသု ဆသု သိက္ခာသု ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိံ ဒွေ ဝဿာနိ အဝီတိက္ကမ္မ သမာဒါနံ သမာဒိယာမီတိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၇၉) သမာဒါနဝသေန သိက္ခာသမ္မုတိဒါနာနန္တရံ သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။ ဆ ဝဿာနိ အဘိသေကဿ အဿာတိ ဆဝဿာဘိသေကော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀။) [သျ]သဗ္ဗံ ထေရဝါဒန္တိ ဒွေ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာ ပါဠိ။ သာ ဟိ မဟာသံဃိကာဒိဘိန္နလဒ္ဓိကာဟိ ဝိဝေစေတုံ ‘‘ထေရဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တာ။ အယဉှိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ အသင်္ကရတော ရက္ခိတော အာနီတော စာတိ ‘‘ထေရဝါဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, ‘‘သထေရဝါဒ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌကထာသု အာဂတထေရဝါဒသဟိတံ သာဋ္ဌကထံ တိပိဋကသင်္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ တေဇောကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ။
သဘာယန္တိ နဂရမဇ္ဈေ ဝိနိစ္ဆယသာလာယံ။ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဒိဋ္ဌိယောဝ။ န ခေါ ပနေတံ သက္ကာ ဣမေသံ မဇ္ဈေ ဝသန္တေန ဝူပသမေတုန္တိ တေသဉှိ မဇ္ဈေ ဝသန္တော တေသုယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ အာဒေယျဝစနော န ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝံ စိန္တေသိ။ အဟောဂင်္ဂပဗ္ဗတန္တိ ဧဝံနာမကံ ပဗ္ဗတံ။ ‘‘အဓောဂင်္ဂါပဗ္ဗတ’’န္တိပိ လိခန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ပဉ္စာတပေန တပ္ပေန္တီတိ စတူသု ဌာနေသု အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ မဇ္ဈေ ဌတွာ သူရိယမဏ္ဍလံ ဥလ္လောကေန္တာ သူရိယာတပေန တပ္ပေန္တိ။ အာဒိစ္စံ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ ဥဒယကာလတော ပဘုတိ သူရိယံ ဩလောကယမာနာ ယာဝ အတ္ထင်္ဂမနာ သူရိယာဘိမုခါဝ ပရိဝတ္တန္တိ။ ဝေါဘိန္ဒိဿာမာတိ ပဂ္ဂဏှိံသူတိ ဝိနာသေဿာမာတိ ဥဿာဟမကံသု။
ဝိဿဋ္ဌောတိ မရဏသင်္ကာရဟိတော, နိဗ္ဘယောတိ အတ္ထော။ မိဂဝံ နိက္ခမိတွာတိ အရညေ ဝိစရိတွာ မိဂမာရဏကီဠာ မိဂဝံ, တံ ဥဒ္ဒိဿ နိက္ခမိတွာ မိဂဝဓတ္ထံ နိက္ခမိတွာတိ အတ္ထော။ အဟိနာဂါဒိတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဟတ္ထိနာဂေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပဿန္တဿေဝါတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, တသ္မိံ ပဿန္တေယေဝါတိ အတ္ထော။ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာတိ ဧတ္ထ အယံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ န ဟောတီတိ ဂိဟိဿာပိ ဣမံ ဣဒ္ဓိံ ဒဿေသိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ပကတိဝဏ္ဏဉှိ ဝိဇဟိတွာ နာဂဝဏ္ဏာဒိဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ။ ဆဏဝေသန္တိ ဥဿဝဝေသံ။ ပဓာနဃရန္တိ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘဿ အနုရူပံ ဝိဝိတ္တသေနာသနံ။ သောပီတိ ရညော ဘာဂိနေယျံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ကုသလာဓိပ္ပါယောတိ မနာပဇ္ဈာသယော။ ဒွေဠှကဇာတောတိ သံသယမာပန္နော။ ဧကေကံ ဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အာဏာကာရေန ဝုတ္တေပိ ထေရာ ဘိက္ခူ သာသနဟိတတ္တာ ဂတာ။ ကပ္ပိယသာသနဉှေတံ, န ဂိဟီနံ ဂိဟိကမ္မပဋိသံယုတ္တံ။ ထေရော နာဂစ္ဆီတိ ကိဉ္စာပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁။) [သျ]‘‘ရာဇာ ပက္ကောသတီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဓမ္မကမ္မတ္ထာယ အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဒွိက္ခတ္တုံ ပန ပေသိတေပိ ‘‘အနနုရူပါ ယာစနာ’’တိ နာဂတော, ‘‘မဟာနုဘာဝေါ ထေရော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိကော ပမာဏဘူတော’’တိ ရညော စေဝ ဥဘယပက္ခိကာနဉ္စ အတ္တနိ ဗဟုမာနုပ္ပါဒနဝသေန ဥဒ္ဓံ ကတ္တဗ္ဗကမ္မသိဒ္ဓိံ အာကင်္ခန္တော အသာရုပ္ပဝစနလေသေန နာဂစ္ဆိ။ ဧကတော သံဃဋိတာ နာဝါ နာဝါသံဃာဋံ။ သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဗဟုဘာဝတော အာဟ ‘‘အာရက္ခံ သံဝိဓာယာ’’တိ။ ယန္တိ ယသ္မာ။ အဗ္ဗာဟိံသူတိ အာကဍ္ဎိံသု။ ဗာဟိရတောတိ ဥယျာနဿ ဗာဟိရတော။ ပဿန္တာနံ အတိဒုက္ကရဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ပဒေသပထဝီကမ္ပနံ ဒုက္ကရ’’န္တိ အာဟ။ အဓိဋ္ဌာနေ ပနေတ္ထ ဝိသုံ ဒုက္ကရတာ နာမ နတ္ထိ။
ဒီပကတိတ္တိရောတိ သာကုဏိကေဟိ သမဇာတိကာနံ ဂဟဏတ္ထာယ ပေါသေတွာ သိက္ခေတွာ ပါသဋ္ဌာနေ ဌပနကတိတ္တိရော။ န ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတီတိ ဂါထာယ ယဒိ တဝ ပါပကိရိယာယ မနော နပ္ပဒုဿတိ, လုဒ္ဒေန တံ နိဿာယ ကတမ္ပိ ပါပကမ္မံ တံ န ဖုသတိ။ ပါပကိရိယာယ ဟိ အပ္ပေါဿုက္ကဿ နိရာလယဿ ဘဒြဿ သတော တဝ တံ ပါပံ န ဥပလိမ္ပတိ, တဝ စိတ္တံ န အလ္လီယတီတိ အတ္ထော။
ကိံ ဝဒတိ သီလေနာတိ ကိံဝါဒီ။ အထ ဝါ ကော ကတမော ဝါဒေါ ကိံဝါဒေါ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကိံဝါဒီ။ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ သဿတောတိ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သဿတဝါဒိနော။ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု ဝါ ဧကစ္စံ သဿတန္တိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဧကစ္စသဿတော, တသ္မိံ နိယုတ္တာ ဧကစ္စသဿတိကာ။ ‘‘အန္တော, အနန္တော, အန္တာနန္တော, နေဝန္တော နာနန္တော’’တိ ဧဝံ အန္တာနန္တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ စတ္တာရော ဝါဒါ အန္တာနန္တာ, တေသု နိယုတ္တာ အန္တာနန္တိကာ။ န မရတိ န ဥပစ္ဆိဇ္ဇတီတိ အမရာ, ဧဝန္တိပိ မေ နော, တထာတိပိ မေ နောတိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂) ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စ, တဿာ ဝိက္ခေပေါ ဧတေသန္တိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အထ ဝါ အမရာ နာမ မစ္ဆဇာတိ ဒုဂ္ဂဟာ ဟောတိ, တဿာ အမရာယ ဝိယ ဝိက္ခေပေါ ဧတေသန္တိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အဓိစ္စ ယဒိစ္ဆကံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ သမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဝါဒေ နိယုတ္တာ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ။ သညီ အတ္တာတိ ဝါဒေါ ယေသန္တေ သညီဝါဒါ။ ဧဝံ အသညီဝါဒါ နေဝသညီနာသညီဝါဒါတိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ သတ္တော ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅-၈၆)
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂။) [သျ]ဧဝံ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခော ယထာသကံ အတ္တဘာဝေါ, တသ္မိံယေဝ ယထာကာမံ ပဉ္စကာမဂုဏပရိဘောဂေန နိဗ္ဗာနံ ဒုက္ခူပသမံ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ။ ဝိဘဇိတွာ ဝါဒေါ ဧတဿာတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ, ဘဂဝါ။ သဗ္ဗံ ဧကရူပေန အဝတွာ ယထာဓမ္မံ ဝိဘဇိတွာ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကတွာ ယထာ ဒိဋ္ဌိသန္ဒေဟာဒယော ဝိဂစ္ဆန္တိ, သမ္မုတိပရမတ္ထာ စ ဓမ္မာ အသင်္ကရာ ပဋိဘန္တိ, ဧဝံ ဧကန္တဝိဘဇနသီလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရပ္ပဝါဒံ မဒ္ဒမာနောတိ တသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နံ, အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉ္စ သဗ္ဗံ ပရဝါဒံ ကထာဝတ္ထုမာတိကာဝိဝရဏမုခေန နိမ္မဒ္ဒနံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။
တတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
အာစရိယပရမ္ပရကထာဝဏ္ဏနာ
ကေနာဘတန္တိ ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိ, တာဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သီဟဠဒီပေ အာစရိယပရမ္ပရံ ဒဿေတုံ တတိယသင်္ဂဟတော ပန ဥဒ္ဓန္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမံ ဒီပန္တိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ။ တသ္မိံ ဒီပေ နိသီဒိတွာ အာစရိယေန အဋ္ဌကထာယ ကတတ္တာ ‘‘ဣမံ ဒီပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကဉ္စိ ကာလန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ, ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေတိ အတ္ထော။ ပေါရာဏာတိ သီဟဠဒီပေ သီဟဠဋ္ဌကထာကာရကာ။ ဘဒ္ဒနာမောတိ ဘဒ္ဒသာလတ္ထေရော။ အာဂုံ ပါပံ န ကရောန္တီတိ နာဂါ။ ဝိနယပိဋကံ ဝါစယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ တမ္ဗပဏ္ဏိယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ နိကာယေ ပဉ္စာတိ ဝိနယာဘိဓမ္မာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ တဗ္ဗိနိမုတ္တာ ပဉ္စ နိကာယာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပကရဏေတိ အဘိဓမ္မပကရဏေ ဝါစေသုန္တိ ယောဇနာ။ တီဏိ ပိဋကာနိ သွာဂတာနိ အဿာတိ ‘‘တေပိဋကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တိပေဋကော’’တိ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာရကရာဇာတိ စန္ဒိမာ။ ပုပ္ဖနာမောတိ ဧတ္ထ မဟာပဒုမတ္ထေရော သုမနတ္ထေရော စ ဉာတဗ္ဗောတိ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ပုပ္ဖနာမော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝနဝါသိန္တိ ဝနဝါသီရဋ္ဌံ။ ကရကဝဿန္တိ ဟိမပါတနကဝဿံ, ကရကဓာရာသဒိသံ ဝါ ဝဿံ။ ဟရာပေတွာတိ ဥဒကောဃေန ဟရာပေတွာ။ ဆိန္နဘိန္နပဋဓရောတိ သတ္ထကေန ဆိန္နံ ရင်္ဂေန ဘိန္နံ ပဋံ ဓာရဏကော။ ဘဏ္ဍူတိ မုဏ္ဍကော။ မက္ခံ အသဟမာနောတိ ထေရဿ အာနုဘာဝံ ပဋိစ္စ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃။) [သျ]အတ္တနော ဥပ္ပန္နံ ပရေသံ ဂုဏမက္ခနလက္ခဏံ မက္ခံ တထာ ပဝတ္တံ ကောဓံ အသဟမာနော။ အသနိယော ဖလန္တီတိ ဂဇ္ဇန္တာ ပတန္တိ။ မေ မမ ဘယဘေရဝံ ဇနေတုံ ပဋိဗလော န အဿ န ဘဝေယျာတိ ယောဇနာ။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသေန။ ကသ္မီရဂန္ဓာရာတိ ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌဝါသိနော။ ဣသိဝါတပဋိဝါတာတိ ဘိက္ခူနံ စီဝရစလနကာယစလနေဟိ သဉ္ဇနိတဝါတေဟိ ပရိတော သမန္တတော ဗီဇယမာနာ အဟေသုံ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယေ ဉာဏံ။ အနမတဂ္ဂိယန္တိ အနမတဂ္ဂသံယုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄ အာဒယော)။ သမဓိကာနီတိ သာဓိကာနိ။ ပဉ္စ ရဋ္ဌာနီတိ ပဉ္စ စိနရဋ္ဌာနိ။ ဝေဂသာတိ ဝေဂေန။ သမန္တတော ရက္ခံ ဌပေသီတိ တေသံ အပ္ပဝေသနတ္ထာယ အဓိဋ္ဌာနဝသေန ရက္ခံ ဌပေသိ။ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သဟဿာနီတိ အဍ္ဎေန စတုတ္ထာနိ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ, အတိရေကပဉ္စသတာနိ တီဏိ သဟဿာနီတိ အတ္ထော။ ဒိယဍ္ဎသဟဿန္တိ အဍ္ဎေန ဒုတိယံ ဒိယဍ္ဎံ, အတိရေကပဉ္စသတိကံ သဟဿန္တိ အတ္ထော။ နိဒ္ဓမေတွာနာတိ ပလာပေတွာ။
ရာဇဂဟနဂရပရိဝတ္တကေနာတိ ရာဇဂဟနဂရံ ပရိဝတ္တေတွာ တတော ဗဟိ တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂတမဂ္ဂေန, ဂမနေန ဝါ။ အာရောပေသီတိ ပဋိပါဒေသိ။ ပဠိနာတိ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။ နဂုတ္တမေတိ စေတိယဂိရိမာဟ။ ပုရတောတိ ပါစီနဒိသာဘာဂေ။ ပုရသေဋ္ဌဿာတိ သေဋ္ဌဿ အနုရာဓပုရဿ။ သိလကူဋမှီတိ ဧဝံနာမကေ ပဗ္ဗတကူဋေ။ သီဟကုမာရဿ ပုတ္တောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကလိင်္ဂရာဇဓီတု ကုစ္ဆိသ္မိံ သီဟဿ ဇာတော သီဟကုမာရော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဇေဋ္ဌမာသဿ ပုဏ္ဏမိယံ ဇေဋ္ဌနက္ခတ္တံ ဝါ မူလနက္ခတ္တံ ဝါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလနက္ခတ္တံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ မိဂါနံ ဝါနတော ဟိံသနတော ဗာဓနတော မိဂဝံ, မိဂဝိဇ္ဈနကီဠာ။ ရောဟိတမိဂရူပန္တိ ဂေါကဏ္ဏမိဂဝေသံ။ ရထယဋ္ဌိပ္ပမာဏာတိ ရထပတောဒပ္ပမာဏာ။ ဧကာ လတာယဋ္ဌိ နာမာတိ ဧကာ ရဇတမယာ ကဉ္စနလတာယ ပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ဧဝံ လဒ္ဓနာမာ။ ပုပ္ဖယဋ္ဌိယံ နီလာဒီနိ ပုပ္ဖါနိ, သကုဏယဋ္ဌိယံ နာနပ္ပကာရာ မိဂပက္ခိနော ဝိစိတ္တကမ္မကတာ ဝိယ ခါယန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနီတိ ရာဇာရဟဥတ္တမဘဏ္ဍာနိ။ သင်္ခန္တိ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋံ အဘိသေကသင်္ခံ။ ဝဍ္ဎမာနန္တိ အလင်္ကာရစုဏ္ဏံ, ‘‘နဟာနစုဏ္ဏ’’န္တိ ကေစိ။ ဝဋံသကန္တိ ကဏ္ဏပိဠန္ဓနံ ဝဋံသကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နန္ဒိယာဝဋ္ဋန္တိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖါကာရေန မင်္ဂလတ္ထံ သုဝဏ္ဏေန ကတံ။ ကညန္တိ ခတ္တိယကုမာရိံ။ ဟတ္ထပုဉ္ဆနန္တိ ပီတဝဏ္ဏံ မဟဂ္ဃဟတ္ထပုဉ္ဆနဝတ္ထံ။ အရုဏဝဏ္ဏမတ္တိကန္တိ နာဂဘဝနသမ္ဘဝံ။ ဝတ္ထကောဋိကန္တိ ဝတ္ထယုဂမေဝ။ နာဂမာဟန္တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄။) [သျ]နာဂေဟိ အာဟဋံ။ အမတောသဓန္တိ ဧဝံနာမိကာ ဂုဠိကဇာတိ။ အမတသဒိသကိစ္စတ္တာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေနာတိ ဘူမတ္ထရဏာကာရေန။ ဥပ္ပါတပါဌကာတိ နိမိတ္တပါဌကာ။ အလံ ဂစ္ဆာမာတိ ‘‘ပုရဿ အစ္စာသန္နတ္တာ သာရုပ္ပံ န ဟောတီ’’တိ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ။ အဍ္ဎနဝမာနံ ပါဏသဟဿာနန္တိ (အ။ နိ။ ၆။၅၃) ပဉ္စသတာဓိကာနံ အဋ္ဌန္နံ ပါဏသဟဿာနံ။ အပ္ပမာဒသုတ္တန္တိ အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ မဟာအပ္ပမာဒသုတ္တံ, ရာဇောဝါဒသုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
မဟစ္စာတိ မဟတာ။ ဥပသင်္ကမန္တောတိ အတိဝိယ ကိလန္တရူပေါ ဟုတွာ ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော။ တုမှေ ဇာနနတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စပဏ္ဏာသာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘စတုပညာသာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနံ ဒွါသဋ္ဌိ အရဟန္တောတိ ဝစနံ သမေတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။အာစရိယပရမ္ပရကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ဒသဘာတိကသမာကုလန္တိ မုဋသိဝဿ ပုတ္တေဟိ ဒေဝါနံပိယတိဿာဒီဟိ ဒသဟိ ဘာတိကေဟိ သမာကိဏ္ဏံ။ စိရဒိဋ္ဌော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဓာတုယော သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗတာဠာဝစရေတိ သဗ္ဗာနိ တုရိယဘဏ္ဍာနိ, တံသဟစရိတေ ဝါ ဝါဒကေ။ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ဥပဟာရကာရာပနဝသေန သန္နိပါတေတွာ။ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယာတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ။ ပေါက္ခရဝဿန္တိ ပေါက္ခရပတ္တေ ဝိယ အတေမိတုကာမာနံ ဥပရိ အတေမေတွာ ပဝတ္တနကဝဿံ။ မဟာဝီရောတိ သတ္ထုဝေါဟာရေန ဓာတု ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္ဆိမဒိသာဘိမုခေါဝ ဟုတွာ အပသက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ ဌိတောဝ ပိဋ္ဌိတော အပသက္ကနေန ပစ္ဆိမဒိသာယ ဂစ္ဆန္တော တာဒိသောပသင်္ကမနံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္ဆိမဒိသာဘိမုခေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘မဟေဇဝတ္ထု နာမ ဧဝံနာမကံ ဒေဝဋ္ဌာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ပဇ္ဇရကေနာတိ အမနုဿသမုဋ္ဌာပိတေန ပဇ္ဇရကရောဂေန။ ဒေဝေါတိ မေဃော။ အနုပ္ပဝေစ္ဆီတိ ဝိမုစ္စိ။ ဝိဝါဒေါ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကိရိယာကာလမပေက္ခိတွာ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဤဒိသေသု သဗ္ဗတ္ထ။ တဒေတန္တိ ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ သမ္ဗန္ဓဘူတာနံ ရံသိယော စာ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ, ‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ဥဒကဓာရာ စာ’’တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ ဘဂဝတိ တဿာနုဘာဝေန ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယံ အဟောသိ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ဧဝံ အစိန္တိယာတိအာဒိဂါထမာဟ။ ရက္ခံ ကရောန္တောတိ အတ္တနာ ဥပါယေန ပလာပိတာနံ ယက္ခာနံ ပုန အပ္ပဝိသနတ္ထာယ ပရိတ္တာနံ ကရောန္တော။ အာဝိဇ္ဇီတိ ပရိယာယိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅။) [သျ]ရညော ဘာတာတိ ရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ။ အနုဠာဒေဝီ နာမ ရညော ဇေဋ္ဌဘာတု ဇာယာ။ သရသရံသိဇာလဝိဿဇ္ဇနကေနာတိ သိနိဒ္ဓတာယ ရသဝန္တံ ဩဇဝန္တံ ရံသိဇာလံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန။ ဧကဒိဝသေန အဂမာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပေသီတိ လေခသာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဥဒိက္ခတီတိ အပေက္ခတိ ပတ္ထေတိ။ ဘာရိယန္တိ ဂရုကံ, အနတိက္ကမနီယန္တိ အတ္ထော။ မံ ပဋိမာနေတီတိ မံ ဥဒိက္ခတိ။ ကမ္မာရဝဏ္ဏန္တိ ရညော ပကတိသုဝဏ္ဏကာရဝဏ္ဏံ။ တိဟတ္ထဝိက္ခမ္ဘန္တိ တိဟတ္ထဝိတ္ထာရံ။ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေနာတိ ဧတ္ထ ရညော ဣဒန္တိ ရဇ္ဇံ, သကလဇမ္ဗုဒီပတော ဥပ္ပဇ္ဇနကအာယော စေဝ အာဏာဒယော စ, တေန ပူဇေမီတိ အတ္ထော, န သကလပထဝီပါသာဒါဒိဝတ္ထုနာ တဿ သတ္တာဟံ ဒေမီတိအာဒိနာ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဒါတုံ အယုတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဒေန္တော တာဝကာလိကံ ဒေတိ နာမ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ, ပထဝါဒိဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန စ ပုန ဂဟဏဿ အယုတ္တတ္တာ။ နိယမိတကာလေ ပန အာယာဒယော ပရိစ္စတ္တာ ဧဝါတိ တတော ပရံ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေတ္ထ ဣတော ပရမ္ပိ အာယာဒိဒါနဝသေနေဝ ရဇ္ဇဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖုဠကာ ဟုတွာတိ ကေတကီပါရောဟင်္ကုရာ ဝိယ ဥဒကပုပ္ဖုဠကာကာရာ ဟုတွာ။ ဂဝက္ခဇာလသဒိသန္တိ ဘာဝနပုံသကံ, ဝါတပါနေသု ဇာလာကာရေန ဌပိတဒါရုပဋသဒိသန္တိ အတ္ထော, ဂဝက္ခေန စ သုတ္တာဒိမယဇာလေန စ သဒိသန္တိ ဝါ အတ္ထော။
ဒေဝဒုန္ဒုဘိယောတိ ဧတ္ထ ဒေဝေါတိ မေဃော, တဿ အစ္ဆသုက္ခတာယ အာကာသမိဝ ခါယမာနဿ အနိမိတ္တဂဇ္ဇိတံ ဒေဝဒုန္ဒုဘိ နာမ, ယံ ‘‘အာကာသဒုန္ဒုဘီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဖလိံသူတိ ထနိံသု။ ပဗ္ဗတာနံ နစ္စေဟီတိ ပထဝီကမ္ပေန ဣတော စိတော စ ဘမန္တာနံ ပဗ္ဗတာနံ နစ္စေဟိ။ ဝိမှယဇာတာ ယက္ခာ ‘‘ဟိ’’န္တိသဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေန္တီတိ အာဟ ‘‘ယက္ခာနံ ဟိင်္ကာရေဟီ’’တိ။ သကသကပဋိဘာနေဟီတိ အတ္တနော အတ္တနော သိပ္ပကောသလ္လေဟိ။ အဘိသေကံ ဒတွာတိ အနောတတ္တဒဟောဒကေန အဘိသေကံ ဒတွာ။
ဒေဝတာကုလာနီတိ မဟာဗောဓိံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတနာဂယက္ခာဒိဒေဝတာကုလာနိ ဒတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂေါပကရာဇကမ္မိနော တထာ ‘‘တရစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣမိနာ ပရိဝါရေနာတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ဣမိနာ ပရိဝါရေန သဟာတိ အတ္ထော။ တာမလိတ္တိန္တိ ဧဝံနာမကံ သမုဒ္ဒတီရေ ပဋ္ဋနံ။ ဣဒမဿ တတိယန္တိ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတသာခါဗောဓိယာ ရဇ္ဇသမ္ပဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတော ပန ပုဗ္ဗေ ဧကဝါရံ ရဇ္ဇသမ္ပဒါနံ အစ္ဆိန္နာယ သာခါယ မဟာဗောဓိယာ ဧဝ ကတံ,
(ဝိမတိ၊၁၊၃၆။) [သျ]တေန သဒ္ဓိံ စတုက္ခတ္တုံ ရာဇာ ရဇ္ဇေန ပူဇေသိ။ ရဇ္ဇေန ပူဇိတဒိဝသေသု ကိရ သကလဒီပတော ဥပ္ပန္နံ အာယံ ဂဟေတွာ မဟာဗောဓိမေဝ ပူဇေသိ။
ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေတိ သုက္ကပက္ခပါဋိပဒဒိဝသေ။ တဉှိ ကဏှပက္ခပါဋိပဒဒိဝသံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ပဌမပါဋိပဒဒိဝသ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဒဉ္စ တသ္မိံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ပုဏ္ဏမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရာ ပုဏ္ဏမီ, တာဝ ဧကော မာသောတိ ဝေါဟာရော။ တသ္မာ ဣမိနာ ဝေါဟာရေန ‘‘ဒုတိယပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ကဏှပက္ခပါဋိပဒဿ ဣဓ ပဌမပါဋိပဒတ္တာ။ ဂစ္ဆတိ ဝတရေတိ ဧတ္ထ အရေတိ ခေဒေ။ သမန္တာယောဇနန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ, ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ သဗ္ဗတ္ထာတိ အတ္ထော။ သုပဏ္ဏရူပေနာတိ မဟာဗောဓိံ ဗလက္ကာရေန ဂဟေတွာ နာဂဘဝနံ နေတုကာမာနိ နာဂရာဇကုလာနိ ဣဒ္ဓိယာ ဂဟိတေန ဂရုဠရူပေန သန္တာသေတိ။ တံ ဝိဘူတိံ ပဿိတွာတိ ဒေဝတာဒီဟိ ကရီယမာနံ ပူဇာမဟတ္တံ, မဟာဗောဓိယာ စ အာနုဘာဝမဟတ္တံ ဒိသွာ သယမ္ပိ တထာ ပူဇေတုကာမာ ထေရိံ ယာစိတွာတိ ယောဇနာ။ သမုဒ္ဒသာလဝတ္ထုသ္မိန္တိ ယသ္မိံ ပဒေသေ ဌတွာ ရာဇာ သမုဒ္ဒေ အာဂစ္ဆန္တံ ဗောဓိံ ထေရာနုဘာဝေန အဒ္ဒသ, ယတ္ထ စ ပစ္ဆာ သမုဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနန္တိ ပကာသေတုံ သမုဒ္ဒသာလံ နာမ သာလံ အကံသု, တသ္မိံ သမုဒ္ဒသာလာယ ဝတ္ထုဘူတေ ပဒေသေ။ ထေရဿာတိ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ။ ပုပ္ဖအဂ္ဃိယာနီတိ ကူဋာဂါရသဒိသာနိ ပုပ္ဖစေတိယာနိ။ အာဂတော ဝတရေတိ ဧတ္ထ အရေတိ ပမောဒေ။ အဋ္ဌဟိ အမစ္စကုလေဟိ အဋ္ဌဟိ ဗြာဟ္မဏကုလေဟိ စာတိ သောဠသဟိ ဇာတိသမ္ပန္နကုလေဟိ။ ရဇ္ဇံ ဝိစာရေသီတိ ရဇ္ဇံ ဝိစာရေတုံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ရာဇဝတ္ထုဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာနေတိ ရာဇုယျာနဿ ဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာနေ။ အနုပုဗ္ဗဝိပဿနန္တိ ဥဒယဗ္ဗယာဒိအနုပုဗ္ဗဝိပဿနံ။ ‘‘သဟ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနေနာ’’တိ ကရဏဝစနေန ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိပရိဏာမေန ‘‘သဟ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနာ’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ကတံ။ သတိ ဟိ သဟသဒ္ဒပ္ပယောဂေ ကရဏဝစနေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဒဿိံသူတိ ပညာယိံသု။ မဟာအာသနဋ္ဌာနေတိ ပုဗ္ဗပဿေ မဟာသိလာသနေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ။ ပူဇေတွာ ဝန္ဒီတိ အာဂါမိနံ မဟာစေတိယံ ဝန္ဒိ။ ပုရိမေ ပန မဟာဝိဟာရဋ္ဌာနေ ပူဇာမတ္တဿေဝ ကတတ္တာ အနာဂတေ သံဃဿပိ နဝကတာ အဝန္ဒိတဗ္ဗတာ စ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနာဂတေ ပန မေတ္တေယျာဒိဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓဘာဝက္ခဏံ ဥဒ္ဒိဿ ဝန္ဒိတဗ္ဗာဝ သဘာဝေန ဝိသိဋ္ဌပုဂ္ဂလတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၇။) [သျ]မဟာအရိဋ္ဌောတိ ပဉ္စပညာသာယ ဘာတုကေဟိ သဒ္ဓိံ စေတိယဂိရိမှိ ပဗ္ဗဇိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မေဃဝဏ္ဏာဘယအမစ္စဿ ပရိဝေဏဋ္ဌာနေတိ မေဃဝဏ္ဏအဘယဿ ရညော အမစ္စေန ကတ္တဗ္ဗဿ ပရိဝေဏဿ ဝတ္ထုဘူတေ ဌာနေ။ မင်္ဂလနိမိတ္တဘာဝေန အာကာသေ သမုပ္ပန္နော မနောဟရသဒ္ဒေါ အာကာသဿ ရဝေါ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသံ မဟာဝိရဝံ ရဝီ’’တိ။ န ဟိ အာကာသော နာမ ကောစိ ဓမ္မော အတ္ထိ, ယော သဒ္ဒံ သမုဋ္ဌာပေယျ, အာကာသဂတဥတုဝိသေသသမုဋ္ဌိတောဝ သော သဒ္ဒေါတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ပဌမကတ္တိကပဝါရဏဒိဝသေ…ပေ… ဝိနယပိဋကံ ပကာသေသီတိ ဣဒံ ဝိနယံ ဝါစေတုံ အာရဒ္ဓဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုသိဋ္ဌိကရာနန္တိ အနုသာသနီကရာနံ။ ရာဇိနောတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ, ဒေဝါနံပိယတိဿရာဇာနန္တိ အတ္ထော။ အညေပီတိ မဟိန္ဒာဒီဟိ အဋ္ဌသဋ္ဌိမဟာထေရေဟိ အညေပိ, တေသံ သရူပံ ဒဿေန္တော အာဟ တေသံ ထေရာနန္တိအာဒိ။ တတ္ထ တေသံ ထေရာနံ အန္တေဝါသိကာတိ မဟိန္ဒတ္ထေရာဒီနံ အဋ္ဌသဋ္ဌိမဟာထေရာနံ အရိဋ္ဌာဒယော အန္တေဝါသိကာ စ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ အန္တေဝါသိကာ တိဿဒတ္တကာဠသုမနာဒယော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အန္တေဝါသိကာနံ အန္တေဝါသိကာတိ ဥဘယတ္ထ ဝုတ္တအန္တေဝါသိကာနံ အန္တေဝါသိကပရမ္ပရာ စာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာတိ မဟိန္ဒော ဣဋ္ဋိယော ဥတ္တိယောတိအာဒိဂါထာဟိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ) ပကာသိတာ အာစရိယပရမ္ပရာ။
န ပဂ္ဃရတီတိ န ဂဠတိ, န ပမုဿတီတိ အတ္ထော။ သတိဂတိဓိတိမန္တေသူတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဥဂ္ဂဟဓာရဏေ သတိ။ ဂတီတိ သဒ္ဒတ္ထဝိဘာဂဂ္ဂဟဏေ ဉာဏံ။ ဓိတီတိ ဥဂ္ဂဟပရိဟရဏာဒီသု ဝီရိယံ။ ကုက္ကုစ္စကေသူတိ ‘‘ကပ္ပတိ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝီမံသကုက္ကုစ္စကာရီသု။ မာတာပိတုဋ္ဌာနိယောတိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတုံ အာဟ တဒါယတ္တာဟီတိအာဒိ။ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယာတိ ဝိနယပိဋကပရိယာပုဏနံ နိဿာယ။ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တောတိ လဇ္ဇိနော ဝိနယဓာရဏဿ အလဇ္ဇိအညာဏတာဒီဟိ ဆဟိ အာကာရေဟိ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနတော အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော ခဏ္ဍာဒိဒေါသဝိရဟိတော သုဂုတ္တော သုရက္ခိတော ဟောတိ။ ကုက္ကုစ္စပကတာနန္တိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နေန ကုက္ကုစ္စေန ပကတာနံ ဥပဒ္ဒုတာနံ အဘိဘူတာနံ ယထာဝိနယံ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပနေန ပဋိသရဏံ ဟောတိ။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဘယမေတဿာတိ ဝိသာရဒေါ။ ‘‘ဧဝံ ကထေန္တဿ ဒေါသော ဧဝံ န ဒေါသော’’တိ ဉတွာဝ ကထနတော နိဗ္ဘယောဝ သံဃမဇ္ဈေ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၈။) [သျ]ဝေါဟရတိ။ ပစ္စတ္ထိကေတိ အတ္တပစ္စတ္ထိကေ စေဝ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒိသာသနပစ္စတ္ထိကေ စ။ သဟဓမ္မေနာတိ သကာရဏေန ဝစနေန သိက္ခာပဒံ ဒဿေတွာ ယထာ တေ အသဒ္ဓမ္မံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န သက္ကောန္တိ, ဧဝံ သုနိဂ္ဂဟိတံ ကတွာ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာတိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသင်္ခါတဿ တိဝိဓဿာပိ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ, ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော။
ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာတိအာဒီသု ဝိနယပရိယာပုဏနံ ဝိနယော, ဝိနယပညတ္တိ ဝါ ကာယဝစီဒွါရသံဝရတ္ထာယ။ အဝိပ္ပဋိသာရောတိ ကတာကတံ နိဿာယ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေါ သန္တာပါဘာဝေါ။ ပါမောဇ္ဇံ တရုဏပီတိ။ ပီတိ နာမ ဗလဝပီတိ။ ပဿဒ္ဓီတိ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။ နိဗ္ဗိဒါတိ ဝိပဿနာ။ ဝိရာဂေါတိ အရိယမဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တီတိ အဂ္ဂဖလံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ အနုပါဒါတိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနုပါဒိယိတွာ ပရိစ္စဇိတွာ။ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ အနုပ္ပန္နေ အန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာနာဘာဝေန တံပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ပစ္စယတ္တေန ဝုတ္တံ အနန္တရာဒိပစ္စယတ္တာ။ ဧတဒတ္ထာ ကထာတိ အယံ ဝိနယကထာ နာမ ဧတဿ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ အတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ မန္တနာတိ ဝိနယမန္တနာယေဝ, ဘိက္ခူနံ ‘‘ဧဝံ ကရိဿာမ, ဧဝံ န ကရိဿာမာ’’တိ ဝိနယပဋိဗဒ္ဓမန္တနာ။ ဥပနိသာတိ ဥပနိသီဒတိ ဧတ္ထ ဖလန္တိ ဥပနိသာ, ကာရဏံ။ ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာတိအာဒိကာရဏပရမ္ပရာပိ ဧတဒတ္ထာတိ အတ္ထော။ သောတာဝဓာနန္တိ ဣမိဿာ ပရမ္ပရပစ္စယကထာယ အတ္တာနံ သမနတ္ထာယ သောတာဝဓာနံ, တမ္ပိ ဧတမတ္ထံ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော။ ယော အယံ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ အနုပါဒိယိတွာ စိတ္တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတော, တပ္ဖလသင်္ခါတော ဝါ ဝိမောက္ခော, သောပိ ဧတဒတ္ထာယ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ အထ ဝါ ယော အယံ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနုပါဒါစိတ္တဿ ဝိမောက္ခော ဝိမုစ္စနံ ဝိဂမော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဧတဒတ္ထာ ကထာတိ ဧဝံ ဥပသံဟရဏဝသေန ယောဇေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂဖလဝိမောက္ခဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ။ အာယောဂေါတိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ပုနပ္ပုနံ အဘိယောဂေါ။
အာစရိယပရမ္ပရကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၉။) [သျ]ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
သေယျထိဒန္တိ တံ ကတမံ, တံ ကထန္တိ ဝါ အတ္ထော။ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနန္တိ အတ္တနော အတ္ထံ သရူပေန နိယမေတွာ နိဒ္ဒိသတီတိ နိယမနိဒ္ဒေသော, န နိယမနိဒ္ဒေသော အနိယမနိဒ္ဒေသော။ သောဝ ဝုစ္စတေ အနေနာတိ ဝစနန္တိ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ။ တဿာတိ တေနာတိပဒဿ။ ပရိဝိတက္ကောတိ ‘‘ကတမေသာနံ ခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၈) ပဝတ္တော။ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါတိ တေနာတိပဒတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပါဌေ ဝါ ဥပရိ ဝက္ခမာနပါဌေ ဝါတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ သာမတ္ထိယတော သိဒ္ဓေန။ တတြိဒံ မုခမတ္တနိဒဿနန္တိ တဿာ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယာ ပရိဒီပနေ ဣဒံ ဥပါယမတ္တနိဒဿနံ။ မုခံ ဒွါရံ ဥပါယောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။
သမယသဒ္ဒေါ ဒိဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ သမဝါယော အတ္ထောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တကာလော, သမယော နာမ သရီရဗလာဒိကာရဏသမဝါယော, တေ ဥပါဒါယ ပဋိစ္စာတိ အတ္ထော။ ခဏောတိ ဩကာသော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါဒယော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော။ သော ဧဝ သမယော။ တေနေဝ ‘‘ဧကောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ ပဝနသ္မိန္တိ ဝနသဏ္ဍေ။ သမယောပိ ခေါ တေ ဘဒ္ဒါလီတိ ဧတ္ထ သမယောတိ သိက္ခာပဒါဝိလင်္ဃနဿ ဟေတု, ကော သော? အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဘဂဝတော ဇာနနံ, သော သမယသင်္ခါတော ဟေတု တဿာ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိအာဒိ တဿ ပဋိဝိဇ္ဈနာကာရဒဿနံ။ ဥဂ္ဂဟမာနောတိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာယ ဥဂ္ဂဟမာနော, သုမနပရိဗ္ဗာဇကဿေဝေတံ နာမံ။ သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ သမယပ္ပဝါဒကော, မလ္လိကာယ အာရာမော။ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရုရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘တိန္ဒုကာစီရ’’န္တိ စ, ဧကာဝ နိဝါသာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဧကသာလကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ယထာဝုတ္တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဿ အတ္ထဿ ဟိတဿ ပဋိလာဘတော။ မာနာဘိသမယာတိ မာနပ္ပဟာနာ။ ပီဠနဋ္ဌောတိ ပီဠနံ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ, အဝိပ္ဖါရိကတာကရဏံ, ပီဠနမေဝ အတ္ထော
(ဝိမတိ၊၁၊၄၀။) [သျ]ပီဠနဋ္ဌော။ သန္တာပေါတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ။ ဝိပရိဏာမောတိ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာ အဘိသမေတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, သောဝ အဘိသမယဋ္ဌော, ပီဠနာဒီနိ။
ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေပိ သဥပသဂ္ဂေါ အဘိသမယသဒ္ဒေါ ဥဒ္ဓဋော။ တတ္ထ သင်္ဂမဝသေန ပစ္စယာနံ ဖလုပ္ပါဒနံ ပဋိ အယနံ ဧကတော ပဝတ္တိ ဧတ္ထာတိ သမယော, သမဝါယော။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသင်္ဂမေ သတိ ဧန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ ပဝတ္တန္တီတိ သမယော, ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ သင်္ခတဓမ္မော, သယံ ဝါ ဧတိ အာဂစ္ဆတိ ဝိဂစ္ဆတိ စာတိ သမယော, ကာလော။ သမေန္တိ အဝယဝါ ဧတသ္မိံ, သယံ ဝါ တေသူတိ သမယော, သမူဟော။ ပစ္စယန္တရသင်္ဂမေ ဧတိ အာဂစ္ဆတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမယော, ဟေတု။ သညာဝသေန ဝိပလ္လာသတော ဓမ္မေသု ဧတိ အဘိနိဝိသတီတိ သမယော, ဒိဋ္ဌိ။ သမီပံ အယနံ ဥပဂမနံ သမယော, ပဋိလာဘော။ သမ္မဒေဝ သဟိတာနံ ဝါစာနံ အယနံ ဝိဂမောတိ သမယော, ပဟာနံ။ သမ္မဒေဝ, သဟိတာနံ ဝါ သစ္စာနံ အယနံ ဇာနနန္တိ သမယော, ပဋိဝေဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ သမယသဒ္ဒဿ သာမညေန အနေကတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ န ဟိ ဧကသ္မိံ အတ္ထဝိသေသေ ဝတ္တမာနော သဒ္ဒေါ တဒညေပိ ဝတ္တတိ။ တသ္မာ အတ္ထာ ဝိယ တံတံဝါစကာ သမယသဒ္ဒါပိ ဘိန္နာ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရေသု။
တတ္ထ တထာတိ တေသု သုတ္တာဘိဓမ္မေသု ဥပယောဂဘုမ္မဝစနေဟိ။ ဣဓာတိ ဝိနယေ, အညထာတိ ကရဏဝစနေန။ အစ္စန္တမေဝါတိ နိရန္တရမေဝ။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ, ကိရိယာယ ကိရိယန္တရူပလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ, ယထာ ဥဒယေ သတိ စန္ဒေ ဇာတော ရာဇပုတ္တောတိ။ အဓိကရဏဉှီတိအာဒိ အဘိဓမ္မေ သမယသဒ္ဒေါ ကာလသမူဟခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတေသု ပဉ္စသု အတ္ထေသု ဝတ္တတိ, န ဝိနယေ ဝိယ ကာလေ ဧဝ, တေသု စ ကာလသမူဟတ္ထာ ဒွေ တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ အဓိကရဏဘာဝေန နိဒ္ဒိသိတုံ ယုတ္တာ။ ခဏသမဝါယဟေတုအတ္ထာ ပန တယောပိ အတ္တနော ဘာဝေန ဖဿာဒီနံ ဘာဝဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၄၁။) [သျ]ဥပလက္ခဏဘာဝေန နိဒ္ဒိသိတုံ ယုတ္တာတိ ဝိဘာဝနမုခေန ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မိဉှိ ကာလေ, ဓမ္မသမူဟေ ဝါ သမယေ အဓိကရဏဘူတေ ကုသလံ ဥပ္ပန္နံ, တသ္မိညေဝ ကာလေ, ဓမ္မသမူဟေ ဝါ သမယေ ဖဿာဒယော ဟောန္တီတိ ဧဝံ အဓိကရဏတ္ထယောဇနာ, ယသ္မိံ ပန ခဏေ, သမဝါယေ ဟေတုမှိ ဝါ သမယေ သတိ ဝိဇ္ဇမာနေ ကုသလံ ဥပ္ပန္နံ, တသ္မိညေဝ ခဏာဒိမှိ သမယေပိ ဝိဇ္ဇမာနေ ဖဿာဒယော ဟောန္တီတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထယောဇနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဟောတိ စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိသယေ သင်္ဂဟဂါထာ ဟောတိ။ အညတြာတိ သုတ္တာဘိဓမ္မေသု။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဒေသနာဝိလာသတော သဒ္ဒမတ္တေနေဝ ဘေဒေါ, န အတ္ထတော။
အဝိသေသေနာတိ သာမညေန။ ဣရိယာပထောတိအာဒီသု ဣရိယာယ သဗ္ဗဒွါရိကကိရိယာယ ပထော ပဝတ္တနဋ္ဌာနံ တဗ္ဗိနိမုတ္တကမ္မဿ အဘာဝါတိ ဌာနာဒယော ဣရိယာပထော, သောဝ ဝိဟာရော။ ဗြဟ္မဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ပရဟိတစိတ္တာဒိဝသပ္ပဝတ္တိတော မေတ္တာဒယော ဗြဟ္မဝိဟာရော နာမ။ တဒဝသေသာ ပန မဟဂ္ဂတာ သဗ္ဗနီဝရဏဝိဂမနာဒိသိဒ္ဓေန ဇောတနာဒိအတ္ထေန ဒိဗ္ဗဝိဟာရော နာမ။ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ မေတ္တာဒယော ဣဓ အသင်္ဂဟိတာ။ အရိယာနမေဝ ဝိဟာရောတိ ဖလသမာပတ္တိယော အရိယဝိဟာရော နာမ။
ရုက္ခာဒိမူလေယေဝ မူလသဒ္ဒဿ နိရုဠှဘာဝံ ဒဿေတုံ အပရေန မူလသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ‘‘မူလမူလေ’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၀)။ လောဘာဒီနံ ဒေါသမူလာဒိစိတ္တာသာဓာရဏတ္တာ ‘‘အသာဓာရဏဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ သိယာတိ တတ္ထ ဝေရဉ္ဇာယန္တိအာဒီသု ပဒေသု ကဿစိ စောဒနာ သိယာတိ အတ္ထော။ ဥဘယထာ နိဒါနကိတ္တနဿ ပန ကိံ ပယောဇနန္တိ? အာဟ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထန္တိအာဒိ။ တတ္ထ အဿာတိ ဘဂဝတော။
ကိလမောဝ ကိလမထော, အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ကိလမထော အတ္တကိလမထော, တဿ အနု အနု ယောဂေါ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တနံ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ။ ဝတ္ထုကာမာရမ္မဏေ သုခေ သမ္ပယောဂဝသေန လီနာ ယုတ္တာ,
(ဝိမတိ၊၁၊၄၂။) [သျ]ကာမတဏှာ, တံသဟစရိတေ ကာမေ သုခေ ဝါ အာရမ္မဏဘူတေ အလ္လီနာ ပဝတ္တတီတိ ကာမသုခလ္လိကာ တဏှာ, တဿာ ကာမသုခလ္လိကာယ အနု အနု ယောဂေါ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ။ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝန္တိ အာမိသောပဘောဂေန သံဝဍ္ဎိတဘာဝံ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဗဟုဇနဟိတာဒိအတ္ထာယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။
ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သံဃောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ဒိဋ္ဌီတိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ, တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄, ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ…ပေ… သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ, တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄, ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနဉ္စ သီလာနံ သာမညသင်္ခါတေန သံဃာတော သံဃဋိတော သမဏဂဏော, တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသံဃာတသံဃာတေနာ’’တိ ဝါ ပါဌေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗံ, တဿ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညဘူတေန သံဟနနေန သံဃာတော သမဏဂဏော, တေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ပါဌေ သဒ္ဒတော အတ္ထော ယုတ္တတရော ဟောတိ။ အဿာတိ မဟတော ဘိက္ခုသံဃဿ။
ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မ-သဒ္ဒေန ဝေဒေါ ဝုစ္စတိ, သော မန္တဗြဟ္မကပ္ပဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ ဣရုဝေဒါဒယော တယော ဝေဒါ မန္တာ, တေ စ ပဓာနာ, ဣတရေ ပန သန္နိဿိတာ, တေန ပဓာနဿေဝ ဂဟဏံ။ မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ ဣရုဝေဒါဒိကေ မန္တသတ္ထေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ ဣရုဝေဒါဒယော ဟိ ဂုတ္တဘာသိတဗ္ဗတာယ ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော, သမိတပါပတ္တာ သမဏော’’တိ ယထာဝုတ္တမတ္ထဒွယံ ဥဒါဟရဏဒွယေန ဝိဘာဝေတုံ ဝုတ္တဉှေတန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ ‘သမဏော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ‘‘သမိတပါပတ္တာ ‘သမဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဗာဟိတပါပေါတိ ဣဒံ ပန အညသ္မိံ ဂါထာဗန္ဓေ ဝုတ္တဝစနံ။ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတန္တိ ယထာဘူတဂုဏာဓိဂတံ။ သကိဉ္စနောတိ သဒေါသော။
ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ, ဂေါ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စ ဝုစ္စတိ။ ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ
(ဝိမတိ၊၁၊၄၃။) [သျ]ပါရိဇုညေန, ပရိဟာနိယာတိ အတ္ထော။ တတော ပရန္တိ ဝေရဉ္ဇာယန္တိအာဒိဝစနံ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဣတ္ထံ ဣမံ ပကာရံ ဘူတော အာပန္နောတိ ဣတ္ထမ္ဘူတော, တဿ အာချာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ, သောယေဝတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဣတ္ထံ ဧဝံပကာရော ဘူတော ဇာတော’’တိ ဧဝံ ကထနတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော, တသ္မိံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနပ္ပကာရဿ ဒီပနတော, တေန ယောဂတော တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမန္တိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေပိ သမာနေ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ, တေနေဝါဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။
ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီတိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ, ဧဝမိဓာပိ တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမံ အဘိ ဧဝံ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဥဂ္ဂတောတိ အဘိသဒ္ဒယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနန္တိ။ သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီတိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘိ မာတရိ ဝိသယေ မာတုယာ ဝါ သာဓူ’’တိ ဧဝံ အဓိကရဏတ္ထေ ဝါ သာမိအတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနဿ သာမိဝစနဿ ဝါ ပသင်္ဂေ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကေန အဘိသဒ္ဒေန ယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ, ယထာ စေတ္ထ ဒေဝဒတ္တော မာတုဝိသယေ မာတုသမ္ဗန္ဓီ ဝါ သော ဝုတ္တပ္ပကာရပ္ပတ္တောတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ, ဧဝမိဓာပိ ဘောတော ဂေါတမဿ သမ္ဗန္ဓီ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနပကာရပ္ပတ္တောတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ တတ္ထ ဟိ ဒေဝဒတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဣဓ ကိတ္တိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ, တတ္ထ မာတရန္တိ ဝစနံ ဝိယ ဣဓ တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမန္တိ ဝစနံ, တတ္ထ သာဓုသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဣဓ ဥဂ္ဂတသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိဘူတော သဒ္ဒေါ, န ကေဝလောတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိသေသိတန္တိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိ ဧဝါ’’တိ။ တတော ကိတ္တီတိ ထုတိ, တဿာ ပကာသကော သဒ္ဒေါ ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ထုတိဃောသော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
သော ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ သောတိ ပသိဒ္ဓိယံ, ယော သော သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ကမ္ပေန္တော
(ဝိမတိ၊၁၊၄၄။) [သျ]အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, သော လောကေ အတိပါကဋောတိ ‘‘သော ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါတိ စ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ, န ဂုဏကိတ္တနံ။ ပရတော ပန ဘဂဝါတိ ဂုဏကိတ္တနမေဝ။ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စာတိ ဧတေန အရဟန္တိအာဒိပဒါနံ ပစ္စေကံ အနေကဂုဏဂဏံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။
သုဝိဒူရဝိဒူရေတိ ဒွီဟိ သဒ္ဒေဟိ အတိဝိယ ဒူရေတိ ဒဿေတိ, သုဝိဒူရတာ ဧဝ ဟိ ဝိဒူရတာ။ သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာတိ ဣမိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီဟိ အသာဓာရဏံ ဘဂဝတော အရဟတ္တန္တိ ဒဿေတိ တေသံ ဝါသနာယ အပ္ပဟီနတ္တာ, ဝါသနာ စ နာမ နိက္ကိလေသဿာပိ သကလဉေယျာနဝဗောဓာဒိဒွါရတ္တယပ္ပယောဂဝိဂုဏတာဟေတုဘူတော ကိလေသနိဟိတော အာကာရော စိရနိဂဠိတပါဒါနံ နိဂဠမောက္ခေပိ သင်္ကုစိတတာဂမနဟေတုကော နိဂဠနိဟိတော အာကာရော ဝိယ။ ယာယ ပိလိန္ဒဝစ္ဆာဒီနံ ဝသလဝေါဟာရာဒိဝိဂုဏတာ ဟောတိ, အယံ ဝါသနာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အာရကာတိ ဧတ္ထ အာကာရဿ ရဿတ္တံ က-ကာရဿ စ ဟ-ကာရံ သာနုဿရံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဥပရိပိ ယထာရဟံ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဉ္စေတံ သံသာရစက္ကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုညာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေ သင်္ဂဏှာတိ။ အာသဝါ ဧဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ကာရဏတ္တာ သမုဒယောတိ အာဟ ‘‘အာသဝသမုဒယမယေနာ’’တိ။ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကကဋတ္တာရူပပ္ပဘေဒေါ တိဘဝေါ ဧဝ ရထော, တသ္မိံ တိဘဝရထေ။ သံသာရစက္ကန္တိ ယထာဝုတ္တကိလေသကမ္မဝိပါကသမုဒယော။
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, ‘သံသာရော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၈၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄, ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇, ၉၉၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆) –
ဧဝံ ဝုတ္တော သံသာရောဝ စက္ကံ ဝိယ ပရိဗ္ဘမနတော စက္ကံ, တဿ စက္ကဿ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေနာတိ ဘဂဝတာ။ ဗောဓီတိ ဉာဏံ,
(ဝိမတိ၊၁၊၄၅။) [သျ]တံ ဧတ္ထ မဏ္ဍံ ပသန္နံ ဇာတန္တိ ဗောဓိမဏ္ဍော။ ကမ္မက္ခယကရံ ဉာဏဖရသုန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ဝုတ္တံ, တံ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ အဘိသင်္ခါရသင်္ခါတံ ကမ္မံ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ ဒဿေတုံ ကမ္မက္ခယကရဝိသေသနဝိသိဋ္ဌံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ကတိပယင်္ဂေဟိ သံသာရစက္ကံ တဒဝသေသင်္ဂေဟိ ဖလဘူတနာမရူပဓမ္မေဟိ တိဘဝရထဉ္စ တသ္မိံ ရထေ ယောဇိတသံသာရစက္ကာရာနံ ဟနနပ္ပကာရဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗေဟိပိ ဒွါဒသဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေဟိ ရထဝိရဟိတမေဝ ကေဝလံ သံသာရစက္ကံ, တဿ အရဃာတနပ္ပကာရဘေဒဉ္စ ဒဿေတုံ အထဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနမတဂ္ဂန္တိ အနု အနု အမတဂ္ဂံ, သဗ္ဗထာ အနုဂစ္ဆန္တေဟိပိ အဝိညာတကောဋိကန္တိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တာ ဇရာမရဏပရိယောသာနတ္တာတိ ဣဒံ သင်္ခါရာဒီနံ ဒသန္နံ အရဘာဝေန ဧကတ္တံ သမာရောပေတွာတိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေသံ ပစ္စေကံ အဝိဇ္ဇာမူလကတာ ဇရာမရဏပရိယောသာနတာ စ အတ္ထိ တထာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ။ အထ ဝါ တေသမ္ပိ ယထာရဟံ အတ္ထတော အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တံ, အတ္တနော အတ္တနော လက္ခဏဘူတခဏိကဇရာမရဏဝသေန တပ္ပရိယောသာနတဉ္စ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ တေသံ ပစ္စေကံ အရဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။
ဧဝံ သဗ္ဗာကာရံ သံသာရစက္ကမေဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေန ဉာဏေန ဣမဿ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ ဆေဒေါ ဘဂဝတော သိဒ္ဓေါ, တဿ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဿ ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၄၊ ၁။၄၅) မာတိကာ ဝုတ္တတ္တာ ဘဝစက္ကာဝယဝေသု အဝိဇ္ဇာဒီသု ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ပရိဂ္ဂဟဝသေန ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတွာ ပရတော တဿ အတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တေန ဧဝမယံ အဝိဇ္ဇာဟေတူတိအာဒိကေန ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိသဟိတေန (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၅) ပါဌေန သရူပတော ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, တဿ စ တေသုယေဝ အဝိဇ္ဇာဒီသု စတုသင်္ခေပါဒိဝသေန ပဝတ္တိဝိဘာဂဉ္စ ဒဿေတွာ တတော ပရံ ဣတိ ဘဂဝါတိအာဒိပါဌေန ဘဂဝတော တေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ သဗ္ဗာကာရတော ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတွာ ပုန ဣမိနာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေနာတိအာဒိနာ ဘဂဝတော တေန ဉာဏေန သံသာရစက္ကာရာနံ ဝိဒ္ဓံသိတဘာဝံ ဒဿေတုံ တတ္ထ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ အာယတနာနန္တိ စက္ခုသောတမနာယတနာနံ တိဏ္ဏံ။ ဧသ နယော တိဏ္ဏံ ဖဿာနန္တိအာဒီသုပိ။ ရူပတဏှာဒိဝသေန ဆ တဏှာကာယာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၄၆။) [သျ]သဂ္ဂသမ္ပတ္တိန္တိ ကာမသုဂတီသု သမ္ပတ္တိံ။ တထေဝါတိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ။ ဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တိန္တိ ရူပီဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တိံ။ တေဘူမကဓမ္မဝိသယဿ သဗ္ဗဿာပိ ရာဂဿ ကိလေသကာမဘာဝတော ဘဝရာဂေါပိ ကာမုပါဒါနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာယေဝ မေတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိ။ သေသုပါဒါနမူလိကာသုပီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနသီလဗ္ဗတုပါဒါနအတ္တဝါဒုပါဒါနမူလိကာသုပိ ယောဇနာသု။ တတြာယံ ယောဇနာနယော – ဣဓေကစ္စော ‘‘နတ္ထိ ပရလောကော ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅-၈၆ အတ္ထတော သမာနံ) ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ, သော ဒိဋ္ဌုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတီတိအာဒိနာ, အပရော ‘‘အသုကသ္မိံ ဘဝေ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ကာမရူပါရူပဘဝူပပတ္တိယာ တံ တံ ကုသလံ ကရောတီတိအာဒိနာ စ ဒိဋ္ဌုပါဒါနမူလိကာ ယောဇနာ, ဣမိနာဝ နယေန အတ္တဝါဒုပါဒါနမူလိကာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရော ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ပရာမသန္တော သီလဗ္ဗတုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတီတိအာဒိနာ သဗ္ဗဘဝေသု သီလဗ္ဗတုပါဒါနမူလိကာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ယဿ သံသာရစက္ကာရာနံ ဃာတနသမတ္ထဿ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဿ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယပအဂ္ဂဟာကာရံ ဒဿေတုံ ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတီတိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ ဒဿိတော, တမေဝ ဉာဏံ အဝိဇ္ဇာဒီသု ပဝတ္တိအာကာရေန သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ အာနေတွာ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ဧဝမယန္တိအာဒိမာဟ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ပန ‘‘ဣဒါနိ ယွာယံ သံသာရစက္ကံ ဒဿေန္တေန ကာမဘဝေ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတီတိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေါ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ ဒဿိတော, တမေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ အာနေတွာ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ဧဝမယန္တိအာဒိမာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယာ ဝိနယဋီကာယပိ အယမေဝ ပါဌော လိခိတော။ တတ္ထ စ ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာတိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ သံသာရစက္ကံ ဒဿေန္တေန ဝုတ္တော န ဟောတိ တဿ စ အဝိဇ္ဇာ နာဘိ, မူလတ္တာတိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေဝ ဒဿိတတ္တာ ဥပရိ စက္ကရူပတော ပယောဂတ္တေန ဥပသံဟာရာဘာဝါ စ။ ‘‘အပိ စ တမေဝ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော’’တိ စ ဝုတ္တံ, န စေတ္ထ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ နိဂမနဝသေန ပဓာနတ္တေန ဒဿိတော, အထ ခေါ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝသပ္ပဝတ္တံ
(ဝိမတိ၊၁၊၄၇။) [သျ]ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏမေဝ ယထာဝုတ္တပစ္စယပရိဂ္ဂဟာကာရဿ နိဂမနဝသေန ဒဿိတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝမယံ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ, ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ။ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု…ပေ… ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၆) ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏမေဝ ပဓာနတ္တေန ဒဿိတံ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ ပန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၄၊ ၁။၄၅) ဝုစ္စမာနတ္တာ တဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာကာရပရိဒီပနတ္ထံ ဝိသယတ္တေန ဝုတ္တံ, န ပဓာနတ္တေန။
အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဧဝန္တိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေန အယံ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ဟေတု, သင်္ခါရာ စ တေန ဟေတုနာ သမုပ္ပန္နာ။ ဥဘောပေတေတိ ယသ္မာ အယံ အဝိဇ္ဇာ ပရပရိကပ္ပိတပကတိဣဿရာဒိ ဝိယ အဟေတုကာ နိစ္စာ ဓုဝါ န ဟောတိ, အထ ခေါ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော သယမ္ပိ သဟေတုကာ သင်္ခတာ အနိစ္စာယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဥဘောပေတေ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာယေဝ။ ဣတီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဏှနေ ယာ ပညာ, တံ ဓမ္မာနံ ဌိတိသင်္ခါတေ ကာရဏေ ယာထာဝတော ပဝတ္တတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ နာမာတိ။
ဧတ္ထ ဟိ ဉာဏဿ ဝိသယဝိဘာဝနဝသေနေဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော, န ပဓာနတ္တေန, ဉာဏမေဝ ပနေတ္ထ ပဓာနတော ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧတဿ ဉာဏဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာကာရဒဿနတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာပိ ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာတိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဣဓာပိ နိဂမနဝသေန ဥပသံဟဋော, န ဘဝစက္ကဒဿနတ္ထန္တိ အယမေတ္ထ အတ္တနော မတိ။
တတ္ထ စ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေသု အဒိဋ္ဌေသု ဟေတူနံ ပစ္စယဘာဝေါပိ န သက္ကာ ဒဋ္ဌုန္တိ ‘‘သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ’’တိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၅) ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေန နယေနာတိ အဝိဇ္ဇာယံ ဝုတ္တနယေန သင်္ခါရာ ဟေတု, ဝိညာဏံ ဟေတုသမုပ္ပန္နန္တိအာဒိနာ သဗ္ဗာနိ ဇာတိပရိယောသာနာနိ ပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။
ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိယာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဿ အဝိဇ္ဇာဒီသု ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ တေသု ပစ္စယေသု အညေဟိပိ အာကာရေဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၄၈။) [သျ]ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတုံ တတ္ထာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေသု။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဟေတုသာမညေန ဖလသာမညေန ဝါတိ သင်္ခေပေါ, သင်္ဂဟော, ကောဋ္ဌာသော ရာသီတိ အတ္ထော။ သော ပန ဇာတိတော ဒုဝိဓောပိ ကာလဘေဒဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဇာတော။ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါတိ အနုဝတ္တတိ။ တဏှုပါဒါနဘဝါ ဂဟိတာ ကိလေသကမ္မသာမညတော တဒဝိနာဘာဝတော စ။ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဝဋ္ဋမ္ပိ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မတာသရိက္ခတာယ ဣဓ ကမ္မဝဋ္ဋမေဝါတိ အာဟ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာတိအာဒိ။ ဝိပါကာ ဓမ္မာတိအာဒီသု ကမ္မဇအရူပက္ခန္ဓာနမေဝ ဝိပါကသဒ္ဒဝစနီယတ္တေပိ နာမရူပါဒိပဒေသု ရူပမိဿမ္ပိ ဖလပဉ္စကံ အရူပပ္ပဓာနတာယ စ တဗ္ဗဟုလတာယ စ ‘‘ဝိပါကဝဋ္ဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကပ္ပဓာနံ ဝဋ္ဋံ, ဝိပါကဗဟုလံ ဝါ ဝဋ္ဋန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မဇပရိယာယော ဝါ ဧတ္ထ ဝိပါက-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဇာတိဇရာမရဏာပဒေသေနာတိ ပရမတ္ထဓမ္မဝိနိမုတ္တဇာတိဇရာမရဏံ နာမ နတ္ထီတိ တဒပဒေသေန တေသံ ကထနေန တံမုခေနာတိ အတ္ထော။ အာကိရီယန္တိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ, အဝိဇ္ဇာဒိသရူပါ, တတော ပစ္စယာကာရတောတိ အတ္ထော။ ဧကော သန္ဓီတိ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတော ဟေတုဖလသန္ဓိ, ဒုတိယော ဖလဟေတုသန္ဓိ, တတိယော ဟေတုဖလသန္ဓီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဿ အဝိဇ္ဇာဒီသု အနေကေဟိ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေဟိ, အဝုတ္တေဟိ စ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝံ, တဿ စ ဉာဏဿ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တတံ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိနယေန ဒဿေတုံ ဥပသံဟာရဝသေန ဣတိ ဘဂဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ, တေနာဟ စတုသင်္ခေပန္တိအာဒိ။ သဗ္ဗာကာရတောတိ ဣဓ ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ စ အဝုတ္တေဟိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၅ အာဒယော) အာဂတေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တန္တိ ယေန ဉာဏေန ဘဂဝါ ဧဝံ ဇာနာတိ, တံ ဉာဏံ။ ဉာတဋ္ဌေနာတိ ဇာနနဋ္ဌေန။ ပဇာနနဋ္ဌေနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။
ဣဒါနိ ယမိဒံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာကာရဘေဒေဟိ သဒ္ဓိံ ပပဉ္စတော ဒဿိတံ, တသ္မိံ အရဃာတေ ဧတဿ ဥပယောဂိတံ ဒဿေတုံ ဣမိနာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန အရေ ဟနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထန္တိ? အာဟ ‘‘တေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ။ တေ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ဓမ္မေ
(ဝိမတိ၊၁၊၄၉။) [သျ]မဟာဝဇိရဉာဏာဝုဓေန တေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန ယထာဘူတံ ဉတွာ တေန ဗလဝဝိပဿနာဝုဓေန နိဗ္ဗိန္ဒန္တော အရိယမဂ္ဂါဝုဓေန ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော အရေ ဟနီတိ ယောဇနာ။ အရိယမဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဟိ ကိစ္စတော သမုဒယသစ္စာဒိဗောဓတော ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ဧကေကံ ဓမ္မက္ခန္ဓံ ဧကေကဝိဟာရေန ပူဇေမီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာပိ ဝိဟာရကရဏပူဇာ ဘဂဝတိ ပေမေနေဝ ပဝတ္တတ္တာ သဓာတုကာဒိစေတိယပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ စ ဘဂဝတောဝ ပူဇာတိ အာဟ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿာတိအာဒိ။ ကိလေသာရီန သော မုနီတိ ဧတ္ထ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ, ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာဒီန စာရဟောတိ ဧတ္ထာပိ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧတ္ထ သံ-သဒ္ဒေါ သယန္တိ အတ္ထေ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သာမ’’န္တိ, အပရနေယျော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ ဣဒံ ကဿစိ ဝိသယဝိသေသဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ သိဒ္ဓံ။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာဝ ဝိညာယတိ, ယထာ ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အတ္ထဝိသေသာနပေက္ခာ ကတ္တရိယေဝ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော။ ‘‘သမ္မာ သာမံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဣဓ သဒ္ဒတော လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ ဣဒံ ပန အတ္ထတော လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, န ဟိ ဗုဇ္ဈနကိရိယာ အဝိသယာ ယုဇ္ဇတိ။ အဘိညေယျေတိ လက္ခဏာဒိတော အနိစ္စာဒိတော စ အဘိဝိသိဋ္ဌေန လောကိယလောကုတ္တရဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗေ စတုသစ္စဓမ္မေ။ ပရိညေယျေတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနိတဗ္ဗံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေတိ သမုဒယသစ္စံ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေတိ နိရောဓသစ္စံ။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပနေတ္ထ သောပါဒိသေသာဒိကံ ပရိယာယသိဒ္ဓံ ဘေဒံ အပေက္ခိတွာ ကတော။
အဘိညေယျန္တိ ဂါထာယ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗာနံ သမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနံ ဟေတုဓမ္မာနံ ဂဟဏေနေဝ တပ္ဖလာနံ ဒုက္ခသစ္စနိရောဓသစ္စာနမ္ပိ သိဒ္ဓိတော ပရိညာတဗ္ဗဉ္စ ပရိညာတံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဉ္စ သစ္ဆိကတန္တိ ဣဒမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနာဟ ‘‘တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မီ’’တိ။ ယသ္မာ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ မယာ ဗုဒ္ဓါနိ, တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပိ ဉေယျံ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ, အဗ္ဘညာသိန္တိ အတ္ထော။
ဝိစိတ္တဝိသယပတ္ထနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ တဏှာ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာယ ပဓာနကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘မူလကာရဏဘာဝေနာ’’တိ။ ဥဘိန္နန္တိ စက္ခုဿ တံသမုဒယဿ စ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ, န အဘာဝမတ္တံ။ တဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၅၀။) [သျ]အဝတ္ထုတ္တာ သပ္ပစ္စယတ္တာဒိအနေကဘေဒါ သဗ္ဗသင်္ဂဟိတာ။ နိရောဓပ္ပဇာနနာတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိရောဓဿ ပဋိဝိဇ္ဈနာ။ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာပီတိ စက္ခု စက္ခုသမုဒယောတိအာဒိနာ ဧကေကကောဋ္ဌာသနိဒ္ဓါရဏေနာပိ, န ဒုက္ခသစ္စာဒိသာမညတော ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တဏှာယပိ သင်္ခါရဒုက္ခပရိယာပန္နတာယ ပရိညေယျတ္တာ ဒုက္ခသစ္စဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆ တဏှာကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ သာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါ တဏှာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ကသိဏာနီတိ ကသိဏာရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ။ ဒွတ္တိံသာကာရာတိ ကေသာဒယော တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနာနိ စ။ နဝ ဘဝါတိ ကာမဘဝါဒယော တယော သညီဘဝါဒယော တယော ဧကဝေါကာရဘဝါဒယော တယော စာတိ နဝ ဘဝါ။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ အာရမ္မဏဝိသေသံ အနပေက္ခိတွာ သာမညတော စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဝိပါကကိရိယာနမ္ပိ ယထာရဟံ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ကုသလဓမ္မာနံ ဥပနိဿယဘူတာ တဏှာသမုဋ္ဌာပိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ကိရိယဓမ္မာနံ ပန တဿ အတ္တဘာဝဿ ကာရဏဘူတာ တဏှာ။ အနုလောမတောတိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စံ, တံသမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ အာသဝါ သမုဒယသစ္စန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သင်္ခါရာဒီသု ပန အဝိဇ္ဇာဒယောဝ သမုဒယသစ္စဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ တေနာတိ တသ္မာ။
ဝိဇ္ဇာတိ အတ္တနော ဝိသယံ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ သမ္ပန္နတ္တာတိ သမန္နာဂတတ္တာ, သမ္ပုဏ္ဏတ္တာ ဝါ။ တတြာတိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ။ မနောမယိဒ္ဓိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၆) ဝုတ္တတ္တာ သရီရဗ္ဘန္တရဈာနမနေန အညဿ သရီရဿ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန ပဝတ္တာ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ, သာ အတ္ထတော ဈာနသမ္ပယုတ္တာ ပညာယေဝ။ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ နာမ သဒ္ဓါ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ ဗာဟုသစ္စံ ဝီရိယံ သတိ ပညာ စ။ ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသန္တိ ဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော အမတံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ, ဣမိနာ စ စရဏာနံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတအရိယမဂ္ဂဘာဝတော နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဧကံသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိဿာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သာဝကာဒိအသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသဝက္ခယဝိဇ္ဇာဝသေန သဗ္ဗညုတာ သိဇ္ဈတိ, စရဏဓမ္မဘူတေသု
(ဝိမတိ၊၁၊၅၁။) [သျ]ဈာနေသု အန္တောဂဓာယ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ဝသေန မဟာကာရုဏိကတာ သိဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇာ…ပေ… မဟာကာရုဏိကတ’’န္တိ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ, ယထာ အညောပိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော ဗုဒ္ဓေါ နိယောဇေတိ, တထာ အယမ္ပီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ အနတ္ထပရိဝဇ္ဇနအတ္ထနိယောဇနေန။ အတ္တန္တပါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရန္တပဥဘယန္တပါ ဂဟိတာ။ အသဇ္ဇမာနော ဘဝေသု အပစ္စာဂစ္ဆန္တောတိ ပဟီနာနံ ပုနာနုပ္ပတ္တိတော န ပုန ဥပဂစ္ဆန္တော။
တတြာတိ ယုတ္တဝါစာဘာသနေ သာဓေတဗ္ဗေ စေတံ ဘုမ္မံ။ အဘူတန္တိ အဘူတတ္ထံ။ အတစ္ဆန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ပိသုဏာဒိဒေါသယုတ္တံ။ သမ္မာဂဒတ္တာတိ သုန္ဒရဝစနတ္တာ, ဂဒနံ ဂဒေါ, ကထနန္တိ အတ္ထော။ သုန္ဒရော ဂဒေါ ဝစနမဿာတိ ‘‘သုဂဒေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သုဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။
သဘာဝတောတိ ဒုက္ခသဘာဝတော။ လောကန္တိ ခန္ဓာဒိလောကံ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တတော အာဟ ယတ္ထာတိအာဒိ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ လောကန္တသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ။ တန္တိ လောကဿန္တံ, ဩကာသလောကေ ကာယဂမနေန ဉာတဗ္ဗံ ပတ္တဗ္ဗန္တိ နာဟံ ဝဒါမီတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ရောဟိတဒေဝပုတ္တေန လောကဿ ကာယဂတိဝသေန အန္တဂမနဿ ပုစ္ဆိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပတွာ လောကဿန္တန္တိ ခန္ဓာဒိလောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ကိန္တေ ပဒသာ ဩကာသလောကပရိဗ္ဘမနေန, ပရိမိတဋ္ဌာနေ ဧဝ တံ ဉာဏဂမနေန ဂစ္ဆန္တာနံ ဒဿေမီတိ ဒဿေန္တော အပိ စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေတိ သရီရေ။ တေန ရူပက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ သသညိမှီတိ သညာသီသေန ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓေ။ သမနကေတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓံ။ လောကန္တိ ခန္ဓာဒိလောကံ, ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ လောကနိရောဓန္တိ နိဗ္ဗာနေန လောကဿ နိရုဇ္ဈနံ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ။ အဒေသမ္ပိ ဟိ နိဗ္ဗာနံ ယေသံ နိရောဓာယ ဟောတိ, ဥပစာရတော တန္နိဿိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ လောကနိရောဓမ္ပိ ပညပေမီ’’တိ ဝုတ္တံ, စက္ခု လောကေ ပိယရူပံ, သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ နိရုဇ္ဈမာနာ နိရုဇ္ဈတီတိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ ဝိဘ။ ၂၀၄) ဝိယ။ ကုဒါစနန္တိ ကဒါစိပိ။ အပ္ပတွာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အနဓိဂန္တွာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တံ ဂမနေန ပတ္တုံ န သက္ကာ, တသ္မာ။ ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ, ဧကံသတ္ထေ
(ဝိမတိ၊၁၊၅၂။) [သျ]ဝါ။ လောကဝိဒူတိ သဘာဝါဒိတော ခန္ဓာဒိဇာနနကော။ စတုသစ္စဓမ္မာနံ အဘိသမိတတ္တာ သမိတာဝီ, သမိတကိလေသောတိ ဝါ အတ္ထော။ နာသီသတိ န ပတ္ထေတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။
ဧဝံ သင်္ခေပတော လောကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော တံ ဒဿေတုံ အပိ စ တယော လောကာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ခန္ဓာနံ သမူဟသန္တာနဘူတော သတ္တလောကော။ သော ဟိ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ ‘‘သတ္တော’’တိ စ, လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မကိလေသာ တဗ္ဗိပါကာ စာတိ ‘‘လောကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ဥတုဇရူပါနံ သမူဟသန္တာနဘူတော ဩကာသလောကော။ သော ဟိ သတ္တသင်္ခါရာနံ အာဓာရတော ‘‘ဩကာသော’’တိ စ, လောကိယန္တိ ဧတ္ထ တဿာဓာရာ စ အာဓေယျဘူတာတိ ‘‘လောကော’’တိ စ ပဝုစ္စတိ။ ဣန္ဒြိယာနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ပန သဗ္ဗေဝ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ပစ္စယေဟိ သင်္ခတဋ္ဌေန လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန စ ‘‘သင်္ခါရလောကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ အာဟရတိ အတ္တနော ဖလန္တိ အာဟာရော, ပစ္စယော။ တေန တိဋ္ဌနသီလာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ယာဝ ဘင်္ဂါ ပဝတ္တနသီလာတိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ, သဗ္ဗေ သင်္ခတဓမ္မာ။ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ စ ဣမိနာပိ ဝေနေယျာနုရူပတော ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနတ္တာ ဒေသနာယ သင်္ခါရာဝ ဂဟိတာ။
ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တီတိ ယတ္တကေ ဌာနေ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ ဝိရောစနာတိ တေသံ ဝိရောစနဟေတု ဩဘာသနဟေတူတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ။ ဒိသာ ဘန္တီတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ ယာဝတာ ဝိဂတန္ဓကာရာ ပညာယန္တိ။ အထ ဝါ ဒိသာတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ တသ္မာ ဝိရောစမာနာ စန္ဒိမသူရိယာ ယတ္တကာ ဒိသာ ဘန္တိ ဩဘာသေန္တီတိ အတ္ထော။ တာဝ သဟဿဓာ လောကောတိ တတ္တကေန ပမာဏေန သဟဿပ္ပကာရော ဩကာသလောကော, သဟဿစက္ကဝါဠာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ သဟဿစက္ကဝါဠေ။ ဝသောတိ ဣဒ္ဓိသင်္ခါတော ဝသော ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
တမ္ပီတိ တိဝိဓမ္ပိ လောကံ။ အဿာတိ အနေန ဘဂဝတာ သင်္ခါရလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကော လောကောတိ ယွာယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသင်္ခတာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတော တေန သာမညေန သင်္ခါရလောကော ဧကော ဧကဝိဓော, ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ လောကိယဓမ္မာဝ လောကောတိ အဓိပ္ပေတာ လောကုတ္တရာနံ ပရိညေယျတ္တာဘာဝါ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ သတ္တ
(ဝိမတိ၊၁၊၅၃။) [သျ]ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ တထာ တထာ သမုပ္ပန္နာ ပဇာယေဝ ဝုစ္စန္တိ။ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော, နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော, ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော, ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော, ဟေဋ္ဌိမာ စ တယော အာရုပ္ပါတိ ဣမာ သတ္တဝိဓာ ပဇာယေဝ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော နာမ။ တတ္ထ နာနတ္တံ ကာယော ဧတေသမတ္ထီတိ နာနတ္တကာယာ။ နာနတ္တံ သညာ ဧတေသန္တိ နာနတ္တသညိနော။ သညာသီသေနေတ္ထ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဂဟိတံ, ဧသ နယော သေသေသုပိ။
တတ္ထ သဗ္ဗမနုဿာ စ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ စ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော နာမ။ တေသဉှိ အညမညံ ဝိသဒိသတာယ နာနာ ကာယော, ပဋိသန္ဓိသညာ စ နဝဝိဓတာယ နာနာ။ တီသု ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု ဗြဟ္မကာယိကာ စေဝ စတူသု အပါယေသု သတ္တာ စ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော နာမ။ တေသု ဟိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ သရီရံ အညမညံ ဝိသဒိသံ, ပဋိသန္ဓိသညာ ပန ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကဝသေန ဧကာဝ, တထာ အာပါယိကာနမ္ပိ, တေသံ ပန သဗ္ဗေသံ အကုသလဝိပါကာဟေတုကာဝ ပဋိသန္ဓိသညာ။ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကာ စ ပရိတ္တာဘ အပ္ပမာဏာဘ အာဘဿရာ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော နာမ။ တေသဉှိ သဗ္ဗေသံ ဧကပ္ပမာဏောဝ ကာယော, ပဋိသန္ဓိသညာ ပန ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဝိပါကဝသေန နာနာ ဟောတိ။ တတိယဇ္ဈာနဘူမိယံ ပရိတ္တသုဘာဒယော တယော, စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယံ အသညသတ္တဝဇ္ဇိတာ ဝေဟပ္ဖလာ, ပဉ္စ စ သုဒ္ဓါဝါသာတိ နဝသု ဘူမီသု သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော နာမ။ အာဘာနာနတ္တေန ပန သဗ္ဗတ္ထ ကာယနာနတ္တံ န ဂယှတိ, သဏ္ဌာနနာနတ္တေနေဝ ဂယှတီတိ။ အသညသတ္တာ ဝိညာဏာဘာဝေန ဝိညာဏဋ္ဌိတိသင်္ချံ န ဂစ္ဆန္တိ။ နေဝသညာ နာသညာယတနံ ပန ယထာ သညာယ, ဧဝံ ဝိညာဏဿာပိ သုခုမတ္တာ နေဝဝိညာဏံ နာဝိညာဏံ, တသ္မာ ပရိဗျတ္တဝိညာဏကိစ္စဝန္တေသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု န ဂယှတိ။ တသ္မာ သေသာနိ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနိ တီဏိယေဝ ဂဟိတာနိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ ဣမာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိ လာဘော အလာဘော ယသော အယသော နိန္ဒာ ပသံသာ သုခံ ဒုက္ခန္တိ ဣမေ အဋ္ဌ လောကဿ သဘာဝတ္တာ လောကဓမ္မာ။ လာဘာလာဘာဒိပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ပနေတ္ထ အနုရောဓဝိရောဓာ ဝါ လာဘာဒိသဒ္ဒေဟိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နဝ သတ္တာဝါသာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ သတ္တ
(ဝိမတိ၊၁၊၅၄။) [သျ]ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော ဧဝ အသညသတ္တစတုတ္ထာရုပ္ပေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘နဝ သတ္တာဝါသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သတ္တာ အာဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ သတ္တာဝါသာ, သတ္တနိကာယော, အတ္ထတော တထာ ပဝတ္တာ ပဇာ ဧဝ ဣဓ သင်္ခါရလောကဘာဝေန ဂယှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဓမ္မာယတနမနာယတနဝဇ္ဇိတာနိ ဒသ။
ဧတ္ထ စ တီသု ဘဝေသု အဿာဒဒဿနဝသေန တိဿော ဝေဒနာဝ လောကဘာဝေန ဝုတ္တာ, တထာ ပစ္စယဒဿနဝသေန စတ္တာရောဝ အာဟာရာ။ အတ္တဂ္ဂါဟနိမိတ္တဒဿနဝသေန ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနေဝ အာယတနာနိ။ ထူလသညီဘဝဒဿနဝသေန သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောဝ, အနုရောဓဝိရောဓဒဿနဝသေန အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ ဝါ, ထူလာယတနဒဿနဝသေန ဒသာယတနာနေဝ လောကဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဂဟဏေနေဝ တန္နိဿယတပ္ပဋိဗဒ္ဓါ တဒါရမ္မဏာ သဗ္ဗေ တေဘူမကာ နာမရူပဓမ္မာ အတ္ထတော ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ သေသေဟိ ပန ဧကဝိဓာဒိကောဋ္ဌာသေဟိ သရူပေနေဝ တေ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အာသယံ ဇာနာတီတိအာဒီသု အာဟစ္စ စိတ္တံ ဧတ္ထ သေတီတိ အာသယော, အညသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တိတွာပိ စိတ္တံ ယတ္ထ သရသေန ပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတိ, သော ဝဋ္ဋာသယော ဝိဝဋ္ဋာသယောတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ဝဋ္ဋာသယောပိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဒုဝိဓော။ ဝိဝဋ္ဋာသယော ပန ဝိပဿနာသင်္ခါတာ အနုလောမိကာ ခန္တိ, မဂ္ဂသင်္ခါတံ ယထာဘူတဉာဏဉ္စာတိ ဒုဝိဓော။ ယထာဟ –
‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ, ခန္တိ စေဝါနုလောမိကံ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ, ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)၊
ဧတံ ဒုဝိဓမ္ပိ အာသယံ သတ္တာနံ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ ဇာနာတိ။ အနုသယန္တိ ကာမရာဂါနုသယာဒိဝသေန သတ္တဝိဓံ အနုသယံ။ စရိတန္တိ ‘‘သုစရိတဒုစ္စရိတ’’န္တိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ စရိတန္တိ စရိယာ, တေ ရာဂါဒယော ဆ မူလစရိယာ, သံသဂ္ဂသန္နိပါတဝသေန အနေကဝိဓာ ဟောန္တိ။ အဓိမုတ္တိန္တိ အဇ္ဈာသယဓာတုံ, တတ္ထ တတ္ထ စိတ္တဿ အဘိရုစိဝသေန နိန္နတာ, သာ ဒုဝိဓာ ဟီနာဓိမုတ္တိ ပဏီတာဓိမုတ္တီတိ။ ယာယ ဒုဿီလာဒိကေ
(ဝိမတိ၊၁၊၅၅။) [သျ]ဟီနာဓိမုတ္တိကေ သေဝန္တိ, သာ ဟီနာဓိမုတ္တိ။ ယာယ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေ သေဝန္တိ, သာ ပဏီတာဓိမုတ္တိ။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ အဓိမုတ္တိံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ, အနုဿဒရာဂါဒိဒေါသာ။ ဥဿဒရာဂါဒိဒေါသာ မဟာရဇက္ခာ။ ဥပနိဿယဘူတေဟိ တိက္ခေဟိ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယေဟိ မုဒုကေဟိ စ သမန္နာဂတာ တိက္ခိန္ဒြိယာ မုဒိန္ဒြိယာ စ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေဟိ အာသယာဒီဟိ သုန္ဒရေဟိ အသုန္ဒရေဟိ စ သမန္နာဂတာ သွာကာရာ ဒွါကာရာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္မတ္တနိယာမံ ဝိညာပေတုံ သုကရာ သုဝိညာပယာ, ဝိပရီတာ ဒုဝိညာပယာ။ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓာယ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ ဘဗ္ဗာ, ဝိပရီတာ အဘဗ္ဗာ။ ဧဝံ သတ္တသန္တာနဂတဓမ္မဝိသေသဇာနနေနေဝ သတ္တလောကောပိ ဝိဒိတော ဓမ္မဝိနိမုတ္တဿ သတ္တဿ အဘာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧကံ စက္ကဝါဠံ…ပေ… ပညာသဉ္စ ယောဇနာနီတိ ဧတ္ထ ဟောတီတိ သေသော။ ပရိက္ခေပတော ပမာဏံ ဝုစ္စတီတိ သေသော။ စက္ကဝါဠဿ သဗ္ဗံ ပရိမဏ္ဍလံ ဆတ္တိံသ သတသဟဿာနိ…ပေ… သတာနိ စ ဟောန္တီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ စက္ကဝါဠေ, ဒွေ သတသဟဿာနိ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ ယောဇနာနိ ယာနိ ဧတ္တကံ ဧတ္တကပ္ပမာဏံ ဗဟလတ္တေန အယံ ဝသုန္ဓရာ သင်္ခါတာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဧတ္တကန္တိ ကိရိယာဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သန္ဓာရကံ ဇလံ ဧတ္တကံ ဧတ္တကပ္ပမာဏံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာတိ စက္ကဝါဠေ။ အဇ္ဈောဂါဠှုဂ္ဂတာတိ အဇ္ဈောဂါဠှာ စ ဥဂ္ဂတာ စ။ ဗြဟာတိ မဟန္တာ။ ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စာတိ ယောဇနာနံ ပဉ္စသတာနိ ဥစ္စော ဥဗ္ဗေဓော။ တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓပရိက္ခေပါတိ ပန္နရသယောဇနပ္ပမာဏက္ခန္ဓပရိဏာဟာ။ နဂဝှယာတိ ရုက္ခာဘိဓာနာ ဇမ္ဗူတိ ယောဇနာ။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗသောဘာဂေန, အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ သတယောဇနဝိတ္ထာရာတိ အတ္ထော။ ယဿာနုဘာဝေနာတိ ယဿာ မဟန္တတာကပ္ပဋ္ဌာယိကာဒိပ္ပကာရေန ပဘာဝေန။ ပရိက္ခိပိတွာ တံ သဗ္ဗံ, လောကဓာတုမယံ ဌိတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ပရိက္ခိပိတွာ စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော ဌိတော, အယံ ဧကာ လောကဓာတု နာမာတိ အတ္ထော, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ အထ ဝါ တံ သဗ္ဗံ လောကဓာတုံ ပရိက္ခိပိတွာ အယံ စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော ဌိတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၅၆။) [သျ]တတ္ထာတိ တဿံ လောကဓာတုယံ။ တာဝတိံသဘဝနန္တိ တိဒသပုရံ။ အသုရဘဝနန္တိ အသုရပုရံ။ အဝီစိမဟာနိရယော စ တထာ ဒသသဟဿယောဇနော, သော ပန စတုန္နံ လောဟဘိတ္တီနမန္တရာ ယောဇနသတာယာမဝိတ္ထာရောပိ သမန္တာ သောဠသဟိ ဥဿဒနိရယေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသသဟဿယောဇနော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒနန္တရေသူတိ တေသံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေသု။ လောကာနံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေ ဝိဝရေ ဘဝတ္တာ လောကန္တရိကာ။ တိဏ္ဏဉှိ သကဋစက္ကာနံ ပတ္တာနံ ဝါ အာသန္နဋ္ဌပိတာနံ အန္တရသဒိသေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေသု ဧကေကော လောကန္တရိကနိရယော အဋ္ဌယောဇနသဟဿပ္ပမာဏော သီတနရကော သတ္တာနံ အကုသလဝိပါကေန နိဗ္ဗတ္တတိ။ အနန္တာနီတိ တိရိယံ အဋ္ဌသု ဒိသာသု စက္ကဝါဠာနိ အာကာသော ဝိယ အနန္တာနိ။ ဥဒ္ဓံ ပန အဓော စ အန္တာနေဝ။ အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေနာတိ ဧတ္ထ အနန္တဉေယျပဋိဝေဓသာမတ္ထိယယောဂတောဝ ဉာဏံ ‘‘အနန္တ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အတ္တနောတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနမေတံ, အတ္တတောတိ အတ္ထော။ ဂုဏေဟိ အတ္တနော ဝိသိဋ္ဌတရဿာတိ သမ္ဗန္ဓော, တရဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ အနုတ္တရောတိ ပဒဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသဝသေန ကတံ, န ဝိသိဋ္ဌဿ ကဿစိ အတ္ထိတာယ။ သဒေဝကေ ဟိ လောကေ သဒိသကပ္ပေါပိ နာမ ကောစိ တထာဂတဿ နတ္ထိ, ကုတော သဒိသော, တေနာဟ သီလဂုဏေနာပိ အသမောတိအာဒိ။ တတ္ထ အသမေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ သမော အသမသမော။ နတ္ထိ ပဋိမာ ဧတဿာတိ အပ္ပဋိမော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တတ္ထ ဥပမာမတ္တံ ပဋိမာ, သဒိသူပမာ ပဋိဘာဂေါ။ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန ဌိတော ပဋိမော ပုဂ္ဂလောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနာတိ အတ္တတော။ ပုရိသဒမ္မေတိအာဒီသု ဒမိတဗ္ဗာ ဒမ္မာ, ‘‘ဒမ္မပုရိသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတံ ကတွာ ‘‘ပုရိသဒမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပုရိသဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဣတ္ထီနမ္ပိ ဒမေတဗ္ဗတော။ နိဗ္ဗိသာ ကတာ ဒေါသဝိသဿ ဝိနောဒနေန။ အတ္ထပဒန္တိ အတ္ထာဘိဗျဉ္ဇနကံ ပဒံ, ဝါကျန္တိ အတ္ထော။ ဧကပဒဘာဝေန စ အနညသာဓာရဏော သတ္ထု ပုရိသဒမ္မသာရထိဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ, တေနာဟ ဘဂဝါ ဟီတိအာဒိ။ အဋ္ဌ ဒိသာတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ အသဇ္ဇမာနာတိ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ နိဿင်္ဂစာရာ။
ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ, တတ္ထ နိယုတ္တောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော, ဣဓလောကတ္ထော။ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမာဂန္တဗ္ဗတော
(ဝိမတိ၊၁၊၅၇။) [သျ]သမ္ပရာယော, ပရလောကော, တတ္ထ နိယုတ္တောတိ သမ္ပရာယိကော, ပရလောကတ္ထော။ ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထော ပရမတ္ထော, နိဗ္ဗာနံ။ သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သတ္ထော, ဘဏ္ဍမူလေန ဝါဏိဇ္ဇာယ ဒေသန္တရံ ဂစ္ဆန္တော ဇနသမူဟော။ သော အဿ အတ္ထီတိ သတ္ထာ, သတ္ထဝါဟောတိ နိရုတ္တိနယေန။ သော ဝိယ ဘဂဝါတိ အာဟ ‘‘သတ္ထာ, ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပါဠိနယေန ဒဿေတုံ ယထာ သတ္ထဝါဟောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတ္ထေတိ သတ္ထိကေ ဇနေ။ ကံ ဥဒကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရော, နိရုဒကော အရညပ္ပဒေသော။ စောရာဒီဟိ အဓိဋ္ဌိတအရညပ္ပဒေသာပိ ဒုဂ္ဂမနဋ္ဌေန တံသဒိသတာယ ကန္တာရာတွေဝ နိရုဠှာတိ သာမညတော ‘‘ကန္တာရံ တာရေတီ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိဝရန္တော စောရကန္တာရန္တိအာဒိမာဟ။
ဘဂဝတောတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနံ, ဘဂဝန္တတော ဓမ္မဿဝနေနာတိ အတ္ထော။ ယထာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယတော အဇ္ဈေတီ’’တိ, ဘဂဝတော သန္တိကေတိ ဝါ အတ္ထော။ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသီတိ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေသု သဒ္ဓမ္မဿဝနပရိစယေန ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ အာကာရံ ဂဏှိ။ ပုဗ္ဗာဘိယောဂဝသေနေဝ ဟိ ဤဒိသာနံ တိရစ္ဆာနာနံ ဓမ္မဿဝနာဒီသု ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝဂ္ဂုလိအာဒီနံ ဝိယ။ ဣတရထာ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနာနမ္ပိ တထာ ပသာဒုပ္ပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော။ ယဒိ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဘဂဝါ အနန္တစက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗသတ္တာနမ္ပိ ဧကက္ခဏေ သပ္ပါဋိဟာရိယဓမ္မံ သာဝေတုံ သက္ကောတီတိ သဗ္ဗသတ္တာနမ္ပိ ဣတော ပုဗ္ဗေဝ ဝိမုတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ သိယာ။ ယေ ပန ဒေဝမနုဿနာဂသုပဏ္ဏာဒယော ပကတိယာဝ ကမ္မဿကတညာဏာဒိယုတ္တာ ဟောန္တိ, တေယေဝ ပုဗ္ဗေ အနုပနိဿယာပိ ဘဂဝတော သဒ္ဓမ္မဿဝနာဒိနာ ပဌမံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပသာဒံ ဥပ္ပါဒေတုံ သက္ကောန္တိ, န ဣတရေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရေ အဟမ္ပိ နာမာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကုတောဟံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တောတိ ဩလောကေတွာ မဏ္ဍူကဘာဝတောတိ ဉတွာ’’တိ ဣဒံ ဧတ္တကမ္ပိ အရေ အဟမ္ပိ နာမာတိ ဝိမှယဝစနေနေဝ သိဇ္ဈတီတိ အဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇလန္တိ ဇလန္တော ဝိဇ္ဇောတမာနော။ မဏ္ဍူကောဟန္တိ ဂါထာယ ဥဒကေတိ သဉ္ဇာတဋ္ဌာနဒဿနံ, တေန ထလမဏ္ဍူကတာ နိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။ ဥဒကေ ဇာတာနမ္ပိ ကစ္ဆပါဒီနံ ထလဂေါစရတာပိ အတ္ထီတိ တံ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝါရိဂေါစရော’’တိ ဝုတ္တံ, ဥဒကသဉ္စာရီတိ အတ္ထော။
ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသော ကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော, အဂ္ဂမဂ္ဂေါ, တဿ အန္တော, အဂ္ဂဖလံ, တတ္ထ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ, သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ။ ဣဒါနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဒတော
(ဝိမတိ၊၁၊၅၈။) [သျ]ဗုဒ္ဓပဒဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ယသ္မာ ဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဒေန ဟိ သတ္ထု ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဣမိနာ ပန ဗုဒ္ဓပဒေန ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေါပိ, တေနာဟ အညေပိ သတ္တေ ဗောဓေသီတိအာဒိ။
ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌဿ တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တေဟိ ဥတ္တမဿ ဂရုနော ဂါရဝဝသေန ဝုစ္စမာနဝစနမိဒံ ဘဂဝါတိ။ သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော, သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဥတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂရုဂါရဝယုတ္တောတိ ဧတ္ထ ဂရုဘာဝေါ ဂါရဝံ, ဂရုဂုဏယောဂတော ဂရုကရဏံ ဝါ ဂါရဝံ, တေန သာဝကာဒီနံ အသာဓာရဏတာယ ဂရုဘူတေန မဟန္တေန ဂါရဝေန ယုတ္တောတိ ဂရုဂါရဝယုတ္တော။ အထ ဝါ ဂရု စ သဗ္ဗလောကဿ သိက္ခကတ္တာ တေနေဝ ဂါရဝယုတ္တော စာတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
အဝတ္ထာယ ဝိဒိတံ အာဝတ္ထိကံ။ ဧဝံ လိင်္ဂိကံ။ နိမိတ္တတော အာဂတံ နေမိတ္တိကံ။ အဓိစ္စ ယံကိဉ္စိ နိမိတ္တံ အဓိဝစနဝသေန အနပေက္ခိတွာ ပဝတ္တံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ, တေနာဟ ‘‘ဝစနတ္ထမနပေက္ခိတွာ’’တိ။ ယဒိစ္ဆာယ အာဂတံ ယာဒိစ္ဆကံ။ ဧတ္ထ စ ဗာဟိရံ ဒဏ္ဍာဒိ လိင်္ဂံ, အဗ္ဘန္တရံ တေဝိဇ္ဇာဒိ နိမိတ္တံ။ ပစုရဇနဝိသယံ ဝါ ဒိဿမာနံ လိင်္ဂံ, တဗ္ဗိပရီတံ နိမိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစ္ဆိကာပညတ္တီတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သစ္ဆိကိရိယာနိမိတ္တာ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ သစ္ဆိကာပညတ္တီတိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ပညတ္တိ။ ယံဂုဏနိမိတ္တာ ဟိ သာ, တေ ဂုဏာ သတ္ထု ပစ္စက္ခဘူတာတိ ဂုဏာ ဝိယ သာပိ သစ္ဆိကတာ ဧဝ နာမ ဟောတိ, န ပရေသံ, ဝေါဟာရမတ္တေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယံဂုဏနေမိတ္တိကန္တိ ယေဟိ ဂုဏေဟိ နိမိတ္တဘူတေဟိ ဧတံ နာမံ နေမိတ္တိကဉ္စ ဇာတံ။ ဝဒန္တီတိ ဓမ္မသေနာပတိဿ ဂရုဘာဝတော ဗဟုဝစနေနာဟ, သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝါ ကတမနုဝါဒံ သန္ဓာယ။
ဣဿရိယာဒိဘေဒေါ ဘဂေါ အဿ အတ္ထီတိ ဘဂီ။ မဂ္ဂဖလာဒိအရိယဂုဏံ အရညာဒိဝိဝေကဋ္ဌာနဉ္စ ဘဇိ သေဝိ သီလေနာတိ ဘဇီ။ စီဝရာဒိပစ္စယာနံ အတ္ထရသာဒီနဉ္စ သီလာဒိဂုဏာနဉ္စ ဘာဂီ, ဒါယာဒေါတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇိ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသာဒိပ္ပကာရေဟိ ဓမ္မရတနံ ပဝိဘဇီတိ ဝိဘတ္တဝါ။ ရာဂါဒိပါပဓမ္မံ ဘဂ္ဂံ အကာသီတိ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတီတိ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ဂရုပိ လောကေ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂရူ’’တိ, ယသ္မာ ဂရု, တသ္မာပိ ဘဂဝါတိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၅၉။) [သျ]ပါရမိတာသင်္ခါတံ ဘဂျမဿ အတ္ထီတိ ဘဂျဝါ။ ဗဟူဟိ ဉာယေဟီတိ ကာယဘာဝနာဒိကေဟိ အနေကေဟိ ဘာဝနာက္ကမေဟိ။ သုဘာဝိတတ္တနောတိ ပစ္စတ္တေ ဧတံ သာမိဝစနံ, တေန သုဘာဝိတသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဘဝါနံ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ဘဝန္တဂေါ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝါတိ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ နိရုတ္တိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ဘဂီ ဘဇီတိ နိဒ္ဒေသဂါထာယ နဝဟိ ပဒေဟိ ဒဿိတမတ္ထံ ဘဂျဝါတိ ဂါထာယ ဆဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ပဒသိဒ္ဓိံ အတ္ထယောဇနာနယဘေဒေဟိ သဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ အယံ ပန အပရော နယောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝဏ္ဏဝိပရိယယောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေနေဝ ဝဏ္ဏဝိကာရော ဝဏ္ဏလောပေါ ဓာတုအတ္ထေန နိယောဇနဉ္စာတိ ဣမံ တိဝိဓံ လက္ခဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဒ္ဒနယေနာတိ သဒ္ဒလက္ခဏနယေန။ ပိသောဒရာဒီနံ သဒ္ဒါနံ အာကတိဂဏဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပိသောဒရာဒိပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ပက္ခိပနမေဝ လက္ခဏံ။ တပ္ပရိယာပန္နတာကရဏဉှိ ပက္ခိပနံ။ ဘဂျန္တိ ကုသလံ။
လောဘာဒယော စတ္တာရော ဒေါသာ ဧကကဝသေန ဂဟိတာ။ အဟိရိကာဒယော ဒုကဝသေန။ အက္ကောစ္ဆိမန္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၃-၄) ပုနပ္ပုနံ ကုဇ္ဈနဝသေန စိတ္တပရိယောနန္ဓနော ကောဓောဝ ဥပနာဟော။ ပရေသံ ပုဗ္ဗကာရိတာလက္ခဏဿ ဂုဏဿ နိပုဉ္ဆနော မက္ခော နာမ။ ဗဟုဿုတာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟော အတ္တနော သမကရဏံ ပလာသော။ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနာ မာယာ။ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနံ သာဌေယျံ။ ဂရူသုပိ ထဒ္ဓတာ အနောနတတာ ထမ္ဘော။ တဒုတ္တရိကရဏလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဇာတိအာဒိံ နိဿာယ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ ဇာတိအာဒိံ နိဿာယ မဇ္ဇနာကာရပ္ပတ္တော မာနောဝ မဒေါ နာမ။ သော သတ္တဝီသတိဝိဓော။ ကာမဂုဏေသု စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ပမာဒေါ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ တိဝိဓဒုစ္စရိတာနိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတဝသေန တိဝိဓသံကိလေသာ။ ရာဂဒေါသမောဟာဝ မလာနိ။ တေယေဝ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ တိဝိဓဝိသမာနိ။ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာသညာ တိဝိဓသညာ နာမ။ တေယေဝ ဝိတက္ကာ။ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနာ ပပဉ္စာ။ သုဘသုခနိစ္စအတ္တဝိပရိယေသာ စတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသာ။ ဆန္ဒာဒယော အဂတိ။ စီဝရာဒီသု ပစ္စယေသု လောဘာ စတ္တာရော တဏှုပါဒါ။ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃသိက္ခာသု ကင်္ခါ, သဗြဟ္မစာရီသု ကောပေါ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၀။) [သျ]စ ပဉ္စ စေတောခီလာ။ ကာမေ ကာယေ ရူပေ စ အဝီတရာဂတာ, ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယောဂေါ, အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယစရဏဉ္စ ပဉ္စ စေတောဝိနိဗန္ဓာ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒယော ပဉ္စ အဘိနန္ဒနာ။ ကောဓမက္ခဣဿာသာဌေယျပါပိစ္ဆတာသန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသာ ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ။ ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌမဂ္ဂင်္ဂပဋိပက္ခာ မိစ္ဆတ္တာ။ တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ, ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော, လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော, တံ ပဋိစ္စ ဆန္ဒရာဂေါ, တံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈောသာနံ, တံ ပဋိစ္စ ပရိဂ္ဂဟော, တံ ပဋိစ္စ မစ္ဆရိယံ, တံ ပဋိစ္စ အာရက္ခာ, အာရက္ခာဓိကရဏံ ဒဏ္ဍာဒါနာဒိအနေကာကုသလရာသီတိ နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ။ ပါဏာတိပါတာဒယော ဒသ အကုသလကမ္မပထာ။ စတ္တာရော သဿတဝါဒါ တထာ ဧကစ္စသဿတဝါဒါ အန္တာနန္တိကာ အမရာဝိက္ခေပိကာ ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ သောဠသ သညီဝါဒါ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ပဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧတာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ ရူပတဏှာဒိဆတဏှာ ဧဝ ပစ္စေကံ ကာမတဏှာဘဝတဏှာဝိဘဝတဏှာဝသေန အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ, တာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓရူပါဒီသု ပဝတ္တိဝသေန ဆတ္တိံသ, ပုန ကာလတ္တယဝသေန အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ။ ပဘေဒ-သဒ္ဒံ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတွာ လောဘပ္ပဘေဒေါတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဒရထပရိဠာဟကိလေသသတသဟဿာနီတိ သဗ္ဗာနိ သတ္တာနံ ဒရထသင်္ခါတပရိဠာဟကရာနိ ကိလေသာနံ အနေကာနိ သတသဟဿာနိ, အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂတော ပဝတ္တိအာကာရဝိဘာဂတော စ နေသံ ဧဝံ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဉ္စ မာရေ အဘဉ္ဇီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိဿယာနန္တိ ဥပဒ္ဒဝါနံ။
ဧဝံ ဘဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါတိ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တေဟိ ဒွီဟိ ဂဟိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ဘဂျဝန္တတာယ စဿာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတပုညဇလက္ခဏဓရဿာတိ အနေကသတပုညနိဗ္ဗတ္တမဟာပုရိသလက္ခဏဓရဿ ဘဂဝတော။ သကစိတ္တေ ဣဿရိယံ နာမ ပဋိက္ကူလာဒီသု အပ္ပဋိက္ကူလသညိတာဒိဝသပ္ပဝတ္တိယာ စေဝ စေတောသမာဓိဝသေန စ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝသီဘာဝါပါဒနမေဝ။ အဏိမာ လဃိမာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟိမာ ပတ္တိ ပါကမ္မံ ဤသိတာ ဝသိတာ ယတ္ထကာမာဝသာယိတာတိ ဣမေ ဆပိ သင်္ဂဟိတာ။ တတ္ထ ကာယဿ အဏုဘာဝကရဏံ အဏိမာ။ အာကာသေ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၁။) [သျ]ပဒသာ ဂမနာဒိအရဟဘာဝေန လဟုဘာဝေါ လဃိမာ။ ကာယဿ မဟန္တတာပါဒနံ မဟိမာ။ ဣဋ္ဌဒေသဿ ပါပုဏနံ ပတ္တိ။ အဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖါဒနံ ပါကမ္မံ။ သယံဝသိတာ ဣဿရဘာဝေါ ဤသိတာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓေ ဝသီဘာဝေါ ဝသိတာ။ အာကာသေန ဝါ ဂစ္ဆတော, အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကရောတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝေါသာနပ္ပတ္တိ ယတ္ထကာမာဝသာယိတာ, ‘‘ကုမာရကရူပါဒိဒဿန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂသိရီတိ သဗ္ဗေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သောဘာ။ အတ္ထီတိ အနုဝတ္တတိ။ လဟုသာဓနံ တံ တံ ကာလိကံ ဣစ္ဆိတံ, ဂရုသာဓနံ စိရကာလိကံ ဗုဒ္ဓတ္တာဒိပတ္ထိတံ။ ဘဂါ အဿ သန္တီတိ ဘဂဝါတိ ဣဒံ သဒ္ဒသတ္ထနယေန သိဒ္ဓံ, သေသံ သဗ္ဗံ နိရုတ္တိနယေန သိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌောတိအာဒိနာ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ အတ္တနော သဘာဝေန ပီဠနလက္ခဏံ ဒုက္ခံ။ တဿ ယော ပီဠနမေဝ အတ္ထော ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိ ဝုစ္စတိ, သော သဘာဝေါ။ ယသ္မာ ပန တံသမုဒယေန သင်္ခတံ, တသ္မာ သင်္ခတဋ္ဌော သမုဒယဒဿနေန အာဝိဘူတော။ ယသ္မာ စ မဂ္ဂေါ ကိလေသသန္တာပဟရတ္တာ သုသီတလော, တသ္မာဿ မဂ္ဂဒဿနေန သန္တာပဋ္ဌော အာဝိဘူတော တပ္ပဋိယောဂတ္တာ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မဿ ပန နိရောဓဿ ဒဿနေန ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အာဝိဘူတောတိ။ ဧကဿေဝ သဘာဝဓမ္မဿ သကဘာဝတော ဣတရသစ္စတ္တယနိဝတ္တိတော စ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗတ္တာ စတ္တာရော အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ သမုဒယဿ ပန ရာသိကရဏတော အာယူဟနဋ္ဌော သဘာဝေါ, တဿေဝ ဒုက္ခဒဿနေန နိဒါနဋ္ဌော အာဝိဘူတော။ ဝိသံယောဂဘူတဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန သံယောဂဋ္ဌော။ နိယျာနဘူတဿ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန ပလိဗောဓဋ္ဌော အာဝိဘူတော။
နိရောဓဿ ပန နိဿရဏဋ္ဌော သဘာဝေါ, တဿေဝ သမုဒယဒဿနေန ဝိဝေကဋ္ဌော အာဝိဘူတော။ သင်္ခတဿ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန အသင်္ခတဋ္ဌော, ဝိသယဘူတဿ မရဏဓမ္မဿ ဝါ ဒုက္ခဿ ဒဿနေန အမတဋ္ဌော။ မဂ္ဂဿ ပန နိယျာနဋ္ဌော သဘာဝေါ, တဿေဝ သမုဒယဒဿနေန ဒုက္ခဿေဝါယံ ဟေတု, နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ပန အယမေဝ ဟေတူတိ ဟေတွဋ္ဌော, အတိသုခုမနိရောဓဒဿနေန ဣဓမေဝ ဒဿနန္တိ ဒဿနဋ္ဌော, အဓိကပဏဿ ဒုက္ခဿ ဒဿနေန အဓိပတေယျဋ္ဌော အာဝိဘူတော။ ဧတေ ဧဝ စ ပီဠနာဒယော သောဠသ အာကာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၆၂။) [သျ]ကာမေဟိ ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာ ကာယဝိဝေကော။ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိဝိတ္တာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စိတ္တဝိဝေကော။ ဥပဓီယန္တိ ဧတ္ထ ယထာသကံ ဖလာနီတိ ဥပဓယော, ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတကာမခန္ဓကိလေသအဘိသင်္ခါရာ, တေဟိ စတူဟိ ဝိဝိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ ဥပဓိဝိဝေကော နာမ။
အနတ္တာနုပဿနာယ ပဋိလဒ္ဓေါ ဒုက္ခာနိစ္စာနုပဿနာဟိ စ ပဋိလဒ္ဓေါ အရိယမဂ္ဂေါ အာဂမနဝသေန ယထာက္ကမံ သုညတအပ္ပဏိဟိတအနိမိတ္တဝိမောက္ခသညံ ပဋိလဘတိ, ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဟိ ဧသ ဝိမောက္ခောတိ။
ယထာ လောကေ ဧကေကပဒတော ဧကေကမက္ခရံ ဂဟေတွာ ‘‘မေခလာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပီတိ အတ္ထော။ မေဟနဿာတိ ဂုယှပ္ပဒေသဿ။ ခဿာတိ ဩကာသဿ။
သဟ ဒေဝေဟီတိအာဒီသု သဟ ဒေဝေဟိ ဝတ္တတီတိ သဒေဝကော လောကော။ တံ သဒေဝကန္တိအာဒိနာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒေဝကဝစနေနာတိ သဒေဝက-သဒ္ဒေ ဝိသေသနဘာဝေန ဌိတဒေဝဝစနေန။ တဿာပိ သဒေဝကပဒေ အန္တောဘူတတ္တာ အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရဝသေန ဝေါဟာရော ကတော။ ဣတရထာ တေန ဒေဝဝိသိဋ္ဌလောကဿေဝ ဂဟဏတော ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ န သိယာ, ဧဝံ ဥပရိပိ။ သမာရကဝစနေန မာရသဒ္ဒေန တေန သဟစရိတာ သဗ္ဗေ ဝသဝတ္တိဒေဝါ စ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ ဗြဟ္မကာယိကာ နာမ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိကာ။ တေ အာဒိ ယေသံ အာရုပ္ပပရိယန္တာနံ ဗြဟ္မာနံ တေသံ ဗြဟ္မာနံ ဂဟဏံ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ။ လောက-သဒ္ဒဿ ဩကာသလောကာဒီနမ္ပိ သာဓာရဏတ္တာ သတ္တလောကာဝေဏိကမေဝ ပဇာဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ သဒေဝကာဒိဝစနေန ဥပပတ္တိဒေဝါနံ, သဿမဏဝစနေန ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉ္စ ဂဟိတတ္တာ အာဟ ‘‘သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ ရာဇာနော, အဝသေသမနုဿာ သမ္မုတိဒေဝသမဏဗြာဟ္မဏေဟိ အဝသိဋ္ဌာ။ သတ္တလောကာဝေဏိကဿ ပဇာသဒ္ဒဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ သဒေဝကံ လောကန္တိ ဧတ္ထ လောကသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဩကာသလောကမေဝ နိယမေတီတိ အာဟ ‘‘တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော’’တိ။ ဣဒဉ္စ သဒေဝကာဒိပဒတ္တယဝစနီယဿ ပဓာနတ္ထဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဩကာသလောကဝိသေသနဿ ပနေတ္ထ ဒေဝမာရာဒိသတ္တလောကဿာပိ ဂဟဏံ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၃။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗံ သာမတ္ထိယတော ဂမျမာနတ္တာ သပုတ္တော အာဂတောတိအာဒီသု ပုတ္တာဒီနံ ဝိယ။ ဣမသ္မိဉ္စ နယေ သဒေဝကံ သမာရကံ သဗြဟ္မကံ ဩကာသလောကံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ သဒေဝမနုဿံ ပဇဉ္စာတိ စ-ကာရံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ, ဩကာသသတ္တလောကာနံ ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒုဘယသမ္မုတိနိမိတ္တဘူတော သင်္ခါရလောကောပိ တဒဝိနာဘာဝတော ဂဟိတော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပရေ ပန ‘‘သဒေဝကန္တိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ သတ္တလောကောဝ အတ္တနော အဝယဝဘူတဒေဝါဒိဝိသေသနေဟိ ဝိသေသေတွာ ဂဟိတော, တဂ္ဂဟဏေန တဒါဓာရော ဩကာသလောကော, တဒုဘယပညတ္တိဝိသယော သင်္ခါရလောကော စ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသဉ္စ ပဇန္တိ ဣဒံ လောကသဒ္ဒဿ ဝိသေသနံ ကတွာ သဒေဝကံ ပဇံ လောကံ…ပေ… သဒေဝမနုဿံ ပဇံ လောကန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ ဂဟိတတ္တာ။ မာရဂ္ဂဟဏေန တပ္ပဓာနာ တံသဒိသာ စ ဥပပတ္တိဒေဝါ သင်္ဂယှန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော’’တိ။ ခတ္တိယပရိသာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မပရိသာတိ ဣမာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ စတုန္နံ ပရိသာနံ သဒေဝကာဒိပဒေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဣဓ သဿမဏဗြာဟ္မဏိန္တိ ဣမိနာ သမဏပရိသာ ဗြာဟ္မဏပရိသာ စ, သဒေဝမနုဿန္တိ ဣမိနာ ခတ္တိယပရိသာ ဂဟပတိပရိသာ စ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘စတုပရိသဝသေနာ’’တိ။ တဿ မနုဿလောကော ဂဟိတောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မနုဿလောကောတိ မနုဿသမူဟော, တေနာဟ ‘‘အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ’’တိ။
ဝိကပ္ပန္တရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော’’တိ။ ဒေဝပဒေန သမ္မုတိဒေဝါ, သမဏဗြာဟ္မဏမနုဿပဒေဟိ သေသမနုဿာ စ ဂဟိတာတိ ဧဝံ ဝိကပ္ပဒွယေပိ မနုဿံ ပဇံ မနုဿိံ ပဇန္တိ ပဇာ-သဒ္ဒံ မနုဿ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ တံ ပုန သဟ ဒေဝေဟိ ဝတ္တတီတိ သဒေဝါ, ပဇာ။ သဒေဝါ စ သာ မနုဿာ စာတိ သဒေဝမနုဿာ, တံ သဒေဝမနုဿံ ပဇံ။ ပုန ကိံ ဘူတံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိန္တိ ဧဝံ ယထာ ပဇာသဒ္ဒေန မနုဿာနညေဝ ဂဟဏံ သိယာ, တထာ နိဗ္ဗစနံ ကာတဗ္ဗံ, ဣတရထာ မနုဿာနညေဝ ဂဟဏံ န သမ္ပဇ္ဇတိ သဗ္ဗမနုဿာနံ ဝိသေသနဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ အညပဒတ္ထဘူတဿ ကဿစိ မနုဿဿ အဘာဝါ။ ဣဒါနိ ပဇန္တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၄။) [သျ]ဣမိနာ အဝသေသနာဂါဒိသတ္တေပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုကာမော အာဟ ‘‘အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ စတုပရိသဝသေန အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော သမ္မုတိဒေဝမနုဿေဟိ ဝါ သဟ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကေကပဒေန အဘာဂသော သဗ္ဗလောကာနံ ဂဟဏပက္ခေပိ တဿ တဿ ဝိသေသနဿ သပ္ဖလတံ ဒဿေတုံ အပိ စေတ္ထာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဒေဝဂတိပရိယာပန္နာနံ ပရိစ္ဆိန္နဝသေန ဇာနနဝသေန ကိတ္တိသဒ္ဒေါ သယံ အတ္တနော အဝယဝဘူတေန သဒေဝကဝစနေန တံ သုဏန္တာနံ သာဝေန္တော အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ယောဇနာ။ အနုသန္ဓိက္ကမောတိ အတ္ထာနဉ္စေဝ ပဒါနဉ္စ အနုသန္ဓာနက္ကမော, ဇာနနက္ကမောတိ အတ္ထော။
အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယာ’’တိ။ သမန္တဘဒြကတ္တာတိ သဗ္ဗဘာဂေဟိ သုန္ဒရတ္တာ။ သာသနဓမ္မောတိ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသာသနဿ ပကာသကော ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတတာယာတိ ဣဒံ တိကံ ဓမ္မဿ ဟေတုသရူပဖလဝသေန ဝုတ္တံ, တထာ နာထပဘဝတ္တိကမ္ပိ။ မဇ္ဈေ တိကဒွယံ ဖလဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိစ္စသုဒ္ဓိယာတိ ဓမ္မံ သုတွာ ယထာသုတဝသေန ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သုပ္ပဋိပတ္တိသင်္ခါတကိစ္စသုဒ္ဓိယာ။
ဣဒါနိ အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဘဂဝါ သောတူနံ ယံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, တပ္ပကာသကဿ ဗြဟ္မစရိယပဒဿ သာတ္ထန္တိအာဒီနိ ပဒါနိ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, န ဓမ္မပဒဿာတိ ဒဿနမုခေန နာနပ္ပကာရတော အတ္ထံ ဝိဝရိတုကာမော သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဧဝမာဒီသု ပနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိဿော သိက္ခာ သကလော စ တန္တိဓမ္မော သာသနဗြဟ္မစရိယံ နာမ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သီလာဒိကေ ဝိယ တပ္ပကာသကံ တန္တိဓမ္မမ္ပိ ပကာသေတိ ဧဝ သဒ္ဒတ္ထသမုဒါယတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ။ ယထာနုရူပန္တိ ယထာရဟံ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတဉှိ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နတ္ထတာယ, ဥပရူပရိ အဓိဂန္တဗ္ဗဝိသေသသင်္ခါတအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ စ သဟ အတ္ထေန ပယောဇနေန ဝတ္တတီတိ သာတ္ထမေဝ, န တု သဗျဉ္ဇနံ, တန္တိဓမ္မသင်္ခါတံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနဉ္စ။ ကိရာတာဒိမိလက္ခဝစနာနမ္ပိ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနတ္တေ သမာနေပိ ဝိသိဋ္ဌတ္ထဗျဉ္ဇနယောဂံ သန္ဓာယ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၅။) [သျ]သဟတ္ထော ဒေဝဒတ္တော သဝိတ္တောတိအာဒိ ဝိယ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ။ တတ္ထ ယံ အတ္ထံ သုတွာ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယံ ပါပုဏန္တိ, တဿ တာဒိသသမ္ပတ္တိ အတ္ထသမ္ပတ္တိ နာမ, သမ္ပန္နတ္ထတာတိ အတ္ထော။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိ နာမ သိထိလဓနိတာဒိဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏာယ မာဂဓိကာယ သဘာဝနိရုတ္တိယာ ဂမ္ဘီရမ္ပိ အတ္ထံ ဥတ္တာနံ ကတွာ ဒဿနသမတ္ထတာ သမ္ပန္နဗျဉ္ဇနတာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ နေတ္တိပ္ပကရဏနယေနာပိ (နေတ္တိ ၄ ဒွါဒသပဒ) အတ္ထံ ဒဿေတုံ သင်္ကာသနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော ကာသီယတိ ဒီပီယတီတိ သင်္ကာသနန္တိ ကမ္မသာဓနဝသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဧဝံ သေသေသုပိ။ ပဌမံ ကာသနံ ပကာသနံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဥဒ္ဒေသတ္ထဝစနသင်္ခါတဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ။ သကိံ ဝုတ္တဿ ပုန ဝစနဉ္စ ဝိဝရဏဝိဘဇနာနိ။ ဥဘယမ္ပေတံ နိဒ္ဒေသတ္ထဝစနံ။ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရာဘိဓာနံ ဝိဘတ္တဿ စ ပကာရေဟိ ဉာပနံ ဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိယော။ ဥဘယမ္ပေတံ ပဋိနိဒ္ဒေသတ္ထဝစနသင်္ခါတဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ။ အတ္ထပဒသမာယောဂတောတိ ယထာဝုတ္တာနိ ဧဝ ဆ ပဒါနိ ပရိယတ္တိယာ အတ္ထဝိဘာဂတ္တာ အတ္ထပဒါနိ, တေဟိ သဟိတတာယ အတ္ထကောဋ္ဌာသယုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ အပရိယောသိတေ ပဒေ အာဒိမဇ္ဈဂတဝဏ္ဏော အက္ခရံ, ဧကက္ခရံ, ပဒံ ဝါ အက္ခရံ။ ဝိဘတ္တိယန္တံ ပဒံ။ ပဒါဘိဟိတံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, ဝါကျံ။ ကထိတဿေဝတ္ထဿ အနေကဝိဓေန ဝိဘာဂကရဏံ အာကာရော နာမ။ အာကာရာဘိဟိတဿ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ။ နိဗ္ဗစနတ္ထဝိတ္ထာရော နိဒ္ဒေသော။ အထ ဝါ ‘‘အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတိ, ပဒေဟိ ပကာသေတိ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ, အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ, နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ, နိဒ္ဒေသေဟိ ပညပေတီ’’တိ ဝစနတော သင်္ကာသနပကာသနသင်္ခအာတဥဒ္ဒေသတ္ထဝါစကာနိ ဝစနာနိ အက္ခရပဒါနိ နာမ။ ဝိဝရဏဝိဘဇနသင်္ခါတနိဒ္ဒေသတ္ထဝါစကာနိ ဝစနာနိ ဗျဉ္ဇနာကာရာ နာမ။ ဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိသင်္ခါတပဋိနိဒ္ဒေသတ္ထဝါစကာနိ ဝစနာနိ နိရုတ္တိနိဒ္ဒေသာ နာမ, တေသံ သမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနန္တိ အတ္ထော။
အတ္ထဂမ္ဘီရတာတိအာဒီသု အတ္ထော နာမ တန္တိအတ္ထော, ဟေတုဖလံ ဝါ။ ဓမ္မော နာမ တန္တိ, ဟေတု ဝါ။ ဒေသနာ နာမ ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါ။ ပဋိဝေဓော နာမ ယထာဝုတ္တအတ္ထာဒီနံ အဝိပရီတာဝဗောဓော။ တေ ပနေတေ အတ္ထာဒယော ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေသု ပဋိဝေဓဿာပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၆။) [သျ]အတ္ထသန္နိဿိတတ္တာ အတ္ထသဘာဂတ္တာ စ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထ’’န္တိ။ ဓမ္မဒေသနာနံ အတ္ထသန္နိဿိတတ္တေပိ သယံ ဗျဉ္ဇနရူပတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ။ ယထာဝုတ္တအတ္ထာဒီသု ပဘေဒဂတာနိ ဉာဏာနိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒယော။ တတ္ထ နိရုတ္တီတိ တန္တိပဒါနံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝစနံ, နိဗ္ဗစနန္တိ အတ္ထော။ တီသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ လောကိယာ သဒ္ဓေယျဝစနမုခေနေဝ အတ္ထေသု ပသီဒန္တိ, န အတ္ထမုခေနာတိ အာဟ သဒ္ဓေယျတောတိအာဒိ။ ကေဝလသဒ္ဒေါ သကလာဓိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေနာ’’တိ။ ဗြဟ္မစရိယ-သဒ္ဒေါ ဣဓ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဒီပေတီတိ အာဟ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာတိအာဒိ။
ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ အပရေနာပိ ပရိယာယေန ဒဿေတုံ အပိ စာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သနိဒါနန္တိ ဒေသကာလာဒိဒီပကေန နိဒါနဝစနေန သနိဒါနံ။ သဥပ္ပတ္တိကန္တိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိအာဒိယုတ္တိယုတ္တံ။ တတြာယံ ပါဠိယောဇနာက္ကမော – ‘‘ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော သမဏော ခလု ဘော…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ စ, ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ‘ဣတိပိ သော…ပေ… ပဝေဒေတီ’တိ ဧဝံ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ စ, ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏံ, ဒေသေန္တော စ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနာဒိဂုဏသံယုတ္တံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ စ, ‘‘သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ စ အဿောသိ, သုတွာ စ အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာ အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇော…ပေ… ဥပသင်္ကမီ’’တိ ဧဝံ သာဓု ခေါ ပနာတိအာဒိပါဌဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပရိဝိတက္ကနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီတိ ပဒါနန္တရမေဝ အဿောသီတိ ပဒံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဝိယ ပညာယတိ, တထာပိ ‘‘သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနိဒဿနတ္ထေန ဣတိ-သဒ္ဒေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပန အညတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အဒဿနတော စ အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇောတိအာဒိနာ ကတ္တဗ္ဗန္တရဒဿနမုခေန ပါဠိယာ ပကာရန္တရေ ပဝတ္တိတော စ ယထာဝုတ္တဝသေနေဝ ‘‘သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ ဝစနာနန္တရမေဝ အဿောသီတိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓနံ ယုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာစရိယေန ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ အတ္တနာ သုတဝသေနေဝ အဇ္ဈာသယော
(ဝိမတိ၊၁၊၆၇။) [သျ]ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပသင်္ကမနဟေတုဒဿနမုခေန ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာတိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂။ သီတောဒကံ ဝိယ ဥဏှောဒကေနာတိ ဣဒံ ဥက္ကမေန မုခါရုဠှဝသေန ဝုတ္တံ, အနုပသန္တသဘာဝတာယ ဗြာဟ္မဏဿေဝ ဥဏှောဒကံ ဝိယ သီတောဒကေနာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ဉာဏတေဇယုတ္တတာယ ဝါ ဘဂဝါ ဥဏှောဒကောပမောတိ ကတွာ တဗ္ဗိရဟိတံ ဗြာဟ္မဏံ သီတောဒကံ ဝိယ ကတွာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧကီဘာဝန္တိ သမ္မောဒနကိရိယာယ ဧကရူပတံ။ ယာယာတိအာဒီသု ယာယ ကထာယ သမ္မောဒိ ဗြာဟ္မဏော, တံ သမ္မောဒနီယံ ကထန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ခမနီယန္တိ ဒုက္ခဗဟုလံ ဣဒံ သရီရံ, ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျံ။ ယာပနီယန္တိ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ။ ရောဂါဘာဝေန အပ္ပါဗာဓံ။ ဒုက္ခဇီဝိတာဘာဝေန အပ္ပါတင်္ကံ။ တံတံကိစ္စကရဏတ္ထာယ လဟုံ အကိစ္ဆေန ဥဋ္ဌာတုံ ယောဂ္ဂတာယ လဟုဋ္ဌာနံ။ ဗလန္တိ သရီရဿ သဗ္ဗကိစ္စက္ခမံ ဗလံ ကစ္စိ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဖာသုဝိဟာရောတိ သုခဝိဟာရော။ သရဏီယမေဝ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရဏီယ’’န္တိ။ ပရိယာယေဟီတိ ကာရဏေဟိ။
ဘာဝေါတိ ကိရိယာ, တသ္မိံ ဝတ္တမာနော နပုံသက-သဒ္ဒေါ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော နာမ, ကိရိယာဝိသေသနသဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။ ဧကမန္တေ ဧကသ္မိံ အန္တေ ယုတ္တပ္ပဒေသေတိ အတ္ထော။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝန္တိ ခဏ္ဍိတဒန္တပလိတကေသာဒိဘာဝံ။ ရာဇပရိဝဋ္ဋေတိ ရာဇူနံ ပရိဝတ္တနံ, ပဋိပါဋိယောတိ အတ္ထော။ ပုရာတနုစ္စကုလပ္ပသုတတာယ ဇိဏ္ဏတာ, န ဝယသာတိ အာဟ ‘‘စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယေ’’တိ။ ဝိဘဝါနံ မဟန္တတ္တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ မဟလ္လကောတိ အာဟ ‘‘ဝိဘဝမဟတ္တတာယ သမန္နာဂတေ’’တိ။ ဝိဘာဝနေ နာမ အတ္ထေတိ ပကတိဝိဘာဝနသင်္ခါတေ အတ္ထေ။ န အဘိဝါဒေတိ ဝါတိ အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ န သလ္လက္ခေတိ, ဧဝံ အသလ္လက္ခဏပကတိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ နိစ္စပကတိကံ အနိစ္စပကတိကံ ဝါတိ အတ္ထော။ အနိစ္စံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော။
သမ္ပတိဇာတောတိ မုဟုတ္တဇာတော, ဇာတသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ…ပေ… ဩလောကေသီတိ ဧတ္ထ ဒွါရံ ပိဓာယ နိက္ခန္တောတိအာဒီသု ဝိယ ဂမနတော ပုရေ ကတမ္ပိ ဩလောကနံ ပစ္ဆာ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၈။) [သျ]ကတံ ဝိယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩလောကေသိန္တိ စ လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယေ ဇာတေ မံသစက္ခုနာ ဝေါလောကေသီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောတိ ပသတ္ထတရော။ ပတိမာနေသီတိ ပူဇေသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။
֍ ဋ္ဌ ၃။ တံ ဝစနန္တိ နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိဝစနံ။ အညာယ သဏ္ဌဟေယျာတိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟေယျ။ ဇာတိဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိဝသေန။ ဥပပတ္တိဝသေနာတိ ဒေဝေသု ဥပပတ္တိဝသေန။ အာဝိဉ္ဆန္တီတိ အာကဍ္ဎန္တိ။ ယဿ အဘိဝါဒါဒိကရဏသင်္ခါတဿ သာမဂ္ဂိရသဿ ဘဂဝတိ အဘာဝံ မညမာနော ဗြာဟ္မဏော ‘‘အရသရူပေါ’’တိ အာဟ, တဗ္ဗိဓုရဿ ရူပတဏှာဒိကဿေဝ သာမဂ္ဂိရသဿ အဘာဝေန ဘဂဝါ ‘‘အရသရူပေါ’’တိ ဒဿေတုံ သာမဂ္ဂိရသသဒ္ဒဿ ရူပရသာဒီသု ဝတ္တနပ္ပကာရံ ဒဿေန္တော အာဟ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီတိအာဒိ။
တာလာဝတ္ထုကတာတိ ဥစ္ဆိန္နမူလာနံ တာလာနံ ဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ရူပရသာဒီနံ ဝတ္ထု စိတ္တသန္တာနံ ကတန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ မဇ္ဈေပဒလောပံ ဒီဃဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ တာလဝတ္ထု ဝိယာတိအာဒိ။ တာလဝတ္ထု ဝိယ ယေသံ ဝတ္ထု ကတံ တေ တာလာဝတ္ထုကတာတိ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကတတာလဝတ္ထုကာတိ အတ္ထော။ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလောယေဝ ပတ္တဖလာဒီနံ အကာရဏတာယ အဝတ္ထူတိ တာလာဝတ္ထု, တံ ဝိယ ယေသံ ဝတ္ထု ကတံ တေ ရူပရသာဒယော တာလာဝတ္ထုကတာ, အယံ အညပဒတ္ထဝသေန အတ္ထဂ္ဂါဟော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သုဂမောတိ ဝိသေသမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ မတ္ထကသဒိသေသု ရူပရသာဒီသု ရာဂေသု ဆိန္နေသုပိ တဗ္ဗတ္ထုဘူတဿ တာလာဝတ္ထုသဒိသဿ စိတ္တသန္တာနဿ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ ဥပပန္နမေဝ ဟောတိ။ ယထာရုတတော ပန ဝိသေသနသမာသဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ရူပရသာဒီနံ တာလာဝတ္ထုသဒိသတာယ ဌာနံ အာပဇ္ဇတိ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃) ဧတံ ဒေါသံ ပရိဟရိတုံ ရူပရသာဒီနံ ကုသလာကုသလတ္တံ ဝုတ္တံ, တံ တေ တထာဂတဿ ပဟီနာတိအာဒိပါဠိယာ, ကာမသုခဿာဒသင်္ခါတာ ရူပရသာတိအာဒိအဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ, ခီဏာသဝါနမ္ပိ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ကုသလာကုသလာနံ ဖလုပ္ပတ္တိတော တေသံ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလသဒိသတာပိ န ယုတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလဿ ဌိတံ အဋ္ဌိတဉ္စ အမနသိကတွာ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာသဒိသမတ္တံ ဥပမေတွာ တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၆၉။) [သျ]ဝိသေသနသမာသဝသေန အတ္ထဂ္ဂဟဏေပိ န ကောစိ ဒေါသော။ အနု-သဒ္ဒေါ ပစ္ဆာတိ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ အာဟ ပစ္ဆာဘာဝေါ န ဟောတီတိအာဒိ။ အနု အဘာဝံ ဂတာတိ ပစ္ဆာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာဝသေန အဘာဝံ ဂတာ။ အနစ္ဆရိယာတိ အနု အနု ဥပရူပရိ ဝိမှယကတာတိ အတ္ထော။ ယဉ္စ ခေါ တွံ ဝဒေသီတိ ယံ ဝန္ဒနာဒိသာမဂ္ဂီရသာဘာဝသင်္ခါတံ ကာရဏံ အရသရူပတာယ ဝဒေသိ, တံ ကာရဏံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၄။ သန္ဓာယ ဘာသိတမတ္ထန္တိ ယံ အတ္ထံ သန္ဓာယ ဗြာဟ္မဏော နိဗ္ဘောဂေါ ဘဝံ ဂေါတမောတိအာဒိမာဟ, ဘဂဝါ စ ယံ သန္ဓာယ နိဗ္ဘောဂတာဒိံ အတ္တနိ အနုဇာနာတိ, တံ သန္ဓာယ ဘာသိတမတ္ထံ။
֍ ဋ္ဌ ၅။ ကုလသမုဒါစာရကမ္မန္တိ ကုလာစာရကမ္မံ။ ကာယတော ကာယဒွါရတော ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ အနေကဝိဟိတာတိ အနေကပ္ပကာရာ။
֍ ဋ္ဌ ၆။ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿာတိ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ကာမကောဋ္ဌာသေသု အတိဝိယ သင်္ဂဝသေန နိယုတ္တဿ ကာမရာဂဿ, ဧတေန အနာဂါမီနံ ဝတ္ထာဘရဏာဒီသု သင်္ဂနိကန္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကာမရာဂဿ ကာမရာဂတာဘာဝံ ဒဿေတိ တဿ ရူပရာဂါဒီသု သင်္ဂဟတော။ အဝသေသာနန္တိ ဧတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနံ ပဌမေန မဂ္ဂေန, သေသာနံ စတူဟိပိ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ, တေနာဟ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇။ ဇိဂုစ္ဆတိ မညေတိ ဇိဂုစ္ဆတိ ဝိယ, ‘‘ဇိဂုစ္ဆတီ’’တိ ဝါ သလ္လက္ခေမိ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေနာတိ အညာဏသမ္ဘူတဋ္ဌေန။
֍ * ၈-၁၀။ တတြာတိ ယထာဝုတ္တေသု ဒွီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု။ ပဋိသန္ဓိပရိယာယောပိ ဣဓ ဂဗ္ဘသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိပဋိလာဘာယာ’’တိ။ အပုနဗ္ဘဝဘူတာတိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၁။ ဓမ္မဓာတုန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တဉှိ ဓမ္မေ ယာထာဝတော ဓာရေတိ ဥပဓာရေတီတိ ‘‘ဓမ္မဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တောတိ အဘိရုစိဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ ဒေသေတုံ သမတ္ထတာ ဒေသနာဝိလာသော, တံ ပတ္တော။ ကရုဏာဝိပ္ဖါရန္တိ သဗ္ဗသတ္တေသု မဟာကရုဏာယ ဖရဏံ။ တာဒိဂုဏလက္ခဏမေဝ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ပထဝီသမစိတ္တတ’’န္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၇၀။) [သျ]တတောယေဝ အကုဇ္ဈနသဘာဝတော အကုပ္ပဓမ္မတာ။ ဇာတိယာ အနုဂတန္တိ ဇာတိယာ အနုဗဒ္ဓံ။ ဇရာယ အနုသဋန္တိ ဇရာယ ပလိဝေဌိတံ။ ဝဋ္ဋခါဏုဘူတန္တိ ဝဋ္ဋတော ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဝဋ္ဋေ နိစ္စလဘာဝေန ဌိတံ ခါဏု ဝိယ ဘူတံ။ ဇာတာနံ မစ္စာနံ နိစ္စံ မရဏတော ဘယန္တိ အာဟ အဇ္ဇ မရိတွာတိအာဒိ။ အပ္ပဋိသမံ ပုရေဇာတဘာဝန္တိ အသဒိသံ အရိယာယ ဇာတိယာ ပဌမဇာတဘာဝံ, သဗ္ဗဇေဋ္ဌဘာဝန္တိ အတ္ထော။
‘‘အပီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပီ’’တိ ဝဒန္တော ပိ-သဒ္ဒေါ ဝိသုံ အတ္ထိ နိပါတောတိ ဒဿေတိ။ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ ပါဒါဒီဟိ ဥပဃာတံ အကရောန္တိယာ သမ္မဒေဝ ဥပရိ သယိတာနိ, အကမ္မကဿာပိ သယတိဓာတုနော အဓိပုဗ္ဗတာယ သကမ္မကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နခသိခါတိ နခဂ္ဂါနိ။ သကုဏာနံ ပက္ခာ ဟတ္ထပါဒဋ္ဌာနိယာတိ အာဟ ‘‘သင်္ကုဋိတဟတ္ထပါဒါ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ အာလောကဋ္ဌာနေ။ နိက္ခမန္တာနန္တိ နိက္ခမန္တေသု, နိဒ္ဓါရဏေ ဟေတံ သာမိဝစနံ။ အဏ္ဍကောသန္တိ အဏ္ဍကပါလံ။
လောကောယေဝ လောကသန္နိဝါသော။ အဗုဇ္ဈိ ဧတ္ထာတိ ရုက္ခော ဗောဓိ, သယံ ဗုဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈန္တိ ဝါ တေနာတိ မဂ္ဂေါပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ ဗောဓိ။ ဗုဇ္ဈီယတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဗောဓိ။ အန္တရာ စ ဗောဓိန္တိ ဒုတိယမုဒါဟရဏံ ဝိနာပိ ရုက္ခ-သဒ္ဒေန ဗောဓိ-သဒ္ဒဿ ရုက္ခပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ဝရဘူရိမေဓသောတိ မဟာပထဝီ ဝိယ ပတ္ထဋပညောတိ အတ္ထော။ တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အတ္တနာ သဟ ဝတ္တမာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ အာသဝက္ခယဉာဏဉ္စေဝ ဣတရာ ဒွေ မဟဂ္ဂတဝိဇ္ဇာ စ တဗ္ဗိနိဗန္ဓကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဝသေန ဥပ္ပါဒနတော ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆ အဘိညာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သာဝကပါရမီဉာဏန္တိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ ပဋိလဘိတဗ္ဗံ သဗ္ဗမေဝ လောကိယလောကုတ္တရဉာဏံ။ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျေန သမံ ပဋိပါဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယျတ္ထေန။ တိက္ခခရဝိပ္ပသန္နသူရဘာဝေါတိ ဣမိနာ သင်္ခါရုပေက္ခာပတ္တတံ ဝိပဿနာယ ဒဿေတိ။ ပရိဏာမကာလောတိ ဣမိနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝါပတ္တိံ။ တဒါ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ အနုပုဗ္ဗာဓိဂတေနာတိ ပဌမမဂ္ဂါဒိပဋိပါဋိယာ အဓိဂတေန။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၁။) [သျ]အဝသိဿတု (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆), သရီရေ ဥပသုဿတု မံသလောဟိတ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ။
ဆန္ဒော ကာမောတိအာဒီသု ပတ္ထနာကာရေန ပဝတ္တော ဒုဗ္ဗလော လောဘော ဣစ္ဆနဋ္ဌေန ဆန္ဒော။ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ တတောပိ ဗလဝတရော ဆန္ဒရာဂေါ။ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနသင်္ကပ္ပဝသေန ပဝတ္တော သင်္ကပ္ပေါ။ တတောပိ ဗလဝသင်္ကပ္ပဝသေနေဝ ပဝတ္တော ရာဂေါ။ တတောပိ ဗလဝတရော သင်္ကပ္ပရာဂေါ။ သွာယံ ပဘေဒေါ ဧကဿေဝ လောဘဿ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန အဝတ္ထာဘေဒေန စ ဝုတ္တော။
ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
သေယျထိဒန္တိ တံ ကထန္တိ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ အဝဓာရဏကရဏံ, ဧတံ အတ္ထဇာတံ ဝါ။ တန္နိဿရဏတောတိ တေသံ ကာမာနံ နိဿရဏတ္တာ။ ဧသာတိ ဧဝ-ကာရော။ ကာမဓာတု နာမ ကာမဘဝေါ, နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ဧသာတိ နိယမော။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော။ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာ ကာယဝိဝေကာဒယော, တယော ဧဝ ဣဓ ဈာနကထာယ, သမုစ္ဆေဒဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝါ။ နိဒ္ဒေသေတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ။ တတ္ထေဝါတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ ဧဝ။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ။ ဧဝဉှိ သတီတိ ဥဘယေသမ္ပိ ကာမာနံ သင်္ဂဟေ သတိ။
ပုရိမေနာတိ ကာယဝိဝေကေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ကာယစိတ္တဝိဝေကဒွယေ။ ဒုတိယေနာတိ စိတ္တဝိဝေကေန။ ဧတေသန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဒွယဿ ဝါစကဘူတာနံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီတိ ဣမေသံ ပဒါနံ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဗာလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါတိ အနုဝတ္တတိ။ အကုသလဓမ္မော ဟိ ဗာလဘာဝဿ ဟေတု။ အာသယပေါသနန္တိ အာသယဿ ဝိသောဓနံ ဝဍ္ဎနဉ္စ။ ဝိဘင်္ဂေ နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥပရိဈာနင်္ဂပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော’’တိ။ တတ္ထ ဥပရိ သဝိတက္ကန္တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနာနိ ဈာနင်္ဂါနိ, တေသံ အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတောတိ အတ္ထော။ ဥပရိဈာနင်္ဂါနံ ပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဿ ဒဿနတောတိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ‘‘ဥပရိ ဝုစ္စမာနဈာနင်္ဂါနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော’’တိ ‘‘နီဝရဏာနံ တာနေဝ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တာနီ’’တိပိ အတ္ထံ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၂။) [သျ]ဝဒန္တိ။ ပေဋကေတိ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရေန ကတံ နေတ္တိပ္ပကရဏနယာနုသာရိပကရဏံ, တံ ပန ပိဋကာနံ ဝဏ္ဏနာဘူတတ္တာ ‘‘ပေဋက’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မိန္တိ အတ္ထော။
ဝိတက္ကနံ နာမ အာရမ္မဏပရိကပ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘ဦဟန’’န္တိ။ ရူပံ ရူပန္တိအာဒိနာ ဝိသယေ အာကောဋေန္တဿ ဝိသယပ္ပဝတ္တိအာဟနနံ ဥပရိ အာဟနနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနံ နာမ အာရမ္မဏာဘိမုခကရဏံ။ အနုသဉ္စရဏန္တိ အနုပရိဗ္ဘမနံ, တဉ္စ ခဏန္တရဿ တထာကာရေန ဥပ္ပါဒနမေဝ, န ဟိ ပရမတ္ထတော ဧကဿ သဉ္စရဏမတ္ထိ, ဧဝမညတ္ထာပိ ဤဒိသေသု။ အနုမဇ္ဇနန္တိ ပရိမဇ္ဇနံ။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနုယောဇနံ သကိစ္စာနုဝတ္တိတာကရဏေန။ ကတ္ထစီတိ ဒုတိယဇ္ဈာနဝိရဟိတေသု သဝိစာရစိတ္တေသု သဗ္ဗတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဝိစာရေန သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဝိတက္ကော အာရမ္မဏေ အဘိနိရောပနာကာရေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ပဌမာဘိနိပါတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပ္ဖါရဝါတိ အဝူပသန္တသဘာဝတာယ ဝေဂဝါ, တေနေဝေသ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပဟာနင်္ဂံ ဇာတံ။ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသူတိ ပဉ္စကနယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အင်္ဂဝိနိမုတ္တဿ ဈာနဿ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ရုက္ခော ဝိယာတိအာဒိမာဟ။
ဝိဝေက-သဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနပက္ခေ ‘‘တသ္မာ ဝိဝေကာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣတရပက္ခေ ‘‘တသ္မိံ ဝိဝေကေ’’တိ။ ပိနယတီတိ တပ္ပေတိ, ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယေ ဗျာပနရသာ။ သာတလက္ခဏန္တိ ဣဋ္ဌသဘာဝံ, မဓုရန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပယုတ္တာနံ ပီဠနဇ္ဈုပေက္ခနံ အကတွာ အနု အနု ဂဏှနံ ဥပကာရိတာ ဝါ အနုဂ္ဂဟော။ ဝနမေဝ ဝနန္တံ။ ဥဒကမေဝ ဥဒကန္တံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတောတိ ဣမိနာ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒိပဋိလာဘသမယေပိ သုခံ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အပါကဋံ, ပီတိယေဝ တတ္ထ ပါကဋာ, ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနသမယေ စ ဝိဇ္ဇမာနပီတိတောပိ သုခမေဝ ပါကဋတရန္တိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ စေတသိကသုခဝသေနေဝ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န ကာယိကသုခဝသေန တဿ ပီတိသမ္ပယောဂဿေဝ အဘာဝေန ဣဓာနဓိပ္ပေတတ္တာ။ အယဉ္စ ပီတီတိအာဒိ အညပဒတ္ထသမအာသဒဿနံ, အဿတ္ထိပက္ခေ တဒ္ဓိတပစ္စယဒဿနံ ဝါ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေန အညပဒတ္ထသမာသဝသေနေဝ ‘‘ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခ’’န္တိ ဣဒံ ဧကံ ပဒန္တိ ဒဿေတိ, ဝိဘတ္တိယာ စ အလောပံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၇၃။) [သျ]ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဒေသနာက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ သမာပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ အာဒိကမ္မိကဝသေန ဝုတ္တံ, စိဏ္ဏဝသီနံ ပန ယောဂီနံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာပိ ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဈာပေတီတိ ဒဟတိ။ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဝိသယာယ ဝိပဿနာယ ဥပနိဇ္ဈာယနံ ကထံ နိဗ္ဗာနာလမ္ဗနဿ မဂ္ဂဿ ဟောတီတိ အာဟ ဝိပဿနာယာတိအာဒိ။ တတ္ထ မဂ္ဂေန သိဇ္ဈတီတိ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသပ္ပဟာယကေန သဟ မဂ္ဂေနေဝ တံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အသမ္မောဟတော အတ္တနော သိဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ မဂ္ဂေနာတိ မဂ္ဂကိစ္စေန, ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။
အညောတိ သတ္တော။ အဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘သစိတ္တေကဂ္ဂတ’’န္တိ ဈာနပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၅၀၈ အာဒယော) အဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တတ္တာတိ တဿာ ဈာနပါဠိယာ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တတ္တာ။
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
အဇ္ဈတ္တန္တိ ဈာနဝိသေသနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ဈာနဉှိ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ န ဟောတိ ဆဠိန္ဒြိယာနမေဝ တဗ္ဘာဝတော။ ခုဒ္ဒကာ ဦမိယော ဝီစိယော။ မဟတိယော တရင်္ဂါ။ သန္တာ ဟောန္တိ သမိတာတိအာဒီနိ အညမညဝေဝစနာနိ, ဈာနဗလေန သမတိက္ကန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ အပ္ပိတာတိ ဂမိတာ ဝိနာသံ ပါပိတာ။ ပရိယာယောတိ ဈာနပရိက္ခာရေ ဈာနဝေါဟာရတ္တာ အပရမတ္ထတော။
တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
တဒဓိဂမာယာတိ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ပညာယ သဟစရဏပရိစယေန ယထာ သမဝါဟိဘာဝေါ ဟောတိ, ဧဝံ ယုတ္တိတော ပဿတိ။ ဝိပုလာယာတိ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာယ။ ထာမဂတာယာတိ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိဝိဂမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ’’တိအာဒိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁ တတိယဇ္ဈာနကထာ)။ ဥပေက္ခာဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဥပေက္ခံ ပကာသေတုံ ဥပေက္ခာ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတြမဇ္ဈတ္တတာဝ ခီဏာသဝါနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရေန အဇ္ဈုပေက္ခနတော ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိ စ, သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ’’တိ စ, သဟဇာတဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ’’တိ စ, ကေဝလာ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၄။) [သျ]‘‘တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ’’တိ စ, တတိယဇ္ဈာနသဟဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဘူတာ ‘‘ဈာနုပေက္ခာ’’တိ စ, စတုတ္ထဇ္ဈာနသဟဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓိတာယ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ’’တိ စ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ဆဓာ ဝုတ္တာ။
ဝီရိယမေဝ ပန အနစ္စာရဒ္ဓအနတိသိထိလေသု သဟဇာတေသု သင်္ခါရေသု ဥပေက္ခနာကာရေန ပဝတ္တံ ‘‘ဝီရိယုပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နံ ရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ ပဋိလာဘတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧဝ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပဟာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ တေသံ ပဟာနေပိ အဗျာပါရဘာဝူပဂမနေန မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တာ သမာဓိဝသေန ဥပ္ပန္နာ အဋ္ဌ ပညာ စေဝ ဥပါဒါနက္ခန္ဓဘူတေသု သင်္ခါရေသု အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရပ္ပဝတ္တာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပန္နာ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဿ တဿ အဓိဂမာယ စတဿော စတုန္နံ ဖလသမာပတ္တီနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဿ တဿ အဓိဂမာယ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခဝသေန ပဝတ္တာ စတဿော သုညတအနိမိတ္တဝိမောက္ခဝသေန ဒွေတိ ဒသ ပညာ စာတိ ဣမေ အဋ္ဌာရသ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။ ယထာဝုတ္တဝိပဿနာပညာဝ လက္ခဏဝိစိနနေပိ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ ဝေဒနုပေက္ခာ နာမ။ ဣမာသံ ပန ဒသန္နမ္ပိ ဥပေက္ခာနံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ အာဂတနယတော ဝိဘာဂေါ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေန္တော အာဟ ဧဝမယံ ဒသဝိဓာပီတိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတနယတောတိ ဣဒမ္ပိ ဟိ တာသံ ဝိဘာဂဒဿနဿ ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိပဒံ ဝိယ ဝိသုံ မာတိကာပဒဝသေန ဝုတ္တံ, န ပန ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိဝသေန ဝိဘာဂဒဿနဿ အာဂတဋ္ဌာနပရာမသနံ အာဂတဋ္ဌာနဿ အဋ္ဌသာလိနိယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁ တတိယဇ္ဈာနကထာ) ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမာသံ ပန ဒသန္နမ္ပိ ဥပေက္ခာနံ ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိဝသေန ဝိဘာဂေါ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ဧဝမယံ ဒသဝိဓာတိအာဒီ’’တိ, တံ အမနသိကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတနယတောတိ ‘‘ဣဓ (ခီဏာသဝေါ) ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ, န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈၊ အ။ နိ။ ၆။၁) ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ အာဂတာ, ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀) ဧဝံ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ အာဂတာတိ ဣမိနာ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၅။) [သျ]နယေန ဒသန္နမ္ပိ ဥပေက္ခာနံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တပဒေသေသု အာဂတနယဒဿနတော စ အယံ ဒသဝိဓာပိ ဥပေက္ခာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဘူမီတိအာဒီသု ပန ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ကာမာဝစရာ, ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ရူပါဝစရာတိအာဒိနာ ဘူမိတော စ, ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ အသေက္ခာနမေဝ, ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလတော စ, ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ သောမနဿုပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာတိအာဒိနာ စိတ္တတော စ, ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဆဠာရမ္မဏာတိအာဒိနာ အာရမ္မဏတော စ, ‘‘ဝေဒနုပေက္ခာ ဝေဒနာက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတာ, ဣတရာ နဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓေနာ’’တိ ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေန စ, ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရဗောဇ္ဈင်္ဂဈာန ပါရိသုဒ္ဓိတတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ။ တသ္မာ ဧကက္ခဏေ စ တာသု ဧကာယ သတိ ဣတရာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေဒနာဝီရိယုပေက္ခာနမေကက္ခဏေ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဧကက္ခဏဝသေန စ, ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ အဗျာကတာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ကုသလာဗျာကတာ, တထာ သေသာ။ ဝေဒနုပေက္ခာ ပန သိယာ အကုသလာပီ’’တိ ဧဝံ ကုသလတ္တိကဝသေန စ, ‘‘သင်္ခေပတော စတ္တာရော စ ဓမ္မာ ဝီရိယဝေဒနာတတြမဇ္ဈတ္တတာဉာဏဝသေနာ’’တိ ဧဝံ သင်္ခေပဝသေန စ အယံ ဒသဝိဓာပိ ဥပေက္ခာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။
ဧတ္ထ စေတာ ကိဉ္စာပိ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိဝသေန သရူပတော ဥဒ္ဓရိတွာ န ဝုတ္တာ, တထာပိ တတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟေဝ တာသံ ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိဝိဘာဂေါ နယတော ဥဒ္ဓရိတွာ သက္ကာ ဉာတုန္တိ တတ္ထ သရူပတော ဝုတ္တဉ္စ အဝုတ္တဉ္စ ဧကတော သင်္ဂဟေတွာ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတနယတောတိအာဒီဟိ နဝဟိ ပကာရေဟိ အတိဒေသော ကတော, တေနေဝ ‘‘ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝသေနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာဟိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ အာဒိမှိ ဝုတ္တေ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ရူပါဒိအာရမ္မဏတာယ ဘူမိတော ကာမာဝစရာ စ ပုဂ္ဂလတော အသေက္ခာနမေဝ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တတော သောမနဿုပေက္ခာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ, အာရမ္မဏတော ဆဠာရမ္မဏာ, ကုသလတ္တိကတော အဗျာကတာ စာတိ ပဏ္ဍိတေဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၆။) [သျ]သက္ကာ ဉာတုံ, တထာ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာတိအာဒိမှိ ဝုတ္တေ ပနဿ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတတ္တာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာဒီဟိ သဟ ဧကက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိအာဒယော စ သက္ကာ ဉာတုံ, ယထာ စ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ, ဧဝံ သေသာနမ္ပိ ယထာရဟံ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဝုတ္တနယတော ဘူမိအာဒိဝိဘာဂုဒ္ဓါရနယော ဉာတဗ္ဗော။ အနာဘောဂရသာတိ ပဏီတသုခေပိ တသ္မိံ အဝနတိပဋိပက္ခကိစ္စာတိ အတ္ထော။
ပုဂ္ဂလေနာတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန။ ကိလေသေဟိ သမ္ပယုတ္တာနံ အာရက္ခာ။ တီရဏံ ကိစ္စဿ ပါရဂမနံ။ ပဝိစယော ဝီမံသာ။ ဣဒန္တိ သတိသမ္ပဇညံ။ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခန္တိ ဣမဿ တသ္မာ ဧတမတ္ထန္တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ဈာနသမင်္ဂိနော။ တံသမုဋ္ဌာနေနာတိ တံ ယထာဝုတ္တနာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သမုဋ္ဌာနံ ကာရဏံ ယဿ ရူပဿ တေန တံသမုဋ္ဌာနေန ရူပေန။ အဿာတိ ယောဂိနော။ ယဿာတိ ရူပကာယဿ။ ဖုဋတ္တာတိ အတိပဏီတေန ရူပေန ဖုဋတ္တာ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ ကာယိကသုခဟေတုဘူတရူပသမုဋ္ဌာပကနာမကာယသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော ဧဝ ဈာနသမင်္ဂိတာကရဏေ ကာရိယောပစာရတော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ယံဈာနဟေတူ’’တိ။ သုခပါရမိပ္ပတ္တေတိ သုခဿ ဥက္ကံသပရိယန္တံ ပတ္တေ။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ကသ္မာ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
ကတ္ထ စုပ္ပန္နန္တိ ဧတ္ထ ကတ္ထာတိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မံ, ကသ္မိံ ဟေတုမှိ သတီတိ အတ္ထော။ နာနာဝဇ္ဇနေတိ အပ္ပနာဝီထိအာဝဇ္ဇနတော နာနာ ဘိန္နံ ပုရိမဝီထီသု အာဝဇ္ဇနံ ယဿ ဥပစာရဿ, တသ္မိံ နာနာဝဇ္ဇနေ။ ဝိသမနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နကိလမထော ဝိသမာသနုပတာပေါ။ ဥပစာရေ ဝါတိအာဒိ ပက္ခန္တရဒဿနံ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရေပိ ဝါတိ အတ္ထော။ ပီတိဖရဏေနာတိ ဣမိနာ အပ္ပနာဝီထိယာ ဝိယ ဧကဝီထိယမ္ပိ ကာမာဝစရပီတိယာ ဖရဏမတ္တဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ အဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတန္တိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိတက္ကဝိစာရပ္ပစ္စယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော။ သော ‘‘ပဟီနဿာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဒါနန္တရံ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၇။) [သျ]ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿာ’’တိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ, ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝဟေတူတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ တသ္မာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေန ယသ္မာ ဧတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေ…ပေ… နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယသ္မာ စ အပ္ပဟီနာယေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာ, တသ္မာ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထာတိ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ။ အဿာတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ။ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ ဣဒဉ္စ ပစ္စယမတ္တဒဿနေန သမ္ဘာဝနမတ္တတော ဝုတ္တံ။ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိသမ္ဘာဝနာပိ ဟိ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ကာတုံ ယုတ္တာ, ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတေ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ တဒုပ္ပတ္တိသမ္ဘာဝနာပိ န ယုတ္တာ ကာတုန္တိ။ ဣတရထာ ကုသလစိတ္တက္ခဏေ အကုသလဒေါမနဿုပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ သမီပတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မံ, ဥပစာရဇ္ဈာနာနန္တရဝီထီသူတိ အတ္ထော။ ဒုတိယဇ္ဈာနေတိ ဧတ္ထာပိ အနန္တရဝီထီသုပိ န တွေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော, ဧဝံ ဥပရိ သုခိန္ဒြိယေပိ။ သောမနဿိန္ဒြိယဿ ဥပ္ပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာတိ ဣဒံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခာဘာဝေနာတိ ဒုက္ခတာဘာဝေန။ ဧဝံ သုခါဘာဝေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသုခပဋိက္ခေပဝစနေန။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာတိ အတိဣဋ္ဌအတိအနိဋ္ဌာနံ ဝိပရီတဿ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဿ အနုဘဝနလက္ခဏာ, မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု ဧဝ ပဝိဋ္ဌံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ အဘာဝါ။
ဈာနစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂။ အရူပဇ္ဈာနာနမ္ပိ အင်္ဂသမတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သင်္ဂဟောတိ အာဟ ကေသဉ္စိ အဘိညာပါဒကာနီတိအာဒိ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂)။ တေသု စ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ အဘိညာပါဒကံ
(ဝိမတိ၊၁၊၇၈။) [သျ]နိရောဓပါဒကံ ဟောတိ, န ဣတရာနိ။ ဒူရကာရဏတံ ပန သန္ဓာယ ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ နေသမ္ပိ ဧကတော ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနီတိ ဣဒံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ခီဏာသဝါနန္တိအာဒိ။ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကန္တိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိသဗ္ဗဗုဒ္ဓကိစ္စသာဓကံ။ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကန္တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ ဝိပဿနာပါဒကတ္တာဒိသဗ္ဗံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဣဒဉှိ ဈာနံ ဘဂဝတော သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏဒါယကဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣဒံ။ အဘိနီဟာရက္ခမန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအတ္ထံ တဒဘိမုခံ နီဟရဏယောဂ္ဂံ။
ဈာနပ္ပဋိလာဘပစ္စယာနန္တိ ဈာနပ္ပဋိလာဘဟေတုကာနံ ဈာနပ္ပဋိလာဘံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ ဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ နီဝရဏဘာဝံ တဒေကဋ္ဌတဉ္စ အပ္ပတ္တာနံ အတ္တုက္ကံသနာဒိဝသပ္ပဝတ္တာနံ အဟော ဝတ မမေဝ သတ္ထာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခူနံ ဧဝရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေယျာတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ မာနာဒီနံ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ဈာနပ္ပဋိလာဘပစ္စနီကာန’’န္တိပိ ပါဌံ လိခန္တိ, သော ပမာဒပါဌောတိ ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ဈာနပ္ပဋိလာဘပစ္စနီကာနံ နီဝရဏာနံ အဘာဝဿ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ပရိသုဒ္ဓပဒေယေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၂) ပန ‘‘ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ပဝတ္တာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကောပအပ္ပစ္စယာနန္တိ အတ္ထောတိ အယမ္ပိ ပါဌော အယုတ္တော ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အယံ ပါဌော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဒဿိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ နာနပ္ပကာရာနံ ကောပအပ္ပစ္စယာနန္တိ ဧဝံ နီဝရဏဘာဝပ္ပတ္တဒေါသာနံ ပရာမဋ္ဌတ္တာ အယံ ပါဌော ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဘိဇ္ဈာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အဘိဇ္ဈာ-သဒ္ဒေန စ အနီဝရဏသဘာဝဿေဝ လောဘဿ မာနာဒီနဉ္စ ဂဟဏံ ဈာနပ္ပဋိလာဘပစ္စယာနန္တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ။ ဥဘယမ္ပီတိ အနင်္ဂဏတ္တံ ဝိဂတူပက္ကိလေသတ္တဉ္စာတိ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ ယထာက္ကမံ အနင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု စ သုတ္တေသု ကိဉ္စာပိ နီဝရဏသဘာဝပ္ပတ္တာ ထူလဒေါသာပိ ဝုတ္တာ, တထာပိ အဓိဂတစတဥတ္ထဇ္ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ သုခုမာ ဧဝ တေ ဂဟိတာ။ အင်္ဂဏုပက္ကိလေသသာမညေန ပနေတ္ထ သုတ္တာနံ အပဒိသနံ။ တထာ ဟိ ‘‘သုတ္တာနုသာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သုတ္တဝသေနာတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၇၉။) [သျ]ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိယံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏန္တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေန္တော အာဟ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိမှီတိအာဒိ။ ဣဒါနိ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိံ တတ္ထ ဉာဏဉ္စ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ တတ္ထာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အတီတဘဝဝိသယော, နိဝါသ-သဒ္ဒေါ စ ကမ္မသာဓနောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ’’တိ။ နိဝုတ္ထတာ စေတ္ထ သကသန္တာနေ ပဝတ္တတာ, တေနာဟ အနုဘူတာတိအာဒိ။ ဣဒါနိ သပရသန္တာနသာဓနဝသေန နိဝါသ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ နိဝုတ္ထာ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိဝရိတုံ ဂေါစရနိဝါသေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေါစရဘူတာပိ ဟိ ဓမ္မာ ဉာဏေန နိဝုတ္ထာ နာမ ဟောန္တိ, တေ ပန သပရဝိညာဏဂေါစရတာယ ဒုဝိဓာတိ ဒဿေတုံ အတ္တနောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရဝိညာဏဝိညာတာပိ ဝါ နိဝုတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာပိ ပရိစ္ဆိန္နာတိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အနမတဂ္ဂေပိ ဟိ သံသာရေ အတ္တနာ အဝိညာတပုဗ္ဗာနံ သတ္တာနံ ခန္ဓာ ပရေဟေဝ ကေဟိစိ ဝိညာတတ္တာ ပရဝိညာဏဝိညာတာ နာမ ဝုတ္တာ, တေသံ အနုဿရဏံ ပုရိမတော ဒုက္ကရံ ယေဟိ ပရေဟိ ဝိညာတတာယ တေ ပရဝိညာဏဝိညာတာ နာမ ဇာတာ, တေသံ ဝတ္တမာနသန္တာနာနုသာရေန ဝိညာတဗ္ဗတော။ တေ စ ပရဝိညာဏဝိညာတာ ဒုဝိဓာ ပရိနိဗ္ဗုတာ အပရိနိဗ္ဗုတာတိ။ တေသု စ ပရိနိဗ္ဗုတာနုဿရဏံ ဒုက္ကရံ သဗ္ဗသော သုသမုစ္ဆိန္နသန္တာနတ္တာ။ တံ ပန သိခါပ္ပတ္တပရဝိညာတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဆိန္နဝဋုမကာ အတီတေ ပရိနိဗ္ဗုတာ ခီဏာသဝါ ဆိန္နသံသာရမဂ္ဂတ္တာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိနိဗ္ဗုတာနံ ပရဝိညာဏဝိညာတာနမ္ပိ သီဟောက္ကန္တိကဝသဧန အနုဿရဏံ ဂဟိတံ။ ယာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ, သာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
ဝိဟိတ-သဒ္ဒေါ ဝိဓ-သဒ္ဒပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘အနေကဝိဓ’’န္တိ, ဘဝယောနိအာဒိဝသေန ဗဟုဝိဓန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟိတန္တိ ဝါ ပယုတ္တံ ဝဏ္ဏိတန္တိ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘အနေကေဟိ ပကာရေဟိ ဝိဟိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈေပဒလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘အနေကေဟိ…ပေ… သံဝဏ္ဏိတ’’န္တိ။ ပကာရေဟီတိ နာမဂေါတ္တာဒိပကာရေဟိ။ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ကထိတံ။ အနု-သဒ္ဒေါ အနန္တရတ္ထဒီပကောတိ အာဟ ‘‘အဘိနိန္နာမိတမတ္တေ ဧဝါ’’တိ, ဧတေန စ ပရိကမ္မဿ အာရဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ပူရိတပါရမီနဉှီတိအာဒိနာ ပရိကမ္မံ ဝိနာပိ သိဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၈၀။) [သျ]အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေတိ အနုဿရိတုံ အာရဒ္ဓါနံ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာနံ ဒဿနတ္ထေ။ ဇာယတီတိ ဇာတိ, ဘဝေါ။ သော ဧကကမ္မမူလကော အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော ဣဓ ‘‘ဇာတီ’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ဧကမ္ပီတိအာဒိ။ ကပ္ပေါတိ အသင်္ချေယျကပ္ပေါ, သော ပန အတ္ထတော ကာလော တထာပဝတ္တဓမ္မမုပါဒါယ ပညတ္တော, တေသံ ဝသေနဿ ပရိဟာနိ စ ဝဍ္ဎိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သံဝဋ္ဋော သံဝဋ္ဋနံ ဝိနာသော အဿ အတ္ထီတိ သံဝဋ္ဋော, အသင်္ချေယျကပ္ပေါ။ သံဝဋ္ဋေန ဝိနာသေန သဟ တိဋ္ဌတိ သီလေနာတိ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝံ ဝိဝဋ္ဋောတိအာဒီသုပိ။ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋနံ ဝိဝဋ္ဋော, ဥပ္ပတ္တိ, ဝဍ္ဎိ ဝါ။ တေဇေန ဝိနာသော တေဇောသံဝဋ္ဋော။ ဝိတ္ထာရတော ပနာတိ ပုထုလတော ပန သံဝဋ္ဋသီမာဘေဒေါ နတ္ထိ, တေနာဟ ‘‘သဒါပီ’’တိ။ ဧကနဂရိယာ ဝိယ အဿ ဇာတက္ခဏေ ဝိကာရာပဇ္ဇနတော ဇာတိက္ခေတ္တဝေါဟာရောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသန္ဓိအာဒီသု ကမ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာနုဘာဝေါ ပဝတ္တတီတိ တဒန္တောဂဓာနံ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ရောဂါဒိဥပဒ္ဒဝေါ ဝူပသမ္မတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယံ ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာတိ ဝုတ္တန္တိ ယံ ဝိသယက္ခေတ္တံ သန္ဓာယ ဧကသ္မိံ ဧဝ ခဏေ သဗ္ဗတ္ထ သရေန အဘိဝိညာပနံ, အတ္တနော ရူပကာယဒဿနဉ္စ ပဋိဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧတေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ပဝတ္တဖလဘောဇနောတိ သယံပတိတဖလာဟာရော, ဣဒဉ္စ တာပသကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဓူပပတ္တိယာတိ ဣဓ စရိမဘဝေ ဥပပတ္တိယာ။ ဧကဂေါတ္တောတိ တုသိတဂေါတ္တေန ဧကဂေါတ္တော။ ဣတရေတိ ဝဏ္ဏာဒယော။ တိတ္ထိယာတိ ကမ္မဖလဝါဒိနော။ အဘိနီဟာရောတိ အဘိနီဟာရောပလက္ခိတော ပုညဉာဏသမ္ဘရဏကာလော ဝုတ္တော။ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနာတိ အတ္တနော ပရဿ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ စုတိံ ဒိသွာ အန္တရာ ကိဉ္စိ အနာမသိတွာ ပဋိသန္ဓိယာ ဧဝ ဂဟဏဝသေန ဧဝံ ဇာနနံ ဣစ္ဆိတပ္ပဒေသောက္ကမနန္တိ အာဟ တေသဉှီတိအာဒိ။ ဥဘယထာပီတိ ခန္ဓပဋိပါဋိယာပိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနပိ။ သီဟောက္ကန္တဝသေနပီတိ သီဟနိပါတဝသေနပိ။ ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေန ဝီရိယံ အာတာပေါတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယာတာပေနာ’’တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၈၁။) [သျ]ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃။ ဒိဝိ ဘဝတ္တာ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒေဝါနံ ပသာဒစက္ခု ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ’’တိ။ ဒူရေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သုခုမဿာပိ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ။ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန ဣဇ္ဈနတော သဗ္ဗာပိ ဘာဝနာ, ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတော ဝါ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာဝိသေသတော ဝီရိယဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေနာတိ ကသိဏာဒိဇ္ဈာနစတဥက္ကဝသေန။ ဣမိနာ ဒူရကာရဏတ္ထေ အဿ ဒိဗ္ဗဘာဝမာဟ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာတိ ဣမိနာ အာသန္နကာရဏဘူတပါဒကဇ္ဈာနတော နိဗ္ဗတ္တန္တိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာတိ ဣမဿ ဒိဗ္ဗဝိဟာရပအယာပန္နံ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဿယပစ္စယဘူတံ နိဿာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ပဝတ္တတ္တာတိပိ အတ္ထော။ ဒိဝုဓာတုဿ ဇုတိဂတိယောဂံ သန္ဓာယ အာလောကပအဂ္ဂဟေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာလောကပရိဂ္ဂဟေနာတိ ကသိဏာလောကပရိဂ္ဂဟဝသေန။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိ ရူပဒဿနဘာဝေန, ဣမိနာ ‘‘စက္ခတိ ရူပံ ဝိဘာဝေတီ’’တိ နိဗ္ဗစနတော စက္ခုတ္တံ ဒဿေတိ။ စက္ခုကိစ္စကရဏေနာတိ ဣဒံ စက္ခုမိဝ စက္ခူတိ ဥပမာယ သဒိသနိမိတ္တဒဿနံ, သမဝိသမာဒိဒဿနသင်္ခါတဿ စက္ခုကိစ္စဿ ကရဏတောတိ အတ္ထော။
ယထာဟာတိ ဥပက္ကိလေသသုတ္တပ္ပဒေသံ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၂) နိဒဿေတိ။ တတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာတိအာဒီသု ဘဂဝတော ဗောဓိမူလေ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ ပဿန္တဿ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ ကိံ, ဣဒံ နု ခေါ ကိ’’န္တိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပန္နာ, တတော ပန ဝိစိကိစ္ဆာနိဝတ္တနတ္ထံ တာနိ ရူပါနိ အမနသိကရောတော အမနသိကရောန္တဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပန္နံ, တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ပုန သဗ္ဗရူပါနိ မနသိကရောတော ရက္ခသာဒီသု ဆမ္ဘိတတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, ‘‘ကိမေတ္ထ ဘာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဘယဝိနောဒနဝသေန မနသိကရောတော အတ္တနော မနသိကာရကောသလ္လံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပိလသင်္ခါတာ သမာဓိဒူသိကာ ဂေဟသိတပီတိ ဥပ္ပန္နာ, တန္နိသေဓာယ မနသိကာရဝီရိယံ သိထိလံ ကရောန္တဿ ကာယာလသိယသင်္ခါတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ, တန္နိသေဓာယ ပုန ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှတော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ, ပုန တန္နိသေဓာယ ဝီရိယံ သိထိလယတော အတိလီနဝီရိယံ ဥပ္ပန္နံ, တန္နိသေဓေတွာ ဒိဗ္ဗရူပါနိ ပဿတော အဘိဇပ္ပါသင်္ခါတာ တဏှာ ဥပ္ပန္နာ, တန္နိသေဓာယ ဟီနာဒိနာနာရူပါနိ မနသိကရောတော နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပသင်္ခါတာ နာနတ္တသညာ ဥပ္ပန္နာ။ ပုန တံ ဝိဟာယ ဧကမေဝ မနသိကရောတော အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၈၂။) [သျ]အတိဝိယ စိန္တနံ ဥပ္ပန္နံ။ ဩဘာသန္တိ ပရိကမ္မသမုဋ္ဌိတံ ဩဘာသံ။ န စ ရူပါနိ ပဿာမီတိ ‘‘ပရိကမ္မောဘာသမနသိကာရပသုတတာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပါနိ န ပဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမသဟိတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, မနုဿာနံ ဣဒန္တိ မာနုသကံ မာနုသကစက္ခုဂေါစရံ ထူလရူပံ ဝုစ္စတိ။ တဒေဝ မနုဿာနံ ဒဿနူပစာရတ္တာ မနုဿူပစာရောတိ အာဟ ‘‘မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ’’တိ။ ရူပဒဿနေနာတိ ဒူရသုခုမာဒိရူပဒဿနေန။
ယသ္မာ နိယမေန ပုရေဇာတဋ္ဌိတရူပါရမ္မဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မေဟိ ဝိနာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဘိဇ္ဇမာနံ ရူပမဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ ဒုဗ္ဗလတ္တာ, စုတိစိတ္တဉ္စ ကမ္မဇရူပဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ ဥပပတ္တိက္ခဏေ, တသ္မာ အာဟ စုတိက္ခဏေတိအာဒိ။ ရူပဒဿနမေဝေတ္ထ သတ္တဒဿနန္တိ စဝမာနေတိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဝုတ္တံ။ အဘိရူပေ ဝိရူပေတိပီတိ ဣဒံ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒဿ သဏ္ဌာနဝါစကတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာတိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၈) ဝိယ။ သုန္ဒရံ ဂတိံ ဂတာ သုဂတာတိ အာဟ ‘‘သုဂတိဂတေ’’တိ။ ဣမိနာ ပန ပဒေနာတိ ယထာကမ္မုပဂေတိ ဣမိနာ ပဒေန။
နေရယိကာနံ အဂ္ဂိဇာလသတ္ထနိပါတာဒီဟိ ဝိဘိန္နသရီရဝဏ္ဏံ ဒိသွာ တဒနန္တရေဟိ ကာမာဝစရဇဝနေဟေဝ ဉာတံ တေသံ ဒုက္ခာနုဘဝနမ္ပိ ဒဿနဖလာယတ္တတာယ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ မနသိကရောတီတိ တေသံ ကမ္မဿ ဉာတုကာမတာဝသေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပရိကမ္မဝသေန ကိန္နု ခေါတိအာဒိနာ မနသိကရောတိ။ အထဿ တံ ကမ္မံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မာဒီနံ ဥပရိ ဥပ္ပန္နေန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေန သမ္ပယုတ္တံ ယံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ယထာကမ္မုပဂဉာဏံ နာမာတိ ယောဇနာ။ ဒေဝါနံ ဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသုံ ပရိကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီနံ ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏပရိကမ္မံ ဝိနာ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နတ္ထိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနပရိကမ္မေဟိ ကိစ္စံ နတ္ထိ, ကိန္နု ခေါ ကမ္မန္တိအာဒိမနသိကာရာနန္တရမေဝ ကမ္မံ။ ကမ္မသီသေန တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဓမ္မေ အာရမ္မဏံ ကတွာ အပ္ပနာဝီထိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝမနာဂတံသဉာဏေပိ, တေနေဝ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ…ပေ… ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဝသီဘူတာနမ္ပိ အဘိညာနံ ပါဒကဇ္ဈာနာဒိပရိကမ္မံ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော။ ပါဒကဇ္ဈာနာဒိမတ္တေန စ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ န ဟောတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ဧတာနိ
(ဝိမတိ၊၁၊၈၃။) [သျ]ဉာဏာနိ သိဒ္ဓါနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿာပီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌဿ သတ္တဿ အနာဂတေ ပဝတ္တိံ ဉာတုကာမတာယ ပါဒကဇ္ဈာနာဒီနမနန္တရံ ဉာဏဗလာနုရူပံ အနာဂတေသု အနေကကပ္ပေသု ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟေ ပုဗ္ဗေ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ တဒါရမ္မဏေ စ သဗ္ဗေ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေ သမ္မုတိဉ္စ ဧကက္ခဏေ အာလမ္ဗိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တဿ အနာဂတံသဉအာဏဿာပိ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။
ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိယံ ဝိယ နာမဂေါတ္တာဒိဂဟဏမ္ပိ အတ္ထေဝ, တဉ္စ န အဘိညာက္ခဏေ, အထ ခေါ တဒနန္တရေသု ကာမာဝစရဇဝနက္ခဏေသု ဧဝ ဟောတိ နာမပရိကပ္ပကာလေ ဣတရပရိကပ္ပါသမ္ဘဝါ ကမ္မေနုပ္ပတ္တိယဉ္စ ပရိယန္တာဘာဝါ။ သဗ္ဗပရိကမ္မနိမိတ္တေသု ပန ဓမ္မေသု အတ္ထေသုပိ ဧကက္ခဏေ အဘိညာယ ဒိဋ္ဌေသု ယထာရုစိဝသေန ပစ္ဆာ ဧဝံနာမောတိအာဒိနာ ကာမာဝစရစိတ္တေန ဝိကပ္ပေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌေသု ဗဟူသု ရူပေသု ထမ္ဘကုမ္ဘာဒိဝိကပ္ပေါ ဝိယ။ ယဉ္စ ကတ္ထ အဝိကပ္ပိတံ, တမ္ပိ ဝိကပ္ပနာရဟန္တိ သဗ္ဗံ နာမဂေါတ္တာဒိတော ဝိကပ္ပိတမေဝ ဟောတိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိယမ္ပိ ပရိကပ္ပါရဟတမ္ပိ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ဧဝံနာမောတိအာဒိနာ အပဒေသသဟိတမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘နာမဂေါတ္တာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧကက္ခဏေ ပညာယတိ, အဘိရုစိတံ ပန ဝစသာ ဝေါဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေပိ အတ္ထတော ပုရိမေဟိ သဒိသာ ဧဝ, ပုဗ္ဗေ ဒိဋ္ဌဿ ပုန ဝေါဟာရကာလေပိ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗတော ပရိကပ္ပါရဟဓမ္မဒဿနမေဝ တေဟိပိ အတ္ထတော ဥပဂတံ။ ဧကေ ပန ‘‘သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိအာဒိဝစနတော ကမေနေဝ အတီတာနာဂတဓမ္မဇာနနေန နာမဂေါတ္တာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဂဟဏံ သုကရ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ အယုတ္တမေဝ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ သဗ္ဗံ ဉာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သဗ္ဗညုတာဟာနိပ္ပသင်္ဂတော။ ပါဠိယံ ဣမေ ဝတ ဘောန္တောတိအာဒိ ယထာကမ္မုပဂဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ ကာယဝါစာဒိ စေတ္ထ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော။
ဘာရိယန္တိ အာနန္တရိယသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ခမာပနေ ဟိ အသတိ အာနန္တရိယမေဝ။ တဿာတိ ဘာရိယသဘာဝဿ ဥပဝါဒဿ။ မဟလ္လကောတိ ကေဝလံ ဝယသာဝ မဟလ္လကော, န ဉာဏေန, ‘‘နာယံ ကိဉ္စိ လောကဝေါဟာရမတ္တမ္ပိ ဇာနာတိ, ပရိသဒူသကော ဧဝ အမှာကံ လဇ္ဇိတဗ္ဗဿ ကရဏတော’’တိ အဓိပ္ပါယေန ဟီဠေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၈၄။) [သျ]အာဝုသောတိအာဒိနာ ထေရော ဥပရိမဂ္ဂုပ္ပတ္တိမဿ အာကင်္ခန္တော ကရုဏာယ အတ္တာနမာဝိကာသိ။ ပါကတိကံ အဟောသီတိ မဂ္ဂါဝရဏံ နာဟောသီတိ အဓိပ္ပါယော။ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရောတိ သယမ္ပိ ဝုဍ္ဎော။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တံ။ အနာဂါမီ အရဟာ စ အာယတိံ သံဝရတ္ထာယ န ခမေယျုံ, သေသာ ဒေါသေနပီတိ အာဟ ‘‘သစေ သော န ခမတီ’’တိ။
ယေ စ…ပေ… သမာဒပေန္တိ, တေပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သီလသမ္ပန္နောတိအာဒီသု နိပ္ပရိယာယတော အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော တဿေဝ အညာရာဓနာ နိယမတော, သေသာပိ ဝါ ပစ္ဆိမဘဝိကာ သီလာဒီသု ဌိတာ တေသမ္ပိ အညုပ္ပတ္တိနိယမတော။ အညန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ဧဝံ သမ္ပဒန္တိ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တိကံ။ ယထာ တံ အဝိရဇ္ဈနကနိဗ္ဗတ္တိကံ, ဧဝမိဒမ္ပိ ဧတဿ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနန္တိ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝံသမ္ပဒမိဒ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, တံ ဒဿေတုံ တံ ဝါစန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝါစန္တိ အရိယူပဝါဒံ။ စိတ္တန္တိ အရိယူပဝါဒကစိတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိန္တိ အရိယူပဝါဒေ ဒေါသာဘာဝဒဿနဒိဋ္ဌိံ။ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ပဇဟိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပနဝသေန အပ္ပဟာယ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ။ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေတိ ယထာ နိရယပါလေဟိ အာဟရိတွာ နိရယေ ဌပိတော, ဧဝံ နိရယေ ဌပိတော ဧဝ, အရိယူပဝါဒေနေဝဿ ဣဒံ နိယမေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနံ ယထာ မဂ္ဂေန ဖလံ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ သမ္ပဇ္ဇနကန္တိ အဓိပ္ပါယော။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗပါပမူလတ္တာ ပရမာ ပဓာနာ ယေသံ ဝဇ္ဇာနံ တာနိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ ဝဇ္ဇာနိ, သဗ္ဗဝဇ္ဇေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယေဝ ပရမံ ဝဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ အဝီတရာဂဿ မရဏတော ပရံ နာမ ဘဝန္တရုပါဒါနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ’’တိ။ ယေန တိဋ္ဌတိ, တဿ ဥပစ္ဆေဒေနေဝ ကာယော ဘိဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒါ’’တိ။ ဧတိ ဧတသ္မာ သုခန္တိ အယော, ပုညံ။ အာယဿာတိ အာဂမနဿ, ဟေတုဿ ဝါ။ အယတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒီဟိ ပဝတ္တတီတိ အာယော, အဿာဒေါ။ အသုရသဒိသန္တိ ပေတာသုရသဒိသံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၈၅။) [သျ]အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ သဘာဝသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ နိဗ္ဗတ္တိကန္တိ နိပ္ဖါဒနံ။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ဌာနံ ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ။ အပ္ပဝတ္တိန္တိ အပ္ပဝတ္တိဟေတုံ။ ကိလေသဝသေနာတိ ယေသံ အာသဝါနံ ခေပနေန ဣဒံ ဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏံ ဇာတံ, တေသံ ကိလေသာနံ ဝသေန, တေသံ အာသဝါနံ ဝသေန သဗ္ဗကိလေသာနံ သင်္ဂဟဏတော ပရိယာယတော ပကာရန္တရတောတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ အတီတကာလဝသေန ‘‘အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ ဝတွာပိ အဘိသမယကာလေ တဿ တဿ ဇာနနဿ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော’’တိ ဝတ္တမာနကာလေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ကာမာသဝါဒီနံ ဝိမုစ္စနေနေဝ တဒဝိနာဘာဝတော ဒိဋ္ဌာသဝဿာပိ ဝိမုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ဇာနနံ ကိလေသက္ခယပစ္စဝေက္ခဏဝသေန, ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယန္တိအာဒိဇာနနံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိ’’န္တိ။ တတ္ထ ဘူမိန္တိ ဝိသယံ, တီသု ကာလေသုပိ ဇာတိက္ခယံ ပတိ ဥဇုကမေဝ ဝါယာမာသမ္ဘဝေပိ တံ ပတိ ဝါယာမကရဏဿ သာတ္ထကတံ, တဿ အနာဂတက္ခန္ဓာနုပ္ပတ္တိဖလတဉ္စ ဒဿေတုံ ယာ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယာ ပန မဂ္ဂဿ အဘာဝိတတ္တာတိအာဒိနာ ဟိ မဂ္ဂေနာဝိဟတကိလေသေဟေဝ အာယတိံ ခန္ဓာနံ ဇာတိ ဟေဿတိ, တေသဉ္စ ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ဝိနာသေ သတိ ခန္ဓာ န ဇာယိဿန္တိ, ကိလေသာနဉ္စ တေကာလိကတာယ ဇာတိယံ ဝုတ္တနယေန ကေနစိ ပစ္စယေန ဝိနာသယောဂေပိ စိတ္တသန္တာနေ ကိလေသဝိရုဒ္ဓအရိယမဂ္ဂက္ခဏုပ္ပါဒနမေဝ တဗ္ဗိနာသော ဝိရုဒ္ဓပစ္စယောပနိပါတေန အာယတိံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဗီဇသန္တာနေ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပနိပါတေန အာယတိံ ဗီဇတ္တာနုပ္ပတ္တိ ဝိယ, ဣတိ မဂ္ဂက္ခဏုပ္ပတ္တိသင်္ခါတကိလေသာဘာဝေန ကိလေသဖလာနံ ခန္ဓာနံ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိယေဝ ဇာတိက္ခယောတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝီယတိ, တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ’’တိ။ ဧတ္ထ စာယမတ္ထော ကိလေသာဘာဝသင်္ခါတဿ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ ဥပ္ပါဒိတတ္တာ ပစ္စယာဘာဝေန အနုပ္ပဇ္ဇန္တီ ခန္ဓာနံ ဇာတိ တေန အာယတိံ အနုပ္ပဇ္ဇနသင်္ခါတေန အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ဝေါဟာရတော ခီဏာ မေ ဇာတီတိ။ န ဟိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပစ္စယန္တရေန ဝိနာသော သမ္ဘဝတိ, သမ္ဘဝေ
(ဝိမတိ၊၁၊၈၆။) [သျ]စ တဿ ပစ္စယန္တရတာဒိပ္ပသင်္ဂတော။ တဗ္ဗိရုဒ္ဓက္ခဏုပ္ပါဒနမေဝ တဗ္ဗိနာသုပ္ပါဒနံ။ တန္တိ ခီဏဇာတိံ အဗ္ဘညာသိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ, တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ, တဒတ္ထာယ။ ဒဿေန္တောတိ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တောတိ။
ဝိဇ္ဇာတ္တယကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅။ အညာဏန္တိ ဓိ-သဒ္ဒယောဂေန သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ယသသာတိ ပရိဝါရေန။ ကောတူဟလစ္ဆရေတိ ကောတူဟလေ အစ္ဆရေ စ။ အယန္တိ အမိက္ကန္တ-သဒ္ဒေါ။ နယိဒံ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ, အထ ခေါ အတ္ထဒွယဝသေနာတိ ဒဿေန္တော အထ ဝါတိအာဒိမာဟ။ အဝိသေသေန အတ္ထသာမညေန နိပ္ဖန္နော အဘိက္ကန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဒေသနာပသာဒါဒိဝိသေသာပေက္ခာယပိ တထေဝ တိဋ္ဌတိ ပုဗ္ဗေ နိပ္ဖန္နတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တံ…ပေ… ပသာဒေါ’’တိ။ အဓောမုခဌပိတံ ကေနစိ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ သယမေဝ။ ပရိယာယေဟီတိ ပကာရေဟိ, အရသရူပတ္တာဒိပဋိပါဒကကာရဏေဟိ ဝါ။
ဂမုဓာတုဿ ဒွိကမ္မကတ္တာဘာဝါ ဂေါတမံ သရဏန္တိ ဣဒံ ပဒဒွယမ္ပိ န ဥပယောဂဝစနံ။ အပိ စ ခေါ ပုရိမမေဝ, ပစ္ဆိမံ ပန ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေါတမံ သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန စ ဣတိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။ အဃဿာတိ အဃတော ပါပတော။ တာတာတိ ဟိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ နိဿက္ကဿေဝ ယုတ္တတ္တာ။ အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေတိ ပဒဒွယေနာပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ, န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိ အာဟ။ ဝိတ္ထာရောတိ ဣမိနာ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနေဇန္တိ နိတ္တဏှံ။ အပ္ပဋိကူလန္တိ အဝိရောဓတ္ထဒီပနတော အဝိရုဒ္ဓသုစိံ ပဏီတံ ဝါ။ ဝါစာယ ပဂုဏီကတ္တဗ္ဗတော, ပကဋ္ဌေဟိ သဒ္ဒတ္ထဂုဏေဟိ ယောဂတော ဝါ ပဂုဏံ။ သံဟတောတိ ဃဋိတော
(ဝိမတိ၊၁၊၈၇။) [သျ]သမေတော။ ယတ္ထာတိ ယေသု ပုရိသယုဂေသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလဓမ္မဒသာ တေတိ တေ အဋ္ဌ ပုဂ္ဂလာ အရိယဓမ္မဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဓမ္မဒသာ။
သရဏန္တိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘယဟိံသနာဒိအတ္ထေန ရတနတ္တယံ သရဏံ နာမ, တဒေဝ မေ ရတနတ္တယံ တာဏံ လေဏံ ပရာယဏန္တိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏဝသေန တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ သရဏဂမနံ နာမ။ ယထာဝုတ္တေန ဣမိနာ စိတ္တုပ္ပါဒေန သမန္နာဂတော သရဏံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ ဧတဿ စ သရဏဂမနဿ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓော ပဘေဒေါ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ သရဏဂမနူပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ သိဇ္ဈတိ။ လောကိယသရဏဂမနံ စတုဓာ ပဝတ္တတိ အဟံ အတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဿ ပရိစ္စဇာမီတိအာဒိနာ အတ္တနိယျာတနေန, ယထာဝုတ္တတပ္ပရာယဏတာယ, သိဿဘာဝူပဂမနေန, ပဏိပါတေန စာတိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ စေတ္ထ သေဋ္ဌဒက္ခိဏေယျဘာဝဝသေနေဝ သရဏဂမနံ ဟောတိ, န ဉာတိဘယာစရိယာဒိဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဉာတိအာဒိဝသေန တိတ္ထိယံ ဝန္ဒတော သရဏံ န ဘိဇ္ဇတိ, ဒက္ခိဏေယျဘာဝေန အညံ ဝန္ဒတော သရဏံ ဘိဇ္ဇတိ။ လောကိယဿ သရဏဂမနဿ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိနိယမံ သဒိသဖလံ သရဏဂတဿ အနာဂတေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိနိယမတော။ သဗ္ဗလောကိယသမ္ပတ္တိသမဓိဂမော ပန အပါယဒုက္ခာဒိသမတိက္ကမော စ အာနိသံသဖလံ။ တီသု ဝတ္ထူသု စဿ သံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒိ သံကိလေသော။ ဘေဒေါပိဿ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ပဌမော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗကေဟိ တိတ္ထိယပဏိပါတာဒီဟိ ဟောတိ, သော စ အနိဋ္ဌဖလတ္တာ သာဝဇ္ဇော။ အနဝဇ္ဇော ပန ကာလကိရိယာယ ဟောတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနဿ သဗ္ဗထာ သံကိလေသော ဝါ ဘေဒေါ ဝါ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကော ဥပါသကောတိအာဒိ ဥပါသကတ္တသရူပကာရဏာဒိပုစ္ဆာ။ တတ္ထ ယော ဂဟဋ္ဌော မနုဿော ဝါ အမနုဿော ဝါ ဝုတ္တနယေန တိသရဏံ ဂတော, အယံ ဥပါသကော။ ယော စ သရဏဂမနာဒိကိရိယာယ ရတနတ္တယံ ဥပါသနတော ‘‘ဥပါသကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စ ဝေရမဏိယော စဿ သီလံ။ ပဉ္စမိစ္ဆာဝါဏိဇ္ဇာဒိပါပါဇီဝံ ပဟာယ ဓမ္မေန သမေန ဇီဝိတကပ္ပနမဿ အာဇီဝေါ။ အဿဒ္ဓိယဒုဿီလတာဒယော ဥပါသကတ္တဿ ဝိပတ္တိ, တဒဘာဝေါ သမ္ပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၈၈။) [သျ]ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကာဒိဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေန။ အဇ္ဇဘာဝန္တိ အသ္မိံ အဟနိ ပဝတ္တံ ပသာဒါဒိံ။ ကာယဝိညတ္တိဟေတုကော သရီရာဝယဝေါ ကာယင်္ဂံ။ ဝစီဝိညတ္တိဟေတုကံ ဩဋ္ဌဇိဝှါဒိ ဝါစင်္ဂံ။ အစောပေတွာတိ အစာလေတွာ။ ဧတေန စ ဝစီပဝတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဌာနကရဏာနံ စလနပစ္စယော ဝါယောဓာတုယာ ဝိကာရာကာရော ဝိသုံ ကာယဝိညတ္တိ န ဟောတိ, တေန ဝိသုံ ဝိညာပေတဗ္ဗဿ အဓိပ္ပါယဿ အဘာဝါ ဝစီဝိညတ္တိယမေဝ သင်္ဂယှတိ တဒုပကာရတ္တာ။ ယထာ ကာယေန ကာယကဏ္ဍုယနာဒီသု သဒ္ဒုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော ပထဝီဓာတုယာ အာကာရဝိကာရော ဝိသုံ အဓိပ္ပါယဿ အဝိညာပနတော ဝစီဝိညတ္တိ န ဟောတိ, ဧဝမယမ္ပီတိ ဒဿေတိ။ အဓိပ္ပါယဝိညာပနတော ဟေတာ ဝိညတ္တိယော နာမ ဇာတာ, န ကေဝလံ ဝါယုပထဝီနံ စလနသဒ္ဒုပ္ပတ္တိပစ္စယဘူတဝိကာရာကာရမတ္တတာယ။ ဧဝဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ ရုက္ခာဒီသု စလနသဒ္ဒုပ္ပတ္တိပစ္စယာနံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ဝိကာရာကာရာနံ အဝိညတ္တိတာ သမတ္ထိတာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ဝါစင်္ဂန္တိ ‘‘ဟောတု သာဓူ’’တိ ဧဝမာဒိဝါစာယ အဝယဝန္တိအာဒိံ ဝဒန္တိ, တံ အစောပေတွာတိ ဣမိနာ န သမေတိ။ ခန္တိံ စာရေတွာတိ အနုမတိံ ပဝတ္တေတွာ။ ‘‘ခန္တိံ ဓာရေတွာ’’တိပိ ပါဌော, ဗဟိ အနိက္ခမနဝသေန ဂဏှိတွာတိ အတ္ထော။ ပဋိမုခေါတိ ဘဂဝတိ ပဋိနိဝတ္တမုခေါ, တေနာဟ ‘‘အပက္ကမိတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆။ ယာစဓာတုဿ ဒွိကမ္မကတ္တာ ‘‘ဘဂဝါ ဝဿာဝါသံ ယာစိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သုသဿကာလေပီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘အတိသမဂ္ဃေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိဝိယ အပ္ပဂ္ဃေပိ ယဒါ ကိဉ္စိဒေဝ ဒတွာ ဗဟုံ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏံ ဂဏှန္တိ, တာဒိသေ ကာလေပီတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခမာနာတိ ယာစမာနာ။ ဝုတ္တသဿန္တိ ဝပိတသဿံ။ တတ္ထာတိ ဝေရဉ္ဇာယံ, ဧတေန ‘‘ဝုတ္တံ သလာကာ ဧဝ ဟောတိ ဧတ္ထာတိ သလာကာဝုတ္တာ’’တိ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတေန နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗံ သဿံ သလာကာမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗတ္တံ သမ္ပန္နံ ဧတ္ထာတိ သလာကာဝုတ္တာ’’တိပိ နိဗ္ဗစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနာဟ ‘‘သလာကာ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘သလာကာယ ဝုတ္တံ ဇီဝိကာ ဧတိဿန္တိ သလာကာဝုတ္တာ’’တိပိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ သလာကာယ ဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓညကရဏဋ္ဌာနေတိ ဓညမိနနဋ္ဌာနေ။ ဝဏ္ဏဇ္ဈက္ခန္တိ ကဟာပဏပရိက္ခကံ။
ဥဉ္ဆေန ပဂ္ဂဟေနာတိ ဧတ္ထ ပဂ္ဂဟေနာတိ ပတ္တေန, တံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ပဂ္ဂယှတိ ဧတေန ဘိက္ခာတိ ဟိ ပဂ္ဂဟော, ပတ္တော။ တေနာဟ
(ဝိမတိ၊၁၊၈၉။) [သျ]ပဂ္ဂဟေန ယော ဥဉ္ဆောတိအာဒိ။ အထ ဝါ ပဂ္ဂဟေနာတိ ဂဟဏေန, ဥဉ္ဆတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗော ပတ္တောတိ သိဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ပတ္တံ ဂဟေတွာ’’တိ။
ဂင်္ဂါယ ဥတ္တရဒိသာပဒေသော ဥတ္တရာပထော, သော နိဝါသော ဧတေသံ, တတော ဝါ အာဂတာတိ ဥတ္တရာပထကာ, တေနာဟ ဥတ္တရာပထဝါသိကာတိအာဒိ။ ‘‘ဥတ္တရာဟကာ’’တိပိ ပါဌော, သော ဧဝ အတ္ထော နိရုတ္တိနယေန။ မန္ဒိရန္တိ အဿသာလံ။ ‘‘မန္ဒရ’’န္တိပိ လိခန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ သာ စ မန္ဒိရာ ယသ္မာ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန ဗဟုဝိဓာ စ ကတာ, တသ္မာ ‘‘အဿမဏ္ဍလိကာယော’’တိ ဝုတ္တာ။
ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ဒေသော ဒက္ခိဏာပထော, တတ္ထ ဇာတာ မနုဿာ ဒက္ခိဏာပထမနုဿာ။ ဗုဒ္ဓံ မမာယန္တိ မမေဝါယန္တိ ဂဏှနသီလာ ဗုဒ္ဓမာမကာ, ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧဝန္တိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ။ ပဋိဝီသန္တိ ကောဋ္ဌာသံ။ တဒုပိယန္တိ တဒနုရူပံ တပ္ပဟောနကံ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘လဒ္ဓေါ’’တိ ဝါ ပါဌော, ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ နေဝ လဘိန္တိ အတ္ထော။ ဉာတိ စ ပသတ္ထတမဂုဏယောဂတော သေဋ္ဌော စာတိ ဉာတိသေဋ္ဌော။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု အယမေဝ ပတိရူပေါတိ အာမိသဿ ဒုလ္လဘကာလေသု ပရိကထောဘာသာဒိံ အကတွာ ပရမသလ္လေခဝုတ္တိယာ အာဇီဝသုဒ္ဓိယံ ဌတွာ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယာနုဂုဏံ အာမိသံ ဝိစာရေန္တေန နာမ ဉာတိသိနေဟယုတ္တေန အရိယသာဝကေနေဝ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။
မာရာဝဋ္ဋနာယာတိ မာရေန ကတစိတ္တပရိဝဋ္ဋနေန, စိတ္တသမ္မောဟနေနာတိ အတ္ထော။ တမ္ပီတိ ဥတ္တရကုရုံ ဝါ တိဒသပုရံ ဝါ အာဝဋ္ဋေယျ။
‘‘ဖုဿဿာဟံ ပါဝစနေ, သာဝကေ ပရိဘာသယိံ၊
ယဝံ ခါဒထ ဘုဉ္ဇထ, မာ စ ဘုဉ္ဇထ သာလယော’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၈၈) –
အပဒါနေ ဝုတ္တဿ အကုသလဿ တဒါ ဩကာသကတတ္တာ။ နိဗဒ္ဓဒါနဿာတိ ‘‘ဒဿာမာ’’တိ ဝါစာယ နိယမိတဒါနဿ။ အပ္ပိတဝတ္တဿာတိ ကာယေန အတိဟရိတွာ ဒိန္နဝတ္ထုနောပိ။ ဝိသဟတီတိ သက္ကောတိ။ သင်္ခေပေနာတိ နီဟာရေန။ ဗျာမပ္ပဘာယာတိ သမန္တတော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ အသီတိဟတ္ထမတ္တေ ဌာနေ ဃနီဘူတာယ ဆဗ္ဗဏ္ဏာယ ပဘာယ, ယတော ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော တဠာကတော မာတိကာယော ဝိယ နိက္ခမိတွာ ဒသသု
(ဝိမတိ၊၁၊၉၀။) [သျ]ဒိသာသု ဓာဝန္တိ, သာ ယသ္မာ ဗျာမမတ္တာ ဝိယ ခါယတိ, တသ္မာ ‘‘ဗျာမပ္ပဘာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ အနုဗျဉ္ဇနာနိ စ ပစ္စေကံ ဘဂဝတော သရီရေ ပဘာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ အာကာသေ စန္ဒသူရိယာဒယော ဝိယ ဝိဘာတာ ဝိရောစန္တိ, တသ္မာ တာနိ ဗျာမပ္ပဘာယ သဟ ကေနစိ အနဘိဘဝနီယာနိ ဝုတ္တာနိ။
အနတ္ထသဉှိတေတိ ဃာတာပေက္ခံ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, တေနာဟ ‘‘တာဒိသဿ ဝစနဿ ဃာတော’’တိ။ အတ္ထော ဓမ္မဒေသနာယ ဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထ, ဓမ္မဒေသနာဒိကော ဝါ အတ္ထော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ, ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု။
ဧကံ ဂဟေတွာတိ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒပညတ္တိသင်္ခါတေသု ဒွီသု ဓမ္မဒေသနာကာရဏံ ဂဟေတွာ။ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါတိ သတ္တာဟကရဏီယဝသေန ဂန္တွာ ဗဟိ အရုဏုဋ္ဌာပနဝသေန ဝုတ္တော, န ဝဿစ္ဆေဒဝသေန တဿ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာ။ ဧတေန စ ဝဿစ္ဆေဒပစ္စယေ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂမနံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ကိသ္မိဉ္စီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဂုဏေ သမ္ဘာဝနာဝသေန န မညန္တိ။ ပစ္ဆာ သီလံ အဓိဋ္ဌဟေယျာမာတိ အာဇီဝဟေတု သန္တဂုဏပ္ပကာသနေန အာဇီဝဝိပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတိမညိဿတီတိ အဝမညိဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇။ ‘‘အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတ’’န္တိ ဥစ္စနီစဇနသာမညဝသေန ဝတွာ ပုန ဥစ္စဇနာဝေဏိကဝသေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿာဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ သဟ ပတိဿယေန နိဿယေနာတိ သပ္ပတိဿော, သနိဿယော, တဿ ဂရုဂုဏယုတ္တေသု ဂါရဝဝစနန္တိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဝစနမေဝ အဓိဝစနံ။ ပပ္ပဋကောဇန္တိ အာဒိကပ္ပေ ဥဒကူပရိ ပဌမံ ပထဝီဘာဝေန သဉ္ဇာတံ နဝနီတပိဏ္ဍသဒိသံ ဥဒကေပိ ဥပ္ပိလနသဘာဝံ အဝိလီယနကံ အတိသိနိဒ္ဓမဓုရံ အနေကယောဇနသဟဿဗဟလံ ရသာတလသင်္ခါတံ ပထဝေါဇံ။ ယံ အာဒိကပ္ပိကေဟိ မနုဿေဟိ ရသတဏှာယ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇမာနံ တေသံ ကမ္မဗလေန ဥပရိဘာဂေ ကက္ခဠဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဟေဋ္ဌာ ပုရိမာကာရေနေဝ ဌိတံ, ယဿ စ ဗလေန အယံ မဟာပထဝီ သပဗ္ဗတသမုဒ္ဒကာနနာ ဟေဋ္ဌာဥဒကေ အနိမုဇ္ဇမာနာ အဝိကိရိယမာနာ ကုလ္လုပရိ ဝိယ နိစ္စလာ တိဋ္ဌတိ, တံ ပထဝီသာရမဏ္ဍန္တိ အတ္ထော, တေနာဟ ပထဝီမဏ္ဍောတိအာဒိ။ သမ္ပန္နန္တိ မဓုရရသေန ဥပေတံ, တေနာဟ ‘‘သာဒုရသ’’န္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၉၁။) [သျ]ဥပပန္နဖလောတိ ဗဟုဖလော။ ‘‘နိမ္မက္ခိက’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘နိမ္မက္ခိကဏ္ဍ’’န္တိ မက္ခိကဏ္ဍာနမ္ပိ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယေ ပထဝီနိဿိတာ ပါဏာ, တေ တတ္ထ သင်္ကာမေဿာမီတိ ဧတ္ထ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနမ္ပိ ဟတ္ထသင်္ကာမနေ ကိံ အနာမာသဒေါသော န ဟောတီတိ? န ဟောတိ, ကသ္မာ? ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၉) ဝစနတော, တေနေဝ ဘဂဝါပိ အနာမာသဒေါသံ အဒဿေတွာ ‘‘ဝိပလ္လာသမ္ပိ သတ္တာ ပဋိလဘေယျု’’န္တိ အာဟ, ခုဒ္ဒကော ဂါမော။ မဟန္တော သာပဏော နိဂမော။ ပဒဝီတိဟာရေနာတိ ပဒနိက္ခေပေန။
ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈။ ဝိနယပညတ္တိယာ မူလတော ပဘုတီတိ ပါရာဇိကာဒိဂရုကာနံ, တဒညေသဉ္စ သိက္ခာပဒါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသက္ကမေန ယေဘုယျေန အပညတ္တတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပညတ္တတာယ။ တေနေဝ ထေရော ဘဂဝန္တံ ‘‘သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ ဥဒ္ဒိသေယျ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေန သဟ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ယာစိ။ ခန္ဓကေ ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရာဒီနံ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုရေတရမေဝ ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အနနုညာတော မာတာပိတူဟိ ပုတ္တော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော, ယော ပဗ္ဗာဇေယျ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) ပညတ္တသိက္ခာပဒံ ဒိဿတိ။ ဣဓေဝ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သာမမ္ပိ ပစနံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ, ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ န ကတော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေဝ သာမပါကာဒိပဋိက္ခေပေါ အတ္ထီတိ ပညာယတိ။ ဧဝံ ကတိပယသိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တိသဗ္ဘာဝေပိ အပညတ္တပါရာဇိကာဒိကေ သန္ဓာယ ‘‘န တာဝ, သာရိပုတ္တ, သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော ပဋိနိဝတ္တိတွာ သမ္မဒေဝ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တေန လီနော ပဋိသလ္လီနော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဧကီဘာဝံ ဂတဿာ’’တိ, စိတ္တဝိဝေကံ ဂတဿာတိ အတ္ထော။ စိရန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။
သောဠသဝိဓာယ ပညာယာတိ မဇ္ဈိမနိကာယေ အနုပဒသုတ္တန္တဒေသနာယံ ‘‘မဟာပညော, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တော ပုထုပညော ဟာသပညော ဇဝနပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော’’တိ အာဂတာ ဆ ပညာ စ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိပညာ စ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာ စာတိ ဧဝံ သောဠသဝိဓေန အာဂတာယ ပညာယ။ ယေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာ သုဒ္ဓါဝါသေသု သန္ဒိဿန္တိ,
(ဝိမတိ၊၁၊၉၂။) [သျ]တေယေဝ လောကေ ပါကဋာတိ ဝိပဿီအာဒယောဝ ဣဓ ဥဒ္ဓဋာ, န ဣတရေ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ တေနေဝ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ဒေဝါပိ အတ္တနော ပါကဋာနံ တေသညေဝ ဂဟဏံ အကံသု, နာညေသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉။ ကိလာသုနောတိ အပ္ပေါဿုက္ကာ ပယောဇနာဘာဝေန နိရုဿာဟာ အဟေသုံ, န အာလသိယေန, တေနာဟ န အာလသိယကိလာသုနောတိအာဒိ။ နိဒ္ဒေါသတာယာတိ ကာယဝစီဝီတိက္ကမသမုဋ္ဌာပကဒေါသာဘာဝါ။ ပါဏံ န ဟနေ န စာဒိန္နမာဒိယေတိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၄၀၂) ဩဝါဒသိက္ခာပဒါနံ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တံ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေနာတိအာဒိ။ ဆန္နံ ဆန္နံ ဝဿာနံ ဩသာနဒိဝသံ အပေက္ခိတွာ ‘‘သကိံ သကိ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒပေက္ခမေတ္ထ သာမိဝစနံ။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုသံဃော ဥပေါသထံ အကာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ခန္တီ ပရမန္တိအာဒီသု တိတိက္ခာသင်္ခါတာ ခန္တိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗတ္တာနိဋ္ဌာခမနကိလေသတပနတော ပရမံ တပေါ နာမ။ ဝါနသင်္ခါတာယ တဏှာယ နိက္ခန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗဓမ္မေဟိ ပရမံ ဥတ္တမန္တိ ဗုဒ္ဓါ ဝဒန္တိ။ ယထာဝုတ္တခန္တိယာ အဘာဝေန ပါဏဝဓံ ဝါ ဆေဒနတာဠနာဒိံ ဝါ ကရောန္တော ပရူပဃာတီ ပရဿဟရဏပရဒါရာတိက္ကမနာဒီဟိ မုသာပေသုညဖရုသာဒီဟိ စ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော စ ဗာဟိတပါပတာယ အဘာဝေန ပဗ္ဗဇိတော ဝါ သမိတပါပတာယ အဘာဝေန သမဏော ဝါ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပဿ အနုပ္ပါဒနံ လောကိယသမာဓိဝိပဿနာဟိ ကုသလဿ ဥပသမ္ပာဒနံ နိပ္ဖါဒနံ သဗ္ဗေဟိ မဂ္ဂဖလေဟိ အတ္တနော စိတ္တဿ ပရိသောဓနံ ပဘဿရဘာဝကရဏံ ယံ, တမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ အနုသိဋ္ဌိ။ အနုပဝါဒေါတိ ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ။ အနုပဃာတောတိ ကာယေန ကဿစိ ဥပဃာတာကရဏံ ဝုတ္တာဝသေသေ စ ပါတိမောက္ခသင်္ခါတေ သီလေ အတ္တာနံ သံဝရဏံ။ ဘတ္တသ္မိံ မတ္တညုတာသင်္ခါတအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယသန္နိဿိတသီလသမာယောဂေါ တမ္မုခေန ဣန္ဒြိယသံဝရော ပန္တသေနာသနသင်္ခါတံ အရညဝါသံ တမ္မုခေန ပကာသိတေ စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာသင်္ခါတမဟာအရိယဝံသေ ပတိဋ္ဌာနဉ္စ အဓိစိတ္တသင်္ခါတေ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိမှိ တဒုပ္ပါဒနဝသေန အာယောဂေါ အနုယောဂေါ စ ယံ, တမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုသိဋ္ဌီတိ ယောဇနာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၉၃။) [သျ]‘‘ယာဝ သာသနပရိယန္တာ’’တိ အာဏာပါတိမောက္ခဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပန ဥဒ္ဓံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောပိ နတ္ထေဝ, ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဟိ တံ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န သာဝကာ။ ပဌမဗောဓိယန္တိ ဗောဓိတော ဝီသတိဝဿပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ, အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘ပဉ္စစတ္တာလီသာယ ဝဿေသု အာဒိတော ပန္နရသ ဝဿာနိ ပဌမဗောဓီ’’တိ ဝုတ္တံ, သိက္ခာပဒပညတ္တိကအာလတော ပန ပဘုတိ အာဏာပါတိမောက္ခမေဝ ဥဒ္ဒိသန္တီတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာနံ အနဝကာသောတိ ယထာက္ကမံ ဟေတုပစ္စယပဋိက္ခေပဝသေန ကာရဏပဋိက္ခေပေါ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယာတိ အလဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ ဝေါမိဿတာယ အသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ, န ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနညေဝ အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော အယုတ္တော, အထ ခေါ သာဝကာနမ္ပိ။ စောဒနာသာရဏာဒိဝသေန ပန သောဓေတွာ သံဝါသကရဏံ သာဝကာနညေဝ ဘာရော, ဗုဒ္ဓါ ပန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေတွာ ဥပေါသထာဒိကရဏဝိဓာနံ သိက္ခာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, စောဒနာသာရဏာဒီနိ န ကရောန္တိ, တေနေဝ ဘဂဝါ အသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ အနုဒ္ဒိသိတွာ သကလရတ္တိံ တုဏှီဘူတော နိသီဒိ။ ဘိက္ခူ စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ ဉတွာ အသုဒ္ဓပုဂ္ဂလံ ဗဟိ နီဟရိံသု။ တသ္မာ သာဝကာနမ္ပိ အသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဉတွာ ဥပေါသထာဒိသံဃကမ္မကရဏံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယကရဏံ ဝိနာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သမ္မုခသာဝကာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခေ ဓရမာနကာလေ ပဗ္ဗဇိတာနံ သဗ္ဗန္တိမာနံ သာဝကာနံ။ ဥဠာရာတိသယဇောတနတ္ထံ ‘‘ဥဠာရုဠာရဘောဂါဒိကုလဝသေန ဝါ’’တိ ပုန ဥဠာရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဠာရမဇ္ဈတ္တအနုဠာရာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေ ပစ္ဆိမာ သာဝကာ အန္တရဓာပေသုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အပညတ္တေပိ သိက္ခာပဒေ ယဒိ သာဝကာ သမာနဇာတိအာဒိကာ သိယုံ, အတ္တနော ကုလာနုဂတဂန္ထံ ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ န နာသေယျုံ။ ယသ္မာ ပန သိက္ခာပဒဉ္စ န ပညတ္တံ, ဣမေ စ ဘိက္ခူ န သမာနဇာတိအာဒိကာ, တသ္မာ ဝိနာသေသုန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ယသ္မာ ဧကနာမာ…ပေ… တသ္မာ အညမညံ ဝိဟေဌေန္တာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိရဋ္ဌိတိကဝါရေ ပန သာဝကာနံ နာနာဇစ္စာဒိဘာဝေ သမာနေပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏတာယ သာသနဿ စိရပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓါ သိက္ခာပဒါနိ န ပညပေန္တီတိ?
(ဝိမတိ၊၁၊၉၄။) [သျ]ယသ္မာ စ သာသနဿ စိရပ္ပဝတ္တိယာ န ကေဝလံ သိက္ခာပဒပညတ္တိယေဝ ဟေတု, အထ ခေါ အာယတိံ ဓမ္မဝိနယံ ဂဟေတွာ သာဝကေဟိ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ သမ္ဘဝေါပိ, တသ္မာ တေသံ သမ္ဘဝေ သတိ ဗုဒ္ဓါ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တိ, နာသတီတိ ပရိပုဏ္ဏာပညတ္တိယေဝ ဝေနေယျသမ္ဘဝဿာပိ သူစနတော သာသနဿ စိရပ္ပဝတ္တိယာ ဟေတု ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပါဠိယံ သဟဿံ ဘိက္ခုသံဃံ…ပေ… ဩဝဒတီတိ ဧတ္ထ သဟဿသင်္ချာပရိစ္ဆိန္နော သံဃော သဟဿော သဟဿိလောကဓာတူတိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈) ဝိယ။ တံ သဟဿံ ဘိက္ခုသံဃန္တိ ယောဇနာ။ သဟဿသဒ္ဒဿ ဧကဝစနန္တတာယ ‘‘ဘိက္ခုသဟဿဿာ’’တိ ဝတွာ အဝယဝါပေက္ခာယ ‘‘ဩဝဒိယမာနာန’’န္တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူတိ ဧတ္ထ အာသဝေဟီတိ ကတ္တုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ စိတ္တာနီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မသာဓနံ။ တသ္မာ အာသဝေဟိ ကတ္တုဘူတေဟိ အနုပါဒါယ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တာနိ ဝိမောစိတာနီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ တေသဉှိ စိတ္တာနီတိအာဒိ။ ယေဟိ အာသဝေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ကတ္တုအတ္ထေ ဧဝ ကရဏဝစနံ။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မသာဓနံ။ တေတိ အာသဝါ။ တာနီတိ စိတ္တာနိ, ဥပယောဂဗဟုဝစနဉ္စေတံ။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကတ္တုသာဓနံ, ဝိမောစေသုန္တိ အတ္ထော။ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသူတိ အာရမ္မဏဝသေန တာနိ စိတ္တာနိ အဂ္ဂဟေတွာ အာသဝါ တေဟိ စိတ္တေဟိ မုတ္တဝန္တော အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာသဝေဟီတိ နိဿက္ကဝစနံ, ဝိမုစ္စိံသူတိ ကတ္တုသာဓနံ။ တသ္မာ ကဉ္စိ သင်္ခတဓမ္မံ တဏှာဒိဝသေန အနုပါဒိယိတွာ စိတ္တာနိ ဝိမုတ္တဝန္တာနိ အဟေသုန္တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပုရိမဝစနာပေက္ခန္တိ အညတရသ္မိံ ဘိံသနကေ ဝနသဏ္ဍေတိ ဝုတ္တဝစနဿ အပေက္ခနံ တသ္မိံ ပုရိမဝစနေတိ ဧဝံ အပေက္ခနန္တိ အတ္ထော, တေနာဟ ယံ ဝုတ္တန္တိအာဒိ။ ဘိံသနဿ ဘယဿ ကတံ ကရဏံ ကိရိယာ ဘိံသနကတံ, တသ္မိံ ဘိံသနကိရိယာယာတိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘိံသနကိရိယာယာ’’တိ။ ဘိံသယတီတိ ဘိံသနော, သောဝ ဘိံသနကော, တဿ ဘာဝေါ ‘‘ဘိံသနကတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ပကာရန္တရေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဗဟုတရာနံ သတ္တာနံ ဝါတိ ယေဘုယျေနာတိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနံ။ တေန စ ယော ကောစီတိ ပဒဿာပိ ယော
(ဝိမတိ၊၁၊၉၅။) [သျ]ယော ပဝိသတီတိ ဝိစ္ဆာဝသေန နာနတ္ထေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ, ယော ယော ပဝိသတိ, တေသု ဗဟုတရာနန္တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော။
နိဂမနန္တိ ပကတေ အတ္ထေ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဥပသံဟာရော။ အယဉှေတ္ထ နိဂမနက္ကမော – ယာ ဟိ, သာရိပုတ္တ, ဝိပဿီအာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ အတ္တနော ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥပရိ ပရိယတ္တိဝသေန ဝိနေတဗ္ဗာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘာဝေန တေသံ အတ္ထာယ ဝိတ္ထာရတော သိက္ခာပဒပညတ္တိယံ ကိလာသုတာ အပ္ပေါဿုက္ကတာ, ယာ စ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာနံ ဝေနေယျာနံ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ဘိံသနကဝနသဏ္ဍေပိ ဂန္တွာ ဩဝဒန္တာနံ တေသံ မဂ္ဂဖလုပ္ပါဒနတ္ထာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဧဝ အကိလာသုတာ သဥဿာဟတာ, န ဝိတ္ထာရတော ဓမ္မဝိနယဒေသနာယ, အယံ ခေါ, သာရိပုတ္တ, ဟေတု, အယံ ပစ္စယော, ယေန ဝိပဿီအာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ဗြဟ္မစရိယံ န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီတိ။ ပုရိသယုဂဝသေနာတိ ပုရိသာနံ ယုဂံ ပဝတ္တိကာလော, တဿ ဝသေန, ပုရိသဝသေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗပစ္ဆိမကောတိ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ ပဗ္ဗဇိတော သုဘဒ္ဒသဒိသော။ သတသဟဿံ သဋ္ဌိမတ္တာနိ စ ဝဿသဟဿာနီတိ ဣဒံ ဘဂဝတော ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တံ, ဗောဓိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဂဏိယမာနံ ဦနံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွေယေဝါတိ ဓရမာနေ ဘဂဝတိ ဧကံ, ပရိနိဗ္ဗုတေ ဧကန္တိ ဒွေ ဧဝ ပုရိသယုဂါနိ။
֍ * ၂၀-၁။ အသမ္ဘုဏန္တေနာတိ အပါပုဏန္တေန။ ကော အနုသန္ဓီတိ ပုရိမကထာယ ဣမဿ ကော သမ္ဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ ယံ ဝုတ္တန္တိ ယံ ယာစိတန္တိ အတ္ထော။ ယေသူတိ ဝီတိက္ကမဓမ္မေသု။ နေသန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအာသဝါနံ။ တေတိ ဝီတိက္ကမဓမ္မာ။ ဉာတိယေဝ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝဋ္ဋနတော ပရိဝဋ္ဋောတိ ဉာတိပရိဝဋ္ဋော။ လောကာမိသဘူတန္တိ လောကပရိယာပန္နံ ဟုတွာ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော လောကာမိသဘူတံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခေပေနေဝါတိ ဒသသိက္ခာပဒဒါနာဒိပဗ္ဗဇ္ဇာမုခေန။ ဧတန္တိ မေထုနာဒီနံ အကရဏံ။ ထာမန္တိ သိက္ခာပဒပညာပနသာမတ္ထိယံ။ သဉ္ဆဝိန္တိ သုက္ကစ္ဆဝိံ ပကတိစ္ဆဝိံ, သုန္ဒရစ္ဆဝိံ ဝါ။ သေသန္တိ သေသပဒယောဇနဒဿနံ။ ဣဒါနိ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေန္တော အာဟ အယံ ဝါ ဟေတ္ထာတိအာဒိ။ တတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ပသိဒ္ဓိယံ, အယမေဝ ဟေတ္ထာတိ အတ္ထော။ အထ သတ္ထာတိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘တဒါ သတ္ထာ’’တိ။ ရောပေတွာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၉၆။) [သျ]ဖာလိတဋ္ဌာနေ နိန္နံ မံသံ သမံ ဝဍ္ဎေတွာ။ သကေ အာစရိယကေတိ အတ္တနော အာစရိယဘာဝေ, အာစရိယကမ္မေ ဝါ။
ဝိပုလဘာဝေနာတိ ဗဟုဘာဝေန။ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇမာနာတိ အနုပါယေန အဘိနိဝိသမာနာ, ဝိပရီတတော ဇာနမာနာတိ အတ္ထော။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ အနဝဇ္ဇသဘာဝေန သာဝဇ္ဇသဘာဝံ သမ္မိဿေတွာ။ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယန္တိ ဥဂ္ဂတဓမ္မံ ဥဂ္ဂတဝိနယဉ္စ, ယထာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဝိနဿိဿတိ, ဧဝံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ သံဃာဓိကာရေ။ ပဘဿရောတိ ပဘာသနသီလော။ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တောတိ သောယမာယသ္မာ သောတာပန္နောတိနာမဂေါတ္တေန သမန္နာဂတော, အယံ ဝုစ္စတိ သောတာပန္နောတိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ အဝိနိပါတဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သဘာဝဝါစီ, သော စ အတ္ထတော အပါယေသု ခိပနကော ဒိဋ္ဌိအာဒိအကုသလဓမ္မော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ သဘာဝဝသေနေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ဝိနိပတနံ ဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိယတောတိ သတ္တဘဝဗ္ဘန္တရေ နိယတက္ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနော။ တဿ ကာရဏမာဟ ‘‘သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂။ အနုဓမ္မတာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနုဂတော သဘာဝေါ။ ပဝါရဏာသင်္ဂဟံ ဒတွာတိ ‘‘အာဂါမိနိယာ ပုဏ္ဏမိယာ ပဝါရေဿာမာ’’တိ အနုမတိဒါနဝသေန ဒတွာ, ပဝါရဏံ ဥက္ကဍ္ဎိတွာတိ အတ္ထော, ဧတေန နယေန ကေနစိ ပစ္စယေန ပဝါရဏုက္ကဍ္ဎနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ မာဂသိရဿ ပဌမဒိဝသေတိ စန္ဒမာသဝသေန ဝုတ္တံ, အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ အတ္ထော။ ဖုဿမာသဿ ပဌမဒိဝသေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ ဝေနေယျာနံ အပရိပါကံ ပဋိစ္စ ဖုဿမာသတော ပရဉ္စ ဧကဒွိတိစတုမာသမ္ပိ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ သေသမာသေဟိ စာရိကာယ ပရိယောသာပနတော။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ဣဒံ ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မနုဿာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဗောဓနေယျာ ဟောန္တိ။ ဣတရစက္ကဝါဠေသု ပန မနုဿာနံ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဥပ္ပတ္တိယာ ဆန္ဒုပ္ပါဒနတ္ထံ အနန္တမ္ပိ စက္ကဝါဠံ ဩလောကေတွာ တဒနုဂုဏာနုသာသနီ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တိယေဝ။
(ဝိမတိ၊၁၊၉၇။) [သျ]အာယာမာတိ ဧတ္ထ အာ-သဒ္ဒေါ အာဂစ္ဆာတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အာဂစ္ဆ ယာမာ’’တိ, ဧဟိ ဂစ္ဆာမာတိ အတ္ထော။ သုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရာဟီတိ ဝိလီနသုဝဏ္ဏဇလံ ဝိယ ပိဉ္ဇရာဟိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဟီတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ နိမန္တိတမှာတိအာဒီသု ‘‘နိမန္တိတာ ဝဿံဝုတ္ထာ အမှာ’’တိ စ, ‘‘နိမန္တိတာ ဝဿံဝုတ္ထာ အတ္ထာ’’တိ စ သမ္ဗန္ဓော။
ယန္တိ ဒေယျဓမ္မဇာတံ, ယံ ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။ နော နတ္ထီတိ အမှာကံ နတ္ထိ, နောတိ ဝါ ဧတဿ ဝိဝရဏံ နတ္ထီတိ။ ဧတ္ထာတိ ဃရာဝါသေ။ တန္တိ တံ ကာရဏံ, ကိစ္စံ ဝါ။ ကုတောတိ ကတရဟေတုတော။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန, ကိစ္စေန ဝါ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဧတ္ထာတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ဣမသ္မိံ တေမာသဗ္ဘန္တရေတိ။ တန္တိ တံ ဒေယျဓမ္မံ။
တတ္ထ စာတိ ကုသလေ။ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပါဒနေန သမုတ္တေဇေတွာ။ ဝဿေတွာတိ အာယတိံ ဝါသနာဘာဂိယံ ဓမ္မရတနဝဿံ ဩတာရေတွာ။ ယံ ဒိဝသန္တိ ယသ္မိံ ဒိဝသေ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃။ ပတ္တုဏ္ဏပတ္တပဋေ စာတိ ပတ္တုဏ္ဏပဋေ စီနပဋေ စ။ တုမ္ဗာနီတိ စမ္မမယတေလဘာဇနာနိ။ အနုဗန္ဓိတွာတိ အနုပဂမနံ ကတွာ။ အဘိရန္တ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အဘိရုစိပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ယထာဇ္ဈာသယ’’န္တိအာဒိ။ သောရေယျာဒီနိ မဟာမဏ္ဍလစာရိကာယ မဂ္ဂဘူတာနိ သောရေယျနဂရာဒီနိ။ ပယာဂပတိဋ္ဌာနန္တိ ဂင်္ဂါယ ဧကဿ တိတ္ထဝိသေသဿာပိ, တံသမီပေ ဂါမဿာပိ နာမံ။ သမန္တပါသာဒိကာယာတိ သမန္တတော သဗ္ဗသော ပသာဒံ ဇနေတီတိ သမန္တပါသာဒိကာ, တဿာ။
ယေ ပန ပကာရေ သန္ဓာယ ‘‘သမန္တတော’’တိ ဝုစ္စတိ, တေ ပကာရေ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ တတြိဒန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာ’’တိ ယာ သံဝဏ္ဏနာ ဝုတ္တာ, တတြ တဿံ သမန္တပါသာဒိကာယံ သမန္တပသာဒိကဘာဝေ ဣဒံ ဝက္ခမာနဂါထာဝစနံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဗာဟိရနိဒါနအဗ္ဘန္တရနိဒါနသိက္ခာပဒနိဒါနာနံ ဝသေန နိဒါနပ္ပဘေဒဒီပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ထေရဝါဒပ္ပကာသနံ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သိက္ခာပဒါနံ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပန’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သိက္ခာပဒနိဒါနန္တိ ပန ဝေသာလီအာဒိ
(ဝိမတိ၊၁၊၉၈။) [သျ]သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ကာရဏဘူတဒေသဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ သမန္တပါသာဒိကာယ။ သမ္ပဿတံ ဝိညူနန္တိ သမ္ဗန္ဓော, တသ္မာ အယံ သမန္တပါသာဒိကာတွေဝ ပဝတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၉၉။) [သျ]၁။ ပါရာဇိကကဏ္ဍော
၁။ ပဌမပါရာဇိကံ
သုဒိန္နဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄။ ဝိက္ကာယိကဘဏ္ဍဿ ဝိက္ကိဏနံ ဣဏဒါနဉ္စ ဘဏ္ဍပ္ပယောဇနံ နာမ။ ဧဝံ ပယောဇိတဿ မူလဿ သဟ ဝဍ္ဎိယာ ဂဟဏဝါယာမော ဥဒ္ဓါရော နာမ။ အသုကဒိဝသေ ဒိန္နန္တိအာဒိနာ ပမုဋ္ဌဿ သတုပ္ပါဒနာဒိ သာရဏံ နာမ။ စတုဗ္ဗိဓာယာတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏာနံ ဝသေန, ဘိက္ခုအာဒီနံ ဝါ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာယ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသီတိ ဟေတုအတ္ထေ အယံ ဒိသွာန-သဒ္ဒေါ အသမာနကတ္တုကတ္တာ, ယထာ ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဟောတီတိ, ဧဝမညတ္ထာပိ ဧဝရူပေသု။ ဘဗ္ဗကုလပုတ္တောတိ ဥပနိဿယမတ္တသဘာဝေန ဝုတ္တံ, န ပစ္ဆိမဘဝိကတာယ။ တေနေဝဿ မာတာဒိအကလျာဏမိတ္တသမာယောဂေန ကတဝီတိက္ကမနံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဝိပ္ပဋိသာရေန အဓိဂမန္တရာယော ဇာတော။ ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေသု လဒ္ဓဗျာကရဏာနံ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယံ ကာတုံ။ တေနေဝ အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရာဒယော အကုသလံ ကတွာပိ အဓိဂမသမ္ပန္နာ ဧဝ အဟေသုန္တိ။ စရိမကစိတ္တန္တိ စုတိစိတ္တံ။ သင်္ခံ ဝိယ လိခိတံ ဃံသိတွာ ဓောဝိတံ သင်္ခလိခိတန္တိ အာဟ ဓောတဣစ္စာဒိ။ အဇ္ဈာဝသတာတိ အဓိ-သဒ္ဒယောဂေန အဂါရန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါရမဇ္ဈေ’’တိ။ ကသာယရသရတ္တာနိ ကာသာယာနီတိ အာဟ ‘‘ကသာယရသပီတတာယာ’’တိ။ ကသာယတော နိဗ္ဗတ္တတာယ စ ဟိ ရသောပိ ‘‘ကသာယရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆။ ယဒါ ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ဗောဓနတ္ထော န ဟောတိ, တဒါ တဿ ပယောဂေ သပ္ပိနော ဇာနာတိ မဓုနော ဇာနာတီတိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ဣစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စိ ဒုက္ခေန နာနုဘောသီ’’တိ။ ကေနစိ ဒုက္ခေန နာနုဘောသီတိ အတ္ထော, ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထာပိ ဟိ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနဿ လောပေါ ကတော, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဝိကပ္ပဒွယေပိ ပုရိမပဒဿ ဥတ္တရပဒေန သမာနဝိဘတ္တိလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ ယဒါ ပန ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ သရဏတ္ထော ဟောတိ, တဒါ မာတု သရတီတိအာဒီသု ဝိယ ဥပယောဂတ္ထေ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၀။) [သျ]သာမိဝစနံ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ နဿရတီတိ အတ္ထော’’တိ, ကဿစိ ဒုက္ခဿ အနနုဘူတတာယ နဿရတီတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပဒွယေပီတိ အနုဘဝနသရဏတ္ထဝသေန ဝုတ္တေ ဒုတိယတတိယဝိကပ္ပဒွယေ။ ပုရိမပဒဿာတိ ကိဉ္စီတိ ပဒဿ။ ဥတ္တရပဒေနာတိ ဒုက္ခဿာတိပဒေန။ သမာနာယ သာမိဝစနဘူတာယ ဝိဘတ္တိယာ ‘‘ကဿစိ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကိဉ္စိ ဒုက္ခဿာ’’တိ လောပေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မရဏေနပိ မယံ တေတိ ဧတ္ထ တေတိ ပဒဿ သဟတ္ထေ ကရဏဝသေနပိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ တယာ ဝိယောဂံ ဝါ ပါပုဏိဿာမာတိ အတ္ထန္တရံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈။ ဂန္ဓဗ္ဗာ နာမ ဂါယနကာ။ နဋာ နာမ ရင်္ဂနဋာ။ နာဋကာ လင်္ဃနကာဒယော။ သုခူပကရဏေဟိ အတ္တနော ပရိစရဏံ ကရောန္တော ယသ္မာ လဠန္တော ကီဠန္တော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ လဠာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါနပ္ပဒါနာဒီနီတိ ဧတ္ထ နိစ္စဒါနံ ဒါနံ နာမ, ဝိသေသဒါနံ ပဒါနံ နာမ, အာဒိ-သဒ္ဒေန သီလာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀။ စုဒ္ဒသ ဘတ္တာနီတိ သံဃဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ နိမန္တနံ သလာကံ ပက္ခိကံ ဥပေါသထိကံ ပါဋိပဒိကံ အာဂန္တုကံ ဂမိကံ ဂိလာနံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကံ ဝိဟာရ-ဓုရ-ဝါရဘတ္တန္တိ ဣမာနိ စုဒ္ဒသ ဘတ္တာနိ။ ဧတ္ထ စ သေနာသနာဒိပစ္စယတ္တယနိဿိတေသု အာရညကင်္ဂါဒိပဓာနင်္ဂါနံ ဂဟဏဝသေန သေသဓုတင်္ဂါနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဇ္ဇီနန္တိ ဝဇ္ဇီရာဇူနံ။ ဝဇ္ဇီသူတိ ဇနပဒါပေက္ခံ ဗဟုဝစနံ, ဝဇ္ဇီနာမကေ ဇနပဒေတိ အတ္ထော။ ပဉ္စကာမဂုဏာယေဝ ဥပဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော စ ဥပဘောဂပရိဘောဂါ, ဣတ္ထိဝတ္ထာဒီနိ စ တဒုပကရဏာနီတိ အာဟ ‘‘ယေဟိ တေသ’’န္တိအာဒိ။ ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကတ္တာတိ သေသဓုတင်္ဂပရိဝါရိတေန ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကဓုတင်္ဂေန သမန္နာဂတတ္တာ, တေနာဟ ‘‘သပဒါနစာရံ စရိတုကာမော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁။ ဒေါသာတိ ရတ္တိ။ တတ္ထ အဘိဝုတ္ထံ ပရိဝုသိတံ အာဘိဒေါသိကံ, အဘိဒေါသံ ဝါ ပစ္စူသကာလံ ဂတော ပတ္တော အတိက္ကန္တော အာဘိဒေါသိကော, တေနာဟ ဧကရတ္တာတိက္ကန္တဿ ဝါတိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂။ ဥဒကကဉ္ဇိယန္တိ ပါနီယပရိဘောဇနီယဥဒကဉ္စ ယာဂု စ။ တထာတိ သမုစ္စယတ္ထေ။အနောကပ္ပနံ အသဒ္ဒဟနံ, အမရိသနံ အသဟနံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၄။ တဒ္ဓိတလောပန္တိ ပိတာမဟတော အာဂတံ ‘‘ပေတာမဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တဒ္ဓိတပစ္စယနိမိတ္တဿ ဧ-ကာရဿ လောပံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ယေသံ သန္တကံ ဓနံ ဂဟိတံ, တေ ဣဏာယိကာ။ ပလိဗုဒ္ဓေါတိ ‘မာ ဂစ္ဆ မာ ဘုဉ္ဇာ’တိအာဒိနာ ကတာဝရဏော, ပီဠိတောတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၅။ အတ္တနာတိ သယံ။ သပတိနော ဓနသာမိနော ဣဒံ သာပတေယျံ, ဓနံ။ တဒေဝ ဝိဘဝေါ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆။ ဘိဇ္ဇန္တီတိ အဂဟိတပုဗ္ဗာ ဧဝ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဒိန္နာပိ ပဋိသန္ဓီတိ ပိတရာ ဒိန္နံ သုက္ကံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဿ သတ္တဿ ပဋိသန္ဓိပိ တေန ဒိန္နာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ သုက္ကမေဝ ဝါ ဣဓ ပဋိသန္ဓိနိဿယတ္တာ ‘‘ပဋိသန္ဓီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘ခိပ္ပံ ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ။ န ဟိ ပိတု သံယောဂက္ခဏေယေဝ သတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိနိယမော အတ္ထိ သုက္ကမေဝ တထာ ပတိဋ္ဌာနနိယမတော။ သုက္ကေ ပန ပတိဋ္ဌိတေ ယာဝ သတ္တ ဒိဝသာနိ, အဍ္ဎမာသမတ္တံ ဝါ, တံ ဂဗ္ဘသဏ္ဌာနဿ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ မာတု မံသဿ လောဟိတလေသဿ သဗ္ဗဒါပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ပုဗ္ဗေပိ ပညတ္တသိက္ခာပဒါနံ သဗ္ဘာဝတော အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဣမဿ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒေ အဋ္ဌပိတေတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝရူပန္တိ ဧဝံ ဂရုကသဘာဝံ, ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသဝတ္ထုဘူတန္တိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘အဝသေသေ ပဉ္စခုဒ္ဒကာပတ္တိက္ခန္ဓေ ဧဝ ပညပေသီ’’တိ။ ယံ အာဒီနဝန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာယဝိညတ္တိစောပနတောတိ ကာယဝိညတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တစလနတော။
တေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန ယာနိ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာရဏာနိ နိဝတ္တိတာနိ, တာနိပိ ဒဿေတုံ ကိံ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဘယေသံ ဆန္ဒရာဂဝသေန ကာယသံသဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဆန္ဒရာဂဝသေန နာဘိပရာမသနံ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ သာမပဏ္ဍိတဿ ဟိ မာတာ ပုတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဉ္ဇာတာဒရာ နာဘိပရာမသနကာလေ ကာမရာဂသမာကုလစိတ္တာ အဟောသိ, ဣတရထာ ပုတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ အသမ္ဘဝတော။ ‘‘သက္ကော စဿာ ကာမရာဂသမုပ္ပတ္တိနိမိတ္တာနိ အကာသီ’’တိပိ ဝဒန္တိ, ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဧတံ နာဘိပရာမသနံ ကာယသံသဂ္ဂတော ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မာတင်္ဂပဏ္ဍိတဿ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ နာဘိပရာမသနေန မဏ္ဍဗျဿ နိဗ္ဗတ္တိ အဟောသိ။ စဏ္ဍပဇ္ဇောတမာတု နာဘိယံ ဝိစ္ဆိကာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၂။) [သျ]ဖရိတွာ ဂတာ, တေန စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ နိဗ္ဗတ္တိ အဟောသီတိ အာဟ ဧတေနေဝ နယေနာတိအာဒိ။
အယန္တိ သုဒိန္နဿ ပုရာဏဒုတိယိကာ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ အဇ္ဈာစာရံ သန္ဓာယ။ မာတာပိတရော စ သန္နိပတိတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ သုက္ကဿ သမ္ဘဝံ ဒီပေတိ, မာတာ စ ဥတုနီ ဟောတီတိ ဣမိနာ သောဏိတဿ။ ဂန္ဓဗ္ဗောတိ တတြုပဂေါ သတ္တော အဓိပ္ပေတော, ဂန္တဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တ-ကာရဿ စေတ္ထ ဓ-ကာရော ကတော။ အထ ဝါ ဂန္ဓဗ္ဗာ နာမ ရင်္ဂနဋာ, တေ ဝိယ တတြ တတြ ဘဝေသု နာနာဝေသဂ္ဂဟဏတော အယမ္ပိ ‘‘ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တော, သော မာတာပိတူနံ သန္နိပါတက္ခဏတော ပစ္ဆာပိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ တတြ ဥပပန္နော ‘‘ပစ္စုပဋ္ဌိတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဂဗ္ဘဿာတိ ကလလရူပသဟိတဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ။ တဉှိ ဣဓ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ အဓိပ္ပေတံ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှီတိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၆) ဝိယ။ အဿ တံ အဇ္ဈာစာရန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါဠိယံ နိရဗ္ဗုဒေါ ဝတ ဘော ဘိက္ခုသံဃော နိရာဒီနဝေါတိ ဣမဿ အနန္တရံ တသ္မိံ ဘိက္ခုသံဃေတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ သုဒိန္နေန…ပေ… အာဒီနဝေါ ဥပ္ပါဒိတောတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိဟာတိ နိပါတသမုဒါယဿ ဧဝန္တိ ဣဒံ အတ္ထဘဝနံ။ မုဟုတ္တေနာတိ ဣဒံ ခဏေနာတိ ပဒဿ ဝေဝစနံ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ အဗ္ဘုဂ္ဂတောပိ ဒေဝါနံ တာဝမဟန္တော သဒ္ဒေါ တေသံ ရူပံ ဝိယ မနုဿာနံ ဂေါစရော န ဟောတိ။ တသ္မာ ပစ္ဆာ သုဒိန္နေန ဝုတ္တေ ဧဝ ဇာနိံသူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂပဒဋ္ဌာနံ သိက္ခတ္တယမေဝ ဥပစာရတော ဝုတ္တံ တဿေဝ ယာဝဇီဝံ စရိတဗ္ဗတ္တာ။ အဝိပ္ဖါရိကောတိ ဥဒ္ဒေသာဒီသု အဗျာဝဋော။ ဝဟစ္ဆိန္နောတိ ဆိန္နပါဒေါ, ဆိန္နခန္ဓော ဝါ။ စိန္တယီတိ ဣမိနာ ပဇ္ဈာယီတိ ပဒဿ ကိရိယာပဒတ္တံ ဒဿေတိ။ တေန ‘‘ကိသော အဟောသိ…ပေ… ပဇ္ဈာယိ စာ’’တိ စ-ကာရံ အာနေတွာ ပါဠိယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈။ ဂဏေ ဇနသမာဂမေ သန္နိပါတနံ ဂဏသင်္ဂဏိကာ, သာဝ ပပဉ္စာ, တေန ဂဏသင်္ဂဏိကာပပဉ္စေန။ ယဿာတိ ယေ အဿ။ ကထာဖာသုကာတိ ဝိဿာသိကဘာဝေန ဖာသုကကထာ, သုခသမ္ဘာသာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါရူပံ ဘူတရူပမုခေနေဝ မန္ဒနံ ပီနနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ပသာဒဣစ္စာဒိ။ ဒါနီတိ နိပါတော ဣဓ ပန-သဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တတိ တက္ကာလဝါစိနော ဧတရဟိ-ပဒဿ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘သော ပန တွ’’န္တိ။ နော-သဒ္ဒေါပိ နု-သဒ္ဒေါ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၃။) [သျ]ဝိယ ပုစ္ဆနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကစ္စိ နု တွ’’န္တိ။ တမေဝါတိ ဂိဟိဘာဝပတ္ထနာလက္ခဏမေဝ။ အနဘိရတိမေဝါတိ ဧဝ-ကာရေန နိဝတ္တိတာယ ပန တဒညာယ အနဘိရတိယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ ဒဿေတုံ အဓိကုသလာနန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, သမထဝိပဿနာ အဓိကုသလာ နာမ။ ဣဒံ ပနာတိအာဒိ ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗဝိသေသဒဿနံ။ ပရိယာယဝစနမတ္တန္တိ သဒ္ဒတ္ထကထနမတ္တံ။
တသ္မိန္တိ ဓမ္မေ, ဧဝံ ဝိရာဂါယ ဒေသိတေ သတီတိ အတ္ထော။ နာမာတိ ဂရဟာယံ။ လောကုတ္တရနိဗ္ဗာနန္တိ ဝိရာဂါယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တကိလေသက္ခယနိဗ္ဗာနတော ဝိသေသေတိ။ ဇာတိံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကမာနော ဧဝ မဒဇနနဋ္ဌေန မဒေါတိ မာနမဒေါ။ ‘‘အဟံ ပုရိသော’’တိ ပဝတ္တော မာနော ပုရိသမဒေါ။ ‘‘အသဒ္ဓမ္မသေဝနာသမတ္ထတံ နိဿာယ မာနော, ရာဂေါ ဧဝ ဝါ ပုရိသမဒေါ’’တိ ကေစိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗလမဒါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေဘူမကဝဋ္ဋန္တိ တီသု ဘူမီသု ကမ္မကိလေသဝိပါကာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ။ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဝိဂစ္ဆတိ။ ယောနိယောတိ အဏ္ဍဇာဒယော, တာ ပန ယဝန္တိ တာဟိ သတ္တာ အမိဿိတာပိ သမာနဇာတိတာယ မိဿိတာ ဟောန္တီတိ ‘‘ယောနိယော’’တိ ဝုတ္တာ။
ဉာတတီရဏပဟာနဝသေနာတိ ဧတ္ထ လက္ခဏာဒိဝသေန သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော ဉာတပရိညာ နာမ။ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ လောကိယဝိပဿနာ တီရဏပရိညာ နာမ။ အရိယမဂ္ဂေါ ပဟာနပရိညာ နာမ။ ဣဓ ပန ဉာတတီရဏကိစ္စာနမ္ပိ အသမ္မောဟတော မဂ္ဂက္ခဏေ သိဇ္ဈနတော အရိယမဂ္ဂမေဝ သန္ဓာယ တိဝိဓာပိ ပရိညာ ဝုတ္တာ, တေနေဝ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂေါဝ ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမေသု ပါတဗျတာနန္တိ ဝတ္ထုကာမေသု ပါတဗျတာသင်္ခါတာနံ သုဘာဒိအာကာရာနံ တဒါကာရဂါဟိကာနံ တဏှာနန္တိ အတ္ထော။ ဝိသယမုခေန ဟေတ္ထ ဝိသယိနော ဂဟိတာ။ တီသု ဌာနေသူတိ ‘‘ဝိရာဂါယ ဓမ္မော ဒေသိတော…ပေ… နော သဥပါဒါနာယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု။
֍ ဋ္ဌ ၃၉။ ကလိသာသနာရောပနတ္ထာယာတိ ဒေါသာရောပနတ္ထာယ။ ကလီတိ ကောဓဿ နာမံ, တဿ သာသနံ ကလိသာသနံ, ကောဓဝသေန ဝုစ္စမာနာ ဂရဟာ။ အဇ္ဈာစာရောဝ ဝီတိက္ကမော။ သမဏကရဏာနံ ဓမ္မာနန္တိ သမဏဘာဝကရာနံ ဟိရောတ္တပ္ပါဒိဓမ္မာနံ။ ပါဠိယံ ကထံ-သဒ္ဒယောဂေန န သက္ခိဿသီတိ အနာဂတဝစနံ ကတံ, ‘‘နာမ-သဒ္ဒယောဂေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အတိဝိယ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၄။) [သျ]ဒုက္ခဝိပါကန္တိ ဂဟဋ္ဌာနံ နာတိသာဝဇ္ဇမ္ပိ ကမ္မံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘဂဝတော အာဏာဝီတိက္ကမတော စေဝ သမာဒိန္နသိက္ခတ္တယဝိနာသနတော စ မဟာသာဝဇ္ဇံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကေ ဘဝံ ဩဒကံ, ဓောဝနကိစ္စန္တိ အာဟ ဥဒကကိစ္စန္တိအာဒိ။ သမာပဇ္ဇိဿသီတိ အနာဂတဝစနံ နာမ-သဒ္ဒယောဂေန ကတန္တိ အာဟ ‘‘နာမ-သဒ္ဒေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဒုဗ္ဘရတာဒီနံ ဟေတုဘူတော အသံဝရော ဣဓ ဒုဗ္ဘရတာဒိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော ကာရဏေ ကာရိယောပစာရေနာတိ အာဟ ‘‘ဒုဗ္ဘရတာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတဿ အသံဝရဿာ’’တိ။ အတ္တာတိ အတ္တဘာဝေါ။ ဒုဗ္ဘရတန္တိ အတ္တနာ ဥပဋ္ဌာကေဟိ စ ဒုက္ခေန ဘရိတဗ္ဗတံ။ သတ္တေဟိ ကိလေသေဟိ စ သင်္ဂဏနံ သမောဓာနံ သင်္ဂဏိကာတိ အာဟ ဂဏသင်္ဂဏိကာယာတိအာဒိ။ အဋ္ဌကုသီတဝတ္ထုပါရိပူရိယာတိ ဧတ္ထ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဧကံ, တထာ အကာသိန္တိ, မဂ္ဂေါ ဂန္တဗ္ဗောတိ အဂမာသိန္တိ, နာလတ္ထံ ဘောဇနဿ ပါရိပူရိန္တိ, အလတ္ထန္တိ, ဥပ္ပန္နော မေ အာဗာဓောတိ, အစိရဝုဋ္ဌိတော ဂေလညာတိ ဧကန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ကုသီတဝတ္ထူနိ နာမ။ ဧတ္ထ စ ကောသဇ္ဇံ ကုသီတ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တံ။ ဝိနာပိ ဟိ ဘာဝဇောတနပစ္စယံ ဘာဝတ္ထော ဝိညာယတိ ယထာ ပဋဿ သုက္ကန္တိ။ သဗ္ဗကိလေသာပစယဘူတာယ ဝိဝဋ္ဋာယာတိ ရာဂါဒိသဗ္ဗကိလေသာနံ အပစယဟေတုဘူတာယ နိဗ္ဗာနာယ, နိဗ္ဗာနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ သံဝရပ္ပဟာနပဋိသံယုတ္တန္တိ သီလသံဝရာဒီဟိ ပဉ္စဟိ သံဝရေဟိ စေဝ တဒင်္ဂပ္ပဟာနာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဟာနေဟိ စ ဥပေတံ။ အသုတ္တန္တ ဝိနိဗဒ္ဓန္တိ တီသု ပိဋကေသု ပါဠိသင်္ခါတသုတ္တန္တဝသေန အရစိတံ, သင်္ဂီတိကာရေဟိ စ အနာရောပိတံ, တေနာဟ ‘‘ပါဠိဝိနိမုတ္တ’’န္တိ။ တေန စ အဋ္ဌကထာသု ယထာနုရူပံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝရူပါ ဟိ ပကိဏ္ဏကဒေသနာ အဋ္ဌကထာယ မူလံ။ ဩက္ကန္တိကဓမ္မဒေသနာ နာမ တသ္မိံ တသ္မိံ ပသင်္ဂေ ဩတာရေတွာ ဩတာရေတွာ နာနာနယေဟိ ကထိယမာနာ ဓမ္မဒေသနာ, တေနာဟ ဘဂဝါ ကိရာတိအာဒိ။ ပဋိက္ခိပနာဓိပ္ပါယာတိ ပညတ္တမ္ပိ သိက္ခာပဒံ ‘‘ကိမေတေနာ’’တိ မဒ္ဒနစိတ္တာ။
ဝုတ္တတ္ထဝသေနာတိ ပတိဋ္ဌာအဓိဂမုပါယဝသေန။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ အာရတိ ဝိရတီတိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၇၀၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌဝိရတိယော စေဝ, ယာ တသ္မိံ သမယေ စေတနာ သဉ္စေတနာတိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၇၀၄) နိဒ္ဒိဋ္ဌစေတနာ စ, ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ ဝိရမန္တဿ ဖဿော…ပေ… အဝိက္ခေပေါတိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၇၀၅) နိဒ္ဒိဋ္ဌဖဿာဒိဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉ္စ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၅။) [သျ]အတ္ထော သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော တတ္ထ နာမကာယော ပဒကာယောတိ ဣဒံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နာမကာယောတိ နာမသမူဟော နာမပညတ္တိယေဝ, သေသာနိပိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သိက္ခာကောဋ္ဌာသောတိ ဝိရတိအာဒယော ဝုတ္တာ တပ္ပကာသကဉ္စ ဝစနံ။
အတ္ထဝသေတိ ဟိတဝိသေသေ အာနိသံသဝိသေသေ, တေ စ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကာရဏဝသေ’’တိ။ သုခဝိဟာရာဘာဝေ သဟဇီဝနဿ အဘာဝတော သဟဇီဝိတာတိ သုခဝိဟာရောဝ ဝုတ္တော။ ဒုဿီလပုဂ္ဂလာတိ နိဿီလာ ဒူသိတသီလာ စ။ ပါရာဇိကသိက္ခာပဒပ္ပသင်္ဂေ ဟိ နိဿီလာ အဓိပ္ပေတာ, သေသသိက္ခာပဒပသင်္ဂေ တေဟိ တေဟိ ဝီတိက္ကမေဟိ ခဏ္ဍဆိဒ္ဒါဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဒူသိတသီလာ အဓိပ္ပေတာ။ ဥဘယေနပိ အလဇ္ဇိနောဝ ဣဓ ‘‘ဒုဿီလာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနမ္ပိ ဒသ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စေဝ ပညတ္တတ္တာ ဥပရိ ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော, တေနေဝ ‘‘ယေ မင်္ကုတံ…ပေ… နိဂ္ဂဟေဿတီ’’တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒသာဓာရဏဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ တတ္ထ မင်္ကုတန္တိ နိတ္တေဇတံ အဓောမုခတံ။ ဓမ္မေနာတိအာဒီသု ဓမ္မောတိ ဘူတံ ဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ စေဝ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနန္တိ ဉတ္တိသမ္ပဒါ စေဝ အနုသာဝနသမ္ပဒါ စ။ သန္ဒိဋ္ဌမာနာတိ သံသယံ အာပဇ္ဇမာနာ။ ဥဗ္ဗာဠှာတိ ပီဠိတာ။ ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဟိ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ, ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ, သံဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တိ, သာမဂ္ဂီ န ဟောတီတိ ဣမိနာ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိသကလသံဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဓမ္မပရိဘောဂတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ နိယတကာလိကတာယ စ အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ သံဃကမ္မတော ဝိသုံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကိတ္တိ ဂရဟာ။ အယသော ပရိဝါရဟာနိ။
စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ နာမ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ အာဂန္တုကဝတ္တံ အာဝါသိကဂမိကအနုမောဒနဘတ္တဂ္ဂပိဏ္ဍစာရိကအာရညကသေနာသနဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိဥပဇ္ဈာယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအာစရိယအန္တေဝါသိကဝတ္တန္တိ ဣမာနိ စုဒ္ဒသ ဝတ္တာနိ, ဧတာနိ စ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ သဗ္ဗဒါ စ ယထာရဟံ စရိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ အသီတိ မဟာဝတ္တာနိ ပန တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေယေဝ စရိတဗ္ဗာနိ, န သဗ္ဗဒါ။ တသ္မာ ဝိသုံ ဂဏိတာနိ။ တာနိ ပန ‘‘ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝတ္တံ ပညပေဿာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၇၅) အာရဘိတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ…ပေ… န ဆမာယ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၆။) [သျ]စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တာဝသာနာနိ ဆသဋ္ဌိ, တတော ပရံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကေန ဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ, မူလာယပဋိကဿနာရဟေန, မာနတ္တစာရိကေန, မာနတ္တာရဟေန, အဗ္ဘာနာရဟေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၈၂) ဝုတ္တဝတ္တာနိ ပကတတ္တေန စရိတဗ္ဗေဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ အဂဏေတွာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီသု ပုဂ္ဂလန္တရေသု စရိတဗ္ဗတ္တာ တေသံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကေကံ ကတွာ ဂဏိတာနိ ပဉ္စာတိ ဧကသတ္တတိဝတ္တာနိ စ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတဝတ္တေသု စ ဝုတ္တံ ‘‘န ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ…ပေ… နဟာနေ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၈၆) ဣဒံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အသာဒိယနံ ဧကံ, ‘‘န ပကတတ္တော ဘိက္ခု သီလဝိပတ္တိယာ အနုဒ္ဓံသေတဗ္ဗော’’တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၅၁) စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒွါသီတိ ဝတ္တာနိ ဟောန္တိ, ဧတေသွေဝ ပန ကာနိစိ တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိဝတ္တာနိ ကာနိစိ ပါရိဝါသိကာဒိဝတ္တာနီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါသီတိယေဝ။ အညတ္ထ ပန အဋ္ဌကထာပဒေသေ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ အသီတိခန္ဓကဝတ္တာနီတိ အာဂတံ။ အထ ဝါ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဝတ္တေဟိ အသင်္ဂဟိတာနိ ဝိနယာဂတာနိ သဗ္ဗာနိ ဝတ္တာနိ ယထာ ဒွါသီတိ ဝတ္တာနိ, အသီတိ ဝတ္တာနိ ဧဝ ဝါ ဟောန္တိ, တထာ သင်္ဂဟေတွာ ဉာတဗ္ဗာနိ။
သံဝရဝိနယောတိ သီလသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓောပိ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော သံဝရော, ဝိနယနတော ဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဟာနဝိနယောတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ပဟာနံ, ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ, ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော, တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမထဝိနယောတိ သတ္တ အဓိကရဏသမထာ။ ပညတ္တိဝိနယောတိ သိက္ခာပဒမေဝ။ တမ္ပိ ဟိ ဘဂဝတော သိက္ခာပဒပညတ္တိယာဝ အနုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ တဗ္ဘာဝေ ဧဝ ဘာဝတော။ သင်္ခလိကနယံ ကတွာ ဒသက္ခတ္တုံ ယောဇနဉ္စ ကတွာ ယံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပုရိမပုရိမပဒဿ အနန္တရပဒေနေဝ ယောဇိတတ္တာ အယောသင်္ခလိကသဒိသန္တိ ‘‘သင်္ခလိကနယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒသသု ပဒေသု ဧကမေကံ ပဒံ တဒဝသေသေဟိ နဝနဝပဒေဟိ ယောဇိတတ္တာ ‘‘ဧကေကပဒမူလိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၇။) [သျ]အတ္ထသတံ ဓမ္မသတန္တိ ဧတ္ထ ယော ဟိ သော ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၃၄) ယံ သံဃသုဋ္ဌု, တံ သံဃဖာသူတိ အာဒိံကတွာ ယံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ, တံ ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယာတိ ပရိယောသာနံ ခဏ္ဍစက္ကဝသေနေဝ သင်္ခလိကနယော ဝုတ္တော, တသ္မိံ ဧကမူလကနယေ အာဂတဗဒ္ဓစက္ကနယေန ယံ ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယ, တံ သံဃသုဋ္ဌူတိ ဣဒမ္ပိ ယောဇေတွာ ဗဒ္ဓစက္ကေ ကတေ ပုရိမပုရိမာနိ ဒသ ဓမ္မပဒါနိ, ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာနိ ဒသ အတ္ထပဒါနိ စာတိ ဝီသတိ ပဒါနိ ဟောန္တိ။ ဧကမူလကနယေ ပန ဧကသ္မိံ ဝါရေ နဝေဝ အတ္ထပဒါနိ လဗ္ဘန္တိ။ ဧဝံ ဒသဟိ ဝါရေဟိ နဝုတိ အတ္ထပဒါနိ နဝုတိ ဓမ္မပဒါနိ စ ဟောန္တိ, တာနိ သင်္ခလိကနယေ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ အတ္ထပဒေဟိ ဒသဟိ ဓမ္မပဒေဟိ စ သဒ္ဓိံ ယောဇိတာနိ ယထာဝုတ္တံ အတ္ထသတံ ဓမ္မသတဉ္စ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၃၉) သင်္ခလိကနယေပိ ဧကမူလကနယေပိ ပစ္စေကံ အတ္ထသတဿ ဓမ္မသတဿ ယောဇနာမုခံ ဝုတ္တံ, တံ တထာ သိဒ္ဓေပိ အတ္ထသတံ ဓမ္မသတန္တိ (ပရိ။ ၃၃၄) ဂါထာယ န သမေတိ ဒွေ အတ္ထသတာနိ ဒွေ ဓမ္မသတာနိ စတ္တာရိ နိရုတ္တိသတာနိ အဋ္ဌ ဉာဏသတာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထသတံ ဓမ္မသတန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒွေ စ နိရုတ္တိသတာနီတိ အတ္ထဇောတိကာနံ နိရုတ္တီနံ ဝသေန နိရုတ္တိသတံ, ဓမ္မဘူတာနံ နိရုတ္တီနဉ္စ ဝသေန နိရုတ္တိသတန္တိ ဒွေ နိရုတ္တိသတာနိ။ စတ္တာရိ စ ဉာဏသတာနီတိ အတ္ထသတေ ဉာဏသတံ, ဓမ္မသတေ ဉာဏသတံ, ဒွီသု နိရုတ္တိသတေသု ဒွေ ဉာဏသတာနီတိ စတ္တာရိ ဉာဏသတာနိ။ အတိရေကာနယနတ္ထောတိ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။
ပဌမပညတ္တိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
သုဒိန္နဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မက္ကဋီဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀။ ပစုရတ္ထေ ဟိ ဝတ္တမာနဝစနန္တိ ဧကဒါ ပဋိသေဝိတွာ ပစ္ဆာ အနောရမိတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သေဝနိစ္ဆာယ ဝတ္တမာနတ္တာ သေဝနာယ အဘာဝက္ခဏေပိ ဣဟ မလ္လာ ယုဇ္ဈန္တီတိအာဒီသု ဝိယ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နတံ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိတဉ္စ ဥပါဒါယ ပဋိသေဝတီတိ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတန္တိ အတ္ထော။ အာဟိဏ္ဍန္တာတိ ဝိစရန္တာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၁။ သဟောဍ္ဎဂ္ဂဟိတောတိ သဘဏ္ဍဂ္ဂဟိတော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တံ သိက္ခာပဒံ တထေဝ ဟောတီတိ မနုဿာမနုဿာဒိပုဂ္ဂလဝိသေသံ ကိဉ္စိ အနုပါဒိယိတွာ သာမညတော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဝုတ္တတ္တာ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဣတ္ထိပုရိသပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနာနံ တိံသဝိဓေပိ မဂ္ဂေ မေထုနံ သေဝန္တဿ တံ သိက္ခာပဒံ မူလစ္ဆေဇ္ဇကရံ ဟောတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတေန ယံ အနုပညတ္တိမူလပညတ္တိယာ ဧဝ အဓိပ္ပါယပ္ပကာသနဝသေန သုဗောဓတ္ထာယ ဝတ္ထုဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝိသေသတ္ထဇောတကဝသေနာတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အာမသနံ အာမဋ္ဌမတ္တံ။ တတော ဒဠှတရံ ဖုသနံ။ ဃဋ္ဋနံ ပန တတော ဒဠှတရံ ကတွာ သရီရေန သရီရဿ သံဃဋ္ဋနံ။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ အနုရာဂေန ပဝတ္တိတံ ဒဿနာဒိသဗ္ဗမ္ပိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂။ ပါဏာတိပါတာဒိသစိတ္တကသိက္ခာပဒါနံ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကသိက္ခာပဒါနဉ္စ (ပါစိ။ ၃၂၆ အာဒယော) ဧကေနေဝ လက္ခဏဝစနေန လောကဝဇ္ဇတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တံ လောကဝဇ္ဇံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သစိတ္တကပက္ခေတိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ အစိတ္တကသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယေဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ တဿေဝ သစိတ္တကပက္ခသမ္ဘဝတော, တထာပိ သစိတ္တကသိက္ခာပဒါနမ္ပိ အသဉ္စိစ္စ စင်္ကမနာဒီသု လောကေ ပါဏဃာတဝေါဟာရသမ္ဘဝေန အစိတ္တကပက္ခံ ပရိကပ္ပေတွာ ဥဘိန္နမ္ပိ သစိတ္တကာစိတ္တကသိက္ခာပဒါနံ သာဓာရဏဝသေန ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ သစိတ္တကသိက္ခာပဒါနံ ဣမသ္မိံ ဝါကျေ လောကဝဇ္ဇတာလက္ခဏံ န ဝုတ္တံ သိယာ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ပန သစိတ္တကသိက္ခာပဒါနံ စိတ္တံ အကုသလမေဝ, ဣတရေသံ သစိတ္တကပက္ခေယေဝ အကုသလနိယမော, န အစိတ္တကပက္ခေ။ တတ္ထ ပန ယထာသမ္ဘဝံ ကုသလံ ဝါ သိယာ, အကုသလံ ဝါ, အဗျာကတံ ဝါတိ အယမတ္ထော သာမတ္ထိယတော သိဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစိတ္တကပက္ခေတိ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ, န ပဏ္ဏတ္တိဝိဇာနနစိတ္တေန တထာ သတိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနမ္ပိ လောကဝဇ္ဇတာပသင်္ဂတော။ ‘‘ပဋိက္ခိတ္တမိဒံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဇာနန္တဿ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေပိ အနာဒရိယဝသေန ပဋိဃစိတ္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဣဒံ ဝါကျံ နိရတ္ထကမေဝ သိယာ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိပိ လောကဝဇ္ဇာနီတိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂဟော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၀၉။) [သျ]ဧတ္ထ စ သစိတ္တကပက္ခေယေဝ စိတ္တံ အကုသလန္တိ နိယမဿ အကတတ္တာ သုရာပါနာဒီသု အစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလံ န ဟောတေဝါတိ န သက္ကာ နိယမေတုံ, ကေဝလံ ပန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ, န ကုသလာဒီတိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော သိဇ္ဈတိ, ဧဝဉ္စ သုရာတိ အဇာနိတွာ ပိဝန္တာနမ္ပိ အကုသလစိတ္တေနေဝ ပါနံ ဂန္ဓဝဏ္ဏကာဒိဘာဝံ အဇာနိတွာ လိမ္ပန္တီနံ ဘိက္ခုနီနံ ဝိနာပိ အကုသလစိတ္တေန လိမ္ပနဉ္စ, ဥဘယတ္ထာပိ အာပတ္တိသမ္ဘဝေါ စ သမတ္ထိတော ဟောတိ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၄၂) ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါတိ ဝစနတော အစိတ္တကဿ ဝတ္ထုအဇာနနဝသေန အစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါတိ အယံ နိယမော နတ္ထီတိ ဝိညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ။ အစိတ္တကေသု ဟိ တေရသသု လောကဝဇ္ဇေသု သုရာပါနဿေဝ အစိတ္တကပက္ခေပိ အကုသလစိတ္တနိယမော, န ဣတရေသံ ဒွါဒသန္နံ အကုသလာဒိစိတ္တေနာပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ယံ ပန ဧဝံ ကေနစိ အနိစ္ဆမာနံ သဒ္ဒတောပိ အပတီယမာနမိမံ နိယမံ ပရာဓိပ္ပါယံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒိ ဟိ အစိတ္တကဿ အစိတ္တကပက္ခေပိ စိတ္တံ အကုသလမေဝ သိယာ, သစိတ္တကပက္ခေတိ ဣဒံ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ သိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ နိရတ္ထကမေဝ ဧဝံ နိယမဿ ကေနစိ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟိ ကောစိ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ နိယမံ ဣစ္ဆတိ, ယေန သစိတ္တကပက္ခေတိ ဣဒံ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ သိယာတိအာဒိ ဝုတ္တံ ဘဝေယျ, ကိန္တု သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ, အစိတ္တကပက္ခေ ပန စိတ္တံ အနိယတံ အကုသလမေဝ ဝါ သိယာ, ကုသလာဒီသု ဝါ အညတရန္တိ ဧဝမေဝ ဣစ္ဆတိ။ တေန သစိတ္တကပက္ခေတိ ဝိသေသနမ္ပိ သာတ္ထကံ သိယာ။ အစိတ္တကသိက္ခာပဒါနံ သစိတ္တကပက္ခေသု အကုသလနိယမေန လောကဝဇ္ဇတာ စ သိဇ္ဈတိ။ တေသု စ သုရာပါနဿေဝ အစိတ္တကပက္ခေပိ လောကဝဇ္ဇတာ အကုသလစိတ္တတာ စ, ဣတရေသံ ပန သစိတ္တကပက္ခေ ဧဝါတိ ဝါဒေါပိ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ န ကိဉ္စေတ္ထ အနုပပန္နံ နာမ။
ယံ ပနေတ္ထ ‘‘သုရာတိ အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿ…ပေ… ဝိနာပိ အကုသလစိတ္တေန အာပတ္တိသမ္ဘဝတော…ပေ… သုရာပါနာဒိအစိတ္တကသိက္ခာပဒါနံ လောကဝဇ္ဇတာ န သိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဉ္စ တမတ္ထံ သာဓေတုံ ဂဏ္ဌိပဒေသု အာဂတဝစနံ ဒဿေတွာ ဗဟုံ ပပဉ္စိတံ, တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာဟိ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝတ္ထုအဇာနနတာယ စေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဉ္စေတဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၀။) [သျ]‘‘သစိတ္တကပက္ခေ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတော လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနံ, တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါ’’တိ သဗ္ဗေသံ လောကဝဇ္ဇာနံ ဣဓေဝ ပါရာဇိကဋ္ဌကထာယ သာမညတော ဝတွာ သုရာပါနသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယာ’’တိ ဧဝံ အစိတ္တကပက္ခေပိ အကုသလစိတ္တတာယ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ န ဟိ ‘‘သာမညတော ဣဓ ဝုတ္တောဝ အတ္ထော ပုန သုရာပါနဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝုတ္တဿေဝ ပုန ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ, တဒညေသုပိ အစိတ္တကလောကဝဇ္ဇေသု ဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂတော စ, နာပိ ဧကတ္ထ ဝုတ္တော နယော တဒညေသုပိ ဧကလက္ခဏတာယ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ‘‘သုရာပါနသိက္ခာပဒေယေဝ (ပါစိ။ ၃၂၆ အာဒယော) ဝုတ္တော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အစိတ္တကလောကဝဇ္ဇာနံ သဗ္ဗပဌမေ ဥယျုတ္တသိက္ခာပဒေယေဝ (ပါစိ။ ၃၁၁ အာဒယော) ဝတ္တဗ္ဗတော, သုရာပါနသိက္ခာပဒေယေဝ ဝါ ဝတွာ ဧသေဝ နယော သေသေသု အစိတ္တကလောကဝဇ္ဇေသုပီတိ အတိဒိသိတဗ္ဗတော စ။
အပိစ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝဒန္တေန ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဒေဟာဒိဝိဂမတ္ထတ္တာ ပုန ဝစနဿ။ သိက္ခာပဒဝိသယေ စ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ဝိသေသေတွာဝ ဝုစ္စတိ, ဣတရထာ အာပတ္တာနာပတ္တာဒိဘေဒဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ တထာ ဟိ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိနာပိ စိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အစိတ္တကာနိ, စိတ္တေ ပန သတိ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ လောကဝဇ္ဇာနိ စေဝ အကုသလစိတ္တာနိ စာ’’တိ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒီနံ သစိတ္တကပက္ခေ ဧဝ လောကဝဇ္ဇတာ အကုသလစိတ္တတာ စ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ, န ဧဝံ သုရာပါနဿ။ တဿ ပန ပက္ခဒွယဿာပိ သာဓာရဏဝသေန ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝိသေသေတွာ။ တသ္မာ ဣဒံ သုရာပါနံ သစိတ္တကာစိတ္တကပက္ခဒွယေပိ လောကဝဇ္ဇံ အကုသလစိတ္တဉ္စာတိ ဒဿေတုမေဝ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ သုဋ္ဌု သိဇ္ဈတိ။ ဧတေနေဝ ယံ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဝုတ္တဿ ဣမဿေဝ အဓိပ္ပါယဿ ပဋိပါဒကမေတန္တိ သညာယ ဣမိနာ ဧဝ ဟိ အဓိပ္ပါယေန အညေသုပိ လောကဝဇ္ဇေသု အစိတ္တကသိက္ခာပဒေသု အကုသလစိတ္တတာ ဧဝ ဝုတ္တာ, န ပန တိစိတ္တတာ။ တေနေဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၁။) [သျ]ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇံ စိတ္တာဂါရသိက္ခာပဒံ သံဃာဏိ ဣတ္ထာလင်္ကာရော ဂန္ဓဝဏ္ဏကော ဝါသိတကပိညာကော ဘိက္ခုနီအာဒီဟိ ဥမ္မဒ္ဒနပရိမဒ္ဒနာနီတိ ဣမာနိ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ အစိတ္တကာနိ အကုသလစိတ္တာနိ, အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝိနာပိ စိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အစိတ္တကာနိ, စိတ္တေ ပန သတိ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ လောကဝဇ္ဇာနိ စေဝ အကုသလစိတ္တာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ပဋိသိဒ္ဓံ ဟောတိ တဗ္ဗိပရီတဿေဝ အတ္ထဿ ယထာဝုတ္တနယေန သာဓနတော။ တသ္မာ သုရာပါနဿ အစိတ္တကပက္ခေပိ စိတ္တံ အကုသလမေဝါတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုမေဝ ဣဒံ ဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော ဝတ္ထုအဇာနနတာယ စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ စ-ကာရော ဝိသေသတ္ထဇောတကော အပိစာတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော။ တသ္မာ ယဒိဒံ အညေသု အစိတ္တကလောကဝဇ္ဇေသု ဝိနာပိ စိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အစိတ္တကာနိ, စိတ္တေ ပန သတိ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ လောကဝဇ္ဇာနိ စေဝ အကုသလစိတ္တာနိ စာတိ လောကဝဇ္ဇတာယ အကုသလစိတ္တတာယ စ လက္ခဏံ ဝုစ္စတိ, တံ ဧတ္ထ သုရာပါနသိက္ခာပဒေ နာဂစ္ဆတိ, ဣဓ ပန ဝိသေသော အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော ကတရောတိ စေ? ဝတ္ထုအဇာနနတာယ ဧဝ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေန ဝိနာပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ ဧဝ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, နတ္ထေတ္ထ အစိတ္တကတာယ ဝိသေသော။ ကိန္တု ဝတ္ထုအဇာနနသင်္ခါတအစိတ္တကပက္ခေပိ အကုသလစိတ္တေနေဝ သုရာမေရယဿ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတာယာတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ သစိတ္တကပက္ခေပိ အစိတ္တကပက္ခေပိ လောကဝဇ္ဇတာ အကုသလစိတ္တတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ဣဓ ဟိ ‘‘စိတ္တေ ပန သတီ’’တိ အဝိသေသေတွာ ‘‘အကုသလေနေဝါ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ဥဘယပက္ခေပိ လောကဝဇ္ဇတာ အကုသလစိတ္တတာ စ သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝ ပရမတ္ထဇောတိကာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယ သိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာယ ‘‘သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနံ ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စာတိ ဒွိသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုရာတိ ဇာနနစိတ္တာဘာဝေနေဝ ဟေတ္ထ စိတ္တင်္ဂဝိရဟိတော ကေဝလောပိ ကာယော ဧကသမုဋ္ဌာနံ ဝုတ္တော, တသ္မိဉ္စ ဧကသမုဋ္ဌာနက္ခဏေပိ ယာယ စေတနာယ ပိဝတိ, သာ ဧကန္တအကုသလာ ဧဝ ဟောတိ။ တေနေဝ တတ္ထေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပဌမာ စေတ္ထ ပဉ္စ ဧကန္တအကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနတ္တာ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပကတိဝဇ္ဇတော ဝေရမဏိယော, သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတော’’တိ ဧဝံ ပဉ္စန္နမ္ပိ သာမညတော အကုသလစိတ္တတာ လောကဝဇ္ဇတာသင်္ခါတာ ပကတိဝဇ္ဇတာ စ ဝုတ္တာ။ အင်္ဂေသု စ ဇာနနင်္ဂံ န ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၂။) [သျ]‘‘သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနဿ ပန သုရာဒီနံ အညတရံ ဟောတိ မဒနီယံ, ပါတုကာမတာစိတ္တဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဟောတိ, တဇ္ဇဉ္စ ဝါယာမံ အာပဇ္ဇတိ, ပီတေ စ ပဝိသတီတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သုရာတိ ဇာနနင်္ဂေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စာတိ။ ယဒိ ဟိ သုရာတိ ဇာနနမ္ပိ အင်္ဂံ သိယာ, အဝဿမေဝ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န စ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ အညာသုပိ သုတ္တပိဋကာဒိအဋ္ဌကထာသု ကတ္ထစိ ဇာနနင်္ဂံ န ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အစိတ္တကပက္ခေပိ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဧဝမေဝ အတ္ထောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
အပိစ ယံ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘ဧတံ သတ္တံ မာရေဿာမီတိ တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ နိပန္နံ အညံ မာရေန္တဿ ပါဏသာမညဿ အတ္ထိတာယ ယထာ ပါဏာတိပါတော ဟောတိ, ဧဝံ ဧတံ မဇ္ဇံ ပိဝိဿာမီတိ အညံ မဇ္ဇံ ပိဝန္တဿ မဇ္ဇသာမညဿ အတ္ထိတာယ အကုသလမေဝ ဟောတိ, ယထာ ပန ကဋ္ဌသညာယ သပ္ပံ ဃာတေန္တဿ ပါဏာတိပါတော န ဟောတိ, ဧဝံ နာဠိကေရပါနသညာယ မဇ္ဇံ ပိဝန္တဿ အကုသလံ န ဟောတီ’’တိ ပါဏာတိပါတေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗထာ သမာနတ္တေန ဥပမေတွာ ဝုတ္တံ, တံ အတိဝိယ အယုတ္တံ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလာနဉ္စ အညမညံ သမာနတာယ နိယမာဘာဝါ။ ပါဏာတိပါတော ဟိ ပရိယာယေနာပိ သိဇ္ဈတိ, န တထာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ပန အာဏတ္တိယာပိ သိဇ္ဈတိ, န စ မေထုနာဒီသု။ တသ္မာ ပယောဂင်္ဂါဒီဟိပိ ဘိန္နာနမေဝ သံသဋ္ဌံ သဗ္ဗထာ သမီကရဏံ အယုတ္တမေဝ။ ‘‘ပါဏာတိပါတော ဝိယ အဒိန္နာဒါနမေထုနာဒီနိပိ ပရိယာယကထာဒီဟိ သိဇ္ဈန္တီ’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တေ တံ ကိန္တိ န ဂယှတိ တထာ ဝစနာဘာဝါတိ စေ? ဣဓာပိ ‘‘တထာ ပါဏာတိပါတသဒိသံ သုရာပါန’’န္တိ ဝစနာဘာဝါ ဣဒမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ကိဉ္စိ အဋ္ဌကထာဝစနေနေဝ သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ပဋိဗာဟန္တေန ဝိနယညုနာ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒီဟိ တဿ ဝိရောဓံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟေတဗ္ဗံ, န ပန ပယောဂင်္ဂါဒီဟိ အစ္စန္တဝိဘိန္နေန သိက္ခာပဒန္တရေန သဟ သမီကရဏမတ္တေန။ န ဟိ ‘‘သုရာတိ အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿာပိ အကုသလမေဝါ’’တိ ဧတ္ထ သုတ္တာဒိဝိရောဓော အတ္ထိ, ဝိနယပိဋကေ တာဝ ဧတဿ အတ္ထဿ ဝိရုဒ္ဓံ သုတ္တာဒိကံ န ဒိဿတိ, နာပိ သုတ္တပိဋကာဒီသု။
ယံ ပနေတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ (ဓ။ ပ။ ၁, ၂) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗာနိ အကုသလာနိ ပုဗ္ဗေ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုံ ဇာနန္တဿေဝ ဟောန္တီ’’တိ။ တံ တေသံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၃။) [သျ]သုတ္တာဓိပ္ပါယာနဘိညာတမေဝ ပကာသေတိ။ န ဟိ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ပုဗ္ဗေ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုံ ဇာနန္တဿေဝ အကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ, အထ ခေါ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပါဒပစ္စယဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတံ သဟဇာတစိတ္တံ နိဿာယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ဝိနာ စိတ္တေနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ န ဟေတ္ထ ‘‘သုရာတိ အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿ အကုသလမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ သဟဇာတစိတ္တံ ဝိနာပိ လောဘာဒိအကုသလစေတသိကာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အယမတ္ထော အာပဇ္ဇတိ။ ယေန တံ နိသေဓာယ ဣဒံ သုတ္တံ အာဟရဏီယံ သိယာ, အဘိဓမ္မဝိရောဓောပေတ္ထ နတ္ထိ ပုဗ္ဗေ နာမဇာတိအာဒိဝသေန အဇာနန္တဿေဝ ပဉ္စဝိညာဏဝီထိယံ ကုသလာကုသလဇဝနုပ္ပတ္တိဝစနတော။
အပိစ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ ဆသု ဒွါရေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ဇဝနာနိ ယေဘုယျေန အကုသလာနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကုသလာနိ ပန တေသံ ကလျာဏမိတ္တာဒိဥပနိဿယဗလေန အပ္ပကာနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တုဏှီဘူတာနမ္ပိ နိဒ္ဒါယိတွာ သုပိနံ ပဿန္တာနမ္ပိ ဥဒ္ဓစ္စာဒိအကုသလဇဝနဿေဝ ယေဘုယျပ္ပဝတ္တိတော ကုသလာကုသလဝိရဟိတဿ ဇဝနဿ တေသံ အဘာဝါ။ အကုသလာ ဟိ ဝိသယာနုဂုဏံ ဝါသနာနုဂုဏဉ္စ ယထာပစ္စယံ သမုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ ကိံ ပုဗ္ဗေ ဇာနနာဇာနနနိဗဒ္ဓေန။ ယေ ပန ဇာနနာဒိအင်္ဂသမ္ပန္နာ ပါဏာတိပါတာဒယော, ယေ စ ဇာနနာဒိံ ဝိနာပိ သိဇ္ဈမာနာ သုရာပါနမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော, တေ တေ တထာ တထာ ယာထာဝတော ဉတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, တေသဉ္စ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌဝသေန ဂဟဏေ ကော နာမ အဘိဓမ္မဝိရောဓော။ ဧဝံ သုတ္တာဒိဝိရောဓာဘာဝတော, အဋ္ဌကထာယ စ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တဝသေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘သာမဏေရော ဇာနိတွာ ပိဝန္တော သီလဘေဒံ အာပဇ္ဇတိ, န အဇာနိတွာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော သီလဘေဒဿ ဘဂဝတော အာဏာယတ္တတ္တာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာဒီနံ သီလဘေဒေါ ဝိယ။ န ဟိ တာသံ အကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ သီလဘေဒေါ ဟောတိ သံဃာယတ္တသမနုဘာသနာနန္တရေယေဝ ဝိဟိတတ္တာ။ ဧဝမိဓာပိ ဇာနိတွာ ပိဝနေ ဧဝ ဝိဟိတော, န အဇာနိတွာ ပိဝနေ။ အညော ဟိ သိက္ခာပဒဝိသယော, အညော အကုသလဝိသယော။ တေနေဝ သာမဏေရာနံ ပုရိမေသု ပဉ္စသု သိက္ခာပဒေသု ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ သဗ္ဗာနိပိ သိက္ခာပဒါနိ ဘိဇ္ဇန္တိ။ အကုသလံ ပန ယံ ဘိန္နံ, တေန ဧကေနေဝ ဟောတိ, နာညေဟိ။ တသ္မာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၄။) [သျ]သာမဏေရဿ အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿ သီလဘေဒါဘာဝေပိ ကမ္မပထပ္ပတ္တံ အကုသလမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၄၂) ‘‘သာမဏေရဿ သုရာတိ အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, အကုသလံ ပန ဟောတီ’’တိ ကေဟိစိ ဝုတ္တဝစနံ ‘‘တံ တေသံ မတိမတ္တ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဘိက္ခုနော အဇာနိတွာပိ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ မဇ္ဇံ ပိဝန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ သာမဏေရော ဇာနိတွာ ပိဝန္တော သီလဘေဒံ အာပဇ္ဇတိ, န အဇာနိတွာတိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, အကုသလံ ပန ဟောတီတိ န ဝုတ္တ’’န္တိ တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တံ အကာရဏံ။ န ဟိ အဋ္ဌကထာယံ သာမဏေရာနံ ဇာနိတွာ ပိဝနေ ဧဝ သီလဘေဒေါ, န အဇာနိတွာတိ သီလဘေဒကထနဋ္ဌာနေ အကုသလံ ပန ဟောတီတိ အဝစနံ အဇာနနပက္ခေ အကုသလာဘာဝဿ ကာရဏံ ဟောတိ, တတ္ထ ပသင်္ဂါဘာဝါ, ဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဧဝ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ။ န စ တေ ‘‘အကုသလံ ပန ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တာ အာစရိယာ ဣမံ သာမဏေရာနံ သီလဘေဒပ္ပကာသကံ ခန္ဓကဋ္ဌကထာပါဌမေဝ ဂဟေတွာ အဝေါစုံ, ယေန ‘‘ဧတ္တကမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, အထ ခေါ သုရာပါနဋ္ဌကထာဂတံ သုတ္တပိဋကဋ္ဌကထာဂတဉ္စ အနေကဝိဓံ ဝစနံ, မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ပရမ္ပရောပဒေသဉ္စ ဂဟေတွာ အဝေါစုံ။ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ အဘယဂိရိကာဒီနံ မတဉှေတံ, ယဒိဒံ ဇာနိတွာ ပိဝန္တဿေဝ အကုသလန္တိ ဂဟဏံ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ကေဟိစိ ‘‘သာမဏေရဿ သုရာတိ အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, အကုသလံ ပန ဟောတီ’’တိ, တံ သုဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ယဉ္စ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၄၂) ‘‘အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿာပိ သောတာပန္နဿ မုခံ သုရာ န ပဝိသတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တအကုသလစိတ္တေနေဝ ပါတဗ္ဗတော’’တိ ကေဟိစိ ဝုတ္တဝစနံ ‘‘န သုန္ဒရ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု သီလံ ဝိယ ဟိ ဣဒမ္ပိ အရိယသာဝကာနံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မတာသိဒ္ဓတ္တံယေဝ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော ဇီဝိတဟေတုပိ နေဝ ပါဏံ ဟနတိ, န သုရံ ပိဝတိ။ သစေ ပိဿ သုရဉ္စ ခီရဉ္စ မိဿေတွာ မုခေ ပက္ခိပန္တိ, ခီရမေဝ ပဝိသတိ, န သုရာ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ကောဉ္စသကုဏာနံ ခီရမိဿကေ ဥဒကေ ခီရမေဝ ပဝိသတိ, န ဥဒကံ။ ဣဒံ ယောနိသိဒ္ဓန္တိ စေ, ဣဒမ္ပိ ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿိတံ, တမ္ပိ န ယုတ္တမေဝ။ ယထာ ဟိ ဗောဓိသတ္တမာတု သီလံ ဝိယ အရိယသာဝကာနံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၅။) [သျ]ဧတ္ထ ဗောဓိသတ္တမာတု ဓမ္မတာ နာမ ဗောဓိသတ္တဿ စ အတ္တနော စ ပါရမိတာနုဘာဝေန အကုသလာနုပ္ပတ္တိနိယမော ဧဝ။ တထာ အရိယသာဝကာနမ္ပိ ဘဝန္တရေ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ဒသန္နံ ကမ္မပထာနံ အညေသဉ္စ အပါယဟေတုကာနံ အကုသလာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာယကဿ မဂ္ဂဿ အာနုဘာဝေန တံတံသီလဝီတိက္ကမဟေတုကဿ အကုသလဿ အနုပ္ပတ္တိနိယမော ဧဝ ဓမ္မတာ။ န ဟိ သဘာဝဝါဒီနံ ဓမ္မတာ ဝိယ အဟေတုကတာ ဣဓ ဓမ္မတာ နာမ။ ယထာ ဝါ ဧဝံဓမ္မတာနယေ ကာရဏဿ ဘာဝေ အဘာဝေ စ ကာရိယဿ ဘာဝေါ အဘာဝေါ စ ဓမ္မတာ, န အဟေတုအပ္ပစ္စယာဘာဝါဘာဝေါ, ဧဝမိဓာပိ ပါဏာတိပါတာဒိကမ္မပထာနံ ဟေတုဘူတဿ ကိလေသဿ အစ္စန္တာဘာဝေန တေသံ အဘာဝေါ, တဒဝသေသာနံ အကုသလာနံ ဟေတုနော ဘာဝေန ဘာဝေါ စ ဓမ္မတာ, န အဟေတုကတာ။ တသ္မာ အပါယဟေတုနော ရာဂဿ အဘာဝေနေဝ အရိယာနံ အဇာနိတွာပိ သုရာယ အနဇ္ဈောဟရဏန္တိ သုဝုတ္တမေဝိဒံ ကေဟိစိ ‘‘အဇာနိတွာ ပိဝန္တဿာပိ သောတာပန္နဿ မုခံ သုရာ န ပဝိသတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တအကုသလစိတ္တေနေဝ ပါတဗ္ဗတော’’တိ, တံ ကေန ဟေတုနာ န သုန္ဒရံ ဇာတန္တိ န ဉာယတိ, ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ ဝါ ကထနေန ကထံ တံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ။
ယမ္ပိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅၂) ‘‘သုရဉ္စ ခီရဉ္စ မိဿေတွာ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓ’’န္တိ ဝစနံ, တမ္ပိ သုရာပါနဿ အစိတ္တကပက္ခေပိ အကုသလစိတ္တညေဝ သာဓေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော ဇီဝိတဟေတုပိ ပါဏံ န ဟနတိ, နာဒိန္နံ အာဒိယတိ…ပေ… န သုရံ ပိဝတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုရိမာနံ တာဝ စတုန္နံ ကမ္မပထာနံ သစိတ္တကတ္တာ ဝိရမဏံ သုကရံ, ပစ္ဆိမဿ ပန သုရာပါနဿ အစိတ္တကတ္တာ ကထံ ဝိရမဏံ ဘဝေယျာ’’တိ စောဒနာသမ္ဘဝံ မနသိကတွာ ဝတ္ထုအဇာနနဝသေန အစိတ္တကတ္တေပိ ယသ္မာ ကမ္မပထပ္ပတ္တအကုသလေနေဝ သုရာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗာ, တာဒိသီ စ အကုသလပ္ပဝတ္တိ အရိယသာဝကဿ မဂ္ဂေနေဝ ဟတာ, တသ္မာဿ ပရဂလံ သုရာယ ပဝိသနံ နတ္ထီတိ အတ္ထတော ဂမျမာနတ္ထံ ပရိဟာရဝစနံ ဝဒတာ ‘‘သစေ ပိဿ သုရဉ္စ ခီရဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခီရမေဝ ပဝိသတိ, န သုရာတိ ဣဒံ သုရာယ သဗ္ဗထာပိ ပရဂလပ္ပဝေသာဘာဝဒဿနပရံ, န ပန သုရာမိဿခီရဿ သုရာယ ဝိယောဇနသာမတ္ထိယဒဿနပရံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယဒိ ဟိ သုရာမိဿေ ခီရေ ကိဉ္စိ ပဝိသေယျ, ခီရမေဝ ပဝိသေယျ, န သုရာ။ ခီရေ ပန သုရာယ အဝိယုတ္တေ န ကိဉ္စိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၆။) [သျ]ပဝိသတီတိ။ ဣဒံ ယောနိသိဒ္ဓန္တိ ဥဒကဿ မုခေ အပ္ပဝိသနံ ယောနိသိဒ္ဓံ။ ယောနီတိ စေတ္ထ ဇာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ ကောဉ္စဇာတိကာနံ မုခတုဏ္ဍသင်္ခါတာနံ ရူပဓမ္မာနံ ခီရမိဿဥဒကဇ္ဈောဟရဏဟေတုတ္တာဘာဝေန တံ အပ္ပဝိသနံ သိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ခီရမိဿာယ သုရာယ ခီရေ ပဝိသန္တေပိ ပရဂလာပဝိသနန္တိ။ ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ အရိယသာဝကဿ အရူပဓမ္မာနံ သုရာပိဝနဟေတုဘူတကိလေသသဟိတတ္တာဘာဝသင်္ခါတာယ ဓမ္မတာယ သိဒ္ဓံ။ ဧဝမေတ္ထ အစိတ္တကပက္ခေပိ သုရာယ အကုသလစိတ္တေနေဝ ပါတဗ္ဗတော အရိယသာဝကာနံ အပိဝနံ သမတ္ထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထာပိ သိယာ အဇာနနပက္ခေ အကုသလစိတ္တေန ဝိနာဝ ပါတဗ္ဗတ္တေပိ သုရာယ အပိဝနံ အရိယာနံ ဓမ္မတာတိ သမတ္ထနပရမေတန္တိ, တံ န, အဋ္ဌကထာဝစနန္တရေဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော။ ယထာ ဟိ ဝစနန္တရေဟိ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာယေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
အပိစ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကမ္မပထာနံ ဘဝန္တရေပိ အကရဏံ အရိယာနံ ဓမ္မတာသီလမေဝ, တေသဉ္စ ယဒိ သစိတ္တကတံ သမာနံ။ သုရာပါနံ ဝိယ ဣတရာနိပိ စတ္တာရိ အဇာနန္တေနာပိ အရိယသာဝကေန န ကတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ, တထာ စ အဇာနန္တာနံ အရိယာနံ ကုသလာဗျာကတစိတ္တေဟိပိ ဝိရမဏပရမာရဏပရသန္တကဂဟဏာဒီသု ကာယဝစီပဝတ္တိ န သမ္ပဇ္ဇေယျ, နော စေ သမ္ပဇ္ဇတိ, စက္ခုပါလတ္ထေရဿ စင်္ကမနေန ပါဏဝိယောဂဿ, ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရိယာ ဗလက္ကာရေန မဂ္ဂေနမဂ္ဂဖုသနဿ စ ပဝတ္တတ္တာ။ တသ္မာ သုရာပါနဿ အစိတ္တကပက္ခေပိ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ သုရာ အရိယာနံ ပရဂလံ န ပဝိသတီတိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နနု ဝတ္ထုံ ဇာနန္တဿေဝ သဗ္ဗေ ကမ္မပထာ ဝုတ္တာတိ? န, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏေနေဝ ပဝတ္တတ္တာ။ ကထဉှိ နာမ အသဗ္ဗညုံ သဗ္ဗညုတော, အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော စ ဂဟဏန္တီ ဒိဋ္ဌိ ဝတ္ထုံ ဝိဇာနာတိ။ ယဒိ ဟိ ဇာနေယျ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယေဝ န သိယာ။ သာ စ ကမ္မပထေသု ဂဏိတာတိ ကုတော ဇာနန္တဿေဝ ကမ္မပထပ္ပဝတ္တိနိယမော။ အထ သဗ္ဗညုံ သဗ္ဗညူတိ ဂဏှန္တီပိ ‘‘အယံ သတ္တော’’တိ တဿ သရူပဂ္ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိပိ ဝတ္ထုံ ဝိဇာနာတီတိ စေ? န, သုရာပါနဿပိ ‘‘အယံ န သုရာ’’တိ သရူပဂ္ဂဟဏဿ သမာနတ္တာ။ ‘‘အယ’’န္တိ စ ဝတ္ထုပရာမသနေပိ ‘‘သုရာ’’တိ ဝိသေသဝိဇာနနာဘာဝါ န ဇာနာတီတိ စေ? ‘‘အယ’’န္တိ ပုဂ္ဂလတ္တံ ဇာနန္တီပိ ‘‘အသဗ္ဗညူ’’တိပိ ဝိသေသဇာနနာဘာဝါ ဒိဋ္ဌိပိ ဝတ္ထုံ န ဇာနာတီတိ သမာနမေဝ။ ဧဝဉှိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၇။) [သျ]တေသံ ဗုဒ္ဓါတိ အဟိတောတိ အဟိတံ ဝါ ပူရဏကဿပါဒိံ ဟိတော ပဋိဃဿ ဝါ အနုနယဿ ဝါ ဥပ္ပါဒနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိပလ္လာသပုဗ္ဗကဉှိ သဗ္ဗံ အကုသလံ။
အပိစ သုရာယ ပီယမာနာယ နိယမေန အကုသလုပ္ပါဒနံ သဘာဝေါ ပီတာယ ဝိယ။ ခီရာဒိသညာယ ပီတသုရဿ ပုဂ္ဂလဿ မာတုဘဂိနိအာဒီသုပိ ရာဂဒေါသာဒိအကုသလပ္ပဗန္ဓော ဝတ္ထုသဘာဝေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ပီယမာနက္ခဏေပိ တိခိဏော ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ, တေနေဝ သာဂတတ္ထေရဿ အဇာနိတွာ ပိဝနကာလေ ပဉ္စာဘိညာဒိဈာနပရိဟာနိ, ပစ္ဆာ စ ဗုဒ္ဓါဒီသု အဂါရဝါဒိအကုသလပ္ပဗန္ဓော ယာဝ သုရာဝိဂမာ ပဝတ္တိတ္ထ။ တေနေဝ ဘဂဝါပိ တဿ အဂါရဝါဒိအကဥသလပ္ပဝတ္တိဒဿနမုခေန သုရာဒေါသံ ပကာသေတွာ သိက္ခာပဒံ ပညပေသိ။ န ဟိ ပဉ္စနီဝရဏုပ္ပတ္တိံ ဝိနာ ဈာနပရိဟာနိ ဟောတိ။ တသ္မာ အဇာနန္တဿာပိ သုရာ ပီယမာနာ ပီတာ စ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ အကုသလုပ္ပါဒိကာတိ အယမတ္ထော သာဂတတ္ထေရဿ ဈာနပရိဟာနိယာ အနွယတောပိ, အရိယာနံ ကိလေသာဘာဝေန မုခေန သုရာယ အပ္ပဝေသသင်္ခါတဗျတိရေကတောပိ သိဇ္ဈတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ, ဧဝံ ဂဟဏမေဝ ဟိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီမတာနုသာရံ။
ယံ ပန ‘‘ဇာနိတွာ ပိဝန္တဿေဝ အကုသလ’’န္တိ ဂဟဏံ, တံ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ အဘယဂိရိကာဒီနမေဝ မတံ, တံ ပန ဂဏ္ဌိပဒကာရကာဒီဟိ ‘‘ပရဝါဒေါ’’တိ အဇာနန္တေဟိ အတ္တနော မတိယာ သံသန္ဒိတွာ လိခိတံ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီမဏ္ဍလမ္ပိ ပဝိသိတွာ ယာဝဇ္ဇတနာ သာသနံ ဒူသေတိ, ပုရာပိ ကိရ ဣမသ္မိမ္ပိ ဒမိဠရဋ္ဌေ ကောစိ ဘိန္နလဒ္ဓိကော နာဂသေနော နာမ ထေရော ကုဏ္ဍလကေသီဝတ္ထုံ ပရဝါဒမထနနယဒဿနတ္ထံ ဒမိဠကဗ္ဗရူပေန ကာရေန္တော ‘‘ဣမံ သုရာပါနဿ ဇာနိတွာဝ ပိဝနေ အကုသလနယံ, အညဉ္စ ဒေသကာလာဒိဘေဒေန အနန္တမ္ပိ ဉေယျံ သဗ္ဗညုတညာဏံ သလက္ခဏဝသေနေဝ ဉာတုံ န သက္ကောတိ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တေန ဉေယျဿ အနန္တတ္တဟာနိပ္ပသင်္ဂတော။ အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏဝသေနေဝ ပန ဉာတုံ သက္ကောတီ’’တိ စ, ‘‘ပရမတ္ထဓမ္မေသု နာမရူပန္တိအာဒိဘေဒေါ ဝိယ ပုဂ္ဂလာဒိသမ္မုတိပိ ဝိသုံ ဝတ္ထုဘေဒေါ ဧဝါ’’တိ စ ဧဝမာဒိကံ ဗဟုံ ဝိပရီတတ္ထနယံ ကဗ္ဗာကာရဿ ကဝိနော ဥပဒိသိတွာ တသ္မိံ ပဗန္ဓေ ကာရဏာဘာသေဟိ သတိံ သမ္မောဟေတွာ ပဗန္ဓာပေသိ, တဉ္စ ကဗ္ဗံ နိဿာယ ဣမံ ဘိန္နလဒ္ဓိကမတံ ဣဓ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၈။) [သျ]ဝိဘဇ္ဇဝါဒီမတေ သမ္မိဿံ စိရံ ပဝတ္တိတ္ထ။ တံ ပန ပစ္ဆာ အာစရိယဗုဒ္ဓပ္ပိယမဟာထေရေန ဗာဟိရဗ္ဘရိကံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဝိဃာဋေတွာ ဣဓ ပရိသုဒ္ဓံ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန သောဓိတမ္ပိ သာရတ္ထဒီပနိယာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၄၂) ဝိနယဋီကာယ သုရာပါနဿ သစိတ္တကပက္ခေယေဝ စိတ္တံ အကုသလန္တိ သမတ္ထနဝစနံ နိဿာယ ကေဟိစိ ဝိပလ္လတ္တစိတ္တေဟိ ပုန ဥက္ခိတ္တသိရံ ဇာတံ, တဉ္စ မဟာထေရေဟိ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ဂါရယှဝါဒံ ကတွာ မဒ္ဒိတွာ လဒ္ဓိဂါဟကေ စ ဘိက္ခူ ဝိယောဇေတွာ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန စိရေနေဝ ဝူပသမိတံ။ တေနေဝေတ္ထ မယံ ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဣဒံ ပဋိက္ခိပိမှ ‘‘မာ အညေပိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော အယံ လဒ္ဓိ ဒူသေသီ’’တိ။ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တာနိ အဝုတ္တာနိ စ ကာရဏာနိ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာ ယထာ အာဂမဝိရောဓော န ဟောတိ, တထာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
သေသန္တိ ယဿ ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေပိ စိတ္တံ အကုသလမေဝါတိ နိယမော နတ္ထိ, တံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ရုန္ဓန္တီတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အနာပတ္တိယာ လေသဂ္ဂဟဏံ နိဝါရေန္တီ။ ဒွါရံ ပိဒဟန္တီတိ ‘‘တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၁) လေသဂ္ဂဟဏဿ ကာရဏသင်္ခါတံ ဒွါရံ ပိဒဟန္တီ။ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒမာနာတိ တဒုဘယလေသဂ္ဂဟဏဒွါရာနံ ဝသေန အဝိစ္ဆိန္နံ ဝီတိက္ကမသောတံ ပစ္ဆိန္ဒမာနာ။ ဂါဠှတရံ ကရောန္တီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကာရဏေဟိ ပဌမပညတ္တိသိဒ္ဓံ အာပတ္တိညေဝ ဒဠှံ ကရောန္တီ, အနာပတ္တိယာ ဩကာသံ အဒဒမာနာတိ အတ္ထော။ သာ စ ယသ္မာ ဝီတိက္ကမာဘာဝေ, အဝိသယတာယ အဗ္ဗောဟာရိကေ ဝီတိက္ကမေ စ လောကဝဇ္ဇေပိ သိထိလံ ကရောန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တထာ ဥပ္ပတ္တိံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏဉ္စ ဒဿေန္တော အာဟ အညတြ အဓိမာနာတိအာဒိ။ အညတြ အဓိမာနာတိ ဣမိဿာ အနုပညတ္တိယာ ‘‘ဝီတိက္ကမာဘာဝါ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ အညတြ သုပိနန္တာတိ ဣမိဿာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝီတိက္ကမာဘာဝါတိ ပါပိစ္ဆာယ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဝိဇ္ဇမာနတော ပကာသနဝသပ္ပဝတ္တဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယသင်္ခါတဿ ဝီတိက္ကမဿ အဘာဝတော။ အဓိမာနိကဿ ဟိ အနဓိဂတေ အဓိဂတသညိတာယ ယထာဝုတ္တဝီတိက္ကမော နတ္ထိ။ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ‘‘အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, စေတနာ, သာ စ ခေါ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၅) ဝစနတော မောစနဿာဒစေတနာယ ဥပက္ကမနဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေပိ ထိနမိဒ္ဓေန
(ဝိမတိ၊၁၊၁၁၉။) [သျ]အဘိဘူတတာယ အဝသတ္တေန အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ, အာပတ္တိကာရဏဝေါဟာရာဘာဝါတိ အတ္ထော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သမုစ္စယတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ‘‘အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ စာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဝုတ္တာတိ ဒုဝိဓာပိ စေသာ အနုပညတ္တိ အနာပတ္တိကရာ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
အကတေ ဝီတိက္ကမေတိ အာပဒါသုပိ ဘိက္ခူဟိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမေ အကတေ, ကုက္ကုစ္စာ န ဘုဉ္ဇိံသူတိအာဒီသု ဝိယ ဝီတိက္ကမံ အကတွာ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ အာရောစိတာယာတိ အတ္ထော။ သိထိလံ ကရောန္တီတိ ပဌမံ သာမညတော ဗဒ္ဓသိက္ခာပဒံ မောစေတွာ အတ္တနော ဝိသယေ အနာပတ္တိကရဏဝသေန သိထိလံ ကရောန္တီ။ ဒွါရံ ဒဒမာနာတိ အနာပတ္တိယာ ဒွါရံ ဒဒမာနာ။ အပရာပရမ္ပိ အနာပတ္တိံ ကုရုမာနာတိ ဒိန္နေန တေန ဒွါရေန ဥပရူပရိ အနာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေန္တီ။ ပညတ္တေပိ သိက္ခာပဒေ ဥဒါယိနာ ‘‘မုဟုတ္တိကာယ ဝေသိယာ န ဒေါသော’’တိ လေသေန ဝီတိက္ကမိတွာ သဉ္စရိတ္တာပဇ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၂၉၆ အာဒယော) ပညတ္တတ္တာ ‘‘ကတေ ဝီတိက္ကမေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပညတ္တိဂတိကာတိ အတ္ထတော မူလပညတ္တိယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
မက္ကဋီဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
သန္ထတဘာဏဝါရော
ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၃-၄၄။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထုကထာယ ပါဠိယံ ‘‘ဝေသာလိကာ…ပေ… မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိံသူ’’တိ ဧတ္ထ တေ ဉာတိကုလံ ဂန္တွာ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ‘‘ဂိဟိဘူတာ မယ’’န္တိ သညာယ မေထုနံ ပဋိသေဝိံသူတိ ဂဟေတဗ္ဗံ, တေနာဟ ဉာတိဗျသနေနပိ ဖုဋ္ဌာတိအာဒိ။ ဉာတီနံ ဝိနာသော ရာဇဒဏ္ဍာဒိကာရဏေန ဟောတီတိ အာဟ ရာဇဒဏ္ဍဣစ္စာဒိ။ ဓညဟိရညဒါသိဒါသဂေါမဟိံသာဒိဓနာနိ ဘောဂါ နာမ, တေသမ္ပိ ရာဇဒဏ္ဍာဒိနာဝ ဝိနာသောတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ဒုတိယပဒေပီ’’တိ။ န သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါတိအာဒိနာ တီသု ဝတ္ထူသု အပ္ပသန္နာဝ သာသနေ အဘဗ္ဗာတိ သညာယ အတ္တနော ဘဗ္ဗတံ ပကာသေန္တာ န မယန္တိအာဒိမာဟံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသူ’’တိ ပါဠိယံ အနာဂတေ အာလောကာကာသကသိဏေ ဝဇ္ဇေတွာ ဝုတ္တံ, တေဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၀။) [သျ]ပန သဒ္ဓိံ စတ္တာလီသ ဟောန္တိ။ ဝိဘတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဝိဘာဂသော ဒဿိတာ သဥပစာရဇ္ဈာနာ မဟဂ္ဂတကုသလာ ဓမ္မာ။ ဂိဟိပလိဗောဓန္တိ သဟသောကိတာဒိဝသေန ဂိဟီသု ဗျာဝဋတံ။ အာဝါသပလိဗောဓန္တိ သေနာသနေသု နဝကမ္မာဒိဝသေန နိစ္စဗျာဝဋတံ။ ဒုပ္ပရိစ္စာဂါနံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပလိဗောဓာနံ ဝသေန သဗ္ဗေပိ ပလိဗောဓာ သင်္ဂဟိတာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယေနာတိ ကာရဏေန။ အသံဝါသောတိ ဣဒံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ကေနစိပိ ပရိယာယေန ဘိက္ခု ဟုတွာ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ နာရဟတီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အသံဝါသော’’တိ။ ပညတ္တံ သမူဟနေယျာတိ ‘‘သော အာဂတော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ အဝတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ဧတ္တကဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ပါရာဇိကဿ သာမဏေရဘူမိ အနုညာတာတိ ဝိညာယတိ, တေနာဟ သာမဏေရဘူမိယံ ပန ဌိတောတိအာဒိ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ (ပါရာ။ ၃၉) ပစ္စက္ခာတသိက္ခော ယသ္မာ ဘိက္ခု န ဟောတိ, မေထုနသေဝနေ စ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတိ, တသ္မာဿ ‘‘အာဂတော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော ပါရာဇိကံ န သမူဟနတိ နာမ, တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဝိပန္နသီလတာယာ’’တိ။ ဥတ္တမတ္ထံ အရဟတ္တံ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ။
စတုဗ္ဗိဓဝိနယာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅။ နီဟရိတွာတိ ပါဠိတော ဥဒ္ဓရိတွာ, တထာ ဟိ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ နာနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သုတ္တံ န ဇာနာတိ, သုတ္တာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိအာဒိပါဠိတော သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ နီဟရိံသု။ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာတိ ဘဏတီ’’တိ ဧဝမာဒိတော အာစရိယဝါဒံ။ ‘‘အာယသ္မာ ဥပါလိ ဧဝမာဟ – ‘အနာပတ္တိ, အာဝုသော, သုပိနန္တေနာ’တိ’’ ဧဝမာဒိတော အတ္တနော မတိံ နီဟရိံသု, သာ စ ထေရဿ အတ္တနောမတိ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတတ္တာ သုတ္တံ ဇာတံ, ဧဝမညာပိ သုတ္တာဒီဟိ သင်္ဂဟိတာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ, နေတရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ နီဟရိတွာတိ ဝိဘဇိတွာ သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တာဒီသု စတူသု ပဒေသေသု ပက္ခိပိတွာ စတုဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝိနယံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၁။) [သျ]ပကာသေသုံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ အဘာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တန္တိ နာဂသေနတ္ထေရေန မိလိန္ဒပဉှေ ဝုတ္တံ။ ကဏ္ဌာဒိဝဏ္ဏုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနကရဏာဒီဟိ အာဟရိတွာ အတ္တနော ဝစီဝိညတ္တိယာဝ ဘာသိတဝစနံ အာဟစ္စပဒံ။ ရသောတိ သာရော ‘‘ပတ္တရသော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၀) ဝိယ, ပဋိက္ခိတ္တအနုညာတသုတ္တသာရောတိ အတ္ထော, ရသောတိ ဝါ လက္ခဏံ ပဋိဝတ္ထုကံ အနုဒ္ဓရိတွာ လက္ခဏာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာဒိအာစရိယဝံသေန အာဘတာ အဋ္ဌကထာ အာစရိယဝံသောတိ အာဟ ‘‘အာစရိယဝံသောတိ အာစရိယဝါဒေါ’’တိ။
ဝိနယပိဋကေ ပါဠီတိ ဣဓ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ သေသပိဋကေသုပိ သုတ္တာဒိစတုနယာ ယထာနုရူပံ လဗ္ဘန္တေဝ။ မဟာပဒေသာတိ မဟာဩကာသာ မဟာဝိသယာ, တေ အတ္ထတော ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန အကပ္ပိယာနုလောမတော ကပ္ပိယာနုလောမတော စ ပုဂ္ဂလေဟိ နယတော တထာ တထာ ဂယှမာနာ အတ္ထနယာ ဧဝ။ တေ ဟိ ဘဂဝတာ သရူပတော အဝုတ္တေသုပိ ပဋိက္ခိတ္တာနုလောမေသု, အနုညာတာနုလောမေသု စ သေသေသု ကိစ္စေသု နိဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုတာယ မဟာဂေါစရာတိ ‘‘မဟာပဒေသာ’’တိ ဝုတ္တာ, န ပန ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ သာဓိပ္ပါယာ ပါဠိယေဝ တဿာ သုတ္တေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘သုတ္တာနုလောမမ္ပိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗံ…ပေ… သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဟိ ဝုတ္တံ, န ဟေသာ သာဓိပ္ပါယာ ပါဠိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗာ, န ဂဟေတဗ္ဗာ ဝါ ဟောတိ, ယေနာယံ သုတ္တာနုလောမံ သိယာ။ တသ္မာ ဣမံ ပါဠိအဓိပ္ပါယံ နိဿာယ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂဟိတာ ယထာဝုတ္တအတ္ထာဝ သုတ္တာနုလောမံ။ တပ္ပကာသကတ္တာ ပန အယံ ပါဠိပိ သုတ္တာနုလောမန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, တေနာဟ ယေ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိအာဒိ။ ယံ ဘိက္ခဝေတိအာဒိပါဠိနယေန ဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗာ ယေ အကပ္ပိယာနုလောမာဒယော အတ္ထာ ဝုတ္တာ, တေ မဟာပဒေသာတိ အတ္ထော။
ဘဂဝတော ပကိဏ္ဏကဒေသနာဘူတာ စ သုတ္တာနုလောမဘူတာ စ အဋ္ဌကထာ။ ယသ္မာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပါဠိဝဏ္ဏနာက္ကမေန သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တာ, ဧတေန စ အဋ္ဌကထာ သုတ္တသုတ္တာနုလောမေသု အတ္ထတော သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စ ဧသာ, ဧဝံ အတ္တနောမတိပိ ပမာဏဘူတာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဝစနာနုလောမဉ္စ အနိဿာယ အဂ္ဂသာဝကာဒယောပိ အတ္တနော ဉာဏဗလေန
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၂။) [သျ]သုတ္တာဘိဓမ္မဝိနယေသု ကဉ္စိ သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒံ အတ္ထံ ဝတ္တုံ သက္ကောန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝစနံ သုတ္တေ သုတ္တာနုလောမေ စ သင်္ဂယှတိ။ ဝိသုံ ပန အဋ္ဌကထာဒီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသံ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော ဂဟေတွာ စတုဓာ ဝိနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သုတ္တာဒယော နိဿာယေဝ ပဝတ္တာပိ အတ္တနောမတိ တေသု သရူပေန အနာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ’’တိ, တေနာဟ ‘‘အနုဗုဒ္ဓိယာ နယဂ္ဂါဟေနာ’’တိ။ တတ္ထ သုတ္တာဒီနိ အနုဂတာယ ဧဝ ဗုဒ္ဓိယာ တေဟိ လဒ္ဓနယဂ္ဂါဟေန စာတိ အတ္ထော။
ထေရဝါဒေါတိ မဟာသုမတ္ထေရာဒီနံ ဂါဟော။ သုတ္တာဒိံ နိဿာယေဝ ဝိပရီတတောပိ အတ္တနောမတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ တံ ပနာတိအာဒိ။ အတ္ထေနာတိ အတ္တနာ နယဂ္ဂဟိတေန အတ္ထေန။ ပါဠိန္တိ အတ္တနော ဂါဟဿ နိဿယဘူတံ သာဋ္ဌကထံ ပါဠိံ။ ပါဠိယာတိ တပ္ပဋိက္ခေပတ္ထံ ပရေနာဟဋာယ သာဋ္ဌကထာယ ပါဠိယာ, အတ္တနာ ဂဟိတံ အတ္ထံ နိဿာယ ပါဠိဉ္စ သံသန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ အာစရိယဝါဒေတိ အတ္တနာ ပရေန စ သမုဒ္ဓဋအဋ္ဌကထာယ။ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စာတိ အတ္တနာ ဥဒ္ဓဋေဟိ သံသန္ဒနဝသေန ဩတရတိ, ပရေန ဥဒ္ဓဋေန သမေတိ။ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာတိ အသဗ္ဗညုပုဂ္ဂလဿ ဒေါသဝါသနာယ ယာထာဝတော အတ္ထသမ္ပဋိပတ္တိအဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ပမာဒပါဌဝသေန အာစရိယဝါဒဿ သုတ္တာနုလောမေန အသံသန္ဒနာပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဣတရော န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။
သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယေ သုတ္တေန သံသန္ဒန္တိ, ဧဝရူပါဝ အတ္ထာ မဟာပဒေသတော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ တထာ တထာ ဥဒ္ဓဋအတ္ထာနမေဝ သုတ္တာနုလောမတ္တာ, တေနာဟ ‘‘သုတ္တာနုလောမတော ဟိ သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ အပ္ပဋိဗာဟိယံ။ ကာရကသံဃသဒိသန္တိ ပမာဏတ္တာ သင်္ဂီတိကာရကသံဃသဒိသံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဌိတကာလသဒိသန္တိ ဓရမာနကဗုဒ္ဓသဒိသန္တိ အတ္ထော။ သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတီတိအာဒီသု ယော ယထာဘူတမတ္ထံ ဂဟေတွာ ကထနသီလော, သော သကဝါဒီ။ သုတ္တန္တိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ပါဠိဝစနံ။ ပရဝါဒီတိ မဟာဝိဟာရဝါသီ ဝါ ဟောတု အညနိကာယဝါသီ ဝါ, ယော ဝိပရီတတော အတ္ထံ ဂဟေတွာ ကထနသီလော, သောဝ ဣဓ ‘‘ပရဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တော။ သုတ္တာနုလောမန္တိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ဝါ အနာရုဠှံ ဝါ ယံကိဉ္စိ ဝိပလ္လာသတော ဝါ ဝဉ္စနာယ ဝါ ‘‘သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမိဒ’’န္တိ ဒဿိယမာနံ သုတ္တာနုလောမံ။ ကေစိ ‘‘အညနိကာယေ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၃။) [သျ]သုတ္တာနုလောမ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ဥဘိန္နမ္ပိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှသုတ္တာဒီနံ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတိ, ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ န ဟိ သကဝါဒီ အညနိကာယသုတ္တာဒိံ ပမာဏတော ဂဏှာတိ, ယေန တေသု သုတ္တာဒီသု ဒဿိတေသု တတ္ထ ဌာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ, ဝက္ခတိ စ ‘‘ပရော တဿ အကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတိ…ပေ… ‘သာဓူ’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅)။ တသ္မာ ပရဝါဒိနာပိ သင်္ဂီတိတ္တယေ အနာရုဠှမ္ပိ အနာရုဠှမိစ္စေဝ ဒဿီယတိ, ကေဝလံ တဿ တဿ သုတ္တာဒိနော သင်္ဂီတိတ္တယေ အနာဂတဿ ကူဋတာ, အာဂတဿ စ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အညထာ အဓိပ္ပါယယောဇနာ စ ဝိသေသော။ တတ္ထ စ ယံ ကူဋံ, တံ အပနီယတိ။ ယံ အညထာ ယောဇိတံ, တဿ ဝိပရီတတာသန္ဒဿနတ္ထံ တဒညေန သုတ္တာဒိနာ သံသန္ဒနာ ကရီယတိ။ ယော ပန ပရဝါဒိနာ ဂဟိတော အဓိပ္ပါယော သုတ္တန္တာဒိနာ သံသန္ဒတိ, သော သကဝါဒိနာပိ အတ္တနော ဂါဟံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမေဝ သုတ္တာဒိပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏေ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ ပရဝါဒေ ပဉ္စာတိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) သုတ္တသဟဿမ္ပိ အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏနာနတ္တေန သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမေဝ ဂဟိတံ, န နိကာယန္တရေ ကိဉ္စီတိ။
ခေပန္တိ ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ ပဋိက္ခေပံ ဆဍ္ဍနံ။ ဂရဟန္တိ ‘‘ကိမေသ ဗာလော ဇာနာတီ’’တိ နိန္ဒနံ။ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ ယဿ သုတ္တဿ အနုလောမနတော ဣဒံ သုတ္တာနုလောမံ အကာသိ, တသ္မိံ, တဒနုရူပေ ဝါ အညတရသ္မိံ သုတ္တေ အတ္တနာ ဂဟိတံ သုတ္တာနုလောမံ အတ္ထတော သံသန္ဒနဝသေန ဩတာရေတဗ္ဗံ, ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သံသန္ဒတီ’’တိ သံသန္ဒိတွာ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အယန္တိ သကဝါဒီ။ ပရောတိ ပရဝါဒီ။ အာစရိယဝါဒေါ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗောတိ ယဿ သုတ္တဿ ဝဏ္ဏနာဝသေန အယံ အာစရိယဝါဒေါ ပဝတ္တော, တသ္မိံ, တာဒိသေ စ အညတရသ္မိံ သုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရအတ္ထသံသန္ဒနဝသေန ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ဂါရယှာစရိယဝါဒေါတိ ပမာဒလိခိတော, ဘိန္နလဒ္ဓိကေဟိ ဝါ ဌပိတော, ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
ယံ ကိဉ္စိ ကူဋသုတ္တံ ဗာဟိရကသုတ္တာဒိဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂုဠှဝေဿန္တရာဒီနိ မဟာသံဃိကာဒိဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ ပကရဏာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂုဠှဥမ္မဂ္ဂါဒီနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၄။) [သျ]ဂဟဏံ။ သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရဝါဒီပိ သုတ္တန္တိအာဒိနာ အညေပိ ဝါဒါလမ္ဗနာ ဝုတ္တနယေန သက္ကာ ဉာတုန္တိ ဣဓ န ဝုတ္တာ။
ဧဝံ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒိမုခေန သာမညတော ဝိဝါဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ဝိဝါဒဝတ္ထုံ တဗ္ဗိနိစ္ဆယမုခေန သုတ္တာဒီနဉ္စ ဒဿေတုံ အထ ပနာယံ ကပ္ပိယန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စာတိ ဧတ္ထ စ-ကာရော ဝိကပ္ပတ္ထော, တေန အာစရိယဝါဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော, တေနာဟ ‘‘ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏန္တိ သုတ္တာဒိနယံ နိဿာယ အတ္တနောမတိယာ ဥဒ္ဓဋံ ဟေတုံ။ ဝိနိစ္ဆယန္တိ အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယံ။ ကာရဏစ္ဆာယာတိ သုတ္တာဒီသု ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဂါဟဿ, ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂါဟဿ စ နိမိတ္တဘူတံ ကိစ္ဆေန ပဋိပါဒနီယံ အဝိဘူတကာရဏံ ကာရဏစ္ဆာယာ, ကာရဏပတိရူပကန္တိ အတ္ထော။ ဝိနယဉှိ ပတွာတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိစာရဏမာဂမ္မာတိ။ ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယသညာယ ဝီတိက္ကမကရဏံ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ, တံနိဝါရဏစိတ္တံ ဒဠှတရံ ကာတဗ္ဗံ။ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ ဝီတိက္ကမပ္ပဝတ္တိ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုကဘာဝေတိ အကပ္ပိယဘာဝေ။ သုတ္တဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟီတိ သုတ္တေန အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယေန စ လဒ္ဓကာရဏေဟိ။ ဧဝန္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ နိဂမနဝစနံ။ အတိရေကကာရဏန္တိ သုတ္တာဒီသု ပုရိမံ ပုရိမံ အတိရေကကာရဏံ နာမ, ဗဟုကာရဏံ ဝါ။
ဝါစုဂ္ဂတန္တိ ဝါစာယ ဥဂ္ဂတံ, တတ္ထ နိရန္တရံ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတ္တံ နာမ သကလံ ဝိနယပိဋက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန သုတ္တတောတိ တဒတ္ထပဋိပါဒကံ သုတ္တာဘိဓမ္မပါဠိဝစနံ အဓိပ္ပေတံ။ အနုဗျဉ္ဇနတောတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ပရိပုစ္ဆတော စ အဋ္ဌကထာတော စာတိ။ တတ္ထ ပရိပုစ္ဆာတိ အာစရိယဿ သန္တိကာ ပါဠိယာ အတ္ထသဝနံ။ အဋ္ဌကထာတိ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော။ တဒုဘယမ္ပိ ဟိ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေတိ ဝိနယာစာရေ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ဝိနယံ အဝိဇဟန္တော အဝေါက္ကမန္တောတိအာဒိ။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနံ နာမ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနာဒိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇီဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတော’’တိ, တေန လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယဓရဿ လက္ခဏေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကိံ ဣမိနာ လဇ္ဇီဘာဝေနာတိ အာဟ အလဇ္ဇီ ဟီတိအာဒိ။ တတ္ထ ဗဟုဿုတောပီတိ ဣမိနာ ပဌမလက္ခဏသမန္နာဂမံ ဒဿေတိ။ လာဘဂရုတာယာတိအာဒိနာ ဝိနယေ ဌိတတာယ အဘာဝေ ပဌမလက္ခဏယောဂေါ ကိစ္စကရော န ဟောတိ,
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၅။) [သျ]အထ ခေါ အကိစ္စကရော အနတ္ထကရော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ သံဃဘေဒဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ကလဟော သံဃရာဇိ။
ဝိတ္ထုနတီတိ ဝိတ္ထမ္ဘတိ, နိတ္ထုနတိ ဝါ သန္တိဋ္ဌိတုံ န သက္ကောတိ, တေနာဟ ယံ ယန္တိအာဒိ။ အာစရိယပရမ္ပရာတိ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယပရမ္ပရာ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနော မတိံ ပဟာယ…ပေ… ယထာ အာစရိယော စ အာစရိယာစရိယော စ ပါဠိဉ္စ ပရိပုစ္ဆဉ္စ ဝဒန္တိ, တထာ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ န ဟိ အာစရိယာနံ နာမမတ္တတော ပရမ္ပရာဇာနနေ ပယောဇနမတ္ထိ။ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိတောတိ ပုဗ္ဗဝစနဿ အပရဝစနေန သဟ အတ္ထသမ္ဗန္ဓဇာနနတော။ အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထပိဏ္ဍတ္ထအဓိပ္ပေတတ္ထာဒိတော။ ကာရဏတောတိ တဒတ္ထုပပတ္တိတော။ ထေရဝါဒင်္ဂန္တိ ထေရဝါဒပဋိပါဋိံ, တေသံ ဝိနိစ္ဆယပဋိပါဋိန္တိ အတ္ထော။
ဣမေဟိ စ ပန တီဟိ လက္ခဏေဟီတိ ဧတ္ထ ပဌမေန လက္ခဏေန ဝိနယဿ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဒုတိယေနဿ လဇ္ဇီဘာဝေန စေဝ အစလတာယ စ ပတိဋ္ဌိတတာ။ တတိယေန ပါဠိအဋ္ဌကထာသု အနုရူပေန အနာဂတမ္ပိ တဒနုလောမတော အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယတော ဝိနိစ္ဆိနိတုံ သမတ္ထတာ။ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ စောဒနာဝသေန ဝီတိက္ကမဝတ္ထုသ္မိံ သံဃမဇ္ဈေ ဩတိဏ္ဏေ။ စောဒကေန စုဒိတကေန စ ဝုတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေတိ ဧဝံ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုံ နိဿာယ စောဒကေန ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိအာဒိနာ စုဒိတကေန ‘‘အတ္ထိ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ စ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝုတ္တေတိ အတ္ထော။ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာနံ မာတိကာယ အနာဂတတ္တာ ‘‘ပဉ္စန္နံ အာပတ္တီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ ဥဇ္ဈာယတိ ဝါ ခီယတိ ဝါ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၆ ထောကံ ဝိသဒိသံ) အာဂတံ တိကဒုက္ကဋံ။ အညတရံ ဝါ အာပတ္တိန္တိ ‘‘ကာလေ ဝိကာလသညီ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, ကာလေ ဝေမတိကော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိကံ (ပါစိ။ ၂၅၀) ဒုကဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အန္တရာပတ္တိန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဂတဝတ္ထုဝီတိက္ကမံ ဝိနာ အညသ္မိံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ နိဒါနတော ပဘုတိ ဝိနီတဝတ္ထုပရိယောသာနာ အန္တရန္တရာ ဝုတ္တံ အာပတ္တိံ။ ဣဓ ပန ‘‘ဝတ္ထုံ ဩလောကေတီ’’တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသာ အန္တရာပတ္တီတိ ဂဟိတာ။ ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတီတိ ဣဒံ ဝိသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၃၅၀-၃၅၁) အာဂတံ။ တတ္ထ ဍယှမာနံ အလာတံ အဂ္ဂိကပါလာဒိတော ဗဟိ ပတိတံ အဝိဇ္ဈာတမေဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၆။) [သျ]ပဋိဥက္ခိပတိ, ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဈာတံ ပန ပက္ခိပန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ အနာပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ အန္တရန္တရာ ဝုတ္တာ အနာပတ္တိပိ အတ္ထိ, ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၅၉) ဝိယ သာပိ သင်္ဂယှတိ။
ပါရာဇိကာပတ္တီတိ န တာဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အာပန္နပုဂ္ဂလေန လဇ္ဇီဓမ္မေ ဌတွာ ယထာဘူတံ အာဝိကရဏေပိ ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆယံ အဒိန္နာဒါနာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန မေထုနာဒီသု ဝိဇာနနံ, တံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ, တေနာဟ မေထုနဓမ္မဝီတိက္ကမော ဟီတိအာဒိ။ ယော ပန အလဇ္ဇိတာယ ပဋိညံ အဒတွာ ဝိက္ခေပံ ကရောတိ, တဿ အာပတ္တိ န သက္ကာ ဩဠာရိကာပိ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ, ယာဝ သော ယထာဘူတံ နာဝိ ကရောတိ, သံဃဿ စ အာပတ္တိသန္ဒေဟော န ဝိဂစ္ဆတိ, တာဝ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတိ။ သုခုမာတိ စိတ္တပရိဝတ္တိယာ သုခုမတာယ သုခုမာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တလဟုကာ’’တိ, စိတ္တံ တဿ လဟုကန္တိ အတ္ထော။ တေတိ ဝီတိက္ကမေ။ တံဝတ္ထုကန္တိ အဒိန္နာဒါနာဒိမူလကံ။ ယံ အာစရိယော ဘဏတိ, တံ ကရောဟီတိအာဒိ သဗ္ဗံ လဇ္ဇီပေသလံ ကုက္ကုစ္စကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ယာထာဝတော ပကာသေတွာ သုဒ္ဓိမေဝ ဂဝေသတိ, တေနာပိ, ပါရာဇိကောသီတိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အနာပတ္တိကောဋိယာပိ သင်္ကိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ, တေနေဝ ‘‘ပါရာဇိကစ္ဆာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီလာနိ သောဓေတွာတိ ယသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာသင်္ကာ ဝတ္တတိ, တတ္ထ ပါရာဇိကာဘာဝပက္ခံ ဂဟေတွာ ဒေသနာဝုဋ္ဌာနဂါမိနီနံ အာပတ္တီနံ သောဓနဝသေန သီလာနိ သောဓေတွာ။ ဒွတ္တိံသာကာရန္တိ ပါကဋဘာဝတော ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ, ယံ ကိဉ္စိ အဘိရုစိတံ မနသိကာတုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋိယတီတိ ဝိပ္ပဋိသာရမူလကေန ဝိက္ခေပေန အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ ပဗန္ဓဝသေန စိတ္တေန သံဃဋိယတိ။ သင်္ခါရာတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ သာပတ္တိကဿ ဟိ ပဂုဏမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌာတိ, ပဂေဝ ပါရာဇိကဿ။ တဿ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရနိန္နတာယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ။ ဧကဿ ပန ဝိတက္ကဝိက္ခေပါဒိဗဟုလဿ သုဒ္ဓသီလဿပိ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ, တံ ဣဓ ပါရာဇိကမူလကန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကတပါပမူလကေန ဝိပ္ပဋိသာရေနေဝေတ္ထ စိတ္တဿ အသမာဓိယနံ သန္ဓာယ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ ဝိပ္ပဋိသာရဂ္ဂိနာတိအာဒိ။ အတ္တနာတိ စိတ္တေန ကရဏဘူတေန ပုဂ္ဂလော ကတ္တာ ဇာနာတိ, ပစ္စတ္တေ ဝါ ကရဏဝစနံ, အတ္တာ သယံ ပဇာနာတီတိ အတ္ထော။
စတုဗ္ဗိဓဝိနယာဒိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၇။) [သျ]ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
ယော ဝိယ ဒိဿတီတိ ယာဒိသော, ယံ-သဒ္ဒတ္ထေ ယထာ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ယေန ဝါ တေန ဝါ ယုတ္တော’’တိ။ ယေန တေနာတိ ဟိ ပဒဒွယေန အနိယမတော ယံ-သဒ္ဒတ္ထောဝ ဒဿိတော။ ဝါသဓုရယုတ္တောတိ ဝိပဿနာဓုရယုတ္တော။ ယာ ဇာတိ အဿာတိ ယံဇာတိ, ပုဂ္ဂလော, သောဝ ယံဇစ္စော သကတ္ထေ ယပစ္စယံ ကတွာ။ ဂေါတ္တဝသေန ယေန ဝါ တေန ဝါ ဂေါတ္တေန ယထာဂေါတ္တော ဝါ တထာဂေါတ္တော ဝါ ဟောတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ သီလေသူတိ ပကတီသု။ အထ ခေါတိ ဣဒံ ကိန္တူတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ ပါရာဇိကဝိသယေ။ ဧသောတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တော။ အရိယာယာတိ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧသာ အရိယာနံ ယာစနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ, န, ‘‘ဒေဟိ မေ’’တိ ကပဏာယ။ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနာတိ ‘‘ဘိက္ခံ စရိဿာမီ’’တိ စိတ္တာဘာဝေပိ ဘိက္ခာဟာရနိဿိတပဗ္ဗဇ္ဇာလိင်္ဂဿ သမ္ပဋိစ္ဆနေန။ ကာဇဘတ္တန္တိ ကာဇေဟိ အာနီတဘတ္တံ။ အဓမ္မိကာယာတိ အဓိသီလသိက္ခာဒိဘိက္ခုဂုဏာဘာဝတော ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘အဘူတာယာ’’တိ။ ‘‘မယံ ဘိက္ခူ’’တိ ဝဒန္တာ ပဋိညာမတ္တေနေဝ ဘိက္ခူ, န အတ္ထတောတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ‘‘မယံ ဘိက္ခူ’’တိ ပဋိဇာနနဿာပိ သမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ‘‘မယံ ဘိက္ခူ’’တိ အပ္ပဋိဇာနန္တာပိ ဟိ ဘိက္ခုဝေါဟာရနိမိတ္တဿ လိင်္ဂဿ ဂဟဏေန စေဝ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နပစ္စယဘာဂဂ္ဂဟဏာဒိနာ စ ဘိက္ခုပဋိညာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပုဂ္ဂလပညတ္တိအဋ္ဌကထာယံ –
‘‘‘အဗြဟ္မစာရီ ဗြဟ္မစာရိပဋိညော’တိ အညေ ဗြဟ္မစာရိနော သုနိဝတ္ထေ သုပါရုတေ သုမ္ဘကပတ္တဓရေ ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနီသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တေ ဒိသွာ သယမ္ပိ တာဒိသေန အာကာရေန တထာ ပဋိပဇ္ဇနတော ‘အဟံ ဗြဟ္မစာရီ’တိ ပဋိညံ ဒေန္တော ဝိယ ဟောတိ။ ‘အဟံ ဘိက္ခူ’တိ ဝတွာ ဥပေါသထဂ္ဂါဒီနိ ပဝိသန္တော ပန ဗြဟ္မစာရိပဋိညော ဟောတိယေဝ, တထာ သံဃိကံ လာဘံ ဂဏှန္တော’’တိ (ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၉၁)။
တသ္မာ ဧဝရူပေဟိ ပဋိညာယ ဘိက္ခူဟိ ဂေါတြဘုပရိယောသာနေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဘောဂပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတိ, အလဇ္ဇီပရိဘောဂေါဝ ဟောတိ။ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနာဒိအလဇ္ဇီလက္ခဏံ ပန ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ဝုတ္တံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၈။) [သျ]သာမဏေရာဒီနမ္ပိ အလဇ္ဇီဝေါဟာရဒဿနတော။ ‘‘အလဇ္ဇီသာမဏေရေဟိ ဟတ္ထကမ္မမ္ပိ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ယထာဝိဟိတပဋိပတ္တိယံ အတိဋ္ဌနဉှိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ အလဇ္ဇီလက္ခဏံ။ ဒုဿီလာ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ယထာဝိဟိတပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော ဧကန္တာ လဇ္ဇိနောဝ မဟာသံဃိကာဒိနိကာယန္တရိကာ ဝိယ, လိင်္ဂတ္ထေနကာဒယော ဝိယ, စ။ ယာဝ ၁၁ စ တေသံ ဘိက္ခုပဋိညာ အနုဝတ္တတိ, တာဝ ဘိက္ခု ဧဝ, တေဟိ စ ပရိဘောဂေါ အလဇ္ဇိပအဘောဂေါဝ, တေသဉ္စ ဘိက္ခုသံဃသညာယ ဒိန္နံ သံဃေ ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘ဘဝိဿန္တိ ခေါ ပနာနန္ဒ, အနာဂတမဒ္ဓါနံ ဂေါတြဘုနော ကာသာဝကဏ္ဌာ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ, တေသု ဒုဿီလေသု သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါနံ ဒဿန္တိ, တဒါပါဟံ, အာနန္ဒ, သံဃဂတံ ဒက္ခိဏံ အသင်္ချေယျံ အပ္ပမေယျံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၀)။
ဘဂဝတော သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နတ္တာ ဒက္ခိဏာ အသင်္ချေယျာ အပ္ပမေယျာ ဇာတာ။ ဒုဿီလာနံ ဒိန္နတ္တာ နာတိ စေ? န, တေသု သံဃံ ဥဒ္ဒိဿာတိ ဂေါတြဘူနံ ပဋိဂ္ဂါဟကတ္တေန ပရာမဋ္ဌတ္တာ, ဣတရထာ ‘‘ယေသု ကေသုစိ ဂဟဋ္ဌေသု ဝါ ပဗ္ဗဇိတေသု ဝါ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂတော, တထာ စ ‘‘တဒါပါဟံ, အာနန္ဒာ’’တိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိဒဿနဿ ပယောဇနံ န သိယာ။ တသ္မာ ဂေါတြဘူနမ္ပိ အဘာဝေ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါနံ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ တေသုပိ ဒိန္နာ သံဃဂတာ ဒက္ခိဏာ အသင်္ချေယျာ, န တတော ပရံ သိဇ္ဈတီတိ တေပိ ပဋိညာယ ဘိက္ခု ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဗြဟ္မဃောသန္တိ ဥတ္တမဃောသံ, ဗြဟ္မုနော ဃောသသဒိသံ ဝါ ဃောသံ။ ဧဟိ ဘိက္ခူတိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိသမ္ဗောဓနံ။ သံသာရေ ဘယဣက္ခက တဿ ဘယဿ သဗ္ဗသော ဝိနာသနတ္ထံ တိသရဏံ, သာသနံ ဝါ ဧဟိ မနသာ ‘‘တာဏံ လေဏ’’န္တိ ပဝိသ ဥပဂစ္ဆ။ ဥပဂန္တွာပိ စရ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ စရဿု။ ဘဏ္ဍူတိ မုဏ္ဍိတကေသော။ ဝါသီတိ ဒန္တကဋ္ဌာဒိစ္ဆေဒနဝါသိ။ ဗန္ဓနန္တိ ကာယဗန္ဓနံ။ ယုတ္တော ယောဂေါ သမာဓိပညာဝသေန သော ယုတ္တယောဂေါ, တဿ အဋ္ဌေတေ ပရိက္ခာရာတိ သေသော။ သရီရေ ပဋိမုက္ကေဟိယေဝ ဥပလက္ခိတောတိ သေသော။ ‘‘တီဏိ သတာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘တီဏိ သတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၂၉။) [သျ]တသ္မာတိ ဘဂဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ပရာမသတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဟိ ‘‘အဟံ ခေါ ပန, ကဿပ, ဇာနညေဝ ဝဒါမိ ‘ဇာနာမီ’တိ, ပဿညေဝ ဝဒါမိ ‘ပဿာမီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဝုတ္တံ, တံ ပရာမသတိ, ယသ္မာ အဟံ ဇာနံ ဝဒါမိ, တသ္မာတိ အတ္ထော။ ဣဟာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ တိဗ္ဗန္တိ မဟန္တံ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတီတိ ထေရာဒိဥပသင်္ကမနတော ပုရေတရမေဝ တေသု ယံနူန မေ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဥပဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ကုသလူပသံဟိတန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မနိဿိတံ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္တာနံ တေန ဓမ္မေန အဋ္ဌိကံ ကတွာ, တံ ဝါ ဓမ္မံ ‘‘ဧသ မေ အတ္ထော’’တိ အတ္ထံ ကတွာ။ ဩဟိတသောတောတိ ဓမ္မေ နိဟိတသောတော။ ဧဝဉှိ တေ, ကဿပ, သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဉာဏသောတဉ္စ ပသာဒသောတဉ္စ ဩဒဟိတွာ ‘‘ဓမ္မံ သက္ကစ္စမေဝ သုဏိဿာမီ’’တိ ဧဝမေဝ တယာ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ သာတသဟဂတာ စ မေ ကာယဂတာသတီတိ အသုဘေသု စေဝ အာနာပါနေ စ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန သုခသမ္ပယုတ္တကာယဂတာသတိ။ ယံ ပနေတဿ ဩဝါဒဿ သက္ကစ္စပဋိဂ္ဂဟဏံ, အယမေဝ ထေရဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ အဟောသိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄)။
ဥဒ္ဓုမာတကပဋိဘာဂါရမ္မဏံ ဈာနံ ဥဒ္ဓုမာတကသညာ။ ကသိဏာရမ္မဏံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ ရူပသညာ။ ဣမေတိ သညာသီသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဣမေ ဒွေ ဈာနဓမ္မာ။ သောပါကော စ ဘဂဝတာ ပုဋ္ဌော ‘‘ရူပါဝစရဘာဝေန ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ အာဟ။ အာရဒ္ဓစိတ္တောတိ အာရာဓိတစိတ္တော။ ဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဥပသမ္ပဒါ ဥပရိ သယမေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေနာတိ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန။ ဉတ္တိစတုတ္ထာ ကမ္မဝါစာ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ကာရဏတ္တာ ဌာနံ, တဿ ဌာနဿ အရဟံ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ဝတ္ထုဒေါသာဒိဝိနိမုတ္တကမ္မံ ‘‘ဌာနာရဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝတ္ထာဒိဒေါသယုတ္တဿ ကမ္မဿ သဘာဝတော ကမ္မဝါစာရဟတ္တာဘာဝါ။ အထ ဝါ ဌာနန္တိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဟေတုတော သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သာသနံ ဝုစ္စတိ, တဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကမ္မံ ဌာနာရဟံ။ ယထာဝိဟိတလက္ခဏေန ဟိ ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နောဝ သကလံ သာသနံ သမာဒါယ ပရိပူရေတုမရဟတိ။ တသ္မာ ပရိသုဒ္ဓကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ သဗ္ဗံ သံဃကိစ္စံ ဌာနာရဟံ နာမ, တေနာဟ ‘‘သတ္ထုသာသနာရဟေနာ’’တိ, သီလာဒိသကလသာသနပရိပုဏ္ဏဿ အနုစ္ဆဝိကေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နဿေဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ဝုတ္တတ္တာ ကိဉ္စာပိ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါဒီဟိ ဥပသမ္ပန္နာနံ သုဒ္ဓသတ္တာနံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမေပိ အဘဗ္ဗတာ ဝါ ဒေါသာဘာဝေါ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၀။) [သျ]ဝါ သဒ္ဒတော ပညာယတိ, တထာပိ အတ္ထတော တေသမ္ပိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု, လောကဝဇ္ဇေသုပိ ဝါ သုရာပါနာဒိလဟုကေသု မဂ္ဂုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အသဉ္စိစ္စာဒိနာ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ သိဇ္ဈတိယေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ အဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ။ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဝုတ္တံ။ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဣဒံ ပန သဗ္ဗသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာရဟေ သဗ္ဗကာလိကေ စ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ နိရုတ္တိဝသေနာတိ နိဗ္ဗစနဝသေန။ အဘိလာပဝသေနာတိ ဝေါဟာရဝသေန။ ဂုဏဝသေနာတိ ဘိက္ခုဝေါဟာရနိမိတ္တာနံ ဂုဏာနံ ဝသေန။
သာဇီဝပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယာ သီလာဒယော လောကိယေဟိ အဘိဝိသိဋ္ဌတ္တာ အဓိသီလာဒိဝေါဟာရေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ကတမံ ပနာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂသီလန္တိ အဗုဒ္ဓုပ္ပါဒကာလေ သီလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ တဿ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ရတနတ္တယဂုဏံ တထတော ဉတွာ သာသနေ သုနိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါဟိ ဥပါသကောပါသိကာဟိ စေဝ သာမဏေရသိက္ခမာနာဟိ စ ရက္ခိယမာနံ ပဉ္စင်္ဂအဋ္ဌင်္ဂဒသင်္ဂသီလံ, တမ္ပိ အဓိသီလမေဝ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိဟေတုတော။ ဝိပဿနာမဂ္ဂုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ ဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ လောကိယာနံ သီလေဟိ အဓိသီလံ ဇာတံ အဓိစိတ္တံ ဝိယ။ န ဟိ ဝိပဿနာမဂ္ဂနိမိတ္တတံ မုဉ္စိတွာ လောကိယစိတ္တတော အဓိစိတ္တဿ အညော ကောစိ ဝိသေသော ဥပလဗ္ဘတိ, တဒုဘယဉ္စ အနာဒိမတော သံသာရဝဋ္ဋဿ အတ္တာဒိသာရဝိရဟိတတာယ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတတ္တံ, ‘‘အဟံ မမာ’’တိ အာကာရေန ပဝတ္တအဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဒေါသမူလကတ္တဉ္စ, တံဒေါသမူလဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထာယ သီလစိတ္တဗလောပတ္ထဒ္ဓါယ ဝိပဿနာယ ဥက္ကံသေနေဝ တဿ သံသာရဝဋ္ဋဿ ဝိဂမဉ္စ, တဒုပဒေသကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သဗ္ဗညုတာဒိအပရိမိတဂုဏဂဏယောဂေန အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဒေသကတ္တဉ္စ ယာထာဝတော ဉတွာ ပဋိပန္နေန သမာဒါယ သိက္ခိတဗ္ဗတာယ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဇာတံ, န အညေန ကာရဏေန, တဉ္စ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတ္တံ ယဒိ သာသနေ ပဉ္စသီလာဒိဿာပိ သမာနံ, ကိမိဒံ အဓိသီလံ န သိယာ။ ပဉ္စသီလာဒိမတ္တေ ဌိတာနဉှိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီနံ ဂဟဋ္ဌာနမ္ပိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ အဓိသီလာဓိစိတ္တံ ဝိနာ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိ ဟောတိ, တဉ္စ ကိဉ္စာပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၁။) [သျ]ကေသဉ္စိ အနုပနိဿယတာယ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ ဟေတု န ဟောတိ, တထာပိ ဘဝန္တရေ အဝဿံ ဟောတေဝါတိ အဓိသီလမေဝ ကာလံ ကရောန္တာနံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာနံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝိယ, တေနာဟ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ စ ပဝတ္တတီတိအာဒိ။ ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေတွာ ရက္ခိယမာနမ္ပိ ပဉ္စသီလာဒိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ ပဝတ္တတိ။ န ဟိ တံ ပညတ္တိန္တိအာဒိ ပန ဥက္ကဋ္ဌဝသေန သဗ္ဗံ ပါတိမောက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒေကဒေသဘူတမ္ပိ ဟိ ပါဏာတိပါတာဒိန္နာဒါနာဒိဂဟဋ္ဌသီလမ္ပိ။ ဗုဒ္ဓါယေဝ ဝိနယေ ပါရာဇိကသုတ္တဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတဝသေန သဗ္ဗသော ကာယဝစီဒွါရေသု မဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓကအဇ္ဈာစာရသောတံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေန ပညပေတုံ သက္ကောန္တိ, န အညေ။ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဟိဿ အဓိသီလတာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလ’’န္တိ။ တဿေဝ ဟိ အဓိသီလန္တိ အဗျဝဓာနေန မဂ္ဂါဓိဋ္ဌာနာတိ။ ဣဓ အနဓိပ္ပေတန္တိ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကဝိသယေ ‘‘သိက္ခာ’’တိ အနဓိပ္ပေတံ။
လောကိယအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တာနီတိ သာသနသဘာဝံ အဇာနန္တေဟိ လောကိယဇနေဟိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနိ အဋ္ဌ ရူပါရူပဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တစိတ္တာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ မဟဂ္ဂတေသု လောကိယလောကုတ္တရဘေဒေါ အတ္ထိ, ယေန လောကိယဝိသေသနံ လောကုတ္တရနိဝတ္တနံ သိယာ။ တသ္မာ သာသနိကေဟိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗမဟဂ္ဂတဇ္ဈာနနိဝတ္တနမေဝ လောကိယဝိသေသနံ ကတံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ကာမာဝစရာနိ ပန အဋ္ဌ ကုသလစိတ္တာနီတိ ဧတ္ထာပိ လောကိယဝိသေသနံ ကာတဗ္ဗမေဝ။ အယမေဝ ဟိ အဓိစိတ္တတော စိတ္တဿ ဘေဒေါ, ယံ သာသနံ အဇာနန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ သမုပ္ပဇ္ဇနံ။ ဧဝဉ္စ အဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေပိ သာသနသဘာဝံ ဇာနန္တာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနမ္ပိ သီလစိတ္တာနံ အဓိသီလာဓိစိတ္တတာ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။ န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါတိ ဣဒံ ပန အညေသံ အဘိသမယဟေတုဘာဝေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗောဓိသတ္တာဒီနံ ဒေသနာသာမတ္ထိယာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ အာယတိံ ဝါသနာဟေတုံ ပန သီလစိတ္တံ တေပိ ဒေသေန္တိယေဝ, တဉ္စ မဂ္ဂဟေတုတာယ အဓိသီလာဓိစိတ္တမ္ပိ ဟောန္တံ အပ္ပကတာယ ဝိပ္ဖါရိကတာဗာဟုဇညတ္တာဘာဝေန အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ တံသမာပန္နောတိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနေဟိ ဣဓ အဓိစိတ္တနိဒ္ဒေသေ, ဥပရိ အဓိပညာနိဒ္ဒေသေ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တအဓိစိတ္တအဓိပညာနမေဝ ပဋိက္ခေပတော လောကိယာ-
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၂။) [သျ]ဓိစိတ္တာဓိပညာနံ ဣဓ အဓိပ္ပေတတာ, တံ ဒွယံ သမာပန္နဿာပိ မေထုနဓမ္မသမာပဇ္ဇနသဘာဝေါ စ ဝိညာယတိ, ပါဠိယံ ပန ‘‘ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လောကိယာပိ အဓိစိတ္တာဓိပညာ အနဓိပ္ပေတာတိ ဝိညာယတိ။ တသ္မာ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဧဝမဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ လောကိယံ အဓိစိတ္တံ အဓိပညာ စ ပရိဟာယတိ, အဓိသီလံ ပန စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန န ပရိဟာယတီတိ ပါဠိယံ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဝုတ္တာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပဋိလဒ္ဓလောကုတ္တရမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုနော ‘‘မေထုနံ ပဋိသေဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော အကုပ္ပဓမ္မတ္တာ, ပုထုဇ္ဇနာနံ သမာပတ္တိလာဘီနမ္ပိ ကေနစိ ကာရဏေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကုပ္ပဓမ္မတ္တာတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟိ တံသမာပန္နော’’တိ လောကုတ္တရာဝ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဧတ္ထ ဒိန္နန္တိ ဒါနစေတနာ အဓိပ္ပေတာ, တဿ ဒိန္နဿ ဖလံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော အတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထာပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟုတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ယိဋ္ဌန္တိ မဟာယာဂေါ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနမေဝ။ ဟုတန္တိ ပဟောနကသက္ကာရော, အတ္တနော ဝါ ဟောတု, ပရေသံ ဝါ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ, သဗ္ဗေပိ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ အနတ္ထုပ္ပါဒနတော န သကံ ကမ္မံ နာမ, တဗ္ဗိပရီတာ ကုသလာ ဓမ္မာ သကံ နာမ, တဒုဘယမ္ပိ ဝါ ကုသလာကုသလံ ကမ္မဿကောမှီတိအာဒိဝစနတော သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယံ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန သတ္တာနံ သကန္တိ ဧဝံ ကမ္မဿကတာယ သကဘာဝေ အတ္တနော သန္တကတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉာဏံ ကမ္မဿကတညာဏံ, ဥပလက္ခဏမတ္တဉ္စေတံ။ သာသနနိဿိတာ ပန သဗ္ဗာပိ ဝဋ္ဋဂါမိနိကုသလပညာ ကမ္မဿကတညာဏေ ပဝိဋ္ဌာ။ သာသနနိဿိတာ ဟိ ဝိဝဋ္ဋဂါမိနီ သဗ္ဗာပိ ပညာ ‘‘သစ္စာနုလောမိကဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဧဝ စ အဓိပညာ တဒဝသေသံ သဗ္ဗံ ကမ္မဿကတညာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တေနေဝ ဘဂဝါ ‘‘ကမ္မဿကတညာဏံ သစ္စာနုလောမိကဉာဏံ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဖလသမင်္ဂိဿ ဉာဏ’’န္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ဉာဏစတုက္ကေယေဝ သင်္ဂဟေသိ။ တိလက္ခဏာကာရပရိစ္ဆေဒကံ ပန ဝိပဿနာဉာဏန္တိ ဣဒံ ပန မဂ္ဂဿ အာသန္နပစ္စယတာယ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ တဒိတရာသဉှိ ရတနတ္တယာနုဿရဏာဒိပညာနမ္ပိ မဂ္ဂဟေတုတာယ အဓိပညတာ သမာနာဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သာဇီဝပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၃။) [သျ]ပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ
ဒုဗ္ဗလျေ အာဝိကတေတိ ယံနူနာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျန္တိအာဒိနာ ဒုဗ္ဗလဘာဝေ ပကာသိတေ။ မုခါရုဠှတာတိ လောကဇနာနံ သတ္တဋ္ဌာတိအာဒီသု မုခါရုဠှဉာယေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ (ပါစိ။ ၅၂) ဧတ္ထ ယထာ အန္တရန္တရာ သဟသေယျာဝသေန တိရတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရန္တရမေဝ တိဿော ရတ္တိယော အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ သဟသေယျာယ အရုဏုဋ္ဌာပနဝသေန တိရတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တ’’န္တိ အဗျဝဓာနေန ဝုတ္တန္တိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနမ္ပိ သက္ကာ ဂဟေတုံ, ဧဝမိဓာပိ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဣမဿာပိ ဂဟဏဿ ပယောဇနမတ္ထေဝါတိ ဒဿေတုံ ယသ္မာ ဝါ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဣမဿ ပုရိမပဒဿေဝ ဝိဝရဏဘာဝံ ဝိနာပိ ဝိသုံ အတ္ထသဗ္ဘာဝံ ဒဿေတုံ အပိစာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသာဝိသေသန္တိ ဧတ္ထ ယေန ဝါကျေန ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မမေဝ ဟောတိ, န သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ, တတ္ထ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မာနံ အညမညံ ဝိသေသော ဟောတိ။ ယေန ပန ဝစနေန တဒုဘယမ္ပိ ဟောတိ, တတ္ထ နေဝတ္ထိ ဝိသေသော အဝိသေသောပိ, တံ ဝိသေသာဝိသေသံ။ ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ’’တိ ဓာတူသု ပဌိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကိစ္ဆဇီဝိကပ္ပတ္တော’’တိ။ ဥက္ကဏ္ဌနဉှိ ဥက္ကဏ္ဌာ, တံ ဣတော ဂတောတိ ဥက္ကဏ္ဌိတော, ကိစ္ဆဇီဝိကံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓံ ဂတော ကဏ္ဌော ဧတိဿာတိ ဥက္ကဏ္ဌာ, အနဘိရတိယာ ဝဇေ နိရုဒ္ဓဂေါဂဏော ဝိယ ဂမနမဂ္ဂံ ဂဝေသန္တော ပုဂ္ဂလော ဥက္ကဏ္ဌော ဟောတိ, တံ ဥက္ကဏ္ဌံ။ အနဘိရတိံ ဣတောတိပိ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဥဒ္ဓံ ကဏ္ဌံ ကတွာ ဝိဟရမာနော’’တိ။ သာ စ ဥက္ကဏ္ဌတာ ဝိက္ခေပေနေဝါတိ ဝိက္ခိတ္တောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သမဏဘာဝတောတိ ဥပသမ္ပဒတော။ ဘာဝဝိကပ္ပါကာရေနာတိ ဘိက္ခုဘာဝတော စဝိတွာ ယံ ယံ ဂိဟိအာဒိဘာဝံ ပတ္တုကာမော ‘‘အဟံ အဿ’’န္တိ အတ္တနော ဘဝနံ ဝိကပ္ပေတိ, တေန တေန ဂိဟိအာဒိအာကာရေန, အတ္တနော ဘဝနဿ ဝိကပ္ပနာကာရေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၆။ ပါဠိယံ ယဒိ ပနာဟန္တိ အဟံ ယဒိ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျံ, သာဓု ဝတဿာတိ အတ္ထော။ အပါဟံ, ဟန္ဒာဟန္တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ဟောတိ မေ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိ မမ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝဒတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၀။ န ရမာမီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဒုက္ခဗဟုလတာယ သုခါဘာဝံ ဒဿေတိ။ နာဘိရမာမီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝိဇ္ဇမာနေပိ အနဝဇ္ဇသုခေ အတ္တနော အဘိရတိအဘာဝံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁။ တေနေဝ ဝစီဘေဒေနာတိ ဝစီဘေဒံ ကတွာပိ အညေန ကာယပ္ပယောဂေန ဝိညာပနံ နိဝတ္တေတိ။ အယံ သာသနံ ဇဟိတုကာမောတိအာဒိနာ ဘာသာကောသလ္လာဘာဝေန သဗ္ဗသော ပဒတ္ထာဝဗောဓာဘာဝေပိ ‘‘အယံ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဇဟိတုကာမော ဣမံ ဝါကျဘေဒံ ကရောတီ’’တိ ဧတ္တကံ အဓိပ္ပေတတ္ထမတ္တံ စေပိ သော တာဝ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာနမေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တကမတ္တမ္ပိ ဇာနာတီ’’တိ။ ပဒပစ္ဆာဘဋ္ဌန္တိ ပဒပရာဝတ္တိ, မာဂဓဘာသတော အဝသိဋ္ဌာ သဗ္ဗာပိ ဘာသာ ‘‘မိလက္ခဘာသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏန္တိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ရုဟနဋ္ဌာနဘူတံ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏံ။
ဒူတန္တိ မုခသာသနံ။ သာသနန္တိ ပဏ္ဏသာသနံ, ဘိတ္တိထမ္ဘာဒီသု အက္ခရံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေတိ။ ပစ္စက္ခာတုကာမတာစိတ္တေ ဓရန္တေယေဝ ဝစီဘေဒသမုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ နိယမိတာနိယမိတဝသေန ဝိဇာနနဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ယဒိ အယမေဝ ဇာနာတူတိအာဒိ။ အယဉ္စ ဝိဘာဂေါ ဝဒတိ ဝိညာပေတီတိ ဧတ္ထ ယဿ ဝဒတိ, တဿေဝ ဝိဇာနနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန လဒ္ဓေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န ဟေတ္ထ ဧကဿ ဝဒတိ အညဿ ဝိညာပေတီတိ အယမတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘တေသု ဧကသ္မိံ ဇာနန္တေပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒွေယေဝ ဇာနန္တု ဧကော မာ ဇာနာတူ’’တိ ဧဝံ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ နိယမေတွာ အာရောစိတေပိ တေသု ဧကသ္မိမ္ပိ ဇာနန္တေ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိသင်္ကမာနောတိ ‘‘ဝါရေဿန္တီ’’တိ အာသင်္ကမာနော။ သမယညူတိ သာသနသင်္ကေတညူ, ဣဓ ပန အဓိပ္ပါယမတ္တဇာနနေနာပိ သမယညူ နာမ ဟောတိ, တေနာဟ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိအာဒိ။ တသ္မာ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီတိအာဒိခေတ္တပဒါနံ သဗ္ဗသော အတ္ထံ ဉတွာပိ သစေ ‘‘ဘိက္ခုဘာဝတော စဝိတုကာမတာယ ဧသ ဝဒတီ’’တိ အဓိပ္ပါယံ န ဇာနာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ အတ္ထံ ပန အဇာနိတွာပိ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတော ဝဒတီ’’တိ တံ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ သောတဝိညာဏဝီထိယာ သဒ္ဒမတ္တဂ္ဂဟဏမေဝ, အတ္ထဂ္ဂဟဏံ ပန မနောဝိညာဏဝီထိပရမ္ပရာယာတိ အာဟ တင်္ခဏညေဝါတိအာဒိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၃။ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနန္တိ သတ္ထုဂုဏဝဏ္ဏပ္ပကာသကံ ပကရဏံ။ ဥပါလိဂါထာသူတိ ဥပါလိသုတ္တေ ဥပါလိဂဟပတိနာ ဓီရဿ ဝိဂတမောဟဿာတိအာဒိနာ ဝုတ္တဂါထာသု။ ယထာရုတန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ အနန္တဗုဒ္ဓီတိအာဒီနိ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနေ အာဂတနာမာနိ။ ဓီရန္တိအာဒီနိ (မ။ နိ။ ၂။၇၆) ပန ဥပါလိဂါထာသု။ တတ္ထ ဗောဓိ ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, သာ ဇာနနဟေတုတ္တာ ပညာဏံ ဧတဿာတိ ဗောဓိပညာဏော။ သွာက္ခာတံ ဓမ္မန္တိအာဒီသု ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သွာက္ခာတာဒိပဒါနံ ဓမ္မဝေဝစနဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တော။ တသ္မာ သွာက္ခာတံ ပစ္စက္ခာမီတိအာဒိနာ ဝုတ္တေယေဝ ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ နာမ ဟောတိ။ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန သဟ ယောဇေတွာ ဝုတ္တေ ပန ယထာရုတဝသေန ပစ္စက္ခာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုပ္ပဋိပန္နံ သံဃန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကုသလံ ဓမ္မန္တိအာဒီနိပိ ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒိဓမ္မမေဝ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) သန္ဓာယ ဝုတ္တနာမာနိ, ဣတရထာ အကုသလဓမ္မပစ္စက္ခာနေ ဒေါသာဘာဝပ္ပသင်္ဂတောတိ, တေနာဟ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသူတိအာဒိ။ ပဌမပါရာဇိကန္တိအာဒိနာ သိက္ခာပဒါနံယေဝ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န အာပတ္တီနံ။
ယဿ မူလေနာတိ ယဿ သန္တိကေ။ အာစရိယဝေဝစနေသု ယော ဥပဇ္ဈံ အဒတွာ အာစရိယောဝ ဟုတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ, တံ သန္ဓာယ ‘‘ယော မံ ပဗ္ဗာဇေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ မူလေနာတိ တဿ သန္တိကေ။ ဩကလ္လကောတိ ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခာတုရာနံ ကိသလူခသရီရဝေသာနံ ဂဟဋ္ဌမနုဿာနံ အဓိဝစနံ။ မောဠိဗဒ္ဓေါတိ ဗဒ္ဓကေသကလာပေါ ဂဟဋ္ဌော။ ကုမာရကောတိ ကုမာရာဝတ္ထော အတိဝိယ ဒဟရော သာမဏေရော။ စေလ္လကောတိ တတော ကိဉ္စိ မဟန္တော။ စေဋကောတိ မဇ္ဈိမော။ မောဠိဂလ္လောတိ မဟာသာမဏေရော။ သမဏုဒ္ဒေသောတိ အဝိသေသတော သာမဏေရာဓိဝစနံ။ အသုစိသင်္ကဿရသမာစာရောတိ အသုစိ ဟုတွာ ‘‘မယာ ကတံ ပရေ ဇာနန္တိ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိ အတ္တနာ, ‘‘အသုကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ပရေဟိ စ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗေန အနုဿရိတဗ္ဗေန သမာစာရေန ယုတ္တော။ သဉ္ဇာတရာဂါဒိကစဝရတ္တာ ကသမ္ဗုဇာတော။ ကောဏ္ဌောတိ ဒုဿီလာဓိဝစနမေတံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၄။ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိကာတိ အတိခိပ္ပံ ဇာနနသမတ္ထေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ဒုဟေတုကာနံ တတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ သဘာဂဿာတိ ပုရိသဿ။ ဝိသဘာဂဿာတိ မာတုဂါမဿ။ ပေါတ္ထကရူပသဒိသဿာတိ မတ္တိကာဒီဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၆။) [သျ]ကတရူပသဒိသဿ။ ဂရုမေဓဿာတိ အာရမ္မဏေသု လဟုပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော ဒန္ဓဂတိကတာယ ဂရုပညဿ, မန္ဒပညဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနေတ္ထ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝါရဿ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တနယာနံ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထဝသေန ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ ဟိ သာမညာ စဝိတုကာမောတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ စိတ္တနိယမံ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓန္တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ခေတ္တနိယမံ, ပစ္စက္ခာမိ ဓာရေတီတိ ဧတေန ကာလနိယမံ, ဝဒတီတိ ဣမိနာ ပယောဂနိယမံ, အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန, ကိံ နု မေ, န မမတ္ထော, သုမုတ္တာဟန္တိအာဒီဟိ အနာမဋ္ဌကာလဝသေနပိ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ, ဝိညာပေတီတိ ဣမိနာ ဝိဇာနနနိယမံ, ဥမ္မတ္တကော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ ဥမ္မတ္တကဿ သန္တိကေတိအာဒီဟိ ပုဂ္ဂလနိယမံ, သော စ နပ္ပဋိဝိဇာနာတီတိအာဒီဟိ ဝိဇာနနနိယမာဘာဝေန ပစ္စက္ခာနာဘာဝံ ဒဿေတိ, ဒဝါယာတိအာဒီဟိ စိတ္တနိယမာဘာဝေန, သာဝေတုကာမော န သာဝေတီတိ ဣမိနာ ပယောဂနိယမာဘာဝေန, အဝိညုဿ သာဝေတိ ဝိညုဿ န သာဝေတီတိ ဧတေဟိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ သာဝေတိ, တဿေဝ သဝနေ သီသံ ဧတိ, နာညဿာတိ။ သဗ္ဗသော ဝါ ပန န သာဝေတိ အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာတိ ဣဒံ ပန စိတ္တာဒိနိယမေနေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ စိတ္တခေတ္တကာလပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနဝသေန သိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနံ ဉတွာ တဒဘာဝေန အပ္ပစ္စက္ခာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကထံ? ဥပသမ္ပန္နဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တေနေဝ ဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န ဒဝါ ဝါ ရဝါ ဝါ ဘဏန္တဿ။ ဧဝံ စိတ္တဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န တဒဘာဝေန။ တထာ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီတိအာဒိနာ ဝုတ္တာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သဗြဟ္မစာရိပရိယောသာနာနံ စတုဒ္ဒသန္နဉ္စေဝ ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟီတိအာဒိနာ ဝုတ္တာနံ ဂိဟိအာဒီနံ အသကျပုတ္တိယပရိယောသာနာနံ အဋ္ဌန္နဉ္စာတိ ဣမေသံ ဒွါဝီသတိယာ ခေတ္တပဒါနံ ယဿ ကဿစိ သဝေဝစနဿ ဝသေန တေသု ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမဿ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒတောပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။ ဧဝံ ခေတ္တဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န တဒဘာဝေန။ တတ္ထ ယဒေတံ ‘‘ပစ္စက္ခာမီတိ စ မံ ဓာရေဟီတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ, ယာနိ စ ‘‘အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန, ကိံ နု မေ ဗုဒ္ဓေန, န မမတ္ထော ဗုဒ္ဓေန, သုမုတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန အာချာတဝသေန ကာလံ အနာမသိတွာ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနိ အလံ မေတိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ, တေသံယေဝ စ သဝေဝစနာနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၇။) [သျ]ဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န ပန ‘‘ပစ္စက္ခာသိ’’န္တိ ဝါ, ‘‘ပစ္စက္ခိဿ’’န္တိ ဝါ, ‘‘မံ ဓာရေသီ’’တိ ဝါ, ‘‘မံ ဓာရေဿသီ’’တိ ဝါ, ‘‘ယံနူန ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိ ဝါတိအာဒီနိ အတီတာနာဂတပရိကပ္ပဝစနာနိ ဘဏန္တဿ။ ဧဝံ ဝတ္တမာနကာလဝသေန စေဝ အနာမဋ္ဌကာလဝသေန စ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န တဒဘာဝေန။ ပယောဂေါ ပန ဒုဝိဓော ကာယိကော ဝါစသိကော, တတ္ထ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီတိအာဒိနာ နယေန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါစသိကပယောဂေနေဝ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န အက္ခရလိခနံ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဒဿနံ ဝါ ကာယပယောဂံ ကရောန္တဿ။ ဧဝံ ဝါစသိကပယောဂေနေဝ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န တဒဘာဝေန။
ပုဂ္ဂလော ပန ဒုဝိဓော ယော စ ပစ္စက္ခာတိ, ယဿ စ ပစ္စက္ခာတိ, တတ္ထ ယော ပစ္စက္ခာတိ, သော သစေ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာနံ အညတရော န ဟောတိ, ယဿ ပန ပစ္စက္ခာတိ, သော သစေ မနုဿဇာတိကော ဟောတိ, န စ ဥမ္မတ္တကာဒီနံ အညတရော သမ္မုခီဘူတော စ, သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။ န ဟိ အသမ္မုခီဘူတဿ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစနံ ရုဟတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န တဒဘာဝေန။ ဝိဇာနနမ္ပိ နိယမိတာနိယမိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ယဿ ယေသံ ဝါ နိယမေတွာ ဣမဿ ဣမေသံ ဝါ အာရောစေမီတိ ဝဒတိ, သစေ တေ ယထာ ပကတိယာ လောကေ မနုဿာ ဝစနံ သုတွာ အာဝဇ္ဇနသမယေ ဇာနန္တိ, ဧဝံ တဿ ဝစနာနန္တရမေဝ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ, ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယတီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန မနုဿဇာတိကော ဝစနတ္ထံ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ အပရဘာဂေ ‘‘ကိံ ဣမိနာ ဝုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဇာနန္တိ, အညေ ဝါ ဇာနန္တိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ အနိယမေတွာ အာရောစေန္တဿ ပန သစေ ဝုတ္တနယေန ယော ကောစိ မနုဿဇာတိကော ဝစနတ္ထံ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ, ဧဝံ ဇာနနဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န တဒဘာဝေန။ ဣတိ ဣမေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ စိတ္တာဒီနံ ဝသေနေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, န အညထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၈။) [သျ]မူလပညတ္တိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လပဒတော ပဋ္ဌာယ။ မေထုနဓမ္မော ယထာ သရူပေနေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လံ, ဧဝံ ဒဿနာဒိဒုဋ္ဌုလ္လဓမ္မပရိဝါရတ္တာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဒဿေတုံ ယသ္မာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝဿုတာနန္တိ မေထုနရာဂေန တိန္တာနံ။ ပရိယုဋ္ဌိတာနန္တိ မေထုနရာဂေန အဘိဘူတစိတ္တာနံ။ မေထုန-သဒ္ဒဿ သဒိသသဒ္ဒပအယာယတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဒိသာန’’န္တိ, ရတ္တတာဒီဟိ သဒိသာနန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျတော ဝုတ္တံ ဥဘောသု အညတရဿ ရာဂါဘာဝေပိ ဣတရဿ မေထုနသေဝနသံသိဒ္ဓိတော။ မေထုန-သဒ္ဒေါ ဝါ ဥဘယသဒ္ဒပအယာယော, မေထုနံ ယုဂဠံ ယမကံ ဥဘယန္တိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ, တေနာဟ ‘‘ဥဘိန္နံ ရတ္တာန’’န္တိ။ ‘‘ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ ဟိ ပါဠိယမ္ပိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ဣတ္ထိနိမိတ္တေ အတ္တနော နိမိတ္တံ ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။ နိမိတ္တံ အင်္ဂဇာတန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။ တိလဖလန္တိ သာသပမတ္တံ တိလဗီဇံ အဓိပ္ပေတံ, န ကောသသဟိတံ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘တိလဗီဇမတ္တမ္ပီ’’တိ။ အလ္လောကာသေတိ သဘာဝေန ပိဟိတဿ နိမိတ္တဿ ပကတိဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌေ တိန္တပ္ပဒေသေ။ တာဒိသော ပဒေသော သစေပိ ကေနစိ ဝါတာဒိဝိကာရေန သုက္ခတိ, တထာပိ အနလ္လောကာသောတိ ဥပက္ကမတော ပါရာဇိကမေဝ။
ဝေမဇ္ဈန္တိ ယထာ စတ္တာရိ ပဿာနိ အဖုသန္တော ပဝေသေတိ, ဧဝံ ကတဝိဝရဿ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ အဗ္ဘန္တရတလံ ဝုစ္စတိ။ ပုရိသနိမိတ္တေ ပန မဇ္ဈန္တိ အဂ္ဂကောဋိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥပရီတိ မဇ္ဈိမပဗ္ဗေန သမိဉ္ဇိတွာ ပဝေသိယမာနဿ အင်္ဂဇာတဿ သမိဉ္ဇိတင်္ဂုလိယာ မဇ္ဈိမပဗ္ဗပိဋ္ဌိသဒိသအဂ္ဂကောဋိယေဝ။ ဟေဋ္ဌာ ပဝေသေန္တောတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ဆုပိယမာနံ ပဝေသေန္တော, ယထာ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ အလ္လောကာသံ ဟေဋ္ဌိမတလံ တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အတ္တနော နိမိတ္တေန ဆုပတိ, ဧဝံ ပဝေသေန္တောတိ အတ္ထော။ ဆုပနမေဝ ဟေတ္ထ ပဝေသနံ, ဧဝံ သေသေသုပိ။ မဇ္ဈေန ပဝေသေန္တောတိ အဗ္ဘန္တရတလေန ဆုပိယမာနံ ပဝေသေန္တော, ယထာ အဗ္ဘန္တရတလံ ဆုပတိ, ဧဝံ ပဝေသေန္တောတိ အတ္ထော။ ကတ္ထစိ အစ္ဆုပန္တံ ပဝေသေတွာ အာကာသဂတမေဝ နီဟရန္တဿ နတ္ထိ ပါရာဇိကံ, ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတိ ဆိန္နသီသဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၇၃) ဝိယ။ မဇ္ဈေနေဝ ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တောတိ အဂ္ဂကောဋိယာ ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တော။ မဇ္ဈိမပဗ္ဗပိဋ္ဌိယာ သင်္ကောစေတွာတိ နိမိတ္တံ အတ္တနော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၃၉။) [သျ]မဇ္ဈိမပဗ္ဗပိဋ္ဌိယာ သမိဉ္ဇိတွာ ဥပရိဘာဂေန ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တောပိ။ ကိံ ဝိယ? သမိဉ္ဇိတင်္ဂုလိ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ မဇ္ဈိမပဗ္ဗပိဋ္ဌိယာ သမိဉ္ဇိတင်္ဂုလိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော, သမိဉ္ဇိတင်္ဂုလိံ ဝါ မဇ္ဈိမပဗ္ဗပိဋ္ဌိယာ ပဝေသေန္တော ဝိယာတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥပရိဘာဂေနာတိ သင်္ကောစိတဿ နိမိတ္တဿ ဥပရိကောဋိယာ။
ဣဒါနိ ပုရိသနိမိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ဆသု ‘‘ဥပရီ’’တိ ဝုတ္တဿ ဆဋ္ဌဿ ဌာနဿ ဝသေန ဝိသုံ စတ္တာရိ ပဿာနိ ဂဟေတွာ ပုရိသနိမိတ္တေ ဒသဋ္ဌာနဘေဒံ ဒဿေန္တော တတ္ထာတိအာဒိမာဟ။ ဟေဋ္ဌာ ပန အဂဟိတဂ္ဂဟဏဝသေန ဆ ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ။ တုလာဒဏ္ဍသဒိသံ ပဝေသေန္တဿာပီတိ အသမိဉ္ဇိတွာ ဥဇုကံ ပဝေသေန္တဿ။ စမ္မခီလန္တိ ဧဠကာဒီနံ ဂီဝါယ ဝိယ နိမိတ္တေ ဇာတံ စမ္မင်္ကုရံ, ‘‘ဥဏ္ဏိဂဏ္ဍော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဥပဟတကာယပ္ပသာဒ’’န္တိ အဝတွာ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒန္တိ ဝစနေန ဥပါဒိန္နဘာဝေ သတိ ကေနစိ ပစ္စယေန ဥပဟတေပိ ကာယပ္ပသာဒေ ဥပဟတိန္ဒြိယဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၇၃) ဝိယ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ ပန နဋ္ဌေပိ ဥပါဒိန္နဘာဝေ သတိ မတသရီရေ ဝိယ ပါရာဇိကက္ခေတ္တတာ န ဝိဇဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မေထုနဿာဒေနာတိ ဣဒံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ သတိ သံဃာဒိသေသော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဗီဇာနီတိ အဏ္ဍာနိ။
မုခံ အပိဓာယာတိ ပမာဒေန သမုပ္ပန္နမ္ပိ ဟာသံ ဗီဇနိယာ ပဋိစ္ဆာဒနမ္ပိ အကတွာ နိသီဒနံ အဂါရဝန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အပိဓာယာတိ ပိဒဟိတွာ, ဗီဇနိယာ မုခံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဟသမာနေန န နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဒန္တဝိဒံသကန္တိ ဒန္တေ ဒဿေတွာ။ ဂဗ္ဘိတေနာတိ ‘‘အယုတ္တကထာ’’တိ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇန္တေန, နိရဝသေသာဓိပ္ပါယကထနေ သဉ္ဇာတုဿာဟေနာတိ အတ္ထော။
အနုပညတ္တိဝဏ္ဏနာ
ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာတိ ယေသံ တီသု မဂ္ဂေသု တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ နိမိတ္တဿ ပဝေသောကာသော ဟောတိ, တေ ဣတ္ထိပုရိသာဒိဘေဒါ သဗ္ဗေ သင်္ဂယှန္တိ, န ဣတရေ။ ဣဓ ပန တိရစ္ဆာနဂတာယာတိ-ပါဠိပဒါနုရူပတော န သဗ္ဗာတိအာဒိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဂေါနသာတိ သပ္ပဝိသေသာ, ယေသံ ပိဋ္ဌီသု မဟန္တမဟန္တာနိ မဏ္ဍလာနိ ဟောန္တိ။ ကစ္ဆပမဏ္ဍူကာနံ စတုပ္ပဒတ္တေပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၀။) [သျ]ဩဒကတာသာမညေန အပဒေဟိ သဟ ဂဟဏံ။ မုခသဏ္ဌာနန္တိ ဩဋ္ဌစမ္မသဏ္ဌာနံ။ ဝဏသင်္ခေပန္တိ ဝဏသင်္ဂဟံ။ ဝဏေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ‘‘အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဣမဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မင်္ဂုသာတိ နကုလာ။ ဧတမေဝ ဟိ အတ္ထန္တိ ယော နံ အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ, တံ ပရာဇေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝုတ္တာနံယေဝ ပါရာဇိကာဒိသဒ္ဒါနံ နိဗ္ဗစနပ္ပသင်္ဂေ ဣမိဿာ ပရိဝါရဂါထာယ ပဝတ္တတ္တာ။ ဘဋ္ဌောတိ သာသနတော ပရိဟီနော။ နိရင်္ကတောတိ နိရာကတော။ ဧတန္တိ အာပတ္တိရူပံ ပါရာဇိကံ။ ဆိန္နောတိ အန္တရာခဏ္ဍိတော။
ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟီတိ ဧတ္ထ ပကတတ္တာ နာမ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ အနုက္ခိတ္တာ စ။ ကေစိ ပန ‘‘ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပကတတ္တဘူတေဟိ အလဇ္ဇီဟိပိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိသံဃကမ္မကရဏေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, ဣမိနာ ဝစနေန တဿ အတ္ထဿ အသိဇ္ဈနတော။ ယဒိ ဟိ သံဃကမ္မံ ကရီယတိ, ပကတတ္တေဟေဝ ကရီယတိ, န အပကတတ္တေဟီတိ ဧဝံ အပကတတ္တေဟိ သဟသံဝါသပဋိက္ခေပပရံ ဣဒံ ဝစနံ, န ပန ပကတတ္တေဟိ သဗ္ဗေဟိ အလဇ္ဇီအာဒီဟိ ဧကတော သံဃကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။ ဧဝံ သံဝါသဝိဓာနပရံ ပကတတ္တေသုပိ သဘာဂါပတ္တိံ အာပန္နေဟိ အညမညဉ္စ အလဇ္ဇီဟိ စ သဒ္ဓိံ ဧကတော ကမ္မကရဏဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သစေ သဗ္ဗော သံဃော သဘာဂါပတ္တိယာ သတိ ဝုတ္တဝိဓိံ အကတွာ ဥပေါသထံ ကရောတိ, ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗော သံဃော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)။ ‘‘ယတ္ထ အာမိသပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတိ, ဓမ္မပရိဘောဂေါပိ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အလဇ္ဇီဟိ သဟ ပရိဘောဂေါ စ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တော ဧကတော ကမ္မကရဏဿာပိ ဓမ္မပရိဘောဂတ္တာ။ တသ္မာ ယထာ ဟိ ပါဠိယံ ပါရာဇိကာပတ္တိအာပဇ္ဇနကပုဂ္ဂလနိယမတ္ထံ ယွာယံ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန…ပေ… ဥပသမ္ပန္နော, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ ဝစနေ သဗ္ဗေပိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နာ ပါရာဇိကာပဇ္ဇနကပုဂ္ဂလာယေဝါတိ နိယမော န သိဇ္ဈတိ ပါရာဇိကာနာပဇ္ဇနကာနမ္ပိ သေက္ခာဒီနံ သမ္ဘဝါ, အထ ခေါ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နေသုယေဝ ပါရာဇိကာပတ္တိအာပဇ္ဇနကာ အလဇ္ဇီ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ လဗ္ဘန္တိ, န ပန ဧဟိဘိက္ခုအာဒီသူတိ ဧဝံ နိယမော သိဇ္ဈတိ, ဧဝမိဓာပိ ပကတတ္တေသုယေဝ ဧကတော ကမ္မကရဏာရဟာ အနာပတ္တိကာ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကာ သိက္ခာကာမာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၁။) [သျ]ဥပလဗ္ဘန္တိ, န အပကတတ္တေသူတိ ဧဝမေဝ နိယမော သိဇ္ဈတိ အပကတတ္တာနံ ဂဏပူရဏတ္တာဘာဝေန အသံဝါသိကတ္တနိယမတော။ အလဇ္ဇိနော ပန ဂဏပူရကာ ဟုတွာ ကမ္မဿ သာဓနတော အသံဝါသိကေသု န ဂဟိတာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ အကတွာ တေဟိ သဟ မဒ္ဒိတွာ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ အာပတ္တိ အလဇ္ဇိတာ စ န ဝိဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကော အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇီသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅) ဟိ ဝုတ္တံ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တီ’’တိအာဒိ။ အယဉ္စတ္ထော ဥပရိ ဝိတ္ထာရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
တထာတိ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟီတိအာဒိံ ပရာမသတိ။ ဧကတော ဝန္ဒနဘုဉ္ဇနဂါမပ္ပဝေသနဝတ္တာပဋိဝတ္တကရဏဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဇ္ဈာယကရဏာဒိသာမဂ္ဂိကိရိယာဝသေန ဘဂဝတာ ပညတ္တသိက္ခာပဒသိက္ခနံ သမသိက္ခတာ နာမ, တဉ္စ လဇ္ဇီဟေဝ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗံ, န အလဇ္ဇီဟီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပညတ္တံ ပန…ပေ… သမသိက္ခတာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနတိက္ကမနဝသေန ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန စ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ ဧကတော သိက္ခိတဗ္ဗာ သမသိက္ခာတိ သိက္ခာပဒါနိ ဝုတ္တာနိ, တာသံ သမသိက္ခနံ ယထာဝုတ္တနယေန လဇ္ဇီဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝေါ သမသိက္ခတာ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာဝုတ္တေသု ဧကကမ္မာဒီသု အလဇ္ဇီနံ လဇ္ဇိဓမ္မေ အနောက္ကန္တေ လဇ္ဇီဟိ သဟ သံဝါသော နတ္ထိ, တတော ဗဟိယေဝ တေ သန္ဒိဿန္တီတိ အာဟ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနောတိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆။ ယံ တံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝတ္ထုမေဝ န ဟောတီတိ သုဝဏ္ဏာဒီဟိ ကတဣတ္ထိရူပါနံ အင်္ဂဇာတေသုပိ နိမိတ္တဝေါဟာရဒဿနတော တတ္ထ ပါရာဇိကာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဝိနီတဝတ္ထူသု လေပစိတ္တာဒိဝတ္ထူသု သဉ္ဇာတကုက္ကုစ္စဿ ပါရာဇိကေန အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။
ပဌမစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၇။ အဿာတိ အာချာတပဒန္တိ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟောတီ’’တိ အာဟ, ဘဝေယျာတိ အတ္ထော, ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနသေသော။
֍ ဋ္ဌ ၅၈။ သာဒိယန္တဿေဝါတိ ဧတ္ထ သာဒိယနံ နာမ သေဝေတုကာမတာစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဋိသေဝနစိတ္တသမင်္ဂိဿာ’’တိ။ ပဋိပက္ခန္တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၂။) [သျ]အနိဋ္ဌံ အဟိတံ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ပစ္စတ္ထိကာ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ’’တိ ဝုတ္တေ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာ ရာဇပစ္စတ္ထိကာဒယောပိ ဣဓေဝ ပဝိသန္တီတိ တံ နိဝတ္တနတ္ထံ ဘိက္ခူ ဧဝ ပစ္စတ္ထိကာတိ ရာဇပစ္စတ္ထိကာနုရူပေန အတ္ထော ဒဿိတော။ တသ္မိံ ခဏေတိ ပဝေသနက္ခဏေ။ အဂ္ဂတော ဟိ ယာဝ မူလာ ပဝေသနကိရိယာယ ဝတ္တမာနကာလော ပဝေသနက္ခဏော နာမ။ ပဝိဋ္ဌကာလေတိ အင်္ဂဇာတဿ ယတ္တကံ ဌာနံ ပဝေသနာရဟံ, တတ္တကံ အနဝသေသတော ပဝိဋ္ဌကာလေ, ပဝေသနကိရိယာယ နိဋ္ဌိတက္ခဏေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဝိဋ္ဌဿ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘတော အန္တရာ ဌိတကာလေ ဌိတံ အင်္ဂဇာတံ, တဿ ဌိတိ ဝါ ဌိတံ နာမ, အဋ္ဌကထာယံ ပန မာတုဂါမဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ပတွာ သဗ္ဗထာ ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌိတကာလံ သန္ဓာယ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ’’တိ ဝုတ္တံ, တဒုဘယမ္ပိ ဌိတမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ ယာဝ အဂ္ဂါ နီဟရဏကိရိယာယ ဝတ္တမာနကာလောတိ အာဟ ‘‘နီဟရဏကာလေ ပဋိသေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတီ’’တိ။
ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ပရေဟိ ဥပက္ကမိယမာနဿ အင်္ဂဇာတာဒိကာယစလနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သေဝနစိတ္တေ ဥပဋ္ဌိတမတ္တေ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တဇရူပေန သဉ္ဇာယမာနံ အင်္ဂဇာတာဒိစလနံ ဣမိနာ သေဝနစိတ္တေန ဥပ္ပါဒိတမေဝ ဟောတိ။ အပိစ သေဝနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပရေဟိ အနုပက္ကမိယမာနဿာပိ အင်္ဂဇာတေ စလနံ ဟောတေဝ, တဉ္စ တေန ကတံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌိတံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ သော အာပဇ္ဇတိယေဝ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ (ပါစိ။ ၆၅၇-၆၅၈) ဝိယ။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာမသနံ ဝါ…ပေ… ပဋိပီဠနံ ဝါ သာဒိယေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၅၇) သာဒိယနမတ္တေယေဝ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ, ဘိက္ခုနော ကာယသံသဂ္ဂေ ပန ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၀) အတ္တနော ဥပက္ကမဿ အာပတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဣတ္ထိယာ ဖုသိယမာနဿ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ စ ဣတ္ထိယာ သဉ္ဇနိတကာယစလနေ စ ဝိဇ္ဇမာနေပိ အတ္တနော ပယောဂါဘာဝေန အနာပတ္တိယေဝ ဝုတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမသံဃာဒိသေသဝိသယေပိ ပရေဟိ ဗလက္ကာရေန ဟတ္ထာဒီဟိ ဥပက္ကမိယမာနဿ မောစနဿာဒေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန စ အသုစိမှိ မုတ္တေ သံဃာဒိသေသော, အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အင်္ဂါရကာသုန္တိ အင်္ဂါရရာသိံ, အင်္ဂါရပုဏ္ဏာဝါဋံ ဝါ။ ဣတ္ထိယာ ဥပက္ကမိယမာနေ အသာဒိယနံ နာမ န သဗ္ဗေသံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၃။) [သျ]ဝိသယောတိ အာဟ ဣမဉှီတိအာဒိ။ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟီတိ ရာဂဒေါသမောဟဇာတိဇရာမရဏသောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသသင်္ခါတေဟိ ဧကာဒသဂ္ဂီဟိ။ အဿာတိ အသာဒိယန္တဿ။ စတုက္ကံ နီဟရိတွာ ဌပေသီတိ ဧတ္ထ ဧကပုဂ္ဂလဝိသယတာယ ဧကောပိ အနာပတ္တိဝါရော ပဝေသနပဝိဋ္ဌဌိတဥဒ္ဓရဏသင်္ခအာတာနံ စတုန္နံ ပဒါနံ ဝသေန ‘‘စတုက္က’’န္တိ ဝုတ္တော။ ပဌမစတုက္ကကထာတိ ဧတ္ထ ပန အနာပတ္တိဝါရေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စန္နံ ဝါရာနံ ဝုတ္တနယေန ‘‘ပဉ္စ စတုက္ကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ဧကမဂ္ဂဝိသယတာယ တေသံ ဧကတ္တံ အာရောပေတွာ ပဌမစတုက္ကတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန တီဏိ သုဒ္ဓိကစတုက္ကာနီတိအာဒိ။
ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၉-၆၀။ မတ္တန္တိ သုရာဒီဟိ မတ္တံ။ အက္ခာယိတနိမိတ္တာ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန အက္ခာယိတသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အက္ခာယိတနိမိတ္တ’’န္တိ။ ဇာဂရန္တိန္တိအာဒိ ဝိသေသနရဟိတတ္တာ ‘‘သုဒ္ဓိကစတုက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာနာစရိယကာထေရာတိ ဧကာစရိယဿ ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာ။ ဂင်္ဂါယ အပရဘာဂေါ အပရဂင်္ဂံ။ ဝတရေတိ ဂရဟတ္ထေ နိပါတော။ ဧဝံ ဝိနယဂရုကာနန္တိ ဣမိနာ ဥပရိ ဥပတိဿတ္ထေရေန ဝုစ္စမာနဝိနိစ္ဆယဿ ဂရုကရဏီယတာယ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ ပရိယာဒိယိတွာတိ သဗ္ဗံ ပါရာဇိကခေတ္တံ အနဝသေသတော ဂဟေတွာ။ ယဒိ ဟိ သာဝသေသံ ကတွာ ပညပေယျ, အလဇ္ဇီနံ တတ္ထ လေသေန အဇ္ဈာစာရသောတော ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သောတံ ဆိန္ဒိတွာ’’တိ။ သဟသေယျာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသုယေဝ (ပါစိ။ ၄၉-၅၁) သာဝသေသံ ကတွာပိ ပညာပနံ သမ္ဘဝတိ, န လောကဝဇ္ဇေသူတိ အာဟ ဣဒဉှီတိအာဒိ။ သဟသေယျသိက္ခာပဒေ ဟိ (ပါစိ။ ၄၉ အာဒယော) ကိဉ္စာပိ ယေဘုယျစ္ဆန္နေ ယေဘုယျပရိစ္ဆန္နေ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော ပါစိတ္တိယံ ဒဿိတံ, ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, တထာပိ သာဝသေသတ္တာ ပညတ္တိယာ ယေဘုယျစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နာဒီသုပိ အဋ္ဌကထာယံ ပါစိတ္တိယမေဝ ဒဿိတံ။ ဣဓ ပန နိရဝသေသတ္တာ ပညတ္တိယာ ဘဂဝတာ ဒဿိတံ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတနိမိတ္တတော ဟေဋ္ဌာ ပါရာဇိကက္ခေတ္တံ နတ္ထိ, ထုလ္လစ္စယာဒိမေဝ တတ္ထ လဗ္ဘတိ။
ဥပတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တဿေဝ ဝိနိစ္ဆယဿ အညမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘကာရဏံ ဒဿေန္တော အပိစာတိအာဒိမာဟ။ နိမိတ္တေ အပ္ပမတ္တိကာပိ မံသရာဇိ သစေ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၄။) [သျ]အဝသိဋ္ဌာ ဟောတိ, တံ ယေဘုယျက္ခာယိတမေဝ ဟောတိ, တတော ပရံ ပန သဗ္ဗသော ခါယိတေ နိမိတ္တေ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော ပရံ ထုလ္လစ္စယံ နတ္ထီ’’တိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ဝစ္စမဂ္ဂါဒိံ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ‘‘တေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အတိက္ကမ္မ ယာဝ တတိယကောဋ္ဌာသဿ ပရိယောသာနာ ခါယိတံ ယေဘုယျက္ခာယိတံ နာမ, တတော ပရံ ထုလ္လစ္စယံ နတ္ထိ, ယာဝ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသဿ ပရိယောသာနာ ခါယိတံ, တမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုယေဝါ’’တိ စ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ မတသရီရသ္မိံယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ မတံ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတန္တိအာဒိဝစနတော ဝုတ္တံ။ ယဒိပိ နိမိတ္တန္တိအာဒိ ဇီဝမာနကသရီရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ တဿေဝ အဓိကတတ္တာ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဇီဝမာနကသရီရဿ ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂေ သစေပိ တစာဒီနိ အနဝသေသေတွာ သဗ္ဗသော ဆိန္နေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသော ခါယိတန္တိ နိမိတ္တမံသံ သဗ္ဗံ ဆိန္နန္တိ အတ္ထော။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနန္တိ ဆိန္နမံသဿ အန္တော ယာဝ မုတ္တဝတ္ထိကောသာ ဆိဒ္ဒါကာရော အဗ္ဘန္တရဆဝိစမ္မမတ္တော ဣတ္ထိနိမိတ္တာကာရော, တေနာဟ ‘‘ပဝေသနံ ဇာယတီ’’တိ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပန အနဝသေသေတွာတိ ပဝေသနာရဟဆိဒ္ဒါကာရေန ဌိတအဗ္ဘန္တရမံသာဒိံ အနဝသေသေတွာ။ ဧတေန ယာဝ ပဝေသော လဗ္ဘတိ, တာဝ မဂ္ဂေါယေဝါတိ ဒဿေတိ။ နိမိတ္တတော ပတိတာယ မံသပေသိယာတိ ဣဒံ နိမိတ္တသဏ္ဌာနဝိရဟိတံ အဗ္ဘန္တရမံသခဏ္ဍံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ အကောပေတွာ သမန္တတော ဆိန္ဒိတွာ ဥဒ္ဓဋမံသပေသိယာ ပန မတသရီရေ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတနိမိတ္တေ ဝိယ ဥပက္ကမန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။
ဧဝံ ဇီဝမာနကမနုဿသရီရေ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မတသရီရေ ဒဿေတုံ မတသရီရေ ပနာတိအာဒိမာဟ။ ဝတ္ထိကောသေသူတိ ပုရိသာနံ အင်္ဂဇာတကောသစမ္မေသု။ ‘‘နဝဒွါရော မဟာဝဏော’’တိအာဒိ (မိ။ ပ။ ၂။၆။၁) ဝစနတော မနုဿာနံ အက္ခိနာသာဒီနိ ဝဏသင်္ခေပေန ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တာနီတိ တေသုပိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ မနုဿာနံ မတသရီရေပိ, တေနာဟ မတေ အလ္လသရီရေတိအာဒိ။ တတ္ထ အလ္လသရီရေတိ အကုထိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေတိ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေတိ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတာဒိမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အက္ခိနာသာဒိထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေသု ယေဘုယျေန အက္ခာယိတေသုပိ ထုလ္လစ္စယံ, ဥပဍ္ဎက္ခာယိတာဒီသု ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တဟတ္ထိအာဒီဟိ အညေသံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၅။) [သျ]တိရစ္ဆာနာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ ပန အဋ္ဌကထာပ္ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ, ‘‘အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဟိ သာမညတော ဝုတ္တံ, န ပန မနုဿာနန္တိ ဝိသေသေတွာ။ ယဒိ ဟိ မနုဿာနညေဝ ဝဏေသု ထုလ္လစ္စယံ သိယာ, ဟတ္ထိအဿာဒီနံ နာသဝတ္ထိကောသေသုပိ ပဋင်္ဂမုခမဏ္ဍူကဿ မုခသဏ္ဌာနေပိ စ ဝဏသင်္ခေပတော ထုလ္လစ္စယံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဝုတ္တဉ္စ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ။ မတာနံ တိရစ္ဆာနဂတာနန္တိ မတကေန သမ္ဗန္ဓော။
မေထုနရာဂေန ဝတ္ထိကောသံ ပဝေသေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထိကောသံ အပ္ပဝေသေန္တော’’တိ။ မေထုနရာဂေါ စ နာမ ကာယသံသဂ္ဂရာဂံ မောစနဿာဒဉ္စ မုဉ္စိတွာ ဝိသုံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိယာ ရာဂေါ, သော စ ပုရိသာဒီသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန စ အပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ဣတ္ထိသရီရေပိ ဥပက္ကမန္တဿ အသုစိမှိ မုတ္တေပိ သံဃာဒိသေသော န ဟောတိ, ခေတ္တာနုရူပံ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဝေသေန္တောတိ ဣမိနာ တီသု မဂ္ဂေသု ပဝေသနာဓိပ္ပါယေ အသတိပိ မေထုနရာဂေန ဗဟိ ဃဋ္ဋနံ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ, တေနေဝ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ, ဣတရထာ ပဝေသနာဓိပ္ပါယေန ဗဟိ ဆုပန္တဿ မေထုနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ, ယော ဆုပေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂) ဣမဿ စမ္မက္ခန္ဓကေ အာဂတဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ ကေသဉ္စိ အညထာပိ အတ္ထဝိကပ္ပဿ ဗီဇံ ဒဿေန္တော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပနာတိအာဒိမာဟ။ မုခေနေဝ ဆုပနံ သန္ဓာယာတိ ဩဋ္ဌဇိဝှါဒိမုခါဝယဝေန ဆုပနံ သန္ဓာယ။ ဩဠာရိကတ္တာတိ အဇ္ဈာစာရဿ ထုလ္လတ္တာ။ တံ သန္ဓာယဘာသိတန္တိ တံ ယထာဝုတ္တသုတ္တံ။ သုတ္တဉှိ အဇ္ဈာစာရံ သန္ဓာယ ပဋိစ္စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သန္ဓာယဘာသိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သုဋ္ဌုသလ္လက္ခေတွာတိ ပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟန္တာနံ အင်္ဂဇာတမုခေနေဝ နိမိတ္တဆုပနဿ သမ္ဘဝံ မေထုနရာဂီနဉ္စ အင်္ဂဇာတေန ဆုပနဿေဝ အနုရူပတဉ္စ သုတ္တေ စ ‘‘မုခေနာ’’တိ အဝုတ္တတဉ္စ အညဉ္စ နယံ ယထာဗလံ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာတိ အတ္ထော။ သံဃာဒိသေသောတိ မနုဿိတ္ထိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဿာဝမဂ္ဂန္တိ ဣဒံ စမ္မက္ခန္ဓကေ နိဒါနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတရမဂ္ဂဒွယံ ပန နိမိတ္တမုခေန ဆုပန္တဿ ဝဏသင်္ခေပေန ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ မေထုနရာဂေနေဝ။ နိမိတ္တမုခေန ပန ဝိနာ မေထုနရာဂေန မနုဿိတ္ထိယာ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ဝါ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၆။) [သျ]ပဿာဝမဂ္ဂံ ပကတိမုခေန ဆုပန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ ပကတိမုခေန ပကတိမုခဆုပနေ ဝိယ, ဣတရထာ တတ္ထာပိ ထုလ္လစ္စယေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တဉ္စ န ယုတ္တံ ခန္ဓကသုတ္တေပိ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဒုက္ကဋန္တိ နိမိတ္တမုခေန ဝါ ပကတိမုခါဒိံ ဣတရကာယေန ဝါ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဆုပန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။
ဧတ္ထ စ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဗဟိနိမိတ္တေ ဥပက္ကမတော အဇာနန္တဿေဝ အင်္ဂဇာတံ ယဒိ ပါရာဇိကက္ခေတ္တံ ဆုပတိ, တတ္ထ ကိံ ဟောတီတိ? ကေစိ တာဝ ‘‘မေထုနရာဂဿ အဘာဝါ မနုဿိတ္ထိယာ သံဃာဒိသေသော, သေသေသု ဝတ္ထုဝသေန ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ပဝေသနက္ခဏေ ဖဿဿ သာဒိယနသမ္ဘဝတော ဗလက္ကာရေန ဥပက္ကမနက္ခဏေ ဝိယ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, ဣဒမေဝ ယုတ္တတရံ။ မဂ္ဂတ္တယတော ဟိ အညသ္မိံ ပဒေသေယေဝ ကာယသံသဂ္ဂါဒိရာဂဘေဒတော အာပတ္တိဘေဒေါ လဗ္ဘတိ, န မဂ္ဂတ္တယေ။ တတ္ထ ပန ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဖဿဿ သာဒိယနက္ခဏေ ပါရာဇိကမေဝ, တေနေဝ ပရောပက္ကမေန ပဝေသနာဒီသု ရာဂဘေဒံ အနုဒ္ဓရိတွာ သာဒိယနမတ္တေန ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ။
သန္ထတစတုက္ကဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၁-၂။ ပဋိပန္နကဿာတိ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ။ ဥပါဒိန္နကန္တိ ကာယိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပါဒိန္နကေန ဖုသတီတိ ဥပါဒိန္နကသရီရေန ဖုသီယတီတိ ကမ္မသာဓနေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဧဝံ ကရောန္တော ဘိက္ခု ကိဉ္စိ ဥပါဒိန္နကံ ဥပါဒိန္နကေန န ဖုသတီတိ အတ္ထော။ လေသံ ဩဍ္ဍေဿန္တီတိ လေသံ ဌပေဿန္တိ, ပရိကပ္ပေဿန္တီတိ အတ္ထော။ သန္ထတာဒိဘေဒေဟိ ဘိန္ဒိတွာတိ သန္ထတာဒိဝိသေသနေဟိ ဝိသေသေတွာ။ သန္ထတာယာတိ သမုဒါယေ ဧကဒေသဝေါဟာရော ဒဍ္ဎဿ ပဋဿ ဆိဒ္ဒန္တိအာဒီသု ဝိယ။ ယထာ ဟိ ပဋဿ ဧကဒေသောဝ ဝတ္ထတော ဒဍ္ဎောတိ ဝုစ္စတိ, တံ ဧကဒေသဝေါဟာရံ သမုဒါယေ ပဋေ ဥပစာရတော အာရောပေတွာ ပုန တံ သမုဒါယံ ဒဍ္ဎပ္ပဒေသသင်္ခါတဆိဒ္ဒသမ္ဗန္ဓီဘာဝေန ‘‘ဒဍ္ဎဿ ပဋဿ ဆိဒ္ဒ’’န္တိ ဝေါဟရန္တိ, ဧဝမိဓာပိ ဣတ္ထိယာ မဂ္ဂပ္ပဒေသဝေါဟာရံ သမုဒါယဘူတာယ ဣတ္ထိယာ အာရောပေတွာ ပုန တံ ဣတ္ထိံ သန္ထတမဂ္ဂသမ္ဗန္ဓိနိံ ကတွာ သန္ထတာယ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၆၁-၆၂) ပနေတ္ထ ‘‘ဧကဒေသေ သမုဒါယဝေါဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၇။) [သျ]န ယုတ္တံ အဝယဝဝေါဟာရေန သမုဒါယဿေဝ ပတီယမာနတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ သန္ထတာယ ဝစ္စမဂ္ဂေနာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ မဂ္ဂသမ္ဗန္ဓိတာ စ န သိယာ, ဧကဒေသေ သမုဒါယောပစာရဿ ပန ဧကဒေသောဝ အတ္ထော သာခါယ ဆိဇ္ဇမာနာယ ရုက္ခော ဆိဇ္ဇတီတိအာဒီသု ဝိယ။
ဝတ္ထာဒီနိ မဂ္ဂဿ အန္တော အပ္ပဝေသေတွာ ဗဟိယေဝ ဝေဌနံ သန္ဓာယ ‘‘ပလိဝေဌေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမုဒါယေ အဝယဝူပစာရေနေဝ ဘိက္ခုပိ သန္ထတော နာမာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကေ ပဝိဋ္ဌေတိ တိလဗီဇမတ္တေ ပဝိဋ္ဌေ။ အက္ခိနာသာဒီနံ သန္ထတတ္တေပိ ယထာဝတ္ထုကမေဝါတိ အာဟ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ထုလ္လစ္စယန္တိအာဒိ။ ခါဏုံ ဃဋ္ဋေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ အန္တော ခါဏုံ ပဝေသေတွာ သမတလံ, အတိရိတ္တံ ဝါ ဌိတံ ခါဏုံ သစေ ဃဋ္ဋေတိ, ဃဋ္ဋေန္တဿ ဒုက္ကဋံ ပဝေသာဘာဝတော။ သစေ ပန ဤသကံ အန္တော အလ္လောကာသေ ပဝေသေတွာ ဌိတံ အနုပါဒိန္နမေဝ ခါဏုသီသံ အင်္ဂဇာတေန ဆုပတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ တဿ တလန္တိ ဝေဠုနဠာဒိကဿ အန္တောတလံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ခါဏုကေတိ အန္တော ပဝေသိတဝေဠုပဗ္ဗာဒိကဿ ဗဟိ နိက္ခန္တသီသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တေတိအာဒီသု ယထာ ဣတ္ထိယာ ပဿာဝမဂ္ဂေ ခါဏုံ ကတွာ ဃဋ္ဋနာဒိကံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝစ္စမဂ္ဂါဒီသုပိ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ရာဇပစ္စတ္ထိကာဒိစတုက္ကဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၅။ ကေရာဋိကာတိ ဝဉ္စကာ။ ပဌမံ ဣတ္ထိဓုတ္တမေဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣတရဓုတ္တေပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတ္ထိဓုတ္တသုရာဓုတ္တာဒယော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
အာပတ္တာနာပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၆။ ပဋိညာတကရဏံ နတ္ထိ သေဝေတုကာမတာ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တီတိ ဒွိန္နံ အင်္ဂါနံ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဒူသိတဿ ပန မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိ ဧဝမေကံ အင်္ဂံ သိဒ္ဓံ, သေဝေတုကာမတာသင်္ခါတံ သာဒိယနံ အသိဒ္ဓံ။ တသ္မာ သော ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သာဒိယိ’’န္တိ ဝုတ္တပဋိညာယ နာသေတဗ္ဗော။ တတ္ထေဝါတိ ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ ဧဝ။ သဗ္ဗင်္ဂဂတန္တိ သဗ္ဗကာယဂတံ။ ‘‘လောဟိတံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေသာဒီနံ ဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနေ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိစ္စမေဝ ဥမ္မတ္တကော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၈။) [သျ]ဟောတီတိ ယဿ ပိတ္တကောသတော ပိတ္တံ စလိတွာ သဗ္ဗဒါ ဗဟိ နိက္ခန္တံ ဟောတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဿ ပန ပိတ္တံ စလိတွာ ပိတ္တကောသေယေဝ ဌိတံ ဟောတိ, ကဒါစိ ဝါ နိက္ခန္တံ ပုန နိက္ခမတိ, သောပိ အန္တရန္တရာ သညံ ပဋိလဘတိ ဘေသဇ္ဇေန စ ပကတိအာရောဂျံ ပဋိလဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
ပကိဏ္ဏကန္တိ ဝေါမိဿကနယံ။ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ကိရိယာတိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ အကိရိယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟတော။ ဝေဒနာယ သဟ ကုသလဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေနာတိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒါနံ သင်္ဂါဟကဝသေန ‘‘ကာယော ဝါစာ ကာယဝါစာ ကာယစိတ္တံ ဝါစာစိတ္တံ ကာယဝါစာစိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ။ သမုဋ္ဌာနာဒယော ဟိ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဟောန္တိ, န သိက္ခာပဒဿ။ တံတံသိက္ခာပဒဿ နိယတအာပတ္တိယာ ဧဝ ဂဟဏတ္ထံ ပန သိက္ခာပဒသီသေန သမုဋ္ဌာနာဒီနံ ကထနံ။ ဧဝဉှိ အာပတ္တိဝိသေသော ပညာယတိ အာပတ္တိ-သဒ္ဒဿ သဗ္ဗာပတ္တိသာဓာရဏတ္တာ, ဣမေသု ပန ဆသု သမုဋ္ဌာနေသု ပုရိမာနိ တီဏိ အစိတ္တကာနိ, ပစ္ဆိမာနိ သစိတ္တကာနိ။ သမာသတော တံ ဣမံ ပကိဏ္ဏကံ ဝိဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတဿာတိ ဆသမုဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာနန္တိအာဒိ သမုဋ္ဌာနသီသဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနဧကသမုဋ္ဌာနာနံ ဒဿနံ။ တေရသ ဟိ သမုဋ္ဌာနသီသာနိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနံ သဉ္စရိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ အဒ္ဓါနသမုဋ္ဌာနံ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ ဓမ္မဒေသနာသမုဋ္ဌာနံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနံ စောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနံ အနနုညာတသမဥဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ အတ္ထိ ဆသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣမိနာ သဉ္စရိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ, ပဉ္စသမုဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ ပဉ္စသမုဋ္ဌာန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အတ္ထိ စတုသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ စ အဒ္ဓါနသမုဋ္ဌာနံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ ယဉှိ ပဌမတတိယစတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၄၉။) [သျ]သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အဒ္ဓါနသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပန ဒုတိယတတိယပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထိ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣမိနာ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ ယဉှိ သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပန အစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာနန္တိအာဒိနာ ပန အဝသေသသမဥဋ္ဌာနသီသဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနံ ဧကသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ဟိ ယံ တတိယဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ နာမ။ ယံ ပန ပဌမစတုတ္ထေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ဆဋ္ဌေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ, ‘‘သမနုဘာသနသမဥဋ္ဌာန’’န္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ ဣတိ သရူပေန အဋ္ဌ အာပတ္တိသီသာနိ ဒဿိတာနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပနေတ္ထ အဝသေသာနိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနပဒသောဓမ္မထေယျသတ္ထဓမ္မဒေသနာစောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနာနိ ပဉ္စပိ သမုဋ္ဌာနသီသာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ ယံ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပဉ္စမေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဓမ္မဒေသနာသမဥဋ္ဌာနံ။ ယံ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ စောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ စ ပစ္ဆိမေသု တီသု သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနေသု ဧကေကသမုဋ္ဌာနဝသေန ဧကသမုဋ္ဌာနာနိ တိဝိဓာနိ။ ဒွိသမုဋ္ဌာနာနိ ပန ပဌမစတုတ္ထေဟိ ဝါ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ ဝါ တတိယဆဋ္ဌေဟိ ဝါ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ ဝါ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ ဝါ သမုဋ္ဌာနဝသေန ပဉ္စဝိဓာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဧဝံ သမုဋ္ဌာနဝသေန သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ တေရသဓာ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကိရိယာဝသေန ပဉ္စဓာ ဒဿေတုံ တတြာပီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စီတိ သိက္ခာပဒံ။ ကိရိယတောတိ ပထဝီခဏနာဒိ (ပါစိ။ ၈၄-၈၅) ဝိယ ကာယဝစီဝိညတ္တိဇနိတကမ္မတော။ အကိရိယတောတိ ပဌမကထိနာဒိ (ပါရာ။ ၄၅၉ အာဒယော) ဝိယ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေနေဝ။ ကိရိယာကိရိယတောတိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ (ပါရာ။ ၅၀၈ အာဒယော) ဝိယ။ သိယာ ကိရိယတော, သိယာ အကိရိယတော ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ (ပါရာ။ ၅၈၂ အာဒယော) ဝိယ, သိယာ ကိရိယတော, သိယာ ကိရိယာကိရိယတော ကုဋိကာရာဒိ (ပါရာ။ ၃၄၂) ဝိယ။ ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန ဝိမောက္ခော အဿာတိ သညာဝိမောက္ခန္တိ မဇ္ဈေပဒလောပီသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိတ္တင်္ဂံ လဘတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၀။) [သျ]သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနေဟေဝ သမုဋ္ဌဟနတော။ ဣတရန္တိ ယဿ စိတ္တင်္ဂနိယမော နတ္ထိ, တံ, အနာပတ္တိမုခေန စေတံ သညာဒုကံ ဝုတ္တံ, အာပတ္တိမုခေန သစိတ္တကဒုကန္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝိသေသော, အတ္ထတော သမာနာဝ။
ကာယဝစီဒွါရေဟိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗမ္ပိ ကာယကမ္မေ ဝါ ဝစီကမ္မေ ဝါ သင်္ဂယှတိ။ တတ္ထ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိတော အဒိန္နာဒါနမုသာဝါဒါဒယော ဝိယာတိ အတ္ထိ သိက္ခာပဒံ ကာယကမ္မန္တိအာဒိနာ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မဉ္စာတိ ဒုကမေဝ ဝုတ္တံ, ဝိဘာဂတော ပန ကာယဝစီကမ္မေန သဒ္ဓိံ တိကမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ စ ကာယကမ္မဝစီကမ္မတဒုဘယဝသေန တိဝိဓာ ဟောန္တီ’’တိ။ တတောယေဝ ဣဓာပိ အဒိန္နာဒါနာဒီသု (ပါရာ။ ၈၉) ကာယကမ္မဝစီကမ္မန္တိ တဒုဘယဝသေန ဒဿိတံ။ အတ္ထိ ပန သိက္ခာပဒံ ကုသလန္တိအာဒိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တဝသေန ကာရိယေ ကာရဏောပစာရေန ဝုတ္တံ, န ပန အာပတ္တိယာ ကုသလာဒိပရမတ္ထဓမ္မတာဝသေန အာပတ္တိယာ သမ္မုတိသဘာဝတ္တာ။ ကုသလာကုသလာဒိပရမတ္ထဓမ္မေ ဥပါဒါယ ဟိ ဘဂဝတာ အာပတ္တိသမ္မုတိ ပညတ္တာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ ကုသလ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၆ ပကဏ္ဏကကထာ)။ န ဟိ ဘဂဝတော အာဏာယတ္တာ အာပတ္တိ ကုသလာဒိပရမတ္ထသဘာဝါ ဟောတိ အနုပသမ္ပန္နာနံ အာဒိကမ္မိကာနဉ္စ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော, တဿာ ဒေသနာဒီဟိ ဝိသုဒ္ဓိအဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ။ န ဟိ ကာရဏဗလေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကုသလာဒိသဘာဝါ အာပတ္တိ အနုပသမ္ပန္နာဒီသု နိဝတ္တတိ, ဥပ္ပန္နာယ စ တဿာ ကေနစိ ဝိနာသော န သမ္ဘဝတိ။ သရသဝိနာသတော ဒေသနာဒိနာ စ အာပတ္တိ ဝိဂစ္ဆတီတိ ဝစနမတ္ထိ, န ပန တေန အကုသလာဒိ ဝိဂစ္ဆတိ။ ပိတုဃာတာဒိကမ္မေန ဟိ ပါရာဇိကံ အာပန္နဿ ဘိက္ခုနော ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခုဘာဝပရိစ္စာဂေန ပါရာဇိကာပတ္တိ ဝိဂစ္ဆတိ, န ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလံ အာနန္တရိယာဒိဘာဝတော။ တသ္မာ ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟာဒိဒသအတ္ထဝသေ (ပါရာ။ ၃၉၊ ပရိ။ ၂) ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ယထာပစ္စယံ သမုပ္ပဇ္ဇမာနေ ကုသလာကုသလာဒိနာမရူပဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပညတ္တာ သမ္မုတိယေဝ အာပတ္တိ, သာ စ ယထာဝိဓိပဋိကမ္မကရဏေန ဝိဂတာ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တေနာဟ ဒွတ္တိံသေဝ ဟိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနီတိအာဒိ။ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တေနေဝ ဟေတ္ထ ကုသလာဒီနံ အာပတ္တိတော ဘေဒေါ သိဒ္ဓေါ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၁။) [သျ]န ဟိ တံသမုဋ္ဌိတဿ တတော အဘေဒေါ ယုတ္တော သမုဋ္ဌာနသမုဋ္ဌိတဘေဒဗျဝဟာရုပစ္ဆေဒပ္ပသင်္ဂတော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ပန အာပတ္တိယာ ပရမတ္ထတော ကုသလတ္တမေဝ န သမ္ဘဝတိ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ, သိယာ အဗျာကတံ, နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝစနတော, ‘‘အကုသလတ္တံ ပန အဗျာကတတ္တဉ္စ အာပတ္တိယာ သမ္ဘဝတီ’’တိ သညာယ ကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနက္ခဏေပိ ရူပါဗျာကတတ္တံ အာပတ္တိယာ သမတ္ထေတုံ ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ ကုသလံ, ဣတရေဟိ ဣတရန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဣမံ အဋ္ဌကထာဝစနံ နိဿာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ယံ သိက္ခာပဒသီသေ ဂဟိတံ အာပတ္တိံ ကုသလစိတ္တသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ, ဣမိနာ ပန ဝစနေန တံ ကုသလန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော ကုသလဘာဝေါ ပရိယာယတော, န ပရမတ္ထတောတိ ဒဿေတိ။ ကုသလစိတ္တေန ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော သဝိညတ္တိကံ အဝိညတ္တိကံ ဝါ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာကာရပ္ပဝတ္တံ ရူပက္ခန္ဓသင်္ခါတံ အဗျာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ဣမံ ဝစနံ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဣမိနာ ပန ဝစနေန တံ ကုသလန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော ကုသလဘာဝေါ ပရိယာယတော, န ပရမတ္ထတောတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဣတရေဟိ ဣတရန္တိ ဝစနေန ‘‘ယံ အကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇဟိ, တံ အကုသလံ, ယံ အဗျာကတစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ အဗျာကတ’’န္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရေဟီတိ ဝစနံ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဣမိနာပိ ဝစနေန ဣတရန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော အကုသလဘာဝေါ အဗျာကတဘာဝေါ စ ပရိယာယတော ဒဿေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဝတွာ ကုသလပက္ခေ ဧဝ ကထနဿ ကာရဏံ န ပဿာမ။ ယံ ပန အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလန္တိအာဒိဝစနံ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ, တမ္ပိ အကာရဏံ ယံ အကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ အကုသလန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အကုသလာဒိဘာဝဿ ပရိယာယဒေသိတတ္တာ, အာပတ္တိယာ ကုသလဝေါဟာရဿ အယုတ္တတာယ နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလန္တိ ဝုတ္တတ္တာ စ။ အာပတ္တိယာ ဟိ ကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌိတတ္တေပိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေန သာဝဇ္ဇဓမ္မတ္တာ ကာရဏူပစာရေနာပိ အနဝဇ္ဇကုသလဝေါဟာရော န ယုတ္တော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာနံ အညမညဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ ယထာ အာကာသာဒိသမ္မုတိသစ္စာနံ ဥပ္ပန္နတာဒိဝေါဟာရော ဝိယ ဇာတိဇရာဘင်္ဂါနံ ဥပ္ပန္နတာဒိဝေါဟာရော အနဝဋ္ဌာနာဒိဒေသတော အယုတ္တော, ဧဝမိဓာပိ ကုသလဝေါဟာရော အယုတ္တော ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ အကုသလာဒိဝေါဟာရော ပန
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၂။) [သျ]ယုတ္တော, ကာရဏူပစာရေန ပန အကုသလာဒိသဘာဝတာ ယထာဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တနတော။ သုတ္တဿာပိ ဟိ ယထာ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒီဟိ ဝိရောဓော န ဟောတိ, တထေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလစိတ္တေန ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော…ပေ… ရူပက္ခန္ဓသင်္ခါတံ အဗျာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ, တံ အယုတ္တမေဝ ရူပက္ခန္ဓဿ ခဏိကတာယ အာပတ္တိယာပိ ဒေသနာဒိပဋိကမ္မံ ဝိနာဝ ပဋိပဿဒ္ဓိပ္ပသင်္ဂတော။ ရူပပရမ္ပရာ အာပတ္တီတိ စေ? တန္န, ပဋိကမ္မေနာပိ အဝိဂမပ္ပသင်္ဂတော။ န ဟိ ရူပသန္တတိဒေသနာဒီဟိ ဝိဂစ္ဆတိ သကာရဏာယတ္တတ္တာ, ဣတိ သဗ္ဗထာ အာပတ္တိယာ ပရမတ္ထတာ အယုတ္တာ, ဧတေနေဝ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘နိပဇ္ဇိတွာ နိရောဓသမာပန္နဿ သဟသေယျဝသေန တထာကာရပ္ပဝတ္တရူပဓမ္မဿေဝ အာပတ္တိဘာဝတော’’တိအာဒိ, တမ္ပိ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန နိရောဓသမာပန္နာနံ ရူပဓမ္မမေဝ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ အာပတ္တိ အစိတ္တာ အဝေဒနာ, အညတ္ထ ပန သစိတ္တာ သဝေဒနာဝ, သဗ္ဗတ္ထာပိ ပညတ္တိသဘာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ အာပတ္တိယာ အကုသလာဒိသဘာဝံ ပရပရိကပ္ပိတံ နိသေဓေတုံ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိဝစနတော…ပေ… ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ အာပတ္တာဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ သယမေဝ ဝက္ခတိ, တသ္မာ ‘‘တံတံကုသလာဒိဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝတာ ပညတ္တာ အာပတ္တိသမ္မုတိ သမုဋ္ဌိတာ’’တိ စ, ‘‘ယာဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကာရဏာ တိဋ္ဌတီ’’တိ စ, ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကာရဏေဟိ ဝိနဿတီ’’တိ စ ဝေါဟရီယတိ။ အာပတ္တိယာ စ သမ္မုတိသဘာဝတ္တေပိ ဟိ သဉ္စိစ္စ တံ အာပဇ္ဇန္တဿ, ပဋိကိရိယံ အကရောန္တဿ စ အနာဒရေ အကုသလရာသိ စေဝ သဂ္ဂမဂ္ဂန္တရာယော စ ဟောတီတိ လဇ္ဇိနော ယထာဝိဓိံ နာတိက္ကမန္တိ, အနတိက္ကမနပ္ပစ္စယာ စ တေသံ အနန္တပ္ပဘေဒါ သီလာဒယော ဓမ္မာ ပရိဝဍ္ဎန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒွတ္တိံသေဝါတိ နိယမော အာပတ္တိနိမိတ္တာနံ ကာယဝစီဝိညတ္တီနံ ဧတေဟေဝ သမုပ္ပဇ္ဇနတော ကတော, န ပန သဗ္ဗာပတ္တီနမ္ပိ ဧတေဟေဝ သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တာနဉှိ ဈာနနိရောဓသမာပန္နာနဉ္စ အဝိညတ္တိဇနကေဟိ ဝိပါကအပ္ပနာစိတ္တေဟိ စေဝ ရူပဓမ္မေဟိ စ သဟသေယျာဒိအာပတ္တိ သမ္ဘဝတိ။
ဒသာတိ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဒွယေန သဟ အဋ္ဌ မဟာကိရိယစိတ္တာနိ။ ပညတ္တိံ အဇာနိတွာ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာဒီသု အဘိညာနံ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တမေဝ,
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၃။) [သျ]ကိဉ္စိ ကုသလာဗျာကတဝသေန ဒွိစိတ္တံ, ကိဉ္စိ တိစိတ္တန္တိ အယမေဝ ဘေဒေါ လဗ္ဘတိ, နာညောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌာနန္တိ ပရူပက္ကမေန ဇာယမာနံ အင်္ဂဇာတာဒိစလနံ သာဒိယနစိတ္တသင်္ခါတေ သေဝနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ တေန စိတ္တေန သမုပ္ပါဒိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဣတရထာ ‘‘သိယာ ကိရိယသမုဋ္ဌာနံ, သိယာ အကိရိယသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။
ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ကိရိယသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ ပရူပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တဿ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိအာဒိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ပဌမပါရာဇိကဿ အကိရိယသမုဋ္ဌာနတာယ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု အဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မနောဒွါရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကထဉှိ နာမ ပရူပက္ကမေန မေထုနံ သာဒိယန္တော အတ္တနော အင်္ဂဇာတာဒိကာယစလနံ န သာဒိယေယျ, သာဒိယနစိတ္တာနုဂုဏမေဝ ပန သကလသရီရေ စိတ္တဇရူပသမုပ္ပတ္တိယာ ဝိညတ္တိပိ သုခုမာ သမုပ္ပန္နာ ဧဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနာဟ ကာယဒွါရေနေဝ သမုဋ္ဌာနတော ကာယကမ္မန္တိအာဒိ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အင်္ဂမတ္တံ ဟောတီတိ ကာယဝိညတ္တိ ဧဝ ကာယကမ္မဘာဝေ ကာရဏံ, န စိတ္တံ။ တံ ပနေတ္ထ ကာယသင်္ခါတာယ ဝိညတ္တိယာယေဝ အင်္ဂမတ္တံ, န ကာယကမ္မဘာဝဿ, ဣတရထာ မေထုနဿ ‘‘မနောကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော, တေနာဟ ‘‘န တဿ ဝသေန ကမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ကမ္မဘာဝေါတိ ကာယကမ္မဘာဝေါ။ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ဧတံ သမုဋ္ဌာနာဒိကံ။ သိက္ခာပဒသီသေနာတိ တံတံသိက္ခာပဒနိယတအာပတ္တိယာ ဧဝ ဂဟဏတ္ထံ သိက္ခာပဒမုခေန။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ဝိနီတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
ဣဒံ ကိန္တိ ကထေတုကာမတာပုစ္ဆာ။ ဣမာတိအာဒိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဝိနီတာနိ အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နောတိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၇) ဘဂဝတာ ဝိနိစ္ဆိနိတာနိ ဝတ္ထူနိ ဝိနီတဝတ္ထူနိ။ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒါနတော ဒဿနတော ဥဒ္ဒါနဘူတာ ဂါထာ ဥဒ္ဒါနဂါထာ, သင်္ဂဟဂါထာ, ဥဒ္ဒေသဂါထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝတ္ထု ဂါထာတိ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခူတိအာဒိကာ ဝိနီတဝတ္ထုပါဠိယေဝ တေသံ တေသံ ဝိနီတဝတ္ထူနံ ဂန္ထနတော ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၄။) [သျ]ဝုတ္တာ, န ဆန္ဒောဝိစိတိလက္ခဏေန။ ဥဒ္ဒါနဂါထာနံ ဝတ္ထု ဝတ္ထုဂါထာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ ဝိနီတဝတ္ထူသု။ ဒုတိယာဒီနန္တိ ဒုတိယပါရာဇိကာဒီနံ။ ယံ ပဿိတွာ စိတ္တကာရာဒယော သိပ္ပိကာ စိတ္တကမ္မာဒီနိ သိက္ခန္တိ, တံ ပဋိစ္ဆန္နကရူပံ, ပဋိမာရူပန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၆၇။ ပုရိမာနိ ဒွေတိ မက္ကဋီဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထူနိ ဒွေ။ တာနိပိ ဘဂဝတာ ဝိနီတဘာဝေန ပုန ဝိနီတဝတ္ထူသု ပက္ခိတ္တာနိ။ တတ္ထ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသီတိအာဒိ ပန ကိဉ္စာပိ တေသံ ပဌမံ ကုက္ကုစ္စံ န ဥပ္ပန္နံ, ဘိက္ခူဟိ ပန ဘဂဝတာ စ ဂရဟိတွာ ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယ ပစ္ဆာ ဥပ္ပန္နတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုန္တိအာဒိ စ ဘိက္ခူဟိ အာနန္ဒတ္ထေရေန စ ပဌမံ ဘဂဝတော အာရောစိတေ, ဘဂဝတာ စ တေသံ ပါရာဇိကတ္တေ ပကာသိတေ ဘီတာ တေ သယမ္ပိ ဂန္တွာ အတ္တနော ကုက္ကုစ္စံ ပစ္ဆာ အာရောစေန္တိ ဧဝ။ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွ’’န္တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ပုဋ္ဌာ ပန ‘‘သစ္စံ ဘဂဝါ’’တိ ပဋိဇာနနဝသေနာပိ အာရောစေန္တိ။ ဘဂဝါပိ အာပတ္တိံ တွန္တိအာဒိနာ တေသံ ပါရာဇိကတ္တံ ဝိနိစ္ဆိနောတိ ဧဝ။ အနုပညတ္တိကထာယံ ပန တံ သဗ္ဗံ အဝတွာ အနုပညတ္တိယာ အနုဂုဏမေဝ ကိဉ္စိမတ္တံ ဝုတ္တံ, ဣဓာပိ တေသံ ဝတ္ထူနံ ဘဂဝတာ ဝိနီတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ဣမံ အဓိပ္ပါယံ အမနသိကတွာ ‘‘အညာနေဝေတာနိ ဝတ္ထူနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကုသေတိ ကုသတိဏာနိ။ ကေသေဟီတိ မနုဿကေသေဟိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ဧတ္ထ ပေါက္ခလံ နာမ သမိဒ္ဓံ သုန္ဒရဉ္စ, တဿ ဘာဝေါ ‘‘ပေါက္ခရတာ’’တိ ရ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တော, သမိဒ္ဓတာ သုန္ဒရတာတိ အတ္ထော။ ပဓံသေသီတိ အဘိဘဝိ။ န လိမ္ပတီတိ န အလ္လီယတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၉။ ဧဝရူပါ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါ ဘိက္ခုနိယော အတ္ထတော ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာပိ ဥဘတောသံဃေ ဥပသမ္ပန္နာသုယေဝ သင်္ဂယှန္တိ ဘိက္ခူပသမ္ပဒါယ ဘိက္ခုနီဥပသမ္ပဒတောပိ ဥက္ကဋ္ဌတ္တာ။ ပါဠိယံ ‘‘တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ ကတွာ အနုဇာနာမီတိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂန္တိ ထနာဒိကံ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပုရိသ…ပေ… ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ တံ နာနန္တရိကတော ပန ‘‘ပုရိသိန္ဒြိယမ္ပိ အန္တရဟိတံ, ဣတ္ထိန္ဒြိယဉ္စ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ ဥပရိပိ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာတိ အာပတ္တိယော, တဿ ဝုဋ္ဌာတုန္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, တာဟိ အာပတ္တီဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၅။) [သျ]ဝုဋ္ဌာပေတုန္တိ အတ္ထော။ ကထန္တိ အာဟ တာ သဗ္ဗာပိ ဘိက္ခုနီဟိ ကာတဗ္ဗန္တိအာဒိ။ တေန ပဋိစ္ဆန္နာယပိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယပိ ဂရုကာပတ္တိယာ ပက္ခမာနတ္တစရဏာဒိကံ ဝိဓိံ ဒဿေတိ။
ဩက္ကန္တိကဝိနိစ္ဆယောတိ ပသင်္ဂါနုဂုဏံ ဩတရဏကဝိနိစ္ဆယော။ ဗလဝအကုသလေနာတိ ပရဒါရိကကမ္မာဒိနာ။ ဒုဗ္ဗလကုသလေနာတိ ယထာဝုတ္တဗလဝါကုသလောပဟတသတ္တိနာ တတော ဧဝ ဒုဗ္ဗလဘူတေန ကုသလေန။ ဒုဗ္ဗလအကုသလေနာတိ ပုရိသဘာဝုပ္ပါဒကဗြဟ္မစရိယာဒိဗလဝကုသလောပဟတသတ္တိနာ တတော ဧဝ ဒုဗ္ဗလဘူတေန ပရဒါရိကာဒိအကုသလေန။ သုဂတိယံ ဘာဝဒွယဿ ကုသလကမ္မဇတ္တာ အကုသလေနေဝ ဝိနာသော ကုသလေနေဝ ဥပ္ပတ္တီတိ အာဟ ဥဘယမ္ပီတိအာဒိ။ ဒုဂ္ဂတိယံ ပန အကုသလေနေဝ ဥဘိန္နမ္ပိ ဥပ္ပတ္တိ စ ဝိနာသော စ, တတ္ထ ဒုဗ္ဗလဗလဝဘာဝေါဝ ဝိသေသော။
‘‘ဧဟိ မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ ဧကဒ္ဓါနဂမနေ ပါစိတ္တိယာပတ္တိပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ ‘‘သံဝိဒဟနံ ပရိမောစေတွာ’’တိ။ တေန ဧကဂါမက္ခေတ္တေပိ ဗဟိဂါမတော အန္တရဃရံ သံဝိဓာယ ဂမနမ္ပိ အာပတ္တိကရမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ပရိမောစနဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ မယန္တိအာဒိ။ ဗဟိဂါမေတိ ဂါမန္တရေ။ ဒုတိယိကာ ဘိက္ခုနီ ပက္ကန္တာ ဝါ ဟောတီတိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၆၉၃) ဝုတ္တအနာပတ္တိလက္ခဏံ အနုလောမေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါမန္တရ…ပေ… အနာပတ္တီ’’တိ။ ကောပေတွာတိ ပရိစ္စဇိတွာ။ လဇ္ဇိနိယော…ပေ… လဗ္ဘတီတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဒုက္ခပီဠိတဿ သင်္ဂဟေပိ အသတိ ဟီနာယာဝတ္တနမ္ပိ ဘဝေယျာတိ ‘‘အာပဒါသူ’’တိ ဝုတ္တအနာပတ္တိအနုလောမေန ဝုတ္တံ။ တာယ ဒုတိယိကံ ဂဟေတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ အလဇ္ဇိနိယော…ပေ… လဗ္ဘတီတိ အလဇ္ဇိနီဟိ သဒ္ဓိံ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသေ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော တာ အသန္တပက္ခံ ဘဇန္တီတိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘အလဇ္ဇိနီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယဒိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ, တတောပိ ဒုတိယိကံ ဝိနာ ဂါမန္တရဂမနာဒီသု အာပတ္တိ ဧဝ သိယာ သင်္ဂါဟိကတ္တာ တာသံ သင်္ဂါဟိကလဇ္ဇိနိဂဏတော ဝိယ။ ဉာတိကာ န ဟောန္တိ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီတိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာသု အနာဂတဘာဝံ ဒီပေတိ။ တတ္ထာပိ ဝိဿာသိကဉာတိကဘိက္ခုနိယော ဝိနာ ဘိက္ခုနိဘာဝေ အရမန္တဿ မာနပကတိကဿ အာပဒါဋ္ဌာနသမ္ဘဝေန တံ ဝစနံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တမ္ပိ တဒညေသံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုဘာဝေပီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၆။) [သျ]ဘိက္ခုကာလေပိ။ တံ နိဿာယာတိ တံ နိဿယာစရိယံ ကတွာ။ ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဥပသမ္ပဒါဂဟဏတ္ထံ ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
ဝိနယကမ္မန္တိ ဝိကပ္ပနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုန ကာတဗ္ဗန္တိ ပုန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနီနံ သန္နိဓိံ ဘိက္ခူဟိ, ဘိက္ခူနံ သန္နိဓိံ ဘိက္ခုနီဟိ စ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၂၁) ဝစနတော ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သတ္တမေ ဒိဝသေတိ ဣဒဉ္စ နိဿဂ္ဂိယံ အနာပဇ္ဇိတွာဝ ပုနပိ သတ္တာဟံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပကတတ္တောတိ အပရိဝတ္တလိင်္ဂေါ။ ရက္ခတီတိ တံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနတော ရက္ခတိ, အဝိဘတ္တတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပါယော။
သာမံ ဂဟေတွာန နိက္ခိပေယျာတိ သဟတ္ထေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာန နိက္ခိပေယျ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ဇာတေ ပုန အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။
ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ‘ဂိဟီ ဘဝိဿာမီ’တိ ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ ဟီနာယာဝတ္တန’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ တတ္တကေန ဘိက္ခုဘာဝဿ အဝိဇဟနတော။ အညေ ပန ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နဿ ဘိက္ခုပဋိညံ ပဟာယ ဂိဟိလိင်္ဂဘာဝူပဂမနမ္ပိ ဟီနာယာဝတ္တန’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တမေဝ။ ပါရာဇိကံ အာပန္နော ဟိ တံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ယာဝ ဘိက္ခုပဋိညော ဟောတိ, တာဝ ဘိက္ခု ဧဝ ဟောတိ ဘိက္ခူနမေဝ ပါရာဇိကဿ ပညတ္တတ္တာ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ, သဟသေယျာဒိအာပတ္တိဉ္စ န ဇနေတိ, အတ္တာနံ ဩမသန္တဿ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဇနေတိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘အသုဒ္ဓေါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော, တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပါယော ဝဒေတိ, အာပတ္တိ ဩမသဝါဒဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉)။
ဧကေ ပန ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နာနံ ဒေါသံ ပဋိဇာနိတွာ ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ နာမ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ တေနာပိ ပဋိညာယ ဘိက္ခုဘာဝဿ ဝိဇဟနတော။ တေနေဝ ဝိနယဝိနိစ္ဆယာဒီသု ဟီနာယာဝတ္တနံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၇။) [သျ]သမောဓာနေတွာ ဝိသုံ တံ န ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဘိက္ခုနီနံ ဝိဗ္ဘမိတုကာမတာယ ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ ဣဓ ဟီနာယာဝတ္တနံ တာသံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ အဘာဝတော။ တာသံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဿာပိ သဗ္ဗသော ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ အပ္ပဋိဗာဟိယမေဝ။ တသ္မာ ပါရာဇိကာနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ‘‘ဥပ္ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ ဟီနာယာဝတ္တနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဗ္ဘမောတိပိ ဧတဿေဝ နာမံ, တေနေဝ တံ ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ ‘‘အစ္ဆေဒဝိဿဇ္ဇနဂါဟဝိဗ္ဘမာ’’တိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေ ဝိဗ္ဘမနာမေန ဝုတ္တံ။
အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေနာတိ အညဿ အဒတွာဝ အနတ္ထိကဿေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတဝတ္ထူနံ ဗဟိ ဆဍ္ဍနေန။ ကေစိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတဝတ္ထူသု သာပေက္ခဿ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝတော ပရိမောစနတ္ထံ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟမတ္တဿ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနမေဝ စီဝရာဒိအဓိဋ္ဌာနပစ္စုဒ္ဓါရော ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ တထာဝစနာဘာဝါ။ ယထေဝ ဟိ စီဝရာဒီသု အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝတွာပိ ဝိသုံ ပစ္စုဒ္ဓါရော စ ဝုတ္တော, ဧဝမိဓာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ယထာ စ စီဝရာဒီသု ကာယပဋိဗဒ္ဓေသုပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဂစ္ဆတိ, န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ပန ပဋိဂ္ဂဟိတဝတ္ထုသ္မိံ အနပေက္ခဿာပိ ကာယတော မုတ္တေယေဝ တသ္မိံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သတက္ခတ္တုမ္ပိ ပရိစ္စဇတု, ယာဝ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ။ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေနာတိ ဧတ္ထ စ ‘‘အနပေက္ခာယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ အနပေက္ခတံ မုဉ္စိတွာ ဣဓ ဝိသုံ ဝိဿဇ္ဇနဿ အဘာဝါ။ န ဟေတ္ထ ပစ္စုဒ္ဓါရေ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနဝိဓာနမတ္ထိ။ အပိစ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တဝိဿဇ္ဇနေ သတိ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတောပိ အာဟာရော ဘုဉ္ဇိတုကမျတာယ ဥပ္ပန္နာယ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယထာသုခံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော သိယာတိ, တထာ စ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တာ သဗ္ဗာပိ ဝိနိစ္ဆယဘေဒါ နိရတ္ထကာ ဧဝ သိယုံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘ဂဏ္ဌိကပတ္တဿ ဝါ ဂဏ္ဌိကန္တရေ သ္နေဟော ပဝိဋ္ဌော ဟောတိ…ပေ… တာဒိသေ ပတ္တေပိ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃)။
တတ္ထ ပန ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ အနပေက္ခစိတ္တေန ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, န စ ဝုတ္တံ။ ကတ္ထစိ ဤဒိသေသု စ ဂဏ္ဌိကပတ္တာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏေ အပေက္ခာ ကဿစိပိ နတ္ထေဝ တပ္ပဟာနာယ ဝါယာမတော, တထာပိ တတ္ထဂတအာမိသေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဂစ္ဆတိ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုဿ ပတ္တေ ပုန
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၈။) [သျ]ဘုဉ္ဇိတုကာမတာပေက္ခာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပတ္တဂတိကေ အာဟာရေပိ တဿာ ဝတ္တနတော။ န ဟိ ပတ္တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ တဂ္ဂတိကံ အာဟာရံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ သက္ကာ, နာပိ အာဟာရံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ တဂ္ဂတိကံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ။ တသ္မာ ဝတ္ထုနော ဝိဿဇ္ဇနမေဝ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနံ, န ပဋိဂ္ဂဟဏဿာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ သန္နိဓိသိက္ခာပဒဿ အနာပတ္တိဝါရေ –
‘‘အန္တောသတ္တာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝိဿဇ္ဇေတိ, နဿတိ, ဝိနဿတိ, ဍယှတိ, အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တိ, ဝိဿာသံ ဂဏှန္တိ, အနုပသမ္ပန္နဿ စတ္တေန ဝန္တေန မုတ္တေန အနပေက္ခော ဒတွာ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ –
ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနမေဝ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အန္တောသတ္တာဟံ အဓိဋ္ဌေတီ’’တိ ဗာဟိရပရိဘောဂါယ အဓိဋ္ဌာနဝစနတော ဝတ္ထုံ အဝိဿဇ္ဇေတွာပိ ကေဝလံ အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမနမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနကာရဏမေဝ, ဣဒဉ္စ သန္ဓာယ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တဝိဿဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ သိယာ, သုဝုတ္တမေဝ သိယာ, တထာ စ ‘‘ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ဗာဟိရပရိဘောဂါဓိဋ္ဌာနဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။
သာရတ္ထဒီပနိယဉှိ (သာရတ္ထ။ ဒီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၆၉) ‘‘အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေနာတိ ဧတ္ထ အညဿ အဒတွာဝ အနတ္ထိကတာယ ‘နတ္ထိ ဣမိနာ ကမ္မံ န ဒါနိ နံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’တိ ဝတ္ထူသု ဝါ, ‘ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပဋိဘုဉ္ဇိဿာမီ’တိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝါ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေနာ’’တိ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနကာရဏံ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုရိမမေဝ ပန ဗာဟိရပရိဘောဂါဓိဋ္ဌာနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန အဋ္ဌကထာသု ‘‘အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနသင်္ခါတေ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဝုတ္တပါဠိပဒတ္ထေ သင်္ဂဟေတွာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ နဿတိ, ဝိနဿတိ, ဍယှတိ, ဝိဿာသံ ဝါ ဂဏှန္တီတိ ဣမာနိ ပန ပဒါနိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တီတိ ဣမသ္မိံ ပဒေ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေနာတိ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဗလက္ကာရာဒိနာ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန။ ဥပသမ္ပန္နာနဉှိ အစ္ဆိန္ဒနဝိဿာသဂ္ဂါဟေသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ ဧတ္ထာတိ ဘိက္ခုဝိဟာရေ။ ဥပရောပကာတိ တေန ရောပိတာ ရုက္ခဂစ္ဆာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၅၉။) [သျ]တေရသသု သမ္မုတီသူတိ ဘတ္တုဒ္ဒေသကသေနာသနပညာပကဘဏ္ဍာဂါရိကစီဝရပဋိဂ္ဂါဟကစီဝရဘာဇကယာဂုဘာဇကဖလဘာဇကခဇ္ဇဘာဇကအပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသာဒိယဂါဟာပကပတ္တဂါဟာပကအာရာမိကပေသကသာမဏေရပေသကသမ္မုတိသင်္ခါတာသု တေရသသု သမ္မုတီသု။
ပစ္ဆိမိကာယ သေနာသနဂ္ဂါဟေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေပိ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေပိ ကထိနတ္ထာရဿ, တမ္မူလကာနံ ပဉ္စာနိသံသာနဉ္စ အဘာဝဿ သမာနတ္တာ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ သေနာသနဂ္ဂါဟပဋိပ္ပဿဒ္ဓိံ အဒဿေတွာ တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗံ သင်္ဂဟမေဝ ဒဿေတုံ သစေ ပစ္ဆိမိကာယာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သစေ အကုသလဝိပါကေ …ပေ… ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နာယ သာဓာရဏာပတ္တိယာ ပရိဝသန္တဿ အသမာဒိန္နပရိဝါသဿ ဝါ လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ပက္ခမာနတ္တံ စရန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သစေ ပနဿ ပက္ခမာနတ္တေ အသမာဒိန္နေ ဧဝ ပုန လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, ပရိဝါသံ ဒတွာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿေဝ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗံ။ ပရိဝါသဒါနံ နတ္ထိ ဘိက္ခုကာလေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဘာဝတော။ သစေ ပန ဘိက္ခုကာလေပိ သဉ္စိစ္စ နာရောစေတိ, အာပတ္တိ ပဋိစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ, အာပတ္တိပဋိစ္ဆန္နဘာဝတော ပရိဝါသော စ ဒါတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ ပါရာဇိကံ အာပန္နာနံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေပိ ပါရာဇိကတ္တဿ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အဝိဇဟနတော ပုန ဥပသမ္ပဒါ န ဒါတဗ္ဗာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ တေသံ သီသစ္ဆိန္နပုရိသာဒယော နိဒဿိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁။ တထေဝါတိ မုစ္စတု ဝါ မာ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ အညေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ ဤဒိသေ ဌာနေ အသာဒိယနံ ဒုက္ကရံ သောတာပန္နာဒိအရိယာနံ တတ္ထ ဒုက္ကရတ္တာဘာဝါ။ န ဟိ အရိယာ ပါရာဇိကာဒိလောကဝဇ္ဇာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃။ သုဖုသိတာတိ ဥပရိမာယ ဒန္တပန္တိယာ ဟေဋ္ဌိမာ ဒန္တပန္တိ အာဟစ္စ ဌိတာ, အဝိဝဋာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အန္တောမုခေ ဩကာသော နတ္ထီ’’တိ။ ဥပ္ပါဋိတေ ပန ဩဋ္ဌမံသေ ဒန္တေ သုယေဝ ဥပက္ကမန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ နိမိတ္တေန ဗဟိနိမိတ္တေ ဆုပနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဗဟိနိက္ခန္တဒန္တဇိဝှါသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိဇ္ဈာမတဏှိကာ နာမ လောမကူပေဟိ သမုဋ္ဌိတအဂ္ဂိဇာလာဟိ ဒဍ္ဎသရီရတာယ အတိဝိယ တသိတရူပါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခုပ္ပိပါသာသုရာ အဋ္ဌိစမ္မာဝသိဋ္ဌာ ဘယာနကသရီရာ ပေတိယော သင်္ဂဟိတာ။ ဝိသညံ ကတွာတိ ယထာ သော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၀။) [သျ]ကတမ္ပိ ဥပက္ကမံ န ဇာနာတိ, ဧဝံ ကတွာ။ တေန စ ဝိသညီ အဟုတွာ သာဒိယန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဥပဟတကာယပ္ပသာဒေါတိ ဝါတပိတ္တာဒိဒေါသေဟိ ကာယဝိညာဏာနုပ္ပါဒကဘာဝေန ဒူသိတကာယပ္ပသာဒေါ, န ပန ဝိနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒေါ။ သီသေ ပတ္တေတိ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဋိပါဒနေ ဇာတေ။ အပ္ပဝေသေတုကာမတာယ ဧဝ နိမိတ္တေန နိမိတ္တဆုပနေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ, သေဝေတုကာမဿ ပန တတ္ထာပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဋမေဝ သာမန္တ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄။ ဇာတိ-သဒ္ဒေန သုမနပုပ္ဖပရိယာယေန တန္နိဿယော ဂုမ္ဗော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိပုပ္ဖဂုမ္ဗာန’’န္တိ။ တေန စ ဇာတိယာ ဥပလက္ခိတံ ဝနံ ဇာတိယာဝနန္တိ အလုတ္တသမာသောတိ ဒဿေတိ။ ဧကရသန္တိ ဝီထိစိတ္တေဟိ အသမ္မိဿံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇။ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှီတိ ဣတ္ထီဟိ ကတအဇ္ဈာစာရဝတ္ထုသ္မိံ။ ရုက္ခသူစိကဏ္ဋကဒွါရန္တိ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ကဏ္ဋကဒွါရံ, ဧဝမေဝ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ယံ ဥဘောသု ပဿေသု ရုက္ခထမ္ဘေ နိခနိတွာ တတ္ထ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ ဒွေ တိဿော ရုက္ခသူစိယော ပဝေသေတွာ ကရောန္တိ, တံ ရုက္ခသူစိဒွါရံ နာမ။ ပဝေသနနိက္ခမနကာလေ ပန အပနေတွာ ထကနကယောဂ္ဂေန ကဏ္ဋကသာခါပဋလေန ယုတ္တံ ဒွါရံ ကဏ္ဋကဒွါရံ နာမ။ ဂါမဒွါရဿ ပိဓာနတ္ထံ ပဒရေန ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ဝါ ကတဿ ကဝါဋဿ ဥဒုက္ခလပါသရဟိတတာယ ဧကေန သံဝရိတုံ ဝိဝရိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျဿ ဟေဋ္ဌာ ဧကံ စက္ကံ ယောဇေန္တိ, ယေန ပရိဝတ္တမာနေန တံ ကဝါဋံ သုခထကနံ ဟောတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ကလကယုတ္တဒွါရ’’န္တိ။ စက္ကမေဝ ဟိ လာတဗ္ဗဋ္ဌေန သံဝရဏဝိဝရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌေန စက္ကလကံ, တေန ယုတ္တမ္ပိ ကဝါဋံ စက္ကလကံ နာမ, တေန ယုတ္တံ ဒွါရံ စက္ကလကယုတ္တဒွါရံ။ မဟာဒွါရေသု ပန ဒွေ တီဏိပိ စက္ကလကာနိ ယောဇေန္တီတိ အာဟ ဖလကေသူတိအာဒိ။ ကိဋိကာသူတိ ဝေဠုပေသိကာဟိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ စ ကတထကနကေသု။ သံသရဏကိဋိကဒွါရန္တိ စက္ကလကယန္တေန သံသရဏကိဋိကာယုတ္တမဟာဒွါရံ။ ဂေါပ္ဖေတွာတိ အာဝုဏိတွာ, ရဇ္ဇူဟိ ဂန္ထေတွာ ဝါ။ ဧကံ ဒုဿသာဏိဒွါရမေဝါတိ ဧတ္ထ ကိလဉ္ဇသာဏိဒွါရမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ တဂ္ဂတိကတ္တာ။ အထ ဘိက္ခူ…ပေ… နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဣဒံ ဘိက္ခူနံ သန္နိဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ နိပန္နေပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေ ပန အာဘောဂံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ အသန္တပက္ခေ ဌိတတ္တာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၁။) [သျ]ရဟော နိသဇ္ဇာယ ဝိယ ဒွါရသံဝရဏံ နာမ မာတုဂါမာနံ ပဝေသနနိဝါရဏတ္ထံ အနုညာတန္တိ အာဟ ဘိက္ခုနိံ ဝါတိအာဒိ။ နိဿေဏိံ အာရောပေတွာတိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမတလဿ သဒွါရဗန္ဓတာယ ဝုတ္တံ။ စတူသု ဒိသာသု ပရိက္ခိတ္တဿ ကုဋ္ဋဿ ဧကာဗဒ္ဓတာယ ‘‘ဧကကုဋ္ဋကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆိမာနံ ဘာရောတိ ပါဠိယာ အာဂစ္ဆန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေတိ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပဿ ဥဗ္ဗေဓတော ပမာဏံ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
မဟာပရိဝေဏန္တိ မဟန္တံ အင်္ဂဏံ, တေန စ ဗဟုဇနသဉ္စာရံ ဒဿေတိ, တေနာဟ မဟာဗောဓီတိအာဒိ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟတိ, အနာပတ္တိ အနာပတ္တိခေတ္တဘူတာယ ရတ္တိယာ သုဒ္ဓစိတ္တေန နိပန္နတ္တာ။ ပဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သုပတိ အာပတ္တီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ပဗုဇ္ဈိတွာ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ အနုဋ္ဌဟိတွာ သယိတသန္တာနေန သုပတိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ကတ္တဗ္ဗဿ ဒွါရသံဝရဏာဒိနော အကတတ္တာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတိ အနာပတ္တိခေတ္တေ ကတနိပဇ္ဇနကိရိယာယ အနင်္ဂတ္တာ။ အယဉှိ အာပတ္တိ ဤဒိသေ ဌာနေ အကိရိယာ, ဒိဝါ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇနက္ခဏေ ကိရိယာ စ အစိတ္တကာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုရာရုဏာ ပဗုဇ္ဈိတွာပိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တဿာပိ ပုရိမနယေန အာပတ္တိယေဝ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ…ပေ… အာပတ္တိယေဝါတိ ဧတ္ထ ကဒါ တဿ အာပတ္တီတိ? ဝုစ္စတေ – န တာဝ ရတ္တိယံ ‘‘ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပန ဒိဝါသယနဒုက္ကဋမေဝ န ဟောတိ အနာဒရိယဒုက္ကဋတ္တာ။ ဧဝံ အရုဏုဂ္ဂမနေ ပန အစိတ္တကံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော သစေ ဒွါရံ သံဝရိတွာ ‘‘အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ နိပဇ္ဇတိ, ဒွါရေ စ အညေဟိ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဝိဝဋေပိ တဿ အနာပတ္တိယေဝ ဒွါရပိဒဟနဿ ရတ္တိဒိဝါဘာဂေသု ဝိသေသာဘာဝါ။ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနဿေဝ ကာလဝိသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, န တပ္ပရိဟာရဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ‘‘ဒွါရံ အသံဝရိတွာ ရတ္တိံ နိပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဒိဝါ သံဝရိတွာ နိပန္နဿ ကေနစိ ဝိဝဋေပိ ဒွါရေ အနာပတ္တိယေဝ။ အတ္တနာပိ အနုဋ္ဌဟိတွာဝ သတိ ပစ္စယေ ဝိဝဋေပိ အနာပတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ စ န ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဥဋ္ဌာတိ။ အာပတ္တိယေဝါတိ မူလာပတ္တိံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အနာဒရိယအာပတ္တိ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌိတဿာပိ တဿ ဟောတေဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၂။) [သျ]‘‘ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ စ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ မူလာပတ္တိယာ မုတ္တောပိ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။
နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီတိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ, ပါဒါနံ ပန ဘူမိတော အမောစိတတ္တာ အယံ နိပန္နော နာမ န ဟောတိ, တေနေဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ အပဿာယ သုပန္တဿာတိ ကဋိဋ္ဌိတော ဥဒ္ဓံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပဒေသံ ဘူမိံ အဖုသာပေတွာ ထမ္ဘာဒိံ အပဿာယ သုပန္တဿ။ ကဋိဋ္ဌိံ ပန ဘူမိံ ဖုသာပေန္တဿ သယနံ နာမ ဟောတိ။ ပိဋ္ဌိပသာရဏလက္ခဏာ ဟိ သေယျာ။ ဒီဃဝန္ဒနာဒီသုပိ တိရိယံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ပသာရိတတ္တာ နိပဇ္ဇနမေဝါတိ အာပတ္တိ ပရိဟရိတဗ္ဗာဝ ‘‘ဝန္ဒာမီတိ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇီ’’တိအာဒီသု နိပဇ္ဇနဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ တဿာပိ အနာပတ္တိ ပတနက္ခဏေ အဝိသယတ္တာ, ဝိသယေ ဇာတေ သဟသာ ဝုဋ္ဌိတတ္တာ စ။ ယဿ ပန ဝိသညိတာယ ပစ္ဆာပိ အဝိသယော, ဧတဿ အနာပတ္တိယေဝ ပတိတက္ခဏေ ဝိယ။ တတ္ထေဝ သယတိ န ဝုဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ ဝိသယေပိ အကရဏံ ဒဿေတိ, တေနေဝ ‘‘တဿ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧကဘင်္ဂေနာတိ ဥဘော ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာဝ ဧကပဿေန သရီရံ ဘဉ္ဇိတွာ နိပန္နော။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော, တေန ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယ လိခိတမဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေါ အယ’’န္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သုပန္တဿာပိ အဝိသယတ္တမတ္ထီတိ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ‘‘အဝိသယတ္တာ ပန အာပတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယာ ပန သုပန္တဿ ဝိသညတ္တာဘာဝေန ဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိံ န ကထယန္တိ။ ဝိသညတ္တေ သတိ အနာပတ္တိယေဝ။ ဒွေ ပန ဇနာတိအာဒိပိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဝစနံ, တဒေဝ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏံ။ ယက္ခဂဟိတဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဝိသညီဘူတောပိ သင်္ဂဟိတော။ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နော ပန အနိပန္နတ္တာ အာပတ္တိတော မုစ္စတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈။ အပဒေတိ အာကာသေ။ ပဒန္တိ ပဒဝဠဉ္ဇံ, တေနာဟ ‘‘အာကာသေ ပဒ’’န္တိ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ ယဒိဒန္တိ ယော အယံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၃။) [သျ]၂။ ဒုတိယပါရာဇိကံ
အဒုတိယေနာတိ အသဒိသေန ဇိနေန ယံ ဒုတိယံ ပါရာဇိကံ ပကာသိတံ, တဿ ဣဒါနိ ယသ္မာ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော ပတ္တော, တသ္မာ အဿ ဒုတိယဿ အယံ သံဝဏ္ဏနာ ဟောတီတိ ယောဇနာ။
ဓနိယဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၄။ ရာဇူဟိ ဂဟိတန္တိ ရာဇဂဟန္တိ အာဟ ‘‘မန္ဓာတူ’’တိ။ ရာဇပုရောဟိတေန ပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ရာဇပရိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ မဟာဂေါဝိန္ဒဂ္ဂဟဏံ, နဂရသဒ္ဒါပေက္ခာယ စေတ္ထ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ အညေပေတ္ထ ပကာရေတိ သုသံဝိဟိတာရက္ခတ္တာ ရာဇူနံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိ ရာဇဂဟန္တိအာဒိကေ ပကာရေ။ ဝသန္တဝနန္တိ ကီဠာဝနံ, ဝသန္တကာလေ ကီဠာယ ယေဘုယျတ္တာ ပန ဝသန္တဝနန္တိ ဝုတ္တံ။
သဒွါရဗန္ဓာတိ ဝဿူပဂမနယောဂ္ဂတာဒဿနံ။ နာလကပဋိပဒန္တိ သုတ္တနိပါတေ (သု။ နိ။ ၆၈၄ အာဒယော) နာလကတ္ထေရဿ ဒေသိတံ မောနေယျပဋိပဒံ။ ပဉ္စန္နံ ဆဒနာနန္တိ တိဏပဏ္ဏဣဋ္ဌကသိလာသုဓာသင်္ခါတာနံ ပဉ္စန္နံ။ နော စေ လဘတိ…ပေ… သာမမ္ပိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ နာဝါသတ္ထဝဇေ ဌပေတွာ အညတ္ထ ‘‘အသေနာသနိကော အဟ’’န္တိ အာလယကရဏမတ္တေန ဥပဂမနံ န ဝဋ္ဋတိ။ သေနာသနံ ပရိယေသိတွာ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အသေနာသနိကေနာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဟိ ပါဠိယံ ‘‘နာလကပဋိပဒံ ပဋိပန္နေနာပီ’’တိ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အဝိသေသေန ဒဠှံ ကတွာ ဝုတ္တံ, နာဝါသတ္ထဝဇေသုယေဝ စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နာဝါယ ဝဿံ ဥပဂန္တု’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၀၃) အသတိပိ သေနာသနေ အာလယကရဏဝသေန ဝဿူပဂမနံ အနုညာတံ, နာညတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယမနုဓမ္မတာတိ သာမီစိဝတ္တံ။ ကတိကဝတ္တာနီတိ ဘဿာရာမတာဒိံ ဝိဟာယ သဗ္ဗဒါ အပ္ပမတ္တေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိအာဒိကတိကဝတ္တာနိ။ ခန္ဓကဝတ္တာနီတိ ‘‘အာဂန္တုကာဒိခန္ဓကဝတ္တံ ပူရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ခန္ဓကဝတ္တာနိ စ အဓိဋ္ဌဟိတွာ။
ဝဿံဝုတ္ထာတိ ပဒဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုရိမိကာယ ဥပဂတာ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ ပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ‘ဝုတ္ထဝဿာ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မဟာပဝါရဏာဒိဝသေ ပဝါရေတွာ ဝါ အပ္ပဝါရေတွာ ဝါ အညတ္ထ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၄။) [သျ]ဂစ္ဆန္တေဟိ သတ္တာဟကရဏီယနိမိတ္တေ သတိ ဧဝ ဂန္တဗ္ဗံ, နာသတိ, ဣတရထာ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဟိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုရိမံ ဝါ တေမာသံ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ အဝသိတွာ စာရိကာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၅) စ ဝုတ္တံ။ ဣဓေဝ စ ဝဿံဝုတ္ထာ တေမာသစ္စယေန…ပေ… ပက္ကမိံသူတိ ဝုတ္တံ။ ပဝါရဏာဒိဝသောပိ တေမာသပရိယာပန္နောဝ။ ကေစိ ပန ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿံဝုတ္ထာနံ ဘိက္ခူနံ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတုန္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၉) ပဝါရဏာကမ္မဿ ပုဗ္ဗေယေဝ ဝဿံဝုတ္ထာနန္တိ ဝုတ္ထဝဿတာယ ဝုတ္တတ္တာ မဟာပဝါရဏာဒိဝသေ သတ္တာဟကရဏီယနိမိတ္တံ ဝိနာပိ ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ, ဝုတ္ထဝဿာနဉှိ ပဝါရဏာနုဇာနနံ အနုပဂတဆိန္နဝဿာဒီနံ နိဝတ္တနတ္ထံ ကတံ, န ပန ပဝါရဏာဒိဝသေ အဝသိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ တဒတ္ထဿ ဣဓ ပသင်္ဂါဘာဝါ, ပဝါရဏံ ကာတုံ အနုစ္ဆဝိကာနံ ပဝါရဏာ ဣဓ ဝိဓီယတိ, ယေ စ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဝဿစ္ဆေဒဉ္စ အကတွာ ယာဝ ပဝါရဏာဒိဝသာ ဝသိံသု, တေ တတ္တကေန ပဝါရဏာကမ္မံ ပတိ ပရိယာယတော ဝုတ္ထဝဿာတိ ဝုစ္စန္တိ, အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ဉာယတော, န ကထိနကမ္မံ ပတိ တေမာသဿ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ, ဣတရထာ တသ္မိံ မဟာပဝါရဏာဒိဝသေပိ ကထိနတ္ထာရပ္ပသင်္ဂတော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿံဝုတ္ထာနံ ဘိက္ခူနံ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဣဒံ ပန ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုရိမံ ဝါ တေမာသံ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ အဝသိတွာ စာရိကာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၈၅) စ နိပ္ပရိယာယတော မဟာပဝါရဏာယ အနန္တရပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ကထိနတ္ထာရံ ပက္ကမနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပရိဝါရေ စ ‘‘ကထိနဿ အတ္ထာရမာသော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ (ပရိ။ ၄၁၂) ဝတွာ ‘‘ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ (ပရိ။ ၄၁၂) ဝုတ္တံ။ ယော ဟိ ကထိနတ္ထာရဿ ကာလော, တတော ပဋ္ဌာယေဝ စာရိကာပက္ကမနဿာပိ ကာလော, န တတော ပုရေ ဝဿံဝုတ္ထာနံယေဝ ကထိနတ္ထာရာရဟတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဝါရဏာဒိဝသေ ကထိနတ္ထာရော န ဝဋ္ဋတိ, တဒဂ္ဂေန ဘိက္ခူပိ ဝုတ္ထဝဿာ န ဟောန္တိ ပဝါရဏာဒိဝသဿ အဝုတ္ထတ္တာ။
ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၈၄) ‘‘ဧကဒေသေန အဝုတ္ထမ္ပိ တံ ဒိဝသံ ဝုတ္ထဘာဂါပေက္ခာယ ဝုတ္ထမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ, တံဒိဝသပရိယောသာနေ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဝသန္တောဝ ဟိ တံ ဒိဝသံ ဝုတ္ထော နာမ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၅။) [သျ]ဟောတိ ပရိဝါသအရညဝါသာဒီသု ဝိယ, အယဉ္စ ဝိစာရဏာ ဥပရိ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကေ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ တတ္ထေဝ တံ ပါကဋံ ကရိဿာမ။
မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာတိ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ အစ္ဆိန္နဝဿတာဒဿနပရံ ဧတံ ကေနစိ အန္တရာယေန အပ္ပဝါရိတာနမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿတ္တာ။ န ဩဝဿိယတီတိ အနောဝဿကန္တိ ကမ္မသာဓနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ န တေမိယတိ, တထာ ကတွာတိ အတ္ထော။ အနဝယောတိ ဧတ္ထ အနုသဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆာယံ ဝတ္တတီတိ အာဟ အနု အနု အဝယောတိအာဒိ။ အာစရိယဿ ကမ္မံ အာစရိယကန္တိ အာဟ ‘‘အာစရိယကမ္မေ’’တိ။ ကဋ္ဌကမ္မံ ထမ္ဘာဒိ။ တေလတမ္ဗမတ္တိကာယာတိ တေလမိဿာယ တမ္ဗမတ္တိကာယ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅။ ကုဋိကာယ ကရဏဘာဝန္တိ ကုဋိယာ ကတဘာဝံ။ ကိံ-သဒ္ဒပ္ပယောဂေ အနာဂတပ္ပစ္စယဝိဓာနံ သန္ဓာယ တဿ လက္ခဏန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ထေရဿ ပါဏဃာတာဓိပ္ပါယော နတ္ထိ, အနုပပရိက္ခိတွာ ကရဏေန ပန ဗဟူနံ ပါဏာနံ မရဏတ္တာ ပါဏေ ဗျာဗာဓေန္တဿာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပါတဗျဘာဝန္တိ ဝိနာသေတဗ္ဗတံ။ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တာနန္တိ ထေရေန အကတေပိ ပါဏာတိပါတေ ပါဏကာနံ မရဏမတ္တေန ပစ္ဆိမာနံ လေသေန ဂဟဏာကာရံ ဒဿေတိ, တေန စ ‘‘မမ တာဒိသံ အကုသလံ နတ္ထီ’’တိ ပစ္ဆိမာနံ ဝိပလ္လာသလေသဂ္ဂဟဏနိမိတ္တကိစ္စံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌာနုဂတိန္တိ ဒိဋ္ဌဿ ကမ္မဿ အနုပဂမနံ အနုကိရိယံ, ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ လဒ္ဓိယာ အနုဂမနံ ဂါဟံ။ ဃံသိတဗ္ဗေတိ မဒ္ဒိတဗ္ဗေ, ဝိနာသိတဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ကတံ လဘိတွာ တတ္ထ ဝသန္တာနမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဣဒံ ဘဂဝတာ ကုဋိယာ ဘေဒါပနဝစနေန သိဒ္ဓံ, သာပိ တိဏဒဗ္ဗသမ္ဘာရေဟိ တုလာထမ္ဘာဒီဟိ အမိဿာ သုဒ္ဓမတ္တိကာမယာပိ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတာ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ဟိ ဣဋ္ဌကာဟိယေဝ ထမ္ဘေ စိနိတွာ တဒုပရိ ဣဋ္ဌကာဟိယေဝ ဝိတာနာဒိသဏ္ဌာနေန တုလာဒိဒါရုသမ္ဘာရဝိရဟိတံ ဆဒနမ္ပိ ဗန္ဓိတွာ ဣဋ္ဌကာမယမေဝ အာဝသထံ ကရောန္တိ, တာဒိသံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိဉ္ဇကာဝသထသင်္ခေပေန ကတာတိ ဧတ္ထ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ, တာဟိယေဝ ကတော အာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော။ ဝယကမ္မမ္ပီတိ မတ္တိကုဒ္ဓါရဏဣဋ္ဌကဒါရုစ္ဆေဒနာဒိကာရကာနံ ဒိန္နဘတ္တဝေတ္တနာဒိဝတ္ထုဗ္ဗယေန နိပ္ဖန္နကမ္မမ္ပိ အတ္ထိ, ဧတေန ကုဋိဘေဒကာနံ ဂီဝါဒိဘာဝံ ပရိသင်္ကတိ။ တိတ္ထိယဓဇောတိ တိတ္ထိယာနမေဝ သညာဏဘူတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဤဒိသေသု စာဋိအာဒီသု ဝသန္တိ။ အညာနိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အတ္တနာ ဝုတ္တကာရဏဒွယမ္ပိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၆။) [သျ]သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ သီတကာလေ အတိသီတာ ဥဏှကာလေ စ ဥဏှာ သုကရာ စ ဟောတိ စောရေဟိ ဘိန္ဒိတုံ, တသ္မာ တတ္ထ ဌပိတပတ္တစီဝရာဒိကံ သီတုဏှစောရာဒီဟိ ဝိနဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပတ္တစီဝရဂုတ္တတ္ထာယာ’’တိ။ ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ ဘိန္ဒာပေယျ ဝါ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဣဒံ အယံ ကုဋိ ဝိယ သဗ္ဗထာ အနုပယောဂါရဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တေဟိ ဝိနဒ္ဓဆတ္တာဒိကံ, တတ္ထ အကပ္ပိယဘာဂေါဝ ဆိန္ဒိတဗ္ဗော, န တဒဝသေသော တဿ ကပ္ပိယတ္တာ, တံ ဆိန္ဒန္တော ဥပဝဇ္ဇောဝ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။
ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ
ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကံ သလာကပဉ္ဇရန္တိ ဧတ္ထ ယော ပဉ္ဇရသလာကာနံ မဇ္ဈဋ္ဌော ဗုန္ဒေ ပုထုလော အဟိစ္ဆတ္တကသဒိသော အဂ္ဂေ သဆိဒ္ဒေါ ယတ္ထ ဒဏ္ဍန္တရံ ပဝေသေတွာ ဆတ္တံ ဂဏှန္တိ, ယော ဝါ သယမေဝ ဒီဃတာယ ဂဟဏဒဏ္ဍော ဟောတိ, အယံ ဆတ္တဒဏ္ဍော နာမ, တဿ အပရိဂဠနတ္ထာယ ဆတ္တသလာကာနံ မူလပ္ပဒေသဒဏ္ဍဿ သမန္တတော ဒဠှပဉ္ဇရံ ကတွာ သုတ္တေဟိ ဝိနန္ဓန္တိ, သော ပဒေသော ဆတ္တဒဏ္ဍဂါဟကသလာကပဉ္ဇရံ နာမ, တံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ထိရကရဏတ္ထမေဝ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တေန ဝိနန္ဓိယမာနံ ယဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဟောတိ, န တတ္ထ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ အာရဂ္ဂေနာတိ နိခါဒနမုခေန။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒေတိ ဒဏ္ဍမူလေ ကောဋိယံ။ ဆတ္တမဏ္ဍလိကန္တိ ဆတ္တပဉ္ဇရေ မဏ္ဍလာကာရေန ဗဒ္ဓဒဏ္ဍဝလယံ။ ဥက္ကိရိတွာတိ နိန္နံ, ဥန္နတံ ဝါ ကတွာ။
နာနာသုတ္တကေဟီတိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ။ ဣဒဉ္စ တထာ ကရောန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဧကဝဏ္ဏသုတ္တကေနာပိ န ဝဋ္ဋတိယေဝ, ‘‘ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဋမုခေတိ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သံဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပရိယန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ, အနုဝါတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဝေဏိန္တိ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ သင်္ခလိကန္တိ ဒိဂုဏသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ, ဝေဏိံ ဝါ သင်္ခလိကံ ဝါ ကရောန္တီတိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိယံ နာမ စေတိယသဏ္ဌာနံ, ယံ အဂ္ဃိယတ္ထမ္ဘောတိ ဝဒန္တိ။ ဥက္ကိရန္တီတိ ဥဋ္ဌပေန္တိ။ စတုကောဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ ဗဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၇။) [သျ]နိဂ္ဂတသုတ္တာနံ ပိဠကာကာရေန ဌပိတကောဋိယောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တေ ပိဠကေ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဝိညေယျာ ကာတဗ္ဗာတိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာတိ ဒွေယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏတော ကောဏေဟိ နီဟတသုတ္တာ ကောဏသုတ္တာ နာမ။ သမန္တတော ပန ပရိယန္တေန ကတာ စတုရဿသုတ္တာ ပိဠကာ နာမ။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ကေစိ စီဝရတော ဝိသုံ ပညာယနတ္ထာယ ဝိကာရယုတ္တံ ကရောန္တိ, တံ နိသေဓာယ ‘‘ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သဗ္ဗထာ အစက္ခုဂေါစရဘာဝေန သိဗ္ဗနတ္ထာယ တထာသိဗ္ဗနဿ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ယထာ ပကတိစီဝရတော ဝိကာရော န ပညာယတိ, ဧဝံ သိဗ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ရဇနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ပညာယမာနောပိ ဝိသေသော စီဝရေ ရတ္တေ ဧကဝဏ္ဏတာယ န ပညာယတီတိ အာဟ ‘‘စီဝရေ ရတ္တေ’’တိ။ မဏိနာတိ နီလမဏိအာဒိမဋ္ဌပါသာဏေန, အံသဝဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိကံ ပန အစီဝရတ္တာ သင်္ခါဒီဟိ ဃံသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏသုတ္တကန္တိ စီဝရဿ ဒီဃတော တိရိယဉ္စ သိဗ္ဗိတာနံ စတူသု ကဏ္ဏေသု ကောဏေသု စ နိက္ခန္တာနံ သုတ္တသီသာနမေတံ နာမံ, တံ ဆိန္ဒိတွာဝ ပါရုပိတဗ္ဗံ, တေနာဟ ‘‘ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဂဝတာ အနုညာတံ ဧကံ ကဏ္ဏသုတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, တံ ပန နာမေန သဒိသမ္ပိ ဣတော အညမေဝါတိ ဒဿေတုံ ယံ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂနတ္ထာယာတိ စီဝရရဇ္ဇုယံ စီဝရဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဂဏ္ဌိကေတိ ဒန္တာဒိမယေ။ ပီဠကာတိ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒုံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗပီဠကာ။
ထာလကေ ဝါတိ တမ္ဗာဒိမယေ ပုဂ္ဂလိကေ တိဝိဓေပိ ကပ္ပိယထာလကေ။ န ဝဋ္ဋတီတိ မဏိဝဏ္ဏကရဏပ္ပယောဂေါ န ဝဋ္ဋတိ, တေလဝဏ္ဏကရဏတ္ထံ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တမဏ္ဍလေတိ တိပုသီသာဒိမယေ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘိတ္တိကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မကရဒန္တကံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပန ပါဠိယာ လဒ္ဓမ္ပိ ဣဓ ပါဠိယာ မုတ္တတ္တာ ပါဠိမုတ္တကနယေ ဝုတ္တံ။ ဧဝမညမ္ပိ ဤဒိသံ။
လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ အာရဂ္ဂေန ဒိန္နလေခါဝ န ဝဋ္ဋတိ, ဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိဝဏ္ဏေဟိ ကတလေခါ ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တမုခဝဋ္ဋိယန္တိ ဓမကရဏဿ ဟတ္ထေန
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၈။) [သျ]ဂဟဏဆတ္တာကာရဿ မုခဝဋ္ဋိယံ, ‘‘ပရိဿာဝနစောဠဗန္ဓနဋ္ဌာနေ’’တိ ကေစိ။
ဒေဍ္ဍုဘသီသန္တိ ဥဒကသပ္ပသီသံ။ အစ္ဆီနီတိ ကုဉ္ဇရစ္ဆိသဏ္ဌာနာနိ။ ဧကမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧကရဇ္ဇုကံ ဒိဂုဏံ တိဂုဏံ ကတွာပိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဧကမေဝ ပန သတဝါရမ္ပိ သရီရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုက’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, တံ မုရဇသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မုရဇဉှိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ, ဣဒံ ပန မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏသင်္ခါတံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနဉ္စ ဒသာသု ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာ ဇီရန္တိ၊ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။
ဝိဓေတိ ဒသာပရိယောသာနေ ထိရဘာဝါယ ဒန္တဝိသာဏသုတ္တာဒီဟိ ကတ္တဗ္ဗေ ဝိဓေ။ အဋ္ဌ မင်္ဂလာနိ နာမ သင်္ခေါ စက္ကံ ပုဏ္ဏကုမ္ဘော ဂယာ သိရီဝစ္ဆော အင်္ကုသော ဓဇံ သောဝတ္တိကန္တိ ဝဒန္တိ။ မစ္ဆယုဂဠဆတ္တနန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒိဝသေနပိ ဝဒန္တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ ဒန္တာဒီဟိ ကတဝိဓဿ ဥဘောသု ကောဋီသု ကတပရိစ္ဆေဒရာဇိမတ္တံ။
‘‘ဥဇုကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စတုရဿာဒိသဏ္ဌာနာပိ အဉ္ဇနီ ဝင်္ကဂတိကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သိပါဋိကာယာတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍနိက္ခိပနပသိဗ္ဗကေ။ အာရကဏ္ဋကံ နာမ ပေါတ္ထကာဒိအအသင်္ခါရဏတ္ထံ ကတဒီဃမုခသတ္ထကန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘမကာရာနံ ဒါရုအာဒိလိခနသတ္ထက’’န္တိ ကေစိ။ ဝဋ္ဋမဏိကန္တိ ဝဋ္ဋံ ကတွာ ဥဋ္ဌပေတဗ္ဗံ ပုပ္ဖုဠကံ။ အညန္တိ ဣမိနာ ပိဠကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပိပ္ဖလိကေတိ ယံ ကိဉ္စိ ဆေဒနကေ ခုဒ္ဒကသတ္ထေ။ ဝလိတကန္တိ နခစ္ဆေဒနကာလေ ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝလီဟိ ယုတ္တမေဝ ကရောန္တိ။ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ယံ အညမ္ပိ ဝိကာရံ ဒဠှီကမ္မာဒိအတ္ထာယ ကရောန္တိ, န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ, တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ, တေန စ ကတ္တရဒဏ္ဍကောဋိယံ အညမညမ္ပိ ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏတ္ထာယ ကတံ အယောဝလယာဒိကံ သံယုတ္တမ္ပိ ကပ္ပိယတော ဥပပန္နံ ဟောတိ။ မဏ္ဍလန္တိ ဥတ္တရာရဏိယာ ပဝေသနတ္ထံ အာဝါဋမဏ္ဍလံ ဟောတိ။ ဥဇုကမေဝ ဗန္ဓိတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဥဘောသု ဝါ ပဿေသု ဧကပဿေ ဝါတိ ဝစနသေသော။ ဝါသိဒဏ္ဍဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒဏ္ဍကောဋီနံ အစလနတ္ထံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၉။) [သျ]အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကဖလာနိ ပိသိတွာ တေန ကက္ကေန ကတတေလဘာဇနေ။ တတ္ထ ကိရ ပက္ခိတ္တံ တေလံ သီတလံ ဟောတိ။ ဘူမတ္ထရဏေတိ ကဋသာရာဒိမယေ ပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ အတ္ထရိတဗ္ဗအတ္ထရဏေ။ ပါနီယဃဋေတိ သဗ္ဗံ ဘာဇနဝိကတိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ယထာဝုတ္တေသု မဉ္စာဒီသု ဣတ္ထိပုရိသရူပမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ တေလဘာဇနေသုယေဝ ဣတ္ထိပုရိသရူပါနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ, တေလဘာဇနေန သဟ အဂဏေတွာ ဝိသုံ မဉ္စာဒီနံ ဂဟိတတ္တာ စာတိ ဝဒန္တိ, ကိဉ္စာပိ ဝဒန္တိ, ဧတေသံ ပန မဉ္စာဒီနံ ဟတ္ထေန အာမသိတဗ္ဗဘဏ္ဍတ္တာ ဣတ္ထိရူပမေဝေတ္ထ န ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညေသန္တိ သီမသာမိကာနံ။ ရာဇဝလ္လဘေဟီတိ လဇ္ဇီပေသလာဒီနံ ဥပေါသထာဒိအန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ဘိန္နလဒ္ဓိကာ စ ဘိက္ခူ အဓိပ္ပေတာ တေဟိ သဟ ဥပေါသထာဒိကရဏာယောဂါ, တေနေဝ ‘‘သီမာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ လဇ္ဇီပရိသာတိ တေသံ သီမာသာမိကာနံ အနုဗလံ ဒါတုံ သမတ္ထာ လဇ္ဇီပရိသာ။ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ယံ အလဇ္ဇီနံ သေနာသနဘေဒနာဒိကံ လဇ္ဇီဘိက္ခူဟိ ကတံ, သဗ္ဗဉ္စေတံ သုကတမေဝ အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ပဝတ္တိတဗ္ဗတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၈။ အဝဇ္ဈာယန္တီတိ နီစတော စိန္တေန္တိ။ ဥဇ္ဈာယနတ္ထောတိ ဘိက္ခုနော ထေယျကမ္မနိန္ဒနတ္ထော ‘‘ကထဉှိ နာမ အဒိန္နံ အာဒိယိဿတီ’’တိ, န ပန ဒါရု-သဒ္ဒဝိသေသနတ္ထော တဿ ဗဟုဝစနတ္တာ။ ဝစနဘေဒေတိ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနံ ဘေဒေ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီအာဒိသဗ္ဗာဝယဝဝန္တံ။ ဗိမ္ဗိသာရောတိ တဿ နာမန္တိ ဧတ္ထ ဗိမ္ဗီတိ သုဝဏ္ဏံ။ တသ္မာ သာရသုဝဏ္ဏသဒိသဝဏ္ဏတာယ ‘‘ဗိမ္ဗိသာရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏသတ္ထာနုရူပံ ဥပ္ပါဒိတော ဝီသတိမာသပ္ပမာဏဥတ္တမသုဝဏ္ဏဂ္ဃနကော လက္ခဏသမ္ပန္နော နီလကဟာပဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရုဒြဒါမေန နာမ ကေနစိ ဥပ္ပါဒိတော ရုဒြဒါမကော။ သော ကိရ နီလကဟာပဏဿ တိဘာဂံ အဂ္ဃတိ။ ယသ္မိံ ပန ဒေသေ နီလကဟာပဏာ န သန္တိ, တတ္ထာပိ ကာဠကဝိရဟိတဿ နိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏဿ ပဉ္စမာသဂ္ဃနကေန ဘဏ္ဍေန ပါဒပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ တေနာတိ နီလကဟာပဏဿ စတုတ္ထဘာဂဘူတေန။ ပါရာဇိကဝတ္ထုမှိ ဝါတိအာဒိ ပါရာဇိကာနံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ ပညတ္တဘာဝေန ဝုတ္တံ, သံဃာဒိသေသာဒီသု ပန ဣတရာပတ္တီသုပိ တဗ္ဗတ္ထူသု စ နာနတ္တံ နတ္ထေဝ, ကေဝလံ ကေစိ သဗ္ဗာကာရေန ပညပေန္တိ, ကေစိ ဧကဒေသေနာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝိသေသော။ န ဟိ ကဒါစိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ယထာပရာဓံ အတိက္ကမ္မ ဦနမဓိကံ ဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၀။) [သျ]ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၂။ ပုနပိ ‘‘အာဂန္တုကာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ သဗ္ဗထာ မနုဿေဟိ အနိဝုတ္ထပုဗ္ဗေ အဘိနဝမာပိတေ, ‘‘ပုန န ပဝိသိဿာမာ’’တိ နိရာလယေဟိ ပရိစ္စတ္တေ စ ဂါမေ ဂါမဝေါဟာရာဘာဝါ ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆနာဒိကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဂါမဂါမူပစာရေသု ဒဿိတေသု တဒညံ အရညန္တိ အရညပရိစ္ဆေဒေါ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာယံ ပန ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂါမူပစာရောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣန္ဒခီလေတိ ဥမ္မာရေ။ အရညသင်္ခေပံ ဂစ္ဆတိ တထာ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တတ္တာ။ အသတိပိ ဣန္ဒခီလေ ဣန္ဒခီလဋ္ဌာနိယတ္တာ ‘‘ဝေမဇ္ဈမေဝ ဣန္ဒခီလောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဒွါရဗာဟာပိ နတ္ထိ, တတ္ထ ပါကာရဝေမဇ္ဈမေဝ ဣန္ဒခီလောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ လုဌိတွာတိ ပဝဋ္ဋိတွာ။
မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သုပ္ပပါတော ဝါတိအာဒိ မာတုဂါမဿ ကာကုဋ္ဌာပနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ, န ဗလဒဿနဝသေန ‘‘မာတုဂါမော ဘာဇနဓောဝနဥဒကံ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဥပရိ ဝုစ္စမာနတ္တာ, တေနေဝ ‘‘လေဍ္ဍုပါတော’’တိ အဝတွာ သုပ္ပပါတောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ မဟာပစ္စရိယဉ္စ ဃရူပစာရောဝ ဂါမောတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဃရူပစာရေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကတပရိက္ခေပေါတိ ဣမိနာ ပရိက္ခေပတော ဗဟိ ဥပစာရော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ သုပ္ပမုသလပါတောပိ အပရိက္ခိတ္တဂေဟဿေဝ, သော စ ယတော ပဟောတိ, တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗော, အပ္ပဟောနဋ္ဌာနေ ပန ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဃရဿ သမန္တတော ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခေပေါ ကတော ဟောတိ, တတ္ထ သောဝ ပရိက္ခေပေါ ဃရူပစာရောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ပရိက္ခိတ္တဂါမေ ဝုတ္တနယေန။ သင်္ကရီယတီတိ မိဿီယတိ။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၁၃) ဝုတ္တတ္တာ ဂါမဂါမူပစာရာနံ အသင်္ကရတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ အသင်္ကရတော စာတိအာဒိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ပါဠိယံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာတိ ဣဒံ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တတော ပရံ ဧကလေဍ္ဍုပါတပရိစ္ဆိန္နံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၁။) [သျ]ဥပစာရံ။ တသ္မာ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂါမံ ဩက္ကမန္တဿေဝ အာပတ္တိ, န ဥပစာရ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ ဂါမော နာမ။ တတော အညဿ လေဍ္ဍုပါတဿ အဗ္ဘန္တရံ ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဣဓေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယဉှိ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၂) အယမေဝ နယော အတိဒိသိတော။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယွာယံ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော ဒဿိတော, တဿ ဝသေန ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီသု အာပတ္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတံ ဂါမူပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာပတ္တိ ဟောတိ, မာတိကာယဉ္စ ဝိကာလေ ဂါမံ ပဝိသေယျာတိ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂါမူပစာရောပိ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဃရဃရူပစာရာဒီသု ဌိတာနံ ဥပ္ပန္နလာဘဘာဇနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတံ ယံ ဌာနံ သဗ္ဗမေတံ အရညန္တိ ယောဇနာ။ အာစရိယဓနု နာမ ပကတိဟတ္ထေန နဝဝိဒတ္ထိပမာဏံ, ဇိယာယ ပန အာရောပိတာယ သတ္တဋ္ဌဝိဒတ္ထိမတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။
ကပ္ပိယန္တိ အနုရူပဝသေန ဝုတ္တံ အကပ္ပိယဿာပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿ ပရိဘောဂေ ပါစိတ္တိယတ္တာ။ ပရိစ္စာဂါဒိမှိ အကတေ ‘‘ဣဒံ မယှံ သန္တက’’န္တိ ဝတ္ထုသာမိနာ အဝိဒိတမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဗာလုမ္မတ္တာဒီနံ သန္တကံ ဝိယ, တာဒိသံ အဝဟရန္တောပိ ဉာတကာဒီဟိ ပစ္ဆာ ဉတွာ ဝတ္ထုသာမိနာ စ အနုဗန္ဓိတဗ္ဗတော ပါရာဇိကောဝ ဟောတိ။ ယဿ ဝသေန ပုရိသော ထေနော ဟောတိ, တံ ထေယျန္တိ အာဟ ‘‘အဝဟရဏစိတ္တဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ပပဉ္စသင်္ခါတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ ပပဉ္စကောဋ္ဌာသာ။ ဧကော စိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ ဌာနာစာဝနပယောဂသမုဋ္ဌာပကော ဧကော စိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။
အဘိယောဂဝသေနာတိ အဋ္ဋကရဏဝသေန။ သဝိညာဏကေနေဝါတိ ဣဒံ သဝိညာဏကာနညေဝ အာဝေဏိကဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပါဏော အပဒန္တိအာဒီသု ဟိ ‘‘ပဒသာ နေဿာမီ’’တိ ပဌမံ ပါဒံ သင်္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာတိအာဒိနာ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၁၁၁), ဘိက္ခု ဒါသံ ဒိသွာ သုခဒုက္ခံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၂။) [သျ]ပုစ္ဆိတွာ ဝါ အပုစ္ဆိတွာ ဝါ ‘‘ဂစ္ဆ, ပလာယိတွာ သုခံ ဇီဝါ’’တိ ဝဒတိ, သော စေ ပလာယတိ, ဒုတိယပဒဝါရေ ပါရာဇိကန္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၄) အဋ္ဌကထာယဉ္စ ယော သဝိညာဏကာနညေဝ အာဝေဏိကော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော, သော အာရာမာဒိအဝိညာဏကေသု န လဗ္ဘတီတိ တာဒိသံ သန္ဓာယ ‘‘သဝိညာဏကေနေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဝိနိစ္ဆယော အာရာမာဒိအဝိညာဏကေသု လဗ္ဘတိ, သော ယသ္မာ သဝိညာဏကေသု အလဗ္ဘနကော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဘဏ္ဍဝသေန သဝိညာဏကာဝိညာဏကမိဿကေနာ’’တိ။ သဝိညာဏကေန စ အဝိညာဏကေန စာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ စေတ္ထ အဝိညာဏကေနေဝ အာဒိယနာဒီနိ ဆပိ ပဒါနိ န သက္ကာ ယောဇေတုံ ဣရိယာပထဝိကောပနဿ သဝိညာဏကဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗတော, တသ္မာ ‘‘အဝိညာဏကေနေဝါ’’တိ တတိယံ ပကာရံ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အာရာမန္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ ဒါသာဒိသဝိညာဏကဿာပိ ဣဓ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော, နာနာဘဏ္ဍဝသေန ဟေတ္ထ ယောဇနာ ဒဿိယတိ။ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနန္တိ ပရိကပ္ပိတောကာသံ။ သုင်္ကဃာတန္တိ ဧတ္ထ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေဟိ သတ္ထိကေဟိ အတ္တနာ နီယမာနဘဏ္ဍတော ရညော ဒါတဗ္ဗဘာဂေါ သုင်္ကော နာမ, သော ဧတ္ထ ဟညတိ အဒတွာ ဂစ္ဆန္တေဟိ အဝဟရီယတိ, တံ ဝါ ဟန္တိ ဧတ္ထ ရာဇပုရိသာ အဒဒန္တာနံ သန္တကံ ဗလက္ကာရေနာတိ သုင်္ကဃာတော, ‘‘ဧတ္ထ ပဝိဋ္ဌေဟိ သုင်္ကော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ရုက္ခပဗ္ဗတာဒိသညာဏေန နိယမိတပ္ပဒေသဿေတံ အဓိဝစနံ။
ပဉ္စဝီသတိအဝဟာရကထာဝဏ္ဏနာ
ကတ္ထစီတိ ဧကိဿာ အဋ္ဌကထာယံ။ ဧကံ ပဉ္စကံ ဒဿိတန္တိ ‘‘ပရပရိဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတိ, ပရပရိဂ္ဂဟိတသညီ စ, ဂရုကော စ ဟောတိ ပရိက္ခာရော ပဉ္စမာသကော ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကော ဝါ, ထေယျစိတ္တဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဟောတိ, ဌာနာ စာဝေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၂၂) ဝုတ္တပဉ္စအဝဟာရင်္ဂါနိ ဧကံ ပဉ္စကန္တိ ဒဿိတံ။ ဒွေ ပဉ္စကာနိ ဒဿိတာနီတိ ‘‘ဆဟိ အာကာရေဟိ အဒိန္နံ အာဒိယန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ န စ သကသညီ, န စ ဝိဿာသဂ္ဂါဟီ, န စ တာဝကာလိကံ, ဂရုကော စ ဟောတိ ပရိက္ခာရော ပဉ္စမာသကော ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကော ဝါ, ထေယျစိတ္တဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဟောတိ, ဌာနာ စာဝေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၂၅) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဆသု ပဒေသု ဧကံ အပနေတွာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၃။) [သျ]သေသာနိ ပဉ္စ ပဒါနိ ဧကံ ပဉ္စကံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဉ္စကဉ္စ ဂဟေတွာ ဒွေ ပဉ္စကာနိ ဒဿိတာနိ။ ဧတ္ထ ပနာတိ ပဉ္စဟာကာရေဟီတိအာဒီသု။ သဗ္ဗေဟိပိ ပဒေဟီတိ ပရပရိဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီတိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။
ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ သမူဟော ပဉ္စကံ။ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော, တေန နိဗ္ဗတ္တော, တဿ ဝါ သမ္ဗန္ဓီတိ သာဟတ္ထိကော, အဝဟာရော။ သာဟတ္ထိကာဒိ ပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကန္တိအာဒိပဒဝသေန နာမလာဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတိယပဉ္စမေသု ပဉ္စကေသူတိ သာဟတ္ထိကပဉ္စကထေယျာဝဟာရပဉ္စကေသု။ လဗ္ဘမာနပဒဝသေနာတိ သာဟတ္ထိကပဉ္စကေ လဗ္ဘမာနဿ နိဿဂ္ဂိယာဝဟာရပဒဿ ဝသေန, ထေယျာဝဟာရပဉ္စကေ လဗ္ဘမာနဿ ပရိကပ္ပါဝဟာရပဒဿ စ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
နိဿဂ္ဂိယော နာမ…ပေ… ပါရာဇိကဿာတိ ဣမိနာ ဗဟိသုင်္ကဃာတပါတနံ နိဿဂ္ဂိယပယောဂေါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဟတ္ထေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော ဘူမိယံ နိက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၁) ဝုတ္တတ္တာ ပန သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတပရဘဏ္ဍဿ ထေယျစိတ္တေန ဂုမ္ဗာဒိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ခိပနမ္ပိ ဣမသ္မိံ နိဿဂ္ဂိယပယောဂေ သင်္ဂယှတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိရိယာသိဒ္ဓိတော ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကာပတ္တိသင်္ခါတံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော။ အထ ဝါ အတ္တနော ဝတ္တမာနက္ခဏေ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကိရိယာသိဒ္ဓိသင်္ခါတံ အတ္ထံ အဝဿံ အာပတ္တိံ သာဓေတီတိပိ အတ္ထသာဓကော။ အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ပရဿ တေလကုမ္ဘိယာ ဥပါဟနာဒီနံ နိက္ခေပပယောဂဿာပိ အတ္ထသာဓကတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ –
‘‘အတ္ထသာဓကော နာမ ‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောတိ, တဒါ တံ အဝဟရာ’တိ အညံ အာဏာပေတိ။ တတ္ထ သစေ ပရော အနန္တရာယိကော ဟုတွာ တံ အဝဟရတိ, အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ပရဿ ဝါ ပန တေလကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကတေလံ အဝဿံ ပိဝနကာနိ ဥပါဟနာဒီနိ ပက္ခိပတိ, ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပါရာဇိက’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ)။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၄။) [သျ]ဣမဿ အတ္ထသာဓကဿ အာဏတ္တိယာ စ ကော ဝိသေသောတိ? တင်္ခဏညေဝ ဂဟဏေ နိယုဉ္ဇနံ အာဏတ္တိကပယောဂေါ, ကာလန္တရေန ဂဟဏတ္ထံ နိယောဂေါ အတ္ထသာဓကောတိ အယံ နေသံ ဝိသေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသီ’’တိအာဒိ။ ဓုရနိက္ခေပေါ ပန ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ, အာရာမာဘိယုဉ္ဇနာဒီသုပိ တာဝကာလိကဘဏ္ဍဒေယျာနံ အဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏပ္ပယောဂတော အာဏတ္တိယာ ပုဗ္ဗတ္တာ အာဟ ‘‘အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ပယောဂေန သဟ ဝတ္တမာနော အဝဟာရော သဟပယောဂေါတိ အာဟ ‘‘ဌာနာစာဝနဝသေနာ’’တိ, ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ ခီလသင်္ကမနာဒီသုပိ အသတိ ဌာနာစာဝနေ သဟပယောဂတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဌာနာစာဝနဝသေန ခီလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန စ သဟပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ)။
တုလယိတွာတိ ဥပပရိက္ခိတွာ။ သာမီစီတိ ဝတ္တံ။ သကသညာယ အဒေန္တဿ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ သမ္မဒ္ဒေါတိ နိဝိဒ္ဓတာသင်္ခေါဘော။ ဘဋ္ဌေ ဇနကာယေတိ အပဂတေ ဇနသမူဟေ။ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော ဒေဟီတိ ဣဒံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဝဟာရကဿ ဟိ ‘‘မယာ သဟတ္ထေန န ဒိန္နံ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ဧတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဣတရဿ စ ‘‘မယာ ပဌမံ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပစ္ဆာ အဒိန္နံ ဂဟိတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ။
သမဂ္ဃန္တိ အပ္ပဂ္ဃံ။ ဒါရုအတ္ထံ ဖရတီတိ ဒါရူဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သာဓေတိ။ ဧကဒိဝသံ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနာဒိနာ ယာ အယံ အဂ္ဃဟာနိ ဝုတ္တာ, သာ သဗ္ဗာ ဘဏ္ဍသာမိနာ ကိဏိတွာ ဂဟိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗံ ပနေတံ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါသာဏဉ္စ သက္ခရဉ္စ ပါသာဏသက္ခရံ။
အက္ခဒဿာတိ ဧတ္ထ အက္ခ-သဒ္ဒေန ကိရ ဝိနိစ္ဆယသာလာ ဝုစ္စတိ, တတ္ထ နိသီဒိတွာ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ နိရူပယန္တီတိ ‘‘အက္ခဒဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ ဓမ္မဝိနိစ္ဆနကာ။ ဟနနံ နာမ ဟတ္ထပါဒါဒီဟိ ပေါထနဉ္စေဝ ဟတ္ထနာသာဒိစ္ဆေဒနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟနေယျုန္တိ ပေါထေယျုဉ္စေဝ ဆိန္ဒေယျုဉ္စာ’’တိ။
ပဒဘာဇနီယဉ္စ ‘‘ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ကသာယ ဝါ ဝေတ္တေန ဝါ အဍ္ဎဒဏ္ဍကေန ဝါ ဆဇ္ဇာယ ဝါ ဟနေယျု’’န္တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဍ္ဎဒဏ္ဍကေနာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၅။) [သျ]ဒွိဟတ္ထပ္ပမာဏေန ရဿမုဂ္ဂရေန, ဝေဠုပေသိကာယ ဝါ။ ဆေဇ္ဇာယ ဝါတိ ဟတ္ထာဒီနံ ဆေဒနေန။ ဆိန္ဒန္တိ ဧတာယ ဟတ္ထပါဒါဒီနီတိ ဆေဇ္ဇာ, သတ္ထံ, တေန သတ္ထေနာတိပိ အတ္ထော။ နီဟရေယျုန္တိ ရဋ္ဌတော နီဟရေယျုံ။ ‘‘စောရောသိ…ပေ… ထေနောသီ’’တိ ဧတ္ထ ပရိဘာသေယျုန္တိ ပဒံ အဇ္ဈာဟရိတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘စောရောသိ…ပေ… ပရိဘာသေယျု’’န္တိ။ ယံ တံ ဘဏ္ဍံ ဒဿိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၉၃။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဌိတန္တိ ဘူမိယာဒီသု ယတ္ထ ယတ္ထ ဌိတံ။ ယထာ ယထာ အာဒါနံ ဂစ္ဆတီတိ ယေန ယေန အာကာရေန ဂဟဏံ ဥပဂစ္ဆတိ။
ဘူမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၄။ ဝါစာယ ဝါစာယာတိ ဧကေကတ္ထဒီပိကာယ ဝါစာယ ဝါစာယ။ ဥပလဒ္ဓေါတိ ဉာတော။ ပါဠိယံ သေသအဋ္ဌကထာသု စ ကုဒါလံ ဝါ ပိဋကံ ဝါတိ ဣဒမေဝ ဒွယံ ဝတွာ ဝါသိဖရသူနံ အဝုတ္တတ္တာ တေသမ္ပိ သင်္ခေပဋ္ဌကထာဒီသု အာဂတဘာဝံ ဒဿေတုံ သင်္ခေပဋ္ဌကထာယန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေယျစိတ္တေန ကတတ္တာ ‘‘ဒုက္ကဋေဟိ သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အဋ္ဌဝိဓံ ဟေတန္တိအာဒီသု ဧတံ ဒုက္ကဋံ နာမ ထေရေဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သမောဓာနေတွာ အဋ္ဌဝိဓန္တိ ဒဿိတန္တိ ယောဇနာ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒုက္ကဋာနံ ဣမေသုယေဝ အဋ္ဌသု သင်္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ပန ဣတရေဟိ သတ္တဟိ ဒုက္ကဋေဟိ ဝိနိမုတ္တံ ဝိနယဒုက္ကဋေယေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒသဝိဓံ ရတနန္တိ ‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတကော မသာရဂလ္လ’’န္တိ ဧဝမာဂတံ ဒသဝိဓံ ရတနံ။
‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော စ သင်္ခေါ,
သိလာ ပဝါဠံ ရဇတဉ္စ ဟေမံ၊
လောဟိတကဉ္စ မသာရဂလ္လံ,
ဒသေတေ ဓီရော ရတနာနိ ဇညာ’’တိ။ –
ဟိ ဝုတ္တံ။ သတ္တဝိဓံ ဓညန္တိ သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ကင်္ဂု ကုဒြူသံ ဝရကော ဂေါဓုမောတိ ဣမံ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။ အာဝုဓဘဏ္ဍာဒိန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တုရိယဘဏ္ဍဣတ္ထိရူပါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာမသိတဗ္ဗေ ဝတ္ထုမှိ ဒုက္ကဋံ အနာမာသဒုက္ကဋံ။ ဒုရူပစိဏ္ဏဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝါရိတဿ ကတတ္တာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၆။) [သျ]ဒုဋ္ဌု ဥပစိဏ္ဏံ စရိတန္တိ ဒုရူပစိဏ္ဏံ, တသ္မိံ ဒုက္ကဋံ ဒုရူပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ။ ဝိနယေ ပညတ္တံ အဝသေသံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ။ ဧကာဒသ သမနုဘာသနာ နာမ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ စတ္တာရော ယာဝတတိယကာ သံဃာဒိသေသာ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒန္တိ ပဉ္စ, ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခေ ဧကံ ယာဝတတိယကပါရာဇိကံ စတ္တာရော သံဃာဒိသေသာ စဏ္ဍကာဠီသိက္ခာပဒန္တိ ဆ။
သဟပယောဂတော ပဋ္ဌာယ စေတ္ထ ပုရိမပုရိမာ အာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ အာဟ အထ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာတိအာဒိ။ ‘‘ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပုန ခဏန္တဿ ပုရိမာပတ္တိယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဆေဒနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ပုဗ္ဗပယောဂေ အာပတ္တီနံ ဒေသေတဗ္ဗတာယ အဝုတ္တတ္တာ သဟပယောဂေ ပတ္တေ ပုဗ္ဗပယောဂေ အာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပရဒ္ဓံ ဝိရဒ္ဓံ ခလိတန္တိ သဗ္ဗမေတံ ယဉ္စ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ဒုက္ကဋဿ ပရိယာယဝစနံ, ယံ မနုဿော ကရေတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဩပမ္မနိဒဿနံ။ သံယောဂဘာဝေါတိ ဒွိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တေန ရဿတ္တဿာပိ နိမိတ္တံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကဿ မူလေတိ ဧကဿ သန္တိကေ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ, ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ အာမသနဖန္ဒာပနပယောဂံ ကရောန္တဿေဝ ဟောတိ, ဧကပယောဂေန ဂဏှန္တဿ ပန ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကမေဝ, န ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနီတိ ဝဒန္တိ, ဧကပယောဂေန ဂဏှန္တဿာပိ အာမသနဖန္ဒာပနာနမ္ပိ လဗ္ဘမာနတ္တာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ အနာမသိတွာ အဖန္ဒာပေတွာ စ ကိဉ္စိ ဂဟေတုံ။ ‘‘ဧကမေဝ ဒေသေတွာ မုစ္စတီ’’တိ ပံသုခဏနာဒိသမာနပယောဂေပိ ပုရိမာ အာပတ္တိ ဥတ္တရမုတ္တရံ အာပတ္တိံ ပတွာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ သညာယ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, ဣတရဋ္ဌကထာသု ပန ခဏနပယောဂဘေဒေဟိ ပယောဂေ ပယောဂေ အာပန္နာ အာပတ္တိယော ဥတ္တရမုတ္တရံ ပတွာ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ အညမညံ သဒိသတ္တာ ဝိယူဟနံ ပတွာ တာ သဗ္ဗာပိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ ဝိသဒိသပယောဂတ္တာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဓာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ဟိ အဝဟာရကဿ အာသန္နံ ဩရိမန္တံ ပရာမသတိ။
တတ္ထေဝါတိ မုခဝဋ္ဋိယမေဝ။ ဗုန္ဒေနာတိ ကုမ္ဘိယာ ဟေဋ္ဌိမတလေန။ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတာယ ကုမ္ဘိယာ ဌာနာ စာဝနံ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဋ္ဌာနေတိ စ သင်္ခလိကဗဒ္ဓဘာဝေန ဧကသ္မိံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၇။) [သျ]ပတိဋ္ဌိတောကာသဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ခါဏုကံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနာ စာဝေတီတိ ခါဏုကံ အတ္တနော ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနတော ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ ဌာနာ စာဝေတိ။ ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ အဝဿံ စေ ပတတိ, ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ပရိစ္ဆေဒေါတိ ပဉ္စမာသကာဒိဂရုဘာဝပရိစ္ဆေဒေါ။ အပဗျူဟန္တောတိ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနယနဝသေန ဝိယူဟန္တော ရာသိံ ကရောန္တော။ ဧဝံ ကတွာတိ ဘာဇနမုခဝဋ္ဋိယာ ကုမ္ဘိဂတေန ဘာဇနဂတဿ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝံ ဝိယောဇေတွာတိ အတ္ထော။ ဥပဍ္ဎကုမ္ဘီယန္တိ ဥပဍ္ဎပုဏ္ဏာယ ကုမ္ဘိယာ။ ဝိနယဓမ္မတာတိ အဓိကကာရဏာလာဘေ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဓမ္မတာတိ အဓိပ္ပါယော။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဂရုကတာဝ, သုတ္တာနုဂမနမ္ပိ အတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အပိစာတိအာဒိမာဟ။ ကဏ္ဌေန ပန ပရိစ္ဆိန္နကာလေတိ မုခဂတံ အဇ္ဈောဟဋကာလေတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈောဟရဏမေဝ ဟေတ္ထ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ, န ကဏ္ဌပိဒဟနံ။ စိက္ကနန္တိ ထဒ္ဓံ, ဗဟလံ ဃနန္တိ အတ္ထော။
ယောပိ ထေယျစိတ္တေန ပရဿ ကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကံ သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အဝဿံ ပိဝနကံ ယံ ကိဉ္စိ ဒုကူလသာဋကံ ဝါ စမ္မခဏ္ဍာဒီနံ ဝါ အညတရံ ပက္ခိပတိ, ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ အဝဟာရော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယဒိ စ ဒုကူလာဒီသု သပ္ပိတေလာနံ ပဝိသနံ သန္ဓာယ ပါရာဇိကံ ဘဝေယျ, တတ္ထ ပဝိဋ္ဌတေလာဒိနော ကုမ္ဘိဂတေန ဧကာဗဒ္ဓတာယ န တာဝ အဝဟာရော ဘာဇနန္တရံ ပဝေသေတွာ ဂဟဏကာလေ ဝိယ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘာဇနံ ပန နိမုဇ္ဇာပေတွာ ဂဏှန္တဿ ယာဝ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ, တာဝ ရက္ခတီ’’တိအာဒိ။ အထ တေလာဒိဝိနာသေန ပါရာဇိကံ ဘဝေယျ, တဒါပိ တိဏဇ္ဈာပနာဒီသု ဝိယ အဝဟာရော နတ္ထိ, ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ ဟောတိ, တထာ စ ပါဒဂ္ဃနကံ တေလာဒိံ ပီတံ ဒုကူလာဒိံ ဥဒ္ဓရန္တဿာပိ ပါရာဇိကံ န သိယာ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌဿ တေလာဒိနော ဝိနဋ္ဌဋ္ဌေန ဂဟဏက္ခဏေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန စ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေတိ။ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု စ ဒုကူလာဒီနံ ပက္ခိပနေ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကဿ ဝုတ္တတ္တာ န တံ ပဋိက္ခိပိတုံ သက္ကာ။ အဋ္ဌကထာပ္ပမာဏေန ပနေတံ ဂဟေတဗ္ဗံ, ယုတ္တိ ပနေတ္ထ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုဗ္ဗာပရံ သံသန္ဒိတွာ ဥဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။
ပလိဗုဇ္ဈိဿတီတိ နိဝါရေဿတိ။ ဝုတ္တနယေန ပါရာဇိကန္တိ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပါရာဇိကံ။ နေဝ အဝဟာရော, န ဂီဝါတိ အတ္တနော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၈။) [သျ]ဘာဇနတ္တာ ဝုတ္တံ, အနာပတ္တိမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ, န ပန ဧဝံ ဝိစာရိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဗဟိဂတံ နာမ ဟောတီတိ တတော ပဋ္ဌာယ တေလဿ အဋ္ဌာနတော အဓောမုခဘာဝတော စ ဗဟိဂတံ နာမ ဟောတိ။ အန္တော ပဋ္ဌာယ ဆိဒ္ဒေ ကရိယမာနေ တေလဿ နိက္ခမိတွာ ဂတဂတဋ္ဌာနံ ဘာဇနသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ဗာဟိရန္တတော ပါဒဂ္ဃနကေ ဂဠိတေ ပါရာဇိက’’န္တိ။ ယထာ တထာ ဝါ ကတဿာတိ ဗာဟိရန္တတော ဝါ အဗ္ဘန္တရန္တတော ဝါ ပဋ္ဌာယ ကတဿ။ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ ကတဆိဒ္ဒေတိ မဇ္ဈေ ထောကံ ကပါလံ ဌပေတွာ ပစ္ဆာ တံ ဆိန္ဒန္တေန ကတဆိဒ္ဒေ။
ပတ္ထီနဿ ခါဒနံ ဣတရဿ ပါနဉ္စ သပ္ပိအာဒီနံ ပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘အခါဒိတဗ္ဗံ ဝါ အပါတဗ္ဗံ ဝါ ကရောတီ’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဌာနာစာဝနဿ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ပုရိမဒွယန္တိ ဘေဒနံ ဆဍ္ဍနဉ္စ။ ကုမ္ဘိဇဇ္ဇရကရဏေနာတိ ပုဏ္ဏကုမ္ဘိယာ ဇဇ္ဇရကရဏေန။ မာတိကာဥဇုကရဏေနာတိ ဥဒကပုဏ္ဏာယ မာတိကာယ ဥဇုကရဏေန။ ဧကလက္ခဏန္တိ ဘေဒနံ ကုမ္ဘိယာ ဇဇ္ဇရကရဏေန, ဆဍ္ဍနံ မာတိကာယ ဥဇုကရဏေန စ သဒ္ဓိံ ဧကသဘာဝံ။ ပစ္ဆိမံ ပန ဒွယန္တိ ဈာပနံ အပရိဘောဂကရဏဉ္စ။ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တီတိ ဧတသ္မိံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေ အတ္ထေ ဧကေ အာစရိယာ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တိ။ ပစ္ဆိမဒွယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမပဒဒွယေ ဝိနိစ္ဆယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုသာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ တတ္ထ ကိဉ္စိ အဝတွာ ပစ္ဆိမပဒဒွယံ သန္ဓာယ ‘‘ဌာနာစာဝနဿ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ထေယျစိတ္တေနာတိ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ကာတုကာမတာဝသေန ဥပ္ပန္နထေယျစိတ္တေန။ ဝိနာသေတုကာမတာယာတိ ဟတ္ထပါဒါဒီနိ ဆိန္ဒန္တော ဝိယ ကေဝလံ ဝိနာသေတုကာမတာယ။ ဝုတ္တနယေန ဘိန္ဒန္တဿ ဝါ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဝါတိ မုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ ဘိန္ဒန္တဿ ဝါ ဥဒကံ ဝါ ဝါလိကံ ဝါ အာကိရိတွာ ဥတ္တရာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ အယုတ္တန္တိ စေတိ ပါဠိယံ ပုရိမဒွယေပိ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုရိမဒွယေ ပါရာဇိက’’န္တိ ဣဒံ အယုတ္တန္တိ ယဒိ တုမှာကံ သိယာတိ အတ္ထော။ နာတိ အယုတ္တဘာဝံ နိသေဓေတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတော’’တိ။
ဧဝမေကေ ဝဒန္တီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ အတ္ထနယဿ အတ္တနာ အနဘိမတဘာဝံ ဒဿေတွာ သယံ အညထာပိ ပါဠိံ အဋ္ဌကထဉ္စ သံသန္ဒိတွာ အတ္ထံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၇၉။) [သျ]ဒဿေတုကာမော အယံ ပနေတ္ထ သာရောတိအာဒိမာဟ။ အစာဝေတုကာမောဝါတိ ထေယျစိတ္တေန ဌာနာ အစာဝေတုကာမောဝ။ အဆဍ္ဍေတုကာမောယေဝါတိ ဧတ္ထာပိ ထေယျစိတ္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ ထေယျစိတ္တပက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ နာသေတုကာမတာပက္ခဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ တေနေဝါဟ နာသေတုကာမတာပက္ခေ ပနာတိအာဒိ။ ဣတရထာပိ ယုဇ္ဇတီတိ ထေယျစိတ္တာဘာဝါ ဌာနာ စာဝေတုကာမဿာပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဘူမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
အာကာသဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၆။ အာကာသဋ္ဌကထာယံ အန္တောဝတ္ထုမှီတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝတ္ထုဿ အန္တော။ အန္တောဂါမေတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ အန္တော။ အပရိက္ခိတ္တေ ပန ဝတ္ထုမှိ ဂါမေ ဝါ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ။ အဋဝိမုခံ ကရောတိ…ပေ… ရက္ခတီတိ တေန ပယောဂေန တဿ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ အာဂတတ္တာ ရက္ခတိ။ ဂါမတော နိက္ခန္တဿာတိ ပရိက္ခိတ္တဂါမတော နိက္ခန္တဿ။ ကပိဉ္ဇရော နာမ အညမညံ ယုဇ္ဈာပနတ္ထာယ ဗာလဇနေဟိ ပေါသာဝနိယပက္ခိဇာတိ။
ဝေဟာသဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၇။ ဝေဟာသဋ္ဌကထာယံ ဆိန္နမတ္တေ မုတ္တမတ္တေတိ ယထာ ဆိန္နံ မုတ္တဉ္စ ပကတိဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, တထာ ဆေဒနံ မောစနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဥဒကဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၈။ ဥဒကဋ္ဌကထာယံ သန္ဒမာနဥဒကေ နိက္ခိတ္တံ န တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘အသန္ဒနကေ ဥဒကေ’’တိ။ အနာပတ္တီတိ ဟတ္ထဝါရပဒဝါရေသု ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကဍ္ဎတီတိ ဟေဋ္ဌတော ဩသာရေတိ။ သကလမုဒကန္တိ ဒဏ္ဍေန ဖုဋ္ဌောကာသဂတံ သကလမုဒကံ။ န ဥဒကံ ဌာနန္တိ အတ္တနာ ကတဋ္ဌာနဿ အဋ္ဌာနတ္တာ။ ပဒုမိနိယန္တိ ပဒုမဂစ္ဆေ။ ကလာပဗန္ဓန္တိ ဟတ္ထကဝသေန ခုဒ္ဒကံ ကတွာ ဗဒ္ဓံ ကလာပဗဒ္ဓံ။ ဘာရဗဒ္ဓံ နာမ သီသဘာရာဒိဝသေန ဗဒ္ဓံ။ မုဠာလန္တိ ကန္ဒံ။ ပတ္တံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါတိ ဣဒံ ကဒ္ဒမဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၀။) [သျ]အန္တော ပဝိသိတွာ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိဒ္ဓမနတုမ္ဗန္တိ ဝါပိယာ ဥဒကဿ နိက္ခမနနာဠံ။ ဥဒကဝါဟကန္တိ မဟာမာတိကံ။ အဝဟာရေန သော န ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေ အာပတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထ န မုစ္စတီတိ ဒီပေတိ။ မာတိကံ အာရောပေတွာတိ ခုဒ္ဒကမာတိကံ အာရောပေတွာ။ မရိတွာ…ပေ… တိဋ္ဌန္တီတိ ဧတ္ထ မတမစ္ဆာနံယေဝ တေသံ သန္တကတ္တာ အမတေ ဂဏှန္တဿ နတ္ထိ အဝဟာရော။
နာဝဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၉။ နာဝဋ္ဌကထာယံ ထုလ္လစ္စယမ္ပိ ပါရာဇိကမ္ပိ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပဌမံ ဌာနာ အစာဝေတွာ မုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ပဌမံ ပန ဌာနာ စာဝေတွာ မုတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရော ဝိယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ ယုတ္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဧဝါ’’တိ။ ဝိပန္နဋ္ဌနာဝါတိ ဝိသမဝါတေဟိ ဒေသန္တရံ ပလာတာ, ဘိဇ္ဇိတွာ ဝါ ဝိနာသံ ပတွာ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဘူမိတလံ အပ္ပတွာ သာမိကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တာလယာ ဝုစ္စတိ။ ဗလဝါ စ ဝါတော အာဂမ္မာတိ ဣမိနာ အသတိ ဝါတေ အယံ ပယောဂေါ ကတောတိ ဒဿေတိ။ ပုဂ္ဂလဿ နတ္ထိ အဝဟာရောတိ သုက္ခမာတိကာယံ ဥဇုကရဏနယေန ဝုတ္တံ။ တံ အတ္တနော ပါဒေန အနက္ကမိတွာ ဟတ္ထေန စ အနုက္ခိပိတွာ အညသ္မိံ ဒဏ္ဍာဒီသု ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေ ယုဇ္ဇတိ, အတ္တနော ပါဒေန အက္ကမိတွာ ဟတ္ထေန စ ဥက္ခိပိတွာ ဌိတဿ ပန ဗလဝဝါတေန ဆတ္တစီဝရာဒီသု ပဟဋေသု ပကတိံ ဝိဇဟိတွာ ဒဠှတရံ အက္ကမနဂဟဏာဒိပယောဂေါ အဘိနဝေါ ကာတဗ္ဗော သိယာ။ ဣတရထာ ဆတ္တစီဝရာဒီနိ ဝါ ဝိဂစ္ဆန္တိ, အဝဟာရကော ဝါ သယံ ပတိဿတိ, နာဝါ စ တဒါ န ဂမိဿတိ။ တသ္မာ ဤဒိသေ အဘိနဝပ္ပယောဂေ သတိ အဝဟာရေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ သုက္ခမာတိကာယံ ဥဇုကတာယ ဥဒကာဂမနကာလေ ကာတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထီတိ တံ ဣဓ နိဒဿနံ န ဟောတိ။ ဒါသံ ပန ပကတိယာ ပလာယန္တံ ‘‘သီဃံ ယာဟီ’’တိ ဝတွာ ပကတိဂမနတော တုရိတဂမနုပ္ပါဒနာဒိနာ ဣဓ နိဒဿနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝါတေ အာဂတေပိ ယတ္ထ အတိလဟုကတ္တာ နာဝါယ ကဉ္စိ ပယောဂံ အကတွာ ပကတိယာ အဝဟာရကော တိဋ္ဌတိ, တတ္ထိဒံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၁။) [သျ]ယာနဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၀။ ယာနဋ္ဌကထာယံ ဥဘောသု ပဿေသူတိ စတုန္နံ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ စတုရဿံ ဒါရုသံဃာဋံ အာရောပေတွာ တဿ ဝါမဒက္ခိဏပဿေသု ဥဘောသု ဝါတာတပါဒိပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဂရုဠပက္ခိနော ဥဘော ပက္ခာ ဝိယ ကတာ သန္ဒမာနိကာ။ ဒုကယုတ္တဿာတိ ဒွီဟိ ဂေါဏေဟိ ယုတ္တဿ။ အယုတ္တကန္တိ ဂေါဏေဟိ အယုတ္တံ။ ကပ္ပကတာတိ ဒွိန္နံ သိခါနံ သန္ဓိဋ္ဌာနေ ဂေါသိင်္ဂါနိ ဝိယ ဒွေ ကောဋိယော ဌပေတွာ ဥပတ္ထမ္ဘနီ ကပ္ပကတာ နာမ, သာ ဒွီဟိပိ ကောဋီဟိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာတိ, တေနာဟ ‘‘ဆ ဌာနာနီ’’တိ။ တီဏိ ဝါ စတ္တာရိ ဝါ ဌာနာနီတိ အကပ္ပကတာယ ဥပတ္ထမ္ဘနိယာ စ ဒွိန္နံ စက္ကာနဉ္စ ဝသေန တီဏိ ဌာနာနိ, ကပ္ပကတာယ ဝသေန စတ္တာရိ ဌာနာနိ, တထာ ပထဝိယံ ဌပိတဿ တီဏိ ဌာနာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အက္ခသီသေဟီတိ အက္ခဒါရုနော ဒွီဟိ ကောဋီဟိ။ အက္ခုဒ္ဓီဟီတိ အက္ခဒါရုနာ သမ္ပဋိစ္ဆကာ ဟေဋ္ဌိမဘာဂေ ကပ္ပကတာ ဒွေ ဒါရုခဏ္ဍာ အက္ခုဒ္ဓိယော နာမ, တာသံ ကပ္ပကတာနံ ဒွိန္နံ ကပ္ပသီသာနိ စတ္တာရိ ဣဓ ‘‘အက္ခုဒ္ဓိယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေနာဟ ‘‘စတူဟိ စ အက္ခုဒ္ဓီဟီ’’တိ။ တာဟိ ပတိဋ္ဌိတာဟိ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနာနိ စတ္တာရိ ဓုရေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ဧကန္တိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။ ဥဒ္ဓိယောဝ ‘‘ဥဒ္ဓိခါဏုကာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဥဒ္ဓိခါဏုကာနံ အဘာဝေ အက္ခသီသာနံ ပတိဋ္ဌာနောကာသံ ဒဿေန္တော အာဟ သမမေဝ ဗာဟံ ကတွာတိအာဒိ။ တတ္ထ သမမေဝါတိ ဥဒ္ဓိယော ဟေဋ္ဌာ အနောလမ္ဗေတွာ ဗာဟုနော ဟေဋ္ဌိမဘာဂံ သမံ ကတွာ ဒွိန္နံ ဗာဟုဒါရူနံ မဇ္ဈေ အက္ခသီသပ္ပမာဏေန ဆိဒ္ဒံ ကတွာ တတ္ထ အက္ခသီသာနိ ပဝေသိတာနိ ဟောန္တိ, တေန ဗာဟာနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ သဗ္ဗံ ဘူမိံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတိ, တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပထဝိံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သေသံ နာဝါယံ ဝုတ္တသဒိသန္တိ ဣမိနာ ယဒိ ပန တံ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တံ ပကတိဂမနံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အညံ ဒိသာဘာဂံ နေတိ, ပါရာဇိကံ။ သယမေဝ ယံ ကိဉ္စိ ဌာနံ သမ္ပတ္တံ ဌာနာ အစာလေန္တောဝ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂစ္ဆတိ, နေဝတ္ထိ အဝဟာရော, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ ဣမံ နယံ အတိဒိသတိ။
ဘာရဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၁။ ဘာရဋ္ဌကထာယံ ဘာရဋ္ဌန္တိ မာတိကာပဒဿ ဘာရော နာမာတိ ဣဒံ အတ္ထဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘ဘာရောယေဝ ဘာရဋ္ဌ’’န္တိ။ ပုရိမဂလေတိ ဂလဿ ပုရိမဘာဂေ။ ဂလဝါဋကောတိ ဂီဝါယ ဥပရိမဂလဝါဋကော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၂။) [သျ]ဥရပရိစ္ဆေဒမဇ္ဈေတိ ဥရပရိယန္တဿ မဇ္ဈေ။ သာမိကေဟိ အနာဏတ္တောတိ ဣဒံ ယဒိ သာမိကေဟိ ‘‘ဣမံ ဘာရံ နေတွာ အသုကဋ္ဌာနေ ဒေဟီ’’တိ အာဏတ္တော ဘဝေယျ, တဒါ တေန ဂဟိတဘဏ္ဍံ ဥပနိက္ခိတ္တံ သိယာ, တဉ္စ ထေယျစိတ္တေန သီသာဒိတော ဩရောပေန္တဿာပိ အဝဟာရော န သိယာ, သာမိကာနံ ပန ဓုရနိက္ခေပေ ဧဝ သိယာတိ တတော ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဘာဝတော ဝိယောဇေတုံ ဝုတ္တံ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တေဟိ ပန အနာဏတ္တတ္တာ ပါရာဇိက’’န္တိ။ ဃံသန္တောတိ သီသတော အနုက္ခိပန္တော, ယဒိ ဥက္ခိပေယျ, ဥက္ခိတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ, တေနာဟ သီသတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီတိအာဒိ။ ယော စာယန္တိ ယော အယံ ဝိနိစ္ဆယော။
အာရာမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂။ အာရာမဋ္ဌကထာယံ အာရာမံ အဘိယုဉ္ဇတီတိ ဣဒံ အဘိယောဂကရဏံ ပရေသံ ဘူမဋ္ဌဘဏ္ဍာဒီသုပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အာရာမာဒိထာဝရေသု ပန ယေဘုယျေန အဘိယောဂဝသေနေဝ ဂဟဏသမ္ဘဝတော ဧတ္ထေဝ ပါဠိယံ အဘိယောဂေါ ဝုတ္တော, ဣတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထာပိ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဒိန္နာဒါနဿ ပယောဂတ္တာတိ သဟပယောဂမာဟ။ ဝတ္ထုမှိယေဝ ကတပယောဂတ္တာ သဟပယောဂဝသေန ဟေတံ ဒုက္ကဋံ။ သယမ္ပီတိ အဘိယုဉ္ဇကောပိ။ ‘‘ကိံ ကရောမိ ကိံ ကရောမီ’’တိ ဧဝံ ကိင်္ကာရမေဝ ပဋိဿုဏန္တော ဝိယ စရတီတိ ကိင်္ကာရပဋိဿာဝီ, တဿ ဘာဝေါ ကိင်္ကာရပဋိဿာဝိဘာဝေါ, တသ္မိံ, အတ္တနော ဝသဝတ္တိဘာဝေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥက္ကောစန္တိ လဉ္ဇံ။ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကန္တိ ကူဋဝိနိစ္ဆယိကာဒီနံ။ အယံ ဝတ္ထုသာမီတိအာဒိကဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပကရဏဟေတုနော ပယောဂဿ ကရဏက္ခဏေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန သာမိကဿ ဝိမတိ စ ဓုရနိက္ခေပေါ စ ကမေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပယောဂသမုဋ္ဌာပကစိတ္တက္ခဏေ ပါရာဇိကမေဝ ဟောတိ, န ထုလ္လစ္စယံ။ ယဒိ ဝိမတိယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ထုလ္လစ္စယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အယံ နယော သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဓုရနိက္ခေပဝသေနေဝ ပရာဇယောတိ သာမိကော ‘‘အဟံ န မုစ္စာမီ’’တိ ဓုရံ အနိက္ခိပန္တော အဋ္ဋော ပရာဇိတော နာမ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၃။) [သျ]ဝိဟာရဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၃။ ဝိဟာရဋ္ဌကထာယံ ဝိဟာရန္တိ ဥပစာရသီမာသင်္ခါတံ သကလံ ဝိဟာရံ။ ပရိဝေဏန္တိ တဿ ဝိဟာရဿ အဗ္ဘန္တရေ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါကာရာဒိပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ။ အာဝါသန္တိ ဧကံ အာဝသထမတ္တံ။ ဂဏသန္တကေ ပရိစ္ဆိန္နသာမိကတ္တာ သက္ကာ ဓုရံ နိက္ခိပါပေတုန္တိ အာဟ ‘‘ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿာ’’တိ။ ဣဓာပိ သစေ ဧကောပိ ဓုရံ န နိက္ခိပတိ, ရက္ခတိယေဝ။ ဧသ နယော ဗဟူနံ သန္တကေ သဗ္ဗတ္ထ။
ခေတ္တဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၄။ ခေတ္တဋ္ဌကထာယံ နိရုမ္ဘိတွာ ဝါတိအာဒီသု ဂဏှန္တဿာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ, တတ္ထ နိရုမ္ဘိတွာ ဂဟဏံ နာမ ဝီဟိသီသံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ယထာဌိတမေဝ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဗီဇမတ္တဿေဝ ဂဟဏံ။ ဧကမေကန္တိ ဧကံ ဝီဟိသီသံ။ ယသ္မိံ ဗီဇေ ဝါတိအာဒိ နိရုမ္ဘိတွာ ဂဟဏာဒီသု ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မောစိတမတ္တေ’’တိ ဝစနတော တသ္မိံ ဗီဇာဒိမှိ ဗန္ဓနာ မုတ္တေ သတိ တတော အနပနီတေပိ ဌာနန္တရဿ အဘာဝါ ပါရာဇိကမေဝ။ ယဿ ပန သီသာဒိကဿ သန္တရာဒိနာ သဟ သံသိဗ္ဗနံ ဝါ ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝါ ဟောတိ, တဿ ဗန္ဓနာ မောစိတေ ထုလ္လစ္စယံ, ဣတရဋ္ဌာနတော မောစိတေ ပါရာဇိကန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, တေနာဟ ဝီဟိနာဠန္တိအာဒိ။ သဘုသန္တိ ပလာလသဟိတံ။ ခီလေနာတိ ခါဏုကေန။ ဧတ္ထ စ ခီလသင်္ကမနာဒီသု သဟပယောဂေါ ဓုရနိက္ခေပေါ စာတိ ဥဘယံ သမ္ဘဝတိ။ ခီလသင်္ကမနာဒိ ဧတ္ထ သဟပယောဂေါ။ တသ္မိဉ္စ ကတေ ယဒိ သာမိကာ ဓုရံ န နိက္ခိပန္တိ ပုန ဂဏှိတုကာမာဝ ဟောန္တိ, န တာဝ အဝဟာရော, ‘‘ခီလံ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိံ အသုကော ရာဇဝလ္လဘော ဘိက္ခု ဂဏှိတုကာမော’’တိ ဉတွာ တဿ ဗလံ ကက္ခဠာဒိဘာဝဉ္စ နိဿာယ ခီလသင်္ကမနာဒိကိရိယာနိဋ္ဌာနတော ပဌမမေဝ သာမိကာ ဓုရံ နိက္ခိပန္တိ, န အဝဟာရော ဧတဿ ပယောဂနိဋ္ဌာနတော ပုရေတရမေဝ ဓုရဿ နိက္ခိတ္တတ္တာ။ ယဒါ ပန ခီလသင်္ကမနာဒိပယောဂေနေဝ ဓုရနိက္ခေပေါ ဟောတိ, တဒါယေဝ အဝဟာရော, တေနေဝေတ္ထ ‘‘တဉ္စ ခေါ သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခီလာဒီနံ သင်္ကမိတဘာဝံ အဇာနိတွာ သာမိကာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနမ္ပေတ္ထ ဓုရနိက္ခေပေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ရဇ္ဇုသင်္ကမနာဒီသုပိ အတိဒိသတိ။ ယဋ္ဌိန္တိ မာနဒဏ္ဍံ။ ဧကသ္မိံ အနာဂတေ ထုလ္လစ္စယံ, တသ္မိံ အာဂတေ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၄။) [သျ]ပါရာဇိကန္တိ သစေ ဒါရူနိ နိခဏိတွာ တတ္တကေနေဝ ဂဏှိတုကာမော ဟောတိ, အဝသာနေ ဒါရုမှိ ပါရာဇိကံ။ သစေ တတ္ထ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ပါဒါနံ အန္တရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ကဿစိ အပ္ပဝေသာရဟံ ကတွာ ဂဟေတုကာမော ဟောတိ, အဝသာနသာခါယ ပါရာဇိကံ, တေနာဟ ‘‘သာခါပရိဝါရေနေဝ အတ္တနော ကာတုံ သက္ကောတီ’’တိ, ဒါရူနိ စ နိခဏိတွာ သာခါပရိဝါရဉ္စ ကတွာ ဧဝ အတ္တနော သန္တကံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ ခေတ္တမရိယာဒန္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကေဒါရပါဠိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ခီလသင်္ကမနာဒိနာ ဂဟဏံ အာရာမာဒီသုပိ လဗ္ဘတေဝ။
ဝတ္ထုဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၅။ ဝတ္ထုဋ္ဌကထာယံ တိဏ္ဏံ ပါကာရာနန္တိ ဣဋ္ဌကသိလာဒါရူနံ ဝသေန တိဏ္ဏံ ပါကာရာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၆။ ဂါမဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂါမော နာမာ’’တိ ပါဠိယံ န ဝုတ္တံ သဗ္ဗသော ဂါမလက္ခဏဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ။
အရညဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၇။ အရညဋ္ဌကထာယံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာတိ ဥဇုကမေဝ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ။ လက္ခဏစ္ဆိန္နဿာတိ အရညသာမိကာနံ ဟတ္ထတော ကိဏိတွာ ဂဏှန္တေဟိ ကတအက္ခရာဒိသညာဏဿ။ ဆလ္လိယာ ပရိယောနဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ သာမိကာနံ နိရာပေက္ခတာယ စိရဆဍ္ဍိတဘာဝံ ဒီပေတိ, တေနာဟ ‘‘ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယဒိ သာမိကာနံ သာပေက္ခတာ အတ္ထိ, န ဝဋ္ဋတိ။ တာနိ ကတာနိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာနိ စ ဟောန္တီတိ တာနိ ဂေဟာဒီနိ ကတာနိ ပရိနိဋ္ဌိတာနိ မနုဿေဟိ စ အဇ္ဈာဝုတ္ထာနိ စ ဟောန္တိ။ ဒါရူနီတိ ဂေဟာဒီနံ ကတတ္တာ အဝသိဋ္ဌဒါရူနိ။ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သာမိကာနံ အနာလယတ္တာ ဝုတ္တံ, တေ စ ယဒိ ဂဟဏကာလေ ဒိသွာ သာလယာ ဟုတွာ ဝါရေန္တိ, ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ‘‘ဒေဟီ’’တိ အဝုတ္တေ အဒတွာ ဂမနေ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ပစ္ဆာပိ တေဟိ စောဒိတေ ဒါတဗ္ဗမေဝ။
အဒိသွာ ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂတဿ ဘဏ္ဍဒေယျံ။ အာရက္ခဋ္ဌာနမ္ပိ သုဒ္ဓစိတ္တေန အတိက္ကမိတွာ ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေပိ အဝဟာရော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၅။) [သျ]နတ္ထိ အာရက္ခဋ္ဌာနဿ အတိက္ကန္တတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ နီတာနမ္ပိ ဒါရူနံ အရညသာမိကာနညေဝ သန္တကတ္တာ ပုန ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဂစ္ဆတိ, ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ‘‘အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာ…ပေ… အဿတိယာ အတိက္ကမတီ’’တိ, သဟသာ တံ ဌာနံ အတိက္ကမတီတိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) စ အာရက္ခဋ္ဌာနာတိက္ကမေယေဝ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနတ္တာ, အာရက္ခဋ္ဌာနာတိက္ကမမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒံ ပန ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿ အာကာသေန ဂစ္ဆတောပိ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဉ္စ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ နီတာနမ္ပိ ဒါရူနံ အရညသာမိကာနညေဝ သန္တကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ အာရက္ခဋ္ဌာနတော ဗဟိ ပါရာဇိကာပဇ္ဇနဿ ကာရဏံ န ဟောတိ ဘဏ္ဍဒေယျဘာဝဿေဝ ကာရဏတ္တာ။ တေသံ သန္တကတ္တေနေဝ ဟိ ဗဟိ ကတဿာပိ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဇာတံ, ဣတရထာ စ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န သိယာ သုင်္ကဃာတာတိက္ကမေ ဝိယ။ အဒ္ဓိကေဟိ ဒိန္နမေဝ သုင်္ကိကာနံ သန္တကံ ဟောတိ, နာဒိန္နံ, တေန တံ ဌာနံ ယတော ကုတောစိ ပစ္စယတော သုဒ္ဓစိတ္တေန အတိက္ကန္တဿ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတိ။ ဣဓ ပန အရညသာမိကာနံ သန္တကတ္တာ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ ဟောတိ, တေနေဝေတံ အရညေ အာရက္ခဋ္ဌာနံ သုင်္ကဃာတတောပိ ဂရုတရံ ဇာတံ။ ယဒိ ဟိ အာရက္ခဋ္ဌာနတော ဗဟိပိ ထေယျစိတ္တေ သတိ အဝဟာရော ဘဝေယျ, အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာတိအာဒိနာ ဌာနနိယမော နိရတ္ထကော သိယာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပါရာဇိကန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ တသ္မာ အာရက္ခဋ္ဌာနတော ဗဟိ ထေယျစိတ္တေန ဂစ္ဆန္တဿ အဝဟာရော န ဘဝတိ ဧဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ အတိက္ကန္တေ တေသံ အရညံ အာရက္ခဋ္ဌာနဉ္စ အတိက္ကန္တော နာမ ဟောတိ, တံ ပဒေသံ အာကာသေနာပိ အတိက္ကမနဝသေန ဂစ္ဆန္တဿာပီတိ အတ္ထော။
ဥဒကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၈။ ဥဒကကထာယံ မဟာကုစ္ဆိကာ ဥဒကစာဋိ ဥဒကမဏိကော, ‘‘သမေခလာ စာဋိ ဥဒကမဏိကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဘာဇနေသု။ ဘူတဂါမေန သဒ္ဓိမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အကပ္ပိယပထဝိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တဠာကရက္ခဏတ္ထာယာတိ ‘‘မဟောဒကံ အာဂန္တွာ တဠာကမရိယာဒံ မာ ဆိန္ဒီ’’တိ တဠာကရက္ခဏတ္ထံ။ နိဗ္ဗဟနဥဒကန္တိ ဧတ္ထ တဠာကဿ ဧကေန ဥန္နတေန ပဿေန အဓိကဇလံ နိဗ္ဗဟတိ နိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ‘‘နိဗ္ဗဟန’’န္တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၆။) [သျ]အဓိကဇလနိက္ခမနမာတိကာ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ဂစ္ဆမာနံ ဥဒကံ နိဗ္ဗဟနဥဒကံ နာမ။ နိဒ္ဓမနတုမ္ဗန္တိ သဿာဒီနံ အတ္ထာယ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ကတံ ဥဒကနိက္ခမနပနာဠိ။ မရိယာဒံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗလံ အကတွာပိ ယထာဝုတ္တပ္ပယောဂေ ကတေ မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ နိက္ခန္တဥဒကဂ္ဃါနုရူပေန အဝဟာရေန ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ ယတ္တကံ တပ္ပစ္စယာ သဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဗီဇကသိကမ္မာဒိဗ္ဗယံ ဌပေတွာ ယံ အဓိကလာဘံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဝယကရဏမ္ပိ ဧတဿ ဒါတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ တရုဏသဿေ ဇာတေ ဥဒကံ ဝိနာသေန္တဿ ယုဇ္ဇတိ, သဿေ ပန သဗ္ဗထာ အကတေယေဝ ဥဒကံ ဝိနာသေန္တေန စ ဥဒကဂ္ဃမေဝ ဒါတဗ္ဗံ, န တပ္ပစ္စယာ သကလံ သဿံ တေန ဝိနာသိတဘဏ္ဍဿေဝ ဘဏ္ဍဒေယျတ္တာ, ဣတရထာ ဝါဏိဇ္ဇာဒိအတ္ထာယ ပရေဟိ ဌပိတဘဏ္ဍံ အဝဟရန္တဿ တဒုဘယမ္ပိ ဂဟေတွာ ဘဏ္ဍဂ္ဃံ ကာတဗ္ဗံ သိယာ, တဉ္စ န ယုတ္တန္တိ အမှာကံ ခန္တိ။ သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေနာတိ ဧတ္ထ ဧကဿ သန္တကေ တဠာကေ ခေတ္တေ စ ဇာတေ တဿေဝ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ, ယဒိ ပန တံ တဠာကံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ, ခေတ္တာနိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကာနိ, တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဓုရနိက္ခေပေ အဝဟာရော, အထ ခေတ္တာနိပိ သဗ္ဗသာဓာရဏာနိ, သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပေယေဝ ပါရာဇိကံ, နာသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အနိဂ္ဂတေတိ အနိက္ခန္တေ, တဠာကေယေဝ ဌိတေတိ အတ္ထော။ ပရေသံ မာတိကာမုခန္တိ ခုဒ္ဒကမာတိကာမုခံ။ အသမ္ပတ္တေဝါတိ တဠာကတော နိက္ခမိတွာ မဟာမာတိကာယံ ဧဝ ဌိတေ။ အနိက္ခန္တေ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါတိ တဠာကတော အနိက္ခန္တေ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတိ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ ဥဒကဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ နိက္ခန္တေ ပန ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ခန္တေ ဗဒ္ဓါ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ။ ဣဓ ပန ခုဒ္ဒကမာတိကာယံ အပ္ပဝိဋ္ဌတ္တာ အဝဟာရော န ဇာတော, ‘‘တဠာကတော အနိဂ္ဂတေ ပရေသံ မာတိကာမုခံ အသမ္ပတ္တေဝါ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ ဝိကပ္ပဒွယဿ ‘‘အနိက္ခန္တေ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါ, နိက္ခန္တေ ဗဒ္ဓါ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ ဣဒံ ဒွယံ ယထာက္ကမေန ယောဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ နတ္ထိ အဝဟာရောတိ ဧတ္ထ ‘‘အဝဟာရော နတ္ထိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ဝတ္ထုံ…ပေ… န သမေတီတိ ဧတ္ထ တဠာကဂတဥဒကဿ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ ပရသန္တကဝတ္ထု န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၇။) [သျ]ဒန္တပေါနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၉။ ဒန္တကဋ္ဌကထာယံ တတော ပဋ္ဌာယ အဝဟာရော နတ္ထီတိ ‘‘ယထာသုခံ ဘိက္ခုသံဃော ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ အဘာဇေတွာဝ ယာဝဒိစ္ဆကံ ဂဟဏတ္ထမေဝ ဌပိတတ္တာ အရက္ခိတတ္တာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ စ အညံ သံဃိကံ ဝိယ န ဟောတီတိ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿာပိ နတ္ထိ အဝဟာရော။ ခါဒန္တု, ပုန သာမဏေရာ အာဟရိဿန္တီတိ ကေစိ ထေရာ ဝဒေယျုန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဝနပ္ပတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၀။ ဝနပ္ပတိကထာယံ သန္ဓာရိတတ္တာတိ ဆိန္နဿ ရုက္ခဿ ပတိတုံ အာရဒ္ဓဿ သန္ဓာရဏမတ္တေန ဝုတ္တံ, န ပန မရိစဝလ္လိအာဒီဟိ ပုဗ္ဗေ ဝေဌေတွာ ဌိတဘာဝေန။ တာဒိသေ ဟိ ဆိန္နေပိ အဝဟာရော နတ္ထိ အရညဋ္ဌကထာယံ ဝေဌိတဝလ္လိယံ ဝိယ။ ဥဇုကမေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဣမိနာ သဗ္ဗသော ဆိန္ဒနမေဝ ဝလ္လိအာဒီဟိ အသမ္ဗဒ္ဓဿ ရုက္ခဿ ဌာနာစာဝနံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အာကာသာဒီသု ဖုဋ္ဌသကလပဒေသတော မောစနန္တိ အာဝေဏိကမိဓ ဌာနာစာဝနံ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ရုက္ခဘာရေန ကိဉ္စိဒေဝ ဘဿိတွာ ဌိတတ္တာ ဟောတိယေဝ ဌာနာစာဝန’’န္တိ ဝဒန္တိ, တန္န, ရုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿ သကလဿ အာကာသပဒေသဿ ပဉ္စဟိ ဆဟိ ဝါ အာကာရေဟိ အနတိက္ကမိတတ္တာ။ ဝါတမုခံ သောဓေတီတိ ယထာ ဝါတော အာဂန္တွာ ရုက္ခံ ပါတေတိ, ဧဝံ ဝါတဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ရုန္ဓိတွာ ဌိတာနိ သာခါဂုမ္ဗာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အပနေန္တော သောဓေတိ။ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကံ ဝါတိ မဏ္ဍူကာနံ နင်္ဂုဋ္ဌေ အဂ္ဂကောဋိယံ ဌိတကဏ္ဋကန္တိ ဝဒန္တိ, ဧကေ ‘‘ဝိသမစ္ဆကဏ္ဋက’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။
ဟရဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၁။ ဟရဏကကထာယံ ဟရဏကန္တိ ဝတ္ထုသာမိနာ ဟရိယမာနံ။ သော စ ပါဒံ အဂ္ဃတိ, ပါရာဇိကမေဝါတိ ‘‘အန္တံ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ အသလ္လက္ခိတတ္တာ သာမညတော ‘‘ဂဏှိဿာမိ ဧတ’’န္တိ သလ္လက္ခိတဿေဝ ပဋဿ ဧကဒေသတာယ တမ္ပိ ဂဏှိတုကာမောဝါတိ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ။ သဘဏ္ဍဟာရကန္တိ သဟဘဏ္ဍဟာရကံ, သကာရာဒေသဿ ဝိကပ္ပတ္တာ သဟ သဒ္ဒေါဝ ဌိတော, ဘဏ္ဍဟာရကေန သဟ တံ ဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ သာသင်္ကောတိ ‘‘ယဒိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၈။) [သျ]ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဏ္ဍံ ဂဏှိဿာမိ, အာဝုဓေန မံ ပဟရေယျာ’’တိ ဘယေန သဉ္ဇာတာသင်္ကော။ ဧကမန္တံ ပဋိက္ကမ္မာတိ ဘယေနေဝ အနုပဂန္တွာ မဂ္ဂတော သယံ ပဋိက္ကမ္မ။ သန္တဇ္ဇေတွာတိ ဖရုသဝါစာယ စေဝ အာဝုဓပရိဝတ္တနာဒိကာယဝိကာရေန စ သန္တဇ္ဇေတွာ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အပရိဂ္ဂဟိတကံ။ အာလယေန အနဓိမုတ္တမ္ပိ ဘဏ္ဍံ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ, ဣမိနာ ပဌမံ ပရိစ္စတ္တာလယာနမ္ပိ ယဒိ ပစ္ဆာပိ သကသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေသညေဝ တံ ဘဏ္ဍံ ဟောတိ, ဗလက္ကာရေနာပိ သကသညာယ တဿ ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ, အဒဒန္တဿေဝ အဝဟာရောတိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ပန သာမိနော ‘‘ပရိစ္စတ္တံ မယာ ပဌမံ, ဣဒါနိ မမ သန္တကံ ဝါ ဧတံ, နော’’တိ အာသင်္ကာ ဟောတိ, ဗလက္ကာရေန ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ သကသညာဗလေနေဝ ပုန ဂဟေတဗ္ဗဘာဝဿ အာပန္နတ္တာ။ ‘‘အဒေန္တဿ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝစနတော စောရဿ သကသညာယ ဝိဇ္ဇမာနာယပိ သာမိကေသု သာလယေသု အဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အညေသူတိ မဟာပစ္စရိယာဒီသု။ ဝိစာရဏာယေဝ နတ္ထီတိ ဣမိနာ တတ္ထာပိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော အယမေဝ အတ္ထောတိ ဒဿေတိ။
ဥပနိဓိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၂။ ဥပနိဓိကထာယံ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍဿ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိသာမနပ္ပယောဂံ ဝိနာ နာဟံ ဂဏှာမီတိအာဒိနာ အညသ္မိံ ပယောဂေ အကတေ ရဇ္ဇသင်္ခေါဘာဒိကာလေ ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမိ, န မယှံ ဒါနိ ဒဿတီ’’တိ ဥဘောဟိပိ သကသကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဓုရနိက္ခေပေ ကတေပိ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကမေဝ ပဋိသာမနပ္ပယောဂဿ ကတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ, န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပဋိသာမနကာလေ ဟိဿ ထေယျစိတ္တံ နတ္ထိ, ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမီ’’တိ ထေယျစိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏေ ပန သာမိနော ဓုရနိက္ခေပစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတော ကာယဝစီပယောဂေါ နတ္ထိ, ယေန သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာယံ အာပတ္တီတိ။ ဒါနေ သဥဿာဟော, ရက္ခတိ တာဝါတိ အဝဟာရံ သန္ဓာယ အဝုတ္တတ္တာ နာဟံ ဂဏှာမီတိအာဒိနာ မုသာဝါဒကရဏေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဟောတိ, န ဒုက္ကဋံ ထေယျစိတ္တာဘာဝေန သဟပယောဂဿာပိ အဘာဝတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိပိ မုခေန ဒဿာမီတိ ဝဒတိ…ပေ… ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ ကတရပယောဂေန အာပတ္တိ, န တာဝ ပဌမေန ဘဏ္ဍပဋိသာမနပ္ပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တာဘာဝါ, နာပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၈၉။) [သျ]‘‘ဒဿာမီ’’တိ ကထနပ္ပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပယောဂဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – သာမိနာ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဗဟုသော ယာစိယမာနောပိ အဒတွာ ယေန ပယောဂေန အတ္တနော အဒါတုကာမတံ သာမိကဿ ဉာပေတိ, ယေန စ သော ‘‘အဒါတုကာမော အယံ ဝိက္ခိပတီ’’တိ ဉတွာ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, တေနေဝ ပယောဂေနဿ အာပတ္တိ။ န ဟေတ္ထ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ ပရိယာယေန မုတ္တိ အတ္ထိ။ အဒါတုကာမတာယ ဟိ ကဒါ တေ ဒိန္နံ, ကတ္ထ တေ ဒိန္နန္တိအာဒိပရိယာယဝစနေနာပိ သာမိကဿ ဓုရေ နိက္ခိပါပိတေ အာပတ္တိယေဝ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ – ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ…ပေ… ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၁)။ ပရသန္တကဿ ပရေဟိ ဂဏှာပနေ ဧဝ ပရိယာယတော မုတ္တိ, န သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ဟတ္ထေ သာမိနာ ဒိန္နတာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ စ ဌာနာစာဝနေပိ နတ္ထိ အဝဟာရော, ထေယျစိတ္တေန ပန ဂဟဏေ ဒုက္ကဋတော န မုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧသေဝ နယောတိ ဥဒ္ဓါရေယေဝ စောရဿ ပါရာဇိကံ, ကသ္မာ? အညေဟိ သာဓာရဏဿ အဘိညာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အညံ တာဒိသမေဝ ဂဏှန္တေ ယုဇ္ဇတီတိ သညာဏတော ဩကာသတော စ တေန သဒိသမေဝ အညံ ဂဏှန္တေ ယုဇ္ဇတိ, စောရေန သလ္လက္ခိတပ္ပဒေသတော တံ အပနေတွာ ကေဟိစိ တတ္ထ တာဒိသေ အညသ္မိံ ပတ္တေ ဌပိတေ တံ ဂဏှန္တေယေဝ ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပါယော, တေန စောရေန ဒိဝါ သလ္လက္ခိတပတ္တံ အညတ္ထ အပနေတွာ တဒညေ တာဒိသေ ပတ္တေ တတ္ထ ဌပိတေပိ စောရဿ ပစ္ဆာ ရတ္တိဘာဂေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ထေယျစိတ္တံ ဒိဝါ သလ္လက္ခိတပ္ပဒေသေ ဌပိတံ အညံ တာဒိသံ ပတ္တမေဝ အာလမ္ဗိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပဒဝါရေနာတိ ထေရေန နီဟရိတွာ ဒိန္နံ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတော စောရဿ ပဒဝါရေန။ အတာဒိသမေဝ ဂဏှန္တေ ယုဇ္ဇတီတိ အတာဒိသဿ ထေရေန ဂဟဏက္ခဏေ အဝဟာရာဘာဝတော ပစ္ဆာ ဟတ္ထပတ္တံ ‘‘တ’’န္တိ ဝါ ‘‘အည’’န္တိ ဝါ သညာယ ‘‘ဣဒံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဂမနေ ပဒဝါရေနေဝ အဝဟာရော ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ပါရာဇိကံ နတ္ထီတိ ပဒဝါရေပိ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ ဥပနိဓိဘဏ္ဍေ ဝိယာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂါမဒွါရန္တိ ဗဟိဂါမေ ဝိဟာရဿ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဂါမပ္ပဝေသဿ အာရမ္ဘပ္ပဒေသဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, အန္တောဂါမန္တိ အတ္ထော။ဒွိန္နမ္ပိ ဥဒ္ဓါရေ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၀။) [သျ]ယေဝ ပါရာဇိကန္တိ ထေရဿ အဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ သော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဘဝေယျ, သဗ္ဗမ္ပိ ဥပနိက္ခိတ္တမေဝ သိယာ, ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ စ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတောပိ န တာဝ ထေရဿ အဝဟာရော ဟောတိ, စောရဿေဝ အဝဟာရော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဒုက္ကဋန္တိ ထေရဿ အတ္တနော သန္တကတာယ စောရဿ သာမိကေန ဒိန္နတ္တာ အဝဟာရော န ဇာတော, ဥဘိန္နမ္ပိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။
အာဏတ္တိယာ ဂဟိတတ္တာတိ ‘‘ပတ္တစီဝရံ ဂဏှာ’’တိ ဧဝံ ထေရေန ကတအာဏတ္တိယာ ဂဟိတတ္တာ။ အဋဝိံ ပဝိသတိ, ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ‘‘ပတ္တစီဝရံ ဂဏှ, အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ထေရေန ဝိဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂါမမဂ္ဂေပိ သကလေပိ ဂါမေ ဝိစရဏဿ နိယမိတတ္တာ မဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ဂစ္ဆန္တဿေဝ ပဒဝါရေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဟာရဿ ဟိ ပရဘာဂေ ဥပစာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဿ ဂါမဿ ပရတော ဥပစာရော, တာဝ သဗ္ဗံ ဒဟရဿ ထေရာဏတ္တိယာ သဉ္စရဏူပစာရောဝ ဟောတိ, န ပန တတော ပရံ။ တေနေဝ ‘‘ဥပစာရာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။ ဂါမူပစာရာတိက္ကမေ ပါရာဇိက’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ပဋိနိဝတ္တနေ စီဝရဓောဝနာဒိအတ္ထာယ ပေသနေပိ ဧသေဝ နယော။ အဋ္ဌတွာ အနိသီဒိတွာတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ သီသာဒီသု ဘာရံ ဘူမိယံ အနိက္ခိပိတွာ တိဋ္ဌန္တော ဝါ နိသီဒန္တော ဝါ ဝိဿမိတွာ ထေယျစိတ္တေ ဝူပသန္တေ ပုန ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဂစ္ဆတိ စေ, ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ ဘူမိယံ နိက္ခိပိတွာ ပုန တံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, ဥဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? အာဏာပကဿ အာဏတ္တိယာ ယံ ကတ္တဗ္ဗံ, တဿ တာဝတာ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ။ ‘‘အသုကံ နာမ ဂါမ’’န္တိ အနိယမေတွာ ‘‘အန္တောဂါမံ ဂမိဿာမာ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တေ ဝိဟာရသာမန္တာ ပုဗ္ဗေ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌပုဗ္ဗာ သဗ္ဗေ ဂေါစရဂါမာပိ ခေတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ သေသန္တိ မဂ္ဂုက္ကမနဝိဟာရာဘိမုခဂမနာဒိ သဗ္ဗံ။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ အနာဏတ္တိယာ ဂဟိတေပိ သာမိကဿ ကထေတွာ ဂဟိတတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဟာရူပစာရာဒိ သဗ္ဗံ ခေတ္တမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယောတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာတိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၂) ဝုတ္တံ နယံ အတိဒိသတိ။
နိမိတ္တေ ဝါ ကတေတိ စီဝရံ မေ ကိလိဋ္ဌံ, ကော နု ခေါ ရဇိတွာ ဒဿတီတိအာဒိနာ နိမိတ္တေ ကတေ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အနာဏတ္တဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၁။) [သျ]ထေရေန သဒ္ဓိံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဂမနဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဧကပဿေတိ ဝိဟာရဿ မဟန္တတာယ အတ္တာနံ အဒဿေတွာ ဧကသ္မိံ ပဿေ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဇီရာပေတီတိ ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဌာနာစာဝနံ အကတွာ နိဝတ္ထပါရုတနီဟာရေနေဝ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဇီရာပေတိ, ဌာနာ စာဝေန္တဿ ပန ထေယျစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကမေဝ သီသေ ဘာရံ ခန္ဓေ ကရဏာဒီသု ဝိယ (ပါရာ။ ၁၀၁)။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ နဿတီတိ အဂ္ဂိအာဒိနာ နဿတိ, အညော ဝါ ကောစီတိ ဣမိနာ ယေန ဌပိတံ, သောပိ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတရဿာတိ စောရဿ။ ဣတရံ ဂဏှတော ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပဝိသိတွာ တဝ သာဋကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဣမိနာဝ ဥပနိဓိဘာဝတော မောစိတတ္တာ, သာမိကဿ ဣတရံ ဂဏှတော အတ္တနော သာဋကေ အာလယဿ သဗ္ဘာဝတော စ ‘‘ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမိကော စေ ‘‘မမ သန္တကံ ဣဒံ ဝါ ဟောတု, အညံ ဝါ, ကိံ တေန, အလံ မယှံ ဣမိနာ’’တိ ဧဝံ သုဋ္ဌု နိရာလယော ဟောတိ, စောရဿ ပါရာဇိကံ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဇာနန္တီတိ တေန ဝုတ္တဝစနံ အသုဏန္တာ န ဇာနန္တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဧတ္ထ သစေ ဇာနိတွာပိ စိတ္တေန န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, ဧသေဝ နယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိက္ခိပန္တီတိ ဧတ္ထ စိတ္တေန ပဋိက္ခေပေါပိ သင်္ဂဟိတောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေတိ ဘဏ္ဍာဂါရဿ သမီပေ ဥစ္စာရပဿာဝဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ မယိ စ မတေ သံဃဿ စ သေနာသနေ ဝိနဋ္ဌေတိ ဧတ္ထ ‘‘တံ မာရေဿာမာ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂိလာနပက္ခေ ဌိတတ္တာ အဝိသယောတိ ဝုတ္တတ္တာ။ မရဏတော ဟိ ပရံ ဂေလညံ အဝိသယတ္တဉ္စ နတ္ထိ။ ‘‘ဒွါရံ ဆိန္ဒိတွာ ပရိက္ခာရံ ဟရိဿာမာ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေဟိပိ ဘိက္ခာစာရာဒီဟိ ပရိယေသိတွာ အတ္တနော သန္တကေပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ သာမီစီတိ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ ဝတ္တံ။
လောလမဟာထေရောတိ မန္ဒော မောမူဟော အာကိဏ္ဏဝိဟာရီ။ ဣတရေဟီတိ တသ္မိံယေဝ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တေဟိ ဣတရဘိက္ခူဟိ။ ဝိဟာရရက္ခဏဝါရေ နိယုတ္တော ဝိဟာရဝါရိကော, ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ အတ္တနော ဝါရေ ဝိဟာရရက္ခဏကော။ နိဝါပန္တိ ဘတ္တဝေတနံ။ စောရာနံ ပဋိပထံ ဂတေသူတိ စောရာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘ပဌမတရညေဝ ဂန္တွာ သဒ္ဒံ ကရိဿာမာ’’တိ စောရာနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၂။) [သျ]အဘိမုခံ ဂတေသု, ‘‘စောရေဟိ ဟဋဘဏ္ဍံ အာဟရိဿာမာ’’တိ တဒနုပထံ ဂတေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ‘‘အသုကကုလေ ယာဂုဘတ္တံ ဝိဟာရဝါရိကာနညေဝါ’’တိ ဧဝံ နိယမနံ ကတွာ။ ဒွေ တိဿော ယာဂုသလာကာ စတ္တာရိ ပဉ္စ သလာကဘတ္တာနိ စ လဘမာနောဝါတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ, တတော ဦနံ ဝါ ဟောတု အဓိကံ ဝါ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ ယာပနမတ္တံ လဘနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿိတကေ ဇဂ္ဂေန္တီတိ တေဟိ ဝိဟာရံ ဇဂ္ဂါပေန္တီတိ အတ္ထော။ အသဟာယကဿာတိ သဟာယရဟိတဿ။ အတ္တဒုတိယဿာတိ အပ္ပိစ္ဆဿ အတ္တာ သရီရမေဝ ဒုတိယော အဿ နာညောတိ အတ္တဒုတိယော။ တဒုဘယဿာပိ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနံ ယဿာတိအာဒိ, ဧတေန သဗ္ဗေန ဧကေကဿ ဝါရော န ပါပေတဗ္ဗောတိ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါကဝတ္တတ္ထာယာတိ နိစ္စံ ပစိတဗ္ဗယာဂုဘတ္တသင်္ခါတဝတ္တတ္ထာယ။ ဌပေန္တီတိ ဒါယကာ ဌပေန္တိ။ တံ ဂဟေတွာတိ တံ အာရာမိကာဒီဟိ ဒိယျမာနံ ဘာဂံ ဂဟေတွာ။ န ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘောကာသိကဿာပိ အတ္တနော အဓိကပရိက္ခာရော ဝါ ဌပိတော အတ္ထိ, စီဝရာဒိသံဃိကဘာဂေပိ အာလယော ဝါ အတ္ထိ, သောပိ ဂါဟာပေတဗ္ဗောဝ။ ဒိဂုဏန္တိ အညေဟိ လဗ္ဘမာနတော ဒိဂုဏံ။ ပက္ခဝါရေနာတိ အဍ္ဎမာသဝါရေန။
သုင်္ကဃာတကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၃။ သုင်္ကဃာတကထာယံ သုင်္ကံ ယတ္ထ ရာဇပုရိသာ ဟနန္တိ အဒဒန္တာနံ သန္တကံ အစ္ဆိန္ဒိတွာပိ ဂဏှန္တိ, တံ ဌာနံ သုင်္ကဃာတန္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ တဉှီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတီတိ ဧတ္ထ ပဌမပါဒံ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ ဌပေတွာ ဒုတိယပါဒေ ဥဒ္ဓဋမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဥဒ္ဓရိတွာ ဗဟိ အဋ္ဌပိတေပိ ဗဟိ ဌိတော ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပဒဝါရေသုပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝတ္တိတွာ အဗ္ဘန္တရိမံ ဗဟိ ဌပေတိ, ပါရာဇိကန္တိ ဣဒံ သယံ ဗဟိ ဌတွာ ပဌမံ အဗ္ဘန္တရိမံ ဥက္ခိပိတွာ ဝါ သမကံ ဥက္ခိပိတွာ ဝါ ပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗဟိ ဌတွာ ဥက္ခိတ္တမတ္တေ ဟိ သဗ္ဗံ ဗဟိဂတမေဝ ဟောတီတိ။ သစေ ပန သော ဗဟိ ဌတွာပိ ဗာဟိရပုဋကံ ပဌမံ အန္တော ဌပေတွာ ပစ္ဆာ အဗ္ဘန္တရိမံ ဥက္ခိပိတွာ ဗဟိ ဌပေတိ, တဒါပိ ဧကာဗဒ္ဓတာယ အဝိဇဟိတတ္တာ အဝဟာရော န ဒိဿတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဘူမိယံ ပတိတွာ ဝတ္တန္တံ ပုန အန္တော ပဝိသတိ, ပါရာဇိကမေဝါတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၃) ဝုတ္တတ္တာ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၃။) [သျ]ဗာဟိရပုဋကေ အန္တောပဝိဋ္ဌေပိ ဗဟိဂတဘာဝတော န မုစ္စတိ, အန္တောဂတံ ပန ပုဋကံ ပဌမံ, ပစ္ဆာ ဧဝ ဝါ ဗဟိ ဌပိတမတ္တေ ဝါ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ဗဟိ ဘူမိယံ ပါတိတဿ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓတာယ အဘာဝေန အန္တောပဝိဋ္ဌေပိ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ, ဣဒံ ပန ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ တေန သဒ္ဓိံ န သမေတိ။ တသ္မာ ယထာ အန္တောဘူမိဂတေန ဧကာဗဒ္ဓတာ န ဟောတိ, ဧဝံ ဥဘယဿာပိ ဗဟိဂတဘာဝေ သာဓိတေယေဝ အဝဟာရောတိ ဝိညာယတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယေ ပန ပရိဝတ္တိတွာတိ ဣမဿ နိဝတ္တိတွာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တေဟိ ပန အဗ္ဘန္တရိမံ ဗဟိ ဌပေတီတိ အယမတ္ထော ဂဟိတော ဟောတီတိ တတ္ထ သင်္ကာယေဝ နတ္ထိ။ ဧကာဗဒ္ဓန္တိ ကာဇကောဋိယံ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဗန္ဓိတွာ ကာဇကောဋိယံ ဌပိတမတ္တမေဝ ဟောတိ, ပါရာဇိကန္တိ ဗဟိ ဂဟိတကာဇကောဋိယံ ဌပိတံ ယဒိ ပါဒံ အဂ္ဃတိ, ပါရာဇိကမေဝ, အန္တောဌပိတေန ဧကာဗဒ္ဓတာယ အဘာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါ…ပေ… ဌပေတီတိ သုင်္ကဃာတံ ပဝိသိတွာ အပ္ပဝိသိတွာ ဝါ ဌပေတိ။ သုင်္ကဋ္ဌာနဿ ဗဟိ ဌိတန္တိ ယာနာဒီဟိ နီဟဋတ္တာ ဗဟိ ဌိတံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဗဟိ ဌပိတ’’န္တိ ပါဌံ ဝိကပ္ပေတွာ သုင်္ကဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေဝ ဗဟိ ဌပိတန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ၊ သုင်္ကဋ္ဌာနေ ပဝိသိတွာ ယာနေ ဌပိတေပိ ပဝတ္တိတွာ ဂတေ ဝိယ ဒေါသာဘာဝတော။ ယော ပန သုင်္ကဋ္ဌာနဿ အန္တောဝ ပဝိသိတွာ ‘‘သုင်္ကဋ္ဌာန’’န္တိ ဉတွာ ထေယျစိတ္တေန အာဂတမဂ္ဂေန ပဋိနိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ, တဿာပိ ယဒိ တေန ဒိသာဘာဂေန ဂစ္ဆန္တာနမ္ပိ ဟတ္ထတော သုင်္ကံ ဂဏှန္တိ, ပါရာဇိကမေဝ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ယာနာဒီဟိ နီဟရဏေ။ တတြာတိ တသ္မိံ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၇၁ အာဒယော)။
ပါဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၄။ ပါဏကထာယံ အာဌပိတောတိ မာတာပိတူဟိ ဣဏံ ဂဏှန္တေဟိ ‘‘ယာဝ ဣဏဒါနာ အယံ တုမှာကံ သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ ဣဏဒါယကာနံ နိယျာတိတော။ အဝဟာရော နတ္ထီတိ မာတာပိတူဟိ ပုတ္တဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ မာတာပိတူနဉ္စ အသန္တကတ္တာ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ဓနံ ပန ဂတဋ္ဌာနေ ဝဍ္ဎတီတိ ဣမိနာ အာဌပေတွာ ဂဟိတဓနံ ဝဍ္ဎိယာ သဟ အာဌပိတပုတ္တဟာရကဿ ဂီဝါတိ ဒဿိတန္တိ ဝဒန္တိ။ ဒါသဿ ဇာတောတိ ဥက္ကဋ္ဌလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဒါသိကုစ္ဆိယံ ပန အဒါသဿ ဇာတောပိ ဧတ္ထေဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၄။) [သျ]သင်္ဂဟိတော။ ပရဒေသတော ပဟရိတွာတိ ပရဒေသဝိလုမ္ပကေဟိ ရာဇစောရာဒီဟိ ပဟရိတွာ။ သုခံ ဇီဝါတိ ဝဒတီတိ ထေယျစိတ္တေန သာမိကာနံ သန္တိကတော ပလာပေတုကာမတာယ ဝဒတိ, တထာ ပန အစိန္တေတွာ ကာရုညေန ‘‘သုခံ ဂန္တွာ ဇီဝါ’’တိ ဝဒန္တဿ နတ္ထိ အဝဟာရော, ဂီဝါ ပန ဟောတိ။ ဒုတိယပဒဝါရေတိ ယဒိ ဒုတိယပဒံ အဝဿံ ဥဒ္ဓရိဿတိ, ဘိက္ခုဿ ‘‘ပလာယိတွာ သုခံ ဇီဝါ’’တိ ဝစနက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ အနာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ တဿ ဝစနေန ဝေဂဝဍ္ဎနေ အကတေပိ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၈၉, ၉၁) အာဒါနဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တပရိယာယေန မုစ္စတီတိ။
စတုပ္ပဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၇။ စတုပ္ပဒကထာယံ ပါဠိယံ အာဂတာဝသေသာတိ ပါဠိယံ အာဂတေဟိ ဟတ္ထိ အာဒီဟိ အညေ ပသု-သဒ္ဒဿ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ။ ဘိင်္ကစ္ဆာပန္တိ ‘‘ဘိင်္ကာ ဘိင်္ကာ’’တိ သဒ္ဒါယနတော ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ ဟတ္ထိပေါတကံ။ အန္တောဝတ္ထုမှီတိ ပရိက္ခိတ္တေ။ ဗဟိနဂရေ ဌိတဿာတိ ပရိက္ခိတ္တနဂရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အပရိက္ခိတ္တနဂရေ ပန အန္တောနဂရေ ဌိတဿာပိ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ။ ခဏ္ဍဒွါရန္တိ အတ္တနာ ခဏ္ဍိတဒွါရံ။ ဧကော နိပန္နောတိ ဧတ္ထာပိ ဗန္ဓောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, တေနာဟ ‘‘နိပန္နဿ ဒွေ’’တိ။ ဃာတေတီတိ ဧတ္ထ ထေယျစိတ္တေန ဝိနာသေန္တဿ သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝဒန္တိ။
ဩစရကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၈။ ဩစရကကထာယံ ပရိယာယေန ဟိ အဒိန္နာဒါနတော မုစ္စတီတိ ဣဒံ အာဏတ္တိကပယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သယမေဝ ပန အဘိယုဉ္ဇနာဒီသု ပရိယာယေနပိ မောက္ခော နတ္ထိ။
ဩဏိရက္ခကထာဝဏ္ဏနာ
ဩဏိရက္ခကထာယံ ဩဏိန္တိ ဩဏီတံ, အာနီတန္တိ အတ္ထော။ ဩဏိရက္ခဿ သန္တိကေ ဌပိတဘဏ္ဍံ ဥပနိဓိ (ပါရာ။ ၁၁၂) ဝိယ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အနိက္ခိပိတွာ ယထာဌပိတဋ္ဌာနေ ဧဝ မုဟုတ္တမတ္တံ ဩလောကနတ္ထာယ ဌပိတတ္တာ တဿ ဘဏ္ဍဿ ဌာနာစာဝနမတ္တေန ဩဏိရက္ခကဿ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၅။) [သျ]သံဝိဒါဝဟာရကထာဝဏ္ဏနာ
သံဝိဒါဝဟာရကထာယံ သံဝိဓာယာတိ သံဝိဒဟိတွာ။ တေန နေသံ ဒုက္ကဋာပတ္တိယောတိ အာဏတ္တိဝသေန ပါရာဇိကာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝေ သတီတိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တေန အာဏတ္တာ ယထာဏတ္တိဝသေန ဟရန္တိ, အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ပါဠိယံ ‘‘သမ္ဗဟုလာ သံဝိဒဟိတွာ ဧကော ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ဧတ္ထာပိ အာဏာပကာနံ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ အာပတ္တိ, အဝဟာရကဿ ဥဒ္ဓါရေတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဧကံ အာဏာပေန္တိ ‘ဂစ္ဆေတံ အာဟရာ’တိ, တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကန္တိအာဒီသုပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတီတိ ဘိန္နကာလိကတ္တာ အညမညဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ။ တထာ ဟိ သဟတ္ထာ အဝဟရန္တဿ ဌာနာစာဝနက္ခဏေ အာပတ္တိ, အာဏတ္တိယာ ပန အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝါတိ ဘိန္နကာလိကတ္တာ အာပတ္တိယောတိ။
သင်္ကေတကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၉။ သင်္ကေတကမ္မကထာယံ ဩစရကေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဧတ္ထ အဝဿံ ဟာရိယေ ဘဏ္ဍေတိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၈) ဝုတ္တနယေနေဝ။ ပါဠိယံ ‘‘တံ သင်္ကေတံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ’’တိ တဿ သင်္ကေတဿ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ နိမိတ္တံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
နိမိတ္တကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၀။ နိမိတ္တကမ္မကထာယံ အက္ခိနိခဏနာဒိနိမိတ္တကမ္မံ ပန လဟုကံ ဣတ္တရကာလံ, တသ္မာ တင်္ခဏေယေဝ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိတုံ န သက္ကာ။ နိမိတ္တကမ္မာနန္တရမေဝ ဂဏှိတုံ အာရဒ္ဓတ္တာ တေနေဝ နိမိတ္တေန အဝဟရတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပုရေဘတ္တပ္ပယောဂေါဝ ဧသောတိ ဝါဒေါ ပမာဏဘာဝံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ သင်္ကေတကမ္မံ (ပါရာ။ ၁၁၉) ဝိယ နိမိတ္တကမ္မံ ကာလပရိစ္ဆေဒယုတ္တံ။ ကာလဝသေန ဟိ သင်္ကေတကမ္မံ ဝုတ္တံ, ကိရိယာဝသေန နိမိတ္တကမ္မန္တိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ ‘‘တံ နိမိတ္တံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပန နိမိတ္တကရဏတော
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၆။) [သျ]ပုရေ ဂဏှန္တဿ စေဝ နိမိတ္တကမ္မေ စ ကတေပိ ဂဏှိတုံ အနာရဘိတွာ ပစ္ဆာ သယမေဝ ဂဏှန္တဿ စ ဝသေန ဝုတ္တံ။
အာဏတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၁။ အာဏတ္တိကထာယံ အသမ္မောဟတ္ထန္တိ ယသ္မာ သင်္ကေတကမ္မနိမိတ္တကမ္မာနိ ကရောန္တော န ကေဝလံ ပုရေဘတ္တာဒိကာလသင်္ကေတကမ္မံ အက္ခိနိခဏနာဒိနိမိတ္တကမ္မမေဝ ဝါ ကရောတိ, အထ ခေါ ဧဝံဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဘဏ္ဍံ ဂဏှာတိ, ဘဏ္ဍနိယမမ္ပိ ကရောတိ, တွံ ဣတ္ထန္နာမဿ ပါဝဒ, သော အညဿ ပါဝဒတူတိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလပဋိပါဋိယာ စ အာဏာပေတိ, တသ္မာ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလဝသေန အက္ခိနိခဏနာဒိကိရိယာဝသေန ဘဏ္ဍပုဂ္ဂလပဋိပါဋိဝသေန စ အာဏတ္တေ ဧတေသု သင်္ကေတကမ္မနိမိတ္တကမ္မေသု ဝိသင်္ကေတာ ဝိသင်္ကေတဘာဝေ သမ္မောဟော ဇာယတိ, တဒပဂမေန အသမ္မောဟတ္ထံ။ ယံ အာဏာပကေန နိမိတ္တသညံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒီသု အက္ခိနိခဏနာဒီသု ဝါ ဂဟဏတ္ထံ အာဏာပေန္တေန ဤဒိသဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိယုတ္တံ ဂဏှာတိ ဧဝံ ဂဟဏဿ နိမိတ္တဘူတသညာဏံ ကတွာ ယံ ဘဏ္ဍံ ဝုတ္တံ။ အယံ ယုတ္တိ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ဥပရိ ဝက္ခမာနေသု စ သဗ္ဗတ္ထ အာဏတ္တိပ္ပသင်္ဂေသု အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကာဒီနံ ဘာဝသင်္ခါတာ ဝိနယယုတ္တိ, သာ စ အာဏတ္တဿ ကိရိယာနိဋ္ဌာပနက္ခဏေ အာဏာပကဿ ပယောဂေ ထေယျစိတ္တာနံ အဘာဝါ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧကာ ဧဝ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဧဝံ ဥပပတ္တိယာ ပဝတ္တတ္တာ ယုတ္တီတိ ဝုတ္တာ။ ‘‘မူလဋ္ဌဿ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သံဃရက္ခိတေန ပဋိဂ္ဂဟိတေပိ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဓမ္မရက္ခိတာနံ ဒုက္ကဋမေဝ, ကသ္မာ ပနေတ္ထ အာစရိယဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ အာဟ ‘‘မဟာဇနော ဟီ’’တိအာဒိ။ မဟာဇနောတိ စ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဓမ္မရက္ခိတသံဃရက္ခိတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဒုက္ကဋံ။ ဣဒဉ္စ မူလဋ္ဌဿ ထုလ္လစ္စယာဘာဝဒဿနတ္ထံ ပဌမံ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန သံဃရက္ခိတဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ပုန ဒုက္ကဋသမ္ဘဝံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဧကပယောဂေန ဒုက္ကဋဒွယံ အာပဇ္ဇတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိသင်္ကေတတ္တာ ပါဠိယံ ‘မူလဋ္ဌဿာ’တိ အဝတွာ ‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ သံဃရက္ခိတဿ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ ကိဉ္စာပိ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ, ပါဠိတော ပန ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ န ဟိ တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပ္ပယောဂေ အနာပတ္တိ ဟောတီတိ။ ဣမိနာဝ ဟေဋ္ဌာ အာဂတဝါရေသုပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၇။) [သျ]ပဋိဂ္ဂဏှန္တာနံ ဒုက္ကဋံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဏ္ဏေ ဝါ သိလာဒီသု ဝါ ‘စောရိယံ ကာတဗ္ဗ’န္တိ လိခိတွာ ဌပိတေ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ ပန ‘‘အသုကဿ ဂေဟေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဧဝံ နိယမေတွာ လိခိတေ ယုဇ္ဇတိ, န အနိယမေတွာ လိခိတေတိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂါနန္တရဖလသဒိသာတိ ဣမိနာ ယထာ အရိယပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂါနန္တရေ ဖလေ ဥပ္ပန္နေ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပရိယောသာနံ ဘာဝနာကိစ္စံ နိပ္ဖန္နံ နာမ ဟောတိ, ဧဝမေတိဿာ အတ္ထသာဓကစေတနာယ ဥပ္ပန္နာယ အာဏတ္တိကိစ္စံ နိပ္ဖန္နမေဝါတိ ဒဿေတိ, တေနာဟ ‘‘တသ္မာ အယံ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော’’တိ, အာဏတ္တိဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ အတ္ထော။
အာဏတ္တိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
အာပတ္တိဘေဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၂။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဘူမဋ္ဌထလဋ္ဌာဒီသု။ ပါဠိယံ မနုဿပရိဂ္ဂဟိတံ သန္ဓာယ ‘‘ပရပရိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာမသတိ ဖန္ဒာပေတိ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ ပုဗ္ဗပယောဂသဟိတံ ပဉ္စမံ အဝဟာရင်္ဂံ ဝုတ္တံ, ဌာနာ စာဝေတီတိ စ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ အာဏတ္တိကာဒယော သဗ္ဗေပိ ပယောဂါ ဓုရနိက္ခေပေါ စ ဣဓ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၅။ ဌာနာစာဝနန္တိ ဣဒံ ပါဠိအနုသာရတော ဝုတ္တံ ဓုရနိက္ခေပဿာပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော။ ဧသ နယော ဥပရိပိ သဗ္ဗတ္ထ။ တတ္ထ ဟိ န စ သကသညီတိ ဣမိနာ ပရပရိဂ္ဂဟိတတာ ဝုတ္တာ, န စ ဝိဿာသဂ္ဂါဟီ န စ တာဝကာလိကန္တိ ဣမေဟိ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ, တီဟိ ဝါ ဧတေဟိ ပရပရိဂ္ဂဟိတတာ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ စ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟဝသေန အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ အရညေ ဒါရုတိဏပဏ္ဏာဒိ။ ဆဍ္ဍိတန္တိ ပဌမံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ အနတ္ထိကတာယ ဆဍ္ဍိတံ ယံ ကိဉ္စိ။ ဆိန္နမူလကန္တိ နဋ္ဌံ ပရိယေသိတွာ အာလယသင်္ခါတဿ မူလဿ ဆိန္နတ္တာ ဆိန္နမူလကံ။ အဿာမိကန္တိ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကာဒီဟိ တီဟိ အာကာရေဟိ ဒဿိတံ အဿာမိကဝတ္ထု။ ဥဘယမ္ပီတိ အဿာမိကံ အတ္တနော သန္တကဉ္စ။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၈။) [သျ]အနာပတ္တိဘေဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၁။ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာတိ တသ္မိံယေဝ မတသရီရေ ပေတတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာ။ ရုက္ခာဒီသု လဂ္ဂိတသာဋကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ မနုဿေဟိ အဂေါပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သစေ ပနေတံ ဒေဝါလယစေတိယရုက္ခာဒီသု နိယုတ္တေဟိ ပုရိသေဟိ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဟောတိ, ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ထောကေ ခါယိတေ…ပေ… ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ အဒိန္နာဒါနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇိဃစ္ဆိတပါဏိနာ ခါဒိယမာနမံသဿ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ခါဒနံ နာမ ကာရုညဟာနိတော လောလဘာဝတော စ အသာရုပ္ပမေဝ။ တေနေဝ ဟိ အရိယဝံသိကာ အတ္တနော ပတ္တေ ဘတ္တံ ခါဒန္တမ္ပိ သုနခါဒိံ တဇ္ဇေတွာ န ဝါရေန္တိ, တိရစ္ဆာနာနံ အာမိသဒါနေ ကုသလံ ဝိယ တေသံ အာမိသဿ အစ္ဆိန္ဒနေပိ အကုသလမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပရာနုဒ္ဒယတာယ စ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၀)။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
ဗဟု ဧကတော ဒါရုအာဒိဘာရိယဿ ဧကဿ ဘဏ္ဍဿ ဥက္ခိပနကာလေ ‘‘ဂဏှထ ဥက္ခိပထာ’’တိ ဝစီပယောဂေန သဒ္ဓိံ ကာယပယောဂသဗ္ဘာဝဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တွံ ဧတံ ဝတ္ထုံ ဂဏှ, အဟံ အည’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တေ ပန အဝဟာရေ အတ္တနာ ဂဟိတံ သာဟတ္ထိကမေဝ, ပရေန ဂါဟာပိတံ အာဏတ္တိကမေဝ, တေနေဝ တဒုဘယဂ္ဃေန ပဉ္စမာသေပိ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ, ဧကေကဘဏ္ဍဂ္ဃဝသေန ထုလ္လစ္စယာဒိမေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ အဒါတုကာမတာယ ‘‘ဒေမိ ဒမ္မီ’’တိ ဝိက္ခိပန္တော တုဏှီဘာဝေန ဝိဟေဌေန္တောပိ တေန တေန ကာယဝိကာရာဒိကိရိယာယ ပရဿ ဓုရံ နိက္ခိပါပေသီတိ ‘‘ကိရိယာသမုဋ္ဌာနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၁၉၉။) [သျ]ဝိနီတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၅။ ဝိနီတဝတ္ထူသု နိရုတ္တိယေဝ တံတံအတ္ထဂ္ဂဟဏဿ ဥပါယတာယ ပထောတိ နိရုတ္တိပထော, တေနေဝါဟ ‘‘ဝေါဟာရဝစနမတ္တေ’’တိ။ ယထာကမ္မံ ဂတောတိ တတော ပေတတ္တဘာဝတော မတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဗ္ဘုဏှေတိ အာသန္နမရဏတာယ သရီရဿ ဥဏှသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ, တေနေဝါဟ ‘‘အလ္လသရီရေ’’တိ။ ကုဏပဘာဝံ ဥပဂတမ္ပိ ဘိန္နမေဝ အလ္လဘာဝတော ဘိန္နတ္တာ။ ဝိသဘာဂသရီရေတိ ဣတ္ထိသရီရေ။ သီသေ ဝါတိအာဒိ အဓက္ခကေ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလေ ပဒေသေ စိတ္တဝိကာရပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ အနာမသန္တေန ကတံ သုကတမေဝ။ မတသရီရမ္ပိ ဟိ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သဉ္စိစ္စ ဖုသန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တမေဝ။ န ဟိ အပါရာဇိကဝတ္ထုကေပိ စိတ္တာဒိဣတ္ထိရူပေ ဘဝန္တံ ဒုက္ကဋံ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ မတိတ္ထိသရီရေ နိဝတ္တတိ။
ကုသသင်္ကာမနဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၈။ ဗလသာတိ ဗလေန။ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမီတိ အနာဂတဝစနံ ပသိဗ္ဗကဂ္ဂဟဏတော ပုရေတရံ သမုပ္ပန္နပရိကပ္ပဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဂဟဏက္ခဏေ ပန ‘‘သာဋကော စေ, ဂဏှာမီ’’တိ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတီတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော, န ပန ဗဟိ နီဟရိတွာ သာဋကဘာဝံ ဉတွာ ဂဟေဿာမီတိ, တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိက’’န္တိ။ ဣတရထာ ‘‘ဣဒါနိ န ဂဏှာမိ, ပစ္ဆာ အန္ဓကာရေ ဇာတေ ဝိဇာနနကာလေ ဝါ ဂဏှိဿာမိ, ဣဒါနိ ဩလောကေန္တော ဝိယ ဟတ္ထဂတံ ကရောမီ’’တိ ဂဏှန္တဿာပိ ဂဟဏက္ခဏေ အဝဟာရော ဘဝေယျ, န စ တံ ယုတ္တံ တဒါ ဂဟဏေ သန္နိဋ္ဌာနာဘာဝါ။ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဧဝ ဟိ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလံ ဝိယ။ န ဟိ ‘‘ပစ္ဆာ ဝဓိဿာမီ’’တိ ပါဏံ ဂဏှန္တဿ တဒေဝ တသ္မိံ မတေပိ ပါဏာတိပါတော ဟောတိ ဝဓကစေတနာယ ပယောဂဿ အကတတ္တာ, ဧဝမိဓာပိ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ အဝဟရိဿာမီတိအာဒိနာ ကာလပရိကပ္ပနဝသေန ဌာနာ စာဝိတေပိ တဒါပိ အဝဟာရော န ဟောတိ ဩကာသပရိကပ္ပေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈) ဝိယ, တသ္မိံ ပန ယထာပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနေ ကာလေ အာဂတေ ဘဏ္ဍံ ဘူမိယံ အနိက္ခိပိတွာပိ ထေယျစိတ္တေန ဂစ္ဆတော ပဒဝါရေန အဝဟာရောတိ ခါယတိ။ တသ္မာ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ ဩကာသပရိကပ္ပေါ ကာလပရိကပ္ပေါတိ တိဝိဓောပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၀။) [သျ]ပရိကပ္ပေါ ဂဟေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဩကာသပရိကပ္ပေ သမောဓာနေတွာ ကာလပရိကပ္ပေါ ဝိသုံ န ဝုတ္တောတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဘူမိယံ အနိက္ခိပိတွာ ဝီမံသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ပရိယုဋ္ဌိတောတိ အနုဗဒ္ဓေါ။
ပရိကပ္ပေါ ဒိဿတီတိ ဂဟဏက္ခဏေ ပရိကပ္ပေါ ဒိဿတိ, န တဒါ တေသံ မတေန အဝဟာရောတိ ဒဿေတိ။ ဒိသွာ ဟဋတ္တာ ပရိကပ္ပါဝဟာရော န ဒိဿတီတိ ပစ္ဆာ ပန ဗဟိ ဝီမံသိတွာ သာဋကဘာဝံ ဉတွာ တတော ပစ္ဆာ ထေယျစိတ္တေန ဟဋတ္တာ ပုဗ္ဗေ ကတဿ ပရိကပ္ပဿ အဝဟာရာနင်္ဂတ္တာ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ဟရဏေ ဝိယ ထေယျာဝဟာရော ဧဝ သိယာ။ တသ္မာ ပရိကပ္ပါဝဟာရော န ဒိဿတိ။ သာဋကော စေ ဘဝိဿတီတိအာဒိကဿ ပရိကပ္ပဿ တဒါ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ကေဝလံ အဝဟာရော ဧဝ, န ပရိကပ္ပါဝဟာရောတိ အဓိပ္ပါယော, တေန ဘဏ္ဍပရိကပ္ပါဝဟာရဿ ‘‘သာဋကော စေ ဘဝိဿတိ, ဂဟေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဘဏ္ဍသန္နိဋ္ဌာနာဘာဝက္ခဏေယေဝ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ, တေနာဟ ‘‘ယံ ပရိကပ္ပိတံ, တံ အဒိဋ္ဌံ ပရိကပ္ပိတဘာဝေ ဌိတံယေဝ ဥဒ္ဓရန္တဿ အဝဟာရော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဩကာသပအပ္ပါဝဟာရော ဘဏ္ဍံ ဒိသွာ အဝဟရန္တဿ ပရိကပ္ပါဝဟာရော သိယာတိ? နာယံ ဒေါသော အဘဏ္ဍဝိသယတ္တာ တဿ ပရိကပ္ပဿ, ပုဗ္ဗေဝ ဒိသွာ ဉာတဘဏ္ဍဿေဝ ဟိ ဩကာသပရိကပ္ပေါ ဝုတ္တော။ တံ မညမာနော တံ အဝဟရီတိ ဣဒံ သုတ္တံ ကိဉ္စာပိ ‘‘တညေဝေတ’’န္တိ နိယမေတွာ ဂဏှန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, တထာပိ ‘‘တဉ္စေ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေ ဣမသ္မိံ ပရိကပ္ပေပိ ‘‘ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဟဏေ နိယမသဗ္ဘာဝါ အဝဟာရတ္ထသာဓကံ ဟောတီတိ ဥဒ္ဓဋံ, တေနေဝ ‘‘သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကေစီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဧကစ္စေ အာစရိယာ။ မဟာပစ္စရိယံ ပနာတိအာဒိနာပိ ကေစိဝါဒေါ ဂါရယှော, မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါဝ ယုတ္တတရောတိ ဒဿေတိ။
အလင်္ကာရဘဏ္ဍန္တိ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာဒိ။ ကုသံ ပါတေတွာတိ ဝိလီဝမယံ ဝါ တာလပဏ္ဏာဒိမယံ ဝါ ကတသညာဏံ ပါတေတွာ။ ပရကောဋ္ဌာသတော ကုသေ ဥဒ္ဓဋေပိ န တာဝ ကုသဿ ပရိဝတ္တနံ ဇာတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတီ’’တိ။ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ဣမိနာ ဌာနာစာဝနံ ဓုရနိက္ခေပဉ္စ ဝိနာ ကုသသင်္ကာမနံ နာမ ဝိသုံ ဧကောယံ အဝဟာရောတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၁။) [သျ]အဝဟာရာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကာဓိပ္ပါယယောဂေဟိ နိပ္ဖါဒိယမာနာ အတ္ထတော ဌာနာစာဝနဓုရနိက္ခေပကုသသင်္ကာမနေသု တီသု သမောသရန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရော တဿ ဘာဂံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကန္တိ ပုရိမဿ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ အာလယဿ အဝိဂတတ္တာ ဝုတ္တံ, အာလယေ ပန သဗ္ဗထာ အသတိ အဝဟာရော န ဟောတိ, တေနာဟ ‘‘ဝိစိနိတာဝသေသံ ဂဏှန္တဿာပိ အဝဟာရော နတ္ထေဝါ’’တိ။
နာယံ မမာတိ ဇာနန္တောပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ ဝေမတိကောပိ ဟုတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တောပိ သင်္ဂယှတိ။ သိဝေယျကန္တိ သိဝိရဋ္ဌေ ဇာတံ။
֍ * ၁၄၀-၁။ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာတိ ပစာပေတွာ။ တသ္မိံ ပါစိတ္တိယန္တိ အဒိန္နာဒါနဘာဝေန သဟပယောဂဿာပိ အဘာဝါ ဒုက္ကဋံ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဏတ္တေဟီတိ သမ္မတေန အာဏတ္တေဟိ။ အာဏတ္တေနာတိ သာမိကေဟိ အာဏတ္တေန။ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ သမ္မတာဒီဟိ ဒိန္နတ္တာ န ပရာဇိကံ ဇာတံ, အသန္တံ ပုဂ္ဂလံ ဝတွာ ဂဟိတတ္တာ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ ဝုတ္တံ။ အညေန ဒိယျမာနန္တိ သမ္မတာဒီဟိ စတူဟိ အညေန ဒိယျမာနံ။ ဂဏှန္တောတိ ‘‘အပရဿ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂဏှန္တော။ အပရဿာတိ အသန္တံ ပုဂ္ဂလံ အဒဿေတွာ ပန ‘‘အပရံ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဝါ ဂဏှတော ဂိဟိသန္တကေ သာမိနာ စ ‘‘ဣမဿ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဏတ္တေန စ ဒိန္နေ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတိ, သံဃသန္တကေ ပန ဟောတီတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ အသမ္မတေန ဝါ အနာဏတ္တေန ဝါတိအာဒိ ပုန ဝုတ္တံ။ ဣတရေဟိ ဒိယျမာနန္တိ သမ္မတေန အာဏတ္တေန ဝါ ဒိယျမာနံ။ ဧဝံ ဂဏှတောတိ ‘‘အပရမ္ပိ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဝါ ဂဏှတော။ သာမိကေန ပနာတိ ဧတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော, တေန ‘‘အပရမ္ပိ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဝါ ဂဏှန္တေ သာမိကေန သယံ ဒေန္တေ ဝါ ဒါပေန္တေ ဝါ ဝိသေသော အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒိန္နန္တိ ဘဏ္ဍဒေယျံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဟေဋ္ဌာ ပန သာမိကေန တေန အာဏတ္တေန ဝါ ဒိယျမာနံ ဂိဟိသန္တကံ ‘‘အပရဿ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂဏှတော အပရဿ အဘာဝတော သာမိသန္တကမေဝ ဟောတီတိ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဇာတံ, ဣဓ ပန တေဟိယေဝ ဒိယျမာနံ ‘‘အပရမ္ပိ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဝါ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဝါ ဂဏှတော ‘‘ဒေဟီ’’တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၂။) [သျ]ဝုတ္တတ္တာ အညာတကဝိညတ္တိမတ္တံ ဌပေတွာ ဘဏ္ဍဒေယျံ န ဟောတီတိ သုဒိန္နမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ အဿာမိကေန ပန အာဏတ္တေန ဒိန္နံ ဘဏ္ဍံ ဂဏှတော ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါတိ ဝဒန္တိ, ပတ္တစတုက္ကေ ဝိယ အဝဟာရတာဝေတ္ထ ယုတ္တာ, သံဃသန္တကေ ပန ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ သာမိကဿ ကဿစိ အဘာဝါ သမ္မတေန ဒိန္နေပိ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၄၆-၉။ အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ‘‘ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတီ’’တိ ဝစနတော အနတ္တမနဿ သန္တကံ ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္မုခီဘူတေဟိ ဘာဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ဘာဇနီယဘဏ္ဍံ ဥပစာရသီမဋ္ဌာနမေဝ ပါပုဏာတီတိ အာဟ ‘‘အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿေဝ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ဥဘိန္နံ သာလယဘာဝေပိ စောရဿ အဒတွာ သာမိကဿေဝ ဒါတဗ္ဗံ စောရေနာပိ သာမိကဿေဝ ဒါတဗ္ဗတော။ ဧသေဝ နယောတိ ပံသုကူလသညာယ ဂဟိတေ ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။
ဝုဋ္ဌဟန္တေသူတိ ဂါမံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယန္တေသု။ အဝိသေသေနာတိ သဥဿာဟတာဒိဝိသေသံ အပရာမသိတွာ သာမညတော။ သဥဿာဟမတ္တမေဝ အာပတ္တိဘာဝဿ ပမာဏံ သာမိကာနံ ပရိစ္ဆိန္နဘာဝတော။ တတောတိ ဂဏသန္တကာဒိတော။ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဒေတီတိ ပံသုကူလဝိဿာသိကာဒိသညာယ ဂဟေတွာ ဒေတိ, တဒါ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ, ထေယျစိတ္တေ ပန သတိ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဂဏှတောပိ ပါရာဇိကမေဝ။ ဦနပဉ္စမာသကာဒီသု ကုလဒူသကဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနိ။ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတန္တိ ဣဒံ ဣဿရဝတာယ ဒဒတော ထုလ္လစ္စယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရပစ္စယတ္ထာယ ဒိန္နမ္ပိ အထေယျစိတ္တေန ဣဿရဝတာယ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဝါ ဉာတကာဒီနံ ဝါ ဒဒတော ဒုက္ကဋံ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ ဟောတေဝ။ ဣဿရဝတာယာတိ ‘‘မယိ ဒေန္တေ ကော နိဝါရေဿတိ, အဟမေဝေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တနော ဣဿရိယဘာဝေန။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဝါ အညထာ ဝါ ကာရဏေန ဒဒတော သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတဿ ဂရုဘဏ္ဍတာယ ထုလ္လစ္စယံ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ။ ဂီဝါတိ ဧတ္ထ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတေ ထုလ္လစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဂီဝါ, ဣတရသ္မိံ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုခါဒိတမေဝါတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌတွာ ဘာဇေတွာ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ခါဒိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ သံဃိကဉှိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၃။) [သျ]ဝိဟာရပဋိဗဒ္ဓံ ဝေဘင်္ဂိယံ ဗဟိဥပစာရသီမဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ အန္တောဥပစာရဋ္ဌေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧဝ ဘာဇေတဗ္ဗံ, န ဗဟိ ဌိတေဟိ ဥပစာရသီမာယ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၀။ ‘‘ဝုတ္တော ဝဇ္ဇေမီ’’တိ ဝုတ္တဘိက္ခုသ္မိံ ‘‘ဝုတ္တော ဝဇ္ဇေဟီ’’တိ ဝုတ္တဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနကပါရာဇိကာဒိဒေါသာရောပနတော, ဂဟဋ္ဌာနံ ဝါ ‘‘ဘဒန္တာ အပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝဒန္တီ’’တိ ဧဝံ ဒေါသာရောပနတော။
֍ * ၁၅၃-၅။ ဆာတဇ္ဈတ္တန္တိ တေန ဆာတေန ဇိဃစ္ဆာယ ဥဒရဂ္ဂိနာ ဈတ္တံ, ဒဍ္ဎံ ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ ဓနုကန္တိ ခုဒ္ဒကဓနုသဏ္ဌာနံ လဂ္ဂနကဒဏ္ဍံ။ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ဧတ္ထ ဧကသူကရဂ္ဃနကဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗံ ဧကသ္မိံ ဗန္ဓေ အညေသံ တတ္ထ အဗဇ္ဈနတော။ အဒူဟလန္တိ ယန္တပါသာဏော, ယေန အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ မိဂါ ပလာယိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ပစ္ဆာ ဂစ္ဆတီတိ တေန ကတပယောဂေန အဂန္တွာ ပစ္ဆာ သယမေဝ ဂစ္ဆတိ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဧသေဝ နယော။ ရက္ခံ ယာစိတွာတိ ရာဇပုရိသာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အနုဒ္ဒိဿ ရက္ခံ ယာစိတွာ။ ကုမီနမုခန္တိ ကုမီနဿ အန္တော မစ္ဆာနံ ပဝိသနမုခံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၆။ ထေရာနန္တိ အာဂန္တုကတ္ထေရာနံ။ တေသမ္ပီတိ အာဝါသိကဘိက္ခူနမ္ပိ။ ပရိဘောဂတ္ထာယာတိ သံဃိကေ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတ္ထာယ။ ဂဟဏေတိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ။ အညေသန္တိ အညေသံ အာဂန္တုကာနံ။ တေသုပိ အာဂန္တုကာ အနိဿရာတိ သေနာသနေ နိရန္တရံ ဝသန္တာနံ စီဝရတ္ထာယ ဒါယကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝါ နိယမေတွာ ဒိန္နတ္တာ ဘာဇေတွာ ခါဒိတုံ အနိဿရာ, အာဂန္တုကေဟိပိ ဣစ္ဆန္တေဟိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝဿာနာဒီသု ပဝိသိတွာ စီဝရတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေသံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗာနိ ဖလာဖလာနိ အဘာဇေတွာ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလာနိ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမ, အညေသု ဖလာဖလေဟိ သေနာသနာနိ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ ဝါ, ‘‘ပိဏ္ဍပါတာဒိပစ္စယံ သမ္ပာဒေဿာမာ’’တိ ဝါ, ‘‘ကိဉ္စိပိ အဘာဇေတွာ စတုပစ္စယတ္ထာယေဝ ဥပနေမာ’’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မာ ဥပနေန္တာနံ အာဝါသိကာနံ ကတိကာယ အာဂန္တုကေဟိ ဌာတဗ္ဗံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနိဿရာ’’တိ ဝစနေန ဒီပိတော ဧဝ အတ္ထော, မဟာပစ္စရိယံ စတုန္နံ ပစ္စယာနန္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတော။ ပရိဘောဂဝသေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, ပရိဘောဂဝသေန တမေဝ ဘာဇေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ, ရဋ္ဌေ ဝါ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၄။) [သျ]သေနာသနပစ္စယန္တိ သေနာသနဉ္စ တဒတ္ထာယ နိယမေတွာ ဌပိတဉ္စ။ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပုန ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ န ဥပနေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, သေနာသနသင်္ခါတဝတ္ထုနော မူလစ္ဆေဒံ ကတွာ သဗ္ဗာနိ သေနာသနာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာ လာမကတော ပဋ္ဌာယ ဝိဿဇ္ဇေန္တေဟိပိ သေနာသနဘူမိယော န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ ယုတ္တမေဝ ဣမဿာပိ အတ္ထဿ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗတော, ဣတရထာ ကေစိ သဟ ဝတ္ထုနာပိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ မညေယျုံ။
ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာတိ ‘‘ဧတ္တကေ ရုက္ခေ ရက္ခိတွာ တတော ဧတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ။ နိမိတ္တသညံ ကတွာတိ သင်္ကေတံ ကတွာ။ ဒါရကာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယော ယေ ကေစိ ဂေါပေန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ ဣဓ ‘‘ဒါရကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတောတိ ယထာဝုတ္တဒါရုသမ္ဘာရတော။ အာပုစ္ဆိတွာတိ ကာရကသံဃံ အာပုစ္ဆိတွာ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ အာဟရိတွာတိ အနာပုစ္ဆိတွာပိ တာဝကာလိကံ အာဟရိတွာ။ အယမေဝ ဘိက္ခု ဣဿရောတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော သန္တကေဟိ ဒါရုသမ္ဘာရာဒီဟိ စ ကာရာပိတတ္တာ ပဋိဇဂ္ဂိတတ္တာ စ သံဃိကသေနာသနေ ဘာဂိတာယ စ အယမေဝ ဣဿရော, န စ သော တတော ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဒကပူဇန္တိ စေတိယင်္ဂဏေ သိဉ္စနာဒိပူဇံ။ ဝတ္တသီသေနာတိ ကေဝလံ သဒ္ဓါယ, န ဝေတနာဒိအတ္ထာယ။ သဝတ္ထုကန္တိ သဟ ဘူမိယာ။ ကုဋ္ဋန္တိ ဂေဟဘိတ္တိံ။ ပါကာရန္တိ ပရိက္ခေပပါကာရံ။ တတောတိ ဆဍ္ဍိတဝိဟာရတော။ တတော အာဟရိတွာ သေနာသနံ ကတံ ဟောတီတိ သာမန္တဂါမဝါသီဟိ ဘိက္ခူဟိ ဆဍ္ဍိတဝိဟာရတော ဒါရုသမ္ဘာရာဒိံ အာဟရိတွာ သေနာသနံ ကတံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၇။ ‘‘ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံယေဝ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘အာဂတာဂတာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ န ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုဘာဂဥဒကသမ္ဘိန္နေတိ စတုတ္ထဘာဂေန သမ္ဘိန္နေ။ ပါဠိယံ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၇) သာမိကေဟိ ထုလ္လနန္ဒံ ဥဒ္ဒိဿ ဧတိဿာ ဟတ္ထေ ဒိန္နတ္တာ, အထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇိတတ္တာ စ ဝုတ္တံ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုတ္တေပိ စဿာ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဋ္ဌာနိယတ္တာ။ ဩဒနဘာဇနီယဝတ္ထုသ္မိန္တိ ‘‘အပရဿ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ အာဂတဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၁၄၁)။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၅၉။ တဿ ကုလဿ အနုကမ္ပာယ ပသာဒါနုရက္ခဏတ္ထာယာတိအာဒိနာ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ နာကာသီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာဝ ဒါရကာ ပါသာဒံ အာရောဟန္တိ, တာဝ ပါသာဒေါ တေသံ သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ ပုဗ္ဗေ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒမေဝ တတ္ထ တိဋ္ဌတိ, တတော ပရံ ပါသာဒေါ သယမေဝ ယထာဌာနံ ဂစ္ဆတိ, တထာဂမနဉ္စ ဣဒ္ဓိဝိဿဇ္ဇနေန သဉ္ဇာတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ထေရော ဣဒ္ဓိံ ပဋိသံဟရီ’’တိ။ ယသ္မာ ဧဝံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ကရောန္တဿ ကာယဝစီပယောဂါ န သန္တိ ထေယျစိတ္တဉ္စ နတ္ထိ ပါသာဒဿေဝ ဝိစာရိတတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ဧတ္ထ အဝဟာရော နတ္ထီ’’တိ ထေရော ဧဝမကာသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဒါရကေသု အနုကမ္ပာယ အာနယနတ္ထမေဝ ပါသာဒေ ဥပနီတေ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရာဒီနံ အာမိသံ ဒဿေတွာ ဌာနာစာဝနံ ဝိယ ကရမရာနီတေသု ဒါရကေသု ပါသာဒံ အာရုဠှေသုပိ ပုန ပဋိသံဟရဏေ စ ဣဓ အဝဟာရော နတ္ထိ ကာရုညာဓိပ္ပါယတ္တာ, ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတိ ကာယဝစီပယောဂါဘာဝါ။ ကာယဝစီပယောဂေ သတိယေဝ ဟိ အာပတ္တိ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဝါ ဟောတိ, တေနေဝ ဘဂဝါ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, အထေယျစိတ္တဿာ’’တိအာဒိံ အဝတွာ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၉) ဧတ္တကမေဝ အဝေါစ။ ဣဒ္ဓိဝိသယေတိ စေတ္ထ ပရဘဏ္ဍာဒါယကကာယဝစီပယောဂါသမုဋ္ဌာပကဿ ကေဝလံ မနောဒွါရိကဿ အထေယျစိတ္တဘူတဿ ဣဒ္ဓိစိတ္တဿ ဝိသယေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကိံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဤဒိသာယ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ အနာပတ္တီ’’တိ။ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိ ဟိ ဣမိနာယေဝ သုတ္တေန အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေါ သိဇ္ဈတိ။ အတ္တနော ပကတိဝဏ္ဏံ အဝိဇဟိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနံ, ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈, ၂၃၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၂) အာဂတဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ နာမ, ‘‘သော ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ, နာဂဝဏ္ဏံ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဧဝံ အာဂတာ ဣဒ္ဓိ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။ အတ္တနော ပန ပကတိရူပံ ယထာသဘာဝေန ဌပေတွာဝ ဗဟိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ န ဟောတိ, အတ္တနော ရူပမေဝ ဟတ္ထိအာဒိရူပေန နိမ္မာနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၆။) [သျ]ပရာဇိတကိလေသေနာတိ ဝိဇိတကိလေသေန, နိက္ကိလေသေနာတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ, တေန ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒေန သမံ အညံ အနေကနယဝေါကိဏ္ဏံ ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒံ န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ အတ္ထော နာမ ပါဠိအတ္ထော, ဝိနိစ္ဆယော ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော, တေ ဂမ္ဘီရာ ယသ္မိံ, တံ ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေတိ စောဒနာဝသေန ဝါ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဝီတိက္ကမာရောစနဝသေန ဝါ သံဃမဇ္ဈေ အဒိန္နာဒါနဝတ္ထုသ္မိံ ဩတိဏ္ဏေ။ ဧတ္ထာတိ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုမှိ။ ဝိနိစ္ဆယောတိ အာပတ္တာနာပတ္တိနိယမနံ။ ကပ္ပိယေပိ စ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အတ္တနာ ဂဟေတုံ ယုတ္တေ မာတာပိတာဒီနံ သန္တကေပိ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
၃။ တတိယပါရာဇိကံ
ပဌမပညတ္တိနိဒါနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၂။ ယာ အယံ ဟေဋ္ဌာ တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ စ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတီတိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၄) ရာဇဂဟဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ, သာ ဧတ္ထာပိ သမာနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒမ္ပိ စ နဂရ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တေန စ န ကေဝလံ ရာဇဂဟာဒယော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ မဟာဝနံ နာမာတိအာဒိ မဇ္ဈိမဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနံ မတေန ဝုတ္တံ, ဒီဃဘာဏကာ ပန ‘‘ဟိမဝန္တေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ ဌိတံ မဟာဝန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆဒနေနာတိ ဟံသဝဋ္ဋကပဋိစ္ဆန္နေန, ဟံသမဏ္ဍလာကာရေနာတိ အတ္ထော။ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနိယကထန္တိ ကရဇကာယေ ဝိရာဂုပ္ပါဒနကထံ။ ဆန္ဒောတိ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ။ ရာဂေါတိ ဗလဝရာဂေါ။ ‘‘ကေသလောမာဒိ’’န္တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ယေပိ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စပဉ္စပ္ပဘေဒေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စ ပဉ္စ ပဘေဒါ ဧတဿ ပရိယာယဿာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၇။) [သျ]ပဉ္စပဉ္စပ္ပဘေဒေါ, တေန ပဉ္စပဉ္စပ္ပဘေဒေနာတိ ဧဝံ ဗာဟိရတ္ထသမာသဝသေန ပရိယာယဝိသေသနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
အသုဘာယာတိ အသုဘမာတိကာယ။ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗမာတိကဉှိ အပေက္ခိတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ သာမိဝစနံ, တေနာဟ မာတိကံ နိက္ခိပိတွာတိအာဒိ။ တံ ဝိဘဇန္တောတိ မာတိကံ ဝိဘဇန္တော။ ဖာတိကမ္မန္တိ နိပ္ဖတ္တိကရဏံ။ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဉ္စနီဝရဏင်္ဂဝိဂမေန ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ, အပ္ပနာပ္ပတ္တဝိတက္ကာဒိဇ္ဈာနင်္ဂါနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နန္တိ ဧတ္ထ ပန ဈာနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဝသေန တိဝိဓကလျာဏတာ, တေသံယေဝ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ လက္ခဏဝသေန ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဒသလက္ခဏဝိဘာဝနေနေဝ တန္နိဿယဘူတာ တိဝိဓကလျာဏတာပိ ဈာနဿ ပါကဋာ ဟောတီတိ တတြိမာနီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတြာယံ ပါဠီတိ တသ္မိံ ဒသလက္ခဏဝိဘာဝနဝိသယေ အယံ ပါဠိ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီတိ ဂေါတြဘုပရိယောသာနာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဈာနဿ နီဝရဏာဒိပရိဗန္ဓတော ဝိသုဒ္ဓိ, သာယံ ယသ္မာ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာဒီနမ္ပိ ပစ္စယတ္တေန ပဓာနာ ပုရိမကာရဏသိဒ္ဓါ စ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ ဝိသောဓေတဗ္ဗတာဒီနံ အဘာဝတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အနုဗြူဟနာ, သာ ပန ပရိဗန္ဓဝိသုဒ္ဓိသမကာလဝိဘာဝိနီပိ တဗ္ဗိသုဒ္ဓိယာဝ နိပ္ဖန္နာတိ ဒီပနတ္ထမာဟ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ’’တိ။ သမ္ပဟံသနာတိ ဝတ္ထုဓမ္မာဒီနံ အနတိဝတ္တနာဒိသာဓကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ပရိယောဒပနာ, သာ ပန ယသ္မာ ကတ္တဗ္ဗဿ သဗ္ဗကိစ္စဿ နိပ္ဖတ္တိယာဝ သိဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ တီဏိပိ စေတာနိ ကလျာဏာနိ ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘမာနာနိပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, န ပန ဈာနဿ ဥပ္ပါဒါဒိက္ခဏတ္တယေ ယထာက္ကမံ လဗ္ဘမာနတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဇ္ဈိမံ သမာဓိနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိအာဒီသု မဇ္ဈိမံ သမာဓိနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ သော ဟိ လီနုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတာနံ ဥဘိန္နံ အန္တာနံ အနုပဂမနေန မဇ္ဈိမော, သဝိသေသံ စိတ္တဿ ဧကတ္တာရမ္မဏေ ဌပနတော သမာဓိယေဝ ဥပရိဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော ‘‘သမာဓိနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ပဋိပဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၈။) [သျ]ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ မဇ္ဈိမေန သမာဓိနိမိတ္တေန တတ္ထ ဧကတ္တာရမ္မဏေ အပ္ပနာဂေါစရေ ပက္ခန္ဒတိ ဥပတိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ စိတ္တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ပုဂ္ဂလော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝူပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝမဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။
တတ္ထ ဇာတာနန္တိအာဒီသု ယေ ပန တေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တသ္မိံ ဈာနစိတ္တေ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ, တေသံ အညမညံ အနတိဝတ္တနသဘာဝေန သမ္ပဟံသနာ ဝိသောဓနာ ပရိယောဒပနာ စ, သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသတာယ သမ္ပဟံသနာ စ, ယဉ္စေတံ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ, တဿ တဒုပဂဝီရိယဿ ဝါဟနဋ္ဌေန ပဝတ္တနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ စ, တသ္မိံ ခဏေ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အာသေဝနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ စ, ပရိယောဒပနာ စ ပရိယောဒပနကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိဝိဓတ္တဂတံ စိတ္တန္တိအာဒီနိ တဿေဝ စိတ္တဿ ထောမနဝစနာနိ။ ဝိတက္ကသမ္ပန္နန္တိ ဝိတက္ကင်္ဂေန သုန္ဒရဘာဝမုပဂတံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ တသ္မိညေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန သမာဓိနာ သမ္ပန္နံ, ဣဒံ ဈာနင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ သမာဓိသမ္ပန္နန္တိ ဣဒံ ပန ဣန္ဒြိယဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဋိကုဋတီတိ သင်္ကုစတိ။ ပဋိဝဋ္ဋတီတိ ပဋိနိဝဋ္ဋတိ။ နှာရုဒဒ္ဒုလန္တိ နှာရုခဏ္ဍံ။ ပယုတ္တဝါစန္တိ ပစ္စယပရိယေသနေ နိယုတ္တဝါစံ။ ဒဏ္ဍဝါဂုရာဟီတိ ဒဏ္ဍပဋိဗဒ္ဓါဟိ ဒီဃဇာလသင်္ခါတာဟိ ဝါဂုရာဟိ။
သမဏကုတ္တကောတိ ကာသာယနိဝါသနာဒိသမဏကိစ္စကော။ ဝဂ္ဂုမုဒါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဂ္ဂုမတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လောကိကာ ‘‘မုဒါ’’တိ ဝေါဟရိံသူတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝဂ္ဂုမတာ’’တိ။ ‘‘ဝဂ္ဂူ’’တိ မတာ, သုဒ္ဓသမ္မတာတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘ပုညသမ္မတာ’’တိ။ သတ္တာနံ ပါပုနနေန သောဓနေန သာ ပုညသမ္မတာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၃။ မာရဿ ဓေယျံ ဌာနံ, ဝတ္ထု ဝါ နိဝါသော မာရဓေယျံ, သော အတ္ထတော တေဘူမကဓမ္မာ ဧဝ, ဣဓ ပန ပဉ္စ ကာမဂုဏာ အဓိပ္ပေတာ, တံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၀၉။) [သျ]မာရဓေယျံ။ ‘‘အယံ သမဏကုတ္တကော ယထာသမုပ္ပန္နသံဝေဂမူလကေန သမဏဘာဝူပဂမနေန အတိက္ကမိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ အဝေါစ, န ပန ‘‘အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ တီသု ဘဝေသု အပ္ပဋိသန္ဓိကတာယ တံ အတိက္ကမိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ မရဏေနေဝ သတ္တာနံ သံသာရမောစနလဒ္ဓိကတ္တာ ဒေဝတာယ။ န ဟိ မတာနံ ကတ္ထစိ ပဋိသန္ဓိ ဂစ္ဆတိ။ ဣမိနာ အတ္ထေန ဧဝမေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပရေသံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနတ္ထေန ဧဝမေဝ သံသာရမောစနသဘာဝေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တနာပိ အတ္တာနံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တိ, အညမညမ္ပိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၆၂) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ပဉ္စဘိက္ခုသတာနိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ယေ အတ္တနာပိ အတ္တာနံ အညမညဉ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ, တေ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူ ဌပေတွာ တဒဝသေသေ စ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူ, သဗ္ဗေ စ အရိယေ အယံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၄။ ဧကီဘာဝတောတိ ပဝိဝေကတော။ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆံ ဂဏှန္တီတိ အတ္တနော အတ္တနော အာစရိယာနံ သန္တိကေ ဂဏှန္တိ, ဂဟေတွာ စ အာစရိယေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တဒါ ပန ဥဒ္ဒေသာဒိဒါယကာ တနုဘူတေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဘဂဝန္တံ ဥပဂတာ, တံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ ပုစ္ဆတိ။
အာနာပါနဿတိသမာဓိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၅။ ဒသာနုဿတီသု အန္တောဂဓာပိ အာနာပါနဿတိ တဒါ ဘိက္ခူနံ ဗဟူနံ သပ္ပါယတံ ဒဿေတုံ ပုန ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ တံ ဘဂဝါ တေသံ ဒေသေသိ။ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနသဒိသာ, စတ္တာရော ပန အာရုပ္ပါ အာဒိကမ္မိကာနံ အနနုရူပါတိ တေသံ ဣဓ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညံ ပရိယာယန္တိ အရဟတ္တာဓိဂမတ္ထာယ အညံ ကာရဏံ။ အတ္ထယောဇနာက္ကမန္တိ အတ္ထဉ္စ ယောဇနာက္ကမဉ္စ။ အဿာသဝသေနာတိ အဿာသံ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အပ္ပမုဿနတာယ တမေဝ အဿာသံ ပဿာသဉ္စ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ, တထာ တိဋ္ဌနကဓမ္မော သတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ သတိဝသေနေဝ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ယော အဿသတီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော အဿသတိ, တဿ သတိ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိအာဒိနာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အကောသလ္လသမ္ဘူတေတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၀။) [သျ]အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတေ။ ခဏေနေဝါတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေနေဝ။ အရိယမဂ္ဂဿ ပါဒကဘူတော အယံ သမာဓိ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အရိယမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော’’တိ။ ဩပမ္မနိဒဿနန္တိ ဧတ္ထ ဥပမာဝ ဩပမ္မံ, တဿ နိဒဿနံ။
ဗာဟိရကာ အာနာပါနဿတိံ ဇာနန္တာ အာဒိတော စတုပ္ပကာရမေဝ ဇာနန္တိ, န သဗ္ဗံ သောဠသပ္ပကာရန္တိ အာဟ သဗ္ဗပ္ပကာရဣစ္စာဒိ။ ဧဝမဿေတံ သေနာသနန္တိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ ဘာဝနာသတိယာ ယထာဝုတ္တနယေန အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နိဗန္ဓနေ သတိယေဝ, နာသတီတိ အတ္ထော, တေန မုဋ္ဌဿတိဿ အရညဝါသော နိရတ္ထကော အနနုရူပေါတိ ဒဿေတိ။ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနန္တိ ‘‘ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလန္တိ ဂိမှာနာဒိဥတုတ္တယဿ သေမှာဒိဓာတုတ္တယဿ မောဟာဒိစရိယတ္တယဿ စ အနုကူလံ။ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန, အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသုခတံ ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကံ ဌပနေန, အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယံ ပရိမုခံ သတိယာ ဌပနေန ဥပဒိသန္တော။ န ပဏမန္တီတိ န ဩဏမန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတံ သမ္မောသပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနသင်္ခါတံ သတိံ ကတွာ, ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။
သတောဝါတိ သတိယာ သမန္နာဂတော ဧဝ။ ဗာတ္တိံသာယ အာကာရေဟီတိ စတူသု စတုက္ကေသု အာဂတာနိ ဒီဃရဿာဒီနိ သောဠသ ပဒါနိ အဿာသပဿာသဝသေန ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေဟိ ဒွတ္တိံသာကာရေဟိ။ ဒီဃံအဿာသဝသေနာတိ ဒီဃအဿာသဝသေန, ဝိဘတ္တိအလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော, ဒီဃန္တိ ဝါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပန္တိ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခဘာဝတော ‘‘အဝိက္ခေပေါ’’တိ လဒ္ဓနာမံ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝံ ပဇာနတော။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿာသဝသေနာတိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ ဟုတွာ အဿာသဝသေန, ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိအဿာသနဝသေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော, တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိနော အဿာသဝသေနာတိ အတ္ထော။ အာ ပဌမံ ဗဟိမုခံ သသနံ အဿာသော, တတော အန္တောမုခံ ပဋိသသနံ ပဿာသောတိ အာဟ အဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတောတိအာဒိ, သုတ္တန္တဋ္ဌကထာသု ပန အာကဍ္ဎနဝသေန အန္တော သသနံ အဿာသော, ဗဟိ ပဋိသသနံ ပဿာသောတိ ကတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၁။) [သျ]တတ္ထာတိ ဗဟိနိက္ခမနအန္တောပဝိသနဝါတေသု, တဿ စ ပဌမံ အဗ္ဘန္တရဝါတော နိက္ခမတီတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဂဗ္ဘသေယျကာနန္တိအာဒိနာ ဒါရကာနံ ပဝတ္တိက္ကမေန အဿာသော ဗဟိနိက္ခမနဝါတောတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ သုတ္တနယော ဧဝ စေတ္ထ ‘‘အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ ဣဉ္ဇိတာ စ ဖန္ဒိတာ စ ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ ဣဉ္ဇိတာ စ ဖန္ဒိတာ စာ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဒ္ဓါနဝသေနာတိ ကာလဒ္ဓါနဝသေန။ အယဉှိ အဒ္ဓါန-သဒ္ဒေါ ကာလဿ ဒေသဿ စ ဝါစကော။ တတ္ထ ယထာ ဟီတိအာဒိနာ ဒေသဒ္ဓါနံ ဥပမာဝသေန ဒဿိတံ။ ဣဒါနိ တဗ္ဗိသိဋ္ဌကာလဒ္ဓါနဝသေန အဿာသပဿာသာနံ ဒီဃရဿတံ ဥပမေယျဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ဧဝန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ အနေကကလာပဘာဝေန။ ဧတ္ထ စ ဟတ္ထိအာဒိသရီရေ သုနခါဒိသရီရေ စ အဿာသပဿာသာနံ ဒေသဒ္ဓါနဝိသိဋ္ဌကာလဒ္ဓါနဝသေနေဝ ဒီဃရဿတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ဒီဃံ အဒ္ဓါနံ သဏိကံ ပူရေတွာတိအာဒိဝစနတော။ တေသန္တိ သတ္တာနံ။ တေတိ အဿာသပဿာသာ။ ဣတ္တရမဒ္ဓါနန္တိ အပ္ပကံ ကာလံ။ နဝဟာကာရေဟီတိ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ပုဗ္ဗေနာပရံ အလဒ္ဓဝိသေသဿ ကေဝလံ အဒ္ဓါနဝသေန အာဒိတော ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ, တေ စ ကဿစိ အဿာသောဝ, ကဿစိ ပဿာသောဝ, ကဿစိ တဒုဘယမ္ပိ ဥပဋ္ဌာတီတိ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဝုတ္တာ, တထာ ဆန္ဒဝသေန တယော, တထာ ပါမောဇ္ဇဝသေနာတိ ဣမေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟိ။ ဧကေနာကာရေနာတိ ဒီဃံ အဿာသာဒီသု ဧကေနာကာရေန။
အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ဒီဃေ ဩကာသဒ္ဓါနသင်္ခါတေ အတ္တဘာဝေ ကာလဒ္ဓါနေပိ ဝါ, ဧဝံ ဥပရိ ဣတ္တရသင်္ခါတေတိ ဧတ္ထာပိ။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တိယာ လဒ္ဓဿာဒတ္တာ တတ္ထ သာတိသယော ကတ္တုကာမတာလက္ခဏော ကုသလစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆန္ဒဝသေနာတိ တထာပဝတ္တဆန္ဒဿ ဝသေန။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဿာသပဿာသာနံ သုခုမတရဘာဝေ အာရမ္မဏဿ သန္တတရတာယ, ကမ္မဋ္ဌာနဿ စ ဝီထိပဋိပန္နတာယ ဘာဝနာစိတ္တသဟဂတော ပမောဒေါ ခုဒ္ဒကာဒိဘေဒါ တရုဏာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၂။) [သျ]ဥပ္ပန္နေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေ သမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ ပုန ဈာနနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ ဗျာပါရာဘာဝတော အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ, သာ ပနာယံ ဥပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနုပဿနာဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တဿ အနုပဿနာ, ဝိပဿနာဝသေန အဿာသပဿာသမုခေန တန္နိဿယနာမရူပဿ အနုပဿနာ စ ဉာဏံ။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ အဿာသပဿာသသင်္ခါတော ကာယော ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ, နော သတိ, သတိ ပန သရသတော ဥပတိဋ္ဌနဋ္ဌေန သရဏဋ္ဌေန စ ဥပဋ္ဌာနဉ္စေဝ သတိ စ။ တေန ဝုစ္စတီတိအာဒီသု ယာ အယံ ယထာဝုတ္တအဿာသပဿာသကာယေ, တန္နိဿယဘူတေ ကရဇကာယေ စ ကာယဿေဝ အနုပဿနာ နိစ္စာဒိဘာဝံ ဝါ ဣတ္ထိပုရိသသတ္တဇီဝါဒိဘာဝံ ဝါ အနနုပဿိတွာ အဿာသပဿာသကာယမတ္တဿေဝ အနိစ္စာဒိဘာဝဿ စ အနုပဿနာ, တာယ ကာယာနုပဿနာယ သတိသင်္ခါတဿ ပဋ္ဌာနဿ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ ကာယေ ကာယာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။
ဣတ္တရဝသေနာတိ ပရိတ္တကာလဝသေန။ တာဒိသောတိ ဒီဃော ရဿော စ။ ဝဏ္ဏာတိ ဒီဃာဒိအာကာရာ။ နာသိကဂ္ဂေဝ ဘိက္ခုနောတိ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ, ဝါ-သဒ္ဒေန ဥတ္တရောဋ္ဌေ ဝါတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန သဗ္ဗံ အဿာသပဿာသကာယံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တအာဘောဂဝသေန ပစ္ဆာ တထာ သမုပ္ပန္နေန ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန တံ အဿာသပဿာသကာယံ ဧဝံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ, တသ္မာ ဧဝံဘူတော သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ နာမ, န ပန ‘‘အနာဂတေ ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တနမတ္တေန သော ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တထာဘူတဿာတိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တဿ။ သံဝရောတိ သတိ ဝီရိယမ္ပိ ဝါ။ န အညံ ကိဉ္စီတိ သဗ္ဗကာယံ ဝိဒိတံ ကရိဿာမီတိအာဒိကံ ပုဗ္ဗာဘောဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဉာဏုပ္ပါဒနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယသင်္ခါရပဿမ္ဘနပီတိပဋိသံဝေဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာယသင်္ခါရန္တိ အဿာသပဿာသံ။ သော ဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနောပိ သမာနော ကရဇကာယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ တေန သင်္ခရီယတီတိ ကာယသင်္ခါရောတိ ဝုစ္စတိ။ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနာရဒ္ဓကာလေ, တဒါရမ္ဘတ္ထာယ ကာယစိတ္တာနမ္ပိ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ အတ္ထော။ နိသီဒတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၃။) [သျ]ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဟိ ဣမိနာ ကာယပရိဂ္ဂဟော, ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဣမိနာ စိတ္တပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော။ အဓိမတ္တန္တိ ဗလဝံ ဩဠာရိကံ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ကာယသင်္ခါရော ဟိ အဓိပ္ပေတော။ အဓိမတ္တံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ ဧတံ။ သဗ္ဗေသံယေဝါတိ ဥဘယေသမ္ပိ။
မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမောတိ စတုဓာတုမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယာတိ ကလာပသမ္မသနမာဟ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ဗလဝဝိပဿနာ, တတော ဩရံ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိအာဒိနာ သမထနယေ ဝုတ္တနယေန။
စောဒနာသောဓနာဟီတိ အနုယောဂပရိဟာရေဟိ။ ကထန္တိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိ, တတ္ထ ကထံ သိက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတိ ကိရာတိအာဒိ စောဒကဝစနံ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝဉ္စေတိ အတ္ထော။ အဿာသပဿာသော သဗ္ဗထာ အဘာဝံ ဥပနေတိ စေတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပါယော။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာတိ အဿာသပဿာသဝါတဿ အဘာဝေန တဗ္ဗိသယာယ ဥပလဒ္ဓိယာ ဘာဝနာစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒေါ ဝဍ္ဎိ စ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ န စ နန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ပုန ဣတိ ကိရာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တာယ စောဒနာယ ဝိဿဇ္ဇနာ, တတ္ထ ဣတိ ကိရ သိက္ခတီတိ မယာ ဝုတ္တာကာရေန ယဒိ သိက္ခတီတိ အတ္ထော။ ပဘာဝနာ ဟောတီတိ ယဒိပိ ဩဠာရိကာ ကာယသင်္ခါရာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ, သုခုမာ ပန အတ္ထေဝါတိ ဘာဝနာယပိ ဝဍ္ဎိ ဟောတေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ကံသေတိ ကံသဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ နိမိတ္တဿ, တေသံ သဒ္ဒါနံ ပဝတ္တိအာကာရဿာတိ အတ္ထော။ သုခုမကာ သဒ္ဒါတိ အနုရဝေ အာဟ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ သုခုမော သဒ္ဒေါဝ နိမိတ္တံ တဒါရမ္မဏတာယပိ။
အာဘိသမာစာရိကသီလန္တိ ဧတ္ထ အဘိသမာစာရောတိ ဥတ္တမသမာစာရော, တဒေဝ အာဘိသမာစာရိကံ သီလံ, ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နဿ သီလဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဟံ သီလံ ရက္ခာမီတိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နံ သီလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဝါသောတိ အာဝါသပလိဗောဓော။ ကုလန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကမ္မန္တိ နဝကမ္မံ။ ဣဒ္ဓီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကာ ဣဒ္ဓိ, သာ ဝိပဿနာယ ပလိဗောဓော။ သော ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၁) ဝုတ္တေန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၄။) [သျ]တဿ တဿ ပလိဗောဓဿ ဥပစ္ဆေဒပ္ပကာရေန ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ယောဂါနုယောဂေါတိ ယောဂဿ ဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနံ။ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသူတိ အာလောကာကာသကသိဏဒွယံ ဝဇ္ဇေတွာ ပါဠိယံ အာဂတာနံ အဋ္ဌန္နံ ကသိဏာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, စတ္တာရီသညေဝ ပန ကမ္မဋ္ဌာနာနိ။ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေနာတိ ယောဂါနုယောဂကမ္မဿ ပဒဋ္ဌာနတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဣမိနာဝ ကမ္မဋ္ဌာနေနာတိ ဣမိနာ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနေန။ မဟာဟတ္ထိပထံ နီဟရန္တော ဝိယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ မဟာဟတ္ထိမဂ္ဂံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဝိယ။
ဝုတ္တပ္ပကာရမာစရိယန္တိ ‘‘ဣမိနာဝ ကမ္မဋ္ဌာနေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာစရိယံ။ ‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃၊ မိ။ ပ။ ၆။၁။၁၀) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၂) ဝုတ္တပ္ပကာရမာစရိယန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပဉ္စသန္ဓိကန္တိ ပဉ္စပဗ္ဗံ, ပဉ္စဘာဂန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ တဒတ္ထပရိပုစ္ဆာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆာ, တတ္ထ သံသယပရိပုစ္ဆာ ဝါ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ဧဝမိဓ နိမိတ္တံ ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဥပဓာရဏံ။ တထာ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပနာ ဧဝံ ဈာနမပ္ပေတီတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏန္တိ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဖုသနာနံ ဝသေန ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဌပနာဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တိ ဣဓ ဘာဝနာတိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝဿ သလ္လက္ခဏံ, တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
အဋ္ဌာရသသေနာသနဒေါသဝိဝဇ္ဇိတန္တိ မဟတ္တံ နဝတ္တံ ဇိဏ္ဏတ္တံ ပန္ထနိဿိတတ္တံ သောဏ္ဍိပဏ္ဏပုပ္ဖဖလယုတ္တတာ ပတ္ထနီယတာ နဂရဒါရုခေတ္တသန္နိဿိတတာ ဝိသဘာဂါနံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထိတာ ပဋ္ဋနသန္နိဿိတတာ ပစ္စန္တသန္နိဿိတတာ ရဇ္ဇသီမသန္နိဿိတတာ အသပ္ပါယတာ ကလျာဏမိတ္တာနံ အလာဘောတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ သေနာသနဒေါသေဟိ ဝိဝဇ္ဇိတံ။ ပဉ္စသေနာသနင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနံ နာတိဒူရံ ဟောတိ နာစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ ဒိဝါ အပ္ပါကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသံ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿံ, တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ, တသ္မိံ ခေါ ပန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၅။) [သျ]သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ …ပေ… ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁) –
ဧဝံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ သေနာသနင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ, ဧတ္ထ စ နာတိဒူရတာဒိ ဧကံ, ဒိဝါ အပ္ပါကိဏ္ဏတာဒိ ဧကံ, အပ္ပဍံသာဒိတာ ဧကံ, စီဝရာဒိလာဘော ဧကံ, ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ နိဝါသော ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေနာတိ ဒီဃာနံ ကေသာဒီနံ ဟရဏေန ပတ္တစီဝရာဒီနံ ပစနတုန္နကရဏရဇနာဒိကရဏေဟိ စ ဥပစ္ဆိန္နာ ခုဒ္ဒကာ ပလိဗောဓာ ယေန, တေန။ ဘတ္တသမ္မဒန္တိ ဘောဇနနိမိတ္တံ ပရိဿမံ။ အာစရိယတော ဥဂ္ဂဟော အာစရိယုဂ္ဂဟော, သဗ္ဗောပိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိဓိ, န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဥဂ္ဂဟမတ္တံ, တတော။ ဧကပဒမ္ပီတိ ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ။
အနုဝဟနာတိ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနဝသေန သတိယာ နိရန္တရံ အနုပ္ပဝတ္တနာ။ ယသ္မာ ပန ဂဏနာဒိဝသေန ဝိယ ဖုသနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ, ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဧဝ ဂဏနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဣဓ ဖုသနာဂဟဏန္တိ ဒီပေန္တော ‘‘ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ဌပနာတိ သမာဓာနံ, သမာဓိပ္ပဓာနာ ပန အပ္ပနာတိ အာဟ ‘‘ဌပနာတိ အပ္ပနာ’’တိ။ အနိစ္စတာဒီနံ လက္ခဏတော သလ္လက္ခဏာ ဝိပဿနာ။ ပဝတ္တတော နိမိတ္တတော စ ဝိနိဝဋ္ဋနတော ဝိနိဝဋ္ဋနာ မဂ္ဂေါ။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘာဝတော ပါရိသုဒ္ဓိ ဖလံ။ တေသန္တိ ဝိနိဝဋ္ဋနာပါရိသုဒ္ဓီနံ။ ခဏ္ဍန္တိ ‘‘ဧကံ တီဏိ ပဉ္စာ’’တိ ဧကန္တရိကာဒိဘာဝေန ဂဏနာယ ခဏ္ဍနံ။ အထ ဝါ ခဏ္ဍန္တိ အန္တရန္တရာ ကတိပယကာလံ အဂဏေတွာ ပုန ဂဏနဝသေန အန္တရာ ဩဓိပရိစ္ဆေဒေါ န ဒဿေတဗ္ဗော။ တထာ ခဏ္ဍံ ဒဿေန္တဿ ဟိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနနိန္နံ ပဝတ္တတိ နု ခေါ မေ စိတ္တံ, နော’’တိ ဝီမံသုပ္ပတ္တိယာ ဝိက္ခေပေါ ဟောတိ, တေနာဟ သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ မေတိအာဒိ, ဣဒဉ္စ ဧဝံ ခဏ္ဍံ ဒဿေတွာ စိရတရံ ဂဏနာယ မနသိကရောန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ တထာ လဒ္ဓံ အဝိက္ခေပမတ္တံ နိဿာယ ဧဝံ မညေယျ။ ယော ဥပဋ္ဌာတိ, တံ ဂဟေတွာတိ ဣဒံ အဿာသပဿာသေသု ယဿ ဧကောဝ ပဌမံ ဥပဋ္ဌာတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ယဿ ပန ဥဘောပိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေန ဥဘယမ္ပိ ဂဟေတွာ ဂဏိတဗ္ဗံ။ ယော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာဝ ဒွီသု နာသာပုဋဝါတေသု ယော ပါကဋော ဟောတိ, သော
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၆။) [သျ]ဂဟေတဗ္ဗောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဌမံ ဧကေကသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတေပိ ဥပလက္ခေတွာ ဂဏန္တဿေဝ ကမေန ဥဘောပိ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝံ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သီဃဂဏနာရမ္ဘဿ ဩကာသံ ဒဿေတုံ ဣမဿာပိ ပုရိမနယေန ဂဏယတောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုရိမနယေနာတိ ဒန္ဓဂဏနာယ, ပါကဋာ ဟုတွာတိ ဣမိနာ ဒန္ဓဂဏနာယ အာရဒ္ဓကာလေ စိတ္တဿ အဝိသဒတာယ သုခုမဿာသာဒီနံ အပါကဋတံ, ပစ္ဆာ ဝိသဒကာလေ ပါကဋတဉ္စ တေသု စ ပါကဋေသု ဒန္ဓဂဏနံ ပဟာယ သီဃဂဏနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ သီဃဂဏနာယ နိပ္ပရိယာယတော နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ အပ္ပနာဝီထိယမေဝ, န ကာမာဝစရေ ဘဝင်္ဂန္တရိကတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရပ္ပဝတ္တံ ဝိယာ’’တိ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ သီဃဂဏနာယ။ အန္တော ပဝိသန္တံ ဝါတံ မနသိကရောန္တော အန္တော စိတ္တံ ပဝေသေတိ နာမ။
ဧတန္တိ ဧတံ အဿာသပဿာသဇာတံ။ အနုဂမနန္တိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ မနသိကရဏမေဝ, န အဿာသပဿာသာနံ အနုဝတ္တနံ, တေနာဟ – ‘‘တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေနာ’’တိ။ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထီတိ ဣမိနာ ယထာ ဂဏနာယ ဖုသနာယ စ မနသိကရောတိ, ဧဝံ အနုဗန္ဓနံ ဝိနာ ကေဝလံ ဌပနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိကာရောပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တေန ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ ယာဝ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝ အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိကရောတိ, အပ္ပနာယ ပန ဥပ္ပန္နာယ အနုဗန္ဓနာယ ဌပနာယ စ မနသိကရောတိ နာမာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ, အဋ္ဌကထာယံ ပန အနုဗန္ဓနာယ ဝိနာ ဌပနာယ မနသိကာရော နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိကရောတီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယာ အစ္စန္တာယ န မိနောတိ န ဝိနိစ္ဆနတိ, သာ မာနဿ သမီပေတိ ဥပမာနံ သိဒ္ဓသာဒိသေန သာဓျသာဓနံ ယထာ ဂေါ ဝိယ ဂဝယောတိ။ ပင်္ဂုဠောတိ ပီဌသပ္ပီ။ ဒေါလာတိ ပေင်္ခေါလော။ ကီဠတန္တိ ကီဠန္တာနံ။ ဥပနိဗန္ဓနတ္ထမ္ဘမူလေတိ နာသိကဂ္ဂံ မုခနိမိတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဒိတော ပဘုတီတိ ဥပမေယျတ္ထဒဿနတော ပဋ္ဌာယ။ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနနိမိတ္တံ နာသိကဂ္ဂံ, မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိ အဿာသပဿာသာနံ ဧကက္ခဏေ အပ္ပဝတ္တနတော ဧကဿ စိတ္တဿ တယောပိ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တိ, နိမိတ္တေန သဟ အဿာသော ပဿာသော ဝါတိ ဒွေယေဝ ဧကက္ခဏေ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၇။) [သျ]အာရမ္မဏံ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အဇာနတော စ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တံ အဿာသော ပဿာသောတိ ဣမေ တယော ဓမ္မေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝိန္ဒန္တဿ, စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကော, တေန ဧဝဉ္စ သတိ အယံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါတိ ဗျတိရေကံ ဒဿေတိ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာ။
ကထံ ဣမေ…ပေ… ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ ပရိဟာရဂါထာယ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကကစောပမာယ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂ အာဒယော) ဝိဝရိတုံ ပုစ္ဆာဌပနံ။ တတ္ထ ကထံ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ကထမိမေ အဝိဒိတာ…ပေ… ကထံ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ။ ပဓာနန္တိ ဘာဝနာနိပ္ဖါဒကံ ဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘကံ ဘာဝနာနုယောဂံ။ ဝိသေသန္တိ အရဟတ္တပရိယောသာနဝိသေသံ။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခဿ ဆေဒနဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ တဿေဝ ဆေဒနကကိရိယံ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ ‘‘ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဥပမာယံ န ဝုတ္တံ, တထာပိ အတ္ထတော ယောဇေတဗ္ဗမေဝ။ ယထာ ရုက္ခောတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ မုခနိမိတ္တေ ဝါတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ, ဣတရော မုခံ နိမိယတိ ဆာဒိယတိ ဧတေနာတိ မုခနိမိတ္တန္တိ လဒ္ဓနာမေ ဥတ္တရောဋ္ဌေ။
ဣဒံ ပဓာနန္တိ ယေန ဝီရိယာရမ္ဘေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ဘာဝနာကမ္မဿ အရဟံ ဣဓ ပဓာနန္တိ ဖလေန ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဥပက္ကိလေသာတိ နီဝရဏာ။ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒိမိစ္ဆာဝိတက္ကာ, နီဝရဏပ္ပဟာနေန ဝါ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ဝိတက္ကူပသမာပဒေသေန ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနမဓိဂမမာဟ။ အယံ ပယောဂေါတိ အယံ ဈာနာဓိဂမဿ ဟေတုဘူတော ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂသင်္ခါတော ပယောဂေါ။ သံယောဇနာ ပဟီယန္တီတိ ဒသပိ သံယောဇနာနိ မဂ္ဂပအပါဋိယာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဗျန္တီ ဟောန္တီတိ တထာ သတ္တပိ အနုသယာ ဘင်္ဂမတ္တဿပိ အနဝသေသတော ဝိဂတန္တာ ဟောန္တိ။ အယံ ဝိသေသောတိ ဣမံ သမာဓိံ နိဿာယ အနုက္ကမေန လဗ္ဘမာနော အယံ သံယောဇနပ္ပဟာနာဒိကော ဣမဿ သမာဓိဿ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဣမေ တယော ဓမ္မာတိအာဒိ နိဂမနဝစနံ။ ပရိပုဏ္ဏာတိ သောဠသန္နံ ဝတ္ထူနံ ပါရိပူရိယာ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာ။ အနုပုဗ္ဗန္တိ အနုက္ကမေန။ ပရိစိတာတိ ပရိစိဏ္ဏာ။ ဣမံ လောကန္တိ ခန္ဓာဒိလောကံ ပညာပဘာသေန ပဘာသေတိ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ အဿာတိ ဥပမာဘူတဿ ကကစဿ။ အာနယနေ ပယောဇနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာတိ ဝိတက္ကာဒိအဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာတိ ဝဒန္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၈။) [သျ]ဝိစာရာဒီဟီတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ နိပ္ပရိယာယေန ဝိတက္ကဿ အပ္ပနာဘာဝတော။ သော ဟိ ‘‘အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝဉှိ သတိ အဝသေသ-သဒ္ဒေါ ဥပပန္နော ဟောတိ, ဝိတက္ကသမ္ပယောဂတော ဝါ ဈာနင်္ဂေသု ပဓာနဘူတော သမာဓိ အပ္ပနာတိ ကတွာ ‘‘အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုက္ကမတော…ပေ… ပတ္တံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ ဥပရိ ဝက္ခမာနော ဂန္ထော ပုရာဏပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ, တသ္မာ အယံ ပါဌော ဧတ္ထာပိ လိခိတဗ္ဗော, လေခကာနံ ပန ဒေါသေန ဂဠိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမ္ပိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တဿ ကာယသင်္ခါရဿ ဝိစယနဝိဓိံ ဒဿေတုံ အာနီတံ။ ဒေသတောတိ ပုဗ္ဗေ ဖုသနဝသေန ဂဟိတဋ္ဌာနတော။ နိမိတ္တံ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတာကာရနိမိတ္တဂ္ဂါဟိကာ သညာ ဖုသနဋ္ဌာနေ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထဝသန္တိ ဣမံ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနဝိဓိသင်္ခါတံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ။ ဣတောတိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနတော။ ဂရုကတာ စ ဘာဝနာဒုက္ကရတာယာတိ အာဟ ‘‘ဂရုကဘာဝန’’န္တိ။ စရိတွာတိ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ။ နိမိတ္တန္တိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ, ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ ဟိ ဣဓ ဧကဇ္ဈံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တူလပိစုအာဒိဥပမတ္တယံ ဥဂ္ဂဟေ ယုဇ္ဇတိ, သေသံ ဥဘယတ္ထ။
တာရကရူပံ ဝိယာတိ တာရကာယ သရူပံ ဝိယ။ သညာနာနတာယာတိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တသညာနံ နာနတာယ။ သညဇန္တိ ဘာဝနာသညာယ ပရိကပ္ပိတံ, န ဥပ္ပါဒိတံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, တေနာဟ ‘‘နာနတော ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ ဧဝံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သတိ, ယထာဝုတ္တနယေန နိမိတ္တေ ဧဝ စိတ္တဿ ဌပနေ သတီတိ အတ္ထော။ ဣတော ပဘုတီတိ ဣတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ။ နိမိတ္တေတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ ဌပယန္တိ ဌပနာဝသေန စိတ္တံ ဌပန္တော။ နာနာကာရန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ နာနာကာရံ။ ဝိဘာဝယန္တိ ဝိဘာဝေန္တော အန္တရဓာပေန္တော။ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တေ အာကာရာ အမနသိကရောတော အန္တရဟိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသေတိ အဿာသေ ပဿာသေ စ ယော နာနာကာရော, တံ ဝိဘာဝယံ အဿာသပဿာသသမ္ဘူတေ ဝါ နိမိတ္တေ စိတ္တံ ဌပယံ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၁၉။) [သျ]နာမာတိ ယောဇနာ။ ကေစိ ပန ဝိဘာဝယန္တိ ဧတဿ ဝိဘာဝေန္တော ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောန္တောတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ယုဇ္ဇေယျ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – အဿာသပဿာသေ နာနာကာရံ ဝိဘာဝေန္တော ပဇာနန္တော တတ္ထ ယံ လဒ္ဓံ နိမိတ္တံ, တသ္မိံ စိတ္တံ ဌပေန္တော အနုက္ကမေန သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတိ အပ္ပေတီတိ။
ကိလေသာတိ အဝသေသကိလေသာ။ သန္နိသိန္နာယေဝါတိ အလဒ္ဓနီဝရဏသဟာယာ ဩလီနာယေဝ။ ဥပစာရဘူမိယန္တိ ဥပစာရာဝတ္ထာယံ။ လက္ခဏတောတိ ဝိက္ခမ္ဘနာဒိသဘာဝတော ဝါ အနိစ္စာဒိသဘာဝတော ဝါ။ ဂေါစရောတိ ဘိက္ခာစာရဂါမော။ ယတ္ထ ဒုလ္လဘာ သပ္ပါယဘိက္ခာ, သော အသပ္ပါယော, ဣတရော သပ္ပါယော။ ဘဿန္တိ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ ဘဿံ, တံ သပ္ပါယံ, ဣတရမသပ္ပါယံ။ သေသေသု အာဝါသာဒီသု ယတ္ထ ယတ္ထ အသမာဟိတံ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, တံ တံ သပ္ပါယံ, ဣတရမသပ္ပါယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဧဝံ သတ္တဝိဓံ အသပ္ပါယံ ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပါယမေဝ သေဝန္တဿပိ အပ္ပနာ န ဟောတိ, တေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ ဒဿေန္တော ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ နာမ ကေသနခစ္ဆေဒနာဒီဟိ အဇ္ဈတ္တိကဿ သရီရဝတ္ထုဿ, စီဝရသေနာသနာဒိဓောဝနပရိကမ္မာဒီဟိ ဗာဟိရဝတ္ထုဿ စ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ ဧဝဉှိ ဉာဏမ္ပိ ဝိသဒကိစ္စနိပ္ဖတ္တိကရံ ဟောတိ။ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနတာ နာမ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ သမဘာဝကရဏံ။ နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ဘာဝနာယ လဒ္ဓနိမိတ္တဿ ရက္ခဏကောသလ္လံ။ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိအာဒီသု ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အစ္စာရဒ္ဓတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဥဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, တဒါ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော တယော အဘာဝေတွာ ပဿဒ္ဓါဒီနံ တိဏ္ဏံ ဘာဝနေန စိတ္တဿ နိဂ္ဂဏှနာ ဟောတိ။ ယဒါဿ စိတ္တံ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနတာယ ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, တဒါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော တယော အဘာဝေတွာ ဓမ္မဝိစယာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဘာဝနေန စိတ္တဿ ပဂ္ဂဏှနံ ဟောတိ။ ယဒါဿ ပညာပယောဂမန္ဒတာဒီဟိ နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဟောတိ, တဒါ တဿ စိတ္တဿ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏာဒိနာ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄၁၈) သမ္ပဟံသနသင်္ခါတာ သံဝေဇနာ ဟောတိ။ ယဒါ ပနဿ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇနတော အလီနံ အနုဒ္ဓတံ အနိရဿာဒံ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ စိတ္တံ ဟောတိ, တဒါ တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာပါရတာသမာပဇ္ဇနေန အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဟောတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၀။) [သျ]တဒဓိမုတ္တတာ နာမ သမာဓိအဓိမုတ္တတာ, သမာဓိနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ကာယာနုပဿနာယံ။
ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမောတိ ဖလံ အဓိဂန္တုကာမော သမာပဇ္ဇိတုကာမော စ။ တတ္ထ သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန ပဌမံ မဂ္ဂါနန္တရဖလံ အဓိဂန္တုကာမော။ တတော ပရံ သလ္လက္ခဏဝသေန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမောပီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇန…ပေ… ဝသိပ္ပတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပဋိလဒ္ဓဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကာဒီသု ဈာနင်္ဂေသု ဧကေကံ အာဝဇ္ဇယတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဝိတက္ကာဒီသု ယထာဝဇ္ဇိတဈာနင်္ဂါရမ္မဏာနိ ကာမာဝစရဇဝနာနိ ဘဝင်္ဂန္တရိတာနိ ယဒါ နိရန္တရံ ပဝတ္တန္တိ, အထဿ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တံ ပန ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာနန္တရံ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ။ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ခဏံ ဈာနံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ တထေဝ လဟုံ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဘဝင်္ဂုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ, ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ စ ပဝတ္တပုဗ္ဗပရိကမ္မဘေဒေနေတ္ထ အဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနဝသိယော ဘိန္နာ, န သရူပဘေဒေန, ယာ ‘‘သမာပတ္တိကုသလတာ, ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝီထိယဉှိ သီဃံ အာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိယာ အာဝဇ္ဇနဝသီ တဒနန္တရာနံ ဇဝနာနံ သမုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီတိ အာဝဇ္ဇနဝသီသိဒ္ဓိယာဝ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဈာနင်္ဂါနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ဈာနစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနိ ဈာနင်္ဂါနိ လက္ခဏာဒိဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ တေသဉ္စ နိဿယန္တိ တေသံ ဝတ္ထုနိဿယာနံ ဘူတာနံ နိဿယံ။ ဣဒဉ္စ ကရဇကာယဿ ဝတ္ထုဒသကဿ ဘူတနိဿယတ္တာ သုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တံ, န ပဋ္ဌာနနယေန။ န ဟိ ကလာပန္တရဂတာနိ ဘူတာနိ ကလာပန္တရဂတာနံ ဘူတာနံ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ, သုတ္တန္တနယေန ပန ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဋ္ဌာနေ ဟိ အသင်္ဂဟိတာ သဗ္ဗေ ပစ္စယာ သုတ္တန္တိကနယေန ဥပနိဿယပစ္စယေ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံနိဿိတရူပါနီတိ ဥပါဒါရူပါနိ။ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏံ ဝါတိ ဧတ္ထ ယထာပရိဂ္ဂဟိတကေသာဒိရူပါရမ္မဏံ တတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယဝတ္ထာရမ္မဏဉ္စ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၁။) [သျ]တန္နိဿယကရဇကာယပအဂ္ဂဟမုခေန ဥပဋ္ဌိတစက္ခာဒိဒွါရဉ္စ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဝိညာဏံ ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကမ္မာရဂဂ္ဂရီတိ ကမ္မာရာနံ အဂ္ဂိဓမနဘသ္တာ။ တဇ္ဇန္တိ တဒနုရူပံ။ တဿာတိ နာမရူပဿ။ တံ ဒိသွာတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိပစ္စယံ ဒိသွာ။ ကင်္ခံ ဝိတရတီတိ အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) သောဠသဝတ္ထုကံ ဝိစိကိစ္ဆံ အတိက္ကမတိ။ ကလာပသမ္မသနဝသေနာတိ ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နန္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၃။၈၆, ၈၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၁) ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အတီတာဒိကောဋ္ဌာသံ ဧကေကကလာပတော ဂဟေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနံ ကလာပသမ္မသနံ, တဿ ဝသေန။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိပရိယာပန္နာယ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ ဩဘာသာဒယောတိ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပေက္ခာ ဥပဋ္ဌာနံ နိကန္တိ စ။ တတ္ထ အဓိမောက္ခောတိ သဒ္ဓါ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ သတိ။ ဥပေက္ခာတိ တတြမဇ္ဈတ္တတာ။ ဧတ္ထ စ ဩဘာသာဒယော နဝ နိကန္တိသင်္ခါတတဏှုပက္ကိလေသဝတ္ထုတာယ ဥပက္ကိလေသာ ဝုတ္တာ, နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသတာယ တဗ္ဗတ္ထုတာယ စ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော အာဒီနဝါနုပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော။ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဥပ္ပန္နဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဥပ္ပန္နေန မဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော။ ဖလက္ခဏေ ဟိ ဝိမုတ္တော နာမ ဝုစ္စတိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိမုစ္စန္တောတိ။ ဧကူနဝီသတိဘေဒဿာတိ စတုန္နံ မဂ္ဂဝီထီနံ အနန္တရံ ပစ္စေကံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသာနံ ပဉ္စန္နံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနံ ဝသေန ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ။ အရဟတော ဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဘာဝေန ဧကူနဝီသတိတာ။ အဿာတိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။
သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေတိ ပီတိသဟဂတာနိ စတုက္ကနယေ ဒွေ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိ။ တဿာတိ တေန ယောဂိနာ။ သမာပတ္တိက္ခဏေတိ သမာပန္နက္ခဏေ။ အာရမ္မဏတောတိ ပဋိဘာဂါရမ္မဏဂ္ဂဟဏမုခေန ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ, အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ အာရမ္မဏေ ဟိ ဝိဒိတေ တဗ္ဗိသယာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သယံ အတ္တနော ပဋိသံဝိဒိတာ နာမ ဟောတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ပစ္ဆာ ဂဟဏေ သန္ဒေဟာဘာဝတော။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ ဝိပဿနာပညာယ ဝိသယတော ဒဿနက္ခဏေ။ ဧဝံ ပီတိံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏမေဝ အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ နာမ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၂။) [သျ]ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃဿ အဿာသဿ အာရမ္မဏဘူတဿ ဝသေန, ပဇာနတော သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ဈာနပရိယာပန္နံ အဝိက္ခေပါပန္နံ နာမ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ တံသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ ပဇာနတော။ ယထေဝ ဟိ အာရမ္မဏမုခေန ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ, ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ ဒီဃံ အဿာသဝသေန ဈာနသမ္ပယုတ္တာ သတိ တဿ အာရမ္မဏေ ဥပဋ္ဌိတာ တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေပိ ဥပဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတီတိ။ ဒီဃံ ပဿာသဝသေနာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဒဿိတံ ပီတိပဋိသံဝေဒနံ အာရမ္မဏတော အသမ္မောဟတော စ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ အာဝဇ္ဇတောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇတောတိ ဈာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ။ သာ ပီတီတိ သာ ဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ။ ဇာနတောတိ သမာပန္နက္ခဏေ အာရမ္မဏမုခေန ဇာနတော, တဿ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဿတောတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဿန္တဿ။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟတောတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဝေလံ ဈာနသမင်္ဂီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဈာနစိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဝသိဘာဝါနံ ဝသေန ဈာနဿ ပဇာနနမုခေန အာရမ္မဏတော ပီတိယာ ပဋိသံဝေဒနာ ဒဿိတာ။ အဓိမုစ္စတောတိ သဒ္ဒဟန္တဿ, သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှတောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဘိညေယျန္တိ ဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ စတုသစ္စံ ဝိပဿနာပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဂ္ဂပညာယ အဘိဇာနတောတိအာဒိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ပရိညေယျန္တိအာဒီသုပိ ပရိဇာနတောတိအာဒိနာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပရိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ။ အဝသေသပဒါနီတိ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီတိ ပဒါနိ။
ဝေဒနာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သညာ ဂဟိတာ, တေနာဟ ‘‘ဒွေ ခန္ဓာ’’တိ။ ဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ ကာယိကသုခါဒိသီသေန ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရဒဿနတော ဝုတ္တံ သမထေ ကာယိကသုခါဘာဝတော။ သောတိ ပဿမ္ဘနပရိယာယေန ဝုတ္တော နိရောဓော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅) ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တနယေန။ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ ပီတိအပဒေသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ,
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၃။) [သျ]သုခဂ္ဂဟဏတော ဝေဒနာနုပဿနာပသင်္ဂတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသူတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရ’’န္တိ ဣမေသု ဒွီသု ကောဋ္ဌာသေသု။ သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာတိ ဝေဒနာနုပဿနာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ စိတ္တပဋိသံဝေဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာရမ္မဏတော အသမ္မောဟတောတိအာဒိနာ ဝုတ္တနယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စိတ္တန္တိ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တဉ္စ စိတ္တံ။ အာမောဒေတီတိ သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ ဈာနဝိသယာယ မောဒေတိ။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိအာဒိနာ ဝုတ္တဘင်္ဂါနုပဿနက္ခဏေ။
အာနာပါနဿတိသမာဓိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၇။ ယဒိပိ အရိယာ နေဝ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ အညမညံ ဝါ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တိ, နာပိ ပရေဟိ သမာဒပေန္တိ, တထာပိ ယထာဝုတ္တေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ မတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ အန္တရေ မိဂလဏ္ဍိကေန မာရိတာနံ အရိယပုဂ္ဂလာနမ္ပိ အတ္ထိတာယ ‘‘အရိယပုဂ္ဂလမိဿကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပုထုဇ္ဇနကာလေ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဃာတေတွာ မရဏသမယေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပဋိလဘိတွာ မတာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝတော ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၂။ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာတိ ဇာနိတွာ သဉ္ဇာနိတွာတိအာဒိနာ ဗျဉ္ဇနာနုရူပံ အဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ပါဏောတိ ဇာနန္တောတိ ဣဒံ မနုဿောတိ အဇာနိတွာပိ ကေဝလံ သတ္တသညာယ ဧဝ ပါရာဇိကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝဓကစေတနာဝသေန စေတေတွာတိ ‘‘ဣမံ မာရေမီ’’တိ ဝဓကစေတနာယ စိန္တေတွာ။ ပကပ္ပေတွာတိ ‘‘ဝဓာမိ န’’န္တိ ဧဝံ စိတ္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ အဘိဝိတရိတွာတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ, တေနာဟ ‘‘နိရာသင်္ကစိတ္တံ ပေသေတွာ’’တိ။ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထောတိ သဉ္စိစ္စာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တဿပိ ဝီတိက္ကမဘူတဿ အပရကာလကိရိယာယုတ္တဒဿနေန ကောဋိပ္ပတ္တော အတ္ထော။ ဇာတိဥဏ္ဏာ နာမ တဒဟုဇာတဧဠကဿ လောမံ။ ဧဝံ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂန္တိ ဧဝံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနံ။ တတော ဝါ ဥဒ္ဓန္တိ ဒုတိယသတ္တာဟာဒီသု အဗ္ဗုဒါဒိဘာဝပ္ပတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဟီနဝေဂဿ သန္တာနဿ ပစ္စယော
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၄။) [သျ]ဟောတီတိ သဟကာရီပစ္စယော ဟောတိ, န ဇနကော။ ကမ္မမေဝ ဟိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ကမ္မဇရူပါနံ ဇနကပစ္စယော, တဉ္စ ပဝတ္တိယံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဌိတံ အနုပဟတံ စတုသန္တတိရူပံ သဟကာရီပစ္စယံ လဘိတွာဝ ကာတုံ သက္ကောတိ, န အညထာ, ယေန ကေနစိ ဝိရောဓိပစ္စယေန နိရုဒ္ဓစက္ခာဒိပ္ပသာဒါနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ စက္ခာဒိကံ ဇနေတုံ န သက္ကောတီတိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။
အတိပါတေန္တောတိ အတိပါတေန္တော ဝိနာသေန္တော။ ဝုတ္တပကာရမေဝါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယာတိပါတနဝိဓာနံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ အတီဝ ပါတနံ သီဃပါတနံ အတိပါတော, ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော။ အာထဗ္ဗဏိကာတိ အထဗ္ဗဏဝေဒိနော။ အထဗ္ဗဏန္တိ အထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတံ။ မန္တံ ပယောဇေန္တီတိ အလောဏဘောဇနဒဗ္ဗသယနသုသာနဂမနာဒီဟိ ပယောဂေဟိ မန္တံ ပရိဝတ္တေန္တိ, တေန ယထိစ္ဆိတပါဏဝဓာဒိဖလံ ဥပပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တံ ကာယဝစီကမ္မေသု ပဝိဋ္ဌံ။ ဤတိန္တိ ပီဠံ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ တတော အဓိကတရံ ပီဠံ။ ပဇ္ဇရကန္တိ ဝိသမဇ္ဇရံ။ သူစိကန္တိ သူစီဟိ ဝိယ ဝိဇ္ဈမာနံ သူလံ။ ဝိသူစိကန္တိ သသူလံ အာမာတိသာရံ။ ပက္ခန္ဒိယန္တိ ရတ္တာတိသာရံ။ ဝိဇ္ဇံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ဂန္ဓာရဝိဇ္ဇာဒိကံ အတ္တနော ဝိဇ္ဇံ ကတူပစာရံ မန္တပဌနက္ကမေန ပရိဇပ္ပိတွာ။ တေဟီတိ တေဟိ ဝတ္ထူဟိ။ ပယောဇနန္တိ ပဝတ္တနံ။ အဟော ဝတာယန္တိ အယံ တံ ကုစ္ဆိဂတံ။ ဂဗ္ဘန္တိ ဣဒံ ကုစ္ဆိဂတံ ဂဗ္ဘံ။ ကုလုမ္ဗဿာတိ ဂဗ္ဘဿ, ကုလဿေဝ ဝါ, ကုဋုမ္ဗဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာဝနာမယိဒ္ဓိယာတိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံ တေသံ ဣစ္ဆာမတ္တန္တိ သုတ္တတ္ထတော န သမေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အထဗ္ဗဏိဒ္ဓိဝသေနေဝ ဟိ သုတ္တေ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ, န ဘာဝနာမယိဒ္ဓိဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတရထာတိ ပရိယေသေယျာတိ ပဒဿ ဂဝေသနမတ္တမေဝ ယထာရုတဝသေန အတ္ထော သိယာ, တဒါ ပရိယိဋ္ဌမတ္တေန ပရိယေသိတွာ သတ္ထာဒီနံ လဒ္ဓမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သသန္တိ ဟိံသန္တိ ဧတေနာတိ သတ္ထန္တိ ဝဓောပကရဏဿ ပါသာဏရဇ္ဇုအာဒိနော သဗ္ဗဿာပိ နာမန္တိ အာဟ လဂုဠာတိအာဒိ။ လဂုဠန္တိ မုဂ္ဂရဿေတံ အဓိဝစနံ။ သတ္ထသင်္ဂဟောတိ မာတိကာယံ သတ္ထဟာရကန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသတ္ထသင်္ဂဟော။ ပရတော ဝုတ္တနယတ္တာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၅။) [သျ]ပရတော နိဂမနဝသေန ဝုတ္တဿ ဒုတိယပဒဿ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယတ္တာ။ စိတ္တသဒ္ဒဿ အတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ စိတ္တ-သဒ္ဒဿ ဝိစိတ္တာဒိအနေကတ္ထဝိသယတ္တာ ဣတရေဟိ နိဝတ္တေတွာ ဝိညာဏတ္ထံ နိယမေတုံ ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၄။ ကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတီတိ ပါဏာတိပါတကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ, တံ ကမ္မမဿ သိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပီတိ ဥဒ္ဒိသကာနုဒ္ဒိသကဝသေန။ ပစ္ဆာ ဝါ တေန ရောဂေနာတိ ဧတေန အနာဂတမ္ပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရဗ္ဘ ပါဏာတိပါတဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဧဝဉ္စ ‘‘ယဒါ သက္ကောတိ, တဒါ တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဟီ’’တိ အာဏတ္တိယာ စိရေန သမိဒ္ဓိယမ္ပိ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါဏာတိပါတော။ ဩပါတခဏနာဒိထာဝရပယောဂေသု ပယောဂကရဏတော ပစ္ဆာ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿာပိ သတ္တဿ မရဏေ ပါဏာတိပါတော စ အနာဂတာရမ္မဏော ဥပပန္နော ဟောတိ။ ယံ ပန သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပါဏာတိပါတာဒိတော ဝိရတိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပါဏာတိပါတာဒိန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညစိတ္တေနာတိ အမာရေတုကာမတာစိတ္တေန။ ဒုတိယပ္ပဟာရေန မရတီတိ ပဌမပ္ပဟာရံ ဝိနာ ဒုတိယေနေဝ မရတီတိ အတ္ထော။ ပဌမပ္ပဟာရေနေဝါတိ ပဌမပ္ပဟာရသမုဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေယေဝါတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ပဌမပ္ပဟာရော သယမေဝ န သက္ကောတိ မာရေတုံ, ဒုတိယံ ပန လဘိတွာ သက္ကောန္တော ဇီဝိတဝိနာသဟေတု ဟောတိ, တသ္မာ ပဌမပ္ပဟာရံ ဝိနာ မရဏဿ အသိဒ္ဓတ္တာ ‘‘ပယောဂေါ တေန စ မရဏ’’န္တိ ဣမိနာ သံသန္ဒနတော ပဌမပ္ပဟာရေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ ယုတ္တော, န ဒုတိယေန တဿ အညစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ အညေန ပုဂ္ဂလေန ဒုတိယပ္ပဟာရဒါနာဒီသု ဝိယ။ ယဒိ ပန ဒုတိယပ္ပဟာရဒါယကဿာပိ ပုဂ္ဂလဿ ဝဓကစေတနာ အတ္ထိ, တဿာပိ အတ္တနော ပယောဂေနာပိ မတတ္တာ ပယောဂက္ခဏေ ပါဏာတိပါတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကမ္မာပတ္တိဗျတ္တိဘာဝတ္ထန္တိ အာနန္တရိယာဒိကမ္မဝိဘာဂဿ ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိဝိဘာဂဿ စ ပါကဋဘာဝတ္ထံ။ ‘‘ဧဠကံ မာရေမီ’’တိ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏေပိ ‘‘ဣမ’’န္တိ ယထာနိပန္နဿေဝ ပရမတ္ထတော ဂဟိတတ္တာ ယထာဝတ္ထုကံ ကမ္မဗဒ္ဓေါ ဟောတိယေဝါတိ အာဟ ဣမံ ဝတ္ထုန္တိအာဒိ။ ဃာတကော စ ဟောတီတိ ပါဏာတိပါတကမ္မေန ဗဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ မာတာဒိဂုဏမဟန္တေ အာရဗ္ဘ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၆။) [သျ]ပဝတ္တဝဓကစေတနာယ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ပန စေတနာ ဒါရုဏာ ဟောတီ’’တိ။
လောဟိတကန္တိ လောဟိတမက္ခိတံ။ ကမ္မံ ကရောန္တေတိ ယုဒ္ဓကမ္မံ ကရောန္တေ။ ယထာဓိပ္ပါယံ ဂတေတိ ယောဓံ ဝိဇ္ဈိတွာ ပိတရိ ဝိဒ္ဓေ, ယောဓံ ပန အဝိဇ္ဈိတွာ ကေဝလံ ပိတရိ ဝိဒ္ဓေပိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိယေဝ ပိတရိပိ ဝဓကစိတ္တဿ အတ္ထိတာယ, ကေဝလံ ယောဓေ ဝိဒ္ဓေပိ ဧသေဝ နယော။ အာနန္တရိယံ ပန နတ္ထီတိ ပိတုဝိသယံ ပါဏာတိပါတကမ္မံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝိဇ္ဈာတိ ဧဝံ ပါဒေဟိ ဘူမိယံ ဌတွာ ဧဝံ ဓနုံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာတိအာဒိနာ ဝိဇ္ဈနပ္ပကာရသိက္ခာပနမုခေန အာဏာပေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဟရာတိ ဒဠှံ အသိံ ဂဟေတွာ ဧဝံ ပဟရ။ ဧဝံ ဃာတေဟီတိ ဧဝံ ကမ္မကာရဏံ ကတွာ မာရေဟိ။ တတ္တကာ ဥဘိန္နံ ပါဏာတိပါတာတိ အနုဒ္ဒိသိတွာ ယေသံ ကေသဉ္စိ မာရဏတ္ထာယ ဥဘောဟိ ပယောဂဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ အာဏာပကော ‘‘ဧဝံ ဝိဒ္ဓေ အသုကော ဧဝံ မရတီ’’တိ သညာယ ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈာ’’တိ အာဏာပေတိ, နိယမိတဿေဝ မရဏေ အာဏာပကဿ ကမ္မဗဒ္ဓေါတိ ဝဒန္တိ။ သစေ အာဏတ္တော ‘‘အသုက’’န္တိ နိယမေတွာ ဥဒ္ဒိဿ သရံ ခိပတိ, အာဏာပကော အနိယမေတွာ အာဏာပေတိ, အာဏာပကဿ ယေသံ ကေသဉ္စိ မရဏေပိ ကမ္မဗဒ္ဓေါ, အာဏတ္တဿ ပန နိယမိတမရဏေယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဇ္ဈေတိ ဟတ္ထိနော ပိဋ္ဌိနော မဇ္ဈေ။ ဧတေနာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတီတိအာဒိပါဠိဝစနေန။ တတ္ထာတိ အာဏတ္တိကပယောဂေ။
ကိဉ္စာပိ ကိရိယာဝိသေသော အဋ္ဌကထာသု အနာဂတော, ပါဠိယံ ပန ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ, ဧဝံ ပဟရ, ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၄) ကိရိယာဝိသေသဿ ပရာမဋ္ဌတ္တာ အာစရိယပရမ္ပရာ အာဂတံ ကိရိယာဝိသေသမ္ပိ ပါဠိသံသန္ဒနတော ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော အပရော နယောတိအာဒိမာဟ။ ဝိဇ္ဈနန္တိ ဥသုသတ္တိအာဒီဟိ ဝိဇ္ဈနံ။ ဆေဒနန္တိ အသိအာဒီဟိ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆေဒနံ။ ဘေဒနန္တိ မုဂ္ဂရာဒီဟိ သီသာဒိဘေဒနံ ဒွိဓာကရဏံ။ သင်္ခမုဏ္ဍကန္တိ သီသကဋာဟေ စမ္မံ သဟ ကေသေဟိ ဥပ္ပါဋေတွာ ထူလသက္ခရာဟိ သီသကဋာဟံ ဃံသိတွာ သင်္ခဝဏ္ဏကရဏဝသေန သင်္ခမုဏ္ဍကမ္မကရဏံ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗိဠင်္ဂထာလိကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥရေ ပဟရိတွာ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ဂီဝါယံ ပဟရိတွာတိအာဒိနာ သရီရာဝယဝပ္ပဒေသေသု ပဟရဏဝိဇ္ဈနာဒိနိယမောပိ ကိရိယာဝိသေသေယေဝ သင်္ဂယှတိ အဋ္ဌကထာသု သင်္ခမုဏ္ဍကာဒိသရီရပ္ပဒေသဝိသယာယပိ ဃာတနာယ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၇။) [သျ]တတ္ထ ပဝေသိတတ္တာ, ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၁၇၄ ပယောဂကထာဝဏ္ဏနာ) ပုရတော ပဟရိတွာ မာရေဟီတိအာဒိကဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ ‘‘ပုရိမပဿာဒီနမ္ပိ ဝတ္ထုသဘာဂတော ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟဏန္တိ အာဟ ပုရတော ပဟရိတွာတိအာဒီ’’တိ ဧဝမဓိပ္ပါယကထနံ, တံ သင်္ခမုဏ္ဍကာဒိကဿ သရီရပ္ပဒေသေ ကမ္မကာရဏာကရဏဿ အဋ္ဌကထာယ ကိရိယာဝိသေသဝိသယေ ဝုတ္တတ္တာ န ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဏတ္တံ မုဉ္စိတွာ ပုဂ္ဂလန္တရမာရဏမေဝ ဟိ ဝတ္ထုဝိသံဝါဒေါ, န ပဟရိတုံ အာဏတ္တံ သရီရပ္ပဒေသဝိသံဝါဒနံ, တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထုံ ဝိသံ ဝါဒေတွာ…ပေ… တတော အညံ မာရေတိ။ ပုရတော ပဟရိတွာ မာရေဟီတိ ဝါ…ပေ… နတ္ထိ ကမ္မဗဒ္ဓေါ’’တိ, ဣဒံ ပန ယထာဏတ္တဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ကိရိယာဝိသေသဝိသင်္ကေတေန ကမ္မဗဒ္ဓါဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တန္တိ ပညာယတိ။ တေန ‘‘ဝတ္ထုံ အဝိသံဝါဒေတွာ မာရေန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘ယထာဏတ္တိယာ’’တိ ကိရိယာဝိသေသနိယမောပိ ဒဿိတော, ဣတရထာ ယထာဏတ္တိယာတိ ဝစနဿ နိရတ္ထကတာပတ္တိတော။ ဝတ္ထုနိဒ္ဒေသေ စ ‘‘ဝတ္ထူတိ မာရေတဗ္ဗော သတ္တော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၄) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘ယထာဏတ္တဿ ပဟရိတဗ္ဗသရီရပ္ပဒေသောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ပုရတော ပဟရဏာဒိပိ ကိရိယာဝိသေသေ ဧဝ သင်္ဂယှတီတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုဝိသေသေနာတိ မာတုအာဒိမတသတ္တဝိသေသေန။ ကမ္မဝိသေသောတိ အာနန္တရိယာဒိကမ္မဝိသေသော။ အာပတ္တိဝိသေသောတိ ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိဝိသေသော။
ယဒါ ကဒါစိ ပုဗ္ဗဏှေတိ အာဏတ္တဒိဝသတော အညဿပိ ယဿ ကဿစိ ဒိဝသဿ ပုဗ္ဗဏှေ။ ဧတံ ဂါမေ ဌိတန္တိ ဂါမော ပုဂ္ဂလနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တော, န ဩကာသနိယမနတ္ထံ, တသ္မာ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ မာရေတိ, နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧတေန ကာလောကာသအာဝုဓဣအယာပထကိရိယာဝိသေသာနံ နိယမိစ္ဆာယ အသတိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန မရဏမေဝ ဣစ္ဆန္တဿ အာဏာပကဿ မုခါရုဠှဝသေန ဝုတ္တဿ ဒေသကာလာဒိနိယမဿ ဝိသင်္ကေတေပိ ကမ္မဗဒ္ဓေါယေဝါတိ ဉာပိတံ ဟောတိ။ ယော ပန စိတ္တေန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ယဒါ ကဒါစိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန မရဏမေဝ ဣစ္ဆန္တောပိ ကာလာဒိဝိသင်္ကေတေန အကုသလတော စောဒနတော ဝါ မုစ္စိတုကာမော လေသေန ကာလာဒိနိယမံ ကရောတိ, တဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကတော ပရိယာယေန အမုစ္စနတော ကာလာဒိဝိသင်္ကေတေပိ ကမ္မဗဒ္ဓေါဝါတိ ဂဟေတွာ ဝိစာရဏတော ဂဟေတဗ္ဗံ, ကေစိ ပနေတံ န ဣစ္ဆန္တိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၈။) [သျ]တုဏ္ဍေနာတိ အဂ္ဂကောဋိယာ။ ထရုနာတိ ခဂ္ဂမုဋ္ဌိနာ။ ဧတံ ဂစ္ဆန္တန္တိ ဂမနေန ပုဂ္ဂလောဝ နိယမိတော, န ဣရိယာပထော, တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတ’’န္တိ။
‘‘ဒီဃံ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဒီဃသဏ္ဌာနာနံ ဗဟုဘာဝတော ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ဧဝရူပဉ္စ ဒီဃ’’န္တိ အညေသံ အသာဓာရဏလက္ခဏေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အနိယမေတွာ အာဏာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေနေဝါဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ တာဒိသံ မာရေမီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ စိတ္တေန ဗဟူသု ဒီဃသဏ္ဌာနေသု ဧကံ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ ဝါစာယ အနိယမိတတ္တာ အညသ္မိံ တာဒိသေ မာရိတေ နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတောတိ ဝဒန္တိ။ အတ္တာနံ မုဉ္စိတွာ ပရပါဏိမှိ ပါဏသညိတာလက္ခဏဿ အင်္ဂဿ အဘာဝတော နေဝတ္ထိ ပါဏာတိပါတောတိ အာဟ ‘‘အာဏာပကော မုစ္စတီ’’တိ။ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နိသိန္န’’န္တိ ဩကာသနိယမေ တသ္မိံ ပဒေသေ နိသိန္နဿ ယဿ ကဿစိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရဗ္ဘ ဝဓကစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နေဝ ဝဓကော မုစ္စတိ န အာဏာပကော’’တိ။ ဩကာသဉှိ နိယမေတွာ နိဒ္ဒိသန္တော တသ္မိံ ဩကာသေ နိသိန္နံ မာရေတုကာမော ဟောတိ, သယံ ပန တဒါ တတ္ထ နတ္ထိ, တသ္မာ ဩကာသေန သဟ တတ္ထ နိသိန္နဿေဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ, န အတ္တနောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန သယံ တတ္ထေဝ နိသီဒိတွာ အတ္တနော နိသိန္နဋ္ဌာနမေဝ နိယမေတွာ ‘‘မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ အညော တတ္ထ နိသိန္နော မာရိယတိ, တဿာပိ အတ္တနောပိ ဇီဝိတံ အာရဗ္ဘ ဝဓကစေတနာ ပဝတ္တတိ, ပရသ္မိံ တတ္ထ မာရိတေ အာဏာပကဿ ကမ္မဗဒ္ဓေါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပေ ဌာနေ စိတ္တပ္ပဝတ္တိနိယမော ဗုဒ္ဓဝိသယော, န အညေသံ ဝိသယောတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ ဧတ္ထ န အနာဒရိယံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဧဝံ အာဏာပေန္တဿ အာစရိယဿ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ သစေ အာဏတ္တိကော ယထာဓိပ္ပါယံ န ဂစ္ဆတိ, အာစရိယဿ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန သော ယထာဓိပ္ပါယံ ဂစ္ဆတိ, ယံ ပရတော ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ, အာဏတ္တိက္ခဏေ တဒေဝ ဟောတိ။ အထ သော အဝဿံ ဃာတေတိ, ယံ ပရတော ‘‘အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၄) ဝုတ္တံ, တတော ဣမဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ, န ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေသမ္ပိ ဒုက္ကဋန္တိ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒီနမ္ပိ အာရောစနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ, ဣဒဉ္စ ယထာဏတ္တိဝသေန သံဃရက္ခိတဿ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေ အသတိ ယုဇ္ဇတိ, ဝေါရောပနေ သတိ တေသမ္ပိ အာရောစနက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေတိ ဣဒံ အဝဿံ ပဋိဂ္ဂဟဏသဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပဋိဂ္ဂဟိတက္ခဏေယေဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၂၉။) [သျ]ထုလ္လစ္စယန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ သစေ ဟိ သော အဝဿံ ပဋိဂ္ဂဟေဿတိ, ကမ္မံ ပန န နိပ္ဖါဒေဿတိ, တဒါ အာစရိယဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယဒဿနမတ္တံ, န ပနေတံ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ, တေနာဟ ဧဝံ သန္တေတိအာဒိ, ဧဝံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန အတ္ထေ သတီတိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိယေဝ န သိယာတိ ဝဓကဿ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ မရဏပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒုက္ကဋာပတ္တိ နေဝ သိယာ, ဧဝံ အနောဠာရိကဝိသယေပိ တာဝ ဒုက္ကဋံ, ကိမင်္ဂံ ပန မရဏပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဒဿနတ္ထံ သဉ္စရိတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ နိဒဿိတံ။ ‘‘အဟော ဝတ ဣတ္ထန္နာမော ဟတော အဿာ’’တိ ဧဝံ မရဏာဘိနန္ဒနဒဿနတ္ထံ သဉ္စရိတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဘိနန္ဒနေ ဒုက္ကဋေ သတိ ပဂေဝ ‘‘အဟံ တံ မာရေဿာမီ’’တိ မရဏပဋိဂ္ဂဟဏေတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋန္တိ အဝဓာရဏေန သံဃရက္ခိတဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ မူလဋ္ဌဿ နတ္ထေဝ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ, ဝိသင်္ကေတတ္တာ ပဌမံ အာဏတ္တဒုက္ကဋမေဝဿ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မူလဋ္ဌဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ဧကေန ပယောဂေန ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ အသမ္ဘဝါ။ ပုရိမနယေတိ သမနန္တရာတီတေ အဝိသက္ကိယဒူတနိဒ္ဒေသေ။ ဧတန္တိ ဒုက္ကဋံ။ ဩကာသာဘာဝေနာတိ မူလဋ္ဌဿ ထုလ္လစ္စယဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ န ဝုတ္တံ ဩကာသာဘာဝေန, န ပန အာပတ္တိအဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၅။ သယံ သံဃတ္ထေရတ္တာ ‘‘ဥပဋ္ဌာနကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ယော ကောစိ မမ ဝစနံ သုတွာ ဣမံ မာရေတူ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန အဝတွာ ကေဝလံ မရဏာဘိနန္ဒနဝသေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ စောရာပိ နာမ တံ န ဟနန္တီတိအာဒိဝါစာယပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ဥဒ္ဒိဿာတိ ဒွေ ဥဒ္ဒိဿ, ဒွိန္နံ ဝါ မရဏံ ဥဒ္ဒိဿ။ ဥဘော ဥဒ္ဒိဿ မရဏံ သံဝဏ္ဏေန္တဿ ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာယ စေတနာယ ဧကတ္တေပိ ‘‘ဒွေ ပါဏာတိပါတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာသင်္ခါတံ ဗလဝဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု မဟာဝိပါကတ္တာ ‘‘အကုသလရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဗဟူ ဥဒ္ဒိဿ မရဏသံဝဏ္ဏနေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္တကာ ပါဏာတိပါတာတိ ယတ္တကာ သံဝဏ္ဏနံ သုတွာ မရိဿန္တိ, တတ္တကာနမ္ပိ ဝတ္တမာနံ အနာဂတဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ သဗ္ဗံ အာလမ္ဗိတွာဝ စေတနာယ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၀။) [သျ]ပဝတ္တနတော တတ္တကာ ပါဏာတိပါတာ ဟောန္တိ, တတ္တကာဟိ စေတနာဟိ ဒါတဗ္ဗံ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဧကာဝ သာ စေတနာ ဒါတုံ သက္ကောတီတိ အတ္ထော, ပဋိသန္ဓိဝိပါကံ ပန သယဉ္စ ပုဗ္ဗာပရစေတနာ စ ဧကေကမေဝ ဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၆။ ယေသံ ဟတ္ထတောတိ ယေသံ ဉာတကပဝါရိတာဒီနံ ဟတ္ထတော, ဣဒဉ္စ ဘိက္ခုနော ရူပိယမူလဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အတ္တနောဝ ဓနဉ္စေ, သယမေဝ မူလံ ဂဟေတွာ မုဉ္စတိ, မူလံ ပန အဂ္ဂဟေတွာပိ ပေါတ္ထကဿ ပေါတ္ထကသာမိနော သန္တကတ္တာပါဒနမေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ လေခါဒဿနကောတူဟလကာတိ သုန္ဒရက္ခရံ ဒိသွာ ဝါ ‘‘ကီဒိသံ နု ခေါ ပေါတ္ထက’’န္တိ ဝါ ဩလောကေတုကာမာ။
ပါဏာတိပါတဿ ပယောဂတ္တာတိ သရီရတော ပါဏဝိယောဇနဿ နိဋ္ဌာပကပယောဂတ္တာ။ ဩပါတခဏနတ္ထံ ပန ကုဒါလာဒိအတ္ထာယ အယောဗီဇသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ အကပ္ပိယပထဝိံ ဝါ ကုဒါလဒဏ္ဍာဒီနံ အတ္ထာယ ဘူတဂါမံ ဝိကောပေန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပါဏာတိပါတပယောဂတ္တာဘာဝါ အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗပယဩဂေ ဝိယ ဒုတိယပရိယေသနာဒီသုပိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋံ, မုသာဝါဒါဒိပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမာဏေတိ အတ္တနာ သလ္လက္ခိတေ ပမာဏေ။ တစ္ဆေတွာတိ ဥန္နတပ္ပဒေသံ တစ္ဆေတွာ။ ပံသုပစ္ဆိန္တိ သဗ္ဗန္တိမံ ပံသုပစ္ဆိံ။ ဧတ္တကံ အလန္တိ နိဋ္ဌာပေတုကာမတာယ သဗ္ဗန္တိမပယဩဂသာဓိကာ စေတနာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ, မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ အဝူပသန္တေနေဝ ပယောဂေန ခဏိတွာ နိဋ္ဌာပေန္တံ သန္ဓာယ သဗ္ဗန္တိမာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဝုတ္တာ, ဣတရာသု ပန အဋ္ဌကထာသု ‘‘ဣမသ္မိံ ပတိတွာ မရန္တူ’’တိ အဓိပ္ပါယေန ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ကိဉ္စိ ခဏိတွာ အပရသ္မိမ္ပိ ဒိဝသေ တတော ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ခဏိတွာ နိဋ္ဌာပေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာနံ အညမညဝိရောဓော ဉာတဗ္ဗော။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ အဇာနိတွာ, ပက္ခလိတွာ ဝါ။ အရဟန္တာပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ အညေဟိ ပါတိယမာနာနံ အမရိတုကာမာနမ္ပိ အရဟန္တာနံ မရဏံ သမ္ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေတိ ‘‘မရိတုကာမာ ဣဓ မရိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တနယေ။ ဝိသင်္ကေတောတိ မရိတုကာမာနံ မာရေတုကာမာနဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ခတတ္တာ အမရိတုကာမာနံ မရဏေ ကမ္မဗဒ္ဓေါ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၁။) [သျ]တတ္ထ ပတိတံ ဗဟိ နီဟရိတွာတိ ဣဒံ တတ္ထ ပတနပစ္စယာ မရဏဿ ပဝတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာဝါဋေ ပတိတွာ ထောကံ စိရာယိတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဂဟေတွာ မာရိတေ တတ္ထ ပတိတရောဂေန ပီဠိတဿ ဂစ္ဆတော ပက္ခလိတွာ ပါသာဏာဒီသု ပတနေနာပိ မရဏေပိ ဩပါတခဏကော န မုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အမရိတုကာမာ ဝါတိ အဓိပ္ပါယဿ သမ္ဘဝတော ဩပပါတိကေ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကုဏိတွာ မတေပိ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပတနံ န ဒိဿတီတိ စေ? တတ္ထဿ နိဗ္ဗတ္တိယေဝ ပတနန္တိ နတ္ထိ ဝိရောဓော။ ယသ္မာ မာတုယာ ပတိတွာ ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂါယ မတာယ သော မာတုဃာတကော ဟောတိ, န ကေဝလံ မနုဿပုရိသဃာတကော, တသ္မာ ပတိတဿေဝ ဝသေန အာပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ပတနရူပံ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပန အကာရဏံ ‘‘လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေပိ ဧကသန္တာနတ္တဿ အဝိဂတတ္တာ။ မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ အပိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တဿ ကမ္မံ အာနန္တရိယ’’န္တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ယေန ပန သဘာဝေန သတ္တာ ဇာယန္တိ, တေနေဝ မရန္တိ, သောဝ တေသံ ရူပန္တရဂ္ဂဟဏေပိ သဘာဝေါတိ ‘‘မရဏရူပမေဝ ပမာဏံ, တသ္မာ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ပစ္ဆိမော ဝါဒေါ ပမာဏံ, ဧဝံ သန္တေ ပါဠိယံ ‘‘ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော ဝါ တသ္မိံ ပတတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ပတိတေ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ မရတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? နာယံ ဒေါသော။ ‘‘ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ’’တိ ဟိ ပဌမံ သကရူပံ ဒဿေတွာ ရူပန္တရံ ဂဟေတွာပိ ဌိတေယေဝ ယက္ခပေတေ ဒဿေတုံ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တိရစ္ဆာနဂတဝိဂ္ဂဟော မနုဿဝိဂ္ဂဟော ဝါ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကေစိ ပန ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟေန ဌိတတိရစ္ဆာနဂတာနံ အာဝေဏိကံ ကတွာ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ တိရစ္ဆာနော ဝါ မနုဿဝိဂ္ဂဟောတိ ဝတ္တဗ္ဗတော, အဋ္ဌကထာသု စ ဣမဿ ဝိသေသဿ အဝုတ္တတ္တာ။ ယက္ခပေတရူပေန မတေပိ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ မရဏရူပဿေဝ ပမာဏတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ အတိဒိသတိ။
မုဓာတိ အမူလေန။ သော နိဒ္ဒေါသောတိ တေန တတ္ထ ကတပယောဂဿ အဘာဝတော, ယဒိ ပန သောပိ တတ္ထ ကိဉ္စိ ကရောတိ, န မုစ္စတိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ဧဝံ ပတိတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ဧဝံ မယာ ကတေတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၂။) [သျ]အတ္ထော။ န နဿိဿန္တီတိ အဒဿနံ န ဂမိဿန္တိ, န ပလာယိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သုဥဒ္ဓရာ ဝါ ဘဝိဿန္တီတိ ဣဒံ ဂမ္ဘီရဿ ဩပါတဿ ပူရဏေ ပယောဇနဒဿနံ။ ဥတ္တာနေ ကတေ ဩပါတေ သီဃံ အမှေဟိ ဂဟေတွာ မာရေတုံ သုဥဒ္ဓရာ ဘဝိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေတိ မူလဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ပစ္ဆိမောပိ လဘိတွာ တတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကိဉ္စိ ကတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ ဧဝံ ကရောတိ, တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာတပထဝီ ဇာတာတိ ဤဒိသေ ပုန အညေန ဩပါတေ ခတေ တဒါ မုစ္စတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဇာတပထဝီသဒိသံ ကတွာ ပုန သုဋ္ဌု ကောဋ္ဋေတွာ ဒဠှတရံ ပူရိတေပိ မုစ္စတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ထဒ္ဓတရန္တိ ထိရကရဏတ္ထံ အပရာပရာယ ပါသယဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဝါ တမေဝ ဝါ သိထိလဘူတပါသံ ထဒ္ဓတရံ ဗန္ဓိတွာ ဌပေတိ။ ခါဏုကန္တိ ပါသယဋ္ဌိဗန္ဓနခါဏုကံ။ တတ္ထဇာတကယဋ္ဌိံ ဆိန္ဒိတွာ မုစ္စတီတိ ဣဒံ အရညေ ယထာဌိတမေဝ ဒဏ္ဍံ မူလေ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါသဗန္ဓနယောဂ္ဂံ ကတွာ ဌပိတတ္တာ တတ္ထ အညောပိ ကောစိ ပါသံ ဗန္ဓေယျ, မူလဋ္ဌော န မုစ္စတိ, တံ ပန မူလေပိ ဆိန္ဒိတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ကတွာ မုစ္စတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ရဇ္ဇုကေတိ ဝါကေဟိ ဧကဝါရံ ဝဋ္ဋိတရဇ္ဇုကေ။ သယံ ဝဋ္ဋိတန္တိ တနုကဝဋ္ဋိတံ ဒိဂုဏတိဂုဏတာပါဒနေန အတ္တနာ ဝဋ္ဋိတံ။ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာတိ ပါကတိကံ ကတွာ။ ဂေါပေန္တောပီတိ ဟီရံ ဟီရံ ကတွာ ဂေါပေန္တောပိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၇။ အာလမ္ဗနရုက္ခော ဝါတိ တတ္ထဇာတကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒတ္ထမေဝ ကတွာတိ မာရဏတ္ထမေဝ အယောဗီဇသမုဋ္ဌာပနာဒိနာ ဝါသိအာဒိံ သတ္ထံ ကာရေတွာ။ ပါကတိကန္တိ အညေဟိ ကတံ ပကတိသတ္ထမေဝ လဘိတွာ မူလဋ္ဌေန ဌပိတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မုစ္စတီတိ မူလဋ္ဌော မုစ္စတိ။ ဝိသမဏ္ဍလန္တိ မဉ္စပီဌာဒီသု အာလိတ္တံ ဝိသမဏ္ဍလံ။
ဝတွာ အသိံ ဥပနိက္ခိပတီတိ ဧတ္ထ မုခေန အဝတွာ မနသာဝ စိန္တေတွာ ဥပနိက္ခိပနေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမနယေနာတိ ယေသံ ဟတ္ထတော မူလံ ဂဟိတန္တိအာဒိနာ။ ဝိသဘာဂရောဂေါ နာမ ကုဋ္ဌာဒိဝိရူပဘာဝတော, ဂဏ္ဍပီဠကာဒိ ဝါ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စနီကတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၈။ မနာပိယေပိ ဧသေဝ နယောတိ ဧတေန မနာပိယံ ရူပံ ဥပသံဟရတီတိ ဧတ္ထ ယံ ဝါ မနာပရူပံ, တဿ သမီပေ ဌပေတိ, အတ္တနာ ဝါ မနာပိယေန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၃။) [သျ]ရူပေန သမန္နာဂတော တိဋ္ဌတီတိအာဒိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အလင်္ကရိတွာ ဥပသံဟရတီတိ ‘‘အလာဘကေန သုဿိတွာ မရတူ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဥပသံဟရတိ, တေနေဝ ‘‘သစေ ဥတ္တသိတွာ မရတိ, ဝိသင်္ကေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အလာဘကေန သုဿိတွာ မရတီတိ ဧတ္ထ ပါရာဇိကောတိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဟာကစ္ဆု နာမ ဝလ္လိဖလဝိသေသော, ယဿ မဇ္ဇာရပါဒဿေဝ သဏ္ဌာနံ ဒုက္ခသမ္ဖဿာနိ သုခုမလောမာနိ စ ဟောန္တိ။ ဟံသပုပ္ဖန္တိ ဟံသာဒီနံ ပက္ခလောမံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မရတိ, အနာပတ္တီတိ ပါရာဇိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စနတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၉။ အသဉ္စိစ္စာတိ ဣဒံ မရဏသံဝတ္တနိကဥပက္ကမဿ အသလ္လက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ဣမိနာ ဥပက္ကမေနာတိအာဒိ။ အဇာနန္တဿာတိ ဣဒံ ပန မရဏသံဝတ္တနိကဝိသာဒိဥပက္ကမကရဏဿ အဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ဣမိနာ အယံ မရိဿတီတိအာဒိ။ န မရဏာဓိပ္ပါယဿာတိ ဣဒံ ဒုက္ခုပ္ပါဒကံ ဥပက္ကမန္တိ ဇာနန္တဿာပိ မရဏာဓိပ္ပါယဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ မရဏံ အနိစ္ဆန္တဿာတိအာဒိ။ အနုပ္ပဗန္ဓာဘာဝါတိ ဒေါမနဿဝီထီနံ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိအဘာဝါ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ဝိနီတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၀။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန, မရဏာဓိပ္ပါယဿ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေ ကရုဏာယ အဘာဝတော ကာရုညေန ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနံ (ပါရာ။ ၁၅၃) ဝိယ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယထာယုနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာ’’တိ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ သာဋကံ ဝလိံ ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဝလိ န ပညာယတီ’’တိ။ ပဋိဝေက္ခဏဉ္စေတံ ဂိဟီနံ သန္တကေ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ မုသလေ ဥဿိတေတိ အညမညံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဒွီသု မုသလေသု ဘိတ္တိံ အပဿာယ ဌပိတေသူတိ အတ္ထော။ ဥဒုက္ခလဘဏ္ဍိကန္တိ ဥဒုက္ခလတ္ထာယ အာနီတံ ဒါရုဘဏ္ဍံ။ ပရိဗန္ဓန္တိ ဘောဇနပရိဗန္ဓံ, ဘောဇနန္တရာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၈၁။ အဂ္ဂကာရိကန္တိ ဧတ္ထ ကာရိက-သဒ္ဒဿ ဘာဝဝစနတ္တာ ‘‘အဂ္ဂကိရိယ’’န္တိ အတ္ထံ ဝတွာပိ ယသ္မာ ကိရိယံ ဒါတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ ဒါနသင်္ခါတာယ အဂ္ဂကိရိယာယ ယုတ္တပိဏ္ဍပါတမေဝ ဣဓ ဥပစာရယုတ္တိယာ အဂ္ဂကိရိယာတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ပဌမံ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတန္တိအာဒိ။
֍ * ၁၈၂-၃။ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရနိခါဒနဝေမာဒီနံ ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဒဏ္ဍော နာမ ဒီဃဒဏ္ဍော။ မုဂ္ဂရော နာမ ရဿော။ ဝေမံ နာမ တန္တဝါယာနံ ဝတ္ထဝါယနဥပကရဏံ, ယေန ဝီတံ တန္တံ ဃဋ္ဋေန္တိ။ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန။ ဝိသေသာဓိဂမောတိ သမာဓိ ဝိပဿနာ စ။ ဝိသေသာဓိဂမန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပဋိလာဘံ။ ဗျာကရိတွာတိ အာရောစေတွာ, ဣဒဉ္စ ဝိသေသဿ အဓိဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဓိဂတဝိသေသာ ဟိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတ္ထံ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ အဝဿံ အဓိဂမံ ဗျာကရောန္တိ, အဓိဂတဝိသေသေန ပန အဗျာကရိတွာပိ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အဓိဂမန္တရာယဝိနောဒနတ္ထမေဝ အာဟာရူပစ္ဆေဒဿ အနုညာတတ္တာ တဒဓိဂမေ သော န ကာတဗ္ဗောဝ။ ကိံ ပနာဓိဂမံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ သဘာဂါနန္တိအာဒိ။ ဘဏ္ဍကံ ဝါ ဓောဝန္တာတိ စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တာ။ ဓောဝနဒဏ္ဍကန္တိ စီဝရဓောဝနဒဏ္ဍံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၅။ မဒ္ဒါပေတွာ ပါတေတိ, ဝိသင်္ကေတောတိ ယထာဏတ္တိယာ အကတတ္တာ ဝုတ္တံ, ယဒိ ပန အာဏာပကော မဒ္ဒနမ္ပိ မဒ္ဒါပနမ္ပိ သန္ဓာယ ဝေါဟာရဝသေန ‘‘မဒ္ဒိတွာ ပါတေဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၁) ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ပရိယာယော နာမ နတ္ထီ’’တိ, ပရိယာယေန အာပတ္တိမောက္ခော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အဝိဇာယနတ္ထာယ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏတော ပုရေတရမေဝ ဘေသဇ္ဇံ ဒေန္တဿ ကုစ္ဆိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဂဗ္ဘော ဝိနဿတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဒိန္နေ တထာမရန္တာနံ ဝသေန ကမ္မဗဒ္ဓေါ, ကုစ္ဆိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဒိန္နေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ မရတု ဝါ မာ ဝါ, နေဝတ္ထိ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။
သဟဓမ္မိကာနန္တိ ဧကဿ သတ္ထု သာသနေ သဟသိက္ခမာနဓမ္မာနံ, သဟဓမ္မေ ဝါ သိက္ခာပဒေ သိက္ခနဘာဝေန နိယုတ္တာနံ။ သမသီလသဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ ဒုဿီလာနံ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနဉ္စ အကာတုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၅။) [သျ]ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတောတိ အတ္တနော တေသံ ဝါ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော။ အရိယေဟိ အကတာ အယုတ္တဝသေန အကတပုဗ္ဗာ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။
ပဋိယာဒိယတီတိ သမ္ပာဒိယတိ။ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝဒန္တိ, အယုတ္တတာဝသေနေဝ ပနေတ္ထ အကရဏပဋိက္ခေပေါ ယုတ္တော, န အာပတ္တိဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယာဝ ဉာတကာ ပဿန္တီတိ ယာဝ တဿ ဉာတကာ ပဿန္တိ။
ပိတုဘဂိနီ ပိတုစ္ဆာ။ မာတုဘာတာ မာတုလော။ နပ္ပဟောန္တီတိ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ န ယာစန္တီတိ လဇ္ဇာယ န ယာစန္တိ။ ‘‘အာဘောဂံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညထာ ဒေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဘောဂံ အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ဘေသဇ္ဇကရဏဿ ပါဠိယံ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၇) ဧဝံ အန္တရာပတ္တိဒဿနဝသေန သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တပ္ပကာရေန ကရောန္တဿ သုတ္တေနေဝ အာပတ္တိ သိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, တေနေဝ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘တေသညေဝ သန္တက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေသန္တိ အသာလောဟိတာနံ, တေနာဟ ဧတေသံ ပုတ္တပရမ္ပရာယာတိအာဒိ။ ကုလပရိဝဋ္ဋောတိ ကုလသ္မိံ ဉာတိပရမ္ပရာ။ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ကရောန္တဿ, ‘‘တာဝကာလိကံ ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ အကတွာ ဒေန္တဿာပိ ပန အန္တရာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ ဝိနာ မိစ္ဆာဇီဝံ ဝါ ကုလဒူသနံ ဝါ န ဟောတိယေဝ, တေနာဟ – ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဉာတကာနဉှိ သန္တကံ ယာစိတွာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တတ္ထ ကုလဒူသနာဒိ န သိယာ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘စူဠမာတုယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။
ဥပဇ္ဈာယဿ အာဟရာမာတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယေန ‘‘မမ ဉာတကာနံ ဘေသဇ္ဇံ အာဟရထာ’’တိ အာဏတ္တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ စ သာမဏေရာဒီနံ အပစ္စာသာယပိ ပရဇနဿ ဘေသဇ္ဇကရဏံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တနယေန ပရိယေသိတွာတိ ဣမိနာ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဝါ’’တိ ဣမိနာ, ‘‘ဉာတိသာမဏေရေဟီ’’တိ ဣမိနာ စ ဝုတ္တမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ အပစ္စာသီသန္တေနာတိ အာဂန္တုကစောရာဒီနံ ကရောန္တေနာပိ ‘‘မနုဿာ နာမ ဥပကာရကာ ဟောန္တီ’’တိ အတ္တနော တေဟိ လာဘံ အပတ္ထယန္တေန။ ပစ္စာသာယ ကရောန္တဿ ပန ဝေဇ္ဇကမ္မကုလဒူသနာဒိဒေါသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဧဝံ ဥပကာရေ ကတေ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၆။) [သျ]သာသနဂုဏံ ဉတွာ ပသီဒန္တိ, သံဃဿ ဝါ ဥပကာရကာ ဟောန္တီ’’တိ ကရဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘အပစ္စာသီသန္တေန အာဂန္တုကာဒီနံ ပဋိက္ခိတ္တပုဂ္ဂလာဒီနမ္ပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနဝိဘာဂဿနိရတ္ထကတ္တပ္ပသင်္ဂတော ‘‘အပစ္စာသီသန္တေန သဗ္ဗေသံ ဒါတုံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော။ အပစ္စာသီသနဉ္စ မိစ္ဆာဇီဝကုလဒူသနာဒိဒေါသနိသေဓနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ ဘေသဇ္ဇကရဏသင်္ခတာယ ဣမိဿာ အန္တရာပတ္တိယာ မုစ္စနတ္ထံ အာဂန္တုကစောရာဒီနံ အနုညာတာနံ ဒါနေနေဝ တာယ အာပတ္တိယာ မုစ္စနတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ အပစ္စာသီသန္တေနာပိ အကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ သဒ္ဓံ ကုလန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုစ္ဆန္တီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌရောဂီနံ ပရိယာယေနာပိ ဝတွာ ဝိစရဏံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပုစ္ဆိတဿာပိ ပန ပစ္စာသီသန္တဿ ပရိယာယကထာပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။
သမုလ္လပေသီတိ အပစ္စာသီသန္တော ဧဝံ အညမညံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အာစရိယဘာဂေါတိ ဝိနယာစာရံ အကောပေတွာ ဘေသဇ္ဇာစိက္ခဏေန ဝေဇ္ဇာစရိယဘာဂေါတိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိယမာနံ ရူပိယံ အတ္တနော သန္တကတ္တဘဇနေန နိဿဂ္ဂိယမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကပ္ပိယဝသေန ဂါဟာပေတွာ’’တိ, ‘‘အမှာကံ ရူပိယံ န ဝဋ္ဋတိ, ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ပုပ္ဖံ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိပိတွာ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဂါဟာပေတွာတိ အတ္ထော။
ယဒိ ‘‘ပရိတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကရောန္တိ, ဘေသဇ္ဇကရဏံ ဝိယ ဂိဟိကမ္မံ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဓမ္မဇ္ဈေသနတ္တာ အနဇ္ဈိဋ္ဌေနပိ ဘဏိတဗ္ဗော ဓမ္မော, ပဂေဝ အဇ္ဈိဋ္ဌေနာပီတိ ‘‘ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ဣဒံ ‘‘ပရိတ္တာဏံ ဧတ္ထ ပဝေသေမီ’’တိ စိတ္တေန ဧဝံ ကတေ ပရိတ္တာဏာ တတ္ထ ပဝေသိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရတော…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ အညာတကဂဟဋ္ဌေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပါဒေသု ဥဒကံ အာကိရိတွာတိ ဣဒံ တသ္မိံ ဒေသေ စာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တတ္ထ ပါဠိယာ နိသိန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေသု ရောဂဝူပသမနာဒိအတ္ထာယ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ ပရိတ္တံ ကာတုံ သုတ္တဉ္စ ဌပေတွာ ‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝဉှိ ကရိယမာနေ ယဒိ ပါဒေ အပနေန္တိ, မနုဿာ တံ အဝမင်္ဂလန္တိ မညန္တိ, ရောဂေါ ဝါ န ဝူပသမိဿတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ပါဒါ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ။ မတသရီရဒဿနေ ဝိယ ကေဝလံ သုသာနဒဿနေပိ ‘‘ဣဒံ ဇာတာနံ သတ္တာနံ ခယဂမနဋ္ဌာန’’န္တိ မရဏသညာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၇။) [သျ]ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘သီဝထိကဒဿနေ…ပေ… ‘မရဏဿတိံ ပဋိလဘိဿာမာ’တိ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ လေသကပ္ပံ အကတွာ သမုပ္ပန္နသုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ပရိဝါရတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတောတိ အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂေါ, အပရိဘုတ္တောတိ အတ္ထော။ ကဟာပဏဂ္ဃနကော ဟောတီတိ ဣမိနာ ဒါယကေဟိ ဗဟုဗျဉ္ဇနေန သမ္ပာဒေတွာ သက္ကစ္စံ ဒိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ။ ထာလကေတိ သံဃိကေ ကံသာဒိမယေ ထာလကေ, ပတ္တောပိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှတိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါမရိကစောရဿာတိ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေန္တဿ ပါကဋစောရဿ။ အဒီယမာနေပိ ‘‘န ဒေန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာမိသဿ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ စ ဝိဝရဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ ပဋိသန္ထာရော, သော ပန ဓမ္မာမိသဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရံ သန္ဓာယ ‘‘ကဿ ကာတဗ္ဗော, ကဿ န ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဂန္တုကဿ ဝါ…ပေ… ကတ္တဗ္ဗော ယေဝါ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ အာဂန္တုကံ တာဝါတိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယန္တိ ဣမိနာ အဂတိဘာဝံ ကာရုညဘာဇနတဉ္စ ဒဿေတိ, တေန စ တဗ္ဗိဓုရာနံ သမိဒ္ဓါနံ ဒါယကာဒီနံ အာဂန္တုကတ္တေပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တဏ္ဍုလာဒိမှိ ဒါတဗ္ဗေ သတိ ‘‘အဝေလာယံ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပစ္စာသီသန္တေနာ’’တိ ဝတွာ ပစ္စာသီသနပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ မနုဿာ နာမာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနနုညာတာနံ ပန အပစ္စာသီသန္တေနာပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတတ္တာ, ပစ္စာသီသာယ ပန သတိ ကုလဒူသနမ္ပိ ဟောတိ။
ဥဗ္ဗာသေတွာတိ သမန္တတော တိယောဇနံ ဝိလုမ္ပန္တေ မနုဿေ ပလာပေတွာ။ ဝရပေါတ္ထကစိတ္တတ္ထရဏန္တိ အနေကပ္ပကာရဣတ္ထိပုရိသာဒိဥတ္တမရူပဝိစိတ္တံ အတ္ထရဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၇။ သတ္တရသဝဂ္ဂိယေသု ပုဗ္ဗေ ဧကဿ အင်္ဂုလိပတောဒကေန မာရိတတ္တာ သေသေသု သောဠသဇနေသု ဥဒရံ အာရုဟိတွာ နိသိန္နမေကံ ဌပေတွာ ‘‘သေသာပိ ပန္နရသ ဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒူဟလပါသာဏာ ဝိယာတိ အဒူဟလေ အာရောပိတပါသာဏာ ဝိယ။ ကမ္မာဓိပ္ပါယာတိ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မကရဏာဓိပ္ပါယာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၈။) [သျ]အာဝါဟေတွာတိ အာဝိသာပေတွာ။ ရူပံ ကတွာ ဟတ္ထပါဒါဒီနိ ဆိန္ဒန္တီတိ တသ္မိံ ပိဋ္ဌာဒိမယေ ရူပေ အမနုဿံ အာဝါဟေတွာ တဿ ဟတ္ထပါဒါဒီနိ ဆိန္ဒန္တိ။ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ မာရေယျာတိ ဣဒံ သမ္ဘာဝနဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ တာဒိသာ မဟာနုဘာဝါ ယက္ခာ သတ္ထဃာတာရဟာ ဟောန္တိ ဒေဝါသုရယုဒ္ဓေပိ တေသံ သတ္ထပ္ပဟာရေန မရဏာဘာဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၈။ ပဟာရော န ဒါတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမနုဿံ ကောဓစိတ္တေန ပဟရန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ စိကိစ္ဆာဓိပ္ပါယေန ပဟရန္တဿ အနာစာရောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တာလပဏ္ဏံ…ပေ… ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ အမနုဿာ တာလပဏ္ဏဗန္ဓနေန ပလာယန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဣဒဉ္စ ဂိဟီနံ ဝေဇ္ဇကမ္မဝသေန ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၉။ ယော ရုက္ခေန ဩတ္ထတောပိ န မရတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ သယမေဝ ဝက္ခတိ, တံ တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၀။ ဒဗ္ဗူပကရဏာနီတိ ကေဟိစိ ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတာနိ သပရိဂ္ဂဟိတာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဌာနာစာဝနာဘာဝေန ဝိနာသာဓိပ္ပါယဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပါယေနာပိ ဒုက္ကဋန္တိ သုက္ခတိဏာဒီသု အဂ္ဂိကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အလ္လေသု ပန ကီဠာဓိပ္ပါယေနပိ ကရောန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပဋိပက္ခဘူတော, ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တော ဝါ အဂ္ဂိ ပဋဂ္ဂိ, တဿ အလ္လတိဏာဒီသုပိ ဒါနံ အနုညာတံ, တံ ဒေန္တေန ဒူရတော အာဂစ္ဆန္တံ ဒါဝဂ္ဂိံ ဒိသွာ ဝိဟာရဿ သမန္တတော ဧကက္ခဏေ အဒတွာ ဧကဒေသတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရဿ သမန္တတော သဏိကံ ဈာပေတွာ ယထာ မဟန္တောပိ အဂ္ဂိ ဝိဟာရံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ ဝိဟာရဿ သမန္တာ အဗ္ဘောကာသံ ကတွာ ပဋဂ္ဂိ ဒါတဗ္ဗော, သော ဒါဝဂ္ဂိနော ပဋိပထံ ဂန္တွာ ဧကတော ဟုတွာ တေန သဟ နိဗ္ဗာတိ။ ပရိတ္တကရဏန္တိ သမန္တာ ရုက္ခတိဏာဒိစ္ဆေဒနပရိခါခဏနာဒိအာရက္ခကရဏံ, တေနာဟ တိဏကုဋိကာနံ သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆနန္တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၁။ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ပါရာဇိကန္တိ ဒွီသု ဧကဿာပိ အန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ဒွီဟီ’’တိ ဝုတ္တခေတ္တေ ဧကဿာပိ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ပါရာဇိကံ, ‘‘ဒွီဟိ ဧဝ မာရေဟိ န ဧကေနာ’’တိ နိယမိတေ ပန ဧကေနေဝ မာရိတေ နတ္ထိ ပါရာဇိကန္တိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ ဒွေ ဧဝ ပုရိသာတိအာဒီသုပိ။ ပုဗ္ဗေ ကတသီသစ္ဆေဒပယောဂတော အညော ပယောဂေါ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကော န ဥပလဗ္ဘတိ, ပဌမေန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၃၉။) [သျ]ပယောဂေနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ‘‘သီသစ္ဆေဒကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တံ အကာရဏံ ဇီဝိတိန္ဒြိယသန္နိဿိတစိတ္တသန္တတိံ ဝိနာ ဥက္ခိပနသန္နိရုဇ္ဈနာဒိဝသပ္ပဝတ္တဿ ဂမနဿ အသမ္ဘဝတော။ န ဟိ ဝါယုဝေဂေန ပဏ္ဏပဋာဒယော ဝိယ ကာယော ဂစ္ဆတိ, န စ ဥက္ခိပနေ ပဝတ္တာဝ စိတ္တဇဝိညတ္တိအာဒယောဝ နိက္ခိပနာဒိနောပိ ဟေတုဘူတာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တနတော။ ပုဗ္ဗေ အနာဟိတဝေဂါပိ ဟိ ကာစိ သရီသပဇာတိ ဒွိဓာ ဆိန္နာ ဆေဒနမတ္တာ ဒွီဟိ ဝိဘာဂေဟိ ကတိပယက္ခဏံ ဒွီသု ဒိသာသု ဂစ္ဆတိ, တတ္ထ စ ယသ္မိံ ဘာဂေ ဟဒယဝတ္ထု တိဋ္ဌတိ, တတြဋ္ဌံ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တံ ဒွီသုပိ ဘာဂေသု ကာယပ္ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အာလမ္ဗိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော တဒါရမ္မဏမေဝ ယထာရဟမေကသ္မိံ ဘာဂေ ဧကဒါ အညသ္မိံ အညဒါတိ ဧဝံ ပရိယာယေန ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ဟဒယဝတ္ထုသ္မိံယေဝ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိဝီထိစိတ္တာနိ ဘဝင်္ဂန္တရိတာနိ မနောဒွါရဝီထိဝိညာဏာနိ စ ဝိညတ္တိဇနကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ယေ ဟိ ဥဘယဘာဂါ ဂစ္ဆန္တိ ဝါ စလန္တိ ဝါ ဖန္ဒန္တိ ဝါ။ စိတ္တဿ ပန လဟုပရိဝတ္တိယာ ဧကက္ခဏေ ဥဘယဘာဂါပိ စလန္တာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, သေယျထာပိ နာမ ကုက္ကုဠာဒိနရကေသု နိမုဂ္ဂသကလသရီရဿ သတ္တဿ ဧကသ္မိံ ခဏေ သကလသရီရေပိ ကာယဝိညာဏဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တတော ပန ယသ္မိံ ဘာဂေ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ သသေသကမ္မဇရူပံ နိရုဇ္ဈတိ, တတ္ထ ကာယဝိညာဏံ နပ္ပဝတ္တတိ, ဟဒယဝတ္ထုသဟိတဘာဂေယေဝ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယနိရောဓာ ပဝတ္တတိ။
နနု နရကာဒီသု ဧကာဗဒ္ဓေ သရီရေ သဗ္ဗတ္ထ ပရိယာယေန ကာယဝိညာဏသမုပ္ပတ္တိ ယုတ္တာ ဟောတု, ဒွိဓာ ဟုတွာ ဝိစ္ဆိန္နေ ပန ဘာဂဒွယေ ကထန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ သရီရေ ဟိ ဧကာဗဒ္ဓတာ နာမ ပရမတ္ထဓမ္မဗျတိရိတ္တာ ကာစိ နတ္ထိ ပရဝါဒီနံ အဝယဝီအာဒိ ဝိယ, ကမ္မာဒိဧကကာရဏပုဉ္ဇာယတ္တတာယ ဗဟူနံ သဟုပ္ပတ္တိယေဝ ဧကာဗဒ္ဓတာ။ တတ္ထ စ သတ္ထပ္ပဟာရာဒိဝိရုဒ္ဓပစ္စယောပနိပါတေန ဝိဘိန္နာနမ္ပိ ကမ္မာဒိဧကကာရဏာနံ ပုဉ္ဇာယတ္တတာ န ဝိဂစ္ဆတိ, ယာဝ သာ န ဝိဂစ္ဆတိ, တာဝ အဝိစ္ဆိန္နာဝ တတ္ထ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိ။ ဝိဘိန္နာနံ ပန ကမ္မဇရူပါနံ အညေသဉ္စ သေသတိသန္တတိရူပါနဉ္စ ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန စိရံ ပဝတ္တိတုံ န သက္ကောန္တိ, ယာဝ စ ဓရန္တိ, တာဝ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောန္တိ, ဝိညာဏေန စ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၀။) [သျ]တေသံ စလနဂမနာဒိဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ။ တသ္မာ ကဗန္ဓဿပိ ဓာဝက္ခဏေ သဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယံ အတ္ထေဝ, တဉ္စ သီသစ္ဆေဒကပ္ပယောဂေနေဝ သီဃံ ပတတိ, တတော အညပ္ပယောဂဿ သရီရေ ဝိသေသုပ္ပါဒနတော ပုရေတရမေဝ ပဌမေနေဝ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော သီသစ္ဆေဒကဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝရူပါနီတိ ကဗန္ဓဝတ္ထုသဒိသာနိ။ ဣမဿ ဝတ္ထုဿာတိ အာဃာတနဝတ္ထုဿ။ အတ္ထဒီပနေတိ ဧကေန ပုရိသေန ပယောဂေန ဝါ မာရိတတာသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပနေ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၂။ ပါနပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ပန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘လောဏသောဝီရကံ ယာမကာလိက’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, ကေစိ ပန ‘‘ဂိလာနာနံ ပါကတိကမေဝ, အဂိလာနာနံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္န’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဂုဠံ ဝိယ သတ္တာဟကာလိက’’န္တိ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကံ
ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၃။ အဓိဋ္ဌေမာတိ သံဝိဒဟာမ။ ဣရိယာပထံ သဏ္ဌပေတွာတိ ပဓာနာနုရူပံ ကတွာ။ အနာဂတသမ္ဗန္ဓေ ပန အသတီတိ ဘာသိတော ဘဝိဿတီတိ ပါဌသေသံ ကတွာ အနာဂတသမ္ဗန္ဓေ အသတိ။ ဘာသိတောတိ အတီတဝစနံ ကထံ အနာဂတဝစနေန သမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတီတိ အာဟ လက္ခဏံ ပနာတိအာဒိ။ ဤဒိသေ ဟိ ဌာနေ ဓာတုသမ္ဗန္ဓေ ပစ္စယာတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓေ သတိ အယထာကာလဝိဟိတာပိ ပစ္စယာ သာဓဝေါ ဘဝန္တီတိ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ဝဒန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၄။ ဝဏ္ဏဝါတိ ဣမိနာ အဘိနဝုပ္ပန္နဝဏ္ဏတာ ဝုတ္တာ။ ပသန္နမုခဝဏ္ဏာတိ ဣမိနာ မုခဝဏ္ဏဿ အတိပဏီတတာ ဝုတ္တာ။ ဝိပ္ပသန္နစ္ဆဝိဝဏ္ဏာတိ ဣမိနာ ပကတိသရီရဝဏ္ဏဿေဝ ယထာဝုတ္တနယေန ဝိပ္ပသန္နတာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ဣန္ဒြိယာနံ ဥပါဒါရူပတ္တာ နိဿယဝသေနေဝ ပီဏနန္တိ အာဟ ‘‘အဘိနိဝိဋ္ဌောကာသဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ’’တိ။ ပဉ္စပ္ပသာဒါနံ ဝိယ ဟဒယရူပဿာပိ ပရိပုဏ္ဏတာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၁။) [သျ]ဝုတ္တာယေဝါတိ အာဟ ‘‘မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာန’’န္တိ။ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆံ အနုယုဉ္ဇန္တာ ဣမံ သရီရသောဘံ နေဝ ပါပုဏိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ စတုစက္ကန္တိ ဧတ္ထ ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဣရိယာပထောဝ စက္ကန္တိ ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၅။ ဥပလဗ္ဘန္တီတိ ဒိဿန္တိ, ဉာယန္တီတိ အတ္ထော။ ပစန္တောတိ ပီဠေန္တော, ဂေဟာဒီနိ ဝါ သယံ ဍဟန္တော, အညေဟိ ဝါ ပါစေန္တော။ ဥဒ္ဓတေတိ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကေ။ ဥန္နဠေတိ ဥဂ္ဂတနဠသဒိသေန ဥဂ္ဂတတုစ္ဆမာနေန သဟိတေ။ စပလေတိ ပတ္တစီဝရမဏ္ဍနာဒိနာ စာပလ္လေန ယုတ္တေ။ မုခရေတိ ခရဝစနေ။ ပါကတိန္ဒြိယေတိ အသံဝုတတ္တာ ဂိဟိကာလေ ဝိယ ပကတိယံ ဌိတိန္ဒြိယေ။ ဣရိယာပထသဏ္ဌပနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပစ္စယပဋိသေဝနသာမန္တဇပ္ပါနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရမသလ္လေခဝုတ္တီဟိ မဟာအရိယဝံသေဟိ ဘိက္ခူဟိ နိဝုတ္ထသေနာသနာနိ လောကသမ္မတသေနာသနာနိ နာမ။ ပရိပါစေတုန္တိ ဝိမှာပနဝသေန ပရိဏာမေတုံ။ ဘိက္ခာစာရေ အသမ္ပဇ္ဇမာနေတိ ဣဒံ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တီတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, န ပန ပါဠိံ ဝါစေန္တောတိအာဒီဟိ, တာနိ ပန ပဒါနိ အတ္တနော နိရန္တရဝါသဋ္ဌာနေပိ ဇနပဒေသုပိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဒဿနဝသေန ဝုတ္တာနိ, တာနိ စ တေ ဝတ္တသီသေန ကရောန္တိ, န လာဘနိမိတ္တံ, တေနာဟ တန္တီတိအာဒိ။ ကိစ္ဆေနာတိ ဣမဿေဝ ဝေဝစနံ ကသိရေနာတိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပါရမီပူရဏဝါယာမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာဓာရဏပရိက္ခာရဘာဝေနာတိ သံဃိကပရိက္ခာရဘာဝေန။ တထာဘာဝတော ထေနေတွာတိ အဝိဿဇ္ဇိယအဝေဘင်္ဂိယဘာဝတော ထေနေတွာ, န ဌာနာစာဝနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ ‘‘ကုလဒူသကဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အသန္တန္တိ ဣမဿ အဘူတန္တိ ဣဒံ ကာရဏဝစနံ, အနုပ္ပန္နတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနန္တိ အတ္ထော။ ကိတဝဿေဝါတိ ကိတဝဿ သကုဏဂဟဏမိဝ။ ကေရာဋိကဿာတိ သဌဿ။ သမဏောတိ ဂေါတ္တမတ္တံ အနုဘောန္တိ ဓာရေန္တီတိ ဂေါတြဘုနော, နာမမတ္တသမဏာတိ အတ္ထော။ ဒုဇ္ဇာနပရိစ္ဆေဒန္တိ အနန္တဒုက္ခတ္တာ ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိ သင်္ချာဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဉာတုံ သဗ္ဗညုတညာဏေနာပိ ဒုက္ကရံ, န ပန သရူပဝသေန ဉာတုံ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ အဝိသယဘာဝါ။
အဓိမာနဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၆။ အရဟတ္တေတိ အဂ္ဂဖလေ။ ဉာဏစက္ခုနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသင်္ခါတေန စက္ခုနာ, အထ ဝါ ဖလစိတ္တသမ္ပယုတ္တေနေဝ ဉာဏစက္ခုနာ။ အတ္တနာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၂။) [သျ]သမ္ပယုတ္တေနာပိ ဟိ ဉာဏေန အသမ္မောဟတော သယံ ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, တထာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ပဟာယကဝသေန အာဇာနာတိ, သမန္တတော သဗ္ဗေန ဝါ ပကာရေန ဇာနာတီတိ ‘‘အညာ’’တိ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ, တဒုပစာရေန ပန တပ္ဖလမ္ပီတိ အာဟ ‘‘အညံ ဗျာကရိံသူတိ အရဟတ္တံ ဗျာကရိံသူ’’တိ။ အန္တရာ ဌပေတီတိ သေခဘူမိယံ အဓိမာနော ဌပေတိ။ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တောတိ ပုရိမမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈာနံယေဝ ကိလေသာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, န ဘဝရာဂါဒီနံ။
သဝိဘင်္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၇။ ပကတိမနုဿေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ ဗုဒ္ဓါဒိဥတ္တမပုရိသာနံ အဓိဂမဓမ္မော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောတိ အာဟ ဥတ္တရိမနုဿာနန္တိအာဒိ။ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၁၉၈) ‘‘အတ္ထိ စ မေ ဧတေ ဓမ္မာ မယီ’’တိ ဧတ္ထ မေတိ ဣဒံ ပဒပူရဏမတ္တံ။ အဓိဂန္တဗ္ဗတော အဓိဂမသင်္ခါတဿ ဈာနာဒိနော ပုစ္ဆာ အဓိဂမပုစ္ဆာ, သာ စ ဈာနာဒီသု သာမညတော ပဝတ္တာတိ ဣဒါနိ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝါ ဒုတိယာဒီသု အညတရံ ဝါ တတ္ထာပိ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏေသု ကတရမာရမ္မဏံ ဈာနံ ဝါ လောကုတ္တရေသု စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဝါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂါဒီသု အညတရံ ဝါ တတ္ထာပိ သုညတဝိမောက္ခံ ဝါ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာဒီသု အညတရံ ဝါတိ ဧဝံ ပစ္စေကံ ဘေဒနိဒ္ဓါရဏဝသေန ပုစ္ဆနာကာရံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၁၉၈) ‘‘ပုန ကတမေသံ တွံ ဓမ္မာနံ လာဘီ’’တိ အယံ ပုစ္ဆာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, တေနာဟ ပဌမမဂ္ဂါဒီသူတိအာဒိ။ ယာယ အနုက္ကမပဋိပတ္တိယာ လောကုတ္တရော အဓိဂမော အာဂစ္ဆတိ, သာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိ အာဂမနပဋိပဒါ။ န သုဇ္ဈတီတိ ပုစ္ဆိယမာနော ပဋိပတ္တိက္ကမံ ဥလ္လင်္ဃိတွာ ကထေတိ။ အပနေတဗ္ဗောတိ တယာ ဝုတ္တက္ကမေနာယံ န သက္ကာ အဓိဂန္တုန္တိ အဓိဂတမာနတော အပနေတဗ္ဗော။ သန္နိဟိတေသု ကပ္ပိယေသုပိ စတူသု ပစ္စယေသု အလဂ္ဂတ္တာ ‘‘အာကာသေ ပါဏိသမေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တသဒိသံ ဗျာကရဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ခီဏာသဝပဋိပတ္တိသဒိသာ ပဋိပဒါ ဟောတိ သုဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတ္တာ။ ဣဒဉ္စ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, တေနာဟ ခီဏာသဝဿ နာမာတိအာဒိ။ ဧဝံ သုဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ ဝတ္တနသေက္ခဓမ္မပဋိဇာနနံ ဣမိနာ ဘယုပ္ပါဒနေန, အမ္ဗိလာဒိဒဿနေ ခေဠုပ္ပါဒါဒိနာ စ န သက္ကာ ဝီမံသိတုံ, တသ္မာ တဿ ဝစနေနေဝ တံ သဒ္ဓါတဗ္ဗံ။ အယံ ဘိက္ခု
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၃။) [သျ]သမ္ပန္နဗျာကရဏောတိ ဣဒံ န ကေဝလံ အဘာယနကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဧကစ္စဿ သူရဇာတိကဿ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အဘာယနတော, ရဇ္ဇနီယာရမ္မဏာနံ ဗဒရသာဠဝါဒိအမ္ဗိလမဒ္ဒနာဒီနံ ဥပနယနေပိ ခေဠုပ္ပါဒါဒိတဏှာပဝတ္တရဟိတံ သဗ္ဗထာ သုသောဓိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနလက္ခဏာ ပါပိစ္ဆာတိ အာဟ ယာ သာ ဣဓေကစ္စောတိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဿဒ္ဓေါတိအာဒိပါဌံ သင်္ဂဏှာတိ။ သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌန္တိ သမဏဓမ္မသင်္ခါတံ သာမညံ ခဏ္ဍသီလာဒိတာယ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတံ နိရယာယ နိရယဒုက္ခာယ တံ ပုဂ္ဂလံ တတ္ထ နိရယေ ဥပကဍ္ဎတိ နိဗ္ဗတ္တာပေတီတိ အတ္ထော။ သိထိလောတိ ဩလီယိတွာ ကရဏေန သိထိလဂါဟေန ကတော, သထေန ဝါ သာဌေယျေန အာဒိဏ္ဏော သိထိလော။ ပရိဗ္ဗဇောတိ သမဏဘာဝေါ။ ဘိယျောတိ ပုဗ္ဗေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ရာဂရဇာဒီနံ ဥပရိ အပရမ္ပိ ရဇံ အာကိရတီတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘာဝေါတိ အဓမ္မိကပဋိညာမတ္တသိဒ္ဓေါ ဘိက္ခုဘာဝေါ။ အဇာနမေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ အဇာနန္တော ဧဝါတိ, ‘‘အဇာနမေဝ’’န္တိပိ ပါဌော, တတ္ထ ပန ဧဝံ ဇာနာမိ ဧဝံ ပဿာမီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၉။ ဧဝန္တိ စ ပဌမဇ္ဈာနာဒိပရာမသနံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဇာနာမိ ဒုတိယာဒိဈာနန္တိ။ အသုဘဇ္ဈာနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယဂတာသတိဇ္ဈာနံ ကသိဏဇ္ဈာနံ ကသိဏမူလကာနိ အာရုပ္ပဇ္ဈာနာနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိမောက္ခောတိ စတုဗ္ဗိဓော မဂ္ဂေါ, တဿ သဂုဏတော သုညတာဒိနာမံ ဒဿေန္တော အာဟ သော ပနာယန္တိအာဒိ။ မဂ္ဂေါ ဟိ နာမ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ သရသေန ဝါ ပစ္စနီကေန ဝါ သဂုဏေန ဝါ အာရမ္မဏေန ဝါ အာဂမနေန ဝါ။ သစေ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ, မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ ဒုက္ခတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ, အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ အနတ္တတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ, သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ, ဣဒံ သရသတော နာမံ နာမ။ ယသ္မာ ပနေသ သင်္ခါရေသု အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စနိမိတ္တံ ပဇဟန္တော အာဂတော, တသ္မာ အနိမိတ္တော။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညံ ပဏိဓိံ ပတ္ထနံ ပဟာယ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတော။ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသညံ ပဟာယ အတ္တသုညတာဒဿနဝသေန သုညတာ ဟောတိ, ဣဒံ ပစ္စနီကတော နာမံ နာမ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၄။) [သျ]ရာဂါဒီဟိ ပနေသ သုညတတ္တာ သုညတော, ရူပနိမိတ္တာဒီနံ, ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ ဧဝ ဝါ အဘာဝေန အနိမိတ္တော, ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝုစ္စတိ, ဣဒံ အဿ သဂုဏတော နာမံ။ ရာဂါဒိသုညံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ သုညတော အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝုစ္စတိ, ဣဒမဿ အာရမ္မဏတော နာမံ။ အာဂမနံ ပန ဒုဝိဓံ ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနဉ္စ။ တတ္ထ မဂ္ဂေ ဝိပဿနာဂမနမေဝ, ဖလေ ပန မဂ္ဂါနန္တရေ မဂ္ဂါဂမနံ, ဖလသမာပတ္တိယံ ဝိပဿနာဂမနမ္ပိ။ အနတ္တာနုပဿနာဝသေန မဂ္ဂေါ သုညတော အနိစ္စဒုက္ခာနုပဿနာဟိ အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဧဝံ ဝိပဿနာ အတ္တနော နာမံ မဂ္ဂဿ ဒေတိ, မဂ္ဂေါ ဖလဿာတိ ဣဒံ အာဂမနတော နာမံ။
သုညတ္တာတိ ဝိဝိတ္တတ္တာ။ ရာဂါဒယောဝ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဏိဓီတိ အာဟ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီန’’န္တိ။ ဣမိဿာ ဝိဇ္ဇာယာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိဇ္ဇာယာတိအာဒိနာ ဧကေကဝိဇ္ဇံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ဧကိဿာပိ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာပိ တာ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဇ္ဇာနံ လာဘိမှီ’’တိ ဘဏန္တောပိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ သင်္ခေပဋ္ဌကထာယံ အဓိပ္ပါယော။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနိ ပန သန္ဓာယ ဝဒန္တော န ဟောတိ။ ဧကေကကောဋ္ဌာသဝသေနာတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန လောကုတ္တရဝိသေသံ အကတွာ ကေဝလံ ‘‘သတိပဋ္ဌာနာနံ လာဘီ’’တိ ဧကေကကောဋ္ဌာသဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထာတိ တေသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ကိလေသာနံ ပဟာနံ နာမ အဘာဝမတ္တမ္ပိ လောကုတ္တရကိစ္စတ္တာ လောကုတ္တရန္တိ သမတ္ထေတုံ တံ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါ စိတ္တံ ဝိနီဝရဏတာတိ ရာဂတော စိတ္တဿ ဝိနီဝရဏတာ, တတော ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဧဝ ဝီတရာဂနီဝရဏတာတိ အတ္ထော, ယာ စ ပဉ္စ ဝိဇ္ဇာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န အာဂတာတိ ဣဓ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဉာဏန္တိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၉) ဝုတ္တတ္တာ သေသာ ပဉ္စ ဝိဇ္ဇာ န အာဂတာတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရတ္တာတိ လောကိယဓမ္မသာဓာရဏသင်္ခတဿာပိ အဘာဝါ လောကိယေဟိ သဗ္ဗထာ အသမ္မိဿလောကုတ္တရတ္တာ။ အညန္တိ သင်္ခေပဋ္ဌကထာဒိံ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ တတ္ထေဝ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၀။ ပုန အာနေတွာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ န ယောဇိတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေနာတိ ပါဌော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တမေဝ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၅။) [သျ]ဂဟေတဗ္ဗဿ ဈာနဿ အဘာဝါ။ ပဌမဇ္ဈာနမူလကဉှိ ဧကမေဝ ခဏ္ဍစက္ကံ။ ကတ္တုသာဓနောပိ ဘဏိတ-သဒ္ဒေါ ဟောတီတိ အာဟ အထ ဝါတိအာဒိ။ ယေန စိတ္တေန မုသာ ဘဏတိ, တေနေဝ စိတ္တေန န သက္ကာ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဇာနိတုံ, အန္တရန္တရာ ပန အညာဟိ မနောဒွါရဝီထီဟိ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဏန္တဿ ဟောတိ မုသာ ဘဏာမီ’’တိ။ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဒဿိတောတိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော မုသာဝါဒေါတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။ ဒဝါတိ သဟသာ။ ရဝါတိ အညံ ဝတ္တုကာမဿ ခလိတွာ အညဘဏနံ။ တံ ဇာနာတီတိ တံဉာဏံ, တဿ ဘာဝေါ တံဉာဏတာ, ဉာဏဿ ဝိသယဝိသယီဘာဝေန အတ္တသံဝေဒနန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏသမောဓာနန္တိ ဗဟူနံ ဉာဏာနံ ဧကသ္မိံ ခဏေ သမောဓာနံ, သဟုပ္ပတ္တီတိ အတ္ထော။ ယေန စိတ္တေန ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ ဇာနာတီတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနဉ္စ သန္နိဋ္ဌာနစေတနဉ္စ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယေန စိတ္တေန ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာဘူတေန သန္နိဋ္ဌာနစေတနာဘူတေန စ ဝိသံဝါဒိတဗ္ဗသတ္တသင်္ခါရေ ဇာနာတိ, ယေန စိတ္တေန မုသာ ဘဏိဿန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝ…ပေ… ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာတိ တေနေဝ စိတ္တေန ‘‘ဧဝံ အဟံ မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဏိတ’’န္တိ ဝါ တဒေဝ မုသာဝါဒစိတ္တမာရမ္မဏံ ကတွာ ဘိက္ခု ဇာနာတီတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရသန္နိဋ္ဌာနစေတနာက္ခဏေသု တီသု ဧကေနေဝ စိတ္တေန ဉာဏဝိသယဉ္စ ဉာဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ ဧကက္ခဏေ ပုဂ္ဂလော ဇာနာတီတိ အယံ တံဉာဏတာ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာ ဝိသယဿေဝ တဒါ ပကာသနတောတိ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ န ဟီတိအာဒိ။ ယဒိ ဉာဏဿ အတ္တနော သရူပံ န ဉာယတိ, ကထံ ပစ္ဆိမံ စိတ္တံ ဇာနာတီတိ အာဟ ပုရိမံ ပုရိမန္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘဏိဿာမီတိအာဒိနာ တီသု ကာလေသု ဥပ္ပန္နံ ပုရိမပုရိမစိတ္တံ အတ္တာနံ ဝိသယံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ စိတ္တဿ တထာ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန တီသု ခဏေသု စိတ္တာနိ တဒညေဟေဝ စိတ္တေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ, တာနိ စ ပုရိမပုရိမစိတ္တေနေဝ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တေန ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ သတီတိ ဘဏိဿာမီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ သတိ။ သေသဒွယန္တိ ဘဏာမိ, ဘဏိတန္တိ ဣဒံ ဒွယံ န ဟေဿတီတိ ဧတံ နတ္ထီတိ ယောဇနာ ဟောတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဝိယ ပကာသတီတိ ဘိန္နက္ခဏာနမ္ပိ နိရန္တရုပ္ပတ္တိယာ ‘‘တဒေဝေဒ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၆။) [သျ]ဗလဝဓမ္မဝိနိဓာနဝသေနာတိ ဗလဝဂါဟဿ ဝိနိဓာနဝသေန။ ဒုဗ္ဗလဒုဗ္ဗလာနန္တိ ဒုဗ္ဗလဒုဗ္ဗလာနံ ဂါဟာနံ။ သကဘာဝပရိစ္စဇနဝသေနာတိ အတ္တနော သန္တကဘာဝဿ ပရိစ္စဇနဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၇။ ဥတ္တာသိတတ္တာတိ ဘယံ ဇနေတွာ ဝိယ ပလာပိတတ္တာ။ ဧဝံ ပလာပိတော န ပုန တံ ဌာနံ အာဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပုန အနလ္လီယနဘာဝဒဿနဝသေနာ’’တိ။ ခေဋ-သဒ္ဒံ သဒ္ဒတ္ထဝိဒူ ဥတ္တာသတ္ထေ ပဌန္တီတိ အာဟ သွာယမတ္ထောတိအာဒိ။ အဏု ဧဝ အဏုသဟဂတံ, အဏုတ္တေန ဝါ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ဝတ္တုကာမဝါရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၅။ ကေဝလဉှိယန္တိ ကေဝလဉှိ အယံ ဝါရောတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ တင်္ခဏညေဝ ဇာနာတီတိ ပကတိယာ ဝစနာနန္တရံ ဝိဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပန ဝစီဘေဒံ အကတွာ ‘‘ယော ဣမမှာ အာဝါသာ ပဌမံ ပက္ကမိဿတိ, နံ မယံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမာ’’တိ ဧဝံ ကတသင်္ကေတာ ဝိဟာရာ ပဌမံ ပက္ကမနေန တသ္မိံ ခဏေ အဝီတိဝတ္တေပိ နိက္ခန္တမတ္တေပိ ပါရာဇိကံ အညတရော ဘိက္ခု ‘‘မံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနန္တူ’’တိ တမှာ အာဝါသာ ပဌမံ ပက္ကာမီတိ အာဂတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၂၂၇) ဝိယ။ ဝိညတ္တိပထေတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီနံ ဂဟဏယောဂ္ဂေ ပဒေသေ, တေန ဝိညတ္တိပထံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော ကောစိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ကာယဝိကာရံ ဒိသွာ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝစီဘေဒဉ္စ သုတွာ ဇာနာတိ, န ပါရာဇိကန္တိ ဒီပေတိ။ ပါဠိယံ ‘‘ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၅) ဣမသ္မိံ ပဋိဝိဇာနနဝါရေ ယသ္မိံ အက္ခရေ ဝါ ဥစ္စာရိတေ ကာယပ္ပယောဂေ ဝါ ကတေယေဝ အယံ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နောတိအာဒိအတ္ထံ ပရော ဝိဇာနာတိ, တတော ပုရိမေသု အက္ခရုစ္စာရဏာဒိပ္ပယောဂေသု ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆိမေဝ ပဋိဝိဇာနနပယောဂက္ခဏေ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ထုလ္လစ္စယဿေဝေတ္ထ သာမန္တတ္တာ, တေနေဝ ဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန –
‘‘ဒုက္ကဋံ ပဌမဿေဝ, သာမန္တမိတိ ဝဏ္ဏိတံ၊
သေသာနံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ, ထုလ္လစ္စယမုဒီရိတ’’န္တိ –
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၇။) [သျ]ဝုတ္တံ, အယဉ္စတ္ထော ‘‘န ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဣမိနာ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေနာတိအာဒိနာ ဈာနသမာဓိအာဒိသဒ္ဒါနမတ္ထေသု ပုဗ္ဗေ အကတပရိစယတ္တာ သုတွာ ‘‘အတ္ထံ ဤဒိသ’’န္တိ အဇာနိတွာ ကေဝလံ ‘‘ဝိသိဋ္ဌော ကောစိ သမဏဂုဏော အနေန လဒ္ဓေါ’’တိ ပရေန ဉာတေပိ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဒဿေတိ။
အနာပတ္တိဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၀။ အနုလ္လပနာဓိပ္ပါယဿာတိ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော မယာ ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ အမနသိကတွာ ‘‘နာဟံ, အာဝုသော, မစ္စုနော ဘာယာမီ’’တိအာဒိကံ ကထေန္တဿ။ ဧဝံ ကထေန္တော စ ဝေါဟာရတော အညံ ဗျာကရောန္တော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညံ ဗျာကရောန္တဿာ’’တိ။ ဘာယန္တောတိ ‘‘ဉတွာ ဂရဟန္တိ နု ခေါ’’တိ ဘာယန္တော။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ဝိနီတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၃။ သေက္ခဘူမိယန္တိ ဣမိနာ ဈာနဘူမိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာနံ။ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ ဘောဇနပရိယောသာနတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဘောဇနပအယောသာန’’န္တိ။ အန္တရဃရေ ဘုတွာ အာဂစ္ဆန္တဿာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ စီဝရသဏ္ဌာပနာဒီနိ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ, ပါဠိယံ ပန ဒုက္ကရာဒိဝတ္ထူသု ‘‘အနာပတ္တိ အနုလ္လပနာဓိပ္ပါယဿာ’’တိ ဣဒံ ထုလ္လစ္စယေနာပိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥလ္လပနာဓိပ္ပါယဿာပိ ဟိ ‘‘နာဝုသော, ဒုက္ကရံ အညံ ဗျာကာတု’’န္တိ ဝုတ္တေ ထုလ္လစ္စယမေဝ အတ္တုပနာယိကတ္တာဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၇။ န ဒါနာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမီတိ ပုန တတ္ထ ဝသိတဋ္ဌာနေ န ဂမိဿာမိ, ဧဝံ သတိ ပဌမံ ဂတော အယံ ပုန စ နာဂတော, တသ္မာ အရဟာတိ မညိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တံ ဌာနန္တိ အာဝါသံ ဝါတိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ။ ပဒသာ ဂမနံ သန္ဓာယ ကတိကာယ ကတတ္တာ ယာနေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥလ္လပနာဓိပ္ပါယဿ အဘိညိဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော။ အညမညံ ရက္ခန္တီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၈။) [သျ]ဥလ္လပနာဓိပ္ပါယေ သတိပိ ဧကဿာပိ ပဌမဂမနာဘာဝါ ရက္ခန္တိ။ သစေ ပန ကတိကံ ကတွာ နိသိန္နေသု ဧကံ ဒွေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဥလ္လပနာဓိပ္ပါယေန ဧကတော ဂစ္ဆန္တိ, ဂတာနံ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကမေဝ။ တေသု ယဿ ဥလ္လပနာဓိပ္ပါယော နတ္ထိ, တဿ အနာပတ္တိ။ ဧတန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ကတိကဝတ္တံ။ နာနာဝေရဇ္ဇကာတိ နာနာဇနပဒဝါသိနော။ သံဃလာဘောတိ ယထာဝုဍ္ဎံ ပါပုဏနကကောဋ္ဌာသော။ အယဉ္စ ပဋိက္ခေပေါ အဝိသေသေတွာ ကရဏံ သန္ဓာယ ကတော, ဝိသေသေတွာ ပန ‘‘ဧတ္တကော အသုကဿာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပလောကေတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၈။ ဓမ္မဓာတူတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ ဝါ။ ဥပပတ္တီတိ အတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒုဿဒ္ဓါပယာ ဟောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န လက္ခဏတ္ထေရာဒိကေ အရိယပုဂ္ဂလေ။ ဝိတုဍေန္တီတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဍေန္တိ ဂစ္ဆန္တိ, ဖာသုဠန္တရိကာယော ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ကတွာ တာဟိ ဂစ္ဆန္တီတိ နိဿက္ကဝသေန အတ္ထော။ ဝိတုဒေန္တီတိ ပါဌေ ဖာသုဠန္တရိကာဟီတိ အာဓာရတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ လောဟတုဏ္ဍေဟီတိ ကာဠလောဟမယေဟိ တုဏ္ဍေဟိ။ အစ္ဆရိယံ ဝတာတိ ဂရဟိတဗ္ဗတာယ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တရူပံ။ စက္ခုဘူတာတိ လောကဿ စက္ခု ဝိယ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ, စက္ခုသဒိသာတိပိ အတ္ထော။ တဿေဝ ကမ္မဿာတိ ယေန ဂေါဃာတကကမ္မေနေဝ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော, တဿေဝါတိ အတ္ထေ ဂယှမာနေ ဧကာယ စေတနာယ ဗဟုပဋိသန္ဓိယော ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ, န စေတံ ယုတ္တံ ဧကဿ အမ္ဗာဒိဗီဇဿ အနေကင်္ကုရုပ္ပတ္တိ ဝိယာတိ တံ ပရိဟရန္တော အာဟ တဿ နာနာစေတနာဟိ အာယူဟိတဿာတိအာဒိ, တေန ဂေါဃာတကကမ္မက္ခဏေ ပုဗ္ဗစေတနာ အပရစေတနာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာတိ ဧကသ္မိမ္ပိ ပါဏာတိပါတေ ဗဟူ စေတနာ ဟောန္တိ, နာနာပါဏာတိပါတေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဧကာယ စေတနာယ နရကေ ပစိတွာ တဒညစေတနာသု ဧကာယ အပရာပရိယစေတနာယ ဣမသ္မိံ ပေတတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တောတိ ဒဿေတိ, တေနာဟ ‘‘အဝသေသကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မသရိက္ခဝိပါကုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တာနမေဝ ဂဟဏံ ကတံ, န ဂတိနိမိတ္တဿ, တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌိရာသိယေဝ နိမိတ္တံ အဟောသီ’’တိ။ ပါဠိယံ ဝိတစ္ဆေန္တီတိ တုဏ္ဍေဟိ တစ္ဆေန္တော ဝိယ လုဉ္စန္တိ။ ဝိရာဇေန္တီတိ ဝိလိခန္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၂၉။ ဝလ္လူရဝိက္ကယေနာတိ သုက္ခာပိတမံသဝိက္ကယေန။ နိပ္ပက္ခစမ္မေတိ ဝိဂတပက္ခလောမစမ္မေ။ ဧကံ မိဂန္တိ ဒီပကမိဂံ။ ကာရဏာဟီတိ ဃာတနာဟိ။ ဉတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဉတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၀။ မင်္ဂနဝသေန ဥလတီတိ မင်္ဂုလိ, ဝိရူပဗီဘစ္ဆဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ စိတ္တကေဠိန္တိ စိတ္တရုစိယံ အနာစာရကီဠံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၁။ နိဿေဝါလပဏကကဒ္ဒမောတိ တိလဗီဇကာဒိသေဝါလေန နီလမဏ္ဍူကပိဋ္ဌိဝဏ္ဏေန ဥဒကပိဋ္ဌေ ဥဒကံ နီလဝဏ္ဏံ ကုရုမာနေန ပဏကေန ကဒ္ဒမေန စ ဝိရဟိတော။ ဥဏှဘာဝေန တပနတော တပံ ဥဒကံ အဿာတိ တပေါဒကာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ က-ကာရလောပံ ကတွာ ‘‘တပေါဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပေတလောကောတိ ပကဋ္ဌေန အကုသလကမ္မေန သုဂတိတော ဒုဂ္ဂတိံ ဣတာနံ ဂတာနံ လောကော သမူဟော, နိဝါသဋ္ဌာနံ ဝါ။ ကတဟတ္ထာတိ ဓနုသိပ္ပေ သုဋ္ဌု သိက္ခိတဟတ္ထာ, အဝိရဇ္ဈနလက္ခဝေဓာတိ အတ္ထော။ သိပ္ပဒဿနဝသေန ရာဇကုလာဒီသု ရာဇသမူဟံ ဥပေစ္စ ကတံ အသနံ သရက္ခေပေါ ဧတေသန္တိ ကတုပါသနာ, သဗ္ဗတ္ထ ဒဿိတသိပ္ပါတိ အတ္ထော။ ပဘဂ္ဂေါတိ ပဘဉ္ဇိတော, ပရာဇိတောတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၂။ အာနေဉ္ဇသမာဓိန္တိ အရူပသမာပတ္တိယံ နိရုဒ္ဓေ သတိပိ သဒ္ဒကဏ္ဋကေန ဥဋ္ဌာနာရဟော ရူပါဝစရသမာဓိယေဝ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အာဟ အနေဇံ အစလန္တိအာဒိ။ သမာဓိပရိပန္ထကေတိ ဝိတက္ကာဒိကေ သန္ဓာယ ဝဒတိ, ဣဒံ ပန ပဌမဗောဓိယံ ဥပ္ပန္နမ္ပိ ဝတ္ထုံ အနာစာရမတ္တဝသေန ဘိက္ခူဟိ စောဒိတေပိ ဘဂဝတာ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, မောဂ္ဂလ္လာနဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၂၈) ဧဝံ အာယတိံ အတ္တနာ ပညပိယမာနပါရာဇိကာနုဂုဏံ တဒါ ဧဝ ဝိနီတန္တိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပစ္ဆာ ပညတ္တဿ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိနီတဝတ္ထုဘာဝေန သင်္ဂဟမာရောပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာဝကာနံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အနုဿရဏာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဥပ္ပဋိပါဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကရံ ကတန္တိ အနန္တရေ ပဉ္စကပ္ပသတိကေ ကာလေ ဝိညာဏသန္တတိံ အဒိသွာပိ အသမ္မုယှိတွာ ပရတော တတိယတ္တဘာဝေ ဒိဋ္ဌစုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဝတ္တမာနဘဝပဋိသန္ဓိယာ အနုမာနေနာပိ ကာရိယကာရဏာဘာဝဂဟဏံ နာမ သာဝကာနံ ဒုက္ကရတ္တာ ဝုတ္တံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၀။) [သျ]ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပဋိဝိဒ္ဓသဒိသာ။ ယထာ နာမ သတ္တဓာ ဖာလိတဿ စာမရဝါလလောမဿ ဧကာယ အဂ္ဂကောဋိယာ အပရဿ ဝါလလောမံသုနော ကောဋိံ ဒူရေ ဌတွာ ဝိဇ္ဈေယျ အာဝုနန္တော ဝိယ ပဋိပါဒေယျ, ဧဝမေဝ ဣမိနာပိ ဒုက္ကရံ ကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ ယဒိဒန္တိ ယော အယံ။
နိဂမနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၃။ ဣဓာတိ ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပါရာဇိကပရိဒီပနန္တိ သိက္ခာပဒေသု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌပါရာဇိကပရိဒီပနံ, န ပန သဗ္ဗသ္မိံ ပါရာဇိကဝိဘင်္ဂေ အာဂတအာပတ္တိပရိဒီပနံ တတ္ထ ထုလ္လစ္စယာဒီနမ္ပိ အာဂတတ္တာ တေနေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တဝိဘင်္ဂဿ နိဒ္ဒေသတ္တာ။ ဘိက္ခုနီနံ အသာဓာရဏာနိ စတ္တာရီတိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ (ပါစိ။ ၆၅၈) ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ (ပါစိ။ ၆၆၅) ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ (ပါစိ။ ၆၆၉) အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဣမာနိ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာနိ ဘိက္ခုနီနံ ဧဝ ပညတ္တာနိ ပါရာဇိကာနီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုဝိပန္နာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါနံ ဝတ္ထုဘာဝေါ ဝတ္ထု နာမ, တေန ဝတ္ထုမတ္တေန ဝိပန္နာ, ဝိပန္နဝတ္ထုကာတိ အတ္ထော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာတိ မဂ္ဂါနုပ္ပတ္တိကာရဏမာဟ။ ကိဉ္စာပိ ဒုဟေတုကာနမ္ပိ မဂ္ဂေါ နုပ္ပဇ္ဇတိ, တေ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါသု ဌတွာ အာယတိံ မဂ္ဂဟေတုံ သမ္ပာဒေတုံ သက္ကောန္တိ, အဟေတုကာ ပန ပရိသုဒ္ဓေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ဌတွာ သမ္ပာဒေတုံ န သက္ကောန္တိ, တသ္မာ တေ တမ္ပိ ပဋိစ္စ ဝတ္ထုဝိပန္နာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပါရာဇိကာတိ ကမ္မဝိပတ္တိယာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေယေဝ ပရာဇယံ အာပန္နာ။ ထေယျသံဝါသကာဒီနံ ဂိဟိဘာဝေ ဌတွာ ဝိပဿနာယ ဝါယမန္တာနမ္ပိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိအဘာဝတော ‘‘မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒီဃတာယ လမ္ဗမာနံ အင်္ဂဇာတံ လမ္ဗံ နာမ, တံ ယဿ အတ္ထိ သော လမ္ဗီ။ သော ဧတ္တာဝတာ န ပါရာဇိကော, တံ ပန ဒီဃံ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ သေဝနာဓိပ္ပါယေန ပဝေသေန္တောဝ ပါရာဇိကော, ဣဓ ပန ဝစ္စမဂ္ဂေ ပဝေသေန္တောဝ အဓိပ္ပေတော မုဒုပိဋ္ဌိကေနေဝ မုခေ ပဝေသနဿ ဝုတ္တတ္တာ။ သောပိ ဟိ ကတပရိကမ္မတာယ မုဒုဘူတာယ ပိဋ္ဌိယာ ဩနမိတွာ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှန္တောဝ ပါရာဇိကော ဟောတိ, န ကေဝလော။ ယော ပန မုခေန အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ဝါ ပရေသံ ဝစ္စမဂ္ဂမုခံ ဝါ ဣတ္ထီနံ ပဿာဝမဂ္ဂံ ဝါ ဂဏှာတိ, တဿ စ ပုရိသနိမိတ္တေန ပုရိသနိမိတ္တံ ဆုပန္တဿ စ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပဋိပါဒနေပိ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ ပုရိသနိမိတ္တေန တဒိတရမဂ္ဂသမ္ပဋိပါဒနေနေဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၁။) [သျ]မေထုနဓမ္မဝေါဟာရတော။ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ပရဿ ဥတ္တာနံ သယန္တဿ ကမ္မနိယေ အင်္ဂဇာတေ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေန္တော တဿူပရိ နိသီဒတိ, ဣဒဉ္စ ဥပလက္ခဏမတ္တံ ပရေသံ အင်္ဂဇာတံ ဝစ္စမဂ္ဂေ ပဝေသေန္တော သာဒိယန္တောပိ ပါရာဇိကောဝ, ဗလက္ကာရေန ပန ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ မုခေ ဝါ ပရေန ပဝေသိယမာနော ယဒိ န သာဒိယတိ, အနာပတ္တိကောဝ။ ဧတ္ထ အသာဒိယနံ နာမ ဒုက္ကရံ ဝိရဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ဧတ္ထ စ အနုပသမ္ပန္နဘာဝေ ဌတွာ မာတုပိတုအရဟန္တေသု အညတရံ ဃာတေန္တော ဘိက္ခုနိံ ဒူသေန္တော စ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပိ န လဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ မာတုဃာတကာဒီနံ စတုန္နံ တတိယပဌမပါရာဇိကေသု အန္တောဂဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဧတ္ထ, ဧဝံ ဂိဟိဘာဝေ ဌတွာ လောဟိတုပ္ပါဒံ ကရောန္တော လောဟိတုပ္ပါဒကောဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတေန ပရိယာယေနာတိ ဥဘိန္နံ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနသင်္ခါတေန ပရိယာယေန။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ကစ္စိ အတ္ထာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
နိဋ္ဌိတော စ ပါရာဇိကကဏ္ဍဝဏ္ဏနာနယော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၂။) [သျ]၂။ သံဃာဒိသေသကဏ္ဍော
၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ တေရသကဿာတိ တေရသ သိက္ခာပဒါနိ ပရိမာဏာနိ အဿာတိ တေရသကော, ကဏ္ဍော, တဿ။ သမထေ ဝိပဿနာယ ဝါ အဘိရတိရဟိတော ဣဓ အနဘိရတော, န ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ အာဟ ‘‘ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိ။ ဝိက္ခိတ္တတာယ ကာရဏမာဟ ကာမရာဂါဣစ္စာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ သီလဝိပတ္တိဝေါဟာရံ နာရဟတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အကုသလဘာဝေ ပနဿာ အဗ္ဗောဟာရတာ နတ္ထိ။
֍ * ၂၃၆-၇။ စေတနာ-သဒ္ဒတော ဝိသုံ သံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထာဘာဝံ ဣက-ပစ္စယဿ စ အတ္ထဝန္တတံ ဒဿေတုံ သဉ္စေတနာ ဝါတိအာဒိ ဒုတိယဝိကပ္ပေါ ဝုတ္တော။ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာသယဘေဒတောတိ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာနံ စတုန္နံ အာသယာနံ ဘေဒေန။ ဓာတုနာနတ္တတောတိ ရသရုဟိရာဒီနံ သတ္တန္နံ, ပထဝါဒီနံ ဝါ စတုန္နံ ဓာတူနံ နာနတ္တေန။ ဝတ္ထိသီသန္တိ မုတ္တဝတ္ထိတော မတ္ထကပဿံ။ ဟတ္ထိမဒစလနံ နာမဉ္စ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘သမ္ဘဝေါ နိက္ခမတီ’’တိ။ သမ္ဘဝဝေဂန္တိ သမ္ဘဝဿ ဌာနတော စဝိတွာ ဒကသောတာဘိမုခံ ဩတရဏေန သဉ္ဇာတသရီရက္ခောဘဝေဂံ။ ဗာဟုသီသန္တိ ခန္ဓပ္ပဒေသံ။ ဒဿေသီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုတ္ထော, တေန ယသ္မာ ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ သမ္ဘဝေါ နိက္ခမတိ…ပေ… သမ္ဘဝဉ္စ ဒဿေသိ, တသ္မာ တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတန္တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒကသောတန္တိ မုတ္တဿ ဝတ္ထိတော နိက္ခမနမဂ္ဂံ, အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုက္ကဉ္စ နာမေတံ ရသရုဟိရာဒိသတ္တဒေဟဓာတူသု မဇ္ဈိမဓာတုစတုဇံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇာဒိ ဝိယ ပထဝီဓာတုသင်္ဂဟိတံ အာဟာရူပဇီဝီနံ သကလကာယဂတံ အတိဒဟရဒါရကာနမ္ပိ အတ္ထေဝ, တံ ပန ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာနံ သမုပ္ပဇ္ဇနကကာမရာဂေဟေဝ ဌာနတော စလတိ, စလိတဉ္စ အာပေါဓာတုဘာဝေန စိတ္တဇမေဝ ဟုတွာ ဒကသောတံ ဩတရတိ, ဒကသောတတော ပန ပဋ္ဌာယ စိတ္တပစ္စယဥတုဇံ ဟောတိ မတ္ထလုင်္ဂတော စလိတသိင်္ဃာဏိကာ ဝိယ။ ယေသံ ပန သမုစ္ဆေဒနဝိက္ခမ္ဘနာဒီဟိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၃။) [သျ]နတ္ထိ, တေသံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ န သိယာ။ ဣတိ ယထာဌာနတော သုက္ကဿ ဝိဿဋ္ဌိယေဝ ရာဂစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ, န ပကတိရူပံ, တေနေဝ ကထာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၇) ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီ’’တိ သုက္ကဿ ဝိဿဋ္ဌိ ဧဝ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ, န ပကတိရူပံ။ ဆန္နံ ပန ကာမာဝစရဒေဝါနံ ဝိဇ္ဇမာနာပိ သုက္ကဓာတု ဒွယံဒွယသမာပတ္တိဝသေန ပရိယုဋ္ဌိတရာဂေနာပိ ဌာနတော န ဂဠတိ, ယထာဌာနေ ဧဝ ဌတွာ ကိဉ္စိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနာ တင်္ခဏိကပရိဠာဟဝူပသမာဝဟာ မေထုနကိစ္စနိဋ္ဌာပိတာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာယသမ္ဖဿသုခမေဝ တေသံ ကာမကိစ္စ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ခီဏာသဝါနံ ပန အနာဂါမီနဉ္စ သဗ္ဗသော ကာမရာဂါဘာဝေန သုက္ကဓာတုဝိကာရမ္ပိ နာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပီဗြဟ္မာနံ ပန ဝိက္ခမ္ဘိတကာမရာဂေန ဇနိတတ္တာ အနာဟာရူပဇီဝိတတ္တာ စ သဗ္ဗထာ သုက္ကဓာတုပိ နတ္ထေဝ။ တထေဝါတိ မောစနဿာဒေန နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတောတိအာဒိံ အတိဒိသတိ။ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနာစာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ဒကသောတောရောဟဏဉ္စေတ္ထာတိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ တီသုပိ ဝါဒေသု။ အဓိဝါသေတွာတိ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမိတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ မောစနဿာဒံ ဝိနောဒေတွာ။ အန္တရာ နိဝါရေတုန္တိ အတ္တနော နိမိတ္တေ ကတူပက္ကမေန ဌာနာ စုတံ ဒကသောတံ ဩတရိတုံ အဒတွာ အန္တရာ နိဝါရေတုံ။ မောစနဿာဒေန ဟတ္ထပရိကမ္မာဒိံ ကရောန္တဿ မုတ္တေပိ ဒုက္ကဋမေဝ, နိမိတ္တေ ဥပက္ကမာဘာဝတော ပန သံဃာဒိသေသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထ…ပေ… အနာပတ္တီ’’တိ။ ဒကသောတောရောဟဏဉ္စေတ္ထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ ‘‘အယံ သဗ္ဗာစရိယသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တံ။
ခေါဘကရဏပစ္စယော နာမ ဝိသဘာဂဘေသဇ္ဇသေနာသနာဟာရာဒိပစ္စယော။ နာနာဝိဓံ သုပိနန္တိ ခုဘိတဝါတာဒိဓာတူနံ အနုဂုဏံ။ အနုဘူတပုဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗေ ဘူတပုဗ္ဗံ မနသာ ပရိကပ္ပိတပုဗ္ဗဉ္စ။ သဂ္ဂနရကဒေသန္တရာဒီနမ္ပိ ဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထကာမတာယ ဝါ အနတ္ထကာမတာယ ဝါတိ ဣဒံ ဒေဝတာနံ ဟိတာဟိတာဓိပ္ပါယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အတ္ထာယ ဝါ အနတ္ထာယ ဝါတိ သဘာဝတော ဘဝိတဗ္ဗံ ဟိတာဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နနု ဒေဝတာဟိ ဥပသံဟရိယမာနာနိ အာရမ္မဏာနိ ပရမတ္ထတော နတ္ထိ, ကထံ တာနိ ပုရိသော ပဿတိ, ဒေဝတာ ဝါ တာနိ အဝိဇ္ဇမာနာနိ ဥပသံဟရန္တီတိ စောဒနံ မနသိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၄။) [သျ]ကတွာ အာဟ သော တာသန္တိအာဒိ။ တေန ‘‘ဧဝမေသော ပရိကပ္ပတူ’’တိ ဒေဝတာဟိ စိန္တိတမတ္တေန သုပန္တဿ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂသန္တတိတော နိပတိတွာ ဒေဝတာဟိ စိန္တိတနိယာမေနေဝ ပရိကပ္ပမာနံ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ တေန ပရိကပ္ပမာနာနိ အာရမ္မဏာနိ ဒေဝတာဟိ ဥပသံဟဋာနိ နာမ ဟောန္တိ, တာနိ စ သော ဒေဝတာနုဘာဝေန ပဿတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဗောဓိသတ္တမာတာ ဝိယ ပုတ္တပဋိလာဘနိမိတ္တန္တိအာဒီသု ဗောဓိသတ္တဿ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိဒိဝသေ မဟာမာယာဒေဝိယာ အတ္တနော ဒက္ခိဏပဿေန ဧကဿ သေတဝရဝါရဏဿ အန္တောကုစ္ဆိပဝိဋ္ဌဘာဝဒဿနံ ပုတ္တပဋိလာဘနိမိတ္တံ သုပိနံ နာမ။ အမှာကံ ပန ဗောဓိသတ္တဿ ‘‘သွေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ စာတုဒ္ဒသိယံ ပက္ခဿ ရတ္တိဝိဘာယနကာလေ ဟိမဝန္တံ ဗိဗ္ဗောဟနံ ကတွာ ပုရတ္ထိမပစ္ဆိမသမုဒ္ဒေသု ဝါမဒက္ခိဏဟတ္ထေ ဒက္ခိဏသမုဒ္ဒေ ပါဒေ စ ဩဒဟိတွာ မဟာပထဝိယာ သယနံ ဧကော, ဒဗ္ဗတိဏသင်္ခါတာယ တိရိယာ နာမ တိဏဇာတိယာ နင်္ဂလမတ္တရတ္တဒဏ္ဍာယ နာဘိတော ဥဂ္ဂတာယ ခဏေန အနေကယောဇနသဟဿံ နဘံ အာဟစ္စ ဌာနံ ဧကော, သေတာနံ ကဏှသီသာနံ ကိမီနံ ပါဒေဟိ ဥဿက္ကိတွာ ယာဝ ဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဟစ္စ ဌာနံ ဧကော, နာနာဝဏ္ဏာနံ စတုန္နံ သကုဏာနံ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂန္တွာ ပါဒမူလေ သေတဝဏ္ဏတာပဇ္ဇနံ ဧကော, ဗောဓိသတ္တဿ မဟတော မီဠှပဗ္ဗတဿ ဥပရိ အလိမ္ပမာနဿ စင်္ကမနံ ဧကောတိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာသုပိနာ နာမ, ဣမေ စ ယထာက္ကမံ သမ္ဗောဓိယာ, ဒေဝမနုဿေသု အရိယမဂ္ဂပ္ပကာသနဿ, ဂိဟီနဉ္စ သရဏူပဂမနဿ, ခတ္တိယာဒိစတုဝဏ္ဏာနံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တပဋိလာဘဿ, စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လာဘေ အလိတ္တဘာဝဿ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သောဠသ သုပိနာ ပါကဋာ ဧဝ။ ဧကန္တသစ္စမေဝါတိ ဖလနိယမုပ္ပတ္တိတော ဝုတ္တံ။ ဒဿနံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝိပလ္လတ္ထမေဝ။ ဓာတုက္ခောဘာဒီသု စတူသု မူလကာရဏေသု ဒွီဟိ တီဟိပိ ကာရဏေဟိ ကဒါစိ သုပိနံ ပဿန္တီတိ အာဟ ‘‘သံသဂ္ဂဘေဒတော’’တိ။ သုပိနဘေဒေါတိ သစ္စာသစ္စတ္ထတာဘေဒေါ။
ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တတော အညရူပမေဝ ဝိညာဏဿ နိမိတ္တန္တိ ရူပနိမိတ္တံ, တံ အာဒိ ယေသံ သတ္တနိမိတ္တာဒီနံ တာနိ ရူပနိမိတ္တာဒီနိ အာရမ္မဏာနိ ယဿ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ။ ဤဒိသာနီတိ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏာနိ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တာနိ စ။ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေနာတိ ပဋိဗုဒ္ဓဿ ပကတိဝီထိစိတ္တေန။ ကော နာမ ပဿတီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၅။) [သျ]သုတ္တပဋိဗုဒ္ဓဘာဝဝိယုတ္တာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော သုပိနံ ပဿန္တော နာမ န သိယာတိ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ ‘‘သုပိနဿ အဘာဝေါဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ကပိမိဒ္ဓပရေတောတိ ဣမိနာ နိဒ္ဒါဝသေန ပဝတ္တမာနဘဝင်္ဂသန္တတိဗျဝဟိတာယ ကုသလာကုသလာယ မနောဒွါရဝီထိယာ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ, တေနာဟ ယာ နိဒ္ဒါတိအာဒိ။ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တောတိ ကုသလာကုသလသင်္ခါတေဟိ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တော။ အာဝဇ္ဇနတဒါရမ္မဏက္ခဏေတိ သုပိနေ ပဉ္စဒွါရဝီထိယာ အဘာဝတော မနောဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စ သုပိနန္တေပိ တဒါရမ္မဏဝစနတော အနုဘူတေသု သုတပုဗ္ဗေသု ဝါ ရူပါဒီသု ပုရာပတ္တိဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ ဝိပလ္လာသတော ပဝတ္တမာနာပိ ကာမာဝစရဝိပါကဓမ္မာ ပရိတ္တဓမ္မေ နိဿာယ ပရိကပ္ပေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဝုတ္တာ, န ပန သရူပတော ပရိတ္တဓမ္မေ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တမာနာနံ ရာဂါဒိသဝိပါကဓမ္မာနမ္ပိ တေသံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပန္နာနံ ပဋိသန္ဓာဒိဝိပါကာနမ္ပိ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏတာ စ ဥပပန္နာ ဧဝ ဟောတိ။ ဝတ္ထုဓမ္မဝိနိမုတ္တံ ပန သမ္မုတိဘူတံ ကသိဏာဒိပဋိဘာဂါရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပန္နာ ဥပစာရပ္ပနာဒိဝသပ္ပဝတ္တာ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာ ဧဝ ပရိတ္တတ္တိကေ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၂) န ဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။
သွာယန္တိ သုပိနော။ ဝိပလ္လာသေန ပရိကပ္ပိတပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏေ အဝသဝတ္တိတောတိ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ အဝိသယေ ဥပ္ပန္နတ္တာတိအာဒိ။
အာပတ္တိနိကာယဿာတိ ဣဒံ သံဃာဒိသေသောတိ ပုလ္လိင်္ဂ-သဒ္ဒဿ အနုရူပဝသေန ဝုတ္တံ။ အဿာတိ အဿ အာပတ္တိနိကာယဿ, ဝုဋ္ဌာပေတုံ ဣစ္ဆိတဿာတိ အတ္ထော, တေနာဟ ကိံ ဝုတ္တန္တိအာဒိ။ ရုဠှိသဒ္ဒေနာတိ ဧတ္ထ သမုဒါယေ နိပ္ဖန္နဿာပိ သဒ္ဒဿ တဒေကဒေသေပိ ပသိဒ္ဓိ ဣဓ ရုဠှီ နာမ, တာယ ရုဠှိယာ ယုတ္တော သဒ္ဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေါ, တေန။ ရုဠှိယာ ကာရဏမာဟ အဝယဝေဣစ္စာဒိနာ။
ကာလဉ္စာတိ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတကာလဉ္စ, ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ ဇာတေ တသ္မိံ ကာလေ မောစေတီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၆။) [သျ]အတ္ထတော ကာလော ဂမ္မတိ။ နဝမဿ အဓိပ္ပါယဿာတိ ဝီမံသာဓိပ္ပါယဿ။ ဝတ္ထူတိ ဝိသယံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၈။ လောမာ ဧတေသံ သန္တီတိ လောမသာ, ဗဟုလောမပါဏကာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၉။ မောစနေနာတိ မောစနပ္ပယောဂေန။ မောစနဿာဒသမ္ပယုတ္တာယာတိ ဧတ္ထ မောစနိစ္ဆာဝ မောစနဿာဒေါ, တေန သမ္ပယုတ္တာ စေတနာ မောစနဿာဒစေတနာတိ အတ္ထော, န ပန မောစနေ အဿာဒံ သုခံ ပတ္ထေန္တိယာ စေတနာယာတိ ဧဝံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ဣတရထာ သုခတ္ထာယ မောစေန္တဿေဝ အာပတ္တိ, န အာရောဂျာဒိအတ္ထာယာတိ အာပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ အာရောဂျာဒီသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပါယေန မောစနိစ္ဆာယ စေတနာယာတိ အတ္ထောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၀။ ဝါယမတောတိ အင်္ဂဇာတေ ကာယေန ဥပက္ကမတော။ ဒွေ အာပတ္တိသဟဿာနီတိ ခဏ္ဍစက္ကာဒီနိ အနာမသိတွာဝ ဝုတ္တံ, ဣစ္ဆန္တေန ပန ခဏ္ဍစက္ကာဒိဘေဒေနာပိ ဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧကေန ပဒေနာတိ ဂေဟသိတပေမပဒေန။ တထေဝါတိ မောစနဿာဒစေတနာယ ဧဝ ဂါဠှံ ပီဠနာဒိပ္ပယောဂံ အဝိဇဟိတွာ သုပနေန သံဃာဒိသေသောတိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓစိတ္တောတိ မောစနဿာဒဿ နိမိတ္တေ ဦရုအာဒီဟိ ကတဥပက္ကမဿ ဝိဇဟနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေန အသုဘမနသိကာရာဘာဝေပိ ပယောဂါဘာဝေနေဝ မောစနေပိ အနာပတ္တိ ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တေန ဥပက္ကမေန မုတ္တေတိ မုစ္စမာနံ ဝိနာ အညသ္မိမ္ပိ သုက္ကေ ဌာနတော မုတ္တေ။ ယဒိ ပန ဥပက္ကမေ ကတေပိ မုစ္စမာနမေဝ ဒကသောတံ ဩတရတိ, ထုလ္လစ္စယမေဝ ပယောဂေန မုတ္တဿ အဘာဝါ။ ဇဂ္ဂနတ္ထာယာတိ စီဝရာဒီသု လိမ္ပနပရိဟာရာယ ဟတ္ထေန အင်္ဂဇာတဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတိ, တပ္ပယောဂေါ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အနောကာသန္တိ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၂။ သုပိနန္တေန ကာရဏေနာတိ သုပိနန္တေ ပဝတ္တဥပက္ကမဟေတုနာ။ အာပတ္တိဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ အယံ အနာပတ္တိ အဝိသယတ္တာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သစဿ ဝိသယော ဟောတိ နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၇။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၆၃။ ဝိနီတဝတ္ထုပါဠိယံ အဏ္ဍကဏ္ဍုဝနဝတ္ထုသ္မိံ မောစနာဓိပ္ပါယေန အဏ္ဍစလနေန အင်္ဂဇာတဿာပိ စလနတော နိမိတ္တေ ဥပက္ကမော ဟောတီတိ သံဃာဒိသေသော ဝုတ္တော။ ယထာ ပန အင်္ဂဇာတံ န စလတိ, ဧဝံ အဏ္ဍမေဝ ကဏ္ဍုဝနေန ဖုသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ အဏ္ဍဿ အနင်္ဂဇာတတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၄။ ဝတ္ထိန္တိ အင်္ဂဇာတသီသစ္ဆာဒကစမ္မံ။ ဥဒရံ တာပေန္တဿ…ပေ… အနာပတ္တိယေဝါတိ ဥဒရတာပနေန အင်္ဂဇာတေပိ တတ္တေ တာဝတ္တကေန နိမိတ္တေ ဥပက္ကမော ကတော နာမ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၅။ ဧဟိ မေ တွံ, အာဝုသော, သာမဏေရာတိ ဝတ္ထုသ္မိံ အညံ အာဏာပေတု, တေန ကရိယမာနဿ အင်္ဂဇာတစလနဿ မောစနဿာဒေန သာဒိယနတော တံ စလနံ ဘိက္ခုဿ သာဒိယနစိတ္တသမုဋ္ဌိတမ္ပိ ဟောတီတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိပစ္စယဿ အင်္ဂဇာတစလနဿ ဟေတုဘူတာ အဿာဒစေတနာဝ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဟောတိ, န အာဏာပနဝါစာ တဿာ ပဝတ္တိက္ခဏေ သံဃာဒိသေသဿ အသိဇ္ဈနတော။ ဧဝံ အာဏာပေတွာပိ ယောနိသောမနသိကာရေန မောစနဿာဒံ ပဋိဝိနောဒေန္တဿ အာပတ္တိအသမ္ဘဝတော ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အနာဏတ္တိကံ, ကာယကမ္မံ, ကိရိယသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဇာတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, အာဏာပနဝါစာယ ပန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ယော ပန ပရေန အနာဏတ္တေန ဗလက္ကာရေနာပိ ကရိယမာနပ္ပယောဂံ မောစနဿာဒေန သာဒိယတိ, တဿာပိ မုတ္တေ ပဌမပါရာဇိကေ ဝိယ သံဃာဒိသေသောဝ, အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ။ မောစနဿာဒေ စေတနာယ ပန အသတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန သာဒိယန္တဿာပိ မုတ္တေပိ သံဃာဒိသေသေန အနာပတ္တီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ, တဉ္စ ယုတ္တမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၆။ ကာယတ္ထမ္ဘနဝတ္ထုသ္မိံ စလနဝသေန ယထာ အင်္ဂဇာတေ ဥပက္ကမော သမ္ဘဝတိ, တထာ ဝိဇမ္ဘိတတ္တာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။
ဥပနိဇ္ဈာယနဝတ္ထုသ္မိံ အင်္ဂဇာတန္တိ ဇီဝမာနဣတ္ထီနံ ပဿာဝမဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော, နေတရော။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၇။ ပုပ္ဖါဝလီတိ ကီဠာဝိသေသော။ တံ ကိရ ကီဠန္တာ နဒီအာဒီသု ဆိန္နတဋံ ဥဒကေန စိက္ခလ္လံ ကတွာ တတ္ထ ဥဘော ပါဒေ ပသာရေတွာ နိသိန္နာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၈။) [သျ]ပတန္တိ, ‘‘ပုပ္ဖါဝလိယ’’န္တိပိ ပါဌော။ ပဝေသေန္တဿာတိ ပယောဇကတ္တေန ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဝါလိကံ အင်္ဂဇာတ’’န္တိ ဥဘယတ္ထာပိ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ စေတနာ, ဥပက္ကမော, မုစ္စနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၉။ ဒုတိယေ ကေသုစိ ဝါတပါနေသု ဝိဝဋေသု ဗဟိပိ အန္ဓကာရတ္တာ အာလောကော န ပဝိသတိ, ဝိဝဋကဝါဋေန အညတော အာဂစ္ဆန္တဿ အာလောကဿ နိဝါရဏတော ကဝါဋဿ ပိဋ္ဌိပဿေ ဃနန္ဓကာရောဝ ဟောတိ, တာဒိသာနိ သန္ဓာယ ‘‘ယေသု ဝိဝဋေသု အန္ဓကာရော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဗြာဟ္မဏီ အတ္တနော အင်္ဂမင်္ဂါနံ ပရာမသနက္ခဏေ အနာစာရာနုကူလာ ဟုတွာ န ကိဉ္စိ ဝတွာ ဘိက္ခုနော ဝဏ္ဏဘဏနက္ခဏေ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇိတုကာမော မညေတိ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ, ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဝိယာတိ သလ္လက္ခေတွာတိ အတ္ထော။ ကုလိတ္ထီနံ ဧဝံ ပရေဟိ အဘိဘဝနံ နာမ အစ္စန္တာဝမာနောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဝိပ္ပကာရ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၀။ ဩတိဏ္ဏသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနပက္ခံ သန္ဓာယ ‘‘ယက္ခာဒီဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ကတ္တုသာဓနပက္ခံ သန္ဓာယ ‘‘ကူပါဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဣတ္ထိသရီရသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၁။ အဿာတိ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိကဿ သဗ္ဗဿ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၃။ ဧတေသံ ပဒါနန္တိ အာမသနာဒိပဒါနံ။ ဣတ္ထိသညီတိ မနုဿိတ္ထိသညီ။ နံ-သဒ္ဒဿ ကာယဝိသေသနဘာဝေန ဧတံ ကာယန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩမသန္တော…ပေ… ဧကာဝ အာပတ္တီတိ အနိဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န နိဝတ္ထံ။ သနိဝတ္ထာယ ပန မတ္ထကတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထံ ဩတာရေန္တဿ နိဝတ္ထသာဋကောပရိ ဟတ္ထေ အာရုဠှေ ထုလ္လစ္စယံ။ သာဋကတော ဟတ္ထံ ဩတာရာပေတွာ ဇင်္ဃတော ပဋ္ဌာယ ဩမသန္တဿ ပုန သံဃာဒိသေသော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၅၉။) [သျ]ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒ္ဒေသေတိ ယထာဝုတ္တကာယသံသဂ္ဂနိဒ္ဒေသေ။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန ဝတ္ထုသညာဒယော ဟောန္တိ, တေန ကာရဏေန။ ယထာဝုတ္တသိက္ခာပဒနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ ဂရုကံ ဘိက္ခုနော ကရေယျ ပကာသေယျာတိ ယောဇနာ။
သညာယ ဝိရာဂိတမှီတိ သညာယ ဝိရဒ္ဓါယ။ ဣဒံ နာမ ဝတ္ထုန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဂတံ, အနာဂတဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကံ ဖုသန္တဿ အနာပတ္တိအဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
သာရတ္တန္တိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနေဝ သာရတ္တံ။ ဝိရတ္တန္တိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂရဟိတံ မာတုအာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒုက္ကဋန္တိ မာတုပေမာဒိဝသေန ဂဏှန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဝိရတ္တမ္ပိ ဣတ္ထိံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဂဏှန္တဿ ပန သံဃာဒိသေသော ဧဝ။ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ သမေတီတိ စေ? ယဒိ ဟိ ‘‘ဣတ္ထိယာ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဣတ္ထိသညာ ဝိရာဂိတာ ဘဝေယျ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဂ္ဂဟဏေပိ ထုလ္လစ္စယေနာပိ န ဘဝိတဗ္ဗံ ဣတ္ထိသညာယ ဧဝ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၂၇၆) ထုလ္လစ္စယဿ ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထိယာ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှိဿာမီတိ ကာယံ ဂဏှန္တဿ ဣတ္ထိသညာ ဝိရာဂိတာ နာမ န ဟောတီတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှိဿာမီတိ ကာယံ ဂဏှတော ဣတ္ထိသညာယ စေဝ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဿ စ ကာယဂ္ဂဟဏဿ စ သမ္ဘဝါ ယထာဝတ္ထုကံ သံဃာဒိသေသမေဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ မဟာသုမတ္ထေရေန ဝုတ္တဝါဒေါဝ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ဗာဟာဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဏှာမီ’’တိ သညာယ ပရိက္ခိပတော မဇ္ဈဂတာနံ ဝသေန ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဿ ‘‘မဇ္ဈဂတာ ဣတ္ထိယော ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဂဏှာမီ’’တိ သညာ အတ္ထိ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာယပိ သမေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နီလေန ဒုဝိညေယျဘာဝတော ကာဠိတ္ထီ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၉။ သေဝနာဓိပ္ပါယောတိ ဖဿသုခသေဝနာဓိပ္ပါယော။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနဝါရေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝသေန ဖဿပဋိဝိဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေ အာပတ္တိယာဘာဝတော အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂမတ္တေန ကာယစလနဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဣတ္ထိယာ ကရိယမာနကာယစလနံ သာဒိယတောပိ ပယောဂါဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဌမပါရာဇိကေ ပန ပရေဟိ ဥပက္ကမိယမာနဿ အဘာဝတော သေဝနာဓိပ္ပါယေ ဥပ္ပန္နေ တေန အဓိပ္ပါယေန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၀။) [သျ]အင်္ဂဇာတက္ခောဘော သယမေဝ အဝဿံ သဉ္ဇာယတိ, သော စ တေန ကတော နာမ ဟောတီတိ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ, တေနေဝ နယေန ပဌမသံဃာဒိသေသေပိ ပရေန ကရိယမာနပယောဂသာဒိယမာနေပိ အင်္ဂဇာတက္ခောဘသမ္ဘဝေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုတ္ထေတိ ‘‘န စ ကာယေန ဝါယမတိ, န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝါရေ။ ဖဿပဋိဝိဇာနနမ္ပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန တတိယဝါရေ ဝိယ ဝါယာမောပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယာမသနေ ဝိယာတိ ဣဒံ ပန ဖဿပဋိဝိဇာနနာဘာဝမတ္တဿေဝ နိဒဿနံ, န ပယောဂါဘာဝဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မောက္ခာဓိပ္ပါယောတိ ဧတ္ထ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာယ အန္တရန္တရာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ သမုပ္ပန္နေပိ မောက္ခာဓိပ္ပါယဿ အဝိစ္ဆိန္နတာယ အနာပတ္တိယေဝ, ဝိစ္ဆိန္နေ ပန တသ္မိံ အာပတ္တိ ဧဝ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၁။ ဧတ္ထ ဂဏှာဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂေဟသိတပေမေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဖုသနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ကာရုညေန ပန ဝတ္ထာဒိံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘ဂဏှာ’’တိ ဝဒန္တဿာပိ အဝသသဘာဝပ္ပတ္တံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇန္တိံ ကာရုညေန သဟသာ အနာမာသန္တိ အစိန္တေတွာ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ မောက္ခာဓိပ္ပါယေန အာကဍ္ဎတောပိ အနာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ မီယမာနံ မာတရံ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အညာတိကာယ ဣတ္ထိယာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌာယ မာတုယာပိ အာမာသော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿာ ကာတဗ္ဗံ ပန အညာသမ္ပိ ဣတ္ထီနံ ကရောန္တဿာပိ အနာပတ္တိယေဝ အနာမာသတ္တေ ဝိသေသာဘာဝါ။
တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ဟိရိဝေရာဒိမူလေဟိ ကေသာလင်္ကာရတ္ထာယ ကတစုမ္ဗဋကံ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ အတ္တနော နိဝါသနာဒိဘာဝတော အပနေတွာ။ ပူဇာဒိအတ္ထံ ပန တာဝကာလိကမ္ပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီသပသာဓနကဒန္တသူစိအာဒီတိ ဣဒံ သီသာလင်္ကာရတ္ထာယ ပဋပိလောတိကာဒီဟိ ကတံ သီသပသာဓနကဉ္စေဝ ဒန္တသူစိအာဒိ စာတိ ဒွိဓာ ယောဇေတွာ သီသပသာဓနံ သိပါဋိကောပကရဏတ္ထာယ စေဝ ဒန္တသူစိဥပကရဏတ္ထာယ စ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာက္ကမံ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ကေသကလာပံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ တိရိယံ ပဝေသနတ္ထာယ ကတာ ဒန္တသူစိ ဧဝ သီသပသာဓနကဒန္တသူစီတိ ဧကမေဝ ကတွာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတဗ္ဗသူစိယေဝ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ဥပကရဏန္တိ သိပါဋိကာသူစိဥပကရဏန္တိ ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၁။) [သျ]ကာတဗ္ဗာ။ ပေါတ္ထကရူပန္တိ သုဓာဒီဟိ ကတံ, ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ သဏ္ဌာနေန ကတမ္ပိ အနာမာသမေဝ။ ဣတ္ထိရူပါဒီနိ ဒဿေတွာ ကတံ, ဝတ္ထဘိတ္တိအာဒိဉ္စ ဣတ္ထိရူပံ အနာမသိတွာ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝရူပေဟိ အနာမာသေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ အသတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အာမသတော ဒေါသော နတ္ထိ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ အနာမာသမ္ပိ ဒဏ္ဍပါသာဏာဒီဟိ ဘေဒနဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ, ပါဠိယမ္ပိ အာပဒါသု မောက္ခာဓိပ္ပါယဿ အာမသနေပိ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ စ။ သပ္ပိနီအာဒီဟိ ဝါဠမိဂီဟိ စ ဂဟိတပါဏကာနံ မောစနတ္ထာယ တံ သပ္ပိနီအာဒိံ ဝတ္ထဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဟေတုံ, မာတုအာဒိံ ဥဒကေ မီယမာနံ ဝတ္ထာဒီဟိ ဂဟေတုံ, အသက္ကောန္တိံ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ ကာရုညေန ဥက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န တွေဝ အာမသိတဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ အမီယမာနဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။
မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ အယ’’န္တိ မဂ္ဂသညံ ဥပ္ပါဒေတွာတိ အတ္ထော။ ပညပေတွာ ဒေန္တီတိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ, တေဟိ ပန အာသနံ အပညပေတွာဝ နိသီဒထာတိ ဝုတ္တေ သယမေဝ ပညပေတွာ နိသီဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထဇာတကာနီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဘူတဂါမဘာဝေနေဝ ဌိတာနိ။ ကီဠန္တေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ပစ္စယေ အာမသန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဘိက္ခုသန္တကံ ပန ပရိဘောဂါရဟံ သဗ္ဗထာ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဒုရုပစိဏ္ဏတ္တာ။ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဒဿာမီတိ ဣဒံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောပိ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ အနာမာသတ္တာဘာဝါ။
မဏီတိ ဝေဠုရိယာဒိတော အညော ဇောတိရသာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ မဏိ။ ဝေဠုရိယောတိ အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏောမဏိ, ‘‘မဇ္ဇာရက္ခိ မဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သိလာတိ မုဂ္ဂမာသဝဏ္ဏာ အတိသိနိဒ္ဓါ ကာဠသိလာ, မဏိဝေါဟာရံ အာဂတာ ရတ္တသေတာဒိဝဏ္ဏာ သုမဋ္ဌာပိ သိလာ အနာမာသာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏမာသာဒိဘေဒံ ဇတုမာသာဒိံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ဝုတ္တာဝသေသံ ရူပိယံ ဂဟိတံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရဝဏ္ဏော မဏိ, ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပိသိတွာ ယောဇိတာနံ မုတ္တာနံ ရတနဘာဝဝိရဟတော ဂဟဏက္ခဏေပိ ရတနာကာရေန အပေက္ခိတာဘာဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၂။) [သျ]ပန တာ မုတ္တာ ရတနရူပေန တိဋ္ဌန္တိ, တာဝ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဧဝံ အညမ္ပိ ရတနပါသာဏံ ပိသိတွာ ဘေသဇ္ဇေ ယောဇနတ္ထာယ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ, ဇာတရူပရဇတံ ပန ပိသိတွာ ယောဇနဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဂဟဋ္ဌေဟိ ယောဇေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ယဒိ ဘေသဇ္ဇေ သုဝဏ္ဏာဒိရူပေန တိဋ္ဌတိ, ဝိယောဇေတုဉ္စ သက္ကာ, တာဒိသံ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တံ ဂတံ စေ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, သူရိယကန္တစန္ဒကန္တာဒိကံ ဇာတိပါသာဏံ မဏိမှိ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓမနသင်္ခေါ စ ဓောတဝိဒ္ဓေါ စ ရတနမိဿော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဒ္ဓေါတိ မဏိအာဒိဘာဝေန ကတဆိဒ္ဒေါ။
ရတနမိဿောတိ ကဉ္စနလတာဒိဝိစိတ္တော, မုတ္တာဒိရတနခစိတော စ, ဧတေန ဓမနသင်္ခတော အညော ရတနမိဿောဝ အနာမာသောတိ ဒဿေတိ။ သိလာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ပါနီယသင်္ခေါတိ ဣမိနာဝ ထာလကာဒိအာကာရေန ကတသင်္ခမယဘာဇနာနိ ဘိက္ခူနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ သေသာတိ ရတနသံယုတ္တံ ဌပေတွာ အဝသေသာ။
ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ ပဋိက္ခိပီတိ သုဝဏ္ဏမယဓာတုကရဏ္ဍကဿ, ဗုဒ္ဓရူပါဒိဿ စ အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရူပိယဆဍ္ဍကဿ ဇာတရူပရဇတံ အာမသိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ကေဠာပယိတုန္တိ အာမသိတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတုံ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ, ဟတ္ထေန ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ, မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ကေဠာယနသဒိသတ္တာ။ အာရကူဋလောဟန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကိတ္တိမလောဟဝိသေသော။ တိဝိဓဉှိ ကိတ္တိမလောဟံ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ ဟာရကူဋလောဟန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ နာမ။ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ။ ရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဟာရကူဋလောဟံ နာမ။ တံ ပန ‘‘ဇာတရူပဂတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဂ္ဂဏှတော နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ ဟောတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ရူပိယေသု ပန အဂဏိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ, အာမသနေ, သမ္ပဋိစ္ဆနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၃။) [သျ]ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သံဃိကမေဝ သုဝဏ္ဏာဒိမယံ သေနာသနံ, သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ, န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဘိန္ဒိတွာတိ ပဌမမေဝ အနာမသိတွာ ပါသာဏာဒိနာ ကိဉ္စိမတ္တံ ဘေဒံ ကတွာ ပစ္ဆာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္ထာယ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ကရိဿာမီတိ သဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ကိဉ္စိ ဘိန္ဒိတွာ, ဝိယောဇေတွာ ဝါ အာမသိတဗ္ဗ။
ဖလကဇာလိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ သရပရိတ္တာဏာယ ဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗံ ကိဋိကာဖလကံ အက္ခိရက္ခဏတ္ထာယ အယလောဟာဒီဟိ ဇာလာကာရေန ကတွာ သီသာဒီသု ပဋိမုဉ္စိတဗ္ဗံ ဇာလိကံ နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဝစာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာမာသာနီတိ မစ္ဆဇာလာဒိပရူပရောဓကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သရပရိတ္တာဏံ တဿ အာဝုဓဘဏ္ဍတ္တာဘာဝါ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပရူပရောဓနိဝါရဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာသနဿာတိ စေတိယဿ သမန္တာ ကတပရိဘဏ္ဍဿ။ ဗန္ဓိဿာမီတိ ကာကာဒီဟိ အဒူသနတ္ထာယ ဗန္ဓိဿာမိ။
‘‘ဘေရိသံဃာဋောတိ သံဃဋိတစမ္မဘေရီ။ ဝီဏာသံဃာဋောတိ သံဃဋိတစမ္မဝီဏာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ‘‘စမ္မဝိနဒ္ဓါနိ ဝီဏာဘေရိအာဒီနီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနတော ဝိသေသာဘာဝါ, ‘‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တတော ဝိသေသဿ ဝတ္တုမာရဒ္ဓတ္တာ စ ဘေရိအာဒီနံ ဝိနဒ္ဓနောပကရဏသမူဟော ဘေရိဝီဏာသံဃာဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ သံဃဋိတဗ္ဗောတိ သံဃာဋောတိ ကတွာ။ တုစ္ဆပေါက္ခရန္တိ အဝိနဒ္ဓစမ္မဘေရိဝီဏာနံ ပေါက္ခရံ။ အာရောပိတစမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ အာရောပိတံ ဟုတွာ ပစ္ဆာ တတော အပနေတွာ ဝိသုံ ဌပိတမုခစမ္မမတ္တံ, န သေသောပကရဏသဟိတံ။ သဟိတံ ပန သံဃာဋောတိ အယံ ဝိသေသော။ ဩနဟိတုန္တိ ဘေရိပေါက္ခရာဒီနိ စမ္မံ အာရောပေတွာ စမ္မဝဋ္ဋိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဥပကရဏေဟိ ဝိနန္ဓိတုံ။
ပါဠိယံ ပဏ္ဍကဿာတိ ပဏ္ဍကေန။ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကကာလေတိ အကုထိတကာလေ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂါဒိဘာဝေ သဗ္ဗာဝတ္ထာယပိ ဣတ္ထိယာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၄။) [သျ]သဏ္ဌာနေ ပညာယမာနေ အနာမာသဒုက္ကဋံ န ဝိဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ကမာဒီနံ ဌာနာစာဝနဝသေန အစာလေတဗ္ဗတာယ န ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝေါဟာရောတိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၂။ ဧကပဒိကသင်္ကမောတိ တနုကသေတု။ ‘‘အာဝိဉ္ဆန္တော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စာလေတုံ ယုတ္တာယ ဧဝ ရဇ္ဇုယာ ထုလ္လစ္စယံ, န ဣတရာယ ဘိတ္တိထမ္ဘာဒိဂတိကတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယာ မဟာရဇ္ဇု ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တေန စာလေတုံ ယုတ္တေ တနုကရဇ္ဇုဒဏ္ဍကေ အစာလေတွာ ဖုသန္တဿာပိ ထုလ္လစ္စယမေဝါတိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗာတိ ဆာဒနာဒိဝသေန ဂူဟိတဗ္ဗာ။ မနုဿိတ္ထီ, မနုဿိတ္ထိသညိတာ, ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ, ဝါယာမော, တေန ဟတ္ထာဒီသု ဖုသနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၅။ တတိယေ အသဒ္ဓမ္မပဋိသညုတ္တန္တိ မေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တံ။ ဗာလာတိ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ အဇာနန္တီ, သုရာမဒမတ္တတာယ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေန စ အဇာနန္တီပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှတိ။ န တာဝ သီသံ ဧတီတိ သံဃာဒိသေသပစ္စယတ္တသင်္ခါတံ မတ္ထကံ ပါရိပူရိ န ဟောတိ, မဂ္ဂမေထုနေဟိ အဃဋိတတ္တာ ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတိ ဧဝ။
အပသာဒေတီတိ အပသာဒကရဝစနံ ကရောတိ။ ဒေါသံ ဒေတီတိ ဒေါသံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တီဟီတိ အနိမိတ္တာသီတိအာဒီနံ ပဒါနံ အဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝေနာပိ အတ္ထယောဇနာရဟတ္တာ ပဿာဝမဂ္ဂါဒိပဋိသညုတ္တတာနိယမော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ, တေဟိ ပန အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ ပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝိယ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကုဉ္စိကပနာဠိမတ္တန္တိ ကုဉ္စိကာဆိဒ္ဒမတ္တံ။ သုက္ခသောတာတိ ဒကသောတဿ သုက္ခတာယ လောဟိတဝဏ္ဏဝိဂမော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။
သုဒ္ဓါနီတိ မေထုနာဒိပဒေဟိ အယောဇိတာနိပိ။ မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတာနေဝါတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေဟိပိ အနိမိတ္တေ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၅။) [သျ]‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ, ပဿာဝမဂ္ဂေါ ဝါ ဤဒိသော’’တိအာဒိနာ ဃဋိတေပိ အာပတ္တိကရာနေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၆။ ဂရုကာပတ္တိန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာယ ပါရာဇိကာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၇။ ဟသန္တော ဟသန္တောတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, အဟသန္တောပိ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အတ္တနော ဝိပရိဏတစိတ္တတံ ဣတ္ထိယာ ပကာသေန္တော ဝဒတိ, အာပတ္တိယေဝ။
ကာယစိတ္တတောတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဩဘာသေန္တဿ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၈။ တသ္မာ ဒုက္ကဋန္တိ အပ္ပဋိဝိဇာနနတော ဒုက္ကဋံ, ပဋိဝိဇာနနေ ပန သတိ ထုလ္လစ္စယမေဝ ပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝိယ အခေတ္တပဒတ္တာ။ ခေတ္တပဒေ ဟိ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ သံဃာဒိသေသောဝ သိယာ မေထုနဓမ္မယာစနဝတ္ထုဒွယေ (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝိယ, တံ ပန ဝတ္ထုဒွယံ မေထုနယာစနတော စတုတ္ထသံဃာဒိသေသေ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒမတ္တေန ပဝတ္တတ္တာ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ခေတ္တပဒေန ဝဒန္တဿ ဣတ္ထိယာ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ကိံ ဟောတီတိ? ကိဉ္စာပိ အယံ နာမ အာပတ္တီတိ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ထုလ္လစ္စယေနေဝေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ အခေတ္တပဒေ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ခေတ္တပဒေ ပန ပဋိဝိဇာနနေ သံဃာဒိသေသောဝ ဝုတ္တော, အပ္ပဋိဝိဇာနနေ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ, န ဒုက္ကဋံ, အခေတ္တပဒတော ဝိသေသာဘာဝပ္ပသင်္ဂေါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေပိ အခေတ္တပဒေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ, အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ခေတ္တပဒေ ပန အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ နဝါဝုတန္တိ နဝဝီတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၈။ အသဒ္ဓမ္မံ သန္ဓာယာတိ မေထုနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ပုတ္တသမုပ္ပတ္တိယာ ဗီဇနိက္ခေပတော ဝပ္ပပရိယာယံ လဘတီတိ။
သံသီဒတီတိ ဝဟတိ, သံသရီယတီတိ ဝါ အတ္ထော။ မနုဿိတ္ထီ, တထာသညိတာ, ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂေါ, တေန ဩဘာသနံ, တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၆။) [သျ]၄။ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉၀။ စတုတ္ထေ ပရေဟိ ပတ္တေ ပါတိယမာနာနံ ဘိက္ခာပိဏ္ဍာနံ ပါတော သန္နိပါတောတိ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဘိက္ခာဟာရော ဝုစ္စတိ, တံသဒိသတာယ အညောပိ ယော ကောစိ ဘိက္ခာစရိယံ ဝိနာ ဘိက္ခူဟိ လဒ္ဓေါ ပိဏ္ဍပါတောတွေဝ ဝုစ္စတိ။ ပတိ ဧတိ ဧတသ္မာတိ ပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ပတိကရဏဋ္ဌေန ပစ္စယော’’တိ။ ရောဂဒုက္ခာနံ ဝါ ပဋိပက္ခဘာဝေန အယတိ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စယော။ သပ္ပါယဿာတိ ဟိတဿ။ နဂရပရိက္ခာရေဟီတိ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ရက္ခဏကေဟိ။ ရာဇူနံ ဂေဟပရိက္ခေပေါ ပရိခါ ဥဒ္ဒါပေါ ပါကာရော ဧသိကာ ပလိဃော အဋ္ဋောတိ ဣမေ သတ္တ နဂရပရိက္ခာရာတိ ဝဒန္တိ။ သေတပရိက္ခာရောတိ ဝိသုဒ္ဓိသီလာလင်္ကာရော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ရထော’’တိ အဓိပ္ပေတော, တဿ စ သမ္မာဝါစာဒယော အလင်္ကာရဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော။ ဇီဝိတပရိက္ခာရာတိ ဇီဝိတဿ ပဝတ္တိကာရဏာနိ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၁။ ဥပစာရေတိ ယတ္ထ ဌိတော ဝိညာပေတုံ သက္ကောတိ, တာဒိသေ ဌာနေ။ ကာမော စေဝ ဟေတု စ ပါရိစရိယာ စ အတ္ထောတိ ပါဠိယံ ‘‘အတ္တနော ကာမံ, အတ္တနော ဟေတုံ, အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ, အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၉၂) ဝုတ္တေသု ဣမေသု စတူသု ပဒေသု ကာမော, ဟေတု, ပါရိစရိယာ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေ ပဌမေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝိဂ္ဂဟဝါကျာဓိပ္ပါယသူစနတော အတ္ထော။ သေသန္တိ အဓိပ္ပါယပဒမေကံ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ ဗျဉ္ဇနမတ္တံ, ပဌမဝိကပ္ပါနုပယောဂိတာယ ဝစနမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။
ယထာဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ပဒဘာဇနေန သံသန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ဟေတုံ အတ္တနော ပါရိစရိယန္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဇာနိဿန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အတ္တနော ဟေတု’’န္တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ, ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကာမေန ပါရိစရိယာတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ တသ္မာ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမေန ပါရိစရိယာ အတ္တကာမပါရိစရိယာတိ ဣမံ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဝိညူ ဇာနိဿန္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၇။) [သျ]‘‘အတ္တနော အဓိပ္ပါယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန အဓိပ္ပါယ-သဒ္ဒဿ ကာမိတ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထဘာဝတော အတ္တနာ အဓိပ္ပေတကာမိတဋ္ဌေန အတ္တကာမပါရိစရိယာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိကပ္ပံ ဝိညူ ဇာနိဿန္တိ။
ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသာ အဂ္ဂါ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေပိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ကာမံ ‘‘ယာစတိပိ အာယာစတိပီ’’တိ ဧဝံ မေထုနယာစနံ အာဂတံ, တံ ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန အတ္တနော မေထုနဿာဒရာဂဝသေနာတိ အယံ ဝိသေသော။
ဝိနီတဝတ္ထူသု ‘‘အဂ္ဂဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝုတ္တံ, ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေ ပန ပရတ္ထာယပိ ဝုတ္တေ သီသံ ဧတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုဘဂါတိ ဣဿရိယာဒီဟိ သုန္ဒရေဟိ ဘဂေဟိ သမန္နာဂတာ။ မနုဿိတ္ထီ, တထာသညိတာ, အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါ, တေန ကာမပါရိစရိယယာစနံ, တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉၆။ ပဉ္စမေ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ သဘာဝဉာဏေန။ ဂတိမန္တာတိ သဘာဝဉာဏဂတိယုတ္တာ။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ ဣတ္ထိကတ္တဗ္ဗေသု သိက္ခိတဉာဏေန။ မေဓာယာတိ အသိက္ခိတေသုပိ တံဣတ္ထိကတ္တဗ္ဗေသု ဌာနုပ္ပတ္တိယာ ပညာယ။ ဆေကာတိ ကာယေန ပစနာဒိကုသလာ။
အာဝဟနံ အာဝါဟော, ဒါရိကာယ ဂဟဏံ။ ဝိဓိနာ ပရကုလေ ဝဟနံ ပေသနံ ဝိဝါဟော, ဒါရိကာယ ဒါနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၇။ ရန္ဓာပနံ ဘတ္တပစာပနံ။ ဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပာဒနံ ပစာပနံ။ န ဥပါဟဋန္တိ န ဒိန္နံ။ ကယော နာမ ဂဟဏံ။ ဝိက္ကယော နာမ ဒါနံ။ တဒုဘယံ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဝေါဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၀။ ‘‘အဗ္ဘုတံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ပရာဇိတေန ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဒေန္တော ဓုရနိက္ခေပေန ကာရေတဗ္ဗော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၈။) [သျ]အစိရကာလေ အဓိကာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ အစိရကာလာဓိကာရိကံ, သဉ္စရိတ္တံ။ ‘‘အစိရကာလာစာရိက’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ အစိရကာလေ အာစာရော အဇ္ဈာစာရော ဧတဿာတိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၁။ ကိဉ္စာပိ ဧဟိဘိက္ခုအာဒိကာပိ သဉ္စရိတ္တာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ, တေသံ ပန အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ, အပ္ပကတ္တာ စ ဣဓာပိ ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘ယွာယ’’န္တိအာဒိပဒဘာဇနမာဟ။ သဉ္စရဏံ သဉ္စရော, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဉ္စရီ, တဿ ဘာဝေါ သဉ္စရိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဉ္စရဏဘာဝ’’န္တိ။ သဉ္စရတီတိ သဉ္စရဏော, ပုဂ္ဂလော, တဿ ဘာဝေါ သဉ္စရဏဘာဝေါ, တံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သဉ္စရဏဘာဝန္တိ အတ္ထော။
ဇာယာဘာဝေတိ ဘရိယဘာဝါယ။ ဇာရဘာဝေတိ သာမိဘာဝါယ, တံနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဇာရတ္တနေ’’တိ ပဒဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇာရီ ဘဝိဿသီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၂) ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ, ‘‘သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ပဒဿ ပန နိဒ္ဒေသေ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝါ ပဟိတော ပုရိသဿ သန္တိကေ ဂစ္ဆတိ, ပုရိသေန ဝါ ပဟိတော ဣတ္ထိယာ သန္တိကေ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုရိသဿာပိ သန္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာရတ္တနေ’’တိ နိဒ္ဒေသဿ ဣတ္ထိပုရိသသာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဣတ္ထိယာ မတိံ ပုရိသဿ အာရောစေန္တော ဇာရတ္တနေ အာရောစေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ပုရိသဿ မတိံ ဣတ္ထိယာ အာရောစနဝသေနေဝ ပဒဒွယေပိ ယောဇနာ ကတာ, တဒနုသာရေန ဣတ္ထိယာ မတိံ ပုရိသဿ အာရောစနာကာရောပိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။
ဣဒါနိ ပါဠိယံ ဝုတ္တနယေနာပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ပတိ ဘဝိဿသီ’’တိ ဣဒံ ဇာယာသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိယမတော ပုရိသပရိယာယေန ဝုတ္တံ, နိဗဒ္ဓသာမိကော ဘဝိဿသီတိ အတ္ထော။ ဇာရော ဘဝိဿသီတိ မိစ္ဆာစာရဘာဝေန ဥပဂစ္ဆနကော ဘဝိဿသီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၃။ သေရိဝိဟာရန္တိ သစ္ဆန္ဒစာရံ။ အတ္တနော ဝသန္တိ အတ္တနော အာဏံ။ ဂေါတ္တဝန္တေသု ဂေါတ္တ-သဒ္ဒေါ, ဓမ္မစာရီသု စ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သဂေါတ္တေဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဂေါတ္တေဟီတိ သမာနဂေါတ္တေဟိ။ သဟဓမ္မိကေဟီတိ ဧကဿ သတ္ထု သာသနေ သဟစရိတဗ္ဗဓမ္မေဟိ,
(ဝိမတိ၊၁၊၂၆၉။) [သျ]သမာနကုလဓမ္မေဟိ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကံ သတ္ထာရ’’န္တိအာဒိ။ ဧကဂဏပရိယာပန္နေဟီတိ မာလာကာရာဒိဧကဂဏပရိယာပန္နေဟိ။
သဿာမိကာ သာရက္ခာ။ ယဿာ ဂမနေ ရညာ ဒဏ္ဍော ဌပိတော, သာ သပရိဒဏ္ဍာ။ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နန္တိ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ။ မိစ္ဆာစာရော ဟောတီတိ တာသု ဂတပုရိသာနံ ဝိယ တာသမ္ပိ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ သဿာမိကဘာဝတော။ န ဣတရာသန္တိ မာတုရက္ခိတာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ မိစ္ဆာစာရော နတ္ထိ အဿာမိကတ္တာ, တာသု ဂတာနံ ပုရိသာနမေဝ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ မာတာဒီဟိ ရက္ခိတတ္တာ။ ပုရိသာ ဟိ ပရေဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ဂေါပိတံ ဣတ္ထိံ ဂန္တုံ န လဘန္တိ, ဣတ္ထိယော ပန ကေနစိ ပုရိသေန ဘရိယာဘာဝေန ဂဟိတာဝ ပုရိသန္တရံ ဂန္တုံ န လဘန္တိ, န ဣတရာ အတ္တနော ဖဿဿ သယံ သာမိကတ္တာ။ န ဟိ မာတာဒယော သယံ တာသံ ဖဿာနုဘဝနတ္ထံ တာ ရက္ခန္တိ, ကေဝလံ ပုရိသဂမနမေဝ တာသံ ဝါရေန္တိ။ တသ္မာ ကေနစိ အပရိဂ္ဂဟိတဖဿတ္တာ, အတ္တနော ဖဿတ္တာ စ ဣတ္ထီနံ န မိစ္ဆာစာရော, ပုရိသာနံ ပန ပရေဟိ ဝါရိတေ အတ္တနော အသန္တကဋ္ဌာနေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ မိစ္ဆာစာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘောဂေနာတိ ဘောဂဟေတု။ ဥဒပတ္တံ အာမသိတွာ ဂဟိတာ ဩဒပတ္တကိနီ။ ဓဇ-သဒ္ဒေန သေနာ ဧဝ ဥပလက္ခိတာတိ အာဟ ‘‘ဥဿိတဒ္ဓဇာယာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၅။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိမဋ္ဌန္တိ အညတ္ထ အာရောစိတံ။ တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒေဿတီတိ တဿာ အာရောစေတွာ တံ ကိစ္စံ သမ္ပာဒေတု ဝါ မာ ဝါ, တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒနေ သာမတ္ထိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒါရကံ, ဒါရိကဉ္စ အဇာနာပေတွာ မာတာပိတုအာဒီဟိ မာတာပိတုအာဒီနညေဝ သန္တိကံ သာသနေ ပေသိတေပိ ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏသင်္ခါတာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သံဃာဒိသေသော ဟောတိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယံ ဥဒ္ဒိဿ သာသနံ ပေသိတံ, တံ ဧဝ သန္ဓာယ တဿာ မာတုအာဒီနံ အာရောစိတေပိ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိ ဥဒါဟဋံ, ဣဒဉ္စ ဝစနဗျတ္တယဟေတုဗျတ္တယာနံ ဘေဒေပိ ဗျတ္တယသာမညတော ဥဒါဟဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဥဒါဟရဏဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုတ္တာနုလောမတံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ သမေတီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၀။) [သျ]ဧတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ယထာ သယံ အနာရောစေတွာ အညေသံ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဝတွာ ဝီမံသာပေတွာ ပစ္စာဟရန္တဿ နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော, ဧဝံ တဿာ သယံ အနာရောစေတွာ အာရောစနတ္ထံ မာတုအာဒီနံ ဝဒန္တဿာပိ မာတုအာဒယော တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒေန္တု ဝါ မာ ဝါ။ ယဒိ ဟိ တေသံ မာတုအာဒီနံ တုဏှီဘူတဘာဝမ္ပိ ပစ္စာဟရတိ, ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီတိ။
ဃရကိစ္စံ နေတီတိ ဃရဏီ။ အညတရံ ဝဒန္တဿ ဝိသင်္ကေတံ အဒိန္နာဒါနာဒီသု အာဏတ္တိယံ ဝတ္ထုသင်္ကေတော ဝိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ မူလဋ္ဌာနဉ္စ ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပုရိသဿ မာတုအာဒယော သာသနပေသနေ မူလဘူတတ္တာ ‘‘မူလဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၂။ ပါဠိယံ မာတုရက္ခိတာယ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတီတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ဝါ ဓီတု သန္တိကံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဟောတူ’’တိ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ, ပုရိသဿ ဝါ တဿ ဉာတကာနံ ဝါ သန္တိကံ ‘‘မမ ဓီတာ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဟောတူ’’တိ ပဟိဏတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာတိ ပဌမသံဃာဒိသေသေ ဝုတ္တနယတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၈။ အန္တေ ဧကေနာတိ ဧကေန ပဒေန။ ဧတ္တောဝ ပက္ကမတီတိ အပစ္စာဟရိတွာ တတောဝ ပက္ကမတိ။ ‘‘အနဘိနန္ဒိတွာ’’တိ ဣဒံ တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတိပိ အဘိနန္ဒနေ သာသနံ အနာရောစေန္တော ပန န ဝီမံသတိ နာမ။ တတိယပဒေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သော တဿာ ဝစနံ အနဘိနန္ဒိတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ပါဠိယံ အန္တေဝါသိံ ဝီမံသာပေတွာတိ ‘‘အယံ တေသံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော’’တိ အန္တေဝါသိနာ ဝီမံသာပေတွာ။ သစေ ပန သော အန္တေဝါသိကော တံ ဝစနံ အာဒိယိတွာ တုဏှီ ဟောတိ, တဿာပိ တံ ပဝတ္တိံ ပစ္စာဟရန္တဿ အာစရိယဿ သံဃာဒိသေသောဝ မာတုအာဒီသု တုဏှီဘူတေသု တေသံ တုဏှိဘာဝံ ပစ္စာဟရန္တဿ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပါဠိယံ စတုတ္ထဝါရေ အသတိပိ ဂစ္ဆန္တော သမ္ပာဒေတိ, အာဂစ္ဆန္တော ဝိသံဝါဒေတိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထေ အနာပတ္တီ’’တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၄၀။ ကာရုကာနန္တိ ဝဍ္ဎကီအာဒီနံ တစ္ဆကအယောကာရတန္တဝါယရဇကနှာပိတကာ ပဉ္စ ကာရဝေါ ‘‘ကာရုကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝရူပေန…ပေ… အနာပတ္တီတိ တာဒိသံ ဂိဟိဝေယျာဝစ္စမ္ပိ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
ကာယတော သမုဋ္ဌာတီတိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါ တဒုဘယံ ဝါ အဇာနန္တဿ ကာယတော သမုဋ္ဌာတိ။ ဧသ နယော ဣတရဒွယေပိ။ အလံဝစနီယာ ဟောန္တီတိ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ဥဘောပိ ဝါ ဇာယာဘာဝေ, သာမိကဘာဝေ စ နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာယ အစ္စန္တဝိယုတ္တတ္တာ ပုန အညမညံ သမာဂမတ္ထံ ‘‘မာ ဧဝံ အကရိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဝစနီယတာယ ဝတ္တဗ္ဗတာယ အလံ အရဟာတိ အလံဝစနီယာ, အလံ ဝါ ကတ္တုံ အရဟံ သန္ဓာနဝစနမေတေသု ဣတ္ထိပုရိသေသူတိ အလံဝစနီယာ, သန္ဓာနကာရဿ ဝစနံ ဝိနာ အသင်္ဂစ္ဆနကာ ပရိစ္စတ္တာယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
ပဏ္ဏတ္တိံ ပန ဇာနိတွာတိ ဧတ္ထ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တဒုဘယံ ပန ဇာနိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုံ အဇာနာပေတွာ အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ ပဏ္ဏေ လိခိတွာ ‘‘ဣမံ ပဏ္ဏံ အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဒိန္နံ ဟရန္တဿ သဉ္စရိတ္တံ န ဟောတိ။ ပဏ္ဏတ္တိအလံဝစနီယဘာဝအဇာနနဝသေနေဝ ဟိ ဣမံ သိက္ခာပဒံ အစိတ္တကံ, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဉ္စရဏဘာဝမ္ပိ အဇာနနဝသေန, ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာရောစနမေဝ ဒဿိတံ။ တသ္မာ သန္ဒဿနတ္ထံ ဉတွာ ပဏ္ဏသန္ဒဿနဝသေနာပိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အာရောစေန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၁။ ယထာ ယထာ ယေသု ယေသု ဇနပဒေသူတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗံ ပဏ္ဏဒါနဉာတိဇနိဿရာဒိဇာနာပနာဒိတံတံဒေသနိယတံ ပကာရံ ဒဿေတိ, ဣဒဉ္စ နိဗဒ္ဓဘရိယာဘာဝေန ဂဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ရုစိယာ သင်္ဂတာနံ ပန ဣတ္ထီနံ, မုဟုတ္တိကာယ စ ပုရိသေ စိတ္တဿ ဝိရဇ္ဇနမေဝ အလံဝစနီယဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒီသုပီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္တကာမသဉ္စရိတ္တာနိ သင်္ဂဏှာတိ, ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ န ယက္ခီ’’တိအာဒိနာ မနုဿိတ္ထိပုရိသာ န ဒဿိတာ, တထာပိ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော မာတုရက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ မနုဿိတ္ထီနညေဝ ဒဿိတတ္တာ ပုရိသာနမ္ပိ တဒနုဂုဏာနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၂။) [သျ]မနုဿဇာတိကာဝ ဣတ္ထိပုရိသာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ ယေသု သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ, တေသံ မနုဿဇာတိကတာ, န နာလံဝစနီယတာ, ပဋိဂ္ဂဏှန, ဝီမံသန, ပစ္စာဟရဏာနီတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၂။ ဆဋ္ဌေ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တကေန ဒါရုအာဒိနာ။ အပရိစ္ဆိန္နပ္ပမာဏာယောတိ အပရိစ္ဆိန္နဒါရုအာဒိပမာဏာယော။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယာတိ ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော ဧဝ သန္တကကရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ယာစတော အညာတကဝိညတ္တိဒုက္ကဋဉ္စေဝ ဒါသပဋိဂ္ဂဟဏဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ ‘‘ဒါသိဒါသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဝစနံ နိဿာယ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ သကကမ္မန္တိ ပါဏဝဓကမ္မံ။ ဣဒဉ္စ ပါဏာတိပါတဒေါသပရိဟာရာယ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ, န ဝိညတ္တိပရိဟာရာယ။ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, သုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တဿ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိစ္ဆကံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစာမိ, ဒေထာ’’တိအာဒိနာ အယာစိတွာပိ ဝဋ္ဋတိ။ သကိစ္စပသုတမ္ပိ ဧဝံ ကာရာပေန္တဿ ဝိညတ္တိ နတ္ထိ ဧဝ, သာမီစိဒဿနတ္ထံ ပန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထံ။ မူလံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘မူလံ ဒဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ ဝါ မူလန္တိ ဝစနဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝတ္ထုသာမညဝစနတ္တေပိ နိဋ္ဌိတဘတိကိစ္စာနံ ဒါပနတော အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနံ ဝါ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ။
မဉ္စ…ပေ… စီဝရာဒီနိ ကာရာပေတုကာမေနာပီတိအာဒီသု စီဝရံ ကာရာပေတုကာမဿ အညာတကအပ္ပဝါရိတတန္တဝါယေဟိ ဟတ္ထကမ္မယာစနဝသေန ဝါယာပနေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒုက္ကဋာဘာဝေပိ စီဝရဝါယာပနသိက္ခာပဒေန ယထာရဟံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယမုခေန လဒ္ဓမ္ပိ ဟတ္ထကမ္မကရဏတ္ထာယ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၃။) [သျ]ဣမဿ ကဟာပဏံ ဒေဟီတိ ဝတွာ ဒါနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဒါပနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော န ဒိဿတိ, တထာပိ အသာရုပ္ပမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကတကမ္မတ္ထာယပိ ကာတဗ္ဗကမ္မတ္ထာယပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပရိယာယတော ဘတိံ ဒါပေန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသော။ ဝတ္တန္တိ စာရိတ္တံ, အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ မက္ခိကဗီဇနေန ပဏ္ဏာဒိစ္ဆေဒေ ဗီဇဂါမကောပနဿ စေဝ တတ္ထ လဂ္ဂရဇာဒိအပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿ စ ပရိဟာရတ္ထာယ ဝုတ္တံ။ တဒုဘယာသင်္ကာယ အသတိ တထာ အကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ။ နဒီယာဒီသု ဥဒကဿ အပရိဂ္ဂဟိတတာယ ‘‘အာဟရာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န အာဟဋံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝစနတော ဝိညတ္တိယာ အာပန္နံ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာပိ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပုန ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋမေဝ, ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဟတ္ထကမ္မံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ယံကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန အလဇ္ဇီ နိဝါရိယမာနောပိ ဗီဇနာဒိံ ကရောတိ, တတ္ထ ဒေါသော နတ္ထိ။ စေတိယကမ္မာဒီနိ ပန တေဟိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ သာမဏေရေဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၅၉) အလဇ္ဇီလက္ခဏံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တန္တိ တံလက္ခဏဝိရဟိတာနံ သာမဏေရာဒီနံ လိင်္ဂတ္ထေနကဂေါတြဘုပရိယောသာနာနံ ဘိက္ခုပဋိညာနံ ဒုဿီလာနမ္ပိ သာဓာရဏဝသေန အလဇ္ဇိတာလက္ခဏံ ယထာဝိဟိတပဋိပတ္တိယံ သဉ္စိစ္စ အတိဋ္ဌနမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အာဟရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ, ပဋိလာဘက္ခဏေ ဂေါဏာနံ သာဒိယနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ။ ဂေါဏဉှိ အတ္တနော အတ္ထာယ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓမ္ပိ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဟတ္ထိဂဝဿဝဠဝပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတိပဝါရိတဋ္ဌာနတောပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋာဘာဝေပိ အကပ္ပိယဝတ္ထုယာစနေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ရက္ခိတွာတိ စောရာဒိဥပဒ္ဒဝတော ရက္ခိတွာ။ ဇဂ္ဂိတွာတိ တိဏဒါနာဒီဟိ ပေါသေတွာ။
ဉာတိပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ သကဋဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၄။) [သျ]အတ္ထော။ ဝါသိအာဒီနိ ပုဂ္ဂလိကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ဝါသီ’’တိအာဒိ။ ဝလ္လိအာဒီသု စ ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု စ ဧသေဝ နယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသုယေဝါ’’တိ ဣဒံ ဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဒိန္နာဒါနေ ပန တိဏသလာကံ ဥပါဒါယ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဧဝ, ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဝလ္လိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါဠိအာဂတာနံ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝေဠုအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ယသ္မိံ ပဒေသေ ဟရိတာလဇာတိဟိင်္ဂုလာဒိ အပ္ပကမ္ပိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ, တတ္ထ တံ တာလပက္ကပမာဏတော ဦနမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ, ဝိညာပေတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။
သာတိ ဝိညတ္တိ။ ပရိကထာဒီသု ‘‘သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ပရိယာယေန ကထနံ ပရိကထာ နာမ။ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ကိံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) အဓိပ္ပါယော ယထာဝိဘူတော ဟောတိ, ဧဝံ ဘာသနံ ဩဘာသော နာမ။ သေနာသနာဒိအတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မာဒိကရဏဝသေန ပစ္စယုပ္ပါဒါယ နိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ။ ဥက္ကမန္တီတိ အပဂစ္ဆန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၄။ မဏိ ကဏ္ဌေ အဿာတိ မဏိကဏ္ဌော။ ဒေဝဝဏ္ဏန္တိ ဒေဝတ္တဘာဝံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၅။ ပါဠိယံ ပတ္တေန မေ အတ္ထောတိ (ပါရာ။ ၃၄၅) အနတ္ထိကမ္ပိ ပတ္တေန ဘိက္ခုံ ဧဝံ ဝဒါပေန္တော ဘဂဝါ သောတ္ထိယာ မန္တပဒဝသေန ဝဒါပေသိ။ သောပိ ဘိက္ခု ဘဂဝတာ အာဏတ္တဝစနံ ဝဒေမီတိ အဝေါစ, တေနဿ မုသာ န ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘ပတ္တေန မေ အတ္ထော’’တိ ဣဒံ ‘‘ပတ္တံ ဒဒန္တူ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော မဏိနာ မေ အတ္ထောတိ ဧတ္ထာပိ။ တသ္မာ အညေသမ္ပိ ဧဝရူပံ ကထေန္တဿ, ကထာပေန္တဿ စ ဝစနဒေါသော နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၉။ ဥဒ္ဓံမုခံ လိတ္တာ ဥလ္လိတ္တာ, ဆဒနဿ အန္တော လိမ္ပန္တာ ဟိ ယေဘုယျေန ဥဒ္ဓံမုခါ လိမ္ပန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အန္တောလိတ္တာ’’တိ။ အဓောမုခံ လိတ္တာ အဝလိတ္တာ။ ဗဟိ လိမ္ပန္တာ ဟိ ယေဘုယျေန အဓောမုခါ လိမ္ပန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟိလိတ္တာ’’တိ။
ဗျဉ္ဇနံ ဝိလောမိတံ ဘဝေယျာတိ ယသ္မာ ‘‘ကာရယမာနေနာ’’တိ ဣမဿ ဟေတုကတ္တုဝစနဿ ‘‘ကရောန္တေနာ’’တိ ဣဒံ သုဒ္ဓကတ္တုဝစနံ ပရိယာယဝစနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၅။) [သျ]န ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကရောန္တေန ဝါ ကာရာပေန္တေန ဝါ’’တိ ကာရယမာနေနာတိ ဗဟုဥဒ္ဒေသပဒါနုဂုဏံ ကရဏဝစနေနေဝ ပဒတ္ထံ ကတွာ နိဒ္ဒေသေ ကတေ ဗျဉ္ဇနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဘဝေယျ, တထာ ပန ပဒတ္ထဝသေန အဒဿေတွာ သာမတ္ထိယတော သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ပစ္စတ္တဝသေန ‘‘ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ’’တိ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထမတ္တမေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဒတ္ထတော, သာမတ္ထိယတော စ လဗ္ဘမာနံ အတ္ထမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ ယဉှိ ကာရယမာနေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, တံ ကရောန္တေနာပိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဣဒမေတ္ထ သာမတ္ထိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဥဒ္ဒေသောတိ သာမိဘာဝေန ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ သေတကမ္မန္တိ သေတဝဏ္ဏကရဏတ္ထံ သေတဝဏ္ဏမတ္တိကာယ ဝါ သုဓာယ ဝါ ကတတနုကလေပေါ, တေန ပန သဟ မိနိယမာနေ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဟောတီတိ သင်္ကာနိဝါရဏတ္ထံ အာဟ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ။ တေန ပမာဏာတိက္ကန္တဝေါဟာရံ န ဂစ္ဆတိ ကုဋိယာ အနင်္ဂတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တနယံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စာ’’တိ အဝတွာ ‘‘အာယာမတော ဝါ ဝိတ္ထာရတော ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပတ္ထဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧကတောဘာဂေ ဝဍ္ဎိတေပိ အာပတ္တီတိ ပကာသိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တိဟတ္ထာတိ ပကတိဟတ္ထေန တိဟတ္ထာ, ‘‘ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေနာ’’တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉) ဝဒန္တိ, တံ ‘‘ယတ္ထ…ပေ… အယံ ကုဋီတိ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန တိဟတ္ထာယပိ ကုဋိယာ ပမာဏယုတ္တဿ မဉ္စဿ သုခေန ပရိဝတ္တနတော။ ‘‘ဦနကစတုဟတ္ထာ ဝါ’’တိ ဣဒဉ္စ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တဿ မဉ္စဿ အပရိဝတ္တနာရဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ ပကတိဟတ္ထေန စတုဟတ္ထာယပိ ကုဋိယာ ပမာဏယုတ္တော မဉ္စော န ပရိဝတ္တတိ, သာ အကုဋီယေဝ, တသ္မာ မဉ္စပရိဝတ္တနမတ္တေနေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမာဏယုတ္တော မဉ္စောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တော မဉ္စော။ သော ဟိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိကော, အဋ္ဌဝိဒတ္ထိကော ဝါ ဟောတိ, တတော ခုဒ္ဒကော မဉ္စော သီသူပဓာနံ ဌပေတွာ ပါဒံ ပသာရေတွာ နိပဇ္ဇိတုံ န ပဟောတိ။ ပမာဏတော ဦနတရမ္ပီတိ ဥက္ကဋ္ဌပ္ပမာဏတော ဦနတရမ္ပိ, ဣဒဉ္စ ဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏယုတ္တာယပိ ဝတ္ထုဒေသနာ ကာတဗ္ဗာ, န ဝါတိ သန္ဒေဟနိဝတ္တနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၆။) [သျ]ကလလလေပေါတိ ကေနစိ သိလေသေန ကတလေပေါ, သေတရတ္တာဒိဝဏ္ဏကရဏတ္ထံ ကတတမ္ဗမတ္တိကာဒိကလလလေပေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘အလေပေါ ဧဝါ’’တိ။ တေန တဠာကာဒီသု ဃနေန ကလလေန ကတဗဟလလေပေါ မတ္တိကာလေပနေ ဧဝ ပဝိသတိ လေပဝေါဟာရဂမနတောတိ ဒဿေတိ။ ပိဋ္ဌသံဃာဋော နာမ ဒွါရဗာဟသင်္ခါတော စတုရဿဒါရုသံဃာဋော, ယတ္ထ သဥတ္တရပါသံ ကဝါဋံ အပဿာယ ဒွါရံ ပိဒဟန္တိ။
ဩလောကေတွာပီတိ အပလောကေတွာပိ, အပလောကနကမ္မဝသေနာပီတိ အတ္ထော, အပသဒ္ဒဿာပိ ဩအာဒေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၃။ နိဗဒ္ဓဂေါစရဋ္ဌာနမ္ပီတိ ဧတ္ထ ဂေါစရာယ ပက္ကမန္တာနံ ဟတ္ထီနံ နိဗဒ္ဓဂမနမဂ္ဂေါပိ သင်္ဂယှတိ။ ဧတေသန္တိ သီဟာဒီနံ။ ဂေါစရဘူမီတိ အာမိသဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနံ။ န ဂဟိတာတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဘာဝေန န ဂဟိတာ, န ဝါရိတာတိ အတ္ထော။ သီဟာဒီနဉှိ ဂေါစရဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနံ ဟတ္ထီနံ ဝိယ နိဗဒ္ဓံ န ဟောတိ, ယတ္ထ ပန ဂေါမဟိံသာဒိပါဏကာ သန္တိ, ဒူရမ္ပိ တံ ဌာနံ သီဃံ ဂန္တွာ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တေသံ တံ န ဝါရိတံ, နိဗဒ္ဓဂမနမဂ္ဂေါဝ ဝါရိတော အာသယတော ဂမနမဂ္ဂဿ နိဗဒ္ဓတ္တာ။ အညေသမ္ပိ ဝါဠာနန္တိ အရညမဟိံသာဒီနံ။ အာရောဂျတ္ထာယာတိ နိရုပဒ္ဒဝါယ။ သေသာနီတိ ပုဗ္ဗဏ္ဏနိဿိတာဒီနိ သောဠသ။ တာနိ စ ဇနသမ္မဒ္ဒမဟာသမ္မဒ္ဒကုဋိဝိလောပသရီရပီဠာဒိဥပဒ္ဒဝေဟိ သဥပဒ္ဒဝါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဘိဟနန္တိ ဧတ္ထာတိ အဗ္ဘာဃာတံ။ ‘‘ဝေရိဃရ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စောရာနံ မာရဏတ္ထာယ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဓမ္မဂန္ဓိကာတိ ဓမ္မေန ဒဏ္ဍနီတိယာ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆိန္ဒနဂန္ဓိကာ။ ဂန္ဓိကာတိ စ ယဿ ဥပရိ ဟတ္ထာဒိံ ဌပေတွာ ဆိန္ဒန္တိ, တာဒိသံ ဒါရုခဏ္ဍဖလကာတိ ဝုစ္စတိ, တေန စ ဥပလက္ခိတံ ဌာနံ။ ပါဠိယံ ရစ္ဆာနိဿိတန္တိ ရထိကာနိဿိတံ။ စစ္စရနိဿိတန္တိ စတုန္နံ ရထိကာနံ သန္ဓိနိဿိတံ။ သကဋေနာတိ ဣဋ္ဌကသုဓာဒိဘဏ္ဍာဟရဏသကဋေန။
ပါစိနန္တိ သေနာသနဿ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တလာဝသာနံ စိနိတဗ္ဗဝတ္ထုကံ အဓိဋ္ဌာနံ, ယဿ ဥပရိ ဘိတ္တိထမ္ဘာဒီနိ စ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဣဓ ပုဗ္ဗပယောဂသဟပယောဂါနံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဝိသေသော နတ္ထိ, တထာပိ တေသံ ဝိဘာဂေန
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၇။) [သျ]ဒဿနံ ဘိန္ဒိတွာ ဝါ ပုန ကာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ကုဋိယာ ဘေဒေန ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တဒတ္ထာယာတိ တစ္ဆနတ္ထာယ။ ဧဝံ ကတန္တိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဝါ ကတံ။ ပဏ္ဏသာလန္တိ ပဏ္ဏကုဋိယာ တိဏပဏ္ဏစုဏ္ဏဿ အပရိပတနတ္ထာယ အန္တော စ ဗဟိ စ လိမ္ပန္တိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပဏ္ဏသာလံ လိမ္ပတီ’’တိ။
အန္တောလေပေနေဝ နိဋ္ဌာပေတုကာမံ သန္ဓာယ ‘‘အန္တောလေပေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိလေပေ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မိန္တိ ဒွါရဗန္ဓေ ဝါ ဝါတပါနေ ဝါ ဌပိတေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဿောကာသန္တိ တဿ ဒွါရဗန္ဓာဒိဿ ဩကာသဘူတံ ဆိဒ္ဒံ။ ပုန ဝဍ္ဎေတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဌပိတောကာသံ ခုဒ္ဒကံ စေ, တံ ဒွါရဝါတပါနစ္ဆိဒ္ဒဘေဒနေန ပုန ဝဍ္ဎေတွာ။ ဌပိတေတိ ဒွါရဗန္ဓေ ဝါ ဂဝက္ခသံဃာဋေ ဝါ အာနေတွာ တသ္မိံ ဝဍ္ဎိတေ ဝါ အဝဍ္ဎိတေ ဝါ ဆိဒ္ဒေ ပတိဋ္ဌာပိတေ။ လေပေါ န ဃဋီယတီတိ သမန္တတော ဒိန္နော လေပေါ တထာ ဌပိတေန ဒွါရဗန္ဓနေန ဝါ ဝါတပါနေန ဝါ သဒ္ဓိံ န ဃဋီယတိ, ဧကာဗဒ္ဓံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တန္တိ ဒွါရဗန္ဓံ ဝါ ဝါတပါနံ ဝါ။ ပဌမမေဝ သံဃာဒိသေသောတိ တေသံ သမန္တတော ပုဗ္ဗေဝ လေပဿ ဃဋေတွာ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ ဒွါရဗန္ဓဝါတပါနာနံ ဌပနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ သံဃာဒိသေသော။
လေပဃဋနေနေဝါတိ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတဝါတပါနာဒီနိ ဝိနာ သမန္တာ လေပဃဋနေနေဝ အာပတ္တိ ဝါတပါနာဒီနံ အလေပေါကာသတ္တာ, ဣဋ္ဌကာဟိ ကတတ္တာ ဝါ, ဝါတပါနာဒီသုပိ လေပဿ ဘိတ္တိလေပေန သဒ္ဓိံ ဃဋနေနေဝါတိပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာတိ ပဏ္ဏသာလာယံ။ အာလောကတ္ထာယ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဌပေတွာ လိမ္ပတီတိ ဒါရုကုဋ္ဋဿ ဒါရူနမန္တရာ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဝိဝရံ ယာဝ လိမ္ပတိ, တာဝ အာလောကတ္ထာယ ဌပေတွာ အဝသေသံ သကုဋ္ဋစ္ဆဒနံ လိမ္ပတိ, ပစ္ဆာ ဧတံ ဝိဝရံ လိမ္ပိဿာမီတိ ဧဝံ ဌပနေ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ ပန ဧဝံ အကတွာ သဗ္ဗဒါပိ အာလောကတ္ထာယ ဝါတပါနဝသေန ဌပေတိ, ဝါတပါနဒွါရသံဃာဋေ ဃဋိတေ လေပေါ စ ဃဋီယတိ, ပဌမမေဝ သံဃာဒိသေသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ မတ္တိကာကုဋ္ဋမေဝ မတ္တိကာလေပသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သစေ မတ္တိကာယ ကုဋ္ဋံ ကရောတိ, ဆဒနလေပေန သဒ္ဓိံ ဃဋနေ အာပတ္တီ’’တိ။ ဥဘိန္နံ အနာပတ္တီတိ ပုရိမဿ လေပဿ အဃဋိတတ္တာ ဒုတိယဿ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာယ အသမ္ဘဝတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၅၄။ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ တတ္ထ ‘‘သာရမ္ဘေ စ အပရိက္ကမနေ စ ဒုက္ကဋံ အဒေသိတဝတ္ထုကတာယ, ပမာဏာတိက္ကန္တတာယ စ သံဃာဒိသေသော’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိယေဝ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၁။ အနိဋ္ဌိတေ ကုဋိကမ္မေတိ လေပပရိယောသာနေ ကုဋိကမ္မေ ဧကပိဏ္ဍမတ္တေနပိ အနိဋ္ဌိတေ။ ‘‘အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ ဣဒံ မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယေန ပန လဒ္ဓံ, တဿာပိ တံ နိဋ္ဌာပေန္တဿ ‘‘ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတိ, အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၃၆၃) အာပတ္တိယေဝ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မမ္ပိ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အတ္ထာယေဝ ကတံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ တေနာပိ သံဃဿ ဝါ သာမဏေရာဒီနံ ဝါ ဒတွာ နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ ‘‘အညဿ ဝါ’’တိ ဣဒံ အနုပသမ္ပန္နံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ကေစိ ပန ‘‘ပရတော လဒ္ဓါယ ကုဋိယာ နိဋ္ဌာပနေ အနာပတ္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အတ္ထာယ အကတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပစိနိတဗ္ဗာတိ ယာဝ ပါစိနာ ဝိဒ္ဓံသေတဗ္ဗာ။ ဘူမိသမံ ကတွာတိ ပါစိနတလာဝသာနံ ကတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၄။ လေဏန္တိ ပဗ္ဗတလေဏံ။ န ဟေတ္ထ လေပေါ ဃဋီယတီတိ ဆဒနလေပဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ, ဝိသုံ ဧဝ ဝါ အနုညာတတ္တာ။ သစေ လေဏဿ အန္တော ဥပရိဘာဂေ စိတ္တကမ္မာဒိကရဏတ္ထံ လေပံ ဒေန္တိ, ဥလ္လိတ္တကုဋိသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ, ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ကတံ စတုရဿကူဋာဂါရသဏ္ဌာနံ ဧကကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓံ နာတိဥစ္စံ ပဋိဿယဝိသေသံ ‘‘ဂုဟာ’’တိ ဝဒန္တိ, တာဒိသံ မဟန္တမ္ပိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဘူမိဂုဟန္တိ ဥမင်္ဂဂုဟံ။
အဋ္ဌကထာသူတိ ကုက္ကုဋစ္ဆိကဂေဟန္တိအာဒီသု အဋ္ဌကထာသု တိဏကုဋိကာ ကုက္ကုဋစ္ဆိကဂေဟန္တိ ဝတွာ ပုန တံ ဝိဝရန္တေဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဆဒနံ ဒဏ္ဍကေဟိ…ပေ… ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဒဏ္ဍကေဟိ ဇာလဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ဒီဃတော, တိရိယတော စ ဌပေတွာ ဝလ္လိယာဒီဟိ ဗဒ္ဓဒဏ္ဍကေဟိ ဇာလံ ဝိယ ကတွာ။ သော စာတိ ဥလ္လိတ္တာဒိဘာဝေါ။ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဆဒနဿ အန္တော စ ဗဟိ စ လိမ္ပနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ ဘိတ္တိလေပံ ဝိနာပိ ဘိတ္တိယာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၇၉။) [သျ]သဒ္ဓိံ ဆဒနလေပဿ ဃဋနမတ္တေနာပိ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဆဒနလေပေါဝ ပဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ, အထ ခေါ ‘‘ဥပစိကာမောစနတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာ ပါသာဏကုဋ္ဋံ ကတွာ တံ အလိမ္ပိတွာ ဥပရိ လိမ္ပတိ, လေပေါ န ဃဋီယတိ နာမ, အနာပတ္တိယေဝါ’’တိအာဒိဝစနတော ပန ဆဒနလေပဃဋနတ္ထံ သကလာယပိ ဘိတ္တိယာ လေပေါ အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောဝ တဿာ ဧကဒေသဿ အလေပေပိ ဆဒနလေပဿ အဃဋနတော။ တေနာဟ ‘‘လေပေါ န ဃဋီယတီ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ တိဏကုဋိကာယံ။ န ကေဝလဉ္စ တိဏကုဋိကာယံ ဧဝ, လေဏဂုဟာဒီသုပိ သာရမ္ဘာပရိက္ကမနပစ္စယာပိ အနာပတ္တိ ဧဝ, ဣမိနာ ပန နယေန အညဿတ္ထာယ ကုဋိံ ကရောန္တဿာပိ သာရမ္ဘာဒိပစ္စယာပိ အနာပတ္တိဘာဝေါ အတ္ထတော ဒဿိတော ဧဝ ဟောတီတိ။
တတ္ထ ပါဠိဝိရောဓံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – အညဿ ဥပဇ္ဈာယာဒိနော အတ္ထာယ ကရောန္တဿ သာရမ္ဘာဒိပစ္စယာပိ အနာပတ္တိ ဧဝ, ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘အာပတ္တိကာရုကာနံ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိအာဒိဝစနံ, တံ အညဿတ္ထာယ ကရောန္တဿ, န သာရမ္ဘာဒိပစ္စယာ အာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စရဟိ ယထာသမာဒိဋ္ဌာယ ကုဋိယာ အကရဏပစ္စယာ အာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ။ တတ္ထ ယထာသမာဒိဋ္ဌာယာတိ ‘‘ဘိက္ခု သမာဒိသိတွာ ပက္ကမတိ, ‘ကုဋိံ မေ ကရောထာ’တိ သမာဒိသတိ စ, ဒေသိတဝတ္ထုကာ စ ဟောတု အနာရမ္ဘာ စ သပရိက္ကမနာ စာ’’တိ ဧဝံ ကာရာပကေန အာဏတ္တိက္ကမံ မုဉ္စိတွာ ကရဏပစ္စယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကတ္ထစိ ပန ပေါတ္ထကေ ‘‘ကုဋိလက္ခဏပ္ပတ္တမ္ပိ ကုဋိံ အညဿ…ပေ… ကရောန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမဿ ပါဌဿ အနန္တရံ ‘‘ယံ ပန အာပတ္တိ ကာရုကာန’’န္တိအာဒိပါဌော ဒိဿတိ, သောဝ ယုတ္တတရော။ ဧဝဉှိ သတိ တတ္ထ အဓိပ္ပါယော ပါကဋော ဟောတိ။
အနာပတ္တီတိ ဝတွာတိ ဝါသာဂါရတ္ထာယ ဧဝ အနိယမိတတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဝတွာ။ အဒေသာပေတွာ ကရောတောတိ ပမာဏယုတ္တမ္ပိ ကရောတော။ အစိတ္တကန္တိ ပဏ္ဏတ္တိအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကံ။ ဥလ္လိတ္တာဒီနံ အညတရတာ, ဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏသမ္ဘဝေါ, အဒေသိတဝတ္ထုကတာ, ပမာဏာတိက္ကန္တတာ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, ဝါသာဂါရတာ, လေပဃဋနာတိ သတ္တ ဝါ ပမာဏယုတ္တင်္ဂါဒီသု ဆ ဝါ အင်္ဂါနိ။
ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၀။) [သျ]၇။ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၅။ သတ္တမေ ပူဇာဝစနပ္ပယောဂေ ကတ္တရိ သာမိဝစနဿပိ ဣစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ဂါမဿ ဝါ ပူဇိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပိန္ဒြိယေသု ဝိဇ္ဇမာနံ သန္ဓာယ ဧကိန္ဒြိယတာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကာယိန္ဒြိယံ သန္ဓာယာ’’တိ။ တေ ဟိ မနိန္ဒြိယမ္ပိ ဘူတဂါမာနံ ဣစ္ဆန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၆။ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာနာဘာဝေါတိ ဝတ္ထုနော အဒေသနာသင်္ခါတံ အကိရိယံ ဝိနာ န ကေဝလံ ကိရိယာယ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ။ ကိရိယာကိရိယတော ဟိ ဣဒံ သမုဋ္ဌာတိ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန ‘‘မဟလ္လကဉ္စ ဝိဟာရံ ကရေယျ, ဘိက္ခူ စ အနဘိနေယျာ’’တိ ကိရိယဉ္စ အကိရိယဉ္စ သမုစ္စိနောတိ။
ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၈၀။ အဋ္ဌမေ ပါကာရေန စ ပရိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂေါပုရဋ္ဋာလကယုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပါကာရေသု ယုဒ္ဓတ္ထာယ ကတော ဝင်္ကသဏ္ဌာနော သရက္ခေပဆိဒ္ဒသဟိတော ပတိဿယဝိသေသော အဋ္ဋာလကော နာမ။
သောဠသဝိဓဿာတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပစ္စေကံ စတူသု သစ္စေသု ကတ္တဗ္ဗဿ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာသင်္ခါတဿ သောဠသဝိဓဿ။ တေ ဂါရဝေနာတိ တေ ကိလန္တရူပါ ဘိက္ခူ ဘတ္တုဒ္ဒေသကဋ္ဌာနေ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ပုရတော အတ္တနော ကိလန္တသရီရံ ဒဿေတွာ ဥဒ္ဒိသာပနေ ဂါရဝေန, လဇ္ဇာယာတိ အတ္ထော။ တေရသပီတိ ဘတ္တုဒ္ဒေသကသေနာသနဂါဟာပကဘဏ္ဍာဂါရိကစီဝရပဋိဂ္ဂါဟကစီဝရဘာဇကယာဂုဘာဇကဖလဘာဇကခဇ္ဇဘာဇကအပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသာဋိယဂါဟာပကပတ္တဂါဟာပကအာရာမိကပေသကသာမဏေရပေသကသမ္မုတီနံ ဝသေန တေရသပိ။
ပါဠိယံ ‘‘အပိသူ’’တိ ဣဒံ ‘‘အပိစာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသူတိ ပီဌာဒီသု သေနာသနသာဓာရဏေသု, ကတိကသဏ္ဌာနပဝေသနိက္ခမနကာလာဒီသု ပန ဝိသုံ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ကထာပေတီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၁။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ နိမ္မိတာနံ ဓမ္မတာတိ အနိယမေတွာ နိမ္မိတာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, နိယမေတွာ ပန ‘‘ဧတ္တကာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကထေန္တု, ဧတ္တကာ တုဏှီ ဘဝန္တု, နာနာပ္ပကာရံ ဣရိယာပထံ, ကိရိယဉ္စ ကပ္ပေန္တု, နာနာဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝယောနိယမာ စ ဟောန္တူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌိတေ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာ အညမညမ္ပိ ဝိသဒိသာဝ ဟောန္တိ။ အဝတ္ထုကဝစနန္တိ နိရတ္ထကဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၃။ ဧကစာရိကဘတ္တန္တိ အတိမနာပတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဝိသုံ ဌိတိကာယ ပါပေတဗ္ဗဘတ္တံ။ တဒ္ဓိတဝေါဟာရေနာတိ စတ္တာရိ ပမာဏမဿ စတုက္ကန္တိ ဧဝံ တဒ္ဓိတဝေါဟာရေန။ ဘဝေါတိ ဘဝိတဗ္ဗော။ အတီတံ ဒိဝသဘာဂန္တိ တသ္မိညေဝ ဒိဝသေ သလာကဒါနက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟိယျောတိ ဣမဿ အဇ္ဇ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ တေနေဝါဟံသု ‘‘သွေ အမှေ’’တိအာဒိ။ ပဓူပါယန္တာတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကောဓဝသေန ပဓူပါယန္တာ။ ပါဠိယံ ကိဿ မန္တိ ကေန ကာရဏေန မယာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၄။ ‘‘သရသိ တွ’’န္တိ ဣဒံ ဧကံ ဝါကျံ ကတွာ, ‘‘ကတ္တာ’’တိ ဣဒဉ္စ ကတ္တရိ ရိတုပစ္စယန္တံ ကတွာ, ‘‘အသီ’’တိ အဇ္ဈာဟာရပဒေန သဟ ဧကဝါကျံ ကတွာ, ‘‘ဧဝရူပ’’န္တိ ဣဒံ, ‘‘ယထာယံ ဘိက္ခုနီ အာဟာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဒွီသု ဝါကျေသု ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဇုကမေဝါတိ တွာ-ပစ္စယန္တဝသေန ပဌမံ အတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဥဇုကန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဒုတိယော ဒဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ပဏ္ဍိတာဒိဝစနောတိ အာဟ ‘‘န ခေါ ဒဗ္ဗ ဒဗ္ဗာ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ နိဗ္ဗေဌေန္တီတိ ဒေါသတော မောစေန္တိ။ ဝိနယလက္ခဏေ တန္တိန္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယလက္ခဏဝိသယေ အာဂမံ ဌပေန္တော။ ပါဠိယံ ယတော အဟန္တိအာဒီသု ယသ္မိံ ကာလေ အဟံ ဇာတော, တတော ပဘုတိ သုပိနန္တေနပိ မေထုနံ ဓမ္မံ နာဘိဇာနာမိ, န စ တဿ မေထုနဓမ္မဿ ပဋိသေဝိတာ အဟောသိန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သုပိနန္တေနပီ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ဧကဝါကျဝသေန ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဃဋတီတိ ယသ္မာ ခီဏာသဝဿ ဝစနေန ဧတိဿာ ဝစနံ န သမေတိ, တဉ္စ န ဃဋနံ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူသု ပသိဒ္ဓါယ ဧဝ အစ္စန္တဒုဿီလတာယ ဧဝ အဟောသိ, တသ္မာ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာတိ အဓိပ္ပါယော။
စရ ပိရေတိ စရ ဂစ္ဆ ပိရေ ပရ အမာမက တွံ။ ဝိနဿာတိ အဒဿနံ ဂစ္ဆ။ အကာရိကာတိ အမူလကေန စောဒနာယ န ကာရိကာ။ ကာရကော
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၂။) [သျ]ဟောတီတိ ‘‘အယျေနမှိ ဒူသိတာ’’တိ ဣမာယ ပဋိညာယ ယဒိ နာသိတာ, တဒါ ထေရော ဘိက္ခုနီဒူသကတ္တသိဒ္ဓိတော တဿ ဒေါသဿ ကာရကော ဟောတိ။ အကာရကော ဟောတီတိ တာယ ကတပဋိညံ အနပေက္ခိတွာ သာမညတော ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ အကာရကော ဟောတိ။ ယဒိ ဟိ ထေရော ကာရကော ဘဝေယျ, အဝဿံ တမေဝ ဒေါသံ အပဒိသိတွာ ဣမိနာ နာမ ကာရဏေန ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တထာ အဝုတ္တတ္တာ, ‘‘ဒဗ္ဗဉ္စ အနုယုဉ္ဇထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣမေ စ ဘိက္ခူ အနုယုဉ္ဇထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ သာမတ္ထိယတော မေတ္တိယာယ ဘိက္ခုနိယာ အညေန ဒေါသေန နာသနာရဟတာ, ဝတ္ထုဿ စ အမူလကဘာဝေါ, ထေရဿ အကာရကဘာဝေါ စ သိဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
အတ္တနော သုတ္တန္တိ ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ ဣမိနာ ပက္ခေပဝစနေန သဟိတံ ကူဋသုတ္တံ။ ထေရော ကာရကော ဟောတီတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပါယော – ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ အဝတွာ သာမညတော ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံယေဝ တဿာ နာသနာ ဝိဟိတာတိ တုမှာကံ ဝါဒေ ထေရော ကာရကော ဟောတိ, ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ ပန ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေယေဝ သိဒ္ဓဿ ပါရာဇိကဿ သုစိကာယ အဿာ သကာယ ပဋိညာယ နာသေထာတိ သိဇ္ဈနတော အမှာကံ ဝါဒေ ထေရော အကာရကော ဟောတီတိ။ မဟာဝိဟာရဝါသီနမ္ပိ ပန ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံယေဝ တဿာ နာသနာ ဝိဟိတာ ဟောတိ, န သာမညတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု ဒွီသု ဝါဒေသု, သုတ္တေသု ဝါ။ ယံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တန္တိ မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိစာရိတံ ဟေတန္တိ ဧတံ ပစ္ဆိမဿ ယုတ္တတ္တံ ဝိစာရိတံ, ‘‘တတြ သံဃာဒိသေသော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ…ပေ… အသုဒ္ဓတာယေဝ နာသေသီ’’တိ ဝက္ခမာနနယေန ဝိနိစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုနိံ အနုဒ္ဓံသေတိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဒဿိတော။
တတြာတိ တေသု ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယေသု။ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာဝါဒဿ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေတွာ ‘‘ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ပဝတ္တဿ ကုရုန္ဒိဝါဒဿ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္ဆိမနယေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝစနပ္ပမာဏတောတိ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေ သမာနေပိ အနုဒ္ဓံသနာဒိဝိသေသေ သံဃာဒိသေသာဒိနော ဝိဓာယကဝစနဗလေနာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဿ ပန ဘိက္ခုနိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဘိက္ခုနိံ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၃။) [သျ]ဧဝံ ဒွီသုပိ အဋ္ဌကထာဝစနေသု အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ ပစ္ဆိမေ ပါစိတ္တိယဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ ပုရိမဒုက္ကဋဝါဒမေဝ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘တတြ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိသုန္တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယတော (ပါစိ။ ၁) ဝိသုံ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ, တတ္ထ အနန္တောဂဓဘာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အမူလကာနုဒ္ဓံသနေ ဝိသုညေဝ ပါစိတ္တိယံ ပညတ္တံ, တသ္မာ ပုရိမနယောတိ ဒုက္ကဋဝါဒေါ။ ဧဝံ အန္တရာ ပဝိဋ္ဌံ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယဝါဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါကဋမေဝ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တထာ ဘိက္ခုနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တထာတိ ယထာ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုံ, ဘိက္ခုနိဉ္စ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ သံဃာဒိသေသဒုက္ကဋာနိ ဝုတ္တာနိ, တထာတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ နာသနာ နတ္ထီတိ သာမညတော ဝုတ္တံ, ဒုက္ကဋေန ဣမိဿာ ပန နာသနာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုဿီလာတိ ပါရာဇိကာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၆။ အာကာရနာနတ္တေနာတိ ဒူသိတာကာရဿ, ဒူသကာကာရဿ စ နာနတ္တေန။ အနဘိရဒ္ဓေါတိ အတုဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘န သုခိတော’’တိ။ န ပသာဒိတောတိ အနုပ္ပါဒိတပ္ပသာဒေါ။ ခီလ-သဒ္ဒေါ ထဒ္ဓဘာဝဝစနော, ကစဝရပရိယာယော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တ…ပေ… ခီလ’’န္တိ။ နပ္ပတီတောတိ ပီတိသုခါဒီဟိ န အဘိဂတော န ဥပဂတော။ တေနာဟ ‘‘န အဘိသဋော’’တိ။
ယေန ဒုဋ္ဌောတိ စ ကုပိတောတိ စ ဝုတ္တောတိ ဧတ္ထ ယေန ဒုဋ္ဌောတိ စ ဝုတ္တော ယေန ကုပိတောတိ စ ဝုတ္တော, တံ မာတိကာယဉ္စ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၃၈၆) စ ဝုတ္တံ ဥဘယမ္ပေတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒွီဟီတိ ‘‘တေန စ ကောပေန, တေန စ ဒေါသေနာ’’တိ ဝုတ္တကောပဒေါသပဒေဟိ ဒွီဟိ, အတ္ထတော ပန ဒွီဟိပိ ဒေါသောဝ ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓမေဝ ဒဿေတီ’’တိ။ ယာယာတိ အနတ္တမနတာယ။
န စုဒိတကဝသေနာတိ ယဒိ စုဒိတကဝသေနာပိ အမူလကံ အဓိပ္ပေတံ သိယာ, အမူလကံ နာမ အနဇ္ဈာပန္နန္တိ ပဒဘာဇနံ ဝဒေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယံ ပါရာဇိကန္တိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု အညတရံ။ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၃၈၆) ပန ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ အာဂတာနေဝ ဂဟေတွာ ‘‘စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတံ ဣဓ အပ္ပမာဏန္တိ ဧတံ အာပန္နာနာပန္နတံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၄။) [သျ]ဣဓာနုဒ္ဓံသနေ အာပတ္တိယာ အနင်္ဂံ, အာပတ္တိံ ပန အာပန္နေ ဝါ အနာပန္နေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ ‘‘အနာပန္နော ဧသော သုဒ္ဓေါ’’တိ သုဒ္ဓသညာယ ဝါ ဝိမတိယာ ဝါ စာဝနာဓိပ္ပါယောဝ ဣဓ အင်္ဂန္တိ အဓိပ္ပါယော။
တထေဝါတိ ပသာဒသောတေန, ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဒိဋ္ဌာနုသာရေနေဝ သမုပ္ပန္နာ ပရိသင်္ကာဝ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ‘‘အဒိသွာ ဝါ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ, ဒိသွာ ပက္ကန္တေသုပိ ဒေါသော နတ္ထိယေဝ။ ဣမေသန္တိ ဣမေဟိ။ ကရိဿန္တီတိ တသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရဒဿနံ, ပစ္ဆာ ပန ဧတ္တကေန ကာလေန ကတံ ဝါတိ သင်္ကာယ စောဒေတိ။ န ဟိ ကရိဿန္တီတိ စောဒနာ အတ္ထိ။ ‘‘အရိဋ္ဌံ ပီတ’’န္တိ ဣဒံ မုခေ သုရာဂန္ဓဝါယနနိမိတ္တဒဿနံ။ အရိဋ္ဌဉှိ သုရာသဒိသဝဏ္ဏဂန္ဓံ ကပ္ပိယဘေသဇ္ဇံ။
ဒိဋ္ဌံ အတ္ထိ သမူလကန္တိအာဒီသု အဇ္ဈာစာရဿ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝါနံ မူလာမူလဘာဝဒဿနံ။ အတ္ထိ သညာသမူလကန္တိအာဒိ ပန ဒိဋ္ဌသညာယ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝါနံ မူလာမူလဘာဝဒဿနံ။ ဒိသွာဝ ဒိဋ္ဌသညီ ဟုတွာ စောဒေတီတိ ဧတ္ထ ယံ စောဒေတိ, တတော အညံ ပုဂ္ဂလံ ဝီတိက္ကမန္တံ, ပဋိစ္ဆန္နောကာသတော နိက္ခမန္တံ ဝါ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော’’တိ သညာယ စောဒေန္တောပိ သင်္ဂယှတိ။ ဧသ နယော သုတာဒီသုပိ။ သမူလကေန ဝါ သညာသမူလကေန ဝါတိ ဧတ္ထ ပါရာဇိကမာပန္နံ ဒိဋ္ဌာဒိမူလကေန စ ‘‘အယံ အာပန္နော’’တိ အသုဒ္ဓသညာယ စောဒေန္တော သမူလကေန စောဒေတိ နာမ။ သညာသမူလကတ္တေ ဧဝ အနာပတ္တိသမ္ဘဝတော အာပန္နေ ဝါ အနာပန္နေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ အာပန္နသညီ ဒိဋ္ဌာဒီသု, အဒိဋ္ဌာဒီသု ဝါ မူလေသု ဒိဋ္ဌသုတာဒိသညီ တေန ဒိဋ္ဌာဒိမူလကေန တံ ပုဂ္ဂလံ စောဒေန္တော သညာသမူလကေန စောဒေတိ နာမ။ ဣမေသံ အနာပတ္တိ, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အာပတ္တိဝါရေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သမီပေ ဌတွာတိ ဟတ္ထဝိကာရဝစီဃောသာနံ စောဒနာဝသေန ပဝတ္တိယမာနာနံ ဒဿနသဝနူပစာရေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌတွာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ပရတော ဗျတိရေကတော အနာပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေတွာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထံ မုဉ္စိတွာ စောဒေန္တဿ သီသံ န ဧတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါစာယ ဝါစာယာတိ သကိံ အာဏတ္တဿ သကလမ္ပိ ဒိဝသံ ဝဒတော
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၅။) [သျ]ဝါစာယ ဝါစာယ စောဒါပကဿေဝ အာပတ္တိ။ သောပီတိ အာဏတ္တောပိ။ တဿ စ ‘‘မယာပိ ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိံ အဝတွာပိ ‘‘အမူလက’’န္တိ သညာယ စာဝနာဓိပ္ပါယေန ‘‘တွံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝါစံ ပရဿ ဝစနံ ဝိယ အကတွာ သာမညတော ဝဒန္တဿာပိ သံဃာဒိသေသော ဧဝ။ သတိပိ ပန အနုဒ္ဓံသနာဓိပ္ပါယေ ‘‘အသုကေန ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ပရေန ဝုတ္တမေဝ ဝဒန္တဿ နတ္ထိ သံဃာဒိသေသော။ သစေ ပန ပရေန အဝုတ္တမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒတိ, အာပတ္တိ ဧဝ။
သမ္ဗဟုလာ သမ္ဗဟုလေ သမ္ဗဟုလေဟိ ဝတ္ထူဟီတိ ဧတ္ထ သမ္ဗဟုလေတိ စုဒိတကဗဟုတ္တနိဒ္ဒေသေန ပုရိမေသု တီသု ဝါရေသု စုဒိတကဗဟုတ္တေနာပိ ဝါရဘေဒသဗ္ဘာဝံ ဉာပေတိ။ ဧကသ္မိဉှိ စုဒိတကဝတ္ထုစောဒကဘေဒေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဝုတ္တံ, စုဒိတကဗဟုတ္တေနာပိ စတုက္ကန္တရံ လဗ္ဘတီတိ အဋ္ဌကံ ဟောတိ ဧဝ။
အမူလကစောဒနာပသင်္ဂေန သမူလကစောဒနာလက္ခဏာဒိံ ဒဿေတုံ ‘‘စောဒေတုံ ပန ကော လဘတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဘိက္ခုဿ သုတွာ စောဒေတီတိအာဒိ သုတ္တံ ယသ္မာ ယေ စောဒကဿ အညေသံ ဝိပတ္တိံ ပကာသေန္တိ, တေပိ တသ္မိံ ခဏေ စောဒကဘာဝေ ဌတွာဝ ပကာသေန္တိ, တေသဉ္စ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဣတရောပိ ယသ္မာ စောဒေတုဉ္စ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တံ တေဟိ တိတ္ထိယသာဝကပရိယောသာနေဟိ ပဌမစောဒကေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတုဉ္စ လဘတိ, တသ္မာ ဣဓ သာဝကဘာဝေန ဥဒ္ဓဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒူတံ ဝါတိအာဒီသု ‘‘တွံ ဧဝံ ဂန္တွာ စောဒေဟီ’’တိ ဒူတံ ဝါ ပေသေတွာ ယော စောဒေတုံ သက္ကောတိ, တဿ ပဏ္ဏံ, မူလသာသနံ ဝါ ပေသေတွာ။ သမယေနာတိ ပကတိယာ ဇာနနက္ခဏေ။
ဂရုကာနံ ဒွိန္နန္တိ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသာနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နာမ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄, ၉၅, ၂၂၅၊ ၃။၉၁, ၁၁၆, ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀) ဒသဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ, သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တံ ဂဏှာပကဒိဋ္ဌိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ နာမ။ အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနံ ဆန္နန္တိ အာဇီဝဟေတုပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပါရာဇိကံ (ပါရာ။ ၁၉၅), သဉ္စရိတ္တေ (ပါရာ။ ၃၀၁, ၃၀၂) သံဃာဒိသေသော, ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော အရဟာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၂၀) ပရိယာယေန ထုလ္လစ္စယံ, ဘိက္ခုဿ ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၂၅၇),
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၆။) [သျ]ဘိက္ခုနိယာပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါဋိဒေသနီယံ (ပါစိ။ ၁၂၃၆), သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ (ပါစိ။ ၆၁၂-၆၁၃) ဒုက္ကဋန္တိ ဣမေသံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၂၈၇) ဝုတ္တာနံ ဆန္နံ။ န ဟေတာ အာပတ္တိယော အာဇီဝဟေတု ဧဝ ပညတ္တာ သဉ္စရိတ္တာဒီနံ အညထာပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ အာဇီဝဟေတုပိ ဧတာသံ အာပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ, အာဇီဝဟေတုပိ ပညတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စ ဧတာ ဧဝ, အညာပိ အဒိန္နာဒါနကုလဒူသနပါဏဝဓဝေဇ္ဇကမ္မာဒိဝသေန အာဇီဝဟေတု အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပိ သန္တိ, တာ ပန အာပတ္တိသဘအာဂတာယ ပါရာဇိကာဒီသု ဆသု ဧဝ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္တာဝတာ ပန သီသံ န ဧတီတိ သံဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, စောဒနာ ပန ကတာ ဧဝ ဟောတိ။ တိံသာနီတိ တိံသံ ဧတေသမတ္ထီတိ တိံသာနိ, တိံသာဓိကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နဝုတာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
အတ္တာဒါနံ အာဒါတုကာမေနာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ အာဒါတဗ္ဗတော ဒိဋ္ဌာဒိမူလကေဟိ ဂဟေတဗ္ဗတော ပရဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတုံ အဒတွာ ပဂ္ဂဏှနတော အတ္တာဒါနန္တိ စောဒနာ ဝုစ္စတိ, တံ အာဒါတုကာမေန, စောဒနံ ကတ္တုကာမေနာတိ အတ္ထော။
ဥဗ္ဗာဟိကာယာတိ ဥဗ္ဗဟန္တိ ဝိယောဇေန္တိ ဧတာယ အလဇ္ဇီနံ တဇ္ဇနိံ ဝါ ကလဟံ ဝါတိ ဥဗ္ဗာဟိကာ, သံဃသမ္မုတိ, တာယ။ ဝိနိစ္ဆိနနံ နာမ တာယ သမ္မတဘိက္ခူဟိ ဝိနိစ္ဆနနမေဝ။ အလဇ္ဇုဿန္နာယ ဟိ ပရိသာယ သမထက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၂၇) အာဂတေဟိ ဒသင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ တတ္ထေဝ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ, တေဟိ စ သမ္မတေဟိ ဝိသုံ ဝါ နိသီဒိတွာ, တဿာ ဧဝ ဝါ ပရိသာယ ‘‘အညေဟိ န ကိဉ္စိ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ သာဝေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ။
ကိမှီတိ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ, ကတရဝိပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကိမှိ နံ နာမာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ကတရာယ ဝိပတ္တိယာ ဧတံ စောဒေသီ’’တိ ယာယ ကာယစိ ဝိညာယမာနာယ ဘာသာယ ဝုတ္တေပိ စောဒကဿ ဝိနယေ အပကတညုတာယ ‘‘သီလာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီသု ကတရာယာတိ မံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဉာတုံ အသက္ကောန္တဿ ပုစ္ဆာ, န ပန ကိမှီတိအာဒိပဒတ္ထမတ္တံ အဇာနန္တဿ။ န ဟိ အနုဝိဇ္ဇကော စောဒကံ ဗာလံ အပရိစိတဘာသာယ ‘‘ကိမှိ န’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ကိမှိ နမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ,
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၇။) [သျ]‘‘ကတရဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကာယ ဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ န ဇာနာသီတိ ဝစနဿ အဓိပ္ပါယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဗာလဿ လဇ္ဇိဿ နယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ စ ‘‘ကိမှိ နံ စောဒေသီတိ သီလဝိပတ္တိယာ’’တိအာဒိ အဓိပ္ပါယပ္ပကာသနမေဝ နယဒါနံ ဝုတ္တံ, န ပန ကိမှိ-နံ-ပဒါနံ ပရိယာယမတ္တဒဿနံ။ န ဟိ ဗာလော ‘‘ကတရဝိပတ္တိယံ နံ စောဒေသီ’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ အတ္ထေ ဉာတေပိ ဝိပတ္တိပ္ပဘေဒနံ, အတ္တနာ စောဒိယမာနံ ဝိပတ္တိသရူပဉ္စ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တေနေဝ အဇာနနေန အလဇ္ဇီ အပသာဒေတဗ္ဗော။ ‘‘ကိမှိ န’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, အညေန ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အဝိညုတံ ပကာသေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောဝ။
‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၃၉၊ ပရိ။ ၂) ‘‘အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထာယ…ပေ… ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဟိတီတိ ဟိ-ကာရော ဧတ္ထ အာဂမော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အာဂမိဿတီတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌသန္တာနေနာတိ ဒိဋ္ဌနိယာမေန။ အလဇ္ဇိဿ ပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနပဋိဝစနက္ကမေနေဝ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ အလဇ္ဇိဿ ‘‘အသုဒ္ဓေါဟ’’န္တိ ဒေါသသမ္ပဋိစ္ဆနပအညာယ ဧဝ အာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘အလဇ္ဇိဿ ဧတံ နတ္ထီတိ သုဒ္ဓပဋိညာယ ဧဝ အနာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ အနုဝိဇ္ဇကဿေဝ နိရတ္ထကတ္တာပတ္တိတော စောဒကေနေဝ အလဇ္ဇိပဋိညာယ ဌာတဗ္ဗတော။ ဒေါသာပဂမပဋိညာ ဧဝ ဟိ ဣဓ ပဋိညာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတမ္ပိ နတ္ထီတိ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။
တဒတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ အလဇ္ဇိဿ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ တဿ ဒေါသာပဂမပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗတာဒီပနတ္ထံ။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ။ သညံ ဒတွာတိ နေသံ ကထာပစ္ဆေဒတ္ထံ, အဘိမုခကရဏတ္ထဉ္စ သဒ္ဒံ ကတွာ။ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ အနနုစ္ဆဝိကောတိ ‘‘အသုဒ္ဓေါ’’တိ သညာယ စောဒကပက္ခေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အနုဝိဇ္ဇကဘာဝတော ဗဟိဘူတတ္တာ အနုဝိဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သန္ဒေဟေ ဧဝ ဟိ သတိ အနုဝိဇ္ဇိတုံ သက္ကာ, အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ ပန သတိ စုဒိတကေန ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အသစ္စတောပိ ပဋိဘာတိ, ကထံ တတ္ထ အနုဝိဇ္ဇနာ သိယာတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၈။) [သျ]‘‘တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိနိစ္ဆယံ အဒတွာ သံဃတော ဝိယောဇနံ နာမ လိင်္ဂနာသနာ ဝိယ အယမ္ပိ ဧကော နာသနပ္ပကာရောတိ ဒဿေတိ။ ဝိရဒ္ဓံ ဟောတီတိ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ သဟသာ အာပန္နော ဟောတိ။ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပက္ခာနုရက္ခဏတ္ထာယ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိ ဣမဿ အလဇ္ဇိလက္ခဏသမ္ဘဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ပဋိစ္ဆာဒိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ ဧဝ, ပုရိမော လဇ္ဇိဘာဝေါ န ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ ပဋိညံ န ဒေတီတိ သစေ မယာ ကတဒေါသံ ဝက္ခာမိ, မယှံ အနုဝတ္တကာ ဘိဇ္ဇိဿန္တီတိ ပဋိညံ န ဒေတိ။ ဌာနေ န တိဋ္ဌတီတိ လဇ္ဇိဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, ကာယဝါစာသု ဝီတိက္ကမော ဟောတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော န ဒါတဗ္ဗော’’တိ, ပုဗ္ဗေ ပက္ခိကာနံ ပဋိညာယ ဝူပသမိတဿာပိ အဓိကရဏဿ ဒုဝူပသန္တတာယ အယမ္ပိ တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။
စုဒိတကစောဒကေသု ပဋိပတ္တိံ ဉတွာတိ ‘‘တုမှေ အမှာကံ ဝိနိစ္ဆယေန တုဋ္ဌာ ဘဝိဿထာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ စုဒိတကစောဒကေသု အနုဝိဇ္ဇကေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗကမ္မံ ဉတွာ။ ဝိနိစ္ဆယော မဇ္ဈေတိ အာပတ္တီတိ ဝါ အနာပတ္တီတိ ဝါ ဝိနိစ္ဆယပရိယောသာနအနုဝိဇ္ဇနာနံ မဇ္ဈံ နာမာတိ အတ္ထော။
အမူလကမ္ပိ သမူလကံ ကတွာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ မူလာနီ’’တိ။ ကာလေန ဝက္ခာမီတိအာဒီသု ဩကာသံ ကာရာပေတွာ ဝဒန္တော ကာလေန ဝဒတိ နာမ။ သလာကဂ္ဂယာဂုအဂ္ဂဘိက္ခာစာရဋ္ဌာနာဒီသု စောဒေန္တော အကာလေန ဝဒတိ နာမ။ ဒေါသတော ဝုဋ္ဌာပေတုကာမတာယ ဝဒန္တော အတ္ထသံဟိတေန ဝဒတိ နာမ။ ဒေါသန္တရောတိ ဒေါသစိတ္တော။ ပန္နရသသု ဓမ္မေသူတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓကာယသမအာစာရတာ, တထာ ဝစီသမာစာရတာ, သဗြဟ္မစာရီသု မေတ္တစိတ္တတာ, ဗဟုဿုတတာ, ဥဘိန္နံ ပါတိမောက္ခာနံ သွာဂတာဒိတာ, ကာလေန ဝက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၃၆၂) ဝုတ္တပဉ္စဓမ္မာ စ ကာရုညတာ, ဟိတေသိတာ, အနုကမ္ပတာ, အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာ, ဝိနယပုရေက္ခာရတာတိ (စူဠဝ။ ၄၀၁) ဣမေသု ပန္နရသသု။ တတ္ထ ‘‘ကာရုညတာ’’တိ ဣမိနာ ကရုဏာ ဒဿိတာ။ ဟိတေသိတာတိ ဟိတဂဝေသနတာ။ အနုကမ္ပတာတိ တေန ဟိတေန သံယောဇနတာ, ဣမေဟိ ဒွီဟိပိ မေတ္တာ ဒဿိတာ။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာတိ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပနတာ။ ဝတ္ထုံ စောဒေတွာ သာရေတွာ ပဋိညံ အာရောပေတွာ ယထာပဋိညာယ ကမ္မကရဏံ ဝိနယပုရေက္ခာရတာ နာမ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၈၉။) [သျ]အဓိကရဏဋ္ဌေနာတိ အဓိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန, သမထေဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တံ နာနတ္တံ ဒဿေတုန္တိ ဣဓ အနဓိပ္ပေတမ္ပိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန တံ နာနတ္တံ ဒဿေတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သေသာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။ ယံ အဓိကိစ္စာတိအာဒိနာ အဓိကရဏသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတာ ဝုတ္တာ။
ဂါဟန္တိ ‘‘အသုကံ စောဒေဿာမီ’’တိ မနသာ စောဒနာကာရဿ ဂဟဏံ။ စေတနန္တိ ‘‘စောဒေဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တဗျာပါရသင်္ခါတံ စိတ္တကမ္မံ။ အက္ခန္တိန္တိ စုဒိတကဿ ဝိပတ္တိံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နံ ကောဓံ အသဟနံ, တထာ ပဝတ္တံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တစေတသိကရာသိံ။ ဝေါဟာရန္တိ စောဒနာဝသပ္ပဝတ္တဝစနံ။ ပဏ္ဏတ္တိန္တိ စောဒနာဝသပ္ပဝတ္တံ မနသာ ပရိကပ္ပိတံ နာမပဏ္ဏတ္တိံ။ အတ္တာဒါနံ ဂဟေတွာတိ စောဒနံ မနသာ ဂဟေတွာ။ တံ အဓိကရဏန္တိ တံ ဂါဟလက္ခဏံ အဓိကရဏံ။ နိရုဇ္ဈတိ စေတနာယ ခဏိကတ္တာ, သာ စ သမထပ္ပတ္တာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဥပရိပိ ‘‘တုဏှီ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝေါဟာရဝစနဿ နိရောဓံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ အဓိကရဏံ သမထပ္ပတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိ အဓိကရဏ’’န္တိ အဋ္ဌကထာသု ကတသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿာပိ ဧကစ္စေဟိ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ပုန တမ္ပိ ပဋိသေဓေတွာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တပဏ္ဏတ္တိယာ ဧဝ အဓိကရဏတံ သမတ္ထေတုံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တံ ပနေတန္တိ ပဏ္ဏတ္တိ အဓိကရဏန္တိ ဧတံ ဂဟဏံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိ ဧကန္တအကုသလသဘာဝါ ဝါ အဗျာကတသဘာဝါ ဝါ ဟောတီတိ သညာယ ‘‘မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တံ ပဏ္ဏတ္တိအဓိကရဏဝါဒေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ဥဒ္ဓဋံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တေ…ပေ… အစ္စန္တအကုသလတ္တာ’’တိအာဒိ။ တေတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။
အမူလကဉ္စေဝ တံ အဓိကရဏန္တိ ဧတ္ထ အမူလကပါရာဇိကမေဝ အဓိကရဏ-သဒ္ဒေန အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနာတိအာဒိ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတာယ အမူလကပါရာဇိကာပတ္တိယာ ဧဝ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယာယ ပဏ္ဏတ္တိယာတိ သဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓေပိ ပုဂ္ဂလေ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိအာဒိနာ စောဒကေန ပဝတ္တိတံ နာမပဏ္ဏတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပညတ္တောတိ ကထိတော။ အဓိကရဏေ ပဝတ္တတ္တာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၀။) [သျ]အဝိဇ္ဇမာနေပိ မနသာ အာရောပိတမတ္တေ အာပတ္တာဓိကရဏေ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ။
ဧဝံ နာမပဏ္ဏတ္တိဝသေန ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာပတ္တာဓိကရဏဿ ပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထပဏ္ဏတ္တိဝသေနာပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညတ္တိမတ္တမေဝါတိ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဝိဇ္ဇမာနာကာရေန မနသာ အာရောပိတအတ္ထပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ တဉ္စ ခေါ ဣဓေဝါတိ တဉ္စ ယထာဝုတ္တပရိယာယေန ပဏ္ဏတ္တိယာ အဓိကရဏတ္တံ ဣဓေဝ ဣမသ္မိံ ဧဝ သိက္ခာပဒေ။ ဧကေတိ ကေစိ။ တံ န ယုတ္တန္တိ ယံ ဧကစ္စေဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ, အဓိကရဏဿ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝံ နိသေဓေတွာ ကုသလာဒိပရမတ္ထဘာဝံ သာဓေတုံ ‘‘တံ ပနေတံ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စတော ဒဿိတော, တံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိနာ, တေန စ တသ္မိံ ဝါဒေ ယဒိ အာပတ္တိ နာမ အကုသလာ ဝါ အဗျာကတာ ဝါ ဘဝေယျ, ကထံ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ ဘဝေယျ? တဿာပိ အကုသလာဒီနံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဘဂဝတော သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာပတ္တီတိပိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, မေထုနာဒီသု အကုသလာဒီနံ သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပုဗ္ဗေပိ သမုပ္ပတ္တိတော။ တတော ဧဝ အနုပသမ္ပန္နာနမ္ပိ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ, ဂိလာနာဒီနံ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနုပညတ္တိယာပိ အနာပတ္တိအဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ စ သိယာ။ အထ မတံ ‘‘န ကေဝလံ အကုသလာဒိ ဧဝ, အထ ခေါ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဇာနန္တဿ သမုပ္ပဇ္ဇမာနာ ဧဝ အကုသလာဒယော အာပတ္တီ’’တိ, တမ္ပိ အသာရံ, သိက္ခာပဒပညတ္တိံ အဇာနိတွာ ဝီတိက္ကမန္တဿ မေထုနာဒီသု အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော, အကုသလာဒိသဘာဝါယ စ အာပတ္တိယာ ဧကပယောဂါဒီသု ဧကတ္တာဒိပိ န သိယာ။ န ဟိ သကလမ္ပိ ဒိဝသံ ဣတ္ထိံ ကာယတော အမောစေတွာ ဖုသန္တဿ ဧကမေဝါကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဗဟူ ဝါ ဣတ္ထိယော ဖုသိတွာ အပဂစ္ဆန္တဿ ဗဟူနိ, ယေနာပတ္တိယာ ဧကတ္တံ, ဗဟုတ္တံ ဝါ သိယာတိ ဧဝမာဒိကံ အယုတ္တိံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ဝတ္ထုဉ္စာတိ ဝီတိက္ကမော။ တဉှိ အာပတ္တိသမ္မုတိပညာပနဿ ဩကာသဋ္ဌေန ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဂေါတ္တန္တိ အဒိန္နာဒါနာဒိတော ဗုဒ္ဓိသဒ္ဒနိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိကပ္ပိတသာမညာကာရော ဂေါတ္တံ။ နာမန္တိ အဝိဇ္ဇမာနနာမပညတ္တိ။ တဿ ပန ပါရာဇိကန္တိ နာမဿ အတ္ထဘူတာ အာပတ္တိ အတ္ထပညတ္တိ ဧဝါတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၁။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ပန ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ကုသလ’’န္တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၂၂၀၊ ပရိ။ ၃၀၃), ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလ’’န္တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၂၂၂) စ သုတ္တံ တေဟိ သမုဒ္ဓဋံ, တမ္ပိ န ဝိဝါဒါဒီနံ ကုသလာဒိဘာဝဿ ပရိယာယဒေသိတတ္တာတိ ယံ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာဒိဝဏ္ဏနာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝိရဒ္ဓဋ္ဌာနသောဓနတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တန္တိ တတ္ထေဝ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ, သာရတ္ထဒီပနီကာရကဿ အကုသလာဒိရူပါဝ အာပတ္တီတိ လဒ္ဓိ, တေနေဝ သော ဣဓာပိ ‘‘တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိအဓိကရဏန္တိ အဋ္ဌကထာသု ကတသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမ္ပိ န ယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘တံ ပနေတ’န္တိအာဒိမာဟာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဧဝံ အတ္တနော လဒ္ဓိံ အဋ္ဌကထာစရိယဿပိ လဒ္ဓိံ ကတွာ ဂန္ထဝိရောဓမ္ပိ အနောလောကေတွာ ဒဿေသိ။ န ဟေတ္ထ ဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော အဋ္ဌကထာဝါဒံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာရဘိ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ အာပတ္တာဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ သယမေဝ ဥပရိ ကထနတော, အထ ခေါ ဒုလ္လဒ္ဓိကာနံ ဧကစ္စာနံ တတ္ထ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ပုန တံ ပဋိသေဓေတုကာမော အာရဘိ, တေနေဝ အန္တေ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဝါဒါဒီနံ ကုသလာဒိကတ္တေ တံသမထာနမ္ပိ တဗ္ဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ပရမတ္ထေသု ပဏ္ဏတ္တိယာ သမထာယောဂါတိ အာဟ ‘‘ကုသလာဒိသမထေဟီ’’တိ။ ပညတ္တိသဘာဝါနမေဝ စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာ, န ပန ကုသလာဒိပရမတ္ထရူပါနံ တေသံ တေသံ ခဏိကတာယ သယမေဝ သမထပ္ပတ္တိတောတိ ဟေဋ္ဌာ သမတ္ထိတမတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တေန ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, တဿ ယထာဝုတ္တနယေန သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိ ဣမိနာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဝိဝါဒံ နိဝတ္တေတိ။
အနုဝါဒေါတိ ဝိပတ္တီဟိ ဥပဝဒနာ စေဝ စောဒနာ စ။ တတ္ထ ဥပဝဒနာ နာမ ဂရဟာ, အက္ကောသော စ။ ပဉ္စပီတိ မာတိကာပရိယာပန္နာပတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိစ္စယတာတိ ကတ္တဗ္ဗတာ။ သပဒါနုက္ကမနိဒ္ဒေသဿာတိ ဧတ္ထ ပဒါနုက္ကမနိဒ္ဒေသောတိ ပဒဘာဇနံ ဝုစ္စတိ, တေန သဟိတဿ သိက္ခာပဒဿာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၇။ အဿာတိ ကတ္တုအတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေန စောဒကေနာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌမူလကေ ပနာတိ ‘‘ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၂။) [သျ]အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၈၇) ပါဠိဝါရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇာဒိဒဿနမတ္တဝသေန ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ပုဂ္ဂလော တေန ဒိဋ္ဌော, န ပန မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဋိပါဒနာဒိဒဿနဝသေန။ ယဒိ ဟိ တေန သော တထာ ဒိဋ္ဌော ဘဝေယျ, အသုဒ္ဓသညီ ဧဝါယံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ သိယာ, အသုဒ္ဓသညာယ စ သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ စောဒေန္တဿ သံဃာဒိသေသော န သိယာ ‘‘အနာပတ္တိ သုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ, အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၃၉၀)။ တသ္မာ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇာဒိမတ္တမေဝ ဒိသွာပိ ‘‘သဒ္ဓေါ ကုလပုတ္တော, နာယံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိဿ ဝါ ဝေမတိကဿ ဝါ ‘‘သုတော မယာ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော’’တိအာဒိနာ နိယမေတွာ စောဒေန္တဿေဝ သံဃာဒိသေသော, န အသုဒ္ဓသညိဿ, တဿ ပန ဒိဋ္ဌံ သုတန္တိ မုသာဝါဒါဒိပစ္စယာ လဟုကာပတ္တိ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန သော တသ္မိံ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိစာဝနာဓိပ္ပါယောပိ ဒိဋ္ဌံ ရဟောနိသဇ္ဇာဒိမတ္တမေဝ ဝဒတိ, အဒိဋ္ဌံ ပန မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပါဒနာဒိပါရာဇိကဝတ္ထုံ ဝါ ‘‘အဿမဏောသီ’’တိအာဒိကံ ဝါ န ဝဒတိ, တဿ အနာပတ္တိ။ အဓိကံ ဝဒန္တဿ ပန အာပတ္တိယေဝ ‘‘အဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၈၆-၃၈၇) ဝုတ္တတ္တာ။ ယော ပန ဒိဋ္ဌေန ရဟောနိသဇ္ဇာဒိနာ ပဌမပါရာဇိကေန အသုဒ္ဓသညီ ဟုတွာ စာဝနာဓိပ္ပါယော အဒိန္နာဒါနံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝါ ‘‘သုတော’’တိ ဝါ အာဒိံ ဝဒတိ, တဿာပိ န သံဃာဒိသေသော အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာယာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ, တေန သုဒ္ဓသညာဘာဝါ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, ဣဒံ ယုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ, တံ ‘အယံ အနဇ္ဈာပန္နော’တိ ဉတွာ စာဝနာဓိပ္ပါယေန…ပေ… သံဃာဒိသေသော’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သုတာဒိမူလကေသုပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညတြ အာဂတေသူတိ ဩမသဝါဒါဒီသု အာဂတေသု။ အဝဿုတောတိ တီဟိပိ ဒွါရေဟိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတဒုစ္စရိတာနုဝဿနေန တိန္တော။ ကသမ္ဗုဇာတောတိ ကစဝရဘူတော, နိဿာရောတိ အတ္ထော။
ကောဏ္ဌောတိ စောရော, ဒုဿီလောတိ အတ္ထော။ ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကောတိ ကာဠကဏ္ဏိဒေဝီဝတေ နိယုတ္တော တိတ္ထိယောတိ ဝဒတိ, သာ ကိရ ကာဠကဏ္ဏိသိရိဒေဝိယာ ဇေဋ္ဌာတိ ဝုတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေနာတိ ယေန ကာရဏေန, ယတ္တကေနာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၃။) [သျ]အတ္ထော။ တဒဂ္ဂေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ နော ကပ္ပေတီတိအာဒိ ဝေမတိကဘာဝဒီပနတ္ထမေဝ ဝုတ္တန္တိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၉။ ဧတ္ထာတိ စောဒနာယံ။ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မံ ကရိဿာမီတိအာပတ္တိယာ စောဒေန္တဿ အဓိပ္ပါယော ကမ္မာဓိပ္ပါယော နာမ။ ပရိဝါသဒါနာဒိက္ကမေန အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေတုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တဿ အဓိပ္ပါယော ဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပါယော။ ဥပေါသထံ, ပဝါရဏံ ဝါ သံဃေ ကာတုံ အဒါနတ္ထာယ အာပတ္တိယာ စောဒယတော အဓိပ္ပါယော ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနာဓိပ္ပါယော။ အသမ္မုခါ…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ အနုဒ္ဓံသေန္တဿပိ အက္ကောသန္တဿပိ ဒုက္ကဋံ။
သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗာသု အဋ္ဌကထာသု။ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ ဉတ္တိကမ္မဘာဝတော ဉတ္တိယာ ဝတ္တမာနာယ ဧဝ ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနံ ဟောတိ, န နိဋ္ဌိတာယ, သာ စ ယျ-ကာရေ ပတ္တေ နိဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယျ-ကာရေ ပတ္တေ န လဗ္ဘတီ’’တိ။
အနုပါသကောတိ ဥပါသကောပိ သော ဘိက္ခု န ဟောတိ သရဏဂမနဿာပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အနောဒိဿ ဓမ္မံ ကထေန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ဩဒိဿ ကထေန္တေန ဩကာသံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာတိ ဩကာသာကာရာပနာပတ္တိံ ဒေသေတွာ။ ယံ စောဒေတိ, တဿ ဥပသမ္ပန္နောတိ သင်္ချုပဂမနံ, တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ ဝေမတိကတာ ဝါ, ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ, တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ, စာဝနာဓိပ္ပါယေန ‘‘တွံ ပါရာဇိကော’’တိအာဒိနာ နိယမေတွာ သမ္မုခါ စောဒနာ စောဒါပနာ, တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၁။ နဝမေ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိန္တိ လိင်္ဂနာသနာယ နာသိတာယပိ တဿာ ဘူတပုဗ္ဗဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အညဘာဂဿာတိ ထေရဿ မနုဿဇာတိဘိက္ခုဘာဝတော အညဿ တိရစ္ဆာနဇာတိဆဂလကဘာဝသင်္ခါတဿ ကောဋ္ဌာသဿ။ ဣဒန္တိ သာမညတော နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တံ,
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၄။) [သျ]အယံ ဆဂလကောတိ အတ္ထော။ အညဘာဂေါတိ ယထာဝုတ္တတိရစ္ဆာနဇာတိဆဂလကဘာဝသင်္ခါတော အညော ကောဋ္ဌာသော, အညဘာဂဿ ဣဒန္တိ အညဘာဂိယန္တိ ပဌမဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထော, အညဘာဂမတ္ထီတိ ဒုတိယဝိဂ္ဂဟဿ, ဒွီဟိပိ ဆဂလကောဝ ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ ဒွီဟိပိ ဝိဂ္ဂဟေဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယော ဟိ သော ဆဂလကော ဝုတ္တော, သော အညဿ ဘာဂဿ ဟောတီတိ စ အညဘာဂိယသင်္ချံ လဘတီတိ စ ယောဇနာ။ ဒုတိယဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ယော ဟိ သော ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမာ’’တိ ဆဂလကော ဝုတ္တော, သောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တဉှိ သန္ဓာယာတိ ‘‘ဒဗ္ဗော’’တိ နာမကရဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ဆဂလကံ သန္ဓာယ။ တေ ဘိက္ခူတိ တေ အနုယုဉ္ဇန္တာ ဘိက္ခူ။ အာပတ္တိယာပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနတ္တာ ‘‘ပုဂ္ဂလာနံယေဝ လေသာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၃။ ယာ စ သာ အဝသာနေ…ပေ… စောဒနာ ဝုတ္တာတိ ‘‘ဘိက္ခု သံဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ သံဃာဒိသေသေ သံဃာဒိသေသဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, တဉ္စေ ပါရာဇိကေန စောဒေတီ’’တိအာဒိံ (ပါရာ။ ၄၀၇) စောဒနာဘေဒံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သတ္တန္နမ္ပိ အာပတ္တီနံ ပစ္စေကံ ပါရာဇိကတ္တာဒိသာမညေပိ မေထုနာဒိန္နာဒါနာဒိဝတ္ထုတော, ရာဂဒေါသတ္တာဒိသဘာဝတော စ ဝိသဘာဂတာပိ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပန…ပေ… န ဟောတီ’’တိ။
ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သဘာဂဝိသဘာဂဝတ္ထုတော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၉၃) ဝုတ္တနယေန။ ကမ္မလက္ခဏံ, တံမနသိကာရော စ အဝိပန္နကမ္မဿ နိမိတ္တတော ဖလူပစာရေန ကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘တံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ။ ပရိဝါသာဒိံ နိဿာယ မာနတ္တာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘ပုရိမံ ပုရိမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၅။ သဝတ္ထုကံ ကတွာတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ ဒီဃာဒိနောတိ ဒီဃရဿာဒိလိင်္ဂဿ။ ဒိဋ္ဌာဒိနောတိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာဒိနော။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၈။ ဧဝံ တထာသညီတိ အညဿ မေထုနာဒိကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော’’တိ ဧဝံ တထာသညီ။ အင်္ဂါနိ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသေ ဝုတ္တသဒိသာနိ, ဣဓ ပန ကိဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒိယနာ အဓိကာ။
ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၅။) [သျ]၁၀။ ပဌမသံဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၀။ ဒသမေ ဗဟူနန္တိ ဒုဗ္ဗလတာယ အရညာဒိသေဝါယ စိတ္တံ သမာဟိတံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာနံ။ ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓဝစနဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိသင်္ခါတံ ဗျဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ အဿ, န မဂ္ဂလာဘောတိ ပဒပရမော။ အဘိသမ္ဘုဏိတွာတိ နိပ္ဖါဒေတွာ။ ဓမ္မတော အပေတံ ဥဒ္ဓမ္မံ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါတိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဝစနတော ဝုတ္တံ, ဣဒမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘အဋ္ဌ မာသေ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၀၉) ဝုတ္တံ။
တီဟိ ကောဋီဟီတိ အသုဒ္ဓမူလေဟိ။ ဧတ္ထ စ ဘိက္ခူနံ စတူသု ကုလေသု ပက္ကပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနနိဿိတတာယ, မစ္ဆမံသဘောဇနဝိရဟိတဿ စ ကုလဿ ဒုလ္လဘတာယ တတ္ထ လဒ္ဓေသု ဘတ္တဗျဉ္ဇနေသု မစ္ဆမံသသံသဂ္ဂသင်္ကာယ, ဒုန္နိဝါရဏတာယ စ ဘိက္ခူနံ သရီရယာပနမ္ပိ န သိယာတိ ဘဂဝတာ မစ္ဆမံသံ သဗ္ဗထာ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ တီဟိ ကောဋီဟိ အပရိသုဒ္ဓမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခိပေယျ, ဘိက္ခူ မရမာနာပိ မစ္ဆာဒိသံသဂ္ဂသင်္ကိတံ ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇေယျုံ, တတော တဏ္ဍုလဓညာဒိံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတွာ သယံ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ တဒုပကရဏဘူတံ ဒါသိဒါသံ, ဥဒုက္ခလမုသလာဒိကဉ္စ ဘိက္ခူနံ ပတ္တာဒိ ဝိယ အဝဿံ ဂဟေတုံ အနုဇာနိတဗ္ဗံ သိယာတိ တိတ္ထိယာနံ ဝိယ ဂဟဋ္ဌာဝါသော ဧဝ သိယာ, န ဘိက္ခုအာဝါသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာလံ မစ္ဆဗန္ဓနံ။ ဝါဂုရာ မိဂဗန္ဓနီ။ ကပ္ပတီတိ ယဒိ တေသံ ဝစနေန သင်္ကာ န ဝတ္တတိ, ဝဋ္ဋတိ, န တံ ဝစနံ လေသကပ္ပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ, တံ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီ’’တိ။
ပဝတ္တမံသန္တိ အာပဏာဒီသု ပဝတ္တံ ဝိက္ကာယိကံ မတမံသံ။ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ အကတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ, ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ အကတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဘိက္ခူနဉ္စ မင်္ဂလာဒီနဉ္စာတိ မိဿေတွာ ကတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ယထာဌိတဝသေန အဝဓာရဏံ ဂဟေတွာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ကပ္ပန္တိ အသင်္ခေယျကပ္ပံ, ‘‘အာယုကပ္ပ’’န္တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၁၀) ကေစိ။ မဟာကပ္ပဿ ဟိ စတုတ္ထဘာဂေါ အသင်္ခေယျကပ္ပေါ, တတော ဝီသတိမော ဘာဂေါ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၆။) [သျ]သံဃဘေဒကဿ အာယုကပ္ပန္တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာသု ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ‘‘ကပ္ပဝိနာသေ ဧဝ မုစ္စတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉) ဝစနတော။ ဗြဟ္မံ ပုညန္တိ သေဋ္ဌံ ပုညံ။ ကပ္ပံ သဂ္ဂမှီတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိပရမ္ပရာယ ကပ္ပဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၁။ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေနာတိ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကဘာဝေန ဘာဝပ္ပဓာနတ္တာ နိဒ္ဒေသဿ။ ကမ္မနာနာသံဝါသကေနာတိ ဥက္ခိတ္တဘာဝေန။ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဘေဒနသံဝတ္တနိကဿ အဓိကရဏဿ သမာဒါယ ပဂ္ဂဏှနတော ပုဗ္ဗေပိ ပက္ခပရိယေသနာဒိဝသေန သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယောပိ စာယံ သံဃဘေဒေါ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ကမ္မေနာတိ အပလောကနာဒိနာ။ ဥဒ္ဒေသေနာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေန။ ဝေါဟာရေနာတိ တာဟိ တာဟိ ဥပပတ္တီဟိ ‘‘အဓမ္မံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၃။၁၀-၃၉, ၄၂၊ စူဠဝ။ ၃၅၂) ဝေါဟာရေန, ပရေသံ ပညာပနေနာတိ အတ္ထော။ အနုသာဝနာယာတိ အတ္တနော လဒ္ဓိယာ ဂဟဏတ္ထမေဝ အနု ပုနပ္ပုနံ ကဏ္ဏမူလေ မန္တသာဝနာယ, ကထနေနာတိ အတ္ထော။ သလာကဂ္ဂါဟေနာတိ ဧဝံ အနုသာဝနာယ တေသံ စိတ္တံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ အတ္တနော ပက္ခေ ပဝိဋ္ဌဘာဝဿ သညာဏတ္ထံ ‘‘ဂဏှထ ဣမံ သလာက’’န္တိ သလာကဂ္ဂါဟေန။ ဧတ္ထ စ ကမ္မမေဝ, ဥဒ္ဒေသော ဝါ သံဃဘေဒေ ပဓာနံ ကာရဏံ, ဝေါဟာရာဒယော ပန သံဃဘေဒဿ ပုဗ္ဗဘာဂါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဗ္ဘုဿိတန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတံ။ အစ္ဆေယျာတိ ဝိဟရေယျ။
‘‘လဇ္ဇီ ရက္ခိဿတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝစနတော အာပတ္တိဘယေန အာရောစနံ လဇ္ဇီနံ ဧဝ ဘာရောတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇီဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ, အလဇ္ဇိဿပိ အနာရောစေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဒုက္ကဋန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝဒန္တာနံ ဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ပဟောန္တေနာတိ ဂန္တုံ သမတ္ထေန, ဣစ္ဆန္တေနာတိ အတ္ထော။ အာပတ္တိ ပန အဍ္ဎယောဇနဗ္ဘန္တရေနေဝ အဂိလာနဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၆။ ဉတ္တိယာဒီဟိ ဒုက္ကဋာဒိသဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘သံဃာဒိသေသေန အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ဒေဝဒတ္တဿ။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ သမနုဘာသနကမ္မဿေဝ အဘာဝတော ‘‘န ဟိ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တေနေဝ ဟိ သမနုဘာသနကမ္မံ အနုညာတံ။ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတတောတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရောမန္ထကဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၇။) [သျ]ရောမန္ထန’’န္တိအာဒိံ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဥဒ္ဒိဿာနုညာတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အနာပတ္တိယန္တိ အနာပတ္တိဝါရေ။ အာပတ္တိံ ရောပေတဗ္ဗောတိ သမနုဘာသနာယ ပါစိတ္တိယအာပတ္တိံ ရောပေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိယေဝ န ဇာတာတိ သံဃာဒိသေသာပတ္တိ န ဇာတာ ဧဝ။
‘‘န ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ သစိတ္တကန္တိ ‘‘န ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကံ။ ယော ဝိသညီ ဝါ ဘီတော ဝါ ဝိက္ခိတ္တော ဝါ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိပိ, ‘‘ကမ္မံ ကရိဿတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ, တဿ အနာပတ္တိ။ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ, ဓမ္မကမ္မေန သမနုဘာသနံ, ကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ, န ပဋိနိဿဇ္ဇာမီတိ စိတ္တေန အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနန္တိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ပဌမသံဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဒုတိယသံဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၈။ ဧကာဒသမေ ယသ္မာ ဥဗ္ဗာဟိကာဒိသမ္မုတိကမ္မံ ဗဟူနမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘န ဟိ သံဃော သံဃဿ ကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဣဒံ နိဂ္ဂဟဝသေန ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ ပဟာယ အနုဝတ္တနံ ပက္ခိပိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသာနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
ဒုတိယသံဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၄။ ဒွါဒသမေ ဝမ္ဘနဝစနန္တိ ဂရဟဝစနံ။ သဋ-သဒ္ဒေါ ပတိတသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော, တဿ စ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပတိတံ တိဏကဋ္ဌပဏ္ဏ’’န္တိ။ ကေနာပီတိ ဝါတာဒိသဒိသေန ဥပဇ္ဈာယာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၆။ စိတ္တပရိယောနာဟော ဒဠှကောဓောဝ ဥပနာဟော။ တတောပိ ဗလဝတရော ဒုမ္မောစနီယော ကောဓာဘိသင်္ဂေါ။ စောဒကံ ပဋိပ္ဖရဏတာတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၈။) [သျ]စောဒကဿ ပဋိဝိရုဒ္ဓေါ ဟုတွာ အဝဋ္ဌာနံ။ စောဒကံ အပသာဒနာတိ ဝါစာယ ဃဋ္ဋနာ။ ပစ္စာရောပနာတိ ‘‘တွမ္ပိ သာပတ္တိကော’’တိ စောဒကဿ အာပတ္တိအာရောပနာ။ ပဋိစရဏတာတိ ပဋိစ္ဆာဒနတာ။ အပဒါနေနာတိ အတ္တနော စရိယာယ။ န သမ္ပာယနတာတိ ‘‘ယံ တွံ စောဒကော ဝဒေသိ ‘မယာ ဧသ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဒိဋ္ဌော’တိ, တွံ တသ္မိံ သမယေ ကိံ ကရောသိ, အယံ ကိံ ကရောတိ, ကတ္ထ စ တွံ အဟောသိ, ကတ္ထ အယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန စရိယံ ပုဋ္ဌေန သမ္ပာဒေတွာ အကထနံ။
‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဣမိနာ နိဒါနဝစနေန သဗ္ဗာပိ အာပတ္တိယော သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ယဿ သိယာ’’တိအာဒိ။ အင်္ဂါနိ စေတ္ထ ပဌမသံဃဘေဒသဒိသာနိ, အယံ ပန ဝိသေသော ယထာ တတ္ထ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ, ဣဓ အဝစနီယကရဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃၁။ တေရသမေ ကီဋာဂိရီတိ တဿ နိဂမဿ နာမံ။ တဉှိ သန္ဓာယ ပရတော ‘‘န အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကီဋာဂိရိသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဂါမနိဂမတော စ ပဗ္ဗာဇနံ, န ဇနပဒတော။ တေန ပန ယောဂတော ဇနပဒေါပိ ‘‘ကီဋာဂိရိ’’ဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ’’တိ။
တတြာတိ သာဝတ္ထိယံ။ ဓုရဋ္ဌာနေတိ အဘိမုခဋ္ဌာနေ, ဇေတဝနဒွါရသမီပေတိ အတ္ထော။ ဒွီဟိ မေဃေဟီတိ ဝဿိကေန, ဟေမန္တိကေန စာတိ ဒွီဟိ မေဃေဟိ။ ဂဏာစရိယေဟိ ဆဟိ အဓိကတာယ ‘‘သမဓိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဥဒကဿာတိ အကပ္ပိယဥဒကဿ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စန’’န္တိ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ, တဉ္စ ‘‘အာရာမာဒိအတ္ထာယ ရုက္ခရောပနေ အကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓာပိ ဝိဘာဂံ ကတွာ
(ဝိမတိ၊၁၊၂၉၉။) [သျ]ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝိသုံ ဒဿိတံ။ ယထာ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိကာယိကကိရိယာပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ သင်္ဂဟိတာ, ဧဝံ မာတိကာဥဇုကရဏာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေပီတိ အာဟ ‘‘သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ပုရာဏပဏ္ဏာဒိဟရဏမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ မဟာပစ္စရိယဝါဒေါဝ ပမာဏတ္တာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧကစ္စံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလဉ္စ သေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံကိဉ္စိ မာတိကန္တိ သုက္ခံ ဝါ အသုက္ခံ ဝါ။ တတ္ထာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ရုက္ခရောပနေ။ တထာတိ ကပ္ပိယဝေါဟာရပရိယာယာဒီဟိ ဂန္ထာပနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဂန္ထာပနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။
ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ သယံ ဂန္ထနံ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ စောဒေန္တော ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ အာရာမာဒိအတ္ထံ ကပ္ပိယပထဝိယံ သယံ ရောပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, တထာ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ သယံ ဂန္ထနမ္ပိ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တန္တိအာဒိ ပရိဟာရော။ အထ ‘‘န ပန မဟာအဋ္ဌကထာယ’’န္တိ ကသ္မာ ဝဒတိ? မဟာပစ္စရိအာဒီသု ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ ပမာဏမေဝါတိ နာယံ ဝိရောဓော, မဟာအဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တဿ သယံ ရောပနဿ တတ္ထေဝ ဝုတ္တေန ဥဒကသိဉ္စနေန သဟ သံသန္ဒနနယဒဿနမုခေန ပမာဏမေဝါတိ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မညေယျာသီ’’တိ ပဒံ ‘‘တံ ကထ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပါယော – ကိဉ္စာပိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ သယံ ရောပနံ န ဝုတ္တံ, ကပ္ပိယဥဒကဿ သယံ အာသိဉ္စနံ ဝုတ္တမေဝ, တသ္မာ ယထာ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ကပ္ပိယဥဒကံ သယံ သိဉ္စိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, တထာ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ ဂန္ထနမ္ပိ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ။ တမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ယဒေတံ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယပိ ဂန္ထနာဒိံ ပဋိက္ခိပိတွာ အာရာမာဒိအတ္ထာယ သယံ ရောပနသိဉ္စနံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ပုဗ္ဗာပရံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။
တံ ကထံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘တတြ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတြာတိ ရောပနသိဉ္စနဝိသယေ။ ပုပ္ဖါဒီဟိ ကုလသင်္ဂဟပ္ပသင်္ဂေ ‘‘မာလာဝစ္ဆ’’န္တိ ဝိသေသိတတ္တာ ကုလသင်္ဂဟတ္ထမေဝ ရောပနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘မာလာဝစ္ဆန္တိ ဝဒန္တော’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘မာလာဝစ္ဆံ ရောပေန္တိပိ ရောပါပေန္တိပိ, သိဉ္စန္တိပိ သိဉ္စာပေန္တိပီ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ အညတြ ပနာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ မာလာဝစ္ဆာဒီနံ ရောပနေ ပန။ ပရိယာယောတိ သယံကရဏကာရာပနသင်္ခါတော ပရိယာယော ဝေါဟာရော အတ္ထဝိသေသောတိ အတ္ထော အတ္ထိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၀။) [သျ]ဥပလဗ္ဘတိ, ကုလသင်္ဂဟတ္ထတ္တာဘာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝမေတ္ထ ပရိယာယသဒ္ဒဿ ကရဏကာရာပနဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ‘‘ဂန္ထေန္တိပိ ဂန္ထာပေန္တိပီ’’တိ ပါဠိယံ ပဋိက္ခိတ္တဂန္ထနဂန္ထာပနံ ဌပေတွာ ယံ ပရတော ‘‘ဧဝံ ဇာန, ဧဝံ ကတေ သောဘေယျာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝစနေဟိ ဂန္ထာပနံ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ဒေါသာဘာဝေါ သမတ္ထိတော ဟောတိ, ‘‘ဂန္ထေဟီ’’တိ အာဏတ္တိယာ ကာရာပနဿေဝ ဂန္ထာပနန္တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တတ္ထ ပရိယာယံ ဣဓ စ ပရိယာယာဘာဝံ ဉတွာတိ တတ္ထ ‘‘မာလာဝစ္ဆံ ရောပေန္တီ’’တိအာဒီသု ‘‘မာလာဝစ္ဆ’’န္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထတာသူစနကဿ ဝိသေသနဿ သဗ္ဘာဝတော ကရဏကာရာပနသင်္ခါတပရိယာယသဗ္ဘာဝံ။ ဣဓ ‘‘ဂန္ထေန္တီ’’တိအာဒီသု တထာဝိဓဝိသေသဝစနာဘာဝတော တဿ ပရိယာယဿ အဘာဝဉ္စ ဉတွာ။ တံ သုဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာသု အာဂတနယေနေဝ ရောပနာဒိ, ဂန္ထာပနာဒိ စ သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟေတ္ထ သန္ဒေဟော ကာတဗ္ဗောတိ နိဂမေတိ။
ဟရဏာဒီသူတိ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ ဟရဏာဒီသု။ ကုလိတ္ထိအာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏတောတိ ကုလိတ္ထိအာဒီနံ ဟရဏဿေဝ ဝိသေသေတွာ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဟရဏာဓိကာရေ ဟီ’’တိအာဒိ။ မဉ္ဇရီတိ ပုပ္ဖဂေါစ္ဆံ။ ဝဋံသကောတိ ကဏ္ဏဿ ဥပရိ ပိဠန္ဓနတ္ထံ ကတပုပ္ဖဝိကတိ, သော စ ‘‘ဝဋံသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကဏ္ဏိကာတိ ဗဟူနံ ပုပ္ဖါနံ ဝါ မာလာနံ ဝါ ဧကတော ဗန္ဓိတဿ နာမံ, ‘‘ကဏ္ဏာဘရဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဟာရသဒိသန္တိ မုတ္တာဟာရသဒိသံ။
ကပ္ပိယေနာတိ ကပ္ပိယဥဒကေန။ တေသံယေဝ ဒွိန္နန္တိ ကုလဒူသနပရိဘောဂါနံ ဒွိန္နံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ, ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ, ပရိဘောဂတ္ထာယ ပန သယံ သိဉ္စနေ, အကပ္ပိယဝေါဟာရေန သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ။ ပယောဂဗဟုလတာယာတိ သယံ ကရဏေ, ကာယပယောဂဿ ကာရာပနေ စ ဝစီပယောဂဿ စ ဗဟုတ္တေန။
ဂန္ထေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒါမံ ဂန္ထိမံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယပိ န ဝဋ္ဋတိ, ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိ, ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပေန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၁။) [သျ]နီပပုပ္ဖံ နာမ ကဒမ္ဗပုပ္ဖံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
ကဒလိက္ခန္ဓမှီတိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေဝ သန္ဓာယ ‘‘တံ အတိဩဠာရိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗတ္ထ ကရဏေ, အကပ္ပိယဝစနေန ကာရာပနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကံ ဗန္ဓိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ပုပ္ဖဒါမောလမ္ဗနာဒိအတ္ထာယ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ, အညေ ပန ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကန္တိ ဝိသေသိတတ္တာ တဒတ္ထံ ကဏ္ဋကမေဝ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တဉ္စ အဋ္ဌကထာပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋိစ္ဆကံ နာမ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ကတံ ပုပ္ဖါဓာနံ, ဧတမ္ပိ နာဂဒန္တကမ္ပိ သဆိဒ္ဒကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကသာခါနံ, ပုပ္ဖါနံ ဝါ သမူဟေ။ ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယာဒီနိ ပရိက္ခိပိတွာ တေသဉ္စ ရဇ္ဇုယာ စ အန္တရာ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ ‘‘သိထိလဝဋ္ဋိတာ ဝါ ရဇ္ဇုဝဋ္ဋိအန္တရေ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဧဝံ ဗန္ဓာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
မတ္ထကဒါမန္တိ ဓမ္မာသနာဒိမတ္ထကလမ္ဗကဒါမံ။ တေသံယေဝါတိ ဥပ္ပလာဒီနံ ဧဝ။ ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍကေန ဝါတိ ပုပ္ဖနာဠံ ဖာလေတွာ ပုပ္ဖေန ဧကာဗဒ္ဓံ ဌိတဝါကေန, ဒဏ္ဍကေန စ ဧကဗန္ဓနေနေဝ, ဧတေန ပုပ္ဖံ ဗီဇဂါမေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ ပဉ္စသု ဗီဇေသု အပ္ပဝိဋ္ဌတ္တာ ပဏ္ဏံ ဝိယ, တသ္မာ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာပိ ကောပနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယဉ္စ ဆိန္နဿာပိ မကုဠဿ ဝိကသနံ, တမ္ပိ အတိတရုဏဿ အဘာဝါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ, ပရိဏတဿ ပန မကုဠဿ ပတ္တာနံ သိနေဟေ ပရိယာဒါနံ ဂတေ ဝိသုံဘာဝေါ ဧဝ ဝိကာသော, တေနေဝ ဆိန္နမကုဠဝိကာသော အစ္ဆိန္နမကုဠဝိကာသတော ပရိဟီနော, မိလာတယုတ္တော ဝါ ဒိဿတိ။ ယဉ္စ မိလာတဿ ဥဒကသညောဂေ အမိလာနတာပဇ္ဇနံ, တမ္ပိ တမ္ဗုလပဏ္ဏာဒီသု သမာနန္တိ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ, ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု စ န ကတ္ထစိ ပုပ္ဖါနံ ကပ္ပိယကရဏံ အာဂတံ, တသ္မာ ပုပ္ဖံ သဗ္ဗထာ အဗီဇမေဝါတိ ဝိညာယတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပသိဗ္ဗကေ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖပသိဗ္ဗကေ ဝါ ပသိဗ္ဗကသဒိသဗန္ဓေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရေ ဝါ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပုပ္ဖဿေဝ ပန အစ္ဆိန္နဒဏ္ဍဝါကေဟိ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၂။) [သျ]ပုပ္ဖပဋေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တဿ ဒီဃတော ပုပ္ဖဒါမဿ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တိရိယတော ဟရဏံ ပန ဝါယိမံ နာမ ဟောတိ, န ပူရိမံ။ ‘‘ပုရိမဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမံ ပုပ္ဖကောဋိံ ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ပရိက္ခိပနဝသေန ပန အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တဝါကကောဋိယာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဧကဝါရံ ဟရိတွာ ဝါ ပရိက္ခိပိတွာ ဝါ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစေတိယာဒိပရိက္ခေပံ, ပုပ္ဖပဋကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ပရေဟိ ပူရိတန္တိ ဒီဃတော ပသာရိတံ။ ဝါယိတုန္တိ တိရိယတော ဟရိတုံ, တံ ပန ဧကဝါရမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။ ပုပ္ဖါနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတပုပ္ဖါနိ အညမညံ ဖုသာပေတွာပိ ဌပေန္တေန။ ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော, ဒါရုဃဋိကာကာရော ဝါ ဩလမ္ဗကော။ သုတ္တမယံ ဂေဏ္ဍုကံ နာမ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂန္ထိမာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ။
ရေစကန္တိ အဘိနယံ, ‘‘ဧဝံ နစ္စာဟီ’’တိ နဋနာကာရဒဿနန္တိ အတ္ထော, ‘‘စက္ကံ ဝိယ အတ္တာနံ ဘမာပန’’န္တိပိ ကေစိ။ အာကာသေယေဝ ကီဠန္တီတိ ‘‘အယံ သာရီ အသုကပဒံ မယာ နီတာ’’တိ ဧဝံ မုခေနေဝ ဥဘောပိ ဝဒန္တာ ကီဠန္တိ။ ဇူတဖလကေတိ ဇူတမဏ္ဍလေ။ ပါသကကီဠာယာတိ ဒွိန္နံ တိဝင်္ဂုလပ္ပမာဏာနံ ဒါရုဒန္တာဒိမယာနံ ပါသကာနံ စတူသု ပဿေသု ဧကကာဒိဝသေန ဗိန္ဒူနိ ကတွာ ဖလကေ ခိပိတွာ ဥပရိဘာဂေ ဒိဋ္ဌဗိန္ဒူနံ ဝသေန သာရိယော အပနေတွာ ကီဠနကဇူတကီဠာယ။
မဉ္ဇဋ္ဌိ နာမ မဉ္ဇဋ္ဌရုက္ခသာရကသာဝံ။ သလာကဟတ္ထန္တိ နာဠိကေရဟီရာဒီနံ ကလာပဿေတံ နာမံ။ ပါဠိယံ ထရုသ္မိန္တိ ခဂ္ဂေ။ ဥဿေဠေန္တီတိ မုခေန ဥဿေဠနသဒ္ဒံ ပမုဉ္စန္တိ, မဟန္တံ အဗျတ္တသဒ္ဒံ ပဝတ္တေန္တီတိ အတ္ထော။ အပ္ဖေါဋေန္တီတိ ဒွိဂုဏိတဝါမဟတ္ထေ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန တာဠေတွာ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ မုခဍိဏ္ဍိမန္တိ မုခဘေရီ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၂။ တေသန္တိ သမာသေ ဂုဏီဘူတာနိ ပဗ္ဗာနိပိ ပရာမသတိ။ ဗောန္ဒောတိ လောလော, မန္ဒဓာတုကောတိ အတ္ထော။ ဘကုဋိံ ကတွာတိ ဘမုကဘေဒံ ကတွာ။ နေလာတိ နိဒ္ဒေါသာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၃။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၃၃။ ပါဠိယံ ‘‘သာရိပုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဧကသေသနယေန သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ ဥဘိန္နံ အာလပနံ, တေနေဝ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၅။ အဋ္ဌာရသ ဝတ္တာနီတိ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘န ဘိက္ခူဟိ သမ္ပယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိယောသာနာနိ ကမ္မက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၇) အာဂတာနိ အဋ္ဌာရသ ဝတ္တာနိ။ န ပန္နလောမာတိ န ပတိတမာနလောမာ, အနနုကူလဝတ္တိနောတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၇။ ပရသန္တကံ ဒေတိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝိဿာသဂါဟေန ဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ ဟောတိ ဧဝ။
တဉ္စ ခေါ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယာတိ မာတာပိတူနမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဒေန္တေန ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ မဏ္ဍနတ္ထာယ ပန သိဝလိင်္ဂါဒိပူဇနတ္ထာယာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိဿန္တီ’’တိ မာတာပိတူနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, သေသဉာတီနံ ပန တာဝကာလိကမေဝ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဉာတိသာမဏေရေဟေဝါတိ တေသံ ဂိဟိကမ္မပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရေတိ အညာတကာ, တေဟိပိ သာမဏေရေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တသီသေန ဟရိတဗ္ဗံ။ စူဠကန္တိ ဥပဍ္ဎဘာဂတောပိ ဥပဍ္ဎံ။
သာမဏေရာ…ပေ… ဌပေန္တီတိ အရက္ခိတာဂေါပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ ဝါ စေတိယင်္ဂဏေ ဝါ။ ‘‘သာမဏေရေဟိ ဒါပေတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဣဒံ သာမဏေရေဟိ ဂိဟီနံ ကမ္မံ ကာရိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, န ပန ပုပ္ဖဒါနံ ဟောတီတိ သာမဏေရာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋနတော။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သယမေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘အဝိသေသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။
ခီဏပရိဗ္ဗယာနန္တိ အာဂန္တုကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိစ္ဆိန္နေသုပိ ရုက္ခေသု ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနီ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တေန ကုလသင်္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။
ရုက္ခစ္ဆလ္လီတိ ရုက္ခတ္တစော။ အဘာဇနီယတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ပဏ္ဏဒါနမ္ပိ ပုပ္ဖဖလာဒီသု ဝုတ္တနယေန ကုလသင်္ဂဟော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရသိက္ခာပဒေ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပက္ကမတာယသ္မာ’’တိ ဣဒံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၄။) [သျ]ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မဝသေန ဝုတ္တံ။ ပုန ‘‘ပက္ကမတာယသ္မာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတဿ ဝတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေဟိ အာစရိယေသု အနေကဝိဓေသု အနာစာရေသု ပညပေတဗ္ဗာ အာပတ္တိယော သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာ ဧဝါတိ တာ ဣဓ အပညပေတွာ ကုလဒူသကာနံ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မဝသေန နိဂ္ဂဟံ ကာတုံ တတ္ထေဝ သမ္မာ အဝတ္တိတွာ ကာရကသံဃံ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တာနံ သမနုဘာသနာယ သံဃာဒိသေသံ အာရောပိတဉ္စ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမသံဃဘေဒသဒိသာနေဝါတိ ဧတ္ထ အင်္ဂေသုပိ ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ, ဧဝမိဓ ဆန္ဒာဒီဟိ ပါပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ။
ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄၂။ ဣတရေ ပန ယာဝတတိယကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ဟိ ဇရော ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ အာဂန္တွာပိ ဂတော အနန္တရေသု ဒွီသု ဒိဝသေသု အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ တတိယေ ဒိဝသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော တတိယကော။ ယော ပန တတိယေပိ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ စတုတ္ထေ ဧဝ ဒိဝသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော စတုတ္ထကော စာတိ ဝုစ္စတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ တတိယေ’’တိအာဒိ။ ‘‘အကာမေန အဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အပ္ပဋိကမ္မကရဏံ နာမ ယသ္မာ အလဇ္ဇိလက္ခဏံ, သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏဉ္စ, တသ္မာ အာပန္နော ပုဂ္ဂလော ‘‘ပစ္ဆာ ပရိဝသိဿာမီ’’တိ ဝိက္ခိပိတုံ န လဘတိ, သံဃေန စ အနိစ္ဆန္တဿေဝ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ပါဠိယံ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု…ပေ… အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု စိဏ္ဏမာနတ္တော, သော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ ဧဝံ ဘိက္ခုသဒ္ဒဒွယဿ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ ဘိက္ခူ ဂါရယှာတိ ဦနဘာဝံ ဉတွာ အဗ္ဘေန္တိ, ဒုက္ကဋာပဇ္ဇနေန ဂရဟိတဗ္ဗာ။ သာမီစီတိ ဝတ္တံ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
တေရသကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၅။) [သျ]၃။ အနိယတကဏ္ဍော
၁။ ပဌမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄၃။ ပုတ္တသဒ္ဒေန သာမညနိဒ္ဒေသတော, ဧကသေသနယေန ဝါ ပုတ္တီပိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဗဟူ ဓီတရော စာ’’တိ။ တဒနန္တရန္တိ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနာနန္တရံ။
֍ * ၄၄၄-၅။ တံ ကမ္မန္တိ တံ မေထုနာဒိအဇ္ဈာစာရကမ္မံ။ ပါဠိယံ ‘‘သောတဿ ရဟော’’တိ ဣဒံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ, ဥပရိ သိက္ခာပဒေ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ပန ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၅၄) ဧတဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိသယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အလဉ္စ ခေါ ဟောတိ မာတုဂါမံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသိတု’’န္တိ ဝိသယန္တရဘူတသောတရဟဿ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ, ဣဓ ပန စက္ခုရဟောဝ အဓိပ္ပေတော ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ’’တိအာဒိဝစနတော, ‘‘သက္ကာ ဟောတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ပရိစ္ဆေဒေါတိ ရဟောနိသဇ္ဇာပတ္တိယာ ဝဝတ္ထာနံ။
ဣဒါနိ စက္ခုရဟေနေဝ အာပတ္တိံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘သစေပိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ပိဟိတကဝါဋဿာ’’တိ ဣမိနာ ပဋိစ္ဆန္နဘာဝတော စက္ခုဿ ရဟောဝ အဓိပ္ပေတော, န သောတဿ ရဟောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အပိဟိတကဝါဋဿ…ပေ… အနာပတ္တိ’’န္တိ။ န ဟိ ကဝါဋပိဒဟနေန သောတဿ ရဟော ဝိဂစ္ဆတိ, စက္ခုဿ ရဟော ဧဝ ပန ဝိဂစ္ဆတိ။ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေပီ’’တိ ဣဒံ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ အာဂတသောတဿ ရဟေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိယာ သဗ္ဗထာ အနာပတ္တိဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဒွါဒသဟတ္ထတော ဗဟိ နိသိန္နော ဟိ တတ္ထ သောတဿ ရဟသဗ္ဘာဝတော ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိယာ အနာပတ္တိံ န ကရောတိ, တထာ စ ‘‘အနာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ သာမညတော န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ‘‘မေထုနကာယသံသဂ္ဂါပတ္တီဟိ အနာပတ္တိံ ကရောတီ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ တသ္မာ တထာ တံ အဝတွာ သဗ္ဗထာ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုမေဝ ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ စက္ခုဿေဝ ရဟဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒေယျ, ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ’’တိ န ဝဒေယျ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ တတော ဒူရေ နိသိန္နေပိ စက္ခုဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၆။) [သျ]ရဟာသမ္ဘဝတော။ ယသ္မာ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ကပိမိဒ္ဓပရေတော ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခူနိ ဥမ္မီလေတိ, ကိဉ္စိ ကာလံ နိမ္မီလေတိ။ တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒါယန္တောပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဋိလဒ္ဓသောတာပတ္တိဖလာတိ အန္တိမပရိစ္ဆေဒတော ဝုတ္တံ။ နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနောတိ မေထုနကာယသံသဂ္ဂါဒိဝသေန ရဟော နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပါရာဇိကေန ဝါ’’တိအာဒိ။ န အပ္ပဋိဇာနမာနောတိ အလဇ္ဇီပိ အပ္ပဋိဇာနမာနော အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗောဝ။ သော ဟိ ယာဝ ဒေါသံ န ပဋိဇာနာတိ, တာဝ ‘‘နေဝ သုဒ္ဓေါ, နာသုဒ္ဓေါ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗော, ဝတ္တာနုသန္ဓိနာ ပန ကာရေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ပဋိညာ လဇ္ဇီသု ကတာ, အလဇ္ဇီသု ဧဝံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဗဟုမ္ပိ အလဇ္ဇီ ဘာသေယျ, ဝတ္တာနုသန္ဓိတေန ကာရယေ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉)၊
နိသဇ္ဇာဒီသု…ပေ… ပဋိဇာနမာနောဝ တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ပဋိဇာနမာနောတိ ပါဠိယံ အနာဂတမ္ပိ အဓိကာရတော အာဂတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
ဝဒါပေထာတိ တဿ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဂတာသင်္ကောပိ တံ ဩဝဒန္တော အာဟ, အနုပပရိက္ခိတွာ အဒေသေ နိသိန္နာ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကာသနေ ထေရော ရဟော နိသိန္နော’’တိ ဧဝံ မာဒိသေဟိပိ တုမှေ တုမှာကံ အဝဏ္ဏံ ဝဒါပေထ ကထာပယိတ္ထ, မာ ပုန ဧဝံ ကရိတ္ထာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝမကာသိန္တိ နိဂူဟိတဗ္ဗမ္ပိ ဣမံ ဝိသေသာဓိဂမံ ပကာသေန္တော တံ သဒ္ဓါပေတုမေဝ ဧဝမကာသိန္တိ အတ္ထော။ ရက္ခေယျာသိမန္တိ ဣမံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ အညေသံ မာ ပကာသယိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၁။ နိသဇ္ဇာယ ပါစိတ္တိယန္တိ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေ ဝတ္တမာနေ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန သော ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရာဒိနာ အညဝိဟိတော, နိဒ္ဒူပဂတော ဝါ အနာပတ္တိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘အဿာဒေ ဥပ္ပန္နေ’’တိ။ ‘‘နိသိန္နာယ ဣတ္ထိယာ’’တိ ဣမိနာ နိသီဒနက္ခဏေ အဿာဒါဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဟိ နိသီဒနက္ခဏေ အဿာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တေန ဥဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ အာပတ္တိ ဧဝ ဣတ္ထိယာ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒနေ ဝိယ, တတ္ထာပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၇။) [သျ]ဘိက္ခုဿ ဥဋ္ဌဟတော အနာပတ္တိ, တေန ရဟောနိသဇ္ဇာပတ္တိ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာပိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပန အနိယတသိက္ခာပဒံ, အနန္တရဉ္စာတိ ဒွေပိ ဝိသုံ အာပတ္တိပညာပနဝသေန ပညတ္တာနိ န ဟောန္တိ ရဟောနိသဇ္ဇာဒီသု အာပတ္တိယာ သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တတ္တာ။ ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တီဟိ ပန ကေနစိ စောဒိတဿ အနုဝိဇ္ဇကေဟိ ဝိနိစ္ဆယကာရဏနယဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝတ္ထုဝသေန ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ပညတ္တာနိ, ဣမာနေဝ စ ယသ္မာ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယနယဂ္ဂဟဏာယ အလံ, တသ္မာ တာသံ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပန အာပတ္တိံ ပဋိဇာနာတိ, တဿ ဝသေနေတ္ထ အင်္ဂဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝ ‘‘အယံ ဓမ္မော အနိယတော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣဓ အနိယတဝသေန ဝုတ္တာနံ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသပါစိတ္တိယာနံ တိဏ္ဏမ္ပိ အညမညံ သဒိသသမုဋ္ဌာနာဒိတာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမပါရာဇိကသဒိသာနေဝါ’’တိ။
ပဌမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၂။ ‘‘န လဘတိ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကော ဧကာယ…ပေ… နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေတု’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပဋိက္ခိတ္တံ မာတုဂါမေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဧကော’’တိ ပစ္စတ္တပဒံ ပဋိက္ခိတ္တပဒေန န သမေတိ, ‘‘ဧကဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ သာဓေန္တော အာဟ ‘‘ဣတရထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၃။ ပရိဝေဏင်္ဂဏာဒီတိ ပရိဝေဏဿ မာဠကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါကာရာဒိပရိက္ခိတ္တံ စေတိယမာဠကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အန္တောဂဓန္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဧဝ ပရိယာပန္နံ။ ဣဓ ဣတ္ထီပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ ပန ဣတ္ထီ ဣဓေဝ အနာပတ္တိံ ကရောတိ, န ပုရိမသိက္ခာပဒေတိ? ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ မေထုနံ ဝိနာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ ဝသေန အာဂတတ္တာ။ မေထုနမေဝ ဟိ ဣတ္ထိယော အညမညံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ မဟာဝနေ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိဒ္ဒူပဂတမှိ ဘိက္ခုမှိ ဝိယ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ပန န ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ, တေနေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေ ‘‘ယာ တာ ဣတ္ထိယော ဟိရိမနာ, တာ နိက္ခမိတွာ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာပေသု’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၈၃) ဝုတ္တံ,
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၈။) [သျ]တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထီပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနတ္တာ’’တိပိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။
ကာယေနာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသသမ္ဘဝတော ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ စက္ခုဿ ရဟော, သောတဿ ရဟော စ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အနန္ဓော အဗဓိရော’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ဝိဘင်္ဂေ ‘‘နာလံ ကမ္မနိယန္တိ န သက္ကာ ဟောတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတု’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၄) ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ‘န သက္ကာ ဟောတိ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇိတု’န္တိ အဝုတ္တတ္တာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေပိ ဌာနေ ရဟော အညေသံ အဘာဝံ ဒိသွာ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ ကာယသံသဂ္ဂေါပိ သက္ကာ အာပဇ္ဇိတုန္တိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ သဝနူပစာရေ ဌိတော အဗဓိရောပိ အန္ဓော ကာယသံသဂ္ဂဿာပိ သဗ္ဘာဝါဘာဝံ န ဇာနာတီတိ ကာယေန ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနသဗ္ဘာဝံ အမနသိကတွာပိ ကာယသံသဂ္ဂါပတ္တိယာပိ ပရိဟာရာယ အနန္ဓော အဗဓိရောတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂဝသေန အနန္ဓော ဝုတ္တော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅၃) ဝုတ္တံ, တံ ပန ကာယေန ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနသမ္ဘဝံ အမနသိကတွာ ဝုတ္တံ, ကာယသံသဂ္ဂဝသေနာပီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သောတဿ ရဟော ဧဝ အဓိပ္ပေတော…ပေ… ကေနစိ ပန ‘ဒွေပိ ရဟာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန စက္ခုဿ ရဟာဘာဝသာဓနတ္ထံ ‘‘န ဟိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ စက္ခုဿ ရဟော သမ္ဘဝတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ အတိဒူရတရေ ဌိတဿ ကာယေန ဩဘာသနမ္ပိ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒီနိပိ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဿ ရဟော’’တိ ဝုတ္တံ, အဋ္ဌကထာယံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ။ န ကေဝလဉ္စ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ, အထ ခေါ ‘‘အနန္ဓော ဗဓိရောတိ စ အန္ဓော ဝါ အဗဓိရောပိ န ကရောတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဒွေပိ ရဟာ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ’’တိဣမိနာ သောတဿ ရဟော ဒွါဒသဟတ္ထေန ပရိစ္ဆိန္နောတိ ဣဒံ ဒဿေတိ။ စက္ခုဿ ရဟော ပန ယတ္ထ ဌိတဿ ကာယဝိကာရာဒယော န ပညာယန္တိ, တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗဓိရော ပန စက္ခုမာပီတိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသံဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တေဟိ အဓိကဝသေန ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိ စ ဝုတ္တာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, န ပန ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိ ဧဝါတိ ကာယသံသဂ္ဂဿာပိ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တေနေဝ ‘‘ပါရာဇိကာပတ္တိဉ္စ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၀၉။) [သျ]ပရိဟာပေတွာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ဣတရထာ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂဉ္စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။
တိသမုဋ္ဌာနန္တိအာဒိ ပန ပုရိမသိက္ခာပဒေ အာဂတေဟိ အဓိကဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသံဃာဒိသေသဿ ဝသေန ဝုတ္တံ ကာယသံသဂ္ဂါဒီနမ္ပိ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ, ဣဓ ပန န ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဒုတိယအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော အနိယတဝဏ္ဏနာနယော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၀။) [သျ]၄။ နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍော
၁။ စီဝရဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၉။ သမိတာဝိနာတိ သမိတပါပေန။ ဂေါတမကစေတိယံ နာမ ဂေါတမယက္ခဿ စေတိယဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရော ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၁။ နဝမံ ဝါ ဒသမံ ဝါတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ သစေ ဘဝေယျာတိ သစေ ကဿစိ ကင်္ခါ ဘဝေယျ။ ဝုတ္တသဒိသန္တိ ဒသမံ ဝါတိ ဝုတ္တသဒိသံ ပရိစ္ဆေဒသဒိသံ, ‘‘ဝုတ္တသဒိသမေဝါ’’တိပိ လိခန္တိ။ ဓာရေတုန္တိ ဧတ္ထ အာဟာတိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၃။ သူစိယာ ပဋိသာမနန္တိ သူစိဃရေ သံဂေါပနံ, ဣဒဉ္စ သူစိကမ္မဿ သဗ္ဗဿ ပရိနိဋ္ဌိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ နဋ္ဌစီဝရံ။ ဧတေသမ္ပီတိ နဋ္ဌစီဝရာဒီနိ ပရာမသတိ, တေန စီဝရပလိဗောဓာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒုတိယဿ ပလိဗောဓဿာတိ အာဝါသပလိဗောဓဿ။ ဧတ္ထ စ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ, ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဒွိန္နံ ပလိဗောဓာနံ အဘာဝဒဿနေန အတ္ထတကထိနဿ ပဉ္စမာသဗ္ဘန္တရေ ယာဝ စီဝရပလိဗောဓအာဝါသပလိဗောဓေသု အညတရံ န ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ, တာဝ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပက္ကမနံ အန္တော အဿာတိ ပက္ကမနန္တိကာ, ဧဝံ သေသာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ အာဂတဋ္ဌာနေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဒသာဟပရမံ ကာလန္တိ အစ္စန္တသံယောဂဝစနံ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ…ပေ… ဒသာဟပရမဘာဝေါတိ ဣဒံ ဒသာဟပရမတာပဒဿ အတ္ထမတ္တဒဿနံ, ဒသာဟပရမဘာဝေါတိ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမတ္ထောတိအာဒိ ဒသာဟပရမပဒဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္ထဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတ္တကော ကာလောတိ ‘‘ဒသာဟပရမတာ’’တိ ဝုတ္တော ယော ကာလော, သော ဧတ္တကော ကာလောတိ အတ္ထော။
ခေါမန္တိ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋစီဝရံ, တံ ဝါကမယန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပါသသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ကပ္ပါသိကံ, ဧဝံ သေသာနိပိ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကာဒီနံ လောမမယသုတ္တေန ဝါယိတပဋံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ, ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ဝါယိတံ စီဝရံ။ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ။ ဒုကူလံ ပတ္တုဏ္ဏံ သောမာရပဋံ စီနပဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ပန ဆ စီဝရာနိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၁။) [သျ]ဧတေသညေဝ အနုလောမာနီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ‘‘ပတ္တုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’’တိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ, စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋာနိ။ ပတ္တုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ, ဒေဝဒိန္နဉ္စ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ သဗ္ဗေသံ အနုလောမာနိ။ မနုဿာနံ ပကတိဝိဒတ္ထိံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဒီဃတော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဝိတ္ထာရတော တတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏံ ဝိကပ္ပနုပဂန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော, ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉) ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သုဂတင်္ဂုလေန ဒွါဒသင်္ဂုလာ သုဂတဝိဒတ္ထိ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထောတိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထပ္ပမာဏ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေဟိ စ သမေတိ။
တံ အတိက္ကာမယတောတိ ဧတ္ထ တန္တိ စီဝရံ, ကာလံ ဝါ ပရာမသတိ။ တဿ ယော အရုဏောတိ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသဿ ယော အတိက္ကန္တော အရုဏော။ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသေန သဒ္ဓိန္တိ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသဿ အာဒိဘူတေန အတိက္ကန္တအရုဏေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော, ဣဒဉ္စ ဘဂဝတာ ‘‘ဒသာဟပရမ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗာပရသံသန္ဒနတ္ထံ သဒ္ဒတော ဂမ္မမာနမ္ပိ ‘‘စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒသမေ အရုဏေ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝ ဟိ ဒသာဟပရမေန သဒ္ဓိံ သမေတိ။ ဒိဝသပရိယောသာနဿ အဝဓိဘူတအနာဂတာရုဏဝသေန ဟိ ဒိဝသံ အတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတိ, န ပန ဒိဝသဿ အာဒိဘူတာရုဏဝသေန ပရိဝါသာဒီသု တထာ အဂ္ဂဟဏတော, ဣဓ ပန ဘဂဝတာ ဒိဝသဿ အာဒိအန္တပရိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဒိဝသဿ အာဒိဘူတံ တံဒိဝသနိဿိတမ္ပိ အရုဏံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏောတိ စေတ္ထ သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေစရော ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝစနီယောတိ သံဃာပေက္ခော။ ဝစနဘေဒေါတိ ‘‘ဉတ္တိယံ ဒွေ အာပတ္တိယော သရတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၆၈။ ‘‘န ဣဓ သညာ ရက္ခတီ’’တိ ဣဒံ ဝေမတိကဉ္စ အနတိက္ကန္တသညဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယောပိ ဧဝံသညီ တဿပီတိ ယော အနတိက္ကန္တသညီ, ဝေမတိကော ဝါ, တဿပီတိ အတ္ထော။ အနဋ္ဌတော အဝိလုတ္တဿ ဝိသေသမာဟ ‘‘ပသယှာဝဟာရဝသေနာ’’တိ။ ထေယျာဝဟာရဝသေန ဂဟိတမ္ပိ ဣဓ နဋ္ဌံ။
အနာပတ္တိ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာတိအာဒိ နိသီဒနသန္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေန ဟိ ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ အနာဒိယိတွာ နဝံ နိသီဒနသန္ထတံ ကတံ, တဿ တံ နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ တတော အညဿ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိကရန္တိ သိဇ္ဈနတော အယမတ္ထော သဗ္ဗနိဿဂ္ဂိယေသုပိ သိဇ္ဈတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၉။ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ သံဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ။ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုံ, ဧတေန ဝိကပ္ပိတတိစီဝရော တေစီဝရိကော န ဟောတိ။ တဿ တသ္မိံ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရေ ဝိယ အဝိပ္ပဝါသာဒိနာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ, န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသောတိ။ တတော ပရန္တိ စတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, အညေ ပန ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိဝဿာနံ, တာဝ ဌပေတုမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, အပရေ ပန ‘‘ဝိကပ္ပနေ န ဒေါသော, တထာ ဝိကပ္ပိတံ ပရိက္ခာရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
မုဋ္ဌိပဉ္စကန္တိ မုဋ္ဌိယာ ဥပလက္ခိတံ ပဉ္စကံ, စတုဟတ္ထေ မိနိတွာ ပဉ္စမံ ဟတ္ထံ မုဋ္ဌိံ ကတွာ မိနိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘မုဋ္ဌိဟတ္ထာနံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ, တသ္မာ ပဉ္စပိ ဟတ္ထေ မုဋ္ဌိံ ကတွာဝ မိနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွိဟတ္ထေန အန္တရဝါသကေန တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပါရုပနေနာ’’တိအာဒိ။ အတိရေကန္တိ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏတော အဓိကံ။ ဦနကန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတော ဦနကံ, တေန စ တေသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။
ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဣမံ သံဃာဋိအဓိဋ္ဌာနံ ဥက္ခိပါမိ ပရိစ္စဇာမီတိ အတ္ထော။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထေန စီဝရံ ပရာမသန္တေန, စာလေန္တေန ဝါ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ကာယေနပိ စာလေတွာ ဝါစမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ကာယဝါစာဟိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ကာယေန အဖုသိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုဝိဓန္တိ အဟတ္ထပါသဟတ္ထပါသဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ။ ဒွါဒသဟတ္ထန္တိ ကေစိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၃။) [သျ]ဝဒန္တိ, တံ ဣဓ န သမေတိ။ ‘‘သာမန္တဝိဟာရေ’’တိ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏယောဂ္ဂေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထပိ စီဝရဿ ဌပိတဘာဝသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗထာ ဌာနံ သလ္လက္ခေတုံ။ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ တတော အညသ္မိံ ဌပိတန္တိ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တထာပိ အဓိဋ္ဌိတေ န ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ, တေနေဝ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပရိက္ခာရစောဠဿ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဒဿေတိ။ ဧတေန စ တေစီဝရဓုတင်္ဂံ ပရိဟရန္တေန ပံသုကူလာဒိဝသေန လဒ္ဓံ ဝတ္ထံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ကတွာ ရဇိတွာ ပါရုပိတုံ အသက္ကောန္တေန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ဒသာဟံ အတိက္ကမေတဗ္ဗံ, ဣတရထာ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ‘‘ရဇိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဓုတင်္ဂစောရော နာမ ဟောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣဒဉ္စ သံဃာဋိအာဒိတိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဣတရဿ ပန ပုရိမာဓိဋ္ဌာနမေဝ အလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုပိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
ဗဒ္ဓသီမာယံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိသမ္ဘဝတော န တတ္ထ ဒုပ္ပရိဟာရတာတိ အာဟ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယံ ဒုပ္ပရိဟာရ’’န္တိ။
အတိရိတ္တပ္ပမာဏာယ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ’’တိ။ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကမာသတော ပရံ အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ, ဣမိနာ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ဥပရိ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ တတော ပစ္စုဒ္ဓရာယောဂါ။ ယဉ္စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ, ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ။ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ, နော ဂိမှေ’’တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေန္တော ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ, ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သုဝုတ္တံ, ‘စတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၄။) [သျ]ဝိကပ္ပေတု’န္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၃)။ တတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နိဝါသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ, ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ, တသ္မာ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တနယေနာပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေပိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ ပညာယတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေသု စ ဝဿာနမာသအာဗာဓာနံ ဝိဂမေန ဝိဇဟနံ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ, တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ အာဂတနယေန ယာဝ ပစ္စုဒ္ဓါရာ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဣမိနာ သံဃာဋိအာဒီသု ဝိယ ဒုတိယေ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ, အတိရေကစီဝရံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ စီဝရဝသေန ပရိဘောဂကိစ္စဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ ဝိယ။ ယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ သေနာသနတ္ထာယေဝါတိ နိယမိတံ န ဟောတိ နဝသု စီဝရေသု ဂဟိတတ္တာ, တသ္မာ အတ္တနော နာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိဒဟိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝိယ ယထာ တထာ ဝိနိယုဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနံ လောကေပိ ဝေါဟရဏတော သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏတော ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ။
‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’’တိ ဣဒံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဌိတဿ စေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ဘိက္ခုနိဘာဝေ နိရပေက္ခတာယ ဂိဟိလိင်္ဂတိတ္ထိယလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ တဒါပိဿ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ, စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာဝိဇဟနတော။ ပမာဏစီဝရဿာတိ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေ စီဝရာနိ ပါရုပန္တဿာတိ ဂါမပ္ပဝေသေ ဒိဂုဏံ ကတွာ သံဃာဋိယော ပါရုပနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧသ နယော’’တိ ဣမိနာ ပမာဏယုတ္တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိအာဒိအတ္ထံ သင်္ဂဏှာတိ။
အညံ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ နာမ နတ္ထီတိ သုတ္တေ အာဂတံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ န သမေတိ, သံဃာဋိအာဒီနံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏဿ သုတ္တေ အနာဂတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတီတိ ဧတ္ထ အတိမဟန္တံ စီဝရံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တံ ကတွာ သမန္တတော ဆိန္ဒနေနာပိ ဝိစ္ဆိန္ဒနကာလေ ဆိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၅။) [သျ]ဆိဒ္ဒသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ ဧဝါတိ သိဇ္ဈတိ, ‘‘ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ, န ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနေန စ သမေတိ။ ပရိက္ခာရစောဠံ ပန ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏတော ဦနံ ကတွာ ဆိန္နံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ အဓိဋ္ဌာနဿ အနိဿယတ္တာ။ တာနိ ပုန ဗဒ္ဓါနိ ဃဋိတာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝဿိကသာဋိကစီဝရေ ဒွိဓာ ဆိန္နေ ယဒိပိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ပဟောတိ, ဧကသ္မိံယေဝ ခဏ္ဍေ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတိ, န ဣတရေ, ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ နိသီဒနကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဝဒန္တိ။
သမ္မုခေ ပဝတ္တာ သမ္မုခါတိ ပစ္စတ္တဝစနံ, တဉ္စ ဝိကပ္ပနဝိသေသနံ, တသ္မာ ‘‘သမ္မုခေ’’တိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, အဘိမုခေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မုခေန အတ္တနော ဝါစာယ ဧဝ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ကရဏတ္ထေနာပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အယမေဝ ပါဠိယာ သမေတိ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကေနေဝ ဝိကပ္ပနာကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ, အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေ န နိဿဂ္ဂိယံ ဇနေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ သယံ အပစ္စုဒ္ဓရဏံ ပရိဘုဉ္ဇနေ ပါစိတ္တိယံ, အဓိဋ္ဌာနေ ပရေသံ ဝိဿဇ္ဇနေ ဒုက္ကဋဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနာနိပိ။ အပိ-သဒ္ဒေန နိဓေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော, ဧတေန စ ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ကတေ စီဝရမ္ပိ ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ဟောတိ, န အတိရေကစီဝရံ။ တံ ပန တိစီဝရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုကာမေန အဓိဋ္ဌဟိတဗ္ဗံ, ဣတရေန ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဝိကပ္ပိတစီဝရံ, တံ ယာဝ အပရိဘောဂကာလာ အပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာဝ နိဒဟိတဗ္ဗံ, ပရိဘောဂကာလေ ပန သမ္ပတ္တေ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တတော ပုရေပိ ပစ္စုဒ္ဓရာပေယျ, ပစ္စုဒ္ဓါရေနေဝ ဝိကပ္ပနာယ ဝိဂတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ, ဒသာဟာတိက္ကမေ စ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ တသ္မာ ယံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ ဌပေတဗ္ဗံ, တဒေဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ, ပစ္စုဒ္ဓါရေ စ ကတေ အန္တောဒသာဟေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ ‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၆။) [သျ]ပါဠိယဉှိ ‘‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝိကပ္ပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၉) စ ‘‘သာမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတွာ အပစ္စုဒ္ဓါရဏံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၇၃) စ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတိ, တဿ ဝါ ဝိဿာသန္တော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၄) စ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စုဒ္ဓါရံ အဒဿေတွာ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော သန္တကတ္တံ အမောစေတွာဝ ပရိဘောဂါဒိဝသေနေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရဿ ဝုတ္တတ္တာ, ‘‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိနာပိ ဝိသုံ ပရိဘောဂဿ, နိဒဟနဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဧဝ တိစီဝရဝိရဟိတံ ဝိကပ္ပနာရဟံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, နိဒဟိတုဉ္စ ဣဒံ ပါဋေက္ကံ ဝိနယကမ္မန္တိ ခါယတိ။ အပိစ ဗဟူနံ ပတ္တာနံ ဝိကပ္ပေတုံ, ပစ္စုဒ္ဓါရေတုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စုဒ္ဓါရေန တေသံ အတိရေကပတ္တတာ ဒဿိတာတိ သိဇ္ဈတိ တေသု ဧကဿေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတော။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ပညတ္တိကောဝိဒေါ န ဟောတီတိ ဧဝံ ဝိကပ္ပိတေ ‘‘အနန္တရမေဝ ဧဝံ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနယကမ္မံ န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာတိ ပစ္စုဒ္ဓရိတု’’န္တိ, ဣမိနာပိ စေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။
အဝိသေသေန ဝုတ္တဝစနန္တိ တိစီဝရာဒီနံ သာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တဝစနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိရောဓာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘တိစီဝရသင်္ခေပေန…ပေ… ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တေပိ တိစီဝရမ္ပိ ဝိကပ္ပေတီတိ အယမတ္ထော န သိဇ္ဈတိ, ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, တံ အဓိဋ္ဌာတိ။ ယံ တိစီဝရဝိရဟိတံ, တံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ, တံ ဝိကပ္ပေတီတိ ဧဝမတ္ထော သိဇ္ဈတီတိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော န ဒိဿတိ သာမညဝစနဿ ဝုတ္တာဝသေသေယေဝ အဝတိဋ္ဌနတော။ ယံ ပနေတ္ထ တိစီဝရဿာပိ ဝိကပ္ပနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရိယမာနေသု ဧကမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တိစီဝရတော ပန ဧကံ ဝါ သကလမေဝ ဝါ အပနေတွာ အပရံ တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရိတုကာမဿ ဝါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ မုဉ္စိတွာ ပရိက္ခာရစောဠဝသေနေဝ သဗ္ဗစီဝရံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၇။) [သျ]ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ဝါ ပုရိမံ အဓိဋ္ဌိတစီဝရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝမဓိပ္ပါယေန ‘‘တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သိယာ, ဣစ္စေတံ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ သမေတိ။ အထ ပုနပိ တဒေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုကာမော ဟုတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ သိယာ, တံ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဣမိနာ ဝစနေန န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ သေသစီဝရာနိ ဝိယ တိစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ သိယာ, ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနမေဝ နိရတ္ထကံ သိယာ သေသစီဝရေဟိ တိစီဝရဿ ဝိသေသာဘာဝါ။ တသ္မာ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ဣဒံ တိစီဝရဝိရဟိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တိစီဝရံ ပန ဝိကပ္ပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ, တေနေဝ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ဣဒံ န ဝုတ္တံ, ဝီမံသိတွာ ယထာ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဧတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော။
တုယှံ ဒေမီတိအာဒီသု ပရိစ္စတ္တတ္တာ မနသာ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေပိ သမ္ပဒါနဘူတဿေဝ သန္တကံ ဟောတိ, သော ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ဂဟေတုံ လဘတိ။ ဣတ္ထန္နာမဿာတိ ပရမ္မုခေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတီတိအာဒိ ဥဘောဟိပိ ပရိစ္စတ္တတာယ အဿာမိကတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘‘တံ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ အန္တောဒသာဟေ ဧဝ ဝိဿာသဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ အနာပတ္တိဝါရဿ အာဂတတ္တာ, ဣဓ နိဿဂ္ဂိယစီဝရဿ ကပ္ပိယဘာဝကရဏတ္ထံ လေသေန ဂဟိတတ္တာ စ ဝုတ္တံ, ကေစိ ပန ‘‘ပရေဟိ သဘာဂေန အစ္ဆိန္နေ, ဝိဿာသဂ္ဂဟိတေ စ ပုန လဒ္ဓေ ဒေါသော န ဒိဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနဓိဋ္ဌာနေနာတိ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ စီဝရဿ အတ္တနော သန္တကတာ, ဇာတိပမာဏယုတ္တတာ, ဆိန္နပလိဗောဓဘာဝေါ, အတိရေကစီဝရတာ, ဒသာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၇၃။ ဒုတိယေ အဝိပ္ပဝါသေတိ အဝိပ္ပဝါသေ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ, ဝိပ္ပဝါသဒေါသာဘာဝေ သာဓေတဗ္ဗေ ကတ္တဗ္ဗာ သမ္မုတီတိ အတ္ထော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၇၅။ ပဋိသိဒ္ဓပရိယာပန္နေနာတိ ဝိပ္ပဝသိတုံ ပဋိသိဒ္ဓေသု တီသု စီဝရေသု အန္တောဂဓေန, ဧကေန စ အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရံ ဒဿေတိ။
֍ * ၄၇၈-၉။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တော’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘သဘာယေတိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန သဘာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန သယမ္ပိ ‘‘သဘာယေ’’တိ ဣမိနာ ဝေါဟရန္တော သဘာ-သဒ္ဒဿ ပရိယာယော သဘာယ-သဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂယုတ္တော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သဘာယန္တိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန သဘာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ လိင်္ဂဗျတ္တယေန သဘာတိ စ လိင်္ဂန္တရယုတ္တော သဘာသဒ္ဒပရိယာယော သဘာယသဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။
သဘာယံ ဂစ္ဆတီတိ သဘံ ဂစ္ဆတိ။ ဝသိတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ စီဝရဟတ္ထပါသေယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ ဝီထိယာ။ သဘာယဿ စ ဒွါရဿ စ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သဘာယဒွါရာနမန္တရေ ဝီထိ ဂေဟာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ အာဒိပရိယောသာနာနံ ဂဟိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဒွါရဝီထိဃရေသု ဝသန္တေန ဂါမပ္ပဝေသနသဟသေယျာဒိဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုပဋိစ္ဆန္နတာဒိယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, သဘာ ပန ယဒိ သဗ္ဗေသံ ဝသနတ္ထာယ သာလာသဒိသာ ကတာ, အန္တရာရာမေ ဝိယ ယထာသုခံ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိက္ခိတ္တတာယ စ ဧကူပစာရတံ, အပရိက္ခိတ္တတာယ နာနူပစာရတဉ္စ နိဝေသနာဒီသုပိ အတိဒိသန္တော အာဟ ‘‘ဧတေနေဝူပါယေနာ’’တိအာဒိ။ နိဝေသနာဒီနိ ဗဟိဂါမတော သန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနိ အန္တောဂါမေ ဌိတာနံ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂါမနိဂမနိဝေသနာဒီသု ပန္နရသသု။ ပရိက္ခေပါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိက္ခေပဿေဝ ဂဟဏံ, န ဧကကုလာဒီနမ္ပိ တေသံ ဧကူပစာရတာနာနူပစာရတာနိမိတ္တတာဘာဝါ။ ဧတ္ထ စ သတ္ထဿ ကတိပါဟံ ကတ္ထစိ နိဝိဋ္ဌဿေဝ ပရိက္ခေပေါ ဟောတိ, န ဂစ္ဆန္တဿ။
֍ * ၄၈၂-၇။ ဂါမတော ဗဟိ ဣဿရာနံ သမုဒ္ဒတီရာဒီသု ကတဘဏ္ဍသာလာ ဥဒေါသိတောတိ အာဟ ‘‘ယာနာဒီန’’န္တိအာဒိ။ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါတိ နာတိဥစ္စော စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တော သိခရကူဋမာလာဒိဝိရဟိတော ပါသာဒေါ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၉။ ပရိယာဒိယိတွာတိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ။ နဒီပရိဟာရောတိ ဝိသုံဂါမာဒီနံ ဝိယ နဒီပရိဟာရဿ အဝုတ္တတ္တာ စီဝရဟတ္ထပါသော ဧဝါတိ ဝဒန္တိ, အညေ ပန ‘‘ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန နဒီပရိဟာရောပိ ဝိသုံ သိဒ္ဓေါ,
(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၉။) [သျ]နဒိယာ ဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဟာရသီမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမံ သန္ဓာယာဟ။ ဧတ္ထ စ ဝိဟာရဿ နာနာကုလသန္တကဘာဝေပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ စီဝရအဝိပ္ပဝါသသမ္ဘဝတော တဿာ ပဓာနတ္တာ တတ္ထ သတ္ထပရိဟာရော န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သတ္ထသမီပေ’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ နာနာကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ, သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သတ္ထဟတ္ထပါသော ဂဟိတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၀။ ဧကကုလဿ ခေတ္တေတိ အပရိက္ခိတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
֍ * ၄၉၁-၄။ ဝိဟာရော နာမ ဥပစာရသီမာ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ တဿ အန္တောပရိဝေဏာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဧကကုလာဒိသန္တကတာ စေတ္ထ ကာရာပကာနံ ဝသေန။ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿာတိ ဥဇုကံ အဝက္ခိတ္တလေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ န သက္ကုဏေယျကေ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ယေ ဒီပကာ, တေသူတိ ယောဇနာ။ ဣတရသ္မိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယ စီဝရေ။ ‘‘ဥပေါသထကာလေ…ပေ… ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဣမိနာ စီဝရဝိပ္ပဝါသသတ္တဗ္ဘန္တရတော သမာနသံဝါသာယ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ အစ္စန္တဝိသဒိသတံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဗဟူသု ဘိက္ခူသု ဧကတော နိသီဒိတွာ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေသု ယထာသကံ စီဝရံ ဌပေတွာ ပရိဟရန္တေသု ဧကေကဿ ဘိက္ခုနော နိသိန္နောကာသတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကံ သတ္တဗ္ဘန္တရဿ ပရိစ္ဆေဒေါ အညမညဝိသဒိသော အနေကဝိဓော ဟောတိ, န ဧကော ပရိသပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ အနိမိတဗ္ဗတ္တာ။ တေနေဝ တတ္ထ ပရိသဝသေန ဝုဍ္ဎိ, ဟာနိ ဝါ န ဟောတိ, န ဧဝံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ။ သာ ဟိ ယောဇနိကာယပိ ပရိသပရိယန္တတောဝ ပဋ္ဌာယ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရပအစ္ဆိန္နာ ဧကာဝ ဟောတိ။ တေနေဝ သာ ပရိသဝသေန ဝဍ္ဎတိ, ဟာယတိ စ, တသ္မာ အညာဝ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ အညော သတ္တဗ္ဘန္တရတော ပရိစ္ဆိန္နော စီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရော အဗ္ဘောကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ခန္ဓကေ သီမာကထာယမေဝ (မဟာဝ။ ၁၄၃) ဝက္ခာမ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၀။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၉၅။ နဒိံ ဩတရတီတိ ဟတ္ထပါသံ မုဉ္စိတွာ ဩတရတိ။ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာတိ အပါရုပိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂေ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတသံဃာဋိယဉ္စ ပဌမံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ နိဝါသေတွာ အန္တရဝါသကေ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတဿာပိ ဝိနယကမ္မဝစနတော ပရမ္မုခါပိ ဌိတံ ဝိဿဇ္ဇိတုံ, နိဿဋ္ဌံ ဒါတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဟရာနံ ဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ‘‘နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သဥဿာဟတ္တေ ဂမနဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ပုရာရုဏာဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ သဥဿာဟေန ဂစ္ဆန္တာနံ အရုဏေ အန္တရာ ဥဋ္ဌိတေပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဂါမံ ပဝိသိတွာ…ပေ… န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညမညဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာတိအာဒိမှိ သဥဿာဟတ္တာ ဂမနက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န ဝုတ္တာ။ ဓေနုဘယေနာတိ တရုဏဝစ္ဆဂါဝီနံ အဘိဓာဝိတွာ သိင်္ဂေန ပဟရဏဘယေန။ နိဿယော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဓေနုဘယာဒီဟိ ဌိတာနံ ယာဝ ဘယဝူပသမာ ဌာတဗ္ဗတော ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ နိယမေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဧဝံ နိယမေတုံ သက္ကာ, တတ္ထ အန္တရာရုဏေ ဥဂ္ဂတေပိ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂါမပ္ပဝိဋ္ဌဒဟရာနံ ဝိယ။ အန္တောသီမာယံ ဂါမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိတော ပစ္ဆာ ပတိဋ္ဌာပိတဂါမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ ပဝိဋ္ဌာနန္တိ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂတာနံ အဝိပ္ပဝါသသီမတ္တာ နေဝ စီဝရာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တိ, သဥဿာဟတာယ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ။
‘‘ဣဓ အပစ္စုဒ္ဓရဏ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနိ ဝိယ ပစ္စုဒ္ဓရဏမ္ပိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏတောတိ ဣဒံ ကာယဝါစာသမုဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရတာ, အနတ္ထတကထိနတာ, အလဒ္ဓသမ္မုတိတာ, ရတ္တိဝိပ္ပဝါသောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၁။) [သျ]၃။ တတိယကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၉၇။ တတိယေ ပါဠိယံ စီဝရပစ္စာသာ နိက္ခိပိတုန္တိ စီဝရပစ္စာသာယ သတိယာ နိက္ခိပိတုန္တိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာတိ ဧတ္ထ ဒုတိယကထိနေ ဝိယ သာမိဝသေနေဝ ကရဏဝစနဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၄၉၉-၅၀၀။ တုယှံ ဒမ္မီတိ ဒိန္နန္တိ ‘‘တုယှံ, ဘန္တေ, အကာလစီဝရံ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဒိန္နံ, ဧတမ္ပိ ကာလေ အာဒိဿ ဒိန္နံ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒံ ပန အဋ္ဌကထာဝစနံ, ပါဠိယံ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ ဝစနသာမညတော လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒဿေတုံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ ပဌမအနိယတေ သောတဿ ရဟော ဝိယ။ သံဃဿ ဟိ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ အကာလေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ဝိယ သမ္မုခီဘူတေဟိ ဝုတ္ထဝဿေဟိ, အဝုတ္ထဝဿေဟိ စ သဗ္ဗေဟိပိ ဘာဇေတဗ္ဗတာသာမညေန အကာလစီဝရံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပါဠိယံ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘တတော ဘာဇေတွာ လဒ္ဓစီဝရမ္ပိ အကာလေ လဒ္ဓစီဝရမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿာနံ ဧကမာသပရိဟာရံ, ပဉ္စမာသပရိဟာရံ ဝါ န လဘတိ, ပစ္စာသာစီဝရေ အသတိ ဒသာဟပရိဟာရမေဝ လဘတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဝစနသာမညတော လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီတိ ဒိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပန တထာလဒ္ဓံ ဝါ အကာလေ လဒ္ဓံ ဝါ အနတ္ထတကထိနာနံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဣတရထာ ပါဠိအဋ္ဌကထာဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော။ တထာ ဟိ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒေ အကာလေ ဥပ္ပန္နမ္ပိ အစ္စေကစီဝရံ ‘‘ယာဝစီဝရကာလသမယံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၈) ဝုတ္တံ, တဿ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ပဝါရဏမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိယံ ဥပ္ပန္နဿ အစ္စေကစီဝရဿ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော, အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ စ ပရိဟာရော ဝုတ္တော, တမေဝ ပရိဟာရံ သန္ဓာယ ‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥပ္ပန္နံ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဌပိတစီဝရမ္ပိ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတိယေဝါ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄၆-၆၄၉) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ကာလေပိ အကာလေပိ စ ယထာတထာ လဒ္ဓံ အတိရေကစီဝရံ ဝုတ္ထဝဿာနံ ဧကမာသံ, ပဉ္စမာသံ ဝါ ယထာရဟံ ပရိဟာရံ လဘတိ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပန အဝတွာ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ယံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတော စေ ဥတ္တရီ’’တိ ဣမဿ မာသပရမတော
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၂။) [သျ]ဥတ္တရီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော, တံ ပရာမသတိ။ ပဒဘာဇနိယံ ဧဝမတ္ထံ အဝတွာ အညထာ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ တာဝ ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ‘‘မူလစီဝရ’’န္တိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတီတိ အနန္တရာ ဒုတိယဒိဝသာဒီသု ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရံ မာသပရမံ မူလစီဝရံ ဌပေတုံ အဒတွာ အတ္တနော ဒသာဟပရမတာယ ဧဝ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတီတိ။ တတော ဥဒ္ဓံ မူလစီဝရန္တိ ဧတ္ထ ပန မူလစီဝရန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တဉှိ ဝီသတိမဒိဝသတော ဥဒ္ဓံ ဒွါဝီသတိမဒိဝသာဒီသု ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော သိဗ္ဗေတွာ ဃဋိတံ ဒသာဟပရမံ ဂန္တုံ အဒတွာ နဝါဟပရမတာဒိဝသေန အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတိ, ဧကတော အသိဗ္ဗေတွာ ဝိသုံ ဌပိတံ ပန ပစ္စာသာစီဝရံ ဒသာဟပရမမေဝ။
ပါဠိယံ ဒသာဟာတိ ဒသာဟေန။ ဧကာဒသေ ဥပ္ပန္နေတိအာဒီသု ဧကာဒသာဟေ ဥပ္ပန္နေတိအာဒိနာ အတ္ထော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကဝီသေ ဥပ္ပန္နေ…ပေ… နဝါဟာ ကာရေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ပစ္စာသာစီဝရဿ ဥပ္ပန္နဒိဝသံ ဌပေတွာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘တိံသေ…ပေ… တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အညံ ပစ္စာသာစီဝရံ…ပေ… ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ သတိယာ ဧဝ ပစ္စာသာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ စီဝရံ န လဘိဿာမီ’’တိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနတော ပစ္စာသာယ ဥပစ္ဆိန္နာယ အညတ္ထာပိ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ပစ္စာသံ ဥပ္ပါဒေတိ, မူလစီဝရံ န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, သဗ္ဗထာ ပစ္စာသာယ ဥပစ္ဆိန္နာယ ဒသာဟာတိက္ကန္တံ မူလစီဝရံ တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ပစ္စာသာစီဝရမ္ပိ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ပဌမတရံ ဥပ္ပန္နံ ဝိသဘာဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အညမညန္တိ အညံ အညံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အင်္ဂံ ပနေတ္ထ ပဌမကထိနေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဒသာဟာတိက္ကမော, ဣဓ မာသာတိက္ကမောတိ အယံ ဝိသေသော။
တတိယကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၀၃-၅။ စတုတ္ထေ ပါဠိယံ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂန္တိ ဘတ္တဿ ဥဒရေ ဝိဿဇ္ဇနံ, ပဝေသနံ အဇ္ဈောဟရဏံ ဘတ္တကိစ္စန္တိ အတ္ထော, ဘောဇနပရိယောသာနေန ဘတ္တဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၃။) [သျ]ဝိဿဇ္ဇနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ နာမ တွန္တိ သော နာမ တွံ, တာယ နာမ တွန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော, ပိတူနံ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတာမဟာ, တေ ဧဝ ယုဂဠဋ္ဌေန ယုဂေါ, တသ္မာ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ ပိတာမဟာဝဋ္ဋာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေန မာတာမဟော စ ပိတာမဟီ မာတာမဟီ စ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ သတ္တမယုဂတော ပရံ ‘‘အညာတကာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာတိ ဘိက္ခုနီ။ ပိတု မာတာ ပိတာမဟီ, မာတု ပိတာ မာတာမဟော။
ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ဓောဝါ’’တိ အာဏာပနဝါစာယ ဧကာယ ဧဝ တဒနုဂုဏဿ သဗ္ဗဿာပိ ပယောဂဿ အာဏတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၆။ တဒဝိနာဘာဝတော ဓောဝနဿ ‘‘ကာယဝိကာရံ ကတွာ’’တိ စ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ကာယေန ဓောဝါပေတုကာမတံ အပ္ပကာသေတွာ ဒါနခိပနပေသနာဒိံ ကရောန္တဿ စ ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဗဟိ ဌတွာ ကာယဝါစာဟိ အာဏာပေတွာ ခိပနပေသနာဒိံ ကရောန္တဿ စ အနာပတ္တိ ဧဝ။
ဧကေန ဝတ္ထုနာတိ ပဌမကတေန။ ပဉ္စသတာနိ ပမာဏံ ဧတာသန္တိ ပဉ္စသတာ။ ဘိက္ခုဘာဝတော ပရိဝတ္တလိင်္ဂါပိ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ ဧဝ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၇။ တာဝကာလိကံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနာ ကတိပါဟံ ပါရုပနာဒိအတ္ထာယ တာဝကာလိကံ ယာစိတွာ။ ပုရာဏစီဝရတာ, ဥပစာရေ ဌတွာ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ အာဏာပနံ, တဿာ ဓောဝါပနာဒီနိ စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၄။) [သျ]၅။ စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၈။ ပဉ္စမေ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဂဏမှာ ဩဟီယနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၆၉၁-၆၉၂) အပညတ္တေ။ ကောဋ္ဌာသသမ္ပတ္တီတိ ကေသာဒိပဉ္စကောဋ္ဌာသာနံ ကလျာဏတာ။ ဟတ္ထတလေယေဝ ဒဿေတွာတိ ဟတ္ထတလတော သေသကာယဿ အဒဿနံ ဒီပေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၀။ ဝိဟတ္ထတာယာတိ ဝိဟတတာယ, အမိဿိတတာယ အပဋိသရဏတာယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမဘိတုန္နတ္တာ’’တိ, ဗျဓိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ ပရိဝတ္တံ, တဒေဝ ပါရိဝတ္တကံ, ပရိဝတ္တေတွာ ဒိယျမာနန္တိ အတ္ထော။
ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝိယ ဣဓ ဒွါဒသဟတ္ထော ဥပစာရနိယမော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ’’တိ။ အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ ယံ အန္တမသော ဟရီဋကခဏ္ဍမ္ပိ ဒတွာ ဝါ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ ပရိဝတ္တကံ ဂဏှာတိ, တံ ဌပေတွာ။ ‘‘တံ အစိတ္တကဘာဝေန န သမေတီ’’တိ ဣမိနာ ဉာတိဘာဝါဇာနနာဒီသု ဝိယ ဘိက္ခုနီဘာဝါဇာနနာဒိဝသေနာပိ အစိတ္တကတံ ပကာသေတိ။
֍ * ၅၁၃-၄။ တိကဉ္စ တံ ပါစိတ္တိယဉ္စာတိ တိကပါစိတ္တိယံ, ပါစိတ္တိယတိကန္တိ အတ္ထော။ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီတိ အနဓိဋ္ဌာနုပဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီသူတိ မဟတိယာပိ တာဝ ဘိသိစ္ဆဝိယာ အနဓိဋ္ဌာနုပဂတ္တာ အနာပတ္တိ, ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏဝိရဟိတတာယ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗေသု ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီနိ ပန ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမာနိ ဂဏှိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကိရိယာ, အပရိဝတ္တနံ အကိရိယာ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ, ပါရိဝတ္တကာဘာဝေါ, အညာတိကာယ ဟတ္ထတော ဂဟဏန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၅။) [သျ]၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁၅။ ဆဋ္ဌေ ပဋု ဧဝ ပဋ္ဋော။ ပါဠိယံ ဓမ္မနိမန္တနာတိ သမဏေသု ဝတ္တဗ္ဗာစာရဓမ္မမတ္တဝသေန နိမန္တနာ, ဒါတုကာမတာယ ကတနိမန္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ‘‘ဝိညာပေဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတတော ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၇။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဘူတဂါမဝိကောပနံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိအာဒိ။ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဝါသေတွာပိ လဒ္ဓိ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။
ယံ အာဝါသံ ပဌမံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝိဟာရစီဝရာဒိအတ္ထာယ ပဝိသန္တေနပိ တိဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ, န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗန္တိ သာမညတော ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ။ စိမိလိကာဟီတိ ပဋပိလောတိကာဟိ။ ပရိဘောဂေနေဝါတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနေန။ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏန္တိ ယထာ တံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂတာယ အသာရုပ္ပံ ဟောတိ, ဧဝံ ဇိဏ္ဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၁။ အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣဒံ အနုဝတ္တတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန အညဿ အစ္ဆိန္နနဋ္ဌစီဝရဿ အတ္ထာယ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဝိညာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ဣတရထာ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသော န ဘဝေယျ။ တေနေဝ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝက္ခတိ ‘‘အဋ္ဌကထာသု ပန ဉာတကပရိဝါတဋ္ဌာနေ…ပေ… ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) စ ‘‘ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ, တသ္မာ ဣဓ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) စ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ, သမယာဘာဝေါ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၆။) [သျ]၇။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၂၂-၅၂၄။ သတ္တမေ ပါဠိယံ ပဂ္ဂါဟိကသာလန္တိ ဒုဿာပဏံ။ တဉှိ ဝါဏိဇကေဟိ ဒုဿာနိ ပဂ္ဂဟေတွာ ဒဿနဋ္ဌာနတာယ ‘‘ပဂ္ဂါဟိကသာလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဿ စီဝရဿာတိ သာဒိတဗ္ဗစီဝရဿ။ ‘‘တိစီဝရိကေနာ’’တိ ဣမိနာ အစ္ဆိန္နတိစီဝရတော အညဿ ဝိဟာရာဒီသု နိဟိတဿ စီဝရဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ။ တာဝကာလိကံ နိဝါသေတွာ အတ္တနော စီဝရံ ဂါဟေတဗ္ဗံ, တာဝကာလိကမ္ပိ အလဘန္တဿ ဘူတဂါမဝိကောပနံ ကတွာ တိဏပဏ္ဏေဟိ ဆဒနံ ဝိယ ဝိညာပနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အညေနာတိ အစ္ဆိန္နအသဗ္ဗစီဝရေန။ ဒွေ နဋ္ဌာနီတိ အဓိကာရတော ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၆။ ပါဠိယာ န သမေတီတိ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမာယ ပါဠိယာ န သမေတိ တတုတ္တရိဝိညာပနအာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အညဿတ္ထာယာတိ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ အညဿတ္ထာယ တတုတ္တရိ ဝိညာပနေ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ, တဉ္စ ပါစိတ္တိယံ ယေသံ အတ္ထာယ ဝိညာပေတိ, တေသံ ဝါ သိယာ, ဝိညာပကဿေဝ ဝါ, န တာဝ တေသံ တေဟိ အဝိညာပိတတ္တာ, နာပိ ဝိညာပကဿ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ အဝိညာပိတတ္တာ။ တသ္မာ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပေန္တဿာပိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ န ဒိဿတိ။ ပါဠိယံ ပန ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အတ္တနော သာဒိယနပဋိဗဒ္ဓတာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ အနာပတ္တိဝါရေ န ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, တဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတုတ္တရိစီဝရတာ, အစ္ဆိန္နာဒိကာရဏတာ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၂၈-၅၃၁။ အဋ္ဌမေ ယော ကတ္တာတိ ဒါယကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋော ဧဝ ပဋကော။ ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ စေတာပေတီ’’တိ ဣဒံ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာ အနာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဝိညတ္တိပစ္စယာ ပန ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော’’တိ ဟိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၇။) [သျ]သုတ္တေ ဝိညတ္တိကာရဏံ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘စီဝရေ ဘိယျောကမျတာ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥပက္ခဋသိက္ခာပဒ) အညာတကဝိညတ္တိတာ ပကာသိတာ, ကေစိ ပန ‘‘ဒါယကေန ဒါတုကာမောမှီတိ အတ္တနော သန္တိကေ အဝုတ္တေပိ ယဒဂ္ဃနကံ သော ဒါတုကာမော, တဒဂ္ဃနကံ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ရာဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယပိ န သမေတိ, ဒူတေန ဝါ ဒါယကေန ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ အာရောစိတေပိ မုခဝေဝဋိယကပ္ပိယကာရကာဒီနံ သန္တိကာ အာဟရာပနဿ တတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကာ နာမ, ဧတေသု အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ…ပေ… န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဒေသနာမတ္တမေဝ စေတံ ‘ဒူတေန စီဝရစေတာပန္နံ ပဟိဏေယျာ’တိ သယံ အာဟရိတွာပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယ ဒဒန္တေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ မုခဝေဝဋိယကပ္ပိယကာရကာဒယော ဟိ ဒါယကေန ပရိစ္စတ္တေပိ ဝတ္ထုမှိ ‘‘အသုကဿ သန္တိကေ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒိံ ဂဏှထာ’’တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝ ‘‘န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန တဿ ဝတ္ထုနော မုခဝေဝဋိယာဒီနံ သန္တကတ္တာ, တသ္မာ ဣဓာပိ ဒါယကေန ဝါ ဒူတေန ဝါ ‘‘ယံ ဣစ္ဆထ, တံ ဝဒထာ’’တိ အပ္ပဝါရိတဿ ဝဒတော ဒုက္ကဋမေဝ။ အဂ္ဃဝဍ္ဎနကန္တိ စီဝရေ အဂ္ဃဝဍ္ဎနကံ နိဿာယ ပဝတ္တံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ, န ပိဏ္ဍပါတာဒီသု တေသု အဂ္ဃဝဍ္ဎနဿ ဒုက္ကဋမတ္တတ္တာ, ပဏီတပိဏ္ဍပါတေ သုဒ္ဓိကပါစိတ္တိယတ္တာ စာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘စီဝရေ ဘိယျောကမျတာ’’တိ အင်္ဂံ ဝုတ္တံ။
ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၃၃။ နဝမေ ပါဠိယံ ပစ္စေကစီဝရစေတာပန္နာတိ ပစ္စေကံ နိယမေတွာ စီဝရစေတာပန္နာ, ဧကေကေန ဝိသုံ ဝိသုံ နိယမိတာ စီဝရစေတာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဥဘောဝ သန္တာ ဧကေနာတိ ဥဘော ဧကတောဝ သန္တာ, ဥဘော ဧကတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။
ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၈။) [သျ]၁၀။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၃၇။ ဒသမေ ‘‘အဇ္ဇဏှော’’တိ ‘‘အဇ္ဇ နော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဟ-ကာရာဂမံ, န-ကာရဿ စ ဏ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဇ ဧကဒိဝသံ အမှာက’’န္တိ။
֍ * ၅၃၈-၉။ ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ, အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ, တံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတံ အကပ္ပိယစီဝရစေတာပန္နံ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ အသတိ, သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန ဒူတဝစနေ စ အသုဒ္ဓေ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပန ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတ္တုံ, တဒနုသာရေန န ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စ နိဒ္ဒိသိတုံ အာဂမနဒူတဝစနာနံ ဥဘိန္နံ အသုဒ္ဓတ္တာ။ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ပန အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ဒူတဝစနေ အသုဒ္ဓေပိ သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန စ ယထာ ဒူတဝစနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ အာဂမနေ သုဒ္ဓေ ဝေယျာဝစ္စကရမ္ပိ နိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ အာဂမနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ ဒူတဝစနေ သုဒ္ဓေ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ အယမတ္ထော အတ္ထတော သိဒ္ဓေါဝ ဟောတိ, ဥဘယသုဒ္ဓိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဥဘယာသုဒ္ဓိပက္ခမေဝ သန္ဓာယ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ‘‘အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ အဓိပ္ပါယံ အသလ္လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ ယထာဝုတ္တနယေန အာဂမနသုဒ္ဓိအာဒိနာ သပ္ပယောဇနတ္တာ။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘မူလသာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန, ပေသိတဿ ဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန စ ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျာ’’တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော, သော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဧဝ န ဟောတိ အဘိမတတ္တာ။ တထာ ဟိ သိက္ခာပဒေ ဧဝ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတော ဒူတဿ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၂၉။) [သျ]ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဝုတ္တော အာဂမနဿ သုဒ္ဓတ္တာ, အာဂမနဿာပိ အသုဒ္ဓိယံ ပန ကပ္ပိယေနာပိ ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထေဝ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိအသုဒ္ဓီသု ပယောဇနံ။ ကထံ ပန ဒူတဝစနေန အာဂမနသုဒ္ဓိ ဝိညာယတီတိ? နာယံ ဘာရော။ ဒူတေန ဟိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေနေဝ ဝုတ္တေ ဧဝ အာဂမနသုဒ္ဓိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ, န ဣတရထာ, တတ္ထ စ တဿ ဝစနက္ကမေန ပုစ္ဆိတွာ စ ယုတ္တိအာဒီဟိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဣဓာပိ ဟိ သိက္ခာပဒေ ‘‘စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ ဒူတဝစနေနေဝ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒါတုံ ပေသိတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗထာ အာဂမနသုဒ္ဓိ န ဝိညာယတိ, ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗောတိ။
ပါဠိယဉ္စ ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိအာဒိ ဒူတဝစနဿ အကပ္ပိယတ္တေပိ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧသော ခေါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗော ‘တဿ ဒေဟီ’’’တိအာဒိ အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သညတ္တော’’တိအာဒိ ‘‘ဧဝံ ဒူတေန ပုန ဝုတ္တေ ဧဝ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဣတရထာ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’’’န္တိ ဣဒံ ဒူတေနာဘတရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အတ္တနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကတ္တာဝ ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိ ဝဒန္တော ရူပိယဿ ပကတတ္တာ တေန ရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘ဒေဟိ စေတာပေဟီ’’တိ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇန္တော နာမ ဟောတီတိ တံ ဒေါသံ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တံ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏေန သံဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌရူပိယေ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’တိ။ တသ္မာ န ဣဒံ ဝိညတ္တိဒေါသံ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ‘‘အတ္ထော မေ, အာဝုသော, စီဝရေနာ’’တိပိ အဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂတော, တေနေဝ ဒူတနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ရူပိယသံဝေါဟာရသင်္ကာဘာဝတော အညံ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ‘‘ဒူတေန ဌပိတရူပိယေန စေတာပေတွာ စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ဌာနန္တိ ဌိတိယာ စ ကာရဏဿ စ နာမံ, တသ္မာ အာသနေ နိသီဒနေန ဌာနမ္ပိ ကုပ္ပတိ, အာဂတကာရဏမ္ပိ တေသံ န ဝိညာယတိ။ ဌိတံ ပန အကောပေတွာ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု အာဂတကာရဏမေဝ ဘဉ္ဇတိ, န ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဌာနမ္ပိ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၀။) [သျ]ယတဿ စီဝရစေတာပန္နန္တိအာဒိ ယေန အတ္တနာ ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, စီဝရဉ္စ အနိပ္ဖါဒိတံ, တဿ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနာ ဝတ္ထုသာမိကာနံ ဝုတ္တေ တေ စောဒေတွာ ဒေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ ‘‘သာမိကာ စောဒေတွာ ဒေန္တီ’’တိ အနာပတ္တိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ တေန စ ယော သယံ အစောဒေတွာ ဥပါသကာဒီဟိ ပရိယာယေန ဝတွာ စောဒါပေတိ, တေသု သတ္တက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒေတွာ စီဝရံ ဒါပေန္တေသု တဿ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ သိက္ခာပဒဿ အနာဏတ္တိကတ္တာ။
ကေနစိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော အတ္တနော မုခေနေဝ ဗျာဝဋဘာဝံ ဝေယျာဝစ္စကရတ္တံ ပတ္တော မုခဝေဝဋိကော။ ‘‘အဝိစာရေတုကာမတာယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒါတုံ အနိစ္ဆန္တာ အရိယာပိ ဝဉ္စနာဓိပ္ပါယံ ဝိနာ ဝေါဟာရတော နတ္ထီတိ ဝဒန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုမှိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနမေဝ (မဟာဝ။ ၂၉၉) မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒံ နာမ။ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေတိ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ, အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ စောဒနာယ ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။
သယံ အာဟရိတွာ ဒဒန္တေသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ စီဝရတ္ထာယေဝ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ဝတ္ထုသာမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကဘေဒေသုပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဒိန္နေ စ ဌာနစောဒနာဒိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
‘‘သံဃံ ဝါ…ပေ… အနာမသိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သံဃဿ ဝိဟာရတ္ထာယ ဒေမာ’’တိအာဒိနာ အာမသိတွာ ဝဒန္တေသု ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘သံဃော သမ္ပဋိစ္ဆတီ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ, ဂဏာဒီသုပိ သံဃဿတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တေသုပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ သံဃစေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ။ စောဒေတီတိ တဿ ဒေါသာဘာဝံ ဉတွာပိ ကောဓေန ဝါ လောဘေန ဝါ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ စောဒေတိ။ သော ဧဝ ဟိ မုသာဝါဒါဒိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တီဟိ သာပတ္တိကော ဟောတိ, ဂီဝါတိသညာယ ပန ဝတွာ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဉတွာ ဝိရမန္တဿ နတ္ထိ အာပတ္တိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၁။) [သျ]တဠာကံ ခေတ္တေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ‘‘န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရော ပစ္စယေ သံဃော ပရိဘုဉ္ဇတူတိ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘိက္ခုသံဃော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတော တဠာကတော ဥပ္ပန္နေ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒဉ္စ သံဃဿ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိယျမာနညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပုဂ္ဂလဿ ပန ဧဝမ္ပိ ဒိန္နံ တဠာကခေတ္တာဒိ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ပန ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ ကူပပေါက္ခရဏီအာဒယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘သံဃဿ တဠာကံ အတ္ထိ, တံ ကထ’’န္တိ ဟိ အာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ သံဃဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေတိ ဝသေ။
‘‘ဌပေထာတိ ဝုတ္တေ’’တိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ, အဝုတ္တေပိ ဌပေန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကံ ဝါရေတုံ လဗ္ဘတီ’’တိ။ သဿကာလေပိ တာသေတွာ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အမုဉ္စတော ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ပုန ဒေတီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ‘‘ယေန ကေနစိ ဣဿရေန ‘ပရိစ္စတ္တမိဒံ ဘိက္ခူဟိ, အဿာမိက’န္တိသညာယ အတ္တနာ ဂဟေတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒဿေတိ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမာတိ ပါဌသေသော။
ဥဒကဝသေနာတိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ။ ‘‘သုဒ္ဓစိတ္တာန’’န္တိ ဣဒံ သဟတ္ထေန စ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ကရောန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဿသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ ဧဝံ အသုဒ္ဓစိတ္တာနမ္ပိ ပန သယံ အကတွာ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ သဟတ္ထာဒိနာ ကတတဠာကတ္တာ ‘‘အသာရုပ္ပ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဌပေန္တဿ, ပန တံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿပိ ဝါ သံဃဿ အာပတ္တိ န ဝိညာယတိ, အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဝါ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ လဇ္ဇိဘိက္ခုနာတိ လဇ္ဇိနာပိ, ပဂေဝ အလဇ္ဇိနာ မတ္တိကုဒ္ဓရဏာဒီသု ကာရာပိတေသူတိ အဓိပ္ပါယော။ နဝသဿေတိ အကတပုဗ္ဗေ ကေဒါရေ။ ‘‘ကဟာပဏေ’’တိ ဣမိနာ ဓညုဋ္ဌာပနေ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ ဒဿေတိ, ဓညုဋ္ဌာပနေ စဿ ပယောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ, န ကဟာပဏုဋ္ဌာပနေ ဝိယ။
‘‘ကသထ ဝပထာ’’တိ ဝစနေ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အဝတွာ’’တိ။ ဧတ္တကော နာမ ဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ဧတ္တကော ကဟာပဏောတိ ဣဒမ္ပိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တထာ ဝုတ္တေပိ ဟိ တဒါ ကဟာပဏာနံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၂။) [သျ]အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အာယတိံ ဥပ္ပန္နံ အညေသံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ တံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။ တဿ ပန သဗ္ဗပယောဂေသု, ပရိဘောဂေသုပိ ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓညပရိဘောဂေ ဧဝ အာပတ္တိ, န ပုဗ္ဗပယောဂေ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, ယေန မိနနရက္ခဏာဒိပယောဂေန ပစ္ဆာ ဓညပရိဘောဂေ အာပတ္တိ ဟောတိ, တဿ ပယောဂဿ ကရဏေ အနာပတ္တိယာ အယုတ္တတ္တာ။ ပရိယာယကထာယ ပန သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝီဟီဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟရထာ’’တိ နိယမဝစနေ အကပ္ပိယံ ဝုတ္တံ, ကဟာပဏဝိစာရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ, ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။
ဝနံ ဒမ္မိ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနတ္တာ ပုဂ္ဂလဿာပိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီမံ ဒေမာတိ ဝိဟာရသီမာဒိသာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ဝေယျာဝစ္စကရ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေပိ ပုဂ္ဂလဿပိ ဒါသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာရာမိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၁၉၊ မဟာဝ။ ၂၇၀) ဝိသေသေတွာ အနုညာတတ္တာ, တဉ္စ ခေါ ပိလိန္ဒဝစ္ဆေန ဂဟိတပရိဘုတ္တက္ကမေန, န ဂဟဋ္ဌာနံ ဒါသပရိဘောဂက္ကမေန။ ခေတ္တာဒယော ပန သဗ္ဗေ သံဃဿေဝ ဝဋ္ဋန္တိ ပါဠိယံ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟေတုံ အနနုညာတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဿ ဒေမာတိ သံဃိကဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) သုတ္တန္တေသု အာဂတပဋိက္ခေပေါ ဘဂဝတာ အာပတ္တိယာပိ ဟေတုဘာဝေန ကတောတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ ဇာနန္တေဟိ သင်္ဂီတိမဟာထေရေဟိ ခေတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနိဿိတော အယံ သဗ္ဗောပိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကပ္ပိယကာရကဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝေါ, ဒူတေန အပ္ပိတတာ, တတုတ္တရိ ဝါယာမော, တေန ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စီဝရဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၃။) [သျ]၂။ ကောသိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၂။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ပါဠိယံ ကောသိယကာရကေတိ ကောသကာရကပါဏာနံ ကောသတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကောသိယေန သုတ္တေန ဝတ္ထာဒိံ ကရောန္တေ။ သံဃာတန္တိ ဝိနာသံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၄၄။ ‘‘အဝါယိမ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝါယိတွာ ကရဏေ အနာပတ္တိ။ မိဿေတွာတိ ဧဠကလောမေဟိ မိဿေတွာ။ ပဋိလာဘေနာတိ ပရိနိဋ္ဌာနေန ‘‘ပရိယောသာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၅) ဝုတ္တတ္တာ, ကောသိယမိဿကတာ, အတ္တနော အတ္ထာယ သန္ထတဿ ကရဏကာရာပနံ, ပဋိလာဘော စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၅၄၇-၅၅၂။ ဒုတိယဉ္စ တတိယဉ္စ ဥတ္တာနမေဝ။ တတ္ထ ပန ဩဒါတာဒိမိဿကသညာယ သုဒ္ဓကာဠကာနညေဝ သန္ထတဿ ကရဏဝသေန စေတ္ထ ဒွေဘာဂတော အဓိကေသု သုဒ္ဓကာဠကေသု အနဓိကသညာယ သန္ထတဿ ကရဏဝသေန စ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၄။ ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၇။ စတုတ္ထေ ဟဒ ကရီသုဿဂ္ဂေ, မိဟ သေစနေတိ ဓာတုအတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝစ္စမ္ပိ ပဿာဝမ္ပိ ကရောန္တီ’’တိ။ ဦနကဆဗ္ဗဿေသု အတိရေကဆဗ္ဗဿသင်္ကိတာဒိဝသေနေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၄။) [သျ]၅။ နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၆၅။ ပဉ္စမေ တတ္ထ သန္ဒိဿိဿတီတိ သကာယ ကတိကာယ အယုတ္တကာရိတာဝသေန ဝိညူဟိ သန္ဒိဿိဿတီတိ အတ္ထော။ အရညကင်္ဂါဒီနိ တီဏိ ပါဠိယံ သေနာသနာဒိပစ္စယတ္တယဿ အာဒိအင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ, သေသာနိပိ တေ သမာဒိယိံသု ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၆။ ပိဟယန္တာတိ ပတ္ထယန္တာ။ သန္ထတဿ အဝါယိမတ္တာ, သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ စ စီဝရတာ, အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတာ စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထစီဝရသညိတာယာ’’တိ, ဝိပလ္လာသသညာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဣဒံ နိသီဒနသန္ထတံ နာမ နဝသု စီဝရေသု နိသီဒနစီဝရမေဝ, နာညံ။ နိသီဒနသိက္ခာပဒေပိ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော) ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဝိယ ‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’တိ စ အဋ္ဌကထာယဉ္စဿ ‘သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဝိဒတ္ထိမတ္တေ ပဒေသေ ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ တိဿော ဒသာ ကရီယန္တိ, တာဟိ ဒသာဟိ သဒသံ နာမ ဝုစ္စတီ’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၁) စ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ဣဓ ပမာဏနိယမဿ အဝုတ္တတ္တာ, သန္ထတဿ စ အဝါယိမစီဝရတ္တာ, အဓိဋ္ဌာနုပဂတ္တာဘာဝါ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတ္တာ စ။ နိသီဒနစီဝရံ ပန ဆန္နံ စီဝရာနံ ခဏ္ဍပိလောတိကာနိ ပမာဏယုတ္တမေဝ သန္ထရိတွာ သန္ထတံ ဝိယ ကရောန္တိ။ တေနေဝ ‘‘သန္ထတသဒိသ’’န္တိ သဒိသဂ္ဂဟဏံ ကတံ, တသ္မာ တဒေဝ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနုပဂဉ္စ, န ဣဒန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၇။ သုဂတဝိဒတ္ထိကံ အနာဒါယ အာဒိယန္တိသညာယ, သုဂတဝိဒတ္ထိဦနေ အနူနန္တိသညာယ စ ဝသေနေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတာနာဒီနညေဝ အတ္ထာယ ကရဏေ အနာပတ္တိဝစနတော နိပဇ္ဇနတ္ထာယ ကရောတောပိ အာပတ္တိ ဧဝ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကောသိယေသု သုဒ္ဓကာဠကာနဉ္စ ဝတ္ထူနံ အကပ္ပိယတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၅, ၅၅၀) တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တံ, ဣတရေသု ပန ဒွီသု ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စတုတ္ထေ အညဿတ္ထာယ ကရဏေပိ အနာပတ္တိ, ပဉ္စမေ တတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိဿဋ္ဌဒါနဝစနတော ပန ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ, ပရိဘုဉ္ဇနေ စ ဝိဇဋေတွာ ကပ္ပိယဝသေန ကတေ န ဒေါသော။
နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၅။) [သျ]၆။ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၇၂။ ဆဋ္ဌေ ပါဠိယံ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာ’’တိ ဣဒံ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တံ။ နိဝါသဋ္ဌာနေ လဒ္ဓါနိပိ တိယောဇနတော ပရံ ဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အသန္တေ ဟာရကေတိ အနုရူပတော ဝုတ္တံ။ သန္တေပိ ဟာရကေ ဟရတော နတ္ထိ ဒေါသော။ အာပတ္တိယေဝါတိ အနာဏတ္တေန ဟဋတ္တာ။ ပက္ခဒွယဿပိ ကာရဏမာဟ ‘‘သဥဿာဟတ္တာ’’တိ, အနုပရတဂမနိစ္ဆတ္တာတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓစိတ္တပက္ခဿေဝ ကာရဏမာဟ ‘‘အစိတ္တကတ္တာ’’တိ။ န သမေတီတိ ‘‘အနာပတ္တိ, အညံ ဟရာပေတီ’’တိ ဧတ္တကဿေဝ ပရိဟရဏေ ဝုတ္တတ္တာ။ အဂစ္ဆန္တေတိ ဌိတေ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဘူမိယာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၅။ တံ ဟရန္တဿာတိ ပဌမံ ပဋိလာဘဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ တိယောဇနတော ဥဒ္ဓံ ဟရန္တဿာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟရန္တဿ ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒိန္နဋ္ဌာနတော တိယောဇနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မာတိကာဋ္ဌကထာယံ အင်္ဂေသု ‘ပဌမပ္ပဋိလာဘော’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒုတိယပဋိလာဘဋ္ဌာနတော တိယောဇနာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, ဒုတိယပဋိလာဘဿာပိ ပဋိလာဘဋ္ဌာနေ ပဝိသနတော ဝါသတ္ထာယ ဂမနဋ္ဌာနတော ပုန ဂမနေ ဝိယ။ ကာယဗန္ဓနာဒီနန္တိ ဒွိပဋလကာယဗန္ဓနာဒီနံ အန္တရေ ပက္ခိတ္တံ ပသိဗ္ဗကေ ပက္ခိတ္တသဒိသံ, န ကတဘဏ္ဍန္တိ ဝုတ္တံ, တထာ နိဓာနမုခန္တိ။ အကတဘဏ္ဍတာ, ပဌမပ္ပဋိလာဘော, တိယောဇနာတိက္ကမနံ, အာဟရဏပစ္စာဟရဏံ, အဝါသာဓိပ္ပါယတာတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၈၁။ သတ္တမေ ပါဠိယံ အနာပတ္တိဝါရေ အပရိဘုတ္တံ ကတဘဏ္ဍံ ဓောဝါပေတီတိ ဧတ္ထ ပရိဘုတ္တဿ ကမ္ဗလာဒိကတဘဏ္ဍဿ ဓောဝါပနံ ပုရာဏစီဝရဓောဝါပနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိကရန္တိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အပရိဘုတ္တံ ကတဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၆။) [သျ]၈။ ရူပိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၈၃-၄။ အဋ္ဌမေ သုဝဏ္ဏမယကဟာပဏေန ကဟာပဏောပိ ရဇတေ ဧဝ သင်္ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘သောဝဏ္ဏမယော ဝါ’’တိ။ ရူပိယမယော ဝါတိ ရဇတေန ရူပံ သမုဋ္ဌပေတွာ ကတကဟာပဏော။ ပါကတိကော နာမ ဧတရဟိ ပကတိကဟာပဏော။
ဣစ္စေတံ သဗ္ဗမ္ပီတိ သိက္ခာပဒေန, ဝိဘင်္ဂေန စ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ နိဒဿေတိ။ တဿ စတုဗ္ဗိဓံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူတိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓော, န ပန အနန္တရေန ‘‘ရဇတ’’န္တိ ပဒေန။ ဣဒါနိ တံ စတုဗ္ဗိဓံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ရဇတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌာ ရဇတမာသကောဝ ဝုတ္တော, န ကေဝလံ ရဇတံ, တထာပိ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဇာတရူပရဇတ’’န္တိ ပဒေနေဝ ဝုတ္တန္တိ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇတ’’န္တိ ဣဒံ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ပဒဘာဇနေ ပန မာတိကာပဒေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ တံ အဝတွာ တေန သဟ သင်္ဂယှမာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇတံ နာမ ကဟာပဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတရူပမာသကောတိ သုဝဏ္ဏမယကဟာပဏော။ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ‘‘ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ။ ပဋောဝ ပဋကော, ဝတ္ထံ။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ, ပရိဘောဂေ ပန ပဉ္စသဟဓမ္မိကေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနံ ဓညဝိရဟိတမုတ္တာဒီနံ ကာရဏာ ဥပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓညမ္ပိ ပဉ္စသဟဓမ္မိကေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ မုတ္တာဒိခေတ္တာဒိ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကေဝလံ သံဃိကဘူမိယံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ဥပ္ပန္နဿ ဓညဿ ဝိစာရဏမေဝ သန္ဓာယ ‘တဿေဝေတံ အကပ္ပိယ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ဧကော သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါတိအာဒိ ရူပိယေ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဒဿေတုံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဂ္ဂဏှာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ကပ္ပိယဉ္စ…ပေ… ဟောတီတိ ယသ္မာ အသာဒိတတ္တာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိ တတော ဥပ္ပန္နမ္ပိ န ကပ္ပတိ, တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတ’’န္တိ ဣမိနာ စေတာပိတံ စေ, နတ္ထိ ပရိဘောဂူပါယော ဥဂ္ဂဟေတွာ အနိဿဋ္ဌရူပိယေန စေတာပိတတ္တာ။ ဤဒိသဉှိ သံဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇနံ ကတွာဝ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၇။) [သျ]ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ စေတာပိတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သံဃေ နိဿဋ္ဌံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ နိဿဋ္ဌရူပိယံ ပရိဝတ္တေတွာ အာနီတကပ္ပိယဘဏ္ဍသဒိသံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝိနာဝ ဥပါယံ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ပတ္တစတုက္ကာဒိကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) န သမေတိ။ တတ္ထ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတပတ္တဿ အပရိဘောဂေါဝ ဒဿိတော, န နိဿဇ္ဇနဝိဓာနန္တိ။ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာတိ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယန္တိ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၅။ ‘‘ပတိတောကာသံ အသမန္နာဟရန္တေနာ’’တိ ဣဒံ နိရပေက္ခဘာဝဒဿနပရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသန္တသမ္ဘာဝနာယာတိ ပရိယာယာဒိနာ အဘူတာရောစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထေယျပရိဘောဂေါတိ ပစ္စယသာမိနာ ဘဂဝတာ အနနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဏပရိဘောဂေါတိ ဘဂဝတာ အနုညာတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတော ဝုတ္တံ, တေန စ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ဝိပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ မောစေတွာ ပရိဘောဂေ။ ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တ’’န္တိအာဒိနာပိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အန္တောပဝေသနေသု, နိသီဒနသယနေသု စ။ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယတ္တံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပရိဘောဂေ စ ပစ္စဝေက္ခဏာသတိ အဝဿံ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သတိပစ္စယတာ ပစ္စယေ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ကာရဏေ သတီ’’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ပစ္စယေ သတီတိ ပစ္စယသဗ္ဘာဝသလ္လက္ခဏေ သတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန သီလဿ အသုဇ္ဈနတော။ ‘‘ပရိဘောဂေ အကရောန္တဿေဝ အာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဘေဒေါ ဒဿိတော, န ပစ္စယသန္နိဿိသီလဿ, တဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော။ ဧတသ္မိံ, ပန သေသပစ္စယေသု စ ဣဏပရိဘောဂါဒိဝစနေန ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿေဝ ဘေဒေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ ဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ ဝိသုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၈။) [သျ]သုဇ္ဈတိ ဒေသနာဒီဟိ, သောဓီယတီတိ ဝါ သုဒ္ဓိ, စတုဗ္ဗိဓသီလံ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာယ သုဇ္ဈနတော’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဒေသနာဂ္ဂဟဏေန ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဆိန္နမူလာနံ အဘိက္ခုတာပဋိညာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဆိန္နမူလာနမ္ပိ ဟိ ပါရာဇိကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေန ဟေဋ္ဌာ ပရိရက္ခိတံ ဘိက္ခုသီလံ ဝိသုဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ, တေန တေသံ မဂ္ဂပဋိလာဘောပိ သမ္ပဇ္ဇတိ။
ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ, တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ သင်္ဂဟိတာ တေသံ အာဏဏျပရိဘောဂဿ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ပဝတ္တံ သုတ္တံ။ တတ္ထ မာ မေ အာမိသဒါယာဒါတိ ဧဝံ မေ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ တထာ ဝုတ္တတ္ထသာဓကံ ဟောတိ။
လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါတိ ဓမ္မာမိသဝသေန မိဿဘာဝေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသု အာသင်္ကာ နာမ န ကာတဗ္ဗာ, ဒိဋ္ဌသုတာဒိကာရဏေ သတိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ သစေ န ဩရမတီတိ အဂတိဂမနေန ဓမ္မာမိသပရိဘောဂတော န ဩရမတိ။ ‘‘အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ အလဇ္ဇီနံ ဓမ္မေန ဥပ္ပန္နပစ္စယံ, ဓမ္မကမ္မဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသမ္ပိ ဟိ ကုလဒူသနာဒိသမုပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ, ဝဂ္ဂကမ္မာဒိံ ကရောန္တာနဉ္စ အာပတ္တိ ဧဝ။
‘‘ဓမ္မိယာဓမ္မိယပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟေဋ္ဌာ လဇ္ဇိပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေန စ ဧကကမ္မာဒိဝသေန စ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ စောဒကစုဒိတကဘာဝေ ဌိတာ ဒွေ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မပရိဘောဂမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါ ဟုတွာ ဇီဝထာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တာ တေသံ အညမညံ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေ ဝိရောဓာဘာဝါ။ လဇ္ဇီနမေဝ ဟိ အလဇ္ဇိနာ သဟ တဒုဘယပရိဘောဂါ န ဝဋ္ဋန္တီတိ။
ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၅, ၉၂, ၁၇၂) ဝုတ္တသံဝါသော စေဝ နိဿယဂ္ဂဟဏဒါနာဒိကော သဗ္ဗော နိရာမိသပရိဘောဂေါ စ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၃၉။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘န သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဇ္ဇိနော အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟေ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရောပီတိ လဇ္ဇီပိ။ တဿာပိ အတ္တာနံ ပဂ္ဂဏှန္တဿ အလဇ္ဇိနော, ဣမိနာ စ လဇ္ဇိနော ဝဏ္ဏဘဏနာဒိလာဘံ ပဋိစ္စ အာမိသဂရုကတာယ ဝါ ဂေဟသိတပေမေန ဝါ တံ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှန္တော လဇ္ဇီ သာသနံ အန္တရဓာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘိတော အလဇ္ဇီ ဗလံ လဘိတွာ ပေသလေ အဘိဘဝိတွာ နစိရဿေဝ သာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတီတိ။
‘‘ဓမ္မပရိဘောဂေါပိ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ အာမိသပရိဘောဂတော ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ဂရုကော, တသ္မာ အတိဝိယ အလဇ္ဇိဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇုဿန္နတာယ သာသနေ ဩသက္ကန္တေ, လဇ္ဇီသု စ အပ္ပဟောန္တေသု အလဇ္ဇိမ္ပိ ပကတတ္တံ ဂဏပူရကံ ဂဟေတွာ ဥပသမ္ပဒါဒိကရဏေန စေဝ ကေစိ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေန သင်္ဂဟေတွာ သေသာလဇ္ဇိဂဏဿ နိဂ္ဂဟေန စ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။
ကေစိ ပန ‘‘ကောဋိယံ ဌိတော ဂန္ထောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဂန္ထပရိယာပုဏနမေဝ ဓမ္မပရိဘောဂေါ, န ဧကကမ္မာဒိ။ တသ္မာ အလဇ္ဇီဟိပိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, ဧကကမ္မာဒီသု ဗဟူသု ဓမ္မပရိဘောဂေသု အလဇ္ဇိနာပိ သဒ္ဓိံ ကတ္တဗ္ဗာဝတ္ထာယုတ္တံ ဓမ္မပရိဘောဂံ ဒဿေတုံ ဣဓ နိဒဿနဝသေန ဂန္ထဿေဝ သမုဒ္ဓဋတ္တာ။ န ဟိ ဧကကမ္မာဒိကော ဝိဓိ ဓမ္မပရိဘောဂေါ န ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အနာမိသတ္တာ ဓမ္မာမိသေသု အပရိယာပန္နဿ ကဿစိ အဘာဝါ။ တေနေဝ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဓမ္မပဋိသန္ဓာရကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၁)‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗံ, ဓမ္မော ဝါစေတဗ္ဗော…ပေ… အဗ္ဘာနဝုဋ္ဌာနမာနတ္တပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော, ဥပသမ္ပဒါရဟော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အယံ ဓမ္မပဋိသန္ဓာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ သံဃကမ္မာဒိပိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ဒဿိတံ။ တေသု ပန ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု ယံ ဂဏပူရဏာဒိဝသေန အလဇ္ဇိနော အပေက္ခိတွာ ဥပေါသထာဒိ ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဓမ္မုဂ္ဂဟဏနိဿယဂ္ဂဟဏာဒိ ဝါ ကရီယတိ, တံ ဓမ္မော စေဝ ပရိဘောဂေါ စာတိ ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ, ဧတံ တထာရူပပစ္စယံ ဝိနာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကရောန္တဿ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋဉ္စ။ ယံ ပန အလဇ္ဇိသတံ အနပေက္ခိတွာ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၀။) [သျ]တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မံ ဝါ ပရိဝါသာဒိဥပကာရကမ္မံ ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ဝါ ကရီယတိ, တံ ဓမ္မော ဧဝ, နော ပရိဘောဂေါ။ ဧတံ အနုရူပါနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာမိသဒါနံ ဝိယ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ နိဿယဒါနမ္ပိ တေရသသမ္မုတိဒါနာဒိ စ ဝတ္တပဋိဝတ္တသာဒိယနာဒိပရိဘောဂဿာပိ ဟေတုတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။
ယော ပန မဟာအလဇ္ဇီ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထု သာသနံ ကရောတိ, တဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါဒိဥပကာရကမ္မမ္ပိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ စ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ, နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂဝိဝဇ္ဇနေနာပိ ဟိ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟော အဓိပ္ပေတော, သော စ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိဝိနယာနုဂ္ဂဟာဒိအတ္ထာယ ဧတဒတ္ထတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ။ တသ္မာ ယံ ယံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ဥပတ္ထမ္ဘာယ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဘောဂေါ ဝါ ဟောတု အပရိဘောဂေါ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ကရောန္တာ သာသနံ အန္တရဓာပေန္တိ, အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေသု စေတ္ထ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါ ဧဝ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ, န တထာ အာမိသပရိဘောဂေါ။ န ဟိ အလဇ္ဇီနံ ပစ္စယပရိဘောဂမတ္တေန ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာဒိ ဟောတိ, ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိဘောဂေန ပန ဟောတိ, တပ္ပရိဝဇ္ဇနေန စ ဖာသုဝိဟာရာဒယော။ တထာ ဟိ ကတသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလာ ဥပေါသထာဒီသု ပဝိဋ္ဌာ ‘‘တုမှေ ကာယဒွါရေ, ဝစီဒွါရေ စ ဝီတိက္ကမံ ကရောထာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဟောန္တိ, ယထာ ဝိနယဉ္စ အတိဋ္ဌန္တာ သံဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ, တထာ အကတွာ တေဟိ သဟ သံဝသန္တာပိ အလဇ္ဇိနောဝ ဟောန္တိ ‘‘ဧကောပိ အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅)။ ယဒိ ဟိ တေ ဧဝံ န နိဂ္ဂဟိတာ သိယုံ, သံဃေ ကလဟာဒိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပေါသထာဒိသာမဂ္ဂီကမ္မပဋိဗာဟနာဒိနာ ပေသလာနံ အဖာသုံ ကတွာ ကမေန တေ ဒေဝဒတ္တဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော ဝိယ ပရိသံ ဝဍ္ဎေတွာ အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဓမ္မတော ဝိနယတော ဒီပေန္တာ သံဃဘေဒါဒိမ္ပိ ကတွာ နစိရဿေဝ သာသနံ အန္တရဓာပေယျုံ, တေသု ပန သံဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပါယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ –
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၁။) [သျ]‘‘ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ, ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ, သံဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တိ, သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ…ပေ… ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ, တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၉)။
တသ္မာ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါဝ အာမိသပရိဘောဂတောပိ အတိဝိယ အလဇ္ဇိဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗော, အာပတ္တိကရော စ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ, ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ, သံဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ သံဃကမ္မာကရဏဿ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတတ္တာပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ, တထာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပတ္တိကထာယံ ‘‘အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော, တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ, ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတိ…ပေ… အလဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ, သင်္ဂဟံ ပန ကရောန္တိ, တာပိ ပရိစ္စဇိတွာ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဗ္ဘတီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇိနီသု ဒုတိယိကာဂဟဏာဒီသု သံဝါသာပတ္တိပရိဟာရာယ နဒီပါရဂမနာဒိဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနုညာတတ္တာ တတောပိ အလဇ္ဇိသံဝါသာပတ္တိ ဧဝ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတော ဂရုကတရာတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ လဟုကာပတ္တိဋ္ဌာနံ, အနာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနဝီတိက္ကမံ အာစရိယာ အနုဇာနန္တိ, တထာ အသံဝါသပဒဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခာတာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ, န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ, တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧသော သံဝါသော နာမာ’’တိ ဧဝံ လဇ္ဇီဟေဝ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော ဝဋ္ဋတီတိ ပကာသိတော။
ယဒိ ဧဝံ, ကသ္မာ အသံဝါသိကေသု အလဇ္ဇီ န ဂဏိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော, ယေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ, တေသံ ပါရာဇိကာဒိအပကတတ္တာနညေဝ အသံဝါသိကတ္တေ ဂဟိတတ္တာ။ အလဇ္ဇိနော ပန ပကတတ္တဘူတာပိ သန္တိ, တေ စေ ဂဏပူရဏာ ဟုတွာ ကမ္မံ သာဓေန္တိ, ကေဝလံ ကတွာ အဂတိဂမနေန ကရောန္တာနံ အာပတ္တိကရာ ဟောန္တိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၂။) [သျ]သဘာဂါပတ္တိအာပန္နာ ဝိယ အညမညံ။ ယသ္မာ အလဇ္ဇိတဉ္စ လဇ္ဇိတဉ္စ ပုထုဇ္ဇနာနံ စိတ္တက္ခဏပဋိဗဒ္ဓံ, န သဗ္ဗကာလိကံ။ သဉ္စိစ္စ ဟိ ဝီတိက္ကမစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အလဇ္ဇိနော ‘‘န ပုန ဤဒိသံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန လဇ္ဇိနော စ ဟောန္တိ, တေသု စ ယေ ပေသလေဟိ ဩဝဒိယမာနာပိ န ဩရမန္တိ, ပုနပ္ပုနံ ဝီတိက္ကမန္တိ, တေ ဧဝ အသံဝသိတဗ္ဗာ, န ဣတရေ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဩက္ကန္တတ္တာ။ တသ္မာပိ အလဇ္ဇိနော အသံဝါသိကေသု အဂဏေတွာ တပ္ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ သောဓေတွာဝ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနုညာတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထကရဏဿ အယုတ္တတာ ပကာသိတာ, ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ သော အာဝိကရေယျ…ပေ… ဖာသု ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဧဝံ အလဇ္ဇိမ္ပိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥပေါသထကရဏပ္ပကာရော စ ဝုတ္တော, ‘‘ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓေတ္ထာယသ္မန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၂, ၄၅၈, ၆၆၂၊ ပါစိ။ ၅၅၁, ၅၇၅, ၆၅၅) စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ ဘန္တေ, ပရိသုဒ္ဓေါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဧဝံ ဥပေါသထံ ကရောန္တာနံ ပရိသုဒ္ဓတာ စ ပကာသိတာ, ဝစနမတ္တေန အနောရမန္တာနဉ္စ ဥပေါသထပဝအာရဏဋ္ဌပနဝိဓိ စ ဝုတ္တာ, သဗ္ဗထာ လဇ္ဇိဓမ္မံ အနောက္ကမန္တေဟိ သံဝါသဿ အယုတ္တတာယ နိဿယဒါနဂ္ဂဟဏပဋိက္ခေပေါ, တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မကရဏဉ္စ ဥက္ခေပနီယကမ္မကရဏေန သာနုဝတ္တကပရိသဿ အလဇ္ဇိဿ အသံဝါသိကတ္တပါပနဝိဓိ စ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တနယေဟိ, အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ စ ပကတတ္တေဟိပိ အပကတတ္တေဟိပိ သဗ္ဗေဟိ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော န ဝဋ္ဋတိ, ကရောန္တာနံ အာပတ္တိ ဧဝ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယေဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တတ္တာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုတိယသင်္ဂီတိယံ ပကတတ္တာပိ အလဇ္ဇိနော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ယသတ္ထေရာဒီဟိ မဟန္တေန ဝါယာမေန သံဃတော ဝိယောဇိတာ။ န ဟိ တေသု ပါရာဇိကာဒိအသံဝါသိကာ အတ္ထိ တေဟိ ဒီပိတာနံ ဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ (စူဠဝ။ ၄၅၂) လဟုကာပတ္တိဝိသယတ္တာ။
တဿ ပန သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။ ခရပတ္တန္တိ ခရသင်္ခါတံ သုဝဏ္ဏပတိရူပကံ ဝတ္ထု။ ဒါယကေဟိ အသတိယာ ဒိန္နံ ရူပိယံ တေဟိ ပုန သကသညာယ ဂဏှန္တေ အဒါတုံ, နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ဂဏှာဟီတိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၃။) [သျ]ဒါတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တဝ စောဠကံ ပဿာဟီ’’တိ။ ဧဝံ ဝတွာပိ ပန နဋ္ဌဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗာဘာဝေပိ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာဝ။ အသတိယာပိ ဟိ တံ ဝတ္ထုံ ဝတ္ထာဒိနာ သဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒံ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နံ, တဒါ ပရိစ္စာဂသဗ္ဘာဝတော ဒါနမေဝ ဟောတိ ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ ဒဿာမီ’’တိ မဟဂ္ဃဿ ဒါနေ ဝိယ။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ စ အသတိယာ ဒိယျမာနတ္တေ ဉာတေပိ အဒိန္နာဒါနံ န ဟောတိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နတ္တာ, တသ္မာ ရူပိယံ နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဤဒိသံ နာမ န ဟောတိ, တေနေဝ စေတ္ထ ‘တဝ စောဠကံ ပဿာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ နော နက္ခမတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၆။ ဧကပရိစ္ဆေဒါနီတိ သိယာ ကိရိယတ္တံ, သိယာ အကိရိယတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇာတရူပရဇတဘာဝေါ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, ဂဟဏာဒီသု အညတရဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ရူပိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၈၇။ နဝမေ ဇာတရူပါဒိစတုဗ္ဗိဓနိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဣဓ ရူပိယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တန’’န္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေတိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန, အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟိတဿ ရူပိယဿ ပရိဝတ္တနေ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၉။ ပါဠိယံ ဃနကတန္တိ ဣဋ္ဌကာဒိ။ ရူပိယံ နာမ သတ္ထုဝဏ္ဏောတိအာဒီသု ကိဉ္စာပိ ကေဝလံ ရဇတံ န ဂဟိတံ, တထာပိ ရူပိယပဒေနေဝ တံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုဒ္ဓေါ ရူပိယသံဝေါဟာရော ဧဝ ဝုတ္တောတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ရူပိယေ ရူပိယသညီတိအာဒိမှိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမာတိ ပါဌသေသော။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၁။ ပါဠိယံ ရူပိယေ ရူပိယသညီတိ အတ္တနာ ဒိယျမာနံ သကသန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပိယံ စေတာပေတီတိ ပရသန္တကံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တတ္ထ အရူပိယ-သဒ္ဒေန ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပစ္ဆိမေ ပန တိကေ ‘‘အရူပိယေ ရူပိယသညီ အရူပိယံ စေတာပေတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိဉ္စ တိကေ အရူပိယ-သဒ္ဒေန ကပ္ပိယဝတ္ထုယေဝ ဂဟိတံ, န မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထု အန္တေ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၄။) [သျ]အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထု န ဂဟိတံ, တထာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ, ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ ပရိဝတ္တယတော ဒုက္ကဋံ, နယတော သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမှိ တထသညာယ ဝါ အတထသညာယ ဝါ ဝိမတိယာ ဝါ ပရိဝတ္တေန္တဿပိ ဟောတိယေဝ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ။ ပဉ္စန္နံ သဟာတိ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဟ။
ဣဒါနိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပါဠိယံ သရူပေန အနာဂတတ္တေပိ နယတော လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟိ အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတံ အရူပိယံ နိဿဋ္ဌမ္ပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယတ္တာ နိဿဂ္ဂိယမေဝ န ဟောတိ နိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဿေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတော, ကေဝလံ ပန ဣဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယမေဝ ပရိဝတ္တကေန ဒေသေတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ရူပိယေ ရူပိယသညီ အရူပိယံ စေတာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိ တိကော ဘဂဝတာ န ဝုတ္တော, တီသုပိ ပဒေသု ပရိဝတ္တိယမာနဿ အရူပိယတ္တေန နိဿဂ္ဂိယဝစနာယောဂါ ရူပိယဿေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ရူပိယဿေဝ ဟိ နိဿဋ္ဌဿ အာရာမိကာဒီဟိ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိ ပါဠိယံ ဒဿိတော, န အရူပိယဿ။ တသ္မာ ပါစိတ္တိယမတ္တသမ္ဘဝဒဿနတ္ထမေဝ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဝုတ္တောပိ အယံ…ပေ… တိကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန တဿ ဝတ္ထုနော နိဿဂ္ဂိယတာဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝ ပတ္တစတုက္ကေ ‘‘န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယံ ကာတု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။ အတ္တနော ဝါ ဟီတိအာဒိ ဒုတိယတိကာနုလောမေနေဝ တတိယတ္တိကဿ သိဇ္ဈနပ္ပကာရံ သမတ္ထေတုံ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ယသ္မာ ဟိ ယထာ အတ္တနော အရူပိယေန ပရဿ ရူပိယံ စေတာပေန္တဿ ဧကသ္မိံ အန္တေ ရူပိယသမ္ဘဝတော ‘‘ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတော ဧဝ ဟောတီ’’တိ ဒုတိယတ္တိကော ဝုတ္တော, ဧဝံ အတ္တနော ရူပိယေန ပရဿ အရူပိယံ စေတာပေန္တဿာပိ ဟောတီတိ တတိယော တိကော ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ, သော ပန ဒုတိယတ္တိကေနေဝ ဧကတော ရူပိယပက္ခသာမညေန သိဇ္ဈတီတိ ပါဠိယံ န ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ဧကန္တေန ရူပိယပက္ခေတိ ဧကေန အန္တေန ရူပိယပက္ခေ, ‘‘ဧကတော ရူပိယပက္ခေ’’တိ ဝါ ပါဌော။
ဣဒါနိ ဒုတိယတ္တိကေ အရူပိယပဒဿ အတ္ထဘူတေသု ဒုက္ကဋဝတ္ထုကပ္ပိယဝတ္ထူသု ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ရူပိယာဒိပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၅။) [သျ]‘‘ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုန္တိအာဒိ ပန ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တနပ္ပသင်္ဂေ ပါဠိယံ အဝုတ္တဿာပိ အတ္ထဿ နယတော လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမိနာတိ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒေန, တေန စ ဒုက္ကဋဿ အစိတ္တကတမ္ပိ ဒဿေတိ။ အညတြ သဟဓမ္မိကေဟီတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ, တေနာပိ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဿ ကပ္ပိယဝတ္ထုနိဿိတတံ ဧဝ သာဓေတိ။ ဣမံ…ပေ… ရူပိယစေတာပနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ တတ္ထာတိ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၉၃)။
ဧဝံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ရူပိယာဒိပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာပိ ဒဿေတုံ ‘‘ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တေနေဝါတိ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ဧဝ။ ‘‘ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ကာရိတမ္ပိ ပဉ္စန္နမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သယံ ဂန္တွာ, ‘‘ဣမံ ကဟာပဏာဒိံ ကမ္မကာရာနံ ဒတွာ ဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အညံ အာဏာပေတွာ ဝါ သမုဋ္ဌာပေတိ။ မဟာအကပ္ပိယောတိ အတ္တနာဝ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ အညဿ မူလသာမိကဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နောပိ ပုန လဒ္ဓေါ ဇာနန္တဿ ကဿစိပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ, တဠာကာဒီသု ဝိယ အစ္ဆိန္နော ဝဋ္ဋတီတိ အာစရိယာ ဝဒေယျုံ။ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေနာတိ သံဃေ နိဿဇ္ဇနေန, စောရာဒိအစ္ဆိန္ဒနာဒိနာ စ ကပ္ပိယံ ကာတုံ န သက္ကာ, ဣဒဉ္စ တေန ရူပေန ဌိတံ, တမ္မူလိကေန ဝတ္ထုမုတ္တာဒိရူပေန ဌိတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဟိ တမ္မူလိကကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန တေန ရူပေန ကပ္ပိယံ ကာတုံ။ ယဒိ ပန သော ဘိက္ခု တေန ကပ္ပိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ပုန ရူပိယံ စေတာပေယျ, တံ ရူပိယံ နိဿဇ္ဇာပေတွာ အညေသံ ကပ္ပိယံ ကာတုမ္ပိ သက္ကာ ဘဝေယျာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပတ္တံ ကိဏာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ကဟာပဏာဒိနာ ကမ္မာရကုလတော ပတ္တံ ကိဏိတွာ ဧဟီ’’တိ အာရာမိကာဒီဟိ ကိဏာပနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ရာဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ကဟာပဏေဟိ သာဋကေ အာဟရ, ဧတ္တကေဟိ ယာဂုအာဒီနိ သမ္ပာဒေဟီတိ ဝဒတိ, ယံ တေ အာဟရန္တိ, သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၆။) [သျ]ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန ယံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒံ ‘‘အနာဏတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ န သမေတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမိနာ, ပါဠိယာပိ တံ န သမေတိ။ ပါဠိယဉှိ နိဿဋ္ဌရူပိယေန အာရာမိကာဒီဟိ သပ္ပိယာဒိံ ပရိဝတ္တာပေတုံ ‘‘သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘အာဝုသော, ဣမံ ဇာနာဟီ’တိ။ သစေ သော ဘဏတိ ‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရီယတူ’တိ, န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’တိ။ ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ ‘သပ္ပိ ဝါ’’’တိအာဒိနာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ပရိမောစေတွာဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိနာ ရူပိယေန ကိံ အာဟရီယတူ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ဣမံ အာဟရာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အဓိကာရတော ‘‘ဣမိနာ ရူပိယေန ဣမံ အာဟရာ’’တိ ဘိက္ခူဟိ အာဏတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ တံ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’’တိ ပဋိက္ခေပေါ ကတော, အနာပတ္တိဝါရေပိ ‘‘ကပ္ပိယကာရကဿ အာစိက္ခတီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၉၅) ပန တထာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဣဒံ သာဏတ္တိကံ ကယဝိက္ကယမေဝ အနာဏတ္တိကန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
မူလဿ အနိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယေန ဥဂ္ဂဟိတမူလေန ပတ္တော ကီတော, တဿ မူလဿ သံဃမဇ္ဈေ အနိဿဋ္ဌတ္တာ, ဧတေန ရူပိယမေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, န တမ္မူလိကံ အရူပိယန္တိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဟိ တေန ရူပိယေန အညံ ရူပိယံ စေတာပေယျ, တံ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒေ အာဂတနယေနေဝ နိဿဇ္ဇာပေတွာ သေသေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။ ‘‘မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ မူလဿ ဂိဟိသန္တကတ္တံ, တေနေဝ ပတ္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရာနုပ္ပန္နတဉ္စ ဒဿေတိ။ ပဉ္စသဟဓမ္မိကသန္တကေနေဝ ဟိ ရူပိယသံဝေါဟာရဒေါသော။ တတ္ထ စ အတ္တနော သန္တကေ ပါစိတ္တိယံ, ဣတရတ္ထ ဒုက္ကဋံ။
နိဿဇ္ဇီတိ ဒါနဝသေန ဝုတ္တံ, န ဝိနယကမ္မဝသေန။ တေနေဝ ‘‘သပ္ပိဿ ပူရေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ အတ္တနော ဓနေန ပရိဝတ္တေတိ, တဿ ဝါ ဓနဿ ရူပိယဘာဝေါ, ပရိဝတ္တနပရိဝတ္တာပနေသု အညတရဘာဝေါ စာတိ ဣမာနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၇။) [သျ]၁၀။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၉၃-၅။ ဒသမေ ပါဠိယံ ဇာနာဟီတိ ဣဒါနေဝ ဥပဓာရေဟိ, ဣဒံ ပစ္ဆာ ဆဍ္ဍေတုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣမိနာတိ ဘိက္ခုနာ ဒိယျမာနံ ဝုတ္တံ။ ဣမန္တိ ပရေန ပဋိဒိယျမာနံ။ သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘မာတရံ ပန ပိတရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကာ တံ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဧတ္ထ ယထာ ရူပိယံ ဘတကာနံ ဒတွာ အဿာမိကဘူမိယံ အယောဗီဇသမုဋ္ဌာပနေ ဘတိယာ ခဏန္တာနံ သန္တိကာ ဂဟိတဘဏ္ဍကဘာဝေပိ ပါစိတ္တိယံ ဟောတိ, ဧဝမိဓာပီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ယဉှိ အဿာမိကဘူမိံ ခဏိတွာ သမုဋ္ဌာပိတံ အယောဗီဇံ, တံ ဘတကာနံ သန္တကံ နာမ ဟောတိ, တဒတ္ထဉ္စ တေသံ ရူပိယံ ဒေန္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရောဝ ဟောတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရဇနစ္ဆလ္လိအာဒီနံ အာဟရာပနေ ကယဝိက္ကယော ဝိယ, တာဒိသမ္ပိ ပရဘဏ္ဍံ ဣဓ ဝတ္ထဓောဝနာဒီသု နတ္ထိ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝေတ္ထ ပါစိတ္တိယံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၇။ ပုညံ ဘဝိဿတီတိ ဒေတီတိ ဧတ္ထ သစေ ဘိက္ခု အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ အပ္ပဂ္ဃတံ ဉတွာပိ အကထေတွာ ‘‘ဣဒါနေဝ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဏှ, မာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟောဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဣတရော စ အတ္တနော ဒိယျမာနဿ မဟဂ္ဃတံ အဇာနန္တော ‘‘ဦနံ ဝါ အဓိကံ ဝါ တုမှာကမေဝါ’’တိ ဒတွာ ဂစ္ဆတိ, ဘိက္ခုဿ အနာပတ္တိ ဥပနန္ဒဿ ဝိယ ပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဂ္ဂဟဏေ။ ဝိပ္ပဋိသာရိဿ ပုန သကသညာယ အာဂတဿ ယံ အဓိကံ ဂဟိတံ, တံ ဒါတဗ္ဗံ။ ယေန ယံ ပရိဝတ္တေတိ, တေသံ ဥဘိန္နံ ကပ္ပိယဝတ္ထုတာ, အသဟဓမ္မိကတာ, ကယဝိက္ကယာပဇ္ဇနဉ္စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ကောသိယဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ပတ္တဝဂ္ဂေါ
၁။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၀၂။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အဍ္ဎတေရသပလာတိ မာဂဓိကာယ မာနတုလာယ အဍ္ဎတေရသပလပရိမိတံ ဥဒကံ ဂဏှန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ,
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၈။) [သျ]တထာ ပရိမိတံ ယဝမာသာဒိံ ဂဏှန္တိံ သန္ဓာယာတိ ကေစိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘ပကတိစတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ, စတုကုဍုဝံ နာဠိ, တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ, တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒမိဠနာဠီတိ ပုရာဏနာဠိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ စ စတုမုဋ္ဌိကေဟိ ကုဍုဝေဟိ အဋ္ဌ ကုဍုဝါ, တာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော မဂဓနာဠိံ ဂဏှာတိ။ ပုရာဏာ ပန ‘‘သီဟဠနာဠိ တိဿော နာဠိယော ဂဏှာတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန မဂဓနာဠိ ဣဒါနိ ပဝတ္တမာနာယ စတုကုဍုဝါယ ဒမိဠနာဠိယာ စတုနာဠိကာ ဟောတိ, တတော မဂဓနာဠိတော ဥပဍ္ဎဉ္စ ပုရာဏဒမိဠနာဠိသင်္ခါတံ ပတ္ထံ နာမ ဟောတိ, ဧတေန စ ‘‘ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ ပါဠိဝစနဉ္စ သမေတိ, လောကိယေဟိပိ –
‘‘လောကိယံ မဂဓဉ္စေတိ, ပတ္ထဒွယမုဒါဟဋံ၊
လောကိယံ သောဠသပလံ, မာဂဓံ ဒိဂုဏံ မတ’’န္တိ။ –
ဧဝံ လောကေ နာဠိယာ မဂဓနာဠိ ဒိဂုဏာတိ ဒဿိတာ, ဧဝဉ္စ ဂယှမာနေ ဩမကပတ္တဿ စ ယာပနမတ္တောဒနဂါဟိကာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အဋ္ဌကုဍုဝတော ဦနောဒနဂါဟိနာ ပတ္တေန အထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိယေသိတွာ ယာပေတုံ။ တေနေဝ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပတ္ထော နာမ နာဠိမတ္တံ ဟောတိ ဧကဿ ပုရိသဿ အလံ ယာပနာယ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ‘ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’’န္တိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၉၂) ဝုတ္တံ, ‘‘ဧကေကဿ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပဟောတီ’’တိ စ အာဂဟံ, တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အာလောပဿ အနုရူပန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနတော စတုတ္ထဘာဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ဗြဟ္မာယုသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အာလောပဿ စတုတ္ထဘာဂမေဝ ဗျဉ္ဇနံ အနုရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩဒနဂတိကာနေဝါတိ ဩဒနဿ အန္တော ဧဝ ပဝိသနသီလာနိ သိယုံ, အတ္တနော ဩကာသံ န ဂဝေသန္တီတိ အတ္ထော။ နာမမတ္တေတိ ‘‘မဇ္ဈိမော ပတ္တော မဇ္ဈိမောမကော’’တိအာဒိနာမမတ္တေ။
֍ * ၆၀၇-၈။ ဧဝံ ပယောဂေ ပယောဂေတိ ပရိယောသာနာလောပဇ္ဈောဟရဏပယောဂေ ပယောဂေ, အာလောပေ အာလောပေတိ အတ္ထော။ ကတွာတိ ပါကပရိယောသာနံ ကတွာ။ ပစိတွာ ဌပေဿာမီတိ ကာဠဝဏ္ဏပါကံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၄၉။) [သျ]သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆိဒ္ဒန္တိ မုခဝဋ္ဋိတော ဒွင်္ဂုလဿ ဟေဋ္ဌာဆိဒ္ဒံ ဝုတ္တံ။ သေသံ ပဌမကထိနေ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၀၉-၆၁၃။ ဒုတိယေ ပါဠိယံ အဟံ ပတ္တေန တေ ဘိက္ခူ သန္တပေဿာမီတိ သေသော။ ‘‘အပတ္တော’’တိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဗန္ဓနေပိ ပတ္တေ အပရိပုဏ္ဏပါကေ ပတ္တေ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ။ ‘‘တိပုပဋ္ဋကေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ကပ္ပိယလောဟေဟိ အယောပတ္တဿ ဆိဒ္ဒံ ဆာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘လောဟမဏ္ဍလကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အကာဠဝဏ္ဏမ္ပိ ကပ္ပိယပတ္တံ ဝိညာပေန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တဿ ဦနပဉ္စဗန္ဓနတာ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, အကတဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၁၈-၆၂၁။ တတိယေ ပါဠိယံ ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရေန ‘‘န ခေါ, မဟာရာဇ, ဘဂဝတာ အာရာမိကော အနုညာတော’’တိ ပဌမံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာရာမိက’’န္တိ ပုဂ္ဂလာနမ္ပိ အာရာမိကနာမေန ဒါသဂ္ဂဟဏေ အနုညာတေ ဧဝ အာရာမိကာနံ ဂဟိတတ္တာ ခေတ္တဝတ္ထာဒီနိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေနပိ ပုဂ္ဂလာနံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တထာ အနနုညာတတ္တာတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဟိ ပဋိက္ခိတ္တေသု ဧကဿေဝ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟဏေ အနုညာတေ ဣတရီတရာနံ တထာ န ဂဟေတဗ္ဗတာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ယဉ္စ ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရေန ဒါယကကုလဿ ဒါရိကာယ သုဝဏ္ဏမာလာဝသေန တိဏဏ္ဍုပကဿ နိမ္မာနံ, တံ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၉) ဝစနတော ကုလသင်္ဂဟာဒိ န ဟောတီတိ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ကေစိ ပန ‘‘ခီဏာသဝါနံ လာဘိစ္ဆာယ အဘာဝတော
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၀။) [သျ]ကုလသင်္ဂဟေပိ အာဇီဝကောပေါ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ခီဏာသဝါနမ္ပိ အာဇီဝဝိပတ္တိဟေတူနံ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗတော။ ဝုတ္တဉှိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ‘‘နေဝ ဘိန္ဒေယျမာဇီဝံ, စဇမာနောပိ ဇီဝိတ’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅)။ ဘဂဝတာ စ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနီယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ (သု။ နိ။ ၈၁, ၄၈၄၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇)။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၂။ ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ ဂဟိတံ။ သယံ ကရောတီတိ ပစိတွာ ကရောတိ။ ပုရေဘတ္တန္တိ တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သယံကတန္တိ ခီရနဝနီတံ ပစိတွာ ကတံ။ နိရာမိသမေဝါတိ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဇ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ ကသ္မာ သာမပါကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဝနီတံ တာပေန္တဿာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဂ္ဂဟိတေဟီတိ ခီရဒဓီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဧသေဝ နယောတိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိမှီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သပ္ပိမှိ။
ဧတ္ထ ပနာတိ နဝနီတေ ဝိသေသော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဓောတံ ဝဋ္ဋတီတိ ဓောတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, ဣတရထာ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ထေရာနံ အဓိပ္ပါယော။
မဟာသိဝတ္ထေရဿ ပန ဝတ္ထုနော ဝိယောဇိတတ္တာ ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ, ပစိတွာ ဝါ နိရာမိသမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသူတိ အဓိပ္ပါယော, န ပန ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သဟ ဝိကာလေ ဘုဉ္ဇိံသု။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန…ပေ… သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ အဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ တံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ဒဓိအာဒီနိ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ခယံ ဂမိဿတီတိ နိရာမိသံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ နဝနီတေ လဂ္ဂမတ္တေန ဝိသုံ ဒဓိအာဒိဝေါဟာရံ အလဒ္ဓေန အပ္ပမတ္တေန ဒဓိအာဒိနာတိ အတ္ထော, ဧတေန ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိအာဒီဟိ သဟ ပက္ကံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ တသ္မိမ္ပီတိ နိရာမိသဘူတေပိ။ ကုက္ကုစ္စကာနံ ပန အယံ အဓိပ္ပါယော – ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒဓိအာဒီဟိ အသမ္ဘိန္နရသတ္တာ ဘတ္တေန သဟိတေန ဂုဠပိဏ္ဍာဒိ ဝိယ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ,
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၁။) [သျ]တံ ပန ပစန္တေန ဓောဝိတွာဝ ပစိတဗ္ဗံ, ဣတရထာ ပစနက္ခဏေ ပစ္စမာနဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သမ္ဘိန္နရသတာယ သာမံပက္ကံ ဇာတံ, တေသု ခီဏေသု သာမံပက္ကမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ နိရာမိသမေဝ ပစိတဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘အာမိသေန သဟ ပက္ကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စာယံ ဝိစာရဏာ – သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာဘာဝေ အာမိသေန သဟ ဘိက္ခုနာ ပက္ကဿ သယံပါကဒေါသော ဝါ ပရိသင်္ကီယတိ ယာဝကာလိကတာ ဝါ, တတ္ထ န တာဝ သယံပါကဒေါသော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ သတ္တာဟကာလိကတ္တာ။ ယဉှိ တတ္ထ ဒဓိအာဒိ အာမိသဂတံ, တံ ပရိက္ခီဏန္တိ။ အထ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိဂုဠိကာဒိနာ သဟ အတ္တနာ ပက္ကတ္တာ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ပရိသင်္ကီယတိ, တဒါ အာမိသေန သဟ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ပန ပက္ကတ္တာတိ။ တထာ စ ဥပဍ္ဎတ္ထေရာနံ မတမေဝ အင်္ဂီ ကတံ သိယာ။ တတ္ထ စ သာမဏေရာဒီဟိ ပက္ကမ္ပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရာဒိံ ပစိတွာ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတသပ္ပိအာဒိ ဝိယ စ, န စ တံ ယုတ္တံ, ဘိက္ခာစာရေန လဒ္ဓနဝနီတာဒီနံ တက္ကာဒိအာမိသသံသဂ္ဂသမ္ဘဝေန အပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာပသင်္ဂတော။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဓောဝိတွာ, သောဓေတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တီတိ နိယမော အတ္ထိ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ, ဧဝံ…ပေ… ပုန ပစိတွာ ဒေတိ, ပုရိမနယေနေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေနပေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ ဣဓ ကုက္ကုစ္စကာနံ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တမေဝ န ဒိဿတိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘လဇ္ဇီ သာမဏေရော ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ, ဧဝံ သာမိသပါကံ မောစေန္တော အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနဿာပိ နိမိတ္တံ န ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ ယာဝကာလိကသံသဂ္ဂပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ သိယာ, အတ္တနာပိ တထာ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒိန္နသပ္ပိအာဒီသု စ အာမိသသံသဂ္ဂသင်္ကာ န ဝိဂစ္ဆေယျ။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဧဝံ ဝိလီယာပေတွာ ပန တဏ္ဍုလာဒိံ အပနေတွာ ပုန ပစန္တိ, အပိစ ဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ယထာ ခီရာဒိ ခယံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ပရေဟိ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလာဒိပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ, န စ တမ္ပိ ယုတ္တံ ဒဓိအာဒိခယကရဏတ္ထံ ‘‘ပုန ပစိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ အဓောတမ္ပိ နဝနီတံ တဒဟုပိ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ ပစိတုံ, တဏ္ဍုလာဒိမိဿံ သပ္ပိအာဒိံ အတ္တနာပိ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပုန တက္ကာဒိခယတ္ထံ ပစိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၂။) [သျ]တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဿပိ ပစ္စမာနက္ခဏေ သမ္ဘိန္နရသဿ ယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတပုရေပဋိဂ္ဂဟိတာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန ပန ခီရာဒိအာမိသေန နဝနီတာဒိံ မိဿေတွာ ဘိက္ခုနာ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒိဘေသဇ္ဇံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ, တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ပုရေပရိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလာဒိကံ အနုပသမ္ပန္နေဟေဝ ပက္ကမ္ပိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ သန္နိဓိပိ န ဟောတိ, တတ္ထ ပက္ခိတ္တခီရာဒိကဿပိ တသ္မိံ ခဏေ သမ္ဘိန္နရသတာယ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာပတ္တိတော။ သစေ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေဟေဝ, အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒီသုပိ သစေ အာမိသရသော ပညာယတိ, တံ ယာဝကာလိကမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။
ပရိဿာဝေတွာ ဂဟိတန္တိ တဏ္ဍုလာဒိဝိဂမတ္ထံ ပရိဿာဝေတွာ, တက္ကာဒိဝိဂမတ္ထံ ပုန ပစိတွာ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတဘေသဇ္ဇေဟီတိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ, ဧတေန တေဟိ ယုတ္တမ္ပိ သပ္ပိအာဒိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဒ္ဒလိသမယေတိ ဝဿကာလသမယေ, အနာတပကာလေတိ အတ္ထော။
နိဗ္ဗဋ္ဋိတတ္တာတိ ယာဝကာလိကဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတတ္တာ, ဧတေန တေလေ သဘာဝတော ယာဝကာလိကတ္တာဘာဝံ, ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟဏေန ယာဝကာလိကတ္တုပဂမနဉ္စ ဒဿေတိ။ ဥဘယမ္ပီတိ အတ္တနာ, အညေဟိ စ ကတံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၃။ အစ္ဆဝသန္တိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနညေဝ ဥပလက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနန္တိ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟဏပစနပရိဿာဝနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ, တထာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏတော အာဟာရတ္ထာယ ဝိကာလေ ယာမကာလိကာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ။ ယသ္မာ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလေ ကသဋံ အာမိသဂတိကံ, တေန သဟ တေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ, ပစိတုံ ဝါ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ သစေ ဝသာယ သဟ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ ပုစ္ဆန္တာ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၃။) [သျ]‘‘ဘန္တေ …ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော အတိကုက္ကုစ္စတာယ စ ‘‘ဧတမ္ပိ, အာဝုသော, န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ရောဂနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဧဝ ဝသာယ အနုညာတတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
‘‘မဓုကရီဟိ နာမ မဓုမက္ခိကာဟီ’’တိ ဣဒံ ခုဒ္ဒကဘမရာနံ ဒွိန္နံ ဧဝ ဝိသေသနန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, အညေ ပန ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကာရိကာ မဓုကရီမက္ခိကာ နာမ, တာဟိ သဟ တိဿော မဓုမက္ခိကာဇာတိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘမရမက္ခိကာတိ မဟာပဋလကာရိကာ။ သိလေသသဒိသန္တိ သုက္ခတာယ ဝါ ပက္ကတာယ ဝါ ဃနီဘူတံ။ ဣတရန္တိ တနုကမဓု။
ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ နိက္ကသဋရသဿပိ သတ္တာဟကာလိကတံ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆု စေ, ယာဝကာလိကော။ ဥစ္ဆုရသော စေ, ယာမကာလိကော။ ဖာဏိတံ စေ, သတ္တာဟကာလိကံ။ တစော စေ, ယာဝဇီဝကော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ အမ္ဗဖလရသာဒိမိဿတာယ ယာမကာလိကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, အဝိနယဝစနတ္တာ တံ အပ္ပမာဏန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ဣဒံ ဂုဠေ ကတေ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပါကေန သုက္ခတာယ ယာဝဇီဝိကတ္တံ ဘဇတီတိ ဝုတ္တံ။ တဿ ယာဝကာလိကတ္တေ ဟိ သာမံပါကေန ပုရေဘတ္တေပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ သိယာတိ။ ‘‘သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဥစ္ဆုရသေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဌိတကသဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တေန စ အပရိဿာဝိတေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ အဂ္ဂိမှိ ဥစ္ဆုံ တာပေတွာ ကတံ။ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဆိန္ဒိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ နိပ္ပီဠေတွာ ပက္ကံ။
တံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပက္ကကာလေ ယာဝကာလိကတ္တံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယုတ္တ’’န္တိ။ သီတောဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖါနိ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပစိတွာ ကတံ, အမဒ္ဒိတွာ ကတန္တိ ကေစိ, တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ခီရဇလ္လိကန္တိ ခီရဖေဏံ။ မဓုကပုပ္ဖံ ပနာတိအာဒိ ယာဝကာလိကရူပေန ဌိတဿပိ အဝဋ္ဋနကမေရယဗီဇဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၄။) [သျ]သဗ္ဗာနိပီတိ သပ္ပိအာဒီနိ ပဉ္စပိ။ အာဟာရကိစ္စံ ကရောန္တာနိ ဧတာနိ ကသ္မာ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ စောဒနာပရိဟာရာယ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ ဒဿေန္တေန တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာနိပိ ဩဒိဿကာနိ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝိဓံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပကတိဘေသဇ္ဇတ္တာ ဝိကဋာနိ ဝိရူပါနိ ဝိသဟရဏတော မဟာဝိသယတ္တာ မဟန္တာနိ စာတိ မဟာဝိကဋာနိ။ ဥပသမ္ပဒါဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
အဓိဋ္ဌေတီတိ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမေတန္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝံ ပရိဘောဂေ အနပေက္ခတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ အညေသုပိ ကာလိကေသု အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၅။ သစေ ဒွိန္နံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဠိတော, ဧဝံ ပနေတ္ထ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သစေ ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ, သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အညထာ ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါပိ န သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေပိ စ အယမေဝ ပါဌော ဒဿိတော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီတိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒါနမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒိန္နဝတ္ထုမှိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဂတတ္တေပိ သကသန္တကတာ ဝိဂတာဝ ဟောတိ, တေန နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ အတ္တနာဝ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တံ, သကသန္တကတ္တဉ္စာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, န ဧကေန။ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဝိဇဟတိ, ပရိဘောဂေါပေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ, န သာပေက္ခဒါနေ ဒါနလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဧတသ္မိဉ္စ ပါဠိပဒေ ကဿစိ အဒတွာ အနပေက္ခတာယ ဆဍ္ဍနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနပေက္ခော ဒတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဝိဓိဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟိ ဝိဇဟိတေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ သယမေဝ ဝဋ္ဋိဿတိ, တဗ္ဗိဇဟနဉ္စ ဝတ္ထုနော သကသန္တကတာပရိစ္စာဂေန ဟောတီတိ, ဧတေန စ ဝတ္ထုမှိ အဇ္ဈောဟရဏာပေက္ခာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၅။) [သျ]အနပေက္ခောဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဧကဿ သန္တကံ အညေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
ဧဝန္တိ ‘‘ပုန ဂဟေဿာမီ’’တိ အပေက္ခံ အကတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပရိစ္စတ္တတံ ပရာမသတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ နိဿဂ္ဂိယမူလိကာဟိ ပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ပန နိဿဋ္ဌပဋိလဒ္ဓဿ ကာယိကပရိဘောဂါဒီသု ယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝုတ္တာ, တာယ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သပ္ပိအာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝေါ, အတ္တနော သန္တကတာ, သတ္တာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၂၈။ စတုတ္ထေ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ…ပေ… ကရဏက္ခေတ္တဉ္စာတိ ပဌမဒ္ဓမာသမ္ပိ ကရဏက္ခေတ္တံ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမဿ ပုရိမဒ္ဓမာသေ ဝါ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသေ ဝါ ကတွာ ပစ္ဆိမမာသေဝ နိဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဝါသနေယေဝ အာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာတိ။ ယံ ပန မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမော မာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တံ, ပစ္ဆိမော အဒ္ဓမာသော ကရဏနိဝါသနက္ခေတ္တမ္ပီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တံ တသ္မိံယေဝ အဒ္ဓမာသေ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထေ ဂဟိတေ ဝိရောဓော နတ္ထိ။
‘‘ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ ဝဿိကသာဋိကအဒိန္နပုဗ္ဗေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယေ မနုဿာ’’တိအာဒိ။ ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကာ နာမ သံဃံ ဝါ အတ္တာနံ ဝါ အပ္ပဝါရေတွာဝ အနုသံဝစ္ဆရံ ဒါယကာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၀။ ‘‘ဆ မာသေ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ ဧတေန အန္တောဝဿေပိ ယာဝ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမဒိဝသာ အကတာ ပရိဟာရံ လဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဧကမာသန္တိ ဟေမန္တဿ ပစ္ဆိမုပေါသထေန သဟ ဂဏေတွာ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၆။) [သျ]ဥပေါသထဒိဝသေ ဧဝ ဟိ တံ မူလစီဝရံ ကာတဗ္ဗံ, ဣတရထာ ဟိ နိဿဂ္ဂိယတော။ ဧကာဟဒွီဟာဒိဝသေန…ပေ… လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာတိ ဧတ္ထ ဧကာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ ဒွီဟာနာဂတာယ…ပေ… ဒသာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ, အန္တောဝဿေ ဝါ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ အာသဠှီမာသဿ ဇုဏှပက္ခပုဏ္ဏမိယံ လဒ္ဓါ, တဒဟေဝ ရဇနကပ္ပပရိယောသာနေဟိ နိဋ္ဌိတာ စ ဝဿိကသာဋိကာ ‘‘ဧကာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေနေဝ နယေန ဇုဏှပက္ခဿ ဆဋ္ဌိယံ လဒ္ဓါ, နိဋ္ဌိတာ စ ‘‘ဒသာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယာဝ ပဌမကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမာ, တာဝ လဒ္ဓါ, နိဋ္ဌိတာ စ ‘‘အန္တောဝဿေ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမိတော ပရံ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ ယာဝ စီဝရကာလော နာတိက္ကမတိ, တာဝ အနဓိဋ္ဌဟိတွာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧတ္ထ စ ‘‘တသ္မိံယေဝ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တေပိ ဝဿာနတော ပုဗ္ဗေ ဧကာဟဒွီဟာဒိဝသေန အနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ တေဟိ ဒိဝသေဟိ ဒသာဟံ အနတိက္ကမန္တေန ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တံ သမ္ပတ္တာ ဧဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, တတော ပန ပုဗ္ဗေ ဒသာဟာတိက္ကမေန နိဋ္ဌိတာပိ န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာနဿ အခေတ္တတ္တာ။ တာဒိသာ ပန ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဧဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, အနဓိဋ္ဌဟတော အရုဏုဂ္ဂမနေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဒသာဟာနာဂတာယာ’’တိ ဣမိနာ ကိံ ပယောဇနန္တိ စေ? ဝဿာနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ ဒသာဟေ အတိက္ကန္တေ နိဋ္ဌိတာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဧဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဋ္ဌိတာ တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ။
ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗာတိ တေမာသဗ္ဘန္တရေ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ နဝါဟာနာဂတာယ ကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမာယ သတ္တမိတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓါ, နိဋ္ဌိတာ စ စီဝရကာလံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ဘိက္ခုနာ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိယေသနက္ခေတ္တံ ဝတွာ ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ကတာယပိ
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၇။) [သျ]အကတာယပိ မာသမတ္တံ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတာ သိဒ္ဓါ။ ယသ္မာ စ အကတာ ဝဿိကသာဋိကသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ, အကရဏဉ္စ ကေနစိ ဝေကလ္လေန, န အနာဒရေန, တသ္မာ စာတုမာသံ အကတတ္တာ ဧဝ ပရိဟာရံ လဘတိ, ကတာ ပန အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တေ, အကတာ စ စီဝရကာလေ ဒသာဟပရမသိက္ခာပဒေနေဝ ပရိဟာရံ လဘတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ကသ္မာတိ အတ္တနော မတိယာ ကာရဏပုစ္ဆာ။ တသ္မာတိ ဝဿာနေယေဝ ဝဿိကသာဋိကာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတာဝစနတော။ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ သုတ္တံ ပနေတ္ထ သေသစီဝရာနံ ဧဝံ ကာလနိယမာဘာဝံ သာဓေတုံ ဥဒ္ဓဋံ။ န ဟိ တေနေတ္ထ အညံ ပယောဇနံ အတ္ထိ။
ကဒါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိအာဒိကုရုန္ဒိဝစနေနာပိ ‘‘ယဒါ ဝါ တဒါ ဝါ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ကတာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။
ပါဠိယံ အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိအာဒီသု အစ္ဆိန္နသေသစီဝရဿ နဋ္ဌသေသစီဝရဿ။ ဧတေသဉှိ အသမယေ ပရိယေသနနိဝါသနာပတ္တိယာ ဧဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿ ဝါ နဋ္ဌစီဝရဿ ဝါ အနိဝတ္ထံ စောရာ ဟရန္တီတိ ဧဝံ အာပဒါသု ဝါ နိဝါသယတော ဥမ္မတ္တကာဒီနဉ္စ အနာပတ္တီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ အယံ နိဿဂ္ဂိယာ အနာပတ္တိ ပါဠိတော သယမေဝ သိဇ္ဈတီတိ ဣမံ အဒဿေတွာ အသိဇ္ဈမာနံ နဂ္ဂဿ နှာယတော ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ ဧဝ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဧသာ အနာပတ္တိ အဝုတ္တေ သိဇ္ဈတီတိ။ ဝဿိကသာဋိကာယ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, အသမယေ ပရိယေသနတာ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ တာဝ ပရိယေသနာပတ္တိယာ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ နိဝါသနာပတ္တိယာ ပန သစီဝရတာ, အာပဒါဘာဝေါ, ဝဿိကသာဋိကာယ သကဘာဝေါ, အသမယေ နိဝါသနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၈။) [သျ]၅။ စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၃၁။ ပဉ္စမေ ယမ္ပိ…ပေ… အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧတ္ထ ယံ တေ အဟံ စီဝရံ အဒါသိံ, တံ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ သညာယ အဒါသိံ, န အညထာတိ ကုပိတော အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၃။ ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ ယဒိ အာဏတ္တော အဝဿံ အစ္ဆိန္ဒတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ယဒိ န အစ္ဆိန္ဒတိ, တဒါ ဧဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယောတိ ယဒိ အာဏတ္တော အနန္တရာယေန အစ္ဆိန္ဒတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ဝတ္ထုဂဏနာယ ပါစိတ္တိယအာပတ္တိယော ပယောဂကရဏက္ခဏေယေဝ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော, စီဝရံ ပန အစ္ဆိန္နေယေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ယဒိ သော န အစ္ဆိန္ဒတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧကမေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ဤဒိသေသု နယော ဉာတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၅။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ, တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ ဘတိသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရတာ, သာမံ ဒိန္နတာ, သကသညိတာ, ဥပသမ္ပန္နတာ, ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၃၆။ ဆဋ္ဌေ ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ယသ္မိံ စတုရဿဒါရုမှိ ပလိဝေဌေန္တိ, တဿ တုရီတိ နာမံ။ ဝါယန္တာ တိရိယံ သုတ္တံ ပဝေသေတွာ ယေန အာကောဋေန္တာ ဝတ္ထေ ဃနဘာဝံ အာပါဒေန္တိ, တံ ‘‘ဝေမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဣတရသ္မိံ တထေဝ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဝါယိတုံ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒနိဋ္ဌိတေယေဝ ဒုက္ကဋမ္ပိ ဟောတိ, န တတော ပုဗ္ဗေ ဝါယနပယောဂေသူတိ ဒဿေတိ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၅၉။) [သျ]တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဧကဝါရံ အဓိဋ္ဌိတေ ပစ္ဆာ ဝီတံ အဓိဋ္ဌိတဂတိကမေဝ ဟောတိ, ပုန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန အန္တရန္တရာ ဒသာ ဌပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ သပရိစ္ဆေဒံ ဝီတံ ဟောတိ, ပစ္စေကံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကပ္ပိယသုတ္တံ ဂဟေတွာ အညာတကအပ္ပဝါရိတေနာပိ အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ‘‘သုတ္တမတ္ထိ, ဝါယန္တော နတ္ထီ’’တိအာဒိပရိယာယမုခေန ဝါယာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝါယာပေယျာ’’တိ ပဒဿ ‘‘စီဝရံ မေ, အာဝုသော, ဝါယထာတိ အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ ဝါယာပေယျာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဧဝံ ဝဒန္တော အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝါယာပေတိ နာမ, နာညထာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၀။ အနာပတ္တိ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုန္တိအာဒီသု ဣမိနာ သိက္ခာပဒေနေဝ အနာပတ္တိ, အကတဝိညတ္တိပစ္စယာ ပန ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ အကပ္ပိယသုတ္တတာ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, အကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ ဝါယာပနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၂။ သတ္တမေ ‘‘ကိဉ္စိမတ္တံ အနုပဒဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣဒံ ပယောဂဘေဒဒဿနံ, ဒါနံ ပနေတ္ထ အင်္ဂံ န ဟောတိ။ တေနေဝ တဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အန္တမသော ဓမ္မမ္ပိ ဘဏတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတာနံ တန္တဝါယေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပမာပဇ္ဇနတာ, စီဝရဿ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, တဿ ဝစနေန သုတ္တဝဍ္ဎနံ, စီဝရပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၆၀။) [သျ]၈။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၆။ အဋ္ဌမေ ဆဋ္ဌိယံ ဥပ္ပန္နစီဝရဿ ဧကာဒသမာရုဏော စီဝရကာလေ ဥဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ, တေန စ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ပုဏ္ဏမိတော ပုဗ္ဗေ ဒသသု အရုဏေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ ပုဏ္ဏမိယာ သဟ ဧကာဒသ ဒိဝသာ လဗ္ဘန္တီတိ ဧတ္တကမေဝ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန လဒ္ဓံ, ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗစီဝရံ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝသေနေဝ ယာဝ စီဝရကာလံ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၀။ ဣဒါနိ ပဌမကထိနာဒိသိက္ခာပဒေဟိ တဿ တဿ စီဝရဿ လဗ္ဘမာနံ ပရိဟာရံ ဣဓေဝ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အတိရေကစီဝရဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော, အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ပါဠိယာ သမေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒသဒိဝသာဓိကော မာသော, ဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာတိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, အညထာ ‘‘နဝါဟာနာဂတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ယံ ပနေတ္ထ မာတိကာဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ကာမဉ္စေသ ‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓေါ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) လိခန္တိ, တံ ပမာဒလိခိတံ ‘‘ပဝါရဏမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နဿ စီဝရဿ နိဓာနကာလော ဒဿိတော ဟောတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ။ ဣမမေဝ စ ပမာဒလိခိတံ ဂဟေတွာ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန စ ‘‘ပရိဟာရေကမာသောဝ, ဒသာဟပရမော မတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အစ္စေကစီဝရသဒိသေ အညသ္မိန္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတေ ဥပ္ပန္နကာလာကာရာဒိ သာဒိသေန အစ္စေကစီဝရသဒိသေ အညသ္မိံ စီဝရေ အစ္စေကစီဝရသညာယ စီဝရကာလံ အတိက္ကမေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝေတ္ထ ဒုက္ကဋံ, အနာပတ္တိ စ ဝုတ္တာ, ဣတရထာ တီသုပိ ပဒေသု ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော။ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ဟိ စီဝရကာလံ အတိက္ကမယတော ပါစိတ္တိယမေဝ အစ္စေကစီဝရတ္တိကေ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏဿ အစ္စေကစီဝရဿ အတ္တနော
(ဝိမတိ၊၁၊၃၆၁။) [သျ]သန္တကတာ, ဒသာဟာနာဂတာယ ကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမာယ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ, အနဓိဋ္ဌိတအဝိကပ္ပိတတာ, စီဝရကာလာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၅၂-၃။ နဝမေ အန္တရန္တရာ ဃရမေတ္ထာတိ အန္တရဃရန္တိ ဂါမော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အန္တောဂါမေ’’တိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၂၄) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇ’’န္တိ သာနုသာရံ ဥဒ္ဓဋံ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တိအာဒီသု ဝိယာ’’တိ။ တဿာပီတိ ‘‘ဝုတ္ထဝဿာန’’န္တိ ဝိဘင်္ဂပဒဿပိ။ ဝုတ္ထဝဿာနန္တိ စ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ, ဧတေန စ ပုရိမသိက္ခာပဒေ အနတ္ထတကထိနာနံ ကထိနမာသေပိ အသမာဒါနစာရော န လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ, ဣတရထာ သိက္ခာပဒဿေဝ နိရတ္ထကတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတောတိ ဧတ္ထ ဂါမပရိယန္တေ ဌိတဃရူပစာရတော ပဋ္ဌာယ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ နာမ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေပိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ဝုတ္တံ။ တန္တိ တံ ပဌမသေနာသနာဒိံ။ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရဿပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တရာ မိနိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ကောသမ္ဗိယံ အညတရော ဘိက္ခု ဂိလာနော ဟောတီ’’တိ အာဂတတ္တာ ‘‘ကောသမ္ဗကသမ္မုတိ အနုညာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယဉ္စ ပစ္ဆိမဒိသံ ဂတော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ အန္တရဃရေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တဿ သကလမ္ပိ စီဝရမာသံ ဝိပ္ပဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တတော အညတ္ထ ဂမနကိစ္စေ သတိ ဝိဟာရတော ဗဟိ ဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝါသော အနုညာတောတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနံ အာဂန္တွာ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတု’’န္တိအာဒိ။ ဝသိတွာတိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိညေဝ ဂတဋ္ဌာနေ။ အင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တာနိ။
သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမတိ၊၁၊၃၆၂။) [သျ]၁၀။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၆၀။ ဒသမေ ရောပိတမာလဝစ္ဆတောတိ ကေနစိ နိယမေတွာ ရောပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနောစိတံ မိလာယမာနံ ဩစိနိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပူဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဌိတံ ဒိသွာတိ သေသကံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ။ ယတ္ထ ဣစ္ဆထ, တတ္ထ ဒေထာတိ ဧတ္ထ နိယမေတွာ ‘‘အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဒေါသော နတ္ထိ ‘‘တုမှာကံ ရုစိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သံဃေ ပရိဏတဘာဝေါ, တံ ဉတွာ အတ္တနော ပရိဏာမနံ, ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ပတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
တိံသကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။