ဝိနယပိဋကေ
ဝိနယာလင်္ကာရ-ဋီကာ (ပဌမော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
မုတ္တဟာရာဒိနယဂါထာ
ယော လောကေ လောကလောကော ဝရတရပရဒေါ ရာဇရာဇဂ္ဂဇညော၊
အာကာသာကာရကာရော ပရမရတိရတော ဒေဝဒေဝန္တဝဇ္ဇော။
သံသာရာသာရသာရော သုနရနမနတော မာရဟာရန္တရဋ္ဌော၊
လောကာလင်္ကာရကာရော အတိသတိဂတိမာ ဓီရဝီရတ္တရမ္မော။
သီဟနိဝတ္တနနယဂါထာ
သံသာရစက္ကဝိဒ္ဓံသံ, သမ္ဗုဒ္ဓံ တံ သုမာနသံ၊
သံနမာမိ သုဂုဏေသံ, သံဒေသိတသုဒုဒ္ဒသံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂။)အနောတတ္တောဒကာဝတ္တနယဂါထာ
ယေန ဝိဒ္ဓံသိတာ ပါပါ, ယေန နိဗ္ဗာပိတာ ဒရာ၊
ယေန လောကာ နိဿရိသုံ, ယေန စာဟံ နမာမိ တံ။
စတုဒီပစက္ကဝတ္တနနယဂါထာ
သံဃံ သသံဃံ နမာမိ, ဝန္တန္တဝရဓမ္မဇံ၊
မဂ္ဂဂ္ဂမနဖလဋ္ဌံ, သုသံသံ သုဘမာနသံ။
အဗျပေတစတုပါဒအာဒိယမကဂါထာ
ဝိနယံ ဝိနယံ သာရံ, သင်္ဂဟံ သင်္ဂဟံ ကရံ၊
စရိယံ စရိယံ ဝန္ဒေ, ပရမံ ပရမံ သုတံ။
ဗျပေတစတုပါဒအာဒိအန္တယမကဂါထာ
ပကာရေ ဗဟုပကာရေ, သာဂရေ ဂုဏသာဂရေ၊
ဂရဝေါ မမ ဂရဝေါ, ဝန္ဒာမိ အဘိဝန္ဒာမိ။
ဝတ္ထုတ္တယေ ဂန္ထကာရေ, ဂရူသု သာဒရံ မယာ၊
ကတေန နမက္ကာရေန, ဟိတွာ သဗ္ဗေ ဥပဒ္ဒဝေ။
သိက္ခာကာမေဟိ ဓီရေဟိ, ဇိနသာသနကာရိဘိ၊
ဘိက္ခူဟိ ဝိနယညူဟိ, သာဒရံ အဘိယာစိတော။
ဝဏ္ဏယိဿာမိ ဝိနယ-သင်္ဂဟံ ပီတိဝဍ္ဎနံ၊
ဘိက္ခူနံ ဝေနယိကာနံ, ယထာသတ္တိဗလံ အဟံ။
ပေါရာဏေဟိ ကတာ ဋီကာ, ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ သာ ပန၊
အတိသင်္ခေပဘာဝေန, န သာဓေတိ ယထိစ္ဆိတံ။
တသ္မာ ဟိ နာနာသတ္ထေဟိ, သာရမာဒါယ သာဓုကံ၊
နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရံ, ကရိဿံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ဝိနယာလင်္ကာရံ နာမ, ပေသလာနံ ပမောဒနံ၊
ဣမံ ပကရဏံ သဗ္ဗေ, သမ္မာ ဓာရေန္တု သာဓဝေါတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃။)ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
ဝိဝိဓဝိသေသနယသမန္နာဂတံ ကာယဝါစာဝိနယနကရဏသမတ္ထံ လဇ္ဇိပေသလဘိက္ခူနံ သံသယဝိနောဒနကာရကံ ယောဂါဝစရပုဂ္ဂလာနံ သီလဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပကံ ဇိနသာသနဝုဍ္ဎိဟေတုဘူတံ ပကရဏမိဒမာရဘိတုကာမော အယမာစရိယာသဘော ပဌမံ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမပဏာမာရဟဘာဝအဘိဓေယျကရဏဟေတု ကရဏပ္ပကာရပကရဏာဘိဓာနနိမိတ္တပယောဇနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာတိ ဣမိနာ ရတနတ္တယပဏာမော ဝုတ္တော ပဏာမေတဗ္ဗပဏာမအတ္ထဒဿနတော။ သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ဣမိနာ ပဏာမာရဟဘာဝေါ ပဏာမဟေတုဒဿနတော။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယန္တိ အဘိဓေယျော ဣမဿ ပကရဏဿ အတ္ထဘာဝတော။ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမနေကတ္ထာတိ ကရဏဟေတု တေနေဝကာရဏေန ပကရဏဿ ကတတ္တာ။ သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ, ဒဿယိဿမနာကုလန္တိ ကရဏပ္ပကာရော တေနာကာရေန ပကရဏဿ ကရဏတော။ ပကရဏာဘိဓာနံ ပန သမာဟရိတသဒ္ဒဿ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ သမာဟရိတွာ ဒဿနေနေဝ ဣမဿ ပကရဏဿ ဝိနယသင်္ဂဟဣတိ နာမဿ လဘနတော။
နိမိတ္တံ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကံ နာမ ကရုဏာ, တံ ဒဿနကိရိယာယ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ တသ္မိံ အသတိ ဒဿနကိရိယာယ အဘာဝတော။ ဗာဟိရံ နာမ သောတုဇနသမူဟော, တံ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနန္တိ တဿ ကရုဏာရမ္မဏဘာဝတော။ ပယောဇနံ ပန ဒုဝိဓံ ပဏာမပယောဇနပကရဏပယောဇနဝသေန။ တတ္ထ ပဏာမပယောဇနံ နာမ အန္တရာယဝိသောသနပသာဒဇနနာဒိကံ, တံ သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ဣမဿ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ ဟေတုမှိ သတိ ဖလဿ အဝိနာဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓမ္မဋီကာစရိယေန ‘‘ဂုဏဝိသေသဝါ ဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄။)ပဏာမာရဟော ဟောတိ, ပဏာမာရဟေ စ ကတော ပဏာမော ဝုတ္တပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိကရောဝ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁)။ ပကရဏပယောဇနမ္ပိ ဒုဝိဓံ မုချာနုသင်္ဂိကဝသေန။ တေသု မုချပယောဇနံ နာမ ဗျဉ္ဇနာနုရူပံ အတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ပကာသနဉ္စ အတ္ထာနုရူပံ ဗျဉ္ဇနဿ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသာပနဉ္စ, တံ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တံ။ အနုသင်္ဂိကပယောဇနံ နာမ သီလာဒိအနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တော အတ္ထော, တံ သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ ဒဿယိဿန္တိ ဣမဿ သာမတ္ထိယေန ဒဿိတံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ ဒဿနေ သတိ တဒုဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိနာ ကတပယောဂဿ အနန္တရာယေန တဒတ္ထသိဇ္ဈနတောတိ။
ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ရတနတ္တယပဏာမာဒယော အာစရိယေန ကတာ, နနု အဓိပ္ပေတဂန္ထာရမ္ဘောဝ ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဧတ္ထ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ တဗ္ဗိဟတန္တရာယော ဟုတွာ အနာယာသေန ဂန္ထပရိသမာပနတ္ထံ။ ပဏာမာရဟဘာဝဝစနံ အတ္တနော ယုတ္တပတ္တကာရိတာဒဿနတ္ထံ, တံ ဝိညူနံ တောသာပနတ္ထံ, တံ ပကရဏဿ ဥဂ္ဂဟဏတ္ထံ, တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖါဒနတ္ထံ။ အဘိဓေယျကထနံ ဝိဒိတာဘိဓေယျဿ ဂန္ထဿ ဝိညူနံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိဝသေန ပဋိပဇ္ဇနတ္ထံ။ ကရဏဟေတုကထနံ အကာရဏေ ကတဿ ဝါယာမဿ နိပ္ဖလဘာဝတော တပ္ပဋိက္ခေပနတ္ထံ။ ကရဏပ္ပကာရကထနံ ဝိဒိတပ္ပကာရဿ ဂန္ထဿ သောတူနံ ဥဂ္ဂဟဏာဒီသု ရုစိဇနနတ္ထံ။ အဘိဓာနဒဿနံ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ။ နိမိတ္တကထနံ အာသန္နကာရဏဒဿနတ္ထံ။ ပယောဇနဒဿနံ ဒုဝိဓပယောဇနကာမီနံ သောတူနံ သမုဿာဟဇနနတ္ထန္တိ။
ရတနတ္တယပဏာမပယောဇနံ ပန ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရယန္တိ အာစရိယာ, တံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဂန္ထဂရုဘာဝမောစနတ္ထံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဓိပ္ပေတပယောဇနမေဝ ကထယိမှ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာစရိယေန –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅။)ကတဿ ရတနတ္တယေ၊
အာနုဘာဝေန သောသေတွာ၊
အန္တရာယေ အသေသတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ ၇)၊
အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော, အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – အဟံ သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ သရဏီဘူတံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿာမိ, နမဿိတွာ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနံ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယ အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ အနာကုလံ ကတွာ ဒဿယိဿံ ဒဿယိဿာမီတိ ယောဇနာ။
တတ္ထ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနံ။ တဉှိ ယသ္မာ သရဏဂတာ သပ္ပုရိသာ သရဏဂမနသမင်္ဂိနော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓါဒိရတနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝသန္တိ အာဝသန္တိ နိဝသန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏဉှိ အာဓာရော, အာရမ္မဏိကံ အာဓေယျောတိ။ ဣတော ပရာနိပိ ဝတ္ထုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထာဒီနိ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ, တာနိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဓ ပန ဂန္ထဝိတ္ထာရပရိဟရဏတ္ထံ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ တိဏ္ဏံ သမူဟောတိ တယံ, တယော အံသာ အဝယဝါ အဿာတိ ဝါ တယံ။ ကိံ တံ? သမုဒါယော။ ဝတ္ထူနံ တယန္တိ ဝတ္ထုတ္တယံ။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ။ နမဿာမီတိ နမဿိတွာ, အနမိန္တိ နမဿိတွာ။ ဗုဒ္ဓါဒိရတနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ တွာ-ပစ္စယော ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကော ဟောတိ, တသ္မာ ပဌမော ဝိဂ္ဂဟော ကတော, ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဧကတ္ထ ဒဿနကာလေ အတီတကာလိကော, တသ္မာ ဒုတိယော ဝိဂ္ဂဟော။ တေနေဝ စ ကာရဏေန အတ္ထယောဇနာယပိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလအတီတကာလဝသေန ယောဇနာ ကတာ။
သရတိ ဟိံသတီတိ သရဏံ။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ။ တဉှိ သရဏဂတာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆။)ဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတံ သံကိလေသံ သရတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ, တသ္မာ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁),
ဓမ္မံ သံဃဉ္စ ဘိက္ခဝေါ၊
ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ၊
လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)၊
ယသ္မာ ပန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဣဒံ ပဒံ ‘‘နာထ’’န္တိ ပဒဿ ဝေဝစနဘူတံ ကိတသုဒ္ဓနာမပဒံ ဟောတိ, န ကိတမတ္တပဒံ, တသ္မာ ဓာတွတ္ထော အန္တောနီတော။ ‘‘သရ ဟိံသာယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ ဟိံသတ္ထံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ ဟိံသကံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာ ဝိညာယမာနေ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ သရဏီဘူတံ နာထဘူတံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာတိ ဝိညာယမာနေယေဝ ယုဇ္ဇတိ, တေနေဝ စ ကာရဏေန အတ္ထယောဇနာယမ္ပိ တထာ ယောဇနာ ကတာ။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ နိရဝသေသတ္ထဝါစကံ သဗ္ဗနာမပဒံ။ သဟ အဝေန ယော ဝတ္တတီတိ သဗ္ဗောတိ ကတေ ပန သကလ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သမုဒါယဝါစကံ သမာသနာမပဒံ ဟောတိ။ ပါဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပါဏိနော, ပါဏောတိ စေတ္ထ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အဓိပ္ပေတံ။ သဗ္ဗေ ပါဏိနော သဗ္ဗပါဏိနော, တေသံ သဗ္ဗပါဏီနံ။ ဧတ္တာဝတာ ဝတ္ထုတ္တယဿ သဗ္ဗလောကသရဏဘာဝံ, တတောယေဝ စ နမဿနာရဟဘာဝံ, နမဿနာရဟေ စ ကတာယနမဿနကိရိယာယ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိကရဘာဝံ, အတ္တနော ကိရိယာယ စ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဧဝံ သဟေတုကံ ရတနတ္တယပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကရဏာရမ္ဘဿ သနိမိတ္တံ မုချပယောဇနံ ဒဿေတုမာဟ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇။)‘‘ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယ, ယောဂါဝစရဘိက္ခူန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယာတိ မုချပယောဇနဒဿနံ, တံဒဿနေန စ အနုသင်္ဂိကပယောဇနမ္ပိ ဝိဘာဝိတမေဝ ဟောတိ ကာရဏေ သိဒ္ဓေ ကာရိယဿ သိဇ္ဈနတော။ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနန္တိ ဗာဟိရနိမိတ္တဒဿနံ, တသ္မိံ ဒဿိတေ အဇ္ဈတ္တိကနိမိတ္တမ္ပိ ဒီပိတမေဝ ဟောတိ အာရမ္မဏေ ဉာတေ အာရမ္မဏိကဿ ဉာတဗ္ဗတော။ တတ္ထ ဝိဝိဓာ နယာ ဧတ္ထာတိ ဝိနယော, ဒုဝိဓပါတိမောက္ခဒုဝိဓဝိဘင်္ဂပဉ္စဝိဓပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပဉ္စအာပတ္တိက္ခန္ဓသတ္တအာပတ္တိက္ခန္ဓာဒယော ဝိဝိဓာ အနေကပ္ပကာရာ နယာ ဧတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိသေသာ နယာ ဧတ္ထာတိ ဝိနယော, ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာဒယော ဝိသေသာ နယာ ဧတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ကာယော ဝိနေတိ ကာယဝါစာယော, ဣတိ ကာယဝါစာနံ ဝိနယနတော ဝိနယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ –
ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝါစာနံ၊
ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ၊
ဝိနယော ‘ဝိနယော’တိ အက္ခာတော’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊
ကော သော? ဝိနယပိဋကံ။ တသ္မိံ ဝိနယေ။ ပဋတိ ဝိယတ္တဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋု။ ကော သော? ပဏ္ဍိတော။ ပဋုနော ဘာဝေါ ပါဋဝံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ အသတိ ကာရဏာနုရူပံ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ကော သော? ပယောဇနံ။ ပါဋဝမေဝ အတ္ထော ပါဋဝတ္ထော, တဿ ပါဋဝတ္ထာယ, ဝိနယပိဋကေ ကောသလ္လဉာဏပယောဇနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယုဉ္ဇနံ ယောဂေါ, ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော။ အဝစရန္တီတိ အဝစရာ, ယောဂေ အဝစရာ ယောဂါဝစရာ, ကမ္မဋ္ဌာနိကာ ဘိက္ခူ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခန္တီတိ ဘိက္ခူ, ယောဂါဝစရာ စ တေ ဘိက္ခူ စာတိ ယောဂါဝစရဘိက္ခူ, တေသံ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈။)ဧတေန ဝိနယေ ပဋုဘာဝေါ နာမ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထော ဟောတိ, န ဂဟဋ္ဌတာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီနံ။ ဘိက္ခူသု စ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယုတ္တာနံ လဇ္ဇိပေသလဘိက္ခူနံယေဝ, န ဝိဿဋ္ဌကမ္မဋ္ဌာနာနံ အလဇ္ဇိဘိက္ခူနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။
ဧဝံ ပကရဏာရမ္ဘဿ သနိမိတ္တံ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟေတုကံ အဘိဓေယျံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပ္ပကိဏ္ဏမနေကတ္ထ, ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ အနေကတ္ထာတိ ဣမိနာ ပကရဏာရမ္ဘဿ ဟေတုံ ဒဿေတိ ဟေတုမန္တဝိသေသနတ္တာ, ဣမဿ အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏတ္တာယေဝ အာစရိယဿ အာရမ္ဘော ဟောတိ, န အဝိပ္ပကိဏ္ဏေ သတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ ဒဿယိဿ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယန္တိ ဣမိနာ ပကရဏာဘိဓေယျံ။ တတ္ထ ကိရတိ ဝိက္ခိပတီတိ ကိဏ္ဏော, ပကာရေန ကိဏ္ဏော ပကိဏ္ဏော, ဝိဝိဓေန ပကိဏ္ဏော ဝိပ္ပကိဏ္ဏော။ ကော သော? ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော, တံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ။
အနေကတ္ထာတိ ဧတ္ထ သင်္ချာဝါစကော သဗ္ဗနာမိကော ဧက-သဒ္ဒေါ, န ဧကော အနေကေ။ ဗဟွတ္ထဝါစကော အနေကသဒ္ဒေါ။ ဧကန္တဧကဝစနန္တောပိ ဧက-သဒ္ဒေါ န-ဣတိနိပါတေန ယုတ္တတ္တာ ဗဟုဝစနန္တော ဇာတောတိ။ တတ္ထ အနေကတ္ထ ဗဟူသူတိ အတ္ထော, ပါရာဇိကကဏ္ဍဋ္ဌကထာဒီသု အနေကေသု ပကရဏေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန အနေကတ္ထာတိ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသူတိ အတ္ထော ဒဿိတော, ဧဝဉ္စ သတိ ဥပရိ ‘‘သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ သဟယောဂီဘူတတ္တာ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကသ္မိံ သိက္ခာပဒပဒေသေ သမာဟရိတွာတိ အတ္ထော ဘဝေယျ, သော စ အတ္ထော အယုတ္တော။ ကသ္မာ? အနေကေသု ပကရဏေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကသ္မိံ ပကရဏေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉။)သမာဟရိတွာတိ အတ္ထော အမှေဟိ ဝုတ္တော။ အထ ပန ‘‘ဧကတ္ထာ’’တိ ဣမဿ ‘‘ဧကတော’’တိ အတ္ထံ ဝိကပ္ပေတွာ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကတော သမာဟရိတွာတိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ, သော အတ္ထော ယုတ္တော ဘဝေယျ။
ပကဋ္ဌာနံ အာဠီတိ ပါဠိ, ဥတ္တမာနံ ဝစနာနံ အနုက္ကမောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ ပါလေတိ ရက္ခတီတိ ပါဠိ, လဠာနမဝိသေသော။ ကာ သာ? ဝိနယတန္တိ။ မုစ္စတီတိ မုတ္တော, ပါဠိတော မုတ္တော ပါဠိမုတ္တော။ ဆိန္ဒိယတေ အနေနာတိ ဆယော, နီဟရိတွာ ဆယော နိစ္ဆယော, ဝိသေသေန နိစ္ဆယော ဝိနိစ္ဆယော, ခိလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တော သဒ္ဒနယော အတ္ထနယော စ။ ပါဠိမုတ္တော စ သော ဝိနိစ္ဆယော စာတိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော, တံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အာနဂရာ ခဒိရဝန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ယေဘုယျနယဝသေန ဝုတ္တံ ကတ္ထစိ ပါဠိဝိနိစ္ဆယဿပိ ဒိဿနတော။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန ပါဠိဝိနိစ္ဆယော စ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော စ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ ဧဝံ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒုတိယနယောပိ ဝုတ္တော, ဧဝဉ္စ သတိ ပါဠိဝိနိစ္ဆယပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေဟိ အညဿ ဝိနိစ္ဆယဿ အဘာဝါ ကိမေတေန ဂန္ထဂရုကရေန ပါဠိမုတ္တဂ္ဂဟဏေန။ ဝိသေသနဉှိ သမ္ဘဝဗျဘိစာရေ စ သတိ သာတ္ထကံ သိယာတိ ပဌမနယောဝ အာရာဓနီယော ဟောတိ။
ဧဝံ သဟေတုကံ အဘိဓေယျံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သမာဟရိတွာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုဝိဓော ဟေတ္ထ ကရဏပ္ပကာရော ဧကတ္ထသမာဟရဏအနာကုလကရဏဝသေန။ သော ဒုဝိဓောပိ တေန ပကာရေန ပကရဏဿ ကတတ္တာ ‘‘ကရဏပ္ပကာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ သမာဟရိဿာမီတိ သမာဟရိတွာ, သံ-သဒ္ဒေါ သင်္ခေပတ္ထော, တသ္မာ သင်္ခိပိယ အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။ အနာဂတကာလိကဝသေန ပစ္စမာနေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀။)‘‘ဒဿယိဿ’’န္တိ ပဒေန သမာနကာလတ္တာ အနာဂတကာလိကော ဣဓ တွာ-ပစ္စယော ဝုတ္တော။ ဧကတ္ထာတိ ဧကသ္မိံ ဣဓ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ။ ဧကတ္ထာတိ ဝါ ဧကတော။ ဒဿယိဿန္တိ ဒဿယိဿာမိ, ဉာပယိဿာမီတိ အတ္ထော။ အာကုလတိ ဗျာကုလတီတိ အာကုလော, န အာကုလော အနာကုလော, ပုဗ္ဗာပရဗျာကိဏ္ဏဝိရဟိတော ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ အနာကုလန္တိ ပန ဘာဝနပုံသကံ, တသ္မာ ကရဓာတုမယေန ကတွာသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿနကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ရတနတ္တယပဏာမာဒိကံ ပုဗ္ဗကရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေ ဒဿေတုကာမော, တေသံ အနုက္ကမကရဏတ္ထံ မာတိကံ ဌပေန္တော ‘‘တတြာယံ မာတိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာတိကာယ ဟိ အသတိ ဒဿိတဝိနိစ္ဆယာ ဝိကိရန္တိ ဝိဓံသေန္တိ ယထာ တံ သုတ္တေန အသင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖါနိ။ သန္တိယာ ပန မာတိကာယ ဒဿိတဝိနိစ္ဆယာ န ဝိကိရန္တိ န ဝိဓံသေန္တိ ယထာ တံ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖါနိ။ တံ တံ အတ္ထံ ဇာနိတုကာမေဟိ မာတိကာနုသာရေန ဂန္တွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဝိနိစ္ဆယံ ပတွာ သော သော အတ္ထော ဇာနိတဗ္ဗော ဟောတိ, တသ္မာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ မာတိကာ ဌပိတာ။ တတ္ထ တတြာတိ တသ္မိံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေ။ အယန္တိ အယံ မယာ ဝက္ခမာနာ။ မာတာ ဝိယာတိ မာတိကာ။ ယထာ ဟိ ပုတ္တာ မာတိတော ပဘဝန္တိ, ဧဝံ နိဒ္ဒေသပဒါနိ ဥဒ္ဒေသတော ပဘဝန္တိ, တသ္မာ ဥဒ္ဒေသော မာတိကာ ဝိယာတိ ‘‘မာတိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဒိဝါသေယျာတိအာဒီသု ဒိဝါသေယျာ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာ။ ပရိက္ခာရော ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာတိ ယောဇနာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဒိဝါသယနဝိနိစ္ဆယကထာ သမတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော ဝါ နိဒဿနတ္ထော ဝါ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ။ တေသု ဣဒမတ္ထေ ကာ သာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ အယန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁။)နိဒဿနတ္ထေ ကထံ သာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ပရိသမာပနတ္ထေ သာ ကိတ္တကေန ပရိသမတ္တာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ ဧတ္တကေန ပရိသမတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမေသံ ပန ဒိဝါသေယျာဒိပဒါနံ ဝါကျဝိဂ္ဂဟံ ကတွာ အတ္ထေ ဣဓ ဝုစ္စမာနေ အတိပပဉ္စော ဘဝိဿတိ, သောတူနဉ္စ ဒုဿလ္လက္ခဏီယော, တသ္မာ တဿ တဿ နိဒ္ဒေသဿ အာဒိမှိယေဝ ယထာနုရူပံ ဝက္ခာမ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁။ ဧဝံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယကထာနံ မာတိကံ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ယထာဌပိတမာတိကာနုက္ကမေန နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘တတ္ထ ဒိဝါသေယျာတိ ဒိဝါနိပဇ္ဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု မာတိကာပဒေသု သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ဒိဝါသေယျာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဒိဝါနိပဇ္ဇန’’န္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဒိဝါ-သဒ္ဒေါ အဟဝါစကော အာကာရန္တော နိပါတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ‘‘အာနုကူလျေတု သဒ္ဓဉ္စ, နတ္တံ ဒေါသော ဒိဝါ တွဟေ’’တိ။ သယနံ သေယျာ, ကရဇကာယဂတရူပါနံ ဥဒ္ဓံ အနုဂ္ဂန္တွာ ဒီဃဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တနသင်္ခါတော ဣရိယာပထဝိသေသော။ ဒိဝါကာလသ္မိံ သေယျာ ဒိဝါသေယျာ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ, ဧတသ္မိံ ကာလေ သယနဣရိယာပထကရဏန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဝါနိပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော’’တိ။
တတြာတိ တသ္မိံ ဒိဝါသယနေ အယံ ဝက္ခမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ (ပါရာ။ ၇၇) အယံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဿ ဝိနီတဝတ္ထူသု အာဂတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂။)ဘဂဝတာ အာဟစ္စဘာသိတော ဉာပကပါဌော။ တတ္ထ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေနာတိ ဒိဝါ နိပဇ္ဇန္တေန။ ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ။ ‘‘ဒိဝါ…ပေ… နိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဉာပျံ။ နနု ပါဠိယံ ‘‘အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ န ဝုတ္တာ, အထ ကထမေတ္ထ အာပတ္တိ ဝိညာယတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒိဝါနိပဇ္ဇနေ။ စ-သဒ္ဒေါ ဝါကျာရမ္ဘဇောတကော, ကိဉ္စာပိ-သဒ္ဒေါ နိပါတသမုဒါယော, ယဒိပီတျတ္ထော။ ပါဠိယံ အယံ နာမ အာပတ္တီတိ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာ, ပန တထာပိ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇန္တဿ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဒုက္ကဋံ ယသ္မာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ဝိညာယတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သန္တေပိ အသတိ ဘဂဝတော ဝစနေ ကထံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝိဝရိတွာ…ပေ… အနုညာတတ္တာ’’တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော အနုဇာနနမ္ပိ တံ အကရောန္တဿ အာပတ္တိကာရဏံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
တတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှီတိ ဣတ္ထိယာ ကတအဇ္ဈာစာရဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ, သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၇၇) ပန ‘‘မေထုနဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ, ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဥပ္ပန္နေ မေထုနဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ မေထုနလက္ခဏဿ အဘာဝါ။ နနု သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ ဗုဒ္ဓဝိသယော, အထ ကသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ ဥပါလိတ္ထေရာဒီဟိ ဧဝ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာ, အထ ခေါ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတာ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော, တသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနက္ကမောပိ ဘာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဟိ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝ အဋ္ဌကထာတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃။)ကိံ ပနေတ္ထ ဧတံ ဒိဝါ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ သိဒ္ဓံ, ဥဒါဟု အညေနပီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဒုက္ကဋာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ န ကေဝလံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ သိဒ္ဓံ, အထ ခေါ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ, နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဣမိနာ ပရိဝါရပါဌေနပိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ကတရသ္မိံ ပန ဝတ္ထုသ္မိံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဒိဝါ ဝိဟာရဂတော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အဟောသိ။ တဿ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဝါတုပတ္ထဒ္ဓါနိ အဟေသုံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ အာဒါယ ဝိဟာရံ အာဂမိံသု ဝိဟာရပေက္ခိကာယော။ အထ ခေါ တာ ဣတ္ထိယော တံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒိတွာ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာ ‘ပုရိသုသဘော ဝတာယ’န္တိ ဝတွာ ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ အာရောပေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဘိက္ခူ ကိလိန္နံ ပဿိတွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ပဉ္စဟိ, ဘိက္ခဝေ, အာကာရေဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ ရာဂေန, ဝစ္စေန, ပဿာဝေန, ဝါတေန, ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌေန။ ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟာကာရေဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။ အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ တဿ ဘိက္ခုနော ရာဂေန အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ အဿ, အရဟံ သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု, အနာပတ္တိ ဘိက္ခဝေ တဿ ဘိက္ခုနော။ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၇) ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၂။ ဣဒါနိ ဒွါရဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကီဒိသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိဝတ္တကဒွါရမေဝါတိ သံဝရဏဝိဝရဏဝသေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနယောဂ္ဂဒွါရမေဝ။ ရုက္ခသူစိကဏ္ဋကဒွါရန္တိ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ကဏ္ဋကဒွါရဉ္စ။ ‘‘ရုက္ခသူစိဒွါရကဏ္ဋကဒွါရ’’မိစ္စေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄။)ဝါ ပါဌော။ ယံ ဥဘောသု ပဿေသု ရုက္ခတ္ထမ္ဘေ နိခနိတွာ တတ္ထ ဝိဇ္ဈိတွာ မဇ္ဈေ ဒွေ တိဿော ရုက္ခသူစိယော ပဝေသေတွာ ကရောန္တိ, တံ ရုက္ခသူစိဒွါရံ နာမ။ ပဝေသနနိက္ခမနကာလေ အပနေတွာ ထကနယောဂ္ဂံ ဧကာယ, ဗဟူဟိ ဝါ ကဏ္ဋကသာခါဟိ ကတံ ကဏ္ဋကဒွါရံ နာမ။ ဂါမဒွါရဿ ပိဓာနတ္ထံ ပဒရေန ဝါ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ဝါ ကတဿ ကဝါဋဿ ဥဒုက္ခလပါသကရဟိတတာယ ဧကေန သံဝရိတုံ ဝိဝရိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျဿ ဟေဋ္ဌာ ဧကံ စက္ကံ ယောဇေန္တိ, ယေန ပရိဝတ္တမာနကကဝါဋံ သုခထကနကံ ဟောတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ကလကယုတ္တဒွါရ’’န္တိ။ စက္ကမေဝ ဟိ လာတဗ္ဗတ္ထေန သံဝရဏဝိဝရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထေန စက္ကလကံ, တေန ယုတ္တကဝါဋမ္ပိ စက္ကလကံ နာမ, တေန ယုတ္တဒွါရံ စက္ကလကယုတ္တဒွါရံ။
မဟာဒွါရေသု ပန ဒွေ တီဏိ စက္ကလကာနိ ယောဇေတီတိ အာဟ ‘‘ဖလကေသူ’’တိအာဒိ။ ကိဋိကာသူတိ ဝေဠုပေသိကာဒီဟိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ စ ကတထကနကေသု။ သံသရဏကိဋိကဒွါရန္တိ စက္ကလကယန္တေန သံသရဏကိဋိကာယုတ္တမဟာဒွါရံ။ ဂေါပ္ဖေတွာတိ အာဝုဏိတွာ, ရဇ္ဇူဟိ ဂန္ထေတွာ ဝါ။ ဧကံ ဒုဿသာဏိဒွါရမေဝါတိ ဧတ္ထ ကိလဉ္ဇသာဏိဒွါရမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၇၆-၇၇) ပန ‘‘ဒုဿဒွါရံ သာဏိဒွါရဉ္စ ဒုဿသာဏိဒွါရံ။ ဒုဿသာဏိ ကိလဉ္ဇသာဏီတိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿသာဏိယမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, ဧကသဒိသတ္တာ ဧကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၃။ ဧဝံ ဒွါရဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယတ္တကေန ဒွါရံ သံဝုတံ ဟောတိ, တံ ပမာဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိတ္တကေန’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သူစီတိ မဇ္ဈေ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ပဝေသိတာ။ ဃဋိကာတိ ဥပရိ ယောဇိတာ။ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဒွါရံ သံဝရိတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅။)နိပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, တတ္ထ ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဗဟူနံ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟူနံ အဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနေပိ ဧကံ အာပုစ္ဆိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အထ ဘိက္ခူ…ပေ… နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဣဒံ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ သန္နိဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာနိဝတ္တနတ္ထံ, တသ္မာ နိပန္နေပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေ ပန အာဘောဂံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အသန္တပက္ခေ ဌိတတ္တာ ရဟော နိသဇ္ဇာယ ဝိယ ဒွါရသံဝရဏံ နာမ မာတုဂါမာနံ ပဝေသနိဝါရဏတ္ထံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ စ တံ ယုတ္တံ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ ယော ယော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ, သော သောဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနတော အတိရေကံ အာစရိယဿ ဝစနံ။ ဣတော ပုဗ္ဗာပရဝစနံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ။ တတ္ထ တံ ယုတ္တန္တိ ‘‘ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန…ပေ… န ဝတ္တတီ’’တိ ယံ ဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ, တံ ဝစနံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ…ပေ… ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာ စေတ္ထ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တဝစနံ ယုတ္တံ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ ဝိနိစ္ဆယေ ယော ယော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ, သော သောဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ပုရေ ဝုတ္တော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပမာဏန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒံ ဝစနံ အဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကထံ? ယံ တာဝ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တန္တိ။ တံ ဣမသ္မိံ အာပုစ္ဆနအာဘောဂကရဏဝိနိစ္ဆယေ အညဿ အယုတ္တဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ဝါ ထေရဝါဒဿ ဝါ အဘာဝါ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ န ဟိ ပုဗ္ဗဝါကျေ ‘‘ဘိက္ခူ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတံ, အထ ခေါ အာသန္နဝသေန ဝါ ပဋ္ဌာနဝသေန ဝါ ‘‘ဘိက္ခူ စီဝရကမ္မံ’’ဣစ္စာဒိကံယေဝ ဝုတ္တံ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပီ’’တျာဒိ, တမ္ပိ အနောကာသံ။ ဣမသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆။)ဝိနိစ္ဆယေ အညဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ဝါ အာစရိယဝါဒဿ ဝါ အဝစနတော ပုရေ ပစ္ဆာဘာဝေါ စ န ဒိဿတိ, အယံ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗော, အယံ ‘‘န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေါ စ။
ဥပရိ ပန ‘‘ကော မုစ္စတိ, ကော န မုစ္စတီ’’တိ ဣမဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ မဟာပစ္စရိဝါဒေါ စ ကုရုန္ဒိဝါဒေါ စ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ စာတိ တယော အဋ္ဌကထာဝါဒါ အာဂတာ, ဧကော မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေါ, တသ္မာ တတ္ထေဝ ယုတ္တာယုတ္တဘာဝေါ စ ပမာဏာပမာဏဘာဝေါ စ ဂဟေတဗ္ဗာဂဟေတဗ္ဗဘာဝေါ စ ဒိဿတိ, တသ္မာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန ပန အာစရိယာသဘေန အဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ န သိယာ, တသ္မာ ဥပရိ အဋ္ဌကထာဝါဒသံသန္ဒနာဝသာနေ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ဣမဿ ဝစနဿ ပစ္ဆတော ဝုတ္တံ သိယာ, တံ ပစ္ဆာ လေခကေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ, ပါရာဇိကကဏ္ဍဋ္ဌကထာယဉ္စ ဣဒံ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဋီကာယဉ္စ ဣမသ္မိံ ဌာနေ န ဝုတ္တံ, ဥပရိယေဝ ဝုတ္တံ, ‘‘ယော စ ယက္ခဂဟိတကော, ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပစ္ဆိမတ္တာ သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ, သော သောယေဝ ပမာဏတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ, တသ္မာ ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ * ၄။ ဣဒါနိ ဒွါရံ သံဝရဏဿ အန္တရာယေ သတိ အသံဝရိတွာပိ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဒွါရဿ’’တျာဒိမာဟ။ နိဿေဏိံ အာရောပေတွာတိ ဥပရိမတလံ အာရောပေတွာ ဝိသင်္ခရိတွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ, ဆဍ္ဍေတွာ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ဧကာဗဒ္ဓတာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေပိ ဒွါရာနိ ဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနီတိ ဧတ္ထ သစေ ဧကသ္မိံ ဒွါရေ ကဝါဋံ ဝါ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သံဝရိတုံ ဝါ န သက္ကာ, ဣတရံ ဒွါရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇။)အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွါရပါလဿာတိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ မဟာဒွါရေ, နိဿေဏိမူလေ ဝါ ဌတွာ ဒွါရဇဂ္ဂနကဿ။ ပစ္ဆိမာနံ ဘာရောတိ ဧကာဗဒ္ဓဝသေန အာဂစ္ဆန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အသံဝုတဒွါရေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဗဟိ ဝါတိ ဂဗ္ဘတော ဗဟိ။ နိပဇ္ဇနကာလေပိ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဧတ္ထ ဒွါရဇဂ္ဂနကဿ တဒဓီနတ္တာ တဒါ တဿ တတ္ထ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝံ အနုပဓာရေတွာပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။
ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေတိ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပဿ ဥဗ္ဗေဓတော ပမာဏံ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) ‘‘ယဉှိ သေနာသနံ ဥပရိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ အညေန ဝါ ကေနစိ သဗ္ဗမေဝ ပဋိစ္ဆန္နံ, အယံ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ…ပေ… ယံ ပန သေနာသနံ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ပရိက္ခိတ္တံ, အယံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ။ ဆဒနံ အနာဟစ္စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာယေဝါတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၁) ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ဝုတ္တံ။ မဟာပရိဝေဏန္တိ မဟန္တံ အင်္ဂဏံ။ တေန ဗဟုဇနသဉ္စရဏဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဗောဓီ’’တိအာဒိ။
အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌာတိ, အနာပတ္တိ အနာပတ္တိခေတ္တဘူတာယ ရတ္တိယာ သုဒ္ဓစိတ္တေန နိပန္နတ္တာ။ ပဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သုပတိ, အာပတ္တီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ပဗုဇ္ဈိတွာ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ အနုဋ္ဌဟိတွာ သယိတသန္တာနေန သုပတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈။)ဥဋ္ဌဟိတွာ ကတ္တဗ္ဗဿ ဒွါရသံဝရဏာဒိနော အကတတ္တာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတိ အနာပတ္တိခေတ္တေ ကတနိပဇ္ဇနကိရိယာယ အနင်္ဂတ္တာ။ အယဉှိ အာပတ္တိ ဤဒိသေ ဌာနေ အကိရိယာ, ဒိဝါ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇနက္ခဏေ ကိရိယာကိရိယာ စ အစိတ္တကာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုရာရုဏာ ပဗုဇ္ဈိတွာပိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တဿပိ ပုရိမနယေန အာပတ္တိယေဝ။
အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ…ပေ… အာပတ္တိယေဝါတိ ဧတ္ထ ကဒါ အဿ အာပတ္တီတိ? ဝုစ္စတေ – န တာဝ ရတ္တိယံ, ‘‘ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ, နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဝုတ္တတ္တာ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပန ဒိဝါသယနဒုက္ကဋမေဝ န ဟောတိ အနာဒရိယဒုက္ကဋတ္တာ ဧဝ။ ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနေ ပန အစိတ္တကံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ, သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂။၇၇) ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ တဿ အာပတ္တီတိ အသုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ နိပန္နတ္တာ နိဒ္ဒါယန္တဿပိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဒိဝါပဋိသလ္လာနမူလိကာ အာပတ္တိ။ ‘ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တော အနာဒရိယဒုက္ကဋာပိ န မုစ္စတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အသုဒ္ဓစိတ္တေန နိပဇ္ဇန္တော အရုဏုဂ္ဂမနတော ပုရေတရံ ဥဋ္ဌဟန္တောပိ အနုဋ္ဌဟန္တောပိ နိပဇ္ဇနကာလေယေဝ အနာဒရိယဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ, ဒိဝါပဋိသလ္လာနမူလိကံ ပန ဒုက္ကဋံ အရုဏေယေဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တဿ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သစေ ဒွါရံ သံဝရိတွာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌဟိဿာမီတိ နိပဇ္ဇတိ, ဒွါရေ စ အညေဟိ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဝိဝဋေပိ တဿ အနာပတ္တိယေဝ ဒွါရပိဒဟနဿ ရတ္တိဒိဝါဘာဂေသု ဝိသေသာဘာဝါ။ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနဿေဝ ကာလဝိသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, န တပ္ပရိဟာရဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒွါရံ သံဝရိတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉။)ရတ္တိံ နိပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဒိဝါ သံဝရိတွာ နိပန္နဿ ကေနစိ ဝိဝဋေပိ ဒွါရေ အနာပတ္တိယေဝ, အတ္တနာပိ အနုဋ္ဌဟိတွာဝ သတိ ပစ္စယေ ဝိဝဋေပိ အနာပတ္တီတိ ဝဒန္တိ, ဣဒမ္ပိ ဝိမတိဝိနောဒနိယမေဝ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ။
ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဝုဋ္ဌာတိ, အာပတ္တိယေဝါတိ မူလာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာဒရိယအာပတ္တိ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌိတဿပိ တဿ ဟောတေဝ ‘‘ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ စ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ မူလာပတ္တိယာ မုတ္တောပိ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၅။ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီတိ နိဒ္ဒါဘိဘူတတာယ ဧကပဿေန နိပဇ္ဇတိ။ ‘‘နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ, ပါဒါနံ ပန ဘူမိတော အမောစိတတ္တာ အယံ နိပန္နော နာမ ဟောတီတိ တေနေဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ အပဿာယ သုပန္တဿာတိ ကဋိဋ္ဌိတော ဥဒ္ဓံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ အပ္ပမတ္တကံ ပဒေသံ ဘူမိံ အဖုသာပေတွာ သုပန္တဿ။ ကဋိဋ္ဌိံ ပန ဘူမိံ ဖုသာပေန္တဿ သယနံ နာမ န ဟောတိ။ ပိဋ္ဌိပသာရဏလက္ခဏာ ဟိ သေယျာ ဒီဃာ, ဝန္ဒနာဒီသုပိ တိရိယံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ပသာရိတတ္တာ နိပဇ္ဇနမေဝါတိ အာပတ္တိ ပရိဟရိတဗ္ဗာဝ။ ဝန္ဒနာပိ ဟိ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇတီတိအာဒီသု နိပဇ္ဇနမေဝ ဝုတ္တာ။ သဟသာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ပက္ခလိတာ ပတိတော ဝိယ သဟသာ ဝုဋ္ဌာတိ, တဿပိ အနာပတ္တိ ပတနက္ခဏေ အဝိသယတ္တာ, ဝိသယေ ဇာတေ သဟသာ ဝုဋ္ဌိတတ္တာ စ။ ယဿ ပန ဝိသညိတာယ ပစ္ဆာပိ အဝိသယော ဧဝ, တဿ အနာပတ္တိယေဝ ပတနက္ခဏေ ဝိယ။ တတ္ထေဝ သယတိ, န ဝုဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ ဝိသယေပိ အကရဏံ ဒဿေတိ, တေနေဝ တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀။)ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာဝါဒသံသန္ဒနံ ကာတုံ ‘‘ကော မုစ္စတိ, ကော န မုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဟာပစ္စရိယန္တိအာဒီသု ပစ္စရီတိ ဥဠုမ္ပံ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒိဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီတိ နာမံ ဇာတံ။ မဟာအဋ္ဌကထာ နာမ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အဋ္ဌကထာ။ ယာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတာ, တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ ထေရေဟိ ပစ္ဆာ သီဟဠဘာသာယ အဘိသင်္ခတာ စ ဟောတိ။ ဧကဘင်္ဂေနာတိ ဧကပဿဘဉ္ဇနေန ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာ ဧကပဿေန သရီရံ ဘဉ္ဇိတွာ နိပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန မဟာအဋ္ဌကထာယ လိခိတမဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ‘‘အယ’’န္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မုစ္ဆိတွာ ပတိတတ္တာ အဝိသယတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ထေရေန ဝုတ္တံ။ အာစရိယာ ပန ယထာ ယက္ခဂဟိတကော ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော စ ပရဝသော ဟောတိ, ဧဝံ အပရဝသတ္တာ မုစ္ဆိတွာ ပတိတော ကဉ္စိကာလံ ဇာနိတွာ နိပဇ္ဇတီတိ အနာပတ္တိံ န ဝဒန္တိ, ဝိသညိတေ ပန သတိ အနာပတ္တိယေဝ။
ဒွေ ဇနာတိအာဒိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဝစနံ, တဒေဝ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏံ။ ယက္ခဂဟိတဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဝိသညိဘူတောပိ သင်္ဂဟိတော, ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နော ပန အနိပန္နတ္တာ အာပတ္တိတော မုစ္စတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၇၇) ‘‘ယော စ ယက္ခဂဟိတကော, ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပစ္ဆိမတ္တာ သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော, တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ, သော သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အာနီတတ္တာ ဣမသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁။)ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေပိ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ သော ပါဌော ဝတ္တဗ္ဗောတိ နော ခန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရတ္တိံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌာတိ, အနာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတော အရုဏုဂ္ဂမနေ သံသယဝိနောဒနတ္ထံ အရုဏကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
ကေန သော အရုဏော ဘဝေ၊
ကီဒိသော တဿ ဝဏ္ဏာ တု၊
သဏ္ဌာနံ ကီဒိသံ ဘဝေ။
‘‘ကိသ္မိံ ကာလေ စ ဒေသေ စ, အရုဏော သမုဂစ္ဆတိ၊
ကိံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေါ ဧသော, ဥဒါဟု အနုမာနတော’’တိ။
တတ္ထ ကော ဧသ အရုဏော နာမာတိ ဧတ္ထ ဧသ အရုဏော နာမ သူရိယဿ ပဘာဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –
‘‘သူရဿောဒယတော ပုဗ္ဗုဋ္ဌိတရံသိ သိယာရုဏော’’တိ၊
တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘သူရဿ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတရံသိ အရုဏော နာမ သိယာ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနီနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ‘‘အရုဏောတိ စေတ္ထ သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေစရော ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သူရိယပ္ပဘာယေဝ အရုဏော နာမ, န အညောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေန သော အရုဏော ဘဝေတိ ဧတ္ထ အရုဏော ဝဏ္ဏော အဿာတိ အရုဏော, ကိဉ္စိရတ္တဝဏ္ဏသမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အရတိ ဂစ္ဆတိ ရတ္တဝဏ္ဏဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ အရုဏော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ‘‘အရုဏဝဏ္ဏတာယ အရတိ ဂစ္ဆတီတိ အရုဏော’’တိ။ ကီဒိသော တဿ ဝဏ္ဏောတိ ဧတ္ထ အဗျတ္တရတ္တဝဏ္ဏော တဿ ဝဏ္ဏော ဘဝေ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ‘‘အရုဏော ကိဉ္စိရတ္တောထာ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂။)တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘ကိဉ္စိရတ္တော အဗျတ္တရတ္တဝဏ္ဏော အရုဏော နာမ ယထာ မစ္ဆဿ အက္ခီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ‘‘ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသော’’တိ, တသ္မာ သူရိယဿ ရတ္တပ္ပဘာယေဝ အရုဏော နာမ, န သေတပ္ပဘာဒယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၈၃) ‘‘ပါဠိယံ ပန နန္ဒိမုခိယာတိ ဩဒါတဒိသာမုခတာယ တုဋ္ဌမုခိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ, နော န ယုဇ္ဇေယျ။ တတ္ထ ဟိ အရုဏုဂ္ဂတကာလေ အရုဏောဘာသေန ဩဒါတဒိသာမုခဘာဝေါ ဝုတ္တော, န အရုဏောဘာသဿ ဩဒါတဘာဝေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ‘‘နန္ဒိမုခိယာတိ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဧဝ အရုဏောဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ ဇာတာယ ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော’’တိ။
ဇာတကဋ္ဌကထာယဉ္စ –
‘‘ဇိဃညရတ္တိံ အရုဏသ္မိမုဟတေ၊
ယာ ဒိဿတိ ဥတ္တမရူပဝဏ္ဏိနီ၊
တထူပမာ မံ ပဋိဘာသိ ဒေဝတေ၊
အာစိက္ခ မေ တံ ကတမာသိ အစ္ဆရာ’’တိ။ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၄)၊
ဣမဿ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘တတ္ထ ဇိဃညရတ္တိန္တိ ပစ္ဆိမရတ္တိံ, ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော။ ဥဟတေတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ။ ယာတိ ယာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဥတ္တမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ အရုဏုဂ္ဂတသမယေ ပုရတ္ထိမဒိသာယ ရတ္တဝဏ္ဏတာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ အရုဏဿ ဥဋ္ဌိတတ္တာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ရတ္တဘာဂေါ သူရိယာလောကဿ ပတ္ထဋတ္တာ သေသဒိသာနံ ဩဒါတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃။)သဏ္ဌာနံ ကီဒိသံ ဘဝေတိ ဧတ္ထ အရုဏဿ ပါဋေက္ကံ သဏ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ ရသ္မိမတ္တတ္တာ။ ယတ္တကံ ပဒေသံ ဖရတိ, တတ္တကံ တဿ သဏ္ဌာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပုရတ္ထိမဒိသာသဏ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှိ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ‘‘ပုရတ္ထိမဒိသာ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဥတ္တမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတီ’’တိ။
ကိသ္မိံ ကာလေ စ ဒေသေ စ, အရုဏော သမုဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ဧသ အရုဏော သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေ ကာလေ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ‘‘ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ, အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော’’တိ။ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယဉ္စ ‘‘သူရဿောဒယတော ပုဗ္ဗုဋ္ဌိတရံသီ’’တိ။
ကိံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေါ ဧသော, ဥဒါဟု အနုမာနတောတိ ဧတ္ထ အယံ အရုဏော နာမ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေါ ဧဝ, န အနုမာနသိဒ္ဓေါ။ ကသ္မာ ဝိညာယတီတိ စေ? စက္ခုဝိညာဏဂေါစရဝဏ္ဏာယတနဘာဝတော။ အက္ခဿ ပတီတိ ပစ္စက္ခံ, စက္ခုရူပါနံ အဘိမုခဘာဝေန အာပါထဂတတ္တာ စက္ခုဝိညာဏံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃, ၄၄, ၄၅, သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇), တသ္မာ အယံ အရုဏဝဏ္ဏော စက္ခုနာ ဒိသွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ, န ဧဝံ သတိ ဧဝံ ဘဝေယျာတိ အနုမာနေန ပုနပ္ပုနံ စိန္တနေန သိဒ္ဓေါတိ။ ဣမံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ သာဓုကံ မနသိ ကရိတွာ ပဏ္ဍိတေဟိ ရတ္တောဘာသောယေဝ အရုဏောတိ ပစ္စေတဗ္ဗော သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ။
ကသ္မာ ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ အရုဏကထာ ဝုတ္တာတိ? ဣမိဿာ အရုဏကထာယ မဟာဝိသယဘာဝတော။ ကထံ? ဥပေါသထိကာ ဥပါသကာ စ ဥပါသိကာယော စ အရုဏုဂ္ဂမနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄။)တထတော အဇာနန္တာ အနုဂ္ဂတေယေဝ အရုဏေ ဥဂ္ဂတသညာယ ခါဒနီယံ ဝါ ခါဒန္တိ, ဘောဇနီယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ, မာလာဂန္ဓာဒီနိ ဝါ ဓာရေန္တိ, တတော တေသံ သီလံ ဘိဇ္ဇတိ။ သာမဏေရာ တထေဝ ဝိကာလဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သီလဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ။ နိဿယပဋိပန္နကာ ဘိက္ခူ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဝိနာ ဗဟိသီမေ စရန္တာ နိဿယပ္ပဿမ္ဘနံ ပါပုဏန္တိ, အန္တောဝဿေ ဘိက္ခူ ဥပစာရသီမတော ဗဟိဂစ္ဆန္တာ ဝဿစ္ဆေဒံ, တေစီဝရိကာ ဘိက္ခူ အဗဒ္ဓသီမာယံ စီဝရေန ဝိပ္ပဝသန္တာ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယံ, တထာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ, သဟသေယျပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေ အနုပသမ္ပန္နမာတုဂါမေဟိ သဟ သယန္တာ ပါစိတ္တိယံ, တထာ ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇန္တာ ဘိက္ခူ, ပါရိဝါသိကာဒယော ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ။ ဧဝမာဒိအနေကာဒီနဝသမ္ဘဝတော လဇ္ဇိပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ တထတော အရုဏုဂ္ဂမနဿ ဇာနနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကေစိ ပန ဘိက္ခူ အဍ္ဎရတ္တိသမယေ ဃဋိသုညတ္တာ အဍ္ဎရတ္တိကာလံ အတိက္ကမ္မ အညဒိဝသော ဟောတိ, တသ္မာ တသ္မိံ ကာလေ အရုဏံ ဥဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတီတိ မညမာနာ အဍ္ဎရတ္တိံ အတိက္ကမ္မ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနိ ဘုဉ္ဇန္တိ, တေ ပန ဗုဒ္ဓသမယံ အဇာနန္တာ ဝေဒသမယမေဝ မနသိ ကရောန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ, တသ္မာ တေသံ တံကရဏံ ပမာဏံ န ဟောတိ။ ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ အရုဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝံ အဇာနန္တာ အနုမာနဝသေန စိန္တိတုဉ္စ အသက္ကောန္တာ အနုဿဝဝသေနေဝ ပရဝစနံ သဒ္ဒဟန္တာ အမှာကံ အာစရိယာ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တာ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဒွိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပါပုဏန္တိ, တိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပါပုဏန္တီတိ စ ဝဒန္တိ။ ဣမမှာ ဝိဟာရာ အသုကံ နာမ ဝိဟာရံ အသုကံ နာမ စေတိယံ အသုကံ နာမ ဂါမံ ပါပုဏန္တီတိအာဒီနိ စ ဝဒန္တီတိ ဧဝံ အနုဿဝဝစနံ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ အပ္ပမာဏံ။ ကသ္မာ? အဒ္ဓါနံ နာမ ဗလဝန္တဿ ဇဝသမ္ပန္နဿ စ ရဿံ ဟောတိ, ဒုဗ္ဗလဿ သန္တဿ စ ဒီဃံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅။)‘‘ဒီဃာ ဇာဂရတော ရတ္တိ, ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ၊
ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော, သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၀)၊
တသ္မာ အဒ္ဓါနံ နာမ သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ န ဟောတီတိ အရုဏုဂ္ဂမနဿ လက္ခဏံ ဘဝိတုံ န သက္ကာ, န စ တေ အာယသ္မန္တော ပိဋကတ္တယတော ကိဉ္စိ သာဓကဘူတံ ဝစနံ အာဟရန္တိ, အသက္ခိကံ အဍ္ဍံ ကရောန္တိ ဝိယ ယထာဇ္ဈာသယမေဝ ဝဒန္တီတိ ပမာဏံ န ဟောတိ။
အညေ ပန –
‘‘အတီတရတ္တိယာ ယာမော၊
ပစ္ဆိမောဍ္ဎမမုဿ ဝါ၊
ဘာဝိနိယာဒိပ္ပဟာရော၊
တဒဍ္ဎံ ဝါဇ္ဇတေဟျ ဟောတိ –
ကစ္စာယနသာရပ္ပကရဏာဂတံ ဂါထံ ဝတွာ အတီတရတ္တိယာ ပစ္ဆိမော ယာမော အဇ္ဇ ပရိယာပန္နော, တသ္မာ ပစ္ဆိမယာမဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ဝါဒေါ သကာရဏသညာပကတ္တာ ပုရိမေဟိ ဗလဝါ ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေပိ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? အယဉှိ ဂါထာ ဗာဟိရသဒ္ဒသတ္ထေ ဇင်္ဂဒါသပ္ပကရဏေ ဝုတ္တနယေန အဇ္ဇ ဘဝါ အဇ္ဇတနီတိ ဝုတ္တအဇ္ဇဝေါဟာရဿ ပဝတ္တနကာလံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ, န ပိဋကတ္တယေ ဝုတ္တဿ အရုဏုဂ္ဂမနဿ ကာလံ ဒဿေတုံ, တသ္မာ အညသာဓျဿ အညသာဓကေန သာဓိတတ္တာ အယုတ္တောယေဝ။
အပရေ ပန ‘‘ပဟာရော ယာမသညိတော’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပဟာရယာမသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ တတ္ထေဝ ‘‘တိယာမာ သံဝရီ ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရတ္တိယာ စ တိယာမဘာဝတော ပါဠိယဉ္စ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ‘‘အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော, ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော’’တိ အာဂတတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆။)ဣဒါနိ ရတ္တိယာ စတူသု ပဟာရေသု တတိယပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ အရုဏော ဥဂ္ဂတော, တသ္မာ အဝသေသဧကပ္ပဟာရမတ္တော ကာလော ဒိဝသဘာဂံ ဘဇတီတိ ဝဒေယျုံ, အယံ ဝါဒေါ တတိယဝါဒတောပိ ဗလဝတရော။ ကသ္မာ? ဉာပကဉာပျာနံ အနုရူပဘာဝတော။ တထာ ဟိ ‘‘ပဟာရော ယာမသညိတော’’တိ အယံ ဉာပကော ပဟာရယာမာနံ ဧကတ္ထဘာဝဿ အနုရူပေါ, ‘‘တိယာမာ သံဝရီဘဝေ’’တိ အယံ ရတ္တိယာ တိယာမဘာဝဿ, ‘‘ပါဠိယဉ္စာ’’တိအာဒိ တတိယပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ အရုဏုဂ္ဂမနဿ, တထာပိ အယုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အဝသေသဧကပ္ပဟာရမတ္တော ကာလော ဒိဝသဘာဂံ ဘဇတီ’’တိ ဝစနဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ မဇ္ဈိမဒေသေ ဟိ ဒသဃဋိကာပမာဏဿ ကာလဿ ဧကပ္ပဟာရတ္တာ သဗ္ဗာ ရတ္တိ တိယာမာဝ ဟောတိ, န စတုယာမာ, ဣဒါနိ ပန ပစ္စန္တဝိသယေသု သတ္တဋ္ဌဃဋိကာမတ္တဿ ကာလဿ ဧကပ္ပဟာရကတတ္တာ စတုပ္ပဟာရာ ဘဝတိ, တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယဉ္စ ‘‘တိယာမာ သံဝရီ ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တံ, ပါဠိယဉ္စ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ‘‘နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော, ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော’’တိ, တသ္မာ ရတ္တိပရိယောသာနေယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၀၁) ‘‘တထာ ပါရိဝါသိကာဒီနမ္ပိ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော, ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။
သဟသေယျသိက္ခာပဒေပိ (ပါစိ။ ၅၂-၅၄) ‘‘အနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟ နိဝုတ္ထဘာဝပရိမောစနတ္ထံ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီသု စ သဗ္ဗတ္ထ ရတ္တိပရိယောသာနေ အာဂမနဝသေန အရုဏုဂ္ဂမနံ ဒဿိတံ, န အတီတာရုဏဝသေနာတိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ‘‘ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော’’တိ။ န ကေဝလံ မဇ္ဈိမဒေသေသု ရတ္တိယာယေဝ တိပ္ပဟာရဘာဝေါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇။)ဟောတိ, အထ ခေါ ဒိဝသဿပိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မဒေသနာပရိယောသာနဉ္စ တေသံ ဘိက္ခူနံ သတ္တပ္ပကရဏဥဂ္ဂဟဏဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဟောတီ’’တိ, မူလဋီကာယဉ္စ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧတ္ထ ပဟာရောတိ ဒိဝသဿ တတိယဘာဂေါ ဝုစ္စတီ’’တိ, တသ္မာ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ ဆပ္ပဟာရော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရေန တိယာမသင်္ခါတဿ တိပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ သဗ္ဗရတ္တိပရိယောသာနေ ဥဋ္ဌိတံ အရုဏံ ပစ္စန္တဒေသဝေါဟာရေန တိပ္ပဟာရဿ အဝသာနေတိ ဂဟေတွာ ဧကပ္ပဟာရာဝသေသကာလေ အရုဏော ဥဂ္ဂတောတိ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ ဝါဒေါ အယုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဗဟဝေါ ပန ပဏ္ဍိတာ ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာနိဿယေ ဝုတ္တံ –
‘သေတရုဏဉ္စ ပဌမံ, ဒုတိယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋံ၊
တတိယံ တမ္ဗဝဏ္ဏဉ္စ, စတုတ္ထံ ဂဒြဘံ မုခ’န္တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ နိဿာယ ဧကရတ္တိယံ အရုဏော စတုက္ခတ္တုံ ဥဋ္ဌဟတိ, တတ္ထ ပဌမံ သေတဝဏ္ဏံ ဟောတိ, ဒုတိယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖဝဏ္ဏံ ဟောတိ, တတိယံ တမ္ဗဝဏ္ဏံ ဟောတိ, စတုတ္ထံ ဂဒြဘမုခဝဏ္ဏံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ရတ္တောဘာသတော ပုရေတရံ အတီတရတ္တိကာလေယေဝ ဝတ္တနိက္ခိပနာဒိကမ္မံ ကရောန္တိ။ တေသံ တံ ကရဏံ အနိသမ္မကာရိတံ အာပဇ္ဇတိ။ အယဉှိ ဂါထာ နေဝ ပါဠိယံ ဒိဿတိ, န အဋ္ဌကထာယံ, န ဋီကာသု, ကေဝလံ နိဿယေ ဧဝ, နိဿယေသု စ ဧကသ္မိံယေဝ ခုဒ္ဒသိက္ခာနိဿယေ ဒိဿတိ, န အညနိဿယေသု, တတ္ထာပိ နေဝ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒိဿတိ, န ဟေတုဖလာဒိဘာဝေါ, န စ လိင်္ဂနိယမောတိ န နိဿယကာရာစရိယေန ဌပိတာ ဘဝေယျ, အထ ခေါ ပစ္ဆာ အညေဟိ လေခကေဟိ ဝါ အတ္တနော ဣစ္ဆာနုရူပံ လိခိတာ ဘဝေယျ, တသ္မာ အယံ ဂါထာ ကုတော အာဘတာ ပါဠိတော ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈။)အဋ္ဌကထာတော ဝါ ဋီကာတော ဝါ ဝိနယတော ဝါ သုတ္တန္တတော ဝါ အဘိဓမ္မတော ဝါတိ ပဘဝံ အပရိယေသိတွာ နိဿယေ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ပါဠိယဋ္ဌကထာဋီကာသု ဝုတ္တဝစနံ အနိသာမေတွာ ကတတ္တာ အနိသမ္မကာရိတံ အာပဇ္ဇတိ။
တတြာယံ ပါဠိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ သီတာသု ဟေမန္တိကာသု ရတ္တီသု အန္တရဋ္ဌကာသု ဟိမပါတသမယေ ရတ္တိံ အဇ္ဈောကာသေ ဧကစီဝရော နိသီဒိ, န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ, ဒုတိယံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ, န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ မဇ္ဈိမေ ယာမေ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ, တတိယံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ, န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ, စတုတ္ထံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ, န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသီ’’တိ။ အယံ မဟာဝဂ္ဂေ (မဟာဝ။ ၃၄၆) စီဝရက္ခန္ဓကာဂတာ ဝိနယပါဠိ။ ပါဠိယံ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌိမုခိယာ, ပသန္နဒိသာမုခါယာတိ အတ္ထော။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာယ ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄၆)။
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂါရမာတုပါသာဒေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ တဒဟုပေါသထေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော, စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသံဃော, ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ ဒုတိယမ္ပိ ခေါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉။)အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ မဇ္ဈိမေ ယာမေ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော မဇ္ဈိမော ယာမော, စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသံဃော, ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ တတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော, ဥဒ္ဓသ္တံ အရုဏံ, နန္ဒိမုခီ ရတ္တိ, စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသံဃော, ဥဒ္ဒိသတု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ, အာနန္ဒ, ပရိသာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၃)။ အယံ စူဠဝဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကာဂတာ အပရာပိ ဝိနယပါဠိ။
နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာတိ အရုဏုဋ္ဌိတကာလေ ပီတိမုခါ ဝိယ ရတ္တိ ခါယတိ။ တေနာဟ ‘‘နန္ဒိမုခိယာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၃) အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတသမန္တပါသာဒိကဋ္ဌကထာပါဌော။ အဘိက္ကန္တာတိ ပရိက္ခီဏာ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏသီသေ။ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌိမုခိယာ။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတသာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၈၃)။ ပါဠိယံ နန္ဒိမုခိယာတိ ဩဒါတဒိသာမုခိတာယ တုဋ္ဌမုခိယာ။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၈၃) ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော။
‘‘တတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော, ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော, နန္ဒိမုခီ ရတ္တိ, စိရနိသိန္နာ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ, ပဋိသမ္မောဒတု, ဘန္တေ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀။)ဘဂဝါ အာဂန္တုကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ အယံ ဥဒါနာဂတာ သုတ္တန္တပါဠိ (ဥဒါ။ ၄၅)။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ။ အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော။ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာတိ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဧဝ အရုဏောဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ ဇာတာယ, ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတာ ဥဒါနဋ္ဌကထာ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃)။
ဣတိ ဧတ္တကာသု ဝိနယသုတ္တန္တာဂတာသု ပါဠိယဋ္ဌကထာဋီကာသု ဧကသ္မိမ္ပိဌာနေ အရုဏော စတုက္ခတ္တုံ ဥဂ္ဂတောတိ နတ္ထိ, ဧကဝါရမေဝ ဝုတ္တော။ စတုဗ္ဗိဓဝဏ္ဏသမန္နာဂတောတိပိ နတ္ထိ, ဧကဝဏ္ဏော ဧဝ ဝုတ္တော။ ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ရတ္တဝဏ္ဏော ဧဝ ဝုတ္တော, န သေတဝဏ္ဏာဒိကော။ နန္ဒိမုခီတိ စ သတ္တေ နန္ဒာပနဒိသာမုခီ ရတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာ, န အရုဏဿ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖသဒိသဝဏ္ဏတာ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ’’တိ။ ဧဝံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာပကရဏဝစနေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ ပါဠိယဋ္ဌကထာဒီဟိ အသံသန္ဒနတော ဒုဗ္ဗလသာဓကတ္တာ စ အယမ္ပိ ဝါဒေါ အယုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာဏံ အနတိက္ကန္တေန လဇ္ဇိဘိက္ခုနာ ယဒိ ကေနစိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝိဝဋောကာသေ ဟောတိ, မစ္ဆက္ခိသမာနအဗျတ္တရတ္တောဘာသဿ ပညာယမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္တနိက္ခိပနာဒိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။
ယဒိ ပန ပဗ္ဗတာဒိနာ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ယတ္တကေန ကာလေန ဝိဝဋဋ္ဌာနေ ရတ္တောဘာသော ပညာယတိ, သူရိယမဏ္ဍလဿ ဒိဿနကာလတော ဧကဃဋိကာမတ္တေန ဝါ ဒွိဃဋိကာမတ္တေန ဝါ တတ္တကံ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမသ္မိံ ကာလေ အရုဏော ဥဂ္ဂတော ဘဝေယျာတိ တက္ကေတွာ ကာတဗ္ဗံ, သံသယံ အနိစ္ဆန္တေန တတောပိ ကဉ္စိကာလံ အဓိဝါသေတွာ နိဿံသယကာလေ ကတ္တဗ္ဗံ, အယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁။)တတ္ထ သာမီစိ။ အယံ ပန ဝါဒေါ ယထာဝုတ္တပ္ပကရဏဝစနေဟိ သုဋ္ဌု သံသန္ဒတိ ယထာ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ, တသ္မာ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုနပ္ပုနံ ပုဗ္ဗာပရံ အာလောဠေန္တေန မနသိ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ မနသိ ကရိတွာ အရုဏပဋိသံယုတ္တေသု ဌာနေသု သံသယော ဆိန္ဒိတဗ္ဗော, သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိသာရဒေန ဟုတွာ တံ တံ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ။
ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ သီလဿ, ဘိက္ခူနံ ပိယသီလိနံ၊
ကတာရုဏကထာ ဧသာ, န သာရမ္ဘာဒိကာရဏာ။
တသ္မာ သုဋ္ဌူပဓာရေတွာ, ယုတ္တံ ဂဏှန္တု သာဓဝေါ၊
အယုတ္တဉ္စေ ဆဍ္ဍယန္တု, မာ ဟောန္တု ဒုမ္မနာဒယောတိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂။ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၆။ ဧဝံ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပရိက္ခာရောတိ သမဏပရိက္ခာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာယ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ တတ္ထ တေသု မာတိကာပဒေသု သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ပဒဿ ‘‘သမဏပရိက္ခာရော’’တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ, ဧသ နယော ဣတော ပရေပိ။ သမဏပရိက္ခာရော ဝုတ္တော, န ဂိဟိပရိက္ခာရောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိသမန္တတော ကရိယတေတိ ပရိက္ခာရော, ဆတ္တာဒိကော။ တတြာတိ သမဏပရိက္ခာရေ။ ကပ္ပတီတိ ကပ္ပိယော, န ကပ္ပိယော အကပ္ပိယော, ကပ္ပိယော စ အကပ္ပိယော စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယော, သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂။)ကပ္ပိယာကပ္ပိယော စ သော ပရိက္ခာရော စေတိ တထာ, တဿ ဝိနိစ္ဆယော ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော။
ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဆတ္တံ တထာကရိယမာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝါဟ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၈၅) ‘‘သဗ္ဗပရိက္ခာရေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌဝိကာရံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေန္တေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ထိရကရဏတ္ထံ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တေန ဝိနန္ဓိယမာနံ ယဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဟောတိ, တတ္ထ န ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ အာရဂ္ဂေနာတိ နိခါဒနမုခေန။ ယဒိ န ဝဋ္ဋတိ, တာဒိသံ ဆတ္တဒဏ္ဍံ လဘိတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဃဋကံ ဝါ’’တိအာဒိ။ သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗောတိ ယထာ လေခါ န ပညာယတိ, တထာ ဝေဌေတဗ္ဗော။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒေတိ ဒဏ္ဍမူလေ, ဆတ္တဒဏ္ဍဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယန္တိ အတ္ထော။ ဆတ္တမဏ္ဍလိကန္တိ ဆတ္တဿ အန္တော ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ, ဆတ္တပဉ္ဇရေ မဏ္ဍလာကာရေန ဗဒ္ဓဒဏ္ဍဝလယံ ဝါ။ ဥက္ကိရိတွာတိ နိန္နံ, ဥန္နတံ ဝါ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ သာ ဝဋ္ဋတီတိ သာ လေခါ ရဇ္ဇုကေဟိ ဗန္ဓန္တု ဝါ မာ ဝါ, ဗန္ဓိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တမဟာထေရေန –
‘‘ဆတ္တံ ပဏ္ဏမယံ ကိဉ္စိ, ဗဟိ အန္တော စ သဗ္ဗသော၊
ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန, သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ဆိန္ဒိတုံ အဍ္ဎစန္ဒံ ဝါ, ပဏ္ဏေ မကရဒန္တကံ၊
ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ, လေခါ ဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘သိဗ္ဗိတုံ ဧကဝဏ္ဏေန, ဆတ္တံ သုတ္တေန ဝဋ္ဋတိ၊
ထိရတ္ထံ ပဉ္စဝဏ္ဏေန, ပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ။
‘‘ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ, လေခါ ဝါ ပန ကေဝလာ၊
ဆိန္ဒိတွာ ဝါပိ ဃံသိတွာ, ဓာရေတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃။)‘‘အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနံ, ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှိ ဝဋ္ဋတိ၊
ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ, ဗန္ဓနတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
တဿ ဝဏ္ဏနာယမ္ပိ ဆတ္တံ ပဏ္ဏမယံ ကိဉ္စီတိ တာလပဏ္ဏာဒိပဏ္ဏစ္ဆဒနံ ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တံ။ ဗဟီတိ ဥပရိ။ အန္တောတိ ဟေဋ္ဌာ။ သိဗ္ဗိတုန္တိ ရူပံ ဒဿေတွာ သူစိကမ္မံ ကာတုံ။ ပဏ္ဏေတိ ဆဒနပဏ္ဏေ။ အဍ္ဎစန္ဒန္တိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ။ မကရဒန္တကန္တိ မကရဒန္တာကာရံ, ယံ ‘‘ဂိရိကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မုခဝဋ္ဋိယာ နာမေတွာ ဗဒ္ဓပဏ္ဏကောဋိယာ ဝါ မတ္ထကမဏ္ဍလကောဋိယာ ဝါ ဂိရိကူဋာဒိံ ကရောန္တိ, ဣမိနာ တံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။ ဃဋကန္တိ ဃဋာကာရော။ ဝါဠရူပံ ဝါတိ ဗျဂ္ဃါဒိဝါဠာနံ ရူပကံ ဝါ။ လေခါတိ ဥက္ကိရိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ စိတ္တကမ္မဝသေန ဝါ ကတရာဇိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ အန္တရေ နီလာဒိဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ထိရတ္ထံ ဆတ္တံ အန္တော စ ဗဟိ စ သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကသလာကပဉ္ဇရံ ထိရတ္ထံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဧကဝဏ္ဏေန ထိရတ္ထန္တိ ဣမိနာ အနေကဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ဝိနန္ဓိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏေနာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, တဿ ဧကဝဏ္ဏေန ပဉ္စဝဏ္ဏေန ဝါ သုတ္တေန ထိရတ္ထံ သိဗ္ဗိတုံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ ဟောတိ။
ဧတ္ထ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌေန စ ‘‘ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗေတွာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ကရောန္တိ, တံ န ဝဋ္ဋတိ, ဧကဝဏ္ဏေ ပန နီလေန ဝါ ပီတကေန ဝါ ယေန ကေနစိ သုတ္တေန အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ သိဗ္ဗိတုံ, ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကံ သလာကပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တဉ္စ ခေါ ထိရကရဏတ္ထံ, န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာပါဌေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ သော န ဂဟေတဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄။)လေခါ ဝါ ပန ကေဝလာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ သကလာ လေခါ ဝါ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဥက္ကိရိတွာ ကတံ ဆိန္ဒိတွာ။ ဃံသိတွာတိ စိတ္တကမ္မာဒိဝသေန ကတံ ဃံသိတွာ။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှီတိ ဆတ္တဒဏ္ဍဿ ပဉ္ဇရေ ဂါဟဏတ္ထာယ ဖာလိတဗုန္ဒမှိ, မူလေတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တနယော။ ခုဒ္ဒသိက္ခာဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဆတ္တပိဏ္ဍိယာ မူလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနန္တိ ဖုလ္လအဟိစ္ဆတ္တကာကာရံ။ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟာပေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ, တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာတိ ဝလယံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ ဗန္ဓနတ္ထာယာတိ ဝါတေန ယထာ န စလတိ, ဧဝံ ရဇ္ဇူဟိ ဒဏ္ဍေ ပဉ္ဇရဿ ဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဝါတပ္ပဟာရေန အစလနတ္ထံ ဆတ္တမဏ္ဍလိကံ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟာပေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ, တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာ လေခံ ဌပေန္တိ, သာ ဝဋ္ဋတီတိ။ သစေပိ န ဗန္ဓတိ, ဗန္ဓနာရဟဋ္ဌာနတ္တာ ဝလယံ ဥက္ကိရိတွာ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝတ္တန္တီတိ အာဂတံ, တသ္မာ ပက္ခရဏေသု အာဂတနယေနေဝ ဆတ္တေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။
֍ * ၇။ စီဝရေ ပန နာနာသုတ္တကေဟီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ။ ဣဒဉ္စ တထာ ကရောန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဧကဝဏ္ဏသုတ္တကေနပိ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဋမုခေတိ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သံဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပရိယန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ။ အနုဝါတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဝေဏီတိ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ သင်္ခလိကန္တိ ဒွိဂုဏသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ, ဗိဠာလသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ ဝါ။ ဝေဏိံ ဝါ သင်္ခလိကံ ဝါ ကရောန္တီတိ ကရဏကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိယံ နာမ စေတိယသဏ္ဌာနံ, ယံ ‘‘အဂ္ဃိယတ္ထမ္ဘော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂယာ နာမ မူလေ တနုကံ အဂ္ဂေ မဟန္တံ ကတွာ ဂဒါကာရေန သိဗ္ဗနံ။ မုဂ္ဂရော နာမ မူလေ စ အဂ္ဂေ စ ဧကသဒိသံ ကတွာ မုဂ္ဂရာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ ကက္ကဋက္ခီနိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅။)ဥက္ကိရန္တီတိ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပါသကပဋ္ဋာနံ အန္တေ ပါဠိဗဒ္ဓံ ကတွာ ကက္ကဋကာနံ အက္ခိသဏ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေန္တိ, ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တာနံ ကောဋိယော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန တာ ပိဠကာ ဒုဝိညေယျရူပါ ကာတဗ္ဗာတိ? ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တာနံ အန္တေသု ဧကဝါရံ ဂဏ္ဌိကကရဏေန ဝါ ပုန နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗနေန ဝါ ဒုဝိညေယျသဘာဝံ ကတွာ သုတ္တကောဋိယော ရဿံ ကတွာ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရေန ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ, ဒုဝိညေယျာဝ ကပ္ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ, တထာ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ‘‘သုတ္တာ စ ပိဠကာ တတ္ထ, ဒုဝိညေယျာဝ ဒီပိတာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တေသံ မတေန ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ စ ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ ဗဟိ နိဂ္ဂတသုတ္တာနံ ပိဠကာကာရေန ဌပိတကောဋိယောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တေ ပိဠကေ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဝိညေယျာ ကာတဗ္ဗာတိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ စာတိ ဒွေယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏတော ကောဏံ နီဟဋသုတ္တာ ကောဏသုတ္တာ နာမ။ သမန္တတော ပန ပရိယန္တေန ဂတာ စတုရဿသုတ္တာ ပိဠကာ နာမ။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ကေစိ စီဝရတော ဝိသုံ ပညာနတ္ထာယ ဝိကာရယုတ္တံ ကရောန္တိ, တံ နိသေဓာယ ‘‘ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သဗ္ဗထာ အစက္ခုဂေါစရဘာဝေန သိဗ္ဗနတ္ထာယ တထာသိဗ္ဗနဿ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, ယထာ ပကတိစီဝရတော ဝိကာရော န ပညာယတိ, ဧဝံ သိဗ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ရဇနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ပညာယမာနောပိ ဝိသေသော စီဝရေ ရတ္တေ ဧကဝဏ္ဏတော န ပညာယတီတိ အာဟ ‘‘စီဝရေ ရတ္တေ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆။)֍ * ၈။ မဏိနာတိ နီလမဏိအာဒိပါသာဏေန, အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိကံ အစီဝရတ္တာ သင်္ခါဒီဟိ ဃံသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏသုတ္တကန္တိ စီဝရဿ ဒီဃတော တိရိယဉ္စ သိဗ္ဗိတာနံ စတူသု ကဏ္ဏေသု ကောဏေသု စ နိက္ခန္တာနံ သုတ္တသီသာနမေတံ နာမံ, တံ ဆိန္ဒိတွာဝ ပါရုပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဂဝတာ အနုညာတံ ဧကံ ကဏ္ဏသုတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, တံ ပန နာမေန သဒိသမ္ပိ ဣတော အညမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂနတ္ထာယာတိ စီဝရရဇ္ဇုယံ စီဝရဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ပန ‘‘ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရဇနကာလေ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, သေသကာလေ မောစေတွာ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏဿ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ ဣဒမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, တံ ပန စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ‘‘မဇ္ဈေန လဂ္ဂေန္တိ, ဥဘတော ဂလတိ, ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတုန္တိ။ ကဏ္ဏော ဇီရတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ ဧဝံ အနုညာတစီဝရရဇ္ဇုယံ ရဇိတွာ ပသာရိတစီဝရဿ ဩလမ္ဗကသုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဂဏ္ဌိကေတိ စီဝရပါရုပနကာလေ ပါသကေ လဂ္ဂါပနတ္ထံ ကတေ ဒန္တာဒိမယေ ဂဏ္ဌိကေ။ ပိဠကာတိ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒုံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗပိဠကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ –
‘‘နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ, မဏ္ဍနတ္ထာယ စီဝရံ၊
သမံ သတပဒါဒီနံ, သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ပတ္တဿ ပရိယန္တေ ဝါ, တထာ ပတ္တမုခေပိ စ၊
ဝေဏိံ သင်္ခလိကံ ဝါပိ, ကရောတော ဟောတိ ဒုက္ကဋံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇။)‘‘ပဋ္ဋမ္ပိ ဂဏ္ဌိပါသာနံ, အဋ္ဌကောဏာဒိကံ ဝိဓိံ၊
တတ္ထဂ္ဃိယဂဒါရူပံ, မုဂ္ဂရာဒိံ ကရောန္တိ စ။
‘‘တတ္ထ ကက္ကဋကက္ခီနိ, ဥဋ္ဌာပေန္တိ န ဝဋ္ဋတိ၊
သုတ္တာ စ ပိဠကာ တတ္ထ, ဒုဝိညေယျာဝ ဒီပိတာ။
‘‘စတုကောဏာဝ ဝဋ္ဋန္တိ, ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋကာ၊
ကဏ္ဏကောဏေသု သုတ္တာနိ, ရတ္တေ ဆိန္ဒေယျ စီဝရေ။
‘‘သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါ, အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိပိ၊
စီဝရေ ဘိက္ခုနာ ကာတုံ, ကာရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ယော စ ပက္ခိပတိ ဘိက္ခု စီဝရံ,
ကဉ္ဇိပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒိသု၊
ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဘိပတ္ထယံ ပရံ၊
တဿ နတ္ထိ ပန မုတ္တိ ဒုက္ကဋာ။
‘‘သူစိဟတ္ထမလာဒီနံ, ကရဏေ စီဝရဿ စ၊
တထာ ကိလိဋ္ဌကာလေ စ, ဓောဝနတ္ထံ တု ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ရဇနေ ပန ဂန္ဓံ ဝါ, တေလံ ဝါ လာခမေဝ ဝါ၊
ကိဉ္စိ ပက္ခိပိတုံ တတ္ထ, ဘိက္ခုနော န စ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘သင်္ခေန မဏိနာ ဝါပိ, အညေနပိ စ ကေနစိ၊
စီဝရံ န စ ဃဋ္ဋေယျ, ဃံသိတဗ္ဗံ န ဒေါဏိယာ။
‘‘စီဝရံ ဒေါဏိယံ ကတွာ, နာတိဃဋ္ဋေယျ မုဋ္ဌိနာ၊
ရတ္တံ ပဟရိတုံ ကိဉ္စိ, ဟတ္ထေဟေဝ စ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ဂဏ္ဌိကေ ပန လေခါ ဝါ, ပိဠကာ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊
ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရော ဝါ, ပါဠိကဏ္ဏိကဘေဒတော’’တိ။
ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ သမံ သတပဒါဒီနန္တိ သတပဒါဒီဟိ သဒိသံ။ တုလျတ္ထေ ကရဏဝစနပ္ပသင်္ဂေ သာမိဝစနံ။ ပဋ္ဋဿ ပရိယန္တေ ဝါတိ အနုဝါတဿ ဥဘယပရိယန္တေ ဝါ။ ပဋ္ဋမုခေပိ ဝါတိ ဒွိန္နံ အာယာမဝိတ္ထာရပဋ္ဋာနံ သံဃဋိတဋ္ဌာနေ, ကဏ္ဏေပိ ဝါ ဧကဿေဝ ဝါ ပဋ္ဋဿ ဦနပူရဏတ္ထံ ဃဋိတဋ္ဌာနေပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈။)ဝါ။ ဝေဏီတိ ကုဒြူသသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ ကေစိ ‘‘ဝရကသီသာကာရေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခလိကန္တိ ဗိဠာလဒါမသဒိသသိဗ္ဗနံ။ ကေစိ ‘‘သတပဒိသဒိသ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ပဋ္ဋမ္ပီတိ ပတ္တမ္ပိ။ အဋ္ဌကောဏာဒိကော ဝိဓိ ပကာရော ဧတဿာတိ အဋ္ဌကောဏာဒိကဝိဓိ, တံ။ အဋ္ဌကောဏာဒိကန္တိ ဝါ ဂါထာဗန္ဓဝသေန နိဂ္ဂဟိတာဂမော။ ‘‘အဋ္ဌကောဏာဒိကံ ဝိဓိ’’န္တိ ဧတံ ‘‘ပဋ္ဋ’’န္တိ ဧတဿ သမာနာဓိကရဏဝိသေသနံ, ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ။ ‘‘ကရောန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ပဋ္ဋန္တိ ဧတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, ပဋ္ဋေတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အဋ္ဌကောဏာဒိကန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝိဓိန္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ဣဓ ဝက္ခမာနစတုကောဏသဏ္ဌာနတော အညံ အဋ္ဌကောဏာဒိကံ နာမ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဋ္ဋဒွယေ။ အဂ္ဃိယဂဒါရူပန္တိ အဂ္ဃိယသဏ္ဌာနဉ္စေဝ ဂဒါသဏ္ဌာနဉ္စ သိဗ္ဗနံ။ မုဂ္ဂရန္တိ လဂုဠသဏ္ဌာနသိဗ္ဗနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယာဒိသဏ္ဌာနာနံ ဂဟဏံ။
တတ္ထာတိ ပဋ္ဋဒွယေ တသ္မိံ ဌာနေ။ ကက္ကဋကက္ခီနီတိ ကုဠီရကစ္ဆိသဒိသာနိ သိဗ္ဗနဝိကာရာနိ။ ဥဋ္ဌာပေန္တီတိ ကရောန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋကေ။ သုတ္တာတိ ကောဏတော ကောဏံ သိဗ္ဗိတသုတ္တာ စေဝ စတုရဿေ သိဗ္ဗိတသုတ္တာ စ။ ပိဠကာတိ တေသမေဝ သုတ္တာနံ နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗိတကောဋိယော စ။ ဒုဝိညေယျာဝါတိ ရဇနကာလေ ဒုဝိညေယျရူပါ အနောဠာရိကာ ဒီပိတာ ဝဋ္ဋန္တီတိ။ ယထာဟ ‘‘ကောဏသုတ္တပိဠကာ စ စီဝရေ ရတ္တေ ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅)။
ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋိကာ ပါသပဋ္ဋိကာတိ ယောဇနာ။ ကဏ္ဏကောဏေသု သုတ္တာနီတိ စီဝရကဏ္ဏေ သုတ္တာ စေဝ ပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေသု သုတ္တာနိ စ အစ္ဆိန္ဒတိ။ ဧတ္ထ စ စီဝရေ အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော စ သိဗ္ဗိတွာ အနုဝါတတော ဗဟိ နိက္ခမိတသုတ္တံ စီဝရံ ရဇိတွာ သုက္ခာပနကာလေ ရဇ္ဇုယာ ဝါ စီဝရဝံသေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉။)ဝါ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ အနုဝါတေ ဗန္ဓသုတ္တာနိ စ ကဏ္ဏသုတ္တာနိ နာမ။ ယထာဟ ‘‘စီဝရဿ ကဏ္ဏသုတ္တကံ န စ ဝဋ္ဋတိ, ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ, ယံ ပန ‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ကဏ္ဏသုတ္တက’န္တိ ဧဝံ အနုညာတံ, တံ အနုဝါတေ ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ရဇနကာလေ လဂ္ဂနတ္ထာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅)။
သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါတိ စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ နာနာသုတ္တကေဟိ သတပဒိသဒိသံ သိဗ္ဗန္တာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဌပေန္တိ, ဧဝရူပံ သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါ။ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိပီတိ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မာလာကမ္မမိဂပက္ခိပဒါဒိကံ သိဗ္ဗနဝိကာရံ။ ကာတုန္တိ သယံ ကာတုံ။ ကာရာပေတုန္တိ အညေန ဝါ ကာရာပေတုံ။
ယော ဘိက္ခု ပရံ ဥတ္တမံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဘိပတ္ထယန္တော ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒီသု စီဝရံ ပက္ခိပတိ, တဿ ပန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋာ မောက္ခော န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ဝါယနတန္တမက္ခနံ ကဉ္ဇိကသဒိသာ သုလာကဉ္ဇိကံ။ ပိဋ္ဌန္တိ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌံ။ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌေဟိ ပက္ကာ ခလိ။ အလ္လိကာတိ နိယျာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လာခါဒီနံ ဂဟဏံ။ စီဝရဿ ကရဏေ ကရဏကာလေ သမုဋ္ဌိတာနံ သူစိဟတ္ထမလာဒီနံ ကိလိဋ္ဌကာလေ ဓောဝနတ္ထဉ္စ ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒီသု ပက္ခိပတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။
တတ္ထာတိ ယေန ကသာဝေန စီဝရံ ရဇတိ, တသ္မိံ ရဇနေ စီဝရဿ သုဂန္ဓဘာဝတ္ထာယ ဂန္ဓံ ဝါ ဥဇ္ဇလဘာဝတ္ထာယ တေလံ ဝါ ဝဏ္ဏတ္ထာယ လာခံ ဝါ။ ကိဉ္စီတိ ဧဝရူပံ ယံ ကိဉ္စိ။ မဏိနာတိ ပါသာဏေန။ အညေနပိ စ ကေနစီတိ ယေန ဥဇ္ဇလံ ဟောတိ, ဧဝရူပေန မုဂ္ဂရာဒိနာ အညေနပိ ကေနစိ ဝတ္ထုနာ။ ဒေါဏိယာတိ ရဇနမ္ဗဏေ န ဃံသိတဗ္ဗံ ဟတ္ထေန ဂါဟာပေတွာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရတ္တံ စီဝရံ ဟတ္ထေဟိ ကိဉ္စိ ထောကံ ပဟရိတုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀။)ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ယတ္ထ ပက္ကရဇနံ ပက္ခိပန္တိ, သာ ရဇနဒေါဏီ။ တတ္ထ အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိံ ဃဋ္ဋေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။
ဂဏ္ဌိကေတိ ဝေဠုဒန္တဝိသာဏာဒိမယဂဏ္ဌိကေ။ လေခါ ဝါတိ ဝဋ္ဋာဒိဘေဒါ လေခါ ဝါ။ ပိဠကာတိ သာသပဗီဇသဒိသာ ခုဒ္ဒကဗုဗ္ဗုဠာ။ ပါဠိကဏ္ဏိကဘေဒတောတိ မဏိကာဝဠိရူပပုပ္ဖကဏ္ဏိကရူပဘေဒတော။ ‘‘ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရော ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တထေဝ စီဝရေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
֍ * ၉။ ပတ္တေ ဝါ ထာလကေ ဝါတိအာဒီသု ထာလကေတိ တမ္ဗာဒိမယေ ပုဂ္ဂလိကေ တိဝိဓေပိ ကပ္ပိယထာလကေ။ န ဝဋ္ဋတီတိ မဏိဝဏ္ဏကရဏပယောဂေါ န ဝဋ္ဋတိ, တေလဝဏ္ဏပယောဂေါ ပန ဝဋ္ဋတိ။ တေလဝဏ္ဏောတိ သမဏသာရုပ္ပဝဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, မဏိဝဏ္ဏံ ပန ပတ္တံ အညေန ကတံ လဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပတ္တမဏ္ဍလေတိ တိပုသီသာဒိမယေ ပတ္တဋ္ဌပနကမဏ္ဍလေ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိစိတြာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘိတ္တိကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မကရဒန္တကံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ထာလကဿ စ ပတ္တဿ, ဗဟိ အန္တောပိ ဝါ ပန၊
အာရဂ္ဂေန ကတာ လေခါ, န စ ဝဋ္ဋတိ ကာစိပိ။
‘‘အာရောပေတွာ ဘမံ ပတ္တံ, မဇ္ဇိတွာ စေ ပစန္တိ စ၊
‘မဏိဝဏ္ဏံ ကရိဿာမ’, ဣတိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ပတ္တမဏ္ဍလကေ ကိဉ္စိ၊
ဘိတ္တိကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ၊
န ဒေါသော ကောစိ တတ္ထဿ၊
ကာတုံ မကရဒန္တက’’န္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁။)ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ အာရဂ္ဂေနာတိ အာရကဏ္ဋကဂ္ဂေန, သူစိမုခေန ဝါ။ ကာစိပိ လေခါတိ ဝဋ္ဋကဂေါမုတ္တာဒိသဏ္ဌာနာ ယာ ကာစိပိ ရာဇိ။ ဘမံ အာရောပေတွာတိ ဘမေ အလ္လီယာပေတွာ။ ပတ္တမဏ္ဍလကေတိ ပတ္တေ ဆဝိရက္ခဏတ္ထာယ တိပုသီသာဒီဟိ ကတေ ပတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ အာဓာရာဒီနံ ဥပရိ ကာတဗ္ဗေ ပတ္တမဏ္ဍလကေ။ ဘိတ္တိကမ္မန္တိ နာနာကာရရူပကကမ္မဝိစိတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဝိစိတြာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပတ္တမဏ္ဍလေ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ မကရဒန္တကန္တိ ဂိရိကူဋန္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ ပတ္တထာလကာဒီသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
ဓမကရဏ…ပေ… လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ အာရဂ္ဂေန ဒိန္နလေခါ န ဝဋ္ဋတိ, ဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိဝဏ္ဏေဟိ ကတလေခါ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တမုခဝဋ္ဋိယန္တိ ဓမကရဏဿ ဟတ္ထေန ဂဟဏတ္ထံ ကတဿ ဆတ္တာကာရဿ မုခဝဋ္ဋိယံ။ ‘‘ပရိဿာဝနဗန္ဓဋ္ဌာနေ’’တိ ကေစိ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေပိ –
‘‘န ဓမ္မကရဏစ္ဆတ္တေ, လေခါ ကာစိပိ ဝဋ္ဋတိ၊
ကုစ္ဆိယံ ဝါ ဌပေတွာ တံ, လေခံ တု မုခဝဋ္ဋိယ’’န္တိ။ –
ဝုတ္တံ။ တဋ္ဋီကာယံ ပန ‘‘မုခဝဋ္ဋိယာ ယာ လေခါ ပရိဿာဝနဗန္ဓနတ္ထာယ အနုညာတာ, တံ လေခံ ဌပေတွာ ဓမကရဏစ္ဆတ္တေ ဝါ ကုစ္ဆိယံ ဝါ ကာစိ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမကရဏေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၀။ ကာယဗန္ဓနေ ပန ကက္ကဋက္ခီနီတိ ကက္ကဋကဿ အက္ခိသဒိသာနိ။ မကရမုခန္တိ မကရမုခသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘသီသန္တိ ဥဒကသပ္ပသီသသဒိသသဏ္ဌာနာနိ။ အစ္ဆီနီတိ ကုဉ္ဇရစ္ဆိသဏ္ဌာနာနိ။ ဧကမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧကရဇ္ဇုကံ ဒွိဂုဏတိဂုဏံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဧကမေဝ ပန သတဝါရမ္ပိ သရီရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၂။)ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ မုရဇသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မုရဇဉှိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကရောန္တိ။ ဣဒံ ပန မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏသင်္ခါတံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနဉ္စ ဒသာသု ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာ ဇီရန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။
ဝိဓေတိ ဒသာပရိယောသာနေ ထိရဘာဝါယ ဒန္တဝိသာဏသုတ္တာဒီဟိ ကတေ ဝိဓေ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ပန ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ပါသန္တေ ဒသာမူလေ တဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗေ ဒန္တဝိသာဏာဒိမယေ ဝိဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌမင်္ဂလာနိ နာမ သင်္ခေါ, စက္ကံ, ပုဏ္ဏကုမ္ဘော, ဂယာ, သိရီဝစ္ဆော, အင်္ကုသော, ဓဇံ, သောဝတ္ထိကန္တိ။ မစ္ဆယုဂဠဆတ္တနန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒိဝသေနပိ ဝဒန္တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ ဒန္တာဒီဟိ ကတဿ ဝိဓဿ ဥဘောသု ကောဋီသု ကာတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒရာဇိမတ္တံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေပိ –
‘‘သုတ္တံ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ, ကောဋ္ဋေန္တိ စ တဟိံ တဟိံ၊
ကာယဗန္ဓနသောဘတ္ထံ, တံ န ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခုနော။
‘‘ဒသာမုခေ ဒဠှတ္ထာယ, ဒွီသု အန္တေသု ဝဋ္ဋတိ၊
မာလာကမ္မလတာကမ္မ-စိတ္တိကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။
ကောဋ္ဋိတေ ပန ကာ ကထာ။
ကက္ကဋက္ခီနိ ဝါ တတ္ထ၊
ဥဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ဃဋံ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါ, မကရဿ မုခမ္ပိ ဝါ၊
ဝိကာရရူပံ ယံ ကိဉ္စိ, န ဝဋ္ဋတိ ဒသာမုခေ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၃။)‘‘ဥဇုကံ မစ္ဆကဏ္ဋံ ဝါ, မဋ္ဌံ ဝါ ပန ပဋ္ဋိကံ၊
ခဇ္ဇူရိပတ္တကာကာရံ, ကတွာ ဝဋ္ဋတိ ကောဋ္ဋိတံ။
‘‘ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တန္တိ, ဒုဝိဓံ ကာယဗန္ဓနံ၊
ရဇ္ဇုကာ ဒုဿပဋ္ဋာဒိ, သဗ္ဗံ တဿာနုလောမိကံ။
‘‘မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏဉ္စ, ဒေဍ္ဍုဘဉ္စ ကလာဗုကံ၊
ရဇ္ဇုယော စ န ဝဋ္ဋန္တိ, ပုရိမာ ဒွေဒသာ သိယုံ။
‘‘ဒသာ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာ, နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ကာယဗန္ဓနေ၊
ဧကာ ဒွိတိစတဿော ဝါ, ဝဋ္ဋန္တိ န တတော ပရံ။
‘‘ဧကရဇ္ဇုမယံ ဝုတ္တံ, မုနိနာ ကာယဗန္ဓနံ၊
တဉ္စ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ, ဧကမ္ပိ စ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ, ဗဟူ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ၊
နိရန္တရဉှိ ဝေဌေတွာ, ကတံ ဝဋ္ဋတိ ဗန္ဓိတုံ။
‘‘ဒန္တကဋ္ဌဝိသာဏဋ္ဌိ-လောဟဝေဠုနဠဗ္ဘဝါ၊
ဇတုသင်္ခမယာ သုတ္တ-ဖလဇာ ဝိဓကာ မတာ။
‘‘ကာယဗန္ဓနဝိဓေပိ, ဝိကာရော န စ ဝဋ္ဋတိ၊
တတ္ထ တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါမတ္တံ တု ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –
ဝုတ္တံ။
ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ တဟိံ တဟိန္တိ ပဋ္ဋိကာယ တတ္ထ တတ္ထ။ တန္တိ တထာကောဋ္ဋိတဒိဂုဏသုတ္တကာယဗန္ဓနံ။ အန္တေသု ဒဠှတ္ထာယ ဒသာမုခေ ဒိဂုဏံ ကတွာ ကောဋ္ဋေန္တိ, ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ စိတ္တကမ္ပီတိ မာလာကမ္မလတာကမ္မစိတ္တယုတ္တမ္ပိ ကာယဗန္ဓနံ။ အက္ခီနီတိ ကုဉ္ဇရက္ခီနိ။ တတ္ထာတိ ကာယဗန္ဓနေ န ဝဋ္ဋတီတိ ကာ ကထာ။ ဥဋ္ဌာပေတုန္တိ ဥက္ကိရိတုံ။
ဃဋန္တိ ဃဋသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါတိ ဥဒကသပ္ပသီသံ မုခသဏ္ဌာနံ ဝါ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရရူပံ ဒသာမုခေ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ဥဘယပဿေသု မစ္ဆကဏ္ဋကယုတ္တံ မစ္ဆဿ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝိယ ယဿာ ပဋ္ဋိကာယ ဝါယနံ ဟောတိ, ဣဒံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၄။)ကာယဗန္ဓနံ မစ္ဆကဏ္ဋကံ နာမ။ ယဿ ခဇ္ဇူရိပတ္တသဏ္ဌာနမိဝ ဝါယနံ ဟောတိ, တံ ခဇ္ဇူရိပတ္တကာကာရံ နာမ။
ပကတိဝိကာရာ ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသသဏ္ဌာနံ။ တဿ ဒုဝိဓဿ ကာယဗန္ဓနဿ။ တတ္ထ ရဇ္ဇုကာ သူကရန္တာနုလောမိကာ, ဒုဿပဋ္ဋံ ပဋ္ဋိကာနုလောမိကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ ဂဟိတံ, တဉ္စ သူကရန္တာနုလောမိကံ။ ယထာဟ ‘‘ဧကရဇ္ဇုကံ ပန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနဉ္စ သူကရန္တံ အနုလောမေတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈)။ တတ္ထ ရဇ္ဇုကာ နာမ ဧကာဝဋ္ဋာ, ဗဟုရဇ္ဇုကဿ အကပ္ပိယဘာဝံ ဝက္ခတိ။ မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ နာမ စတုရဿံ အကတွာ သဇ္ဇိတန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။
မုရဇံ နာမ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ။ ဝေဌေတွာတိ နာနာသုတ္တေဟိ ဝေဌေတွာ။ သိက္ခာဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ ပန ‘‘ဗဟုကာ ရဇ္ဇုယော ဧကတော ကတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ဝေဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဒ္ဒဝီဏံ နာမ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘကံ နာမ ဥဒကသပ္ပသဒိသံ။ ကလာဗုကံ နာမ ဗဟုရဇ္ဇုကံ။ ရဇ္ဇုယောတိ ဥဘယကောဋိယံ ဧကတော အဗန္ဓာ ဗဟုရဇ္ဇုယော, တထာဗန္ဓာ ကလာဗုကံ နာမ ဟောတိ။ န ဝဋ္ဋန္တီတိ မုရဇာဒီနိ ဣမာနိ သဗ္ဗာနိ ကာယဗန္ဓနာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ပုရိမာ ဒွေတိ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏနာမဉ္စာတိ ဒွေ။ ‘‘ဒသာသု သိယု’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝဏ္ဏလောပေန ‘‘ဒသာ သိယု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ဣဒံ ဒသာသုယေဝ အနုညာတ’’န္တိ။
ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာတိ ပါမင်္ဂဒါမံ ဝိယ စတုရဿသဏ္ဌာနာ။ ဧကရဇ္ဇုမယန္တိ နာနာဝဋ္ဋေ ဧကတော ဝဋ္ဋေတွာ ကတံ ရဇ္ဇုမယံ ကာယဗန္ဓနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ရဇ္ဇုကာ ဒုဿပဋ္ဋာဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဧကဝဋ္ဋရဇ္ဇုကာ ဂဟိတာ။ ဣဓ ပန နာနာဝဋ္ဋေ ဧကတော ဝဋ္ဋေတွာ ကတာ ဧကာဝ ရဇ္ဇု ဂဟိတာ။ တဉ္စာတိ တံ ဝါ နယမ္ပိ ဧကရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနေန ဂန္ထိတံ။ ဧကမ္ပိ စ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေဝလမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၅။)ဗဟူ ရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာတိ ယောဇနာ။ ဝဋ္ဋတိ ဗန္ဓိတုန္တိ မုရဇံ ကလာဗုကဉ္စ န ဟောတိ, ရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဂတော ဣဓ ဝုတ္တော။ သိက္ခာဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုယော ဧကတော ကတွာ ဧကာယ ဝေဌိတံ မုရဇံ နာမာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈနတော န ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဒန္တ-သဒ္ဒေန ဟတ္ထိဒန္တာ ဝုတ္တာ။ ဇတူတိ လာခါ။ သင်္ခမယန္တိ သင်္ခနာဘိမယံ။ ဝိဓကာ မတာတိ ဧတ္ထ ဝေဓိကာတိပိ ပါဌော, ဝိဓပရိယာယော။ ကာယဗန္ဓနဝိဓေတိ ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာယ ထိရဘာဝတ္ထံ ကဋ္ဌဒန္တာဒီဟိ ကတေ ဝိဓေ။ ဝိကာရော အဋ္ဌမင်္ဂလာဒိကော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ။ တု-သဒ္ဒေန ဃဋာကာရောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတီတိ အတ္ထော ပကာသိတော, တသ္မာ တေန နယေန ကာယဗန္ဓနဝိစာရော ကာတဗ္ဗောတိ။
֍ * ၁၁။ အဉ္ဇနိယံ ‘‘ဥဇုကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စတုရဿာဒိသဏ္ဌာနာပိ ဝင်္ကဂတိကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သိပါဋိကာယာတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍပက္ခိပနေ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ ပန –
‘‘မာလာကမ္မလတာကမ္မ-နာနာရူပဝိစိတ္တိတာ၊
န စ ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခူနံ, အဉ္ဇနီ ဇနရဉ္ဇနီ။
‘‘တာဒိသံ ပန ဃံသိတွာ, ဝေဌေတွာ သုတ္တကေန ဝါ၊
ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုဿ, န ဒေါသော ကောစိ ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဝဋ္ဋာ ဝါ စတုရဿာ ဝါ, အဋ္ဌံသာ ဝါပိ အဉ္ဇနီ၊
ဝဋ္ဋတေဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ဝဏ္ဏမဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘တထာဉ္ဇနိသလာကာပိ, အဉ္ဇနိထဝိကာယ စ၊
နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ, စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၆။)‘‘ဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန, သိပါဋိံ ယေန ကေနစိ၊
ယံ ကိဉ္စိ ပန သိဗ္ဗေတွာ, ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –
အာဂတံ။
တဋ္ဋီကာယမ္ပိ မာလာ…ပေ… စိတ္တိတာတိ မာလာကမ္မလတာကမ္မေဟိ စ မိဂပက္ခိရူပါဒိနာနာရူပေဟိ စ ဝိစိတ္တိတာ။ ဇနရဉ္ဇနီတိ ဗာလဇနပလောဘိနီ။ အဋ္ဌံသာ ဝါပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေန သောဠသံသာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာတိ မာလာကမ္မာဒိဝဏ္ဏမဋ္ဌာ။ အဉ္ဇနီသလာကာပိ တထာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ အဉ္ဇနီထဝိကာယ စ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ, ‘‘ထဝိကာပိ ဝါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော န ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပီတာဒိနာ ယေန ကေနစိ ဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ပိလောတိကာဒိမယံ ကိဉ္စိပိ သိပါဋိကံ သိဗ္ဗေတွာ ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ အာဂတံ။
֍ * ၁၂။ အာရကဏ္ဋကာဒီသု အာရကဏ္ဋကေတိ ပေါတ္ထကာဒိအဘိသင်္ခရဏတ္ထံ ကတေ ဒီဃမုခသတ္ထကေ။ ဘမကာရာနံ ဒါရုအာဒိလိခနသတ္ထကန္တိ ကေစိ။ ဝဋ္ဋမဏိကန္တိ ဝဋ္ဋံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗဗုဗ္ဗုဠကံ။ အညန္တိ ဣမိနာ ပိဠကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပိပ္ဖလိကေတိ ယံ ကိဉ္စိ ဆေဒနကေ ခုဒ္ဒကသတ္ထေ။ မဏိကန္တိ ဧကဝဋ္ဋမဏိ။ ပိဠကန္တိ သာသပမတ္တိကာမုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟုဝဋ္ဋလေခါ။ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ အဝုတ္တတ္တာ လေခနိယံ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ပန ‘‘ကုဉ္စိကာယ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ သုဝဏ္ဏရူပိယမယာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ။ ‘ကုဉ္စိကာယ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ဝစနတော အညေ ကပ္ပိယလောဟာဒိမယာဝ ကုဉ္စိကာ ကပ္ပန္တိ ပရိဟရဏီယပရိက္ခာရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရကဏ္ဋကော ပေါတ္ထကာဒိကရဏသတ္ထကဇာတိ, အာမဏ္ဍသာရကော အာမလကဖလမယောတိ ဝဒန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၇။)ဝလိတကန္တိ နခစ္ဆေဒနကာလေ ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝလိယုတ္တမေဝ ကရောန္တိ။ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ အညမ္ပိ ဝိကာရံ ဒဠှီကမ္မာဒိအတ္ထာယ ကရောန္တိ, န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ, တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ, တေန စ ကတ္တရဒဏ္ဍကောဋိယံ အညမညံ သံဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏတ္ထာယ ကတဝလယာဒိကံ အဝုတ္တမ္ပိ ယတော ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒဠှီကမ္မာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရိဿယဝိနောဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, တေန ကတ္တရယဋ္ဌိကောဋိယံ ကတဝလယာနံ အညမညသံဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏံ ဒီဃဇာတိကာဒိပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ အာစရိယဝရော –
‘‘မဏိကံ ပိဠကံ ဝါပိ, ပိပ္ဖလေ အာရကဏ္ဋကေ၊
ဌပေတုံ ပန ယံ ကိဉ္စိ, န စ ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခုနော။
‘‘ဒဏ္ဍကေပိ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါမတ္တံ တု ဝဋ္ဋတိ၊
ဝလိတွာ စ နခစ္ဆေဒံ, ကရောန္တီတိ ဟိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
တဿ ဝဏ္ဏနာယမ္ပိ မဏိကန္တိ ထူလဗုဗ္ဗုဠံ။ ပီဠကန္တိ သုခုမဗုဗ္ဗုဠံ။ ပိပ္ဖလေတိ ဝတ္ထစ္ဆေဒနသတ္ထေ။ အာရကဏ္ဋကေတိ ပတ္တဓာရဝလယာနံ ဝိဇ္ဈနကဏ္ဋကေ။ ဌပေတုန္တိ ဥဋ္ဌာပေတုံ။ ယံ ကိဉ္စီတိ သေသဝဏ္ဏမဋ္ဌမ္ပိ စ။ ဒဏ္ဍကေတိ ပိပ္ဖလိဒဏ္ဍကေ။ ယထာဟ ‘‘ပိပ္ဖလိကေပိ မဏိကံ ဝါ ပိဠကံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဒဏ္ဍကေ ပန ပရိစ္ဆေဒလေခါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ အာဏိဗန္ဓနဋ္ဌာနံ ပတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ဧကာဝ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဝလိတွာတိ ဥဘယကောဋိမုခံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဝလိယော ဂါဟေတွာ နခစ္ဆေဒံ ယသ္မာ ကရောန္တိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာတိ အာဂတာ။
ဥတ္တရာရဏိယံ မဏ္ဍလန္တိ ဥတ္တရာရဏိယာ ပဝေသနတ္ထံ အာဝါဋမဏ္ဍလံ ဟောတိ။ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသိယံ ဥဇုကမေဝ ဗန္ဓိတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ဥဇုကမေဝါတိ ဣမိနာ ဝင်္ကံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၈။)န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ, တေနေဝ အဉ္ဇနိယမ္ပိ တထာ ဒဿိတံ။ ဥဘောသု ပဿေသု ဧကပဿေ ဝါတိ ဝစနသေသော, ဝါသိဒဏ္ဍဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒဏ္ဍကောဋီနံ အစလနတ္ထံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။ ကပ္ပိယလောဟေန စတုရဿံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၁၃။ အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကဖလာနိ ပိသိတွာ တေန ကက္ကေန ကတတေလဘာဇနေ။ တတ္ထ ကိရ ပက္ခိတ္တံ တေလံ သီတံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အာစရိယေန –
‘‘ဥတ္တရာရဏိယံ ဝါပိ, ဓနုကေ ပေလ္လဒဏ္ဍကေ၊
မာလာကမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ, ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘သဏ္ဍာသေ ဒန္တကဋ္ဌာနံ, တထာ ဆေဒနဝါသိယာ၊
ဒွီသု ပဿေသု လောဟေန, ဗန္ဓိတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။
‘‘တထာ ကတ္တရဒဏ္ဍေပိ, စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ၊
ဝဋ္ဋလေခါဝ ဝဋ္ဋန္တိ, ဧကာ ဝါ ဒွေပိ ဟေဋ္ဌတော။
‘‘ဝိသာဏေ နာဠိယံ ဝါပိ, တထေဝါမဏ္ဍသာရကေ၊
တေလဘာဇနကေ သဗ္ဗံ, ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ တု ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
ဋီကာယမ္ပိ အရဏိသဟိတေ ဘန္တကိစ္စကရော ဒဏ္ဍော ဥတ္တရာရဏီ နာမ။ ဝါပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဓရာရဏိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒုက္ခလဒဏ္ဍဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဉ္ဆနကယန္တဓနု ဓနုကံ နာမ။ မုသလမတ္ထကပီဠနဒဏ္ဍကော ပေလ္လဒဏ္ဍကော နာမ။ သဏ္ဍာသေတိ အဂ္ဂိသဏ္ဍာသေ။ ဒန္တကဋ္ဌာနံ ဆေဒနဝါသိယာ တထာ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွီသု ပဿေသူတိ ဝါသိယာ ဥဘောသု ပဿေသု။ လောဟေနာတိ ကပ္ပိယလောဟေန။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဇုကမေဝ ဝါ စတုရဿံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သဏ္ဍာသေတိ အဂ္ဂိသဏ္ဍာသေတိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ သူစိသဏ္ဍာသော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၉။)ဒဿိတော။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌာ အယောပဋ္ဋဝလယေ။ ‘‘ဥပရိ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠမတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝိသာဏေတိ တေလာသိဉ္စနကဂဝယမဟိံသာဒိသိင်္ဂေ။ နာဠိယံ ဝါပီတိ ဝေဠုနာဠိကာဒိနာဠိယံ။ အပိ-သဒ္ဒေန အလာဗုံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကစုဏ္ဏမယတေလဃဋေ။ တေလဘာဇနကေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေယေဝ တေလဘာဇနေ။ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုမိတ္ထိရူပရဟိတံ မာလာကမ္မာဒိ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဂတံ။
ဘူမတ္ထရဏေတိ ကဋသာရာဒိမယေ ပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ အတ္ထရိတဗ္ဗအတ္ထရဏေ။ ပါနီယဃဋေတိ ဣမိနာ သဗ္ဗဘာဇနေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ယထာဝုတ္တေသု မဉ္စာဒီသု ဣတ္ထိပုရိသရူပမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တေလဘာဇနေသုယေဝ ဣတ္ထိပုရိသရူပါနံ ပဋိက္ခိပိတတ္တာ တေလဘာဇနေန သဟ အဂဏေတွာ ဝိသုံ မဉ္စာဒီနံ ဂဟိတတ္တာ စာတိ ဝဒန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဝဒန္တိ, ဧတေသံ ပန မဉ္စာဒီနံ ဟတ္ထေန အာမသိတဗ္ဗဘဏ္ဍတ္တာ ဣတ္ထိရူပမေတ္ထ န ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၈၅) ပန ‘‘တာလဝဏ္ဋဗီဇနိအာဒီသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တာနိ ကုဉ္စိကာ ဝိယ ပရိဟရဏီယာနိ, အထ ခေါ ဥစ္စာဝစာနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနီတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ကေဝလဉှိ တာနိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဝိဓူပနဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေလဘာဇနေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ, သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တမေဝ –
‘‘ပါနီယဿ ဥဠုင်္ကေပိ, ဒေါဏိယံ ရဇနဿပိ၊
ဃဋေ ဖလကပီဌေပိ, ဝလယာဓာရကာဒိကေ။
‘‘တထာ ပတ္တပိဓာနေ စ, တာလဝဏ္ဋေ စ ဗီဇနေ၊
ပါဒပုဉ္ဆနိယံ ဝါပိ, သမ္မုဉ္ဇနိယမေဝ စ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၀။)‘‘မဉ္စေ ဘူမတ္ထရေ ပီဌေ, ဘိသိဗိမ္ဗောဟနေသု စ၊
မာလာကမ္မာဒိကံ စိတ္တံ, သဗ္ဗမေဝ စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
֍ * ၁၄။ ဧဝံ သမဏပရိက္ခာရေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သေနာသနေ ကထေတုံ ‘‘သေနာသနေ ပနာ’’တျာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသဇောတကော။ တေန သဗ္ဗရတနမယမ္ပိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ, ကိမင်္ဂံ ပန အညဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မန္တိ အတ္ထံ ဇောတေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗေ သန္တေပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အာဟ ‘‘သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန –
‘‘နာနာမဏိမယတ္ထမ္ဘ-ကဝါဋဒွါရဘိတ္တိကံ၊
သေနာသနမနုညာတံ, ကာ ကထာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကေ။
‘‘သောဝဏ္ဏိယံ ဒွါရကဝါဋဗဒ္ဓံ၊
သုဝဏ္ဏနာနာမဏိဘိတ္တိဘူမိံ၊
န ကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ နိသေဓနီယံ၊
သေနာသနံ ဝဋ္ဋတိ သဗ္ဗမေဝါ’’တိ။
သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ ပဌမသံဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော, တသ္မာ ဇာတရူပရဇတမယာ သဗ္ဗေပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ ရတနမဏ္ဍပေ ကရောန္တိ ဖလိကတ္ထမ္ဘေ ရတနဒါမပဋိမဏ္ဍိတေ။ တတ္ထ သဗ္ဗုပကရဏာနိ ဘိက္ခူနံ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ‘‘သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘တသ္မာ’တိအာဒိ။ ‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’တိ ဝုတ္တတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၁။)သံဃိကမေဝ သုဝဏ္ဏမယံ သေနာသနံ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ, န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ။
သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယမ္ပိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ‘သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂန္တိ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနိ ကဝါဋာနိ မဉ္စပီဌာနိ တာလဝဏ္ဋာနိ သုဝဏ္ဏရဇတမယပါနီယဃဋပါနီယသရာဝါနိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တကမ္မကတံ, သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါသာဒဿ ဒါသိဒါသံ ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ ဂေါမဟိံသံ ဒေမာတိ ဝဒန္တိ, ပါဋေက္ကံ ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, ပါသာဒေ ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဂေါနကာဒီနိ သံဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ, ဓမ္မာသနေ ပန ဂိဟိဝိကတနီဟာရေန လဗ္ဘန္တိ, တတြာပိ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၀) ‘‘သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနီတိ သံဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပုဂ္ဂလိကံ ပန သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတြံ ဘိက္ခုဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ‘န တွေဝါဟံ ဘိက္ခဝေ ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗ’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ, တေနေဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘သံဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ’တိ န ဝုတ္တံ, ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယဘဏ္ဍဝိသယေဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ, ဧကဘိက္ခုဿပိ တေသံ ဂဟဏေ ဒေါသာဘာဝါ’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။
တသ္မိံယေဝ ခန္ဓကေ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ‘‘သစေပိ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဉ္စသတံ ဝါ မဉ္စသဟဿံ ဝါ ဒေန္တိ, သဗ္ဗေ ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒါတဗ္ဗာ, ပုဂ္ဂလိကဝသေန န ဒါတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံယေဝ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ အကပ္ပိယမဉ္စံ ‘သံဃဿာ’တိ ဝုတ္တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ, ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၂။)သံဃဿေဝ ဝဋ္ဋတိ, န ပုဂ္ဂလဿ ခေတ္တာဒိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ, တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တေဟိ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သုဋ္ဌု မနသိကာတဗ္ဗမိဒံ ဌာနံ။
နနု စ သေနာသနေ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ အတ္ထိ, အထ ကသ္မာ ‘‘သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညတြ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ အညတြ ဌပေတွာ အညံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မာဒိကမ္မံ သန္ဓာယ သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ, န တဒဘာဝေါတိ။ ယဒိ ဧဝံ တံ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ အာစရိယေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ကတမံ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမာတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ တတ္ထ အညေသန္တိ သီမဿာမိကာနံ။ ရာဇဝလ္လဘေဟီတိ လဇ္ဇိပေသလာနံ ဥပေါသထာဒိအန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ဘိန္နလဒ္ဓိကာ စ ဘိက္ခူ အဓိပ္ပေတာ တေဟိ သဟ ဥပေါသထာဒိကရဏာယောဂတော။ တေန စ ‘‘သီမာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ လဇ္ဇိပရိသာတိ တေသံ သီမဿာမိကာနံ အနုဗလံ ဒါတုံ သမတ္ထာ လဇ္ဇိပရိသာ။ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ယံ အလဇ္ဇီနံ သေနာသနဘေဒနာဒိကံ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ကတံ, တံ သဗ္ဗံ သုကတမေဝ အလဇ္ဇိနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။
ဧတ္ထ စ သိယာ – ‘‘အညေသံ သီမာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, သီမာ နာမ ဗဟုဝိဓာ, ကတရသီမံ သန္ဓာယာတိ? ဗဒ္ဓသီမံ သန္ဓာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘မာ အမှာကံ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယမကတ္ထာ’’တိ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တတ္တာ, သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ဋီ။ ၂။၈၅) ‘‘ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ရာဇကုလူပကာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, ဥပေါသထာဒိဝိနယကမ္မခေတ္တဘူတာယ ဧဝ သီမာယ ဣဓ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၃။)အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ဂါမသီမသတ္တဗ္ဘန္တရသီမဥဒကုက္ခေပသီမာယောပိ တံခေတ္တဘူတာ ဧဝ, တသ္မာ တာပိ သန္ဓာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ တာသံ အဗဒ္ဓသီမတ္တာ, န တေ တာသံ သာမိကာ, ဗဒ္ဓသီမာယေဝ ဘိက္ခူနံ ကိရိယာယ သိဒ္ဓတ္တာ တာသံယေဝ တေ သာမိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပန သီမဿာမိကေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဥပစာရသီမာပိ တံခေတ္တဘူတာ’’တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ, တဿာ တဒက္ခေတ္တဘာဝံ ဥပရိ သီမာဝိနိစ္ဆယကထာဒီသု (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၆ အာဒယော) ကထယိဿာမ။ အပိစ ဂါမသီမာယ အညေသံ သေနာသနကရဏဿ ပဋိသေဓိတုမယုတ္တတ္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနဉ္စ သဗ္ဗဒါ အတိဋ္ဌနတော ဗဒ္ဓသီမာယေဝ အဓိပ္ပေတာတိ ဝိညာယတီတိ။
ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ ဘိန္ဒာပေယျ ဝါ, အနုပဝဇ္ဇောတိ ဣဒံ သဗ္ဗမတ္တိကာမယကုဋီ ဝိယ သဗ္ဗထာ အနုပယောဂါရဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တေဟိ ဝိနဒ္ဓဆတ္တာဒိကံ, တတ္ထ အကပ္ပိယဘာဂေါဝ ဆိန္ဒိတဗ္ဗော, န တဒဝသေသော, တဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ ဆိန္ဒန္တော ဥပဝဇ္ဇောဝ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃။ ဘေသဇ္ဇာဒိကရဏဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၅။ ဧဝံ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘေသဇ္ဇကရဏပရိတ္တပဋိသန္ထာရာနံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘေသဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘိသက္ကဿ ဣဒံ ကမ္မံ ဘေသဇ္ဇံ။ ကိံ တံ?
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၄။)တိကိစ္ဆနံ။ ကရိယတေ ကရဏံ, ဘေသဇ္ဇဿ ကရဏံ ဘေသဇ္ဇကရဏံ, ဝေဇ္ဇကမ္မကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိသမန္တတော တာယတိ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တံ, အာရက္ခာတိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော, အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အညေသံ သမ္ဗန္ဓကရဏန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဝိနိစ္ဆယော မာတိကာယံ ‘‘ဘေသဇ္ဇကရဏမ္ပိ စ ပရိတ္တံ, ပဋိသန္ထာရော’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) မယာ ဝုတ္တော, တသ္မိံ သမဘိနိဝိဋ္ဌေ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယေ။ သဟဓမ္မော ဧတေသန္တိ သဟဓမ္မိကာ, တေသံ, ဧကဿ သတ္ထုနော သာသနေ သဟသိက္ခမာနဓမ္မာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဟဓမ္မေ နိယုတ္တာ သဟဓမ္မိကာ, တေသံ, သဟဓမ္မသင်္ခါတေ သိက္ခာပဒေ သိက္ခမာနဘာဝေန နိယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတသီလာဒိယုတ္တဘာဝေန သမတ္တာ သမသီလသဒ္ဓါပညာနံ။ ဧတေန ဒုဿီလာနံ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနဉ္စ အကာတုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။
ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝါတိ အတ္တနော ဝါ တေသံ ဝါ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော။ န ကရိယိတ္ထာတိ အကတာ, အယုတ္တဝသေန အကတပုဗ္ဗာ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘အကတဝိညတ္တိယာတိ န ဝိညတ္တိယာ။ သာ ဟိ အနနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ, ‘ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ‘‘ဂိလာနဿ အတ္ထာယ အပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝိညတ္တိယာ အနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ, ‘ဝဒ ဘန္တေ ပစ္စယေနာ’တိ ဧဝံ အကတပဝါရဏဋ္ဌာနေ စ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီ’’တိ။
֍ * ၁၆။ ပဋိယာဒိယတီတိ သမ္ပာဒေတိ။ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ဝဒန္တိ, အယုတ္တတာဝသေန ပနေတ္ထ အကရဏပ္ပဋိက္ခေပေါ ဝုတ္တော, န အာပတ္တိဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၅။)သဗ္ဗံ ပရိကမ္မံ အနာမသန္တေနာတိ မာတုဂါမသရီရာဒီနံ အနာမာသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ဉာတကာ န ပဿန္တီတိ ယာဝ တဿ ဉာတကာ န ပဿန္တိ။ ‘‘တိတ္ထိယဘူတာနံ မာတာပိတူနံ သဟတ္ထာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၇။ ပိတု ဘဂိနီ ပိတုစ္ဆာ။ မာတု ဘာတာ မာတုလော။ နပ္ပဟောန္တီတိ ကာတုံ န သက္ကောန္တီတိ ဋီကာသု ဝုတ္တံ။ ‘‘တေသံယေဝ သန္တကံ ဘေသဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကေဝလံ ယောဇေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန နပ္ပဟောန္တိ ယာစန္တိ စ, ဒေထ နော ဘန္တေ, တုမှာကံ ပဋိဒဿာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန တေသံ ဘေသဇ္ဇဿ အပ္ပဟောနကတ္တာ ဘေသဇ္ဇမေဝ ယာစန္တီတိ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပါယော ဒိဿတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗော။ န ယာစန္တီတိ လဇ္ဇာယ န ယာစန္တိ, ဂါရဝေန ဝါ။ ‘‘အာဘောဂံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညထာ ဒေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈) ပန ‘‘အာဘောဂံ ကတွာတိ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗကရဏဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, အာဘောဂံ ပန အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တဒေဝ ဂဟေတွာ လိခိတံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ပန တံ ဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ကေစိ ပန ‘‘အာဘောဂံ အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ဘေသဇ္ဇကရဏဿ, ပါဠိယံ ‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဧဝံ အန္တရာပတ္တိဒဿနဝသေန သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တပ္ပကာရေန ကရောန္တဿ သုတ္တေနေဝ အာပတ္တိသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘တေသညေဝ သန္တက’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဧတေ ဒသ ဉာတကေ ဌပေတွာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယောပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဉာတကာ ဧဝါတိ တေပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတာ။ တေန အညေသန္တိ ဣမိနာ အညာတကာနံ ဂဟဏံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၆။)ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေသံ ပုတ္တပရမ္ပရာယာ’’တိအာဒိ။ ကုလပရိဝဋ္ဋာတိ ကုလာနံ ပဋိပါဋိ, ကုလပရမ္ပရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ကရောန္တဿ, ‘‘တာဝကာလိကံ ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ အကတွာ ဒေန္တဿပိ ပန အန္တရာပတ္တိဒုက္ကဋံ ဝိနာ မိစ္ဆာဇီဝနံ ဝါ ကုလဒူသနံ ဝါ န ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဉာတကာနဉှိ သန္တကံ ယာစိတွာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တတ္ထ ကုလဒူသနာဒိ န သိယာ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ‘‘မယှံ ဒဿန္တိ ကရိဿန္တီတိ ပစ္စာသာယ ကရောန္တဿပိ ယာစိတွာ ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ ဉာတကေသု ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဝစနတော ယာဝ သတ္တမော ကုလပရိဝဋ္ဋော, တာဝ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ‘‘စူဠမာတုယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု စူဠမာတုယာ သာမိကောတိအာဒိနာ ယောဇေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဥပဇ္ဈာယဿ အာဟရာမာတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယေန မမ ဉာတကာနံ ဘေသဇ္ဇံ အာဟရထာတိ အာဏတ္တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ သာမဏေရာဒီနံ အပစ္စာသာယပိ ပရဇနဿ ဘေသဇ္ဇကရဏံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိယေသိတွာတိ ဣမိနာ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဝါ’’တိအာဒိနာ, ‘‘ဉာတိသာမဏေရေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ အပစ္စာသီသန္တေနာတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) အာဂန္တုကစောရာဒီနံ ကရောန္တေနပိ မနုဿာ နာမ ဥပကာရကာ ဟောန္တီတိ အတ္တနော တေဟိ လာဘံ အပတ္ထယန္တေန, ပစ္စာသာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၇။)ကရောန္တဿ ပန ဝေဇ္ဇကမ္မကုလဒူသနာဒိနာ ဒေါသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝဉှိ ဥပကာရေ ကတေ သာသနဿ ဂုဏံ ဉတွာ ပသီဒန္တိ, သံဃဿ ဝါ ဥပကာရကာ ဟောန္တီတိ ကရဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘အပစ္စာသီသန္တေန အာဂန္တုကာဒီနံ ပဋိက္ခိတ္တပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနဝိဘာဂဿ နိရတ္ထကတ္တပ္ပသင်္ဂတော အပစ္စာသီသန္တေန ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒါတုံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော။ အပစ္စာသီသနဉ္စ မိစ္ဆာဇီဝကုလဒူသနာဒိဒေါသနိသေဓနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ န ဘေသဇ္ဇကရဏသင်္ခါတာယ ဣမိဿာ အန္တရာပတ္တိယာ မုစ္စနတ္ထံ အာဂန္တုကစောရာဒီနံ အနုညာတာနံ ဒါနေနေဝ တာယ အာပတ္တိယာ မုစ္စနတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၈။ တေနေဝ အပစ္စာသီသန္တေနပိ အကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ကုလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇံ အာစိက္ခထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘အညမညံ ပန ကထာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဟေတွာ ကရောန္တီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကထေန္တဿပိ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ အာစရိယာ။ ပုစ္ဆန္တီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌရောဂီနံ ပရိယာယေနပိ ဝတွာ ဝိစရဏံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပုစ္ဆိတဿပိ ပန ပစ္စာသီသန္တဿ ပရိယာယကထာပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သမုလ္လပေသီတိ အပစ္စာသီသန္တော ဧဝ အညမညံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အာစရိယဘာဂေါတိ ဝိနယာစာရံ အကောပေတွာ ဘေသဇ္ဇာစိက္ခဏေန ဝေဇ္ဇာစရိယဘာဂေါ အယန္တိ အတ္ထောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဝုတ္တံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ပန ‘‘ဝိနယလက္ခဏံ အဇာနန္တဿ အနာစရိယဿ တဒနုရူပဝေါဟာရာသမ္ဘဝတော ဤဒိသဿ လာဘဿ ဥပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ‘အာစရိယဘာဂေါ နာမ အယ’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၈။)ဝိနယေ ပကတညုနာ အာစရိယေန လဘိတဗ္ဗဘာဂေါ အယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယ ဒိန္နေပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝိဓာနဿ အယုတ္တတ္တာ ‘ကပ္ပိယဝသေနာ’တိ ဝုတ္တံ, ‘ပုပ္ဖံ အာဟရထာ’တိအာဒိနာ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေနာတိ အတ္ထော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ပန ‘‘ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိယမာနံ ရူပိယံ အတ္တနော သန္တကတ္တဘဇနေန နိဿဂ္ဂိယမေဝါတိ အာဟ ‘ကပ္ပိယဝသေန ဂါဟာပေတွာ’တိ။ ‘အမှာကံ ရူပိယံ န ဝဋ္ဋတိ, ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ပုပ္ဖံ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိပိတွာ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဂါဟာပေတွာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘ကပ္ပိယဝသေနာတိ အမှာကံ ပုပ္ဖံ အာနေထာတိအာဒိနာ။ ‘ပူဇံ အကာသီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သယံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။
֍ * ၁၉။ ဧဝံ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာဟ ‘‘ပရိတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒိ ‘‘ပရိတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကရောန္တိ, ဘေသဇ္ဇကရဏံ ဝိယ ဂိဟိကမ္မံ ဝိယ စ ဟောတီတိ ‘‘န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဓမ္မဇ္ဈေသနတ္တာ အနဇ္ဈိဋ္ဌေနပိ ဘဏိတဗ္ဗော ဓမ္မော, ပဂေဝ အဇ္ဈိဋ္ဌေနာတိ ‘‘ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ပရိတ္တံ ကရောန္တေန ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတိ။ စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ဣဒံ ဝါ ‘‘ပရိတ္တာဏံ ဧတ္ထ ပဝေသေမီ’’တိ စိတ္တေန ဧဝံ ကတေ ပရိတ္တာဏာ ဧတ္ထ ပဝေသိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရတော…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ အညာတကေ ဂဟဋ္ဌေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပါဒေသု ဥဒကံ အာကိရိတွာတိ ဣဒံ တသ္မိံ ဒေသေ စာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယာ နိသိန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေသု ရောဂဝူပသမနာဒိအတ္ထာယ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ ပရိတ္တံ ကာတုံ သုတ္တဉ္စ ဌပေတွာ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝဉှိ ကရိယမာနေ ယဒိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၅၉။)ပါဒေ အပနေန္တိ, မနုဿာ တံ ‘‘အဝမင်္ဂလ’’န္တိ မညန္တိ ‘‘ရောဂေါ န ဝူပသမေဿတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ပါဒါ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ။
မတသရီရဒဿနေ ဝိယ ကေဝလေ သုသာနဒဿနေပိ ဣဒံ ဇာတာနံ သတ္တာနံ ဝယဂမနဋ္ဌာနန္တိ မရဏသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘သီဝထိကဒဿနေ…ပေ… မရဏဿတိံ ပဋိလဘိဿာမာတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ လေသကပ္ပံ အကတွာ သမုပ္ပန္နသုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ပရိဝါရတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဝုတ္တံ။ ဧတေန အသုဘဒဿနန္တိ ဝစနမတ္တေန လေသကပ္ပံ ကတွာ ဧဝံ ဂတေ မတဿ ဉာတကာ ပသီဒိဿန္တိ, ဒါနံ ဒဿန္တိ, မယံ လာဘံ လဘိဿာမ, ဥပဋ္ဌာကံ လဘိဿာမာတိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ပန ‘‘မရဏဿတိံ လဘိဿာမာ’’တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပက္ကောသိတေပိ အပက္ကောသိတေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တာလပဏ္ဏဿ ပရိတ္တလေခနဋ္ဌာနတ္တာ ပရိတ္တသုတ္တဿ ပရိတ္တကရဏသညာဏတ္တာ တာနိ ဒိသွာ အမနုဿာ ပရိတ္တသညာယ အပက္ကမန္တီတိ အာဟ ‘‘တာလပဏ္ဏံ ပန ပရိတ္တသုတ္တံ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒေ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဧတ္ထ စ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ဝါ ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကောယေဝ ဝိနယဋ္ဌကထာဘတော ပါဠိမုတ္တပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယော, န ပန တတော ပရံ ဝုတ္တော, တသ္မာ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိကော ကထာမဂ္ဂေါ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ, တီသု ဋီကာသုပိ တံသံဝဏ္ဏနာနယော နတ္ထိ, တထာပိ သော သုတ္တဋ္ဌကထာယံ အာဂတောဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ပန အာဋာနာဋိယသုတ္တဿ ပရိကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ ဝါ ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေ။ ပနာတိ ဝိသေသတ္ထေ နိပါတော။ ဒီဃနိကာယေ ပါထိကဝဂ္ဂေ အာဂတဿ အာဋာနာဋိယပရိတ္တဿ ပရိကမ္မံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယဒိ ပဌမမေဝ န ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ ကိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၀။)ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘မေတ္တသုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝဉှိ လဒ္ဓါသေဝနံ ဟုတွာ အတိဩဇဝန္တံ ဟောတိ။
ပိဋ္ဌံ ဝါ မံသံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော, တေန မစ္ဆခဏ္ဍပူဝခဇ္ဇကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဩတာရံ လဘန္တီတိ အတ္တနာ ပိယာယိတခါဒနီယနိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနလာဘတာယ အဝတာရဏံ လဘန္တိ။ ဟရိတူပလိတ္တန္တိ အလ္လဂေါမယလိတ္တံ။ ဣဒဉှိ ပေါရာဏကစာရိတ္တံ ဘူမိဝိသုဒ္ဓကရဏံ။ ပရိသုဒ္ဓံ…ပေ… နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပရိတ္တကာရကဿ ဘိက္ခုနော မေတ္တာကရုဏာဝသေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ဥပရိ ဝက္ခမာနဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနေန သမေတိ။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၈၂) ပန ‘‘သရီရသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ကာယသုဒ္ဓိမတ္တေန အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, မေတ္တာဝသေနေဝ ပန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘မေတ္တာယ, ဘိက္ခဝေ, စေတောဝိမုတ္တိယာ…ပေ… ဧကာဒသာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ။ ကတမေ ဧကာဒသ? သုခံ သုပတိ, သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ, န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ, မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ, အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅၊ ပရိ။ ၃၃၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၄။၆)။
ပရိတ္တကာရကော…ပေ… သမ္ပရိဝါရိတေနာတိ ဣဒံ ပရိတ္တကရဏော ဗာဟိရတော အာရက္ခာသံဝိဓာနံ, ‘‘မေတ္တ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အဗ္ဘန္တရတော အာရက္ခာသံဝိဓာနံ, ဧဝံ ဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ အမနုဿာ ပရိတ္တကာရကဿ အန္တရာယံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ။ မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အမနုဿာနံ တောသနတ္ထာယ ပဏ္ဏာကာရံ ကတွာ မဟာမင်္ဂလကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘တုယှံ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ မဟာမင်္ဂလကထာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝစနေန သမေတိ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ပုဗ္ဗုပစာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသန္နိပါတောတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ သဗ္ဗေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၁။)ဘိက္ခူနံ သန္နိပါတော ဃောသေတဗ္ဗော ‘‘စေတိယင်္ဂဏေ သဗ္ဗေဟိ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အနာဂန္တုံနာမ န လဘတီတိ အမနုဿော ဗုဒ္ဓါဏာဘယေန ရာဇာဏာဘယေန အနာဂန္တုံ န လဘတိ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ အာဏာဋ္ဌာနိယတ္တာ။ ဂဟိတကာပဒေသေန အမနုဿောဝ ပုစ္ဆိတော ဟောတီတိ ‘‘အမနုဿဂဟိတကော ‘တွံ ကော နာမော’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ မာလာဂန္ဓာဒီသူတိ မာလာဂန္ဓာဒိပူဇာသု။ အာသနပူဇာယာတိ စေတိယေ ဗုဒ္ဓါသနပူဇာယ။ ပိဏ္ဍပါတေတိ ဘိက္ခုသံဃဿ ပိဏ္ဍပါတဒါနေ။ ဧဝံ ဝတ္ထုပ္ပဒေသေန စေတနာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ပတ္တိဒါနံ သမ္ဘဝတိ။
ဒေဝတာနန္တိ ယက္ခသေနာပတီနံ။ ဝုတ္တဉှိ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၃, ၂၉၃) ‘‘ဣမေသံ ယက္ခာနံ မဟာယက္ခာနံ သေနာပတီနံ မဟာသေနာပတီနံ ဥဇ္ဈာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာဋာတိ ဒဗ္ဗိမုခသကုဏာ။ တေ အာဋာ နဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဋာနာဒံ, ဒေဝနဂရံ, အာဋာနာဒေ ကတံ အာဋာနာဒိယံ, သုတ္တံ။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၈၂) ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘မေတ္တစိတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ’တိ စ ‘မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ’တိ စ ‘ဝိဟာရဿ ဥပဝနေ’တိ စ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တံ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂) ‘‘ဧတံ တာဝ ဂိဟီနံ ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝိသေသတ္ထဇောတကေန ပန-သဒ္ဒေန သဟ ဝုစ္စမာနံ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခူနံ ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ဝိယ ဟောတိ။ အဝိသေသေ ဟိ သတိ ဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော န သိယာ။ ဘိက္ခူနဉ္စ ယထာဝုတ္တာဝ ဗာဟိရာရက္ခာ ဒုက္ကရာ ဟောတိ, တသ္မာ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တပရိကမ္မေ အသမ္ပဇ္ဇမာနေပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နော မတိ။
ဣဒံ ပန ဣဓ အာဂတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တပရိကမ္မံ သုတွာ ‘‘ဣဒံ သုတ္တံ အမနုဿာနံ အမနာပံ, သဇ္ဈာယန္တဿ ပရိတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၂။)ကရောန္တဿ အမနုဿာ အန္တရာယံ ကရေယျု’’န္တိ မညမာနာ ပေါရာဏာ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ အာရောစိတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ မူလဘူတံ ဒီဃနိကာယေ အာဂတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ပဟာယ မူလသုတ္တတော ဂါထာဆက္ကမေဝ ဂဟေတွာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ သုတ္တံ ဌပေတွာ အညဂါထာယော ပက္ခိပိတွာ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တ’’န္တိ ဌပေသုံ, တမ္ပိ ပရိတ္တံ အမူလဘူတတ္တာ ဧကေနာကာရေန ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာ ကေစိ သံခိတ္တေန ဓာရေန္တိ, ကေစိ ဝိတ္ထာရေန, ကေစိ ဧကစ္စာ ဂါထာယော ပက္ခိပန္တိ, ကေစိ နိက္ခိပန္တိ, ကေစိ ဘိက္ခူ တံမိဿကပရိတ္တမ္ပိ မင်္ဂလကရဏကာလာဒီသု ဝတ္တုမဝိသဟန္တာ တံ ဌပေတွာ အညသုတ္တာနိယေဝ ဘဏန္တိ, သဗ္ဗမေတံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? စတ္တာရောပိ မဟာရာဇာနော ဣမံ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ သံဝိဒဟမာနာ ဗုဒ္ဓသာသနေ အမနုဿာနံ ပသာဒါယ, စတဿန္နံ ပရိသာနံ အဝိဟေဌနာယ ဧဝ သံဝိဒဟိံသု, န အညေန ကာရဏေန။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘တတ္ထ သန္တိ ဥဠာရာ ယက္ခာနိဝါသိနော, ယေ ဣမသ္မိံ ဘဂဝတော ပါဝစနေ အပ္ပသန္နာ, တေသံ ပသာဒါယ ဥဂ္ဂဏှာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ ဂုတ္တိယာ ရက္ခာယ အဝိဟိံသာယ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၆)။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနပိ ဣမဿ သုတ္တဿ နိဂမနေ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ, ပရိယာပုဏာထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ, ဓာရေထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ, အတ္ထသံဟိတာ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ ဂုတ္တိယာ ရက္ခာယ အဝိဟိံသာယ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၉၅) ဘိက္ခူနံ ဓာရဏံ ဥယျောဇိတံ အာနိသံသဉ္စ ပကာသိတံ။ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ စ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတေ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကပဒမ္ပိ အပနေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထီ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၃။)ဝုတ္တံ, တသ္မာ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ သံဝိဒဟိတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာဟစ္စဘာသိတံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပကတိအာဋာနာဋိယသုတ္တမေဝ ဓာရေတုံ သဇ္ဈာယိတုဉ္စ ယုတ္တံ, န ဘဂဝတာ အဘာသိတံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အနာရုဠှံ မိဿကသုတ္တန္တိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂) အာဂတံ ဣဒံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တပရိကမ္မံ ပန ပကတိသဇ္ဈာယနဝါစနာဒိံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ အမနုဿေဟိ ဂဟိတကာလေ မောစာပနတ္ထာယ လောကိယေဟိ မန္တံ ဝိယ ဘဏနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘အမနုဿဂဟိတကော တွံ ကော နာမောသီတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂)။
အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ စ နာမ န သကလသုတ္တံ, အထ ခေါ ‘‘ဝိပဿိဿ စ နမတ္ထူ’’တိ ပဒံ အာဒိံ ကတွာ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ ဝသေန စတုက္ခတ္တုံ အာဂတံ ‘‘ဇိနံ ဝန္ဒာမ ဂေါတမ’’န္တိ ပဒံ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဝုတ္တသုတ္တေကဒေသောယေဝ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အထ ခေါ ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဣမံ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ အဘာသီ’’တိ အာရဘိတွာ ယထာဝုတ္တသုတ္တေကဒေသဿ အဝသာနေ ‘‘အယံ ခေါ မာရိသာ အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ’’တိ နိယျာတိတတ္တာ။ တသ္မာ ယထာ နာမ ဗျဂ္ဃါဒယော အတ္တနော ဘက္ခံ ဝိလုမ္ပန္တာနံ ဗလဝဒုဋ္ဌစိတ္တာ ဘဝန္တိ, ဧဝံ အတ္တနာ ဂဟိတမနုဿံ မောစာပေန္တာနံ အမနုဿာ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣတိ တထာ မောစာပေတုံ အာရဒ္ဓကာလေ ဘိက္ခူနံ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဣမံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တပရိကမ္မံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။
֍ * ၂၀။ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတောတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဧတ္ထ အမသိယိတ္ထာတိ အာမဋ္ဌော, န အာမဋ္ဌော အနာမဋ္ဌော။ ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ဟုတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၄။)ပတတီတိ ပိဏ္ဍပါတော။ အနာမဋ္ဌော စ သော ပိဏ္ဍပါတော စာတိ တထာ, အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂေါ, အပရိဘုတ္တော ပိဏ္ဍပါတောတိ အတ္ထော။ သစေပိ ကဟာပဏဂ္ဃနကော ဟောတီတိ ဣမိနာ ဒါယကေဟိ ဗဟုဗျဉ္ဇနေန သမ္ပာဒေတွာ သက္ကစ္စံ ဒိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ နတ္ထီ’’တိ, ဧဝံ သက္ကစ္စံ သဒ္ဓါယ ဒိန္နံ မဟဂ္ဃဘောဇနမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဒတွာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ နာမ န ဟောတိ, ပဂေဝ အပ္ပဂ္ဃဘောဇနေတိ အဓိပ္ပါယော။ မာတာဒိပဉ္စကံယေဝ ဝတွာ ဘေသဇ္ဇကရဏေ ဝိယ အပရေသမ္ပိ ဒသန္နံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဝုတ္တတ္တာ အညေသံ ဉာတကာနမ္ပိ ပေသေတွာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ, ‘‘ဝိဟာရံ သမ္ပတ္တဿ ပန ယဿ ကဿစိ အာဂန္တုကဿ ဝါ’’ဣစ္စာဒိဝက္ခမာနတ္တာ ဝိဟာရံ သမ္ပတ္တာနံ ဉာတကာနမ္ပိ အာဂန္တုကသာမညေန ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ။ ထာလကေတိ သံဃိကေ ကံသာဒိမယေ ထာလကေ။ ပတ္တောပိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှတိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါမရိကစောရဿာတိ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေန္တဿ ပါကဋစောရဿ။ အဒီယမာနေပိ ‘‘န ဒေန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
အာမိသဿ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ ပဋိသန္ထာရော။ သော ပန ဓမ္မာမိသဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရံ သန္ဓာယ ‘‘ကဿ ကာတဗ္ဗော, ကဿ န ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တုကဿ ဝါ…ပေ… ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘အာဂန္တုကံ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယန္တိ ဣမိနာ အဂတိဘာဝံ ကရုဏာဋ္ဌာနတဉ္စ ဒဿေတိ။ တေန စ တဗ္ဗိဓုရာနံ သမိဒ္ဓါနံ အာဂန္တုကတ္တေပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ‘‘အပစ္စာသီသန္တေနာ’’တိ ဝတွာ ပစ္စာသီသနပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနနုညာတာနံ ပန အပစ္စာသီသန္တေနပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတတ္တာ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၅။)ပစ္စာသာယ ပန သတိ ကုလဒူသနမ္ပိ ဟောတိ။ ဥဗ္ဗာသေတွာတိ သမန္တတော တိယောဇနံ ဝိလုမ္ပန္တေ မနုဿေ ပလာပေတွာ။ ဝရပေါတ္ထကစိတ္တတ္ထရဏန္တိ အနေကပ္ပကာရံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိဥတ္တမရူပဝိစိတ္တံ အတ္ထရဏံ။ အယံ ပဋိသန္ထာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၄။ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၂၁။ ဧဝံ ဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝိညတ္တီတိ ယာစနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာပနာ ဝိညတ္တိ, ‘‘ဣမိနာ နော အတ္ထော’’တိ ဝိညာပနာ, ယာစနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိညတ္တီတိ ယာစနာ’’တိ။ တတြ ဝိညတ္တိယံ အယံ မယာ ဝက္ခမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယာတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော ဧဝ သန္တကကရဏဝသေန။ ဧဝံ ယာစတော အညာတကဝိညတ္တိဒုက္ကဋဉ္စေဝ ဒါသပဋိဂ္ဂဟဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ ‘‘ဒါသိဒါသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဟောတီ’’တိ ဝစနံ နိဿာယ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ပန ဒါသံ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစန္တဿ သာဒိယနဝသေနေဝ ဒုက္ကဋံ။ သကကမ္မန္တိ ပါဏဝဓကမ္မံ။ ဣဒဉ္စ ပါဏာတိပါတဒေါသပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ, န ဝိညတ္တိပရိဟာရာယ။ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, သုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တဿ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိစ္ဆကံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစာမိ, ဒေထာ’’တိအာဒိနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၆။)အယာစိတွာပိ ဝဋ္ဋတိ, သကိစ္စပသုတမ္ပိ ဧဝံ ကာရာပေန္တဿ ဝိညတ္တိ နတ္ထိ ဧဝ, သာမီစိဒဿနတ္ထံ ပန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကပ္ပိယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ မူလံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘မူလံ ဒဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ ဝါ ‘‘မူလ’’န္တိ ဝစနဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝတ္ထုသာမညဝစနတ္တာ အကပ္ပိယဝစနံ ဝါ နိဋ္ဌိတဘတိကိစ္စာနံ ဒါပနတော အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနံ ဝါ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ဝါတိ ဣဒံ ဣဓ ထမ္ဘာဒီနံ ဒါသိဒါသာဒိဘာဝါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ, အဿာမိကန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၂၂။ န ကေဝလဉ္စ…ပေ… စီဝရာဒီနိ ကာရာပေတုကာမေနာတိအာဒီသု စီဝရံ ကာရာပေတုကာမဿ အညာတကအပ္ပဝါရိတတန္တဝါယေဟိ ဟတ္ထကမ္မယာစနဝသေန ဝါယာပနေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒုက္ကဋာဘာဝေပိ စီဝရဝါယာပနသိက္ခာပဒေန ယထာရဟံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယမုခေန လဒ္ဓမ္ပိ တတ္ထ ကမ္မကရဏတ္ထာယ ဣမဿ ကဟာပဏံ ဒေဟီတိ ဝတွာ ‘‘ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဒါပနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော န ဒိဿတိ, တထာပိ အသာရုပ္ပမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကတကမ္မတ္ထာယပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပရိယာယတော ဘတိံ ဒါပေန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသော, သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပန ‘‘အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကိဉ္စာပိ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိံ အသာဒိယန္တေန ကပ္ပိယဝေါဟာရတော ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, တထာပိ သာရုပ္ပံ န ဟောတိ, မနုဿာ စ ဧတဿ သန္တကံ ကိဉ္စိ အတ္ထီတိ ဝိဟေဌေတဗ္ဗံ မညန္တီတိ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိဒါနံ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထေဝ ပါစေတွာတိ ဟတ္ထကမ္မဝသေနေဝ ပါစေတွာ။ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ ဧတ္တကေပိ ပုစ္ဆိတေ ယဒတ္ထာယ ပဝိဋ္ဌော, တံ ကထေတုံ လဘတိ ပုစ္ဆိတပဉှတ္တာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၇။)֍ * ၂၃။ ဝတ္တန္တိ စာရိတ္တံ, အာပတ္တိ ပန န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ မက္ခိကဗီဇနေန ပဏ္ဏာဒိဆေဒေ ဗီဇဂါမကောပနဿ စေဝ တတ္ထ လဂ္ဂရဇာဒိအပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကဿ စ ပရိဟာရတ္ထာယ ဝုတ္တံ, တဒုဘယာသင်္ကာယ အသတိ တထာ အကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ လဂ္ဂရဇသ္မိံ ပတ္တေ ပတိတေပိ သာခံ ဆိန္ဒိတွာ ခါဒိတုကာမတာယပိ သတိ သုခပရိဘောဂတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နဒိယာဒီသု ဥဒကဿ အပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘အာဟရာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေဟတော…ပေ… နေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ပရိဂ္ဂဟိတုဒကတ္တာ ဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘န အာဟဋံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝစနတော ဝိညတ္တိယာ အာပန္နံ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာပိ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋမေဝ, ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘အလဇ္ဇီဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဟတ္ထကမ္မံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန အလဇ္ဇီ နိဝါရိယမာနောပိ ဗီဇနာဒိံ ကရောတိ, တတ္ထ ဒေါသော နတ္ထိ, စေတိယကမ္မာဒီနိ ပန တေဟိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၂) ပန ‘‘အလဇ္ဇီဟိ…ပေ… န ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဥတ္တရိဘင်္ဂါဓိကာရတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဗာဟိရပရိဘောဂေသု ပန အလဇ္ဇီဟိပိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ သာမဏေရေဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၅၉) အလဇ္ဇိလက္ခဏံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တန္တိ တံလက္ခဏဝိရဟိတာနံ သာမဏေရာဒီနံ လိင်္ဂတ္ထေန-
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၈။)ဂေါတြဘုပရိယောသာနာနံ ဘိက္ခုပဋိညာနံ ဒုဿီလာနမ္ပိ သာဓာရဏဝသေန အလဇ္ဇိလက္ခဏံ ယထာဌပိတပဋိပတ္တိယာ အတိဋ္ဌနမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ * ၂၄။ ဂေါဏံ ပန…ပေ… အာဟရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ, ပဋိလာဘက္ခဏေ ဂေါဏာနံ သာဒိယနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ။ ဂေါဏဉှိ အတ္တနော အတ္ထာယ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓမ္ပိ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဟတ္ထိဂဝါဿဝဠဝပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတောပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋာဘာဝေပိ အကပ္ပိယဝတ္ထုယာစနေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ရက္ခိတွာတိ စောရာဒိဥပဒ္ဒဝတော ရက္ခိတွာ။ ဇဂ္ဂိတွာတိ တိဏအန္နာဒီဟိ ပေါသေတွာ။ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂေါသာဒိယနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂၅။ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ သကဋဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၂) ပန ‘‘သကဋံ ဒေထာတိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန သကဋံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ တာဝကာလိကံ ကတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါသိအာဒီနိ ပုဂ္ဂလိကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ဝါသီ’’တိအာဒိ။ ဝလ္လိအာဒီသု စ ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု ဧသ နယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသုယေဝါတိ ဣဒံ ဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အဒိန္နာဒါနေ ပန တိဏသလာကံ ဥပါဒါယ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဧဝ, ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဝလ္လိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါဠိအာဂတာနံ ဝေဠုမုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏမတ္တိကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ စ ယသ္မိံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၆၉။)ပဒေသေ ဟရိတာလဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိ အပ္ပကမ္ပိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ, တတ္ထ တံ တာလပက္ကပ္ပမာဏတော ဦနမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ, ဝိညာပေတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။
֍ * ၂၆။ သာတိ ဝိညတ္တိ။ ပရိကထာဒီသု ‘‘သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ကထနံ ပရိကထာ နာမ။ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ကိံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ အဓိပ္ပါယော ယထာ ဝိဘူတော ဟောတိ, ဧဝံ ကထနံ ဩဘာသော နာမ။ သေနာသနာဒိအတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မာဒိကရဏဝသေန ပစ္စယုပ္ပါဒါယ နိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ။ တီသု ပစ္စယေသု ဝိညတ္တိအာဒယော ဒဿိတာ, ဂိလာနပစ္စယေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဂိလာနပစ္စယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဥပ္ပန္နံ ပန ဘေသဇ္ဇံ ရောဂေ ဝူပသန္တေ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ? တတ္ထ ဝိနယဓရာ ‘‘ဘဂဝတာ ရောဂသီသေန ပရိဘောဂဿ ဒွါရံ ဒိန္နံ, တသ္မာ အရောဂကာလေပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, သုတ္တန္တိကာ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိ န ဟောတိ, အာဇီဝံ ပန ကောပေတိ, တသ္မာ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ န ဝဋ္ဋတိ, သလ္လေခံ ကောပေတီ’’တိ ဝဒန္တီတိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၅။ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၂၇။ ဧဝံ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကုလသင်္ဂဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဂဏှနံ သင်္ဂဟော, ကုလာနံ သင်္ဂဟော ကုလသင်္ဂဟော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၀။)ပစ္စယဒါယကာဒီနံ ဂိဟီနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။ အနုဂ္ဂဟတ္ထော ဟေတ္ထ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅)။
֍ * ၂၈။ တတ္ထ ကောဋ္ဋနန္တိ သယံ ဆိန္ဒနံ။ ကောဋ္ဋာပနန္တိ ‘‘ဣမံ ဆိန္ဒာ’’တိ အညေသံ ဆေဒါပနံ။ အာဠိယာ ဗန္ဓနန္တိ ယထာ ဂစ္ဆမူလေ ဥဒကံ သန္တိဋ္ဌတိ, တထာ သမန္တတော ဗန္ဓနံ။ ဥဒကဿာတိ အကပ္ပိယဥဒကဿ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စန’’န္တိ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ, တဉ္စ အာရာမာဒိအတ္ထံ ရောပနေ အကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓာပိ ဝိဘာဂံ ကတွာ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝိသုံ ဒဿိတံ။ ဧတ္ထ စ ကတမံ အကပ္ပိယဥဒကံ, ကတမံ ပန ကပ္ပိယဥဒကန္တိ? သပ္ပါဏကံ အကပ္ပိယဥဒကံ, အပ္ပါဏကံ ကပ္ပိယဥဒကန္တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ, ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပါဏကံ ဥဒကံ တိဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝစနတော။ ယထာ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိကာယိကကိရိယာပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ သင်္ဂဟိတာ, ဧဝံ မာတိကာဥဇုကရဏာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေပီတိ အာဟ ‘‘သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏ’’န္တိ။ ဟတ္ထပါဒမုခဓောဝနနဟအာနောဒကသိဉ္စနန္တိ ဣမိနာပိ ပကာရန္တရေန ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနမေဝ ဒဿေတိ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိဝသေန သယံ ကရဏဿပိ ကထံ သင်္ဂဟောတိ? အကပ္ပိယန္တိ ဝေါဟရိယတီတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရောတိ အကပ္ပိယဘူတံ ကရဏကာရာပနာဒိ သဗ္ဗမေဝ သင်္ဂဟိတံ, န ပန အကပ္ပိယဝစနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧသေဝ နယော။ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏန္တိ ဣမိနာ ပုရာဏပဏ္ဏာဒီနံ ဟရဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုဒါလာဒီနိ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဌာနတော ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌာနမေဝ ပါကဋတရန္တိ ‘‘ဩဘာသော’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂၉။ မဟာပစ္စရိဝါဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော ပစ္ဆာ ဝဒတိ။ ဝနတ္ထာယာတိ ဣဒံ ကေစိ ‘‘ဝတတ္ထာယာ’’တိ ပဌန္တိ, တေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၁။)ဝတိအတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ, ‘‘အာရာမရောပါ ဝနရောပါ, ယေ နရာ သေတုကာရကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၇) ဝစနတော ပန တံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧကစ္စံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလဉ္စ သေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံ ကိဉ္စိ မာတိကန္တိ သုက္ခမာတိကံ ဝါ အသုက္ခမာတိကံ ဝါ။ ကပ္ပိယဥဒကံ သိဉ္စိတုန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကံ သိဉ္စထာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ သယံ ရောပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ‘‘ရောပေဟီ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိပိ သိဒ္ဓံ။
֍ * ၃၀။ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ပထဝီခဏနပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ, ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေနာတိ ‘‘ဣဒံ ခဏ, ဣဒံ ရောပေဟီ’’တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ ဥဘယတြာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယပထဝိယံ။
သဗ္ဗတ္ထာတိ ကုလသင်္ဂဟပရိဘောဂအာရာမာဒိအတ္ထာယ ရောပိတေ။ ဒုက္ကဋမ္ပီတိ န ကေဝလံ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ကပ္ပိယေနာတိ ကပ္ပိယဥဒကေန။ တေသံယေဝ ဒွိန္နန္တိ ကုလသင်္ဂဟပရိဘောဂါနံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ, ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ သိဉ္စာပနေ ဒုက္ကဋံ, ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ, အကပ္ပိယဝေါဟာရေန သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ။ ပယောဂဗဟုလတာယာတိ သယံ ကရဏေ, ကာယပယောဂဿ ကာရာပနေ ဝစီပယောဂဿ ဗဟုတ္တေန။ အာပတ္တိဗဟုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ သယံ သိဉ္စနေ ဓာရာပစ္ဆေဒဂဏနာယ အာပတ္တိဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိဉ္စာပနေ ပန ပုနပ္ပုနံ အာဏာပေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တိ, သကိံ အာဏတ္တဿ ဗဟုသိဉ္စနေ ဧကာဝ။
ဩစိနနေ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာနီတိ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ, ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ။ အညတ္ထာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၂။)ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဩစိနနေ။ သကိံ အာဏတ္တောတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏတ္တော။ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏတ္တတ္တာ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၉၀-၉၁) ပါစိတ္တိယံ။ ကပ္ပိယဝစနေန ပန ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဩစိနာပေန္တဿ အနာပတ္တိယေဝ။
֍ * ၃၁။ ဂန္ထနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒါမံ ဂန္ထိမံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ, ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဝါ ဝုတ္တနယေန ကရောန္တဿ ကာရာပေန္တဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိ, ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပေန္တဿပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဓမ္မာသနဝိတာနေ ဗဒ္ဓကဏ္ဋကေသု ပုပ္ဖါနိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဌပေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပရူပရိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဆတ္တသဒိသံ ကတွာ အာဝုဏနတော ‘‘ဆတ္တာဓိဆတ္တံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကဒလိက္ခန္ဓမှီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေဝ သန္ဓာယ ‘‘တံ အတိဩဠာရိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗတ္ထ ကရဏေ, အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကမ္ပိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ပုပ္ဖဒါမောလမ္ဗကာဒိအတ္ထာယ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကန္တိ ဝိသေသိတတ္တာ တဒတ္ထံ ကဏ္ဋကမေဝ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တဉ္စ အဋ္ဌကထာပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋိစ္ဆကံ နာမ ဒန္တာဒီဟိ ကတံ ပုပ္ဖါဓာနံ။ ဧတမ္ပိ နာဂဒန္တကမ္ပိ သဆိဒ္ဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကသာခါနံ, ပုပ္ဖါနံ ဝါ သမူဟေ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကပုပ္ဖမဉ္ဇရိကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၃၁) ပန ‘‘ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၃။)စေတိယာဒီနိ ပရိက္ခိပိတွာ တေသဉ္စ ရဇ္ဇုယာ စ အန္တရာ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ သိထိလဝဋ္ဋိတာယ ဝါ ဝဋ္ဋိယာ အဗ္ဘန္တရေ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဧဝံ ဗန္ဓာတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
မတ္ထကဒါမန္တိ ဓမ္မာသနာဒိမတ္ထကေ ပလမ္ဗကဒါမံ။ တေသံယေဝါတိ ဥပ္ပလာဒီနံ ဧဝ။ ဝါကေန ဝါတိ ပုပ္ဖနာဠံ ဖာလေတွာ ပုပ္ဖေန ဧကာဗဒ္ဓဋ္ဌိတဝါကေန ဒဏ္ဍေန စ ဧကာဗဒ္ဓေနေဝ။ ဧတေန ပုပ္ဖံ ဗီဇဂါမသင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ ပဉ္စသု ဗီဇေသု အပဝိဋ္ဌတ္တာ ပဏ္ဏံ ဝိယ, တသ္မာ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာပိ ဝိကောပနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယဉ္စ ဆိန္နဿပိ မကုဠဿ ဝိကသနံ, တမ္ပိ အတိတရုဏဿ အဘာဝါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ, ပရိဏတဿ ပန မကုဠဿ ပတ္တာနံ သိနေဟေ ပရိယာဒါနံ ဂတေ ဝိသုံဘာဝေါ ဧဝ ဝိကာသော, တေနေဝ ဆိန္နမကုဠဝိကာသော အဆိန္နမကုဠဝိကာသတော ပရိဟီနော, မိလာတနိယုတ္တော ဝါ ဒိဿတိ။ ယဉ္စ မိလာတဿ ဥဒကသညောဂေ အမိလာနတာပဇ္ဇနံ, တမ္ပိ တမ္ဗုလပဏ္ဏာဒီသု သမာနံ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ။ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု စ န ကတ္ထစိ ပုပ္ဖါနံ ကပ္ပိယကရဏံ အာဂတံ, တသ္မာ ပုပ္ဖံ သဗ္ဗထာ အဗီဇမေဝါတိ ဝိညာယတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
‘‘ပသိဗ္ဗကေ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖံ ပသိဗ္ဗကေ ဝါ ပသိဗ္ဗကသဒိသံ ဗန္ဓေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရေ ဝါ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘ခန္ဓေ ဌပိတကာသာဝဿာတိ ခန္ဓေ ဌပိတသံဃာဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ တထာဗန္ဓိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ။ ဣမိနာ စ အညမ္ပိ တာဒိသံ ကာသာဝံ ဝါ ဝတ္ထံ ဝါ ဝုတ္တနယေန ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ ပုပ္ဖါနိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ အံသဘဏ္ဍိကပသိဗ္ဗကေ ပက္ခိတ္တသဒိသတ္တာ ဝေဌိမံ နာမ န ဇာတံ, တသ္မာ သိထိလဗန္ဓဿ အန္တရန္တရာ ပက္ခိပိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဒဏ္ဍကံ ပန ဗန္ဓိတုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၄။)န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပုပ္ဖဿေဝ ပန အစ္ဆိန္နဒဏ္ဍကေဟိ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။
ပုပ္ဖပဋေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တဿ ဒီဃတော ပုပ္ဖဒါမဿ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တိရိယတော ဟရဏံ ပန ဝါယိမံ နာမ ဟောတိ, န ပုရိမံ။ ‘‘ပုရိမဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမံ ပုပ္ဖကောဋိံ ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ပရိက္ခိပနဝသေန အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တဝါကကောဋိယာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝါရံ ဟရိတွာ ပရိက္ခိပိတွာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစေတိယာဒိပရိက္ခေပံ ပုပ္ဖပဋကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တသ္မာ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပရိက္ခိပန္တေန ဧကဝါရံ ပရိက္ခိပိတွာ ပုရိမဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တေ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ, တေနပိ ဧကဝါရံ ပရိက္ခိပိတွာ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တေန စ ဟရိတွာ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ, တေနပိ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဒွေယေဝ ဘိက္ခူ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ပရိယာယေန ဟရန္တိ, ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။
ပရေဟိ ပူရိတန္တိ ဒီဃတော ပသာရိတံ။ ဝါယိတုန္တိ တိရိယတော ဟရိတုံ, တံ ပန ဧကဝါရမ္ပိ န လဘတိ။ ပုပ္ဖါနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတာနိ ပါကတိကပုပ္ဖါနိ အညမညံ ဖုသာပေတွာပိ ဌပေန္တေန။ ပုပ္ဖဒါမံ ပန ပူဇနတ္ထာယ ဘူမိယံ ဌပေန္တေန ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၃၂။ ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော, ဒါရုဃဋိကာကာရော ဝါ ဩလမ္ဗကော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ အန္တေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော ယမကဒါမဩလမ္ဗကော’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၅။)ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၃၁) ပန ‘‘ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ယမကဒါမဩလမ္ဗကောတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧကေကံ ပန ဒါမံ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပုပ္ဖဒါမဒွယံ သံဃဋိတုကာမေနပိ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ သုတ္တကောဋိံ သံဃဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါတိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏဿ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတွာ ပရိက္ခိပနံ, တေနေဝ တံ ပုရိမေ ပဝိဋ္ဌံ, တသ္မာ ဧတမ္ပိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝါရံ ပန အဍ္ဎစန္ဒာကာရကရဏေ မာလာဂုဏံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပုပ္ဖဒါမကရဏန္တိ ဧတ္ထ သုတ္တကောဋိယံ ဂဟေတွာပိ ဧကတော ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သုတ္တမယံ ဂေဏ္ဍုကံ နာမ, ဂေဏ္ဍုကခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ပရသန္တကံ ဒေတိ, ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ပရသန္တကံ ဂဟေတွာ ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ ဟောတိ။
֍ * ၃၃။ တဉ္စ ခေါ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယာတိ မာတာပိတူနမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဒေန္တေန ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မဏ္ဍနတ္ထာယ ပန သိဝလိင်္ဂါဒိပူဇနတ္ထာယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိဿန္တီ’’တိ မာတာပိတူနံ ဝဋ္ဋတိ, သေသဉာတကာနံ တာဝကာလိကမေဝ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကဿစိပီတိ ဉာတကဿ ဝါ အညာတကဿ ဝါ ကဿစိပိ။ ဉာတိသာမဏေရေဟေဝါတိ တေသံ ဂိဟိပရိကမ္မမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရေတိ အညာတကာ။ တေဟိပိ သာမဏေရေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တသီသေန ဟရိတဗ္ဗံ။ သမ္ပတ္တာနံ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎဘာဂံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သံဃိကဿ လာဘဿ ဥပစာရသီမဋ္ဌသာမဏေရာနမ္ပိ သန္တကတ္တာ တေသမ္ပိ ဥပဍ္ဎဘာဂေါ လဗ္ဘတေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စူဠကန္တိ ဥပဍ္ဎဘာဂတောပိ ဥပဍ္ဎံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၆။)စတုတ္ထဘာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ သာမဏေရာ…ပေ… ဌပေန္တီတိ ဣဒံ အရက္ခိတအဂေါပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ‘‘ဝဿဂ္ဂေန အဘာဇနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ ဝါ စေတိယင်္ဂဏေ ဝါ။
֍ * ၃၄။ သာမဏေရေဟိ ဒါပေတုံ န လဘန္တီတိ ဣဒံ သာမဏေရေဟိ ဂိဟိကမ္မံ ကာရိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, န ပန ပုပ္ဖဒါနံ ဟောတီတိ သာမဏေရာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋနတော။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သယမေဝါ’’တိအာဒိ။ န ဟိ တံ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ သိယာ။ ယဒိ ဟိ တထာ အာဂတာနံ တေသံ ဒါနံ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ ဘဝေယျ, သာမဏေရေဟိပိ ဒါတုံ န လဗ္ဘေယျ။ သယမေဝါတိ သာမဏေရာ သယမေဝ။ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ အာဒါယာတိ ဣဒံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ယာဂုဘတ္တာဒိသမ္ပာဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၃၅။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘မာတာပိတူနံ တာဝ ဟရိတွာပိ ဟရာပေတွာပိ ပက္ကောသိတွာပိ ပက္ကောသာပေတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, သေသဉာတကာနံ ပက္ကောသာပေတွာဝ။ မာတာပိတူနဉ္စ ဟရာပေန္တေန ဉာတိသာမဏေရေဟေဝ ဟရာပေတဗ္ဗံ။ ဣတရေ ပန ယဒိ သယမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမံ ပုပ္ဖဒါနေ ဝုတ္တနယံ ဖလဒါနေပိ အတိဒိသတိ, တသ္မာ ဖလမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဟရဏဟရာပနာဒိနာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, သေသဉာတီနံ ပက္ကောသာပေတွာဝ။ ဣဒါနိ ‘‘ယော ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ…ပေ… ဣဿရဝတာယ ဒဒတော ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဣမံ ပုပ္ဖဒါနေ ဝုတ္တနယံ ဖလဒါနေ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယာနန္တိ အာဂန္တုကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဖလပရိစ္ဆေဒေနာတိ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ဖလပရိစ္ဆေဒေန ဝါ။ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါတိ ‘‘ဣမေဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၇။)ရုက္ခေဟိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါ။ ပရိစ္ဆိန္နေသုပိ ပန ရုက္ခေသု ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ, ဣတော ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တေန ကုလသင်္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ရုက္ခစ္ဆလ္လီတိ ရုက္ခတ္တစော, သာ ‘‘ဘာဇနီယဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ပုပ္ဖဖလာဒီသု ဝုတ္တနယေန ကုလသင်္ဂဟော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၃၆။ တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု သာသနပဋိသာသနဟရဏံ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ တေနာဟ ‘‘ဂိဟီနံ ဒူတေယျံ သာသနဟရဏကမ္မ’’န္တိ။ ဒူတဿ ကမ္မံ ဒူတေယျံ။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာပိ…ပေ… ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ ‘‘တဿ သာသနံ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန သာသနံ ပဋိက္ခိပိတွာ သယမေဝ ကာရုညေ ဌိတော ဂန္တွာ အတ္တနော ပတိရူပံ သာသနံ အာရောစေတိ, အနာပတ္တိ။ ဂိဟီနဉ္စ ကပ္ပိယသာသနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေဟိ ပန အဋ္ဌဟိ ကုလဒူသကကမ္မေဟီတိ ပုပ္ဖဒါနံ ဖလဒါနံ စုဏ္ဏဒါနံ မတ္တိကဒါနံ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ ဝေဠုဒါနံ ပဏ္ဏဒါနံ ဇင်္ဃပေသနိကန္တိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတောတိ ကုလဒူသနပစ္စယာ ကတပဗ္ဗာဇနီယကမ္မော။
֍ * ၃၇။ သေက္ခဘူမိယံ ဝါတိ ဣမိနာ ဈာနဘူမိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကဘူတာနံ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ။ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ ဘောဇနပရိယောသာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဘောဇနပရိယောသာန’’န္တိ။ ဘုတွာ အာဂစ္ဆန္တဿပိ ပုန ဝုတ္တနယေနေဝ ပဏိဓာယ စီဝရသဏ္ဌာပနာဒီနိ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၈။)၆။ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၃၈။ ဧဝံ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘မစ္ဆမံသေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ထလေ ဌပိတမတ္တေ မရတိ, ကေဝဋ္ဋာဒီဟိ ဝါ မာရိယတီတိ မစ္ဆော။ မစ္ဆဿ ဣဒန္တိ မစ္ဆံ, မသိယတေ အာမသိယတေတိ မံသံ, မစ္ဆဉ္စ မံသဉ္စ မစ္ဆမံသာနိ, တေသု။ မစ္ဆမံသေသု ပန ဝိနိစ္ဆယော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏေနာတိ ဧတ္ထ နိဒ္ဓါရဏံ န ကာတဗ္ဗံ။ ပန-သဒ္ဒေါ ပက္ခန္တရတ္ထော, ဒိဝါသေယျာဒီသု ဝိနိစ္ဆယတော အပရော မစ္ဆမံသေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဂယှတေ အနေနာတိ ဂဟဏံ။ ကိံ တံ? သဒ္ဒေါ, မစ္ဆဣတိ ဂဟဏံ မစ္ဆဂ္ဂဟဏံ, တေန မစ္ဆဂ္ဂဟဏေန, မစ္ဆသဒ္ဒေနာတိ အတ္ထော။ မံသေသု ပန…ပေ… အကပ္ပိယာနီတိ ဧတ္ထ မနုဿမံသံ သမာနဇာတိမံသတော ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဟတ္ထိအဿာနံ မံသာနိ ရာဇင်္ဂတော, သုနခအဟီနံ ဇေဂုစ္ဆဘာဝတော, သေသာနံ ဝါဠမိဂတ္တာ ဘိက္ခူနံ ပရိဗန္ဓဝိမောစနတ္ထံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တိကောဋိပရိသုဒ္ဓန္တိ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတသင်္ခါတာဟိ တီဟိ ကောဋီဟိ တီဟိ အာကာရေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ပရိသုဒ္ဓံ, ဝိမုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌအသုတာနိ စက္ခုဝိညာဏသောတဝိညာဏာနံ အနာရမ္မဏဘာဝတော ဇာနိတဗ္ဗာနိ။ အပရိသင်္ကိတံ ပန ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အပရိသင်္ကိတံ ပနာ’’တိအာဒိ, တီဏိ ပရိသင်္ကိတာနိ ဉတွာ တေသံ ပဋိပက္ခဝသေန အပရိသင်္ကိတံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာနိ တီဏိ ပရိသင်္ကိတာနိ စ ဧဝံ ပရိသင်္ကိတေ သတိ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဉ္စ တေန ဝိဓိနာ အပရိသင်္ကိတေ သတိ ကတ္တဗ္ဗဘာဝဉ္စ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိသွာ ပရိသင်္ကိတံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ သုတွာ ပရိသင်္ကိတံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အဒိသွာ အသုတွာ တက္ကေန အနုမာနေန ပရိသင်္ကိတံ တဒုဘယဝိနိမုတ္တပရိသင်္ကိတံ နာမ။ တံ တိဝိဓမ္ပိ ပရိသင်္ကိတသာမညေန ဧကာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၇၉။)ကောဋိ ဟောတိ, တတော ဝိမုတ္တံ အပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ မစ္ဆမံသံ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ။
ဇာလံ မစ္ဆဗန္ဓနံ။ ဝါဂုရာ မိဂဗန္ဓိနီ။ ကပ္ပတီတိ ယဒိ တေသံ ဝစနေန သင်္ကာ နိဝတ္တတိ, ဝဋ္ဋတိ, န တံ ဝစနံ လေသကပ္ပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ, တံ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီ’’တိ။ ပဝတ္တမံသန္တိ အာပဏာဒီသု ပဝတ္တံ ဝိက္ကာယိကံ ဝါ မတမံသံ ဝါ။ မင်္ဂလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဟုနပါဟုနာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ အကတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ, ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ အကတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဘိက္ခူနဉ္စ မင်္ဂလာဒီနဉ္စာတိ မိဿေတွာ ကတမ္ပိ န ဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာဌိတဝသေန အဝဓာရဏံ ဂဟေတွာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတီတိ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ကတေပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိသင်္ကိတာဘာဝမာဟ။
֍ * ၃၉။ တမေဝတ္ထံ အာဝိကာတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေသံ ဝဋ္ဋတီတိ အဇာနန္တာနံ ဝဋ္ဋတိ, ဇာနတောဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတီတိ။ တေယေဝါတိ ယေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ, တေယေဝ။ ဥဒ္ဒိဿ ကတမံသပရိဘောဂတော အကပ္ပိယမံသပရိဘောဂေ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမသ္မိံ သစိတ္တကာပတ္တိ, ဣတရသ္မိံ အစိတ္တကာ။ တေနာဟ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပရိဘောဂကာလေ ပုစ္ဆိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ဝါ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆိတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ဝစနတော အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၀။)အဇာနိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿေဝ ဟိ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တန္တိ ဝဒန္တီတိ ဣမိနာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဆဋ္ဌော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၇။ အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၄၀။ ဧဝံ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အနာမာသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘အနာမာသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာမသိယတေတိ အာမာသံ, န အာမာသံ အနာမာသံ, အပရာမသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါရိပန္ထိကာတိ ဝိကုပ္ပနိကာ, အန္တရာယိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နဒီသောတေန ဝုယှမာနံ မာတရန္တိ ဧတံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အညာသု ပန ဣတ္ထီသု ကာရုညာဓိပ္ပါယေန မာတရိ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇန္တဿ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အညာသု န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တာပိ အတ္ထိ။ ဧတ္ထ ဂဏှာဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂေဟဿိတပေမေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဖုသနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာရုညေန ပန ဝတ္ထာဒိံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တဿပိ အဝသဘာဝပ္ပတ္တိတော ဥဒကေ နိမုဇ္ဇန္တိံ ကာရုညေန သဟသာ အနာမာသန္တိ အစိန္တေတွာ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ မောက္ခာဓိပ္ပါယေန အာကဍ္ဎတောပိ အနာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ မီယမာနံ မာတရံ ဥပေက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အညာတိကာယ ဣတ္ထိယာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌာယ မာတုယာပိ အာမာသော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ကာတဗ္ဗံ ပန အညာသမ္ပိ ဣတ္ထီနံ ကရောန္တဿပိ အနာပတ္တိယေဝ အနာမာသတ္တေ ဝိသေသာဘာဝါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၁။)တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ဟိရိဝေရာဒိမူလေဟိ ကေသာလင်္ကာရတ္ထာယ ကတစုမ္ဗဋကံ။ တာလပဏ္ဏမုဒ္ဒိကန္တိ တာလပဏ္ဏေဟိ ကတံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ။ တေန တာလပဏ္ဏာဒိမယံ ကဋိသုတ္တကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ အတ္တနော နိဝါသနပါရုပနဘာဝတော အပနေတွာ, စီဝရတ္ထာယ ပရိဏာမေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စီဝရတ္ထာယ ပါဒမူလေ ဌပေတီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ပစ္စတ္ထရဏဝိတာနာဒိအတ္ထမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ, ပူဇာဒိအတ္ထံ တာဝကာလိကမ္ပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီသပသာဓနဒန္တသူစီတိ ဣဒံ သီသာလင်္ကာရတ္ထာယ ပဋပိလောတိကာဟိ ကတသီသပသာဓနကဉ္စေဝ ဒန္တသူစိအာဒိ စာတိ ဒွေ တယော။ သီသပသာဓနံ သိပါဋိကောပကရဏတ္ထာယ စေဝ ဒန္တသူစိံ သူစိဥပကရဏတ္ထာယ စ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာက္ကမံ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ကေသကလာပံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ တိရိယံ ပဝေသနတ္ထာယ ကတာ သူစိ ဧဝ သီသပသာဓနကဒန္တသူစီတိ ဧကမေဝ ကတွာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတဗ္ဗသူစိယေဝ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ဥပကရဏန္တိ သိပါဋိကသူစိဥပကရဏံ, ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
ပေါတ္ထကရူပန္တိ သုဓာဒီဟိ ကတံ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ သဏ္ဌာနေန ကတမ္ပိ အနာမာသမေဝ။ ဣတ္ထိရူပါနိ ဒဿေတွာ ကတံ ဝတ္ထုဘိတ္တိအာဒိဉ္စ ဣတ္ထိရူပံ အနာမသိတွာ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝရူပေ ဟိ အနာမာသေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ အသတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အာမသတော ဒေါသော နတ္ထိ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထေန အဂ္ဂဟေတွာဝ ကေနစိ ဒဏ္ဍာဒိနာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ အနာမာသမ္ပိ ဒဏ္ဍပါသာဏာဒီဟိ ဘေဒနဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ, ပါဠိယမ္ပိ အာပဒါသု မောက္ခာဓိပ္ပါယဿ အာမသနေပိ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ စ သပ္ပိနိအာဒိဝါဠမိဂီဟိ ဂဟိတပါဏကာနံ မောစနတ္ထာယ တံ တံ သပ္ပိနိအာဒိဝတ္ထုံ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဟေတုံ, မာတုအာဒိံ ဥဒကေ မီယမာနံ ဝတ္ထာဒီဟိ ဂဟေတုံ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၂။)အသက္ကောန္တိံ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ ကာရုညေန ဥက္ခိပိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ‘န တွေဝ အာမသိတဗ္ဗာ’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ အမီယမာနံ ဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ဝုတ္တံ။
֍ * ၄၁။ မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ အယ’’န္တိ မဂ္ဂသညံ ဥပ္ပါဒေတွာတိ အတ္ထော။ ပညပေတွာ ဒေန္တီတိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ, တေဟိ ပန ‘‘အာသနံ ပညပေတွာဝ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေ သယမေဝ ပညပေတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဇာတကာနီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဘူတဂါမဘာဝေနေဝ ဌိတာနိ။ ‘‘ကီဠန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ပစ္စယေ အာမသန္တဿ အနာပတ္တိ, ဣဒဉ္စ ဂိဟိသန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဘိက္ခုသန္တကံ ပန ပရိဘောဂါရဟံ သဗ္ဗထာ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဒုရူပစိဏ္ဏတ္တာ။ တာလပနသာဒီနီတိ စေတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာဠိကေရလဗုဇတိပုသအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍပုဿဖလဧဠာလုကဖလာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ယထာဝုတ္တဖလာနံယေဝ စေတ္ထ ကီဠာဓိပ္ပါယေန အာမသနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါသာဏသက္ခရာဒီနိ ကီဠာဓိပ္ပါယေနပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဒဿာမီတိ ဣဒံ အပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောပိ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ အနာမာသတ္တာဘာဝါ။
֍ * ၄၂။ မုတ္တာတိ (မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂ ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာတိကာ အဋ္ဌဝိဓာ မုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ, ဝရာဟဒါဌံ, ဘုဇဂသီသံ, ဝလာဟကံ, ဝေဠု, မစ္ဆသိရော, သင်္ခေါ, သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌာ ဝရာဟဒါဌာဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တိယော တိဋ္ဌန္တိ, ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ စ ဟောန္တိ။ ဝေဠုဇာ ကရကဖလသမာနဝဏ္ဏာ န ဘာသုရာ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၃။)တေ စ ဝေဠူ အမနုဿဂေါစရေယေဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ။ မစ္ဆသိရဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ ဝဋ္ဋလာ လဃဝေါ စ တေဇဝန္တာ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ စ, တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခဥဒရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ ကောလဖလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပဘာဝိသေသယုတ္တာ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသု မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ, တာ သာမုဒ္ဒိကာ။ ဘုဇဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောန္တိ, ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ ယသ္မာ ဗဟုလံ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ လောကေ ဒိဿန္တိ, တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ, ဣတရာ ကဒါစိ ကာစိ, တသ္မာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၃) ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကာ မုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
မဏီတိ ဝေဠုရိယာဒိတော အညော ဇောတိရသာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗော မဏိ။ ဝေဠုရိယောတိ အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏော မဏိ, ‘‘မဇ္ဇာရက္ခိမဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ အတိသိနိဒ္ဓါ ကာဠသိလာ။ မဏိဝေါဟာရံ အဂတာ ရတ္တသေတာဒိဝဏ္ဏာ သုမဋ္ဌာပိ သိလာ အနာမာသာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ပန ‘‘သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ ကာဠသိလာပဏ္ဍုသိလာသေတသိလာဒိဘေဒါ သဗ္ဗာပိ သိလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဝါဠံ သမုဒ္ဒတော ဇာတနာတိရတ္တမဏိ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏမာသာဒိဘေဒံ ဇတုမာသာဒိံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ဝုတ္တာဝသေသရူပိယံ ဂဟိတံ။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရဝဏ္ဏော မဏိ။ ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။
ဘဏ္ဍမူလတ္ထာယာတိ ပတ္တစီဝရာဒိမူလတ္ထာယ။ ကုဋ္ဌရောဂဿာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ တာယ ဝူပသမေတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ ရောဂဿ အတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထဉ္စ အဝိဒ္ဓါယေဝ မုတ္တာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တာ။ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပိသိတွာ ယောဇိတာနံ မုတ္တာနံ ရတနဘာဝဝိဇဟနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၄။)ဂဟဏက္ခဏေပိ ရတနာကာရေန အပေက္ခာဘာဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ပန တာ မုတ္တာ ရတနရူပေန တိဋ္ဌန္တိ, တာဝ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧဝံ အညမ္ပိ ရတနပါသာဏံ ပိသိတွာ ဘေသဇ္ဇေ ယောဇနတ္ထာယ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဇာတရူပရဇတံ ပန မိဿေတွာ ယောဇနဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ယောဇေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ယဒိ ဘေသဇ္ဇေ သုဝဏ္ဏာဒိရူပေန တိဋ္ဌတိ, ဝိယောဇေတုဉ္စ သက္ကာ, တာဒိသံ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တဂတဉ္စေ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သူရိယကန္တစန္ဒကန္တာဒိကံ ဇာတိပါသာဏံ မဏိမှိ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာကရမုတ္တောတိ အာကရတော မုတ္တမတ္တော။ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာဝ အာမသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ပစိတွာ ကတောတိ ကာစကာရေဟိ ပစိတွာ ကတော။
ဓမနသင်္ခေါ စ ဓောတဝိဒ္ဓေါ စ ရတနမိဿော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဒ္ဓေါတိအာဒိဘာဝေန ကတဆိဒ္ဒေါ။ ရတနမိဿောတိ ကဉ္စနလတာဒိဝိစိတ္တော မုတ္တာဒိရတနခစိတော စ။ ဧတေန ဓမနသင်္ခတော အညော ရတနသမ္မိဿော အနာမာသောတိ ဒဿေတိ။ သိလာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ပါနီယသင်္ခေါတိ ဣမိနာ ထာလကာဒိအာကာရေန ကတသင်္ခမယဘာဇနာနိ ဘိက္ခူနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ သေသန္တိ ရတနမိဿံ ဌပေတွာ အဝသေသံ။ မုဂ္ဂဝဏ္ဏံယေဝ ရတနသမ္မိဿံ ကရောန္တိ, န အညန္တိ အာဟ ‘‘မုဂ္ဂဝဏ္ဏာဝါ’’တိ, မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ ရတနသမ္မိဿာဝ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသာတိ ရတနသမ္မိဿံ ဌပေတွာ အဝသေသာ သိလာ။
ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ သုဝဏ္ဏစေတိယန္တိ ဓာတုကရဏ္ဍကံ။ ပဋိက္ခိပီတိ ‘‘ဓာတုဋ္ဌပနတ္ထာယ ဂဏှထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဂဏှထာ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၅။)ပေသိတတ္တာ ပဋိက္ခိပိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘ပဋိက္ခိပီတိ သုဝဏ္ဏမယဿ ဓာတုကရဏ္ဍကဿ ဗုဒ္ဓါဒိရူပဿ စ အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုဝဏ္ဏဗုဗ္ဗုဠကန္တိ သုဝဏ္ဏတာရကံ။ ‘‘ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရူပိယဆဍ္ဍကဿ ဇာတရူပရဇတံ အာမသိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ကေဠာပယိတုန္တိ အာမသိတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတုံ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ, ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ‘‘မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ, ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ, မလမ္ပိ မဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ကေဠာယနသဒိသတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ န သမေတိ? မဟာအဋ္ဌကထာယံ စေတိယဃရဂေါပကာ ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ တေသံယေဝ ကေဠာယနံ အနုညာတံ, န အညေသံ, တသ္မာ ‘‘ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ’’တိ ဝစနံ မဟာအဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။
ကုရုန္ဒိယံ ပန တမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ, သုဝဏ္ဏစေတိယေ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကမေဝ အနုညာတံ, တသ္မာ သာဝဓာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ’’တိ စ ‘‘မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ စ ဝစနံ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယ န သမေတိ, တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတန္တိ။ အာရကူဋလောဟန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကိတ္တိမလောဟဝိသေသော။ တိဝိဓဉှိ ကိတ္တိမလောဟံ – ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ အာရကူဋလောဟန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ နာမ, သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ, ရသတုတ္ထေဟိ ရဉ္ဇိတံ တမ္ဗံ အာရကူဋလောဟံ နာမ။ ‘‘ပကတိရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၆။)ကတံ အာရကူဋ’’န္တိ စ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ တံ ပန ‘‘ဇာတရူပဂတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဂ္ဂဏှတော နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ ဟောတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ, ရူပိယေသု ပန အဂဏိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ, အာမသနေ သမ္ပဋိစ္ဆနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောပိ ကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သံဃိကမေဝ သုဝဏ္ဏာဒိမယံ သေနာသနံ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ, န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ သေနာသနပဋိဗန္ဓတော ဝုတ္တံ။
֍ * ၄၃။ သာမိကာနံ ပေသေတဗ္ဗန္တိ သာမိကာနံ သာသနံ ပေသေတဗ္ဗံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ပဌမမေဝ အနာမသိတွာ ပါသာဏာဒိနာ ကိဉ္စိမတ္တံ ဘေဒံ ကတွာ ပစ္ဆာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္ထာယ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ကရိဿာမီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ တဉ္စ ဝိယောဇေတွာ အာမသိတဗ္ဗံ။ ဖလကဇာလိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ သရပရိတ္တာဏာယ ဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကိဋိကာဖလကံ အက္ခိရက္ခဏတ္ထာယ အယလောဟာဒီဟိ ဇာလာကာရေန ကတွာ သီသာဒီသု ပဋိမုဉ္စိတဗ္ဗံ ဇာလိကံ နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဝစာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာမာသာနီတိ မစ္ဆဇာလာဒိပရူပရောဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သရပရိတ္တာဏံ တဿ အာဝုဓဘဏ္ဍတ္တာဘာဝါ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ပရူပရောဓနိဝါရဏဉှီ’’တိအာဒိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၄၃)။ အာသနဿာတိ စေတိယဿသမန္တာ ကတပရိဘဏ္ဍဿ။ ဗန္ဓိဿာမီတိ ကာကာဒီနံ အဒူသနတ္ထာယ ဗန္ဓိဿာမိ။
‘‘ဘေရိသံဃာဋောတိ သံဃဋိတစမ္မဘေရီ။ ဝီဏာသံဃာဋောတိ သံဃဋိတစမ္မဝီဏာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ‘‘စမ္မဝိနဒ္ဓါ ဝီဏာဘေရိအာဒီနီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၇။)ဝိသေသာဘာဝါ ‘‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တတော ဝိသေသဿ ဝတ္တုမာရဒ္ဓတ္တာ စ ဘေရိအာဒီနံ ဝိနဒ္ဓေါပကရဏသမူဟော ဘေရိဝီဏာသံဃာဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သံဃဋိတဗ္ဗောတိ သံဃာဋော’’တိ ကတွာ။ တုစ္ဆပေါက္ခရန္တိ အဝိနဒ္ဓစမ္မဘေရိဝီဏာနံ ပေါက္ခရံ။ အာရောပိတစမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ အာရောပိတံ ဟုတွာ ပစ္ဆာ တတော အပနေတွာ ဝိသုံ ဌပိတမုခစမ္မမတ္တံ, န သေသောပကရဏသဟိတံ, တံ ပန သံဃာတောတိ အယံ ဝိသေသော။ ဩနဟိတုန္တိ ဘေရိပေါက္ခရာဒီနိ စမ္မံ အာရောပေတွာ စမ္မဝဒ္ဓိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဥပကရဏေဟိ ဝိနန္ဓိတုံ။ ဩနဟာပေတုန္တိ တထေဝ အညေဟိ ဝိနန္ဓာပေတုံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
သတ္တမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၈။ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၄၄။ ဧဝံ အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဓိဋ္ဌိယတေ အဓိဋ္ဌာနံ, ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပိယတေ ဝိကပ္ပနာ, သင်္ကပ္ပနံ စိန္တနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ နာမံ ဝတွာ န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တသ္မာ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’တိအာဒိနာ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘ဣမံ သံဃာဋိ’န္တိအာဒိနာ တဿ တဿ စီဝရဿ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာဝ ‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ, ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၈။)ဝိကပ္ပေတိ, အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ, အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ပန ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ သံဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုံ, ဧတေန ဝိကပ္ပိတတိစီဝရော တေစီဝရိကော န ဟောတိ, တဿ တသ္မိံ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရေ ဝိယ အဝိပ္ပဝါသာဒိနာ ကာတဗ္ဗဝိဓိ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ, န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ပန ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ဧတ္ထ တိစီဝရံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗယုတ္တကံ, ယံ ဝါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမိ, တဿ အဓိဋ္ဌာနကာလပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော သဗ္ဗကာလံ ဣစ္ဆန္တဿ အဓိဋ္ဌာတုံယေဝ အနုဇာနာမိ, တံ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝိကပ္ပေတုံ နာနုဇာနာမိ, သတိ ပန ပစ္စယေ ယဒါ တဒါ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’တိ ဝစနတော သိဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣမေသု ပန တီသု ဋီကာဝါဒေသု တတိယဝါဒေါ ယုတ္တတရော ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ သံသန္ဒနတော။ ကထံ? ပါဠိယဉှိ ကတပရိစ္ဆေဒါသုယေဝ ဒွီသု ဝဿိကသာဋိကကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီသု တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ, တတော အညေသု န ဝိကပ္ပေတုံ ဣစ္စေဝ, တသ္မာ တေသု အသတိ ပစ္စယေ နိစ္စံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ, န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ အယံ ပါဠိယာ အဓိပ္ပါယော ဒိဿတိ, ဣတရာသု ပန ဒွီသု အနုညာတကာလေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧဝံ ပါဠိယာ သံသန္ဒတိ, အဋ္ဌကထာယံ တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရတော အဓိဋ္ဌာတုမေဝ အနုဇာနာမိ, န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ပန စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုမေဝ, န အဓိဋ္ဌာတုံ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၈၉။)ဧဝဉ္စ သတိ ယော တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတိ, တဿ စီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတီတိ။
ပဌမဝါဒေ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ နာမံ ဝတွာ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဧဝံ သန္တေ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ တတော ပရံ နာမံ ဝတွာ ဝိကပ္ပေတုန္တိ အတ္ထော ဘဝေယျ, သော စ အတ္ထော ဝိကပ္ပနာဓိကာရေန ဝုတ္တော, ‘‘နာမံ ဝတွာ’’တိ စ ဝိသေသနေ ကတ္တဗ္ဗေ သတိ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ ဘေဒဝစနံ န သိယာ, သဗ္ဗေသုပိ စီဝရေသု နာမံ အဝတွာဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတော, ဒုတိယဝါဒေ စ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ, န အနုဇာနာမီတိ ပါဌသေသော။ ပဌမေ စ ‘‘တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ, ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ, အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ, အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဒုတိယေ စ ‘‘န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသော’’တိ, တဉ္စ အညမညဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ, တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။
တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိသံဝစ္ဆရေ ဝဿာနံ စာတုမာသံ, တာဝ ဌပေတုံ အနုညာတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧတ္တာဝတာ ဝဿိကသာဋိကံ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဉ္စ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတုံ အနုညာတန္တိ ဧဝမတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော။ တတော ပရံ ဝဿိကသာဋိကာဒိနာမဿေဝ အဘာဝတော, ကသ္မာ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေန္တေနပိ နာမံ ဂဟေတွာ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘောဂဿ အနုညာတတ္တာ တထာဝိကပ္ပိတံ အညနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ‘‘တတော ပရန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၀။)စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိဝဿာနံ တာဝ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘ဝိကပ္ပနေ န ဒေါသော, တထာ ဝိကပ္ပိတံ ပရိက္ခာရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ပန ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံယေဝ, နာဓိဋ္ဌာတုံ။ ဝတ္ထဉှိ ကတပရိယောသိတံ အန္တောစာတုမာသေ ဝဿာနဒိဝသံ အာဒိံ ကတွာ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုဇာနာမိ, စာတုမာသတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဌပေတုကာမေန ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ပစ္ဆိမဝါဒေါ ပသတ္ထတရောတိ ဒိဿတိ, ကသ္မာ? သုဝိညေယျတ္တာ, ပုရိမေသု ပန အာစရိယာနံ အဓိပ္ပါယောယေဝ ဒုဝိညေယျော ဟောတိ နာနာဝါဒဿေဝ ကထိတတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဉ္စကန္တိ မုဋ္ဌိယာ ဥပလက္ခိတံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ, စတုဟတ္ထေ မိနိတွာ ပဉ္စမံ ဟတ္ထမုဋ္ဌိံ ကတွာ မိနိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘မုဋ္ဌိဟတ္ထာနံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ။ ပဉ္စပိ ဟတ္ထာ မုဋ္ဌီ ကတွာဝ မိနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွိဟတ္ထေန အန္တရဝါသကေန တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပါရုပနေနပီ’’တိအာဒိ။ အတိရေကန္တိ သုဂတစီဝရတော အတိရေကံ။ ဦနကန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတော ဦနကံ။ တေန စ တေသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။
ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဣမံ သံဃာဋိအဓိဋ္ဌာနံ ဥက္ခိပါမိ, ပရိစ္စဇာမီတိ အတ္ထော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဌပေမိ, ပရိစ္စဇာမီတိ ဝါ အတ္ထော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထေန စီဝရံ ပရာမသန္တေန, စာလေန္တေန ဝါ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ကာယေနပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၁။)စာလေတွာ ဝါစမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ကာယဝါစာဟိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ‘‘ကာယေန အဖုသိတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အဟတ္ထပါသဟတ္ထပါသဝသေန ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ‘‘ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ။ ‘ဒွါဒသဟတ္ထ’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ ဣဓ န သမေတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒါနိ သမ္မုခါပရမ္မုခါဘေဒေန ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟတ္ထပါသေတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘ဟတ္ထပါသေတိ စ ဣဒံ ဒွါဒသဟတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ‘ဣမ’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, တတော ပရံ ‘ဧတ’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, ဂဏ္ဌိပဒေသု ပနေတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ, ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ သဗ္ဗတ္ထ ‘ဟတ္ထပါသော’တိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဣဓ ဝိသေသဝိကပ္ပနာယ ကာရဏံ ဂဝေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဠိယဋ္ဌကထာသုပိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထမေဝ ဟတ္ထပါသော ဝုတ္တော, ဋီကာစရိယေဟိ စ တဒေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတော, တသ္မာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ စီဝရံ ‘‘ဣမ’’န္တိ, တတော ဗဟိဘူတံ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။
‘‘သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏယောဂ္ဂေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထာပိ စီဝရဿ ဌပိတဘာဝသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ သက္ကာ နိစ္စဿ ဌာနံ သလ္လက္ခေတုံ, ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ တတော အညသ္မိံ ဌပိတန္တိ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘တထာပိ အဓိဋ္ဌိတေ န ဒေါသော’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ သက္ကာ။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဒေသနာသီသမတ္တံ, တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာတိ စ ဣဒံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၂။)ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏံ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ, စီဝရသလ္လက္ခဏမေဝေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ‘‘သံဃာဋိ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ အန္တရဝါသကန္တိ အဓိဋ္ဌိတာနဓိဋ္ဌိတာနံ သမာနမေဝ နာမံ။ ‘အယံ သံဃာဋီ’တိအာဒီသု အနဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ ‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’တိ ဧတ္ထ အဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဂေါစရဂါမတော ဝိဟာရေတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဒူရတရေပိ လဗ္ဘတေဝါတိ အာစရိယာ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေပိ ‘သာမန္တဝိဟာရေတိ ဒေသနာသီသမတ္တံ, တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတုံ သက္ကာ။ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသံ ရက္ခန္တေန တတော ဒူရေ ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ။ ကေစိ ‘စီဝရဝံသေ ဌပိတံ အညော ပရိဝတ္တေတွာ နာဂဒန္တေ ဌပေတိ, တံ အဇာနိတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿပိ ရုဟတိ စီဝရဿ သလ္လက္ခိတတ္တာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ, တသ္မာ အာစရိယာနံ မတဘေဒံ သံသန္ဒိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ။ တေနေဝ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပရိက္ခာရစောဠဿ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဒဿေတိ, ဧတေန စ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂံ ပရိဟရန္တေန ပံသုကူလာဒိဝသေန လဒ္ဓံ ဝတ္ထံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ကတွာ ရဇိတွာ ပါရုပိတုမသက္ကောန္တေန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ဒသာဟမတိက္ကမာပေတဗ္ဗံ, ဣတရထာ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ, တေနေဝ ‘‘ရဇိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဓုတင်္ဂစောရော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅) ဝုတ္တံ။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီတိ ဣဒဉ္စ သံဃာဋိအာဒိတိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဣတရဿ ပန ပုရိမာဓိဋ္ဌာနမေဝ အလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုပိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၃။)အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုဒါနကိစ္စမ္ပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ, မဟန္တတရမေဝါတိအာဒိ သဗ္ဗာဓိဋ္ဌာနသာဓာရဏလက္ခဏံ။ တတ္ထ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အနဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ ဧကဒေသဘူတတ္တာ အနဓိဋ္ဌိတဉ္စေ, အဓိဋ္ဌိတဿ အပ္ပဘာဝေန ဧကဒေသဘူတံ အဓိဋ္ဌိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ, တထာ အဓိဋ္ဌိတဉ္စေ, အနဓိဋ္ဌိတဿ ဧကဒေသဘူတံ အနဓိဋ္ဌိတသင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ လက္ခဏံ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဒုတိယပဋ္ဋမေဝ, အထ ခေါ တတိယပဋ္ဋာဒိကမ္ပိ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သံဃာဋိံ…ပေ… ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈)။
မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတိစီဝရပ္ပမာဏယုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘တိစီဝရံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ပရိက္ခာရစောဠံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ အဝသေသာ ဘိက္ခူတိ ဝက္ခမာနကာလေ နိသိန္နာ ဘိက္ခူ။ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ, န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တံ, ဧဝံ ပရိက္ခာရစောဠမ္ပိ ဝုတ္တံ, န စဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော, န စ သင်္ခါပရိစ္ဆေဒေါ, တသ္မာ တီဏိပိ စီဝရာနိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိဓာနမုခမေတန္တိ ဧတံ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ နိဓာနမုခံ ဌပနမုခံ, အတိရေကစီဝရဋ္ဌပနကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ, တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ, အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ အနုညာတတ္တာ ဘိက္ခူနဉ္စ ဧကမေဝ ပရိဿာဝနံ, ထဝိကာ ဝါ ဝဋ္ဋတိ, န ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏာနိ, အတိရေကပ္ပမာဏာနိ ဝါ ပရိဿာဝနာဒီနိ ပရိက္ခာရာနိ ကပ္ပန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ပဌမံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ပုန ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၄။)အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, န တွေဝ အာဒိတောဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိသမ္ဘဝတော စီဝရဝိပ္ပဝါသေ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ န တတ္ထ ဒုပ္ပရိဟာရောတိ အာဟ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယ ဒုပ္ပရိဟာရ’’န္တိ။
֍ * ၄၅။ အတိရိတ္တပ္ပမာဏာယ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ’’တိ။ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကမာသတော ပရံ အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ, ဣမိနာ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ဥပရိ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ, အသတော ပစ္စုဒ္ဓရာယောဂါ, ယဉ္စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ, ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ, နော ဂိမှေ’’တိ ဧတ္ထ န တံ ဝုတ္တံ, ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေန္တော ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ, တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နိဝါသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ, ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ, တသ္မာ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တနယေနပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနာတိက္ကမေပိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ ပညာယတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေသု စ ဝဿာနမာသအာဗာဓာနံ ဝိဂမေ ဝိဇဟနံ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ, တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အာဂတနယေန ယာဝ ပစ္စုဒ္ဓါရာ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဣမိနာ သံဃာဋိအာဒီသုပိ ဒုတိယအဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ, တံ အတိရေကစီဝရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၅။)ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ စီဝရဝသေန ပရိဘောဂကိစ္စဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ သေနာသနပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ ဝိယ။ ယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ သေနာသနတ္ထာယေဝါတိ နိယမိတံ န ဟောတိ နဝသု စီဝရေသု ဂဟိတတ္တာ, တသ္မာ အတ္တနော နာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိဒဟိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝိယ ယထာ တထာ ဝိနိယုဇ္ဇိတမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ပါဝါရောကောဇဝေါတိ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာ လောကေပိ ဝေါဟရဏတော သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏတော ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ။ သစေ အဝသာနေ အပရာဝဿိကသာဋိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ, ပုရိမဝဿိကသာဋိကံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။
နိသီဒနမှိ ပမာဏယုတ္တန္တိ ‘‘ဒီဃတော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော, ဝိတ္ထာရတော ဒိယဍ္ဎံ, ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိဣမိနာ ပမာဏေန ယုတ္တံ, တံ ပန မဇ္ဈိမပုရိသဟတ္ထသင်္ခါတေန ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော တိဟတ္ထံ ဟောတိ, ဝိတ္ထာရတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထံ, ဒသာ ဝိဒတ္ထာဓိကဟတ္ထံ, ဣဒါနိ မနုဿာနံ ပကတိဟတ္ထေန ဒီဃတော ဝိဒတ္ထာဓိကစတုဟတ္ထံ ဟောတိ, ဝိတ္ထာရတော နဝင်္ဂုလာဓိကတိဟတ္ထံ, ဒသာ ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထာ, တတော ဦနံ ဝဋ္ဋတိ, န အဓိကံ ‘‘တံ အတိက္ကာမယတော ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၃၃) ဝုတ္တတ္တာ။ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိယာ ပမာဏိကာတိ ‘‘ဒီဃတော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ, တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏယုတ္တာ, သာ ပန ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော ဆဟတ္ထာ ဟောတိ, ဝိတ္ထာရတော တိဟတ္ထာ, ဣဒါနိ ပကတိဟတ္ထေန ပန ဒီဃတော နဝဟတ္ထာ ဟောတိ, တိရိယတော ဝိဒတ္ထာဓိကစတုဟတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ပရိက္ခာရစောဠန္တိ ဧတ္ထ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၆။)ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ နာမ သုဂတင်္ဂုလေန ဒီဃတော အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဟောတိ, တိရိယတော စတုရင်္ဂုလံ, ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော ဧကဟတ္ထံ ဟောတိ, တိရိယတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ, ဣဒါနိ ပကတိဟတ္ထေန ပန ဒီဃတော ဝိဒတ္ထာဓိကဟတ္ထံ ဟောတိ, တိရိယတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ပမာဏ’’န္တိအာဒိ။
ဘေသဇ္ဇတ္ထာယာတိအာဒီသု အတ္တနော သန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပိတံ သန္ဓာယ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေပိ နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဣဒံ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ, ဣဒံ မာတုယာ’’တိ ဝိဘဇိတွာ သကသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပေန္တေန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေဿာမိ, ဣဒံ မာတုယာ ဒဿာမီ’’တိ ဌပေန္တေန ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေတိ ဧတ္ထ အနိဝါသေတွာ အပါရုပိတွာ ကေဝလံ မဉ္စပီဌေသုယေဝ အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ပစ္စတ္ထရဏံ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အနဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ, ဟေဋ္ဌာ ပန ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သန္တကံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ပစ္ဆာ ဝီတဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ, ပုန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ အန္တရန္တရာ ဝီတံ ဟောတိ, ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဝိကပ္ပနူပဂပ္ပမာဏမတ္တေ ဝီတေ တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၄၆။ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနာ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တံ အညဿ ဒါနေ ဝိယ စီဝရေ နိရာလယဘာဝေနေဝ ပရိစ္စတ္တတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဘိက္ခုနိယာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနေဝါတိ ဧတမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ, တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၇။)ဝိဇဟတီ’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘ဘိက္ခုနိယာ ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဘိက္ခုနိယာ ဟိ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ တဿာ ဝိဗ္ဘမနေနေဝ အဿမဏီဘာဝတော။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာတိ ပန ဣဒံ သစေ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတောဝ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ, တဿ ကာယလဂ္ဂမ္ပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဣဒံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဌိတဿ စေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ဘိက္ခုနိဘာဝေ နိရပေက္ခတာယ ဂိဟိလိင်္ဂတိတ္ထိယလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, တဒါပိ တဿ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနတော’’တိ ဝုတ္တံ, ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ ဝစနာနိ အညမညဝိရုဒ္ဓါနိ ဟုတွာ ဒိဿန္တိ။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဟီနာယာဝတ္တန္တေ သတိ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခန္တေပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ, သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တေ သတိ ဟီနာယ အနာဝတ္တန္တေပီတိ အဓိပ္ပါယော ဒိဿတိ, တသ္မာ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ကေဝလံ ဂိဟိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ, စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနံ, တထာပိ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ သိယာ ယထာ တံ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန။ ဂိဟိဘာဝံ အနုပဂန္တွာ စ ကေဝလံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ကရောန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုလိင်္ဂံ အတ္ထိ, စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနံ, တထာပိ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ သိယာ ယထာ တံ ပစ္စုဒ္ဓရဏေ, တသ္မာ ဘိက္ခု ဝါ ဟောတု ဘိက္ခုနီ ဝါ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၈။)ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီတိ စိတ္တေန ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏေန စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ပန ဘိက္ခုဿေဝ စီဝရံ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနာဘာဝါတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကတိတ္ထိယပက္ကန္တကာနံ ပန စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ အဋ္ဌကထာယံ အနာဂတတ္တာ တေသဉ္စ ဟီနာယာဝတ္တာနဝေါဟာရာဘာဝါ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခဝသေနာတိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဩရတော ပရတောတိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ, ပရတော န ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ဩရပရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? ယထာ နဒီပရိစ္ဆိန္နေ ပဒေသေ မနုဿာနံ ဝသနဒိသာဘာဂေ တီရံ ဩရိမံ နာမ ဟောတိ, ဣတရဒိသာဘာဂေ တီရံ ပါရိမံ နာမ, တထာ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဋ္ဌာနဘူတံ စီဝရဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ ယထာဝုတ္တဝိဒတ္ထိအာဒိပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရံ နာမ, စီဝရပရိယန္တဋ္ဌာနံ ပရံ နာမ, ဣတိ လောကတော ဝါ ယထာ စ ဩရတော ဘောဂံ ပရတော အန္တံ ကတွာ စီဝရံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနော အဘိမုခဋ္ဌာနံ ဩရံ နာမ, ဣတရဋ္ဌာနံ ပရံ နာမ, ဧဝံ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဋ္ဌာနံ ဩရံ နာမ, ဣတရံ ပရံ နာမ။ ဧဝံ သာသနတော ဝါ ဩရပရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝ ယော ပန ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ, အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယောတိ သကလသ္မိံ စီဝရေ အဓိဋ္ဌာနဘိဇ္ဇနာဘိဇ္ဇနဘာဝေါ ဒဿိတော။ တေန ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ‘‘ဧသ နယောတိ ဣမိနာ ပမာဏယုတ္တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒေ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိအာဒိအတ္ထံ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။
ခုဒ္ဒကံ စီဝရန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိဘေဒပ္ပမာဏတော အနူနမေဝ ခုဒ္ဒကစီဝရံ။ မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတီတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ စတူသု ပဿေသု ယသ္မိံ ပဒေသေ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၉၉။)တသ္မိံ ပဒေသေ သမန္တတော ဆိန္ဒိတွာ ခုဒ္ဒကံ ကရောန္တဿ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကရောတီတိ ဧတ္ထ အတိမဟန္တံ စီဝရံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တံ ကတွာ သမန္တတော ဆိန္ဒနေနပိ ဝိစ္ဆိန္ဒနကာလေ ဆိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနံ ဆိဒ္ဒသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ, အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ ဧဝါတိ သိဇ္ဈတိ, ‘ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ န ဘိဇ္ဇတီ’တိ ဝစနေန စ သမေတိ။ ပရိက္ခာရစောဠံ ပန ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏတော ဦနံ ကတွာ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ အဓိဋ္ဌာနဿ အနိဿယတ္တာ, တာနိ ပုန ဗဒ္ဓါနိ ဃဋိတာနိ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘ဝဿိကသာဋိကစီဝရေ ဒွိဓာ ဆိန္နေ ယဒိပိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ဟောတိ, ဧကသ္မိံယေဝ ခဏ္ဍေ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတိ, န ဣတရသ္မိံ, ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ နိသီဒနကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဝဒန္တီ’’တိ။
֍ * ၄၇။ သမ္မုခေ ပဝတ္တာ သမ္မုခါတိ ပစ္စတ္တဝစနံ, တဉ္စ ဝိကပ္ပနာဝိသေသနံ, တသ္မာ ‘‘သမ္မုခေ’’တိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, အဘိမုခေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မုခေန အတ္တနော ဝါစာယ ဧဝ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ကရဏတ္ထေနပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယမေဝ ပါဠိယာ သမေတိ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကေနေဝ ဝိကပ္ပနာကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ သယံ အပစ္စုဒ္ဓါရဏပရိဘုဉ္ဇနေ ပါစိတ္တိယံ, အဓိဋ္ဌဟနေ ပရေသံ ဝိဿဇ္ဇနေ စ ဒုက္ကဋဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အပိ-သဒ္ဒေန နိဓေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ကတေ စီဝရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၀။)အဓိဋ္ဌာတုကာမေန ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ဟောတိ, န အတိရေကစီဝရံ, တံ ပန တိစီဝရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုကာမေန အဓိဋ္ဌဟိတဗ္ဗံ, ဣတရေန ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဝိကပ္ပိတစီဝရံ, တံ ယာဝ ပရိဘောဂကာလာ အပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ နိဒဟေတဗ္ဗံ, ပရိဘောဂကာလေ ပန သမ္ပတ္တေ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တတော ပုဗ္ဗေပိ ပစ္စုဒ္ဓရာပေယျ, ပစ္စုဒ္ဓါရေနေဝ ဝိကပ္ပနာယ ဝိဂတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ, ဒသာဟာတိက္ကမေ ပတ္တေဝ နိဿဂ္ဂိယံ, တသ္မာ ယံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ, တဒေဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ပစ္စုဒ္ဓါရေ စ ကတေ အန္တောဒသာဟေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ‘တတော ပရံ ပရိဘောဂါဒိ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၉) စ ‘‘သာမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတွာ အပစ္စုဒ္ဓါရဏံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၇၃) စ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတိ, တဿ ဝါ ဝိဿာသန္တော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၆) စ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စုဒ္ဓါရံ အဒဿေတွာ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော သန္တကတ္တံ အမောစေတွာဝ ပရိဘောဂါဒိဝသေန ပစ္စုဒ္ဓါရဿ ဝုတ္တတ္တာ, ‘‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိနာပိ ဝိသုံ ပရိဘောဂဿ နိဓာနဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဧဝ စ တိစီဝရရဟိတံ ဝိကပ္ပနာရဟံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ နိဒဟိတုဉ္စ ဣဒံ ပါဋေက္ကံ ဝိနယကမ္မန္တိ ခါယတိ။ အပိစ ဗဟူနံ ပတ္တာနံ ဝိကပ္ပေတုံ ပစ္စုဒ္ဓရေတုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စုဒ္ဓါရေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၁။)တေသံ အတိရေကပတ္တတာ ဒဿိတာတိ သိဇ္ဈတိ တေသု ဧကဿေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတော, တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။
မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော, န ဒဠှမိတ္တော။ ပညတ္တိကောဝိဒေါ န ဟောတီတိ ဧဝံ ဝိကပ္ပိတေ အနန္တရမေဝ ဧဝံ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ဝိနယကမ္မံ န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာတိ ပစ္စုဒ္ဓရိတု’’န္တိ။ ဣမိနာပိ စေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ဝိကပ္ပနာသမနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ဝိကပ္ပိတဝိကပ္ပနာ နာမေသာ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိဋ္ဌိတအဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၄၈။ ဧဝံ စီဝရေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတတိ ပိဏ္ဍပါတော ဧတ္ထာတိ ပတ္တော, ဇိနသာသနဘာဝေါ ဘိက္ခာဘာဇနဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပတ္တံ ပက္ခေ ဒလေ ပတ္တော, ဘာဇနေ သော ဂတေ တိသူ’’တိ, တသ္မိံ ပတ္တေ။ ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ နိပါတော။ နယောတိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယော။ စီဝရေ ဝုတ္တအဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယတော အညဘူတော အယံ ဝက္ခမာနော ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပမာဏယုတ္တောဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော, န အပ္ပမာဏယုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ပမာဏတော ဦနာဓိကေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ, တသ္မာ တာဒိသံ ပတ္တံ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဧတေ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, န အဓိဋ္ဌာနူပဂါ န ဝိကပ္ပနူပဂါ’’တိ။
ဒွေ မဂဓနာဠိယောတိ ဧတ္ထ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ မာဂဓိကာယ တုလာယ အဍ္ဎတေရသပလပရိမိတံ ဥဒကံ ဂဏှာတိ။ သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိတော ခုဒ္ဒကာ ဟောတိ, ဒမိဠနာဠိတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၂။)ပန မဟန္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂) ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိ မဟန္တာ, ဒမိဠနာဠိ ခုဒ္ဒကာ, မဂဓနာဠိပမာဏယုတ္တာ, တာယ မဂဓနာဠိယာ ဒိယဍ္ဎနာဠိ ဧကာ သီဟဠနာဠိ ဟောတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ ပဉ္စ ကုဍုဝါနိ ဧကဉ္စ မုဋ္ဌိံ ဧကာယ စ မုဋ္ဌိယာ တတိယဘာဂံ ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၉၈-၆၀၂) ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ ဆပသတာ နာဠီတိ ကေစိ။ ‘အဋ္ဌပသတာ’တိ အပရေ။ တတ္ထ ပုရိမာနံ မတေန တိပသတာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော ဧကာ မဂဓနာဠိ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာနံ စတုပသတာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော ဧကာ မဂဓနာဠိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ပကတိယာ စတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ, စတုကုဍုဝံ နာဠိကံ, တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ, တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တေန နယေန မဂဓနာဠိ နာမ ပဉ္စ ကုဍုဝါနိ ဧကဉ္စ မုဋ္ဌိံ ဧကာယ မုဋ္ဌိယာ တတိယဘာဂဉ္စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထ ကုဍုဝေါတိ ပသတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –
‘‘ကုဍုဝေါ ပသတော ဧကော၊
ပတ္ထော တေ စတုရော သိယုံ၊
အာဠှကော စတုရော ပတ္ထာ၊
ဒေါဏံ ဝါ စတုရာဠှက’’န္တိ။
အထ ဝါ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ စတုကုဍုဝါယ နာဠိယာ စတဿော နာဠိယော ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၀၂) ‘‘ဒမိဠနာဠီတိ ပုရာဏကနာဠိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ စ စတုမုဋ္ဌိကေဟိ ကုဍုဝေဟိ အဋ္ဌကုဍုဝါ, တာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော မဂဓနာဠိ ဂဏှာတိ, ပုရာဏာ ပန သီဟဠနာဠိ တိဿော နာဠိယော ဂဏှာတီတိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၃။)မဂဓနာဠိ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနာယ စတုကုဍုဝါယ ဒမိဠနာဠိယာ စတုနာဠိကာ ဟောတိ, တတော မဂဓနာဠိတော ဥပဍ္ဎဉ္စ ပုရာဏဒမိဠနာဠိသင်္ခါတံ ပတ္ထံ နာမ ဟောတိ, ဧတေန စ ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီတိ ပါဠိဝစနံ သမေတိ။ လောကိယေဟိပိ –
‘လောကိယံ မဂဓဉ္စေတိ, ပတ္ထဒွယမုဒါဟဋံ၊
လောကိယံ သောဠသပလံ, မာဂဓံ ဒိဂုဏံ မတ’န္တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၀၂) –
ဧဝံ လောကေ နာဠိယာ မဂဓနာဠိ ဒိဂုဏာတိ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ဂယှမာနေ ဩမကပတ္တဿ စ ယာပနမတ္တောဒနဂါဟိကာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အဋ္ဌကုဍုဝတော ဦနောဒနဂါဟိနာ ပတ္တေန အထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိယေသိတွာ ယာပေတုံ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဋ္ဌကထာယံ ‘ပတ္ထော နာမ နာဠိမတ္တံ ဟောတိ, ဧကဿ ပုရိသဿ အလံ ယာပနာယာ’တိ’’။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၁၉၂) ‘‘ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’န္တိ, ‘‘ဧကဿ ဒိန္နံ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပဟောတီ’’တိ စ, တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပန္တိ ဩဒနဿ စတုဘာဂမတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဇ္ဈိမနိကာယေ ဗြဟ္မာယုသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနစတုတ္ထဘာဂေါ’’တိ။ ဩဒနဂတိကာနီတိ ဩဒနဿ ဂတိ ဂတိ ယေသံ တာနိ ဩဒနဂတိကာနိ။ ဂတီတိ စ ဩကာသော ဩဒနဿ အန္တောပဝိသနသီလတ္တာ ဩဒနဿ ဩကာသောယေဝ တေသံ ဩကာသော ဟောတိ, န အညံ အတ္တနော ဩကာသံ ဂဝေသန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဇနပရိဘောဂေနာတိ ဥဒကာဟရဏာဒိနာ ဘာဇနပရိဘောဂေန။
ဧဝံ ပမာဏတော အဓိဋ္ဌာနူပဂဝိကပ္ပနူပဂပတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါကတော မူလတော စ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပမာဏယုတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၄။)ပတ္တောတိ ကမ္မာရပက္ကံယေဝ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏကရဏတ္ထာယ ပုနပ္ပုနံ နာနာသမ္ဘာရေဟိ ပစိတဗ္ဗော, အယောပတ္တဿ အတိကက္ခဠတ္တာ ကမ္မာရပါကေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စဝါရပက္ကောယေဝ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿ ပန မုဒုကတ္တာ ကုမ္ဘကာရကပါကေန သဒ္ဓိံ ဒွိဝါရပက္ကောပိ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဧဝံ ကတောယေဝ ဟိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ဝိကပ္ပနူပဂေါ စ ဟောတိ, နာကတော။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ပါကေ စ မူလေ စ သုနိဋ္ဌိတေယေဝ အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ဟောတိ။ ယော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ, သွေဝ ဝိကပ္ပနူပဂေါ’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၄၈)။ သော ဟတ္ထံ အာဂတောပိ အနာဂတောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ဧတေန ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝိကပ္ပေတုဉ္စ လဘတိ, ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတုမာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရဇောတကော။ တတ္ထ ပစိတွာ ဌပေဿာမီတိ ကာဠဝဏ္ဏပါကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထ ဒွေ ပတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ, တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣဒမ္ပိ ဥပစာရမတ္တံ, ပတ္တသလ္လက္ခဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ။
ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ အပ္ပမတ္တဿ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတ္တေ ဝါ ဆိဒ္ဒံ ဟောတီတိ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလမတ္တောကာသတော ပဋ္ဌာယ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၅။)‘‘သာလိ ဝီဟိ စ ကုဒြူသော၊
ဂေါဓူမော ဝရကော ယဝေါ၊
နီဝါရာဒီ တု တဗ္ဘိဒါ’’တိ။ –
ဝုတ္တာနံ သတ္တဝိဓာနံ ဓညာနံ။
֍ * ၄၉။ ဧဝံ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တဝိကပ္ပနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိကပ္ပနေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ စီဝရဝိကပ္ပနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၅၀။ ဧဝံ ဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တေ ဘိန္နေ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ အပတ္တောတိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဗန္ဓနေပိ ပတ္တေ အပရိပုဏ္ဏပါကေ ပတ္တေ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ။ ‘‘တိပုပဋ္ဋေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ဗလောဟာဒိကပ္ပိယလောဟေဟိ အယောပတ္တဿ ဆိဒ္ဒံ ဆာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘လောဟမဏ္ဍလကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓေဟိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဥဏှဘောဇနေ ပက္ခိတ္တေ ဝိလီယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဖာဏိတံ ဈာပေတွာ ပါသာဏစုဏ္ဏေန ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါသာဏစုဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ဖာဏိတံ ပစိတွာ တထာပက္ကေန ပါသာဏစုဏ္ဏေန ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပရိဘောဂေနာတိ အယုတ္တပရိဘောဂေန။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာဓာရက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မဉ္စပီဌာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာဓာရကံ ဌပေတွာ တတ္ထ ပတ္တံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အာဓာရကဋ္ဌပနောကာသဿ အနိယမိတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
အဋ္ဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၆။)၉။ စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၅၁။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရေန ဝိနာဝါသဝိနိစ္ဆယကရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရေနဝိနာဝါသော’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ စီယတီတိ စီဝရံ, စယံ သဉ္စယံ ကရီယတီတိ အတ္ထော, အရိယဒ္ဓဇော ဝတ္ထဝိသေသော။ ဣဓ ပန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရိတံ စီဝရတ္တယမေဝ။ ဝိနာတိ ဝဇ္ဇနတ္ထေ နိပါတော။ ဝသနံ ဝါသော, ဝိနာ ဝါသော ဝိနာဝါသော, စီဝရေန ဝိနာဝါသော စီဝရဝိနာဝါသော, ‘‘စီဝရဝိပ္ပဝါသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန, ဂါထာပါဒပူရဏတ္ထာယ ဝါ အလုတ္တသမာသံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန…ပေ… ဝိပ္ပဝါသော’’တိ, ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမိ, ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမိ, ဣမံ အန္တရဝါသကံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ နာမေန အဓိဋ္ဌိတာနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဧကေကေန ဝိပ္ပဝါသောတိ အတ္ထော, ဧကေနပိ ဝိနာ ဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဝသန္တဿ ဘိက္ခုနော သဟ အရုဏုဂ္ဂမနာ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, ပါစိတ္တိယဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝသိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဝသနကိရိယာ စတုဣရိယာပထသာဓာရဏာ, တသ္မာ ကာယလဂ္ဂံ ဝါ ဟောတု အလဂ္ဂံ ဝါ, အဍ္ဎတေယျရတနဿ ပဒေသဿ အန္တော ကတွာ တိဋ္ဌန္တောပိ စရန္တောပိ နိသိန္နောပိ နိပန္နောပိ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ဝသန္တော နာမ ဟောတိ။
ဧဝံ သာမညတော အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဂါမာဒိပန္နရသောကာသဝသေန ဝိသေသတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂါမိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ ဂါမနိဝေသနာနိ ပါကဋာနေဝ။ ဥဒေါသိတော နာမ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ အဋ္ဋော နာမ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော နာမ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ ပါသာဒေါ နာမ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ နာမ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၇။)မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါတိ စ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တော ပါသာဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ သကဋသတ္ထော ဝါ။ ခေတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ။ ဓညကရဏံ နာမ ခလမဏ္ဍလံ။ အာရာမော နာမ ပုပ္ဖါရာမော ဖလာရာမော။ ဝိဟာရာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ တတ္ထ နိဝေသနာဒီနိ ဂါမတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အန္တောဂါမေ ဌိတာနဉှိ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ ဂါမပရိဟာရောယေဝါတိ။ ဂါမဂ္ဂဟဏေန စ နိဂမနဂရာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။
ပရိခါယ ဝါ ပရိက္ခိတ္တောတိ ဣမိနာ သမန္တာ နဒီတဠာကာဒိဥဒကေန ပရိက္ခိတ္တောပိ ပရိက္ခိတ္တောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာတိ ဃရဿ ဥပရိ အာကာသေ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ။ သဘာယေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ သဘာသဒ္ဒဿ ပရိယာယော သဘာယသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သဘာသဒ္ဒေါ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, သဘာယသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါတိ။ ဒွါရမူလေ ဝါတိ နဂရဿ ဒွါရမူလေ ဝါ။ တေသန္တိ သဘာယနဂရဒွါရမူလာနံ။ တဿာ ဝီထိယာ သဘာယဒွါရာနံ ဂဟဏေနေဝ တတ္ထ သဗ္ဗာနိပိ ဂေဟာနိ, သာ စ အန္တရဝီထိ ဂဟိတာယေဝ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒွါရဝီထိဃရေသု ဝသန္တေန ဂါမပ္ပဝေသနသဟသေယျာဒိဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နတာဒိယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သဘာ ပန ယဒိ သဗ္ဗေသံ ဝသနတ္ထာယ ပပါသဒိသာ ကတာ, အန္တရာရာမေ ဝိယ ယထာသုခံ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဟရိတွာ ဃရေ နိက္ခိပတီတိ ဝီထိံ မုဉ္စိတွာ ဌိတေ အညသ္မိံ ဃရေ နိက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝီထိဟတ္ထပါသော န ရက္ခတီ’’တိ။ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဟတ္ထပါသေတိ ဃရဿ ဟတ္ထပါသံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
ဧဝံ ဂါမဝသေန ဝိပ္ပဝါသာဝိပ္ပဝါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဝေသနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ဧကကုလဿ သန္တကံ နိဝေသနံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩဝရကော နာမ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၈။)ဂဗ္ဘဿ အဗ္ဘန္တရေ အညော ဂဗ္ဘောတိ ဝဒန္တိ, ဂဗ္ဘဿ ဝါ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဣဒါနိ ဥဒေါသိတာဒိဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒေါသိတိ’’စ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ဧကကုလဿ သန္တကော ဥဒေါသိတော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ နိဝေသနေ ဝုတ္တနယေန။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိ အတ္ထော။ တေန ဝိသေသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ ယေသု ဝိသေသော အတ္ထိ, တေ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ဧကကုလဿ နာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိယာဒိယိတွာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ, အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဝါ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘အန္တောပဝိဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အန္တောပဝိဋ္ဌေနာတိ ဂါမဿ, နဒိယာ ဝါ အန္တောပဝိဋ္ဌေန။ ‘‘သတ္ထေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ နဒီပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိသုံ နဒီပရိဟာရဿ အဝုတ္တတ္တာ ဂါမာဒီဟိ အညတ္ထ ဝိယ စီဝရဟတ္ထပါသောယေဝ နဒီပရိဟာရော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အညေ ပန ‘‘ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန နဒီပရိဟာရောပိ ဝိသုံ သိဒ္ဓေါတိ နဒီဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ပန အဇ္ဈောကာသေ သတ္တဗ္ဘန္တရဝသေန အရညပရိဟာရော လဗ္ဘတိ, ဧဝံ နဒိယံ ဥဒကုက္ခေပဝသေန နဒီပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ နဒီပရိဟာရော ဝိသုံ အဝုတ္တော သိယာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနံ အရညနဒီသု အဗဒ္ဓသီမာဝသေန လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧဝဉ္စ သတိ သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ ပရိဟာရော အဝုတ္တသိဒ္ဓေါ ဟောတိ နဒိယာ သမာနလက္ခဏတ္တာ, နဒီဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗောတိ ပန အတ္ထေ သတိ နဒိယာ အတိဝိတ္ထာရတ္တာ ဗဟုသာဓာရဏတ္တာ စ အန္တောနဒိယံ စီဝရံ ဌပေတွာ နဒီဟတ္ထပါသေ ဌိတေန စီဝရဿ ပဝတ္တိံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဘဝေယျ။ ဧသ နယော သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ။ အန္တောဥဒကုက္ခေပေ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဌိတေန ပန သက္ကာတိ အယံ အမှာကံ အတ္တနောမတိ, ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရသီမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမံ သန္ဓာယာဟ။ ဧတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၀၉။)စ ဝိဟာရဿ နာနာကုလသန္တကဘာဝေပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ စီဝရအဝိပ္ပဝါသသမ္ဘဝတော ပဓာနတ္တာ တတ္ထ သတ္ထပရိဟာရော န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထသမီပေတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တအဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။
ယသ္မာ ‘‘နာနာကုလဿ ပရိက္ခိတ္တေ ခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ခေတ္တဒွါရမူလေ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဒွါရမူလတော အညတ္ထ ခေတ္တေပိ ဝသန္တေန စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ဟတ္ထပါသေ ကတွာယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ။
ဝိဟာရော နာမ သပရိက္ခိတ္တော ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဝါ သကလော အာဝါသောတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ ဧတ္ထ ပန ဧကဂေဟမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၉၁-၄၉၄) ပန ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥပစာရသီမာ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ တဿ အန္တောပရိဝေဏာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကကုလာဒိသန္တကတာ စေတ္ထ ကာရာပကာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယံ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတီတိ ယဒါ မဟာဝီထိယံ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တံ သူရိယမဏ္ဍလံ မဇ္ဈနှိကံ ပါပုဏာတိ, တဒါ ယံ ဩကာသံ ဆာယာ ဖရတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿာတိ ဥဇုကံ အဝိက္ခိတ္တလေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျကေ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ယေ ဒီပကာ, တေသူတိ ယောဇနာ။ ဣတရသ္မိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယ စီဝရေ။
֍ * ၅၂။ နဒိံ ဩတရတီတိ ဟတ္ထပါသံ မုဉ္စိတွာ ဩတရတိ။ နာပဇ္ဇတီတိ ပရိဘောဂပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ နာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ အပရိဘောဂါရဟတ္တာတိ ဣမိနာ နိဿဂ္ဂိယစီဝရံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋံ အစိတ္တကန္တိ သိဒ္ဓံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၀။)ဧကံ ပါရုပိတွာ ဧကံ အံသကူဋေ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဗဟူနံ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ ဧဝံ အကတွာ ဂမနံ န သာရုပ္ပန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ, န အာပတ္တိအင်္ဂတ္တာ။ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာပိ အပါရုပိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ဝိဟာရေ သဘာဂံ ဘိက္ခုံ န ပဿတိ, ဧဝံ သတိ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အာသနသာလံ ဂစ္ဆန္တေန ကိံ တီဟိ စီဝရေဟိ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သန္တရုတ္တရေနာ’’တိ နဋ္ဌစီဝရဿ သန္တရုတ္တရသာဒိယနတော။ သံဃာဋိ ပန ကိံ ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သံဃာဋိံ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာ’’တိ။ ဥတ္တရာသင်္ဂေ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတသံဃာဋိယဉ္စ ပဌမံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ နိဝါသေတွာ အန္တရဝါသကေ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတဿပိ ဝိနယကမ္မဝစနတော ပရမ္မုခါပိ ဌိတံ နိဿဇ္ဇိတုံ, နိဿဋ္ဌံ ဒါတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒဟရာနံ ဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ‘‘နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သဥဿာဟတ္တေ ဂမနဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ, တေသံ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ သဥဿာဟေန ဂစ္ဆန္တာနံ အရုဏေ အန္တရာ ဥဋ္ဌိတေပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဂါမံ ပဝိသိတွာ…ပေ… န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညမညဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာတိအာဒိမှိ သဥဿာဟတ္တာ ဂမနက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န ဝုတ္တာ။ ဓေနုဘယေနာတိ တရုဏဝစ္ဆဂါဝီနံ အာဓာဝိတွာ သိင်္ဂေန ပဟရဏဘယေန။ နိဿယော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဓေနုဘယာဒီဟိ ဌိတာနံ ယာဝ ဘယဝူပသမာ ဌာတဗ္ဗတော ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ နိယမေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဧဝံ နိယမေတုံ သက္ကာ, တတ္ထ အန္တရာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေပိ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌဒဟရာနံ ဝိယ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၁။)အန္တောသီမာယံ ဂါမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိတော ပစ္ဆာ ပတိဋ္ဌာပိတဂါမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ ပဝိဋ္ဌာနန္တိ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂတာနံ အဝိပ္ပဝါသသီမတ္တာ နေဝ စီဝရာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တိ, သဥဿာဟတာယ န နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
နဝမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၀။ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၅၃။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍဿ ပဋိသာမန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဍိတဗ္ဗံ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဘဏ္ဍံ, ဘဍိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘဏ္ဍံ, ဘဏ္ဍန္တိ ပရိဘဏ္ဍန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ဝါ ဘဏ္ဍံ, မူလဓနံ, ပရိက္ခာရော ဝါ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –
‘‘ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရေ, ဘဏ္ဍံ မူလဓနေပိ စာ’’တိ။
တဿ ဘဏ္ဍဿ, ပဋိသာမိယတေ ပဋိသာမနံ, ရက္ခဏံ ဂေါပနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရေသံ ဘဏ္ဍဿ ဂေါပန’’န္တိ။ မာတု ကဏ္ဏပိဠန္ဓနံ တာလပဏ္ဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော။ တေန ပဂေဝ အညာတကာနံ သန္တကန္တိ ဒဿေတိ။ ဂိဟိသန္တကန္တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ သန္တကံ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေနာတိ ဧတေန ဝိဿာသဂ္ဂါဟာဒိနာ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကီအာဒီသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၂။)ဆန္ဒေန, ရာဇဝလ္လဘာဒီသု ဘယေန ဗလက္ကာရေန ပါတေတွာ ဂတေသု စ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍဿ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိသာမနပယောဂံ ဝိနာ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ အညသ္မိံ ပယောဂေ အကတေ ရဇ္ဇသင်္ခေါဘာဒိကာလေ ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမိ, န မယှံ ဒါနိ ဒဿတီ’’တိ ဥဘောဟိပိ သကသကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဓုရနိက္ခေပေ ကတေပိ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကမေဝ ပဋိသာမနပယောဂဿ ကတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ, န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပဋိသာမနကာလေ ဟိဿ ထေယျစိတ္တံ နတ္ထိ, ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမီ’’တိ ထေယျစိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏေ စ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဟေတုဘူတော ကာယဝစီပယောဂေါ နတ္ထိ, ယေန သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အယံ အာပတ္တီတိ။ ဒါနေ သဥဿာဟော, ရက္ခတိ တာဝါတိ အဝဟာရံ သန္ဓာယ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ မုသာဝါဒကရဏေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဟောတိ, န ဒုက္ကဋံ ထေယျစိတ္တာဘာဝေန သဟပယောဂဿပိ အဘာဝတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ယဒိပိ မုခေန ဒဿာမီတိ ဝဒတိ…ပေ… ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ ကတရပယောဂေန အာပတ္တိ, န တာဝ ပဌမေန ဘဏ္ဍပဋိသာမနပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တဘာဝါ, နာပိ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ကထနပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပယောဂဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – သာမိနာ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဗဟုသော ယာစိယမာနောပိ အဒတွာ ယေန ပယောဂေန အတ္တနော အဒါတုကာမတံ သာမိကဿ ဉာပေသိ, ယေန စ သော အဒါတုကာမော အယံ ဝိက္ခိပတီတိ ဉတွာ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, တေနေဝ ပယောဂေနဿ အာပတ္တိ။ န ဟေတ္ထ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ ပရိယာယေန မုတ္တိ အတ္ထိ။ အဒါတုကာမတာယ ဟိ ‘‘ကဒါ တေ ဒိန္နံ, ကတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၃။)တေ ဒိန္န’’န္တိအာဒိပရိယာယဝစနေနပိ သာမိကဿ ဓုရေနိက္ခိပါပိတေ အာပတ္တိယေဝ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ…ပေ… ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိက’’န္တိ။ ပရသန္တကဿ ပရေဟိ ဂဏှာပနေ ဧဝ ဟိ ပရိယာယတော မုတ္တိ, န သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ဟတ္ထေ သာမိနာ ဒိန္နတာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ စ ဌာနာစာဝနေပိ နတ္ထိ အဝဟာရော, ထေယျစိတ္တေန ပန ဂဟဏေ ဒုက္ကဋတော န မုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယောတိ အဝဟာရော နတ္ထိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၅၄။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ။ ဧတေန န ကေဝလံ ဂိဟီနံ ဧဝ, အထ ခေါ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီနမ္ပိ သန္တကံ ပဋိသာမေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ နဋ္ဌေပိ ဂီဝါ န ဟောတိ, ကသ္မာ? အသမ္ပဋိစ္ဆာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေ ဧသေဝ နယောတိ ဂီဝါ န ဟောတိ, ကသ္မာ? အဇာနိတတ္တာ။ တတိယေ စ ဧသေဝ နယောတိ ဂီဝါ န ဟောတိ, ကသ္မာ? ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ စိတ္တေန ဝါ ပဋိက္ခိတ္တောပိ ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။
တဿေဝ ဂီဝါ ဟောတိ, န သေသဘိက္ခူနံ, ကသ္မာ? တဿေဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဣဿရဘာဝတော။ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ အလသဇာတိကဿေဝ ပမာဒေန ဟရိတတ္တာ။ ဒုတိယေ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ တဿ အနာရောစိတတ္တာ။ နဋ္ဌေ တဿ ဂီဝါ တေန ဌပိတတ္တာ။ တဿေဝ ဂီဝါ, န အညေသံ တေန ဘဏ္ဍာဂါရိကေန သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ ဌပိတတ္တာ စ။ နတ္ထိ ဂီဝါ တေန ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ နဋ္ဌံ သုနဋ္ဌမေဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ အသမ္ပဋိစ္ဆာပနတော။ နဋ္ဌေ ဂီဝါ တေန ဌပိတတ္တာ။ သဗ္ဗံ တဿ ဂီဝါ တဿ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ပမာဒေန ဟရဏတော။ တတ္ထေဝ ဥပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ သမီပေယေဝ ဥစ္စာရပဿာဝဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၄။)֍ * ၅၅။ မယိ စ မတေ သံဃဿ စ သေနာသနေ ဝိနဋ္ဌေတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ သံဃဿ သေနာသနံ မာ ဝိနဿီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝိဝရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ မာရေဿာမီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဂိလာနပက္ခေ ဌိတတ္တာ အဝိသယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ မရဏတော ဟိ ပရံ ဂေလညံ အဝိသယတ္တဉ္စ နတ္ထိ။ ‘‘ဒွါရံ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိဿာမာ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေဟိပိ ဘိက္ခာစာရာဒီဟိ ပရိယေသိတွာ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ သာမီစီတိ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ ဝတ္တံ။ လောလမဟာထေရောတိ မန္ဒော မောမူဟော အာကိဏ္ဏဝိဟာရီ သဒါ ကီဠာပသုတော ဝါ မဟာထေရော။
֍ * ၅၆။ ဣတရေဟီတိ တသ္မိံယေဝ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ ဝိဟာရရက္ခဏဝါရေ နိယုတ္တော ဝိဟာရဝါရိကော, ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ အတ္တနော ဝါရေ ဝိဟာရရက္ခဏကော။ နိဝါပန္တိ ဘတ္တဝေတနံ။ စောရာနံ ပဋိပထံ ဂတေသူတိ စောရာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘ပဌမတရံယေဝ ဂန္တွာ သဒ္ဒံ ကရိဿာမာ’’တိ စောရာနံ အဘိမုခံ ဂတေသု။ ‘‘စောရေဟိ ဟဋဘဏ္ဍံ အာဟရိဿာမာ’’တိ တေသံ အနုပထံ ဂတေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ‘‘အသုကကုလေ ယာဂုဘတ္တံ ဝိဟာရဝါရိကာနံယေဝါ’’တိ ဧဝံ နိယမနံ ကတွာ။ ဒွေ တိဿော ယာဂုသလာကာ စ စတ္တာရိ ပဉ္စ သလာကဘတ္တာနိ စ လဘမာနောဝါတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ, တတော ဦနံ ဝါ ဟောတု အဓိကံ ဝါ, အတ္တနော စ ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ ယာပနမတ္တံ လဘနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿိတကေ ဇဂ္ဂါပေန္တီတိ အတ္တနော အတ္တနော နိဿိတကေ ဘိက္ခာစရိယာယ ပေါသေန္တာ နိဿိတကေဟိ ဝိဟာရံ ဇဂ္ဂါပေန္တိ။ အသဟာယဿာတိ သဟာယရဟိတဿ။ ‘‘အသဟာယဿ အဒုတိယဿာ’’တိ ပါဌော ယုတ္တော။ ပစ္ဆိမံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ အသဟာယဿ ဝါ အတ္တဒုတိယဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၅။)ဝါတိ ဣမသ္မိံ ပန ပါဌေ ဧကေန အာနီတံ ဒွိန္နံ နပ္ပဟောတီတိ အတ္တဒုတိယဿပိ ဝါရော နိဝါရိတောတိ ဝဒန္တိ, တံ ‘‘ယဿ သဘာဂေါ ဘိက္ခု ဘတ္တံ အာနေတွာ ဒါတာ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ န သမေတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၁၂) ပန ‘‘အတ္တဒုတိယဿာတိ အပ္ပိစ္ဆဿ။ အတ္တာသရီရမေဝ ဒုတိယော, န အညောတိ ဟိ အတ္တဒုတိယော, တဒုဘယဿပိ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနံ ‘ယဿာ’တိအာဒိ။ ဧတေန သဗ္ဗေန ဧကေကဿ ဝါရော န ပါပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပါကဝတ္တတ္ထာယာတိ နိစ္စံ ပစိတဗ္ဗယာဂုဘတ္တသင်္ခါတဝတ္တတ္ထာယ။ ဌပေန္တီတိ ဒါယကာ ဌပေန္တိ။ တံ ဂဟေတွာတိ တံ အာရာမိကာဒီဟိ ဒီယမာနံ ဘာဂံ ဂဟေတွာ။ ဥပဇီဝန္တေန ဌာတဗ္ဗန္တိ အဗ္ဘောကာသိကရုက္ခမူလိကေနပိ ပါကဝတ္တံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တေန အတ္တနော ပတ္တစီဝရရက္ခဏတ္ထာယ ဝိဟာရဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဌာတဗ္ဗံ။ န ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ယဿ အဗ္ဘောကာသိကဿပိ အတ္တနော အဓိကပရိက္ခာရော စေ ဌပိတော အတ္ထိ, စီဝရာဒိသံဃိကဘာဂေပိ အာလယော အတ္ထိ, သောပိ ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ ပရိပုစ္ဆန္တိ ပုစ္ဆိတပဉှဝိဿဇ္ဇနံ, အဋ္ဌကထံ ဝါ။ ဒိဂုဏန္တိ အညေဟိ လဗ္ဘမာနတော ဒွိဂုဏံ။ ပက္ခဝါရေနာတိ အဍ္ဎမာသဝါရေန။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၁။ ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၅၇။ ဧဝံ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကယဝိက္ကယဝိနိစ္ဆယံ ကထေန္တော ‘‘ကယဝိက္ကယသမာပတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကယနံ ကယော, ပရဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၆။)ဝိက္ကယနံ ဝိက္ကယော, သကဘဏ္ဍဿ ဒါနံ, ကယော စ ဝိက္ကယော စ ကယဝိက္ကယံ။ သမာပဇ္ဇနံ သမာပတ္တိ, တဿ ဒုဝိဓဿ ကိရိယဿ ကရဏံ။ တဿရူပံ ဒဿေတိ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိနာ။
သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘မာတရံ ဝါ ပန ပိတရံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝိညတ္တိသဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနဉ္စ န ဟောတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တောတိ ဒဿေတိ, ကယဝိက္ကယံ ပန အာပဇ္ဇတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တောတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ စ ဥပရိ အညာတကန္တျာဒိနာ စ သေသဉာတကံ ‘‘ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ န ဟောတိ, ‘‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’’တိ ပန ဒဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ, ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ကယဝိက္ကယံ အာပဇ္ဇတော နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ မိဂပဒဝလဉ္ဇနနျာယေန။ တသ္မာဣစ္စာဒိကေပိ ‘‘မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ကယဝိက္ကယံ, သေသဉာတကေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွေ အာပတ္တိယော, အညာတကေဟိ သဒ္ဓိံ တိဿော အာပတ္တိယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တေနေဝ နျာယေန ဉာတုံ သက္ကာတိ ကတွာ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အညထာ အဗျာပိတဒေါသော သိယာ။
‘‘ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဣဒံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓာယ ကိရိယာယ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇ, ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ ဝါ, ‘‘ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုတ္တောသိ, ဣဒံ နာမ ကရောဟိ, ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိဿသိ, ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ အသမ္ဗန္ဓာယ ကိရိယာယ ဝုတ္တတ္တာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတိ။ ဝိဃာသာဒါနံ ဘတ္တဒါနေ စ အနပေက္ခတ္တာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ န ဟောတိ, ကာရာပနေ ဟတ္ထကမ္မမတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ အသတိပိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမှိ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
အဂ္ဃံ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧတ္တာဝတာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၇။)အဝုတ္တတ္တာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတိ, မူလဿ အတ္ထိတာယ ဝိညတ္တိပိ န ဟောတိ။ ပတ္တော န ဂဟေတဗ္ဗော ပရဘဏ္ဍဿ မဟဂ္ဃတာယ။ ဧဝံ သတိ ကထံ ကာတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘မမ ဝတ္ထု အပ္ပဂ္ဃန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ထေယျာဝဟာရသမ္ဘဝတော, ဦနမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ, ဒုက္ကဋံ။ မာသကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဦနပဉ္စမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ပဉ္စမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ, ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ ပုညတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ အဓိကဿ။ ကပ္ပိယကာရကဿ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတိ ဥဘတော ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္တာ။ ဧကတော ဥဘတော ဝါ စေ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, ကသ္မာ? ကပ္ပိယကာရကဿ အဆေကတ္တာ။
အညေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အတ္ထော, ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကတ္တာ တေလဿ။ ပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ သတ္တာဟပရမံ ဧဝ ဌပေတဗ္ဗံ, တသ္မာ တတော ပရံ ဌပိတုကာမဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတေလေန အတ္ထော ဟောတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဒူသေယျ, အနိယမိတကာလံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ နာဠိယံ အဝသိဋ္ဌပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ အတ္တနော ကာလံ ဝတ္တာပေယျ။
֍ * ၅၈။ ဣဒံ ပတ္တစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အကပ္ပိယပတ္တစတုက္ကံ ဝုတ္တံ, ပဉ္စမော ပန ကပ္ပိယော။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အယံ ပတ္တော သဗ္ဗကပ္ပိယော ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပရိဘောဂါရဟော’’တိ။ အယံ ပတ္တော မဟာအကပ္ပိယော နာမ, ကသ္မာ? ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အယဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေန လောဟေန ပတ္တဿ ကာရိတတ္တာ, ဧဝံ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ။ ယထာ စ တတိယပါရာဇိကဝိသယေ ထာဝရပယောဂေသု ပါသသူလာဒီသု မူလတော ပဋ္ဌာယ ကာရိတေသု ကိသ္မိဉ္စိ ဒဏ္ဍမတ္တေ ဝါ ဝါကမတ္တေ ဝါ အဝသိဋ္ဌေ သတိ န မုစ္စတိ, သဗ္ဗသ္မိံ နဋ္ဌေယေဝ မုစ္စတိ, ဧဝမိဓာပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၈။)ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ကတတ္တာ တသ္မိံ ပတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိ ပတ္တေ အဝသိဋ္ဌေပိ ကပ္ပိယော ဘဝိတုံ န သက္ကာ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သစေပိ တံ ဝိနာသေတွာ ထာလကံ ကာရေတိ, တမ္ပိ အကပ္ပိယ’’န္တျာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဒုတိယပတ္တေ ဝိယ မူလေ စ မူလဿာမိကာနံ, ပတ္တေ စ ပတ္တဿာမိကာနံ ဒိန္နေ ကပ္ပိယော ကာတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ နု ခေါတိ အာသင်္ကာယမာဟ ‘‘န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယော ကာတု’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ဒုတိယပတ္တံ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ဂိဟီဟိ ပရိနိဋ္ဌာပိတမေဝ ကိဏာတိ, န ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသေတိ, တသ္မာ ဒုတိယပတ္တော ကပ္ပိယော ကာတုံ သက္ကာ, ဣဓ ပန ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ တေန ဘိက္ခုနာ တံ ပတ္တံ ပုန အယပါသာဏဗီဇံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယဿ စ ဝဠဉ္ဇိတတ္တာ ပုန သာမိကာနံ ဒါတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယော ကာတုန္တိ။
ဣဒါနိ တံ အသက္ကုဏေယျတ္တံ အညေန ပကာရေန ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ ကိဉ္စိပိ အယဝတ္ထုမှိ အဝသိဋ္ဌေ သတိ အကပ္ပိယောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၁) ‘‘ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ, မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကာရိတမ္ပိ ပဉ္စန္နံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သယံ ဂန္တွာ ဝါ ‘ဣမံ ကဟာပဏာဒိံ ကမ္မကာရာနံ ဒတွာ ဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေဟီ’တိ အညံ အာဏာပေတွာ ဝါ သမုဋ္ဌာပေတိ။ မဟာအကပ္ပိယောတိ အတ္တနာဝ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ အညဿ မူလဿာမိကဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နောပိ ပုန လဒ္ဓေါ ဇာနန္တဿ ကဿစီပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ, တဠာကာဒီသု ဝိယ ‘အစ္ဆိန္နော ဝဋ္ဋတီ’တိ အာစရိယာ ဝဒေယျုံ။ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေနာတိ သံဃဿ ဝိဿဇ္ဇနေန စောရာဒိအစ္ဆိန္ဒနေနပိ ကပ္ပိယော ကာတုံ န သက္ကာ, ဣဒဉ္စ တေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၁၉။)ရူပေန ဌိတံ တမ္မူလကေန ဝတ္ထမုတ္တာဒိရူပေန ဌိတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဟိ တမ္မူလကကပ္ပိယဝတ္ထု စ န သက္ကာ ကေနစိ တေန ရူပေန ကပ္ပိယံ ကာတုံ။ ယဒိ ပန သော ဘိက္ခု တေန ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ, ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဝါ ပုန ရူပိယံ စေတာပေယျ, တံ ရူပိယံ နိဿဇ္ဇာပေတွာ အညေသံ ကပ္ပိယံ ကာတုမ္ပိ သက္ကာ ဘဝေယျာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ ပပဉ္စိတံ, ယဉ္စ တမေဝ ဂဟေတွာ ပေါရာဏဋီကာယံ ပပဉ္စိတံ, တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုစ္စမာနံ အတိဝိတ္ထာရိတဉ္စ ဘဝိဿတိ, သောတူနဉ္စ ဒုဗ္ဗိညေယျံ, တသ္မာ ဧတ္တကမေဝ ဝဒိမှ, အတ္ထိကေဟိ ပန တေသု တေသု ပကရဏေသု ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။
ဒုတိယပတ္တေ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ကပ္ပတီတိ ရူပိယဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ, ကယဝိက္ကယဿ စ ကတတ္တာ။ သက္ကာ ပန ကပ္ပိယော ကာတုန္တိ ဂိဟီဟိ ပရိနိဋ္ဌာပိတပတ္တဿေဝ ကိဏိတတ္တာ, ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ အဒူသိတတ္တာ, မူလမူလဿာမိကာနဉ္စ ပတ္တပတ္တဿာမိကာနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယထာ ပန သက္ကာ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘မူလေ’’တိအာဒိမာဟ။
တတိယပတ္တေ သဒိသောယေဝါတိ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ, သက္ကာ ပန ကပ္ပိယော ကာတု’’န္တိ ဣမံ နယံ နိဒ္ဒိသတိ။ နနု တတိယပတ္တော ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဂဟိတော, အထ ကသ္မာ အကပ္ပိယောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဂဟိတောပိ ဒုတိယပတ္တသဒိသောယေဝ, မူလဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ အကပ္ပိယော’’တိ။ ဒုတိယစောဒနံ ပန သယမေဝ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒုတိယပတ္တသဒိသောယေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မူလေ စ မူလဿာမိကာနံ, ပတ္တေ စ ပတ္တဿာမိကာနံ ဒိန္နေ ကပ္ပိယော ဟောတိ, ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒတွာ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မူလဿ အနိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယေန ဥဂ္ဂဟိတမူလေန ပတ္တော ကီတော, တဿ မူလဿ သံဃမဇ္ဈေ အနိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဧတေန ရူပိယမေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, န တမ္မူလကံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၀။)အရူပိယန္တိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဟိ တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတမူလံ သံဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌံ သိယာ, တေန ကပ္ပိယေန ကမ္မေန အာရာမိကာဒီဟိ ဂဟေတွာ ဒိန္နပတ္တော ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကံ ဌပေတွာ သေသာနံ ဝဋ္ဋေယျ။
စတုတ္ထပတ္တေ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာတိ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဒတွာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဂဟိတတ္တာ ဂိဟိသန္တကာနံ ကဟာပဏာနံ ဒုဋ္ဌုဝိစာရိတတ္တာ ဧတဿ ဝိစာရဏကဿ ဘိက္ခုနော ဧဝ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာတိ ဧတေန မူလဿ ဂိဟိသန္တကတ္တံ ဒဿေတိ, တေနေဝ ပတ္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရေန အနုပ္ပန္နတဉ္စ ဒဿေတိ, တေန စ တဿ ပတ္တဿ နိဿဇ္ဇိယာဘာဝံ, ဘိက္ခုဿ စ ပါစိတ္တိယာဘာဝံ ဒီပေတိ, တေန စ ဒုဗ္ဗိစာရိတမတ္တေန ဒုက္ကဋမတ္တဘာဝံ ပကာသေတိ။ နိဿဇ္ဇီတိ ဣဒဉ္စ ဒါနဝသေန ဝုတ္တံ, န ဝိနယကမ္မဝသေန။ တေနေဝ စ ‘‘သပ္ပိဿ ပူရာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဉ္စမပတ္တေ သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ အတ္တနော စ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနဉ္စ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ ကပ္ပိယော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပရိဘောဂါရဟော’’တိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဧကာဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၂။ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၅၉။ ဧဝံ ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေန္တော ‘‘ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သညာဏတ္ထာယ ကတံ ရူပံ ဧတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၁။)အတ္ထီတိ ရူပိယံ, ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရူပဂံ ဓနံ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) ‘‘ဣဓ ပန ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရဂမနီယံ ကဟာပဏာဒိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ပဌမံ အာဒီယတီတိအာဒိ, ကိံ တံ? ရူပိယံ, ရူပိယံ အာဒိ ယေသံ တေတိ ရူပိယာဒယော, ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုအာဒယော, ပဋိဂ္ဂဟဏံ ပဋိဂ္ဂဟော, သမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ရူပိယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟော ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟော။ ဇာတသမယေ ဥပ္ပန္နံ ရူပမေဝ ရူပံ အဿ ဘဝတိ, န ဝိကာရမာပဇ္ဇတီတိ ဇာတရူပံ, သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ သတ္တေဟိ ရဉ္ဇိယတေတိ ရဇတံ, သဇ္ဈု။ ဇာတရူပေန ကတော မာသကော ဇာတရူပမာသကော။ ရဇတေန ကတော မာသကော ရဇတမာသကောတိ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမေဝ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဟောတိ, န လောဟမာသကာဒယောတိ အာဟ ‘‘တမ္ဗလောဟာဒီဟိ…ပေ… သင်္ဂဟိတော’’တိ။ တမ္ဗလောဟာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟတိပုသီသာဒီဟိ ကတောပိ လောဟမာသကောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ဣဒမေဝ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဟောတိ, ဥဒါဟု မုတ္တာဒယောပီတိ အာဟ ‘‘မုတ္တာ…ပေ… ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ…ပေ… ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ။ တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု အတ္တနော အတ္ထာယ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, သေသာနံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋံ, ဒုက္ကဋဝတ္ထု သဗ္ဗေသံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ယောဇနာ။
ဣဒါနိ တေသု ဝတ္ထူသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ တတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကသ္မာ? ‘‘ဣဒံ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒိန္နတ္တာ။ ဒတွာ ပက္ကမတိ, ဝဋ္ဋတိ, ကသ္မာ? သံဃဿ ဟတ္ထေ အဒတွာ ဝဍ္ဎကီအာဒီနံ ဟတ္ထေ ဒိန္နတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဂိဟီနံ ဟတ္ထေ ဌပိတတ္တာ။ ပဋိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ သံဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ အနာမသိတတ္တာ။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ‘‘တုမှေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၂။)ဂဟေတွာ ဌပေထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီတိ ‘‘သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပါစိတ္တိယံ, ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋံ။ သွေဝ သာပတ္တိကောတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ ‘‘တုမှေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝုတ္တတ္တာ။ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ စီဝရေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ, ကသ္မာ? ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ သေနာသနပစ္စယဿ ဣတရပစ္စယတ္တယတော ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘သေနာသနတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ အဝိဿဇ္ဇိယအဝေဘင်္ဂိယဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာပဒါသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ * ၆၀။ ဧဝံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ကောစိ မယှ’’န္တျာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီတိ ဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဠာကဿပိ ခေတ္တသင်္ဂဟိတတ္တာ တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ‘ဘိက္ခုသံဃဿ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ တဠာကံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထံ တဠာကံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘ဣတော တဠာကတော ဥပ္ပန္နေ ပစ္စယေ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) တထေဝ ဝတွာ ‘‘ဣဒဉ္စ သံဃဿ ဒီယမာနညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပုဂ္ဂလဿ ပန ဧဝမ္ပိ ဒိန္နံ တဠာကခေတ္တာဒိ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ပန ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ ကူပပေါက္ခရဏိအာဒယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘သံဃဿ တဠာကံ အတ္ထိ, တံ ကထ’န္တိ ဟိ အာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ သံဃဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတီတိ ဝသေ ဘဝိဿတိ။
ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေထာတိ ဝုတ္တေတိ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ, အဝုတ္တေပိ ဌပေန္တဿ န ဒေါသော အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၃။)ဝါရေတုံ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပရသန္တကံ ဘိက္ခူနံ နာသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘န သဿကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဿကာလေပိ တာသေတွာ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အမုဉ္စတော ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဇနပဒဿ သာမိကောတိ ဣမိနာဝ ယော တံ ဇနပဒံ ဝိစာရေတိ, တေနပိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပုန ဒေတီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ယေန ကေနစိ ဣဿရေန ‘‘ပရိစ္စတ္တမိဒံ ဘိက္ခူဟိ အဿာမိက’’န္တိ သညာယ အတ္တနော ဂဟေတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥဒကဝါဟကန္တိ ဥဒကမာတိကံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ ပါဌသေသော။ ဥဒကဝသေနာတိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ။ သုဒ္ဓစိတ္တာနန္တိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထမေဝ။ ဣဒံ သဟတ္ထေန စ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ကရောန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဿသမ္ပာဒနတ္ထ’’န္တိ ဧဝံ အသုဒ္ဓစိတ္တာနမ္ပိ ပန သယံ အကတွာ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ သဟတ္ထာဒိနာ ကတတဠာကတ္တာ အဿာရုပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ။ ဌပေန္တဿ ပန တံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဝါ သံဃဿ အာပတ္တိ န ပညာယတိ, အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဝါ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အလဇ္ဇိနာ ကာရာပိတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇိဘိက္ခုနာ’’တိ, မတ္တိကုဒ္ဓရဏာဒီသု ကာရာပိတေသူတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၆၁။ နဝသဿေတိ အကတပုဗ္ဗေ ကေဒါရေ။ ကဟာပဏေတိ ဣမိနာ ဓညုဋ္ဌာပနေ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ ဒဿေတိ။ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေတိ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ။ ဓညုဋ္ဌာပနေ ကသတိ, ပယောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ, န ကဟာပဏုဋ္ဌာပနေ ဝိယ။ ‘‘ကသထ ဝပထာ’’တိ ဝစနေန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အဝတွာ’’တိ။ ဧတ္တကော နာမ ဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ဧတ္တကော ကဟာပဏောတိ ဣဒမ္ပိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တထာဝုတ္တေပိ ဟိ တဒါ ကဟာပဏာနံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အညေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၄။)ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ တံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။ တဿ ပန သဗ္ဗပယောဂေသု ပရိဘောဂေ စ ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ဓညပရိဘောဂေ ဧဝ အာပတ္တိ, န ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, ယေန မိနနရက္ခဏာဒိနာ ပယောဂေန ပစ္ဆာ ဓညပရိဘောဂေ အာပတ္တိ ဟောတိ တဿ ပယောဂဿ ကရဏေ အနာပတ္တိယာ အယုတ္တတ္တာ။ ပရိယာယကထာယ ပန သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝီဟီဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟရထာ’’တိ နိယမဝစနေ အကပ္ပိယံ ဝုတ္တံ။ ကဟာပဏဝိစာရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ, ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါဒေဟိပိ မိနိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ခလေ ဝါ ဌတွာ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ပန ထေနေတွာ ဂဏှန္တေ ဒိသွာ ‘‘မာ ဂဏှထာ’’တိ နိဝါရေန္တော ရက္ခတိ နာမ, သစေ ပန အဝိစာရေတွာ ကေဝလံ တုဏှီဘူတောဝ ရက္ခဏတ္ထာယ ဩလောကေန္တော တိဋ္ဌတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သစေပိ တသ္မိံ တုဏှီဘူတေ စောရိကာယ ဟရန္တိ, ‘မယံ ဘိက္ခုသံဃဿ အာရောစေဿာမာ’တိ ဧဝံ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ နီဟရာပေတိ ပဋိသာမေတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သစေ ပရိယာယေန ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပုဗ္ဗဿ အနုပ္ပါဒိတတ္တာ အညေသံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တဿေဝေတံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။
သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ, ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကတာ – နနု စ ဒုဗ္ဗိစာရိတမတ္တေန တဿေဝေတံ အကပ္ပိယံ, န သဗ္ဗေသံ ရူပိယသံဝေါဟာရေ စတုတ္ထပတ္တော ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) ‘‘ယော ပန ရူပိယံ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘ထေရဿ ပတ္တံ ကိဏိတွာ ဒေဟီ’တိ ပဟိတကပ္ပိယကာရကေန သဒ္ဓိံ ကမ္မာရကုလံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ဒိသွာ ‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ ကဟာပဏေ ဒါပေတွာ ဂဟိတော, အယံ ပတ္တော ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၅။)ဝဋ္ဋတိ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ, အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ’’တိ, တသ္မာ ယံ တေ အာဟရန္တိ, သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဧတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ကဟာပဏေ သာဒိယိတွာ ဝိစာရိတံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ, သံဃိကတ္တာ စ နိဿဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီတိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘အသာဒိယိတွာပိ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတော ဟောတိ, သံဃိကတ္တာ စ နိဿဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထပတ္တော ဂိဟိသန္တကာနံယေဝ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ အညေသံ ကပ္ပတိ, ဣဓ ပန သံဃိကာနံ ဝိစာရိတတ္တာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါဒေါ တေန တေန ပရိယာယေန ယုတ္တောယေဝါတိ။
֍ * ၆၂။ စတုသာလဒွါရေတိ ဘောဇနသာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
֍ * ၆၃။ ‘‘ဝနံ ဒမ္မိ, အရညံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနတ္တာ ပုဂ္ဂလဿပိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီမံ ဒေမာတိ ဝိဟာရသီမာဒိသာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယာယေန ကထိတတ္တာတိ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သီမာ ဂတာ’’တိ ပရိယာယေန ကထိတတ္တာ။ ပကတိဘူမိကရဏတ္ထံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတံ ပံသု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါသံ ဒမ္မီတိ ဧတ္ထ ‘‘မနုဿံ ဒမ္မီတိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝေယျာဝစ္စကရန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလဿပိ ဒါသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာရာမိက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ အနုညာတတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ ပိလိန္ဒဝစ္ဆေန ဂဟိတပရိဘုတ္တက္ကမေန, န ဂဟဋ္ဌာနံ ဒါသပရိဘောဂက္ကမေန။ ခေတ္တာဒယော ပန သဗ္ဗေ သံဃဿေဝ ဝဋ္ဋန္တိ ပါဠိယံ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟေတုံ အနနုညာတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋသူကရေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကုက္ကုဋသူကရေသု ဒီယမာနေသု ‘‘ဣမေဟိ အမှာကံ အတ္ထော နတ္ထိ, သုခံ ဇီဝန္တု, အရညေ ဝိဿဇ္ဇေထာ’’တိ ဝတ္တုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၆။)ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဟာရဿ ဒေမာတိ သံဃိကဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) သုတ္တန္တေသု အာဂတပဋိက္ခေပေါ ဘဂဝတာ အာပတ္တိယာပိ ဟေတုဘာဝေန ကတောတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ ဇာနန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကမဟာထေရေဟိ ခေတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနိဿိတော အယံ သဗ္ဗောပိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။
֍ * ၆၄။ စီဝရစေတာပန္နန္တိ စီဝရမူလံ။ ပဟိဏေယျာတိ ပေသေယျ။ စေတာပေတွာတိ ပရိဝတ္တေတွာ။ အစ္ဆာဒေဟီတိ ဝေါဟာရဝစနမေတံ, ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီတိ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ အာဘတန္တိ အာနီတံ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၈-၅၃၁) ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကတာ – ဧတ္ထ စ ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ, အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ, တတ္ထ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတိ။ သတိပိ ဟိ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓဘာဝေ ဒူတော အတ္တနော ကုသလတာယ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတိ, ကပ္ပိယကာရကော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ နတ္ထိ, န စ ဒူတေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တေ ဒါယကေန ‘‘ဣဒံ ကထံ ပေသိတ’’န္တိ ဤဒိသီ ဝိစာရဏာ ဥပလဗ္ဘတိ, အဝိစာရေတွာ စ တံ န သက္ကာ ဇာနိတုံ။ ယဒိ ပန အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျ, စီဝရာနံ အတ္ထာယ ဒူတဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုမှိ ပေသိတေ သဗ္ဗတ္ထ ဒါယကေန ကထံ ပေသိတန္တိ ပုစ္ဆိတွာဝ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ, တသ္မာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၇။)အသတိပိ အာဂမနသုဒ္ဓိယံ သစေ သော ဒူတော အတ္တနော ကုသလတာယ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝဒတိ, ဒူတဿေဝ ဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အာဂမနသုဒ္ဓိယေဝေတ္ထ ပမာဏံ, မူလဿာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ပေသိတဿ ဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ဒူတဝစနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေနာတိအာဒိနာ ပန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကပ္ပိယဝသေန အာဘတမ္ပိ စီဝရမူလံ ဤဒိသေန ဒူတဝစနေန အကပ္ပိယံ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန ဘိက္ခုနာ သော ဒူတော ဧဝမဿ ဝစနီယောတိအာဒီ’’တိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ – ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ, အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ, တံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတံ အကပ္ပိယစီဝရစေတာပန္နံ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ အသတိ, သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန ဒူတဝစနေ စ အသုဒ္ဓေ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပေါယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပန ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတ္တုံ, တဒနုသာရေန ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စ နိဒ္ဒိသိတုံ အာဂမနဒူတဝစနာနံ ဥဘိန္နံ အသုဒ္ဓတ္တာ, ပါဠိယံ အာဂတနယေန ပန အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ဒူတဝစနေ အသုဒ္ဓေပိ သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန စ ယထာ ဒူတဝစနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ အာဂမနေ သုဒ္ဓေ ဝေယျာဝစ္စကရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ အာဂမနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ ဒူတဝစနေ သုဒ္ဓေ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ အယမတ္ထော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၈။)အတ္ထတော သိဒ္ဓေါဝ ဟောတိ။ ဥဘယသုဒ္ဓိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဥဘယာသုဒ္ဓိပက္ခမေဝ သန္ဓာယ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၇-၅၃၉) ‘‘အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ အဓိပ္ပါယံ အသလ္လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ ယထာဝုတ္တနယေန အာဂမနသုဒ္ဓိအာဒိနာ သပ္ပယောဇနတ္တာ။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘မူလဿာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန, ပေသိတဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျာ’’တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော, သော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဧဝ န ဟောတိ အဘိမတတ္တာ။ တထာ ဟိ သိက္ခာပဒေ ဧဝ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတော ဒူတဿ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဝုတ္တော အာဂမနဿ သုဒ္ဓတ္တာ, အာဂမနဿပိ အသုဒ္ဓိယံ ပန ကပ္ပိယေနပိ ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောဝါတိ အတ္ထေဝ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိအသုဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ။ ကထံ ပန ဒူတဝစနေန အာဂမနသုဒ္ဓိ ဝိညာယတီတိ? နာယံ ဘာရော။ ဒူတေန ဟိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝုတ္တေ ဧဝ အာဂမနသုဒ္ဓိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ, န ဣတရတ္ထ။ တတ္ထ စ တဿ ဝစနက္ကမေန ပုစ္ဆိတွာ စ ယုတ္တိအာဒီဟိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဣဓာပိ ဟိ သိက္ခာပဒေ ‘‘စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ ဒူတဝစနေနေဝ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒါတုံ ပေသိတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗထာ အာဂမနသုဒ္ဓိ န ဝိညာယတိ, ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗောတိ။
သုဝဏ္ဏံ ရဇတံ ကဟာပဏော မာသကောတိ ဣမာနိ ဟိ စတ္တာရိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူနိ, မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၂၉။)သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လံ သတ္တ ဓညာနိ ဒါသိဒါသံ ခေတ္တံ ဝတ္ထု ပုပ္ဖါရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣမာနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနိ စ အတ္တနော ဝါ စေတိယသံဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝါ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ တံ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘န ခေါ မယံ အာဝုသော စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိအာဒိ ဒူတဝစနဿ အကပ္ပိယတ္တေပိ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာလေန ကပ္ပိယန္တိ ယုတ္တပတ္တကာလေန ယဒါ နော အတ္ထော ဟောတိ, တဒါ ကပ္ပိယံ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာတိ အတ္ထော။ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ကိစ္စကရော, ကပ္ပိယကာရကောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ကပ္ပိယဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ အနုညာတံ။ သစေ ပန ဒူတော ‘‘ကော ဣမံ ဂဏှာတိ, ကဿ ဝါ ဒေမီ’’တိ ဝဒတိ, န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါတိ ဣဒံ သာရုပ္ပတာယ ဝုတ္တံ, ဌပေတွာ ပန ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ယော ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော ဝဋ္ဋတိ။ ဧသော ခေါ အာဝုသော ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ဣဒံ ဒူတေန ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ပုစ္ဆိတတ္တာ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဘိက္ခုဿ ကပ္ပိယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ ဟိ ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တဿ ဒေဟီ’’တိအာဒိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော တဿ ဒေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘ဧသော ခေါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗော တဿ ဒေဟီတိအာဒိ အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အာဏတ္တော သော မယာတိ ယထာ တုမှာကံ စီဝရေန အတ္ထေ သတိ စီဝရံ ဒဿတိ, ဧဝံ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သညတ္တောတိအာဒိ ဧဝံ ဒူတေန ပုန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၀။)ဝုတ္တေ ဧဝ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဣတရထာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ ‘‘သညတ္တော သော မယာ’’တိ အာဂတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တော, ပုရိမဝါကျေ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၄) ‘‘အာဏတ္တော သော မယာ’’တိ ပရိယာယဝစနေန ပရိဝတ္တိတွာ ဌပိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တော, တေန စ ကပ္ပိယကာရကဿ သညာပိတဘာဝေ ဒူတေန ဘိက္ခုဿ ပုန အာရောစိတေ ဧဝ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကော စောဒေတဗ္ဗော ဟောတိ, န အနာရောစိတေတိ ဒဿေတိ။
အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာတိ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနမေတံ။ ဣဒံ ဝါ ဟိ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တဿ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒေဟိ မေ စီဝရန္တိအာဒီနိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဧတာနိ ဟိ ဝစနာနိ, ဧတေသံ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဧဝံ ဝဒန္တော စ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ, စောဒနာ ပန ဟောတိယေဝါ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’န္တိ ဣဒံ ဒူတေနာဘတရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အတ္တနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကတ္တာဝ ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’န္တိ ဝဒန္တော ရူပိယဿ ပကတတ္တာ တေန ရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ ‘ဒေဟိ စေတာပေဟီ’တိ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇန္တော နာမ ဟောတီတိ တံ ဒေါသံ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တံ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကေန သံဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌရူပိယေ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘န ဝတ္တဗ္ဗော ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄), တသ္မာ န ဣဒံ ဝိညတ္တိဒေါသေ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာ’တိပိ အဝတ္တဗ္ဗတာပ္ပသင်္ဂတော။ တေနေဝ ဒူတနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ရူပိယသံဝေါဟာရသင်္ကာဘာဝတော အညံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၁။)ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ‘‘ဒူတေန ဌပိတရူပိယေန စေတာပေတွာ စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ။
ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ စောဒေန္တော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖါဒေတုံ သက္ကောတိ အတ္တနော ပဋိလာဘဝသေန, ဣစ္စေတံ ကုသလံ သာဓု သုဋ္ဌု သုန္ဒရံ။ စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဌာနလက္ခဏနိဒဿနမေတံ။ ဆက္ခတ္တုပရမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဆက္ခတ္တုပရမန္တိ ဧတေန စီဝရံ ဥဒ္ဒိဿ တုဏှီဘူတေနေဝ ဌာတဗ္ဗံ, န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဌာနလက္ခဏံ။ တေနေဝ ‘‘န အာသနေတိအာဒီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒသတ္ထေ ပန –
‘‘ကိရိယာဝိသေသနံ သတ္ထေ, ဝုတ္တံ ဓာတုဝိသေသနံ၊
ဘာဝနပုံသကန္တေျဝ, သာသနေ သမုဒီရိတ’’န္တိ။ –
ဝစနတော ကိရိယာဝိသေသနမေဝ သာသနဝေါဟာရေန ဘာဝနပုံသကံ နာမ ဇာတံ၊
‘‘မုဒုံ ပစတိဣစ္စတြ, ပစနံ ဘဝတီတိ စ၊
သုခံ သယတိဣစ္စတြ, ကရောတိ သယနန္တိ စာ’’တိ။ –
ဝစနတော ကိရိယာဝိသေသနပဒေန တုလျာဓိကရဏဘူတံ ကိရိယာဝိသေသျပဒံ အကမ္မကမ္ပိ သကမ္မကမ္ပိ ဘူဓာတုကရဓာတူဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ဣမိနာ ဉာယေန ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ဆက္ခတ္တုပရမံ ဧဝံ ဌာနံ ဘဝိတဗ္ဗံ, န တတော အဓိကံ, ဆက္ခတ္တုပရမံ ဧဝ ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ, န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဓ ဘန္တေ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယာဂုခဇ္ဇကာဒိဘေဒံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဂဏှထ ဘန္တေ’’တိ ယာစိယမာနေနပိ န ဂဏှိတဗ္ဗံ။ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ ‘‘မင်္ဂလံ ဝါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၂။)အနုမောဒနံ ဝါ ဘာသထာ’’တိ ယာစိယမာနေနပိ ကိဉ္စိ န ဘာသိတဗ္ဗံ, ကေဝလံ ‘‘ကိံကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေန ‘‘ဇာနာဟိ အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။
ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတိ ကောပေတိ။ ဌာနန္တိ ဌိတိယာ စ ကာရဏဿ စ နာမံ, တသ္မာ အာသနေ နိသီဒနေန ဌာနံ ကုပ္ပတိ, အာဂတကာရဏမ္ပိ, အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု ပန အာဂတကာရဏမေဝ ဘဉ္ဇတိ, န ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဌာနမ္ပိ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ, ဋီကာယမ္ပိ နာနာဝါဒေ ဒဿေတွာ ဌာနဘဉ္ဇနံ ဝုတ္တံ, တံ အဋ္ဌကထာဝစနေန အသံသန္ဒနတော ဂန္ထဂရုဘယေန န ဝဒိမှ။ ဣဒါနိ ယာ တိဿော စောဒနာ, ဆ စ ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ, တတ္ထ ဝုဒ္ဓိဟာနိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ စတုက္ခတ္တုံ စောဒေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ စ ဧကစောဒနာဝုဒ္ဓိယာ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ ဟာနိ ဝုတ္တာ, တသ္မာ စောဒနာ ဒွိဂုဏံ ဌာနန္တိ လက္ခဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန တိက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ ဆက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ, ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ အဋ္ဌက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ, သကိံ စောဒေတွာ ဒသက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ။
တတြ တတြ ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ စောဒကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော အပက္ကမ္မ တတြ တတြ ဥဒ္ဒိဿ ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကော ပန ဝါဒေါ နာနာဒိဝသေသူတိ နာနာဒိဝသေသု ဧဝံ ကရောန္တဿ ကော ပန ဝါဒေါ, ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သာမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ, ဒူတော ဝါ ပါဟေတဗ္ဗောတိ ဣဒံ သဘာဝတော စောဒေတုံ အနိစ္ဆန္တေနပိ ကာတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ န တံ တဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အတ္ထံ အနုဘောတီတိ တံ စီဝရစေတာပန္နံ အဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကမ္မံ န နိပ္ဖါဒေတိ။ ယုဉ္ဇန္တာယသ္မန္တော သကန္တိ အာယသ္မန္တော အတ္တနော သန္တကံ ဓနံ ပါပုဏန္တု။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၃။)‘‘ယတဿ စီဝရစေတာပန္နန္တိအာဒိ ယေန အတ္တနာ ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, စီဝရဉ္စ အနိပ္ဖါဒိတံ, တဿ ကတ္တဗ္ဗဒဿနံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနာ ဝတ္ထုသာမိကာနံ ဝုတ္တေ စောဒေတွာ ဒေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ ‘သာမိကာ စောဒေတွာ ဒေန္တီ’တိ (ပါရာ။ ၅၄၁) အနာပတ္တိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ သော သယံ အစောဒေတွာ ဥပါသကာဒီဟိ ပရိယာယေန ဝတွာ စောဒါပေတိ, တေသု သတက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒေတွာ စီဝရံ ဒါပေန္တေသု တဿ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ သိက္ခာပဒဿ အနာဏတ္တိကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၆၅။ ကေနစိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော အတ္တနော မုခေနေဝ ဗျာဝဋဘာဝံ ဝေယျာဝစ္စကရတ္တံ ပတ္တော မုခဝေဝဋိကော, အဝိစာရေတုကာမတာယာတိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒါတုံ အနိစ္ဆန္တာ အရိယာပိ ဝဉ္စနာဓိပ္ပါယံ ဝိနာ ဝေါဟာရတော နတ္ထီတိ ဝဒန္တီတိ ဒဿေတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ပန ‘‘အဝိစာရေတုကာမတာယာတိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’တိ ဣဒံ တာဒိသံ ကရောန္တော ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုမှိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနမေဝ မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒံ နာမ။ တတ္ထ ဟိ မေဏ္ဍကေန နာမ သေဋ္ဌိနာ ‘‘သန္တိ ဟိ ဘန္တေ မဂ္ဂါ ကန္တာရာ အပ္ပေါဒကာ အပ္ပဘက္ခာ န သုကရာ အပါထေယျေန ဂန္တုံ, သာဓု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါထေယျံ အနုဇာနာတူ’’တိ ယာစိတေန ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပါထေယျံ ပရိယေသိတုံ။ တဏ္ဍုလော တဏ္ဍုလတ္ထိကေန, မုဂ္ဂေါ မုဂ္ဂတ္ထိကေန, မာသော မာသတ္ထိကေန, လောဏံ လောဏတ္ထိကေန, ဂုဠော ဂုဠတ္ထိကေန, တေလံ တေလတ္ထိကေန, သပ္ပိ သပ္ပိတ္ထိကေနာ’’တိ ဝတွာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ, တေ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ ဥပနိက္ခိပန္တိ ‘ဣမိနာ ယံ အယျဿ ကပ္ပိယံ, တံ ဒေထာ’တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ တတော ကပ္ပိယံ, တံ သာဒိတုံ, န တွေဝါဟံ, ဘိက္ခဝေ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၄။)ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗံ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ နိက္ခိပန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဘိက္ခုဿ အာရောစနံ အတ္ထိယေဝ, အညထာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကပက္ခံ ဘဇတီတိ န စောဒေတဗ္ဗော သိယာ, ဣဒံ ပန ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ စောဒနာယ ပရိမာဏံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ မူလံ သန္ဓာယ စောဒေတိ, တံ သာဒိတမေဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘မူလံ အသာဒိယန္တေနာ’’တိ။
အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနာ စောဒနာဋ္ဌာနဉ္စ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ စီဝရတ္ထာယေဝ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဝတ္ထုသာမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေသုပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဒိန္နေ စ ဌာနစောဒနာဒိသဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
֍ * ၆၆။ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ ပနာတိအာဒီသု ‘‘ဣဒံ အယျဿ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ မမ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ အတ္ထိ, တံ တုယှံ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ဌိတဿ ကေဝလံ ဝါစာယ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝါ ‘‘တုယှ’’န္တိ ဝတွာ ပရိစ္စတ္တဿ ကာယဝါစာဟိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ စိတ္တေန သာဒိယနံ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနံ နာမ။ သာဒိယတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဂဏှိတုကာမော ဟောတီ’’တိ။
ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာနန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ပစ္စယပရိဘောဂံယေဝ သန္ဓာယ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာပေယျ ဝါ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ အာစိက္ခန္တော ဌာနဿ ဂုတ္တဘာဝမေဝ ဒဿေတိ, န ဝတ္ထုံ ပရာမသတိ, တသ္မာ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၅။)ဝဒန္တော နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝတ္ထုံ နိက္ခိပါဟီတိ ဝတ္ထုံ ပရာမသတိ နာမ, တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပရတော ဣဒံ ဂဏှာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ ယသ္မာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ ကပ္ပတိ, တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ, ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ န ကပ္ပတိ, တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဣဒံ ဓနံ ယသ္မာ ‘‘နယိဒံ ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ, တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ, ယသ္မာ ပန သဗ္ဗသော အဝိဿဇ္ဇိတံ, တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ အထ ဝါ တံ ဓနံ ယသ္မာ ပစ္ဆာ သုဋ္ဌုဝိစာရဏာယ သတိယာ ကပ္ပိယံ ဘဝိဿတိ, ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိယာ အကပ္ပိယံ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဧကော သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါတိအာဒိ ရူပိယေ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ‘‘န ပန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတုံ, ‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ ဝုတ္တေ ဥဂ္ဂဏှာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ‘‘ကပ္ပိယဉ္စ…ပေ… ဟောတီတိ ယသ္မာ အသာဒိတတ္တာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ, ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိ တတော ဥပ္ပန္နံ န ကပ္ပတိ, တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။
֍ * ၆၇။ သံဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယသ္မာ ရူပိယံ နာမ အကပ္ပိယံ, တသ္မာ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တမေဝ ဟောတိ, န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတံ, တသ္မာ ဥပါယေန ပရိဘောဂဒဿနတ္ထံ ‘‘သံဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တံ။ န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတန္တိ ဣမိနာ စေတာပိတဉ္စေ, နတ္ထိ ပရိဘောဂူပါယော ဥဂ္ဂဟေတွာ အနိဿဋ္ဌရူပိယေန စေတာပိတတ္တာ။ ဤဒိသဉှိ သံဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၆။)ကတွာဝ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသာပေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ စေတာပိတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သံဃေ နိဿဋ္ဌံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ နိဿဋ္ဌရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ အာနီတကပ္ပိယဘဏ္ဍသဒိသံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝိနာဝ ဥပါယံ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ပတ္တစတုက္ကာဒိကထာယ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတပတ္တဿ အပရိဘောဂေါဝ ဒဿိတော, န နိဿဇ္ဇနဝိစာရောတိ။ ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇိတာနံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသကာတိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။
အာရာမိကာနံ ဝါ ပတ္တဘာဂန္တိ ဣဒံ ဂိဟီနံ ဟတ္ထဂတောပိ သောယေဝ ဘာဂေါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တေန အညံ ပရိဝတ္တေတွာ အာရာမိကာ ဒေန္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ တတော ဟရိတွာတိ အညေသံ ပတ္တဘာဂတော ဟရိတွာ။ ကသိဏပရိကမ္မန္တိ အာလောကကသိဏပရိကမ္မံ။ မဉ္စပီဌာဒီနိ ဝါတိ ဧတ္ထ တတော ဂဟိတမဉ္စပီဌာဒီနိ ပရိဝတ္တေတွာ အညံ စေ ဂဟိတံ, ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဆာယာပီတိ ဘောဇနသာလာဒီနံ ဆာယာပိ။ ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကန္တာတိ ဂေဟပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တာ, ဆာယာယ ဂတဂတဋ္ဌာနံ ဂေဟံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ မဂ္ဂေနပီတိ ဧတ္ထ သစေ အညော မဂ္ဂေါ နတ္ထိ, မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကီတာယာတိ တေန ဝတ္ထုနာ ကီတာယ။ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ သံဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ သစေ ဥပါသကော ‘‘အတိဗဟု ဧတံ ဟိရညံ, ဣဒံ ဘန္တေ အဇ္ဇေဝ န ဝိနာသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ သယံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတိ, အညေန ဝါ ဌပါပေတိ, ဧဝံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သံဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတိ, တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၃-၅၈၄) ပန ‘‘ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၇။)ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယန္တိ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သစေ သော ဆဍ္ဍေတီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ခိပတိ, အထာပိ န ဆဍ္ဍေတိ, သယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, န ဝါရေတဗ္ဗော။ နော စေ ဆဍ္ဍေတီတိ အထ နေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, န ဆဍ္ဍေတိ, ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဗျာပါရေနာ’’တိ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ, တတော ယထာဝုတ္တလက္ခဏော ရူပိယဆဍ္ဍကော သမန္နိတဗ္ဗော။ ယော န ဆန္ဒာဂတိန္တိအာဒီသု လောဘဝသေန တံ ဝတ္ထုံ အတ္တနော ဝါ ကရောန္တော အတ္တာနံ ဝါ ဥက္ကံသေန္တော ဆန္ဒာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ဒေါသဝသေန ‘‘နေဝါယံ မာတိကံ ဇာနာတိ, န ဝိနယ’’န္တိ ပရံ အပသာဒေန္တော ဒေါသာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ မောဟဝသေန ပမုဋ္ဌော ပမုဋ္ဌဿတိဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော မောဟာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဘယေန ဆဍ္ဍေတုံ အဝိသဟန္တော ဘယာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၆၈။ ပတိတောကာသံ အသမန္နာရဟန္တေန ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ နိရပေက္ခဘာဝဒဿနပရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ပတိတဋ္ဌာနေ ဉာတေပိ တဿ ဂူထံ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဝိယ နိရပေက္ခဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသန္တသမ္ဘာဝနာယာတိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထေယျပရိဘောဂေါ နာမ အနရဟဿ ပရိဘောဂေါ။ ဘဂဝတာ ဟိ အတ္တနော သာသနေ သီလဝတော ပစ္စယာ အနုညာတာ, န ဒုဿီလဿ။ ဒါယကာနမ္ပိ သီလဝတော ဧဝ ပရိစ္စာဂေါ, န ဒုဿီလဿ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ပစ္စာသီသနတော။ ဣတိ သတ္ထာရာ အနနုညာတတ္တာ ဒါယကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဒုဿီလဿ ပရိဘောဂေါ ထေယျပရိဘောဂေါ။ ဣဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ, ပဋိဂ္ဂါဟကတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၈။)ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝတော ဣဏံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ‘‘သီလဝတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ စီဝရံ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ။ ပုရေဘတ္တ…ပေ… ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အသက္ကောန္တေန ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသဝသေန ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ စတုက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံယေဝ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။
သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တံ, တံ ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယ…ပေ… ဟိရိကောပိနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဟိယျော ယော မယာ ပိဏ္ဍပါတော ပရိဘုတ္တော, သော နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ သစေ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏံ န ကရေယျ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဝဒန္တိ, တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ သေနာသနမ္ပိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ပဝေသေ ပဝေသေ။ ဧဝံ ပန အသက္ကောန္တေန ပုရေဘတ္တာဒီသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ သတိပစ္စယတာတိ သတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ပရိဘောဂဿ စ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ, ပစ္စဝေက္ခိတွာဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ ယုတ္တာ, ဧဝံ သန္တေပိ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘သတိပစ္စယတာတိ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ပစ္စယဘာဝေ, ပစ္စယေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပစ္စယေ သတိပီ’’တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ တထာ ဟိ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈတိ, န ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန။
နနု စ ‘‘ပရိဘောဂေ ကရောန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၃၉။)ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ စ ကော ဝိသေသောတိ? ဝုစ္စတေ – ပုရိမေသု တာဝ တီသု ပစ္စယေသု ဝိသေသော ပါကဋောယေဝ, ဂိလာနပစ္စယေ ပန ယထာ ဝတိံ ကတွာ ရုက္ခမူလေ ဂေါပိတေ တဿ ဖလာနိပိ ရက္ခိတာနေဝ ဟောန္တိ, ဧဝမေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလေ ရက္ခိတေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမ္ပိ နိပ္ဖန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဂိလာနပစ္စယံ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ သီလံ ဘိဇ္ဇမာနံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမေဝ ဘိဇ္ဇတိ, ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပန ပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမာဒီသု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ အပ္ပစ္စဝေက္ခန္တဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ။ ပုရေဘတ္တဉှိ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာပိ ဂိလာနပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ, ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈၅) အာဂတံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ‘‘ထေယျပရိဘောဂေါတိ ပစ္စယဿာမိနာ ဘဂဝတာ အနနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဏပရိဘောဂေါတိ ဘဂဝတာ အနုညာတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတော ဝုတ္တံ။ တေန စ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ဝိပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ မောစေတွာ ပရိဘောဂေ။ ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တ’န္တိအာဒိနာပိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အန္တောပဝေသနေသု နိသီဒနသယနေသု စ။ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယတ္တံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပရိဘောဂေ စ ပစ္စဝေက္ခဏာသတိ အဝဿံ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘သတိံ ကတွာ’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘သတိပစ္စယတာ ပစ္စယေ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ကာရဏေ သတီ’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ပစ္စယေ သတီတိ ပစ္စယသဗ္ဘာဝသလ္လက္ခဏေ သတီတိ ဧဝမတ္ထော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၀။)ဂဟေတဗ္ဗော ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန သီလဿ အသုဇ္ဈနတော။ ပရိဘောဂေ အကရောန္တဿေဝ အာပတ္တီတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဘေဒေါ ဒဿိတော, န ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ တဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော။ ဧတသ္မိံ ပန သေသပစ္စယေသု စ ဣဏပရိဘောဂါဒိဝစနေန ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿေဝ ဘေဒေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ။
ဧတေသု ဒွီသု ပကရဏေသု ‘‘ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိ…ပေ… ဝဒန္တီတိ အာဂတံ။ ဣမံ ပန နယံ နိဿာယ ဣဒါနိ ဧကစ္စေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘အဇ္ဇပါတော ပရိဘုတ္တံ သာယံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန အဇ္ဇ ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိအာဒိနာ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဟိယျော ပရိဘုတ္တမေဝ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ, န အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တံ, တံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ မူလဝစနေ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဣဒံ ဟိယျောတျာဒိဝစနံ သုတ္တံ ဝါ သုတ္တာနုလောမံ ဝါ အာစရိယဝါဒေါ ဝါ အတ္တနောမတိ ဝါတိ။ တတ္ထ န တာဝ သုတ္တံ ဟောတိ ‘‘သုတ္တံ နာမ သကလေ ဝိနယပိဋကေ ပါဠီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ ဝစနဿ န ပါဠိဘူတတ္တာ။ န စ သုတ္တာနုလောမံ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ မဟာပဒေသဘာဝါဘာဝတော။ န စ အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ နာမ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ပဉ္စဟိ အရဟန္တသတေဟိ ဌပိတာ ပါဠိဝိနိမုတ္တာ ဩက္ကန္တဝိနိစ္ဆယပ္ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာတန္တီ’’တိ ဝစနတော ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာပါဌဘာဝါဘာဝတော။ န စ အတ္တနောမတိ ‘‘အတ္တနောမတိ နာမ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ အနုမာနေန အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယာ နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထနံ, အပိစ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသု အာဂတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၁။)သဗ္ဗောပိ ထေရဝါဒေါ အတ္တနောမတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာသု အာဂတတ္ထေရဝါဒဘာဝါဘာဝတော။
ဣတိ –
‘‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ, မဟာထေရာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ, ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ပုရာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) –
ဝုတ္တေသု စတုဗ္ဗိဓဝိနယေသု အနန္တောဂဓတ္တာ ဣဒံ ဝစနံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈၅) ဋီကာစရိယေန ‘‘တံ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထန’’န္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန တေသံ တေသံ အာစရိယာနံ ဥပဋ္ဌိတာကာရဝသေန ကထနံ အတ္တနောမတိ သိယာ, ဧဝမ္ပိ ဝိစာရေတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘အတ္တနောမတိ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ တတ္ထ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စ, ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နေဝ ဩတရတိ န သမေတိ, န ဂဟေတဗ္ဗာ။ အယဉှိ အတ္တနောမတိ နာမ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝစနတော ဣမဿ စ ဝစနဿ အဋ္ဌကထာဝစနေ အနောတရဏတော အပ္ပဝိသနတော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။
အပရော နယော – ကိံ ဣဒံ ဝစနံ ပါဠိဝစနံ ဝါ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဝါ ဋီကာဝစနံ ဝါ ဂန္ထန္တရဝစနံ ဝါတိ။ တတ္ထ န တာဝ ပါဠိဝစနံ, န အဋ္ဌကထာဝစနံ, န ဂန္ထန္တရဝစနံ, အထ ခေါ ဋီကာဝစနန္တိ။ ဟောတု ဋီကာဝစနံ, သကဝစနံ ဝါ ပရဝစနံ ဝါ အဓိပ္ပေတဝစနံ ဝါ အနဓိပ္ပေတဝစနံ ဝါတိ။ တတ္ထ န သကဝစနံ ဟောတိ, အထ ခေါ ပရဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ။ န ဋီကာစရိယေန အဓိပ္ပေတဝစနံ ဟောတိ, အထ ခေါ အနဓိပ္ပေတဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေဟိ ပန အာစရိယေဟိ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၂။)ဣဒံ အတီတပအဘောဂဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ပရိကပ္ပေတွာ အတီတဝါစကေန သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ကတံ ဘဝေယျ။ အတီတေ ပရိဘောဂေါ အတီတပရိဘောဂေါ, အတီတပရိဘောဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝံ ပန ကတေ အတီတပရိဘောဂဿ ပစ္စုပ္ပန္နသမီပတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နဝါစကေန သဒ္ဒေန ကထနံ ဟောတိ ယထာ တံ နဂရတော အာဂန္တွာ နိသိန္နံ ပုရိသံ ‘‘ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နဂရတော အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝါစကသဒ္ဒေန ကထနံ။
ဝိနယသုတ္တန္တဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၈) စ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနေနေဝ ပါဌော ဟောတိ, န အတီတဝစနေန, အတီတပရိဘောဂေါတိ စ ဣမသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ပစ္ဆာဘတ္တာဒိကာလံ ဥပါဒါယ ပုရေဘတ္တာဒီသု ပရိဘောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, န ဟိယျော ပရိဘောဂေါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? အဋ္ဌကထာပမာဏေန။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅) ‘‘ပိဏ္ဍပါတော အာလောပေ အာလောပေ, တထာ အသက္ကောန္တေန ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမပစ္ဆိမယာမေသု။ သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဧတေန ပိဏ္ဍပါတံ အာလောပေ အာလောပေ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘောဇနကိရိယာယ အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ မုချတော ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတိ, ပုရေဘတ္တာဒီသု စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘောဇနကိရိယာယ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သာ ပန ပစ္စုပ္ပန္နသမီပတ္တာ ဝတ္တမာနဝစနေန ဝိဓီယတိ။ ယဒိ ဟိ ဟိယျော ပရိဘုတ္တာနိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏေန ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ သိယုံ, အတီတဒုတိယဒိဝသတတိယဒိဝသာဒိမာသသံဝစ္ဆရာဒိပရိဘုတ္တာနိပိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ သိယုံ, ဧဝဉ္စ သတိ ယထာဝုတ္တအဋ္ဌကထာဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာဟ –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၃။)‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊
ယော တဿ ပုတ္တေဟိ တထေဝ ဉာတော၊
သော ယေဟိ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာ၊
ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု။
‘‘တသ္မာ ဟိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊
တံ ဝဇ္ဇယိတွာန ပမာဒလေခံ၊
သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ၊
ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊
ယသ္မာ စ သဗ္ဗာသဝသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃) ဘဂဝတာ ဒေသိတကာလေ ဘိက္ခုကတ္တုကတ္တာ နာမယောဂတ္တာ ဝတ္တမာနပဌမပုရိသဝသေန ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ဒေသိတာ, တဒနုကရဏေန ဘိက္ခူနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ အတ္တကတ္တုကတ္တာ အမှယောဂတ္တာ ဝတ္တမာနဥတ္တမပုရိသဝသေန ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ ဟောတိ, ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီနိ တဒတ္ထသမ္ပဒါနပဒါနိ စ ‘‘ပဋိသေဝတိ, ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝုတ္တပဋိသေဝနကိရိယာယမေဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ, တာနိ စ ကိရိယာပဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နသမီပအတီတဝသေန ဝါ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယုတ္တာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နပရိဘုတ္တာနံ ဝါ အတီတပရိဘုတ္တာနံ ဝါ ပစ္စယာနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ‘‘ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတော ဝစနဿ အနုဂတတ္တာ ဥပပန္နမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အနုဝစနေပိ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘အဇ္ဇ ပါတော ပရိဘုတ္တံ သာယံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန အဇ္ဇ ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိအာဒိနာ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ယေ ဝဒန္တိ, တေ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ – ကိံ ဘဝန္တော ဘဂဝတာ အတီတပရိဘုတ္တေသု အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒေသိတာတိ? န ဒေသိတာ။ ကထံ ဒေသိတာတိ? ‘‘ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၄။)ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ဒေသိတာတိ။ ကိံ ဘောန္တော ဘဂဝတော ကာလေ အတီတပရိဘုတ္တေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒေသိတာတိ? ပစ္စုပ္ပန္နသမီပဝသေန ဝါ သာမညဝသေန ဝါ ဒေသိတာတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဘဂဝတော အနုကရဏေန ဣဒါနိပိ အတီတပရိဘုတ္တာနံ ပစ္စယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာတိ။ ယေ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဟိယျော ပရိဘုတ္တာနမေဝ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ, န အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တာနံ, တေသံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စဝေက္ခဏာယေဝါ’’တိ, တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – ကိံ ဘောန္တော ယထာ တုမှေ ဝဒန္တိ, ဧဝံ ပါဠိယံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေ သာဋ္ဌကထေသု တေပိဋကေသု ဗုဒ္ဓဝစနေသု အသံဝိဇ္ဇမာနံ တုမှာကံ ဝစနံ ကထံ ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ? အာစရိယပရမ္ပရာဝသေန။ ဟောတု တုမှာကံ အာစရိယလဒ္ဓိဝသေန ကထနံ, ကာလော နာမ တိဝိဓော အတီတော အနာဂတော ပစ္စုပ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ပရိနိဋ္ဌိတကိရိယာ အတီတော နာမ, အဘိမုခကိရိယာ အနာဂတော နာမ, အာရဒ္ဓအနိဋ္ဌိတကိရိယာ ပစ္စုပ္ပန္နော နာမ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ဘာဝေါ, ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊
အတီတာနာဂတုပ္ပါဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။
တတ္ထ အဇ္ဇ ဝါ ဟောတု ဟိယျော ဝါ တတော ပုဗ္ဗေ ဝါ, ပရိဘုတ္တပစ္စယော သုပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ အတီတော နာမ။ တတ္ထ ဟိယျော ဝါ တတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပရိဘုတ္တပစ္စယော အတိက္ကန္တအရုဏုဂ္ဂမနတ္တာ န ပစ္စဝေက္ခဏာရဟော, ပစ္စဝေက္ခိတောပိ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတောယေဝ ဟောတိ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အဇ္ဇေဝ ပန စီဝရဉ္စ သေနာသနဉ္စ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ, ပိဏ္ဍပါတံ အာလောပေ အာလောပေ, ဘေသဇ္ဇံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပရိဘောဂေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၅။)စ ပစ္စဝေက္ခတော အပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နပရိဘုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ ပုရေ ပရိဘုတ္တံ တတော ပစ္ဆာ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္စဝေက္ခတော သုပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ အတီတပရိဘုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္တကံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ခေတ္တံ, န တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ ဝါ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သီလဝတော အပ္ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ နာမ။ တသ္မာ စီဝရံ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ…ပေ… ဘေသဇ္ဇဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, တသ္မာ ဟိယျော ပရိဘုတ္တဿ ဣဏပရိဘောဂတ္တာ တံ အနာမသိတွာ အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တေသု အတီတပစ္စုပ္ပန္နေသု ဘဂဝတော ဝစနဿ အနုကရဏေန ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယုတ္တေန ‘‘ပဋိသေဝါမီ’’တိ ကိရိယာပဒေန ပစ္စဝေက္ခဏာ သူပပန္နာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသပစ္စဝေက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယာဒီသု (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ‘‘ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ သုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ သုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဒ္ဓိ, ယထာဓမ္မံ ဒေသနာဝ သုဒ္ဓိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ ဝုဋ္ဌာနဿပိ စေတ္ထ ဒေသနာယ ဧဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနံ ပန အဘိက္ခုတာပဋိညာယေဝ ဒေသနာ။ အဓိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော သံဝရောဝ သုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယာနံ ပရိယေဋ္ဌိ ဧဝ သုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ။ စတူသု ပစ္စယေသု ဝုတ္တဝိဓိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာဝ သုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓိ။ ဧသ တာဝ သုဒ္ဓီသု သမာသနယော။ သုဒ္ဓိမန္တေသု သီလေသု ပန ဒေသနာ သုဒ္ဓိ ဧတဿာတိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ န ပုနေဝံ ကရိဿာမီတိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ သံဝရဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၆။)ပဟာယာတိ ဝဇ္ဇေတွာ, အကတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သုဇ္ဈတိ ဒေသနာဒီဟိ, သောဓီယတီတိ ဝါ သုဒ္ဓိ, စတုဗ္ဗိဓသီလံ။ တေနာဟ ‘ဒေသနာယ သုဇ္ဈနတော’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဒေသနာဂ္ဂဟဏေန ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဆိန္နမူလာနံ အဘိက္ခုတာပဋိညာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနမ္ပိ ဟိ ပါရာဇိကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေန ဟေဋ္ဌာပရိရက္ခိတံ ဘိက္ခုသီလံ ဝိသုဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ တေန တေသံ မဂ္ဂပဋိလာဘောပိ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ဒေသီယတိ ဥစ္စာရီယတီတိ ဒေသနာ, ဒိသီ ဥစ္စာရဏေတိ ဓာတု, ဒေသီယတိ ဉာပီယတိ ဧတာယာတိ ဝါ ဒေသနာ, ဒိသ ပေက္ခနေတိ ဓာတု။ ဥဘယထာပိ ဝိရတိပဓာနကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌိတော ဒေသနာဝစီဘေဒသဒ္ဒေါ။ သံဝရဏံ သံဝရော, သံ-ပုဗ္ဗ ဝရ သံဝရဏေတိ ဓာတု, သတိပဓာနော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ပရိယေသနာ ပရိယေဋ္ဌိ, ပရိ-ပုဗ္ဗ ဣသ ပရိယေသနေတိ ဓာတု, ဝီရိယပဓာနော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ပဋိ ပုနပ္ပုနံ ဩဂါဟေတွာ ဣက္ခနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ, ပဋိ-ပုဗ္ဗ အဝ-ပုဗ္ဗ ဣက္ခ ဒဿနင်္ကေသူတိ ဓာတု, ပညာပဓာနော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ တေသု ဒေသနာယ ဝစီဘေဒသဒ္ဒဘာဝတော ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿ စ ဒုတိယကံ အလဘန္တဿ စ န သမ္ပဇ္ဇတိ, သေသာ ပန စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တဘာဝတော ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿပိ ဒုတိယကံ အလဘန္တဿပိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဧဝ, တသ္မာ ဂိလာနာဒိကာလေသု ပစ္စဝေက္ခဏာပါဌံ ပဌိတုမသက္ကောန္တေနပိ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ စိတ္တေနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာတိ။
ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ, တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ, အနနုညာတေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိဘောဂါဘာဝတော အနုညာတေသုယေဝ စ ပရိဘောဂသဗ္ဘာဝဘာဝတော ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗပစ္စယာ ဘဂဝတော သန္တကာ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စေတ္ထ သာဓကန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ, အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ, ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ, နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၇။)ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သာဓကံ။ အဝီတရာဂါနံ တဏှာဝသီကတာယ ပစ္စယပရိဘောဂေ သာမိဘာဝေါ နတ္ထိ, တဒဘာဝေန ဝီတရာဂါနံ တတ္ထ သာမိဘာဝေါ ယထာရုစိ ပရိဘောဂသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ပဋိကူလမ္ပိ အပ္ပဋိကူလာကာရေန အပ္ပဋိကူလမ္ပိ ပဋိကူလာကာရေန တဒုဘယမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ အဇ္ဈုပေက္ခဏာကာရေန ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ဒါယကာနဉ္စ မနောရထံ ပရိပူရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ တဏှာယ ဒါသဗျံ အတီတတ္တာ သာမိနော ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။ ယော ပနာယံ သီလဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ, သော ဣဏပရိဘောဂဿ ပစ္စနီကတ္တာ အာနဏျပရိဘောဂေါ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန ဣဏာယိကော အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတံ ဒေသံ ဂန္တုံ န လဘတိ, ဧဝံ ဣဏပရိဘောဂယုတ္တော လောကတော နိဿရိတုံ န လဘတီတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ သီလဝတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ အာနဏျပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော စတုပရိဘောဂဝိနိမုတ္တော ဝိသုံယေဝါယံ ပရိဘောဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, သော ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တော, ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ။ သီလဝါပိ ဟိ ဣမာယ သိက္ခာယ သမန္နာဂတတ္တာ သေက္ခောတွေဝ ဝုစ္စတိ။
သဗ္ဗေသန္တိ အရိယာနံ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ။ ကထံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဣမေ ပရိဘောဂါ သမ္ဘဝန္တီတိ? ဥပစာရဝသေန။ ယော ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿပိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ပစ္စယဂေဓံ ပဟာယ တတ္ထ အနုပလိတ္တေန စိတ္တေန ပရိဘောဂေါ, သော သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ။ သီလဝတော ပန ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ ဒါယကာနံ မနောရထဿာဝိရာဓနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ ပရိဘောဂေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၈။)နတ္ထိ တဿ သေက္ခသင်္ဂဟတော။ သေက္ခသုတ္တ ဉှေတဿ (အ။ နိ။ ၃။၈၆) အတ္ထဿ သာဓကံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ‘‘ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ, တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ သင်္ဂဟိတာ တေသံ အာနဏျပရိဘောဂဿ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ သုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉)။ တတ္ထ ‘‘မာ မေ အာမိသဒါယာဒါတိ ဧဝံ မေ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓကံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေ မမ အာမိသဒါယာဒါ စတုပစ္စယဘုဉ္ဇကာတိ ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓဘူတဿ သမ္ဗန္ဓီဘူတာ ပစ္စယာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နာပိ ပစ္စယာ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဘဂဝတော ပစ္စယာယေဝ ဟောန္တီတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တံ သာဓကံ ဟောတီတိ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ။
လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါ နာမ လဇ္ဇိဿ သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသုယေဝ အာသင်္ကာ န ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ တေပိ နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ယော ပဿတိ, တေန နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ပါဌော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယောပိ အတ္တနော ဘာရဘူတေန အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ ကရောတိ, သောပိ နိဝါရေတဗ္ဗော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, တထာပိ အတ္ထတော ဥဘယထာပိ ယုဇ္ဇတိ။ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယောပိ အလဇ္ဇိဘာဝတော နိဝါရေတဗ္ဗာ။ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိ ဧကသမ္ဘောဂံ ကရောန္တာ အညေပိ နိဝါရေတဗ္ဗာဝ။ သစေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၄၉။)န ဩရမတိ, အယမ္ပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ နိဝါရိတော သော ပုဂ္ဂလော အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂတော ဩရမတိ ဝိရမတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဩရမတိ, အယမ္ပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတိ, တေန သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ ကရောန္တော သောပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဧကော အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိ။ အဓမ္မိယောတိ အနေသနာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော။ ဓမ္မိယောတိ ဘိက္ခာစရိယာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော။ သံဃဿေဝ ဒေတီတိ ဘတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနာ လဒ္ဓသလာကံယေဝ ဒေတိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါတိ ဓမ္မာမိသဝသေန မိဿီဘာဝေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသု အာသင်္ကာ နာမ န ကာတဗ္ဗာ, ဒိဋ္ဌသုတာဒိကာရဏေ သတိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ သစေ န ဩရမတီတိ အဂတိဂမနဝသေန ဓမ္မာမိသပရိဘောဂတော န ဩရမတိ။ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒံ အလဇ္ဇီနံ ဓမ္မေနုပ္ပန္နပစ္စယံ ဓမ္မကမ္မဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသမ္ပိ ဟိ ကုလဒူသနာဒိသမုပ္ပန္နံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ဝဂ္ဂကမ္မာဒီနိ ကရောန္တာနဉ္စ အာပတ္တိ ဧဝ။ ‘ဓမ္မိယာဓမ္မိယပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟေဋ္ဌာ လဇ္ဇိပရိဘောဂါလဇ္ဇိပရိဘောဂါ ပစ္စယဝသေန ဧကကမ္မာဒိဝသေန စ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) စောဒကစုဒိတကဘာဝေ ဌိတာ ဒွေ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မပရိဘောဂမ္ပိ သန္ဓာယ ‘ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါ ဟုတွာ ဇီဝထာ’တိ ဝုတ္တာ တေသံ အညမညံ ဓမ္မာမိသာပရိဘောဂေ ဝိရောဓာဘာဝါ။ လဇ္ဇီနမေဝ ဟိ အလဇ္ဇိနာ သဟ တဒုဘယပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၀။)သစေ ပန လဇ္ဇီ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှာတိ…ပေ… အန္တရဓာပေတီတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ ပဂ္ဂဏှိတုကာမတာယ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဓမ္မဿ ပန သာသနဿ သောတူနဉ္စ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမနယေန ‘‘သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဓမ္မဿ ပရိဘောဂေါ ဓမ္မပရိဘောဂေါ။ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိယာ အဘာဝေပိ ထေရော တဿ အလဇ္ဇိဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပါပေါ ကိရာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿ ပန သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိတ္ထာရတော ဝိနိစ္ဆိတံ။ ကထံ? ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသံဝါသော စေဝ နိဿယဂ္ဂဟဏာဒိကော သဗ္ဗော နိရာမိသပရိဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘န သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဇ္ဇိနော အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟေ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရောပီတိ လဇ္ဇီပိ။ တဿာပိ အတ္တာနံ ပဂ္ဂဏှန္တဿ အလဇ္ဇိနော, ဣမိနာ စ လဇ္ဇိနော ဝဏ္ဏဘဏနာဒိလာဘံ ပဋိစ္စ အာမိသဂရုကတာယ ဝါ ဂေဟဿိတပေမေန ဝါ တံ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှန္တော လဇ္ဇီ သာသနံ အန္တရဓာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘိတော အလဇ္ဇီ ဗလံ လဘိတွာ ပေသလေ အဘိဘဝိတွာ န စိရဿေဝ သာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတီတိ။
ဓမ္မပရိဘောဂေါပိ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ အာမိသပရိဘောဂတော ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ဂရုကော, တသ္မာ အတိဝိယ အလဇ္ဇီဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇုဿန္နတာယသာသနေ ဩသက္ကန္တေ, လဇ္ဇီသု စ အပ္ပဟောန္တေသု အလဇ္ဇိံ ပကတတ္တံ ဂဏပူရကံ ဂဟေတွာ ဥပသမ္ပဒါဒိကရဏေန စေဝ ကေစိ အလဇ္ဇိနော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၁။)ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေန သင်္ဂဟေတွာ သေသာလဇ္ဇိဂဏဿ နိဂ္ဂဟေန စ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။
ကေစိ ပန ‘‘ကောဋိယံ ဌိတော ဂန္ထောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဂန္ထပရိယာပုဏနမေဝ ဓမ္မပရိဘောဂေါ, န ဧကကမ္မာဒိ, တသ္မာ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ, ဧကကမ္မာဒီသု ဗဟူသု ဓမ္မပရိဘောဂေသု အလဇ္ဇိနာပိ သဒ္ဓိံ ကတ္တဗ္ဗာဝတ္ထာယတ္တံ ဓမ္မပရိဘောဂံ ဒဿေတုံ ဣဓ နိဒဿနဝသေန ဂန္ထဿေဝ သမုဒ္ဓဋတ္တာ။ န ဟိ ဧကကမ္မာဒိကော ဝိဓိ ဓမ္မပရိဘောဂေါ န ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အနာမိသတ္တာ ဓမ္မာမိသေသု အပရိယာပန္နဿ စ ကဿစိ အဘာဝါ။ တေနေဝ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဓမ္မပဋိသန္ထာရကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၁) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗံ, ဓမ္မော ဝါစေတဗ္ဗော…ပေ… အဗ္ဘာနဝုဋ္ဌာနမာနတ္တပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော, ဥပသမ္ပဒါရဟော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အယံ ဓမ္မပဋိသန္ထာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ သံဃကမ္မာဒိပိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ဒဿိတံ။ တေသု ပန ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု ယံ ဂဏပူရကာဒိဝသေန အလဇ္ဇိနော အပေက္ခိတွာ ဥပေါသထာဒိ ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဓမ္မုဂ္ဂဟဏနိဿယဂ္ဂဟဏာဒိ ဝါ ကရီယတိ, တံ ဓမ္မော စေဝ ပရိဘောဂေါ စာတိ ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ, ဧတံ တထာရူပပစ္စယံ ဝိနာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကရောန္တဿ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋဉ္စ။ ယံ ပန အလဇ္ဇိသတံ အနပေက္ခိတွာ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မံ ဝါ ပရိဝါသာဒိဥပကာရကမ္မံ ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ဝါ ကရီယတိ, တံ ဓမ္မော ဧဝ, နော ပရိဘောဂေါ, ဧတံ အနုရူပါနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာမိသဒါနေ ဝိယ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ နိဿယဒါနမ္ပိ တေရသသမ္မုတိဒါနာဒိ စ ဝတ္တပဋိပတ္တိသာဒိယနာဒိပရိဘောဂဿပိ ဟေတုတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။
ယော ပန မဟာအလဇ္ဇီ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ကရောတိ, တဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါဒိ ဥပကာရကမ္မမ္ပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၂။)ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ စ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ, နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂဝိဝဇ္ဇနေနပိ ဟိ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟောဝ အဓိပ္ပေတော, သော စ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိဝိနယာနုဂ္ဂဟာဒိအတ္ထာယ ဧတဒတ္ထတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ, တသ္မာ ယံ ယံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ဥပတ္ထမ္ဘာယ, ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ, သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဘောဂေါ ဝါ ဟောတု အပရိဘောဂေါ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ကရောန္တာ သာသနံ အန္တရဓာပေန္တိ, အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ, ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေသု စေတ္ထ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါ ဧဝ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ, န တထာ အာမိသပရိဘောဂေါ။ န ဟိ အလဇ္ဇီနံ ပစ္စယပရိဘောဂမတ္တေန ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာဒိ ဟောတိ, ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိဘောဂေန ပန ဟောတိ။ တပ္ပရိဝဇ္ဇနေန စ ဖာသုဝိဟာရာဒယော။ တထာ ဟိ ကတသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလာ ဥပေါသထာဒီသု ပဝိဋ္ဌာ ‘‘တုမှေ ကာယဒွါရေ စေဝ ဝစီဒွါရေ စ ဝီတိက္ကမံ ကရောထာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ ယထာ ဝိနယဉ္စ အတိဋ္ဌန္တာ သံဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ, တထာ အကတွာ တေဟိ သဟ သံဝသန္တာပိ အလဇ္ဇိနောဝ ဟောန္တိ ‘‘ဧကောပိ အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅)။ ယဒိ ဟိ တေ ဧဝံ အနိဂ္ဂဟိတာ သိယုံ, သံဃေ ကလဟာဒိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပေါသထာဒိသာမဂ္ဂိကမ္မပဋိဗာဟနာဒိနာ ပေသလာနံ အဖာသုံ ကတွာ ကမေန တေ ဒေဝဒတ္တဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော ဝိယ ပရိသံ ဝဍ္ဎေတွာ အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဓမ္မတော ဝိနယတော ဒီပေန္တာ သံဃဘေဒါဒိမ္ပိ ကတွာ န စိရဿေဝ သာသနံ အန္တရဓာပေယျုံ။ တေသု ပန သံဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၃။)ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ, ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ, သံဃကမ္မာနိ န ပဝတ္တန္တိ, သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ…ပေ… ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ, တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တီ’’တိ, တသ္မာ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါဝ အာမိသပရိဘောဂတောပိ အတိဝိယ အလဇ္ဇီဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗော, အာပတ္တိကရော စ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ‘‘ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ, ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ, သံဃကမ္မာနိ န ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ သံဃကမ္မာကရဏဿ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတတ္တာပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ။ တထာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပတ္တိကထာယံ ‘‘အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော, တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ, ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏမှာ ဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတိ…ပေ… အလဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ, သင်္ဂဟံ ပန ကရောန္တိ, တာပိ ပရိစ္စဇိတွာ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဘတီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇိနီသု ဒုတိယိကာဂဟဏာဒီသု သံဝါသာပတ္တိပရိဟာရာယ နဒီပါရာဂမနာဒိဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနုညာတတ္တာ တတောပိ အလဇ္ဇိသံဝါသာပတ္တိ ဧဝ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိယာ ဟေတုဘူတော ဂရုကတရာတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ လဟုကာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ အနာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနဝီတိက္ကမံ အာစရိယာ အနုဇာနန္တိ။ တထာ အသံဝါသပဒဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခာတာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ, န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ, တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧသော သံဝါသော နာမာ’’တိ ဧဝံ လဇ္ဇီဟေဝ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော ဝဋ္ဋတီတိ ပကာသိတော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၄။)ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ အသံဝါသိကေသု အလဇ္ဇီ န ဂဟိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော, ယေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ, တေသံ ပါရာဇိကာဒိအပကတတ္တာနညေဝ အသံဝါသိကတ္တေန ဂဟိတတ္တာ။ အလဇ္ဇိနော ပန ပကတတ္တဘူတာပိ သန္တိ, တေ စေ ဂဏပူရကာ ဟုတွာ ကမ္မံ သာဓေန္တိ, ကေဝလံ ကတွာ အဂတိဂမနေန ကရောန္တာနံ အာပတ္တိကရာ ဟောန္တိ သဘာဂါပတ္တိအာပန္နာ ဝိယ အညမညံ။ ယသ္မာ အလဇ္ဇိတဉ္စ လဇ္ဇိတဉ္စ ပုထုဇ္ဇနာနံ စိတ္တက္ခဏပဋိဗဒ္ဓံ, န သဗ္ဗကာလိကံ။ သဉ္စိစ္စ ဟိ ဝီတိက္ကမစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အလဇ္ဇိနော ‘‘န ပုန ဤဒိသံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန လဇ္ဇိနော ဟောန္တိ။
တေသု စ ယေ ပေသလေဟိ ဩဝဒိယမာနာပိ န ဩရမန္တိ, ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ, တေ ဧဝ အသံဝသိတဗ္ဗာ, န ဣတရေ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဩက္ကန္တတ္တာ, တသ္မာပိ အလဇ္ဇိနော အသံဝါသိကေသု အဂဏေတွာ တပ္ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ သောဓေတွာဝ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနညာတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထကရဏဿ အယုတ္တတာ ပကာသိတာ, ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ, သော အာဝိကရေယျ…ပေ… ဖာသု ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဧဝံ အလဇ္ဇိမ္ပိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥပေါသထကရဏပ္ပကာရော စ ဝုတ္တော, ‘‘ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓေတ္ထာယသ္မန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၃) စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ, ဘန္တေ, ပရိသုဒ္ဓေါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဧဝံ ဥပေါသထံ ကရောန္တာနံ ပရိသုဒ္ဓတာ စ ပကာသိတာ, ဝစနမတ္တေန အနောရမန္တာနဉ္စ ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနဝိဓိ စ ဝုတ္တော, သဗ္ဗထာ လဇ္ဇိဓမ္မံ အနောက္ကမန္တေဟိ သံဝါသဿ အယုတ္တတာယ နိဿယဒါနဂ္ဂဟဏပဋိက္ခေပေါ, တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မကရဏဥက္ခေပနီယကမ္မကရဏေန သာနုဝတ္တကပရိသဿ အလဇ္ဇိဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၅။)အသံဝါသိကတ္တပါပနဝိဓိ စ ဝုတ္တော, တသ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တန္တနယေဟိ, အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ စ ပကတတ္တေဟိပိ အပကတတ္တေဟိပိ သဗ္ဗေဟိ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော န ဝဋ္ဋတိ, ကရောန္တာနံ အာပတ္တိ ဧဝ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယေဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တတ္တာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုတိယသင်္ဂီတိယံ ပကတတ္တာပိ အလဇ္ဇိနော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ယသတ္ထေရာဒီဟိ မဟန္တေန ဝါယာမေန သံဃတော ဝိယောဇိတာ။ န ဟိ တေသု ပါရာဇိကာဒိအသံဝါသိကာပတ္တိ အတ္ထိ, တေဟိ ဒီပိတာနံ ဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ လဟုကာပတ္တိဝိသယတ္တာတိ ဝုတ္တံ။
တဿ သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဒွါဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၃။ ဒါနလက္ခဏာဒိဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၆၉။ ဧဝံ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟလာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီယတေ ဒါနံ, စီဝရာဒိဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အလောဘပ္ပဓာနော ကာမာဝစရကုသလကိရိယစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ သသနံ သာသော, သသု ဟိံသာယန္တိ ဓာတု, ဟိံသနန္တိ အတ္ထော, ဝိဂတော သာသော ဧတသ္မာ ဂါဟာတိ ဝိဿာသော။ ဂဟဏံ ဂါဟော, ဝိဿာသေန ဂါဟော ဝိဿာသဂ္ဂါဟော။ ဝိသေသနေ စေတ္ထ ကရဏဝစနံ, ဝိဿာသဝသေန ဂါဟော, န ထေယျစိတ္တဝသေနာတိ အတ္ထော။ လစ္ဆတေတိ လာဘော, စီဝရာဒိဝတ္ထု, တဿ လာဘဿ။ ပရိဏမိယတေ ပရိဏာမနံ, အညေသံ အတ္ထာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၆။)ပရိဏတဿ အတ္တနော, အညဿ ဝါ ပရိဏာမနံ, ဒါပနန္တိ အတ္ထော။ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟေဟိ လာဘဿ ပရိဏာမနန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ဒါန’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော တာဝ ပဌမံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ အတ္တနော သန္တကဿ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ ဒါနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿ ကဿစီတိ သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော, ယဿ ကဿစိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿာတိ အတ္ထော။
ယဒိဒံ ‘‘ဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ကိံ လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘တတြိဒံ ဒါနလက္ခဏ’’န္တိ။ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒေမီ’’တိ ဝဒတီတိ ဣဒံ တိဝင်္ဂသမ္ပန္နံ ဒါနလက္ခဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ဒေယျဓမ္မနိဒဿနံ။ တုယှန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကနိဒဿနံ။ ဒေမီတိ ဒါယကနိဒဿနံ။ ဒဒါမီတိအာဒီနိ ပန ပရိယာယဝစနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒေယျဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကာ ဝိယ ဒါနဿာ’’တိ, ‘‘တိဏ္ဏံ သမ္မုခီဘာဝါ ကုသလံ ဟောတီ’’တိ စ။ ‘‘ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿာ’’တိ ဣဒံ ပန ဧကဒေသလက္ခဏကထနမေဝ, ကိံ ဧဝံ ဒီယမာနံ သမ္မုခါယေဝ ဒိန္နံ ဟောတိ, ဥဒါဟု ပရမ္မုခါပီတိ အာဟ ‘‘သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ တုယှံ ဂဏှာဟီတိအာဒီသု အယမတ္ထော – ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ, တသ္မာ မုချတော ဒိန္နတ္တာ သုဒိန္နံ ဟောတိ, ‘‘ဂဏှာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ မုချတော ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္မာ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိ ဣမာနိ ပန ပဋိဂ္ဂါဟကပဋိဗန္ဓတာကရဏေ ဝစနာနိ။ တဝ သန္တကံ ကရောဟီတိအာဒီနိ ပန ပရိယာယတော ဒါနဂ္ဂဟဏာနိ, တသ္မာ ဒုဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတိ။ လောကေ ဟိ အပရိစ္စဇိတုကာမာပိ ပုန ဂဏှိတုကာမာပိ ‘‘တဝ သန္တကံ ဟောတူ’’တိ နိယျာတေန္တိ ယထာ တံ ကုသရညော မာတု ရဇ္ဇနိယျာတနံ။ တေနာဟ ‘‘နေဝ ဒါတာ ဒါတုံ ဇာနာတိ, န ဣတရော ဂဟေတု’’န္တိ။ သစေ ပနာတိအာဒီသု ပန ဒါယကေန ပညတ္တိယံ အကောဝိဒတာယ ပရိယာယဝစနေ ဝုတ္တေပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၇။)ပဋိဂ္ဂါဟကော အတ္တနော ပညတ္တိယံ ကောဝိဒတာယ မုချဝစနေန ဂဏှာတိ, တသ္မာ ‘‘သုဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သစေ ပန ဧကောတိအာဒီသု ပန ဒါယကော မုချဝစနေန ဒေတိ, ပဋိဂ္ဂါဟကောပိ မုချဝစနေန ပဋိက္ခိပတိ, တသ္မာ ဒါယကဿ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတမ္ပိ စီဝရံ ဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ, ပရိစ္စတ္တတ္တာ အတ္တနော အသန္တကတ္တာ အတိရေကစီဝရမ္ပိ န ဟောတိ, တသ္မာ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိ န ဟောတိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကဿပိ န ပဋိက္ခိပိတတ္တာ အတ္တနော သန္တကံ န ဟောတိ, တသ္မာ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ပန ဣမဿ စီဝရဿ အဿာမိကတ္တာ ပံသုကူလဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ ယဿ ရုစ္စတိ, တေန ပံသုကူလဘာဝေန ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ပန ဒါယကေန ပုဗ္ဗအဓိဋ္ဌိတမ္ပိ ဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဿ ဝိဇဟိတတ္တာ ပုန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဣတရေန ပုဗ္ဗေ အနဓိဋ္ဌိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေဟီတိအာဒီသု ပန အာဏတျတ္ထေ ပဝတ္တာယ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ အာဏတ္တေန ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဒိန္နကာလေယေဝ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ သန္တကံ ဟောတိ, န တတော ပုဗ္ဗေ, ပုဗ္ဗေ ပန အာဏာပကဿေဝ, တသ္မာ ‘‘ယော ပဟိဏတိ, တဿေဝ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီတိ ပန ပစ္စုပ္ပန္နတ္ထေ ပဝတ္တာယ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ တတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿေဝ သန္တကံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ယဿ ပဟီယတိ, တဿ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ဣမိနာ အာယသ္မတာ ရေဝတတ္ထေရေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ စီဝရပေသနဝတ္ထုသ္မိံ ဘဂဝတာ ဒေသိတေသု အဓိဋ္ဌာနေသု ဣဓ ဝုတ္တလက္ခဏေန အသမ္မောဟတော ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။
တတ္ထ ဒွါဓိဋ္ဌိတံ, သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ စ န တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ သာမိကေ ဇီဝန္တေ ဝိဿာသဂ္ဂါဟစီဝရဘာဝေန စ သာမိကေ မတေ မတကစီဝရဘာဝေန စ ဂဟဏံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၈။)သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တတော ပန ဒသာဟေ အနတိက္ကန္တေယေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။ ယော ပဟိဏတီတိ ဒါယကံ သန္ဓာယာဟ, ယဿ ပဟီယတီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ။
ပရိစ္စဇိတွာ…ပေ… န လဘတိ, အာဟရာပေန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ…ပေ… နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဣမိနာ ပရသန္တကဘူတတ္တံ ဇာနန္တော ထေယျပသယှဝသေန အစ္ဆိန္ဒန္တော ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန ‘‘သကသညာယ ဝိနာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ သကသညာယ ဝိနာပိ တာဝကာလိကပံသုကူလသညာဒိဝသေန ဂဏှန္တော အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပသယှာကာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆိန္ဒတော နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ။ သစေ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ တုဋ္ဌဒါနံ အာဟ, အထ ပနာတိအာဒိနာ ကုပိတဒါနံ။ ဥဘယထာပိ သယံ ဒိန္နတ္တာ ဝဋ္ဋတိ, ဂဟဏေ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
မမ သန္တိကေ…ပေ… ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ ဧဝံ ဒဒန္တော အပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ ဒါနံ န ဟောတီတိ န ဝဋ္ဋတိ, တတော ဧဝ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘အကရောန္တဿ န ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏာဒီနိ အကရောန္တေ အာစရိယဿေဝ သန္တကံ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကရောန္တေ ပန အန္တေဝါသိကဿ သန္တကံ ဘဝေယျ သဗ္ဗသော အပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ။ သကသညာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘‘အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၃၅) ပန ‘‘ဧဝံ ဒိန္နံ ဘတိသဒိသတ္တာ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘတိသဒိသေ သတိပိ ကမ္မေ ကတေ ဘတိ လဒ္ဓဗ္ဗာ ဟောတိ, တသ္မာ အာရောပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၃၅) ပန ‘‘အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၅၉။)ဘတိသဒိသတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တေန ကမ္မေ ကတေ အာဟရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ, တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ အယံ တာဝ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဣမိနာ ဒါနဝိနိစ္ဆယာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝိနိစ္ဆယာနံ ဧကပရိစ္ဆေဒကတဘာဝံ ဒီပေတိ။
ဝိဿာသဂ္ဂါဟလက္ခဏဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၇၀။ အနုဋ္ဌာနသေယျာ နာမ ယာယ သေယျာယ သယိတော ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ, တာဝ ဝုစ္စတိ။ ဒဒမာနေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ, တေသံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကေ ဂဟဋ္ဌာ ကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကေန ကာရဏေန တဿ ဓနေ ဣဿရာတိ? ဂဟဋ္ဌာ တာဝ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘူတာ တေန ကာရဏေန ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘာဂဘူတေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ, ယေသဉ္စ ဝါဏိဇာနံ ဟတ္ထတော ကပ္ပိယကာရကေန ပတ္တာဒိပရိက္ခာရော ဂါဟာပိတော, တေသံ ယံ ဒါတဗ္ဗမူလံ, တေ စ တဿ ဓနေ ဣဿရာ, ယေသဉ္စ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထာနိ ဌပိတာနိ, တေပိ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ။ ဧဝမာဒိနာ ယေန ယေန ကာရဏေန ယံ ယံ ပရိက္ခာရဓနံ ယေဟိ ယေဟိ ဂဟဋ္ဌေဟိ လဘိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တေန တေန ကာရဏေန တေ တေ ဂဟဋ္ဌာ တဿ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ။
ပဗ္ဗဇိတာ ပန ဗာဟိရကာ တထေဝ သတိ ကာရဏေ ဣဿရာ။ ပဉ္စသု ပန သဟဓမ္မိကေသု ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ မတာနံ ဘိက္ခုသာမဏေရာနံ ဓနံ ဝိနာပိ ကာရဏေန ဒါယာဒဘာဝေန လဘန္တိ, န ဣတရာ။ ဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရီနမ္ပိ ဓနံ တာယေဝ လဘန္တိ, န ဣတရေ။ တံ ပန မတကဓနဘာဇနံ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ အာဝိ ဘဝိဿတိ, ဗဟူ ပန ဝိနယဓရတ္ထေရာ ‘‘ယေ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၀။)ဝါ’’တိ ပါဌံ နိဿာယ ‘‘မတဘိက္ခုဿ ဓနံ ဂဟဋ္ဌဘူတာ ဉာတကာ လဘန္တီ’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ, တမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယံ တဿ စ ယုတ္တာယုတ္တဘာဝံ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမ။
အနတ္တမနဿ သန္တကန္တိ ‘‘ဒုဋ္ဌု ကတံ တယာ မယာ အဒိန္နံ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ဝါ ဒေါမနဿပ္ပတ္တဿ သန္တကံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော, ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော, စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ, န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဧတ္ထ တု ပေါရာဏဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၃၁) ‘‘စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘န ကိဉ္စိ ဝဒတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ အဓိဝါသနကိရိယာယ ကရဏံ ဟောတိ။ အဒါတုကာမောတိ ဧတ္ထာပိ တမေဝ ကရဏံ သိယာ, တတော ‘‘စိတ္တေန အဒါတုကာမော, စိတ္တေန အဓိဝါသေတီ’’တိဝစနံ ဩစိတျသမ္ပောသကံ န ဘဝေယျ။ တံ ဌပေတွာ ‘‘အဒါတုကာမော’’တိ ဧတ္ထ ကာယေနာတိ ဝါ ဝါစာယာတိ ဝါ အညံ ကရဏမ္ပိ န သမ္ဘဝတိ, တဒသမ္ဘဝေ သတိ ဝိသေသတ္ထဝါစကော ပန-သဒ္ဒေါပိ နိရတ္ထကော။ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဧတ္ထ တု ဝဒနကိရိယာယ ကရဏံ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ပဒံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တထာ စ သတိ အညံ အဓိဝါသနကိရိယာယ ကရဏံ, အညံ ဝဒနကိရိယာယ ကရဏံ, အညာ အဓိဝါသနကိရိယာ, အညာ ဝဒနကိရိယာ, တသ္မာ ‘‘ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတု’’န္တိ ဝတ္တုံ န အရဟတိ, တသ္မာ ယောပိ စိတ္တေန အဒါတုကာမော ဟောတိ, ပန တထာပိ ဝါစာယ အဓိဝါသေတိ, န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ယောဇနံ ကတွာ ပန ‘‘အဓိဝါသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပကာသေတုံ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ဧတ္ထ တု ပန-သဒ္ဒေါ အရုစိလက္ခဏသူစနတ္ထော။ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ အဒါတုကာမကိရိယာယ ကရဏံ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၁။)‘‘ဝါစာယာ’’တိ အဓိဝါသနကိရိယာယ အဝဒနကိရိယာယ စ ကရဏံ။ အဓိဝါသနကိရိယာ စ အဝဒနကိရိယာယေဝ။ ‘‘အဓိဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တေ အဝဒနကိရိယာယ အပါကဋဘာဝတော တံ ပကာသေတုံ ‘‘န ကိဉ္စိ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဂယှမာနေ ပုဗ္ဗာပရဝစနတ္ထော ဩစိတျသမ္ပောသကော သိယာ, တသ္မာ ဧတ္တကဝိဝရေဟိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။
လာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၇၁။ လာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယေ တုမှာကံ သပ္ပိအာဒီနိ အာဘတာနီတိ တုမှာကံ အတ္ထာယ အာဘတာနိ သပ္ပိအာဒီနိ။ ပရိဏတဘာဝံ ဇာနိတွာပိ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဝိညာပေန္တေန တေသံ သန္တကမေဝ ဝိညာပိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေထာတိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
‘‘ပုပ္ဖမ္ပိ အာရောပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ပရိဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သစေ ပန ဧကသ္မိံ စေတိယေ ပူဇိတံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ အညသ္မိံ စေတိယေ ပူဇေတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၆၀) ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၆၀) ပန နိယမေတွာ ‘‘အညဿ စေတိယဿ အတ္ထာယ ရောပိတမာလာဝစ္ဆတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ကေဝလံ ပရိဏတဘာဝေါယေဝ ကထိတော, အထ ခေါ နိယမေတွာ ရောပိတဘာဝေါပိ။ ပုပ္ဖမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကုတော မာလာဝစ္ဆန္တိ ဒဿေတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၆၀) ပန ‘‘ရောပိတမာလာဝစ္ဆတောတိ ကေနစိ နိယမေတွာ ရောပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အနောစိတံ မိလာယမာနံ ဩစိနိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပူဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဌိတံ ဒိသွာတိ သေသကံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ။ ဣမဿ သုနခဿ မာ ဒေဟိ, ဧတဿ ဒေဟီတိ ဣဒံ ပရိဏတေယေဝ, တိရစ္ဆာနဂတဿ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နေ ပန တံ ပလာပေတွာ အညံ ဘုဉ္ဇာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘ကတ္ထ ဒေမာတိအာဒိနာ ဧကေနာကာရေန အနာပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဧဝံ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၂။)အပုစ္ဆိတေပိ ‘အပရိဏတံ ဣဒ’န္တိ ဇာနန္တေန အတ္တနော ရုစိယာ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ, တတ္ထ ဒါပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ဣစ္ဆထ, တတ္ထ ဒေထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တုမှာကံ ရုစိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ, တတ္ထ ဒါပေတုံ လဘတိ။
ပရိဝါရေ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ပန နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သံဃဿ ပရိဏတံ အညသံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ။ နဝ ပဋိဂ္ဂဟာ ပရိဘောဂါ စာတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စ။ တီဏိ ဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သံဃဿ နိန္နံ သံဃဿေဝ ဒေတိ, စေတိယဿ နိန္နံ စေတိယဿေဝ ဒေတိ, ပုဂ္ဂလဿ နိန္နံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတီတိ ဣမာနိ တီဏိ။ ပဋိဂ္ဂဟပဋိဘောဂါပိ တေသံယေဝ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာတိ အာဂတံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဒါနလက္ခဏာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
တေရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၄။ ပထဝီခဏနဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၇၂။ ဧဝံ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟလာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပထဝီဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပထဝီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတ္ထရတီတိ ပထဝီ, ပ-ပုဗ္ဗ ထရ သန္ထရဏေတိ ဓာတု, ရ-ကာရဿ ဝ-ကာရော, သသမ္ဘာရပထဝီ။ တပ္ပဘေဒမာဟ ‘‘ဒွေ ပထဝီ, ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၃။)တာသံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဇာတာ နာမ ပထဝီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓပံသုကာ…ပေ… ယေဘုယျေနမတ္တိကာပထဝီ ဇာတာ နာမ ပထဝီ ဟောတိ။ န ကေဝလံ သာယေဝ, အဒဍ္ဎာ ပထဝီပိ ‘‘ဇာတာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န ကေဝလံ ဣမာ ဒွေယေဝ, ယောပိ ပံသုပုဉ္ဇော ဝါ…ပေ… စာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌော, သောပိ ‘‘ဇာတာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဣတရတြပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ သုဒ္ဓါ ပံသုကာယေဝ ဧတ္ထ ပထဝိယာ အတ္ထိ, န ပါသာဏာဒယောတိ သုဒ္ဓပံသုကာ။ တထာ သုဒ္ဓမတ္တိကာ။ အပ္ပါ ပါသာဏာ ဧတ္ထာတိ အပ္ပပါသာဏာ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယေဘုယျေန ပံသုကာ ဧတ္ထာတိ ယေဘုယျေနပံသုကာ, အလုတ္တသမာသောယံ, တထာ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ။ တတ္ထ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာဒိ။ မရုမ္ပာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလုကာ ဝါလုကာယေဝ။ ယေဘုယျေနပံသုကာတိ ဧတ္ထ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု, ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရကောဋ္ဌာသော။ အဒဍ္ဎာပီတိ ဥဒ္ဓနပတ္တပစနကုမ္ဘကာရာတပါဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ, သာ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ, သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဗဟုတရသက္ခရာ။ ဟတ္ထိကုစ္ဆိယံ ကိရ ဧကံ ပစ္ဆိပူရံ အာဟရာပေတွာ ဒေါဏိယံ ဓောဝိတွာ ပထဝိယာ ယေဘုယျေနသက္ခရဘာဝံ ဉတွာ သယံ ဘိက္ခူ ပေါက္ခရဏိံ ခဏိံသူတိ။ ယာနိ ပန မဇ္ဈေ ‘‘အပ္ပပံသုအပ္ပမတ္တိကာ’’တိ ဒွေ ပဒါနိ, တာနိ ယေဘုယျေနပါသာဏာဒိပဉ္စကမေဝ ပဝိသန္တိ။ တေသညေဝ ဟိ ဒွိန္နံ ပဘေဒဝစနမေတံ, ယဒိဒံ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိအာဒိ။
ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ယေဘုယျေနပံသုံ အပ္ပပံသုဉ္စ ပထဝိံ ဝတွာ ဥပဍ္ဎပံသုကာပထဝီ န ဝုတ္တာ, တထာပိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု သာဝသေသပညတ္တိယာပိ သမ္ဘဝတော ဥပဍ္ဎပံသုကာယပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၄။)ပထဝိယာ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကဉ္စ အနာပတ္တိဝတ္ထုကဉ္စ ဒုဝိဓံ ပထဝိံ ဌပေတွာ အညိဿာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော။ ဒွေယေဝ ဟိ ပထဝိယော ဝုတ္တာ ‘‘ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ, တသ္မာ ဒွီသု အညတရာယ ပထဝိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ သမ္ပတ္တေ ဂရုကလဟုကေသု ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ န သက္ကာ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုံ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ပန ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ တတ္ထ တာဒိသဿ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော သမ္ဘဝတော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၈၆) ‘‘အပ္ပပံသုမတ္တိကာယ ပထဝိယာ အနာပတ္တိဝတ္ထုဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဥပဍ္ဎပံသုမတ္တိကာယပိ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟေတံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဇာတာဇာတဝိနိမုတ္တာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။
ခဏန္တဿ ခဏာပေန္တဿ ဝါတိ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ သမ္မဇ္ဇနိသလာကာယပိ သယံ ဝါ ခဏန္တဿ အညေန ဝါ ခဏာပေန္တဿ။ ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ’’တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပထဝိခဏနံ သန္ဓာယ ပဝတ္တဝေါဟာရတ္တာ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ, န ဘူတဂါမသိက္ခာပဒေန, ဥဘယမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တေ ပန ဒွေပိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တိ။
֍ * ၇၃။ ကုဋေဟီတိ ဃဋေဟိ။ တနုကကဒ္ဒမောတိ ဥဒကမိဿကကဒ္ဒမော, သော စ ဥဒကဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒကပပ္ပဋကောတိ ဥဒကေ အန္တောဘူမိယံ ပဝိဋ္ဌေ တဿ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတွာ တနုကပံသု ဝါ မတ္တိကာ ဝါ ပဋလံ ဟုတွာ ပလဝမာနာ ဥဋ္ဌာတိ, တသ္မိံ ဥဒကေ သုက္ခေပိ တံ ပဋလံ ဝါတေန စလမာနံ တိဋ္ဌတိ, တံ ဥဒကပပ္ပဋကော နာမ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၅။)ဩမကစာတုမာသန္တိ ဦနစာတုမာသံ။ ဩဝဋ္ဌန္တိ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌံ။ အကတပဗ္ဘာရေတိ အဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာဒိသေ ဟိ ဝမ္မိကဿ သဗ္ဘာဝေါတိ။ မူသိကုက္ကုရံ နာမ မူသိကာဟိ ခဏိတွာ ဗဟိ ကတပံသုရာသိ။
ဧသေဝ နယောတိ ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌောယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဩဝဋ္ဌစာတုမာသတော ဧကဒိဝသာတိက္ကန္တောပိ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌဘူမိသမ္ဗန္ဓေပိ စ ဂေါကဏ္ဋကေ ဘူမိတော ဆိန္ဒိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတတ္တာ အစ္စုဂ္ဂတံ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတုံ ဂဟေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သကဋ္ဌာနေ အတိဋ္ဌမာနံ ကတွာ ပါဒေဟိ မဒ္ဒိတွာ အာလောဠိတကဒ္ဒမမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အစ္ဆဒနန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ ဥဇုကံ အာကာသတော ပတိတဝဿောဒကေန ဩဝဋ္ဌမေဝ ဇာတပထဝီ ဟောတိ, န ဆဒနာဒီသု ပတိတွာ တတော ပဝတ္တဥဒကေန တိန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောတိ ပုရာဏသေနာသနတော။ ဣဋ္ဌကံ ဂဏှာမီတိအာဒိ သုဒ္ဓစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဒကေနာတိ ဥဇုကံ အာကာသတောယေဝ ပတိတဥဒကေန။ သစေ ပန အညတ္ထ ပဟရိတွာ ပတိတေန ဥဒကေန တေမိတံ ဟောတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဏ္ဍပတ္ထမ္ဘန္တိ သာခါမဏ္ဍပတ္ထမ္ဘံ။
֍ * ၇၄။ ဥစ္စာလေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ တေန အပဒေသေနာတိ တေန လေသေန။ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ သစေပိ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ ဒဟတူတိ သလ္လက္ခေတွာပိ တိဋ္ဌတိ, အနာပတ္တိ။ မဟာမတ္တိကန္တိ ဘိတ္တိလေပနံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ပထဝီခဏနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
စုဒ္ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၆။)၁၅။ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၇၅။ ဧဝံ ပထဝိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဝန္တိ အဟုဝုဉ္စာတိ ဘူတာ, ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဂါမောတိ ရာသိ, ဘူတာနံ ဂါမောတိ ဘူတဂါမော, ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမော ဘူတဂါမော, ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ, ‘‘အဟုဝု’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ဧဝံ ဘူတ-သဒ္ဒေါ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယော ဟောတိ။ တေနာဟ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၀) ‘‘ဘဝန္တီတိ ဝဍ္ဎန္တိ, အဟုဝုန္တိ ဗဘုဝူ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတဂါမောတိ ပဉ္စဟိ ဗီဇေဟိ ဇာတာနံ ရုက္ခလတာဒီနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ လတာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ တာနိ ဗီဇာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတြိမာနိ ပဉ္စ ဗီဇာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အထ ဝါ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိ မူလဗီဇံ, မူလဗီဇတော ဝါ နိဗ္ဗတ္တံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ ပဌမေန ဝိဂ္ဂဟေန ဗီဇဂါမော ဧဝ လဗ္ဘတိ, ဒုတိယတတိယေဟိ ဘူတဂါမော။ ဣဒါနိ တေ ဘူတဂါမေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမာ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု ပဉ္စသု မူလဗီဇာဒီသု ဟလိဒ္ဒိ…ပေ… ဘဒ္ဒမုတ္တကံ မူလဗီဇံ နာမ။ န ကေဝလံ ဣမာနိယေဝ မူလဗီဇာနိ, အထ ခေါ ဣတော အညာနိပိ ယာနိ ဝါ ပန ဘူတဂါမဇာတာနိ အတ္ထိ သန္တိ, မူလေ ဇာယန္တိ, မူလေ သဉ္ဇာယန္တိ, ဧတံ ဘူတဂါမဇာတံ မူလဗီဇံ နာမ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁) ‘‘ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘ဘူတဂါမော နာမ ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၇။)တတ္ထ ဘူတဂါမော နာမာတိ ဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ယသ္မိံ သတိ ဘူတဂါမော ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီတိ အာဟာ’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ, မူလေ ဇာယန္တီ’’တိအာဒီနိ န သမေန္တိ။ န ဟိ မူလဗီဇာဒီနိ မူလာဒီသု ဇာယန္တိ။ မူလာဒီသု ဇာယမာနာနိ ပန တာနိ ဗီဇဇာတာနိ, တသ္မာ ဧဝမတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဘူတဂါမော နာမာတိ ဝိဘဇိတဗ္ဗပဒံ။ ပဉ္စာတိ တဿ ဝိဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။ ဗီဇဇာတာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ, ယတော ဗီဇေဟိ ဇာတာနိ ဗီဇဇာတာနိ, ရုက္ခာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနန္တိ စ။ ယထာ ‘‘သာလီနံ စေပိ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၆) သာလိတဏ္ဍုလာနံ ဩဒနော သာလိဩဒနောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗီဇတော သမ္ဘူတော ဘူတဂါမော ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ။
ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ, ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ စ ယထာ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ, မူလေ ဇာယန္တိ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတံ, တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ, အာလုဝကသေရုကမလနီလုပ္ပလပုဏ္ဍရီကကုဝလယကုန္ဒပါဋလိမူလာဒိဘေဒေ မူလေ ဂစ္ဆဝလ္လိရုက္ခာဒီနိ ဇာယန္တိ သဉ္ဇာယန္တိ, တာနိ, ယမှိ မူလေ ဇာယန္တိ စေဝ သဉ္ဇာယန္တိ စ, တဉ္စ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၉၁) ဝုတ္တဟလိဒ္ဒါဒိ စ, သဗ္ဗမ္ပိ ဧတံ မူလဗီဇံ နာမ, ဧတေန ကာရိယောပစာရေန ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ခန္ဓဗီဇာဒီသု။ ယေဝါပနကခန္ဓဗီဇေသု ပနေတ္ထ အမ္ဗာဋကဣန္ဒသာလနုဟိပါလိဘဒ္ဒကကဏိကာရာဒီနိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၈။)ခန္ဓဗီဇာနိ။ အမ္ဗိလာဝလ္လိစတုရဿဝလ္လိကဏဝေရာဒီနိ ဖဠုဗီဇာနိ။ မကစိမလ္လိကာသုမနဇယသုမနာဒီနိ အဂ္ဂဗီဇာနိ။ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသဋ္ဌိအာဒီနိ ဗီဇဗီဇာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဘူတဂါမေ ဘူတဂါမသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါတိ သတ္ထကာနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, အညေန ဝါ ဆေဒါပေတိ။ ဘိန္ဒတိ ဝါ ဘေဒါပေတိ ဝါတိ ပါသာဏာဒီနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဘိန္ဒတိ, အညေန ဝါ ဘေဒါပေတိ။ ပစတိ ဝါ ပစာပေတိ ဝါတိ အဂ္ဂိံ ဥပသံဟရိတွာ သယံ ဝါ ပစတိ, အညေန ဝါ ပစာပေတိ, ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတဂါမဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘူတဂါမပရိမောစိတန္တိ ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတံ။
֍ * ၇၆။ သဉ္စိစ္စ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သရီရေ လဂ္ဂဘာဝံ ဉတွာပိ ဥဋ္ဌဟတိ, ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။ အနန္တကဂ္ဂဟဏေန သာသပမတ္တိကာ ဂဟိတာ။ နာမဉှေတံ တဿာ သေဝါလဇာတိယာ။ မူလပဏ္ဏာနံ အဘာဝေန ‘‘အသမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘူတဂါမမူလတ္တာတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမော မူလံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ဘူတဂါမမူလော, ဘူတဂါမဿ ဝါ မူလံ ကာရဏန္တိ ဘူတဂါမမူလံ။ ဗီဇဂါမော ဟိ နာမ ဘူတဂါမတော သမ္ဘဝတိ, ဘူတဂါမဿ စ ကာရဏံ ဟောတိ။ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကိဉ္စာပိ ဟိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ အဝဍ္ဎနတော ဘူတဂါမဿ ကာရဏံ န ဟောတိ, တထာပိ ဘူတဂါမသင်္ချူပဂတနိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလဗီဇတော သမ္ဘူတတ္တာ ဘူတဂါမတော ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတောတိ အဝဍ္ဎမာနေပိ ဘူတဂါမမူလတ္တာ ဝုတ္တံ။
‘‘အင်္ကုရေ ဟရိတေ’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ, နီလပဏ္ဏဿ ဝဏ္ဏသဒိသေ ပဏ္ဏေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၆၉။)ဇာတေတိ အတ္ထော, ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ နာဠိကေရဿ အာဝေဏိကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ‘‘ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဥဒကေ အဋ္ဌိတတ္တာ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏကမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝါတိ နီလဝဏ္ဏမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။
֍ * ၇၇။ သေလေယျကံ နာမ သိလာယ သမ္ဘူတာ ဧကာ ဂန္ဓဇာတိ။ ပုပ္ဖိတကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိကသိတကာလတော ပဘုတိ။ အဟိစ္ဆတ္တကံ ဂဏှန္တောတိ ဝိကသိတံ ဂဏှန္တော။ မကုဠံ ပန ရုက္ခတ္တစံ အကောပေန္တေနပိ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ရုက္ခတ္တစံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ရုက္ခေ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ အဟိစ္ဆတ္တကံ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ ‘‘အဟိစ္ဆတ္တကံ ယာဝ မကုဠံ ဟောတိ, တာဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒိပိ ကိဉ္စိမတ္တံ ရုက္ခေ အလ္လီနာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, ရုက္ခတော ဂယှမာနာ ပန ရုက္ခစ္ဆဝိံ န ဝိကောပေတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အလ္လရုက္ခတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထာပိ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော တစ္ဆေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စေနာတိ ဟတ္ထစာပလ္လေန။ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ နာမိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ နာမိတေ ပန ပစ္ဆာ တတော လဘိတွာ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၂) ပန ‘‘ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော ပိဝနပါနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ အနုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ တေနာဟ အတ္တနာ ခါဒိတုကာမေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယေသံ သာခါ န ရုဟတိ, တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၀။)သာခါ ရုဟတီတိ မူလံ အနောတာရေတွာ ပဏ္ဏမတ္တနိဂ္ဂမနမတ္တေနာပိ ဝဍ္ဎတိ, တတ္ထ ကပ္ပိယမ္ပိ အကရောန္တော ဆိန္နနာဠိကေရဝေဠုဒဏ္ဍာဒယော ကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စင်္ကမိတဋ္ဌာနံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ စင်္ကမနာဓိပ္ပါယေန ဝါ မဂ္ဂဂမနာဓိပ္ပါယေန ဝါ အက္ကမန္တဿ, တိဏာနံ ဥပရိ နိသီဒနာဓိပ္ပါယေန နိသီဒန္တဿ စ ဒေါသော နတ္ထိ။
֍ * ၇၈။ သမဏကပ္ပေဟီတိ သမဏာနံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေဟိ။ ကိဉ္စာပိ ဗီဇာဒီနံ အဂ္ဂိနာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန, နခါဒီဟိ ဝိလိခနမတ္တေန စ အဝိရုဠှိဓမ္မတာ န ဟောတိ, တထာပိ ဧဝံ ကတေယေဝ သမဏာနံ ကပ္ပတီတိ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒယော သမဏဝေါဟာရာ နာမ ဇာတာ, တသ္မာ တေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိပိ သမဏာနံ ကပ္ပန္တီတိ ပညတ္တပဏ္ဏတ္တိဘာဝတော သမဏဝေါဟာရာဣစ္စေဝ သင်္ခံ ဂတာနိ။ အထ ဝါ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကပ္ပိယဘာဝတောယေဝ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပိယဘာဝသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိပရိဇိတန္တိအာဒီသု ‘‘ပရိစိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဗီဇံ နာမ တရုဏအမ္ဗဖလာဒိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ အမ္ဗပနသာဒိ, ယံ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋေတဗ္ဗံ ဝိယောဇေတဗ္ဗံ ဗီဇံ ယသ္မိံ, တံ ပနသာဒိ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ယော ကပ္ပိယံ ကရောတိ, တေန ကတ္တဗ္ဗပကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနာ အဝုတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝစနံ ပန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၁။)ပဌမံ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဂ္ဂိအာဒိနာ ဖုသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိမှိ နိက္ခိပိတွာ, နခါဒိနာ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ကပ္ပိယန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၂) ပန ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝါတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တေပိ ဝစနက္ခဏေဝ အဂ္ဂိသတ္ထာဒိနာ ဗီဇဂါမေ ဝဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနတော ပန ပုဗ္ဗေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တဉ္စ ဒွိဓာ အကတွာ ဆေဒနဘေဒနမေဝ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ကရောန္တေန စ ဘိက္ခုနာ ‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’တိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝုတ္တေယေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ အဓိကတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ဝါတိအာဒီသု ‘‘ဧကံယေဝ ကာရေမီတိ အဓိပ္ပါယေ သတိပိ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ ကတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာနိတွာပိ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ, ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ ဝိဇ္ဈတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မရီစပက္ကာဒီဟိ စ မိဿေတွာတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသိတ္ထသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဖလာနံယေဝ အညမညသမ္ဗန္ဓဝသေန။ ‘‘ကဋာဟေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကဋာဟတော နီဟဋာယ မိဉ္ဇာယ ဝါ ဗီဇေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ပန္နရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၂။)၁၆။ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၇၉။ ဧဝံ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဒုဝိဓံ သဟသေယျက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိဓာ ပကာရာ ယဿ သဟသေယျကဿ တံ ဒုဝိဓံ, သဟ သယနံ, သဟ ဝါ သယတိ ဧတ္ထာတိ သဟသေယျာ, သဟသေယျာ ဧဝ သဟသေယျကံ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။ တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနသဟသေယျာမာတုဂါမေနသဟသေယျာဝသေန ဒုဝိဓံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဝိဓံ သဟသေယျက’’န္တိ။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိရတ္တဉှိ သဟဝါသေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ပယောဇေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဘဂဝါ သာမဏေရာနံ သင်္ဂဟကရဏတ္ထာယ တိရတ္တပရိဟာရံ အဒါသီ’’တိ။ နိရန္တရံ တိရတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကေဝလဉှိ ‘‘တိရတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသေန အန္တရိကမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ။ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိကမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ‘‘ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝစနာလင်္ကာရတ္ထံ။ နိရန္တရံ တိဿောဝ ရတ္တိယော သယိတွာ စတုတ္ထဒိဝသာဒီသု သယန္တဿေဝ အာပတ္တိ, န ဧကန္တရိကာဒိဝသေန သယန္တဿာတိ ဒဿနတ္ထမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟသေယျံ ဧကတော သေယျံ။ သေယျန္တိ စေတ္ထ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သယနမ္ပိ ဝုစ္စတိ, ယသ္မိံ သေနာသနေ သယန္တိ, တမ္ပိ, တသ္မာ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧတ္ထ သေနာသနသင်္ခါတံ သေယျံ ပဝိသိတွာ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သေယျံ ကပ္ပေယျ သမ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေနာတိ ဧတ္ထ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟီတိ ဣဋ္ဌကာသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ။ ဝါစုဂ္ဂတဝသေနာတိ ပဂုဏဝသေန။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၃။)ဧကူပစာရောတိ ဝဠဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ပန ‘‘ဧကူပစာရော ဧကေန မဂ္ဂေန ပဝိသိတွာ အဗ္ဘောကာသံ အနောက္ကမိတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနုပရိဂမနယောဂ္ဂေါ, ဧတံ ဗဟုဒွါရမ္ပိ ဧကူပစာရောဝ။ ယတ္ထ ပန ကုဋ္ဋာဒီဟိ ရုန္ဓိတွာ ဝိသုံ ဒွါရံ ယောဇေန္တိ, နာနူပစာရော ဟောတိ။ သစေ ပန ရုန္ဓတိ ဧဝ, ဝိသုံ ဒွါရံ န ယောဇေန္တိ, ဧတမ္ပိ ဧကူပစာရမေဝ မတ္တိကာဒီဟိ ပိဟိတဒွါရော ဝိယ ဂဗ္ဘောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ဂဗ္ဘေ ပဝိသိတွာ ပမုခါဒီသု နိပန္နာနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟသေယျာပရိမုတ္တိယာ ဂဗ္ဘဒွါရံ မတ္တိကာဒီဟိ ပိဒဟာပေတွာ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ ဝိဝရာပေန္တဿပိ အနာပတ္တိ ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုသာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘အနုဋ္ဌဟနေန အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ, တသ္မိံ ခဏေ နိဒ္ဒါယန္တဿ ကိရိယာဘာဝါ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ သိယာ ကိရိယာယ, သိယာ အကိရိယာယ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယာယ သမုဋ္ဌာနတာ စဿ တဗ္ဗဟုလဝသေန ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာ စေတံ, ဧဝံ ဒိဝါသယနမ္ပိ။ အနုဋ္ဌဟနေန, ဟိ ဒွါရာသံဝရဏေန စေတံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဣဒဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ * ၈၀။ ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကဿာတိ ဣဒံ သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေ သယိတဿ သင်္ကာ ဧဝ နတ္ထီတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာနူပစာရေတိ ယတ္ထ ဗဟိ နိဿေဏိံ ကတွာ ဥပရိမတလံ အာရောဟန္တိ, တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိမတလေပီ’’တိ။ အာကာသင်္ဂဏေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိအဘာဝတော ‘‘ဆဒနဗ္ဘန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာသင်္ခေပေနာတိ သဘာကာရေန။ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေ သေနာသနေတိ ဧတ္ထ ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမ ယတ္ထ ဥပဍ္ဎံ မုဉ္စိတွာ တီသု ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၄။)ဟောန္တိ, ယတ္ထ ဝါ ဧကသ္မိံ ပဿေ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဥပဍ္ဎံ ဥပဍ္ဎံ ကတွာ ဘိတ္တိယော ဥဋ္ဌာပေန္တိ, တာဒိသံ သေနာသန’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ, ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဆဒနံ အဍ္ဎေန အသမ္ပတ္တကုဋ္ဋကေ’’တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ နော န ယုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သဘာသင်္ခေပေနာတိ ဝုတ္တဿေဝ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဣမိနာ သဏ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ယတ္ထ တီသု, ဒွီသု ဝါ ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ, ဆဒနံ ဝါ အသမ္ပတ္တာ အဍ္ဎဘိတ္တိ, ဣဒံ အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဠသံဃာဋော နာမ ပရိက္ခေပဿ အန္တော ထမ္ဘာဒီနံ ဥပရိ ဝါဠရူပေဟိ ကတသံဃာဋော။
ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဂတေတိ ဧတ္ထ ယတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ, တတ္ထာပိ ပရိက္ခေပါရဟပဒေသတော ဗဟိ ဂတေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ပန ‘‘ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဂတေတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ, တတ္ထ သစေ ဘူမိတော ဝတ္ထု ဥစ္စံ ဟောတိ, ဥဘတော ဥစ္စဝတ္ထုတော ဟေဋ္ဌာ ဘူမိယံ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေပိ အနာပတ္တိ ဧဝ တတ္ထ သေနာသနဝေါဟာရာဘာဝတော။ အထ ဝတ္ထု နီစံ ဘူမိသမမေဝ သေနာသနဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ တိဋ္ဌတိ, တတ္ထ ပရိက္ခေပရဟိတဒိသာယ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတိ, ပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဧဝ အနာပတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေတိ ဧတ္ထ မဇ္ဈေ ဝိဝဋင်္ဂဏဝန္တာသု မဟာစတုသာလာသု ယထာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, ဧဝံ ဧကေကဂဗ္ဘဿ ဒွီသု ပဿေသု ကုဋ္ဋံ နီဟရိတွာ ကတံ ပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရံ နာမ, ဣဒံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဂဗ္ဘေပိ ပဝိသန္တီတိ ဂဗ္ဘူပစာရဿ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာကာသင်္ဂဏံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၅။)အနောတရိတွာပိ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ တံ တံ ဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တိ။ အထ ကုတော တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘပရိက္ခေပေါယေဝ ဟိဿ ပရိက္ခေပေါ’’တိ, ဣဒဉ္စ သမန္တာ ဂဗ္ဘဘိတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စတုသာလဝသေန ဟိ သန္နိဝိဋ္ဌေ သေနာသနေ ဂဗ္ဘပမုခံ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တမ္ပိ သမန္တာ ဌိတံ ဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေန ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။
֍ * ၈၁။ ဧကဒိသာယ ဥဇုကမေဝ ဒီဃံ ကတွာ သန္နိဝေသိတော ပါသာဒေါ ဧကသာလသန္နိဝေသော။ ဒွီသု တီသု စတူသု ဝါ ဒိသာသု သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ကတာ ဒွိသာလာဒိသန္နိဝေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာလပ္ပဘေဒဒီပနမေဝ စေတ္ထ ပုရိမတော ဝိသေသောတိ။ အဋ္ဌ ပါစိတ္တိယာနီတိ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နံ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နံ သေနာသနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဿ အာဒိံ ကတွာ ပါဠိယံ ဒဿိတတ္တာ တတော အဓိကံ သဗ္ဗစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နာဒိကမ္ပိ သဗ္ဗံ ပါဠိယံ အဝုတ္တမ္ပိ ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္ထုဘာဝေန ဒဿိတံ သိက္ခာပဒဿ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတ္တာ, ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယဒွယံ သာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၅၄) ‘‘တတိယာယ ရတ္တိယာ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ ပုန သယတီ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ, အနိက္ခမိတွာ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ အန္တောဆဒနေ နိသိန္နဿာပိ ပုန ဒိဝသေ သဟသေယျေန အနာပတ္တိ ဧဝ။ ဧတ္ထ စတုဘာဂေါ စူဠကံ, ဒွေဘာဂါ ဥပဍ္ဎံ, တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ ယေဘုယျန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန စူဠကစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒါနိ ဒုတိယသိက္ခာပဒေပိ ယထာဝုတ္တနယံ အတိဒိသန္တော ‘‘မာတုဂါမေန…ပေ… အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ အာဟ။ ‘‘မတိတ္ထိယာ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာယပိ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ မာတုဂါမေ နိပန္နေ နိပဇ္ဇတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၆။)အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၇) ဝစနတော ဒိဝါ တဿ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိ န ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
သဟသေယျဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
သောဠသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၇။ မဉ္စပီဌာဒိသံဃိကသေနာသနေသုပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၈၂။ ဧဝံ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သံဃိကေ ဝိဟာရေ သေယျာသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝိဟာရေ သံဃိကေ သေယျ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမဂ္ဂံ ကမ္မံ သမုပဂစ္ဆတီတိ သံဃော, အယမေဝ ဝစနတ္ထော သဗ္ဗသံဃသာဓာရဏော။ သံဃဿ ဒိန္နော သံဃိကော, ဝိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော, တသ္မိံ။ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ, တံ။ အသန္ထရီတိ သန္ထရိတွာန။ ပက္ကမနံ ပက္ကမော, ဂမနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရေ သံဃိကေ သေယျံ, သန္ထရိတွာန ပက္ကမော’’တိ ဣမဿ ဥဒ္ဒေသပါဌဿ သံဃိကေ ဝိဟာရေ…ပေ… ပက္ကမနန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပက္ကမနေ အယံ ဤဒိသော မယာ ဝုစ္စမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတမော သော ဝိနိစ္ဆယောတိ အာဟ ‘‘သံဃိကေ…ပေ… ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော နာမ သေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ။ ပါစိတ္တိယန္တိ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု…ပေ… ဝစနတော’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၇။)တတ္ထ သံဃိကော ဝိဟာရော ပါကဋော, သေယျာ အပါကဋာ, သာ ကတိဝိဓာဣစ္စာဟ ‘‘သေယျာ နာမ…ပေ… ဒသဝိဓာ’’တိ။ တတ္ထာပိ ကတမာ ဘိသိ, ကတမာ စိမိလိကာဒယောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဘိသီတိ…ပေ… ဧသ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေ’’တိ။ တတ္ထ မဉ္စေ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ မဉ္စကဘိသိ, ဧဝံ ဣတရတြ, ဝဏ္ဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ကတာတိ ပဋခဏ္ဍာဒီဟိ သိဗ္ဗိတွာ ကတာ။ ဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ စိမိလိကာယ သတိ တဿာ ဥပရိ, အသတိ သုဒ္ဓဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ။ သီဟဓမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေ ဧဝ ပဋိက္ခေပေါတိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌာဒီသု အတ္ထရိတွာ ပုန သံဟရိတွာ ဌပနာဒိဝသေန အတ္တနော အတ္ထာယ ပရိဟရဏမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, ဘူမတ္ထရဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ပန အတ္တနော ပရိဟရဏံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ခန္ဓကေ ဟိ ‘‘အန္တောပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ, ဗဟိပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အတ္ထာယ မဉ္စာဒီသု ပညပေတွာ ပရိဟရဏဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) ပဋိက္ခေပေါ ကတော, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၂) ပန ‘‘ယဒိ ဧဝံ ‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ ကတွာ ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂ’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝစနတော ပုဂ္ဂလိကေပိ သေနာသနေ သေနာသနပရိဘောဂဝသေန နိယမိတံ သုဝဏ္ဏဃဋာဒိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ ကေဝလံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမိဒံ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။
ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ပစ္စတ္ထရဏတ္ထာယေဝ ဌပိတာ ဥဂ္ဂတလောမာ အတ္ထရဏဝိသေသာ။ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၈။)အဋ္ဌကထာသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ အဋ္ဌကထာသု တထာဝုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, အညမ္ပိ တာဒိသံ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗံ အတ္ထရဏမေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏံ နာမ ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ဣမိနာ န သမေတိ, ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၆) ဝုတ္တံ။ ဝီမံသိတေ ပန ဧဝမဓိပ္ပါယော ပညာယတိ – မာတိကာဋ္ဌကထာပိ အဋ္ဌကထာယေဝ, တသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တနယေန ‘‘ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ, ဧဝံ နိယမနေ သတိပိ ယထာ ‘‘လဒ္ဓါတပတ္တော ရာဇကုမာရော’’တိ အာတပတ္တဿ လဒ္ဓဘာဝေယေဝ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ နိဒဿနနယဝသေန ရာဇကကုဓဘဏ္ဍသာမညေန သမာနာ ဝါလဗီဇနာဒယောပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ, ဧဝံ ‘‘ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ နိဒဿနနယဝသေန တေဟိ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝသာမညေန သမာနာ အညေ အတ္ထရဏာပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တဝစနံ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ပဋိလောမံ န ဟောတိ, အနုလောမမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော, သော ဝိဟာရဿာမိကော’’တိ ပါဌံ နိဿာယ ဧကစ္စေ ဝိနယဓရာ ‘‘သံဃိကဝိဟာရဿ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဿ ဝါ ဝိဟာရဒါယကောယေဝ သာမိကော, သောယေဝ ဣဿရော, တဿ ရုစိယာ ဧဝ ဝသိတုံ လဘတိ, န သံဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ရုစိယာ’’တိ ဝိနိစ္ဆယံ ကရောန္တိ, သော ဝီမံသိတဗ္ဗော, ကထံ အယံ ပါဌော ကိမတ္ထံ သာဓေတိ ဣဿရတ္ထံ ဝါ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထံ ဝါတိ? ဧဝံ ဝီမံသိတေ ‘‘ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိဝစနတော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထမေဝ သာဓေတိ, န ဣဿရတ္ထန္တိ ဝိညာယတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၇၉။)အထ သိယာ ‘‘အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေ သိဒ္ဓေ ဣဿရတ္ထော သိဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ။ ဣဿရဘာဝတောယေဝ ဟိ သော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ တတ္ထေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘အာပုစ္ဆန္တေန စ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော, တသ္မိံ အသတိ သာမဏေရော, တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော’’တိအာဒိဝစနတော အာယသ္မန္တာနံ မတေန ဘိက္ခုပိ သာမဏေရောပိ အာရာမိကောပိ ဝိဟာရကာရကောပိ တဿ ကုလေ ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလောပိ ဣဿရောတိ အာပဇ္ဇေယျ, ဧဝံ ဝိညာယမာနေပိ ဘိက္ခုမှိ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ အာရာမိကေ ဝါ သတိ တေယေဝ ဣဿရာ, န ဝိဟာရကာရကော။ တေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အသတိယေဝ ဝိဟာရကာရကော ဣဿရော သိယာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဓိကာရေ သံဃိကံ သေနာသနံ ရက္ခဏတ္ထာယ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံယေဝ ဝဒတိ, န ဣဿရဘာဝတော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ‘‘အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။
အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘န သကလဿ ဝါကျပါဌဿ အဓိပ္ပါယတ္ထံ သန္ဓာယ အမှေဟိ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ‘ဝိဟာရဿာမိကော’တိ ဧတဿ ပဒတ္ထံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကထံ? သံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သာမိကော, ဝိဟာရဿ သာမိကော ဝိဟာရဿာမိကော။ ‘ကော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာ’တိ ဝုတ္တေ ‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော, သော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, တသ္မာ ဝိဟာရကာရကော ဒါယကော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာတိ ဝိညာယတိ, ဧဝံ ဝိညာယမာနေ သတိ သာမိကော နာမ သဿ ဓနဿ ဣဿရော, တဿ ရုစိယာ ဧဝ အညေ လဘန္တိ, တသ္မာ ဝိဟာရဿာမိကဘူတဿ ဒါယကဿ ရုစိယာ ဧဝ ဘိက္ခူ ဝသိတုံ လဘန္တိ, န သံဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ရုစိယာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – မာ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၀။)ယထာ နာမ ‘‘ဃဋိကာရော ဗြဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တော သော ဗြဟ္မာ ဣဒါနိ ဃဋံ န ကရောတိ, ပုရိမတ္တဘာဝေ ပန ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘ဃဋံ ကရောတီ’’တိ ဝစနတ္ထေန ‘‘ဃဋိကာရော’’တိ နာမံ လဘတိ။ ဣတိ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဗြဟ္မဘူတောပိ ‘‘ဃဋိကာရော’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သော ဝိဟာရကာရကော ဘိက္ခူနံ ပရိစ္စတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရဿာမိကော န ဟောတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ, ပုဗ္ဗေ ပန အပရိစ္စတ္တကာလေ ဝိဟာရဿ ကာရကတ္တာ ဝိဟာရဿာမိကော နာမ ဟောတိ, သော ဧဝံ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဝိဟာရဿာမိကော’’တိ ဝုစ္စတိ, န, ပရိစ္စတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝတော။ တေနေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ‘‘ဝိဟာရဒါယကာနံ ရုစိယာ ဘိက္ခူ ဝသန္တူ’’တိ အဝတွာ သေနာသနပညာပကော အနုညာတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ‘‘တေသံ ဂေဟာနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဝါသတ္ထာယ ကတမ္ပိ ယာဝ န ဒေန္တိ, တာဝ တေသံ သန္တကံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ, တေန ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သန္တကာနိ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ အယံ ပန ကထာ ပါဌဿ သမ္မုခီဘူတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကထိတာ။ ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယော ပန စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယော ကောစီတိ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ယော ကောစိ။ ယေန မဉ္စံ ပီဌံ ဝါ ဝိနန္တိ, တံ မဉ္စပီဌကဝါနံ။
֍ * ၈၃။ သိလုစ္စယလေဏန္တိ သိလုစ္စယေ လေဏံ, ပဗ္ဗတဂုဟာတိ အတ္ထော။ ‘‘သေနာသနံ ဥပစိကာဟိ ခါယိတ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုအနုရူပဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဥပစိကာသင်္ကာယ အဘာဝေန အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၆၀ အာဒယော) ဂမိကဝတ္တံ ပညာပေန္တေန ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာမတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တ’’န္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၁။)ဝုတ္တံ, န ပန ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထံ, တေနေဝ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ, တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တာဒိသေ သေနာသနေ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထိ, ဂမိကဝတ္တေ သေနာသနံ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တော ဝတ္တဘေဒေါ ဟောတိ, တသ္မာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
ပစ္ဆိမဿ အာဘောဂေန မုတ္တိ နတ္ထီတိ တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ အညဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဝါ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂမနစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနတော အနာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ မဏ္ဍပေ ဝါတိ သာခါမဏ္ဍပေ ဝါ ပဒရမဏ္ဍပေ ဝါ။ ရုက္ခမူလေတိ ယဿ ကဿစိ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ပလုဇ္ဇတီတိ ဝိနဿတိ။
֍ * ၈၄။ မဇ္ဈေ သံခိတ္တံ ပဏဝသဏ္ဌာနံ ကတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ဧရကပတ္တာဒီဟိ ဝေဏိံ ကတွာ တာယ ဝေဏိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဝိတ္ထတဋ္ဌာနေ ဗဟုံ ဝေဌေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ, တာဝ အန္တောအာကဍ္ဎနဝသေန ဝေဌေတွာ မဇ္ဈေ သံခိပိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓိတွာ ကတံ။ ယတ္ထ ကာကာ ဝါ ကုလလာ ဝါ န ဦဟဒန္တီတိ ယတ္ထ ဓုဝနိဝါသေန ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသမာနာ ဧတေ ကာကကုလလာ, အညေ ဝါ သကုဏာ တံ သေနာသနံ န ဦဟဒန္တိ, တာဒိသေ ရုက္ခမူလေ နိက္ခိပိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၈၅။ နဝဝါယိမောတိ အဓုနာ သုတ္တေန ဝီတကစ္ဆေန ပလိဝေဌိတမဉ္စော။ ဩနဒ္ဓေါတိ ကပ္ပိယစမ္မေန ဩနဒ္ဓေါ, သောဝ ဩနဒ္ဓကော သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။ တေန ဟိ ဝဿေန သီဃံ န နဿတိ။ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကောတိ ဣဒံ တဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၂။)သုခပဋိပတ္တိဒဿနမတ္တံ, ဥက္ကဋ္ဌဿာပိ ပန စီဝရကုဋိ ဝဋ္ဋတေဝ။ ကာယာနုဂတိကတ္တာတိ ဘိက္ခုနော တတ္ထေဝ နိသိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ, တေန စ ဝဿဘယေန သယံ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အဗ္ဘောကာသိကာနံ အတေမနတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နမ္ပိ အတ္တာနံ ရက္ခန္တေန ရက္ခိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘ယသ္မာ ပန ဒါယကေဟိ ဒါနကာလေယေဝ သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ‘ပါဒပုဉ္ဆနိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နံ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဣဒမ္ပိ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနံ ‘အဇ္ဈောကာသေပိ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ စေ, သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ကာလေ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၀၈-၁၁၀) ဝုတ္တံ။ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝသတိ, တဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေတဗ္ဗံ။
ဝလာဟကာနံ အနုဋ္ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣမိနာ ဂိမှာနေပိ မေဃေ ဥဋ္ဌိတေ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တတြ တတြာတိ စေတိယင်္ဂဏာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အဗ္ဘောကာသေ နိယမေတွာ နိက္ခိတ္တာ။ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ ယတ္ထ သမန္တတော သမ္မဇ္ဇိတွာ အင်္ဂဏမဇ္ဈေ သဗ္ဗဒါ ကစဝရဿ သင်္ကဍ္ဎနေန မဇ္ဈေ ဝါလိကာ သဉ္စိတာ ဟောတိ, တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဥစ္စဝတ္ထုပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခံ, ဘိတ္တိပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝါ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယတ္ထ ဝါ ပန ကောဏေသု ဝါလိကာ သဉ္စိတာ, တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ အပရဒိသာဘိမုခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနဿ ပဒဝလဉ္ဇေန အဝိကောပနတ္ထာယ သယံ အသမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ပါဒါဘိမုခံ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနဿ ပယောဇနံ န ဒိဿတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ‘‘ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ နိသီဒန္တာနံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ ကေစိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၃။)သမ္မဇ္ဇန္တဿ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ အပရေ, ဗဟိဝါလိကာယ အဂမနနိမိတ္တံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကစဝရံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကစဝရံ ဆဍ္ဍေဿာမီ’’တိ ဝါလိကာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာတိ ဒီပေတိ။
֍ * ၈၆။ ကပ္ပံ လဘိတွာတိ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တဝစနေန ကပ္ပံ လဘိတွာ။ ထေရဿ ဟိ အာဏတ္တိယာ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘နိသီဒိတွာ သယံ ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။
အညတ္ထ ဂစ္ဆတီတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတိ။ လေဍ္ဍုပါတုပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါကတိကံ အကတွာတိ အပဋိသာမေတွာ။ အန္တရသန္နိပါတေတိ အန္တရန္တရာ သန္နိပါတေ။
֍ * ၈၇။ အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေသု အာဂန္တွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တတ္ထ နိသိန္နေသုပိ နိသီဒိတွာ ‘‘အာဝါသိကာယေဝ ဥဒ္ဓရိဿန္တီ’’တိ ဂတေသုပိ အာဝါသိကာနမေဝ ပလိဗောဓော။ မဟာပစ္စရိဝါဒေ ပန ‘‘ဣဒံ အမှာက’’န္တိ ဝတွာပိ အဝတွာပိ နိသိန္နာနမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန သန္ထရာပနေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဥဿာရကောတိ သရဘာဏကော။ သော ဟိ ဥဒ္ဓံဥဒ္ဓံ ပါဠိပါဌံ သာရေတိ ပဝတ္တေတီတိ ‘‘ဥဿာရကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣဒံ ဥဿာရကဿ, ဣဒံ ဓမ္မကထိကဿာ’’တိ ဝိသုံ ပညတ္တတ္တာ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နေ တဿ ပလိဗောဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ဓမ္မကထိကဿ အနုဋ္ဌာပနီယတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၄။)ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အာဂန္တုကဿ ပန ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဥဋ္ဌာပနီယတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
֍ * ၈၈။ ပါဒပုဉ္ဆနီ နာမ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ ပါဒပုဉ္ဆနတ္ထံ ကတာ။ ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌံ။ အထ ဝါ ဖလကဉ္စေဝ ဒါရုမယပီဌဉ္စ။ ဒါရုမယပီဌန္တိ စ ဖလကမယမေဝ ပီဌံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဒကဌလိကန္တိ အဓောတပါဒဋ္ဌာပနကံ။ အဇ္ဈောကာသေ ရဇနံ ပစိတွာ …ပေ… ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ထေဝေ အသတိ ရဇနကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဩတာပေန္တော…ပေ… ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ ‘ဧတ္တကံ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ, တထာပိ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မ နာတိဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
မဉ္စပီဌာဒိသံဃိကသေနာသနေသုပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ-
ဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
သတ္တရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၈။ ကာလိကဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၈၉။ ဧဝံ သံဃိကသေနာသနေသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကရဏံ ကာရော, ကိရိယာ။ ကာရော ဧဝ ကာလော ရ-ကာရဿ လ-ကာရော ယထာ ‘‘မဟာသာလော’’တိ။ ကာလောတိ စေတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နာဒိကိရိယာ။ ဝုတ္တဉှိ –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၅။)‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ဘာဝေါ, ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊
အတီတာနာဂတုပ္ပါဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။
ဧတ္ထ ပန တဿ တဿ ကိရိယာသင်္ခါတဿ ကာလဿ ပဘေဒဘူတော ပုရေဘတ္တဧကအဟောရတ္တသတ္တာဟဇီဝိကပရိယန္တသင်္ခါတော ကာလဝိသေသော အဓိပ္ပေတော။ ကာလေ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလဝိသေသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ကာလိကာနိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယောတိ သမုစ္စေတိ။ စတ္တာရီတိ သင်္ချာနိဒ္ဒေသော, တေန ကာလိကာနိ နာမ စတ္တာရိ ဧဝ ဟောန္တိ, န တီဏိ န ပဉ္စာတိ ဒဿေတိ, ဣဒံ မာတိကာပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ ယံ မာတိကာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မာတိကာပဒေ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။ ကတမာနိ တာနီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိ။ ယာဝကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဣမာနိ ဝတ္ထူနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ နာမာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တေသံ ဝတ္ထုဉ္စ ဝိသေသနဉ္စ နာမလာဘဟေတုဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ပုရေဘတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု စတူသု ကာလိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ယာဝကာလိကံ, အဋ္ဌဝိဓပါနံ ယာမကာလိကံ, သပ္ပိအာဒိပဉ္စဝိဓဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟကာလိကံ, သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယဘောဇနီယန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ဝိသေသနမာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တ’’န္တျာဒိ။ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗမေဝ ယာဝကာလိကံ, န အညံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယန္တျတ္ထော။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ, ဧတေန ယာဝ ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနန္တိ ဧတ္ထ အဗျာပိတံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ အနုလောမပါနေဟီ’’တိ။ ယာဝ…ပေ… တဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ, ဧတေန ယာမော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၆။)ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ, ဧတေန သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တျာဟ။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ, တေန ယာဝဇီဝံ ကာလော အဿာတိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။
ဧတ္ထာဟ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟရေယျ အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၅) ဝစနတော နနု ဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ, ပရိသုဒ္ဓဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ, ကဒ္ဒမာဒိသဟိတံ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟိတေသု အန္တောဂဓဘာဝတော ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမပိ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဿ ဥဒကဿပိ ဂဟဏတောတိ? သစ္စံ, တထာပိ ဥဒကဘာဝေန သာမညတော ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ဥဒကမ္ပိ ယာဝဇီဝိကံ နာမာတိ ဉာယေယျ, န ပန ဥဒကံ ယာဝဇီဝိကံ သုဒ္ဓဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော, တသ္မာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ သတိပိ သုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗတ္တာ တံ ဥဒကံ ဌပေတွာ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝုစ္စတီတိ။
֍ * ၉၀။ မူလကမူလာဒီနိ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ, တာနိ ပရိယာယတော ဝုစ္စမာနာနိပိ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေန ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ, တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထန္တိ ပူဝါဒိခါဒနီယေ ဝိဇ္ဇမာနံ ခါဒနီယကိစ္စံ ခါဒနီယေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဇိဃစ္ဆာဟရဏသင်္ခါတံ အတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၇။)ပယောဇနံ နေဝ ဖရန္တိ န နိပ္ဖါဒေန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေသေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ ဝါ အသာဓေန္တံ ဝါ အပရသ္မိံ ဒေသေ ဥဋ္ဌိတဘူမိရသာဒိဘေဒေန အာဟာရဇိဃစ္ဆာဟရဏကိစ္စံ အသာဓေန္တမ္ပိ ဝါ သမ္ဘဝေယျာတိ အာဟ ‘‘တေသု တေသု ဇနပဒေသူ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ဇနပဒေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ သေသဇနပဒေသုပိ ဝိကာလေ န ကပ္ပတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပကတိအာဟာရဝသေနာတိ အညေဟိ ယာဝကာလိကေဟိ အယောဇိတံ အတ္တနော ပကတိယာဝ အာဟာရကိစ္စကရဏဝသေန။ သမ္မောဟောယေဝ ဟောတီတိ အနေကတ္ထာနံ နာမာနံ အပ္ပသိဒ္ဓါနဉ္စ သမ္ဘဝတော သမ္မောဟော ဧဝ သိယာ။ တေနေဝေတ္ထ မယမ္ပိ မူလကမူလာဒီနံ ပရိယာယန္တရဒဿနေ အာဒရံ န ကရိမှ ဥပဒေသတောဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။
ယန္တိ ဝဋ္ဋကန္ဒံ။
မုဠာလန္တိ ထူလတရုဏမူလမေဝ။
ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။
အန္တောပထဝီဂတောတိ သာလကလျာဏိက္ခန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗကပ္ပိယာနီတိ မူလတစပတ္တာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗသော ကပ္ပိယာနိ, တေသမ္ပိ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အစ္ဆိဝါဒီနံ အပရိပက္ကာနေဝ ဖလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိပက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ မိဉ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ ကပါလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ အာစရိယာ။ မိဉ္ဇမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဧကေ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၄၈-၂၄၉) ပန ‘‘ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၈။)ဧတ္ထ ‘မိဉ္ဇံ ယာဝကာလိက’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဟိင်္ဂူတိ ဟိင်္ဂုရုက္ခတော ပဂ္ဃရိတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုဇတုအာဒယောပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော ဧဝ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ နာမ ဟိင်္ဂုပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ‘‘အညေန မိဿေတွာ ကတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တကန္တိ အဂ္ဂကောဋိယာ နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပတ္တီတိ ပတ္တတော နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပဏ္ဏီတိ ပလာသေ ဘဇ္ဇိတွာ ကတသိလေသော။ ‘‘ဒဏ္ဍတော နိက္ခန္တသိလေသော’’တိပိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၉၁။ ယာမကာလိကေသု ပနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ခါဒနီယဘောဇနီယပဒေဟိ ယာဝကာလိကမေဝ သင်္ဂဟိတံ, န ယာမကာလိကံ, တထာပိ ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဣဓ စေဝ ‘‘ယာမကာလိကေန ဘိက္ခဝေ သတ္တာဟကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ, ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ အညတ္ထ (မဟာဝ။ ၃၀၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယာမကာလိက’’န္တိဝစနသာမတ္ထိယတော စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ယာမကာလိကံ သန္နိဓိကာရကံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဌပေတွာ ဓညဖလရသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တဏ္ဍုလဓောဝနောဒကမ္ပိ ဓညဖလရသောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၉၂။ သတ္တာဟကာလိကေ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီတိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောန္တု ဝါ မာ ဝါ, ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရာနိ ပဉ္စ။ ‘‘ဂေါသပ္ပီ’’တိအာဒိနာ လောကေ ပါကဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ အညေသမ္ပိ ရောဟိတမိဂါဒီနံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ ယေသဉှိ ခီရံ အတ္ထိ, သပ္ပိမ္ပိ တေသံ အတ္ထိယေဝ, တံ ပန သုလဘံ ဝါ ဒုလ္လဘံ ဝါ အသမ္မောဟတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၈၉။)ဝုတ္တံ။ ဧဝံ နဝနီတမ္ပိ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ စ ဣဒံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပိအာဒိ န ကပ္ပတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ မနုဿခီရာဒီနိပိ ဟိ နော န ကပ္ပန္တိ။
֍ * ၉၃။ ယာဝ ကာလော နာတိက္ကမတိ, တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကာလောတိ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနကာလော အဓိပ္ပေတော, သော စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဌိတမဇ္ဈနှိကော။ ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ ဟိ ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ, သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကတ္တဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလန္တရေ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ, သန္နိဟိတံ န ကပ္ပတီတိ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, တေနေဝ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အဇ္ဈောဟရိဿာမီတိ ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။
ယန္တိ ယံ ပတ္တံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တေလဝဏ္ဏေ ပတ္တေ သတိပိ နိသ္နေဟဘာဝေ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ လေခါ ပညာယတိ, တသ္မာ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန, အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတ္တော ဒုဒ္ဓေါတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ကသ္မာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ? ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၀။)အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာ န သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဌတွာ ‘အပရိစ္စတ္တမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ, အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ, တသ္မာ နိရာလယဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဇဟိတေပိ အနုပသမ္ပန္နဿ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ, တဒဂ္ဂေန သန္နိဓိမ္ပိ န ကရောတိ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသဒိသတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတေယေဝ စ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၅၂-၂၅၃) ပန ‘‘အပရိစ္စတ္တမေဝါတိ နိရပေက္ခတာယ အနုပသမ္ပန္နဿ အဒိန္နံ အပရိစ္စတ္တဉ္စ ယာဝကာလိကာဒိဝတ္ထုမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ, န ပန တဂ္ဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ။ န ဟိ ဝတ္ထုံ အပရိစ္စဇိတွာ တတ္ထဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စဇိတုံ သက္ကာ, န စ တာဒိသံ ဝစနံ အတ္ထိ, ယဒိ ဘဝေယျ, ‘သစေ ပတ္တော ဒုဒ္ဓေါတော ဟောတိ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟိ ဓောဝနေန အာမိသံ အပနေတုံ ဝါယမန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အပေက္ခာ ဝတ္တတိ။ ယေန ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိယံ ဇနေယျ, ပတ္တေ ပန ဝတ္တမာနာ အပေက္ခာ တဂ္ဂတိကေ အာမိသေပိ ဝတ္တတိ ဧဝ နာမာတိ အာမိသေ အနပေက္ခတာ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတိ, တတော အာမိသေ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပုနဒိဝသေ ပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ အထ မတံ ‘ယဒဂ္ဂေနေတ္ထ အာမိသာနပေက္ခတာ န လဗ္ဘတိ, တဒဂ္ဂေန ပဋိဂ္ဂဟဏာနပေက္ခတာပိ န လဗ္ဘတီ’တိ။ တထာ သတိ ယတ္ထ အာမိသာပေက္ခာ အတ္ထိ, တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏာပေက္ခာပိ န ဝိဂစ္ဆတီတိ အာပန္နံ, ဧဝဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စေတမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ကာရဏတ္တေန အဘိမတံ သိယာ။ ဣဒံ သုဋ္ဌုတရံ ကတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၁။)ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ စီဝရာပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိယ။ ဧတသ္မိဉ္စ ဥပါယေ သတိ ဂဏ္ဌိကာဟတပတ္တေသု အဝဋ္ဋနတာ နာမ န သိယာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော, တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၅၂-၂၅၃) ‘ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ, တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၅၅) ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ယာမကာလိကေပိ အဇ္ဈောဟာရေ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ပကတိအာမိသေတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယာမိသေ။ ဒွေတိ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမကာလိကံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန ဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပစ္စယာ ဧကံ, ယာဝကာလိကသံသဋ္ဌတာယ ယာဝကာလိကတ္တဘဇနေန အနတိရိတ္တပစ္စယာ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝိကပ္ပဒွယေတိ သာမိသနိရာမိသပက္ခဒွယေ။ ထုလ္လစ္စယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ, သေသအကပ္ပိယမံသေ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။
ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သန္နိဟိတတ္တာ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သတိ ပစ္စယေ ပန သန္နိဟိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ စ အနာပတ္တိယေဝ။
֍ * ၉၄။ ဥဂ္ဂဟိတကံ ကတွာ နိက္ခိတ္တန္တိ အပဋိဂ္ဂဟိတံ သယမေဝ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) ‘‘ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၂။)ကရောတီတိ ပစိတွာ ကရောတိ။ ပုရေဘတ္တန္တိ တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သယံကတန္တိ နဝနီတံ ပစိတွာ ကတံ။ နိရာမိသမေဝါတိ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
֍ * ၉၅။ အဇ္ဇ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ ကသ္မာ သာမံပါကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဝနီတံ တာပေန္တဿာ’’တိအာဒိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတကေဟီတိ ခီရဒဓီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဥဘယေသမ္ပီတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ စ ပုရေဘတ္တံ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ စ ကတာနံ။ ဧသ နယောတိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိမှီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သပ္ပိမှိ။ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာတိ ‘‘သဇာတိကာနံ သပ္ပိဘာဝတော’’တိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ။ သပ္ပိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ နိရာမိသမေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ နဝနီတေ။ ဓောတံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓောတဉ္စေ, သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ, တသ္မာ ဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ထေရာနံ အဓိပ္ပါယော။
မဟာသီဝတ္ထေရဿ ပန ဝတ္ထုနော ဝိယောဇိတတ္တာ ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ, ပစိတွာ ဝါ နိရာမိသမေဝ ကတွာ ဘုဉ္ဇိံသူတိ အဓိပ္ပါယော, န ပန ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သဟ ဝိကာလေ ဘုဉ္ဇိံသူတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန…ပေ… သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ အဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ တံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ဒဓိအာဒီနိ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ခါဒိံသူ’’တိ ဝစနဿ အဓိပ္ပါယံ အဇာနန္တာ ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တံ အဓောတမ္ပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၃။)ဒဓိဂုဠိကာဒိသဟိတံ ဝိကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒဓိဂုဠိကာဒိအာမိသေန သံသဋ္ဌရသံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေနာတိ အဓောဝိတွာ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန။ ဒဓိ ဧဝ ဒဓိဂတံ ယထာ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁)။ ‘‘ခယံ ဂမိဿတီ’’တိ ဝစနတော ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကသပ္ပိအာဒိပိ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခယံ ဂမိဿတီတိ နိရာမိသံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ နဝနီတေ လဂ္ဂမတ္တေန ဝိသုံ ဒဓိအာဒိဝေါဟာရံ အလဒ္ဓေန အပ္ပမတ္တေန ဒဓိအာဒိနာတိ အတ္ထော, ဧတေန ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိအာဒီဟိ သဟ ပက္ကံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ တသ္မိမ္ပီတိ နိရာမိသဘူတေပိ။ ကုက္ကုစ္စကာနံ ပန အယံ အဓိပ္ပါယော – ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒဓိအာဒီဟိ အသမ္ဘိန္နရသတ္တာ ဘတ္တေန သဟိတဂုဠပိဏ္ဍာဒိ ဝိယ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ။ တံ ပန ပစန္တေန ဓောဝိတွာဝ ပစိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ပစနက္ခဏေ ပစ္စမာနဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သမ္ဘိန္နရသတာယ သာမံပက္ကံ ဇာတံ, တေသု ခီဏေသုပိ သာမံပက္ကမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ နိရာမိသမေဝ ပစိတဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘အာမိသေန သဒ္ဓိံ ပက္ကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စာယံ ဝိစာရဏာ – သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာဘာဝေ အာမိသေန သဟ ဘိက္ခုနာ ပက္ကဿ သယံပါကဒေါသော ဝါ ပရိသင်္ကီယတိ, ယာဝကာလိကတာ ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ သယံပါကဒေါသော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ သတ္တာဟကာလိကတ္တာ။ ယဉှိ တတ္ထ ဒဓိအာဒိ အာမိသဂတံ, တံ ပရိက္ခီဏန္တိ။ အထ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိဂုဠိကာဒိနာ သဟ အတ္တနာ ပက္ကတ္တာ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ပရိသင်္ကီယတိ, တဒါ ‘‘အာမိသေန သဟ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ပန ‘‘ပက္ကတ္တာ’’တိ, တထာ စ ဥပဍ္ဎတ္ထေရာနံ မတမေဝ အင်္ဂီကတံ သိယာ။ တတ္ထ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၄။)သာမဏေရာဒီဟိ ပက္ကမ္ပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရာဒိံ ပစိတွာ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတသပ္ပိအာဒိ ဝိယ, န စ တံ ယုတ္တံ ဘိက္ခာစာရေန လဒ္ဓနဝနီတာဒီနံ တက္ကာဒိအာမိသသံသဋ္ဌသမ္ဘဝေန အပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာပ္ပသင်္ဂတော။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဓောဝိတွာ, သောဓေတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တီတိ နိယမော အတ္ထိ။
အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ, ဧဝံ…ပေ… ပုန ပစိတွာ ဒေတိ, ပုရိမနယေနေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေနပေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ ဣဓ ကုက္ကုစ္စကာနံ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တမေဝ န ဒိဿတိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘လဇ္ဇီ သာမဏေရော ယထာ တတ္ထ တဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ, ဧဝံ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ…ပေ… ဒေတီ’’တိ ဝစနဿာပိ နိမိတ္တံ န ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ ယာဝကာလိကသံသဂ္ဂပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ အတ္တနာပိ တထာ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒိန္နသပ္ပိအာဒီသု စ အာမိသသံသဂ္ဂသင်္ကာ န ဝိဂစ္ဆေယျ။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဧဝံ ဝိလီယာပေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ကဏတဏ္ဍုလာဒိံ အပနေတွာ ပုန ပစန္တိ။ အပိစ ဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ယထာ ခီရာဒိ ခယံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ပရေဟိ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလာဒိပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ, န စ တမ္ပိ ယုတ္တံ ဒဓိအာဒိခယကရဏတ္ထံ ‘‘ပုန ပစိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ မဟာသီဝတ္ထေရဝါဒေ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ အဓောတမ္ပိ နဝနီတံ တဒဟုပိ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ ပစိတုံ, တဏ္ဍုလာဒိမိဿံ သပ္ပိအာဒိံ အတ္တနာပိ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ ပုန တက္ကာဒိခယတ္ထံ ပစိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။
တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ပစ္စမာနက္ခဏေ သမ္ဘိန္နရသဿ ယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတပုရေပဋိဂ္ဂဟိတကာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဟိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၅။)နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန ပန ခီရာဒိနာ အာမိသေန နဝနီတာဒိံ မိဿေတွာ ဘိက္ခုနာ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒိဘေသဇ္ဇံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလာဒိကံ အနုပသမ္ပန္နေဟေဝ ပက္ကမ္ပိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ သန္နိဓိပိ န ဟောတိ တတ္ထ ပက္ခိတ္တခီရာဒိမိဿာပိ တသ္မိံ ခဏေ သမ္ဘိန္နရသတာယ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာပတ္တိတော, သစေ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေဟေဝ, အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒီသုပိ အာမိသရသော ပညာယတိ, တံ ယာဝကာလိကံဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ကထာမဂ္ဂေါ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) အာဂတော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၂) ပန ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တိ ကုက္ကုစ္စကာတိ ဣမိနာ အတ္တနောပိ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စသဗ္ဘာဝမ္ပိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘နိဗ္ဗဋ္ဋိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတော။
ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တာနိ ခီရဒဓီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ဂဟိတန္တိ တဏ္ဍုလာဒိဝိဂမတ္ထံ ပုန ပစိတွာ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စ ဌပိတဘေသဇ္ဇေဟီတိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ ယာဝဇီဝိကဘေသဇ္ဇေဟိ, ဧတေန တေဟိ ယုတ္တမ္ပိ သပ္ပိအာဒိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဒ္ဒလိသမယေတိ ဝဿကာလသမယေ, အနာတပကာလေတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန ယထာ တဏ္ဍုလာဒီနိ န ပစ္စန္တိ, တထာ လဇ္ဇီယေဝ သမ္ပာဒေတွာ ဒေတီတိ လဇ္ဇိသာမဏေရဂ္ဂဟဏံ။ အပိစ အလဇ္ဇိနာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ အဘိသင်္ခရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာပိ ဧဝမာဟ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၆။)֍ * ၉၆။ တိလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလန္တိ အတ္တနာ ဘဇ္ဇာဒီနိ အကတွာ ကတတေလံ။ တေနေဝ ‘‘သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗဋ္ဋီတတ္တာတိ ယာဝကာလိကတော ဝိဝေစိတတ္တာ, ဧတေန ဧလာအဘာဝတော ယာဝကာလိကတ္တာဘာဝံ, ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟဏေန ယာဝကာလိကတ္တုပဂမနဉ္စ ဒဿေတိ။ ဥဘယမ္ပီတိ အတ္တနာ အညေဟိ စ ကတံ။
ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ, နိဿဂ္ဂိယန္တိ သတ္တမေ ဒိဝသေ ကတတေလံ သစေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ, နိဿဂ္ဂိယံ။
အစ္ဆဝသန္တိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော ဝသာယ အနုညာတတ္တာ တံသဒိသာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံယေဝ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ ဝသာ အနုညာတာ, န ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု မနုဿာနံ ဝသာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနန္တိ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟဏပစနပရိဿာဝနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ, တထာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏတော အာဟာရတ္ထာယ ဝိကာလေ ယာမကာလိကာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ။ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ အနုပသမ္ပန္နေနာပိ နိပက္ကံ သံသဋ္ဌဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒွေပိ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
ယသ္မာ ခီရာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလေ ကသဋံ အာမိသဂတိကံ, တေန သဟ တေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ, ပစိတုံ ဝါ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဝသာယ သဟ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ‘‘ဘန္တေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု, ထေရော အတိကုက္ကုစ္စကတာယ ‘‘ဧတမ္ပိ အာဝုသော န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၇။)ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ, ရောဂနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဧဝ ဝသာယ အနုညာတတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
֍ * ၉၇။ ‘‘မဓုကရီဟိ မဓုမက္ခိကာဟီတိ ဣဒံ ခုဒ္ဒကဘမရာနံ ဒွိန္နံ ဧဝ ဝိသေသန’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကာရိကာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ, တာဟိ သဟ တိဿော မဓုမက္ခိကဇာတိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘမရမက္ခိကာတိ မဟာပဋလကာရိကာ။ သိလေသသဒိသန္တိ သုက္ခတာယ ဝါ ပက္ကတာယ ဝါ ဃနီဘူတံ။ ဣတရန္တိ တနုကမဓု။ မဓုပဋလန္တိ မဓုရဟိတံ ကေဝလံ မဓုပဋလံ။ ‘‘သစေ မဓုသဟိတံ ပဋလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပန္တိ။ ပဋလဿ ဘာဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ မဓုနော ဝသေန သတ္တာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ‘‘မဓုမက္ခိတံ ပန မဓုဂတိကမေဝါ’’တိ ဣမိနာ တံ သမေတိ။
֍ * ၉၈။ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၆၀) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ…ပေ… အဝတ္ထုကာ ဥစ္ဆုဝိကတိ ‘ဖာဏိတ’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ဥစ္ဆုရသောပိ နိက္ကသဋော သတ္တာဟကာလိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ပန ‘‘မဓုမှိ စတ္တာရော ကာလိကာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ, ဥစ္ဆုမှိ စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သမက္ခိကဏ္ဍံ သေလကံ မဓု ယာဝကာလိကံ, အနေလကံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ယာမကာလိကံ, အသမ္ဘိန္နံ သတ္တာဟကာလိကံ, မဓုသိတ္ထံ ပရိသုဒ္ဓံ ယာဝဇီဝိကံ, တထာ ဥစ္ဆုရသော သကသဋော ယာဝကာလိကော, နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော, အသမ္ဘိန္နော သတ္တာဟကာလိကော, သုဒ္ဓကသဋံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ စ ဝတွာ ဥတ္တရိပိ ဗဟုဓာ ပပဉ္စိတံ။ တတ္ထ ‘‘ဥဒကသမ္ဘိန္နံ မဓု ဝါ ဥစ္ဆုရသော ဝါ သကသဋော ယာဝကာလိကော, နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ ဣဒံ နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ ဒိဿတိ, ‘‘ယာဝကာလိကံ သမာနံ ဂရုတရမ္ပိ မုဒ္ဒိကာဇာတိရသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၈။)အတ္တနာ သံသဋ္ဌံ လဟုကံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေန္တံ ဥဒကံ လဟုတရံ သတ္တာဟကာလိကံ အတ္တနာ သံသဋ္ဌံ ဂရုတရံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ သောယေဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥဒကသမ္ဘိန္နေန ဂရုတရဿာပိ လဟုဘာဝေါပဂမနံယေဝ ဒဿိတံ။ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ ဂုဠံ, အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ ဝဒန္တေန အဂိလာနေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တောပိ ဂုဠော ဥဒကသမ္ဘိန္နော အဂိလာနဿပိ ဝဋ္ဋတီတိ အနုညာတော။
ယမ္ပိ စ ‘‘ဥစ္ဆု စေ, ယာဝကာလိကော, ဥစ္ဆုရသော စေ, ယာမကာလိကော, ဖာဏိတံ စေ, သတ္တာဟကာလိကံ, တစော စေ, ယာဝဇီဝိကော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ အညေန ကေနစိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ တထာဝိဓဿ အဋ္ဌကထာဝစနဿ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ အဘာဝတော န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ, တတောယေဝ စ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နောပိ အသမ္ဘိန္နောပိ သတ္တာဟကာလိကောယေဝါ’’တိ ကေစိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္ဆုရသ’’န္တိ ဧတ္ထ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော’’တိ။ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပရိဿာဝိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ကရဏသမယေ ပရိဿာဝေတွာ, ကသဋံ အပနေတွာ စ အတ္တနာ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၃)။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၃) ပန ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ နိက္ကသဋရသဿာပိ သတ္တာဟကာလိကတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆု စေ, ယာဝကာလိကော, ဥစ္ဆုရသော စေ, ယာမကာလိကော, ဖာဏိတံ စေ, သတ္တာဟကာလိကံ, တစော စေ, ယာဝဇီဝိကော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ အမ္ဗဖလရသာဒိမိဿတာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၁၉၉။)ယာမကာလိကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, အဝိနယဝစနတ္တာ တံ အပ္ပမာဏန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ဣဒံ ဂုဠေ ကတေ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပါကေန သုက္ခတာယ ယာဝဇီဝိကတ္တံ ဘဇတီတိ ဝုတ္တံ။ တဿ ယာဝကာလိကတ္တေ ဟိ သာမံပါကေန ပုရေဘတ္တေပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ သိယာတိ။ ‘‘သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဥစ္ဆုရသေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဌိတကသဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တေန စ ‘‘အပရိဿာဝိတေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ အဂ္ဂိမှိ ဥစ္ဆုံ တာပေတွာ ကတံ။ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဆိန္ဒိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ နိပ္ပီဠေတွာ ပက္ကံ။ တံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပက္ကကာလေ ယာဝကာလိကတ္တံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယုတ္တ’’န္တိ။ သီတောဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖါနိ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပစိတွာ ကတံ။ ‘‘အပရိဿာဝေတွာ ကတ’’န္တိ ကေစိ, တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ မဓုကဖာဏိတံ ယာဝကာလိကန္တိ ဧတ္ထ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလံ ကသ္မာ ဝိကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တေလေ ပက္ခိတ္တံ ခီရံ တေလမေဝ ဟောတိ, အညံ ပန ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ ခီရဘာဝံ ဂဏှာတီတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ။ ယဒိ ဧဝံ ခဏ္ဍသက္ခရမ္ပိ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကရောန္တိ, တံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍသက္ခရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ခီရဇလ္လိကန္တိ ခီရဖေဏံ။
֍ * ၉၉။ ‘‘မဓုကပုပ္ဖံ ပနာ’’တိအာဒိ ယာဝကာလိကရူပေန ဌိတဿာပိ အဝဋ္ဋနကံ မေရယဗီဇဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ အာဟာရကိစ္စံ ကရောန္တာနိ ဧတာနိ ကသ္မာ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ စောဒနာပရိဟာရာယ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ ဒဿေန္တေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၀။)တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာနိပိ ဩဒိဿကာနိ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝိဓဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ ပန တံ န ဝုတ္တံ, ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတိ ပစ္စယေတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇာနိ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပုရေဘတ္တမ္ပိ သတိ ပစ္စယေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ, န အာဟာရတ္ထာယ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒွါရဝါတပါနကဝါဋေသူတိ မဟာဒွါရဿ ဝါတပါနာနဉ္စ ကဝါဋဖလကေသု။ ကသာဝေ ပက္ခိတ္တာနိ တာနိ အတ္တနော သဘာဝံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ‘‘ကသာဝေ…ပေ… မက္ခေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဃုဏပါဏကာဒိပရိဟာရတ္ထံ မက္ခေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌေတီတိ ‘‘ဣဒါနိ မယှံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ န ဘဝိဿတိ, ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သပ္ပိဉ္စ တေလဉ္စ ဝသဉ္စ မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝါ’’တိအာဒိ, ဧဝံ ပရိဘောဂေ အနပေက္ခတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ အညေသုပိ ကာလိကေသု အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အညေန ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ သယမ္ပိ အာဟရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီတိ ယထာ အညဿ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ ပရသန္တကဘာဝတော, ဧဝမိဒမ္ပိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဥဘယသာဓာရဏမ္ပိ ဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသပ္ပိအာဒီနံ ပရိဘောဂဿ သတ္တာဟေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဟိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၁။)‘‘အာဝုသော ဣမံ တေလံ သတ္တာဟမတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တေန အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ပရဿ ဝိဿဇ္ဇိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကဿ အာပတ္တီတိ ‘‘ပဌမံ တာဝ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏတ္တာ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ, ဣဒါနိ ပန ဧကေန ဣတရဿ ဝိဿဋ္ဌဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတာ နတ္ထီတိ ဝိဘတ္တသဒိသံ ဟုတွာ ဌိတံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဧကဿ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနော ‘‘ကိံ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာပတ္တိ, ဥဒါဟု ယဿ သန္တကံ ဇာတံ, တဿာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ နိဿဋ္ဌဘာဝတောယေဝ စ ဣဓ ‘‘အဝိဘတ္တဘာဝတော’’တိ ကာရဏံ အဝတွာ ‘‘ယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ, တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣဒဉ္စ ဝိဿဋ္ဌာဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတံ ပဟာယ ဧကဿ သန္တကံ ဟောန္တမ္ပိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တတော အညဿ သန္တကံ ဇာတံ, တသ္မာ ပရသန္တကပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ နတ္ထိ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝစနတော အဝိဿဇ္ဇိတေ သတိ အဝိဘတ္တေပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဿဇ္ဇိတေ အဝိဘတ္တဘာဝတောယေဝ အနာပတ္တိယာ သိဒ္ဓတ္တာ။ သစေ ပန ဣတရော ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တဿေဝ အန္တောသတ္တာဟေ အတ္တနော ဘာဂမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇေတိ, သတ္တာဟာတိက္ကမေ သိယာ အာပတ္တိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တဿေဝ သန္တကဘာဝမာပန္နတ္တာ။ ‘‘ဣတရဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သန္တကဘာဝေပိ အညေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတသကသန္တကေ ဝိယ တေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝတော အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ, ဣမံ ပန အဓိပ္ပါယံ အဇာနိတွာ ဣတော အညထာ ဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီဟိ ပပဉ္စိတံ, န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ, ဣဒံ သာရတ္ထဒီပနီဝစနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅)။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၅) ပန – သစေ ဒွိန္နံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဠိတော, ဧဝံ ပနေတ္ထ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော – သစေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၂။)ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ, သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ။ အညထာ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂေါပိ န သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေပိ စ အယမေဝ ပါဌော ဒဿိတော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီ’’တိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဝစနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒါနမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒိန္နဝတ္ထုမှိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဂတတ္တေပိ သကသန္တကတာ ဝိဂတာဝ ဟောတိ, တေန နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ ‘‘အတ္တနာဝ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တံ သကသန္တကတ္တဉ္စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, န ဧကေန။ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဝိဇဟတိ, ပရိဘောဂေါပေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ, န သာပေက္ခဒါနေ ဒါနလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇတီ’’တိ ဧတသ္မိဉ္စ ပါဠိပဒေ ကဿစိ အဒတွာ အနပေက္ခတာယ ဆဍ္ဍနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနပေက္ခာ ဒတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဝိဓိဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟိ ဝိဇဟိတေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ သယမေဝ ဝဋ္ဋိဿတိ, တဗ္ဗိဇဟနဉ္စ ဝတ္ထုနော သကသန္တကတာပရိစ္စာဂေန ဟောတီတိ။ ဧတေန စ ဝတ္ထုမှိ အဇ္ဈောဟရဏာပေက္ခာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခောဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဧကဿ သန္တကံ အညေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ပုန ဂဟေဿာမီ’’တိ အပေက္ခံ အကတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပရိစတ္တတံ ပရာမသတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ နိဿဂ္ဂိယမူလိကာဟိ ပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိဘောဂေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၃။)အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ပန နိဿဋ္ဌပဋိလာဘဿ ကာယိကပရိဘောဂါဒီသု ယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝုတ္တာ, တာယ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၁၀၀။ ဧဝံ စတုကာလိကပစ္စယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အကပ္ပိယဘူမိယံ သဟသေယျာပဟောနကေ ဂေဟေ ဝုတ္တံ သံဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ ဧကရတ္တမ္ပိ ဌပိတံ အန္တောဝုတ္ထံ နာမ ဟောတိ, တတ္ထ ပက္ကဉ္စ အန္တောပက္ကံ နာမ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ ပန ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒုက္ကဋံ, အဇ္ဈောဟရတော ပန ဧကမေကသ္မိံ အဇ္ဈောဟာရေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အညမ္ပိ ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝကာလိကံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္ဘိန္နရသာနီတိ သံသဋ္ဌရသာနိ။ ဒီဃကာလာနိ ဝတ္ထူနိ ရဿကာလေန သံသဋ္ဌာနိ ရဿကာလမေဝ အနုဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိကံ ပန…ပေ… တီဏိပိ ယာမကာလိကာဒီနီ’’တိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာတိအာဒီသု တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ, န တဒဟုပစ္ဆာဘတ္တံ, န ရတ္တိယံ, န ဒုတိယဒိဝသာဒီသူတိ အတ္ထော။
ကသ္မာတိ စေ? တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တတ္တာ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, အနဇ္ဈောဟရဏီယံ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘သမ္ဘိန္နရသ’’န္တိ ဣမိနာ သစေပိ သံသဋ္ဌံ, အသမ္ဘိန္နရသံ သေသကာလိကတ္တယံ အတ္တနော အတ္တနော ကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၄။)ဒဿေတိ။ ယာမကာလိကေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ တတိယန္တဝိသေသနပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ, ပုဗ္ဗဝါကျတော ဝါ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တဿ ဖလံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဒိဿတိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ နတ္ထိ, တမေဝ သုန္ဒရံ, ကသ္မာ? ဒုတိယန္တဉှိ ဝိသေသနပဒံ ဣတရဒွယံ ဝိသေသေတိ။ တတော တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ, န ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတာနီတိ အတ္ထော ဘဝေယျ, သော န ယုတ္တော။ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနံ အသန္နိဓိဇနကတ္တာ, ‘‘ဒီဃကာလိကာနိ ရဿကာလိကံ အနုဝတ္တန္တီ’’တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ, တသ္မာ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ, သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော, ဧဝဉ္စ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန သမံ ဘဝေယျ။
အပိစ ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုဗ္ဗပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တံ လေခကေဟိ အညေသု ပါဌေသု ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒိသွာ, ဣဓ တဒဟုပဒတော ပဋိဂ္ဂဟိတပဒံ ဂဠိတန္တိ မညမာနေဟိ ပက္ခိပိတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ, ‘‘တဒဟူ’’တိ ဣဒံ ပန ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ’’တိ ပဒံ ဝိသေသေတိ, တေန ယာဝ တဒဟုအရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ, န ဒုတိယာဟာဒိအရုဏုဂ္ဂမနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဥပရိပါဌေပိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ရဿကာလိကတ္ထပဒေန တုလျာဓိကရဏံ ဝိသေသနပဒံ တမေဝ ဝိသေသေတိ, န ဒီဃကာလိကတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၅။)ယာဝဇီဝိကပဒံ, တသ္မာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေနာတိအာဒီသုပိ ‘‘ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဆာဟံ ဝဋ္ဋတိ, တီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ပဉ္စာဟံ ဝဋ္ဋတိ, စတူဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ စတုရာဟံ ဝဋ္ဋတိ, ပဉ္စာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တီဟံ ဝဋ္ဋတိ, ဆာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဒွီဟံ ဝဋ္ဋတိ, သတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဿေဝ အတီတဒိဝသံ ပရိဟာပေတွာ သေသဒိဝသဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ, န ယာဝဇီဝိကဿ။ န ဟိ ယာဝဇီဝိကဿ ဟာပေတဗ္ဗော အတီတဒိဝသော နာမ အတ္ထိ သတိ ပစ္စယေ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာဟကာလိကမ္ပိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ ယာဝဇီဝိကံ အတ္တနော သဘာဝညေဝ ဥပနေတီ’’တိ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ လိခိတံ ပါဌံ နိဿာယ ဣမသ္မိမ္ပိ ပါဌေ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဣဒမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’န္တိ မညမာနာ ‘‘ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ပါဌံ ပဋိက္ခိပန္တိ။ ကေသုစိ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ’’တိ လိခန္တိ, တံ သဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တနယံ အမနသိကရောန္တာ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ ဧဝံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၆။)ဣမေသု စတူသု ကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ မဇ္ဈနှိကကာလာတိက္ကမေ, ယာမကာလိကံ ပစ္ဆိမယာမာတိက္ကမေ, သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ကတရသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ကာလယာမ’’ဣစ္စာဒိ။ တဿတ္ထော – ယာဝကာလိကံ ကာလာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဝိကာလေ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိကာလေဘောဇနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၄၈) အာပတ္တိ ဟောတိ။ ယာမကာလိကံ ယာမာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၅၃) အာပတ္တိ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ, သေယျထိဒံ, သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ, တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန (ပါရာ။ ၆၂၂) အာပတ္တိ ဟောတီတိ။
ဣမာနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဧကတော သံသဋ္ဌာနိ သမ္ဘိန္နရသာနိ ပုရိမပုရိမကာလိကဿ ကာလဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ အသမ္ဘိန္နရသာနိ စေ ဟောန္တိ, ကထံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော သုဝိညေယျောဝ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
အဋ္ဌာရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၇။)၁၉။ ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၀၁။ ဧဝံ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယကုဋိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပန္တီတိ ကပ္ပိယာ, ကပ္ပ သာမတ္ထိယေတိ ဓာတု။ ဘဝန္တိ ဧတာသု အန္တောဝုတ္ထအန္တောပက္ကာနီတိ ဘူမိယော, စတဿော ဘူမိယော စတုဘူမိယော, စတဿော ကပ္ပိယကုဋိယောတိ အတ္ထော။ ကတမာ တာတိ အာဟ ‘‘ဥဿာဝနန္တိကာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ။ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကပါဠိံ (မဟာဝ။ ၂၉၅) သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ သာဝနာ ဥဿာဝနာ, ဥဿာဝနာ အန္တော ယဿာ ကပ္ပိယဘူမိယာတိ ဥဿာဝနန္တိကာ။ ဂါဝေါ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါနိသာဒိကာ, ဂေါ-သဒ္ဒူပပဒ နိ-ပုဗ္ဗသဒ ဝိသရဏဂတျာဝသာနေသူတိ ဓာတု။ ဂဟပတီဟိ ဒိန္နာတိ ဂဟပတိ, ဥတ္တရပဒလောပတတိယာတပ္ပုရိသောယံ။ ကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ သမ္မုတီတိ ဧဝမိမာသံ ဝိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။ တတ္ထာတိ ကပ္ပိယကုဋိဝိနိစ္ဆယေ။ တံ ပန အဝတွာပီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယံ အဝတွာပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တထာဝစနမ္ပိ အနုဇာနာတိ။ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ဝုတ္တေတိ သေသအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ။ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာနံ သာဓာရဏံ ဥဿာဝနန္တိကကုဋိကရဏလက္ခဏံ။ စယန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဥစ္စဝတ္ထုံ။ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ဣဋ္ဌကတော သိလတော မတ္တိကာပိဏ္ဍတော ဝါ ပဋ္ဌာယ။ ပဌမိဋ္ဌကာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ ပဌမိဋ္ဌကာဒီနံ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပိယမာနာ ဣဋ္ဌကာဒယော ဘူမိဂတိကတ္တာ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ဌပိယမာနာ ထမ္ဘာ ကသ္မာ တထာ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ထမ္ဘာ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၈။)သံဃသန္တကမေဝါတိ ဝါသတ္ထာယ ကတံ သံဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုသန္တကန္တိ ဝါသတ္ထာယ ဧဝ ကတံ ဘိက္ခုဿ ပုဂ္ဂလိကသေနာသနံ။
֍ * ၁၀၂။ မုခသန္နိဓီတိ ဣမိနာ အန္တောဝုတ္ထဒုက္ကဋမေဝ ဒီပေတိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ – တံ ပန အဝတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန တထာဝစနမ္ပိ အနုဇာနာတိ။ အဋ္ဌကထာသူတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာဝိရဟိတာသု သေသဋ္ဌကထာသု။ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယ သဟ သဗ္ဗဋ္ဌကထာနံ သမာနံ။ စယန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဥစ္စဝတ္ထုံ။ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ဣဋ္ဌကာဒိတော ပဋ္ဌာယ စယံ အာဒိံ ကတွာ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတုကာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘ထမ္ဘာ ပန ဥပရိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧတေန ဣဋ္ဌကပါသာဏာ ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌာပိယမာနာပိ ယဒိ စယတော, ဘူမိတော ဝါ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဥဂ္ဂတာ တိဋ္ဌန္တိ, ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။
အာရာမောတိ ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆိန္နော သကလော ဝိဟာရော။ သေနာသနာနီတိ ဝိဟာရဿ အန္တော တိဏကုဋိအာဒိကာနိ သံဃဿ နိဝါသဂေဟာနိ။ ဝိဟာရဂေါနိသာဒိကာ နာမာတိ သေနာသနဂေါနိသာဒိကာ နာမ။ သေနာသနာနိ ဟိ သယံ ပရိက္ခိတ္တာနိပိ အာရာမပရိက္ခေပါဘာဝေန ‘‘ဂေါနိသာဒိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဥပဍ္ဎပရိက္ခိတ္တောပီ’’တိ ဣမိနာ တတော ဦနပရိက္ခိတ္တော ယေဘုယျေန အပရိက္ခိတ္တော နာမ, တသ္မာ အပရိက္ခိတ္တသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဥပဍ္ဎာဒိပရိက္ခိတ္တေ။ ကပ္ပိယကုဋိ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါနိသာဒိကာယ အဘာဝေန သေသကပ္ပိယကုဋီသု တီသု ယာ ကာစိ ကပ္ပိယကုဋိ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
တေသံ ဂေဟာနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဝါသတ္ထာယ ကတမ္ပိ ယာဝ န ဒေန္တိ, တာဝ တေသံ သန္တကံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၀၉။)ဝိဟာရံ ဌပေတွာတိ ဥပသမ္ပန္နာနံ ဝါသတ္ထာယ ကတံ ဂေဟံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဂေဟန္တိ နိဝါသဂေဟံ။ တဒညံ ပန ဥပေါသထာဂါရာဒိ သဗ္ဗံ အနိဝါသဂေဟံ စတုကပ္ပိယဘူမိဝိမုတ္တာ ပဉ္စမီ ကပ္ပိယဘူမိ။ သံဃသန္တကေပိ ဟိ ဧတာဒိသေ ဂေဟေ သုဋ္ဌု ပရိက္ခိတ္တာရာမဋ္ဌေပိ အဗ္ဘောကာသေ ဝိယ အန္တောဝုတ္ထာဒိဒေါသော နတ္ထိ။ ယေန ကေနစိ ဆန္နေ ပရိစ္ဆန္နေ စ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဘိက္ခုဿ, သံဃဿ ဝါ နိဝါသဂေဟေ အန္တောဝုတ္ထာဒိဒေါသော, န အညတ္ထ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘သံဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ သာမညတော ဝုတ္တံ ဘိက္ခူနံ ပန သံဃိကံ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ ဘိက္ခုနီနံ, တာသံ သံဃိကံ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဂိဟိသန္တကဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မုခသန္နိဓီတိ အန္တောသန္နိဟိတဒေါသော ဟိ မုခပ္ပဝေသနနိမိတ္တံ အာပတ္တိံ ကရောတိ, နာညထာ, တသ္မာ ‘‘မုခသန္နိဓီ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ဝုတ္တောတိ။
တတ္ထ တတ္ထ ခဏ္ဍာ ဟောန္တီတိ ဥပဍ္ဎတော အဓိကံ ခဏ္ဍာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗသ္မိံ ဆဒနေ ဝိနဋ္ဌေတိ တိဏပဏ္ဏာဒိဝဿပရိတ္တာယကေ ဆဒနေ ဝိနဋ္ဌေ။ ဂေါပါနသီနံ ပန ဥပရိ ဝလ္လီဟိ ဗဒ္ဓဒဏ္ဍေသု ဌိတေသုပိ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တိ ဧဝ။ ပက္ခပါသကမဏ္ဍလန္တိ ဧကသ္မိံ ပဿေ တိဏ္ဏံ ဂေါပါနသီနံ ဥပရိ ဌိတတိဏပဏ္ဏာဒိဆဒနံ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၀၃။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ တဿာ’’တိအာဒိနာ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထမ္ပိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒိန္နေ ကပ္ပိယံ ဟောတိ, သာပေက္ခဒါနဉ္စေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အန္တောပက္ကသာမံပက္ကေသု ပန ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အန္တောဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၀။)အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ သာမံပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ သာမံပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ, တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဧကံ တိရာပတ္တိကံ, တီဏိ ဒုရာပတ္တိကာနိ, တီဏိ ဧကာပတ္တိကာနိ, ဧကံ အနာပတ္တိကန္တိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ တတ္ထ အန္တောဝုတ္ထန္တိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထံ။ အန္တောပက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ သာမံပက္ကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုဿ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဧကူနဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၀။ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၀၄။ ဧဝံ ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ခါဒနီယာဒိပဋိဂ္ဂါဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခါဒိယတေတိ ခါဒနီယံ, ဌပေတွာ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ သဗ္ဗဿ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၁။)ဘောဇနီယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ပဋိဂ္ဂါဟော, ခါဒနီယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂါဟော ခါဒနီယာဒိပဋိဂ္ဂါဟော။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ ခါဒနီယဿ ဝါ ဘောဇနီယဿ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဥစ္စာရဏမတ္တန္တိ ဥက္ခိပနမတ္တံ, ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဘာရဿ ပမာဏံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ တာဒိသေန ပုရိသေန အနုက္ခိပနီယဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဟတ္ထပါသော’’တိ ဣမိနာ အာသန္နဘာဝံ။ တေနေဝ စ ဒူရေ ဌတွာ အဘိဟရန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ အဘိဟာရောတိ ပရိဏာမိတဘာဝေါ, တေန စ တတြဋ္ဌကာဒီသု န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဒေဝေါ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒါယကတော ပယောဂတ္တယံ ဒဿေတိ။ ‘‘တဉ္စေ’’တိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ပယောဂဒွယံ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ တေသု ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဟတ္ထပါသဿ ဒုရာဇာနတာယ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဟတ္ထပါသော နာမာတိ ယောဇနာ။ ‘‘တဿ ဩရိမန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ အာကာသေ ဥဇုံ ဌတွာ ပရေန ဥက္ခိတ္တံ ဂဏှန္တဿာပိ အာသန္နင်္ဂဘူတပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထပါသော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော, န သီသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဩရိမန္တေနာ’’တိ ဣမဿ ဟေဋ္ဌိမန္တေနာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ပဝါရဏသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ, အာသန္နဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အာသန္နင်္ဂဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ပရိစ္ဆေဒဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဓာပိ အာကာသေ ဌိတဿ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာသန္နင်္ဂဘူတပါဒတလဿ ပါရိမန္တဘူတတော ပဏှိပရိယန္တဿ ဟေဋ္ဌိမတလတော ပဋ္ဌာယ, ဒါယကဿ ပန ဩရိမန္တဘူတတော ပါဒင်္ဂုလဿ ဟေဋ္ဌိမပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၂။)ဟတ္ထပါသော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဿီသကေ နိသိန္နဿ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿာပိ အာသန္နသီသင်္ဂဿ ပါရိမန္တဘူတတော ဂီဝန္တတော ပဋ္ဌာယေဝ ဟတ္ထပါသော မိနိတဗ္ဗော, န ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ။ ဧဝံ နိပဇ္ဇိတွာ ဒါနေပိ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ အကလ္လကောတိ ဂိလာနော သဟတ္ထာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘အကလ္လကောတိ ဂိလာနော ဂဟေတုံ ဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ဧတေန အကလ္လကောတိ ဂိလာနော ဝါ အထ ဝါ ဂဟေတုံ အကလ္လကော အသမတ္ထောတိ အတ္ထော ဒဿိတော။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ နတ္ထုကရဏိယံ ဒီယမာနံ နာသာပုဋေန အကလ္လကော ဝါ မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ။
֍ * ၁၀၅။ ဧကဒေသေနာပီတိ အင်္ဂုလိယာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန။
တဉ္စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဏုကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတတ္တာ။ သစေ ဘူမိယံ ဌိတမေဝ ဃဋံ ဒါယကေန ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ‘‘ဃဋံ ဒဿာမီ’’တိ ဒိန္နံ ဝေဏုကောဋိယာ ဂဟဏဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဥဘယကောဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထေ အပီဠေတွာ ပကတိယာ ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုရသံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဘိဟာရော န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ပန ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုတော ပဂ္ဃရန္တံ ရသံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒေါဏိကာယ သယံ ပဂ္ဃရန္တံ ဥစ္ဆုရသံ မဇ္ဈေ အာဝရိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတမ္ပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏသညာယာတိ ‘‘မဉ္စာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥပ္ပါဒိတသညာယ, ဣမိနာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၃။)ယတ္ထ ကတ္ထစိ အဋ္ဌကထာသု, ပဒေသေသု ဝါ။ အသံဟာရိမေ ဖလကေတိ ထာမမဇ္ဈိမေန အသံဟာရိယေ။ ‘‘တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသူတိ ဝစနတော သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၆၅) ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ, တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဘူမိယံ အတ္ထတေသု သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏာနံ သုခုမတ္တာ တတ္ထ ဌပိတအာမိသဿ အသဏ္ဌဟနတော ဘူမိယံ ဌပိတသဒိသတ္တာ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တိန္တိဏိကာဒိသာခါသု ဌပိတေပိ ဧဝမေဝ သိယာ, တသ္မာ ‘‘သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီ’’တိ ဝစနံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ ကိရိယာပဒဿ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ဟေတုပရိယေသနေ သတိ န အညံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ, ‘‘သုခုမေသူ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသနပဒံယေဝ ဟေတုမန္တဝိသေသနံ ဘဝတိ, တသ္မာ တိန္တိဏိကပဏ္ဏာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ, ကသ္မာ? တေသံ သုခုမတ္တာ။ အညေသု ပန ပဒုမိနီပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတိ, ကသ္မာ? တေသံ ဩဠာရိကတ္တာတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒိဿတိ, တသ္မာ ‘‘တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ဟိ တာနိ သန္ဓာရေတုံ သမတ္ထာနီတိ မဟန္တေသု ပန ပဒုမိနီပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတီ’’တိ။
֍ * ၁၀၆။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ပုဉ္ဆိတေပိ ရဇနစုဏ္ဏာသင်္ကာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဝုတ္တံ, နာသတိ။ တံ ပနာတိ ပတိတရဇံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥပရိ ဂဟိတပိဏ္ဍပါတံ။ အနာပတ္တီတိ ဒုရူပစိဏ္ဏာဒိဒေါသော နတ္ထိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပဝသေန ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အညဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ပရသန္တကံ န ဟောတိ, တသ္မာ တဿ အဒတွာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိအာဒိပိ ဝိနယဒုက္ကဋဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၄။)ပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ, တထာ အကတွာ ဂဟိတေပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိယေဝ။ ဘိက္ခုဿ ဒေတီတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဒေတိ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ခီရရသာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဒြဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထတော မောစေတွာ ပုန ဂဏှာတိ, ဥဂ္ဂဟိတကံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝါ’’တိ။ အာလုဠေန္တာနန္တိ အာလောဠေန္တာနံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အာဟရိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတတ္တာ အဘိဟာရော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။
֍ * ၁၀၇။ ပဌမတရံ ဥဠုင်္ကတော ထေဝါ ပတ္တေ ပတန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ, တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပစ္ဆာ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဘာဇနေန။ ‘‘အဘိဟဋတ္တာတိ ဒီယမာနက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒတွာ အပနယနကာလေ ပန ဆာရိကာ ဝါ ဗိန္ဒူနိ ဝါ ပတန္တိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ အဘိဟာရဿ ဝိဂတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ယထာ န ပတတိ, တထာ အပနေဿာမီတိ ပဋိဟရန္တေ ယုဇ္ဇတိ, ပကတိသညာယ အပနေန္တေ အဘိဟာရော န ဆိဇ္ဇတိ, သုပတိတံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ ဟောတိ။ မုခဝဋ္ဋိယာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဘိဟရိယမာနဿ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဥပရိဘာဂေ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဖုသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါဒေန ပေလ္လေတွာတိ ပါဒေန ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ သညာယ အက္ကမိတွာ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဝစနမတ္တမေဝါတိ ပဋိဗဒ္ဓံ ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓန္တိ သဒ္ဒမတ္တမေဝ နာနံ, ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယောတိ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝါ’’တိ အယံ နယော။ တထာ စ တတ္ထ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဝုတ္တံ။
တေန အာဟရာပေတုန္တိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂတံ, တံ ‘‘ဣဓ နံ အာနေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ တေန အာဟရာပေတုံ ဣတရဿ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၅။)မူလဋ္ဌဿေဝ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော, တသ္မာ။ တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာမသိတွာ’’တိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘န တတော ပရန္တိ တဒဟေဝ သာမံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တဒဟေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန ပုနဒိဝသာဒီသု အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၁၀၈။ ခီယန္တီတိ ခယံ ဂစ္ဆန္တိ, တေသံ စုဏ္ဏေဟိ ထုလ္လစ္စယအပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိယော န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သတ္ထကေနာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသတ္ထကေန။ နဝသမုဋ္ဌိတန္တိ ဧတေနေဝ ဥစ္ဆုအာဒီသု အဘိနဝလဂ္ဂတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယောတိ သန္နိဓိဒေါသာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဂ္ဂဟိတပစ္စယာ, သန္နိဓိပစ္စယာ ဝါ ဒေါသော န သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ။ ဣမိနာ စ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ, တသ္မာ ပတ္တသမ္မက္ခနာဒိအတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတတေလာဒိံ သစေ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထံ ပန သာမံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပေါ ဝိယ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥစ္စာရဏမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟဏတော ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမ္ပိ သစေ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ဒိန္နံ ဂဏှာတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၆။)ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဣဓ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တသ္မာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စသု ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသေသနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဉှိ ပရိဘောဂတ္ထမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘တဉ္စေ ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘သတိပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’တိ ဣဓ အပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရဏေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေန စ ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ပဉ္စသု သမိဒ္ဓေသု အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဟိတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗေသုယေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အနုညာတတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဂဟေတွာ ဌပိတတေလာဒိံ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥဒုက္ခလမုသလာဒီနိ ခီယန္တီတိ ဧတ္ထ ဥဒုက္ခလမုသလာနံ ခယေန ပိသိတကောဋ္ဋိတဘေသဇ္ဇေသု သစေ အာဂန္တုကဝဏ္ဏော ပညာယတိ, န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓံ ဥဒကံ ဟောတီတိ ရုက္ခသာခါဒီဟိ ဂဠိတွာ ပတနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၀၉။ ပတ္တော ဝါဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ပတ္တဂတံ ဆုပိတွာ ဒေန္တဿ ဟတ္ထေ လဂ္ဂေန အာမိသေန ဒေါသာဘာဝတ္ထံ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပတတိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ ဧတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဂဏှန္တဿ အတ္တနော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမေဝ အတ္တနော သန္တကန္တိ သန္နိဋ္ဌာနကရဏတော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ပန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏသမယေယေဝ အတ္တနော သန္တကန္တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၇။)ကတတ္တာ ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယ ဘတ္တံ ပက္ခိပတီတိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ ပက္ခိပန္တေပိ အာဂန္တွာ ဂဏှိဿတီတိ သယမေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌပနတော ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိတ္တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနေဝ ဌပိတံ နာမ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမဏေရ…ပေ… ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ။ ကေသဉ္စီတိအာဒီသု အနုပသမ္ပန္နာနံ အတ္ထာယ ကတ္ထစိ ဌပိယမာနမ္ပိ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ဧဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ, အထ ခေါ ဘာဇနေ ပတိတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ဘာဇနဉ္စ ဘိက္ခုနာ ပုနဒိဝသတ္ထာယ အပေက္ခိတမေဝါတိ တဂ္ဂတမ္ပိ အာမိသံ ဒုဒ္ဓေါတပတ္တဂတံ ဝိယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ သင်္ကာယ ‘‘သာမဏေရဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ယုတ္တိ န ဂဝေသိတဗ္ဗာ, ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၁၀။ ပတ္တဂတာ ယာဂူတိ ဣမိနာ ပတ္တမုခဝဋ္ဋိယာ ဖုဋ္ဌေပိ ကုဋေ ယာဂု ပဋိဂ္ဂဟိတာ, ဥဂ္ဂဟိတာ ဝါ န ဟောတိ ဘိက္ခုနော အနိစ္ဆာယ ဖုဋ္ဌတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အာရောပေတီတိ ဟတ္ထံ ဖုသာပေတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏူပဂံ ဘာရံ နာမ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥက္ခေပါရဟံ။ ကိဉ္စာပိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ အညေန ဟတ္ထေန ပိဒဟန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ, တထာပိ န ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘န ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ ဟတ္ထတော မုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဟတ္ထဂတံ ပန ဣတရေန ဟတ္ထေန ပိဒဟတော, ဟတ္ထတော မုတ္တမ္ပိ ဝါ အဖုသိတွာ ဥပရိ ပိဓာနံ ပါတေန္တဿ န ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၁၁။ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ဆာယတ္ထာယ ဥပရိ ဓာရိယမာနာ မဟာသာခါ ယေန ကေနစိ ဆိဇ္ဇေယျ, တတ္ထ လဂ္ဂရဇံ မုခေ ပါတေယျ ဝါတိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၈။)မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ သာခါယ လဂ္ဂရဇံ ပတ္တေ ပတတိ, သုခေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ သာခါယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝိဓ ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကုဏ္ဍကေတိ မဟာဃဋေ။ တသ္မိမ္ပီတိ စာဋိဃဋေပိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ဂါဟာပေတွာတိ တမေဝ အဇ္ဈောဟရဏီယံ ဘဏ္ဍံ အနုပသမ္ပန္နေန ဂါဟာပေတွာ။
ထေရဿ ပတ္တံ ဒုတိယတ္ထေရဿာတိ ‘‘ထေရဿ ပတ္တံ မယှံ ဒေထာ’’တိ တေန အတ္တနော ပရိစ္စဇာပေတွာ ဒုတိယတ္ထေရဿ ဒေတိ။ တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝတွာ သာမဏေရဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနောပိ ပတ္တံ တဿ ဒေတိ။ ဧတ္ထ ပနာတိ ‘‘ပဏ္ဍိတော သာမဏေရော’’တိအာဒိပတ္တပရိဝတ္တနကထာယံ။ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယထာ မာတုအာဒီနံ တေလာဒီနိ ဟရန္တော တထာရူပေ ကိစ္စေ အနုပသမ္ပန္နေန အပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ, ဧဝမိဓ ပတ္တပရိဝတ္တနံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ကသ္မာ န လဘတီတိ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သာမဏေရေဟိ ဂဟိတတဏ္ဍုလေသု ပရိက္ခီဏေသု အဝဿံ အမှာကံ သာမဏေရာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တီတိ စိတ္တုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ တံ ပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန ဆာယတ္ထာယ ဝါ ဂဟဏေ ပရိဘောဂါသာ နတ္ထိ, တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ –
‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ, တေလာဒိံ ဟရတောပိ စ၊
သာခံ ဆာယာဒိအတ္ထာယ, ဣမဿ န ဝိသေသတာ။
‘‘တသ္မာ ဟိဿ ဝိသေသဿ, စိန္တေတဗ္ဗံ တု ကာရဏံ၊
တဿ သာလယဘာဝံ တု, ဝိသေသံ တက္ကယာမဟ’’န္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၁၉။)ဣဒမေဝေတ္ထ ယုတ္တတရံ အဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော။ န ဟိ သက္ကာ ဧတ္ထ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ။ မာတာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏေ ပန နာဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တီတိ သက္ကာ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ သက္ကာ, တတ္ထ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ, တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘ဧတ္ထ ပနာတိ ပတ္တပရိဝတ္တနေ။ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ယထာ သာမဏေရာ ဣတော အမှာကမ္ပိ ဒေန္တီတိ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န တထာ အညတ္ထာတိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ, တဉ္စ ယုတ္တံ။ ယဿ ပန တာဒိသော ဝိတက္ကော နတ္ထိ, တေန အပရိဝတ္တေတွာပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၁၂။ နိစ္စာလေတုန္တိ စာလေတွာ ပါသာဏသက္ခရာဒိအပနယနံ ကာတုံ။ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတဗ္ဗန္တိ အနဂ္ဂိကံ ဥဒ္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓနေ ပစ္စမာနဿ အာလုဠနေ ဥပရိ အပက္ကတဏ္ဍုလာ ဟေဋ္ဌာ ပဝိသိတွာ ပစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘သာမံပါကဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိ။
֍ * ၁၁၃။ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတောတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာမိသော ပတ္တော ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဌပိတော။ စာလေတီတိ ဝိနာ ကာရဏံ စာလေတိ, သတိပိ ကာရဏေ ဘိက္ခူနံ ပရိဘောဂါရဟံ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) တာဒိသေ အာဗာဓေ အတ္တနော အတ္ထာယ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏံ အနုညာတံ, ‘‘အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) စ သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တံ, တထာပိ အတ္တနော, အညဿ ဝါ ဘိက္ခုနော အတ္ထာယ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သီဟဝိဃာသာဒိံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေတီ’’တိ ဝိတက္ကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝံ သလ္လက္ခေတုံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၀။)သက္ကောတိ, ‘‘သာမဏေရဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန မယာ ဂဟိတန္တိ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ။ သစေ ပန မူလေပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေ မယှမ္ပိ ဒဒေယျုန္တိ သညာယ သစေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၁၁၄။ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတီတိ ‘‘ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ အတ္တနော အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကောဋ္ဌာသံ ဂဏှန္တူ’’တိ သဗ္ဗေသံ သမကေ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။ ဂဟိတာဝသေသန္တိ သာမဏေရေဟိ ဂဟိတကောဋ္ဌာသတော အဝသေသံ။ ဂဏှိတွာတိ ‘‘မယှံ ဣဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ။ ဣဓ ဂဟိတာဝသေသံ နာမ တေန ဂဏှိတွာ ပုန ဌပိတံ။
ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တေနေဝ ‘‘ယာဝကာလိကေန ယာဝဇီဝိကသံသဂ္ဂေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ပုရိမဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတာ ဟောတိ, သာမိသေန မုခေန တဿာ ဝဋ္ဋိယာ ဓူမံ ပိဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒေါဒကေနာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသမုဒ္ဒေါဒကေန။
ဟိမကရကာ နာမ ကဒါစိ ဝဿောဒကေန သဟ ပတနကာ ပါသာဏလေခါ ဝိယ ဃနီဘူတာ ဥဒကဝိသေသာ, တေသု ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကဂတိကာ ဧဝါ’’တိ။ ယသ္မာ ကတကဋ္ဌိ ဥဒကံ ပသာဒေတွာ ဝိသုံ တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာပတ္တီဟိ အဗ္ဗောဟာရိကံ, ဝိကာလဘောဇနာပတ္တီဟိပိ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဒဿေတိ။ လဂ္ဂတီတိ သုက္ခေ မုခေ စ ဟတ္ထေ စ မတ္တိကာဝဏ္ဏံ ဒဿေန္တံ လဂ္ဂတိ။ ဗဟလန္တိ ဟတ္ထမုခေသု အလဂ္ဂနကမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဝါသမတ္တန္တိ ရေဏုခီရာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပါနီယံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနောယေဝ အတ္ထာယ ဂဟေတွာ။ သစေ ပန ပီတာဝသေသကံ တတ္ထေဝ အာကိရိဿာမီတိ ဂဏှာတိ, ပုန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၁။)ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ အာကိရတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖရသဿ ပညာယနတော ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဝိယူဟိတွာ, အပနေတွာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၅။ မဟာဘူတေသူတိ ပါဏသရီရသန္နိဿိတေသု ပထဝီအာဒိမဟာဘူတေသု။ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ သရီရသန္နိဿိတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ, အကပ္ပိယမံသာနုလောမတာယ ထုလ္လစ္စယာဒိံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပတတီတိ အတ္တနော သရီရတော ဆိဇ္ဇိတွာ ပတတိ။ ‘‘ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မတ္တိကတ္ထာယ ပထဝိံ ခဏိတုံ, အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မူလပဏ္ဏာဒိဝိသဘေသဇ္ဇံ ဆိန္ဒိတွာ ဆာရိကံ အကတွာပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၁။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၁၆။ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိက္ခိပနံ ပဋိက္ခေပေါ, အသမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ပဝါရိယတေ ပဝါရဏာ, ပဋိသေဓနန္တျတ္ထော။ ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာ ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ အထ ဝါ ပဋိက္ခေပဝသေန ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အညသ္မိံ ဘောဇနေ အဘိဟဋေ ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာ ပဝါရဏာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၁၁၇။ ယံ အသ္နာတီတိ ယံ ဘုဉ္ဇတိ။ အမ္ဗိလပါယာသာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခီရပါယာသာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၂။)အမ္ဗိလပါယာသဂ္ဂဟဏေန တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ဃနယာဂု ဝုတ္တာ။ ခီရပါယာသဂ္ဂဟဏေန ခီရသံယုတ္တာ ယာဂု သင်္ဂယှတိ။ ပဝါရဏံ ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ သာဓေတိ။ ကတောပိ ပဋိက္ခေပေါ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနော န ဟောတိ, အကတဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ပဝါရဏံ န ဇနေတီ’’တိ။
‘‘ယာဂု-သဒ္ဒဿ ပဝါရဏဇနကယာဂုယာပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တံ ပရတော တတ္ထေဝ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာရဏေန န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ – ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယာဂုယာဝ တတ္ထ အဘာဝတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရတော ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော, တဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တကာရဏေနပိ သံသန္ဒတိ, အညထာ ဂဏ္ဌိပဒေသုယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ, အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတီတိ။ သစေ…ပေ… ပညာယတီတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပမာဏဿ မစ္ဆမံသခဏ္ဍဿ နဟာရုနော ဝါ သဗ္ဘာဝမတ္တံ ဒဿေတိ။ တာဟီတိ ပုထုကာဟိ။
သာလိဝီဟိယဝေဟိ ကတသတ္တူတိ ယေဘုယျနယေန ဝုတ္တံ, သတ္တ ဓညာနိ ပန ဘဇ္ဇိတွာ ကတောပိ သတ္တုယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကင်္ဂုဝရက…ပေ… သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတော အပက္ကော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၃။)သတ္တုဂုဠော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုံ တေမေတွာ ကတော အပက္ကော, သတ္တုံ ပန ပိသိတွာ ပိဋ္ဌံ ကတွာ တေမေတွာ ပူဝံ ကတွာ ပစန္တိ, တံ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတီ’’တိ ဝစနတော သစေ သံဃိကံ လာဘံ အတ္တနော အပါပုဏန္တံ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ, အလဇ္ဇိသန္တကံ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ အဝတ္ထုတာယာတိ အနတိရိတ္တာပတ္တိသာဓိကာယ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုဘာဝတော။ ဧတေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ။ ယဉှိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တဿ ပဋိက္ခေပေါ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ န ဟောတီတိ တံ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၁၈။ အာသန္နတရံ အင်္ဂန္တိ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌတွာ ဩနမိတွာ ဒေန္တဿ သီသံ အာသန္နတရံ ဟောတိ, တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။
ဥပနာမေတီတိ ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ အပနာမေတွာတိ အဘိမုခံ ဟရိတွာ။ ဣဒံ ဘတ္တံ ဂဏှာတိ ဝဒတီတိ ကိဉ္စိ အပနာမေတွာ ဝဒတိ။ ကေဝလံ ဝါစာဘိဟာရဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ဂဏှထာတိ ဂဟေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ သတိပိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရေ ပဋိက္ခိပန္တဿ ဒူရဘာဝေနေဝ ပဝါရဏာယ အဘာဝတော ထေရဿပိ ဒူရဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝါရဏာယ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဿ ဒူရဘာဝတော’’တိအာဒိမာဟ, န ပန ထေရဿ အဘိဟာရသမ္ဘဝတော။ သစေပိ ဂဟေတွာ ဂတော ဟတ္ထပါသေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၄။)ဌိတော ဟောတိ, ကိဉ္စိ ပန အဝတွာ အာဓာရဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတီတိ ‘‘ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂဟေတွာ အာဂတေန ‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေ အဘိဟာရော နာမ ဟောတီတိ ‘သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု…ပေ… ပဝါရဏာ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပတ္တံ ကိဉ္စိပိ ဥပနာမေတွာ ‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ ဝါစာဘိဟာရဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။
ပရိဝေသနာယာတိ ဘတ္တဂ္ဂေ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာ ဟောတိ။ တတော ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဏှန္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝ။ ကသ္မာ? ဒါတုကာမတာယ အဘိဟဋတ္တာ, ‘‘တသ္မာ သာ အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရေ သတိ ကေဝလံ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဟဏမေဝ အဘိဟာရော န ဟောတိ, ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဏှန္တေပိ အဂဏှန္တေပိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရောဝ အဘိဟာရော ဟောတိ, တသ္မာ ဂဟဏသမယေ ဝါ အဂ္ဂဟဏသမယေ ဝါ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တဿ အသတိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကဋစ္ဆုနာ အနုက္ခိတ္တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဧဝ အဘိဟဋတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ‘‘အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓဋမတ္တေတိ ဘာဇနတော ဝိယောဇိတမတ္တေ။ ဒွိန္နံ သမဘာရေပီတိ ပရိဝေသကဿ စ အညဿ စ ဘတ္တပစ္ဆိဘာရဂ္ဂဟဏေ သမ္ဘူတေပီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၉။ ရသံ ဂဏှထာတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ မံသရသဿ အပဝါရဏာဇနကဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၅။)န ဟောတိ။ မစ္ဆရသန္တိအာဒီသု မစ္ဆော စ ရသဉ္စာတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော, ဝတ္ထုနောပိ တာဒိသတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိပိ အဝတွာ တုဏှီဘူတေန အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတောပိ ဟောတိ ဧဝ။
ကရမ္ဗကောတိ မိဿကာဓိဝစနမေတံ။ ယဉှိ ဗဟူဟိ မိဿေတွာ ကရောန္တိ, သော ‘‘ကရမ္ဗကော’’တိ ဝုစ္စတိ, သော သစေပိ မံသေန မိဿေတွာ ကတော ဟောတိ, ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏာရဟဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ‘‘မံသကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘မံသမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။
֍ * ၁၂၀။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတ’’န္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ အကပ္ပိယသညာယ ပဋိက္ခေပတောပိ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ, ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဧတ္ထ ဧကေ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တမေဝ န ဟောတိ, ခီရာဒိကမ္ပိ ဟောတိယေဝ, တသ္မာ ကရမ္ဗကေ ဝိယ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ, န ပဝါရေတိ, ယာဂု မန္ဒာ, ဘတ္တံ ဗဟုတရံ, ပဝါရေတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တံ, တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘ဣဓ ပဝါရဏာ ဟောတိ, န ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၆။)ယထာ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ, ဧဝံ ပရတော ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အပ္ပဗဟုဘာဝေါ ပဝါရဏာယ ဘာဝါဘာဝနိမိတ္တံ, ကိဉ္စရဟိ ပဝါရဏာဇနကဿ နာမ ဂဟဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ, တသ္မာ ‘‘ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ယမ္ပိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှံ သိယာ, ဧဝံ သတိ ယထာ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ, ပဝါရေတိယေဝ, ဧဝံ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အပ္ပတရေပိ ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗံ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှဝေါဟာရတ္တာ ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ န ဟောတိ, မိဿကဘတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ခီရာဒီဟိ သမ္မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရဏာ ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ မိဿကဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ အပ္ပံ ဝါ ဟောတု, ဗဟု ဝါ, ပဝါရဏာ ဧဝ သိယာ, တသ္မာ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ ဝါ ဟောတု, မိဿကံ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ဝါ, ဥဘယထာပိ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတီတိ ကိမေတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ။ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတန္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ ‘ပဝါရိတောဝ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စေ ဥဒ္ဒိဿကတမေဝ ဟောတိ, ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယောတိ ‘ယေနာပုစ္ဆိတော’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဘတ္တဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၇။)ဗဟုတရဘာဝေ ပဝါရဏာယ သမ္ဘဝကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ, အညထာ ကရမ္ဗကေပိ မစ္ဆာဒိဗဟုဘာဝေ ပဝါရဏာ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ, ဧဝံ ပရတော ‘မိဿကံ ဂဏှထာ’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဉ္စ ‘ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝါ’တိအာဒိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ‘အပ္ပတရံ န ပဝါရေတီ’တိ ဝစနေန န သမေတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။
‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဌိတံ ရသာဒိံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒေတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေဟိစိ ပန ‘‘ယထာ ဘတ္တသိတ္ထံ န ပတတိ, တထာ ဂါဠှံ ဟတ္ထေန ပီဠေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ယထာ ဟိ ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ယာဂုမိဿကံ ဘတ္တမ္ပိ ဒေန္တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ ဗဟုခီရရသာဒီသု ဘတ္တေသု ‘‘ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒိန္နာနိ ခီရာဒီနိ ဝါ ဒေတု ခီရာဒိမိဿကံ ဘတ္တံ ဝါ, ဥဘယထာပိ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ တေနာကာရေန ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒီယမာနံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒီယမာနေ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, န ပန ကာရဏန္တရံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ‘ရသံ ဂဏှထာ’တိအာဒိနာ ဝါစာယ ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, န ပန ကာယေန ရသာဒိံ ဝိယောဇေတွာတိ တထာ အဝိယောဇိတေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ အသမ္ဘဝတော အပဝါရဏာပဟောနကဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ဘတ္တမိဿကယာဂုံ အာဟရိတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၈။)‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဒီသု ဝိယ, အညထာ ဧတ္ထ ယထာ ပုဗ္ဗာပရံ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။
နာဝါ ဝါ သေတု ဝါတိအာဒိမှိ နာဝါဒိအဘိရုဟနာဒိက္ခဏေ ကိဉ္စိ ဌတွာပိ အဘိရုဟနာဒိကာတဗ္ဗတ္တေပိ ဂမနတပ္ပရတာယ ဌာနံ နာမ န ဟောတိ, ဇနသမ္မဒ္ဒေန ပန အနောကာသာဒိဘာဝေန ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အစာလေတွာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနတော အညသ္မိံ ပီဌပ္ပဒေသေ ဝါ ဥဒ္ဓံ ဝါ အပေလ္လေတွာ, တသ္မိံ ဧဝ ပန ဌာနေ ပရိဝတ္တေတုံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ပဿေနာ’’တိအာဒိ။ သစေ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နော ပါဒေ အမုဉ္စိတွာပိ ဘူမိယံ နိသီဒတိ, ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဥက္ကုဋိကာသနံ အဝိကောပေတွာ သုခေန နိသီဒိတုံ ‘‘တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ…ပေ… နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနံ အစာလေတွာတိ ပီဌေ ဖုဋ္ဌောကာသတော အာနိသဒမံသံ အမောစေတွာ အနုဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဌာနာစာဝနံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၂၁။ အကပ္ပိယကတန္တိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယကတဿေဝ အနတိရိတ္တဘာဝတော ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ တသ္မိံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တံ မူလဖလာဒိယေဝ အတိရိတ္တံ န ဟောတိ, အကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ကုလဒူသနာဒိနာ ဥပ္ပန္နံ။ သေသံ ပန ပတ္တပရိယာပန္နံ အတိရိတ္တမေဝ ဟောတိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တံ ပန မူလဖလာဒိံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန တတော နီဟရိတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၂၂။ သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ တသ္မိံယေဝ ဘာဇနေ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ ပုန သောယေဝ ကာတုံ န လဘတိ, အညော လဘတိ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေ တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၂၉။)တေနာဟ ‘‘ယေန အကတံ, တေန ကာတဗ္ဗံ, ယဉ္စ အကတံ, တံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အညေနေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ကတန္တိ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကတံ။
ပေသေတွာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ။ ဣမဿ ဝိနယကမ္မဘာဝတော ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနီတိ ဧတ္ထ သစေ မုခဂတေနာပိ အနတိရိတ္တေန အာမိသေန သံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ပဝါရိတေန ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေနပိ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ, ဧဝံ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အပဝါရိတဿ ပုရေဘတ္တံ ယာမကာလိကာဒီနိ အာဟာရတ္ထာယ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ အနာပတ္တိ, ပဝါရိတဿ ပန ပဝါရဏမူလကံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ယာမကာလိကံ…ပေ… အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၄၀) ဝုတ္တံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဧကဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၂။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၂၃။ ဧဝံ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမံ ဝဇိတဗ္ဗာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဥပသမ္ပဒါတော ပဌမံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၀။)ဥပဂစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပ-ပုဗ္ဗ ဝဇ ဂတိမှီတိ ဓာတု။ ကုလပုတ္တန္တိ အာစာရကုလပုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယေ ပုဂ္ဂလာ ပဋိက္ခိတ္တာ, တေ ဝဇ္ဇေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒေါသဝိရဟိတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အန္တရာယကရေဟိ ပဉ္စာဗာဓာဒိဒေါသေဟိ ဝိရဟိတော။ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘တဉ္စေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပိ ဝဍ္ဎနပက္ခေ ဌိတံ ဟောတိ, န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ သာမညလက္ခဏံ ဒဿိတံ, တသ္မာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေသု နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ စေ, န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝဉ္စ သတိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပိ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ စေ, သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ, တဉ္စ န သာမညတော အဓိပ္ပေတန္တိ ပဒေသဝိသေသေယေဝ နိယမေတွာ ဒဿေန္တော ‘သစေ ပနာ’တိအာဒိမာဟ။ သစေ ဟိ အဝိသေသေန နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ ဝဋ္ဋေယျ, ‘နိဝါသနပါရုပနေဟိ ပကတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ’တိ ပဒေသနိယမံ န ကရေယျ, တသ္မာ နိဝါသနပါရုပနေဟိ ပကတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနတော အညတ္ထ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရံ ပန အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဌိတံ ဟောတု, ဝဋ္ဋတိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရဿ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဌိတဿ မုခါဒီသုယေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၈) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၈၈-၈၉) ပန ‘‘ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ ဟောတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ တာဒိသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေပိ စ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ပါကဋဋ္ဌာနေပိ ပန နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဦနတရံ အဝဍ္ဎနကံ ဝဋ္ဋတီတိ ယေ ဂဏှေယျုံ, တေသံ တံ ဂဟဏံ ပဋိသေဓေတုံ ‘မုခေ ပနာ’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါဓာ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ တာဒိသောပိ ရောဂေါ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၁။)ကုဋ္ဌေယေဝ အန္တောဂဓောတိ ဒဿေတိ။ ဂဏ္ဍေပိ ဣမိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန မုခါဒီသု ကောလဋ္ဌိမတ္တတော ခုဒ္ဒကတရောပိ ဂဏ္ဍော န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသုံ န ဒဿိတော။ ‘‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတေပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ, တထာပိ ကုဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန မုခါဒီသု ကောလဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရောပိ ဂဏ္ဍော န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ, တသ္မာ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန ကောလဋ္ဌိမတ္တတော ခုဒ္ဒကတရောပိ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောယေဝါတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ပကတိဝဏ္ဏေ ဇာတေတိ ရောဂဟေတုကဿ ဝိကာရဝဏ္ဏဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ကောလဋ္ဌိမတ္တကောတိ ဗဒရဋ္ဌိပ္ပမာဏော။ ‘‘သဉ္ဇာတဆဝိံ ကာရေတွာ’’တိ ပါဌော, ဝိဇ္ဇမာနဆဝိံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၈-၈၉) ပန ‘‘သစ္ဆဝိံ ကာရေတွာတိ ဝိဇ္ဇမာနဆဝိံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော, သဉ္ဆဝိန္တိ ဝါ ပါဌော, သဉ္ဇာတဆအန္တိ အတ္ထော။ ဂဏ္ဍာဒီသု ဝူပသန္တေသုပိ တံ ဌာနံ ဝိဝဏ္ဏမ္ပိ ဟောတိ, တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဒုမပုဏ္ဍရီကပတ္တဝဏ္ဏန္တိ ရတ္တပဒုမသေတပဒုမပုပ္ဖဒလဝဏ္ဏံ။ ကုဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဝဍ္ဎနကံ ဝဋ္ဋတိ, အညတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတိ။ သောသဗျာဓီတိ ခယရောဂေါ။ ယက္ခုမ္မာဒေါတိ ကဒါစိ အာဂန္တွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ ဟတ္ထမုခါဒိကံ အဝယဝံ ဘူမိယံ ဃံသနကော ယက္ခောဝ ရောဂေါ။
֍ * ၁၂၄။ မဟာမတ္တောတိ မဟတိယာ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတော။ ‘‘န ဒါနာဟံ ဒေဝဿ ဘဋော’’တိ အာပုစ္ဆတီတိ ရညာ ဧဝ ဒိန္နံ ဌာနန္တရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၂။)ရာဇကမ္မိကေဟိ အမစ္စာဒီဟိ ဌပိတော, အမစ္စာဒီနံ ဧဝ ဝါ ဘဋော ဟောတိ, တေန တံ တံ အမစ္စာဒိမ္ပိ အာပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
֍ * ၁၂၅။ ‘‘ဓဇဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အပါကဋစောရော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝိညာယတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ယေ ပန အမ္ဗလဗုဇာဒိစောရကာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဇာနန္တီတိ ‘‘သီလဝါ ဇာတော’’တိ ဇာနန္တိ။
֍ * ၁၂၆။ ဘိန္ဒိတွာတိ အန္ဒုဗန္ဓနံ ဘိန္ဒိတွာ။ ဆိန္ဒိတွာတိ သင်္ခလိကဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ။ မုဉ္စိတွာတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ မုဉ္စိတွာ။ ဝိဝရိတွာတိ ဂါမဗန္ဓနာဒီသု ဂါမဒွါရာဒီနိ ဝိဝရိတွာ။ အပဿမာနာနံ ဝါ ပလာယတီတိ ပုရိသဂုတ္တိယံ ပုရိသာနံ ဂေါပကာနံ အပဿမာနာနံ ပလာယတိ။
֍ * ၁၂၉။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ကသာဟတော ကတဒဏ္ဍကမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ။
֍ * ၁၃၀။ ပလာတောပီတိ ဣဏဿာမိကာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ဘယေန ပလာတောပိ ဣဏာယိကော။ ဂီဝါ ဟောတိ ဣဏာယိကဘာဝံ ဉတွာ အနာဒရေန ဣဏမုတ္တကေ ဘိက္ခုဘာဝေ ပဝေသိတတ္တာ။
ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎန္တိ ထောကံ ထောကံ။ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ဣဏာယိကေန ဓနံ သမ္ပဇ္ဇတု ဝါ, မာ ဝါ, ဒါနေ သဥဿာဟေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, အညေဟိ စ ဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ ဓုရံ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ဝတွာ သဟာယကေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဓုရနိက္ခေပေန ဟိဿ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗတာ သိယာတိ။
֍ * ၁၃၁။ ဒါသစာရိတ္တံ အာရောပေတွာ ကီတောတိ ဣမိနာ ဒါသဘာဝပရိမောစနတ္ထာယ ကီတံ နိဝတ္တေတိ။ တာဒိသော ဟိ ဓနက္ကီတောပိ အဒါသော ဧဝ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၉၇) ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၃။)‘‘ဒေသစာရိတ္တန္တိ သာဝနပဏ္ဏာရောပနာဒိကံ တံ တံ ဒေသစာရိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ စာရိတ္တဝသေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဇနပဒေ ဒါသပဏ္ဏဇ္ဈာပနာဒိနာ အဒါသကရဏနိယာမေန။ အဘိသေကာဒီသု သဗ္ဗဗန္ဓနာနိ မောစာပေန္တိ, တံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
သစေ သယမေဝ ပဏ္ဏံ အာရောပေန္တိ, န ဝဋ္ဋတီတိ တာ ဘုဇိဿိတ္ထိယော ‘‘မယမ္ပိ ဝဏ္ဏဒါသိယော ဟောမာ’’တိ အတ္တနော ရက္ခဏတ္ထာယ သယမေဝ ရာဇူနံ ဒါသိပဏ္ဏေ အတ္တနော နာမံ လိခါပေန္တိ, တာသံ ပုတ္တာပိ ရာဇဒါသာဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ တေ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေဟိ အဒိန္နာ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာတိ ယတ္တကာ တေသံ သာမိနော, တေသု ဧကေန အဒိန္နေပိ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ။ ဘုဇိဿေ ကတွာ ပန ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယဿ ဝိဟာရဿ တေ အာရာမိကာ ဒိန္နာ, တသ္မိံ ဝိဟာရေ သံဃံ ဉာပေတွာ ဖာတိကမ္မေန ဓနာဒိံ ကတွာ ဘုဇိဿေ ကတွာ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဒေဝဒါသိပုတ္တေ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။ ‘အာရာမိကဉ္စေ ပဗ္ဗာဇေတုကာမော, အညမေကံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိဝါဒဿ အယမိဓ အဓိပ္ပါယော, ‘ဘိက္ခုသံဃဿ အာရာမိကေ ဒေမာ’တိ ဒိန္နတ္တာ န တေ တေသံ ဒါသာ, ‘အာရာမိကော စ နေဝ ဒါသော န ဘုဇိဿော’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော န ဒါသောတိ လိခိတံ။ တက္ကာသိဉ္စနံ သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တံ, တေ စ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ သံဃဿာရာမိကတ္တာ။ နိဿာမိကံ ဒါသံ အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ပန ‘‘တက္ကံ သီသေ အာသိတ္တကသဒိသာဝ ဟောန္တီတိ ယထာ အဒါသေ ကရောန္တာ တက္ကေန သီသံ ဓောဝိတွာ အဒါသံ ကရောန္တိ, ဧဝံ အာရာမိကဝစနေန ဒိန္နတ္တာ အဒါသာဝ တေတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘တက္ကာသိဉ္စနံ ပန သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တ’န္တိ ဝဒန္တိ။ နေဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တန္တိ ကပ္ပိယဝစနေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၄။)ဒိန္နေပိ သံဃဿ အာရာမိကဒါသတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘တက္ကံ သီသေ အာသိတ္တကသဒိသာဝ ဟောန္တီတိ ကေသုစိ ဇနပဒေသု အဒါသေ ကရောန္တာ တက္ကံ သီသေ အာသိဉ္စန္တိ, တေန ကိရ တေ အဒါသာ ဟောန္တိ, ဧဝမိဒမ္ပိ အာရာမိကဝစနေန ဒိန္နမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ တထာ ဒိန္နေပိ သံဃဿ အာရာမိကဒါသော ဧဝါတိ ‘နေဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ။ ‘တာဝကာလိကော နာမ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ပစ္ဆာပိ ဂဟေတုကာမတာယ ဝါ ဒိန္နံ သဗ္ဗံ တာဝကာလိကမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿာမိကဒါသော နာမ ယဿ သာမိကုလံ အညာတိကံ မရဏေန ပရိက္ခီဏံ, န ကောစိ တဿ ဒါယာဒေါ, သော ပန သမာနဇာတိကေဟိ ဝါ နိဝါသဂါမဝါသီဟိ ဝါ ဣဿရေဟိ ဝါ ဘုဇိဿော ကတောဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ဒေဝဒါသာပိ ဒါသာ ဧဝ။ တေ ဟိ ကတ္ထစိ ဒေသေ ရာဇဒါသာ ဟောန္တိ, ကတ္ထစိ ဝိဟာရဒါသာ ဝါ, တသ္မာ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ပန ‘‘နိဿာမိကဒါသော နာမ ယဿ သာမိကာ သပုတ္တဒါရာ မတာ ဟောန္တိ, န ကောစိ တဿ ပရိဂ္ဂါဟကော, သောပိ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တံ ပန အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ သာမိနော, တေဟိပိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ‘ဒေဝဒါသိပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘ဒါသဿ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော သာမိကေ ဒိသွာ ပလာယန္တဿ အာပတ္တိ နတ္ထီ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဒါသမ္ပိ ပဗ္ဗာဇေတွာ သာမိကေ ဒိသွာ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အပနေန္တော ပဒဝါရေန အဒိန္နာဒါနာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော, ဒါသဿ ပန ပလာယတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၃၂။ ဟတ္ထစ္ဆိန္နကာဒိဝတ္ထူသု ကဏ္ဏမူလေတိ သကလဿ ကဏ္ဏဿ ဆေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ကဏ္ဏသက္ခလိကာယာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၅။)ကဏ္ဏစူဠိကာယ။ ယဿ ပန ကဏ္ဏာဝဋ္ဋေတိ ဟေဋ္ဌာ ကုဏ္ဍလာဒိဌပနဆိဒ္ဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဉှိ သံဃဋ္ဋနက္ခမံ။ အဇပဒကေတိ အဇပဒနာသိကဋ္ဌိကောဋိယံ။ တတော ဟိ ဥဒ္ဓံ န ဝိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ သန္ဓေတုန္တိ အဝိရူပသဏ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဝိရူပံ ပန ပရိသဒူသကံ အာပါဒေတိ။
ခုဇ္ဇသရီရောတိ ဝင်္ကသရီရော။ ဗြဟ္မုနော ဝိယ ဥဇုကံ ဂတ္တံ သရီရံ ယဿ သော ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော, ဘဂဝါ။ အဝသေသော သတ္တောတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ရဟိတသတ္တော။ ဧတေန ဌပေတွာ မဟာပုရိသံ စက္ကဝတ္တိဉ္စ ဣတရေ သတ္တာ ခုဇ္ဇပက္ခိကာတိ ဒဿေတိ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ ခန္ဓေ ကဋိယံ ဇာဏူသူတိ တီသု ဌာနေသု နမန္တိ, တေ ကဋိယံ နမန္တာ ပစ္ဆတော နမန္တိ, ဒွီသု ဌာနေသု နမန္တာ ပုရတော နမန္တိ, ဒီဃသရီရာ ပန ဧကေန ပဿေန ဝင်္ကာ ဟောန္တိ, ဧကေ မုခံ ဥန္နာမေတွာ နက္ခတ္တာနိ ဂဏယန္တာ ဝိယ စရန္တိ, ဧကေ အပ္ပမံသလောဟိတာ သူလသဒိသာ ဟောန္တိ, ဧကေ ပုရတော ပဗ္ဘာရာ ဟောန္တိ, ပဝေဓမာနာ ဂစ္ဆန္တိ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ဝဋ္ဋကာယော။ ဧတေန ဧဝရူပါ ဧဝ ဝါမနကာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၃၃။ အဋ္ဌိသိရာစမ္မသရီရောတိ အဋ္ဌိသိရာစမ္မမတ္တသရီရော။ ကူဋကူဋသီသောတိ အနေကေသု ဌာနေသု ပိဏ္ဍိတမံသတံ ဒဿေတုံ အာမေဍိတံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘တာလဖလပိဏ္ဍိသဒိသေနာ’’တိ။ တာလဖလာနံ မဉ္ဇရီ ပိဏ္ဍိ နာမ။ အနုပုဗ္ဗတနုကေန သီသေနာတိ စေတိယထူပိကာ ဝိယ ကမေန ကိသေန သီသေန။ မဟာဝေဠုပဗ္ဗံ ဝိယ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ အဝိသမထူလေန သီသေန သမန္နာဂတော နာဠိသီသော နာမ။ ကပ္ပသီသောတိ ဂဇမတ္ထကံ ဝိယ ဒွိဓာ ဘိန္နသီသော။ ‘‘ကဏ္ဏိကကေသော ဝါ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပါဏကေဟီ’’တိအာဒိ။ မက္ကဋဿေဝ နလာဋေပိ ကေသာနံ ဥဋ္ဌိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သီသလောမေဟီ’’တိအာဒိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၆။)မက္ကဋဘမုကောတိ နလာဋလောမေဟိ အဝိဘတ္တလောမဘမုကော။ အက္ခိစက္ကေဟီတိ အက္ခိမဏ္ဍလေဟိ။ ကေကရောတိ တိရိယံ ပဿနကော။ ဥဒကတာရကာတိ ဩလောကေန္တာနံ ဥဒကေ ပဋိဗိမ္ဗိကစ္ဆာယာ။ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠန္တိ ကေစိ။ အက္ခိတာရကာတိ အဘိမုခေ ဌိတာနံ ဆာယာ။ အက္ခိဘဏ္ဍကာတိပိ ဝဒန္တိ။ အတိပိင်္ဂလက္ခိ မဇ္ဇာရက္ခိ။ မဓုပိင်္ဂလန္တိ မဓုဝဏ္ဏပိင်္ဂလံ။ နိပ္ပခုမက္ခီတိ ဧတ္ထ ပခုမ-သဒ္ဒေါ အက္ခိဒလလောမေသု နိရုဠှော, တဒဘာဝါ နိပ္ပခုမက္ခိ။ အက္ခိပါကေနာတိ အက္ခိဒလပရိယန္တေသု ပူတိတာပဇ္ဇနရောဂေန။
စိပိဋနာသိကောတိ အနုန္နတနာသိကော။ ပဋင်္ဂမဏ္ဍူကော နာမ မဟာမုခမဏ္ဍူကော။ ဘိန္နမုခေါတိ ဥပက္ကမုခပရိယောသာနော, သဗ္ဗဒါ ဝိဝဋမုခေါ ဝါ။ ဝင်္ကမုခေါတိ ဧကပဿေ အပက္ကမ္မ ဌိတဟေဋ္ဌိမဟနုကဋ္ဌိကော။ ဩဋ္ဌစ္ဆိန္နကောတိ ဥဘောသု ဩဋ္ဌေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇာတိယာ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ သတ္ထာဒိနာ အပနီတမံသေန ဩဋ္ဌေန သမန္နာဂတော။ ဧဠမုခေါတိ နိစ္စပဂ္ဃရိတလာလာမုခေါ။
ဘိန္နဂလောတိ အဝနတဂလော။ ဘိန္နဥရောတိ အတိနိန္နဥရမဇ္ဈော။ ဧဝံ ဘိန္နပိဋ္ဌီတိ။ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ‘‘ကစ္ဆုဂတ္တော’’တိအာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဝိနိစ္ဆယော ကုဋ္ဌာဒီသု ဝုတ္တော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ။
ဝါတဏ္ဍိကောတိ အဏ္ဍကေသု ဝုဒ္ဓိရောဂေန သမန္နာဂတော, အဏ္ဍဝါတရောဂေန ဥဒ္ဓုတဗီဇဏ္ဍကောသေန သမန္နာဂတော ဝါ။ ယဿ နိဝါသနေန ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ ဥဏ္ဏတံ ပကာသတိ, သောဝ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ဝိကဋောတိ တိရိယံ ဂမနပါဒေဟိ သမန္နာဂတော, ယဿ စင်္ကမတော ဇာဏုကာ ဗဟိ နိဂစ္ဆန္တိ။ သံဃဋ္ဋောတိ ဂစ္ဆတော ပရိဝတ္တနပါဒေဟိ သမန္နာဂတော, ယဿ စင်္ကမတော ဇာဏုကာ အန္တော ပဝိသန္တိ။ မဟာဇင်္ဃောတိ ထူလဇင်္ဃော။ မဟာပါဒေါတိ မဟန္တေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၇။)ပါဒတလေန ယုတ္တော။ ပါဒဝေမဇ္ဈေတိ ပိဋ္ဌိပါဒဝေမဇ္ဈေ။ ဧတေန အဂ္ဂပါဒေါ စ ပဏှိ စ သဒိသာဝါတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၃၄။ မဇ္ဈေ သံကုဋိတပါဒတ္တာတိ ကုဏ္ဌပါဒတာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ, အဂ္ဂေ သံကုဋိတပါဒတ္တာတိ ကုဏ္ဌပါဒတာယ။ ကုဏ္ဌပါဒဿေဝ စင်္ကမနဝိဘာဝနံ ‘‘ပိဋ္ဌိပါဒဂ္ဂေန စင်္ကမန္တော’’တိ။ ‘‘ပါဒဿ ဗာဟိရန္တေနာ’’တိ စ ‘‘အဗ္ဘန္တရန္တေနာ’’တိ စ ဣဒံ ပါဒတလဿ ဥဘောဟိ ပရိယန္တေဟိ စင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
မမ္မနန္တိ ခလိတဝစနံ, ယော ဧကမေဝက္ခရံ စတုပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝဒတိ, တဿေတံ အဓိဝစနံ, ဌာနကရဏဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝေန အဖုဋ္ဌက္ခရဝစနံ။ ဝစနာနုကရဏေန ဟိ သော ‘‘မမ္မနော’’တိ ဝုတ္တော။ ယော စ ကရဏသမ္ပန္နောပိ ဧကမေဝက္ခရံ ဟိက္ကာရဗဟုသော ဝဒတိ, သောပိ ဣဓေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယော ဝါ ပန တံ နိဂ္ဂဟေတွာပိ အနာမေဍိတက္ခရမေဝ သိထိလံ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော, သော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိတော န မုစ္စန္တီတိ ဉတွာ ကရောန္တာဝ န မုစ္စန္တိ။ ဇီဝိတန္တရာယာဒိအာပဒါသု အရုစိယာ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဒေန္တဿ အနာပတ္တိ။
֍ * ၁၃၅။ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလကထာသု ‘‘ယော ကာဠပက္ခေ ဣတ္ထီ ဟောတိ, ဇုဏှပက္ခေ ပုရိသော, အယံ ပက္ခပဏ္ဍကော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာဠပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ, ဇုဏှပက္ခေ ပနဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတီ’’တိ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပရိဠာဟဝူပသမဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကပက္ခေ ဥဿန္နပရိဠာဟတာ ပဏ္ဍကဘာဝါပတ္တီတိ ဝိညာယတီတိ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပုမ္ဘာဝေါ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿာတိ အဘာဝကော။ ‘‘တသ္မိံယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၈။)‘‘အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗဇိတော သစေ ကိလေသက္ခယံ ပါပုဏာတိ, န နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ ပဏ္ဍကဿ ဟိ ကိလေသက္ခယာသမ္ဘဝတော, ခီဏကိလေသဿ စ ပဏ္ဍကဘာဝါနာပအအာတော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကထာယဉှိ အဝိသေသေန ပဏ္ဍကဿ အဟေတုကပဋိသန္ဓိတာ ဝုတ္တာ, အာသိတ္တဥသူယပက္ခပဏ္ဍကာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယေဝ ပဏ္ဍကဘာဝေါ, န ပဝတ္တိယံယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အဟေတုကပဋိသန္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာဒယော ဝိယ ပဏ္ဍကော ဇာတိသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ န နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ စတုတ္ထပါရာဇိကသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဒဿေန္တေန ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တယော ဝတ္ထုဝိပန္နာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ, တေသံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော, မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတောတိ အဝိသေသတော ဝုတ္တန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၉) အာဂတံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၉) ပန ပဏ္ဍကဝတ္ထုသ္မိံ အာသိတ္တဥသူယပက္ခပဏ္ဍကာ တယောပိ ပုရိသဘာဝလိင်္ဂါဒိယုတ္တာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ, တေ စ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနဿ ဗလဝတာယ နပုံသကပဏ္ဍကသဒိသတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ, တေသု အာသိတ္တဥသူယပဏ္ဍကာနံ ဒွိန္နံ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒီဟိ ဝီတိက္ကမတော နိဝါရေတုမ္ပိ သက္ကာ, တေန တေ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။ ပက္ခပဏ္ဍကဿ ပန ကာဠပက္ခေ ဥမ္မာဒေါ ဝိယ ကိလေသပရိဠာဟော အဝတ္ထရန္တော အာဂစ္ဆတိ, ဝီတိက္ကမံ ပတွာ ဧဝ စ နိဝတ္တတိ, တသ္မာ တသ္မိံ ပက္ခေ သော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော, တဒေတံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ပရေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသိတ္တဿာတိ မုခေ အာသိတ္တဿ အတ္တနောပိ အသုစိမုစ္စနေန ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ။ ဥသူယာယ ဥပ္ပန္နာယာတိ ဥသူယာယ ဝသေန အတ္တနော သေဝေတုကာမတာရာဂေ ဥပ္ပန္နေ အသုစိမုတ္တိယာ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၃၉။)‘‘ဗီဇာနိ အပနီတာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗီဇေသု ဌိတေသု နိမိတ္တမတ္တေ အပနီတေ ပဏ္ဍကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခုနောပိ အနာဗာဓပစ္စယာ တဒပနယနေ ထုလ္လစ္စယမေဝ, န ပဏ္ဍကတ္တံ။ ဗီဇေသု ပန အပနီတေသု အင်္ဂဇာတမ္ပိ ရာဂေန ကမ္မနိယံ န ဟောတိ, ပုမဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ, မဿုအာဒိပုရိသလိင်္ဂမ္ပိ ဥပသမ္ပဒါပိ ဝိဂစ္ဆတိ, ကိလေသပရိဠာဟောပိ ဒုန္နိဝါရဝီတိက္ကမော ဟောတိ နပုံသကပဏ္ဍကဿ ဝိယ, တသ္မာ ဤဒိသော ဥပသမ္ပန္နောပိ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဗီဇုဒ္ဓရဏေ ပါရာဇိကံ န ပညတ္တန္တိ? ဧတ္ထ တာဝ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ပညတ္တမေဝေတံ ဘဂဝတာ ‘ပဏ္ဍကော ဘိက္ခဝေ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော, ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ ဗီဇုဒ္ဓရဏက္ခဏေ ပဏ္ဍကော န ဟောတိ, တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ ပါရာဇိကံ န ပညတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သော ဥဒ္ဓဋဗီဇော ဘိက္ခု အပရေန သမယေန ဝုတ္တနယေန ပဏ္ဍကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ, အဘာဝကော ဟောတိ, ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထု, တတော ဧဝ စဿ ဥပသမ္ပဒါ ဝိဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ဧသ ပဏ္ဍကတ္တုပဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတိယာ နပုံသကပဏ္ဍကေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ‘ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ အဘဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော, န တတော ပုဗ္ဗေ။ အယဉ္စ ကိဉ္စာပိ သဟေတုကော, ဘာဝက္ခယေန ပနဿ အဟေတုကသဒိသတာယ မဂ္ဂေါပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ ဥပက္ကမေန ပဏ္ဍကဘာဝမာပန္နံ သန္ဓာယ ‘ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ, ဥပသမ္ပန္နဿ ပန ပစ္ဆာ ဥပက္ကမေန ဥပသမ္ပဒါပိ န ဝိဂစ္ဆတီ’’တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ ဥပက္ကမေန အဘဗ္ဗော ဟောတိ, တဒဂ္ဂေန ပစ္ဆာပိ ဟောတီတိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဣတ္ထတ္တာဒိ ဘာဝေါ နတ္ထိ ဧတဿာတိ အဘာဝကော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥပသမ္ပဒါပိ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာ’’တိအာဒိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၀။)တသ္မိံ ယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ ပန အပဏ္ဍကပက္ခေပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တမေဝ လဘတိ, ဥပသမ္ပဒါ ပန တဒါပိ န ဝဋ္ဋတိ, ပဏ္ဍကပက္ခေ ပန အာဂတော လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၃၆။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနမဿ အတ္ထီတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမိနာ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ, ပုရိမပဒေ စ ဝိဘတ္တိအလောပေါတိ ဒဿေတိ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ စေတ္ထ ပုရိသနိမိတ္တံ ဣတ္ထိနိမိတ္တဉ္စ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ, ဥဒါဟု ဒွေတိ? ဧကမေဝ ဟောတိ, န ဒွေ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ယဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ, နော။ ယဿ ဝါ ပန ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ, နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဣန္ဒြိယဘူတဘာဝဒွယဿ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘိဓမ္မေ ပဋိသေဓိတတ္တာ, တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသိန္ဒြိယန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနဿ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ဣန္ဒြိယဉှိ ဗျဉ္ဇနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တဉ္စ တဿ နတ္ထီတိ? ဝုစ္စတေ – န တဿ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ။ ကသ္မာ? သဒါ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဟိ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠှံ ဟောတိ, တထာ ဣတရဿ ဣတရံ။ ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယျ, သဒါပိ ဗျဉ္ဇနဒွယံ တိဋ္ဌေယျ, န ပန တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘န တဿ တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏံ, ကမ္မသဟာယံ ပန ရာဂစိတ္တမေဝေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ။ ယသ္မာ စဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ, တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ, ပရမ္ပိ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပရံ ဂဏှာပေတိ, သယံ ပန န ဂဏှာတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၆) အာဂတံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၁။)ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၆) ပန – ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယယုတ္တော, ဣတရော ပန ပုရိသိန္ဒြိယယုတ္တော။ ဧကဿ ဟိ ဘာဝဒွယံ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ယမကေ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဒုတိယဗျဉ္ဇနံ ပန ကမ္မသဟာယေန အကုသလစိတ္တေနေဝ ဘာဝရဟိတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပကတိတ္ထိပုရိသာနမ္ပိ ကမ္မမေဝ ဗျဉ္ဇနလိင်္ဂါနံ ကာရဏံ, န ဘာဝေါ တဿ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယတ္တဿ ပဋ္ဌာနေ အဝုတ္တတ္တာ။ ကေဝလံ ဘာဝသဟိတာနံယေဝ ဗျဉ္ဇနလိင်္ဂါနံ ပဝတ္တဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၃၂-၆၃၃) ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနီ’’တိအာဒိနာ ဣန္ဒြိယဿ ဗျဉ္ဇနကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန အကုသလဗလေန ဣန္ဒြိယံ ဝိနာပိ ဗျဉ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ စေ တေသံ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ။ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဣတရံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ယဒါ ပုရိသေ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဣတရံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အာဂတံ။
֍ * ၁၃၇။ ထေယျာယ သံဝါသော ဧတဿာတိ ထေယျသံဝါသကော။ သော စ န သံဝါသမတ္တဿေဝ ထေနကော ဣဓာဓိပ္ပေတော, အထ ခေါ လိင်္ဂဿ တဒုဘယဿ စ ထေနကောပီတိ အာဟ ‘‘တယော ထေယျသံဝါသကာ’’တိအာဒိ။ န ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ ယထာဝုဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဝါ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ န သာဒိယတိ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ အတ္တနာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဒဿိတဝဿာနုရူပံ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတိ။ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကောတိ ဣမိနာ န ဧကကမ္မာဒိကောဝ ဣဓ သံဝါသော နာမာတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၃၈။ ရာဇ…ပေ… ဘယေနာတိ ဧတ္ထ ဘယ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ရာဇဘယေန ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေနာ’’တိအာဒိနာ။ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၂။)ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂတာယ သော သုဒ္ဓမာနသော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတီတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ရာဇဘယာဒိံ ဝိနာ ကေဝလံ ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိတုကာမတာယ လိင်္ဂံ ဂဏှာတိ, သော အသုဒ္ဓစိတ္တတာယ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပန တာဒိသေန အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, တာဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ န ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂါနံ ‘ဂိဟီ မံ သမဏောတိ ဇာနန္တူ’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝါ ဒေါသော န ဇာတော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝူပသန္တဘယတာ ဣဓ သုဒ္ဓစိတ္တတာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝဉ္စ သတိ သော ဝူပသန္တဘယော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, တာဝ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ဝိညာယမာနေ အဝူပသန္တဘယဿ သံဝါသသာဒိယနေပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ အာပဇ္ဇေယျ, န စ အဋ္ဌကထာယံ အဝူပသန္တဘယဿ သံဝါသသာဒိယနေပိ အထေယျသံဝါသကတာ ဒဿိတာ။ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တောတိ စ ဣမိနာ အဝူပသန္တဘယေနပိ သံဝါသံ အသာဒိယန္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ သံဃိကံ ဂဏှန္တဿ သံဝါသံ ပရိဟရိတုံ ဒုက္ကရံ, တသ္မာ ‘သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော’တိ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တသ္မာ ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂတာယေဝေတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ သဗ္ဗသာမယိကာနံ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝီထိစတုက္ကာဒီသု ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တာနိ။ ကာယပရိဟာရိယာနီတိ ကာယေန ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ။ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆန္တီတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ။ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနေနာတိ ကသိဂေါရက္ခာဒိကမ္မာကရဏေန။ တဒေဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိဟာရံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၃။)ဂစ္ဆတီတိ စီဝရာနိ နိဝါသနပါရုပနဝသေန အာဒါယ, ပတ္တဉ္စ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။
နာပိ သယံ ဇာနာတီတိ ‘‘ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ, သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သမဏော နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ။ ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ, သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ ပန နိဒဿနမတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါတိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ သုတွာ သစေပိ နာရောစေတိ, ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။
သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ…ပေ… ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဣဒံ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ န လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ, လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဧကော ဘိက္ခု ကာသာယေ သဥဿာဟောဝ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရတော ‘‘သာမဏေရော သလိင်္ဂေ ဌိတော’’တိအာဒိနာ သာမဏေရဿ ဝုတ္တဝိဓာနေသုပိ အထေယျသံဝါသပက္ခေ အယမေဝ နယော။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘သာပိ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။
သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ သာမဏေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဟာပေဠာဒီသူတိ ဧတေန ဂိဟိသန္တကံ ဒဿိတံ။ သာမဏေရပဋိပါဋိယာ…ပေ… ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ, ပါရာဇိကံ ပန အာပဇ္ဇတိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၀) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၀) ပန – ထေယျာယ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏမတ္တမ္ပိ ဣဓ သံဝါသော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တယော ထေယျသံဝါသကာ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၄။)န ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနန္တိ ဘိက္ခူနံ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ န သာဒိယတိ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနန္တိ အတ္တနာ မုသာဝါဒေန ဒဿိတဝဿက္ကမေန ဘိက္ခူနံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတိ။ ဒဟရသာမဏေရော ပန ဝုဍ္ဎသာမဏေရာနံ, ဒဟရဘိက္ခူ စ ဝုဍ္ဎာနံ ဝန္ဒနံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ သံဝါသတ္ထေနကတ္ထေ။ ဘိက္ခုဝဿာနီတိ ဣဒံ သံဝါသတ္ထေနကေ ဝုတ္တပါဌဝသေန ဝုတ္တံ, သယမေဝ ပန ပဗ္ဗဇိတွာ သာမဏေရဝဿာနိ ဂဏေန္တောပိ ဥဘယတ္ထေနကော ဧဝ။ န ကေဝလဉ္စ ပုရိသောဝ, ဣတ္ထီပိ ဘိက္ခူနီသု ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတိ, ထေယျသံဝါသိကာဝ။ အာဒိကမ္မိကာပိ စေတ္ထ န မုစ္စန္တိ။ ဥပသမ္ပန္နေသု ဧဝ ပညတ္တာပတ္တိံ ပဋိစ္စ အာဒိကမ္မိကာ ဝုတ္တာ, တေနေဝေတ္ထ အာဒိကမ္မိကောပိ န မုတ္တော။
ရာဇ…ပေ… ဘယေနာတိ ဧတ္ထ ဘယ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ‘‘ဣမိနာ လိင်္ဂေန ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတွာ တေဟိ သံဝသိဿာမီ’’တိ အသုဒ္ဓစိတ္တာဘာဝေန သုဒ္ဓစိတ္တော။ တေန ဟိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂေ ဂဟိတမတ္တေ ပစ္ဆာ ဘိက္ခူဟိ သဟ သံဝသတု ဝါ မာ ဝါ, လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သံဝသန္တောပိ အဘဗ္ဗော ဟုတွာ သံဝသတိ, တသ္မာ ဥဘယတ္ထေနကောပိ လိင်္ဂတ္ထေနကေ ဧဝ ပဝိသတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော ပန ရာဇာဒိဘယေန သုဒ္ဓစိတ္တောဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ပစ္ဆာ ‘‘ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဇီဝဿာမီ’’တိ အသုဒ္ဓစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ, သော စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတလိင်္ဂတ္တာ။ သစေ ပန သော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သာမဏေရဝဿဂဏနာဒိံ ကရောတိ, တဒါ သံဝါသတ္ထေနကော, ဥဘယတ္ထေနကော ဝါ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ပန ပရတော ‘‘သဟ ဓုရနိက္ခေပေန အယမ္ပိ ထေယျသံဝါသကောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဘိက္ခူဟိ သင်္ဂမ္မ သံဝါသာဓိဝါသနဝသေန ဓုရနိက္ခေပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၅။)ယာဝါ’’တိ, တဿ တာဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ န ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ စောရာဒိဘယံ ဝိနာပိ ကီဠာဓိပ္ပါယေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနမ္ပိ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာလယံ ဒဿေတွာ ဝန္ဒနာဒိံ အသာဒိယန္တောပိ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဏှန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ သဗ္ဗသာမယိကာနံ သာဓာရဏံ ကတွာ ပညတ္တာနိ ဘတ္တာနိ။ ဣဒဉ္စ ဘိက္ခူနညေဝ နိယမိတဘတ္တဂ္ဂဟဏေ သံဝါသောပိ သမ္ဘဝေယျာတိ သဗ္ဗသာဓာရဏဘတ္တံ ဝုတ္တံ။ သံဝါသံ ပန အသာဒိယိတွာ အဘိက္ခုကဝိဟာရာဒီသု ဝိဟာရဘတ္တာဒီနိ ဘုဉ္ဇန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ ဧဝ။ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနေနာတိ ကသိအာဒိကမ္မာကရဏေန။ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယာတိ ဘိက္ခုလိင်္ဂဝသေန သရီရေန ဓာရေတွာ။
ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ, သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ထေယျသံဝါသကော’’တိ ပန နာမံ အဇာနန္တောပိ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ‘‘ကရောန္တော သမဏော နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယဒိ အာရောစေဿာမိ, ဆဍ္ဍယိဿန္တိ မ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယေန ကေနစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မေ န ရုဟတီ’’တိ ဇာနာတိ, ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ ယော ပန ပဌမံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဧဝံ မေ ဂဟိတာ’’တိ သညီ ကေဝလံ အန္တရာ အတ္တနော သေတဝတ္ထနိဝါသနာဒိဝိပ္ပကာရံ ပကာသေတုံ လဇ္ဇန္တော န ကထေတိ, သော ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါတိ ဧတ္ထ အဝဓာရဏေန ဥပသမ္ပန္နကာလေ ထေယျသံဝါသကလက္ခဏံ ဉတွာ ဝဉ္စနာယပိ နာရောစေတိ, ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ သော ဟိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတလိင်္ဂတ္တာ လိင်္ဂတ္ထေနကော န ဟောတိ, လဒ္ဓူပသမ္ပဒတ္တာ တဒနုဂုဏဿေဝ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၆။)သံဝါသတ္ထေနကောပိ န ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ, သံဝါသာရဟဿ လိင်္ဂဿ ဂဟိတတ္တာ သံဝါသသာဒိယနမတ္တေန သံဝါသတ္ထေနကော ဟောတိ။
သလိင်္ဂေ ဌိတောတိ သလိင်္ဂဘာဝေ ဌိတော။ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ လိင်္ဂတ္ထေနကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခုပဋိညာယ အပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကော န ဟောတိ။ ယံ ပန မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ‘‘လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ သာမဏေရဿာပိ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒီသု လိင်္ဂါနုရူပသံဝါသော ဧဝ သာဒိတောတိ သံဝါသတ္ထေနကတာ န သိယာ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ ဥဘိန္နမ္ပိ သာဓာရဏတ္တာ။ ယထာ စေတ္ထ ဘိက္ခု, ဧဝံ သာမဏေရောပိ ပါရာဇိကံ သမာပန္နော သာမဏေရပဋိညာယ အပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကော န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သောဘတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ ကာသာဝဓာရဏေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ဂိဟိဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။
သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ သာမဏေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဟာပေဠာဒီသူတိ ဝိလီဝါဒိမယေသု ဃရဒွါရေသု ဌပိတေသု ဘတ္တဘာဇနဝိသေသေသု။ ဧတေန ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝဿဂဏနာဒီနံ အကရဏံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၃၉။ တိတ္ထိယပက္ကန္တကကထာယံ တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီတိ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂတဿ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ လဒ္ဓိပိ ဂဟိတာယေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ လဒ္ဓိယာ ဂဟိတာယပိ အဂ္ဂဟိတာယပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂတဿ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနတော အညံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၇။)လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏံ နာမ အတ္ထိ။ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဟိ သော ဂဟိတလဒ္ဓိကော ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ဝီမံသနတ္ထံ ကုသစီရာဒီနိ…ပေ… ယာဝ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ, တာဝ တံ လဒ္ဓိ ရက္ခတိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နဂ္ဂေါဝ အာဇီဝကာနံ ဥပဿယံ ဂစ္ဆတိ, ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အာဇီဝကော ဘဝိဿ’’န္တိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂမနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ နဂ္ဂေန ဟုတွာ ဂမနပစ္စယာပိ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတိယေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၀) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၀) ပန – တိတ္ထိယပက္ကန္တကာဒိကထာသု တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေတိ ဝီမံသာဒိအဓိပ္ပါယံ ဝိနာ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂေ ကာယေန ဓာရိတမတ္တေ။ သယမေဝါတိ တိတ္ထိယာနံ သန္တိကံ အဂန္တွာ သယမေဝ သံဃာရာမေပိ ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေတိ။ အာဇီဝကော ဘဝိဿန္တိ…ပေ… ဂစ္ဆတီတိ အာဇီဝကာနံ သန္တိကေ တေသံ ပဗ္ဗဇနဝိဓိနာ ‘‘အာဇီဝကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတိ။ တဿ ဟိ တိတ္ထိယဘာဝူပဂမနံ ပတိ သန္နိဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဂန္တွာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ပါဠိယာ အဝုတ္တေပိ မေထုနာဒီသု ဝုတ္တပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋာနုလောမတော ဝုတ္တံ။ ဧတေန စ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂေ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ပါရာဇိကံ, တတော ပုရိမပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ထုလ္လစ္စယက္ခဏေ နိဝတ္တန္တောပိ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ မုစ္စတိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သံဃဘေဒေပိ လောဟိတုပ္ပါဒေပိ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗပယောဂါဒီသု ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာဟိ မုစ္စနသီမာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာသနဝိရုဒ္ဓတာယေတ္ထ အာဒိကမ္မိကာနမ္ပိ အနာပတ္တိ န ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယပိ အဘဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ပနေတေ အညေ စ ပါရာဇိကကဏ္ဍေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၈။)ဝိသုံ သိက္ခာပဒေန ပါရာဇိကာဒိံ အဒဿေတွာ ဣဓ အဘဗ္ဗေသု ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တံ လဒ္ဓီတိ တိတ္ထိယဝေသေ သေဋ္ဌဘာဝဂ္ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ တိတ္ထိယာနံ သဿတာဒိဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တောပိ လိင်္ဂေ အသမ္ပဋိစ္ဆိတေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော န ဟောတိ, တံ လဒ္ဓိံ အဂ္ဂဟေတွာပိ ‘‘ဧတေသံ ဝတစရိယာ သုန္ဒရာ’’တိ လိင်္ဂံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ ဧဝ။ လဒ္ဓိယာ အဘာဝေနာတိ ဘိက္ခုဘာဝေ သာလယတာယ တိတ္ထိယဘာဝူပဂမနလဒ္ဓိယာ အဘာဝေန။ ဧတေန စ အာပဒါသု ကုသစီရာဒိံ ပါရုပန္တဿပိ နဂ္ဂဿ ဝိယ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာ ကထိတောတိ ဧတ္ထ သံဃဘေဒကောပိ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာဝ ကထိတော, မာတုဃာတကာဒယော ပန အနုပသမ္ပန္နေနာတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဂတံ။
֍ * ၁၄၀။ တိရစ္ဆာနကထာယံ ‘‘ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိယော, သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ တိရစ္ဆာနဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဧတေန ဧသော မနုဿဇာတိယော ဧဝ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝါ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုံ ဝါ လဘတိ, န တတော အညေတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တုမှေ ခေါတ္ထ နာဂါ အဝိရုဠှိဓမ္မာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၁)။
֍ * ၁၄၁။ အာနန္တရိယကထာယံ တိရစ္ဆာနာဒိအမနုဿဇာတိတော မနုဿဇာတိကာနညေဝ ပုတ္တေသု မေတ္တာဒယောပိ တိက္ခဝိသဒါ ဟောန္တိ လောကုတ္တရဂုဏာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘မနုဿိတ္ထိဘူတာ ဇနိကာ မာတာ’’တိ။ ယထာ မနုဿာနညေဝ ကုသလပဝတ္တိ တိက္ခဝိသဒါ, ဧဝံ အကုသလပဝတ္တိပီတိ အာဟ ‘‘သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝါ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ယထာ သမာနဇာတိယဿ ဝိကောပနေ ကမ္မံ ဂရုတရံ, န တထာ ဝိဇာတိယဿာတိ အာဟ ‘‘မနုဿိတ္ထိဘူတာ’’တိ။ ပုတ္တသမ္ဗန္ဓေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၄၉။)မာတုပိတုသမညာ, ဒတ္တကိတ္တိမာဒိဝသေနပိ ပုတ္တဝေါဟာရော လောကေ ဒိဿတိ, သော စ ခေါ ပရိယာယတောတိ နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇနိကာ မာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ ကုသလဓမ္မာနံ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တိ ယထာ တံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယနိဗ္ဗတ္တိယံ, ဧဝံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ အကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝါ’’တိ။ အာနန္တရိယေနာတိ ဧတ္ထ စုတိအနန္တရံ နိရယေ ပဋိသန္ဓိဖလံ အနန္တရံ နာမ, တသ္မိံ အနန္တရေ ဇနကတ္တေန နိယုတ္တံ အာနန္တရိယံ, တေန။ အထ ဝါ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ နာမ, တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တံ, တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလံ, အနန္တရပ္ပယောဇနံ ဝါ အာနန္တရိယံ, တေန အာနန္တရိယေန မာတုဃာတကကမ္မေန။ ပိတုဃာတကေပိ ‘‘ယေန မနုဿဘူတော ဇနကော ပိတာ သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝ သတာ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတော, အယံ အာနန္တရိယေန ပိတုဃာတကကမ္မေန ပိတုဃာတကော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပိတုဃာတကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။
ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂမ္ပိ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တဿ အာနန္တရိယကမ္မံ ဟောတိယေဝ။ သတိပိ ဟိ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သော ဧဝ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဘဝင်္ဂပ္ပဗန္ဓော ဇီဝိတပ္ပဗန္ဓော, န အညောတိ။ ယော ပန သယံ မနုဿော တိရစ္ဆာနဘူတံ ပိတရံ ဝါ မာတရံ ဝါ, သယံ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတော မနုဿဘူတံ, တိရစ္ဆာနောယေဝ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ, တဿ ကမ္မံ အာနန္တရိယံ န ဟောတိ, ဘာရိယံ ပန ဟောတိ, အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဧဠကစတုက္ကံ သင်္ဂါမစတုက္ကံ စောရစတုက္ကဉ္စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဠကံ မာရေမီ’’တိ အဘိသန္ဓိနာပိ ဟိ ဧဠကဋ္ဌာနေ ဌိတံ မနုဿော မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၀။)အာနန္တရိယံ ဖုသတိ မရဏာဓိပ္ပါယေနေဝ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော ဝိကောပိတတ္တာ။ ဧဠကာဘိသန္ဓိနာ, ပန မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ ဝါ ဧဠကံ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော အဘာဝတော။ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတရော မာရေန္တော ဖုဿတေဝ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ စတုက္ကဒွယေ။ ယထာ စ မာတာပိတူသု, ဧဝံ အရဟန္တေသု ဧတာနိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ, ဝဓကစိတ္တံ, ပန တဒါရမ္မဏဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ ပမာဏံ။ ကတာနန္တရိယကမ္မော စ ‘‘တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟေဿာမီ’’တိ သကလစက္ကဝါဠံ မဟာစေတိယပ္ပမာဏေဟိ ကဉ္စနထူပေဟိ ပူရေတွာပိ သကလစက္ကဝါဠံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သံဃာဋိကဏ္ဏံ အမုဉ္စန္တော ဝိစရိတွာပိ ကာယဿ ဘေဒါ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇတိ, ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ န လဘတိ။ ပိတုဃာတကေ ဝေသိယာ ပုတ္တောတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, ကုလိတ္ထိယာ အတိစာရိနိယာ ပုတ္တောပိ အတ္တနော ပိတရံ အဇာနိတွာ ဃာန္တေန္တောပိ ပိတုဃာတကောဝ ဟောတိ။
အရဟန္တဃာတကကမ္မေ အဝသေသန္တိ အနာဂါမိအာဒိကံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာတော ဂဟေတဗ္ဗော။
‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ။ ဝဓကစေတနာယ ဟိ ဒူသိတံ စိတ္တံ ဣဓ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ နာမ။ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေတီတိ ဧတ္ထ တထာဂတဿ အဘေဇ္ဇကာယတာယ ပရူပက္ကမေန စမ္မစ္ဆေဒံ ကတွာ လောဟိတပဂ္ဃရဏံ နာမ နတ္ထိ, သရီရဿ ပန အန္တောယေဝ ဧကသ္မိံ ဌာနေ လောဟိတံ သမောသရတိ, အာဃာတေန ပကုပ္ပမာနံ သဉ္စိတံ ဟောတိ။ ဒေဝဒတ္တေန ပဝိဒ္ဓသိလတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာ သက္ခလိကာပိ တထာဂတဿ ပါဒန္တံ ပဟရိ, ဖရသုနာ ပဟဋော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၁။)ဝိယ ပါဒေါ အန္တောလောဟိတောယေဝ အဟောသိ။ ဇီဝကော ပန တထာဂတဿ ရုစိယာ သတ္ထကေန စမ္မံ ဆိန္ဒိတွာ တမှာ ဌာနာ ဒုဋ္ဌလောဟိတံ နီဟရိတွာ ဖာသုမကာသိ, တေနဿ ပုညကမ္မမေဝ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝကော ဝိယာ’’တိအာဒိ။
အထ ယေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ စေတိယံ ဘိန္ဒန္တိ, ဗောဓိံ ဆိန္ဒန္တိ, ဓာတုမှိ ဥပက္ကမန္တိ, တေသံ ကိံ ဟောတီတိ? ဘာရိယံ ကမ္မံ ဟောတိ အာနန္တရိယသဒိသံ။ သဓာတုကံ ပန ထူပံ ဝါ ပဋိမံ ဝါ ဗာဓမာနံ ဗောဓိသာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ တတ္ထ နိလီနာ သကုဏာ စေတိယေ ဝစ္စံ ပါတေန္တိ, ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော ဟိ သရီရစေတိယံ ဂရုတရံ။ စေတိယဝတ္ထုံ ဘိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဗောဓိမူလေပိ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယာ ပန ဗောဓိသာခါ ဗောဓိဃရံ ဗာဓတိ, တံ ဂေဟရက္ခဏတ္ထံ ဆိန္ဒိတုံ န လဘတိ။ ဗောဓိအတ္ထာယ ဟိ ဂေဟံ, န ဂေဟတ္ထာယ ဗောဓိ။ အာသနဃရေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ ပန အာသနဃရေ ဓာတု နိဟိတာ ဟောတိ, တဿ ရက္ခဏတ္ထာယ တံ သာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗောဓိဇဂ္ဂနတ္ထံ ဩဇောဟရဏသာခံ ဝါ ပူတိဋ္ဌာနံ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ, သတ္ထု ရူပကာယပဋိဇဂ္ဂနေ ဝိယ ပုညမ္ပိ ဟောတိ။
သံဃဘေဒေ စတုန္နံ ကမ္မာနန္တိ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ။ အယံ သံဃဘေဒကောတိ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဧဝ ပါရာဇိကံ သမာပန္နော ဝါ ဝတ္ထာဒိဒေါသေန ဝိပန္နုပသမ္ပဒေါ ဝါ သံဃံ ဘိန္ဒန္တောပိ အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ, သံဃော ပန ဘိန္နောဝ ဟောတိ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ စဿ န ဝါရိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘိက္ခုနီဒူသနေ ဣစ္ဆမာနန္တိ ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ဣစ္ဆမာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဂိဟိဘာဝေ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေယေဝါ’’တိ။ နေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၂။)ပဗ္ဗဇ္ဇာ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ယော စ ပဋိက္ခိတ္တေ အဘဗ္ဗေ စ ပုဂ္ဂလေ ဉတွာ ပဗ္ဗာဇေတိ, ဥပသမ္ပာဒေတိ ဝါ, ဒုက္ကဋံ။ အဇာနန္တဿ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၄၂။ ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဝီသတိ ဝဿာနိ အဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ ဟာယနဝဍ္ဎနန္တိ ဂဗ္ဘမာသေသု အဓိကေသု ဥတ္တရိ ဟာယနံ, ဦနေသု ဝဍ္ဎနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသတိဝဿန္တိ ဒွါဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဝဿံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဒိဝသေ။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၈။၄၃၊ ဝိဘ။ ၁၀၂၃) ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ, တတိယသံဝစ္ဆရေ ဧကမာသဿ အဓိကတ္တာ မာသပရိစ္စဇနဝသေန ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော, တသ္မာ တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ။ သံဝစ္ဆရဿ ပန ဒွါဒသမာသိကတ္တာ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု အဓိကမာသေ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ဆမာသတော။ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကဒိဝသာနိ ဟောန္တိ, တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ ‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အတိရေကမာသသမ္ဘဝတော, တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာနိ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တိ။
‘‘တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ဧကူနဝီသတိဝဿမှိ စ ပုန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၃။)အပရသ္မိံ ဝဿေ ပက္ခိတ္တေ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ပန-သဒ္ဒေါ ဟိသဒ္ဒတ္ထော, ဧတ္ထ ဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ဣမံ ဒီပေတိ – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ, တတ္ထ ဂဗ္ဘမာသေပိ ဂဟေတွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အဓိကမာသေသု ဒွီသု ဂဟိတေသု ဧဝ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ နာမ ဟောန္တီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ, တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတီတိ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝီသတိဝဿော သမာနော ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတိ။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော, ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၆) အာဂတံ။
ဂဗ္ဘေ သယိတကာလေန သဒ္ဓိံ ဝီသတိမံ ဝဿံ ပရိပုဏ္ဏမဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသီတိ သာဝဏမာသဿ ပုဏ္ဏမိယာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရပုဏ္ဏမီ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ, ဒွါဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော, ဒွါဒသမာသိကော သံဝစ္ဆရော’’တိ ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ, ‘‘ဧကမာသံ အဓိကမာသော’’တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော, တသ္မာ တတိယော တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ။ တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာတိ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသတော ယာဝ ဇာတဒိဝသဘူတာ မဟာပဝါရဏာ, တာဝ ယေ ဒွေ မာသာ အနာဂတာ, တေသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၄။)အတ္ထာယ အဓိကမာသတော လဒ္ဓေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဝဿာနံ ဧဝ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ တတော ဝီသတိယာ ဝဿေသုပိ စာတုဒ္ဒသီနံ အတ္ထာယ စတုန္နံ မာသာနံ ပရိဟာပနေန သဗ္ဗထာ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီတိ မဟာပဝါရဏာဒိဝသေ အတိက္ကန္တေ ဂဗ္ဘဝဿေန သဟ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ, တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿောတိ ဇာတိယာ ဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော, အာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ သောပီတိ ဥပသမ္ပာဒေန္တောပိ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၄၀၆) အာဂတံ။
ဧတ္ထ သိယာ – အဋ္ဌကထာဋီကာသု ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣဒါနိ ပန ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ ဝဿေသု သတ္တ မာသာ အဓိကာ’’တိ ဝဒန္တိ, ကထမေတ္ထ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာဋီကာသု သာသနဝေါဟာရေန လောကိယဂတိံ အနုပဂမ္မ တီသု တီသု သံဝစ္ဆရေသု မာသဆဍ္ဍနံ ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣဒါနိ ပန ဝေဒဝေါဟာရေန စန္ဒသူရိယဂတိသင်္ခါတံ တိထိံ ဂဟေတွာ ဂဏေန္တော ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ ဝဿေသု သတ္တ မာသာ အဓိကာ’’တိ ဝဒန္တီတိ, တံ ဝဿူပနာယိကကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ * ၁၄၃။ မာတာ ဝါ မတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောယေဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ဧဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၅။)֍ * ၁၄၄။ ‘‘ဧကသီမာယဉ္စ အညေပိ ဘိက္ခူ အတ္ထီတိ ဣမိနာ ဧကသီမာယံ ဘိက္ခုမှိ အသတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဝါ ဌတွာ နဒီသမုဒ္ဒါဒီနိ ဝါ ဂန္တွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဧတေန သဗ္ဗေ သီမဋ္ဌကဘိက္ခူ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာ, အနာပုစ္ဆာ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။
֍ * ၁၄၅။ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတန္တိ အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂံ ပိဏ္ဍပါတံ။ သာမဏေရဘာဂသမကော အာမိသဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သာမဏေရာနံ အာမိသဘာဂဿ သမကမေဝ ဒီယမာနတ္တာ ဝိသုံ သာမဏေရဘာဂေါ နာမ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆန္တံ ပန ဘတ္တံ ကဒါစိ မန္ဒံ ဘဝေယျ, တသ္မာ ဥပရိ အဂ္ဂဟေတွာ သာမဏေရပါဠိယာဝ ဂဟေတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ နိယတပဗ္ဗဇ္ဇဿေဝ စာယံ ဘာဂေါ ဒီယတိ။ တေနေဝ ‘‘အပက္ကံ ပတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒါတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၁၄၆။ သယံ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ကေသစ္ဆေဒနာဒီနိ သယံ ကရောန္တေန ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနံ သရဏဒါနန္တိ ဟိ ဣမာနိ တီဏိ ကရောန္တော ‘‘ပဗ္ဗာဇေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တေသု ဧကံ ဒွေ ဝါပိ ကရောန္တော တထာ ဝေါဟရီယတိယေဝ, တသ္မာ ဧတံ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗာဇေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသစ္ဆေဒနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုတော အညော ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာမဏေရော ပနာ’’တိအာဒီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) အာဂတံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄) ပန – သယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၆။)ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ’’တိအာဒိဝစနတော ကေသစ္ဆေဒနကာသာယစ္ဆာဒနသရဏဒါနာနိ ပဗ္ဗဇနံ နာမ, တေသု ပစ္ဆိမဒွယံ ဘိက္ခူဟိ ဧဝ ကာတဗ္ဗံ, ကာရေတဗ္ဗံ ဝါ။ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ဣဒံ တိဝိဓမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ။ ဘိက္ခူနဉှိ အနာရောစေတွာ ဧကသီမာယ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ အညံ အာဏာပေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသာဒိစ္ဆေဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နေန ဘိက္ခုအာဏတ္တိယာ ဒိန္နမ္ပိ သရဏံ န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄) – ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ, တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇေတွာ’’တိ ဣမဿ အဓိပ္ပါယပကာသနတ္ထံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဧဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယော စေ ကေသမဿုဩရောပနာဒီနိ အကတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထံ သရဏာနိ ဒေတိ, န ရုဟတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ကမ္မဝါစာယ သာဝေတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ, ရုဟတိ ဥပသမ္ပဒါ။ အပတ္တစီဝရာနံ ဥပသမ္ပဒါသိဒ္ဓိဒဿနတော, ကမ္မဝိပတ္တိယာ အဘာဝတော စေတံ ယုဇ္ဇတေဝါတိ ဧကေ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘သလိင်္ဂဿေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဝိလိင်္ဂဿာပိ စေတရာ၊
အပေတပုဗ္ဗဝေသဿ, တံဒွယာ ဣတိ စာပရေ’’တိ။
ဘိက္ခုနာ ဟိ သဟတ္ထေန ဝါ အာဏတ္တိယာ ဝါ ဒိန္နမေဝ ကာသာဝံ ဝဋ္ဋတိ, အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပန သန္တေသွေဝ ကာသာဝေသု, နာသန္တေသု အသမ္ဘဝတောတိ တေသံ အဓိပ္ပါယောတိ အာဂတော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၇။)ဘဗ္ဗရူပေါတိ ဘဗ္ဗသဘာဝေါ။ တမေဝတ္ထံ ပရိယာယန္တရေန ဝိဘာဝေတိ ‘‘သဟေတုကော’’တိ။ ဉာတောတိ ပါကဋော။ ယသဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတော။
ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓာသယောကာသဝသေန အသုစိဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဘာဝံ ပါကဋံ ကရောန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကေသာ နာမေတေ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိကူလာ, သဏ္ဌာနတောပိ ဂန္ဓတောပိ အာသယတောပိ ဩကာသတောပိ ပဋိကူလာ။ မနုညေပိ ဟိ ယာဂုပတ္တေ ဝါ ဘတ္တပတ္တေ ဝါ ကေသဝဏ္ဏံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ‘‘ကေသမိဿကမိဒံ, ဟရထ န’’န္တိ ဇိဂုစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ကေသာ ဝဏ္ဏတော ပဋိကူလာ။ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇန္တာပိ ကေသသဏ္ဌာနံ အက္ကဝါကံ ဝါ မကစိဝါကံ ဝါ ဆုပိတွာ တထေဝ ဇိဂုစ္ဆန္တိ, ဧဝံ သဏ္ဌာနတောပိ ပဋိကူလာ။ တေလမက္ခနပုပ္ဖဓူမာဒိသင်္ခါရဝိရဟိတာနဉ္စ ကေသာနံ ဂန္ဓော ပရမဇေဂုစ္ဆော ဟောတိ။ တတော ဇေဂုစ္ဆတရော အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တာနံ။ ကေသာ ဟိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော အပ္ပဋိကူလာပိ သိယုံ, ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလာယေဝ။ ယထာ ဟိ ဒဟရဿ ကုမာရကဿ ဝစ္စံ ဝဏ္ဏတော ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏံ, သဏ္ဌာနတော ဟလိဒ္ဒိပိဏ္ဍိသဏ္ဌာနံ။ သင်္ကရဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတကကာဠသုနခသရီရံ ဝဏ္ဏတော တာလပက္ကဝဏ္ဏံ, သဏ္ဌာနတော ဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌမုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနံ, ဒါဌာပိဿ သုမနမကုဠသဒိသာ, တံ ဥဘယမ္ပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော သိယာ အပ္ပဋိကူလံ, ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလမေဝ, ဧဝံ ကေသာပိ သိယုံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော အပ္ပဋိကူလာ, ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလာယေဝါတိ။
ယထာ ပန အသုစိဋ္ဌာနေ ဂါမနိဿန္ဒေန ဇာတာနိ သူပေယျပဏ္ဏာနိ နာဂရိကမနုဿာနံ ဇေဂုစ္ဆာနိ ဟောန္တိ အပရိဘောဂါနိ, ဧဝံ ကေသာပိ ပုဗ္ဗလောဟိတမုတ္တကရီသပိတ္တသေမှာဒိနိဿန္ဒေန ဇာတတ္တာ ပရမဇေဂုစ္ဆာတိ။ ဧဝံ အာသယတောပိ ပဋိကူလာ။ ဣမေ စ ကေသာ နာမ ဂူထရာသိမှိ ဥဋ္ဌိတကဏ္ဏကာ ဝိယ ဧကတိံသကောဋ္ဌာသရာသိမှိ ဇာတာ, တေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၈။)သုသာနသင်္ကာရဋ္ဌာနာဒီသု ဇာတသာကံ ဝိယ, ပရိခါဒီသု ဇာတကမလကုဝလယာဒိပုပ္ဖံ ဝိယ စ အသုစိဋ္ဌာနေ ဇာတတ္တာ ပရမဇေဂုစ္ဆာတိ ဧဝံ ဩကာသတော ပဋိကူလာတိအာဒိနာ နယေန တစပဉ္စကဿ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပဋိကူလဘာဝံ ပကာသေန္တေနာတိ အတ္ထော။
နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝံ ဝါ ပါကဋံ ကရောန္တေနာတိ ဣမေ ကေသာ နာမ သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မေ ဇာတာ, တတ္ထ ယထာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဇာတေသု ကုဏ္ဌတိဏေသု န ဝမ္မိကမတ္ထကော ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကုဏ္ဌတိဏာနိ ဇာတာနီ’’တိ, နာပိ ကုဏ္ဌတိဏာနိ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဇာတာနီ’’တိ။ ဧဝမေဝ န သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မံ ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကေသာ ဇာတာ’’တိ, နာပိ ကေသာ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မေ ဇာတာ’’တိ, အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာ။ ဣတိ ‘‘ကေသာ နာမ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသော အစေတနော အဗျာကတော သုညော နိဿတ္တော ထဒ္ဓေါ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ နယေန နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝံ ပကာသေန္တေန။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ။ မဒ္ဒိတသင်္ခါရောတိ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝသေန စ ဉာဏေန ပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရော။ ဘာဝိတဘာဝနောတိ ကလာပသမ္မသနာဒိနာ သဗ္ဗသော ကုသလဘာဝနာယ ပူရဏေန ဘာဝိတဘာဝနော။ အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ရုဟတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) ဝုတ္တံ။
ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄) ပန – ယသဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပန္နော။ နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝန္တိ ‘‘ကေသာ နာမ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသော အစေတနော အဗျာကတော သုညော နိဿတ္တော ထဒ္ဓေါ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနယံ သင်္ဂဏှာတိ, သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁၁) အာဂတနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၅၉။)ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေသု။ မဒ္ဒိတသင်္ခါရောတိ ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ။ ဘာဝိတဘာဝနောတိ သမထဝသေနပိ။
ကာသာယာနိ တိက္ခတ္တုံ ဝါ…ပေ… ပဋိဂ္ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗဒုက္ခနိဿရဏတ္ထာယ ဣမံ ကာသာဝံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝါ ‘‘တံ ကာသာဝံ ဒတွာ’’တိ ဝါ ဝတွာ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ မံ, ဘန္တေ, အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဧဝံ ယာစနပုဗ္ဗကံ စီဝရံ ပဋိစ္ဆာပေတိ။ အထာပီတိအာဒိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိဂ္ဂါဟာပနတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနံ, အထာပီတိ တတော ပရမ္ပီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘စီဝရံ အပ္ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပဗ္ဗာဇနပ္ပကာရဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘အထာပီ’တိ ဝုတ္တံ။ အထာပီတိ အထ ဝါတိ အတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၄၇။ ပါဒေ ဝန္ဒာပေတွာတိ ပါဒါဘိမုခံ နမာပေတွာ။ ဒူရေ ဝန္ဒန္တောပိ ဟိ ပါဒေ ဝန္ဒတီတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါတိ ဧတ္ထ ယဿ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာတိ, အယံ ဥပဇ္ဈာယော။ ယံ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနယနတ္ထာယ အာစရိယံ ကတွာ နိယျာတေန္တိ, အယံ အာစရိယော။ သစေ ပန ဥပဇ္ဈာယော သယမေဝ သဗ္ဗံ သိက္ခာပေတိ, အညမ္ပိ န နိယျာတေတိ, ဥပဇ္ဈာယောဝဿ အာစရိယောပိ ဟောတိ။ ယထာ ဥပသမ္ပဒါကာလေ သယမေဝ ကမ္မဝါစံ ဝါစေန္တော ဥပဇ္ဈာယောဝ ကမ္မဝါစာစရိယောပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။
အနုညာတဥပသမ္ပဒါတိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေန အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဌာနကရဏသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ ဥရအာဒီနိ ဌာနာနိ, သံဝုတာဒီနိ ကရဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာဝိစ္ဆေဒံ အကတွာ ဒါတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကသမ္ဗန္ဓာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ မ-ကာရန္တံ ကတွာ ဒါနသမယေ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၀။)֍ * ၁၄၈။ သဗ္ဗမဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဒသသိက္ခာပဒဝိနိမုတ္တံ ပရာမာသာပရာမာသာဒိဘေဒံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ‘‘သေခိယဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိအာဘိသမာစာရိကသီလမနေန ပူရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ, အကတ္တဗ္ဗဿ စ ကရဏေ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော ဟောတီတိ ဒီပေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) ဝုတ္တံ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာဝိစ္ဆေဒေါ န ကာတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧကသမ္ဗန္ဓာနီ’’တိ။ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ သေခိယဝတ္တာက္ခန္ဓကဝတ္တေသု, အညေသု စ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိလောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု စ သာမဏေရေဟိ ဝတ္တိတဗ္ဗံ, တတ္ထ အဝတ္တမာနော အလဇ္ဇီ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော စ ဟောတီတိ ဒဿေတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄)။
ဥရာဒီနိ ဌာနာနိ နာမ, သံဝုတာဒီနိ ကရဏာနိ နာမ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဧကသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာ အဋ္ဌတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါနကာလေပိ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝိစ္ဆေဒေါ, အညတြ န ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ, အနုနာသိကန္တေ ဒီယမာနေ ခလိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ မ-ကာရေန မိဿီဘူတေ ခေတ္တေ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ဝဋ္ဋတီတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ မိဿံ ကတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဝစနကာလေ ပန အနုနာသိကဋ္ဌာနေ ဝိစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ‘‘ဧဝံ ကမ္မဝါစာယမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘတောသုဒ္ဓိယာဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ မဟာထေရော ပတိတဒန္တာဒိကာရဏတာယ အစတုရဿံ ကတွာ ဝဒတိ, ဗျတ္တသာမဏေရော သမီပေ ဌိတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ဗျတ္တံ ဝဒါပေတိ, မဟာထေရေန အဝုတ္တံ ဝဒါပေတီတိ န ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မဝါစာယ ဣတရော ဘိက္ခု စေ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတီတိ။ သံဃော ဟိ ကမ္မံ ကရောတိ, န ပုဂ္ဂလောတိ။ န, နာနာသီမပဝတ္တကမ္မဝါစာသာမညနယေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတ္တာ။ အထ ထေရေန စတုရဿံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၁။)ဝုတ္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တံ သာမဏေရော သယံ ဝတွာ ဝဒါပေတိ, ဥဘတောသုဒ္ဓိ ဧဝ ဟောတိ ထေရေန ဝုတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော အသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဂုဏံ, ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော နိဗ္ဗာနံ, သံဃံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော သေက္ခဓမ္မံ အသေက္ခဓမ္မဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အညထာ သရဏတ္တယသင်္ကရဒေါသော။ သဗ္ဗမဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ ဒသသိက္ခာပဒဝိနိမုတ္တံ ပရာမာသာပရာမာသာဒိဘေဒံ။ ‘‘အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနတော သေခိယဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိအာဘိသမာစာရိကသီလမနေန ပူရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စာရိတ္တဿ အကရဏေ, ဝါရိတ္တဿ ကရဏေ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော ဟောတီ’’တိ ဒီပေတီတိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄) အာဂတော။
အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ သာမဏေရာနံ ဒသ သိက္ခာပဒါနီတိအာဒီသု သိက္ခိတဗ္ဗာနိ ပဒါနိ သိက္ခာပဒါနိ, သိက္ခာကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ သိက္ခာယ ဝါ ပဒါနိ သိက္ခာပဒါနိ, အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာနံ အဓိဂမုပါယောတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပန ကာမာဝစရကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိယော, တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပါဏောတိ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, တဿ အတိပါတနံ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ သတ္ထာဒီဟိ အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ ပါဏာတိပါတော, ပါဏဝဓောတိ အတ္ထော။ သော ပန အတ္ထတော ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ဝဓကစေတနာဝ, တသ္မာ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိ, ဝေရဟေတုတာယ ဝေရသင်္ခါတံ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မံ မဏတိ နီဟရတီတိ ဝိရတိ ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ဝါ ‘‘ဝိရမတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ သမာဒါနဝိရတိ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၂။)အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ, ထေယျစေတနာ။ အဗြမှစရိယန္တိ အသေဋ္ဌစရိယံ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ မေထုနစေတနာ။ မုသာတိ အဘူတဝတ္ထု, တဿ ဝါဒေါ အဘူတံ ဉတွာဝ ဘူတတော ဝိညာပနစေတနာ မုသာဝါဒေါ။ ပိဋ္ဌပူဝါဒိနိဗ္ဗတ္တာ သုရာ စေဝ ပုပ္ဖါသဝါဒိဘေဒံ မေရယဉ္စ သုရာမေရယံ။ တဒေဝ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇဉ္စေဝ ပမာဒကာရဏဋ္ဌေန ပမာဒဋ္ဌာနဉ္စ, တံ ယာယ စေတနာယ ပိဝတိ, တဿာ ဧဝံ အဓိဝစနံ။
အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ, အယံ အရိယာနံ ဘောဇနဿ ကာလော နာမ, တဒညော ဝိကာလော။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘောဇနန္တိ ဣဓ သဗ္ဗံ ယာဝကာလိကံ ဝုစ္စတိ, တဿ အဇ္ဈောဟရဏံ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘောဇနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိကာလေ ဘောဇနံ အဇ္ဈောဟရဏံ ဝိကာလဘောဇနံ, ဝိကာလေ ဝါယာဝကာလိကဿ ဘောဇနံ အဇ္ဈောဟရဏံ ဝိကာလဘောဇနန္တိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, တံ အတ္ထတော ဝိကာလေ ယာဝကာလိကအဇ္ဈောဟရဏစေတနာဝ။
သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ ဝိသူကံ ပဋာဏီဘူတံ ဒဿနံ ‘‘ဝိသူကဒဿနံ, နစ္စဂီတာဒိဒဿနသဝနာနဉ္စေဝ ဝဋ္ဋကယုဒ္ဓဇူတကီဠာဒိသဗ္ဗကီဠာနဉ္စ နာမံ။ ဒဿနန္တိ စေတ္ထ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဝိညာဏာနံ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဒဿနသဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ နစ္စဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေဟိ စေတ္ထ အတ္တနော နစ္စနဂါယနာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မာလာတိ ဗဒ္ဓမဗဒ္ဓံ ဝါ ပုပ္ဖံ, အန္တမသော သုတ္တာဒိမယမ္ပိ အလင်္ကာရတ္ထာယ ပိဠန္ဓိယမာနံ မာလာတွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဂန္ဓန္တိ ဝါသစုဏ္ဏာဒိဝိလေပနတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ။ ဝိလေပနန္တိ ပိသိတွာ ဂဟိတံ ဆဝိရာဂကရဏဉ္စေဝ ဂန္ဓဇာတဉ္စ။ ဓာရဏံ နာမ ပိဠန္ဓနံ။ မဏ္ဍနံ နာမ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ။ ဂန္ဓဝသေန, ဆဝိရာဂဝသေန ဝါ သာဒိယနံ ဝိဘူသနံ နာမ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၃။)မာလာဒီသု ဝါ ဓာရဏာဒီနိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တေသံ ဓာရဏာဒီနံ ဌာနံ ကာရဏံ ဝီတိက္ကမစေတနာ။
ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော နိပါတော။ ဥစ္စာသယနံ ဝုစ္စတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အာသန္ဒာဒိ။ မဟာသယနံ အကပ္ပိယတ္ထရဏေဟိ အတ္ထတံ သလောဟိတဝိတာနဉ္စ။ ဧတေသု ဟိ အာသနံ သယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနသဒ္ဒေဟိ ဂဟိတာနိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ဇာတရူပရဇတပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဧတ္ထ ရဇတသဒ္ဒေန ဒါရုမာသကာဒိ သဗ္ဗံ ရူပိယံ သင်္ဂဟိတံ။ မုတ္တာမဏိအာဒယောပေတ္ထ ဓညက္ခေတ္တဝတ္ထာဒယော စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဋိဂ္ဂဟဏ-သဒ္ဒေန ပန ပဋိဂ္ဂါဟာပနသာဒိယနာနိပိ သင်္ဂဟိတာနိ။
֍ * ၁၄၉။ သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ဣမိနာ ဝဿစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နာနမ္ပိ ပါရာဇိကသမာပတ္တိယာ သရဏဂမနာဒိသာမဏေရဘာဝဿပိ ဝိနဿနတော သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, သံဃလာဘမ္ပိ တေ န လဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမိကာယ ပုန သရဏာနိ ဂဟိတာနီတိ သရဏဂဟဏေန သဟ တဒဟေဝဿ ဝဿူပဂမနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿာဝါသိကန္တိ ဝဿာဝါသိကလာဘဂ္ဂဟဏဒဿနမတ္တမေဝေတံ, တတော ပုရေပိ ဝါ ပစ္ဆာပိ ဝါ ဝဿာဝါသိကဉ္စ စီဝရမာသေသု သံဃေ ဥပ္ပန္နကာလစီဝရဉ္စ ပုရိမိကာယ ဥပဂန္တွာ အဝိပန္နသီလော သာမဏေရော လဘတိ ဧဝ။ သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဂဟိတာနီတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဉ္စ ဆိန္နဝဿတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဿ ဟိ ကာလစီဝရလာဘော န ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ‘‘အပလောကေတွာ လာဘော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿာဝါသိကလာဘော ပန ယဒိ သေနာသနဿာမိကာ ဒါယကာ သေနာသနဂုတ္တတ္ထာယ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂန္တွာ ဝတ္တံ ကတွာ အတ္တနော သေနာသနေ ဝသန္တဿပိ ဝဿာဝါသိကံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ, အနပလောကေတွာပိ ဒါတဗ္ဗောဝ။ ယံ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၄။)သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၈) ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿာဝါသိကံ လစ္ဆတီတိ ပစ္ဆိမိကာယ ပုန ဝဿံ ဥပဂတတ္တာ လစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ဝဿာဝါသိကေ ဒါယကာနံ ဣမံ အဓိပ္ပါယံ နိဿာယ ဝုတ္တဉ္စေ, သုန္ဒရံ, သံဃိကံ, ကာလစီဝရမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တဉ္စေ, န ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
န အဇာနိတွာတိ ‘‘သုရာ’’တိ အဇာနိတွာ ပိဝတော ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိသဗ္ဗသီလဘေဒံ သရဏဘေဒဉ္စ န အာပဇ္ဇတိ။ အကုသလံ ပန သုရာပါနာဝေရမဏိသီလဘေဒေါ စ ဟောတိ မာလာဒိဓာရဏာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရာနီတိ ဝိကာလဘောဇနာဝေရမဏိအာဒီနိ။ တာနိပိ ဟိ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမန္တဿ တံ တံ ဘိဇ္ဇတိ ဧဝ, ဣတရီတရေသံ ပန အဘိဇ္ဇနေန နာသနင်္ဂါနိ န ဟောန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတေသု ဘိန္နေသူ’’တိ ဘေဒဝစနံ ဝုတ္တံ။
အစ္စယံ ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ ‘‘အစ္စယော မံ ဘန္တေ အစ္စာဂမာ’’တိအာဒိနာ သံဃမဇ္ဈေ ဒေသာပေတွာ သရဏသီလံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော ပါရာဇိကတ္တာ တေသံ။ တေနာဟ ‘‘လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော’’တိ။ အယမေဝ ဟိ နာသနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ လိင်္ဂနာသနာကာရဏေဟိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ အဝဏ္ဏဘာသနာဒီနံ သဟ ပတိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ နနု စ ကဏ္ဋကသာမဏေရောပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဧဝ, တဿ စ ဟေဋ္ဌာ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာဝ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ လိင်္ဂနာသနာ ဝုစ္စတိ, ကော ဣမေသံ ဘေဒေါတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ ‘‘သဿတုစ္ဆေဒါနဉှိ အညတရဒိဋ္ဌိကော’’တိ။ ဧတ္ထ စာယံ အဓိပ္ပါယော – ယော ဟိ ‘‘အတ္တာ ဣဿရော’’တိ ဝါ ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ ဝါ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ ဝိနဿိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဝါ တိတ္ထိယပရိကပ္ပိတံ ယံ ကိဉ္စိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ, တဿ သာ ပါရာဇိကဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သော စ လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော။ ယော ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၅။)ဤဒိသံ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေတွာ သာသနိကောဝ ဟုတွာ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓဝစနာဓိပ္ပါယံ ဝိပရီတတော ဂဟေတွာ ဘိက္ခူဟိ ဩဝဒိယမာနောပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ဝေါဟရတိ, တဿ သာ ဒိဋ္ဌိ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ, သော ပန ကဏ္ဋကနာသနာယ ဧဝ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဒသသိက္ခာပဒတော ပဋ္ဌာယ ဝိတ္ထာရတော ဝဏ္ဏနာ အာဂတာ, သာ ပေါရာဏဋီကာယံ သဗ္ဗသော ပေါတ္ထကံ အာရုဠှာ, တသ္မာ ဣဓ န ဝိတ္ထာရယိမှ။
֍ * ၁၅၀။ ‘‘အတ္တနော ပရိဝေဏန္တိ ဣဒံ ပုဂ္ဂလိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒကာရာနံ အဓိပ္ပါယော – ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တသေနာသနန္တိ ဣမိနာ တဿ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တံ သံဃိကသေနာသနံ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ပရိဝေဏန္တိ ဣမိနာပိ တဿေဝ ပုဂ္ဂလိကသေနာသနံ ဝုတ္တန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ယတ္ထ ဝါ ဝသတီတိ ဣမိနာ သံဃိကံ ဝါ ဟောတု ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ, တဿ နိဗဒ္ဓဝသနကသေနာသနံ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ဝါ ပဋိက္ကမတီတိ ဣမိနာ ပန ယံ အာစရိယုပဇ္ဈာယဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဥပဋ္ဌာနာဒိနိမိတ္တံ နိဗဒ္ဓံ ပဝိသတိ, တံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ပဝိသနဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘယေနပိ အတ္တနော ပရိဝေဏဉ္စ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တသေနာသနဉ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ အတ္တနော ပရိဝေဏန္တိ ဣမိနာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ, ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တသေနာသနန္တိ ဣမိနာ ပန တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ, တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ သံဃိကံ ဝါ ဟောတု ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ, အာဝရဏံ ကာတဗ္ဗမေဝါတိ။ မုခဒွါရိကန္တိ မုခဒွါရေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာတိ ဒဏ္ဍကမ္မံ ယောဇေတွာ။ ဒဏ္ဍေန္တိ ဝိနေန္တိ ဧတေနာတိ ဒဏ္ဍော, သောယေဝ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ကမ္မန္တိ ဒဏ္ဍကမ္မံ, အာဝရဏာဒိ။ ဒဏ္ဍကမ္မမဿ ကရောထာတိ အဿ ဒဏ္ဍကမ္မံ ယောဇေထ အာဏာပေထ။ ဒဏ္ဍကမ္မန္တိ ဝါ နိဂ္ဂဟကမ္မံ, တသ္မာ နိဂ္ဂဟမဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၆။)ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဤဒိသေသု ဌာနေသု။
သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ဣမိနာ ဆိန္နဝဿော ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ သစေ အာကိဏ္ဏဒေါသောဝ ဟောတိ, အာယတိံ သံဝရေ န တိဋ္ဌတိ, နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ သစေ ယာဝတတိယံ ဝုစ္စမာနော န ဩရမတိ, သံဃံ အပလောကေတွာ နာသေတဗ္ဗော, ပုန ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစမာနောပိ အပလောကေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿာဝါသိကံ လစ္ဆတီတိ ပစ္ဆိမိကာယ ပုန ဝဿံ ဥပဂတတ္တာ လစ္ဆတိ။ အပလောကေတွာ လာဘော ဒါတဗ္ဗောတိ ဆိန္နဝဿတာယ ဝုတ္တံ။ ဣတရာနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ ဝိကာလဘောဇနာဒီနိ ပဉ္စ။ အစ္စယံ ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ ‘‘အစ္စယော မံ ဘန္တေ အစ္စာဂမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၈) ဝုတ္တံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဒွါဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယကထာ
ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ တဒနန္တရံ ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယော ကထေတဗ္ဗော, ဧဝံ သန္တေပိ အဋ္ဌကထာယံ ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယကထာ ပါဠိဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ အာဂတာ, နော ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယဝသေန, ဣမဿ ပန ပကရဏဿ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယကထာဘူတတ္တာ တမကထေတွာ နိဿယဝိနိစ္ဆယော ဧဝ အာစရိယေန ကထိတော, မယံ ပန ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယဿ အတိသုခုမတ္တာ အတိဂမ္ဘီရတ္တာ သုဒုလ္လဘတ္တာ သာသနာနုဂ္ဂဟတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၇။)အာစရိယေန အဝုတ္တမ္ပိ သမန္တပါသာဒိကတော နီဟရိတွာ ဝိမတိဝိနောဒနီအာဒိပ္ပကရဏေသု အာဂတဝိနိစ္ဆယေန အလင်္ကရိတွာ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထယိဿာမ။
တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယေန သမယေန ဘဂဝတာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အနုပဇ္ဈာယကော’’တိအာဒိသိက္ခာပဒံ အပညတ္တံ ဟောတိ, တေန သမယေန။ အနုပဇ္ဈာယကန္တိ ဥပဇ္ဈံ အဂါဟာပေတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝိရဟိတံ, ဧဝံ ဥပသမ္ပန္နာ နေဝ ဓမ္မတော န အာမိသတော သင်္ဂဟံ လဘန္တိ, တေ ပရိဟာယန္တိယေဝ, န ဝဍ္ဎန္တိ။ န ဘိက္ခဝေ အနုပဇ္ဈာယကောတိ ဥပဇ္ဈံ အဂါဟာပေတွာ နိရုပဇ္ဈာယကော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော, ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿ အာပတ္တိ ဟောတိ, ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတိ။ ကေစိ ‘‘ကုပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘သံဃေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကုပဇ္ဈာယပရိယောသာနေသု ဧသေဝ နယော။
အပတ္တကာ ဟတ္ထေသု ပိဏ္ဍာယ စရန္တီတိ ယော ဟတ္ထေသု ပိဏ္ဍော လဗ္ဘတိ, တဒတ္ထာယ စရန္တိ။ သေယျထာပိ တိတ္ထိယာတိ ယထာ အာဇီဝကနာမကာ တိတ္ထိယာ။ သူပဗျဉ္ဇနေဟိ မိဿေတွာ ဟတ္ထေသု ဌပိတပိဏ္ဍမေဝ ဟိ တေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတိ, ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတိ, အစီဝရကာဒိဝတ္ထူသုပိ ဧသေဝ နယော။
ယာစိတကေနာတိ ‘‘ယာဝ ဥပသမ္ပဒံ ကရောမ, တာဝ ဒေထာ’’တိ ယာစိတွာ ဂဟိတေန, တာဝကာလိကေနာတိ အတ္ထော။ ဤဒိသေန ဟိ ပတ္တေန ဝါ စီဝရေန ဝါ ပတ္တစီဝရေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတိ, ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတိ, တသ္မာ ပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရောဝ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ သစေ တဿ နတ္ထိ, အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စဿ ဒါတုကာမာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၈။)ဟောန္တိ, အညေ ဝါ ဘိက္ခူ, နိရပေက္ခေဟိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဓိဋ္ဌာနူပဂံ ပတ္တစီဝရံ ဒါတဗ္ဗံ။
ဂေါတ္တေနပိ အနုဿာဝေတုန္တိ ‘‘မဟာကဿပဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝံ ဂေါတ္တံ ဝတွာ အနုဿာဝေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဧကာနုဿာဝနေတိ ဒွေ ဧကတော အနုဿာဝနေ, ဧကေန ဧကဿ, အညေန ဣတရဿာတိ ဧဝံ ဒွီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ ဧကေန ဝါ ဧကက္ခဏေ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေန္တေဟိ ဥပသမ္ပာဒေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဒွေ တယော ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ, တဉ္စ ခေါ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဇနေ ပုရိမနယေနေဝ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုံ အနုဇာနာမိ, တဉ္စ ခေါ အနုဿာဝနကိရိယံ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဧကေန အာစရိယေန ဒွေ ဝါ တယော ဝါ အနုဿာဝေတဗ္ဗာ။ ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဧကေန ဧကဿာတိ ဧဝံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဒွေ တိဿော ဝါ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ ပန နာနာစရိယာ နာနုပဇ္ဈာယာ ဟောန္တိ, တိဿတ္ထေရော သုမနတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ, သုမနတ္ထေရော တိဿတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အနုဿာဝေတိ, အညမညဉ္စ ဂဏပူရကာ ဟောန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ သစေ နာနုပဇ္ဈာယာ ဟောန္တိ, ဧကော အာစရိယော ဟောတိ, ‘‘န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဟိ ဧသ ပဋိက္ခေပေါ။
ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာ, တံ ဥပဇ္ဈံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မေ, ဘန္တေ, ဟောဟီ’’တိ ဧဝံ ဝဒါပေတွာ ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ ဝိတ္ထာယန္တီတိ ဝိတ္ထဒ္ဓဂတ္တာ ဟောန္တိ။ ယံ ဇာတန္တိ ယံ တဝ သရီရေ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ ဝိဇ္ဇမာနံ, တံ သံဃမဇ္ဈေ ပုစ္ဆန္တေ သန္တံ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိအာဒိ။ ဥလ္လုမ္ပတု မန္တိ ဥဒ္ဓရတု မံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၆၉။)တာဝဒေဝါတိ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ။ ဆာယာ မေတဗ္ဗာတိ ဧကပေါရိသာ ဝါ ဒွိပေါရိသာ ဝါတိ ဆာယာ မေတဗ္ဗာ။ ဥတုပ္ပမာဏံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဝဿာနော ဟေမန္တော ဂိမှော’’တိ ဥတုပ္ပမာဏံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥတုယေဝ ဥတုပ္ပမာဏံ။ သစေ ဝဿာနာဒယော အပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တိ, ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ ယဿ ယော ဥတု အပရိပုဏ္ဏော, တေ ဒိဝသေ သလ္လက္ခေတွာ သော ဒိဝသဘာဂေါ အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ‘‘အယံ နာမ ဥတု, သော စ ခေါ ပရိပုဏ္ဏော အပရိပုဏ္ဏော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဥတုပ္ပမာဏံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ, ‘‘ပုဗ္ဗဏှော ဝါ သာယနှော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဒိဝသဘာဂေါ အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ သင်္ဂီတီတိ ဣဒမေဝ သဗ္ဗံ ဧကတော ကတွာ ‘‘တွံ ကိံ လဘသိ, ကာ တေ ဆာယာ, ကိံ ဥတုပ္ပမာဏံ, ကော ဒိဝသဘာဂေါ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဣဒံ နာမ လဘာမိ ဝဿံ ဝါ ဟေမန္တံ ဝါ ဂိမှံ ဝါ, အယံ မေ ဆာယာ, ဣဒံ ဥတုပ္ပမာဏံ, အယံ ဒိဝသဘာဂေါတိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။
ဩဟာယာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ ဒုတိယံ ဒါတုန္တိ ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပရိဝေဏံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုတိယကံ ဒါတုံ အနုဇာနာမိ, စတ္တာရိ စ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတုန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍုပလာသောတိ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ပတ္တော။ ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တောတိ ဝဏ္ဋတော ပတိတော။ အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာတိ ပုန ဟရိတော ဘဝိတုံ အဘဗ္ဗော။ ပုထုသိလာတိ မဟာသိလာ။ အယံ သမန္တပါသာဒိကတော နီဟရိတွာ အာဘတော ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယော။
အနုပဇ္ဈာယာဒိဝတ္ထူသု သိက္ခာပဒံ အပညတ္တန္တိ ‘‘န အနုပဇ္ဈာယကော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၇) ဣဓေဝ ပညာပိယမာနံ သိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတီတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယာဘာဝေပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ ဣတ္ထန္နာမေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၀။)ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိ မတဿ ဝါ ဝိဗ္ဘန္တဿ ဝါ ပုရာဏဥပဇ္ဈာယဿ, အညဿ ဝါ ယဿ ကဿစိ အဝိဇ္ဇမာနဿပိ နာမေန သဗ္ဗတ္ထ ဥပဇ္ဈာယကိတ္တနဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ ဥပဇ္ဈာယကိတ္တနံ န ကရေယျ, ‘‘ပုဂ္ဂလံ န ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တကမ္မဝိပတ္တိ ဧဝ သိယာ။ တေနေဝ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၁၇) ‘‘အနုပဇ္ဈာယက’’န္တိ ဝုတ္တံ, အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇) အဿ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ အကိတ္တေတွာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ အဂါဟာပေတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝိရဟိတံ’’ ဣစ္စေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဠိယံ သံဃေန ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သံဃဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော, ဣတ္ထန္နာမော သံဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတိ သံဃေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဧဝံ ကမ္မဝါစာယ သံဃမေဝ ဥပဇ္ဈာယံ ကိတ္တေတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဂဏေန ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဂဏဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ ဧဝ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ, အညထာ ‘‘သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိ ဝဒေယျ။ တေနာဟ ‘‘သံဃေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍကာဒိဥပဇ္ဈာယေဟိ ကရိယမာနေသု ကမ္မေသု ပဏ္ဍကာဒိကေ ဝိနာဝ ယဒိ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိဂဏော ပူရတိ, ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ, ဣတရထာ ကုပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပတ္တစီဝရဝတ္ထူသုပိ ပတ္တစီဝရာနံ အဘာဝေပိ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ကမ္မဝါစာယ သာဝိတတ္တာ ကမ္မကောပံ အဝတွာ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ သာဝနာယ ဟာပနတော ကမ္မကောပေါ ဧဝ သိယာ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ အနုညာတကမ္မဝါစာယံ ဥပသမ္ပန္နာ ဝိယ ဣဒါနိပိ ‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’န္တိ အဝတွာ ကမ္မဝါစာယ ဥပသမ္ပန္နာပိ သူပသမ္ပန္နာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ အနုညာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အပရာမသနံ သာဝနာယ ဟာပနဝိပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သံဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ ပဒဿ ဟာပနေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၁။)ဝိယ။ တမ္ပိ ဟိ ပစ္ဆာ အနုညာတံ, ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ဥပသမ္ပဒံ ယာစာမီ’’တိအာဒိဝါကျေန အယာစေတွာ တမ္ပိ ဥပသမ္ပာဒေန္တော ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သံဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ ဝတွာဝ ယဒိ ကမ္မဝါစံ ကရောတိ, ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ။ နော စေ, ဝိပန္နံ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဟိ အနုညာတကမ္မဝါစတော ကိဉ္စိပိ ပရိဟာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သာဝနာယ ဟာပနမေဝ ဟောတိ, အညေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒါတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, အယမေတ္ထ ဝိမတိဝိနောဒနိယာ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၇) အာဘတော ဝိနိစ္ဆယော။ သာရတ္ထဒီပနီဝိနိစ္ဆယော ပန ဣဓေဝ အန္တောဂဓာ ဟောတိ အပ္ပတရတ္တာ အဝိသေသတ္တာ စ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၁၇) ပန ‘‘ကေစိ ကုပ္ပတီတိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယဉ္စေ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ, ဘိက္ခုနိပဉ္စမော ကမ္မံ ကရေယျ, အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၉၀) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကာနံ ဂဏပူရဏဘာဝေ ဧဝ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ, န သဗ္ဗန္တိ ကတွာ သုဝုတ္တံ, ဣတရထာ ‘‘ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယေန ကမ္မံ ကရေယျ, အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ ယထာ အပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရဿ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အသန္တံ ဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ဥပသမ္ပဒါယ ကတာယ တသ္မိံ အသန္တေပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ, ဧဝံ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ အဝတ္ထုံ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယာဒိံ, အသန္တံ ဝါ ဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကတာယပိ ဂဏပူရကာနမတ္ထိတာယ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတေဝ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော, ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိအာဒိဝစနဿ အဘာဝါ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တံ န ဝဒန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၂။)ဦနဝီသတိဝဿံ…ပေ… သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၀၃)။ တထာ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၇၁) ဝစနတော ထေယျသံဝါသကာဒိအာစရိယေဟိ အနုဿာဝနာယ ကတာယ ဥပသမ္ပဒါ န ရုဟတိ တေသံ အဘိက္ခုတ္တာတိ ဝစနမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘ဣမာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၈၂) နယေန ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယာ ကထိယမာနာယ ‘‘သတ္တဟိ အာကာရေဟိ ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တိ ဝတ္ထုတော ဝါ ဉတ္တိတော ဝါ အနုဿာဝနတော ဝါ သီမတော ဝါ ပရိသတော ဝါ ဥပဇ္ဈာယတော ဝါ အာစရိယတော ဝါ’’တိ အကထိတတ္တာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပရိသတော ဝါ’’တိ ဝစနေန အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ သင်္ဂဟော ကတောတိ စေ? န, ‘‘ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ ပရိသတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ တေသမနာမဋ္ဌတ္တာ, အယမတ္ထော ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သရူပေန ဝုတ္တပါဠိဝသေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ, တသ္မာ နယမုခံ ဒဿေတွာ သံခိတ္တောတိ အယမဿ ယုတ္တိဂဝေသနာတိ ဝုတ္တံ။
တတြိဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တာ တေ ဘိက္ခူ ယထာဝုတ္တနယေန အဘူတံ ဝတ္ထုံ ကိတ္တယိံသု, ဥဒါဟု မုသာဝါဒဘယာ တာနေဝ ပဒါနိ န သာဝေသုန္တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ဥပဇ္ဈာယာဘာဝတော န သာဝေသုံ, ‘‘ပုဂ္ဂလံ န ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ ဟောတိ, အထ သာဝေသုံ, မုသာဝါဒေါ နေသံ ဘဝတီတိ? ဝုစ္စတေ – သာဝေသုံယေဝ ယထာဝုတ္တဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂဘယာ, ‘‘ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စ။ န, မုသာဝါဒဿ အသမ္ဘဝတော, မုသာဝါဒေနပိ ကမ္မသမ္ဘဝတော စ။ န ဟိ သက္ကာ မုသာဝါဒေန ကမ္မဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိံ ကာတုန္တိ။ တသ္မာ ‘‘အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝစနဿ စ ဥဘယဒေါသဝိနိမုတ္တော အတ္ထော ပရိယေသိတဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၃။)အယဉ္စေတ္ထ ယုတ္တိ – ယထာ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒုပဇ္ဈာယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏက္ကမေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အနုပဇ္ဈာယက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တထာ ဣဓာပိ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ သတော အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝါစာစရိယေန ပန ‘‘ဂဟိတော တေန ဥပဇ္ဈာယော’’တိ သညာယ ဥပဇ္ဈာယံ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ဝါ ကာရဏေန ကာယသာမဂ္ဂိံ အဒေန္တဿ ဥပဇ္ဈာယဿ ဆန္ဒံ ဂဟေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ, ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ဥပဇ္ဈံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နေ တသ္မိံ တာဒိသေ ဝတ္ထုသ္မိံ သမနုယုဉ္ဇိယမာနော ဝါ အသမနုယုဉ္ဇိယမာနော ဝါ ဥပဇ္ဈာယဒါနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ သာမဏေရော ပဋိဇာနာတိ, သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝါ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကော ဝါ ပဋိဇာနာတိ, ဆန္ဒဟာရကာဒယော ဝိယ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အညသီမာဂတော ဟောတိ။ ကမ္မဝါစာ ရုဟတီတိ ဝတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ကေစိ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဥပဇ္ဈာယေန သန္နိဟိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တီတိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ သော စ ပါဌော အပ္ပမာဏော မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု တဿ ဝစနဿာဘာဝတော။ အသန္နိဟိတေပိ ဥပဇ္ဈာယေ ကမ္မဝါစာ ရုဟတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န။ ကသ္မာ? ကမ္မသမ္ပတ္တိယံ ‘‘ပုဂ္ဂလံ ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တပါဌောဝ နော ပမာဏံ။ န ဟိ တတ္ထ အသန္နိဟိတော ဥပဇ္ဈာယသင်္ခါတော ပုဂ္ဂလော ပရာမသနံ အရဟတိ, တသ္မာ တတ္ထ သံဃပရာမသနံ ဝိယ ပုဂ္ဂလပရာမသနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံဃေန ဂဏေန ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေန္တိ တေသံ အတ္ထတော ပုဂ္ဂလတ္တာ, ပဏ္ဍကာဒိဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေန္တိ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ အဝိဒိတတ္တာတိ ပေါရာဏာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၄။)အပတ္တစီဝရံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီတိ ကမ္မဝါစာစရိယော ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ သညာယ, ကေဝလံ အတ္ထသမ္ပတ္တိံ အနပေက္ခိတွာ သန္တပဒနီဟာရေန ဝါ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ။ ယထာ ဧတရဟိ မတဝိပ္ပဝုတ္တမာတာပိတိကောပိ ‘‘အနုညာတောသိ မာတာပိတူဟီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝဒတိ, ကိံ ဗဟုနာ? အယံ ပနေတ္ထ သာရော – ‘‘တသ္မိံ သမယေ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ လက္ခဏဿ န တာဝ ပညတ္တတ္တာ အနုပဇ္ဈာယကာဒိံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလာနံ အဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယာဒိံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, တေရသန္တရာယပုစ္ဆာယ အဒဿနတ္တာ အပတ္တစီဝရကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၉) ဧဝံ သဗ္ဗပဌမံ အနုညာတာယ ကမ္မဝါစာယ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အဝစနမေတ္ထ သာဓကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ ဝစနံ အနုက္ကမေနာနုညာတန္တိ။
ဣဒံ တာဝ သဗ္ဗထာ ဟောတု, ‘‘မူဂံ ပဗ္ဗာဇေန္တိ ဗဓိရံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ဣဒံ ကထံ သမ္ဘဝိတုမရဟတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဣမေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ အနုညာတတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ, ဧဝံ ဝဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော…ပေ… တတိယမ္ပိ သံဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ မိစ္ဆာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ မူဂံ ပဗ္ဗာဇေသုံ။ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ အာဏာပေတွာ သယံ ဥပဇ္ဈာယေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘တတိယမ္ပိ သံဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ, သော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ တထာ အာဏတ္တော ဥပဇ္ဈာယဝစနဿ အနု အနု ဝဒတု ဝါ မာ ဝါ, တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ကာယေန ဝိညာပေတိ, ဝါစာယ ဝိညာပေတိ, ကာယေန ဝါစာယ ဝိညာပေတိ, ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယော။ ဒိန္နော ဟောတိ ဆန္ဒော, ဒိန္နာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓိ, ဒိန္နာ ဟောတိ ပဝါရဏာ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၅။)ဝဒတိ။ တဒနုမာနေန ဝါ ကာယေန တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခေန ဝိညတ္တံ ဟောတိ သရဏဂမနန္တိ ဝါ လောကေပိ ကာယေန ဝိညာပေန္တော ဧဝံ ဝဒတီတိ ဝုစ္စတိ, တံ ပရိယာယံ ဂဟေတွာ မူဂံ ပဗ္ဗာဇေန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘မူဂံ ကထံ ပဗ္ဗာဇေန္တီတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ တဿ ကာယပသာဒသမ္ဘဝတော ကာယေန ပဟာရံ ဒတွာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝိညာပေတွာ ပဗ္ဗာဇေသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဗဟုနာ?
အယံ ပနေတ္ထ သာရော – ယထာ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိကာရေ ဝတ္တမာနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ပဏ္ဍကော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၀၉) နယေန ဥပသမ္ပဒဝသေနေဝ အဘိလာပေါ ကတော။ ထေယျသံဝါသကပဒေ အသမ္ဘဝတော ကိဉ္စာပိ သော န ကတော, ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ တတ္ထ ကတာ, သဗ္ဗတ္ထ ပန ဥပသမ္ပဒါဘိလာပေန အဓိပ္ပေတာ တဒနုဘာဝတော ဥပသမ္ပဒါယ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါရိတာယ ဥပသမ္ပဒါ ဝါရိတာ ဟောတီတိ ကတွာ, တထာ ဣဓ ဥပသမ္ပဒါဓိကာရေ ဝတ္တမာနေ ဥပသမ္ပဒါဘိလာပံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပသမ္ပဒမေဝ သန္ဓာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမံ သော န ကတ္တဗ္ဗော, မူဂပဒေ အသမ္ဘဝတော တဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဥပသမ္ပဒါဘိလာပေါဝ ကတ္တဗ္ဗော ဝိယ ဒိဿတိ, တထာပိ တဿေဝ မူဂပဒဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါဝ ကတော မိစ္ဆာဂဟဏနိဝါရဏတ္ထံ။ ကထံ? ‘‘မူဂေါ, ဘိက္ခဝေ, အပတ္တော ဩသာရဏံ, တဉ္စေ သံဃော ဩသာရေတိ, သောသာရိတော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၆) ဝစနတော ဟိ မူဂေါ ဥပသမ္ပန္နော ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ, သော ကေဝလံ ဥပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ, န ပန ပဗ္ဗဇိတော တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အသမ္ဘဝတောတိ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတိ, တံ ပရိဝဇ္ဇာပေတွာ ယော ဥပသမ္ပန္နော, သော ပဗ္ဗဇိတောဝ ဟောတိ။ ပဗ္ဗဇိတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၆။)ပန အတ္ထိ ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော, အတ္ထိ ကောစိ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဣမံ သမ္မာဂါဟံ ဥပ္ပါဒေတိ ဘဂဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ တေသံ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒီနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ သုပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝသင်္ကာနိဝါရဏတ္ထဉ္စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါ ကတော။ ကထံ? ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၁၉) ပဋိက္ခေပေန, ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ သုပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဘာဝေန စ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝသင်္ကာ ဘဝေယျ, ယထာ ပသင်္ကာ ဘဝေ, တထာ ပသင်္ကံ ဌပေယျ။ ခန္ဓကေ ဥပသမ္ပဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဟတ္ထစ္ဆိန္နော, ဘိက္ခဝေ, အပတ္တော ဩသာရဏံ, တဉ္စေ သံဃော ဩသာရေတိ, သောသာရိတော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၉၆) နယေန ဘဂဝါ နိဝါရေတိ။ တေနေဝ နယေန ပဗ္ဗဇိတာ ပနေတေ သဗ္ဗေပိ သုပဗ္ဗဇိတာ ဧဝါတိ ဒီပေတိ။ အညထာ သဗ္ဗေပေတေ ဥပသမ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ, န ပဗ္ဗဇိတာတိ အယမနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ‘‘ဟတ္ထစ္ဆိန္နော, ဘိက္ခဝေ, န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော, ပဗ္ဗဇိတော နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော, ယော ပဗ္ဗာဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, သော စ အပဗ္ဗဇိတော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၉) ဝါ တန္တိယာ ဌပိတာယ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ ‘‘သောသာရိတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ‘‘ဣမေ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော ဥပသမ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ, န ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာပိ စေ ပဗ္ဗဇိတာ, နာသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝါ အနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘သော စ အပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝစနာဘာဝတော မူဂဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာသိဒ္ဓိပသင်္ဂတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ ဧကတောသုဒ္ဓိယာ ဟောတီတိ အယမနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော ကထံ နာပဇ္ဇတီတိ? ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေန ဥပသမ္ပဒါ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ သမ္မာဂါဟေန နာပဇ္ဇတီတိ, အညထာ ယထာဗျဉ္ဇနံ အတ္ထေ ဂဟိတေ ယထာပညတ္တဒုက္ကဋာဘာဝသင်္ခါတော အပရော အနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မူဂေါ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၇။)ယော ပဗ္ဗာဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပရိယောသာနေ ဟောတိ, န တဿာဝိပ္ပကတာယ။ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋမေဝ ဟိ ပဌမံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ မူဂဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာပရိယောသာနဿေဝ အဘာဝတော ဣမဿ ဒုက္ကဋဿ ဩကာသော စ န သဗ္ဗကာလံ သမ္ဘဝေယျ, ဥပသမ္ပဒါဝသေန ပန အတ္ထေ ဂဟိတေ သမ္ဘဝတိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော, ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဒုက္ကဋံ န ပညတ္တံ။ အပညတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋမေဝ စေတ္ထ သမ္ဘဝတိ, နေတရံ။ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓမေတံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေန ဥပသမ္ပဒါဝ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ, န ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ။ ဧတ္ထာဟ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇာ န ကာယပယောဂတော ဟောတီတိ ကထံ ပညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ကာယေန ဝိညာပေတီတိအာဒိတ္တိကာ ဒဿနတောတိ အာဂတော။
‘‘ဂေါတ္တေနပိ အနုဿာဝေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၂) ဝစနတော ယေန ဝေါဟာရေန ဝေါဟရတိ, တေန ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ, တသ္မာ ‘‘ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ပုဋ္ဌေနပိ ဂေါတ္တမေဝ နာမံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ, တသ္မာ စတုဗ္ဗိဓေသု နာမေသု ယေန ကေနစိ နာမေန အနုဿာဝနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ဗဟူနိ နာမာနိ ဟောန္တိ, တတ္ထ ဧကံ နာမံ ဉတ္တိယာ, ဧကံ အနုဿာဝနာယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အဘိန္နာဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ပါဠိယံ ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ, ကမ္မဝါစာပါဠိယံ ပန ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿာ’’တိ ပဌမံ လိခန္တိ, တံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တန္တိ န ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿာ’’တိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿိတံ, တသ္မာ ပါဠိယံ အဝုတ္တောပိ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿာ’’တိ ကမ္မဝါစာပါဠိယံ ပယောဂေါ ဒဿိတော။ ‘‘န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၈။)မေ ဒိဋ္ဌော ဣတော ပုဗ္ဗေ ဣစ္စာယသ္မာ သာရိပုတ္တော’’တိ စ ‘‘အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အတ္ထကုသလော’’တိ စ ပဌမံ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ပယောဂဿ ဒဿနတောတိ ဝဒန္တိ။ ကတ္ထစိ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ ဝတွာ ကတ္ထစိ ကေဝလံ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ သာဝေတိ, သာဝနံ ဟာပေတီတိ န ဝုစ္စတိ နာမဿ အဟာပိတတ္တာတိ ဧကေ။ သစေ ကတ္ထစိ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ ဝတွာ ကတ္ထစိ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာယသ္မတော’’တိ သာဝေတိ, ပါဌာနုရူပတ္တာ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏန္တိပိ ဧကေ။ ဗျဉ္ဇနဘေဒပ္ပသင်္ဂတော အနုဿာဝနာနံ တံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သစေ ပန သဗ္ဗဋ္ဌာနေပိ ဧကေနေဝ ပကာရေန ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။
ဧကာနုဿာဝနေတိ ဧတ္ထ ဧကတော အနုဿာဝနံ ဧတေသန္တိ ဧကာနုဿာဝနာတိ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွေ ဧကတော အနုဿာဝနေ’’တိ။ တတ္ထ ဧကတောတိ ဧကက္ခဏေတိ အတ္ထော, ဝိဘတ္တိအလောပေန စာယံ နိဒ္ဒေသော။ ပုရိမနယေနေဝ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုန္တိ ‘‘ဧကေန ဧကဿ, အညေန ဣတရဿာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ ဧကေန ဝါ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုံ။ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာတိ ဣမိနာ ဥပဇ္ဈာယသဒ္ဒသမာနတ္ထော ဥပဇ္ဈာသဒ္ဒေါပီတိ အတ္ထံ ဒဿေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၂၃)။
ဂေါတ္တေနာပီတိ ‘‘အာယသ္မတော ပိပ္ပလိဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝံ နာမံ အဝတွာ ဂေါတ္တနာမေနပီတိ အတ္ထော, တေန ‘‘ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ပုဋ္ဌေန ဂေါတ္တနာမေန ‘‘အာယသ္မာ ကဿပေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ တဿ နာမံ ပသိဒ္ဓံ, တသ္မိံ ဝါ ခဏေ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ နာမံ ပညာပိတံ, တံ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာပိ အနုဿာဝနာ ကာတဗ္ဗာ။ ယထာ ဥပဇ္ဈာယဿ, ဧဝံ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿာပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၇၉။)ဂေါတ္တာဒိနာမေန တင်္ခဏိကနာမေန စ အနုဿာဝနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မိမ္ပိ ခဏေ ‘‘အယံ တိဿော’’တိ ဝါ ‘‘နာဂေါ’’တိ ဝါ နာမံ ကရောန္တေဟိ အနုသာသကသမ္မုတိတော ပဌမမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အကတွာပိ အန္တရာယိကဓမ္မာနုသာသနပုစ္ဆနကာလေသု ‘‘ကိန္နာမောသိ, အဟံ ဘန္တေ နာဂေါ နာမ, ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော, ဥပဇ္ဈာယော မေ ဘန္တေ တိဿော နာမာ’’တိအာဒိနာ ဝိညာပေန္တေန ဥဘိန္နမ္ပိ စိတ္တေ ‘‘မမေတံ နာမ’’န္တိ ယထာ သညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဝိညာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ခဏေ ပကတိနာမေန ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘‘တိဿော နာမာ’’တိ အပုဗ္ဗနာမေန အနုဿာဝေတိ, န ဝဋ္ဋတိ။
တတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဥပဇ္ဈာယဿေဝ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ယေန ကေနစိ နာမေန ‘‘တိဿဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိအာဒိနာပိ ပုဂ္ဂလေ ပရာမဋ္ဌေ ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ အနုပဇ္ဈာယကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဝိယ ဥပဇ္ဈာယဿ အဘာဝေပိ အဘဗ္ဗတ္တေပိ ကမ္မဝါစာယ ပုဂ္ဂလေ ပရာမဋ္ဌေ ကမ္မဿ သိဇ္ဈနတော။ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ပန ယထာသကံ နာမံ ဝိနာ အညေန နာမေန အနုဿာဝိတေ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ, သော အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ဌိတော အညော အနုပသမ္ပန္နော ဝိယ ဂဟိတနာမဿ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလဿ တတ္ထ အဘာဝါ, ဧတဿ စ နာမဿ အနုဿာဝနာယ အဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ပကတိနာမံ ပရိဝတ္တေတွာ အပုဗ္ဗေန နာဂါဒိနာမေန အနုဿာဝိတုကာမေန ပဋိကစ္စေဝ ‘‘တွံ နာဂေါ’’တိအာဒိနာ ဝိညာပေတွာ အနုသာသနအန္တရာယိကဓမ္မာပုစ္ဆနက္ခဏေသုပိ တဿ စ သံဃဿ စ ယထာ ပါကဋံ ဟောတိ, တထာ ပကာသေတွာဝ နာဂါဒိနာမေန အနုဿာဝေတဗ္ဗံ။ ဧကဿ ဗဟူနိ နာမာနိ ဟောန္တိ, တေသု ဧကံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ယံ ပန ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဥပဇ္ဈာယာနံ ဧကတ္ထ ဂဟိတံ နာမံ တဒေဝ ဉတ္တိယာ, သဗ္ဗတ္ထ အနုဿာဝနာသု စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဟိတတော ဟိ အညသ္မိံ ဂဟိတေ ဗျဉ္ဇနံ ဘိန္နံ နာမ ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၀။)ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ။ အတ္ထတော ဟိ ဗျဉ္ဇနတော စ အဘိန္နာ ဧဝ ဉတ္တိ အနုဿာဝနာ စ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဥပဇ္ဈာယနာမဿ ပန ပုရတော ‘‘အာယသ္မတော တိဿဿာ’’တိအာဒိနာ အာယသ္မန္တပဒံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတွာပိ အနုဿာဝေတိ။ တထာ အယောဇိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။
ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ပန ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ပစ္ဆတော ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ ဝုတ္တံ, တထာပိ ‘‘အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အတ္ထကုသလော’’တိအာဒိနာ နာမဿ ပုရတော ‘အာယသ္မန္တပဒ’ယောဂဿ ဒဿနတော ပုရတောဝ ပယောဂေါ ယုတ္တတရော, တဉ္စ ဧကတ္ထ ယောဇေတွာ အညတ္ထ အယောဇိတေပိ ဧကတ္ထ ပုရတော ယောဇေတွာ အညတ္ထ ပစ္ဆတော ယောဇနေပိ သာဝနာယ ဟာပနံ နာမ န ဟောတိ နာမဿ အဟာပိတတ္တာ။ တေနေဝ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ဧကတ္ထ ယောဇေတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိအာဒီသု ‘‘အာယသ္မတော’’တိ န ယောဇိတန္တိ ဝဒန္တိ။ တဉ္စ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ, တထာပိ သဗ္ဗဋ္ဌာနေပိ ဧကေနေဝ ပကာရေန ယောဇေတွာ ဧဝ ဝါ အယောဇေတွာ ဝါ အနုဿာဝနံ ပသတ္ထတရန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဧကတော သဟေဝ ဧကသ္မိံ ခဏေ အနုဿာဝနံ ဧတေသန္တိ ဧကာနုဿာဝနာ, ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ, ဧတေ ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကတောအနုသာဝနေ’’တိ။ ဣဒဉ္စ ဧကံ ပဒံ ဝိဘတ္တိအလောပေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကေန ဝါတိ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကာယ ဧဝ ကမ္မဝါစာယ အနုဿာဝနေ ဧကေန အာစရိယေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော စ အယံ ဓမ္မရက္ခိတော စ အာယသ္မတော သံဃရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကေန အာစရိယေန ဒွိန္နမေကသ္မိံ ခဏေ အနုဿာဝနနယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဣမိနာဝ နယေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကေန အာစရိယေန ဧကက္ခဏေ အနုဿာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၁။)ပုရိမနယေနေဝ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုန္တိ ‘‘ဧကေန ဧကဿ, အညေန ဣတရဿာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဒွိန္နံ ဒွီဟိ ဝါ တိဏ္ဏံ တီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ, ဧကေန ဝါ အာစရိယေန တယောပိ ဧကတောအနုဿာဝနေ ကာတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တဉ္စ ခေါ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန, န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဣဒံ ဧကေန အာစရိယေန ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ ဥပဇ္ဈာယေဟိ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခေ ဧကက္ခဏေ ဧကာယ အနုဿာဝနာယ ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပဋိက္ခေပပဒံ, န ပန နာနာစရိယေဟိ နာနုပဇ္ဈာယေဟိ တယော ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပန နာနာစရိယာ နာနုပဇ္ဈာယာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယဉ္စေတ္ထ ‘‘တိဿတ္ထေရော သုမနတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ, သုမနတ္ထေရော တိဿတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိက’’န္တိ ဧဝံ ဥပဇ္ဈာယေဟိ အညမညံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ အနုဿာဝနကရဏံ ဝုတ္တံ, တံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ တသ္မာ သစေ တိဿတ္ထေရော သုမနတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ, သုမနတ္ထေရော နန္ဒတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အနုဿာဝေတိ, အညမညဉ္စ ဂဏပူရကာ ဟောန္တိ, ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သစေ ပန ဥပဇ္ဈာယော သယမေဝ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အနုဿာဝေတိ, ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ, အနုပဇ္ဈာယကဿပိ ယေန ကေနစိ အနုဿာဝိတေ ဥပသမ္ပဒါ ဟောတိ, ကိမင်္ဂံ ပန သဥပဇ္ဈာယကဿ ဥပဇ္ဈာယေနေဝ အနုဿာဝနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ နဝဋ္ဋနပက္ခံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဥပဇ္ဈာတိ ဥပဇ္ဈာယသဒ္ဒသမာနတ္ထော အာကာရန္တော ဥပဇ္ဈာသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဥပဇ္ဈာယ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဝါ ဥပဇ္ဈာ, ဥပယောဂပစ္စတ္တဝစနေသု ယ-ကာရ လောပံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တော ကရဏဝစနာဒီသု ဥပဇ္ဈာသဒ္ဒဿ ပယောဂါဘာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိတဗ္ဗန္တိ အတ္တနာဝ ကတ္တုဘူတေန ကရဏဘူတေန အတ္တာနမေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၂။)ကမ္မဘူတံ ပတိ သမ္မန္နနကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ, အတ္တာနန္တိ ဝါ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ, အတ္တနာဝ အတ္တာ သမ္မန္နိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္ထေဝ, အညတြာပိ တေရသသမ္မုတိအာဒီသု ဣမိနာဝ လက္ခဏေန အတ္တနာဝ အတ္တာ သမ္မန္နိတဗ္ဗောဝ။ အပိစ သယံ ကမ္မာရဟတ္တာ အတ္တာနံ မုဉ္စိတွာ စတုဝဂ္ဂါဒိကော ဂဏော သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။
သစ္စကာလောတိ ‘‘နိဂူဟိဿာမီ’’တိ ဝဉ္စနံ ပဟာယ သစ္စဿေဝ တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကာလော။ ဘူတကာလောတိ ဝဉ္စနာယ အဘာဝေပိ မနုဿတ္တာဒိဝတ္ထုနော ဘူတတာယ အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကာလော, ဣတရထာ ကမ္မကောပါဒိအန္တရာယော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ မင်္ကူတိ အဓောမုခေါ။ ဥဒ္ဓရတူတိ အနုပသမ္ပန္နဘာဝတော ဥပသမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌပေတူတိ အတ္ထော။
သဗ္ဗကမ္မဝါစာသု အတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ပနေတ္ထ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာယ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – သုဏာတူတိ သဝနာဏတ္တိယံ ပဌမပုရိသေကဝစနံ။ တဉ္စ ကိဉ္စာပိ ယော သော သံဃော သဝနကိရိယာယံ နိယောဇီယတိ, တဿ သမ္မုခတ္တာ ‘‘သုဏာဟီ’’တိ မဇ္ဈိမပုရိသဝစနေန ဝတ္တဗ္ဗံ, တထာပိ ယသ္မာ သံဃသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂေါဝ သဒ္ဒဝိဒူဟိ သမာစိဏ္ဏော ဘဝန္တဘဂဝန္တအာယသ္မာဒိသဒ္ဒသန္နိဓာနေသု ဝိယ ‘‘အဓိဝါသေတု မေ ဘဝံ ဂေါတမော (ပါရာ။ ၂၂), ဧတဿ သုဂတ ကာလော, ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ (ပါရာ။ ၂၁), ပက္ကမတာယသ္မာ (ပါရာ။ ၄၃၆), သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၆၈)။ တသ္မာ ဣဓ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂေါ ကတော။ အထ ဝါ ဂါရဝဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဟိ ဂါရဝဝသေန မဇ္ဈိမပုရိသပယောဂုပ္ပတ္တိယမ္ပိ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂံ ပယုဇ္ဇန္တိ ‘‘ဒေသေတု သုဂတော ဓမ္မ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၆၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၈၊ မဟာဝ။ ၈) ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၃။)ပန ‘‘ဘန္တေ အာဝုသောတိ ပဒေ အပေက္ခိတွာ ဣဓ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ ‘‘အာစရိယော မေ, ဘန္တေ, ဟောဟိ (မဟာဝ။ ၇၇), ဣင်္ဃာဝုသော ဥပါလိ, ဣမံ ပဗ္ဗဇိတံ အနုယုဉ္ဇာဟီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၁၇) တပ္ပယောဂေပိ မဇ္ဈိမပုရိသပ္ပယောဂဿေဝ ဒဿနတော။
မေတိ ယော သာဝေတိ, တဿ အတ္တနိဒ္ဒေသေ သာမိဝစနံ။ ဘန္တေတိ အာလပနတ္ထေ ဝုဍ္ဎေသု သဂါရဝဝစနံ, ‘‘အာဝုသော’’တိ ပဒံ ပန နဝကေသု။ တဒုဘယမ္ပိ နိပါတော ‘‘တုမှေ ဘန္တေ တုမှေ အာဝုသော’’တိ ဗဟူသုပိ သမာနရူပတ္တာ။ သံဃောတိ အဝိသေသတော စတုဝဂ္ဂါဒိကေ ပကတတ္တပုဂ္ဂလသမူဟေ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ပဉ္စဝဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ, မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု ဒသဝဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ သံဃောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ဘန္တေ, သံဃော မမ ဝစနံ သုဏာတူတိ။ ဣဒဉ္စ နဝကတရေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ သစေ ပန အနုဿာဝကော သဗ္ဗေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, ‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော သံဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သောပိ စေ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝဒေယျ, နဝကတရော ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ, ကမ္မကောပေါ နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကတ္ထ ‘အာဝုသော’တိ ဝတွာ အညတ္ထ ‘ဘန္တေ’တိ ဝုတ္တေပိ နတ္ထိ ဒေါသော ဥဘယေနပိ အာလပနဿ သိဇ္ဈနတော’’တိ ဝဒန္တိ။
ဣဒါနိ ယမတ္ထံ ဉာပေတုကာမော ‘‘သုဏာတူ’’တိ သံဃံ သဝနေ နိယောဇေတိ, တံ ဉာပေန္တော ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယန္တိ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ဟတ္ထပါသေ သန္နိဟိတဘာဝဒဿနံ, တေန စ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿေဝ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတီတိ သိဇ္ဈတိ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ ‘‘အယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗတော။ တေနေဝ အနုသာသကသမ္မုတိယံ သော ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘အယ’’န္တိ န ဝုတ္တော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၄။)တသ္မာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော အနုပသမ္ပန္နော ဟတ္ထပါသေ ဌပေတဗ္ဗော။ အယံ ဣတ္ထန္နာမောတိ အယံ-သဒ္ဒေါ စ အဝဿံ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော, သော စ ဣမသ္မိံ ပဌမနာမပယောဂေ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော’’တိ ဣဒံ အနိယမတော တဿ နာမဒဿနံ, ဥဘယေနပိ အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတောတိအာဒိနာမံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဘိန္နာဓိကရဏဝိသယေ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော, ဥပသမ္ပဒံ မေ သံဃော အပေက္ခမာနောတိ အတ္ထော။ တဿ စ ဥပဇ္ဈာယတံ သမင်္ဂိဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဘူတော ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နာမယောဇနာယ သဟ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ အဝတွာပိ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဓမ္မရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ န ဝုတ္တံ။ ယဉ္စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
နနု စေတ္ထ ဥပဇ္ဈာယောပိ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော ဝိယ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, အထ ကသ္မာ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဣမဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝံ ဥပဇ္ဈာယဿ နာမပရာမသနေပိ ဣဒံ-သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ န ကတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော ဥပဇ္ဈာယဿ အဘာဝေပိ ကမ္မကောပါဘာဝတော။ ကေဝလဉှိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ သန္တပဒဝသေန အဝိဇ္ဇမာနဿပိ ဥပဇ္ဈာယဿ နာမကိတ္တနံ အနုပဇ္ဈာယဿ ဥပသမ္ပဒါဒီသုပိ ကရီယတိ, တသ္မာ ဥပဇ္ဈာယဿ အသန္နိဟိတာယပိ တပ္ပရာမသနမတ္တေနေဝ ကမ္မသိဒ္ဓိတော ‘‘ဣမဿာ’’တိ နိဒ္ဒိသိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။
ပရိသုဒ္ဓေါ အန္တရာယိကေဟိ ဓမ္မေဟီတိ အဘဗ္ဗတ္တာဒိကေဟိ ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထုကရေဟိ စေဝ ပဉ္စာဗာဓဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒီဟိ အာပတ္တိကရေဟိ စ အန္တရာယိကသဘာဝေဟိ ပရိမုတ္တော။ ဧဝံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၅။)ဝုတ္တေ ဧဝ အာပတ္တိမတ္တကရေဟိ ပဉ္စာဗာဓာဒီဟိ အပရိမုတ္တဿပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ, နာညထာ။ ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရန္တိ ပရိပုဏ္ဏမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ပတ္တစီဝရံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဧဝ အပတ္တစီဝရဿပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ, နာညထာ။ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီတိ ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ဥပသမ္ပဒံ ယာစာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ယာစာပိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တေန သံဃေ အယာစိတေပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သံဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝ ကမ္မံ အဝိပန္နံ ဟောတိ, နာညထာ။ ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ဥပဇ္ဈာယေန ကရဏဘူတေန, ဣတ္ထန္နာမံ ဥပဇ္ဈာယံ ကတွာ ကမ္မဘူတံ ဥပသမ္ပဒံ ဒါတုံ နိပ္ဖါဒေတုံ ကတ္တုဘူတံ သံဃံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ယာစဓာတုနော ပန ဒွိကမ္မကတ္တာ ‘‘သံဃံ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဒွေ ကမ္မပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။
ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လန္တိ ဧတ္ထ ပတ္တော ကာလော ဣမဿ ကမ္မဿာတိ ပတ္တကာလံ, အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သံဃဂဏကမ္မံ, တဒေဝ သကတ္ထေ ယ-ပစ္စယေန ‘‘ပတ္တကလ္လ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ, တံ ကာတုံ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ ဇာတံ။ ယဒီတိ အနုမတိဂဟဏဝသေန ကမ္မဿ ပတ္တကလ္လတံ ဉာပေတိ, ယော ဟိ ကောစိ တတ္ထ အပတ္တကလ္လတံ မညိဿတိ, သော ဝက္ခတိ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သန္ဓာယ အနုဿာဝနာသု ‘‘ယဿာယသ္မတော ခမတိ…ပေ… သော ဘာသေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဝုတ္တံ။ တဒေတံ ပတ္တကလ္လံ ဝတ္ထုသမ္ပဒါ, အန္တရာယိကေဟိ ဓမ္မေဟိ စဿ ပရိသုဒ္ဓတာ, သီမာသမ္ပဒါ, ပရိသာသမ္ပဒါ, ပုဗ္ဗကိစ္စနိဋ္ဌာနန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတံ။
တတ္ထ ဝတ္ထုသမ္ပဒါ နာမ ယထာဝုတ္တေဟိ ဧကာဒသအဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေဟိ စေဝ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နေဟိ စ အညော ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော အနုပသမ္ပန္နဘူတော မနုဿပုရိသော။ ဧတသ္မိဉှိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၆။)ပုဂ္ဂလေ သတိ ဧဝ ဣဒံ သံဃဿ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ, နာသတိ, ကတဉ္စ ကုပ္ပမေဝ ဟောတိ။
အန္တရာယိကေဟိ ဓမ္မေဟိ စဿ ပရိသုဒ္ဓတာ နာမ ယထာဝုတ္တဿေဝ ဥပသမ္ပဒါဝတ္ထုဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ ယေ ဣမေ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တာ ပဉ္စာဗာဓဖုဋ္ဌတာဒယော မာတာပိတူဟိ အနနုညာတတာပအယောသာနာ စေဝ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော စ ဒေါသဓမ္မာ ကာရကသံဃဿ အာပတ္တာဒိအန္တရာယဟေတုတာယ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေဟိ အန္တရာယိကေဟိ ဒေါသဓမ္မေဟိ ပရိမုတ္တတာ, ဣမိဿာ စ သတိ ဧဝ ဣဒံ ကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ, နာသတိ, ကတံ ပန ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ ဌပေတွာ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ။
သီမာသမ္ပဒါ ပန ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၈ အာဒယော) ဝက္ခမာနနယေန သဗ္ဗဒေါသရဟိတာယ ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓဝသေနေဝ ဒုဝိဓာယ သီမာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာဒိသာယ ဟိ သီမာယ သတိ ဧဝ ဣဒံ ကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ, နာသတိ, ကတဉ္စ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ။
ပရိသာသမ္ပဒါ ပန ယေ ဣမေ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ကမ္မပ္ပတ္တာ ဒသဟိ ဝါ ပဉ္စဟိ ဝါ အနူနာပါရာဇိကံ အနာပန္နာ အနုက္ခိတ္တာ စ သမာနသံဝါသကာ ဘိက္ခူ, တေသံ ဧကသီမာယ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌာနံ, ဆန္ဒာရဟာနဉ္စ ဆန္ဒဿ အာနယနံ, သမ္မုခီဘူတာနဉ္စ အပ္ပဋိကောသနံ, ဥပသမ္ပဒါပေက္ခရဟိတာနံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ပဋိက္ခိတ္တာနံ ဂဟဋ္ဌာဒိအနုပသမ္ပန္နာနဉ္စေဝ ပါရာဇိကုက္ခိတ္တကနာနာသံဝါသကဘိက္ခုနီနဉ္စ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလာနံ သံဃဿ ဟတ္ထပါသေ အဘာဝေါ စာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ဧဝရူပါယ စ ပရိသာသမ္ပဒါယ သတိ ဧဝ ဣဒံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ, နာသတိ။ တတ္ထ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ အညတရဿပိ အဘာဝေ ကတံ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ, န ပစ္ဆိမဿ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၇။)ပုဗ္ဗကိစ္စနိဋ္ဌာနံ နာမ ယာနိမာနိ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ဝုတ္တာနိ ‘‘ဥပဇ္ဈာဂါဟာပနံ, ပတ္တစီဝရာစိက္ခဏံ, တတော တံ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ပေသေတွာ အနုသာသကသမ္မုတိကမ္မကရဏံ, သမ္မတေန စ ဂန္တွာ အနုသာသနံ, တေန စ ပဌမတရံ အာဂန္တွာ သံဃဿ ဉတ္တိံ ဉာပေတွာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခံ ‘အာဂစ္ဆာဟီ’တိ ဟတ္ထပါသေ ဧဝ အဗ္ဘာနံ, တေန ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒာပေတွာ ဥပသမ္ပဒါယာစာပနံ, တတော အန္တရာယိကဓမ္မပုစ္ဆကသမ္မုတိကမ္မကရဏံ, သမ္မတေန စ ပုစ္ဆန’’န္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ, တေသံ သဗ္ဗေသံ ယာထာဝတော ကရဏေန နိဋ္ဌာနံ။ ဧတသ္မိဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စနိဋ္ဌာပနေ သတိ ဧဝ ဣဒံ သံဃဿ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ, နာသတိ။ ဧတေသု ပန ပုဗ္ဗကမ္မေသု အကတေသုပိ ကတံ ကမ္မံ ယထာဝုတ္တေသု ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အကုပ္ပမေဝ ဟောတိ။ တဒေဝမေတ္ထ ပတ္တကလ္လံ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု, ဝက္ခမာနေသု စ သဗ္ဗေသု ကမ္မေသု ပတ္တကလ္လတာ ယထာရဟံ ယောဇေတွာ ဉာတဗ္ဗာ။
ဣတ္ထန္နာမံ ဥပသမ္ပာဒေယျာတိ ဥပသမ္ပဒါနိပ္ဖါဒနေန တံသမင်္ဂိံ ကရေယျ ကရောတူတိ ပတ္ထနာယံ, ဝိဓိမှိ ဝါ ဣဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဒေဝဒတ္တံ သုခါပေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ သုခမဿ နိပ္ဖါဒေတွာ တံ သုခသမင်္ဂိနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ ဥပသမ္ပဒမဿ နိပ္ဖါဒေတွာ တံ ဥပသမ္ပဒါသမင်္ဂိနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ပယောဇကဗျာပါရေ စေတံ။ ယထာ သုခယန္တံ ကိဉ္စိ သုဒ္ဓကတ္တာရံ ကောစိ ဟေတုကတ္တာ သုခဟေတုနိပ္ဖါဒနေန သုခါပေယျာတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိဓာပိ ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တံ သုဒ္ဓကတ္တာရံ ပုဂ္ဂလံ ဟေတုကတ္တုဘူတော သံဃော ဥပသမ္ပဒါဟေတုနိပ္ဖါဒနေန ဥပသမ္ပာဒေယျာတိ ဝုတ္တော။ ဧတေန စ သုခံ ဝိယ သုခဒါယကေန သံဃေန ပုဂ္ဂလဿ ဒီယမာနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၈။)တထာပဝတ္တပရမတ္ထဓမ္မေ ဥပါဒါယ အရိယဇနပညတ္တာ ဥပသမ္ပဒါ နာမ သမ္မုတိသစ္စတာ အတ္ထီတိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သံဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဝုတ္တတ္တာ ပရိဝါသာဒီသု ဝိယ ယာစနာနုဂုဏံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒံ ဒဒေယျာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ဥပသမ္ပာဒေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဒါနေ အသင်္ဂဟေတွာ ကမ္မလက္ခဏေ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ဥပသမ္ပာဒေတိ, ဥပသမ္ပန္နော သံဃေနာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဝတ္တမာနကာလအတီတကာလဝသေန, ဣဓ ပန အနာမဋ္ဌကာလဝသေနာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝိသေသော။
ဧသာ ဉတ္တီတိ ‘‘သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တဉာပနာ ဧသာ။ ဣဒဉ္စ အနုဿာဝနာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝသူစနတ္ထံ ဝုစ္စတိ။ အဝဿဉ္စေတံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဉတ္တိကမ္မေ ဧဝ တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပန ယျ-ကာရေ ဝုတ္တမတ္တေ ဧဝ ဉတ္တိကမ္မံ နိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခမတီတိ ရုစ္စတိ။ ဥပသမ္ပဒါတိ သံဃေန ဒီယမာနာ နိပ္ဖါဒိယမာနာ ဥပသမ္ပဒါ, ယဿ ခမတိ, သော တုဏှဿာတိ ယောဇနာ။ တုဏှီတိ စ အကထနတ္ထေ နိပါတော, အကထနကော အဿ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ခမတိ သံဃဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါတိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တသ္မာ တုဏှီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘အာသီ’’တိ သေသော။ ယသ္မာ ‘‘ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ သံဃော တုဏှီ နိရဝေါ အဟောသိ, တသ္မာ ခမတိ သံဃဿာတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ပကာရေန။ တုဏှီဘာဝေနေဝေတံ သံဃဿ ရုစ္စနဘာဝံ ဓာရယာမိ, ဗုဇ္ဈာမိ ဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနတ္ထေ ကတော, သော စ ကမ္မဝါစာယ အနင်္ဂံ, တသ္မာ အနုဿာဝကေန ‘‘ဓာရယာမီ’’တိ ဧတ္ထ မိ-ကာရပရိယောသာနမေဝ ဝတွာ နိဋ္ဌပေတဗ္ဗံ, ဣတိ-သဒ္ဒေါ န ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗကမ္မဝါစာနမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၈၉။)ဧကပေါရိသာ ဝါတိအာဒိ သတ္တာနံ သရီရဆာယံ ပါဒေဟိ မိနိတွာ ဇာနနပ္ပကာရဒဿနံ။ ဆသတ္တပဒပရိမိတာ ဟိ ဆာယာ ‘‘ပေါရိသာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဣဒဉ္စ ဥတုပ္ပမာဏာစိက္ခဏာဒိ စ အာဂန္တုကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝီမံသိတွာ ဝုဍ္ဎနဝဘာဝံ ဉတွာ ဝန္ဒနဝန္ဒာပနာဒိကရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတိ အာဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆတိ စာတိ ဥတု, သောဝ ပမီယတေ အနေန သံဝစ္ဆရန္တိ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဥတုယေဝ ဥတုပ္ပမာဏ’’န္တိ။ အပရိပုဏ္ဏာတိ ဥပသမ္ပဒါဒိဝသေန အပရိပုဏ္ဏာ။ ယဒိ ဥတုဝေမဇ္ဈေ ဥပသမ္ပာဒိတော, တဒါ တသ္မိံ ဥတုမှိ အဝသိဋ္ဌဒိဝသာစိက္ခဏံ ဒိဝသဘာဂါစိက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ ယဿ ယော ဥတု အပရိပုဏ္ဏော, တေ ဒိဝသေ’’တိ။ တတ္ထ ယဿ တင်္ခဏံ လဒ္ဓူပသမ္ပဒဿ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဗန္ဓီ ယော ဥတု ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ အပရိပုဏ္ဏော, တေ ဒိဝသေတိ ယောဇနာ။
ဆာယာဒိကမေဝ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယိတဗ္ဗတော ကထေတဗ္ဗတော သင်္ဂီတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကတော ကတွာ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ တွံ ကိံ လဘသီတိ တွံ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ ကတရဝဿံ, ကတရဥတုဉ္စ လဘသိ, ကတရသ္မိံ တေ ဥပသမ္ပဒါ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဝဿန္တိ ဝဿာနဥတု, ဣဒဉ္စ သံဝစ္ဆရာစိက္ခဏံ ဝိနာ ဝုတ္တမ္ပိ န ဝိညာယတီတိ ဣမိနာ ဥတုအာစိက္ခဏေနေဝ သာသနဝဿေသု ဝါ ကလိယုဂဝဿာဒီသု ဝါ သဟဿိမေ ဝါ သတိမေ ဝါ အသုကဥတုံ လဘာမီတိ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆာယာတိ ဣဒံ ပါဠိယံ အာဂတပဋိပါဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဝတ္တဗ္ဗကမ္မတော ပန ကလိယုဂဝဿာဒီသု သဗ္ဗဒေသပသိဒ္ဓေသု အသုကဝဿေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကကဏှေ ဝါ သုက္ကေ ဝါ ပက္ခေ အသုကေ တိထိဝါရဝိသေသယုတ္တေ ပုဗ္ဗဏှာဒိဒိဝသဘာဂေ ဧတ္တကေ ဆာယာပမာဏေ, နာဍိကာပမာဏေ ဝါ မယာ ဥပသမ္ပဒါ လဒ္ဓါတိ ဝဒေယျာသီတိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၀။)အာဂန္တုကေဟိ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိံ ဉတွာ ပဋိပဇ္ဇာဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ ဧတ္တကော ကထာမဂ္ဂေါ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ အာဂတော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာနယော ပန ဧကစ္စော ဣဓေဝ သင်္ဂဟံ ဂတော, ဧကစ္စော အသန္နိဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယတ္တာ သံသယဟေတုကော ဟောတိ, တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတောတိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။
၂၃။ နိဿယဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၅၁။ ဧဝံ ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ နိဿယဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘နိဿယောတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဿယနံ နိဿယော, သေဝနံ ဘဇနန္တျတ္ထော။ နိပုဗ္ဗသိ သေဝါယန္တိ ဓာတု ဘာဝသာဓနော, န ‘‘နိဿာယ နံ ဝသတီတိ နိဿယော’’တိ ဣဓ ဝိယ အဝုတ္တကမ္မသာဓနော။ တတ္ထ ဟိ သေဝိတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော လဗ္ဘတိ, ဣဓ ပန သေဝနကိရိယာတိ။ ဣဒါနိ တံ နိဿယံ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဝိတ္ထာရတော ဌပေတုံ ‘‘ကေန ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေန ဒါတဗ္ဗော, ကေန န ဒါတဗ္ဗောတိ နိဿယဒါယကံ ကတ္တာရံ ပုစ္ဆတိ, ကဿ ဒါတဗ္ဗော, ကဿ န ဒါတဗ္ဗောတိ နိဿယပဋိဂ္ဂါဟကံ သမ္ပဒါနံ, ကထံ ဂဟိတော ဟောတိ, ကထံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ကာရဏံ, နိဿာယ ကေန ဝသိတဗ္ဗံ, ကေန န ဝသိတဗ္ဗန္တိ နိဿယပဋိပန္နကံ။ တတော ပုစ္ဆာနုက္ကမေန ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘တတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ ဧတ္ထေဝ, အထ ခေါ နိဿယမုစ္စနင်္ဂေပိ ‘‘ဗျတ္တေနာ’’တိ အာဂတော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၁။)တတ္ထ ဧတ္ထ စ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ ‘ဗျတ္တော’တိ ဣမိနာ ပရိသုပဋ္ဌာပကော ဗဟုဿုတော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဣဒါနိ ပရိသုပဋ္ဌာပကလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသုပဋ္ဌာပကေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘိဝိနယေတိ သကလေ ဝိနယပိဋကေ။ ဝိနေတုန္တိ သိက္ခာပေတုံ။ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ပရိပုစ္ဆာဝသေန ဥဂ္ဂဏှနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ပမုဋ္ဌံ, ဣတရေသံ ပဂုဏံ ဘဝေယျာတိ အာဟ ‘‘တီဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တနက္ခမာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ အဘိဓမ္မေတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဝါ တယော ဝဂ္ဂါတိ မဟာဝဂ္ဂတော ဟေဋ္ဌာ သဂါထာဝဂ္ဂေါ နိဒါနဝဂ္ဂေါ ခန္ဓဝဂ္ဂေါတိ ဣမေ တယော ဝဂ္ဂါ။ ‘‘ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဇာတကဘာဏကေန သာဋ္ဌကထံ ဇာတကံ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ဓမ္မပဒံ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။
ပဉ္စဟိ ဘိက္ခဝေ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေနာတိအာဒီသု န သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဥပဇ္ဈာယေန ဟုတွာ သာမဏေရော န ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာတိ အသေက္ခဿ သီလက္ခန္ဓောပိ အသေက္ခော သီလက္ခန္ဓော နာမ။ အသေက္ခဿ အယန္တိ ဟိ အသေက္ခော, သီလက္ခန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿပိ ဝသေန အပေက္ခိတွာ ဥပ္ပန္နာ အယံ ကထာ။ အသေက္ခသီလန္တိ စ န အဂ္ဂဖလသီလမေဝ အဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ ယံ ကိဉ္စိ အသေက္ခသန္တာနေ ပဝတ္တသီလံ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကဿ သီလဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ သမာဓိက္ခန္ဓာဒီသုပိ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓပရိယောသာနေသု အယမေဝ နယော, တသ္မာ ယထာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ လောကိယမိဿကာ ကထိတာ, ဧဝံ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓောပီတိ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိအာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ ဧဝ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပန လောကိယမေဝ။ တေနေဝ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထာယံ (သံ။နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၅) ဝုတ္တံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၂။)‘‘ပုရိမေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ လောကိယလောကုတ္တရသီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိယော ကထိတာ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဟောတိ, တံ လောကိယမေဝါ’’တိ။
အဿဒ္ဓေါတိအာဒီသု တီသု ဝတ္ထူသု သဒ္ဓါ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဿဒ္ဓေါ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဟိရီတိ အဟိရိကော, အကုသလသမာပတ္တိယာ အဇိဂုစ္ဆမာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ န ဩတ္တပ္ပတီတိ အနောတ္တပ္ပီ, အကုသလသမာပတ္တိယာ န ဘာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုစ္ဆိတံ သီဒတီတိ ကုသီတော, ဟီနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ ဧတဿာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော, သမ္မပ္ပဓာနယုတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ မုဋ္ဌာ သတိ ဧတဿာတိ မုဋ္ဌဿတီ, နဋ္ဌဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ ဧတဿာတိ ဥပဋ္ဌိတဿတီ, နိစ္စံ အာရမ္မဏာဘိမုခပဝတ္တသတိဿေတံ အဓိဝစနံ။
အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော စ အဇ္ဈာစာရေ အာစာရဝိပန္နော စ အာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတော အဓိပ္ပေတော။ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တံ ဂဏှာတိ, ဂါဟယတီတိ ဝါ အန္တဂ္ဂါဟိကာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ပုရိမာနိ ဒွေ ပဒါနီတိ ‘‘န ပဋိဗလော ဟောတိ အန္တေဝါသိံ ဝါ သဒ္ဓိဝိဟာရိံ ဝါ ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဝါ ဥပဋ္ဌာပေတုံ ဝါ, အနဘိရတံ ဝူပကာသေတုံ ဝါ ဝူပကာသာပေတုံ ဝါ’’တိ ဣမာနိ ဒွေ ပဒါနိ။
အဘိ ဝိသိဋ္ဌော ဥတ္တမော သမာစာရော အဘိသမာစာရော, အဘိသမာစာရောဝ အာဘိသမာစာရိကောတိ စ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာတိ စ အာဘိသမာစာရိကသိက္ခာ။ အဘိသမာစာရံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပညတ္တာ သိက္ခာ အာဘိသမာစာရိကသိက္ခာ, ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နသိက္ခာယေတံ အဓိဝစနံ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာ, ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နသိက္ခာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေနေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၃။)‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နံ ဝါ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ, ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နံ အာဘိသမာစာရိက’’န္တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁) ဝုတ္တံ, တသ္မာ သေက္ခပဏ္ဏတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗတော သေက္ခာ, ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိ, သဗ္ဗာပိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နာ သိက္ခာပဒပဏ္ဏတ္တိ ‘‘သေက္ခပဏ္ဏတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဂဏ္ဌိပဒေပိ ဝုတ္တံ ‘‘သေက္ခပဏ္ဏတ္တိယန္တိ ပါရာဇိကမာဒိံ ကတွာ သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာပဒပညတ္တိယ’’န္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၄)။
ဥပဇ္ဈာယာစရိယကထာယံ န သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဥပဇ္ဈာယေန ဟုတွာ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အသေက္ခဿ အယန္တိ အသေက္ခော, လောကိယလောကုတ္တရော သီလက္ခန္ဓော။ အန္တဂ္ဂါဟိကာယာတိ သဿတုစ္ဆေဒကောဋ္ဌာသဂ္ဂါဟိကာယ။ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေတိ အပ္ပဿုတော ဟောတိ, ဒုပ္ပညော ဟောတီတိ ဣမာနိ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ ပစ္ဆိမာနိ တီဏီတိ န ပဋိဗလော ဥပ္ပန္နံ ကုက္ကုစ္စံ ဓမ္မတော ဝိနောဒေတုံ, အာပတ္တိံ န ဇာနာတိ, အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ န ဇာနာတီတိ ဣမာနိ တီဏိ။ ကုက္ကုစ္စဿ ဟိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနယသင်္ခါတဓမ္မတော ဝိနောဒေတုံ အပ္ပဋိဗလတာ နာမ အဗျတ္တတ္တာ ဧဝ ဟောတီတိ သာပိ အာပတ္တိအင်္ဂမေဝ ဝုတ္တာ။
အဘိ ဝိသိဋ္ဌော ဥတ္တမော သမာစာရော အဘိသမာစာရော, ဝတ္တပ္ပဋိပတ္တိသီလံ, တံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တာ ခန္ဓကသိက္ခာပဒသင်္ခါတာ သိက္ခာ အာဘိသမာစာရိကာ။ သိက္ခာပဒမ္ပိ ဟိ တဒတ္ထပရိပူရဏတ္ထိကေဟိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာတိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာ ကာရဏဘူတာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာ, ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နသိက္ခာပဒံ။ တေနေဝေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁) ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နံ သိက္ခာပဒံ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ, ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နံ အာဘိသမာစာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သေက္ခပဏ္ဏတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗတော သေက္ခာ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၄။)ဘဂဝတာဝ ပညတ္တတ္တာ ပညတ္တိ။ သဗ္ဗာပိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နာ သိက္ခာပဒပဏ္ဏတ္တိ ‘‘သေက္ခပဏ္ဏတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေတိ ဧတ္ထ ကုသလတ္တိကာဒီဟိ ဝုတ္တံ ဇာတိဘူမိပုဂ္ဂလသမ္ပယောဂဝတ္ထာရမ္မဏကမ္မဒွါရလက္ခဏရသာဒိဘေဒေဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သနိဗ္ဗာနံ နာမံ, ဘူတောပါဒါယဘေဒံ ရူပဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနနပညာ, တပ္ပကာသကော စ ဂန္ထော နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ နာမ။ ဣမိနာ အဘိဓမ္မတ္ထကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ သိက္ခာပေတုန္တိ ဥဂ္ဂဏှာပေတုန္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၄) ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၅၃။ အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီတိ ဧတ္ထ အာယသ္မတောတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ, အာယသ္မန္တံ နိဿာယ ဝသိဿာမီတိ အတ္ထော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ‘‘ဗျတ္တော…ပေ… ဝုတ္တလက္ခဏောယေဝါ’’တိ, တံ ပရိသူပဋ္ဌာကဗဟုဿုတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒဓမ္မန္တေဝါသိကေဟိ ပန…ပေ… တာဝ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယဥပသမ္ပဒါစရိယဓမ္မာစရိယာနံ ဧတေဟိ ယထာဝုတ္တဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယေန သိက္ခာပဒါနိ ဒိန္နာနိ, အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော။ ယေန ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာ ဝုတ္တာ, အယံ ဥပသမ္ပဒါစရိယော။ ယော ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ ဒေတိ, အယံ ဓမ္မာစရိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၁၅၄။ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကထာယံ ဒိသံ ဂတောတိ ပုန အာဂန္တုကာမော, အနာဂန္တုကာမော ဝါ ဟုတွာ ဝါသတ္ထာယ ကဉ္စိ ဒိသံ ဂတော။ ဘိက္ခုဿ သဘာဂတန္တိ ပေသလဘာဝံ။ ဩလောကေတွာတိ ဥပပရိက္ခိတွာ။ ဝိဗ္ဘန္တေ…ပေ… တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သစေ ကေနစိ ကရဏီယေန တဒဟေဝ ဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ‘ကတိပါဟေန ဂမိဿာမီ’တိ ဂမနေ သဥဿာဟော ဟောတိ, ရက္ခတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မာ ဣဓ ပဋိက္ကမီတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၅။)မာ ဣဓ ပဝိသိ။ တတြေဝ ဝသိတဗ္ဗန္တိ တတ္ထေဝ နိဿယံ ဂဟေတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ တံယေဝ ဝိဟာရံ…ပေ… ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဥပဇ္ဈာယေန ပရိစ္စတ္တတ္တာ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနပရိဟာရော နတ္ထိ, တသ္မာ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနဂတဿပိ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဂဟိတနိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။
အာစရိယမှာ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓီသု အာစရိယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပက္ကန္တောတိ ဒိသံ ဂတော’’တိအာဒိနာ ဥပဇ္ဈာယဿ ပက္ကမနေ ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော, သော တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဣဓာပိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ တံ အဝတွာ ‘‘ကောစိ အာစရိယော အာပုစ္ဆိတွာ ပက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ အညောယေဝ နယော အာရဒ္ဓေါ။ အယဉ္စ နယော ဥပဇ္ဈာယပက္ကမနေပိ ဝေဒိတဗ္ဗောယေဝ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ဧကတ္ထဝုတ္တလက္ခဏံ အညတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ နိဝတ္တတိ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေါ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧတ္တာဝတာ ဒိသာပက္ကန္တော နာမ ဟောတီတိ အန္တေဝါသိကေ အနိက္ခိတ္တဓုရေပိ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တီတိ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အညသ္မိံ သေနာသနေ ဝသန္တိ, အန္တောဥပစာရသီမာယံ ပန ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာပိ ဝသတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ‘‘သစေပိ အာစရိယော မုဉ္စိတုကာမောဝ ဟုတွာ နိဿယပဏာမနာယ ပဏာမေတီ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဿ အာဏတ္တိယမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၃) ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၅၃။ သာဟူတိ သာဓု သုန္ဒရံ။ လဟူတိ အဂရု, သုဘရတာတိ အတ္ထော။ ဩပါယိကန္တိ ဥပါယပဋိသံယုတ္တံ, ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇနံ နိတ္ထရဏုပါယောတိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ သာမီစိကမ္မမိဒန္တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၆။)အတ္ထော။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန, ကာယဝစီပယောဂေန သမ္ပာဒေဟီတိ အတ္ထော။ ကာယေနာတိ ဧတဒတ္ထဝိညာပကံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိံ ဒဿေန္တော ကာယေန ဝိညာပေတိ။ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္ဓာယာတိ ဥပဇ္ဈာယေန ‘‘သာဟူ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တေသု သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆနဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘ကာယေန ဝိညာပေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အာယာစနဒါနမတ္တေနာတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ပဌမံ အာယာစနမတ္တေန, တတော ဥပဇ္ဈာယဿ စ ‘‘သာဟူ’’တိအာဒိနာ ဝစနမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ အာစရိယဿ သန္တိကေ နိဿယဂ္ဂဟဏေ အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီတိ အာယသ္မန္တံ နိဿာယ ဝသိဿာမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၅၄။ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကထာယံ ယော ဝါ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂေါ, တဿ သန္တိကေ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ လဇ္ဇီသု ဧဝ နိဿယဂ္ဂဟဏံ နိယောဇေတိ အလဇ္ဇီသု ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပရိဘောဂသဒ္ဒေန ဧကကမ္မာဒိကော သံဝါသော ဂဟိတော ပစ္စယပရိဘောဂဿ သမ္ဘောဂသဒ္ဒေန ဂဟိတတ္တာ။ ဧတေန စ သမ္ဘောဂသံဝါသာနံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ န ကတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ပရိဟာရော နတ္ထီတိ အာပတ္တိပရိဟာရော နတ္ထိ။ တာဒိသောတိ ယတ္ထ နိဿယော ဂဟိတပုဗ္ဗော, ယော စ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂေါ, တာဒိသော။ တထာ ဝုတ္တန္တိ ‘‘လဟုံ အာဂမိဿတီ’’တိ ဝုတ္တဉ္စေတိ အတ္ထော။ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒိဝသာနီတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ ယဒိ ဧကာဟဒွီဟေန သဘာဂတာ ပညာယတိ, ဉာတဒိဝသေ ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ အထာပိ စတုပဉ္စာဟေနပိ န ပညာယတိ, ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ ပညာယတိ, တတ္တကာနိ အတိက္ကာမေတဗ္ဗာနိ။ သဘာဂတံ ဩလောကေမီတိ ပန လေသော န ကာတဗ္ဗော။ ဒဟရာ သုဏန္တီတိ ဧတ္ထ အသုတွာပိ ‘‘အာဂမိဿတိ, ကေနစိ အန္တရာယေန စိရာယန္တီ’’တိ သညာယ သတိပိ လဗ္ဘတေဝ ပရိဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ဣဓေဝါဟံ ဝသိဿာမီတိ ပဟိဏတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၇။)ပရိဟာရော နတ္ထီ’’တိ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရော နတ္ထီတိ ဂမနေ နိရုဿာဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သဥဿာဟဿ ပန သေနာသနပဋိသာမနာဒိဝသေန ကတိပါဟေ ဂတေပိ န ဒေါသော။
တတြေဝ ဝသိတဗ္ဗန္တိ တတြ သဘာဂဋ္ဌာနေ ဧဝ နိဿယံ ဂဟေတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ တံယေဝ ဝိဟာရံ…ပေ… ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ဥပဇ္ဈာယေ သင်္ဂဏှန္တေယေဝ တံသမောဓာနေ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝုတ္တာ, တသ္မိံ ပန ကောဓေန ဝါ ဂဏနိရပေက္ခတာယ ဝါ အသင်္ဂဏှန္တေ အညေသု ဂဟိတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။
အာစရိယမှာ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ ဝုတ္တော ‘‘ကောစိ အာစရိယော’’တိအာဒိကော နယော ဥပဇ္ဈာယပက္ကမနာဒီသုပိ နေတွာ တတ္ထ စ ဝုတ္တော ဣဓာပိ နေတွာ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တီတိ ဥပစာရသီမတော ဗဟိ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ ဝသန္တိ။ တေန ဗဟိဥပစာရေပိ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တရေ အာသန္နေ ပဒေသေ ဝသတိ, နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ပန ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ ဝသတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတေဝါတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၃) ဝုတ္တံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
နိဿယဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
တေဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၈။)၂၄။ သီမာဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၅၆။ ဧဝံ နိဿယဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘သီမာတိ ဧတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီမာတိ သိနီယတေ သမဂ္ဂေန သံဃေန ကမ္မဝါစာယ ဗန္ဓီယတေတိ သီမာ။ သိ ဗန္ဓနေတိ ဓာတု, မ-ပစ္စယော, ကိယာဒိဂဏောယံ။ ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂေန ဝိနာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သီမာ နာမေသာ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧကာဒသ’’တျာဒိမာဟ။
ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမတ္တာ သံဃကမ္မဿ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ယတ္ထ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ သက္ကောန္တိ, တတ္တကေ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ, န တတော ဩရန္တိ အာဟ ‘‘အတိခုဒ္ဒကာ နာမ ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ, တဿံ ပန ဒိသာယံ နိမိတ္တေ အသတိ ယတ္ထ အတ္ထိ, တတော ပဋ္ဌာယ ပဌမံ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ, ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယာ’’တိအာဒိနာ သမန္တာ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနေသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ပုန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယာ’’တိ ပဌမကိတ္တိတံ ပဋိကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ တီဟိ နိမိတ္တေဟိ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာယပိ သီမာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ တိက္ခတ္တုံ သီမမဏ္ဍလံ သမ္ဗန္ဓန္တေနာတိ ဝိနယဓရေန သယံ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌတွာ ကေဝလံ နိမိတ္တကိတ္တနဝစနေနေဝ သီမမဏ္ဍလံ သမန္တာ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဗန္ဓန္တေနာတိ အတ္ထော။ တံတံနိမိတ္တဋ္ဌာနံ အဂန္တွာပိ ဟိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တိယောဇနပရမာယပိ သီမာယ သမန္တတော တိက္ခတ္တုံ အနုပရိဂမနဿ ဧကဒိဝသေန ဒုက္ကရတ္တာ ဝိနယဓရေန သယံ အဒိဋ္ဌမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူဟိ ယထာဝဝတ္ထိတံ နိမိတ္တံ ‘‘ပါသာဏော ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ကေနစိ ဝုတ္တာနုသာရေန သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၂၉၉။)သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ ဣမိနာ အညမညဿ အာသန္နတံ ဒီပေတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကရတနမတ္တာ သုဝိညေယျတရာ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆိမကောဋိယာ ဟတ္ထမတ္တာ သီမန္တရိကာ ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဧကင်္ဂုလိမတ္တာပိ သီမန္တရိကာ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တတ္တကေနပိ ဟိ သီမာ အသမ္ဘိန္နာဝ ဟောတိ။ ဒွိန္နံ သီမာနံ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ နိမိတ္တဿ သီမတော ဗာဟိရတ္တာ သီမသမ္ဘေဒေါ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ သီမသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ သီမပ္ပဒေသံ ပဝိဋ္ဌေ ဒွိန္နံ သီမာနံ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ, န, ပန တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ သီမာ တတ္တကေန အသီမာ ဟောတိ, ဒွေ ပန သီမာ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎိတရုက္ခေန အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧကတ္ထ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဣတရံ သောဓေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ တဿာ ပဒေသန္တိ ယတ္ထ ဌတွာ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသံ ပဒေသံ, ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တောကရိတွာ ဗန္ဓန္တာ သီမာယ သီမံ သံဘိန္ဒန္တိ နာမ။ န ကမ္မဝါစံ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တီတိ ကမ္မဝါစံ န ဘိန္ဒန္တိ, ကမ္မံ န ကောပေန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၁၅၈။ သုဒ္ဓပံသုပဗ္ဗတောတိ န ကေနစိ ကတော သယံဇာတောဝ ဝုတ္တော။ တထာ သေသာပိ။ ဣတရောပီတိ သုဒ္ဓပံသုပဗ္ဗတာဒိကော ပဗ္ဗတောပိ။ ဟတ္ထိပ္ပမာဏောတိ ဧတ္ထ ဘူမိတော ဥဂ္ဂတပဒေသေန ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ‘‘ဟတ္ထိပ္ပမာဏော နာမ ပဗ္ဗတော ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနုဗ္ဗေဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ဝါ တီဟိ ဝါတိ သီမဘူမိယံ စတူသု, တီသု ဝါ ဒိသာသု ဌိတေဟိ, ဧကိဿာ ဧဝ ပန ဒိသာယ ဌိတေဟိ တတော ဗဟူဟိပိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဒွီဟိ ပန ဒွီသု ဒိသာသု ဌိတေဟိပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၀။)ယသ္မာ ဧကေန န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ။ တံ ဗဟိဒ္ဓါ ကတွာတိ ကိတ္တိတနိမိတ္တဿ အသီမတ္တာ အန္တောသီမာယ ကရဏံ အယုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။
ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏတာ သဏ္ဌာနတော ဂဟေတဗ္ဗာ, န တုလဂဏနာဝသေန, ဘာရတော ပလပရိမာဏဉ္စ မဂဓတုလာယ ဂဟေတဗ္ဗံ, သာ စ လောကိယတုလာယ ဒွိဂုဏာတိ ဝဒန္တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ‘‘ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏတာ တုလတာယ ဂဟေတဗ္ဗာ, န တုလဂဏနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိမဟန္တောပီတိ ဘူမိတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ အနုဂန္တွာ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ဩတိဏ္ဏဃနတော အနေကယောဇနပ္ပမာဏောပိ။ သစေ ဟိ တတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ ကူဋံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ပဗ္ဗတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) – သစေ ဧကာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, န ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ စတူသု ဒိသာသု စတုန္နံ ပဗ္ဗတကူဋာနံ ဟေဋ္ဌာ ပိဋ္ဌိပါသာဏသဒိသေ ပါသာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေ သတိပိ ပထဝိတော ဥဒ္ဓံ တေသံ သမ္ဗန္ဓေ အသတိ ဟေဋ္ဌာ ပထဝီဂတသမ္ဗန္ဓမတ္တေ အဗ္ဗောဟာရိကံ ကတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော အတိမဟန္တောပိ ပါသာဏသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝိတော ဟေဋ္ဌာ တဿ မဟန္တဘာဝေ ဂယှမာနေ ပဗ္ဗတမေဝ ဟောတီတိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ စိနိတွာ ကတပံသုပုဉ္ဇေ တိဏဂုမ္ဗရုက္ခာ စေ ဇာယန္တိ, ပဗ္ဗတော ဟောတီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော, နေဝါတိ ဥပတိဿတ္ထေရောတိ ဝုတ္တံ။ ပါသာဏောတိ သုဓာမယပါသာဏောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ ဣဋ္ဌကာယ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ သောပီတိ ခါဏုကော ဝိယ ဥဋ္ဌိတပါသာဏောပိ။ စတုပဉ္စရုက္ခနိမိတ္တမတ္တမ္ပီတိ ဧကစ္စေသု နိမိတ္တသဒ္ဒေါ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။
အန္တောသာရာနန္တိ တသ္မိံ ခဏေ တရုဏတာယ သာရေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိဏာမေန ဘဝိဿမာနသာရေပိ သန္ဓာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၁။)ဝုတ္တံ။ တာဒိသာနဉှိ သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏပရိဏာဟာနံ စတုပဉ္စမတ္တာနမ္ပိ ဝနံ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောသာရမိဿကာနန္တိ အန္တောသာရေဟိ ရုက္ခေဟိ သမ္မိဿာနံ။ ဧတေန တစသာရရုက္ခမိဿကာနမ္ပိ ဝနံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ စတုပဉ္စရုက္ခမတ္တမ္ပီတိ သာရရုက္ခေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘ဧတ္ထ တယော စေ သာရရုက္ခာ ဟောန္တိ, ဒွေ အသာရာ, သာရရုက္ခာနံ ဗဟုတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ သုသာနမ္ပိ ဣဓ ဝနမေဝါတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ သယံဇာတတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘စတူသု ဒွေ အန္တောသာရာ စေ, ဝဋ္ဋတိ, အန္တောသာရာ အဓိကာ, သမာ ဝါ, ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဗဟူသုပိ ဒွေ စေ အန္တောသာရာ အတ္ထိ, ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝနမဇ္ဈေ ဝိဟာရံ ကရောန္တီတိ ရုက္ခဃဋာယ အန္တရေ ရုက္ခေ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတိအာဒီဟိ ဝိဟာရပရိစ္ဆေဒံ ကတွာဝ အန္တောရုက္ခန္တရေသု ဧဝ ပရိဝေဏပဏ္ဏသာလာဒီနံ ကရဏဝသေန ယထာ အန္တောဝိဟာရမ္ပိ ဝနမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ ဝိဟာရံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိဟာရံ ကရေယျုံ, ဝိဟာရဿ အဝနတ္တာ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတဝနံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတဗ္ဗံ သိယာ, ဣဓ ပန အန္တောပိ ဝနတ္တာ ‘‘ဝနံ န ကိတ္တေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ တံ ကိတ္တေန္တိ, ‘‘နိမိတ္တဿ ဥပရိ ဝိဟာရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အနန္တရေ ဝုတ္တဒေါသော အာပဇ္ဇတိ။ ဧကဒေသန္တိ ဝနေကဒေသံ, ရုက္ခဝိရဟိတဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရဿ ဧကပဿေ ဌိတဝနဿ ဧကဒေသန္တိ အတ္ထော။
သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏောတိ ဝံသဒဏ္ဍပ္ပမာဏော။ ‘‘လေခနိဒဏ္ဍပ္ပမာဏော’’တိ ကေစိ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန အဝေဘင်္ဂိယဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ယော ကောစိ အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောပိ ဝေဠု…ပေ… ဂရုဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တနုတရော ဝေဠုဒဏ္ဍောတိ စ သူစိဒဏ္ဍောတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝံသနဠကသရာဝါဒီသူတိ ဝေဠုပဗ္ဗေ ဝါ နဠပဗ္ဗေ ဝါ ကပလ္လကာဒိမတ္တိကဘာဇနေသု ဝါတိ အတ္ထော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၂။)တင်္ခဏမ္ပီတိ တရုဏပေါတကေ အမိလာယိတွာ ဝိရုဟနဇာတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ပရိဏတာ သမူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ ရောပိတာပိ ဆိန္နသာခါ ဝိယ မိလာယိတွာ စိရေန နဝမူလင်္ကုရုပ္ပတ္တိယာ ဇီဝန္တိ, မိယန္တိယေဝ ဝါ, တာဒိသေ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတန္တိ နဝမူလသာခါနိဂ္ဂမနံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ‘‘သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏောတိ သီဟဠဒီပေ လေခနိဒဏ္ဍပ္ပမာဏောတိ ဝဒန္တိ, သော စ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိပရိမာဏောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
မဇ္ဈေတိ သီမာယ မဟာဒိသာနံ အန္တော။ ကောဏန္တိ သီမာယ စတူသု ကောဏေသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ။ ပရဘာဂေ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တေသံ စတုန္နံ ကောဏာနံ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတေသု အဋ္ဌသု မဂ္ဂေသု ဧကိဿာ ဒိသာယ ဧကံ, အညိဿာ ဒိသာယ စာပရန္တိ ဧဝံ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ စတူသု ဒိသာသု ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ ပန ကိတ္တိတမတ္တေန ကထံ ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝိဂစ္ဆတီတိ ဝိညာယတိ။ ပရတော ဂတဋ္ဌာနေပိ ဧတေ ဧဝ တေ စတ္တာရော မဂ္ဂါ။ ‘‘စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝိစိနိတဗ္ဗန္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ဝုတ္တံ။ ဝိစိနန္တော ပန ဧဝံ ကာရဏံ ပညာယတိ – ပုဗ္ဗဝါကျေပိ ‘‘ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ စတ္တာရော မဂ္ဂါ’’တိ, ပရဝါကျေပိ ‘‘ဝိဟာရမဇ္ဈေန နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဂတမဂ္ဂေါပီ’’တိ ဝိဟာရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘ကောဏံ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဂတံ ပနာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧတေ မဂ္ဂါ ဝိဟာရဿ ကောဏမေဝ နိဗ္ဗိဇ္ဈိံသု, န အညမညံ မိဿိံသု, တသ္မာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝါဘာဝါ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ စတူသု ဌာနေသု ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ‘‘ပရဘာဂေ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတေသု အဋ္ဌသု မဂ္ဂေသု ဧကိဿာ ဒိသာယ ဧကံ, အပရာယ ဧကန္တိ ဧဝံ စတူသု ဌာနေသု ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၃။)‘‘ပရဘာဂေတိ ဧတ္ထ ဧတေဟိ ဗဒ္ဓဋ္ဌာနတော ဂတတ္တာ ဝဋ္ဋတိ, တထာ ဒီဃမဂ္ဂေပိ ဂဟိတဋ္ဌာနတော ဂတဋ္ဌာနဿ အညတ္တာတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဧကာဗဒ္ဓနိမိတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
ဥတ္တရန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ ဣဒဉ္စ ပါဠိယံ ဘိက္ခုနီနံ နဒီပါရဂမနေ နဒီလက္ခဏဿ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ, ဘိက္ခူနံ အန္တရဝါသကတေမနမတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ဘိက္ခုနီဝသေန နဒီလက္ခဏဿ ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ တေနေဝ နယေန ဒဿနတ္ထံ ကတံ။ သီမံ ဗန္ဓန္တာနံ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ အယံ ဝုတ္တလက္ခဏာ နဒီ သမုဒ္ဒံ ဝါ ပဝိသတု တဠာကံ ဝါ, ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ နိမိတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘အန္တရဝါသကော တေမိယတီတိ ဝုတ္တတ္တာ တတ္တကပ္ပမာဏဥဒကေယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ။ ‘တေမိယတီ’တိ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ နဒီလက္ခဏံ ဝုတ္တံ, ဧဝရူပါယ နဒိယာ ယသ္မိံ ဌာနေ စတ္တာရော မာသေ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဥဒကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတိ, တသ္မိံ ဌာနေ အပ္ပေါဒကေပိ ဌတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ’’တိ ဝုတ္တံ။
နဒီစတုက္ကေပိ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ပရတော ဂတဋ္ဌာနေပိ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ စ ‘‘အသမ္မိဿာ နဒိယော ပန စတဿောပိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အသမ္မိဿဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာဝရဏံ ပဝတ္တတိယေဝါတိ အာဝရဏံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သန္ဒတိယေဝ။ အပဝတ္တမာနာတိ အသန္ဒမာနုဒကာ။ အာဝရဏဉှိ ပတွာ နဒိယာ ယတ္တကေ ပဒေသေ ဥဒကံ အသန္ဒမာနံ သန္တိဋ္ဌတိ, တတ္ထ နဒီနိမိတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဥပရိ သန္ဒမာနဋ္ဌာနေယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အသန္ဒမာနဋ္ဌာနေ ပန ဥဒကနိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဌိတမေဝ ဟိ ဥဒကံ ဥဒကနိမိတ္တေ ဝဋ္ဋတိ, န သန္ဒမာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ နဒီနိမိတ္တံ, အပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဥဒကနိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၄။)‘‘ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ နဒီနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တတ္တာ သေတုတော ပရတော တတ္တကံ ဥဒကံ ယဒိ ပဝတ္တတိ, နဒီ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဇာတဿရာဒီသု ဌိတောဒကံ ဇာတဿရာဒိပဒေသေန အန္တရိကမ္ပိ နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ နဒီပါရသီမာယ နိမိတ္တံ ဝိယ။ သစေ သော ပဒေသော ကာလန္တရေန ဂါမခေတ္တဘာဝံ ပါပုဏာတိ, တတ္ထ အညံ သီမံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ဝုတ္တံ။ မူလေတိ အာဒိကာလေ။ နဒိံ ဘိန္ဒိတွာတိ ယထာ ဥဒကံ အနိစ္ဆန္တေဟိ ကဿကေဟိ မဟောဃေ နိဝဋ္ဋေတုံ န သက္ကာ, ဧဝံ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ။ နဒိံ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝါ မာတိကာမုခဒွါရေန နဒီကူလံ ဘိန္ဒိတွာ။
ဥက္ခေပိမန္တိ ဒီဃရဇ္ဇုနာ ကူဋေဟိ ဥဿိဉ္စနီယံ။ ဥက္ခေပိမန္တိ ဝါ ကူပတော ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥက္ခေပိမန္တိ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟေတဗ္ဗကံ။
အသမ္မိဿေဟီတိ သဗ္ဗဒိသာသု ဌိတပဗ္ဗတေဟိ ဧဝ ဝါ ပါသာဏာဒီသု အညတရေဟိ ဝါ နိမိတ္တန္တရာဗျဝဟိတေဟိ။ သမ္မိဿေဟီတိ ဧကတ္ထ ပဗ္ဗတော, အညတ္ထ ပါသာဏောတိ ဧဝံ ဌိတေဟိ အဋ္ဌဟိ။ နိမိတ္တာနံ သတေနာပီတိ ဣမိနာ ဧကိဿာယေဝ ဒိသာယ ဗဟူနိပိ နိမိတ္တာနိ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ, ပဗ္ဗတော, ဘန္တေ။ ပုန ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ, ပါသာဏော, ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာတိ တိကောဏာ။ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာတိ ဝါ တိကောဏရစ္ဆာသဏ္ဌာနာ။ စတုရဿာတိ သမစတုရဿာ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနာ ပန အာယတစတုရဿာ, ဧကကောဋိယံ သင်္ကောစိတာ, တဒညာယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာ ဝါ ဟောတိ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနာတိ ဝါ မုဒိင်္ဂဘေရီ ဝိယ မဇ္ဈေ ဝိတ္ထတာ ဥဘောသု ကောဋီသု သင်္ကောစိတာ ဟောတိ။
֍ * ၁၅၉။ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာယ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၅။)နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေနာတိ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမေန ဂဏနပရိစ္ဆေဒေန, အပ္ပတရော စေ ဂဏော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣမဿ ပန သီမာသမ္မုတိကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ‘‘စတူဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္နိပတိတာတိ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ အညမညဿ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ သန္နိပတိတာ။ ဣမိနာ ‘‘စတုဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပကတတ္တာ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေ အာဂတာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ ပဌမသမ္ပတ္တိလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ, တသ္မိံ ဧကဿ ဂါမဘောဇကဿ အာယုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ ဂါမက္ခေတ္တေ ဌိတာ ဘိက္ခူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာတိ ဧတေန ဧတာ ဗဒ္ဓသီမာဒယော ဂါမသီမတော သီမန္တရဘူတာ, န တာသု ဌိတာ ဂါမသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တိ, တသ္မာ န တေသံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ တေ သဗ္ဗေ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ကတွာတိ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟရဏတ္ထံ သန္နိပတိတုံ သမတ္ထေ တေ ဂါမက္ခေတ္တဋ္ဌေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သံဃဿ ဟတ္ထပါသေ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒံ ဝါ အာဟရိတွာတိ သန္နိပတိတုံ အသမတ္ထာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ။ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ ယဒိပိ သဟဿဘိက္ခူ ဟောန္တိ, တေသု စတ္တာရောယေဝ ကမ္မပ္ပတ္တာ, အဝသေသာ ဆန္ဒာရဟာ, တသ္မာ အနာဂတာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော, ဣမိနာ ‘‘ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဒုတိယသမ္ပတ္တိလက္ခဏမာဟ။ ‘‘သမ္မုခီဘူတာ န ပဋိက္ကောသန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ တတိယသမ္ပတ္တိလက္ခဏံ ပန ဣမေသံ သာမတ္ထိယေန ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၁၆၀။ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာယ ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒီနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာဝဏ္ဏနာယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၆။)ဝုတ္တောဝ။ ဧဝံ ဝုတ္တာယာတိ ဧဝံ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၈-၁၃၉) ဘဂဝတာ ဝုတ္တာယ။ ပရိသုဒ္ဓါယာတိ ဉတ္တိဒေါသအနဥဿာဝနဒေါသေဟိ ပရိသမန္တတော သုဒ္ဓါယ။ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယာတိ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ဧကာယ အနုဿာဝနာယ ကရိယမာနတ္တာ ဉတ္တိ ဧဝ ဒုတိယာ ဣမိဿာ ကမ္မဝါစာယာတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ, တာယ။ နိမိတ္တာနံ အန္တော သီမာ ဟောတိ, နိမိတ္တာနိ သီမတော ဗဟိ ဟောန္တိ နိမိတ္တာနိ ဗဟိ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ပထဝီသန္ဓာရဥဒကံ ပရိယန္တံ ကတွာ သီမာယ ဂတတ္တာ။
֍ * ၁၆၁။ ဧဝံ သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မုတိယာ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရေ သုခပရိဘောဂတ္ထံ ဘဂဝတာ ပညတ္တံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ဗဒ္ဓါယ စ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျာတိ ယထာ အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကော ဘိက္ခု အန္တောသီမာယံ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသန္တောပိ အဝိပ္ပဝါသောယေဝ ဟောတိ, ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒေန (ပါရာ။ ၄၇၁ အာဒယော) အာပတ္တိ န ဟောတိ, ဧဝံ တံ သမာနသံဝါသကသီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျာတိ အတ္ထော။ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာတိ ယဒိ တိဿာ သမာနသံဝါသကသီမာယ အန္တော ဂါမော အတ္ထိ, တံ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ တတော ဝိနိမုတ္တံ တံ သမာနသံဝါသကသီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျာတိ အတ္ထော။
သီမသင်္ချံယေဝ ဂစ္ဆတီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမသင်္ချံယေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧကမ္ပိ ကုလံ ပဝိဋ္ဌံ ဝါတိ အဘိနဝကတဂေဟေသု သဗ္ဗပဌမံ ဧကမ္ပိ ကုလံ ပဝိဋ္ဌံ အတ္ထိ။ အဂတံ ဝါတိ ပေါရာဏကဂါမေ အညေသု ကုလေသု ဂေဟာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတေသုပိ ဧကမ္ပိ ကုလံ အဂတံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၇။)֍ * ၁၆၂။ ဧဝံ သင်္ခေပေန သီမာသမ္မုတိံ ဒဿေတွာ ပုန ဝိတ္ထာရေန ဒဿေန္တော ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, အယံ ပန ဝိတ္ထာရော’’တိအာဒိမာဟ။ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာတိ အာယတိံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာယ သီမာယ နေသံ ဝိဟာရာနံ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ သီမန္တရိကပ္ပဟောနကံ ဥပစာရံ ဌပေတွာ။ ဗဒ္ဓါ သီမာယေသု ဝိဟာရေသု, တေ ဗဒ္ဓသီမာ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ပစ္စေကံ။ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာနီတိ ယထာ ဗဒ္ဓသီမာသု ဌိတာ အညမညံ ဆန္ဒာဒိံ အနပေက္ခိတွာ ပစ္စေကံ ကမ္မံ ကာတုံ လဘန္တိ, ဧဝံ ဂါမသီမာသု ဌိတာပီတိ ဒဿေတိ။ အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ပနာတိ ဧကဿ ဂါမဿ ဥပဍ္ဎံ အန္တောကတ္တုကာမတာယ သတိ သဗ္ဗေသံ အာဂမနေ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တဗ္ဗန္တိ စ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ, နာယံ နိယမော ‘‘အာဂန္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဂမနမ္ပိ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အဗဒ္ဓါယ ဟိ သီမာယ နာနာဂါမက္ခေတ္တာနံ နာနာသီမသဘာဝတ္တာ တေသံ အနာဂမနေပိ ဝဂ္ဂကမ္မံ န ဟောတိ, တသ္မာ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဒ္ဓါယ ပန သီမာယ ဧကသီမဘာဝတော ပုန အညသ္မိံ ကမ္မေ ကရိယမာနေ အန္တောသီမဂတေဟိ အာဂန္တဗ္ဗမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ…ပေ… အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ နိမိတ္တကိတ္တနကာလေ အသောဓိတာယပိ သီမာယ နေဝတ္ထိ ဒေါသော နိမိတ္တကိတ္တနဿ အပလောကနာဒီသု အညတရာဘာဝတော။
ဘေရိသညံ ဝါတိ သမ္မန္နနပရိယောသာနံ ကရောမာတိ ဝတွာတိ လိခိတံ။ တေန တာဒိသေ ကာလေ တံ ကပ္ပတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဘေရိသညံ ဝါ သင်္ခသညံ ဝါတိ ပန တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဣဒါနိ သံဃော သီမံ ဗန္ဓတီတိ ဉတွာ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ တံ ဂါမက္ခေတ္တံ အပ္ပဝေသနတ္ထံ, အာရာမိကာဒီနဉ္စ တေသံ နိဝါရဏတ္ထံ ကမ္မဝါစာရဒ္ဓကာလေယေဝ သညာ ကရီယတိ, ဧဝံ သတိ တံ ကရဏံ သပ္ပယောဇနံ ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ဘေရိသင်္ခသဒ္ဒံ ကတွာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘေရိသင်္ခသညံ ကတွာ’’တိ သညာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ‘‘သညံ ကတွာ’’တိ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၈။)ပုဗ္ဗကာလကိရိယံ ဝတွာ ‘‘ကမ္မဝါစာယ သီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ’’တိ အပရကာလကိရိယံ ဝဒတိ, ပရိယောသာနကာလေ ပန သဗ္ဗတူရိယာတာလိကသံဃုဋ္ဌံ ကတွာ ဒေဝမနုဿာနံ အနုမောဒနံ ကာရေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၆၃။ ဘဏ္ဍုကမ္မာပုစ္ဆနံ သန္ဓာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂ္ဂဟဏံ။ သုခကရဏတ္ထန္တိ သဗ္ဗေသံ သန္နိပါတနပရိဿမံ ပဟာယ အပ္ပတရေဟိ သုခကရဏတ္ထံ။ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ဂဏှာတီတိ ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမတ္တာ သံဃကမ္မဿ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ဂဏှာတိ။ ဣဒဉ္စ နိသိန္နာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ဟိ ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ သက္ကောန္တိ, တတ္တကေ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉ္စ ကမ္မာရဟေန သဟ အဗ္ဘာနကာရကာနမ္ပိ ပဟောနကတ္ထံ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တုပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ရုက္ခနိမိတ္တာဒီနံ ဒုလ္လဘတာယ ဝဍ္ဎိတွာ ဥဘိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ သင်္ကရကရဏတော စ ပါသာဏနိမိတ္တဿ စ တဒဘာဝတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာနေတွာ ဌပေတုံ သုကရတာယ စ ဝုတ္တံ။ တထာ သီမန္တရိကပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထာပိ။ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာပီတိ ယထာ ခဏ္ဍသီမပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ နိမိတ္တပါသာဏံ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ဌာနံ သမန္တာ နိဂစ္ဆတိ, အဝသေသံ ဌာနံ အန္တောခဏ္ဍသီမာယံ ဟောတိယေဝ, ဧဝံ တေသု ဌပိတေသု စတုရင်္ဂုလမတ္တာ သီမန္တရိကာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သီမန္တရိကပါသာဏာတိ သီမန္တရိကာယ ဌပိတနိမိတ္တပါသာဏာ။ တေ ပန ကိတ္တေန္တေန ဒက္ခိဏတော အနုပရိယာယန္တေနေဝ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ခဏ္ဍသီမတော ဟိ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထိမာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ, တထာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ, တထာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပစ္ဆိမာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပစ္ဆိမာယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၀၉။)ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ, တထာ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ဥတ္တရာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ ပုန ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထိမာဘိမုခေန ဌတွာ ပုရိမကိတ္တိတံ ဝုတ္တနယေန ပုန ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဗဟူနမ္ပိ ခဏ္ဍသီမာနံ သီမန္တရိကပါသာဏာ ပစ္စေကံ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တတောတိ ပစ္ဆာ။ အဝသေသနိမိတ္တာနီတိ မဟာသီမာယ ဗာဟိရန္တရေသု အဝသေသနိမိတ္တာနိ။ န သက္ခိဿန္တီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဗဒ္ဓဘာဝံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမမေဝ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ဝါယမန္တာ န သက္ခိဿန္တိ။ ဗဒ္ဓါယ ဟိ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ တံ သမူဟနိတွာ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ကတာယပိ ကမ္မဝါစာယ အသမူဟတာဝ ဟောတိ သီမာ။ ပဌမဉှိ အဝိပ္ပဝါသံ သမူဟနိတွာ ပစ္ဆာ သီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ခဏ္ဍသီမတော ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓနံ အာစိဏ္ဏံ, အာစိဏ္ဏကရဏေနေဝ စ သမ္မောဟော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍသီမတောဝ ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပေန္တီတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ကမ္မံ န ကောပေန္တိ။ ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန…ပေ… သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမက္ခေတ္တံ ဘဇတီတိ န အာဝါသဝသေန သာမဂ္ဂိပရိစ္ဆေဒေါ, ကိန္တု သီမာဝသေနေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
ကုဋိဂေဟေတိ ဘူမိယံ ကတတိဏကုဋိယံ။ ဥဒုက္ခလန္တိ ဥဒုက္ခလာဝါဋသဒိသခုဒ္ဒကာဝါဋံ။ နိမိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ရာဇိ ဝါ ဥဒုက္ခလံ ဝါ နိမိတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ ယထာဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု အနာဂတတ္တေန န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓမ္ပိ ‘‘အဝိနဿကသညာဏမိဒ’’န္တိ သညာယ ကောစိ မောဟေန နိမိတ္တံ ကရေယျာတိ ဒူရတော ဝိပတ္တိပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တုပဂပါသာဏေ ဌပေတွာတိ သဉ္စာရိမနိမိတ္တဿ ကမ္ပနတာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဥပရိ ‘‘ဘိတ္တိံ အကိတ္တေတွာ’’တိအာဒီသုပိ သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ ကထနေ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီမာဝိပတ္တိ ဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၀။)ဥပသမ္ပဒါဒိသဗ္ဗကမ္မဝိပတ္တိမူလန္တိ တဿ ဒွါရံ သဗ္ဗထာပိ ပိဒဟနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ ဝတွာဝ ဣဓ အာစရိယာ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေသုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘိတ္တိန္တိ ဣဋ္ဌကဒါရုမတ္တိကာမယံ။ သိလာမယာယ ပန ဘိတ္တိယာ နိမိတ္တုပဂံ ဧကံ ပါသာဏံ တံတံဒိသာယ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနေကသိလာဟိ စိနိတံ သကလံ ဘိတ္တိံ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧကဝစနေန ဝတ္တဗ္ဗတော။ အန္တောကုဋ္ဋမေဝါတိ ဧတ္ထ အန္တောကုဋ္ဋေပိ နိမိတ္တာနံ ဌိတောကာသတော အန္တော ဧဝ သီမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမုခေ နိမိတ္တပါသာဏေ ဌပေတွာတိ ဂဗ္ဘာဘိမုခေပိ ဗဟိပမုခေ ဂဗ္ဘဝိတ္ထာရပ္ပမာဏေ ဌာနေ ပါသာဏေ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဂဗ္ဘပမုခါနံ အန္တရေ ဌိတကုဋ္ဋမ္ပိ ဥပါဒါယ အန္တော စ ဗဟိ စ စတုရဿသဏ္ဌာနာဝ သီမာ ဟောတိ။ ဗဟီတိ သကလဿ ကုဋိလေဏဿ သမန္တတော ဗဟိ။
အန္တော စ ဗဟိ စ သီမာ ဟောတီတိ မဇ္ဈေ ဌိတဘိတ္တိယာ သဟ စတုရဿသီမာ ဟောတိ။ ဥပရိပါသာဒေယေဝ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဂဗ္ဘဿ စ ပမုခဿ စ အန္တရာ ဌိတဘိတ္တိယာ ဧကတ္တာ တတ္ထ စ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ ဩကာသာဘာဝေန ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတိ, ဥပရိဘိတ္တိ ပန သီမဋ္ဌာဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတီတိ ဘိတ္တိတော ဩရံ နိမိတ္တာနိ ဌပေတွာ ကိတ္တိတတ္တာ ဟေဋ္ဌာ အာကာသပ္ပဒေသံ န ဩတရတိ, ဥပရိ ကတေ ပါသာဒေတိ အတ္ထော။ ဟေဋ္ဌိမတလေ ကုဋ္ဋောတိ ဟေဋ္ဌိမတလေ စတူသု ဒိသာသု ဌိတကုဋ္ဋော။ သစေ ဟိ ဒွီသု, တီသု ဧဝ ဝါ ဒိသာသု ကုဋ္ဋော တိဋ္ဌေယျ, ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတိ။ ဟေဋ္ဌာပိ ဩတရတီတိ သစေ ဟေဋ္ဌာ အန္တောဘိတ္တိယံ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ ဩကာသော ဟောတိ, ဩတရတိ။ ဩတရမာနာ စ န ဥပရိသီမပ္ပမာဏေန ဩတရတိ, သမန္တာ ဘိတ္တိပ္ပမာဏေန ဩတရတိ။ စတုန္နံ ပန ဘိတ္တီနံ ဗာဟိရန္တပရိစ္ဆေဒေန ဟေဋ္ဌာဘူမိဘာဂေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၁။)ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ဩတရတိ, န ပန ဘိတ္တီနံ ဗဟိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ။ ပါသာဒဘိတ္တိတောတိ ဥပရိမတလေ ဘိတ္တိတော။ ဩတရဏာနောတရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သစေ ဟေဋ္ဌာ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ ဩကာသော ဟောတိ, ဩတရတိ, နော စေ, န ဩတရတီတိ အဓိပ္ပါယောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ပန ‘‘ဥပရိသီမပ္ပမာဏဿ အန္တောဂဓာနံ ဟေဋ္ဌိမတလေ စတူသု ဒိသာသု ကုဋ္ဋာနံ တုလာရုက္ခေဟိ ဧကသမ္ဗန္ဓတံ, တဒန္တော ပစ္ဆိမသီမပ္ပမာဏတာဒိဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ နိယျူဟကာဒယော နိမိတ္တာနံ ဌိတောကာသတာယ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေ သီမာ န ဟောန္တိ, ဗဒ္ဓါယ ပန သီမာယ သီမဋ္ဌာဝ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပရိယန္တထမ္ဘာနန္တိ နိမိတ္တဂတပါသာဏတ္ထမ္ဘေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေန သမ္ဗဒ္ဓေါ ဟောတီတိ ဣဒံ ကုဋ္ဋာနံ အန္တရာ သီမဋ္ဌာနံ ထမ္ဘာနံ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ ဘဝေယျုံ, ကုဋ္ဋေ ဥပရိမတလေန အသမ္ဗန္ဓေပိ သီမဋ္ဌထမ္ဘာနံ ဥပရိ ဌိတော ပါသာဒေါ သီမဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ သစေ ပန ဗဟူနံ ထမ္ဘပန္တီနံ ဥပရိ ကတပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌာပထဝိယံ သဗ္ဗဗာဟိရာယ ထမ္ဘပန္တိယာ အန္တော နိမိတ္တပါသာဏေ ဌပေတွာ သီမာ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ, ဧတ္ထ ကထန္တိ? ဧတ္ထာပိ ‘‘ယံ တာဝ သီမဋ္ဌထမ္ဘေဟေဝ ဓာရိယမာနာနံ တုလာနံ ဥပရိမတလံ, သဗ္ဗံ တံ သီမဋ္ဌမေဝ, ဧတ္ထ ဝိဝါဒေါ နတ္ထိ, ယံ ပန သီမဋ္ဌထမ္ဘပန္တိယာ, အသီမဋ္ဌာယ ဗာဟိရထမ္ဘပန္တိယာ စ သမဓုရံ ဓာရယမာနာနံ တုလာနံ ဥပရိမတလံ, တတ္ထ ဥပဍ္ဎံ သီမာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သကလမ္ပိ ဂါမသီမာ’’တိ အပရေ။ ‘‘ဗဒ္ဓသီမာ ဧဝါ’’တိ အညေ။ တသ္မာ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဂရူဟိ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဌတွာ သဗ္ဗံ တံ အာသင်္ကဋ္ဌာနံ သောဓေတွာဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ, သန္နိဋ္ဌာနကာရဏံ ဝါ ဂဝေသိတွာ တဒနုဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၂။)တာလမူလကပဗ္ဗတေတိ တာလက္ခန္ဓမူလသဒိသေ ဟေဋ္ဌာ ထူလော ဟုတွာ ကမေန ကိသော ဟုတွာ ဥဂ္ဂတော ဟိန္တာလမူလသဒိသော နာမ ဟောတိ။ ဝိတာနသဏ္ဌာနောတိ အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနော။ ပဏဝသဏ္ဌာနောတိ မဇ္ဈေ တနုကော, ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ဝိတ္ထိဏ္ဏော။ ဟေဋ္ဌာ ဝါ မဇ္ဈေ ဝါတိ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနဿ ဟေဋ္ဌာ, ပဏဝသဏ္ဌာနဿ မဇ္ဈေ။ သပ္ပဖဏသဒိသော ပဗ္ဗတောတိ သပ္ပဖဏော ဝိယ ခုဇ္ဇော, မူလဋ္ဌာနတော အညတ္ထ အဝနတသီသော။ အာကာသပဗ္ဘာရန္တိ ဘိတ္တိယာ အပရိက္ခိတ္တပဗ္ဘာရံ။ သီမပ္ပမာဏောတိ အန္တော အာကာသေန သဒ္ဓိံ ပစ္ဆိမသီမပ္ပမာဏော။ သော စ ပါသာဏော သီမဋ္ဌောတိ ဣမိနာ ဤဒိသေဟိ သုသိရပါသာဏလေဏကုဋ္ဋာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နေ ဘူမိဘာဂေ ဧဝ သီမာ ပတိဋ္ဌာတိ, န အပရိစ္ဆိန္နေ။ တေ ပန သီမဋ္ဌတ္တာ သီမာ ဟောန္တိ, န သရူပေန သီမဋ္ဌမဉ္စာဒိ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ သစေ ပန သော သုသိရပါသာဏော ဘူမိံ အနာဟစ္စ အာကာသဂတော ဩလမ္ဗတိ, သီမာ န ဩတရတိ။ သုသိရပါသာဏော ပန သယံ သီမာပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သီမာ ဟောတိ, ကထံ ပန ပစ္ဆိမပ္ပမာဏရဟိတေဟိ ဧတေဟိ သုသိရပါသာဏာဒီဟိ သီမာ န ဩတရတီတိ ဣဒံ သဒ္ဓါတဗ္ဗန္တိ? အဋ္ဌကထာပမာဏတော။
အပိစေတ္ထ သုသိရပါသာဏဘိတ္တိအနုသာရေန မူသိကာဒီနံ ဝိယ သီမာယ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဩတရဏကိစ္စံ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌာ ပန ပစ္ဆိမသီမပ္ပမာဏေ အာကာသေ ဒွင်္ဂုလမတ္တဗဟလေဟိ ပါသာဏဘိတ္တိအာဒီဟိပိ ဥပရိမတလံ အာဟစ္စ ဌိတေဟိ သဗ္ဗသော, ယေဘုယျေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္နေ သတိ ဥပရိ ဗဇ္ဈမာနာ သီမာ တေဟိ ပါသာဏာဒီဟိ အန္တရိတာယ တပ္ပရိစ္ဆိန္နာယ ဟေဋ္ဌာဘူမိယာပိ ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ ဧကက္ခဏေ ပတိဋ္ဌာတိ, နဒီပါရသီမာ ဝိယ နဒီအန္တရိတေသု ဥဘောသု တီရေသု လေဏာဒီသု အပနီတေသုပိ ဟေဋ္ဌာ ဩတိဏ္ဏသီမာ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၃။)န ဝိဂစ္ဆတိ, ပဌမံ ပန ဥပရိ သီမာယ ဗဒ္ဓါယ ပစ္ဆာ လေဏာဒိကတေသုပိ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ သီမာ ဩတရတိ ဧဝ, ကေစိ တံ န ဣစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဥဘယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတာ စ သာ သီမာ ဧကာဝ ဟောတိ ဂေါတ္တာဒိဇာတိ ဝိယ ဗျတ္တိဘေဒေသူတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာ ဧဝ ဟိ ဗဒ္ဓသီမာ အဗဒ္ဓသီမာ စ အတ္တနော အတ္တနော ပကတိနိဿယကေ ဂါမာရညာဒိကေ ခေတ္တေ ယထာပရိစ္ဆေဒံ သဗ္ဗတ္ထ သာကလျေန ဧကသ္မိံ ခဏေ ဗျာပိနီ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တေ တေ နိဿယဘူတေ ပရမတ္ထဓမ္မေ, တံ တံ ကိရိယာဝိသေသမ္ပိ ဝါ ဥပါဒါယ လောကိယေဟိ သာသနိကေဟိ စ ယထာရဟံ ဧကတ္တေန ပညတ္တတ္တာ သနိဿယေကရူပါ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဧကော ဂါမော အရညံ နဒီ ဇာတဿရော သမုဒ္ဒေါတိ ဧဝံ လောကေ, ‘‘သမ္မတာ သာ သီမာ သံဃေန, အဂါမကေ စေ, ဘိက္ခဝေ, အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ, အယံ တတ္ထ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ’’တိအာဒိနာ သာသနေ စ ဧကဝေါဟာရော ဒိဿတိ, န ပရမတ္ထတော။ ဧကဿ အနေကဓမ္မေသု ဗျာပနမတ္ထိ ကသိဏေကဒေသာဒိဝိကပ္ပါသမာနတာယ ဧကတ္တဟာနိတောတိ အယံ နော မတိ။
အဿ ဟေဋ္ဌာတိ သပ္ပဖဏပဗ္ဗတဿ ဟေဋ္ဌာ အာကာသပဗ္ဘာရေ။ လေဏဿာတိ လေဏံ စေ ကတံ, တဿ လေဏဿာတိ အတ္ထော။ တမေဝ ပုန လေဏံ ပဉ္စဟိ ပကာရေဟိ ဝိကပ္ပေတွာ ဩတရဏာနောတရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘သစေ ပန ဟေဋ္ဌာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ’’တိ ဣမဿ ‘‘လေဏံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဟေဋ္ဌာ လေဏဉ္စ ဧကသ္မိံ ပဒေသေတိ အာဟ ‘‘အန္တော’’တိ, ပဗ္ဗတဿ အန္တော, ပဗ္ဗတမူလေတိ အတ္ထော။ တမေဝ အန္တောသဒ္ဒံ သီမာပရိစ္ဆေဒေန ဝိသေသေတုံ ‘‘ဥပရိမဿ သီမာပရိစ္ဆေဒဿ ပါရတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဗ္ဗတပါဒံ ပန အပေက္ခိတွာ ‘‘ဩရတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ သီမာနိဿယံ ပဗ္ဗတဂ္ဂံ သန္ဓာယ ‘‘ပါရတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ဗဟိ လေဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဗဟိသဒ္ဒံ ဝိသေသေန္တော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၄။)‘‘ဥပရိမဿ သီမာပရိစ္ဆေဒဿ ဩရတော’’တိ အာဟ။ ဗဟိသီမာ န ဩတရတီတိ ဧတ္ထ ဗဟီတိ ပဗ္ဗတပါဒေ လေဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ လေဏဿ စ ဗဟိဘူတေ ဥပရိသီမာပရိစ္ဆေဒဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ သီမာ န ဩတရတီတိ အတ္ထော။ အန္တော သီမာတိ လေဏဿ စ ပဗ္ဗတပါဒဿ စ အန္တော အတ္တနော ဩတရဏာရဟဋ္ဌာနေ န ဩတရတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဗဟိ သီမာ န ဩတရတိ, အန္တော သီမာ န ဩတရတီ’’တိ စေတ္ထ အတ္တနော ဩတရဏာရဟဋ္ဌာနေ လေဏာဘာဝေန သီမာယ သဗ္ဗထာ အနောတရဏမေဝ ဒဿိတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ အနောတရန္တီ ဥပရိ ဧဝ ဟောတီတိ အယံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) အာဂတော ဝိနိစ္ဆယော။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ‘‘အန္တောလေဏံ ဟောတီတိ ပဗ္ဗတဿ အန္တောလေဏံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) န ‘‘အန္တောလေဏန္တိ ပဗ္ဗတဿ အန္တောလေဏံ။ ဒွါရံ ပန သန္ဓာယ ‘ပါရတော ဩရတော’တိ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗထာပိ သီမတော ဗဟိလေဏေန ဩတရတီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ အာဂတော။ အယံ ပန အန္တောလေဏဗဟိလေဏဝိနိစ္ဆယော ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓောတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ, တထာပိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) အာဂတံ နယံ နိဿာယ သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗော ဝိညူဟီတိ။ ဗဟိ ပတိတံ အသီမာတိအာဒိနာ ဥပရိပါသာဒါဒီသု အထိရနိဿယေသု ဌိတာ သီမာပိ တေသံ ဝိနာသေန ဝိနဿတီတိ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပေါက္ခရဏိံ ခဏန္တိ, သီမာယေဝါတိ ဧတ္ထ သစေ ဟေဋ္ဌာ ဥမင်္ဂနဒီ သီမပ္ပမာဏတော အနူနာ ပဌမမေဝ ပဝတ္တာ ဟောတိ, သီမာ စ ပစ္ဆာ ဗဒ္ဓါ နဒိတော ဥပရိ ဧဝ ဟောတိ, နဒိံ အာဟစ္စ ပေါက္ခရဏိယာ စ ခတာယ သီမာ ဝိနဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာပထဝီတလေတိ အနန္တရာ ဘူမိဝိဝရေ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၅။)သီမမာဠကေတိ ခဏ္ဍသီမင်္ဂဏေ။ ဝဋရုက္ခောတိ ဣဒံ ပါရောဟောပတ္ထမ္ဘေန အတိဒူရမ္ပိ ဂန္တုံ သမတ္ထသာခါသမင်္ဂိတာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗရုက္ခလတာဒီနမ္ပိ သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ တေနေဝ နာဝါရဇ္ဇုသေတုသမ္ဗန္ဓောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ တတောတိ တတော သာခတော။ မဟာသီမာယ ပထဝီတလန္တိ ဧတ္ထ အာသန္နတရမ္ပိ ဂါမသီမံ အဂ္ဂဟေတွာ ဗဒ္ဓသီမာယ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမသီမဗဒ္ဓသီမာနံ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေပိ သမ္ဘေဒဒေါသော နတ္ထိ အညမညံ နိဿယနိဿိတဘာဝေန ပဝတ္တိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တာသမ္ပိ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဘဝေယျ, ကထံ ဂါမသီမာယ ဗဒ္ဓသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ ဘဝေယျ? ယဿာ ဟိ သီမာယ ယာယ သီမာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓေ ဒေါသော ဘဝေယျ, သာ တတ္ထ ဗန္ဓိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ဗဒ္ဓသီမဥဒကုက္ခေပသီမာသု ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ, အတ္တနော အနိဿယဘူတဂါမသီမာဒီသု ဥဒကုက္ခေပသီမာ ဝိယ စ, တေနေဝ ‘‘သစေ ပန ရုက္ခဿ သာခါ ဝါတတော နိက္ခန္တပါရောဟော ဝါ ဗဟိနဒီတီရေ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဂါမသီမာယ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော’’တိအာဒိနာ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ အတ္တနော အနိဿယဘူတဂါမသီမာဒီဟိ ဧဝ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဒဿိတော, န နဒီသီမာယ, ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယဉ္စတ္ထော ဥပရိ ပါကဋော ဘဝိဿတိ။ အာဟစ္စာတိ ဖုသိတွာ။
မဟာသီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ မဟာသီမဂတာနံ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသာနယနဆန္ဒာဟရဏာဒိဝသေန သကလံ မဟာသီမံ သောဓေတွာ။ ဧတေန သဗ္ဗဝိပတ္တိယော မောစေတွာ ပုဗ္ဗေ သုဋ္ဌု ဗဒ္ဓါနမ္ပိ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ ပစ္ဆာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဤဒိသော ပါဠိမုတ္တကော သမ္ဗန္ဓဒေါသော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ, သော စ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သီမာယ သီမာ သမ္ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ဗဒ္ဓသီမာနံ အညမညံ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ သီမံ သမ္မန္နန္တေန သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၈) ဥဘိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ အန္တရာ သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၆။)ဗန္ဓိတုံ အနုဇာနနေန သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏေ ဝိယ တာသံ အညမညံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌနဝသေန ဗန္ဓနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ဗဒ္ဓါနမ္ပိ တာသံ ပစ္ဆာ အညမညံ ဧကရုက္ခာဒီဟိ ဖုသိတွာ ဌာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယညူဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ နိဒ္ဓါရိတော ဗန္ဓနကာလေ ပဋိက္ခိတ္တဿ သမ္ဗန္ဓဒေါသဿ အနုလောမေန အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာ။ အယံ ပန သမ္ဗန္ဓဒေါသော ပုဗ္ဗေ သုဋ္ဌု ဗဒ္ဓါနံ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာတတ္တာ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေ ဝိယ အသီမတ္တံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ အပနီတမတ္တေ တာ သီမာ ပါကတိကာ ဟောန္တိ။ ယထာ စာယံ ပစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေပိ တာသံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ တာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကေစိ ပန မဟာသီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘မဟာသီမဂတာ ဘိက္ခူ ယထာ တံ သာခံ ဝါ ပါရောဟံ ဝါ ကာယကာယပဋိဗဒ္ဓေဟိ န ဖုသန္တိ, ဧဝံ သောဓနမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, န သကလသီမာသောဓန’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈနတော။ တထာ ဟိ ‘‘မဟာသီမာယ ပထဝီတလံ ဝါ တတ္ထဇာတကရုက္ခာဒီနိ ဝါ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧဝံ သာခါပါရောဟာနံ မဟာသီမံ ဖုသိတွာ ဌာနမေဝ သမ္ဗန္ဓဒေါသေ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ, န ပန တတ္ထ ဌိတဘိက္ခူဟိ သာခါဒီနံ ဖုသနံ။ ယဒိ ဟိ ဘိက္ခူနံ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌာနမေဝ ကာရဏံ သိယာ, ‘‘တဿ သာခံ ဝါ တတော နိဂ္ဂတပါရောဟံ ဝါ မဟာသီမာယ ပဝိဋ္ဌံ တတြဋ္ဌော ကောစိ ဘိက္ခု ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဘိက္ခုဖုသနမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယဉှိ တတ္ထ မဟာသီမာသောဓနေ ကာရဏံ, တဒေဝ တသ္မိံ ဝါကျေ ပဓာနတော ဒဿေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အာဟစ္စဋ္ဌိတမေဝ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတော ဘိက္ခု သောဓေတဗ္ဗော အာကာသဋ္ဌသာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတဘိက္ခုဿပိ သောဓေတဗ္ဗတော, ကိံ နိရတ္ထကေန အာဟစ္စဋ္ဌာနဝစနေန, အာကာသဋ္ဌသာခါသု စ ဘိက္ခုဖုသနမေဝ ကာရဏတ္တေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၇။)ဝုတ္တံ, သောဓနဉ္စ တဿေဝ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထပါသာနယနာဒိဝသေန သောဓနံ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘မဟာသီမံ သောဓေတွာ’’တိ သကလသီမာသာဓာရဏဝစနေန သောဓနံ ဝုတ္တံ, အပိ စ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတဘိက္ခုမတ္တသောဓနေ အဘိမတေ ‘‘မဟာသီမာယ ပထဝီတလ’’န္တိ ဝိသေသသီမောပါဒါနံ နိရတ္ထကံ သိယာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော အာကာသေပိ ဌတွာ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတဿ သောဓေတဗ္ဗတော။
ဆိန္ဒိတွာ ဗဟိဋ္ဌကာ ကာတဗ္ဗာတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဘာဝဝိယောဇနဝစနတော စ ဝိသဘာဂသီမာနံ ဖုသနေနေဝ သကလသီမာသောဓနဟေတုကော အဋ္ဌကထာသိဒ္ဓေါယံ ဧကော သမ္ဗန္ဓဒေါသော အတ္ထေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဥဒကုက္ခေပသီမာကထာယမ္ပိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ‘‘ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဂါမသီမာယ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ စ ‘‘နဒီတီရေ ပန ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ ဗဒ္ဓနာဝါယ ဝါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘သစေ ပန သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ, ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဧဝံ ဝိသဘာဂါသု ဂါမသီမာသု သာခါဒီနံ ဖုသနမေဝ သင်္ကရဒေါသကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ, န ဘိက္ခုဖုသနံ။ တထာ ဟိ ‘‘အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေ ဗန္ဓိတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ နဒိယံ နာဝါဗန္ဓနံ အနုညာတံ ဥဒကုက္ခေပနိဿယတ္တေန နဒီသီမာယ သဘာဂတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဘိက္ခူနံ ဖုသနမေဝ ပဋိစ္စ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဝုတ္တော သိယာ, နဒိယမ္ပိ ဗန္ဓနံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဘိက္ခုဖုသနံ ကမ္မကောပကာရဏံ ဟောတိ, တသ္မာ သဘာဂသီမာသု ပဝိသိတွာ ဘူမိအာဒိံ ဖုသိတွာ, အဖုသိတွာ ဝါ သာခါဒိမှိ ဌိတေ တံ သာခါဒိံ ဖုသန္တောဝ ဘိက္ခု သောဓေတဗ္ဗော။ ဝိသဘာဂသီမာသု ပန သာခါဒိမှိ ဖုသိတွာ ဌိတေ တံ သာခါဒိံ အဖုသန္တာပိ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သောဓေတဗ္ဗာ, အဖုသိတွာ ဌိတေ ပန တံ သာခါဒိံ ဖုသန္တာဝ ဘိက္ခူ သောဓေတဗ္ဗာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၈။)ယံ ပနေတ္ထ ကေစိ ‘‘ဗဒ္ဓသီမာနံ ဒွိန္နံ အညမညံ ဝိယ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာနမ္ပိ တဒညာသမ္ပိ သဗ္ဗာသံ သမာနသံဝါသကသီမာနံ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ တဒုဘယမ္ပိ ဧကသီမံ ဝိယ သောဓေတွာ ဧကတ္ထေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ, အညထာ ကတံ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ, နတ္ထေတ္ထ သဘာဂဝိသဘာဂဘေဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ သဘာဂသီမာနံ အညမညံ သမ္ဗန္ဓဒေါသာဘာဝဿ ဝိသဘာဂသီမာနမေဝ တဗ္ဘာဝဿ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒိဝိနယနယေဟိ သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ဂါမသီမာယမေဝ ဗဒ္ဓသီမံ သမ္မန္နိတုံ အနုညာတတ္တာ တာသံ နိဿယနိဿိတဘာဝေန သဘာဂတာ, သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏဒေါသာဘာဝေါ စ သုတ္တတောဝ သိဒ္ဓေါ။ ဗန္ဓနကာလေ ပန အနုညာတဿ သမ္ဗန္ဓဿ အနုလောမတော ပစ္ဆာ သဉ္ဇာတရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓောပိ တာသံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ, အကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ, တံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ တာဝ ဂါမဗဒ္ဓသီမာနံ အညမညံ သဘာဂတာ, သမ္ဘေဒါဒိဒေါသာဘာဝေါ စ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော သိဒ္ဓေါ, ဣမိနာ ဧဝ နယေန အရညသီမသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနံ နဒီအာဒိသီမဥဒကုက္ခေပသီမာနဉ္စ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော အညမညံ သဘာဂတာ, သမ္ဘေဒါဒိဒေါသာဘာဝေါ စ သိဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဗဒ္ဓသီမာယ ပန အညာယ ဗဒ္ဓသီမာယ နဒီအာဒိသီမာသု စ ဗန္ဓိတုံ ပဋိက္ခေပသိဒ္ဓိတော စေဝ ဥဒကုက္ခေပသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနံ နဒီအာဒီသု ဧဝ ကာတုံ နိယမနသုတ္တသာမတ္ထိယေန ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာသု ကရဏပဋိက္ခေပသိဒ္ဓေါ စ တာသံ အညမညသဘာဂတာ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေ ပစ္ဆာ စ ရုက္ခာဒီဟိ သမ္ဘေဒါဒိဒေါသသမ္ဘဝေါ စ ဝုတ္တနယေန သုတ္တသုတ္တာနုလောမတောဝ သိဇ္ဈန္တိ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝိသဘာဂသီမာနမေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၁၉။)ဝဋရုက္ခာဒိဝစနေဟိ သမ္ဗန္ဓဒေါသံ ဒဿေတွာ သဘာဂါနံ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဒီနံ သမ္ဗန္ဓဒေါသော န ဒဿိတော။ န ကေဝလဉ္စ န ဒဿိတော, အထ ခေါ တာသံ သဘာဂသီမာနံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေပိ ဒေါသာဘာဝေါပိ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဉာပိတော ဧဝ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ‘‘ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ ပါသာဏနိမိတ္တံ ဝနနိမိတ္တံ ရုက္ခနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝဍ္ဎနကနိမိတ္တာနိ အနုညာတာနိ, တေန နေသံ ရုက္ခာဒိနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎနေ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာနံ သင်္ကရဒေါသာဘာဝေါ ဉာပိတောဝ ဟောတိ, ဒွိန္နံ ပန ဗဒ္ဓသီမာနံ ဤဒိသော သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧကရုက္ခောပိ ဒွိန္နံ သီမာနံ နိမိတ္တံ ဟောတိ, သော ပန ဝဍ္ဎန္တော သီမသင်္ကရံ ကရောတိ, တသ္မာ န ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိယောဇနပရမံ သီမံ ဗန္ဓိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀) ဝစနတောပိ စာယံ ဉာပိတော။ တိယောဇနပရမာယ ဟိ သီမာယ သမန္တာ ပရိယန္တေသု ရုက္ခလတာဂုမ္ဗာဒီဟိ ဗဒ္ဓဂါမသီမာနံ နိယမေန အညမညံ သမ္ဗန္ဓဿ သမ္ဘဝတော ‘‘ဤဒိသံ သမ္ဗန္ဓံ ဝိနာသေတွာဝ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဝုတ္တံ။
ယဒိ စေတ္ထ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေန ကမ္မဝိပတ္တိ ဘဝေယျ, အဝဿမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဝိပတ္တိပရိဟာရတ္ထဉှိ အာစရိယာ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေသုပိ ‘‘ဘိတ္တိံ အကိတ္တေတွာ’’တိအာဒိနာ သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ အဝေါစုံ, ဣဓ ပန ‘‘ဝနမဇ္ဈေ ဝိဟာရံ ကရောန္တိ, ဝနံ န ကိတ္တေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ရုက္ခလတာဒီဟိ နိရန္တရေ ဝနမဇ္ဈေပိ သီမာဗန္ဓနမဝေါစုံ။ တထာ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ ကတပါသာဒါဒီသု ဟေဋ္ဌာ ထမ္ဘာဒီဟိ ဧကာဗဒ္ဓေသု ဥပရိမတလာဒီသု သီမာဗန္ဓနံ ဗဟုဓာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာနံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော တေဟိ မုခတောဝ ဝိဟိတော, အပိစ ဂါမသီမာနမ္ပိ ပါဋေက္ကံ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသတာယ ဧကာယ ဂါမသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဒဗ္ဗတိဏမတ္တေနပိ သမ္ဗန္ဓာ ဂါမန္တရပရမ္ပရာ အရညနဒီသမုဒ္ဒါ စ သောဓေတဗ္ဗာတိ သကလံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၀။)ဒီပံ သောဓေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ သိယာ။ ဧဝံ ပန အသောဓေတွာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလတော ပဘုတိ ကတာနံ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မာနံ သီမာသမ္မုတီနဉ္စ ဝိပဇ္ဇနတော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ အနုပသမ္ပန္နသင်္ကာပသင်္ဂေါ စ ဒုန္နိဝါရော ဟောတိ, န စေတံ ယုတ္တံ, တသ္မာ ဝုတ္တနယေန ဝိသဘာဂသီမာနမေဝ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓဒေါသော, န ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဒီနံ သဘာဂသီမာနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
မဟာသီမာသောဓနဿ ဒုက္ကရတာယ ခဏ္ဍသီမာယမေဝ ယေဘုယျေန သံဃကမ္မကရဏန္တိ အာဟ ‘‘သီမမာဠကေ’’တိအာဒိ။ မဟာသံဃသန္နိပါတေသု ပန ခဏ္ဍသီမာယ အပ္ပဟောနကတာယ မဟာသီမာယ ကမ္မေ ကရိယမာနေပိ အယံ နယော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ ဥက္ခိပါပေတွာတိ ဣမိနာ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန သီမံ ဖုသန္တောပိ သီမဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပုရိမနယေပီတိ ခဏ္ဍသီမတော မဟာသီမံ ပဝိဋ္ဌသာခါနယေပိ။ သီမဋ္ဌရုက္ခသာခါယ နိသိန္နော သီမဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘ဟတ္ထပါသမေဝ အာနေတဗ္ဗော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရုက္ခသာခါဒီဟိ အညမညသမ္ဗန္ဓာသု ဧတာသု ခဏ္ဍသီမာယ တယော ဘိက္ခူ, မဟာသီမာယ ဒွေတိ ဧဝံ ဒွီသု သီမာသု သီမန္တရိကံ အဖုသိတွာ, ဟတ္ထပါသဉ္စ အဝိဇဟိတွာ ဌိတေဟိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခူဟိ ဥပသမ္ပဒါဒိ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ ‘‘နာနာသီမာယံ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ, အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၃၈၉)။ တေနေဝေတ္ထာပိ မဟာသီမံ သောဓေတွာ မာဠကသီမာယမေဝ ကမ္မကရဏံ ဝိဟိတံ။ အညထာ ဘိန္နသီမဋ္ဌတာယ တတြဋ္ဌဿ ဂဏပူရကတ္တာဘာဝါ ကမ္မကောပေါဝ ဟောတီတိ။
ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိအာဟရဏဝသေန မဟာသီမာသောဓနန္တိ? တမ္ပိ ဝိနယညူ န ဣစ္ဆန္တိ, ဟတ္ထပါသာနယနဗဟိသီမကရဏဝသေန ပနေတ္ထ သောဓနံ ဣစ္ဆန္တိ, ဒိန္နဿပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၁။)ဆန္ဒဿ အနာဂမနေန မဟာသီမဋ္ဌော ကမ္မံ ကောပေတီတိ။ ယဒိ စဿ ဆန္ဒာဒိ နာဂစ္ဆတိ, ကထံ သော ကမ္မံ ကောပေဿတီတိ? ဒွိန္နံ ဝိသဘာဂသီမာနံ သမ္ဗန္ဓဒေါသတော, သော စ သမ္ဗန္ဓဒေါသော အဋ္ဌကထာဝစနပ္ပမာဏတော။ န ဟိ ဝိနယေ သဗ္ဗတ္ထ ယုတ္တိ သက္ကာ ဉာတုံ ဗုဒ္ဓဂေါစရတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သစေ ဒွေပိ သီမာယော ပူရေတွာ နိရန္တရံ ဌိတေသု ဘိက္ခူသု ကမ္မံ ကရောန္တေသု ဧကာယ ဧဝ သီမာယ ဂဏော စ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော စ အနုဿာဝကော စ ဧကတော တိဋ္ဌတိ, ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန ကမ္မာရဟော ဝါ အနုဿာဝကော ဝါ သီမန္တရဋ္ဌော ဟောတိ, ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တဉ္စ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဒိသဘာဂသီမာသု ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ယာသု အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေသုပိ ဒေါသော နတ္ထိ, ယာသု ပန အတ္ထိ, န တာသု, ဝိသဘာဂသီမာသု ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ ဧကတ္ထ ဌိတော ဣတရဋ္ဌာနံ ကမ္မံ ကောပေတိ ဧဝ အဋ္ဌကထာယ သာမညတော သောဓနဿ ဝုတ္တတ္တာတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ‘‘ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ခဏ္ဍသီမာယ အန္တော ဌိတတ္တာ ရုက္ခဿ တတ္ထ ဌိတော ဟတ္ထပါသမေဝ အာနေတဗ္ဗောတိ ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကသ္မာ? အန္တော ဌိတတ္တာ။ ရုက္ခဿ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ပထဝီဂတံ မူလံ ခဏ္ဍသီမာယေဝ ဟောတိ။ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဝါတိ အပရေ။ ‘မဇ္ဈေ ပန ဆိန္နေ မဟာသီမာယ ဌိတံ မူလံ မဟာသီမမေဝ ဘဇတိ, ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတံ ခဏ္ဍသီမမေဝ ဘဇတိ တဒါယတ္တပထဝီအာဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတတ္တာ’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘သီမာယ ပစ္ဆာ ဥဋ္ဌိတရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ပစ္ဆာ သီမာယံ ကတဂေဟေ ဝိယာ’တိ ဝတွာ ‘ဗန္ဓနကာလေ ဌိတေ ရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဥပရိသီမာယ အဂမနတော’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၂။)ဗန္ဓနကာလေ ပုန အာရောဟဏံ နာမ နတ္ထိ, ဗန္ဓိတကာလေ ဧဝ အာရောဟတီတိ အာပဇ္ဇတိ ပစ္ဆာ ဥဋ္ဌိတရုက္ခော ပန တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သီမာသင်္ခမေဝ ဂတော။ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတရုက္ခောပီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော တိဏာဒိပိ သင်္ဂဟိတံ, မဟာထေရာပိ တိဏံ သောဓေတွာဝ ကရောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
န ဩတရတီတိ ပဏဝသဏ္ဌာနပဗ္ဗတာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ပမာဏရဟိတံ ဌာနံ န ဩတရတိ။ ကိဉ္စာပိ ပနေတ္ထ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေ ဥဒ္ဓမ္ပိ ပမာဏရဟိတပဗ္ဗတာဒိ နာရောဟတိ, တထာပိ တံ ပစ္ဆာ သီမဋ္ဌတာယ သီမာ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပဏဝသဏ္ဌာနာဒိ ပန ဥပရိ ဗဒ္ဓါယပိ သီမာယ သီမသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ, တဿေဝ ဝသေန ‘‘န ဩတရတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣတရထာ ဩရောဟဏာရောဟဏာနံ သာဓာရဏဝသေန ‘‘န ဩတရတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စီတိ နိဋ္ဌိတသီမာယ ဥပရိ ဇာတံ ဝိဇ္ဇမာနံ ပုဗ္ဗေ ဌိတံ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာတံ ပဝိဋ္ဌဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကံ သဗ္ဗမ္ပီတိ အတ္ထော။ အန္တောသီမာယ ဟိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဒိသဝိညာဏကေသု နိသိန္နောပိ ဘိက္ခု သီမဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ ဗဒ္ဓါယ သီမာယာတိ ဣဒဉ္စ ပကရဏဝသေန ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တံ။ အဗဒ္ဓသီမာသုပိ သဗ္ဗာသု ဌိတံ တံ သီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧကသမ္ဗန္ဓေန ဂတန္တိ ရုက္ခလတာဒိတတြဇာတမေဝသန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တာဒိသဉှိ ‘‘ဣတော ဂတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။
ယံ ပန ‘‘ဣတော ဂတ’’န္တိ ဝါ ‘‘တတော အာဂတ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျံ ဥဘောသု ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာသု ဥဒကုက္ခေပနဒီအာဒီသု စ တိရိယံ ပတိတရဇ္ဇုဒဏ္ဍာဒိ, တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဧတ္ထ ပန ‘‘ဗဒ္ဓသီမာယ ပတိဋ္ဌိတဘာဂေါ ဗဒ္ဓသီမာ, ဂါမသီမာယ ပတိဋ္ဌိတဘာဂေါ ဂါမသီမာ တဒုဘယသီမဋ္ဌပဗ္ဗတာဒိ ဝိယ, ဗဒ္ဓသီမတော ဥဋ္ဌိတဝဋရုက္ခဿ ပါရောဟေ, ဂါမသီမာယ ဂါမသီမတော ဥဋ္ဌိတဝဋရုက္ခဿ ပါရောဟေ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၃။)ဗဒ္ဓသီမာယ ပတိဋ္ဌိတေပိ ဧသေဝ နယော။ မူလေ ပတိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘ဣတော ဂတံ, တတော အာဂတ’န္တိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတော သော ဘာဂေါ ယထာပဝိဋ္ဌသီမဋ္ဌသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ တေသံ ရုက္ခပါရောဟာနံ အန္တရာ ပန အာကာသဋ္ဌသာခါ ဘူမိယံ သီမာပရိစ္ဆေဒပ္ပမာဏေန တဒုဘယသီမာ ဟောတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပနဿာ သာခါယ ပါရောဟော ပဝိဋ္ဌသီမာယ ပထဝိယံ မူလေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာပိ ယာဝ သာခံ ဝိနာ ဌာတုံ န သက္ကောတိ, တာဝ မူလသီမဋ္ဌတံ န ဝိဇဟတိ။ ယဒါ ပန သဏ္ဌာတုံ သက္ကောတိ, တဒါပိ ပါရောဟမတ္တမေဝ ပဝိဋ္ဌသီမတံ သမုပေတိ, တသ္မာ သဗ္ဗောပိ အာကာသဋ္ဌသာခါဘာဂေါ ပုရိမသီမဋ္ဌတံ န ဝိဇဟတိ တတော အာဂတဘာဂဿ အဝိဇဟိတတ္တာတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဥဒကုက္ခေပနဒီအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ စ ဝိသဘာဂသီမာယ ဧဝ ပဝိဋ္ဌေ သကလသီမာသောဓနံ, သဘာဂါယ ပဝိဋ္ဌေ ဖုသိတွာ ဌိတမတ္တဘိက္ခုသောဓနဉ္စ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၁၆၄။ ဧတ္ထ စ နဒီပါရသီမာကထာယ ပါရယတီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ နဒိယာ ဥဘောသု တီရေသု ပတိဋ္ဌဟမာနာ သီမာ နဒီအဇ္ဈောတ္ထရာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဒိံ အဇ္ဈောတ္ထရမာန’’န္တိ။ အန္တောနဒိယဉှိ သီမာ န ဩတရတိ။ နဒီလက္ခဏေ ပန အသတိ ဩတရတိ။ သာ စ တဒါ နဒီပါရသီမာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဒိယာ လက္ခဏံ နဒီနိမိတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ အဝဿံ လဗ္ဘနေယျာ ပန ဓုဝနာဝါဝ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ န နာဝါယာတိ ဣမိနာ နာဝံ ဝိနာပိ သီမာ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတိ, အာပတ္တိပရိဟာရတ္ထာ နာဝါတိ ဒဿေတိ။
ရုက္ခသံဃာဋမယောတိ အနေကရုက္ခေ ဧကတော ဃဋေတွာ ကတသေတု။ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ကတောတိ ပါဌသေသော။ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အန္တော ဌိတဘိက္ခူ ဟတ္ထပါသေ ကတွာတိ ဣဒံ ဥဘိန္နံ တီရာနံ ဧကဂါမခေတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၄။)ပဗ္ဗတသဏ္ဌာနာတိ ဧကတော ဥဂ္ဂတဒီပသိခရတ္တာ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၆၅။ သီမာသမူဟနကထာယံ သောတိ ဘိက္ခုနိသံဃော။ ဒွေပီတိ ဒွေ သမာနသံဝါသအဝိပ္ပဝါသသီမာယော။ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ မဟာသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထေဝ ယေဘုယျေန အဝိပ္ပဝါသာတိ။ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပီတိ ဣဒံ မဟာသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနတ္တံ, တဿာ ဗာဟိရပရိစ္ဆေဒဉ္စ အဇာနန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အဇာနန္တေဟိပိ အန္တောသီမာယ ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ ကတာယ သာ သီမာ သမူဟတာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’’တိ။ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေတိ ခဏ္ဍသီမာရဟိတဋ္ဌာနေ။ ဣဒဉ္စ မဟာသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယပိ ကမ္မကရဏသုခတ္ထံ ခဏ္ဍသီမာ ဣစ္ဆိတာတိ တံ စေတိယင်္ဂဏာဒိဗဟုသန္နိပါတဋ္ဌာနေ န ဗန္ဓတီတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ သာ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါ ဧဝ မဟာသီမာ ဝိယ။ ပဋိဗန္ဓိတုံ ပန န သက္ခိဿန္တေဝါတိ ဣဒံ ခဏ္ဍသီမာယ အသမူဟတတ္တာ, တဿာ အဝိဇ္ဇမာနတ္တဿ အဇာနနတော စ မဟာသီမာဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမာ ပန နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဗန္ဓိတုံ သက္ခိဿန္တေဝ။ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာတိ ခဏ္ဍသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနပက္ခေ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရဏသမ္ဘေဒံ ကတွာ အဝိဇ္ဇမာနပက္ခေပိ သမ္ဘေဒသင်္ကာယ အနိဝတ္တနေန သမ္ဘေဒသင်္ကံ ကတွာ။ အဝိဟာရံ ကရေယျုန္တိ သံဃကမ္မာနာရဟံ ကရေယျုံ။ ပုဗ္ဗေ ဟိ စေတိယင်္ဂဏာဒိနိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ, ဣဒါနိ တမ္ပိ ဝိနာသိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ န သမူဟနိတဗ္ဗာတိ ခဏ္ဍသီမံ အဇာနန္တေဟိ န သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ဥဘောပိ န ဇာနန္တီတိ ဥဘိန္နံ ပဒေသနိယမံ ဝါ တာသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါ အညတရာယ ဝါ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဝါ န ဇာနန္တိ, သဗ္ဗတ္ထ သင်္ကာ ဧဝ ဟောတိ။ နေဝ သမူဟနိတုံ, န ဗန္ဓိတုံ သက္ခိဿန္တီတိ ဣဒံ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဌတွာ သမူဟနိတုံ သက္ကောန္တာပိ မဟာသီမံ ပဋိဗန္ဓိတုံ န သက္ခိဿန္တီတိ ဣမမတ္ထံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၅။)သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န စ သက္ကာ…ပေ… ကမ္မဝါစာ ကာတုန္တိ ဣဒံ သီမာဗန္ဓနကမ္မဝါစံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဗန္ဓိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ န သမူဟနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
ကေစိ ပန ‘‘ဤဒိသေသုပိ ဝိဟာရေသု ဆပဉ္စမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဝိဟာရကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ သဗ္ဗတ္ထ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဩကာသေ နိရန္တရံ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမံ, တတော သမာနသံဝါသကသီမဉ္စ သမူဟနနဝသေန သီမာယ သမုဂ္ဃါတေ ကတေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍသီမာယ, မဟာသီမာယ ဝါ ဌိတဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိ အဝဿံ ဧကသ္မိံ မဉ္စဋ္ဌာနေ တာသံ မဇ္ဈဂတာ တေ ဘိက္ခူ တာ သမူဟနေယျုံ, တတော ဂါမသီမာ ဧဝ အဝသိဿေယျ။ န ဟေတ္ထ သီမာယ, တပ္ပရိစ္ဆေဒဿ ဝါ ဇာနနံ အင်္ဂံ။ သီမာယ ပန အန္တောဌာနံ ‘သမူဟနိဿာမာ’တိ ကမ္မဝါစာကရဏဉ္စေတ္ထ အင်္ဂံ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’တိ ဧဝံ မဟာသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဿ အဇာနနေပိ သမူဟနနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဂါမသီမာယ ဧဝ စ အဝသိဋ္ဌာယ တတ္ထ ယထာရုစိ ဒုဝိဓမ္ပိ သီမံ ဗန္ဓိတုဉ္စေဝ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) အာဂတော ဝိနိစ္ဆယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၄) ပန ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ န သမူဟန္တဗ္ဗာတိ မဟာသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေသု ဌတွာတိ စေတိယင်္ဂဏာဒီနံ ခဏ္ဍသီမာယ အနောကာသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမဉှိ ဗန္ဓန္တာ တာဒိသံ ဌာနံ ပဟာယ အညသ္မိံ ဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ ဗန္ဓန္တိ။ အပ္ပေဝ နာမ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမံယေဝ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ, န ခဏ္ဍသီမံ။ ပဋိဗန္ဓိတုံ ပန န သက္ခိဿန္တေဝါတိ ခဏ္ဍသီမာယံ အညာတတ္တာ န သက္ခိဿန္တိ။ န သမူဟနိတဗ္ဗာတိ ခဏ္ဍသီမံ အဇာနန္တေဟိ န သမူဟနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၆။)֍ * ၁၆၆။ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အဗဒ္ဓသီမာဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာ ပနာ’’တိ အာဟ။ သာ ကတိဝိဓာတိ အာဟ ‘‘ဂါမသီမာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ တိဝိဓာ’’တိ။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ‘‘အသမ္မတာယ, ဘိက္ခဝေ, သီမာယာ’’တိအာဒိနာ ဂါမသီမာ ဧဝ ဗဒ္ဓသီမာယ ခေတ္တံ အရညနဒီအာဒယော ဝိယ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပါဒီနံ, သာ စ ဂါမသီမာ ဗဒ္ဓသီမာယ ရဟိတဋ္ဌာနေ သယမေဝ သမာနသံဝါသာ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာ တဿ ဂါမဿ ဂါမသီမာ’’တိ ဧတ္ထ ဂါမပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ခေတ္တဝတ္ထုအရညပဗ္ဗတာဒိကံ သဗ္ဗံ ဂါမက္ခေတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဂါမဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, န အန္တရဃရမေဝ, တသ္မာ တဿ သကလဿ ဂါမက္ခေတ္တဿ သမ္ဗန္ဓနီယာ ဂါမသီမာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယော ဟိ သော အန္တရဃရခေတ္တာဒီသု အနေကေသု ဘူမိဘာဂေသု ‘‘ဂါမော’’တိ ဧကတ္တေန လောကဇနေဟိ ပညတ္တော ဂါမဝေါဟာရော, သောဝ ဣဓ ‘‘ဂါမသီမာ’’တိပိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂါမော ဧဝ ဟိ ဂါမသီမာ။ ဣမိနာဝ နယေန ဥပရိ အရညံ နဒီ သမုဒ္ဒေါ ဇာတဿရောတိ, ဧဝံ တေသု တေသု ဘူမိပ္ပဒေသေသု ဧကတ္တေန လောကဇနပညတ္တာနမေဝ အရညာဒီနံ အရညသီမာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, လောကေ ပန ဂါမသီမာဒိဝေါဟာရော ဂါမာဒီနံ မရိယာဒါယမေဝ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဂါမက္ခေတ္တာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ။ သာသနေ ပန တေ ဂါမာဒယော ဣတရနိဝတ္တိအတ္ထေန သယမေဝ အတ္တနော မရိယာဒါတိ ကတွာ ဂါမော ဧဝ ဂါမသီမာ, အရညမေဝ အရညသီမာ, သမုဒ္ဒေါ ဧဝ သမုဒ္ဒသီမာတိ သီမာဝေါဟာရေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဠိယံ နိဂမဿ ဝါတိ ဣဒံ ဂါမသီမပ္ပဘေဒံ ဥပလက္ခဏဝသေန ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နဂရမ္ပိ ဂဟိတမေဝါ’’တိ။
ဗလိံ လဘန္တီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ဂါမော ဧတ္တကော ကရီသဘာဂေါ’’တိအာဒိနာ ပန ရာဇပဏ္ဏေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၇။)အာရောပိတေသု ဘူမိဘာဂေသု ယသ္မိံ ယသ္မိံ တဠာကမာတိကာသုသာနပဗ္ဗတာဒိကေ ပဒေသေ ဗလိံ န ဂဏှန္တိ, သောပိ ဂါမသီမာ ဧဝ။ ရာဇာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နဘူမိဘာဂေါ ဟိ သဗ္ဗောဝ ဌပေတွာ နဒီလောဏိဇာတဿရေ ဂါမသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ။ သစေ ပန တတ္ထ ရာဇာ ကဉ္စိ ပဒေသံ ဂါမန္တရေန ယောဇေတိ, သော ပဝိဋ္ဌဂါမသီမတံ ဧဝ ဘဇတိ။ နဒီဇာတဿရေ ဝိနာသေတွာ တဠာကာဒိဘာဝံ ဝါ ပူရေတွာ ခေတ္တာဒိဘာဝံ ဝါ ပါပိတေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ယေ ပန ဂါမာ ရာဇစောရာဒိဘယပီဠိတေဟိ မနုဿေဟိ ဆဍ္ဍိတာ စိရမ္ပိ နိမ္မနုဿာ တိဋ္ဌန္တိ, သမန္တာ ပန ဂါမာ သန္တိ, တေပိ ပါဋေက္ကံ ဂါမသီမာဝ။ တေသု ဟိ ရာဇာနော သမန္တဂါမဝါသီဟိ ကသာပေတွာ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ကသိတဋ္ဌာနံ လိခိတွာ ဝါ ဗလိံ ဂဏှန္တိ, အညေန ဝါ ဂါမေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေန္တိ, ယေ ပန ဂါမာ ရာဇူဟိပိ ပရိစ္စတ္တာ ဂါမခေတ္တာနန္တရိကာ မဟာအရညေန ဧကီဘူတာ, တေ အဂါမကာရညသီမတံ ပါပုဏန္တိ, ပုရိမာ ဂါမသီမာ ဝိနဿတိ, ရာဇာနော ပန ဧကသ္မိံ အရညာဒိပဒေသေ မဟန္တံ ဂါမံ ကတွာ အနေကသဟဿာနိ ကုလာနိ ဝါသာပေတွာ တတ္ထ ဝါသီနံ ဘောဂဂါမာတိ သမန္တာ ဘူတဂါမေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေန္တိ, ပုရာဏနာမံ ပန ပရိစ္ဆေဒဉ္စ န ဝိနာသေန္တိ, တေပိ ပစ္စေကံ ဂါမသီမာ ဧဝ, ဧတ္တာဝတာ ပုရိမဂါမသီမတံ န ဝိဇဟန္တိ။ သာ စ ဣတရာ စာတိအာဒိ ‘‘သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ’’တိ ပါဠိပဒဿ (မဟာဝ။ ၁၄၃) အဓိပ္ပါယဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဟိ သာ စ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ သမုပ္ပန္နာ အဘိနဝါ, ဣတရာ စ အပရိဝတ္တာ ပကတိဂါမသီမာ ယထာ ဗဒ္ဓသီမာယ သဗ္ဗံ သံဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝမေတာပိ သဗ္ဗကမ္မာရဟတာသဒိသေန ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၈။)အဓိပ္ပါယော။ သာမညတော ‘‘ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တေ တိစီဝရာဝိပ္ပဝါသသီမံ ဗဒ္ဓသီမံ ဧဝ မညန္တီတိ တံသဒိသတာနိဝတ္တနမုခေန ဥပရိသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ တံသဒိသတာပိ အတ္ထီတိ ဒဿနနယဿ ဣဓေဝ ပသင်္ဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသေ အရညေတိ ယတ္ထ ‘‘အသုကဂါမဿ ဣဒံ ခေတ္တ’’န္တိ ဂါမဝေါဟာရော နတ္ထိ, ယတ္ထ စ နေဝ ကသန္တိ န ဝပန္တိ, တာဒိသေ အရညေ။ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထာ နိမ္မနုဿာဝါသာ သမုဒ္ဒန္တရဒီပကာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှန္တိ။ ယံ ယဉှိ အဂါမက္ခေတ္တဘူတံ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရဝိရဟိတပဒေသံ, တံ သဗ္ဗံ အရညသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာ စ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ ဝိနာ သယမေဝ သမာနသံဝါသာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ, နဒီအာဒိသီမာသု ဝိယ သဗ္ဗမေတ္ထ သံဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာနံ တာဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ သီမတာ သိဒ္ဓါ။ အရညဿ ပန သီမတာ ကထန္တိ? သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနုဇာနနသုတ္တာဒိသာမတ္ထိယတော။ ယထာ ဟိ ဂါမသီမာယ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ ဗဟူ ဗဒ္ဓသီမာယော အနုညာတာ, တာသဉ္စ ဒွိန္နံ အန္တရာ အညမညံ အသမ္ဘေဒတ္ထံ သီမန္တရိကာ အနုညာတာ, ဧဝမိဓ အရညေပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ။ တာသဉ္စ ဒွိန္နံ အန္တရာပိ သီမန္တရိကာယ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဝိဓာနသာမတ္ထိယတော အရညဿပိ သဘာဝေနေဝ နဒီအာဒီနံ ဝိယ သီမဘာဝေါ တတ္ထ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထမေဝ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ အနုညာတတ္တာဝ သိဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သီမာယမေဝ ဟိ ဌိတာ သီမဋ္ဌာနံ ဝဂ္ဂကမ္မံ ကရောန္တိ, န အသီမာယံ အာကာသေ ဌိတာ ဝိယ အာကာသဋ္ဌာနံ။ ဧဝမေဝ ဟိ သာမတ္ထိယံ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗာ, ဘိက္ခဝေ, နဒီ အသီမာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ပဋိက္ခိတ္တဗဒ္ဓသီမာနမ္ပိ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာနံ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ သီမဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၂၉။)အထဿ ဌိတောကာသတောတိ တဿ ဘိက္ခုဿ ဌိတောကာသတော။ သစေပိ ဟိ ဘိက္ခုသဟဿံ တိဋ္ဌတိ, တဿ ဌိတောကာသဿ ဗာဟိရန္တတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ သီမာပေက္ခာယ ဥပ္ပန္နာယ တာယ သဟ သယမေဝ ဥပ္ပန္နာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ သမာနသံဝါသကာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယတ္ထ ပန ခုဒ္ဒကေ အရညေ မဟန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိပုဏ္ဏတာယ ဝဂ္ဂကမ္မသင်္ကာဘာဝေန သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာပေက္ခာ နတ္ထိ, တတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကေဝလာရညသီမာယမေဝ, တတ္ထ သံဃေန ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ နဒီအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သစေ နဒီ နာတိဒီဃာ ဟောတိ, ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မုခဒွါရာ သဗ္ဗတ္ထ သံဃော နိသီဒတိ, ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ကမ္မံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၇), ဣမိနာ ဧဝ စ ဝစနေန ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ သီမာပေက္ခာယ သတိ ဧဝ ဥဒကုက္ခေပသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, နာသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကေစိ ပန ‘‘သမန္တာ အဗ္ဘန္တရံ မိနိတွာ ပရိစ္ဆေဒကရဏေနေဝ သီမာ သဉ္ဇာယတိ, န သယမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒကရဏပ္ပကာရေန သီမာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, အဗဒ္ဓသီမာဝ န သိယာ ဘိက္ခူနံ ကိရိယာပကာရသိဒ္ဓိတော။ အပိစ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထာနံ ပကတိဟတ္ထာနဉ္စ လောကေ အနေကဝိဓတ္တာ, ဝိနယေ ‘‘ဤဒိသံ ဟတ္ထပမာဏ’’န္တိ အဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ယေန ကေနစိ မိနိတေ ဘဂဝတာ အနုညာတေန နု ခေါ ဟတ္ထေန မိနိတံ, န နု ခေါ’’တိ သီမာယ ဝိပတ္တိသင်္ကာ ဘဝေယျ, မိနန္တေဟိ စ အနုမတ္တမ္ပိ ဦနမဓိကမကတွာ မိနိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဝိပတ္တိ ဧဝ သိယာ, ပရိသဝသေန စာယံ ဝဍ္ဎမာနာ တေသံ မိနနေန ဝဍ္ဎတိ, ဟာယတိ ဝါ။ သံဃေ စ ကမ္မံ ကတွာ ဂတေ အယံ ဘိက္ခူနံ ပယောဂေန သမုပ္ပန္နာ သီမာ တေသံ ပယောဂေန ဝိဂစ္ဆတိ န ဝိဂစ္ဆတိ စ, ကထံ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ န တိဋ္ဌေယျ, ဌိတိယာ စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၀။)ပုရာဏဝိဟာရေသု ဝိယ သကလေပိ ဝိသုံ အရညေ ကတသီမာ သမ္ဘေဒသင်္ကာ န ဘဝေယျ, တသ္မာ သီမာပေက္ခာယ ဧဝ သမုပ္ပဇ္ဇတိ, တဗ္ဗိဂမေန ဝိဂစ္ဆတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥဒကုက္ခေပသီမာယမ္ပိ နဒီအာဒီသုပိ။
တတ္ထာပိ ဟိ မဇ္ဈိမပုရိသော န ပညာယတိ, တထာ သဗ္ဗထာမေန ခိပနံ, ဥဘယတ္ထပိ စ ယဿံ ဒိသာယံ သတ္တဗ္ဘန္တရဿ, ဥဒကုက္ခေပဿ ဝါ ဩကာသော နပ္ပဟောတိ, တတ္ထ ကထံ မိနနံ, ခိပနံ ဝါ ဘဝေယျ, ဂါမက္ခေတ္တာဒီသု ပဝိသနတော အခေတ္တေ သီမာ ပဝိဋ္ဌာ ကိန္နာမ သီမာ န ဝိပဇ္ဇေယျ။ အပေက္ခာယ သီမုပ္ပတ္တိယံ ပန ယတော ပဟောတိ, တတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာ သယမေဝ ပရိပုဏ္ဏာ ဇာယန္တိ။ ယတော ပန နပ္ပဟောတိ, တတ္ထ အတ္တနော ခေတ္တပ္ပမာဏေနေဝ ဇာယန္တိ, န ဗဟိ။ ယံ ပနေတ္ထ အဗ္ဘန္တရမိနနပ္ပမာဏဿ ဝါလုကာဒိခိပနကမ္မဿ စ ဒဿနံ, တံ သယံဇာတသီမာနံ ဌိတဋ္ဌာနဿ ပရိစ္ဆေဒနတ္ထံ ကတံ ဂါမူပစာရဃရူပစာရဇာနနတ္ထံ လေဍ္ဍုသုပ္ပါဒိခိပနဝိဓာနဒဿနံ ဝိယ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သီမံ ဝါ သမ္မန္နတိ, ဥဒကုက္ခေပံ ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ကတေပိ တဿ ပရိစ္ဆေဒဿ ယာထာဝတော ဉာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တေန ပုထုလတော ဉတွာ အန္တော တိဋ္ဌန္တေဟိ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဌာတဗ္ဗံ, အညံ ဗဟိ ကရောန္တေဟိ အတိဒူရေ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ပေသေတဗ္ဗံ။
အပရေ ပန ‘‘သီမာပေက္ခာယ ကိစ္စံ နတ္ထိ, မဂ္ဂဂမနနဟာနာဒိအတ္ထေဟိ ဧကဘိက္ခုသ္မိမ္ပိ အရညေ ဝါ နဒီအာဒီသု ဝါ ပဝိဋ္ဌေ တံ ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာ သယမေဝ ပဘာ ဝိယ ပဒီပဿ သမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဂါမက္ခေတ္တာဒီသု တသ္မိံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ ဝိဂစ္ဆတိ။ တေနေဝေတ္ထ ဒွိန္နံ သံဃာနံ ဝိသုံ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ သီမာဒွယဿ အန္တရာ သီမန္တရိကံ အညံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ ဥဒကုက္ခေပဉ္စ ဌပေတုံ အနုညာတံ။ သီမာပရိယန္တေ ဟိ ကေနစိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၁။)ကမ္မေန ပေသိတဿ ဘိက္ခုနော သမန္တာ သဉ္ဇာတာ သီမာ ဣတရေသံ သီမာယ ဖုသိတွာ သီမာသမ္ဘေဒံ ကရေယျ, သော မာ ဟောတူတိ ဝါ, ဣတရထာ ဟတ္ထစတုရင်္ဂုလမတ္တာယပေတ္ထ သီမန္တရိကာယ အနုဇာနိတဗ္ဗတော။ အပိစ သီမန္တရိကာယ ဌိတဿ ဥဘယတ္ထ ကမ္မကောပဝစနတောပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ တမ္ပိ ပရိက္ခိပိတွာ သယမေဝ သဉ္ဇာတာယ သီမာယ ဥဘိန္နမ္ပိ သီမာနံ, ဧကာယ ဧဝ ဝါ သင်္ကရတော။ ဣတရထာ တဿ ကမ္မကောပဝစနံ န ယုဇ္ဇေယျ။ ဝုတ္တဉှိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတောပိ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတီ’တိ။ ကိဉ္စ အဂါမကာရညေ ဌိတဿ ကမ္မကရဏိစ္ဆာဝိရဟိတဿပိ ဘိက္ခုနော သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆိန္နေ အဗ္ဘောကာသေ စီဝရဝိပ္ပဝါသော ဘဂဝတာ အနုညာတော, သော စ ပရိစ္ဆေဒေါ သီမာ, ဧဝံ အပေက္ခံ ဝိနာ သမုပ္ပန္နာ။ တေနေဝေတ္ထ ‘အယံ သီမာ စီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရမ္ပိ လဘတီ’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝုတ္တံ, တသ္မာ ကမ္မကရဏိစ္ဆံ ဝိနာပိ ဝုတ္တနယေန သမုပ္ပတ္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ န ယုတ္တံ ပဒီပပဘာ ဝိယ သဗ္ဗပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ပစ္စေကံ သီမာသမ္ဘဝေန သံဃေ, ဂဏေ ဝါ ကမ္မံ ကရောန္တေ တတ္ထ ဌိတာနံ ဘိက္ခူနံ သမန္တာ ပစ္စေကံ သမုပ္ပန္နာနံ အနေကသီမာနံ အညမညံ သင်္ကရဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ ပရိသဝသေန စဿာ ဝဍ္ဎိ ဟာနိ စ သမ္ဘဝတိ, ပစ္ဆာ အာဂတာနံ အဘိနဝသီမန္တရုပ္ပတ္တိ ဧဝ, ဂတာနံ သမန္တာ ဌိတသီမာဝိနာသော စ ဘဝေယျ။
ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ပန ‘‘သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ, အယံ တတ္ထ သမာနသံဝါသာ’’တိအာဒိနာ ဧကာ ဧဝ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဥဒကုက္ခေပါ စ အနုညာတာ, န စေသာ သီမာ သဘာဝေန, ကာရဏသာမတ္ထိယေန ဝါ ပဘာ ဝိယ ပဒီပဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၂။)ကိန္တု ဘဂဝတော အနုဇာနနေနေဝ။ ဘဂဝါ စ ဣမာ အနုဇာနန္တော ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရေန ကမ္မကရဏသုခတ္ထမေဝ အနုညာသီတိ ကထံ နဟာနာဒိကိစ္စေန ပဝိဋ္ဌာနမ္ပိ သမန္တာ တာသံ သီမာနံ သမုပ္ပတ္တိ ပယောဇနာဘာဝါ, ပယောဇနေ စ ဧကံ ဧဝ ပယောဇနန္တိ ကထံ ပစ္စေကံ ဘိက္ခုဂဏနာယ အနေကသီမာသမုပ္ပတ္တိ။ ‘‘ဧကသီမာယ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဟိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဒွိန္နံ သီမာနံ အန္တရာ တတ္တကပရိစ္ဆေဒေနေဝ သီမန္တရိကာဌပနဝစနံ, တတ္ထ ဌိတာနံ ကမ္မကောပဝစနဉ္စ, တမ္ပိ ဣမာသံ သီမာနံ ပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗောဓတာယ သီမာယ သမ္ဘေဒသင်္ကံ ကမ္မကောပသင်္ကဉ္စ ဒူရတော ပရိဟရိတုံ ဝုတ္တံ။
ယော စ စီဝရဝိပ္ပဝါသတ္ထံ ဘဂဝတာ အဗ္ဘောကာသေ ဒဿိတော သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေါ, သော သီမာ ဧဝ န ဟောတိ, ခေတ္တတဠာကာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ဝိယ အယမေတ္ထ ဧကော ပရိစ္ဆေဒေါဝ။ တတ္ထ စ ဗဟူသု ဘိက္ခူသု ဧကတော ဌိတေသု တေသံ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္တနော ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဧဝ စီဝရံ ဌပေတဗ္ဗံ, န ပရိသပရိယန္တတော။ ပရိသပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အဗ္ဘန္တရေ ဂယှမာနေ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိယောသာနေ ဌပိတစီဝရံ မဇ္ဈေ ဌိတဿ သတ္တဗ္ဘန္တရတော ဗဟိ ဟောတီတိ တံ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။ သီမာ ပန ပရိသပရိယန္တတောဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ စီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရောပေတ္ထ အဇ္ဈောကာသပရိစ္ဆေဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တော, န ပန ယာဝ သီမာပရိစ္ဆေဒံ လဗ္ဘမာနတ္တာ မဟာသီမာယ အဝိပ္ပဝါသသီမာဝေါဟာရော ဝိယ။ မဟာသီမာယမ္ပိ ဟိ ဂါမဂါမူပစာရေသု စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, ဣဓာပိ မဇ္ဈေ ဌိတဿ သီမာပရိယန္တေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တသီမာပေက္ခာဝသေနေဝ တာသံ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနံ ဥပ္ပတ္တိ, တဗ္ဗိဂမေန ဝိနာသော စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၃။)ဂဟေတဗ္ဗောတိ အမှာကံ ခန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညော ဝါ ပကာရော ဣတော ယုတ္တတရော ဂဝေသိတဗ္ဗော။
ဣဓ ပန ‘‘အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ’’တိ ဧဝံ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇), ‘‘ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ’’တိ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ရုက္ခာဒိနိရန္တရေပိ အရညေ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ဝိဟိတတ္တာ အတ္တနော နိဿယဘူတာယ အရညသီမာယ သဟ ဧတိဿာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ ဒေါသာဘာဝေါ, ပဂေဝ အဂါမကေ ရုက္ခေတိ နိဿိတေပိ ပဒေသေ စီဝရဝိပ္ပဝါသဿ ရုက္ခပရိဟာရံ ဝိနာဝ အဇ္ဈောကာသပရိဟာရော စ အနုမတောတိ သိဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥပစာရတ္ထာယာတိ သီမန္တရိကတ္ထာယ။ သတ္တဗ္ဘန္တရတော အဓိကံ ဝဋ္ဋတိ, ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗိဇာနတ္တာ။ တသ္မာ သံဃံ ဝိနာ ဧကေနပိ ဘိက္ခုနာ ဗဟိ တိဋ္ဌန္တေန အညံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ အတိက္ကမိတွာ ဒူရေ ဧဝ ဌာတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ကမ္မကောပသင်္ကရတော။ ဥဒကုက္ခေပေပိ ဧသေဝ နယော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။အဋ္ဌ။ ၁၆၇)။ ဣဒဉ္စေတ္ထ သီမန္တရိကာဝိဓာနံ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ သီမန္တရိကာနုဇာနနသုတ္တာနုလောမတော သိဒ္ဓန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဘဂဝတာ နိဒါနဝသေန ဧကဂါမနိဿိတာနံ ဧကသဘာဂါနဉ္စ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနမေဝ အညမညံ သမ္ဘေဒအဇ္ဈောတ္ထရဏဒေါသပရိဟာရာယ သီမန္တရိကာ အနုညာတာ, တထာပိ တဒနုလောမတော ဧကံ အရညသီမံ နဒီအာဒိသီမဉ္စ နိဿိတာနံ ဧကသဘာဂါနံ ဒွိန္နံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနမ္ပိ ဥဒကုက္ခေပသီမာနမ္ပိ အညမညံ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏံ, သီမန္တရိကံ ဝိနာ အဗျဝဓာနေန ဌာနဉ္စ ဘဂဝတာ အနဘိမတမေဝါတိ ဉတွာ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဣဓာပိ သီမန္တရိကာဝိဓာနမကံသု။ ဝိသဘာဂသီမာနမ္ပိ ဟိ ဧကသီမာနိဿိတတ္တံ ဧကသဘာဂတ္တဉ္စာတိ ဒွီဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂမေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၄။)သတိ ဧဝ သီမန္တရိကံ ဝိနာ ဌာနံ သမ္ဘေဒါယ ဟောတိ, နာသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီမန္တရိကဝိဓာနသာမတ္ထိယေနေဝ စေတာသံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓောပိ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ အညမညံ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမ္ပိ နယတော ဒဿိတောဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၆၇။ သဘာဝေနေဝါတိ ဣမိနာ ဂါမသီမာ ဝိယ အဗဒ္ဓသီမာတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗမေတ္ထ သံဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာတိ ဒဿေတိ။ ယေန ကေနစီတိ အန္တမသော သူကရာဒိနာ သတ္တေန။ မဟောဃေန ပန ဥဏ္ဏတဋ္ဌာနတော နိန္နဋ္ဌာနေ ပတန္တေန ခတော ခုဒ္ဒကော ဝါ မဟန္တော ဝါ လက္ခဏယုတ္တော ‘‘ဇာတဿရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထပိ ခုဒ္ဒကေ ဥဒကုက္ခေပကိစ္စံ နတ္ထိ။ သမုဒ္ဒေ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဥဒကုက္ခေပသီမာယမေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ သောဓေတုံ ဒုက္ကရတ္တာ။ ပုန တတ္ထာတိ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓီသု ဧဝ တာသု နဒီအာဒီသု တီသု အဗဒ္ဓသီမာသု ပုန ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ သာသနဝေါဟာရသိဒ္ဓါယ အဗဒ္ဓသီမာယ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေန္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ‘‘ယံ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿာ’’တိအာဒီသု ဥဒကံ ဥက္ခိပိတွာ ခိပီယတိ ဧတ္ထာတိ ဥဒကုက္ခေပေါ, ဥဒကဿ ပတနောကာသော, တသ္မာ ဥဒကုက္ခေပါ, အယဉှေတ္ထ ပဒသမ္ဗန္ဓဝသေန အတ္ထော – ပရိသပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ သမန္တာ ယာဝ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥဒကုက္ခေပေါ ဥဒကဿ ပတနဋ္ဌာနံ, တာဝ ယံ တံ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ, အယံ တတ္ထ နဒီအာဒီသု အပရာ သမာနသံဝါသာ ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ။
တဿ အန္တောတိ တဿ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆိန္နဿ ဌာနဿ အန္တော။ န ကေဝလဉ္စ တဿေဝ အန္တော, တတော ဗဟိပိ, ‘‘ဧကဿ ဥဒကုက္ခေပဿ အန္တော ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနံ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗိဇာနတော ကမ္မကောပသင်္ကာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၅။)ဟောတီတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတောပိ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတိ, ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇) ‘‘တဿ အန္တောဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတော ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣမိနာ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတော ကမ္မံ န ကောပေတီ’’တိ ဝတွာ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိ ဗဟု ပပဉ္စိတံ, တံ န သုန္ဒရံ ဣဓ အဋ္ဌကထာဝစနေန မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ နယတော သံသန္ဒနတော သံဃဋနတော။ တထာ ဟိ ဒွိန္နံ ဥဒကုက္ခေပပအစ္ဆေဒါနမန္တရာ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ သီမန္တရိကံ အဌပေတွာ ‘‘အညော ဥဒကုက္ခေပေါ သီမန္တရိကာယ ဌပေတဗ္ဗော, ‘‘တတော အဓိကံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ, ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ဣဓေဝ ဝုတ္တေန ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန သီမန္တရိကောပစာရေ ဥဒကုက္ခေပတော ဦနကေ ဌပိတေ သီမာယ သီမာသမ္ဘေဒတော ကမ္မကောပေါပိ ဝုတ္တော ဧဝ။ ယဒဂ္ဂေန စ ဧဝံ ဝုတ္တော, တဒဂ္ဂေန စ တတ္ထ ဧကဘိက္ခုနော ပဝေသေပိ သတိ တဿ သီမဋ္ဌဘာဝတော ကမ္မကောပေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကထနဉ္စေတံ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗိဇာနန္တေနပိ သီမာသမ္ဘေဒသင်္ကာပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနမန္တရာ တတ္တကပရိစ္ဆေဒေနေဝ သီမန္တရိကဝိဓာနဝစနတောပိ ဧတာသံ ဒုဗ္ဗိဇာနပရိစ္ဆေဒတာ, တတ္ထ စ ဌိတာနံ ကမ္မကောပသင်္ကာ သိဇ္ဈတိ။ ကမ္မကောပသင်္ကဋ္ဌာနမ္ပိ အာစရိယာ ဒူရတော ပရိဟာရတ္ထံ ‘‘ကမ္မကောပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာဝ ဌပေသုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇) ပန – အပရိစ္ဆိန္နာယာတိ ဗဒ္ဓသီမာဝသေန အကတပရိစ္ဆေဒါယ။ ယေန ကေနစိ ခဏိတွာ အကတောတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၆။)အန္တမသော တိရစ္ဆာနေနပိ ခဏိတွာ အကတော။ တဿ အန္တောဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတော ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣမိနာ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတော ကမ္မံ န ကောပေတီတိ ဒီပေတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတောပိ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတိ, ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ တတ္ထ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣဒံ နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ ဥပလဗ္ဘတိ, ယဒိ စေတံ ဒွိန္နံ သံဃာနံ ဝိသုံ ဥပေါသထာဒိကမ္မကရဏာဓိကာရေ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒကုက္ခေပတော ဗဟိ အညံ ဥဒကုက္ခေပံ အနတိက္ကမိတွာ ဥပေါသထာဒိကရဏတ္ထံ ဌိတော သံဃော သီမာသမ္ဘေဒသမ္ဘဝတော ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ သိယာ, ဧဝမ္ပိ ယုဇ္ဇေယျ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ (ကင်္ခါ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ဒုတိယံ ဥဒကုက္ခေပံ အနတိက္ကန္တောပိ ကောပေတိ။ ကသ္မာ? အတ္တနော ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ပရေသံ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ သီမာသမ္ဘေဒေါ ဟောတိ, တသ္မာ ကောပေတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ စ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ သဗ္ဗာသုပိ အဋ္ဌကထာသု သီမာသမ္ဘေဒဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘အတ္တနော စ အညေသဉ္စ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ အန္တရာ အညော ဥဒကုက္ခေပေါ သီမန္တရိကတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အညေ ပနေတ္ထ အညထာပိ ပပဉ္စေန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
သဗ္ဗတ္ထ သံဃော နိသီဒတီတိ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ နိသီဒတိ။ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ကမ္မံ နတ္ထီတိ ယသ္မာ သဗ္ဗောပိ နဒီပဒေသော ဘိက္ခူဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော, တသ္မာ သမန္တတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၇။)နဒိယာ အဘာဝါ ဥဒကုက္ခေပပ္ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ဥဒကုက္ခေပပ္ပမာဏာ သီမန္တရိကာ သုဝိညေယျတရာ ဟောတိ, သီမာသမ္ဘေဒသင်္ကာ စ န သိယာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ‘‘အညော ဥဒကုက္ခေပေါ သီမန္တရိကတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကေန ပန သီမာသမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ, တတ္တကံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တေနေဝါဟု ပေါရာဏာ ‘‘ယတ္တကေန သီမာသမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ, တတ္တကမ္ပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒမ္ပိ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ပရိသဝသေန ဝဍ္ဎနတော သီမာသမ္ဘေဒသင်္ကာ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၄၇) – ယံ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပါတိ ပန ဧတိဿာ နဒိယာ စတုဝဂ္ဂါဒီနံ သံဃာနံ ဝိသုံ စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မကရဏကာလေ သီမာပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသာဝိပ္ပဝါသပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထမ္ပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဒဿနံ ဝိယာတိ အာစရိယာ, တသ္မာ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒါဘာဝေပိ အန္တောနဒိယံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ နာဝါဂတော စေ, နာဝါယံ ဝုတ္တနယေန, သတ္ထဂတော စေ, သတ္ထေ ဝုတ္တနယေန။ သော စေ အတိရေကစာတုမာသနိဝုတ္ထော စေ, ဂါမေ ဝုတ္တနယေန တိစီဝရာဝိပ္ပဝါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထာပိ အယံ ဝိသေသော – သစေ သတ္ထော ဥဒကုက္ခေပဿ အန္တော ဟောတိ, ဥဒကုက္ခေပသီမာ ပမာဏန္တိ ဧကေ။ သတ္ထောဝ ပမာဏန္တိ အာစရိယာ။ သစေ ပနေတ္ထ ဗဟူ ဘိက္ခူတိအာဒိမှိ ကေစိ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ, ကေစိ ဂဏုပေါသထံ, ကေစိ သံဃုပေါသထန္တိ ဝတ္တုကာမတာယ ‘‘ဗဟူ သံဃာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ သီမာသမ္ဘေဒသမ္ဘဝတောတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဌပေန္တေ ဟိ ဦနကံ န ဌပေတဗ္ဗံ, ‘‘အဋ္ဌပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၈။)တန္တိ သီမံ။ သီဃမေဝ အတိက္ကမတီတိ ဣမိနာ တံ အနတိက္ကမိတွာ အန္တော ဧဝ ပရိဝတ္တမာနာယ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဝါလိကာဒီဟိ သီမာပရိစ္ဆိန္ဒနံ, ဣတရထာ ဗဟိ ပရိဝတ္တာ နု ခေါ, နော ဝါတိ ကမ္မကောပသင်္ကာ ဘဝေယျာတိ။ အညိဿာ အနုဿာဝနာတိ ကေဝလာယ နဒီသီမာယ အနုဿာဝနာ။ အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေ ဝါတိ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ ဗဟိ ဌိတေ ရုက္ခေ ဝါ။ ဗဟိနဒီတီရမေဝ ဟိ ဝိသဘာဂသီမတ္တာ အဗန္ဓိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ, န အန္တောနဒီ နိဿယတ္တေန သဘာဂတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဗဟိနဒီတီရေ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ’’တိအာဒိနာ တီရမေဝ အဗန္ဓိတဗ္ဗဋ္ဌာနတ္တေန ဒဿိတံ, န ပန နဒီ။ ဇာတရုက္ခေပိ ဌိတေဟီတိ ဣဒံ အန္တောဥဒကုက္ခေပဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗဟိဥဒကုက္ခေပေ ဘိက္ခူနံ ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ရုက္ခဿာတိ တဿေဝ အန္တောဥဒကုက္ခေပဋ္ဌဿ ရုက္ခဿ။ သီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ဝိဟာရေ ဗဒ္ဓသီမံ ဂါမသီမဉ္စ တတ္ထ ဌိတဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသာနယနဗဟိသီမကရဏဝသေနေဝ သောဓေတွာ။ ယထာ စ ဥဒကုက္ခေပသီမာယံ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ, ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာယံ ဝါ ဂါမသီမာယံ ဝါ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိပိ ဥဒကုက္ခေပသီမဋ္ဌေ သောဓေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ သတ္တဗ္ဘန္တရအရညသီမာဟိပိ သဒ္ဓိံ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ, ဣမာယ စ သဒ္ဓိံ တာသံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓဒေါသောပိ နယတော ဒဿိတောဝ ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဟိပိ သဒ္ဓိံ, ဧတာသဉ္စ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဉာတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပနေတံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယတောဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ အညမညာသန္နာနမေဝေတ္ထ ဒဿိတံ။
တတြိဒံ သုတ္တာနုလောမတော နယဂ္ဂဟဏမုခံ – ယထာ ဟိ ဗဒ္ဓသီမာယံ သမ္မတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိပတ္တိသီမာ ဟောတီတိ တာသံ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ နဒီအာဒီသု သမ္မတာပိ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိပတ္တိသီမာဝ ဟောတီတိ တာဟိပိ သဒ္ဓိံ တဿာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၃၉။)ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣမိနာ နယေန သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ဂါမနဒီအာဒီဟိ သဒ္ဓိံ, ဥဒကုက္ခေပသီမာယ စ အရညာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓဿနဝဋ္ဋနကဘာဝေါ ဉာတဗ္ဗော, ဧဝမေတာ ဘဂဝတာ အနုညာတာ ဗဒ္ဓသီမသတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာ အညမညဉ္စေဝ အတ္တနော နိဿယဝိရဟိတာဟိ ဣတရီတရာသံ နိဿယသီမာဟိ စ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ သမ္ဘေဒဒေါသမာပဇ္ဇတီတိ သုတ္တာနုလောမနယော ဉာတဗ္ဗောဝ။
အတ္တနော အတ္တနော ပန နိဿယဘူတဂါမာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဗဒ္ဓသီမာဒီနံ တိဿန္နံ ဥပ္ပတ္တိကာလေ ဘဂဝတာ အနုညာတဿ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏဿ အနုလောမနတော ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓောပိ အနုညာတောဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ဥဒကုက္ခေပဗဒ္ဓသီမာဒီနံ အန္တရာ ကသ္မာ သီမန္တရိကာ န ဝိဟိတာတိ? နိဿယဘေဒသဘာဝဘေဒေဟိ သယမေဝ ဘိန္နတ္တာ။ ဧကနိဿယဧကသဘာဝါနမေဝ ဟိ သီမန္တရိကာယ ဝိနာသံ ကရောတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဧတေနေဝ နဒီနိမိတ္တံ ကတွာ ဗဒ္ဓါယ သီမာယ သံဃေ ကမ္မံ ကရောန္တေ နဒိယမ္ပိ ယာဝ ဂါမက္ခေတ္တံ အာဟစ္စ ဌိတာယ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ အညေသံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ယာ ပနေတာ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓါ ဂါမာရညနဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရသီမာ ပဉ္စ, တာ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေပိ သမ္ဘေဒဒေါသံ နာပဇ္ဇတိ တထာ လောကဝေါဟာရာဘာဝတော။ န ဟိ ဂါမာဒယော ဂါမန္တရာဒီဟိ နဒီအာဒီဟိ စ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓမတ္တေန သမ္ဘိန္နာတိ လောကေ ဝေါဟရန္တိ။ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓါနဉ္စ လောကဝေါဟာရတောဝ သမ္ဘေဒေါ ဝါ အသမ္ဘေဒေါ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗော, န အညထာ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ တာသံ အညမညံ ကတ္ထစိပိ သမ္ဘေဒနယော န ဒဿိတော, သာသနဝေါဟာရသိဒ္ဓေါ ဧဝ ဒဿိတောတိ။
ဧတ္ထ ပန ဗဒ္ဓသီမာယ တာဝ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပထဝီသန္ဓာရကံ ဥဒကံ ပရိယန္တံ ကတွာ သီမာ ဂတာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၀။)အဓောဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ အဋ္ဌကထာယံ သဗ္ဗထာ ဒဿိတော, ဂါမသီမာဒီနံ ပန န ဒဿိတော။ ကထမယံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ကေစိ တာဝေတ္ထ ‘‘ဂါမသီမာဒယောပိ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ ပထဝီသန္ဓာရကံ ဥဒကံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
ကေစိ ပန တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရသီမာ, တာဝ တန္နိဿိတဥဒကုက္ခေပသီမာ စ ပထဝိယာ ဥပရိတလေ ဟေဋ္ဌာ စ ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထရဏပ္ပဒေသေ ဧဝ တိဋ္ဌန္တိ, န တတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ အဇ္ဈောတ္ထရဏာဘာဝါ။ သစေ ပန ဥဒကောဃာဒိနာ ယောဇနပ္ပမာဏမ္ပိ နိန္နဋ္ဌာနံ ဟောတိ, နဒီသီမာဒယောဝ ဟောန္တိ, န တတော ဟေဋ္ဌာ။ တသ္မာ နဒီအာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ ဗဟိတီရမုခေန ဥမင်္ဂေန, ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ပဝိဋ္ဌော ဘိက္ခု နဒိယံ ဌိတာနံ ကမ္မံ န ကောပေတိ, သော ပန အာသန္နဂါမေ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ ကောပေတိ။ သစေ ပန သော ဥဘိန္နံ တီရဂါမာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော ဟောတိ, ဥဘယဂါမဋ္ဌာနံ ကမ္မံ ကောပေတိ။ သစေ ပန တီရံ ဂါမက္ခေတ္တံ န ဟောတိ, အဂါမကာရညမေဝ။ တတ္ထ ပန တီရဒွယေပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ ဝိနာ ကေဝလာယ ခုဒ္ဒကာရညသီမာယမေဝ ကမ္မံ ကောပေတိ။ သစေ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ကရောန္တိ, တဒါ ယဒိ တေသံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒေါ ဧတဿ နိသိန္နောကာသဿ ပရတော ဧကံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော န ကမ္မကောပေါ။ နော စေ, ကမ္မကောပေါ။ ဂါမသီမာယံ ပန အန္တောဥမင်္ဂေ ဝါ ဗိလေ ဝါ ခဏိတွာ ဝါ ယတ္ထ ပဝိသိတုံ သက္ကာ, ယတ္ထ ဝါ သုဝဏ္ဏမဏိအာဒိံ ခဏိတွာ ဂဏှန္တိ, ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဝါ သမ္ဘာဝနာ ဟောတိ, တတ္တကံ ဟေဋ္ဌာပိ ဂါမသီမာ, တတ္ထ ဣဒ္ဓိယာ အန္တော နိသိန္နောပိ ကမ္မံ ကောပေတိ။ ယတ္ထ ပန ပကတိမနုဿာနံ ပဝေသသမ္ဘာဝနာပိ နတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ ယာဝ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကာ အရညသီမာဝ, န ဂါမသီမာ။ အရညသီမာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထပိ ဟိ ယတ္တကေ ပဒေသေ ပဝေသသမ္ဘာဝနာ, တတ္တကမေဝ ဥပရိတလေ အရညသီမာ ပဝတ္တတိ။ တတော ပန ဟေဋ္ဌာ န အရညသီမာ တတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၁။)ဥပရိတလေန သဟ ဧကာရညဝေါဟာရာဘာဝတော။ န ဟိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌံ အရညံ ပဝိဋ္ဌောတိ ဝေါဟရန္တိ, တသ္မာ တတြဋ္ဌော ဥပရိ အရညဋ္ဌာနံ ကမ္မံ န ကောပေတိ ဥမင်္ဂနဒိယံ ဌိတော ဝိယ ဥပရိနဒိယံ ဌိတာနံ။ ဧကသ္မိဉှိ စက္ကဝါဠေ ဂါမနဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ မုဉ္စိတွာ တဒဝသေသံ အမနုဿာဝါသံ ဒေဝဗြဟ္မလောကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ အရညမေဝ။ ‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟိ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာဒိပိ အရညမေဝ။ ဣဓ ပန နဒီအာဒီနံ ဝိသုံ သီမာဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသမေဝ အရညံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ ယတ္တကေ ပဒေသေ ဧကံ အရညန္တိ ဝေါဟရန္တိ, အယမေကာ အရညသီမာ။ ဣန္ဒပုရဉှိ သဗ္ဗံ ဧကာရညသီမာ, တထာ အသုရယက္ခပုရာဒိ။ အာကာသဋ္ဌဒေဝဗြဟ္မဝိမာနာနိ ပန သမန္တာ အာကာသပရိစ္ဆိန္နာနိ ပစ္စေကံ အရညသီမာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ပဗ္ဗတဒီပကာ ဝိယ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ, အရညသီမာယမေဝ ဝါ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဣဓာပိ ဥပရိအရညတလေန သဒ္ဓိံ ဟေဋ္ဌာပထဝိယာ ဧကာရညဝေါဟာရာဘာဝါ ဝိသုံ အရညသီမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝေတ္ထ ဂါမနဒီအာဒိသီမာကထာယ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာပထဝိတလေ ဌိတော ကမ္မံ ကောပေတီ’တိ ဗဒ္ဓသီမာယံ ဒဿိတနယော န ဒဿိတော’’တိ ဝဒန္တိ။
ဣဒဉ္စေတာသံ ဂါမသီမာဒီနံ ဟေဋ္ဌာပမာဏဒဿနံ သုတ္တာဒိဝိရောဓာဘာဝါ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂဟဏေ စ ဂါမသီမာယံ သမ္မတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဥပရိဂါမသီမံ, ဟေဋ္ဌာ ဥဒကပရိယန္တံ အရညသီမဉ္စ အဝတ္ထရတီတိ တဿာ အရညသီမာပိ ခေတ္တန္တိ သိဇ္ဈတိ။ ဘဂဝတာ စ ‘‘သဗ္ဗာ, ဘိက္ခဝေ, နဒီ အသီမာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၄၇) နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာ ဗဒ္ဓသီမာယ အခေတ္တဘာဝေန ဝုတ္တာ, န ပန အရညံ, တသ္မာ အရညမ္ပိ ဗဒ္ဓသီမာယ ခေတ္တမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၂။)ကသ္မာ တတ္ထ သာ န ဗဇ္ဈတီတိ? ပယောဇနာဘာဝါ။ သီမာပေက္ခာနန္တရမေဝ ဟိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ သမ္ဘဝတော, တဿာ စ ဥပရိ သမ္မတာယ ဗဒ္ဓသီမာယ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏာနုလောမတော ဝိပတ္တိသီမာ ဧဝ သိယာ။ ဂါမက္ခေတ္တေ ပန ဌတွာ အဂါမကာရညေကဒေသမ္ပိ အန္တောကရိတွာ သမ္မတာ ကိဉ္စာပိ သုသမ္မတာ အဂါမကာရညေ ဘဂဝတာ ဝိဟိတာယ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယပိ အနိဝတ္တနတော, တတ္ထ ပန ကမ္မံ ကာတုံ ပဝိဋ္ဌာနမ္ပိ တတော ဗဟိ ကေဝလာရညေ ကရောန္တာနမ္ပိ အန္တရာ တီဏိ သတ္တဗ္ဘန္တရာနိ ဌပေတဗ္ဗာနိ။ အညထာ ဝိပတ္တိ ဧဝ သိယာတိ သဗ္ဗထာ နိရတ္ထကမေဝ အဂါမကေ အရညေ ဗဒ္ဓသီမာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အန္တောနဒိယံ ပဝိဋ္ဌသာခါယာတိ နဒိယာ ပထဝီတလံ အာဟစ္စ ဌိတာယ သာခါယပိ, ပဂေဝ အနာဟစ္စ ဌိတာယ။ ပါရောဟေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေန သဘာဂနဒီသီမံ ဖုသိတွာ ဌိတေန ဝိသဘာဂသီမာသမ္ဗန္ဓသာခါဒိနာ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေနေဝ မဟာသီမံ ဂါမသီမဉ္စ ဖုသိတွာ ဌိတေန သာခါဒိနာ မာဠကသီမာယ သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အန္တောနဒိယံယေဝါတိ သေတုပါဒါနံ တီရဋ္ဌိတတ္တံ နိဝတ္တေတိ။ တေန ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိနဒိယံ ပတိဋ္ဌိတတ္တေပိ သမ္ဘေဒါဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဟိ ဥဒကုက္ခေပတော ဗဟိ အန္တောနဒိယမ္ပိ ပတိဋ္ဌိတတ္တေ သမ္ဘေဒေါ ဘဝေယျ, တမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ ကမ္မကောပဿ သမာနတ္တာ, န စ ပဋိက္ခိတ္တံ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနော နိဿယသီမာယ သမ္ဘေဒဒေါသော နတ္ထေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အာဝရဏေန ဝါတိ ဒါရုအာဒီနိ ခဏိတွာ ဥဒကနိဝါရဏေန။ ကောဋ္ဋကဗန္ဓနေန ဝါတိ မတ္တိကာဒီဟိ ပူရေတွာ ကတသေတုဗန္ဓနေန ဝါ, ဥဘယေနာပိ အာဝရဏမေဝ ဒဿေတိ။ ‘‘နဒိံ ဝိနာသေတွာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၃။)ပါဠိ ဗဒ္ဓါ’’တိ, ဟေဋ္ဌာ နဒိံ အာဝရိတွာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဆဍ္ဍိတောဒကန္တိ အတိရိတ္တောဒကံ။ နဒိံ ဩတရိတွာ သန္ဒနဋ္ဌာနတောတိ ဣမိနာ တဠာကနဒီနံ အန္တရာ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပတိတွာတိ တီရာဒိဘိန္ဒနဝသေန ဝိပုလာ ဟုတွာ။ ဝိဟာရသီမန္တိ ဗဒ္ဓသီမံ။
အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျေ။ အရညသီမာသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓံ အဂါမကာရညသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထာတိ ပကတိယာ မစ္ဆဗန္ဓာနံ ဂမနပထေသု ဒီပကေသု။
တံ ဌာနန္တိ တေသံ အာဝါဋာဒီနံ ကတဋ္ဌာနမေဝ, န အကတန္တိ အတ္ထော။ လောဏီတိ သမုဒ္ဒေါဒကဿ ဥပ္ပတ္တိဝေဂနိန္နော မာတိကာကာရေန ပဝတ္တနကော။
သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇) ပန – ဂစ္ဆန္တိယာ ပန နာဝါယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဥဒကုက္ခေပမနတိက္ကမိတွာ ပရိဝတ္တမာနာယ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ ဧတ္ထ သီမာသောဓနံ နာမ ဂါမသီမာဒီသု ဌိတာနံ ဟတ္ထပါသာနယနာဒိ။ ‘‘နဒိံ ဝိနာသေတွာ တဠာကံ ကရောန္တီ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါ’’တိ, ဟေဋ္ဌာ နဒိံ အာဝရိတွာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဆဍ္ဍိတောဒကန္တိ တဠာကရက္ခဏတ္ထံ ဧကမန္တေန ဆဍ္ဍိတမုဒကံ။ ဒေဝေ အဝဿန္တေတိ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာလေ ဝဿာနေပိ ဒေဝေ အဝဿန္တေ။ ဥပ္ပတိတွာတိ ဥတ္တရိတွာ။ ဂါမနိဂမသီမံ ဩတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝဿကာလေ စတ္တာရော မာသေ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နာ ပဝတ္တတိ။ ဝိဟာရသီမန္တိ ဗဒ္ဓသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
အဂမနပထေတိ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ ပစ္စာဂန္တုံ န သက္ကောတိ, တာဒိသေ ပဒေသေ။ အရညသီမာသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေသန္တိ မစ္ဆဗန္ဓာနံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၄။)ဂမနပရိယန္တဿ ဩရတောတိ ဂမနပရိယန္တဿ ဩရိမဘာဂေ ဒီပကံ ပဗ္ဗတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သမုဒ္ဒပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ။
သမ္ဘိန္ဒန္တီတိ ယတ္ထ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ နိသီဒိတုံ န သက္ကာ, တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတ္တနော သီမာယ ကရောန္တာ သမ္ဘိန္ဒန္တိ, စတုန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သကလမ္ပိ အန္တောကရောန္တာ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ အညမညံ သိဗ္ဗိတွာ ဌိတမဟာသာခမူလာ, ဧတေန အညမညဿ အတိအာသန္နတံ ဒီပေတိ။ သာခါယ သာခံ ဖုသန္တာပိ ဟိ ဒူရဋ္ဌာပိ သိယုံ, တတော ဧကံသတော သမ္ဘေဒလက္ခဏံ န ဒဿိတံ သိယာတိ တံ ဒဿေတုံ ဝိဋပဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝဉှိ ဘိက္ခူနံ နိသီဒိတုံ အပ္ပဟောနကဋ္ဌာနံ အတ္တနော သီမာယ အန္တောသီမဋ္ဌံ ကရိတွာ ပုရာဏဝိဟာရံ ကရောန္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ, န တတော ပရန္တိ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပေါရာဏကဝိဟာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံ အမ္ဗန္တိ အပရေန သမယေန ပုရာဏဝိဟာရပရိက္ခေပါဒီနံ ဝိနဋ္ဌတ္တာ အဇာနန္တာနံ တံ ပုရာဏဝိဟာရသီမာယ နိမိတ္တဘူတံ အမ္ဗံ။ အတ္တနော သီမာယ အန္တောသီမဋ္ဌံ ကရိတွာ ပုရာဏဝိဟာရသီမဋ္ဌံ ဇမ္ဗုံ ကိတ္တေတွာ အမ္ဗဇမ္ဗူနံ အန္တရေ ယံ ဌာနံ, တံ အတ္တနော သီမာယ ပဝေသေတွာ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပုရာဏသီမာယ နိမိတ္တဘူတဿ ဂါမဋ္ဌဿ အမ္ဗရုက္ခဿ အန္တောသီမဋ္ဌာယ ဇမ္ဗုယာ သဟ သံသဋ္ဌဝိဋပတ္တေပိ သီမာယ ဗန္ဓနကာလေ ဝိပတ္တိ ဝါ ပစ္ဆာ ဂါမသီမာယ သဟ သမ္ဘေဒေါ ဝါ ကမ္မဝိပတ္တိ ဝါ နာဟောသီတိ မုခတောဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဒေသန္တိ သံဃဿ နိသီဒနပ္ပဟောနကံ ပဒေသံ။ သီမန္တရိကံ ဌပေတွာတိအာဒိနာ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏံ ကတွာ ဗဒ္ဓသီမာပိ အညမညံ ဖုသာပေတွာ အဗျဝဓာနေန ဗဒ္ဓသီမာပိ အသီမာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ, တသ္မာ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တာပိ သီမန္တရိကာ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သာ ပန ဒုဗ္ဗောဓာတိ အဋ္ဌကထာသု စတုရင်္ဂုလာဒိကာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၅။)ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ သီမာနန္တိ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ။ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ နိမိတ္တဿ သီမတော ဗာဟိရတ္တာ ဗန္ဓနကာလေ တာဝ သမ္ဘေဒဒေါသော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ န ကေဝလဉ္စ နိမိတ္တကတော ဧဝ သင်္ကရံ ကရောတိ, အထ ခေါ သီမန္တရိကာယ ဌိတော အညောပိ ရုက္ခော ကရောတိ ဧဝ, တသ္မာ အပ္ပမတ္တိကာယ သီမန္တရိကာယ ဝဍ္ဎနကရုက္ခာဒယော န ဝဋ္ဋန္တိ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပရိ ဒိဿမာနခန္ဓသာခါဒိပဝေသေသု ဧဝ သင်္ကရဒေါသဿ သဗ္ဗတ္ထ ဒဿိတတ္တာ အဒိဿမာနာနံ မူလာနံ ပဝေသေပိ ဘူမိဂတိကတ္တာ ဒေါသော နတ္ထီတိ သိဇ္ဈတိ။ သစေ ပန မူလာနိပိ ဒိဿမာနာနိ နေဝ ပဝိသန္တိ, သင်္ကရောဝ, ပဗ္ဗတပါသာဏာ ပန ဒိဿမာနာပိ ဘူမိဂတိကာယေဝ။ ယဒိ ပန ဗန္ဓနကာလေ ဧဝ ဧကော ထူလရုက္ခော ဥဘယမ္ပိ သီမံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ, ပစ္ဆာ ဗဒ္ဓါ အသီမာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သီမသင်္ကရန္တိ သီမသမ္ဘေဒံ။ ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၈) ဝုတ္တံ ‘‘သီမသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ သီမပ္ပဒေသံ ပဝိဋ္ဌေ ဒွိန္နံ သီမာနံ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ, တံ န ယုတ္တံ ဂါမသီမာယပိ သဟ သင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ တတ္ထာပိ ဟိ နိမိတ္တေ ဝဍ္ဎိတေ ဂါမသီမဗဒ္ဓသီမာနံ ဂတဋ္ဌာနံ ဒုဗ္ဗိညေယျမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ပန အဝတွာ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနမေဝ သင်္ကရဿ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တသမ္ဗန္ဓဒေါသောဝ သင်္ကရသဒ္ဒေန ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၈) ပန နိဒါနဝသေန ‘‘ယေသံ, ဘိက္ခဝေ, သီမာ ပစ္ဆာ သမ္မတာ, တေသံ တံ ကမ္မံ အဓမ္မိက’’န္တိအာဒိနာ ပစ္ဆာ သမ္မတာယ အသီမတ္တေ ဝုတ္တေပိ ဒွီသု ဂါမသီမာသု ဌတွာ ဒွီဟိ သံဃေဟိ သမ္ဘေဒံ ဝါ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ ဝါ ကတွာ သီမန္တရိကံ အဋ္ဌပေတွာ ဝါ ရုက္ခပါရောဟာဒိသမ္ဗန္ဓံ အဝိယောဇေတွာ ဝါ ဧကသ္မိံ ခဏေ ကမ္မဝါစာနိဋ္ဌာပနဝသေန ဧကတော သမ္မတာနံ ဒွိန္နမ္ပိ သီမာနံ အသီမတာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၆။)သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၈) ‘‘သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ ဣမိနာ အညမညဿ အာသန္နတံ ဒီပေတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿာ ပဒေသန္တိ ယတ္ထ ဌတွာ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသံ ပဒေသံ။ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တော ကရိတွာ ဗန္ဓန္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ။ ဒွိန္နံ သီမာနံ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ နိမိတ္တဿ သီမတော ဗာဟိရတ္တာ သီမသမ္ဘေဒေါ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ သီမသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ သီမပ္ပဒေသံ ပဝိဋ္ဌေ ဒွိန္နံ သီမာနံ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ, န စ ပန တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ သီမာ တတ္တကေန အသီမာ ဟောတိ, ဒွေ ပန သီမာ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎိတေန ရုက္ခေန အဇ္ဈောတ္ထဋာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧကတ္ထ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဣတရံ သောဓေတွာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
သီမာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
စတုဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
သီမာဗန္ဓနဝိနိစ္ဆယကထာ
ဧဝံ သီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ပါဠိယံ သီမကထာယ ဥပေါသထက္ခန္ဓကပရိယာပန္နတ္တာ ဥပေါသထက္ခန္ဓကာနန္တရဉ္စ ပဝါရဏက္ခန္ဓကဿ အာဂတတ္တာ တဒနုက္ကမေန သီမာဝိနိစ္ဆယတော ဥပေါသထပဝါရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာရဒ္ဓေပိ သာသနဝုဒ္ဓိကရဏတ္ထံ ဥပသမ္ပဒါဒိဝိနယကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတံ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာနံ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘိက္ခူနံ ပညာသတိဝီရိယဇနနတ္ထံ သီမာဗန္ဓနကထာ အမှေဟိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၇။)အာရဘီယတေ။ တတ္ထ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတာ သီမာ နာမ ဗဒ္ဓအဗဒ္ဓဝသေန ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထာပိ ဗဒ္ဓသီမာ ခဏ္ဍသီမာ, သမာနသံဝါသကသီမာ, အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ တိဗ္ဗိဓာ ဟောတိ, တထာ အဗဒ္ဓသီမာပိ ဂါမသီမာ, ဥဒကုက္ခေပသီမာ, သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ –
‘‘ခဏ္ဍသမာနသံဝါသာ-ဝိပ္ပဝါသာတိ ဘေဒတော၊
ဣတိ ဗဒ္ဓါ တိဓာ ဝုတ္တာ, အဗဒ္ဓါပိ တိဓာ မတာ။
‘‘ဂါမတော ဥဒကုက္ခေပါ, သတ္တဗ္ဘန္တရတောပိ စ၊
တတ္ထ ဂါမပရိစ္ဆေဒေါ, ဂါမသီမာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓိတုကာမေန အတိခုဒ္ဒိကာ, အတိမဟတီ, ခဏ္ဍနိမိတ္တာ, ဆာယာနိမိတ္တာ, အနိမိတ္တာ, ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ, နဒိယာ သမ္မတာ, သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ, ဇာတဿရေ သမ္မတာ, သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာတိ ဝုတ္တာ ဣမာ ဧကာဒသ ဝိပတ္တိသီမာယော အတိက္ကမိတွာ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ, ပရိသသမ္ပတ္တိ, ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တာယ တိဝိဓသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တံ ကတွာ ပဌမံ ကိတ္တိတနိမိတ္တေန သဗ္ဗပစ္ဆိမကိတ္တိတနိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာစရိယေန ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘တတ္ထ ဧကာဒသ ဝိပတ္တိသီမာယော အတိက္ကမိတွာ တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ သမ္မတာ သီမာ ဗဒ္ဓသီမာ နာမာ’’တိ။ ဧတေန ဧတေသု ဧကာဒသသု ဝိပတ္တီသု ဧကာယပိ ယုတ္တာယ, တိဝိဓသမ္ပတ္တီသု ဧကာယပိ အယုတ္တာယ, နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ အသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သမ္မတာယ စ သတိ သီမာ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမေန ဘိက္ခုနာ သဗ္ဗလက္ခဏပရိပူရတ္ထံ မဟန္တော ဥဿာဟော ကရဏီယော ဟောတိ, တသ္မာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၈။)သီမာဗန္ဓနကာလေ တီသု သမ္ပတ္တီသု ပရိသသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိယာ ပဌမံ တာဝ ဂါမသီမာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာဟ ‘‘နနု ဗဒ္ဓသီမာ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, အထ ကသ္မာ ဂါမသီမာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ? ဂါမသီမာယံ ဌတွာ ဗဒ္ဓသီမာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အသမ္မတာယ, ဘိက္ခဝေ, သီမာယ အဋ္ဌပိတာယ ယံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ, ယာ တဿ ဝါ ဂါမဿ ဂါမသီမာ, နိဂမဿ ဝါ နိဂမသီမာ, အယံ တတ္ထ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇)။ ဣဓ ပါဠိယံ သရူပေန အနာဂတမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ‘‘ဂါမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နဂရမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နဂရသီမာပိ ဂဟိတာ ဟောတိ, တသ္မာ ယသ္မိံ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ယံ ဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တိ, တဿ ဂါမဿ ပရိစ္ဆေဒေါ ဂါမသီမာ နာမ။ ယံ နိဂမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တိ, တဿ နိဂမဿ ပရိစ္ဆေဒေါ နိဂမသီမာ နာမ။ ယံ နဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တိ, တဿ နဂရဿ ပရိစ္ဆေဒေါ နဂရသီမာ နာမ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဂါမသီမာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ ဧကတော ဥပေါသထာဒိသံဃကမ္မကရဏာရဟာ ဟောန္တိ, ဤဒိသေယေဝ စ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုမရဟတိ, န ဥပေါသထာဒိသံဃကမ္မာနရဟေ ပဒေသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တတ္ထ ‘‘ယတ္တကေ ပဒေသေ တဿ တဿ ဂါမဿ ဂါမဘောဇကာ ဗလိံ လဘန္တိ, သော ပဒေသော အပ္ပေါ ဝါ ဟောတု မဟန္တော ဝါ, ဂါမသီမာတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝစနတော ဂါမာဒိဘောဇကာနံ ဗလိလဘနဋ္ဌာနံ ဂါမသီမာ ဟောတိ, ဣဒဉ္စ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ဗလိံ အလဘန္တောပိ ရာဇပဏ္ဏေ အာရောပိတပဒေသေ တဿ ဂါမဿ ဂါမသီမာယေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၇) ‘‘ဗလိံ လဘန္တီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘အယံ ဂါမော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၄၉။)ဧတ္တကော ကရီသဘာဂေါ’တိအာဒိနာ ပန ရာဇပဏ္ဏေသု အာရောပိတေသု ဘူမိဘာဂေသု ယသ္မိံ ယသ္မိံ တဠာကမာတိကာသုသာနပဗ္ဗတာဒိကေ ပဒေသေ ဗလိံ န ဂဏှန္တိ, သောပိ ဂါမသီမာ ဧဝ။ ရာဇာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နဘူမိဘာဂေါ ဟိ သဗ္ဗောဝ ဌပေတွာ နဒီလောဏိဇာတဿရေ ဂါမသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အယံ ပကတိဂါမသီမာ နာမ။ ‘‘ယမ္ပိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တေ ဧကံ ပဒေသံ, ‘အယံ ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ, သောပိ ဝိသုံဂါမသီမာ ဟောတိယေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝစနတော ရာဇာ ‘‘ပကတိဂါမက္ခေတ္တေယေဝ ပကတိဂါမတော ဝိသုံ ပကတိဂါမေန အသမ္မိဿော ဂါမော ဟောတူ’’တိ ယံ ပဒေသံ ဒေတိ, သော ပဒေသော ဝိသုံဂါမသီမာ နာမ။ ဣတိ ပကတိဂါမသီမာ စ ရာဇူနံ ဣစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တာ ဝိသုံဂါမသီမာ စ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ သဗ္ဗကမ္မာရဟာ, တသ္မာ အဘိနဝဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ ပကတိဂါမသီမံ ဝါ ဝိသုံဂါမသီမံ ဝါ သောဓေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တသ္မာ သာ စ ဣတရာ စ ပကတိဂါမနဂရနိဂမသီမာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာယေဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၇) ‘‘တတ္ထ ဟိ သာ စ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ သမုပ္ပန္နာ အဘိနဝါ စ ဣတရာ စ အပရိဝတ္တာ ပကတိဂါမသီမာ, ယထာ ဗဒ္ဓသီမာယံ သဗ္ဗံ သံဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝမေတာပိ သဗ္ဗကမ္မာရဟတာသဒိသေန ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ, သာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။
ကေစိ ပန အာစရိယာ ‘‘မယံ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ, တသ္မာ ဧတ္တကော ဘူမိပရိစ္ဆေဒေါ ဝိသုံ ခေတ္တံ ဟောတူ’’တိ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ တေန ဩကာသေ ကတေ ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ဝိသုံဂါမက္ခေတ္တံ ဟောတီ’’တိ မနသိ ကတွာ တတြဋ္ဌေယေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၀။)ဘိက္ခူ စ ဟတ္ထပါသာနယနာဒိနာ သောဓေတွာ သီမာသမူဟနသီမာဗန္ဓနာဒီနိ ကရောန္တိ, တံ ကရဏံ ‘‘အယံ ဝိသုံဂါမော ဟောတူတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန, ‘‘သာ စ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ သမုပ္ပန္နာ အဘိနဝါ စာ’’တိ အာဂတေန ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာဝစနေန စ သမေန္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ကထံ? အဋ္ဌကထာဝစနေ တာဝ ‘‘အယံ ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ပုရိမဂါမောယေဝ ဂါမော ဟောတု, အထ ခေါ ဣဒါနိ ပရိစ္ဆိန္နပဒေသောပိ ဝိသုံယေဝ ဂါမော ဟောတူတိ ဧကံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တံ ဒွေ ဂါမေ ကရောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ ဣမိနာ ဂါမဘောဇကဿ ဒိန္နဘာဝံ ပကာသေတိ, ဣဓ ပန နေဝ ဒွေ ဂါမေ ကရောတိ, န စ ဂါမဘောဇကဿ ဒေတိ, ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ယာဝကာလိကဝသေနေဝ ဩကာသံ ကရောတိ, ဧဝံ အဋ္ဌကထာဝစနေနပိ သမေန္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာဝစနေနပိ ‘‘ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ’’တိ ဣမိနာ အဂါမဘူတံ ခေတ္တံ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ ဂါမော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဘိနဝါ စာ’’တိ ဣမိနာ ပုရာဏဂါမသီမာ စ အဘိနဝဂါမသီမာ စာတိ ပုရိမဂါမေန အမိဿံ ဝိသုံဂါမလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ ခေတ္တဿ ဝိသုံဂါမဘူတဘာဝေါ စ အဘိနဝဘာဝေန ဝိသုံဂါမလက္ခဏဉ္စ န ဒိဿတိ, ဧဝံ ဋီကာဝစနေနပိ သမေန္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။
ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယဉ္စ ‘‘ဂါမပရိစ္ဆေဒေါတိ သဗ္ဗဒိသာသု သမ္မာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘ဣမဿ ပဒေသဿ ဧတ္တကော ကရော’တိ ဧဝံ ကရေန နိယမိတော ဂါမပ္ပဒေသော’’တိ ဧဝံ အာယဝသေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဝုတ္တံ, န အနုမတိကရဏမတ္တေန, တသ္မာ ဝိသုံဂါမလက္ခဏံ အပ္ပတ္တတာယ ပကတိဂါမေန သင်္ကရော ဟောတိ, န တတ္ထ ဥပေါသထာဒိသံဃကမ္မံ ကာတုမရဟတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၁။)ဥပေါသထာဒိသံဃကမ္မကရဏာရဟပဒေသေယေဝ သီမာသမူဟနနသီမာဗန္ဓနကမ္မမ္ပိ ကရဏာရဟံ ဟောတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မတ္တာ တေသံ ကမ္မာနံ, တသ္မာ တေသံ အာစရိယာနံ တံ ကရဏံ အညေ အာစရိယာ န ဣစ္ဆန္တိ။ အညေ ပန အာစရိယာ ‘‘တံ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပဒေသံ ‘ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’တိ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ, ဂါမဘောဇကော စ တတော ဗလိံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, တဒါ ဝိသုံဂါမော ဟောတိ, န တတော ပုဗ္ဗေ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ တံ ဝစနံ ‘‘ဧဝံ ကရေန နိယမိတော ပဒေသော’’တိ ဝိနိစ္ဆယဋီကာဝစနဉ္စ ‘‘ဂါမာဒီနံ ကရဂ္ဂါဟပရိစ္ဆိန္နော သမန္တတော ပဒေသော ဂါမသီမာ’’တိ သီမာလင်္ကာရဂဏ္ဌိဝစနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ, တေသု ပန ‘‘ဣမဿ ပဒေသဿ ဧတ္တကော ကရော’’တိ ဧဝံ ကရပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဝုတ္တံ, န ဂါမဘောဇကဿ ဗလိဂ္ဂဟဏံ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ ဒါနမေဝ ဝဒတိ, န ‘‘ဂါမဘောဇကော စ ဗလိံ ဂဏှာတီ’’တိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ, တသ္မာ တမ္ပိ ဝစနံ အညေ ပဏ္ဍိတာ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ပထဝိဿရော ရာဇာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ ဧတ္တကကရီသမတ္တော ပဒေသော ပုရိမဂါမတော ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေတိ, ဧတ္တာဝတာ သော ပဒေသော ဗလိံ ပဋိဂ္ဂဟိတော ဝါ ဟောတု အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတော ဝါ, ဝိသုံဂါမော နာမ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧဝံ ပကတိဂါမလက္ခဏဉ္စ ဝိသုံဂါမလက္ခဏဉ္စ တထတော ဉတွာ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓိတုကာမော ယဒိ ပကတိဂါမသီမာ နာတိဝိတ္ထာရာ ဟောတိ သုခရက္ခိတာ, တမေဝ ပကတိဂါမသီမံ သုဋ္ဌု ရက္ခာပေတွာ သုဋ္ဌု သောဓေတွာ သီမာသမူဟနနသီမာသမ္မုတိကမ္မာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ယဒိ ပန ပကတိဂါမသီမာ အတိဝိတ္ထာရာ ဟောတိ, နိဂမသီမာ, နဂရသီမာ ဝါ ဟောန္တိ, ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ နိသိန္နဋ္ဌာနသဉ္စရဏဋ္ဌာနတ္တာ သောဓေတုံ ဝါ ရက္ခိတုံ ဝါ န သက္ကောန္တိ, ဧဝဉ္စ သတိ ပထဝိဿရရာဇူဟိ ပရိစ္ဆိန္နာယ ဝိသုံဂါမသီမာယ သုဋ္ဌု သောဓေတွာ သုရက္ခိတံ ကတွာ သီမာသမူဟနနသီမာသမ္မုတိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ကထံ ပန သုဋ္ဌု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၂။)သောဓနဉ္စ သုဋ္ဌု ရက္ခဏဉ္စ ကာတဗ္ဗံ? သီမံ ဗန္ဓိတုကာမေန ဟိ သာမန္တဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ တဿ တဿ ဝိဟာရဿ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ သီမန္တရိကံ, အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာ ဒိသာစာရိကဘိက္ခူနံ နိဿဉ္စာရသမယေ သစေ ဧကသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ, ယေ တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသု ဘိက္ခူနံ ‘‘မယံ အဇ္ဇ သီမံ ဗန္ဓိဿာမ, တုမှေ သကသကသီမာယ ပရိစ္ဆေဒတော မာ နိက္ခမထာ’’တိ ပေသေတဗ္ဗံ။ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသု ဘိက္ခူ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတေတဗ္ဗာ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟရာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္နိပတိတေသု ပန ဘိက္ခူသု ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒေ အာဟဋေ တေသု တေသု မဂ္ဂေသု စ နဒီတိတ္ထဂါမဒွါရာဒီသု စ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ သီဃံ သီဃံ ဟတ္ထပါသာနယနတ္ထဉ္စ ဗဟိသီမကရဏတ္ထဉ္စ အာရာမိကေ စေဝ သမဏုဒ္ဒေသေ စ ဌပေတွာ ဘေရိသညံ ဝါ သင်္ခသညံ ဝါ ကတွာ သီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာတိ။
နနု စ ဣဒံ သောဓနံ ရက္ခဏဉ္စ သီမာသမ္မုတိကာလေယေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ ဣဓ သီမာသမူဟနနေ ဝုတ္တန္တိ? ဣမဿပိ သီမာသမူဟနနကမ္မဿ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မတ္တာ ပရိသသမ္ပတ္တိဇနနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဣဒံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ နာမ ယဒိ ပေါရာဏာ ဗဒ္ဓသီမာ အတ္ထိ, တဒဋ္ဌကသံဃေ ဟတ္ထပါသဂတေ အညေသု ဘိက္ခူသု ဂါမသီမံ ပဝိဋ္ဌေသုပိ ကမ္မဘေဒေါ နတ္ထိ။ ယဒိ ပေါရာဏာ ဗဒ္ဓသီမာ နတ္ထိ, ဧဝမ္ပိ သတိ ကေဝလံ ဂါမသီမာဘူတတ္တာ သီမာသမူဟနနကမ္မေ အသမ္ပဇ္ဇန္တေပိ ဒေါသော နတ္ထိ, အထ ကသ္မာ သောဓနာ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ, တထာပိ သမူဟနိတဗ္ဗာ ပေါရာဏသီမာပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ သစေ ဟိ မဟတိယာ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာယ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ သီမံ သမူဟနိဿာမာတိ သံဃေ သန္နိပတိတေ တဿာယေဝ သီမာယ အညသ္မိံ ပဒေသေ ဘိက္ခုမှိ ပဝိဋ္ဌေ အဇာနန္တဿပိ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ, တသ္မာ မဟုဿာဟေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၃။)သောဓေတဗ္ဗာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂါမသီမသောဓနံ ‘‘ပရိသသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တာ နာမ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ သန္နိပတိတွာ ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာ ဌိတာ ဘိက္ခူ, တေ သဗ္ဗေ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ကတွာ ဆန္ဒံ ဝါ အာဟရိတွာ သမ္မတာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ ပရိသသမ္ပတ္တိကာရဏံ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ တတော ‘‘သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ မုစ္စနတ္ထံ သီမသမူဟနနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။
သီမာယ အသမူဟတာယ သတိ ကထံ ဝိပတ္တိဒွယံ အာပဇ္ဇေယျာတိ, တထာ သောဓိတာယပိ ဂါမသီမာယ။ ယဒိ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာ ဝိဇ္ဇမာနာ ဘဝေယျ, တဿာ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ အဇာနန္တာ နဝံ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓေယျုံ။ ပေါရာဏသီမာယ ဟိ နိမိတ္တံ အန္တော ကတွာ တဿ သမီပေ ပေါရာဏသီမာယ အန္တော ဌိတံ အညံ နိမိတ္တံ ကတွာ နဝံ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓေယျုံ, သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ နာမ အတ္တနော သီမာယ ပရေသံ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ။ သစေ ဟိ ပေါရာဏကဿ ဝိဟာရဿ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ အမ္ဗော စေဝ ဇမ္ဗူ စာတိ ဒွေ ရုက္ခာ အညမညံ သံသဋ္ဌဝိဋပါ ဟောန္တိ, တေသု အမ္ဗဿ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ ဇမ္ဗူ။ ဝိဟာရသီမာ စ ဇမ္ဗုံ အန္တော ကတွာ အမ္ဗံ ကိတ္တေတွာ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ, အထ ပစ္ဆာ တဿ ဝိဟာရဿ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ဝိဟာရေ ကတေ သီမံ ဗန္ဓန္တာ ဘိက္ခူ အမ္ဗံ အန္တော ကတွာ ဇမ္ဗုံ ကိတ္တေတွာ ဗန္ဓန္တိ, သီမာယ သီမာ သမ္ဘိန္နာ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ပေါရာဏသီမာယ စ ဧကဒေသံ ဝါ သကလပေါရာဏသီမံ ဝါ အန္တော ကရိတွာ နဝံ သီမံ ဗန္ဓေယျုံ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၄။)နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ နာမ အတ္တနော သီမာယ ပရေသံ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ။ သစေ ဟိ ပရေသံ ဗဒ္ဓသီမံ သကလံ ဝါ တဿာ ပဒေသံ ဝါ အန္တော ကတွာ အတ္တနော သီမံ သမ္မန္နန္တိ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရိတာ နာမ ဟောတီ’’တိ။
ယသ္မိံ ပဒေသေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ နိသီဒိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ, တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အညေသံ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမပ္ပဒေသံ အတ္တနော သီမာယ အန္တော ကရောန္တော သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒတိ နာမ။ စတုန္နံ ဘိက္ခူနံ နိသီဒိတုံ ပဟောနကဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သကလမ္ပိ အညေသံ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာပဒေသံ အတ္တနော သီမာယ အန္တော ကရောန္တော သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရတိ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ လီနတ္ထပကာသနိယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘တဿာ ပဒေသန္တိ တဿာ ဧကဒေသံ, ယတ္ထ ဌတွာ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသံ ဧကဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ, တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တော ကရိတွာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ, န တု အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၈) ‘‘ယတ္ထ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ နိသီဒိတုံ န သက္ကာ, တတ္တကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတ္တနော သီမာယ ကရောန္တာ သမ္ဘိန္ဒန္တိ, စတုန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သကလမ္ပိ အန္တော ကရောန္တာ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ ဟောတု, တသ္မိံ ဂါမသီမပရိစ္ဆေဒေ ပေါရာဏကသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ ဝိပတ္တိဒွယမောစနတ္ထံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ သာတ္ထကံ, အဝိဇ္ဇမာနာယ ကထံ သာတ္ထကံ ဘဝေယျာတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၅။)သင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ အကတွာ အဘိနဝသီမာယ ဗဇ္ဈမာနာယ သင်္ကာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဘဂဝတော ဓရမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝဇ္ဇတနာ ဂဏနပထံ ဝီတိက္ကန္တာ ဘိက္ခူ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မကရဏတ္ထံ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓန္တိ။ သာ သီမာ ဧတ္ထ အတ္ထိ, ဧတ္ထ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဇာနိတုံ, တသ္မာ ‘‘အမှာကံ သီမာဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ပေါရာဏကသီမာ ဘဝေယျ နု ခေါ’’တိ သင်္ကာ ဘဝေယျ, ဧဝံ သတိ သာ အဘိနဝသီမာ စ အာသင်္ကနီယာ ဟောတီတိ သီမာယံ ကတံ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မမ္ပိ အာသင်္ကနီယံ ဟောတိ, တသ္မာ သင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အဘိနဝသီမံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ ယတိပုင်္ဂဝေဟိ အဝဿံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ။ သမူဟနန္တေဟိ ပန ‘‘သီမံ, ဘိက္ခဝေ, သမူဟနန္တေန ပဌမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသော သမူဟန္တဗ္ဗော, ပစ္ဆာ သီမာ သမူဟန္တဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ, တတော သမာနသံဝါသကသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ။ တသ္မိံ သမူဟနနကာလေ စ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ အဝိပ္ပဝါသသီမာ န သမူဟန္တဗ္ဗာ, တထာ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဌတွာ ခဏ္ဍသီမာပိ။ ခဏ္ဍသီမာယ ပန ဌိတေန ခဏ္ဍသီမာဝ သမူဟနိတဗ္ဗာ, တထာ ဣတရာယ ဌိတေန ဣတရာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတော ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာဝ ခဏ္ဍသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ, မဟာသီမာယမေဝ ဌတွာ မဟာသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ, အညိဿာ သီမာယ ဌတွာ အညာ သီမာ န သမူဟနိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ မဟာသီမံ ဝဒတိ တတ္ထေဝ ယေဘုယျေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသနတော။
‘‘တတ္ထ သစေ ခဏ္ဍသီမဉ္စ အဝိပ္ပဝါသသီမဉ္စ ဇာနန္တိ, သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တိ။ ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တိ။ ခဏ္ဍသီမံ ပန အဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံယေဝ ဇာနန္တာ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဥပေါသထာဂါရာဒီသု နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၆။)ဌတွာ အပ္ပေဝ နာမ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ, ပဋိဗန္ဓိတုံ ပန န သက္ခိဿန္တေဝ။ သစေ ဗန္ဓေယျုံ, သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ ဝိဟာရံ အဝိဟာရံ ကရေယျုံ, တသ္မာ န သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ဥဘောပိ န ဇာနန္တိ, တေနေဝ သမူဟနိတုံ န ဗန္ဓိတုံ သက္ခိဿန္တိ။ အယဉှိ သီမာ နာမ ကမ္မဝါစာယ ဝါ အသီမာ ဟောတိ သာသနန္တရဓာနေန ဝါ, န စ သက္ကာ သီမံ အဇာနန္တေဟိ ကမ္မဝါစာ ကာတုံ, တသ္မာ န သမူဟနိတဗ္ဗာ, သာဓုကံ ပန ဉတွာယေဝ သမူဟနိတဗ္ဗာ စ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ စာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတော ‘‘ဣဒါနိ သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နာယ ဂါမသီမာယ အန္တော ခဏ္ဍသီမမဟာသီမာနံ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ တာသံ သီမာနံ ပရိစ္ဆေဒဉ္စ န ဇာနန္တိ, ဧဝံ အဇာနန္တာ ဘိက္ခူ တာ ပေါရာဏသီမာယော သမူဟနိတုံ န သက္ကုဏေယျုံ, ပေါရာဏသီမံ သမူဟနိတုံ အသက္ကောန္တာ စ ကထံ အဘိနဝသီမံ ဗန္ဓိတုံ သက္ကုဏိဿန္တီတိ ပရမ္ပရေဟိ အာစရိယေဟိ သမ္မာ ဝိနိစ္ဆိတံ အနုလောမနယံ နိဿာယ မဟန္တံ ဥဿာဟံ ကရိတွာ အင်္ဂံ အပရိဟာပေတွာ သမ္မာ ဝိဟိတနယေန ပေါရာဏသီမံ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ။
ကထံ? တသ္မိံ သီမာသမူဟနနကာလေ ယဒိ ပကတိဂါမသီမာယံ အာရဒ္ဓံ, တံ ပကတိဂါမပရိစ္ဆေဒံ, ယဒိ ဝိသုံဂါမသီမာယံ အာရဒ္ဓံ, တံ ဝိသုံဂါမပရိစ္ဆေဒံ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အပ္ပဝိသနတ္ထာယ သမန္တတော သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကာရာပေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတုံ သမတ္ထေန ဗျတ္တိဗလသမ္ပန္နေန ဝိနယဓရေန သဟ သမာနသံဝါသကေ လဇ္ဇိပေသလေ ဣမဿ ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တေ ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဝါ တတော အဓိကပ္ပမာဏေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာယ သီမာယ နိမိတ္တာနံ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ စ အန္တော စ သဗ္ဗတ္ထ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတမတ္တေ ပဒေသေ သဗ္ဗတ္ထ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဌာနေ ဟတ္ထပါသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၇။)အဝိဇဟိတွာ တိဋ္ဌန္တာ, နိသီဒန္တာ ဝါ ဟုတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ, တတော သမာနသံဝါသကသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ သီမာယ သမုဂ္ဃါတေ ကတေ ပေါရာဏသီမာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ပစ္ဆိမန္တေန ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒနာရဟတ္တာ သီမာယ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဌာနေ တိဋ္ဌန္တာ ဘိက္ခူ အဝဿံ တာသု သီမာသု တိဋ္ဌန္တာ ဘဝေယျုံ, တသ္မာ သီမဋ္ဌာ ဟုတွာ သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ ဝတွာ တာ သီမာ သမူဟနေယျုံ။ တတော ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာနံ သမူဟတတ္တာ ဂါမသီမာယေဝ အဝသိဋ္ဌာ ဘဝေယျာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘ကေစိ ပန ဤဒိသေသု ဝိဟာရေသု ဆပဉ္စမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဝိဟာရကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ သဗ္ဗတ္ထ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဩကာသေ နိရန္တရံ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမံ, တတော သမာနသံဝါသကသီမဉ္စ သမူဟနနဝသေန သီမာယ သမုဂ္ဃါတေ ကတေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍသီမာယ မဟာသီမာယ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိပိ အဝဿံ ဧကသ္မိံ မဉ္စဋ္ဌာနေ တာသံ မဇ္ဈဂတာ တေ ဘိက္ခူ တာ သမူဟနေယျုံ, တတော ဂါမသီမာ ဧဝ အဝသိဿေယျာ’’တိ။
‘‘သာဓုကံ ပန ဉတွာယေဝ သမူဟနိတဗ္ဗာ စေဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ စာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတော သီမံ ဇာနန္တာယေဝ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ, ကထံ အဇာနန္တာတိ။ ဣမသ္မိံ သီမာသမူဟနနာဓိကာရေ သီမံ ဝါ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ဝါ ဇာနနဘာဝေါ အင်္ဂံ န ဟောတိ, အန္တောသီမာယံ ဌိတဘာဝေါ, ‘‘သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ကမ္မဝါစာကရဏန္တိ ဣဒမေဝ ဒွယံ အင်္ဂံ ဟောတိ, တသ္မာ ဣမိနာ အင်္ဂဒွယေန သမ္ပန္နေ သတိ ဣမံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုံ သက္ကောန္တီတိ။ ဣမိနာ အင်္ဂဒွယေန သမ္ပန္နေ သတိ သီမံ အဇာနန္တာနံ သမူဟနိတုံ သမတ္ထဘာဝေါ ကထံ ဝိညာတဗ္ဗောတိ? အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၈။)အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ မဟာသီမာယ ပရိစ္ဆေဒံ အဇာနနဋ္ဌာနေပိ သမူဟနနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘န ဟေတ္ထ သီမာယ, တပ္ပရိစ္ဆေဒဿ ဝါ ဇာနနံ အင်္ဂံ, သီမာယ ပန အန္တောဌာနံ, ‘သမူဟနိဿာမာ’တိ ကမ္မဝါစာကရဏဉ္စ အင်္ဂံ။ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’တိ ဧဝံ မဟာသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဿ အဇာနနေပိ သမူဟနနဿ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာနံ သမူဟတတ္တာ ဂါမသီမာယေဝ အဝသိဋ္ဌာ ဘဝေယျာတိ တသ္မိံ အဝသိဋ္ဌာယ တတော ပရံ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ။ ဂါမသီမာယ အဝသိဋ္ဌာယ သတိ တံ ဂါမသီမံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သောဓနံ ရက္ခဏဉ္စ ကတွာ တိဿံ ဂါမသီမာယံ ခဏ္ဍသီမံ မဟာသီမဉ္စ ယထာရုစိ ဗန္ဓိတုံ လဘတိ, သီမံ အဗန္ဓိတွာဝ ကေဝလာယ ဂါမသီမာယ ဥပသမ္ပဒါဒိသံဃကမ္မဉ္စ ကာတုမ္ပိ လဘတိ။
ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) – ‘‘ဂါမသီမာယ ဧဝ စ အဝသိဋ္ဌာယ တတ္ထ ယထာရုစိ ဒုဝိဓမ္ပိ သီမံ ဗန္ဓိတုဉ္စေဝ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တသ္မာ ယဒိ သဋ္ဌိဟတ္ထာယာမံ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထာရံ ခဏ္ဍသီမမေဝ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ, ဧတ္တကေ ပဒေသေ မဉ္စဋ္ဌာနံ ဂဏှန္တော ပမာဏယုတ္တကော မဉ္စောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တော မဉ္စော။ သော ဟိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိကော, အဋ္ဌဝိဒတ္ထိကော ဝါ ဟောတိ။ တတော ခုဒ္ဒကော မဉ္စော သီသုပဓာနံ ဌပေတွာ ပါဒံ ပသာရေတွာ နိပဇ္ဇိတုံ နပ္ပဟောတီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမမဉ္စဿ အာယာမပ္ပမာဏဿ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ တတော အဓိကာယာမောပိ ဟောတိယေဝ။ မဉ္စဿ ဝိတ္ထာရော ပန အာယာမဿ ဥပဍ္ဎော ဟောတိ, တသ္မာ မဉ္စပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ အာယာမတော ပဉ္စဟတ္ထံ, ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စဝိဒတ္ထိကန္တိ ဂဟေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၅၉။)တေန ပမာဏေန ဂဏှန္တော သဋ္ဌိဟတ္ထာယာမံ သီမဋ္ဌာနံ စတုဝီသတိမဉ္စကံ ဟောတိ, စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထာရံ အဋ္ဌမဉ္စကံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂဏှန္တော ဒက္ခိဏုတ္တရာယာမော မဉ္စော ဟောတိ, သဋ္ဌိဟတ္ထာယာမံ သီမဋ္ဌာနံ ဒွါဒသမဉ္စကံ ဟောတိ, စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထာရံ သောဠသမဉ္စကံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂဏှန္တော ပါစီနပစ္ဆိမာယာမော မဉ္စော ဟောတိ။ ဒုဝိဓေပိ အာယာမံ ဝိတ္ထာရေန ဂုဏိတံ ကရောန္တော သကလံ အန္တောသီမဋ္ဌာနံ ဒွါနဟုတ္တရသတမဉ္စကံ ဟောတိ, ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ သမန္တတော ဧကမဉ္စကံ ဝါ ဒွိတိမဉ္စကံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေန သဟ ဂဏနံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ပန ‘‘သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပန မဟာသီမာဗန္ဓနကာလေ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ ဗဟိဥပစာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ ခဏ္ဍသီမာယပိ ဒူရတော သမူဟနနေ ဒေါသော နတ္ထိ, ဒုက္ကရတ္တာ ပန ကာရကာနံ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကလျာဏိယံ နာမ သီမာယံ ပန အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ပဉ္စဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဌာနံ ဧကကောဋ္ဌာသံ ကတွာ သမူဟနတိ။ တမ္ပိ ပစ္ဆိမမဉ္စပ္ပမာဏတော အဓိကမေဝါတိ ကတွာ ကတံ။ ဣဒါနိ အမှေတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ပန ပကရဏနယေန သံသန္ဒနတ္တာ ယုတ္တတရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သမူဟနနာကာရော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဣဒါနိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာယ သီမာယ နိမိတ္တာနံ အန္တော စ ဗဟိ စ ယထာဝုတ္တနယေန သမူဟနိတဗ္ဗသီမဋ္ဌာနံ အာဒါသတလံ ဝိယ သမံ သုဒ္ဓံ ဝိမလံ ကတွာ ယထာဝုတ္တမဉ္စပ္ပမာဏံ မဉ္စပ္ပမာဏံ ဌာနံ အဋ္ဌပဒကလေခံ ဝိယ ရဇ္ဇုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ လေခံ ကာရာပေတွာ လေခါနုသာရေန တမ္ဗမတ္တိကစုဏ္ဏေန ဝါ သေတမတ္တိကစုဏ္ဏေန ဝါ ဝဏ္ဏဝိသေသံ ကာရာပေတွာ ပန္တိ ပန္တိ ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ကာရာပေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အာရက္ခံ သောဓနဉ္စ ကာရာပေတွာ ‘‘ဣဒါနိ သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၀။)စတ္တာရော ဝါ တဒုတ္တရိ ဝါ သမာနသံဝါသကဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ပဌမပန္တိယံ ပဌမကောဋ္ဌာသေ မဉ္စဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ, တတော သမာနသံဝါသကသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေယေဝ အညမညဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ တိက္ခတ္တုံ ဝါ သတ္တက္ခတ္တုံ ဝါ သမူဟနိတွာ တတော နိက္ခမိတွာ ပဌမပန္တိယံယေဝ ဒုတိယကောဋ္ဌာသေ ဌတွာ တထေဝ ကတွာ တတော ပဌမပန္တိယံယေဝ အနုလောမနယေန ယာဝ အန္တိမကောဋ္ဌာသာ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ တထေဝ ကတွာ ပဌမပန္တိယာ ပရိက္ခီဏာယ ဒုတိယပန္တိယာ အန္တိမကောဋ္ဌာသေ ဌတွာ တထေဝ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယပန္တိယံယေဝ ပဋိလောမနယေန ယာဝ အာဒိကောဋ္ဌာသာ တထေဝ ကတွာ ဧဝံ တတိယပန္တိအာဒီသုပိ ဧကဒါ အနုလောမတော ဧကဒါ ပဋိလောမတော ဂန္တွာ သဗ္ဗာသု ပန္တီသု သဗ္ဗသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ပရိက္ခီဏေ ဣဒံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘စတ္တာရော တဒုတ္တရိ ဝါ’’တိ ဣဒံ ပန ဣမဿ ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ပန ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တဘာဝဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ လဇ္ဇီပေသလဘိက္ခူနဉ္စ ဒုလ္လဘတ္တာ ‘‘ဆပဉ္စမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကလျာဏီသီမာယံ ပန သီဟဠဒီပတော အဘိနဝသိက္ခံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တန္တေဟိ ဂရဟဝိဝါဒမတ္တမ္ပိ အလဘန္တေဟိ ဓမ္မစေတိယရညာ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ပါသာဏလေခါယံ အာဂတံ။ ရတနပူရနဂရေ ပန သိရီသုဓမ္မရာဇာဓိပတိနာမကဿ စူဠအဂ္ဂရာဇိနော ကာလေ မဟာသီဟဠပ္ပတ္တောတိ ဝိဿုတော သိရီသဒ္ဓမ္မကိတ္တိနာမကော မဟာထေရဝရော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနဿ အဝိဒူရေ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ သီမံ ဗန္ဓန္တော အတ္တနော နိဿိတကေ အဂ္ဂဟေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၁။)အတ္တနာ အဘိရုစိတေ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေ အညေ မဟာထေရေ ဂဟေတွာ အတ္တစတုတ္ထောဝ ဟုတွာ ကမ္မံ ကရောတီတိ ဝဒန္တိ။ တံ ဣမဿ ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ တေသဉ္စ ထေရာနံ ပကတတ္တဘာဝေ နိရာသင်္ကတ္တာ ကတံ ဘဝေယျ, ဧဝံ သန္တေပိ ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ စတုဝဂ္ဂကရဏီယကမ္မဿ အတိရေကစတုဝဂ္ဂေန ကရဏေ ဒေါသာဘာဝတော အတိရေကဘိက္ခူဟိ ကတဘာဝေါ ပသတ္ထတရော ဟောတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဝိမတိဝိနောဒနီနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘ဆပဉ္စမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကလျာဏီသီမာယဉ္စ စုဒ္ဒသဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ နိဋ္ဌိတေပိ ပန သီမာသမူဟနနကမ္မေ နာနာဝါဒါနံ နာနာစရိယာနံ နာနာနိကာယာနံ နာနာဒေသဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ ဂရဟဝိဝါဒမောစနတ္ထဉ္စ ပုနပ္ပုနံ တေဟိပိ ဘိက္ခူဟိ တထေဝ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂-၄၈၃၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၁) ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပန ကာတဗ္ဗံ။ တဉှိ ကုပ္ပဿ ကမ္မဿ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, အကုပ္ပဿ ထိရကမ္မဘာဝါယ ဟောတီ’’တိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဟံသာဝတီနဂရေ အနေကပဏ္ဍရဟတ္ထိသာမိမဟာဓမ္မရာဇာ သဟပုညကမ္မဘူတတော မဟာစေတိယတော စတူသု ဒိသာသု သီမာသမူဟနနကာလေ ရာမညဒေသဝါသီဟိ မဟာထေရေဟိ စ မရမ္မဒေသဝါသီဟိ မဟာထေရေဟိ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ကာရာပေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယဒိ ပန မဟာသီမံ ဗန္ဓိတုကာမော ဟောတိ, တဒါ ဥသဘမတ္တံ ဝါ ဒွိဥသဘမတ္တံ ဝါ တဒုတ္တရိ ဝါ ပဒေသံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ ဝိဟာရံ ကရိဿာမာ’’တိ ပရိက္ခေပံ ကာရာပေတွာ တဿ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ သဗ္ဗတ္ထ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတဋ္ဌာနေ မဉ္စပ္ပမာဏေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၂။)မဉ္စပ္ပမာဏေ ဩကာသေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပန္တိကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ကမ္မပ္ပတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ နိရန္တရံ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ တတော သမာနသံဝါသကသီမာ စ သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သီမာယ သမုဂ္ဃါတေ ကတေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍသီမာယ မဟာသီမာယ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိ အဝဿံ ဧကသ္မိံ မဉ္စဋ္ဌာနေ တာသံ မဇ္ဈဂတာ တေ ဘိက္ခူ တာ သမူဟနေယျုံ, တတော ဂါမသီမာ ဧဝ အဝသိဿေယျ, တဿံ ဂါမသီမာယံ ခဏ္ဍသီမာမဟာသီမာဝသေန ဒုဝိဓာ သီမာ ယထာရုစိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဗန္ဓနာကာရံ ပန ဥပရိ ဝက္ခာမ။
ကသ္မာ ပန နိမိတ္တာနံ ဗဟိပိ သီမာသမူဟနနံ ကတံ, နနု နိမိတ္တာနံ အန္တောယေဝ အဘိနဝသီမာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ တတ္ထေဝ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏဝိမောစနတ္ထံ ပေါရာဏကသီမာယ သမူဟနနံ ကာတဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ, ဒုဝိညေယျတ္တာ ပန ဧဝံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဝိညေယျော ဟိ ပေါရာဏကသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါ, တသ္မာ ယဒိ နိမိတ္တာနံ အန္တောယေဝ သီမာသမူဟနနံ ကရေယျ, တတော ဗဟိ ပေါရာဏကသီမာ တိဋ္ဌေယျ, တတော အပ္ပမတ္တကံ ဌာနံ အန္တော ပဝိသေယျ, တံ ဌာနံ ကမ္မဝါစာပါဌကေန သဟ သီမာသမူဟနနကာရကသံဃဿ ပတိဋ္ဌဟနပ္ပဟောနကံ န ဘဝေယျ, ဧဝံ သန္တေ သာ ပေါရာဏကသီမာ အသမူဟတာဝ ဘဝေယျ။ တံ သမူဟတသညာယ သီမာသမ္မန္နနကာလေ အန္တောနိမိတ္တဋ္ဌာနံ သမ္မန္နေယျုံ, တံ အသမူဟတပေါရာဏသီမာကောဋိပဝိဋ္ဌတ္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘေဒဒေါသော, ယဒိ ပန တံ ဌာနံ စတုန္နံ နိသိန္နပ္ပဟောနကံ ဘဝေယျ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရဏဒေါသော, ယဒိပိ အန္တော န ပဝိသတိ, နိရန္တရံ ဖုဋ္ဌမတ္တံ ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ သီမာသင်္ကရဒေါသောတိ ဣမသ္မာ ဒေါသတ္တယာ ဝိမောစနတ္ထံ နိမိတ္တာနံ ဗဟိပိ သီမာသမူဟနနံ ကတံ။ တေနေဝ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၃။)ကေစိ ပန အာစရိယာ သမန္တာ နိမိတ္တာနံ အန္တော ရဇ္ဇုပသာရဏံ ကတွာ အန္တော ဌတွာ ရဇ္ဇုယာ ဟေဋ္ဌာ ပါဒေ ပဝေသေတွာ ရဇ္ဇုတော ဗဟိ ကိဉ္စိမတ္တံ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ သီမာသမူဟနနံ ကရောန္တိ, တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ပါဒဂ္ဂဋ္ဌပနမတ္တေန ပေါရာဏသီမာသမုဂ္ဃါတော န ဟောတိ, အထ ခေါ ကမ္မဝါစာပါဌကေန သဟ ကမ္မပတ္တသံဃဿ ပတိဋ္ဌာနေန ကမ္မဝါစာယ ပါဌနေန စ သမုဂ္ဃါတော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိပ္ပကရဏေ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘သီမာယ ပန အန္တောဌာနံ, ‘သမူဟနိဿာမာ’တိ ကမ္မဝါစာယ ကရဏဉ္စေတ္ထ အင်္ဂ’’န္တိ, တသ္မာ ဧကဒေသေန အန္တောပဝိဋ္ဌာယ စ ဧကသမ္ဗန္ဓေန ဌိတာယ ပေါရာဏကဗဒ္ဓသီမာယ သမုဂ္ဃါတေ အကတေ ဝုတ္တနယေန ဒေါသတ္တယတော န မုစ္စေယျ, တသ္မာ နိမိတ္တတော ဗဟိပိ ဌတွာ သမူဟနနကရဏဘာဝေါဝ ပါသံသတရော ဟောတိ။ အညေ ပန အာစရိယာ ကမ္မကာရကဘိက္ခူနံ ပဒဝလဉ္ဇသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သမူဟနန္တိ, တံ ဂရုကရဏဝသေန ကတန္တိ ဂယှမာနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဧကစ္စေ ပန ထေရာ ‘‘ကာရကသံဃဿ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ သီမာ သမူဟတာ, န အနက္ကန္တဋ္ဌာနေတိ သညာယ ပဌမတရံ သာလံ ကရိတွာ ပစ္ဆာ သီမာယ သမူဟတာယ ထမ္ဘဋ္ဌာနေ အက္ကမိတုံ န လဘတိ, တသ္မာ အသမူဟတာ သီမာ’’တိ ဝဒန္တိ။
ပုဗ္ဗေပိ သိရီခေတ္တနဂရေ မဟာသတ္တဓမ္မရာဇဿ ကာလေ တေန ရညာ ကတဿ နန္ဒနဝိဟာရဿ ပုရတော တဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သီမာယ ပတိဋ္ဌာပိတာယ ပဌမံ ဇေတဝနသာလံ ကတွာ ပစ္ဆာ သီမံ သမူဟနိံသု, တဒါ တသ္မိံ နဂရေ မဟာရုက္ခမူလိကော နာမ ဧကော ဂဏပါမောက္ခတ္ထေရော ‘‘သစေ ထမ္ဘံ ဝိဇ္ဈိတွာ ပါဒေ ဌပေတုံ သက္ခိဿာမိ, ဧဝံ သန္တေ အဟံ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝတွာ နာဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗေ ထေရာ ‘‘န ထမ္ဘမတ္တေန ပေါရာဏသီမာ တိဋ္ဌတိ, ထမ္ဘဿ သမန္တတော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၄။)ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ ကတာယ သီမာ သမူဟတာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ သမူဟနိံသု စေဝ ဗန္ဓိံသု စ။ ဟံသာဝတီနဂရေ ဓမ္မစေတိယရညော ကလျာဏိယသီမာဗန္ဓနကာလေပိ ပဌမံ သာလံ ကရိတွာဝ ပစ္ဆာ သမူဟနိံသု, န စ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု ‘‘ပဒဝလဉ္ဇသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ’’တိ ပါဌော အတ္ထိ, ‘‘မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဌာနေ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ပန အတ္ထိ။ ပေါရာဏသီမာယ အန္တော ဌတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစာယ ကတာယ သကလာပိ သီမာ သမူဟတာဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပဒဝလဉ္ဇသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သမူဟနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ ပဏ္ဍိတာ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။ ဤဒိသံ ပန ဝစနံ ဂရုကရဏဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဂယှမာနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော နတ္ထိ, တထာပိ သိဿာနုသိဿာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနကာရဏံ ဟောတိ။ တေ ဟိ ‘‘အမှာကံ အာစရိယာ ဧဝံ ကထေန္တိ, ဧဝံ ကရောန္တီ’’တိ ဒဠှီကမ္မဝသေန ဂဟေတွာ တထာ အကတေ သီမာ သမူဟတာ န ဟောတီတိ မညန္တိ, တသ္မာ ပကရဏာဂတနယဝသေနေဝ ကရဏံ ဝရံ ပသတ္ထံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အပရမ္ပိ ဣမသ္မိံ သီမာသမူဟနနာဓိကာရေ ဓမ္မဂါရဝေဟိ ဝိနယဓရေဟိ စိန္တေတဗ္ဗံ ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ ဌာနံ အတ္ထိ, တံ ကတမန္တိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိယောဇနပရမံ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀) ဝစနတော နာနာဂါမက္ခေတ္တာနိ အဝတ္ထရိတွာ သမ္မတာ တိယောဇနိကာဒိကာယော မဟာသီမာယော ဘဂဝတာ အနုညာတာ အတ္ထိ, အထ ဧကံ ဂါမက္ခေတ္တံ သောဓေတွာ အာရက္ခံ ဒတွာ သီမာယ သမူဟတာယ ယဒိ တတော အညေသု ဂါမက္ခေတ္တေသု ဘိက္ခူ သန္တိ, န ဂါမသီမာ ဗဒ္ဓသီမံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တသ္မိံ ကမ္မေ ဝဂ္ဂံ ကရေယျုံ, ဧဝံ သတိ သီမာ သမူဟတာ န ဘဝေယျ, တာယ အသမူဟတာယ သတိ အဘိနဝသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ န ဘဝေယျ, ဣတိ ဣဒံ ဌာနံ ဒုဇ္ဇာနံ ဒုဒ္ဒသံ, တသ္မာ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၅။)ဘဂဝတော အာဏံ ဂရုံ ကရောန္တေဟိ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေဟိ ဝိနယဝိဒူဟိ သုဋ္ဌု စိန္တေတဗ္ဗန္တိ။
ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ စိန္တေန္တော ဂဝေသန္တော ဝိစိနန္တော ဣဒံ ကာရဏံ ဒိဿတိ – တိယောဇနိကာဒိမဟာသီမာယော ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဓရမာနကာလေ သန္နိပတိတုံ ဝါ ဝိသောဓေတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျဘာဝတော တမာရဗ္ဘ ဘဂဝတာ အနုဇာနိတာ ဘဝေယျုံ။ သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗသ္မိံ ပဒေသေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ တာဒိသံ မဟာသီမံ သောဓေတုံ ဝါ သန္နိပတိတုံ ဝါ န သက္ကာ, န စ ဘဂဝါ အသက္ကုဏေယျံ အလဗ္ဘနေယျံ ကာရဏံ ဝဒေယျ။ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ရာဇဂဟနဂရေ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရာ ဧကသီမာဝ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရေန သမ္မတာတိ။ သီဟဠဒီပေ မဟာဝိဟာရသီမာ အနုရာဓပုရံ အန္တောကတွာ ပဝတ္တာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန သမ္မတာတိ စ ပကရဏေသု ဒိဿတိ, န တထာ ဣမသ္မိံ နာမ ဒေသေ ဒွိယောဇနိကာ ဝါ တိယောဇနိကာ ဝါ သီမာ အသုကေန ဘိက္ခုနာ သမ္မတာတိ ဒိဿတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ မရမ္မဒေသေ တာဒိသာနံ သီမာနံ နတ္ထိဘာဝေါ ဥပပရိက္ခိတွာ ဇာနိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အနေကသတအနေကသဟဿဝဿကာလတော ဥပ္ပန္နာ ဗဒ္ဓသီမာ ပါသာဏထမ္ဘနိမိတ္တေန သဟ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ ဒိဿန္တိ။ အရိမဒ္ဒနပုရေ စ အနုရုဒ္ဓမဟာရာဇေန သမ္မန္နာပိတာ ဒွါသဋ္ဌယာဓိကသတဟတ္ထာယာမာ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကသတဟတ္ထဝိတ္ထာရာ မဟာသီမာ နိမိတ္တေန သဟ ဒိဿတိ။ ရတနပူရနဂရေ စ နရပတိဇေယျသူရမဟာရာဇကာလေ အဋ္ဌသတ္တတာဓိကစတုသတကလိယုဂေ သမ္မန္နိတာ သီမာ ပါသာဏလေခါယ သဒ္ဓိံ ဒိဿတိ။ ယဒိ တိယောဇနပရမာဒိမဟာသီမာယော အတ္ထိ, ပေါရာဏာစရိယာ နဝံ နဝံ ဗဒ္ဓသီမံ န ဗန္ဓေယျုံ, အထ စ ပန ဗန္ဓန္တိ, တာသု စ နဝသီမာသု ဥပသမ္ပဒါဒိသံဃကမ္မံ ကရောန္တိ, တတော ဧဝ စ ဂဏနပထမတိက္ကန္တာ ဘိက္ခူ ပရမ္ပရတော ဝဍ္ဎေန္တာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၆။)ယာဝဇ္ဇတနာ သာသနံ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဣမသ္မိံ ပဒေသေ တိယောဇနာ သီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။
အထ ဝါ ‘‘ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ’’တိ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဝိဟာရူပစာရဘူတေ ဗဟိ လေဍ္ဍုပါတေ စ ဌာနေယေဝ သီမာသမူဟနနဿ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ဝုတ္တတ္တာပိ တာဒိသာ မဟာသီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။ ယဒိ အတ္ထိ, သီမာသမူဟနနံ ပကရဏာစရိယာ န ကထေယျုံ။ ကထေန္တာပိ သမန္တာ တိယောဇနံ ဌာနံ သောဓေတွာ သီမာသမူဟနနံ ကရေယျုံ, တထာ ပန အကထေတွာ ဝိဟာရဝိဟာရူပစာရေသုယေဝ သီမာသမူဟနနဿ ကထိတတ္တာ တိယောဇနိကာဒယော မဟာသီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။
အထ ဝါ ‘‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတောပိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု တိယောဇနိကာဒိကာယော မဟာသီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။ ကထံ? ယဒိ တာဒိသာ သီမာယော အတ္ထိ, သကလမ္ပိ တံ သီမံ အသောဓေတွာ သီမာသမူဟနနံ အဋ္ဌကထာစရိယာ န ကထေယျုံ, အထ စ ပန ခဏ္ဍသီမံ ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သီမံ သမူဟနိတုံ ဗန္ဓိတုဉ္စ သမတ္ထဘာဝံ ကထေန္တိ, သာ ကထာ ခန္ဓသီမာယ သီမန္တရိကန္တရိတမတ္တာ ဟုတွာ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဘဝေယျ, တသ္မာ တသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ သမူဟနိတုံ သမတ္ထဘာဝေန အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ကထီယတိ, န နာနာဂါမက္ခေတ္တာနိ အဝတ္ထရိတွာ သမ္မတာယ တိယောဇနိကာဒိဘေဒါယ သီမာယ အညေသု ဂါမက္ခေတ္တေသု အညေသု ဘိက္ခူသု သန္တေသုပိ သမူဟနိတုံ သမတ္ထဘာဝေန, တေန ဉာယတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၇။)‘‘န သဗ္ဗေသု ဌာနေသု တိယောဇနိကာဒိဘေဒါယော မဟာသီမာယော န သန္တီ’’တိ။ ဤဒိသာနိ ကာရဏာနိ ဘဂဝတော အာဏံ ဂရုံ ကရောန္တေဟိ ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ ဝိနယဓရေဟိ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေတဗ္ဗာနိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာနိ, ဣတော အညာနိပိ ကာရဏာနိ ဂဝေသိတဗ္ဗာနီတိ။
ဣတော ပရမ္ပိ ‘‘သစေ အညာနိပိ ဂါမက္ခေတ္တာနိ အန္တောကာတုကာမာ, တေသု ဂါမေသု ယေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တေဟိပိ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တေ သီမံ န ဗန္ဓန္တိ, အထ ခေါ အညာနိပိ ဂါမက္ခေတ္တာနိ အန္တောကရိတွာပိ ဗန္ဓန္တိ, တသ္မာ ဣဒါနိ သမ္မန္နိတဗ္ဗာယ သီမာယ နိဿယဘူတံ ပကတိဂါမက္ခေတ္တံ ဝါ ဝိသုံဂါမက္ခေတ္တံ ဝါ သောဓိတန္တိ မနသိ န ကာတဗ္ဗံ။ ကင်္ခစ္ဆေဒနတ္ထံ သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစာဘဏနသမယေ တေန ဂါမက္ခေတ္တေန သမ္ဗန္ဓေသု အညေသု ဂါမက္ခေတ္တေသု ဝသန္တေ ဘိက္ခူပိ ယာစိတွာ တတော ဂါမက္ခေတ္တတော ဗဟိ ဒူရေ ဝါသာပေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ကရောန္တေ အညာနိ ဂါမက္ခေတ္တာနိ အန္တောကရိတွာ ပေါရာဏသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယပိ တေ ဝဂ္ဂံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ တတော သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစာ သမ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဧဝရူပေါ သုခုမော နိပုဏော အတ္ထော ဝိနယဓရေဟိ စိန္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သီမာသမူဟနနဝိဓာနေန သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာတိ ဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ မုတ္တာ ဟောတိ။
တတော ‘‘အတိခုဒ္ဒိကာ အတိမဟန္တီ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ ဝိမုစ္စနတ္ထံ သီမာယ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကထံ? သီမာ နာမ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒိတုံ အပ္ပဟောန္တေ သတိ အတိခုဒ္ဒိကာ နာမ ဟောတိ, သမ္မတာပိ သီမာ န ဟောတိ။ တိယောဇနတော ပရံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ အန္တော ကရောန္တေ သတိ အတိမဟတီ နာမ ဟောတိ, သမ္မတာပိ သီမာ န
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၈။)ဟောတိ, တသ္မာ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒနပ္ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ တိယောဇနံ အနတိက္ကမိတွာ ယတ္ထ ယံ ပမာဏံ သံဃော ဣစ္ဆတိ, တတ္ထ တံ ပမာဏံ ကတွာ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘တတ္ထ အတိခုဒ္ဒိကာ နာမ ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တိ။ အတိမဟန္တီ နာမ အန္တမသော ကေသဂ္ဂမတ္တေနပိ တိယောဇနံ အတိက္ကမိတွာ သမ္မတာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော ဝိညာယတိ။ ဧဝံ သီမာယ ပမာဏဂ္ဂဟဏေန ‘‘အတိခုဒ္ဒိကာ အတိမဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ဒေါသေဟိ မုတ္တာ ဟောတိ။
တတော ‘‘ခဏ္ဍနိမိတ္တာ ဆာယာနိမိတ္တာ အနိမိတ္တာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ တီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ ဝိမုစ္စနတ္ထံ နိမိတ္တကိတ္တနံ ကာတဗ္ဗံ, တတ္ထ အသမ္ဗန္ဓကိတ္တနေန နိမိတ္တာ သီမာ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ။ ကထံ? သီမာယ စတူသု ဒိသာသု ဌပိတနိမိတ္တေသု ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရဒိသာသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ပုန ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ကတေ အခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ယဒိ ပန ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရဒိသာသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ဌပေတိ, ပုန ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ န ကိတ္တေတိ, ဧဝံ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ အပရာပိ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ယာ အနိမိတ္တုပဂပါသာဏံ ဝါ ဗဟိသာရရုက္ခံ ဝါ ခါဏုကံ ဝါ ပံသုပုဉ္ဇံ ဝါ အန္တရာ ဧကံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ။ ပဗ္ဗတစ္ဆာယာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ဆာယံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ ဆာယာနိမိတ္တာ နာမ။ သဗ္ဗသော နိမိတ္တံ အကိတ္တေတွာ သမ္မတာ အနိမိတ္တာ နာမ။ ဣမေဟိ တီဟိ ဒေါသေဟိ ဝိမုစ္စနတ္ထာယ နိမိတ္တကိတ္တနံ ကာတဗ္ဗံ။
ကထံ? ကမ္မဝါစာယ ပေါရာဏသီမာသမူဟနနံ ကတွာ ပရိသုဒ္ဓါယ ကေဝလာယ ဂါမသီမာယ သံဃေန ယထာဇ္ဈာသယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၆၉။)ဂဟိတပ္ပမာဏဿ သီမမဏ္ဍလဿ စတူသု ဝါ ဒိသာသု အဋ္ဌသု ဝါ ဒိသာသု နိမိတ္တုပဂေ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏေ, ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ဦနပ္ပမာဏေ ပါသာဏေ ဌပေတွာ နိမိတ္တာနံ အန္တော ဌိတေန ကမ္မဝါစာပါဌကေန ဝိနယဓရေန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညေန ‘‘ပါသာဏော, ဘန္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုန ဝိနယဓရေန ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သီမမဏ္ဍလံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တေန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ, ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ, ဒက္ခိဏာယ အနုဒိသာယ, ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ, ပစ္ဆိမာယ အနုဒိသာယ, ဥတ္တရာယ ဒိသာယ, ဥတ္တရာယ အနုဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပါသာဏော, ဘန္တေ။ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ကိတ္တေတွာ ပုန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပါသာဏော, ဘန္တေ။ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ကိတ္တေတွာ နိဋ္ဌပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ အဃဋိတနိမိတ္တာ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ နိမိတ္တကိတ္တနေန ‘‘ခဏ္ဍနိမိတ္တာ ဆာယာနိမိတ္တာ အနိမိတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေဟိ တီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ ဝိမုတ္တာ ဟောတိ။
တတော ပရံ ‘‘ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တဝိပတ္တိဒေါသတော ဝိမုစ္စနတ္ထံ သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာပါဌကာလေ သံဃဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ယဒိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ သံဃော နိမိတ္တာနံ ဗဟိ ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမံ သမ္မန္နတိ, ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ နာမ ဟောတိ, သီမာ န ဟောတိ, တသ္မာ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ သံဃေန နိမိတ္တာနံ အန္တော ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ နာမ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ နိမိတ္တာနံ ဗဟိ ဌိတေန သမ္မတာ’’တိ။ ဧဝံ သီမာသမ္မန္နနဋ္ဌာနနိယမေန ‘‘ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တဝိပတ္တိဒေါသတော မုတ္တာ ဟောတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၀။)တတော ပရံ ‘‘နဒိယံ သမ္မတာ, သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ, ဇာတဿရေ သမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ တီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ စ ဝိမုစ္စနတ္ထံ ဧဝံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ – ‘‘သဗ္ဗာ, ဘိက္ခဝေ, နဒီ အသီမာ, သဗ္ဗော သမုဒ္ဒေါ အသီမော, သဗ္ဗော ဇာတဿရော အသီမော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ဘဂဝတာ ဝစနတော နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေသု သမ္မတာ သီမာ န ဟောတိ, ပေါရာဏသီမဝိဂတာယ သုဒ္ဓါယ ဂါမသီမာယ သမ္မတာ ဧဝ သီမာ ဟောတိ, တသ္မာ ဂါမသီမာယမေဝ ဗဒ္ဓသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ, န နဒီအာဒီသူတိ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘နဒိယာ သမုဒ္ဒေ ဇာတဿရေ သမ္မတာ နာမ ဧတေသု နဒီအာဒီသု သမ္မတာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အယံ သီမာ အတိခုဒ္ဒိကာ, အတိမဟန္တီ, ခဏ္ဍနိမိတ္တာ, ဆာယာနိမိတ္တာ, အနိမိတ္တာ, ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ, နဒိယံ သမ္မတာ, သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ, ဇာတဿရေ သမ္မတာ, သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ, သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ ဧကာဒသဟိ ဒေါသေဟိ ဝိမုတ္တာ ဟုတွာ ‘‘အဗ္ဘာ မဟိကာ ဓူမော ရဇော ရာဟူ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ မုတ္တံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ, သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။
တိဝိဓသမ္ပတ္တိ နာမ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိပရိသသမ္ပတ္တိကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယော။ တာသု ‘‘ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ ပါသာဏနိမိတ္တံ ဝနနိမိတ္တံ ရုက္ခနိမိတ္တံ မဂ္ဂနိမိတ္တံ ဝမ္မိကနိမိတ္တံ နဒီနိမိတ္တံ ဥဒကနိမိတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု တဿံ တဿံ ဒိသာယံ ယထာလဒ္ဓါနိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံနိမိတ္တံ? ပါသာဏော, ဘန္တေ။ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တန္တိအာဒိနာ နယေန ကိတ္တေတွာ သမ္မတာ’’တိ။ တေသု စ အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု ရုက္ခနိမိတ္တာဒီနံ ယထာဇ္ဈာသယဋ္ဌာနေသု ဒုလ္လဘဘာဝတော ဝဍ္ဎိတွာ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ သင်္ကရကရဏတော စ ပါသာဏနိမိတ္တဿ ပန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၁။)တထာ သင်္ကရကရဏာဘာဝတော ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ အာဟရိတွာ ဌပေတုံ သုကရဘာဝတော စ သီမံ ဗန္ဓန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သီမမဏ္ဍလဿ သမန္တာ နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ မဟာဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘တံ ဗန္ဓန္တေဟိ သမန္တာ နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ‘‘နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ရုက္ခနိမိတ္တာဒီနံ ဒုလ္လဘတာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ပဌမင်္ဂံ သူပပန္နံ ဟောတိ။
တတော သီမာသမ္မုတိကရဏတ္ထံ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရော ဘိက္ခူ သန္နိပတိတွာ ယာဝတာ တသ္မိံ ဂါမေ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာ ဌိတာ ဘိက္ခူ သန္တိ, သဗ္ဗေ တေ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ကတွာ ဆန္ဒံ ဝါ အာဟရိတွာ ယာ သီမာ သမ္မတာ, သာ ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ သန္နိပတိတွာ’’တိအာဒိ။ အထ တံ သီမံ ဗန္ဓန္တာ ဘိက္ခူ သာမန္တဝိဟာရေသု ဝသန္တေ ဘိက္ခူ တဿ တဿ ဝိဟာရဿ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ယေ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသံ သီမာယ သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ, ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာ ဒိသာစာရိကဘိက္ခူနံ နိဿဉ္စာရသမယေ ယဒိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ, တသ္မိံ ယေ ဘိက္ခူ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသံ ပေသေတဗ္ဗံ ‘‘အဇ္ဇ မယံ သီမံ ဗန္ဓိဿာမ, တုမှေ သကသကသီမာပရိစ္ဆေဒတော မာ နိက္ခမထာ’’တိ။ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေ သဗ္ဗေ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတာပေတဗ္ဗာ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော။
ယဒိ အညံ ဂါမက္ခေတ္တမ္ပိ အန္တောကတ္တုကာမာ, တတ္ထ နိဝါသိနော ဘိက္ခူ သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မန္နနကာလေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၂။)အာဂန္တုမ္ပိ အနာဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ ပန အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ, အနာဂစ္ဆန္တာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘တံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ သာမန္တဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဘိက္ခူသု သန္နိပတိတေသု ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒေ အာဟဋေ တေသု တေသု မဂ္ဂေသု နဒီတိတ္ထဂါမဒွါရာဒီသု စ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ သီဃံ သီဃံ ဟတ္ထပါသာနယနတ္ထဉ္စ ဗဟိသီမကရဏတ္ထဉ္စ အာရာမိကသာမဏေရေ ဌပေတွာ ဘေရိသညံ ဝါ သင်္ခသညံ ဝါ ကာရာပေတွာ နိမိတ္တကိတ္တနာနန္တရံ ဝုတ္တာယ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ သံဃော’’တိအာဒိကာယ (မဟာဝ။ ၁၃၉) ကမ္မဝါစာယ သီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘ဧဝံ သန္နိပတိတေသု ပန ဘိက္ခူသူ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ ပရိသသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ဒုတိယင်္ဂံ သူပပန္နံ ဟောတိ။
တတော ပရံ ကမ္မဝါစာပါဌသမယေ ‘‘သီမံ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နန္တေန ပဌမံ သမာနသံဝါသကသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ, ပစ္ဆာ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသော သမ္မန္နိတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော ပဌမံ သမာနသံဝါသကသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ, ပစ္ဆာ အဝိပ္ပဝါသသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ, သမာနသံဝါသကကမ္မဝါစာပရိယောသာနေယေဝ နိမိတ္တာနိ ဗဟိ ကတွာ နိမိတ္တာနံ အန္တောပမာဏေနေဝ သမာနသံဝါသကသီမာ စတုနဟုတာဓိကဒွိလက္ခယောဇနပုထုလံ မဟာပထဝိံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကံ ပရိယန္တံ ကတွာ ဂတာ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေယေဝ…ပေ… ဂတာ ဟောတီ’’တိ။ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ယဒိ အန္တောသီမာယ ဂါမော အတ္ထိ, ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ မုဉ္စိတွာ သမာနသံဝါသကသီမာယ ဂတပရိစ္ဆေဒေနေဝ ဂတာ။ ဣတိ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ န အဝတ္ထရတိ, သမာနသံဝါသကသီမာဝ အဝတ္ထရတိ, သမာနသံဝါသကသီမာ အတ္တနော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၃။)ဓမ္မတာယ ဂစ္ဆတိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ပန ယတ္ထ သမာနသံဝါသကသီမာ, တတ္ထေဝ ဂစ္ဆတိ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဣတိ ဘိက္ခူနံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ…ပေ… ဂစ္ဆတီ’’တိ။ တသ္မာ –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ သံဃော, ယာဝတာ သမန္တာ နိမိတ္တာ ကိတ္တိတာ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နေယျ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ, ဧသာ ဉတ္တိ။
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ သံဃော, ယာဝတာ သမန္တာ နိမိတ္တာ ကိတ္တိတာ, သံဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နတိ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမာယ သမ္မုတိ သမာနသံဝါသာယ ဧကူပေါသထာယ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ သမ္မတာ သာ သီမာ သံဃေန ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ။ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၉)။
ဧသာ သမာနသံဝါသကကမ္မဝါစာ,
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ သံဃော, ယာ သာ သံဃေန သီမာ သမ္မတာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော တံ သီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ, ဧသာ ဉတ္တိ။
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ သံဃော, ယာ သာ သံဃေန သီမာ သမ္မတာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ။ သံဃော တံ သီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နတိ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတိဿာ သီမာယ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၄။)ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ သမ္မတာ သာ သီမာ သံဃေန တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသာ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ။ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄)။
ဧသာ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနာဒေါသေ အနုဋ္ဌပေတွာ သုဋ္ဌု ဘဏိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တာဝတာ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ တတိယင်္ဂံ သူပပန္နံ ဟောတိ။
ဧဝမယံ သီမာ အန္တော မဏိဝိမာနံ ဗဟိ ရဇတပရိက္ခိတ္တံ ဝိမာနသာမိကဒေဝပုတ္တောတိ ဣမေဟိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ, အန္တော ကနကဝိမာနံ ဗဟိ ဖလိကပရိက္ခိတ္တံ ဝိမာနသာမိကဒေဝပုတ္တောတိ ဣမေဟိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နံ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိပရိသသမ္ပတ္တိကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိသင်္ခါတေဟိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နာ ဟုတွာ အတိဝိယ သောဘတိ ဝိရောစတိ, ဇိနသာသနဿ စိရဋ္ဌိတိကာရဏဘူတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကပါဠိယံ ‘‘သီမံ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နန္တေန ပဌမံ သမာနသံဝါသကသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။
‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုရတ္ထိမဒိသတော ပဋ္ဌာယ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ဥတ္တရာနုဒိသံ ပတွာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌပေတွာ ပုဗ္ဗေ ကိတ္တိတံ ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ပုန ကိတ္တေတွာ သမ္မတာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သမ္မတာ အယံ သီမာ ဧကာဒသဟိ ဝိပတ္တီဟိ မုတ္တာ, တီဟိ သမ္ပတ္တီဟိ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏကာလံ အပရိမာဏံ ဘိက္ခူနံ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၅။)ယဒိ ပန သခဏ္ဍသီမံ မဟာသီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သုဋ္ဌု သောဓေတွာ သမူဟနိတပေါရာဏသီမာယ ကေဝလာယ ပကတိဂါမသီမာယ ဝါ ဝိသုံဂါမသီမာယ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, တာသု စ ဒွီသု သီမာသုပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါဒီနံ သံဃကမ္မာနံ သုခကရဏတ္ထံ သီမာ ပဌမံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, တံ ပန ဗန္ဓန္တေဟိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ ဗောဓိစေတိယဘတ္တသာလာဒီနိ သဗ္ဗဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တိ, ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဗဟူနံ သမောသရဏဋ္ဌာနေ အဗန္ဓိတွာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ အကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တေဟိ ဗောဓိစေတိယာဒီနံ သဗ္ဗဝတ္ထူနံ ပတိဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာ ပတိဋ္ဌိတေသု ဝတ္ထူသု ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဟောတိ, ဧဝံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘ဣမံ ပန သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နန္တေဟီ’’တိအာဒိ။
ကိတ္တကပ္ပမာဏာ ပန ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာတိ? ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သစေ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ဂဏှာတိ, ဝဋ္ဋတိ, တတော ဩရံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပရံ ဘိက္ခုသဟဿံ ဂဏှန္တီပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ‘‘သာ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူတိ စ နိသိန္နေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဣဒဉ္စ အဗ္ဘာနကရဏကာလေ ကမ္မာရဟဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဝီသတိဂဏဿ သံဃဿ နိသီဒနပ္ပဟောနကတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ‘‘ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ တံ ခဏ္ဍသီမံ ဗန္ဓန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သီမမာဠကဿ သမန္တာ နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ။ အန္တောခဏ္ဍသီမာယမေဝ ဌတွာ ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, တဿာယေဝ သီမာယ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘တံ ဗန္ဓန္တေဟီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ ဗဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ။ သီမန္တရိကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၆။)ဧကရတနပ္ပမာဏာ ဝဋ္ဋတိ, ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏာပိ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာပိ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ, ဒွေပိ တိဿောပိ တတုတ္တရိပိ ခဏ္ဍသီမာယော ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သီမံ သမ္မန္နိတွာ’’တိအာဒိ။
ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ မဟာသီမာသမ္မုတိကာလေ ခဏ္ဍသီမတော နိက္ခမိတွာ မဟာသီမာယ ဌတွာ သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ, တတော အဝသေသနိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟန္တေဟိ ကမ္မဝါစာယ သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နိတွာ တဿ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာပိ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ’’တိအာဒိ။
‘‘သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ကိတ္တေတဗ္ဗာတိ? ဒက္ခိဏတော အနုပရိယာယန္တေနေဝ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ခဏ္ဍသီမတော ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ တထာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ တထာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပစ္ဆိမာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ တထာ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ဥတ္တရာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ ပုန ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထာဘိမုခေန ဌတွာ ပုရိမံ ကိတ္တိတံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုန ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဗဟူနမ္ပိ ခဏ္ဍသီမာနံ သီမန္တရိကပါသာဏာ ပစ္စေကံ ကိတ္တေတဗ္ဗာ, တတော ပစ္ဆာ အဝသေသနိမိတ္တာနီတိ မဟာသီမာယ ဗာဟိရဗန္ဓနေသု နိမိတ္တာနိ။ ဧဝံ သီမန္တရိကပါသာဏာ မဟာသီမာယ အန္တော နိမိတ္တာနိ ဟောန္တိ ဒွိန္နံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၇။)သီမာနံ သင်္ကရဒေါသာပဂမနတ္ထံ သီမန္တရိကပါသာဏာနံ ဌပေတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝံ သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေန သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တထာဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ‘‘သီမန္တရိကပါသာဏာတိ သီမန္တရိကာယ ဌပိတနိမိတ္တပါသာဏာ, တေ ပန ကိတ္တေန္တေန ပဒက္ခိဏတော အနုပရိယာယန္တေနေဝ ကိတ္တေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။
ကိံ ဣမိနာ အနုက္ကမေနေဝ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ, ဥဒါဟု အညေနပိ အနုက္ကမေန သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ? သစေ ပန ခဏ္ဍသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ တတော သီမန္တရိကာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ မဟာသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေန္တိ, ဧဝံ တီသု ဌာနေသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ယံ သီမံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ ပဌမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာဝုတ္တနယေန ခဏ္ဍသီမတောဝ ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘သစေ ပန ခဏ္ဍသီမာယ နိမိတ္တာနီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ခဏ္ဍသီမမဟာသီမဗန္ဓနေန ဘိက္ခူနံ ကော ဂုဏောတိ စေ? ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသု ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတာ ဘိက္ခူ မဟာသီမာယံ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ န ကောပေန္တိ, မဟာသီမာယ ဝါ ဌိတာ ခဏ္ဍသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ, သီမန္တရိကာယ ပန ဌိတာ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပေန္တိ။ ဂါမက္ခေတ္တေ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ပန သီမန္တရိကာယ ဌိတာ ကောပေန္တိ။ သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမက္ခေတ္တံ ဘဇတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသူ’’တိအာဒိ, ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေသု ဝသန္တာ ဘိက္ခူ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတေဟိ တိစီဝရေဟိ ဝိနာ ယထာရုစိ ဝသိတုံ လဘန္တိ။ သစေ ပန ဂါမော အတ္ထိ, ဂါမဂါမူပစာရေသု န လဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
သီမာဗန္ဓနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၈။)၂၅။ ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၆၈။ ဧဝံ သီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဥပေါသထပဝါရဏာတိ ဧတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ တာဝ –
‘‘ဥဒ္ဒေသေ ပါတိမောက္ခဿ, ပဏ္ဏတ္တိယမုပေါသထော၊
ဥပဝါသေ စ အဋ္ဌင်္ဂေ, ဥပေါသထဒိနေ သိယာ’’တိ။ –
ဝစနတော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ပဏ္ဏတ္တိယံ ဥပဝါသေ အဋ္ဌင်္ဂသီလေ ဥပေါသထဒိနေ စ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘အာယာမာဝုသော ကပ္ပိန ဥပေါသထံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈၅) ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အာဂတော, ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၆) ပဏ္ဏတ္တိယံ, ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖေဂ္ဂု, သုဒ္ဓဿ ဥပေါသထော သဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၉) ဥပဝါသေ, ‘‘ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ခေါ, ဝိသာခေ, ဥပေါသထော ဥပဝုတ္ထော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၃) အဋ္ဌင်္ဂသီလေ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥပေါသထေ သဘိက္ခုကာအာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၀၄၈) ဥပေါသထဒိနေ ဝတ္တတိ။ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အဓိဋ္ဌာနုပေါသထော’’တိအာဒီသု ပါရိသုဒ္ဓိအဓိဋ္ဌာနေသုပိ ဝတ္တတိ။ တေ ပန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အန္တောဂဓာတိ ကတွာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဥပေါသထဒိနေ စ ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဥပဝသနံ ဥပေါသထော, သီလေန ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသနန္တျတ္ထော။ ဥပေါသထဒိနေ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော, ဧတသ္မိံ ဒိဝသေ သီလေန ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတျတ္ထော။
ပဝါရဏာ-သဒ္ဒေါ ပန ‘‘ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပေ, ကထိတာဇ္ဈေသနာယ စာ’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ဝစနတော ပဋိက္ခေပေ အဇ္ဈေသနေ စ ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘုတ္တာဝီ ပဝါရိတော အနတိရိတ္တံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၇၉။)ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၂၃၈) ပဋိက္ခေပေ, ‘‘သံဃော ပဝါရေယျာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၁၀) အဇ္ဈေသနေ, ‘‘အဇ္ဇပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၂) ပဝါရဏာဒိဝသေ။ သော ပန အဇ္ဈေသနဒိဝသောယေဝါတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန အဇ္ဈေသနေ ဝတ္တတိ, တသ္မာ ပဝါရီယတေ ပဝါရဏာ, ပကာရေန ဣစ္ဆီယတေတျတ္ထော။ ပ-ပုဗ္ဗ ဝရဓာတု စုရာဒိဂဏိကာယံ။
ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကာနန္တရံ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကော, တဒနန္တရံ ပဝါရဏက္ခန္ဓကော သင်္ဂီတော, တထာပိ ဥပေါသထပဝါရဏကမ္မာနံ ယေဘုယျေန သမာနတ္တာ ယမကမိဝ ဘူတတ္တာ မိဿေတွာ ကထေန္တော သုဝိညေယျော ဟောတိ သလ္လဟုကဂန္ထော စာတိ မန္တွာ ခန္ဓကဒွယသင်္ဂဟိတံ အတ္ထံ ဧကေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတိ အာစရိယော။ တတ္ထ စာတုဒ္ဒသိကော ပန္နရသိကော သာမဂ္ဂီဥပေါသထောတိ ဒိဝသဝသေန တယော ဥပေါသထာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုဒ္ဒသိယံ နိယုတ္တော စာတုဒ္ဒသိကော, ဧဝံ ပန္နရသိကော။ သာမဂ္ဂီဥပေါသထော နာမ သံဃသာမဂ္ဂိကဒိဝသေ ကာတဗ္ဗဥပေါသထော။ ဟေမန္တဂိမှဝဿာနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနန္တိ ဧတ္ထ ဟေမန္တဥတု နာမ အပရကတ္တိကကာဠပက္ခဿ ပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ ဂိမှဥတု နာမ ဖဂ္ဂုနဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အာသာဠှိပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ ဝဿာနဥတု နာမ အာသာဠှဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ တတိယသတ္တမပက္ခေသု ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာတိ ဟေမန္တဿ ဥတုနော တတိယေ စ သတ္တမေ စ ပက္ခေ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ, မိဂသိရမာသဿ ကာဠပက္ခေ, မာဃမာသဿ ကာဠပက္ခေ စာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဂိမှဿ ဥတုနော တတိယေ စိတ္တမာသဿ ကာဠပက္ခေ သတ္တမေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၀။)ဇေဋ္ဌမာသဿ ကာဠပက္ခေ စ, ဝဿာနဿ ဥတုနော တတိယေ သာဝဏဿ ကာဠပက္ခေ စ သတ္တမေ အဿယုဇမာသဿ ကာဠပက္ခေ စာတိ အတ္ထော။ သေသာ ပန္နရသိကာတိ သေသာ အဋ္ဌာရသ ပန္နရသိကာ။
ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ကတ္တိကဿ စ ကာဠမှာ၊
ယာဝ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမာ၊
ဟေမန္တကာလောတိ ဝိညေယျော၊
အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။
‘‘ဖဂ္ဂုနဿ စ ကာဠမှာ၊
ယာဝ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာ၊
ဂိမှကာလောတိ ဝိညေယျော၊
အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။
‘‘အာသာဠှဿ စ ကာဠမှာ၊
ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊
အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။
‘‘ဥတူနံ ပန တိဏ္ဏန္နံ, ပက္ခေ တတိယသတ္တမေ၊
စတုဒ္ဒသောတိ ပါတိမောက္ခံ, ဥဒ္ဒိသန္တိ နယညုနော’’တိ။ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)၊
ဧဝံ ဧကသံဝစ္ဆရေ စတုဝီသတိ ဥပေါသထာတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန ဟေမန္တာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ ဧကေကသ္မိံ ဥတုမှိ ပစ္စေကံ အဋ္ဌအဋ္ဌဥပေါသထတ္တာ ဥတုတ္တယသမောဓာနဘူတေ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ စတုဝီသတိ ဥပေါသထာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ တာဝ ပကတိစာရိတ္တန္တိ ဣဒံ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဆစာတုဒ္ဒသိကအဋ္ဌာရသပန္နရသိကဥပေါသထကရဏံ တာဝ ပဌမံ ပကတိယာ သဘာဝေန စာရိတ္တံ ကာတဗ္ဗံ ကမ္မံ ဟောတိ, န ဗဟုတရာဝါသိကာဒိနာ ကာရဏေန ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၁။)တထာရူပပစ္စယေ သတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၆) ဝစနတော ‘‘ယော ပန အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၇၈) စ တထာရူပပစ္စယေ သတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သကိန္တိ ဧကဝါရံ။ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကရိယမာနေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ, န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုံ, ကထံ မယံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ဝစနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမသုတ္တဿ ဧကေကဿ ဥတုနော တတိယသတ္တမပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ အဝသေသဿ ပန္နရသေ ဝါ သကိံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ။ ပကတိစာရိတ္တဝသေနပိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘‘အာဂန္တုကေဟီ’’တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ ဒဿိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာရူပပစ္စယေ သတီတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုရူပေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တီတိ ဧဝမာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ။ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေတိ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ တတိယသတ္တမပက္ခစာတုဒ္ဒသတော အညသ္မိံ စာတုဒ္ဒသေ။
‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ စာတုဒ္ဒသော ဟောတိ, အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၂။)အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။
‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပန္နရသော ဟောတိ, အာဂန္တုကာနံ စာတုဒ္ဒသော။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။
‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဋိပဒေါ ဟောတိ, အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာ သာမဂ္ဂီ, အာဂန္တုကေဟိ နိဿီမံ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ, အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာ သာမဂ္ဂီ, အာဂန္တုကေဟိ နိဿီမံ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ သာမဂ္ဂီ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ, နိဿီမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။
‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပန္နရသော ဟောတိ, အာဂန္တုကာနံ ပါဋိပဒေါ။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ သာမဂ္ဂီ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ, နိဿီမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ သာမဂ္ဂီ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ, နိဿီမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာ သာမဂ္ဂီ, အာဝါသိကေဟိ နိဿီမံ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၃။)တတြာယံ အဋ္ဌကထာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၈) –
အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ စာတုဒ္ဒသော ဟောတိ, အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသောတိ ဧတ္ထ ယေသံ ပန္နရသော, တေ တိရောရဋ္ဌတော ဝါ အာဂတာ, အတီတံ ဝါ ဥပေါသထံ စာတုဒ္ဒသိကံ အကံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကရိယမာနေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ, န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ။ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာတိ န အနိစ္ဆာယ ဒါတဗ္ဗာတိ။
‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမှိ အယံ ပဝါရဏက္ခန္ဓကာဂတာ ပါဠိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) – ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, သမ္ဗဟုလာ သန္ဒိဋ္ဌာ သမ္ဘတ္တာ ဘိက္ခူ အညတရသ္မိံ အာဝါသေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တိ, တေသံ သာမန္တာ အညေ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ ဝိဝါဒကာရကာ ဘဿကာရကာ သံဃေ အဓိကရဏကာရကာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တိ ‘‘မယံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝဿံဝုတ္ထာနံ ပဝါရဏာယ ပဝါရဏံ ဌပေဿာမာ’’တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုံ, ကထံ မယံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ ပဝါရေယျာမာတိ။
တတြာယံ အဋ္ဌကထာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၀) – ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုန္တိ ဧတ္ထ စတုတ္ထပဉ္စမာ ဒွေ, တတိယော ပန ပကတိယာပိ စာတုဒ္ဒသိကောယေဝါတိ, တသ္မာ တတိယစတုတ္ထာ ဝါ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမာ ဝါ ဒွေ တယော စာတုဒ္ဒသိကာ ကာတဗ္ဗာ။ အထ စတုတ္ထေ ကတေ သုဏန္တိ, ပဉ္စမော စာတုဒ္ဒသိကော ကာတဗ္ဗော, ဧဝမ္ပိ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ကရောန္တာ ဘဏ္ဍနကာရကာနံ တေရသေ ဝါ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ဣမေ ပန္နရသီပဝါရဏံ ပဝါရေဿန္တီတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၄။)တတ္ထ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၄၀) – စတုတ္ထေ ကတေ သုဏန္တီတိ စတုတ္ထေ ပန္နရသိကုပေါသထေ ကတေ အမှာကံ ပဝါရဏံ ဌပေဿန္တီတိ သုဏန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တီတိ တတိယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တီတိ။
တတြာယံ ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၄၀) – ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တီတိ တတိယပက္ခေ စာတုဒ္ဒသိယာ သဒ္ဓိံ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တိ။ ဘဏ္ဍနကာရကာနံ တေရသေ ဝါ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ဣမေ ပန္နရသီပဝါရဏံ ပဝါရေဿန္တီတိ ဣမိနာ ယထာသကံ ဥပေါသထကရဏဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီဝေါဟာရော, န စန္ဒဂတိသိဒ္ဓိယာ တိထိယာ ဝသေနာတိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၈၆) ဝစနတော ပနေတ္ထ လောကိယာနံ တိထိံ အနုဝတ္တန္တေဟိပိ အတ္တနော ဥပေါသထက္ကမေန စာတုဒ္ဒသိံ ပန္နရသိံ ဝါ ပန္နရသိံ စာတုဒ္ဒသိံ ဝါ ကရောန္တေဟေဝ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ, န ပန သောဠသမဒိဝသံ ဝါ တေရသမဒိဝသံ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသံ ကရောန္တေဟိ။ တေနေဝ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ‘‘ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘ဒွါဒသိယံ, တေရသိယံ ဝါ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ’’တိအာဒိဝစနမ္ပိ (မဟာဝ။ ၁၃၆) ဥပဝုတ္တက္ကမေနေဝ ဝုတ္တံ, န တိထိက္ကမေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။
န ကေဝလံ ဥပေါသထဒိဝသာယေဝ တယော ဟောန္တိ, အထ ခေါ ပဝါရဏာဒိဝသာပီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ မာဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော, သော ဧတ္ထ သဗ္ဗကလာပပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏောတိ ပုဏ္ဏမာ။ ပုဗ္ဗကတ္တိကာယ ပုဏ္ဏမာ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ, အဿယုဇပုဏ္ဏမာ။ သာ ဟိ ပစ္ဆိမကတ္တိကံ နိဝတ္တေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တာ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၅။)တေသံယေဝါတိ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနံယေဝ။ ဘဏ္ဍနကာရကေဟီတိ ကလဟကာရကေဟိ။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဥက္ကဍ္ဎန္တိ, ဘဏ္ဍနကာရကေ အနုဝါဒဝသေန အဿယုဇပုဏ္ဏမာဒိံ ပရိစ္စဇန္တာ ပဝါရဏံ ကာဠပက္ခံ ဇုဏှပက္ခန္တိ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော, ‘‘သုဏန္တု မေ, အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ, အာဂမေ ကာဠေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ, ‘‘သုဏန္တု မေ, အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ, အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) စ ဧဝံ ဉတ္တိယာ ပဝါရဏံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော။ စတုဒ္ဒသန္နံ ပူရဏော စာတုဒ္ဒသော, ဒိဝသော။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဂမေ ကာဠေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပယိံသု။ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဝါတိ ကောမုဒိစာတုမာသိနိပုဏ္ဏမဒိဝသော ဝါ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပယိံသု။ တသ္မိံ ပန အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အဝဿံ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေတုံ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ ဝိဝါဒကာရကာ ဘဿကာရကာ သံဃေ အဓိကရဏကာရကာ တမ္ပိ ဇုဏှံ အနုဝသေယျုံ။ တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အကာမာ ပဝါရေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀)။ တေနေဝါဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနဉ္စ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝ ဝါ’’တိ။ ယဒိ ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေယျ, ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျုံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, အပဝါရဏာယ ပဝါရေတဗ္ဗံ အညတြ သံဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၃)။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာယောဂတော ပဝါရဏာဒိဝသာ။ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၆။)ပဝါရဏာဒိဝသာဝ, အထ ခေါ တဒညေ ဥပေါသထဒိဝသာပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒမ္ပီတိ ပဝါရဏတ္တယမ္ပိ။ တထာရူပပစ္စယေတိ ဗဟုတရာဝါသိကာဒိပစ္စယေ။ ဒွိန္နံ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာနန္တိ ပုဗ္ဗကတ္တိကပစ္ဆိမကတ္တိကသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ အဿယုဇကောမုဒိပုဏ္ဏမာနံ။
ဣဒါနိ ယော သော သာမဂ္ဂိဥပေါသထဒိဝသော ဝုတ္တော, တဉ္စ တပ္ပသင်္ဂေန သာမဂ္ဂိပဝါရဏာဒိဝသဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩသာရိတေ တသ္မိံ ဘိက္ခုသ္မိန္တိ ဥက္ခိတ္တကေ ဘိက္ခုသ္မိံ ဩသာရိတေ, တံ ဂဟေတွာ သီမံ ဂန္တွာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ပဝေသိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဝတ္ထုဿာတိ တဿ အဓိကရဏဿ။ တဒါ ဌပေတွာ စုဒ္ဒသပန္နရသေ အညော ယော ကောစိ ဒိဝသော ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တာဝဒေဝ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’န္တိ ဝစနတော’’တိ။ တတ္ထ တာဝဒေဝါတိ တံ ဒိဝသမေဝ။ ဝစနတောတိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၇၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ယတြ ပန ပတ္တစီဝရာဒီနံ အတ္ထာယ အပ္ပမတ္တကေန ကာရဏေန ဝိဝဒန္တာ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တိ, တတ္ထ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ’’တိ အန္တရာ သာမဂ္ဂိဥပေါသထံ ကာတုံ န လဘန္တိ, ကရောန္တေဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကတော နာမ ဟောတိ။
ကတ္တိကမာသဗ္ဘန္တရေတိ ဧတ္ထ ကတ္တိကမာသော နာမ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာ, တာဝ ဧကူနတိံသရတ္တိဒိဝါ, တဿ အဗ္ဘန္တရေ။ တတော ပုရေ ဝါ ပန ပစ္ဆာ ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ အယမေဝါတိ ယော ကောစိ ဒိဝသောယေဝ။ ဣဓာပိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ သာမဂ္ဂိယာ သဒိသာဝ သာမဂ္ဂီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၇။)အပ္ပမတ္တကေ ပဝါရဏံ ဌပေတွာ သမဂ္ဂါ ဟောန္တိ, တေဟိ ပဝါရဏာယမေဝ ပဝါရဏာ ကာတဗ္ဗာ, တာဝဒေဝ န ကာတဗ္ဗာ, ကရောန္တေဟိ အပဝါရဏာယ ပဝါရဏာ ကတာ နာမ ဟောတိ, ‘‘န ကာတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ နိယမေန ယဒိ ကရောတိ, ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပေါသထကရဏေ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သံဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃)။
֍ * ၁၆၉။ သံဃေ ဥပေါသထော နာမ ဧကသီမာယံ သန္နိပတိတေန စတုဝဂ္ဂါဒိသံဃေန ကတ္တဗ္ဗော ဥပေါသထော, သော စ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောယေဝ။ ဂဏေ ဥပေါသထော နာမ ဧကသီမာယံ သန္နိပတိတေဟိ ဒွီဟိ, တီဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗော ဥပေါသထော, သော စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထောယေဝ။ ပုဂ္ဂလေ ဥပေါသထော နာမ ဧကသီမာယံ နိသိန္နေန ဧကေန ဘိက္ခုနာ ကတ္တဗ္ဗော ဥပေါသထော, သော စ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာရကဝသေန အပရေပိ တယော ဥပေါသထာ’’တိ။ ကတ္တဗ္ဗာကာရဝသေန ဝုတ္တေသု တီသု ဥပေါသထေသု သုတ္တုဒ္ဒေသော နာမ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ သော ဒုဝိဓော ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော စ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော စ။ တတြ ဩဝါဒေါဝ ပါတိမောက္ခံ, တဿ ဥဒ္ဒေသော သရူပေန ကထနံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိဝသေန အာဏာပနံ ပညာပနံ အာဏာ။ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။
တတ္ထ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော နာမ –
‘‘ခန္တိ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ၊
နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊
န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ၊
န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၈။)‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
‘‘အနုပဝါဒေါ အနုပဃာတော, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊
မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊
အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃-၁၈၅) –
ဣမာ တိဿော ဂါထာ။
တတ္ထ ခန္တိ ပရမံ တပေါတိ အဓိဝါသနခန္တိ နာမ ပရမံ တပေါ။ တိတိက္ခာတိ ခန္တိယာ ဧဝ ဝေဝစနံ, တိတိက္ခာသင်္ခါတာ အဓိဝါသနခန္တိ ဥတ္တမံ တပေါတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန ပန နိဗ္ဗာနံ ပရမန္တိ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီတိ ယော အဓိဝါသနခန္တိဝိရဟိတတ္တာ ပရံ ဥပဃာတေတိ ဗာဓတိ ဝိဟိံသတိ, သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ။ စတုတ္ထပါဒေါ ပန တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ‘‘န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတဿ ဟိ န သမဏော ဟောတီတိ ဝေဝစနံ။ ‘‘ပရူပဃာတီ’’တိ ဧတဿ ပရံ ဝိဟေဌယန္တောတိ ဝေဝစနံ။ အထ ဝါ ပရူပဃာတီတိ သီလူပဃာတီ။ သီလဉှိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယော စ သမဏော ပရံ ယံ ကဉ္စိ သတ္တံ ဝိဟေဌယန္တော ပရူပဃာတီ ဟောတိ အတ္တနော သီလဝိနာသကော, သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယော အဓိဝါသနခန္တိယာ အဘာဝါ ပရူပဃာတီ ဟောတိ, ပရံ အန္တမသော ဍံသမကသမ္ပိ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ, သော န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော။ ကိံ ကာရဏာ? မလဿ အပဗ္ဗဇိတတ္တာ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ, တသ္မာ ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈) ဣဒဉှိ ပဗ္ဗဇိတလက္ခဏံ။ ယောပိ န ဟေဝ ခေါ ဥပဃာတေတိ န မာရေတိ, အပိစ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ, သောပိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော န သမဏော ဟောတိ။ ကိံကာရဏာ? ဝိဟေသာယ အသမိတတ္တာ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ, သမဏောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၅) ဣဒဉှိ သမဏလက္ခဏံ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၈၉။)ဒုတိယဂါထာယ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗာကုသလဿ။ အကရဏန္တိ အနုပ္ပါဒနံ။ ကုသလဿာတိ စတုဘူမကကုသလဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ ဥပသမ္ပာဒနံ ပဋိလာဘော။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ ပဘဿရဘာဝကရဏံ သဗ္ဗသော ပရိသောဓနံ, တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတိ, ဣတိ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပံ ပဟာယ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမထဝိပဿနာဟိ ကုသလံ သမ္ပာဒေတွာ အရဟတ္တဖလေန စိတ္တံ ပရိယောဒပေတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌိ။
တတိယဂါထာယ အနုပဝါဒေါတိ ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ။ အနုပဃာတောတိ ကာယေန ကဿစိ ဥပဃာတာကရဏံ။ ပါတိမောက္ခေတိ ယံ တံ ပါတိမောက္ခံ ပအတိမောက္ခံ အတိပမောက္ခံ ဥတ္တမသီလံ။ ပါတိ ဝါ အဂတိဝိသေသေဟိ မောက္ခေတိ ဒုဂ္ဂတိဘယေဟိ, ယော ဝါ နံ ပါတိ, တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ စ။ သံဝရောတိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမလက္ခဏော သံဝရော။ မတ္တညုတာတိ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ပမာဏညုတာ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနန္တိ ဇနသံဃဋ္ဋနဝိရဟိတံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနဉ္စ။ ဧတ္ထ စ ဒွီဟိယေဝ ပစ္စယေဟိ စတုပစ္စယသန္တောသော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ပစ္စယသန္တောသသာမညေန ဣတရဒွယဿပိ လက္ခဏဟာရနယေန ဇောတိတတ္တာ။ အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါတိ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ အဓိစိတ္တံ, တတောပိ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ, တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ အဓိစိတ္တေ အာယောဂေါ စ အနုယောဂေါ စာတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ ဧတံ ပရဿ အနုပဝဒနံ, အနုပဃာတနံ, ပါတိမောက္ခသံဝရော, ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၀။)မတ္တညုတာ, အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသိဘာဝါယ ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌီတိ။ ဣမာ ပန တိဿော ဂါထာယော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န သာဝကာ။ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သံဃော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) နယေန ဝုတ္တံ အာဏာပါတိမောက္ခံ နာမ, တံ သာဝကာ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န ဗုဒ္ဓါ။ ဣဒမေဝ စ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ပါတိမောက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။
အနုပဂတော နာမ တတ္ထေဝ ဥပသမ္ပန္နော, အသတိယာ ပုရိမိကာယ အနုပဂတော ဝါ။ စာတုမာသိနိယန္တိ စတုမာသိယံ။ သာ ဟိ စတုန္နံ မာသာနံ ပါရိပူရိဘူတာတိ စာတုမာသီ, သာ ဧဝ ‘‘စာတုမာသိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿံ စာတုမာသိနိယံ, ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယန္တိ အတ္ထော။ ကာယသာမဂ္ဂိန္တိ ကာယေန သမဂ္ဂဘာဝံ, ဟတ္ထပါသူပဂမနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ ပုရိမိကာယ ပဉ္စ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂတာ ပစ္ဆိမိကာယပိ ပဉ္စ, ပုရိမေဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရိတေ ပစ္ဆိမေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, န ဧကသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဒွေ ဉတ္တိယော ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ စတ္တာရော တယော ဒွေ ဧကော ဝါ ဟောတိ, ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ စတ္တာရော, ပစ္ဆိမိကာယပိ စတ္တာရော တယော ဒွေ ဧကော ဝါ, ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ တယော, ပစ္ဆိမိကာယ တယော ဒွေ ဧကော ဝါ, ဧသေဝ နယော။ ဣဒဉှေတ္ထ လက္ခဏံ – သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ သမသမာ စ, သံဃပဝါရဏာယ စ ဂဏံ ပူရေန္တိ, သံဃပဝါရဏာဝသေန ဉတ္တိ ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၁။)ပန ပစ္ဆိမိကာယ ဧကော ဟောတိ, တေန သဒ္ဓိံ တေ စတ္တာရော ဟောန္တိ, စတုန္နံ သံဃဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဏဉတ္တိယာ ပန သော ဂဏပူရကော ဟောတိ, တသ္မာ ဂဏဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ဣတရေန တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမိကာယ ဒွေ, ပစ္ဆိမိကာယ ဒွေ ဝါ ဧကော ဝါ, ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပုရိမိကာယပိ ဧကော, ပစ္ဆိမိကာယပိ ဧကော, ဧကေန ဧကဿ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ, ဧကေန ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမေဟိ ဝဿူပဂတေဟိ ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ဧကေနပိ အဓိကတရာ ဟောန္တိ, ပဌမံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပစ္ဆာ ထောကတရေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ကတ္တိကစာတုမာသိနိပဝါရဏာယ ပန သစေ ပဌမဝဿူပဂတေဟိ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတေဟိ ပစ္ဆာ ဥပဂတာ အဓိကတရာ ဝါ သမသမာ ဝါ ဟောန္တိ, ပဝါရဏာဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ, တေဟိ ပဝါရိတေ ပစ္ဆာ ဣတရေဟိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ အထ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ ဗဟူ ဟောန္တိ, ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ထောကာ ဝါ ဧကော ဝါ, ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ပစ္ဆာ တေသံ သန္တိကေ တေန ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ။
ဌပေတွာ ပန ပဝါရဏာဒိဝသံ အညသ္မိံ ကာလေတိ အညသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ ပါတိမောက္ခေတိ ‘‘ပရိယောသိတမတ္တေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ’’တိ အပရိယောသိတေ အာဂတေ သတိ အဝသေသဿ ပါတိမောက္ခဿ သောတဗ္ဗတ္တာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဝုဋ္ဌိတာယာတိအာဒီနိပိ ပါတိမောက္ခဿ နိဋ္ဌိတကာလမေဝ ပရိသာယ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ။ သမသမာ ဝါတိ ပုရိမေဟိ သမပရိမာဏာ။ ထောကတရာ ဝါတိ ပုရိမေဟိ ထောကတရပရိမာဏာ။ ဧတေန ဗဟုတရေသု အာဂတေသု ပုန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, န ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၂။)ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ ဧကသ္မိံ အံသေ သာဓုကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၅) ပန ‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ပန ပုန သဏ္ဌာပနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ဥက္ခိပိတွာ။ သစေ ပန တတ္ထ ပါရိဝါသိကောပိ အတ္ထိ, သံဃနဝကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နေန အတ္တနော ပါဠိယာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ပါတိမောက္ခေ ပန ဥဒ္ဒိသိယမာနေ ပါဠိယာ အနိသီဒိတွာ ပါဠိံ ဝိဟာယ ဟတ္ထပါသံ အမုဉ္စန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။
သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏီယန္တိ သမ္မဇ္ဇနာဒိနဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ဣမိနာ ဗဟူနံ ဝသနဋ္ဌာနေယေဝ ဥပေါသထဒိဝသေ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ န ဟောတိ, အထ ခေါ ဧကဿ ဝသနဋ္ဌာနေပိ ကာတဗ္ဗံယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သဗ္ဗော သံဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ သံဃော…ပေ… ပဋိကရိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ, ဧဝမေတ္ထာပိ တီဟိ ‘‘သုဏန္တု မေ, အာယသ္မန္တာ, ဣမေ ဘိက္ခူ သဘာဂံ အာပတ္တိံ အာပန္နာ, ယဒါ အညံ ဘိက္ခုံ သုဒ္ဓံ အနာပတ္တိကံ ပဿိဿန္တိ, တဒါ တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ, ဒွီဟိပိ ‘‘အညံ သုဒ္ဓံ ပဿိတွာ ပဋိကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေနပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
တဒဟူတိ တသ္မိံ အဟု, တသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ နာနာသံဝါသကေဟီတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေဟိ။ အနာဝါသော နာမ နဝကမ္မသာလာဒိကော ယော ကောစိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၃။)ပဒေသော။ အညတြ သံဃေနာတိ သံဃပ္ပဟောနကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝိနာ။ အညတြ အန္တရာယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဒသဝိဓမန္တရာယံ ဝိနာ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပန ပရိစ္ဆေဒေန အတ္တစတုတ္ထေ ဝါ အန္တရာယေ ဝါ သတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ စ အာဝါသာဒယော န ဂန္တဗ္ဗာ, ဧဝံ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတိ။ အာရညကေနပိ ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဒိဝသေ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အတ္တနော ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အညံ ဝိဟာရံ ဩက္ကမတိ, တတ္ထ ဥပေါသထံ ကတွာဝ အာဂန္တဗ္ဗံ, အကတွာ အာဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ယံ ဇညာ ‘‘အဇ္ဇေဝ တတ္ထ ဂန္တုံ သက္ကောမီ’’တိ ဧဝရူပေါ ပန အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောန္တေနပိ ဟိ ဣမိနာ နေဝ ဥပေါသထန္တရာယော ကတော ဘဝိဿတီတိ။
֍ * ၁၇၀။ ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေနာတိ နဒိယာ ဝါ သီမာယ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော, ‘‘ကတော မယာ ဥပေါသထော’’တိ အစ္ဆိတုံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိစ္စပသုတော ဝါတိ ဂိလာနုပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စပသုတော ဝါ။ သံဃော နပ္ပဟောတီတိ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ အန္တရာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ပဋိပါဋိယာ ဌာတုံ နပ္ပဟောတိ။
‘‘အဓမ္မေန ဝဂ္ဂ’’န္တိ ဧတ္ထ ဧကသီမာယ စတူသု ဘိက္ခူသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောဝ အနုညာတော, တီသု ဒွီသု စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထောဝ, ဣဓ ပန တထာ အကတတ္တာ ‘‘အဓမ္မေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ သံဃေ ဧဝ အာဂစ္ဆတိ, န ဂဏေ န ပုဂ္ဂလေ, တသ္မာ ‘‘ဝဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ဒွေ သံဃာ ဧကသီမာယံ အညမညံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဝိသုံ သံဃကမ္မံ ကရောန္တိ, ဧတ္ထ ကထန္တိ? ကေစိ ပန ‘‘တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဝဂ္ဂကမ္မတ္တာ။ ဝဂ္ဂကမ္မံ ကရောန္တာနဉှိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၄။)ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ တထာ ဝစနာဘာဝါ, ဝိသုံ ဝိသုံ ကမ္မကရဏတ္ထမေဝ သီမာယ အနုညာတတ္တာ စာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရသီမာယ ပန သံဃေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကေနစိ ပစ္စယေန ခဏ္ဍသီမာယ တီသု, ဒွီသု ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တေသု ကမ္မံ ဓမ္မေန သမဂ္ဂမေဝ ဘိန္နသီမဋ္ဌတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိ ဒါတုံ, သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒိန္နေ ဆန္ဒေ တတ္ထေဝ ပက္ကမတိ, အညဿ ဒါတဗ္ဗော ဆန္ဒော’’တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၆၅) ပုန အတ္တနော ဆန္ဒဒါနပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သံဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ နာရောစေတိ, အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော, ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋတော တံ မောစေတုံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဥဘယေန ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗောတိ မနသာဝ အစိန္တေတွာ ကာယပ္ပယောဂံ ကရောန္တေန ယေန ကေနစိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန ဝါ, ဝါစံ ပန နိစ္ဆာရေတုံ သက္ကောန္တေန တထေဝ ဝါစာယ ဝါ, ဥဘယထာပိ သက္ကောန္တေန ကာယဝါစာဟိ ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗော, ဇာနာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘အယမတ္ထော’’တိဝစနတော ပန ယာယ ကာယစိပိ ဘာသာယ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပိ ဆန္ဒဒါနေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော, တံ ပန ဒေန္တေန ပဌမံ သန္တီ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ န ဟိ သာပတ္တိကော သမာနော ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ‘‘သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသေန ‘‘သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသဉ္စ အတ္တနော စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေတီတိ ဧတ္ထ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၅။)ဆန္ဒော စ ပါရိသုဒ္ဓိ စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ, တံ ဒေတီတိ သရူပေကသေသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရာတိ အညေသံ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ နာမ ဗိဠာလဗန္ဓနံ။ တတ္ထ ဟိ သင်္ခလိကာယ ပဌမဝလယံ ဒုတိယဝလယံယေဝ ပါပုဏာတိ, န တတိယံ, ဧဝမယမ္ပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ ဒါယကေန ယဿ ဒိန္နာ, တတော အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ သာ ဗိဠာလသင်္ခလိကသဒိသတ္တာ ‘‘ဗိဠာလသင်္ခလိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယာသံ ကာသဉ္စိ သင်္ခလိကာနံ ဥပလက္ခဏမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၁၇၃။ ပဝါရဏာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ‘‘ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ, ဣဓ ပန ‘‘မမတ္ထာယ ပဝါရေဟီ’’တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒဟာရကေ သံဃဿ ဟတ္ထံ ဥပဂတမတ္တေယေဝ အာဂတာ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ဧဝံ ဒိန္နာယ ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာဟာရကေန သံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ပဝါရေတဗ္ဗံ ‘‘တိဿော, ဘန္တေ, ဘိက္ခု…ပေ… ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ‘‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမိ, သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟီတိ ဧတ္ထ ‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’တိ ဝတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ, သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟိ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယဉှိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။ သုတေနာတိ သုတပဒေန။
֍ * ၁၇၄။ နိဒါနုဒ္ဒေသေ အနိဋ္ဌိတေ ပါတိမောက္ခံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယာဒီသု ဥဒ္ဒေသေသူ’’တိအာဒိ။
֍ * ၁၇၅။ တီဟိပိ ဝိဓီဟီတိ ဩသာရဏကထနသရဘညေဟိ။ ဧတ္ထ စ အတ္ထံ ဘဏိတုကာမတာယ ဝါ ဘဏာပေတုကာမတာယ ဝါ သုတ္တဿ ဩတာရဏံ ဩသာရဏံ နာမ။ တဿေဝ အတ္ထပ္ပကာသနာ ကထနံ နာမ။ ကေဝလံ ပါဌဿေဝ သရေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၆။)ဘဏနံ သရဘညံ နာမ။ သဇ္ဈာယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘သဇ္ဈာယံ ကရောမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ ဩသာရေတွာ ပန ကထေန္တေနာတိ သယမေဝ ပါဌံ ဝတွာ ပစ္ဆာ အတ္ထံ ကထေန္တေန။ နဝဝိဓန္တိ သံဃဂဏပုဂ္ဂလေသု တယော, သုတ္တုဒ္ဒေသပါရိသုဒ္ဓိအဓိဋ္ဌာနဝသေန တယော, စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီသာမဂ္ဂိဝသေန တယောတိ နဝဝိဓံ။ စတုဗ္ဗိဓန္တိ အဓမ္မေနဝဂ္ဂါဒိ စတုဗ္ဗိဓံ။ ဒုဝိဓန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ ပါတိမောက္ခဝသေန ဒုဝိဓံ ပါတိမောက္ခံ။ နဝဝိဓန္တိ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စ, ဘိက္ခုနီနံ စတ္တာရောတိ နဝဝိဓံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ။ ကတိမီတိ ကတိသဒ္ဒါပေက္ခံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဥတုဝဿေယေဝါတိ ဟေမန္တဂိမှေသုယေဝ။ ဝိညာပေတီတိ ဧတ္ထ မနသာ စိန္တေတွာ ကာယဝိကာရကရဏမေဝ ဝိညာပနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ အညဿ ဒါတဗ္ဗာ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ပါရိသုဒ္ဓိဒါယကေန ပုန အညဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဒါတဗ္ဗာ။ ‘‘ဘူတံ ဧဝ သာမဏေရဘာဝံ အာရောစေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဦနဝီသတိဝဿကာလေ ဥပသမ္ပန္နဿ, အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နသိက္ခာပစ္စက္ခာတကာဒီနံ ဝါ ယာဝ ဘိက္ခုပဋိညာ ဝဋ္ဋတိ, တာဝ တေဟိ အာဟဋာပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဂစ္ဆတိ။ ယဒါ ပန တေ အတ္တနော သာမဏေရာဒိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တိ, တတော ပဋ္ဌာယ နာဂစ္ဆတီတိ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၁၆၄) ဟိ ‘‘ဒိန္နာယ ပါရိသုဒ္ဓိယာ သံဃပ္ပတ္တော ဝိဗ္ဘမတိ…ပေ… ပဏ္ဍကော ပဋိဇာနာတိ, တိရစ္ဆာနဂတော ပဋိဇာနာတိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပဋိဇာနာတိ, အာဟဋာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကာဒီနံ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဝတ္တမာနကာလေသု ပန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိယာဝ အာဂမနံ သိဒ္ဓမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ။ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋာနံ ပန ပကတတ္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေ ပဋိညာတေပိ တေသံ သံဃပ္ပတ္တမတ္တေနေဝ ဆန္ဒာဒိ အာဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၇။)ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသန္တိ ဣမိနာ ဂဏပုဂ္ဂလေသု ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိယာ အနာဂမနံ ဒဿေတိ။ ‘‘သံဃပ္ပတ္တော’’တိ ဟိ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တံ။ သံဃသန္နိပါတတော ပဌမံ ကာတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ သံဃသန္နိပါတေ ကာတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ ‘‘နော စေ အဓိဋ္ဌဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧတ္ထ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာ အနာပတ္တိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥပရိပိ, ယတ္ထ ပန အစိတ္တကာပတ္တိ အတ္ထိ, တတ္ထ ဝက္ခာမ။ ပညတ္တံ ဟောတီတိ ဣမိနာ န သာပတ္တိကေန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ ဝိသုံ ပဋိက္ခေပါဘာဝေပိ ယထာဝုတ္တသုတ္တသာမတ္ထိယတော ပညတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ ဧဝ နယေန ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ တထာဂတော အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထံ ကရေယျ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိအာဒိသုတ္တနယတောဝ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၆) အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထကရဏမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနပညာပနေနာတိ ဣမိနာ သာပတ္တိကေန ပါရိသုဒ္ဓိပိ န ဒါတဗ္ဗာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
֍ * ၁၇၆။ ဥဘောပိ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သဘာဂါပတ္တိဘာဝံ အဇာနိတွာ ကေဝလံ အာပတ္တိနာမေနေဝ ဒေသေန္တဿ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ စ အစိတ္တကမေဝ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာ သံဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ, ဧဝံ တယောပိ ‘‘သုဏန္တု မေ, အာယသ္မန္တာ, ဣမေ ဘိက္ခူ သဘာဂံ အာပတ္တိံ အာပန္နာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဒွီဟိ အညမညံ အာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေန ပန သာပတ္တိကေန ဒူရံ ဂန္တွာပိ ပဋိကာတုမေဝ ဝဋ္ဋတိ, အသမ္ပာပုဏန္တေန ‘‘ဘိက္ခူ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, ပဋိကရိတွာ စ ပုန ဥပေါသထော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၈။)ကာတဗ္ဗော။ ကေနစိ ကရဏီယေန ဂန္တွာတိ သီမာပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိဘူတံ ဂါမံ ဝါ အရညံ ဝါ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဧတေနေဝ ဥပေါသထဉတ္တိယာ ဌပနကာလေ သမဂ္ဂါ ဧဝ တေ ဉတ္တိံ ဌပေသုန္တိ သိဒ္ဓံ။ တေနေဝ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ သဗ္ဗပန္နရသကေသုပိ ဝုတ္တံ။
သစေ ပန ဝုဍ္ဎတရော ဟောတီတိ ပဝါရဏဒါယကော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ။ ဧဝဉှိ တေန တဿတ္ထာယ ပဝါရိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ တေန အပ္ပဝါရိတေပိ တဿ သံဃပ္ပတ္တမတ္တေန သံဃဿ ပဝါရဏာကမ္မံ သမဂ္ဂကမ္မမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန စ ဘိက္ခုနာတိ ပဝါရဏဒါယကေန ဘိက္ခုနာ။ ဗဟူပိ သမာနဝဿိကာ ဧကတော ပဝါရေတုံ လဘန္တီတိ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ လဒ္ဓုပသမ္ပဒတာယ သမာနုပသမ္ပဒဝဿာ သဗ္ဗေ ဧကတော ပဝါရေတုံ လဘန္တီတိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ ပန ပဏ္ဍိတေဟိ စိန္တေတဗ္ဗံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ကာရဏံ အတ္ထိ, ကိံ ပန တန္တိ? ဣဒါနိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကာလေ –
‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊
သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊
ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ၊
ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈) –
ဣမာ ဂါထာယော ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ပါဌံယေဝ ဘဏာပေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော အတ္ထံ ကထေတိ။ တတော ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဒေသိတာပတ္တိကဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၃၉၉။)သမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ ကရောမာ’’တိ ဣမံ ဝါကျံ ပါဌမေဝ အဇ္ဈေသကေန ဘဏာပေတွာ အတ္ထံ အဝတွာဝ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတိ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ပဝါရဏာယ ဧတာနီ’’တိ စ ‘‘ပဝါရဏံ ကာတု’’န္တိ စ ဣမာနိ ပဒါနိယေဝ ဝိသိဋ္ဌာနိ။
ကိံ ဣမာနိ ဓမ္မဇ္ဈေသကဿ ဝစနာနိ, ဥဒါဟု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ဓမ္မဇ္ဈေသကဿ ဝစနာနိ, ဧဝံ သတိ ဂါထာတ္တယံ ဝတွာ တာသံ အတ္ထမ္ပိ သော ဧဝ ကထေတွာ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကရဏာနိ စ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ စ သံဃေန ကတာနိ, ဣဒဉ္စ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ သမာနီတံ, တသ္မာ ‘‘ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ပါတိမောက္ခ’’န္တိ တေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ အထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ဝစနာနိ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘သံဃော, ဘန္တေ, ထေရံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ, ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ထေရော ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ယာဝတတိယံ အဇ္ဈောသာပေတွာ ‘‘သမ္မဇ္ဇနီ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ ဣတိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကရဏာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ …ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ ဣတိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပေါသထော…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ ဣတိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ ဣဒံ ပတ္တကလ္လံ သမာနီတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ပတ္တကလ္လေ သမာနီတေ သမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ မယံ ကရောမာ’’တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဧဝံ သတိ အဇ္ဈေသကအဇ္ဈေသိတဗ္ဗာနံ ဝစနံ အသင်္ကရတော ဇာနိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၀။)ဧတ္ထ စ ဂါထာတ္တယဿ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂတော။ ပစ္ဆိမဝါကျံ ပန နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ, န ဋီကာဒီသု ဒိဿတိ။ ခုဒ္ဒသိက္ခာပကရဏေပိ –
‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စေ စ ကရဏေ၊
ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊
သုတ္တံ ဥဒ္ဒိသတိ သံဃော၊
ပဉ္စဓာ သော ဝိဘာဝိတော’’တိ စ။
‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စေ စ ကရဏေ၊
ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊
ဉတ္တိံ ဝတွာန သံဃေန၊
ကတ္တဗ္ဗေဝံ ပဝါရဏာ’’တိ စ။ –
ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ တထာ။ မူလသိက္ခာပကရဏေယေဝ တထာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အာစရိယာနံ အတ္တနောမတိ ဘဝေယျ။
တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ပုရိမဂါထာဒွယဿ အတ္ထမေဝ ကထေတွာ တတိယဂါထာယ အတ္ထော န ကထိတော။ ‘‘ဒေသိတာပတ္တိကဿာ’’တိ ဣမိနာ စ အာပတ္တိယာ ဒေသိတဘာဝေါယေဝ ကထိတော, န သဗ္ဗံ ပတ္တကလ္လံ။ အာပတ္တိယာ ဒေသိတဘာဝေ စ သဘာဂါပတ္တိယာ ဒေသိတဘာဝေါယေဝ ပတ္တကလ္လသ္မိံ အန္တောဂဓော, န ဣတရော။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဧတာသု ဟိ သဘာဂါပတ္တီသု အဝိဇ္ဇမာနာသု, ဝိသဘာဂါပတ္တီသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ဒေသိတာပတ္တိကဿ သမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ ကရောမာ’’တိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ အဝသေသာနိ တီဏိ ပတ္တကလ္လင်္ဂါနိ။ သေယျထိဒံ – ဥပေါသထော, ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)။ တေသု အသန္တေသုပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၁။)ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အာပဇ္ဇတိ, န ပန ကာတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, ယော ကရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) စ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စတုန္နံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ, ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သဂဟဋ္ဌာယ ပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) စ, တသ္မာ ဥပေါသထဒိဝသေသု သံဃေ သန္နိပတိတေ သစေ ပုဗ္ဗေဝ သမ္မတော ဓမ္မဇ္ဈေသကော အတ္ထိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ, ဧကံ ဗျတ္တံ ပဋိဗလံ ဘိက္ခုံ သံဃေန သမ္မန္နာပေတွာ တေန ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော – သံဃော, ဘန္တေ, ထေရံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ, ဥဒ္ဒိသတု ထေရော ပါတိမောက္ခံ။ ဒုတိယမ္ပိ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… တတိယမ္ပိ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… ဥဒ္ဒိသတု ထေရော ပါတိမောက္ခန္တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ တတော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန –
‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) –
အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ပုဗ္ဗကရဏာနိ, ကိံ တာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန –
‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) –
အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ, ကိံ တာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၂။)‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊
သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊
ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ၊
ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈၊ ကင်္ခါ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) –
အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ပတ္တကလ္လင်္ဂါနိ, ကိံ တာနိ သမာနီတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ပတ္တကလ္လင်္ဂေ သမာနီတေ သံဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဘိက္ခုသံဃေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’တိအာဒိနာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတီတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဓမ္မဇ္ဈေသကေန…ပေ… ဧဝမဿ ဝစနီယော’’တိ ဝုတ္တံ, သော ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ဝစနီယဘာဝေါ ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သံဃမဇ္ဈေ အနဇ္ဈိဋ္ဌေန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ယော ဥဒ္ဒိသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝစနတောတိ။ ‘‘သံဃေန သမ္မန္နာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ကထန္တိ? ‘‘အဇ္ဈေသနာ စေတ္ထ သံဃေန သမ္မတဓမ္မဇ္ဈေသကာယတ္တာ ဝါ သံဃတ္ထေရာယတ္တာ ဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သံဃော, ဘန္တေ, ထေရံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ, ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ထေရော ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အယံ အဇ္ဈေသနာကာရော ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ပါဠိတော။ ပါဠိယဉှိ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ‘‘တေ ထေရံ အဇ္ဈေသန္တိ, ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ထေရော ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အာဂတော။
သစေ ပန ဓမ္မဇ္ဈေသကော ဝုဍ္ဎတရော, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော နဝကော, ‘‘သံဃော, အာဝုသော, အာယသ္မန္တံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ, ဥဒ္ဒိသတု အာယသ္မာ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တံ ကုတော လဗ္ဘတိ? ပါဠိတောယေဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၃။)ပါဠိယဉှိ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ သံဃနဝကံ အဇ္ဈေသန္တိ ဥဒ္ဒိသတု အာယသ္မာ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အာဂတော။ တတော ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန သမ္မဇ္ဇနီ…ပေ… ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘အာမ, ဘန္တေ’တိ ဝုတ္တေ’’တိ ဣဒံ ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ပါဠိတော အဋ္ဌကထာတော စ။ နိဒါနပါဠိယမ္ပိ ဟိ ‘‘ကိံ သံဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ အာဂတံ, အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကိံ သံဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ သံဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာတိ…ပေ… ဧဝံ ဒွီဟိ နာမေဟိ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ဒဿိတံ, ကိံ တံ ကတန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ အာဂတန္တိ။
နနု စေတံ အန္တောနိဒါနေယေဝ အာဂတံ, အထ ကသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ, တထာပိ တဒနုလောမတော ဇာနိတဗ္ဗတော ဝတ္တဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ဣမာ ဂါထာယော သမ္မဇ္ဇနာဒီနံ ပုဗ္ဗကရဏာဒိဘာဝဉာပကဘာဝေနေဝ ဝုတ္တာ, န ပါတိမောက္ခာရမ္ဘကာလေ ဘဏိတဗ္ဗဘာဝေန။ အထ စ ပန ဣဒါနိ ဘဏန္တိ, ဧဝံ သန္တေ ကိမတ္ထံ ဘဏန္တီတိ စိန္တာယံ အန္တောနိဒါနေ ‘‘ကိံ သံဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တပုစ္ဆာနုလောမေန ပုဗ္ဗကရဏာဒီနံ နိဋ္ဌဘာဝပုစ္ဆနတ္ထံ ဘဏန္တီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကရဏံ ကတွာဝ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၇), တသ္မာ ပါဠိအဋ္ဌကထာနုလောမတော ဣမိနာ အနုက္ကမေန ကတေ သတိ ဓမ္မဇ္ဈေသကော ပညာယတိ, တဿ အဇ္ဈေသနာကာရော ပညာယတိ, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ပညာယတိ, တဿ ပုဗ္ဗကရဏာဒီနံ နိဋ္ဌဘာဝပုစ္ဆနံ ပညာယတိ, ဓမ္မဇ္ဈေသကဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ပညာယတိ, တာနိ နိဋ္ဌာပေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ ပဋိညာ ပညာယတိ, ဧဝံ ဣမေသံ ဂါထာဝါကျာနံ ဝစနေ ပယောဇနံ ပညာယတီတိ ကတွာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိနယညူဟိ စိရပဋိစ္ဆန္နော အယံ ကထာမဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၄။)ပါဠိယဋ္ဌကထာဒီနဉှိ, အနုရူပံ ဣမံ နယံ၊
ပုနပ္ပုနံ စိန္တယန္တု, ပဏ္ဍိတာ ဝိနယညုနော။
ပုနပ္ပုနံ စိန္တယိတွာ, ယုတ္တံ စေ ဓာရယန္တု တံ၊
နော စေ ယုတ္တံ ဆဍ္ဍယန္တု, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာတိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ပဉ္စဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၆။ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယကထာ
֍ * ၁၇၉။ ဧဝံ ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝဿူပနာယိကာတိ ဧတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝသနံ ဝဿံ။ ကိံ တံ? ဝသနကိရိယာ ဘာဝတ္ထေ ဏျ-ပစ္စယဝသေန။ ဥပနယနံ ဥပနယော။ ကော သော? ဥပဂမနကိရိယာ, ဝဿဿ ဥပနယော ဝဿူပနယော, သော ဧတိဿာ ပညတ္တိယာ အတ္ထိ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝဿူပနာယိကာ။ ကာ သာ? ဝဿူပနာယိကပညတ္တိ။ အထ ဝါ ဥပနယတိ ဧတာယာတိ ဥပနာယိကာ မဇ္ဈေ ဒီဃဝသေန။ ဝဿဿ ဥပနာယိကာ ဝဿူပနာယိကာ, သာ ဧဝ ပုရေ ဘဝါ ပုရိမာ ဘဝတ္ထေ ဣမ-ပစ္စယဝသေန, သာ ဧဝ ပုရိမိကာ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန, တသ္မိံ ပရေ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ အ-ကာရဿ ဣ-ကာရာဒေသော။ ပစ္ဆာ ဘဝါ ပစ္ဆိမာ, သာဝ ပစ္ဆိမိကာ။
အဿတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ န ဥပေတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ, ယော ဥပဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဿူပဂမနံ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ, န အာလယကရဏဝသေန
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၅။)ဥပဂမနံ သန္ဓာယာတိ ဝဒန္တိ။ ပါဠိယံ ပန အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒုတိယပါရာဇိကသံဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၄) ‘‘ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တေန ဟိ နာလကပဋိပဒံ ပဋိပန္နေနပိ ပဉ္စန္နံ ဆဒနာနံ အညတရေန ဆန္နေယေဝ သဒွါရဗန္ဓေ သေနာသနေ ဥပဂန္တဗ္ဗံ, တသ္မာ ဝဿကာလေ သစေ သေနာသနံ လဘတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘတိ, ဟတ္ထကမ္မံ ပရိယေသိတွာပိ ကာတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကမ္မံ အလဘန္တေန သာမမ္ပိ ကာတဗ္ဗံ, န တွေဝ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဒဠှံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ အသေနာသနိကဿ နာဝါဒိံ ဝိနာ အညတ္ထ အာလယမတ္တေန ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အမှာကံ ခန္တိ။ နာဝါသတ္ထဝဇေသုယေဝ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, နာဝါယ ဝဿံ ဥပဂန္တု’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၀၃) သတိ, အသတိ ဝါ သေနာသနေ ဝဿူပဂမနဿ ဝိသုံ အနုညာတတ္တာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) အယံ ပဋိက္ခေပေါ။ တတ္ထ န လဘတီတိ အသတိ သေနာသနေ အာလယဝသေနပိ နာဝါဒီသု ဥပဂမနံ ဝုတ္တံ။ စတူသု ဟိ သေနာသနေသု ဝိဟာရသေနာသနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, န ဣတရတ္တယံ။
ဋင်္ကိတမဉ္စာဒိဘေဒါ ကုဋီတိ ဧတ္ထ ဋင်္ကိတမဉ္စော နာမ ဒီဃေ မဉ္စပါဒေ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အဋနိယော ပဝေသေတွာ ကတော မဉ္စော, တဿ ဣဒံ ဥပရိ, ဣဒံ ဟေဋ္ဌာတိ နတ္ထိ။ ပရိဝတ္တေတွာ အတ္ထတောပိ တာဒိသောဝ ဟောတိ, တံ သုသာနေ ဒေဝဋ္ဌာနေ စ ဌပေန္တိ, စတုန္နံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ပါသာဏံ အတ္ထရိတွာ ကတံ ဂေဟမ္ပိ ‘‘ဋင်္ကိတမဉ္စော’’တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သတ္ထဿ အဝိဟာရတ္တာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သတ္ထေ ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကုဋိကာဒီနံ အဘာဝေန ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, အာလယကရဏမတ္တေနေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိပ္ပကိရတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂစ္ဆတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၆။)တီသု ဌာနေသု နတ္ထိ ဝဿစ္ဆေဒေ အာပတ္တီတိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿေဝ နတ္ထိ အာပတ္တိ, တေဟိ ဝိယုဇ္ဇိတွာ ဂမနေ ပန အာပတ္တိယေဝ, ပဝါရေတုဉ္စ န လဘတိ။
ပဝိသနဒွါရံ ယောဇေတွာတိ သကဝါဋဗဒ္ဓမေဝ ယောဇေတွာ။ ပုရိမိကာယ…ပေ… န ပက္ကမိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပုရိမဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဝဿာနဥတုနော စတူသု မာသေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမမာသံ ဌပေတွာ ပုရိမံ တေမာသံ ဝသိတဗ္ဗံ။ သာဝဏပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပစ္ဆိမဝဿံ ဥပဂန္တွာ သဗ္ဗပဌမမာသံ ဌပေတွာ ပစ္ဆိမံ တေမာသံ ဝသိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဝသိတွာ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂတေန ဘိက္ခုနာ မဟာပဝါရဏာယ အန္တော အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတေန စာတုမာသိနိပဝါရဏာယ အန္တော အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ အန္တရာ စာရိကံ ပက္ကမေယျ, ဥပစာရသီမာတိက္ကမေယေဝ တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဣမမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘န ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဝစနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ သတိ ကရဏီယေ ပက္ကမန္တဿ သဗ္ဗထာပိ အာပတ္တိယေဝ သိယာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ တဒဟေဝ သတ္တာဟကရဏီယေန ပက္ကမန္တဿေဝ အနာပတ္တိ သိယာ, န ဒွီဟတီဟံ ဝသိတွာ ပက္ကမန္တဿာတိ အာဟ ‘‘ကော ပန ဝါဒေါ’’တိအာဒိ။
֍ * ၁၈၀။ ဣဒါနိ သတ္တာဟကရဏီယလက္ခဏံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန ပဟိတေ ဂန္တုံ, န တွေဝ အပ္ပဟိတေ, ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ ဥပါသကဿ ဥပါသိကာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၇) ဧကံ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တုံ, ပဂေဝ ပဟိတေ, ဘိက္ခုဿ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၇။)ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ မာတုယာ စ ပိတုဿ စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၉၈) ဧကံ, ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခုနော ဘာတာ ဝါ အညော ဝါ ဉာတကော ဂိလာနော ဟောတီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသန္တော ဘိက္ခုဘတ္တိကော’’တိ ဧကံ, ‘‘သစေ ဘိက္ခုဿ…ပေ… အနဘိရတိ ဝါ ကုက္ကုစ္စံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ကောစိ ဘိက္ခု ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော ဟောတိ ပရိဝါသာရဟော’’တိ ဧကံ, ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ မာနတ္တာရဟာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘သာမဏေရော ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုကာမော…ပေ… သိက္ခမာနာ ဝါ…ပေ… သာမဏေရီ ဝါ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သံဃော ကမ္မံ ကတ္တုကာမော တဇ္ဇနီယံ ဝါ’’တိ ဧကံ, ‘‘သစေပိ ကတံယေဝ ဟောတိ ကမ္မ’’န္တိ ဧကံ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သံဃကရဏီယေန ဂန္တု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၉၉) ဧကန္တိ ဧကာဒသ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ပဌမတတိယစတုတ္ထဝသေန တီသု ဌာနေသု ပဟိတေ ဧဝ ဂန္တဗ္ဗံ, နော အပ္ပဟိတေ။ သေသေသု အဋ္ဌသု အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တဗ္ဗံ, ပဂေဝ ပဟိတေ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၉၉) ‘‘ဂန္တဗ္ဗန္တိ သံဃကရဏီယေန အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ အနုပါသကေဟိပိ သာသနဘာဝံ ဉာတုကာမေဟိ ပဟိတေ တေသံ ပသာဒဝဍ္ဎိသမ္ပတ္တေဟိပိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုဘတ္တိကောတိ ဘိက္ခုနိဿိတကော။ သော ပန ယသ္မာ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသန္တော’’တိ။
֍ * ၁၈၁။ အပိစေတ္ထာတိ အပိစ ဧတ္ထာတိ ဆေဒေါ, ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ သတ္တာဟကရဏီယဝိနိစ္ဆယေ အပိစ အပရော အယံ ဤဒိသော ပါဠိမုတ္တကနယော ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကပါဠိတော မုတ္တော နယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၉) ပန ‘‘ပါဠိမုတ္တကရတ္တိစ္ဆေဒဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဒိဿတိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၈။)တထာ ဟိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၉၉) ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒဝိနိစ္ဆယောတိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ဗဟိဒ္ဓါ အရုဏုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ ရတ္တိစ္ဆေဒဿ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၉၉) ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ဗဟိဒ္ဓါ အရုဏုဋ္ဌာပနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ’’တိ။ အနိမန္တိတေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အနိမန္တိတတ္တာ သတ္တာဟကိစ္စံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿပိ ဝဿစ္ဆေဒေါ စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တဉှိ ရတ္တိစ္ဆေဒကာရဏံ ဝိနာ တိရောဝိဟာရေ ဝသိတွာ အာဂမိဿာမီတိ ဂစ္ဆတော ဝဿစ္ဆေဒံ ဝဒန္တိ။ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတေနေဝ သတ္တာဟကရဏီယနိမိတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမိနာ နိမိတ္တေန ဂန္တွာ ‘‘သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုရိမက္ခဏေ အာဘောဂံ ကတွာ ဂမနက္ခဏေ ဝိသရိတွာ ဂတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ, ‘‘သကရဏီယော ပက္ကမတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗထာ အာဘောဂံ အကတွာ ဂတဿ ဝဿစ္ဆေဒေါတိ ဝဒန္တိ။ ယော ပန သတ္တာဟကရဏီယနိမိတ္တာဘာဝေပိ ‘‘သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂမိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂန္တွာ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂစ္ဆတိ, တဿ အာပတ္တိယေဝ, ဝဿစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ သတ္တာဟဿ သန္နိဝတ္တတ္တာတိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဘဏ္ဍကန္တိ စီဝရဘဏ္ဍံ။ ပဟိဏန္တီတိ စီဝရဓောဝနာဒိကမ္မေန ပဟိဏန္တိ။ သမ္ပာပုဏိတုံ န သက္ကောတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿာမီ’’တိ သာမန္တဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုန အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ သစေ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဟောတိ, ဝဿစ္ဆေဒေါပိ န ဟောတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒဒုက္ကဋဉ္စ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ, တဒဟေဝ အာဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ အာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အာစရိယံ ပဿိဿာမီတိ ပန ဂန္တုံ လဘတီတိ ‘‘အဂိလာနမ္ပိ အာစရိယံ, ဥပဇ္ဈာယံ ဝါ ပဿိဿာမီ’’တိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တုံ လဘတိ, နိဿယာစရိယံ ဓမ္မာစရိယဉ္စ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၀၉။)ပဂေဝ ဥပသမ္ပဒါစရိယဥပဇ္ဈာယေ။ သစေ နံ အာစရိယော ‘‘အဇ္ဇ မာ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံ သတ္တာဟကရဏီယေန အာဂတာနံ အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ပုန အာဂစ္ဆန္တံ သစေ အာစရိယော, ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ‘‘အဇ္ဇ မာ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ, သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝဿစ္ဆေဒေါ ပန ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သတ္တာဟဿ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတိနာမိတတ္တာ။
သစေ ဒူရံ ဂတော သတ္တာဟဝါရေန အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဧတ္ထ ဆ ဒိဝသာနိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတိနာမေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ပုရာရုဏာ ဧဝ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ပဝိသိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္တာဟံ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂန္တွာ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ တဒဟေဝ ဒိဝသဘာဂေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ တတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၉၉) ‘‘သတ္တာဟံ သန္နိဝတ္တော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂစ္ဆန္တော စ အန္တော အပ္ပဝိသိတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေန္တော စ သမုစ္ဆိန္နဝဿော ဧဝ ဘဝိဿတိ အရုဏဿ ဗဟိ ဧဝ ဥဋ္ဌာပိတတ္တာ။ ဣတရထာ ‘‘အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ ‘‘သတ္တာဟဝါရေန အန္တောဝိဟာရေ ပဝိသိတွာ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော အညေသု စ ဌာနေသု အရုဏုဋ္ဌာပနမေဝ ဝုစ္စတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၄) ‘‘ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တော ဣတရသ္မိံ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏမေဝ ဥဋ္ဌာပေတီ’’တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၀။)အထာပိ ယံ တေ ဝဒေယျုံ ‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ ယဒါ ကဒါစိ ပဝိဋ္ဌေန တံဒိဝသနိဿိတော အတီတာရုဏော ဥဋ္ဌာပိတော နာမ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ, တံ သဒ္ဒဂတိယာပိ န သမေတိ။ န ဟိ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ ပစ္ဆာ ပဝိဋ္ဌော တဿ ပယောဇကော ဥဋ္ဌာပကော ဘဝိတုမရဟတိ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ‘‘ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပန အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ တဒဟေဝ သတ္တာဟကရဏီယေန ပက္ကမန္တဿာ’’ပီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၇) ဧတ္ထ ‘‘အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ တေနပိ တံဒိဝသနိဿိတဿ အရုဏဿ ဥဋ္ဌာပိတတ္တာ အာရညကဿပိ ဘိက္ခုနော သာယနှသမယေ အင်္ဂယုတ္တံ အရညံ ဂန္တွာ တဒါ ဧဝ နိဝတ္တန္တဿ အရုဏော ဥဋ္ဌာပိတော ဓုတင်္ဂဉ္စ ဝိသောဓိတံ သိယာ, န စေတံ ယုတ္တံ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဧဝ အရုဏုဋ္ဌာပနဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ကာလဿေဝ ပန နိက္ခမိတွာ အင်္ဂယုတ္တေ ဌာနေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ အရုဏုဋ္ဌာနဝေလာယံ တေသံ အာဗာဓော ဝဍ္ဎတိ, တေသံ ဧဝ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ, န ဓုတင်္ဂဝိသုဒ္ဓိကေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁)။ တထာ ပါရိဝါသိကာဒီနမ္ပိ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ ‘‘ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဟသေယျသိက္ခာပဒေပိ အနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟ နိဝုတ္ထဘာဝပရိမောစနတ္ထံ ‘‘ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၅၄) ဝုတ္တံ။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီသု စ သဗ္ဗတ္ထ ရတ္တိပရိယောသာနေ အာဂါမိအရုဏဝသေနေဝ အရုဏုဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ, န အတီတာရုဏဝသေန, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ အညထာ ဝဿစ္ဆေဒတ္တာ။
ယံ ပန ဝဿံ ဥပဂတဿ တဒဟေဝ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ သကရဏီယဿ ပက္ကမနဝစနံ, တံ ဝဿံ ဥပဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယဒါ ကဒါစိ နိမိတ္တေ သတိ ဂမနဿ အနုညာတတ္တာ ယုတ္တံ, န ပန သတ္တာဟဝါရေန ဂတဿ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၁။)တဒဟေဝဂမနံ ‘‘အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ ဝါ ‘‘သတ္တာဟာနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတိ, အာဂစ္ဆေယျ ဝါ သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု တံ အာဝါသံ န ဝါ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ပစ္ဆိမသတ္တာဟေ အနာဂမနေ အနုညာတေပိ အညသတ္တာဟေသု တံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ပဌမသတ္တာဟေ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂမနေ အနုညာတေပိ တတော ပရေသု သတ္တာဟေသု အာဂတဿ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂမနံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
သစေ ပဝါရိတကာလေ ဝဿာဝါသိကံ ဒေန္တီတိအာဒိနာ ဝဿာဝါသိကစီဝရမ္ပိ ကထိနစီဝရံ ဝိယ ဝဿံဝုတ္ထဝိဟာရပဋိဗဒ္ဓန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ယဒိ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏံ ဥဋ္ဌာပယိံသု, ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂတာ လဘန္တိ။ ကထိနာနိသံသစီဝရံ ပန သံဃံ အနာပုစ္ဆာ တေ န လဘန္တိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂတာပိ ဘာဇနီယဘဏ္ဍံ လဘန္တူတိ ဝါ ဧဝရူပံ အဓမ္မိကဝတ္တံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၂)။ ဣဓ အာဟဋန္တိ ဝိဟာရတော ဗဟိ အာဂတဋ္ဌာနေ အာနီတံ။
ဝါဠေဟိ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ, ဂဏှန္တိပိ ပရိပါတေန္တိပီတိ ဧတ္ထ ဂဏှန္တီတိ ဂဟေတွာ ခါဒန္တိ။ ပရိပါတေန္တီတိ ပလာပေန္တိ, အနုဗန္ဓန္တီတိ အတ္ထော။ ဣမေသု ‘‘ဂါဠေဟိ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု သံဃဘေဒပရိယန္တေသု ဝတ္ထူသု ကေဝလံ အနာပတ္တိ ဟောတိ, ပဝါရေတုံ ပန န လဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ပနာတိအာဒီသု ယသ္မာ နာနာသီမာယံ ဒွီသု အာဝါသေသု ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ‘‘ဒုတိယေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဥပစာရတော နိက္ခန္တမတ္တေ ပဌမော သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, တသ္မာ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ‘‘တဿ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတီ’’တိ ပဌမံ သေနာသနဂ္ဂါဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယသေနာသနဂ္ဂါဟေ ပန ပုရိမိကာ ပညာယတေဝ, တတ္ထေဝ တေမာသံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၂။)ဝသန္တော ပုရိမဝဿံဝုတ္ထော ဧဝ ဟောတိ။ တတော ဝါ ပန ဒုတိယဒိဝသာဒီသု ‘‘ပဌမသေနာသနေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဥပစာရာတိက္ကမေ ပုရိမိကာပိ န ပညာယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဋိဿဝဿ ဝိသံဝါဒနပစ္စယာ ဟောန္တမ္ပိ ဒုက္ကဋံ သတိယေဝ ပဋိဿဝေ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဿ တဿ ပဋိဿဝဿ ဝိသံဝါဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဉ္စ ခေါ…ပေ… ဝိသံဝါဒနပစ္စယာ’’တိ။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ‘‘သော သတ္တာဟာနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာဒိဝသေပိ သတ္တာဟကရဏီယံ ဝိနာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘နဝမိတော ပဋ္ဌာယ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ကစ္စိ ဥပေါသထဒိဝသတော ဥပနိဓာယ နဝမီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, ဥဒါဟု လောကိယတိထိဝသေနာတိ အာသင်္ကန္တိ။ တတြေဝံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ – ပုရိမဘဒ္ဒပဒမာသကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသံ ဥပနိဓာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, န လောကိယတိထိဝသေန။ ဘဒ္ဒပဒမာသဿ ဟိ ကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသံ မရိယာဒံ ကတွာ တဒနန္တရပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဂဏိယမာနေ သတိ ယော ဒိဝသော နဝမော ဟောတိ, တတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိထိပေက္ခာယ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရော, တတော နဝမိတော ပဋ္ဌာယ အနာဂတသတ္တာဟေ ပဝါရဏာ ဟောတိ။
သတ္တာဟံ အနာဂတာယ အဿာတိ သတ္တာဟာနာဂတာ။ ကာ သာ? ပဝါရဏာ။ အဿယုဇမာသဿ သုက္ကပက္ခနဝမိယံ သတ္တာဟကရဏီယံ အဓိဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော ဘိက္ခု အန္တောဝဿဿ သတ္တာဟမတ္တာဝသိဋ္ဌတ္တာ သတ္တမအရုဏေ ဥဂ္ဂတမတ္တေ ဝုတ္ထဝဿော ဟောတိ, ဒသမိယံ ဆာဟမတ္တံ, ဧကာဒသမိယံ ပဉ္စာဟမတ္တံ, ဒွါဒသိယံ စတုရာဟမတ္တံ, တေရသိယံ တီဟမတ္တံ, စုဒ္ဒသိယံ ဒွီဟမတ္တံ, ပန္နရသိယံ ဧကာဟမတ္တံ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ, တသ္မာ ပဝါရဏာဒိဝသဿ ပရိယောသာနဘူတအရုဏသ္မိံ ဥဂ္ဂတေ ဝုတ္ထဝဿော ဟောတိ, တသ္မာ တေသံ ဘိက္ခူနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၃။)ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ ဘဂဝါ ဓမ္မဿာမီ ‘‘သော သတ္တာဟာနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတိ, အာဂစ္ဆေယျ ဝါ သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု တံ အာဝါသံ န ဝါ အာဂစ္ဆေယျ, တဿ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ ပညာယတိ, ပဋိဿဝေ စ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) အာဟ။ သတ္တာဟာနာဂတာယ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာတိ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ။ သာ ဟိ ကုမုဒါနံ အတ္ထိတာယ ကောမုဒီ, စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ပရိယောသာနတ္တာ စာတုမာသိနီတိ ဝုစ္စတိ။ တဒါ ဟိ ကုမုဒါနိ သုပုပ္ဖိတာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ကုမုဒါ ဧတ္ထ ပုပ္ဖန္တီတိ ကောမုဒီတိ ဝုစ္စတိ, ကုမုဒဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၁၈၂။ အန္တောဝဿဝတ္တကထာယံ နိဗဒ္ဓဝတ္တံ ဌပေတွာတိ သဇ္ဈာယမနသိကာရာဒီသု နိရန္တရကရဏီယေသု ကတ္တဗ္ဗံ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ။ ကသာဝပရိဘဏ္ဍန္တိ ကသာဝေဟိ ဘူမိပရိကမ္မံ။ ဝတ္တန္တိ ကတိကဝတ္တံ။
ဧဝရူပံ အဓမ္မိကဝတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ နာနာဝေရဇ္ဇကာ ဟိ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ, တတ္ထ ကေစိ ဒုဗ္ဗလာ အပ္ပထာမာ ဧဝရူပံ ဝတ္တံ အနုပါလေတုံ န သက္ကောန္တိ, တသ္မာ ဣဓ အာဂတဉ္စ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၇) အာဂတံ အာဝါသံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ သီမံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ယော ဣမမှာ အာဝါသာ ပဌမံ ပက္ကမိဿတိ, တံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမာ’’တိ ကတာယ ကတိကာယ ယော ‘‘မံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနန္တူ’’တိ တမှာ ဌာနာ ပဌမံ ပက္ကမတိ, ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယော ပန အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ ကိစ္စေန မာတာပိတူနံ ဝါ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ဝါ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနံ အတ္ထာယ အညေန ဝါ တာဒိသေန ကရဏီယေန တံ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ, အနာပတ္တိ။ သစေပိဿ ဧဝံ ဂတဿ ပစ္ဆာ ဣစ္ဆာစာရော
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၄။)ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘န ဒါနာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, ဧဝံ မံ အရဟာတိ သမ္ဘာဝေဿန္တီ’’တိ, အနာပတ္တိယေဝ။
ယောပိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တံ ဌာနံ ပတွာ သဇ္ဈာယမနသိကာရာဒိဝသေန အညဝိဟိတော ဝါ ဟုတွာ စောရာဒီဟိ ဝါ အနုဗဒ္ဓေါ မေဃံ ဝါ ဥဋ္ဌိတံ ဒိသွာ အနောဝဿကံ ပဝိသိတုကာမော တံ ဌာနံ အတိက္ကမတိ, အနာပတ္တိ, ယာနေန ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ဂစ္ဆန္တောပိ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတိ, ပဒဂမနေနေဝ အာပဇ္ဇတိ။ တမ္ပိ ယေဟိ သဟ ကတိကာ ကတာ, တေဟိ သဒ္ဓိံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဂစ္ဆန္တော နာပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တာ ဟိ သဗ္ဗေပိ အညမညံ ရက္ခန္တိ။ သစေပိ မဏ္ဍပရုက္ခမူလာဒီသု ကိဉ္စိ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တိ ‘‘ယော ဧတ္ထ နိသီဒတိ ဝါ စင်္ကမတိ ဝါ, တံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမ’’, ပုပ္ဖါနိ ဝါ ဌပေတွာ, ‘‘ယော ဣမာနိ ဂဟေတွာ ပူဇံ ကရိဿတိ, တံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကတိကာ ကတာ ဟောတိ, တတြာပိ ဣစ္ဆာစာရဝသေန တထာ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ သစေပိ ဥပါသကေန အန္တရာမဂ္ဂေ ဝိဟာရော ဝါ ကတော ဟောတိ, စီဝရာဒီနိ ဝါ ဌပိတာနိ ဟောန္တိ ‘‘ယေ အရဟန္တော, တေ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တု, စီဝရာဒီနိ ဝါ ဂဏှန္တူ’’တိ, တတြာပိ ဣစ္ဆာစာရဝသေန ဝသန္တဿ ဝါ တာနိ ဝါ ဂဏှန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ, ဧတံ ပန အဓမ္မိကကတိကဝတ္တံ, တသ္မာ န ကာတဗ္ဗံ, အညံ ဝါ ဧဝရူပံ ‘‘ဣမသ္မိံ တေမာသဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗေဝ အာရညကာ ဟောန္တု ပိဏ္ဍပါတိကဓုတင်္ဂါဒိအဝသေသဓုတင်္ဂဓရာ ဝါ, အထ ဝါ သဗ္ဗေဝ ခီဏာသဝါ ဟောန္တူ’’တိ ဧဝမာဒိ။ နာနာဝေရဇ္ဇကာ ဟိ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ။ တတ္ထ ကေစိ ဒုဗ္ဗလာ အပ္ပထာမာ ဧဝရူပံ ဝတ္တံ အနုပါလေတုံ န သက္ကောန္တိ, တသ္မာ ဧဝရူပမ္ပိ ဝတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမံ တေမာသံ သဗ္ဗေဟေဝ န ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, န ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ, န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗံ, မူဂဗ္ဗတံ ဂဏှိတဗ္ဗံ, ဗဟိသီမဋ္ဌဿပိ သံဃလာဘော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧဝမာဒိကမ္ပိ န ကတ္တဗ္ဗမေဝ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၅။)တိဝိဓမ္ပီတိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓမ္ပိ။ သောဓေတွာ ပဗ္ဗာဇေထာတိ ဘဗ္ဗေ အာစာရကုလပုတ္တေ ဥပပရိက္ခိတွာ ပဗ္ဗာဇေထ။ ဘဿေ မတ္တံ ဇာနိတွာတိ ဝစနေ ပမာဏံ ဉတွာ။ ဒသကထာဝတ္ထု နာမ အပ္ပိစ္ဆာကထာ သန္တုဋ္ဌိကထာ ပဝိဝေကကထာ အသံသဂ္ဂကထာ ဝီရိယာရမ္ဘကထာ သီလကထာ သမာဓိကထာ ပညာကထာ ဝိမုတ္တိကထာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာတိ။
ဝိဂ္ဂဟသံဝတ္တနိကံ ဝစနံ ဝိဂ္ဂါဟိကံ။ စတုရာရက္ခံ အဟာပေန္တာတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ အသုဘံ မရဏာနုဿတီတိ ဣမံ စတုရာရက္ခံ အဟာပေန္တာ။ ဒန္တကဋ္ဌခါဒနဝတ္တံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဒန္တကဋ္ဌခါဒနဝတ္တံ – ယော ဒေဝသိကံ သံဃမဇ္ဈေ ဩသရတိ, တေန သာမဏေရာဒီဟိ အာဟရိတွာ ဘိက္ခူနံ ယထာသုခံ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကေ နိက္ခိတ္တေသု ဒန္တကဋ္ဌေသု ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကမေဝ ဒန္တကဋ္ဌံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဒေဝသိကံ န ဩသရတိ, ပဓာနဃရေ ဝသိတွာ ဓမ္မဿဝနေ ဝါ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဝါ ဒိဿတိ, တေန ပမာဏံ သလ္လက္ခေတွာ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌာနိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ။ တေသု ခီဏေသု သစေ ပုနပိ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကေ ဗဟူနိ ဟောန္တိယေဝ, ပုနပိ အာဟရိတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဒိ ပန ပမာဏံ အသလ္လက္ခေတွာ အာဟရတိ, တေသု အခီဏေသုယေဝ မာဠကေ ခီယတိ, တတော ကေစိ ထေရာ ‘‘ယေဟိ ဂဟိတာနိ, တေ ပဋိဟရန္တူ’’တိ ဝဒေယျုံ, ကေစိ ‘‘ခါဒန္တု, ပုန သာမဏေရာ အာဟရိဿန္တီ’’တိ, တသ္မာ ဝိဝါဒပရိဟာရတ္ထံ ပမာဏံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ, ဂဟဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေနပိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ပိဏ္ဍပါတိကဝတ္တေ အာဝိဘဝိဿတိ။
အန္တောဂါမေ…ပေ… န ကထေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ စတူသု ပစ္စယေသု စီဝရေ စ ပိဏ္ဍပါတေ စ ဝိညတ္တိပိ န ဝဋ္ဋတိ နိမိတ္တောဘာသပရိကထာပိ။ သေနာသနေ ဝိညတ္တိမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, သေသာနိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၆။)တီဏိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဂိလာနပစ္စယေ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာဇီဝံ သောဓေန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သုဋ္ဌု ရက္ခိတဗ္ဗာတိ။ ဣမိနာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဒဿိတံ။ ရက္ခိတိန္ဒြိယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ။ ခန္ဓကဝတ္တဉ္စ သေခိယဝတ္တဉ္စ ပူရေတဗ္ဗန္တိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ။ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပန တီဟိပိ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ။ ဣတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလပဋိသံယုတ္တာ ဧဝရူပါ နိယျာနိကကထာ ဗဟုကာပိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣမသ္မိံ ဝဿူပနာယိကဝိသယေ တေသု တေသု နဂရေသု တသ္မိံ တသ္မိံ ရာဇကာလေ အပရိယန္တာ ဝိဝါဒကထာ ဟောတိ။ ကထံ? ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၈၆) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရာဇာ မာဂဓော သေနိယော ဗိမ္ဗိသာရော ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎိတုကာမော ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသိ ‘ယဒိ ပနာယျာ အာဂမေ ဇုဏှေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆေယျု’န္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ, ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတု’’’န္တိ ဝစနံ နိဿာယ ဘဂဝတာ အဓိမာသံ ပညတ္တန္တိ မညမာနာ ဝေဒသမယေန သံသန္ဒိတွာ ဂယှမာနာ အနေကဝိဟိတံ ဝိဝါဒံ ကရောန္တိ။ ဝေဒသမယေ ကိရ ဒွေ အဓိမာသာနိ ယာစာဓိမာသဉ္စ ပတ္တာဓိမာသဉ္စ။ တတ္ထ ကလိယုဂဂဏနေ ဧကူနဝီသတိဂဏနေန ဘာဇိတေ ဒွေပဉ္စဋ္ဌဒသတေရသသောဠသဋ္ဌာရသဝသေန သတ္တဓာ သေသော ဟောတိ, တေသံ ဝသေန စမ္မာဓိမာသ ပဉ္စာဓိမာသ ပသွာဓိမာသ ဒသာဓိမာသ တေရသာဓိမာသ သောဠသာဓိမာသ အဋ္ဌာရသာဓိမာသာတိ ဝေါဟရန္တိ။ အဋ္ဌာရသာဓိမာသံ ပန အဝသာနာဓိမာသန္တိပိ ဝေါဟရန္တိ။ တေသု ပသုသောဠသာနိ အပတ္တေယေဝ အဓိမာသပတနကလိယုဂေ သံဝစ္ဆရမာသာဒိဝိသမဘယေန ယာစိတွာ မာသဿ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗတော ယာစာဓိမာသန္တိ ဝေါဟရန္တိ, သေသာနိ ပန ပဉ္စမတ္တေယေဝ အဓိမာသပတနကလိယုဂေ မာသဿ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗတော ပတ္တာဓိမာသန္တိ။ တတြေတံ ယာစာဓိမာသလက္ခဏံ –
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၇။)တထတော အဇာနန္တာ ပါဠိယာ သံသန္ဒိတွာ ဗိမ္ဗိသာရရညာ ဘဂဝတော ယာစိတာဓိမာသတ္တာ ယာစာဓိမာသံ နာမ ဘဝတိ, တသ္မာ ဒွီသု ဧဝ ယာစာဓိမာသေသု ဒိဝသေန သဟ မာသော အာကဍ္ဎိတဗ္ဗော, န ဣတရေသူတိ ဝဒန္တိ, အညေ ပန ပဉ္စသု ပတ္တာဓိမာသေသု ဧဝ သဟ ဒိဝသေန မာသော အာကဍ္ဎိတဗ္ဗော, န ယာစာဓိမာသေသူတိ။
အပရေ ပန – ‘‘ဒွေမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿူပနာယိကာ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာတိ, အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ပုရိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ, မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’’တိ တသ္မိံယေဝ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၈၄) အာဂတာယ ပါဠိယာ အတ္ထံ အယောနိသော ဂဟေတွာ တိထိနက္ခတ္တယောဂေ ဧဝ ဝဿူပဂမနံ ဘဂဝတာ အနုညာတံ, တသ္မာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ အနန္တရဘူတော ပါဋိပဒဒိဝသော ပုဏ္ဏာတိထိယာ စ ယုတ္တော ဟောတု, ပုဗ္ဗာသာဠှဥတ္တရာသာဠှသင်္ခါတေသု ဒွီသု နက္ခတ္တေသု ဧကေကေန ယုတ္တော စ, ဧဝံဘူတော ကာလော ယဒိ ဝိနာ ဒိဝသေန မာသကဍ္ဎနေ သမ္ပဇ္ဇတိ, တထာ စ သတိ မာသမတ္တာကဍ္ဎနမေဝ ကာတဗ္ဗံ, ယဒိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, သဟ ဒိဝသေန မာသာကဍ္ဎနံ, အယံ ပိဋကေန စ ဝေဒေန စ အနုလောမော ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝဒန္တိ။
တတြာပျေကေ ဝဒန္တိ – ‘‘မာ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော, သော ဧတ္ထ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏောတိ ပုဏ္ဏမာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာဒီသု (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂမနတော ပုဏ္ဏာတိထိယောဂေါပိ ပုဏ္ဏမိယာ ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, န ပါဋိပဒေ, တထာ နက္ခတ္တယောဂေါပိ အာသာဠှိသုက္ကပက္ခဿ ပန္နရသေ ဥပေါသထေ ‘‘ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေ, ဧဝံ ဓာတု ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ မဟာဝံသေ ဝစနတောတိ။ တတ္ထ ပုရိမာ ဝဒန္တိ – ဧဝံ သန္တေ ဥပေါသထဒိဝသေယေဝ စန္ဒဂ္ဂါဟော စ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၈။)သူရိယဂ္ဂါဟော စ ဘဝေယျ, ဣဒါနိ ပန ကာဠပက္ခပါဋိပဒါဒီသုယေဝ စန္ဒဂ္ဂါဟော, သုက္ကပက္ခပါဋိပဒါဒီသုယေဝ သူရိယဂ္ဂါဟော ပညာယတိ, တသ္မာ ပါဋိပဒေယေဝ တိထိနက္ခတ္တယောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ပစ္ဆိမာပိ ဝဒန္တိ – တုမှာဒိသာနံ ဝါဒီနံ ဝစနေန ပုဗ္ဗေ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗဒိဝသာနံ အနာကဍ္ဎိတတ္တာ ဒိဝသပုဉ္ဇဘာဝေန ဧဝံ ဟောတိ, သစ္စတော ပန ဥပေါသထဒိဝသေယေဝ စန္ဒဂ္ဂါဟော သူရိယဂ္ဂါဟော စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ဟောတု, ယထာ ဣစ္ဆထ, တထာ ဝဒထ, ဧဝံ ဘူတပုဗ္ဗော သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ ဂန္ဓာရဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇။၇၅ ဂန္ဓာရဇာတကဝဏ္ဏနာ) ဟိ ဥပေါသထဒိဝသေ စန္ဒဂ္ဂါဟော ဒွိက္ခတ္တုံ အာဂတော။ တဉှိ ဇာတကံ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တပရိယာပန္နံ, ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နံ, နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဇာတကပရိယာပန္နန္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပုရိမကာ ပဋိဝစနံ ဒါတုံ န သက္ကုဏေယျုန္တိ။
အထေကစ္စေ ‘‘ပိဋကတ္တယေ အဓိကမာသာယေဝ သန္တိ, န အဓိကဒိဝသာ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၄) ‘ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကာနိ ဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ, တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ ဝုတ္တန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အဓိကမာသသမ္ဘဝတော, တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာ နာမ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တီ’တိ ဝစနတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အထညေ ဝဒန္တိ – ပိဋကတ္တယေ အဓိကဒိဝသာတိ အာဂတာ အတ္ထိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၀၄) ‘‘အဝသေသာနံ ဒွိန္နံ ဝဿာနံ အဓိကဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ, တသ္မာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝစနတောတိ။ ဣတော ပရမ္ပိ ဝိဝိဓေန အာကာရေန ကထေန္တိ။
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၁၉။)သုဒ္ဓဝေဒိကာပိ ဧဝံ ဝဒန္တိ, ဝိနယဓရာ ဘိက္ခူ ဝိနယသမယဝသေန ဝဒန္တိ။ အမှာကံ ပန ဝေဒသမယေ ဟတ္ထဂတဂဏနဝသေနေဝ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အလမတိပပဉ္စေန။ အတ္ထိကေဟိ တိဝဿာဓိကသဟဿကလိယုဂေ ဓမ္မရာဇေန ပုစ္ဆိတတ္တာ ကတံ အဓိမာသပကရဏံ ဩလောကေတွာ ဇာနိတဗ္ဗံ။
ဣဓ ပန အဓိပ္ပေတဝိနိစ္ဆယမေဝ ကထယာမ။ ပဌမဒုတိယဝါဒေသု န ဗိမ္ဗိသာရရာဇာ ဘဂဝန္တံ အဓိမာသပညာပနံ ယာစတိ, န စ ဘဂဝါ ပညပေတိ, န ‘‘တသ္မိံ ဝဿေ ဣဒံ နာမ အဓိမာသံ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘မာသမတ္တံ ဝါ သဟဒိဝသံ ဝါ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ အတ္ထိ, ရာဇာ ပန ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝေဒသမယေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနသမ္ဘဝတော ဘိက္ခူနံ ပဌမအာသာဠှမာသေ ဝဿံ အနုပဂန္တွာ ဒုတိယအာသာဠှမာသေ ဥပဂမနတ္ထံ ‘‘ယဒိ ပနာယျာ အာဂမေ ဇုဏှေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆေယျု’’န္တိ ဒူတံ ပါဟေသိ။ ယဒိ ပန ဥပဂစ္ဆေယျုံ, သာဓု ဝတာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူ ပန ရညော ပဟိတသာသနံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ပန ဝဿုက္ကဍ္ဎနေ ဘိက္ခူနံ ဂုဏပရိဟာနိယာ အဘာဝတော ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၈၆) အဝေါစ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတုန္တိ ဧတ္ထ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဘိက္ခူနံ ကာစိ ပရိဟာနိ နာမ နတ္ထီတိအနုဝတ္တိတုံ အနုညာတ’’န္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၈၅) ဝုတ္တံ ‘‘ပရိဟာနီတိ ဂုဏပရိဟာနီ’’တိ, တသ္မာ ယာစာဓိမာသော ဝါ ဟောတု ပတ္တာဓိမာသော ဝါ, ယသ္မိံ ယသ္မိံ ကာလေ အနုဝတ္တနေန ဘိက္ခူနံ သီလာဒိဂုဏမ္ပိ ပရိဟာနိ နတ္ထိ, တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။
ကထံ ပန အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ, ကထံ န အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ? ယဒိ အနုဝတ္တန္တေ ပုဗ္ဗေ ဥပဝုတ္ထဒိဝသတော ဣဒါနိ ဥပဝသိတဗ္ဗဥပေါသထဒိဝသော စာတုဒ္ဒသော ဝါ ပန္နရသော ဝါ ဟောတိ,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၂၀။)တထာ သတိ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန တေရသမော ဝါ သောဠသမော ဝါ ဟောတိ, န အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ အနုဝတ္တန္တော ဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထကတော ဟောတိ, တတော ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, ယော ကရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဝုတ္တဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ သီလဂုဏပရိဟာနိသမ္ဘဝတော န အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၄၀) ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတုန္တိ ဝစနတော ပနေတ္ထ လောကိယာနံ တိထိံ အနုဝတ္တန္တေဟိပိ အတ္တနော ဥပေါသထက္ကမေန စာတုဒ္ဒသိံ ပန္နရသိံ ဝါ, ပန္နရသိံ စာတုဒ္ဒသိံ ဝါ ကရောန္တေဟေဝ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ, န ပန သောဠသမဒိဝသံ ဝါ တေရသမဒိဝသံ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသံ ကရောန္တေဟီ’’တိ။
တတိယစတုတ္ထဝါဒေပိ ‘‘ကတိ ဝဿူပနာယိကာ’’တိ သံသယန္တာနံ သံသယဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘ဒွေမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿူပနာယိကာ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၄) ဘဂဝါ အဝေါစ။ တတော တာသံ ဒွိန္နံ ဝဿူပနာယိကာနံ ဥပဂမနကာလံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ပုရိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ, မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပုရိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ, သာဝဏပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၄) ‘‘တသ္မာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ, အာသာဠှိပုဏ္ဏမိတော ဝါ အပရာယ ပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေယေဝ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ သဗ္ဗံ စေတိယဝန္ဒနာဒိသာမီစိကမ္မံ နိဋ္ဌာပေတွာ ‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမီ’တိ သကိံ ဝါ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတွာ ဝဿံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၂၁။)ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ, သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၈၄) ‘‘အပရဇ္ဇူတိ အာသာဠှိတော အပရံ ဒိနံ, ပါဋိပဒန္တိ အတ္ထော’’တိ, ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၈၄) ‘‘အပရသ္မိံ ဒိဝသေတိ ဒုတိယေ ပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဧဝံ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု ပါဋိပဒဒိဝသေယေဝ ဝဿူပဂမနံ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘အမုကတိထိယောဂေ’’တိ ဝါ ‘‘အမုကနက္ခတ္တယောဂေ’’တိ ဝါ, တသ္မာ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပါတော အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ သကလဒိဝသံ သကလရတ္တိ ယာဝ ဒုတိယအရုဏုဂ္ဂမနာ ယထာရုစိတေ ကာလေ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ ဝဿူပနာယိကကာလေ ပုဏ္ဏာတိထိယာ ယောဂေါ, ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေန ယောဂေါ ဟောတူတိ ဝဒန္တာနံ ဝစနံ ဝိနယဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ, တံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ပုဏ္ဏာတိထိယောဂံ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တယောဂဉ္စ အာဂမေတွာ ဝဿံ ဥပဂန္တွာပိ တထာဂတေန အပညတ္တံ ပညပေတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု စ ပုဏ္ဏာတိထိယောဂေ ဧဝ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ, န ဧကာယ တိထိယာ ယုတ္တေတိ ဝါ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တယောဂေယေဝ, န သာဝဏနက္ခတ္တယောဂေတိ ဝါ အနာဂတမေဝ ဆာယံ ဂဟေတွာ တထာဂတေန ပညတ္တံ ဝိယ ပေါတ္ထကေသု လိခိတွာ ကေဟိစိ ဌပိတတ္တာ သကလံ ဝိနယပိဋကံ အပဿန္တာ ဝေဒသာမယိကာ တံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဝဿူပဂမနကာလေ ပုဏ္ဏာတိထိဥတ္တရာသာဠှယောဂမေဝ ဂဝေသန္တာ မာသဒိဝသေန သဟ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗကာလေပိ မာသမတ္တမေဝ အာကဍ္ဎန္တိ, မာသမတ္တမေဝ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗကာလေပိ သဟ ဒိဝသေန အာကဍ္ဎန္တိ, တသ္မာ ဧဝံဝါဒိနော ဘိက္ခူ ‘‘အပညတ္တံ တထာဂတေန ပညတ္တံ တထာဂတေနာတိ ဒီပေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝတိ ဂါရဝသဟိတာ လဇ္ဇိနော ပဏ္ဍိတာ ဧဝံ န ဂဏှန္တီတိ။ တိထိနက္ခတ္တယောဂေါ ပန ဥပေါသထဒိဝသေယေဝ ဗဟုဓာ ပိဋကတ္တယေ အာဂတော,
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၂၂။)ပေါရာဏဝေဒဂန္ထေသု စ ပသံသိတော, ကဒါစိ ပန ဝေါဟာရကာလော တိထိယာ နက္ခတ္တေန စ ဝိသမော ဟောတိ, တသ္မာ တံ သမေတုံ အဓိမာသပတနကာလေ မာသမ္ပိ ဒိဝသမ္ပိ အာကဍ္ဎန္တိ, တသ္မာ အညသ္မိံ ကာလေ ဝိသမေပိ အာကဍ္ဎနကာလေ သမာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတိ မာသဥတုသံဝစ္ဆရာနံ သမဘာဝေါ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဉ္စမဆဋ္ဌဝါဒေသု အဓိမာသောတိ အဋ္ဌာရသဝဿတော အဓိကမာသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော, တသ္မာ ‘‘အဓိကော မာသော အဓိမာသော’’တိ ကမ္မဓာရယသမာသတ္တာ ပုလ္လိင်္ဂံ ကတွာ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗေ ပန မာသပုဉ္ဇတော အဓိကဃဋိယော ဂဟေတွာ ဝုတ္တော, တသ္မာ ‘‘မာသတော အဓိကံ အဓိမာသ’’န္တိ အဗျယီဘာဝသမာသတ္တာ နပုံသကလိင်္ဂံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘ပေါရာဏကတ္ထေရာ ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, တံ ကသ္မာတိ? ဝုစ္စတေ – ဧကသ္မိံ ဝဿေ ဆ စာတုဒ္ဒသိကဥပေါသထဒိဝသာ ဟောန္တိ, ဣတိ ဝီသတိယာ ဝဿေသု စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တိ, ရာဇာနော တတိယေ တတိယေ ဝဿေ ဝဿံ ဥပကဍ္ဎန္တိ, ဣတိ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တိ, တတော ဥပေါသထဝသေန ပရိဟီနေ စတ္တာရော မာသေ အပနေတွာ ဒွေ မာသာ အဝသေသာ ဟောန္တိ, တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၄) ‘‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ’’တိ အတ္ထော သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၄) ဝုတ္တော။
တတြ နနု စ ‘‘တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဋ္ဌာရသန္နံ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ကထန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တံ…ပေ… တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ, တထာပိ တံ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တဝစနံ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၂၃။)န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, ကသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟိ ယသ္မာ န ဥပလဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တတိယေ’’တိအာဒိ။ ပရိစ္စတ္တေယေဝ သမ္ဘဝတော, အပရိစ္စတ္တေ အသမ္ဘဝတော န ဥပလဗ္ဘန္တီတိ ဗျတိရေကဝသေန ဟေတုဖလယောဇနာ။ တသ္မာတိအာဒိ လဒ္ဓဂုဏံ။
ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တမေဝ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဧတာနိ ဝစနာနိ သာမဏေရာနံ ဝီသတိဝဿပရိပုဏ္ဏဘာဝသာဓကာနိယေဝ ဟောန္တိ, န အဓိမာသပတနဝါရေသု သဒိဝသမာသာကဍ္ဎနဘာဝသာဓကာနိ, တသ္မာ ဣမာနိ အာဟရိတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဘိက္ခူ ပန ဗဟူနံ သန္နိပါတေ ကိဉ္စိ ပါဌံ အာဟရိတွာ ကထေတုံ သမတ္ထော သောဘတီတိ ကတွာ ဤဒိသံ ပါဌံ အာဟရန္တိ။ သုတသန္နိစယပဏ္ဍိတာ ပန ဣစ္ဆိတတ္ထဿ အသာဓကတ္တာ ဧဝရူပံ န အာဟရန္တိ။ သုဒ္ဓဝေဒိကာနမ္ပိ ဝစနေ ဝိနယဓရာ ဝိနယမေဝ ဇာနန္တိ, န ဗာဟိရသမယံ။ အယံ ပန ကထာ ဗာဟိရသမယေ ပဝတ္တာ, တသ္မာ ဝိနယဓရာနံ အဝိသယောတိ မညန္တာ ဝဒန္တိ။
ဝိနယဓရာ ပန ဧကစ္စေ ဝိနယမေဝ ဇာနန္တိ, ဧကစ္စေ သကလံ ပိဋကတ္တယံ ဇာနန္တိ, ဧကစ္စေ သဗာဟိရသမယံ ပိဋကတ္တယံ ဇာနန္တိ, တသ္မာ ကထေတုံ သမတ္ထဘာဝေါယေဝ ပမာဏံ။ ဝေဒိကာနမ္ပိ ဝစနံ ဝေဒပ္ပကရဏာဂတမေဝ ပမာဏံ။ န ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထဂတဂဏနမတ္တံ, တသ္မာ ယဒါ ပထဝိဿရော ရာဇာ သဒိဝသံ မာသံ အာကဍ္ဎိတုကာမော ‘‘ဇေဋ္ဌမာသကာဠပက္ခဥပေါသထံ ပန္နရသိယံ ကရောန္တူ’’တိ ယာစိဿတိ, တဒါ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ’’တိ ဝစနတော ပန္နရသိယံ ဥပေါသထကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ, ယဒါ သုဒ္ဓမာသမေဝ အာကဍ္ဎိတုကာမော ‘‘စာတုဒ္ဒသိယံ ကရောန္တူ’’တိ ယာစိဿတိ, ဧဝံ သတိ ပကတိယာပိ ဇေဋ္ဌမာသကာဠပက္ခုပေါသထော စာတုဒ္ဒသောယေဝါတိ ကတွာ ဒေါသော နတ္ထိ, ဥဘယထာပိ
(ဝိနယာလင်္ကာရ၊၁၊၄၂၄။)ဥပေါသထော သုကတောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ အနုဝတ္တိတဗ္ဗော။ တတော ပရံ ပဌမာသာဠှမာသဿ ဇုဏှပက္ခေပိ ကာဠပက္ခေပိ ဒုတိယာသာဠှမာသဿ ဇုဏှပက္ခေပိ ပန္နရသီဥပေါသထံ ကတွာ ပါဋိပဒဒိဝသေ တိထိယောဂံ ဝါ နက္ခတ္တယောဂံ ဝါ အနောလောကေတွာ ပါတော အရုဏုဂ္ဂမနာနန္တရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပုန အရုဏုဂ္ဂမနာ သကလဒိဝသရတ္တိယံ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တော သူပဂတောဝ ဟောတိ, နတ္ထိ ကောစိ ဒေါသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝတွေဝံ, ပါတောဝ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တော အတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘သစေ ပါတောဝ ဂါဟိတေ သေနာသနေ အညော ဝိတက္ကစာရိကော ဘိက္ခု အာဂန္တွာ သေနာသနံ ယာစတိ, ‘ဂဟိတံ, ဘန္တေ, သေနာသနံ, ဝဿူပဂတော သံဃော, ရမဏီယော ဝိဟာရော, ရုက္ခမူလာဒီသု ယတ္ထ ဣစ္ဆထ, တတ္ထ ဝသထာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။
ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ
ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ
ဆဗ္ဗီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။