ဝိနယာလင်္ကာရ-ဋီကာ (ဒုတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
၂၇။ ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၈၃။ ဧဝံ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိဝတ္တကထံ ကထေတုံ ‘‘ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝတ္တေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝတ္တံ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိ ဥပဇ္ဈာယာဒီသု ပဝတ္တေတဗ္ဗံ အာဘိသမာစာရိကသီလံ။ တံ ကတိဝိဓန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္တံ နာမေတံ…ပေ… ဗဟုဝိဓ’’န္တိ။ ဝစ္စကုဋိဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော။ တေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တအန္တေဝါသိကဝတ္တအနုမောဒနဝတ္တာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌကထာသု ‘‘စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆) စ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ, တတ္ထ ပန အာဂန္တုကဝတ္တတော ပဋ္ဌာယ အာဂတံ, ဣဓ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တတော။ ဣတော အညာနိပိ ပဉ္စသတ္တတိ သေခိယဝတ္တာနိ ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနိ စ ဝတ္တမေဝ။ တေသု ပန သေခိယဝတ္တာနိ မဟာဝိဘင်္ဂေ အာဂတာနိ, မဟာဝတ္တာနိ ကမ္မက္ခန္ဓကပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေသု (စူဠဝ။ ၇၅ အာဒယော), တသ္မာ ဣဓ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိယေဝ ဒဿိတာနိ။ တေသု ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ပဌမံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တျာဒိမာဟ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂။)တတ္ထ ကော ဥပဇ္ဈာယော, ကေနဋ္ဌေန ဥပဇ္ဈာယော, ကထံ ဂဟိတော ဥပဇ္ဈာယော, ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ, ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော ဥပဇ္ဈာယောတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၇၆) ဗျတ္တိဗလသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ ဒသဝဿော ဝါ အတိရေကဒသဝဿော ဝါ ဘိက္ခု ဥပဇ္ဈာယော။ ကေနဋ္ဌေန ဥပဇ္ဈာယောတိ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာယော, သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ခုဒ္ဒကံ ဝဇ္ဇံ ဝါ မဟန္တံ ဝဇ္ဇံ ဝါ ဘုသော စိန္တေတီတိ အတ္ထော။ ကထံ ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယောတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မေ, ဘန္တေ, ဟောဟီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ သစေ ဥပဇ္ဈာယော ‘‘သာဟူ’’တိ ဝါ ‘‘လဟူ’’တိ ဝါ ‘‘ဩပါယိက’’န္တိ ဝါ ‘‘ပတိရူပ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေဟီ’’တိ ဝါ ဣမေသု ပဉ္စသု ပဒေသု ယဿ ကဿစိ ပဒဿ ဝသေန ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ကာယဝါစာဟိ ဝါ ‘‘ဂဟိတော တယာ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏံ ဝိညာပေတိ, ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယော။ တတ္ထ သာဟူတိ သာဓု။ လဟူတိ အဂရု, သုဘရတာတိ အတ္ထော။ ဩပါယိကန္တိ ဥပါယပဋိသံယုတ္တံ, ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇနံ နိတ္ထရဏုပါယောတိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ သာမီစိကမ္မမိဒန္တိ အတ္ထော။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန ကာယဝစီပယောဂေန သမ္ပာဒေဟီတိ အတ္ထော။
ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တန္တိ ဂဟိတဥပဇ္ဈာယေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ဣဒံ အာဂတမေဝ, တတ္ထ ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာတိ သစဿ ပစ္စူသကာလေ စင်္ကမနတ္ထာယ ဝါ ဓောတပါဒပရိဟရဏတ္ထာယ ဝါ ပဋိမုက္ကာ ဥပါဟနာ ပါဒဂတာ ဟောန္တိ, တာ ကာလဿေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃။)ဥဋ္ဌာယ အပနေတွာ။ တာဒိသမေဝ မုခဓောဝနောဒကံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဥတုမ္ပိ သရီရသဘာဝေ စ ဧကာကာရေ တာဒိသမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။
သဂုဏံ ကတွာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ သံဃာဋိဉ္စာတိ ဒွေ စီဝရာနိ ဧကတော ကတွာ တာ ဒွေပိ သံဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗဉှိ စီဝရံ သံဃဋိတတ္တာ သံဃာဋီတိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ’’တိ။ ပဒဝီတိဟာရေဟီတိ ဧတ္ထ ပဒံ ဝီတိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ပဒဝီတိဟာရော, ပဒဝီတိဟာရဋ္ဌာနံ။ ဒုတဝိလမ္ဗိတံ အကတွာ သမဂမနေန ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ မုဋ္ဌိရတနမတ္တံ။ ပဒါနံ ဝါ ဝီတိဟရဏံ အဘိမုခံ ဟရိတွာ နိက္ခေပေါ ပဒဝီတိဟာရောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဥပဇ္ဈာယဿ ဘဏမာနဿ အန္တရန္တရာ ကထာ ဩပါတေတဗ္ဗာတိ အန္တရဃရေ ဝါ အညတြ ဝါ ဘဏမာနဿ အနိဋ္ဌိတေ တဿ ဝစနေ အညာ ကထာ န သမုဋ္ဌာပေတဗ္ဗာ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘န ဥပဇ္ဈာယဿ ဘဏမာနဿာ’’တိ ဧတ္ထ န-ကာရတော ပဋ္ဌာယ။ တေန နာတိဒူရေတိအာဒီသု န-ကာရပဋိသိဒ္ဓေသု အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ အာပဒါဥမ္မတ္တခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋတာဒီဟိ ဝိနာ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနိတွာပိ ဝဒန္တဿ ဂိလာနဿ စ ဒုက္ကဋမေဝ။ အာပဒါသု ဟိ အန္တရန္တရာ ကထာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝမညေသု န-ကာရပဋိသိဒ္ဓေသု ဤဒိသေသု, ဣတရေသု ပန ဂိလာနောပိ န မုစ္စတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ‘‘ဤဒိသေသု ဂိလာနောပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အညမ္ပိ ဟိ ယထာဝုတ္တံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ အဂိလာနဿ ဝတ္တဘေဒေ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋမေဝ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အဂိလာနေန ဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန သဋ္ဌိဝဿေနပိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ, အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ။ န-ကာရပဋိသံယုတ္တေသု ပန ပဒေသု ဂိလာနဿပိ ပဋိက္ခိတ္တကိရိယံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ။ အာပတ္တိသာမန္တာ ဘဏမာနောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄။)ပဒသောဓမ္မ(ပါစိ။ ၄၄ အာဒယော)-ဒုဋ္ဌုလ္လာဒိဝသေန (ပါရာ။ ၂၈၃) အာပတ္တိယာ အာသန္နဝါစံ ဘဏမာနော။ အာပတ္တိယာ အာသန္နဝါစန္တိ စ အာပတ္တိဇနကမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယာယ ဟိ ဝါစာယ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, သာ ဝါစာ အာပတ္တိယာ အာသန္နာတိ ဝုစ္စတိ။
စီဝရေန ပတ္တံ ဝေဌေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥတ္တရာသင်္ဂဿ ဧကေန ကဏ္ဏေန ဝေဌေတွာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာပီဌံ ဝါ ပရာမသိတွာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ဌပိတပတ္တာဒိနာ အသံဃဋ္ဋနတ္ထာယ ဝုတ္တံ။ စက္ခုနာ ဩလောကေတွာပိ အညေသံ အဘာဝံ ဉတွာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ စတုရင်္ဂုလံ ကဏ္ဏံ ဥဿာရေတွာတိ ကဏ္ဏံ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏံ အတိရေကံ ကတွာ ဧဝံ စီဝရံ သံဃရိတဗ္ဗံ။ ဩဘောဂေ ကာယဗန္ဓနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ကာယဗန္ဓနံ သံဃရိတွာ စီဝရဘောဂေ ပက္ခိပိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပိဏ္ဍပါတော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယော ဂါမေယေဝ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ပဋိက္ကမနေ ဝါ ဘုဉ္ဇိတွာ အာဂစ္ဆတိ, ပိဏ္ဍံ ဝါ န လဘတိ, တဿ ပိဏ္ဍပါတော န ဟောတိ, ဂါမေ အဘုတ္တဿ ပန လဒ္ဓဘိက္ခဿ ဝါ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သစေ ပိဏ္ဍပါတော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂါမေတိ ဂါမပရိယာပန္နေ တာဒိသေ ကိသ္မိဉ္စိ ပဒေသေ။ အန္တရဃရေတိ အန္တောဂေဟေ။ ပဋိက္ကမနေတိ အာသနသာလာယံ။ သစေပိ တဿ န ဟောတိ, ဘုဉ္ဇိတုကာမော စ ဟောတိ, ဥဒကံ ဒတွာ အတ္တနာ လဒ္ဓတောပိ ပိဏ္ဍပါတော ဥပနေတဗ္ဗော။ တိက္ခတ္တုံ ပါနီယေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော, အာဒိမှိ မဇ္ဈေ အန္တေတိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဥပကဋ္ဌောတိ အာသန္နော။ ဓောတဝါလိကာယာတိ ဥဒကေန ဂတဋ္ဌာနေ နိရဇာယ ပရိသုဒ္ဓဝါလိကာယ။
နိဒ္ဓူမေတိ ဇန္တာဃရေ ဇလမာနအဂ္ဂိဓူမရဟိတေ။ ဇန္တာဃရဉှိ နာမ ဟိမပါတဗဟုကေသု ဒေသေသု တပ္ပစ္စယရောဂပီဠာဒိနိဝါရဏတ္ထံ သရီရသေဒတာပနဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကိရ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅။)အန္ဓကာရပဋိစ္ဆန္နတာယ ဗဟူပိ ဧကတော ပဝိသိတွာ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အဂ္ဂိတာပပရိဟာရာယ မတ္တိကာယ မုခံ လိမ္ပိတွာ သရီရံ ယာဝဒတ္ထံ သေဒေတွာ စုဏ္ဏာဒီဟိ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ နဟာယန္တိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၆၆) ‘‘စုဏ္ဏံ သန္နေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သစေ ဥဿဟတီတိ သစေ ပဟောတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ကေနစိ ဂေလညေန အနဘိဘူတော ဟောတီ’’တိ။ အပဋိဃံသန္တေနာတိ ဘူမိယံ အပဋိဃံသန္တေန။ ကဝါဋပီဌန္တိ ကဝါဋပီဌဉ္စ ပိဋ္ဌသံဃာတဉ္စ အစ္ဆုပန္တေန။ သန္တာနကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ကီဋကုလာဝကမက္ကဋကသုတ္တာဒိ။ ဥလ္လောကာ ပဌမံ ဩဟာရေတဗ္ဗန္တိ ဥလ္လောကတော ပဌမံ ဥလ္လောကံ အာဒိံ ကတွာ အဝဟရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥလ္လောကန္တိ စ ဥဒ္ဓံ ဩလောကနဋ္ဌာနံ, ဥပရိဘာဂန္တိ အတ္ထော။ အာလောကသန္ဓိကဏ္ဏဘာဂါတိ အာလောကသန္ဓိဘာဂါ စ ကဏ္ဏဘာဂါ စ, အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဝါတပါနကဝါဋကာနိ စ ဂဗ္ဘဿ စ စတ္တာရော ကောဏာ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
အညတ္ထ နေတဗ္ဗောတိ ယတ္ထ ဝိဟာရတော သာသနေ အနဘိရတိ ဥပ္ပန္နာ, တတော အညတ္ထ ကလျာဏမိတ္တာဒိသမ္ပတ္တိယုတ္တဋ္ဌာနေ နေတဗ္ဗော။ န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ရဇိတစီဝရတော ယာဝ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ရဇနံ ဂဠတိ, န တာဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ န ဥပဇ္ဈာယံ အနာပုစ္ဆာ ဧကစ္စဿ ပတ္တော ဒါတဗ္ဗောတိအာဒိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ကထိတံ။ ဧတ္ထ စ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလာနန္တိ လဇ္ဇိနော ဝါ အလဇ္ဇိနော ဝါ ဥပဇ္ဈာယဿ အဝဍ္ဎိကာမေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ဥပဇ္ဈာယော အလဇ္ဇီ ဩဝါဒမ္ပိ န ဂဏှာတိ, လဇ္ဇိနော စ ဧတဿ ဝိသဘာဂါ ဟောန္တိ, တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယံ ဝိဟာယ လဇ္ဇီဟေဝ သဒ္ဓိံ အာမိသာဒိပရိဘောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ ဥပဇ္ဈာယာဒိဘာဝေါ ဟေတ္ထ နပ္ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝေဏံ ဂန္တွာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ ပရိဝေဏံ ဂန္တွာ။ သုသာနန္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆။)ဥပစာရသီမတော ဗဟိ ဂန္တုကာမေန အနာပုစ္ဆာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုဋ္ဌာနမဿ အာဂမေတဗ္ဗန္တိ ဂေလညတော ဝုဋ္ဌာနံ အဿ အာဂမေတဗ္ဗံ။
ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာစရိယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၄။ အာစရိယဝတ္တကထာယံ ကော အာစရိယော, ကေနဋ္ဌေန အာစရိယော, ကတိဝိဓော အာစရိယော, ကထံ ဂဟိတော အာစရိယော, ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တံ, ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော အာစရိယောတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒသဝဿံ နိဿာယ ဝတ္ထုံ ဒသဝဿေန နိဿယံ ဒါတု’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၇၇) ဗျတ္တိဗလသမ္ပန္နော ဒသဝဿော ဝါ အတိရေကဒသဝဿော ဝါ ဘိက္ခု အာစရိယော။ ကေနဋ္ဌေန အာစရိယောတိ အန္တေဝါသိကေန အာဘုသော စရိတဗ္ဗောတိ အာစရိယော, ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတိဝိဓော အာစရိယောတိ နိဿယာစရိယပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယဥပသမ္ပဒါစရိယဓမ္မာစရိယဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ နိဿယံ ဂဟေတွာ တံ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗော နိဿယာစရိယော။ ပဗ္ဗဇိတကာလေ သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာပကော ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော။ ဥပသမ္ပဒကာလေ ကမ္မဝါစာနုဿာဝကော ဥပသမ္ပဒါစရိယော။ ဗုဒ္ဓဝစနသိက္ခာပကော ဓမ္မာစရိယော နာမ။ ကထံ ဂဟိတော ဟောတိ အာစရိယောတိ အန္တေဝါသိကေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အာစရိယော မေ, ဘန္တေ, ဟောဟိ, အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ အာစရိယော ‘‘သာဟူ’’တိ ဝါ ‘‘လဟူ’’တိ ဝါ ‘‘ဩပါယိက’’န္တိ ဝါ ‘‘ပတိရူပ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေဟီ’’တိ ဝါ ကာယေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇။)ဝိညာပေတိ, ဝါစာယ ဝိညာပေတိ, ကာယဝါစာဟိ ဝိညာပေတိ, ဂဟိတော ဟောတိ အာစရိယော။
ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တန္တိ အန္တေဝါသိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တံ။ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဉ္စ ဝဿာနိ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗံ, အဗျတ္တေန ယာဝဇီဝံ။ ဧတ္ထ သစာယံ ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရံ အာစရိယံ န လဘတိ, ဥပသမ္ပဒါယ သဋ္ဌိဝဿော ဝါ သတ္တတိဝဿော ဝါ ဟောတိ, နဝကတရဿပိ ဗျတ္တဿ သန္တိကေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အာစရိယော မေ, အာဝုသော, ဟောဟိ, အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆန္တေနပိ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမိ အာစရိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗအာပုစ္ဆနေသု။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တတော အညံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဣဒမေဝ စ…ပေ… အာစရိယဝတ္တန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ နနု ဥပဇ္ဈာစရိယာ ဘိန္နပဒတ္ထာ, အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘အာစရိယဝတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အာစရိယဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ ယထာ ဧကောပိ ဘိက္ခု မာတုဘာတာဘူတတ္တာ ‘‘မာတုလော’’တိ စ ဓမ္မေ သိက္ခာပကတ္တာ ‘‘အာစရိယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဧကမေဝ ဝတ္တံ ဥပဇ္ဈာယဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယဝတ္တ’’န္တိ စ အာစရိယဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘အာစရိယဝတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ သန္တေပိ နာမေ ဘိန္နေ အတ္ထော ဘိန္နော သိယာတိ အာဟ ‘‘နာမမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ နာန’’န္တိ။ ယထာ ‘‘ဣန္ဒော သက္ကော’’တိအာဒီသု နာမမတ္တမေဝ ဘိန္နံ, န အတ္ထော, ဧဝမေတ္ထာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။
ဣဒါနိ တသ္မိံ ဝတ္တေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကာနံ ဝသေန လဗ္ဘမာနံ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယာဝ စီဝရရဇန’’န္တျာဒိမာဟ။ တတော ဥပဇ္ဈာယာစရိယာနံ ဝသေန ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေ’’တျာဒိမာဟ။ တေသု ဝတ္တံ သာဒိယန္တေသု အာပတ္တိ, အသာဒိယန္တေသု အနာပတ္တိ, တေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈။)အဇာနန္တေသု, ဧကဿ ဘာရကရဏေပိ အနာပတ္တီတိ အယမေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော။ ဣဒါနိ အန္တေဝါသိကဝိသေသဝသေန လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။
အာစရိယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တေ ကော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော, ကေနဋ္ဌေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော, ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တံ, ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ ဥပသမ္ပန္နော ဝါ ဟောတု သာမဏေရော ဝါ, ယော ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာတိ, သော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော နာမ။ ကေနဋ္ဌေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ ဥပဇ္ဈာယေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ အတ္ထေန။ ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တန္တိ ဥပဇ္ဈာယေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၇၈) ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဥပဇ္ဈာယာနံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေသု ဝတ္တံ ပညပေဿာမိ, ယထာ ဥပဇ္ဈာယေဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေသု ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ဣဒါနိ ပကရဏာဂတံ။ ဣမသ္မိံ ပန ပကရဏေ သင်္ခေပရုစိတ္တာ, အာစရိယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနဉ္စ သမာနတ္တာ ဒွေပိ ဧကတော ဝုတ္တာ, တထာပိ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ကထယာမ။
သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိဿ သင်္ဂဟော စ အနုဂ္ဂဟော စ ကာတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသောတိ ပါဠိဝစနံ။ ပရိပုစ္ဆာတိ ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဩဝါဒေါတိ အနောတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ဣဒံ ကရောဟိ, ဣဒံ မာ ကရိတ္ထာ’’တိ ဝစနံ။ အနုသာသနီတိ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ အပိစ ဩတိဏ္ဏေ ဝါ အနောတိဏ္ဏေ ဝါ ပဌမံ ဝစနံ ဩဝါဒေါ, ပုနပ္ပုနံ ဝစနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉။)အနုသာသနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ ပတ္တော ဟောတီတိ သစေ အတိရေကပတ္တော ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ပရိက္ခာရောတိ အညောပိ သမဏပရိက္ခာရော။ ဣဓ ဥဿုက္ကံ နာမ ဓမ္မိယေန နယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဥပါယပရိယေသနံ။ ဣတော ပရံ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ အာဒိံ ကတွာ အာစမနကုမ္ဘိယာ ဥဒကသိဉ္စနပရိယောသာနံ ဝတ္တံ ဂိလာနဿေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ကာတဗ္ဗံ။ အနဘိရတိဝူပကာသနာဒိ ပန အဂိလာနဿပိ ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ စီဝရံ ရဇန္တေနာတိ ‘‘ဧဝံ ရဇေယျာသီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယတော ဥပါယံ သုတွာ ရဇန္တေန။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိအာဒီသု အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ ဓမ္မာမိသေဟိ အသင်္ဂဏှန္တာနံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒုက္ကဋံ ဝတ္တဘေဒတ္တာ။ တေနေဝ ပရိဝါရေပိ (ပရိ။ ၃၂၂) ‘‘န ဒေန္တော အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အန္တေဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
အန္တေဝါသိကဝတ္တေ ကော အန္တေဝါသိကော, ကေနဋ္ဌေန အန္တေဝါသိကော, ကတိဝိဓာ အန္တေဝါသိကာ, ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အန္တေဝါသိကဝတ္တံ, ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော အန္တေဝါသိကောတိ ဥပသမ္ပန္နော ဝါ ဟောတု သာမဏေရော ဝါ, ယော အာစရိယဿ သန္တိကေ နိဿယံ ဂဏှာတိ, ယော ဝါ အာစရိယဿ ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇတိ, ယော ဝါ တေနာနုဿာဝိတော ဟုတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ, ယော ဝါ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ, သော သဗ္ဗော အန္တေဝါသိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမော နိဿယန္တေဝါသိကော နာမ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀။)ဒုတိယော ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော နာမ, တတိယော ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော နာမ, စတုတ္ထော ဓမ္မန္တေဝါသိကော နာမ။ အညတ္ထ ပန သိပ္ပန္တေဝါသိကောပိ အာဂတော, သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော။ ကေနဋ္ဌေန အန္တေဝါသိကောတိ အန္တေ ဝသတီတိ အန္တေဝါသိကော အလုတ္တသမာသဝသေန။ ကတိဝိဓာ အန္တေဝါသိကာတိ ယထာဝုတ္တနယေန စတုဗ္ဗိဓာ အန္တေဝါသိကာ။
ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အန္တေဝါသိကဝတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓေဟိ အာစရိယေဟိ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၈၂) ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, အာစရိယာနံ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တံ ပညပေဿာမိ, ယထာ အာစရိယေဟိ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ယံ ဘဂဝတာ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ, ဣဓ စ သင်္ခေပေန ဒဿိတံ, တံ ဝတ္တန္တိ။ ဣဓ ပန အတ္ထော သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဧတေသု ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော စ ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော စ အာစရိယဿ ယာဝဇီဝံ ဘာရော, နိဿယန္တေဝါသိကော စ ဓမ္မန္တေဝါသိကော စ ယာဝ သမီပေ ဝသန္တိ, တာဝဒေဝ, တသ္မာ အာစရိယေဟိပိ တေသု သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ အာစရိယန္တေဝါသိကေသု ဟိ ယော ယော န သမ္မာ ဝတ္တတိ, တဿ တဿ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အန္တေဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာဂန္တုကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၅။ အာဂန္တုကဝတ္တေ အာဂစ္ဆတီတိ အာဂန္တုကော, တေန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဂန္တုကဝတ္တံ။ ‘‘ဣဒါနိ အာရာမံ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ဥပစာရသီမာသမီပံ ဒဿေတိ, တသ္မာ ဥပစာရသီမာသမီပံ ပတွာ ဥပါဟနာဩမုဉ္စနာဒိ သဗ္ဗံ ကာတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁။)ဂဟေတွာတိ ဥပါဟနဒဏ္ဍကေန ဂဟေတွာ။ ဥပါဟနပုဉ္ဆနစောဠကံ ပုစ္ဆိတွာ ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာတိ ‘‘ကတရသ္မိံ ဌာနေ ဥပါဟနပုဉ္ဆနစောဠက’’န္တိ အာဝါသိကေ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိတွာ။ ပတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ သုက္ခာပနတ္ထာယ အာတပေ ပတ္ထရိတဗ္ဗံ။ သစေ နဝကော ဟောတိ, အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗောတိ တဿ ဝဿေ ပုစ္ဆိတေ ယဒိ ဒဟရော ဟောတိ, သယမေဝ ဝန္ဒိဿတိ, တဒါ ဣမိနာ ဝန္ဒာပိတော ဟောတိ။ နိလ္လောကေတဗ္ဗောတိ ဩလောကေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဌိတေနာတိ ဗဟိ နိက္ခမန္တဿ အဟိနော ဝါ အမနုဿဿ ဝါ မဂ္ဂံ ဌတွာ ဌိတေန နိလ္လောကေတဗ္ဗော။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အာဂန္တုကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၆။ အာဝါသိကဝတ္တေ အာဝသတီတိ အာဝါသိကော, တေန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကဝတ္တံ။ တတ္ထ အာဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ အာဂန္တုကံ ဘိက္ခုံ ဝုဍ္ဎတရံ ဒိသွာ အာသနံ ပညပေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၃၅၉) အာဂတဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၉) ဂဟေတဗ္ဗံ, ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပါကဋမေဝ, ဥပါဟနပုဉ္ဆနံ ပန အတ္တနော ရုစိဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟေတ္ထ ‘‘သစေ ဥဿဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဥပါဟနာ အပုဉ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တိ။ သေနာသနံ ပညပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကတ္ထ မယှံ သေနာသနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတေန သေနာသနံ ပညပေတဗ္ဗံ, ‘‘ဧတံ သေနာသနံ တုမှာကံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပပ္ဖေါဋေတွာ ပတ္ထရိတုံ ပန ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဧတေန မဉ္စပီဌာဒိံ ပပ္ဖေါဋေတွာ ပတ္ထရိတွာ ဥပရိ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ ဒါနမ္ပိ သေနာသနပညာပနမေဝါတိ ဒဿေတိ။ မဟာအာဝါသေပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂။)အတ္တနော သန္တိကံ သမ္ပတ္တဿ အာဂန္တုကဿ ဝတ္တံ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အာဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂမိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၇။ ဂမိကဝတ္တေ ဂန္တုံ ဘဗ္ဗောတိ ဂမိကော, တေန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ဂမိကဝတ္တံ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ဒါရုဘဏ္ဍန္တိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၂၂) ဝုတ္တံ မဉ္စပီဌာဒိ။ မတ္တိကာဘဏ္ဍမ္ပိ ရဇနဘာဇနာဒိ သဗ္ဗံ တတ္ထ ဝုတ္တပ္ပဘေဒမေဝ။ တံ သဗ္ဗံ အဂ္ဂိသာလာယံ ဝါ အညတရသ္မိံ ဝါ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိသာမေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, အနောဝဿကေ ပဗ္ဘာရေပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ, ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ, တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တိ။ စတူသု ပါသာဏေသူတိအာဒိ ဥပစိကာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ ပဏ္ဏသာလာဒိသေနာသနေ ကတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အပ္ပေဝ နာမ အင်္ဂါနိပိ သေသေယျုန္တိ အယံ အဇ္ဈောကာသေ ဌပိတမှိ အာနိသံသော။ ဩဝဿကဂေဟေ ပန တိဏေသု စ မတ္တိကာပိဏ္ဍေသု စ ဥပရိ ပတန္တေသု မဉ္စပီဌာနံ အင်္ဂါနိပိ ဝိနဿန္တိ။
ဂမိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၈။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အနုမောဒနဝတ္တံ အာဂတံ, တတော ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၇၃-၃၇၄) ‘‘ဣမသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃။)ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆) အာဂတာနိ အာဂန္တုကာဝါသိကဂမိယာနုမောဒနဘတ္တဂ္ဂပိဏ္ဍစာရိကာရညိကသေနာသနဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိဥပဇ္ဈာယာစရိယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ နာမာ’’တိ အနုက္ကမော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ ဂမိကဝတ္တတော ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တံ အာဂတံ, အနုမောဒနဝတ္တံ ပန ဝိသုံ အဝတွာ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တေယေဝ အန္တောဂဓံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ ဘတ္တဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဘတ္တေ ဘုတ္တေယေဝ အနုမောဒနာကရဏတော, ပါဠိယဉ္စ အညေသု ဝတ္တေသု ဝိယ ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ အနုမောဒနဝတ္တံ ပညာပေဿာမီ’’တိ ဝိသုံ ဝတ္တဘာဝေန အနာဂတတ္တာ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တေယေဝ အန္တောဂဓန္တိ အာစရိယဿ အဓိပ္ပါယော သိယာ။ ဣမဿ စ ဝိနယာလင်္ကာရပကရဏဿ တဿာ ဝဏ္ဏနာဘူတတ္တာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗက္ကမေနေဝ သံဝဏ္ဏနံ ကထယိဿာမ။
ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘတ္တံ။ အဇတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အဂ္ဂံ။ ‘‘အာဒိကောဋ္ဌာသကောဋီသု, ပုရတောဂ္ဂံ ဝရေ တီသူ’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ အာဂတေပိ ‘‘ရာဇဂ္ဂန္တိ ရာဇာရဟံ, သလာကဂ္ဂန္တိ သလာကဂ္ဂဟဏဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီသု အညတ္ထေသုပိ ပဝတ္တနတော ဘတ္တဿ အဂ္ဂံ ဘတ္တဂ္ဂံ, ဘတ္တပရိဝိသနဋ္ဌာနံ, ဘတ္တဂ္ဂေ ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ တတ္ထ အာရာမေ ကာလော အာရောစိတော ဟောတီတိ ‘‘ကာလော ဘန္တေ, နိဋ္ဌိတံ ဘတ္တ’’န္တိ အာရောစိတော ဟောတိ။ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေနာတိ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ နာဘိမဏ္ဍလဉ္စ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန။ ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာတိ သမန္တတော မဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ။ ဥဒ္ဓံ နာဘိမဏ္ဍလံ, အဓော ဇာဏုမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ဇာဏုမဏ္ဍလဿ ဟေဋ္ဌာ ဇင်္ဃဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ နိဝါသနံ ဩတာရေတွာ နိဝါသေတဗ္ဗံ, တတော ပရံ ဩတာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ, ယထာနိသိန္နဿ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ဟေဋ္ဌာ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄။)မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာတိ တဿ နိဝါသနဿ ဥပရိ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အကာယဗန္ဓနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော, ယော ပဝိသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။ သဂုဏံ ကတွာတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တေ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာတိ ပါသကေ ဂဏ္ဌိကံ ပဝေသေတွာ အန္တောဂါမော ဝါ ဟောတု ဝိဟာရော ဝါ, မနုဿာနံ ပရိဝိသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တေန စီဝရံ ပါရုပိတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ဂမနမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ မနုဿာနံ ပရိဝိသနဋ္ဌာနန္တိ ယတ္ထ အန္တောဝိဟာရေပိ မနုဿာ သပုတ္တဒါရာ အာဝသိတွာ ဘိက္ခူ နေတွာ ဘောဇေန္တိ။
သုပ္ပဋိစ္ဆန္နေနာတိ န သသီသံ ပါရုတေန, အထ ခေါ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ အနုဝါတန္တေန ဂီဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ သမံ ကတွာ ပဋိသံဟရိတွာ ယာဝ မဏိဗန္ဓာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန။ သုသံဝုတေနာတိ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ အကီဠာပေန္တေန, သုဝိနီတေနာတိ အတ္ထော။ ဩက္ခိတ္တစက္ခုနာတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခုနာ။ ယော အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ တဟံ တဟံ ဩလောကေန္တော ဘိယျော တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ပါသာဒံ ကူဋာဂါရံ ဝီထိံ ဩလောကေန္တော ဂစ္ဆတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဧကသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာ ဟတ္ထိအဿာဒိပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပသဒ္ဒေနာတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတိ? ဒွါဒသဟတ္ထေ ဂေဟေ အာဒိမှိ သံဃတ္ထေရော မဇ္ဈေ ဒုတိယတ္ထေရော အန္တေ တတိယတ္ထေရောတိ ဧဝံ နိသိန္နေသု သံဃတ္ထေရော ဒုတိယေန သဒ္ဓိံ မန္တေတိ, ဒုတိယတ္ထေရော တဿ သဒ္ဒဉ္စေဝ သုဏာတိ, ကထဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ, တတိယတ္ထေရော ပန သဒ္ဒမေဝ သုဏာတိ, ကထံ န ဝဝတ္ထပေတိ, ဧတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတိ။ သစေ ပန တတိယတ္ထေရော ကထံ ဝဝတ္ထပေတိ, မဟာသဒ္ဒေါ နာမ ဟောတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅။)န ဥက္ခိတ္တကာယာတိ န ဥက္ခေပေန, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ, ဧကတော ဝါ ဥဘတော ဝါ ဥက္ခိတ္တစီဝရော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အန္တောဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ န ဧဝံ ဂန္တဗ္ဗံ။ နိသိန္နကာလေ ပန ဓမကရဏံ နီဟရန္တေနပိ စီဝရံ အနုက္ခိပိတွာဝ နီဟရိတဗ္ဗံ။ န ဥဇ္ဇဂ္ဃိကာယာတိ န မဟာဟသိတံ ဟသန္တော, ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ကရဏဝစနံ။ န ကာယပ္ပစာလကန္တိ ကာယံ အစာလေတွာ ကာယံ ပဂ္ဂဟေတွာ နိစ္စလံ ကတွာ ဥဇုကေန ကာယေန သမေန ဣရိယာပထေန။ န ဗာဟုပ္ပစာလကန္တိ ဗာဟုံ အစာလေတွာ ဗာဟုံ ပဂ္ဂဟေတွာ နိစ္စလံ ကတွာ။ န သီသပ္ပစာလကန္တိ သီသံ အစာလေတွာ သီသံ ပဂ္ဂဟေတွာ နိစ္စလံ ဥဇုံ ဌပေတွာ။ န ခမ္ဘကတောတိ ခမ္ဘကတော နာမ ကဋိယံ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ ကတခမ္ဘော။ န ဥက္ကုဋိကာယာတိ ဧတ္ထ ဥက္ကုဋိကာ ဝုစ္စတိ ပဏှိယော ဥက္ခိပိတွာ အဂ္ဂပါဒေဟိ ဝါ အဂ္ဂပါဒေ ဥက္ခိပိတွာ ပဏှေဟိယေဝ ဝါ ဘူမိံ ဖုသန္တဿ ဂမနံ။ ကရဏဝစနံ ပနေတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ။ န ဩဂုဏ္ဌိတေနာတိ သသီသံ ပါရုတေန။ န ပလ္လတ္ထိကာယာတိ န ဒုဿပလ္လတ္ထိကာယ။ ဧတ္ထ အာယောဂပလ္လတ္ထိကာပိ ဒုဿပလ္လတ္ထိကာ ဧဝ။ န ထေရေ ဘိက္ခူ အနုပခဇ္ဇာတိ ထေရေ ဘိက္ခူ အတိအလ္လီယိတွာ န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ န သံဃာဋိံ ဩတ္ထရိတွာတိ န သံဃာဋိံ အတ္ထရိတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။
သက္ကစ္စန္တိ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ ပတ္တသညီတိ ပတ္တေ သညံ ကတွာ။ သမသူပကော နာမ ယတ္ထ ဘတ္တဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏော သူပေါ ဟောတိ။ သမတိတ္ထိကန္တိ သမပုဏ္ဏံ သမဘရိတံ။ ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ ထူပီကတော နာမ ပတ္တဿ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခံ အတိက္ကမိတွာ ကတော, ပတ္တေ ပက္ခိတ္တော ဘရိတော ပူရိတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကတံ အဂ္ဂဟေတွာ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခါသမပ္ပမာဏော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ယံ ကဉ္စိ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ဖလာဖလံ ဝါ အာမိသဇာတိကံ သမတိတ္ထိကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, တဉ္စ ခေါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆။)အဓိဋ္ဌာနုပဂေန ပတ္တေန, ဣတရေန ပန ထူပီကတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယာမကာလိကသတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနိ ပန အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တေ ထူပီကတာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ယံ ပန ဒွီသု ပတ္တေသု ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ပူရေတွာ ဝိဟာရံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပတ္တေ ပက္ခိပိယမာနံ ပူဝဥစ္ဆုခဏ္ဍဖလာဖလာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟတိ, တံ ထူပီကတံ နာမ န ဟောတိ။ ပူဝဝဋံသကံ ဌပေတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တိ, ထူပီကတမေဝ ဟောတိ။ ပုပ္ဖဝဋံသကတက္ကောလကဋုကဖလာဒိဝဋံသကေ ပန ဌပေတွာ ဒိန္နံ ထူပီကတံ န ဟောတိ။ ဘတ္တဿ ဥပရိ ထာလကံ ဝါ ပတ္တံ ဝါ ဌပေတွာ ပူရေတွာ ဂဏှာတိ, ထူပီကတံ နာမ န ဟောတိ။ ကုရုန္ဒိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ထာလကေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ပက္ခိပိတွာ တံ ပတ္တမတ္ထကေ ဌပေတွာ ဒေန္တိ, ပါဋေက္ကဘာဇနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဓ အနာပတ္တိယံ ဂိလာနော န အာဂတော, တသ္မာ ဂိလာနဿပိ ထူပီကတံ န ဝဋ္ဋတိ, သဗ္ဗတ္ထ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
‘‘သက္ကစ္စ’’န္တိ စ ‘‘ပတ္တသညီ’’တိ စ ဥဘယံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သပဒါနန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဩဓိံ အကတွာ အနုပဋိပါဋိယာ။ သမသူပကေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝ။ ထူပကတောတိ မတ္ထကတော, ဝေမဇ္ဈတောတိ အတ္ထော။ န သူပံ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဝါတိအာဒိ ပါကဋမေဝ။ ဝိညတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဥဇ္ဈာနသညီသိက္ခာပဒေပိ ဂိလာနော န မုဉ္စတိ။ နာတိမဟန္တော ကဗဠောတိ မယူရဏ္ဍံ အတိမဟန္တံ, ကုက္ကုဋဏ္ဍံ အတိခုဒ္ဒကံ, တေသံ ဝေမဇ္ဈပ္ပမာဏော။ ပရိမဏ္ဍလံ အာလောပေါတိ နာတိဒီဃော အာလောပေါ။ အနာဟဋေတိ အနာဟရိတေ, မုခဒွါရံ အသမ္ပာပိတေတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော ဟတ္ထောတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထသဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမုဒါယေ ပဝတ္တဝေါဟာရဿ အဝယဝေ ပဝတ္တနတော။ ဧကင်္ဂုလိမ္ပိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ န သကဗဠေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မံ ကထေန္တော ဟရီတကံ ဝါ လဋ္ဌိမဓုကံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇။)ဝါ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ကထေတိ, ယတ္တကေန ဝစနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ, တတ္တကေ မုခမှိ သန္တေ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပိဏ္ဍုက္ခေပကန္တိ ပိဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ ဥက္ခိပိတွာ။ ကဗဠာဝစ္ဆေဒကန္တိ ကဗဠံ အဝဆိန္ဒိတွာ အဝဆိန္ဒိတွာ။ အဝဂဏ္ဍကာရကန္တိ မက္ကဋော ဝိယ ဂဏ္ဍေ ကတွာ ကတွာ။ ဟတ္ထနိဒ္ဓုနကန္တိ ဟတ္ထံ နိဒ္ဓုနိတွာ နိဒ္ဓုနိတွာ။ သိတ္ထာဝကာရကန္တိ သိတ္ထာနိ အဝကိရိတွာ အဝကိရိတွာ။ ဇိဝှါနိစ္ဆာရကန္တိ ဇိဝှံ နိစ္ဆာရေတွာ နိစ္ဆာရေတွာ။ စပုစပုကာရကန္တိ ‘‘စပုစပူ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ ကတွာ။ သုရုသုရုကာရကန္တိ ‘‘သုရုသုရူ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ ကတွာ။ ဟတ္ထနိလ္လေဟကန္တိ ဟတ္ထံ နိလ္လေဟိတွာ နိလ္လေဟိတွာ။ ဘုဉ္ဇန္တေန ဟိ အင်္ဂုလိမတ္တမ္ပိ နိလ္လေဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဃနယာဂုဖာဏိတပါယာသာဒိကေ ပန အင်္ဂုလီဟိ ဂဟေတွာ အင်္ဂုလိယော မုခေ ပဝေသေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တနိလ္လေဟကဩဋ္ဌနိလ္လေဟကေသုပိ ဧသေဝ နယော, တသ္မာ အင်္ဂုလိယာပိ ပတ္တော န နိလ္လေဟိတဗ္ဗော, ဧကဩဋ္ဌောပိ ဇိဝှါယ န နိလ္လေဟိတဗ္ဗော, ဩဋ္ဌမံသေဟိ ဧဝ ပန ဂဟေတွာ အန္တော ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
န သာမိသေန ဟတ္ထေန ပါနီယထာလကောတိ ဧတံ ပဋိကူလဝသေန ပဋိက္ခိတ္တံ, တသ္မာ သံဃိကမ္ပိ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ဂိဟိသန္တကမ္ပိ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ သင်္ခမ္ပိ သရာဝမ္ပိ အာမိသမက္ခိတံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ, ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန ဟတ္ထဿ ဧကဒေသော အာမိသမက္ခိတော န ဟောတိ, တေန ပဒေသေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န သသိတ္ထကံ ပတ္တဓောဝနံ အန္တရဃရေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝါတိ သိတ္ထာနိ ဧကတော ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသိံ ကတွာ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတိ။ ဘိန္ဒိတွာ ဝါ ဥဒကဂတိကာနိ ကတွာ ဆဍ္ဍေတိ, ပဋိဂ္ဂဟေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော နံ ပဋိဂ္ဂဟေ ဆဍ္ဍေတိ, ဗဟိ နီဟရိတွာ ဝါ ဆဍ္ဍေတိ, ဧဝံ ဆဍ္ဍေန္တဿ အနာပတ္တိ။ န တာဝ ထေရေန ဥဒကန္တိ ဣဒံ ဟတ္ထဓောဝနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အန္တရာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈။)ပိပါသိတေန, ပန ဂလေ ဝိလဂ္ဂါမိသေန ဝါ ပါနီယံ ပိဝိတွာ န ဓောဝိတဗ္ဗာတိ။
ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အနုမောဒနဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
အနုမောဒနဝတ္တေ အနု ပုနပ္ပုနံ မောဒိယတေ ပမောဒိယတေတိ အနုမောဒနာ။ ကာ သာ? ဓမ္မကထာ။ အနုမောဒနာယ ကတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တံ အနုမောဒနဝတ္တံ။ ပဉ္စမေ နိသိန္နေတိ အနုမောဒနတ္ထာယ နိသိန္နေ။ ဥပနိသိန္နကထာ နာမ ဗဟူသု သန္နိပတိတေသု ပရိကထာကထနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
အနုမောဒနဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၉။ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တေ ပိဏ္ဍိတဗ္ဗော သံဃရိတဗ္ဗောတိ ပိဏ္ဍော, ပိဏ္ဍပါတော။ ပိဏ္ဍာယ စရဏံ သီလမဿာတိ ပိဏ္ဍစာရီ, သော ဧဝ ပိဏ္ဍစာရိကော သကတ္ထေ ကပစ္စယဝသေန။ ပိဏ္ဍစာရိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ။ တတြာယမနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – နိဝေသနံ နာမ ဣတ္ထိကုမာရိကာဒီနံ ဝသနဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပဝိသနနိက္ခမနဒွါရံ အသလ္လက္ခေတွာ သဟသာ ပဝိသန္တော ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ ဝါ ပဿေယျ, ပရိဿယော ဝါ ဘဝေယျ, တသ္မာ ‘‘နိဝေသနံ…ပေ… ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတိဒူရေ တိဋ္ဌန္တော အပဿန္တော ဝါ ဘဝေယျ, ‘‘အညဿ ဂေဟေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝါ မညေယျ။ အစ္စာသန္နေ တိဋ္ဌန္တော အပဿိတဗ္ဗံ ဝါ ပဿေယျ, အသုဏိတဗ္ဗံ ဝါ သုဏေယျ, တေန မနုဿာနံ အဂါရဝေါ ဝါ အပ္ပသာဒေါ ဝါ ဘဝေယျ, တသ္မာ ‘‘နာတိဒူရေ နာစ္စာသန္နေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတိစိရံ တိဋ္ဌန္တော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉။)အဒါတုကာမာနံ မနောပဒေါသော ဘဝေယျ, အညတ္ထ ဘိက္ခာ စ ပရိက္ခယေယျ, အတိလဟုကံ နိဝတ္တန္တော ဒါတုကာမာနံ ပုညဟာနိ စ ဘဝေယျ, ဘိက္ခုနော စ ဘိက္ခာယ အသမ္ပဇ္ဇနံ, တသ္မာ ‘‘နာတိစိရံ ဌာတဗ္ဗံ, နာတိလဟုကံ နိဝတ္တိတဗ္ဗံ, ဌိတေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သလ္လက္ခဏာကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သစေ ကမ္မံ ဝါ နိက္ခိပတီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ကမ္မံ ဝါ နိက္ခိပတီတိ ကပ္ပါသံ ဝါ သုပ္ပံ ဝါ မုသလံ ဝါ ယဉ္စ ဂဟေတွာ ကမ္မံ ကရောန္တိ, ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဟောန္တိ, တံ နိက္ခိပတိ။ ပရာမသတီတိ ဂဏှာတိ။ ဌပေတိ ဝါတိ ‘‘တိဋ္ဌထ ဘန္တေ’’တိ ဝဒန္တီ ဌပေတိ နာမ။ အဝက္ကာရပါတီတိ အတိရေကပိဏ္ဍပါတံ အပနေတွာ ဌပနတ္ထာယ ဧကာ သမုဂ္ဂပါတိ။ ဧတ္ထ စ သမုဂ္ဂပါတိ နာမ သမုဂ္ဂပုဋသဒိသာ ပါတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာရညိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၀။ အာရညိကဝတ္တေ န ရမန္တိ ဇနာ ဧတ္ထာတိ အရညံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ရမဏီယာနိ အရညာနိ, ယတ္ထ န ရမတီ ဇနော၊
ဝီတရာဂါ ရမိဿန္တိ, န တေ ကာမဂဝေသိနော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၉)၊
အရညေ ဝသတီတိ အာရညိကော, တေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ အာရညိကဝတ္တံ။ တတြာယံ ဝိသေသပဒါနမတ္ထော – ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယာတိ အရညသေနာသနဿ ဂါမတော ဒူရတ္တာ ဝုတ္တံ, တေနေဝ ကာရဏေန ‘‘ပတ္တံ ဂဟေတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တော ပရိဿမော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တံ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ အံသေ လဂ္ဂေတွာ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ အရညမဂ္ဂေါ န ဒုဿောဓနော ဟောတိ, တသ္မာ ကဏ္ဋကသရီသပါဒိပရိဿယဝိမောစနတ္ထံ ဥပါဟနာ အာရောဟိတွာ။ အရညံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀။)နာမ ယသ္မာ စောရာဒီနံ ဝိစရဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဒွါရဝါတပါနံ ထကေတွာ ဝသနဋ္ဌာနတော နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတော ပရာနိ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တေသု ဝုတ္တသဒိသာနေဝ။ ဂါမတော နိက္ခမိတွာ သစေ ဗဟိဂါမေ ဥဒကံ နတ္ထိ, အန္တောဂါမေယေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ, အထ ဗဟိဂါမေ အတ္ထိ, ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ဝေါဒကံ ကတွာ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ စီဝရံ သံဃရိတွာ အံသေ ကရိတွာ ဥပါဟနာ အာရောဟိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။
ဘာဇနံ အလဘန္တေနာတိအာဒိ အရညသေနာသနဿ ဒုလ္လဘဒဗ္ဗသမ္ဘာရတ္တာ ဝုတ္တံ, အဂ္ဂိ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိအာဒိ ဝါဠမိဂသရီသပါဒိဗာဟိရပရိဿယကာလေ စ ဝါတပိတ္တာဒိအဇ္ဈတ္တပအဿယကာလေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဗဟူနံ ပန ဝသနဋ္ဌာနေ တာဒိသာနိ သုလဘာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂဏဝါသိနော ပန တေန ဝိနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ကတ္တရဒဏ္ဍော နာမ ပရိဿယဝိနောဒနော ဟောတိ, တသ္မာ အရညေ ဝိဟရန္တေန အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တရဒဏ္ဍော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ။ နက္ခတ္တာနေဝ နက္ခတ္တပဒါနိ။ စောရာဒီသု အာဂန္တွာ ‘‘အဇ္ဇ, ဘန္တေ, ကေန နက္ခတ္တေန စန္ဒော ယုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိတေသု ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကုဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နက္ခတ္တပဒါနိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ သကလာနိ ဝါ ဧကဒေသာနိ ဝါ’’တိ, တထာ ဒိသာမူဠှေသု ‘‘ကတမာယံ, ဘန္တေ, ဒိသာ’’တိ ပုစ္ဆိတေသု, တသ္မာ ‘‘ဒိသာကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။
အာရညိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သေနာသနဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၁။ သေနာသနဝတ္တေ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေနံ, သယနန္တိ အတ္ထော။ အာဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ သေနဉ္စ အာသနဉ္စ သေနာသနံ။ သေနာသနေသု ကတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁။)သေနာသနဝတ္တံ။ ဣဓ ပန ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၃ ) ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန ဥပဇ္ဈာယေန ဝုတ္ထဝိဟာရော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန အတ္တနာ ဝုတ္ထဝိဟာရောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ န ဝုဍ္ဎံ အနာပုစ္ဆာတိ ဧတ္ထ တဿ ဩဝရကေ တဒုပစာရေ စ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဘောဇနသာလာဒီသုပိ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဇနသာလာဒီသုပိ ဥဒ္ဒေသဒါနာဒိ အာပုစ္ဆိတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
သေနာသနဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇန္တာဃရဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၂။ ဇန္တာဃရဝတ္တေ ဇာယတီတိ ဇံ, ကိံ တံ? သရီရံ။ ဇံ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဇန္တာ, ကာ သာ? တိကိစ္ဆာ။ ဂယှတေတိ ဃရံ, ကိံ တံ? နိဝေသနံ, ဇန္တာယ သရီရတိကိစ္ဆာယ ကတံ ဃရံ ဇန္တာဃရံ, ဇန္တာဃရေ ကတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဇန္တာဃရဝတ္တံ။ တတ္ထ ပရိဘဏ္ဍန္တိ ဗဟိဇဂတိ။ သေသံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တေ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။
ဇန္တာဃရဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝစ္စကုဋိဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၃။ ဝစ္စကုဋိဝတ္တေ ဝစ္စယတေ ဦဟဒယတေတိ ဝစ္စံ, ကရီသံ။ ကုဋီယတိ ဆိန္ဒီယတိ အာတပေါ ဧတာယာတိ ကုဋိ, ဝစ္စတ္ထာယ ကတာ ကုဋိ ဝစ္စကုဋိ, ဝစ္စကုဋိယာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ, ဣဓ စ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ အာစမနဝတ္တံ ပဌမံ အာဂတံ, ပစ္ဆာ ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ပကရဏေ ပဌမံ ဝစ္စံ ကတွာ ပစ္ဆာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂။)အာစမတီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ ပဌမံ အာဂတံ, တသ္မာ တဒနုက္ကမေန ကထယိဿာမ။ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒန္တေနာတိ အယံ ဝစ္စကုဋိယာပိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပဋိက္ခေပေါ။ နိဗဒ္ဓဂမနတ္ထာယာတိ အတ္တနာ နိဗဒ္ဓဂမနတ္ထာယ။ ပုဂ္ဂလိကဋ္ဌာနံ ဝါတိ အတ္တနော ဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
ဝစ္စကုဋိဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိဝတ္တဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
သတ္တဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၈။ စတုပစ္စယဘာဇနီယဝိနိစ္ဆယကထာ
စီဝရဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၄။ ဧဝံ ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တသင်္ခါတာနိ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ ကထေတွာ ဣဒါနိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဘာဇနံ ကထေန္တော ‘‘စတုပစ္စယဘာဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတူတိ သင်္ချာသဗ္ဗနာမပဒံ။ ပဋိစ္စ ဧတိ သီတပဋိဃာတာဒိကံ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပစ္စယော, စီဝရာဒိ, ပစ္စယော စ ပစ္စယော စ ပစ္စယာ, စတ္တာရော ပစ္စယာ စတုပစ္စယံ, ဘာဇီယတေ ဝိဘာဇီယတေ ဘာဇနံ။ စတုပစ္စယဿ ဘာဇနံ စတုပစ္စယဘာဇနံ။ တေနာဟ ‘‘စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဘာဇန’’န္တိ။ တတ္ထ တသ္မိံ စတုပစ္စယဘာဇနေ သမဘိနိဝိဋ္ဌေ စီဝရဘာဇနေ တာဝ ပဌမံ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? သံဃိကစီဝရဿ ဒုက္ကရဘာဇနတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အာဂတာဂတံ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တမေဝဿ ဘာရောတိ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကော။ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ စီဝရံ နိဒဟတိ, နိဒဟနမတ္တမေဝဿ ဘာရောတိ စီဝရနိဒဟကော။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော။ စီဝရာဒိကဿ ဘဏ္ဍဿ ဌပနဋ္ဌာနဘူတံ အဂါရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ။ စီဝရံ ဘာဇေတိ ဘာဂံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃။)ကရောတီတိ စီဝရဘာဇကော။ စီဝရဿ ဘာဇနံ ဝိဘာဂကရဏံ စီဝရဘာဇနံ, ဝိဘဇနကိရိယာ။
တတ္ထ ‘‘စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တော, သော ကုတော လဗ္ဘတေတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ…ပေ… သမ္မန္နိတဗ္ဗော’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ။ ဆန္ဒနံ ဆန္ဒော, ဣစ္ဆနံ ပိဟနန္တိ အတ္ထော။ ဂမနံ ကရဏံ ဂတိ, ကိရိယာ။ ဂါရေယှာ ဂတိ အဂတိ, ဆန္ဒေန အဂတိ ဆန္ဒာဂတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကထံ ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ပစ္ဆာ အာဂတာနမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဧဝမိတရေသုပိ။ ပဉ္စမင်္ဂံ ပန သတိသမ္ပဇညယုတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ။ သုက္ကပက္ခေပိ ဣတော ပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါတိ ဣဒံ ဣမဿ သမ္မုတိကမ္မဿ လဟုကကမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ‘‘အဝသေသာ တေရသ သမ္မုတိယော သေနာသနဂ္ဂါဟမတကစီဝရဒါနာဒိသမ္မုတိယော စာတိ ဧတာနိ လဟုကကမ္မာနိ အပလောကေတွာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။ အန္တောဝိဟာရေ သဗ္ဗသံဃမဇ္ဈေပိ ခဏ္ဍသီမာယမ္ပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အန္တောဝိဟာရေတိ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ဒုဗ္ဗိသောဓနတ္တာ။ ဓုရဝိဟာရဋ္ဌာနေတိ ဝိဟာရဒွါရဿ သမ္မုခဋ္ဌာနေ။
֍ * ၁၉၇။ ဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိယံ ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝါတိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ခါတမဟာသီမာ ဝိဟာရဿ မဇ္ဈေယေဝ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဣမံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရံ ခဏ္ဍသီမံ ဂန္တွာ ခဏ္ဍသီမာယံ နိသိန္နေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄။)သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဝိဟာရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ သမ္မန္နေယျာ’’တိအာဒိနာ နယေန ‘‘ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါ သမ္မန္နိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ နိဿာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဥပစာရသီမာယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတွာ ကထိနဒါနကမ္မမ္ပိ အဗဒ္ဓသီမာဘူတေ ဝိဟာရေ ဥပစာရသီမာယံ ကရောန္တိ, ဧကစ္စေ ဉတ္တိကမ္မမ္ပိ တထေဝ ဂဟေတွာ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ ဥပစာရသီမာမတ္တေယေဝ ဥပေါသထပဝါရဏံ ကရောန္တိ, တဒယုတ္တံ, ကာရဏံ ပနေတ္ထ ကထိနဝိနိစ္ဆယကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ * ၁၉၈။ တုလာဘူတောတိ တုလာသဒိသော။ ဣဒန္တိ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသဒါနံ။ ဣမံ ကိရ ပါဌံ အမနသိကရောန္တာ ဣဒါနိ ကာလစီဝရမ္ပိ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံ ဒေန္တိ။ ဖာတိကမ္မန္တိ ပဟောနကကမ္မံ, ယတ္တကေန ဝိနယာဂတေန သမ္မုဉ္ဇနီဗန္ဓနာဒိဟတ္ထကမ္မေန ဝိဟာရဿ ဦနတာ န ဟောတိ, တတ္တကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသန္တိ တတြုပ္ပါဒဝဿာဝါသိကံ ဂဏှန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ သာမဏေရာနဉ္စ။ ဘဏ္ဍာဂါရစီဝရေပီတိ အကာလစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီတိ မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ ဧတန္တိ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ကတာယ သမဘာဂဒါနံ။ ဝိရဇ္ဈိတွာ ကရောန္တီတိ ကတ္တဗ္ဗကာလေသု အကတွာ ယထာရုစိတက္ခဏေ ကရောန္တိ။ သမပဋိဝီသော ဒါတဗ္ဗောတိ ကရိဿာမာတိ ယာစန္တာနံ ပဋိညာမတ္တေနပိ သမကော ကောဋ္ဌာသော ဒါတဗ္ဗော။
အတိရေကဘာဂေနာတိ ဒသ ဘိက္ခူ ဟောန္တိ, သာဋကာပိ ဒသေဝ, တေသု ဧကော ဒွါဒသ အဂ္ဃတိ, သေသာ ဒသဂ္ဃနကာ။ သဗ္ဗေသု ဒသဂ္ဃနကဝသေန ကုသေ ပါတိတေ ယဿ ဘိက္ခုနော ဒွါဒသဂ္ဃနကော ကုသော ပါတိတော, သော ‘‘ဧတ္တကေန မမ စီဝရံ ပဟောတီ’’တိ တေန အတိရေကဘာဂေန ဂန္တုကာမော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဧတ္တကေန မမ စီဝရံ ပဟောတီတိ ဒွါဒသဂ္ဃနကေန မမ စီဝရံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ, န တတော ဦနေနာတိ သဗ္ဗံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅။)ဂဟေတုကာမောတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခူ ‘‘အတိရေကံ အာဝုသော သံဃဿ သန္တက’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘သံဃိကေ စ ဂဏသန္တကေ စ အပ္ပကံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗတ္ထ သံယမော ကာတဗ္ဗော, ဂဏှန္တေနပိ ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အနုက္ခေပေ ဒိန္နေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အနုက္ခေပေါ နာမ ယံ ကိဉ္စိ အနုက္ခိပိတဗ္ဗံ အနုပ္ပဒါတဗ္ဗံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ, ယတ္တကံ တဿ ပဋိဝီသေ အဓိကံ, တတ္တကေ အဂ္ဃနကေ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ ဒိန္နေတိ အတ္ထောတိ ဣမမတ္ထံ သင်္ခေပေန ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဒသ ဘိက္ခူ ဟောန္တိ’’တျာဒိ ဝုတ္တံ။
ဝိကလကေ တောသေတွာတိ ဧတ္ထ စီဝရဝိကလကံ ပုဂ္ဂလဝိကလကန္တိ ဒွေ ဝိကလကာ။ တတ္ထ စီဝရဝိကလကံ နာမ သဗ္ဗေသံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝတ္ထာနိ ပတ္တာနိ, သေသာနိပိ အတ္ထိ, ဧကေကံ ပန န ပါပုဏာတိ, ဆိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ဆိန္ဒန္တေဟိ စ အဍ္ဎမဏ္ဍလာဒီနံ ဝါ ဥပါဟနထဝိကာဒီနံ ဝါ ပဟောနကာနိ ခဏ္ဍာနိ ကတွာ ဒါတဗ္ဗာနိ, ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရမ္ပိ အနုဝါတပ္ပဟောနကာယာမံ ခဏ္ဍံ ကတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပရိဘောဂံ ပန န ကာတဗ္ဗန္တိ ဧဝမေတ္ထ စီဝရဿ အပ္ပဟောနကဘာဝေါ စီဝရဝိကလကံ။ ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နေ ပနေတံ တောသိတံ ဟောတိ။ အထ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗော, သစေပိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ကောဋ္ဌာသေ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝတ္ထာနိ နပ္ပဟောန္တိ, တတ္ထ အညံ သာမဏကံ ပရိက္ခာရံ ဌပေတွာ ယော တေန တုဿတိ, တဿ တံ ဘာဂံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စီဝရဝိကလကန္တိ အန္ဓဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။
ပုဂ္ဂလဝိကလကံ နာမ ဒသ ဒသ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တာနံ ဧကော ဝဂ္ဂေါ န ပူရတိ, အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ဟောန္တိ, တေသံ အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ကောဋ္ဌာသာ ‘‘တုမှေ ဣမေ ဂဟေတွာ ဝိသုံ ဘာဇေထာ’’တိ ဒါတဗ္ဗာ။ ဧဝမယံ ပုဂ္ဂလာနံ အပ္ပဟောနကဘာဝေါ ပုဂ္ဂလဝိကလကံ နာမ။ ဝိသုံ ဒိန္နေ ပန တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆။)တောသိတံ ဟောတိ, ဧဝံ တောသေတွာ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗောတိ။ အထ ဝါ ဝိကလကေ တောသေတွာတိ ယော စီဝရဝိဘာဂေါ ဦနကော, တံ အညေန ပရိက္ခာရေန သမံ ကတွာ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သစေ သဗ္ဗေသံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝတ္ထာနီ’’တိအာဒိနာ။
֍ * ၁၉၉။ ဣတော ပရံ တေသု တေသု ဝတ္ထူသု အာဂတဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေသု ဝိနိစ္ဆယေသု သန္တေသုပိ တေသံ ဝိနိစ္ဆယာနံ အဋ္ဌမာတိကာဝိနိစ္ဆယတော အဝိမုတ္တတ္တာ အဋ္ဌမာတိကာဝိနိစ္ဆယေသွေဝ ပက္ခိပိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ အဋ္ဌိမာ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာ တာ အဋ္ဌ မာတိကာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ, တာသံ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဣဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဣမိနာ အပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနာဒိတော ပဌမလေဍ္ဍုပါတဿ အန္တော ဥပစာရသီမာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတဿ အန္တောပိ ဥပစာရသီမာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနမ္ပိ ပရိယန္တဂတမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ တိယောဇနေ ဌိတာ လာဘံ ဂဏှိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ဣမေ လာဘဂ္ဂဟဏာဒယော ဥပစာရသီမာဝသေနေဝ ဟောတိ, န အဝိပ္ပဝါသသီမာဝသေနာတိ ဒဿေတိ, တေန စ ဣမာနိ လာဘဂ္ဂဟဏာဒီနိယေဝ ဥပစာရသီမာယံ ကတ္တဗ္ဗာနိ, န အပလောကနကမ္မာဒီနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ, တာနိ ပန အဝိပ္ပဝါသသီမာဒီသုယေဝ ကတ္တဗ္ဗာနီတိ ပကာသေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၉) ‘‘ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပ္ပဝေသနသေနာသနပုစ္ဆနာဒိ ပရိဝါသမာနတ္တာရောစနဝဿစ္ဆေဒနိဿယသေနာသနဂ္ဂါဟာဒိ ဝိဓာနန္တိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဣမိဿာယေဝ ဥပစာရသီမာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇။)လာဘတ္ထာယ ဌပိတာ သီမာ လာဘသီမာ။ လောကေ ဂါမသီမာဒယော ဝိယ လာဘသီမာ နာမ ဝိသုံ ပသိဒ္ဓါ နတ္ထိ, ကေနာယံ အနုညာတာတိ အာဟ ‘‘နေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတေန နာယံ သာသနဝေါဟာရသိဒ္ဓါ, လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓါ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ဇနပဒပရိစ္ဆေဒေါတိ ဣဒံ လောကပသိဒ္ဓသီမာသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ, ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရမ္ပိ သဗ္ဗံ ဇနပဒသီမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဇနပဒေါ ဧဝ ဇနပဒသီမာ, ဧဝံ ရဋ္ဌသီမာဒီသုပိ။ တေနာဟ ‘‘အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ပထဝီဝေမဇ္ဈဂတဿာတိ ယာဝ ဥဒကပရိယန္တာ ခဏ္ဍသီမတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရသီမာဒီသု ပန အဗဒ္ဓသီမာသု ဟေဋ္ဌာပထဝိယံ သဗ္ဗတ္ထ ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ, ကူပါဒိပဝေသာရဟဋ္ဌာနေ ဌိတာနညေဝ ပါပုဏာတီတိ ဟေဋ္ဌာ သီမကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ တံတံသီမဋ္ဌဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ကဝါဠသီမာယ ဒိန္နံ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကဋ္ဌာနေပိ ဌိတာနံ ပါပုဏာတိ သဗ္ဗတ္ထ စက္ကဝါဠဝေါဟာရတ္တာတိ။ သမာနသံဝါသအဝိပ္ပဝါသသီမာသု ဒိန္နဿ ဣဒံ နာနတ္တံ – ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ဂါမဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ဂါမေ ဌိတာနမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ။
၂၀၀-၁။ ဗုဒ္ဓါဓိဝုတ္ထောတိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ အဓိဝုတ္ထော။ ဧကသ္မိန္တိ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ။ ပါကဝတ္တန္တိ နိဗဒ္ဓဒါနံ။ ဝတ္တတီတိ ပဝတ္တတိ။ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ယေသံ သမ္မုခေ ဧသ ဒေတိ, တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ * ၂၀၂။ ဒုတိယဘာဂေ ပန ထေရာသနံ အာရုဠှေတိ ယာဝ သံဃနဝကံ ဧကဝါရံ သဗ္ဗေသံ ဘာဂံ ဒတွာ စီဝရေ အပရိက္ခီဏေ ပုန သဗ္ဗေသံ ဒါတုံ ဒုတိယဘာဂေ ထေရဿ ဒိန္နေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တုယှေဝ ဘိက္ခု တာနိ စီဝရာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၃)
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈။)ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေန။ ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘တုယှံ ဒေမာ’’တိ အဝတွာ, ‘ဘိက္ခူနံ ဒေမ, ထေရာနံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၇၉) ပန ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘တုယှံ ဒေမာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာတိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဝဋ္ဋေယျ, ‘‘ဘိက္ခူနံ ဒေမ, ထေရာနံ ဒေမ, သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝစနတော ဘေဒေါ န ဒိဿတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏန္တိ။ ပါရုပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပံသုကူလိကာနံ ဝဋ္ဋတိ။ သာမိကေဟိ ဝိစာရိတမေဝါတိ ဥပါဟနတ္ထဝိကာဒီနမတ္ထာယ ဝိစာရိတမေဝ။
֍ * ၂၀၃။ ဥပဍ္ဎံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယံ ဥဘတောသံဃဿ ဒိန္နံ, တတော ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုနီနံ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဧကော ဘိက္ခု ဟောတိ, ဧကာ ဝါ ဘိက္ခုနီ, အန္တမသော အနုပသမ္ပန္နဿပိ ဥပဍ္ဎမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန န မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဘိက္ခုနိပက္ခေ သံဃဿ ပစ္စေကံ အပရာမဋ္ဌတ္တာ ဘိက္ခုနီနံ ဂဏနာယ ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗောတိ ဒါယကဿ အဓိပ္ပါယောတိ သိဇ္ဈတိ, တထာ ဒါနဉ္စ ဘိက္ခူပိ ဂဏေတွာ ဒိန္နေ ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ကိတ္တကံ ဘိက္ခူနံ ဒါတဗ္ဗံ, ကိတ္တကံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ န ဝိညာယတိ, တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿာ’’တိ ဝုတ္တဝစနမ္ပိ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဝုတ္တဝစနသဒိသမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂဏေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလော…ပေ… ဘိက္ခုသံဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ န လဘတီတိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, န ဟေတ္ထ ဝိသေသကာရဏံ ဥပလဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဥဘတောသံဃဿ စ တုယှဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ သာမညဝိသေသဝစနေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ ယထာ ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ လဘတိ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉။)တုယှဉ္စာ’’တိ သာမညဝိသေသဝစနသဗ္ဘာဝတော ဘဝိတဗ္ဗမေဝ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလပဋိဝီသေနာတိ ဝိညာယတိ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝေတ္ထ ပမာဏံ။ ပါပုဏနဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ လဘတီတိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ ကောဋ္ဌာသံ လဘတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ကသ္မာ? ဘိက္ခုသံဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ, ဘိက္ခုသံဃဂ္ဂဟဏေနေဝ ပုဂ္ဂလဿပိ ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၉) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၇၉) ပန ဘိက္ခုသံဃသဒ္ဒေန ဘိက္ခူနညေဝ ဂဟိတတ္တာ, ပုဂ္ဂလဿ ပန ‘‘တုယှဉ္စာ’’တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ စ တတ္ထဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနသဒိသတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုဂ္ဂလပ္ပဓာနော ဟေတ္ထ သံဃ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘ဘိက္ခုသံဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ ပါဌံ လိခန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ တဿ ဝိသုံ လာဘဂ္ဂဟဏေ ကာရဏဝစနတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝိသုံ သံဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလဿပိ ဘာဂဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ ပုဂ္ဂလဿ အဂ္ဂဟဏံ, ဧဝံ ဥပရိ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ တုယှဉ္စာ’’တိအာဒီသုပိ ဝိသုံ သံဃာဒိသဒ္ဒေဟိ ပုဂ္ဂလဿ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ ဂဟဏံ သိယာ, သံဃတောပိ ဝိသုမ္ပီတိ ဘာဂဒွယံ လဘေယျ ဥဘယတ္ထ ဂဟိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ပူဇေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ဂိဟိကမ္မံ န ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုသံဃဿ ဟရာတိ ဣဒံ ပိဏ္ဍပါတဟရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဤဒိသံ ဂိဟိဝေယျာဝစ္စံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂၀၄။ အန္တောဟေမန္တေတိ ဣမိနာ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ဒိန္နံ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနညေဝ ပါပုဏာတိ, တတော ပရံ ဟေမန္တေ ဒိန္နံ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနမ္ပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀။)ဝုတ္ထဝဿတ္တာ ပါပုဏာတိ, ဟေမန္တတော ပန ပရံ ပိဋ္ဌိသမယေ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿာ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ အနန္တရေ ဝဿေ ဝါ တတော ပရေသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ တသ္မိံ ဘိက္ခုဘာဝေ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ယေ ပန သဗ္ဗထာ အဝုတ္ထဝဿာ, တေသံ န ပါပုဏာတီတိ ဒဿေတိ။ လက္ခဏညူ ဝဒန္တီတိ ဝိနယလက္ခဏညုနော အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ လက္ခဏညူ ဝဒန္တီတိ ဣဒံ သန္နိဋ္ဌာနဝစနံ, အဋ္ဌကထာသု အနာဂတတ္တာ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ…ပေ… သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခ။ အဋ္ဌ။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သစေ ပန ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဌိတော ‘ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဝဒတိ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ သမ္ပတ္တာနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘ဝဿာဝါသဿ အနနုရူပေ ပဒေသေ ဌတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဿံဝုတ္ထာနဉ္စ အဝုတ္ထာနဉ္စ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ အဝုတ္ထဝဿာနံ ပါပုဏာတိ။ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ တသ္မိံ ဘိက္ခုဘာဝေ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သမ္မုခီဘူတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဝဒတီတိ ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿ ဒမ္မီတိ ဝဒတိ။ အတီတဝဿန္တိ အနန္တရာတီတဝဿံ။
֍ * ၂၀၅။ ဣဒါနိ ‘‘အာဒိဿ ဒေတီ’’တိ ပဒံ ဝိဘဇန္တော ‘‘အာဒိဿ ဒေတီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာဂုယာ ဝါ…ပေ… ဘေသဇ္ဇေ ဝါ အာဒိသိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေန္တော ဒါယကော အာဒိဿ ဒေတိ နာမာတိ ယောဇနာ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၂၀၆။ ဣဒါနိ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီ’’တိ ပဒံ ဝိဘဇန္တော အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သံဃတော စ ဂဏတော စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁။)ဝိနိမုတ္တဿ အတ္တနော ကုလူပကာဒိပုဂ္ဂလဿ ဒေန္တော ဒါယကော ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမ။ တံ ပန ပုဂ္ဂလိကဒါနံ ပရမ္မုခါ ဝါ ဟောတိ သမ္မုခါ ဝါ။ တတ္ထ ပရမ္မုခါ ဒေန္တော ‘‘ဣဒံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ နာမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒေတိ, သမ္မုခါ ဒေန္တော စ ဘိက္ခုနော ပါဒမူလေ စီဝရံ ဌပေတွာ ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဒေတိ, တဒုဘယထာပိ ဒေန္တော ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမာတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ဧကဿေဝ ဒေန္တော ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမ, အထ ခေါ အန္တေဝါသိကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဒေန္တောပိ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတုံ အာဂတောတိ တဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသံ အဂ္ဂဟိတပုဗ္ဗဿပိ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှိဿာမီတိ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အန္တေဝါသိကဘာဝူပဂမနတော ဝုတ္တံ။ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တောတိ ပရိနိဋ္ဌိတဥဒ္ဒေသော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တော။ ဝတ္တံ ကတွာ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနန္တိ ဣဒံ ‘‘ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာန’’န္တိ ဣမဿေဝ ဝိသေသနံ။ တေန ဥဒ္ဒေသကာလေ အာဂန္တွာ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ အညတ္ထ နိဝသန္တေ အနိဗဒ္ဓစာရိကေ နိဝတ္တေတိ။
ဧဝံ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၇၉) အာဂတအဋ္ဌမာတိကာဝသေန စီဝရဝိဘဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံယေဝ စီဝရက္ခန္ဓကေ မဇ္ဈေ အာဂတေသု ဝတ္ထူသု အာဂတနယံ နိဝတ္တေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ကောစိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယ တဿေဝ တာနိ စီဝရာနီတိ ဝိဿဇ္ဇနာ, သေသာနိ ဉာပကာဒိဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ပဉ္စ မာသေတိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝဍ္ဎိံ ပယောဇေတွာ ဌပိတဥပနိက္ခေပတောတိ ဝဿာဝါသိကတ္ထာယ ဝေယျာဝစ္စကရေဟိ ဝဍ္ဎိံ ပယောဇေတွာ ဌပိတဥပနိက္ခေပတော။ တတြုပ္ပါဒတောတိ နာဠိကေရာရာမာဒိတတြုပ္ပါဒတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣဒံ ဣဓ ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿ ဒေမာတိ ဝါ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာတိ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂။)ဝတွာ ဒိန္နံ တံ အနတ္ထတကထိနဿပိ ပဉ္စ မာသေ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဝဿာဝါသိကလာဘဝသေန ဥပ္ပန္နေ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဓာတိ အဘိလာပမတ္တမေဝေတံ, ဣဓ-သဒ္ဒံ ဝိနာ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေပိ သော ဧဝ နယော။ အနတ္ထတကထိနဿပိ ပဉ္စ မာသေ ပါပုဏာတီတိ ဝဿာဝါသိကလာဘဝသေန ဥပ္ပန္နတ္တာ အနတ္ထတကထိနဿပိ ဝုတ္ထဝဿဿ ပဉ္စ မာသေ ပါပုဏာတိ, တတော ပရံ ပန ဥပ္ပန္နဝဿာဝါသိကံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ‘‘ကိံ အတီတဝဿေ ဣဒံ ဝဿာဝါသိကံ, ဥဒါဟု အနာဂတဝဿေ’’တိ။ တတ္ထ တတော ပရန္တိ ပဉ္စမာသတော ပရံ, ဂိမှာနဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။
ဌိတိကာ ပန န တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌိတာယ ဌိတိကာယ ပုန အညသ္မိံ စီဝရေ ဥပ္ပန္နေ သစေ ဧကော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ, မဇ္ဈေ ဆိန္ဒိတွာ ဒွီဟိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဌိတာယ ပန ဌိတိကာယ ပုန အညသ္မိံ စီဝရေ ဥပ္ပန္နေ သစေ နဝကတရော အာဂစ္ဆတိ, ဌိတိကာ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဝုဍ္ဎတရော အာဂစ္ဆတိ, ဌိတိကာ ဥဒ္ဓံ အာရောဟတိ။ အထ အညော နတ္ထိ, ပုန အတ္တနော ပါပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒုဂ္ဂဟိတာနီတိ အဂ္ဂဟိတာနိ, သံဃိကာနေဝ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပါတိတေ ကုသေ’’တိ ဧကကောဋ္ဌာသေ ကုသဒဏ္ဍကေ ပါတိတမတ္တေ သစေပိ ဘိက္ခုသဟဿံ ဟောတိ, ဂဟိတမေဝ နာမ စီဝရံ။ ‘‘နာကာမာ ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၃), တတ္ထ ဂဟိတမေဝ နာမာတိ ‘‘ဣမဿ ဣဒံ ပတ္တ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ န ဝိဒိတံ, တေ ပန ဘာဂါ အတ္ထတော တေသံ ပတ္တာယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
သတ္တာဟဝါရေန အရုဏမေဝ ဥဋ္ဌာပေတီတိ ဣဒံ နာနာသီမဝိဟာရေသု ကတ္တဗ္ဗနယေန ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိဟာရေ ဒွီသု သေနာသနေသု နိဝုတ္ထဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, အရုဏုဋ္ဌာပနေနေဝ တတ္ထ ဝုတ္ထော ဟောတိ, န ပန ဝဿစ္ဆေဒပရိဟာရာယ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃။)အန္တောဥပစာရသီမာယ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေန္တော အတ္တနာ ဂဟိတသေနာသနံ အပ္ပဝိဋ္ဌောပိ ဝုတ္ထဝဿော ဧဝ ဟောတိ။ ဂဟိတသေနာသနေ ပန နိဝုတ္ထော နာမ န ဟောတိ, တတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနေ သတိ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသ္မိံ ဗဟုတရံ နိဝသတိ နာမာ’’တိ။ ဧတေန စ ဣတရသ္မိံ သတ္တာဟဝါရေနပိ အရုဏုဋ္ဌာပနေ သတိ ဧဝ အပ္ပတရံ နိဝသတိ နာမ ဟောတိ, နာသတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဣဒန္တိ ဧကာဓိပ္ပါယဒါနံ။ နာနာလာဘေဟီတိအာဒီသု နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ လာဘော ဧတေသူတိ နာနာလာဘာ, ဒွေ ဝိဟာရာ, တေဟိ နာနာလာဘေဟိ။ နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါကာရာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နော ဥပစာရော ဧတေသန္တိ နာနူပစာရာ, တေဟိ နာနူပစာရေဟိ။ ဧကသီမဝိဟာရေဟီတိ ဧကသီမာယံ ဒွီဟိ ဝိဟာရေဟီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၆၄) ဝုတ္တံ။ နာနာလာဘေဟီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ နိဗဒ္ဓဝဿာဝါသိကလာဘေဟိ။ နာနူပစာရေဟီတိ နာနာပရိက္ခေပနာနာဒွါရေဟိ။ ဧကသီမဝိဟာရေဟီတိ ဒွိန္နံ ဝိဟာရာနံ ဧကေန ပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကာယ ဥပစာရသီမာယ အန္တောဂတေဟိ ဒွီဟိ ဝိဟာရေဟီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၆၄)။ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ပဌမံ ဂဟိတော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ တတ္ထာတိ ယတ္ထ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, တတ္ထ။
֍ * ၂၀၇။ ဘိက္ခုဿ ကာလကတေတိ ဧတ္ထ ကာလကတ-သဒ္ဒေါ ဘာဝသာဓနောတိ အာဟ ‘‘ကာလကိရိယာယာ’’တိ။ ပါဠိယံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ စီဝရဒါနေ သာမဏေရာနံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနာဘာဝါ ‘‘စီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂၀၈။ သစေပိ သဟဿံ အဂ္ဃတိ, ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနညေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညန္တိ တိစီဝရပတ္တတော အညံ။ အပ္ပဂ္ဃန္တိ အတိဇိဏ္ဏာဒိဘာဝေန နိဟီနံ။ တတောတိ အဝသေသပရိက္ခာရတော။ သဗ္ဗန္တိ ပတ္တံ စီဝရဉ္စ။ တတ္ထ တတ္ထ သံဃဿေဝါတိ တသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄။)တသ္မိံ ဝိဟာရေ သံဃဿေဝ။ ဘိက္ခုနော ကာလကတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစ္ဆာဝစနတ္တာ စ ပရိက္ခာရဿ ဌပိတဋ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ ပါဠိယံ အဝိဿဇ္ဇိကံ အဝေဘင်္ဂိကန္တိ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿေဝ သန္တကံ ဟုတွာ ကဿစိ အဝိဿဇ္ဇိကံ အဝေဘင်္ဂိကဉ္စ ဘဝိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္တေ ပတိရူပေ ဂါဟကေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂါဟကေ အသတိ အဒတွာ ဘာဇိတေပိ သုဘာဇိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒက္ခိဏောဒကံ ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၆) တာဝ ‘‘ယတ္ထ ပန ဒက္ခိဏောဒကံ ပမာဏန္တိ ဘိက္ခူ ယသ္မိံ ရဋ္ဌေ ဒက္ခိဏောဒကပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တေနပိ ဒေယျဓမ္မဿ သာမိနော ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၇၆) ပန ‘‘ဒက္ခိဏောဒကံ ပမာဏန္တိ ဧတ္တကာနိ စီဝရာနိ ဒဿာမီတိ ပဌမံ ဥဒကံ ပါတေတွာ ပစ္ဆာ ဒေန္တိ, တံ ယေဟိ ဂဟိတံ, တေ ဘာဂိနောဝ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရသမုဒ္ဒေတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဉှိ ဥပါဒါယေသ ဧဝံ ဝုတ္တော။
‘‘မတကစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိ ဧတ္ထ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော တဿ ကာလကိရိယံ သုတွာ အဝိဟာရဋ္ဌာနေ စေ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣဒံ စီဝရံ မယှံ ပါပုဏာတီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ, သွာဓိဋ္ဌိတံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဗဟုဘဏ္ဍော ဗဟုပရိက္ခာရော ကာလကတော ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ, ‘‘ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခဝေ, ကာလကတေ သံဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ။ အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟုပကာရာ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ။ ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ, တံ သမ္မုခီဘူတေန သံဃေန ဘာဇေတုံ။ ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ, တံ အာဂတာနာဂတဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅။)စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ အဝိဿဇ္ဇိကံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၉) ဣမိနာ ပါဌေန ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ ဘိက္ခူနံ အာမိသဒါယဇ္ဇံ ဝိစာရေသိ။
တတ္ထ တိစီဝရပတ္တအဝသေသလဟုဘဏ္ဍဂရုဘဏ္ဍဝသေန အာမိသဒါယဇ္ဇံ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တေသု တိစီဝရပတ္တံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ ဘာဂေါ ဟောတိ, အဝသေသလဟုဘဏ္ဍံ သမ္မုခီဘူတသံဃဿ, ပဉ္စဝီသတိဝိဓ ဂရုဘဏ္ဍံ စာတုဒ္ဒိသသံဃဿ။ ဣမိနာ ဣတော တိဝိဓဘဏ္ဍတော အညံ ဘိက္ခုဘဏ္ဍံ နာမ နတ္ထိ, ဣမေဟိ တိဝိဓေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ အညော ဒါယာဒေါ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ပန ဝိနယဓရာ ‘‘ဘိက္ခူနံ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဂိဟိဘူတာ ဉာတကာ လဘန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ, တေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာတိ။ သစ္စံ အာဂတော, သော ပန ပါဌော ဝိဿာသဂ္ဂါဟဝိသယေ အာဂတော, န ဒါယဇ္ဇဂဟဏဋ္ဌာနေ။ ‘‘ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ’’ဣစ္စေဝ အာဂတော, န ‘‘ဉာတကာ အညာတကာ ဝါ’’တိ, တသ္မာ ဉာတကာ ဝါ ဟောန္တု အညာတကာ ဝါ, ယေ တံ ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘာဂဘူတဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာ, အန္တမသော မာတုဂါမာပိ။ တေ သန္ဓာယ ‘‘တေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပန ယေ ဂိလာနံ နုပဋ္ဌဟန္တိ, တေ သန္ဓာယ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘ဂိလာနုပဋ္ဌာကော နာမ ဂိဟီ ဝါ ဟောတု ပဗ္ဗဇိတော ဝါ, အန္တမသော မာတုဂါမောပိ, သဗ္ဗေ ဘာဂံ လဘန္တီ’’တိ။
အထ ဝါ ယော ဘိက္ခု အတ္တနော ဇီဝမာနကာလေယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ ဉာတကဿ ဝါ အညာတကဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ အဒါသိ, ကောစိ စ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ, တာဒိသေ သန္ဓာယ ‘‘ယေ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ, တေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆။)ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပန အတာဒိသေ ဉာတကေ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘သစေ ပန သော ဇီဝမာနောယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ အဒါသိ, ကောစိ ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ, ယဿ ဒိန္နံ, ယေန စ ဂဟိတံ, တဿေဝ ဟောတိ, တဿ ရုစိယာ ဧဝ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ လဘန္တီ’’တိ။ ဧဝံ ဟောတု, ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ ပန ကထန္တိ? တမ္ပိ ‘‘ဂိဟိဉာတကာနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဝါ ဋီကာသု ဝါ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။
စီဝရဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပိဏ္ဍပါတဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၀၉။ ဣဒါနိ ပိဏ္ဍပါတဘာဇနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပိဏ္ဍပါတဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေနာသနက္ခန္ဓကေ သေနာသနဘာဇနေယေဝ ပဌမံ အာဂတေပိ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယတ္တာ ပစ္စယာနုက္ကမေန ပိဏ္ဍပါတဘာဇနံ ပဌမံ ဒဿေတိ။ ပိဏ္ဍပါတဘာဇနေ ပန သံဃဘတ္တာဒီသု အယံ ဝိနိစ္ဆယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ဧတာနိ သံဃဘတ္တာဒီနိ ဘဂဝတာ အနုညာတာနီတိ အာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… အနုညာတေသူ’’တိ။ သံဃဿ အတ္ထာယ အာဘတံ ဘတ္တံ သံဃဘတ္တံ ယထာ ‘‘အာဂန္တုကဿ အာဘတံ ဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တ’’န္တိ။ သံဃတော ဥဒ္ဒိဿ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ နိမန္တေတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ နိမန္တနဘတ္တံ။ သလာကံ ပါတေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗံ ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ။ ပက္ခေ ပက္ခဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပက္ခဘတ္တံ။ ဥပေါသထေ ဥပေါသထဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥပေါသထဘတ္တံ။ ပါဋိပဒေ ဥပေါသထဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပါဋိပဒဘတ္တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဌိတိကာ နာမ နတ္ထီတိ သံဃတ္ထေရတော ပဋ္ဌာယ ဝဿဂ္ဂေန ဂါဟဏံ ဌိတိကာ နာမ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇။)အတ္တနော ဝိဟာရဒွါရေတိ ဝိဟာရဿ ဒွါရကောဋ္ဌကသမီပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဘောဇနသာလာယာတိ ဘတ္တုဒ္ဒေသဋ္ဌာနဘူတာယ ဘောဇနသာလာယံ။ ဝဿဂ္ဂေနာတိ ဝဿကောဋ္ဌာသေန။ ဒိန္နံ ပနာတိ ဝတွာ ယထာ သော ဒါယကော ဝဒတိ, တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဃတော ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ အန္တရဃရေတိ အန္တောဂေဟေ။ အန္တောဥပစာရဂတာနန္တိ ဧတ္ထ ဂါမဒွါရဝီထိစတုက္ကေသု ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရံ ဥပစာရော နာမ။
အန္တရဃရဿ ဥပစာရေ ပန လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဃရူပစာရော စေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကဝဠဉ္ဇန္တိ ဧကေန ဒွါရေန ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ နာနာနိဝေသနေသူတိ နာနာကုလဿ နာနူပစာရေသု နိဝေသနေသု။ လဇ္ဇီ ပေသလော အဂတိဂမနံ ဝဇ္ဇေတွာ မေဓာဝီ စ ဥပပရိက္ခိတွာ ဥဒ္ဒိသတီတိ အာဟ ‘‘ပေသလော လဇ္ဇီ မေဓာဝီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ နိသိန္နဿပိ နိဒ္ဒါယန္တဿပီတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, ဝုဍ္ဎတရေ နိဒ္ဒါယန္တေ နဝကဿ ဂါဟိတံ သုဂ္ဂါဟိတန္တိ အတ္ထော။ တိစီဝရပရိဝါရံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒကမတ္တလာဘီ ဝိယ အညောပိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ အလဘိတွာ ဝတ္ထာဒိအနေကပ္ပကာရကံ လဘတိ စေ, တဿေဝ တ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ရုစိဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဝတွာ အာဟရိတုံ ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ ဝိဿဋ္ဌဒူတော နာမ။ ယံ ဣစ္ဆတီတိ ‘‘ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ ဒေထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ယံ ဣစ္ဆတိ။ ပုစ္ဆာသဘာဂေနာတိ ပုစ္ဆာသဒိသေန။
‘‘ဧကာ ကူဋဋ္ဌိတိကာ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဌိတိကံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ရညော ဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အညေဟိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒီဟိ အမိဿေတွာ ဝိသုံယေဝ ဌိတိကာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧကစာရိကဘတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထေယျာယ ဟရန္တီတိ ပတ္တဟာရကာ ဟရန္တိ။ ဂီဝါ ဟောတီတိ အာဏာပကဿ ဂီဝါ ဟောတိ။ သဗ္ဗံ ပတ္တဿာမိကဿ ဟောတီတိ စီဝရာဒိကမ္ပိ သဗ္ဗံ ပတ္တဿာမိကဿေဝ ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈။)‘‘မယာ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န စီဝရာဒိ’’န္တိ ဝတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ မနုဿာနံ ဝစနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ မနုဿာနံ ဝစနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တေန ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ အကတဘာဂေါ နာမာတိ အာဂန္တုကဘာဂေါ နာမ, အဒိန္နပုဗ္ဗဘာဂေါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော သံဃော ပရိဘူဉ္ဇတူတိ ဝုတ္တေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဌမမေဝ ‘သဗ္ဗသံဃိကဘတ္တံ ဒေထာ’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘သဗ္ဗော သံဃော ပရိဘုဉ္ဇတူ’တိ အဝုတ္တေပိ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကိံ အာဟရီယတီတိ အဝတွာတိ ‘‘ကတရဘတ္တံ တယာ အာဟရီယတီ’’တိ ဒါယကံ အပုစ္ဆိတွာ။ ပကတိဌိတိကာယာတိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တဌိတိကာယ။
ပိဏ္ဍပါတဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိမန္တနဘတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၀။ ‘‘ဧတ္တကေ ဘိက္ခူ သံဃတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေထာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ‘‘ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဒိန္နံ သံဃိကံ နိမန္တနံ နာမ။ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဘိက္ခာပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိပါဋိယာတိ လဒ္ဓပဋိပါဋိယာ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ပဒံ အဝတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဘတ္တန္တိ အဝဒန္တေနာ’’တိ။ အာလောပသင်္ခေပေနာတိ ဧကေကပိဏ္ဍဝသေန။ အယဉ္စ နယော နိမန္တနေယေဝ, န ဥဒ္ဒေသဘတ္တေ။ တဿ ဟိ ဧကဿ ပဟောနကပ္ပမာဏံယေဝ ဘာဇေတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဒ္ဒေသဘတ္တေ အာလောပဋ္ဌိတိကာ နာမ နတ္ထိ။
အာရုဠှာယေဝ မာတိကံ။ သံဃတော အဋ္ဌ ဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ ယေ မာတိကံ အာရုဠှာ, တေ အဋ္ဌ ဘိက္ခူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဒေသဘတ္တနိမန္တနဘတ္တာဒိသံဃိကဘတ္တမာတိကာသု နိမန္တနဘတ္တမာတိကာယ ဌိတိကာဝသေန အာရုဠှေ ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန ဝါ သယံ ဝါ သံဃတော ဥဒ္ဒိသာပေတွာ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉။)အတ္တနာ ရုစိတေ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ မာတိကံ အာရောပေတွာတိ ‘‘သံဃတော ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမာတိကာဘေဒံ ဒါယကဿ ဝိညာပေတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကဝါရန္တိ ယာဝ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တိ ဘိက္ခူ, သဗ္ဗေ လဘန္တီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဧကဝါရန္တိ န ဧကဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ယတ္တကာ ပန ဘိက္ခူ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တိ, တေ သဗ္ဗေ။ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဂဟိတဘိက္ခူ အညဒါ အဂ္ဂဟေတွာ ယာဝ ဧကဝါရံ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ ဘောဇိတာ ဟောန္တီတိ ဇာနာတိ စေ, ယေ ဇာနန္တိ, တေ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ ပဋိဗဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ တတ္ထေဝ ဝါသဿ နိဗဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ။
နိမန္တနဘတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သလာကဘတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၁။ ဥပနိဗန္ဓိတွာတိ လိခိတွာ။ ဂါမဝသေနပီတိ ယေဘုယျေန သမလာဘဂါမဝသေနပိ။ ဗဟူနိ သလာကဘတ္တာနီတိ တိံသံ ဝါ စတ္တာရီသံ ဝါ ဘတ္တာနိ။ သစေ ဟောန္တီတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သလ္လက္ခေတွာတိ တာနိ ဘတ္တာနိ ပမာဏဝသေန သလ္လက္ခေတွာ။ နိဂ္ဂဟေန ဒတွာတိ ဒူရံ ဂန္တုံ အနိစ္ဆန္တဿ နိဂ္ဂဟေန သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ။ ပုန ဝိဟာရံ အာဂန္တွာတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရံ အနာဂန္တွာ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဝိဟာရေ အတ္တနော ပါပေတွာ ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဂေဟဝသေနာတိ ဝီထိယမ္ပိ ဧကပဿေ ဃရပါဠိယာ ဝသေန။ ဥဒ္ဒိသိတွာပီတိ ‘‘အသုကကုလေ သလာကဘတ္တာနိ တုယှံ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝတွာ။
֍ * ၂၁၂။ ဝါရဂါမေတိ အတိဒူရတ္တာ ဝါရေန ဂန္တဗ္ဗဂါမေ။ သဋ္ဌိတော ဝါ ပဏ္ဏာသတော ဝါတိ ဒဏ္ဍကမ္မတ္ထာယ ဥဒကဃဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရဝါရောတိ သဗ္ဗဘိက္ခူသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀။)ဘိက္ခာယ ဂတေသု ဝိဟာရရက္ခဏဝါရော။ နေသန္တိ ဝိဟာရဝါရိကာနံ။ ဖာတိကမ္မမေဝါတိ ဝိဟာရရက္ခဏကိစ္စဿ ပဟောနကပဋိပါဒနမေဝ။ ဒူရတ္တာ နိဂ္ဂဟေတွာပိ ဝါရေန ဂဟေတဗ္ဗော ဂါမော ဝါရဂါမော။ ဝိဟာရဝါရေ နိယုတ္တာ ဝိဟာရဝါရိကာ, ဝါရေန ဝိဟာရရက္ခဏကာ။ အညထတ္တန္တိ ပသာဒညထတ္တံ။ ဖာတိကမ္မမေဝ ဘဝန္တီတိ ဝိဟာရရက္ခဏတ္ထာယ သံဃေန ဒါတဗ္ဗာ အတိရေကလာဘာ ဟောန္တိ။ ဧကဿေဝ ပါပုဏန္တီတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကေကဿေဝ ပါပိတာနီတိ အတ္ထော။ သံဃနဝကေန လဒ္ဓကာလေတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကေကဿ ပါပိတာနိ ဒွေ တီဏိ ဧကစာရိကဘတ္တာနိ တေနေဝ နိယာမေန အတ္တနော ပါပုဏနဋ္ဌာနေ သံဃနဝကေန လဒ္ဓကာလေ။
ယဿ ကဿစိ သမ္မုခီဘူတဿ ပါပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန စေ ဘိက္ခူ ဗဟိသီမဂတာ ဟောန္တိ, သမ္မုခီဘူတဿ ယဿ ကဿစိ ပါပေတဗ္ဗံ သဘာဂတ္တာ ဧကေန လဒ္ဓံ သဗ္ဗေသံ ဟောတိ, တသ္မိမ္ပိ အသတိ အတ္တနော ပါပေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ရသသလာကန္တိ ဥစ္ဆုရသသလာကံ။ သလာကဝသေန ပန ဂါဟိတတ္တာ န သာဒိတဗ္ဗာတိ ဣဒံ အသာရုပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ, န ဓုတင်္ဂဘေဒဝသေန။ ‘‘သံဃတော နိရာမိသသလာကာ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၅) – သံဃတော နိရာမိသသလာကာပိ ဝိဟာရေ ပက္ကဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆) ဝုတ္တတ္တာ, ‘‘ဧဝံ ဂါဟိတေ သာဒိတဗ္ဗံ, ဧဝံ န သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ဘေသဇ္ဇာဒိသလာကာယော စေတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ, သလာကဝသေန ပန ဂါဟိတတ္တာ န သာဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ ဘေသဇ္ဇာဒိသလာကာ သလာကဝသေန ဂါဟိတာ န သာဒိတဗ္ဗာ သိယာ, ‘‘သံဃတော နိရာမိသသလာကာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁။)ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ န ဝဒေယျ, ‘‘အတိရေကလာဘော သံဃဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၂၈) စ ‘‘အတိရေကလာဘံ ပဋိက္ခိပါမီ’’တိ သလာကဝသေန ဂါဟေတဗ္ဗံ ဘတ္တမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ, န ဘေသဇ္ဇံ။ သံဃဘတ္တာဒီနိ ဟိ စုဒ္ဒသ ဘတ္တာနိယေဝ တေန န သာဒိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ခန္ဓကဘာဏကာနံ ဝါ မတေန ဣဓ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂတော ဒါတဗ္ဗာ ဘိက္ခာ အဂ္ဂဘိက္ခာ။ အဂ္ဂဘိက္ခာမတ္တန္တိ ဧကကဋစ္ဆုဘိက္ခာမတ္တံ။ လဒ္ဓါ ဝါ အလဒ္ဓါ ဝါ သွေပိ ဂဏှေယျာသီတိ လဒ္ဓေပိ အပ္ပမတ္တတာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ လဘတိ…ပေ… အလဘိတွာ သွေ ဂဏှေယျာသီတိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ အဂ္ဂဘိက္ခမတ္တန္တိ ဟိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဗဟုဘာဝံ နိဝတ္တေတိ။
သလာကဘတ္တံ နာမ ဝိဟာရေယေဝ ဥဒ္ဒိသီယတိ ဝိဟာရမေဝ သန္ဓာယ ဒီယမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝိဟာရေ အပါပိတံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတြ အာသနသာလာယာတိ တသ္မိံ ဂါမေ အာသနသာလာယ။ ဝိဟာရံ အာနေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ တထာ ဝတွာ တသ္မိံ ဒိဝသေ ဒိန္နဘတ္တံ ဝိဟာရမေဝ အာနေတွာ ဌိတိကာယ ဂါဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ။ တံ ဂဟေတွာတိ တံ ဝါရဂါမသလာကံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ။ တေနာတိ ယော အတ္တနော ပတ္တဝါရဂါမေ သလာကံ ဒိသာဂမိကဿ အဒါသိ, တေန။ အနတိက္ကမန္တေယေဝ တသ္မိံ တဿ သလာကာ ဂါဟေတဗ္ဗာတိ ယသ္မာ ဥပစာရသီမဋ္ဌဿေဝ သလာကာ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ တသ္မိံ ဒိသံဂမိကေ ဥပစာရသီမံ အနတိက္ကန္တေယေဝ တဿ ဒိသံဂမိကဿ ပတ္တသလာကာ အတ္တနော ပါပေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗာ။
ဒေဝသိကံ ပါပေတဗ္ဗာတိ ဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿ ယဿ ကဿစိ ဝဿဂ္ဂေန ပါပေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဧတေသု အနာဂတေသု အာသန္နဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣတရထာ သံဃိကံ ဟောတိ။ အနာဂတဒိဝသေတိ ဧတ္ထ ကထံ တေသံ ဘိက္ခူနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂။)အာဂတာနာဂတဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ စေ? ယသ္မာ တတော တတော အာဂတာ ဘိက္ခူ တသ္မိံ ဂါမေ အာသနသာလာယ သန္နိပတန္တိ, တသ္မာ တေသံ အာဂတာနာဂတဘာဝေါ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ အမှာကံ ဂေါစရဂါမေတိ သလာကဘတ္တဒါယကာနံ ဂါမေ။ ဘုဉ္ဇိတုံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘မဟာထေရော ဧကကောဝ ဝိဟာရေ ဩဟီနော အဝဿံ သဗ္ဗသလာကာ အတ္တနော ပါပေတွာ ဌိတော’’တိ မညမာနာ အာဂစ္ဆန္တိ။
သလာကဘတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပက္ခိကဘတ္တာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၃။ အဘိလက္ခိတေသု စတူသု ပက္ခဒိဝသေသု ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ အဘိလက္ခိတေသူတိ ဧတ္ထ အဘီတိ ဥပသာရမတ္တံ, လက္ခဏိယေသုဣစ္စေဝတ္ထော, ဥပေါသထသမာဒါနဓမ္မဿဝနပူဇာသက္ကာရာဒိကရဏတ္ထံ လက္ခိတဗ္ဗေသု သလ္လက္ခေတဗ္ဗေသု ဥပလက္ခေတဗ္ဗေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွေ ပက္ခောတိ အဇ္ဇပက္ခိကံ န ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌမိယာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, သတ္တမိယာ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ န ဂါဟေတဗ္ဗံ, ဒါယကေဟိ နိယမိတဒိဝသေနေဝ ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သွေ လူခန္တိ အဇ္ဇ အာဝါဟမင်္ဂလာဒိကရဏတော အတိပဏီတံ ဘောဇနံ ကရီယတိ, သွေ တထာ န ဘဝိဿတိ, အဇ္ဇေဝ ဘိက္ခူ ဘောဇေဿာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၅) ပန အညထာ ဝုတ္တံ။ ပက္ခိကဘတ္တတော ဥပေါသထိကဘတ္တဿ ဘေဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥပေါသထင်္ဂါနိ သမာဒိယိတွာ’’တိအာဒိ။ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။
ပက္ခိကဘတ္တာဒိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၃။)အာဂန္တုကဘတ္တာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၄။ နိဗန္ဓာပိတန္တိ ‘‘အသုကဝိဟာရေ အာဂန္တုကာ ဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နိယမိတံ။ ဂမိကော အာဂန္တုကဘတ္တမ္ပီတိ ဂါမန္တရတော အာဂန္တွာ အဝူပသန္တေန ဂမိကစိတ္တေန ဝသိတွာ ပုန အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အာဝါသိကဿ ပန ဂန္တုကာမဿ ဂမိကဘတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ‘‘လေသံ ဩဍ္ဍေတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လေသာဘာဝေန ယာဝ ဂမနပရိဗန္ဓော ဝိဂစ္ဆတိ, တာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဓုရဘတ္တာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၅။ တဏ္ဍုလာဒီနိ ပေသေန္တိ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ အဘိဟဋဘိက္ခတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။
֍ * ၂၁၆။ တထာ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ဘိက္ခာနာမေန ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ပတ္တံ ပူရေတွာ ထကေတွာ ဒိန္နန္တိ ‘‘ဂုဠကဘတ္တံ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ပိဏ္ဍပါတဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂိလာနပစ္စယဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၇။ ဣတော ပရံ ပစ္စယာနုက္ကမေန သေနာသနဘာဇနကထာယ ဝတ္တဗ္ဗာယပိ တဿာ မဟာဝိသယတ္တာ, ဂိလာနပစ္စယဘာဇနီယကထာယ ပန အပ္ပဝိသယတ္တာ, ပိဏ္ဍပါတဘာဇနီယကထာယ အနုလောမတ္တာ စ တဒနန္တရံ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂိလာနပစ္စယဘာဇနီယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာတိ ဥပလက္ခဏမတ္တမေဝေတံ။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဂဟပတိမဟာသာလာဒယောပိ ဧဝံ ကရောန္တိယေဝ။ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၄။)ပါကဋတ္တာ စ သုဝိညေယျမေဝ။ ဥပစာရသီမံ…ပေ… ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ကုမ္ဘံ ပန အာဝဇ္ဇေတွာတိ ကုမ္ဘံ ဒိသာမုခံ ကတွာ။ သစေ ထိနံ သပ္ပိ ဟောတီတိ ကက္ခဠံ သပ္ပိ ဟောတိ။ ထောကံ ထောကမ္ပိ ပါပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံ ကတေ ဌိတိကာပိ တိဋ္ဌတိ။ သိင်္ဂိဝေရမရိစာဒိဘေသဇ္ဇမ္ပိ အဝသေသပတ္တထာလကာဒိသမဏပရိက္ခာရောပီတိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဘေသဇ္ဇမေဝ ဂိလာနပစ္စယော ဟောတိ, အထ ခေါ အဝသေသပရိက္ခာရောပိ ဂိလာနပစ္စယေ အန္တောဂဓောယေဝါတိ ဒဿေတိ။
ဂိလာနပစ္စယဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သေနာသနဂ္ဂါဟကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၈။ သေနာသနဘာဇနကထာယံ သေနာသနဂ္ဂါဟေ ဝိနိစ္ဆယောတိ သေနာသနဘာဇနမေဝါဟ။ တတ္ထ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟော စာတိ ကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဥတုကာလေတိ ဟေမန္တဂိမှာနဥတုကာလေ။ ဝဿာဝါသေတိ ဝဿာနကာလေ။ ဘိက္ခုံ ဥဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ, အကာလော နာမ နတ္ထိ ဒါယကေဟိ ‘‘အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နသံဃိကသေနာသနတ္တာ။ ဧကေကံ ပရိဝေဏန္တိ ဧကေကဿ ဘိက္ခုဿ ဧကေကံ ပရိဝေဏံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ လဒ္ဓပရိဝေဏေ။ ဒီဃသာလာတိ စင်္ကမနသာလာ။ မဏ္ဍလမာဠောတိ ဥပဋ္ဌာနသာလာ။ အနုဒဟတီတိ ပီဠေတိ။ အဒါတုံ န လဘတီတိ ဣမိနာ သဉ္စိစ္စ အဒေန္တဿ ပဋိဗာဟနေ ပဝိသနတော ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတိ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ပနာတိ အရိယဒေသေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေ ကိရ တထာ ပညာပေန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၅။)֍ * ၂၁၉။ န ဂေါစရဂါမော ဃဋ္ဋေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘န တတ္ထ မနုဿာ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ။ ဝိတက္ကံ ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ နိဝါရေတွာ ပစ္စယေ ဒဿန္တီ’’တိ ဧဝရူပံ ဝိတက္ကံ အနုပ္ပါဒေတွာ။ တေသု စေ ဧကောတိ တေသု မနုဿေသု ဧကော ပဏ္ဍိတပုရိသော။ ဘဏ္ဍပဋိစ္ဆာဒနန္တိ ပဋိစ္ဆာဒနဘဏ္ဍံ, သရီရပဋိစ္ဆာဒနံ စီဝရန္တိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓစိတ္တတ္တာဝ အနဝဇ္ဇန္တိ ဣဒံ ပုစ္ဆိတက္ခဏေ ကာရဏာစိက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ အသုဒ္ဓစိတ္တဿပိ ပုစ္ဆိတပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဒေါသာဘာဝါ။ ဧဝံ ပန ဂတေ မံ ပုစ္ဆိဿန္တီတိ သညာယ အဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနီတိ ခဏ္ဍဖုလ္လာဘိသင်္ခရဏသမ္မဇ္ဇနာဒီဟိ ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနိ။ မုဏ္ဍဝေဒိကာယာတိ စေတိယဿ ဟမ္မိယဝေဒိကာယ ဃဋာကာရဿ ဥပရိ စတုရဿဝေဒိကာယ။ ကတ္ထ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယ ယတော ပကတိယာ လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝိဿဇ္ဇနာ။ ကသ္မာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိအာဒိ ယတော ပကတိယာ လဗ္ဘတိ, တတ္ထာပိ ပုစ္ဆနဿ ကာရဏသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ကမ္မာတိ ဝိဟာရတော အပသက္ကိတွာ။ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယောဇနဒွိယောဇနန္တရေ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဥပနိက္ခေပန္တိ ခေတ္တံ ဝါ နာဠိကေရာဒိအာရာမံ ဝါ ကဟာပဏာဒီနိ ဝါ အာရာမိကာနံ နိယျာတေတွာ ‘‘ဣတော ဥပ္ပန္နာ ဝဍ္ဎိ ဝဿာဝါသိကတ္ထာယ ဟောတူ’’တိ ဒိန္နံ။ ဝတ္တံ ကတွာတိ တသ္မိံ သေနာသနေ ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ ကတွာ။ ဣတိ သဒ္ဓါဒေယျေတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သဒ္ဓါယ ဒါတဗ္ဗေ ဝဿာဝါသိကလာဘဝိသယေတိ အတ္ထော။
ဝတ္ထု ပနာတိ တတြုပ္ပါဒေ ဥပ္ပန္နရူပိယံ, တဉ္စ ‘‘တတော စတုပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒိန္နခေတ္တာဒိတော ဥပ္ပန္နတ္တာ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နဝတ္ထုသဒိသံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနဉှီ’’တိအာဒိ။ သံဃသုဋ္ဌုတာယာတိ သံဃဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၆။)ဟိတာယ။ ပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ပရတော ဝက္ခမာနနယေန ဘိက္ခူ စီဝရေန ကိလမန္တိ, ဧတ္တကံ နာမ တဏ္ဍုလဘာဂံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ကာတုံ ရုစ္စတီတိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလပရာမာသဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗံ, ‘‘သံဃော စီဝရေန ကိလမတီ’’တိအာဒိနာ ပန သံဃပရာမာသဝသေန န ကာတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဝသေနာတိ သာမညတော ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စီဝရတဏ္ဍုလာဒိဝသေနေဝ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စ-ကာရော စေတ္ထ ပနသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တတိ, န သမုစ္စယတ္ထေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဝသေန စ အပလောကနပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပန ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
စီဝရပစ္စယံ သလ္လက္ခေတွာတိ သဒ္ဓါဒေယျတတြုပ္ပါဒဝသေန တသ္မိံ ဝဿာဝါသေ လဗ္ဘမာနစီဝရသင်္ခါတံ ပစ္စယံ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သေနာသနဿာတိ သေနာသနဂ္ဂါဟာပဏဿ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိ, သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဂဟဏံ အသာရုပ္ပံ, တသ္မာ ဥဘော အညမညံ ဂါဟေဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သမ္မတသေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ အာဏတ္တိယာ အညေန ဂဟိတောပိ ဂါဟော ရုဟတိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌပိ သောဠသပိ ဇနေ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဥဒါဟု ဧကတောတိ? ဧကတောပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကကမ္မဝါစာယ သဗ္ဗေပိ ဧကတော သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ဟိ သံဃော သံဃဿ န ကရောတိ။ သမ္မုတိဒါနံ ပန ဗဟူနမ္ပိ ဧကတော ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ ဥဗ္ဗာဟိကသမ္မုတိယံ အဋ္ဌပိ ဇနာ ဧကတော သမ္မတာတိ။ အာသနဃရန္တိ ပဋိမာဃရံ။ မဂ္ဂေါတိ ဥပစာရသီမဗ္ဘန္တရဂတေ ဂါမာဘိမုခမဂ္ဂေ ကတသာလာ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ပေါက္ခရဏိရုက္ခမူလာဒီသုပိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၇။)ရုက္ခမူလာဒယော ဆန္နာ ကဝါဋဗဒ္ဓါဝ သေနာသနံ။ ဣတော ပရာနိ သုဝိညေယျာနိ။
֍ * ၂၂၀။ မဟာလာဘပရိဝေဏကထာယံ လဘန္တီတိ တတြ ဝါသိနော ဘိက္ခူ လဘန္တိ။ ဝိဇဋေတွာတိ ဧကေကဿ ပဟောနကပ္ပမာဏေန ဝိယောဇေတွာ။ အာဝါသေသူတိ သေနာသနေသု။ ပက္ခိပိတွာတိ ဧတ္ထ ပက္ခိပနံ နာမ တေသု ဝသန္တာနံ ဣတော ဥပ္ပန္နဝဿာဝါသိကဒါနံ။ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ တသ္မိံ မဟာလာဘေ ပရိဝေဏေ ဝသိတွာ စေတိယေ ဝတ္တံ ကတွာဝ လာဘော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၂၁။ ပစ္စယံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ စီဝရပစ္စယံ နာဓိဝါသေတိ။ အယမ္ပီတိ တေန ဝိဿဇ္ဇိတပစ္စယောပိ။ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ သာဋကံ ဒေန္တီတိ ပစ္စယဒါယကာ ဒေန္တိ။ ဧတေန ဂဟဋ္ဌေဟိ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာတိ ဝဒန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပံသုကူလိကာနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝဿံ ဝုတ္ထဘိက္ခူနန္တိ ပံသုကူလိကတော အညေသံ ဘိက္ခူနံ။ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဝါ မဏ္ဍပေ ဝါ ဝသိတွာ စေတိယေ ဝတ္တံ ကတွာ ဂဏှထာ’’တိ ဧဝံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဂါဟေတဗ္ဗံ။
ပါဋိပဒအရုဏတောတိအာဒိ ဝဿူပနာယိကဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အန္တရာမုတ္တကံ ပန ပါဋိပဒံ အတိက္ကမိတွာပိ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဝသိဿာမိ, ကတ္ထ ဝသန္တဿ ဖာသု ဘဝိဿတိ, ကတ္ထ ဝါ ပစ္စယေ လဘိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နေန ဝိတက္ကေန စရတီတိ ဝိတက္ကစာရိကော။ ဣဒါနိ ယံ ဒါယကာ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနံ ဝဿာဝါသိကံ ဒေတိ, တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္ဆိမဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အာဂန္တုကော စေ ဘိက္ခူတိ စီဝရေ ဂါဟိတေ ပစ္ဆာ အာဂတော အာဂန္တုကော ဘိက္ခု။ ပတ္တဋ္ဌာနေတိ ဝဿဂ္ဂေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၈။)အာဂန္တုကဘိက္ခုနော ပတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဌမဝဿူပဂတာတိ အာဂန္တုကဿ အာဂမနတော ပုရေတရမေဝ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝဿူပဂတာ။ လဒ္ဓံ လဒ္ဓန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဒါယကာနံ သန္တိကာ အာဂတာဂတသာဋကံ။
သာဒိယန္တာပိ ဟိ တေနေဝ ဝဿာဝါသိကဿ သာမိနောတိ ဆိန္နဝဿတ္တာ ဝုတ္တံ။ ပဌမမေဝ ကတိကာယ ကတတ္တာ ‘‘နေဝ အဒါတုံ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဒါတဗ္ဗံ ဝါရေန္တာနံ ဂီဝါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေသမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝဿူပဂတေသု အလဒ္ဓဝဿာဝါသိကာနံ ဧကစ္စာနမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဘတိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဘတိံ ကတွာ ဝိယ နိဝိဋ္ဌံ ပရိယိဋ္ဌံ။ ဘတိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဝါ ပါနီယုပဋ္ဌာနာဒိဘတိံ ကတွာ လဒ္ဓံ။ သံဃိကံ ပနာတိအာဒိ ကေသဉ္စိ ဝါဒဒဿနံ။ တတ္ထ သံဃိကံ ပန အပလောကနကမ္မံ ကတွာ ဂါဟိတန္တိ တတြုပ္ပါဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပလောကနကမ္မံ ကတွာ ဂါဟိတန္တိ ‘‘ဆိန္နဝဿာဝါသိကဉ္စ ဣဒါနိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝဿာဝါသိကဉ္စ ဣမေသံ ဒါတုံ ရုစ္စတီ’’တိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေန အပလောကနံ ကတွာ ဂါဟိတံ သံဃေန ဒိန္နတ္တာ ဝိဗ္ဘန္တောပိ လဘတေဝ, ပဂေဝ ဆိန္နဝဿော။ ပစ္စယဝသေန ဂါဟိတံ ပန တေမာသံ ဝသိတွာ ဂဟေတုံ အတ္တနာ ဒါယကေဟိ စ အနုမတတ္တာ ဘတိနိဝိဋ္ဌမ္ပိ ဆိန္နဝဿောပိ ဝိဗ္ဘန္တောပိ န လဘတီတိ ကေစိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဣဒဉ္စ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏံ, တေနေဝ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဧဝံ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ ဝဿာဝါသိကံ ဂဟိတဘိက္ခုနော ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝါသောဝ ဟေဋ္ဌာ ဝိဟိတော, န ပါနီယုပဋ္ဌာနာဒိဘတိကရဏမတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တံ ဘတိနိဝိဋ္ဌမေဝ သိယာ, ဘတိကရဏမေဝ ဝိဓာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဝဿဂ္ဂေန ဂါဟိတံ ဆိန္နဝဿာဒယော န လဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿံဝုတ္ထော ဘိက္ခု ဝိဗ္ဘမတိ, သံဃဿေဝ တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၇၄-၃၇၅) ဝစနတော ‘‘ဝတဋ္ဌာနေ…ပေ… သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၉။)ဝုတ္တံ။ သံဃိကံ ဟောတီတိ ဧတေန ဝုတ္ထဝဿာနမ္ပိ ဝဿာဝါသိကဘာဂေါ သံဃိကတော အမောစိတော တေသံ ဝိဗ္ဘမေန သံဃိကော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ မနုဿေတိ ဒါယကမနုဿေ။ လဘတီတိ ‘‘မမ ပတ္တဘာဝံ ဧတဿ ဒေထာ’’တိ ဒါယကေ သမ္ပဋိစ္ဆာပေန္တေနေဝ သံဃိကတော ဝိယောဇိတံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝရဘာဂံ သာမဏေရဿာတိ တဿ ပဌမဂါဟတ္တာ, ထေရေန ပုဗ္ဗေ ပဌမဘာဂဿ ဂဟိတတ္တာ, ဣဒါနိ ဂယှမာနဿ ဒုတိယဘာဂတ္တာ စ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂၂၂။ ဣဒါနိ အန္တရာမုတ္တသေနာသနဂ္ဂါဟံ ဒဿေတုံ ‘‘အယမပရောပီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပရောပီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသေနာသနဂ္ဂါဟဒွယတော အညောပီတိ အတ္ထော။ နနု စ ‘‘အယံ သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာ’’တိ ဝုတ္တော, အထ ကသ္မာ ‘‘အယမပရောပီ’’တျာဒိ ဝုတ္တောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒိဝသဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ။ အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာတိ ပဌမဝဿူပနာယိကဒိဝသဘူတံ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, မာသဂတာယ အာသာဠှိယာတိ ဒုတိယဝဿူပနာယိကဒိဝသဘူတသာဝဏပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒံ။ အပရဇ္ဇုဂတာယ ပဝါရဏာတိ အဿယုဇပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒံ။
֍ * ၂၂၃။ ဥတုကာလေ ပဋိဗာဟိတုံ န လဘတီတိ ဟေမန္တဂိမှေသု အညေ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ ပဋိဗာဟိတုံ န လဘတိ။ နဝကမ္မန္တိ နဝကမ္မသမ္မုတိ။ အကတန္တိ အပရိသင်္ခတံ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အနိဋ္ဌိတံ။ ဧကံ မဉ္စဋ္ဌာနံ ဒတွာတိ ဧကံ မဉ္စဋ္ဌာနံ ပုဂ္ဂလိကံ ဒတွာ။ တိဘာဂန္တိ တတိယဘာဂံ။ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ ထာဝရေန ထာဝရံ ပရိဝတ္တနဋ္ဌာနေယေဝ ပဝိသတိ, န ဣတရထာ သဗ္ဗသေနာသနဝိဿဇ္ဇနတော။ သစေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဒါတုကာမော ဟောတီတိ သစေ သော သံဃဿ ဘဏ္ဍဌပနဋ္ဌာနံ ဝါ အညေသံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဝါ ဒါတုံ န ဣစ္ဆတိ, အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနညေဝ ဒါတုကာမော ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၀။)တာဒိသဿ ‘‘တုယှံ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ကတွာ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ န သဗ္ဗံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထဿ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝဉှီတိအာဒိမှိ စယာနုရူပံ တတိယဘာဂေ ဝါ ဥပဍ္ဎဘာဂေ ဝါ ဂဟိတေ တံ ဘာဂံ ဒါတုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ယေနာတိ တေသု ဒွီသု တီသု ဘိက္ခူသု ယေန။ သော သာမီတိ တဿာ ဘူမိယာ ဝိဟာရကရဏေ သောဝ သာမီ, တံ ပဋိဗာဟိတွာ ဣတရေန န ကာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၂၄။ အကတဋ္ဌာနေတိ သေနာသနတော ဗဟိ စယာဒီနံ အကတဋ္ဌာနေ။ စယံ ဝါ ပမုခံ ဝါတိ သံဃိကသေနာသနံ နိဿာယ တတော ဗဟိ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ သေနာသနံ ဝါ။ ဗဟိကုဋ္ဋေတိ ကုဋ္ဋတော ဗဟိ, အတ္တနော ကတဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
သေနာသနဂ္ဂါဟကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုပစ္စယသာဓာရဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၂၅။ စတုပစ္စယသာဓာရဏကထာယံ သမ္မတေန အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကေနာတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနကမ္မေန ဝါ သမ္မတေန အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသမ္မုတိလဒ္ဓေန။ အဝိဘတ္တံ သံဃိကဘဏ္ဍန္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထ အဝိဘတ္တံ သံဃိကဘဏ္ဍန္တိ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနံ, ဧဝံ ကုက္ကုစ္စံ ကတွာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ, အပုစ္ဆိတွာဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကသ္မာတိ စေ? ဧတ္တကဿ သံဃိကဘဏ္ဍဿ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထာယေဝ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာ ကတသမ္မုတိကမ္မတ္တာ။ ဂုဠပိဏ္ဍေ…ပေ… ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ဂုဠပိဏ္ဍံ တာလပက္ကပ္ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿပီတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ အညေန ကာရဏေန ဗဟိသီမဂတဿပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၁။)ဧသေဝ နယော။ ဩဒနပဋိဝီသောတိ သံဃဘတ္တာဒိသံဃိကဩဒနပဋိဝီသော။ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿေဝ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဗဟိဥပစာရသီမံ ပတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) ‘‘ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဌိတာနံ ဂါဟေထာတိ ဝဒန္တိ, န ဂါဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ဗဟိဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သမ္ဘာဝနတ္ထော ဝါ, တေန အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဂေဝ ဗဟိဂါမဋ္ဌာနန္တိ။
စတုပစ္စယသာဓာရဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
စတုပစ္စယဘာဇနီယဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
အဋ္ဌဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ စတုပစ္စယန္တောဂဓတ္တာ ဝိဟာရဿ စတုပစ္စယဘာဇနကထာနန္တရံ ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယကထာ အာရဘီယတေ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ကော ဝိဟာရော ကေနဋ္ဌေန၊
ဝိဟာရော သော ကတိဝိဓော၊
ကေန သော ကဿ ဒါတဗ္ဗော၊
ကထံ ကော တဿ ဣဿရော။
‘‘ကေန သော ဂါဟိတော ကဿ၊
အနုဋ္ဌာပနိယာ ကတိ၊
ကတိဟင်္ဂေဟိ ယုတ္တဿ၊
ဓုဝဝါသာယ ဒီယတေ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၂။)တတ္ထ ကော ဝိဟာရောတိ စတူသု ပစ္စယေသု သေနာသနသင်္ခါတော စတူသု သေနာသနေသု ဝိဟာရသေနာသနသင်္ခါတော ဘိက္ခူနံ နိဝါသဘူတော ပတိဿယဝိသေသော။ ကေနဋ္ဌေန ဝိဟာရောတိ ဝိဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော, ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ ဝိဟာရေဟိ အရိယာ ဧတ္ထ ဝိဟရန္တီတျတ္ထော။ သော ကတိဝိဓောတိ သံဃိကဝိဟာရဂဏသန္တကဝိဟာရပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဝသေန တိဗ္ဗိဓော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နံ ဝိဟာရံ ဝါ ပရိဝေဏံ ဝါ အာဝါသံ ဝါ မဟန္တမ္ပိ ခုဒ္ဒကမ္ပိ အဘိယုဉ္ဇတော အဘိယောဂေါ န ရုဟတိ, အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော။ န ဟေတ္ထ သဗ္ဗေ စာတုဒ္ဒိသာ ဘိက္ခူ ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တီတိ။ ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ, ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တကံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှန္တော သက္ကောတိ တေ ဓုရံ နိက္ခိပါပေတုံ, တသ္မာ တတ္ထ အာရာမေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဣမိနာ ဒါယကသန္တကော ဝိဟာရော နာမ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။
ကေန သော ဒါတဗ္ဗောတိ ခတ္တိယေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ယေန ကေနစိ သော ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော။ ကဿ ဒါတဗ္ဗောတိ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗော။ ကထံ ဒါတဗ္ဗောတိ ယဒိ သံဃဿ ဒေတိ, ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ, ယဒိ ဂဏဿ, ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ, ယဒိ ပုဂ္ဂလဿ, ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ ဒါတဗ္ဗော။ ကော တဿ ဣဿရောတိ ယဒိ သံဃဿ ဒေတိ, သံဃော တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရော။ ယဒိ ဂဏဿ ဒေတိ, ဂဏော တဿ ဣဿရော။ ယဒိ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ, ပုဂ္ဂလော တဿ ဣဿရောတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၃။)တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒီဃဘာဏကာဒိကဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တက’’န္တိ။
ကေန သော ဂါဟိတောတိ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန သော ဝိဟာရော ဂါဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတုံ, ယော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, ဧဝဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နိတဗ္ဗော, ပဌမံ ဘိက္ခု ယာစိတဗ္ဗော, ယာစိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နေယျ, ဧသာ ဉတ္တိ။
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နတိ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ သမ္မုတိ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။
‘‘သမ္မတော သံဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သေနာသနဂ္ဂါဟာပကော, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၇)။
ကဿ သော ဂါဟိတောတိ ဘိက္ခူနံ သော ဝိဟာရော ဂါဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမံ ဘိက္ခူ ဂဏေတုံ, ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ သေယျာ ဂဏေတုံ, သေယျာ ဂဏေတွာ သေယျဂ္ဂေန ဂါဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈)။ အနုဋ္ဌာပနိယာ ကတီတိ စတ္တာရော အနုဋ္ဌာပနီယာ ဝုဍ္ဎတရော ဂိလာနော ဘဏ္ဍာဂါရိကော သံဃတော လဒ္ဓသေနာသနောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကငခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝုဍ္ဎော ဟိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၄။)အနုဋ္ဌာပနီယော, ဂိလာနော ဂိလာနတာယ, သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရဂဏဝါစကာစရိယာနံ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မန္နိတွာ ဒေတိ, တသ္မာ ယဿ သံဃေန ဒိန္နော, သောပိ အနုဋ္ဌာပနီယော’’တိ။
ကတိဟင်္ဂေဟိ ယုတ္တဿ ဓုဝဝါသာယ ဒီယတေတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဒီယတေ။ ကတမေဟိ ဒွီဟိ? ဗဟူပကာရတာယ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ စေတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟူပကာရတန္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကတာဒိဗဟုဥပကာရဘာဝံ, န ကေဝလံ ဣဒမေဝါတိ အာဟ ‘ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စာ’တိ။ တေန ဗဟူပကာရတ္တေပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တာဘာဝေ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တေပိ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကငခါ။ အဘိ။ ဋီ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော။ ဩမကပရိစ္ဆေဒေန ဧကေန အင်္ဂေန ယုတ္တဿပိ။ ကတမေန ဧကေန အင်္ဂေန? ဗဟူပကာရတာယ ဝါ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ ဝါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တောတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ, ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၉-၁၂၁) ဝစနတော။
သေနာသနဂ္ဂါဟော ပန ဒုဝိဓော ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာတိ ကာလဝသေန။ အထ ဝါ တယော သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကောတိ။ တေသံ ဝိသေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ‘‘ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော အန္တရာမုတ္တကော စ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနော စာတိ ဒုဗ္ဗိဓော။ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပုရိမကော စ ပစ္ဆိမကော စာတိ ဒုဗ္ဗိဓောတိ စတ္တာရော သေနာသနဂ္ဂါဟာ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ, တံ ဝစနံ ပါဠိယမ္ပိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၅။)အာဂတံ။ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ပန ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော’’ဣစ္စေဝ အာဂတော, အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘တီသု သေနာသနဂ္ဂါဟေသု ပုရိမကော စ ပစ္ဆိမကော စာတိ ဣမေ ဒွေ ဂါဟာ ထာဝရာ, အန္တရာမုတ္တကေ အယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ အာဂတော။
ဣဒါနိ ပန ဧကစ္စေ အာစရိယာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗေ ဝိဟာရာ သံဃိကာဝ, ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရော နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဝိဟာရဒါယကာနံ ဝိဟာရဒါနကာလေ ကုလူပကာ ‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ ဒေမာ’တိ ဝစီဘေဒံ ကာရာပေန္တိ, တသ္မာ နဝဝိဟာရာပိ သံဃိကာ ဧဝ။ ဧကစ္စေသု ဝိဟာရေသု ဧဝံ အဝတွာ ဒေန္တေသုပိ ‘တသ္မိံ ဇီဝန္တေ ပုဂ္ဂလိကော ဟောတိ, မတေ သံဃိကောယေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပေါရာဏကဝိဟာရာပိ သံဃိကာဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတြေဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗော – ဝစီဘေဒံ ကာရာပေတွာ ဒိန္နဝိဟာရေသုပိ ဒါယကာ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တာ နာမ အပ္ပကာ, ‘‘ဣမံ နာမ ဘိက္ခုံ ဣမံ နာမ ထေရံ ဝသာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုတ္တဒါရမိတ္တာမစ္စာဒီဟိ သမ္မန္တေတွာ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ, ပတိဋ္ဌာနကာလေ အဝဒန္တာပိ ဒါနကာလေ ယေဘုယျေန ဝဒန္တိ။ အထ ပန ကုလူပကာ ဒါနကာလေ သိက္ခာပေတွာ ဝဒါပေန္တိ, ဧဝံ ဝဒန္တာပိ ဒါယကာ အပ္ပကာ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တိ, ဗဟုတရာ အတ္တနော ကုလူပကမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကုလူပကာနံ ဝစနံ နဝသု အဓမ္မိကဒါနေသု ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ သံဃဿ ပရိဏာမေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၀၊ ပါစိ။ ၄၉၂) ဝုတ္တံ ဧကံ အဓမ္မိကဒါနံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘တသ္မိံ ဇီဝန္တေ ပုဂ္ဂလိကော, မတေ သံဃိကော’’တိ အယံ ပါဌော မူလပုဂ္ဂလိကဝိသယေ န အာဂတော, မူလသံဃိကဝိဟာရံ ဇဂ္ဂါပေတုံ ပုဂ္ဂလိကကာရာပနဋ္ဌာနေ အာဂတော, တသ္မာ နဝဝိဟာရာပိ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နာ သန္တိယေဝ။ ပေါရာဏကဝိဟာရာပိ မူလေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၆။)ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဒိန္နာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ပုဂ္ဂလိကဝသေနေဝ ဒီယမာနာပိ တသ္မိံ ဇီဝန္တေယေဝ ဝိဿာသဝသေန ဂယှမာနာပိ ပုဂ္ဂလိကာ ဟောန္တိယေဝ, တသ္မာ သဗ္ဗသော ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဿ အဘာဝဝါဒေါ ဝိစာရေတဗ္ဗောဝ။
အညေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ သံဃိကဝိဟာရာ နာမ န သန္တိ, သဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလိကာဝ။ ကသ္မာ? နဝဝိဟာရာပိ ပတိဋ္ဌာပနကာလေ ဒါနကာလေ စ ကုလူပကဘိက္ခုံယေဝ ဥဒ္ဒိဿ ကတတ္တာ ပုဂ္ဂလိကာဝ, ပေါရာဏကဝိဟာရာပိ သိဿာနုသိဿေဟိ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပုဂ္ဂလေဟိ ဧဝ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ, န ကဒါစိ သံဃေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ပုဂ္ဂလိကာဝ ဟောန္တိ, န သံဃိကာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတြာပျေဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – နဝဝိဟာရေပိ ပတိဋ္ဌာနကာလေပိ ဒါနကာလေပိ ဧကစ္စေ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တိ, ဧကစ္စေ ပုဂ္ဂလံ။ ပုဗ္ဗေဝ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ကတေပိ အတ္ထကာမာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သုတွာ ပုဂ္ဂလိကဒါနတော သံဃိကဒါနမေဝ မဟပ္ဖလတရန္တိ သဒ္ဒဟိတွာ သံဃိကေ ကရောန္တာပိ ဒါယကာ သန္တိ, ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပေါရာဏကဝိဟာရေပိ ကေစိ ဘိက္ခူ မရဏကာလေ သံဃဿ နိယျာတေန္တိ။ ကေစိ ကဿစိ အဒတွာ မရန္တိ, တဒါ သော ဝိဟာရော သံဃိကော ဟောတိ။ သဝတ္ထုကမဟာဝိဟာရေ ပန ကရောန္တာ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော ‘‘ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ သာသနံ ယာဝ တိဋ္ဌတိ, တာဝ မမ ဝိဟာရေ ဝသိတွာ သံဃော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ ပဏိဓာယ စိရကာလံ သံဃဿ ပစ္စယုပ္ပါဒကရံ ဂါမခေတ္တာဒိကံ ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရဿ ဒေမာ’’တိ ဒေန္တိ, ဝိဟာရဿာတိ စ ဝိဟာရေ ဝသနကသံဃဿ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တိ, န ကုလူပကဘူတဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဧဝ, တသ္မာ ယေဘုယျေန သံဃိကာ ဒိဿန္တိ, ပါသာဏေသု အက္ခရံ လိခိတွာပိ ဌပေန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗသော သံဃိကဝိဟာရာဘာဝဝါဒေါပိ ဝိစာရေတဗ္ဗောဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၇။)အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဝိဟာရဒါယကသန္တကာဝ, တသ္မာ ဒါယကာယေဝ ဝိစာရေတုံ ဣဿရာ, န သံဃော, န ပုဂ္ဂလော။ ဝိဟာရဒါယကေ အသန္တေပိ တဿ ပုတ္တဓီတုနတ္တပနတ္တာဒယော ယာဝ ကုလပရမ္ပရာ တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရာဝ ဟောန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော, သော ဝိဟာရသာမိကော’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) အာဂတတ္တာ စ ‘တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) စ ဝစနတော ဝိဟာရဿာမိဘူတော ဒါယကော ဝါ တဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော ဝါ ဝိစာရေတုံ ဣဿရော။ ‘ပစ္ဆိန္နေ ကုလဝံသေ ယော တဿ ဇနပဒဿ သာမိကော, သော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ စိတ္တလပဗ္ဗတေ ဘိက္ခုနာ နီဟဋံ ဥဒကဝါဟကံ အဠနာဂရာဇမဟေသီ ဝိယ, ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ဝစနတော ဝိဟာရဒါယကဿ ကုလဝံသေ ပစ္ဆိန္နေပိ တဿ ဇနပဒဿ ဣဿရော ရာဇာ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တော ဝါ ယော ကောစိ ဣဿရော ဝါ ဝိဟာရံ ဝိစာရေတုံ ယထာဇ္ဈာသယံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ အညေ ပဏ္ဍိတာ နာနုဇာနန္တိ။
ကထံ? ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော, သော ဝိဟာရသာမိကော’’တိ ဝစနံ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ, န ဣဒါနိ ဣဿရဝသေန ယထာ ဇေတဝနံ, ပတ္တဿာမိကောတျာဒိ။ ယထာ ဟိ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဝနံ ဥယျာနံ ဇေတဝနန္တိ ဝိဂ္ဂဟေ ကတေ ယဒိပိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ကိဏိတွာ ဝိဟာရပတိဋ္ဌာပနကာလတော ပဋ္ဌာယ ရာဇကုမာရော တဿ ဥယျာနဿ ဣဿရော န ဟောတိ, တထာပိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ကိဏိတကာလတော ပုဗ္ဗေ ဣဿရဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန သဗ္ဗဒါပိ ဇေတဝနန္တေွဝ ဝေါဟရီယတိ။ ယထာ စ ပတ္တဿ သာမိကော ပတ္တဿာမိကောတိ ဝိဂ္ဂဟေ ကတေ ယဒိပိ ဒါယကေဟိ ကိဏိတွာ ဘိက္ခုဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မာရော ပတ္တဿ ဣဿရော န ဟောတိ, တထာပိ ဒါယကေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၈။)ကိဏိတကာလတော ပုဗ္ဗေ ဣဿရဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ပတ္တဿာမိကောတွေဝ ဝေါဟရီယတိ, ဧဝံ ယဒိပိ ဘိက္ခုဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကော ဝိဟာရဿ ဣဿရော န ဟောတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ, တထာပိ ဒါနကာလတော ပုဗ္ဗေ ဣဿရဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဝိဟာရဿာမိကောတွေဝ ဝေါဟရီယတိ, န မုချတော ဣဿရဘာဝတောတိ ဝိညာယတိ, တသ္မာ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သံဃာဒယော ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဧဝ ဝိစာရေတုံ ဣဿရာ, န ဒါယကော။
ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? သန္တေသုပိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီသု ဝိဟာရဒါယကေသု ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတု’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၁၇) သံဃေန သမ္မတံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ အနုဇာနိတွာ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ…ပေ… သေယျဂ္ဂေန ဂါဟေတု’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၁၈) သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿေဝ ဝိစာရေတုံ ဣဿရဘာဝဿ ဝစနတော စ ‘‘ဒွေ ဘိက္ခူ သံဃိကံ ဘူမိံ ဂဟေတွာ သောဓေတွာ သံဃိကံ သေနာသနံ ကရောန္တိ, ယေန သာ ဘူမိ ပဌမံ ဂဟိတာ, သော သာမီ’’တိ စ ‘‘ဥဘောပိ ပုဂ္ဂလိကံ ကရောန္တိ, သောယေဝ သာမီ’’တိ စ ‘‘ယော ပန သံဃိကံ ဝလ္လိမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂဟေတွာ အာဟရိမေန ဥပကရဏေန သံဃိကာယ ဘူမိယာ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရံ ကာရေတိ, ဥပဍ္ဎံ သံဃိကံ ဥပဍ္ဎံ ပုဂ္ဂလိက’’န္တိ စ သံဃပုဂ္ဂလာနံယေဝ သာမိဘာဝဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စ ဝိညာယတိ။
‘‘တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ တေသံ ဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝဒီပကံ န ဟောတိ, အထ ခေါ ဂမိကော ဘိက္ခု ဒိသံ ဂန္တုကာမော ဝိဟာရေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၅၉။)အာပုစ္ဆိတဗ္ဗဘိက္ခုသာမဏေရအာရာမိကေသု အသန္တေသု တေ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တဗ္ဗဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမံ ပန ဒသဝိဓမ္ပိ သေယျံ သံဃိကေ ဝိဟာရေ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ပက္ကမန္တေန အာပုစ္ဆိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ, အာပုစ္ဆန္တေန စ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော…ပေ… တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော, တသ္မိမ္ပိ အသတိ ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော, သော ဝိဟာရဿာမိကော, တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝံ အာရာမိကဿပိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတော ဩလောကနတ္ထာယ ဝတ္တသီသေနေဝ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော, န တေသံ သံဃိကသေနာသနဿ ဣဿရဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
‘‘ပစ္ဆိန္နေ ကုလဝံသေ’’တျာဒိဝစနဉ္စ အကပ္ပိယဝသေန ကတာနံ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပဋိဂ္ဂဟိတာနံ ခေတ္တဝတ္ထုတဠာကာဒီနံ အကပ္ပိယတ္တာ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တာနံ ကပ္ပိယကရဏတ္ထာယ ရာဇာဒီဟိ ဂဟေတွာ ပုန တေသံယေဝ ဘိက္ခူနံ ဒါနမေဝ ဒီပေတိ, န တေသံ ရာဇာဒီနံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ အညေသံ သံဃဂဏပုဂ္ဂလစေတိယာနံ ဒါနံ။ ယဒိ ဒဒေယျုံ, အဓမ္မိကဒါနအဓမ္မိကပအဂ္ဂဟအဓမ္မိကပရိဘောဂါ သိယုံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနိ သံဃဿ ပရိဏတံ အညသံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတီ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ…ပေ… ဧဝံ ဝုတ္တာနိ။ နဝ ပဋိဂ္ဂဟပရိဘောဂါတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယဒိ ရာဇာဒယော ဣဿရာတိ ဂဟေတွာ အညဿ ဒေယျုံ, တမ္ပိ ဒါနံ အဓမ္မိကဒါနံ ဟောတိ, တံ ဒါနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၀။)ပဋိဂ္ဂဟာ စ အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟာ ဟောန္တိ, တံ ဒါနံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ စ အဓမ္မိကပရိဘောဂါ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ဝိဟာရဒါနံ သံဃဿ, အဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏိတန္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၉၅, ၃၁၅) ‘သံဃဿာ’တိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘ဒါန’န္တိ ဧတ္ထ သာမိသမ္ဗန္ဓော န ဟောတိ, အထ ခေါ သမ္ပဒါနမေဝ, ‘ဒါယကဿာ’တိ ပန သာမိသမ္ဗန္ဓော အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော, တသ္မာ သာမိဘူတော ဒါယကောဝ ဣဿရော, န သမ္ပဒါနဘူတော သံဃော’’တိ။ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘ဝိဟာရဒါနံ သံဃဿာ’’တိ ဣဒံ ဒါနသမယေ ပဝတ္တဝသေန ဝုတ္တံ, န ဒိန္နသမယေ ပဝတ္တဝသေန။ ဒါနကာလေ ဟိ ဒါယကော အတ္တနော ဝတ္ထုဘူတံ ဝိဟာရံ သံဃဿ ပရိစ္စဇိတွာ ဒေတိ, တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ ဒါယကော သာမီ ဟောတိ, သံဃော သမ္ပဒါနံ, ဒိန္နကာလေ ပန သံဃောဝ သာမီ ဟောတိ ဝိဟာရဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ, န ဒါယကော ပရိစ္စတ္တတ္တာ, တသ္မာ သံဃော ဝိစာရေတုံ ဣဿရော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ တံ, ဘိက္ခဝေ, ဒါယကေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃)။ ဣဒံ ပန သဒ္ဒလက္ခဏဂရုကာ သဒ္ဒဟိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ, အတ္ထတော ပန စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဒါနကာလေယေဝ ဒါယကသန္တကဘာဝေါ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကသန္တကဘာဝေါ သဗ္ဗေသံ ပါကဋော, တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ဒါယကသန္တကဘာဝသာဓကံ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဟောတု, တထာပိ ‘‘သစေ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တဘာဝံ ဉတွာ သာမိကော ဝါ တဿ ပုတ္တဓီတရော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော ပုန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒေတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ဝုတ္တတ္တာ ဝိဟာရဿာမိကဘူတဒါယကဿ ဝါ တဿ ပုတ္တဓီတာဒီနံ ဝံသေ ဥပ္ပန္နာနံ ဝါ ဒါတုံ ဣဿရဘာဝေါ သိဒ္ဓေါယေဝါတိ။ န သိဒ္ဓေါ။ ကသ္မာတိ စေ? နနု ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တဘာဝံ ဉတွာ’’တိ, တသ္မာ အကပ္ပိယတ္တာ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တမေဝ ကပ္ပိယကရဏတ္ထာယ ဒါယကာဒီဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၁။)ပုန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခူဟိ အပရိဘုတ္တမေဝ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ဘိက္ခုသန္တကံယေဝ အာပတ္တိမောစနတ္ထံ ဒါယကာဒယော ပဋိဂ္ဂဟာပေတိ, န ပရိဘုတ္တံ, ယထာ စ ဗီဇဂါမပရိယာပန္နံယေဝ ဘိက္ခုသန္တကံ ဗီဇဂါမဘူတဂါမဘာဝတော ပရိမောစနတ္ထံ ကပ္ပိယကာရကာဒယော ကပ္ပိယံ ကရောန္တိ, န အပရိယာပန္နံ, ဧဝံ အကပ္ပိယံ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တံယေဝ တဠာကာဒိကံ ကပ္ပိယကရဏတ္ထံ ဒါယကာဒယော ပုန ဒေန္တိ, န အပရိစ္စတ္တံ, တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ကပ္ပိယကရဏတ္တံယေဝ သာဓေတိ, န ဣဿရတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။
တထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ဇာတိဘူမိယံ ဇာတိဘူမိကာ ဥပါသကာ အာယသ္မန္တံ ဓမ္မိကတ္ထေရံ သတ္တဟိ ဇာတိဘူမိကဝိဟာရေဟိ ပဗ္ဗာဇယိံသူတိ ဝစနတော ဒါယကော ဝိဟာရဿ ဣဿရောတိ ဝိညာယတိ။ ဣဿရတ္တာယေဝ ဟိ တေ ထေရံ ပဗ္ဗာဇေတုံ သက္ကာ, နော အနိဿရာ’’တိ, န ခေါ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ဇာတိဘူမိကာ ဥပါသကာ’’ဣစ္စေဝ ဟိ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဝိဟာရဒါယကာ’’တိ, တသ္မာ တသ္မိံ ဒေသေ ဝသန္တာ ဗဟဝေါ ဥပါသကာ အာယသ္မန္တံ ဓမ္မိကတ္ထေရံ အယုတ္တစာရိတ္တာ သကလသတ္တဝိဟာရတော ပဗ္ဗာဇယိံသု, န အတ္တနော ဝိဟာရဒါယကဘာဝေန ဣဿရတ္တာ, တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ န ဣဿရဘာဝဒီပကံ, အထ ခေါ အပရာဓာနုရူပကရဏဘာဝဒီပကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယဒါ ဒါယကော ဝိဟာရံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒေတိ, တဿ မုဉ္စစေတနံ ပတွာ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သော ဝါ တဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော ဝါ ဇနပဒဿာမိကရာဇာဒယော ဝါ ဣဿရာ ဘဝိတုံ ဝါ ဝိစာရေတုံ ဝါ န လဘန္တိ, ပဋိဂ္ဂါဟကဘူတော သံဃော ဝါ ဂဏော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ သောယေဝ ဣဿရော ဘဝိတုံ ဝါ ဝိစာရေတုံ ဝါ လဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတ္ထ ဒါယကာဒီနံ ဣဿရော ဘဝိတုံ အလဘနဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၂။)ပထဝါဒိဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန စ ပုန ဂဟဏဿ အယုတ္တတ္တာ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ဝစနတော ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ ဒီယမာနံ ပတတိ, တံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, ပရိစ္စတ္တံ တံ, ဘိက္ခဝေ, ဒါယကေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ တံ, ဘိက္ခဝေ, ဒါယကေဟီတိ ဝစနေန ပနေတ္ထ ပရသန္တကာဘာဝေါ ဒီပိတော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စ ဝိညာယတိ။ သံဃာဒီနံ ဣဿရော ဘဝိတုံ လဘနဘာဝေါ ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ စေ? သံဃိကော နာမ ဝိဟာရော သံဃဿ ဒိန္နော ဟောတိ ပရိစ္စတ္တော, ‘‘ပုဂ္ဂလိကေ ပုဂ္ဂလိကသညီ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယပါဠိယံ (ပါစိ။ ၁၁၇, ၁၂၇) အာဂမနတော စ ‘‘အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သံဃဿ ဒိန္နတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝစနတော စ ‘‘အဘိယောဂေပိ စေတ္ထ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နံ ဝိဟာရံ ဝါ ပရိဝေဏံ ဝါ အာဝါသံ ဝါ မဟန္တမ္ပိ ခုဒ္ဒကမ္ပိ အဘိယုဉ္ဇတော အဘိယောဂေါ န ရုဟတိ, အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော။ န ဟေတ္ထ သဗ္ဗေ စာတုဒ္ဒိသာ ဘိက္ခူ ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တီတိ။ ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တကံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှန္တော သက္ကောတိ တေ ဓုရံ နိက္ခိပါပေတု’’န္တိ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၂) ဝစနတော စ ဝိညာယတိ။
ကထံ ဒါယကာဒီနံ ဝိစာရေတုံ အလဘနဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ စေ? သန္တေသုပိ ဝေဠုဝနဝိဟာရာဒိဒါယကေသု တေသံ ဝိစာရဏံ အနနုဇာနိတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ ဘိက္ခုဿေဝ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကသမ္မုတိအနုဇာနတော စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၃။)ဘဏ္ဍနကာရကေသု ကောသမ္ဗကဘိက္ခူသု သာဝတ္ထိံ အာဂတေသု အနာထပိဏ္ဍိကေန စ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ စ ‘‘ကထာဟံ, ဘန္တေ, တေသု ဘိက္ခူသု ပဋိပဇ္ဇာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၆၈) ဧဝံ ဇေတဝနဝိဟာရဒါယကပုဗ္ဗာရာမဝိဟာရဒါယကဘူတေသု အာရောစိတေသုပိ တေသံ သေနာသနဝိစာရဏံ အဝတွာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ‘‘ကထံ နု ခေါ, ဘန္တေ, တေသု ဘိက္ခူသု သေနာသနေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ အာရောစိတေ ‘‘တေန ဟိ, သာရိပုတ္တ, ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန, ဘန္တေ, ဝိဝိတ္တံ န ဟောတိ, ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဝိဝိတ္တံ ကတွာပိ ဒါတဗ္ဗံ, န တွေဝါဟံ, သာရိပုတ္တ, ကေနစိ ပရိယာယေန ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော သေနာသနံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမိ, ယော ပဋိဗာဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၇၃) ထေရဿေဝ သေနာသနဿ ဝိစာရဏဿ အနုညာတတ္တာ စ ဝိညာယတိ။
ကထံ ပန သံဃာဒီနံ သေနာသနံ ဝိစာရေတုံ လဘနဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဧဝဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နိတဗ္ဗော – ပဌမံ ဘိက္ခု ယာစိတဗ္ဗော, ယာစိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော –
သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… သမ္မတော သံဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သေနာသနဂ္ဂါဟာပကော, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီတိ (စူဠဝ။ ၃၁၇)။
ဧဝံ သံဃေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နာပေတွာ ပုန တေန သံဃသမ္မတေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန သေနာသနဂ္ဂါဟကဝိဓာနံ အနုဇာနိတုံ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမံ ဘိက္ခူ ဂဏေတုံ, ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ သေယျာ ဂဏေတုံ, သေယျာ ဂဏေတွာ သေယျဂ္ဂေန ဂါဟေတု’’န္တိ ဝစနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၄။)သံဃိကသေနာသနဿ သံဃေန ဝိစာရေတုံ လဘနဘာဝေါ ဝိညာယတိ။
‘‘ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နဝိဟာရာဒိံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တေ ဓုရနိက္ခေပသမ္ဘဝါ ပါရာဇိက’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၂) အာဂမနတော စ ‘‘အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၁၁၇) အာဂမနတော စ ‘‘ယသ္မိံ ပန ဝိဿာသော ရုဟတိ, တဿ သန္တကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကမိဝ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိအာဒီသု ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂) ဝစနတော စ ဂဏဿ ဒိန္နော ဂဏသန္တကဝိဟာရော ဂဏေနေဝ ဝိစာရီယတေ, နော ဒါယကာဒီဟိ။ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နော ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရောပိ ပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလေနေဝ ဝိစာရီယတေ, နော ဒါယကာဒီဟီတိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ဝိနယပါဠိယံ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ ဝိဟာရဿ သံဃိကဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကဝသေန တိဝိဓဿေဝ ဝစနတော စ တေသံယေဝ သံဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝိဟာရဝိစာရဏဿ အနုညာတတ္တာ စ ဒါယကသန္တကဿ ဝိဟာရဿ ဝိသုံ အဝုတ္တတ္တာ စ ဒါယကာနံ ဝိဟာရဝိစာရဏဿ အနနုညာတတ္တာ စ သံဃာဒယော ဧဝ ဝိဟာရဿ ဣဿရာ ဟောန္တိ, တေယေဝ စ ဝိစာရေတုံ လဘန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဟောတု, တေသု ပဋိဂ္ဂါဟကဘူတေသု သံဃဂဏပုဂ္ဂလေသု သော ဝိဟာရော ကဿ သန္တကော ဟောတိ, ကေန စ ဝိစာရေတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – သံဃိကဝိဟာရေ တာဝ ‘‘အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နတ္တာ ပဋိဂ္ဂါဟကေသု ကာလကတေသုပိ တဒညော စာတုဒ္ဒိသသံဃော စ အနာဂတသံဃော စ ဣဿရော, တဿ သန္တကော, တေန ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ဂဏသန္တကေ ပန တသ္မိံ ဂဏေ ယာဝ ဧကောပိ အတ္ထိ, တာဝ ဂဏသန္တကောဝ, တေန အဝသိဋ္ဌေန ဘိက္ခုနာ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသု ကာလကတေသု ယဒိ သကလဂဏော ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၅။)တံဂဏပရိယာပန္နအဝသိဋ္ဌပုဂ္ဂလော ဝါ ဇီဝမာနကာလေယေဝ ယဿ ကဿစိ ဒိန္နော, ယေန စ ဝိဿာသဂ္ဂါဟဝသေန ဂဟိတော, သော ဣဿရော။ သစေပိ သကလဂဏော ဇီဝမာနကာလေယေဝ အညဂဏဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒေတိ, တေ အညဂဏသံဃပုဂ္ဂလာ ဣဿရာ ဟောန္တိ။ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ပန သော ဝိဟာရဿာမိကော အတ္တနော ဇီဝမာနကာလေယေဝ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒေတိ, တေ ဣဿရာ ဟောန္တိ။ ယော ဝါ ပန တဿ ဇီဝမာနဿေဝ ဝိဿာသဂ္ဂါဟဝသေန ဂဏှာတိ, သောဝ ဣဿရော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? သံဃိကေ ဝိဟာရဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိကံ ဟောတိ, န ကဿစိ ဒါတဗ္ဗံ။ ဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကေသု ပန တေသံ သာမိကတ္တာ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟာ ရုဟန္တိ, ‘‘တသ္မာ သော ဇီဝမာနောယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ အဒါသိ, ကောစိ ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ။ ယဿ ဒိန္နံ, ယေန စ ဂဟိတံ, တဿေဝ ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ဒွိန္နံ သန္တကံ ဟောတိ အဝိဘတ္တံ, ဧကသ္မိံ ကာလကတေ ဣတရော သာမီ, ဗဟူနမ္ပိ သန္တကေ ဧသေဝ နယော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။
ဧဝံ ပန ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒိန္နံ ‘‘မမစ္စယေန အသုကဿ ဟောတူ’’တိ ဒါနံ အစ္စယဒါနတ္တာ န ရုဟတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၉) ‘‘သစေ ဟိ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယော ကောစိ ကာလံ ကရောန္တော ‘မမစ္စယေန မယှံ ပရိက္ခာရော ဥပဇ္ဈာယဿ ဟောတု, အာစရိယဿ ဟောတု, သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ဟောတု, အန္တေဝါသိကဿ ဟောတု, မာတု ဟောတု, ပိတု ဟောတု, အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’တိ ဝဒတိ, တေသံ န ဟောတိ, သံဃဿေဝ ဟောတိ။ န ဟိ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အစ္စယဒါနံ ရုဟတိ, ဂိဟီနံ ပန ရုဟတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဧကစ္စေ ပန ဝိနယဓရာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၆။)‘‘ဂိဟီနန္တိ ပဒံ သမ္ပဒါနန္တိ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနံ သန္တကံ အစ္စယဒါနဝသေန ဂိဟီနံ ဒဒန္တေ ရုဟတိ, ပဉ္စန္နံ ပန သဟဓမ္မိကာနံ ဒေန္တော န ရုဟတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ မာတာပိတူနံ ဒဒန္တောပိ ရုဟေယျ တေသံ ဂိဟိဘူတတ္တာ။ ‘‘အထ စ ပန ‘မာတု ဟောတု, ပိတု ဟောတု, အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’တိ ဝဒတိ, တေသံ န ဟောတီ’’တိ ဝစနတော န ရုဟတီတိ ဝိညာယတိ, တသ္မာ ‘‘ဂိဟီနံ ပနာ’’တိ ဣဒံ န သမ္ပဒါနဝစနံ, အထ ခေါ သာမိဝစနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဂိဟီနံ ပန သန္တကံ အစ္စယဒါနံ ရုဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။
ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သစေ ဟိ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယော ကောစိ ကာလံ ကရောန္တော မမစ္စယေန မယှံ ပရိက္ခာရော’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘န ဟိ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အစ္စယဒါနံ ရုဟတိ, ဂိဟီနံ ပန ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သာမျတ္ထေ ဆဋ္ဌီဗဟုဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဂိဟီန’’န္တိ ပဒဿ အသမ္ပဒါနတ္တေ သတိ ကတမံ သမ္ပဒါနံ ဟောတီတိ? ‘‘ယဿ ကဿစီ’’တိ ပဒံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၉) ‘‘မာတု ဟောတု, ပိတု ဟောတု, အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’’တိ။ အယမတ္ထော အဇ္ဇုကဝတ္ထုနာ (ပါရာ။ ၁၅၈) ဒီပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဇီဝမာနကာလေယေဝ ဒတွာ မတေသု ဝိနိစ္ဆယော အမှေဟိ ဉာတော, ကဿစိ အဒတွာ မတေသု ဝိနိစ္ဆယော ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ? တတ္ထာပိ သံဃိကေ တာဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သံဃောဝ ဣဿရော, ဂဏသန္တကေ ပန ဧကစ္စေသု အဝသေသာ ဣဿရာ, သဗ္ဗေသု မတေသု သံဃောဝ ဣဿရော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘သဗ္ဗေသု မတေသု သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ။ ပုဂ္ဂလိကေ ပန ဝိဟာရဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိကံ သံဃိကမေဝ ဟောတိ။
ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခဝေ, ကာလကတေ သံဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ, အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟူပကာရာ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၇။)အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သံဃေန တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ။ ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ, တံ သမ္မုခီဘူတေန သံဃေန ဘာဇေတုံ။ ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ, တံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၉) တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ’’ဣစ္စေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဝိဟာရ’’န္တိ, တသ္မာ ကထံ ဝိဟာရဿ ဂရုဘဏ္ဍဘာဝေါတိ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထု, ဣဒံ ဒုတိယံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ ပါဠိယံ,
‘‘ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ, တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊
စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ, ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒနံ။
‘‘ဣတိ ပဉ္စဟိ ရာသီဟိ, ပဉ္စနိမ္မလလောစနော၊
ပဉ္စဝီသဝိဓံ နာထော, ဂရုဘဏ္ဍံ ပကာသယီ’’တိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) –
အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။
ဣတိ ဒါယကော ဝိဟာရံ ကတွာ ကုလူပကဘိက္ခုဿ ဒေတိ, တဿ မုဉ္စစေတနုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗကာလေ ဒါယကော ဝိဟာရဿာမိကော ဟောတိ, ဒါတုံ ဝါ ဝိစာရေတုံ ဝါ ဣဿရော, မုဉ္စစေတနုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကဘိက္ခု သာမိကော ဟောတိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ အညေသံ ဒါတုံ ဝါ ဣဿရော။ သော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော ဇီဝမာနက္ခဏေယေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ နိဿဇ္ဇိတွာ ဒေတိ, တဒါ တေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော သာမိကာ ဟောန္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ အညဿ ဝါ ဒါတုံ ဣဿရာ။ ယဒိ ပန ကဿစိ အဒတွာဝ ကာလံ ကရောတိ, တဒါ သံဃောဝ တဿ ဝိဟာရဿ သာမိကော ဟောတိ, န ဒါယကော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ, သံဃာနုမတိယာ ဧဝ ပုဂ္ဂလော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ, န အတ္တနော ဣဿရဝတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၈။)ဧဝံ မူလတောယေဝ သံဃဿ ဒိန္နတ္တာ သံဃိကဘူတဝိဟာရော ဝါ မူလေ ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဒိန္နတ္တာ ဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကဘူတောပိ တေသံ ဂဏပုဂ္ဂလာနံ အညဿ နိဿဇ္ဇနဝသေန အဒတွာ ကာလကတတ္တာ ပစ္ဆာ သံဃိကဘာဝံ ပတ္တဝိဟာရော ဝါ သံဃေန ဝိစာရေတဗ္ဗော ဟောတိ။ သံဃေနပိ ဘဂဝတော အနုမတိယာ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတွာ ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၁၇) ‘‘အထ ခေါ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကေန နု ခေါ သေနာသနံ ဂါဟေတဗ္ဗ’န္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတု’န္တိ’’အာဒိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဝဿကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော, ဥတုကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော, ဓုဝဝါသဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တေသု ဝဿကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော ပုရိမဝဿဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော, ပစ္ဆိမဝဿဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဝိဓော။ ဥတုကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောပိ အန္တရာမုတ္တကဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော, တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဝိဓော’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ, ဧတံ ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ အသမေန္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ပါဠိယဉှိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ‘‘အထ ခေါ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကတိ နု ခေါ သေနာသနဂ္ဂါဟော’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော။ အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ပုရိမကော ဂါဟေတဗ္ဗော, မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ပစ္ဆိမကော ဂါဟေတဗ္ဗော, အပရဇ္ဇုဂတာယ ပဝါရဏာယ အာယတိံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ အန္တရာမုတ္တကော ဂါဟေတဗ္ဗော။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တယော သေနာသနဂ္ဂါဟာ’’တိ ဧဝံ အာဂတော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၆၉။)အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘တီသု သေနာသနဂ္ဂါဟေသု ပုရိမကော စ ပစ္ဆိမကော စာတိ ဣမေ ဒွေ ဂါဟာ ထာဝရာ။ အန္တရာမုတ္တကေ အယံ ဝိနိစ္ဆယော…ပေ… အယံ တာဝ အန္တောဝဿေ ဝဿူပနာယိကာဒိဝသေန ပါဠိယံ အာဂတသေနာသနဂ္ဂါဟကထာ, အယံ ပန သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာ’’တိ ဧဝံ အာဂတော, တသ္မာ သံဃေန သမ္မတသေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန ဝိစာရေတဗ္ဗာ။
သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော, ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ဥတုကာလော နာမ ဟေမန္တဥတုဂိမှဥတုဝသေန အဋ္ဌ မာသာ, တသ္မိံ ကာလေ ဘိက္ခူ အနိယတာဝါသာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ယေ ယဒါ အာဂစ္ဆန္တိ, တေသံ တဒါ ဘိက္ခူ ဥဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ, အကာလော နာမ နတ္ထိ။ အယံ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ။ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပန ‘‘ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော’’တိ ပါဠိယံ အာဂတနယေန တိဝိဓော ဟောတိ။ အန္တရာမုတ္တကောပိ ဟိ အာယတိံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ ဂါဟိတတ္တာ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟမေဝ ပဝိသတိ, န ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အပရဇ္ဇုဂတာယ ပဝါရဏာယ အာယတိံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ အန္တရာမုတ္တကော ဂါဟေတဗ္ဗော’’တိ။ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ စ နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ ဝိသုံ အာဂတော, ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟောယေဝ တဒင်္ဂသေနာသနဂ္ဂါဟောတိပိ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိပိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ဥတုကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောပိ ‘‘အန္တရာမုတ္တကဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဗ္ဗိဓော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၀။)အထာပိ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာဝုတ္တေသု ပဉ္စသု သေနာသနဂ္ဂါဟေသု စတ္တာရော သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကသမ္မုတိလဒ္ဓေန ဘိက္ခုနာ အန္တောဥပစာရသီမဋ္ဌေန ဟုတွာ အန္တောသီမဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ယထာဝိနယံ ဝိစာရေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ, တေ ပန ဝိစာရဏာ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရာ ဟုတွာ န တိဋ္ဌန္တိ, ဓုဝဝါသဝသေန ဝိစာရဏမေဝ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ, တမ္ပိ တထာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကသ္မာ? သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဘေဒေ ‘‘ဓုဝဝါသဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော’’တိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ နတ္ထိ။ ဓုဝဝါသဝသေန ဝိစာရဏဉ္စ သမ္မုတိလဒ္ဓေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန ဝိစာရေတဗ္ဗံ န ဟောတိ, အထ ခေါ သမဂ္ဂေန သံဃေန အပလောကနကမ္မဝသေန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုဿ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါနမေဝ, တသ္မာ သမဂ္ဂေါ သံဃော ဗဟူပကာရတာဂုဏဝိသိဋ္ဌတာသင်္ခါတေဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ အပလောကနကမ္မဝသေန သမ္မန္နိတွာ တဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ ဓုဝဝါသဝသေန အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတိ, တံ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
သမဂ္ဂေါ သံဃောဝ ဓုဝဝါသဝသေန ဒေတိ, န သေနာသနဂ္ဂါဟာပကောတိ အယမတ္ထော ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ စေ? ‘‘သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကအာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သံဃော ပန ဗဟုဿုတဿ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဗဟူပကာရဿ ဘာရနိတ္ထာရကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ စ ‘‘သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရဂဏဝါစကာစရိယာနံ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ စ ‘‘ဗဟုဿုတဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၁။)သံဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) စ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကံ သံဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ စ အဋ္ဌကထာသု (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ဝစနတော သာဓုကံ နိဿံသယေန ဉာတဗ္ဗောတိ။
ကထံ ပန အပလောကနကမ္မေန ဒါတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဗဟုဿုတဿ သံဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပိ သံဃကိစ္စံ ကရောန္တာနံ ကပ္ပိယကာရကာဒီနံ ဘတ္တဝေတနမ္ပိ အပလောကနကမ္မေန ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) ကမ္မဝဂ္ဂေ အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ကထံ ပန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနောယေဝ ဒါတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဗဟူပကာရတန္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကတာဒိဗဟဥဥပကာရဘာဝံ။ န ကေဝလံ ဣဒမေဝါတိ အာဟ ‘ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စာ’တိအာဒိ။ တေန ဗဟူပကာရတ္တေပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တာဘာဝေ, ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တေပိ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဋီ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။
ကသ္မာ ပန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန ဝိစာရေတဗ္ဗော သေနာသနဂ္ဂါဟော ယာဝဇ္ဇကာလာ န တိဋ္ဌတီတိ? ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတဿ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ ဘိက္ခုနော ဒုလ္လဘတ္တာ, နာနာဒေသဝါသီနံ နာနာစရိယကုလသမ္ဘဝါနံ ဘိက္ခူနံ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂဿ ဒုက္ကရတ္တာ စ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ န တိဋ္ဌတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတုံ, ယော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န ဘယာဂတိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၂။)ဂစ္ဆေယျ, ဂဟိတာဂဟိတဉ္စ ဇာနေယျာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၇)။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၂) ‘‘ဧဝရူပေန ဟိ သဘာဂပုဂ္ဂလေန ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဧကပရိဝေဏေ ဝါ ဝသန္တေန အတ္ထော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒါနဝိစာရော ယာဝဇ္ဇကာလာ တိဋ္ဌတီတိ? ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတာဘာဝေပိ သီမဋ္ဌကဿ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကံ သံဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂)။
ဥတုကာလေ သံဃိကသေနာသနေ ဝသန္တေန အာဂတော ဘိက္ခု န ပဋိဗာဟေတဗ္ဗော အညတြ အနုဋ္ဌာပနီယာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿာနံ တေမာသံ ပဋိဗာဟိတုံ, ဥတုကာလံ ပန န ပဋိဗာဟိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈)။ ‘‘အညတြ အနုဋ္ဌာပနီယာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကတမေ အနုဋ္ဌာပနီယာတိ? စတ္တာရော အနုဋ္ဌာပနီယာ ဝုဍ္ဎတရော, ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဂိလာနော, သံဃတော လဒ္ဓသေနာသနော စ။ တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု တသ္မိံ ဝိဟာရေ အန္တောသီမဋ္ဌကဘိက္ခူသု အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရဿ အညဿ အဘာဝါ ယထာဝုဍ္ဎံ ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ဘဏ္ဍာဂါရိကော သံဃေန သမ္မန္နိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရဿ ဒိန္နတာယ သံဃဿ ဘဏ္ဍံ ရက္ခန္တော ဂေါပေန္တော ဝသတိ, တသ္မာ သော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ဂိလာနော ဂေလညာဘိဘူတော အတ္တနော လဒ္ဓသေနာသနေ ဝသန္တော ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ သံဃတော လဒ္ဓသေနာသနော သမဂ္ဂေန သံဃေန ဒိန္နသေနာသနတ္တာ ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘စတ္တာရော ဟိ န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗာ ဝုဍ္ဎတရော, ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဂိလာနော, သံဃတော လဒ္ဓသေနာသနောတိ။ တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ နဝကတရေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၃။)န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော, ဘဏ္ဍာဂါရိကော သံဃေန သမ္မန္နိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရဿ ဒိန္နတာယ, ဂိလာနော အတ္တနော ဂိလာနတာယ, သံဃော ပန ဗဟုဿုတဿ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဗဟူပကာရဿ ဘာရနိတ္ထာရကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတိ, တသ္မာ သော ဥပကာရကတာယ စ သံဃတော လဒ္ဓတာယ စ န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ။ ဌပေတွာ ဣမေ စတ္တာရော အဝသေသာ ဝုဋ္ဌာပနီယာဝ ဟောန္တိ။
အပရသ္မိံ ဘိက္ခုမှိ အာဂတေ ဝုဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘ဥတုကာလေ တာဝ ကေစိ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ ပုရေဘတ္တံ အာဂစ္ဆန္တိ, ကေစိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဌမယာမံ ဝါ မဇ္ဈိမယာမံ ဝါ ပစ္ဆိမယာမံ ဝါ, ယေ ယဒါ အာဂစ္ဆန္တိ, တေသံ တဒါဝ ဘိက္ခူ ဥဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ, အကာလော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဧတရဟိ ပန သဒ္ဓါ ပသန္နာ မနုဿာ ဝိဟာရံ ကတွာ အပ္ပေကစ္စေ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သံဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဉတွာ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ အာရဗ္ဘ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝတွာ ဒေန္တိ, အပ္ပေကစ္စေ အတ္တနာ ပသန္နံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဝိဟာရံ ကတွာပိ ဒါနကာလေ တေန ဥယျောဇိတာ ဟုတွာ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ အာရဗ္ဘ ဝုတ္တနယေန ဒေန္တိ, အပ္ပေကစ္စေ ကရဏကာလေပိ ဒါနကာလေပိ အတ္တနော ကုလူပကဘိက္ခုမေဝ အာရဗ္ဘ ပရိစ္စဇန္တိ, တထာပိ ဒက္ခိဏောဒကပါတနကာလေ တေန သိက္ခာပိတာ ယထာဝုတ္တပါဌံ ဝစီဘေဒံ ကရောန္တိ, စိတ္တေန ပန ကုလူပကဿေဝ ဒေန္တိ, န သဗ္ဗသံဃသာဓာရဏတ္ထံ ဣစ္ဆန္တိ။
ဣမေသု တီသု ဒါနေသု ပဌမံ ပုဗ္ဗကာလေပိ ဒါနကာလေပိ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗသံဃိကံ ဟောတိ။ ဒုတိယံ ပုဗ္ဗကာလေ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဒါနကာလေ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ သံဃိကမေဝ။ တတိယံ ပန ပုဗ္ဗကာလေပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၄။)ဒါနကာလေပိ ကုလူပကပုဂ္ဂလမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတိ, န သံဃံ, ကေဝလံ ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝစီဘေဒံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ကိံ အယံ ဝိဟာရော စိတ္တဝသေန ပုဂ္ဂလိကော ဟောတိ, ဝစီဘေဒဝသေန သံဃိကော’’တိ စိန္တာယံ ဧကစ္စေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ –
‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ, မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊
မနသာ စေ ပသန္နေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ သုခမနွေတိ, ဆာယာဝ အနပါယိနီတိ။ (ဓ။ ပ။ ၂) –
ဝစနတော စိတ္တဝသေန ပုဂ္ဂလိကော ဟောတီ’’တိ။ အညေ ‘‘ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) ဝစနတော ဝစီဘေဒဝသေန သံဃိကော ဟောတီ’’တိ။
တတြာယံ ဝိစာရဏာ – ဣဒံ ဒါနံ ပုဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ ပစ္ဆာ သံဃဿ ပရိဏာမိတံ, တသ္မာ ‘‘သံဃိကော’’တိ ဝုတ္တေ နဝသု အဓမ္မိကဒါနေသု ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ သံဃဿ ပရိဏာမေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၀) ဝုတ္တံ အဋ္ဌမံ အဓမ္မိကဒါနံ ဟောတိ, တဿ ဒါနဿ ပဋိဂ္ဂဟာပိ ပရိဘောဂါပိ အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟာ အဓမ္မိကပရိဘောဂါ ဟောန္တိ။ ‘‘ပုဂ္ဂလိကော’’တိ ဝုတ္တေ တီသု ဓမ္မိကဒါနေသု ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ တတိယဓမ္မိကဒါနံ ဟောတိ, တဿ ပဋိဂ္ဂဟာပိ ပရိဘောဂါပိ ဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟာ ဓမ္မိကပရိဘောဂါ ဟောန္တိ, တသ္မာ ပုဂ္ဂလိကပက္ခံ ဘဇတိ။ အပ္ပေကစ္စေ သုတ္တန္တိကာဒိဂဏေ ပသီဒိတွာ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ဂဏဿ ဒေန္တိ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပုဂ္ဂလေ ပသီဒိတွာ ဝိဟာရံ ကတွာ ပုဂ္ဂလဿ ဒေန္တိ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ။ ဧတေ ပန ဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကာ ဝိဟာရာ ဒါနကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကသန္တကာဝ ဟောန္တိ, န ဒါယကသန္တကာ။ တေသု ဂဏသန္တကော တာဝ ဧကစ္စေသု မတေသု အဝသေသာနံ သန္တကော, တေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၅။)ဓရမာနေသုယေဝ ကဿစိ ဒေန္တိ, တဿ သန္တကော။ ကဿစိ အဒတွာ သဗ္ဗေသု မတေသု သံဃိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘ဒွိန္နံ သန္တကံ ဟောတိ အဝိဘတ္တံ, ဧကသ္မိံ ကာလကတေ ဣတရော သာမီ, ဗဟူနံ သန္တကေပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗေသု မတေသု သံဃိကံဝ ဟောတီ’’တိ။
ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရောပိ ယဒိ သော ပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလော အတ္တနော ဇီဝမာနကာလေယေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဒေတိ, ကောစိ ဝါ တဿ ဝိဿာသေန တံ ဝိဟာရံ အဂ္ဂဟေသိ, တဿ သန္တကော ဟောတိ။ ကဿစိ အဒတွာ ကာလကတေ သံဃိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သော ဇီဝမာနောယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ အဒါသိ, ကောစိ ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ။ ယဿ ဒိန္နော, ယေန စ ဂဟိတော, တဿေဝ ဟောတီ’’တိ။ ပါဠိယဉ္စ (မဟာဝ။ ၃၆၉) ‘‘ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခဝေ, ကာလကတေ သံဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ, အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟူပကာရာ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သံဃေန တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ, ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ, တံ သမ္မုခီဘူတေန သံဃေန ဘာဇေတုံ, ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ, တံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၉) ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဣမိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော။
သံဃိကေ ပန ပါဠိယံ အာဂတာနံ ‘‘ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော စာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဝုတ္တာနံ တိဏ္ဏံ သေနာသနဂ္ဂါဟာနဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) အာဂတာနံ ‘‘ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာ’’တိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ သေနာသနဂ္ဂါဟာနဉ္စ ဧတရဟိ အသမ္ပဇ္ဇနတော အနုဋ္ဌာပနီယပါဠိယံ အာဂတဿ အတ္တနော သဘာဝေန အနုဋ္ဌာပနီယဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ သံဃေန ဒိန္နတာယ အနုဋ္ဌာပနီယဿ ဝသေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဟောတိ။ ဝုဍ္ဎတရဂိလာနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၆။)ဟိ အတ္တနော သဘာဝေန အနုဋ္ဌာပနီယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ နဝကတရေန န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော, ဂိလာနော အတ္တနော ဂိလာနတာယာ’’တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကဓမ္မကထိကာဒယော ဓုဝဝါသတ္ထာယ သံဃေန ဒိန္နတာယ အနုဋ္ဌာပနီယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ…ပေ… ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတိ, တသ္မာ ယဿ သံဃေန ဒိန္နော, သောပိ အနုဋ္ဌာပနီယော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဧတရဟိ သံဃိကဝိဟာရေသု သံဃတ္ထေရေသု ယထာကမ္မင်္ဂတေသု တသ္မိံ ဝိဟာရေ ယော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရော, သောပိ ‘‘အယံ ဝိဟာရော မယာ ဝသိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒတိ။ ယော တတ္ထ ဗျတ္တော ပဋိဗလော, သောပိ တထေဝ ဝဒတိ။ ယေန သော ဝိဟာရော ကာရိတော, သောပိ ‘‘မယာ ပသီဒိတပုဂ္ဂလော အာရောပေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒတိ။ သံဃောပိ ‘‘မယမေဝ ဣဿရာ, တသ္မာ အမှေဟိ ဣစ္ဆိတပုဂ္ဂလော အာရောပေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝံဒွိဓာ ဝါ တိဓာ ဝါ စတုဓာ ဝါ ဘိန္နေသု မဟန္တံ အဓိကရဏံ ဟောတိ။
တေသု ဝုဍ္ဎတရော ‘‘န တွေဝါဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကေနစိ ပရိယာယေန ဝုဍ္ဎတရဿ အာသနံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမိ, ယော ပဋိဗာဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိပါဌဉ္စ (မဟာဝ။ ၄၇၃၊ စူဠဝ။ ၃၁၆), ‘‘ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ နဝကတရေန န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၉ အာဒယော၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဂဟေတွာ ‘‘အဟမေဝ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော, မယာ ဝုဍ္ဎတရော အညော နတ္ထိ, တသ္မာ အဟမေဝ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသိတုမနုစ္ဆဝိကော’’တိ သညီ ဟောတိ။ ဗျတ္တောပိ ‘‘ဗဟုဿုတဿ သံဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပီ’’တိ ပရိဝါရဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆), ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၇။)ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေတုံ, နိဿယံ ဒါတု’’န္တိအာဒိပါဠိဝစနဉ္စ (မဟာဝ။ ၇၆, ၈၂) ဂဟေတွာ ‘‘အဟမေဝ ဧတ္ထ ဗျတ္တော ပဋိဗလော, န မယာ အညော ဗျတ္တတရော အတ္ထိ, တသ္မာ အဟမေဝ ဣမဿ ဝိဟာရဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ သညီ။ ဝိဟာရကာရကောပိ ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော, သော ဝိဟာရသာမိကောတိ ဝိနယပါဌော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) အတ္ထိ, မယာ စ ဗဟုံ ဓနံ စဇိတွာ အယံ ဝိဟာရော ကာရိတော, တသ္မာ မယာ ပသန္နပုဂ္ဂလော အာရောပေတဗ္ဗော, န အညော’’တိ သညီ။ သံဃောပိ ‘‘သံဃိကော နာမ ဝိဟာရော သံဃဿ ဒိန္နော ဟောတိ ပရိစ္စတ္တော’’တိအာဒိပါဠိဝစနဉ္စ (ပါစိ။ ၁၁၆, ၁၂၁, ၁၂၆, ၁၃၁), အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သံဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတီ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဂဟေတွာ ‘‘အယံ ဝိဟာရော သံဃိကော သံဃသန္တကော, တသ္မာ အမှေဟိ အဘိရုစိတပုဂ္ဂလောဝ အာရောပေတဗ္ဗော, န အညော’’တိ သညီ။
တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရဿ ဝစနေပိ ‘‘န တွေဝါဟံ, ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိဝစနံ (စူဠဝ။ ၃၁၆) တေသု တေသု အာသနသာလာဒီသု အဂ္ဂါသနဿ ဝုဍ္ဎတရာရဟတ္တာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိသိန္နောပိ ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရေ အာဂတေ ဝုဋ္ဌာယ အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, န ဓုဝဝါသံ သန္ဓာယ။ ‘‘ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ’’တျာဒိဝစနဉ္စ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ယထာဝုဍ္ဎံ သေနာသနေ ဒီယမာနေ ဝုဍ္ဎတရေ အာဂတေ နဝကတရော ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော, ဝုဋ္ဌာပေတွာ ဝုဍ္ဎတရဿ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ, ဝုဍ္ဎတရော ပန နဝကတရေန န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ‘‘အတ္တနော ဝုဍ္ဎတရတာယာ’’တိ ဥတုကာလေ ယထာဝုဍ္ဎံ သေနာသနဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒါနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၈။)သန္ဓာယ, တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ, န သီဃံ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။
ဗျတ္တဝစနေပိ ‘‘ဗဟုဿုတဿ သံဃဘာရနိတ္ထာရကဿ’’တျာဒိဝစနဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၄၅-၄၉၆) န ဗဟုဿုတမတ္တေန သံဃိကဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ တဿ ဘိက္ခုဿ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ သံဃေန ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒိန္နေ သော ဘိက္ခု ကေနစိ တမှာ ဝိဟာရာ အနုဋ္ဌာပနီယော ဟောတိ, ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိဝစနဉ္စ (မဟာဝ။ ၈၂) နိဿယာစရိယာနံ လက္ခဏံ ပကာသေတုံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, န သံဃိကဝိဟာရဿ ဣဿရတ္တံ, တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ, န သီဃံ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။
ဒါယကဝစနံ ပန နာနုဇာနိတဗ္ဗံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော’’တျာဒိပါဌဿ အမုချဝေါဟာရတ္တာ။ ယထာ ဟိ ပုထုဇ္ဇနကာလေ ရူပါဒီသု သဉ္ဇနဿ ဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ အရဟာပိ ‘‘သတ္တော’’တိ, ဧဝံ ဒါနကာလတော ပုဗ္ဗေ တဿ ဝိဟာရဿ သာမိဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ဒါယကော ‘‘ဝိဟာရသာမိကော’’တိ ဝုစ္စတိ, န ဣဿရတ္တာ။ န ဟိ သကလေ ဝိနယပိဋကေ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒိန္နဿ ဝိဟာရဿ ဒါယကော ဣဿရော’’တိ ဝါ ‘‘ဒါယကေန ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘ဒါယကသန္တကဝိဟာရော’’တိ ဝါ ပါဌော အတ္ထိ, ‘‘သံဃိကော, ဂဏသန္တကော, ပုဂ္ဂလိကော’’ဣစ္စေဝ အတ္ထိ, တသ္မာ တဿ ဝစနံ နာနုဇာနိတဗ္ဗံ။
သံဃဿ ဝစနေပိ ‘‘သံဃိကော နာမ ဝိဟာရော’’တျာဒိဝစနံ (ပါစိ။ ၁၁၆, ၁၂၁, ၁၂၆, ၁၃၁) သံဃသန္တကဘာဝံ သံဃေန ဝိစာရေတဗ္ဗဘာဝံ ဒီပေတိ, သံဃော ပန ဝိစာရေန္တော ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတွာ တေန ယထာဝုဍ္ဎံ ဝိစာရေတဗ္ဗော ဝါ ဟောတိ, သမဂ္ဂေန သံဃေန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၇၉။)အပလောကနကမ္မေန ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗော ဝါ။ တေသု ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဒုလ္လဘတ္တာ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကသမ္မုတိယာ အဘာဝေ သတိ ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန အပရိယေသိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကတာဒိဗဟဦပကာရတာယုတ္တဿ ဗဟုဿုတတာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌတာဝိရဟဿ ဘိက္ခုနော အာမိသဂရုကတာဒိဝသေန သံဃေန ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော န ဟောတိ, တသ္မာ သံဃဝစနမ္ပိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ, န တာဝ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။
အထ တီဏိပိ ဝစနာနိ သံသန္ဒေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ သံဃဿ ဣဿရတ္တာ သံဃော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ကော ပုဂ္ဂလော တုမှေဟိ အဘိရုစိတော’’တိ, ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ အဘိရုစိတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော အမှေ စီဝရာဒိပစ္စယေဟိ အနုဂ္ဂဟေတာ, အမှာကံ ဉာတိသာလောဟိတော, ဥပဇ္ဈာယော, အာစရိယော, သဒ္ဓိဝိဟာရိကော, အန္တေဝါသိကော, သမာနုပဇ္ဈာယကော, သမာနာစရိယကော, ပိယသဟာယော, လာဘီ, ယသဿီ, တသ္မာ အမှေဟိ အဘိရုစိတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ အထ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗေဟိ အမှေဟိ ဝုဍ္ဎတရော အဂ္ဂါသနံ အဂ္ဂေါဒကံ အဂ္ဂပိဏ္ဍံ အရဟတိ, ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ပန တဿ ဒါတဗ္ဗောတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တော’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ အထ ‘‘ဓမ္မကထိကော, ဝိနယဓရော, ဂဏဝါစကအာစရိယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧသော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒိန္နဝိဟာရဿ အနုစ္ဆဝိကော, ဧတဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကအာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝစနတော ဝိညာယတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၀။)ဣဓ ပန သာဓကပါဌေ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ’’တိ ဝိဇ္ဇမာနေ ကသ္မာ သာဓျဝစနေ ဘဏ္ဍာဂါရိကော န ဝုတ္တောတိ? ဧတရဟိ ဘဏ္ဍာဂါရဿ အဘာဝါ။ ယဒိ ကေသုစိ ဝိဟာရေသု ဘဏ္ဍာဂါရံ သမ္မန္နေယျ, သော ဘဏ္ဍာဂါရဝိဟာရေ နိသိန္နော သံဃဿ ပတ္တစီဝရရက္ခဏာဒိကံ ဥပကာရံ ကရေယျ, တဿ ဗဟူပကာရတံ သလ္လက္ခေန္တော သံဃော ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ ဧတရဟိပိ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒဒေယျ, သော တဿ ဝိသုံ ဓုဝဝါသဝိဟာရောတိ။ ဧတ္ထ သာဓကပါဌေ ‘‘ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန ဗဟုဿုတော အာဂတာဂမော ဓမ္မဓရော ဝိနယဓရော မာတိကာဓရော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော မေဓာဝီ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမောတိ ဝုတ္တဂုဏဝန္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ အထာပိ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော ဗဟုဿုတော ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရော သံဃဘာရနိတ္ထာရကော’’တိ ဝဒတိ, ‘‘သာဓု ဧသောပိ ဖာသုကာဝါသဿ အရဟော, အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဧတဿပိ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သံဃော ပန ဗဟုဿုတဿ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဗဟူပကာရဿ ဘာရနိတ္ထာရကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ဝစနတော ဝိညာယတိ။
အထာပိ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော ဓမ္မကထိကော ဝိနယဓရော ဂဏဝါစကာစရိယော သံဃဿ ဗဟူပကာရော ဝိသိဋ္ဌဂုဏယုတ္တော’’တိ ဝဒတိ, ‘‘သာဓု ဧတဿပိ ပုဂ္ဂလဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မန္နိတွာဝ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၁။)ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော ဝိညာယတိ။
အထာပိ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော ဗဟုဿုတော သံဃဘာရနိတ္ထာရကော’’တိ ဝဒတိ, ‘‘သာဓု ဧတဿပိ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟုဿုတဿ သံဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပီ’’တိ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။ တတော ‘‘ဧဝံ ဒုဝင်္ဂသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အန္တောသီမဋ္ဌော ဝါ ဗဟိသီမဋ္ဌော ဝါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အန္တောသီမဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗဟိသီမဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဒါတဗ္ဗော’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, နိဿီမေ ဌိတဿ သေနာသနံ ဂါဟေတဗ္ဗံ, ယော ဂါဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဝစနတောတိ။
အထ ‘‘ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္တောသီမဋ္ဌေ အသတိ ဧကင်္ဂသမန္နာဂတော အန္တောသီမဋ္ဌော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု ဧတဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တောတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၉-၁၂၁) ဧကေကင်္ဂဝသေန အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ‘‘အန္တောသီမဋ္ဌော ဧကင်္ဂသမန္နာဂတောပိ နတ္ထိ, ဗဟိသီမဋ္ဌောဝ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဂန္တွာ အန္တောသီမေ ဌိတဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အသမ္ပတ္တာနမ္ပိ ဥပစာရသီမံ ပဝိဋ္ဌာနံ အန္တေဝါသိကာဒီသု ဂဏှန္တေသု ဒါတဗ္ဗမေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝစနတော ဝိညာယတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၂။)သစေ ပန ဧကင်္ဂယုတ္တဘာဝေန ဝါ ဒုဝင်္ဂယုတ္တဘာဝေန ဝါ သမာနာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ အန္တောသီမာယံ ဝိဇ္ဇမာနာ ဘဝေယျုံ, ကဿ ဒါတဗ္ဗောတိ? ဝဍ္ဎတရဿာတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, သံဃိကံ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ, ယော ပဋိဗာဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဝစနတောတိ။ သစေ ပန အန္တောသီမာယံ ဧကင်္ဂယုတ္တော ဝါ ဒုဝင်္ဂယုတ္တော ဝါ ဘိက္ခု နတ္ထိ, သဗ္ဗေဝ အာဝါသိကာ ဗာလာ အဗျတ္တာ, ဧဝံ သတိ ကဿ ဒါတဗ္ဗောတိ? ယော တံ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ အာဂန္တုကော ဘိက္ခု, သော စေ လဇ္ဇီ ဟောတိ ပေသလော ဗဟုဿုတော သိက္ခာကာမော, သော တေဟိ အာဝါသိကေဟိ ဘိက္ခူဟိ အညတ္ထ အဂမနတ္ထံ သင်္ဂဟံ ကတွာ သော အာဝါသော ဒါတဗ္ဗော။
အယမတ္ထော ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ စေ? ‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အညတရသ္မိံ အာဝါသေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ, တေ န ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ။ တတ္ထ အညော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ ဗဟုဿုတော အာဂတာဂမော ဓမ္မဓရော ဝိနယဓရော မာတိကာဓရော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော မေဓာဝီ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော, တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ သော ဘိက္ခု သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဥပလာပေတဗ္ဗော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော စုဏ္ဏေန မတ္တိကာယ ဒန္တကဋ္ဌေန မုခေါဒကေန။ နော စေ သင်္ဂဏှေယျုံ အနုဂ္ဂဏှေယျုံ ဥပလာပေယျုံ ဥပဋ္ဌာပေယျုံ စုဏ္ဏေန မတ္တိကာယ ဒန္တကဋ္ဌေန မုခေါဒကေန, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၃) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပညတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၃) ‘‘သင်္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘သာဓု, ဘန္တေ, အာဂတတ္ထ, ဣဓ ဘိက္ခာ သုလဘာ သူပဗျဉ္ဇနံ အတ္ထိ, ဝသထ အနုက္ကဏ္ဌမာနာ’တိ ဧဝံ ပိယဝစနေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗော, ပုနပ္ပုနံ တထာကရဏဝသေန အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော, ‘အာမ ဝသိဿာမီ’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၃။)ပဋိဝစနဒါပနေန ဥပလာပေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော စေဝ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော စ, ပိယဝစနေန ဥပလာပေတဗ္ဗော, ကဏ္ဏသုခံ အာလပိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော, စုဏ္ဏာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သစေ သကလောပိ သံဃော န ကရောတိ, သဗ္ဗေသံ ဒုက္ကဋံ။ ဣဓ နေဝ ထေရာ, န ဒဟရာ မုစ္စန္တိ, သဗ္ဗေဟိ ဝါရေန ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော, အတ္တနော ဝါရေ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ အာပတ္တိ။ တေန ပန မဟာထေရာနံ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနဒန္တကဋ္ဌဒါနာဒီနိ န သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမ္ပိ သတိ မဟာထေရေဟိ သာယံပါတံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တဗ္ဗံ။ တေန ပန တေသံ အာဂမနံ ဉတွာ ပဌမတရံ မဟာထေရာနံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစဿ သဒ္ဓိံစရာ ဘိက္ခူ ဥပဋ္ဌာကာ အတ္ထိ, ‘မယှံ ဥပဋ္ဌာကာ အတ္ထိ, တုမှေ အပ္ပေါဿုက္ကာ ဝိဟရထာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထာပိဿ သဒ္ဓိံ စရာ နတ္ထိ, တသ္မိံယေဝ ပန ဝိဟာရေ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ဝဒန္တိ ‘မယှံ ထေရဿ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမ, အဝသေသာ ဖာသု ဝိဟရန္တူ’တိ, သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ တာဒိသံ ဗဟိသီမတော အန္တောသီမမာဂတံ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတံ ဘိက္ခုံ အန္တောသီမာယ ဓုဝနိဝါသတ္ထာယ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ ဝိညာယတိ။
နနု စ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, နိဿီမေ ဌိတဿ သေနာသနံ ဂါဟေတဗ္ဗံ, ယော ဂါဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ နိဿီမတော အာဂတဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘နိဿီမေ ဌိတဿာ’’တိ ဣဒံ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, တသ္မာ နိဿီမေ ဌိတံယေဝ သေနာသနံ န ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န နိဿီမေ ဌိတဿ တဿ ဘိက္ခုဿ အန္တောသီမံ ပဝိဋ္ဌဿပိ သေနာသနံ န ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, တသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဗဟိသီမာယံ ဌိတေပိ ဣဒါနိ အန္တောသီမံ ပဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ စတုပစ္စယဘာဂေါ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၄။)အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘အသုကဝိဟာရေ ကိရ ဗဟုံ စီဝရံ ဥပ္ပန္နန္တိ သုတွာ ယောဇနန္တရိကဝိဟာရတောပိ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ, သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ အန္တောသီမဋ္ဌေသု ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အသက္ကောန္တေသု ယတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော အတ္ထိ, သော အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အန္တောဝဿေပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝိနာ ဝဿံ ဝသိတုံ န လဘတိ။ ယတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော အတ္ထိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဗဟိသီမတော အာဂတောပိ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘိက္ခု သင်္ဂဟေတဗ္ဗော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အညတရသ္မိံ အာဝါသေ တဒဟုပေါသထေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ, တေ န ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ။ တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’တိ။ ဧဝဉ္စေတံ လဘေထ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘေထ, တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ သဗ္ဗေဟေဝ ယတ္ထ ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ, သော အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော။ နော စေ ဂစ္ဆေယျုံ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အညတရသ္မိံ အာဝါသေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဝသန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ, တေ န ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ။ တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’တိ။ ဧဝဉ္စေတံ လဘေထ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘေထ, ဧကော ဘိက္ခု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၅။)သတ္တာဟကာလိကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’တိ။ ဧဝဉ္စေတံ လဘေထ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘေထ, န, ဘိက္ခဝေ, တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ, ဝသေယျုံ စေ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ’’ (မဟာဝ။ ၁၆၃)။
ဧဝံ ဗဟိသီမတော အာဂတဿပိ သံဃဿ ဥပကာရံ ကာတုံ သက္ကောန္တဿ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယုတ္တဿ ဒါတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတိ, တသ္မာ ‘‘အမှာကံ ဂဏော န ဟောတိ, အမှာကံ ဝံသော ပဝေဏီ န ဟောတိ, အမှာကံ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တော န ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ ဂဏာဒိဘာဝေါ ဟိ အပ္ပမာဏံ, ယထာဝုတ္တဗဟူပကာရတာဒိဘာဝေါယေဝ ပမာဏံ။ သာမဂ္ဂိကရဏတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သမာနဂဏော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာနံ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာနမ္ပိ လဒ္ဓိဝိဿဇ္ဇနေန တိဝိဓဥက္ခေပနီယကမ္မကတာနံ ကမ္မနာနာသံဝါသကာနမ္ပိ ဩသာရဏံ ကတွာ သာမဂ္ဂိကရဏေန သံဝါသော ဘဂဝတာ အနုညာတော။ အလဇ္ဇိံ ပန ဗဟုဿုတမ္ပိ သင်္ဂဟံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သော ဟိ အလဇ္ဇီပရိသံ ဝဍ္ဎာပေတိ, လဇ္ဇီပရိသံ ဟာပေတိ။ ဘဏ္ဍနကာရကံ ပန ဝိဟာရတောပိ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘဏ္ဍနကာရကကလဟကာရကမေဝ သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ လဘတိ။ သော ဟိ ပက္ခံ လဘိတွာ သံဃမ္ပိ ဘိန္ဒေယျ။ အလဇ္ဇီအာဒယော ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတောယေဝ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗာ, သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၈) ဝုတ္တံ။
ဝုဍ္ဎာပစာယနာဒိသာမဂ္ဂိရသရဟိတံ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလမ္ပိ သင်္ဂဟံ ကာတုံ န လဘတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧဝရူပေန ဟိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေန ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဧကပရိဝေဏေ ဝါ ဝသန္တေန အတ္ထော နတ္ထိ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထေဝဿ နိဝါသော ဝါရိတော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၂), တသ္မာ အာဝါသိကော ဝါ ဟောတု အာဂန္တုကော ဝါ, သဂဏော ဝါ ဟောတု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၆။)အညဂဏော ဝါ, ဗဟုဿုတသီလဝန္တဘူတော ဘိက္ခု သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘ဗဟုဿုတံ ဓမ္မဓရံ, သပ္ပညံ ဗုဒ္ဓသာဝကံ၊
နေက္ခံ ဇမ္ဗောနဒဿေဝ, ကော တံ နန္ဒိတုမရဟတိ၊
ဒေဝါပိ နံ ပသံသန္တိ, ဗြဟ္မုနာပိ ပသံသိတော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၆) –
အယံ အန္တောသီမဋ္ဌေန သံဃေန ဗဟူပကာရတာဂုဏဝိသိဋ္ဌတာသင်္ခါတေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တဿ သံဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယော။
ယဒါ ပန သံဃတ္ထေရော ဇရာဒုဗ္ဗလတာယ ဝါ ရောဂပီဠိတတာယ ဝါ ဝိဝေကဇ္ဈာသယတာယ ဝါ ဂဏံ အပရိဟရိတုကာမော အညဿ ဒါတုကာမော, အတ္တနော အစ္စယေန ဝါ ကလဟဝိဝါဒါဘာဝမိစ္ဆန္တော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ နိယျာတေတုကာမော ဟောတိ, တဒါ န အတ္တနော ဣဿရဝတာယ ဒါတဗ္ဗံ, အယံ ဝိဟာရော သံဃိကော, တသ္မာ သံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ တံ ကာရဏံ အာစိက္ခိတွာ ဗဟူပကာရတာဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယုတ္တပုဂ္ဂလော ဝိစိနာပေတဗ္ဗော။ တတော သံဃော စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ အနုပဂန္တွာ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဝိစိနိတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ဣမဿ ဝိဟာရဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ အာရောစေတိ။ မဟာထေရဿပိ တမေဝ ရုစ္စတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ရုစ္စတိ, အတ္တနော ဘာရဘူတံ ဝုတ္တပ္ပကာရအင်္ဂဝိယုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ ဒါတုကာမော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ သံဃော ဆန္ဒာဒိအဂတိံ န ဂစ္ဆတိ, ပုဂ္ဂလောဝ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ သံဃဿေဝ အနုမတိယာ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော။
သစေ ပန သံဃော ယံ ကဉ္စိ အာမိသံ လဘိတွာ ယထာဝုတ္တဂုဏဝိယုတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဒါတုကာမော ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၇။)ပုဂ္ဂလော ပန ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝုတ္တပ္ပကာရအင်္ဂယုတ္တဘူတဿေဝ ဘိက္ခုဿ ဒါတုကာမော, တဒါ ပုဂ္ဂလောပိ သံဃပရိယာပန္နောယေဝါတိ ကတွာ ဓမ္မကမ္မကာရကဿ ပုဂ္ဂလဿေဝ အနုမတိယာ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော, န သံဃာနုမတိယာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ‘‘သစေ သံဃော ကိဉ္စိ လဘိတွာ အာမိသဂရုကတာယ န နိဝါရေတိ, ဧကော ဘိက္ခု နိဝါရေတိ, သောဝ ဘိက္ခု ဣဿရော။ သံဃိကေသု ဟိ ကမ္မေသု ယော ဓမ္မကမ္မံ ကရောတိ, သောဝ ဣဿရော’’တိ။ ဝုတ္တဉှိ –
ယော ဓမ္မံ အတိဝတ္တတိ၊
နိဟီယတိ တဿ ယသော၊
ကာဠပက္ခေဝ စန္ဒိမာ။
‘‘ဆန္ဒာ ဒေါသာ ဘယာ မောဟာ၊
ယော ဓမ္မံ နာတိဝတ္တတိ၊
အာပူရတိ တဿ ယသော၊
သုက္ကပက္ခေဝ စန္ဒိမာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၇-၁၈၊ ပါရိ။ ၃၈၂, ၃၈၆)၊
ယဒါ ပန ထေရောပိ ကိဉ္စိ အဝတွာ ယထာကမ္မင်္ဂတော, သံဃောပိ န ကဿစိ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သံဃိကဝိဟာရေ အဘိက္ခုကေ သုညေ ဝတ္တမာနေ တသ္မိံ ဒေသေ ယေန ကေနစိ သာသနဿ ဝုဒ္ဓိမိစ္ဆန္တေန အာစရိယေန အန္တောသီမဋ္ဌကာ ဘိက္ခူ ဧဝံ သမုဿာဟေတဗ္ဗာ ‘‘မာ တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အကတ္ထ, အန္တောသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု ဗဟူပကာရတာဒိယုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိစိနထ, ဝိစိနိတွာ လဘန္တာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ သမဂ္ဂေန သံဃေန ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေထ, နော စေ အန္တောသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု အလတ္ထ, အထ ဗဟိသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု ဝိစိနထ။ ဗဟိသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု ဝိစိနိတွာ ယထာဝုတ္တအင်္ဂယုတ္တပုဂ္ဂလေ လဗ္ဘမာနေ တံ ပုဂ္ဂလံ အန္တောသီမံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၈။)ပဝေသေတွာ အန္တောသီမဋ္ဌကဿ သံဃဿ အနုမတိယာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေထ။ ဧဝံ ကရောန္တာ ဟိ တုမှေ အာယသ္မန္တော အပ္ပိစ္ဆကထာ-သန္တောသကထာ-သလ္လေခကထာ-ပဝိဝိတ္တကထာဝီရိယာရမ္ဘကထာ-သီလကထာ-သမာဓိကထာ-ပညာကထာ-ဝိမုတ္တိကထာ-ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာသင်္ခါတဒသကထာဝတ္ထုသမ္ပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ဥပနိဿာယ အဿုတပုဗ္ဗံ ဓမ္မံ သုဏိဿထ, သုတပုဗ္ဗံ ဓမ္မံ ပရိယောဒါပိဿထ, ကင်္ခံ ဝိနောဒိဿထ, ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရိဿထ, စိတ္တံ ပသာဒေဿထ။ ယဿ လဇ္ဇိနော ပေသလဿ ဗဟုဿုတဿ သိက္ခာကာမဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခံ အနုသိက္ခမာနာ သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎိဿန္တိ, သီလေန ဝဍ္ဎိဿန္တိ, သုတေန ဝဍ္ဎိဿန္တိ, စာဂေန ဝဍ္ဎိဿန္တိ, ပညာယ ဝဍ္ဎိဿန္တီ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) ‘‘ကတမော ဥပနိဿယဂေါစရော ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏမိတ္တော, ယံ နိဿာယ အဿုတံ သုဏာတိ, သုတံ ပရိယောဒပေတိ, ကင်္ခံ ဝိတရတိ, ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ, စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ ယဿ ဝါ အနုသိက္ခမာနော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ, သီလေန ဝဍ္ဎတိ, သုတေန ဝဍ္ဎတိ, စာဂေန ဝဍ္ဎတိ, ပညာယ ဝဍ္ဎတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ဥပနိဿယဂေါစရော’’တိ။ ဧဝံ သမုဿာဟေတွာ ဓမ္မကထံ ကတွာ အန္တောသီမဋ္ဌကသံဃေနေဝ ဓုဝဝါသဝိဟာရော ဒါပေတဗ္ဗောတိ။
ဧဝံ ဇိနသာသနဿ, ဝဍ္ဎိကာမော သုပေသလော၊
အကာသိ ပညဝါ ဘိက္ခု, သုဋ္ဌု အာဝါသနိစ္ဆယန္တိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၈၉။)၂၉။ ကထိနတ္ထာရဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၂၂၆။ ဧဝံ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကထိနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာဟ ‘‘ကထိနန္တိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကထိနန္တိ ကတမံ ကထိနံ? သမူဟပညတ္တိ။ န ဟိ ပရမတ္ထတော ကထိနံ နာမ ဧကော ဓမ္မော အတ္ထိ, ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာ ဘိက္ခူ, အနူနပဉ္စဝဂ္ဂသံဃော, စီဝရမာသော, ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နစီဝရန္တိအာဒီသု ယေသု နာမရူပေသု သမုပ္ပဇ္ဇမာနေသု တေသံ နာမရူပဓမ္မာနံ သမူဟသမဝါယသင်္ခါတံ သမူဟပညတ္တိမတ္တမေဝ ကထိနံ။ အယမတ္ထော ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘တေသညေဝ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော သမဝါယော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ, ယဒိဒံ ကထိန’’န္တိ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၁၂) အာဂတတ္တာ စ, ‘‘တေသညေဝ ဓမ္မာနန္တိ ယေသု ရူပါဒိဓမ္မေသု သတိ ကထိနံ နာမ ဟောတိ, တေသံ သမောဓာနံ မိဿီဘာဝေါ။ နာမံ နာမကမ္မန္တိအာဒိနာ ပန ‘ကထိန’န္တိ ဣဒံ ဗဟူသု ဓမ္မေသု နာမမတ္တံ, န ပရမတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၂) အာဂတတ္တာ စ, ‘‘ယေသု ရူပါဒိဓမ္မေသူတိ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာ ဘိက္ခူ, ပဉ္စဟိ အနူနော သံဃော, စီဝရမာသော, ဓမ္မေန သမေန သမုပ္ပန္နံ စီဝရန္တိ ဧဝမာဒီသု ယေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု။ သတီတိ သန္တေသု။ မိဿီဘာဝေါတိ သံသဂ္ဂတာ သမူဟပညတ္တိမတ္တံ။ တေနာဟ န ပရမတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၂။၄၁၂) အာဂတတ္တာ စ ဇာနိတဗ္ဗောတိ။
ကေနဋ္ဌေန ကထိနန္တိ? ထိရဋ္ဌေန။ ကသ္မာ ထိရန္တိ? အနာမန္တစာရအသမာဒါနစာရဂဏဘောဇနယာဝဒတ္ထစီဝရယောစတတ္ထစီဝရုပ္ပါဒသင်္ခါတေ ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ။ ဝုတ္တဉှိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆) ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ, တထာ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆)
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၀။)ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆)။ အထ ဝါ ကေနဋ္ဌေန ကထိနန္တိ? သင်္ဂဏှနဋ္ဌေန။ ကထံ သင်္ဂဏှာတီတိ? ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှာတိ သင်္ခိပိတွာ ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှနဋ္ဌေန ကထိန’’န္တိ။
ကထိန-သဒ္ဒေါ ကာယ ဓာတုယာ ကေန ပစ္စယေန သိဇ္ဈတီတိ? ဋီကာစရိယာ ဓာတုပစ္စယေ အစိန္တေတွာ အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကဝသေနေဝ ဝဏ္ဏေန္တိ, တသ္မာ အယံ သဒ္ဒေါ ရုဠှီသုဒ္ဓနာမဘူတော အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကသဒ္ဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? တီသုပိ ဝိနယဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ထိရန္တိ အတ္ထော’’ ဣစ္စေဝ ဝဏ္ဏိတတ္တာ။ ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယာတိ ပန ထိရတာ စဿ ဟေတုပဒမေဝ။ အထ ဝါ ကထိန-သဒ္ဒေါ ကထဓာတုယာ ဣနပစ္စယေန သိဇ္ဈတိ။ ကထံ? ကထ သင်္ဂဟဏေတိမဿ လဒ္ဓဓာတုသညာဒိဿ ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှာတီတိ အတ္ထေ ‘‘ဣန သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ယောဂဝိဘာဂေန ဝါ ‘‘သုပတော စာ’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ဝါ ဣနပစ္စယံ ကတွာ ပရက္ခရံ နေတွာ ကထိနသဒ္ဒတော သျုပ္ပတ္တာဒိမှိ ကတေ ရူပံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သင်္ဂဏှနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာပါဌံ နိဿာယ ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေတိ ဓာတုတော ဣနပစ္စယံ ကတွာ သိဇ္ဈတိ။ အယမတ္ထော ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ, မုဒ္ဓဇဒုတိယန္တော ဓာတု, ဣနော’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။
ဗဟူ ပန ပဏ္ဍိတာ ဣမံ ပါဌံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ကထိန-သဒ္ဒေါ မုဒ္ဓဇဒုတိယန္တောယေဝ ဟောတိ, န ဒန္တဇော’’တိ ဝဒန္တိ စေဝ လိခန္တိ စ, န ပနေဝံ ဧကန္တတော ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ကက္ခဠပရိယာယံ ဂုဏသဒ္ဒဘူတံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၁။)ကဌိနသဒ္ဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သာသနဝေါဟာရတော နာမသဒ္ဒဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စကံ ကက္ခဠေ’’တိ။ အနေကေသု ပန ပါဠိအဋ္ဌကထာဒိပေါတ္ထကေသု ဇိနသာသနဝေါဟာရတော နာမသဒ္ဒဘူတော ကထိန-သဒ္ဒေါ ဒန္တဇောယေဝ ယေဘုယျေန ပညာယတိ, တေနေဝ စ ကာရဏေန အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယမ္ပိ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယေ ကထိနန္တိပိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ကတ္ထ သိလာဃာယန္တိ ဓာတုတော ဣနပစ္စယံ ကတွာ သသံယောဂတ္ထကာရံ နိသံယောဂံ ကတွာ သိဇ္ဈတိ။ အယမတ္ထော သိလာဃာဒိသုတ္တဿ ဝုတ္တိယံ ‘‘သိလာဃ ကတ္ထနေ’’တိ ဝစနတော, သဒ္ဒနီတိယဉ္စ ‘‘ကတ္ထနံ ပသံသန’’န္တိ ဝဏ္ဏိတတ္တာ စ ဝိညာယတိ။ ဣဒဉ္စ ဝစနံ ‘‘ဣဒဉှိ ကထိနဝတ္တံ နာမ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထ’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) သမေတိ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ကဌဓာတု ဣနပစ္စယော’’တိ ဝိကပ္ပေတွာ ‘‘ကဌ သမတ္ထနေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တံ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝစနံ အနပေက္ခိတွာ ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယာ’’တိ ဟေတုမေဝ အတ္ထဘာဝေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ သိယာ, တံ ပန ထိရဘာဝဿ ဟေတုယေဝ။
ကထံ ဝိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? အယံ ကထိန-သဒ္ဒေါ စတူသု ပဒေသု နာမပဒံ, ပဉ္စသု နာမေသု သုဒ္ဓနာမံ, စတူသု သုဒ္ဓနာမေသု ရုဠှီသုဒ္ဓနာမံ, ဒွီသု ပါဋိပဒိကသဒ္ဒေသု အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကသဒ္ဒဩ, တသ္မာ ဝိဂ္ဂဟော န ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ရုဠှီချာတံ နိပါတဉ္စု-ပသဂ္ဂါလပနံ တထာ၊
သဗ္ဗနာမိကမေတေသု, န ကတော ဝိဂ္ဂဟော ဆသူ’’တိ။
အယမတ္ထော ‘‘ကထိနန္တိ…ပေ… ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၂။)ဂန္တုံ အဒတွာ ကထတိ သင်္ဂဏှာတီတိ ကထိနံ, အယံ ဝစနတ္ထော ယထာဝုတ္တဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာပါဌဝသေန (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ကဌတိ ကိစ္ဆေန ဇီဝတီတိ ကထိနော, ရုက္ခော, တဿ ဧသောတိ ကထိနော, ထိရဘာဝေါ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကထိနံ, ပညတ္တိဇာတံ ဌ-ကာရဿ ထ-ကာရံ ကတွာ ကထိနန္တိ ဝုတ္တံ။ အယံ နယော ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ’’တိ ဓာတွတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ ဋီကာဝစနေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) စ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ကထီယတေ သိလာဃတေ ပသံသီယတေ ဗုဒ္ဓါဒီဟီတိ ကထိနံ, အယံ နယော ‘‘ကတ္ထ သိလာဃာယ’’န္တိ ဓာတွတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘ဣဒဉှိ ကထိနဝတ္တံ နာမ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အဋ္ဌကထာဝစနေန စ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထ ပန သင်္ခေပရုစိတ္တာ အာစရိယဿ သဒ္ဒလက္ခဏံ အဝိစာရေတွာ အတ္ထမေဝ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ကေ လဘန္တိ, ကေ န လဘန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေ လဘန္တီတိ ကေ သာဓေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တီတိ ပဉ္စ ဇနာ သာဓေန္တိ။ ကထိနဒုဿဿ ဟိ ဒါယကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ဟောန္တိ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ။ ‘‘တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယွာယံ စတုဝဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသံဃော ဌပေတွာ တီဏိ ကမ္မာနိ ဥပသမ္ပဒံ ပဝါရဏံ အဗ္ဘာန’’န္တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၈၈) ဝုတ္တတ္တာ န ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဌမပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရိတာတိ ဣဒံ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝဿံဝုတ္ထဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ အန္တရာယေန အပဝါရိတာနမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿာနံ ကထိနတ္ထာရသမ္ဘဝတော။ တေနေဝ ‘‘အပ္ပဝါရိတာ ဝါ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဆိန္နဝဿာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ဝါ န လဘန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၃။)ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ နာနာသီမာယ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ကထိနတ္ထာရံ န လဘန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေတိ ဆိန္နဝဿာဒယော, အနုပဂတာပိ တတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတာ။ အာနိသံသန္တိ ကထိနာနိသံသစီဝရံ။ ဧကံ အတ္ထတစီဝရံယေဝ ဟိ ကထိနစီဝရံ နာမ ဟောတိ, အဝသေသာနိ စီဝရာနိ ဝါ သာဋကာ ဝါ ကထိနာနိသံသာယေဝ နာမ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ။ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆) ဣတရေသန္တိ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာနံ။
သော စေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ, ဂဏပူရကော စေဝ ဟောတိ, အာနိသံသဉ္စ လဘတီတိ ဣမိနာ သာမဏေရာနံ ဝဿူပဂမနံ အနုညာတံ ဟောတိ။ သော ဟိ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတတ္တာ အာနိသံသံ လဘတိ, ပစ္ဆိမိကာယ ပန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတတ္တာ ဂဏပူရကော ဟောတီတိ။ သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာ ကထိနတ္ထာရကုသလာ န ဟောန္တီတိအာဒိနာ ‘‘အဋ္ဌဓမ္မကောဝိဒေါ ဘိက္ခု, ကထိနတ္ထာရမရဟတီ’’တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၄) အာဂတတ္တာ သယံ စေ အဋ္ဌဓမ္မကုသလော, သယမေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗံ။ နော စေ, အညေ အဋ္ဌဓမ္မကုသလေ ပရိယေသိတွာ နေတဗ္ဗာ, ဧဝံ အကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကထိနံ အတ္ထရာပေတွာတိ သကာရိတဝစနေန တေဟိ ဗာဟိရတော အာဂတတ္ထေရေဟိ သယံ ကထိနံ န အတ္ထရိတဗ္ဗံ, သဗ္ဗပုဗ္ဗကိစ္စာဒိကံ သံဝိဒဟိတွာ တေ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတာ အန္တောသီမဋ္ဌဘိက္ခူယေဝ အတ္ထရာပေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ, အညထာ အညော ကထိနံ အတ္ထရတိ, အညော အာနိသံသံ လဘတီတိ အာပဇ္ဇတိ, န ပနေဝံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အာနိသံသော ပန ဣတရေသံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဒါနဉ္စ ဘုဉ္ဇိတွာတိ ခါဒနီယဘောဇနီယဘူတံ အန္နပါနာဒိဒါနံ ဘုဉ္ဇိတွာ။ န ဟိ တေ ဝတ္ထုဒါနံ လဘန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၄။)ကထိနစီဝရံ ဒေမာတိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သံဃဿ ကထိနစီဝရံ ဒေမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၇) ကမ္မဝါစာယ သမေတိ။ အထ စ ပန ပုဗ္ဗေ ကတပရိစယတ္တာ ‘‘သံဃဿာ’’တိ အဝုတ္တေပိ သမ္ပဒါနံ ပါကဋန္တိ ကတွာ အဝုတ္တံ သိယာတိ။ ဧတ္ထေကေ အာစရိယာ ဝဒန္တိ ‘‘သံဃဿာတိ အဝုတ္တေပိ ကာလေ ဒိန္နံ သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ, တတြေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘န ကာလေ ဒိန္နံ သဗ္ဗံ သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ယဉ္စ ကာလေပိ သံဃဿ ဝါ ဣဒံ အကာလစီဝရန္တိ, ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီတိအာဒိနာ နယေန ဒိန္နံ, ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အကာလစိဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ, တသ္မာ ပရမ္မုခါပိ နာမံ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ဟောတိ, န သံဃိကံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီတိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ, ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘ဣမံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီ’’တိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလိကေ သတိ တံ စီဝရံ သံဃဿ ဘာဇေတဗ္ဗံ ဟောတိ ဝါ န ဟောတိ ဝါတိ? သော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဘူတဿ သံဃဿ ဝါ အညဿ သဟဓမ္မိကသံဃဿ ဝါ ဘာဇေတုကာမော ဘာဇေယျ, အဘာဇေတုကာမော ‘‘ဘာဇေတူ’’တိ န ကေနစိ ဝစနီယော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘န ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အာဒိဿ ဒိန္နံ ကေနစိ ဘာဇနီယံ ဟောတီ’’တိ ဋီကာသု အာဂမနတော ဝိညာယတိ။ အထေကေ အာစရိယာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကထိနဿ ဧကံ မူလံ သံဃောတိ (ပရိ။ ၄၀၈) ဝုတ္တတ္တာ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နေပိ သံဃာယတ္တံ သံဃိကံ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ ‘သီမာယ ဒမ္မိ, သေနာသနဿ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေပိ တံ ဒါနံ သံဃိကံ ဟောတိ, ယထာ စ ‘ကထိနစီဝရံ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၅။)တတြေဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘ကထိနဿ ဧကံ မူလံ သံဃော’’တိ ဝစနံ (ပရိ။ ၄၀၈) ကထိနဿ မူလံ ကထိနဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ မူလေ ဝိဇ္ဇမာနေ ရုက္ခော တိဋ္ဌတိ, အဝိဇ္ဇမာနေ န တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ မူလံ ရုက္ခဿ ကာရဏံ ဟောတိ, ပတိဋ္ဌံ ဟောတိ, ဧဝံ သံဃေ ဝိဇ္ဇမာနေ ကထိနံ ဟောတိ, နော အဝိဇ္ဇမာနေ, တသ္မာ သံဃော ကထိနဿ မူလံ ကထိနဿ ကာရဏံ နာမ ဟောတိ။ ကထံ သံဃေ ဝိဇ္ဇမာနေ ကထိနံ ဟောတိ? သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတုဝဂ္ဂဘူတေန သံဃေန အတ္ထာရာရဟဿ ဘိက္ခုနော ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကထိနစီဝရေ ဒိန္နေယေဝ တေန စီဝရေန အတ္ထတံ ကထိနံ နာမ ဟောတိ, နော အဒိန္နေ, တသ္မာ စတုဝဂ္ဂသံဃေ အလဗ္ဘမာနေ သဟဿက္ခတ္တုံ ‘‘ကထိနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ကထိနံ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နေ ဝိဟာရေ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ, တတ္ထ ကထိနစီဝရေ ဥပ္ပန္နေ အညတော ပရိယေသိတွာ စတုဝဂ္ဂသံဃော ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခူနံ ပူရဏေ သတိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတိ, နာသတိ, ဧဝံ သံဃေ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ကထိနံ နာမ ဟောတိ, နော အဝိဇ္ဇမာနေ, တသ္မာ သံဃဿ ကထိနဿ မူလဘူတတံ ကာရဏဘူတတံ သန္ဓာယ ‘‘ကထိနဿ ဧကံ မူလံ သံဃော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တေ သံဃိကံယေဝ ဟောတိ, နော ပုဂ္ဂလိကန္တိ အဓိပ္ပါယော ဧတသ္မိံ ပါဌေ န လဗ္ဘတိ။ ယထာ ကိံ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏဿ ဧကံ မူလံ သံဃော’’တိ (စူဠဝ။ ၂၁၉) ဧတ္ထ အပလောကနကမ္မဉတ္တိကမ္မဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မသင်္ခါတံ ကိစ္စာဓိကရဏံ စတုဝဂ္ဂါဒိကေ သံဃေ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ဟောတိ, နော အဝိဇ္ဇမာနေ, တသ္မာ သံဃဿ ကိစ္စာဓိကရဏဿ မူလဘူတတံ ကာရဏဘူတတံ သန္ဓာယ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏဿ ဧကံ မူလံ သံဃော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၆။)ယဒိပိ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ‘သီမာယ ဒမ္မိ, သေနာသနဿ ဒမ္မီ’တိအာဒီသု တံ ဒါနံ သံဃာယတ္တမေဝ ဟောတိ, တထာ ‘ကထိန ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နေပိ သံဃာယတ္တမေဝ သံဃိကမေဝ ဟောတီ’’တိ, တထာပိ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘သီမာယ ဒမ္မိ, သေနာသနဿ ဒမ္မီ’’တိအာဒီသု သီမာ စ သေနာသနဉ္စ ဒါနပဋိဂ္ဂါဟကာ န ဟောန္တိ, တသ္မာ သီမဋ္ဌဿ စ သေနာသနဋ္ဌဿ စ သံဃဿ အာယတ္တံ ဟောတိ, ပုဂ္ဂလော ပန ဒါနပဋိဂ္ဂါဟကောဝ, တသ္မာ ‘‘ဣမံ ကထိနစီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒမ္မီ’’တိ ပရမ္မုခါ ဝါ တဿ ဘိက္ခုနော ပါဒမူလေ ဌပေတွာ သမ္မုခါ ဝါ ဒိန္နံ ကထံ သံဃာယတ္တံ သံဃသန္တကံ ဘဝေယျ, ဧဝံ သံဃဿ အပရိဏတံ ပုဂ္ဂလိကစီဝရံ သံဃဿ ပရိဏာမေယျ, နဝသု အဓမ္မိကဒါနေသု ဧကံ ဘဝေယျ, တဿ စီဝရဿ ပဋိဂ္ဂဟောပိ နဝသု အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟေသု ဧကော ဘဝေယျ, တဿ စီဝရဿ ပရိဘောဂေါပိ နဝသု အဓမ္မိကပရိဘောဂေသု ဧကော ဘဝေယျ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သံဃဿ ပရိဏတံ အညသံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, ‘‘နဝ အဓမ္မိကာ ပရိဘောဂါ’’တိ အာဂတံ ပရိဝါရပါဠိဉ္စ (ပရိ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ ပဋိဂ္ဂဟပရိဘောဂါတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာ’’တိ အာဂတံ အဋ္ဌကထဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ဩလောကေတွာ ဝိညာယတီတိ။
အထာပိ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ဒါယကော သံဃတ္ထေရဿ ဝါ ဂန္ထဓုတင်္ဂဝသေန အဘိညာတဿ ဝါ ဘတ္တုဒ္ဒေသကဿ ဝါ ပဟိဏတိ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ, သစေပိ ဉာတိဥပဋ္ဌာကေဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၇။)ပေသိတံ ဟောတိ, ဣမေ တယော ဇနာ ပုစ္ဆိတုံ န လဘန္တိ။ အာရုဠှာယေဝ မာတိကံ, သံဃတော အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ အတ္တနဝမေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုသံဃဿ ဟိ ဧတေ ဘိက္ခူ နိဿာယ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဂန္ထဓုတင်္ဂါဒီဟိ ပန အနဘိညာတော အာဝါသိကဘိက္ခု ပုစ္ဆိတုံ လဘတိ, တသ္မာ တေန ‘‘ကိံ သံဃတော ဂဏှာမိ, ဥဒါဟု ယေ ဇာနာမိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ မာတိကံ အာရောပေတွာ ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅), ဤဒိသေသု ဌာနေသု ‘‘သံဃဿ လာဘော ပုဂ္ဂလံ ဥပနိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ဥပနိဓာယ ‘‘သံဃဿ လာဘော ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပုဂ္ဂလဿ ပတ္တလာဘော သံဃံ အာမသိတွာ ဒေန္တော သံဃာယတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝိညာယတီတိ။
ဣမသ္မိမ္ပိ ဝစနေ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – တသ္မိံ တု နိမန္တနေ န ပုဂ္ဂလံယေဝ နိမန္တေတိ, အထ ခေါ သသံဃံ ပုဂ္ဂလံ နိမန္တေတိ။ တတ္ထ တု ‘‘သံဃ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကိံ သံဃတော ဂဏှာမိ, ဥဒါဟု ယေ ဇာနာမိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ အနဘိညာတော ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတုံ လဘတိ။ သံဃတ္ထေရဿ ပန သံဃံ ပရိဟရိတွာ ဝသိတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ သံဃံ ဌပေတွာ အညေသံ ဂဟဏကာရဏံ နတ္ထိ, ဂန္ထဓုတင်္ဂဝသေန အဘိညာတပုဂ္ဂလောပိ သံဃဿ ပုညနိဿိတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ သံဃတောယေဝ ဂဏှာတိ, ဘတ္တုဒ္ဒေသကဿပိ ဒေဝသိကံ သံဃဿေဝ ဘတ္တဝိစာရဏတ္တာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ သံဃံ ဌပေတွာ အညေသံ ဂဟဏကာရဏံ နတ္ထိ။ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ သဟ သံဃေန နိမန္တိတတ္တာ ‘‘ဣမေ တယော ဇနာ ပုစ္ဆိတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ‘‘တွံ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ ပုဂ္ဂလဿေဝ နိမန္တနေ သတိပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၈။)သံဃံ ဂဟေတွာ အာဂန္တဗ္ဗတောတိ။ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ သသံဃဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ နိမန္တိတတ္တာ သံဃော ဂဟေတဗ္ဗော ဟောတိ, န ‘‘တုမှေ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပုဂ္ဂလဿေဝ နိမန္တိတတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ လာဘော သံဃာယတ္တော’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, အဋ္ဌကထာဒီသု ပကရဏေသုပိ ‘‘ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ သံဃဿ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တော, န ‘‘ပုဂ္ဂလဿ လာဘော သံဃာယတ္တော’’တိ။ စီဝရလာဘခေတ္တဘူတာသု အဋ္ဌသု မာတိကာသု စ ‘‘သံဃဿ ဒေတီ’’တိ စ ဝိသုံ, ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီ’’တိ စ ဝိသုံ အာဂတံ။ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီတိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ, ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ ဘန္တေ တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီတိ။
ဣဒါနိ ပန စီဝရံ ဒါတုကာမာ ဥပါသကာ ဝါ ဥပါသိကာယော ဝါ သယံ အနာဂန္တွာ ပုတ္တဒါသာဒယော အာဏာပေန္တာပိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ထေရဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒါပေန္တိ, သာမံ ဂန္တွာ ဒဒန္တာပိ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဝါ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ဝါ ဟတ္ထေန ဖုသာပေတွာ ဝါ ဒဒန္တိ ‘‘ဣမံ, ဘန္တေ, စီဝရံ တုမှေ ဥဒ္ဒိဿ ဧတ္တကံ ဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ ကတံ, ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဟတ္ထကမ္မံ ကတွာ သမ္ပာဒိတံ, တသ္မာ တုမှေ နိဝါသထ ပါရုပထ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ, တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဘောဂကရဏမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, န သံဃဿ ဒါနံ။ ကေစိ အတုဋ္ဌကထမ္ပိ ကထေန္တိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နစီဝရဿ သံဃေန အာယတ္တကာရဏံ နတ္ထိ။ ‘‘သစေ ပန ‘ဣဒံ တုမှာကဉ္စ တုမှာကံ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ ဝဒတိ, ထေရဿ စ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) အာဂမနတော ဧဝံ ဝတွာ ဒေန္တေ ပန အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ပါပုဏာတိ, အနန္တေဝါသိကဿ ပန န ပါပုဏာတိ။ ‘‘ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတုံ အာဂတော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော စ အတ္ထိ, တဿပိ ပါပုဏာတီ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၉၉။)အာဂမနတော ဗဟိသီမဋ္ဌဿ ဓမ္မန္တေဝါသိကဿပိ ပါပုဏာတိ။ ‘‘တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓစာရိကဘိက္ခူနံ ဒမ္မီတိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာနံ ဝတ္တံ ကတွာ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) အာဂမနတော ဧဝံ ဝတွာ ဒေန္တေ ဓမ္မန္တေဝါသိကာနံ ဝတ္တပဋိပတ္တိကာရကာနဉ္စ အန္တေဝါသိကာနံ ပါပုဏာတိ။ ဧဝံ ဒါယကာနံ ဝစနာနုရူပမေဝ ဒါနဿ ပဝတ္တနတော ‘‘ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ။
ဧဝံ ဣဒါနိ ဒါယကာ ယေဘုယျေန ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေန္တိ, သတေသု သဟဿေသု ဧကောယေဝ ပဏ္ဍိတော ဗဟုဿုတော ဒါယကော သံဃဿ ဒဒေယျ, ပုဂ္ဂလိကစီဝရဉ္စ သံဃိကဘဝနတ္ထာယ အကရိယမာနံ န ဉတ္တိယာ ကမ္မဝါစာယ စ အရဟံ ဟောတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ဉတ္တိကမ္မဝါစာဝိရောဓတော။ ကထံ ဝိရောဓောတိ စေ? ဉတ္တိယာ ကမ္မဝါစာယ စ ‘‘ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ကထိနစီဝရဿ သံဃိကဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဣဒါနိ ပန တံ စီဝရံ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိက’’န္တိ ဝစနတ္ထာနုရူပတော ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ ဝိရောဓော။ ‘‘သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဧတ္ထ စ သံဃောတိ ဓာတုယာ ကတ္တာ ဟောတိ, ဘိက္ခုနောတိ သမ္ပဒါနံ, ဣဓ ပန သံဃဿ တသ္မိံ ကထိနစီဝရေ အနိဿရဘာဝတော သံဃော ကတ္တာ န ဟောတိ, ဘိက္ခု ပဋိဂ္ဂါဟလက္ခဏာဘာဝတော သမ္ပဒါနံ န ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ ဝိရောဓော။ ဒါယကေန ပန သံဃဿ ပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဃိကဘူတံ ကထိနစီဝရံ ယသ္မိံ ကာလေ သံဃော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ, တသ္မိံ ကာလေ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစံ ဣဒါနိ မနုဿာ ‘‘ဉတ္တီ’’တိ ဝေါဟရန္တိ, တဉ္စ စီဝရံ ‘‘ဉတ္တိလဒ္ဓစီဝရ’’န္တိ, တံ စီဝရဒါယကဉ္စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၀။)‘‘ဉတ္တိလဒ္ဓဒါယကော’’တိ, တသ္မာ သံဃိကစီဝရမေဝ ဉတ္တိလဒ္ဓံ ဟောတိ, နော ပုဂ္ဂလိကစီဝရံ။ ဉတ္တိလဒ္ဓကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ တံ စီဝရံ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? အတ္ထာရကပုဂ္ဂလဿ စီဝရဘာဝတောတိ။
အထာပိ ဝဒန္တိ ‘‘ဒိန္နန္တိ ပါဌဉ္စ ‘သာဓေန္တီ’တိ ပါဌဉ္စ ‘အာနိသံသံ လဘန္တီ’တိ ပါဌဉ္စ ဥပနိဓာယ အယမတ္ထော ဝိညာယတီ’’တိ, တတ္ထာယမာစရိယာနမဓိပ္ပါယော – ‘‘ဒိန္နံ ဣဒံ သံဃေနာ’’တိ ဧတ္ထ ဒါ-ဓာတုယာ သံဃေနာတိ ကတ္တာ, ဣဒန္တိ ကမ္မံ, ဣမဿ ကထိနစီဝရဿ သံဃိကတ္တာ သံဃေန ဒိန္နံ ဟောတိ, တေန ဝိညာယတိ ‘‘ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တေ သံဃိကံ ဟောတီတိ။ ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တီတိ ဧတ္ထ ကေ လဘန္တီတိ ကေ သာဓေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ ဇနာ သာဓေန္တီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စ ဇနာတိ သံဃော ဝုတ္တော, ဣမိနာပိ ဝိညာယတိ ‘‘ကထိနန္တိ ဝုတ္တေ သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ။ အာနိသံသံ လဘန္တီတိ ဧတ္ထ စ သံဃိကတ္တာ သဗ္ဗေ သီမဋ္ဌကဘိက္ခူ အာနိသံသံ လဘန္တိ, ဣမိနာပိ ဝိညာယတိ ‘‘ကထိနန္တိ ဝုတ္တေ သံဃိကံ ဟောတီ’’တိ။
တတြာပျေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ပုဗ္ဗေဒါယကာ စတ္တာရောပိ ပစ္စယေ ယေဘုယျေန သံဃဿေဝ ဒေန္တိ, တသ္မာ သံဃဿ စတုပစ္စယဘာဇနကထာ အတိဝိတ္ထာရာ ဟောတိ။ အပ္ပကတော ပန ပုဂ္ဂလဿ ဒေန္တိ, တသ္မာ သံဃဿ ဒိန္နံ ကထိနစီဝရံ သံဃေန အတ္ထာရကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာဓေန္တီတိ စ ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ စတ္တာရော, ပဋိဂ္ဂါဟကော ဧကောတိ ပဉ္စ ဇနာ ကထိနဒါနကမ္မံ သာဓေန္တီတိ ဝုတ္တံ။ အာနိသံသံ လဘန္တီတိ ဣဒဉ္စ အတ္ထာရကဿ စ အနုမောဒနာနဉ္စ ဘိက္ခူနံ အာနိသံသလာဘမေဝ ဝုတ္တံ, န ဧတေဟိ ပါဌေဟိ ‘‘ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တေ သံဃိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော ဝိညာတဗ္ဗော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သံဃဿ ဥပ္ပန္နစီဝရံ သံဃေန အတ္ထာရကဿ ဒိန္နဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၁။)‘‘ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ, သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဝုတ္တံ ပါဠိပါဌဉ္စ (မဟာဝ။ ၃၀၇) ‘‘သံဃော အဇ္ဇ ကထိနဒုဿံ လဘိတွာ ပုနဒိဝသေ ဒေတိ, အယံ နိစယသန္နိဓီ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာပါဌဉ္စ ဒိသွာ ဝိညာယတီတိ။ သံဃသန္တကဘူတံ စီဝရမေဝ ဒါနကိရိယာယ ကမ္မံ, သံဃော ကတ္တာ, ပုဂ္ဂလော သမ္ပဒါနံ ဘဝိတုံ အရဟဘာဝေါ စ ယထာဝုတ္တပါဠိပါဌမေဝ ဥပနိဓာယ ဝိညာယတီတိ။
ဧဝံ သန္တေ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိကစီဝရံ သံဃိကံ ကာတုံ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? သစေ သော ပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလော ဒါယကာနံ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘ဥပါသက ဒါနံ နာမ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နတော သံဃဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလတရံ ဟောတိ, တသ္မာ သံဃဿ ဒေဟိ, သံဃဿ ဒတွာ ပုန သံဃေန အတ္ထာရာရဟဿ ဘိက္ခုနော ကမ္မဝါစာယ ဒတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန ယထာဝိနယံ အတ္ထတေယေဝ ကထိနံ နာမ ဟောတိ, န ပုဂ္ဂလဿ ဒတွာ ပုဂ္ဂလေန သာမံယေဝ အတ္ထတေ, တသ္မာ သံဃဿ ဒေဟီ’’တိ ဥယျောဇေတွာ သံဃဿ ဒါပိတေပိ တံ စီဝရံ သံဃိကံ ဟောတိ ကထိနတ္ထာရာရဟံ။ ယဒိ ပန ဒါယကော အပ္ပဿုတတာယ ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, ကိဉ္စိ ဇာနာမိ, ဣမံ စီဝရံ တုမှာကမေဝ ဒမ္မီ’’တိ ဝက္ခတိ, ဧဝံ သတိ ပုဂ္ဂလိကဝသေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန တံ စီဝရံ သံဃဿ ဒိန္နမ္ပိ သံဃိကံ ဟောတိ။
ယဒိ ဧဝံ သမဏေနေဝ သမဏဿ ဒိန္နံ စီဝရံ ကထံ ကထိနတ္ထာရာရဟံ ဘဝေယျာတိ? နော န ဘဝေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘ကထိနံ ကေန ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတိ? ယေန ကေနစိ ဒေဝေန ဝါ မနုဿေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝါ သဟဓမ္မိကာနံ အညတရေန ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ ကသ္မာ ပရမ္ပရဘူတေဟိ အာစရိယေဟိ ဉတ္တိလဒ္ဓစီဝရတော အဝသေသာနိ စီဝရာနိ သံဃဿ ဘာဇေတွာ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိတာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၂။)အာစရိယပရမ္ပရာဂတအနဥသာရေနေဝ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ကေစိ ဗဟူနံ ကိရိယံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိဝသေန ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ဗဟုဿုတာပိ ကေစိ ထေရာ အရုစ္စန္တာပိ ပဝေဏိဘေဒဘယေန ပဋိပဇ္ဇန္တိ, အပရေ ရုစိဝသေန အတ္ထဉ္စ အဓိပ္ပါယဉ္စ ပရိဏာမေတွာ ဂဏှန္တိ, ပကရဏမေဝါနုဂတဘိက္ခူ ပန ယထာပကရဏာဂတမေဝ အတ္ထံ ဂဟေတွာ သံဃိကဉ္စ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ အမိဿံ ကတွာ, ကာလစီဝရဉ္စ အကာလစီဝရဉ္စ အမိဿံ ကတွာ ဂဏှန္တိ။ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၇၃၈) ‘‘ထူလနန္ဒာ ဘိက္ခုနီ အကာလစီဝရံ ‘ကာလစီဝရ’န္တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘာဇာပေဿတိ, အထ ဘဂဝါ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာပတ္တိံ ပညပေသီ’’တိ အာဂတံ, တသ္မာ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေန ဘိက္ခုနာ အနေက-ပါဠိအဋ္ဌကထာဒယော ပကရဏေ ဩလောကေတွာ သံသန္ဒိတွာ ပကရဏမေဝါနုဂန္တဗ္ဗံ, န အညေသံ ကိရိယံ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ, န စ အနုဂန္တဗ္ဗံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓရမာနကာလေ ဝါ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဒါယကာ ယေဘုယျေန စတ္တာရော ပစ္စယေ သံဃဿေဝ ဒေန္တိ, တသ္မာ သံဃိကသေနာသနဿ သံဃိကစီဝရဿ စ ဗာဟုလ္လတော ပုဗ္ဗာစရိယာ သံဃဿ ဘာဇေတွာ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။
ဣဒါနိ ပန ဒါယကာ ယေဘုယျေန စတ္တာရော ပစ္စယေ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေန္တိ, တသ္မာ သေနာသနမ္ပိ အဘိနဝဘူတံ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ဗဟုလံ ဟောတိ, စီဝရမ္ပိ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ဗဟုလံ။ ဒလိဒ္ဒါပိ သုတ္တကန္တနကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ကထိနကာလေ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ စ တထေဝ ဝတွာ စ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောန္တိ, မဟဒ္ဓနာ စ သာဋကဿ ကီဏိတကာလတော ပဋ္ဌာယ တထေဝ စိန္တေတွာ ကထေတွာ ကရောန္တိ, ဒါနကာလေ စ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေဟီ’’တိ ပုတ္တဒါသာဒယော ဝါ ပေသေန္တိ, သာမံ ဝါ ဂန္တွာ စီဝရံ တဿ ဘိက္ခုဿ ပါဒမူလေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၃။)တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဝါ စိန္တေတွာ ဝါ ဒေန္တိ, သတေသု ဝါ သဟဿေသု ဝါ ဧကော ပဏ္ဍိတပုရိသော ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နဒါနတော သံဃဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ကထိနစီဝရံ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဝါ စိန္တေတွာ ဝါ ဒေတိ, တဿ သာ ဒက္ခိဏာ သံဃဂတာ ဟောတိ။ သစေ ပန ဒါယကော ပုဂ္ဂလဿ ဒါတုကာမော ဟောတိ, ပုဂ္ဂလော ပန တဿ မဟပ္ဖလဘာဝမိစ္ဆန္တော ဒက္ခိဏာ-ဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒိဓမ္မဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၆ အာဒယော) ပုဂ္ဂလိကဒါနတော သံဃိကဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ‘‘ဣမံ တဝ စီဝရံ သံဃဿ ဒေဟီ’’တိ ဥယျောဇေတိ, ဒါယကောပိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမံ ကထိနစီဝရံ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဝါ စိန္တေတွာ ဝါ ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ သာ ဒက္ခိဏာ သံဃဂတာ ဟောတိ။
ယဒိ ပန ဘိက္ခုနာ ဥယျောဇိတောပိ ဒုပ္ပညော ဒါယကော တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတိ, တဿ သာ ဒက္ခိဏာ ပုဂ္ဂလဂတာ ဟောတိ။ အထ ပန သော ပုဂ္ဂလော သယံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုန သံဃဿ ပရိစ္စဇတိ, ဧဝမ္ပိ တံ စီဝရံ သံဃိကံ ဟောတိ, တံ သံဃိကဝသေန ဘာဇေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဒါယကောပိ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတိ, ပုဂ္ဂလောပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ န ပရိစ္စဇတိ, ဧဝံ သန္တေ တံ စီဝရံ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ, န ကထိနကာလမတ္တေန ဝါ ကထိနဝစနမတ္တေန ဝါ သံဃိကံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပန ဣမိနာ နယေန ပုဂ္ဂလိကစီဝရံယေဝ ဗဟုလံ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာစရိယပရမ္ပရာ ပဝေဏိံ အဘိန္ဒိတုကာမာ သံဃိကံ ဝိယ ကတွာ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ ယဒိ မုချတော သံဃိကံ သိယာ, သံဃေန ဒိန္နတော ပရံ ဧကသူစိမတ္တမ္ပိ ပုဂ္ဂလော အဓိကံ ဂဏှိတုံ န လဘေယျ။
ဧကစ္စေ ထေရာ သံဃိကန္တိ ပန ဝဒန္တိ, ဘာဇနကာလေ ပန ဣဿရဝတာယ ယထာရုစိ ဝိစာရေန္တိ, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၄။)မုချသံဃိကန္တိ မညမာနာ အဘာဇေတုကာမမ္ပိ ပုဂ္ဂလံ အဘိဘဝိတွာ ဘာဇာပေန္တိ, တဿ ပုဂ္ဂလဿ မာတာ ပိတာ ဉာတကာ ဥပါသကာဒယော ‘‘အမှာကံ ပုတ္တဿ ဒေမ, အမှာကံ ဉာတကဘိက္ခုဿ ဒေမ, အမှာကံ ကုလူပကဿ ဒေမာ’’တိ, အညေပိ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဒါယကာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒေမာ’’တိ ဝိစာရေတွာ ပရမ္မုခါပိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပါဒမူလေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ဌပေတွာ ဒေန္တိ, ဧဝရူပံ စီဝရံ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ, သံဃံ အာမသိတွာ အဝုတ္တတ္တာ သံဃာယတ္တံ န ဟောတိ, ‘‘ကထိနံ ဒဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ကထိနံ ဒါတုံ ဂတော’’တိ ဝါ ‘‘ကထိနစီဝရ’’န္တိ ဝါ ပုဗ္ဗာပရကာလေသု ဝစနံ ပန မုချကထိနဘူတဿ သံဃိကစီဝရဿ ကာလေ ဒိန္နတ္တာ တဒုပစာရတော ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ? ‘‘ဥပေါသထိက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဘတ္တံ စုဒ္ဒသသု သံဃိကဘတ္တေသု အန္တောဂဓံ မုချသံဃိကံ ဟောတိ, သမာဒိန္နဥပေါသထာ ဒါယကာ သာယံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘတ္တဘာဂံ သံဃဿ ဒေန္တိ, တံ သံဃော သလာကဘတ္တံ ဝိယ ဌိတိကံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတိ, ဣတိ သံဃဿ ဒိန္နတ္တာ သံဃိကံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပန ဒါယကာ အတ္တနော အတ္တနော ကုလူပကဿ ဝါ ဉာတိဘိက္ခုဿ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသေသု ဘတ္တံ ဒေန္တိ, တံ သံဃဿ အဒိန္နတ္တာ သံဃိကံ န ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဥပေါသထဒိဝသေ ဒိန္နတ္တာ မုချဝသေန ပဝတ္တဥပေါသထဘတ္တံ ဝိယ တဒုပစာရေန ‘‘ဥပေါသထဘတ္တ’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဣမသ္မိံ ကာလေ ယေဘုယျေန ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒိန္နတ္တာ ပုဂ္ဂလိကဘူတံ စီဝရံ ဉတ္တိကမ္မဝါစာရဟံ န ဟောတိ, သံဃိကမေဝ ဉတ္တိကမ္မဝါစာရဟံ ဟောတိ, တဒေဝ စ ပဉ္စာနိသံသကာရဏံ ဟောတိ, တသ္မာ ပဏ္ဍိတေန ပုဂ္ဂလေန ‘‘ဥပါသကာ သံဃေ ဒေထ, သံဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နိယောဇေတွာ ဒါပေတဗ္ဗံ, သယံ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သံဃဿ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပရိစ္စဇိတတ္တာ သံဃိကဘူတံ စီဝရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၅။)ဉတ္တိကမ္မဝါစာရဟဉ္စ ဟောတိ ပဉ္စာနိသံသနိပ္ဖါဒကဉ္စ။ ဧဝံ နိယောဇနဉ္စ ‘‘သံဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ, သံဃေ တေ ဒိန္နေ အဟဉ္စေဝ ပူဇိတော ဘဝိဿာမိ သံဃော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၆) ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနံ အနုဂတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပရိကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ယာဂုဘတ္တဉ္စ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ပုစ္ဆိတတ္တာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, အပုစ္ဆိတေ ပန ဧဝံ ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ခလိမက္ခိတသာဋကောတိ အဟတဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုဋ္ဌု ဓောဝိတွာတိအာဒိနာ သပုဗ္ဗကရဏံ အတ္ထာရံ ဒဿေတိ။ ဓောဝနသိဗ္ဗနရဇနကပ္ပကရဏေန ဟိ ဝိစာရဏဆေဒနဗန္ဓနာနိပိ ဒဿိတာနိယေဝ ဟောန္တိ, အတ္ထာရဒဿနေန ပစ္စုဒ္ဓါရအဓိဋ္ဌာနာနိပိ ဒဿေတိ။ သူစိအာဒီနိ စီဝရကမ္မုပကရဏာနိ သဇ္ဇေတွာ ဗဟူဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဣဒံ ပန သိဗ္ဗနဿ ဥပကရဏနိဒဿနံ။ တဒဟေဝါတိ ဣဒံ ပန ကရဏသန္နိဓိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဒါယကဿ ဟတ္ထတော သာဋကံ လဒ္ဓဒိဝသေယေဝ သံဃေန အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဒါတဗ္ဗံ, ဧဝံ အဒေန္တေ နိစယသန္နိဓိ ဟောတိ။ အတ္ထာရကေနပိ သံဃတော လဒ္ဓဒိဝသေယေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ, ဧဝံ အကရောန္တေ ကရဏသန္နိဓိ ဟောတိ။
အညာနိ စ ဗဟူနိ အာနိသံသဝတ္ထာနိ ဒေတီတိ ဣမိနာ အတ္ထရိတဗ္ဗသာဋကောယေဝ ကထိနသာဋကော နာမ, တတော အညေ သာဋကာ ဗဟဝေါပိ ကထိနာနိသံသာယေဝ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန စ ‘‘ကထိနာနိသံသော’’တိ ဝတ္ထာနိယေဝ ဝုတ္တာနိ န အဂ္ဃေါတိ ဒီပေတိ။ ယဒိ အဂ္ဃေါ ဝုတ္တော သိယာ, ဧဝံ သတိ ‘‘ဗဟွာနိသံသာနိ ကထိနဝတ္ထာနိ ဒေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧဝံ ပန အဝတွာ ‘‘ဗဟူနိ ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေန ဉာယတိ ‘‘န အဂ္ဃေါ ဝုတ္တော’’တိ, တသ္မာ ဗဟွာနိသံသဘာဝေါ အဂ္ဃဝသေန န ဂဟေတဗ္ဗော, အထ ခေါ ဝတ္ထဝသေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဣတရောတိ အညော ဒါယကော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၆။)တထာ တထာ ဩဝဒိတွာ သညာပေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဥပါသက ဒါနံ နာမ သံဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ, အတ္ထာရော ပန ဘိက္ခူနံ ဥပကာရတ္ထာယ ဘဂဝတာ အနုညာတော, တသ္မာ ဉတ္တိလဒ္ဓမ္ပိ အလဒ္ဓမ္ပိ မဟပ္ဖလမေဝါ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပါသက အယမ္ပိ ဒါယကော သံဃဿေဝ ဒေတိ, တွမ္ပိ သံဃဿေဝ ဒေသိ, ဘဂဝတာ စ –
‘ယော သီလဝါ သီလဝန္တေသု ဒဒါတိ ဒါနံ၊
ဓမ္မေန လဒ္ဓံ သုပသန္နစိတ္တော၊
အဘိသဒ္ဒဟံ ကမ္မဖလံ ဥဠာရံ၊
တံ ဝေ ဒါနံ ဝိပုလဖလန္တိ ဗြူမီ’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၂) –
ဝုတ္တံ, တသ္မာ သံဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟပ္ဖလမေဝါ’’တိ ဝါ ဣတိအာဒီနိ ဝတွာ သညာပေတဗ္ဗော။
ယဿ သံဃော ကထိနစီဝရံ ဒေတိ, တေန ဘိက္ခုနာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော ဟောတိ ဘိက္ခု, တဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ –
‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ သပ္ပါယံ, ဉတ္တိ စ အနုသာဝနံ၊
ကပ္ပဗိန္ဒု ပစ္စုဒ္ဓါရော, အဓိဋ္ဌာနတ္ထရာနိ စ၊
နိယောဇနာနုမောဒါ စ, ဣစ္စယံ ကထိနေ ဝိဓီ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ အာဟရိတွာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာယ ပဌမံ ကထိနစီဝရဿ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ သပ္ပါယပုစ္ဆနဉ္စ ကရောန္တိ, တဒယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ…ပေ… ပုဗ္ဗကရဏံ ဇာနာတိ, ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ, အဓိဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ, အတ္ထာရံ ဇာနာတိ, မာတိကံ ဇာနာတိ, ပလိဗောဓံ ဇာနာတိ, ဥဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ, အာနိသံသံ ဇာနာတီ’’တိ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ (ပရိ။ ၄၀၉),
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၇။)‘‘အဋ္ဌဓမ္မဝိဒေါ ဘိက္ခု, ကထိနတ္ထာရမရဟတိ၊
ပုဗ္ဗပစ္စုဒ္ဓါရာဓိဋ္ဌာ-နတ္ထာရော မာတိကာတိ စ၊
ပလိဗောဓော စ ဥဒ္ဓါရော, အာနိသံသာ ပနဋ္ဌိမေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၄, ၂၇၀၆) –
ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ စ အာဂတေသု အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု အနာဂတတ္တာ စ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏံ သတ္တဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတံ ဓောဝနေန ဝိစာရဏေန ဆေဒနေန ဗန္ဓနေန သိဗ္ဗနေန ရဇနေန ကပ္ပကရဏေနာ’’တိ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ (ပရိ။ ၄၀၈),
‘‘ဓောဝနဉ္စ ဝိစာရော စ, ဆေဒနံ ဗန္ဓနမ္ပိ စ၊
သိဗ္ဗနံ ရဇနံ ကပ္ပံ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၇) –
ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ စ ဝုတ္တေသု သတ္တသု ပုဗ္ဗကရဏေသု အနာဂတတ္တာ စ။
န ကေဝလဉ္စ ပကရဏေသု အနာဂတမေဝ, အထ ခေါ ယုတ္တိပိ န ဒိဿတိ။ ကထံ? ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟာရေယျ အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၅) ယာဝကာလိကာဒီသု အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗေသု စတူသု ကာလိကဝတ္ထူသု ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, န စီဝရေ, တံ ပန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ပရမ္မုခါ ဒိန္နမ္ပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီတိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘ဣမံ တုမှာက’န္တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီ’’တိ, တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, ဒါယကေန စီဝရေ ဒိန္နေ သံဃဿ စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆနမတ္တမေဝ ပမာဏံ ဟောတိ။
သပ္ပါယပုစ္ဆနဉ္စ ဧဝံ ကရောန္တိ – ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဘောန္တော သံဃာ သံဃဿ ကထိနေ သမ္ပတ္တေ ကဿ ပုဂ္ဂလဿ သပ္ပါယာရဟံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဧကော ဘိက္ခု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၈။)နာမံ ဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ထေရဿ သပ္ပါယာရဟံ ဟောတီ’’တိ ဝဒတိ, သပ္ပါယဣတိ စ နိဝါသနပါရုပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ဧတသ္မိံ ဝစနေ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဓိပ္ပါယတော စ ယုတ္တိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ကထံ? သဒ္ဒတော ဝဂ္ဂဘေဒေ သတိယေဝ ဗဟုဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ, န အဘေဒေ, ဧဝံ သဒ္ဒတော။ သပ္ပါယဣတိဝစနဉ္စ အနုရူပတ္ထေယေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, န နိဝါသနပါရုပနတ္ထေ, ဧဝံ အတ္ထတော။ ဣဒဉ္စ စီဝရံ သံဃော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ, န နိဝါသနပါရုပနတ္ထံ။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၃၀၇) ‘‘သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ, တသ္မာ ယုတ္တိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ သပ္ပါယ’’န္တိအာဒိဂါထာပိ ကတ္ထစိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု စ န ဒိဿတိ, တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
သစေ ဗဟူ ဇိဏ္ဏစီဝရာ, ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ကထိနစီဝရဿ သံဃိကတ္တာ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, သံဃိကံ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ, ယော ပဋိဗာဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣမိနာ ပါဠိနယေန (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ နယေန သဗ္ဗေသု ဗလဝစီဝရေသု သန္တေသုပိ ဝုဍ္ဎဿေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဝုဍ္ဎေသု…ပေ… ဒါတဗ္ဗန္တိ ကရဏသန္နိဓိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ ဝုဍ္ဎော’’တျာဒိ။ နဝကတရေနပိ ဟိ ကရဏသန္နိဓိံ မောစေတွာ ကထိနေ အတ္ထတေ အနုမောဒနံ ကရောန္တဿ သံဃဿ ပဉ္စာနိသံသလာဘော ဟောတီတိ။ အပိစာတိအာဒိနာ သံဃေန ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ ဒဿေတိ။ ဝစနက္ကမော ပန ဧဝံ ကာတဗ္ဗော – ကထိနဒုဿံ လဘိတွာ သံဃေ သီမာယ သန္နိပတိတေ ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဘန္တေ, သံဃဿ ဣဒံ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ, သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ကထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဝုတ္တေ အညေန ‘‘ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော, တဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, တတော ပုရိမေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၀၉။)‘‘ဗဟူ ဇိဏ္ဏစီဝရာ’’တိ ဝါ ‘‘နတ္ထိ ဣဓ ဇိဏ္ဏစီဝရာ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ အပရေန ‘‘တေန ဟိ ဝုဍ္ဎဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပုန ပုရိမေန ‘‘ကော ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပုန ပုရိမေန ‘‘သော ဘိက္ခု တဒဟေဝ စီဝရံ ကတွာ အတ္ထရိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရေန ‘‘သော သက္ကောတီ’’တိ ဝါ ‘‘သံဃော မဟာထေရဿ သင်္ဂဟံ ကရိဿတီ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပုန ပုရိမေန ‘‘သော မဟာထေရော အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရေန ‘‘အာမ သမန္နာဂတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, တတော ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တဿ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဘန္တေ, သံဃဿာ’’တိအာဒိဝစနံ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဣမာယ ဉတ္တိပါဠိယာ သမေတိ။ ‘‘ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော, တဿာ’’တိအာဒိ ‘‘သံဃေန ကဿာ’’တိအာဒိ ‘‘သံဃေန ကဿ ဒါတဗ္ဗံ, ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) သမေတိ။ ‘‘သော မဟာထေရော အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော’’တိအာဒိ ‘‘အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိအာဒိကာယ ပရိဝါရပါဠိယာ (ပရိ။ ၄၀၉) သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဒီယတိ, တဿ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ဣမဿ ကထိနဒါနကမ္မဿ ဂရုကတ္တာ န အပလောကနမတ္တေန ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတိ။ ဂရုကလဟုကာနံ ဘေဒေါ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဧဝံ ဒိန္နေ ပန ကထိနေ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ တံ ကထိနဒုဿံ နိဋ္ဌိတပရိကမ္မမေဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ ကထိနဒုဿံ နာမ န ကေဝလံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၀။)ပကတိသာဋကမေဝ ဟောတိ, အထ ခေါ ပရိနိဋ္ဌိတသတ္တဝိဓပုဗ္ဗကိစ္စစီဝရမ္ပိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ, တသ္မာ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဒိန္နေ သတ္တဝိဓပုဗ္ဗကိစ္စကရဏေန အတ္ထော နတ္ထိ, ကေဝလံ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒီနိယေဝ ကာတဗ္ဗာနိ။ သစေ ပန ကိဉ္စိ အပရိနိဋ္ဌိတံ ဟောတိ, အန္တမသော ကပ္ပဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ, တံ နိဋ္ဌာပေတွာယေဝ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒီနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပါသကပဋ္ဋာနိ ပန သိဗ္ဗနန္တောဂဓာနိ, တာနိပိ နိဋ္ဌာပေတွာယေဝ ကာတဗ္ဗာနိ။ အနိဋ္ဌာပေန္တော အနိဋ္ဌိတသိဗ္ဗနကိစ္စမေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) ‘‘တတ္ထ ကတန္တိ သူစိကမ္မပရိယောသာနေန ကတံ, သူစိကမ္မပရိယောသာနံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ သူစိယာ ကတ္တဗ္ဗံ။ ပါသကပဋ္ဋဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပရိယောသာနံ ကတွာ သူစိယာ ပဋိသာမန’’န္တိ။ ဣဒဉှိ ကထိနဝတ္တံ နာမ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထန္တိ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ကပ္ပိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ပသတ္ထံ။
ကတပရိယောသိတံ ပန ကထိနံ ဂဟေတွာတိ –
‘‘ဓောဝနဉ္စ ဝိစာရော စ, ဆေဒနံ ဗန္ဓနမ္ပိ စ၊
သိဗ္ဗနံ ရဇနံ ကပ္ပံ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၇) –
ဝုတ္တာနိ သတ္တဝိဓပုဗ္ဗကရဏာနိ ကတွာ ပရိယောသာပိတံ ကထိနစီဝရံ ဂဟေတွာ။ အတ္ထာရကေန ဘိက္ခုနာ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတံ ပေါရာဏိကံ သံဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝတွာ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ, တတော အနဓိဋ္ဌိတံ နဝံ သံဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, တတော အတ္ထရဏကာလေ တမေဝ အဓိဋ္ဌိတသံဃာဋိံ ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ဧတေန ကထိနတ္ထာရဏံ နာမ ဝစီဘေဒကရဏမေဝ ဟောတိ, န ကိဉ္စိ ကာယဝိကာရကရဏန္တိ ဣမမတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၁။)ဒီပေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ, တဉ္စ ခေါ တထာဝစီဘေဒကရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။
တတ္ထ ပစ္စုဒ္ဓါရော တိဝိဓော ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ သံဃာဋိယာ ပစ္စုဒ္ဓါရော, ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ ပစ္စုဒ္ဓါရော, ‘‘ဣမံ အန္တရဝါသကံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ အန္တရဝါသကဿ ပစ္စုဒ္ဓါရောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘ပစ္စုဒ္ဓါရော တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတော သံဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ။ အဓိဋ္ဌာနံ တိဝိဓံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ သံဃာဋိယာ အဓိဋ္ဌာနံ, ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ အဓိဋ္ဌာနံ, ‘‘ဣမံ အန္တရဝါသကံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အန္တရဝါသကဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘အဓိဋ္ဌာနံ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတံ သံဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ။
အထ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ ဒုဝိဓံ ကာယေန အဓိဋ္ဌာနံ, ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ ပေါရာဏိကံ သံဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ နဝံ သံဃာဋိံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယဝိကာရကရဏေန ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ ဒွေ စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနာနိ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌေတီတိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ…ပေ… အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ။ အထ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ ဒုဝိဓံ သမ္မုခါဓိဋ္ဌာနပရမ္မုခါဓိဋ္ဌာနဝသေန။ တတ္ထ ယဒိ စီဝရံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတံ ဟောတိ, ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, အထ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါ ဟောတိ, ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၂။)ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တတြ ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ သစေ ဟတ္ထပါသေ ဟောတီ’’တိအာဒိ, ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယဉ္စ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဒုဝိဓန္တိ သမ္မုခါပရမ္မုခါဘေဒေန ဒုဝိဓ’’န္တိ။
အတ္ထာရော ကတိဝိဓော? အတ္ထာရော ဧကဝိဓော။ ဝစီဘေဒကရဏေနေဝ ဟိ အတ္ထာရော သမ္ပဇ္ဇတိ, န ကာယဝိကာရကရဏေန။ အယမတ္ထော ယထာဝုတ္တ-ပရိဝါရပါဠိယာ စ ‘‘အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ, တဉ္စ ခေါ တထာဝစီဘေဒကရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာဝစနေန စ ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ အတ္ထာရော တိဝိဓော ဝတ္ထုပ္ပဘေဒေန။ တတ္ထ ယဒိ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ, ပေါရာဏိကာ သံဃာဋိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ, နဝါ သံဃာဋိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ, ပေါရာဏကော ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗော, နဝေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော, ‘‘ဣမိနာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ အထ အန္တရဝါသကေန ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ, ပေါရာဏကော အန္တရဝါသကော ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗော, နဝေါ အန္တရဝါသကော အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော, ‘‘ဣမိနာ အန္တရဝါသကေန ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၁၃) ‘‘သစေ သံဃာဋိယာ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ သိယာ – ကိံ ပန ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ, ဥဒါဟု ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ သာမညတောပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ? ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတံ စီဝရံ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ သာမညတော ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ, န ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝိသေသတော ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေ အလဒ္ဓနာမတ္တာ။ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတံ ပန စီဝရံ ဝိသေသတောယေဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ, န သာမညတော။ ကသ္မာ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၃။)ပဋိလဒ္ဓဝိသေသနာမတ္တာ။ ဣဓ ပန ကထိနာဓိကာရေ ပုဗ္ဗေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတတ္တာ ဝိသေသတောယေဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ကထိနာဓိကာရေ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓါရော တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတော သံဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ။ ကိံ ပန နိစ္စတေစီဝရိကောယေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတိ, ဥဒါဟု အဝတ္ထာတေစီဝရိကောပီတိ? တေစီဝရိကော ဒုဝိဓော ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကဝိနယတေစီဝရိကဝသေန။ တတ္ထ ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကော ‘‘အတိရေကစီဝရံ ပဋိက္ခိပါမိ, တေစီဝရိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရဏတော သဗ္ဗကာလမေဝ ဓာရေတိ။ ဝိနယတေစီဝရိကော ပန ယဒါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတုကာမော ဟောတိ, တဒါ တထာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတိ။ ယဒါ ပန ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတုကာမော ဟောတိ, တဒါ တထာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတိ, တသ္မာ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဿ ဒုပ္ပရိဟာရတ္တာ သဗ္ဗဒါ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဟုတွာ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန ဓာရေန္တောပိ တံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အာသန္နေ ကာလေ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟန္တောပိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကစ္စိ နု ဘော ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနသီမာယမေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ, ဥဒါဟု အညသီမာယာတိ? ယဒိ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနဗဒ္ဓသီမာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတဥပစာရသီမာယ အန္တော ဌိတာ, ဧဝံ သတိ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတပုဗ္ဗကရဏမေဝ စေ ဒါယကော သံဃဿ ဒေတိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန စ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သံဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၈) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ’’ဣစ္စေဝ ဋီကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၄။)ကိသ္မိဉ္စိ သီမမဏ္ဍလေ ကမ္မဝါစံ ဘဏိတွာ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ‘‘ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနဗဒ္ဓသီမာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတဥပစာရသီမာယ အန္တော ဌိတာ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာ ဟိ ဗဒ္ဓသီမာဘူတာ, ကထိနတ္ထာရသီမာ ပန ဥပစာရသီမာဘူတာ, ဥပစာရသီမာ စ နာမ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာပိ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ သာ သီမာ ဗဒ္ဓသီမာ စ ဟောတိ ဥပစာရသီမာ စာတိ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ ကထိနဒါနကမ္မဝါစံ ဘဏိတွာ တတ္ထေဝ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ, န ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ သီမမဏ္ဍလေ ကမ္မဝါစံ ဘဏိတွာ တတ္ထေဝ အတ္ထရဏံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဥပစာရသီမာယ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ‘‘ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတဥပစာရသီမာယာ’’တိ, တမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဧဝ ဥပစာရသီမာယ ကထိနတ္ထာရံ ကာတုံ လဘတိ, န အညဥပစာရသီမာယ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ယထိစ္ဆသိ, တထာ ဘဝတု, အပိ တု ခလု ‘‘ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာ ဗဒ္ဓသီမာဘူတာ, ကထိနတ္ထာရသီမာ ဥပစာရသီမာဘူတာ’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ, တထာဘူတဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ကထိနတ္ထာရသီမာယံ တာဝ ဥပစာရသီမာဘူတဘာဝေါ ‘‘သစေ ပန ဧကသီမာယ ဗဟူ ဝိဟာရာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သန္နိပါတေတွာ ဧကတ္ထ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဧကသီမာယာတိ ဧကဥပစာရသီမာယာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာယ ဗဒ္ဓသီမာဘူတဘာဝေါ ပန ‘‘တေ စ ခေါ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဧကသီမာယံ ဌိတာ။ သီမာ စ နာမေသာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၅။)ဗဒ္ဓသီမာ အဗဒ္ဓသီမာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတီ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ စ ‘‘သီမာ စ နာမေသာ ကတမာ, ယတ္ထ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ ကမ္မပ္ပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ သီမံ ဒဿေန္တော ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ‘သီမာ စ နာမေသာ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ စ ဝိညာယတိ။
တတ္ထ ကတိဝိဓာ ဗဒ္ဓသီမာ, ကတိဝိဓာ အဗဒ္ဓသီမာတိ? တိဝိဓာ ဗဒ္ဓသီမာ ခဏ္ဍသီမာသမာနသံဝါသသီမာအဝိပ္ပဝါသသီမာဝသေန။ တိဝိဓာ အဗဒ္ဓသီမာ ဂါမသီမာဥဒကုက္ခေပသီမာသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဧဝံ ဧကာဒသ ဝိပတ္တိသီမာယော အတိက္ကမိတွာ တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ သမ္မတာ သီမာ ဗဒ္ဓသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ခဏ္ဍသီမာ သမာနသံဝါသသီမာ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ တဿာယေဝ ဘေဒေါ။ အဗဒ္ဓသီမာ ပန ဂါမသီမာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ တိဝိဓာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ တီသု ဗဒ္ဓသီမာသု, တီသု အဗဒ္ဓသီမာသူတိ ဆသုယေဝ သီမာသု ကမ္မပ္ပတ္တသံဃဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မဿ ကတ္တဗ္ဗဘာဝဝစနတော သုဒ္ဓါယ ဥပစာရသီမာယ ကမ္မဝါစာယ အဘဏိတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ အန္တောဥပစာရသီမာယ ဗဒ္ဓသီမာယ သတိ တံ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာပိ ဥပစာရသီမာယ ဂမနတော သာ ဗဒ္ဓသီမာ ကမ္မဝါစာဘဏနာရဟာ စ ဟောတိ ကထိနတ္ထာရာရဟာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နနု စ ပန္နရသဝိဓာ သီမာ အဋ္ဌကထာသု (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတာ, အထ ကသ္မာ ဆဠေဝ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ, တာသု ပန ပန္နရသသု သီမာသု ဥပစာရသီမာ သံဃလာဘဝိဘဇနာဒိဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၆။)လာဘသီမာ တတြုပ္ပါဒဂဟဏဋ္ဌာနမေဝ ဟောတီတိ ဣမာ ဒွေ သီမာယော သံဃကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ န ဟောန္တိ, နိဂမသီမာ နဂရသီမာ ဇနပဒသီမာ ရဋ္ဌသီမာ ရဇ္ဇသီမာ ဒီပသီမာ စက္ကဝါဠသီမာတိ ဣမာ ပန သီမာယော ဂါမသီမာယ သမာနဂတိကာ ဂါမသီမာယမေဝ အန္တောဂဓာတိ န ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥပစာရသီမာယ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာ ဂတဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘ဥပစာရသီမာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပေန, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ပရိက္ခေပပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာနံ အန္တော ဗဒ္ဓသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ တံ အဝတ္ထရိတွာ ဥပစာရသီမာ ဂတာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣမိဿာ ဥပစာရသီမာယ ‘သံဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဒိန္နံ ပန ခဏ္ဍသီမသီမန္တရိကာသု ဌိတာနမ္ပိ ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဥပစာရသီမာယ အန္တော ဌိတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဥပစာရသီမာပိ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ဟောတု, ဧဝံ သတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ သတိ တတ္ထေဝ ကထိနဒါနကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ တတ္ထေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ, အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ကထံ ကရိဿန္တီတိ? အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဝိဇ္ဇမာနဗဒ္ဓသီမံ ဝါ ဥဒကုက္ခေပလဘနဋ္ဌာနံ ဝါ ဂန္တွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ ပုန ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဥပစာရသီမာယံ ဌတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နနု စ ဘော ဧဝံ သန္တေ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ, အညိဿာ အတ္ထာရော ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေ ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတပုဗ္ဗကရဏမေဝ စေ ဒါယကော သံဃဿ ဒေတိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန စ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သံဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေန ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနေန (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၈) ဝိရုဇ္ဈတီတိ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၇။)နနု အဝေါစုမှ ‘‘ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာ ဗဒ္ဓသီမာဘူတာ, ကထိနတ္ထာရသီမာ ဥပစာရသီမာဘူတာ’’တိ။ တသ္မာ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနေန န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ယေဘုယျေန ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရတ္တာ သမဂ္ဂံ သံဃံ သန္နိပါတေတွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ ဥပစာရသီမဗဒ္ဓသီမဘူတေ တသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ အတ္ထရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ အဟောန္တေပိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ တတ္ထေဝ သီမမဏ္ဍလေ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ တတ္ထေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝေါ အမှေဟိပိ ဝုတ္တောယေဝ။ ယဒိ ပန န စေဝ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရော ဟောတိ, န စ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာ အတ္ထိ, ဧဝရူပေ ဝိဟာရေ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတုံ န လဘတိ, အညံ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ ဥဒကုက္ခေပံ ဝါ ဂန္တွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ အတ္တနော ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဥပစာရသီမာယ ဌတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေဝ ပရမ္ပရဘူတာ ဗဟဝေါ အာစရိယဝရာ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဗဒ္ဓသီမဝိရဟာယ သုဒ္ဓဥပစာရသီမာယ သတိ တဿံယေဝ ဥပစာရသီမာယံ ဉတ္တိကမ္မဝါစာပိ ဝါစေတဗ္ဗာ, ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ, န အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ, အညိဿာ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ပန နေသမဓိပ္ပါယော – ‘‘ကထိနတ္ထတသီမာယန္တိ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ကထိနတ္ထာရဋ္ဌာနဘူတာယ သီမာယ ဥပစာရသီမာဘာဝေါ ဝုတ္တော, တဿံယေဝ ဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၈) ပုဗ္ဗေ နိဒ္ဒိဋ္ဌပါဌေ ‘‘တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သံဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော’’တိ ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာယမေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝေါ စ ဝုတ္တော, တသ္မာ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ, အညိဿာ အတ္ထရဏံ န ကာတဗ္ဗံ, တဿံယေဝ ဥပစာရသီမာယံ ကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္ထာရော ကာတဗ္ဗော, ဥပစာရသီမတော ဗဟိ ဌိတံ ဗဒ္ဓသီမံ ဂန္တွာ အတ္ထရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၈။)တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ဣဒံ ဘာသန္တရေသု ‘‘ဉတ္တီ’’တိ ကထိတံ ကထိနဒါနကမ္မံ စတူသု သံဃကမ္မေသု ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဟောတိ, ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဿ နဝသု ဌာနေသု ကထိနဒါနံ, ဂရုကလဟုကေသု ဂရုကံ, ယဒိ ‘‘ဥပစာရသီမာယံ စတ္တာရိ သံဃကမ္မာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ ပကရဏေသု အာဂတံ အဘဝိဿာ, ဧဝံ သန္တေ တေသံ အာစရိယာနံ ဝစနာနုရူပတော ဥပစာရသီမာယံ ကထိနဒါနဉတ္တိကမ္မဝါစံ ဝါစေတဗ္ဗံ အဘဝိဿာ, န ပန ပကရဏေသု ‘‘ဥပစာရသီမာယံ စတ္တာရိ သံဃကမ္မာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဂတံ, အထ ခေါ ‘‘သံဃလာဘဝိဘဇနံ, အာဂန္တုကဝတ္တံ ကတွာ အာရာမပ္ပဝိသနံ, ဂမိကဿ ဘိက္ခုနော သေနာသနအာပုစ္ဆနံ, နိဿယပအပ္ပဿမ္ဘနံ, ပါရိဝါသိကမာနတ္တစာရိကဘိက္ခူနံ အရုဏုဋ္ဌာပနံ, ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပ္ပဝိသနအာပုစ္ဆနံ ဣစ္စေဝမာဒီနိ ဧဝ ဥပစာရသီမာယ ကတ္တဗ္ဗာနီ’’တိ အာဂတံ, တသ္မာ ကထိနဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ ကေဝလာယံ ဥပစာရသီမာယံ န ဝါစေတဗ္ဗာတိ သိဒ္ဓါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ နာမ တိယောဇနာပိ ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေ တိယောဇနေ ဌိတာ လာဘံ ဂဏှိဿန္တိ, တိယောဇနေ ဌတွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ ပူရေတွာ အာရာမံ ပဝိသိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ, ဂမိကော တိယောဇနံ ဂန္တွာ သေနာသနံ အာပုစ္ဆိဿတိ, နိဿယပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော တိယောဇနာတိက္ကမေ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိဿတိ, ပါရိဝါသိကေန တိယောဇနံ အတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ, ဘိက္ခုနိယာ တိယောဇနေ ဌတွာ အာရာမပ္ပဝိသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗမ္ပေတံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဥပစာရသီမာယမေဝ ဘာဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒိအဋ္ဌကထာပါဌတော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝိညာယတီတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၁၉။)အထေဝံ ဝဒေယျုံ – ‘‘ဥပစာရသီမာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဌာနံ န ဟောတီ’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ, အထ စ ပန ကတပုဗ္ဗံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကသမ္မုတိစီဝရနိဒဟကသမ္မုတိစီဝရဘာဇကသမ္မုတီနံ ‘‘သုဏာတု မေ…ပေ… ဓာရယာမီတိ ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါ အန္တောဝိဟာရေ သဗ္ဗသံဃမဇ္ဈေပိ ခဏ္ဍသီမာယပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဥပစာရသီမာယံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄) အာဂတော။ ဘဏ္ဍာဂါရဿ ပန ‘‘ဣမံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရံ ခဏ္ဍသီမံ ဂန္တွာ ခဏ္ဍသီမာယ နိသိန္နေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ ‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဝိဟာရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ သမ္မန္နေယျာ’တိအာဒိနာ နယေန ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါ သမ္မန္နိတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၇) ဥပစာရသီမာယမေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗဘာဝေါ အာဂတောတိ။
တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – သစေပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ ‘‘အန္တောဝိဟာရေ’’တိ ပါဌော ‘‘ဝိဟာရမဇ္ဈေ’’တိ ပါဌော စ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ မညမာနာ တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထ, တေ ပန ပါဌာ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တာ, အထ ခေါ အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ခါတံ မဟာသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ခဏ္ဍသီမာယ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဟိ မဟာသီမာ ဧဝ ပဋိယောဂီ ဟောတိ။ ဥပစာရသီမာတိ အယမတ္ထော ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ စေ? ‘‘ဣမံ ပန သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နန္တေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါဒီနံ သံဃကမ္မာနံ သုခကရဏတ္ထံ ပဌမံ ခဏ္ဍသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ…ပေ… ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသု ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတာ ဘိက္ခူ မဟာသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၀။)ကောပေန္တိ, မဟာသီမာယ ဝါ ဌိတာ ခဏ္ဍသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ။ သီမန္တရိကာယ ပန ဌိတာ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တအဋ္ဌကထာပါဌဝသေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဇာနိတဗ္ဗောတိ။ အထ ဝါ တေဟိ အာယသ္မန္တေဟိ အာဘတဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိပါဌဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ကထံ? စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကာဒိပုဂ္ဂလသမ္မုတိယော ပန အန္တောဝိဟာရေ သဗ္ဗသံဃမဇ္ဈေပိ ခဏ္ဍသီမာယမ္ပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဘဏ္ဍာဂါရသင်္ခါတဝိဟာရသမ္မုတိ ပန ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ဝိသေသကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။
တတြေဝံ ဝိသေသကာရဏံ ပညာယတိ – ‘‘အညိဿာ သီမာယ ဝတ္ထု အညိဿာ ကမ္မဝါစာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဒေါသပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုဂ္ဂလသမ္မုတိယော ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ဝတ္ထုတ္တာ ယဒိ မဟာသီမဘူတေ အန္တောဝိဟာရေ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗသံဃမဇ္ဈေ တံ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ကရေယျုံ။ ယဒိ ခဏ္ဍသီမာယ ကတ္တုကာမာ, တံ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ခဏ္ဍသီမံ အာနေတွာ တတ္ထ သန္နိပတိတကမ္မပ္ပတ္တသံဃဿ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ကရေယျုံ။ ဥဘယထာပိ ယထာဝုတ္တဒေါသော နတ္ထိ, ဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိ ပန ဘဏ္ဍာဂါရဿ ဝိဟာရတ္တာ ခဏ္ဍသီမံ အာနေတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ ယဒိ တံ သမ္မုတိံ ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ ကရေယျုံ, ဝတ္ထု မဟာသီမာယံ ဟောတိ, ကမ္မဝါစာ ခဏ္ဍသီမာယန္တိ ယထာဝုတ္တဒေါသော ဟောတိ, တသ္မိဉ္စ ဒေါသေ သတိ ဝတ္ထုဝိပန္နတ္တာ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ, တသ္မာ မဟာသီမဘူတဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ သာ သမ္မုတိ ကာတဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ မတိ, န ဥပစာရသီမာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ။
အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ဝိဟာရသဒ္ဒေန အဝိပ္ပဝါသသီမဘူတာ မဟာသီမာဝ ဝုတ္တာ, န ဥပစာရသီမာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ကထံ ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ? ဣမိနာယေဝ အဋ္ဌကထာဝစနေန။ ယဒိ ဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၁။)ဥပစာရသီမာ ဝုတ္တာ ဘဝေယျ, ဥပစာရသီမာ နာမ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာပိ ပဝတ္တာ အာဝါသေသု ဝါ ဘိက္ခူသု ဝါ ဝဍ္ဎန္တေသု အနိယမဝသေန ဝဍ္ဎတိ, တသ္မာ ခဏ္ဍသီမံ အဝတ္ထရိတွာ ပဝတ္တနတော ဝိဟာရေန သဟ ခဏ္ဍသီမာ ဧကသီမာယေဝ ဟောတိ, ဧဝံ သတိ ဝိဟာရေ ဌိတံ ဘဏ္ဍာဂါရံ ခဏ္ဍသီမာယ ဌတွာ သမ္မန္နိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, န ပန သက္ကာ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယ နိသိန္နေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိဟာရသဒ္ဒေန အဝိပ္ပဝါသသီမဘူတာ မဟာသီမာ ဝုတ္တာ, န ဥပစာရသီမာ’’တိ။ ဥပစာရသီမာယ အနိယမဝသေန ဝဍ္ဎနဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘ဥပစာရသီမာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပေန, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နာ ဟောတိ။ အပိစ ဘိက္ခူနံ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနတော ဝါ ပရိယန္တေ ဌိတဘောဇနသာလတော ဝါ နိဗဒ္ဓဝသနကအာဝါသတော ဝါ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တော ဥပစာရသီမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, သာ ပန အာဝါသေသု ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတိ, ပရိဟာယန္တေသု ပရိဟာယတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘ဘိက္ခူသုပိ ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတီ’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သစေ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တိ, ယောဇနသတမ္ပိ ဥပစာရသီမာဝ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ လာဘော ပါပုဏာတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝစနတောတိ။
ယဒိ ဧဝံ ဥပစာရသီမာယ ကထိနတ္ထတဘာဝေါ ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? ကထိနတ္ထရဏံ နာမ န သံဃကမ္မံ, ပုဂ္ဂလကမ္မမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဥပစာရသီမာယ ကာတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ဉတ္တိကမ္မဝါစာ ပန သံဃကမ္မဘူတာ, တသ္မာ ဥပစာရသီမာယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သုဝိသောဓိတပရိသာယ ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓသီမာယမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ဘော ‘‘ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ကေ လဘန္တိ, ကေ န လဘန္တိ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၂။)ဂဏနဝသေန တာဝ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တိ, ဥဒ္ဓံ သတသဟဿမ္ပိ, ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န လဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကထိနတ္ထရဏံ နာမ န သံဃကမ္မံ, ပုဂ္ဂလကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘န သံဃော ကထိနံ အတ္ထရတိ, န ဂဏော ကထိနံ အတ္ထရတိ, ပုဂ္ဂလော ကထိနံ အတ္ထရတီ’’တိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၁၄) ဝုတ္တတ္တာ စ အပလောကနကမ္မာဒီနံ စတုန္နံ သံဃကမ္မာနံ ဌာနေသု အပဝိဋ္ဌတ္တာ စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကထိနတ္ထာရဿ ဥပစာရဘူတံ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ကာလေ ကထိနဒါယကာ စတ္တာရော, ပဋိဂ္ဂါဟကော ဧကောတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဟောန္တိ, တတော ဟေဋ္ဌာ န လဘတီတိ။ ဉတ္တိကမ္မဝါစာယ သံဃကမ္မဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘စတုန္နံ သံဃကမ္မာနံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဿ နဝသု ဌာနေသု ကထိနဒါန’’န္တိ အာဂတတ္တာ, ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ စာတိ။
အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဘာသန္တရေသု ဉတ္တီတိ ဝုတ္တာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယ ပဝိသတိ, အတ္ထာရကိရိယာ စ ဥပစာရသီမာယံ ကာတဗ္ဗာ, တသ္မာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာပိ ဥပစာရသီမာယံ ကာတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ အယမဓိပ္ပါယော – မဟာဝဂ္ဂပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ အာရဘိတွာ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော…ပေ… ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ ကထိနဒါနဉတ္တိကမ္မဝါစာတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနုမောဒနာ ပါဌော အာဂတော, ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ (ပရိ။ ၄၁၂) ‘‘ကထိနတ္ထာရော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သစေ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, သံဃေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, အတ္ထာရကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, အနုမောဒကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆံ နီဟရိတွာ ‘‘သံဃေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၃။)ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန ကထိနတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဒါတဗ္ဗံ…ပေ… အနုမောဒါမာ’’တိ ဉတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနုမောဒနာ ပါဌော အာဂတော, တသ္မာ ဉတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနုမောဒနာ သဗ္ဗော ဝိဓိ ကထိနတ္ထာရကိရိယာယံ ပဝိသတိ, တတော ကထိနတ္ထာရကိရိယာယ ဥပစာရသီမာယံ ကတ္တဗ္ဗာယ သတိ ဉတ္တိသင်္ခါတကထိနဒါနကမ္မဝါစာပိ ဥပစာရသီမာယံ ကတ္တဗ္ဗာယေဝါတိ။
တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – အတ္ထာရကိရိယာယ ဝိသုံ အနာဂတာယ သတိ ‘‘သဗ္ဗော ဝိဓိ အတ္ထာရကိရိယာယံ ပဝိသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ, အထ စ ပန မဟာဝဂ္ဂပါဠိယဉ္စ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ အတ္ထာရကိရိယာ ဝိသုံ အာဂတာယေဝ, တသ္မာ ဉတ္တိသင်္ခါတာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယံ န ပဝိသတိ, ကေဝလံ အတ္ထာရကိရိယာယ ဥပစာရဘူတတ္တာ ပန တတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ သီမာသမ္မုတိံ အနုဇာနိတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နိတဗ္ဗာ’’တိ သီမာသမ္မုတိဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမံ နိမိတ္တာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ…ပေ… ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ နိမိတ္တကိတ္တနေန သဟ သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာ ဒေသိတာ, တတ္ထ နိမိတ္တကိတ္တနံ သီမာသမ္မုတိကမ္မံ န ဟောတိ, ကမ္မဝါစာယေဝ သီမာသမ္မုတိကမ္မံ ဟောတိ, တထာပိ သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာယ ဥပစာရဘာဝတော သဟ နိမိတ္တကိတ္တနေန သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာ ဒေသိတာ။ ယထာ စ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝိဓိံ ဒေသေန္တော ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော…ပေ… ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယဂါဟာပနာဒိနာ သဟ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဒေသိတံ, တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဂါဟာပနာဒိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ န ဟောတိ, ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယေဝ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဟောတိ, တထာပိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ သမီပေ ဘူတတ္တာ ဥပဇ္ဈာယဂါဟာပနာဒိနာ သဟ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာ ဒေသိတာ, ဧဝမေတ္ထ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာ န ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၄။)တထာပိ အတ္ထာရကိရိယာယ ဥပစာရဘူတတ္တာ ကထိနဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သဟ ကထိနတ္ထာရကိရိယာ ဒေသိတာ, တသ္မာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယံ န ပဝိသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ စ အတ္ထာရော စာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ အတုလျကိရိယာ အတုလျကတ္တာရော အတုလျကမ္မာ အတုလျကာလာ စ ဟောန္တိ, တေန ဝိညာယတိ ‘‘ဘာသန္တရေသု ဉတ္တီတိ ဝုတ္တာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယံ န ပဝိသတီ’’တိ။ တတ္ထ ကထံ အတုလျကိရိယာ ဟောန္တိ? ကမ္မဝါစာ ဒါနကိရိယာ ဟောတိ, အတ္ထာရော ပန္နရသဓမ္မာနံ ကာရဏဘူတာ အတ္ထာရကိရိယာ, ဧဝံ အတုလျကိရိယာ။ ကထံ အတုလျကတ္တာရောတိ? ကမ္မဝါစာယ ကတ္တာ သံဃော ဟောတိ, အတ္ထာရဿ ကတ္တာ ပုဂ္ဂလော, ဧဝံ အတုလျကတ္တာရော ဟောန္တိ။ ကထံ အတုလျကမ္မာ ဟောန္တိ? ကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ကထိနဒုဿံ ဟောတိ, အတ္ထာရဿ ကမ္မံ ကထိနသင်္ခါတာ သမူဟပညတ္တိ, ဧဝံ အတုလျကမ္မာ ဟောန္တိ။ ကထံ အတုလျကာလာ ဟောန္တိ? ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ ပုဗ္ဗကရဏပစ္စုဒ္ဓါရအဓိဋ္ဌာနာနံ ပုဗ္ဗေ ဟောတိ, အတ္ထာရော တေသံ ပစ္ဆာ, ဧဝံ အတုလျကာလာ ဟောန္တီတိ။ အထ ဝါ အတ္ထာရော ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိနာ ဝစီဘေဒသင်္ခါတေန ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော, န ဉတ္တိအနုဿာဝနာဒိနာ အနေကေဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘အတ္ထာရော ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော ဝစီဘေဒေနာ’’တိ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘န ဉတ္တိ အတ္ထာရေ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ။
အညေ ပန အာစရိယာ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တိ, ကေ န လဘန္တီတိ? ဂဏနဝသေန တာဝ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တိ, ဥဒ္ဓံ သတသဟဿမ္ပိ, ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န လဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အာဂတတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၅။)‘‘ဟေဋ္ဌိမန္တတော ပဉ္စ ဘိက္ခူ ကထိနတ္ထာရံ လဘန္တိ, တတော အပ္ပကတရာ န လဘန္တီ’’တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ တသ္မိံ ဝါကျေ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကိရိယာယ ကတ္တာ ‘‘သော ကထိနတ္ထာရော’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ အတ္ထာရောတိ ဣမိနာ ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထရဏကိရိယာ န အဓိပ္ပေတာ, စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဉတ္တိယာ ဒါနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တိ…ပေ… ဥဒ္ဓံ သတသဟဿန္တိ ဣဒံ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော သံဃဿ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မိမ္ပိ ပါဌေ ဉတ္တိယာ ဒိန္နံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပဉ္စ ဇနာ အတ္ထာရံ လဘန္တီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိ ပုဂ္ဂလဿ အတ္ထရဏံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တန္တိ ဋီကာစရိယဿ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာ-ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာကာရကေဟိ အာစရိယေဟိ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော နာမာ’’တိ ဝိနိစ္ဆိတတ္တာ ဥပစာရသီမာယံ ကထိနဒါနဉတ္တိကမ္မဝါစာကရဏံ ယုတ္တန္တိ ဝိညာယတီတိ ဝဒန္တိ။
တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ အတ္ထာရော နာမာ’’တိ ဋီကာစရိယာ န ဝဒေယျုံ။ ဝဒေယျုံ စေ, အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဒ္ဓေါ သိယာ။ ကထံ ဝိရုဒ္ဓေါတိ စေ? ‘‘ဆိန္နဝဿာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ဝါ န လဘန္တိ, အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အာဂတတ္တာ ‘‘တေ ဆိန္နဝဿာဒယော ကထိနတ္ထာရံ န လဘန္တီ’’တိ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော နာမ သိယာ, ဧဝံ သတိ တေ ဘိက္ခူ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေပိ ဂဏပူရကဘာဝေန အပ္ပဝိဋ္ဌာ သိယုံ။ အထ စ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၆။)‘‘ပုရိမိကာယ ဥပဂတာနံ ပန သဗ္ဗေ ဂဏပူရကာ ဟောန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝုတ္တတ္တာ တေ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ပဝိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယော ပဉ္စာနိသံသဟေတုဘူတံ ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိကံ ဝစီဘေဒံယေဝ ‘‘အတ္ထာရော’’တိ ဝဒတိ, န ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ, တသ္မာ တေ ဆိန္နဝဿာဒယော ပဉ္စာနိသံသဟေတုဘူတံ ကထိနတ္ထာရံ န လဘန္တိ, ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ပန စတုဝဂ္ဂသံဃပူရကဘာဝံ လဘန္တီတိ ဝိညာယတိ။ ပုနပိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာ စတ္တာရော ဝါ ဟောန္တိ တယော ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကော ဝါ, ဣတရေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ အလဗ္ဘမာနကထိနတ္ထာရေယေဝ ဆိန္နဝဿာဒယော ဂဏပူရကေ ကတွာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကထိနဒုဿံ ဒါပေတွာ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ကထိနဿ အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝတော ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ အတ္ထာရော နာမာတိ ဋီကာစရိယာ န ဝဒေယျု’’န္တိ အဝစိမှာတိ။
နနု စ ဘော ဣမသ္မိမ္ပိ အဋ္ဌကထာဝစနေ ‘‘ဣတရေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေန စတုဝဂ္ဂသံဃေန ကတ္တဗ္ဗံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ ‘‘အတ္ထာရော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? န, ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓတော။ ပုဗ္ဗေ ဟိ ဆိန္နဝဿာဒီနံ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ အလဗ္ဘမာနဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဣဓ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော’’တိ ဝုတ္တေ တေသမ္ပိ လဗ္ဘမာနဘာဝေါ ဝုတ္တော ဘဝေယျ, န အဋ္ဌကထာစရိယာ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ ကထေယျုံ, တသ္မာ ‘‘ကတွာ’’တိ ပဒံ ‘‘အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗဇ္ဈန္တေန သမာနကာလဝိသေသနံ အကတွာ ပုဗ္ဗကာလဝိသေသနမေဝ ကတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ဧဝံ သတိ ပုဗ္ဗဝစနေနာပရဝစနံ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ ဝိယ သံသန္ဒတိ, ပစ္ဆာပိ စ ‘‘ကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ ကထိနံ အတ္ထရာပေတွာ ဒါနဉ္စ ဘုဉ္ဇိတွာ ဂမိဿန္တီ’’တိ ဝိသုံ ကမ္မဝါစာသာဝနံ ဝိသုံ ကထိနတ္ထရဏံ ပုဗ္ဗာပရာနုက္ကမတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၇။)ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော နာမ န ဟောတိ, ကေဝလံ အတ္ထာရဿ ကာရဏမေဝ ဥပစာရမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘န သံဃော ကထိနံ အတ္ထရတိ, န ဂဏော ကထိနံ အတ္ထရတိ, ပုဂ္ဂလော ကထိနံ အတ္ထရတီ’’တိ ပရိဝါရဝစနေန (ပရိ။ ၄၁၄) အယမတ္ထော ဇာနိတဗ္ဗောတိ။
ယဒိ ဧဝံ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာ-ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာသု အာဂတပါဌာနံ အဓိပ္ပါယော ကထံ ဘာသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ။ နနု ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာယံ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိဿာ ကိရိယာယ ကတ္တာ ‘‘သော ကထိနတ္ထာရော’’တိ ဝုတ္တော, ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယဉ္စ ‘‘ကထိနဒုဿဒါနကမ္မ’’န္တိ ပဒံ ‘‘သန္ဓာယာ’’တိ ကိရိယာယ ကမ္မံ, ကထိနတ္ထာရော…ပေ… ဣဒံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ကိရိယာယ ကမ္မံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဋီကာသု နီတတ္ထတော အာဂတပါဌေသု သန္တေသု ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ အတ္ထာရော နာမာတိ ဋီကာစရိယာ န ဝဒေယျု’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? ယေနာကာရေန အဋ္ဌကထာဝစနေန ဋီကာဝစနဉ္စ ပုဗ္ဗာပရအဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ အဝိရုဒ္ဓံ ဘဝေယျ, တေနာကာရေန ဋီကာပါဌာနံ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကထံ? ကင်္ခါဝိတရဏီအဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဂတော, တသ္မိံ အဋ္ဌကထာဝစနေ စောဒကေန စောဒေတဗ္ဗဿ အတ္ထိတာယ တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဋီကာစရိယေန ဝုတ္တော, ကထံ စောဒေတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ? ဘော အဋ္ဌကထာစရိယ ‘‘သော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တော, ဧဝံ သတိ ပဉ္စန္နံ ကထိနတ္ထာရကာနံ ဧဝ သော ကထိနတ္ထာရော ဝဋ္ဋတိ, န ဧကဒွိတိစတုပုဂ္ဂလာနန္တိ အတ္ထော အာပဇ္ဇတိ, ဧဝံ သတိ ‘‘န သံဃော ကထိနံ အတ္ထရတိ, န ဂဏော ကထိနံ အတ္ထရတိ, ပုဂ္ဂလော ကထိနံ အတ္ထရတီ’’တိ အာဂတပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၈။)အာဂမဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ, တံ စောဒနံ ပရိဟရန္တော ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဋီကာစရိယေန ဝုတ္တော။ တတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ဘော စောဒကာစရိယ အဋ္ဌကထာစရိယေန ကထိနတ္ထာရကာလေ ပဉ္စန္နံ အတ္ထာရကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ‘‘သော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော န ဝုတ္တော, အထ ခေါ သံဃေန အတ္ထာရကဿ ကထိနဒုဿဒါနကာလေ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထိတာယ သော ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗော အတ္ထာရော ဝဋ္ဋတိ, ကာရဏသမ္ပတ္တိယာ ဖလသမ္ပတ္တိ ဟောတိ, တသ္မာ တသ္မိံ အဋ္ဌကထာဝစနေ အာဂမဝိရောဓော နာပဇ္ဇတီတိ။
ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယမ္ပိ ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တိ, ကေ န လဘန္တီတိ? ဂဏနဝသေန တာဝ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တိ, ဥဒ္ဓံ သတသဟဿမ္ပိ, ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န လဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေ ပရေဟိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဿ အတ္ထိတာယ တံ ပုစ္ဆံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ဣဒံ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော သံဃဿ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ပါဌော ဋီကာစရိယေန ဝုတ္တော။ ကထံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ စေ? ဘော အဋ္ဌကထာစရိယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ကိံ ပဉ္စာနိသံသဿ ကာရဏဘူတံ ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိအတ္ထာရကိရိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဥဒါဟု အတ္ထာရဿ ကာရဏဘူတံ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မန္တိ။ ကထံ ဝိဿဇ္ဇနာတိ? ဘော ဘဒြမုခ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စာနိသံသဿ ကာရဏဘူတံ ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိကံ အတ္ထာရကိရိယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေန န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အတ္ထာရဿ ကာရဏဘူတံ ကထိနဒါနကမ္မံ သန္ဓာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၂၉။)ဝုတ္တန္တိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – သံဃေန အတ္ထာရကဿ ဒိန္နဒုဿေန ဧဝ ကထိနတ္ထာရော သမ္ဘဝတိ, န ဌိတိကာယ လဒ္ဓစီဝရေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကစီဝရေန ဝါ သမ္ဘဝတိ, တဉ္စ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဒါယကာ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စသု ဘိက္ခူသု ဝိဇ္ဇမာနေသုယေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ, န တတော ဦနေသူတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စန္နံ ဝဋ္ဋတိ, ကာရဏသိဒ္ဓိယာ ဖလသိဒ္ဓိ ဟောတိ, တေနေဝ စ ကာရဏေန ‘‘ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ ဝုတ္တ’’န္တိ မုချဝသေန အဝတွာ ‘‘သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဥပစာရဝသေနာဟ။ ဧဝံ ဝုတ္တေယေဝ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော နတ္ထိ, အဋ္ဌကထာဝစနေန စ ဋီကာဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ‘‘အပလောကနာဒိသံဃကမ္မကရဏတ္ထံ ဗဒ္ဓသီမာ ဘဂဝတာ အနုညာတာ’’တိ ဣမိနာ ဝိနယလက္ခဏေန စ သမေတိ။
‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိကာ ပန အတ္ထာရကိရိယာ အပလောကနာဒီသု စတူသု သံဃကမ္မေသု အပ္ပဝိဋ္ဌာ, အဓိဋ္ဌာနာဒယော ဝိယ ပဉ္စာနိသံသလာဘကာရဏဘူတာ ပုဂ္ဂလကိရိယာဝ ဟောတီတိ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ အန္တောဥပစာရသီမာယ ကာတဗ္ဗာ, တသ္မာ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ ဥဒကုက္ခေပသတ္တဗ္ဘန္တရလဘမာနဋ္ဌာနံ ဝါ ဂန္တွာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန ကထိနဒုဿံ ဒါပေတွာ ပုန ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ အန္တောဥပစာရသီမာယမေဝ ကထိနတ္ထရဏံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ကတံ, တံ သုကတမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ သုဒ္ဓဥပစာရသီမာယမေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂယှမာနေ သတိ တေသံ အာယသ္မန္တာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇမာနာ သိဿာနုသိဿာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရဒါနာဒိအပလောကနကမ္မံ ဝါ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိဉတ္တိကမ္မံ ဝါ သီမာသမ္မန္နနာဒိဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဝါ ဥပသမ္ပဒါဒိဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ ဝါ ဥပစာရသီမာယမေဝ ကရေယျုံ, ဧဝံ ကရောန္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၀။)ဘဂဝတော သာသနေ မဟန္တံ ဇဋံ မဟန္တံ ဂုမ္ဗံ မဟန္တံ ဝိသမံ ကရေယျုံ, တသ္မာ တမကရဏတ္ထံ ယုတ္တိတော စ အာဂမတော စ အနေကာနိ ကာရဏာနိ အာဟရိတွာ ကထယိမှာတိ။
သာသနေ ဂါရဝံ ကတွာ, သဒ္ဓမ္မဿာနုလောမတော၊
မယာ ကတံ ဝိနိစ္ဆယံ, သမ္မာ စိန္တေန္တု သာဓဝေါ။
ပုနပ္ပုနံ ဝိစိန္တေတွာ, ယုတ္တံ စေ ဟောတိ ဂဏှန္တု၊
နော စေ ယုတ္တံ မာ ဂဏှန္တု, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာတိ။
ဣတော ပရာနိပိ ကာရဏသာဓကာနိ အာဟရန္တိ အာစရိယာ, တေသံ ပဋိဝစနေန အတိဝိတ္ထာရော ဘဝိဿတိ, ဥပစာရသီမာယ စတုန္နံ သံဃကမ္မာနံ ကတဋ္ဌာနဘာဝေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောဝ, တသ္မာ တံ ဝစနံ မနသိ ကတွာ သံသယံ အကတွာ ဓာရေတဗ္ဗောတိ။
‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ကိံ ဧတ္တကေန ဝစီဘေဒေန ကထိနံ အတ္ထတံ ဟောတိ, ဥဒါဟု အညော ကောစိ ကာယဝိကာရော ကာတဗ္ဗော? န ကာတဗ္ဗော။ ဧတ္တကေနေဝ ဟိ ဝစီဘေဒေန အတ္ထတံ ဟောတိ, ကထိနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘အတ္ထာရော ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော ဝစီဘေဒေနာ’’တိ။
ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ အနုမောဒါပနအနုမောဒနေ ဒဿေန္တော ‘‘တေန ကထိနတ္ထာရကေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိနာ ဝစီဘေဒေန ကထိနံ အတ္ထတံ, တေန ‘‘ကထိနဿ အတ္ထာရာ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဇာယန္တီ’’တိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၃) အာဂတတ္တာ ကထိနတ္ထာရေန သဟေဝ ပဉ္စ အာနိသံသာ အာဂတာ, အထ ကသ္မာ သံဃံ အနုမောဒါပေတီတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ပဉ္စ အာနိသံသာ အာဂတာ, သံဃဿ ပန အနာဂတာ, တသ္မာ သံဃဿ စ အာဂမနတ္ထံ သံဃံ အနုမောဒါပေတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၁။)သံဃော စ အနုမောဒနံ ကရောတိ, ဧဝံ ကတေ ဥဘိန္နမ္ပိ အာနိသံသာ အာဂတာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၃) ‘‘ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ အတ္ထာရကဿ စ အနုမောဒကဿ စာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကထိနတ္ထာရကဘိက္ခုတော ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု တသ္မိံ သံဃေ အတ္ထိ, ဣဓ ဝုတ္တနယေန အတ္ထာရကေန ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, အနုမောဒကေန ‘‘အာဝုသော’’တိ။ ယဒိ ပန ကထိနတ္ထာရကော ဘိက္ခု သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, တေန ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣတရေဟိ ‘‘ဘန္တေ’’တိ, ဧဝံ သေသနယဒွယေပိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေသံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ။ ဣမေသု ပန သံဃပုဂ္ဂလေသု ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပဌမပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ, တေယေဝ အနုမောဒိတုံ လဘန္တိ, ဆိန္နဝဿာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ဝါ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာ ဝါ န လဘန္တိ, အနနုမောဒန္တာပိ အာနိသံသံ န လဘန္တိ။
ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ အတ္ထတေ ပန ကထိနေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစေ ကထိနစီဝရေန သဒ္ဓိံ အာဘတံ အာနိသံသန္တိ ဣမိနာ ဧကံ အတ္ထတစီဝရမေဝ ကထိနစီဝရံ နာမ, တတော အညံ တေန သဒ္ဓိံ အာဘတံ သဗ္ဗံ စီဝရံ ကထိနာနိသံသစီဝရံ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနီ’’တိအာဒိ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဝတ္ထမေဝ ဣဓ အာနိသံသော နာမ, န အဂ္ဃေါ, ကထိနသာဋကေန သဒ္ဓိံ အာဘတာနံ အညသာဋကာနံ ဗဟုလဝသေန အတ္ထရိတဗ္ဗံ, န ကထိနသာဋကဿ မဟဂ္ဃဝသေနာ’’တိ။ ဘိက္ခုသံဃော အနိဿရော, အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခုယေဝ ဣဿရော။ ကသ္မာ? ဒါယကေဟိ ဝိစာရိတတ္တာ။ ဘိက္ခုသံဃော ဣဿရော, ကသ္မာ? ဒါယကေဟိ အဝိစာရိတတ္တာ, မူလကထိနဿ စ သံဃေ ဒိန္နတ္တာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၂။)အဝသေသကထိနာနိသံသေတိ တဿ ဒိန္နဝတ္ထေဟိ အဝသေသကထိနာနိသံသဝတ္ထေ။ ဗလဝဝတ္ထာနီတိ အတ္ထရိတဗ္ဗကထိနသာဋကံယေဝ အဟတံ ဝါ အဟတကပ္ပံ ဝါ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာနိသံသစီဝရံ ပန ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ပုရာဏံ ဝါ အဘိနဝံ ဝါ ဒုဗ္ဗလံ ဝါ ဗလဝံ ဝါ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တေသု ဒုဗ္ဗလဝတ္ထေ ဌိတိကာယ ဒိန္နေ လဒ္ဓဘိက္ခုဿ ဥပကာရကံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဥပကာရဏယောဂ္ဂါနိ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဒါတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနီတိ ယတ္တကာ ဘိက္ခူ ဝဿာဝါသိကစီဝရံ လဘိံသု, တေ ဌပေတွာ တေသံ ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ယထာက္ကမံ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတ္တကာ ဘိက္ခူ တိဿံ ကထိနတ္ထတသီမာယံ သန္တိ, တေသု ဇေဋ္ဌကဘိက္ခုတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနိ။ အာသနဂ္ဂဟဏံ ပန ယထာဝုဍ္ဎံ နိသိန္နေ သန္ဓာယ ကတံ။ ဧတေန ဝဿာဝါသိကကထိနာနိသံသာနံ သမာနဂတိကတံ ဒီပေတိ။ ဂရုဘဏ္ဍံ န ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ကထိနသာဋကေန သဒ္ဓိံ အာဘတေသု မဉ္စပီဌာဒိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ န ဘာဇေတဗ္ဗံ, သံဃိကဝသေနေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယော အနန္တရကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ကထံ? ဣဒါနိ ဘိက္ခူ ကထိနာနိသံသစီဝရံ ကုသပါတံ ကတွာ ဝိဘဇန္တိ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတီတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနိ, ဌိတိကာယ အဘာဝေ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝစနတောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကတ္ထ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗောတိ? ဘဏ္ဍာဂါရေ ဌပိတစီဝရေတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဥဿန္နံ ဟောတီတိ ဗဟု ရာသိကတံ ဟောတိ, ဘဏ္ဍာဂါရံ န ဂဏှာတိ။ သမ္မုခီဘူတေနာတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတေန။ ဘာဇေတုန္တိ ကာလံ ဃောသာပေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဘာဇေတုံ…ပေ… ဧဝံ ဌပိတေသု စီဝရပဋိဝီသေသု ကုသော ပါတေတဗ္ဗော’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၃။)အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ အမှာကံ ခန္တိ။
ဧကစ္စေ ပန ဘိက္ခူ ဧကေကဿ ဧကေကသ္မိံ စီဝရေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရံ ပရိဝတ္တေတွာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဂဟေတွာ ဘာဇေန္တိ, တံ အတိဩဠာရိကမေဝ။ အညေပိ ဧကစ္စာနံ စီဝရာနံ မဟဂ္ဃတာယ ဧကစ္စာနံ အပ္ပဂ္ဃတာယ သမဂ္ဃံ ကာတုံ န သက္ကာတိ တထေဝ ကရောန္တိ, တမ္ပိ ဩဠာရိကမေဝ။ တတ္ထ ဟိ အကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တနေပိ တဿ ဝိစာရဏေပိ ဘာဂဂ္ဂဟဏေပိ အာပတ္တိယေဝ ဟောတိ။ ဧကေ ‘‘ကထိနံ နာမ ဒုဗ္ဗိစာရဏီယ’’န္တိ ဝတွာ အတ္ထရဏံ န ကရောန္တိ, ပုဂ္ဂလိကဝသေနေဝ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝိစာရေန္တိ, တံ ပန ယဒိ ဒါယကေဟိ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒိန္နံ, ပုဂ္ဂလေန စ သံဃဿ အပရိစ္စဇိတံ, ဧဝံ သတိ အတ္တနော သန္တကတ္တာ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယဒိ ပန သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ဒိန္နံ, ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နေပိ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပရိစ္စဇိတံ, ဧဝံ သန္တေ သံဃဂဏာနံ သန္တကတ္တာ အယုတ္တံ ဘဝေယျ။ အပရေ ပန ကထိနဝသေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ ဝိစာရေတုံ ဒုက္ကရန္တိ မညမာနာ ‘‘န မယံ ကထိနဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာမ, ဝဿာဝါသိကဘာဝေနေဝ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတွာ ယထာရုစိ ဝိစာရေန္တိ, တမ္ပိ အယုတ္တံ။ ဝဿာဝါသိကမ္ပိ ဟိ သံဃဿ ဒိန္နံ သံဃိကံ ဟောတိယေဝ, ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိကံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သစေ ပန တေသံ သေနာသနေ ပံသုကူလိကော ဝသတိ, အာဂတဉ္စ တံ ဒိသွာ ‘တုမှာကံ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’တိ ဝဒန္တိ, တေန သံဃဿ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ တာနိ ကုလာနိ သံဃဿ ဒါတုံ န ဣစ္ဆန္တိ, ‘တုမှာကံယေဝ ဒေမာ’တိ ဝဒန္တိ, သဘာဂေါ ဘိက္ခု ‘ဝတ္တံ ကတွာ ဂဏှာဟီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, ပံသုကူလိကဿ ပနေတံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉) ဝုတ္တတ္တာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၄။)ဝဿာဝါသိကံ ဒုဝိဓံ သဒ္ဓါဒေယျတတြုပ္ပါဒဝသေန။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘ဣတိ သဒ္ဓါဒေယျေ ဒါယကမနုဿာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ, တတြုပ္ပါဒေ ပန ကပ္ပိယကာရကာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ။ သဒ္ဓါဒေယျဝဿာဝါသိကမ္ပိ သဝိဟာရာဝိဟာရဝသေန ဒုဝိဓံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ န ဧဝံ ကာတဗ္ဗံ။ မနုဿာ ဟိ အတ္တနော အာဝါသပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယ ပစ္စယံ ဒေန္တိ, တသ္မာ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ တတ္ထ ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ, ‘‘ယေသံ ပန သေနာသနံ နတ္ထိ, ကေဝလံ ပစ္စယမေဝ ဒေန္တိ, တေသံ ပစ္စယံ အဝဿာဝါသိကေ သေနာသနေ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ။ တတြုပ္ပါဒဝဿာဝါသိကံ နာမ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ကပ္ပိယဝတ္ထုပအဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ဒိန္နဝတ္ထုတော နိဗ္ဗတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနဉှိ ဟတ္ထေ ‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နဝတ္ထုတော ယံ ယံ ကပ္ပိယံ, တံ သဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတ’’န္တိ။ ဧဝံ ဝဿာဝါသိကစီဝရမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ယေဘုယျေန သံဃဿေဝ ဒေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ကထိနစီဝရံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကထိနစီဝရဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝဿာဝါသိကစီဝရဘာဝေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) ဝစနတော။
ကိဉ္စိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒမူလေ ဝါ ဌပေတွာ ဂတေ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? တတ္ထ သစေ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထု စေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ပရပုဂ္ဂလဿ ဝါ အတ္ထာယ ပရိဏတ’’န္တိ ဇာနေယျ, တေသံ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ‘‘မမတ္ထာယ ပရိဏတ’’န္တိ ဇာနေယျ, အတ္တနော အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ အဓမ္မိကဒါနာနီ’’တိအာဒိ။ အထ န ကိဉ္စိ ဇာနေယျ, အတ္တနော ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒမူလေ ဝါ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဌပိတံ တဿေဝ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ။ န ဟိ စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၅။)ပရိဏတံ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒမူလေ ဝါ ဌပေတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီတိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘ဣမံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီ’’တိအာဒိ။
‘‘ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘာဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကထံ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ? ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယေ ဘိက္ခူ ဣမသ္မိံ ဝဿေ ဝဿာဝါသိကံ န လဘိံသု, တေသံ ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဧကေကံ စီဝရံ ဝါ သာဋကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗံ။ အထ စီဝရာနံ ဝါ သာဋကာနံ ဝါ အဝသိဋ္ဌေသု သန္တေသု ပုန ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော။ တတော စီဝရေသု ဝါ သာဋကေသု ဝါ ခီဏေသု ယေ လဘန္တိ, တေသု ပစ္ဆိမဿ ဝဿာဒီနိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာနိ။ န ကေဝလံ တသ္မိံ ကထိနတ္ထတဒိဝသေ ဒိန္နဒုဿာနိ ဧဝ ကထိနာနိသံသာနိ နာမ ဟောန္တိ, အထ ခေါ ယာဝ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နစီဝရာနိပိ သံဃိကေန တတြုပ္ပါဒေန အာရာမိကေဟိ အာဘတစီဝရာနိပိ ကထိနာနိသံသာနိယေဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တာဒိသေသု စီဝရေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု ယထာဝုတ္တသလ္လက္ခိတဝဿဿ ဘိက္ခုနော ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ ဂါဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဌိတိကာယ အဘာဝေ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝစနတော တသ္မိံ ဝဿေ ဝဿာဝါသိကစီဝရာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ဌိတိကာယ အဂါဟာပနတော ဝါ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ အဘာဝေ သတိ လဒ္ဓဗ္ဗကထိနာနိသံသေ တဿံ ဥပစာရသီမာယံ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ ပဋိပါဋိယာ နိသီဒါပေတွာ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဌိတိကံ ကတွာ ဧကေကဿ ဘိက္ခုနော ဧကေကံ စီဝရံ ဝါ သာဋကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၆။)သံဃနဝကဿ ဒါနကာလေပိ မဟာထေရာ အာဂစ္ဆန္တိ, ‘‘ဘန္တေ, ဝီသတိဝဿာနံ ဒီယတိ, တုမှာကံ ဌိတိကာ အတိက္ကန္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, ဌိတိကံ ဌပေတွာ တေသံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗံ။ ဒုတိယဘာဂေ ပန ထေရာသနံ အာရုဠှေ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ပဌမဘာဂေါ န ပါပုဏာတိ, ဒုတိယဘာဂတော ဝဿဂ္ဂေန ဒါတဗ္ဗော။ အယံ ဌိတိကာဝိစာရော စတုပစ္စယဘာဇနကထာတော (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၂) ဂဟေတဗ္ဗောတိ။
နနု စ ဘော ဧကစ္စာနိ ကထိနာနိသံသစီဝရာနိ မဟဂ္ဃါနိ, ဧကစ္စာနိ အပ္ပဂ္ဃါနိ ဟောန္တိ, ကထံ ဧကေကဿ ဧကေကသ္မိံ ဒိန္နေ အဂ္ဃသမတ္တံ ဘဝေယျာတိ? ဝုစ္စတေ – ဘဏ္ဍာဂါရစီဝရဘာဇနေ အဂ္ဃသမတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၃) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သံဃဿ ဘဏ္ဍာဂါရေ စီဝရံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မုခီဘူတေန သံဃေန ဘာဇေတုံ…ပေ… အထ ခေါ စီဝရဘာဇကာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကထံ နု ခေါ စီဝရံ ဘာဇေတဗ္ဗ’န္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမံ ဥစ္စိနိတွာ တုလယိတွာ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏံ ကတွာ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဝဂ္ဂံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရပဋိဝီသံ ဌပေတု’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘ဥစ္စိနိတွာတိ ‘ဣဒံ ထူလံ, ဣဒံ သဏှံ, ဣဒံ ဃနံ, ဣဒံ တနုကံ, ဣဒံ ပရိဘုတ္တံ, ဣဒံ အပရိဘုတ္တံ, ဣဒံ ဒီဃတော ဧတ္တကံ, ပုထုလတော ဧတ္တက’န္တိ ဧဝံ ဝတ္ထာနိ ဝိစိနိတွာ။ တုလယိတွာတိ ‘ဣဒံ ဧတ္တကံ အဂ္ဃတိ, ဣဒံ ဧတ္တက’န္တိ ဧဝံ အဂ္ဃပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏံ ကတွာတိ သစေ သဗ္ဗေသံ ဧကေကမေဝ ဒသဒသအဂ္ဃနကံ ပါပုဏာတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ပါပုဏာတိ, ယံ နဝ ဝါ အဋ္ဌ ဝါ အဂ္ဃတိ, တံ အညေန ဧကအဂ္ဃနကေန စ ဒွိအဂ္ဃနကေန စ သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဧတေန ဥပါယေန သမေ ပဋိဝီသေ ဌပေတွာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၇။)အတ္ထော။ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဝဂ္ဂံ ဗန္ဓိတွာတိ သစေ ဧကေကဿ ဒီယမာနေ ဒိဝသော န ပဟောတိ, ဒသ ဒသ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဒသ ဒသ စီဝရပဋိဝီသေ ဧကဝဂ္ဂံ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဧဝံ စီဝရပဋိဝီသံ ဌပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဌပိတေသု စီဝရပဋိဝီသေသု ကုသော ပါတေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရစီဝရဘာဇနေ အဂ္ဃသမတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, ကုသပါတော စ ကာတဗ္ဗော’’တိ။
ဣမသ္မိံ ပန ကထိနာနိသံသစီဝရဘာဇနေ အဂ္ဃသမတ္တံ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, ကုသပါတော စ န ကာတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ကထိနက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘ဧဝံ အတ္ထတေ ပန ကထိနေ သစေ ကထိနစီဝရေန သဒ္ဓိံ အာဘတံ အာနိသံသံ ဒါယကာ ‘ယေန အမှာကံ ကထိနံ ဂဟိတံ, တဿေဝ ဒေမာ’တိ ဒေန္တိ, ဘိက္ခုသံဃော အနိဿရော။ အထ အဝိစာရေတွာဝ ဒတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ဘိက္ခုသံဃော ဣဿရော, တသ္မာ သစေ ကထိနတ္ထာရကဿ သေသစီဝရာနိပိ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟောန္တိ, သံဃေန အပလောကေတွာ တေသမ္ပိ အတ္ထာယ ဝတ္ထာနိ ဒါတဗ္ဗာနိ, ကမ္မဝါစာ ပန ဧကာယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ဌိတိကာယ အဘာဝေ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘အဂ္ဃပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ’’တိ ဝါ ‘‘ကုသပါတော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝါ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ကထိနာနိသံသစီဝရာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဝါ ဝုဍ္ဎတရတော ဝါ ပဋ္ဌာယေဝ ဒါတဗ္ဗာနိ, နေဝ အဂ္ဃသမတ္တံ ကာတဗ္ဗံ, န ကုသော ပါတေတဗ္ဗော’’တိ။
ဣဒါနိ ပန ဝဿာဝါသိကဘာဝေန အဒိန္နတ္တာ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ အကတတ္တာ စ ကထိနတ္ထတစီဝရတော စ ကထိနတ္ထာရကဿ အဝသေသစီဝရတ္ထာယ ဒိန္နဝတ္ထတော စ အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝုဍ္ဎတရတော ပဋ္ဌာယ ဧကဿ ဘိက္ခုဿ ဧကံ ဝတ္ထံ ဒါတဗ္ဗံ, တေသု ပန ဝရံ ဝရံ ဝုဍ္ဎဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၈။)ဒါတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ပစ္ဆိမဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ပန သစေ ကာလံ ဃောသေတွာ သန္နိပတိတေ သံဃေ ကောစိ ဒသဟတ္ထံ ဝတ္ထံ အာဟရိတွာ ဝဿာဝါသိကံ ဒေတိ, အာဂန္တုကော သစေ ဘိက္ခုသံဃတ္ထေရော ဟောတိ, တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ နဝကော စေ ဟောတိ, သမ္မတေန ဘိက္ခုနာ သံဃတ္ထေရော ဝတ္တဗ္ဗော ‘သစေ, ဘန္တေ, ဣစ္ဆထ, ပဌမဘာဂံ မုဉ္စိတွာ ဣဒံ ဝတ္ထံ ဂဏှထာ’တိ။ အမုဉ္စန္တဿ န ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပုဗ္ဗေ ဂါဟိတံ မုဉ္စိတွာ ဂဏှာတိ, ဒါတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒုတိယတ္ထေရတော ပဋ္ဌာယ ပရိဝတ္တေတွာ ပတ္တဋ္ဌာနေ အာဂန္တုကဿ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ပဌမဝဿူပဂတာ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဝတ္ထာနိ အလတ္ထုံ, လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ယာဝ အာဂန္တုကဿ သမကံ ဟောတိ, တာဝ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန ပန သမကေ လဒ္ဓေ အဝသိဋ္ဌော အနုဘာဂေါ ထေရာသနေ ဒါတဗ္ဗော’’တိ သေနာသနက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ဝစနတော တံသံဝဏ္ဏနာဘူတာယံ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၁၈) ‘‘အာဂန္တုကော သစေ ဘိက္ခူတိ စီဝရေ ဂါဟိတေ ပစ္ဆာ အာဂတော အာဂန္တုကော ဘိက္ခု။ ပတ္တဋ္ဌာနေတိ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဌမဝဿူပဂတာတိ အာဂန္တုကဿ အာဂမနတော ပုရေတရမေဝ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝဿူပဂတာ။ လဒ္ဓံ လဒ္ဓန္တိ ဒါယကာနံ သန္တိကာ အာဂတာဂတသာဋက’’န္တိ ဝစနတော, ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၁၈) ‘‘ပဌမဘာဂံ မုဉ္စိတွာတိ ဣဒံ စေ ပဌမဂါဟိတဝတ္ထုတော မဟဂ္ဃံ ဟောတီတိ လိခိတ’’န္တိ ဝစနတော စ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဋီကာသု စ ဝဿာဝါသိကဒါနေ ပစ္ဆာ အာဘတံ မဟဂ္ဃဝတ္ထံ မဟာထေရတော ပဋ္ဌာယ ပရိဝတ္တေတွာ တေဟိ အနိစ္ဆိတံယေဝ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဿ ပစ္ဆာ အာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဒါတဗ္ဗဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝရံ ဝရံ ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝိညာယတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၃၉။)‘‘သစေ ပဌမဝဿူပဂတာ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဝတ္ထာနိ အလတ္ထု’’န္တိ ဝတ္ထဂဏနာယ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ, အဂ္ဃဂဏနာယ အဝုတ္တတ္တာ စ ကထိနာနိသံသဝတ္ထဿ စ ဝဿာဝါသိကဂတိကဘာဝဿ ဝစနတော ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဝတ္ထဂဏနာဝသေနေဝ ဘာဇေတဗ္ဗာနိ, န အဂ္ဃသမဘာဝေနာတိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ, တေနေဝ စ ကာရဏေန ‘‘ယော ဗဟူနိ ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဒေတိ, တဿ သန္တကေနေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝုတ္တံ။ ဗဟူနိ ဟိ ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဝိဘဇနကာလေ သံဃဿ ဥပကာရကာနိ ဟောန္တီတိ။
ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီဟိ, နေတွာ ဝုတ္တံ ဝိနိစ္ဆယံ၊
ကထိနေ စီဝရေ မယှံ, စိန္တယန္တု ဝိစက္ခဏာ။
စိန္တယိတွာ ပုနပ္ပုနံ, ယုတ္တံ စေ ဓာရယန္တု တံ၊
အယုတ္တဉ္စေ ဣတော အညံ, ပရိယေသန္တု ကာရဏန္တိ။
‘‘ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပါဒေါ, သော နေသံ ဘဝိဿတီ’’တိ စီဝရဿေဝ အတ္ထတကထိနာနံ ဘိက္ခူနံ သန္တကဘာဝဿ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ စီဝရတော အညာနိ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နာနိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ဥပစာရသီမံ ပဝိဋ္ဌဿ အာဂတာဂတဿ သံဃဿ သန္တကံ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘ကထိနံ အတ္ထရာပေတွာ ဒါနဉ္စ ဘုဉ္ဇိတွာ ဂမိဿန္တိ, အာနိသံသော ပန ဣတရေသံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၃) ပါဌံ ဥပနိဿာယ ကထိနာနိသံသစီဝရမ္ပိ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံယေဝ ဒေန္တိ, န ပနေဝံ ကာတဗ္ဗံ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဌပိတဉှိ အကာလစီဝရမေဝ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝဿာဝါသိကကထိနာနိသံသာဒိကာလစီဝရံ ပန သမကမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ စီဝရက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသန္တိ ဧတ္ထ ယေ သာမဏေရာ အတ္တိဿရာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၀။)ဘိက္ခုသံဃဿ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ န ကရောန္တိ, ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာသု ယုတ္တာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံယေဝ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကရောန္တိ, အညေသံ န ကရောန္တိ, ဧတေသံယေဝ ဥပဍ္ဎဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော။ ယေ ပန ပုရေဘတ္တဉ္စ ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဿေဝ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တိ, တေသံ သမကော ဒါတဗ္ဗော။ ဣဒဉ္စ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နေန ဘဏ္ဍာဂါရေ ဌပိတေန အကာလစီဝရေနေဝ ကထိတံ, ကာလစီဝရံ ပန သမကမေဝ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။
ကစ္စိ နု ခေါ သာမဏေရာ ဝဿံ ဥပဂတာ, ယေန အာနိသံသံ လဘေယျုန္တိ? အာမ ဥပဂတာတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘အထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဥပဂတာ, ဧကော ပရိပုဏ္ဏဝဿော သာမဏေရော, သော စေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ, ဂဏပူရကော စေဝ ဟောတိ, အာနိသံသဉ္စ လဘတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝစနတော ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပန္နော ပဌမပဝါရဏာယ ပဝါရေတုမ္ပိ လဘတိ, ဝဿိကော စ ဟောတိ, အာနိသံသဉ္စ လဘတီတိ သာမဏေရာနံ ဝဿူပဂမနံ အနုညာတံ ဟောတိ။ သာမဏေရာ ကထိနာနိသံသံ လဘန္တီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝစနတောတိ။
တတြုပ္ပါဒေသု ကထိနာနိသံသေသု ယဒိ အာရာမိကာ တဏ္ဍုလာဒီဟိ ဝတ္ထာနိ စေတာပေန္တိ, ဝတ္ထေဟိပိ တဏ္ဍုလာဒီနိ စေတာပေန္တိ, တတ္ထ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? ဝိဘဇနကာလေ ဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ‘‘တတြုပ္ပါဒေန တဏ္ဍုလာဒိနာ ဝတ္ထူသု စေတာပိတေသု အတ္ထတကထိနာနမေဝ တာနိ ဝတ္ထာနိ ပါပုဏန္တိ။ ဝတ္ထေဟိ ပန တဏ္ဍုလာဒီသု စေတာပိတေသု သဗ္ဗေသံ တာနိ ပါပုဏန္တီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘သစေ ပန ဧကသီမာယံ ဗဟူ ဝိဟာရာ ဟောန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ကတရသီမာ အဓိပ္ပေတာတိ? ဥပစာရသီမာ။ ဥပစာရသီမာယံယေဝ ဟိ သံဃလာဘဝိဘဇနာဒိကံ သိဇ္ဈတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၁။)ဝုတ္တဉှေတံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ‘‘ကထိနတ္ထတသီမာယန္တိ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဥပစာရသီမဋ္ဌဿ မတကစီဝရာဒိဘာဂိယတာယ ဗဒ္ဓသီမာယ တတြုပ္ပါဒါဘာဝတော ဝိညေယျမေတံ ‘ဥပစာရသီမာဝ အဓိပ္ပေတာ’တိ’’။
ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ သံဃေ ရုစိတာယ မာတိကာပလိဗောဓဥဗ္ဘာရေ အဒဿေတွာဝ အန္တေ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓာ မာတိကာ ပက္ကမနန္တိကာ, နိဋ္ဌာနန္တိကာ, သန္နိဋ္ဌာနန္တိကာ, နာသနန္တိကာ, သဝနန္တိကာ, အာသာဝစ္ဆေဒိကာ, သီမာတိက္ကန္တိကာ, သဟုဗ္ဘာရာတိ။ တတ္ထ အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု ကတပရိယောသိတံ စီဝရံ အာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ န ပစ္စေဿာမီ’’တိ ပက္ကမတိ, တဿ ဘိက္ခုနော ဥပစာရသီမာတိက္ကမေနေဝ ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ, ပဉ္စာနိသံသာနိ အလဘနေယျော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော ပက္ကမနမေဝဿ အန္တဘူတတ္တာ ပက္ကမနန္တိကော နာမ ဟောတိ။
အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အနိဋ္ဌိတမေဝ အတ္တနော ဘာဂဘူတံ စီဝရံ အာဒါယ အညံ ဝိဟာရံ ဂတော, တဿ ဗဟိဥပစာရသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ ဣမံ စီဝရံ ကာရေဿာမိ, န ပုရာဏဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ, သော ဗဟိသီမာယမေဝ တံ စီဝရံ ကာရေတိ, တဿ ဘိက္ခုနော တသ္မိံ စီဝရေ နိဋ္ဌိတေ ကထိနုဗ္ဘာရော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော စီဝရနိဋ္ဌာနမေဝဿ အန္တောတိ နိဋ္ဌာနန္တိကော နာမ။
ဘိက္ခု အတ္ထတကထိနော အကတစီဝရမာဒါယ ပက္ကမတိ, တဿ ဗဟိဥပစာရသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ နေဝ ကာရေဿာမိ, ပေါရာဏဝိဟာရဉ္စ န ပစ္စေဿာမီ’’တိ, တဿ ဘိက္ခုနော တေန သန္နိဋ္ဌာနေန ကထိနုဗ္ဘာရော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော သန္နိဋ္ဌာနမေဝဿ အန္တောတိ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော နာမ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၂။)အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အကတမေဝ စီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမတိ, ဗဟိသီမဂတဿ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿာမိ, န စ ပေါရာဏဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ, တဿ စီဝရံ ကုရုမာနံ စောရာဒီဟိ နဿတိ, အဂျာဒီဟိ ဝိနဿတိ, ကထိနုဗ္ဘာရော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော နာသနမေဝဿ အန္တောတိ နာသနန္တိကော နာမ။
အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အကတစီဝရမာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမတိ, တဿ ဗဟိသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿာမီ’’တိ, သော ကတစီဝရော သုဏာတိ ‘‘ဝိဟာရေ ကိရ သံဃေန ကထိနံ ဥဗ္ဘတ’’န္တိ, တေန သဝနမတ္တေနဿ ကထိနံ ဥဗ္ဘတံ ဟောတိ။ အယံ ကထိနဗ္ဘာရော သဝနမေဝဿ အန္တောတိ သဝနန္တိကော နာမ။
အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အညတ္ထ ပစ္စာသာစီဝရကာရဏာ ပက္ကမတိ, တဿ ဗဟိသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓ ဗဟိသီမာယမေဝ စီဝရပစ္စာသံ ပယိရုပါသာမိ, န ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ, သော တတ္ထေဝ တံ စီဝရပစ္စာသံ ပယိရုပါသတိ, သော တံ စီဝရပစ္စာသံ အလဘမာနော စီဝရာသာ ပစ္ဆိဇ္ဇတိ, တေနေဝ တဿ ဘိက္ခုနော ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော အာသာဝစ္ဆေဒသဟိတတ္တာ အာသာဝစ္ဆေဒိကော နာမ။
အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အကတစီဝရံ အာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမတိ, သော ဗဟိသီမဂတော တံ စီဝရံ ကာရေတိ, သော ကတစီဝရော ‘‘ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ဗဟိဥပစာရသီမာယမေဝ ကထိနုဗ္ဘာရကာလံ ဝီတိနာမေတိ, တဿ ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော စီဝရကာလဿ အန္တိမဒိဝသသင်္ခါတာယ သီမာယ အတိက္ကန္တတ္တာ သီမာတိက္ကန္တိကော နာမ။
အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု စီဝရံ အာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမတိ, သော ကတစီဝရော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၃။)‘‘ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ပစ္စာဂန္တွာ ဝိဟာရေ ကထိနုဗ္ဘာရံ ပပ္ပေါတိ, တဿ ဘိက္ခုနော ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဟ ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဟ ကတတ္တာ သဟုဗ္ဘာရော နာမ။ အယံ အဋ္ဌဝိဓော ကထိနုဗ္ဘာရော အဋ္ဌ မာတိကာ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကထိနက္ခန္ဓကပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၃၁၀) ‘‘အဋ္ဌိမာ, ဘိက္ခဝေ, မာတိကာ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာယ ပက္ကမနန္တိကာ နိဋ္ဌာနန္တိကာ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကာ နာသနန္တိကာ သဝနန္တိကာ အာသာဝစ္ဆေဒိကာ သီမာတိက္ကန္တိကာ သဟုဗ္ဘာရာတိ။ ဘိက္ခု အတ္ထတကထိနော ကတစီဝရမာဒါယ ပက္ကမတိ ‘န ပစ္စေဿ’န္တိ, တဿ ဘိက္ခုနော ပက္ကမနန္တိကော ကထိနုဗ္ဘာရော’’တိအာဒိ, ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ စ –
‘‘ပက္ကမနဉ္စ နိဋ္ဌာနံ, သန္နိဋ္ဌာနဉ္စ နာသနံ၊
သဝနမာသာ စ သီမာ စ, သဟုဗ္ဘာရောတိ အဋ္ဌိမာ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၉)၊
ပလိဗောဓော ဒုဝိဓော အာဝါသပလိဗောဓော, စီဝရပလိဗောဓောတိ။ တတ္ထ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဝသိဿာမီ’’တိ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တောပိ ‘‘ပုန တံ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ သာပေက္ခော ဟောတိ။ အယံ အာဝါသပလိဗောဓော နာမ။ တဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အကတံ ဝါ ဟောတိ အပရိယောသိတံ ဝါ, ‘‘အညတော စီဝရံ လစ္ဆာမီ’’တိ အာသာ ဝါ အနုပစ္ဆိန္နာ ဟောတိ။ အယံ စီဝရပလိဗောဓော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၂၅) ‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ ကထိနဿ ပလိဗောဓာ? အာဝါသပလိဗောဓော စ စီဝရပလိဗောဓော စ။ ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အာဝါသပလိဗောဓော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝသတိ ဝါ တသ္မိံ အာဝါသေ, သာပေက္ခော ဝါ ပက္ကမတိ ‘ပစ္စေဿ’န္တိ, ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အာဝါသပလိဗောဓော ဟောတိ။ ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, စီဝရပလိဗောဓော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော စီဝရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၄။)အကတံ ဝါ ဟောတိ ဝိပ္ပကတံ ဝါ, စီဝရာသာ ဝါ အနုပစ္ဆိန္နာ, ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စီဝရပလိဗောဓော ဟောတီ’’တိ။
ဥဗ္ဘာရော ဒုဝိဓော အဋ္ဌမာတိကာဥဗ္ဘာရအန္တရုဗ္ဘာရဝသေန။ တတ္ထ ဗဟိဥပစာရသီမဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ဝုတ္တာ သတ္တ ကထိနုဗ္ဘာရာ စ ဗဟိဥပစာရသီမံ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတွာ ကထိနတ္ထတဝိဟာရေ အန္တရုဗ္ဘာရံ ပတွာ ဘိက္ခူဟိ သဟ အန္တရုဗ္ဘာရဿ ကတတ္တာ သဟုဗ္ဘာရသင်္ခါတော ဧကော ကထိနုဗ္ဘာရော စာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ကထိနုဗ္ဘာရာ အဋ္ဌမာတိကာယ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အဋ္ဌမာတိကာဥဗ္ဘာရော နာမ။ ဗဟိသီမံ အဂန္တွာ တသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ နိသီဒိတွာ ကထိနုဗ္ဘာရံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကထိနုဗ္ဘာရော အဋ္ဌမာတိကာယ အပ္ပဝိဋ္ဌော ဟုတွာ ကာလပရိစ္ဆေဒံ အပ္ပတွာ အန္တရာယေဝ ကတတ္တာ အန္တရုဗ္ဘာရော နာမ။
အန္တရုဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယေဝ ကတာ, ဧဝံ သန္တေ ကော တေသံ ဝိသေသောတိ? အန္တရုဗ္ဘာရော ဗဟိသီမံ အဂန္တွာ အန္တောသီမာယမေဝ ဌိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတော။ သဟုဗ္ဘာရော ဗဟိသီမံ ဂတေန ဘိက္ခုနာ ပစ္စာဂန္တွာ တံ အန္တရုဗ္ဘာရံ ပတွာ တေဟိ အန္တောသီမဋ္ဌေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဟ ကတောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ပက္ကမနန္တိကာဒယော သတ္တ ကထိနုဗ္ဘာရာ န ကမ္မဝါစာယ ကတာ, ကေဝလံ ဒွိန္နံ ပလိဗောဓာနံ ဥပစ္ဆေဒေန ပဉ္စဟိ အာနိသံသေဟိ ဝိဂတတ္တာ ကထိနုဗ္ဘာရာ နာမ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ –
‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝါ, အန္တရုဗ္ဘာရတောပိ ဝါ၊
ဥဗ္ဘာရာပိ ဒုဝေ ဝုတ္တာ, ကထိနဿ မဟေသိနာ’’တိ။
တဋ္ဋီကာယမ္ပိ ‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနန္တိ ဗဟိသီမဂတာနံ ဝသေန ဝုတ္တာ။ ပက္ကမနန္တိကာဒယော သတ္တ မာတိကာ ဗဟိသီမံ ဂန္တွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၅။)အန္တရုဗ္ဘာရံ သမ္ပတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တာ, သဟုဗ္ဘာရော ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝသေန စ။ အန္တရုဗ္ဘာရတောပိ ဝါတိ ဗဟိသီမံ အဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မေန ဥဗ္ဘတကထိနာနံ ဝသေန လဗ္ဘနတော အန္တရုဗ္ဘာရောတိ မဟေသိနာ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာ ဒုဝေ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဗဟိသီမံ ဂန္တွာ အာဂတဿ ဝသေန သဥဗ္ဘာရော, ဗဟိသီမံ အဂတာနံ ဝသေန အန္တရုဗ္ဘာရောတိ ဧကောယေဝ ဥဗ္ဘာရော ဒွိဓာ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။
ကသ္မာ ပန အန္တရုဗ္ဘာရဝသေန ကမ္မဝါစာယ ကထိနံ ဥဗ္ဘတန္တိ? မဟာဒါနံ ဒါတုကာမေဟိ ဥပါသကေဟိ အာဂတဿ သံဃဿ အကာလစီဝရံ ဒါတုကာမေဟိ ယာစိတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ပါစိ။ ၉၂၅) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရေန ဥပါသကေန သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရော ကာရာပိတော ဟောတိ, သော တဿ ဝိဟာရဿ မဟေ ဥဘတောသံဃဿ အကာလစီဝရံ ဒါတုကာမော ဟောတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဘတောသံဃဿ ကထိနံ အတ္ထတံ ဟောတိ။ အထ ခေါ သော ဥပါသကော သံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကထိနုဒ္ဓါရံ ယာစီ’’တိအာဒိ။ ကထံ ပန ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ? ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ကထိနံ ဥဒ္ဓရေယျ, ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, သံဃော ကထိနံ ဥဒ္ဓရတိ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ကထိနဿ ဥဒ္ဓါရော, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ ဥဗ္ဘတံ သံဃေန ကထိနံ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဧဝံ ကာတဗ္ဗာတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကထိနံ ဥဒ္ဓရိတုံ, ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ကထိနံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော – သုဏာတု မေ…ပေ… ဓာရယာမီ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၆။)ဧတေန စ ကထိနုဗ္ဘာရေန ပုဗ္ဗေ ကတံ ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစံ ဥဗ္ဘတန္တိ ဝဒန္တိ, န ပန ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဥဗ္ဘတံ, အထ ခေါ အတ္ထာရကမ္မမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဥဗ္ဘတံ ဘဝေယျ, တာယ ကမ္မဝါစာယ ကထိနဒုဿဒါနဿ သိဇ္ဈနတော ဣမာယ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ တံ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နဒုဿံ ပုန အာဟရာပေတဗ္ဗံ သိယာ, န ပဉ္စာနိသံသဝိဂမနံ။ ယသ္မာ ပန ဣမာယ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ ပဉ္စာနိသံသဝိဂမနမေဝ ဟောတိ, န ပုဗ္ဗေ ဒိန္နကထိနဒုဿဿ ပုန အာဟရာပနံ။ တေန ဝိညာယတိ ‘‘ပဉ္စာနိသံသလာဘကာရဏံ အတ္ထရဏကမ္မမေဝ ဣမာယ ကထိနဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ ဥဒ္ဓရီယတိ, န ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာတိ, တသ္မာ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာကရဏတော ပစ္ဆာ သံဃဿ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ အကာလစီဝရံ ဟောတိ, သံဃော ပဉ္စာနိသံသေ န လဘတိ, စီဝရံ သဗ္ဗသံဃိကံ ဟုတွာ အာဂတာဂတဿ သံဃဿ ဘာဇနီယံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယမတ္ထော ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ စ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ စ အတ္ထဉ္စ အဓိပ္ပါယဉ္စ သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပုဗ္ဗာပရံ သံသန္ဒိတွာ ပစ္စေတဗ္ဗောတိ။
ဧတ္ထ သိယာ – ကထိနုဗ္ဘာရံ ယာစန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ကထိနုဗ္ဘာရော ဒါတဗ္ဗော, ဥဒါဟု ဧကစ္စာနန္တိ, ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗော, ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မေန ပဉ္စာနိသံသဝိဂမနတော သံဃဿ လာဘန္တရာယော ဘဝေယျ, အထ ဧကစ္စာနံ မုခေါလောကနံ ဝိယ သိယာတိ? ယဒိ ကထိနတ္ထာရမူလကလာဘတော ကထိနုဗ္ဘာရမူလကလာဘော မဟန္တော ဘဝေယျ, တေသံ ယာစန္တာနံ ကထိနုဗ္ဘာရော ဒါတဗ္ဗော။ ယဒိ အပ္ပကော, န ဒါတဗ္ဗော။ ယဒိ သမော, ကုလပ္ပသာဒတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၇) ‘‘ကီဒိသော ကထိနုဒ္ဓါရော ဒါတဗ္ဗော, ကီဒိသော န ဒါတဗ္ဗောတိ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၇။)ယဿ အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော မဟာ, ဥဗ္ဘာရမူလကော အပ္ပေါ, ဧဝရူပေါ န ဒါတဗ္ဗော။ ယဿ ပန အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော အပ္ပေါ, ဥဗ္ဘာရမူလကော မဟာ, ဧဝရူပေါ ဒါတဗ္ဗော။ သမာနိသံသောပိ သဒ္ဓါပရိပါလနတ္ထံ ဒါတဗ္ဗောဝါ’’တိ။ ဣမိနာပိ ဝိညာယတိ ‘‘ပဉ္စာနိသံသာနံ ကာရဏဘူတံ အတ္ထာရကမ္မမေဝ ဥဒ္ဓရီယတိ, န ကထိနဒုဿဒါနဘူတံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မ’’န္တိ။
အာနိသံသကထာယံ ပဉ္စာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနာမန္တစာရာဒယော ပဉ္စ ကိရိယာ။ ကပ္ပိဿန္တီတိ ကပ္ပါ ဘဝိဿန္တိ, အနာပတ္တိကာရဏာ ဘဝိဿန္တီတိ အတ္ထော။ အနာမန္တစာရောတိ အနာမန္တေတွာ စရဏံ။ ယော ဟိ ဒါယကေဟိ ဘတ္တေန နိမန္တိတော ဟုတွာ သဘတ္တော သမာနော ဝိဟာရေ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာမန္တေတွာ ကုလေသု စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇတိ, တဿ ဘိက္ခုနော စာရိတ္တသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ဟောတိ, သာ အာပတ္တိ အတ္ထတကထိနဿ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စာရိတ္တသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု နိမန္တိတော သဘတ္တော သမာနော သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ပုရေဘတ္တံ ဝါ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ ကုလေသု စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇေယျ အညတြ သမယာ, ပါစိတ္တိယံ။ တတ္ထာယံ သမယော စီဝရဒါနသမယော စီဝရကာရသမယော, အယံ တတ္ထ သမယော’’တိ အစေလကဝဂ္ဂေ ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၂၉၉-၃၀၀)။ စီဝရဝိပ္ပဝါသောတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရေန ဝါ သဗ္ဗေန ဝါ ဝိနာ ဟတ္ထပါသေ အကတွာ အရုဏုဋ္ဌာပနံ, ဧဝံ ကရောတောပိ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ စ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ပန ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဧကရတ္တမ္ပိ စေ ဘိက္ခု တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အာဂတံ နိဿဂ္ဂိယေသု ဒုတိယသိက္ခာပဒံ (ပါရာ။ ၄၇၂)။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၈။)ဂဏဘောဇနန္တိ ဧတေန ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဂဏဘောဇနံ နာမ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ ဒေထာ’’တိ ဘိက္ခူနံ ဝိညတ္တိယာ ဝါ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဒါယကာနံ နိမန္တနေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ဘိက္ခူ ဧကတော ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ဧကတော ဘုဉ္ဇနံ။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘ဂဏဘောဇနေ အညတြ သမယာ ပါစိတ္တိယံ။ တတ္ထာယံ သမယော ဂိလာနသမယော စီဝရဒါနသမယော စီဝရကာရသမယော အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာဝါဘိရုဟနသမယော မဟာသမယော သမဏဘတ္တသမယော, အယံ တတ္ထ သမယော’’တိ အာဂတံ ဘောဇနဝဂ္ဂေ ဒုတိယသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၂၁၅)။ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ ဝဋ္ဋတီတိ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ပန ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗံ, တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အာဂတံ နိဿဂ္ဂိယေသု ပဌမသိက္ခာပဒံ (ပါရာ။ ၄၇၂)။ ကထိနတ္ထတသီမာယာတိ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မတကစီဝရန္တိ မတဿ စီဝရံ။ တတြုပ္ပါဒေနာတိ သံဃသန္တကေန အာရာမုယျာနခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ။ ယံ သံဃိကံ စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ တေသံ ဘဝိဿတီတိ ဣမိနာ စီဝရမေဝ ကထိနတ္ထာရကာနံ ဘိက္ခူနံ သန္တကံ ဟောတိ, တတော အညံ ပိဏ္ဍပါတဘေသဇ္ဇာဒိကံ အာဂတာဂတဿ သံဃဿ သန္တကံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမ္ပန္နော, လဇ္ဇီ ဘိက္ခု သုပေသလော၊
ကရေယျ ကထိနတ္ထာရံ, ဥဗ္ဘာရဉ္စာပိ သာဓုကန္တိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ကထိနတ္ထာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဧကူနတိံသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၄၉။)၃၀။ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၂၂၇။ ဧဝံ ကထိနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဂရုဘဏ္ဍာဒိဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍာနီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂရူတိ –
‘‘ပုမေ အာစရိယာဒိမှိ, ဂရု မာတာပိတူသုပိ၊
ဂရု တီသု မဟန္တေ စ, ဒုဇ္ဇရာလဟုကေသု စာ’’တိ။ –
ဝုတ္တေသု အနေကတ္ထေသု အလဟုကဝါစကော။ ဘဏ္ဍ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရေ, ဘဏ္ဍံ မူလဓနေပိ စာ’’တိ ဧတ္ထ ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရတ္ထော ဟောတိ။ ဝစနတ္ထော ပန ဂရန္တိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဥဂ္ဂတာ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဂရူနိ, ဘဍိတဗ္ဗာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနီတိ ဘဏ္ဍာနိ, ဂရူနိ စ တာနိ ဘဏ္ဍာနိ စာတိ ဂရုဘဏ္ဍာနိ, အာရာမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ။ ဣတိ အာဒိနာ နယေန သေနာသနက္ခန္ဓကေ ဘဂဝတာ ဒဿိတာနိ ဣမာနိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ဂရုဘဏ္ဍာနိ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
မဉ္စေသု မသာရကောတိ မဉ္စပါဒေ ဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ အဋနိယော ပဝေသေတွာ ကတော။ ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓေါတိ အဋနီဟိ မဉ္စပါဒေ ဍံသာပေတွာ ပလ္လင်္ကသင်္ခေပေန ကတော။ ကုဠီရပါဒကောတိ အဿမေဏ္ဍကာဒီနံ ပါဒသဒိသေဟိ ပါဒေဟိ ကတော။ ယော ဝါ ပန ကောစိ ဝင်္ကပါဒကော, အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘ကုဠီရပါဒကော’’တိ။ အာဟစ္စပါဒကောတိ အယံ ပန ‘‘အာဟစ္စပါဒကော နာမ မဉ္စော အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာ ကတော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပရတော ပါဠိယံယေဝ (ပါစိ။ ၁၃၁) ဝုတ္တော, တသ္မာ အဋနိယော ဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ ပါဒသိခံ ပဝေသေတွာ ဥပရိ အာဏိံ ဒတွာ ကတမဉ္စော အာဟစ္စပါဒကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီဌေပိ ဧသေဝ နယော။
ဥဏ္ဏဘိသိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အညတရာတိ ဥဏ္ဏဘိသိ စောဠဘိသိ ဝါကဘိသိ တိဏဘိသိ ပဏ္ဏဘိသီတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဘိသီနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၀။)အညတရာ။ ပဉ္စ ဘိသိယောတိ ပဉ္စဟိ ဥဏ္ဏာဒီဟိ ပူရိတဘိသိယော။ တူလဂဏနာယ ဟိ ဧတာသံ ဂဏနာ။ တတ္ထ ဥဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန န ကေဝလံ ဧဠကလောမမေဝ ဂဟိတံ, ဌပေတွာ ပန မနုဿလောမံ ယံ ကိဉ္စိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသဇာတီနံ ပက္ခိစတုပ္ပဒါနံ လောမံ, သဗ္ဗံ ဣဓ ဥဏ္ဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ, တသ္မာ ဆန္နံ စီဝရာနံ, ဆန္နံ အနုလောမစီဝရာနဉ္စ အညတရေန ဘိသိစ္ဆဝိံ ကတွာ တံ သဗ္ဗံ ပက္ခိပိတွာ ဘိသိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဠကလောမာနိ ပန အပက္ခိပိတွာ ကမ္ဗလမေဝ စတုဂ္ဂုဏံ ဝါ ပဉ္စဂုဏံ ဝါ ပက္ခိပိတွာ ကတာပိ ဥဏ္ဏဘိသိသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ စောဠဘိသိအာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ နဝစောဠံ ဝါ ပုရာဏစောဠံ ဝါ သံဟရိတွာ ဝါ အန္တော ပက္ခိပိတွာ ဝါ ကတာ စောဠဘိသိ, ယံ ကိဉ္စိ ဝါကံ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ဝါကဘိသိ, ယံ ကိဉ္စိ တိဏံ ပက္ခိပိတွာ ကတာ တိဏဘိသိ, အညတြ သုဒ္ဓတမာလပတ္တံ ယံ ကိဉ္စိ ပဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ပဏ္ဏဘိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တမာလပတ္တံ ပန အညေန မိဿမေဝ ဝဋ္ဋတိ, သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘိသိယာ ပမာဏနိယမော နတ္ထိ, မဉ္စဘိသိ ပီဌဘိသိ ဘူမတ္ထရဏဘိသိ စင်္ကမနဘိသိ ပါဒပုဉ္ဆနဘိသီတိ ဧတာသံ အနုရူပတော သလ္လက္ခေတွာ အတ္တနော ရုစိဝသေန ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတံ ဥဏ္ဏာဒိပဉ္စဝိဓတူလမ္ပိ ဘိသိယံ ဝဋ္ဋတိ, တံ မသူရကေပိ ဝဋ္ဋတီတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မသူရကေတိ စမ္မမယဘိသိယံ။ ဧတေန မသူရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။
ဗိမ္ဗောဟနေ တီဏိ တူလာနိ ရုက္ခတူလံ လတာတူလံ ပေါဋကီတူလန္တိ။ တတ္ထ ရုက္ခတူလန္တိ သိမ္ဗလိရုက္ခာဒီနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ ရုက္ခာနံ တူလံ။ လတာတူလန္တိ ခီရဝလ္လိအာဒီနံ ယာသံ ကာသဉ္စိ လတာနံ တူလံ။ ပေါဋကီတူလန္တိ ပေါဋကီတိဏာဒီနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏဇာတိကာနံ အန္တမသော ဥစ္ဆုနဠာဒီနမ္ပိ တူလံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၇) ပန ‘‘ပေါဋကီတူလန္တိ ဧရကတိဏတူလ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧတေဟိ တီဟိ သဗ္ဗဘူတဂါမာ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၁။)ရုက္ခဝလ္လိတိဏဇာတိယော ဟိ မုဉ္စိတွာ အညော ဘူတဂါမော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ယဿ ကဿစိ ဘူတဂါမဿ တူလံ ဗိမ္ဗောဟနေ ဝဋ္ဋတိ, ဘိသိံ ပန ပါပုဏိတွာ သဗ္ဗမ္ပေတံ ‘‘အကပ္ပိယတူလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ န ကေဝလဉ္စ ဗိမ္ဗောဟနေ ဧတံ တူလမေဝ, ဟံသမောရာဒီနံ သဗ္ဗသကုဏာနံ, သီဟာဒီနံ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနဉ္စ လောမမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပိယင်္ဂုပုပ္ဖဗကုဠပုပ္ဖါဒိ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ န ဝဋ္ဋတိ။ တမာလပတ္တံ သုဒ္ဓမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, မိဿကံ ပန ဝဋ္ဋတိ, ဘိသီနံ အနုညာတံ ပဉ္စဝိဓံ ဥဏ္ဏာဒိတူလမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အဒ္ဓကာယိကာနိ ပန ဗိမ္ဗောဟနာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ အဒ္ဓကာယိကာနီတိ ဥပဍ္ဎကာယပ္ပမာဏာနိ, ယေသု ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သီသံ ဥပဒဟန္တိ ဌပေန္တိ။ သီသပ္ပမာဏံ ပန ဝဋ္ဋတိ, သီသပ္ပမာဏံ နာမ ယဿ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ မိနိယမာနံ ဝိဒတ္ထိ စေဝ စတုရင်္ဂုလဉ္စ ဟောတိ, မဇ္ဈဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ, ဒီဃတော ပန ဒိယဍ္ဎရတနံ ဝါ ဒွိရတနံ ဝါတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ, အယံ သီသပ္ပမာဏဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ, ဣတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ, ဟေဋ္ဌာ ပန ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာန’’န္တိ ပါဌံ ဥပနိဓာယ ဗိမ္ဗောဟနဿ ဥဘောသု အန္တေသု ဌပေတဗ္ဗစောဠကံ တိကောဏမေဝ ကရောန္တိ ဧကစ္စေ။ ‘‘ဣဒဉ္စ ဌာနံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၇) ပန ‘‘သီသပ္ပမာဏံ နာမ ယတ္ထ ဂီဝါယ သဟ သကလံ သီသံ ဌပေတုံ သက္ကာ, တဿ စ မုဋ္ဌိရတနံ ဝိတ္ထာရပ္ပမာဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘ဝိတ္ထာရတော’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒဉ္စ ဗိမ္ဗောဟနဿ ဥဘောသု အန္တေသု ဌပေတဗ္ဗစောဠပ္ပမာဏဒဿနံ, တဿ ဝသေန ဗိမ္ဗောဟနဿ ဝိတ္ထာရပ္ပမာဏံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ, တံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ကတွာ သိဗ္ဗိတံ ယထာ ကောဋိတော ကောဋိ ဝိတ္ထာရတော ပုထုလဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ ဟောတိ, ဧဝံ သိဗ္ဗိတဗ္ဗံ, ဣတော အဓိကံ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန အန္တေသု ဌပိတစောဠံ ကောဋိယာ ကောဋိံ အာဟစ္စ ဒိဂုဏံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၂။)ကတံ တိကဏ္ဏံ ဟောတိ, တေသု တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဟောတိ, မဇ္ဈဋ္ဌာနံ ကောဋိတော ကောဋိံ အာဟစ္စ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ, ဣဒမဿ ဥက္ကဋ္ဌပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗိမ္ဗောဟနဿ ဥဘောသု အန္တေသု ဌပေတဗ္ဗစောဠကံ ပကတိယာယေဝ တိကဏ္ဏံ န ဟောတိ, အထ ခေါ ကောဋိယာ ကောဋိံ အာဟစ္စ ဒိဂုဏကတကာလေယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တံ စောဠကံ ဝဋ္ဋံ ဝါ ဟောတု စတုရဿံ ဝါ, ဒိဂုဏံ ကတွာ မိနိယမာနံ တိကဏ္ဏမေဝ ဟောတိ, ဒွိန္နဉ္စ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ စတုရင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိမတ္တံ ဟောတိ, တဿ စ စောဠကဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ, တဿေဝ စောဠကဿ ပမာဏေန ဗိမ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနမ္ပိ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတီတိ ဝိညာယတီတိ။
‘‘ကမ္ဗလမေဝ…ပေ… ဥဏ္ဏဘိသိသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယမ္ပိ ဥဏ္ဏမယတ္ထရဏံ ဘိသိယံ ပက္ခိပိတွာ သယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မသူရကေတိ စမ္မမယဘိသိယံ, စမ္မမယံ ပန ဗိမ္ဗောဟနံ တူလပုဏ္ဏမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၇) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၇) ပန ‘‘သီသပ္ပမာဏန္တိ ယတ္ထ ဂလဝါဋကတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသီသံ ဥပဒဟန္တိ, တံ သီသပ္ပမာဏံ ဟောတိ, တဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော တိရိယံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘ယတ္ထ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကဏ္ဏေသူ’တိအာဒိမာဟ။ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတီတိ ဗိမ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ တိရိယတော မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရဉ္ဇရောတိ ဗဟုဥဒကဂဏှနကာ မဟာစာဋိ။ ဇလံ ဂဏှိတုံ အလန္တိ အရဉ္ဇရော, ဝဋ္ဋစာဋိ ဝိယ ဟုတွာ ထောကံ ဒီဃမုခေါ မဇ္ဈေ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ကတောတိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယန္တိ အဇ္ဈာဟာရသမ္ဗန္ဓော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၃။)ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တီတိ ဒွေ ပဌမဒုတိယအဝိဿဇ္ဇိယာနိ ‘‘အာရာမော အာရာမဝတ္ထူ’’တိ စ ‘‘ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိ စ ဝုတ္တဒွေဒွေဝတ္ထုသင်္ဂဟာနိ ဟောန္တိ။ တတိယံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ‘‘မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိမ္ဗောဟန’’န္တိ ဝုတ္တစတုဝတ္ထုသင်္ဂဟံ ဟောတိ။ စတုတ္ထံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ‘‘လောဟကုမ္ဘီ လောဟဘာဏကံ လောဟဝါရကော လောဟကဋာဟံ ဝါသိ ဖရသု ကုဌာရီ ကုဒါလော နိခါဒန’’န္တိ ဝုတ္တနဝကောဋ္ဌာသဝန္တံ ဟောတိ။ ပဉ္စမံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ‘‘ဝလ္လိ ဝေဠု မုဉ္ဇံ ပဗ္ဗဇံ တိဏံ မတ္တိကာ ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တအဋ္ဌဘေဒနံ အဋ္ဌပဘေဒဝန္တံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စနိမ္မလလောစနောတိ မံသစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခုဓမ္မစက္ခုဗုဒ္ဓစက္ခုသမန္တစက္ခူနံ ဝသေန နိမ္မလပဉ္စလောစနော။
သေနာသနက္ခန္ဓကေ အဝိဿဇ္ဇိယံ ကီဋာဂိရိဝတ္ထုသ္မိံ အဝေဘင်္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သေနာသနက္ခန္ဓကေ ဂါမကာဝါသဝတ္ထုသ္မိံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ကီဋာဂိရိဝတ္ထုသ္မိံ အဝေဘင်္ဂိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နမ္ပိ ဝတ္ထူနံ သေနာသနက္ခန္ဓကေ အာဂတတ္တာ။ သေနာသနက္ခန္ဓကေတိ အယံ သာမညာဓာရော။ ဂါမကာဝါသဝတ္ထုသ္မိံ ကီဋာဂိရိဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဝိသေသာဓာရော။ အယမတ္ထော ပါဠိံ ဩလောကေတွာ ပစ္စေတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ‘‘သေနာသနက္ခန္ဓကေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, ဣဓာတိ ဣမိနာ ဂါမကာဝါသဝတ္ထုံ ဒဿေတိ, ကီဋာဂိရိဝတ္ထု ပန သရူပတော ဒဿိတမေဝ။ သာမညာဓာရော ပန တံသံဝဏ္ဏနာဘာဝတော အဝုတ္တောပိ သိဇ္ဈတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။
֍ * ၂၂၈။ ထာဝရေန စ ထာဝရံ, ဂရုဘဏ္ဍေန စ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု ပုရိမဒွယံ ထာဝရံ, ပစ္ဆိမတ္တယံ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမကမေဝ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ဦနကံ ဒေန္တမ္ပိ ဝိဟာရဝတ္ထုသာမန္တံ ဂဟေတွာ ဒူရတရံ ဒုက္ခဂေါပံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၄။)ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စေ မဟဂ္ဃတရံ…ပေ… သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဇာနာပေတွာတိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဇာနာပေတွာ, အပလောကေတွာတိ အတ္ထော။ နနု တုမှာကံ ဗဟုတရံ ရုက္ခာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ သာမိကေသု အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ မဟဂ္ဃတံ အဇာနိတွာ ဒေန္တေသု တံ ဉတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရေန ဝိဟာရော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗောတိ သဝတ္ထုကေန အညေသံ ဘူမိယံ ကတပါသာဒါဒိနာ, အဝတ္ထုကေန ဝါ သဝတ္ထုကံ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ, အဝတ္ထုကံ ပန အဝတ္ထုကေနေဝ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ ကေဝလံ ပါသာဒဿ ဘူမိတော အထာဝရတ္တာ။ ဧဝံ ထာဝရေသုပိ ထာဝရဝိဘာဂံ ဉတွာဝ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။
‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ အကပ္ပိယမဉ္စံ ‘သံဃဿာ’တိ ဝုတ္တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ သံဃဿ ဝဋ္ဋတိ, န ပုဂ္ဂလဿ ခေတ္တာဒိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ပန ‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ‘သံဃဿ ဒေမာ’တိ ဒိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝဒန္တိ, သုဝဏ္ဏရဇတမယာဒိအကပ္ပိယမဉ္စေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ…ပေ… ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဣမိနာ အထာဝရေန ထာဝရမ္ပိ အထာဝရမ္ပိ ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ထာဝရေန အထာဝရမေဝ ဟိ ပရိဝတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အကပ္ပိယံ ဝါ မဟဂ္ဃံ ကပ္ပိယံ ဝါတိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယံ နာမ သုဝဏ္ဏမယမဉ္စာဒိ အကပ္ပိယဘိသိဗိမ္ဗောဟနာနိ စ။ မဟဂ္ဃံ ကပ္ပိယံ နာမ ဒန္တမယမဉ္စာဒိ, ပါဝါရာဒိကပ္ပိယအတ္ထရဏာဒီနိ စာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘အကပ္ပိယံ ဝါတိ အာသန္ဒိအာဒိ, ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဗိမ္ဗောဟနာဒိ စ။ မဟဂ္ဃံ ကပ္ပိယံ ဝါတိ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၅။)֍ * ၂၂၉။ ‘‘ကာဠလောဟ …ပေ… ဘာဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋကံသလောဟမယမ္ပိ ဘာဇနံ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမ္ပိ ပရိဟရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ပုဂ္ဂလာနံ ပရိဟရိတဗ္ဗဿေဝ ဘာဇေတဗ္ဗတ္တာတိ ဝဒန္တိ, တံ ဥပရိ ‘‘ကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟဘာဇနဝိကတိ သံဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ဂိဟိဝိကဋာ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိကေန မဟာပစ္စရိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣမဿ ဟိ ‘‘ဝဋ္ဋလောဟကံသလောဟာနံ ယေန ကေနစိ ကတော သီဟဠဒီပေ ပါဒဂ္ဂဏှနကော ဘာဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တဿ မဟာအဋ္ဌကထာဝစနဿ ပဋိက္ခေပါယ တံ မဟာပစ္စရိဝစနံ ပစ္ဆာ ဒဿိတံ, တသ္မာ ဝဋ္ဋလောဟကံသလောဟမယံ ယံ ကိဉ္စိ ပါဒဂ္ဂဏှနကဝါရကမ္ပိ ဥပါဒါယ အဘာဇနီယမေဝ, ဂိဟီဟိ ဒီယမာနမ္ပိ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ပါရိဟာရိယံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပတ္တာဒိပရိက္ခာရံ ဝိယ သယမေဝ ပဋိသာမေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂိဟိသန္တကံ ဝိယ အာရာမိကာဒယော စေ သယမေဝ ဂေါပေတွာ ဝိနိယောဂကာလေ အာနေတွာ ပဋိဒေန္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဘိက္ခူနံ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ။
ပဏ္ဏသူစိ နာမ လေခနီတိ ဝဒန္တိ။ အတ္တနာ လဒ္ဓါနိပီတိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ, ပရိဟရိတွာ ပရိဘောဂေါဝ အာပတ္တိကရောတိ ဒဿေတိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥပရိ ဘာဇနီယဝါသိအာဒီသု အတ္တနော သန္တကေသုပိ။
အနာမာသမ္ပီတိ သုဝဏ္ဏာဒိမယမ္ပိ, သဗ္ဗံ တံ အာမသိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဥပက္ခရေတိ ဥပကရဏေ။ သိခရံ နာမ ယေန ပရိဗ္ဘမန္တာ ဆိန္ဒန္တိ။ ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိအာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာနံ သုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။
‘‘အဍ္ဎဗာဟူတိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘အဍ္ဎဗာဟု နာမ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလန္တိပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၆။)ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၁) ‘‘အဍ္ဎဗာဟူတိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋန္တိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ပန ‘‘အဍ္ဎဗာဟုပ္ပမာဏာ နာမ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာ, အဍ္ဎဗျာမမတ္တာတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယောတ္တာနီတိ စမ္မရဇ္ဇုကာ။ တတ္ထဇာတကာတိ သံဃိကဘူမိယံ ဇာတာ။
‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ ဒီဃသော အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တော ပရိဏာဟတော ပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ သရဒဏ္ဍာဒိသူစိအာကာရတနုဒဏ္ဍကမတ္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောတိ ဒီဃတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော။ ရိတ္တပေါတ္ထကောပီတိ အလိခိတပေါတ္ထကောပိ, ဣဒဉ္စ ပဏ္ဏပ္ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။
အာသန္ဒိကောတိ စတုရဿပီဌံ ဝုစ္စတိ ‘‘ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝစနတော။ ဧကတောဘာဂေန ဒီဃပီဌမေဝ ဟိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဝဋ္ဋတိ, စတုရဿာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တင်္ဂေါ နာမ တီသု ဒိသာသု အပဿယံ ကတွာ ကတမဉ္စော, အယမ္ပိ ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဘဒ္ဒပီဌန္တိ ဝေတ္တမယံ ပီဌံ ဝုစ္စတိ။ ပီဌိကာတိ ပိလောတိကဗန္ဓံ ပီဌမေဝ။ ဧဠကပါဒပီဌံ နာမ ဒါရုပဋိကာယ ဥပရိပါဒေ ဌပေတွာ ဘောဇနဖလကံ ဝိယ ကတပီဌံ ဝုစ္စတိ။ အာမဏ္ဍကဝဏ္ဋကပီဌံ နာမ အာမလကာကာရေန ယောဇိတဗဟဥပါဒပီဌံ။ ဣမာနိ တာဝ ပါဠိယံ အာဂတပီဌာနိ။ ဒါရုမယံ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ပီဌံ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ဃဋ္ဋနဖလကံ နာမ ယတ္ထ ဌပေတွာ ရဇိတစီဝရံ ဟတ္ထေန ဃဋ္ဋေန္တိ။ ဃဋ္ဋနမုဂ္ဂရော နာမ အနုဝါတာဒိဃဋ္ဋနတ္ထံ ကတောတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ‘‘ဃဋ္ဋနဖလကံ ဃဋ္ဋနမုဂ္ဂရောတိ ဣဒံ ရဇိတစီဝရံ ဧကသ္မိံ မဋ္ဌေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၇။)ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရေ ဝေဌေတွာ ဧကဿ မဋ္ဌဖလကဿ ဥပရိ ဌပေတွာ ဥပရိ အပရေန မဋ္ဌဖလကေန နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဧကော ဥပရိ အက္ကမိတွာ တိဋ္ဌတိ, ဒွေ ဇနာ ဥပရိဖလကံ ဒွီသု ကောဋီသု ဂဟေတွာ အပရာပရံ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနံ ကရောန္တိ, ဧတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေ ဌပါပေတွာ ဟတ္ထေန ပဟရဏံ ပန နိဋ္ဌိတရဇနဿ စီဝရဿ အလ္လကာလေ ကာတဗ္ဗံ, ဣဒံ ပန ဖလကမုဂ္ဂရေဟိ ဃဋ္ဋနံ သုက္ခကာလေ ထဒ္ဓဘာဝဝိမောစနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အမ္ဗဏန္တိ ဖလကေဟိ ပေါက္ခရဏီသဒိသကတပါနီယဘာဇနံ။ ရဇနဒေါဏီတိ ယတ္ထ ပက္ကရဇနံ အာကိရိတွာ ဌပေန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘အမ္ဗဏန္တိ ဧကဒေါဏိကနာဝါဖလကေဟိ ပေါက္ခရဏီသဒိသံ ကတံ။ ပါနီယဘာဇနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ရဇနဒေါဏီတိ ဧကဒါရုနာဝ ကတံ ရဇနဘာဇနံ။ ဥဒကဒေါဏီတိ ဧကဒါရုနာဝ ကတံ ဥဒကဘာဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အကပ္ပိယစမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပစ္စတ္ထရဏဂတိကန္တိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌေပိ အတ္ထရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဧကေ။ နောတိ အပရေ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၁) ပန ‘‘ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရော နာမ ‘ယေန ရဇိတစီဝရံ ပေါထေန္တိ, တမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ, ‘ပစ္စတ္ထရဏဂတိက’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ စ အပိ-သဒ္ဒေန ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏံ သဗ္ဗံ ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧတေနေဝ သုတ္တေန အညထာ အတ္ထံ ဝတွာ ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏံ န ဂရုဘဏ္ဍံ, ဘာဇနီယမေဝ, သေနာသနတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏမေဝ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဝဒန္တိ။ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ပန ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အကပ္ပိယစမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေန သယိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပစ္စတ္ထရဏဂတိကန္တိ ဣမိနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၈။)မဉ္စာဒီသု အတ္ထရိတဗ္ဗံ မဟာစမ္မံ ဧဠကစမ္မံ နာမာတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆတ္တမုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ တာလပဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပတ္တကဋာဟန္တိ ပတ္တပစနကဋာဟံ။ ဂဏ္ဌိကာတိ စီဝရဂဏ္ဌိကာ။ ဝိဓောတိ ကာယဗန္ဓနဝိဓော။
ဣဒါနိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတနယော ဝုစ္စတေ – အာရာမော နာမ ပုပ္ဖါရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ အာရာမဝတ္ထု နာမ တေသံယေဝ အာရာမာနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတောကာသော။ တေသု ဝါ အာရာမေသု ဝိနဋ္ဌေသု တေသံ ပေါရာဏကဘူမိဘာဂေါ။ ဝိဟာရော နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါသာဒါဒိသေနာသနံ။ ဝိဟာရဝတ္ထု နာမ တဿ ပတိဋ္ဌာနောကာသော။ မဉ္စော နာမ မသာရကော ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓေါ ကုဠီရပါဒကော အာဟစ္စပါဒကောတိ ဣမေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ မဉ္စာနံ အညတရော။ ပီဌံ နာမ မသာရကာဒီနံယေဝ စတုန္နံ ပီဌာနံ အညတရံ။ ဘိသိ နာမ ဥဏ္ဏဘိသိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဘိသီနံ အညတရံ။ ဗိမ္ဗောဟနံ နာမ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလာနံ အညတရေန ပုဏ္ဏံ။ လောဟကုမ္ဘီ နာမ ကာဠလောဟေန ဝါ တမ္ဗလောဟေန ဝါ ယေန ကေနစိ ကတကုမ္ဘီ။ လောဟဘာဏကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဘာဏကန္တိ အရဉ္ဇရော ဝုစ္စတိ။ ဝါရကောတိ ဃဋော။ ကဋာဟံ ကဋာဟမေဝ။ ဝါသိအာဒီသု ဝလ္လိအာဒီသု စ ဒုဝိညေယျံ နာမ နတ္ထိ…ပေ…။
တတ္ထ ထာဝရေန ထာဝရန္တိ ဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုနာ အာရာမအာရာမဝတ္ထုံ ဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုံ။ ဣတရေနာတိ အထာဝရေန, ပစ္ဆိမရာသိတ္တယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကပ္ပိယေနာတိ သုဝဏ္ဏမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ အကပ္ပိယဘိသိဗိမ္ဗောဟနေဟိ စ။ မဟဂ္ဃကပ္ပိယေနာတိ ဒန္တမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ ပါဝါရာဒိနာ စ။ ဣတရန္တိ အထာဝရံ။ ကပ္ပိယပရိဝတ္တနေန ပရိဝတ္တေတုန္တိ ယထာ အကပ္ပိယံ န ဟောတိ, ဧဝံ ပရိဝတ္တေတုံ…ပေ…
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၅၉။)ဧဝံ တာဝ ထာဝရေန ထာဝရပရိဝတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရေန ဣတရပရိဝတ္တနေ ပန မဉ္စပီဌံ မဟန္တံ ဝါ ဟောတု, ခုဒ္ဒကံ ဝါ, အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သံဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ…ပေ… သတဂ္ဃနကေန ဝါ သဟဿဂ္ဃနကေန ဝါ မဉ္စေန အညံ မဉ္စသတမ္ပိ လဘတိ, ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ မဉ္စေန မဉ္စောယေဝ, အာရာမအာရာမဝတ္ထုဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနာနိပိ ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧသ နယော ပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနေသုပိ။
ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟာနန္တိ ဧတ္ထ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟံ။ တီဏိ ဟိ ကိတ္တိမလောဟာနိ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ ဟာရကူဋန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ။ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ။ ရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဟာရကူဋံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟ’’န္တိ။ တတော အတိရေကန္တိ တတော အတိရေကဂဏှနကော။ သာရကောတိ မဇ္ဈေ မကုဠံ ဒဿေတွာ မုခဝဋ္ဋိဝိတ္ထတံ ကတွာ ပိဋ္ဌိတော နာမေတွာ ကာတဗ္ဗံ ဧကံ ဘာဇနံ။ သရာဝန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဉ္စနကာဒီနံ ဂိဟိဥပကရဏာနံ ဂဟဏံ။ တာနိ ဟိ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဂရုဘဏ္ဍာနေဝ ဂိဟိဥပကရဏတ္တာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မဟန္တာနီတိ ဒဿေတိ, ဣမာနိ ပန ဘာဇနီယာနိ ဘိက္ခုပကရဏတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စ ဧတာနိ, ဧဝံ ကုဏ္ဍိကာပိ ဘာဇနီယာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယထာ စ မတ္တိကာဘဏ္ဍေ, ဧဝံ လောဟဘဏ္ဍေပိ ကုဏ္ဍိကာ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီ’’တိ။ သံဃိကပရိဘောဂေနာတိ အာဂန္တုကာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဒတွာ ပရိဘောဂေန။ ဂိဟိဝိကဋာတိ ဂိဟီဟိ ဝိကတာ ပညတ္တာ, အတ္တနော ဝါ သန္တကကရဏေန ဝိရူပံ ကတာ။ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန န ဝဋ္ဋတီတိ အာဂန္တုကာနံ အဒတွာ အတ္တနော သန္တကံ ဝိယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၀။)ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပိပ္ဖလိကောတိ ကတ္တရိ။ အာရကဏ္ဋကံ သူစိဝေဓကံ။ တာဠံ ယန္တံ။ ကတ္တရယဋ္ဌိဝေဓကော ကတ္တရယဋ္ဌိဝလယံ။ ယထာ တထာ ဃနကတံ လောဟန္တိ လောဟဝဋ္ဋိ လောဟဂုဠော လောဟပိဏ္ဍိ လောဟစက္ကလိကန္တိ ဧဝံ ဃနကတံ လောဟံ။ ခီရပါသာဏမယာနီတိ မုဒုကခီရဝဏ္ဏပါသာဏမယာနိ။
ဂိဟိဝိကဋာနိပိ န ဝဋ္ဋန္တိ အနာမာသတ္တာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သံဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ဝါတိ ဒဿေတိ။ သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော, တသ္မာ ဇာတရူပါဒိမယအာ သဗ္ဗာပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။
သေသာတိ တတော မဟတ္တရီ ဝါသိ။ ယာ ပနာတိ ယာ ကုဌာရီ ပန။ ကုဒါလော အန္တမသော စတုရင်္ဂုလမတ္တောပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ နိခါဒနံ စတုရဿမုခံ ဝါ ဟောတု ဒေါဏိမုခံ ဝါ ဝင်္ကံ ဝါ ဥဇုကံ ဝါ, အန္တမသော သမ္မုဉ္ဇနီဒဏ္ဍဝေဓနမ္ပိ, ဒဏ္ဍဗန္ဓဉ္စေ, ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုဒါလော ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ ဝါ အဂရုဘဏ္ဍံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သိပါဋိကာ နာမ ခုရကောသော, သိခရံ ပန ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သိခရမ္ပိ နိခါဒနေနေဝ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ။ သစေ ပန ဝါသိ အဒဏ္ဍကံ ဖလမတ္တံ, ဘာဇနီယံ။ ဥပက္ခရေတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍေ။
ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိကာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာနံ သုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တိပုစ္ဆေဒနကသတ္ထံ သုဝဏ္ဏစ္ဆေဒနကသတ္ထံ ကတပရိကမ္မစမ္မစ္ဆိန္ဒနကခုဒ္ဒကသတ္ထန္တိ ဣမာနိ စေတ္ထ တီဏိ ပိပ္ဖလိကံ အနုလောမန္တီတိ အာဟ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိ။ ဣတရာနီတိ မဟာကတ္တရိအာဒီနိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၁။)အဍ္ဎဗာဟုပ္ပမာဏာတိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋပ္ပမာဏာ, ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထဇာတကာတိ သံဃိကဘူမိယံ ဇာတာ, အာရက္ခသံဝိဓာနေန ရက္ခိတတ္တာ ရက္ခိတာ စ သာ မဉ္ဇူသာဒီသု ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ယထာ တံ န နဿတိ, ဧဝံ ဂေါပနတော ဂေါပိတာ စာတိ ရက္ခိတဂေါပိတာ။ တတ္ထဇာတကာပိ ပန အရက္ခိတာ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ န ဟောတိ။ သံဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ ကတေတိ ဣမိနာ သံဃသန္တကေန စေတိယသန္တကံ ရက္ခိတုံ ပရိဝတ္တိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ သုတ္တံ ပနာတိ ဝဋ္ဋိတဉ္စေဝ အဝဋ္ဋိတဉ္စ သုတ္တံ။
အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ အန္တမသော ဒီဃသော အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တော ပရိဏာဟတော သီဟဠ-ပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော။ ဧတ္ထာတိ ဝေဠုဘဏ္ဍေ။ ဒဍ္ဎံ ဂေဟံ ယေသံ တေတိ ဒဍ္ဎဂေဟာ။ န ဝါရေတဗ္ဗာတိ ‘‘မာ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ န နိသေဓေတဗ္ဗာ။ ဒေသန္တရဂတေန သမ္ပတ္တဝိဟာရေ သံဃိကာဝါသေ ဌပေတဗ္ဗာ။
အဝသေသဉ္စ ဆဒနတိဏန္တိ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇေဟိ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ဆဒနတိဏံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောပီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော။ လိခိတပေါတ္ထကော ပန ဂရုဘဏ္ဍံ န ဟောတိ။ ကပ္ပိယစမ္မာနီတိ မိဂါဒီနံ စမ္မာနိ။ သဗ္ဗံ စက္ကယုတ္တယာနန္တိ ရထသကဋာဒိကံ သဗ္ဗံ စက္ကယုတ္တယာနံ။ ဝိသင်္ခတစက္ကံ ပန ယာနံ ဘာဇနီယံ။ အနုညာတဝါသိ နာမ ယာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဏ္ဏံ တာလပတ္တံ။ တဉှိ မုဋ္ဌိနာ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တီတိ ‘‘မုဋ္ဌိပဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘မုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ ဆတ္တစ္ဆဒပဏ္ဏမေဝါ’’တိ ကေစိ။ အရဏီသဟိတန္တိ အရဏီယုဂဠံ, ဥတ္တရာရဏီ အဓရာရဏီတိ အရဏီဒွယန္တိ အတ္ထော။ ဖာတိကမ္မံ ကတွာတိ အန္တမသော တံအဂ္ဃနကဝါလိကာယပိ ထာဝရံ ဝဍ္ဎိကမ္မံ ကတွာ။ ကုဏ္ဍိကာတိ အယကုဏ္ဍိကာ စေဝ တမ္ဗလောဟကုဏ္ဍိကာ စ။ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီတိ ဘာဇနီယပက္ခမေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၂။)သေဝတိ, န တု ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ကဉ္စနကော ပန ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
တိံသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃၁။ စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၂၃၀။ ဧဝံ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယောတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စောဒီယတေ စောဒနာ, ဒေါသာရောပနန္တိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာရဏာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄, ၅) ‘‘စောဒေတွာ ကတံ ဟောတိ, သာရေတွာ ကတံ ဟောတိ, အာပတ္တိံ ရောပေတွာ ကတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘စောဒေတုံ ပန ကော လဘတိ, ကော န လဘတီ’’တိ ဣဒံ အနုဒ္ဓံသနာဓိပ္ပါယံ ဝိနာပိ စောဒနာလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သီလသမ္ပန္နောတိ ဣဒံ ဒုဿီလဿ ဝစနံ အပ္ပမာဏန္တိ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနီနံ ပန ဘိက္ခုံ စောဒေတုံ အနိဿရတ္တာ ‘ဘိက္ခုနိမေဝါ’တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု အနိဿရဘာဝေ တာဟိ ကတစောဒနာပိ စောဒနာရဟတ္တာ စောဒနာယေဝါတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ပဉ္စပိ သဟဓမ္မိကာ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုဿ သုတွာ စောဒေတီတိအာဒိနာ စောဒကော ယေသံ သုတွာ စောဒေတိ, တေသမ္ပိ ဝစနံ ပမာဏမေဝါတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ တေသံ စောဒနာပိ ရုဟတေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ထေရော သုတ္တံ နိဒဿေသီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၈၆) ပန ‘‘အမူလကစောဒနာပသင်္ဂေန သမူလကစောဒနာလက္ခဏာဒိံ ဒဿေတုံ ‘စောဒေတုံ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၃။)ကော လဘတိ, ကော န လဘတီ’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘ဘိက္ခုဿ သုတွာ စောဒေတီ’တိအာဒိသုတ္တံ ယသ္မာ ယေ စောဒကဿ အညေသံ ဝိပတ္တိံ ပကာသေန္တိ, တေပိ တသ္မိံ ခဏေ စောဒကဘာဝေ ဌတွာဝ ပကာသေန္တိ, တေသဉ္စ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဣတရောပိ ယသ္မာ စောဒေတုဉ္စ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တံ တေဟိ တိတ္ထိယသာဝကပရိယောသာနေဟိ ပဌမစောဒကေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတုဉ္စ လဘတိ, တသ္မာ ဣဓ သာဓကဘာဝေန ဥဒ္ဓဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဂရုကာနံ ဒွိန္နန္တိ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသာနံ။ အဝသေသာနန္တိ ထုလ္လစ္စယာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အာပတ္တီနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နာမ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒသဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ။ ‘‘အန္တဝါ လောကော အနန္တဝါ လောကော’’တိအာဒိကာ အန္တံ ဂဏှာပကဒိဋ္ဌိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ နာမ။ အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနံ ဆန္နန္တိ အာဇီဝဟေတုပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ပါရာဇိကံ, သဉ္စရိတ္တေ သံဃာဒိသေသော, ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော အရဟာ’’တိ ပရိယာယေန ထုလ္လစ္စယံ, ဘိက္ခုဿ ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါစိတ္တိယံ, ဘိက္ခုနိယာ ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါဋိဒေသနီယံ, သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဣမေသံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၂၈၇) ဝုတ္တာနံ ဆန္နံ။ န ဟေတာ အာပတ္တိယော အာဇီဝဟေတု ဧဝ ပညတ္တာ သဉ္စရိတ္တာဒီနံ အညထာပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ အာဇီဝဟေတုပိ ဧတာသံ အာပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ, အာဇီဝဟေတုပိ ပညတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တီဟိ စောဒေန္တောပိ တမ္မူလိကာယ အာပတ္တိယာ ဧဝ စောဒေတိ။
‘‘ကသ္မာ မံ န ဝန္ဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘အဿမဏောသိ, အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိ အဝန္ဒနကာရဏဿ ဝုတ္တတ္တာ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော န ဝန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ စောဒေတုကာမတာယ ဧဝ အဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဝုတ္တမတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၄။)ဌပေတွာ အဝန္ဒိယဘာဝေ တံ ကာရဏံ န ဟောတီတိ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နဿ အဝန္ဒိယေသု အဝုတ္တတ္တာ တေန သဒ္ဓိံ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိယာ အဘာဝတော, တဿ စ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟနတော တဒေဝ ယုတ္တတရန္တိ ဝိညာယတိ။ ကိဉ္စာပိ ယာဝ သော ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ, တာဝ ဝန္ဒိတဗ္ဗော, ယဒါ ပန ‘‘အဿမဏောမှီ’’တိ ပဋိဇာနာတိ, တဒါ န ဝန္ဒိတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဟိ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနန္တဿေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ, န တတော ပရံ။ ဘိက္ခုဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ဟိ အနုပသမ္ပန္နပက္ခံ ဘဇတိ။ ယသ္မာ အာမိသံ ဒေန္တော အတ္တနော ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနေယေဝ ဒေတိ, တသ္မာ ပဋိပါဋိယာ နိသိန္နာနံ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေန္တေန ဧကဿ စောဒေတုကာမတာယ အဒိန္နေပိ စောဒနာ နာမ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န တာဝ တာ စောဒနာ ဟောတီ’’တိ။
֍ * ၂၃၁။ စောဒေတဗ္ဗောတိ စုဒိတော, စုဒိတော ဧဝ စုဒိတကော, အပရာဓဝန္တော ပုဂ္ဂလော။ စောဒေတီတိ စောဒကော, အပရာဓပကာသကော။ စုဒိတကော စ စောဒကော စ စုဒိတကစောဒကာ။ ဥဗ္ဗာဟိကာယာတိ ဥဗ္ဗဟန္တိ ဝိယောဇေန္တိ ဧတာယ အလဇ္ဇီနံ တဇ္ဇနိံ ဝါ ကလဟံ ဝါတိ ဥဗ္ဗာဟိကာ, သံဃသမ္မုတိ, တာယ။ ဝိနိစ္ဆိနနံ နာမ တာယ သမ္မတဘိက္ခူဟိ ဝိနိစ္ဆိနနမေဝ။ အလဇ္ဇုဿန္နာယ ဟိ ပရိသာယ သမထက္ခန္ဓကေ အာဂတေဟိ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ တတ္ထေဝ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမထက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၃၁-၂၃၂) –
‘‘တေဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိယမာနေ အနန္တာနိ စေဝ ဘဿာနိ ဇာယန္တိ, န စေကဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၅။)ဝိညာယတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝရူပံ အဓိကရဏံ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဝူပသမေတုံ။ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗော, သီလဝါ ဟောတိ, ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု, ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော, ယေ တေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ မဇ္ဈေကလျာဏာ ပရိယောသာနကလျာဏာ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ အဘိဝဒန္တိ, တထာရူပဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တိ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ, ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ သုဝိဘတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တီနိ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသော အနုဗျဉ္ဇနသော, ဝိနယေ ခေါ ပန ဆေကော ဟောတိ အသံဟီရော, ပဋိဗလော ဟောတိ ဥဘော အတ္ထပစ္စတ္ထိကေ အဿာသေတုံ သညာပေတုံ နိဇ္ဈာပေတုံ ပေက္ခေတုံ ပဿိတုံ ပသာဒေတုံ, အဓိကရဏသမုပ္ပါဒဝူပသမကုသလော ဟောတိ, အဓိကရဏံ ဇာနာတိ, အဓိကရဏသမုဒယံ ဇာနာတိ, အဓိကရဏနိရောဓံ ဇာနာတိ, အဓိကရဏနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ ဇာနာတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေဟိ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မန္နိတုံ။
‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နိတဗ္ဗော။ ပဌမံ ဘိက္ခု ယာစိတဗ္ဗော, ယာစိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အမှာကံ ဣမသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိယမာနေ အနန္တာနိ စေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၆။)ဘဿာနိ ဇာယန္တိ, န စေကဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဘိက္ခုံ သမ္မန္နေယျ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ, ဧသာ ဉတ္တိ။
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အမှာကံ ဣမသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိယမာနေ အနန္တာနိ စေဝ ဘဿာနိ ဇာယန္တိ, န စေကဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ သံဃော ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဘိက္ခုံ သမ္မန္နတိ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ စ ဣတ္ထန္နာမဿ စ ဘိက္ခုနော သမ္မုတိ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။
‘‘သမ္မတော သံဃေန ဣတ္ထန္နာမော စ ဣတ္ထန္နာမော စ ဘိက္ခု ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ။
တေဟိ စ သမ္မတေဟိ ဝိသုံ ဝါ နိသီဒိတွာ တဿာ ဧဝ ဝါ ပရိသာယ ‘‘အညေဟိ န ကိဉ္စိ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ သာဝေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တုမှာကန္တိ စုဒိတကစောဒကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘‘ကိမှီတိ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ။ ကိမှိ နမ္ပိ န ဇာနာသီတိ ကိမှိ နန္တိ ဝစနမ္ပိ န ဇာနာသိ။ နာဿ အနုယောဂေါ ဒါတဗ္ဗောတိ နာဿ ပုစ္ဆာ ပဋိပုစ္ဆာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၈၆) ပန – ကိမှီတိ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ, ကတရဝိပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ကိမှိ နံ နာမာတိ ဣဒံ ‘‘ကတရာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၇။)ဝိပတ္တိယာ ဧတံ စောဒေသီ’’တိ ယာယ ကာယစိ ဝိညာယမာနာယ ဘာသာယ ဝုတ္တေပိ စောဒကဿ ဝိနယေ အပကတညုတာယ ‘‘သီလာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီသု ကတရာယာတိ မံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဝိညာတုံ အသက္ကောန္တဿ ပုစ္ဆာ, န ပန ‘‘ကိမှီ’’တိအာဒိပဒတ္ထမတ္တံ အဇာနန္တဿ။ န ဟိ အနုဝိဇ္ဇကော စောဒကံ ဗာလံ အပရိစိတဘာသာယ ‘‘ကိမှိ န’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ ကိမှိ နမ္ပိ န ဇာနာသီတိ ဣဒမ္ပိ ဝစနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ။ ‘‘ကတရဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကာယ ဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ‘‘န ဇာနာသီ’’တိ ဝစနဿ အဓိပ္ပါယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘နာဿ အနုယောဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ။
‘‘တဿ နယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ တဿာတိ ဗာလဿ လဇ္ဇိဿ။ ‘‘တဿ နယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ စ ‘‘ကိမှိ နံ စောဒေသီတိ သီလဝိပတ္တိယာ’’တိအာဒိ အဓိပ္ပါယပ္ပကာသနမေဝ နယဒါနံ ဝုတ္တံ, န ပန ကိမှိ-နံ-ပဒါနံပရိယာယမတ္တဒဿနံ။ န ဟိ ဗာလော ‘‘ကတရဝိပတ္တိယံ နံ စောဒေသီ’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ အတ္ထေ ဉာတေပိ ဝိပတ္တိပ္ပဘေဒံ, အတ္တနာ စောဒိယမာနံ ဝိပတ္တိသရူပဉ္စ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တေနေဝ အဇာနနေန အလဇ္ဇီ အပသာဒေတဗ္ဗော။ ကိမှိ နန္တိ ဣဒမ္ပိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ အညေန ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အဝိညုတံ ပကာသေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောဝ။ ‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိအာဒိဝစနတော ‘‘အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထာယ…ပေ… ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဟိတီတိ ဧတိ, ဟိ-ကာရော ဧတ္ထ အာဂမော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အာဂမိဿတီတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌသန္တာနေနာတိ ဒိဋ္ဌနိယာမေန။ အလဇ္ဇိဿ ပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနပဋိဝစနက္ကမေနေဝ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ အလဇ္ဇိဿ ‘‘အသုဒ္ဓေါ အဟ’’န္တိ ဒေါသသမ္ပဋိစ္ဆနပဋိညာယ ဧဝ အာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘အလဇ္ဇိဿ ဧတံ နတ္ထီတိ သုဒ္ဓပဋိညာယ ဧဝ အနာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၈။)သင်္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ အနုဝိဇ္ဇကဿေဝ နိရတ္ထကတ္တာပတ္တိတော, စောဒကေနေဝ အလဇ္ဇိပဋိညာယ ဌာတဗ္ဗတော။ ဒေါသောပဂမပဋိညာ ဧဝ ဟိ ဣဓ ပဋိညာတိ အဓိပ္ပေတာ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတမ္ပိ နတ္ထိ, ဧတမ္ပိ နတ္ထီတိ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိအာဒိ။
တဒတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ အလဇ္ဇိဿ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ တဿ ဒေါသောပဂမပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗတာဒီပနတ္ထံ။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ။ သညံ ဒတွာတိ တေသံ ကထာပစ္ဆေဒတ္ထံ အဘိမုခကရဏတ္ထဉ္စ သဒ္ဒံ ကတွာ။ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ အနနုစ္ဆဝိကောတိ အသုဒ္ဓေါတိ သညာယ စောဒကပက္ခေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အနုဝိဇ္ဇကဘာဝတော ဗဟိဘူတတ္တာ အနုဝိဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သန္ဒေဟေ ဧဝ ဟိ သတိ အနုဝိဇ္ဇိတုံ သက္ကာ, အသုဒ္ဓလဒ္ဓိယာ ပန သတိ စုဒိတကေန ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အသစ္စတောပိ ပဋိဘာတိ, ကထံ တတ္ထ အနုဝိဇ္ဇနာ သိယာတိ။
တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီတိ ဣမိနာ ဝိနိစ္ဆယမ္ပိ အဒတွာ သံဃတော ဝိယောဇနံ နာမ လိင်္ဂနာသနာ ဝိယ အယမ္ပိ ဧကော နာသနပ္ပကာရောတိ ဒဿေတိ။ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါတိ ဣဒံ အတ္တနော သန္တိကာ တေသံ ဝိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပန တေသံ အညမညသမ္ဘောဂေ ယောဇနတ္ထံ။
ဝိရဒ္ဓံ ဟောတီတိ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒံ ‘‘ပက္ခာနံ အနုရက္ခဏတ္ထာယ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိ ဣမဿ အလဇ္ဇီလက္ခဏသမ္ဘဝဿ ကရဏဝစနံ။ ပဋိစ္ဆာဒိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ ဧဝ, ပုရိမော လဇ္ဇိဘာဝေါ န ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ ပဋိညံ န ဒေတီတိ ‘‘သစေ မယာ ကတဒေါသံ ဝက္ခာမိ, မယှံ အနုဝတ္တကာ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ပဋိညံ န ဒေတိ။ ဌာနေ န တိဋ္ဌတီတိ လဇ္ဇိဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, ကာယဝါစာသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၆၉။)ဝီတိက္ကမော ဟောတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော န ဒါတဗ္ဗော’’တိ, ပုဗ္ဗေ ပက္ခိကာနံ ပဋိညာယ ဝူပသမိတဿပိ အဓိကရဏဿ ဒုဝူပသန္တတာယ အယမ္ပိ တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၃၂။ အဒိန္နာဒါနဝတ္ထုံ ဝိနိစ္ဆိနန္တေန ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ နာမ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ, တတ္ထ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ နာမ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ‘‘တေ ပန အဝဟာရာ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ သမောဓာနေတွာ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကဧကဘဏ္ဍပဉ္စကာနိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တာနံ ‘‘အာဒိယေယျ, ဟရေယျ, အဝဟရေယျ, ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျ, ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘အာဒိယန္တော ဟရန္တောဝ၊
ဟရန္တော ဣရိယာပထံ၊
ဝိကောပေန္တော တထာ ဌာနာ၊
စာဝေန္တောပိ ပရာဇိကော’’တိ။
တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ သဝိညာဏကအဝိညာဏကဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဣတရံ သဝိညာဏကဝသေနေဝ။ ကထံ? အာဒိယေယျာတိ အာရာမံ အဘိယုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ဟရေယျာတိ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ခန္ဓံ ဩရောပေတိ, ပါရာဇိကံ။ အဝဟရေယျာတိ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၀။)‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏတိ, ဒုက္ကဋံ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, ပါရာဇိကံ။ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျာတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဌာနာ စာဝေယျာတိ ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ တာဝ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဿာမိကဿ ပန ဒါသဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတဿ ဝါ ယထာဝုတ္တေန အဘိယောဂါဒိနာ နယေန အာဒိယနဟရဏ အဝဟရဏ ဣရိယာပထဝိကောပန ဌာနာစာဝနဝသေန ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘တတ္ထ နာနေကဘဏ္ဍာနံ, ပဉ္စကာနံ ဝသာ ပန၊
အာဒိယနာဒိပဉ္စကာ, ဒုဝိဓာတိ ဥဒီရိတာ’’တိ။
ကတမံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ? သာဟတ္ထိကော အာဏတ္တိကော နိဿဂ္ဂိယော အတ္ထသာဓကော ဓုရနိက္ခေပေါတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘သာဟတ္ထာဏတ္တိကော စေဝ, နိဿဂ္ဂိယောတ္ထသာဓကော၊
ဓုရနိက္ခေပကော စာတိ, ဣဒံ သာဟတ္ထပဉ္စက’’န္တိ။
တတ္ထ သာဟတ္ထိကော နာမ ပရဿ ဘဏ္ဍံ သဟတ္ထာ အဝဟရတိ။ အာဏတ္တိကော နာမ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေတိ။ နိဿဂ္ဂိယော နာမ သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာနံ အန္တော ဌတွာ ဗဟိ ပါတနံ။ အတ္ထသာဓကော နာမ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါ တံ အဝဟရာ’’တိ အာဏာပေတိ။ တတ္ထ သစေ ပရော အနန္တရာယိကော ဟုတွာ တံ အဝဟရတိ, အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ပရဿ ဝါ ပန တေလကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကံ တေလံ အဝဿံ ပိဝနကာနိ ဥပါဟနာဒီနိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၁။)ပက္ခိပတိ, ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ဓုရနိက္ခေပေါ ပန အာရာမာဘိယောဂဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တာဝကာလိကဘဏ္ဍဒေယျာနိ အဒေန္တဿပိ ဧသေဝ နယောတိ ဣဒံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။
ကတမံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ? ပုဗ္ဗပယောဂေါ သဟပယောဂေါ သံဝိဒါဝဟာရော သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုဗ္ဗသဟပယောဂေါ စ, သံဝိဒါဟရဏံ တထာ၊
သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တံ, ဣဒံ သာဟတ္ထပဉ္စက’’န္တိ။
တတ္ထ အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဌာနာစာဝနဝသေန, ခိလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန စ သဟပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဝိဒါဝဟာရော နာမ ‘‘အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ သမ္မန္တယိတွာ အဝဟရဏံ။ ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ဂတေသု ဟိ ဧကေနပိ တသ္မိံ ဘဏ္ဍေ ဌာနာ စာဝိတေ သဗ္ဗေသံ အဝဟာရော ဟောတိ။ သင်္ကေတကမ္မံ နာမ သဉ္ဇာနနကမ္မံ။ သစေ ဟိ ပုရေဘတ္တာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘အသုကသ္မိံ ကာလေ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တော သင်္ကေတတော အပစ္ဆာ အပုရေ တံ အဝဟရတိ, သင်္ကေတကာရကဿ သင်္ကေတကရဏက္ခဏေယေဝ အဝဟာရော။ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ သညုပ္ပါဒနတ္ထံ အက္ခိနိခဏနာဒိနိမိတ္တကရဏံ။ သစေ ဟိ ဧဝံ ကတနိမိတ္တတော အပစ္ဆာ အပုရေ ‘‘ယံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တော, တံ အဝဟရတိ, နိမိတ္တကာရကဿ နိမိတ္တက္ခဏေယေဝ အဝဟာရောတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ။
ကတမံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကံ? ထေယျာဝဟာရော ပသယှာဝဟာရော ပရိကပ္ပါဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော ကုသာဝဟာရောတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၂။)‘‘ထေယျာ ပသယှာ ပရိကပ္ပါ, ပဋိစ္ဆန္နာ ကုသာ တထာ၊
အဝဟာရာ ဣမေ ပဉ္စ, ထေယျာဝဟာရပဉ္စက’’န္တိ။
တတ္ထ ယော သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ ကတွာ အဒိဿမာနော အဝဟရတိ, ကူဋတုလာကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှာတိ, တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ထေယျာဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ပန ပသယှ ဗလက္ကာရေန ပရေသံ သန္တကံ ဂဏှာတိ ဂါမဃာတကာဒယော ဝိယ, အတ္တနော ပတ္တဗလိတော ဝါ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိကံ ဂဏှာတိ ရာဇဘဋာဒယော ဝိယ, တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ပသယှာဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဟဏံ ပန ပရိကပ္ပါဝဟာရော နာမ။
သော ဘဏ္ဍောကာသဿ ဝသေန ဒုဝိဓော။ တတြာယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ – သာဋကတ္ထိကော အန္တောဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမိ။ သစေ သုတ္တံ, န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ။ တတြ စေ သာဋကော ဟောတိ, ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သုတ္တဉ္စေ ဟောတိ, ရက္ခတိ။ ဗဟိ နီဟရိတွာ မုဉ္စိတွာ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ပုန အာဟရိတွာ ဌပေတိ, ရက္ခတိယေဝ။ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာပိ ယံ လဒ္ဓံ, တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂစ္ဆတိ, ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဂဏှာတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘စောရော စောရော’’တိ အနုဗန္ဓော ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယတိ, ရက္ခတိ။ သာမိကာ ဒိသွာ ဂဏှန္တိ, ရက္ခတိယေဝ။ အညော စေ ဂဏှာတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ သာမိကေသု နိဝတ္တန္တေသု သယံ ဒိသွာ ပံသုကူလသညာယ ‘‘ပဂေဝေတံ မယာ ဂဟိတံ, မမ ဒါနိ သန္တက’’န္တိ ဂဏှန္တဿပိ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ တတ္ထ ယွာယံ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တော ပရိကပ္ပေါ, အယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ နာမ။ ဩကာသပရိကပ္ပေါ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဧကစ္စော ပန ပရပရိဝေဏာဒီနိ ပဝိဋ္ဌော ကိဉ္စိ လောဘနေယျဘဏ္ဍံ ဒိသွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၃။)ဂဗ္ဘဒွါရပမုခဟေဋ္ဌာ ပါသာဒဒွါရကောဋ္ဌကရုက္ခမူလာဒိဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿိဿန္တိ, ဒဋ္ဌုကာမတာယ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ဝိယ ဒဿာမိ။ နော စေ ပဿိဿန္တိ, ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတိ, တဿ တံ အာဒါယ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တမတ္တေ အဝဟာရော ဟောတိ။ ဣတိ ယွာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဝတ္တော ပရိကပ္ပေါ, အယံ ဩကာသပရိကပ္ပေါ နာမ။ ဧဝမိမေသံ ဒွိန္နံ ပရိကပ္ပါနံ ဝသေန ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတော အဝဟာရော ပရိကပ္ပါဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပန အဝဟရဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ဘိက္ခု ဥယျာနာဒီသု ပရေသံ ဩမုဉ္စိတွာ ဌပိတံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာဒိံ ဒိသွာ ‘‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ န တာဝ အဝဟာရော ဟောတိ။ ယဒါ ပန သာမိကာ ဝိစိနန္တာ အပဿိတွာ ‘‘သွေ ဇာနိဿာမာ’’တိ သာလယာဝ ဂတာ ဟောန္တိ, အထဿ တံ ဥဒ္ဓရတော ဥဒ္ဓါရေ အဝဟာရော။ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နကာလေယေဝ ဧတံ မမ သန္တက’’န္တိ သကသညာယ ဝါ ‘‘ဂတာဒါနိ တေ, ဆဍ္ဍိတဘဏ္ဍံ ဣဒ’’န္တိ ပံသုကူလသညာယ ဝါ ဂဏှန္တဿ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ တေသု ဒုတိယတတိယဒိဝသေ အာဂန္တွာ ဝိစိနိတွာ အဒိသွာ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ဂတေသုပိ ဂဟိတံ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ပစ္ဆာ ဉတွာ စောဒိယမာနဿ အဒဒတော သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေ အဝဟာရော ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တဿ ပယောဂေန တေဟိ န ဒိဋ္ဌံ။ ယော ပန တထာရူပံ ဘဏ္ဍံ ယထာဌာနေ ဌိတံယေဝ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ထေယျစိတ္တော ပါဒေန အက္ကမိတွာ ကဒ္ဒမေ ဝါ ဝါလိကာယ ဝါ ပဝေသေတိ, တဿ ပဝေသိတမတ္တေယေဝ အဝဟာရော။
ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ပန အဝဟရဏံ ကုသာဝဟာရော နာမ။ သောပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ဘိက္ခု ဝိလီဝမယံ ဝါ တာလပဏ္ဏမယံ ဝါ ကတသညာဏံ ယံ ကိဉ္စိ ကုသံ ပါတေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၄။)စီဝရေ ဘာဇိယမာနေ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသဿ သမီပေ ဌိတံ သမဂ္ဃတရံ ဝါ မဟဂ္ဃတရံ ဝါ သမသမံ ဝါ အဂ္ဃေန ပရဿ ကောဋ္ဌာသံ ဟရိတုကာမော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပတိတံ ကုသံ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓရတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတိတေ ရက္ခတေဝ။ ယဒါ ပန တသ္မိံ ပတိတေ ပရဿ ကောဋ္ဌာသတော ပရဿ ကုသံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓဋမတ္တေ အဝဟာရော။ သစေ ပဌမတရံ ပရဿ ကောဋ္ဌာသတော ကုသံ ဥဒ္ဓရတိ, အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ, ပါတနေပိ ရက္ခတိ။ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသတော ပန အတ္တနော ကုသံ ဥဒ္ဓရတော ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတိ, တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတေန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ အဝဟာရော ဟောတိ, အယံ ကုသာဝဟာရော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဂဟေတဗ္ဗော။
သာမီစီတိ ဝတ္တံ, အာပတ္တိ ပန နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။
မဟာဇနသမ္မဒ္ဒေါတိ မဟာဇနသင်္ခေါဘော။ ဘဋ္ဌေ ဇနကာယေတိ အပဂတေ ဇနကာယေ။ ‘‘ဣဒဉ္စ ကာသာဝံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ကိံ ကာရဏာ ဧဝမာဟ? စီဝရဿာမိကေန ဓုရနိက္ခေပေါ ကတော, တသ္မာ တဿ အဒိန္နံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဝဟာရကောပိ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ စီဝရဿာမိကံ ပရိယေသန္တော ဝိစရတိ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ, စီဝရဿာမိကေန စ ‘‘မမေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဧတေနပိ အဝဟာရကေန အာလယော ပရိစ္စတ္တော, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ စီဝရဿာမိကောယေဝ ‘‘အတ္တနော သန္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ? ဥဘိန္နံ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ။ ကထံ? အဝဟာရကဿ ‘‘မယာ သဟတ္ထေန န ဒိန္နံ, ဘဏ္ဍဒေယျမေတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၅။)ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဣတရဿ ‘‘မယာ ပဌမံ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပစ္ဆာ အဒိန္နံ ဂဟိတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ။
သမဂ္ဃန္တိ အပ္ပဂ္ဃံ။
ဒါရုအတ္ထံ ဖရတီတိ ဒါရူဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သာဓေတိ။ မယိ သန္တေတိအာဒိ သဗ္ဗံ ရညာ ပသာဒေန ဝုတ္တံ, ထေရေန ပန ‘‘အနနုစ္ဆဝိကံ ကတ’’န္တိ န မညိတဗ္ဗံ။
ဧကဒိဝသံ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနာဒိနာ ယာ အယံ အဂ္ဃဟာနိ ဝုတ္တာ, သာ ဘဏ္ဍဿာမိနာ ကိဏိတွာ ဂဟိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗံ ပနေတံ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါသာဏဉ္စ သက္ခရဉ္စ ပါသာဏသက္ခရံ။
‘‘ဓာရေယျ အတ္ထံ ဝိစက္ခဏော’’တိ ဣမဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘အာပတ္တိံ ဝါ အနာပတ္တိံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘သိက္ခာပဒံ သမံ တေနာ’’တိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧကာ ဂါထာ –
‘‘ဒုတိယံ အဒုတိယေန, ယံ ဇိနေန ပကာသိတံ၊
ပရာဇိတကိလေသေန, ပါရာဇိကပဒံ ဣဓာ’’တိ။
တာယ သဒ္ဓိံ ဃဋေတွာ အဒုတိယေန ပရာဇိတကိလေသေန ဇိနေန ဒုတိယံ ယံ ဣဒံ ပါရာဇိကပဒံ ပကာသိတံ, ဣဓ တေန သမံ အနေကနယဝေါကိဏ္ဏံ ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ အညံ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒံ န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ပရာဇိတကိလေသေနာတိ သန္တာနေ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏေဟိ သဟ ဝါသနာယ သမုစ္ဆိန္နသဗ္ဗကိလေသေန။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၉) ပန ‘‘ပရာဇိတကိလေသေနာတိ ဝိဇိတကိလေသေန, နိကိလေသေနာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။
တေနာတိ တေန ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒေန။ အတ္ထော နာမ ပါဠိအတ္ထော။ ဝိနိစ္ဆယော နာမ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ အတ္ထော စ ဝိနိစ္ဆယော စ အတ္ထဝိနိစ္ဆယာ, တေ ဂမ္ဘီရာ ယသ္မိန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၆။)ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ ။ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေတိ စောဒနာဝသေန ဝါ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဝီတိက္ကမာရောစနဝသေန ဝါ သံဃမဇ္ဈေ အဒိန္နာဒါနဝတ္ထုသ္မိံ ဩတိဏ္ဏေ။ ဧတ္ထာတိ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ ဝိနိစ္ဆယောတိ အာပတ္တာနာပတ္တိနိယမနံ။ အဝတွာဝါတိ ‘‘တွံ ပါရာဇိကံ အာပန္နော’’တိ အဝတွာဝ။ ကပ္ပိယေပိ စ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အတ္တနာ ဂဟေတုံ ကပ္ပိယေ မာတုပိတုအာဒိသန္တကေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ။ လဟုဝတ္တိနောတိ ထေယျစိတ္တုပ္ပါဒေန လဟုပရိဝတ္တိနော။ အာသီဝိသန္တိ သီဃမေဝ သကလသရီရေ ဖရဏသမတ္ထဝိသံ။
֍ * ၂၃၃။ ပကတိမနုဿေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ ဗုဒ္ဓါဒိဥတ္တမပုရိသာနံ အဓိဂမဓမ္မောတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော, တဿ ပရေသံ အာရောစနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနံ။ တံ ဝိနိစ္ဆိနန္တေန ဆ ဌာနာနိ သောဓေတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကိံ တေ အဓိဂတန္တိ အဓိဂမပုစ္ဆာ။ ကိန္တိ တေ အဓိဂတန္တိ ဥပါယပုစ္ဆာ။ ကဒါ တေ အဓိဂတန္တိ ကာလပုစ္ဆာ။ ကတ္ထ တေ အဓိဂတန္တိ ဩကာသပုစ္ဆာ။ ကတမေ တေ ကိလေသာ ပဟီနာတိ ပဟီနကိလေသပုစ္ဆာ။ ကတမေသံ တွံ ဓမ္မာနံ လာဘီတိ ပဋိလဒ္ဓဓမ္မပုစ္ဆာ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဆဋ္ဌာနဝိသောဓနံ ဝိတ္ထာရေတုမာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဗျာကရဏဝစနမတ္တေန န သက္ကာရော ကာတဗ္ဗော။ ဗျာကရဏဉှိ ဧကဿ အယာထာဝတောပိ ဟောတီတိ။ ဣမေသု ဆသု ဌာနေသု သောဓနတ္ထံ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယထာ နာမ ဇာတရူပပတိရူပကမ္ပိ ဇာတရူပံ ဝိယ ခါယတီတိ ဇာတရူပံ နိဃံသနတာပနဆေဒနေဟိ သောဓေတဗ္ဗံ, ဧဝမေဝ ဣဒါနေဝ ဝုတ္တေသု ဆသု ဌာနေသု ပက္ခိပိတွာ သောဓနတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိမောက္ခာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာပတ္တိဉာဏဒဿနမဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါကဋော ဟောတိ အဓိဂတဝိသေသဿ သတိသမ္မောသာဘာဝတော။ သေသပုစ္ဆာသုပိ ‘‘ပါကဋော ဟောတီ’’တိ ပဒေ ဧသေဝ နယော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၇။)သဗ္ဗေသဉှိ အတ္တနာ အဓိဂတမဂ္ဂေန ပဟီနာ ကိလေသာ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ကဿစိ ဟိ အတ္တနာ အဓိဂတမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေသု သန္ဒေဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ မဟာနာမဿ သက္ကဿ ဝိယ။ သော ဟိ သကဒါဂါမီ သမာနောပိ ‘‘တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝံ ဟောတိ – ကော သု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနော, ယေန မေ ဧကဒါ လောဘဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ, ဒေါသဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ, မောဟဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၅) ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ အယံ ကိရ ရာဇာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန လောဘဒေါသမောဟာ နိရဝသေသာ ပဟီယန္တီတိ သညီ အဟောသီတိ။
ယာယ ပဋိပဒါယ ယဿ အရိယမဂ္ဂေါ အာဂစ္ဆတိ, သာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိ အာဂမနပဋိပဒါ။ သောဓေတဗ္ဗာတိ သုဒ္ဓါ, ဥဒါဟု န သုဒ္ဓါတိ ဝိစာရဏဝသေန သောဓေတဗ္ဗာ။ ‘‘န သုဇ္ဈတီတိ တတ္ထ တတ္ထ ပမာဒပဋိပတ္တိသမ္ဘဝတော။ အပနေတဗ္ဗောတိ အတ္တနော ပဋိညာယ အပနေတဗ္ဗော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၉၇-၁၉၈)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၇) ပန ‘‘န သုဇ္ဈတီတိ ပုစ္ဆိယမာနော ပဋိပတ္တိက္ကမံ ဥလ္လင်္ဃိတွာ ကထေသိ။ အပနေတဗ္ဗောတိ တယာ ဝုတ္တက္ကမေနာယံ ဓမ္မော န သက္ကာ အဓိဂန္တုန္တိ အဓိဂတမာနတော အပနေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ သုဇ္ဈနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒီဃရတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညာယတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယဒီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယဒိ သော ဘိက္ခု တာယ ပဋိပဒါယ ပညာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတူသု ပစ္စယေသု အလဂ္ဂတ္တာ ‘‘အာကာသေ ပါဏိသမေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တသဒိသံ ဗျာကရဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝုတ္တသဒိသန္တိ တဿ ဘိက္ခုနော ဗျာကရဏံ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တေန သဒိသံ, သမန္တိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝဿ ပဋိပတ္တိသဒိသာ ပဋိပတ္တိ ဟောတီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၈။)ဒီဃရတ္တံ သုဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတ္တာ, ဣဒဉ္စ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝဿ နာမာ’’တိအာဒိ။ ခီဏာသဝဿ နာမ…ပေ… န ဟောတီတိ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ, ဇီဝိတနိကန္တိယာ စ အဘာဝတော န ဟောတိ, ပုထုဇ္ဇနဿ ပန အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇီဝိတနိကန္တိသဗ္ဘာဝတော စ အပ္ပမတ္တကေနပိ ဟောတိ, ဧဝံ သုဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ ဝတ္တနသေက္ခဓမ္မပဋိဇာနနံ ဣမိနာ ဘယုပ္ပါဒနေန, အမ္ဗိလာဒိဒဿနေ ခေဠုပ္ပါဒါဒိနာ စ န သက္ကာ ဝီမံသိတုံ, တသ္မာ တဿ ဝစနေနေဝ တံ သဒ္ဓါတဗ္ဗံ။
အယံ ဘိက္ခု သမ္ပန္နဝေယျာကရဏောတိ ဣဒံ န ကေဝလံ အဘာယနကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဧကစ္စဿ သူရဇာတိကဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ အဘာယနတော, ရဇ္ဇနီယာရမ္မဏာနံ ဗဒရသာဠဝါဒိအအဗလမဒ္ဒနာဒီနံ ဥပယောဇနေပိ ခေဠုပ္ပါဒါဒိတဏှုပ္ပတ္တိရဟိတံ သဗ္ဗထာ သုဝိသောဓိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၂၃၄။ ‘‘နီဟရိတွာတိ သာသနတော နီဟရိတွာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘နီဟရိတွာတိ ပါဠိတော ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ နာနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သုတ္တံ န ဇာနာတိ, သုတ္တာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိအာဒိပါဠိတော (ပရိ။ ၄၄၂) သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ နီဟရိံသု, ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာတိ ဘဏတီ’’တိ ဧဝမာဒိတော အာစရိယဝါဒံ, ‘‘အာယသ္မာ ဥပါလိ ဧဝမာဟ ‘အနာပတ္တိ အာဝုသော သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၈) ဧဝမာဒိတော အတ္တနောမတိံ နီဟရိံသု။ သာ စ ထေရဿ အတ္တနောမတိ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတတ္တာ သုတ္တံ ဇာတံ, ဧဝမညာပိ သုတ္တာဒီဟိ သင်္ဂဟိတာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ, နေတရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၇၉။)နီဟရိတွာတိ ဝိဘဇိတွာ, သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တာဒီသု စတူသု ပဒေသေသု ပက္ခိပိတွာ စတုဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝိနယံ ပကာသေသုံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ အဘာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ‘‘နီဟရိတွာတိ ဧတ္ထ သာသနတော နီဟရိတွာတိ အတ္ထော…ပေ… တာယ ဟိ အတ္တနောမတိယာ ထေရော ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌပနံ လဘတိ။ အပိစ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနော…ပေ… အနာဒရိယံ ကရောတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ။ တတ္ထ ဟိ ပညတ္တံ နာမ သုတ္တံ, သေသတ္တယံ အပညတ္တံ နာမ။ တေနာယံ ‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ, မဟာထေရာ’တိ ဂါထာ သုဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝုတ္တန္တိ မိလိန္ဒပဉှေ နာဂသေနတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ပဇ္ဇတေ အနေန အတ္ထောတိ ပဒံ, ဘဂဝတာ ကဏ္ဌာဒိဝဏ္ဏုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ အာဟစ္စ ဝိသေသေတွာ ဘာသိတံ ပဒံ အာဟစ္စပဒံ, ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဟစ္စပဒန္တိ သုတ္တံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘ကဏ္ဌာဒိဝဏ္ဏုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနကရဏာဒီဟိ နီဟရိတွာ အတ္တနော ဝစီဝိညတ္တိယာဝ ဘာသိတံ ဝစနံ အာဟစ္စပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ပန ‘‘အဋ္ဌ ဝဏ္ဏဋ္ဌာနာနိ အာဟစ္စ ဝုတ္တေန ပဒနိကာယေနာတိ အတ္ထော, ဥဒါဟဋေန ကဏ္ဌောက္ကန္တေန ပဒသမူဟေနာတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ကပ္ပတိ, ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဧဝံ အဝိသေသေတွာ ‘‘ယံ ဘိက္ခဝေ မယာ ‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ, တဉ္စေ အကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ, ကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ, တံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တသာမညလက္ခဏံ ဣဓ ရသောတိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရသောတိ သုတ္တာနုလောမ’’န္တိ။ ရသောတိ သာရော ‘‘ပတ္တရသော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၀) ဝိယ, ပဋိက္ခိတ္တာနုညာတသုတ္တသာရောတိ အတ္ထော။ ရသောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၀။)ဝါ လက္ခဏံ ပဋိဝတ္ထုကံ အနုဒ္ဓရိတွာ လက္ခဏာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ ရသေနာတိ တဿ အာဟစ္စဘာသိတဿ ရသေန, တတော ဥဒ္ဓဋေန ဝိနိစ္ဆယေနာတိ အတ္ထော။ သုတ္တဆာယာ ဝိယ ဟိ သုတ္တာနုလောမန္တိ။ ဓမ္မသင်္ဂါဟကပဘုတိအာစရိယပရမ္ပရတော အာနီတာ အဋ္ဌကထာတန္တိ ဣဓ ‘‘အာစရိယဝံသော’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အာစရိယဝံသောတိ အာစရိယဝါဒေါ’’တိ, အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝံသော’’တိ ဝုတ္တော ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရာယ အာဘတောဝ ပမာဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ အဓိပ္ပါယောတိ ကာရဏောပပတ္တိသိဒ္ဓေါ ဥဟာပေါဟနယပဝတ္တော ပစ္စက္ခာဒိပမာဏပတိရူပကော။ အဓိပ္ပါယောတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနောမတီ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ဝိနယပိဋကေ ပါဠီတိ ဣဓ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ, သေသပိဋကေသုပိ သုတ္တာဒိစတုနယာ ယထာနုရူပံ လဗ္ဘန္တေဝ။
‘‘မဟာပဒေသာတိ မဟာဩကာသာ။ မဟန္တာနိ ဝိနယဿ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌာနာနိ, ယေသု ပတိဋ္ဌာပိတော ဝိနယော ဝိနိစ္ဆိနီယတိ အသန္ဒေဟတော, မဟန္တာနိ ဝါ ကာရဏာနိ မဟာပဒေသာ, မဟန္တာနိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယကာရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထတော ပန ‘ယံ ဘိက္ခဝေ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာသာဓိပ္ပါယာ ပါဠိယေဝ မဟာပဒေသာတိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘ယေ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’တိအာဒိ။ ဣမေ စ မဟာပဒေသာ ခန္ဓကေ အာဂတာ, တသ္မာ တေသံ ဝိနိစ္ဆယကထာ တတ္ထေဝ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ ဣဓ န ဝုစ္စတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘မဟာပဒေသာတိ မဟာဩကာသာ မဟာဝိသယာ, တေ အတ္ထတော ‘ယံ ဘိက္ခဝေတိအာဒိပါဠိဝသေန အကပ္ပိယာနုလောမတော ကပ္ပိယာနုလောမတော စ ပုဂ္ဂလေဟိ နယတော တထာ တထာ ဂယှမာနာ အတ္ထနယာ ဧဝ။ တေ ဟိ ဘဂဝတာ သရူပတော အဝုတ္တေသုပိ ပဋိက္ခိတ္တာနုလောမေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၁။)အနုညာတာနုလောမေသု စ သေသေသု ကိစ္စေသု နိဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုတာယ မဟာဂေါစရာတိ ‘မဟာပဒေသာ’တိ ဝုတ္တာ, န ပန ‘ယံ ဘိက္ခဝေ မယာ ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ သာဓိပ္ပါယာ ပါဠိယေဝ တဿာ သုတ္တေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ။ ‘သုတ္တာနုလောမမ္ပိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗံ…ပေ… သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ န ဟေသာ သာဓိပ္ပါယာ ပါဠိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗာ, န ဂဟေတဗ္ဗာ ဝါ ဟောတိ။ ယေနာယံ သုတ္တာနုလောမံ သိယာ, တသ္မာ ဣမံ ပါဠိအဓိပ္ပါယံ နိဿာယ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂဟိတာ ယထာဝုတ္တအတ္ထာဝ သုတ္တာနုလောမံ, တံပကာသကတ္တာ ပန အယံ ပါဠိပိ သုတ္တာနုလောမန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘ယေ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’တိအာဒိ။ ‘ယံ ဘိက္ခဝေ’တိအာဒိပါဠိနယေန ဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂဟိတဗ္ဗာ ယေ အကပ္ပိယာနုလောမာဒယော အတ္ထာ ဝုတ္တာ, တေ မဟာပဒေသာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ‘‘ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ဣဓ စ ကိဉ္စာပိ ‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’တိ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ မဟာပဒေသနယသိဒ္ဓံ ပဋိက္ခိတ္တာပဋိက္ခိတ္တံ အနုညာတာနနုညာတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘ဌာနံ ဩကာသော ပဒေသောတိ ကာရဏဝေဝစနာနိ ‘အဋ္ဌာနမေတံ, အာနန္ဒ, အနဝကာသော’တိအာဒိ သာသနတော, ‘နိဂ္ဂဟဋ္ဌာန’န္တိ စ ‘အသန္ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’န္တိ စ ‘အသန္ဒိဋ္ဌိ စ ပန ပဒေသော’တိ စ လောကတော, တသ္မာ မဟာပဒေသာတိ မဟာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကာရဏံ နာမ ဉာပကော ဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတံ, မဟန္တဘာဝေါ ပန တေသံ မဟာဝိသယတ္တာ မဟာဘူတာနံ ဝိယ။ တေ ဒုဝိဓာ ဝိနယမဟာပဒေသာ သုတ္တန္တိကမဟာပဒေသာ စာတိ။ တတ္ထ ဝိနယမဟာပဒေသာ ဝိနယေ ယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ, ဣတရေ ဥဘယတ္ထာပိ, တေနေဝ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၄၂)
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၂။)အနုယောဂဝတ္တေ ‘ဓမ္မံ န ဇာနာတိ, ဓမ္မာနုလောမံ န ဇာနာတီ’တိ’’ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကံ အဝသေသံ ပိဋကဒွယံ, ဓမ္မာနုလောမန္တိ သုတ္တန္တိကေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေတိအာဒိ။
ယဒိ သာပိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဝ အဋ္ဌကထာ, သာ ပန ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင်္ဂါယိတွာ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝါစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘အာစရိယာ ဝဒန္တိ သံဝဏ္ဏေန္တိ ပါဠိံ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ နာမ…ပေ… အဋ္ဌကထာတန္တီ’’တိ။ တိဿော ဟိ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှောယေဝ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတော ကထာမဂ္ဂေါ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတော, ပစ္ဆာ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတော နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ။ ဘဂဝတော ပကိဏ္ဏကဒေသနာဘူတာ စ သုတ္တာနုလောမဘူတာ စ အဋ္ဌကထာ ယသ္မာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပါဠိဝဏ္ဏနာက္ကမေန သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ အာစရိယဝါဒေါတိ ဝုတ္တာ။ ဧတေန စ အဋ္ဌကထာ သုတ္တသုတ္တာနုလောမေသု အတ္ထတော သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဧသာ, ဧဝံ အတ္တနောမတိပိ ပမာဏဘူတာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဝစနာနုလောမဉ္စ အနိဿာယ အဂ္ဂသာဝကာဒယောပိ အတ္တနော ဉာဏဗလေန သုတ္တာဘိဓမ္မဝိနယေသု ကိဉ္စိ သမ္မုတိပရမတ္ထဘူတံ အတ္ထံ ဝတ္တုံ သက္ကောန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝစနံ သုတ္တေ သုတ္တာနုလောမေ စ သင်္ဂယှတိ။ ဝိသုံ ပန အဋ္ဌကထာဒီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသံ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော ဂဟေတွာ စတုဓာ ဝိနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။
ကိဉ္စာပိ အတ္တနောမတိ သုတ္တာဒီဟိ သံသန္ဒိတွာဝ ပရိကပ္ပီယတိ, တထာပိ သာ န သုတ္တာဒီသု ဝိသေသတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ’’တိ။ အနုဗုဒ္ဓိယာတိ သုတ္တာဒီနိယေဝ အနုဂတဗုဒ္ဓိယာ။ နယဂ္ဂါဟေနာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၃။)သုတ္တာဒိတော လဗ္ဘမာနနယဂ္ဂဟဏေန။ အတ္တနောမတိံ သာမညတော ပဌမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိသေသေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသူ’’တိ ဝစနတော ပိဋကတ္တယဿပိ သာဓာရဏာ ဧသာ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထေရဝါဒေါတိ မဟာသုမတ္ထေရာဒီနံ ဂါဟော။ ဣဒါနိ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထေနာတိ အတ္တနာ နယတော ဂဟိတေန အတ္ထေန။ ပါဠိန္တိ အတ္တနော ဂါဟဿ နိဿယဘူတံ သာဋ္ဌကထံ ပါဠိံ။ ပါဠိယာတိ တပ္ပဋိက္ခေပတ္ထံ ပရေနာဘတာယ သာဋ္ဌကထာယ ပါဠိယာ, အတ္တနာ ဂဟိတံ အတ္ထံ နိဿာယ, ပါဠိဉ္စ သံသန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ အာစရိယဝါဒေတိ အတ္တနာ ပရေန စ သမုဒ္ဓဋအဋ္ဌကထာယ။ ဩတာရေတဗ္ဗာတိ ဉာဏေန အနုပ္ပဝေသေတဗ္ဗာ။ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စာတိ အတ္တနာ ဥဒ္ဓဋေဟိ သံသန္ဒနဝသေန ဩတရတိ, ပရေန ဥဒ္ဓဋေန သမေတိ။ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာတိ အသဗ္ဗညုပုဂ္ဂလဿ ဒေါသဝါသနာယ ယာထာဝတော အတ္ထသမ္ပဋိပတ္တိအဘာဝတော ဝုတ္တံ။
ပမာဒပါဌဝသေန အာစရိယဝါဒဿ သုတ္တာနုလောမေန အသံသန္ဒနာပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဣတရော န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယေ သုတ္တေန သံသန္ဒန္တိ, ဧဝရူပါဝ အတ္ထာ မဟာပဒေသတော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ တထာ တထာ ဥဒ္ဓဋအတ္ထာနံယေဝ သုတ္တာနုလောမတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သုတ္တာနုလောမတော ဟိ သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ။ အထ ဝါ သုတ္တာနုလောမဿ သုတ္တေကဒေသတ္တေပိ သုတ္တေ ဝိယ ‘‘ဣဒံ ကပ္ပတိ, ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အာဟစ္စဘာသိတံ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တာ…ပေ… ဗလဝတရ’’န္တိ။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ အပ္ပဋိဗာဟိယံ။ ကာရကသံဃသဒိသန္တိ ပမာဏတ္တာ သင်္ဂီတိကာရကသံဃသဒိသံ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဌိတကာလသဒိသ’’န္တိ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ကထိတဓမ္မဘာဝံ ဒဿေတိ, ဓရမာနဗုဒ္ဓသဒိသန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၄။)ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတ္တေ ဟိ ပဋိဗာဟိတေ ဗုဒ္ဓေါဝ ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ။ ‘‘သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတီတိ သကဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ။ ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမန္တိ အညနိကာယဝါဒီ အတ္တနော နိကာယေ သုတ္တာနုလောမံ ဂဟေတွာ ကထေတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတီတိအာဒီသု ယော ယထာဘူတမတ္ထံ ဂဟေတွာ ကထနသီလော, သော သကဝါဒီ။ သုတ္တန္တိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ပါဠိဝစနံ။ ပရဝါဒီတိ မဟာဝိဟာရဝါသီ ဝါ ဟောတု အညနိကာယဝါသီ ဝါ, ယော ဝိပရီတတော အတ္ထံ ဂဟေတွာ ကထနသီလော, သောဝ ဣဓ ‘ပရဝါဒီ’တိ ဝုတ္တော။ သုတ္တာနုလောမန္တိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ဝါ အနာရုဠှံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဝိပလ္လာသတော ဝါ ဝဉ္စနာယ ဝါ ‘သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမိဒ’န္တိ ဒဿိယမာနံ သုတ္တာနုလောမံ။ ကေစိ ‘အညနိကာယေ သုတ္တာနုလောမ’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ဥဘိန္နမ္ပိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှသုတ္တာဒီနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတိ, ဂဟေတဗ္ဗ’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅)။ န ဟိ သကဝါဒီ အညနိကာယသုတ္တာဒိံ ပမာဏတော ဂဏှာတိ။ ယေန တေသု သုတ္တာဒီသု ဒဿိတေသု တတ္ထ ဌာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ, ဝက္ခတိ စ ‘ပရော တဿ အကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတိ…ပေ… သာဓူတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗ’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅), တသ္မာ ပရဝါဒိနာပိ သင်္ဂီတိတ္တယေ အနာရုဠှမ္ပိ အနာရုဠှမိစ္စေဝ ဒဿီယတိ, ကေဝလံ တဿ တဿ သုတ္တာဒိနော သင်္ဂီတိတ္တယေ အနာဂတဿ ကူဋတာ, အာဂတဿ စ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အညထာ အဓိပ္ပါယယောဇနာ စ ဝိသေသာ, တတ္ထ စ ယံ ကူဋံ, တံ အပနီယတိ။ ယံ အညထာ ယောဇိတံ, တံ တဿ ဝိပရီတတာဒဿနတ္ထံ တဒညေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၅။)သုတ္တာဒိနာ သံသန္ဒနာ ကရီယတိ။ ယော ပန ပရဝါဒိနာ ဂဟိတော အဓိပ္ပါယော သုတ္တန္တာဒိနာ သံသန္ဒတိ, သော သကဝါဒိနာပိ အတ္တနော ဂါဟံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမေဝ သုတ္တံ ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ကထာဝတ္ထုပကရဏေ ‘သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ ပရဝါဒေ ပဉ္စာ’တိ, သုတ္တသဟဿမ္ပိ အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏနာနတ္တေန သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမေဝ ဂဟိတံ, န နိကာယန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ပန ‘‘ပရဝါဒီတိ အမှာကံ သမယဝိဇာနနကော အညနိကာယိကောတိ ဝုတ္တံ။ ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမန္တိ ကထံ? ‘အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ’တိ သုတ္တံ သကဝါဒိဿ, တဒနုလောမတော နာဠိကေရဖလဿ ဥဒကမ္ပိ ဥဒကမေဝ ဟောတီတိ ပရဝါဒီ စ။
‘နာဠိကေရဿ ယံ တောယံ, ပုရာဏံ ပိတ္တဝဍ္ဎနံ၊
တမေဝ တရုဏံ တောယံ, ပိတ္တဃံ ဗလဝဍ္ဎန’န္တိ။ –
ဧဝံ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ဓညဖလဿ ဂတိကတ္တာ, အာဟာရတ္ထဿ စ ဖရဏတော ‘ယာဝကာလိကမေဝ တ’န္တိ ဝဒန္တော ပဋိက္ခိပတီ’’တိ။ ခေပံ ဝါ ဂရဟံ ဝါ အကတွာတိ ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ ခေပံ ပဋိက္ခေပံ ဆဍ္ဍနံ ဝါ ‘‘ကိမေသ ဗာလော ဝဒတိ, ကိမေသ ဗာလော ဇာနာတီ’’တိ ဂရဟံ နိန္ဒံ ဝါ အကတွာ။ သုတ္တာနုလောမန္တိ အတ္တနာ အဝုတ္တံ အညနိကာယေ သုတ္တာနုလောမံ။ ‘‘သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ သကဝါဒိနာ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ ယဿ သုတ္တဿ အနုလောမနတော ဣဒံ သုတ္တာနုလောမံ အကာသိ, တသ္မိံ, တဒနုရူပေ ဝါ အညတရသ္မိံ သုတ္တေ အတ္တနာ ဂဟိတံ သုတ္တာနုလောမံ အတ္ထတော သံသန္ဒနဝသေန ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သံသန္ဒတီ’တိ သံသန္ဒေတွာ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၆။)အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တသ္မိံယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော သုတ္တေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။ အယန္တိ သကဝါဒီ။ ပရောတိ ပရဝါဒီ။ အာစရိယဝါဒေါ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗောတိ ယဿ သုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာဝသေန အယံ အာစရိယဝါဒေါ ပဝတ္တော, တသ္မိံ, တာဒိသေ စ အညသ္မိံ သုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရအတ္ထသံသန္ဒနဝသေန ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ဂါရယှာစရိယဝါဒေါတိ ပမာဒလိခိတော, ဘိန္နလဒ္ဓိကေဟိ စ ဌပိတော, ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ပန – ပရော အာစရိယဝါဒန္တိ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ကိဉ္စာပိ ပရိဟရတိ, အဝဟာရော ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘တထာ ကရောန္တော ပါရာဇိကမာပဇ္ဇတီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ သုတ္တံ တတ္ထေဝ အာဂတမဟာအဋ္ဌကထာဝစနေန သဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ။ တထာ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။ ပရော အတ္တနောမတိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပရသန္တကံ အဝဟရာတိ ပုရေဘတ္တမေဝ ဟရိဿာမီတိ ဝါယမန္တဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဟောတိ, ပုရေဘတ္တပယောဂေါဝ သော, တသ္မာ မူလဋ္ဌော န မုစ္စတီတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ မူလဋ္ဌဿ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘တံ သင်္ကေတံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ သုတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပတိ။
ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အနိယတဟေတုဓမ္မော သမ္မတ္တနိယတဟေတုဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ သုတ္တံ ပဋ္ဌာနေ လိခိတံ ဒဿေတွာ ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ န နိဗ္ဗာနမေဝါရမ္မဏ’’န္တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ အာရမ္မဏတ္တိကာဒိသုတ္တာနုလောမေန ဩတရတီတိ ပဋိက္ခိပတိ။ သုတ္တာနုလောမေ ဩတရန္တံယေဝ ဟိ သုတ္တံ နာမ, နေတရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပါဠိအာဂတံ ပညာယတီ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၇။)ဧတ္တကေနပိ သိဒ္ဓေ ‘‘တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ။ တာဒိသဉှိ ပမာဒလေခန္တိ အာစရိယော။ ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ, ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁) ဝစနတော ဒိန္နဘောဇနေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပရိဿယာနိ ပရိဝဇ္ဇိတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝိဟရန္တော နိစ္စော ဟောတီတိ။ ဧဝရူပဿ အတ္ထဿ အာရုဠှမ္ပိ သုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နော စေ တထာ ပညာယတီ’’တိ သိဒ္ဓေပိ ‘‘နော စေ တထာ ပညာယတိ, န ဩတရတိ န သမေတီတိ။ ဗာဟိရကသုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သုတ္တမ္ပိ အတ္ထေန အသမေန္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရော အာစရိယဝါဒန္တိအာဒီသု ဒွီသု နယေသု ပမာဒလေခဝသေန တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဋ္ဌကထာဝစနံ ထေရဝါဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အထာယံ အာစရိယဝါဒံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစာ…ပေ… ဗီဇေ ဗီဇသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါ ဘိန္ဒတိ ဝါ…ပေ… အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၉၁) တုမှာကံ ပါဌတ္တာ ‘‘ဟလိဒ္ဒိဂဏ္ဌိံ ဆိန္ဒန္တဿ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိ အတ္ထိ မူလေ ဇာယန္တိ, မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိအာဒိံ ဒဿေတွာ တဿ အဋ္ဌကထာသင်္ခါတေန အာစရိယဝါဒေန ပဋိက္ခိပတိ။ န ဟိ ဂဏ္ဌိမှိ ဂဏ္ဌိ ဇာယတီတိ။ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော’’တိ ဝစနဿာနုလောမတော ‘‘အမှာကံ ပေါရာဏဘိက္ခူ ဧကပါသာဒေ ဂဗ္ဘံ ထကေတွာ အနုပသမ္ပန္နေန သယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တထာ ကတွာ အာဂတာ, တသ္မာ အမှာကံ ဝဋ္ဋတီတိ တုမှေသု ဧဝ ဧကစ္စေသု ဝဒန္တေသု ‘‘တုမှာကံ န ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပမာဏ’’န္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ။ ပရော အတ္တနောမတိန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၈။)‘‘ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ အနာပုစ္ဆာ သယိတေသု ကေ မုစ္စန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒွေပိ ဇနာ မုစ္စန္တိ – ယော စ ယက္ခဂဟိတကော, ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ အညေ သဗ္ဗေပိ ယထာ တထာ ဝါ နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။
အထ ပနာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ဒိဝါ ကိလန္တရူပေါ မဉ္စေ နိသိန္နော ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာဝ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတိ, တဿ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။
အထာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ‘‘ဒေါမနဿမ္ပာဟံ ဒေဝါနမိန္ဒ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီတိအာဒိဝစနေဟိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၀) သံသန္ဒနတော သဒါရပေါသေ ဒေါသော တုမှာကံ နတ္ထိ, တေန ဝုတ္တံ ‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅) ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ ‘‘ကိဉ္စာပိ သကဝါဒီ ဗဟုဿုတော န ဟောတိ, အထ ခေါ ရာဂသဟိတေနေဝ အကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိက္ခိပတိ။ သေသေသုပိ ဣမိနာ နယေန အညထာပိ အနုရူပတော ယောဇေတဗ္ဗံ, ဣဒံ သဗ္ဗံ ဥပတိဿတ္ထေရာဒယော အာဟု။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘ဧတ္ထ ပရောတိ ဝုတ္တော အညနိကာယိကော, သော ပန အတ္တနော သုတ္တာဒီနိယေဝ အာဟရတိ, တာနိ သကဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တာဒိမှိ ဩတာရေတွာ သစေ သမေတိ, ဂဏှာတိ။ နော စေ, ပဋိက္ခိပတီ’’တိ ဝဒတီတိ အာဂတံ။
နနု စ ‘‘သုတ္တာနုလောမတော သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဝိရောဓော, ‘‘သုတ္တာနုလောမတော သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ ဣဒဉှိ သကမတေယေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၈၉။)သုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ သကမတိပရိယာပန္နမေဝ သုတ္တာဒိံ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တနောမတိ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ, အတ္တနောမတိတော အာစရိယဝါဒေါ ဗလဝတရော, အာစရိယဝါဒတော သုတ္တာနုလောမံ ဗလဝတရံ, သုတ္တာနုလောမတော သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပရဝါဒိနာ အာနီတံ အညနိကာယေ သုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘သုတ္တာနုလောမေ သုတ္တံ ဩတာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပရဝါဒိနာ အာနီတံ သုတ္တာဒိ အတ္တနော သုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတီသု ဩတာရေတွာ သမေန္တံယေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဣတရံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အယံ နယော ဣဓ ဝုစ္စတီတိ န ကောစိ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓောတိ အယံ သာရတ္ထဒီပနိယာဂတော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) နယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ကူဋသုတ္တံ ဗာဟိရကသုတ္တာဒိဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဗာဟိရကသုတ္တန္တိ တိဿော သင်္ဂီတိယော အနာရုဠှဂုဠှဝေဿန္တရာဒီနိ စ မဟာသံဃိကနိကာယဝါသီနံ သုတ္တာနိ။ ဝေဒလ္လာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂုဠှဥမ္မဂ္ဂါဒိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရံ ဂါရယှသုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တနောမတိယမေဝ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အညနိကာယတော အာနီတသုတ္တတောပိ သကနိကာယေ အတ္တနောမတိယေဝ ဗလဝတရာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရဝါဒီ သုတ္တမေဝါ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သမာနဇာတိကာနံ ဝသေန ဝါရော န ဝုတ္တော။ သုတ္တဿ သုတ္တေယေဝ ဩတာရဏံ ဘိန္နံ ဝိယ ဟုတွာ န ပညာယတိ, ဝုတ္တနယေနေဝ စ သက္ကာ ယောဇေတုန္တိ။
ဣဒါနိ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယာဒိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝိဝါဒေ ဥပ္ပန္နေ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယန္တိ ဂဟေတွာ ကထေတီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ဧဝံ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒိမုခေန သာမညတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၀။)ဝိဝါဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ဝိဝါဒဝတ္ထုံ တဗ္ဗိနိစ္ဆယမုခေန သုတ္တာဒိဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ သကဝါဒိနာ အတ္တနောယေဝ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ပရော ကာရဏံ န ဝိန္ဒတီတိ ပရဝါဒီ ကာရဏံ န လဘတိ။ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတီတိ ပရဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ အာဟရိတွာ ဒဿေတိ, ‘‘သာဓူတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အတ္တနော နိကာယေ သုတ္တာဒီနိ အလဘန္တေန သကဝါဒိနာ ပရဝါဒီဝစနေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒတိ။ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စာတိ ဧတ္ထ စ-ကာရော ဝိကပ္ပနတ္ထော, တေန အာစရိယဝါဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏန္တိ သုတ္တာဒိနယံ နိဿာယ အတ္တနောမတိယာ ဥဒ္ဓဋံ ဟေတုံ။ ဝိနိစ္ဆယန္တိ အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယံ။
ဒွိန္နမ္ပိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတီတိ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ ကာရဏပတိရူပကစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ တတ္ထ ကာရဏစ္ဆာယာတိ သုတ္တာဒီသု ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဂါဟဿ, ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂါဟဿ စ နိမိတ္တဘူတေန ကိစ္ဆေန ပဋိပါဒနီယံ အဝိဘူတကာရဏံ ကာရဏစ္ဆာယာ, ကာရဏပတိရူပကန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဒွိန္နမ္ပိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတိ, ကသ္မာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝိနယဉှိ ပတွာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝိနယံ ပတွာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိစာရဏံ အာဂမ္မာ’’တိ။ ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိအာဒီသု ဒုဗ္ဗိညေယျဝိနိစ္ဆယေ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝေ သတိ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟဏံ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ, ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟဏံ ဂါဠှံ ကာတဗ္ဗံ, အပရာပရပ္ပဝတ္တံ ကပ္ပိယဂ္ဂဟဏံ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၁။)ဂရုကဘာဝသင်္ခတေ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယသညာယ ဝီတိက္ကမကာရဏံ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ, တံနိဝါရဏစိတ္တံ ဒဠှတရံ ကာတဗ္ဗံ။ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ ဝီတိက္ကမပ္ပဝတ္တိ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုကဘာဝေတိ အကပ္ပိယဘာဝေတိ အတ္ထော။
ဗဟူဟိ သုတ္တဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟီတိ ဗဟူဟိ သုတ္တေဟိ စေဝ တတော အာနီတဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟိ စ။ အထ ဝါ သုတ္တေန အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယေန စ လဒ္ဓကာရဏေဟိ။ အတ္တနော ဂဟဏံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ သကဝါဒိနာ အတ္တနော ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟဏံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယောတိ သကဝါဒီပရဝါဒီသု ယော ကောစိ။ ကေစိ ပန ‘‘သကဝါဒီသုယေဝ ယော ကောစိ ဣဓာဓိပ္ပေတော’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ သန္တေ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယန္တိ ဂဟေတွာ ကထေတီ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဥဘောပိ သကဝါဒိနောယေဝ သိယုံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿေဝ နိဂမနဝသေန ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတိရေကကာရဏံ လဘတီတိ ဧတ္ထ သုတ္တာဒီသု ပုရိမံ ပုရိမံ အတိရေကကာရဏံ နာမ, ယော ဝါ သုတ္တာဒီသု စတူသု ဗဟုတရံ ကာရဏံ လဘတိ, သော အတိရေကကာရဏံ လဘတိ နာမ။
သုဋ္ဌု ပဝတ္တိ ဧတဿာတိ, သုဋ္ဌု ပဝတ္တတိ သီလေနာတိ ဝါ သုပ္ပဝတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘သုပ္ပဝတ္တီတိ သုဋ္ဌု ပဝတ္တ’’န္တိ။ ဝါစာယ ဥဂ္ဂတံ ဝါစုဂ္ဂတံ, ဝစသာ သုဂ္ဂဟိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဝါစုဂ္ဂတန္တိ ဝါစာယ ဥဂ္ဂတံ, တတ္ထ နိရန္တရံ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သုတ္တတောတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပါဠိတော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုတ္တံ နာမ သကလံ ဝိနယပိဋက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန သုတ္တတောတိ တဒတ္ထပဋိပါဒကံ သုတ္တာဘိဓမ္မပါဠိဝစနံ အဓိပ္ပေတံ။ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပရိပုစ္ဆတော စ အဋ္ဌကထာတော စာ’’တိ။ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၂။)ပကာသနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဟိ ပရိပုစ္ဆာ အဋ္ဌကထာ စ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌကထာယ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ပရိပုစ္ဆာ’’တိ ထေရဝါဒေါ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ပရိပုစ္ဆာတိ အာစရိယဿ သန္တိကာ ပါဠိယာ အတ္ထသဝနံ။ အဋ္ဌကထာတိ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော။ တဒုဘယမ္ပိ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဝိနယေတိ ဝိနယာစာရေ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဝိနယံ အဇဟန္တော အဝေါက္ကမန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနံ နာမ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနာဒိနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇိဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတော’’တိ, တေန လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယဓရဿ လက္ခဏေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကိံ ဣမိနာ လဇ္ဇိဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘အလဇ္ဇီ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဗဟုဿုတောပီတိ ဣမိနာ ပဌမလက္ခဏသမန္နာဂမံ ဒဿေတိ။ လာဘဂရုကတာယာတိ ဣမိနာ ဝိနယေ ဌိတတာယ အဘာဝေ ပဌမလက္ခဏယောဂါ ကိစ္စကရော န ဟောတိ, အထ ခေါ အကိစ္စကရော အနတ္ထကရော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ သံဃဘေဒဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တကလဟဿေတံ အဓိဝစနံ သံဃရာဇီတိ။ ကုက္ကုစ္စကောတိ အဏုမတ္တေသုပိ ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿနဝသေန ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေန္တော။ တန္တိံ အဝိသံဝါဒေတွာတိ ပါဠိံ အညထာ အကတွာ။ အဝေါက္ကမန္တောတိ အနတိက္ကမန္တော။
ဝိတ္ထုနတီတိ အတ္ထံ အဒိသွာ နိတ္ထုနတိ, ဝိတ္ထမ္ဘတိ ဝါ။ ဝိပ္ဖန္ဒတီတိ ကမ္ပတိ။ သန္တိဋ္ဌိတုံ န သက္ကောတီတိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ယံ ပရေန ဝုစ္စတိ, တံ တံ အနုဇာနာတီ’’တိ။ သကဝါဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပရဝါဒံ ဂဏှာတီတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှိ ကသဋံ ယာဝဇီဝိကံ, ရသော သတ္တာဟကာလိကော, တဒုဘယဝိနိမုတ္တော စ ဥစ္ဆု နာမ ဝိသုံ နတ္ထိ, တသ္မာ ဥစ္ဆုပိ ဝိကာလေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ တမ္ပိ ဂဏှာတိ။ ဧကေကလောမန္တိ ပလိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၃။)အာစရိယပရမ္ပရာတိ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယပရမ္ပရာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနောမတိံ ပဟာယ…ပေ… ယထာ အာစရိယော စ အာစရိယာစရိယော စ ပါဠိဉ္စ ပရိပုစ္ဆဉ္စ ဝဒန္တိ, တထာ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ န ဟိ အာစရိယာနံ နာမမတ္တတော ပရမ္ပရဇာနနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိတောတိ ပုဗ္ဗဝစနဿ အပရဝစနေန သဟ အတ္ထသမ္ဗန္ဓဇာနနတော။ အတ္ထတောတိ သဒ္ဒတ္ထပိဏ္ဍတ္ထအဓိပ္ပေတတ္ထာဒိတော။ ကာရဏတောတိ တဒတ္ထုပပတ္တိတော။ အာစရိယပရမ္ပရန္တိ ဣမဿေဝ ဝေဝစနံ ‘‘ထေရဝါဒင်္ဂ’’န္တိ, ထေရပဋိပါဋိန္တိ အတ္ထော။ ဒွေ တယော ပရိဝဋ္ဋာတိ ဒွေ တယော ပရမ္ပရာ။
ဣမေဟိ စ ပန တီဟိ လက္ခဏေဟီတိ ဧတ္ထ ပဌမေန လက္ခဏေန ဝိနယဿ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဒုတိယေန တတ္ထ လဇ္ဇိဘာဝေန စေဝ အစလတာယ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာ, တတိယေန ပါဠိအဋ္ဌကထာသု သရူပေန အနာဂတာနမ္ပိ တဒနုလောမတော အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယတော ဝိနိစ္ဆိနိတုံ သမတ္ထတာ။ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ စောဒနာဝသေန ဝီတိက္ကမဝတ္ထုသ္မိံ သံဃမဇ္ဈေ ဩတိဏ္ဏေ။ စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ ဝုတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေတိ ဧဝံ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုံ နိဿာယ စောဒကေန ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိအာဒိနာ, စုဒိတကေန ‘‘အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ စ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝုတ္တေတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗန္တိ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗံ။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ…ပေ… ယော အာဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိဒံ နိဿဂ္ဂိယေ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ (ပါရာ။ ၅၁၇) ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တံ။
ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တီနံ မာတိကာယ အနာဂတတ္တာ ‘‘ပဉ္စန္နံ အာပတ္တီနံ အညတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ ဥဇ္ဈာယတိ ခီယတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၆) အာဂတံ တိကဒုက္ကဋံ။ အညတရံ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၄။)အာပတ္တိန္တိ ‘‘ကာလေ ဝိကာလသညီ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, ကာလေ ဝေမတိကော, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိကံ (ပါစိ။ ၂၅၀) ဒုကဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
အန္တရာပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဂတဝတ္ထုဝီတိက္ကမံ ဝိနာ အညသ္မိံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ နိဒါနတော ပဘုတိ ဝိနီတဝတ္ထုပရိယောသာနာ အန္တရန္တရာ ဝုတ္တာ အာပတ္တိ။ ဣဓ ပန ‘‘ဝတ္ထုံ ဩလောကေတီ’’တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသာ အန္တရာပတ္တီတိ ဂဟိတာ။ ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၃၅၀) အာဂတံ, တတ္ထ ဍယှမာနံ အလာတံ အဂ္ဂိကပါလာဒိတော ဗဟိ ပတိတံ အဝိဇ္ဈာတမေဝ ပဋိဥက္ခိပတိ, ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဈာတံ ပန ပဋိက္ခိပန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။
အနာပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ အန္တရန္တရာ ဝုတ္တာ အနာပတ္တိပိ အတ္ထိ, ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိအာဒိ ဝိယ သာပိ သင်္ဂယှတိ။ သိက္ခာပဒန္တရေသူတိ ဝိနီတဝတ္ထုံ အန္တောကတွာ ဧကေကသ္မိံ သိက္ခာပဒန္တရေ။
ပါရာဇိကာပတ္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အာပန္နပုဂ္ဂလေန လဇ္ဇိဓမ္မေ ဌတွာ ယထာဘူတံ အာဝိကရဏေပိ ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆယံ အဒိန္နာဒါနာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန မေထုနာဒီသု ဝိဇာနနံ, တံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ တေနာဟ ‘‘မေထုနဓမ္မဝီတိက္ကမော ဟီ’’တိအာဒိ။ ယော ပန အလဇ္ဇိတာယ ပဋိညံ အဒတွာ ဝိက္ခေပံ ကရောတိ, တဿ အာပတ္တိ န သက္ကာ ဩဠာရိကာပိ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ။ ယာဝ သော ယထာဘူတံ နာဝိကရောတိ, သံဃဿ စ အာပတ္တိသန္ဒေဟော န ဝိဂစ္ဆတိ, တာဝ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတိ။ သုခုမာတိ အတ္တနောပိ ဒုဝိညေယျသဘာဝဿ လဟုပရိဝတ္တိနော စိတ္တဿ သီဃပရိဝတ္တိတာယ ဝုတ္တံ။ သုခုမာတိ ဝါ စိတ္တပရိဝတ္တိယာ သုခုမတာယ သုခုမာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တလဟုကာ’’တိ, စိတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၅။)ဝိယ လဟုကာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စိတ္တံ လဟု သီဃပရိဝတ္တိ ဧတေသန္တိ စိတ္တလဟုကာ။ တေတိ တေ ဝီတိက္ကမေ။ တံဝတ္ထုကန္တိ တေ အဒိန္နာဒါနမနဥဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ ကာရဏမေတဿာတိ တံဝတ္ထုကံ။
ယံ အာစရိယော ဘဏတိ, တံ ကရောဟီတိအာဒိ သဗ္ဗံ လဇ္ဇီပေသလံ ကုက္ကုစ္စကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ယာထာဝတော ပကာသေတွာ သုဒ္ဓိမေဝ ဂဝေသတိ, တေနပိ။ ပါရာဇိကောသီတိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အနာပတ္တိကောဋိယာပိ သင်္ကိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘ပါရာဇိကစ္ဆာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သီလာနိ သောဓေတွာတိ ယံဝတ္ထုကံ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပန္နံ, တံ အမနသိကရိတွာ အဝသေသသီလာနိ သောဓေတွာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘သီလာနိ သောဓေတွာတိ ယသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာသင်္ကာ ဝတ္တတိ, တတ္ထ ပါရာဇိကာဘာဝပက္ခံ ဂဟေတွာ ဒေသနာဝုဋ္ဌာနဂါမိနီနံ အာပတ္တီနံ သောဓနဝသေန သီလာနိ သောဓေတွာ’’တိ။ ပါကဋဘာဝတော သုခဝလဉ္ဇတာယ စ ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရံ တာဝ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဥပလက္ခဏဝသေန ဝါ။ အညသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနေ ကတပရိစယေန တမေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝါ အဘိရုစိတံ မနသိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတီတိ အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏဘာဝေန စိရကာလံ ဃဋယတိ။ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနိကော စေ, တဿ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။
သစေ ကတပါရာဇိကဝီတိက္ကမော ဘဝေယျ, တဿ သတိပိ အသရိတုကာမတာယ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဝသေန ပုနပ္ပုနံ တံ ဥပဋ္ဌဟတီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတံ န ဝိန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီ’’တိအာဒိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီတိ စိတ္တက္ခောဘာဒိဗဟုလဿ သုဒ္ဓသီလဿပိ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ, တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၆။)ဣဓ ပါရာဇိကမူလန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကတပါပမူလကေန ဝိပ္ပဋိသာရေနေဝေတ္ထ စိတ္တဿ အသမာဓိယနံ သန္ဓာယ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဂ္ဂိနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနာတိ စိတ္တေန ကရဏဘူတေန ပုဂ္ဂလော ကတ္တာ ဇာနာတိ, ပစ္စတ္တေ ဝါ ကရဏဝစနံ, အတ္တာ သယံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အညာ စ ဒေဝတာ ဇာနန္တီတိ အာရက္ခဒေဝတာဟိ အညာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော ဒေဝတာ ဇာနန္တိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ကာရဏံ အတ္ထိ။ ကထံ? ဣဒါနိ ဧကစ္စေ ဝိနယဓရာ ပဌမပါရာဇိကဝိသယေ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ စောဒိယမာနေ စုဒိတကံ ဘိက္ခုံ ပုစ္ဆိတွာ ပဋိညာယ အဒီယမာနာယ တံ ဘိက္ခုံ သုသာနေ ဧကကမေဝ သယာပေန္တိ, ဧဝံ သယာပိယမာနော သော ဘိက္ခု သစေ ဘယသန္တာသဝိရဟိတော သဗ္ဗရတ္တိံ တသ္မိံ သုသာနေ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကောတိ, တံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ ဧသော’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ သစေ ပန ဘယသန္တာသပ္ပတ္တော သဗ္ဗရတ္တိံ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ န သက္ကောတိ, တံ ‘‘အသုဒ္ဓေါ’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ, တံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာတိ စေ? အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဒ္ဓေါတိ, အဋ္ဌကထာယံ ဒုတိယတတိယပါရာဇိကဝိသယေ ဧဝ တထာရူပေါ ဝိစာရော ဝုတ္တော, န ပဌမစတဥတ္ထပါရာဇိကဝိသယေ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘မေထုနဓမ္မဝီတိက္ကမော ဟိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝီတိက္ကမော စ ဩဠာရိကော, အဒိန္နာဒါနမနုဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ပန သုခုမာ စိတ္တလဟုကာ, တေ သုခုမေနေဝ အာပဇ္ဇတိ, သုခုမေန ရက္ခတိ, တသ္မာ ဝိသေသေန တံဝတ္ထုကံ ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆိယမာနော’’တိ။ ဋီကာယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ ‘‘တံဝတ္ထုကန္တိ တေ အဒိန္နာဒါနမနုဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ ကာရဏမေတဿာတိ တံဝတ္ထုက’’န္တိ, ဣဒမ္ပိ ဧကံ ကာရဏံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၇။)တတ္ထာပိ အညေ ပဏ္ဍိတေပိ ဝိနိစ္ဆိနာပေတွာ တေသမ္ပိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာဒိဿနေယေဝ တထာ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော, န သုဒ္ဓဘာဝဒိဿနေ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာပတ္တီတိ အဝတွာ ‘သစဿ အာစရိယော ဓရတိ…ပေ… အထ ဒဟရဿပိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာဝ ဥပဋ္ဌာတိ, တေနပိ ‘ပါရာဇိကောသီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒုလ္လဘော ဟိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ, တတော ဒုလ္လဘတရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ, ဧဝံ ပန ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ, ဣဒမေကံ။ နိသီဒါပိယမာနောပိ ဝိဝိတ္တောကာသေယေဝ နိသီဒါပေတဗ္ဗော, န သုသာနေ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ’’တိအာဒိ, ဣဒမေကံ။ ဝိဝိတ္တောကာသေ နိသီဒါပိယမာနောပိ ဒိဝါယေဝ နိသီဒါပေတဗ္ဗော, န ရတ္တိံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဝသံ အတိက္ကန္တမ္ပိ န ဇာနာတိ, သော ဒိဝသာတိက္ကမေ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ, ဣဒမေကံ။
ဤဒိသံ ဝိဓာနံ သယံ အာရောစိတေ ဧဝ ဝိဓာတဗ္ဗံ, န ပရေဟိ စောဒိယမာနေ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ကတဝီတိက္ကမေန ဘိက္ခုနာ သယမေဝ အာဂန္တွာ အာရောစိတေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ကသ္မာ ဣဒါနိ ဧဝံ ကရောန္တီတိ? ဂိဟီနံ အသက္ခိကအဋ္ဋကရဏေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပနံ ဝိယ မညမာနာ ဧဝံ ကရောန္တိ။ တမ္ပိ မာယာကုသလာ မနုဿာ ဝိဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ဝိတထံ ကရောန္တိ, တသ္မာ သစ္စမ္ပိ ဟောတိ, အသစ္စမ္ပိ ဟောတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန မဟောသဓပဏ္ဍိတာဒယော ဗောဓိသတ္တာ အသက္ခိကမ္ပိ အဋ္ဋံ ဥဒကနိမုဇ္ဇာပနာဒိနာ န ဝိနိစ္ဆိနန္တိ, ဥဘိန္နံ ဝစနံ ပရိသံ ဂါဟာပေတွာ တေသံ ဝစနဉ္စ ကိရိယဉ္စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သစ္စဉ္စ ဝိတထဉ္စ ဉတွာဝ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ သာသနေ ပန ဘိက္ခူ သူရဇာတိကာပိ သန္တိ, ဘီရုကဇာတိကာပိ သန္တိ။ သုသာနဉ္စ နာမ ပကတိမနုဿာနမ္ပိ ဘယသန္တာသကရံ ဟောတိ, ရတ္တိကာလေ ပန အတိဝိယ ဘယာနကံ ဟုတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၈။)ဥပဋ္ဌာတိ, ဧဝံဘူတေ သုသာနေ ရတ္တိယံ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ နိပဇ္ဇာပိယမာနော ဘီရုကဇာတိကော ဘိက္ခု ပရိသုဒ္ဓသီလောပိ သမာနော ကိံ န ဘာယေယျ, ကထံ သဗ္ဗရတ္တိံ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျ, တထာရူပံ ဘိက္ခုံ ‘‘အပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ ဝဒန္တော ကထံ ကိစ္စကရော ဘဝိဿတိ။
အလဇ္ဇီ ပန သူရဇာတိကော အတ္တနော ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမော ဘာယန္တောပိ အဘာယန္တော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘သစေ ဝိကာရံ ဒဿေဿာမိ, အနတ္ထံ မေ ကရိဿန္တီ’’တိ အနတ္ထဘယေန အဓိဝါသေတွာ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျ, ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ ဝဒန္တော ကထံ သုဝိနိစ္ဆိတော ဘဝိဿတီတိ။ ဣဒမ္ပိ ဧကံ ကာရဏံ။
အထာပိ ဝဒေယျုံ – ယထာ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပိတမနုဿာနံ အသစ္စဝါဒီနံ ဒေဝတာနုဘာဝေန ကုမ္ဘီလာဒယော အာဂန္တွာ ဂဏှန္တာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ အသစ္စဝါဒိနော သီဃံ ပ္လဝန္တိ, သစ္စဝါဒီနံ ပန န ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ တေ သုခေန နိသီဒိတုံ သက္ကောန္တိ, ဧဝံ တေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ အပရိသုဒ္ဓသီလာနံ ဒေဝတာနုဘာဝေန သီဟဗျဂ္ဃါဒယော အာဂတာ ဝိယ ပညာယန္တိ, တသ္မာ တေ သဗ္ဗရတ္တိံ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ န သက္ကောန္တိ။ ပရိသုဒ္ဓသီလာနံ ပန တထာ န ပညာယန္တိ, တသ္မာ တေ သဗ္ဗရတ္တိံ ဒေဝတာဟိ ရက္ခိတာ ဟုတွာ ဘယသန္တာသရဟိတာ သုသာနေ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကောန္တိ, ဧဝံ ဒေဝတာ သက္ခိံ ကတွာ ဝိနိစ္ဆိတတ္တာ သုဝိနိစ္ဆိတမေဝ ဟောတီတိ, တမ္ပိ တထာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကသ္မာ? အဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ သီလာနိ သောဓေတွာ ‘ဒွတ္တိံသာကာရံ တာဝ မနသိကရောဟီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ တဿ အရောဂံ သီလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတိ, သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, ဒိဝသံ အတိက္ကန္တမ္ပိ န ဇာနာတိ…ပေ… ယဿ ပန သီလံ ဘိန္နံ ဟောတိ, တဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၁၉၉။)ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတိ, ပတောဒါဘိတုန္နံ ဝိယ စိတ္တံ ကမ္ပတိ, ဝိပ္ပဋိသာရဂ္ဂိနာ ဍယှတိ, တတ္တပါသာဏေ နိသိန္နော ဝိယ တင်္ခဏညေဝ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။
ဋီကာယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတီတိ အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏဘာဝေန စိရကာလံ ဃဋယတိ။ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနိကော စေ, တဿ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ သစေ ကတပါရာဇိကဝီတိက္ကမော ဘဝေယျ, တဿ သတိပိ အသရိတုကာမတာယ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဝသေန ပုနပ္ပုနံ တံ ဥပဋ္ဌဟတီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတီတိ ဝိပ္ပဋိသာရမူလကေန ဝိက္ခေပေန အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ ပဗန္ဓဝသေန စိတ္တေန သံဃဋယတိ။ သင်္ခါရာတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ သာပတ္တိကဿ ဟိ ပဂုဏမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌာတိ။ ပဂေဝ ပါရာဇိကဿ။ တဿ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရနိန္နတာယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ။ ဧကဿ ပန ဝိတက္ကဝိက္ခေပါဒိဗဟုလဿ သုဒ္ဓသီလဿပိ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ, တံ ဣဓ ပါရာဇိကမူလန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကတပါပမူလကေန ဝိပ္ပဋိသာရေနေဝေတ္ထ စိတ္တဿ အသမာဓိယနံ သန္ဓာယ ‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝတာနုဘာဝေနာ’’တိအာဒိ, တသ္မာ ယဒိ ဗုဒ္ဓသာသနေ သဂါရဝေါ သိက္ခာကာမော ဘိက္ခု ဒုတိယတတိယပါရာဇိကဝိသယေ အတ္တနော ကဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နော နု ခေါ အဟံ, န နု ခေါ’’တိ သံသယပက္ခန္ဒော ဝိနယဓရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ဝီတိက္ကမံ ယထာဘူတံ အာစိက္ခိတွာ ပုစ္ဆေယျ, တတော ဝိနယဓရေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗဝိဓာနံ ကတွာ ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ သီလာနိ သောဓေတွာ ဒွတ္တိံသာကာရေ တာဝ မနသိကရောဟီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၀။)ဝတ္တဗ္ဗော, န ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘သုသာနေ သေယျံ ကပ္ပေဟီ’’တိအာဒိ။ အာဂတကာလေပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ပုစ္ဆိတွာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝဿ သုဒ္ဓါသုဒ္ဓဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဟောတု, ဧဝံ သန္တေ ဣဒါနိ ပဌမပါရာဇိကဝိသယေ စောဒေန္တာနံ ကထံ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ? စောဒကေန ဝတ္ထုသ္မိံ အာရောစိတေ စုဒိတကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘သန္တမေတံ, နော’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ အနုဿာဝနသမ္ပဒါယ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ အလဇ္ဇီ နာမ ‘‘ဧတမ္ပိ နတ္ထိ, ဧတမ္ပိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒေယျ, ပဋိညံ န ဒဒေယျ, အထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဧဝမ္ပိ အလဇ္ဇိဿ ပဋိညာယ ဧဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗံ ယထာ တံ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရေနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ‘‘ဧဝံ လဇ္ဇိနာ စောဒိယမာနော အလဇ္ဇီ ဗဟူသုပိ ဝတ္ထူသု ဥပ္ပန္နေသု ပဋိညံ န ဒေတိ, သော ‘နေဝ သုဒ္ဓေါ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, န ‘အသုဒ္ဓေါ’တိ, ဇီဝမတကော နာမ အာမကပူတိကော နာမ စေသ။ သစေ ပနဿ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဝတ္ထု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ, တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ။
֍ * ၂၃၅။ ဧဝံ ဝိနယဓရလက္ခဏဉ္စ ဆဋ္ဌာနဩလောကနဉ္စ ဝိဒိတွာ ဣဒါနိ…ပေ… ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ကိမတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ယာ သာ…ပေ… ဇာနနတ္ထ’’န္တိ။ ယာ သာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ စောဒနာ အတ္ထိ, တဿာယေဝ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဇာနနတ္ထံ အာဒိမဇ္ဈပအယောသာနာဒီနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော, န အဝုတ္တစောဒနာပဘေဒဇာနနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ သေယျထိဒန္တိ ပုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော, သော ဝိနိစ္ဆယော ကတမောတိ အတ္ထော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၁။)စောဒနာယ ကတိ မူလာနိ, ကတိ ဝတ္ထူနိ, ကတိ ဘူမိယောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတိဟာကာရေဟီ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၆၂) စောဒနာကဏ္ဍေ ‘‘စောဒနာယ ကတိ မူလာနိ, ကတိ ဝတ္ထူနိ, ကတိ ဘူမိယော, ကတိဟာကာရေဟိ စောဒေတီ’’တိ။ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ, နော ဒေါသန္တရောတိ ဧတဿပိ ပရတော ‘‘စောဒနာယ ဣမာ ပဉ္စ ဘူမိယော။ ကတမေဟိ ဒွီဟာကာရေဟိ စောဒေတိ, ကာယေန ဝါ စောဒေတိ, ဝါစာယ ဝါ စောဒေတိ, ဣမေဟိ ဒွီဟာကာရေဟိ စောဒေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? စောဒနာကဏ္ဍေ (ပရိ။ ၃၆၂) တထာ ဝိဇ္ဇမာနတောတိ။ ပန္နရသသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာ, ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရတာ, မေတ္တစိတ္တေ ပစ္စုပဋ္ဌိတတာ, ဗဟုဿုတတာ, ဥဘယပါတိမောက္ခသွာဂတတာ, ကာလေန ဝစနတာ, ဘူတေန ဝစနတာ, သဏှေန ဝစနတာ, အတ္ထသဉှိတေန ဝစနတာ, မေတ္တစိတ္တော ဟုတွာ ဝစနတာ, ကာရုညတာ, ဟိတေသိတာ, အနုကမ္ပတာ, အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာ, ဝိနယပုရေက္ခာရတာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥပါလိပဉ္စကေ (ပရိ။ ၄၃၆) ‘‘စောဒကေနုပါလိ ဘိက္ခုနာ ပရံ စောဒေတုကာမေန ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ – ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရော နု ခေါမှိ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရော နု ခေါမှိ…ပေ… မေတ္တံ နု ခေါ မေ စိတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ သဗြဟ္မစာရီသု…ပေ… ဗဟုဿုတော နု ခေါမှိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော…ပေ… ဥဘယာနိ ခေါ မေ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ…ပေ… ကာလေန ဝက္ခာမိ, နော အကာလေန, ဘူတေန ဝက္ခာမိ, နော အဘူတေန, သဏှေန ဝက္ခာမိ, နော ဖရုသေန, အတ္ထသဉှိတေန ဝက္ခာမိ, နော အနတ္ထသဉှိတေန, မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ, နော ဒေါသန္တရော…ပေ… ကာရုညတာ, ဟိတေသိတာ, အနုကမ္ပတာ, အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာ, ဝိနယပုရေက္ခာရတာ’’တိ။
တတ္ထ ကာရုညတာတိ ကာရုဏိကဘာဝေါ။ ဣမိနာ ကရုဏာ စ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ ဒဿိတော။ ဟိတေသိတာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၂။)ဟိတဂဝေသနတာ။ အနုကမ္ပတာတိ တေန ဟိတေန သံယောဇနတာ။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာတိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပနတာ။ ဝတ္ထုံ စောဒေတွာ သာရေတွာ ပဋိညံ အာရောပေတွာ ယထာပဋိညာယ ကမ္မကရဏံ ဝိနယပုရေက္ခာရတာ နာမ။ အမူလကမ္ပိ သမူလကမ္ပိ ‘‘မူလ’’န္တိ ဂဟေတွာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ မူလာနီ’’တိ။ ကာလေန ဝက္ခာမီတိအာဒီသု ဧကော ဧကံ ဩကာသံ ကာရေတွာ စောဒေန္တော ကာလေန ဝဒတိ နာမ။ သံဃမဇ္ဈေ ဂဏမဇ္ဈေ သလာကဂ္ဂယာဂုအဂ္ဂဝိတက္ကမာဠကဘိက္ခာစာရမဂ္ဂအာသနသာလာဒီသု, ဥပဋ္ဌာကေဟိ ပရိဝါရိတက္ခဏေ ဝါ စောဒေန္တော အကာလေန ဝဒတိ နာမ။ တစ္ဆေန ဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ဘူတေန ဝဒတိ နာမ။ တုစ္ဆေန စောဒေန္တော အဘူတေန ဝဒတိ နာမ။ ‘‘အမ္ဘော မဟလ္လက ပရိသာဝစရ ပံသုကူလိက ဓမ္မကထိက ပတိရူပံ တဝ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တော ဖရုသေန ဝဒတိ နာမ။ ‘‘ဘန္တေ, မဟလ္လကာ ပရိသာဝစရာ ပံသုကူလိကာ ဓမ္မကထိကာ ပတိရူပံ တုမှာကံ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တော သဏှေန ဝဒတိ နာမ။ ကာရဏနိဿိတံ ကတွာ ဝဒန္တော အတ္ထသဉှိတေန ဝဒတိ နာမ။ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ, နော ဒေါသန္တရောတိ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဝက္ခာမိ, န ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ။ သစ္စေ စ အကုပ္ပေ စာတိ ဝစီသစ္စေ စ အကုပ္ပတာယ စ။ စုဒိတကေန ဟိ သစ္စဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗံ, ကောပေါ စ န ကာတဗ္ဗော, အတ္တနာ စ န ကုစ္ဆိတဗ္ဗံ, ပရော စ န ဃဋ္ဋေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘သံဃေန ဩတိဏ္ဏာနောတိဏ္ဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ – အနုဝိဇ္ဇကေန ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ, တထာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ စောဒနာကဏ္ဍေ (ပရိ။ ၃၆၃) ‘‘စောဒကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? စုဒိတကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? သံဃေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? အနုဝိဇ္ဇကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၃။)စောဒကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? စောဒကေန ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ ပရော စောဒေတဗ္ဗော။ ကာလေန ဝက္ခာမိ နော အကာလေန, ဘူတေန ဝက္ခာမိ နော အဘူတေန, သဏှေန ဝက္ခာမိ နော ဖရုသေန, အတ္ထသဉှိတေန ဝက္ခာမိ နော အနတ္ထသဉှိတေန, မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ နော ဒေါသန္တရောတိ။ စောဒကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ စုဒိတကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? စုဒိတကေန ဒွီသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ သစ္စေ စ အကုပ္ပေ စ။ စုဒိတကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သံဃေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? သံဃေန ဩတိဏ္ဏာနောတိဏ္ဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သံဃေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အနုဝိဇ္ဇကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? အနုဝိဇ္ဇကေန ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ, တထာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ အနုဝိဇ္ဇကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။
အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၂-၃၆၃) ‘‘စောဒနာယ ကော အာဒီတိအာဒိပုစ္ဆာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ သစ္စေ အကုပ္ပေ စာတိ ဧတ္ထ သစ္စေ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ အကုပ္ပေ စ, ယံ ကတံ ဝါ အကတံ ဝါ, တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, န စောဒကေ ဝါ အနုဝိဇ္ဇကေ ဝါ သံဃေ ဝါ ကောပေါ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော။ ဩတိဏ္ဏာနောတိဏ္ဏံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဩတိဏ္ဏဉ္စ အနောတိဏ္ဏဉ္စ ဝစနံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ဇာနနဝိဓိ – ဧတ္တကာ စောဒကဿ ပုဗ္ဗကထာ, ဧတ္တကာ ပစ္ဆိမကထာ, ဧတ္တကာ စုဒိတကဿ ပုဗ္ဗကထာ, ဧတ္တကာ ပစ္ဆိမကထာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ စောဒကဿ ပမာဏံ ဂဏှိတဗ္ဗံ, စုဒိတကဿ ပမာဏံ ဂဏှိတဗ္ဗံ, အနုဝိဇ္ဇကဿ ပမာဏံ ဂဏှိတဗ္ဗံ။ အနုဝိဇ္ဇကော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အဟာပေန္တော ‘အာဝုသော, သမန္နာဟရိတွာ ဥဇုံ ကတွာ အာဟရာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, သံဃေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတီတိ ဧတ္ထ ဓမ္မောတိ ဘူတံ ဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ စေဝ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနန္တိ ဉတ္တိသမ္ပဒါ စေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၄။)အနုဿာဝနသမ္ပဒါ စ။ ဧတေန ဟိ ဓမ္မေန စ ဝိနယေန စ သတ္ထုသာသနေန စ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ, တသ္မာ အနုဝိဇ္ဇကေန ဘူတေန ဝတ္ထုနာ စောဒေတွာ အာပတ္တိံ သာရေတွာ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါယ စ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ, အနုဝိဇ္ဇကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ, တသ္မာ ဝတ္တဗ္ဗမေတ္တကံ ဒွယန္တိ။
ဧဝံ ဧကဒေသေန စောဒနာကဏ္ဍနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကဒေသေနေဝ မဟာသင်္ဂါမနယံ ဒဿေန္တော ‘‘အနုဝိဇ္ဇကေန စောဒကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ခေါ တွံ, အာဝုသော, ဣမံ ဘိက္ခုံ စောဒေသိ, ကိမှိ နံ စောဒေသီတိ စောဒနာသာမညတော ဝုတ္တံ, ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၂၃၇) ပန ပဝါရဏဋ္ဌပနဝသေန စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ခေါ တွံ, အာဝုသော, ဣမဿ ဘိက္ခုနော ပဝါရဏံ ဌပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဧဝံ ဧကဒေသေန မဟာသင်္ဂါမနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကဒေသေနေဝ စူဠသင်္ဂါမနယံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဂါမာဝစရေန ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဂါမာဝစရေန ဘိက္ခုနာတိ သင်္ဂါမော ဝုစ္စတိ အဓိကရဏဝိနိစ္ဆယတ္ထာယ သံဃသန္နိပါတော။ တတြ ဟိ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ စေဝ သာသနပစ္စတ္ထိကာ စ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေန္တာ သမောသရန္တိ ဝေသာလိကာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဝိယ။ ယော ဘိက္ခု တေသံ ပစ္စတ္ထိကာနံ လဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတွာ သကဝါဒဒီပနတ္ထာယ တတ္ထ အဝစရတိ, အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဝိနိစ္ဆယံ ပဝတ္တေတိ, သော သင်္ဂါမာဝစရော နာမ ယသတ္ထေရော ဝိယ, တေန သင်္ဂါမာဝစရေန ဘိက္ခုနာ သံဃံ ဥပသင်္ကမန္တေန နီစစိတ္တေန သံဃော ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော။ နီစစိတ္တေနာတိ မာနဒ္ဓဇံ နိပါတေတွာ နိဟတမာနစိတ္တေန။ ရဇောဟရဏသမေနာတိ ပါဒပုဉ္ဆနသမေန, ယထာ ရဇောဟရဏဿ သံကိလိဋ္ဌေ ဝါ အသံကိလိဋ္ဌေ ဝါ ပါဒေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၅။)ပုဉ္ဆိယမာနေ နေဝ ရာဂေါ န ဒေါသော, ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အရဇ္ဇန္တေန အဒုဿန္တေနာတိ အတ္ထော။ ယထာပတိရူပေ အာသနေတိ ယထာပတိရူပံ အာသနံ ဉတွာ အတ္တနော ပါပုဏနဋ္ဌာနေ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ပိဋ္ဌိံ အဒဿေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။
အနာနာကထိကေနာတိ နာနာဝိဓံ တံ တံ အနတ္ထကထံ အကထေန္တေန။ အတိရစ္ဆာနကထိကေနာတိ ဒိဋ္ဌသုတမုတမ္ပိ ရာဇကထာဒိကံ တိရစ္ဆာနကထံ အကထေန္တေန။ သာမံ ဝါ ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ သံဃသန္နိပါတဋ္ဌာနေ ကပ္ပိယာကပ္ပိယသန္နိဿိတာ ဝါ ရူပါရူပပရိစ္ဆေဒသမထစာရဝိပဿနာစာရဋ္ဌာနနိသဇ္ဇဝတ္တာဒိနိဿိတာ ဝါ ကထာ ဓမ္မော နာမ။ ဧဝရူပေါ ဓမ္မော သယံ ဝါ ဘာသိတဗ္ဗော, ပရော ဝါ အဇ္ဈေသိတဗ္ဗော။ ယော ဘိက္ခု တထာရူပိံ ကထံ ကထေတုံ ပဟောတိ, သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘အာဝုသော, သံဃမဇ္ဈမှိ ပဉှေ ဥပ္ပန္နေ တွံ ကထေယျာသီ’’တိ။ အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ နာတိမညိတဗ္ဗောတိ အရိယာ တုဏှီ နိသီဒန္တာ န ဗာလပုထုဇ္ဇနာ ဝိယ နိသီဒန္တိ, အညတရံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ နိသီဒန္တိ။ ဣတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဝသေန တုဏှီဘာဝေါ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ နာမ, သော နာတိမညိတဗ္ဗော, ‘‘ကိံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေနာ’’တိ နာဝဇာနိတဗ္ဗော, အတ္တနော ပတိရူပံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
န ဥပဇ္ဈာယော ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘ကော နာမ တုယှံ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ န ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ န ဇာတီတိ ‘‘ခတ္တိယဇာတိယော တွံ ဗြာဟ္မဏဇာတိယော’’တိ ဧဝံ ဇာတိ န ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ န အာဂမောတိ ‘‘ဒီဃဘာဏကော တွံ မဇ္ဈိမဘာဏကော’’တိ ဧဝံ အာဂမော န ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ကုလပဒေသောပိ ခတ္တိယကုလာဒိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတြဿ ပေမံ ဝါ ဒေါသော ဝါတိ တတြ ပုဂ္ဂလေ ဧတေသံ ကာရဏာနံ အညတရဝသေန ပေမံ ဝါ ဘဝေယျ ဒေါသော ဝါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၆။)နော ပရိသကပ္ပိကေနာတိ ပရိသကပ္ပကေန ပရိသာနုဝိဓာယကေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, ယံ ပရိသာယ ရုစ္စတိ, တဒေဝ စေတေတွာ ကပ္ပေတွာ န ကထေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န ဟတ္ထမုဒ္ဒါ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ကထေတဗ္ဗေ စ အကထေတဗ္ဗေ စ သညာဇနနတ္ထံ ဟတ္ထဝိကာရော န ကာတဗ္ဗော။
အတ္ထံ အနုဝိဓိယန္တေနာတိ ဝိနိစ္ဆယပဋိဝေဓမေဝ သလ္လက္ခေန္တေန, ‘‘ဣဒံ သုတ္တံ ဥပလဗ္ဘတိ, ဣမသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယေ ဣဒံ ဝက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ပရိတုလယန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န စ အာသနာ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ န အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ သန္နိပါတမဏ္ဍလေ ဝိစရိတဗ္ဗံ။ ဝိနယဓရေ ဟိ ဥဋ္ဌိတေ သဗ္ဗာ ပရိသာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ န ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ န ဝီတိဟာတဗ္ဗန္တိ န ဝိနိစ္ဆယော ဟာပေတဗ္ဗော။ န ကုမ္မဂ္ဂေါ သေဝိတဗ္ဗောတိ န အာပတ္တိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ အသာဟသိကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ န သဟသာ ကာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ, န သဟသာ ဒုရုတ္တဝစနံ ကထေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဝစနက္ခမေနာတိ ဒုရုတ္တဝါစံ ခမနသီလေန။ ဟိတပရိသက္ကိနာတိ ဟိတေသိနာ ဟိတဂဝေသိနာ ကရုဏာ စ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ အယံ ပဒဒွယေပိ အဓိပ္ပါယော။ အနသုရုတ္တေနာတိ န အသုရုတ္တေန, အသုရုတ္တံ ဝုစ္စတိ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာသင်္ခါတံ အသုန္ဒရဝစနံ, တံ န ကထေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဝိနိစ္ဆိနိတုံ ဝူပသမေတုံ သက္ခိဿာမိ နု ခေါ, နော’’တိ ဧဝံ အတ္တာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော, အတ္တနော ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပရော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘လဇ္ဇိယာ နု ခေါ အယံ ပရိသာ သက္ကာ သညာပေတုံ, ဥဒါဟု နော’’တိ ဧဝံ ပရော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ စောဒကော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဓမ္မစောဒကော နု ခေါ, နော’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ စုဒိတကော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဓမ္မစုဒိတကော နု ခေါ, နော’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ အဓမ္မစောဒကော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ တဿ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၇။)ဝုတ္တံ အဟာပေန္တေနာတိ စောဒကစုဒိတကေဟိ ဝုတ္တဝစနံ အဟာပေန္တေန။ အဝုတ္တံ အပကာသေန္တေနာတိ အနောသဋံ ဝတ္ထုံ အပကာသေန္တေန။ မန္ဒော ဟာသေတဗ္ဗောတိ မန္ဒော မောမူဠှော ပဂ္ဂဏှိတဗ္ဗော, ‘‘နနု တွံ ကုလပုတ္တော’’တိ ဥတ္တေဇေတွာ အနုယောဂဝတ္တံ ကထာပေတွာ တဿ အနုယောဂေါ ဂဏှိတဗ္ဗော။ ဘီရု အဿာသေတဗ္ဗောတိ ယဿ သံဃမဇ္ဈံ ဝါ ဂဏမဇ္ဈံ ဝါ အနောသဋပုဗ္ဗတ္တာ သာရဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဒိသော ‘‘မာ ဘာယိ, ဝိဿတ္ထော ကထယာဟိ, မယံ တေ ဥပတ္ထမ္ဘာ ဘဝိဿာမာ’’တိ ဝတွာပိ အနုယောဂဝတ္တံ ကထာပေတဗ္ဗော။ စဏ္ဍော နိသေဓေတဗ္ဗောတိ အပသာရေတဗ္ဗော တဇ္ဇေတဗ္ဗော။ အသုစိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗောတိ အလဇ္ဇိံ ပကာသေတွာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတဗ္ဗော။ ဥဇုမဒ္ဒဝေနာတိ ယော ဘိက္ခု ဥဇု သီလဝါ ကာယဝင်္ကာဒိရဟိတော, သော မဒ္ဒဝေနေဝ ဥပစရိတဗ္ဗော။ ဓမ္မေသု စ ပုဂ္ဂလေသု စာတိ ဧတ္ထ ယော ဓမ္မဂရုကော ဟောတိ, န ပုဂ္ဂလဂရုကော, အယမေဝ ဓမ္မေသု စ ပုဂ္ဂလေသု စ မဇ္ဈတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဧကတိံသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃၂။ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထာ
ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသကထာ
֍ * ၂၃၆။ ဧဝံ စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂရု အလဟုကံ ပဋိကရဏံ ဧတိဿာ အာပတ္တိယာတိ ဂရုကာ, အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အာပတ္တိ, ဂရုကာ စ သာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၈။)အာပတ္တိ စာတိ ဂရုကာပတ္တိ, ဝုဋ္ဌဟတေ ဝုဋ္ဌာနံ, ဂရုကာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဂရုကာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာနံ။ ကိံ တံ? သံဃာဒိသေသာပတ္တိတော ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဝါသမာနတ္တာဒီဟိ ဝိနယကမ္မေဟိ ဂရုကာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ စတုဗ္ဗိဓော ပရိဝါသော, အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓော ပရိဝါသော’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅) ‘‘တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓော ပရိဝါသော – အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသောတိ။ တေသု ‘ယော သော, ဘိက္ခဝေ, အညောပိ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အာကင်္ခတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, အာကင်္ခတိ ဥပသမ္ပဒံ, တဿ စတ္တာရော မာသေ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော’တိ ဧဝံ မဟာခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၈၆) ဝုတ္တော တိတ္ထိယပရိဝါသော အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော နာမ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝုတ္တမေဝ။ အယံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတော’’တိ။ ဣတော ပရံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဝိညေယျောတိ တသ္မာ ဒုဗ္ဗိညေယျဋ္ဌာနေယေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
֍ * ၂၃၇။ ဧဝံ ယော ယော အာပန္နော ဟောတိ, တဿ တဿ နာမံ ဂဟေတွာ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧတေန ပါဠိယံ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော’’တိ စ အာဂတေပိ ကမ္မဝါစာဘဏနကာလေ တထာ အဘဏိတွာ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဣမဿ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဘိက္ခုနော’’တိ စ ဧဝံ သကသကနာမံ ဥဒ္ဓရိတွာဝ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။
မာဠကသီမာယမေဝ ဝတ္တံ သမာဒါတဗ္ဗံ, န တတော ဗဟိ။ ကသ္မာ? ‘‘အညတ္ထ ကမ္မဝါစာ အညတ္ထ သမာဒါန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ အသမာဒိန္နဝတ္တဿ အာရောစနာသမ္ဘဝတော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၀၉။)မာဠကသီမာယ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ဧကဿပိ အနာရောစနေ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒသမ္ဘဝတော စ။ ပရိဝါသံ သမာဒိယာမိ, ဝတ္တံ သမာဒိယာမီတိ ဣမေသု ဒွီသု ပဒေသု ဧကေကေန ဝါ ဥဘောဟိ ပဒေဟိ ဝါ သမာဒါတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဧကပဒေနပိ စေတ္ထ နိက္ခိတ္တော ဟောတိ ပရိဝါသော, ဒွီဟိ ပန သုနိက္ခိတ္တောယေဝ, သမာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ။ သမာဒိယိတွာ တတ္ထေဝ သံဃဿ အာရောစေတဗ္ဗံ, န တတ္ထ အနာရောစေတွာ အညတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ ပုန သန္နိပါတေတုံ ဒုက္ကရတ္တာ, ဧကဿပိ ဘိက္ခုနော အနာရောစေတွာ အရုဏုဋ္ဌာပနေ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒကရတ္တာ။
အာရောစေန္တေန ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဟံ ဘန္တေ…ပေ… သံဃော ဓာရေတူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ယာစနေ ဝိယ ‘‘ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ အစ္စာယိကကရဏေ သတိ ဧကဝါရံ အာရောစိတေပိ ဥပပန္နမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒိယာမဟံ ဘန္တေ, ဝေဒိယတီတိ မံ သံဃော ဓာရေတူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝေဒိယာမီတိ စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သုခံ အနုဘဝါမိ, န တပ္ပစ္စယာ အဟံ ဒုက္ခိတောတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုခံ ဝေဒေမိ ဝေဒန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပိ-သဒ္ဒေါ အနုဘဝနတ္ထော ဟောတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဝေဒိယာမီတိ ဇာနေမိ, စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သုခံ အနုဘဝါမိ, န တပ္ပစ္စယာ အဟံ ဒုက္ခိတောတိ အဓိပ္ပါယောတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဉာဏတ္ထော အနုဘဝနတ္ထော စ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ပန ‘‘ဝေဒိယာမဟန္တိ ဇာနာပေမဟံ, အာရောစေမီတိ အတ္ထော, အနုဘဝါမီတိပိဿ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပုရိမံ ပန ပသံသန္တိ အာရောစနဝစနတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ တု –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၀။)‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ, သုဝါ ခါဒန္တိ ဗြာဟ္မဏ၊
ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ, န နံ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ –
အာဒီသု ဝိယ အာရောစနတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အာရောစေတွာ…ပေ… နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဒုက္ကဋပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘တဒဟေဝ ပုန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုကာမဿ ရတ္တိစ္ဆေဒပရိဟာရတ္ထမ္ပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယဿ မာဠကေ နာရောစိတံ, တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ယဿ အာရောစိတံ, တဿ ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ, ကေဝလံ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသဘာဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဝတ္တံ အသမာဒိယိတွာ ဗဟိ ဧဝ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိ ဣဒံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယာဒိသဒ္ဒသဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ, မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မာတိ ဣဒံ မဂ္ဂပဋိပန္နာနံ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရာတိက္ကမနတ္ထံ, ဂုမ္ဗေန ဝါတိအာဒိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ။ သောပိ ကေနစိ ကမ္မေန ပုရေအရုဏေ ဧဝ ဂစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အာရောစနာယ ကတာယ သဗ္ဗေသု ဘိက္ခူသု ဗဟိဝိဟာရံ ဂတေသုပိ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသဒေါသော ဝါ န ဟောတိ အာရောစနတ္ထတ္တာ သဟဝါသဿာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန အန္တောဥပစာရဂတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗာ။ ‘‘အယံ နိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ပရိဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ နိက္ခိတ္တဝတ္တဿာတိ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿာတိ အတ္ထော။ အယံ ပနေတ္ထ ထေရဿ အဓိပ္ပါယော – ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ ဥပစာရဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ, ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ, အဒိဋ္ဌအသုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ လက္ခဏန္တိ။ ထေရဿာတိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ။
֍ * ၂၃၈။ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထာယာတိ ဣမေသု ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသပ္ပမာဏေန ပရိဝသိတဒိဝသေသု ‘‘သိယုံ နု ခေါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၁။)တိဝိဓရတ္တိစ္ဆေဒကာရဏယုတ္တာနိ ကာနိစိ ဒိဝသာနိ, ဧဝံ သတိ အပရိပုဏ္ဏပရိဝါသဒိဝသတ္တာ န မာနတ္တာရဟော ဘဝေယျ, အသတိ စ မာနတ္တာရဟဘာဝေ မာနတ္တံ ဒိန္နမ္ပိ အဒိန္နံယေဝ ဘဝေယျ, ဧဝဉ္စ သတိ အာပန္နာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ န ဘဝေယျာ’’တိ ဣမဿ ဝိနယကုက္ကုစ္စဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ။ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ ဒိဝသေဟိ အဓိကတရာနိ ဒိဝသာနိ ပရိဝသိတွာ နနု စာယံ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော, တသ္မာနေန မာနတ္တမေဝ ယာစိတဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗန္တိ အာဟာတိ စောဒနံ မနသိ ကရောန္တေန ဝုတ္တံ ‘‘အယဉှိ ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ’’တိအာဒိ။ ဟိ ယသ္မာ အယံ ဘိက္ခု ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ ဧဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ, န အသမာဒိန္နေ, ဣတိ တသ္မာ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နနု စ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘သော ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော သံဃံ မာနတ္တံ ယာစတိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘သမာဒိန္နဝတ္တော’’တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ ဧဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ပရိဝုတ္ထတ္တာ’’တိ။ ယသ္မာ အယံ ဘိက္ခု နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ဟုတွာ ပရိဝုတ္ထော ဟောတိ, နော အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန, တသ္မာ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ဟုတွာ ပရိဝုတ္ထတ္တာ အယံ ဘိက္ခု ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ ဧဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ, နော အသမာဒိန္နေတိ ယောဇနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ပန ပုန သမာဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သော ဟိ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသာတိက္ကမေနေဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ, တသ္မာ တဿ မာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။
စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသာ ဝိမုစ္စနတ္ထံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတောတိအာဒိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ, အထ ခေါ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေန တထာ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ, အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၂။)သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘နိက္ခိပန္တေန အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ပယောဇနံ အတ္ထီ’တိ စ ဝုတ္တံ, န ပန တံ ပယောဇနံ ဒဿိတ’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ဝုတ္တံ, ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋာ မုစ္စနပယောဇနံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၂၃၉။ အဗ္ဘာနံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကတမ္ပိ အကတမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တေနာပိ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတွာ အဗ္ဘာနံ ယာစိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘာနယာစနတ္ထံ မာနတ္တဿ သမာဒိယနကာလေပိ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ ပုဗ္ဗေ မာနတ္တစာရိတကာလေ အာရောစိတမေဝါတိ အနာရောစေတွာ အဗ္ဘာနံ န ယာစိတဗ္ဗန္တိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ မာနတ္တယာစနကာလေပိ ပရိဝါသံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၂၄၀။ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ စိဏ္ဏမာနတ္တဿ စ အဗ္ဘာနာရဟဿ စ နိန္နာနာကရဏတ္တာ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘အဗ္ဘာနာရဟော အဗ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတောပိ အတ္တနော လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန သဘာဂဘိက္ခုမှိ သတိ တဿ အနာရောစာပေတုံ န လဘတိ။
‘‘အနန္တရာယိကဿ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝါ’’တိ ပါဌော။ အဝေရိဘာဝေန သဘာဂေါ အဝေရိသဘာဂေါ။ ‘‘သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ ပန သန္တိကေ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပသင်္ဂတော ဣဓေဝ ပကာသိတံ။ လဟုကေသု ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဉတ္တိယာ အာဝိ ကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုညာတတ္တာ လဟုကသဘာဂံ အာဝိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သဘာဂသံဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကိရ။ ‘‘တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿတီတိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဝုတ္တတ္တာ လဟုကဿေဝါယံ သမနုညာတာ။ န ဟိ သက္ကာ သုဒ္ဓဿ ဧကဿ သန္တိကေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၃။)သံဃာဒိသေသဿ ပဋိကရဏံ ကာတု’’န္တိ လိခိတံ။ လဟုကေသုပိ သဘာဂံ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ ဉတ္တိယာ အာဝိကရဏံ အနုညာတံ, ဣတရထာ တံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ အညမညာရောစနဿ ဝဋ္ဋတိ, တတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပနတ္ထမေဝ ဉတ္တိယာ အာဝိကရဏမနုညာတံ, တေနေဝ ဣဓ ‘‘သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အာပန္နဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, အယမတ္ထော ‘‘ဧတ္တာဝတာ တေ ဒွေ နိရာပတ္တိကာ ဟောန္တိ, တေသံ သန္တိကေ သေသေဟိ သဘာဂါပတ္တိယော ဒေသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနေန ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ပကာသိတောဝ။ သံဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဿာ ဉတ္တိယာ အယမတ္ထော – ယဒါ သုဒ္ဓံ ဘိက္ခုံ ပဿိဿတိ, တဿ သန္တိကေ အညမညာရောစနဝသေန ပဋိကရိဿတိ, ဧဝံ ပဋိကတေ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, သာပတ္တိကေန ပါတိမောက္ခံ သောတဗ္ဗံ, ယော သုဏေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၆) ဝုတ္တာပတ္တိတော မောက္ခော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဂရုကံ ဝါ ဟောတု လဟုကံ ဝါ, ဉတ္တိယာ အာဝိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘောသု နယေသု ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာတိ တေန တေန ဝီတိက္ကမေနာပန္နာပတ္တိ အာပတ္တိ။ နာမန္တိ တဿာ အာပတ္တိယာ နာမ’’န္တိ လိခိတံ။ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အာရောစနံ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋပရိဟရဏပ္ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘သတိယေဝ အန္တရာယေ အန္တရာယိကသညီ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ အန္တရာယိကဿ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဝါ အနန္တရာယိကသညာယ ဝါ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝါ’’တိပိ ပါဌော။ အဝေရီတိ ဟိတကာမော။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ။ သုဒ္ဓဿ သန္တိကေတိ သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အနာပန္နဿ သန္တိကေ။ ဝတ္ထုန္တိ အသုစိမောစနာဒိဝီတိက္ကမံ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌီတိ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌီ’’တိ ဣဒံ အသုစိမောစနလက္ခဏဿ ဝီတိက္ကမဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၄။)ပကာသနတော ဝတ္ထု စေဝ ဟောတိ, သဇာတိယသာဓာရဏဝိဇာတိယဝိနိဝတ္တသဘာဝါယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧဝ ပကာသနတော ဂေါတ္တဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂံ တာယတီတိ ဟိ ဂေါတ္တံ။ သံဃာဒိသေသောတိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာတိ သံဃာဒိသေသောတိ တေန တေန ဝီတိက္ကမေန အာပန္နဿ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမပကာသနတော နာမဉ္စေဝ ဟောတိ, အာပတ္တိသဘာဝတော အာပတ္တိ စ။
သုဒ္ဓဿာတိ သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အနာပန္နဿ, တတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဝါ။ အညသ္မိန္တိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသဝသေန အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတော အညသ္မိံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေ။ ပဋိစ္ဆာဒိယိတ္ထာတိ ပဋိစ္ဆန္နာ။ ကာ သာ? အာပတ္တိ။ ဒိဝသာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝသနံ ပရိဝါသော။ ကော သော? ဝိနယကမ္မကရဏံ။ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော။
ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သုဒ္ဓန္တပရိဝါသကထာ
֍ * ၂၄၂။ သုဇ္ဈနံ သုဒ္ဓေါ, ကော သော? အာပတ္တိဝိဂမော။ အမတိ ဩသာနဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အန္တော, သုဒ္ဓေါ အန္တော ယဿ ပရိဝါသဿာတိ သုဒ္ဓန္တော, သုဒ္ဓန္တော စ သော ပရိဝါသော စာတိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော, သုဒ္ဓကာလံ ပရိယန္တံ ကတွာ အသုဒ္ဓကာလပ္ပမာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတပရိဝါသော။
သုဒ္ဓန္တပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသကထာ
֍ * ၂၄၃။ သမောဓီယတေ သမောဓာနံ, နာနာကာလိကာ နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော အဂ္ဃါဒိဝသေန သမောဓာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၅။)ဧကီကရဏံ, သမောဓာနေတွာ ကတော ပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘ပဋိကဿိတော သံဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု အန္တရာ သမ္ဗဟုလာနံ အာပတ္တီနံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ မူလာယပဋိကဿနာ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဧတ္ထ ဂတျတ္ထဓာတုယာ ကမ္မနိ စ နယနတ္ထဓာတုယာ ကမ္မနိ စ တဒတ္ထသမ္ပဒါနေ စ ဝိဘတ္တိပရိဏာမေ စာတိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အာယာဒေသဿ ဝုတ္တတ္တာ, ပဋိပုဗ္ဗကသဓာတုယာ စ နယနတ္ထတ္တာ ‘‘မူလာယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပဋိကဿိတော’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ, တသ္မာ ‘‘ပဋိကဿိတော…ပေ… မူလာယ’’ ဣတိ ဧတ္တကမေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, န ‘‘မူလာယပဋိကဿနာ’’တိ ဧဝံ မညမာနာ သဒ္ဒဝိဒုနော ‘‘ပဋိကဿနာ’’တိ ဣဒံ အဓိကန္တိ ဝါ ဝဒေယျုံ မက္ခေယျုံ ဝါ, န ပနေတံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နဝပါဌေသုယေဝ အယံ ပါဌော သဒ္ဒလက္ခဏယုတ္တော ဝါ အယုတ္တော ဝါတိ စိန္တေတဗ္ဗော, န ပန ပါဠိယဋ္ဌကထာဒိတော အာဂတေသု ပေါရာဏပါဌေသု။ တေသု ပန ကထံ ယောဇိယမာနော အယံ ပါဌော သဒ္ဒယုတ္တိယာ စ အတ္ထယုတ္တိယာ စ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ ယောဇနာကာရောယေဝ စိန္တေတဗ္ဗော။ အယဉ္စ ပါဌော ပေါရာဏပါဠိပါဌောဝ, တသ္မာ ‘‘မူလာယပဋိကဿနာ’’တိ ဣဒံ ကရဏဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ ‘‘မူလာယပဋိကဿနာယ ပဋိကဿိတော’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ကထံ ပနေတဿ ပေါရာဏပါဌဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ပကရဏေ အာဂတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၁၀၂) ‘‘ပါဠိယံ ပဋိကဿိတော သံဃေန ဥဒါယိ ဘိက္ခု အန္တရာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ…ပေ… မူလာယပဋိကဿနာတိ ဣဒံ ကရဏဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ မူလာယပဋိကဿနာယ ပဋိကဿိတောတိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘မူလာယ ပဋိကဿနာ မူလာယပဋိကဿနာ’’တိ အလုတ္တသမာသဝသေန ဥတ္တရပဒေန သမာသံ ကတွာ သံဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု အန္တရာ သမ္ဗဟုလာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၆။)အာပတ္တီနံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ ဟေတု ပဋိကဿိတော။ သာ မူလာယပဋိကဿနာ ခမတိ သံဃဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ တတ္ထေဝ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၁၀၂) ‘‘အထ ဝါ မူလာယပဋိကဿနာ ခမတိ သံဃဿာတိ ဥတ္တရပဒေန သဟ ပစ္စတ္တဝသေနေဝ ယောဇေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
တံ ဒေန္တေန ပဌမံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ ပစ္ဆာပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ တံ ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသံ ဒေန္တေန ပဌမံ တံ ဘိက္ခုံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ မူလဒိဝသေ အာကဍ္ဎိတွာ တဿ အန္တရာပတ္တိယာ သမောဓာနပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၁၀၂) ‘‘ဥဒါယိံ ဘိက္ခုံ အန္တရာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ…ပေ… မူလာယ ပဋိကဿိတွာတိ ဧတ္ထ အန္တရာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဟေတုဘူတာယ ဥဒါယိံ ဘိက္ခုံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ မူလဒိဝသေ အာကဍ္ဎိတွာ တဿာ အန္တရာပတ္တိယာ သမောဓာနပရိဝါသံ ဒေတူတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာသုမတ္ထေရဝါဒေ အာဝိကာရာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ တဿ အတေကိစ္ဆဘာဝံ တေနေဝ သံဃဿ ပါကဋံ ကာရေတွာ လဇ္ဇီဂဏတော ဝိယောဇနဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသကထာ
֍ * ၂၄၄။ အဂ္ဃေန အဂ္ဃဝသေန အရဟဝသေန သမောဓာနံ အဂ္ဃသမောဓာနံ, အာပန္နာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု ယာ အာပတ္တိယော စိရတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော, တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေန အဝသေသာနံ ဦနတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ပရိဝါသော ဒီယတိ, အယံ ဝုစ္စတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၇။)အဂ္ဃသမောဓာနော ။ သတံ အာပတ္တိယောတိ ကာယသံသဂ္ဂါဒိဝသေန ဧကဒိဝသေ အာပန္နာ သတံ အာပတ္တိယော။ ဒသသတန္တိ သဟဿအာပတ္တိယော။ ရတ္တိသတံ ဆာဒယိတွာနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သဘာဂဝတ္ထုကာယော သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပန္နဿ ဗဟုရတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒိတာပတ္တိယံ နိက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗော, ဣတရော နာနာဝတ္ထုကာနံ ဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၁၀၂) ဝုတ္တံ။
အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၂၄၆။ လိင်္ဂပရိဝတ္တနကကထာယံ ယဒိ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတု ဘဝေယျ, ကိံ တေန ပုန ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာ, ပုန ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာ, ကိံ ဘိက္ခူပသမ္ပဒါတော ပဋ္ဌာယ ဝဿဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ, ဥဒါဟု ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ပုစ္ဆာယ သတိ တံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ သာ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အပ္ပတိရူပ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ ဘိက္ခုဘူတကာလေ အာပဇ္ဇိတာပတ္တိယော ကထံ ကာတဗ္ဗာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယာ ဒေသနာဂါမိနိယော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာတိ သဉ္စရိတ္တာဒယော။ အသာဓာရဏာတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒယော။ ဟောတု ဘဂဝတော အနုညာတဝသေန လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ အသာဓာရဏာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌိတဘာဝေါ, ပုန ပကတိလိင်္ဂေ ဥပ္ပန္နေ ပုန အာပတ္တိ သိယာတိ အာသင်္ကံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ပုန ပကတိလိင်္ဂေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၉၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၉) ဝုတ္တနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဣဓ ပန ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကထာဘူတတ္တာ သာယေဝ ကထာ ဝုစ္စတေ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၈။)֍ * ၂၄၇။ တတ္ထ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာယ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာတိ သဉ္စရိတ္တာဒိအာပတ္တိယာ, ဟေတွတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ပရိဝသန္တဿာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ, န ပုန ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော ဘိက္ခုနိဘာဝေ အပရိဝါသာရဟတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ မာနတ္တံ စရန္တဿာတိ အနာဒရေယေဝ သာမိဝစနံ, ဆာရတ္တမာနတ္တေ အာစိဏ္ဏေယေဝ ပရိဝတ္တတိ, ပုန ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘သစေ စိဏ္ဏမာနတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ အကုသလဝိပါကေ ပရိက္ခီဏေတိ ပုရိသိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထိန္ဒြိယပတိဋ္ဌာနံ ပန ကုသလဝိပါကမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဘယမ္ပိ အကုသလေန အန္တရဓာယတိ, ကုသလေန ပဋိလဗ္ဘတီ’’တိ။ ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ, န ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော, န ဝါ ပက္ခမာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗံ။
‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ ဝတွာ တံ ဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ပရိဝါသဒါနံ နတ္ထိ, ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုနိကာလေ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ။ ဘိက္ခုကာလေ ဆန္နာယေဝ ဟိ အာပတ္တိ ပရိဝါသာရဟာ ဟောတိ, နော ဘိက္ခုနိကာလေတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ ပက္ခမာနတ္တံ စရန္တိယာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, ပက္ခမာနတ္တေ အာစိဏ္ဏေယေဝါတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘စိဏ္ဏမာနတ္တာယာ’’တိအာဒိ။ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ စရန္တဿာတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပရိဝါသဝိနိစ္ဆယကထာ
ဣဒါနိ သံဃာဒိသေသာပတ္တိ ယသ္မာ သာဝသေသဂရုကာပတ္တိ ဟောတိ သတေကိစ္ဆာ, တသ္မာ ယထာ နာမ ရောဂါတုရော ပုဂ္ဂလော ကိဉ္စိ အတ္တနော ဟိတသုခကာရဏံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, တမေနံ ကာရုဏိကော တိကိစ္ဆကော ကရုဏာသဉ္စောဒိတော တိကိစ္ဆံ ကတွာ ဂေလညတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၁၉။)ဝုဋ္ဌာပေတွာ ဟိတသုခံ ဇနေတိ, ဧဝံ သံဃာဒိသေသာပတ္တိသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကဘာဝတော သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ သောဓေတုံ န သက္ကောတိ, တမေနံ မဟာကာရုဏိကော ဘဂဝါ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော အနေကေဟိ နယေဟိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ကတွာ သဂ္ဂမောက္ခသုခေ ပတိဋ္ဌပေတိ, ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယညုနော အဋ္ဌကထာစရိယာပိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထံ ပကာသေတွာ ဝိသုဒ္ဓကာမာနံ နယံ ဒေန္တိ, တထာ ဋီကာစရိယာဒယောပိ။ ဧဝံ ဒိန္နေ ပန နယေ ယောနိသော မနသိ ကာတုံ သက္ကောန္တာ ပဏ္ဍိတာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, အသက္ကောန္တာ အညထာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ န ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အနုဂစ္ဆန္တာ သိဿာဒယောပိ တထေဝ ကရောန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝတော ဝစနဉ္စ ပုဗ္ဗေနာပရံ သံသန္ဒိတွာ အဋ္ဌကထာဋီကာဒိဝစနဉ္စ သမ္မာ တုလယိတွာ တထတော ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ ဉတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ ဂရုကာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟနတ္ထံ ယောဂေါ ကရဏီယော။
တသ္မာ ယဒါ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ ဝိနယဓရဿ သန္တိကံ ‘‘ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ကရိဿာမာ’’တိ, တဒါ ဝိနယဓရေန ‘‘တွံ ကတရာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ‘‘သံဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကတရသံဃာဒိသေသ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယံ မောစေတုကာမစေတနာ, ဥပက္ကမော, မုစ္စနန္တိ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ကာယသံသဂ္ဂေ မနုဿိတ္ထီ, ဣတ္ထိသညိတာ, ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ, တေန ရာဂေန ဝါယာမော, ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိသမာပဇ္ဇနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယံ မနုဿိတ္ထီ, ဣတ္ထိသညိတာ, ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂေါ, တေန ရာဂေန ဩဘာသနံ, တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အတ္တကာမေ မနုဿိတ္ထီ, ဣတ္ထိသညိတာ, အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါ, တေန ရာဂေန ဝဏ္ဏဘဏနံ, တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ သဉ္စရိတ္တေ ယေသု သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ, တေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၀။)မနုဿဇာတိကတာ, နာလံဝစနီယတာ, ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနီတိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ကုဋိကာရေ ဥလ္လိတ္တာဒီနံ အညတရတာ, ဟေဋ္ဌိမပမာဏသမ္ဘဝေါ, အဒေသိတဝတ္ထုကတာ, ပမာဏာတိက္ကန္တတာ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, ဝါသာဂါရတာ, လေပဃဋနာတိ သတ္တ ပမာဏယုတ္တာဒီသု ဆဓာ အင်္ဂါနိ။ ဝိဟာရကာရေ တာနိယေဝ ဆ အင်္ဂါနိ။ ဒုဋ္ဌဒေါသေ ယံ စောဒေတိ, တဿ ဥပသမ္ပန္နောတိ သင်္ချုပဂမနံ, တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ, ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ, တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ, စာဝနာဓိပ္ပါယေန သမ္မုခါစောဒနာ, တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အညဘာဂိယေ အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿ ကဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒိယနတာ, ပုရိမာနိ ပဉ္စာတိ ဆ အင်္ဂါနိ။ သံဃဘေဒေ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ, ဓမ္မကမ္မေန သမနုဘာသနံ, ကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ, အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဘေဒါနုဝတ္တကေ အင်္ဂေသု ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ, ဧဝံ ဣဓ အနုဝတ္တနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဒုဗ္ဗစေ အင်္ဂေသု ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ, ဧဝံ ဣဓ အဝစနီယကရဏတာတိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ကုလဒူသကေ အင်္ဂေသု ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ, ဧဝံ ဣဓ ဆန္ဒာဒီဟိ ပါပနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဣတိ ဣမာနိ အင်္ဂါနိ သောဓေတွာ သစေ အင်္ဂပါရိပူရီ ဟောတိ, ‘‘သံဃာဒိသေသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ နော စေ, ‘‘နာယံ သံဃာဒိသေသော, ထုလ္လစ္စယာဒီသု အညတရာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နာယံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ, ဒေသနာဂါမိနီ အယံ အာပတ္တိ, တသ္မာ ပတိရူပဿ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ ဒေသေဟီ’’တိ ဝတွာ ဒေသာပေတဗ္ဗော။
အထ ပန အနာပတ္တိစ္ဆာယာ ပညာယတိ, ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန သံဃာဒိသေသစ္ဆာယာ ပညာယတိ, ‘‘တွံ ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ဆာဒေသိ, န ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ တွံ န ပရိဝါသာရဟော, မာနတ္တာရဟောဝ ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဆာဒေမီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ ‘‘ဒသသု အာကာရေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၁။)အညတရကာရဏေန ဆာဒေသိ, ဥဒါဟု အညကာရဏေနာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒသသု အညတရကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဝမ္ပိ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ, န ပရိဝါသာရဟော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ‘‘အညကာရဏေနာ’’တိ ဝဒတိ, ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘တွံ အာပတ္တိအာပန္နဘာဝံ ဇာနန္တော ပဋိစ္ဆာဒေသိ, ဥဒါဟု အဇာနန္တော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဇာနန္တော ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘အာပတ္တိအာပန္နဘာဝံ သရန္တော ပဋိစ္ဆာဒေသိ, ဥဒါဟု ဝိသရိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝိသရိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘အာပတ္တိအာပန္နဘာဝေ ဝေမတိကော ဟုတွာ ပဋိစ္ဆာဒေသိ, ဥဒါဟု နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝေမတိကော ဟုတွာ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘န တွံ ပရိဝါသာရဟော, မာနတ္တာရဟောဝ ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။
အထ ‘‘ဇာနန္တော ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘သရန္တော ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘တွံ ပရိဝါသာရဟော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၄၄) ‘‘သော ဧဝံ ဝဒတိ ‘ယာယံ, အာဝုသော, အာပတ္တိ ဇာနပဋိစ္ဆန္နာ, ဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, ဓမ္မတ္တာ ရုဟတိ။ ယာ စ ခွါယံ, အာဝုသော, အာပတ္တိ အဇာနပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတိ။ ဧကိဿာ, အာဝုသော, အာပတ္တိယာ ဘိက္ခု မာနတ္တာရဟော’’’တိ စ, ‘‘သော ဧဝံ ဝဒတိ ‘ယာယံ အာပတ္တိ သရမာနပဋိစ္ဆန္နာ, ဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, ဓမ္မတ္တာ ရုဟတိ။ ယာ စ ခွါယံ အာပတ္တိ အသရမာနပဋိစ္ဆန္နာ, အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတိ။ ဧကိဿာ, အာဝုသော, အာပတ္တိယာ ဘိက္ခု မာနတ္တာရဟော’’’တိ စ, ‘‘သော ဧဝံ ဝဒတိ ‘ယာယံ, အာဝုသော, အာပတ္တိ နိဗ္ဗေမတိကပဋိစ္ဆန္နာ, ဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, ဓမ္မတ္တာ ရုဟတိ။ ယာ စ ခွါယံ, အာဝုသော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၂။)အာပတ္တိ ဝေမတိကပဋိစ္ဆန္နာ, အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတိ။ ဧကိဿာ, အာဝုသော, အာပတ္တိယာ ဘိက္ခုမာနတ္တာရဟော’’’တိ စ။
ဧဝံ ပရိဝါသာရဟဘာဝံ ပကာသေတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ပရိဝါသာရဟော, တီသု ပရိဝါသေသု ကတရပရိဝါသာရဟော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခု တွံ ကတိ အာပတ္တိယော ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒွေ တီဏိ တတုတ္တရိ ဝါ အာပတ္တိယော ဆာဒေမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘ကတီဟံ တွံ အာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကာဟမေဝါဟံ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဒွီဟံ တီဟံ တတုတ္တရိ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘ယာဝတီဟံ ပဋိစ္ဆာဒေသိ, တာဝတီဟံ တွံ ပဋိဝသိဿသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယာဝတီဟံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တာဝတီဟံ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ။ တတော ‘‘အယံ ဘိက္ခု အာပတ္တိပရိယန္တံ ဇာနာတိ, တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသာရဟော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၂) ဉတွာ တဒနုရူပါ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ အာပတ္တိပရိယန္တပုစ္ဆနံ ကမ္မဝါစာကရဏတ္ထမေဝ ဟောတိ, ရတ္တိပရိယန္တပုစ္ဆနံ ပန တဒတ္ထဉ္စေဝ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသဿ အနနုရူပဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စုဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘သော ဒုဝိဓော စူဠသုဒ္ဓန္တော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ, ဒုဝိဓောပိ စေသ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ သကလံ ဝါ ဧကစ္စံ ဝါ အဇာနန္တဿ စ အသရန္တဿ စ တတ္ထ ဝေမတိကဿ စ ဒါတဗ္ဗော။ အာပတ္တိပရိယန္တံ ပန ‘အဟံ ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော အာပန္နော’တိ ဇာနာတု ဝါ, မာ ဝါ, အကာရဏမေတ’’န္တိ။ တတော တဿ ဘိက္ခုနော နိသီဒနဋ္ဌာနံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဒုဝိဓဉှိ နိသီဒနဋ္ဌာနံ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ, နိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၃။)တတ္ထ အပ္ပဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ သဘာဂဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆိန္နော အန္တောဝိဟာရော အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမ္မ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗဝတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘သစေ အပ္ပဘိက္ခုကော ဝိဟာရော ဟောတိ, သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ ဝိဟာရေယေဝ ရတ္တိပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။ အထ န သက္ကာ သောဓေတုံ, ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္စူသသမယေ ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ စ ‘‘သစေ အပ္ပဘိက္ခုကော ဝိဟာရော ဟောတိ, သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ရတ္တိယော ဂဏေတဗ္ဗာ။ အထ န သက္ကာ သောဓေတုံ, ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္စူသသမယေ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈) ဣဒံ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ အပ္ပဘိက္ခုကော ဝိဟာရော ဟောတီတိ ဣဒံ ဗဟုဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညေ ဘိက္ခူ ဂစ္ဆန္တိ, အညေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒကာရဏာနိ သောဓေတုံ ဒုက္ကရတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အထ န သက္ကာ သောဓေတု’’န္တိ။ သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တီတိ ဣဒံ ဝိသဘာဂါနံ ဝေရီဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဝတ္တံ အာရောစေန္တော ပကာသေတုကာမော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၄။)ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၆) ‘‘တသ္မာ အဝေရိသဘာဂဿ သန္တိကေ အာရောစေတဗ္ဗာ။ ယော ပန ဝိသဘာဂေါ ဟောတိ သုတွာ ပကာသေတုကာမော, ဧဝရူပဿ ဥပဇ္ဈာယဿပိ သန္တိကေ နာရောစေတဗ္ဗာ’’တိ, တသ္မာ ဝိသဘာဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဝတ္တံ အသမာဒိယိတွာ ဗဟိယေဝ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေယေဝါတိ အန္တောဥပစာရသီမာယမေဝ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အထ န သက္ကာ…ပေ… ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ’’တိ။ ရတ္တိပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ရတ္တိဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ရတ္တိယော ဂဏေတဗ္ဗာ’’တိ။ အထ န သက္ကာ သောဓေတုန္တိ ဗဟုဘိက္ခုကတ္တာ ဝါ ဝိဟာရဿ ဝိသဘာဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ဝါ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တာဘေဒကာရဏာနိပိ သောဓေတုံ န သက္ကာ။ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာတိ ပရိဝါသဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ။ ပစ္စူသသမယေတိ ပစ္ဆိမယာမကာလေ အရုဏောဒယတော ပုရေတရမေဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ။ ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိန္တိ ဝိပ္ပဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဝိမုစ္စနတ္ထံ ဝိနာ ပကတတ္တေန သဘိက္ခုကအာဝါသအအက္ခုကအနာဝါသဂမနသင်္ခါတဝတ္တဘေဒဝိမုစ္စနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အနာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော အညတြ ပကတတ္တေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိ (စူဠဝ။ ၇၆)။
မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ’’တိ ဝုတ္တနယေန။ ယဒိ ဧဝံ ဝိသမမိဒံ နယဒဿနံ, ပရိက္ခေပပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေ ဧဝ ဟိ ဥပစာရသီမာ ဟောတိ, ကသ္မာ တတ္ထ ဥပစာရသီမတော ဒွေလေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန ဥပစာရသီမာတိက္ကမော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၅။)ဧဝါတိ? သစ္စံ, တထာပိ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယာဒိသဒ္ဒသဝနသဗ္ဘာဝတော သုဝိဒူရာတိက္ကမော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန ဥပစာရသီမတော အတိက္ကမမတ္တောပိ အတိက္ကမောယေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တော။ ဗုဒ္ဓမတညုနော ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတောတိအာဒိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ, အထ ခေါ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေန တထာ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တ’’န္တိ။
မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဣဒံ ပန ဦနေဂဏေစရဏရတ္တိစ္ဆေဒဝိမုစ္စနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိအာဒိ အညေသံ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ဋီကာစရိယော ‘‘ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိ ဣဒံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယာဒိသဒ္ဒသဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ‘မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မာတိ ဣဒံ မဂ္ဂပဋိပန္နာနံ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ, ဂုမ္ဗေန ဝါတိအာဒိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထ’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ ဒုဝိဓံ ဌာနံ ပရိဝသန္တမာနတ္တစာရိကဘိက္ခူဟိ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တေသု စ ယဒိ အန္တောဝိဟာရေယေဝ နိသီဒိတွာ ပရိဝသတိ, ဥပစာရသီမဂတာနံ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အထ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ, ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အဒိဋ္ဌအသုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ‘‘ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ ဥပစာရသီမဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ, ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ လက္ခဏန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ရတ္တိပရိဂ္ဂဟဿ စ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တသမာဒါနဿ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၆။)ပန အန္တောသီမာယ ဌိတာနံ သကလဥပစာရသီမာ ဟောတိ, ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဌိတာနံ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒိသံဃလာဘော ယဒိ အန္တောသီမာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သီမဋ္ဌကသံဃဿ ဟောတိ။ ယဒိ ဗဟိသီမာယံ, ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ပတ္တဘိက္ခူနံ, တသ္မာ ဥပစာရဝသေနပိ ဧသ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဧဝံ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဟုတွာ ပရိဝသန္တာနံ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဝသနဿ, နိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဟုတွာ ပရိဝသန္တာနံ ဝိဟာရတော ဗဟိ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ ဝသနဿ စ အဋ္ဌကထာဒီသု ပကရဏေသု အာဂတတ္တာ တထာဂတနယော ပကရဏာဂတနယော ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပန အာစရိယာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ စ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသေ ပရိဟရိတုံ အတိဒုက္ကရတ္တာ, နိက္ခိတ္တဝတ္တဿ စ ဒေဝသိကံ ပစ္စူသသမယေ ဗဟိသီမဂမနဿ ဒုက္ခတ္တာ, ဝါဠသရီသပါဒိပရိသယဿ စ အာသင်္ကိတဗ္ဗဘာဝတော ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒပရိဟရဏဝသေန လက္ခဏပါရိပူရိမေဝ မနသိ ကရောန္တာ နိက္ခိတ္တဝတ္တာပိ သမာနာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ပရိဝါသဝသနဉ္စ မာနတ္တစရဏဉ္စ ကရောန္တိ။
ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ပတိရူပဋ္ဌာနေ ပကတတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသနသာလံ ကာရာပေတွာ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ နိပဇ္ဇနမဉ္စံ သဗ္ဗတော ဆန္နပရိစ္ဆိန္နံ သဒွါရဗန္ဓနံ သုဂုတ္တံ ကာရာပေတွာ တံ ပဒေသံ ဝတိယာ ပရိက္ခိပါပေတွာ သာယနှသမယေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာကသာမဏေရာဒယော နိဝတ္တာပေတွာ ပုရိမယာမေ ဝါ မဇ္ဈိမယာမေ ဝါ သမန္တတော သဒ္ဒဆိဇ္ဇနကာလေ ပကတတ္တဘိက္ခူ သာလာယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၇။)ပါရိဝါသိကဘိက္ခူ ဝတ္တံ သမာဒါပေတွာ အာရောစာပေတွာ အတ္တနော အတ္တနော မဉ္စကေသု နိပဇ္ဇာပေတွာ ပစ္ဆိမယာမကာလေ ဥဋ္ဌာပေတွာ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေန္တိ။ ဧသ နယော ပကရဏေသု အနာဂတတ္တာ အာစရိယာနံ မတေန ကတတ္တာ အာစရိယနယော နာမ။ ဧသ နယောပိ ယထာရုတတော ပကရဏေသု အနာဂတောပိ ပကရဏာနုလောမဝသေန ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသေ ပရိဟရိတွာ လဇ္ဇိပေသလေဟိ ဗဟုဿုတေဟိ သိက္ခာကာမေဟိ ဝိနယေ ပကတညူဟိ ဝိစာရိတော သမာနော သုန္ဒရော ပသတ္ထောဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အနုလောမနယော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
နနု စ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံယေဝ အန္တောဝိဟာရေ ဝသနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ နိက္ခိတ္တဝတ္တာပိ သမာနာ ဝသန္တီတိ? သစ္စံ, တတ္ထ ပန အပ္ပဘိက္ခုကတ္တာ သဘာဂဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ စ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသေ စ ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျဘာဝတော သကလရတ္တိန္ဒိဝမ္ပိ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ ဝသနံ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန တထာ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော ဒိဝါ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ရတ္တိယံ သမာဒိယန္တော အာဂန္တုကာနံ အနာဂမနကာလဘာဝတော, သဒ္ဒဆိဇ္ဇနကာလဘာဝတော စ ရတ္တိစ္ဆေဒါဒိဒေါသေ ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ တဒနုလောမောယေဝ ဟောတီတိ မန္တွာ အာစရိယာ ဧဝံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဟောတု, ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဝသန္တာနံ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒနမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, န ပကတတ္တသာလာကရဏမဉ္စကရဏာဒီနိ, အထ ကသ္မာ ဧတာနိ ကရောန္တီတိ? သစ္စံ, တထာပိ ပကတတ္တသာလာကရဏံ ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝိပ္ပဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ, တံ ‘‘တယော ခေါ, ဥပါလိ, ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော, ဝိပ္ပဝါသော, အနာရောစနာ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၈။)ဝုတ္တပါဌံ (စူဠဝ။ ၈၃) အနုလောမေတိ။ မဉ္စကရဏံ သဟဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ, တံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, န ဧကစ္ဆန္နေ အနာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တပါဌဉ္စ (စူဠဝ။ ၈၁) ယထာဝုတ္တပါဌဉ္စ အနုလောမေတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာယနှသမယေ ဂမနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသု အဋ္ဌကထာယံ ပစ္စူသသမယေ ဂမနေ ဧဝ ဝုတ္တေပိ သာယနှသမယေ ဂမနံ ရတ္တိဂမနဿ ဗဟုပရိဿယတ္တာ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ, တံ ‘‘အန္တရာယတော ပရိမုစ္စနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာပါဌံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) အနုလောမေတိ။ ဥပဋ္ဌာကသာမဏေရာဒီနံ နိဝတ္တာပနံ အနုပသမ္ပန္နေန သဟသေယျသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ, တံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အနုပသမ္ပန္နေန သဟသေယျံ ကပ္ပေယျ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ မာတိကာပါဌံ (ပါစိ။ ၄၉) အနုလောမေတိ။ ပုရိမယာမေ ဝါ မဇ္ဈိမယာမေ ဝါ သမန္တတော သဒ္ဒဆိဇ္ဇနကာလေ ပကတတ္တဘိက္ခူ သာလာယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ ဝတ္တသမာဒါပနံ အညဘိက္ခူနံ သဒ္ဒသဝနဝိဝဇ္ဇနတ္ထံ, တံ အနာရောစနရတ္တိစ္ဆေဒဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ, တံ ယထာဝုတ္တရတ္တိစ္ဆေဒပါဌံ အနုလောမေတိ။
နနု စ အဋ္ဌကထာယံ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝတ္တသမာဒါပနံ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ပုရိမယာမမဇ္ဈိမယာမေသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော, ဟိယျောအရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဇ္ဇအရုဏုဂ္ဂမနာ ဧကော ရတ္တိန္ဒိဝေါ အဇ္ဇအရုဏဿ အန္တော နာမ, အဇ္ဇအရုဏတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆာကာလော အရုဏဿ ဗဟိ နာမ, တသ္မာ ပုရိမမဇ္ဈိမယာမေသု ကတဝတ္တသမာဒါနမ္ပိ အရုဏောဒယတော ပုရေ ကတတ္တာ အန္တောအရုဏေ ကတံယေဝ ဟောတိ။ ဝတ္တံ အသမာဒိယိတွာ နိပဇ္ဇနေ စ သတိ နိဒ္ဒါဝသေန အရုဏုဂ္ဂမနကာလံ အဇာနိတွာ ဝတ္တသမာဒါနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၂၉။)အတိက္ကန္တံ ဘဝေယျ, တသ္မာ ပုရေတရမေဝ သမာဒါနံ ကတွာ နိပဇ္ဇနံ ဉာယာဂတံ ဟောတိ, ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ’’တိ ဝုတ္တအဋ္ဌကထာပါဌဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အနုလောမေတိ။
ဧဝံ ဟောတု, ဧဝံ သန္တေပိ ကသ္မာ ‘‘အာရောစာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, နနု မာဠကသီမာယံ သမာဒိန္နကာလေယေဝ ဝတ္တမာရောစိတန္တိ? သစ္စံ အာရောစိတံ, အယံ ပန ဘိက္ခု ဒိဝါ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ နိသိန္နော, ဣဒါနိ သမာဒိန္နော, တသ္မာ မာဠကသီမာယ အာရောစိတမ္ပိ ပုန အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဣဒမ္ပိ ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ ပါဌံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အနုလောမေတိ။ အထ ‘‘အတ္တနော အတ္တနော မဉ္စကေသု နိပဇ္ဇာပေတွာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု အညမညဿ မဉ္စေသု နိပဇ္ဇမာနာပိ ပကတတ္တသာလတော နိဗ္ဗောဒကပတနဋ္ဌာနတော ဗဟိ နိပဇ္ဇမာနာ သဟဝါသရအအာစ္ဆေဒဒေါသတော မုတ္တာယေဝါတိ? န ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါရိဝါသိကော ပကတတ္တဘိက္ခူဟေဝ ဧကစ္ဆန္နေ နိပန္နော သဟဝါသရတ္တိစ္ဆေဒပ္ပတ္တော ဟောတိ, အထ ခေါ အညမညမ္ပိ ဟောတိယေဝ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) ‘‘သစေ ဟိ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဧကတော ဝသေယျုံ, တေ အညမညဿ အဇ္ဈာစာရံ ဉတွာ အဂါရဝါ ဝါ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဝါ ဟုတွာ ပါပိဋ္ဌတရံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျုံ ဝိဗ္ဘမေယျုံ ဝါ, တသ္မာ နေသံ သဟသေယျာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ။ ‘‘ပစ္ဆိမယာမကာလေ ဥဋ္ဌာပေတွာ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အရုဏေ အနုဋ္ဌိတေယေဝ ဝတ္တနိက္ခိပနေ ကရိယမာနေ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ, သာ ရတ္တိ ဂဏနူပဂါ န ဟောတိ, တသ္မာ ပဌမပရိစ္ဆေဒေ ဝုတ္တံ အရုဏကထာဝိနိစ္ဆယံ ဩလောကေတွာ အရုဏုဂ္ဂမနဘာဝေါ သုဋ္ဌု ဇာနိတဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၀။)‘‘အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ အာရောစာပေတိ, နနု သမာဒိန္နကာလေယေဝ အာရောစိတန္တိ? သစ္စံ, တထာပိ ပါရိဝါသိကဝတ္တသမာဒါနကာလေ အာရောစိတေသု ဘိက္ခူသု ဧကစ္စေ နိက္ခိပနကာလေ ဂစ္ဆန္တိ, အညေ အာဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ပရိသသင်္ကမနမ္ပိ သိယာ, တထာ စ သတိ အဘိနဝါဂတာနံ သဗ္ဘာဝါ အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ, အသတိ ပန အဘိနဝါဂတဘိက္ခုမှိ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာရောစနေ ဒေါသာဘာဝတော ပုန အာရောစနံ ဉာယာဂတံ ဟောတိ, မာနတ္တစရဏကာလေ ပန သမာဒါနေ အာရောစိတေပိ နိက္ခိပနေ အဝဿံ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာ? ဒိဝသန္တရဘာဝတော။ ‘‘ဒေဝသိကံ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ သာယံ သမာဒါနကာလေ အာရောစေဿတိ, တသ္မာ နိက္ခိပနေ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ စေ? န, သာယံ သမာဒါနကာလေ ဧတေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆိဿန္တိပိ, န အာဂစ္ဆိဿန္တိပိ, အနာဂတာနံ ကထံ အာရောစေတုံ လဘိဿတိ, အနာရောစနေ စ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ သိယာ, တသ္မာ တသ္မိံ ဒိဝသေ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ ဝတ္တနိက္ခိပနတော ပုရေယေဝ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ နော မတိ, သုဋ္ဌုတရံ ဥပဓာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပကရဏာဂတနယေန ဝါ ပကရဏာနုလောမအာစရိယနယေန ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန ဝိနယကောဝိဒေန ဗဟုဿုတေန လဇ္ဇီပေသလဘူတေန ဝိနယဓရေန ဝိသုဒ္ဓိကာမာနံ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ သီလဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ပရိဝါသဝတ္တာမာနတ္တစရဏဝတ္တာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီတိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ ပရိဝါသာဒိကထာယ ကုသလတ္ထံ နာနာဝါဒနယော ဝုစ္စတေ – ကေစိ ဘိက္ခူ ‘‘ပကတတ္တသာလံ ကုရုမာနေန တဿာ သာလာယ မဇ္ဈေ ထမ္ဘံ နိမိတ္တံ ကတွာ တတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တံ ပဒေသံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၁။)ပညတ္တေ ပါရိဝါသိကာနံ မဉ္စေ နိပန္နဿ ဘိက္ခုဿ ဂီဝါ တဿ ပဒေသဿ ဥပရိ ဟောတိ, တထာ ပညာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကတေ သုကတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ ကရောန္တိ စ။ ဧကစ္စေ ‘‘မဉ္စေ နိပန္နဿ ဘိက္ခုဿ ကဋိ တဿ ပဒေသဿ ဥပရိ ဟောတိ, ယထာ ပညာပေတဗ္ဗော, ဧဝံ ကတေ သုကတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ ကရောန္တိ စ, တံ ဝစနံ နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု ဝိဇ္ဇတိ, ကေဝလံ တေသံ ပရိကပ္ပမေဝ။ အယံ ပန နေသံ အဓိပ္ပါယော သိယာ – ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထံ ပန ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနဉ္စ ‘‘အထ ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ, ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ‘‘အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တဋီကာဝစနဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ‘‘အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ, ‘ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ လက္ခဏ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ, အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနဉ္စ ပဿိတွာ အယောနိသော အတ္ထံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထမေဝ ပမာဏံ, တတော ဦနမ္ပိ အဓိကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန မဇ္ဈေ ထမ္ဘတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ နိပန္နဿ ဘိက္ခုဿ ဂီဝါ ဝါ ကဋိ ဝါ ဟောတု, ဧဝံ သန္တေ ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပဒေသေ ပါရိဝါသိကဘိက္ခု ဟောတိ, တတော သဟဝါသတော ဝါ ဝိပ္ပဝါသတော ဝါ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသာ န ဟောန္တီတိ။
တတြေဝံ ယုတ္တာယုတ္တဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တပါဌေသု ပဌမပါဌဿ အယမဓိပ္ပါယော – ပကတတ္တဘိက္ခုမှိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၂။)ဆမာယ နိသိန္နေ ယဒိ ပါရိဝါသိကဘိက္ခု အာသနေ နိသီဒိတုကာမော, ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာဝ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေတိ။ ဧတေန ဒွီသုပိ ဆမာယ နိသိန္နေသု ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေပိ ဝဋ္ဋတိ, ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပဒေသတော ဗဟိ နိသီဒန္တော အာသနေပိ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဆမာယ နိသိန္နေတိ ပကတတ္တေ ဘူမိယံ နိသိန္နေ ဣတရေန အန္တမသော တိဏသန္ထရေပိ ဥစ္စတရေ ဝါလိကတလေပိ ဝါ န နိသီဒိတဗ္ဗံ, ဒွါဒသဟတ္ထံ ပန ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁)။ ဣတိ ပကတတ္တေ ဆမာယ နိသိန္နေ ပါရိဝါသိကေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနဒီပကော အယံ ပါဌော, န မဉ္စပညာပနဋ္ဌာနသယနဋ္ဌာနဒီပကော, တံ ပုဗ္ဗာပရပရိပုဏ္ဏံ သကလံ ပါဌံ အနောလောကေတွာ ဧကဒေသမတ္တမေဝ ပဿိတွာ ပရိကပ္ပဝသေန အယောနိသော အဓိပ္ပါယံ ဂဏှန္တိ။
ဒုတိယပါဌဿ ပန အယမဓိပ္ပါယော – ဗဟိ ဥပစာရသီမာယ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ နိသိန္နေ ဘိက္ခုသ္မိံ တဿ နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ တဿ အဇာနန္တဿေဝ အညော ဘိက္ခု ဂစ္ဆတိ, တဿ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ, ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထိ။ ကသ္မာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ? ဥပစာရံ ဩက္ကမိတတ္တာ။ ကသ္မာ န ဝတ္တဘေဒေါ? အဇာနန္တတ္တာတိ။ ဧတေန ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏော ဟောတိ အာရောစနက္ခေတ္တဘူတောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တံ ဌာနံ အာဂစ္ဆတိ, သစေ ဧသ တံ ပဿတိ, သဒ္ဒံ ဝါဿ သုဏာတိ, အာရောစေတဗ္ဗံ။ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေါ စ။ အထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၃။)ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ, ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇)။ ဣတိ အယမ္ပိ ပါဌော အာရောစနက္ခေတ္တဒီပကော ဟောတိ, န မဉ္စပညာပနာဒိဒီပကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတိယပါဌဿ ပန အယမဓိပ္ပါယော – ကိံ ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဝတ္တသမာဒါနဋ္ဌာနံ အာဂတဘိက္ခူနံ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံယေဝ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယ သတိ အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ။ ဧတေန အဒိဋ္ဌအဿုတာနံ ပန အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံယေဝ အာရောစေတဗ္ဗံ, န ဗဟိဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ, ဒိဋ္ဌသုတာနံ ပန အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနမ္ပိ ဗဟိဒွါဒသဟတ္ထဂတာနမ္ပိ အာကာသာဒိဂတာနမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ထေရဿ အဓိပ္ပါယော – ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ ဥပစာရဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ, ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ, အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ လက္ခဏ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇)။ ဣတိ အယမ္ပိ ပါဌော အာရောစေတဗ္ဗလက္ခဏဒီပကော ဟောတိ, န မဉ္စပညာပနာဒိဒီပကောတိ။ စတုတ္ထပါဌဿ အဓိပ္ပါယောပိ တတိယပါဌဿ အဓိပ္ပါယသဒိသောဝ။
ပဉ္စမပါဌဿ ပန အယမဓိပ္ပါယော – အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အဋ္ဌကထာဝစနေ နိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ အတ္တနော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိပ္ပဝါသအနာရောစနဦနေဂဏေစရဏာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၄။)ဝသိ, တသ္မာ နိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဗဟိဥပစာရသီမာယ သမာဒိန္နတ္တာ အတ္တနော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ အန္တောဝိဟာရေ သမာဒိန္နတ္တာ ဥပစာရသီမာယ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသဝိပ္ပဝါသအနာရောစနဦနေဂဏေစရဏသင်္ခါတာနိ ဝတ္တစ္ဆေဒကာရဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ‘‘အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ, တေနဿ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဣတိ အယဉ္စ ပါဌော ပကတတ္တဘိက္ခူသု ဂတေသုပိ ဝတ္တံ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ဝသိတတ္တာ ဒေါသာဘာဝမေဝ ဒီပေတိ, န မဉ္စပညာပနာဒီနိ။ ဣတိ ဣမေသံ ပါဌာနံ အယောနိသော အဓိပ္ပါယံ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထမေဝ ပမာဏ’’န္တိ မညမာနာ ဝိစာရိံသု, တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇမာနာ သိဿာနုသိဿာဒယောပိ တထေဝ ကရောန္တိ, တဒေတံ အပ္ပမာဏံ။
ကထံ? ယံ တတ္ထ ပကတတ္တသာလာယ မဇ္ဈေ ထမ္ဘံ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒွါဒသဟတ္ထံ မိနိံသု, တဒပ္ပမာဏံ။ န ဟိ ထမ္ဘေန ဝါ သာလာယ ဝါ သဟဝါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ ဝုတ္တော, အထ ခေါ ပကတတ္တဘိက္ခုနာဝ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃) ‘‘တတ္ထ သဟဝါသောတိ ယွာယံ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ဧကတော ဝါသော။ ဝိပ္ပဝါသောတိ ဧကကဿေဝ ဝါသော’’တိ။ ယဉှိ တတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တဋ္ဌာနေ ဘိက္ခုဿ ဂီဝါဋ္ဌပနံ ဝါ ကဋိဋ္ဌပနံ ဝါ ဝဒန္တိ, တဒပိ အပ္ပမာဏံ။ ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဟိ ပရိဝသန္တဿ ဘိက္ခုဿ သကလသရီရံ ပကတတ္တဘိက္ခူနံ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ ဌပေတဗ္ဗံ ဟောတိ, န ဧကဒေသမတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၅။)တေသံ ပန အယမဓိပ္ပါယော သိယာ – ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပဒေသတော သကလသရီရဿ အန္တောကရဏေ သတိ သဟဝါသော ဘဝေယျ, ဗဟိကရဏေ သတိ ဝိပ္ပဝါသော, တေန ဥပဍ္ဎံ အန္တော ဥပဍ္ဎံ ဗဟိ ဟောတူတိ, တံ မိစ္ဆာဉာဏဝသေန ဟောတိ။ န ဟိ သဟဝါသဒေါသော ဒွါဒသဟတ္ထေန ကထိတော, အထ ခေါ ဧကစ္ဆန္နေ သယနေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၈၁) ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, န ဧကစ္ဆန္နေ အနာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) ဝုတ္တံ ‘‘ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ’’တိအာဒီသု အာဝါသော နာမ ဝသနတ္ထာယ ကတသေနာသနံ။ အနာဝါသော နာမ စေတိယဃရံ ဗောဓိဃရံ သမ္မုဉ္ဇနိအဋ္ဋကော ဒါရုအဋ္ဋကော ပါနီယမာဠော ဝစ္စကုဋိ ဒွါရကောဋ္ဌကောတိ ဧဝမာဒိ။ တတိယပဒေန တဒုဘယမ္ပိ ဂဟိတံ, ‘ဧတေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဧကစ္ဆန္နေ ဆဒနတော ဥဒကပတနဋ္ဌာနပရိစ္ဆိန္နေ ဩကာသေ ဥက္ခိတ္တကော ဝသိတုံ န လဘတိ, ပါရိဝါသိကော ပန အန္တောအာဝါသေယေဝ န လဘတီ’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘အဝိသေသေန ဥဒကပါတေန ဝါရိတ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိယံ ‘ဧတေသု ဧတ္တကေသု ပဉ္စဝဏ္ဏဆဒနဗဒ္ဓဋ္ဌာနေသု ပါရိဝါသိကဿ စ ဥက္ခိတ္တကဿ စ ပကတတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥဒကပါတေန ဝါရိတ’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပနေတ္ထ တဒဟုပသမ္ပန္နေပိ ပကတတ္တေ ပဌမံ ပဝိသိတွာ နိပန္နေ သဋ္ဌိဝဿောပိ ပါရိဝါသိကော ပစ္ဆာ ပဝိသိတွာ ဇာနန္တော နိပဇ္ဇတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ, အဇာနန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ပဌမံ နိပန္နေ ပစ္ဆာ ပကတတ္တော ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇတိ, ပါရိဝါသိကော စ ဇာနာတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ နော စေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၆။)ဇာနာတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋန္တိ, တသ္မာ သာလာယပိ ဝိဟာရေပိ ဆဒနတော ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော မုတ္တမတ္တေယေဝ သဟဝါသဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧကစ္စေ ပန မဇ္ဈိမတ္ထမ္ဘတော ဒွါဒသဟတ္ထာယာမေန ဒဏ္ဍကေန စက္ကံ ဘမိတွာ သမန္တတော ဗာဟိရေ လေခံ ကရောန္တိ, ဧဝံ ကတေ သာ ဗာဟိရလေခါ အာဝဋ္ဋတော ဒွါသတ္တတိဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ, တတော တံ ပဒေသံ ဒွါဒသဟတ္ထေန ဒဏ္ဍကေန မိနိတွာ ဘာဇိယမာနံ ဆဘာဂမေဝ ဟောတိ, တတော တေသံ ဆဘာဂါနံ သီမာယ ဧကေကသ္မိံ မဉ္စေ ပညပိယမာနေ ဆဠေဝ မဉ္စဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧကသ္မိံ ဝဋ္ဋမဏ္ဍလေ ဆ ဘိက္ခူယေဝ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝသိတုံ လဘန္တိ, န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ ပန ဧဝံ ကရောန္တီတိ? ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တမေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝံ ကိရ နေသမဓိပ္ပါယော – ပါရိဝါသိကော ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ သယမာနော သဟဝါသော သိယာ, ဗာဟိရေ သယမာနော ဝိပ္ပဝါသော, တထာ အညမညဿပီတိ။ ဧဝံ ကရောန္တာနံ ပန နေသံ သကအဓိပ္ပါယောပိ န သိဇ္ဈတိ, ကုတော ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။
ကထံ? ပါရိဝါသိကော ဘိက္ခု ပကတတ္တဘိက္ခူနဉ္စ အညမညဿ စ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ ဟောတူတိ နေသမဓိပ္ပါယော။ အထ ပန မဇ္ဈိမတ္ထမ္ဘံ နိမိတ္တံ ကတွာ မိနိယမာနာ သမန္တတော ဗာဟိရလေခါ ထမ္ဘတောယေဝ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ, န ပကတတ္တဘိက္ခူဟိ။ တေ ဟိ ထမ္ဘတော ဗဟိ ဧကရတနဒွိတိရတနာဒိဋ္ဌာနေ ဌိတာ, ဗာဟိရတောပိ လေခါယေဝ ထမ္ဘတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ, န တဿူပရိ နိပန္နဘိက္ခု။ သော ဟိ ဒွိရတနမတ္တေနပိ တိရတနမတ္တေနပိ လေခါယ အန္တောပိ ဟောတိ ဗဟိပိ။ အညမညဿပိ ဆဘာဂသီမာယေဝ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၇။)ဟောတိ, န တဿူပရိ ပညတ္တမဉ္စော ဝါ တတ္ထ နိပန္နဘိက္ခု ဝါ။ မဉ္စော ဟိ ဧကရတနမတ္တေန ဝါ ဒွိရတနမတ္တေန ဝါ သီမံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော, ဘိက္ခူပိ သယမာနာ န သီမာယ ဥပရိယေဝ သယန္တိ, ဝိဒတ္ထိမတ္တေန ဝါ ရတနမတ္တေန ဝါ သီမံ အတိက္ကမိတွာ ဝါ အပ္ပတွာ ဝါ သယန္တိ, တသ္မာ တေ ပါရိဝါသိကာ ဘိက္ခူ ပကတတ္တဘိက္ခူနမ္ပိ အညမညဿပိ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တဋ္ဌာယိနော န ဟောန္တိ, တတော ဦနာဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ သကအဓိပ္ပါယောပိ န သိဇ္ဈတိ။
ဘဂဝတော ပန အဓိပ္ပါယော – ယဒိ အပ္ပဘိက္ခုကာဒိအင်္ဂသမ္ပန္နတ္တာ ဝိဟာရဿ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ပရိဝသတိ, ဧဝံ သတိ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝသိတဗ္ဗံ။ ယဒိ တာဒိသအာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဆဒနတော ဥဒကပတနဋ္ဌာနဿ အန္တော သယေယျ, သဟဝါသော နာမ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ အယမတ္ထော ယထာဝုတ္တ-ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ ပကာသေတဗ္ဗော။ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဒွီဟိ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယဒိ ဝသေယျ, ဝုဍ္ဎဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါယေဝ, နဝကဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ။ သမဝဿာ စေ, အဇာနန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါယေဝ, ဇာနန္တဿ ဥဘယမ္ပီတိ အယမတ္ထော ‘‘တယော ခေါ, ဥပါလိ, ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ စ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကေန ဝုဍ္ဎတရေန သဒ္ဓိံ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၈၂) စ ‘‘ဝုဍ္ဎတရေနာတိ ဧတ္ထ…ပေ… သစေ ဟိ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဧကတော ဝသေယျုံ, တေ အညမညဿ အဇ္ဈာစာရံ ဉတွာ အဂါရဝါ ဝါ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဝါ ဟုတွာ ပါပိဋ္ဌတရံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျုံ ဝိဗ္ဘမေယျုံ ဝါ, တသ္မာ နေသံ သဟသေယျာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) စ ဣမေဟိ ပါဠိအဋ္ဌကထာပါဌေဟိ ပကာသေတဗ္ဗော။ ဝိပ္ပဝါသေပိ ပါရိဝါသိကေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၈။)အဘိက္ခုကေ အာဝါသေ န ဝတ္ထဗ္ဗံ, ပကတတ္တေန ဝိနာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော န ဂန္တဗ္ဗော, ဗဟိသီမာယံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏဿ ဥပစာရဿ အန္တော နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။
အယမတ္ထော ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော အညတြ ပကတတ္တေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၇၆) စ ‘‘တယော ခေါ, ဥပါလိ…ပေ… အနာရောစနာ’’တိ စ ‘‘စတ္တာရော ခေါ, ဥပါလိ, မာနတ္တစာရိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော, ဝိပ္ပဝါသော, အနာရောစနာ, ဦနေဂဏေစရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၉၂) စ ‘‘ဝိပ္ပဝါသောတိ ဧကကဿေဝ ဝါသော’’တိ စ ‘‘အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ, တေနဿ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ, အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ အာဂတေဟိ ပါဠိယဋ္ဌကထာ-ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာပါဌေဟိ ပကာသေတဗ္ဗော, တသ္မာ ဝိဟာရေ ပရိဝသန္တဿ ဥပစာရသီမာယ အဗ္ဘန္တရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တဿ နတ္ထိ ဝိပ္ပဝါသော, ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ပရိဝသန္တဿ ဘိက္ခူနံ နိသိန္နပရိယန္တတော ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဝသန္တဿ စ နတ္ထိ ဝိပ္ပဝါသောတိ, တဉ္စ ပရိဝါသကာလေ ‘‘ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝစနတော ဧကဿပိ ဘိက္ခုနော, မာနတ္တစရဏကာလေ ‘‘စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝစနတော စ စတုန္နံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသဘူတေ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေပိ ဝသိတုံ လဘတိ, နတ္ထိ ဝိပ္ပဝါသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာရောစိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ ကေနစိ ကရဏီယေန တေသု ဘိက္ခူသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၃၉။)ဂတေသုပိ ယထာဝုတ္တအဋ္ဌကထာပါဌနယေန ဝိပ္ပဝါသော န ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘သောပိ ကေနစိ ကမ္မေန ပုရေအရုဏေ ဧဝ ဂစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အာရောစနာယ ကတာယ သဗ္ဗေသုပိ ဘိက္ခူသု ဗဟိဝိဟာရံ ဂတေသု ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသဒေါသော ဝါ န ဟောတိ အာရောစိတတ္တာ သဟဝါသဿာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘အယဉ္စာ’တိအာဒီ’’တိ။ အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဗဟိသီမာယ ဝတ္တသမာဒါနဋ္ဌာနေ ဝတိပရိက္ခေပေါပိ ပကတတ္တဘိက္ခူဟေဝ ကာတဗ္ဗော, န ကမ္မာရဟဘိက္ခူဟိ။ ယထာ လောကေ ဗန္ဓနာဂါရာဒိ ဒဏ္ဍကာရကေဟိ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗံ, န ဒဏ္ဍာရဟေဟိ, ဧဝမိဓာပီ’’တိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ အဋ္ဌကထာဒီသု န ဒိဿတိ။ န ဟိ ဝတိပရိက္ခေပေါ ဒဏ္ဍကမ္မတ္ထာယ ကာရိတော, အထ ခေါ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထမေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ‘‘ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေတိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထ’’န္တိ။ တထာ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘ဂုမ္ဗေန ဝါတိအာဒိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထ’’န္တိ။ ဣတော ပရံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိဝါသဒါနဉ္စ မာနတ္တဒါနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန သံသယိတဗ္ဗံ အတ္ထိ, တတ္ထ သံသယဝိနောဒနတ္ထာယ ကထေတဗ္ဗံ ကထယာမ။
ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ပါရိဝါသိကော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရောပိ သမာနော ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ နဝကဋ္ဌာနေ ဌိတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ပန နိသီဒါပေတွာ ပရိဝိသန္တိ, တတ္ထ သာမဏေရာနံ ဇေဋ္ဌကေန, ဘိက္ခူနံ သံဃနဝကေန ဟုတွာ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅) တသ္မာ အာရောစိတကာလာဒီသု ‘‘အဟံ ဘန္တေ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ‘‘အဟံ အာဝုသော’’တိ။ တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ပါရိဝါသိကာဒယော ဘိက္ခူ သေယျာပရိယန္တအာသနပရိယန္တဘာဂိတာယ နဝကဋ္ဌာနေ ဌိတာ, န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၀။)ဧကန္တေန နဝကဘူတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စ ယထာဝုဍ္ဎံ ဥပေါသထံ ပဝါရဏံ ဝဿိကသာဋိကံ ဩဏောဇနံ ဘတ္တ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၇၅)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) ‘‘ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ပကတတ္တော ဘိက္ခု အာသနေန နိမန္တေတဗ္ဗော’’တိ ဧတိဿာ ပါဠိယာ သံဝဏ္ဏနာယ ‘‘ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ, နိမန္တေတဗ္ဗောတိ တဒဟုပသမ္ပန္နမ္ပိ ဒိသွာ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ, ဝုဋ္ဌာယ စ ‘အဟံ ဣမိနာ သုခနိသိန္နော ဝုဋ္ဌာပိတော’တိ ပရမ္မုခေန န ဂန္တဗ္ဗံ, ‘ဣဒံ အာစရိယ အာသနံ, ဧတ္ထ နိသီဒထာ’တိ ဧဝံ နိမန္တေတဗ္ဗောယေဝါ’’တိ ဧတ္ထေဝ ‘‘အာစရိယာ’’တိ အာလပနဝိသေသော ဝုတ္တော, န အညတ္ထ။ ယဒိ ဝုဍ္ဎတရေနပိ ‘‘ဘန္တေ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ, ဣဓာပိ ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, အာသန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ, န ပန ဝုတ္တံ, တသ္မာ န တေသံ တံ ဝစနံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၇) ‘‘အာရောစေန္တေန သစေ နဝကတရော ဟောတိ, ‘အာဝုသော’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဝုဍ္ဎတရော, ‘ဘန္တေ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဒဉ္စ ‘‘ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ တံ ပဋိဂ္ဂါဟကဘူတံ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ ပါရိဝါသိကံ ဘိက္ခုံ သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒါပေတွာ ဝတ္တံ ယာစာပေတွာ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ သမာဒါပေတွာ အာရောစနမကာရေတွာ သံဃမဇ္ဈတော နိက္ခမာပေတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒါပေတွာ တတ္ထ နိသိန္နေန အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေန္တိ, ဧဝံ ကရောန္တာနဉ္စ နေသံ အယမဓိပ္ပါယော – အယံ ဘိက္ခု ဝတ္တေ အသမာဒိန္နေ ဝုဍ္ဎဋ္ဌာနိယောပိ ဟောတိ, တသ္မာ ယာစနကာလေ စ ကမ္မဝါစာသဝနကာလေ စ ဝတ္တသမာဒါနကာလေ စ သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒနာရဟော ဟောတိ, ဝတ္တေ ပန သမာဒိန္နေ နဝကဋ္ဌာနိယော, တသ္မာ န သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒနာရဟော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၁။)အာသနပရိယန္တဘာဂိတာယ ပရိသပရိယန္တေယေဝ နိသီဒနာရဟောတိ, တဒေတံ ဧဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – အယံ ဘိက္ခု သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒမာနော အာသနံ ဂဟေတွာ ယထာဝုဍ္ဎံ နိသိန္နော န ဟောတိ, အထ ခေါ ကမ္မာရဟဘာဝေန အာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဥက္ကုဋိကမေဝ နိသိန္နော ဟောတိ, ကမ္မာရဟော စ နာမ သံဃမဇ္ဈေယေဝ ဌပေတဗ္ဗော ဟောတိ, နော ဗဟိ, တသ္မာ ‘‘သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒနာရဟော န ဟောတီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ တသ္မိံ ကာလေ, နိက္ခမာပိတေ စ ဝတ္တာရောစနဝတ္တနိက္ခိပနာနံ အနိဋ္ဌိတတ္တာ အညမညံ အာဟစ္စ သုဋ္ဌု နိသိန္နံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဟရိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ, စီဝရကဏ္ဏပါဒပိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဗာဓိတတ္တာ အဂါရဝကိရိယာ ဝိယ ဒိဿတိ, အာရောစနကိရိယဉ္စ ဝတ္တနိက္ခိပနဉ္စ သံဃမဇ္ဈေယေဝ ကတ္တဗ္ဗံ ပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ ကရောန္တော အဋ္ဌကထာဝိရောဓော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ‘‘ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တတ္ထေဝ သံဃဿ အာရောစေတဗ္ဗံ…ပေ… အာရောစေတွာ သစေ နိက္ခိပိတုကာမော, ဝုတ္တနယေနေဝ သံဃမဇ္ဈေ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကသ္မာ? သမာဒါနဋ္ဌာနေယေဝ အာရောစာပေတွာ တတ္ထေဝ နိက္ခိပါပေတွာ နိဋ္ဌိတသဗ္ဗကိစ္စမေဝ နိက္ခမာပေတွာ အတ္တနော အာသနေ နိသီဒါပေန္တော ဉာယာဂတောတိ အမှာကံ ခန္တိ။
တထာ သာယံ ဝတ္တာရောစနကာလေ ဗဟူသု ပါရိဝါသိကေသု ဝုဍ္ဎတရံ ပဌမံ သမာဒါပေတွာ အာရောစာပေတွာ အနုက္ကမေန သဗ္ဗပစ္ဆာ နဝကတရံ သမာဒါပေန္တိ အာရောစာပေန္တိ, ပါတော နိက္ခိပနကာလေ ပန နဝကတရံ ပဌမံ အာရောစာပေတွာ နိက္ခိပါပေန္တိ, တတော အနုက္ကမေန ဝုဍ္ဎတရံ သဗ္ဗပစ္ဆာ အာရောစာပေတွာ နိက္ခိပါပေန္တိ။ တေသံ အယမဓိပ္ပါယော သိယာ – ယဒါ ဒသ ဘိက္ခူ ပကတတ္တာ ဒသ ဘိက္ခူ ပါရိဝါသိကာ ဟောန္တိ, တဒါ ဝုဍ္ဎတရေန ပဌမံ သမာဒိယိတွာ အာရောစိတေ တဿ အာရောစနံ အဝသေသာ ဧကူနဝီသတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၂။)ဘိက္ခူ သုဏန္တိ, ဒုတိယဿ အဋ္ဌာရသ, တတိယဿ သတ္တရသာတိ အနုက္ကမေန ဟာယိတွာ သဗ္ဗနဝကဿ အာရောစနံ ဒသ ပကတတ္တာ သုဏန္တိ သေသာနံ အပကတတ္တဘာဝတော။ တတော နိက္ခိပနကာလေ သဗ္ဗနဝကော ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အာရောစိတာနံ ဒသန္နံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတွာ နိက္ခိပတိ, တတော ပဋိလောမေန ဒုတိယော ဧကာဒသန္နံ, တတိယော ဒွါဒသန္နန္တိ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကော အတ္တနာ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတာနံ ဧကူနဝီသတိဘိက္ခူနံ အာရောစေတွာ နိက္ခိပတိ, ဧဝံ ယထာနုက္ကမေန နိက္ခိပနံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကေ ပန ပဌမံ နိက္ခိတ္တေ သတိ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အာရောစိတာနံ နဝန္နံ ဘိက္ခူနံ တဒါ အပကတတ္တဘာဝတော အာရောစိတာနံ သန္တိကေ နိက္ခိပနံ န ဟောတိ, တထာ သေသာနံ။ တေသံ ပန ဧကစ္စာနံ ဦနံ ဟောတိ, ဧကစ္စာနံ အဓိကံ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန သဗ္ဗနဝကတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမေန နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ။
ဧဝံဝါဒီနံ ပန တေသမာယသ္မန္တာနံ ဝါဒေ ပကတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူ အာရောစေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ, နော အပကတတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတာနံယေဝ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဟောတိ, နော အနာရောစိတာနံ။ ဧဝံ ပန ပကတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူ အာရောစေတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ, အထ ခေါ အပကတတ္တာပိ ‘‘သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ, ဥဘောဟိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတာနမ္ပိ အနာရောစိတာနမ္ပိ သန္တိကေ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ ‘‘သစေ သော ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပက္ကန္တော ဟောတိ, ယံ အညံ သဗ္ဗပဌမံ ပဿတိ, တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ တထာ အကရောန္တေပိ သဗ္ဗေသံ အာရောစိတတ္တာ နတ္ထိ ဒေါသော။ အပ္ပေကစ္စေ ဘိက္ခူ ‘‘ပကတတ္တဿေဝါယံ အာရောစနာ’’တိ မညမာနာ သာယံ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၃။)အာရောစေတွာ အတ္တနော သယနံ ပဝိသိတွာ ဒွါရဇဂ္ဂနသယနသောဓနာဒီနိ ကရောန္တာ အညေသံ အာရောစိတံ န သုဏန္တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပါတော သယံ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတွာ အညေသံ အာရောစနံ ဝါ နိက္ခိပနံ ဝါ အနာဂမေတွာ ဘိက္ခာစာရာဒီနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ကရောန္တာနံ တေသံ အာရောစနံ ဧကစ္စာနံ အသုတဘာဝသမ္ဘဝတော သာသင်္ကော ဟောတိ ပါရိဝါသိကာနံ အညမညာရောစနဿ ပကရဏေသု အာဂတတ္တာ။ န ကေဝလံ သာရတ္ထဒီပနိယံယေဝ, အထ ခေါ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၇၆) ‘‘သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ, ဥဘောဟိပိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗံ အဝိသေသေန ‘အာဂန္တုကေန အာရောစေတဗ္ဗံ, အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
တထာ အပ္ပေကစ္စေ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ ပါရိဝါသိကေသု ဘိက္ခူသု သာယံ ဝတ္တသမာဒါနတ္ထံ ပကတတ္တသာလတော နိက္ခမိတွာ အတ္တနော အတ္တနော သယနသမီပံ ဂတေသု အတ္တနော သယနပညာပနပအက္ခာရဌပနအညမညအာလာပသလ္လာပကရဏာဒိဝသေန အာဠောလေန္တာ ပါရိဝါသိကာနံ ဝတ္တာရောစနံ န သုဏန္တိ, န မနသိ ကရောန္တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပါတော ဝတ္တနိက္ခိပနကာလေ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူသု ဝတ္တာရောစနဝတ္တနိက္ခိပနာနိ ကရောန္တေသုပိ နိဒ္ဒါပသုတာ ဟုတွာ န သုဏန္တိ။ ဧဝံ ကရောန္တာနမ္ပိ တေသံ ဧကစ္စာနံ အဿုတသမ္ဘဝတော ဝတ္တာရောစနံ သာသင်္ကံ ဟောတီတိ။ ဟောတု သာသင်္ကံ, သုဏန္တာနံ အဿုတသမ္ဘဝေပိ အာရောစကာနံ သမ္မာအာရောစနေန ဝတ္တဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ကော ဒေါသောတိ စေ? အာရောစကာနံ သမ္မာ အာရောစိတတ္တာ ဝတ္တေ ပရိပုဏ္ဏေပိ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋတောဝ ဝိမုတ္တော သိယာ, န ရတ္တိစ္ဆေဒတော။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ‘‘သစေ ဝါယမန္တောပိ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၄။)သာဝေတုံ ဝါ န သက္ကောတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋ’’န္တိ။
အထညေ ဘိက္ခူ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ရတ္တိံ နိပန္နာ နိဒ္ဒါဘာဝေန မနုဿသဒ္ဒမ္ပိ သုဏန္တိ, ဘေရိအာဒိသဒ္ဒမ္ပိ သုဏန္တိ, သကဋနာဝါဒိယာနသဒ္ဒမ္ပိ သုဏန္တိ, တေ တေန သဒ္ဒေန အာသင်္ကန္တိ ‘‘ဘိက္ခူနံ နု ခေါ အယ’’န္တိ, တေ တေန ကာရဏေန ရတ္တိစ္ဆေဒံ မညန္တိ။ ကသ္မာ? ‘‘အယဉ္စ နေသံ ဆတ္တသဒ္ဒံ ဝါ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ဝါ ခိပိတသဒ္ဒံ ဝါ သုတွာ အာဂန္တုကဘာဝံ ဇာနာတိ, ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဂတကာလေ ဇာနန္တေနပိ အနုဗန္ဓိတွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ဝုတ္တတ္တာတိ။ တေ ဧဝံ သညာပေတဗ္ဗာ – မာယသ္မန္တော ဧဝံ မညိတ္ထ, နာယံ ပါဌော ဗဟိသီမဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တော, အထ ခေါ ဥပစာရသီမဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထေဝ ‘‘ယေပိ အန္တောဝိဟာရံ အပ္ပဝိသိတွာ ဥပစာရသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ တတ္ထပိ အာဂန္တုကဘာဝဿ ဇာနိတတ္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ, တသ္မာ ဒူရေသဒ္ဒသဝနမတ္တေန ရတ္တိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ, ‘‘အယံ ဘိက္ခူနံ သဒ္ဒေါ, အယံ ဘိက္ခူဟိ ဝါဒိတဘေရိဃဏ္ဋာဒိသဒ္ဒေါ, အယံ ဘိက္ခူဟိ ပါဇိတသကဋနာဝါဒိသဒ္ဒေါ’’တိ နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဇာနန္တောယေဝ ရတ္တိစ္ဆေဒကရော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာယသ္မာ ကရဝီကတိဿတ္ထေရော ‘သမဏော အယ’န္တိ ဝဝတ္ထာနမေဝ ပမာဏ’’န္တိ။
ဒိဝါ ဒူရေ ဂစ္ဆန္တံ ဇနကာယံ ဒိသွာပိ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ နု ခေါ’’တိ ပရိကပ္ပေန္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ မညန္တိ, တမ္ပိ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝါ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဒီအာဒီသု နာဝါယ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပရတီရေ ဌိတမ္ပိ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတထလအရညာဒီသု ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ သစေ ‘ဘိက္ခူ’တိ ဝဝတ္ထာနံ အတ္ထိ, နာဝါဒီဟိ ဝါ ဂန္တွာ မဟာသဒ္ဒံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၅။)ကတွာ ဝါ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိတွာ ဝါ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣတိ ဘိက္ခုံ ဒိသွာပိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနမေဝ ပမာဏံ။ အဘိက္ခုံ ပန ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနေ သန္တေပိ ဝါ အသန္တေပိ ဝါ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ ဣဒံ ရူပဒဿနံ သဒ္ဒသဝနဉ္စ အာသင်္ကန္တာ ‘‘ပဘာတေ သတိ တံ ဒွယံ ဘဝေယျ, တသ္မာ မနုဿာနံ ဂမနကာလသဒ္ဒကရဏကာလတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနာ အနုဂ္ဂတေယေဝ အရုဏေ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တိ, တဒယုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒတ္တာတိ။
အထ ပန ဝိနယဓရေန ‘‘ကိတ္တကာ တေ အာပတ္တိယော, ဆာဒေသိ, ကီဝတီဟံ ပဋိစ္ဆာဒေသီ’’တိ ပုဋ္ဌော သမာနော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာမိ, ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာမိ, အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရာမိ, ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရာမိ, အာပတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော, ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သုဒ္ဓန္တပရိဝါသာရဟော’’တိ ဉတွာ တဿပိ ဒုဝိဓတ္တာ စူဠသုဒ္ဓန္တမဟာသုဒ္ဓန္တဝသေန ‘‘တေသု အယံ ဘိက္ခု ဣမဿ အရဟော’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမက္ကမေန ဝါ ‘‘ကိတ္တကံ ကာလံ တွံ အာရောစနအာဝိကရဏာဒိဝသေန သုဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ ဘန္တေ, ဧတ္တကံ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓေါမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ဧကစ္စံ ရတ္တိပရိယန္တံ ဇာနာတိ, တသ္မာ စူဠသုဒ္ဓန္တာရဟော’’တိ ဉတွာ တဿ သုဒ္ဓကာလံ အပနေတွာ အသုဒ္ဓကာလဝသေန ပရိယန္တံ ကတွာ စူဠသုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ အယံ ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ, အဓောပိ ဩရောဟတိ။ ယော ပန အနုလောမဝသေန ဝါ ပဋိလောမဝသေန ဝါ ပုစ္ဆိယမာနော ‘‘သကလမ္ပိ ရတ္တိပရိယန္တံ အဟံ န ဇာနာမိ နဿရာမိ, ဝေမတိကော ဟောမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သကလမ္ပိ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ, တသ္မာ မဟာသုဒ္ဓန္တာရဟော’’တိ ဉတွာ တဿ ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝတ္တသမာဒါနာ ဧတ္တကံ ကာလံ ပရိယန္တံ ကတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၆။)မဟာသုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓံအာရောဟနအဓောဩရောဟနဘာဝေါ ပနေသံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တောယေဝ။ ဣတော ပရမ္ပိ ဝိဓာနံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ပန ဗဟဝေါ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ စူဠသုဒ္ဓန္တာရဟော, အယံ မဟာသုဒ္ဓန္တာရဟော’’တိ အဝိစိနန္တာ အန္တောကမ္မဝါစာယံ ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ, ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ, အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ, ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ, အာပတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော, ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော’’တိ အဝိသေသဝစနမေဝ မနသိ ကရောန္တာ ‘‘ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဒိန္နံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသံ ဂဟေတွာ ပဉ္စာဟမတ္တံ ဝါ ဒသာဟမတ္တံ ဝါ ပရိဝသိတွာ အပရိယန္တရတ္တိပဋိစ္ဆာဒိတာဟိ အပရိယန္တာဟိ အာပတ္တီဟိ မောက္ခော ဟောတီ’’တိ မညန္တာ ပဉ္စာဟမတ္တံ ဝါ ဒသာဟမတ္တံ ဝါ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တံ ယာစန္တိ, ဧဝံ ကရောန္တာ တေ ဘိက္ခူ သဟဿက္ခတ္တုံ ပရိဝသန္တာပိ အာပတ္တိတော န မုစ္စေယျုံ။ ကသ္မာတိ စေ? ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရုဇ္ဈနတော။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၄၂) ‘‘ယာဝတီဟံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တာဝတီဟံ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသေန ဘိက္ခုနာ ဥတ္တရိ ဆာရတ္တံ ဘိက္ခုမာနတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု ယတ္ထ သိယာ ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသံဃော, တတ္ထ သော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ, တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသမတ္တံ အပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော နာမ န ဟောတိ, အမာနတ္တာရဟဿ မာနတ္တဒါနံ န ရုဟတိ, အစိဏ္ဏမာနတ္တော အဗ္ဘာနာရဟော န ဟောတိ, အနဗ္ဘာနာရဟဿ အဗ္ဘာနံ န ရုဟတိ, အနဗ္ဘိတော ဘိက္ခု အာပတ္တိမုတ္တော ပကတတ္တော န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။
အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပန စူဠသုဒ္ဓန္တေ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ပရိဝသန္တေန ယတ္တကံ ကာလံ အတ္တနော သုဒ္ဓိံ ဇာနာတိ, တတ္တကံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၇။)အပနေတွာ အဝသေသံ မာသံ ဝါ ဒွိမာသံ ဝါ ပရိဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ, မဟာသုဒ္ဓန္တေ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ယာဝ ဥပသမ္ပဒဒိဝသော, တာဝ ရတ္တိယော ဂဏေတွာ ပရိဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နရတ္တိပ္ပမာဏံ ပရိဝသန္တောယေဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ, န ပဉ္စာဟဒသာဟရတ္တိပ္ပမာဏမတ္တံ ပရိဝသန္တောတိ အယံ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဒေသနာအာရောစနာဒီဟိ သဗ္ဗကာလံ အာပတ္တိံ သောဓေတွာ ဝသန္တာနံ လဇ္ဇီပေသလာနံ သိက္ခာကာမာနံ ဘိက္ခူနံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသံ ဒါတုံ အယုတ္တရူပေါ, ဒေသနာအာရောစနာဒီဟိ အာပတ္တိံ အသောဓေတွာ ပမာဒဝသေန စိရကာလံ ဝသန္တာနံ ဇနပဒဝါသိကာဒီနံ ဒါတုံ ယုတ္တရူပေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ အဝသေသဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အထ ပန ဝိနယဓရေန ‘‘တွံ, အာဝုသော, ကတရအာပတ္တိံ အာပန္နော, ကတိ ရတ္တိယော တေ ဆာဒိတာ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သံဃာဒိသေသံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပက္ခမတ္တံ ပဋိစ္ဆာဒိတာ, တေနာဟံ သံဃံ ပက္ခပရိဝါသံ ယာစိတွာ သံဃေန ဒိန္နေ ပက္ခပရိဝါသေ ပရိဝသိတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တောဝ ဟုတွာ အန္တရာ သံဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဉ္စာဟမတ္တံ ဆာဒိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သမောဓာနပရိဝါသာရဟော, တီသု စ သမောဓာနပရိဝါသေသု ဩဓာနသမောဓာနာရဟော’’တိ ဉတွာ ‘‘တေန ဟိ ဘိက္ခု တွံ မူလာယပဋိကဿနာရဟော’’တိ ဝတွာ တံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ အဒိဝသေ ကတွာ အန္တရာ ပဋိစ္ဆန္နေ ပဉ္စ ဒိဝသေ မူလာပတ္တိယာ ပဋိစ္ဆန္နေသု ဒိဝသေသု သမောဓာနေတွာ ဩဓာနသမောဓာနော ဒါတဗ္ဗော။ ဣတော ပရာနိ ဩဓာနသမောဓာနေ ဝတ္တဗ္ဗဝစနာနိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
အထ ပန ဝိနယဓရေန ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ, သမ္ဗဟုလာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၈။)အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု အဂ္ဃသမောဓာနာရဟော’’တိ ဉတွာ တာသံ အာပတ္တီနံ ယာ အာပတ္တိယော စိရတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော, တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာနပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ တတြေဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ယာ အာပတ္တိယော စိရတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော, တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာနပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တော, ဧဝံ သန္တေ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နမာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒီသု ကထန္တိ? တေသုပိ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော, ယာ အာပတ္တိယော မာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပါဠိဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ပါဠိယဉှိ ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိယောသာနာ ဧဝ အာပတ္တိ ဒဿိတာ, န ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နမာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒယောတိ? သစ္စံ, ပါဠိယံ တထာဒဿနံ ပန နယဒဿနမတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘ပဉ္စဒသ ဒိဝသာနိ ပဋိစ္ဆန္နာယ ‘ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္န’န္တိ ဝတွာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ…ပေ… ဧဝံ ယာဝ သဋ္ဌိသံဝစ္ဆရံ, အတိရေကသဋ္ဌိသံဝစ္ဆရပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဝါ တတော ဝါ ဘိယျောပိ ဝတွာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ မဟာပဒုမတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ သမုစ္စယက္ခန္ဓကော နာမ ဗုဒ္ဓါနံ ဌိတကာလသဒိသော, အာပတ္တိ နာမ ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ ဟောတု အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ သမကဦနတရအတိရေကပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ, ဝိနယဓရဿ ကမ္မဝါစံ ယောဇေတုံ သမတ္ထဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ, တသ္မာ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒီနံ ကမ္မဝါစာကရဏေ ကုက္ကုစ္စံ န ကာတဗ္ဗန္တိ။
ဟောတု, ဧဝမ္ပိ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ပရိယန္တံ ကတွာ ကတာယ ကမ္မဝါစာယ တတော ဥဒ္ဓံ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ကထံ ဇာနေယျာတိ? ဣဒါနိ သိက္ခာကာမာ ဘိက္ခူ ဒေဝသိကမ္ပိ ဒေသနာရောစနာဝိကရဏာနိ ကရောန္တိ ဧကာဟိကဒွီဟိကာဒိဝသေနပိ, ကိစ္စပသုတာ ဟုတွာ တထာ အသက္ကောန္တာပိ ဥပေါသထဒိဝသံ နာတိက္ကမန္တိ, ဂိလာနာဒိဝသေန တဒတိက္ကန္တာပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၄၉။)အတိက္ကန္တဘာဝံ ဇာနန္တိ, တသ္မာ တဒတိက္ကန္တဘာဝေ သတိ အတိရေကပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နမာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒိဝသေန ဝဍ္ဎေတွာ ကမ္မဝါစံ ကရေယျ, တဒတိက္ကန္တဘာဝေ ပန အသတိ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိယန္တာ ဟောတိ, တသ္မာ ပက္ခပရိယန္တကမ္မဝါစာကရဏံ ဉာယာဂတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဟောတု, တထာပိ ယဒေတံ ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ဣမိနာယေဝ အနုက္ကမေန မယာ ပဋိစ္ဆာဒိတာ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ကထံ ဇာနေယျ, အဇာနနေ စ သတိ ‘‘ယာ စ ခွါယံ, အာဝုသော, အာပတ္တိ အဇာနပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ, အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတီ’’တိ ဣဒံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ဟိ အာပတ္တိယာ အာပန္နဘာဝံ အဇာနန္တော ဟုတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တသ္မာ ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတိ အာပတ္တိသညီ စာ’’တိ ဝုတ္တအာပတ္တိသညိတာဘာဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ အဓမ္မိကံ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ‘‘ဧတ္တကာ ရတ္တိယော မယာ ဆာဒိတာ’’တိ ဆန္နကာလမေဝ န ဇာနာတိ, တဒဇာနဘာဝေ သတိပိ ပရိဝါသဒါနံ ရုဟတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန သုဒ္ဓန္တပရိဝါသေ (စူဠဝ။ ၁၅၆-၁၅၇) ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ, ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ, အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ, ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ, အာပတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော, ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော’’တိ ရတ္တိပရိယန္တဿ အဇာနနအသရဏဝေမတိကဘာဝေ သတိပိ ပရိဝါသဒါနံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဆာဒိတကာလံ တထတော အဇာနန္တောပိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပဝိဋ္ဌဿ အဘာဝါ သမ္ပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၀။)အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ – ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝုတ္တေ တေသု ဒိဝသေသု အာပတ္တိယော အတ္ထိ ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ, အတ္ထိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ, အတ္ထိ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ, အတ္ထိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ, အတ္ထိ ဧကာပိ, အတ္ထိ သမ္ဗဟုလာပိ, သဗ္ဗာ တာ အာပတ္တိယော ဧတေနေဝ ပဒေန သင်္ဂဟိတာ သိယုန္တိ? သင်္ဂဟိတာ ဧဝ။ န ဟေတ္ထ သံသယော ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘အညသ္မိံ ပန အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေ ဣဒံ လက္ခဏံ – ယော အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ အာပတ္တိံ ‘ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝိနယကမ္မံ ကရောတိ, တဿ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာတိ။ ယော ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝိနယကမ္မံ ကရောတိ, တဿ န ဝုဋ္ဌာတိ။ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ကရောန္တဿပိ ဝုဋ္ဌာတိ, စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ကရောန္တဿ န ဝုဋ္ဌာတိ။ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘သမ္ဗဟုလာ’တိ ကရောန္တဿပိ ဝုဋ္ဌာတိ ဧကံ ဝိနာ သမ္ဗဟုလာနံ အဘာဝတော။ သမ္ဗဟုလာ ပန အာပဇ္ဇိတွာ ‘ဧကံ အာပဇ္ဇိ’န္တိ ကရောန္တဿ န ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ, တသ္မာ ဧတေဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗာသံ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ တာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ပန ဝိနယဓရေန ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ, ဧကံ ကာယသံသဂ္ဂံ, ဧကံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ, ဧကံ အတ္တကာမံ, ဧကံ သဉ္စရိတ္တံ, ဧကံ ကုဋိကာရံ, ဧကံ ဝိဟာရကာရံ, ဧကံ ဒုဋ္ဌဒေါသံ, ဧကံ အညဘာဂိယံ, ဧကံ သံဃဘေဒံ, ဧကံ ဘေဒါနုဝတ္တကံ, ဧကံ ဒုဗ္ဗစံ, ဧကံ ကုလဒူသက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု မိဿကသမောဓာနပရိဝါသာရဟော’’တိ ဉတွာ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အာဂတနယေန ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – အဂ္ဃသမောဓာနမိဿကသမောဓာနာနံ ကော ဝိသေသော, ကိံ နာနာကရဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၁။)အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ အာပတ္တိယော စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယံ အာပတ္တိယံ သမောဓာနေတွာ တဿာ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ အဂ္ဃဝသေန ဒီယတိ, မိဿကသမောဓာနပရိဝါသော နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော သမောဓာနေတွာ တာသံ မိဿကဝသေန ဒီယတိ, အယမေတေသံ ဝိသေသော။ အထ ဝါ အဂ္ဃသမောဓာနော သဘာဂဝတ္ထူနံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနဝသေန ဟောတိ, ဣတရော ဝိသဘာဂဝတ္ထူနန္တိ အာစရိယာ။ တေနေဝါဟ အာစရိယဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၁၀၂) ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သဘာဂဝတ္ထုကာယော သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပန္နဿ ဗဟုရတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒိတာပတ္တိယံ နိက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗော, ဣတရော နာနာဝတ္ထုကာနံ ဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော’’တိ။
အထ သိယာ ‘‘ဧဝံ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော စ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော စ နာနာဝတ္ထုကာယော အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇန္တဿ ကော ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော အဂ္ဃသမောဓာနော ဝါ မိဿကသမောဓာနော ဝါ, အထ တဒုဘယာ ဝါ’’တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ အဂ္ဃသမောဓာနံ ဒဒေယျ, စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌိတော ဘဝေယျ, စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ နော ဝိသဘာဂဝတ္ထုကာဟိ။ ယဒိ စ မိဿကသမောဓာနံ ဒဒေယျ, သမာနကာလပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ ဝိသဘာဂဝတ္ထူဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌိတော ဘဝေယျ, နော အသမာနကအာလပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိ စ, အထ တဒုဘယမ္ပိ ဒဒေယျ, ‘‘ဧကသ္မိံ ကမ္မေ ဒွေ ပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဣဒဉှိ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဝါသာဒိကံ ဝိနယကမ္မံ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဂေါတ္တဝသေန ဝါ နာမဝသေန ဝါ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၂။)တတ္ထ သုက္ကဝိဿဋ္ဌီတိ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စ။ သံဃာဒိသေသောတိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စ။ တတ္ထ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ကာယသံသဂ္ဂ’’န္တိအာဒိဝစနေနာပိ ‘‘နာနာဝတ္ထုကာယော’’တိ ဝစနေနပိ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စ ဂဟိတံ ဟောတိ, ‘‘သံဃာဒိသေသော’’တိ ဝစနေနပိ ‘‘အာပတ္တိယော’’တိ ဝစနေနပိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စ ဂဟိတာ ဟောတိ, တသ္မာ အဂ္ဃသမောဓာနဝသေန ပရိဝါသေ ဒိန္နေ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိဝစနေနေဝ ဝတ္ထုဿ စ ဂေါတ္တဿ စ နာမဿ စ အာပတ္တိယာ စ ဂဟိတတ္တာ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိ စ ဝိသဘာဂဝတ္ထုကာဟိ စ သဗ္ဗာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဧတ္ထ စ ‘သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ နာနာဝတ္ထုကာယော’တိပိ ‘သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’န္တိပိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဝသေနပိ ဂေါတ္တဝသေနပိ နာမဝသေနပိ အာပတ္တိဝသေနပိ ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ အယံ မိဿကသမောဓာနော’’တိ, ဣမသ္မိဉ္စ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၅) တထေဝ ဝတွာ ‘‘တသ္မာ န ဣဓ ဝိသုံ ကမ္မဝါစံ ယောဇေတွာ ဒဿယိဿာမ, ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗာပတ္တိသာဓာရဏံ ကတွာ ယောဇေတွာ ဒဿိတာယ ဧဝ ကမ္မဝါစာယ နာနာဝတ္ထုကာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဘဝတော သာယေဝေတ္ထ ကမ္မဝါစာ အလ’’န္တိ။
ယဒိ ဧဝံ အာစရိယဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဒွိန္နံ ဝိသေသော န ဝတ္တဗ္ဗော, အထ ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? တီသု သမောဓာနပရိဝါသေသု ဩဓာနသမောဓာနော မူလာယပဋိကဿနာယ ဩဓူနိတကာလေယေဝ ဒါတဗ္ဗော, အဂ္ဃသမောဓာနမိဿကသမောဓာနပရိဝါသာ ပန ဝိသုံယေဝ ဒါတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧဝံ ဒိန္နေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၃။)ဧတေသံ ကော ဝိသေသော’’တိ စိန္တာယံ ဝိသေသသမ္ဘဝမတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိဝါသာဒိကမ္မဿ လက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုဝသေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ, တသ္မာ လက္ခဏဝသေနေဝ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန သာရတ္ထဒီပနိနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ ဝိမတိဝိနောဒနိနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ န ကောစိ ဝိသေသော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယဒိ ဧဝံ မိဿကသမောဓာနကမ္မဝါစာယပိ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝေယျ။ တတ္ထပိ ဟိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ နာနာဝတ္ထုကာယော’’တိပိ ‘‘ဧကာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ…ပေ… ဧကာ ကုလဒူသကာ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိပိ ‘‘သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော’’တိပိ ဝတ္ထုဂေါတ္တနာမာပတ္တီဟိ ကိတ္တနသမ္ဘဝတော စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝေယျာတိ? န ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထာဒိကိတ္တနဉှိ သဗ္ဗာပတ္တီနံ ဂဏှနတ္ထံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂဏှန္တေပိ ပဋိစ္ဆန္နကာလဿ အကထိတတ္တာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ ပရိဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ န ပညာယတိ, တသ္မိံ အပညာယမာနေ တေန ပမာဏေန ပရိဝါသော န ဟောတိ, တသ္မိံ အသတိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ န သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ မိဿကသမောဓာနကမ္မဝါစာယ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ န သမ္ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပရိဝါသဝိနိစ္ဆယကထာ နိဋ္ဌိတာ။
မာနတ္တဝိနိစ္ဆယကထာ
မာနတ္တကထာယမ္ပိ မာနတ္တံ နာမ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပက္ခမာနတ္တံ သမောဓာနမာနတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၄။)တတ္ထ ယော ဘိက္ခု သံဃာဒိသေသံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ တံ ဒိဝသမေဝ အာရောစေတိ, ဧကရတ္တိမတ္တမ္ပိ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ ပရိဝါသံ အဒတွာဝ ဒိန္နံ မာနတ္တံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ နာမ။ ယော အာပဇ္ဇိတွာ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဝိနာ တံ ဒိဝသံ နာရောစေတိ, ဧကရတ္တာဒိဝသေန ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တတ္ထ ယထာပဋိစ္ဆန္နဒိဝသံ ပရိဝါသံ ဒတွာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ ဒိန္နံ မာနတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ နာမ။ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆန္နာယ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ပက္ခမတ္တမေဝ ဒိန္နံ မာနတ္တံ ပက္ခမာနတ္တံ နာမ။ ဘိက္ခု ပန ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝသိတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တကာလေယေဝ ပုန အာပဇ္ဇိတွာ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ အဒိဝသေ ကတွာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတတ္တာ သမောဓာနပရိဝါသံ အဒတွာ ဒိန္နံ မာနတ္တံ သမောဓာနမာနတ္တံ နာမ။ မာနတ္တာရဟကာလေပိ မာနတ္တစရဏကာလေပိ အဗ္ဘာနာရဟကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ တေသု တီဏိ မာနတ္တာနိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန သုဝိညေယျတ္တာ န ဝုတ္တာနိ။ ပက္ခမာနတ္တံ ပစ္ဆာ အာဂမိဿတိ။
ယာနိ ပန ပရိဝါသမာနတ္တာနိ အနဝဋ္ဌိတတ္တာ ပုထုဇ္ဇနဿ ဂိဟိအာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနေ သတိ ပုန ဒါတဗ္ဗာဒါတဗ္ဗဘာဝေ သင်္ကိတဗ္ဗာနိ, တာနိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ အနေကေဟိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာနိ။ တေသု ဘိက္ခူနံ သံသယဝိနောဒနတ္ထာယ ဧကဒေသံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ကောစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဗ္ဘမတီတိ ဝိရူပေါ ဟုတွာ ဘမတိ, ဟီနာယာဝတ္တတိ ဂိဟီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သာမဏေရော ဟောတီတိ ဥပသမ္ပန္နဘာဝံ ဇဟိတွာ သာမဏေရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ပါရာဇိကပ္ပတ္တဘာဝေန ဝါ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေထာ’’တိအာဒိနာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ဝါ ဂိဟီ ဟောတိ။ တေသု ပဌမေန ပုန ဥပသမ္ပဒါယ အဘဗ္ဗတ္တာ ပုန ပရိဝါသော န ရုဟတိယေဝ, ဒုတိယေန ပန ပုန ဥပသမ္ပဒါယ ဘဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော စေ ပုန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၅။)ဥပသမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရော ပန ပါရာဇိကပ္ပတ္တဘာဝေန သာမဏေရော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? သရဏဂမနာဒီနံ ဝိနဿနတော။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၈) ‘‘ဥပသမ္ပန္နာနမ္ပိ ပါရာဇိကသမအာပတ္တိယာ သရဏဂမနာဒိသာမဏေရဘာဝဿပိ ဝိနဿနတော သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, သံဃလာဘမ္ပိ တေန လဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ, ဂိဟီ ပန ဟုတွာ ပုန သာမဏေရဘာဝမတ္တံ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဟောတိ။ ‘‘သာမဏေရောတိ မံ ဓာရေထာ’’တိအာဒိနာ ပန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ ကတေ သိယာ သာမဏေရဘာဝေါ, တတောပိ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုကာမတာယ သတိ သိယာ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါ။ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေထာ’’တိအာဒိနာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ကတွာ ဂိဟိဘာဝံ ဥပဂတေပိ ပုန သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ သာမဏေရော ဟောတိ။ တတော ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုံ လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေသံ ဘိက္ခုဘာဝေ ပရိဝါသေ အနိဋ္ဌိတေပိ ဂိဟိသာမဏေရဘာဝံ ပတ္တတ္တာ ပရိဝါသော န ရုဟတိ ဥပသမ္ပန္နာနမေဝ ပရိဝါသဿ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ သန္တေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တဿ ကိံ ပရိဝါသော ပုန ဒါတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သော စေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – သော ဝိဗ္ဘန္တကော သော ဝါ သာမဏေရော ပုန ဥပသမ္ပန္နဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ, ပုရိမံ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုဘူတကာလေ ဒိန္နံ ပရိဝါသဒါနံ ဧဝ ဣဒါနိ ပရိဝါသဒါနံ ဟောတိ။ ယော ပရိဝါသော ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုဘူတကာလေ ဒိန္နော, သော ပရိဝါသော သုဒိန္နော, ဒုဒိန္နော န ဟောတိ။ ယော ယတ္တကော ကာလော ပရိဝုတ္ထော, သော တတ္တကော ကာလော သုပရိဝုတ္ထောယေဝ ဟောတိ, န ဒုပရိဝုတ္ထော, တသ္မာ အဝသေသော ကာလော ပရိဝသိတဗ္ဗောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုကာလေ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ ဒသဒိဝသမတ္တံ ပရိဝသိတွာ အနိဋ္ဌိတေယေဝ ပရိဝါသေ ဝိဗ္ဘမိတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၆။)သာမဏေရော ဝါ ဟုတွာ ပုန ဥပသမ္ပန္နေန အဝသေသပဉ္စဒိဝသေ ပရိဝသိတွာ ပရိဝါသော နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ။ မာနတ္တာရဟာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥမ္မတ္တကာဒီသုပိ တသ္မိံ ကာလေ အဇာနန္တတ္တာ ‘‘ပရိဝါသော န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဥက္ခိတ္တကာနံ ကမ္မနာနာသံဝါသကတ္တာ တေဟိ သဟသံဝါသောယေဝ နတ္ထီတိ ဥက္ခိတ္တကာနံ ပရိဝါသော န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ။
သစေ ပုန ဩသာရီယတီတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန သမာနသံဝါသကဘာဝံ ပဝေသီယတိ။ ‘‘သစေ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတီ’’တိအာဒီသု အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ခမာနတ္တံ ပစ္ဆာ အာဂမိဿတီ’’တိ, တတြေဝံ ဇာနိတဗ္ဗံ – ပက္ခမာနတ္တန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ဒါတဗ္ဗမာနတ္တံ။ တံ ပန ပဋိစ္ဆန္နာယပိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယပိ အာပတ္တိယာ အဍ္ဎမာသမတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥဘတောသံဃေ ပက္ခမာနတ္တံ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၄၉၊ စူဠဝ။ ၄၀၃၊ အ။ နိ။ ၈။၅၁)။ တံ ပန ဘိက္ခုနီဟိ အတ္တနော သီမံ သောဓေတွာ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဝိဟာရသီမံ သောဓေတုံ အသက္ကောန္တီဟိ ခဏ္ဍသီမာယ ဝါ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတုဝဂ္ဂဂဏံ သန္နိပါတာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကာ အာပတ္တိ ဟောတိ, ဧကိဿာ ဝသေန, သစေ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ ဧကဝတ္ထုကာ ဝါ နာနာဝတ္ထုကာ ဝါ, တာသံ တာသံ ဝသေန ဝတ္ထုဂေါတ္တနာမအာပတ္တီသု ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ အာဒါယ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
တတြိဒံ ဧကာပတ္တိဝသေန မုခမတ္တနိဒဿနံ – တာယ အာပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခုနီနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၇။)‘‘အဟံ, အယျေ, ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ ဂါမန္တရံ, သာဟံ, အယျ,ဧ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ယာစာမီ’’တိ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ ဗျတ္တာယ ဘိက္ခုနိယာ ပဋိဗလာယ သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော ‘‘သုဏာတု မေ, အယျေ, သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမာ ဘိက္ခုနီ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိ ဂါမန္တရံ, သာ သံဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ယာစတိ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမာယ ဘိက္ခုနိယာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ဒဒေယျ, ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ, အယျေ, သံဃော…ပေ… ဒုတိယမ္ပိ။ တတိယမ္ပိ ဧတမတ္ထံ ဝဒါမိ။ သုဏာတု မေ, အယျေ, သံဃော…ပေ… ဘာသေယျ။ ဒိန္နံ သံဃေန ဣတ္ထန္နာမာယ ဘိက္ခုနိယာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ။
ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ဘိက္ခုမာနတ္တကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သံဃဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိတ္တဝတ္တံ ဝသိတုကာမာယ တထေဝ သံဃဿ မဇ္ဈေ ဝါ ပက္ကန္တာသု ဘိက္ခုနီသု ဧကဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဒုတိယိကာယ ဝါ သန္တိကေ ဝုတ္တနယေနေဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ အညိဿာ ပန အာဂန္တုကာယ သန္တိကေ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ, နိက္ခိတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။
ပုန သမာဒိယိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေန္တိယာ ပန ဘိက္ခုနီနံယေဝ သန္တိကေ ဝသိတုံ န လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဥဘတောသံဃေ ပက္ခမာနတ္တံ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အဿာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဟိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သင်္ဂါဟကပက္ခေ ဌိတော ဧကော မဟာထေရော ဝါ ဓမ္မကထိကော ဝါ ဘိက္ခု ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ဝိနယကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗမတ္ထိ, တတြ နော အယျာ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပေသေထာ’’တိ။ သင်္ဂဟံ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ, ‘‘ပေသေဿာမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ စတူဟိ ပကတတ္တဘိက္ခုနီဟိ မာနတ္တစာရိနိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၈။)ဘိက္ခုနိံ ဂဟေတွာ အန္တောအရုဏေယေဝ နိက္ခိပိတွာ ဂါမူပစာရတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗဝတိအာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, ဝိဟာရူပစာရတောပိ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ အတိက္ကမိတဗ္ဗာ။ စတူဟိ ပကတတ္တဘိက္ခူဟိပိ တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ, ဂန္တွာ ပန ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ န ဧကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, ပဋိက္ကမိတွာ အဝိဒူရေ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ကုရုန္ဒိမဟာပစ္စရီသု ပန ‘‘ဘိက္ခုနီဟိ ဗျတ္တံ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥပါသိကာယော ဘိက္ခူဟိပိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥပါသကေ အတ္တရက္ခဏတ္ထာယ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိယံယေဝ စ ‘‘ဘိက္ခုနုပဿယဿ စ ဝိဟာရဿ စ ဥပစာရံ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဂါမဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။
ဧဝံ နိသိန္နေသု ပန ဘိက္ခုနီသု စ ဘိက္ခူသု စ တာယ ဘိက္ခုနိယာ ‘‘မာနတ္တံ သမာဒိယာမိ, ဝတ္တံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ဘိက္ခုနိသံဃဿ တာဝ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘အဟံ, အယျေ, ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ ဂါမန္တရံ, သာဟံ သံဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ယာစိံ, တဿာ မေ သံဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ အဒါသိ, သာဟံ မာနတ္တံ စရာမိ, ဝေဒိယာမဟံ အယျေ, ဝေဒိယတီတိ မံ သံဃော ဓာရေတူ’’တိ။
တတော ဘိက္ခုသံဃဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘အဟံ, အယျာ, ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ…ပေ… ဝေဒိယာမဟံ အယျာ, ဝေဒိယတီတိ မံ သံဃော ဓာရေတူ’’တိ။ ဣဓာပိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရောစေတွာ စ ဘိက္ခုနိသံဃဿေဝ သန္တိကေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, အာရောစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ သာသင်္ကာ ဟောတိ, ဘိက္ခုနိယော တတ္ထေဝ ဌာနံ ပစ္စာသီသန္တိ, ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ အညော ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ တံ ဌာနံ ဧတိ, ပဿန္တိယာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ နော စေ အာရောစေတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၅၉။)ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေ အဇာနန္တိယာ ဧဝ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ သစေ ဘိက္ခုနိယော ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ ဝတ္တကရဏတ္ထံ ပဂေဝ ဂန္တုကာမာ ဟောန္တိ, ရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏဩဟီယနဂါမန္တရာပတ္တိရက္ခဏတ္ထံ ဧကံ ဘိက္ခုနိံ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, တာယ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿာ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဧတေနုပါယေန အခဏ္ဍာ ပဉ္စဒသ ရတ္တိယော မာနတ္တံ စရိတဗ္ဗံ။
အနိက္ခိတ္တဝတ္တာယ ပန ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ယတ္တကာ ပုရေဘတ္တံ ဝါ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ တံ ဂါမံ ဘိက္ခူ ဝါ ဘိက္ခုနိယော ဝါ အာဂစ္ဆန္တိ, သဗ္ဗေသံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အနာရောစေန္တိယာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေပိ ရတ္တိံ ကောစိ ဘိက္ခု တံ ဂါမူပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ, အဇာနနပစ္စယာ ပန ဝတ္တဘေဒတော မုစ္စတိ။ ကုရုန္ဒီအာဒီသု ပန ‘‘အနိက္ခိတ္တဝတ္တဘိက္ခူနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ပါရိဝါသိကဝတ္တာဒီနံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ယုတ္တတရံ ဒိဿတိ။ ဥပေါသထေ အာရောစေတဗ္ဗံ, ပဝါရဏာယ အာရောစေတဗ္ဗံ, စတုန္နံ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဒေဝသိကံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ဘိက္ခူနံ တသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခာစာရော သမ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထေဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စေ သမ္ပဇ္ဇတိ, အညတြ စရိတွာပိ တတြ အာဂန္တွာ အတ္တာနံ ဒဿေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, ဗဟိဂါမေ ဝါ သင်္ကေတဋ္ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ အမှေ ပဿိဿတီ’’တိ။ တာယ သင်္ကေတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ, သင်္ကေတဋ္ဌာနေ အဒိသွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ သဗ္ဗေသံ သက္ကာ န ဟောတိ အာရောစေတုံ, ဗဟိ ဥပစာရသီမာယ ဌတွာ ဘိက္ခုနိယော ပေသေတဗ္ဗာ, တာဟိ အာနီတာနံ စတုန္နံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိဟာရော ဒူရော ဟောတိ သာသင်္ကော, ဥပါသကေ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၀။)ဥပါသိကာယော စ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန အယံ ဧကာ ဝသတိ, ရတ္တိဝိပ္ပဝါသံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာဿာ ဧကာ ပကတတ္တာ ဘိက္ခုနီ သမ္မန္နိတွာ ဒါတဗ္ဗာ ဧကစ္ဆန္နေ ဝသနတ္ထာယ။
ဧဝံ အခဏ္ဍံ မာနတ္တံ စရိတွာ ဝီသတိဂဏေ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဝုတ္တနယေနေဝ အဗ္ဘာနံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘သစေ မာနတ္တံ စရမာနာ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, မူလာယ ပဋိကဿိတွာ တဿာ အာပတ္တိယာ မာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပက္ခမာနတ္တံ နာမ။ ဣဒံ ပန ပက္ခမာနတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပါဠိမုတ္တဝိနယဝိနိစ္ဆယဘာဝေန အာဂတမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ အာစရိယေန အနုဒ္ဓဋံ။ အယံ ပနာစရိယဿ အဓိပ္ပါယော သိယာ – ဣဒံ ပက္ခမာနတ္တံ ဘိက္ခုနိယောယေဝ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဝိသုံ ပညတ္တံ, ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏံ, ဣမသ္မိဉ္စ ကာလေ ဘိက္ခုနိသံဃော နတ္ထိ, တသ္မာ ဂန္ထဿ လဟုဘာဝတ္ထံ ဣဒမ္ပိ အညမ္ပိ ဤဒိသံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗန္တိ။ အမှေဟိ ပန ဘိက္ခုနိသံဃေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဘိက္ခုသံဃော ဘိက္ခုနီဟိ သမာဒါတဗ္ဗဝတ္တံ ဇာနိဿတိ။ ‘ဒုဗ္ဗလဇာတိကာ ဟိ ဘီရုကဇာတိကာ ဘိက္ခုနိယော ဘဂဝတော အာဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တိယော ဧဝရူပံ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ ဝတ္တံ သမာဒယိံသု, ကိမင်္ဂံ ပန မယ’န္တိ မနသိ ကရောန္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တာ ပရိဝါသာဒိဝတ္တံ သမာဒိယိဿန္တီ’’တိ မန္တွာ အာစရိယေန အနုဒ္ဓဋမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဝိနယာလင်္ကာရပ္ပကရဏေ ဥဒ္ဓဋံ, တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါပေမဂါရဝါဒိယုတ္တေဟိ သတ္ထုသာသနကရေဟိ ဘိက္ခူဟိ သမ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရာနိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
မာနတ္တဝိနိစ္ဆယကထာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၂၄၈။ ပါရိဝါသိကဝတ္တကထာယံ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကန္တိ အတ္တနာ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကံ။ ပါရိဝါသိကဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၁။)ဟိ အတ္တနာ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကံ ဌပေတွာ အညေ မူလာယပဋိကဿနာရဟ မာနတ္တာရဟ မာနတ္တစာရိက အဗ္ဘာနာရဟာပိ ပကတတ္တဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော မူလာယပဋိကဿနာရဟာဒီနမ္ပီ’’တိ။ အန္တမသော မူလာယပဋိကဿနာရဟာဒီနမ္ပီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာနတ္တာရဟမာနတ္တစာရိကအဗ္ဘာနာရဟေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေ ဟိ ပါရိဝါသိကာနံ, ပါရိဝါသိကာ စ တေသံ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝ တိဋ္ဌန္တိ။ အဓောတပါဒဋ္ဌပနကန္တိ ယတ္ထ ဌတွာ ပါဒေ ဓောဝန္တိ, တာဒိသံ ဒါရုဖလကခဏ္ဍာဒိံ။ ပါဒဃံသနန္တိ သက္ခရကထလာဒိံ။ ပါဒေ ဃံသန္တိ ဧတေနာတိ ပါဒဃံသနံ, သက္ခရကထလာဒိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဿော ပါဒဃံသနိယော သက္ခရံ ကထလံ သမုဒ္ဒဖေဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉)။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနမ္ပိ သာဒိယန္တဿာတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနမ္ပိ အဘိဝါဒနာဒိံ သာဒိယန္တဿ။ ဝတ္တံ ကရောန္တီတိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိပိ အဘိဝါဒနာဒိံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာ မံ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တေ အနာပုစ္ဆာပိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ယော ယော ဝုဍ္ဎောတိ ပါရိဝါသိကေသု ဘိက္ခူသု ယော ယော ဝုဍ္ဎော။ နဝကတရဿ သာဒိတုန္တိ ပါရိဝါသိကနဝကတရဿ အဘိဝါဒနာဒိံ သာဒိတုံ။ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ကရိယမာနေ’’တိ ဣဒံ ပဝါရဏဒိဝသေသု သံဃေ ပဝါရေန္တေ အနုပဂတဆိန္နဝဿာဒီဟိ ကရိယမာနံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝါတိ သံဃနဝကဋ္ဌာနေယေဝ။ အတ္တနော ပါဠိယာ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တပါဠိယာ ပဝါရေတဗ္ဗံ, န ပန သဗ္ဗေသု ပဝါရိတေသူတိ အတ္ထော။
ဩဏောဇနံ နာမ ဝိဿဇ္ဇနံ, တံ ပန ပါရိဝါသိကေန ပါပိတဿ အတ္တနာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဿေဝ ပုနဒိဝသာဒိအတ္ထာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗံ။ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာ စေ ဝိဿဇ္ဇေတိ, န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၂။)လဘတီတိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန န ဂဏှာတိ န ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ယဒိ ပုရိမဒိဝသေ အတ္တနော န ဂဏှာတိ, ဂဟေတွာ စ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။
စတုဿာလဘတ္တန္တိ ဘောဇနသာလာယ ပဋိပါဋိယာ ဒီယမာနံ ဘတ္တံ။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေနာတိ ဒါယကဿ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန, ပဋိဂ္ဂဟဏရုဟနဋ္ဌာနေတိ အဓိပ္ပါယော။ မဟာပေဠဘတ္တေပီတိ မဟန္တေသု ဘတ္တပစ္ဆိအာဒိဘာဇနေသု ဌပေတွာ ဒီယမာနဘတ္တေသုပိ။ ဣတော ပရမ္ပိ ပါရိဝါသိကဝတ္တံ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၇၅) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပန အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ, တသ္မာ ဒုဗ္ဗိညေယျဋ္ဌာနေယေဝ ကထယိဿာမ။
‘‘န သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗိဓံ သာမဏေရံ ဒဿေတုံ ‘‘အညော’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ လဒ္ဓသမ္မုတိကေန အာဏတ္တောပိ ဂရုဓမ္မေဟိ အညေဟိ ဝါ ဩဝဒိတုံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဗလဿ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဘာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ အာဂတာ ဘိက္ခုနိယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဝစနီယန္တိ သဒေါသံ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌာနံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ပဓာနဋ္ဌာနံ န ကာတဗ္ဗံ။ ကိံ တန္တိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနာ’’တိအာဒိ။
ရဇေဟိ ဟတာ ဥပဟတာ ဘူမိ ဧတိဿာတိ ရဇောဟတဘူမိ, ရဇောကိဏ္ဏဘူမီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယန္တိ ဝဿာဝါသိကလာဘံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကပဿေ ဌတွာတိ ပါဠိံ ဝိဟာယ ဘိက္ခူနံ ပစ္ဆတော ဌတွာ။ သေနာသနံ န လဘတီတိ သေယျပရိယန္တဘာဂိတာယ ဝဿဂ္ဂေန ဂဏှိတုံ န လဘတိ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ‘‘အာဂန္တုကေန အာရောစေတဗ္ဗံ, အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ, ဥဘောဟိပိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယထာ ဗဟိ ဒိသွာ အာရောစိတဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၃။)ဘိက္ခုနော ဝိဟာရံ အာဂတေန ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ, ဧဝံ အညဝိဟာရံ ဂတေနပိ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတဿ ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ ပါရိဝါသိကဿ စ ဥက္ခိတ္တကဿ စ အဝိသေသေန။
ဩဗဒ္ဓန္တိ ပလိဗုဒ္ဓံ။ သဟဝါသောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဆန္နေ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ သယနမေဝ အဓိပ္ပေတံ, န သေသဣရိယာပထကပ္ပနံ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။
ပါပိဋ္ဌတရာတိ ပါရာဇိကာပတ္တီတိ ဥက္ကံသဝသေန ဝုတ္တံ။ သဉ္စရိတ္တာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတော ပန သုက္ကဝိဿဋ္ဌာဒိကာ လောကဝဇ္ဇာဝ။ တတ္ထပိ သံဃဘေဒါဒိကာ ပါပိဋ္ဌတရာ ဧဝ။ ကမ္မန္တိ ပါရိဝါသိကကမ္မဝါစာတိ ဧတေန ‘‘ကမ္မဘူတာ ဝါစာ ကမ္မဝါစာ’’တိ ကမ္မဝါစာသဒ္ဒဿ အတ္ထောပိ သိဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဝစနီယန္တိ ဧတ္ထ သ-သဒ္ဒေါ ‘‘သန္တိ’’အတ္ထံ ဝဒတိ, အတ္တနော ဝစနေန အတ္တနော ပဝတ္တနကမ္မန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ‘‘မာ ပက္ကမာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဟိ ဝိနယဓရာနံ သမ္မုခီဘာဝ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ အတ္တနော အာဏာယ ပဝတ္တနကကမ္မံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝဉှိ ကေနစိ သဝစနီယေ ကတေ အနာဒရေန အတိက္ကမိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဗုဒ္ဓဿ သံဃဿ အာဏာ အတိက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ။ ရဇောဟတဘူမီတိ ပဏ္ဏသာလာဝိသေသနံ။ ပစ္စယန္တိ ဝဿာဝါသိကစီဝရံ။ သေနာသနံ န လဘတီတိ ဝဿဂ္ဂေန န လဘတိ။ အပဏ္ဏကပဋိပဒါတိ အဝိရဒ္ဓပဋိပဒါ။ သစေ ဝါယမန္တောပီတိ ဧတ္ထ အဝိသယဘာဝံ ဉတွာ အဝါယမန္တောပိ သင်္ဂယှတိ။ အဝိသေသေနာတိ ပါရိဝါသိကုက္ခိတ္တကာနံ သာမညေန။ ပဉ္စဝဏ္ဏဆဒနဗန္ဓနဋ္ဌာနေသူတိ ပဉ္စပ္ပကာရဆဒနေဟိ ဆန္နဋ္ဌာနေသု။ ဩဗဒ္ဓန္တိ ဥဋ္ဌာနာဒိဗျာပါရပဋိဗဒ္ဓံ, ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါသဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီသု ဒီဃာသနေသုပိ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၄။)ဝုဍ္ဎတရဿ ဇာနန္တဿပိ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေတွာတိ ဣဒမ္ပိ ပရိဝါသာဒိမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သေသကမ္မာနိ။
‘‘သေနာသနံ န လဘတိ သေယျပရိယန္တဘာဂိတာယ။ ဥဒ္ဒေသာဒီနိ ဒါတုမ္ပိ န လဘတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘တဒဟုပသမ္ပန္နေပိ ပကတတ္တေ’တိ ဝစနတော အနုပသမ္ပန္နေဟိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမဝဿာတိ ဧတေန အပစ္ဆာ အပုရိမံ နိပဇ္ဇနေ ဒွိန္နမ္ပိ ဝတ္တဘေဒါပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အတ္တနော အတ္တနော နဝကတရန္တိ ပါရိဝါသိကာဒိနဝကတရံ။ ပဌမံ သံဃမဇ္ဈေ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ပုန ဧကဿပိ သန္တိကေ သမာဒိယိတုံ နိက္ခိပိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ, မာနတ္တေ ပန နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသတ္တာ န ဂဟေတုန္တိ ဧကေ။ ပဌမံ အာဒိန္နဝတ္တံ ဧကဿ သန္တိကေ ယထာ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တထာ သမာဒိယိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၇၆) ဝုတ္တန္တိ။
ဣဒံ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တံ ‘‘စတုနဝုတိပါရိဝါသိကဝတ္တ’’န္တိ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၇၅) အာဂတံ, သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ ဧတ္တကာယ ပါဠိယာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅-၈၄) ဝဏ္ဏနံ ဝတွာ ‘‘ပါရိဝါသိကဝတ္တကထာ နိဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ဝိနယသင်္ဂဟပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈) ပန ‘‘န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမဿာနန္တရံ ‘‘ပါရိဝါသိကစတုတ္ထော စေ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီနိ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ပဌမံ ပညတ္တပဒါနိ ဂဟေတွာ တေသံ ပဒါနံ သံဝဏ္ဏနံ ကတွာ ‘‘ဣဒံ ပါရိဝါသိကဝတ္တ’’န္တိ အညထာ အနုက္ကမော ဝုတ္တော, သော ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ။ အာစရိယဿ ပန အယမဓိပ္ပါယော သိယာ – ‘‘ပါရိဝါသိကစတုတ္ထော စေ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီနိ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ သမာဒိယိတဗ္ဗာနိ န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၅။)ဟောန္တိ, အထ ခေါ ကမ္မကာရကာနံ ဘိက္ခူနံ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗကမ္မဒဿနမေတံ, တသ္မာ ပါရိဝါသိကဝတ္တေ န ပဝေသေတဗ္ဗံ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ပန ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ သမ္မာဝတ္တိတဗ္ဗဝတ္တာနိယေဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဣမာနိယေဝ ပါရိဝါသိကဝတ္တေ ပဝေသေတဗ္ဗာနီတိ။ အမှေဟိ ပန ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု အာဂတာနုက္ကမေန ပဌမံ ပညတ္တဝတ္တာနံ အတ္ထံ ပဌမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ပညတ္တပဒါနံ အတ္ထော ပစ္ဆာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဒွတ္တိံသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃၃။ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၂၄၉။ ဧဝံ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတုံ ‘‘ကမ္မာကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမဂ္ဂေန သံဃေန ကရီယတေ တန္တိ ကမ္မံ, အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓဝိနယကမ္မံ။ ဣတရသ္မိမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ အ-ကာရော ဝုဒ္ဓိအတ္ထော, န ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ ကမ္မံ အကမ္မံ။ ကမ္မဉ္စ အကမ္မဉ္စ ကမ္မာကမ္မံ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဝိယ, ဖလာဖလံ ဝိယ စ။ တတ္ထ စ ကမ္မန္တိ အပလောကနကမ္မဉတ္တိကမ္မဒွယံ။ အကမ္မန္တိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉတ္တိစတဥတ္ထကမ္မဒွယံ။ အထ ဝါ ကမ္မန္တိ စတူသုပိ ဧတေသု လဟုကကမ္မံ။ အကမ္မန္တိ ဂရုကကမ္မံ။ ကမ္မာကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိနိစ္ဆယော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ နိပါတော, ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထာပက္ခတော အညော ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝါ မယာ ဝုစ္စတေတိ ဝါ အတ္ထော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၆။)စတ္တာရိ ကမ္မာနီတိ ဧတ္ထ စတ္တာရီတိ ပရိစ္ဆေဒနိဒဿနံ။ တေန ဝိနယကမ္မာနိ နာမ စတ္တာရိ ဧဝ ဟောန္တိ, န ဣတော ဦနာဓိကာနီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နကမ္မနိဒဿနံ။ အပလောကနကမ္မန္တိအာဒီနိ ပရိစ္ဆိန္နကမ္မာနံ ဥဒ္ဒေသကထနံ။ တတ္ထ အပလောကီယတေ အာယာစီယတေ အပလောကနံ, အပပုဗ္ဗလောကဓာတု အာယာစနတ္ထေ, ယုပစ္စယော ဘာဝတ္ထဝါစကော။ အပလောကနဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ အပလောကနကမ္မံ, သီမဋ္ဌကသံဃံ အပလောကေတွာ သံဃာနုမတိယာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ။ ဉာပနာ ဉတ္တိ, သံဃဿ ဇာနာပနာတိ အတ္ထော။ ဉတ္တိယာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ, အနုဿာဝနံ အကတွာ သုဒ္ဓဉတ္တိယာယေဝ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ ဒွိန္နံ ပူရဏီ ဒုတိယာ, ဉတ္တိ ဒုတိယာ ဧတဿ ကမ္မဿာတိ ဉတ္တိဒုတိယံ, ဉတ္တိဒုတိယဉ္စ တံ ကမ္မဉ္စာတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ, ဧကာယ ဉတ္တိယာ ဧကာယ အနုဿာဝနာယ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ စတုန္နံ ပူရဏီ စတုတ္ထီ, ဉတ္တိ စတုတ္ထီ ဧတဿ ကမ္မဿာတိ ဉတ္တိစတုတ္ထံ, ဉတ္တိစတုတ္ထဉ္စ တံ ကမ္မဉ္စာတိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ, ဧကာယ ဉတ္တိယာ တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကသံဃံ သောဓေတွာ’’တိအာဒိ။
ဧဝံ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ကမ္မဝဂ္ဂေ အာဂတနယေနေဝ တေသံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ဝိပတ္တိကာရဏာနိ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ဣမာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ကတိဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တိ? ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝတ္ထုတောတိ ဝိနယကမ္မဿ ကာရဏဘူတဝတ္ထုတော။ ဉတ္တိတော အနုဿာဝနတောတိ ဒွေပိ ကမ္မဝါစာယမေဝ။ သီမတောတိ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတဗဒ္ဓသီမတော။ ပရိသတောတိ ကမ္မပ္ပတ္တဆန္ဒာရဟဘူတကာရကသံဃတော။ တာနိယေဝ ဟိ ပဉ္စ သဗ္ဗေသံ ဝိနယကမ္မာနံ ဝိပတ္တိကာရဏာနိ ဟောန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၇။)တတော တံ ကမ္မဝိပတ္တိကာရဏဘူတံ ဝတ္ထုံ ပါဠိနယေန ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘သမ္မုခါကရဏီယံ ကမ္မံ အသမ္မုခါ ကရောတိ, ဝတ္ထုဝိပန္နံ အဓမ္မကမ္မ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္မုခါကရဏီယံ ပဋိပုစ္ဆာကရဏီယံ ပဋိညာယကရဏီယန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အတထာကရဏေန, သတိဝိနယော အမူဠှဝိနယော တဿပါပိယသိကာ တဇ္ဇနီယကမ္မံ နိယသကမ္မံ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ပဋိသာရဏီယကမ္မံ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ ပရိဝါသော မူလာယပဋိကဿနာ မာနတ္တံ အဗ္ဘာနံ ဥပသမ္ပဒန္တိ ဣမေသံ တေရသကမ္မာနံ အညကမ္မာရဟဿ အညကမ္မကရဏေန, ဥပေါသထော ပဝါရဏာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အဒိဝသေ ကရဏေန, ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော လောဟိတုပ္ပါဒကော သံဃဘေဒကော ဘိက္ခုနိဒူသကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ဦနဝီသတိဝဿော အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗောတိ ဣမေသံ တေရသန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မကရဏေန ဣတိ ဣမာနိ ဧကတိံသ ကမ္မာနိ ဝတ္ထုဝိပန္နံ အဓမ္မကမ္မံ ဟောတိ။ ဉတ္တိတော ပဉ္စ, အနုဿာဝနတော ပဉ္စာတိ ဣမာနိ ဒသ ကာရဏာနိ အန္တောကမ္မဝါစာယမေဝ လဘန္တိ, သီမတော ဧကာဒသ ကာရဏာနိ သီမာသမ္မုတိဝသေန လဘန္တိ, ပရိသတော ဒွါဒသ ကာရဏာနိ စတုဝဂ္ဂပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂဝီသတိဝဂ္ဂသင်္ခါတေသု စတူသု သံဃေသု ဧကေကသ္မိံ ကမ္မပတ္တဆန္ဒာရဟသမ္မုခီဘူတသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ သံဃာနံ ဝသေန လဘန္တီတိ။
ဧဝံ ကမ္မဝိပတ္တိကာရဏာနိ ဒဿေတွာ ပုန စတုဝဂ္ဂသံဃာဒီသု သန္နိသိန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိသေသနာမံ ဒဿေတုံ ‘‘စတုဝဂ္ဂကရဏေ ကမ္မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
֍ * ၂၅၀။ တတော ပရံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ဌာနံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘အပလောကနကမ္မံ ကတိ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တမ္ပိ သုဝိညေယျမေဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၈။)֍ * ၂၅၁။ တတော တာနိယေဝ ကမ္မာနိ တေသု ဌာနေသု ပဝတ္တာနိ ဝိတ္ထာရတော ပကာသေတုကာမော ‘‘အယံ တာဝ ပါဠိနယော။ အယံ ပနေတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝိနိစ္ဆယကထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿံ ဝိနိစ္ဆယကထာယံ စတူသု ကမ္မေသု ကတမံ အပလောကနကမ္မံ နာမာတိ ပုစ္ဆာယံ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သီမဋ္ဌကသံဃံ သောဓေတွာတိ အဝိပ္ပဝါသသင်္ခါတမဟာသီမဋ္ဌကံ သံဃံ သောဓေတွာ။ န ဟိ ခဏ္ဍသီမာယ သန္နိပတိတေ သံဃေ သောဓေတဗ္ဗကိစ္စံ အတ္ထိ, အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ခါတာယ မဟာသီမာယ ပန ဝိတ္ထာရတ္တာ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ သမဂ္ဂဘာဝတ္ထံ သောဓေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာတိ တိဿံ သီမာယံ စတုဝဂ္ဂါဒိဂဏံ ပူရေတွာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အညေသံ ဟတ္ထပါသံ အနာဂတာနံ ပကတတ္တဘိက္ခူနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စတုဝဂ္ဂကရဏေ ကမ္မေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပကတတ္တာ ကမ္မပ္ပတ္တာ, အဝသေသာ ပကတတ္တာ ဆန္ဒာရဟာ’’တိ (ပရိ။ ၄၉၇)။ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာတိ ဆန္ဒဿ အာဟရိတတ္တာ ဟတ္ထပါသံ အာဂတာပိ အနာဂတာပိ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သမဂ္ဂါယေဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာ။ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’တိအာဒိနာ ကမ္မဝါစံ အဘဏိတွာ ‘‘ရုစ္စတိ သံဃဿ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ ရုစ္စတိ သံဃဿာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ အပလောကနကမ္မံ နာမာတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အပလောကနကမ္မေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဣမိနာ ‘‘သီမဋ္ဌကသံဃံ သောဓေတွာ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ အတိဒိသတိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၆၉။)တတ္ထ တေသု စတူသု ကမ္မေသု ကိံ အညကမ္မံ ဣတရကမ္မဝသေန ကာတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတြ’’ဣစ္စာဒိ။ ဧဝံ ဟောတု, ဧဝံ သန္တေ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ကမ္မံ အညဝသေန ကတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော, ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ပန ဝိသေသော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဣတော ပရာနိ သုဝိညေယျာနေဝ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ အဋ္ဌကထာယန္တိ အဇ္ဈာဟာရသမ္ဗန္ဓော။ ယဒိ ဧဝံ အက္ခရပရိဟီနာဒီသု သန္တေသု ကမ္မကောပေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အက္ခရပရိဟီနန္တိ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒီသု သု-ကာရ ဏာ-ကာရ တု-ကာရာဒီနံ ဘဿနံ။ ပဒပရိဟီနန္တိ သုဏာတူတိအာဒီနံ ဝိဘတျန္တပဒါနံ ဘဿနံ။ ဒုရုတ္တပဒံ ပန ဥပရိ ဝက္ခတိ။
ဣဒါနိ ပုနပ္ပုနဝစနေ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ အကုပ္ပကမ္မေ ဒဠှိကမ္မံ ဟောတိ, ကုပ္ပကမ္မေ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ဣဒံ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တကမ္မံ။ အကုပ္ပကမ္မေတိ အကုပ္ပေ ဌာနာရဟေ ပုရေကတကမ္မေ။ ဒဠှိကမ္မံ ဟောတီတိ ထိရတရကမ္မံ ဟောတိ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတဗ္ဗဘာရေ ဒုတိယတတိယာဒိရဇ္ဇူဟိ ဗန္ဓနံ ဝိယ။ ကုပ္ပကမ္မေတိ အက္ခရပရိဟီနာဒိဝသေန ကုပ္ပေ အဋ္ဌာနာရဟေ ပုရေကတကမ္မေ။ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တေ သတိ တေသံ အက္ခရပရိဟီနာဒီနံ သောဓိတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ အကုပ္ပကမ္မေ ကုပ္ပကမ္မေတိ ဝါ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ပုရေတရံ ကတကမ္မသ္မိံ အကုပ္ပကမ္မေ သတိ ပစ္ဆာ ဣဒံ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တကမ္မံ ဒဠှိကမ္မံ ဟောတိ, ပုရေကတကမ္မသ္မိံ ကုပ္ပကမ္မေ သတိ ဣဒံ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တကမ္မံ အကုပ္ပံ ဌာနာရဟံ ပရိသုဒ္ဓကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ။ ဣမံ ပါဌံ နိဿာယ အာစရိယဝရာ ဧကပုဂ္ဂလမ္ပိ အနေကက္ခတ္တုံ ဥပသမ္ပဒကမ္မံ ကရောန္တိ။ ကသ္မာ ပန တေ ဘိက္ခူ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၀။)အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ သိက္ခံ ဂဏှန္တီတိ? န တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကာ လဒ္ဓသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ အညံ ဂဏှန္တိ, အထ ခေါ တာယ ဧဝ သဒ္ဓိံ ဒိဂုဏတိဂုဏံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပုရိမသိက္ခာယ အသဒ္ဒဟန္တာယေဝ ကရေယျုံ, နော သဒ္ဒဟန္တာတိ? နော အသဒ္ဒဟန္တာ, သဒ္ဒဟန္တာပိ တေ ဘိက္ခူ ပုနပ္ပုနကရဏေ ယုတ္တိတောပိ အာဂမတောပိ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ အာနိသံသမေဝ ပဿန္တာ ကရောန္တီတိ။
ကထံ ယုတ္တိတော အာနိသံသံ ပဿန္တိ? ယထာ ဟိ လောကေ အဘိသိတ္တမ္ပိ ရာဇာနံ ပုနပ္ပုနာဘိသိဉ္စနေ အာဒီနဝံ န ပဿန္တိ, အထ ခေါ အဘိသေကာနုဘာဝေန ရာဇိဒ္ဓိပ္ပတ္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အာနိသံသမေဝ ပဿန္တိ, ယထာ စ သာသနေ စေတိယံ ဝါ ပဋိမံ ဝါ နိဋ္ဌိတသဗ္ဗကိစ္စံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဝစနေဟိ အဘိသေကမင်္ဂလံ ကရောန္တာပိ ပုနပ္ပုနကရဏေ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ အတိရေကတရံ မဟိဒ္ဓိကတာမဟာနုဘာဝတာဒိအာနိသံသမေဝ ပဿန္တာ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိယေဝ, ဧဝမေဝ ကတဥပသမ္ပဒကမ္မံ ဘိက္ခုံ ပုနဒေဝ ကမ္မဝါစာဘဏနေ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မသ္မိံ ဝတ္ထုအာဒီသု ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အင်္ဂေ အပရိပုဏ္ဏေ သတိ ကမ္မကောပသမ္ဘဝတော ဣဒါနိ ကတကမ္မေန ပရိပုဏ္ဏအင်္ဂေ သတိ ကမ္မသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝဉ္စ ပုဗ္ဗေဝ ကမ္မသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေပိ ဒဠှိကမ္မထိရတရသမ္ဘဝဉ္စ အာနိသံသံ ပဿန္တာ ကရောန္တိ။ ကထံ အာဂမတော အာနိသံသံ ပဿန္တိ? ယထာဝုတ္တပရိဝါရဋ္ဌကထာပါဌဝိနယသင်္ဂဟပါဌေသု ဒုရုတ္တပဒဿ သောဓနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝဿ ဥပလက္ခဏနယေန ဝစနတော။ သေသဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနဒေါသာနဉ္စ ဝတ္ထုဝိပတ္တိသီမဝိပတ္တိပရိသဝိပတ္တိဒေါသာနဉ္စ သောဓနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန အယမ္ပိ ပစ္ဆိမပါဌော အာစရိယေန ဝုတ္တော။ တဿတ္ထော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၁။)ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ဣတိ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ကောပသမ္ဘဝေပိ ဣဒါနိ ကတကမ္မေန သမ္ပဇ္ဇနသင်္ခါတံ အာနိသံသံ အာဂမတော ပဿန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကေစိ ပန အာစရိယာ ဣမံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါဌံ တသ္မိံယေဝ ပဌမကမ္မကရဏကာလေ ဒုရုတ္တသောဓနတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န စိရကာလေ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒေတံ ဝစနံ နေဝ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ, န ဋီကာဒီသု ဝိနိစ္ဆိတံ, တေသံ မတိမတ္တမေဝ, တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ တသ္မိံ ခဏေ ပုနပ္ပုနံ ဝစနတောပိ အပရဘာဂေ ဝစနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ တသ္မိဉှိ ကာလေ ပုနပ္ပုနံ ဘဏနေ ဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနဒေါသာနိ ပစ္ဆိမဘဏနေ သုဋ္ဌု ဘဏန္တော သောဓေတုံ သက္ကုဏေယျ, န ဝတ္ထုဝိပတ္တိသီမဝိပတ္တိပရိသဝိပတ္တိဒေါသာနိ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ တမေဝ ဝတ္ထု, သာ ဧဝ သီမာ, သာ ဧဝ ပရိသာ, တသ္မာ တာနိ ပုနပ္ပုနဝစနေန သောဓေတုမသက္ကုဏေယျာနိ ဟောန္တိ။ အပရဘာဂေ ကရောန္တော ပန ပုဗ္ဗေ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဘာဝေန ဝတ္ထုဝိပတ္တိဘူတေပိ ဣဒါနိ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ ဟောတိ, ပုဗ္ဗေ သီမသင်္ကရာဒိဘာဝေန သီမဝိပတ္တိသမ္ဘဝေပိ ဣဒါနိ တဒဘာဝတ္ထာယ သုဋ္ဌု သောဓိတတ္တာ သီမသမ္ပတ္တိ ဟောတိ, ပုဗ္ဗေ ဝဂ္ဂကမ္မာဒိဝသေန ပရိသဝိပတ္တိသမ္ဘဝေပိ ဣဒါနိ တဒဘာဝတ္ထာယ သုဋ္ဌု သောဓိတတ္တာ ပရိသသမ္ပတ္တိ ဟောတိ, ဧဝံ ပဉ္စ ဝိပတ္တိယော သောဓေတွာ ပဉ္စ သမ္ပတ္တိယော သမ္ပာဒေတွာ ကာတုံ သက္ကုဏေယျတော ပဌမကာလေ ပုနပ္ပုနံ ဘဏနတောပိ အပရဘာဂေ ဘဏနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိ ဧဝံ ဥပသမ္ပဒသိက္ခာယ ဒဟရော ဘဝေယျာတိ? န ဘဝေယျ။ ကသ္မာ? ပေါရာဏသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခိတွာ တာယ ဧဝ ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပုရေကတကမ္မဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၂။)သမ္ပဇ္ဇနဘာဝေန တိဋ္ဌန္တေ သတိ တာယ ဌိတတ္တာ အဒဟရော သိယာ။ ပုရိမကမ္မဿ အသမ္ပဇ္ဇနဘာဝေန ဣဒါနိ ကတကမ္မေယေဝ ဥပသမ္ပဒဘာဝေန တိဋ္ဌန္တေ သတိ ကသ္မာ ဒဟရော န ဘဝေယျာတိ? ဧဝံ သန္တေ ဒဟရော ဘဝေယျ။ ဧဝံ ဒဟရော သမာနော ပုရိမသိက္ခာယ ဝဿံ ဂဏေတွာ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနာဒီနိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော မဟာသာဝဇ္ဇော ဘဝေယျာတိ? ဧဝံ ပုရိမသိက္ခာယ အဋ္ဌိတဘာဝံ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ ဧဝ လဒ္ဓုပသမ္ပဒဘာဝံ တထတော ဇာနန္တော ဧဝံ ကရောန္တော သာဝဇ္ဇော ဟောတိ, ဧဝံ ပန အဇာနန္တော ‘‘ပုရိမသိက္ခာယမေဝ ဌိတော’’တိ မညိတွာ ဧဝံ ကရောန္တော အနဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အနာပတ္တိ ဦနဝီသတိဝဿံ ပရိပုဏ္ဏသညီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿ အနာပတ္တိ, ပုဂ္ဂလော ပန အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ။ သစေ ပန သော ဒသဝဿစ္စယေန အညံ ဥပသမ္ပာဒေတိ, တံ စေ မုဉ္စိတွာ ဂဏော ပူရတိ, သူပသမ္ပန္နော။ သောပိ စ ယာဝ န ဇာနာတိ, တာဝဿ နေဝ သဂ္ဂန္တရာယော, န မောက္ခန္တရာယော။ ဉတွာ ပန ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၆) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုဝိပန္နတ္တာ ကမ္မကောပတော အနုပသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပဇ္ဈာယော ဘဝိတုံ ယုတ္တကာလေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇနေန ဥပသမ္ပန္နဘူတဘာဝဿ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ ဣမိနာ နယေန သီမဝိပန္နပအသဝိပန္နဉတ္တိဝိပန္နအနုဿာဝနဝိပန္နဘူတတ္တာ ကမ္မကောပတော ပုဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နဘူတံ ပုဂ္ဂလမ္ပိ အပရဘာဂေ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တိကာလေပိ ပဉ္စ ဝိပတ္တိဒေါသာနိ သောဓေတွာ ပုန ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာကရဏေန ဥပသမ္ပာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သောပိ ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗကမ္မကာလေ အနုပသမ္ပန္နော ဟုတွာပိ အပရကမ္မကာလေ ဥပသမ္ပန္နော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧကစ္စေ ပန ဘိက္ခူ ပေါရာဏသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခမေဝ ဂဏှိံသု, တေ ပန ဘိက္ခူ နဝသိက္ခာဝသေန ဒဟရာဝ ဘဝန္တိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၃။)ဧဝံ ကရဏဉ္စ အတိဝိယ ဂုဏဝိသိဋ္ဌံ အတ္တနော နဝကတရံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ပယိရုပါသိတုကာမော တံ ပုဂ္ဂလံ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရံ ကာတုကာမော အတ္တာနံ ဒဟရံ ကာတုကာမော ဟုတွာ ဓမ္မဂါရဝေန ကရောန္တော ယုတ္တော ဘဝေယျ။ အထ ပန သိက္ခာသမ္ပန္နံ ကတ္တုကာမော ဧဝံ ကရေယျ, သိက္ခာ နာမ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သတိ သမ္ပဇ္ဇတိ, သီလဝိသုဒ္ဓိယေဝ ကာရဏံ ဟောတိ, တသ္မာ ယဒိ ပုရိမသိက္ခာ အဋ္ဌိတာ ဘဝေယျ, ပစ္စက္ခာနကိစ္စံ နတ္ထိ, သယမေဝ ပတိတာ ဟောတိ။ ပုရိမသိက္ခာယ ဌိတာယ သတိ ဝိဗ္ဘမိတုကာမောယေဝ ပစ္စက္ခာနံ ကရေယျ, န ဘိက္ခုဘဝိတုကာမော, သော ပန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမေဝ ပရိသုဒ္ဓံ ကရေယျ, တသ္မာ ပေါရာဏသိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ တတော ပေါရာဏသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏတော ပုနပ္ပုနံ ကရဏံယေဝ ယုတ္တတရံ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ပေါရာဏသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏေ ပုရိမကမ္မံ အသမ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆိမကမ္မသမ္ပဇ္ဇနေ သတိ ကိဉ္စာပိ ပုရိမသိက္ခာ နတ္ထိ, ယာ ပစ္စက္ခာတဗ္ဗာ, တထာပိ နဝသိက္ခာယ သမ္ပဇ္ဇိတတ္တာ ဒေါသော နတ္ထိ, ဒဟရဘာဝံ ပတ္တောပိ ယုတ္တရူပေါယေဝ။
ယဒိ ပုရိမကမ္မမ္ပိ ပစ္ဆိမကမ္မမ္ပိ သမ္ပဇ္ဇတိယေဝ, ဧဝံ သတိ ပုရိမသိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနံ နိရတ္ထကံ။ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ ဌိတောပိ ဒဟရဘာဝံ ပတ္တတ္တာ အယုတ္တရူပေါ။ ယဒိ ပန ပုရိမကမ္မမေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ, န ပစ္ဆိမကမ္မံ, ဧဝံ သတိ ပုဗ္ဗေ ဌိတပေါရာဏသိက္ခာပိ ပစ္စက္ခာနေန ပတိတာ။ ပစ္ဆိမသိက္ခာပိ ပစ္ဆိမကမ္မဿ ပဉ္စန္နံ ဝိပတ္တီနံ အညတရေန ယောဂတော န သမ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ပုရိမသိက္ခာယ စ ပတိတတ္တာ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ စ အလဒ္ဓတ္တာ ဥဘတော ဘဋ္ဌတ္တာ အယုတ္တောဝ ဟောတိ။ ပေါရာဏသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏေ ပန သတိ ပုရိမကမ္မံ သမ္ပန္နံ ဟုတွာ ပစ္ဆိမကမ္မံ အသမ္ပန္နံ ဟောန္တမ္ပိ ပုရိမသိက္ခာယ ပတိဋ္ဌိတောယေဝ, ပုရိမံ အသမ္ပန္နံ ဟုတွာ ပစ္ဆိမံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၄။)သမ္ပန္နမ္ပိ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ ဌိတော ဧဝ။ ပုရိမပစ္ဆိမကမ္မဒွယမ္ပိ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နမ္ပိ ဒဠှိကမ္မထိရတရဘူတာယ ပုရိမသိက္ခာယ ဌိတောယေဝ သော ဘိက္ခု ဟောတိ, တသ္မာ ပုရိမသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏတော ပုရိမသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ပုနပ္ပုနံ နဝသိက္ခာဂဟဏံ ယုတ္တတရံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣမံ ပန ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒံ အမနသိကရောန္တာ အညေ အာစရိယာ အနေကပ္ပကာရံ အနိစ္ဆိတကထံ ကထေန္တိ။ ကထံ? ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ ဘိက္ခူ ဧဝံ ကရောန္တာ ပါရာဇိကပ္ပတ္တံ ဘိက္ခုံ ပုန သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေဿာမာတိ မညန္တီ’’တိ။ တေ ထေရာ ပုနပ္ပုနံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝံ ကရောန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟံသု။ ဧကစ္စေ ပန ထေရာ ‘‘ကသ္မာ ဣမေ ဘိက္ခူ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ, ယထာ နာမ အသနိ ဧကဝါရမေဝ ပတန္တီ သတ္တေ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝတော အာဏာဘူတာ ကမ္မဝါစာ ဧကဝါရံ ဘဏမာနာ ကမ္မံ သိဇ္ဈာပေတိ, န အနေကဝါရ’’န္တိ, တေပိ ‘‘ကမ္မသိဇ္ဈနတ္ထာယ ပုနပ္ပုနံ ဘဏန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟံသု။ ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တေ ဒိသွာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဒိန္နသိက္ခံ အသဒ္ဒဟန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ, အာစရိယုပဇ္ဈာယဂုဏာပရာဓကာ ဧတေ သမဏာ’’တိ။ တေ ‘‘ပုဗ္ဗသိက္ခံ အသဒ္ဒဟိတွာ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တီ’’တိ မညန္တာ ဧဝမာဟံသု။
အပရေ ပန ထေရာ ‘‘ပဌမံ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာဘဏနကာလေယေဝ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗံ, န အပရဘာဂေ’’တိ, တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အညေ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယမေဝ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, န ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေ, အထ စ ပနိမေ ဘိက္ခူ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဘူတာယ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာယ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ, ဧတံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတီ’’တိ, တံ နီတတ္ထမေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၅။)ဂဟေတွာ ဝဒိံသု။ နေယျတ္ထတော ပန ဣမိနာ နယေန စတူသုပိ ကမ္မေသု ပုနပ္ပုနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကမ္မသင်္ကရမေဝ ဟိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ဝိသေသတော ဝဒတိ, ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေါ ပန သဗ္ဗေသူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ ဟိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယ ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေယေဝ ပုဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ။
ပဋိပုစ္ဆာကရဏီယာဒီသုပီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပဋိံညာယ ကရဏီယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ပဋိပုစ္ဆာယ ကရဏီယံ အပ္ပဋိပုစ္ဆာ ကရောတီတိ ပုစ္ဆိတွာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ကာတဗ္ဗံ အပုစ္ဆိတွာ အစောဒေတွာ အသာရေတွာ ကရောတိ။ ပဋိညာယ ကရဏီယံ အပ္ပဋိညာယ ကရောတီတိ ပဋိညံ အာရောပေတွာ ယထာဒိန္နာယ ပဋိညာယ ကာတဗ္ဗံ အပဋိညာယ ပဋိညံ အကရောန္တဿ ဝိလပန္တဿ ဗလက္ကာရေန ကရောတိ။ သတိဝိနယာရဟဿာတိ ဒဗ္ဗမလ္လပုတ္တတ္ထေရသဒိသဿ ခီဏာသဝဿ။ အမူဠှဝိနယာရဟဿာတိ ဂဂ္ဂဘိက္ခုသဒိသဿ ဥမ္မတ္တကဿ။ တဿပါပိယသိကကမ္မာရဟဿာတိ ဥပဝါဠဘိက္ခုသဒိသဿ ဥဿန္နပါပဿ။ တဇ္ဇနီယကမ္မာရဟဿာတိ ပဏ္ဍကလောဟိတကဘိက္ခုသဒိသဿ ဘဏ္ဍနကာရကဿ။ နိယသကမ္မာရဟဿာတိ သေယျသကဘိက္ခုသဒိသဿ အဘိဏှာပတ္တိကဿ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မာရဟဿာတိ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကဘိက္ခုသဒိသဿ ကုလဒူသကဿ။ ပဋိသာရဏီယကမ္မာရဟဿာတိ သုဓမ္မဘိက္ခုသအသဿ ဥပါသကေ ဇာတိအာဒီဟိ ဒူသေန္တဿ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မာရဟဿာတိ ဆန္နဘိက္ခုသဒိသဿ အာပတ္တိံ အပဿန္တဿ အာပတ္တိံ အဒေသေန္တဿ အရိဋ္ဌဘိက္ခုသဒိသဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ အဝိဿဇ္ဇေန္တဿ။ ပရိဝါသာရဟဿာတိ ပဋိစ္ဆန္နသံဃာဒိသေသာပတ္တိကဿ။ မူလာယပဋိကဿနာရဟဿာတိ အန္တရာပတ္တိံ အာပန္နဿ။ မာနတ္တာရဟန္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နသံဃာဒိသေသာပတ္တိကံ။ အဗ္ဘာနာရဟန္တိ စိဏ္ဏမာနတ္တံ ဘိက္ခုံ။ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပသမ္ပဒကမ္မံ ကရောတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၆။)အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကရောတီတိ အနုပေါသထဒိဝသေ ဥပေါသထံ ကရောတိ။ ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသံ အဝသေသေသု ဧကာဒသသု မာသေသု ဘိန္နဿ သံဃဿ သာမဂ္ဂိဒိဝသော စ ယထာဝုတ္တာ စာတုဒ္ဒသပန္နရသာ စ, ဧတံ တိပ္ပကာရမ္ပိ ဥပေါသထဒိဝသံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဒိဝသေ ဥပေါသထံ ကရောန္တော အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကရောတိ နာမ။ ယတြ ဟိ ပတ္တစီဝရာဒိအတ္ထာယ အပ္ပမတ္တကေန ကာရဏေန ဝိဝဒန္တာ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တိ, တတ္ထ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ’’တိ အန္တရာ သာမဂ္ဂီဥပေါသထံ ကာတုံ န လဘန္တိ, ကရောန္တေဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကတော နာမ ဟောတိ။
အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရေတီတိ အပ္ပဝါရဏဒိဝသေ ပဝါရေတိ။ ပဝါရဏဒိဝသော နာမ ဧကသ္မိံ ကတ္တိကမာသေ ဘိန္နဿ သံဃဿ သာမဂ္ဂိဒိဝသော စ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဒိဝသော စ ဒွေ စ ပုဏ္ဏမာသိယော, ဧတံ စတုဗ္ဗိဓံ ပဝါရဏဒိဝသံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဒိဝသေ ပဝါရေန္တော အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရေတိ နာမ။ ဣဓာပိ အပ္ပမတ္တကဿ ဝိဝါဒဿ ဝူပသမေ သာမဂ္ဂီပဝါရဏံ ကာတုံ န လဘန္တိ။ ကရောန္တေဟိ အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာ ကတာ ဟောတီတိ အယံ အဋ္ဌကထာပါဌော (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၃)။
‘‘ဥမ္မတ္တကဿ ဘိက္ခုနော ဥမ္မတ္တကသမ္မုတိ ဥမ္မတ္တကေန ယာစိတွာ ကတေ အသမ္မုခါပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, တတ္ထ နိသိန္နေပိ န ကုပ္ပတိ နိယမာဘာဝတော။ အသမ္မုခါ ကတေ ပန ဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘အသမ္မုခါ ကတံ သုကတံ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ။ ဒူတေန ဥပသမ္ပဒါ ပန သမ္မုခါ ကာတုံ န သက္ကာ ကမ္မဝါစာနာနတ္တသမ္ဘဝတော။ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနာဒယော ဟတ္ထပါသတော အပနီတမတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ သံဃသမ္မုခတာတိအာဒီသု ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေ အာဂတာ ဟောန္တိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၇။)ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟတော ဟောတိ, သမ္မုခီဘူတာ န ပဋိက္ကောသန္တိ, အယံ သံဃသမ္မုခတာ။ ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန သံဃော ကမ္မံ ကရောတိ, အယံ ဓမ္မသမ္မုခတာ ဝိနယသမ္မုခတာ။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ဘူတံ ဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ စေဝ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနံ နာမ ဉတ္တိသမ္ပဒါ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါ စ။ ယဿ သံဃော ကမ္မံ ကရောတိ, တဿ သမ္မုခါဘာဝေါ ပုဂ္ဂလသမ္မုခတာ။ ကတ္တိကမာသဿ ပဝါရဏမာသတ္တာ ‘ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဒိဝသော စာတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသိံ ပန္နရသိံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပုဏ္ဏမာသိယောတိ ပဌမပစ္ဆိမဝဿူပဂတာနံ ဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၈၃) အာဂတံ။
‘‘ဌပိတဥပေါသထပဝါရဏာနံ ကတ္တိကမာသေ သာမဂ္ဂိယာ ကတာယ သာမဂ္ဂီပဝါရဏံ မုဉ္စိတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသ’န္တိ။ သစေ ပန တေသံ နာနာသီမာသု မဟာပဝါရဏာယ ဝိသုံ ပဝါရိတာနံ ကတ္တိကမာသဗ္ဘန္တရေ သာမဂ္ဂီ ဟောတိ, သာမဂ္ဂီဥပေါသထော ဧဝ တေဟိ ကာတဗ္ဗော, န ပဝါရဏာ ဧကသ္မိံ ဝဿေ ကတပဝါရဏာနံ ပုန ပဝါရဏာယ အဝိဟိတတ္တာ။ သာမဂ္ဂီဒိဝသော ဟောတီတိ အနုပေါသထဒိဝသေ သာမဂ္ဂီကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန စာတုဒ္ဒသိယံ ပန္နရသိယံ ဝါ သံဃော သာမဂ္ဂိံ ကရောတိ, တဒါ သာမဂ္ဂီဥပေါသထဒိဝသော န ဟောတိ, စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီဥပေါသထောဝ ဟောတိ။ ဥပရိ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဒိဝသော စာတိ ဘဏ္ဍနကာရကေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ဝါ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပဝါရဏသင်္ဂဟံ ဝါ ကတွာ ဌပိတော ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီဒိဝသော စ။ ဒွေ စ ပုဏ္ဏမာသိယောတိ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ စာတိ ဒွေ ပုဏ္ဏမာသိယော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၈။)ဧတံ စတုဗ္ဗိဓန္တိ ပုဏ္ဏမာသိဒွယေန သဒ္ဓိံ သာမဂ္ဂီပဝါရဏံ စာတုဒ္ဒသီပဝါရဏဉ္စ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ, ဣဒဉ္စ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာရူပပစ္စယေ ပန သတိ ဥဘိန္နံ ပုဏ္ဏမာသီနံ ပုရိမာ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိယော, ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသိယာ အနန္တရာ ပန္နရသီပီတိ ဣမေပိ တယော ဒိဝသာ ပဝါရဏာဒိဝသာ ဧဝါတိ ဣမံ သတ္တဝိဓမ္ပိ ပဝါရဏာဒိဝသံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဒိဝသေ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၂။၄၈၃) အာဂတံ။
ဧဝံ ဝတ္ထုဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဉတ္တိဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ အနုဿာဝနဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ဉတ္တိတော ဝိပတ္တိယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စမဉတ္တိဝိပတ္တိယံ ‘‘ပစ္ဆာ ဝါ ဉတ္တိံ ဌပေတီ’’တိ ဧတဿ သံဝဏ္ဏနာယံ အနုဿာဝနကမ္မံ ကတွာတိ ပဌမံ အနုဿာဝနံ သာဝေတွာ ‘‘ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ အနုဿာဝနာနန္တရမေဝ သကလံ ဉတ္တိံ ဝတွာ, ပရိယောသာနေ ‘‘ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ ဝတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၅၂။ စတုတ္ထအနုဿာဝနဝိပတ္တိသံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ယွာယန္တိ ဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧတ္ထ ဒသဓာ ဒသဝိဓေန ဗျဉ္ဇနာနံ ပဘေဒေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကေနာယံ ပဘေဒေါတိ အာဟ ‘ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ’တိ။ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသင်္ခါတာနံ အက္ခရာနံ ဇနိကာ ဗုဒ္ဓိ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိ, တာယ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ, အက္ခရသမုဋ္ဌာပကစိတ္တဘေဒေနေဝါတိ အတ္ထော။ ယံ ဝါ သံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ, ဣဒမ္ပိ ဂရုကန္တိ ယောဇနာ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၈၅) ပန ‘‘ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ သိထိလံ, တာနိယေဝ ဓနိတာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလံ ဒီဃံ, ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ အက္ခရုပ္ပါဒကစိတ္တဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၇၉။)ဒသပ္ပကာရေန ပဘေဒေါ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနာနိ စ။ သံယောဂေါ ပရော ဧတသ္မာတိ သံယောဂပရော။ န သံယောဂပရော အသံယောဂပရော ‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတထေရဿ ယဿ န ခမတီ’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရ န-ကာရသဟိတာရော အသံယောဂပရော။ ကရဏာနီတိ ကဏ္ဌာဒီနိ’’ ဣတိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ။
ပုန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၂။၄၈၅) ‘‘တတ္ထ အာယသ္မတောတိအာဒီသု သရာနန္တရိတာနိ သ-ကာရ မ-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနာနိ ‘သံယောဂေါ’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယော သံယောဂေါ ပရော ယဿ အ-ကာရာဒိနော, သော သံယောဂပရော နာမ။ ရဿန္တိ အ-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနရဟိတံ ပဒံ။ အသံယောဂပရန္တိ ‘ယဿ န ခမတီ’တိအာဒီသု သ-ကာရ န-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနသဟိတံ ပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တ-ကာရဿ ထ-ကာရံ အကတွာ ‘သုဏာတု မေ’တိအာဒိံ အဝတွာ ဝဂ္ဂန္တရေ သိထိလမေဝ ကတွာ ‘သုဏာဋု မေ’တိအာဒိံ ဝဒန္တောပိ ဒုရုတ္တံ ကရောတိယေဝ ဌပေတွာ အနုရူပံ အာဒေသံ။ ယဉှိ ‘သစ္စိကတ္ထပရမတ္ထေနာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘သစ္စိကဋ္ဌပရမဋ္ဌေနာ’တိ စ ‘အတ္ထကထာ’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘အဋ္ဌကထာ’တိ စ တတ္ထ တတ္ထ ဝုစ္စတိ, တာဒိသံ ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဒိဋ္ဌပယောဂံ တဒနုရူပဉ္စ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, တတော အညံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘အနုက္ကမာဂတံ ပဝေဏိံ အဝိနာသေန္တေနာ’တိအာဒိ။ ‘ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿ’န္တိအာဒီသု ‘ဘိက္ခူန’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဘိက္ခုန’န္တိ ဝါ ‘ဗဟူသူ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဗဟုသူ’တိ ဝါ ‘နက္ခမတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘န ခမတီ’တိ ဝါ ‘ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဥပသမ္ပဒါပေခေါ’တိ ဝါ ဧဝံ အနုရူပဋ္ဌာနေသု ဧဝ ဒီဃရဿာဒိရဿဒီဃာဒိဝသေန ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပန ‘နာဂေါ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘နဂေါ’တိ ဝါ ‘သံဃော’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘သဃော’တိ ဝါ ‘တိဿော’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘တိသော’တိ ဝါ ‘ယာစတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ယာစန္တီ’တိ ဝါ ဧဝံ အနနုရူပဋ္ဌာနေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၀။)ဝတ္တုံ။ သမ္ဗန္ဓံ ပန ဝဝတ္ထာနဉ္စ သဗ္ဗထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ။ သေသာနိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၂၅၃။ သီမဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယော ပန ဟေဋ္ဌာ သီမကထာယံ သဗ္ဗေန ကထိတော, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။
ပရိသဝိပတ္တိကထာယ စတုဝဂ္ဂကရဏေတိ စတုဝဂ္ဂေန သံဃေန ကတ္တဗ္ဗေ။ အနိဿာရိတာတိ ဥပေါသထဋ္ဌပနာဒိနာ ဝါ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကဘာဝေန ဝါ န ဗဟိကတာ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘အပကတတ္တဿာတိ ဥက္ခိတ္တကဿ ဝါ ယဿ ဝါ ဥပေါသထပဝါရဏာ ဌပိတာ ဟောန္တီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၅) ဝုတ္တတ္တာ ဌပိတဥပေါသထပဝါရဏော ဘိက္ခု အပကတတ္တော ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိသုဒ္ဓသီလာတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ အဓိပ္ပေတာ။ ပရိဝါသာဒိကမ္မေသု ပန ဂရုကဋ္ဌာပိ အပကတတ္တာ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဝသေသာ…ပေ… ဆန္ဒာရဟာဝ ဟောန္တီတိ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ ပန ဆန္ဒာရဟာ န ဟောန္တိ, တေပိ စတုဝဂ္ဂါဒိတော အဓိကာ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာဝ ဆန္ဒာရဟာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သံဃတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတေနေဝ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၈၈) ပန ‘‘အနုက္ခိတ္တာ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ စ ပကတတ္တာတိ အာဟ ‘ပကတတ္တာ အနုက္ခိတ္တာ’တိအာဒိ။ တတ္ထ အနိဿာရိတာတိ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပရိသုဒ္ဓသီလာတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ။ န တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဧတီတိ တီသု ဒွီသု ဝါ နိသိန္နေသု ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဟဋာပိ အနာဟဋာဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ အာဂတော။ ဧဝံ ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌကထာယ စ စတုန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိ စ ဝိပတ္တိ စ အာဂတာ, ဋီကာစရိယေဟိ စ ဝိနိစ္ဆိတာ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၁။)တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ကတ္တဗ္ဗာနိ, န အဝုတ္တနယေန။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ ၂။၄၃၁) –
‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊
ယော တဿ ပုတ္တေဟိ တထေဝ ဉာတော၊
သော ယေဟိ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာ၊
ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု။
‘‘တသ္မာ ဟိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊
တံ ဝဇ္ဇယိတွာန ပမာဒလေခံ၊
သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ၊
ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။
ဣမသ္မိဉှိ ကမ္မဝဂ္ဂေ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ကရဏဋ္ဌာနံ ဧကာဒသဝိပတ္တိသီမဝိမုတ္တံ ဗဒ္ဓသီမဘူတံယေဝ ဝုတ္တံ, ‘‘ဧကာဒသဟိ အာကာရေဟိ သီမတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝစနတော န အဗဒ္ဓဥပစာရသီမဘူတံ။ န ဟိ တတ္ထ ဧကာဒသဝိပတ္တိ အတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကသံဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ အနုမတိယာ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ အပလောကနကမ္မဿာပိ ဗဒ္ဓသီမာယမေဝ ကတ္တဗ္ဗဘာဝေါ ဝုတ္တော, န ဥပစာရသီမာယံ။ န ဟိ တတ္ထ သီမဋ္ဌကသံဃသောဓနဉ္စ ဆန္ဒာရဟာနဉ္စ အတ္ထိ, အန္တောသီမံ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာနံ သံဃလာဘော ဒါတဗ္ဗောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဉတ္တိကမ္မဘူတံ ဥပေါသထပဝါရဏာကမ္မံ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေပိ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏှန္တာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒေါပိ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဘူတံ ကထိနဒါနကမ္မံ ဥပစာရသီမာယမေဝ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏှန္တာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒေါပိ ပါဠိဝိရောဓော အဋ္ဌကထာဝိရောဓော စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၂။)ဥပေါသထပဝါရဏကထာဝဏ္ဏနာယဉ္စ ကထိနကထာဝဏ္ဏနာယဉ္စ ဝုတ္တံ, အတ္ထိကေဟိ တတ္ထ သုဋ္ဌု ဩလောကေတွာ သံသယော ဝိနောဒေတဗ္ဗော။
ဣဒါနိ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ လေခကာရေဟိ ပရိစယဝသေန သဗ္ဗဂန္ထာနံ အာဒိမှိ လိခိတံ မဟာနမက္ကာရပါဌံ သရဏဂမနဿ, ကမ္မဝါစာယ စ အာရမ္ဘကာလေ မဟတာ ဥဿာဟေန ဘဏန္တိ, သော ပန ပါဌော နေဝ သရဏဂမနပရိယာပန္နော, န ကမ္မဝါစာပရိယာပန္နော, နာပိ ကမ္မဝါစာယ ပုဗ္ဗကရဏပရိယာပန္နော, တသ္မိံ အဘဏိတေပိ န သရဏဂမနဿ ဝါ ကမ္မဝါစာယ ဝါ ဟာနိ အတ္ထိ, န ဘဏိတေ ဝဍ္ဎိ, တသ္မာ ပကရဏာစရိယာ သရဏဂမနာရမ္ဘေပိ ကမ္မဝါစာရမ္ဘေပိ တဿ မဟာနမက္ကာရပါဌဿ ဝဏ္ဏနံ န ဝဒန္တိ, ဝဒန္တော ပန ‘‘ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ’’ ဣတိ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသမန္တပါသာဒိကာသာရတ္ထဒီပနီအာဒိပ္ပကရဏေသု ‘‘ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’ ဣတိပဒါနံ အတ္ထော ဝိယ ဝိတ္ထာရေန ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ, ဧဝံ သန္တေပိ ဘဂဝတော ယထာဘူတဂုဏဒီပနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗေပိ အာစရိယာ သဗ္ဗေသု ဂန္ထာရမ္ဘေသု တိက္ခတ္တုံ မင်္ဂလတ္ထံ ဘဏန္တိ။ ဘဏန္တေဟိ စ ပန န-ကာရ မော-ကာရာဒီနံ ဌာနကရဏာဒိသမ္ပဒံ အဟာပေန္တေန သိထိလဓနိတဒီဃရဿာဒိဝိသေသံ မနသိ ကရောန္တေန သမဏသာရုပ္ပေန ပရိမဏ္ဍလေန ပဒဗျဉ္ဇနေန ဘဏိတဗ္ဗော ဟောတိ, န အတိအာယတကေန ဂီတသဒ္ဒသဒိသေန သဒ္ဒေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အာယတကေန ဂီတဿရေန ဓမ္မော ဂါယိတဗ္ဗော, ယော ဂါယေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၉)။
‘‘ဧကမတ္တော ဘဝေ ရဿော, ဒွိမတ္တော ဒီဃမုစ္စတေ၊
တိမတ္တော တု ပ္လုတော ဉေယျော, ဗျဉ္ဇနဉ္စဍ္ဎမတ္တိက’’န္တိ။ –
သဒ္ဒပ္ပကရဏာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ သဒ္ဒလက္ခဏံ နိဿာယ န-ကာရာဒီသု ရဿဘူတေ အသရေ ဧကမတ္တံ, န-ဗျဉ္ဇနေ အဍ္ဎမတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၃။)သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒိယဍ္ဎမတ္တကာလံ ပမာဏံ ကတွာ ဥစ္စာရီယတေ။ မော-ကာရာဒီသု ဒီဃဘူတေ ဩ-ကာရာဒိသရေ ဒွိမတ္တံ, မ-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနေ အဍ္ဎမတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အဍ္ဎတေယျမတ္တာကာလံ ပမာဏံ ကတွာ ဥစ္စာရီယတေ, န တတော ဥဒ္ဓန္တိ။ နနု ‘‘ပ္လုတော တိမတ္တော ဉေယျော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ, သာ ပန ဒူရတော အဝှါယနာဒီသုယေဝ လဗ္ဘတိ, နာညတ္ထ။ ဝုတ္တဉှိ ကာရိကာယံ –
‘‘ဒူရတော အဝှါနေ ဂီတေ, တထေဝ ရောဒနေပိ စ၊
ပ္လုတာ တိမတ္တိကာ ဝုတ္တာ, သဗ္ဗေတေ နေတ္ထ ဂယှရေ’’တိ။ –
ကိတ္တကေန ပန ကာလေန ဧကမတ္တာ ဝိညေယျာတိ? အက္ခိနိမိသဥမ္မိသမတ္တကာလေနာတိ အာစရိယာ။ ဧကေ ပန အာစရိယာ ‘‘အင်္ဂုလိဖောဋနကာလပ္ပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ အာစရိယဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေန –
‘‘ပမာဏံ ဧကမတ္တဿ, နိမိသုမ္မိသတောဗြဝုံ၊
အင်္ဂုလိဖောဋကာလဿ, ပမာဏေနာပိ အဗြဝု’’န္တိ။
ဧဝံ သဒ္ဒသတ္ထာစရိယေဟိ ဝစနတော သုဒ္ဓရဿသရဋ္ဌာနေ ဧကမတ္တာပမာဏံ, သဗျဉ္ဇနရဿသရဋ္ဌာနေ ဒိယဍ္ဎမတ္တာပမာဏံ, သုဒ္ဓဒီဃသရဋ္ဌာနေ ဒွိမတ္တာပမာဏံ, သဗျဉ္ဇနဒီဃသရဋ္ဌာနေ အဍ္ဎတေယျမတ္တာပမာဏံ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဥစ္စာရီယတေ။
ဣဒါနိ ပန ဘိက္ခူ မဟာနမက္ကာရဘဏနေ ဗလဝဥဿာဟံ ကတွာ ဘဏန္တာ ရဿဋ္ဌာနေသု ဒွိတိမတ္တာကာလံ ဒီဃဋ္ဌာနေသု စတုပဉ္စမတ္တာကာလံ သရံ ပဌပေတွာ ဘဏန္တိ, တဒယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အပရေ ပဌမဝါရေ ဘဏိတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ပရိယောသာနပဒံ ပတွာပိ တတ္ထ အဋ္ဌပေတွာ ပုန ‘‘နမော တဿာ’’တိ ဘဏိတွာ သ-ကာရေ ဌပေတွာ ထောကံ ဝိဿမိတွာ ဒုတိယဝါရေ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ဣဒံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ပရိယောသာနံ ဘဏိတွာ ဌပေန္တိ။ တတိယဝါရေ ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပရိယောသာနေ ဌပေန္တိ။ ဧဝံ ဘဏန္တဉ္စ ဗဟူ ပသံသန္တိ, ဧဝံ ပန ကာတဗ္ဗန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၄။)နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ ဝိဇ္ဇတိ။ ယထာ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေ ကရိယမာနေ တီဏိ အနုဿာဝနာနိ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဘိန္နာနိ အညမညံ သင်္ကရဝိရဟိတာနိ ကတွာ ဘဏိတဗ္ဗာနိ, ဧဝံ မဟာနမက္ကာရပါဌေ တိက္ခတ္တုံ ဘညမာနေ တယော ဝါရာ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဘိန္နေ ကတွာ သင်္ကရဝိရဟိတေ ကတွာ အာဒိတော အာရဘိတွာ ပရိယောသာနေ ဌပေတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ။
တတြာယမေကေဧဝံ ဝဒန္တိ – ယထာ နာမ ဇဝေန ဂစ္ဆန္တဿ ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတွာပိ သဟသာ ဌာတုံ န သက္ကောတိ, ဧကပါဒမတ္တံ ဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ အာဒိတော ဘဏန္တဿ ဗလဝဥဿာဟတ္တာ ပရိယောသာနေ ပတ္တေပိ ဌပေတုံ န သက္ကောတိ, ‘‘နမော တဿာ’’တိ ဒွိပဒမတ္တံ ဘဏိတွာ သက္ကောတီတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဒုတိယတတိယဝါရေသု ကသ္မာ သက္ကောတီတိ? တဒါ ပန ဒုတိယဝါရေ ထောကံ ဝိဿမိတတ္တာ လဒ္ဓဿာသော ဟုတွာ သက္ကောတီတိ။ ဧဝံ တေ အာယသ္မန္တော သယမေဝ အတ္တာနံ ဝိဃာတံ ပါပေန္တိ။ န ဟိ ‘‘မဟာနမက္ကာရံ ဘဏန္တေန ပဌမဝါရေ ဗလဝဥဿာဟေန ဘဏိတဗ္ဗော’’တိ ဘဂဝတာ ပညတ္တော, ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝါ ဌပိတော အတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေ ယထာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တေန ယတ္တကာ ဘိက္ခူ ပါတိမောက္ခံ သုဏန္တိ, တေသံ သဝနပ္ပမာဏေန ယာဝ ပရိယောသာနာ ဥဒ္ဒိသိတုံ အတ္တနော သရပ္ပမာဏံ ဂဟေတွာ ပါတိမောက္ခော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော, ဧဝံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တေနပိ သီမမဏ္ဍလေ နိသိန္နဘိက္ခူနံ သဝနပ္ပမာဏေန ယာဝ ပရိယောသာနာ အတ္တနော သရပ္ပမာဏံ ဂဟေတွာ ဘဏိတဗ္ဗာတိ။
အပရေ ပန အာစရိယာ မော-ကာရာဒီသု ဩ-ကာရန္တပဒေသု အညေသံ ပဒါနံ အတိရေကေန သရေန ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ အနုကရဏသဒ္ဒံ အနုဗန္ဓာပယမာနာ ဘဏန္တိ, တေသံ အာစရိယာနံ တာဒိသံ ဘဏနံ သုတွာ ပရိစယပ္ပတ္တာ အညေ ဘိက္ခူ ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၅။)အညေသံ အာစရိယာနံ ကမ္မဝါစံ န ဂရုံ ကရောန္တိ, တာယ ကမ္မဝါစာယ ဥပသမ္ပဒါ အလဘိတဗ္ဗာ ဝိယ မညန္တိ, တာဒိသံ ပန ဘဏနံ တေသံ အာစရိယာနံ သိဿာနုသိဿာ ဧဝ တထာ ဘဏန္တိ, န အညေ အာစရိယာ။ တေ ပန ပေါရာဏာစရိယာနံ သရသမ္ပန္နာနံ အနုကရဏသဒ္ဒရဟိတမ္ပိ သဟိတံ ဝိယ ခါယမာနံ သုဏန္တာနံ အတိမနောရထံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ မညေ။ န ဟိ ဝိနယေ ဝါ သဒ္ဒသတ္ထေသု ဝါ တထာ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထိ, တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတန္တိ။
ဗဟူ ပန ဘိက္ခူ ‘‘သိထိလံ ဓနိတဉ္စ ဒီဃရဿ’’န္တိအာဒိနာ ဝိနယေ ကထိတဝိနိစ္ဆယဉ္စ ‘‘ဧတ္ထ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသူ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒသတ္ထေသု ကတဝိနိစ္ဆယဉ္စ အဇာနန္တာ ပိဋကတ္တယကောဝိဒါနံ ဝိနယဓရဗဟုဿုတတ္ထေရာနံ သန္တိကာ အလဒ္ဓေါပဒေသာ ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဥပသမ္ပဒံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဝစနမေဝ ဂဟေတွာ ဟေယျောပါဒေယျံ အဇာနန္တာ ပုဗ္ဗေ ပရဒေသတော အာဂတာနံ ပုညဝန္တာနံ သရသမ္ပန္နာနံ မဟာထေရာနံ အနောသရေန ဘဏမာနာနံ သရံ သုတွာ တေသံ ထေရဝရာနံ မတိံ အပုစ္ဆိတွာဝ ယထာဒိဋ္ဌံ ယထာသုတံ လိခိတွာ ဌပေန္တာ အနုက္ကမေန ပဏ္ဍိတေဟိ ဟသိတဗ္ဗံ အယုတ္တံ ကထံ ဒီပေန္တာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဗျဂ္ဃိယာ သဒ္ဒသဒိသံ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ သကုဏိယာ သဒ္ဒသဒိသံ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ တမ္ဗုလကသဋပါတံ ကရောန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဒက္ခိဏတော နမန္တာ ဘဏန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝါမတော နမန္တာ ဘဏန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိလာသံ ကုရုမာနာ ဘဏန္တီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တဒေဝ သဒ္ဒဟန္တာ ရုက္ခမူလဥမင်္ဂလေဏာဒီသု နိသီဒိတွာ တမေဝ ဝစနံ အနုသိက္ခန္တာ တဒနုရူပံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တာ ‘‘အဟံ ကမ္မဝါစာကုသလော’’တိ ဝတွာ ဗာလဇနေ သညာပေတွာ တေသံ တေသံ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာနံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တိ, ဣမေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာဏံ အတိက္ကာမေန္တိ, သာသနံ ဩသက္ကာပေန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၆။)အထာပရေပိ ဘိက္ခူ ဂါမကာဝါသာဒီသု ဝသန္တာ ပဏ္ဍိတာနံ သန္တိကေ အပယိရုပါသမာနာ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိမ္ပိ ဝတ္ထုဝိပတ္တိမ္ပိ ဉတ္တိအနုဿာဝနသီမပရိသသမ္ပတ္တိမ္ပိ ဝိပတ္တိမ္ပိ တထတော အဇာနန္တာ ဗဟဝေါ သိဿေ ဌပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ ကရောန္တာ ပရိသံ ဝဍ္ဎာပေန္တိ, တေပိ ဘဂဝတော သာသနံ ဩသက္ကာပေန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေဟိ လဇ္ဇီပေသလေဟိ ဗဟုဿုတေဟိ သိက္ခာကာမေဟိ သပ္ပုရိသဘိက္ခူဟိ ဧဝရူပါနံ ဘိက္ခူနံ သဟာယကေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘကေဟိ ဧကသမ္ဘောဂသံဝါသကရေဟိ န ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ –
‘‘စ-ကာရန္တံ သ-ကာရန္တံ, တ-ကာရန္တသမံ ဝဒေ၊
ဉ-ကာရန္တံ လ-ကာရန္တံ, န-ကာရန္တသမံ ဝဒေ’’တိ။ –
ဣမံ သိလောကံ ဥပနိဿာယ သရဏဂမနေပိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပါဌံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဌန္တိ။ ကမ္မဝါစာယမ္ပိ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိပါဌံ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဌန္တိ။ ဧတ္ထ ယုတ္တိတောပိ အာဂမတောပိ ကာရဏံ စိန္တေတဗ္ဗံ။
တတြာယံ ယုတ္တိစိန္တာ – ‘‘စ-ကာရန္တံ သ-ကာရန္တံ, တ-ကာရန္တသမံ ဝဒေ’’တိ ဧတ္ထ စ-ကာရော တာလုဇော, တ-ကာရော ဒန္တဇော, ဧဝမေတေ အက္ခရာ ဌာနတောပိ အသမာနာ။ စ-ကာရော ဇိဝှါမဇ္ဈကရဏော, တ-ကာရော ဇိဝှဂ္ဂကရဏော, ဧဝံ ကရဏတောပိ အသမာနာ။ စ-ကာရော ဒုတိယဝဂ္ဂပရိယာပန္နော, တ-ကာရော စတုတ္ထဝဂ္ဂပရိယာပန္နော, ဧဝံ ဝဂ္ဂတောပိ အသမာနာ။ သံယောဂက္ခရဝသေန န ပုဗ္ဗက္ခရာ သုတိံ လဘန္တာ သရဝိသေသံ ပါပုဏန္တိ, တေနေဝ စ-ကာရေန သဒ္ဒသတ္ထကာရာစရိယာ ‘‘သံယောဂေ ပရေ ရဿတ္တ’’န္တိ စ ‘‘သံယောဂပုဗ္ဗာ ဧ-ကာရော-ကာရာ ရဿာဣဝ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကထံ အသမာနဋ္ဌာနိကေန အသမာနကရဏေန အသမာနဝဂ္ဂေန သံယောဂက္ခရေန လဒ္ဓသုတိကာ အက္ခရာ တတော အညေန အသမာနဋ္ဌာနိကေန အသမာနကရဏေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၇။)အသမာနဝဂ္ဂေန သံယောဂက္ခရေန လဒ္ဓသမာနသုတိကာ ဘဝေယျုံ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေ အက္ခရာ အသမာနဋ္ဌာနိကာ အသမာနကရဏာ အသမာနဝဂ္ဂါဝ ဟောန္တိ, အထ ခေါ အနာသန္နဋ္ဌာနိကာ အနာသန္နကရဏာ အနာသန္နဝဂ္ဂါ စ ဟောန္တိ။ ယထာ စ ဝီဏံ ဝါဒေန္တာနံ ဒူရေ တန္တိဿရေန တတော ဒူရေ တန္တိဿရော အသမာနော ဟောတိ, ဧဝံ ဒူရဋ္ဌာနိကေန အက္ခရေန ဒူရကရဏေန တတော ဒူရဋ္ဌာနိကော ဒူရကရဏော သမာနသုတိကော ကထံ ဘဝေယျ, ဝဂ္ဂက္ခရာနဉ္စ အညမညံ အသင်္ကရဝသေန အသမာနသုတိဝသေန ပဝတ္တနတော ‘‘ဝဂ္ဂန္တံ ဝါ ဝဂ္ဂေ’’တိ သုတ္တေ နိဂ္ဂဟိတဿ ဝဂ္ဂန္တကရဏေ သတိ အညဝဂ္ဂသ္မိံ ပရေ အညဝဂ္ဂန္တံ န ပါပုဏာတိ, ‘‘ဝဂ္ဂေ ဃောသာဃောသာနံ တတိယပဌမာ’’တိ သုတ္တေန စ အသဒိသဒွေဘာဝကရဏေ အညဝဂ္ဂေ အညဝဂ္ဂဒွေဘာဝေါ န ဟောတိ။
ယဒိ စ စ-ကာရန္တက္ခရော တ-ကာရန္တက္ခရေန သမာနသုတိကော သိယာ, ဧဝံ သတိ ကိံ စ-ကာရန္တက္ခရလေခနေန သဗ္ဗတ္ထ တ-ကာရန္တမေဝ လိခေယျ, တထာ ပန အလိခိတွာ ပယောဂါနုရူပံ ပဌမက္ခရဿ သဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘ကစ္စော ကစ္စာယနော’’တိ, အသဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘ဝစ္ဆော ဝစ္ဆာယနော’’တိ တတိယက္ခရဿ သဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘မဇ္ဇံ သမ္မဇ္ဇ’’န္တိ, အသဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘ဥပဇ္ဈာ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ သမာနဋ္ဌာနသမာနကရဏသမာနဝဂ္ဂက္ခရာနမေဝ ဒွေဘာဝေါ လိခီယတိ, နော ဣတရေသံ, တသ္မာ ပယောဂါနုရူပံ စ-ကာရန္တ ဇ-ကာရန္တဋ္ဌာနေသု သကဝဂ္ဂသုတိဝသေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, န အညဝဂ္ဂသုတိဝသေန။ သ-ကာရန္တေ ပန သ-ကာရဿ တ-ကာရေန သမာနဋ္ဌာနိကတ္တာ သမာနကရဏတ္တာ စ ဝဂ္ဂအဝဂ္ဂဝသေန ဘိန္နေပိ အဝဂ္ဂက္ခရာနံ ဝဂ္ဂက္ခရေဟိ သာဓာရဏတ္တာ စ အဝဂ္ဂက္ခရာနံ ဝဂ္ဂက္ခရာနံ ဝိယ ဝိသုံ သုတိယာ အဘာဝတော စ သ-ကာရန္တဿ တ-ကာရန္တဘဏနံ ယုတ္တံ သိယာ။ သ-ကာရောပိ ဟိ ဒန္တဇော, တ-ကာရောပိ, သ-ကာရောပိ ဇိဝှဂ္ဂကရဏော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၈။)တ-ကာရောပိ, တသ္မာ သမာနဋ္ဌာနိကာနံ သမာနကရဏာနံ အက္ခရာနံ သမာနသုတိဘာဝေါ ယုတ္တော။ ဉ-ကာရန္တ လ-ကာရန္တာနံ န-ကာရန္တဘဏနေပိ ဣမိနာ နယေန ဉ-ကာရန္တ န-ကာရန္တာနံ အသမာနသုတိဘာဝေါ လ-ကာရန္တ န-ကာရန္တာနံ သမာနသုတိဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။ အယမေတ္ထ ယုတ္တိစိန္တာ။
အာဂမစိန္တာ ပန ဧဝံ ကာတဗ္ဗာ –
‘‘စ-ကာရန္တံ သ-ကာရန္တံ, တ-ကာရန္တသမံ ဝဒေ၊
ဉ-ကာရန္တံ လ-ကာရန္တံ, န-ကာရန္တသမံ ဝဒေ’’တိ။ –
အယံ သိလောကော ကုတော ပဘဝေါ, ကတ္ထ အာဂတော, ကေန ကာရိတောတိ? တတ္ထ ကုတော ပဘဝေါတိ ဘဂဝန္တသ္မာ ဝါ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝါ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝါ ပဘဝေါ။ ကတ္ထ အာဂတောတိ ဝိနယေ ဝါ သုတ္တန္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယ ဝါ ဋီကာဒီသု ဝါ အာဂတော။ ကေန ကာရိတောတိ နေတ္တိနိရုတ္တိပေဋကောပဒေသကစ္စာယနပ္ပကရဏကာရကေန အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရေန ဝါ မုခမတ္တဒီပနိကာရကေန ဝဇိရဗုဒ္ဓါစရိယေန ဝါ ပဒရူပသိဒ္ဓိကာရကေန ဗုဒ္ဓပိယာစရိယေန ဝါ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏကာရကေန အဂ္ဂဝံသာစရိယေန ဝါ တဒညသတ္ထကာရကေဟိ မဟာထေရေဟိ ဝါ ကာရိတောတိ ဧဝံ အာဂမစိန္တာယံ သတိ အယံ သိလောကော ဘဂဝန္တသ္မာ ပဘဝေါ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝါ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝါတိ န ပညာယတိ။ ‘‘ဝိနယေ ဝါ သုတ္တန္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယ ဝါ ဋီကာသု ဝါ အာဂတော’’တိ ဟိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကစ္စာယနာစရိယာဒီဟိ သဒ္ဒသတ္ထကာရကေဟိ အာစရိယေဟိ ကတောတိပိ န ဒိဿတိ။ ဧဝံ သန္တေ အပ္ပါဋိဟီရကတံ ဣဒံ ဝစနံ အာပဇ္ဇတိ။
ဧဝံ ပန မယံ စိန္တယိမှာ – ရာမညဒေသေ ကိရ သကဘာသာယံ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တာ န သန္တိ, တေနေဝ ရာမညဒေသိယာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၈၉။)ဘိက္ခူ ‘‘သစ္စ’’ဣတိ ဣမံ ပါဌံ ဝဒန္တာ ‘‘သတ္စ’’ဣတိ ဝဒန္တိ, ‘‘ပဉ္စင်္ဂ’’ဣတိ ပါဌံ ဝဒန္တာ ‘‘ပန္စင်္ဂ’’ဣတိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိဇ္ဇမာနံ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တံ ယထာပါဌံ ဝတ္တုမသက္ကောန္တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သကဘာသာနုရူပတော အယံ သိလောကော ကာရိတော ဘဝိဿတီတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ မရမ္မဘာသာယ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒါနံ သုတိဝိသေသဝသေန ဝိသုံ ပညာယနတော မရမ္မဒေသိယာ ဘိက္ခူ တံ သိလောကံ အနုဝတ္တိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘ဟေတုပတ္စယော အာရမ္မဏပတ္စယော’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ န အရဟန္တိ။ ရာမညဒေသိယာပိ သကဘာသာယ ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒံ သကဘာသာကထနကာလေယေဝ ဘာသာနုရူပံ တ-ကာရန္တ န-ကာရန္တဘာဝေန ကထေတဗ္ဗံ, မာဂဓဘာသာကထနကာလေ ပန မာဂဓဘာသာယ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒါနံ ဝိသုံ ပယောဂဒဿနတော မာဂဓဘာသာနုရူပံ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒါနံ ဝိသုံ သုတိဝသေန ယထာပါဌမေဝ ကထေတဗ္ဗာနီတိ နော မတိ။ အယမေတ္ထ အာဂမစိန္တာ။
ဇိနသာသနမာရဗ္ဘ, ကထာယံ ကထိတာ မယာ၊
ယုတ္တာယုတ္တံ စိန္တယန္တု, ပဏ္ဍိတာ ဇိနသာဝကာ။
ယုတ္တာယုတ္တံ စိန္တယိတွာ, ယုတ္တဉ္စေ ဓာရယန္တု တံ၊
အယုတ္တဉ္စေ ပဇဟန္တု, မာနဒေါသဝိဝဇ္ဇိတာတိ။
֍ * ၂၅၄။ ဧဝံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသံ ကမ္မာနံ ဌာနပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အပလောကနကမ္မံ ကတမာနိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုတ္တာနပဒတ္ထမေဝ ဒဿယိဿာမ။ ‘‘ဧတရဟိ သစေပိ သာမဏေရော’’တိအာဒီသု ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဝဏ္ဏဘာသနမ္ပိ အကပ္ပိယာဒိံ ကပ္ပိယာဒိဘာဝေန ဒီပနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယံယေဝ ပဝိသတိ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တံ လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇာပေတဗ္ဗော’’တိ။ ဘိက္ခူနမ္ပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၀။)ဧသေဝ နယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ ဗုဒ္ဓဝစနာဓိပ္ပါယံ ဝိပရီတတော ဂဏှန္တော, သော ဧဝ ‘‘အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တော။ ကေစိ ပန ‘‘သဿတုစ္ဆေဒါနံ အညတရဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ သဿတုစ္ဆေဒဂါဟဿ သာမဏေရာနံ လိင်္ဂနာသနာယ ကာရဏတ္တေန ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ စ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာယ ဧဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကာယသမ္ဘောဂသာမဂ္ဂီတိ သဟသေယျပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ။ သောရတောတိ သုဘေ ရတော, သုဋ္ဌု ဩရတောတိ ဝါ သောရတော။ နိဝါတဝုတ္တီတိ နီစဝုတ္တိ။
တဿာပိ ဒါတဗ္ဗောတိ ဝိဇ္ဇမာနံ မုခရာဒိဘာဝံ နိဿာယ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာပိ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာပိ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာပိ ဒေသိတာယပိ အာပတ္တိယာ ခုံသနာဒိတော အနောရမန္တဿ ဒါတဗ္ဗောဝ။ ဩရမန္တဿ ပန ခမာပေန္တဿ န ဒါတဗ္ဗော။ ဗြဟ္မဒဏ္ဍဿ ဒါနန္တိ ခရဒဏ္ဍဿ ဥက္ကဋ္ဌဒဏ္ဍဿ ဒါနံ။ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မေ ဟိ ကတေ ဩဝါဒါနုသာသနိပ္ပဒါနပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ, ဒိန္နဗြဟ္မဒဏ္ဍေ ပန တသ္မိံ သဒ္ဓိံ တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိကတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တမ္ပိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘နေဝ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ အာလာပသလ္လာပမတ္တဿပိ န-ကာရေန ပဋိက္ခိတတ္တာ။ တဉှိ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ဩလောကနမတ္တမ္ပိ န ကရောန္တိ, ဧဝံ ဝိဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ နိမ္မဒနကရဏတ္ထမေဝ တဿ ဒဏ္ဍဿ အနုညာတတ္တာ။ တေနေဝ ဆန္နတ္ထေရောပိ ဥက္ခေပနီယာဒိကမ္မကတောပိ အဘာယိတွာ ဗြဟ္မဒဏ္ဍေ ဒိန္နေ ‘‘သံဃေနာဟံ သဗ္ဗထာ ဝိဝဇ္ဇိတော’’တိ မုစ္ဆိတော ပပတိ။ ယော ပန ဗြဟ္မဒဏ္ဍကတေန သဒ္ဓိံ ဉတွာ သံသဋ္ဌော အဝိဝဇ္ဇေတွာ ဝိဟရတိ, တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ဗြဟ္မဒဏ္ဍဝိဓာနဿ နိရတ္ထကတာပသင်္ဂတော။ တေနာတိ ဗြဟ္မဒဏ္ဍကတေန။ ယထာ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မကတေဟိ, ဧဝမေဝ တတော အဓိကမ္ပိ သံဃံ အာရာဓေန္တေန သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ, တဉ္စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၁။)‘‘သောရတော နိဝါတဝုတ္တီ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဒဿိတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ ဝတ္တိတွာ ခမာပေန္တဿ ဗြဟ္မဒဏ္ဍော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ။ ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ, ဉာဏေန ဥပပရိက္ခိတွာ။
ယံ တံ ဘဂဝတာ အဝန္ဒိယကမ္မံ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ ဘိက္ခုနော ဒဏ္ဍကမ္မံ ကာတု’’န္တိ သာမညတော အနုညာတပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ပုန ဝိသေသတော အနုညာတပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ ပါဠိဥဒ္ဓဋာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမဿ အပလောကနကမ္မဿ ဌာနံ ဟောတီတိ အပလောကနကမ္မသာမညဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဝိသေသဗျတိရေကေန အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တဒညတ္ထ အပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ဝိသေသနိဿိတံ ဝိယ ဝေါဟရီယတိ။ ‘‘ကမ္မညေဝ လက္ခဏ’’န္တိ ဣမိနာ ဩသာရဏာဒိဝသေန ဂဟိတာဝသေသာနံ သဗ္ဗေသံ အပလောကနကမ္မသာမညလက္ခဏဝသေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကမ္မညေဝ လက္ခဏမဿာတိ ကမ္မလက္ခဏ’’န္တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ, ဣဒဉ္စ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ကမ္မာနံ နိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနာဒီနိ ဝိယ ဝုတ္တာဝသေသခန္ဓာယတနာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိမုတ္တကောပိ ကမ္မလက္ခဏဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥပရိ ဉတ္တိကမ္မာဒီသုပိ ကမ္မလက္ခဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၉၅-၄၉၆) ပန ‘‘ကမ္မမေဝ လက္ခဏန္တိ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏနိဿာရဏဘဏ္ဍုကမ္မာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ, ကမ္မမေဝ ဟုတွာ ဥပလက္ခီယတီတိ ကမ္မလက္ခဏန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၄၉၅-၄၉၆) ပန ‘‘ဣမဿ အပလောကနကမ္မဿ ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝမ္ပိ အပလောကနကမ္မံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကမ္မညေဝ လက္ခဏန္တိ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏနိဿာရဏဘဏ္ဍုကမ္မာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ, ကမ္မမေဝ ဟုတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၂။)ဥပလက္ခီယတီတိ ကမ္မလက္ခဏံ ဥပနိဿယော ဝိယ။ ဟေတုပစ္စယာဒိလက္ခဏဝိမုတ္တော ဟိ သဗ္ဗော ပစ္စယဝိသေသော တတ္ထ သင်္ဂယှတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ကရဏန္တိ အဝန္ဒိယကမ္မဿ ကရဏဝိဓာနံ။ န ဝန္ဒိတဗ္ဗောတိ, ဣမိနာ ဝန္ဒန္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သံဃေန ကတံ ကတိကံ ဉတွာ မဒ္ဒနံ ဝိယ ဟိ သံဃသမ္မုတိံ အနာဒရေန အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ။
֍ * ၂၅၅။ ဘိက္ခုသံဃဿပိ ပနေတံ လဗ္ဘတိယေဝါတိ အဝန္ဒိယကမ္မဿ ဥပလက္ခဏမတ္တေန ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခုသံဃဿပိ ကမ္မလက္ခဏံ လဗ္ဘတိ ဧဝ။ သလာကဒါနဋ္ဌာနံ သလာကဂ္ဂံ နာမ, ယာဂုဘတ္တာနံ ဘာဇနဋ္ဌာနာနိ ယာဂဂ္ဂဘတ္တဂ္ဂါနိ နာမ။ ဧတေသုပိ ဟိ ဌာနေသု သဗ္ဗော သံဃော ဥပေါသထေ ဝိယ သန္နိပတိတော, ကမ္မဉ္စ ဝဂ္ဂကမ္မံ န ဟောတိ, ‘‘မယမေတံ န ဇာနိမှာ’’တိ ပစ္ဆာ ခီယန္တာပိ န ဟောန္တိ, ခဏ္ဍသီမာယ ပန ကတေ ခီယန္တိ။ သံဃိကပစ္စယဉှိ အစ္ဆိန္နစီဝရာဒီနံ ဒါတုံ အပလောကေန္တေဟိ ဥပစာရသီမဋ္ဌာနံ သဗ္ဗေသံ အနုမတိံ ဂဟေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော ဓမ္မိကံ အပလောကနံ ပဋိဗာဟတိ, တံ ဥပါယေန ဗဟိဥပစာရသီမဂတံ ဝါ ကတွာ ခဏ္ဍသီမံ ဝါ ပဝိသိတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အပလောကနကမ္မံ ကရောတီ’’တိ သာမညတော ဒဿေတိ, တံ အပလောကနကမ္မံ သရူပတော ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရံ’’ဣစ္စာဒိ။ ယဒိ အပလောကေတွာဝ စီဝရံ ဒါတဗ္ဗံ, ကိံ ပန အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသမ္မုတိယာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကေန ပနာ’’တိအာဒိ။ နာဠိ ဝါ ဥပဍ္ဎနာဠိ ဝါတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗဿ ပမာဏဒဿနံ။ တေန ယာပနမတ္တမေဝ အပလောကေတဗ္ဗံ, န အဓိကန္တိ ဒဿေတိ။ ဧကဒိဝသံယေဝ ဝါတိအာဒိ ဒသဝီသတိဒိဝသာနံ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေယေဝ ဒါတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ တေန ‘‘ယာဝဇီဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယာဝ-
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၃။)ရောဂါ ဝုဋ္ဌဟတီ’’တိ ဝါ ဧဝံ အပလောကေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဏပလိဗောဓန္တိ ဣဏဝတ္ထုံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဉ္စ ဣဏာယိကေဟိ ပလိဗုဒ္ဓဿ လဇ္ဇီပေသလဿ သာသနုပကာရကဿ ပမာဏယုတ္တမေဝ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ နိယမေတွာ ဘိက္ခူဟိ အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗံ, န ပန သဟဿံ ဝါ သတသဟဿံ ဝါ မဟာဣဏံ။ တာဒိသဉှိ ဘိက္ခာစရိယဝတ္တေန သဗ္ဗေဟိ ဘိက္ခူဟိ တာဒိသဿ ဘိက္ခုနော ပရိယေသိတွာ ဒါတဗ္ဗံ။
‘‘ဆတ္တံ ဝါ ဝေဒိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝေဒိကာတိ စေတိယဿ ဥပရိ စတုရဿစယော ဝုစ္စတိ။ ဆတ္တန္တိ တတော ဥဒ္ဓံ ဝလယာနိ ဒဿေတွာ ကတော အဂ္ဂစယော ဝုစ္စတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၉၅-၄၉၆) ဝုတ္တံ။ စေတိယဿ ဥပနိက္ခေပတောတိ စေတိယဿ ပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇေတွာ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဌပိတဝတ္ထုတော။ သံဃိကေနပီတိ န ကေဝလဉ္စ တတြုပ္ပါဒတော ပစ္စယဒါယကေဟိ စတုပစ္စယတ္ထာယ သံဃဿ ဒိန္နဝတ္ထုနာပီတိ အတ္ထော။ သံဃဘတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာဒါနံ ဒဒန္တေဟိပိ ကရိယမာနံ သံဃဘတ္တံ ဝိယ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဘောဂပဟောနကံ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ, အဓိကံ ပန ဂဟေတုံ န လဘတိ။
ဥပေါသထဒိဝသေတိ နိဒဿနမတ္တံ, ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဒိဝသေပိ ကတံ သုကတမေဝ ဟောတိ။ ကရောန္တေန ‘‘ယံ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ အန္တောသီမာယ သံဃသန္တကံ…ပေ… ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ မယှံ ရုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ ကတိကာ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ဒွီဟိ တီဟိပိ ‘‘အာယသ္မန္တာနံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝစနမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော။ တေသမ္ပီတိ ရုက္ခာနံ။ သာ ဧဝ ကတိကာတိ ဝိသုံ ကတိကာ န ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၄။)တေသန္တိ ရုက္ခာနံ, သံဃော သာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမဝိဟာရေတိ ပုရိမေ ယထာသုခံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ကတကတိကေ ဝိဟာရေ။ ပရိဝေဏာနိ ကတွာ ဇဂ္ဂန္တီတိ ယတ္ထ အရက္ခိယမာနေ ဖလာဖလာနိ ရုက္ခာ စ ဝိနဿန္တိ, တာဒိသံ ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တတ္ထ သံဃဿ ကတိကာ န ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယေဟိ ပန ရုက္ခဗီဇာနိ ရောပေတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဇဂ္ဂိတာ, တေပိ ဒသမဘာဂံ ဒတွာ ရောပကေဟေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ။ တေဟီတိ ဇဂ္ဂိတေဟိ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ။ မူလေတိအာဒိကာလေ, ပုဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ဒီဃာ ကတိကာတိ အပရိစ္ဆိန္နကာလာ ယထာသုခံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ကတိကာ။ နိက္ကုက္ကုစ္စေနာတိ ‘‘အဘာဇိတမိဒ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ခီယနမတ္တမေဝ တန္တိ တေန ခီယနေန ဗဟုံ ခါဒန္တာနံ ဒေါသော နတ္ထိ အတ္တနော ပရိဘောဂပ္ပမာဏဿေဝ ဂဟိတတ္တာ, ခီယန္တေပိ အတ္တနော ပဟောနကံ ဂဟေတွာ ခါဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဂဏှထာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ တထာ ဝုတ္တေ တေနေဝ ဘိက္ခုနာ ဒိန္နံ ဝိယ မညေယျုံ။ တံ နိဿာယ မိစ္ဆာဇီဝသမ္ဘဝေါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အနုဝိစရိတွာ’’တိအာဒိ။ ဥပဍ္ဎဘာဂေါတိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ပဋိဝီသတော ဥပဍ္ဎဘာဂေါ, ဒေန္တေန စ ‘‘ဧတ္တကံ ဒါတုံ သံဃော အနုညာသီ’’တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ပရိမောစေတွာ ယထာ တေ သံဃေ ဧဝ ပသီဒန္တိ, ဧဝံ ဝတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ အပစ္စာသီသန္တေနာတိ ဂိလာနဂမိကိဿရာဒီနံ အနုညာတပုဂ္ဂလာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ဒေန္တေန အပစ္စာသီသန္တေနေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ အနနုညာတပုဂ္ဂလာနံ ပန အပစ္စာသီသန္တေနပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ သံဃိကမေဝ ယထာကတိကာယ ဒါပေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ ပစ္စယဒါယကာဒယော သယမေဝ ဝိဿာသေန ဂဏှန္တိ, န ဝါရေတဗ္ဗာ, ‘‘လဒ္ဓကပ္ပိယ’’န္တိ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘ကုဒ္ဓေါ ဟိ သော ရုက္ခေပိ ဆိန္ဒေယျာ’’တိအာဒိနာ တုဏှီဘာဝေ ကာရဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ, တေဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၅။)ကတအနတ္ထာဘာဝေပိ ကာရုညေန တုဏှီ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ‘‘ဂဏှထာ’’တိအာဒိ ပန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ…ပေ… န ဒါတဗ္ဗန္တိ ဇီဝရုက္ခာနံ အာရာမဋ္ဌာနိယတ္တာ ဒါရူနဉ္စ ဂေဟသမ္ဘာရာနုပဂတတ္တာ ‘‘သဗ္ဗံ တွမေဝ ဂဏှာတိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကတာဝါသံ ဝါ ကတွာတိ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနံ သေနာသနံ ကတွာ။ ဇဂ္ဂိတကာလေတိ ဖလဝါရေ သမ္ပတ္တေ။ ဇဂ္ဂနကာလေတိ ဇဂ္ဂိတုံ အာရဒ္ဓကာလေ။
֍ * ၂၅၆။ ဉတ္တိကမ္မဋ္ဌာနဘေဒေတိ ဉတ္တိကမ္မဿ ဌာနဘေဒေ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
တေတ္တိံသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃၄။ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာ
ဧဝံ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ပကိဏ္ဏကကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပကာရေန ကိဏ္ဏာတိ ပကိဏ္ဏာ, ဒိဝါသေယျာတိ ကထာ ဝိယ ဝိသုံ ဝိသုံ အပ္ပဝတ္တိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ ပရိစ္ဆေဒေ ကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဂဏဘောဇနကထာဒယော။ ပကိဏ္ဏကာ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။
တတြာယံ ပကိဏ္ဏကမာတိကာ –
ဂဏဘောဇနကထာ စ, ပရမ္ပရာ စ ဘောဇနာ၊
အနာပုစ္ဆာ ပံသုကူလံ, တတော အစ္ဆိန္နစီဝရံ။
ပဋိဘာနစိတ္တံ ဝိပ္ပ-ကတဘောဇနမေဝ စ၊
ဥဒ္ဒိသန္တုဒ္ဒိသာပေန္တာ, တိဝဿန္တရိကာ တထာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၆။)ဒီဃာသနံ ဂိလာနုပ-ဋ္ဌာနံ မရဏဝဏ္ဏကံ၊
အတ္တပါတနမပ္ပစ္စ-ဝေက္ခိတွာ နိသိန္နံ တထာ။
ဒဝါယ သိလာဝိဇ္ဈနံ, ဒါယာဠိမ္ပနကံ တထာ၊
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာဘတံ, ဂေါပကဒါနမေဝ စ။
ဓမ္မိကာယာစနာ စေဝ, ဥစ္စာရာဒီန ဆဍ္ဍနံ၊
နှာနေ ရုက္ခဃံသနာနိ, ဝလိကာဒီန ဓာရဏံ။
ဒီဃကေသာ အာဒါသာဒိ, နစ္စာဒျင်္ဂစ္ဆေဒါဒိ စ၊
ပတ္တော သဗ္ဗပံသုကူလံ, ပရိဿဝန နဂ္ဂိယံ။
ဂန္ဓပုပ္ဖံ အာသိတ္တကံ, မဠောရိကေကဘာဇနံ၊
စေလပတိ ပါဒဃံသီ, ဗီဇနီ ဆတ္တမေဝ စ။
နခါလောမာ ကာယဗန္ဓာ, နိဝါသနပါရုပနာ၊
ကာဇ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စေဝ, ရုက္ခာရောဟနကမ္ပိ စ။
ဆန္ဒာရောပါ လောကာယတာ, ခိပိတံ လသုဏံ တထာ၊
န အက္ကမိတဗ္ဗာဒီနိ, အဝန္ဒိယာ စ ဝန္ဒိယာ။
ဝန္ဒနာကာရကထာ စ, အာသန္ဒာဒိကထာပိ စ၊
ဥစ္စာသနမဟာသနံ, ပါသာဒပရိဘောဂကံ။
ဥပါဟနံ ယာနဉ္စေဝ, စီဝရံ ဆိန္နစီဝရံ၊
အကပ္ပိယစီဝရဉ္စ, စီဝရဿ ဝိစာရဏာ။
ဒဏ္ဍကထိနကဉ္စေဝ, ဂဟပတိစီဝရံ တထာ၊
ဆစီဝရံ ရဇနာဒိ, အတိရေကဉ္စ စီဝရံ။
အဋ္ဌဝရံ နိသီဒနံ, အဓမ္မကမ္မမေဝ စ၊
ဩကာသော သဒ္ဓါဒေယျော စ, သန္တရုတ္တရကောပိ စ။
စီဝရနိက္ခေပေါ စေဝ, သတ္ထဝတ္ထိကမ္မံ တထာ၊
နဟာပိတော ဒသဘာဂေါ, ပါထေယျံ ပဒေသောပိ စ။
သံသဋ္ဌံ ပဉ္စဘေသဇ္ဇံ, ဒုတိယံ ဝသာ မူလကံ၊
ပိဋ္ဌံ ကသာဝ ပဏ္ဏဉ္စ, ဖလဉ္စ ဇတု လောဏကံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၇။)စုဏ္ဏံ အမနုဿာဗာဓံ, အဉ္ဇနံ နတ္ထုမေဝ စ၊
ဓူမနေတ္တံ တေလပါကံ, သေဒံ လောဟိတမောစနံ။
ပါဒဗ္ဘဉ္ဇံ ဂဏ္ဍာဗာဓော, ဝိသဉ္စ ဃရဒိန္နကော၊
ဒုဋ္ဌဂဟဏိကော ပဏ္ဍု-ရောဂေါ ဆဝိဒေါသောပိ စ။
အဘိသန္နဒေါသကာယော, လောဏသုဝီရကော တထာ၊
အန္တောဝုတ္ထာဒိကထာ စ, ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟော။
တတော နိဟတကထာ စ, ပုရေဘတ္တပဋိဂ္ဂဟော၊
ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌဉ္စ, တထာ အကတကပ္ပတံ။
ယာဂုကထာ ဂုဠကထာ, မဟာပဒေသမေဝ စ၊
အာနိသံသကထာ စေတိ, ပကိဏ္ဏကမှိ အာဂတာ။
ဂဏဘောဇနကထာ
֍ * ၁။ တတ္ထ ဂဏိတဗ္ဗော သင်္ချာတဗ္ဗောတိ ဂဏော, ယော ကောစိ သမူဟော, ဣဓ ပန စတုဝဂ္ဂါဒိဂဏော အဓိပ္ပေတော။ ဘုဉ္ဇတေ ဘောဇနံ, ဗျဝဟရဏဘာဝသင်္ခါတာ ဘောဇနကိရိယာ, ဂဏဿ ဘောဇနံ ဂဏဘောဇနံ, တသ္မိံ။ ဂဏဘောဇနေ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဇနကဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ။ အညတြ သမယာတိ ဂိလာနာဒိသတ္တဝိဓံ သမယံ ဌပေတွာ။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိညတ္တိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိတော ဂဏဘောဇနံ ဝတ္ထုဝသေနေဝ ပါကဋန္တိ တံ အဝတွာ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ…ပေ… နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ နိမန္တနဝသေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ဂဏဘောဇနံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိ ပန သိက္ခာပဒံ ဝတ္ထုအနုရူပမ္ပိ သိယာတိ ‘‘ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီ’’တိ ကေသဉ္စိ အာသင်္ကာ ဘဝေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ပသဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ဧတ္ထ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထံ အမုဉ္စိတွာ ဌိတာ ဧကတော ဂဏှန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အမှာကံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၈။)စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီ’တိ ဝါ ဝိညာပေယျု’’န္တိ ဝစနတော, ဟေဋ္ဌာ ‘‘တွံ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တံ ဒေဟိ, တွံ ဒွိန္နန္တိ ဧဝံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ဝစနတော စ အတ္တနော အတ္ထာယ အညေန ဝိညတ္တမ္ပိ သာဒိယန္တဿ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိညတ္တိတော ပသဝတီတိ ဧတ္ထ ဝိညတ္တိယာ သတိ ဂဏန္တဿ ဧကတော ဟုတွာ ဂဟဏေ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ, ဝိသုံ ဂဟဏေ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟိ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇနံ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အဒ္ဓါနဂမနဝတ္ထုသ္မိံ, နာဝါဘိရုဟနဝတ္ထုသ္မိဉ္စ ‘ဣဓေဝ, ဘန္တေ, ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေ ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသု, တသ္မာ ‘ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန ‘‘ဩဒနံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ဘောဇနနာမံ ဂဟေတွာဝ ဝုတ္တေ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ, န အညထာ။ ‘‘ဣဓေဝ, ဘန္တေ, ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဩဒန’’န္တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝတွာဝ တေ ဧဝံ နိမန္တေသုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏဝသေန ဝါ နိမန္တိတတ္တာ တေ ဘိက္ခူ အပကတညုတာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသူတိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၁၇-၂၁၈) ပန ‘‘ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ဘောဇနံ ဂဏှထာ’တိအာဒိသာမညနာမေနပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ။ ယံ ပန ပါဠိယံ အဒ္ဓါနဂမနာဒိဝတ္ထူသု ‘ဣဓေဝ ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တဝစနဿ ကုက္ကုစ္စာယနံ, တမ္ပိ ဩဒနာဒိနာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၂၉၉။)ကုရုန္ဒီဝစနေ ဝိစာရေတီတိ ပဉ္စခဏ္ဍာဒိဝသေန သံဝိဒဟတိ။ ဃဋ္ဋေတီတိ အနုဝါတံ ဆိန္ဒိတွာ ဟတ္ထေန, ဒဏ္ဍကေန ဝါ ဃဋ္ဋေတိ။ သုတ္တံ ကရောတီတိ သုတ္တံ ဝဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ ဒဏ္ဍကေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ အာဝဋ္ဋေတိ။ ‘‘အဘိနဝဿေဝ စီဝရဿ ကရဏံ ဣဓ စီဝရကမ္မံ နာမ, ပုရာဏစီဝရေ သူစိကမ္မံ စီဝရကမ္မံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၁၇-၂၁၈) ပန ‘‘အာဂန္တုကပဋ္ဋန္တိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အနွာဓိံ အာရောပေတွာ ကရဏစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဌပေတီတိ ဧကံ အန္တံ စီဝရေ ဗန္ဓနဝသေန ဌပေတိ။ ပစ္စာဂတံ သိဗ္ဗတီတိ တဿေဝ ဒုတိယအန္တံ ပရိဝတ္တိတွာ အာဟတံ သိဗ္ဗတိ။ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဗန္ဓတီတိ စီဝရေန လဂ္ဂံ ကရောန္တော ပုနပ္ပုနံ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေန ဗန္ဓတိ။ ဃဋ္ဋေတီတိ ပမာဏေန ဂဟေတွာ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဃဋ္ဋေတိ။ သုတ္တံ ကရောတီတိ သုတ္တံ တိဂုဏာဒိဘာဝေန ဝဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ အနေကဂုဏသုတ္တံ ဟတ္ထေန ဝါ စက္ကဒဏ္ဍေန ဝါ ဝဋ္ဋေတိ ဧကတ္တံ ကရောတိ။ ပရိဝတ္တနံ ကရောတီတိ ပရိဝတ္တနဒဏ္ဍယန္တကံ ကရောတိ။ ယသ္မိံ သုတ္တဂုဠံ ပဝေသေတွာ ဝေဠုနာဠိကာဒီသု ဌပေတွာ ပရိဗ္ဘမာပေတွာ သုတ္တကောဋိတော ပဋ္ဌာယ အာကဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၀၉-၂၁၈) န ‘‘အာဂန္တုကပဋ္ဋံ မောဃသုတ္တေန သိဗ္ဗိတွာ ဌပေန္တိ။ တတ္ထ အနုဝါတေ ယထာ ဧကတလံ ဟောတိ, တထာ ဟတ္ထေဟိ ဃဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ အာဝဋ္ဋေတိ။ ပရိဝတ္တနန္တိ သုတ္တံ ဂဏှန္တာနံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သုတ္တပရိဝတ္တနံ ကရောတိ, ပဋ္ဋံ သိဗ္ဗန္တာနံ သုခသိဗ္ဗနတ္ထံ ပဋ္ဋပရိဝတ္တနဉ္စ, နဝစီဝရကာရကော ဣဓာဓိပ္ပေတော, န ဣတရော’’တိ ဝုတ္တံ။
အနိမန္တိတစတုတ္ထန္တိ အနိမန္တိတော စတုတ္ထော ယဿ ဘိက္ခုစတုက္ကဿ, တံ အနိမန္တိတစတုတ္ထံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စန္နံ စတုက္ကာန’’န္တိ, ‘‘စတုတ္ထေ အာဂတေ န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၀။)ယာပေန္တီတိ ဝစနတော သစေ အညော ကောစိ အာဂစ္ဆန္တော နတ္ထိ, စတ္တာရောယေဝ စ တတ္ထ နိသိန္နာ ယာပေတုံ န သက္ကောန္တိ, န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏဘောဇနာပတ္တိဇနကနိမန္တနဘာဝတော ‘‘အကပ္ပိယနိမန္တန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပဝေသေတွာတိ နိသီဒါပေတွာ။ ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ ဂဏော အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၂၀) ပန ‘‘သမ္ပဝေသေတွာတိ တေဟိ ယောဇေတွာ။ ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ နိမန္တိတသံဃော န ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ‘‘ဣတရေသံ ပန ဂဏပူရကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဂိလာနော ဝါ စီဝရကာရကော ဝါ’’တိ အဝိသေသေတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေန။ တသ္မာတိ အဝိသေသိတတ္တာ။
အဓိဝါသေတွာ ဂတေသူတိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယနိမန္တနာဓိဝါသနက္ခဏေ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋမ္ပိ နတ္ထိ, ဝိညတ္တိတော ပသဝနေ ပန ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဣတရသိက္ခာပဒေဟိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘုတွာ ဂတေသူတိ ဧတ္ထ အာဂတေသုပိ ဘောဇနကိစ္စေ နိဋ္ဌိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာနိ စ တေဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနီတိ ယေဟိ ဘောဇနေဟိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ, တာနိ ဘောဇနာနိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနိ ဧကေန ပစ္ဆာ ဂဟိတတ္တာ။ မဟာထေရေတိ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိမန္တနံ သာဒိယထာတိ နိမန္တနဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဏှထ။ ယာနီတိ ကုမ္မာသာဒီနိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကေန ပစ္ဆာ ဂဟိတတ္တာ ဧကတော န ဂဟိတာနိ။ ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန ပဏ္ဍိတေန ဘဝိတဗ္ဗံ…ပေ… မောစေတဗ္ဗာတိ ဧတေန ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန အကပ္ပိယနိမန္တနေ သာဒိတေ သဗ္ဗေသမ္ပိ သာဒိတံ ဟောတိ, ဧကတော ဂဏှန္တာနံ ဂဏဘောဇနာပတ္တိ စ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဒူတဿ ဒွါရေ အာဂန္တွာ ပုန ‘‘ဘတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၁။)ဂဏှထာ’’တိ ဝစနဘယေန ‘‘ဂါမဒွါရေ အဋ္ဌတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာတိ အန္တရဝီထိအာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ဃရဒွါရေ ဌပေတွာ ဒီယမာနေပိ ဧသေဝ နယော။ နိဝတ္တထာတိ ဝုတ္တေ ပန နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘နိဝတ္တထာ’’တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။
ပရမ္ပရဘောဇနကထာ
֍ * ၂။ ပရမ္ပရဘောဇနကထာယံ ပန ပရဿ ပရဿ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနံ။ ကိံ တံ? ပဌမံ နိမန္တိတဘတ္တံ ဌပေတွာ အညဿ ဘောဇနကိရိယာ။ ပရမ္ပရဘောဇနံ ဂဏဘောဇနံ ဝိယ ဝိညတ္တိတော စ နိမန္တနတော စ န ပသဝတီတိ အာဟ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော။ ဝိကပ္ပနာဝသေနေဝ တံ ဘတ္တံ အသန္တံ နာမ ဟောတီတိ အနုပညတ္တိဝသေန ဝိကပ္ပနံ အဋ္ဌပေတွာ ယထာပညတ္တသိက္ခာပဒမေဝ ဌပိတံ။ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၈၆) ပန ဝိကပ္ပနာယံ အနုဇာနနမ္ပိ အနုပညတ္တိသဒိသန္တိ ကတွာ ‘‘စတဿော အနုပညတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တံ, မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တနယံ ပစ္ဆာ ဝဒန္တော ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနမေဝ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တဒါ အတ္တနော သန္တိကေ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ အညဿ အဘာဝတော ထေရော သမ္မုခါဝိကပ္ပနံ နာကာသိ, ဘဂဝတာ စ ဝိသုံ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ န ဝုတ္တာ, တထာပိ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု အညတရဿ ‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ အဝိကပ္ပေတွာ ပစ္ဆာ နိမန္တိတကုလေ လဒ္ဓဘိက္ခတော ဧကသိတ္ထမ္ပိ အဇ္ဈောဟရတိ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၂။)ပဉ္စဟိ ဘောဇနေဟိ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော, တဿ တဿ ဘောဇနတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပရဿ ပရဿ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနန္တိ အာဟ ‘‘သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ, ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ, တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီ’’တိ။ ဟတ္ထံ အန္တော ပဝေသေတွာ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ဂဏှန္တဿ မဇ္ဈေ ဌိတမ္ပိ အန္တောဟတ္ထဂတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထံ ပန…ပေ… ယထာ ယထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ။ ခီရဿ ရသဿ စ ဘတ္တေန အမိဿံ ဟုတွာ ဥပရိ ဌိတတ္တာ ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ ပိဝတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘မဟာဥပါသကောတိ ဂေဟဿာမိကော။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘အာပတ္တီ’တိ ဝစနေန ကုရုန္ဒိယံ ‘ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဒွိန္နမ္ပိ အဓိပ္ပါယော မဟာပစ္စရိယံ ဝိဘာဝိတော’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗေ နိမန္တေန္တီတိ အကပ္ပိယနိမန္တနဝသေန နိမန္တေန္တိ။ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော, တံ ဌပေတွာ အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ, ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိပိ ဘိက္ခာစရိယာယ ပဌမံ လဒ္ဓဘာဝေ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၂၉) ပန ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါတိ ပဉ္စဘောဇနာမိဿံ ဘတ္တတော ဥပရိ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အဘောဇနတ္တာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပိဝတောပိ အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘ဘုဉ္ဇန္တေနာ’တိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၂၉) ပန ‘‘ဧတ္ထ ‘မဟာဥပါသကော ဘိက္ခူ နိမန္တေတိ…ပေ… ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တီ’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝစနတော, ‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၃။)စရိတွာ ဘုဉ္ဇိမှာ’တိ ပါဠိတော, ခန္ဓကေ ‘န စ, ဘိက္ခဝေ, အညတြ နိမန္တနေ အညဿ ဘောဇ္ဇယာဂု ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, ယော ဘုဉ္ဇေယျ, ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’တိ ဝစနတော စ နိမန္တေတွာ ဝါ ပဝေဒေတု အနိမန္တေတွာ ဝါ, ပဌမဂဟိတနိမန္တိတဿ ဘိက္ခုနော ပဌမနိမန္တနဘောဇနတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ပရသန္တကံ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနာပတ္တိံ ကရောတိ။ အတ္တနော သန္တကံ, သံဃဂဏတော လဒ္ဓံ ဝါ အဂဟဋ္ဌသန္တကံ ဝဋ္ဋတိ, နိမန္တနတော ပဌမံ နိဗဒ္ဓတ္တာ ပန နိစ္စဘတ္တာဒိပရသန္တကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အနာပုစ္ဆာကထာ
֍ * ၃။ အနာပုစ္ဆာကထာယံ ‘‘ပကတိဝစနေနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, တံ ပကတိဝစနံ နာမ။ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဃရံ ဂစ္ဆာမီ’တိ ဝါ ‘စာရိတ္တကံ အာပဇ္ဇာမီ’တိ ဝါ ဤဒိသေန ဝစနေန အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တနသာဒိယနံ, သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ, ဘတ္တိယဃရတော အညဃရပ္ပဝေသနံ, မဇ္ဈနှိကာနတိက္ကမော, သမယဿ ဝါ အာပဒါနံ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၉၈) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပစိတ္တိယ ၂။၂၉၈) ပန ‘‘ပရိယေသိတွာ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယော အပရိယေသိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒိဿတိ, သော သစေပိ ပကတိဝစနဿ သဝနူပစာရံ အတိက္ကမ္မ ဌိတော, ဥပသင်္ကမိတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘အပိစ…ပေ… ယံ ပဿတိ, သော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’တိအာဒိ။ အနာပတ္တိဝါရေ စေတ္ထ အန္တရာရာမာဒီနညေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဟာရတော ဂါမဝီထိံ အနုညာတကာရဏံ ဝိနာ အတိက္ကမန္တဿာပိ အာပတ္တိ ဟောတိ, န ပန ဃရူပစာရံ အတိက္ကမန္တဿေဝ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘အညဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၄။)ဃရူပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ…ပေ… ပဌမပါဒံ ဥမ္မာရံ အတိက္ကာမေတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဂါမေ ပဝိဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တထာပိ အညဿ ဃရူပစာရံ အနောက္ကမိတွာ ဝီထိမဇ္ဈေနေဝ ဂန္တွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဃရဒွါရာဘိမုခေ ဌတွာ မနုဿေ ဩလောကေတွာ ဂစ္ဆန္တဿပိ ပါစိတ္တိယမေဝ။ တတ္ထ ကေစိ ‘ဝီထိယံ အတိက္ကမန္တဿ ဃရူပစာရဂဏနာယ အာပတ္တိယော’တိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘ယာနိ ကုလာနိ ဥဒ္ဒိဿ ဂတော, တေသံ ဂဏနာယာ’တိ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တနသာဒိယနံ, သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ, ဘတ္တိယဃရတော အညဃရူပသင်္ကမနံ, မဇ္ဈနှိကာနတိက္ကမော, သမယာပဒါနံ အဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနီ’’တိ။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနေပိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတော ဣဓ ဥပစာရောတိ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ, အနုညာတကာရဏာဘာဝေါ, ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပံသုကူလကထာ
֍ * ၄။ ပံသုကူလကထာယံ အဘိန္နေ သရီရေတိ အဗ္ဘုဏှေ အလ္လသရီရေ။ ‘‘အဗ္ဘုဏှေ’’တိ ဣမိနာပိ ဝုတ္တမေဝ ပရိယာယဘေဒမန္တရေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အလ္လသရီရေ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝိသဘာဂသရီရေတိ ဣတ္ထိသရီရေ။ ဝိသဘာဂသရီရတ္တာ အစ္စာသန္နေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီသေ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသဘာဂသရီရေပိ အတ္တနာဝ ဝုတ္တဝိဓိံ ကာတုံ သာဋကဉ္စ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ, ဣတ္ထိရူပံ ပန အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာကမ္မံ ဂတောတိ တတော ပေတတ္တဘာဝတော မတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဗ္ဘုဏှေတိ အာသန္နမရဏတာယ သရီရဿ ဥဏှသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ, တေနေဝါဟ ‘အလ္လသရီရေ’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၅။)ကုဏပသဘာဝံ ဥပဂတမ္ပိ ဘိန္နမေဝ အလ္လဘာဝတော ဘိန္နတ္တာ။ ဝိသဘာဂသရီရေတိ ဣတ္ထိသရီရေ။ ‘သီသေ ဝါ’တိအာဒိ အဓက္ခကေ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလေ ပဒေသေ စိတ္တဝိကာရပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ အနာမသန္တေန ကတံ သုကတမေဝ။ မတသရီရမ္ပိ ဟိ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သဉ္စိစ္စ ဖုသန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တမေဝ။ န ဟိ အပါရာဇိကဝတ္ထုကေပိ စိတ္တာဒိဣတ္ထိရူပေ ဘဝန္တံ ဒုက္ကဋံ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ မတိတ္ထိသရီရေ နိဝတ္တတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၅) ဝုတ္တ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာစရိယေန အဝုတ္တာပိ ပံသုကူလကထာ ပံသုကူလသာမညေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၀) ဧဝံ အာဂတာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ယေ တေ ဘိက္ခူ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယန္တိ, တေ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ ပံသုကူလံ န သာဒိယန္တိ ‘ဧကံယေဝ ဘဂဝတာ စီဝရံ အနုညာတံ, န ဒွေ’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယန္တေန ပံသုကူလမ္ပိ သာဒိယိတုံ, တဒုဘယေနပါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သန္တုဋ္ဌိံ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဧကံယေဝ ဘဂဝတာ စီဝရံ အနုညာတံ, န ဒွေတိ တေ ‘ကိရ ဣတရီတရေန စီဝရေနာ’တိ ဧတဿ ‘ဂဟပတိကေန ဝါ ပံသုကူလေန ဝါ’တိ ဧဝံ အတ္ထံ သလ္လက္ခိံသု။ တတ္ထ ပန ဣတရီတရေနပီတိ အပ္ပဂ္ဃေနပိ မဟဂ္ဃေနပိ ယေန ကေနစီတိ အတ္ထော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဓုတင်္ဂံ အသမာဒိယိတွာ ဝိနယပံသုကူလမတ္တသာဒိယကေန ဘိက္ခုနာ ဂဟပတိစီဝရမ္ပိ သာဒိတဗ္ဗံ ဟောတိ, ပံသုကူလဓုတင်္ဂဓရဿ ပန ဂဟပတိစီဝရံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပါမိ, ပံသုကူလိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ သမာဒါနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သုသာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၆။)ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ နာဂမေသုံ။ ယေ တေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ, တေ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ နာဂမေသုံ, တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ, အာဝုသော, ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ, အာဝုသော, တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ, ကိဿ တုမှေ နာဂမိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နာဂမေန္တာနံ နာကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။ တတ္ထ နာဂမေသုန္တိ ယာဝ တေ သုသာနတော အာဂစ္ဆန္တိ, တာဝ တေ န အစ္ဆိံသု, ပက္ကမိံသုယေဝ။ နာကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ န အနိစ္ဆာယ ဒါတုံ။ ယဒိ ပန ဣစ္ဆန္တိ, ဒါတဗ္ဗော။
တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာဂမေသုံ။ ယေ တေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ, တေ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ အာဂမေသုံ, တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ, အာဝုသာ,ဧ ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ, အာဝုသော, တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ, ကိဿ တုမှေ န ဩက္ကမိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဂမေန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပဌမံ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာ ဩက္ကမိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ ပဌမံ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ, တေ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာ ဩက္ကမိံသု, တေ န လဘိံသု။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ, အာဝုသော, ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ, အာဝုသော, တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ, ကိဿ တုမှေ ပစ္ဆာ ဩက္ကမိတ္ထာ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၇။)ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပစ္ဆာ ဩက္ကန္တာနံ နာကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ တေ သဒိသာ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု, တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ, အာဝုသော, ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ, အာဝုသော, တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ, ကိဿ တုမှေ န လဘိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဒိသာနံ ဩက္ကန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။
တတ္ထ အာဂမေသုန္တိ ဥပစာရေ အစ္ဆိံသု။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဂမေန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတု’’န္တိ။ ဥပစာရေတိ သုသာနဿ အာသန္နပ္ပဒေသေ။ ယဒိ ပန မနုဿာ ‘‘ဣဓာဂတာ ဧဝ ဂဏှန္တူ’’တိ ဒေန္တိ, သညာဏံ ဝါ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိ ‘‘သမ္ပတ္တာ ဂဏှန္တူ’’တိ။ သမ္ပတ္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါပုဏာတိ။ သစေ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာ, ယေန ဂဟိတံ, သော ဧဝ သာမီ။ သဒိသာ သုသာနံ ဩက္ကမိံသူတိ သဗ္ဗေ သမံ ဩက္ကမိံသု, ဧကဒိသာယ ဝါ ဩက္ကမိံသူတိပိ အတ္ထော။
တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ တေ ကတိကံ ကတွာ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု, တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ, အာဝုသော, ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ, အာဝုသော, တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ, ကိဿ တုမှေ န လဘိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကတိကံ ကတွာ ဩက္ကန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။ တတ္ထ တေ ကတိကံ ကတွာတိ ‘‘လဒ္ဓံ ပံသုကူလံ သဗ္ဗေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၈။)ဘာဇေတွာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဗဟိမေဝ ကတိကံ ကတွာ။ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာတိ ကိဉ္စိ အဝတွာယေဝ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာ။ ဧတေန ‘‘ဘိက္ခူ ဂဏှန္တူ’’တိ ဆဍ္ဍိတေ ဧဝ အကာမာ ဘာဂဒါနံ ဝိဟိတံ, ကေဝလံ ဆဍ္ဍိတေ ပန ကတိကာယ အသတိ ဧကတော ဗဟူသု ပဝိဋ္ဌေသု ယေန ဂဟိတံ, တေန အကာမာ ဘာဂေါ န ဒါတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ သမာနာ ဒိသာ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါ ဧတေသန္တိ သဒိသာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒိသာယ ဝါ ဩက္ကမိံသူ’’တိ။
အစ္ဆိန္နစီဝရကထာ
֍ * ၅။ အစ္ဆိန္နစီဝရကထာယံ အနုပုဗ္ဗကထာတိ အနုပုဗ္ဗေန ဝိနိစ္ဆယကထာ။ သေသပရိက္ခာရာနံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေဟိ ဂဟိတတ္တာ နိဝါသနပါရုပနမေဝ အဝသိဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘နိဝါသနပါရုပနမတ္တံယေဝ ဟရိတွာ’’တိ။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ တာဝ အာဂမနဿ ဝါ အနာဂမနဿ ဝါ အဇာနနတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ထေရေဟိ နေဝ တာဝ…ပေ… ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပရေသမ္ပိ အတ္ထာယ လဘန္တီတိ အတ္တနော စီဝရံ ဒဒမာနာ သယံ သာခါဘင်္ဂေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ တေသံ အတ္ထာယပိ ဘဉ္ဇိတုံ လဘန္တိ။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ဤဒိသေသု ဘူတဂါမပါတဗျတာပိ အနုညာတာယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီ’’တိ။ န တေသံ ဓာရဏေ ဒုက္ကဋန္တိ တေသံ တိတ္ထိယဓဇာနံ ဓာရဏေပိ ဒုက္ကဋံ နတ္ထိ။
ယာနိ စ နေသံ ဝတ္ထာနိ ဒေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထေရာနံ သယမေဝ ဒိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ’’တိ။ ယဒိ လဒ္ဓိံ ဂဏှာတိ, တိတ္ထိယပက္ကန္တကော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လဒ္ဓိံ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။ ‘‘နော စေ ဟောတိ, သံဃဿ ဝိဟာရစီဝရံ ဝါ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣမိနာ အန္တရာမဂ္ဂေ ပဝိဋ္ဌဝိဟာရတော နိက္ခမိတွာ အညတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၀၉။)အတ္တနော အဘိရုစိတဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ စ ‘‘ယံ အာဝါသံ ပဌမံ ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဌိတဝိဟာရမ္ပိ သစေ နဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဂစ္ဆတိ, ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ တတ္ထ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? အနောကာသတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆိန္နစီဝရဿ ဝါ…ပေ… စီဝရံ ဝိညာပေတု’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေန သံဃိကမ္ပိ စီဝရံ နိဝါသေတုံ ပါရုပိတုဉ္စ အနုဇာနန္တော ‘‘ယံ အာဝါသံ ပဌမံ…ပေ… ဂဟေတွာ ပါရုပိတု’’န္တိ အာဟ, တသ္မာ တတ္ထ အနောကာသတ္တာ ဒုက္ကဋံ န ဝုတ္တံ။
ဝိဟာရစီဝရန္တိ သေနာသနစီဝရံ။ စိမိလိကာဟီတိ ပဋပိလောတိကာဟိ။ တဿ ဥပရီတိ ဘူမတ္ထရဏဿ ဥပရိ။ ဝိဒေသဂတေနာတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ဝိဒေသဂတေန။ ဧကသ္မိံ…ပေ… ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သေသေန ဂဟေတွာ အာဂတတ္တာ ဌပေန္တေန စ သံဃိကပရိဘောဂဝသေနေဝ ဌပိတတ္တာ အညသ္မိံ သေနာသနေ နိယမိတမ္ပိ အညတ္ထ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေနေဝါတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနေန။
ပရိဘောဂဇိဏ္ဏန္တိ ယထာ တေန စီဝရေန သရီရံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ န သက္ကာ, ဧဝံ ဇိဏ္ဏံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေနာတိ ကယဝိက္ကယာပတ္တိတော မောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာပေန္တဿာ’’တိ ဣမဿေဝ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘စေတာပေန္တဿ ပရိဝတ္တာပေန္တဿာ’’တိ။ အတ္တနော ဓနေန ဟိ ဝိညာပနံ နာမ ပရိဝတ္တနမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ သံဃဝသေန ပဝါရိတာနံ ဝိညာပနေ ဝတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သံဃဝသေန ဟိ ပဝါရိတေ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏတ္တာ အဓိကံ ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ယံ ပဝါရေတီတိ ယံ ယံ စီဝရာဒိံ ဒဿာမီတိ ပဝါရေတိ။ ဝိညာပနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဒီယမာနတ္တာ ဝိညာပေတွာ ကိံ ကရိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထပိ ‘‘ဉာတကာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၀။)ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣဒံ အနုဝတ္တတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ’’တိအာဒိ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ, သမယာဘာဝေါ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၁၅) ပန ပါဠိယံ ဓမ္မနိမန္တနာတိ သမဏေသု ဝတ္တဗ္ဗာစာရဓမ္မမတ္တဝသေန နိမန္တနာ, ဒါတုကာမတာယ ကတနိမန္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ‘‘ဝိညာပေဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတတော ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဟောတိ။
‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဘူတဂါမဝိကောပနံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘နေဝဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိအာဒိ။ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဝါသေတွာပိ လဒ္ဓိ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။
ယံ အာဝါသံ ပဌမံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထပိ ဝိဟာရစီဝရာဒိအတ္ထာယ ပဝိသန္တေနပိ တိဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ, ‘‘န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ။ စိမိလိကာဟီတိ ပဋပိလောတိကာဟိ။ ပရိဘောဂေနေဝါတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနေန။ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏန္တိ ယထာ တံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂတာယ အသာရုပ္ပံ ဟောတိ, ဧဝံ ဇိဏ္ဏံ။
အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထပိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣဒံ အနုဝတ္တတေဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန အညဿ အစ္ဆိန္နနဋ္ဌစီဝရဿ အတ္ထာယ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဝိညာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ဣတရထာ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသော န ဘဝေယျ, တေနေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၁။)အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝက္ခတိ ‘‘အဋ္ဌကထာသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ပန ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ…ပေ… ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ စ ‘‘ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ, တသ္မာ ဣဓ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ စ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ, သမယာဘာဝေါ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
‘‘တဉ္စေ အညာတကော ဂဟပတိ ဝါ ဂဟပတာနီ ဝါ ဗဟူဟိ စီဝရေဟိ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျ, သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗံ, တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမသ္မိံ တဒုတ္တရိသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၂၃) အဘိဟဋ္ဌုန္တိ ဧတ္ထ အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါ, ဟရိတုန္တိ အတ္ထော, ဂဏှိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရေယျာတိ ဣစ္ဆာပေယျ, ဣစ္ဆံ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေယျ ဝဒေယျ နိမန္တေယျာတိ အတ္ထော။ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေန္တေန ပန ယထာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝတ္တကံ ဣစ္ဆသိ, တာဝတ္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဧဝမဿ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယထာ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတော’’တိ ဧတ္ထ ဒိသွာတိ အတ္ထော, ဧဝမိဓပိ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာတိ အဘိဟရိတွာ ပဝါရေယျာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာယာဘိဟာရော ဝါစာဘိဟာရောတိ ဒုဝိဓော အဘိဟာရော။ ကာယေန ဝါ ဟိ ဝတ္ထာဒီနိ အဘိဟရိတွာ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ, တတ္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တော ပဝါရေယျ, ဝါစာယ ဝါ ‘‘အမှာကံ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရံ ပရိပုဏ္ဏံ, ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ, တတ္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တော ပဝါရေယျ, တဒုဘယမ္ပိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။
သန္တရုတ္တရပရမန္တိ သအန္တရံ ဥတ္တရံ ပရမံ အဿ စီဝရဿာတိ သန္တရုတ္တရပရမံ, နိဝါသနေန သဒ္ဓိံ ပါရုပနံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၂။)အဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗန္တိ တတော အဘိဟဋစီဝရတော ဧတ္တကံ စီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ, န ဣတော ပရန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန တေစီဝရိကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, အညေန အညထာပိ, တသ္မာ တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ တီဏိ နဋ္ဌာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေနဿ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။
တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ယဿ တီဏိ နဋ္ဌာနိ, တေန ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ, ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အညံ သဘာဂဋ္ဌာနတော ပရိယေသိဿတိ။ ယဿ ဒွေ နဋ္ဌာနိ, တေန ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပကတိယာဝ သန္တရုတ္တရေန စရတိ, ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ, ဧဝံ ဧကံ သာဒိယန္တေနေဝ သမော ဘဝိဿတိ။ ယဿ တီသု ဧကံ နဋ္ဌံ, န သာဒိတဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဒွီသု ဧကံ နဋ္ဌံ, ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတိ, တဉ္စ နဋ္ဌံ, ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဘိက္ခုနိယာ ပန ပဉ္စသုပိ နဋ္ဌေသု ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ, စတူသု နဋ္ဌေသု ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ, တီသု နဋ္ဌေသု ကိဉ္စိ န သာဒိတဗ္ဗံ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒွီသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ။ ယေန ကေနစိ ဟိ သန္တရုတ္တရပရမတာယ ဌာတဗ္ဗံ, တတော ဥတ္တရိ န လဗ္ဘတီတိ ဣဒမေတ္ထ လက္ခဏံ။
သေသကံ အာဟရိဿာမီတိ ဒွေ စီဝရာနိ ကတွာ သေသံ ပုန အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။ န အစ္ဆိန္နကာရဏာတိ ဗာဟုသစ္စာဒိဂုဏဝသေန ဒေန္တိ။ ဉာတကာနန္တိအာဒီသု ဉာတကာနံ ဒေန္တာနံ သာဒိယန္တဿ, ပဝါရိတာနံ ဒေန္တာနံ သာဒိယန္တဿ, အတ္တနော ဓနေန သာဒိယန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပကတိယာ ဗဟုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, အစ္ဆိန္နကာရဏာ ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ န သမေတိ။ ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ, တသ္မာ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီသု ဣဒမ္ပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၃။)ဆသမုဋ္ဌာနံ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သတ္တမေ ပါဠိယံ ပဂ္ဂါဟိကသာလန္တိ ဒုဿဝါဏိဇကာနံ အာပဏံ, ‘‘ပဂ္ဂါဟိတသာလ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါတိ တဿ ဝိသေသတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟရိတုန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဝရသဒ္ဒဿ ဣစ္ဆာယံ ဝတ္တမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဣစ္ဆာပေယျာ’’တိ။ ဒဋ္ဌု ခေမတောတိ ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓဝသေန အနုနာသိကလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သအန္တရန္တိ အန္တရဝါသကသဟိတံ။ ဥတ္တရန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ။ အဿ စီဝရဿာတိ သာဒိတဗ္ဗစီဝရဿ။ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေနာတိ အစ္ဆိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ တီဏိ စီဝရာနိ အဿာတိ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရော, တေနာတိ အတ္ထော။ ယဿ ဟိ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ တီဏိ စီဝရာနိ သန္နိဟိတာနိ ဟောန္တိ, တာနိ သဗ္ဗာနိ အစ္ဆိန္နာနီတိ သော ‘‘အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ ‘‘အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန တေစီဝရိကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေစီဝရိကေနာတိ ဟိ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ တိစီဝရဿ သန္နိဟိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန ဝိနယေ တေစီဝရိကာဘာဝံ, ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကဘာဝံ ဝါ သန္ဓာယ။ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တဝိဓိနာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အညေနာတိ အစ္ဆိန္နအသဗ္ဗစီဝရေန။ ယဿ တီသု စီဝရေသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စီဝရာနိ အစ္ဆိန္နာနိ ဟောန္တိ, တေနာတိ အတ္ထော။ အညထာပီတိ ‘‘သန္တရုတ္တရပရမ’’န္တိ ဝုတ္တဝိဓာနတော အညထာပိ။ ယဿ ဟိ တီသု ဒွေ စီဝရာနိ အစ္ဆိန္နာနိ ဟောန္တိ, ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ, ဧကသ္မိံ အစ္ဆိန္နေ န သာဒိတဗ္ဗန္တိ န တဿ သန္တရုတ္တရပရမသာဒိယနံ သမ္ဘဝတိ။ အယမေဝ စ အတ္ထော ပဒဘာဇနေန ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတု’’န္တိ။
ကေစိ ပန ‘‘တေစီဝရိကေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော တသ္မိံ နဋ္ဌေ ဗဟူနိပိ ဂဟေတုံ လဘတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၄။)ဟိ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေန္တေန ယသ္မာ ပန ‘‘အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန…ပေ… တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ, ပဒဘာဇနေ စ န တာဒိသော အတ္ထော ဥပလဗ္ဘတိ, တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ယမ္ပိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ယဿ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရဿ တီဏိ နဋ္ဌာနီ’’တိ, တတ္ထပိ အဓိဋ္ဌိတဂ္ဂဟဏံ သရူပကထနမတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, န ပန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿေဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ တထာ အတ္ထဿာသမ္ဘဝတော။ န ဟိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿေဝ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ဟိ အစ္ဆိန္နစီဝရဿ အညာတကဝိညတ္တိယာ အနုညာတတ္တာ ပမာဏံ အဇာနိတွာ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ပမာဏတော သာဒိယနံ အနုဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တသ္မာ ပရိက္ခာရစောဠိကဿ ဗဟုမ္ပိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော နေဝ ပါဠိယာ သမေတိ, န စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ အနုလောမေတိ။
ယဿ တီဏိ နဋ္ဌာနိ, တေန ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီတိ ဧတ္ထ ယဿ တိစီဝရတော အဓိကမ္ပိ စီဝရံ အညတ္ထ ဌိတံ အတ္ထိ, တဒါ တဿ စီဝရဿ အလဗ္ဘနီယဘာဝတော တေနပိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပကတိယာဝ သန္တရုတ္တရေန စရတီတိ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိဝသေန ဝါ တတိယဿ အလာဘေန ဝါ စရတိ။ ‘‘ဒွေ နဋ္ဌာနီ’’တိ အဓိကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ဧကံ သာဒိယန္တေနေဝ သမော ဘဝိဿတီတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဒွီသု နဋ္ဌေသု ဧကံ သာဒိယန္တေန သမော ဘဝိဿတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သန္တရုတ္တရပရမတာယ အဝဋ္ဌာနတော။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတီတိ အညေန ကေနစိ ကာရဏေန ဝိနဋ္ဌသေသစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘‘သေသကံ တုမှေဝ ဟောတူတိ ဒေန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပမာဏယုတ္တံ ဂဏှိဿာမ, သေသကံ အာဟရိဿာမာ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၅။)ဝတွာ ဂဟေတွာ ဂမနသမယေပိ ‘‘သေသကမ္ပိ တုမှာကံယေဝ ဟောတူ’’တိ ဝဒန္တိ, လဒ္ဓကပ္ပိယမေဝ။ ပဝါရိတာနန္တိ အစ္ဆိန္နကာလတော ပုဗ္ဗေယေဝ ပဝါရိတာနံ။ ပါဠိယာ န သမေတီတိ သန္တရုတ္တရပရမတော ဥတ္တရိ သာဒိယနေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ န သမေတိ။ သန္တရုတ္တရပရမံ သာဒိယန္တဿ ဟိ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါယေဝ နတ္ထိ, သတိ စ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ အနာပတ္တိ ယုတ္တာ ဒဿေတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ သလ္လေခဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ယသ္မာ ပနိဒံ…ပေ… န ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အညေသံ အတ္ထာယ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာပဇ္ဇတိ, တဉ္စ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုနာ သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ န ဟိ ယံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တသ္မိံယေဝ အနာပတ္တိဝစနံ ယုတ္တန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ‘‘ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အတ္တနော သာဒိယနပဋိဗဒ္ဓတာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ ဝတ္တုံ ဩကာသောယေဝ နတ္ထိ, တသ္မာ န ဝုတ္တ’’န္တိ ကထိတံ။ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ အညေသံ အတ္ထာယ ဉာတကပဝါရိတေသု အဓိကံ ဝိညာပေန္တဿ အာပတ္တီတိ စေ? န, တတ္ထ ပုရိမသိက္ခာပဒေနေဝ အနာပတ္တိသိဒ္ဓိတော။ တတုတ္တရိတာ, အစ္ဆိန္နာဒိကာရဏတာ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၂၂-၅၂၄) ပန ‘‘ပါဠိယံ ပဂ္ဂါဟိကသာလန္တိ ဒုဿာပဏံ။ တဉှိ ဝါဏိဇကေဟိ ဒုဿာနိ ပဂ္ဂဟေတွာ ဒဿနဋ္ဌာနတာယ ‘ပဂ္ဂါဟိကသာလာ’တိ ဝုစ္စတိ။ အဿ စီဝရဿာတိ သာဒိတဗ္ဗစီဝရဿ။ တေစီဝရိကေနာတိ ဣမိနာ အစ္ဆိန္နတိစီဝရတော အညဿ ဝိဟာရာဒီသု နိဟိတဿ စီဝရဿ အဘာဝံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၆။)ဒဿေတိ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ, တာဝကာလိကံ နိဝါသေတွာ အတ္တနော စီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တာဝကာလိကမ္ပိ အလဘန္တဿ ဘူတဂါမဝိကောပနံ ကတွာ တိဏပဏ္ဏေဟိ ဆဒနံ ဝိယ ဝိညာပနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အညေနာတိ အစ္ဆိန္နအသဗ္ဗစီဝရေန။ ‘ဒွေ နဋ္ဌာနီ’တိ အဓိကာရတော ဝုတ္တံ ‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’တိ။ ပါဠိယာ န သမေတီတိ ‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၆) ဣမာယ ပါဠိယာ န သမေတိ တတုတ္တရိ ဝိညာပနအာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ အညဿတ္ထာယာတိ န ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ အညဿတ္ထာယ တတုတ္တရိ ဝိညာပနေ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ တဉ္စ ပါစိတ္တိယံ ယေသံ အတ္ထာယ ဝိညာပေတိ, တေသံ ဝါ သိယာ ဝိညာပကဿေဝ ဝါ, န တာဝ တေသံ, တေဟိ အဝိညာပိတတ္တာ, နာပိ ဝိညာပကဿ, အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ အဝိညတ္တတ္တာ။ တသ္မာ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပေန္တဿပိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ န ဒိဿတိ။ ပါဠိယံ ပန ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အတ္တနော သာဒိယနပဋိဗဒ္ဓတာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ အနာပတ္တိဝါရေ န ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, တဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတုတ္တရိစီဝရတာ, အစ္ဆိန္နာဒိကာရဏတာ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ။
ဣဒံ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ အာစရိယေန အဝုတ္တမ္ပိ အစ္ဆိန္နစီဝရာဓိကာရေယေဝ ပဝတ္တတ္တာ အမှေဟိ ဂဟိတံ, အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ သမယေသု အစ္ဆိန္နစီဝရကာလေ အညာတကာနံ ဝိညာပေတဗ္ဗဘာဝေါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော, တေဟိ ဒိန္နစီဝရဿ မတ္တသော ဂဟိတဘာဝေါ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ အစ္ဆိန္နစီဝရအဓိကာရောယေဝ ဟောတီတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၇။)စီဝရအစ္ဆိန္ဒနဝိနိစ္ဆယကထာ
ဣတော ပရံ အစ္ဆိန္ဒနသာမညေန စီဝရအစ္ဆိန္ဒနဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမ – တတ္ထ ယမ္ပိ တျာဟန္တိ ယမ္ပိ တေ အဟံ။ သော ကိရ ‘‘မမ ပတ္တစီဝရဥပါဟနပစ္စတ္ထရဏာနိ ဝဟန္တော မယာ သဒ္ဓိံ စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ အဒါသိ။ တေနေဝမာဟ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ။ အစ္ဆိန္ဒီတိ ဗလက္ကာရေန အဂ္ဂဟေသိ, သကသညာယ ဂဟိတတ္တာ ပနဿ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, ကိလမေတွာ ဂဟိတတ္တာ အာပတ္တိ ပညတ္တာ။
သယံ အစ္ဆိန္ဒတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧကံ စီဝရံ ဧကာဗဒ္ဓါနိ စ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော ဧကာ အာပတ္တိ, ဧကတော အဗဒ္ဓါနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတာနိ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော, ‘‘သံဃာဋိံ အာဟရ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ အာဟရာ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပယတော စ ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ အာဟရာ’’တိ ဝဒတောပိ ဧကဝစနေနေဝ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော။
အညံ အာဏာပေတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ‘‘စီဝရံ ဂဏှာ’’တိ အာဏာပေတိ, ဧကံ ဒုက္ကဋံ။ အာဏတ္တော ဗဟူနိ ဂဏှာတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘သံဃာဋိံ ဂဏှ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတော ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတော ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော။
အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ အန္တမသော သူစိမ္ပိ။ ဝေဌေတွာ ဌပိတသူစီသုပိ ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနိ။ သိထိလဝေဌိတာသု ဧဝံ။ ဂါဠှံ ကတွာ ဗဒ္ဓါသု ပန ဧကမေဝ ဒုက္ကဋန္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ သူစိဃရေ ပက္ခိတ္တာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ သိထိလဗဒ္ဓဂါဠှဗဒ္ဓေသု တိကဋုကာဒီသု ဘေသဇ္ဇေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သော ဝါ ဒေတီတိ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံယေဝ ဣဒံ သာရုပ္ပ’’န္တိ ဧဝံ ဝါ ဒေတိ။ အထ ဝါ ပန ‘‘အာဝုသော, မယံ တုယှံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၈။)‘ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကရိဿတိ, အမှာကံ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတိ, ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိဿတီ’တိ စီဝရံ အဒမှာ, သောဒါနိ တွံ န ဝတ္တံ ကရောသိ, န ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာသိ, န ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာသီ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ ဝုတ္တော ‘‘ဘန္တေ, စီဝရတ္ထာယ မညေ ဘဏထ, ဣဒံ ဝေါ စီဝရ’’န္တိ ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ သော ဝါ ဒေတိ။ ဒိသာပက္ကန္တံ ဝါ ပန ဒဟရံ ‘‘နိဝတ္တေထ န’’န္တိ ဘဏတိ, သော န နိဝတ္တတိ။ ‘‘စီဝရံ ဂဟေတွာ ရုန္ဓထာ’’တိ ဧဝံ စေ နိဝတ္တတိ, သာဓု။ သစေ ‘‘ပတ္တစီဝရတ္ထာယ မညေ တုမှေ ဘဏထ, ဂဏှထ န’’န္တိ ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ သောယေဝ ဒေတိ။ ဝိဗ္ဘန္တံ ဝါ ဒိသွာ ‘‘မယံ တုယှံ ‘ဝတ္တံ ကရိဿတီ’တိ ပတ္တစီဝရံ အဒမှာ, သောဒါနိ တွံ ဝိဗ္ဘမိတွာ စရသီ’’တိ ဝဒတိ, ဣတရော ‘‘ဂဏှထ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ သော ဝါ ဒေတိ။ ‘‘မမ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှန္တဿေဝ တေ ဒေမိ, အညတ္ထ ဂဏှန္တဿ န ဒေမိ။ ဝတ္တံ ကရောန္တဿေဝ ဒေမိ, အကရောန္တဿ န ဒေမိ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တဿေဝ ဒေမိ, အပရိယာပုဏန္တဿ န ဒေမိ။ အဝိဗ္ဘမန္တဿေဝ ဒေမိ, ဝိဗ္ဘမန္တဿ န ဒေမီ’’တိ ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဒဒတော ဒုက္ကဋံ, အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။ စဇိတွာ ဒိန္နံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ သမန္တပါသာဒိကတော ဥဒ္ဓဋဝိနိစ္ဆယော။
ယမ္ပိ တျာဟန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ကာရဏဝစနံ, တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိဿတီတိ ယံ ကာရဏံ နိဿာယ အဟံ တေ, အာဝုသော, စီဝရံ အဒါသိံ, တံ န ကရောသီ’’တိ ကုပိတော အနတ္တမနော အစ္ဆိန္ဒီတိ။ ယန္တိ ဝါ စီဝရံ ပရာမသတိ။ တတ္ထ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိဿတီတိ ယမ္ပိ တေ အဟံ စီဝရံ အဒါသိံ, တံ စီဝရံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ကုပိတော အနတ္တမနော အစ္ဆိန္ဒီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၁၉။)အာဏတ္တော ဗဟူနိ ဂဏှာတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘စီဝရံ ဂဏှာ’’တိ အာဏတ္တိယာ ဧကစီဝရဝိသယတ္တာ ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယောတိ ဣဒံ အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အာဏတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပန ဒုက္ကဋံ ဧကမေဝ။
ဧဝန္တိ ဣမိနာ ‘‘ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနီ’’တိ ဣဒံ ပရာမသတိ။ ဧသေဝ နယောတိ သိထိလံ ဂါဠှဉ္စ ပက္ခိတ္တာသု အာပတ္တိယာ ဗဟုတ္တံ ဧကတ္တဉ္စ အတိဒိသတိ။
အာဝုသော မယန္တိအာဒီသု ဂဏှိတုကာမတာယ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ တေနေဝ ဒိန္နတ္တာ အနာပတ္တိ။ အမှာကံ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ ဣဒံ သာမဏေရဿပိ ဒါနံ ဒီပေတိ, တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, တထာပိ အနုပသမ္ပန္နကာလေ ဒတွာပိ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါယေဝ ဟေတ္ထ ပမာဏံ။ ဒေတီတိ တုဋ္ဌော ဝါ ကုပိတော ဝါ ဒေတိ။ ရုဒ္ဓထာတိ နိဝါရေထ။ ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဒိန္နံ န တာဝ ‘‘တဿ သန္တက’’န္တိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံ ဒိန္နံ ဘတိသဒိသတ္တာ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ စဇိတွာ ဒိန္နန္တိ ဝုတ္တနယေန အဒတွာ အနပေက္ခေန ဟုတွာ တဿေဝ ဒိန္နံ။ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ သကသညာယ ဝိနာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရတာ, သာမံ ဒိန္နတာ, သကသညိတာ, ဥပသမ္ပန္နတာ, ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၃၅)။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၀။)ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၃၁) ပန ‘‘ယမ္ပိ…ပေ… အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧတ္ထ ယံ တေ အဟံ စီဝရံ အဒါသိံ, တံ ‘မယာ သဒ္ဓိံ ပက္ကမိဿတီ’တိ သညာယ အဒါသိံ, န အညထာတိ ကုပိတော အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ ယဒိ အာဏတ္တော အဝဿံ အစ္ဆိန္ဒတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါစိတ္တိယံ။ ယဒိ န အစ္ဆိန္ဒတိ, တဒါ ဧဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာပတ္တိယောတိ ယဒိ အာဏတ္တော အနန္တရာယေန အစ္ဆိန္ဒတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ဝတ္ထုဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာပတ္တိယော ပယောဂကရဏက္ခဏေယေဝ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော, စီဝရံ ပန အစ္ဆိန္နေယေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ယဒိ သော န အစ္ဆိန္ဒတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧကမေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမညတ္ထပိ ဤဒိသေသု နယော ဉာတဗ္ဗော။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ, တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ ဘတိသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရတာ, သာမံ ဒိန္နတာ, သကသညိတာ, ဥပသမ္ပန္နတာ, ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဋိဘာနစိတ္တကထာ
֍ * ၆။ ပဋိဘာနစိတ္တကထာယံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဝိညေယျန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၉) ပန ‘‘ကရောဟီတိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဏတ္တိယာ ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဒွါရပါလံ ‘ကိံ န ကရောသီ’တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဇာတကပကရဏန္တိ ဇာတကပဋိသံယုတ္တံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘ပရေဟိ ကာရာပေတု’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓရူပမ္ပိ သယံ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၁။)ဝိပ္ပကတဘောဇနကထာ
֍ * ၇။ ဝိပ္ပကတဘောဇနကထာယမ္ပိ သာရတ္ထဒီပနီ ဝိမတိဝိနောဒနီ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာသု န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ကတံ ပကတံ, ဝိ အနိဋ္ဌိတံ ပကတံ ဝိပ္ပကတံ, ဝိပ္ပကတံ ဘောဇနံ ယေန သော ဝိပ္ပကတဘောဇနော, ပဌမံ ဘုဉ္ဇိတွာ အနိဋ္ဌိတဘောဇနကိစ္စော ဘိက္ခု။ ဝုတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရိတ္တဟတ္ထမ္ပိ ဥဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိပ္ပကတဘောဇနောယေဝ ဟိ သော ဟောတီ’’တိ, ယာဂုခဇ္ဇကာဒီသုပိ ပီတေသု ခါဒိတေသုပိ ဘတ္တဿ အဘုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌိတဘောဇနကိစ္စော ဟောတိ။ ပဝါရိတော ဟောတိ, တေန ဝတ္တဗ္ဗောတိ ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန ဘုဉ္ဇိတုံ အလဘမာနတ္တာ အတ္တနော သန္တိကေ ဥဒကေ အသန္တေ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဥဒ္ဒိသန္တဥဒ္ဒိသာပနကထာ
֍ * ၈။ ဥဒ္ဒိသန္တဥဒ္ဒိသာပနကထာယံ ဥဒ္ဒိသန္တေနာတိ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တေန, ပါဠိံ ဝါစေန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တေနာတိ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တေန, ပါဠိံ ဝါစာပေန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဥစ္စတရေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သမာနာသနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ နီစတရေပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
တိဝဿန္တရိကကထာ
֍ * ၉။ တိဝဿန္တရိကကထာယံ တီဏိ ဝဿာနိ တိဝဿံ, တီဏိ ဝါ ဝဿာနိ တိဝဿာနိ, တိဝဿာနံ အန္တရံ တိဝဿန္တရံ, တိဝဿန္တရေ ဌိတောတိ တိဝဿန္တရော, တေန တိဝဿန္တရေန, အန္တရ-သဒ္ဒေါ မဇ္ဈတ္ထဝါစကော, ဏ-ပစ္စယော ဌိတတ္ထေ။ တေနာဟ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၀) ‘‘တိဝဿန္တရေနာတိ တိဏ္ဏံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၂။)ဝဿာနံ အန္တော ဌိတေနာ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ပန သရူပမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘တိဝဿန္တရော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေ သဗ္ဗေတိ သဗ္ဗေ တိဝိဓာ ဣမေ သမာနာသနိကာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဒီဃာသနကထာ
֍ * ၁၀။ ဒီဃာသနကထာယံ သံဟာရိမံ ဝါတိ သံဟရိတုံ ယုတ္တံ ကဋသာရကာဒိ။ အသံဟာရိမံ ဝါတိ သံဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျံ ပါသာဏာဒိ အာသနံ။ တေနာဟ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၀) ‘‘ဒီဃာသနံ နာမ မဉ္စပီဌဝိနိမုတ္တံ ယံ ကိဉ္စိ တိဏ္ဏန္နံ ဧကတော သုခံ နိသီဒိတုံ ပဟောတီ’’တိ။ ကသ္မာ ပန ‘‘တိဏ္ဏန္နံ ပဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, နနု ဒွိန္နံ ပဟောနကာသနမ္ပိ ဒီဃမေဝါတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဧတ္တကံ ပစ္ဆိမံ ဒီဃာသနန္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဒွိန္နံ ပဟောနကေ ဟိ အဒီဃာသနေ သမာနာသနိကေဟေဝ သဟ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တိဏ္ဏန္နံ ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ ဂဟိတေ ဒီဃာသနေ ပန အသမာနာသနိကေဟိပိ သဟ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဏ္ဍကာဒီဟိပိ သဟ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ ပဏ္ဍက’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထော သုဝိညေယျောဝ။
ဂိလာနုပဋ္ဌာနကထာ
֍ * ၁၁။ ဂိလာနုပဋ္ဌာနကထာယံ ပလိပန္နောတိ နိမုဂ္ဂေါ, မက္ခိတောတိ အတ္ထော။ ဥစ္စာရေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ သမာနာစရိယကောတိ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ ဧကဿ အာစရိယဿ ဧကော အန္တေဝါသိကော ဟောတိ, ဧကော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော, ဧတေပိ အညမညံ သမာနာစရိယကာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတုံ အသမတ္ထော ဟောတီတိ ဝေဇ္ဇေန ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၃။)ဘေသဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဣမိနာ ယောဇေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ တထာ ကာတုံ အသမတ္ထောတိ အတ္ထော။ နီဟာတုန္တိ နီဟရိတုံ, ဆဍ္ဍေတုန္တိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၆၅-၃၆၆) ပန ‘‘ဘူမိယံ ပရိဘဏ္ဍံ အကာသီတိ ဂိလာနေန နိပန္နဘူမိယံ ကိလိဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဓောဝိတွာ ဟရိတူပလိတ္တံ ကာရေသီတိ အတ္ထော။ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတုံ အသမတ္ထောတိ ပရေဟိ ဝုတ္တဝိဓိမ္ပိ ကာတုံ အသမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။
မရဏဝဏ္ဏကထာ
֍ * ၁၂။ မရဏဝဏ္ဏကထာယံ မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာတိ ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒေန သဂ္ဂပါပနာဓိပ္ပါယတ္တာ အတ္ထတော မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာ။ မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာတိ ‘‘ဧဝံ အဓိပ္ပါယိနော မရဏတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ အတ္တနော မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာ။ န ဟိ တေ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တိ။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန, မရဏာဓိပ္ပါယဿ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေ ကရုဏာယ အဘာဝတော ကာရုညေန ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနံ ဝိယ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယထာယုနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ယထာနုသန္ဓိနာတိ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တံ, ယထာနုသန္ဓိနာ ယထာယုပရိစ္ဆေဒေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယထာနုသန္ဓိနာတိ ယထာနုပ္ပဗန္ဓေန, ယာဝ တသ္မိံ ဘဝေ သန္တာနဿ အနုပ္ပဗန္ဓော အဝိစ္ဆိန္နပဝတ္တိ ဟောတိ, တာဝ ဌတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၀) ‘‘ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန မရဏာဓိပ္ပါယဿ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေ ကရုဏာယ အဘာဝတော, ကာရုညေန ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနံ ဝိယ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘ယထာယုနာ’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ယထာနုသန္ဓိနာတိ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၀) ပန ‘‘မရဏတ္ထိကာဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၄။)ဟုတွာတိ ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒေန သဂ္ဂပါပနာဓိပ္ပါယတ္တာ အတ္ထတော မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာ။ ‘‘ဧဝံအဓိပ္ပါယိနော မရဏတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ အတ္တနော မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာ အာပန္နာ ပါရာဇိကံ။ န ဟိ တေ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝေါဟာရဝသေန, သန္နိဋ္ဌာနေ ပနေတံ နတ္ထိ, ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနေ ဝိယ န ဟောတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာတိ အန္တရာ အမရိတွာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။
အတ္တပါတနကထာ
֍ * ၁၃။ အတ္တပါတနကထာယံ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန။ ဝိသေသာဓိဂမောတိ သမာဓိ ဝိပဿနာ စ။ အတိဝိယ ပါကဋတ္တာ ‘‘ဟတ္ထပ္ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပစ္ဆိန္ဒတီတိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိက္ခေပေါ မာ ဟောတူတိ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ။ ဝိသေသာဓိဂမန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပဋိလာဘံ။ ဗျာကရိတွာတိ အာရောစေတွာ။ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ ယသ္မာ သဘာဂါနံ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံယေဝ အရိယာ အတ္တနာ အဓိဂတဝိသေသံ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ အာရောစေန္တိ, တေ စ ဘိက္ခူ အပ္ပတိရူပါယ အနေသနာယ ပစ္စယံ န ပရိယေသန္တိ, တသ္မာ တေဟိ ပရိယေသိတပစ္စယေ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေတွာ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သဘာဂါနဉှိ ဗျာကတတ္တာ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န လဘတိ။ တေ ဟိ ကပ္ပိယခေတ္တံ အာရောစေန္တိ။ တေနေဝ ‘‘သဘာဂါနဉှိ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ‘ဥပစ္ဆိန္ဒတိ, န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဣမဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တေန ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာတိ ဣဒံ ဝိသေသဿ အဓိဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, အဓိဂမန္တရာယံ အာသင်္ကန္တေနေဝ စ အာဟာရုပစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗောတိ အနုညာတတ္တာ အဓိဂတေန န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ, န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ပန အရိယာ အတ္တနာ အဓိဂတဝိသေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၅။)အညေသံ အာရောစေန္တီတိ ဣမိဿာ စောဒနာယ ‘‘သဘာဂါနဉှိ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ, အယမေတ္ထ ယုတ္တတရောတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဂဏ္ဌိပဒေပိ အယမတ္ထော ဒဿိတောယေဝါတိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၂-၁၈၃) ‘‘ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန။ ဝိသေသာဓိဂမောတိ သမာဓိ ဝိပဿနာ စ။ ဝိသေသာဓိဂမန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပဋိလာဘံ။ ဗျာကရိတွာတိ အာရောစေတွာ, ဣဒဉ္စ ဝိသေသဿ အဓိဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဓိဂတဝိသေသာ ဟိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတ္ထံ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ အဝဿံ အဓိဂမံ ဗျာကရောန္တိ, အဓိဂတဝိသေသေန ပန အဗျာကရိတွာပိ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အဓိဂမန္တရာယဝိနောဒနတ္ထမေဝ အာဟာရုပစ္ဆေဒဿ အနုညာတတ္တာ တဒဓိဂမေ သော န ကာတဗ္ဗောဝ။ ကိံ ပနာဓိဂမံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ သဘာဂါနဉှီတိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၁-၁၈၃) ‘‘ဟတ္ထပ္ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ, ‘တဿ ဝိက္ခေပေါ မာ ဟောတူ’တိ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ, ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာ တပ္ပဘဝံ သက္ကာရံ လဇ္ဇာယန္တော အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ သဘာဂါနံ ဗျာကတတ္တာ။ တေ ဟိ ကပ္ပိယခေတ္တံ အာရောစေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာနိသိန္နကထာ
֍ * ၁၄။ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာ နိသိန္နကထာယံ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ အနုပပရိက္ခိတွာ။ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ သင်္ကမန္တီတိ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ဩကာသဒါနတ္ထံ နိသိန္နပါဠိယာ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ။ ပဋိဝေက္ခဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဥပပရိက္ခဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဟေဋ္ဌာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ သာဋကံ ဝလိံ ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဝလိ န ပညာယတီ’’တိ။ ပဋိဝေက္ခဏဉ္စေတံ ဂိဟီနံ သန္တကေယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၀) ‘‘ဟေဋ္ဌာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ သာဋကံ ဝလိံ ဂဏှာတီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၆။)အာဟ ‘ယသ္မိံ ဝလိ န ပညာယတီ’တိ။ ပဋိဝေက္ခဏဉ္စေတံ ဂိဟီနံ သန္တကေ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၀) ‘‘အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ အဝိစာရေတွာ။ ဟေဋ္ဌိမဘာဂေ ဟိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ ဝလိ ပညာယတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ။
ဒဝါယသိလာဝိဇ္ဈနကထာ
֍ * ၁၅။ ဒဝါယသိလာဝိဇ္ဈနကထာယံ ဒဝါသဒ္ဒေါ ဟသာဓိပ္ပါယဝါစကော။ ပဋိပုဗ္ဗဝိဓ-ဓာတု ပဝဋ္ဋနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဟသာဓိပ္ပါယေန ပါသာဏော န ပဝဋ္ဋေတဗ္ဗော’’တိ။ သိလာသဒ္ဒဿ ပါသာဏဝါစကတ္တာ သော ဧဝ န ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အတ္ထာယ န ဝဋ္ဋေယျာတိ အာဟ ‘‘စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဓောဝနဒဏ္ဍကန္တိ ဘဏ္ဍဓောဝနဒဏ္ဍံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၂-၁၈၃) ပန ‘‘ဘဏ္ဍကံ ဝါ ဓောဝန္တာတိ စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တာ။ ဓောဝနဒဏ္ဍကန္တိ စီဝရဓောဝနဒဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒါယာလိမ္ပနကထာ
֍ * ၁၆။ ဒါယာလိမ္ပနကထာယံ အလ္လ…ပေ… ပါစိတ္တိယန္တိ သုက္ခဋ္ဌာနေပိ အဂ္ဂိံ ပါတေတွာ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန အာလိမ္ပေန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဒုက္ကဋန္တိ သုက္ခဋ္ဌာနေ ဝါ သုက္ခံ ‘‘အသုက္ခ’’န္တိ အဝဝတ္ထပေတွာ ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ကီဠာဓိပ္ပါယေပိ ဧသေဝ နယော, ကီဠာဓိပ္ပါယော စ ပဋပဋာယမာနသဒ္ဒဿာဒဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခဘူတော အဂ္ဂိ ပဋဂ္ဂိ။ ပရိတ္တကရဏန္တိ အာရက္ခကရဏံ။ သယံ ဝါ ဥဋ္ဌိတန္တိ ဝါတေရိတာနံ ဝေဠုအာဒီနံ အညမညသံဃဋ္ဋနေန သမုဋ္ဌိတံ။ နိရုပါဒါနောတိ ဣန္ဓနရဟိတော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၀) ပန ‘‘ခိဍ္ဍာဓိပ္ပါယေနပိ ဒုက္ကဋန္တိ သုက္ခတိဏာဒီသု အဂ္ဂိကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အလ္လေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၇။)ပန ကီဠာဓိပ္ပါယေနပိ ကရောန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပဋိပက္ခဘူတော, ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တော ဝါ အဂ္ဂိ ပဋဂ္ဂိ, တဿ အလ္လတိဏာဒီသုပိ ဒါနံ အနုညာတံ။ တံ ဒေန္တေန ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒါဝဂ္ဂိံ ဒိသွာ ဝိဟာရဿ သမန္တတော ဧကက္ခဏေ အကတွာ ဧကဒေသတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရဿ သမန္တတော သဏိကံ ဈာပေတွာ ယထာ မဟန္တောပိ အဂ္ဂိ ဝိဟာရံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ ဝိဟာရဿ သမန္တာ အဗ္ဘောကာသံ ကတွာ ပဋဂ္ဂိ ဒါတဗ္ဗော။ သော ဍာဝဂ္ဂိနော ပဋိပထံ ဂန္တွာ ဧကတော ဟုတွာ တေန သဟ နိဗ္ဗာတိ။ ပရိတ္တကရဏန္တိ သမန္တာ ရုက္ခတိဏာဒိစ္ဆေဒနပရိခါခဏနာဒိအာရက္ခကရဏံ။ တေနာဟ ‘တိဏကုဋိကာနံ သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆန’န္တိအာဒီ’’တိ, ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၉၀) ပန ‘‘ပရိတ္တန္တိ ရက္ခဏံ, တံ ဒဿေတုံ ‘သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆန’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာဘတကထာ
֍ * ၁၇။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာဘတကထာယံ နတ္ထိ သဒ္ဓါ ဧတေသူတိ အဿဒ္ဓါ, မစ္ဆရိနော, တေသု အဿဒ္ဓေသု။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ယုတ္တာနိ ကုလာနိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာနိ, မဇ္ဈေလောပတတိယာတပ္ပုရိသသမာသော, ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ယုတ္တကုလာနိ, တေသု။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလေသု လဘိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသက္ကစ္စကာရီနံ တေသံ သက္ကစ္စကရဏေန, အပ္ပဏီတဒါယီနံ တေသံ ပဏီတဒါနေန ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေနာတိ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတွာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အနုပပရိက္ခိတွာ နေဝ အတ္တနာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, န ပရေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ ယေန ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသမိဿမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ ပိဏ္ဍပါတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အပိဟိတဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတော အညမ္ပိ ဒဿေတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၈။)ဂန္ဓဟလိဒ္ဒါဒိမက္ခိတောတိအာဒိနာ။ တတ္ထပိ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သရီရေ ရောဂဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိ။
ဂေါပကဒါနကထာ
֍ * ၁၈။ ဂေါပကဒါနကထာယံ ပရေသံ သန္တကံ ဂေါပေတိ ရက္ခတီတိ ဂေါပကော, တဿ ဒါနံ ဂေါပကဒါနံ, ဥယျာနပါလကာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ဒါတဗ္ဗဒါနံ။ တတ္ထ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာတိ ‘‘ဧတ္တကေဟေဝ ရုက္ခေဟိ ဧတ္တကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ, လိခိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိမိတ္တသညံ ကတွာတိ သင်္ကေတံ ကတွာ။ ဒါရကာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယော ဒါရကာ။ အညေပိ ယေ ကေစိ ဂေါပကာ ဟောန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထပိ ဂိဟီနံ ဂေါပကဒါနေ ယတ္တကံ ဂေါပကာ ဒေန္တိ, တတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သံဃိကေ ပန ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒီပိတတ္တာ ‘‘အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၆) ‘‘ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာတိ ‘ဧတ္တကေ ရုက္ခေ ရက္ခိတွာ တတော ဧတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗ’န္တိ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ။ နိမိတ္တသညံ ကတွာတိ သင်္ကေတံ ကတွာ။ ဒါရကာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယော ယေ ကေစိ ဂေါပေန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ ဣဓ ‘ဒါရကာ’တိ ဝုတ္တာ’’တိ, ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၅၆) ပန ‘‘အာရာမရက္ခကာတိ ဝိဿတ္ထဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဓိပ္ပါယံ ဉတွာတိ ဧတ္ထ ယဿ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ ဘိက္ခုံ, ဘာဂံ ဝါ သာမိကာ န ရက္ခန္တိ န ဒဏ္ဍေန္တိ, တဿ ဒါနံ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဓ သန္နိဋ္ဌာနံ, တမ္ပိ ‘န ဝဋ္ဋတိ သံဃိကေ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ။ အညေသံ အဘာဝန္တိ အညေသံ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ အဘာဝံ။ တတ္ထာတိ တာဒိသေ အာဝါသေ။ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တီတိ အာဂန္တုကာနမ္ပိ သမ္ပတ္တာနံ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ စတူသု ပစ္စယေသု သမ္မာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၂၉။)ဥပနေန္တီတိ အမ္ဗဖလာဒီနိ ဝိက္ကိဏိတွာ စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု သမ္မာ ဥပနေန္တိ။ စီဝရတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နာတိ ‘‘ဣမေသံ ရုက္ခာနံ ဖလာနိ ဝိက္ကိဏိတွာ စီဝရေသုယေဝ ဥပနေတဗ္ဗာနိ, န ဘာဇေတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ နိယမေတွာ ဒိန္နာ။ တေသုပိ အာဂန္တုကာ အနိဿရာတိ ပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နတ္တာ ဘာဇေတွာ ခါဒိတုံ အနိဿရာ။ န တေသု…ပေ… ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဘာဇေတွာ ခါဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေသံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဘာဇေတွာ န ခါဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလာနိ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနံ ဒိဝသာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘န ကိဉ္စိ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ဧဝံ ကတာယ အာဝါသိကာနံ ကတိကာယ အာဂန္တုကေဟိ ဌာတဗ္ဗံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနိဿရာ’’တိ ဝစနေန ဒီပိတောယေဝ အတ္ထော မဟာပစ္စရိယံ ‘‘စတုန္နံ ပစ္စယာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတော။ ပရိဘောဂဝသေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, ပရိဘောဂဝသေန တမေဝ ဘာဇေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ, ရဋ္ဌေဝါ။
သေနာသနပစ္စယန္တိ သေနာသနဉ္စ တဒတ္ထာယ နိယမေတွာ ဌပိတဉ္စ။ လာမကကောဋိယာတိ လာမကံ အာဒိံ ကတွာ, လာမကသေနာသနတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေနာသနေပိ တိဏာဒီနိ လာမကကောဋိယာဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ, သေနာသနပရိက္ခာရာပိ လာမကကောဋိယာဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ န ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု တာဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာနိ သေနာသနာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ လာမကကောဋိယာ ဝိဿဇ္ဇန္တေဟိပိ သေနာသနဘူမိယော န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတီတိ နော ခန္တိ။ ဝီမံသိတွာ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၀။)ဓမ္မသန္တကေန ဗုဒ္ဓပူဇံ ကာတုံ, ဗုဒ္ဓသန္တကေန ဝါ ဓမ္မပူဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ န ဝဋ္ဋတီတိ? ‘‘တထာဂတဿ ခေါ ဧတံ, ဝါသေဋ္ဌ, အဓိဝစနံ ဓမ္မကာယော ဣတိပီ’’တိ စ ‘‘ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) စ ဝစနတော ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧဝံ သန္တေ ‘ယော, ဘိက္ခဝေ, မံ ဥပဋ္ဌဟေယျ, သော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟေယျာ’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၅) ဝစနတော ဗုဒ္ဓသန္တကေန ဂိလာနဿပိ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇေယျ, တသ္မာ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, မံ ဥပဋ္ဌဟေယျ, သော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၅) ဣမိနာ အတ္တနော စ ဂိလာနဿ စ ဧကသဒိသတာ, တဒုပဋ္ဌာနဿ ဝါ သမဖလတာ ဝုတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘ယော မံ ဩဝါဒါနုသာသနီကရဏေန ဥပဋ္ဌဟေယျ, သော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟေယျ, မမ ဩဝါဒကာရကေန ဂိလာနော ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၅)။ ဘဂဝတော စ ဂိလာနဿ စ ဥပဋ္ဌာနံ ဧကသဒိသန္တိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော, တသ္မာ ‘‘ယော ဝေါ, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝစနတော ‘‘အဟဉ္စ ခေါ ပနိဒါနိ ဧကကောဝ ဩဝဒါမိ အနုသာသာမိ, မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ တုမှေ ဩဝဒိဿန္တိ အနုသာသိဿန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆) ဝုတ္တတ္တာ စ ဗဟုဿုတံ ဘိက္ခုံ ပသံသန္တေန စ ‘‘ယော ဗဟုဿုတော, န သော တုမှာကံ သာဝကော နာမ, ဗုဒ္ဓေါ နာမ ဧသ စုန္ဒာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မဂရုကတ္တာ စ တထာဂတဿ ပုဗ္ဗနယော ဧဝ ပသတ္ထတရောတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ ‘‘ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ။ အညေသန္တိ အညေသံ အာဂန္တုကာနံ။ တေသုပိ အာဂန္တုကာ အနိဿရာတိ သေနာသနေ နိရန္တရံ ဝသန္တာနံ စီဝရတ္ထာယ ဒါယကေဟိ, ဘိက္ခူဟိ ဝါ နိယမေတွာ ဒိန္နတ္တာ ဘာဇေတွာ ခါဒိတုံ အနိဿရာ။ အာဂန္တုကေဟိပိ ဣစ္ဆန္တေဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၁။)တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝဿာနာဒီသု ပဝိသိတွာ စီဝရတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေသံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗာနိ ဖလာဖလာနိ အဘာဇေတွာ ‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလာနိ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမ, အညေသု ဖလာဖလေဟိ သေနာသနာနိ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’တိ ဝါ ‘ပိဏ္ဍပါတာဒိပစ္စယံ သမ္ပာဒေဿာမာ’တိ ဝါ ‘ကိဉ္စိပိ အဘာဇေတွာ စတုပစ္စယတ္ထာယေဝ ဥပနေမာ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မာ ဥပနေန္တာနံ အာဝါသိကာနံ ကတိကာယ အာဂန္တုကေဟိ ဌာတဗ္ဗံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘အနိဿရာ’တိ ဝစနေန ဒီပိတော ဧဝ အတ္ထော, မဟာပစ္စရိယံ ‘စတုန္နံ ပစ္စယာန’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတော။ ပရိဘောဂဝသေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, ပရိဘောဂဝသေန တမေဝ ဘာဇေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ, ရဋ္ဌေ ဝါ။ သေနာသနပစ္စယန္တိ သေနာသနဉ္စ တဒတ္ထာယ နိယမေတွာ ဌပိတဉ္စ။ ‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာ’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပုန ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ န ဥပနေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ, သေနာသနသင်္ခါတဝတ္ထုနော မူလစ္ဆေဒံ ကတွာ သဗ္ဗာနိ သေနာသနာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာ လာမကတော ပဋ္ဌာယ ဝိဿဇ္ဇန္တေဟိပိ သေနာသနဘူမိယော န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော’တိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ ယုတ္တမေဝ ဣမဿပိ အတ္ထဿ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗတော, ဣတရထာ ကေစိ သဟ ဝတ္ထုနာပိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ မညေယျု’’န္တိ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၅၃) ‘‘ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ ပရစက္ကာဒိဘယံ အာဂတံ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒန္တိ ‘သဗ္ဗသေနာသနာနံ ဧတေ ဣဿရာ’တိ ဝစနတော ဣတရေ အနိဿရာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အယမေဝ ဘိက္ခု ဣဿရောတိ ယတ္ထ သော ဣစ္ဆတိ, တတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၂။)အတ္တဉာတဟေတုံ လဘတီတိ ကိရ အတ္ထော, အပိ စ ‘ဒဟရော’တိ ဝဒန္တိ။ သဝတ္ထုကန္တိ သဟ ဘူမိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
ဓမ္မိကာရက္ခယာစနကထာ
֍ * ၁၉။ ဓမ္မိကာရက္ခယာစနကထာယံ ‘‘ဂီဝါယေဝါတိ အာဏတ္တိယာ အဘာဝတော။ တေသံ အနတ္ထကာမတာယာတိ ‘စောရော’တိ ဝုတ္တံ မမ ဝစနံ သုတွာ ကေစိ ဒဏ္ဍိဿန္တိ, ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿန္တီတိ ဧဝံ သညာယ။ ဧတေန ကေဝလံ ဘယေန ဝါ ပရိက္ခာရဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါ သဟသာ ‘စောရော’တိ ဝုတ္တေ ဒဏ္ဍိတေပိ န ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ ရာဇပုရိသာနဉှိ ‘စောရော အယ’န္တိ ဥဒ္ဒိဿကထနေ ဧဝ ဂီဝါ။ ဘိက္ခူနံ, ပန အာရာမိကာဒီနံ ဝါ သမ္မုခါ ‘အသုကော စောရော ဧဝမကာသီ’တိ ကေနစိ ဝုတ္တဝစနံ နိဿာယ အာရာမိကာဒီသု ရာဇပုရိသာနံ ဝတွာ ဒဏ္ဍာပေန္တေသုပိ ဘိက္ခုဿ န ဂီဝါ ရာဇပုရိသာနံ အဝုတ္တတ္တာ, ယေသဉ္စ ဝုတ္တံ, တေဟိ သယံ စောရဿ အဒဏ္ဍိတတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘တွံ ဧတဿ သန္တကံ အစ္ဆိန္ဒာ’တိ အာဏတ္တောပိ ဟိ သစေ အညေန အစ္ဆိန္ဒာပေတိ, အာဏာပကဿ အနာပတ္တိ ဝိသင်္ကေတတ္တာ။ အတ္တနော ဝစနကရန္တိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝစနံ အကရောန္တာနံ ရာဇပုရိသာနမ္ပိ ‘ဣမိနာ ဂဟိတပရိက္ခာရံ အာဟရာပေဟိ, မာ စဿ ဒဏ္ဍံ ကရောဟီ’တိ ဥဒ္ဒိဿ ဝဒန္တဿပိ ဒဏ္ဍေ ဂဟိတေပိ န ဂီဝါ ဧဝ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ‘အသုကဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’တိ အာဏာပေတွာ ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ ပုန ပဋိက္ခိပနေ (ပါရာ။ ၁၂၁) ဝိယ။ ဒါသာဒီနံ သမ္ပဋိစ္ဆနေ ဝိယ တဒတ္ထာယ အဍ္ဍကရဏေ ဘိက္ခူနမ္ပိ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘ကပ္ပိယအဍ္ဍော နာမ, န ဝဋ္ဋတီ’တိ။ ကေနစိ ပန ဘိက္ခုနာ ခေတ္တာဒိအတ္ထာယ ဝေါဟာရိကာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အဍ္ဍေ ကတေပိ တံ ခေတ္တာဒိသမ္ပဋိစ္ဆနေ ဝိယ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ န ဟောတိ ပုဗ္ဗေ ဧဝ သံဃသန္တကတ္တာ။ ဘိက္ခုဿေဝ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၃။)ပယောဂဝသေန အာပတ္တိယော ဟောန္တိ။ ဒါသာဒီနမ္ပိ ပန အတ္ထာယ ရက္ခံ ယာစိတုံ ဝေါဟာရိကေန ပုဋ္ဌေန သံဃဿ ဥပ္ပန္နံ ကပ္ပိယက္ကမံ ဝတ္တုံ အာရာမိကာဒီဟိ စ အဍ္ဍံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဝိဟာရဝတ္ထာဒိကပ္ပိယအဍ္ဍံ ပန ဘိက္ခုနာ သယမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၆၇၉) အာဂတော။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၆၈၁) ‘‘ဂီဝါတိ ကေဝလံ ဂီဝါ ဧဝ ဟောတိ, န ပါရာဇိကံ။ ကာရာပေတွာ ဒါတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ သစေ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ဟောတိ, တဿ ဓာရာ န ကာရာပေတဗ္ဗာ, အညေန ပန အာကာရေန သညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဥစ္စာရာဒိဆဍ္ဍနကထာ
֍ * ၂၀။ ဥစ္စာရာဒိဆဍ္ဍနကထာယံ အဋ္ဌမေ ဥစ္စာရာဒိဆဍ္ဍနေ ‘‘ဥစ္စာရာဒိဘာဝေါ, အနပလောကနံ, ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ, တိရောကုဋ္ဋပါကာရတာ, ဆဍ္ဍနံ ဝါ ဆဍ္ဍာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ, နဝမေ ဟရိတူပရိ ဆဍ္ဍနေ သဗ္ဗေသန္တိ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ စ။ ဣဓ ခေတ္တပါလကာ အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာ ဧဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၈၃၀) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၈၃၀) ပန ‘‘အဋ္ဌမေ ဝဠဉ္ဇိယမာနတိရောကုဋ္ဋာဒိတာ, အနပလောကေတွာ ဥစ္စာရာဒီနံ ဆဍ္ဍနာဒီတိ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ နဝမေ ‘မတ္ထကစ္ဆိန္နနာဠိကေရမ္ပီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟရိတူပရိ ဆဍ္ဍနမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ။ တေနာဟ ‘အနိက္ခိတ္တဗီဇေသူ’တိအာဒိ။ ယတ္ထ စ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တတ္ထ ဟရိတေ ဝစ္စာဒိံ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သဗ္ဗေသန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၈၃၂) ပန ‘‘သာမိကေ အပလောကေတွာဝ ဆဍ္ဍေတီတိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ နတ္ထိ, ကတ္ထစိ အတ္ထိ, အတ္ထိဘာဝေါဝ သေယျော ကိရိယာကိရိယတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ ဣဓ ခေတ္တပါလကာ အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာ ဧဝ။ ‘သံဃဿ ခေတ္တေ အာရာမေ စ တတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၄။)ကစဝရံ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ကတိကာ စေ နတ္ထိ, ဘိက္ခုဿ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ သံဃပရိယာပန္နတ္တာ, န ဘိက္ခုနီနံ။ တာသမ္ပိ ဘိက္ခုနိသံဃသန္တကေ ဝုတ္တနယေန ဝဋ္ဋတိ, န တတ္ထ ဘိက္ခုဿ။ ဧဝံ သန္တေပိ သာရုပ္ပဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ ပန သေခိယဝဏ္ဏနာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၁) ‘‘အသဉ္စိစ္စာတိ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ သဟသာ ဥစ္စာရော ဝါ ပဿာဝေါ ဝါ နိက္ခမတိ, အသဉ္စိစ္စကတော နာမ, အနာပတ္တိ။ န ဟရိတေတိ ဧတ္ထ ယမ္ပိ ဇီဝရုက္ခဿ မူလံ ပထဝိယံ ဒိဿမာနံ ဂစ္ဆတိ, သာခါ ဝါ ဘူမိလဂ္ဂါ ဂစ္ဆတိ, သဗ္ဗံ ဟရိတသင်္ခါတမေဝ, ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနေ ပါတေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ သဟသာ နိက္ခမတိ, ဂိလာနဋ္ဌာနေ ဌိတော ဟောတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဟရိတေ ကတောတိ အပ္ပဟရိတံ အလဘန္တေန တိဏဏ္ဍုပကံ ဝါ ပလာလဏ္ဍုပကံ ဝါ ဌပေတွာ ကတောပိ ပစ္ဆာ ဟရိတံ ဩတ္ထရတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘ခေဠေန စေတ္ထ သိင်္ဃာဏိကာပိ သင်္ဂဟိတာ’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ န ဥဒကေတိ ဧတံ ပရိဘောဂဥဒကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝစ္စကုဋိသမဥဒ္ဒါဒိဥဒကေသု ပန အပရိဘောဂေသု အနာပတ္တိ။ ဒေဝေ ဝဿန္တေ သမန္တတော ဥဒကောဃော ဟောတိ, အနုဒကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ နိက္ခမတိ, ဝဋ္ဋတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ ဧတာဒိသေ ကာလေ အနုဒကဋ္ဌာနံ အလဘန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿံ ဝဏ္ဏနာယံ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၆၅၂) ‘‘ခေဠေန စေတ္ထ သိင်္ဃာဏိကာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဧတ္ထ ဥဒကဂဏ္ဍုသကံ ကတွာ ဥစ္ဆုကစဝရာဒိဉ္စ မုခေနေဝ ဟရိတုံ ဥဒကေသု ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ – ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသု ပန အပရိဘောဂေသု အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သန္တေ နဒီဇာတဿရာဒီသု အာပတ္တိ ဝါ အနာပတ္တိ ဝါတိ။ တတ္ထ သမုဒ္ဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဒီဇာတဿရာပိ သင်္ဂဟိတာဝ, တသ္မာ အနာပတ္တီတိ စေ? န စေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ သမုဒ္ဒါဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၅။)နဒီဇာတဿရာပိ သင်္ဂဟိတာ, ဧဝံ သတိ ဋီကာစရိယာ ဝဒေယျုံ, န ပန ဝဒန္တိ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝဒေယျ, တထာ ပန အဝတွာ ‘‘အပရိဘောဂေသူ’’တိ ဟေတုမန္တဝိသေသနပဒမ္ပိ ဂဟိတံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘အာဒိသဒ္ဒေန အပရိဘောဂါနိ စန္ဒနိကာဒိဥဒကာနိ ဧဝ ဂဟိတာနိ, န ပရိဘောဂါနိ နဒီဇာတဿရာဒိဥဒကာနီ’’တိ။ တေန စ ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကာနိ အပရိဘောဂတ္တာ အနာပတ္တိကရာနိ ဟောန္တိ, နဒီဇာတဿရာဒိဥဒကာနိ ပန ပရိဘောဂတ္တာ အာပတ္တိကရာနီတိ။ ကထံ ပန ‘‘အပရိဘောဂေသူ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ဟေတုမန္တပဒဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ယုတ္တိတော အာဂမတော စ။ ကထံ ယုတ္တိတော? ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကာနိ ပရိဘောဂါနိပိ သန္တိ, အပရိဘောဂါနိပီ’’တိ အဗျဘိစာရိယဘာဝတော။ ဗျဘိစာရေ ဟိ သမ္ဘဝေ ဧဝ သတိ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ သိယာ။ ကထံ အာဂမတော? ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ ဝိ။ ၁၉၅၄) ‘‘တေသံ အပရိဘောဂတ္တာ’’တိ။ တသ္မာ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိဘောဂါနိယေဝ ဥဒကာနိ ဂဟိတာနိ, န ပရိဘောဂါနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယံ ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗံ အပရိဘောဂဇလံ သင်္ဂယှတိ, တေနေဝ တေသံ အပရိဘောဂတ္တမေဝ ကာရဏမာဟာ’’တိ, တသ္မာ မနုဿာနံ ပရိဘောဂေသု နဒီဇာတဿရတဠာကပေါက္ခရဏိယာဒိဥဒကေသု ဥစ္စာရပဿာဝါဒိကရဏံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ။ ‘‘ဒေဝေ ဝဿန္တေ သမန္တတော ဥဒကောဃော ဟောတိ, အနုဒကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ နိက္ခမတိ, ဝဋ္ဋတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ ဧတာဒိသေ ကာလေ အနုဒကဋ္ဌာနံ အလဘန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ မဟန္တေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၆။)နဒီဇာတဿရာဒီသု နာဝါဒီဟိ ဂတကာလေ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ ‘‘တီရံ ဥပနေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပနေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌာနေ ဥဒကေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာနုလောမတော ဝိညာယတိ, ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
နဟာနေရုက္ခာဒိဃံသနကထာ
֍ * ၂၁။ နဟာနေ ရုက္ခာဒိဃံသနန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌပဒါကာရေနာတိ အဋ္ဌပဒဖလကာကာရေန, ဇူတဖလကသဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မလ္လကမူလကသဏ္ဌာနေနာတိ ခေဠမလ္လကမူလသဏ္ဌာနေန။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၃) ပန ‘‘အဋ္ဌပဒါကာရေနာတိ ဇူတဖလကေ အဋ္ဌဂဗ္ဘရာဇိအာကာရေန။ မလ္လကမူလသဏ္ဌာနေနာတိ ခေဠမလ္လကမူလသဏ္ဌာနေန။ ဣဒဉ္စ ဝဋ္ဋာဓာရကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကဏ္ဋကေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ကတဝဋ္ဋကပါလဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုထုပါဏိကန္တိ မုဋ္ဌိံ အကတွာ ဝိကသိတဟတ္ထတလေဟိ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ ဧတမေဝ သန္ဓာယ ဟတ္ထပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၄၄) ပန ‘‘ပုထုပါဏိနာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ပုထုပါဏိကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ ပါဠိအနုသာရေနေဝ နဟာနေ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နဟာနတိတ္ထေ နဟာယန္တာနံ ဘိက္ခူနံ နဟာနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ပနေတ္ထ နဟာနဝတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဿန္တာနံ အပ္ပသာဒါဝဟနတော, ဂိဟိပုရိသာနံ ကမ္မံ ဝိယာတိ ဂရဟိတဗ္ဗဘာဝတော စ ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ…ပေ… န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အညေသု သမ္မုခီဘူတေသု အနုဒကသာဋကေန နဟာယိတုံ ဒုက္ကရတ္တာ ‘‘သဗ္ဗဒိသာ ပန ဩလောကေတွာ ဝိဝိတ္တဘာဝံ ဉတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ခါဏုဂုမ္ဗလတာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နာပိ ဟုတွာ တိဋ္ဌေယျုန္တိ အာဟ ‘‘ခါဏု…ပေ… ဥက္ကာသိတွာ’’တိ။ ဥဒ္ဓံမုခေန စီဝရာပနယနံ ဟရာယိတဗ္ဗံ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝကုဇ္ဇ…ပေ… အပနေတွာ’’တိ။ တတော ကာယဗန္ဓနဋ္ဌပနဝတ္တမာဟ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၇။)‘‘ကာယဗန္ဓန’’န္တျာဒိနာ။ တတော ဥဒကသာဋိကာယ သတိ တံ နိဝါသေတွာ ဩတရိတဗ္ဗံ သိယာ, တာယ အသတိယာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဌိတကေနေဝ န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ အဟိရိကာကာရဿ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဣဓ ဟိရိမန္တာကာရံ ဒဿေတိ ဥဒကန္တေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ နိဝါသနံ မောစေတွာတိ။ ဥဏ္ဏဋ္ဌာနေ, သမဋ္ဌာနေ ဝါ ပသာရိတေ သတိ ဝါ တေန အညတ္ထ ဂစ္ဆေယျာတိ အာဟ ‘‘သစေ နိန္နဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။
ဩတရန္တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆံ သန္ဓာယ ‘‘ဩတရန္တေန သဏိက’’န္တျာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဝေဂေန န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိသိဒ္ဓါနုရူပမာဟ ‘‘သဏိက’’န္တိ။ အတိဂမ္ဘီရံ ဂစ္ဆန္တော ဥဒကောဃတရင်္ဂဝါတာဒီဟိ ပဟရန္တော စလိတကာယော သိယာ, အတိဥတ္တာနေ နိသီဒန္တော အပ္ပဋိစ္ဆန္နကာယော သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နာဘိပ္ပမာဏမတ္တံ ဩတရိတွာ’’တိ။ အတ္တနော ဟတ္ထဝိကာရာဒီဟိ ဝီစိံ ဥဋ္ဌာပေန္တော, သဒ္ဒဉ္စ ကရောန္တော ဥဒ္ဓဋစပလဘာဝေါ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီစိံ အနုဋ္ဌပေန္တေန သဒ္ဒံ အကရောန္တေန နိဝတ္တိတွာ’’တိ။ နိဝတ္တိတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ အာဂတဒိသာဘိမုခေန နိမုဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ, အဘိမုခေန ဟုတွာတိ ပါဌသေသော။ ဣဒါနိ တပ္ဖလံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတော ဥမ္မုဇ္ဇန္တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇန္တေနပီ’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ စီဝရံ ပါရုပိတွာဝ ဌာတဗ္ဗံ, ကသ္မာတိ စေ? န တာဝ ကာယတော ဥဒကံ ဩတရတိ, တသ္မာ ထောကံ ကာလံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ စီဝရံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ အန္တေ ဂဟေတွာ ပုရတော ကတွာ ဌာတဗ္ဗံ။ တတော ကာယဿ သုက္ခဘာဝံ ဉတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ယထာရုစိ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၈။)ဝလိကာဒိကထာ
֍ * ၂၂။ ဝလိကာဒိကထာယံ ‘‘မုတ္တောလမ္ဗကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဏ္ဍလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလမ္ဗကသုတ္တန္တိ ယညောပစိတာကာရေန ဩလမ္ဗကသုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၄၅)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၅) ပန ‘‘မုတ္တောလမ္ဗကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဏ္ဍလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလမ္ဗကသုတ္တန္တိ ဗြာဟ္မဏာနံ ယညောပစိတသုတ္တာဒိအာကာရံ ဝုစ္စတိ။ ဝလယန္တိ ဟတ္ထပါဒဝလယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၄၅) ပန ‘‘ကဏ္ဏတော နိက္ခန္တမုတ္တောလမ္ဗကာဒီနံ ကုဏ္ဍလာဒီနန္တိ လိခိတံ။ ‘ကာယူရ’န္တိ ပါဠိပါဌော။ ‘ကေယူရာဒီနီ’တိ အာစရိယေနုဒ္ဓဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒီဃကေသကထာ
֍ * ၂၃။ ဒီဃကေသကထာယံ သာရတ္ထဒီပနိယံ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၆) ပန ‘‘ဒွင်္ဂုလေတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ, ဒွင်္ဂုလပ္ပမာဏံ အတိက္ကာမေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဒုမာသဿ ဝါ ဒွင်္ဂုလဿ ဝါ အတိက္ကန္တဘာဝံ အဇာနန္တဿပိ ကေသမဿုဂဏနာယ အစိတ္တကာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ကောစ္ဆေနာတိ ဥသီရဟီရာဒီနိ ဗန္ဓိတွာ သမကံ ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတကောစ္ဆေန။ စိက္ကလေနာတိ သိလေသယုတ္တတေလေန။ ဥဏှာဘိတတ္တရဇသိရာနမ္ပီတိ ဥဏှာဘိတတ္တာနံ ရဇောကိဏ္ဏသိရာနံ။ အဒ္ဒဟတ္ထေနာတိ အလ္လဟတ္ထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဥပရိ ပန ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မဿုံ ကပ္ပါပေန္တိ။ မဿုံ ဝဍ္ဎာပေန္တိ။ ဂေါလောမိကံ ကာရာပေန္တိ။ စတုရဿကံ ကာရာပေန္တိ။ ပရိမုခံ ကာရာပေန္တိ။ အဍ္ဎဒုကံ ကာရာပေန္တိ။ ဒါဌိကံ ဌပေန္တိ။ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘သေယျထာပိ ဂိဟီ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၃၉။)ကာမဘောဂိနော’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, မဿု ကပ္ပါပေတဗ္ဗံ။ န မဿု ဝဍ္ဎာပေတဗ္ဗံ။ န ဂေါလောမိကံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န စတုရဿကံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န ပရိမုခံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န အဍ္ဎဒုကံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န ဒါဌိကာ ဌပေတဗ္ဗာ။ န သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတဗ္ဗံ, ယော သံဟရာပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ အာဂတံ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၅) ‘‘မဿုံ ကပ္ပါပေန္တီတိ ကတ္တရိယာ မဿုံ ဆေဒါပေန္တိ။ မဿုံ ဝဍ္ဎာပေန္တီတိ မဿုံ ဒီဃံ ကာရေန္တိ။ ဂေါလောမိကန္တိ ဟနုကမှိ ဒီဃံ ကတွာ ဌပိတံ ဧဠကမဿု ဝုစ္စတိ။ စတုရဿကန္တိ စတုကောဏံ။ ပရိမုခန္တိ ဥဒရေ လောမသံဟရဏံ။ အဍ္ဎဒုကန္တိ ဥဒရေ လောမရာဇိဋ္ဌပနံ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ မဿုကပ္ပါပနာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပုန ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ သက္ခရိကာယပိ မဓုသိတ္ထကေနပိ နာသိကာလောမံ ဂါဟာပေန္တိ, နာသိကာ ဒုက္ခာ ဟောန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဏ္ဍာသန္တိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ပလိတံ ဂါဟာပေန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, ပလိတံ ဂါဟာပေတဗ္ဗံ, ယော ဂါဟာပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ အာဂတံ။ ‘‘သက္ခရာဒီဟိ နာသိကာလောမဂ္ဂါဟာပနေ အာပတ္တိ နတ္ထိ, အနုရက္ခဏတ္ထံ ပန သဏ္ဍာသော အနုညာတော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပလိတံ ဂါဟာပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဘမုကာယ ဝါ နလာဋေ ဝါ ဒါဌိကာယ ဝါ ဥဂ္ဂန္တွာ ဗီဘစ္ဆံ ဌိတံ, တာဒိသံ လောမံ ပလိတံ ဝါ အပလိတံ ဝါ ဂါဟာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
အာဒါသာဒိကထာ
֍ * ၂၄။ အာဒါသာဒိကထာယံ အာဒါသော နာမ မဏ္ဍနပကတိကာနံ မနုဿာနံ အတ္တနော မုခစ္ဆာယာဒဿနတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၀။)ကံသလောဟာဒီဟိ ကတော ဘဏ္ဍဝိသေသော။ ဥဒကပတ္တော နာမ ဥဒကဋ္ဌပနကော ပါတိသရာဝါဒိကော ဘာဇနဝိသေသော။ ကံသပတ္တာဒီနီတိ အာဒါသဘာဝေန အကတာနိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေန အာလောကကရာနိ ဝတ္ထူနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏရဇတဇာတိဖလိကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ, ကဉ္ဇိယာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒြဝဇာတိကာနိ တေလမဓုခီရာဒီနိ။ အာဗာဓပစ္စယာတိ အတ္တနော မုခေ ဥပ္ပန္နဝဏပစ္စယာ။ တေနာဟ ‘‘သဉ္ဆဝိ နု ခေါ မေ ဝဏော’’တိအာဒိ။ အာယုံ သင်္ခရောတီတိ အာယုသင်္ခါရော။ ကော သော? အတ္တဘာဝေါ, တံ အာယုသင်္ခါရံ, တံ ဩလောကေန္တော ကေနာကာရေန ဩလောကေယျာတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဇိဏ္ဏော နု ခေါမှိ နောတိ ဧဝ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – မမ အတ္တဘာဝေါ ဇိဏ္ဏော နု ခေါ ဝါ, နော ဇိဏ္ဏော နု ခေါ ဝါတိ ဧဝံ ဣမိနာ မနသိကာရေန ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ အတ္တဘာဝေါ, နော ဝါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန အတ္တသိနေဟဝသေန ဩလောကေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။
န မုခံ အာလိမ္ပိတဗ္ဗန္တိ ဝိပ္ပသန္နဆဝိဝဏ္ဏကရေဟိ မုခလေပနေဟိ န လိမ္ပိတဗ္ဗံ။ န ဥမ္မဒ္ဒိတဗ္ဗန္တိ နာနာဥမ္မဒ္ဒနေဟိ န ဥမ္မဒ္ဒိတဗ္ဗံ။ န စုဏ္ဏေတဗ္ဗန္တိ မုခစုဏ္ဏကေန န မက္ခေတဗ္ဗံ။ န မနောသိလိကာယ မုခံ လဉ္ဇေတဗ္ဗန္တိ မနောသိလာယ တိလကာဒိလဉ္ဇနာနိ န ကာတဗ္ဗာနိ။ န ကေဝလံ မနောသိလာယမေဝ, ဟရိတာလာဒီဟိပိ တာနိ န ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ အင်္ဂရာဂါဒယော ပါကဋာယေဝ။
နစ္စာဒိကထာ
֍ * ၂၅။ နစ္စာဒိကထာယံ ‘‘သာဓုဂီတန္တိ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တဂီတံ။ စတုရဿေန ဝတ္တေနာတိ ပရိပုဏ္ဏေန ဥစ္စာရဏဝတ္တေန။ တရင်္ဂဝတ္တာဒီနံ ဥစ္စာရဏဝိဓာနာနိ နဋ္ဌပ္ပယောဂါနီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၄၈-၂၄၉) ဝုတ္တံ, ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၈-၂၄၉) ‘‘သာဓုဂီတန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၁။)အနိစ္စတာဒိပဋိသညုတ္တံ ဂီတံ။ စတုရဿေန ဝတ္တေနာတိ ပရိပုဏ္ဏေန ဥစ္စာရဏဝတ္တေန။ တရင်္ဂဝတ္တာဒီနံ သဗ္ဗေသံ သာမညလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘သဗ္ဗေသံ…ပေ… လက္ခဏ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကာဟိ မတ္တာဟိ အက္ခရံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ, တတောပိ အဓိကမတ္တာယုတ္တံ ကတွာ ကထနံ ဝိကာရကထနံ နာမ, တထာ အကတွာ ကထနမေဝ လက္ခဏန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၄၈-၂၄၉) ပန ‘‘သာဓုဂီတံ နာမ ပရိနိဗ္ဗုတဋ္ဌာနေ ဂီတန္တိ လိခိတံ။ ဒန္တဂီတံ ဂါယိတုကာမာနံ ဝါက္ကရဏီယံ။ ဒန္တဂီတဿ ဝိဘာဝနတ္ထံ ‘ယံ ဂါယိဿာမာ’တိအာဒိမာဟ။ စတုရဿဝတ္တံ နာမ စတုပါဒဂါထာဝတ္တံ။ ‘တရင်္ဂဝတ္တာဒီနိ ဥစ္စာရဏဝိဓာနာနိ နဋ္ဌပ္ပယောဂါနီ’တိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အင်္ဂစ္ဆေဒါဒိကထာ
֍ * ၂၆။ အင်္ဂစ္ဆေဒါဒိကထာယံ ‘‘အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဆိန္ဒန္တဿေဝ ထုလ္လစ္စယံ, တတော အညံ ဆိန္ဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ, အာဗာဓပစ္စယာ ဆိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၅၁) ပန ‘‘အင်္ဂဇာတန္တိ ဗီဇဝိရဟိတံ ပုရိသနိမိတ္တံ။ ဗီဇေ ဟိ ဆိန္နေ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော နာမ အဘဗ္ဗော ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧကေ ပန ‘ဗီဇဿပိ ဆေဒနက္ခဏေ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဧဝ, ကမေန ပုရိသိန္ဒြိယာဒိကေ အန္တရဟိတေ ပဏ္ဍကော နာမ အဘဗ္ဗော ဟောတိ, တဒါ လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝဒန္တိ။ တာဒိသံ ဝါ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တဿာတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရာဒီဟိ အတ္တနော ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပတ္တကထာ
֍ * ၂၈။ ပတ္တကထာယံ ‘‘ဘူမိအာဓာရကေတိ ဝလယာဓာရကေ။ ဒါရုအာဓာရကဒဏ္ဍာဓာရကေသူတိ ဧကဒါရုနာ ကတအာဓာရကေ, ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍကေဟိ ကတအာဓာရကေ ဝါတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၂။)အတ္ထော။ တီဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတော ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ဘူမိယံ ပန နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဧကမေဝ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘ဒွေ ဌပေန္တေန ဥပရိ ဌပိတပတ္တံ ဧကေန ပဿေန ဘူမိယံ ဖုသာပေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တိ။ အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ။ ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတီတိ ဧတ္ထ ‘ပရိဝတ္တေတွာ တတိယဝါရေ တတ္ထေဝ မိဍ္ဎိယာ ပတိဋ္ဌာတီ’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဧတ္ထ ပရိဘဏ္ဍံ နာမ ဂေဟဿ ဗဟိကုဋ္ဋပါဒဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတာ တနုကမိဍ္ဎိကာ ဝုစ္စတိ။ တနုကမိဍ္ဎိကာယာတိ ခုဒ္ဒကမိဍ္ဎိကာယ။ မိဍ္ဎန္တေပိ အာဓာရကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဓာရက’န္တိ ဟိ ဝစနတော မိဍ္ဎာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာဓာရကံ ဌပေတွာ တတ္ထ ပတ္တံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အာဓာရကေ ဌပနောကာသဿ အနိယမိတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ‘ပတ္တမာဠော နာမ ဝဋ္ဋေတွာ ပတ္တာနံ အဂမနတ္ထံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ကတော’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဃဋိကန္တိ ဥပရိ ယောဇိတံ အဂ္ဂဠံ။ တာဝကာလိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သကိဒေဝ ဂဟေတွာ တေန အာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဃဋိကဋာဟေတိ ဘာဇနကပါလေ။ ပါဠိယံ အဘုံ မေတိ ဧတ္ထ ဘဝတီတိ ဘူ, ဝဍ္ဎိ။ န ဘူတိ အဘူ, အဝဍ္ဎိ။ ဘယဝသေန ပန သာ ဣတ္ထီ ‘အဘု’န္တိ အာဟ, ဝိနာသော မယှန္တိ အတ္ထော။ ဆဝသီသဿ ပတ္တန္တိ ဆဝသီသမယံ ပတ္တံ။ ပကတိဝိကာရသမ္ဗန္ဓေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဘေဒေပိ ဝါ တဒုပစာရဝသေနေဝါယံ ဝေါဟာရော ‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ စဗ္ဗေတွာတိ ခါဒိတွာ။ ဧကံ ဥဒကဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတွာတိ ဝါမဟတ္ထေနေဝ ပတ္တံ ဥက္ခိပိတွာ မုခေန ဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတွာ။ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေနာတိ သာမိသေန ဟတ္ထေန။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧကဂဏ္ဍုသံ ဂဟဏမတ္တေန။ လုဉ္စိတွာတိ တတော မံသံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနာတု ဝါ, မာ ဝါ, အာပတ္တိယေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၅၃-၂၅၅) ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၃။)ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၅၂) ပန ‘‘ဂိဟိဝိကဋာနီတိ ဂိဟိသန္တကာနိ။ ပါဠိယံ န အစ္ဆုပိယန္တီတိ န ဖုဿိတာနိ ဟောန္တိ။ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဣတ္ထိရူပါဒိအာကိဏ္ဏာနိ။ ဘူမိအာဓာရကေတိ ဒန္တာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ။ ဧတဿ ဝလယာဓာရကဿ အနုစ္ဆဝိတာယ ဌပိတာ ပတ္တာ န ပရိဝတ္တန္တီတိ ‘တယော ပတ္တေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တံ။ အနုစ္စတဉှိ သန္ဓာယ အယံ ‘ဘူမိအာဓာရကော’တိ ဝုတ္တော။ ဒါရုအာဓာရကဒဏ္ဍာဓာရကေသူတိ ဧကဒါရုနာ ကတအာဓာရကေ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍကေဟိ ကတအာဓာရကေ စ, ဧတေ စ ဥစ္စတရာ ဟောန္တိ ပတ္တေဟိ သဟ ပတနသဘာဝါ, တေန ‘သုသဇ္ဇိတေသူ’တိ ဝုတ္တံ။ ဘမကောဋိသဒိသေနာတိ ယတ္ထ ဓမကရဏာဒိံ ပဝေသေတွာ လိခန္တိ, တဿ ဘမကဿ ကောဋိယာ သဒိသော။ တာဒိသဿ ဒါရုအာဓာရကဿ အဝိတ္ထိဏ္ဏတာယ ဌပိတောပိ ပတ္တော ပတတီတိ ‘အနောကာသော’တိ ဝုတ္တော။ အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ, ဥစ္စဝတ္ထုကာနန္တိ အတ္ထော။ ဗာဟိရပဿေတိ ပါသာဒါဒီနံ ဗဟိကုဋ္ဋေ။ တနုကမိဍ္ဎိကာယာတိ ဝေဒိကာယ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဟတ္ထပ္ပမာဏတော အဗ္ဘန္တရေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာဓာရကေ ပန တတော ဗဟိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အညေန ပန ဘဏ္ဍကေနာတိ အညေန ဘာရဘဏ္ဍေန ဘဏ္ဍကေန။ ‘ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတု’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တတ္ထဝိကာယ အံသဗဒ္ဓကော ယထာ လဂ္ဂိတဋ္ဌာနတော န ပရိဂဠတိ, တထာ သဗ္ဗထာပိ ဗန္ဓိတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗန္ဓိတွာပိ ဥပရိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘ဥပရိ နိသီဒန္တာ ဩတ္ထရိတွာ ဘိန္ဒန္တီ’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နိသီဒနသင်္ကာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဗန္ဓိတွာ ဝါတိ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတဆတ္တေ ဝါ။ ယော ကောစီတိ ဘတ္တပူရောပိ တုစ္ဆပတ္တောပိ။ ပရိဟရိတုန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရဏတ္ထာယ ဌပေတုံ။ ပတ္တံ အလဘန္တေန ပန ဧကဒိဝသံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဏ္ဏပုဋာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၄။)ဆဝသီသဿ ပတ္တောတိ ဆဝသီသမယော ပတ္တော, ပကတိဝိကာရသမ္ဗန္ဓေ စေတံ သာမိဝစနံ။ စဗ္ဗေတွာတိ နိဋ္ဌုဘိတွာ။ ‘ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပတ္တံ ပရိပ္ဖေါသိတွာ ဓောဝနဃံသနဝသေန ဟတ္ထံ ဓောဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္တကေန ဟိ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထော ဓောဝိတော နာမ န ဟောတိ။ ဧကံ ဥဒကဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတွာတိ ပတ္တံ အဖုသိတွာ တတ္ထ ဥဒကမေဝ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ ဂဏ္ဍုသံ ကတွာ, ဝါမဟတ္ထေနေဝ ဝါ ပတ္တံ ဥက္ခိပိတွာ မုခေန ဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟိ ဥဒကေန ဝိက္ခာလေတွာတိ ဒွီသု အင်္ဂုလီသု အာမိသမတ္တံ ဝိက္ခာလေတွာ ဗဟိ ဂဟေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိခါဒိတုကာမောတိ ဧတ္ထ သယံ န ခါဒိတုကာမောပိ အညေသံ ခါဒနာရဟံ ဌပေတုံ လဘတိ။ တတ္ထေဝ ကတွာတိ ပတ္တေယေဝ ယထာဌပိတဋ္ဌာနတော အနုဒ္ဓရိတွာ။ လုဉ္စိတွာတိ တတော မံသမေဝ နိရဝသေသံ ဥပ္ပဋ္ဋေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၅၄) ပန ‘‘အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ။ ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝါတိ ဧတ္ထ ‘ပရိဝတ္တေတွာ တတိယဝါရေ တတ္ထေဝ မိဍ္ဎိကာယ ပတိဋ္ဌာတီ’တိ လိခိတံ။ ပရိဘဏ္ဍံ နာမ ဂေဟဿ ဗဟိကုဋ္ဋပါဒဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတာ တနုကမိဍ္ဎိကာ ဝုစ္စတိ, ဧတ္ထ ‘ပရိဝတ္တေတွာ ပတ္တော ဘိဇ္ဇတီတိ အဓိကရဏဘေဒါသင်္ကာရအဘာဝေ ဌာနေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ လိခိတံ။ ပတ္တမာဠော ဝတ္တေတွာ ပတ္တာနံ အပတနတ္ထံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ မာဠကစ္ဆန္နေန ကတော။ ‘ပတ္တမဏ္ဍလိကာ ပတ္တပစ္ဆိကာ ကာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတာ’တိ စ လိခိတံ။ မိဍ္ဎန္တေ အာဓာရကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ပတ္တသန္ဓာရဏတ္ထံ ဝုတ္တတ္တာ။ မဉ္စေ အာဓာရကေပိ န ဝဋ္ဋတိ နိသီဒနပစ္စယာ ဝါရိတတ္တာ။ အာသန္နဘူမိကတ္တာ ဩလမ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ဝစနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၅။)အဂ္ဂဟတ္ထေ လဂ္ဂေတွာ အင်္ကေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, န သုန္ဒရံ။ န ကေဝလံ ယဿ ပတ္တောတိအာဒိ ယဒိ ဟတ္ထေန ဂဟိတပတ္တေ ဘေဒသညာ, ပဂေဝ အညေန သရီရာဝယဝေနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ပစုရဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဃဋိကပါလမယံ ဃဋိကဋာဟံ။ ဆဝသီသဿ ပတ္တန္တိ ‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရံ, ခီရဿ ဓာရာ’တိအာဒိဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ, မဉ္စေ နိသီဒိတုံ အာဂတောတိ အတ္ထော။ ပိသာစိလ္လိကာတိ ပိသာစဒါရကာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဒိန္နကမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ။ စဗ္ဗေတွာတိ ခါဒိတွာ။ အဋ္ဌီနိ စ ကဏ္ဋကာနိ စ အဋ္ဌိကဏ္ဋကာနိ။ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနာတု ဝါ, မာ ဝါ, အာပတ္တိယေဝါတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗပံသုကူလာဒိကထာ
֍ * ၂၉။ သဗ္ဗပံသုကူလာဒိကထာယံ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝေန ဥလတိ ပဝတ္တတီတိ ပံသုကူလံ, သဗ္ဗံ တံ ဧတဿာတိ သဗ္ဗပံသုကူလိကော, ပတ္တစီဝရာဒိကံ သဗ္ဗံ သမဏပရိက္ခာရံ ပံသုကူလံယေဝ ကတွာ ဓာရဏသီလောတိ အတ္ထော။ သမဏပရိက္ခာရေသု ကတမံ ပံသုကူလံ ကတွာ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုစ္ဆံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန စီဝရဉ္စ မဉ္စပီဌဉ္စ ပံသုကူလံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တတ္ထ စ စီဝရံ ဝိနယဝသေန စ ဓုတင်္ဂသမာဒါနဝသေန စ ဝဋ္ဋတိ, မဉ္စပီဌံ ဝိနယဝသေနေဝ။ ကတမံ ပံသုကူလံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရဏီယံ ပန ဒိန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ, န အဒိန္နံ, တသ္မာ ပံသုကူလံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇ္ဈောဟရဏီယ’’န္တိ ဝစနေန ပိဏ္ဍပါတဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပအက္ခာရဝသေန ဥဘောပိ ပစ္စယေ ဒဿေတိ။
ပရိဿာဝနကထာ
֍ * ၃၀။ ပရိဿာဝနကထာယံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ နာမ သဗ္ဗန္တိမပရိစ္ဆေဒေန အဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏော, တတ္တကံ မဂ္ဂံ ပရိဿာဝနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၆။)အဂ္ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တောပိ အညေန အပရိဿာဝနကေန ဘိက္ခုနာ ယာစိယမာနော ဟုတွာ အဒေန္တောပိ န ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိယေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဿာဝန’’န္တိ အနုဇာနိတွာ ‘‘စောဠကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဋစ္ဆုပရိဿာဝန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ပကတိပရိဿာဝနတော ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနံ ခုဒ္ဒကန္တိ ဝိညာယတိ။ ပကတိပရိဿာဝနဿ ဝိဓာနံ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တံ, ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနဿ ပန ဝိဓာနံ ‘‘ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနံ နာမ တီသု ဒဏ္ဍကေသု ဝိနန္ဓိတွာ ကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၈) ဝုတ္တံ။ ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနံ ဝတွာ ပုန ‘‘စောဠကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမကရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနတောပိ ဓမကရဏော ခုဒ္ဒကတရောတိ ဝိညာယတိ။ ဓမကရဏဿ ဝိဓာနံ ဟေဋ္ဌာ ပရိက္ခာရကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဘိက္ခူ နဝကမ္မံ ကရောန္တိ, ပရိဿာဝနံ န သမ္မတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒဏ္ဍပရိဿာဝန’’န္တိ (စူဠဝ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ပကတိပရိဿာဝနတောပိ ဒဏ္ဍပရိဿာဝနံ မဟန္တတရန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဒဏ္ဍပရိဿာဝနံ န သမ္မတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဩတ္ထရက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၉) ဝစနတော ဒဏ္ဍပရိဿာဝနတောပိ ဩတ္ထရကံ မဟန္တတရန္တိ ဝိညာယတိ။ တေသံ ပန ဒွိန္နမ္ပိ ပရိဿာဝနာနံ ဝိဓာနံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) အာဂတမေဝ။
နဂ္ဂကထာ
֍ * ၃၁။ နဂ္ဂကထာယံ န နဂ္ဂေန နဂ္ဂေါ အဘိဝါဒေတဗ္ဗောတိ နဂ္ဂေန နဝကတရေန ဘိက္ခုနာ နဂ္ဂေါ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု န အဘိဝါဒေတဗ္ဗော န ဝန္ဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, နဂ္ဂေန နဂ္ဂေါ အဘိဝါဒေတဗ္ဗော, ယော အဘိဝါဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၁) ဘဂဝတာ ဝစနတော န အဘိဝါဒေတဗ္ဗောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၇။)ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ပန ဝဒိ အဘိဝါဒနထုတီသူတိ ဓာတုဿ စုရာဒိဂဏတ္တာ ဏေ-ပစ္စယော ဟောတိ, န ဟေတွတ္ထတ္တာ။
‘‘အကမ္မကေဟိ ဓာတူဟိ, ဘာဝေ ကိစ္စာ ဘဝန္တိ တေ၊
သကမ္မကေဟိ ကမ္မတ္ထေ, အရဟသက္ကတ္ထဒီပကာ’’တိ။ –
ဝစနတော ကမ္မတ္ထေ တဗ္ဗ-ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န နဂ္ဂေန အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ တု နဂ္ဂေန ဘိက္ခုနာ န အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္တကမေဝ ယောဇနာ။ နနု စ ဘော –
‘‘ကိစ္စာ ဓာတုဟျကမ္မေဟိ, ဘာဝေယေဝ နပုံသကေ၊
တဒန္တာ ပါယတော ကမ္မေ, သကမ္မေဟိ တိလိင်္ဂိကာ’’တိ။ –
ဝစနတော, ဣမိဿာ စ ဓာတုယာ သကမ္မတ္တာ ကမ္မံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ, ကမ္မာနုရူပဉ္စ လိင်္ဂံ ဌပေတဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ ဧတ္တကမေဝ ယောဇနာ ကတာတိ? ကမ္မဝစနိစ္ဆာဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ကမ္မဿာဝစနိစ္ဆာယံ, သကမ္မာချာတပစ္စယာ၊
ဘာဝေပိ တံ ယထာ ဂေဟေ, ဒေဝဒတ္တေန ပစ္စတေ’’တိ။
ယထာ အာချာတပစ္စယသင်္ခါတာ ဝိဘတ္တိယော သကမ္မကဓာတုတော ဘဝန္တာပိ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အသတိ ကမ္မံ အဝတွာ ဘာဝတ္ထမေဝ ဝဒန္တိ, ဧဝံ ကိစ္စပစ္စယာပိ သကမ္မကဓာတုတော ဘဝန္တာပိ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝတော ကမ္မံ အဝတွာ ဘာဝတ္ထမေဝ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ကမ္မဉ္စ အနဇ္ဈာဟရိတံ, ကမ္မာနုရူပဉ္စ လိင်္ဂံ န ဌပိတံ, ဘာဝတ္ထာနုရူပမေဝ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အယံ နာမ ပုဂ္ဂလော အဘိဝါဒေတဗ္ဗော’’တိ အစိန္တေတွာ သာမညတော ကတ္တာရမေဝ ဂဟေတွာ ဌပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
န နဂ္ဂေန နဂ္ဂေါ အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ပန နဂ္ဂေန ဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ နဂ္ဂေါ နဝကတရော ဘိက္ခု န အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗော, န ဝန္ဒာပေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ဟိ သကာရိတဿ ကိစ္စပစ္စယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ, ဓာတုယာ စ သကမ္မကတ္တာ နဝကတရော ဘိက္ခု ဓာတုကတ္တာ ဟောတိ, ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၈။)ဓာတုကမ္မံ, ပုန ကာရိတသမ္ဗန္ဓေ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု ကာရိတကတ္တာ ဟောတိ, နဝကတရော ဘိက္ခု ကာရိတကမ္မံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဟေတုကြိယာယ သမ္ဗန္ဓီ-ဘာဝါ ကမ္မန္တိ မနျတေ၊
ဟေတုကြိယာပဓာနတ္တာ, အညထာနုပပတ္တိတော’’တိ။
န နဂ္ဂေန အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ တု နဂ္ဂေန ဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ န အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗံ, န ဝန္ဒာပေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ, ဧတ္ထာပိ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝတော ဝုတ္တနယေန ဘာဝေယေဝ ကိစ္စပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု ဝန္ဒာပကေ သတိ ဝန္ဒာပေတဗ္ဗော လဗ္ဘတိယေဝ, အထ ‘‘ကသ္မာ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဒပဋိပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဝတ္တိစ္ဆာဘာဝတော န ဝုတ္တန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ –
‘‘ဝတ္တိစ္ဆာ န ဘဝေ သန္တ-မပျသန္တမ္ပိ သာ ဘဝေ၊
တံ ယထာနုဒရာ ကညာ, သမုဒ္ဒေါ ကုဏ္ဍိကာတိ စာ’’တိ။
ဣတရေသုပိ သုဝိညေယျမေဝ။ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဧတာဟီတိ ပဋိစ္ဆာဒိယော။
ဂန္ဓပုပ္ဖကထာ
֍ * ၃၂။ ဂန္ဓပုပ္ဖကထာယံ ‘‘ဂန္ဓဂန္ဓံ ပန ဂဟေတွာ ကဝါဋေ ပဉ္စင်္ဂုလိံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော ဂန္ဓေ ဒိန္နေ ပဋိဂ္ဂဟိတုံ ဝဋ္ဋတိ, နော လိမ္ပိတုန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဣဒါနိ ပန မနုဿာ ဘိက္ခူ ဘောဇေတွာ ဟတ္ထဓောဝနာဝသာနေ ဟတ္ထဝါသတ္ထာယ ဂန္ဓဝိလေပနံ ဒေန္တိ, တံ ဘိက္ခူ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကစ္စေ ဟတ္ထမေဝ လိမ္ပေန္တိ, ဧကစ္စေ ကာယမ္ပိ မုခမ္ပိ အာလိမ္ပေန္တိ, ‘‘သုဂန္ဓော ဝတာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ကရောန္တိ, တံ ဝဋ္ဋတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ? ‘‘ကဝါဋေ ပဉ္စင်္ဂုလိကံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိဟာရေ ကဝါဋဓူပနမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ကာယဓူပနဿ အဝုတ္တတ္တာ, ‘‘မာလာဂန္ဓဝိလေပနဓာရဏမဏ္ဍနဝိဘူသနဋ္ဌာနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၄၉။)ဝေရမဏီ’’တိ ဝစနဿာနုလောမတော စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရေ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတု’’န္တိ ဝစနတော ပုပ္ဖေ ဒိန္နေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပိဠန္ဓနာဒီနိ ကာတုန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဣဒါနိ ပန ဘိက္ခူသု ဂန္ဓပုပ္ဖေသု လဒ္ဓေသု ‘‘သုရဘိဂန္ဓံ ဝတိဒံ ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပဟဋ္ဌာကာရံ ကတွာ သိင်္ဃန္တိ, တံ ဝဋ္ဋတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ? တမ္ပိ ဝိဟာရေယေဝ ဧကမန္တံ ဌပနဿ ဝုတ္တတ္တာ သိင်္ဃိတဗ္ဗာဒိဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ, မာလာဂန္ဓာဒိပါဌဿ အနုလောမတော စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတု’’န္တိ ဝစနဿ ပန သာမတ္ထိယတော စေတိယပဋိမာပူဇနာဒီနိ စ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ။
အာသိတ္တကူပဓာနကထာ
֍ * ၃၃။ အာသိတ္တကူပဓာနကထာယံ မနုဿာနံ ဘရဏသီလတံ သန္ဓာယ ‘‘တမ္ဗလောဟေန ဝါ ရဇတေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, ဝိကပ္ပနတ္ထေန ပန ဝါ-သဒ္ဒေန ဟိရညေန ဝါ သုဝဏ္ဏေန ဝါတိအာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပနာတိ ဘဂဝတာ ပန အာသိတ္တကူပဓာနဿ သာမညဝသေန ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ န ကေဝလံ ရတနပေဠာ ဧဝ န ဝဋ္ဋတိ, အထ ခေါ ဒါရုမယာပီတိ။ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တံ န ဝိလီဝမယတာလပဏ္ဏမယဝေတ္တမယာဒိကံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။
မဠောရိကကထာ
֍ * ၃၄။ မဠောရိကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မဠောရိက’’န္တိ ဂိလာနော ဘိက္ခု ဘုဉ္ဇမာနော န သက္ကောတိ ဟတ္ထေန ပတ္တံ သန္ဓာရေတုံ, တသ္မာ အနုညာတံ။ ပုဗ္ဗေ ပတ္တသင်္ဂေါပနတ္ထံ အာဓာရကော အနုညာတော, ဣဒါနိ ဘုဉ္ဇနတ္ထံ။ ဒဏ္ဍာဓာရကော ဝုစ္စတီတိ ဒဏ္ဍာဓာရကော ပဓာနတော မဠောရိကောတိ ဝုစ္စတိ။ ယဋ္ဌိ…ပေ… ပီဌာဒီနိပိ အာဓာရကသာမညေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၀။)ဧတ္ထေဝ ပဝိဋ္ဌာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဓာရကံ နာမ ဆိဒ္ဒံ ဝိဒ္ဓမ္ပိ အတ္ထိ, အဝိဒ္ဓမ္ပိ အတ္ထိ, တေသု ကတမံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အာဓာရသင်္ခေပဂမနတော ဟိ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ။
ဧကဘာဇနာဒိကထာ
֍ * ၃၅။ ဧကဘာဇနာဒိကထာယံ ဧကတောဘုဉ္ဇနံ နာမ ဧကဘာဇနသ္မိံ ဧကက္ခဏေယေဝ သဟဘုဉ္ဇနံ, န နာနာဘာဇနေ။ ဧကဘာဇနသ္မိမ္ပိ န နာနာက္ခဏေတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ အပဂတေ တဿ အပဂတတ္တာ ဣတရဿ သေသကံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာ ဧကက္ခဏေ အဘုဉ္ဇနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣတရဿပီတိအာဒီသု ဣတရဿပီတိ ဣတရီတရကထနံ, သေသဘုဉ္ဇကဣတရတော ဣတရဿာတိ အတ္ထော။ တေန ပဌမံ ဂဟေတွာ ဂတဘိက္ခုမေဝါဟ။ တသ္မိံ ခီဏေ တဿ ခဏတ္တာ ပဌမံ ဂဟိတဝတ္ထုဿ ခီဏတ္တာ ပုန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာ သဟအဘုဉ္ဇနဘာဝံ ဒဿေတိ။
န ဧကမဉ္စေ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သတိပိ နာနာအတ္ထရဏေ ‘‘န ဧကမဉ္စေ တုဝဋ္ဋိတဗ္ဗံ, ယော တုဝဋ္ဋေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော။ န ဧကတ္ထရဏေ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သတိပိ နာနာမဉ္စေ ‘‘န ဧကတ္ထရဏာ တုဝဋ္ဋိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော, ပဂေဝ ဥဘိန္နံ ဧကတ္တေတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ နာနာမဉ္စနာနာအတ္ထရဏေသု အသန္တေသု ကထံ အနာပတ္တိ သိယာတိ စိန္တာယမာဟ ‘‘ဝဝတ္ထာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏေဟီတိ ဧတ္ထ ပန အယံ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏသဒ္ဒေါ န စတ္ထသမာသော ဟောတိ, အထ ခေါ ဗာဟိရတ္ထသမာသောတိ အာဟ ‘‘ဧကံ အတ္ထရဏဉ္စေဝ ပါဝုရဏဉ္စ ဧတေသန္တိ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏာ’’တိ, တိပဒတုလျာဓိကရဏဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ။ ကေသမေတမဓိဝစနန္တျာဟ ‘‘ဧကံ အန္တံ အတ္ထရိတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ နိပဇ္ဇန္တာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ, ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၁။)ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏပဒံ အဓိဝစနံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကေသံ ပန အန္တန္တိ အာဟ ‘‘သံဟာရိမာန’’န္တိအာဒိ။
စေလပဋိကကထာ
֍ * ၃၆။ စေလပဋိကကထာယံ စေလပဋိကန္တိ စေလသန္ထရံ။ ကိံ ပန ဘဂဝတော သိက္ခာပဒပညာပနေ ကာရဏန္တိ? ‘‘ဗောဓိရာဇကုမာရော ကိရ ‘သစေ အဟံ ပုတ္တံ လစ္ဆာမိ, အက္ကမိဿတိ မေ ဘဂဝါ စေလပဋိက’န္တိ ဣမိနာ အဇ္ဈာသယေန သန္ထရိ, အဘဗ္ဗော စေသ ပုတ္တလာဘာယ, တသ္မာ ဘဂဝါ န အက္ကမိ။ ယဒိ အက္ကမေယျ, ပစ္ဆာ ပုတ္တံ အလဘန္တော ‘နာယံ သဗ္ဗညူ’တိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှေယျ, ဣဒံ တာဝ ဘဂဝတော အနက္ကမနေ ကာရဏံ။ ယသ္မာ ပန ဘိက္ခူပိ ယေ အဇာနန္တာ အက္ကမေယျုံ, တေ ဂိဟီနံ ပရိဘူတာ ဘဝေယျုံ, တသ္မာ ဘိက္ခူ ပရိဘဝတော မောစေတုံ သိက္ခာပဒံ ပညပေသိ, ဣဒံ သိက္ခာပဒပညာပနေ ကာရဏ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ဝုတ္တံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၆၈) ပန ‘‘ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသီတိ ‘ကိဿ နု ခေါ အတ္ထာယ ရာဇကုမာရေန အယံ မဟာသက္ကာရော ကတော’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ပုတ္တပတ္ထနာယ ကတဘာဝံ အညာသိ။ သော ဟိ ရာဇပုတ္တော အပုတ္တကော, သုတဉ္စာနေန အဟောသိ ‘ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ အဓိကာရံ ကတွာ မနသာ ဣစ္ဆိတံ လဘန္တီ’တိ, သော ‘သစာဟံ ပုတ္တံ လဘိဿာမိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဣမံ စေလပဋိကံ အက္ကမိဿတိ။ နော စေ လဘိဿာမိ, န အက္ကမိဿတီ’တိ ပတ္ထနံ ကတွာ သန္ထရာပေသိ။ အထ ဘဂဝါ ‘နိဗ္ဗတ္တိဿတိ နု ခေါ ဧတဿ ပုတ္တော’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘န နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’တိ အဒ္ဒသ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ သော ဧကသ္မိံ ဒီပေ ဝသမာနော ဘရိယာယ သမာနစ္ဆန္ဒော အနေကသကုဏပေါတကေ ခါဒိ။ ‘သစဿ မာတုဂါမော ပုညဝါ ဘဝေယျ, ပုတ္တံ လဘေယျ, ဥဘောဟိ ပန သမာနစ္ဆန္ဒေဟိ ဟုတွာ ပါပကမ္မံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၂။)ကတံ, တေနဿ ပုတ္တော န နိဗ္ဗတ္တိဿတီတိ အညာသိ။ ဒုဿေ ပန အက္ကန္တေ ‘ဗုဒ္ဓါနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပတ္ထိတံ လဘန္တီတိ လောကေ အနုဿဝေါ, မယာ စ မဟာအဓိကာရော ကတော, န စ ပုတ္တံ လဘာမိ, တုစ္ဆံ ဣဒံ ဝစန’န္တိ မိစ္ဆာဂါဟံ ဂဏှေယျ။ တိတ္ထိယာပိ ‘နတ္ထိ သမဏာနံ အကတ္တဗ္ဗံ နာမ, စေလပဋိကမ္ပိ မဒ္ဒန္တာ အာဟိဏ္ဍန္တီ’တိ ဥဇ္ဈာယေယျုံ, ဧတရဟိ စ အက္ကမန္တေသု ဗဟူ ဘိက္ခူ ပရစိတ္တဝိဒုနော, တေ ဘဗ္ဗတ္တံ ဇာနိတွာ အက္ကမိဿန္တိ။ အဘဗ္ဗတံ ဇာနိတွာ န အက္ကမိဿန္တိ။ အနာဂတေ ပန ဥပနိဿယော မန္ဒော ဘဝိဿတိ, အနာဂတံ န ဇာနိဿန္တိ။ တေသု အက္ကမန္တေသု သစေ ပတ္ထိတံ သမိဇ္ဈိဿတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဣဇ္ဈိဿတိ, ‘ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုသံဃဿ အဓိကာရံ ကတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ လဘန္တိ, ဣဒါနိ န လဘန္တိ, တေယေဝ မညေ ဘိက္ခူ ပဋိပတ္တိပူရကာ အဟေသုံ, ဣမေ ပန ပဋိပတ္တိံ ပူရေတုံ န သက္ကောန္တီ’တိ မနုဿာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဘဝိဿန္တီတိ ဣမေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ အက္ကမိတုံ အနိစ္ဆန္တော တုဏှီ အဟောသိ။ ပစ္ဆိမံ ဇနတံ တထာဂတော အနုကမ္ပတီတိ ဣဒံ ပန ထေရော ဝုတ္တေသု ကာရဏေသု တတိယကာရဏံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ‘‘ယာစိယမာနေန စေလပဋိကံ အက္ကမိတု’’န္တိ ဝစနတော ယာစိယမာနေန ဧဝ အက္ကမိတဗ္ဗံ, နော အယာစိယမာနေနာတိ သိဒ္ဓံ, တတ္ထပိ ‘‘မင်္ဂလတ္ထာယာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော မင်္ဂလတ္ထာယ ယာစိယမာနေန အက္ကမိတဗ္ဗံ, န သိရိသောဘဂ္ဂါဒိအတ္ထာယ ယာစိယမာနေနာတိ စ, တတ္ထပိ ‘‘ဂိဟီန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော ဂိဟီနံ ဧဝ စေလသန္ထရံ အက္ကမိတဗ္ဗံ, န ပဗ္ဗဇိတာနန္တိ စ။ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ‘‘ယာ ကာစိ ဣတ္ထီ အပဂတဂဗ္ဘာ ဝါ ဟောတု, ဂရုဂဗ္ဘာ ဝါ’’တိ အနိယမဝါစကေန ဝါ-သဒ္ဒေန ဝစနတော န ကေဝလံ ဣမာ ဒွေယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ, အထ ခေါ ‘‘ပတိဋ္ဌိတဂဗ္ဘာ ဝါ ဝိဇာတိပုတ္တာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၃။)ကာစိ မင်္ဂလိကာယော ဣတ္ထိယောပိ ပုရိသာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧဝရူပေသု ဌာနေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေသုယေဝ, အထ ခေါ တံသဒိသေသု ယေသု ကေသုစိ မင်္ဂလဋ္ဌာနေသု ယေသံ ကေသဉ္စိ ဂိဟီနံ မင်္ဂလတ္ထာယ ယာစိယမာနာနံ စေလသန္ထရံ အက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဇ္ဈတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဓောတပါဒကံ အက္ကမိတု’’န္တိ သာမညဝသေန ဝစနတော, အဋ္ဌကထာယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ‘‘တံ အက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဓောတပါဒကံ အယာစိယမာနေနပိ ဘိက္ခုနာ အက္ကမိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ, ‘‘ဓောတေဟိ ပါဒေဟိ အက္ကမနတ္ထာယာ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ အဓောတေဟိ အက္ကမိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ စ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ပါဒဃံသနီယကထာ
֍ * ၃၇။ ပါဒဃံသနီယကထာယံ ပဌမံ တာဝ အကပ္ပိယပါဒဃံသနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတကံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ကတကံ နာမ ကီဒိသန္တိ ပုစ္ဆာယ သတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတကံ နာမ ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရ’’န္တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗာဟုလိကာနုယောဂတ္တာ’’တိ။ တတော ကပ္ပိယပါဒဃံသနိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဿော ပါဒဃံသနိယော’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဗီဇနီကထာ
֍ * ၃၈။ ဗီဇနီကထာယံ ပဌမံ တာဝ အကပ္ပိယဗီဇနိံ ဒဿေတုံ ‘‘စမရီဝါလေဟိ ကတဗီဇနီ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ တတော ကပ္ပိယဆဗီဇနိယော ဒဿေတုံ ‘‘မကသဗီဇနီအာဒိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပိယဆဗီဇနိယော နာမ မကသဗီဇနီ, ဝါကမယဗီဇနီ, ဥသီရမယဗီဇနီ, မောရပိဉ္ဆမယဗီဇနီ, ဝိဓူပနံ, တာလဝဏ္ဋဉ္စာတိ။ တာသံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဓူပနန္တိ ဗီဇနီ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၄။)ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥသီရမယံ မောရပိဉ္ဆမယဉ္စ သုဝိညေယျတ္တာ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ဗီဇနိန္တိ စတုရဿဗီဇနိံ။ တာလဝဏ္ဋန္တိ တာလပတ္တာဒီဟိ ကတံ မဏ္ဍလိကဗီဇနိ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ဝုတ္တံ။
ဆတ္တကထာ
֍ * ၃၉။ ဆတ္တကထာယံ ဆတ္တံ နာမ တီဏိ ဆတ္တာနိ သေတစ္ဆတ္တံ, ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တံ, ပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ။ တတ္ထ သေတစ္ဆတ္တန္တိ ဝတ္ထပလိဂုဏ္ဌိတံ ပဏ္ဍရစ္ဆတ္တံ။ ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တန္တိ ဝိလီဝစ္ဆတ္တံ။ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ကတံ။ မဏ္ဍလဗဒ္ဓံ သလာကဗဒ္ဓန္တိ ဣဒံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ဆတ္တာနံ ပဉ္ဇရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဟိ မဏ္ဍလဗဒ္ဓါနိ စေဝ ဟောန္တိ သလာကဗဒ္ဓါနိ စ။ ယမ္ပိ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍေန ကတံ ဧကပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ ဟောတိ, တမ္ပိ ဆတ္တမေဝ။ ‘‘ဝိလီဝစ္ဆတ္တန္တိ ဝေဏုဝိလီဝေဟိ ကတံ ဆတ္တံ။ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတန္တိ တာလပဏ္ဏံ သဟ ဒဏ္ဍကေန ဆိန္ဒိတွာ တမေဝ ဆတ္တဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ ဂေါပါလကာဒယော ဝိယ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၆၃၄) ပန ‘‘ဝိလီဝစ္ဆတ္တန္တိ ဝေဏုပေသိကာဟိ ကတံ။ မဏ္ဍလဗဒ္ဓါနီတိ ဒီဃသလာကာသု တိရိယံ ဝလယာကာရေန သလာကံ ဌပေတွာ သုတ္တေဟိ ဗဒ္ဓါနိ ဒီဃဉ္စ တိရိယဉ္စ ဥဇုကမေဝ သလာကာယော ဌပေတွာ ဒဠှဗဒ္ဓါနိ စေဝ တိရိယံ ဌပေတွာ ဒီဃဒဏ္ဍကေဟေဝ သင်္ကောစာရဟံ ကတွာ သုတ္တေဟေဝ တိရိယံ ဗဒ္ဓါနိ။ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတန္တိ သဟ ဒဏ္ဍကေန ဆိန္နတာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဆတ္တဓာရကပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ အဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော ဆတ္တံ ဓာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
နခကထာ
֍ * ၄၀။ နခကထာယံ ဒီဃနခဓာရဏပစ္စယာ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဒီဃာ နခါ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၅။)ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဓာရေန္တဿ အာပတ္တိ။ ‘‘နခေနပိ နခံ ဆိန္ဒန္တိ, မုခေနပိ နခံ ဆိန္ဒန္တိ, ကုဋ္ဋေပိ ဃံသန္တိ, အင်္ဂုလိယော ဒုက္ခာ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နခစ္ဆေဒန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော နခစ္ဆေဒနသတ္ထကံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌာ စ ‘‘နခစ္ဆေဒနံ ဝလိတကံယေဝ ကရောန္တိ, တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝလိတကန္တိ နခစ္ဆေဒနကာလေ ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝလီဟိ ယုတ္တမေဝ ကရောန္တိ, တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ဝုတ္တံ။ မံသပ္ပမာဏေနာတိ အင်္ဂုလဂ္ဂမံသပ္ပမာဏေန။ ဝီသတိမဋ္ဌန္တိ ဝီသတိပိ ဟတ္ထပါဒနခေ လိခိတမဋ္ဌေ ကရောန္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
လောမကထာ
လောမကထာယံ ‘‘သမ္ဗာဓေလောမံ သံဟရာပေန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’’တိ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော သံဟရာပေန္တဿ အာပတ္တိ။ အညတရဿ ဘိက္ခုနော သမ္ဗာဓေ ဝဏော ဟောတိ, ဘေသဇ္ဇံ န တိဋ္ဌတီတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဗာဓပစ္စယာ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော အာဗာဓပစ္စယာ ဘေသဇ္ဇပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ သမ္ဗာဓေ လောမံ ဟရာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ ‘‘သေယျထာပိ ပိသာစိလ္လိကာ’’တိ မနုဿာနံ ဥဇ္ဈာယနပစ္စယာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဒီဃံ နာသိကာလောမံ ဓာရေတဗ္ဗံ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော ဓာရဏပစ္စယာ အာပတ္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဏ္ဍာသ’’န္တိ အနုရက္ခဏတ္ထာယ သဏ္ဍာသော အနုညာတော, တသ္မာ နာသိကာလောမံ သဏ္ဍာသေန ဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပလိတန္တိ ပဏ္ဍရကေသံ။ ဂါဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၆။)‘‘မာ မေ ဇရာဘာဝေါ ဟောတူ’’တိ မနသိ ကတတ္တာ။ ဗီဘစ္ဆံ ဟုတွာတိ ဝိရူပံ ဟုတွာ။ ပလိတံ ဝါ အပလိတံ ဝါတိ ပဏ္ဍရံ ဝါ အပဏ္ဍရံ ဝါ။ ဂါဟာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အပ္ပသာဒါဝဟတ္တာတိ။
ကာယဗန္ဓနကထာ
֍ * ၄၁။ ကာယဗန္ဓနကထာယံ အကာယဗန္ဓနေနာတိ အဗန္ဓိတကာယဗန္ဓနေန။ ဘိက္ခုနာတိ သေသော။ အထ ဝါ အကာယဗန္ဓနေနာတိ အဗန္ဓိတကာယဗန္ဓနော ဟုတွာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတတ္ထေ ကရဏဝစနံ ယထာ ‘‘ဘိန္နေန သီသေန ပဂ္ဃရန္တေန လောဟိတေန ပဋိဝိသကေ ဥဇ္ဈာပေသီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တေန ယတ္ထ သရတိ, တတ္ထ ဗန္ဓိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကာယဗန္ဓနံ နာမ ဆ ကာယဗန္ဓနာနိ ကလာဗုကံ, ဒေဍ္ဍုဘကံ, မုရဇံ, မဒ္ဒဝီဏံ, ပဋ္ဋိကံ, သူကရန္တကန္တိ။ တတ္ထ ကလာဗုကံ နာမ ဗဟုရဇ္ဇုကံ။ ဒေဍ္ဍုဘကံ နာမ ဥဒကသပ္ပသီသသဒိသံ။ မုရဇံ နာမ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ။ မဒ္ဒဝီဏံ နာမ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ။ ဤဒိသဉှိ ဧကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, ပဂေဝ ဗဟူနိ။ တသ္မာ ပဋိက္ခိတ္တာနိ အကပ္ပိယကာယဗန္ဓနာနိ နာမ စတ္တာရိ ဟောန္တိ, ပဋ္ဋိကံ, သူကရန္တကန္တိ ဣမာနိ ဒွေ ကာယဗန္ဓနာနိ ဘဂဝတာ အနုညာတာနိ ကပ္ပိယကာယဗန္ဓနာနိ နာမ, တဿ ပကတိဝီတာ ဝါ မစ္ဆကဏ္ဋကဝါယိမာ ဝါ ပဋ္ဋိကာ ဝဋ္ဋတိ, သေသာ ကုဉ္ဇရစ္ဆိကာဒိဘေဒါ န ဝဋ္ဋတိ။ သူကရန္တကံ နာမ ကုဉ္စိကကောသကသဏ္ဌာနံ ဟောတိ, ဧကရဇ္ဇုကံ, ပန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနဉ္စ သူကရန္တကံ အနုလောမေတိ။ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ ကာယဗန္ဓနာနိ ဟောန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏ’’န္တိ ဣဒံ ဒသာသုယေဝ အနုညာတန္တိ ပါမင်္ဂဒသာ စေတ္ထ စတုန္နံ ဥပရိ န ဝဋ္ဋတိ။ သောဘကံ နာမ ဝေဌေတွာ မုခဝဋ္ဋိသိဗ္ဗနံ။ ဂုဏကံ နာမ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနေန သိဗ္ဗနံ။ ဧဝံ သိဗ္ဗိတာ ဟိ အန္တော ထိရာ ဟောန္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ပဝနန္တောတိ ပါသန္တော ဝုစ္စတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၇၇-၂၇၈) ပန ‘‘မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ နာမ စတုရဿံ အကတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၇။)သဇ္ဇိတံ။ ပါမင်္ဂဒသာ စတုရဿာ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနေနာတိ သံဃာဋိယာ မုဒိင်္ဂသိဗ္ဗနာကာရေန ဝရကသီသာကာရေန။ ပဝနန္တောတိ ပါသန္တော, ‘ဒသာမူလ’န္တိ စ လိခိတံ။ အကာယဗန္ဓနေန သဉ္စိစ္စ ဝါ အသဉ္စိစ္စ ဝါ ဂါမပ္ပဝေသနေ အာပတ္တိ။ သရိတဋ္ဌာနတော ဗန္ဓိတွာ ပဝိသိတဗ္ဗံ, နိဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝါတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
နိဝါသနပါရုပနကထာ
֍ * ၄၂။ နိဝါသနပါရုပနကထာယံ ဟတ္ထိသောဏ္ဍာဒိဝသေန ဂိဟိနိဝတ္ထံ န နိဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထိသောဏ္ဍကံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ နာဘိမူလတော ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဏ္ဌာနံ ဩလမ္ဗကံ ကတွာ နိဝတ္ထံ စောဠိကဣတ္ထီနံ နိဝါသနံ ဝိယ။ မစ္ဆဝါဠကံ နာမ ဧကတော ဒသန္တံ ဧကတော ပါသန္တံ ဩလမ္ဗိတွာ နိဝတ္ထံ။ စတုကဏ္ဏကံ နာမ ဥပရိတော ဒွေ, ဟေဋ္ဌတော ဒွေတိ ဧဝံ စတ္တာရော ကဏ္ဏေ ဒဿေတွာ နိဝတ္ထံ။ တာလဝဏ္ဋကံ နာမ တာလဝဏ္ဋာကာရေန သာဋကံ ဩလမ္ဗိတွာ နိဝါသနံ။ သတဝလိကံ နာမ ဒီဃသာဋကံ အနေကက္ခတ္တုံ ဩဘုဇိတွာ ဩဝဋ္ဋိကံ ကရောန္တေန နိဝတ္ထံ, ဝါမဒက္ခိဏပဿေသု ဝါ နိရန္တရံ ဝလိယော ဒဿေတွာ နိဝတ္ထံ။ သစေ ပန ဇာဏုတော ပဋ္ဌာယ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝလိယော ပညာယန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ သံဝေလ္လိယံ နိဝါသေန္တီတိ မလ္လကမ္မကာရာဒယော ဝိယ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ နိဝါသေန္တိ, ဧဝံ နိဝါသေတုံ ဂိလာနဿပိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿပိ န ဝဋ္ဋတိ။ သေတပဋပါရုတာဒိဝသေန န ဂိဟိပါရုတံ ပါရုပိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ သေတပဋပါရုတံ ပရိဗ္ဗာဇကပါရုတံ ဧကသာဋကပါရုတံ သောဏ္ဍပါရုတံ အန္တေပုရိကပါရုတံ မဟာဇေဋ္ဌကပါရုတံ ကုဋိပဝေသကပါရုတံ ဗြာဟ္မဏပါရုတံ ပါဠိကာရကပါရုတန္တိ ဧဝမာဒိ ပရိမဏ္ဍလလက္ခဏတော အညထာ ပါရုတံ သဗ္ဗမေတံ ဂိဟိပါရုတံ နာမ, တသ္မာ ယထာ သေတပဋာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၈။)အဍ္ဎပါလကနိဂဏ္ဌာ ပါရုပန္တိ, ယထာ စ ဧကစ္စေ ပရိဗ္ဗာဇကာ ဥရံ ဝိဝရိတွာ ဒွီသု အံသကူဋေသု ပါဝုရဏံ ဌပေန္တိ, ယထာ စ ဧကသာဋကာ မနုဿာ နိဝတ္ထသာဋကဿ ဧကေန အန္တေန ပိဋ္ဌိံ ပါရုပိတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ ဥဘောသု အံသကူဋေသု ဌပေန္တိ, ယထာ စ သုရာသောဏ္ဍာဒယော သာဋကေန ဂီဝံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥဘော အန္တေ ဥရေ ဝါ ဩလမ္ဗေန္တိ, ပိဋ္ဌိယံ ဝါ ခိပေန္တိ, ယထာ စ အန္တေပုရိကာယော အက္ခိတာရကမတ္တံ ဒဿေတွာ ဩဂုဏ္ဌိကံ ပါရုပန္တိ, ယထာ စ မဟာဇေဋ္ဌာ ဒီဃသာဋကံ နိဝါသေတွာ တဿေဝ ဧကေန အန္တေန သကလသရီရံ ပါရုပန္တိ, ယထာ စ ကဿကာ ခေတ္တကုဋိံ ပဝိသန္တာ သာဋကံ ပလိဝေဌေတွာ ဥပကစ္ဆကေ ပက္ခိပိတွာ တဿေဝ ဧကေန အန္တေန သရီရံ ပါရုပန္တိ, ယထာ စ ဗြာဟ္မဏာ ဥဘိန္နံ ဥပကစ္ဆကာနံ အန္တရေ သာဋကံ ပဝေသေတွာ အံသကူဋေသု ပါရုပန္တိ, ယထာ စ ပါဠိကာရကော ဘိက္ခု ဧကံသပါရုပနေန ပါရုတံ ဝါမဗာဟုံ ဝိဝရိတွာ စီဝရံ အံသကူဋေ အာရောပေတိ။ ဧဝံ အပါရုပိတွာ သဗ္ဗေပိ ဧတေ အညေ စ ဧဝရူပေ ပါရုပနဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗိကာရံ ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုပိတဗ္ဗံ။ တထာ အပါရုပိတွာ အာရာမေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ အနာဒရေန ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
ကာဇကထာ
֍ * ၄၃။ ကာဇကထာယံ မုဏ္ဍဝေဌီတိ ယထာ ရညော ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တော ပရိက္ခာရဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏမနုဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဘတောကာဇန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ ကာဇေ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဥဘောသု ဘာဂေသု လဂ္ဂေတွာ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ ဧကတောကာဇန္တိ ဧကတော ပစ္ဆတောယေဝ လဂ္ဂေတွာ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ အန္တရာကာဇန္တိ မဇ္ဈေ လဂ္ဂေတွာ ဒွီဟိ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ သီသဘာရာဒယော သီသာဒီဟိ ဝဟိတဗ္ဗဘာရာဒယော ဧဝ။ ဩလမ္ဗကန္တိ ဟတ္ထေန ဩလမ္ဗိတွာ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ ဧတေသု ဥဘတောကာဇမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, သေသာ ဝဋ္ဋန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၅၉။)ဒန္တကဋ္ဌကထာ
֍ * ၄၄။ ဒန္တကဋ္ဌကထာယံ ဒန္တကဋ္ဌဿ အခါဒနေ ပဉ္စ ဒေါသေ, ခါဒနေ ပဉ္စာနိသံသေ စ ဒဿေတွာ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ ဒန္တကဋ္ဌံ အနုညာတံ။ တတ္ထ ပဉ္စ ဒေါသာ နာမ အစက္ခုဿံ, မုခံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ, ရသဟရဏိယော န ဝိသုဇ္ဈန္တိ, ပိတ္တံ သေမှံ ဘတ္တံ ပရိယောနန္ဓတိ, ဘတ္တမဿ နစ္ဆာဒေတီတိ။ တတ္ထ အစက္ခုဿန္တိ စက္ခူနံ ဟိတံ န ဟောတိ, ပရိဟာနိံ ဇနေတိ။ နစ္ဆာဒေတီတိ န ရုစ္စတိ။ ပဉ္စာနိသံသာ ဝုတ္တပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော ဒီဃဒန္တကဋ္ဌခါဒနေ စ အတိမဒါဟကဒန္တကဋ္ဌခါဒနေ စ ဒုက္ကဋံ ပညပေတွာ အဋ္ဌင်္ဂုလပရမံ စတုရင်္ဂုလပစ္ဆိမံ ဒန္တကဋ္ဌံ အနုညာတံ။ တတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂုလံ ပရမံ ဧတဿ ဒန္တကဋ္ဌဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂုလပရမံ။ စတုရင်္ဂုလံ ပစ္ဆိမံ ပမာဏံ ဧတဿ ဒန္တကဋ္ဌဿာတိ စတုရင်္ဂုလပစ္ဆိမံ။ အတိမဒါဟကန္တိ အတိခုဒ္ဒကံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလံ မဟာဒန္တကဋ္ဌံ နာမ, စတုရင်္ဂုလံ ခုဒ္ဒကဒန္တကဋ္ဌံ နာမ, ပဉ္စဆသတ္တင်္ဂုလံ မဇ္ဈိမဒန္တကဋ္ဌံ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဝိဓေန ဥဒကေန တိဝိဓေန ဒန္တကဋ္ဌေနာ’’တိ။ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလပရမန္တိ မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလပရမ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၂) မာဟ။
ဧတ္ထ စ ပမာဏင်္ဂုလေနာတိ ဣဒံ ပကတိအင်္ဂုလေနာတိ ဂဟေတွာ မနုဿာနံ ပကတိအင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဓိကပ္ပမာဏံ ဒန္တကဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ တတ္တကမေဝ စ ကတွာ ခါဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလေန’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ‘‘ပကတိအင်္ဂုလေနာ’’တိ။ တသ္မာ ယံ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထတော အင်္ဂုလံ ပမာဏံ ကတွာ မနုဿာ ဂေဟာဒီနိ မိနန္တိ, တေန မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလဘူတေန ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလပရမန္တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၈၀-၂၈၂) ‘‘ပမာဏင်္ဂုလေနာတိ ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၈၂) ‘‘ပမာဏင်္ဂုလေနာတိ ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလေန, ကေစိ ပန ‘ပကတိအင်္ဂုလေနာ’တိ ဝဒန္တိ, တံ စတုရင်္ဂုလပစ္ဆိမဝစနေန သမေတိ။ န ဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၀။)ပကတိအင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏံ ဒန္တကဋ္ဌံ ကဏ္ဌေ အဝိလဂ္ဂံ ခါဒိတုံ သက္ကာ’’တိ။
ရုက္ခရောဟနကထာ
֍ * ၄၅။ ရုက္ခာရောဟနကထာယံ ပုရိသော ပမာဏော ယဿ ရုက္ခဿာတိ ပေါရိသော, ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပိတဟတ္ထေန သဒ္ဓိံ မနုဿကာယပ္ပမာဏော ပဉ္စဟတ္ထမတ္တဥစ္စော ရုက္ခပဒေသော, တံ ပေါရိသံ ရုက္ခံ, အဝယဝေ သမုဒါယဝေါဟာရော ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ, အာဘုသော ပဒန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာပဒါ, ပရိဿယာ။ ယာဝ အတ္ထော အတ္ထိ ဧတသ္မိံ ရုက္ခေတိ ယာဝဒတ္ထော, ရုက္ခော, အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ပယောဇနဝါစကော။ ယာဝ တသ္မိံ ရုက္ခေ ဘိက္ခုဿ အတ္ထော ပယောဇနံ အတ္ထိ, တာဝ အဘိရုဟိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဆန္ဒာရောပနကထာ
֍ * ၄၆။ ဆန္ဒာရောပနကထာယံ ဆန္ဒသောတိ သက္ကဋဘာသာယ။ န အာရောပေတဗ္ဗန္တိ ဝါစနာမဂ္ဂံ န အာရောပေတဗ္ဗံ။ သကာယ နိရုတ္တိယာတိ မာဂဓဘာသာယ။ တတ္ထ သန္တေဟိ ကတာတိ သက္ကဋာ, အဋ္ဌကဝါမကာဒီဟိ သမိတပါပေဟိ ဣသီဟိ ကတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သက္ကရိတဗ္ဗာ ပူဇိတဗ္ဗာတိ သက္ကဋာ မနုဿာနံ ဟိတသုခါဝဟနတော, တဒတ္ထိကေဟိ မနုဿေဟိ ပူဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဘာသီယတေတိ ဘာသာ, သက္ကဋာ စ သာ ဘာသာ စာတိ သက္ကဋဘာသာ။ ဝေဒတ္တယဂတာ နိရုတ္တိ, သဿ ဧသာတိ သကာ, ဘဂဝတော ဝစနန္တျတ္ထော။ မဂဓေ ဇာတာ မာဂဓိကာ, အာဒိကပ္ပကာလေ မဂဓရဋ္ဌေ ဇာတာတိ အတ္ထော။ ဥစ္စတေတိ ဥတ္တိ, နီဟရိတွာ ဥတ္တိ နိရုတ္တိ, ပိဋကတ္တယတော နီဟရိတွာ ကထီယတေတျတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၁။)နရာ ယာယာဒိကပ္ပိကာ၊
သမ္ဗုဒ္ဓါ စာပိ ဘာသရေ’’တိ။
သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
လောကာယတကထာ
֍ * ၄၇။ လောကာယတကထာယံ လောကိယန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ပုညာပုညာနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော, သတ္တလောကော။ အာဘုသော ယတန္တိ ဝီရိယံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယတံ, လောကဿ အာယတံ လောကာယတံ, သတ္တာနံ ဘုသော ဝီရိယကရဏဋ္ဌာနန္တျတ္ထော။ ကိံ တံ? တိတ္ထိယသတ္ထံ။ သဗ္ဗံ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ, ကသ္မာ? သကုဏာဒီဟိ ပရိဘုတ္တပုဗ္ဗတ္တာ။ သဗ္ဗံ အနုစ္ဆိဋ္ဌံ ဣမဿ အဝသေသဘောဇနဿ ကေနစိ အပရိဘုတ္တပုဗ္ဗတ္တာ။ သေတော ကာကော အဋ္ဌိဿ သေတတ္တာ, ကာဠော ဗကော ပါဒဿ ကာဠတ္တာတိ။ နတ္ထိ အတ္ထော ဧတ္ထာတိ နိရတ္ထကံ, နိရတ္ထကမေဝ ကာရဏံ နိရတ္ထကကာရဏံ။ တေန ပဋိသံယုတ္တံ နိရတ္ထကကာရဏပဋိသံယုတ္တံ။ တရန္တိ ဧတ္ထာတိ တိတ္ထံ, ပဋ္ဋနံ။ တိတ္ထံ ဝိယာတိ တိတ္ထံ, လဒ္ဓိ, တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိယာ, ဝိပရီတဒဿနာ။ သာသန္တိ အတ္တနော သာဝကေ ဧတ္ထာတိ သတ္ထံ, တိတ္ထိယာနံ သတ္ထံ တိတ္ထိယသတ္ထံ။ န တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ နာမ ယာ ကာစိ ဗာဟိရကာ အနတ္ထသဉှိတာ။ န ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာတိ အတ္တနာ န ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ။ န ဝါစေတဗ္ဗာတိ ပရေသံ န ဝါစေတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ခိပိတကထာ
֍ * ၄၈။ ခိပိတကထာယံ ခိပီယိတ္ထာတိ ခိပိတော။ ခိပိ အဗျတ္တသဒ္ဒေတိ ဓာတု။ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္တာ တသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၂။)ခိပိတေတိ ဝိဘတျန္တံ။ ‘‘ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေ’’တိ လက္ခဏဝန္တကတ္တာ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော။ ဇီဝါတိ ဇီဝ ပါဏဓာရဏေတိ ဓာတု, ဝိဘတ္တိလောပေါ။ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေ ခိပိတေ ဘိက္ခုနာ ‘‘ဇီဝါ’’တိ ဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ, ဘိက္ခုသ္မိံ ခိပိတေ ဂိဟိနာ ‘‘ဇီဝထ ဘန္တေ’’တိ ဝုစ္စမာနေ သတိ ‘‘စိရံ ဇီဝါ’’တိ ဘိက္ခုနာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝုစ္စမာနေ’’တိ ဧတ္ထ ပန လက္ခဏဿ ကမ္မဝါစကတ္တာ တေန သမာနာဓိကရဏံ ကမ္မဘူတံ ‘‘ဘိက္ခုသ္မိ’’န္တိ လက္ခဏဝန္တကမ္မံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ ယထာ ကိံ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသု ပုရိသော အာဂတော’’တိ။ အပရေ ပန အာစရိယာ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ‘‘သန္တေသူ’’တိ ပဒံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ဣဒမေဝ လက္ခဏပဒံ, ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသူ’’တိ ပဒဒွယံ ပန ‘‘သန္တေသူ’’တိ ဧတ္ထ ပကတိဝိကတိဝသေန ကတ္တာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
လသုဏကထာ
֍ * ၄၉။ လသုဏကထာယံ ‘‘လသုဏံ နာမ မာဂဓက’’န္တိ (ပါစိ။ ၇၉၅) ပါဠိယံ အာဂတံ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၅) ပန ‘‘မာဂဓကန္တိ မဂဓေသု ဇာတံ။ မဂဓရဋ္ဌေ ဇာတလသုဏမေဝ ဟိ ဣဓ လသုဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ, တမ္ပိ ဘဏ္ဍိကလသုဏမေဝ, န ဧကဒွိတိမိဉ္ဇကံ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘ဇာတိဒေသံ အဝတွာ ‘မာဂဓကံ နာမ ဘဏ္ဍိကလသုဏ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ဒွေ တယော ဘဏ္ဍိကေ ဧကတောယေဝ သင်္ခရိတွာ အဇ္ဈောဟရတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ဘိန္ဒိတွာ ဧကေကံ မိဉ္ဇံ ခါဒန္တိယာ ပန ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ, ဣဒံ ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန ပါစိတ္တိယံ, ဘိက္ခုဿ ပန ဒုက္ကဋံ။
ပလဏ္ဍုကာဒီနံ ဝဏ္ဏေန ဝါ မိဉ္ဇာယ ဝါ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဏ္ဏေန တာဝ ပလဏ္ဍုကော နာမ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဘဉ္ဇနကော လောဟိတဝဏ္ဏော, ဟရိတကော ဟရိတဝဏ္ဏော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၃။)မိဉ္ဇာယ ပန ပလဏ္ဍုကဿ ဧကာ မိဉ္ဇာ ဟောတိ, ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ, ဟရိတကဿ တိဿော, စာပလသုဏော အမိဉ္ဇကော။ အင်္ကုရမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ‘‘ပလဏ္ဍုကဿ တီဏိ မိဉ္ဇာနိ, ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ, ဟရိတကဿ ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ပလဏ္ဍုကာဒယော သဘာဝေနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ, သူပသမ္ပာကာဒီသု ပန မာဂဓကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉှိ ပစ္စမာနေသု မုဂ္ဂသူပါဒီသု ဝါ မစ္ဆမံသဝိကတိယာ ဝါ တေလာဒီသု ဝါ ဗဒရသာဠဝါဒီသု ဝါ အမ္ဗိလပါကာဒီသု ဝါ ဥတ္တရိဘင်္ဂေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော ယာဂုပတ္တေပိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဘာဝေနေဝါတိ သူပသမ္ပာကာဒိံ ဝိနာဝ။ ဗဒရသာဠဝံ နာမ ဗဒရဖလာနိ သုက္ခာပေတွာ စုဏ္ဏေတွာ ကတ္တဗ္ဗာ ခါဒနီယဝိကတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၇၉၃-၇၉၇) ဝုတ္တံ။
နအက္ကမိတဗ္ဗာဒိကထာ
֍ * ၅၀။ နအက္ကမိတဗ္ဗာဒိကထာယံ ‘‘ပရိဘဏ္ဍကတဘူမိ နာမ သဏှမတ္တိကာဟိ ကတာ ကာဠဝဏ္ဏာဒိဘူမိ။ သေနာသနံ မဉ္စပီဌာဒိကာယေဝ။ တထေဝ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အညေဟိ အာဝါသိကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုတ္တနီဟာရေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘နေဝါသိကာ ပကတိယာ အနတ္ထတာယ ဘူမိယာ ဌပေန္တိ စေ, တေသမ္ပိ အနာပတ္တိယေဝါ’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘ဒွါရမ္ပီ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ လောမေသူတိ လောမေသု ဖုသန္တေသူ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၄) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၄) ‘‘ပရိဘဏ္ဍကတဘူမိ ဝါတိ ကာဠဝဏ္ဏာဒိကတသဏှဘူမိ ဝါ။ သေနာသနံ ဝါတိ မဉ္စပီဌာဒိ ဝါ။ တထေဝ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ နေဝါသိကေဟိ ဓောတပါဒါဒီဟိ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနေ သဉ္စိစ္စ အဓောတပါဒါဒီဟိ ဝဠဉ္ဇန္တဿေဝ အာပတ္တိ ပညတ္တာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၄။)ဒဿေတိ, ‘ဒွါရမ္ပီ’တိအာဒိနာ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ အဇာနိတွာ အပဿယန္တဿပိ ဣဓ လောမဂဏနာယ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၃-၃၂၄) ‘‘နေဝါသိကာ ပကတိယာ အနတ္ထတာယ ဘူမိယာ ဌပေန္တိ စေ, တေသမ္ပိ အနာပတ္တိယေဝါတိ လိခိတံ, ဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ န အပဿယိတဗ္ဗာတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အဝန္ဒိယဝန္ဒိယကထာ
֍ * ၅၁။ အဝန္ဒိယဝန္ဒိယကထာယံ ဣဓ ပကရဏာစရိယေန သေနာသနက္ခန္ဓကပါဠိဝသေန ဒသ အဝန္ဒိယာ, တယော ဝန္ဒိယာ စ ဝုတ္တာ, အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ဣဓ အာဂတနယေနေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၆၇ အာဒယော) ပန ဥပါလိပဉ္စကေ ပဉ္စပဉ္စကဝသေန ပဉ္စဝီသတိ အဝန္ဒိယာ, ပဉ္စ ဝန္ဒိယာ စ ဝုတ္တာ။ ကထံ? ‘‘ကတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, အဝန္ဒိယာတိ? ပဉ္စိမေ, ဥပါလိ, အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော အဝန္ဒိယော, ရစ္ဆဂတော အဝန္ဒိယော, ဩတမသိကော အဝန္ဒိယော, အသမန္နာဟရန္တော အဝန္ဒိယော, သုတ္တော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ယာဂုပါနေ အဝန္ဒိယော, ဘတ္တဂ္ဂေ အဝန္ဒိယော, ဧကာဝတ္တော အဝန္ဒိယော, အညဝိဟိတော အဝန္ဒိယော, နဂ္ဂေါ အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ခါဒန္တော အဝန္ဒိယော, ဘုဉ္ဇန္တော အဝန္ဒိယော, ဥစ္စာရံ ကရောန္တော အဝန္ဒိယော, ပဿာဝံ ကရောန္တော အဝန္ဒိယော, ဥက္ခိတ္တကော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ပုရေဥပသမ္ပန္နေန ပစ္ဆာဥပသမ္ပန္နော အဝန္ဒိယော, အနုပသမ္ပန္နော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၅။)အဝန္ဒိယော, နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော အဓမ္မဝါဒီ အဝန္ဒိယော, မာတုဂါမော အဝန္ဒိယော, ပဏ္ဍကော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ပါရိဝါသိကော အဝန္ဒိယော, မူလာယပဋိကဿနာရဟော အဝန္ဒိယော, မာနတ္တာရဟော အဝန္ဒိယော, မာနတ္တစာရိကော အဝန္ဒိယော, အဗ္ဘာနာရဟော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ, ဥပါလိ, ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ’’တိ။
‘‘ကတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဝန္ဒိယာတိ? ပဉ္စိမေ, ဥပါလိ, ဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ပစ္ဆာဥပသမ္ပန္နေန ပုရေဥပသမ္ပန္နော ဝန္ဒိယော, နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော ဓမ္မဝါဒီ ဝန္ဒိယော, အာစရိယော ဝန္ဒိယော, ဥပဇ္ဈာယော ဝန္ဒိယော, သဒေဝကေ လောကေ သမာရကေ သဗြဟ္မကေ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ, ဥပါလိ, ပဉ္စ ဝန္ဒိယာ’’တိ။
အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၆၇) ‘‘ဩတမသိတောတိ အန္ဓကာရဂတော။ တဉှိ ဝန္ဒန္တဿ မဉ္စပါဒါဒီသုပိ နလာဋံ ပဋိဟညေယျ။ အသမန္နာဟရန္တောတိ ကိစ္စပ္ပသုတတ္တာ ဝန္ဒနံ အသမန္နာဟရန္တော။ သုတ္တောတိ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တော။ ဧကာဝတ္တောတိ ဧကတော အာဝတ္တော သပတ္တပက္ခေ ဌိတော ဝေရီ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော ဝုစ္စတိ, အယံ အဝန္ဒိယော။ အယဉှိ ဝန္ဒိယမာနော ပါဒေနပိ ပဟရေယျ။ အညဝိဟိတောတိ အညံ စိန္တယမာနော။ ခါဒန္တောတိ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒီနိ ခါဒန္တော။ ဥစ္စာရဉ္စ ပဿာဝဉ္စ ကရောန္တော အနောကာသဂတတ္တာ အဝန္ဒိယော။ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓေနပိ ဥက္ခေပနီယကမ္မေန ဥက္ခိတ္တကော အဝန္ဒိယော, တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မကတာ ပန စတ္တာရော ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, ဥပေါသထပဝါရဏာပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ လဗ္ဘန္တိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ စ ဝုတ္တေသု အဝန္ဒိယေသု နဂ္ဂဉ္စ ဥက္ခိတ္တကဉ္စ ဝန္ဒန္တဿေဝ ဟောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၆။)အာပတ္တိ, ဣတရေသံ ပန အသာရုပ္ပဋ္ဌေန စ အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေန စ ဝန္ဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ဣတော ပရံ ပစ္ဆာဥပသမ္ပန္နာဒယော ဒသပိ အာပတ္တိဝတ္ထုဘာဝေနေဝ အဝန္ဒိယာ။ တေ ဝန္ဒန္တဿ ဟိ နိယမေနေဝ အာပတ္တိ။ ဣတိ ဣမေသု ပဉ္စသု ပဉ္စကေသု တေရသ ဇနေ ဝန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ, ဒွါဒသန္နံ ဝန္ဒနာယ အာပတ္တိ။ အာစရိယော ဝန္ဒိယောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော ဥပသမ္ပဒါစရိယော နိဿယာစရိယော ဥဒ္ဒေသာစရိယော ဩဝါဒါစရိယောတိ အယံ ပဉ္စဝိဓောပိ အာစရိယော ဝန္ဒိယော’’တိ အာဂတော။
‘‘အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ တဉှိ ဝန္ဒန္တဿ မဉ္စပါဒါဒီသု နလာဋံ ပဋိဟညေယျာတိအာဒိနာ ဝုတ္တကာရဏေနာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၆၇) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋိ။ ပရိဝါရ ၂။၄၆၇) ပန ‘‘မဉ္စပါဒါဒီသုပိ နလာဋံ ပဋိဟညေယျာတိ အန္ဓကာရေ စမ္မခဏ္ဍံ ပညပေတွာ ဝန္ဒိတုံ ဩနမန္တဿ နလာဋံ ဝါ အက္ခိ ဝါ မဉ္စာဒီသု ပဋိဟညတိ။ ဧတေန ဝန္ဒတောပိ အာပတ္တိအဘာဝံ ဝတွာ ဝန္ဒနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပါဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သုတ္တန္တရေဟိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တေသု။ နဂ္ဂါဒီသု ပန ဝန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ဧကတော အာဝတ္တောတိ ဧကသ္မိံ ဒေါသာဂတိပက္ခေ ပရိဝတ္တော, ပဝိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘သပတ္တပက္ခေ ဌိတော’တိ။ ဝန္ဒိယမာနောတိ ဩနမိတွာ ဝန္ဒိယမာနော။ ဝန္ဒိတဗ္ဗေသု ဥဒ္ဒေသာစရိယော နိဿယာစရိယော စ ယသ္မာ နဝကာပိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘တေ ဝုဍ္ဎာ ဧဝ ဝန္ဒိယာ’တိ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၄၆၇) ‘‘ဧကာဝတ္တောတိပိ ပဌန္တိ, တဿ ကုဒ္ဓေါ ကောဓာဘိဘူတောတိ ကိရ အတ္ထော။ ဧကဝတ္ထောတိပိ ကေစိ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ အပနေတွာ ဌိတောတိ ကိရ အတ္ထော။ တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာယံ ဥဒ္ဓဋပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧကာဝတ္တောတိ ဟိ ဥဒ္ဓဋံ, တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ ကိစ္စပ္ပသုတတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၇။)အသမန္နာဟရန္တော ‘နလာဋံ ပဋိဟညေယျာ’တိအာဒိဝုတ္တကာရဏေနာ’’တိ အာဂတံ။
ဒုတိယဂါထာသင်္ဂဏိကဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၇၇) ‘‘ဒသ ပုဂ္ဂလာ နာဘိဝါဒေတဗ္ဗာတိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာ ဒသ ဇနာ။ အဉ္ဇလိသာမီစေန စာတိ သာမီစိကမ္မေန သဒ္ဓိံ အဉ္ဇလိ စ တေသံ န ကာတဗ္ဗော။ နေဝ ပါနီယပုစ္ဆနတာလဝဏ္ဋဂ္ဂဟဏာဒိ ခန္ဓကဝတ္တံ တေသံ ဒဿေတဗ္ဗံ, န အဉ္ဇလိ ပဂ္ဂဏှိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဒသန္နံ ဒုက္ကဋန္တိ တေသံယေဝ ဒသန္နံ ဧဝံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ အာဂတံ, တသ္မာ အဉ္ဇလိကမ္မမတ္တမ္ပိ နေသံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ။
‘‘နဝကတရေန, ဘန္တေ, ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ကတိ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာတိ? နဝကတရေနုပါလိ, ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေ ပဉ္စ? နဝကတရေနုပါလိ, ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေန ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ နဝကတရေနုပါလိ, ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပရိ။ ၄၆၉) ဣမသ္မိံ ဌာနေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာယသ္မတော ဥပါလိဿ ဝန္ဒနာနယောဝ အာစိက္ခိတော။
ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စသရူပဉ္စ ကထိတံ။ ကထံ? ဝုဍ္ဎတရဿ ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဥဘော အံသေ ဝိဝရိတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, န စ ဥဘော အံသေ ပါရုပိတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, အထ ခေါ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာတိ။ ဧတေန သံဃာဋိ ပန ဧကံသံ ကတာပိ အကတာပိ နတ္ထိ ဒေါသောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၈။)ပကာသိတော ဟောတိ။ ‘‘ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ ကရပုဋသင်္ခါတံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာဝ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, န ဟတ္ထတလပကာသနမတ္တေန ဝါ န ဟတ္ထမုဋ္ဌိပကာသနာဒိနာ ဝါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘န ဧကေန ဟတ္ထေန စီဝရကဏ္ဏဆုပနာဒိမတ္တေန ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, အထ ခေါ ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေန ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘ဧဝံ ဝန္ဒန္တေဟိ န ဒုဋ္ဌစိတ္တဉ္စ အနာဒရဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, အထ ခေါ ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဧဝံ ဝန္ဒနာနယော အာစိက္ခိတော ဟောတိ။
ကထံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတသရူပံ ကထိတံ? ဣဓ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ ဧကံ, အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ ဧကံ, ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေနာတိ ဧကံ, ပေမဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ဧကံ, ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ဧကံ, ဧဝံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတသရူပံ ကထိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဧဝံ သကလလောကဿ ဟိတသုခကာရကေန ဓမ္မဿာမိနာ ကာယပဏာမမနောပဏာမဝသေန မဟတော ဟိတသုခဿ ပဝတ္တနတ္ထံ အာယသ္မတော ဥပါလိတ္ထေရဿ အာစိက္ခိတေန ဝန္ဒနာနယေန ဝန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဣဒါနိ ပန အာစရိယာ အဘိနဝအာဂတာနံ ဒဟရာနဉ္စ သာမဏေရာနဉ္စ ဝန္ဒနာနယံ သိက္ခန္တာ န ဣမံ အာဟစ္စဘာသိတံ ပါဠိံ ဂဟေတွာ သိက္ခန္တိ, အထ ခေါ ပဝေဏီအာဂတနယံယေဝ ဂဟေတွာ သိက္ခန္တိ။ ကထံ? ယဒိ ဌတွာ ဝန္ဒထ, ဒွေ ပါဒတလာနိ သမံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ သမံ ဖုသာပေတွာ နလာဋေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာဘိမုခံ ဩနမိတွာ ဝန္ဒထာတိ, အယံ နယော ‘‘ဧဝံ မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏကဒလိ ဝိယ ဗာရာဏသိနဂရာဘိမုခံ ဩနမိတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမံ ဇာတကဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ ‘‘ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သိရသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၆၉။)ပတိဋ္ဌာပေတွာ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ အနုလောမေတိ။ ဣဓ ပန ဒွေ ပါဒတလာနိ, ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ, နလာဋဉ္စာတိ ပဉ္စသု ပတိဋ္ဌိတာနီတိ သရူပံ ဝဒန္တိ။ ယဒိ နိသီဒိတွာ ဝန္ဒထ, ပဌမံ ဒွေ ပါဒတလာနိ ဘူမိယံ သမံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ သမံ ဥဿာပေတွာ ဒွေ ကပ္ပရာနိ ဒွိန္နံ ဇာဏူနံ ဥပရိ သမံ ဌပေတွာ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ သမံ ဖုသိတာနိ ကတွာ အဉ္ဇလိသင်္ခါတံ ကရပုဋံ သိရသင်္ခါတေ နလာဋေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒထ။ တတော ဩနမိတွာ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ စ ဒွေ ကပ္ပရာနိ စ ဘူမိယံ သမံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ ပသာရေတွာ သမံ ဘူမိယံ ဌပေတွာ သီသံ ဥဘိန္နံ ဟတ္ထပိဋ္ဌီနံ ဥပရိ ကတွာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒထာတိ။ ဧတ္ထ တု ဒွေ ပါဒတလာနိ ဧကံ ကတွာ, တထာ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ ဧကံ, ဒွေ ကပ္ပရာနိ ဧကံ, ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ ဧကံ, သီသံ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတသရူပံ ကထေန္တိ။ ဧသ နယော ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု န ဒိဋ္ဌော။
သမီပံ ဂန္တွာ ပါဒါနံ ဝန္ဒနကာလေ ပန ဧကစ္စေ ပဌမံ အတ္တနော သီသံ ဟတ္ထေန ပရာမသိတွာ တေန ဟတ္ထဒွယေန ထေရာနံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ စီဝရဿ ဥပရိယေဝ သမ္ဗာဟန္တိ။ ဧကစ္စေ ပဌမံ ထေရာနံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ သစီဝရံယေဝ ပရာမသိတွာ တေနေဝ ဟတ္ထဒွယေန အတ္တနော သီသံ ပရာမသန္တိ။ ဧကစ္စေ ဆုပနမတ္တမေဝ ကရောန္တိ။ ဧသပိ နယော န ကိသ္မိဉ္စိ ဒိဋ္ဌော။ ရာမညဒေသိယာ ပန ဘိက္ခူ ဧဝံ သမီပံ ဂန္တွာ ဝန္ဒနကာလေ ထေရာနံ ပါဒဂ္ဂံ အပဿန္တာပိ ပရိယေသိတွာ စီဝရတော နီဟရိတွာ ပါဒဂ္ဂမေဝ ပုနပ္ပုနံ ဟတ္ထေန သမ္ဗာဟိတွာ သီသေန ပဝဋ္ဋေတွာ စုမ္ဗိတွာ လေဟိတွာ စိရပ္ပဝါသာဂတပိယမနာပဥပဇ္ဈာယံ ဝါ အာစရိယံ ဝါ ပဿန္တာ ဝိယ ကတွာ ဝန္ဒန္တိ။ တံ ကိရိယံ ပရိဝါရပါဠိယံ ‘‘ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေန ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတပါဠိယာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၀။)သံသန္ဒတိ ဝိယ ဒိဿတိ။ တေပိ န သဗ္ဗေ ပါဠိံ ပဿန္တိ, ပဝေဏီဝသေနေဝ ကရောန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဟိတတ္ထံ ပါဠိနယော အမှေဟိ ဥဒ္ဓဋော။ ပဝေဏီအာဂတနယတော ဟိ ပါဠိနယော ဗလဝတရော, တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ ဂရုံ ကရောန္တေဟိ သပ္ပုရိသေဟိ ပါဠိနယော သမာသေဝိတဗ္ဗောတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အာသန္ဒာဒိကထာ
֍ * ၅၅။ အာသန္ဒာဒိကထာယံ စတုရဿပီဌန္တိ သမစတုရဿံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒံ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမစတုရဿမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာယတစတုရဿာ ပန သတ္တင်္ဂပဉ္စင်္ဂါပိ ဥစ္စပါဒါ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဝေတ္တေဟေဝ စတုရဿာဒိအာကာရေန ကတံ ဘဒ္ဒပီဌန္တိ အာဟ ‘‘ဝေတ္တမယပီဌ’’န္တိ။ ဒါရုပဋ္ဋိကာယ ဥပရီတိ အဋနိအာကာရေန ဌိတဒါရုပဋလဿ ဟေဋ္ဌာ။ ဥဒ္ဓံ ပါဒံ ကတွာ ပဝေသနကာလဉှိ သန္ဓာယ ‘‘ဥပရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဠကဿ ပစ္ဆိမပါဒဒွယံ ဝိယ ဝင်္ကာကာရေန ဌိတတ္တာ ပနေတံ ‘‘ဧဠကပါဒပီဌ’’န္တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၇) ဝုတ္တံ။
ဥစ္စာသယနမဟာသယနကထာ
֍ * ၅၆။ ဥစ္စာသယနမဟာသယနကထာယံ ‘‘ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ, ‘အကပ္ပိယရူပါကုလော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကော’တိ သာရသမာသေ ဝုတ္တံ။ ဒီဃလောမကော မဟာကောဇဝေါတိ စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော ကာဠကောဇဝေါ။ ‘စတုရင်္ဂုလာဓိကာနိ ကိရ တဿ လောမာနီ’တိ ဝစနတော စတုရင်္ဂုလတော ဟေဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဝါနစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ ဘိတ္တိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ဝိစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏော။ ဃနပုပ္ဖကော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၁။)ဥဏ္ဏာမယလောဟိတတ္ထရဏော။ ပကတိတူလိကာတိ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ တူလာနံ အညတရပုဏ္ဏာ တူလိကာ။ ‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဥဘတောဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ဧကန္တလောမီတိ ဧကတောဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’န္တိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သာရသမာသေ ပန ‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။ ဧကန္တလောမီတိ ဥဘတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသေယျကသဋမယ’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ ‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ဌပေတွာ တူလိက’န္တိ ဧတေန ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတာပိ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ‘ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဣမိနာ ပန ယာနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ, တာနိ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ယထာနုရူပံ မဉ္စာဒီသု စ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယပရိယာယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတ္တာ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုတ္တန္တိကဒေသနာယ ပန ဂဟဋ္ဌာနမ္ပိ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘ဌပေတွာ တူလိကံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တန္တိ အပရေ။
အဇိနစမ္မေဟီတိ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ။ တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမတရာနိ, တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’တိ။ ဥတ္တရံ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတီတိ ဥတ္တရစ္ဆဒေါ, ဝိတာနံ, တဉ္စ လောဟိတဝိတာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘ဥပရိဗဒ္ဓေန ရတ္တဝိတာနေနာ’တိ, ‘ရတ္တဝိတာနေသု စ ကာသာဝံ ဝဋ္ဋတိ, ကုသုမ္ဘာဒိရတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မဟာဥပဓာနန္တိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဥပဓာနံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ‘အလောဟိတကာနိ ဒွေပိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝ, တတော ဥတ္တရိ လဘိတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၂။)အညေသံ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ဒါတုမသက္ကောန္တော မဉ္စေ တိရိယံ အတ္ထရိတွာ ဥပရိပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ လဘတီ’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ပန ‘အဂိလာနဿ သီသူပဓာနဉ္စ ပါဒူပဓာနဉ္စာတိ ဒွယမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ ဗိမ္ဗောဟနာနိ သန္ထရိတွာ ဥပရိ စ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂိလာနောယေဝ မဉ္စေ တိရိယံ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘိနိဿာယ နိသီဒိတုန္တိ အပဿာယ နိသီဒိတု’’န္တိ ဧတ္တကော ဝိနိစ္ဆယော သာရတ္ထဒီပနိယံ အာဂတော။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၅၄) – ပန ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ။ စတုရင်္ဂုလာဓိကာနီတိ ဥဒ္ဒလောမီဧကန္တလောမီဟိ ဝိသေသဒဿနံ။ စတုရင်္ဂုလတော ဟိ ဦနာနိ ကိရ ဥဒ္ဒလောမီအာဒီသု ပဝိသန္တိ။ ဝါနစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဥဏ္ဏာမယသုတ္တေဟိ ဘိတ္တိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ဝါယိတွာ ကတစိတ္တတ္ထရဏော။ ဃနပုပ္ဖကောတိ ဗဟလရာဂေါ။ ပကတိတူလိကာတိ တူလပုဏ္ဏာ ဘိသိ။ ဝိကတိကာတိ သီဟရူပါဒိဝသေန ဝါနစိတြာဝ ဂယှတိ။ ‘‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဥဘတောဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ဧကန္တလောမီတိ ဧကန္တဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’’န္တိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသိယသုတ္တာနံ အန္တရာ သုဝဏ္ဏမယသုတ္တာနိ ပဝေသေတွာ ဝီတံ, သုဝဏ္ဏသုတ္တံ ကိရ ကဋ္ဋိဿံ ကသဋန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ ‘‘ကောသေယျကသဋမယ’’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ရတနပရိသိဗ္ဗိတန္တိ သုဝဏ္ဏလိတ္တံ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။
အဇိနမိဂစမ္မာနံ အတိသုခုမတ္တာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိ။ ရတ္တဝိတာနေနာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၃။)သဗ္ဗရတ္တေန ဝိတာနေန။ ယံ ပန နာနာဝဏ္ဏံ ဝါနစိတ္တံ ဝါ လေပစိတ္တံ ဝါ, တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘတောလောဟိတကူပဓာနေပိ ဧသေဝ နယော။ စိတြံ ဝါတိ ဣဒံ ပန သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယတ္တာ ဝုတ္တံ, န ပန ဥဘတောဥပဓာနေသု အကပ္ပိယတ္တာ။ န ဟိ လောဟိတကသဒ္ဒေါ စိတ္တေ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋလိဂ္ဂဟဏေနေဝ စိတ္တကဿပိ အတ္ထရဏဿ သင်္ဂဟေတဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော။ ကာသာဝံ ပန လောဟိတင်္ဂဝေါဟာရံ န ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ဝိတာနေပိ ဥဘတောဥပဓာနေပိ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပမာဏယုတ္တန္တိအာဒိ အညဿ ပမာဏာတိက္ကန္တဿ ဗိမ္ဗောဟနဿ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပန ဥစ္စာသယနမဟာသယနဘာဝဒဿနတ္ထံ တထာ အဝုတ္တတ္တာ, တံ ပန ဥပဓာနံ ဥပေါသထိကာနံ ဂဟဋ္ဌာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥစ္စာသယနမဟာသယနမေဝ ဟိ တဒါ တေသံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာဒီသု ကိဉ္စာပိ ‘‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဝိနယဋ္ဌကထာ ဧဝ ပန ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝေ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဘိနိဿာယာတိ အပဿာယာတိ ဝုတ္တံ။
ပါသာဒပရိဘောဂကထာ
ပါသာဒပရိဘောဂကထာယံ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၀) ပန ‘‘သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနီတိ သံဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုဂ္ဂလိကံ ပန သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတြံ ဘိက္ခုဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ‘န ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗ’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ‘သံဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယဘဏ္ဍဝိသယေ ဧဝ ဝုတ္တံ ဧကဘိက္ခုဿပိ တေသံ ဂဟဏေ ဒေါသာဘာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၄။)ဥပါဟနကထာ
ဥပါဟနကထာယံ ‘‘အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာတိ အဘိနဝါရိဋ္ဌဖလဝဏ္ဏာ, ဥဒကေန တိန္တကာကပတ္တဝဏ္ဏာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဥဏ္ဏာဟိ ကတပါဒုကာတိ ဥဏ္ဏာလောမမယကမ္ဗလေဟိ, ဥဏ္ဏာလောမေဟိ ဧဝ ဝါ ကတပါဒုကာ။ ကာဠသီဟောတိ ကာဠမုခဝါနရဇာတိ။ သေသမေတ္ထ ပါဠိတော စ အဋ္ဌကထာတော စ သုဝိညေယျမေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၄၆) ပန ‘‘အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာတိ အလ္လာရိဋ္ဌဖလဝဏ္ဏာ, တိန္တကာကပက္ခဝဏ္ဏာတိပိ ဝဒန္တိ။ ရဇနန္တိ ဥပရိလိတ္တနီလာဒိဝဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘စောဠကေန ပုဉ္ဆိတွာ’တိ။ တဉှိ တထာ ပုဉ္ဆိတေ ဝိဂစ္ဆတိ။ ယံ ပန စမ္မဿ ဒုဂ္ဂန္ဓာပနယနတ္ထံ ကာဠရတ္တာဒိရဇနေဟိ ရဉ္ဇိတတ္တာ ကာဠရတ္တာဒိဝဏ္ဏံ ဟောတိ, တံ စောဠာဒီဟိ အပနေတုံ န သက္ကာ စမ္မဂတိကမေဝ, တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခလ္လကန္တိ သဗ္ဗပဏှိပိဓာနစမ္မံ အပရိဂဠနတ္ထံ ပဏှိယာ ဥပရိဘာဂေ အပိဓာယ အာရောပနဗန္ဓနမတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိစိတြာတိ သဏ္ဌာနတော ဝိစိတြပဋ္ဋာ အဓိပ္ပေတာ, န ဝဏ္ဏတော သဗ္ဗသော အပနေတဗ္ဗေသု ခလ္လကာဒီသု ပဝိဋ္ဌတ္တာ။ ဗိဠာလသဒိသမုခတ္တာ မဟာဥလူကာ ပက္ခိဗိဠာလာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ စမ္မံ နာမ ပက္ခလောမမေဝ။ ဥဏ္ဏာဟိ ကတပါဒုကာတိ ဧတ္ထ ဥဏ္ဏာမယကမ္ဗလေဟိ ကတပါဒုကာ သင်္ဂယှန္တိ။ ကာဠသီဟောတိ ကာဠမုခဝါနရဇာတိ။ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ နိသီဒနတ္ထရဏံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဘူမတ္ထရဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၅၉) ပန ‘‘မိဂမာတုကောတိ တဿ နာမံ, ဝါတမိဂေါတိ စ တဿ နာမံ။ ‘ကာဠသီဟော ကာဠမုခေါ ကပီ’တိ လိခိတံ။ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယေန ပရိယာယေန စမ္မံ ဝဋ္ဋိဿတိ, သော ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။ ‘အတ္တနော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၅။)ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပစ္စာဟာရော ပဋိက္ခိတ္တော’တိ ဝုတ္တံ။ ‘န, ဘိက္ခဝေ, ကိဉ္စိ စမ္မံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓေ ‘န, ဘိက္ခဝေ, ဂေါစမ္မ’န္တိ ဣဒံ ပရတော ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စမ္မာနိ အတ္ထရဏာနီ’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧတ္ထ အနုမတိပ္ပသင်္ဂဘယာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ယာနကထာ
ယာနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသယုတ္တံ ဟတ္ထဝဋ္ဋက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၃) ဧတ္ထ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသယုတ္တံ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထဝဋ္ဋကန္တိ ဧဝံ ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိသယုတ္တံ ဣတ္ထိသာရထိ ဝါ…ပေ… ပုရိသာ ဝါ, ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပီဌကသိဝိကန္တိ ပီဌကယာနံ။ ပါဋင်္ကိန္တိ အန္ဒောလိကာယေတံ အဓိဝစန’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၅၃) ဝုတ္တံ, ‘‘ပီဌကသိဝိကန္တိ ဖလကာဒိနာ ကတံ ပီဌကယာနံ။ ပဋပေါတလိကံ အန္ဒောလိကာ။ သဗ္ဗမ္ပိ ယာနံ ဥပါဟနေနပိ ဂန္တုံ အသမတ္ထဿ ဂိလာနဿ အနုညာတ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၅၃)။
စီဝရကထာ
֍ * ၅၇။ စီဝရကထာယံ ‘‘အဟတကပ္ပါနန္တိ ဧကဝါရဓောတာနံ။ ဥတုဒ္ဓဋာနန္တိ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာနံ ဟတဝတ္ထကာနံ, ပိလောတိကာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါပဏိကေတိ အန္တရာပဏတော ပတိတပိလောတိကစီဝရေ။ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာ။ ပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ နတ္ထိ, ပဋ္ဋသတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗမိဒံ သာဒိယန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂဠံ တုန္နန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လီယာပနခဏ္ဍံ အဂ္ဂဠံ, သုတ္တေန သံသိဗ္ဗိတံ တုန္နံ, ဝဋ္ဋေတွာ ကရဏံ ဩဝဋ္ဋိကံ။ ကဏ္ဍုပကံ ဝုစ္စတိ မုဒ္ဒိကာ။ ဒဠီကမ္မန္တိ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ဥပဿယံ ကတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၆။)အလ္လီယာပနကံ ဝတ္ထခဏ္ဍ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄၈) ပန ‘‘အစ္ဆုပေယျန္တိ ပတိဋ္ဌပေယျံ။ ဟတဝတ္ထကာနန္တိ ကာလာတီတဝတ္ထာနံ။ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လီယာပနခဏ္ဍန္တိ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ အပနေတွာ အလ္လီယာပနဝတ္ထခဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဂုဏံ သံဃာဋိန္တိ ဒုပဋ္ဋံ သံဃာဋိံ။ ဧကစ္စိယန္တိ ဧကပဋ္ဋံ အဂ္ဂပဋ္ဋံ။ အဂ္ဂဠံ အဇ္ဈာပေဿန္တိ ဇိဏ္ဏဋ္ဌာနေ ပိလောတိကခဏ္ဍံ လဂ္ဂါပေယျံ။
ဆိန္နစီဝရကထာ
ဆိန္နစီဝရကထာယံ တီသု ပန စီဝရေသု ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ကာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဆိန္နကံ သံဃာဋိံ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော ပဉ္စခဏ္ဍသတ္တခဏ္ဍာဒိဝသေန ဆိန္ဒိတွာဝ ကာတဗ္ဗံ, န အစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ သစေ နပ္ပဟောတိ, အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယဒိ ဆိန္ဒိတွာ ကတေ တိဏ္ဏမ္ပိ စီဝရာနံ အတ္ထာယ သာဋကော နပ္ပဟောတိ, ဒွေ စီဝရာနိ ဆိန္နကာနိ ကာတဗ္ဗာနိ, ဧကံ စီဝရံ အစ္ဆိန္နကံ ကတ္တဗ္ဗံ။ ဒွီသု စီဝရေသု ဆိန္ဒိတွာ ကတေသု သာဋကော နပ္ပဟောတိ, ဒွေ စီဝရာနိ အစ္ဆိန္နကာနိ, ဧကံ စီဝရံ ဆိန္နကံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧကသ္မိမ္ပိ စီဝရေ ဆိန္ဒိတွာ ကတေ သာဋကော နပ္ပဟောတိ, ဧဝံ သတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုန္တိ ဧဝံ အပ္ပဟောန္တေ သတိ အာဂန္တုကပဋ္ဋမ္ပိ အာရောပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။
အကပ္ပိယစီဝရကထာ
အကပ္ပိယစီဝရကထာယံ ‘‘နဂ္ဂိယံ ကုသစီရံ ဖလကစီရံ ကေသကမ္ဗလံ ဝါဠကမ္ဗလံ ဥလူကပက္ခိကံ အဇိနက္ခိပ’’န္တိ ဣမာနိ တိတ္ထိယသမာဒါနတ္တာ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူနီတိ ဘဂဝတာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၇။)ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ တတ္ထ နဂ္ဂိယန္တိ နဂ္ဂဘာဝေါ အစေလကဘာဝေါ။ ကုသစီရန္တိ ကုသေန ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ဝါကစီရန္တိ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကစီရန္တိ ဖလကသဏ္ဌာနာနိ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတစီဝရံ။ ကေသကမ္ဗလန္တိ ကေသေဟိ တန္တေ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဝါလကမ္ဗလန္တိ စာမရီဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဥလူကပက္ခိကန္တိ ဥလူကသကုဏဿ ပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ တာနိ တိတ္ထိယဒ္ဓဇဘူတာနိ အစီဝရဘာဝေန ပါကဋာနီတိ အာစရိယေန ဣဓ န ဝုတ္တာနိ။ ပေါတ္ထကော ပန အပါကဋောတိ တံ ဝတွာ သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာနိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘တိပဋ္ဋစီဝရဿ ဝါ မဇ္ဈေ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တိပဋ္ဋစီဝရံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ တိပဋ္ဋာဒီနဉ္စ ဗဟုပဋ္ဋစီဝရာနံ အန္တရေ ဤဒိသာနိ အသာရုပ္ပဝဏ္ဏာနိ ပဋပိလောတိကာနိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတိ။ ကဉ္စုကံ နာမ သီသတော ပဋိမုဉ္စိတွာ ကာယာရုဠှဝတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဖာလေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝေဌနန္တိ သီသဝေဌနံ။ တိရီဋန္တိ မကုဋံ။ တဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တိရီဋကံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
စီဝရဝိစာရဏကထာ
စီဝရဝိစာရဏကထာယံ ‘‘ပဏ္ဍိတော, ဘိက္ခဝေ, အာနန္ဒော, မဟာပညော, ဘိက္ခဝေ, အာနန္ဒော။ ယတြ ဟိ နာမ မယာ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ အာဇာနိဿတိ, ကုသိမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, အဍ္ဎကုသိမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, မဏ္ဍလမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, အဍ္ဎမဏ္ဍလမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, ဝိဝဋ္ဋမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, အနုဝိဝဋ္ဋမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, ဂီဝေယျကမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, ဇင်္ဃေယျကမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, ဗာဟန္တမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ, ဆိန္နကံ ဘဝိဿတိ, သတ္ထလူခံ သမဏသာရုပ္ပံ ပစ္စတ္ထိကာနဉ္စ အနဘိစ္ဆိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၈။)‘‘ပဿသိ တွံ, အာနန္ဒ, မဂဓခေတ္တံ အစ္ဆိဗဒ္ဓံ ပါဠိဗဒ္ဓံ မရိယာဒဗဒ္ဓံ သိင်္ဃာဋကဗဒ္ဓ’’န္တိ ဘဂဝတော သံခိတ္တေန ဝုတ္တဝစနံ သုတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ သံဝိဒဟိ။ တထာ ဣဒါနိပိ ဧဝရူပံ စီဝရံ သံဝိဒဟိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ‘‘အစ္ဆိဗဒ္ဓန္တိ စတုရဿကေဒါရဗဒ္ဓံ။ ပါဠိဗဒ္ဓန္တိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ဒီဃမရိယာဒဗဒ္ဓံ။ မရိယာဒဗဒ္ဓန္တိ အန္တရန္တရာ ရဿမရိယာဒဗဒ္ဓံ။ သိင်္ဃာဋကဗဒ္ဓန္တိ မရိယာဒါယ မရိယာဒံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတဋ္ဌာနေ သိင်္ဃာဋကဗဒ္ဓံ, စတုက္ကသဏ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယော နာမ။ ကုသိမ္ပိ နာမာတိအာဒီသု ကုသီတိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနုဝါတာဒီနံ ဒီဃပဋ္ဋာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အဍ္ဎကုသီတိ အန္တရန္တရာရဿပဋ္ဋာနံ နာမံ။ မဏ္ဍလန္တိ ပဉ္စခဏ္ဍိကဿ စီဝရဿ ဧကေကသ္မိံ ခဏ္ဍေ မဟာမဏ္ဍလံ။ အဍ္ဎမဏ္ဍလန္တိ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ။ ဝိဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလဉ္စ အဍ္ဎမဏ္ဍလဉ္စ ဧကတော ကတွာ သိဗ္ဗိတံ မဇ္ဈိမခဏ္ဍံ။ အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ တဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒွေ ခဏ္ဍာနိ။ ဂီဝေယျကန္တိ ဂီဝါဝေဌနဋ္ဌာနေ ဒဠှီကရဏတ္ထံ အညသုတ္တသံသိဗ္ဗိတံ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ။ ဇင်္ဃေယျကန္တိ ဇင်္ဃပါပုဏနဋ္ဌာနေ တထေဝ သံသိဗ္ဗိတံ ပဋ္ဋံ။ ဂီဝါဋ္ဌာနေ စ ဇင်္ဃဋ္ဌာနေ စ ပဋ္ဋာနမေတံ နာမန္တိ။ ဗာဟန္တန္တိ အနုဝိဝဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ။ ဣတိ ပဉ္စခဏ္ဍိကစီဝရေနေတံ ဝိစာရိတန္တိ။ အထ ဝါ အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ ဝိဝဋ္ဋဿ ဧကပဿတော ဒွိန္နံ ဧကပဿတော ဒွိန္နန္တိ စတုန္နမ္ပိ ခဏ္ဍာနမေတံ နာမံ။ ဗာဟန္တန္တိ သုပ္ပမာဏံ စီဝရံ ပါရုပန္တေန သံဟရိတွာ ဗာဟာယ ဥပရိ ဌပိတာ ဥဘော အန္တာ ဗဟိမုခါ တိဋ္ဌန္တိ, တေသံ ဧတံ နာမံ။ အယမေဝ ဟိ နယော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅) အာဂတော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၇၉။)စီဝရသိဗ္ဗနကထာ
ဒဏ္ဍကထိနေနစီဝရသိဗ္ဗနကထာယံ – တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ တတ္ထ တတ္ထ ခီလံ နိက္ခနိတွာ သမ္ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗေန္တိ, စီဝရံ ဝိကဏ္ဏံ ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကထိနံ ကထိနရဇ္ဇုံ, တတ္ထ တတ္ထ ဩဗန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုန္တိ။ ဝိသမေ ကထိနံ ပတ္ထရန္တိ, ကထိနံ ပရိဘိဇ္ဇတိ…ပေ… န, ဘိက္ခဝေ, ဝိသမေ ကထိနံ ပတ္ထရိတဗ္ဗံ, ယော ပတ္ထရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။
ဆမာယ ကထိနံ ပတ္ထရန္တိ, ကထိနံ ပံသုကိတံ ဟောတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဏသန္ထာရကန္တိ။ ကထိနဿ အန္တော ဇီရတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝါတံ ပရိဘဏ္ဍံ အာရောပေတုန္တိ။ ကထိနံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒဏ္ဍကထိနံ ဗိဒလကံ သလာကံ ဝိနန္ဓနရဇ္ဇုံ ဝိနန္ဓနသုတ္တကံ ဝိနန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုန္တိ။ သုတ္တန္တရိကာယော ဝိသမာ ဟောန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဠိမ္ဘကန္တိ။ သုတ္တာ ဝင်္ကာ ဟောန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မောဃသုတ္တကန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမန္တိ, ကထိနံ ဒုဿတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ, ယော အက္ကမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမန္တိ, ကထိနံ ဒုဿတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ, ယော အက္ကမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ သဥပါဟနာ ကထိနံ အက္ကမန္တိ, ကထိနံ ဒုဿတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, သဥပါဟနေန ကထိနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ။ ယော အက္ကမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၀။)တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တာ အင်္ဂုလိယာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, အင်္ဂုလိယော ဒုက္ခာ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဥစ္စာဝစေ ပဋိဂ္ဂဟေ ဓာရေန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ ရူပိယမယံ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘‘သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စာဝစာ ပဋိဂ္ဂဟာ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန သူစိယောပိ သတ္ထကာပိ ပဋိဂ္ဂဟာပိ နဿန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဝေသနဝိတ္ထကန္တိ။ အာဝေသနဝိတ္ထကေ သမာကုလာ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟထဝိကန္တိ။ အံသဗဒ္ဓကော န ဟောတိ…ပေ… အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အံသဗဒ္ဓကံ ဗန္ဓနသုတ္တကန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အဗ္ဘောကာသေ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တာ သီတေနပိ ဥဏှေနပိ ကိလမန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကထိနသာလံ ကထိနမဏ္ဍပန္တိ။ ကထိနသာလာ နီစဝတ္ထုကာ ဟောတိ, ဥဒကေန ဩတ္ထရီယတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စဝတ္ထုကံ ကာတုန္တိ။ စယော ပရိပတတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စိနိတုံ တယော စယေ ဣဋ္ဌကစယံ, သိလာစယံ, ဒါရုစယန္တိ။ အာရောဟန္တာ ဝိဟညန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တယော သောပါနေ ဣဋ္ဌကသောပါနံ, သိလာသောပါနံ, ဒါရုသောပါနန္တိ။ အာရောဟန္တာ ပရိပတန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာလမ္ဗနဗာဟန္တိ။ ကထိနသာလာယ တိဏစုဏ္ဏံ ပရိပတတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၁။)ဩဂုမ္ဖေတွာ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကာတုံ သေတဝဏ္ဏံ ကာဠဝဏ္ဏံ ဂေရုကပရိကမ္မံ မာလာကမ္မံ လတာကမ္မံ မကရဒန္တကံ ပဉ္စပဋိကံ စီဝရရဇ္ဇုန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ စီဝရံ သိဗ္ဗေတွာ တထေဝ ကထိနံ ဥဇ္ဈိတွာ ပက္ကမန္တိ, ဥန္ဒူရေဟိပိ ဥပစိကာဟိပိ ခဇ္ဇတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကထိနံ သံဃရိတုန္တိ။ ကထိနံ ပရိဘိဇ္ဇတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂေါဃံသိကာယ ကထိနံ သံဃရိတုန္တိ။ ကထိနံ ဝိနိဝေဌိယတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဗန္ဓနရဇ္ဇုန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ကုဋ္ဋေပိ ထမ္ဘေပိ ကထိနံ ဥဿာပေတွာ ပက္ကမန္တိ, ပရိပတိတွာ ကထိနံ ဘိဇ္ဇတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိတ္တိခီလေ ဝါ နာဂဒန္တေ ဝါ လဂ္ဂေတုန္တိ။ အယံ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုခန္ဓကေ အာဂတော ပါဠိပါဌော။
‘‘ကထိနန္တိ နိဿေဏိမ္ပိ, တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗကဋသာရကကိလဉ္ဇာနံ အညတရမ္ပိ။ ကထိနရဇ္ဇုန္တိ ယာယ ဒုပဋ္ဋစီဝရံ သိဗ္ဗန္တာ ကထိနေ စီဝရံ ဝိဗန္ဓန္တိ။ ကထိနံ နပ္ပဟောတီတိ ဒီဃဿ ဘိက္ခုနော ပမာဏေန ကတံ ကထိနံ ဣတ္တရဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ ပတ္ထရိယမာနံ နပ္ပဟောတိ, အန္တောယေဝ ဟောတိ, ဒဏ္ဍကေ န ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍကထိနန္တိ တဿ မဇ္ဈေ ဣတ္တရဿ ဘိက္ခုနော ပမာဏေန အညံ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဗိဒလကန္တိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ကဋသာရကဿ ပရိယန္တေ ပဋိသံဟရိတွာ ဒုဂုဏကရဏံ။ သလာကန္တိ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ အန္တရေ ပဝေသနသလာကံ။ ဝိနန္ဓနရဇ္ဇုန္တိ မဟာနိဿေဏိယာ သဒ္ဓိံ ခုဒ္ဒကနိဿေဏိံ ဝိနန္ဓိတုံ ရဇ္ဇုံ။ ဝိနန္ဓနသုတ္တကန္တိ ခုဒ္ဒကနိဿေဏိယာ စီဝရံ ဝိနန္ဓိတုံ သုတ္တကံ။ ဝိနန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗိတုန္တိ တေန သုတ္တကေန တတ္ထ စီဝရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၂။)ဝိနန္ဓိတွာ သိဗ္ဗေတုံ။ ဝိသမာ ဟောန္တီတိ ကာစိ ခုဒ္ဒကာ ဟောန္တိ, ကာစိ မဟန္တာ။ ကဠိမ္ဘကန္တိ ပမာဏသညာကရဏံ ယံ ကိဉ္စိ တာလပဏ္ဏာဒိံ။ မောဃသုတ္တကန္တိ ဝဍ္ဎကီနံ ဒါရူသု ကာဠသုတ္တေန ဝိယ ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန သညာကရဏံ။ အင်္ဂုလိယာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ သူစိမုခံ အင်္ဂုလိယာ ပဋိစ္ဆန္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ အင်္ဂုလိကောသကံ။ အာဝေသနဝိတ္ထကံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါတိစင်္ကောဋကာဒိ။ ဥစ္စဝတ္ထုကန္တိ ပံသုံ အာကိရိတွာ ဥစ္စဝတ္ထုကံ ကာတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဩဂုမ္ဖေတွာ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကာတုန္တိ ဆဒနံ ဩဓုနိတွာ ဃနဒဏ္ဍကံ ကတွာ အန္တော စေဝ ဗဟိ စ မတ္တိကာယ လိမ္ပိတုန္တိ အတ္ထော။ ဂေါဃံသိကာယာတိ ဝေဠုံ ဝါ ရုက္ခဒဏ္ဍကံ ဝါ အန္တော ကတွာ တေန သဒ္ဓိံ သံဟရိတုန္တိ အတ္ထော။ ဗန္ဓနရဇ္ဇုန္တိ တထာ သံဟရိတဿ ဗန္ဓနရဇ္ဇု’’န္တိ အယံ အဋ္ဌကထာပါဌော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၆)။
‘‘အနုဝါတံ ပရိဘဏ္ဍန္တိ ကိလဉ္ဇာဒီသု ကရောတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဗိဒလကန္တိ ဒုဂုဏကရဏသင်္ခါတဿ ကိရိယာဝိသေသဿ အဓိဝစနံ။ ကဿ ဒုဂုဏကရဏံ? ယေန ကိလဉ္ဇာဒိနာ မဟန္တံ ကထိနံ အတ္ထတံ, တဿ။ တဉှိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ပရိယန္တေ သံဟရိတွာ ဒုဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ အင်္ဂုလိကဉ္စုကံ။ ပါတိ နာမ ပဋိဂ္ဂဟသဏ္ဌာနေန ကတော ဘာဇနဝိသေသော။ န သမ္မတီတိ နပ္ပဟောတိ။ နီစဝတ္ထုကံ စိနိတုန္တိ ဗဟိကုဋ္ဋဿ သမန္တတော နီစဝတ္ထုကံ ကတွာ စိနိတု’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၆၀-၂၆၂)။
‘‘နိဿေဏိမ္ပီတိ စတူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ စီဝရပ္ပမာဏေန အာယတစတုရဿံ ကတွာ ဗဒ္ဓပဋလမ္ပိ။ ဧတ္ထ ဟိ စီဝရကောဋိယော သမကံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ ယထာသုခံ သိဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ တဿာ နိဿေဏိယာ ဥပရိ စီဝရဿ ဥပတ္ထမ္ဘနတ္ထာယ အတ္ထရိတဗ္ဗံ။ ကထိနသင်္ခါတာယ နိဿေဏိယာ စီဝရဿ ဗန္ဓနကရဇ္ဇု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၃။)ကထိနရဇ္ဇူတိ မဇ္ဈိမပဒလောပီ သမာသောတိ အာဟ ‘‘ယာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဒွိန္နံ ပဋလာနံ ဧကသ္မိံ အဓိကေ ဇာတေ တတ္ထ ဝလိယော ဟောန္တိ, တသ္မာ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ ပဋလဒွယမ္ပိ သမကံ ကတွာ ဗန္ဓနကရဇ္ဇု ကထိနရဇ္ဇူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၅၆) ကထိနဿ အန္တော ဇီရတီတိ ကထိနေ ဗဒ္ဓဿ စီဝရဿ ပရိယန္တော ဇီရတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။
‘‘ဗိဒလကံ နာမ ဒိဂုဏကရဏသင်္ခါတဿ ကိရိယာဝိသေသဿ အဓိဝစနံ။ ကဿ ဒိဂုဏကရဏံ? ယေန ကိလဉ္ဇာဒိနာ မဟန္တံ ကထိနံ အတ္ထတံ, တဿ။ တဉှိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ပရိယန္တေ သံဟရိတွာ ဒိဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ, အညထာ ခုဒ္ဒကစီဝရဿ အနုဝါတပရိဘဏ္ဍာဒိဝိဓာနကရဏေ ဟတ္ထဿ ဩကာသော န ဟောတိ။ သလာကာယ သတိ ဒွိန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ ဉတွာ သိဗ္ဗိတာသိဗ္ဗိတံ သုခံ ပညာယတိ။ ဒဏ္ဍကထိနေ ကတေ န ဗဟူဟိ သဟာယေဟိ ပယောဇနံ။ ‘အသံကုဋိတွာ စီဝရံ သမံ ဟောတိ, ကောဏာပိ သမာ ဟောန္တီ’တိ လိခိတံ, ‘ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန သညာကရဏ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန စီဝရံ သိဗ္ဗေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ သိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဟိ ကေစိ အကပ္ပိယသညိနော။ ပဋိဂ္ဂဟော နာမ အင်္ဂုလိကောသော။ ပါတီတိ ပဋိဂ္ဂဟသဏ္ဌာနံ။ ပဋိဂ္ဂဟထဝိကန္တိ အင်္ဂုလိကောသထဝိက’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၅၆) အာဂတံ။
ဂဟပတိစီဝရာဒိကထာ
ဂဟပတိစီဝရာဒိကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂဟပတိစီဝရံ, ယော ဣစ္ဆတိ, ပံသုကူလိကော ဟောတု, ယော ဣစ္ဆတိ, ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယတု, ဣတရီတရေနပါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သန္တုဋ္ဌိံ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) ဝစနတော အသမာဒိန္နဓုတင်္ဂေါ ယော ဘိက္ခု ပံသုကူလံ ဓာရေတုံ ဣစ္ဆတိ, တေန ပံသုကူလိကေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၄။)ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဂိဟီဟိ ဒိန္နံ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယိတုံ ဣစ္ဆတိ, တေန ဂဟပတိစီဝရသာဒိယကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ သမာဒိန္နဓုတင်္ဂေါ ပန ဘိက္ခု ‘‘ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပါမိ, ပံသုကူလိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟနတော ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဟပတိစီဝရန္တိ ဂဟပတီဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ။ ဣတရီတရေနပီတိ အပ္ပဂ္ဃေနပိ မဟဂ္ဃေနပိ ယေန ကေနစီတိ အတ္ထော။
‘‘ဣတရီတရေနာတိ ဣတရေန ဣတရေန။ ဣတရ-သဒ္ဒေါ ပန အနိယမဝစနော ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံကိဉ္စိ-သဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ အပ္ပဂ္ဃေနပိ မဟဂ္ဃေနပိ ယေန ကေနစီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၃၇), ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပါဝါရံ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကောသေယျပါဝါရံ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကောဇဝ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) ဝစနတော ပါဝါရာဒီနိပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပါဝါရောတိ သလောမကော ကပ္ပါသာဒိဘေဒေါ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကောဇဝန္တိ ဧတ္ထ ပကတိကောဇဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ, မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကောဇဝန္တိ ဥဏ္ဏာမယော ပါဝါရသဒိသော။ ‘‘မဟာပိဋ္ဌိ ကောဇဝန္တိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌီသု အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ ‘မဟာပိဋ္ဌိယ’န္တိ လဒ္ဓသမညံ စတုရင်္ဂုလပုပ္ဖံ ကောဇဝ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၃၇) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၃၇) ‘‘မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝန္တိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ ‘မဟာပိဋ္ဌိယ’န္တိ လဒ္ဓသမညံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၃၇) ပန ‘‘မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝံ နာမ အတိရေကစတုရင်္ဂုလပုပ္ဖံ ကိရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္ဗလ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၈) ဝစနတော အဍ္ဎကာသိယာဒီနိ မဟဂ္ဃါနိပိ ကမ္ဗလာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အဍ္ဎကာသိယန္တိ ဧတ္ထ ကာသီတိ သဟဿံ ဝုစ္စတိ, တံအဂ္ဃနကော ကာသိယော။ အယံ ပန ပဉ္စ သတာနိ အဂ္ဃတိ, တသ္မာ အဍ္ဎကာသိယောတိ ဝုတ္တော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၅။)ဆစီဝရကထာ
ဆစီဝရကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဆ စီဝရာနိ ခေါမံ ကပ္ပါသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၉) ဝစနတော ခေါမာဒီနိ ဆ စီဝရာနိ ဒုကူလာဒီနိ ဆ အနုလောမစီဝရာနိ စ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ခေါမန္တိ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋ္ဋစီဝရံ။ ကပ္ပါသိကန္တိ ကပ္ပါသတော နိဗ္ဗတ္တသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ။ ကောသေယျန္တိ ကောသကာရကပါဏကေဟိ နိဗ္ဗတ္တသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ။ ကမ္ဗလန္တိ ဥဏ္ဏာမယစီဝရံ။ သာဏန္တိ သာဏသုတ္တေဟိ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ, ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ။ ဒုကူလံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ သောမာရပဋံ စီနပဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ပန ဆ စီဝရာနိ ဧတေသံယေဝ အနုလောမာနီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ‘ပဋ္ဋုဏ္ဏကောသေယျဝိသေသော’တိ ဟိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ, တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ ဧဝ အနုလောမံ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ။ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ, တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ပန ‘‘ခေါမန္တိ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋစီဝရံ, တံ ဝါကမယန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပါသသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ကပ္ပါသိကံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကာဒီနံ လောမမယသုတ္တေန ဝါယိတံ ပဋံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ, ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ဝါယိတံ စီဝရံ, ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၆။)ကေစိ။ ဒုကူလံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ သောမာရပဋံ စီနပဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ဆ စီဝရာနိ ဧတေသညေဝ အနုလောမာနီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ‘ပဋ္ဋုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’တိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ, ကပ္ပရုက္ခေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ, ဒေဝဒိန္နဉ္စ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ သဗ္ဗေသံ အနုလောမာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ရဇနာဒိကထာ
ရဇနာဒိကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဆ ရဇနာနိ မူလရဇနံ ခန္ဓရဇနံ တစရဇနံ ပတ္တရဇနံ ပုပ္ဖရဇနံ ဖလရဇန’’န္တိ ဝစနတော ဣမေသု ဆသု ရဇနေသု ဧကကေန စီဝရံ ရဇိတဗ္ဗံ, န ဆကဏေန ဝါ ပဏ္ဍုမတ္တိကာယ ဝါ ရဇိတဗ္ဗံ။ တာယ ရဇိတစီဝရံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ဟောတိ။ ဆရဇနာနံ သရူပံ ဟေဋ္ဌာ ပရိက္ခာရကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ဆကဏေနာတိ ဂေါမယေန။ ပဏ္ဍုမတ္တိကာယာတိ တမ္ဗမတ္တိကာယ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရဇနံ ပစိတုံ စုလ္လံ ရဇနကုမ္ဘိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော သီတုဒကာယ စီဝရံ န ရဇိတဗ္ဗံ။ တာယ ဟိ ရဇိတစီဝရံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ သီတုဒကာတိ အပက္ကရဇနံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥတ္တရာဠုမ္ပံ ဗန္ဓိတု’’န္တိ ဝစနတော ဥတ္တရာဠုမ္ပံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဥတ္တရာဠုမ္ပန္တိ ဝဋ္ဋာဓာရကံ, ရဇနကုမ္ဘိယာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ တံ အာဓာရကံ ပရိက္ခိပိတွာ ရဇနံ ပက္ခိပိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ကတေ ရဇနံ န ဥတ္တရတိ။ တတ္ထ ‘‘ရဇနကုမ္ဘိယာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာတိ အန္တောရဇနကုမ္ဘိယာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ။ ဧဝံ ဝဋ္ဋာဓာရကေ အန္တောရဇနကုမ္ဘိယာ ပက္ခိတ္တေ မဇ္ဈေ ဥဒကံ တိဋ္ဌတိ, ဝဋ္ဋာဓာရကတော ဗဟိ သမန္တာ အန္တောကုမ္ဘိယံ ရဇနစ္ဆလ္လိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၇။)ပက္ခိပိတုန္တိ ရဇနစ္ဆလ္လိံ ပက္ခိပိတု’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄၄) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄၄) ပန ‘‘ဧဝဉှိ ကတေတိ ဝဋ္ဋာဓာရဿ အန္တော ရဇနောဒကံ, ဗဟိ ဆလ္လိကဉ္စ ကတွာ ဝိယောဇနေ ကတေ။ န ဥတ္တရတီတိ ကေဝလံ ဥဒကတော ဖေဏုဋ္ဌာနာဘာဝါ န ဥတ္တရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄၄) ပန ‘‘ဂေါမယေ အာပတ္တိ နတ္ထိ, ဝိရူပတ္တာ ဝါရိတံ။ ကုင်္ကုမပုပ္ဖံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥဒကေ ဝါ နခပိဋ္ဌိကာယ ဝါ ထေဝကံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တထာ ကတွာ ရဇနဿ ပက္ကာပက္ကဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဥဒကေ ဝါ နခပိဋ္ဌိကာယ ဝါတိ သစေ ပရိပက္ကံ ဟောတိ, ဥဒကပါတိယာ ဒိန္နော ထေဝေါ သဟသာ န ဝိသရတိ, နခပိဋ္ဌိယမ္ပိ အဝိသရန္တော တိဋ္ဌတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရဇနုဠုင်္ကံ ဒဏ္ဍကထာလက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ရဇနဿ ဩလောကနကာလေ ကုမ္ဘိယာ ရက္ခဏတ္ထံ ဥဠုင်္ကဒဏ္ဍကထာလိကာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ရဇနုဠုင်္ကန္တိ ရဇနဥဠုင်္ကံ။ ဒဏ္ဍကထာလကန္တိ ဒဏ္ဍမေဝ ဒဏ္ဍကံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရဇနကောလမ္ဗံ ရဇနဃဋ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တာနိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ရဇနကောလမ္ဗန္တိ ရဇနကုဏ္ဍံ။ တတ္ထ ရဇနကုဏ္ဍန္တိ ပက္ကရဇနဋ္ဌပနကံ မဟာဃဋံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရဇနဒေါဏိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ပါတိယမ္ပိ ပတ္တေ စီဝရေ မဒ္ဒန္တေ စီဝရဿ ပရိဘိဇ္ဇနတော စီဝရရက္ခဏတ္ထံ ရဇနဒေါဏိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဏသန္ထရက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ဆမာယ စီဝရေ ပတ္ထရိယမာနေ စီဝရဿ ပံသုကိတတ္တာ တတော ရက္ခဏတ္ထံ တိဏသန္ထရံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စီဝရဝံသံ စီဝရရဇ္ဇု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တိဏသန္ထာရကေ ဥပစိကာဒီဟိ ခဇ္ဇမာနေ စီဝရဝံသေ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၈။)စီဝရရဇ္ဇုယာ ဝါ စီဝရံ ပတ္ထရိတဗ္ဗံ မဇ္ဈေန စီဝရေ လဂ္ဂိတေ ရဇနဿ ဥဘတော ဂဠိတတ္တာ။
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ စီဝရဿ ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိယမာနေ ကဏ္ဏဿ ဇိဏ္ဏတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ကဏ္ဏသုတ္တကေန ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဧဝံ ဗန္ဓန္တေ ရဇနဿ ဧကတော ဂဠိတတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ ရဇေတုံ, န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တထာ ရဇိတဗ္ဗံ။ ယာဝ ရဇနဗိန္ဒု ဂဠိတံ န ဆိဇ္ဇတိ, တာဝ န အညတြ ဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥဒကေ ဩသာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ပတ္ထိန္နံ စီဝရံ ဥဒကေ ဩသာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပတ္ထိန္နန္တိ အတိရဇိတတ္တာ ထဒ္ဓံ။ ဥဒကေ ဩသာရေတုန္တိ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဌပေတုံ။ ရဇနေ ပန နိက္ခန္တေ တံ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတွာ စီဝရံ မဒ္ဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပါဏိနာ အာကောဋေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ဖရုသံ စီဝရံ ပါဏိနာ အာကောဋေတဗ္ဗံ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆိန္နကာနိ စီဝရာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော အစ္ဆိန္နကာနိ စီဝရာနိ ဒန္တကာသာဝါနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ဒန္တကာသာဝါနီတိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝါရေ ရဇိတွာ ဒန္တဝဏ္ဏာနိ ဓာရေန္တိ။
အတိရေကစီဝရကထာ
အတိရေကစီဝရကထာယံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗံ, ယော ဓာရေယျ, ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) ဝစနတော နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဒသာဟတော ပရံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) ဝစနတော ဥဗ္ဘတေပိ ကထိနေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၈၉။)ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ဓာရေန္တဿ အတ္ထတကထိနာနံ အနုဗ္ဘတေပိ ကထိနေ ပဉ္စမာသဗ္ဘန္တရေ တတော ပရမ္ပိ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အနတ္ထတကထိနာနမ္ပိ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အတိရေကစီဝရံ အနာပတ္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အတိရေကစီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) ဝစနတော ဒသာဟတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကိတ္တကံ ပန စီဝရံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ? ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလာယာမံ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သုဂတင်္ဂုလံ နာမ မဇ္ဈိမပုရိသင်္ဂုလသင်္ခါတေန ဝဍ္ဎကီအင်္ဂုလေန တိဝင်္ဂုလံ ဟောတိ, မနုဿာနံ ပကတိအင်္ဂုလေန အဍ္ဎပဉ္စကင်္ဂုလံ, တသ္မာ ဒီဃတော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဧကဟတ္ထံ ပကတိဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ ပကတိဟတ္ထေန ဆဠင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တတော ဦနပ္ပမာဏံ န ဝဋ္ဋတိ, အဓိကပ္ပမာဏံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အဋ္ဌဝရကထာ
အဋ္ဌဝရကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿိကသာဋိကံ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဂမိကဘတ္တံ ဂိလာနဘတ္တံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဓုဝယာဂုံ ဘိက္ခုနိသံဃဿ ဥဒကသာဋိက’’န္တိ ဝစနတော ဣမာနိ အဋ္ဌ ဒါနာနိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တစီဝရာ ဟုတွာ ကာယံ ဩဝဿန္တာနံ ဘိက္ခူနံ နဂ္ဂိယံ အသုစိ ဇေဂုစ္ဆံ ပဋိကူလံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝဿိကသာဋိကာ အနုညာတာ။ အာဂန္တုကော ဘိက္ခု န ဝီထိကုသလော ဟောတိ, န ဂေါစရကုသလော, ကိလန္တော ပိဏ္ဍာယ စရတိ, တသ္မာ အာဂန္တုကဘတ္တံ အနုညာတံ, ဂမိကော ဘိက္ခု အတ္တနော ဘတ္တံ ပရိယေသမာနော သတ္ထာ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၀။)ဝိဟာယိဿတိ, ယတ္ထ ဝါ ဝါသံ ဂန္တုကာမော ဘဝိဿတိ, တတ္ထ ဝိကာလေန ဥပဂစ္ဆိဿတိ, ကိလန္တော အဒ္ဓါနံ ဂမိဿတိ, တသ္မာ ဂမိကဘတ္တံ။ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော သပ္ပါယာနိ ဘောဇနာနိ အလဘန္တဿ အာဗာဓော ဝါ အဘိဝဍ္ဎိဿတိ, ကာလကိရိယာ ဝါ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ ဂိလာနဘတ္တံ။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကော ဘိက္ခု အတ္တနော ဘတ္တံ ပရိယေသမာနော ဂိလာနဿ ဥဿူရေ ဘတ္တံ နီဟရိဿတိ, တသ္မာ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ။ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော သပ္ပါယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အလဘန္တဿ အာဗာဓော ဝါ အဘိဝဍ္ဎိဿတိ, ကာလကိရိယာ ဝါ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ။ ယသ္မာ ဘဂဝတာ အန္ဓကဝိန္ဒေ ဒသာနိသံသေ သမ္ပဿမာနေန ယာဂု အနုညာတာ, တသ္မာ ဓုဝယာဂု။ ယသ္မာ မာတုဂါမဿ နဂ္ဂိယံ အသုစိ ဇေဂုစ္ဆံ ပဋိကူလံ ဟောတိ, တသ္မာ ဘိက္ခုနိသံဃဿ ဥဒကသာဋိကာ အနုညာတာ။
နိသီဒနာဒိကထာ
နိသီဒနာဒိကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကာယဂုတ္တိယာ စီဝရဂုတ္တိယာ သေနာသနဂုတ္တိယာ နိသီဒန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃) ဝစနတော ကာယာဒီနံ အသုစိမုစ္စနာဒိတော ဂေါပနတ္ထာယ နိသီဒနံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဿ ဝိဓာနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝမဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ အာကင်္ခတိ, တာဝမဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတု’’န္တိ ဝစနတော အတိခုဒ္ဒကေန နိသီဒနေန သေနာသနဿ အဂေါပနတ္တာ မဟန္တမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယဿ ကဏ္ဍု ဝါ ပီဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော, ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ ဝစနတော ဤဒိသေသု အာဗာဓေသု သန္တေသု စီဝရာဒိဂုတ္တတ္ထာယ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပမာဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၁။)ဘိက္ခဝေ, မုခပုဉ္ဆနစောဠ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၅) ဝစနတော မုခသောဓနတ္ထာယ မုခပုဉ္ဆနစောဠံ ဝဋ္ဋတိ။ တမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ ဝစနတော တိစီဝရေ ပရိပုဏ္ဏေ ပရိဿာဝနထဝိကာဒီဟိ အတ္ထေ သတိ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ, ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ, နိသီဒနံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ, ပစ္စတ္ထရဏံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ, ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိံ ယာဝ အာဗာဓာ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ, မုခပုဉ္ဆနစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ, ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော ဝုတ္တနယေန အဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဝိကပ္ပနာ စ ကာတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။
အဓမ္မကမ္မကထာ
֍ * ၅၈။ အဓမ္မကမ္မကထာယံ န, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာတိ ဣဒံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ သံဃမဇ္ဈေ အဓမ္မကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, အဓမ္မကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ, ယော ကရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဣမံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ အာဂတပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုဇာနာမိ…ပေ… ပဋိက္ကောသိတုန္တိ တထေဝ အာဂတံ ‘‘ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ ဣမံ။ တတ္ထ ကရောန္တိယေဝါတိ ပညတ္တမ္ပိ သိက္ခာပဒံ မဒ္ဒိတွာ အဓမ္မကမ္မံ ကရောန္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ ဧဝံ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ သတိ ‘‘ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ တံ အဓမ္မကမ္မံ အကတံ, ကမ္မံ ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ ပုန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ, န တုဏှီဘာဝေန ခမိ-
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၂။)တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣတိ ဝစနတောတိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗပါဌံ ဂဟေတွာ ဣတိ ဝစနတော။ အဓမ္မကမ္မံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အပရပါဌံ ဂဟေတွာ ဣတိ ဝစနတော ကယိရမာနဉ္စ အဓမ္မကမ္မံ ဘိက္ခူဟိ နိဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဒွိဓာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
နိဝါရေန္တေဟိ စာတိအာဒိ ပန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ပေသလာ ဘိက္ခူ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေဟိ ဘိက္ခူဟိ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသန္တိ, ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ လဘန္တိ အာဃာတံ, လဘန္တိ အပ္ပစ္စယံ, ဝဓေန တဇ္ဇေန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဋ္ဌိမ္ပိ အာဝိကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ပါဌဉ္စ ‘‘တေသံယေဝ သန္တိကေ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိကရောန္တိ, ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ လဘန္တိ အာဃာတံ, လဘန္တိ အပ္ပစ္စယံ, ဝဓေန တဇ္ဇေန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စတူဟိ ပဉ္စဟိ ပဋိက္ကောသိတုံ, ဒွီဟိ တီဟိ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိကာတုံ, ဧကေန အဓိဋ္ဌာတုံ န မေတံ ခမတီ’’တိ ဣမေ ပါဌေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝစနတောတိ ဣဒံ ပန ပါဠိယံ တီဏိ သမ္ပဒါနာနိ ဂဟေတွာ တီဟိ ကိရိယာပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ အနုပဒ္ဒဝတ္ထာယ ဝုတ္တံ, န အာပတ္တိသဗ္ဘာဝတောတိ ယောဇနာ။ ကထံ အနုပဒ္ဒဝသမ္ဘဝေါတိ? နိဂ္ဂဟကမ္မံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော, အညဿ ဥပဒ္ဒဝဿ စ နိဝါရဏတော။ တေန ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၅၄) ‘‘တေသံ အနုပဒ္ဒဝတ္ထာယာတိ သံဃော သံဃဿ ကမ္မံ န ကရောတိ, အညောပိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဗဟူနံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဩကာသကတကထာ
֍ * ၅၉။ ဩကာသကတကထာယံ န, ဘိက္ခဝေ, အနောကာသကတောတိအာဒိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၃။)အနောကာသကတံ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န, ဘိက္ခဝေ, အနောကာသကတော ဘိက္ခု အာပတ္တိယာ စောဒေတဗ္ဗော, ယော စောဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အာပတ္တိယာ စောဒေတုံ, ကရောတု အာယသ္မာ ဩကာသံ, အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၃) ဣဒံ ပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဓိပ္ပါယေသု စာဝနာဓိပ္ပါယောတိ, သာသနတော စာဝေတုကာမော။ အက္ကောသာဓိပ္ပါယောတိ ပရံ အက္ကောသိတုကာမော ပရိဘာသိတုကာမော။ ကမ္မာဓိပ္ပါယောတိ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မံ ကတ္တုကာမော။ ဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပါယောတိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေတုကာမော။ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏဋ္ဌပနာဓိပ္ပါယောတိ ဥပေါသထံ, ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေတုကာမော။ အနုဝိဇ္ဇနာဓိပ္ပါယောတိ ဥပပရိက္ခိတုကာမော။ ဓမ္မကထာဓိပ္ပါယောတိ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမော။ ဣတိ ပရံ စောဒေန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အဓိပ္ပါယဘေဒေါ အနေကဝိဓော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုရိမေသု စတူသု အဓိပ္ပါယေသူတိ စာဝနာဓိပ္ပါယအက္ကောသာဓိပ္ပါယကမ္မာဓိပ္ပါယဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပါယေသု ဩကာသံ အကာရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ကာရာပေတွာပိ သမ္မုခါ စောဒေန္တဿ ယထာနုရူပံ သံဃာဒိသေသပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ, အသမ္မုခါ ပန ဒုက္ကဋမေဝါတိ အယမေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
‘‘ဌပနက္ခေတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒိမာဟ။ အနုဝိဇ္ဇကဿ အနုဝိဇ္ဇနာဓိပ္ပါယေန ဝဒန္တဿ ဩကာသကမ္မံ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မကထိကဿ အနောဒိဿ ကမ္မံ ကထေန္တဿ ဩကာသကမ္မံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ဩဒိဿ ကထေတိ, အာပတ္တိ, တသ္မာ တံ ဒဿေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၄။)သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနကထာ
֍ * ၆၀။ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနကထာယံ ‘‘မာတာပိတရောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝဒမာနေ ကိံ ဝဒေယျာမ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ဒါတုံ, န စ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတဗ္ဗံ, ယော ဝိနိပါတေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဝစနတော ဒါယကေဟိ သဒ္ဓါယ ဘိက္ခုဿ ဒိန္နံ ဝိနိပါတေတွာ ဂိဟီနံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓါဒေယျန္တိ ဧတ္ထ သေသဉာတီနံ ဒေန္တော ဝိနိပါတေတိယေဝ။ မာတာပိတရော ပန သစေ ရဇ္ဇေ ဌိတာပိ ပတ္ထယန္တိ, ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၁) ဝုတ္တတ္တာ ဘာတုဘဂိနီအာဒီနံ ဉာတကာနမ္ပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ အာစရိယဓမ္မသိရိတ္ထေရေန ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ –
‘‘န လဗ္ဘံ ဝိနိပါတေတုံ, သဒ္ဓါဒေယျဉ္စ စီဝရံ၊
လဗ္ဘံ ပိတူနံ သေသာနံ, ဉာတီနမ္ပိ န လဗ္ဘတီ’’တိ။
ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာယမ္ပိ ‘‘မာတရံ ပန ပိတရံ ဝါ ‘ဣမံ ဒေဟီ’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ န ဟောတိ, ‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’တိ ဝဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ န ဟောတိ။ အညာတကံ ‘ဣမံ ဒေဟီ’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ ဟောတိ, ‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’တိ ဝဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ ဟောတိ။ ‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ ကယဝိက္ကယံ အာပဇ္ဇတော နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၉၅) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘မာတရံ ပန ပိတရံ ဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၃-၅၉၅) ဝုတ္တံ။
သန္တရုတ္တရကထာ
֍ * ၆၁။ သန္တရုတ္တရကထာယံ အန္တရ-သဒ္ဒေါ မဇ္ဈဝါစကော။ ဝသတိ သီလေနာတိ ဝါသကော, ‘‘အန္တရေ ဝါသကော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၅။)အန္တရဝါသကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပီသမာသဝသေန ‘‘အန္တရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဥတ္တရသဒ္ဒေါ ဥပရိဝါစကော, အာဘုသော သဇ္ဇတီတိ အာသင်္ဂေါ, ‘‘ဥတ္တရေ အာသင်္ဂေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘‘ဥတ္တရော’’တိ ဝုတ္တော, အန္တရော စ ဥတ္တရော စ အန္တရုတ္တရာ, သဟ အန္တရုတ္တရေဟိ ယော ဝတ္တတီတိ သန္တရုတ္တရော, သဟပုဗ္ဗပဒဘိန္နာဓိကရဏဒွိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော။ အထ ဝါ သဟ အန္တရေန စ ဥတ္တရေန စ ယော ဝတ္တတီတိ သန္တရုတ္တရော, တိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော။ သံဃာဋိံ ဌပေတွာ အန္တရဝါသကဥတ္တရာသင်္ဂမတ္တဓရော ဟုတွာ ဂါမော န ပဝိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကမဒက္ခိ တိဒဏ္ဍကေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ, တသ္မာ အန္တရဝါသကံ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ သံဃာဋိဉ္စ ဥတ္တရာသင်္ဂဉ္စ ဒိဂုဏံ ကတွာ ပါရုပိတွာ ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။
စီဝရနိက္ခေပကထာ
֍ * ၆၂။ စီဝရနိက္ခေပကထာယံ သံဟရီယတေတိ သံဃာဋိ, တဿာ သံဃာဋိယာ, ဘာဝယောဂေ ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီ။ နိက္ခေပါယာတိ ဌပနာယ, သံဃာဋိံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ ဂမနာယ ပဉ္စ ကာရဏာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဂိလာနော ဝါ ဟောတီတိ ဂဟေတွာ ဂန္တုံ အသမတ္ထော ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ။ ဝဿိကသင်္ကေတံ ဝါ ဟောတီတိ ‘‘ဝဿိကကာလော အယ’’န္တိ သင်္ကေတံ ဝါ ကတံ ဟောတိ။ နဒီပါရဂတံ ဝါ ဟောတီတိ နဒိယာ ပါရံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အဂ္ဂဠဂုတ္တိဝိဟာရော ဝါ ဟောတီတိ အဂ္ဂဠံ ဒတွာပိ ဒါတဗ္ဗော သုဂုတ္တဝိဟာရော ဝါ ဟောတိ။ အတ္ထတကထိနံ ဝါ ဟောတီတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဝါ ဟောတိ အတ္ထတကထိနာနံ အသမာဒါနစာရသမ္ဘဝတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ အာရညိကဿ ပန ဝိဟာရော န သုဂုတ္တော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၆။)ဟောတီတိ အပ္ပဘိက္ခုကတ္တာ စောရာဒီနံ ဂမနဋ္ဌာနတော စ။ ဘဏ္ဍုက္ခလိကာယာတိ စီဝရာဒိဋ္ဌပနဘဏ္ဍုက္ခလိကာယ။ သေသံ သုဝိညေယျံ။
သတ္ထကမ္မဝတ္ထိကမ္မကထာ
֍ * ၆၃။ သတ္ထကမ္မဝတ္ထိကမ္မကထာယံ သတ္ထကမ္မံ ဝါ ဝတ္ထိကမ္မံ ဝါတိ ဧတ္ထ ယေန ကေနစိ သတ္ထာဒိနာ ဆိန္ဒနာဒိ သတ္ထကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ယေန ကေနစိ စမ္မာဒိနာ ဝတ္ထိပီဠနံ ဝတ္ထိကမ္မံ နာမ။ ‘‘သမ္ဗာဓေ ဒဟနကမ္မံ ပဋိက္ခေပါဘာဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၇၉)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၇၉) ပန ‘‘ဝတ္ထိပီဠနန္တိ ယထာ ဝတ္ထိဂတတေလာဒိ အန္တောသရီရေ အာရောဟန္တိ, ဧဝံ ဟတ္ထေန ဝတ္ထိမဒ္ဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၇၉) ပန ‘‘သမ္ဗာဓေတိ ဝစ္စမဂ္ဂေ, ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ စ ပဿာဝမဂ္ဂေပိ အနုလောမတော ဒဟနံ ပဋိက္ခေပါဘာဝါ ဝဋ္ဋတိ။ သတ္ထဝတ္ထိကမ္မာနုလောမတော န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န, ပဋိက္ခိတ္တပဋိက္ခေပါ, ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿ တပ္ပရမတာဒီပနတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တမ္ပိ သတ္ထကမ္မံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပစ္ဆာ ‘န, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’တိ ဒွိက္ခတ္တုံ သတ္ထကမ္မဿ ပရိက္ခေပေါ ကတော။ တေန သမ္ဗာဓဿ သာမန္တာ ဒွင်္ဂုလံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ နာမ သတ္ထဝတ္ထိကမ္မတော ဥဒ္ဓံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ပုဗ္ဗေ သမ္ဗာဓေယေဝ သတ္ထကမ္မံ ပဋိက္ခိတ္တံ, ပစ္ဆာ သမ္ဗာဓဿ သာမန္တာ ဒွင်္ဂုလမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ, တသ္မာ တဿေဝ ပဋိက္ခေပေါ, နေတရဿာတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ ‘သတ္ထံ နာမ သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၇) ဝိယ ယေန ဆိန္ဒတိ, တံ သဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘ကဏ္ဋကေန ဝါ’တိအာဒိ။ ခါရုဒါနံ ပနေတ္ထ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ပသာခေ ပမုခေ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဧကေ ပန ‘သတ္ထကမ္မံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၇။)ဝါ’တိ ပါဌံ ဝိကပ္ပေတွာ ဝတ္ထိကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဝတ္ထီတိ ကိံ? အဂ္ဃိကာ ဝုစ္စတိ, တာယ ဆိန္ဒနံ ဝတ္ထိကမ္မံ နာမာတိ စ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ, တေ ‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’တိ ဣမဿ ပဒဘာဇနီယံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ အဏ္ဍဝုဒ္ဓီတိ ဝါတဏ္ဍကာ, အာဒါနဝတ္တီတိ အနာဟဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နဟာပိတပုဗ္ဗကထာ
֍ * ၆၄။ နဟာပိတပုဗ္ဗကထာယံ နဟာပိတော ပုဗ္ဗေတိ နဟာပိတပုဗ္ဗော, ပုဗ္ဗေ နဟာပိတော ဟုတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခုဘူတောတိ အတ္ထော။ တေန နဟာပိတပုဗ္ဗေန ဘိက္ခုနာ။ ခုရဘဏ္ဍန္တိ ခုရာဒိနဟာပိတဘဏ္ဍံ, ‘‘လဒ္ဓါတပတ္တော ရာဇကုမာရော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပလက္ခဏနယောယံ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယံ သမာဒပေတဗ္ဗံ, ယော သမာဒပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ န စ, ဘိက္ခဝေ, နဟာပိတပုဗ္ဗေန ခုရဘဏ္ဍံ ပရိဟရိတဗ္ဗံ, ယော ပရိဟရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၃) စ ဒွိဓာ ပညတ္တိ, တသ္မာ နဟာပိတပုဗ္ဗေန ဝါ အနဟာပိတပုဗ္ဗေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန နာမ အကပ္ပိယသမာဒပနံ န ကာတဗ္ဗံ။ နဟာပိတပုဗ္ဗေန ပန ဘိက္ခုနာ ခုရေန အဘိလက္ခိတံ ခုရဘဏ္ဍံ, ခုရဘဏ္ဍခုရကောသနိသိတပါသာဏခုရထဝိကာဒယော န ပရိဟရိတဗ္ဗာ ဧဝ။ သေသံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၀) ပန ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယေ သမာဒပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿပိ န ကေဝလံ ဒသသု ဧဝ သိက္ခာပဒေသု, အထ ခေါ ယံ ဘိက္ခုဿ န ကပ္ပတိ, တသ္မိမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒသဘာဂကထာ
֍ * ၆၅။ ဒသဘာဂကထာယံ သံဃိကာနီတိ သံဃသန္တကာနိ ဗီဇာနိ။ ပုဂ္ဂလိကာယာတိ ပုဂ္ဂလဿ သန္တကာယ ဘူမိယာ။ ဘာဂံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၈။)ဒတွာတိ မူလဘာဂသင်္ခါတံ ဒသမဘာဂံ ဘူမိသာမိကာနံ ဒတွာ။ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ တေသံ ဗီဇာနံ ဖလာနိ ရောပကေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣဒံ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေ ပေါရာဏကစာရိတ္တန္တိ အာဒိကပ္ပကာလေ ပဌမကပ္ပိကာ မနုဿာ ဗောဓိသတ္တံ မဟာသမ္မတံ နာမ ရာဇာနံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ အတ္တနော အတ္တနော တဏ္ဍုလဖလသာလိခေတ္တတော ပဝတ္တတဏ္ဍုလဖလာနိ ဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ဘူမိသာမိကဘူတဿ မဟာသမ္မတရာဇိနော ဒတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ဇမ္ဗုဒီပိကာနံ မနုဿာနံ စာရိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ သာရတ္ထဒီပနီနာမိကာယမ္ပိ ဝိနယဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၄) ‘‘ဒသဘာဂံ ဒတွာတိ ဒသမဘာဂံ ဒတွာ။ တေနေဝါဟ ‘ဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဘူမိသာမိကာနံ ဒါတဗ္ဗော’တိ’’ ဝုတ္တံ။
ပါထေယျကထာ
֍ * ၆၆။ ပါထေယျကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဘဒ္ဒိယနဂရေ အမိတပရိဘောဂဘူတေန မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိနာ အဘိယာစိတော ဟုတွာ အနုညာတံ, ဣဓ ပန ပဌမံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စ ဂေါရသေ ခီရံ ဒဓိံ တက္ကံ နဝနီတံ သပ္ပိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ပဉ္စ ဂေါရသာ အနုညာတာ။ တတော ပရံ သေဋ္ဌိနော အဘိယာစနာနုရူပံ ဝတွာ အနုဇာနိတုံ ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, မဂ္ဂါ ကန္တာရာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ အလဘန္တေန အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ယာစိတွာပိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတေန ဧဝရူပေသု ကာလေသု ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကဒိဝသေန ဂမနီယေ မဂ္ဂေ ဧကဘတ္တတ္ထာယ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန တတော ဥပရိ ယာစနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿိတံ။ ‘‘ဒီဃေ အဒ္ဓါနေ’’တိအာဒိနာ သစေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၃၉၉။)မာသဂမနီယေ မဂ္ဂေ သတ္တာဟဂမနီယော ဧဝ ကန္တာရော ဟောတိ, တတ္ထ သတ္တာဟယာပနီယမတ္တမေဝ ပါထေယျံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ, တတော ပရံ ပိဏ္ဍစာရိကာဒိဝသေန သုဘိက္ခသုလဘပိဏ္ဍမဂ္ဂတ္တာ န ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ။
မဟာပဒေသကထာ
֍ * ၆၇။ မဟာပဒေသကထာယံ မဟာပဒေသာ နာမ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာ ဒွေ, အနနုညာတာ ဒွေတိ စတ္တာရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသု အပ္ပဋိက္ခိတ္တေပိ အကပ္ပိယာနုလောမကပ္ပိယာနုလောမဝသေန ဒွေ, တထာ အနနုညာတေပီတိ။
တတ္ထ ‘‘ပရိမဒ္ဒန္တာတိ ဥပပရိက္ခန္တာ။ ပဋ္ဋဏ္ဏုဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ‘ပဋ္ဋုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’တိ ဟိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ စီနဒေသေ သောမာရဒေသေ စ သဉ္ဇာတဝတ္ထာနိ စီနသောမာရပဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိမယံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ, တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံယေဝ အနုလောမံ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နစီဝရံ ဒေဝဒတ္တိယံ, တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ, တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။ ဒွေ ပဋာနိ ဒေသနာမေန ဝုတ္တာနီတိ တေသံ သရူပဒဿနမတ္တမေတံ, နာညနိဝတ္တနပဒံ ပဋ္ဋုဏ္ဏပဋ္ဋဿပိ ဒေသနာမေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ တုမ္ဗာတိ တီဏိ ဘာဇနာနိ။ ဖလကတုမ္ဗော လာဗုအာဒိ။ ဥဒကတုမ္ဗော ဥဒကုက္ခိပနကုဋကော။ ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တန္တိ ဝေဠုဝိလီဝေဟိ ဝါယိတွာ ကတဆတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၀။)‘‘ယာဝကာလိကပက္ကာနန္တိ ပက္ကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာမာနိ ပန အနုပသမ္ပန္နေဟိ သီတုဒကေ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒိန္နပါနံ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ကပ္ပတိ ဧဝ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာအဋ္ဌကထာယံ သရူပတော အဝုတ္တောတိ အာဟ ‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’တိအာဒိ။ ဥစ္ဆုရသော နိကသဋောတိ ဣဒံ ပါတဗ္ဗတာသာမညေန ယာမကာလိကကထာယံ ဝုတ္တံ, တံ ပန သတ္တာဟကာလိကမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမေ စတ္တာရော ရသာတိ ဖလပတ္တပုပ္ဖဥစ္ဆုရသာ စတ္တာရော’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၀) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပဋာ ဒေသနာမေနေဝါတိ စီနပဋသောမာရပဋာနိ။ တီဏီတိ ပဋ္ဋုဏ္ဏေန သဟ တီဏိ။ ဣဒ္ဓိမယံ ဧဟိဘိက္ခူနံ နိဗ္ဗတ္တံ။ ဒေဝဒတ္တိယံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန လဒ္ဓ’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၅)။
သံသဋ္ဌကထာ
သံသဋ္ဌကထာယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ သမ္ဘိန္နရသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ဆလ္လိမ္ပိ အပနေတွာ သကလေနေဝ နာဠိကေရဖလေန သဒ္ဓိံ ပါနကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ, နာဠိကေရံ အပနေတွာ တံ ဝိကာလေပိ ကပ္ပတိ။ ဥပရိ သပ္ပိပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ သီတလပါယာသံ ဒေန္တိ, ယံ ပါယာသေန အသံသဋ္ဌံ သပ္ပိ, တံ အပနေတွာ သတ္တာဟံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဒ္ဓမဓုဖာဏိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တက္ကောလဇာတိဖလာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တိ, တာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဓောဝိတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ, ယာဂုယံ ပက္ခိပိတွာ ဒိန္နသိင်္ဂိဝေရာဒီသုပိ, တေလာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ဒိန္နလဋ္ဌိမဓုကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ယံ ယံ အသမ္ဘိန္နရသံ ဟောတိ, တံ တံ ဧကတော ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ယထာ သုဒ္ဓံ ဟောတိ, တထာ ဓောဝိတွာ ဝါ တစ္ဆေတွာ ဝါ တဿ တဿ ကာလဿ ဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၁။)သစေ ပန သမ္ဘိန္နရသံ ဟောတိ သံသဋ္ဌံ, န ဝဋ္ဋတိ။ ယာဝကာလိကဉှိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သမ္ဘိန္နရသာနိ တီဏိပိ ယာမကာလိကာဒီနိ အတ္တနော သဘာဝံ ဥပနေတိ။ ယာမကာလိကံ ဒွေပိ သတ္တာဟကာလိကာဒီနိ အတ္တနော သဘာဝံ ဥပနေတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ ယာဝဇီဝိကံ အတ္တနော သဘာဝညေဝ ဥပနေတိ, တသ္မာ တေန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သဒ္ဓိံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ, ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန ဆာဟံ…ပေ… သတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန တဒဟေဝ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာယေဝ ဟိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကာလယာမသတ္တာဟာတိက္ကမေသု စေတ္ထ ဝိကာလဘောဇနသန္နိဓိဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒါနံ ဝသေန အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေသု စ ပန စတူသု ကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကန္တိ ဣဒမေဝ ဒွယံ အန္တောဝုတ္ထကဉ္စေဝ သန္နိဓိကာရကဉ္စ ဟောတိ, သတ္တာဟကာလိကဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စ အကပ္ပိယကုဋိယံ နိက္ခိပိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, သန္နိဓိမ္ပိ န ဇနေတီတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပဉ္စဘေသဇ္ဇကထာ
ပဉ္စဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဝစနတော သာရဒိကေန အာဗာဓေန ဖုဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ယာဂုပိ ပီတာ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဘတ္တမ္ပိ ဘုတ္တံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, တေ တေန ကိသာ ဟောန္တိ လူခါ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတာ ဓမနိသန္ထတဂတ္တာ။ တေသံ ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿ ဘေသဇ္ဇသမ္မတဉ္စ, လောကဿ အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျ, န စ ဩဠာရိကော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၂။)အာဟာရော ပညာယေယျ။ တတြိမာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ။ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ, တာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ‘‘သာရဒိကေန အာဗာဓေနာတိ သရဒကာလေ ဥပ္ပန္နေန ပိတ္တာဗာဓေန။ တသ္မိဉှိ ကာလေ ဝဿောဒကေနပိ တေမေန္တိ, ကဒ္ဒမမ္ပိ မဒ္ဒန္တိ, အန္တရန္တရာ အာဗာဓောပိ ခရော ဟောတိ, တေန တေသံ ပိတ္တံ ကောဋ္ဌဗ္ဘန္တရဂတံ ဟောတိ။ အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျာတိ အာဟာရတ္ထံ သာဓေယျာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၀) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၀) ‘‘ပိတ္တံ ကောဋ္ဌဗ္ဘန္တရဂတံ ဟောတီတိ ဗဟိသရီရေ ဗျာပေတွာ ဌိတံ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ကောဋ္ဌဗ္ဘန္တရဂတံ ဟောတိ, တေန ပိတ္တံ ကုပိတံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၀) ‘‘ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿာတိ ပရတော ‘တဒုဘယေန ဘိယျောသောမတ္တာယ ကိသာ ဟောန္တီ’တိအာဒိနာ ဝိရောဓဒဿနတော နိဒါနာနပေက္ခံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာနိဒါနံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? တဒညာပေက္ခာဓိပ္ပါယတော။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာလေပိ ဟိ သပ္ပိအာဒီနံ သတ္တာဟကာလိကဘာဝါပေက္ခောတိ။ တထာ ဝစနေန ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ ‘အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျ, န စ ဩဠာရိကော အာဟာရော ပညာယေယျာ’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဧတ္ထ စ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ န ကတော, ကုတောယေဝ ပန လဗ္ဘာ တဒညာပေက္ခာဓိပ္ပါယော ဘဂဝတာ မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝန္တိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ယံ ပန ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတု’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ဝစနံ, တံ ‘သန္နိဓိံ ကတွာ အပရာပရသ္မိံ ဒိဝသေ ကာလေ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီ’တိ အဓိပ္ပါယတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ အတိသယတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၃။)ဘဂဝတော ‘ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿာ’တိအာဒိဝိတက္ကုပ္ပါဒေါ န သမ္ဘဝတိ။ ပဏီတဘောဇနာနုမတိယာ ပသိဒ္ဓတ္တာ အာဗာဓာနုရူပသပ္ပါယာပေက္ခာယ ဝုတ္တာနီတိ စေ? တဉ္စ န, ‘ဘိယျောသောမတ္တာယာ’တိ ကိသာဒိဘာဝါပတ္တိဒဿနတော။ ယထာ ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ ဖာဏိတန္တိ ဝုတ္တံ, တထာ နဝနီတံ ဥပါဒါယ သပ္ပီတိ ဝတ္တဗ္ဗတော နဝနီတံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝိသေသဒဿနာဓိပ္ပါယတော။ ယထာ ဖာဏိတဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓေပိ ပရတော ဥစ္ဆုရသော ဝိသုံ အနုညာတော ဥစ္ဆုသာမညတော ဂုဠောဒကဋ္ဌာနေ ဌပနာဓိပ္ပါယတော, တထာ နဝနီတေ ဝိသေသဝိဓိဒဿနာဓိပ္ပါယတော နဝနီတံ ဝိသုံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသဝိဓိ ပနဿ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာဝသေန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၉-၆၂၁) ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘ပစိတွာ သပ္ပိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန အဓောတမ္ပိ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ။ တတ္ထ သပ္ပိ ပက္ကာဝ ဟောတိ, နာပက္ကာ, တထာ ဖာဏိတမ္ပိ။ နဝနီတံ အပက္ကမေဝါ’’တိအာဒိ။
ဒုတိယဘေသဇ္ဇကထာ
ဒုတိယဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဝစနတော ‘‘တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ယာနိပိ တာနိ ပါကတိကာနိ လူခါနိ ဘောဇနာနိ, တာနိ နစ္ဆာဒေန္တိ, ပဂေဝ သေနေသိတာနိ။ တေ တေန စေဝ သာရဒိကေန အာဗာဓေန ဖုဋ္ဌာ ဣမိနာ စ ဘတ္တာစ္ဆာဒကေန တဒုဘယေန ဘိယျောသောမတ္တာယ ကိသာ ဟောန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ကာလေပိ ဝိကာလေပီတိ အနုညာတတ္တာ ဝိကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ‘‘နစ္ဆာဒေန္တီတိ န ဇီရန္တိ, န ဝါတရောဂံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတုံ သက္ကောန္တိ။ သေနေသိတာနီတိ သိနိဒ္ဓါနိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၄။)ဘတ္တာစ္ဆာဒကေနာတိ ဘတ္တံ အရောစိကေနာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၁) ဝုတ္တံ, ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၁၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၁-၂၆၂) ပန ‘‘နစ္ဆာဒေန္တီတိ ရုစိံ န ဥပ္ပါဒေန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, မဟာဝိဘင်္ဂေ (ပါရာ။ ၆၂၂) ပန ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ။ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ, တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝစနတော ဣမေသံ ပဉ္စဘေသဇ္ဇာနံ သတ္တာဟကာလိကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣဓ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တောတိ။
ဝသာဘေသဇ္ဇကထာ
ဝသာဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ။ ဝိကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ တတ္ထ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီသု မဇ္ဈနှိကေ အဝီတိဝတ္တေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ စာတိ အတ္ထော။ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ သတ္တာဟကာလိကတေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၂) ဝုတ္တံ, ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၂၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၁-၂၆၂) ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၅။)‘‘သုသုကာတိ သမုဒ္ဒေ ဘဝါ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ, ကုမ္ဘိလာတိပိ ဝဒန္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တေလပရိဘောဂေနာတိ သတ္တာဟကာလိကပရိဘောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ စတုကာလိကကထာယံ ဝုတ္တောယေဝ။
မူလဘေသဇ္ဇကထာ
မူလဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ, ဟလိဒ္ဒိံ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစံ ဝစတ္တံ အတိဝိသံ ကဋုကရောဟိဏိံ ဥသီရံ ဘဒ္ဒမုတ္တကံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ။ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ။ တတ္ထ ဝစတ္တန္တိ သေတဝစံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
ပိဋ္ဌဘေသဇ္ဇကထာ
ပိဋ္ဌဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နိသဒံ နိသဒပေါတက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော ပိသိတေဟိ စုဏ္ဏကတေဟိ မူလဘေသဇ္ဇေဟိ အတ္ထေ သတိ နိသဒဉ္စ နိသဒပေါတကဉ္စ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိသဒံ နိသဒပေါတကန္တိ ပိသနသိလာ စ ပိသနပေါတော စ။ နိသဒန္တိ ပိသန္တိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ မူလဘေသဇ္ဇာဒယော ဧတ္ထာတိ နိသဒံ, ပိသနသိလာ။ နိသဒန္တိ ပိသန္တိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ မူလဘေသဇ္ဇာဒယော ဧတေနာတိ နိသဒံ, ပေါသေတဗ္ဗောတိ ပေါတော, ဒါရကော။ ခုဒ္ဒကပ္ပမာဏတာယ ပေါတော ဝိယာတိ ပေါတော, နိသဒဉ္စ တံ ပေါတော စာတိ နိသဒပေါတော, တံ နိသဒပေါတကံ။ နိပုဗ္ဗသဒ စုဏ္ဏကရဏေတိ ဓာတု။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၆။)ကသာဝဘေသဇ္ဇကထာ
ကသာဝဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကသာဝါနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နိမ္ဗကသာဝံ ကုဋဇကသာဝံ ပဋောလကသာဝံ ဖဂ္ဂဝကသာဝံ နတ္တမာလကသာဝံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ကသာဝါနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော တာနိပိ ကသာဝဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဖဂ္ဂဝန္တိ လတာဇာတိ။ နတ္တမာလန္တိ ကရဉ္ဇံ။ ‘‘ကသာဝေဟီတိ တစာဒီနိ ဥဒကေ တာပေတွာ ဂဟိတဦသရေဟီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၃) ဝုတ္တံ။
ပဏ္ဏဘေသဇ္ဇကထာ
ပဏ္ဏဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နိမ္ဗပဏ္ဏံ ကုဋဇပဏ္ဏံ ပဋောလပဏ္ဏံ နတ္တမာလပဏ္ဏံ ဖဂ္ဂဝပဏ္ဏံ သုလသိပဏ္ဏံ ကပ္ပါသပဏ္ဏံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ပဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော ခါဒနီယဘောဇနီယတ္ထံ အဖရန္တာနိ တာနိပိ ပဏ္ဏာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အစ္ဆဝသန္တိအာဒီသု နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မူလဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယောပိ ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ, တသ္မာ ဣဓ ယံ ယံ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တံ, တံ တဒေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၇။)ဖလဘေသဇ္ဇကထာ
ဖလဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဖလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဗိဠင်္ဂံ ပိပ္ပလိံ မရိစံ ဟရီတကံ ဝိဘီတကံ အာမလကံ ဂေါဋ္ဌဖလံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဖလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော ခါဒနီယဘောဇနီယတ္ထံ အဖရန္တာနိ တာနိ ဖလာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
ဇတုဘေသဇ္ဇကထာ
ဇတုဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဟိင်္ဂုံ ဟိင်္ဂုဇတုံ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ တကံ တကပတ္တိံ တကပဏ္ဏိံ သဇ္ဇုလသံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော တာနိ ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဟိင်္ဂုဇတုဟိင်္ဂုသိပါဋိကာ ဟိင်္ဂုဇာတိယောယေဝ။ တကတကပတ္တိတကပဏ္ဏယော လာခါဇာတိယော။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၃) ပန ‘‘ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပလ္လဝပဝါဠပါကနိပ္ဖန္နာ။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကာ နာမ တဿ မူလသာခပါကနိပ္ဖန္နာ။ တကံ နာမ တဿ ရုက္ခဿ တစပါကောဒကံ။ တကပတ္တီတိ တဿ ပတ္တပါကောဒကံ။ တကပဏ္ဏီတိ တဿ ဖလပါကောဒကံ။ အထ ဝါ ‘တကံ နာမ လာခါ။ တကပတ္တီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၈။)ကိတ္တိမလောဟသာခါ။ တကပဏ္ဏီတိ ပက္ကလာခါ’တိ လိခိတံ။ သတိ ပစ္စယေတိ ဧတ္ထ သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဿ ဟိ အနာပတ္တိဝါရေ ယာမကာလိကာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ အဝိသေသေန သတိပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ ဂုဠံ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒကံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ, အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္န’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၃) ဝုတ္တံ, တသ္မာ သိဒ္ဓံ ‘သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒုဝိဓာ’တိ, အညထာ အသတိ ပစ္စယေ ဂုဠောဒကာဒိ အာပဇ္ဇတိ, တတော စ ပါဠိဝိရောဓော။ အာဟာရတ္ထန္တိ အာဟာရပယောဇနံ, အာဟာရကိစ္စယာပနန္တိ အတ္ထောတိ စ။ တေလပရိဘောဂေနာတိ သတ္တာဟကာလိကပရိဘောဂေန။ ပိဋ္ဌေဟီတိ ပိသိတတေလေဟိ။ ကောဋ္ဌဖလန္တိ ကောဋ္ဌရုက္ခဿ ဖလံ, မဒနဖလံ ဝါတိ စ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
လောဏဘေသဇ္ဇကထာ
လောဏဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, လောဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ သာမုဒ္ဒိကံ ကာဠလောဏံ သိန္ဓဝံ ဥဗ္ဘိဒံ ဗိလံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ လောဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော တာနိ လောဏာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သာမုဒ္ဒန္တိ သမုဒ္ဒတီရေ ဝါလုကံ ဝိယ သန္တိဋ္ဌတိ။ ကာဠလောဏန္တိ ပကတိလောဏံ။ သိန္ဓဝန္တိ သေတဝဏ္ဏံ ပဗ္ဗတေ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဥဗ္ဘိဒန္တိ ဘူမိတော အင်္ကုရံ ဝိယ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဗိလန္တိ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေဟိ သဒ္ဓိံ ပစိတံ, တံ ရတ္တဝဏ္ဏံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၃) ပန ‘‘ဥဗ္ဘိဒံ နာမ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၀၉။)ဦသရပံသုမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၃) ပန ‘‘ဥဗ္ဘိဒန္တိ ဦသရပံသုမယံ လောဏံ။ ဗိလန္တိ လောဏဝိသေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ။
စုဏ္ဏကထာ
စုဏ္ဏကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယဿ ကဏ္ဍု ဝါ ပီဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော ကာယော ဝါ ဒုဂ္ဂန္ဓော စုဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ, အဂိလာနဿ ဆကဏံ မတ္တိကံ ရဇနနိပ္ပက္ကံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥဒုက္ခလံ မုသလ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄)။ ‘‘ကာယော ဝါ ဒုဂ္ဂန္ဓောတိ ကဿစိ အဿာဒီနံ ဝိယ ကာယဂန္ဓော ဟောတိ, တဿပိ သိရီသကောသုမ္ဗာဒိစုဏ္ဏာနိ ဝါ ဂန္ဓစုဏ္ဏာနိ ဝါ သဗ္ဗာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ရဇနနိပ္ပက္ကန္တိ ရဇနကသဋံ, ပါကတိကစုဏ္ဏမ္ပိ ကောဋ္ဋေတွာ ဥဒကေန တေမေတွာ နှာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧတမ္ပိ ရဇနနိပ္ပက္ကသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၄) ပန ‘‘ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏံ နာမ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ။ တေန ဌပေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) ‘‘ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏန္တိ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ, ဂန္ဓစုဏ္ဏံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၄) ‘‘ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏံ နာမ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ။ တေန ဌပေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စုဏ္ဏစာလိနိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ စုဏ္ဏေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ စာလိတေဟိ အတ္ထေ သတိ စုဏ္ဏစာလိနီ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒုဿစာလိနိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော သဏှေဟိ စုဏ္ဏေဟိ အတ္ထေ သတိ ဒုဿစာလိနီ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘စုဏ္ဏစာလိနိန္တိ ဥဒုက္ခလေ ကောဋ္ဋိတစုဏ္ဏပရိဿာဝနိ’’န္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၀။)ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၄) ‘‘စာလိတေဟီတိ ပရိဿာဝိတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အမနုဿိကာဗာဓကထာ
အမနုဿိကာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကမံသလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော ယဿ ဘိက္ခုနော အာမကမံသံ ခါဒိတဿ အာမကလောဟိတံ ပိဝိတဿ သော အမနုဿာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, တဿ အနာပတ္တိ။ တတ္ထ အာမကမံသဉ္စ ခါဒိ, အာမကလောဟိတဉ္စ ပိဝီတိ န တံ ဘိက္ခု ခါဒိ, န ပိဝိ, အမနုဿော ခါဒိတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပက္ကန္တော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဿ သော အမနုဿိကာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘီ’’တိ။
အဉ္ဇနကထာ
အဉ္ဇနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဉ္ဇနံ ကာဠဉ္ဇနံ ရသဉ္ဇနံ သောတဉ္ဇနံ ဂေရုကံ ကပလ္လ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ဘိက္ခူနံ စက္ခုရောဂေ သတိ အဉ္ဇနာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘အဉ္ဇနန္တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝစနမေတံ။ ကာဠဉ္ဇနန္တိ ဧကာ အဉ္ဇနဇာတိ။ ရသဉ္ဇနန္တိ နာနာသမ္ဘာရေဟိ ကတံ။ သောတဉ္ဇနန္တိ နဒီသောတာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကအဉ္ဇနံ။ ဂေရုကော နာမ သုဝဏ္ဏဂေရုကော။ ကပလ္လန္တိ ဒီပသိခတော ဂဟိတမသီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၅) ‘‘သုဝဏ္ဏဂေရုကောတိ သုဝဏ္ဏတုတ္ထာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) တထေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စန္ဒနံ တဂရံ ကာဠာနုသာရိယံ တာလီသံ ဘဒ္ဒမုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနူပပိသနေဟိ အတ္ထေ သတိ ဣမာနိ စန္ဒနာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘စန္ဒနန္တိ လောဟိတစန္ဒနာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ စန္ဒနံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၁။)တဂရာဒီနိ ပါကဋာနိ။ အညာနိပိ နီလုပ္ပလာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ အဉ္ဇနူပပိသနေဟီတိ အဉ္ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ပိသိတဗ္ဗေဟိ။ န ဟိ ကိဉ္စိ အဉ္ဇနူပပိသနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၅) ပန ‘‘အဉ္ဇနူပပိသနန္တိ အဉ္ဇနတ္ထာယ ဥပပိသိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ စုဏ္ဏဇာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) ပန ‘‘ပါဠိယံ အဉ္ဇနူပပိသနန္တိ အဉ္ဇနေ ဥပနေတုံ ပိသိတဗ္ဗဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဉ္ဇနိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနဌပနဋ္ဌာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စာဝစာ အဉ္ဇနီ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌိမယံ ဒန္တမယံ ဝိသာဏမယံ နဠမယံ ဝေဠုမယံ ကဋ္ဌမယံ ဇတုမယံ လောဟမယံ သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ဧတာနိ ကပ္ပိယာနိ။ တတ္ထ အဋ္ဌိမယန္တိ မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ အဝသေသအဋ္ဌိမယံ။ ဒန္တမယန္တိ ဟတ္ထိဒန္တာဒိသဗ္ဗဒန္တမယံ။ ဝိသာဏမယေပိ အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ နဠမယာဒယော ဧကန္တကပ္ပိယာယေဝ။
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အပိဓာန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနီအပိဓာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သုတ္တကေန ဗန္ဓိတွာ အဉ္ဇနိယာ ဗန္ဓိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အပိဓာနံ သုတ္တကေန ဗန္ဓိတွာ အဉ္ဇနိယာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သုတ္တကေန သိဗ္ဗေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အပတနတ္ထာယ အဉ္ဇနီသုတ္တကေန သိဗ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဉ္ဇနိသလာက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနိသလာကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စာဝစာ အဉ္ဇနိသလာကာ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ဧတာယေဝ အဉ္ဇနိသလာကာ ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သလာကဋ္ဌာနိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနိသလာကဋ္ဌာနိယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သလာကဋ္ဌာနိယန္တိ ယတ္ထ သလာကံ ဩဒဟန္တိ, တံ သုသိရဒဏ္ဍကံ ဝါ ထဝိကံ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၂။)အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဉ္ဇနိတ္ထဝိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ထဝိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အံသဗဒ္ဓကံ ဗန္ဓနသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနိတ္ထဝိကာယ အံသေ လဂ္ဂနတ္ထာယ အံသဗဒ္ဓကမ္ပိ ဗန္ဓနသုတ္တကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
နတ္ထုကထာ
နတ္ထုကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မုဒ္ဓနိ တေလက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော သီသာဘိတာပဿ ဘိက္ခုနော မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နတ္ထုကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော နက္ခမနီယေ သတိ နတ္ထုကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နတ္ထုကရဏိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော နတ္ထုယာ အဂဠနတ္ထံ နတ္ထုကရဏီ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စာဝစာ နတ္ထုကရဏီ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဧတာယေဝ နတ္ထုကရဏိယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယမကနတ္ထုကရဏိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော နတ္ထု ဝိသမံ အာသိဉ္စယန္တိ စေ, ယမကနတ္ထုကရဏိံ ဓာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယမကနတ္ထုကရဏိန္တိ သမသော တာဟိ ဒွီဟိ ပနာဠိကာဟိ ဧကံ နတ္ထုကရဏိံ။
ဓူမနေတ္တကထာ
ဓူမနေတ္တကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဓူမံ ပါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ယမကနတ္ထုကရဏိယာ နက္ခမနီယေ သတိ ဓူမံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဓူမနေတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော တမေဝ ဝဋ္ဋိံ အာလိမ္ဗေတွာ ပိဝနပစ္စယာ ကဏ္ဌေ ဒဟန္တေန ဓူမနေတ္တဓူမော ပိဝိတဗ္ဗော။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စာဝစာနိ ဓူမနေတ္တာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဧတာနိ ဧဝ ဓူမနေတ္တာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၃။)‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အပိဓာန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ပါဏကာဒိအပ္ပဝိသနတ္ထံ ဓူမနေတ္တတ္ထဝိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယမကတ္ထဝိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဧကတော ဃံသိယမာနေ သတိ ယမကတ္ထဝိကံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အံသဗဒ္ဓကံ ဗန္ဓနသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဓူမနေတ္တတ္ထဝိကဿ အံသဗဒ္ဓဗန္ဓနသုတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။
တေလပါကကထာ
တေလပါကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တေလပါက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဝါတာဗာဓေ သတိ တေလပါကော ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တေလပါကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇပက္ခိတ္တံ သဗ္ဗံ အနုညာတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အတိပက္ခိတ္တမဇ္ဇံ တေလံ ပါတဗ္ဗံ, ယော ပိဝေယျ, ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယသ္မိံ တေလပါကေ မဇ္ဇဿ န ဝဏ္ဏော န ဂန္ဓော န ရသော ပညာယတိ, ဧဝရူပံ မဇ္ဇပက္ခိတ္တံ တေလံ ပါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယသ္မိံ တေလပါကေ ပက္ခိတ္တဿ မဇ္ဇဿ ဝဏ္ဏော ဝါ ဂန္ဓော ဝါ ရသော ဝါ န ပညာယတိ, တာဒိသံ တေလံ ပိဝိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတိပက္ခိတ္တမဇ္ဇာနီတိ အတိဝိယ ခိတ္တမဇ္ဇာနိ, ဗဟုံ မဇ္ဇံ ပက္ခိပိတွာ ယောဇိတာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဗ္ဘဉ္ဇနံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော အတိပက္ခိတ္တမဇ္ဇတ္တာ အပိဝိတဗ္ဗေ တေလေ သတိ အဗ္ဘဉ္ဇနံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ တုမ္ဗာနိ လောဟတုမ္ဗံ ကဋ္ဌတုမ္ဗံ ဖလတုမ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော တေလပက္ကဘာဇနာနိ ဣမာနိ တီဏိ တုမ္ဗာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။
သေဒကမ္မကထာ
သေဒကမ္မကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သေဒကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော အင်္ဂဝါတေ သတိ သေဒကမ္မံ ကာတုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၄။)ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အင်္ဂဝါတောတိ ဟတ္ထပါဒေ ဝါတော။ နက္ခမနီယော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ဘာရသေဒ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော သေဒကမ္မေန နက္ခမနီယေ သတိ သမ္ဘာရသေဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သမ္ဘာရသေဒန္တိ နာနာဝိဓပဏ္ဏသမ္ဘာရသေဒံ။ နက္ခမနီယော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာသေဒ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော သမ္ဘာရသေဒနက္ခမနီယေ သတိ မဟာသေဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ မဟာသေဒန္တိ မဟန္တံ သေဒံ, ပေါရိသပ္ပမာဏံ အာဝါဋံ အင်္ဂါရာနံ ပူရေတွာ ပံသုဝါလိကာဒီဟိ ပိဒဟိတွာ တတ္ထ နာနာဝိဓာနိ ဝါတဟရဏပဏ္ဏာနိ သန္ထရိတွာ တေလမက္ခိတေန ဂတ္တေန တတ္ထ နိပဇ္ဇိတွာ သမ္ပရိဝတ္တန္တေန သရီရံ သေဒေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ နက္ခမနီယော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဘင်္ဂေါဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော မဟာသေဒေန နက္ခမနီယေ သတိ ဘင်္ဂေါဒကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဘင်္ဂေါဒကန္တိ နာနာပဏ္ဏဘင်္ဂကုထိတံ ဥဒကံ, တေဟိ ပဏ္ဏေဟိ စ ဥဒကေန စ သိဉ္စိတွာ သိဉ္စိတွာ သေဒေတဗ္ဗော။ နက္ခမနီယော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥဒကကောဋ္ဌက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဘင်္ဂေါဒကေန နက္ခမနီယေ သတိ ဥဒကကောဋ္ဌကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဥဒကကောဋ္ဌကန္တိ ဥဒကကောဋ္ဌေ စာဋိံ ဝါ ဒေါဏိံ ဝါ ဥဏှောဒကဿ ပူရေတွာ တတ္ထ ပဝိသိတွာ သေဒကမ္မကရဏံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။
လောဟိတမောစနကထာ
လောဟိတမောစနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, လောဟိတံ မောစေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ပဗ္ဗဝါတေ သတိ လောဟိတံ မောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပဗ္ဗဝါတော ဟောတီတိ ပဗ္ဗေ ပဗ္ဗေ ဝါတော ဝိဇ္ဈတိ။ လောဟိတံ မောစေတုန္တိ သတ္ထကေန လောဟိတံ မောစေတုံ။ နက္ခမနီယော ဟောတိ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, လောဟိတံ မောစေတွာ ဝိသာဏေန ဂါဟေတုန္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇)။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၅။)ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနကထာ
ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပါဒဗ္ဘဉ္ဇန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ပါဒေသု ဖလိတေသု ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနံ ပစိတဗ္ဗံ။ နက္ခမနီယော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလေန နက္ခမနီယေ သတိ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတုန္တိ ယေန ဖလိတပါဒါ ပါကတိကာ ဟောန္တိ, တံ နာဠိကေရာဒီသု နာနာဘေသဇ္ဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတုံ, ပါဒါနံ သပ္ပါယဘေသဇ္ဇံ ပစိတုန္တိ အတ္ထော။
ဂဏ္ဍာဗာဓကထာ
ဂဏ္ဍာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္ထကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဂဏ္ဍာဗာဓေ သတိ သတ္ထကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကသာဝေါဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ကသာဝေါဒကေန အတ္ထေ သတိ ကသာဝေါဒကံ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိလကက္က’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော တိလကက္ကေန အတ္ထေ သတိ တိလကက္ကံ ဒါတဗ္ဗံ။ တိလကက္ကေန အတ္ထောတိ ပိဋ္ဌေဟိ တိလေဟိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ကဗဠိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ကဗဠိကာယ အတ္ထေ သတိ ကဗဠိကာ ဒါတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကဗဠိကန္တိ ဝဏမုခေ သတ္တုပိဏ္ဍံ ပက္ခိပိတုံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဏဗန္ဓနစောဠ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဝဏဗန္ဓနစောဠေန အတ္ထေ သတိ ဝဏဗန္ဓနစောဠံ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သာသပကုဋ္ဋေန ဖောသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော သစေ ဝဏော ကုဏ္ဍဝတီ, သာသပကုဋ္ဋေန ဖောသိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သာသပကုဋ္ဋေနာတိ သာသပပိဋ္ဌေန။
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဓူမံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ ဝဏော ကိလိဇ္ဇိတ္ထ, ဓူမံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, လောဏသက္ခရိကာယ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ ဝဍ္ဎမံသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၆။)ဝုဋ္ဌာတိ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝဍ္ဎမံသန္တိ အဓိကမံသံ အာဏီ ဝိယ ဥဋ္ဌဟတိ။ လောဏသက္ခရိကာယ ဆိန္ဒိတုန္တိ ခါရေန ဆိန္ဒိတုံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဏတေလ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ ဝဏော န ရုဟတိ, ဝဏရုဟနတေလံ ပစိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိကာသိကံ သဗ္ဗံ ဝဏပဋိကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ တေလံ ဂဠတိ, ဝိကာသိကံ ဒါတဗ္ဗံ, သဗ္ဗံ ဝဏပဋိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိကာသိကန္တိ တေလရုန္ဓနပိလောတိကံ။ သဗ္ဗံ ဝဏပဋိကမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏပဋိကမ္မံ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ မဟာဝိကဋကထာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ။
သာမံ ဂဟေတွာတိ ဣဒံ န ကေဝလံ သပ္ပဒဋ္ဌဿေဝ, အညသ္မိမ္ပိ ဒဋ္ဌဝိသေ သတိ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, အညေသု ပန ကာရဏေသု ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ဝိသပီတကထာ
ဝိသပီတကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂူထံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော ပီတဝိသံ ဘိက္ခုံ ဂူထံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ ကရောန္တော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, သွေဝ ပဋိဂ္ဂဟော ကတော, န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော တဒေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ပန န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ သစေ ဘူမိပ္ပတ္တော, ပဋိဂ္ဂဟာပေတဗ္ဗော, အပ္ပတ္တံ ပန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဃရဒိန္နကာဗာဓကထာ
ဃရဒိန္နကာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သီတာလောဠိံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ဃရဒိန္နကာဗာဓဿ ဘိက္ခုနော သီတာလောဠိံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဃရဒိန္နကာဗာဓောတိ ဝသီကရဏပါဏကသမုဋ္ဌိတရောဂေါ။ ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉)
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၇။)ပန ‘‘ဃရဒိန္နကာဗာဓော နာမ ဝသီကရဏတ္ထာယ ဃရဏိယာ ဒိန္နဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော အာဗာဓော။ တေနာဟ ‘ဝသီကရဏပါဏကသမုဋ္ဌိတရောဂေါ’တိ။ ဃရ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဘေဒေန ဃရဏိယာ ဝတ္တမာနော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ‘‘ဃရဒိန္နကာဗာဓော နာမ ဃရဏိယာ ဒိန္နဝသီကရဏဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော အာဗာဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ သီတာလောဠိန္တိ နင်္ဂလေန ကသန္တဿ ဖာလေ လဂ္ဂမတ္တိကံ ဥဒကေန အာလောဠေတွာ ပါယေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။
ဒုဋ္ဌဂဟဏိကကထာ
ဒုဋ္ဌဂဟဏိကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာမိသခါရံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ဒုဋ္ဌဂဟဏိကဿ ဘိက္ခုနော အာမိသခါရံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဒုဋ္ဌဂဟဏိကောတိ ဝိပန္နဂဟဏိကော, ကိစ္ဆေန ဥစ္စာရော နိက္ခမတီတိ အတ္ထော။ အာမိသခါရန္တိ သုက္ခောဒနံ ဈာပေတွာ တာယ ဆာရိကာယ ပဂ္ဃရိတံ ခါရောဒကံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ပန ‘‘တာယ ဆာရိကာယ ပဂ္ဃရိတံ ခါရောဒကန္တိ ပရိဿာဝနေ တံ ဆာရိကံ ပက္ခိပိတွာ ဥဒကေ အဘိသိဉ္စိတေ တတော ဆာရိကတော ဟေဋ္ဌာ ပဂ္ဃရိတံ ခါရောဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပဏ္ဍုရောဂါဗာဓကထာ
ပဏ္ဍုရောဂါဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မုတ္တဟရီတကံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ပဏ္ဍုရောဂါဗာဓဿ ဘိက္ခုနော မုတ္တဟရီတကံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ မုတ္တဟရီတကန္တိ ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတံ ဟရီတကံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၈။)ဆဝိဒေါသာဗာဓကထာ
ဆဝိဒေါသာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂန္ဓာလေပံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ဆဝိဒေါသာဗာဓဿ ဘိက္ခုနော ဂန္ဓာလေပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အဘိသန္နကာယကထာ
အဘိသန္နကာယကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိရေစနံ ပါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော အဘိသန္နကာယဿ ဘိက္ခုနော ဝိရေစနံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အဘိသန္နကာယောတိ ဥဿန္နဒေါသကာယော။ အစ္ဆကဉ္ဇိယာ အတ္ထော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆကဉ္ဇိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော အစ္ဆကဉ္ဇိယံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အစ္ဆကဉ္ဇိယန္တိ တဏ္ဍုလောဒကမဏ္ဍော။ အကဋယူသေန အတ္ထော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အကဋယူသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော အကဋယူသံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အကဋယူသန္တိ အသိနိဒ္ဓေါ မုဂ္ဂပစိတပါနီယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ‘‘အကဋယူသေနာတိ အနဘိသင်္ခတေန မုဂ္ဂယူသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကဋာကဋေန အတ္ထော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဋာကဋ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ကဋာကဋံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ကဋာကဋန္တိ သောဝ ဓောတသိနိဒ္ဓေါ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ‘‘ကဋာကဋေနာတိ မုဂ္ဂေ ပစိတွာ အစာလေတွာဝ ပရိဿာဝိတေန မုဂ္ဂယူသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိစ္ဆာဒနီယေန အတ္ထော ဟောတိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိစ္ဆာဒနီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ပဋိစ္ဆာဒနီယံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပဋိစ္ဆာဒနီယေနာတိ မံသရသေန။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၁၉။)လောဏသောဝီရကကထာ
လောဏသောဝီရကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ, အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ပါနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၃) ဝစနတော ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ လောဏသောဝီရကံ ပါတဗ္ဗံ, အဂိလာနေန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, တဉ္စ ‘‘ပါနပရိဘောဂေနာ’’တိ ဝစနတော ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတိ။
တတ္ထ လောဏသောဝီရကံ နာမ သဗ္ဗရသာဘိသင်္ခတံ ဧကံ ဘေသဇ္ဇံ, တံ ကိရ ကရောန္တော ဟရီတကာမလကဝိဘီတကကသာဝေ သဗ္ဗဓညာနိ သဗ္ဗအပရဏ္ဏာနိ သတ္တန္နမ္ပိ ဓညာနံ ဩဒနံ ကဒလိဖလာဒီနိ သဗ္ဗဖလာနိ ဝေတ္တကေတကခဇ္ဇူရိကဠီရာဒယော သဗ္ဗကဠီရေ မစ္ဆမံသခဏ္ဍာနိ အနေကာနိ စ မဓုဖာဏိတသိန္ဓဝလောဏတိကဋုကာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ကုမ္ဘိမုခံ လိမ္ပိတွာ ဧကံ ဒွေ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဌပေန္တိ, တံ ပရိပစ္စိတွာ ဇမ္ဗုရသဝဏ္ဏံ ဟောတိ, ဝါတကာသကုဋ္ဌပဏ္ဍုဘဂဏ္ဍလာဒီနံ သိနိဒ္ဓဘောဇနဘုတ္တာနဉ္စ ဥတ္တရပါနံ ဘတ္တဇီရဏကဘေသဇ္ဇံ တာဒိသံ နတ္ထိ, တံ ပနေတံ ဘိက္ခူနံ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ဂိလာနာနံ ပါကတိကမေဝ။ အဂိလာနာနံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ပါနပရိဘောဂေနာတိ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၉၁-၁၉၂) ပန ‘‘ပါနပရိဘောဂေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ လောဏသောဝီရကံ ယာမကာလိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၂) ပန ‘‘ပါနပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ပန ဝုတ္တတ္တာ လောဏသောဝီရကံ ယာမကာလိကန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, ကေစိ ပန ‘ဂိလာနာနံ ပါကတိကမေဝ, အဂိလာနာနံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္န’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂုဠံ ဝိယ သတ္တာဟကာလိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၃) ပန ‘‘အဝိသေသေန သတိပစ္စယတာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၀။)ဝုတ္တာ။ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ ဂုဠံ, အဂိလာနဿ ဂုဠောဒကံ, ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ, အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္န’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဝုတ္တံ, တသ္မာ သိဒ္ဓံ ‘သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒုဝိဓာ’တိ’’ ဝုတ္တံ။
အန္တောဝုတ္ထာဒိကထာ
အန္တောဝုတ္ထာဒိကထာယံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝတော ဥဒရဝါတာဗာဓော ဟောတိ, အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ‘ပုဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော ဥဒရဝါတာဗာဓော တေကဋုလယာဂုယာ ဖာသု ဟောတီ’တိ သာမံ တိလမ္ပိ တဏ္ဍုလမ္ပိ မုဂ္ဂမ္ပိ ဝိညာပေတွာ အန္တော ဝါသေတွာ အန္တော သာမံ ပစိတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ ‘ပိဝတု ဘဂဝါ တေကဋုလယာဂု’န္တိ။ ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ, ဇာနန္တာပိ န ပုစ္ဆန္တိ, ကာလံ ဝိဒိတွာ ပုစ္ဆန္တိ, ကာလံ ဝိဒိတွာ န ပုစ္ဆန္တိ, အတ္ထသဉှိတံ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ, နော အနတ္ထသဉှိတံ, အနတ္ထသဉှိတေ သေတုဃာတော တထာဂတာနံ။ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဘိက္ခူ ပဋိပုစ္ဆန္တိ ‘ဓမ္မံ ဝါ ဒေသေဿာမ, သာဝကာနံ ဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမာ’တိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ ‘ကုတာယံ, အာနန္ဒ, ယာဂူ’တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဝိဂရဟိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ အနနုစ္ဆဝိကံ, အာနန္ဒ, အနနုလောမိကံ အပ္ပတိရူပံ အဿမဏကံ အကပ္ပိယံ အကရဏီယံ, ကထဉှိ နာမ တွံ, အာနန္ဒ, ဧဝရူပါယ ဗာဟုလ္လာယ စေတေဿသိ, ယဒပိ, အာနန္ဒ, အန္တော ဝုတ္ထံ, တဒပိ အကပ္ပိယံ။ ယဒပိ အန္တော ပက္ကံ, တဒပိ အကပ္ပိယံ။ ယဒပိ သာမံ ပက္ကံ, တဒပိ အကပ္ပိယံ။ နေတံ, အာနန္ဒ, အပ္ပသန္နာနံ ဝါ ပသာဒါယ…ပေ… ဝိဂရဟိတွာ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – န, ဘိက္ခဝေ, အန္တော ဝုတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၁။)အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဌာနေ ဝုတ္ထတာ, တတ္ထ ပက္ကတာ, ဥပသမ္ပန္နေန သာမံ ပက္ကတာတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ သမ္ဘဝေ သတိ တိဿော အာပတ္တိယော, ဒွိန္နံ သမ္ဘဝေ ဒွေ အာပတ္တိယော, ဧကဿ အင်္ဂဿ သမ္ဘဝေ ဧကာ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အန္တော ဝုတ္ထန္တိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထံ။ သာမံ ပက္ကန္တိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုနော ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိဿ ဥဏှယာဂုယာ သုလသိပဏ္ဏာနိ ဝါ သိင်္ဂိဝေရံ ဝါ လောဏံ ဝါ ပက္ခိပန္တိ, တမ္ပိ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ယာဂုံ နိဗ္ဗာပေမီ’’တိ ပန စာလေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥတ္တဏ္ဍုဘတ္တံ လဘိတွာပိ ပိဒဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန မနုဿာ ပိဒဟိတွာဝ ဒေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဘတ္တံ ဝါ မာ နိဗ္ဗာယတူ’’တိ ပိဒဟိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပုန ပါကံ ပစိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ပုဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ပက္ကံ ပုန ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၄)
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၂။)‘‘ခီရတက္ကာဒီသု ပန သကိံ ကုထိတေသု အဂ္ဂိံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ ပုနပါကဿ အနုညာတတ္တာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အန္တော ဝါသေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ တဏ္ဍုလာဒီနိ အန္တော ဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အန္တော ပစိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ အန္တော ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သာမံ ပစိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ သာမမ္ပိ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အန္တော ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္က’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ တီဏိပိ ဝဋ္ဋန္တိ။
ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟိတကထာ
ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟိတကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယတ္ထ ဖလခါဒနီယံ ပဿတိ, ကပ္ပိယကာရကော စ န ဟောတိ, သာမံ ဂဟေတွာ ဟရိတွာ ကပ္ပိယကာရကေ ပဿိတွာ ဘူမိယံ နိက္ခိပိတွာ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥဂ္ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော တထာ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ န ဟောတီတိ။
တတောနီဟဋကထာ
တတော နီဟဋကထာယံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှထ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဘုဉ္ဇထ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တတော နီဟဋံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၆) ဝစနတော ယသ္မိံ ဒါနေ နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တိ, တတော ဒါနတော နီဟဋံ ဘောဇနံ ပဝါရိတေန ဘိက္ခုနာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, န ပဝါရိတသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၆) ‘‘တတော နီဟဋန္တိ ယတ္ထ နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တိ, တတော နီဟဋ’’န္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၃။)ပုရေဘတ္တပဋိဂ္ဂဟိတကထာ
ပုရေဘတ္တပဋိဂ္ဂဟိတကထာယံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှထ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဘုဉ္ဇထ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၇) ဝစနတော ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပိတံ ပဝါရိတေန ဘိက္ခုနာ အတိရိတ္တံ အကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဝါရိတသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတိ။
ဝနဋ္ဌပေါက္ခရဋ္ဌကထာ
ဝနဋ္ဌပေါက္ခရဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ကာယဍာဟာဗာဓော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ယေနာယသ္မာ သာရိပုတ္တော တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဧတဒဝေါစ ‘ပုဗ္ဗေ တေ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, ကာယဍာဟာဗာဓော ကေန ဖာသု ဟောတီ’တိ။ ဘိသေဟိ စ မေ, အာဝုသော, မုဠာလိကာဟိ စာတိ…ပေ… အထ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဘိသေ စ မုဠာလိကာယော စ ပရိဘုတ္တဿ ကာယဍာဟာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဏှထ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဘုဉ္ဇထ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၈) ဝစနတော ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌံ ပဝါရိတေန ဘိက္ခုနာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဝါရိတသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတိ။ တတ္ထ ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌန္တိ ဝနေ စေဝ ပဒုမိနိဂစ္ဆေ စ ဇာတံ။
အကတကပ္ပကထာ
အကတကပ္ပကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ အကတကပ္ပံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၈) ဝစနတော အဗီဇဉ္စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၄။)နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇဉ္စ ဖလံ အဂ္ဂိသတ္ထနခေဟိ သမဏကပ္ပံ အကတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အဗီဇန္တိ တရုဏဖလံ, ယဿ ဗီဇံ အင်္ကုရံ န ဇနေတိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇန္တိ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗကံ အမ္ဗပနသာဒိ, တာနိ ဖလာနိ ကပ္ပိယကာရကေ အသတိ ကပ္ပံ အကတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ယာဂုကထာ
ယာဂုကထာယံ ‘‘ဒသယိမေ, ဗြာဟ္မဏ, အာနိသံသာ ယာဂုယာ။ ကတမေ ဒသ, ယာဂုံ ဒေန္တော အာယုံ ဒေတိ, ဝဏ္ဏံ ဒေတိ, သုခံ ဒေတိ, ဗလံ ဒေတိ, ပဋိဘာနံ ဒေတိ, ယာဂုပီတာ ခုဒံ ပဋိဟနတိ, ပိပါသံ ဝိနေတိ, ဝါတံ အနုလောမေတိ, ဝတ္ထိံ သောဓေတိ, အာမာဝသေသံ ပါစေတိ။ ဣမေ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ဒသာနိသံသာ ယာဂုယာတိ။
ကာလေန သက္ကစ္စ ဒဒါတိ ယာဂုံ၊
ဒသဿ ဌာနာနိ အနုပ္ပဝေစ္ဆတိ၊
အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခံ ဗလဉ္စ။
‘ပဋိဘာနမဿ ဥပဇာယတေ တတော၊
ခုဒ္ဒံ ပိပါသဉ္စ ဗျပနေတိ ဝါတံ၊
သောဓေတိ ဝတ္ထိံ ပရိဏာမေတိ ဘတ္တံ၊
ဘေသဇ္ဇမေတံ သုဂတေန ဝဏ္ဏိတံ။
‘တသ္မာ ဟိ ယာဂုံ အလမေဝ ဒါတုံ၊
နိစ္စံ မနုဿေန သုခတ္ထိကေန၊
ဒိဗ္ဗာနိ ဝါ ပတ္ထယတာ သုခါနိ၊
မာနုဿသောဘဂျတမိစ္ဆတာ ဝါ’တိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အနုမောဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတသ္မိံ နိဒါနေ ဧတသ္မိံ ပကရဏေ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယာဂုဉ္စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၅။)မဓုဂေါဠကဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၂) ဝစနတော ယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနုမောဒနာဂါထာယ ‘‘ပတ္ထယတံ ဣစ္ဆတ’’န္တိ ပဒါနံ ‘‘အလမေဝ ဒါတု’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ပန ‘‘ပတ္ထယတာ ဣစ္ဆတာ’’တိ ပါဌော အတ္ထိ, သောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အညတြ နိမန္တိတေန အညဿ ဘောဇ္ဇယာဂု ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ, ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၃) ဝစနတော တထာ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဘောဇ္ဇယာဂူတိ ယာ ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗောတိ ပရမ္ပရဘောဇနေန ကာရေတဗ္ဗော။
ဂုဠကထာ
ဂုဠကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ ဂုဠံ, အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဝစနတော ဂိလာနော ဘိက္ခု ဂုဠပိဏ္ဍံ ဝိကာလေပိ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဂိလာနော ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ကတွာ ဂုဠောဒကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဂိလာနဿ ဂုဠန္တိ တထာရူပေန ဗျာဓိနာ ဂိလာနဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂုဠံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၄) ဝုတ္တံ။ ‘‘တထာရူပေန ဗျာဓိနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာရူပေန ဗျာဓိနာ ဂိလာနဿ ဂုဠော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ, တထာရူပေန ဧဝ ဗျာဓိနာ ဂိလာနဿာတိ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဧတ္တကာသု ကထာသု ယာ ယာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပ္ပကရဏေ န ဒိဿတိ, သာ သာ အမှေဟိ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ကောသလ္လတ္ထံ ပါဠိတော စ အဋ္ဌကထာတော စ ဂဟေတွာ ဋီကာစရိယာနံ ဝစနေဟိ အလင်္ကရိတွာ ဌပိတာ, တသ္မာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ပဏ္ဍိတာ ဥပဓာရေန္တု။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၆။)စတုမဟာပဒေသကထာ
֍ * ၆၇။ ယံ ဘိက္ခဝေတိအာဒိ မဟာပဒေသကထာ နာမ။ တတ္ထ မဟန္တေ အတ္ထေ ဥပဒိဿတိ ဧတေဟီတိ မဟာပဒေသာ, မဟန္တာ ဝါ အတ္ထာ ပဒိဿန္တိ ပညာယန္တိ ဧတ္ထာတိ မဟာပဒေသာ, မဟန္တာနံ ဝါ အတ္ထာနံ ပဒေသော ပဝတ္တိဒေသောတိ မဟာပဒေသာ။ ကေ တေ? ဣမေယေဝ စတ္တာရော ပါဌာ, အတ္ထာ ဝါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရာတိ မဟာကဿပါဒယော။ သုတ္တံ ဂဟေတွာတိ ‘‘ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိအာဒိကံ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပဓာရေန္တော။ သတ္တ ဓညာနီတိ –
‘‘သာလိ ဝီဟိ စ ကုဒြူသော, ဂေါဓုမော ဝရကော ယဝေါ၊
ကင်္ဂူတိ သတ္တ ဓညာနိ, နီဝါရာဒီ တု တဗ္ဘိဒါ’’တိ –။
ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဓညာနိ။ သဗ္ဗံ အပရဏ္ဏန္တိ မုဂ္ဂမာသာဒယော။ အဋ္ဌ ပါနာနီတိ အမ္ဗပါနံ ဇမ္ဗုပါနံ စောစပါနံ မောစပါနံ သာလုကပါနံ မုဒ္ဒိကပါနံ မဓုကပါနံ ဖာရုသကပါနဉ္စ။
ဣမိနာ နယေနာတိ သုတ္တာနုလောမနယေန။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ။ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ အနပေက္ခိတွာတိ ပါဠိယံ နီတတ္ထတော အာဂတမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ။ အညာနိပီတိ တတော အညာနိပိ။ ဧတေန မဟာပဒေသာ နာမ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တာ ဧဝ, အထ ခေါ အနေကာနိ နာနပ္ပကာရာနိ ဝိနယဓရဿ ဉာဏာနုဘာဝပ္ပကာသိတာနီတိ ဒဿေတိ။
အာနိသံသကထာ
֍ * ၆၈။ အာနိသံသကထာယံ ဝိနယံ ဓာရေတီတိ ဝိနယဓရော, သိက္ခနဝါစနမနသိကာရဝိနိစ္ဆယနတဒနုလောမကရဏာဒိနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၇။)ဝိနယပရိယတ္တိကုသလော ဘိက္ခု။ ဝိနယပရိယတ္တိမူလံ ဧတေသန္တိ ဝိနယပရိယတ္တိမူလကာ။ ကေ တေ? ပဉ္စာနိသံသာ။ ဝိနယပရိယတ္တိယေဝ မူလံ ကာရဏံ ကတွာ လဘိတဗ္ဗအာနိသံသာ, န အညပရိယတ္တိံ ဝါ ပဋိပတ္တိအာဒယော ဝါ မူလံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပရိယာပုဏနံ ပရိယတ္တိ, ဝိနယဿ ပရိယတ္တိ ဝိနယပရိယတ္တိ, သာ မူလံ ဧတေသန္တိ ဝိနယပရိယတ္တိမူလကာ, ဝိနယပရိယာပုဏနဟေတုဘဝါ အာနိသံသာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကတမေ’’တိအာဒိနာ တေသံ ပဉ္စာနိသံသာဒီနံ သရူပံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တံ ဝစနံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
ဧဝံ ပဉ္စာနိသံသာနံ သရူပံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေယေဝ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထမဿာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တတ္ထ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓသုဂုတ္တဘာဝေါ နာမ အာပတ္တိအနာပဇ္ဇနဘာဝေနေဝ ဟောတိ, နော အညထာတိ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနကာရဏံ ဒဿေတွာ တဒဘာဝေန အနာပဇ္ဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဆဟာကာရေဟိ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ –
‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊
အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ၊
အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊
ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –
ဝုတ္တေန အလဇ္ဇီလက္ခဏေန န လဇ္ဇတိ န ဟိရီယတီတိ အလဇ္ဇီ, တဿ ဘာဝေါ အလဇ္ဇိတာ။ နတ္ထိ ဉာဏံ ဧတဿာတိ အညာဏံ, တဿ ဘာဝေါ အညာဏတာ။ ကုကတဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ, တေန ပကတော ကုက္ကုစ္စပကတော, တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စပကတတာ။ ကပ္ပတီတိ ကပ္ပိယံ, န ကပ္ပိယံ အကပ္ပိယံ, တသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၈။)အကပ္ပိယေ, ကပ္ပိယံ ဣတိ သညာ ယဿ သော ကပ္ပိယသညီ, တဿ ဘာဝေါ ကပ္ပိယသညိတာ။ ဣတရံ တပ္ပဋိပက္ခတော ကာတဗ္ဗံ, ဣမေသု ပဉ္စသု ပဒေသု ယကာရလောပေါ, တသ္မာ ‘‘အလဇ္ဇိတာယ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဟေတွတ္ထေ စေတံ နိဿက္ကဝစနံ။ သရတီတိ သတိ, သမုဿနံ သမ္မောသော။ သတိယာ သမ္မောသော သတိသမ္မောသော, တသ္မာ သတိသမ္မောသာ။ ဟေတွတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ဣဒါနိ တာနိ ကာရဏာနိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တျာဒိမာဟ။ တံ နယာနုယောဂေန ဝိညေယျမေဝ။
အရိဋ္ဌော ဣတိ ဘိက္ခု အရိဋ္ဌဘိက္ခု, ကဏ္ဋကော ဣတိ သာမဏေရော ကဏ္ဋကသာမဏေရော, ဝေသာလိယာ ဇာတာ ဝေသာလိကာ, ဝဇ္ဇီနံ ပုတ္တာ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ, ဝေသာလိကာ စ တေ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စာတိ ဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တာ, အရိဋ္ဌဘိက္ခု စ ကဏ္ဋကသာမဏေရော စ ဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တာ စ အရိဋ္ဌဘိက္ခုကဏ္ဋကသာမဏေရဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တကာ။ ပရူပဟာရော စ အညာဏဉ္စ ကင်္ခါဝိတရဏဉ္စ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါဝိတရဏာ။ ကေ တေ? ဝါဒါ။ တေ အာဒိ ယေသံ တေတိ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါဝိတရဏာဒယော။ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါဒါ, ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါဝိတရဏာဒယော ဝါဒါ ဧတေသန္တိ ပရူ…ပေ… ဝါဒါ။ ကေ တေ? မိစ္ဆာဝါဒိနော။ အရိဋ္ဌ…ပေ… ပုတ္တာ စ ပရူပဟာရ…ပေ… ဝါဒါ စ မဟာသံဃိကာဒယော စ သာသနပစ္စတ္ထိကာ နာမာတိ သမုစ္စယဒွန္ဒဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
အာနိသံသကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
စတုတ္တိံသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၂၉။)နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
နိဂမဂါထာသု ပဌမဂါထာယံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန သာသနုဇ္ဇောတကာရိနာ ပရက္ကမဗာဟုနာ နရိန္ဒေန အဇ္ဈေသိတော သော အဟံ ဝိနယသင်္ဂဟံ အကာသိန္တိ ယောဇနာ။
ဒုတိယတတိယဂါထာယံ တေနေဝ ပရက္ကမဗာဟုနရိန္ဒေနေဝ ကာရိတေ ရမ္မေ ရမဏီယေ ပါသာဒသတမဏ္ဍိတေ ပါသာဒါနံ သတေန ပဋိမဏ္ဍိတေ နာနာဒုမဂဏာကိဏ္ဏေ ဘာဝနာဘိရတာလယေ ဘာဝနာယ အဘိရတာနံ ဘိက္ခူနံ အာလယဘူတေ သီတလူဒကသမ္ပန္နေ ဇေတဝနေ ဇေတဝနနာမကေ ဝိဟာရေ ဝသံ ဝသန္တော ဟုတွာ, အထ ဝါ ဝသံ ဝသန္တော သောဟံ သော အဟံ ယောဂီနံ ဟိတံ ဟိတဘူတံ သာရံ သာရဝန္တံ ဣမံ ဤဒိသံ ဝိနယသင်္ဂဟံ အကာသိန္တိ ယောဇနာ။
သေသဂါထာသု ဣမိနာ ဂန္ထကရဏေန ယံ ပုညံ မယှံ သိဒ္ဓံ, အညံ ဣတော ဂန္ထကရဏတော အညဘူတံ ယံ ပုညံ မယာ ပသုတံ ဟောတိ, ဧတေန ပုညကမ္မေန ဒုတိယေ အတ္တသမ္ဘဝေ တာဝတိံသေ ပမောဒေန္တော သီလာစာရဂုဏေ ရတော ပဉ္စကာမေသု အလဂ္ဂေါ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပဌမံ ပဌမဘူတံ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာန အန္တိမေ အတ္တဘာဝမှိ လောကဂ္ဂပုဂ္ဂလံ နာထံ နာထဘူတံ သဗ္ဗသတ္တဟိတေ ရတံ မေတ္တေယျံ မေတ္တေယျနာမကံ မုနိပုင်္ဂဝံ မုနိသေဋ္ဌံ ဒိသွာန တဿ ဓီရဿ သဒ္ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အဂ္ဂံ ဖလံ အရဟတ္တဖလံ အဓိဂန္တွာ လဘိတွာ ဇိနသာသနံ သောဘေယျံ သောဘာပေယျန္တိ အယံ ပါကဋယောဇနာ။
ဧတိဿာယ ပန ယောဇနာယ သတိ အာစရိယဝရဿ ဝစနံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ဣတော ဒုတိယဘဝေ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အန္တိမဘဝေ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အရဟတ္တဖလံ လဘေယျန္တိ အာစရိယဿ ပတ္ထနာ, သာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၃၀။)အယုတ္တရူပါ ဟောတိ။ သောတာပန္နဿ ဟိ သတ္တဘဝတော ဥဒ္ဓံ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ, တာဝတိံသာနဉ္စ ဒေဝါနံ ဘဝသတေနပိ ဘဝသဟဿေနပိ ဘဝသတသဟဿေနပိ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပဇ္ဇနကာလော အပ္ပတ္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘အန္တရာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿော ဘဝေယျာ’’တိ, ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဗြဟ္မလောကဂတာနံ အရိယာနံ ပုန ကာမဘဝူပပတ္တိ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓမ္မေ ယမကပ္ပကရဏေ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။ ၃၁၂) ‘‘ရူပဓာတုယာ စုတဿ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿ သတ္တေဝ အနုသယာ အနုသေန္တီ’’တိ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘ဗြဟ္မလောကေယေဝ ဌတွာ အဂ္ဂဖလံ လဘေယျာ’’တိ, တထာ စ အာစရိယဿ ဝစနေ န ဒိဿတိ, ‘‘သောဘေယျံ ဇိနသာသန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုဘူတတ္တမေဝ ဒိဿတိ။ န ဟိ ဘိက္ခုဘူတော သာသနံ သောဘာပေတုံ သက္ကောတိ။ အဘိဓမ္မတ္ထဝိဘာဝနိယဉ္စ –
‘‘ဇောတယန္တံ တဒါ တဿ, သာသနံ သုဒ္ဓမာနသံ၊
ပဿေယျံ သက္ကရေယျဉ္စ, ဂရုံ မေ သာရိသမ္ဘဝ’’န္တိ။ –
ဘိက္ခုဘူတမေဝ ဝုတ္တံ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘အန္တရာ ဒီဃာယုကော ဘုမ္မဒေဝေါ ဟုတွာ တဒါ မနုဿော ဘဝေယျာ’’တိ, ဧဝမ္ပိ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကဘူတော အရိယပုဂ္ဂလော ပုန အညဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော န ဘဝေယျာတိ, အာစရိယော ပန သဗ္ဗပရိယတ္တိဓရော အနေကဂန္ထကာရကော အနေကေသံ ဂန္ထကာရကာနံ ထေရာနံ အာစရိယပါစရိယဘူတော, တေန န ကေဝလံ ဣဓေဝ ဣမာ ဂါထာယော ဌပိတာ, အထ ခေါ သာရတ္ထဒီပနီနာမိကာယ ဝိနယဋီကာယ အဝသာနေ စ ဌပိတာ, တသ္မာ ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေနာတိ ဝီမံသိတဗ္ဗမေတံ။
အထ ဝါ ဣမိနာ…ပေ… ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပဌမံ တာဝ ဖလံ ယထာဝုတ္တံ တာဝတိံသေ ပမောဒနသီလာစာရဂုဏေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၃၁။)ရတံ ပဉ္စကာမေသု အလဂ္ဂဘာဝသင်္ခါတံ အာနိသံသံ ပတွာန အန္တိမေ အတ္တဘာဝမှိ…ပေ… သောဘေယျန္တိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ ဣမိနာ…ပေ… ပဉ္စကာမေသု အလဂ္ဂေါ ဟုတွာ အန္တိမေ အတ္တဘာဝမှိ…ပေ… သဒ္ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဌမံ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ တတော ပရံ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တဖလံ အဓိဂန္တွာ ဇိနသာသနံ သောဘေယျန္တိ ယောဇနာ။ ယထာ အမှာကံ ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပစ္ဆာ အရဟတ္တဖလံ အဓိဂန္တွာ ဇိနသာသနံ သောဘေသိ, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ ဣတော အညာနိပိ နယာနိ ယထာ ထေရဿ ဝစနာနုကူလာနိ, တာနိ ပဏ္ဍိတေဟိ စိန္တေတဗ္ဗာနိ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၃၂။)နိဂမနကထာ
ဇမ္ဗုဒီပတလေ ရမ္မေ, မရမ္မဝိသယေ သုတေ၊
တမ္ဗဒီပရဋ္ဌေ ဌိတံ, ပုရံ ရတနနာမကံ။
သာဓုဇ္ဇနာနမာဝါသံ, သောဏ္ဏပါသာဒလင်္ကတံ။
တသ္မိံ ရတနပုရမှိ, ရာဇာနေကရဋ္ဌိဿရော၊
သိရီသုဓမ္မရာဇာတိ, မဟာအဓိပတီတိ စ။
ဧဝံနာမော မဟာတေဇော, ရဇ္ဇံ ကာရေသိ ဓမ္မတော၊
ကာရာပေသိ ရာဇာ မဏိ-စူဠံ မဟန္တစေတိယံ။
တဿ ကာလေ ဗြဟာရညေ, တိရိယော နာမ ပဗ္ဗတော၊
ပုဗ္ဗကာရညဝါသီနံ, နိဝါသော ဘာဝနာရဟော။
အဋ္ဌာရသဟိ ဒေါသေဟိ, မုတ္တော ပဉ္စင်္ဂုပါဂတော၊
အရညလက္ခဏံ ပတ္တော, ဗဒ္ဓသီမာယလင်္ကတော။
တသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသန္တော, မဟာထေရော သုပါကဋော၊
တိပေဋကာလင်္ကာရောတိ, ဒွိက္ခတ္တုံ လဒ္ဓလဉ္ဆနော။
တေဘာတုကနရိန္ဒာနံ, ဂရုဘူတော သုပေသလော၊
ကုသလော ပရိယတ္တိမှိ, ပဋိပတ္တိမှိ ကာရကော။
သောဟံ လဇ္ဇီပေသလေဟိ, ဘိက္ခူဟိ အဘိယာစိတော၊
သာသနဿောပကာရာယ, အကာသိံ သီလဝဍ္ဎနံ။
ဝိနယာလင်္ကာရံ နာမ, လဇ္ဇီနံ ဥပကာရကံ၊
သုဋ္ဌု ဝိနယသင်္ဂဟ-ဝဏ္ဏနံ သာဓုသေဝိတံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၃၃။)ရူပဆိဒ္ဒနာသကဏ္ဏေ, သမ္ပတ္တေ ဇိနသာသနေ၊
ဆိဒ္ဒသုညသုညရူပေ, ကလိယုဂမှိ အာဂတေ။
နိဋ္ဌာပိတာ အယံ ဋီကာ, မယာ သာသနကာရဏာ၊
ဒွီသု သောဏ္ဏဝိဟာရေသု, ဒွိက္ခတ္တုံ လဒ္ဓကေတုနာ။
ဣမိနာ ပုညကမ္မေန, အညေန ကုသလေန စ၊
ဣတော စုတာဟံ ဒုတိယေ, အတ္တဘာဝမှိ အာဂတေ။
ဟိမဝန္တပဒေသမှိ, ပဗ္ဗတေ ဂန္ဓမာဒနေ၊
အာသန္နေ မဏိဂုဟာယ, မဉ္ဇူသကဒုမဿ စ။
တသ္မိံ ဟေဿံ ဘုမ္မဒေဝေါ, အတိဒီဃာယုကော ဝရော၊
ပညာဝီရိယသမ္ပန္နော, ဗုဒ္ဓသာသနမာမကော။
ယာဝ တိဋ္ဌတိ သာသနံ, တာဝ စေတိယဝန္ဒနံ၊
ဗောဓိပူဇံ သံဃပူဇံ, ကရေယျံ တုဋ္ဌမာနသော။
ဘိက္ခူနံ ပဋိပန္နာနံ, ဝေယျာဝစ္စံ ကရေယျဟံ၊
ပရိယတ္တာဘိယုတ္တာနံ, ကင်္ခါဝိနောဒယေယျဟံ။
သာသနံ ပဂ္ဂဏှန္တာနံ, ရာဇူနံ သဟာယော အဿံ၊
သာသနံ နိဂ္ဂဏှန္တာနံ, ဝါရေတုံ သမတ္ထော အဿံ။
သာသနန္တရဓာနေ တု, မဉ္ဇူသံ ရုက္ခမုတ္တမံ၊
နန္ဒမူလဉ္စ ပဗ္ဘာရံ, နိစ္စံ ပူဇံ ကရေယျဟံ။
ယဒါ တု ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မဟာယသာ၊
တဒါ တေသံ နိစ္စကပ္ပံ, ဥပဋ္ဌာနံ ကရေယျဟံ။
တေနေဝ အတ္တဘာဝေန, ယာဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ အဟံ၊
တိဋ္ဌန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒမှိ, မနုဿေသု ဘဝါမဟံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၂၊၄၃၄။)မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော, ပဗ္ဗဇိတွာန သာသနေ၊
တောသယိတွာန ဇိနံ တံ, လဘေ ဗျာကရဏုတ္တမံ။
ဗျာကရဏံ လဘိတွာန, ပူရေတွာ သဗ္ဗပါရမီ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဗုဒ္ဓေါ ဟေဿံ သဒေဝကေတိ။
ဝိနယာလင်္ကာရဋီကာ သမတ္တာ။