ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ-မဟာဋီကာ
(ဒုတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁၂။ ဣဒ္ဓိဝိဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အဘိညာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၅။ သံဝဏ္ဏနာဝသေန အနန္တရသမာဓိကထာယ အာသန္နပစ္စက္ခတံ ဒီပေန္တော ‘‘အယံ သမာဓိဘာဝနာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဘိညာ သမ္ပာဒေတုံ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ပယောဇနဝိသေသေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ထိရတရဘာဝေါ, ဝိပဿနာဘာဝနာသုခတာ စ သမာဓိဘာဝနာယ အာနိသံသော ဧဝ, တထာပိ ပဉ္စ လောကိယာဘိညာ ယထာဝုတ္တသမာဓိဘာဝနာယ အာနိသံသဘာဝေန ပါကဋာ ပညာတာတိ တာသံယေဝ ဝသေန ယောဂိနော အဓိဂတာနိသံသတာ ဝုတ္တာ, စုဒ္ဒသဓာ စိတ္တပရိဒမနေန ထိရတရတာ ဝုတ္တာ။ လောကိယာဘိညာသု ဝသီဘာဝေါပိ သမာဓိဿေဝ ဝသီဘာဝေါ, တထာ စ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) ဝစနတော ‘‘သုခေနေဝ ပညာဘာဝနံ သမ္ပာဒေဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သမာဓိဘာဝနာယ အာနိသံသလာဘော ထိရတရတာ, သုခေနေဝ စ ပညာဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ, တသ္မာ အဘိညာကထံ တာဝ အာရဘိဿာမ, ပညာဘာဝနာယ ဩကာသေ သမ္ပတ္တေပီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဘဂဝတာ ပဉ္စ လောကိကာဘိညာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န စတုက္ကဇ္ဈာနမတ္တမေဝ ဣဓ သာသနေ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, နပိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏမေဝ, အထ ခေါ အညမ္ပိ အတ္ထီတိ ဥတ္တရုတ္တရိပဏီတပဏီတဓမ္မဒေသနတ္ထဉ္စ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂။) [သျ]ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနန္တိ ဣဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပကတိဝဏ္ဏဇဟနကိရိယံ, ဣဒံ ဣဒ္ဓီသု ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ပဓာနတာယ ဝုတ္တံ, ဣဒ္ဓိံ ဝိကုဗ္ဗနဉ္စာတိ ဧဝံ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိကုဗ္ဗနဿ ဝိသုံ ဂဟဏမ္ပိ ဝုတ္တကာရဏေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာကာသကသိဏဝသေန အရူပသမာပတ္တိယော န သမ္ဘဝန္တိ, အာလောကကသိဏဉ္စ ဩဒါတကသိဏန္တောဂဓံ ကတွာ ‘‘ဩဒါတကသိဏပရိယန္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ ကသိဏာနုလောမာဒိစိတ္တပရိဒမနဝိဓိနော အဓိပ္ပေတတ္တာ, အာကာသနိမ္မာနာဒိအတ္ထံ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ။ အဋ္ဌ အဋ္ဌာတိ ယထာဝုတ္တေသု ကသိဏေသု ဧကေကသ္မိံ အဋ္ဌ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ကသိဏာနုလောမတောတိ ကသိဏပဋိပါဋိတော, ပဋိပါဋိ စ ဒေသနာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဈာနာနုလောမော ပန ပဋိပတ္တိဝသေနပိ။ ဥက္ကမနံ ဥက္ကန္တံ, ဥက္ကန္တမေဝ ဥက္ကန္တိကံ, ဈာနဿ ဥက္ကန္တိကံ ဈာနုက္ကန္တိကံ, တတော, ဈာနလင်္ဃနတောတိ အတ္ထော။ အင်္ဂသင်္ကန္တိတော အင်္ဂါတိက္ကမတော။ စိတ္တံ ပရိဒမေတဗ္ဗံ ယဒိစ္ဆကံ ယတ္ထိစ္ဆကံ ဈာနာနံ သမာပဇ္ဇနာဒိသုခတ္ထံ, တေသံ အာရမ္မဏာနဉ္စ သလ္လက္ခဏတ္ထံ။ ဧဝဉှိဿ တတ္ထ ဝိသဝိတာ သမိဇ္ဈတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၆။ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတီတိ ကိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, ဥဒါဟု ဧကေကန္တိ? ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သမာပဇ္ဇတိ, အင်္ဂသင်္ကန္တိတော ဝိသေသော န သိယာ, အထ ဧကေကံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော။ နာယံ ဒေါသော အာဘောဂဝသေန တေသံ ဝိသေသသိဒ္ဓိတော။ ယဒါ ဟိ ကသိဏာနုလောမမေဝ အာဘုဇိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ကသိဏေ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇတိ, န အင်္ဂသင်္ကန္တိံ, တဒါ ကသိဏာနုလောမော။ ယဒါ ပန အင်္ဂသင်္ကန္တိံ အာဘုဇိတွာ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇတိ, တဒါ အင်္ဂသင်္ကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ နယေန ကသိဏာနုလောမအာရမ္မဏသင်္ကန္တိအာဒီနမ္ပိ အညမညံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ ကသိဏာနုလောမံ နာမ စိတ္တပရိဒမနန္တိ အဓိပ္ပါယော။
တထေဝါတိ ‘‘ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု သတက္ခတ္တုမ္ပိ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပီ’’တိ ဧတဿ ဥပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ ပဋိလောမတော စေတ္ထ ပဋိပါဋိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိလောမက္ကမေနာ’’တိ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပဌမံ ဩဒါတကသိဏေ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, တတော လောဟိတကသိဏေတိ ယာဝ ပထဝီကသိဏာ ဝတ္တဗ္ဗာ။
ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇနန္တိ ‘‘သတက္ခတ္တုံ သဟဿက္ခတ္တု’’န္တိ ဝုတ္တံ ဗဟုလာကာရမာဟ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃။) [သျ]တတ္ထေဝါတိ ပထဝီကသိဏေယေဝ။ တတောတိ ပစ္ဆာ တတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနန္တရကာလံ။ တဒေဝါတိ ပထဝီကသိဏမေဝ။ တတော အာကိဉ္စညာယတနန္တိ တတော ပထဝီကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဝတ္တိတအာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အမနသိကရိတွာ တံ လင်္ဃိတွာ ယထာဝုတ္တအာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏဿ အဘာဝေ ပဝတ္တိတံ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇတိ။ ပထဝီကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသကသိဏံ ပထဝီကသိဏပက္ခိကမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကသိဏံ အနုက္ကမိတွာ’’တိ။ အထ ဝါ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု ကဿစိ ဥက္ကမနံ ဣဓ ကသိဏုက္ကန္တိကံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ကသိဏံ အနုက္ကမိတွာ’’တိ။ ဈာနုက္ကန္တိကန္တိ ဧတ္ထ ဣစ္ဆိတံ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တေတဗ္ဗံ, ဥက္ကမနဿ စ သရူပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ကသိဏ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တံ ပကာရံ သဟ နိဿယေန သေသကသိဏေသု အတိဒိသန္တော ‘‘ဧဝံ အာပေါကသိဏာဒိ…ပေ… ကာတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနမူလကံ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဈာနုက္ကန္တိကံ ဒဿိတံ, ဧဝံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိမူလကမ္ပိ တံ ယထာရဟံ ဒဿေတဗ္ဗံ။
တဒေဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနမေဝ။ ကသိဏုက္ကန္တိကေပိ အာပေါကသိဏာဒိမူလိကာ ယောဇနာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗာ, တထာ ယထာရဟံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိမူလိကာ။
လောဟိတကသိဏတော အာကိဉ္စညာယတနန္တိ လောဟိတကသိဏံ အာဝဇ္ဇေန္တော အဘိမုခံ ကတွာ တဿ ဥဂ္ဃါဋနေန ဥပဋ္ဌိတေ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ အမနသိကာရေန အာကာသာနဉ္စာယတနဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တဝိညာဏဿ အပဂမံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇတိ။
ဣတရေသန္တိ အဝသိဋ္ဌရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ။ န ဟိ အရူပဇ္ဈာနေသု အင်္ဂသင်္ကန္တိ အတ္ထိ, နာပိ တာနိ ပထဝီကသိဏေ ပဝတ္တန္တိ။ ယံ ပန အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိဝစနေ ‘‘နီလကသိဏံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ, ပရိယာယေန ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ယထာ အင်္ဂသင်္ကန္တိ ရူပဇ္ဈာနေသု ဧဝ လဗ္ဘတိ, ဧဝံ အရူပဇ္ဈာနေသု ဧဝ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိ။ တဿ တဿေဝ ဟိ ဈာနဿ အာရမ္မဏန္တရေ ပဝတ္တိ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗကသိဏေသု ဧကဿေဝ ဈာနဿ သမာပဇ္ဇနံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကံ နာမာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄။) [သျ]ယထာ ပန ‘‘သဗ္ဗကသိဏေသူ’’တိ ဣမိနာ အာကာသဝိညာဏကသိဏာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဣဓ အဋ္ဌန္နံယေဝ ကသိဏာနံ အဓိဂတတ္တာ, ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ အရူပဇ္ဈာနံ ‘‘ဧကံ ဈာန’’န္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ ဝသေန စိတ္တပရိဒမနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တသ္မာ အာရုပ္ပဇ္ဈာနာနံ ဝသေန အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပီတကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ယံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ, တဒါရမ္မဏံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပီတကသိဏတော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသဒွယေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကန္တရိကဝသေနာတိ အညတ္ထော အန္တရ-သဒ္ဒေါ။ အန္တရမေဝ အန္တရိကံ, ဧကဇ္ဈံ အန္တရိကံ ဧတသ္မိန္တိ ဧကန္တရိကံ, ဈာနသမာပဇ္ဇနံ, တဿ ဝသေန။ ယထာ အင်္ဂါနံ, အာရမ္မဏဿ စ ဧကဇ္ဈံ အညထာ ဝိသေသော ဟောတိ, တထာ သမာပဇ္ဇနဝသေနာတိ။ သော ပန ဝိသေသော ဟေဋ္ဌိမာနံ တေသံ အင်္ဂါရမ္မဏာနံ သမတိက္ကမနဝသေန ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကန္တရိကဝသေန အင်္ဂါနဉ္စ အာရမ္မဏာနဉ္စ သင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘ဣဒံ ဈာနံ ပဉ္စင်္ဂိက’’န္တိအာဒိနာ အင်္ဂေသု, ‘‘ဣဒံ ပထဝီကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏေသု စ ဝဝတ္ထာပိတေသု ဧကဇ္ဈံ တေသံ ဝဝတ္ထာပနေ န ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထီတိ အဋ္ဌကထာသု အယံ ဝိဓိ နာဘတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဈာနုက္ကန္တိကာဒီသု ပဋိလောမက္ကမေန, အနုလောမပဋိလောမက္ကမေန စ ဧကန္တရိကဘာဝေန လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဈာနာဒီနံ ဥက္ကမနံ န ဥဒ္ဓဋံ, တေဟိ နယေဟိ ဝိနာပိ စိတ္တပရိဒမနံ ဣဇ္ဈတီတိ ပပဉ္စပရိဟာရတ္ထံ ဝါ တေ အဋ္ဌကထာသု အနာဂတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၇။ အဘာဝိတဘာဝနော ဈာနာဘိညာသု အကတာဓိကာရော။ တတ္ထ ဥပနိဿယရဟိတောပီတိ ကေစိ။ အာဒိဘူတံ ယောဂကမ္မံ အာဒိကမ္မံ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဒိကမ္မိကော, ပုဗ္ဗေ အကတပရိစယော ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော။ တေနာဟ ‘‘ယောဂါဝစရော’’တိ။ ကသိဏပရိကမ္မမ္ပိ ဘာရောတိ ဒေါသဝိဝဇ္ဇနာဒိဝိဓိနာ ကသိဏမဏ္ဍလေ ပဋိပတ္တိ ယာဝ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ ကသိဏပရိကမ္မံ, တမ္ပိ နာမ ဘာရော, ပဂေဝ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာတိ အဓိပ္ပါယော။ နိမိတ္တုပ္ပါဒနန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပါဒနံ။ တံ ဝဍ္ဎေတွာတိ တံ နိမိတ္တံ, ဘာဝနဉ္စ ဝဍ္ဎေတွာ။ န ဟိ ဘာဝနာယ ဝိနာဝ နိမိတ္တဝဍ္ဎနံ လဗ္ဘတိ။ ကေစိ ဥပစာရသမာဓိံ လဘိတွာ အပ္ပနာသမာဓိံ အဓိဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ, တာဒိသာပိ ဗဟူ ဟောန္တေဝါတိ အာဟ ‘‘အပ္ပနာဓိဂမော ဘာရော’’တိ။ အပ္ပနာဓိဂမောတိ ဝါ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ အဓိဂမမာဟ။ အညောဝ သမာပတ္တီနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅။) [သျ]ဥပနိဿယော, အညော အဘိညာနန္တိ အာဟ ‘‘ပရိဒမိတစိတ္တဿာပိ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ နာမ ဘာရော’’တိ။ ခိပ္ပံ နိသန္တိ နိသာမနံ ဈာနစက္ခုနာ ပထဝီကသိဏာဒိဈာနာရမ္မဏဿ ဒဿနံ ဧတဿာတိ ခိပ္ပနိသန္တိ, သီဃတရံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတာ, တဿ ဘာဝေါ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေါ။ အမ္ဗတရုနိစိတံ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရာဒီဟိ ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနံ ထေရမ္ဗတ္ထလံ။ ယထာ ပဋိပက္ခဝိဇယာယ ယောဓာဇီဝါ နိမ္မလမေဝ အသိတောမရာဒိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တိ, ဧဝံ ဘိက္ခုနာပိ ကိလေသဝိဇယာယ နိမ္မလာဝ ဈာနာဘိညာ ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ဣဓ ပရဿ ဥပဒ္ဒဝူပသမနံ အဓိပ္ပေတံ။ တံ ဟိ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝတောပိ ဂရုတရံ အစ္စာယိကကိစ္စသာဓနဝသေန ဝိဓာတဗ္ဗတော ဒုရဘိသမ္ဘဝတရတ္တာ။ တံ ပန ရက္ခိတတ္ထေရနိဒဿနေနေဝ သိဒ္ဓမ္ပိ တတော ဂရုတရေန အင်္ဂါရဝဿပရိတ္တာဏေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဂိရိဘဏ္ဍဝါဟနပူဇာယ…ပေ… ထေရော ဝိယာ’’တိ အာဟ။ ဂိရိဘဏ္ဍဝါဟနပူဇာ နာမ စေတိယဂိရိမာဒိံ ကတွာ သကလဒီပေ, သမုဒ္ဒေ စ ယာဝ ယောဇနာ မဟတီ ဒီပပူဇာ။ ပထဝိံ မာပေတွာတိ မာရေန ပဝတ္တိတံ အင်္ဂါရဝဿံ ဖုလိင်္ဂမတ္တေနပိ ယာဝ မနုဿေ န ပါပုဏာတိ, တာဝဒေဝ အာကာသေ ပထဝိံ နိမ္မိနိတွာ။
ဗလဝပုဗ္ဗယောဂါနန္တိ ဂရုတရူပနိဿယာနံ, ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဟေတုဘူတမဟာဘိနီဟာရာနန္တိ အတ္ထော။ အဂ္ဂသာဝကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧကစ္စေ မဟာသာဝကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘာဝနာနုက္ကမော ယထာဝုတ္တံ စိတ္တပရိဒမနံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဌာနာဌာနဉာဏာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော, န သေသာဘိညာနမေဝ။ သာဝကာနမ္ပိ ဟိ ဌာနာဌာနဉာဏာဒီနိ ပဒေသဝသေန ဣဇ္ဈန္တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နဿေဝ ယထာဝုတ္တံ ဘာဝနာနုက္ကမံ ဝိနာ အဘိညာယော ဣဇ္ဈန္တိ, န ဣတရဿ, တသ္မာ။ အဂ္ဂိဓမနာဒီဟီတိ အဂ္ဂိမှိ တာပနကောဋ္ဋနာဒီဟိ။ ယထာ စာတိ စ-သဒ္ဒေန လာခါကာရာဒီနံ လာခါကောဋ္ဋနာဒိံ အဝုတ္တမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဆန္ဒ…ပေ… ဝသေနာတိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ အဘိညာ သိဇ္ဈတိ, မယှမ္ပိ သိဇ္ဈတီ’’တိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ သီသံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ, ဆန္ဒံ ဝါ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ ဘာဝနာယ မုခံ ကတွာ ဈာနဿ သမာပဇ္ဇနဝသေန။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝဝသေနာ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌသုပိ သမာပတ္တီသု သာတိသယံ ဝသီဘာဝါပါဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ အာဒိကမ္မိကဝသေန,
(မဟာဋီ၊၂၊၆။) [သျ]န ကတာဓိကာရဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတု…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နဿ ဟိ ယံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာ, တတ္ထေဝ သာတိသယံ စိဏ္ဏဝသိတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, န သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနမတ္တေ စိဏ္ဏဝသိနာ’’တိ ဝစနတော အရူပသမာပတ္တိယော ဝိနာပိ အဘိညာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ တမ္ပိ ယဒိ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ယုတ္တမေဝ။ အထေတရဿ, တေသံ မတိမတ္တံ။ ယထာတိ ယေန ပကာရေန ယေန ဝိဓိနာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဣဒ္ဓိဝိဓနိပ္ဖါဒနေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၈။ တတြာတိ စ တဒေဝ ပစ္စာမသတိ။ ပါဠိနယာနုသာရေနေဝါတိ ပါဠိဂတိယာ အနုသရဏေနေဝ, ပါဌသံဝဏ္ဏနာနုက္ကမေနေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနော ယောဂီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သမာဟိတေ’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာဈာနတ္တယာဓိဂမပဋိပါဋိသိဒ္ဓဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓာနဿ နိဒဿနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတ’’န္တိ, စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ, တဿ စ အဓိဂမက္ကမဿ နိဒဿနံ။ ယေန သမာဓာနာနုက္ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ လဒ္ဓေါ, တဒုဘယနိဒဿနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ…ပေ… ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ယဒိပိ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣဒံ အာဂမနသမာဓိနာ သဒ္ဓိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓာနံ ဒီပေတိ။ သတိပါရိသုဒ္ဓိသမာဓိ ဧဝ ပန ဣဒ္ဓိယာ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ’’တိ။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေနာတိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိသဗ္ဘာဝေန။ သဗ္ဗပစ္စနီကဓမ္မူပက္ကိလေသပရိသုဒ္ဓါယ ဟိ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ, တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သုပရိသုဒ္ဓါ, သုဝိသဒါ စ ဟောန္တိ, သတိသီသေန ပန တတ္ထ ဒေသနာ ကတာတိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ’’တိ။ ပရိသုဒ္ဓိယာ ဧဝ ပစ္စယဝိသေသေန ပဝတ္တိဝိသေသော ပရိယောဒါတတာ သုဓန္တသုဝဏ္ဏဿ နိဃံသနေန ပဘဿရတာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေ, ပဘဿရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
သုခါဒီနံ ပစ္စယာနံ ဃာတေနာတိ သုခသောမနဿာနံ, ဒုက္ခဒေါမနဿာနဉ္စ ယထာက္ကမံ ရာဂဒေါသပစ္စယာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန။ ‘‘သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော, သောမနဿံ ရာဂဿ, ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ရာဂါဒယော စေတသော မလာသုစိဘာဝေန ‘‘အင်္ဂဏာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ
(မဟာဋီ၊၂၊၇။) [သျ]ဥပဂန္တွာ ကိလေသနဋ္ဌေန ဥပက္ကိလေသာတိ အာဟ ‘‘အနင်္ဂဏတ္တာယေဝ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂဏေန ဟိ တံ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿတီ’’တိ, ဝိဗာဓီယတိ ဥပတာပီယတီတိ အတ္ထော။ သုဘာဝိတတ္တာတိ ပဂုဏဘာဝါပါဒနေန သုဋ္ဌု ဘာဝိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေ’’တိ, အာဝဇ္ဇနာဒိနာ ပဉ္စဓာ, စုဒ္ဒသဝိဓေန ဝါ ပရိဒမနေန ဝသဝတ္တိတံ ဥပဂတေတိ အတ္ထော။ ဝသေ ဝတ္တမာနံ ဟိ စိတ္တံ ပဂုဏဘာဝါပတ္တိယာ သုပရိမဒ္ဒိတံ ဝိယ စမ္မံ, သုပရိကမ္မကတာ ဝိယ စ လာခါ မုဒုန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကမ္မက္ခမေတိ ဝိကုဗ္ဗနာဒိဣဒ္ဓိကမ္မက္ခမေ။ တဉ္စ ဥဘယန္တိ မုဒုတာကမ္မနိယဒွယံ။
နာဟန္တိအာဒီသု န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ အဟန္တိ သတ္ထာ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ အညန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနစိတ္တတော အညံ။ ဧကဓမ္မမ္ပီတိ ဧကမ္ပိ သဘာဝဓမ္မံ န သမနုပဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ဟေတ္ထ အတ္ထော – အဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗညုတညာဏေန ဩလောကေန္တောပိ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ န သမနုပဿာမိ။ ယံ ဝသီဘာဝါပါဒနေန ဘာဝိတံ, တထာ ပုနပ္ပုနံ ကရဏေန ဗဟုလီကတံ, ဧဝံ သဝိသေသမုဒုဘာဝပ္ပတ္တိယာ မုဒုံ, ကမ္မက္ခမတာယ ကမ္မနိယဉ္စ ဟောတိ။ ယထယိဒံ စိတ္တန္တိ အတ္တနော, တေသဉ္စ ပစ္စက္ခတာယ ဧဝမာဟာတိ။ ယထာ ယထာဝုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓတာဒယော န ဝိဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ သုဘာဝိတံ စိတ္တံ။
တတ္ထ အဝဋ္ဌိတံ ဣဓ ‘‘ဌိတံ, အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေသု ပရိသုဒ္ဓတာဒီသု ဌိတတ္တာ ဌိတေ, ဌိတတ္တာယေဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ။ ယထာ မုဒုကမ္မညတာ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ လက္ခီယန္တိ, ဧဝံ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိပိ မုဒုကမ္မညတာဟိ လက္ခီယတီတိ, မုဒုကမ္မညဘာဝေန ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ‘‘ဌိတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ကာရဏေန ဖလံ နိဒ္ဓရီယတိ, ဧဝံ ဖလေနာပိ ကာရဏံ နိဒ္ဓရီယတီတိ နိစ္စလဘာဝေန အဝဋ္ဌာနံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိ။ သာ စ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေန, ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္မနိယတာယ စ သမ္ဘဝန္တီ သဒ္ဓါဒိဗလာနံ အာနုဘာဝေန ဟောတီတိ ‘‘သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧဝံ သုဘာဝိတံ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ ဧတံ စိတ္တံ ဧကံသေန အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ သံဝတ္တတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ သဒ္ဓါယ ပရိဂ္ဂဟိတံ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါဗလေန ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ အဿဒ္ဓိယေနာတိ တပ္ပဋိပက္ခေန အဿဒ္ဓိယေန ဟေတုနာ န ဣဉ္ဇတိ န စလတိ န ကမ္ပတိ, အညဒတ္ထု ဥပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၈။) [သျ]ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ဝသီဘာဝါပါဒနပရိဒမနသာဓနေန ဝီရိယေန ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ သတိပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ယထာဝုတ္တေ ဘာဝနာဗဟုလီကာရေ အသမ္မောသသာဓိကာယ, ကုသလာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္နေသမာနာယ သတိယာ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ သမာဓိပရိဂ္ဂဟိတန္တိ တတ္ထေဝ အဝိက္ခေပသာဓနေန သမာဓာနေန ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ ပညာပရိဂ္ဂဟိတန္တိ တဿာ ဧဝ ဘာဝနာယ ဥပကာရာနုပကာရဓမ္မာနံ ပဇာနနလက္ခဏာယ ပညာယ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ ဩဘာသဂတန္တိ ဉာဏောဘာသသဟဂတံ။ ဩဘာသဘူတေန ဟိ ယထာဝုတ္တသမာဓာနသံဝဒ္ဓိတေန ဉာဏေန သံကိလေသပက္ခံ ယာထာဝတော ပဿန္တော တတော ဥတြသန္တော ဩတ္တပ္ပန္တော တံ အဓိဘဝတိ, န တေန အဘိဘူယတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသန္ဓကာရေန န ဣဉ္ဇတီ’’တိ။ ဧတေန ဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ ဟိရောတ္တပ္ပဗလံ ဒဿေတိ။
အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတတာ, ပရိသုဒ္ဓတာ, ပရိယောဒါတတာ, အနင်္ဂဏတာ, ဝိဂတူပက္ကိလေသတာ, မုဒုဘာဝေါ, ကမ္မနိယတာ, အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယာ ဌိတတာ, သမာဟိတဿ ဝါ စိတ္တဿ ဣမာနိ အင်္ဂါနီတိ ‘‘သမာဟိတေ’’တိ ဣမံ အင်္ဂဘာဝေန အဂ္ဂဟေတွာ ဌိတိအာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယော ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ။ အဘိနီဟာရက္ခမန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအတ္ထံ အဘိနီဟာရက္ခမံ တဒဘိမုခံ ကရဏယောဂ္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ။
ကာမံ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဧဝ ပဌမဇ္ဈာနသမဓိဂမော, ဝိတက္ကာဒိကေ ဝူပသမေ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမော, တထာပိ န တထာ တေဟိ ဒူရီဘူတာ အပေတာ ဝါ ယထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော, စေတသော မလီနဘာဝသင်္ခါတဥပ္ပိလာဘောဂကရေဟိ နီဝရဏာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တိယာ တဿ ပရိသုဒ္ဓိ, ပရိယောဒါတတာ စ ယုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နီဝရဏ…ပေ… ပရိယောဒါတေ’’တိ။ ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနန္တိ ဈာနပဋိလာဘဟေတုကာနံ ဈာနပဋိလာဘံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ‘‘အဟော ဝတ မမေဝ သတ္ထာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေယျာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ မာနမာယာသာဌေယျာဒီနံ။ အဘိဇ္ဈာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေနာပိ တေသံယေဝ သင်္ဂဟော။ အဘိဇ္ဈာ စေတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနေန အဝိက္ခမ္ဘနေယျာ, မာနာဒယော စ တဒေကဋ္ဌာ
(မဟာဋီ၊၂၊၉။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာန’’န္တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ။ ဝိက္ခမ္ဘနေယျာ ပန နီဝရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ, ကထံ ပန ပဌမဇ္ဈာနေန အဝိက္ခမ္ဘနေယျာ ဣဓ ဝိဂစ္ဆန္တီတိ? ‘‘သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကုသလာနံ ပဋိပက္ခာ’’တိ သလ္လေခပဋိပတ္တိဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အပရာမဋ္ဌဘာဝဒဿနတော။ ယေ ပနေတ္ထ ‘‘ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘိဇ္ဈာဒီန’’န္တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကောပအပစ္စယကအာမရာဂဗျာပါဒါဒယော ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာန’’န္တိ ပါဌံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာန’’န္တိ ပါဌောတိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ တထာ ပါဌဿေဝ အဘာဝတော။ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာ စ နီဝရဏာ စေဝ တဒေကဋ္ဌာ စ တေသံ ဒူရီဘာဝံ ဝတွာ ပုန အဘာဝဝိဂမစောဒနာယ အယုဇ္ဇမာနတ္တာ။ နနု စ အနင်္ဂဏသုတ္တ- (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) ဝတ္ထသုတ္တေသု (မ။ နိ။ ၁။၇၀ အာဒယော) အယမတ္ထော န လဗ္ဘတိ, ဩဠာရိကာနံယေဝ ပါပဓမ္မာနံ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာ? သစ္စမေတံ, ဣဓ ပန အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သုခုမာယေဝ တေ ဂဟိတာ, အင်္ဂဏူပက္ကိလေသတာသာမညေန ပနေတ္ထ သုတ္တာနံ အပဒိသနံ။ တထာ ဟိ ‘‘သုတ္တာနုသာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သုတ္တဝသေနာတိ။ အဝဿံ စေ တမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ အဓိဂတဇ္ဈာနာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ ဣစ္ဆာဝစရာနံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။
ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝူပဂမေနာတိ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒကဘာဝဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝဿ ဥပဂမနေန။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာတိ ဣတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝဝသေန အဘိနီဟာရက္ခမဘာဝနာယ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ပဏီတဘာဝူပဂမေနာတိ တတော ဧဝ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ဥတ္တမဋ္ဌေန, အတိတ္တိကရဋ္ဌေန စ ပဏီတဘာဝဿ ဥပဂမနေန။ ဥဘယဉ္စေတံ ဌိတိယာ ကာရဏဝစနံ ပရိပုဏ္ဏာယ ဘာဝနာယ ပဏီတဘာဝပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဌိတေ’’တိ။ ‘‘အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ ဣဒံ ဌိတိယာ ဝိသေသနံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ ဌိတေ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ ဥဘယမေကံ အင်္ဂံ, ‘‘သမာဟိတေ’’တိ ပန ဣဒမ္ပိ ဧကမင်္ဂံ။ တေနေဝဿ ပဌမဝိကပ္ပတော ဝိသေသံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ။
ဒသဣဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၉။ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေနာတိ သိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ ပဋိလာဘဋ္ဌေနာတိ ပါပုဏနဋ္ဌေန။ တန္တိ ကာမိတံ ဝတ္ထုံ။ သမိဇ္ဈတီတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀။) [သျ]ဈာနမဂ္ဂါ ဣဓ နေက္ခမ္မံ။ ဣဇ္ဈတီတိ ပါပုဏီယတိ။ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယန္တိ ယသ္မာ ပဋိပက္ခံ ဟရတိ အပနေတိ, တသ္မာ ပါဋိဟာရိယံ။ အတ္တနော ပဋိပက္ခံ ဟရတီတိ ပဋိဟာရိယံ, နေက္ခမ္မာဒိ, ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ, ယထာ ‘‘ဝေကတံ, ဝေသမ’’န္တိ စ။
ဣဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ နိပ္ဖဇ္ဇနဋ္ဌေန။ ဥပါယသမ္ပဒါယာတိ သမ္ပန္နဥပါယဿ, ဉာယာရမ္ဘဿာတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈတီတိ ပသဝေတိ။ သီလဝါတိ အာစာရသီလေန သီလဝါ။ ကလျာဏဓမ္မောတိ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန သုန္ဒရဓမ္မော။ သီလသမ္ပတ္တိယာ ဝါ သီလဝါ။ ဒါနာဒိသေသပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန ကလျာဏဓမ္မော။ ပဏိဒဟိဿတီတိ ပတ္ထေဿတိ။
ဣဇ္ဈန္တီတိ ဝဍ္ဎန္တိ, ဥက္ကံသံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ သာတိသယနိပ္ဖဇ္ဇနပဋိလာဘသိဇ္ဈနဗုဒ္ဓိအတ္ထေ ဟိ ဣဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ သာ ဒသဝိဓာတိ သဗ္ဗာ ဣဒ္ဓိယော အာနေတွာ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဣဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဗဟုဘာဝါဒိကဿ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌဟနံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ အဓိဋ္ဌာနာ။ ဝိဝိဓံ ရူပနိမ္မာနသင်္ခါတံ ကုဗ္ဗနံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဝိကုဗ္ဗနာ။ မနောမယာတိ ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော မနောမယာ။ ဉာဏဿ ဝိပ္ဖါရော ဝေဂါယိတတ္တံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ။ အရိယာနံ အယန္တိ အရိယာ။ ယတော ကုတောစိ ကမ္မဝိပါကတော ဇာတာ ဣဒ္ဓိ ကမ္မဝိပါကဇာ။ သာတိသယပုညနိဗ္ဗတ္တာ ဣဒ္ဓိ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ, ဣတရာ ယဒါ တဒါ ပုညဿ ဝိပစ္စနကာလေတိ ဧဝံ ဝါ ဣမာသံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာထဗ္ဗနဝိဇ္ဇာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ဝိဇ္ဇာမယာ။ သမ္မာပယောဂေါ ဥပါယပယောဂေါ ဉာယာရမ္ဘော။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၀။ ပကတိယာ ဧကောတိ သဘာဝေန ဧကော။ ဗဟုကန္တိ ဗဟုံ။ တေန အဂ္ဂဟိတပရိစ္ဆေဒံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဿ အနေကဘာဝံ ဒဿေတွာ ပုန ပရိစ္ဆေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘သတံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဝဇ္ဇတီတိ ပရိကမ္မသင်္ခါတေန အာဘောဂေန အာဘုဇတိ ဘာဝိရူပေ တေန ပရိကမ္မမနသိကာရေန မနသိ ကရောတိ။ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ တထာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဘိညာဉာဏေန ယထာဓိပ္ပေတေ ဗဟုကေ အဓိဋ္ဌာတိ, အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ ဗဟုဘာဝါပတ္တိတော ဗဟုဘာဝါပါဒကံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပဝတ္တေန္တော စ တထာ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝုစ္စတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁။) [သျ]ဧဝန္တိ ပကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ, တေန သဗ္ဗမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝသေနာတိ ‘‘ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀) ဧဝံ ဝုတ္တအဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၁။ ပကတိဝဏ္ဏန္တိ ပကတိသဏ္ဌာနံ အတ္တနော ပါကတိကရူပံ။ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေနာတိ အတ္တနော ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနပုဗ္ဗကဿ ကုမာရကဝဏ္ဏာဒိဝဏ္ဏဝိကာရဿ ဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၂။ ဣမမှာ ကာယာတိ ပစ္စက္ခဘာဝေန ‘‘ဣမမှာ’’တိ ဝုတ္တာ ဘိက္ခုဿ ကရဇကာယာ။ အညံ ကာယန္တိ အညံ ဣဒ္ဓိမယံ ကာယံ။ တတော ဧဝ ဣဒ္ဓိမယရူပဝန္တတာယ ရူပိံ။ အဘိညာမနေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ မနောမယံ။ နိပ္ဖတ္တိဝသေနာတိ နိပ္ဖဇ္ဇနဝသေန။ အဘိညာဉာဏဿ ဟိ ယထာ မနောမယော ကာယော နိပ္ဖဇ္ဇတိ, တထာ ပဝတ္တိ မနောမယိဒ္ဓိ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထမယမေဝ မနောမယိဒ္ဓီတိ? ရုဠှီဝေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ ‘‘မနောမယော အတ္တဘာဝေါ’’တိ, ယထာ ဝါ ‘‘ဂေါသမညာ ဝိသာဏာဒိမတိ ပိဏ္ဍေ’’။ အထ ဝါ အဗ္ဘန္တရတော နိက္ခန္တေ, ဣဒ္ဓိမတာ စ ဧကန္တသဒိသေ ဣမသ္မိံ နိမ္မာနေ သုပါကဋော မနသာ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝေါတိ ယထာ သာတိသယော မနောမယဝေါဟာရော, န တထာ အညာသု အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓီသု သမညန္တရဝန္တာသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၃။ ဉာဏုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ဝိပဿနာက္ခဏေ, တတောပိ ဝါ ပုဗ္ဗေ အန္တိမဘဝိကဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ။ ပစ္ဆာ ဝါ ယာဝ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနာ။ တင်္ခဏေ ဝါ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိသမယေ။ ဉာဏာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသောတိ သူရိယဿ ဥဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ, သမန္တတော စ အာလောကကရဏသမတ္ထတာ ဝိယ တဿေဝ ဉာဏဿ အာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော သဗ္ဗသော ပဟာတဗ္ဗပဟာနဘာဝေတဗ္ဗဘာဝနာပါရိပူရိသင်္ခါတော ဝိသေသော။ ဝတ္ထူနိ ပန အနန္တရာယတာဝသေန အာဂတာနိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော အနုပဿန္တိယာ ဗလဝဝိပဿနာယ။ အာရဒ္ဓဝိပဿနဿ ဟိ ယထာဝုတ္တဝိပဿနာယ ပဝတ္တိက္ခဏေ တတော ပုဗ္ဗေ, ပစ္ဆာ စ ပကိဏ္ဏကသမ္မသနဝါရေ နိစ္စသညာယ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ကာမံ ဧတ္တကာယ သင်္ခေပကထာယပိ အဓိပ္ပေတတ္ထော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂။) [သျ]ပကာသိတောဝ, ဝိတ္ထာရကထာယ ပန ဝိဘူတတရော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရေန ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဂဗ္ဘဂတဿေဝါတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ပစ္ဆိမဘဝိကဿာ’’တိအာဒိနာ ဗာကုလတ္ထေရဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တနယေန။
ဒါရုဘာရံ ကတွာတိ ဒါရုဘာရံ သကဋေ ကတွာ, အာရောပေတွာတိ အတ္ထော။ ဩဿဇ္ဇိတွာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ သကဋမူလေတိ သကဋသမီပေ။ ဝါဠယက္ခာနုစရိတေတိ ကုရုရေဟိ ယက္ခေဟိ အနုဝိစရိတဗ္ဗေ။ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတဉှိ ရာဇဂဟနဂရံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၄။ သမာဓိတောတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိတော။ ပုဗ္ဗေတိ ဥပစာရဇ္ဈာနက္ခဏေ။ ပစ္ဆာတိ သမာပတ္တိယာ စိဏ္ဏပရိယန္တေ။ တင်္ခဏေတိ သမာပန္နက္ခဏေ။ သမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဈာနေ သမာဓိတေဇေန နိဗ္ဗတ္တော နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမသညာဝေဒယိတနိရောဓပရိဿယသဟနာဒိကော ဝိသေသော။
ကပေါတကန္ဒရာယန္တိ ဧဝံနာမကေ အရညဝိဟာရေ။ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာတိ စန္ဒာလောကဝတိယာ ရတ္တိယာ။ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟီတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ ယဿာတိ ပဟာရဿ။ တဿာတိ ယက္ခဿ။ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝဿ ဥက္ကံသဂတတ္တာ ထေရော တသ္မိံ ပဟရန္တေ ဧဝ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇီတိ အာဟ ‘‘ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေသီ’’တိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘နိသိန္နော ဟောတိ အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိ (ဥဒါ။ ၃၄) ဝုတ္တံ။ ဣမေ ပန ထေရာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနသမကာလံ တေန ပဟာရော ဒိန္နောတိ ဝဒန္တိ။
သဉ္ဇီဝတ္ထေရန္တိ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ဒုတိယံ အဂ္ဂသာဝကံ မဟာထေရံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ အာယသ္မာ အရညာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နော အပ္ပကသိရေနေဝ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဧကဒိဝသံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိရောဓသမာပန္န’’န္တိအာဒိ။ စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ န ဈာယိတ္ထ, သရီရေ ကာ ကထာ။ တေနေဝ ဟိ ထေရော ‘‘သဉ္ဇီဝေါ’’ တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ အယမဿာတိ အဿ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝတ္ထေရဿ ယော နိရောဓသမာပတ္တိယံ အဂ္ဂိပရိဿယာဘာဝေါ, အယံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃။) [သျ]သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓီတိ ယောဇနာ။ ကထံ ပန နိရောဓသမာပတ္တိယံ သမာဓိဝိပ္ဖါရသမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တတ္တာ’’တိ။
ပဌမံ ဌပိတဘဏ္ဍကဿာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဌပိတဘဏ္ဍကဿ။ တဉှိ ဂဟဏကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆိမံ ဂယှတိ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ‘‘ဧတ္တကေ ကာလေ ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ သမာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကတကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန။ ဘီတာ ဝိရဝိံသူတိ ရတ္တန္ဓကာရေ ရူပဒဿနေန ‘‘ပိသာစော ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ မညမာနာ။ ဧတ္တကေဟိ နာမ ဘဏ္ဍကေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော နိဗ္ဗိကာရော ‘‘အဟော မဟာနုဘာဝေါ, အဟော ဝိဝေကဝါသီ’’တိ စ ထေရဂတေန ပသာဒေန။
တတ္တတေလကဋာဟန္တိ အာဓာရသီသေန အာဓေယျမာဟ, ကဋာဟေ တတ္တတေလံ ကဋာဟေန အာသိဉ္စီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိဝဋ္ဋမာနန္တိ ကတ္ထစိပိ အလဂ္ဂနဝသေန ဘဿန္တံ။
သပရိဝါရာတိ ပဉ္စဟိ ဣတ္ထိသတေဟိ သပရိဝါရာ။ ရာဇာနံ မေတ္တာယ ဖရီတိ ဩဒိဿကမေတ္တာသမာပတ္တိယာ ရာဇာနံ ဖုသိ။ ခိပိတုန္တိ ဝိဇ္ဈိတုံ။ ဩရောပေတုန္တိ သရသန္နာဟံ ပဋိသံဟရိတုံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၅။ ပဋိက္ကူလာဒီသူတိ အနိဋ္ဌာဒီသု။ အနိဋ္ဌံ ဟိ ပဋိက္ကူလံ, အမနုညမ္ပိ ‘‘ပဋိက္ကူလ္လ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပဋိက္ကူလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထာတိ ပဋိက္ကူလာရမ္မဏေ။ ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော။ တတ္ထာတိ ပဋိက္ကူလာပဋိက္ကူလဘေဒေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ သတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သတိမာ။ သမ္ပဇာနောတိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သမ္ပဇာနကာရီ။ အယန္တိ အယံ ပဋိက္ကူလာဒိဝတ္ထူသု အပဋိက္ကူလသညီဝိဟာရာဒိကာ ခီဏာသဝါနံ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမသိဒ္ဓါ စိတ္တိဿရိယတာ။ တေနာဟ ‘‘စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။
အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ သတ္တသညိတေ မေတ္တာဖရဏံ ဝါ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဓာတုမနသိကာရံ ဝါ ဂူထာဒိကေ ဓာတုမနသိကာရံ ကရောန္တောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရတီတိ ဟိတေသိတာယ, ဓမ္မသဘာဝစိန္တနာယ စ န ပဋိက္ကူလသညီ ဟုတွာ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ။ ဣဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဉာတိမိတ္တာဒိကေ။ ကေသာဒိအသုစိကောဋ္ဌာသမတ္တမေဝါတိ အသုဘဖရဏံ ဝါ အသုဘမနသိကာရံ ဝါ။ တတ္ထ ရူပဓမ္မဇာတံ အနိစ္စန္တိ အာဒိအတ္ထော ဣတိ-သဒ္ဒေါ, တသ္မာ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄။) [သျ]မနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တောတိ ယောဇနာ။ ပဋိက္ကူလာပဋိက္ကူလေသူတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနိ ဝတ္ထူနိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဧသ နယော ဣတရတ္ထ။ ယံ ဝါ သတ္တာနံ ပဌမံ ပဋိက္ကူလတော ဥပဋ္ဌိတမေဝ ပစ္ဆာ အပဋိက္ကူလတော ဥပတိဋ္ဌတိ, ယဉ္စ အပဋိက္ကူလတော ဥပဋ္ဌိတမေဝ ပစ္ဆာ ပဋိက္ကူလတော ဥပတိဋ္ဌတိ, တဒုဘယေပိ ခီဏာသဝေါ သစေ အာကင်္ခတိ, ဝုတ္တနယေန အပဋိက္ကူလသညီ ဝါ ဝိဟရေယျ, ပဋိက္ကူလသညီ ဝါတိ အယမရိယိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။
စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန ‘‘စက္ခူ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန, စက္ခုနာ ဝါ ကာရဏဘူတေန, ဒွါရဘူတေန ဝါ ရူပံ ပဿိတွာ။ နေဝ သုမနော ဟောတီတိ ဂေဟဿိတသောမနဿဿာယံ ပဋိက္ခေပေါ, န နေက္ခမ္မပက္ခိကာယ ကိရိယာသောမနဿဝေဒနာယ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခန္တိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနလက္ခဏံ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တိယာ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိ လဒ္ဓနာမံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခံ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၆။ ပက္ခီအာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝေဟာသဂမနာဒိကာတိ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန စက္ခုဝိသုဒ္ဓိအာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုသလကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တိတွာပိ အကုသလဝိပါကာနုဘာဝေန သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာနံ။ ဈာနန္တိ အဘိညာပတ္တံ ဈာနံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိပဿနာပိ ဥက္ကံသဂတာ ဥဗ္ဗေဂပီတိသဟိတာ အာကာသေ လင်္ဃာပနမတ္တာပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနံ ဝါ’’တိ။ ‘‘ပဌမကပ္ပိကာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဧကစ္စာနံ မနုဿာန’’န္တိ ဣမဿ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုနဗ္ဗသုမာတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၇။ ဝေဟာသန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ။ စက္ကဝတ္တီ ဟိ စက္ကရတနံ ပုရက္ခတွာ အတ္တနော ဘဝနတော အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အာကာသေနေဝ သိနေရုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သကလစက္ကဝါဠံ အနုသံယာယတီတိ။ အဿဗန္ဓာတိ အဿပါလာ, ယေ အဿာနံ ယဝဒါယကာ။ တထာ ဂေါဗန္ဓာ။
စက္ကဝတ္တိအာဒီနံ ပုညိဒ္ဓိယာ ဝိတ္ထာရိယမာနာယ အတိပပဉ္စော ဟောတီတိ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိံ လက္ခဏတော ဒဿေန္တေန ‘‘ပရိပါကံ ဂတေ ပုညသမ္ဘာရေ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅။) [သျ]ဣဇ္ဈနကဝိသေသော’’တိ ဝတွာပိ ဇောတိကာဒီနံ ပုညိဒ္ဓိံ ဧကဒေသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတောတိ သဗ္ဗသုဝဏ္ဏမယော ပဗ္ဗတော။ တဿ ကိရ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ န ပညာယတိ။ ဧကသီတာမတ္တေတိ ဧတ္ထ သီတာ နာမ ကသနဝသေန နင်္ဂလဿ ဂတမဂ္ဂေါ။ တုမ္ဗံ နာမ အာဠှကံ။ စုဒ္ဒသ မဂ္ဂါတိ စတုဒ္ဒသ ကသနမဂ္ဂါ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၈။ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပိတွာတိ ဂန္ဓာရီဝိဇ္ဇာဒိကံ အတ္တနော ဝိဇ္ဇံ ကတူပစာရံ ပရိဝတ္တေတွာ မန္တပဌနက္ကမေန ပဌိတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၉။ သမ္မာပယောဂေနာတိ ဥပါယပယောဂေန, ယထာ ယထိစ္ဆိတတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ, တထာ ပဝတ္တိတဉာယာရမ္ဘေန။ တဿ တဿ ကမ္မဿာတိ ယထာဓိပ္ပေတဿ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗကမ္မဿ။ ဧတ္ထ စာတိ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပ္ပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈) ဣမိဿာ ဒသမာယ ဣဒ္ဓိယာ နိဒ္ဒေသေပိ။ ပုရိမပါဠိသဒိသာဝါ’’တိ သမာဓိဝိပ္ဖါရဣဒ္ဓိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသသဒိသာဝ။ သကဋဗျူဟာဒိကရဏဝသေနာတိ သကဋဗျူဟစက္ကဗျူဟပဒုမဗျူဟာဒီနံ သံဝိဓာနဝသေန နိဗ္ဗတ္တဝိသေသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂဏိတဂန္ဓဗ္ဗာဒိ သိပ္ပကမ္မံ။ သလ္လကတ္တကာဒိ ဝေဇ္ဇကမ္မံ။ ဣရုဗ္ဗေဒါဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ။
‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၃၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၂၊ ၃။၁၀) အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ အာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိယေဝ အာဂတာ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ အဘိညာနိသံသသင်္ခါတေ, ဣဒ္ဓိဝိဓသင်္ခါတေ ဝါ အတ္ထေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၀။ ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထု’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဝိဓသဒ္ဒေါ, ‘‘ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဝိကပ္ပတ္ထော, တဒုဘယမ္ပေတ္ထ ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓာယာတိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသာယ, ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပါယ ဝါ’’တိ။ ဣဒ္ဓိ ဟိ အဘိညာသု ဧကော ကောဋ္ဌာသော, ဝက္ခမာနေဟိ ဘေဒေဟိ အနေကပ္ပဘေဒါ စ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဝသေနာတိ ဝုတ္တဿ စုဒ္ဒသပ္ပကာရဿ, စိတ္တပရိဒမနဿ သမာဟိတတာဒိပ္ပကာရဿ စ ဝသေန။ ‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓာယာ’’တိ တဒတ္ထဿ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓာဓိဂမတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ’’တိ ဣဒံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆။) [သျ]အဘိညာပါဒကပရိကမ္မစိတ္တာနံ သမာနသန္တာနတာယ ဝုတ္တံ, န ပရိကမ္မစိတ္တဿ ကသိဏာရမ္မဏတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခံ ပေသေတီတိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗဿ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ အဘိမုခဘာဝေန ပဝတ္တေတိ။ ယံ ဟိ ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိအာဒိနာ ပရိကမ္မစိတ္တဿ ပဝတ္တနံ, တဒေဝဿ အဘိနီဟရဏံ, ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခပေသနဉ္စ တထေဝ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ ပဝတ္တနတော အဘိနိန္နာမနံ ဣဓ ပရိကမ္မစိတ္တဿ ဣဒ္ဓိဝိဓေ အဓိမုတ္တီတိ အာဟ ‘‘အဓိဂန္တဗ္ဗဣဒ္ဓိပေါဏံ ဣဒ္ဓိပဗ္ဘာရံ ကရောတီ’’တိ။ ဣဓ ပစ္စနုဘဝနဖုသနာ သစ္ဆိကိရိယာပတ္တိပရိယာယာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ အဿာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ။
ဧကောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနံ ဗဟုဘာဝံ ဥပါဒါယ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ သော ဟိဿ ပဋိယောဂီ ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတိ, ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီ’’တိ။ သော စ ခေါ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဌိတဿ အန္တရာဝ ဧကဘာဝူပဂမော။ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ပန သရသေနေဝ ဧကဘာဝူပဂမော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော အနိဒ္ဓိနိမ္မာနဘာဝတော။ တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ကတကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သိဒ္ဓတ္တာ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါယေဝါတိ ကေစိ။ အဋ္ဌာနေ ဝါယံ ပိ-သဒ္ဒေါ, ဧကော ဟုတွာ ဗဟုဓာပိ ဟောတိ, ဗဟုဓာ ဟုတွာ ဧကောပိ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနံ ဧကဘာဝံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော’’တိ ဝတွာ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗဟုဘာဝနိမ္မာနေ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟူနံ သန္တိကေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗဟူနံ သန္တိကေတိ အတ္တနာ နိမ္မိတာနံ ဗဟူနံ သမီပေ, တေဟိ ပရိဝါရိတော ဟုတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော, တေန ‘‘ဓမ္မံ ဝါ ကထေတုကာမော’’တိ ဧဝမာဒိ သင်္ဂယှတိ။ ‘‘ဉာဏေန အဓိဋ္ဌဟန္တော ဧဝံ ဟောတီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၁။ ဘဝတိ ဧတ္ထ ဣဒ္ဓီတိ ဘူမိယော, ဈာနာနိ။ ဧတ္ထာတိ စ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဝေကတော ဇာတာ ဘူမိ ဝိဝေကဇဘူမိ။ ဝိဝေကဇံ ဟိ ပဌမံ ဈာနံ နီဝရဏဝိဝေကသမ္ဘူတတ္တာ။ ပီတိသုခဘူတာ ဘူမိ ပီတိသုခဘူမိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနဉှိ ပီတိသုခဘူမိဘူတဉ္စေဝ ပီတိသုခသဉ္ဇာတဉ္စ သမာဓိဝသေန။ ဥပရိ ဒွီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒ္ဓိလာဘာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ အဓိဂမာယ။ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ပုနပ္ပုနံ လဘမာနာယ, ဗဟုလီကရဏာယာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနတာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓရူပကာရဏာယ, ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇။) [သျ]အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝိသဝိတာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓာနိသံသပသဝနာယ။ ဣဒ္ဓိဝသိတာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ခိပ္ပနိသန္တိအာဒိဘာဝါဝဟဝသီဘာဝတ္ထာယ။ ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေန ဝိဂတသံကိလေသတာယ သုဋ္ဌု ဝိသာရဒဘာဝါယ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ တာဝ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိ ဟောတု တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗတော, ဣတရာနိ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တီဏိ ဈာနာနိ သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတိယဇ္ဈာနေ သုခဖရဏေန, ပဌမဒုတိယေသု ပီတိဖရဏေန သုခဖရဏေန စ ဟေတုဘူတေနာတိ ယထာရဟဝသေန ယောဇနာ။ ဖရဏံ စေတ္ထ ဈာနဿ သုဘာဝိတဘာဝေန သာတိသယာနံ ပီတိသုခါနံ ဝသေန ဈာနပ္ပစ္စယာဒိနာ သဟဇာတနာမကာယဿ ပရိဗြူဟနံ, ရူပကာယဿ စ တံသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ ပရိပ္ဖုဋတာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပီတိသုခေန အဘိသန္ဒေတိ ပရိသန္ဒေတိ ပရိပူရေတိ ပရိပ္ဖရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇)။ သုခသညန္တိ ဈာနသုခေန သဟဂတံ သညံ။ လဟုသညန္တိ တံသမ္ပယုတ္တလဟုတာသဟဂတံ သညံ။ ဩက္ကမိတွာတိ အနုပဝိသိတွာ။ တေသု ဟိ ဈာနေသု သာတိသယာယ လဟုတာယ သမ္ပယုတ္တံ သုခံ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တေန္တော ယောဂီ တံ သမောက္ကန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သညာသီသေန နိဒ္ဒေသော။ ဈာနသမ္ပယုတ္တာ ဟိ လဟုတာ ဝိနာပိ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသံ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏပ္ပတ္တာ ဝိယ ဟောတိ။ လဟုဘာဝဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ မုဒုကမ္မညဘာဝါပိ ဂဟိတာ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဟုတွာ’’တိ။
ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ သမာပဇ္ဇနေန သုခလဟုဘာဝပ္ပတ္တနာမရူပကာယဿ သတိ စိတ္တပရိဒမနေ စတုတ္ထံ ဈာနံ သုခေနေဝ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန။ ပကတိဘူမိယာ ဟိ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ သမ္ဘာရဘူမိယော ပါကာရဿ နေမိပ္ပဒေသော ဝိယာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၂။ ဣဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဧတ္ထ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ, ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ ပါဒေါတိ ပတိဋ္ဌာ, အဓိဂမူပါယောတိ အတ္ထော။ တေန ဟိ ဥပရူပရိဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ။ အယံ တာဝ အဋ္ဌကထာနယော။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိ-သဒ္ဒဿ ပဌမော ကတ္တုအတ္ထော, ဒုတိယော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈။) [သျ]ကရဏတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဒ-သဒ္ဒဿ ဧကော ကရဏတ္ထောဝ။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာဝ ဣဒ္ဓိ ဝုတ္တာ, န စ ဣဇ္ဈန္တီ, ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကရဏေန ပါဒေန သမာနာဓိကရဏာ ဟောတီတိ ပဌမေန အတ္ထေန ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဣဒ္ဓိကိရိယာကရဏေန သာဓေတဗ္ဗာဝ ဝုဒ္ဓိသင်္ခါတာ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကိရိယာကရဏေန ပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ဒွိန္နံ ကရဏာနံ န အသမာနာဓိကရဏတာ သမ္ဘဝတီတိ ဒုတိယေနတ္ထေန ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တသ္မာ ပဌမေနတ္ထေန သမာနာဓိကရဏသမာသော, ဒုတိယေန သာမိဝစနသမာသော န ယုဇ္ဇတီတိ ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ, ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ သမာသော ယုတ္တော, ယထာဝုတ္တောပိ ဝါ, ပါဒဿ ဣဇ္ဈမာနကောဋ္ဌာသဣဇ္ဈနကရဏူပါယဘာဝတော။
ပုဗ္ဗဘာဂဆန္ဒဝသေန ဆန္ဒဟေတုကော။ သမ္ပယုတ္တဆန္ဒဝသေန ဆန္ဒာဓိကော။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဧဝ ပန သဟဇာတဆန္ဒဿာပိ အဓိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘ဆန္ဒဉ္စေ ဘိက္ခု အဓိပတိံ ကရိတွာ လဘတိ သမာဓိံ, လဘတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဆန္ဒာဓိပတိသမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ အဓိပတိ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ သမာသော ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။ အဓိပတိသဒ္ဒတ္ထဒဿနဝသေန ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဆန္ဒဟေတုကော ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ’’တိအာဒိ။ ပဓာနဘူတာတိ ဝီရိယဘူတာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခတသင်္ခါရနိဝတ္တနတ္ထံ ပန ပဓာနဂ္ဂဟဏံ။ အထ ဝါ တံ တံ ဝိသေသံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော, သဗ္ဗမ္ပိ ဝီရိယံ။ တတ္ထ စတုကိစ္စသာဓကတော အညဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏံ။ ပဓာနဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာတိ အတ္ထော။ စတုဗ္ဗိဓဿ ပန ဝီရိယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ယော ပန ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဧဝံ သမာသယောဇနာဝသေန ပါဒဿ ဥပါယတ္ထတံ ဂဟေတွာ ဣဒ္ဓိပါဒတ္ထော ဝုတ္တော, သော ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနံ ကတ္တုကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ ‘‘ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၅၇) ဝါ အဘိဓမ္မေ အာဂတတ္တာ ဆန္ဒာဒီဟိ ဣဒ္ဓိပါဒေဟိ သာဓေတဗ္ဗာယ ဝုဒ္ဓိယာ ကတ္တိဒ္ဓိဘာဝံ, ဆန္ဒာဒီနံ ကရဏိဒ္ဓိဘာဝဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒေ ‘‘ဝီရိယသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတ’’န္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတံ။ တတ္ထ ပုရိမံ သမာဓိဝိသေသနံ ဝီရိယာဓိပတိ သမာဓိ ဝီရိယသမာဓီတိ။ ဒုတိယံ သမန္နာဂမင်္ဂဒဿနံ။ ဒွေ ဧဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉။) [သျ]သမာဓိ, ပဓာနသင်္ခါရော စ။ ဆန္ဒာဒယော သမာဓိဝိသေသနာနိ, ပဓာနသင်္ခါရော ပန ပဓာနဝစနေနေဝ ဝိသေသိတော, န ဆန္ဒာဒီဟီတိ န ဣဓ ဝီရိယာဓိပတိတာ ပဓာနသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိံ ဝိသေသေတွာ ဌိတမေဝ သမန္နာဂမင်္ဂဝသေန ပဓာနသင်္ခါရဝစနေန ဝုတ္တန္တိ နာပိ ဒွီဟိ ဝီရိယေဟိ သမန္နာဂမော ဝုတ္တော ဟောတီတိ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော သမာဓိ, တထာ ဝိသိဋ္ဌေနေဝ စ တေန သမ္ပယုတ္တော ပဓာနသင်္ခါရော, သေသဓမ္မာ စ, တသ္မာ သမာဓိဝိသေသနာနံ ဝသေန စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသနဘာဝေါ စ ဆန္ဒာဒီနံ တံတံအဝဿယဝသေန ဟောတီတိ။
အထ ဝါတိအာဒိနာ နိဿယဋ္ဌေပိ ပါဒ-သဒ္ဒေ ဥပါယဋ္ဌေန ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ အဘိဓမ္မေ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၅၇) ဆန္ဒာဒီနမေဝ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ။ ပဉှာပုစ္ဆကေ စ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓီ’’တိအာဒိနာဝ (ဝိဘ။ ၄၆၂) ဥဒ္ဒေသံ ကတွာပိ ပုန ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဝိဘတ္တော။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝ ဟိ သုတ္တေ, အဘိဓမ္မေ စ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ, အညထာ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၃။ ဆန္ဒာဒီနိ အဋ္ဌာတိ ဆန္ဒသမာဓိ ဝီရိယသမာဓိ စိတ္တသမာဓိ ဝီမံသာသမာဓီတိ ဧဝံ ဆန္ဒာဒီနိ အဋ္ဌ။ ကာမံ စေတ္ထ စတူသုပိ ဌာနေသု သမာဓိ သမာဓိ ဧဝ, တထာပိ ဣဒ္ဓိံ ဥပ္ပါဒေတုကာမတာဆန္ဒသဟိတောဝ သမာဓိ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတိ, န ကေဝလော။ ဧဝံ ဝီရိယသမာဓိအာဒယောပိ။ တသ္မာ ဆန္ဒာဒိသဟိတာ ဧတေ စတ္တာရော စ သမာဓီ, ဆန္ဒာဒယော စ စတ္တာရောတိ အဋ္ဌ ပဇ္ဇတိ ဣဒ္ဓိ ဧတေဟိ ပါပုဏီယတိ, သယံ ဝါ ပဇ္ဇန္တိ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပဒါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘ဆန္ဒော န သမာဓီ’’တိအာဒိ, တံ ယဒိပိ ဆန္ဒာဒယော သမာဓိသဟိတာဝ ဣဒ္ဓိံ နိပ္ဖါဒေန္တိ, တထာပိ ဝိသုံ နေသံ ပဒဘာဝဒဿနံ။ ဧကတော နိယုတ္တောဝ, န ဧကေကော ဟုတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ နိယုတ္တောဝါတိ သဟိတော ဧဝ, န ဝိယုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၄။ အနောနတန္တိ န ဩနတံ, ဝီရိယေန ပဂ္ဂဟိတတ္တာ အလီနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကောသဇ္ဇေ န ဣဉ္ဇတီ’’တိ, ကောသဇ္ဇနိမိတ္တံ န
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀။) [သျ]စလတီတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓံ နတံ ဥန္နတံ, ဥဒ္ဓတံ ဝိက္ခိတ္တံ။ န ဥန္နတံ အနုန္နတံ, အဝိက္ခိတ္တံ သမာဟိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စေ န ဣဉ္ဇတီ’’တိ။ အဘိသင်္ဂဝသေန နတံ အဘိနတံ, န အဘိနတံ အနဘိနတံ, အရတ္တံ။ အပဂမနဝသေန နတံ အပနတံ, ကောဓဝသေန ဝိမုခံ။ န အပနတံ အနပနတံ, အဒုဋ္ဌံ။ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘အဟံ, မမ’’န္တိ နိဿယဝသေန န နိဿိတန္တိ အနိဿိတံ။ ဆန္ဒရာဂဝသေန န ပဋိဗဒ္ဓန္တိ အပ္ပဋိဗဒ္ဓံ။ ရာဂေါ ကေဝလံ အာသတ္တိမတ္တံ, ဆန္ဒရာဂေါ ပန ဗဟလကိလေသော။ တထာ ဟိဿ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အာရမ္မဏံ ပဋိဗဒ္ဓမေဝ။ ဝိပ္ပမုတ္တန္တိ ဝိသေသတော ပမုတ္တံ။ ဈာနာနံ ကာမရာဂပဋိပက္ခတာယ အာဟ ‘‘ကာမရာဂေ’’တိ။ ဝိသံယုတ္တန္တိ ဝိဝိတ္တံ သံကိလေသတော, န ဝါ သံယုတ္တံ စတူဟိပိ ယောဂေဟိ။ ဝိမရိယာဒိကတံ ကိလေသမရိယာဒါယ, ယထာ ဤသကမ္ပိ ကိလေသမရိယာဒါ န ဟောတိ, တထာ ပဋိပန္နံ။ ဧကတ္တဂတန္တိ ဧကဂ္ဂတံ ဥပဂတံ အစ္စန္တမေဝ သမာဟိတံ။ တတော ဧဝ နာနတ္တကိလေသေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ ကိလေသေဟိ န ဣဉ္ဇတိ။
ဧသ အတ္ထောတိ ကောသဇ္ဇာဒိနိမိတ္တံ။ ဣမဿ စိတ္တဿ အာနေဉ္ဇနတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဧဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယာ ပကာသနဝသေန ဒဿိတတ္တာ။ ပုန ဝုတ္တောတိ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒဒဿနပ္ပသင်္ဂေန ‘‘ဣမာနိ မူလာနိ နာမာ’’တိ မူလဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုန ဝုတ္တော။ ပုရိမောတိ ‘‘သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဆဓာ ဒဿိတနယော။ အယန္တိ အဓုနာ သောဠသဓာ ဒဿိတနယော။ သုတ္တနယေ, ပဋိသမ္ဘိဒါနယေ စ ဒဿိတေ တတ္ထ သမ္မောဟော န ဟောတိ, န အဒဿိတေတိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ အသမ္မောဟတ္ထ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၅။ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌဟန္တောတိ ‘‘ကထံ ပနာယံ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ဝုတ္တပဒံ ဥဒ္ဓရတိ အဓိဋ္ဌာနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဧတ္ထ အနုပုဗ္ဗေန စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယာတိ ကေစိ, တံ အယုတ္တံ။ ယထိစ္ဆိတဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနတ္ထဉှိ စိတ္တပရိဒမနံ, စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ စ အဘိညာပါဒကံ, န ဣတရာနိ။ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ကာမာဝစရစိတ္တေန ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိအာဒိနာ စိန္တနမေဝေတ္ထ ပရိကမ္မကရဏံ, တထာဝဇ္ဇနမေဝ စ အာဝဇ္ဇနံ။ ဒုတိယမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန တတိယမ္ပိ, တတော ဘိယျောပီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ယထာ ဟိ ဈာနဘာဝနာ, ဧဝမဘိညာဘာဝနာပိ။ ‘‘ဧကဝါရံ ဒွေဝါရ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိမိတ္တာရမ္မဏန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏံ။ ပရိကမ္မစိတ္တာနီတိ ဧတ္ထ ဧကေကဿ ပရိကမ္မစိတ္တဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁။) [သျ]သတာရမ္မဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိ ပဝတ္တနတော။ သဟဿာရမ္မဏာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝဏ္ဏဝသေနာတိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတဝဏ္ဏဝသေန။ နော ပဏ္ဏတ္တိဝသေနာတိ န သတ္တပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ တံ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တံ အပ္ပနာစိတ္တမိဝါတိ ဣဝဂ္ဂဟဏံ အဘိညာစိတ္တဿ ဈာနစိတ္တဿ ပဌမုပ္ပတ္တိသဒိသဘာဝတော ဝုတ္တံ, န တဿ အပ္ပနာဘာဝတော။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကန္တိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဈာနဝန္တံ, တေန သမ္ပယုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၆။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီ’’တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝစနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတြာပီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါယမ္ပိ။ အာဝဇ္ဇတီတိ ‘‘ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ ပါဌပဒံ ပရိကမ္မဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, န အာဝဇ္ဇနဝသေန။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ အဘိညာဉာဏဝသေန ဝုတ္တံ, န ပရိကမ္မစိတ္တသမ္ပယုတ္တဿ, အညဿ ဝါ ကာမာဝစရဿ ဉာဏဿ ဝသေန။ န ဟိ တဿ တာဒိသော အာနုဘာဝေါ အတ္ထီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အပ္ပနာပ္ပတ္တဿ အဘိညာဉာဏဿေဝ ဝသေန အဓိဋ္ဌာနံ, တသ္မာ။ အယမဓိဋ္ဌာနက္ကမောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သန္နိဋ္ဌာပနဝသေနာတိ နိပ္ဖါဒနဝသေန။
ကာယသက္ခိဒဿနတ္ထန္တိ န ကေဝလံ ဝစနမတ္တမေဝ, အထ ခေါ အယမေတဿတ္ထဿ အတ္တနော ကာယေန သစ္ဆိကတတ္တာ ကာယသက္ခီတိ သက္ခိဒဿနတ္ထံ။
ကောကနဒန္တိ ပဒုမဝိသေသနံ ယထာ ‘‘ကောကာသက’’န္တိ။ တံ ကိရ ဗဟုပတ္တံ, ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ, အတိဝိယ သုဂန္ဓဉ္စ ဟောတိ။ ပါတောတိ ပဂေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ကောကနဒသင်္ခါတံ ပဒုမံ ပါတော သူရိယဿုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဖုလ္လံ ဝိကသိတံ အဝီတဂန္ဓံ သိယာ ဝိရောစမာနံ, ဧဝံ သရီရဂန္ဓေန, ဂုဏဂန္ဓေန စ သုဂန္ဓံ သရဒကာလေ အန္တလိက္ခေ အာဒိစ္စမိဝ အတ္တနော တေဇသာ တပန္တံ အင်္ဂေဟိ နိစ္ဆရဏကဇုတိတာယ အင်္ဂီရသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဿာတိ။
အဘဗ္ဗောတိ ပဋိပတ္တိသာရမိဒံ သာသနံ, ပဋိပတ္တိ စ ပရိယတ္တိမူလိကာ, တွဉ္စ ပရိယတ္တိံ ဥဂ္ဂဟေတုံ အသမတ္ထော, တသ္မာ အဘဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ အဘဗ္ဗော နာမ န ဟောတိ ဝါသဓုရဿေဝ ပဓာနဘာဝတော။
ဘိက္ခူတိ ပဗ္ဗဇိတဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ, ဘာဝိနံ ဝါ ဘိက္ခုဘာဝံ ဥပါဒါယ ယထာ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၁၀)။ ပိလောတိကခဏ္ဍန္တိ သုဝိသုဒ္ဓံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂။) [သျ]စောဠခဏ္ဍံ။ ရဇော ဟရတီတိ ရဇောဟရဏံ။ အဘိနိမ္မိနိတွာ အဒါသိ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ကတာဓိကာရတ္တာ။ တထာ ဟိ ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော ‘‘အတ္တဘာဝဿ ပနာယံ ဒေါသော’’တိ အသုဘသညံ, အနိစ္စသညဉ္စ ပဋိလဘိတွာ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိနာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိပဋိပါဋိယာ ဝိပဿနံ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ ပါပေသိ။ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနပုဗ္ဗိကာ ဘာသိတဂါထာ ဩဘာသဂါထာ။
ရာဂေါ ရဇော အရိယဿ ဝိနယေ, န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ ‘‘ရဇော’’တိ။ ကသ္မာ? စိတ္တဿ မလီနဘာဝကရဏတော။ ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ‘‘ရဇော’’တိ။ ဧတံ ရဇန္တိ ဧတံ ရာဂသင်္ခါတံ ရဇံ။ ဝိပ္ပဇဟိတွာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဝိသေသတော ပဇဟနဟေတု။ ပဏ္ဍိတာ ဝိဟရန္တိ တေတိ တေ ပဇဟနကာ ပဏ္ဍိတာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တိ။ ဝီတရဇဿ သဗ္ဗသော ပဟီနရာဂါဒိရဇဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
‘‘စိတ္တမှိ သံကိလိဋ္ဌမှိ, သံကိလိဿန္တိ မာဏဝါ၊
စိတ္တေ သုဒ္ဓေ ဝိသုဇ္ဈန္တိ, ဣတိ ဝုတ္တံ မဟေသိနာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၀၀၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၈၈)၊
ဆဠဘိညာဂဟဏေန ဂဟိတာယ ဆဠဘိညာယ ဝိဘာဝိတေပိ အရိယမဂ္ဂေ အနုတ္တရဘာဝသာမညေန ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ဂဏှန္တော အာဟ ‘‘နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ’’တိ။
ပတ္တဿ ပိဒဟနာကာရေန ဟတ္ထံ ဌပေန္တော ‘‘ဟတ္ထံ ပိဒဟီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဟတ္ထန္တိ ဝါ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, ဟတ္ထေန ပိဒဟီတိ အတ္ထော။
သဟဿက္ခတ္တုန္တိ သဟဿဓာ။ သဟဿဓာ ဟိ အတ္တာနံ ဧကစိတ္တေနေဝ နိမ္မိနန္တောပိ သဟဿဝါရံ နိမ္မိနန္တော ဝိယ ဟောတိ။ အသတိပိ ကိရိယာဗျာဝုတ္တိယံ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သဟဿက္ခတ္တု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အမ္ဗဝနေတိ အမ္ဗဝနေ ကတဝိဟာရေ။ ရမ္မေတိ ရမဏီယေ။ ယာဝ ကာလပ္ပဝေဒနာ, တာဝ နိသီဒီတိ ယောဇနာ။
အနိယမေတွာတိ ဝဏ္ဏာဝယဝသရီရာဝယဝပရိက္ခာရကိရိယာဝိသေသာဒီဟိ နိယမံ အကတွာ။ နာနာဝဏ္ဏေတိ နာနာကာရေ ယထာဝုတ္တဝဏ္ဏာဒိဝသေန နာနာဝိဓေ။ မိဿကကေသေတိ ပလိတေဟိ မိဿိတကေသေ။ ဥပဍ္ဎရတ္တဝဏ္ဏဥပဍ္ဎပဏ္ဍုဝဏ္ဏာဒီသု အညတရဝဏ္ဏန္တိ ဧဝံ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ။ ပဒဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃။) [သျ]အတ္ထဿ, ဂမနဝသေန ပါဠိယာ ဘဏနံ ပဒဘာဏံ။ ပရိကထာဒိဝသေန ဓမ္မဿ ကထနံ ဓမ္မကထာ။ သရေန ဘညံ သုတ္တာဒီနံ ဥစ္စာရဏံ သရဘညံ။ အပရေပီတိ ဝုတ္တာကာရတော အညေပိ ဒီဃရဿကိသထူလာဒိကေ နာနပ္ပကာရကေ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ ယထာ ယထာ ဣစ္ဆိတာ, တံတံပကာရာယေဝ ဟောန္တိ။ ယတ္တကာ ဟိ ဝိသေသာ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန တေသု ဣစ္ဆိတာ, တတ္တကဝိသေသဝန္တောဝ တေ ဟောန္တိ။ တေ ပန တထာ ဗဟုဓာ ဘိန္နာကာရေပိ ဝဏ္ဏဝသေန အာရမ္မဏံ ကတွာ ဧကမေဝ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ အယံ ဟိဿ အာနုဘာဝေါ – ယထာ ဧကာဝ စေတနာ နာနာဝိသေသဝန္တံ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, တတ္ထ ဘဝပတ္ထနာ ကမ္မဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ။ အစိန္တေယျော စ ကမ္မဝိပါကောတိ စေ, ဣဓာပိ ပရိကမ္မစိတ္တံ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ, အစိန္တေယျော စ ဣဒ္ဓိဝိသယောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယောတိ ယွာယံ ဗဟုဘာဝနိမ္မာနေ ‘‘အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိနာ အဓိဋ္ဌာနနယော ဝုတ္တော, ဧသ နယော ဣတရေသုပိ အဓိဋ္ဌာနေသု။
ဣတိ အဝိသေသံ အတိဒေသေန ဒဿေတွာ ဝိသေသံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ ဣစ္ဆန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မံ ဇာနိဿန္တီတိ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ’’တိ မံ ဇာနိဿန္တိ။ အန္တရာဝါတိ ပရိစ္ဆိန္နကာလဿ အဗ္ဘန္တရေ ဧဝ။ ပါဒကဇ္ဈာနန္တိအာဒိ ပရိကမ္မကရဏာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဣတရံ ပန အတိဒေသေနေဝ ဝိဘာဝိတန္တိ။ ဧဝံ အကရောန္တောတိ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ အန္တရာ အဓိဋ္ဌာနံ အကရောန္တော။ ‘‘ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိအာဒိနာ အဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တေန ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ သယမေဝ ဧကော ဟောတိ အဓိဋ္ဌာနဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပရိကမ္မာဓိဋ္ဌာနစိတ္တာနံ ဣဒ္ဓိမာ ဝဏ္ဏဝသေန သယမေဝ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ တေသု ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနိ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တံ သမ္ပတိဝတ္တမာနာရမ္မဏံ အဓိဋ္ဌာနဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၇။ ‘‘အာဝိဘာဝ’’န္တိ ပဒဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန ဟောတိ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓော န ယုဇ္ဇတိ ဥပယောဂဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ, တထာ ဝက္ခမာနေန စ ဂစ္ဆတိ-သဒ္ဒေန အတ္တနော, ပရေသဉ္စ အာဝိဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ, နာမပဒဉ္စ ကိရိယာပဒါပေက္ခန္တိ ကိရိယာသာမညဝါစိနာ ကရောတိ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ အာဟ ‘‘အာဝိဘာဝံ ကရောတီ’’တိ။ တိရောဘာဝန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄။) [သျ]နယော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပဋိသမ္ဘိဒါယန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣဒမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကာမံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘အာဝိဘာဝန္တိ ကေနစိ အနာဝဋံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁) အာဂတံ, တမ္ပိ ဣဒမေဝ အာဝိဘာဝကရဏံ, တိရောဘာဝကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သေသပဒါနိ တေသံယေဝ ဝေဝစနာနိ။ အန္ဓကာရန္တိ ရတ္တန္ဓကာရံ, ဒိဝါပိ ဝါ ဗိလဂုဟာဒိဂတံ အန္ဓကာရံ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ကုဋ္ဋကဝါဋာဒိနာ ပဋိစ္ဆာဒိတံ။ အနာပါထန္တိ ဒူရတာသုခုမတရတာဒိနာ န အာပါထဂတံ။ အယန္တိ ဣဒ္ဓိမာ။ ပဋိစ္ဆန္နောပိ ဒူရေ ဌိတောပိ အတ္တာ ဝါ ပရော ဝါ ယထာ ဒိဿတီတိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာလောကဇာတန္တိ အာလောကဘူတံ, ဇာတာလောကံ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၈။ ဧတံ ပန ပါဋိဟာရိယန္တိ အာဝိဘာဝပါဋိဟာရိယမာဟ။ ကေန ကတပုဗ္ဗန္တိ တတ္ထ ကာယသက္ခိံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သတ္ထာ တာဝ ကာယသက္ခီ’’တိ ဒဿေန္တေန ‘‘ဘဂဝတာ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာဝတ္ထိဝါသိကေ ပဿန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော, တထာ ‘‘ယာဝ အဝီစိံ ဒဿေသီ’’တိ။ အာကာသဂတေသု ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဝိမာနေသု ဥပရူပရိဝိမာနံ ဗျဝဓာယကေသု ဗျူဟိယမာနေသု တဂ္ဂတံ အာကာသံ ဗျူဠှံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသဉ္စ ဒွိဓာ ဝိယူဟိတွာ’’တိ။
အယမတ္ထောတိ အာဝိဘာဝပါဋိဟာရိယဿ သတ္ထာရာ ကတဘာဝေါ။ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ ပဋိပတ္တိအာဝဇ္ဇနံ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဏိယာ အနုပါလနတ္ထံ။ ‘‘ဧကေန ပါဒေနာ’’တိအာဒိ တိဝိက္ကမဒဿနံ။ နယံ ဒေတိ ယဿ နယဿ အနုသာရေန ဝါစနာမဂ္ဂံ ဌပေသိ။
စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော နာမ အနာထပိဏ္ဍိကမဟာသေဋ္ဌိဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ။
သိနေရုပဗ္ဗတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာတိ တံ ပရိသာယ ဒိဿမာနရူပံယေဝ ကတွာ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ။ နန္တိ သိနေရုပဗ္ဗတံ။
အနေကသတသဟဿသင်္ခဿ ဩကာသလောကဿ, တံနိဝါသိသတ္တလောကဿ စ ဝိဝဋဘာဝကရဏပါဋိဟာရိယံ လောကဝိဝရဏံ နာမ။ မဟာဗြဟ္မာတိ သဟမ္ပတိမဟာဗြဟ္မာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅။) [သျ]ပဿထ တာဝ အပဏ္ဏကပဋိပဒါယ ဖလန္တိ နိရယဘယေန တဇ္ဇေတွာ သတ္ထု အနုပုဗ္ဗိကထာနယေန သဂ္ဂသုခေန ပလောဘေတွာ, န ပန သဂ္ဂသမ္ပတ္တိယံ နိန္နဘာဝါပါဒနေန။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၉။ ယထာ အာဝိဘာဝကရဏေ အာလောကကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ အာလောကနိမ္မာနာယ, ဧဝံ တိရောဘာဝကရဏေ အန္ဓကာရနိမ္မာနာယ နီလကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကာမဉ္စေတံ ပါဠိယံ သရူပတော နာဂတံ, ‘‘ဝိဝဋံ အာဝဋ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁) ပန ဝစနတော အတ္ထတော အာဂတမေဝ။ ဩဒါတကသိဏန္တောဂဓံ ဝါ အာလောကကသိဏန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အန္ဓကာရန္တိ အန္ဓကာရဝန္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၀။ အဝသေသေ ဣဋ္ဋိယတ္ထေရာဒိကေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၁။ ပါကဋော ဣဒ္ဓိမာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပါကဋံ, ပါကဋဉ္စ တံ ပါဋိဟာရိယဉ္စာတိ ပါကဋပါဋိဟာရိယံ။ န ဧတ္ထ ဣဒ္ဓိမာ ပါကဋောတိ အပါကဋံ, အပါကဋဉ္စ တံ ပါဋိဟာရိယဉ္စာတိ အပါကဋပါဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိမတော ဧဝ ဟိ ပါကဋာပါကဋဘာဝေနာယံ ဘေဒေါ, န ပါဋိဟာရိယဿ။ န ဟိ တံ အပါကဋံ အတ္ထိ။
ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာတိ မနုဿဓမ္မော ဝုစ္စတိ ဒသ ကုသလကမ္မပထဓမ္မာ, တတော မနုဿဓမ္မတော ဥတ္တရိ။ ဣဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပါဋိဟာရိယံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ။ အာဠိန္ဒေတိ ပမုခေ။ ဩကာသေဟီတိ ပကိရ။ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရန္တိ ဣဒ္ဓိပယောဂံ။ အဘိသင်္ခါသီတိ အဘိသင်္ခရိ, အကာသီတိ အတ္ထော။ တာလစ္ဆိဂ္ဂဠေနာတိ ကုဉ္စိကစ္ဆိဒ္ဒေန။ အဂ္ဂဠန္တရိကာယာတိ ပိဋ္ဌသံဃာတာနံ အန္တရေန။
အန္တရဟိတောတိ အန္တရဓာယိတုကာမော။ ဗကော ဗြဟ္မာ ယထာ အန္တရဓာယိတုံ န သက္ကောတိ, တထာ ကတွာ ဘဂဝါ သယံ တဿ, ဗြဟ္မဂဏဿ စ အနာပါထဘာဝဂမနေန အန္တရဟိတော ဟုတွာ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အတ္ထိဘာဝေါ ဝါ နတ္ထိဘာဝေါ ဝါ န သက္ကာ ဇာနိတု’’န္တိ ဧဝံ ဗြဟ္မဂဏဿ ဝစနောကာသော မာ ဟောတူတိ ‘‘ဘဝေဝါဟ’’န္တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။
တတ္ထ ဘဝေဝါဟံ ဘယံ ဒိသွာတိ အဟံ ဘဝေ သံသာရေ ဇာတိဇရာဒိဘေဒံ ဘယံ ဒိသွာ ဧဝ။ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝေသိနန္တိ ဣမဉ္စ ကာမဘဝါဒိံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆။) [သျ]တိဝိဓမ္ပိ သတ္တဘဝံ, ဝိဘဝေသိနံ ဝိဘဝံ ဂဝေသမာနမ္ပိ ပရိယေသမာနမ္ပိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ ဧဝ ဒိသွာ။ ဘဝံ နာဘိဝဒိန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ကိဉ္စိ ဘဝံ န အဘိဝဒိံ န ဂဟေသိံ။ နန္ဒိဉ္စ န ဥပါဒိယိန္တိ ဘဝတဏှံ န ဥပဂစ္ဆိံ, န အဂ္ဂဟေသိန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၂။ အလဂ္ဂမာနောတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂမနေန ကုဋ္ဋာဒီသု ကတ္ထစိ န လဂ္ဂမာနော။ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မေနာတိ ယဿ ပရတော ဂန္တုကာမော, တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ‘‘အာကာသော ဟောတု, အာကာသော ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ကတပရိကမ္မေန ဣဒ္ဓိမတာ။ ပါကာရပဗ္ဗတာပေက္ခာယ ‘‘သုသိရော, ဆိဒ္ဒေါ’’တိ စ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဥဗ္ဗေဓဝသေန ပဝတ္တံ ဝိဝရံ သုသိရံ။ တိရိယံ ပဝတ္တံ ဆိဒ္ဒံ။
ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကသိဏေ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသီဘာဝေါယေဝ ပမာဏ’’န္တိ။ တသ္မာ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တဒေဝ ဟောတိ။ ဧတေန ပထဝိယာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနေ အာပေါကသိဏသမာပဇ္ဇနံ, ဥဒကာဒီသု ပထဝီနိမ္မာနေ ပထဝီကသိဏသမာပဇ္ဇနံ န ဧကန္တတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတန္တိ ဧတံ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂမနပါဋိဟာရိယကရဏေ အာကာသကသိဏသမာပဇ္ဇနံ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗံ အနုစ္ဆဝိကဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အာကာသကသိဏဝသေန ပဋိစ္ဆန္နာနံ ဝိဝဋကရဏ’’န္တိအာဒိဝစနံ ဝိယ ပထဝီကသိဏဝသေန ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိအာဒိဘာဝေါ ‘‘အာကာသေ ဝါ ဥဒကေ ဝါ ပထဝိံ နိမ္မိနိတွာ ပဒသာ ဂမနံ ဣစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ ယံ ပကိဏ္ဏကနယေ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
‘‘ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဗဒ္ဓံ သုဗဒ္ဓံ ဝိယ ဒဠှီကရဏံ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝတွာ တေန ပယောဇနာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ အာကာသော ဟောတိယေဝါတိ သစေပိ ကိဉ္စိ အန္တရာ ဥပဋ္ဌိတံ ပဗ္ဗတာဒိ သိယာ, တမ္ပိ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ အာကာသော ဟောတိယေဝ။ ဣဒမ္ပိ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပနမတ္တံ, တာဒိသဿ ဥပဋ္ဌာနမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၃။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပထဝိယာ ဥဒကဘာဝါဓိဋ္ဌာနေ အယံ ယထာဝုတ္တပဋိပတ္တိဝိဘာဝိနီ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇။) [သျ]ပါဠိ။ ပရတော ‘‘တတြာယံ ပါဠီ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သောတိ ဣဒ္ဓိမာ။ အဓိဋ္ဌာနကာလေ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နကာလံ ပန အတိက္ကမိတွာ’’တိ။ ပကတိယာ ဥဒကံ အနိမ္မာနဥဒကံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၄။ ဝိပရီတန္တိ ယံ ဥဒကံ အက္ကမိတွာ အက္ကမန္တော န သံသီဒတိ, တံ ပနေတ္ထ ဣဒ္ဓိယာ ပထဝီနိမ္မာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီကသိဏဇ္ဈာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၅။ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ ဆိန္နပက္ခော, အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ သကုဏော ဍေတုံ န သက္ကောတီတိ ပါဠိယံ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁) ပက္ခီ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ သကုဏော ဝုတ္တောတိ ‘‘ပက္ခေဟိ ယုတ္တသကုဏော’’တိ အာဟ။ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ‘‘ပထဝီ ဟောတူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ။
အာကာသေ အန္တလိက္ခေတိ အန္တလိက္ခသညိတေ အာကာသေ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ အာဝရဏံ နတ္ထိ, တံ တံ ‘‘အာကာသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယဉ္စ ဣဒ္ဓိမာ န ပထဝိယာ အာသန္နေ အာကာသေ ဂစ္ဆတိ။ ယတ္ထ ပန ပက္ခီနံ အဂေါစရော, တတ္ထ ဂစ္ဆတိ, တာဒိသဉ္စ လောကေ ‘‘အန္တလိက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အန္တလိက္ခသညိတေ အာကာသေ’’တိ။
ထေရောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော။ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနန္တိ ပုန သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ။ နနု သမာဟိတမေဝဿ စိတ္တန္တိ ဣဒ္ဓိမတော ပါဋိဟာရိယဝသေန ပဝတ္တမာနဿ စိတ္တံ အစ္စန္တံ သမာဟိတမေဝ ဟောတိ, န အညဒါ ဝိယ အသမာဟိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တံ ပန ထေရဿ မတိမတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဟိ ပထဝီကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပထဝိံ အဓိဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ, ဣဒါနိ ပန အာကာသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, တသ္မာ အာကာသကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ တိရောကုဋ္ဋပါဋိဟာရိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယထာ တတ္ထ ကုဋ္ဋာဒိ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနေန အာကာသော ဟောတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ပဗ္ဗတရုက္ခာဒိံ အဓိဋ္ဌာနေန အာကာသံ ကတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တိရောကုဋ္ဋပါဋိဟာရိယေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သစေ ပနဿ ဘိက္ခုနော အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၂)
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈။) [သျ]တတ္ထ ဝုတ္တနယေန။ ဧတေန ‘‘ပုရိမာဓိဋ္ဌာနဗလေနေဝ စဿ အန္တရာ အညော ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥတုမယော ဥဋ္ဌဟိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေဝေတ’’န္တိ နာဂါဒီဟိ ကယိရမာနော ဝိဗန္ဓော ဂမနန္တရာယံ န ကရောတီတိ ဒဿေတိ။
ဩကာသေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ ယုတ္တဋ္ဌာနေ။ ပါကဋော ဟောတိ အာကာသစာရီ အယံ သမဏောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၆။ ဒွါစတ္တာလီသယောဇနသဟဿဂ္ဂဟဏံ ပဌမကပ္ပဝသေန ကတံ, တတော ပရံ ပန အနုက္ကမေန ပထဝိယာ ဥဿိတဘာဝေန တတော ကတိပယယောဇနူနတာ သိယာ, အပ္ပကံ အဓိကံ ဝါ ဦနံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တီသု ဒီပေသု ဧကက္ခဏေ အာလောကကရဏေနာတိ ယဒါ ယသ္မိံ ဒီပေ မဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တိ, တဒါ တတော ပုရိမသ္မိံ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တာ ပစ္ဆိမေ ဥဒေန္တာ ဟုတွာ အာလောကကရဏေန။ အညဇောတီနံ ဝါ အဘိဘဝနေန, ဒုဒ္ဒသတာယ စ မဟိဒ္ဓိကေ။ သတ္တာနံ သီတပရိဠာဟဝူပသမနေန, ဩသဓိတိဏဝနပ္ပတီနံ ပရိဗြူဟနေန စ မဟာနုဘာဝေ။ ဆုပတီတိ ဖုသတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ ဟတ္ထံ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေန္တော ဃံသေတိ။ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဝသေနေဝါတိ ယဿ ကဿစိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဝသေန။ ဧဝ-ကာရေန ပါဒကဇ္ဈာနဝိသေသံ နိဝတ္တေတိ, န အဓိဋ္ဌာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမော’’တိ။ တိရောကုဋ္ဋပါဋိဟာရိယာဒီသု ဝိယ ဣမသ္မိံ နာမ ကသိဏေ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ န ဧတ္ထ ကောစိ နိယမော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ကိဉ္စိ သမာပတ္တိံ အပရာမသိတွာ ‘‘ဣဓ သော ဣဒ္ဓိမာ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀-၁၁) ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထပါသေ ဟောတိ ‘‘စန္ဒိမသူရိယေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ စန္ဒိမသူရိယမဏ္ဍလံ။ ရူပဂတံ ဟတ္ထပါသေတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတံ ရူပဂတံ, ဟတ္ထပါသေ ဝါ ရူပဂတံ။ ဟတ္ထံ ဝါ ဝဍ္ဎေတွာ ပရာမသတီတိ ယောဇနာ။
ဥပါဒိန္နကံ နိဿာယ အနုပါဒိန္နကဿ ဝဍ္ဎနံ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တိယာ ပနေတ္ထ ဥပါဒိန္နကဿပိ ဝဍ္ဎနစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ အတ္တနော အဏုမဟန္တဘာဝါပါဒနေ ဥပါဒိန္နကဿ ဟာပနံ ဝိယ ဝဍ္ဎနမ္ပိ လဗ္ဘတေဝ။ ယထာ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ နန္ဒောပနန္ဒဒမနေတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ သဟဝတ္ထုနာ ထေရဝါဒံ အာဟရိတွာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော အာဟာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကိံ ပန န ဟောတိ, ဟောတိယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒွေ ဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉။) [သျ]ပဋိသေဓာ ပကတိံ ဂမေန္တီတိ။ ‘‘တဒါ မဟန္တံ ဟောတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဝိယာ’’တိ ဣဒံ ယထာဓိကတတ္ထဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, ခုဒ္ဒကဘာဝါပါဒနမ္ပေတ္ထ လဗ္ဘတေဝ။
နန္ဒောပနန္ဒနာဂဒမနကထာဝဏ္ဏနာ
ဩလောကေသိ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏဝသေန ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ အဿ ဥပနိဿယော’’တိ။ လောကိယံ ရတနတ္တယေ ပသာဒလက္ခဏံ သာသနာဝတာရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အပ္ပသန္နော’’တိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော ဝိဝေစေတွာ ပသာဒေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ကော နု ခေါ…ပေ… ဝိဝေစေယျာ’’တိ။
တံ ဒိဝသန္တိ ယဒါ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော တာဝတိံသဘဝနာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ, တံ ဒိဝသဘာဂံ။ အာပါနဘူမိံ သဇ္ဇယိံသူတိ ယတ္ထ သော နိသိန္နော ဘောဇနကိစ္စံ ကရောတိ, တံ ပရိဝေသနဋ္ဌာနံ သိတ္တံ သမ္မဋ္ဌံ ဘောဇနူပကရဏူပနယနာဒိနာ သဇ္ဇယိံသု ပဋိယာဒေသုံ။ တိဝိဓနာဋကေဟီတိ ဝဓူကုမာရိကညာဝတ္ထာဟိ တိဝိဓာဟိ နာဋကိတ္ထီဟိ။ ဩလောကယမာနောတိ ပေက္ခန္တော, ဝိစာရေန္တော ဝါ။
ဥပရူပရီတိ မတ္ထကမတ္ထကေ။ ဘဝနေနာတိ ဘဝနပဒေသေန။ ဘောဂေဟီတိ သရီရဘောဂေဟိ။ အဝကုဇ္ဇေနာတိ နိကုဇ္ဇိတေန။ ဂဟေတွာတိ ယထာ တာဝတိံသဘဝနဿ ပဒေသောပိ နာဝသိဿတိ, ဧဝံ ပရိယာဒါယ။
သိနေရုပရိဘဏ္ဍန္တိ သိနေရုမေခလံ။ သိနေရုဿ ကိရ သမန္တတော ဗဟလတော, ပုထုလတော စ ပဉ္စယောဇနသဟဿပရိမာဏာနိ စတ္တာရိ ပရိဘဏ္ဍာနိ တာဝတိံသဘဝနဿ အာရက္ခာယ နာဂေဟိ, ဂရုဠေဟိ, ကုမ္ဘဏ္ဍေဟိ, ယက္ခေဟိ စ အဓိဋ္ဌိတာနိ, တာနိ ပရိဘဏ္ဍဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ပရိဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေဟိ ကိရ သိနေရုဿ ဥပဍ္ဎံ ပရိယာဒိန္နံ။
အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာတိ မနုဿရူပံ အန္တရဓာပေတွာ။ ဗာဓတီတိ ခေဒမတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ။
အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာတိ သုခုမတ္တဘာဝနိမ္မာနေန နာဂရူပံ ဝိဇဟိတွာ။ မုခံ ဝိဝရိ ‘‘မုခဂတံ သမဏံ သံခါဒိဿာမီ’’တိ။ ပါစီနေန စ ပစ္ဆိမေန စာတိ နာဂဿ တထာနိပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ သုဋ္ဌု သတိယာ ပစ္စုပဋ္ဌာပနတ္ထမာဟ ‘‘မနသိ ကရောဟီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀။) [သျ]အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗပါဋိဟာရိယာနီတိ တဒါ ထေရေန ကတပါဋိဟာရိယာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမံ ပန ဌာနန္တိ ဣမံ နာသာဝါတဝိဿဇ္ဇနကာရဏံ။
အနုဗန္ဓီတိ ‘‘န သက္ကာ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကဿ ဣမဿ သမဏဿ ပဋိပဟရိတု’’န္တိ ဘယေန ပလာယန္တံ အနုဗန္ဓိ။
ဧကပဋိပါဋိယာတိ ဧကာယ ပဋိပါဋိယာ, နိရန္တရန္တိ အတ္ထော။ အယမေဝါတိ ယာ ဥပါဒိန္နကံ နိဿာယ အနုပါဒိန္နကဿ ဝဍ္ဎိ, အယမေဝ။ ဧတ္ထ ဧဒိသေ ဟတ္ထဝဍ္ဎနာဒိပါဋိဟာရိယေ ယုတ္တိ ယုတ္တရူပါ စိတ္တတော, ဥတုတော ဝါ ဥပါဒိန္နကရူပါနံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အထ ဝါ ဥပါဒိန္နန္တိ သကလမေဝ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမ္ပိ တဿ တထာ ဝဍ္ဎိ န ယုဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝဍ္ဎိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကသန္တာနေ ဥပါဒိန္နံ, အနုပါဒိန္နဉ္စ သမ္ဘိန္နံ ဝိယ ပဝတ္တမာနမ္ပိ အတ္ထတော အသမ္ဘိန္နမေဝ။ တတ္ထ ယထာ အာဠှကမတ္တေ ခီရေ အနေကာဠှကေ ဥဒကေ အာသိတ္တေ ယဒိပိ ခီရံ သဗ္ဗေန သမ္ဘိန္နံ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ လမ္ဗမာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, တထာပိ န တတ္ထ ခီရံ ဝဍ္ဎတိ, ဥဒကမေဝ ဝဍ္ဎတိ, ဧဝမေဝံ ယဒိပိ ဥပါဒိန္နံ အနုပါဒိန္နဉ္စ သမ္ဘိန္နံ ဝိယ ပဝတ္တတိ, တထာပိ ဥပါဒိန္နံ န ဝဍ္ဎတိ, ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန စိတ္တဇံ, တဒနုသာရေန ဥတုဇဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သောတိ သော ဣဒ္ဓိမာ။ ဧဝံ ကတွာတိ ဝုတ္တာကာရေန ဟတ္ထံ ဝါ ဝဍ္ဎေတွာ တေ ဝါ အာဂန္တွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေ ကတွာ။ ပါဒဋ္ဌပနာဒိပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရောပိ ဣဒ္ဓိမာ။ တထေဝါတိ ပါဋိဟာရိယကရဏတော ပုဗ္ဗေ ဝိယ။ တထူပမမေတန္တိ ယထာ ဥဒကပုဏ္ဏာသု နာနာပါတီသု ဗဟူဟိ နာနာစန္ဒမဏ္ဍလေသု ဒိဿမာနေသု န တေန စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဂမနာဒိဥပရောဓော, ဗဟူနဉ္စ ပစ္စေကံ ဒဿနံ ဣဇ္ဈတိ, တထူပမမေတံ ပါဋိဟာရိယံ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဂမနာဒိဥပရောဓာဘာဝတော, ဗဟူနဉ္စ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ တတ္ထ ဣဒ္ဓိပယောဂဿ ယထိစ္ဆိတံ သမိဇ္ဈနတောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၇။ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာတိ အဘိဝိဓိဝသေန ပန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ, န မရိယာဒဝသေန။ တထာ ဟေသ ဗြဟ္မလောကေ အတ္တနော ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ပါဠီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိ။
ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ န ဗြဟ္မလောကဿေဝ ဂမနံ အဓိပ္ပေတံ, နာပိ ဗြဟ္မလောကဿ ဂမနမေဝ, အထ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁။) [သျ]ခေါ အညထာ အညမ္ပိ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာတိ ပန ဒူရာဝဓိနိဒဿနမေတံ, တသ္မာ ‘‘သစေ ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တုကာမာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာပိ ဣတရမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘သန္တိကေပိ ဒူရေ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန ဝုတ္တာဝသေသဿ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗဿ သဗ္ဗဿာပိ သင်္ဂဟော, န ဝုတ္တဿေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယမကပါဋိဟာရိယာဝသာနေတိအာဒိနာ တိဝိက္ကမဿ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိနိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာ, အညတ္ထ ပန လက္ခဏာနိသံသတာ။ တဒုဘယံ ယထာ အညမညံ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
နီလမာတိကန္တိ နီလဝဏ္ဏောဒကမာတိကံ။
မဟာဗောဓိန္တိ အပရာဇိတပလ္လင်္ကံ မဟာဗောဓိံ။ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သန္တိကေ အကာသီတိ တထာ စိတ္တုပ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝ ပထဝိံ, သမုဒ္ဒဉ္စ သံခိပိတွာ မဟာဗောဓိသန္တိကေ အကာသိ။
နက္ခတ္တဒိဝသေတိ မဟဒိဝသေ။ စန္ဒပူဝေတိ စန္ဒသဒိသေ စန္ဒမဏ္ဍလာကာရေ ပူဝေ။ ဧကပတ္တပူရမတ္တမကာသီတိ ယထာ တေ ပမာဏတော သရူပေနေဝ အန္တောပတ္တပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ, တထာ အကာသိ။
ကာကဝလိယဝတ္ထုသ္မိဉ္စ ‘‘ဘဂဝါ ထောကံ ဗဟုံ အကာသီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တံ ပန ဝတ္ထုံ သင်္ခေပတောဝ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာကဿပတ္ထေရော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမာပတ္တိယာတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ။
ဂင်္ဂါတီရေတိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဂင်္ဂါနဒိယာ တီရေ။ သညံ အဒါသီတိ ယထာ တေ ယထာဓိဋ္ဌိတံ သပ္ပိံ ပဿန္တိ, တထာ သညံ အဒါသိ။
တဿာတိ ယဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော, တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတိ။ သဒ္ဒံ သုဏာတီတိ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဗြဟ္မုနော သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ စိတ္တံ ပဇာနာတီတိ စေတောပရိယဉာဏေန ဗြဟ္မုနော စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ကရဇကာယဿ ဝသေနာတိ စာတုမဟာဘူတိကရူပကာယဿ ဝသေန။ ‘‘စိတ္တံ ပရိဏာမေတီ’’တိ ဧတ္ထ ကိံ တံ စိတ္တံ, ကထံ ဝါ ပရိဏာမနန္တိ အာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကာယေ အာရောပေတီ’’တိ။ ကထံ ပန ကာယေ အာရောပေတီတိ အာဟ ‘‘ကာယာနုဂတိကံ ကရောတီ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒဒန္ဓရောဝါယန္တိ ဝစနပထံ ပစ္ဆိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘ဒန္ဓဂမန’’န္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂။) [သျ]ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာယဂမနံ ဟိ ဒန္ဓံ, ဒန္ဓမဟာဘူတပစ္စယတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဒိဿမာနေန ကာယေန ဂန္တုကာမတာယ ဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေန္တော ယောဂီ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ကာယော ဝိယ ဒန္ဓဂမနံ ဟောတူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကရောတိ။ တထာ ပရိကမ္မကရဏံ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိကမ္မံ ပန ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌဟန္တော တံ စိတ္တံ ကာယေ အာရောပေတိ, ကာယာနုဂတိကံ ဒန္ဓဂမနံ ကရောတိ။
သုခသညန္တိ သုခသဟဂတံ သညံ, သညာသီသေန နိဒ္ဒေသော။ လဟုဘာဝေန သညာတန္တိ လဟုသညံ။ ကထံ ပန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟ သုခသညာယ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘သုခသညာ နာမ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာ သညာ’’တိ။ သုခန္တိ သညာတန္တိ ဝါ သုခသညံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ဟိ သန္တံ သုခန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဧကန္တဂရုကေဟိ နီဝရဏေဟိ, ဩဠာရိကေဟိ အနုပသန္တသဘာဝေဟိ စ ဝိတက္ကာဒီဟိ ဝိပ္ပယောဂေါ စိတ္တစေတသိကာနံ လဟုဘာဝဿ ကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သာယေဝ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တံ ဩက္ကန္တဿာတိ တံ သုခလဟုသညံ အနုပ္ပတ္တဿ။ အဿာတိ ယောဂိနော။ ဂန္တုကာမတာ ဧဝ ဧတ္ထ ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဂမနေ ယံ ဌာနံ ဂန္တုကာမော, တံ ဥဒ္ဒိဿ ဂန္တုကာမတာဝသေန ပဝတ္တပရိကမ္မာဓိဋ္ဌာနာနိ ဧဝ ပမာဏံ, တာဝတာ ဂမနံ ဣဇ္ဈတိ။ တသ္မာ မဂ္ဂနိမ္မာနဝါယုအဓိဋ္ဌာနေဟိ ဝိနာပိ ဣစ္ဆိတဒေသပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘သတိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ကာယံ ဂဟေတွာတိ ကရဇကာယံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပရိကမ္မစိတ္တေန ဂဟေတွာ။ စိတ္တေ အာရောပေတီတိ ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ အာရောပေတိ တဂ္ဂတိကံ ကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ သီဃဂမန’’န္တိ။ စိတ္တဂမနန္တိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိမာဟ။ ဣဒံ ပန စိတ္တဝသေန ကာယပရိဏာမနပါဋိဟာရိယံ။ စိတ္တဂမနမေဝါတိ စိတ္တေန သမာနဂမနမေဝ။ ကထံ ပန ကာယော ဒန္ဓပ္ပဝတ္တိကော လဟုပရိဝတ္တိနာ စိတ္တေန သမာနဂတိကော ဟောတီတိ? န သဗ္ဗထာ သမာနဂတိကော။ ယထေဝ ဟိ ကာယဝသေန စိတ္တပရိဏာမနေ စိတ္တံ သဗ္ဗထာ ကာယေန သမာနဂတိကံ န ဟောတိ။ န ဟိ တဒါ စိတ္တံ သဘာဝသိဒ္ဓေန အတ္တနော ခဏေန အဝတ္တိတွာ ဂရုဝုတ္တိကဿ ရူပဓမ္မဿ ခဏေန ဝတ္တတိ။ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ အယံ ကာယော ဝိယ ဟောတူ’’တိ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃။) [သျ]အဓိဋ္ဌာနေန ဒန္ဓဂတိကဿ ကာယဿ အနုဝတ္တနတော ယာဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ, တာဝ ကာယဂတိအနုလောမေနေဝ ဟုတွာ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ ကာယဂတိယာ ပရိဏာမိတံ နာမ ဟောတိ, ဧဝံ ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနေန ပဂေဝ သုခလဟုသညာယ သမ္ပာဒိတတ္တာ အဘာဝိတိဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိယ ဒန္ဓံ အဝတ္တိတွာ ယထာ လဟုကတိပယစိတ္တဝါရေဟေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ ဟောတိ, ဧဝံ ပဝတ္တမာနော ကာယော စိတ္တဂတိယာ ပရိဏာမိတော နာမ ဟောတိ, န ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိယာ။
ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျ, ပသာရိတံ ဝါ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယျာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဥပမာဝစနံ နိပ္ပရိယာယေနေဝ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အဝဿံ စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ သုတ္တာဘိဓမ္မပါဌေဟိ, ဝိနယအဋ္ဌကထာယ စ ဝိရောဓော သိယာ, ဓမ္မတာ စ ဝိလောမိတာ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၁ အာဒယော) ဟိ ဧတ္ထ အညဂဟဏေန ရူပဓမ္မာ ဂဟိတာ အလဟုပရိဝတ္တိတာယ။ အဘိဓမ္မေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၀-၁၁) စ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပမေဝ ဝုတ္တော, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝ။ ယတ္ထ ယတ္ထ စ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ။ နတ္ထိ ဒေသန္တရသင်္ကမနံ, န စ သဘာဝေါ အညထာ ဟောတီတိ။ န ဟိ ဣဒ္ဓိဗလေန ဓမ္မာနံ ကေနစိ လက္ခဏံ အညထတ္တံ ကာတုံ သက္ကာ, ဘာဝညထတ္တမေဝ ပန ကာတုံ သက္ကာ။ ‘‘တီသုပိ ခဏေသူ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဂမနာရမ္ဘံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ဂမနနိဋ္ဌာနန္တိ ဝဒန္တိ။ ထေရောတိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ အန္တရေ ဧကော ထေရော။ ဣဓာတိ ဣဒံ ပါဋိဟာရိယံ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တပါဌေ။ သယံ ဂမနမေဝ အာဂတံ ‘‘ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။
စက္ခုသောတာဒီနန္တိ စက္ခုသောတာဒီနံ အင်္ဂါနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂ’’န္တိ, သဗ္ဗအင်္ဂပစ္စင်္ဂဝန္တန္တိ အတ္ထော။ ပသာဒေါ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာဝ ဘာဝဇီဝိတိန္ဒြိယာနမ္ပိ အဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရုစိဝသေနာတိ ဣစ္ဆာဝသေန။ အညမ္ပီတိ ဘဂဝတာ ကရိယမာနတော အညမ္ပိ ကိရိယံ ကရောတိ။ အယဉ္စေတ္ထ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ယဒိ သာဝကနိမ္မိတေသု နာနပ္ပကာရတာ နတ္ထိ, ‘‘သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏေ ကာတုကာမော ဟောတီ’’တိအာဒိ ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ, တံ ကထန္တိ? တံ တထာ တထာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ တေ တေ ဝဏ္ဏဝယာဒိဝိသေသာ ပရိကမ္မာနုရူပံ ဣဇ္ဈန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ယထာဓိဋ္ဌိတေ နိမ္မိတရူပေ သစေ သာဝကော ‘‘ဣမေ ဝိသေသာ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄။) [သျ]ဟောန္တူ’’တိ ဣစ္ဆတိ, န ဣဇ္ဈတိ, ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဣဇ္ဈတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ န ကောစိ ဝိရောဓော။
ဣဒါနိ ယာနိ တာနိ ‘‘ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀) ပါဠိယာ အတ္ထဒဿနဝသေန ဝိဘတ္တာနိ ‘‘ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိအာဒီနိ စုဒ္ဒသ ပါဋိဟာရိယာနိ, တတ္ထ သိခါပ္ပတ္တံ ကာယေန ဝသဝတ္တနပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ, တေန ‘‘ရူပံ ပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ရူပဒဿနံ, ‘‘သဒ္ဒံ သုဏာတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သဒ္ဒသဝနံ, ‘‘စိတ္တံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ စိတ္တဇာနနန္တိ ဧဝံ ဒိဗ္ဗစက္ခုသောတစေတောပရိယဉာဏကတ္တုကံ ဒဿနသဝနဇာနနကိရိယံ ပရာမသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတော ပရေသု သန္တိဋ္ဌတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယမ္ပိဿာတိ ယမ္ပိ အဿ။ ယောဂိနော အဓိဋ္ဌာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဉ္စ ခေါတိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော, ဝိသေသတ္ထော ဝါ, တေန အယမေဝေတ္ထ ကာယေန ဝသဝတ္တနပါဋိဟာရိယေသု ဥက္ကဋ္ဌတရန္တိ ဒီပေတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အယံ နု ခေါ ဣဒ္ဓိမာ, အယံ နု ခေါ နိမ္မိတော’’တိ ဧကစ္စဿ ဗြဟ္မုနော အာသင်္ကုပ္ပါဒနတော။ ယဒဂ္ဂေန စေတံ အဓိဋ္ဌိတံ ဝိသေသတော မနောမယန္တိ ဝုစ္စတိ, တဒဂ္ဂေန ဥက္ကဋ္ဌတရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ နာမာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဣဓ သေသာနိ ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘သေသံ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၈။ ဣဒံ နာနာကရဏန္တိ ကာမမိမာပိ ဒွေ ဣဒ္ဓိယော အဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ, တထာပိ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ ဣမာသံ နာနာကရဏံ ဝိသေသော။ ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာတိ အတ္တနော ပကတိရူပံ ဝိဇဟိတွာ အပနေတွာ, ပရေသံ အဒဿေတွာတိ အတ္ထော။ ကုမာရကဝဏ္ဏန္တိ ကုမာရကသဏ္ဌာနံ။ ဒဿေတီတိ တထာ ဝိကုဗ္ဗန္တော အတ္တနိ ဒဿေတိ။ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီတိ အတ္တာနမ္ပိ ဟတ္ထိံ ကတွာ ဒဿေတိ, ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိံ ဒဿေတိ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဣဓ ‘‘ဟတ္ထိဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ကေစိ ဗဟိဒ္ဓါ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝစနံ ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ’’တိ ဝစနေန ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဘာဝေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ။ ကသ္မာ? ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနံ နာမ အတ္တနော ပကတိရူပဿ အညေသံ အဒဿနံ, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တဿ နိရောဓနံ။ ဧဝံ သတိ အတ္တာနံ အဒဿေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ဟတ္ထိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ဟတ္ထိံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅။) [သျ]ဒဿေတီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ကော ဧတ္ထ ဝိရောဓော, အတ္တနာ ပန ဟတ္ထိဝဏ္ဏော ဟုတွာ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိံ ဒဿန္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဘာဝေန စ န ကောစိ ဝိရောဓော။
ပါဠိယဉ္စ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါတိအာဒီသု အနိယမတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တေသု ဧကေကဿေဝ ကရဏဒဿနတ္ထံ။ ဟတ္ထိမ္ပီတိအာဒီသု ပန ဟတ္ထိအာဒီနံ ဗဟူနံ ဧကဇ္ဈံ ကာတဗ္ဗာဘာဝဒဿနတ္ထံ သမုစ္စယတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တေန ‘‘ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီ’’တိအာဒီသု ဒုတိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
ဣဒ္ဓိမတော အတ္တနော ကုမာရကာကာရေန ပရေသံ ဒဿနံ ကုမာရကဝဏ္ဏနိမ္မာနံ, န ဧတ္ထ ကိဉ္စိ အပုဗ္ဗံ ပထဝီအာဒိဝတ္ထု နိပ္ဖါဒီယတီတိ ကသိဏနိယမေန ပယောဇနာဘာဝတော ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရာရမ္မဏတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဝါ ဝတ္ထုနိပ္ဖါဒနေ ယထာရဟံ တံ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ကသိဏနိယမေန ပယောဇနံ နတ္ထေဝ။ ကုမာရကဝဏ္ဏဉှိ ဒဿေန္တေန နီလဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတဗ္ဗံ သိယာ, ပီတာဒီသု အညတရဝဏ္ဏံ ဝါ။ တထာ သတိ နီလာဒိကသိဏာနိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အာပန္နောဝ ကသိဏနိယမော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ဧဝမဓိဋ္ဌိတေ ယဒေကေ ပထဝီကသိဏဝသေန ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၄၂၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀) ဘာဝေါတိ ဧဝံ ပဝတ္တေန ကသိဏနိဒ္ဒေသေန ဣဓ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရာရမ္မဏတော’’တိအာဒိဝစနဿ ဝိရောဓံ အာသင်္ကန္တိ, သော အနောကာသောဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိမ္မိနိတဗ္ဗဘာဝေန အတ္တနာ ဣစ္ဆိတောတိ အတ္တနော ကုမာရကဝဏ္ဏော, န ပန အတ္တနော ဒဟရကာလေ ကုမာရကဝဏ္ဏောတိ။ နာဂါဒိဝဏ္ဏေသုပိ အယံ နယော ဗျာပီ ဧဝါတိ ယဒေကေ ‘‘နာဂါဒိနိမ္မာနေ န ယုဇ္ဇတိ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒပေါဟတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဗဟိဒ္ဓါပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီတိအာဒိ အဇ္ဈတ္တံ, ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, န ‘‘ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝိယ အဇ္ဈတ္တမေဝ ကုမာရကဝဏ္ဏာဒီနံ ဒဿနဝသေနာတိ။ ယံ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၉၉။ ကာယန္တိ အတ္တနော ကရဇကာယံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အယံ ကာယော သုသိရော ဟောတူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယာ’’တိ ဣမံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရမာဟ။ အညံ ကာယန္တိ ယံ မနောမယံ ကာယံ နိမ္မိနိတုကာမော, တံ။ မုဉ္ဇမှာတိ မုဉ္ဇတိဏတော။ ဤသိကန္တိ တဿ ကဏ္ဍံ။ ကောသိယာတိ အသိကောသတော။ ကရဏ္ဍာယာတိ ပေဠာယ, နိမ္မောကတောတိ စ ဝဒန္တိ။ အဗ္ဗာဟတီတိ ဥဒ္ဓရတိ။ ပဝါဟေယျာတိ အာကဍ္ဎေယျ။
ဣဒ္ဓိဝိဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဒွါဒသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇။) [သျ]၁၃။ အဘိညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဒိဗ္ဗသောတဓာတုကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀၀။ တတ္ထာတိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုယာ နိဒ္ဒေသေ။ အဘိညာပါဠိယာ ဟိ နိဒ္ဒေသမုခေန အဘိညာနံ နိဗ္ဗတ္တနဝိဓိ ဝိဓီယတိ။ အဘိညာသီသေနေတ္ထ အဘိညာပါဠိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တတော ပရာသု စ တီသု အဘိညာသူ’’တိ။ တတော ပရာသူတိ စ သတ္ထုနော ဒေသနာက္ကမံ, အတ္တနော စ ဥဒ္ဒေသက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပဋိပတ္တိက္ကမံ။ န ဟိ ပဋိပဇ္ဇန္တာ ဣမိနာဝ ကမေန ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပါဠိယံ, သေသာဘိညာပါဠိယဉ္စာတိ သဗ္ဗတ္ထ။ တတြာတိ ဝါကျောပညာသေ နိပါတမတ္တံ, တတြ ဝါ ယထာဝုတ္တပါဌေ။ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာတိ ဒိဗ္ဗေ ဘဝါတိ ဒိဗ္ဗာ, ဒေဝါနံ သောတဓာတု, တာယ ဒိဗ္ဗာယ သဒိသတ္တာ။ ဣဒါနိ တံ ဒိဗ္ဗသဒိသတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒေဝါနံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တာတိ သဒ္ဓါဗဟုလတာဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာနိသံသဒဿာဝိတာဒိသမ္ပတ္တိယာ သုဋ္ဌု စရိတတ္တာ သုစရိတေန ဒေဝူပပတ္တိဇနကေန ပုညကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တာ။ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါတရောဂါဒီနံ သင်္ဂဟော။ အပလိဗုဒ္ဓါတိ အနုပဒ္ဒုတာ။ ပိတ္တာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ, ကမ္မဿ စ ဥဠာရတာယ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပက္ကိလေသဒေါသရဟိတံ ဟိ ကမ္မံ တိဏာဒိဒေါသရဟိတံ ဝိယ သဿံ ဥဠာရဖလံ အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ကာရဏူပစာရေန စဿ ဖလံ တထာ ဝေါဟရီယတိ, ယထာ ‘‘သုက္ကံ သုက္ကဝိပါက’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂၊ မ။ နိ။ ၂။၈၁၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃၃)။ ဒူရေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သုခုမဿာပိ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပသာဒသောတဓာတူတိ စတုမဟာဘူတာနံ ပသာဒလက္ခဏာ သောတဓာတု။
ဝီရိယာရမ္ဘဝသေနေဝ ဣဇ္ဈနတော သဗ္ဗာပိ ကုသလဘာဝနာ ဝီရိယဘာဝနာ, ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတာ ဝါ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာပိ ဝိသေသတော ဝီရိယဘာဝနာ, တဿာ အာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တာ။ ဉာဏမယာ သောတဓာတု ဉာဏသောတဓာတု။ တာဒိသာယေဝါတိ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ, ဒူရေပိ သုခုမဿပိ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထတာယ စ တံသဒိသာ ဧဝ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ ဘူမီနံ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ, ဣမိနာ ကာရဏဝသေနဿာ ဒိဗ္ဗဘာဝမာဟ။ ယံ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈။) [သျ]ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန ဥက္ကံသဂတံ ပါဒကဇ္ဈာနသင်္ခါတံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရံ သန္နိဿာယ ပဝတ္တတ္တာ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရပရိယာပန္နံ ဝါ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဿယပစ္စယဘူတံ သန္နိဿိတတ္တာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဝနဋ္ဌေနာတိ သဒ္ဒဂဟဏဋ္ဌေန။ ယာထာဝတော ဟိ သဒ္ဒူပလဒ္ဓိ သဒ္ဒသဘာဝါဝဗောဓော သဝနံ။ သန္တေသုပိ အညေသု သဘာဝဓာရဏာဒီသု ဓာတုအတ္ထေသု အတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထာ သတ္ထု ဓာတုဒေသနာတိ အာဟ ‘‘နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စာ’’တိ။ သောတဓာတုကိစ္စံ သဒ္ဒသမ္ပဋိစ္ဆနံ, သဒ္ဒသန္နိဋ္ဌာနပစ္စယတာ စ။
ဉာဏဿ ပရိသုဒ္ဓိ ဥပက္ကိလေသဝိဂမေနေဝါတိ အာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသာယာ’’တိ။ မာနုသိကာ မနုဿ သန္တကာ, မံသသောတဓာတု, ဒိဗ္ဗဝိဒူရာဒိဝိသယဂ္ဂဟဏသင်္ခါတေန အတ္တနော ကိစ္စဝိသေသေန အတိက္ကန္တံ မာနုသိကံ ဧတာယာတိ အတိက္ကန္တမာနုသိကာ။ တေနာဟ ‘‘မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ သဒ္ဒသဝနေနာ’’တိ။ တတ္ထ မနုဿူပစာရန္တိ မနုဿေဟိ ဥပစရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ, ပကတိယာ သောတဒွါရေန ဂဟေတဗ္ဗံ ဝိသယန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဒသဝနေနာ’’တိ။ ဒိဗ္ဗေတိ ဒေဝလောကပရိယာပန္နေ။ တေ ပန ဝိသေသတော ဒေဝါနံ ကထာ သဒ္ဒါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒေဝါနံ သဒ္ဒေ’’တိ။ မနုဿာနံ ဧတေတိ မာနုသာ, တေ မာနုသေ။ ဧဝံ ဒေဝမနုဿသဒ္ဒါနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဒေသပရိယာဒါန’’န္တိ, ဧကဒေသဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ သဒေဟသန္နိဿိတာ အတ္တနော သရီရေ သန္နိဿိတာ။ နိပ္ပဒေသပရိယာဒါနံ ဌာနဘေဒဂ္ဂဟဏမုခေန သဝိညာဏကာဒိဘေဒဘိန္နဿ သဒ္ဒဿ အနဝသေသေန သင်္ဂဏှနတော။
အယံ ဒိဗ္ဗသောတဓာတု။ ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တေနာတိ ပရိကမ္မဘူတာဝေဏိကသမာဓိစိတ္တေန, ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဿ ပရိကမ္မဝသေန ပဝတ္တက္ခဏိကသမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ပရိကမ္မသမာဓိ နာမ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုယာ ဥပစာရာဝတ္ထာတိပိ ဝဒန္တိ။ သာ ပန နာနာဝဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဗ္ဗောဠာရိကသဒ္ဒဒဿနတ္ထံ သီဟာဒီနံ သဒ္ဒေါ ပဌမံ ဂဟိတော။ တိယောဇနမတ္ထကေပိ ကိရ ကေသရသီဟဿ သီဟနာဒသဒ္ဒေါ သုယျတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မေဃသဒ္ဒဗျဂ္ဃသဒ္ဒါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဩဠာရိကသဒ္ဒါဝဇ္ဇနံ ယာဝဒေဝ သုခုမသဒ္ဒါဝဇ္ဇနူပါယဒဿနတ္ထံ, တထာ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဘာဝနာဗလေန သုခုမတရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏသံသိဒ္ဓိတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉။) [သျ]ဧဝံ အာသန္နသဒ္ဒဂ္ဂဟဏာနုသာရေန ဒူရဒူရတရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏမ္ပိ သမိဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယာ’’တိအာဒိနာ ဒိသာသမ္ဗန္ဓဝသေန သဒ္ဒါနံ မနသိကာရဝိဓိ အာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ သဒ္ဒနိမိတ္တန္တိ ဉာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော သဒ္ဒေါ ဧဝ သဒ္ဒနိမိတ္တံ, ယော ဝါ ယထာဝုတ္တော ဥပါဒါယုပါဒါယ လဗ္ဘမာနော သဒ္ဒါနံ ဩဠာရိကသုခုမာကာရော, တံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒနိမိတ္တ’’န္တိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဩဠာရိကာနမ္ပိ သုခုမာနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ, တံ ဩဠာရိကသုခုမသမ္မတေသုပိ ဩဠာရိကသုခုမသဗ္ဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တဉ္စ သဗ္ဗံ သုခုမေ ဉာဏပရိစယဒဿနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဒနိမိတ္တဿ အပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝတ္တာ ‘‘သဒ္ဒေါဝ သဒ္ဒနိမိတ္တ’’န္တိ အယမေဝ ပက္ခော ဉာယာဂတောတိ ကေစိ, တံ န ဩဠာရိကသုခုမာနံ သဒ္ဒါနံ ဝဏ္ဏာရမ္မဏေန ဉာဏေန နီလပီတာဒိဝဏ္ဏာနံ ဝိယ တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။ ဩဠာရိကသုခုမဘာဝေါ စေတ္ထ သဒ္ဒနိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ယောဂိနော။ တေ သဒ္ဒါတိ ယေ သဗ္ဗောဠာရိကတော ပဘုတိ အာဝဇ္ဇန္တဿ အနုက္ကမေန သုခုမသုခုမာ သဒ္ဒါ အာဝဇ္ဇိတာ, တေ။ ပါကတိကစိတ္တဿာပီတိ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တစိတ္တဿာပိ။ ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တဿာတိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုယာ ဥပ္ပါဒနတ္ထံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ သဒ္ဒံ အာရဗ္ဘ ပရိကမ္မကရဏဝသေန ပဝတ္တက္ခဏိကသမာဓိစိတ္တဿ။ ပုဗ္ဗေပိ ဉာဏေန ပရိမဒ္ဒိတတ္တာ အတိဝိယ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
တေသု သဒ္ဒေသူတိ ယေ ပရိကမ္မဿ ဝိသယဒဿနတ္ထံ ဗဟူ သဒ္ဒါ ဝုတ္တာ, တေသု သဒ္ဒေသု။ အညတရန္တိ ယတ္ထဿ ပရိကမ္မကရဏဝသေန အဘိဏှံ မနသိကာရော ပဝတ္တော, တံ ဧကံ သဒ္ဒံ။ တတော ပရန္တိ တတော အပ္ပနုပ္ပတ္တိတော ပရံ။ တသ္မိံ သောတေတိ တသ္မိံ ဉာဏသောတေ။ ပတိတော ဟောတီတိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတု အန္တောဂဓာ ဟောတိ အပ္ပနာစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏလာဘီ နာမ ဟောတိ, န ဒါနိဿ တဒတ္ထံ ဘာဝနာဘိယောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တန္တိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုံ။ ထာမဇာတန္တိ ဇာတထာမံ ဒဠှဘာဝပ္ပတ္တံ။ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏံ။ ကိန္တိ ကိတ္တကန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သဒ္ဒံ သုဏာမီတိ ဧကင်္ဂုလမတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ’’တိ။ ပါဒကဇ္ဈာနဿ ဟိ အာရမ္မဏဘူတံ ကသိဏနိမိတ္တံ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ ဖရတူ’’တိ မနသိ ကရိတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တဿ ကသိဏနိမိတ္တံ တတ္တကံ ဌာနံ ဖရိတွာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀။) [သျ]တိဋ္ဌတိ။ သော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ ဂတေ သဒ္ဒေ အာဝဇ္ဇတိ, သုဘာဝိတဘာဝနတ္တာ တတ္ထ အညတရံ သဒ္ဒံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ စတ္တာရိ, ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေသု ပစ္ဆိမံ ဣဒ္ဓိစိတ္တံ, ဣတရဿ ပုနပိ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝ။ တတော ဧဝ ဟိ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဖုဋ္ဌောကာသဗ္ဘန္တရဂတေပိ သဒ္ဒေ သုဏာတိယေဝါတိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သုခုမသဒ္ဒါပေက္ခာယ ကတံ။
ဧဝံ သုဏန္တောဝါတိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သဝနေန ဝသီကတာဘိညော ဟုတွာ ယထာဝဇ္ဇိတေ သဒ္ဒေ သုဏန္တော ဧဝ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနေပိ တေ သဒ္ဒေ ပစ္စေကံ ဝတ္ထုဘေဒေန ဝဝတ္ထပေတုကာမတာယ သတိ။
ဒိဗ္ဗသောတဓာတုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စေတောပရိယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀၁။ ပရိယာတီတိ သရာဂါဒိဝိဘာဂေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ယေသဉှိ ဓာတူနံ ဂတိ အတ္ထော, ဗုဒ္ဓိပိ တေသံ အတ္ထော။ ‘‘ပရသတ္တာန’’န္တိ ဧတ္ထ ပရ-သဒ္ဒေါ အညတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အတ္တာနံ ဌပေတွာ သေသသတ္တာန’’န္တိ, ယထာ ဟိ ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာ။ ယော အတ္တာ န ဟောတိ, သော ပရောတိ။ သတ္တာနန္တိ စေတ္ထ ရူပါဒီသု သတ္တာတိ သတ္တာ။ တဿာ ပန ပညတ္တိယာ သဝိညာဏကသန္တာနေ နိရုဠှတ္တာ နိစ္ဆန္ဒရာဂါပိ သတ္တာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ, ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ ဝါ။ ‘‘ပု’’န္တိ နရကံ, တတ္ထ ဂလန္တိ ပပတန္တီတိ ပုဂ္ဂလာ, ပါပကာရိနော။ ဣတရေပိ သံသာရေ သံသာရိနော တံသဘာဝါနာတိဝတ္တနတော ပုဂ္ဂလာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။ တံတံသတ္တနိကာယဿ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဥပပတ္တိယာ ပူရဏတော, အနိစ္စတာဝသေန ဂလနတော စ ပုဂ္ဂလာတိ နေရုတ္တာ။
ဧတဉှီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ဧတံ စေတောပရိယဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝသေန ဣဇ္ဈတီ’’တိ တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, ဧတဿ စေတောပရိယဉာဏဿ ဥပ္ပါဒနေ ပရိကမ္မံ, တသ္မာ တေန စေတောပရိယဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန အဓိဂတဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ဘိက္ခုနာတိ ဧဝံ ယောဇနာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁။) [သျ]ကာတဗ္ဗာ။ ဟဒယရူပန္တိ န ဟဒယဝတ္ထု, အထ ခေါ ဟဒယမံသပေသိ။ ယံ ဗဟိ ကမလမကုဠသဏ္ဌာနံ, အန္တော ကောသာတကီဖလသဒိသန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉှိ နိဿာယ ဒါနိ ဝုစ္စမာနံ လောဟိတံ တိဋ္ဌတိ။ ဟဒယဝတ္ထု ပန ဣမံ လောဟိတံ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ။ ကထံ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏဒဿနေန အရူပံ စိတ္တံ ပရိယေသတီတိ အာဟ ‘‘ယဒါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကထံ ပန သောမနဿသဟဂတာဒိစိတ္တဝုတ္တိယာ ကမ္မဇဿ လောဟိတဿ ဝိဝိဓဝဏ္ဏဘာဝါပတ္တီတိ? ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘ကမ္မဇမေဝ တံ လောဟိတ’’န္တိ စတုသန္တတိရူပဿာပိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ရူပံ သောမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ဧဝမ္ပိ ယံ တတ္ထ အစိတ္တဇံ, တဿ ယထာဝုတ္တဝဏ္ဏဘေဒေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? ဘဝိတဗ္ဗံ, သေသတိသန္တတိရူပါနံ တဒနုဝတ္တနတော။ ယထာ ဟိ ဂမနာဒီသု စိတ္တဇရူပါနိ ဥတုကမ္မာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပေဟိ အနုဝတ္တီယန္တိ, အညထာ ကာယဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယေဝ န သိယာ, ဧဝမိဓာပိ စိတ္တဇရူပံ သေသတိသန္တတိရူပါနိ အနုဝတ္တမာနာနိ ပဝတ္တန္တိ။ ပသာဒကောဓဝေလာသု စက္ခုဿ ဝဏ္ဏဘေဒါပတ္တိယေဝ စ တဒတ္ထဿ နိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပရိယေသန္တေနာတိ ပဌမံ တာဝ အနုမာနတော ဉာဏံ ပေသေတွာ ဂဝေသန္တေန။ စေတောပရိယဉာဏဉှိ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန ယောဂိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ လာဘီ သမာနော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယမံသပေသိံ နိဿာယ ပဝတ္တမာနဿ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏဒဿနေန ‘‘ဣဒါနိ ဣမဿ စိတ္တံ သောမနဿသဟဂတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒေါမနဿသဟဂတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ ဝါ နယဂ္ဂါဟဝသေနပိ ဝဝတ္ထပေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣမဿ စိတ္တံ ဇာနာမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ကာလသတမ္ပိ ကာလသဟဿမ္ပိ ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တထေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဟဒယလောဟိတဝဏ္ဏဒဿနာဒိဝိဓိနာ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ဣဒါနိ စေတောပရိယဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ယံ တဒါ ပဝတ္တတီတိ ဝဝတ္ထာပိတံ စိတ္တံ, တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ စတ္တာရိ, ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ တေသံ ပုရိမာနိ တီဏိ, စတ္တာရိ ဝါ ပရိကမ္မာဒိသမညာနိ ကာမာဝစရာနိ, စတုတ္ထံ, ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။ တတ္ထ ယံ အန္တေန အပ္ပနာစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏံ, ဣဒံ စေတောပရိယဉာဏံ။ တဉှိ ယတ္ထာနေန ပရိကမ္မံ ကတံ, တံ ပရဿ စိတ္တံ ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂။) [သျ]ဟုတွာ ပဝတ္တတိ ရူပံ ဝိယ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, သဒ္ဒံ ဝိယ စ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ။ တတော ပရံ ပန ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ သရာဂါဒိဝဝတ္ထာပနံ ဟောတိ နီလာဒိဝဝတ္ထာပနံ ဝိယ။ ဧဝမဓိဂတဿ ပန စေတောပရိယဉာဏဿ ထာမဂမနဝိဓာနမ္ပိ အဓိဂမနဝိဓာနသဒိသမေဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ တေန…ပေ… ထာမဂတံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ ထာမဂတေ ဟီတိအာဒိ ထာမဂတာနိသံသဒဿနံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ကာမာဝစရစိတ္တန္တိ စတုပဏ္ဏာသဝိဓမ္ပိ ကာမာဝစရစိတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပီ’’တိ ပဒံ ‘‘ရူပါဝစရာရူပါဝစရစိတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေန ပဉ္စဒသဝိဓမ္ပိ ရူပါဝစရစိတ္တံ, ဒွါဒသဝိဓမ္ပိ အရူပါဝစရစိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဇာနာတီတိ သရာဂါဒိပကာရေဟိ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုထုဇ္ဇနဝသေနာယံ အဘိညာကထာတိ လောကုတ္တရံ စိတ္တံ ဣဓ အနုဒ္ဓဋံ။ တမ္ပိ ဟိ ဥပရိမော, သဒိသော ဝါ အရိယော ဟေဋ္ဌိမဿ, သဒိသဿ စ စိတ္တမ္ပိ ပဇာနာတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘အနုတ္တရံ ဝါ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ သင်္ကမန္တောတိ ဉာဏေန ဥပသင်္ကမန္တော။ ဧကစ္စဉှိ စိတ္တံ ဉတွာ ပရိကမ္မေန ဝိနာ တဒညံ စိတ္တံ ဇာနန္တော ‘‘စိတ္တာ စိတ္တံ သင်္ကမန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာပိ ဟဒယရူပဒဿနေနာ’’တိ။ ဟဒယရူပဒဿနာဒိဝိဓာနံ ဟိ အာဒိကမ္မိကဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ, စတုဝေါကာရဘဝေပိ ဝါ။ န ကတော အဘိညာနုယောဂသင်္ခါတော အဘိနိဝေသော ဧတေနာတိ အကတာဘိနိဝေသော, တဿ, အာဒိကမ္မိကဿာတိ အတ္ထော။ အယံ ကထာတိ ‘‘အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပရိကမ္မကထာ။
အဝသေသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ။ ဧဝံ အဝိဘာဂေန ဝုတ္တံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဘူမကံ ကုသလာဗျာကတံ စိတ္တံ ဝီတရာဂ’’န္တိ အာဟ။ တဉှိ ယောနိသောမနသိကာရပ္ပစ္စယတံဟေတုကတာဟိ ရာဂေန သမ္ပယောဂါသင်္ကာဘာဝတော ‘‘ဝီတရာဂ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ သေသာကုသလစိတ္တာနံ ရာဂေန သမ္ပယောဂါဘာဝတော နတ္ထေဝ သရာဂတာ, တံနိမိတ္တကတာယ ပန သိယာ တံသဟိတတာလေသောတိ နတ္ထေဝ ဝီတရာဂတာပီတိ ဒုကဝိနိမုတ္တတာဝ ယုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဒုကေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒေသိကံ စေတောပရိယဉာဏံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ဒုကန္တရပရိယာပန္နတ္တာ တေသံ။ ယေ ပန ‘‘ပဋိပက္ခဘာဝေ အသတိပိ သမ္ပယောဂါဘာဝေါ ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ ဧကစ္စအဗျာကတာနံ ဝိယာ’’တိ သေသာကုသလစိတ္တာနမ္ပိ ဝီတရာဂတံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃။) [သျ]ပဋိဇာနန္တိ, တေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကေစိ ပန ထေရာ တာနိပိ သင်္ဂဏှန္တီ’’တိ။ သဒေါသဒုကေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပါဋိပုဂ္ဂလိကနယေနာတိ အာဝေဏိကနယေန, တဒညာကုသလစိတ္တေသု ဝိယ လောဘဒေါသေဟိ အမိဿိတဿ မောဟဿေဝ သဗ္ဘာဝတောတိ အတ္ထော။ အကုသလမူလသင်္ခါတေသု သဟ မောဟေနေဝါတိ သမောဟံ ပဌမနယေ, ဒုတိယနယေ ပန သဟေဝ မောဟေနာတိ သမောဟန္တိ ဧဝံ ဥတ္တရပုရိမပဒါဝဓာရဏတော ဒွီသု နယေသု ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တံ ထိနမိဒ္ဓံ အနုဝတ္တနဝသေန ဂတံ ပဝတ္တံ ထိနမိဒ္ဓါနုဂတံ ပဉ္စဝိဓံ သသင်္ခါရိကာကုသလစိတ္တံ သံခိတ္တံ, အာရမ္မဏေ သင်္ကောစနဝသေန ပဝတ္တနတော။ ဝုတ္တနယေန ဥဒ္ဓစ္စာနုဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တံ ပန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ စိတ္တံ, ယတ္ထ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စံ ပစ္စယဝိသေသေန ထာမဇာတံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ, ဝိပုလဖလတာယ, ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတံ, မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တပညေဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ အဝသေသန္တိ ပရိတ္တအပ္ပမာဏံ။ အတ္တာနံ ဥတ္တရိတုံ သမတ္ထေဟိ သဟ ဥတ္တရေဟီတိ သဥတ္တရံ။ ဥတ္တိဏ္ဏန္တိ ဥတ္တရံ, လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရန္တိ လောကုတ္တရံ။ တတော ဧဝ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရံ။ ဥပနိဇ္ဈာနလက္ခဏပ္ပတ္တေန သမာဓိနာ သမ္မဒေဝ အာဟိတန္တိ သမာဟိတံ။ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိပ္ပတ္တံ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိပ္ပတ္တံ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ။ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂစိတ္တံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိပ္ပတ္တံ ဖလစိတ္တံ။ နိဿရဏဝိမုတ္တိပ္ပတ္တမ္ပိ တဒုဘယမေဝ။ ကာမံ ကာနိစိ ပစ္စဝေက္ခဏစိတ္တာဒီနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ, နိဿရဏဝိမုတ္တိပ္ပတ္တာနိ ပန န ဟောန္တိ တာဒိသကိစ္စာယောဂတော။ ပါဠိယံ အာဂတသရာဂါဒိဘေဒဝသေန စေဝ တေသံ အန္တရဘေဒဝသေန စ သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ။
စေတောပရိယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀၂။ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ, တဿ ဝါ အနုဿရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ, တံ နိဿယာဒိပစ္စယဘူတံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိမှိ ယံ ဉာဏံ, တဒတ္ထာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄။) [သျ]ဝိဝရန္တော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ တာဝ ဒဿေတွာ တတ္ထ သတိဉာဏာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိဝစနတော အတီတဘဝဝိသယံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အတီတဇာတီသူ’’တိ နိဝါသ-သဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနော, ခန္ဓဝိနိမုတ္တော စ နိဝသိတဓမ္မော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ’’တိ။ နိဝုတ္ထတာ စေတ္ထ သသန္တာနေ ပဝတ္တတာ, တထာဘူတာ စ တေ အနု အနု ဘူတာ ဇာတာ ပဝတ္တာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂတာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘နိဝုတ္ထာတိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဧဝံ သသန္တတိပရိယာပန္နဓမ္မဝသေန နိဝါသ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ အဝိသေသေန ဝတ္တုံ ‘‘နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ နိဝုတ္ထာ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဂေါစရနိဝါသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေါစရဘူတာပိ ဟိ ဂေါစရာသေဝနာယ အာသေဝိတာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အနုဘူတာ နိဝုတ္ထာ နာမ ဟောန္တီတိ။ တေ ပန ဒုဝိဓာ သပရဝိညာဏဂေါစရတာယာတိ ဥဘယေပိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ‘‘အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ ဝစနံ ယေ တေ ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထဓမ္မာ, တေ န ကေဝလံ ဝိညာဏေန ဝိညာဏမတ္တာ, အထ ခေါ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဇာတိနာမဂေါတ္တဝဏ္ဏလိင်္ဂါဟာရာဒိဝိသေသေဟိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတာ, တထေဝေတံ ဉာဏံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဏှာတီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရဝိညာဏဝိညာတာပိ ဝါ နိဝုတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလံ အတ္တနောဝ ဝိညာဏေန, အထ ခေါ ပရေသံ ဝိညာဏေန ဝိညာတာပိ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣဓာပိ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘ပရေသမ္ပိ ဝါ ဝိညာဏေန ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ။ တဿ စ ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေ စ ခေါ ယသ္မာ အဘီတာသု ဧဝ ဇာတီသု အညေဟိ ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ, တေ စ ပရိနိဗ္ဗုတာပိ ဟောန္တိ။ ယေ ဟိ တေ ဝိညာတာ, တေသံ တဒါ ဝတ္တမာနသန္တာနာနုသာရေန တေသမ္ပိ အတီတေ ပဝတ္တိ ဉာယတီတိ သိခါပ္ပတ္တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝိသယဘူတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆိန္နဝဋုမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တေသံ အနုဿရဏာ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနုဿရဏာနိ ဂယှန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ဆိန္နဝဋုမကာ ပန သဗ္ဗေဝ အနုပါဒိသေသာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅။) [သျ]နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတာ။ တေသံ အနုဿရဏံ နာမ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ အနုဿရဏံ, သာ ပန ပဋိပတ္တိ သင်္ခေပတော ဆဠာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏာတိ တာနိ ဣဓ ပရဝိညာဏဝိညာတဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာနိ, တေ ပနေတေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယာ, န အညေသန္တိ အာဟ ‘‘တေ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။ န ဟိ အတီတေ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဧဝံ ဝိပဿိံသု, ဧဝံ မဂ္ဂံ ဘာဝေသုံ, ဧဝံ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သစ္ဆာကံသု, ဧဝံ ဝေနေယျေ ဝိနေသုန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဒါ အညေသံ ဉာဏဿ ဂတိ အတ္ထီတိ။ ယာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ, သာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
အနေကဝိဓန္တိ နာနာဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသာဒိဝသေန ဗဟုဝိဓံ။ ပကာရေဟီတိ နာမဂေါတ္တာဒိအာကာရေဟိ သဒ္ဓိံ, သဟယောဂေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ပဝတ္တိတံ ဒေသနာဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သံဝဏ္ဏိတ’’န္တိ, ဝိတ္ထာရိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘နိဝါသ’’န္တိ အန္တောဂဓဘေဒသာမညဝစနမေတန္တိ တေ ဘေဒေ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထသန္တာန’’န္တိ အာဟ။ သာဝကဿေဝေတံ အနုဿရဏံ, န သတ္ထုနောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ခန္ဓပဋိပါဋိဝသေန စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝါ’’တိ။ ခန္ဓပဋိပါဋိ ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော။ သာ စ ခေါ စုတိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပဋိပါဋိဝသေန။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဣရိယာပထပဋိပါဋိ ခန္ဓပဋိပါဋီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာတိ ဉာဏဂတိယာ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာ။ တိတ္ထိယာတိ အညတိတ္ထိယာ, တေ ပန ကမ္မဝါဒိနော ကိရိယဝါဒိနော တာပသာဒယော။ ဌပေတွာ အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကေ ဣတရေ သတ္ထု သာဝကာ ပကတိသာဝကာ။
ယသ္မာ တိတ္ထိယာနံ ဗြဟ္မဇာလာဒီသု စတ္တာလီသာယ ဧဝ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာနံ အနုဿရဏံ အာဂတံ, တသ္မာ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ ဝတွာ တံ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ, တေန ဝိပဿနာဘိယောဂေါ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝိသေသကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဗလဝပညတ္တာတိ ဧတ္ထ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒိယေဝ ပညာယ ဗလဝကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဉှေတ္ထ နေသံ သာဓာရဏကာရဏံ။ ဧတ္တကောတိ ကပ္ပါနံ လက္ခံ, တဒဓိကံ ဧကံ, ဒွေ စ အသင်္ချေယျာနီတိ ကာလဝသေန ဧဝံပရိမာဏော ယထာက္ကမံ တေသံ မဟာသာဝကအဂ္ဂသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပုညဉာဏာဘိနီဟာရော သာဝကပစ္စေကဗောဓိပါရမိတာ သမိတာ။ ယဒိ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏကာလပရိစ္ဆိန္နော တေသံ တေသံ အရိယာနံ အဘိညာဉာဏဝိဘာဂေါ, ဧဝံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆။) [သျ]သန္တေ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဝိသယပရိစ္ဆေဒတာ အာပန္နာတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ, တာဝတကံ ဉာဏ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိယ ဗုဒ္ဓါနံ အဘိညာဉာဏာနမ္ပိ ဝိသယေ ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ တတ္ထ ယံ ယံ ဉာတုံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ တံ ဇာနန္တိ ဧဝ။ အထ ဝါ သတိပိ ကာလပရိစ္ဆေဒေ ကာရဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟာဒိနာ သာတိသယတ္တာ မဟာဗောဓိသမ္ဘာရာနံ ပညာပါရမိတာယ ပဝတ္တိအာနုဘာဝဿ ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ, ကုတော တန္နိဗ္ဗတ္တာနံ အဘိညာဉာဏာနန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အတီတေ ဧတ္တကာနိ ကပ္ပါနံ အသင်္ချေယျာနီတိ ဧဝံ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ, အနာဂတေ အနာဂတံသဉာဏဿ ဝိယ။
ဧဝံ ဆန္နံ ဇနာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ ကာလဝိဘာဂတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏတော အာနုဘာဝဝိသေသတော, ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဒဿေတုံ ‘‘တိတ္ထိယာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနာတိ အတ္တနော, ပရဿ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ စုတိံ ဒိသွာ အန္တရာ ကိဉ္စိ အနာမသိတွာ ပဋိသန္ဓိယာ ဧဝ ဂဟဏဝသေန။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကတော, အနွယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေသဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပကတိသာဝကာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနပိ သင်္ကမန္တီတိ အယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ‘‘ဗလဝပညတ္တာ’’တိ ဟေတုနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော, စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သင်္ကမနံ ဝေမဇ္ဈဒဿနေ ပယောဇနာဘာဝတော။ ဉာဏဗလဒဿနတ္ထံ ပနေတ္ထ ဝုတ္တံ။
တံ တံ ပါကဋမေဝါတိ ယထာ နာမ သရဒသမယေ ဌိတမဇ္ဈနှိကဝေလာယံ စတုရတနိကေ ဂေဟေ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ရူပဂတံ သုပါကဋမေဝ ဟောတီတိ လောကသိဒ္ဓမေတံ, သိယာ ပန တဿ သုခုမတရတိရောဟိတာဒိဘေဒဿ ရူပဂတဿ အဂေါစရတာ။ နတ္ထေဝ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ ဉေယျဿ အဂေါစရတာ, အထ ခေါ တံ ဉာဏာလောကေန ဩဘာသိတံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သုပါကဋံ သုဝိဘူတမေဝ ဟောတိ တထာ ဉေယျာဝရဏဿ သုပဟီနတ္တာ။ ပေယျာလပါဠိံ ဝိယ သင်္ခိပိတွာတိ ယထာ ပေယျာလပါဠိံ ပဌန္တာ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ…ပေ… ပဉ္စမံ ဈာန’’န္တိ အာဒိပရိယောသာနမေဝ ဂဏှန္တာ သင်္ခိပိတွာ သဇ္ဈာယန္တိ, န အနုပဒံ, ဧဝံ အနေကာပိ ကပ္ပကောဋိယော သင်္ခိပိတွာ။ ယံ ယံ ဣစ္ဆန္တီတိ ယသ္မိံ ကပ္ပေ, ယသ္မိံ ဘဝေ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇။) [သျ]ယံ ယံ ဇာနိတုံ ဣစ္ဆန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတေ ဧဝ ဉာဏေန ဩက္ကမန္တာ။ သီဟောက္ကန္တဝသေန သီဟဂတိပတနဝသေန ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တိ။ သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါဠဿ ကောဋိယာ ကောဋိပဋိပါဒနဝသေန ကတဝါလဝေဓပရိစယဿ။ သရဘင်္ဂသဒိသဿာတိ သရဘင်္ဂဗောဓိသတ္တသဒိသဿ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၀ အာဒယော)။ လက္ခဋ္ဌာနဿ အပ္ပတ္တဝသေန န သဇ္ဇတိ။ အတိက္ကမနပဿဂမနဝသေန န ဝိရဇ္ဈတိ။
ခဇ္ဇုပနကပ္ပဘာသဒိသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဉာဏဿ အတိဝိယ အပ္ပါနုဘာဝတာယ ခဇ္ဇောတောဘာသသမံ ဟုတွာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဒီပပ္ပဘာသဒိသန္တိ ပါကတိကဒီပါလောကသဒိသံ။ ဥက္ကာပဘာ မဟာဥမ္မုကာလောကော။ ဩသဓိတာရကပ္ပဘာတိ ဥဿန္နာ ပဘာ ဧတာယ ဓီယတီတိ ဩသဓိ, ဩသဓီနံ ဝါ အနုဗလပ္ပဒါယိကတ္တာ ဩသဓီတိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမာယ တာရကာယ ပဘာ။ သရဒသူရိယမဏ္ဍလသဒိသံ သဝိသယေ သဗ္ဗသော အန္ဓကာရဝိဓမနတော။
ယဋ္ဌိကောဋိဂမနံ ဝိယ ခန္ဓပဋိပါဋိယာ အမုဉ္စနတော။ ကုန္နဒီနံ အတိက္ကမနာယ ဧကေနေဝ ရုက္ခဒဏ္ဍေန ကတသင်္ကမော ဒဏ္ဍကသေတု။ စတူဟိ, ပဉ္စဟိ ဝါ ဇနေဟိ ဂန္တုံ သက္ကုဏေယျော ဖလကေ အတ္ထရိတွာ အာဏိယော ကောဋ္ဋေတွာ ကတသင်္ကမော ဇင်္ဃသေတု။ ဇင်္ဃသတ္ထဿ ဂမနယောဂ္ဂေါ သင်္ကမော ဇင်္ဃသေတု ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ ဝိယ။ သကဋဿ ဂမနယောဂ္ဂေါ သင်္ကမော သကဋသေတု သကဋမဂ္ဂေါ ဝိယ။ မဟတာ ဇင်္ဃသတ္ထေန ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ မဟာဇင်္ဃမဂ္ဂေါ။ ဗဟူဟိ ဝီသာယ ဝါ တိံသာယ ဝါ သကဋေဟိ ဧကဇ္ဈံ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ မဟာသကဋမဂ္ဂေါ။
ဣမသ္မိံ ပန အဓိကာရေတိ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) စိတ္တသီသေန သာဝကဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌသမာဓိဘာဝနာဓိကာရေ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၃။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သာဝကာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ။ ဧဝန္တိ ယထာ တေ အနုဿရန္တိ, ဧဝံ အနုဿရိတုကာမေန။ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဈာနေသု ယထာရဟံ ပီတိသုခေဟိ ကာယစိတ္တာနံ သမ္ပီနနာယ ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, အညထာ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ ယာယ နိသဇ္ဇာယ နိသိန္နဿ အနုဿရဏာရမ္ဘော, သာ ဣဓ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ နိသဇ္ဇာ။ တတော အာသနပညာပနန္တိ တတော နိသဇ္ဇာယ ပုရိမကံ အာသနပညာပနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈။) [သျ]သေသေသုပိ။ ဘောဇနကာလောတိအာဒီသု ကာလသီသေန တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ကတကိစ္စမာဟ။ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဝန္ဒနကာလောတိ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏေသု စေတိယဗောဓီနံ ဝန္ဒနကာလော။ သကလံ ရတ္တိန္ဒိဝန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။
ကိဉ္စိ ကိစ္စံ။ ဧတ္တကေနာတိ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနေန။ ပါဒကဇ္ဈာနဉှိ သတ္ထကဿ ဝိယ နိသာနသိလာ သတိပညာနမ္ပိ နိသိတဘာဝါဝဟံ။ ယံ တဿ, တာ တံ သမာပဇ္ဇနေန ပရမနေပက္ကပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒီပေ ဇလိတေ ဝိယ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ, အန္ဓကာရဋ္ဌာနေတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုရိမဘဝေတိ ဣမဿ ဘဝဿ အနန္တရေ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေ။ ပဝတ္တိတနာမရူပန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တိတနာမရူပံ။ တဉ္စ ခေါ ပဌမံ ရူပံ အာဝဇ္ဇိတွာ နာမံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပဌမံ နာမံ အာဝဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ ရူပန္တိ အပရေ။ ပဟောတီတိ သက္ကောတိ။ ပဏ္ဍိတော နာမ ဣမိဿာ အဘိညာဘာဝနာယ ကတာဓိကာရော။
‘‘အညံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဣဒံ အညသ္မာ ကမ္မဘဝါ အညော ဥပပတ္တိဘဝေါ ဥပ္ပန္နောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နန္တရဘာဝတော။ အညထာ ဧကဘဝေပိ အညမညမေဝ နာမရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နိရုဒ္ဓဉ္စ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿ, တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓ၊
သဗ္ဗေပိ သဒိသာ ခန္ဓာ, ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၃၉)၊
တံ ဌာနန္တိ တံ နိက္ခေပဋ္ဌာနံ။ အာဟုန္ဒရိကန္တိ သမန္တတော, ဥပရိ စ ဃနသဉ္ဆန္နံ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနံ။ အန္ဓတမမိဝါတိ အန္ဓကာရတိမိသာ ဝိယ။
ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကတ္ထာယာတိ ကူဋာဂါရဿ ကူဋတ္ထာယ။ ကူဋာဂါရဿ ကဏ္ဏိကာ ဝိယ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ, မဟာရုက္ခော ဝိယ ပုရိမဘဝေ စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တနာမရူပံ, သာခါပလာသာ ဝိယ တေန သမ္ဗန္ဓံ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ, ဖရသုဓာရာ ဝိယ ပရိကမ္မဘာဝနာ, ကမ္မာရသာလာ ဝိယ ပါဒကဇ္ဈာနန္တိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကဋ္ဌဖာလကောပမာပိ ‘‘ယထာ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော ဩဒနပစနာဒိအတ္ထံ မဟန္တံ ဒါရုံ ဖာလေန္တော တဿ တစဖေဂ္ဂုမတ္တဖာလနေ ဖရသုဓာရာယ ဝိပန္နာယ မဟန္တံ ဒါရုံ ဖာလေတုံ အသက္ကောန္တော ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ကေသောဟာရကူပမာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉။) [သျ]ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ နာမ န ဟောတိ အတီတာသု ဇာတီသု နိဝုတ္ထဓမ္မာရမ္မဏတ္တာဘာဝါ။ တန္တိ ပစ္ဆိမနိသဇ္ဇတော ပဘုတိ ယာဝ ပဋိသန္ဓိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ပရိကမ္မဘာဝေန ပဝတ္တသမာဓိနာ သမ္ပယုတ္တဉာဏံ ပရိကမ္မသမာဓိဉာဏံ။ တံ ရူပါဝစရံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတီတိ တံ တေသံ ဝစနံ အတီတံသဉာဏံ စေ, ရူပါဝစရံ အဓိပ္ပေတံ န ယုဇ္ဇတိ ပရိကမ္မသမာဓိဉာဏဿ ကာမာဝစရဘာဝတော။ န ဟိ အနန္တရစုတိစိတ္တဿ ဩရတော ပဝတ္တိက္ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ရူပါဝစရံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာယံ ဝါ အာဂတံ အတ္ထိ။ ယေသံ ဇဝနာနံ ပုရိမာနီတိ ယောဇနာ။ ယဒါ ပန အပ္ပနာစိတ္တံ ဟောတိ, တဒါဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နာမာတိ ကာမံ အနန္တရဿ ဘဝဿ စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တိတနာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏံ ဒဿိတံ, တံ ပန နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဉာဏသာမညဿ ဇောတိတဘာဝတော။ ယထေဝ ဟိ တတော နာမရူပတော ပဘုတိ သဗ္ဗေ အတီတာ ခန္ဓာ, ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓါ စ သဗ္ဗော ပုဗ္ဗေနိဝါသော, ဧဝံ တဿ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘တေန ဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၄။ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ဘဝံ။ သော ဟိ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တော အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နော အန္တောဂဓဓမ္မပ္ပဘေဒေါ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော ဣဓ ဇာတီတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဧကမ္ပိ…ပေ… ခန္ဓသန္တာန’’န္တိ။ ပရိဟာယမာနောတိ ခီယမာနော ဝိနဿမာနော။ ကပ္ပေါတိ အသင်္ချေယျကပ္ပေါ။ သော ပန အတ္ထတော ကာလော, တဒါ ပဝတ္တမာနသင်္ခါရဝသေနဿ ပရိဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဍ္ဎမာနော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ပန ‘‘ကာလံ ခေပေတီ’’တိ, ‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ, သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) စ အာဒီသု ကာလဿာပိ ခယော ဝုစ္စတိ, သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ သံဝဋ္ဋနံ ဝိနဿနံ သံဝဋ္ဋော, သံဝဋ္ဋတော ဥဒ္ဓံ တထာ ဌာယီ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ တံမူလကတ္တာတိ တံပုဗ္ဗကတ္တာ။ ဝိဝဋ္ဋနံ နိဗ္ဗတ္တနံ, ဝဍ္ဎနံ ဝါ ဝိဝဋ္ဋော။
တေဇောသံဝဋ္ဋော အာပေါသံဝဋ္ဋော ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ ဧဝံ သံဝဋ္ဋသီမာနုက္ကမေန သံဝဋ္ဋေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု တထာ အဝတွာ ‘‘အာပေါသံဝဋ္ဋော
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀။) [သျ]တေဇောသံဝဋ္ဋော ဝါယောသံဝဋ္ဋော’’တိ ဝစနံ သံဝဋ္ဋကမဟာဘူတဒေသနာနုပုဗ္ဗိယာတိ ကေစိ။ သံဝဋ္ဋာနုပုဗ္ဗိယာတိ အပရေ။ အာပေန သံဝဋ္ဋော အာပေါသံဝဋ္ဋော။ သံဝဋ္ဋသီမာတိ သံဝဋ္ဋမရိယာဒါ။
သံဝဋ္ဋတီတိ ဝိနဿတိ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ, တီသုပိ သံဝဋ္ဋကာလေသူတိ အတ္ထော။
‘‘ဧကံ ဗုဒ္ဓခေတ္တ’’န္တိ ဣဓ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တံ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓခေတ္တံ နာမ တိဝိဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကေ ဌာနေ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိဉာဏာနုဘာဝေါ ပုညဖလသမုတ္တေဇိတော သရသေနေဝ ပထဝီ ဝိဇမ္ဘတိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓင်္ကုရဿ နိဗ္ဗတ္တနခေတ္တံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိခေတ္တံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တ’’န္တိ။ အာနုဘာဝေါ ဝတ္တတီတိ ဣဓ ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အာဏာခေတ္တပရိယာပန္နေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စက္ကဝါဠေ ဌတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပရိတ္တံ ကတွာ တတ္ထေဝ အညံ စက္ကဝါဠံ ဂတောပိ ကတပရိတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ အထ ဝါ တတ္ထ ဧကစက္ကဝါဠေ ဌတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္ထာယ ပရိတ္တေ ကတေ အာဏာခေတ္တေ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘိသမ္ဘုဏာတွေဝ ပရိတ္တာနုဘာဝေါ တတ္ထ ဒေဝတာဟိ ပရိတ္တာဏာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတော။ ယံ ဝိသယခေတ္တံ သန္ဓာယ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ သရေန အဘိဝိညာပနံ, အတ္တနော ရူပဒဿနဉ္စ ပဋိဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝုတ္တံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အနန္တာပရိမာဏေ ဝိသယခေတ္တေ။ ယံ ယံ တထာဂတော အာကင်္ခတိ, တံ တံ ဇာနာတိ အာကင်္ခါမတ္တပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ။ သဏ္ဌဟန္တန္တိ ဝိဝဋ္ဋမာနံ ဇာယမာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၅။ ဂေါခါယိတကမတ္တေသူတိ ဂေါဟိ ခါဒိတဗ္ဗပ္ပမာဏေသု။ ယန္တိ ယသ္မိံ သမယေ။ ပုပ္ဖဖလူပဇီဝိနိယော စ ဒေဝတာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဧတေသန္တိ ‘‘ဝဿူပဇီဝိနော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသတ္တာနံ။ တတ္ထာတိ ဗြဟ္မလောကေ။ သော စ ခေါ ပရိတ္တာဘာဒိဗြဟ္မလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ ဝတွာ ဈာနပ္ပဋိလာဘဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လောကံ ဗျူဟေန္တိ သမ္ပိဏ္ဍေန္တီတိ လောကဗျူဟာ။ တေ ကိရ ဒိသွာ မနုဿာ တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ သံဝေဂဇာတာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁။) [သျ]သမ္ဘမပ္ပတ္တာ စ ဟုတွာ တေသံ အာသန္နေ ဌာနေ သန္နိပတန္တိ။ သိခါဗန္ဓဿ မုတ္တတာယ မုတ္တသိရာ။ ဣတော စိတော စ ဝိဓူယမာနကေသတာယ ဝိကိဏ္ဏကေသာ။ လောကဝိနာသဘယေန သောကဝန္တစိတ္တတာယ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော။ မာရိသာတိ ဒေဝါနံ ပိယသမုဒါစာရော။ ကထံ ပနေတေ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဇာနန္တီတိ? ဓမ္မတာယ သဉ္စောဒိတာတိ အာစရိယာ။ တာဒိသနိမိတ္တဒဿနေနာတိ ဧကေ။ ဗြဟ္မဒေဝတာဟိ ဥယျောဇိတာတိ အပရေ။
မေတ္တာဒီနီတိ မေတ္တာမနသိကာရာဒီနိ ကာမာဝစရပုညာနိ။ ဒေဝလောကေတိ ကာမဒေဝလောကေ။ ဒေဝါနံ ကိရ သုခသမ္ဖဿဝါတဂ္ဂဟဏပရိစယေန ဝါယောကသိဏေ ဈာနာနိ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ ပဋိလဘန္တီ’’တိ။ တဒညေ ပနာတိ အာပါယိကေ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထာတိ ဒေဝလောကေ။
ဒုတိယော သူရိယောတိ ဒုတိယံ သူရိယမဏ္ဍလံ။ သတ္တသူရိယန္တိ သတ္တသူရိယပါတုဘာဝသုတ္တံ။ ပကတိသူရိယေတိ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလတော ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နသူရိယဝိမာနေ။ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ပန ယထာ အညေ ကာမာဝစရဒေဝါ, ဧဝံ သူရိယဒေဝပုတ္တောပိ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကံ ဥပပဇ္ဇတိ, သူရိယမဏ္ဍလံ ပန ပဘဿရတရဉ္စေဝ တေဇဝန္တတရဉ္စ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ တံ အန္တရဓာယိတွာ အညမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အပရေ။ ဂင်္ဂါ ယမုနာ သရဘူ အစိရဝတီ မဟီတိ ဣမာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော။
ပဘဝါတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ။ ဟံသပါတနောတိ မန္ဒာကိနိမာဟ။
န သဏ္ဌာတီတိ န တိဋ္ဌတိ။
ပရိယာဒိန္နသိနေဟန္တိ ပရိက္ခီဏသိနေဟံ။ ယာယ အာပေါဓာတုယာ တတ္ထ တတ္ထ ပထဝီဓာတု အာဗန္ဓတ္တာ သမ္ပိဏ္ဍတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, သာ ဆသူရိယပါတုဘာဝေန ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ စိဒန္တိ ယထာ စ ဣဒံ စက္ကဝါဠံ။ ဧဝံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိပီတိ ဝိပတ္တိမဟာမေဃုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဣဓ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ, တံ တတ္ထ အတိဒိသတိ။
ပလုဇ္ဇိတွာတိ ဆိဇ္ဇိတွာ။ သင်္ခါရဂတန္တိ ဘူတုပါဒါယပ္ပဘေဒံ သင်္ခါရဇာတံ။ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယာတိ ဈာပေတဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယာ။ သယမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ သမာနံ ဣန္ဓနာဘာဝတော ဆာရိကမ္ပိ အသေသေတွာ နိဍ္ဍဟိတွာ ဝူပသမတီတိ အာဟ ‘‘သပ္ပိ…ပေ… နိဗ္ဗာယတီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၀၆။ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနောတိ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျကပ္ပသင်္ခါတဿ ဒီဃဿ ကာလဿ အစ္စယေန။ တာလက္ခန္ဓာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာကသာလာဒိရုက္ခေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဃနံ ကရောတီတိ ဝိသရိတုံ အဒတွာ ပိဏ္ဍိတံ ကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဝဋုမ’’န္တိ, ဝဋ္ဋဘာဝေန ပရိစ္ဆိန္နံ။ တန္တိ ဥဒကံ။ အဿာတိ ဝါတဿ။ ဝိဝရံ ဒေတီတိ ယထာ ဃနံ ကရောတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, ဧဝံ တတ္ထ အန္တရံ ဒေတိ။ ပရိက္ခယမာနန္တိ ပုဗ္ဗေ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကောဃဘူတေန ဝါတေန ပရိသောသိယမာနတာယ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆန္တံ။ ဗြဟ္မလောကော ပါတုဘဝတီတိ ယောဇနာ။ ဗြဟ္မလောကောတိ စ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိမာဟ။ ဥပရိ စတုကာမာဝစရဒေဝလောကဋ္ဌာနေတိ ယာမဒေဝလောကာဒီနံ စတုန္နံ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ။ စာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသဘဝနာနံ ပန ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနာနိ ပထဝီသမ္ဗန္ဓတာယ န တာဝ ပါတုဘဝန္တိ။
ရုန္ဓန္တီတိ ယထာ ဟေဋ္ဌာ န ဘဿတိ, ဧဝံ နိရောဓေန္တိ။
‘‘ပဌမတရာဘိနိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဣဒံ အာယုက္ခယဿ သမ္ဘဝဒဿနံ, တေန ဒွိန္နံ, စတုန္နံ, အဋ္ဌန္နံ ဝါ ကပ္ပါနံ အာဒိမှိ နိဗ္ဗတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တတောတိ အာဘဿရဗြဟ္မလောကတော။ ပရိတ္တာဘအပ္ပမာဏာဘာပိ ဟိ အာဘဿရဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘တေ ဟောန္တိ သယံပဘာ အန္တလိက္ခစရာ’’တိ ဣဒံ ဥပစာရဇ္ဈာနပုညဿ မဟာနုဘာဝတာယ ဝုတ္တံ။ အာလုပ္ပကာရကန္တိ အာလောပံ ကတွာ ကတွာတိ ဝဒန္တိ, အာလုပ္ပနံ ဝိလောပံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာတိ အတိဝိယ ဟဋ္ဌာ ဥပ္ပိလာဝိတစိတ္တာ။ နာမံ ကရောန္တီတိ တထာ ဝေါဟရန္တိ။
သိနေရုစက္ကဝါဠဟိမဝန္တပဗ္ဗတာတိ ဧတ္ထ ဒီပသမုဒ္ဒါပီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိန္နနိန္နဋ္ဌာနေ သမုဒ္ဒါ, သမသမဋ္ဌာနေ ဒီပါ’’တိ။ ထူပထူပါတိ ဥန္နတုန္နတာ။
အတိမညန္တီတိ အတိက္ကမိတွာ မညန္တိ, ဟီဠေန္တီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ နယေနာတိ ‘‘ဧကစ္စေ ဝဏ္ဏဝန္တော ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၃) ဝုတ္တေန နယေနေဝ။ ပဒါလတာတိ ဧဝံနာမိကာ လတာဇာတိ။ တဿာ ကိရ ပါရာသဝဇာတိ ဂဠောစီတိ ဝဒန္တိ။ အကဋ္ဌေ ဧဝ ဘူမိပ္ပဒေသေ ပစ္စနကော အကဋ္ဌပါကော။ အကဏောတိ ကုဏ္ဍကရဟိတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃။) [သျ]သုမနသင်္ခါတဇာတိပုပ္ဖသဒိသော သုမနဇာတိပုပ္ဖသဒိသော။ ယော ယော ရသော ဧတဿာတိ ယံယံရသော, ဩဒနော, တံ ယံယံရသံ, ယာဒိသရသဝန္တန္တိ အတ္ထော။ ရသပထဝီ, ဘူမိပပ္ပဋကော, ပဒါလတာ စ ပရိဘုတ္တာ သုဓာဟာရော ဝိယ ခုဒ္ဒံ ဝိနောဒေတွာ ရသဟရဏီဟိ ရသမေဝ ဗြူဟေန္တာ တိဋ္ဌန္တိ, န ဝတ္ထုနော သုခုမဘာဝေန နိဿန္ဒာ, သုခုမဘာဝေနေဝ ဂဟဏိန္ဓနမေဝ စ ဟောန္တိ။ ဩဒနော ပန ပရိဘုတ္တော ရသံ ဝဍ္ဎေန္တောပိ ဝတ္ထုနော ဩဠာရိကဘာဝေန နိဿန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပဿာဝံ, ကသဋဉ္စ ဥပ္ပါဒေတီတိ အာဟ ‘‘တတော ပဘုတိ မုတ္တကရီသံ သဉ္ဇာယတီ’’တိ။ ပုရိမတ္တဘာဝေသု ပဝတ္တဥပစာရဇ္ဈာနာနုဘာဝေန ယာဝ သတ္တသန္တာနေ ကာမရာဂဝိက္ခမ္ဘနဝေဂေါ န သမိတော, န တာဝ ဗလဝကာမရာဂူပနိဿယာနိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။ ယဒါ ပနဿ ဝိစ္ဆိန္နတာယ ဗလဝကာမရာဂေါ လဒ္ဓါဝသရော အဟောသိ, တဒါ တဒုပနိဿယာနိ တာနိ သတ္တာနံ အတ္တဘာဝေသု သဉ္ဇာယိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိသဿ…ပေ… ပါတုဘဝတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတြ သုဒ’’န္တိအာဒိ။
အလသဇာတိကဿာတိ သဇ္ဇုကမေဝ တဏ္ဍုလံ အဂ္ဂဟေတွာ ပရဒိဝသဿတ္ထာယ ဂဟဏေန အလသပကတိကဿ။
အနုတ္ထုနန္တီတိ အနုသောစန္တိ။ သမ္မန္နေယျာမာတိ သမနုဇာနေယျာမ။ နောတိ အမှေသု။ သမ္မာတိ သမ္မဒေဝ ယထာရဟံ။ ခီယိတဗ္ဗန္တိ ခီယနာရဟံ နိန္ဒနီယံ။ ဂရဟိတဗ္ဗန္တိ ဟီဠေတဗ္ဗံ။
အယမေဝ ဘဂဝါ ပဋိဗလော ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟံ ကာတုန္တိ ယောဇနာ။ ရဉ္ဇေတီတိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သမ္မဒေဝ ရမေတိ ပီဏေတိ။
ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျံ စတုသဋ္ဌိအန္တရကပ္ပသင်္ဂဟံ။ ဝီသတိအန္တရကပ္ပသင်္ဂဟန္တိ ကေစိ။ သေသာသင်္ချေယျာနိ ကာလတော တေန သမပ္ပမာဏာနေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၇။ မဟာဓာရာဟီတိ တာလသာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာဟိ မဟတီဟိ ခါရုဒကဓာရာဟိ။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗသော။ ပထဝိတောတိ ပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ပဘုတိ။ တေန ဟိ ခါရုဒကေန ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌာ ပထဝီပဗ္ဗတာဒယော
(မဟာဋီ၊၂၊၅၄။) [သျ]ဥဒကေ ပက္ခိတ္တလောဏသက္ခရာ ဝိယ ဝိလီယန္တေဝ, တသ္မာ ပထဝီသန္ဓာရုဒကေန သဒ္ဓိံ ဧကူဒကမေဝ တံ ဟောတီတိ ကေစိ။ အပရေ ‘‘ပထဝီသန္ဓာရကံ ဥဒကက္ခန္ဓဉ္စ ဥဒကသန္ဓာရကံ ဝါယုက္ခန္ဓဉ္စ အနဝသေသတော ဝိနာသေတွာ သဗ္ဗတ္ထ သယမေဝ ဧကောဃဘူတံ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တံ။ တယောပိ ဗြဟ္မလောကေတိ ပရိတ္တာဘအပ္ပမာဏာဘအာဘဿရဗြဟ္မလောကေ, တယိဒံ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ, အညထာ ‘‘ဆပိ ဗြဟ္မလောကေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ သုဘကိဏှေတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန တတိယဇ္ဈာနဘူမိယာ ဥပလက္ခဏံ။ ပရိတ္တာသုဘအပ္ပမာဏာသုဘေပိ ဟိ အာဟစ္စ ဥဒကံ တိဋ္ဌတိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အာဘဿရေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တန္တိ တံ ကပ္ပဝိနာသကဥဒကံ။ ဥဒကာနုဂတန္တိ ဥဒကေန အနုဂတံ ဖုဋ္ဌံ။ အဘိဘဝိတွာတိ ဝိလီယာပေတွာ။
ဣဒမေကံ အသင်္ချေယျန္တိ ဣဒံ သံဝဋ္ဋသင်္ခါတံ ကပ္ပဿ ဧကံ အသင်္ချေယျံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၈။ ထူလရဇေ အပဂတေ ဧဝ ပထဝီနိဿိတံ သဏှရဇံ အပဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတော သဏှရဇ’’န္တိ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝိသမဋ္ဌာနေ ဌိတမဟာရုက္ခေ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ သမုဋ္ဌာပေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမ္ပိ သိနေရုပဗ္ဗတမ္ပီတိ မဟာပထဝိယာ ဝိပရိဝတ္တနေနေဝ ဝိပရိဝတ္တိတံ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမ္ပိ သိနေရုပဗ္ဗတမ္ပိ ဝါတော ဥက္ခိပိတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ တေ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတာဒယော။ အဘိဟန္တွာတိ ဃဋ္ဋေတွာ။ အညမညန္တိ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ စက္ကဝါဠဟိမဝန္တသိနေရုံ အညိဿာ လောကဓာတုယာ စက္ကဝါဠာဒီဟီတိ ဧဝံ အညမညံ သမာဂမဝသေန ဃဋ္ဋေတွာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတန္တိ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကံ, တံသန္ဓာရကဝါတန္တိ သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတံ ဝိနာသေတွာ သယမ္ပိ ဝိနဿတိ အဝဋ္ဌာနဿ ကာရဏာဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၉။ ယဒိပိ သင်္ခါရာနံ အဟေတုကော သရသနိရောဓော ဝိနာသကာဘာဝတော, သန္တာနနိရောဓော ပန ဟေတုဝိရဟိတော နတ္ထိ ယထာ တံ သတ္တကာယေသူတိ။ ဘာဇနလောကဿာပိ သဟေတုကေန ဝိနာသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဟေတုံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဧဝံ လောကော ဝိနဿတီ’’တိ။ ဣတရော ယထာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာနံ ပုညဗလေန ပဌမံ လောကော ဝိဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ တေသံ ပါပဗလေန သံဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလမူလကာရဏာ’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ ရာဂဒေါသမောဟာနံ အဓိကဘာဝေန ယထာက္ကမံ ရောဂန္တရကပ္ပေါ, သတ္ထန္တရကပ္ပေါ, ဒုဗ္ဘိက္ခန္တရကပ္ပေါတိ ဣမေ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၅။) [သျ]တိဝိဓာ အန္တရကပ္ပါ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိမှိ အသင်္ချေယျကပ္ပေ ဇာယန္တိ, ဧဝမေတေ ယထာဝုတ္တာ တယော သံဝဋ္ဋာ ရာဂါဒီနံ အဓိကဘာဝေနေဝ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလမူလေသု ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဿန္နတရေတိ အတိဝိယ ဥဿန္နေ။ ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ အဓိကတရဒေါသေန ဝိယ တိက္ခတရေန ခါရုဒကေန ဝိနာသော ယုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ ဥဒကေန ဝိနဿတီ’’တိ။ ပါကဋသတ္တုသဒိသဿ ဒေါသဿ အဂ္ဂိသဒိသတာ, အပါကဋသတ္တုသဒိသဿ ရာဂဿ ခါရုဒကသဒိသတာ စ ယုတ္တာတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ, ရာဂေ ဥဿန္နတရေ ဥဒကေနာ’’တိ ကေစိဝါဒဿ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရာဂေါ သတ္တာနံ ဗဟုလံ ပဝတ္တတီတိ ရာဂဝသေန ဗဟုသော လောကဝိနာသော။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၀။ ဧဝံ ပသင်္ဂေန သံဝဋ္ဋာဒိကေ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယထာဓိကတံ နေသံ အနုဿရဏာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တောပီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
‘‘အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ’’တိ ဣဒံ သံဝဋ္ဋကပ္ပဿ အာဒိတော ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄) ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဣမဿ ကတိပယံ ကာလံ ဘဝါဒီသု သံသရဏံ ဥပလဗ္ဘတီတိ။ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ ဝါ ဝဋ္ဋမာနေသု ဘဝါဒီသု ဣမဿ ဥပပတ္တိ အဟောသိ, တံဒဿနမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေန စ အနိယမတ္ထေန ဣတရာသင်္ချေယျာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ဘဝေ ဝါတိအာဒီသု ကာမာဒိဘဝေ ဝါ အဏ္ဍဇာဒိယောနိယာ ဝါ ဒေဝါဒိ ဂတိယာ ဝါ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီအာဒိဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ ခတ္တိယာဒိ သတ္တနိကာယေ ဝါ။ အာသိန္တိ အဟောသိံ။ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဏဝိပတ္တိံ ဝါတိ ဒဿေတိ။
သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ဂိဟိကာလေ။ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ တာပသာဒိကာလေ။ သာမိသာ ဂေဟဿိတာ သောမနဿာဒယော။ နိရာမိသာ နေက္ခမ္မဿိတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဝေကဇသမာဓိဇသုခါဒီနံ သင်္ဂဟော။
‘‘အမုတြာသိ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ယာဝဒိစ္ဆကံ အနုဿရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညထာ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသောယံ, ဗျာပနိစ္ဆာလောပေါ ဝါ, အမုတြ အမုတြာသိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ ယာဝဒိစ္ဆကံ အနုဿရဏန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၆။) [သျ]ဧတ္ထ အာရောဟန္တဿာတိ ပဋိလောမတော ဉာဏေန ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အာရောဟန္တဿ။ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ အနုဿရိတာနုဿရိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ, န အနုဿရဏံ။ ဣတီတိ ဝုတ္တတ္ထနိဒဿနံ။ တဉ္စ ခေါ ယထာရဟတော, န ယထာနုပုဗ္ဗတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘နာမဂေါတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဏ္ဏာဒီဟီတိ ဝဏ္ဏာဟာရဝေဒယိတာယုပရိစ္ဆေဒေဟိ။ ဩဒါတောတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ဧဝမာဒိ ဧဝံပကာရနာနတ္တတောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စုတူပပါတဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၁။ စုတိယာတိ စဝနေ။ ဥပပါတေတိ ဥပပဇ္ဇနေ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ, စုတိက္ခဏသာမန္တာ, ဥပပတ္တိက္ခဏသာမန္တာ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၁)။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေနေဝ သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပတ္တိ စ ဉာယတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ‘‘သောတဓာတူ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဓ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန ပယောဇနံ နတ္ထိ, ဣဓ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗ’’န္တိ, ကသိဏာလောကာနုဂ္ဂဟေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ, သယံ ဉာဏာလောကဖရဏဘာဝေန စ မဟာဇုတိကဘာဝတောတိ အတ္ထော။ မဟာဇုတိကမ္ပိ ဟိ ‘‘ဒိဗ္ဗ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဒိဗ္ဗမိဒံ ဗျမှ’’န္တိအာဒီသု။ မဟာဂတိကတ္တာတိ မဟနီယဂမနတ္တာ, ဝိမှယနီယပဝတ္တိကတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝိမှယနီယာ ဟိဿ ပဝတ္တိ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနတော။ ‘‘ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ’’တိ စ ဟီနူပမာဒဿနံ ဒေဝတာနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုတောပိ ဣမဿ မဟာနုဘာဝတ္တာ။ တေန ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘာယ ယောဂိနော ပရိကမ္မကရဏံ တပ္ပဋိပက္ခာဘိဘဝဿ အတ္ထတော တဿ ဝိဇယိစ္ဆာ နာမ ဟောတိ, ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘီ စ ဣဒ္ဓိမာ ဒေဝတာနံ ဝစနဂ္ဂဟဏက္ခမနဓမ္မဒါနဝသေန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရာဒယော ဝိယ ဒါနဂ္ဂဟဏလက္ခဏေ, ဝေါဟာရေ စ ပဝတ္တေယျာတိ ဧဝံ ဝိဟာရဝိဇယိစ္ဆာဝေါဟာရဇုတိဂတိသင်္ခါတာနံ အတ္ထာနံ ဝသေန ဣမဿ အဘိညာဉာဏဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၇။) [သျ]ဒိဗ္ဗစက္ခုဘာဝသိဒ္ဓိတော။ သဒ္ဒဝိဒူ စ တေသု ဧဝ အတ္ထေသု ဒိဝု-သဒ္ဒံ ဣစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဒဿနဋ္ဌေနာတိ ရူပဒဿနဘာဝေန။ စက္ခုနာ ဟိ သတ္တာ ရူပံ ပဿန္တိ။ ယထာ မံသစက္ခု ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတိ, န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန သယမေဝ တတော သာတိသယံ စက္ခုကိစ္စကာရီတိ အာဟ ‘‘စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခူ’’တိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ ပရတော ဥပပတ္တိယာ အဒဿနတော ဧတ္ထေဝါယံ သတ္တော ဥစ္ဆိန္နော, ဧဝမိတရေပီတိ။ နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ လာဘီ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိကော ဝိယ။ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ ပဿန္တိယေဝါတိ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ, န ပုရိမပဒါဝဓာရဏံ။ ဧဝံ ဟိ ဇယဒ္ဒိသဇာတကာဒီဟိ အဝိရောဓော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။
မနုဿာနံ ဣဒန္တိ မာနုသကံ, မနုဿာနံ ဂေါစရဘူတံ ရူပါရမ္မဏံ။ တဒညဿ ပန ဒိဗ္ဗတိရောဟိတာတိသုခုမာဒိဘေဒဿ ရူပဿ ဒဿနတော အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ ဧဝရူပဉ္စ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေနာ’’တိ။ ဧဝံ ဝိသယမုခေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသယီမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘မာနုသကံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ မံသစက္ခာတိက္ကမော တဿ ကိစ္စာတိက္ကမေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေနပိ။ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ ခဏဿ အတိဣတ္တရတာယ အတိသုခုမတာယ ကေသဉ္စိ ရူပဿ။ အပိစ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပါရမ္မဏံ, တဉ္စ ပုရေဇာတပစ္စယဘူတံ, န စ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မေဟိ ဝိနာ မဟဂ္ဂတဿ ပဝတ္တိ အတ္ထိ, နာပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ရူပံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ, ဘိဇ္ဇမာနံ ဝါ။ တသ္မာ ‘‘စုတူပပါတက္ခဏေ ရူပံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ’’တိ သုဝုတ္တမေတံ။ ယဒိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ရူပါရမ္မဏမေဝ, အထ ကသ္မာ ‘‘သတ္တေ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ယေဘုယျေန သတ္တသန္တာနဂတရူပဒဿနတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သတ္တဂဟဏဿ ဝါ ကာရဏဘာဝတော ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိပိ ကေစိ။ တေ စဝမာနာတိ အဓိပ္ပေတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝရူပေတိ န စုတူပပါတက္ခဏသမင်္ဂိနောတိ အဓိပ္ပါယော။
မောဟူပနိဿယံ နာမ ကမ္မံ နိဟီနံ နိဟီနဖလံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ’’တိ။ တဗ္ဗိပရီတေတိ တဿ ဟီဠိတာဒိဘာဝဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၈။) [သျ]ဝိပရီတေ, အဟီဠိတေ အနောဟီဠိတေ အနောညာတေ အနဝညာတေ စိတ္တီကတေတိ အတ္ထော။ သုဝဏ္ဏေတိ သုန္ဒရဝဏ္ဏေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ အသုန္ဒရဝဏ္ဏေ။ သာ ပနာယံ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏတာ ယထာက္ကမံ ကမ္မဿ အဒေါသဒေါသူပနိဿယတာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ။ သုန္ဒရံ ဂတိံ ဂတာ သုဂတာတိ အာဟ ‘‘သုဂတိဂတေ’’တိ, သုဂတိံ ဥပပန္နေတိ အတ္ထော။ အလောဘဇ္ဈာသယာ သတ္တာ ဝဒညူ ဝိဂတမစ္ဆေရာ အလောဘူပနိဿယေန ကမ္မုနာ သုဘဂါ သမိဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ’’တိ။ ဒုက္ခံ ဂတိံ ဂတာ ဒုဂ္ဂတာတိ အာဟ ‘‘ဒုဂ္ဂတိဂတေ’’တိ။ လောဘဇ္ဈာသယာ သတ္တာ လုဒ္ဓါ မစ္ဆရိနော လောဘူပနိဿယေန ကမ္မုနာ ဒုဂ္ဂတာ ဒုရုပေတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနေ’’တိ။
ဥပစိတန္တိ ဖလာဝဟဘာဝေန ကတံ။ ယထာ ကတံ ဟိ ကမ္မံ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဟောတိ, တထာ ကတံ ဥပစိတံ။ စဝမာနေတိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တန္တိ ဝိသယမုခေန ဝိသယီဗျာပါရမာဟ။ ပုရိမေဟီတိ ဝါ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဒီဟီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တသ္မာ ‘‘ဒိဗ္ဗေန…ပေ… ပဿတီ’’တိ ဣမေဟိ, ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ဣမိနာ ပန ပဒေနာတိ ‘‘ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ ဝါကျေန။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု, ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီတိ အဓိပ္ပါယော။ သော စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ နေရယိကေ စ သတ္တေ ပစ္စက္ခတော ဒိသွာ ဌိတော။ ဧဝံ မနသိ ကရောတီတိ တေသံ နေရယိကာနံ နိရယသံဝတ္တနိယဿ ကမ္မဿ ဉာတုကာမတာဝသေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပရိကမ္မဝသေန မနသိ ကရောတိ။ ကိံ နု ခေါတိအာဒိ မနသိကာရဝိဓိဒဿနံ။ ဧဝံ ပန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ တံ ကမ္မံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ စတ္တာရိ, ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိအာဒိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ‘‘ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ဝိနာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စေတံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ မဟဂ္ဂတဘာဝေါ ဧဝ န သိယာ။ ဒေဝါနံ ဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။ နေရယိကဒေဝဂ္ဂဟဏံ စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာကင်္ခမာနော ဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၉။) [သျ]ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘီ အညဂတိကေသုပိ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတိယေဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၁), ‘‘သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၁) စ။ တံ နိရယသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ တံကမ္မာရမ္မဏံ။ ဖာရုသကဝနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တလတာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟော။
ယထာ စိမဿာတိ ယထာ စ ဣမဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နတ္ထိ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿပီတိ ဝိသုံ ပရိကမ္မာဘာဝံ နိဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနီ’’တိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘီ နိရယာဒိအဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ, နေရယိကာဒိကေ သတ္တေ ဒိသွာ တေဟိ ပုဗ္ဗေ အာယူဟိတံ နိရယသံဝတ္တနိယာဒိကံ ကမ္မံ တာဒိသေန သမာဒါနေန, တဇ္ဇေန စ မနသိကာရေန ပရိက္ခတေ စိတ္တေ ယာထာဝတော ဇာနာတိ, ဧဝံ ယဿ ယဿ သတ္တဿ သမနန္တရာ အနာဂတံ အတ္တဘာဝံ ဉာတုကာမော တံ တံ ဩဒိဿ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ တေန တေန အတီတေ, ဧတရဟိ ဝါ အာယူဟိတံ တဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ကမ္မံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ဒိသွာ တေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗံ အနာဂတံ အတ္တဘာဝံ ဉာတုကာမော တာဒိသေန သမာဒါနေန, တဇ္ဇေန စ မနသိကာရေန ပရိက္ခတေ စိတ္တေ ယာထာဝတော ဇာနာတိ။ ဧသေဝ နယော တတော ပရေသုပိ အတ္တဘာဝေသု။ ဧတံ အနာဂတံသဉာဏံ နာမ။ ယသ္မာ ဧတံ ဒွယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ သတိယေဝ သိဇ္ဈတိ, နာသတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ။
ကာယေန ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသပူတိကတ္တာ ဒုဋ္ဌံ စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာယောတိ စေတ္ထ စောပနကာယော အဓိပ္ပေတော။ ကာယဝိညတ္တိဝသေန ပဝတ္တံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ။ ဣတရေသူတိ ဝစီမနောဒုစ္စရိတေသု။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ကတူပစိတံ, အသတိဿ အန္တရုပစ္ဆေဒေ ဝိပါကာရဟဘာဝဿ အဝိဂစ္ဆနတော သော တေန သဟိတောယေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ’’တိ။ ‘‘အနတ္ထကာမာ ဟုတွာ’’တိ ဧတေန မာတာပိတရော ဝိယ ပုတ္တာနံ, အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ဝိယ စ နိဿိတကာနံ အတ္ထကာမာ ဟုတွာ ဂရဟကာ ဥပဝါဒကာ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဂုဏပရိဓံသနေနာတိ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဂုဏာနံ ဝိဒ္ဓံသနေန, ဝိနာသနေနာတိ အတ္ထော။ နနု
(မဟာဋီ၊၂၊၆၀။) [သျ]စ အန္တိမဝတ္ထုနာပိ ဥပဝါဒေါ ဂုဏပရိဓံသနမေဝါတိ? သစ္စမေတံ။ ဂုဏာတိ ပနေတ္ထ ဈာနာဒိဝိသေသာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာတိ သီလပရိဓံသနံ ဝိသုံ ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော’’တိအာဒိ။ သမဏဓမ္မောတိ စ သီလသံယမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဇာနံ ဝါတိ ယံ ဥပဝဒတိ, တဿ အရိယဘာဝံ ဇာနန္တော ဝါ။ အဇာနံ ဝါတိ အဇာနန္တော ဝါ။ ဇာနနံ အဇာနနံ စေတ္ထ အပ္ပမာဏံ, အရိယဘာဝေါ ဧဝ ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယထာပိ အရိယူပဝါဒေါဝ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အရိယော’’တိ ပန အဇာနတော အဒုဋ္ဌစိတ္တဿေဝ တတ္ထ အရိယဂုဏာဘာဝံ ပဝေဒေန္တဿ ဂုဏပရိဓံသနံ န ဟောတီတိ တဿ အရိယူပဝါဒေါ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ ခမာပနေန, န အနန္တရိယံ ဝိယ အတေကိစ္ဆံ။
ရုဇ္ဈတီတိ တုဒတိ, ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ တန္တိ တံ ထေရံ, တံ ဝါ ကိရိယံ။ ဇာနန္တော ဧဝ ထေရော ‘‘အတ္ထိ တေ, အာဝုသော, ပတိဋ္ဌာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဣတရောပိ သစ္စာဘိသမယော သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘သောတာပန္နော အဟ’’န္တိ။ ထေရော တံ ကရုဏာယမာနော ‘‘ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’’တိ အတ္တာနံ အာဝိကာသိ။
သစေ နဝကတရာ ဟောန္တိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ။ သမ္မုခါ အခမာပေန္တေပီတိ ပုရတော ခမာပနေ အသမ္ဘဝန္တေပိ။ ‘‘အခမန္တေ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တံ သောတာပန္နဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနန္တိ ပူဇာကရဏဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။
သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာဒါနာနိ, ကမ္မာနိ သမာဒါနာနိ ယေသံ, တေ ကမ္မသမာဒါနာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန ကမ္မသမာဒါနာ, ဟေတုအတ္ထံ ဝါ အန္တောဂဓံ ကတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန ပရေ ကမ္မေသု သမာဒါပကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာ။ တယိမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သီလသမ္ပန္နောတိအာဒိ ပရိပက္ကိန္ဒြိယဿ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အညန္တိ အရဟတ္တံ။ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ယထာ တံ အဝဿမ္ဘာဝီ, ဧဝမိဒမ္ပီတိ အတ္ထော။ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာတိအာဒီသု အရိယူပဝါဒံ သန္ဓာယ ‘‘ပုန ဧဝရူပိံ ဝါစံ န ဝက္ခာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဝါစံ ပဇဟတိ နာမ, ‘‘ပုန ဧဝရူပံ စိတ္တံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော စိတ္တံ ပဇဟတိ နာမ, ‘‘ပုန ဧဝရူပိံ ဒိဋ္ဌိံ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပဇဟန္တော ဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ နာမ, တထာ အကရောန္တော နေဝ ပဇဟတိ, န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၆၁။) [သျ]ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေတိ ယထာ နိရယပါလေဟိ အာဟရိတွာ နိရယေ ဌပိတော, ဧဝံ နိရယေ ဌပိတောယေဝါတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန အကတ္တဗ္ဗံ နာမ ပါပံ နတ္ထိ, ယတော သံသာရခါဏုဘာဝေါပိ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇာနီ’’တိ။
‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿ ကာယော တိဋ္ဌတိ, အယဉ္စေဝ ကာယော, ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၇) ဧဝမာဒီသု ဝိယ ဣဓ ကာယ-သဒ္ဒေါ ခန္ဓပဉ္စကဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ’’တိ။ အဝီတရာဂဿ မရဏတော ပရံ နာမ ဘဝန္တရူပါဒါနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ’’တိ။ ယေန တိဋ္ဌတိ, တဿ ဥပစ္ဆေဒေနေဝ ကာယော ဘိဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါ’’တိ။
ဧတိ ဣမသ္မာ သုခန္တိ အယော, ပုညန္တိ အာဟ ‘‘ပုညသမ္မတာ အယာ’’တိ။ အယန္တိ ဧတသ္မာ သုခါနီတိ အာယော, ပုညကမ္မာဒိသုခသာဓနံ။ တေနာဟ ‘‘သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ’’တိ။ ဣယတိ အဿာဒိယတီတိ အယော, အဿာဒေါတိ အာဟ ‘‘အဿာဒသညိတော အယော’’တိ။
နာဂရာဇာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုပဏ္ဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အသုရသဒိသန္တိ ပေတာသုရသဒိသံ။ သောတိ အသုရကာယော။ သဗ္ဗသမုဿယေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ သမ္ပတ္တိသမုဿယေဟိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ‘‘သုဋ္ဌု စရိတံ, သောဘနံ ဝါ စရိတံ အနဝဇ္ဇတ္တာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကာယဒုစ္စရိတေနာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝိပရိယာယေန။
နိဂမနဝစနံ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပုန ဝစနန္တိ ကတွာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထောတိ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ…ပေ… ပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ အယံ ယထာဝုတ္တော သင်္ခေပတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၂။ ကသိဏာရမ္မဏန္တိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ကသိဏာနံ ဝသေန ကသိဏာရမ္မဏံ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ‘‘စုဒ္ဒသဝိဓေန စိတ္တပရိဒမနေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန ဘူမိပါဒပဒမူလသမ္ပာဒနေနာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဘိမုခံ ပေသနာရဟံ ပေသနယောဂ္ဂံ ကတွာ။ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏုပ္ပတ္တိယာ သမီပဘူတံ ကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ပဂုဏတရံ
(မဟာဋီ၊၂၊၆၂။) [သျ]ကတွာ အာရမ္မဏဉ္စ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ‘‘ဥပစာရဇ္ဈာနဂေါစရံ ကတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝဍ္ဎိတေ ကသိဏာရမ္မဏေ။ အပ္ပနာတိ ဈာနဝသေန အပ္ပနာ။ န ဟိ အကတပရိကမ္မဿ အဘိညာဝသေန အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိဿယံ ဟောတီ’’တိ, ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ န ပရိကမ္မနိဿယန္တိ ပရိကမ္မဿ တံ ကသိဏာရမ္မဏံ အပဿယော န ဟောတိ။ တထာ သတိ ရူပဒဿနံ န သိယာ။ ဣမေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု တေဇောကသိဏာဒီသု တီသု ကသိဏေသု။ ဥပ္ပါဒေတွာတိ ဥပစာရဇ္ဈာနုပ္ပါဒနေန ဥပ္ပါဒေတွာ။ ဥပစာရဇ္ဈာနပဝတ္တိယာ ဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ။ တတ္ထာတိ ကသိဏနိဒ္ဒေသေ။
အန္တောယေဝ ရူပဂတံ ပဿိတဗ္ဗံ န ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ပရိကမ္မဿ ဝါရော အတိက္ကမတီတိ ဣဓ ပရိကမ္မံ နာမ ယထာဝုတ္တကသိဏာရမ္မဏံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ, တံ ရူပဂတံ ပဿတော န ပဝတ္တတိ။ ကသိဏာလောကဝသေန စ ရူပဂတဒဿနံ, ကသိဏာလောကော စ ပရိကမ္မဝသေနာတိ တဒုဘယမ္ပိ ပရိကမ္မဿ အပ္ပဝတ္တိယာ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တတော အာလောကော အန္တရဓာယတိ, တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န ဒိဿတီ’’တိ။ ရူပဂတံ ပဿတော ပရိကမ္မဿ ဝါရော အတိက္ကမတိ, ပရိကမ္မမတိက္ကန္တဿ ကသိဏာရမ္မဏံ ဉာဏံ န ဟောတီတိ ရူပဂတံ န ဒိဿတိ, ကထံ ပန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အထာနေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ အနုက္ကမေနာတိ ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော တတော ဝုဋ္ဌာယ အဘိဏှံ အာလောကဿ ဖရဏဝသေန အာလောကော ထာမဂတော ဟောတိ စိရဋ္ဌာယီ။ တထာ စ သတိ တတ္ထ သုစိရမ္ပိ ရူပဂတံ ပဿတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ အာလောကော…ပေ… ဟောတီ’’တိ။
သွာယမတ္ထော တိဏုက္ကူပမာယ ဝိဘာဝေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရတ္တိံ တိဏုက္ကာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ပဝေသနန္တိ ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနံ။ ထာမဂတာလောကဿ ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဌာနန္တိ ယတ္တကံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎိတံ, ထာမဂတဿ အာလောကဿ တတ္တကံ ဖရိတွာ အဝဋ္ဌာနံ။
အနာပါထဂတန္တိ အာပါထဂမနယောဂျဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အန္တောကုစ္ဆိဂတာဒိ ပန တဒဘာဝတော တေန ဝိသေသိတဗ္ဗမေဝ။ တဒေဝါတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၆၃။) [သျ]ဒိဗ္ဗစက္ခုမေဝ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ရူပမာရဗ္ဘ ပဝတ္တစိတ္တေသု။ ရူပဒဿနသမတ္ထန္တိ ရူပံ သဘာဝတော ဝိဘာဝနသမတ္ထံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ။ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနီတိ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မသင်္ခါတာနိ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနိ။ တာနိ ဟိ အာရမ္မဏံ ကရောန္တာနိပိ န ယာထာဝတော တံ ဝိဘာဝေတွာ ပဝတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနသမ္ပဋိစ္ဆနစိတ္တာနိ ဝိယ။
တံ ပနေတံ ဒိဗ္ဗစက္ခု။ ပရိပန္ထောတိ အန္တရာယိကော။ ဈာနဝိဗ္ဘန္တကောတိ ဈာနုမ္မတ္တကော ဈာနဘာဝနာမုခေန ဥမ္မာဒပ္ပတ္တော။ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု မယာ အဓိဂတ’’န္တိ သန္တောသံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဝိပဿနာနုယောဂဝသေန ဝါ သစ္စာဘိသမယဝသေန ဝါ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
‘‘ဧဝံ ပဿိတုကာမေနာ’’တိအာဒိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မဉ္စေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဉ္စ ဒဿိတံ, န တဿ ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။
စုတူပပါတဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၃။ ဣတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၄, ၄၃၁-၄၃၃၊ ပါရာ။ ၁၂-၁၄) ယထာဒဿိတပါဠိဂတိံ, တဿာ အတ္ထဝိဝရဏနယဉ္စ ပစ္စာမသတိ။ သစ္စေသု ဝိယ အရိယသစ္စာနိ ခန္ဓေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ အန္တောဂဓာ။ တဒုဘယေ စ သဘာဝတော, သမုဒယတော, အတ္ထင်္ဂမတော, အဿာဒတော, အာဒီနဝတော, နိဿရဏတော စ ယထာဘူတံ သယမ္ဘုဉာဏေန အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ ပဝေဒေသိ ဝါတိ သာတိသယေန ပဉ္စက္ခန္ဓာဝဗောဓေန ဘဂဝါဝ ထောမေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဝိဒူ’’တိ။ ဉတွာ ဝိညေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာသူတိ ပဉ္စသု အဘိညာသု။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ပရိဘဏ္ဍဉာဏာနံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ပဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတာသု ဟီ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ပရိဘဏ္ဍဉာဏာနီတိ ပရိဝါရဉာဏာနိ။ ယထာ ဟိ သိနေရုဿ ပရိဝါရဋ္ဌာနာနိ ယာနိ တံသိဒ္ဓိယာ သိဒ္ဓါနိ မေခလဋ္ဌာနာနိ ပရိဘဏ္ဍာနီတိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ ဣမာနိပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုသိဒ္ဓိယာ သိဒ္ဓါနိ တဿ ပရိဘဏ္ဍာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓာဂတာနီတိ ဧတ္ထ ဣဓာတိ ယထာဒဿိတာနိ သုတ္တပဒါနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၆၄။) [သျ]တတော အညေသု ပန သာမညဖလာဒီသု မနောမယဉာဏမ္ပိ ဝိသုံ အဘိညာဉာဏဘာဝေန အာဂတံ။
‘‘တေသူ’’တိ ဣဒံ ပစ္စာမသနံ ကိံ တိကာနံ, ဥဒါဟု အာရမ္မဏာနန္တိ? ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ တိကာနံ, တဒယုတ္တံ။ န ဟိ တိကေသု အဘိညာဉာဏာနိ ပဝတ္တန္တိ။ အထ အာရမ္မဏာနံ, တမ္ပိ အယုတ္တံ။ န ဟိ အညံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အညဿ ပစ္စာမသနံ ယုတ္တန္တိ။ ယထာ ဣစ္ဆတိ, တထာ ဘဝတု တာဝ တိကာနံ, နနု ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ တိကေသု အဘိညာဉာဏာနိ ပဝတ္တန္တီ’’တိ? နာယံ ဝိရောဓော တိကဝေါဟာရေန အာရမ္မဏာနံယေဝ ဂယှမာနတ္တာ။ အထ ဝါ ပန ဟောတု အာရမ္မဏာနံ, နနု ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ အညံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အညဿ ပစ္စာမသနံ ယုတ္တ’’န္တိ? အယမ္ပိ န ဒေါသော ယထာဝုတ္တကာရဏေနေဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၄။ အသတိပိ ဝတ္ထုဘေဒေ ဘူမိကာလသန္တာနဘေဒဝသေန ဘိန္နေသု သတ္တသု အာရမ္မဏေသု။ တိကဝသေန ဟေသ ဘေဒေါ ဂဟိတော။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ မဂ္ဂါရမ္မဏတာယ အဘာဝတော ဣဓ မဂ္ဂါရမ္မဏတိကော န လဗ္ဘတိ။ တန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ။ ကာယံ စိတ္တသန္နိဿိတံ ကတွာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဥပယောဂလဒ္ဓန္တိ လဒ္ဓဥပယောဂဝစနံ။ ဒုတိယာဝိဘတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာယံ ပရိဏာမေတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ရူပကာယာရမ္မဏတော’’တိ, ရူပကာယဿ ဝဏ္ဏာရမ္မဏတောတိ အတ္ထော။
တဒေဝ စိတ္တန္တိ ယဒေဝ ကာယဝသေန စိတ္တပရိဏာမနေ ဝုတ္တံ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ, တဒေဝ။ ရာမဂါမေ စေတိယံ ဌပေတွာ သေသေသု သတ္တသု စေတိယေသု ဓာတုယော ဣဒ္ဓိယာ အာဟရိတွာ ရာဇဂဟေ ဘူမိဃရမဏ္ဍပေ ကတံ မဟာဓာတုနိဓာနံ။ ‘‘ဣမေ ဂန္ဓာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဂန္ဓာဒိကေ ဂဟေတွာပိ အသုဿနာဒိဝိသေသယုတ္တံ အနာဂတမေဝ နေသံ ရူပံ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ အနာဂတာဓိဋ္ဌာနတ္တာ။ ဝတ္တနိယသေနာသနံ နာမ ဝိဉ္ဈာဋဝိယံ ဝိဟာရော။ ဒဓိရသန္တိ ဒဓိမဏ္ဍော, တံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အနာဂတံ ဒဓိဝဏ္ဏံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ရူပကာယဿ အာရမ္မဏကရဏတော။
သကာယစိတ္တာနန္တိ အတ္တနော ကာယဿ, စိတ္တဿ စ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၅။ သဒ္ဒေါ စ ပရိတ္တော သဗ္ဗဿ ရူပဿ ကာမာဝစရဘာဝတော။ ဝိဇ္ဇမာနမေဝါတိ ဝတ္တမာနံယေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၆၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၁၆။ သောတာပန္နဿ စိတ္တန္တိ သောတာပန္နဿ အာဝေဏိကံ စိတ္တံ။ သကဒါဂါမိဿာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယာဝ အရဟတော နေတဗ္ဗန္တိ ‘‘သကဒါဂါမီ အနာဂါမိနော စိတ္တံ န ဇာနာတိ, အနာဂါမီ အရဟတော’’တိ ဧဝံ နေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ အရိယာနံ ဇာနာတိ, ကော ပန ဝါဒေါ အနရိယာနံ။ အညောပိ စ ဥပရိမော အနာဂါမိအာဒိ ဟေဋ္ဌိမဿ သကဒါဂါမိအာဒိကဿ စိတ္တံ ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
အတီတဿ, အနာဂတဿ စ ပရဿ စိတ္တဿ ဇာနနံ သမ္ဘဝတိ, ပစ္စုပ္ပန္နဿ ပန န သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပါယေန ပုစ္ဆတိ ‘‘ကထံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏံ ဟောတီ’’တိ။ ဣတရော ယတ္ထ သမ္ဘဝတိ, တံဒဿနတ္ထံ ပစ္စုပ္ပန္နံ တာဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ တိဝိဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂပ္ပတ္တန္တိ ဥပ္ပါဒံ, ဌိတိံ, ဘင်္ဂဉ္စ ပတ္တံ, ခဏတ္တယပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထန္တရေ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထန္တရေ ပဝတ္တာ ရူပသန္တတိဝါရာ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ အာလောကဋ္ဌာနတော ဩဝရကံ ပဝိဋ္ဌဿ ပဂေဝ တတ္ထ နိသိန္နဿ ဝိယ ယာဝ ရူပဂတံ ပါကဋံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥပဍ္ဎဝေလာ အဝိဘူတဝါရာ, ဥပဍ္ဎဝေလာ ဝိဘူတဝါရာ, တဒုဘယံ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွေ သန္တတိဝါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ န သဗ္ဗသာဓာရဏံ, ဧကစ္စဿ သီဃမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတီတိ ‘‘ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ’’တိ ဧကဂ္ဂဟဏမ္ပိ ကတံ, အတိပရိတ္တသဘာဝဥတုအာဒိသမုဋ္ဌာနာ ဝါ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တီရေ အက္ကန္တဥဒကလေခါ နာမ ကာလုဿိယံ ဂတာ တီရသမီပေ ဥဒကရာဇိ။ ယာဝ န ဝိပ္ပသီဒတီတိ ကာလုဿိယဝိဂမေန ယာဝ ဝိပ္ပသန္နာ န ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အတိန္တေ တီရေ အလ္လပါဒေန အက္ကန္တေ ယာဝ ပါဒေ ဥဒကလေခါ န ဝိပ္ပသီဒတိ, န သံသီဒတိ, န ဝူပသမ္မတီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တေ ပနေတေ ကိရိယာဘေဒေန ဝုတ္တာ ကာလဝိသေသာ, န အညမညံ သမသမာ, ဦနာဓိကဘာဂဝန္တောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ကာမာဝစရဇဝနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဣတရဇဝနဝသေန။ န ဟိ တေ ပရိမိတကာလာ, အနန္တရာ ပဝတ္တဘဝင်္ဂါဒယောပိ တဒန္တောဂဓာဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တဒုဘယန္တိ ရူပါရူပသန္တတိဒွယံ။
ဧကဘဝပရိစ္ဆိန္နန္တိ ပဋိသန္ဓိစုတိပရိစ္ဆိန္နံ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ဓမ္မဇာတံ ဧတရဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ မနောတိ သသမ္ပယုတ္တံ ဝိညာဏမာဟ။ ဓမ္မာတိ အာရမ္မဏဓမ္မာ။ မနောတိ ဝါ မနာယတနံ။ ဓမ္မာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၆၆။) [သျ]ဝေဒနာဒယော အရူပက္ခန္ဓာ။ ဥဘယမေတံ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဟောန္တံ ဧတံ ဥဘယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏန္တိ နိကန္တိဝိညာဏံ။ တဉှိ တသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆန္ဒရာဂဝသေန ပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ။ အဘိနန္ဒတီတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ အဘိနန္ဒတိ။ တထာဘူတော စ ဝတ္ထုပရိညာယ အဘာဝတော တေသု ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အာကဍ္ဎီယတိ။ ဧတ္ထ စ ဒွါဒသာယတနာနံ ‘‘ဧတံ ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၄) အာဂတတ္တာ တတ္ထ ပဝတ္တော ဆန္ဒရာဂေါ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏော, န ခဏပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏောတိ ဝိညာယတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တေ…ပေ… သံဟီရတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ယော ဓမ္မံ, တတ္ထ တတ္ထ ဝိပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂, ၂၈၅) ဧတ္ထာပိ ဝိပဿနာစိတ္တံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ, ဝိပဿိတဗ္ဗဓမ္မာ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ဝိပဿနာဝ န သမ္ဘဝေယျ။ ‘‘ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ ပါဠိယံ အာဂတ’’န္တိ န ဝုတ္တံ တဿ ဝသေန အာရမ္မဏကရဏဿ အဋ္ဌကထာယံ အနာဂတတ္တာ။
ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဧကက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒ္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ ပရစိတ္တဿပိ ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတောတိ ယုတ္တိဒဿနံ။ ယထာ အာကာသေတိအာဒိ သဒိသူဒါဟရဏံ။ တံ ပန တေသံ ဝစနံ အယုတ္တံ။ ကသ္မာ? မဂ္ဂဖလဝီထိတော အညတ္ထ အနိဋ္ဌေ ဌာနေ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ နာနာရမ္မဏဘာဝပ္ပတ္တိဒေါသတောတိ ယုတ္တိဝစနံ။
ယဒိ ဧဝံ ကထံ စေတောပရိယဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ပန ဇဝနဝါရေန ဒီပေတဗ္ဗံ, န သကလေန ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓုနာတိ အဓိပ္ပါယော။
တတြာယံ ဒီပနာတိအာဒိ ဇဝနဝါရဿ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဒီပနမုခေန ဣဒ္ဓိစိတ္တဿ ပဝတ္တိအာကာရဒီပနံ။ ဣတရာနီတိ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မစိတ္တာနိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကေစီ’’တိ ယဒိပိ အဘယဂိရိဝါသိနော အဓိပ္ပေတာ, တေ ပန စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ န ဣစ္ဆန္တီတိ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ ယေ ‘‘ဣဒ္ဓိမဿ စ ပရဿ စ ဧကက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဝါ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ ဝစနံ န သမေတိ။ န ဟိ တသ္မိံ ခဏဒွယေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပရစိတ္တေန သဟ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာတိ။ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဧကဒေသံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ, ဧကဒေသံ အတီတာရမ္မဏံ အာပဇ္ဇတိ။ ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ပရဿ စိတ္တံ ဇာနိဿာမီတိ ရာသိဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၆၇။) [သျ]မဟာဇနဿ စိတ္တေ အာဝဇ္ဇိတေ’’တိ, ဧတ္ထ စ မဟာဇနော အတ္ထတော ပရေ အနေကပုဂ္ဂလာတိ ‘‘ပရေသံ စိတ္တံ ဇာနိဿာမီ’’တိ အာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ အထာပိ ပရဿာတိ မဟာဇနဿာတိ အတ္ထော သမ္ဘဝေယျ, တထာပိ တဿ ဧကပုဂ္ဂလဿေဝ ဝါ စိတ္တရာသိံ အာဝဇ္ဇိတွာ ဧကဿ ပဋိဝိဇ္ဈနံ အယုတ္တံ။ န ဟိ ရာသိအာဝဇ္ဇနံ ဧကဒေသာဝဇ္ဇနံ ဟောတီတိ, တသ္မာ တေဟိ ‘‘မဟာဇနဿ စိတ္တေ အာဝဇ္ဇိတေ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။
ယံ ပန တေ ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ ဣဒ္ဓိမဿ စ ပရဿ စ ဧကက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပါယော ယုတ္တော သိယာ, စေတောပရိယဉာဏလာဘီ ပရဿ စိတ္တံ ဉာတုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အတီတာဒိဝိဘာဂံ အကတွာ စိတ္တသာမညေန ‘‘ဣမဿ စိတ္တံ ဇာနာမိ, ဣမဿ စိတ္တံ ဇာနာမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သာမညေနေဝ စိတ္တံ အာဝဇ္ဇိတွာ တိဏ္ဏံ, စတုန္နံ ဝါ ပရိကမ္မာနံ အနန္တရာ စေတောပရိယဉာဏေန ပရစိတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ ဝိဘာဝေတိ ရူပံ ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ။ တတော ပရံ ပန ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ သရာဂါဒိဝဝတ္ထာနံ ဟောတိ နီလာဒိဝဝတ္ထာနံ ဝိယ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌဟဒယဝတ္ထုရူပဿ သတ္တဿ အဘိမုခီဘူတဿ စိတ္တသာမညေန စိတ္တံ အာဝဇ္ဇယမာနံ အာဝဇ္ဇနံ အဘိမုခီဘူတံ ဝိဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ အာဝဇ္ဇေတိ။ ပရိကမ္မာနိ စ တံ တံ ဝိဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ စိတ္တသာမညေနေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တဇာနနပရိကမ္မာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ စေတောပရိယဉာဏံ ပန ဝိဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဝိဘာဝေန္တံ တေန သဟ ဧကက္ခဏေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
တတ္ထ ယသ္မာ သန္တာနဿ သန္တာနဂ္ဂဟဏတော ဧကတ္တဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ‘‘စိတ္တ’’န္တေွဝ ပဝတ္တာနိ။ တဉ္စ စိတ္တမေဝ, ယံ စေတောပရိယဉာဏေန ဝိဘာဝိတံ။ တသ္မာ သမာနာကာရပ္ပဝတ္တိတော န အနိဋ္ဌေ မဂ္ဂဖလဝီထိတော အညသ္မိံ ဌာနေ နာနာရမ္မဏတာ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ဟောတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဉ္စ ပရိကမ္မံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ စေတောပရိယဉာဏဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယောတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ အတီတတ္တိကော စ ဧဝံ ဥပပန္နော ဟောတိ။ အညထာ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နေ, အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေ စ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ ဣဓ ဝုစ္စမာနေ အတီတာနာဂတာနဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နတာ အာပဇ္ဇေယျ။ တထာ စ သတိ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န စ တံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော။ ပုရိမာ ပုရိမာ အတီတာ ခန္ဓာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ခန္ဓာနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၆၈။) [သျ]အနန္တရ …ပေ… အနုလောမံ ဂေါတြဘုဿာ’’တိအာဒိ ဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၅) န အဒ္ဓါသန္တတိပစ္စုပ္ပန္နေသွေဝ စ အနန္တရာတီတာ စတ္တာရော ခန္ဓာ အတီတာတိ ဝိညာယန္တိ။ န စ အဘိဓမ္မမာတိကာယံ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၈-၁၉) အာဂတဿ ပစ္စုပ္ပန္နပဒဿ အဒ္ဓါသန္တတိပစ္စုပ္ပန္နပဒတ္ထတာ ကတ္ထစိ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ တေဟိ ဣဒ္ဓိမဿ စ ပရဿ စ ဧကက္ခဏေ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ စေတောပရိယဉာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ယဒါ ပန ‘‘ယံ ဣမဿ စိတ္တံ ပဝတ္တံ, တံ ဇာနာမိ။ ယံ ဘဝိဿတိ, တံ ဇာနာမီ’’တိ ဝါ အာဘောဂံ ကတွာ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနာဒီနိ ကရောတိ, တဒါ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မာနိ, စေတောပရိယဉာဏဉ္စ အတီတာနာဂတာရမ္မဏာနေဝ ဟောန္တိ အာဝဇ္ဇနေနေဝ ဝိဘာဂဿ ကတတ္တာ။
ယေ ပန ‘‘ဣဒ္ဓိမာ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော အာဝဇ္ဇေတိ, အာဝဇ္ဇနံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တေနေဝ သဟ နိရုဇ္ဈတိ။ တတော စတ္တာရိ, ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ, ယေသံ ပစ္ဆိမံ ဣဒ္ဓိစိတ္တံ, သေသာနိ ကာမာဝစရာနိ, တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တဒေဝ နိရုဒ္ဓံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ, န စ တာနိ နာနာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ အဒ္ဓါနဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ နိဿာယ ‘‘အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏဘာဝေပိ နာနာရမ္မဏတာဘာဝေါ ဝိယ ဧကဒွိတိစတုပဉ္စစိတ္တက္ခဏာနာဂတေသုပိ စိတ္တေသု အာဝဇ္ဇိတေသု အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ယထာသမ္ဘဝံ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏဘာဝေပိ နာနာရမ္မဏတာ န သိယာ။ တေန စတုပဉ္စစိတ္တက္ခဏာနာဂတေ အာဝဇ္ဇိတေ အနာဂတာရမ္မဏပရိကမ္မာနန္တရံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ စေတောပရိယဉာဏံ သိဒ္ဓ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ဝါဒေါ ‘‘အနာဂတာရမ္မဏော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော, ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏော ဓမ္မော အတီတာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဣမေသံ ပဉှာနံ အနုဒ္ဓဋတ္တာ, ဂဏနာယ စ ‘‘အာသေဝနေ တီဏီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၃၉) ဝုတ္တတ္တာ န သိဇ္ဈတိ။ န ဟိ ကုသလကိရိယာမဟဂ္ဂတံ အနာသေဝနံ အတ္ထီတိ။ ဧတဿ စ ဝါဒဿ နိဿယဘာဝေါ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နနိရုဒ္ဓါရမ္မဏတာဝစနဿ န သိဇ္ဈတိ, ‘‘ယံ ပဝတ္တံ, ပဝတ္တိဿတိ စာ’’တိ ဝိသေသံ အကတွာ ဂဟဏေ အာဝဇ္ဇနဿ အနာဂတဂ္ဂဟဏာဘာဝံ, တဒဘာဝါ ဇဝနာနမ္ပိ ဝတ္တမာနဂ္ဂဟဏာဘာဝဉ္စ သန္ဓာယေဝ တဿ ဝုတ္တတ္တာ။ တဒါ ဟိ ဘဝင်္ဂစလနာနန္တရံ အဘိမုခီဘူတမေဝ စိတ္တံ အာရဗ္ဘ အာဝဇ္ဇနာ ပဝတ္တတီတိ ဇာနနစိတ္တဿပိ ဝတ္တမာနာရမ္မဏဘာဝေ အာဝဇ္ဇနဇာနနစိတ္တာနံ သဟဋ္ဌာနဒေါသာပတ္တိယာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၆၉။) [သျ]ရာသိဧကဒေသာဝဇ္ဇနပဋိဝေဓေ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာဝဇ္ဇနဇာနနေ စ အနိဋ္ဌေ ဌာနေ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ နာနာရမ္မဏဘာဝဒေါသာပတ္တိယာ စ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ စိတ္တံ စေတောပရိယဉာဏဿ အာရမ္မဏံ ဟောတီ’’တိ, တံ အယုတ္တန္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိံ, ကာလဝသေန စ အဒ္ဓါသန္တတိပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ နာနာရမ္မဏတာဘာဝံ ဒိသွာ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ဝတ္တမာနတံ နိရုဒ္ဓါရမ္မဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။ တမ္ပိ ဝစနံ ပုရိမဝါဒိနော နာနုဇာနေယျုံ။ တသ္မိံ ဟိ သတိ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာန’’န္တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ ၁။၁။၄၁၇) ဝိယ အညပဒသင်္ဂဟိတဿ အနန္တရပစ္စယဝိဓာနတော ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏအာဝဇ္ဇနာ အတီတာရမ္မဏာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န စ ဝုတ္တန္တိ။
ကသ္မာ ပနေဝံ စေတောပရိယဉာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝိစာရိတာ, နနု ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ, အနာဂတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၂) ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေသု ‘‘အတီတာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော, အနာဂတာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ စေတောပရိယဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ, ဥပ္ပန္နတ္တိကေ စ ‘‘အနုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ ဥပ္ပါဒိနော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ စေတောပရိယဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၇။၃) စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၃) ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၃), ဥပ္ပန္နတ္တိကေ စ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၇။၂) ဧတ္တကဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နေ စိတ္တေ စေတောပရိယဉာဏံ နပ္ပဝတ္တတီတိ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ ပဝတ္တေယျ, ပုရိမေသု ဝိယ ဣတရေသု စ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ? သစ္စံ ကတ္တဗ္ဗံ, နယဒဿနဝသေန ပန တံ သံခိတ္တန္တိ အညာယ ပါဠိယာ ဝိညာယတိ။
‘‘အတီတာရမ္မဏော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော, အနာဂတာရမ္မဏော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ,
(မဟာဋီ၊၂၊၇၀။) [သျ]ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၂၀-၂၂) ဧတေသံ ဟိ ဝိဘင်္ဂေသု ‘‘စေတောပရိယဉာဏေန အတီတာရမ္မဏပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တသမင်္ဂိဿ စိတ္တံ ဇာနာတိ, အတီတာရမ္မဏာ ပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ စေတောပရိယဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော, စေတောပရိယဉာဏေန အနာဂတာရမ္မဏပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တသမင်္ဂိဿ စိတ္တံ ဇာနာတိ, အနာဂတာရမ္မဏာ ပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ စေတောပရိယဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော, စေတောပရိယဉာဏေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တသမင်္ဂိဿ စိတ္တံ ဇာနာတိ, ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ စေတောပရိယဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၂၀-၂၂) စေတောပရိယဉာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေ ပဝတ္တိ ဝုတ္တာတိ။ တေနေဝါယံ ဝိစာရဏာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၇။ တေသန္တိ တေသု ဒွီသု ဉာဏေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ စိတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ စေတောပရိယဉာဏတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အညံ ခန္ဓံ ဝါ ခန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ န ဇာနာတီ’’တိ။ တတ္ထ ခန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓံ နာမဂေါတ္တာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ မဂ္ဂါရမ္မဏန္တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ပန ပရိယာယတော မဂ္ဂါရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ စေတနာမတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ, တထာ ဟိ တံ ‘‘ယထာကမ္မူပဂဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ခန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေသူတိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ခန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓမေဝ။ ခန္ဓေဟိ ဝိသယီကတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘‘အတီတေ ဗုဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ဘာဝယိံသု, ဖလံ သစ္ဆာကံသု, အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသူတိ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏဝသေန မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏတောပိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၂၁)။ တတ္ထ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏာနိ တာဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန မဂ္ဂဖလေသု ဉာဏေသု ပဝတ္တန္တိ။ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉ္စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေသု အပ္ပမာဏဓမ္မေသု ဉာဏေသူတိ မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏာနိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတံ သာဓေန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘အပ္ပမာဏာ ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’ဣစ္စေဝ (ပဋ္ဌာ။ ၉။၁၂။၅၈) ဟိ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန ဧဝ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏကိစ္စေ ဝုစ္စမာနေပိ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏတာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ နိဒဿိတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၇၁။) [သျ]ကုသလာ ခန္ဓာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓပုဗ္ဗေနိဝါသာနာဂတံသဉာဏာပေက္ခော ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော, န စေတောပရိယယထာကမ္မူပဂဉာဏာပေက္ခာတိ တေသံ စတုက္ခန္ဓာရမ္မဏဘာဝဿ အသာဓကောတိ စေ? န, အညတ္ထ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ခန္ဓာ စ ဝိစာရော စ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၆။၇၂), ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရာ ခန္ဓာ စ ဝိတက္ကော စ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၆။၇၃) စ ဝုတ္တတ္တာ စေတောပရိယဉာဏာပေက္ခာပိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ ဣမဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိတော။ ဧဝမ္ပိ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ခန္ဓာ စ ဝိစာရော စာ’’တိအာဒီသု အဝုတ္တတ္တာ စတုက္ခန္ဓာရမ္မဏတာ န သိဇ္ဈတီတိ? န, တတ္ထ အဝစနဿ အညကာရဏတ္တာ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ဟိ ကမ္မသံသဋ္ဌာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ကမ္မမုခေန ဂယှတိ။ တဉှိ ယထာ စေတောပရိယဉာဏံ ပုရိမပရိကမ္မဝသေန အဝိတက္ကာဒိဝိဘာဂံ, သရာဂါဒိဝိဘာဂဉ္စ စိတ္တံ ဝိဘာဝေတိ, န ဧဝံ ဝိဘာဂံ ဝိဘာဝေတိ။ ကမ္မဝသေနေဝ ပန သမုဒါယံ ဝိဘာဝေတိ, တသ္မာ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ခန္ဓာ စ ဝိစာရော စာ’’တိအာဒိကေ ဝိဘာဂကရဏေ တံ န ဝုတ္တံ, န စတုက္ခန္ဓာနာရမ္မဏတောတိ။ ဣဒံ ပနဿ အကာရဏန္တိ ကေစိ။ တတ္ထာပိ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿာ’’တိ ပဌန္တိ ဧဝ။ န ဟိ တံ ကုသလာကုသလဝိဘာဂံ ဝိယ သဝိတက္ကာဒိဝိဘာဂံ ကမ္မံ ဝိဘာဝေတုံ အသမတ္ထံ။ ဒုစ္စရိတသုစရိတဝိဘာဝနမ္ပိ ဟိ လောဘာဒိအလောဘာဒိသမ္ပယောဂဝိဘာဂဝိသေသဝိဘာဝနံ ဟောတီတိ။
‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နာမဂေါတ္တာနုဿရဏကာလေ န ဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ နာမဂေါတ္တံ ပန ခန္ဓူပနိဗန္ဓော သမ္မုတိသိဒ္ဓေါ ဗျဉ္ဇနတ္ထော, န ဗျဉ္ဇနန္တိ။ အယမေတ္ထ အမှာကံ ခန္တီတိ အာစရိယဿာယံ အတ္တနော မတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘န ဗျဉ္ဇန’’န္တိ, တဿ သမတ္ထနံ ‘‘ဗျဉ္ဇနဉှီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၉။ ကာမာဝစရေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီတိ နိဗ္ဗတ္တိက္ခန္ဓဇာနနမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၀။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကဝသေန အဘိညာဉာဏာနံ, အာရမ္မဏဝိစာရေ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဉ္စေဝ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဉ္စာ’’တိ ဧကဇ္ဈံ
(မဟာဋီ၊၂၊၇၂။) [သျ]ဂဟေတွာ ယံ ဝုတ္တံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ, တံ ‘‘ကာလေန…ပေ… ဟောတိယေဝါ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ န ဟိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ နာမ ဝိသုံ ဧကံ အတ္ထိ, နာပိ တံ ဧကဇ္ဈံ အာရမ္မဏံ ကရီယတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ တိကော ဧဝ န ပူရတိ ပဒဒွယာသင်္ဂဟိတဿ တတိယဿ အတ္ထန္တရဿ အဘာဝတော, န, ပကာရဘေဒဝိသယတ္တာ တိကနိဒ္ဒေသဿ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေ ဧဝ တိပ္ပကာရေပိ ဓမ္မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဧဝ အဇ္ဈတ္တာဒိဝသေန တိဝိဓေပိ ဓမ္မေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘တေ ဧဝ ဓမ္မေ’’တိ အဝတွာ ‘‘တိပ္ပကာရေ’’တိ ဝစနံ ပကာရဘေဒနိဗန္ဓနာ အယံ တိကဒေသနာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ကုသလတ္တိကာဒီနံ ဒေသနာ ယထာရဟံ ဓမ္မာနံ ဇာတိသမ္ပယောဂပ္ပဟာနသိက္ခာဘူမိအာရမ္မဏပ္ပဘေဒနိယမကာလာဒိဘေဒနိဗန္ဓနာ, န ဧဝမယံ ဇာတိအာဒိဘေဒနိဗန္ဓနာ, နာပိ သနိဒဿနတ္တိကဟေတုဒုကာဒိဒေသနာ ဝိယ သဘာဝါဒိဘေဒနိဗန္ဓနာ, အထ ခေါ ပကာရဘေဒနိဗန္ဓနာ။ ပဉ္စေဝ ဟိ ခန္ဓာ သသန္တတိပရိယာပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘အဇ္ဈတ္တာ’’တိ ဝုတ္တာ, ပရသန္တတိပရိယာပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ, တဒုဘယံ ဥပါဒါယ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာ, သိယာ ဗဟိဒ္ဓါ, သိယာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၃၅)။ နနု စေတ္ထ အတ္ထန္တရာဘာဝတော, ပကာရန္တရဿ စ အနာမဋ္ဌတ္တာ တတိယော ရာသိ နတ္ထီတိ? နယိဒမေဝံ။ ယဒိပိ ဟိ ပဌမပဒေန အသင်္ဂဟိတသင်္ဂဏှနဝသေန ဒုတိယပဒဿ ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗေပိ သဘာဝဓမ္မာ ပဒဒွယေနေဝ ပရိဂ္ဂဟိတာ, တေဟိ ပန ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတဓမ္မေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏဝသေန တတိယပဒံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထေဝ တတိယော ရာသိ။ န ဟိ သမုဒါယော အဝယဝေါ ဟောတိ, ဘိန္နဝတ္ထုကေ ပန ဓမ္မေ အဓိဋ္ဌာနဘေဒံ အမုဉ္စိတွာ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏံ န သမ္ဘဝတီတိ ကာလေန အဇ္ဈတ္တံ, ကာလေန ဗဟိဒ္ဓါ ဇာနနကာလေတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အဘိညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ တေရသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၇၃။) [သျ]၁၄။ ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပညာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၁။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ဥပစာရာကာရော, အပ္ပနာကာရော, ဝသီဘာဝါကာရော, ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမာကာရော, ရူပါဒီဟိ ဝိရဇ္ဇနာကာရော, စုဒ္ဒသဓာ စိတ္တဿ ပရိဒမနာကာရော, ပဉ္စဝိဓအာနိသံသာဓိဂမာကာရောတိ ဧဝမာဒိနာ သဗ္ဗေန ဘာဝနာကာရေန။
တဒနန္တရာတိ ‘‘စိတ္တံ ပည’’န္တိ ဧဝံ ဒေသနာက္ကမေန, ပဋိပတ္တိက္ကမေန စ တဿ သမာဓိဿ အနန္တရာ။ ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ သမာဓိဘာဝနာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ ဧဝံ အတိသင်္ခေပဒေသိတတ္တာ, ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ဝါ ‘‘သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ ဝိပဿနာပညာသတ္ထ’’န္တိ ဧဝံ အတိဝိယ သင်္ခေပေန ဘာသိတတ္တာ အယံ သာ ပညာတိ သဘာဝတော ဝိညာတုမ္ပိ တာဝ န သုကရာ။ ဘာဝနာဝိဓာနဿ ပန အဒဿိတတ္တာ ပဂေဝ ဘာဝေတုံ န သုကရာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုစ္ဆနဋ္ဌေန ပဉှာ, ကမ္မံ ကိရိယာ ကရဏံ, ပဉှာဝ ကမ္မံ ပဉှာကမ္မံ, ပုစ္ဆနပယောဂေါတိ အတ္ထော။
ကာ ပညာတိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကေနဋ္ဌေန ပညာတိ ကေန အတ္ထေန ပညာတိ ဝုစ္စတိ, ‘‘ပညာ’’တိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျတ္ထံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ သာ ပနာယံ ပညာ သဘာဝတော, ကိစ္စတော, ဥပဋ္ဌာနာကာရတော, အာသန္နကာရဏတော စ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ကာနဿာ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီ’’တိ။ ကတိဝိဓာတိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သံကိလေသဝေါဒါနပုစ္ဆာ န ဂဟိတာတိ? ဝုစ္စတေ – လောကုတ္တရာယ တာဝ ပညာယ နတ္ထေဝ သံကိလေသော။ အသတိ စ တသ္မိံ ကုတော ဝေါဒါနပုစ္ဆာတိ တဒုဘယံ န ဂဟိတံ။ လောကိယာယ ပန တာနိ ဘာဝနာဝိဓာနေ ဧဝ အန္တောဂဓာနီတိ ကတွာ ဝိသုံ န ဂဟိတာနိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိအန္တောဂဓတ္တာ, သမာဓိဘာဝနာယံ ဝါ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ န ဂဟိတာနိ။ ပဋိပတ္တိ နာမ ဒိဋ္ဌာနိသံသေ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပညာဘာဝနာယ ကော အာနိသံသော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၂။ တတြာတိ တသ္မိံ, တဿ ဝါ ပဉှာကမ္မဿ။ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ ဝိဝရဏံ။ ပုစ္ဆိတော ဟိ အတ္ထော အဝိဘာဝိတတ္တာ နိဂူဠှော မုဋ္ဌိယံ ကတော ဝိယ တိဋ္ဌတိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၇၄။) [သျ]တဿ ဝိဝရဏံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝိဘူတဘာဝကရဏတော။ ကာ ပညာတိ ကာမဉ္စာယံ သရူပပုစ္ဆာ, ဝိဘာဂဝန္တာနံ ပန သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဝိဘာဂေါ တာဝ အနဝသေသတော ဒဿေတဗ္ဗော။ တံဒဿနေန စ အယမာဒီနဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပညာ ဗဟုဝိဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗဟုဝိဓာတိ ကုသလာဒိဝသေန အနေကဝိဓာ။ နာနပ္ပကာရာတိ အတ္ထဇာပိကာဒိဘေဒေန, သုတမယဉာဏာဒိဘေဒေန စ နာနာဝိဓာ။ တံ သဗ္ဗန္တိ တံ အနဝသေသံ ပညာဝိဘာဂံ။ န သာဓေယျာတိ ဝိပဿနာဘာဝနာယ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္ထော။ တာယ ဟိ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ, တဉ္စ န သာဓေယျ။ အနဝသေသတော ဟိ ပညာပဘေဒေ ဝိဿဇ္ဇိယမာနေ ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထူ’’တိအာဒိကော (ဝိဘ။ ၇၅၁) သဗ္ဗော ဉာဏဝတ္ထု ဝိဘင်္ဂေ, သုတ္တန္တေသု စ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတော ပညာပဘေဒေါ။ သကလောပိ ဝါ အဘိဓမ္မနယော အာဟရိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော ဘဝေယျ, တထာ စ သတိ ယွာယံ ဣဓ ပညာဘာဝနာဝိဓိ အဓိပ္ပေတော, တဿ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဩကာသောဝ န ဘဝေယျ။ ကိဉ္စ ယွာယံ ဌာနာဌာနကမ္မန္တရဝိပါကန္တရာဒိဝိသယေ ပညာယ ပဝတ္တိဘေဒေါ, သောပိ ယထာရဟံ သဒ္ဓိံ ဖလာဖလဘေဒေန ဝိဘဇိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော သိယာ။ သော စ ပန ဝိဿဇ္ဇိယမာနော အညဒတ္ထု ဝိက္ခေပါယ သံဝတ္တေယျ, ယထာ တံ အဝိသယေ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တရိ စ ဝိက္ခေပါယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ။ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ကုသလ-ဂ္ဂဟဏေန ဒုဝိဓမ္ပိ အဗျာကတံ နိဝတ္တေတိ, တထာ ‘‘အတ္ထိ သံကိလိဋ္ဌပညာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။ ဝိပဿနာဉာဏ-ဂ္ဂဟဏေန သေသကုသလပညာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၃။ သဉ္ဇာနနဝိဇာနနာကာရဝိသိဋ္ဌန္တိ သဉ္ဇာနနာကာရဝိဇာနနာကာရေဟိ သာတိသယံ။ ယတော နာနပ္ပကာရတော ဇာနနံ ဇာနနဘာဝေါ ဝိသယဂ္ဂဟဏာကာရော။ သော ဟိ နေသံ သမာနော, န သဉ္ဇာနနာဒိအာကာရော။ ပီတကန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေန ‘‘လောဟိတကံ ဩဒါတံ ဒီဃံ ရဿ’’န္တိအာဒိကေ သညာယ ဂဟေတဗ္ဗာကာရေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ သဉ္ဇာနနံ နာမ ‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိကံ အာရမ္မဏေ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ သညာနိမိတ္တံ ကတွာ ဇာနနံ။ တထာ ဟေသာ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ, ဧဝ-သဒ္ဒေန ကဒါစိပိ ဣမိဿာ တေ ဝိသေသာ နတ္ထေဝါတိ အဝဓာရေတိ။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စံ
(မဟာဋီ၊၂၊၇၅။) [သျ]ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယျာတိ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂပါတုဘာဝ’’န္တိ။ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ န တတ္ထ သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိကဿ သဉ္ဇာနနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ, အထ ခေါ တတ္ထ အညဉ္စ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတီတိ? ပညာယ ဒဿိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဟိ အနေကဝါရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ, ယထာ တံ ပဂုဏဿ ဂန္ထဿ သဇ္ဈာယနေ ဉာယာဂတာပိ ဝါရာ န ဝိညာယန္တိ။ လက္ခဏပဋိဝေဓန္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏပဋိပါဋိယာ အာယူဟိတွာ။ မဂ္ဂပါတုဘာဝံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ ဝုတ္တနယဝသေနာတိ ဝိညာဏေ ဝုတ္တနယဝသေန အာရမ္မဏဉ္စ ဇာနာတိ, လက္ခဏပဋိဝေဓဉ္စ ပါပေတိ။ အတ္တနော ပန အနညသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန ဥဿက္ကိတွာ မဂ္ဂပါတုဘာဝဉ္စ ပါပေတိ။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဇာတဗုဒ္ဓီတိ အသဉ္ဇာတဗျဝဟာရဗုဒ္ဓိ။ ဥပဘောဂပရိဘောဂန္တိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ, ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထူနံ ပဋိလာဘယောဂျန္တိ အတ္ထော။ ဆေကောတိ မဟာသာရော။ ကူဋောတိ ကဟာပဏပတိရူပကော တမ္ဗကံသာဒိမယော။ အဒ္ဓသာရောတိ ဥပဍ္ဎဂ္ဃနကော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေန ပါဒသာရ သမသာရပရောပါဒသာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တေ ပကာရေတိ ဣန္ဒဇာလာဇာတိပုပ္ဖါဒိပ္ပကာရေ စေဝ ဆေကာဒိပ္ပကာရေ စ။
သညာ ဟီတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သညာ ဝိဘာဂံ အကတွာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏတော ဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနသဒိသီ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ’’ ဝုစ္စတိ။ ဝိညာဏံ အာရမ္မဏေ ဧကစ္စဝိသေသဂဟဏသမတ္ထတာယ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနသဒိသံ ဝုတ္တံ။ ပညာ အာရမ္မဏေ အနဝသေသဝိသေသာဝဗောဓတော ဟေရညိကဿ ကဟာပဏဒဿနသဒိသီ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၇၆။) [သျ]‘‘နာနပ္ပကာရတော ဇာနန’’န္တိ ဣမိနာ ဉေယျဓမ္မာ ပစ္စေကံ နာနပ္ပကာရာတိ တေသံ ယာထာဝတော အဝဗောဓော ပညာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅)။
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ။ န တတ္ထ ဧကံသေန ဟောတီတိ တသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ ပညာ ဧကန္တေန န ဟောတိ။ န ဟိ ဒုဟေတုကအဟေတုကစိတ္တုပ္ပါဒေသု ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဝိနိဗ္ဘုတ္တာတိ အဝိယုတ္တာ။ တေဟီတိ သညာဝိညာဏေဟိ။ ယထာ ဟိ သုခံ ပီတိယာ န နိယမတော အဝိယုတ္တံ, ဧဝံ သညာဝိညာဏာနိ ပညာယ န နိယမတော အဝိယုတ္တာတိ။ ယထာ ပန ပီတိ သုခေန နိယမတော အဝိယုတ္တာ, ဧဝံ ပညာ သညာဝိညာဏေဟိ နိယမတော အဝိယုတ္တာ။ တသ္မာ ဧဝံ အဝိနိဗ္ဘုတ္တေသု ဣမေသု တီသု ဓမ္မေသု တေသံ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဒုက္ကရောတိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ကဟာပဏဒဿနံ နိဒဿိတန္တိ။ တေသံ ဒုဝိညေယျနာနတ္တတံယေဝ ဝစနန္တရေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပဓမ္မေသုပိ တာဝ နာနာနဒီနံ ဥဒကဿ, နာနာတေလဿ ဝါ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ မထိတဿ ‘‘ဣဒံ အသုကာယ နဒိယာ ဥဒကံ, ဣဒံ အသုကတေလ္လ’န္တိ နိဒ္ဓါရေတွာ သရူပတော ဒဿနံ ဒုက္ကရံ, ကိမင်္ဂံ ပန အရူပဓမ္မေသူတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ အရူပီနံ စိတ္တစေတသိကာန’’န္တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၄။ ဓမ္မာနံ သကော ဘာဝေါ, သမာနော စ ဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝေါ။ တတ္ထ ပဌမေန ကက္ခဠဖုသနာဒိသလက္ခဏံ ဂဟိတံ, ဒုတိယေန အနိစ္စဒုက္ခတာဒိသာမညလက္ခဏံ။ တဒုဘယဿ စ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈနလက္ခဏာ ပညာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ ပညာ’’တိ။ ဃဋပဋာဒိပဋိစ္ဆာဒကဿ ဗာဟိရန္ဓကာရဿ ဒီပါလောကာဒိ ဝိယ ယထာဝုတ္တဓမ္မသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဒ္ဓံသနရသာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ ဟိ ပညာလောကော ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ဧဝ ဓမ္မသဘာဝေသု အသမ္မုယှနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ကာရဏဘူတာ ဝါ သယံ ဖလဘူတံ အသမ္မောဟံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ ဧဝမ္ပိ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝိပဿနာပညာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘သမာဓိ တဿာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ သုတ္တပဒံ နိဗန္ဓနဘာဝေန အာဂတံ (သံ။ နိ။ ၃။၅, ၉၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄)။
(မဟာဋီ၊၂၊၇၇။) [သျ]ပညာပဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၅။ ဓမ္မသဘာဝပဋိဝေဓော နာမ ပညာယ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ, န တေနဿာ ကောစိ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏေန တာဝ ဧကဝိဓာ’’တိ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ, တပ္ပရိယာပန္နတာယ လောကေ နိယုတ္တာ, တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတာတိ လောကိယာ။ တတ္ထ အပရိယာပန္နတာယ လောကတော ဥတ္တရာ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ လောကုတ္တရာပိ ဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာပရိယာယောပိ တဿာ လဗ္ဘတေဝါတိ လောကုတ္တရ-ဂ္ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တေဟိ သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝါ, အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ နတ္ထိ ဧတိဿာ အာသဝါတိ အနာသဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာသဝဝိပ္ပယုတ္တသာသဝဒုကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နာမရူပဝဝတ္ထာနဝသေနာတိ နာမဝဝတ္ထာနဝသေန, ရူပဝဝတ္ထာနဝသေန စ။ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ဒဿနဉ္စ, နိဿယဘာဝတော သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ, သယမ္ပိ ဝါ ဘဝတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိဗ္ဗာနံ ဝိယ အပါတုဘာဝန္တိ ဘူမိ စာတိ ဒဿနဘူမိ, ပဌမမဂ္ဂေါ။ သေသမဂ္ဂတ္တယံ ပန ယသ္မာ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ပဿတိ, တသ္မာ ဘာဝနာ စ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဘူမိ စာတိ ဘာဝနာဘူမိ။ တတ္ထ ပညာ ဒဿနဘူမိဘာဝနာဘူမိဝသေန ဒုဝိဓာတိ ဝုတ္တာ။ သုတာဒိနိရပေက္ခာယ စိန္တာယ နိဗ္ဗတ္တာ စိန္တာမယာ။ ဧဝံ သုတမယာ, ဘာဝနာမယာ စ။ မယသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ အာယေ ဝဍ္ဎိယံ ကောသလ္လံ အာယကောသလ္လံ, အပါယေ အဝဍ္ဎိယံ ကောသလ္လံ အပါယကောသလ္လံ, ဥပါယေ တဿ တဿ အတ္ထဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏေ ကောသလ္လံ ဥပါယကောသလ္လန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ ကောသလ္လပဒံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝေသော ပဋိပဇ္ဇနံ ဧတိဿာတိ အဇ္ဈတ္တာဘိနိဝေသာ။ ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓါဘိနိဝေသာ, ဥဘယာဘိနိဝေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၆။ လောကိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာတိ လောကိယကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေသု မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ, ဝိသေသတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒိဝိသုဒ္ဓိစတုက္ကသင်္ဂဟိတမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ။ သမုဒါယေသု ပဝတ္တာ သမညာ တဒေကဒေသေသုပိ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ’’တိ, ပစ္စေကမ္ပိ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ မဂ္ဂသမညာတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၇၈။) [သျ]ဓမ္မနာနတ္တာဘာဝေပိ ပဒတ္ထနာနတ္တမတ္တေန ဒုက္ကရဝစနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပနေသာ လောကိယလောကုတ္တရာဝါ’’တိ။ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တသာသဝဒုကာဒီသုပိ ဝိပ္ပယုတ္တတာဒိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝိသေသော, အတ္ထတော လောကိယလောကုတ္တရာဝ ပညာတိ အာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဃနီယဩဃဝိပ္ပယုတ္တဩဃနီယာဒိဒုကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဌမဇ္ဈာနိကာနိ စတ္တာရိ မဂ္ဂစိတ္တာနိ, တထာ ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနိကာနိ စာတိ ဧဝံ သောဠသသု မဂ္ဂစိတ္တေသု။ ဝိပဿနာပညာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဟဂ္ဂတပညာ န ဂဟိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၇။ အတ္တနော စိန္တာဝသေနာတိ တဿ တဿ အနဝဇ္ဇဿ အတ္ထဿ သာဓနေ ပရောပဒေသေန ဝိနာ အတ္တနော ဥပါယစိန္တာဝသေနေဝ။ သုတဝသေနာတိ ယထာသုတဿ ပရောပဒေသဿ ဝသေန။ ယထာ တထာ ဝါတိ ပရတော ဥပဒေသံ သုတွာ ဝါ အသုတွာ ဝါ သယမေဝ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ။ ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာ’’တိ ဣဒံ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနာမယံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, န ပန ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာဝ ဘာဝနာမယာ’’တိ။
ယောဂဝိဟိတေသူတိ ပညာဝိဟိတေသု ပညာပရိဏာမိတေသု ဥပါယသမ္ပာဒိတေသု။ ကမ္မာယတနေသူတိ ဧတ္ထ ကမ္မမေဝ ကမ္မာယတနံ, ကမ္မဉ္စ တံ အာယတနဉ္စ အာဇီဝါနန္တိ ဝါ ကမ္မာယတနံ။ ဧသ နယော သိပ္ပါယတနေသုပိ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ကမ္မံ ဟီနဉ္စ ဝဍ္ဎကီကမ္မာဒိ, ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ကသိဝါဏိဇာဒိ။ သိပ္ပမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဟီနဉ္စ နဠကာရသိပ္ပါဒိ, ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ မုဒ္ဒါဂဏနာဒိ။ ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ။ တံ ဓမ္မိကမေဝ နာဂမဏ္ဍလပရိတ္တဖုဓမနကမန္တသဒိသံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာနိ ပနေတာနိ ဧကစ္စေ ပဏ္ဍိတာ ဗောဓိသတ္တသဒိသာ မနုဿာနံ ဖာသုဝိဟာရံ အာကင်္ခန္တာ နေဝ အညေဟိ ကရိယမာနာနိ ပဿန္တိ, န ဝါ ကတာနိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ, န ကထေန္တာနံ သုဏန္တိ။ အထ ခေါ အတ္တနော ဓမ္မတာယ စိန္တာယ ကရောန္တိ, ပညဝန္တေဟိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ စိန္တာယ ကတာနိပိ အညေဟိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကရောန္တေဟိ ကတသဒိသာနေဝ ဟောန္တိ။
ကမ္မဿကတန္တိ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ သတ္တာနံ သကံ, ဣဒံ နော သက’’န္တိ ဧဝံ ဇာနနဉာဏံ။ သစ္စာနုလောမိကန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တံ ဟိ သစ္စပဋိဝေဓဿ အနုလောမနတော ‘‘သစ္စာနုလောမိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိဿ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန အနိယမတ္ထေန
(မဟာဋီ၊၂၊၇၉။) [သျ]ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏာနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နာနန္တရိယကဘာဝတော။ ယံ ဟိ အနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာတိ။ ယံ ဧဝရူပိန္တိ ယံ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ နိဒ္ဒိဋ္ဌသဘာဝံ။ အနုလောမိကံ ခန္တိန္တိအာဒီနိ ပညာဝေဝစနာနိ။ သာ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနံ ကမ္မာယတနာဒီနံ အပစ္စနီကဒဿနေန အနုလောမနတော, တထာ သတ္တာနံ ဟိတစရိယာယ မဂ္ဂသစ္စဿ, ပရမတ္ထသစ္စဿ, နိဗ္ဗာနဿ စ အဝိလောမနတော အနုလောမေတီတိ အနုလောမိကာ။ သဗ္ဗာနိပိ ဧတာနိ ကာရဏာနိ ခမတိ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတီတိ ခန္တိ။ ပဿတီတိ ဒိဋ္ဌိ။ ရောစေတီတိ ရုစိ။ မုနာတီတိ မုတိ။ ပေက္ခတီတိ ပေက္ခာ။ တေ စ ကမ္မာယတနာဒယော ဓမ္မာ ဧတာယ နိဇ္ဈာယမာနာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ ဓမ္မနိဇ္ဈာနခန္တိ။ ပရတော အသုတွာ ပဋိလဘတီတိ အညဿ ဥပဒေသဝစနံ အသုတွာ သယမေဝ စိန္တေန္တော ပဋိလဘတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ စိန္တာမယာ ပညာ နာမ ဝုစ္စတိ။ သာ ပနေသာ အဘိညာတာနံ ဗောဓိသတ္တာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထာပိ သစ္စာနုလောမိကဉာဏံ ဒွိန္နံယေဝ ဗောဓိသတ္တာနံ အန္တိမဘဝိကာနံ, သေသပညာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပူရိတပါရမီနံ မဟာပညာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပရတော သုတွာ ပဋိလဘတီတိ ကမ္မာယတနာဒီနိ ပရေန ကရိယမာနာနိ ဝါ ကတာနိ ဝါ ဒိသွာပိ ပရဿ ကထယမာနဿ ဝစနံ သုတွာပိ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ပဋိလဒ္ဓါ သဗ္ဗာ ပရတော သုတွာဝ ပဋိလဒ္ဓါ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမာပန္နဿာတိ သမာပတ္တိသမင်္ဂိဿ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂပညာ ဣဓ ‘‘ဘာဝနာမယာ ပညာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။
သာတိ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၅၃) ဝုတ္တပညာ။ လောကိယဝိပဿနာတိ လောကိယဝိပဿနာပညာ။ သာ လောကုတ္တရဝိပဿနာတိ ယာ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ ပညာ ဝုတ္တာ, သာ လောကုတ္တရဝိပဿနာတိ မဂ္ဂပညံ သန္ဓာယာဟ။ သာ ဟိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာဒိံ အဂဏှန္တီပိ ဝိပဿနာကိစ္စပါရိပူရိယာ, နိဗ္ဗာနဿ ဝါ တထလက္ခဏံ ဝိသေသတော ပဿတီတိ ဝိပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ ဂေါတြဘုဉာဏံ ပန ကိဉ္စာပိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ, မဂ္ဂဿ ပန အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ န ဝိပဿနာဝေါဟာရံ လဘတိ။
အယန္တိ ဧတာယ သမ္ပတ္တိယောတိ အာယော, ဝုဒ္ဓိ။ တတ္ထ ကောသလ္လန္တိ တသ္မိံ အနတ္ထဟာနိအတ္ထုပ္ပတ္တိလက္ခဏေ အာယေ ကောသလ္လံ ကုသလတာ နိပုဏတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၈၀။) [သျ]တံ ပန ဧကန္တိကံ အာယကောသလ္လံ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ ယာ ဣမေသံ အကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိပဟာနေသု, ကုသလဓမ္မာနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတီသု ပညာ, ဣဒံ အာယကောသလ္လံ နာမာတိ ဝုစ္စတိ။
ဝုဒ္ဓိလက္ခဏာ အာယတော အပေတတ္တာ အပါယော, အဝုဒ္ဓိ။ တတ္ထ ကောသလ္လန္တိ တသ္မိံ အတ္ထဟာနိအနတ္ထုပ္ပတ္တိလက္ခဏေ အပါယေ ကောသလ္လံ ကုသလတာ အပါယကောသလ္လံ။ တမ္ပိ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ ယာ ဣမေသံ ကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနေသု, အကုသလဓမ္မာနံ ဝါ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတီသု ပညာ, ဣဒံ အပါယကောသလ္လံ နာမာတိ ဝုစ္စတိ။ အာယကောသလ္လံ တာဝ ပညာ ဟောတု, အပါယကောသလ္လံ ကထံ ပညာ နာမ ဇာတာတိ? ဧဝံ မညတိ ‘‘အပါယုပ္ပါဒနသမတ္ထတာ အပါယကောသလ္လံ နာမ သိယာ’’တိ, တံ ပန တဿ မတိမတ္တံ။ ကသ္မာ? ပညဝါ ဧဝ ဟိ ‘‘မယှံ ဧဝံ မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ အနုပ္ပန္နာ အကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ ပဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ပဇာနာတိ, သော ဧဝံ ဉတွာ အနုပ္ပန္နေ အကုသလေ န ဥပ္ပါဒေတိ, ဥပ္ပန္နေ ပဇဟတိ။ အနုပ္ပန္နေ ကုသလေ ဥပ္ပါဒေတိ, ဥပ္ပန္နေ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ပါပေတိ။ ဧဝံ အပါယကောသလ္လမ္ပိ ပညာ ဧဝါတိ။
သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ သတ္တာနံ တံတံဟိတသုခဓမ္မာနံ။ တင်္ခဏပ္ပဝတ္တန္တိ အစ္စာယိကေ ကိစ္စေ ဝါ ဘယေ ဝါ ဥပ္ပန္နေ တဿ တိကိစ္ဆနတ္ထံ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ပဝတ္တံ။ ဌာနေန ဥပ္ပတ္တိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိကံ, ဌာနသော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ။ တတြုပါယာတိ တတြ တတြ ကရဏီယေ ဥပါယဘူတာ။
ဂဟေတွာတိ ‘‘ဣဒံ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ဂဟေတွာ။ ဥဘယံ ဂဟေတွာတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဥဘယံ အနုပုဗ္ဗတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ အဝိဘာဂေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ အယံ ပန တိက္ခဝိပဿကဿ မဟာပုညဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနာဘိနိဝေသော။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၈။ ဒုက္ခသစ္စံ အာရဗ္ဘာတိ ဒုက္ခသစ္စံ အာရမ္မဏံ ကတွာ, တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟဝိဓံသနဝသေန စ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ဒုက္ခေ ဉာဏံ။ ဒုက္ခသမုဒယံ
(မဟာဋီ၊၂၊၈၁။) [သျ]အာရဗ္ဘာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဟိ စတုသစ္စံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဉာဏံ နာမ, တတိယံ ပန မဂ္ဂဉာဏံ, ဣတရသစ္စာနိ ဝိပဿနာဉာဏန္တိ ပါကဋမေဝ။
‘‘အတ္ထာဒီသု ပဘေဒဂတာနိ ဉာဏာနီ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိဝသေနေဝ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါတိ ယံ အတ္ထပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ, အယံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ ဟိ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဋိဘာနပ္ပဘေဒါ တဗ္ဗိသယာနံ အတ္ထာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဘေဒေဟိ ဘိန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
နိဗ္ဗာနမ္ပိ သမ္ပာပကဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ, အဓိဂမ္မတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယသမ္ဘူတ’’န္တိ ဧတေန သစ္စဟေတုဓမ္မပစ္စယာကာရဝါရေသု အာဂတာနိ ဒုက္ခာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ သစ္စပစ္စယာကာရဝါရေသု နိဗ္ဗာနံ, ပရိယတ္တိဝါရေ ဘာသိတတ္ထော, အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝိပါကော, ကိရိယာ စာတိ ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံ ဧဝ ဝသေန ပဉ္စ အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒဟတီတိ ဝိဒဟတိ, နိဗ္ဗတ္တကဟေတုအာဒီနံ သာဓာရဏမေတံ နိဗ္ဗစနံ။ တဒတ္ထံ ပန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပဝတ္တေတိ ဝါ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသု ပုရိမော အတ္ထော မဂ္ဂဝဇ္ဇေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘာသိတမ္ပိ ဟိ အဝဗောဓနဝသေန အတ္ထံ ပဝတ္တေတိ, မဂ္ဂေါ ပန နိဗ္ဗာနံ ပါပေတီတိ တသ္မိံ ပစ္ဆိမော အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ ဟိ ပတ္တဗ္ဗော အတ္ထော, ဘာသိတတ္ထော ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော, ဣတရော နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော အတ္ထောတိ ဧဝံ တိဝိဓော ဟောတိ။
‘‘ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတူ’’တိ ဧတေန သစ္စဟေတုဓမ္မပစ္စယာကာရဝါရေသု အာဂတာနိ သမုဒယာဒီနိ ဂဟိတာနိ, သစ္စပစ္စယာကာရဝါရေသု မဂ္ဂေါ, ပရိယတ္တိဝါရေ ဘာသိတံ, အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ကုသလာကုသလန္တိ ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံ ဧဝ ဝသေန ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၈၂။) [သျ]တတ္ထ မဂ္ဂေါ သမ္ပာပကော, ဘာသိတံ ဉာပကော, ဣတရံ နိဗ္ဗတ္တကောတိ ဧဝံ တိဝိဓော ဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ကိရိယာနံ အဝိပါကတာယ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ယဒိ ဧဝံ ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါပိ န ဝတ္တဗ္ဗော? န, ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝတော။ ဧဝံ သတိ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ အတ္ထဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ဝိပါကဿ ပန ပဓာနဟေတုတာယ ပါကဋဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ ဧဝ တေသံ ဝုတ္တော။ ကိရိယာနံ ပစ္စယဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓဿ ပန ဟေတုဘာဝဿာဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ အပိစ ‘‘အယံ ဣမဿ ပစ္စယော, အယံ ပစ္စယုပ္ပန္နော’’တိ ဧတံ ဘေဒမကတွာ ကေဝလံ ကုသလာကုသလေ, ဝိပါကကိရိယာဓမ္မေ စ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဓမ္မတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောန္တီတိ တေသံ အတ္ထဓမ္မတာ န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အယမေဝ ဟိ အတ္ထောတိ ယွာယံ အတ္ထဓမ္မာနံ ပဉ္စဓာ ဝိဘဇနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော, အယမေဝ အဘိဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ’’တိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သဘာဝဝါစကောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ, အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဗျဘိစာရီ ဝေါဟာရော’’တိ, တဿ တဿ အတ္ထဿ ဗောဓနေ ပဋိနိယတသမ္ဗန္ဓော သဒ္ဒဝေါဟာရောတိ အတ္ထော။ တဒဘိလာပေတိ တဿ သဘာဝနိရုတ္တိသညိတဿ အဗျဘိစာရိဝေါဟာရဿ အဘိလာပနေ။ သာ ပနာယံ သဘာဝနိရုတ္တိ မာဂဓဘာသာ။ အတ္ထတော နာမပညတ္တီတိ အာစရိယာ။ အပရေ ပန ယဒိ သဘာဝနိရုတ္တိ ပညတ္တိသဘာဝါ, ဧဝံ သတိ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာ, န ဝစနန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ န စ ဝစနတော အညံ အဘိလပိတဗ္ဗံ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ အထ ဖဿာဒိဝစနေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ အဘိလပိတဗ္ဗံ, ဧဝဉ္စ သတိ အတ္ထဓမ္မာနမ္ပိ ဗောဓေတဗ္ဗတ္တာ တေသမ္ပိ နိရုတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ဖဿောတိ စ သဘာဝနိရုတ္တိ, ဖဿံ ဖဿာတိ န သဘာဝနိရုတ္တီတိ ဒဿိတောဝါယမတ္ထော။ န စ အဝစနံ ဧဝံပကာရံ အတ္ထိ။ တသ္မာ ဝစနဘူတာယ ဧဝ တဿာ သဘာဝနိရုတ္တိယာ အဘိလာပေ ဥစ္စာရဏေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ‘‘ဧဝမယံ
(မဟာဋီ၊၂၊၈၃။) [သျ]နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ, န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာယ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော မနောဒွါရေ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) စ ဝစနသဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝံ ပန အညသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေ အညံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ ယထာ ပန ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ မနုဿာဒိသဒ္ဒဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ တံတံသဒ္ဒဝိဘာဝကံ, ဧဝံ သဘာဝါသဘာဝနိရုတ္တိနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏံ တံဝိဘာဝကံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ပါဠိဝိရောဓော။ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာ’’တိ စ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နသဒ္ဒါရမ္မဏံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပဝတ္တေန္တဿာ’’တိ န နသက္ကာ ဝတ္တုံ။ တဉှိ ဉာဏံ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ တံတံသဒ္ဒပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ တံတံပဘေဒနိစ္ဆယဟေတုဘာဝတော နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဘေဒဂတမ္ပိ ဟောတီတိ။
သဗ္ဗတ္ထ ဉာဏန္တိ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဉာဏန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏာရမ္မဏံ ဉာဏ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝါ သဗ္ဗေသု အတ္ထာဒီသု, တီသု, စတူသုပိ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ, ကုသလကိရိယာဘူတာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ဓမ္မတ္ထဘာဝတော တီသု ဧဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တေသု ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဂေါစရကိစ္စာဒိဝသေနာတိ သဂေါစရဿ, ကိစ္စာဒိကဿ စ ဝသေန ‘‘ဣဒံ ဉာဏံ ဣဒံ နာမ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တံ ဣမိနာ နာမ ကိစ္စေနာ’’တိ ဇာနနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လက္ခဏပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဘူမိအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၉။ ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တီတိ အနေကဘေဒဘိန္နေသု အာရမ္မဏေသု တေသံ ယာထာဝတော တံတံပဘေဒါဝဗောဓနသမတ္ထတံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။
မဟာသာဝကာနဉ္စ အသေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာတိ သာမညဝိဓိနာ ဒဿိတမတ္ထံ အပဝါဒေန နိဝတ္တေတုံ အာနန္ဒတ္ထေရ-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ။
ဧတာ ပဋိသမ္ဘိဒါ။ သေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒဂမနံ အပ္ပဝိသယံ, အသေက္ခဘူမိယံ ဗဟုဝိသယန္တိ အာဟ ‘‘အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တပ္ပတ္တီ’’တိ, သာတိသယံ ဝါ အဓိဂမံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သေက္ခေန ပတ္တာနမ္ပိ ဟိ ဣမာသံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ
(မဟာဋီ၊၂၊၈၄။) [သျ]ဝိသဒဘာဝါဓိဂမောတိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝိယ ပန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အရဟတောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ပစ္စယော န န ဟောတီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ယထာယောဂံ သေက္ခာသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ကာရဏတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အတ္ထဓမ္မာဒီနံ အနဝသေသသင်္ဂဏှနတော ဗုဒ္ဓဝစနဝိသယာ ဧဝ ပရိယတ္တိအာဒယော ဒဿိတာ။ ပါဠိယာ သဇ္ဈာယော ပရိယာပုဏနံ, တဒတ္ထသဝနံ သဝနံ, ပရိတော သဗ္ဗသော ဉာတုံ ဣစ္ဆာ ပရိပုစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ’’တိ, ပဒတ္ထတော, အဓိပ္ပါယတော စ ဒုဝိညေယျဋ္ဌာနံ ဝိတ္ထာရတော သန္နိဋ္ဌာနကထာတိ အတ္ထော။ ယဿ ဟိ ပဒဿ အတ္ထော ဒုဝိညေယျော, တံ ဂဏ္ဌိပဒံ, ယဿ အဓိပ္ပါယော ဒုဝိညေယျော, တံ အတ္ထပဒံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခန္ဓာဒိပဋိသံယုတ္တေ ကထာမဂ္ဂေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘာဝနာနုယောဂသဟိတံ ဂတံ, ပစ္စာဂတဉ္စ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဂတပစ္စာဂတိကော, တဿ ဘာဝေါ, တေန ဂတပစ္စာဂတိကဘာဝေန။ ဝသနဋ္ဌာနတော ယာဝ ဂေါစရဂါမော, တတော စ ယာဝ ဝသနဋ္ဌာနံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ယာဝ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပန္တိ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏမာဟ။ တဉှိ တေသံ သမီပပ္ပဝတ္တံ။
သတ္ထေသူတိ အနဝဇ္ဇေသု သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟေသု ဂန္ထေသု။ တထာ သိပ္ပါယတနေသူတိ ဧတ္ထာပိ။ ပုဗ္ဗကာလေ ဧကသတရာဇူနံ ဒေသဘာသာ ဧကသတဝေါဟာရာ။ ဓမ္မပဒေ (ဓ။ ပ။ ၁ အာဒယော) ယမကဝဂ္ဂေါ ဩပမ္မဝဂ္ဂေါတိ ဝဒန္တိ, မူလပဏ္ဏာသေ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၅ အာဒယော၊ ၄၃၉ အာဒယော) ယမကဝဂ္ဂေါ ဩပမ္မဝဂ္ဂေါ ဧဝါတိ အပရေ။ သုတပဋိဘာနဗဟုလာနန္တိ ဗဟုဿုတာနံ ပဋိဘာနဝန္တာနံ။
သဗ္ဗာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ, ပစ္ဆာ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌပိ ဝါ။ သေက္ခဖလဝိမောက္ခပရိယောသာနေ ဘဝါ သေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ။ ဌာနာဌာနဉာဏဗလာဒီနိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏေသု သကိစ္စတော ပါကဋတရာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသ ဗလာနိ ဝိယာ’’တိ, အညေ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏာဒယောပိ သဗ္ဗေ ဘဂဝတော ဂုဏဝိသေသာ အသေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ ဧဝ။
ပညာဘူမိ-မူလ-သရီရဝဝတ္ထာနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃၀။ ဣမာယ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာယ။ ဘူမိ သလ္လက္ခဏာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဟာရာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပနေတေ ဧဝံ ဗဟုဓမ္မာ ဘူမိဘာဝေန ဂယှန္တိ, နနု ခန္ဓာဒီသု
(မဟာဋီ၊၂၊၈၅။) [သျ]ဧကေနာပိ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ? န, တိဝိဓသတ္တာနုဂ္ဂဟတ္ထံ ခန္ဓာဒိတ္တယဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗံ, အညထာ သဗ္ဗသာဓာရဏော အနုဂ္ဂဟော န ကတော သိယာ။ တိဝိဓာ ဟိ သတ္တာ ရူပသမ္မူဠှာ အရူပသမ္မူဠှာ ဥဘယသမ္မူဠှာတိ။ တေသု ယေ အရူပသမ္မူဠှာ, တဒတ္ထံ ခန္ဓာနံ ဂဟဏံ အရူပဓမ္မာနံ စတုဓာ ဝိဘတ္တတ္တာ။ ယေ ရူပသမ္မူဠှာ, တဒတ္ထံ အာယတနာနံ ရူပဓမ္မာနံ အဒ္ဓေကာဒသဓာ ဝိဘတ္တတ္တာ။ ယေ ပန ဥဘယသမ္မူဠှာ, တဒတ္ထံ ဓာတူနံ ဥဘယေသမ္ပိ ဝိဘတ္တတ္တာ။ တထာ ဣန္ဒြိယဘေဒေန တိက္ခိန္ဒြိယာ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာ မုဒိန္ဒြိယာ, သံခိတ္တရုစီ မဇ္ဈိမရုစီ ဝိတ္ထာရရုစီတိ စ တိဝိဓာ သတ္တာ, တေသမ္ပိ အတ္ထာယ ယထာက္ကမံ ခန္ဓာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣန္ဒြိယဂ္ဂဟဏံ ပန ကာမံ ဧတေ ဓမ္မာ ဣဿရာ ဝိယ သဟဇာတဓမ္မေသု ဣဿရိယံ အာဓိပစ္စံ ပဝတ္တေန္တိ, တံ ပန နေသံ ဓမ္မသဘာဝသိဒ္ဓံ, န ဧတ္ထ ကဿစိ ဝသီဘာဝေါ ‘‘သုညာ ဧတေ အဝသဝတ္တိနော’’တိ အနတ္တလက္ခဏဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ တံ ပနေတံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဝသေန ဒိဋ္ဌမေဝ ဥပကာရာဝဟံ, န အညထာတိ သစ္စာဒိဒွယံ ဂဟိတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟိတဓမ္မေသုပိ အယံ နယော နေတဗ္ဗော။ မူလံ ပတိဋ္ဌာဘာဝတော။ သတိ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိယံ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယဉ္စ အယံ ပညာ မူလဇာတာ ဟောတိ, နာသတီတိ။ သရီရံ ပရိဗြူဟေတဗ္ဗတော။ ဣမိဿာ ဟိ ပညာယ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ ပါဒပါဏိသီသဋ္ဌာနိယာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒိကာ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော အဝယဝေန သမုဒါယူပလက္ခဏနယေန ‘‘သရီရ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၁။ ပဉ္စ ခန္ဓာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ, တေန န တတော ဟေဋ္ဌာ, န ဥဒ္ဓန္တိ ဒဿေတိ။ ခန္ဓာတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ရာသဋ္ဌော ‘‘မဟာဥဒကက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅၁၊ ၆။၃၇) ဝိယ, တသ္မာ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နံ သဗ္ဗံ ရူပံ ရာသိဝသေန ဗုဒ္ဓိယာ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ရူပမေဝ ခန္ဓော ရူပက္ခန္ဓော’’တိ သမာနာဓိကရဏသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဣဏံ ဒဿာမာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ ပန ခန္ဓ-သဒ္ဒေ နိဗ္ဗာနဿာပိ ခန္ဓန္တရဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အတီတာဒိဝိဘာဂါဘာဝတော။ န ဟိ ဧကဿ နိစ္စဿ သတော နိဗ္ဗာနဿ အတီတာဒိဝိဘာဂေါ အတ္ထီတိ။ ပဌမေနတ္ထေန ရူပရာသီတိ အတ္ထော, ဒုတိယေန ရူပကောဋ္ဌာသောတိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ ပနေတေ ခန္ဓာ ပဉ္စေဝ ဝုတ္တာ ဣမိနာ ဧဝ စ ကမေနာတိ? ဘာဇနဘောဇနဗျဉ္ဇနဘတ္တကာရကဘုဉ္ဇက-
(မဟာဋီ၊၂၊၈၆။) [သျ]ဝိကပ္ပဒဿနတော, ယထောဠာရိကယထာသံကိလေသူပဒေသတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဝါဒမူလဟေတုဘာဝံ သံသာရဟေတုတံ, ကမ္မဟေတုတဉ္စ စိန္တေတွာ ဝေဒနာသညာ သင်္ခါရက္ခန္ဓတော နီဟရိတွာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဒေသိတာ။
ရူပက္ခန္ဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃၂။ တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု။ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ရုပ္ပနလက္ခဏန္တိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမနံ။ ယံ-သဒ္ဒေန ဟိ သနိပါတေန ကိံ-သဒ္ဒေန စ ဂဟိတေန အနိယမတ္ထတာယ အတိပ္ပသင်္ဂေ အာပန္နေ တံ ရုပ္ပနသဒ္ဒေါ နိဝတ္တေတိ, တေန ရူပဿ အနဝသေသပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ သီတာဒီဟီတိ သီတုဏှဇိဃစ္ဆာပိပါသာဒီဟိ။ ဟေတုအတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ရုပ္ပနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ရုပ္ပနလက္ခဏံ။ ဓမ္မော ဧဝ ဓမ္မဇာတံ။ ရုပ္ပနဉ္စေတ္ထ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမာဂမေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ လဗ္ဘတိ, န ပန ဝိဘူတတရံ။ ဝိဘူတတရံ ဟေတ္ထ ရုပ္ပနံ အဓိပ္ပေတံ သီတာဒိဂ္ဂဟဏတော။ ယဒိ ဧဝံ, ကထံ ဗြဟ္မလောကေ ရူပသမညာ? တတ္ထာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ဟောတိယေဝ ရူပသမညာ, အနုဂ္ဂါဟကပစ္စယဝသေန ဝါ။ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ယော အတ္တနော သန္တာနေ ဘိန္နေ ဘိဇ္ဇမာနဿေဝ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ, တံ ရုပ္ပနန္တိ အညေ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ရူပယတိ ဝိကာရံ အာပါဒေတီတိ ရူပံ, ပုရိမပက္ခေ ပန ရုပ္ပတီတိ။ သံဃဋ္ဋနေန ဝိကာရာပတ္တိယံ ရုပ္ပနသဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ကေစိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အရူပဓမ္မေသု ရူပသမညာယ ပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထိ သံဃဋ္ဋနာဘာဝတော။ ပဋိဃာတော ရုပ္ပနန္တိ အပရေ။ သဗ္ဗံ တံ ဧကတော ကတွာတိ ရာသဋ္ဌံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဝဒတိ။
ဘူတောပါဒါယဘေဒတောတိ ဧတ္ထ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဘဝတိ ဧတ္ထ ဥပါဒါယရူပန္တိ ဘူတံ။ ဘူတာနိ ဥပါဒိယတေဝ, န ပန သယံ တေဟိ, အညေဟိ ဝါ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒါယံ။
ကာမံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝစနတ္ထာဒိတောပိ ဘူတာနိ ဝိဘာဝိတာနေဝ, သဘာဝဓမ္မာနံ ပန လက္ခဏာဒိဝိဘာဝနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနီ’’တိ။ တတ္ထ ပဒဋ္ဌာနဿ အဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ပဒဋ္ဌာနတော ပနာ’’တိအာဒိ။ အဝစနဉ္စ တဿ တဿတ္ထဿ ပစ္စယတောတိ ဧတ္ထ ပကာရန္တရေန ဝိဘာဝိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာပီတိ စတဿောပိ ဓာတုယော။ အာပေါသင်္ဂဟိတာယ တေဇောနုပါလိတာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၈၇။) [သျ]ဝါယောဝိတ္ထမ္ဘိတာယ ဧဝ ပထဝီဓာတုယာ ပဝတ္တိ, န အညထာတိ သာ သေသဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာ, ဧဝမိတရာပီတိ အာဟ ‘‘အဝသေသဓာတုတ္တယပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။
စတုဝီသတိဝိဓန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ ဗလရူပါဒီနံ ပဋိသေဓနတ္ထော။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ စက္ခတီတိ စက္ခု, ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ ရူပံ အဿာဒေန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ စက္ခတီတိ ဟိ အယံ စက္ခတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ, ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဿာဒနတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘စက္ခုံ ခေါ, မာဂဏ္ဍိယ, ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉)။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနရသ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၃၃၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၀၀)။ သတိပိ သောတာဒီနံ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒိဘာဝေ နိရုဠှတ္တာ ဒဿနေ ဧဝ စက္ခု-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ ပဒုမာဒီသု ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ အဘိဗျတ္တံ ဝဒန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝိဘာဝေတိ စာ’’တိ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၄) ဝုတ္တံ။ တံ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဝိဘာဝနတ္ထတာပိ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သုဏာတိ ဧတေန, ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သယံ ဝါ သုဏာတီတိ သောတံ။ ဃာယတိ ဧတေန, သယံ ဝါ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတနိမိတ္တံ အာဟာရရသော ဇီဝိတံ, တသ္မိံ နိန္နတာယ တံ အဝှါယတီတိ ဇိဝှါ နိရုတ္တိနယေန။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကာယော အနုတ္တရိယဟေတုဘာဝံ အနာဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု, ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ဃာနဇိဝှါကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတော သာသဝပစ္စယတ္တာ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသုခံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမာသဝါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသေန သာသဝါတိ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော ဝုတ္တော။ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ရူပယတီတိ ရူပံ, ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ သဝိဂ္ဂဟမိဝ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထော ဧဝ ရူပသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သပ္ပတီတိ သဒ္ဒေါ, ဥဒါဟရီယတိ, သကေဟိ ဝါ ပစ္စယေဟိ သပ္ပီယတိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဥပနီယတီတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓယတီတိ ဂန္ဓော, အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစယတိ အပါကဋံ ‘‘ဣဒံ သုဂန္ဓံ, ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၈၈။) [သျ]ပကာသေတိ, ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပုပ္ဖဖလာဒိံ ‘‘ဣဒမေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ ပေသုညံ ကရောန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရသန္တိ တံ သတ္တာတိ ရသော, အသာဒေန္တီတိ အတ္ထော။
ဣတ္ထိယာဝ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, တထာ ပုရိသိန္ဒြိယံ။ ဇီဝန္တိ တေန သဟဇာတဓမ္မာတိ ဇီဝိတံ, တဒေဝ ဣန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ဟဒယဉ္စ တံ ဝတ္ထု စ, ဟဒယဿ ဝါ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထု ဟဒယဝတ္ထု။ စောပနကာယဘာဝတော ကာယော စ သော အဓိပ္ပါယဝိညာပနတော ဝိညတ္တိ စာတိ ကာယဝိညတ္တိ။ စောပနဝါစာဘာဝတော, အဓိပ္ပါယဝိညာပနတော စ ဝစီ စ သာ ဝိညတ္တိ စာတိ ဝစီဝိညတ္တိ။ ဝိဂ္ဂဟာဘာဝတော န ကဿတိ, ကသိတုံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကာ, န ဝါ ကာသတိ ဒိဗ္ဗတီတိ အကာသံ, အကာသမေဝ အာကာသံ, တဒေဝ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန အာကာသဓာတု။ ရူပဿာတိ နိပ္ဖန္နရူပဿ။ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ။ သယံ အနိပ္ဖန္နတာယ ‘‘ရူပဿာ’’တိ ဝိသေသိတံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ကမ္မနိ သာဓု ကမ္မညံ, တဿ ဘာဝေါ ကမ္မညတာ။ ပဌမံ, ဥပရိ စ စယော ပဝတ္တိ ဥပစယော။ ပုဗ္ဗာပရဝသေန သမ္ဗန္ဓာ တတိ ပဝတ္တိ သန္တတိ။ အနိစ္စဿ ဝိနာသိနော ဘာဝေါ အနိစ္စတာ။ ကဗလံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော။ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဧဝံ တာဝ ဥပါဒါယရူပံ သဒ္ဒတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကမတော ပန သဗ္ဗေသံ ရူပဓမ္မာနံ နိဿယဘာဝေန မူလဘူတတ္တာ ပဌမံ ဘူတရူပါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဣတရေသု အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန အတ္တဘာဝသမညာယ မူလဘာဝတော စက္ခာဒီနိ ပဉ္စ အာဒိတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသံ ဝိသယီနံ ဣမေ ဝိသယာတိ ဒဿေတုံ ရူပါဒီနိ စတ္တာရိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ပန အနုပါဒါရူပတ္တာ, ဘူတဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ စ ဣဓ န ဂဟိတံ။ သွာယံ အတ္တဘာဝေါ ဣမေဟိ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဒွယံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘ဣမိနာ ဇီဝတီ’’တိ ဝေါဟာရံ လဗ္ဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ တတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တဿ ဣမံ နိဿာယ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိယံ အတ္တဟိတာဒိသိဒ္ဓီတိ ဒဿနတ္ထံ ဟဒယဝတ္ထု။ တဿ ဣမာသံ ဝသေန သဗ္ဗေ ကာယဝစီပယောဂါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိညတ္တိဒွယံ။ ဣမာယ ရူပကာယဿ ပရိစ္ဆေဒေါ, အဉ္ဇသော စာတိ ဒဿနတ္ထံ အာကာသဓာတု။ ဣမေဟိဿ သုခပ္ပဝတ္တိ, ဥပ္ပတ္တိအာဒယော စာတိ ဒဿနတ္ထံ လဟုတာဒယော။ သဗ္ဗော စာယံ စတုသန္တတိရူပသန္တာနော ဣမိနာ ဥပတ္ထမ္ဘီယတီတိ ဒဿနတ္ထံ အန္တေ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၂၊၈၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၃၃။ ဣဒါနိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဥပါဒါရူပါနိ လက္ခဏာဒိတော နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘တတ္ထ ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဥပါဒါရူပေသု။ ရူပေ, ရူပဿ ဝါ အဘိဃာတော ရူပါဘိဃာတော, တံ အရဟတီတိ ရူပါဘိဃာတာရဟော, ရူပါဘိဃာတော ဟောတု ဝါ မာ ဝါ ဧဝံသဘာဝေါ စတုန္နံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒေါ, ဧဝံလက္ခဏံ စက္ခူတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပစ္စယန္တရသဟိတော ဧဝ စက္ခုပသာဒေါ ရူပါဘိဟနနဝသေန ပဝတ္တတိ, န ကေဝလော။ တသ္မာ တံသဘာဝတာဝ ပမာဏံ, န ရူပါဘိဃာတောတိ ဒဿနတ္ထံ ရူပါဘိဃာတာရဟတာ ဝုတ္တာ ယထာ ဝိပါကာရဟံ ကုသလာကုသလန္တိ။ အဘိဃာတော စ ဝိသယဝိသယီနံ အညမညံ အဘိမုခီဘာဝေါ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌာနံ အဘိဃာတော ဝိယာတိ ကတွာ။ သော ရူပေ စက္ခုဿ, ရူပဿ ဝါ စက္ခုမှိ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ စက္ခု အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ရူပမှိ သနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ပဋိဟညိ ဝါ’’တိ, ‘‘ယမှိ စက္ခုမှိ အနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ရူပံ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ပဋိဟညိ ဝါ ပဋိဟညတိ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) စ အာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနတ္တဘာဝနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ နိဒါနဘူတာ ကာမတဏှာ, ရူပတဏှာ စ တဒါယတနိကဘဝပတ္ထနာဘာဝတော ဒဋ္ဌုကာမတာဒိဝေါဟာရံ အရဟတီတိ ဒုတိယနယော သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ။ ဧဝံဝိဓာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ ဒဋ္ဌုကာမတာ…ပေ… ပသာဒေါ, ဧဝံလက္ခဏံ စက္ခု။ တဿ တဿ ဟိ ဘဝဿ မူလကာရဏဘူတာ တဏှာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာယတနဝိသယာပိ နာမ ဟောတီတိ ကာမတဏှာဒီနံ ဒဋ္ဌုကာမတာဒိဝေါဟာရာရဟတာ ဝုတ္တာ။
ဒဋ္ဌုကာမတာတိ ဟိ ဒဋ္ဌုမိစ္ဆာ, ရူပတဏှာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဒဋ္ဌုကာမတာယ, သေသာနဉ္စ တံတံအတ္တဘာဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မာယူဟနက္ခဏတော သတိ ပုရိမနိဗ္ဗတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ, အသတိ ပန မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃါတိတဘာဝေါယေဝ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတော မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နံ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယဘာဝူပဂမနတော ဝိဇ္ဇမာနမေဝါတိ ဥပ္ပန္နတာ အတ္ထိတာ ပရိယာယေဟိ ဝုစ္စတိ ‘‘အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဗဟုလီကရောန္တော
(မဟာဋီ၊၂၊၉၀။) [သျ]ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ အန္တရာယေဝ အန္တရဓာပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၅၆), ‘‘သန္တံ ဝါ အဇ္ဈတ္တံ ကာမစ္ဆန္ဒံ ‘အတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ ကာမစ္ဆန္ဒော’တိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၅) စ ဧဝမာဒီသု။
ရူပေသု ပုဂ္ဂလဿ, ဝိညာဏဿ ဝါ အာဝိဉ္ဆနရသံ။ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ နိဿယပစ္စယဘာဝတော။ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတပဒဋ္ဌာနံ ယေသံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ, တေဝဿ အာသန္နကာရဏန္တိ ကတွာ။ ဧတ္ထ စ တံတံအတ္တဘာဝနိပ္ဖါဒကသာဓာရဏကမ္မဝသေန ပုရိမံ စက္ခုလက္ခဏံ ဝုတ္တံ ကာရဏဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘ဧဝရူပံ နာမ မေ စက္ခု ဟောတူ’’တိ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တိတအာဝေဏိကကမ္မဝသေန ဒုတိယန္တိ ဝဒန္တိ။ သတိပိ ပန ပဉ္စန္နံ ပသာဒဘာဝသာမညေ သဝိသယာဝဘာသနသင်္ခါတဿ ပသာဒဗျာပါရဿ ဝသေန ပုရိမံ ဝုတ္တံ။ ပသာဒကာရဏဿ သတိပိ ကမ္မဘာဝသာမညေ, ဧကတ္တေ ဝါ အတ္တနော ကာရဏဘေဒေန ဘေဒဒဿနဝသေန ဒုတိယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သောတာဒီနံ လက္ခဏာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထာဟ – စက္ခာဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ကိံ ဧကကမ္မုနာ ဥပ္ပတ္တိ, ဥဒါဟု နာနာကမ္မုနာတိ? ဥဘယထာပီတိ ပေါရာဏာ။ တတ္ထ နာနာကမ္မုနာ တာဝ ဥပ္ပတ္တိယံ စက္ခာဒီနံ ဝိသေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ ကာရဏဿ ဘိန္နတ္တာ။ ဧကကမ္မုနာ ပန ဥပ္ပတ္တိယံ ကထံ နေသံ ဝိသေသောတိ? ကာရဏဿ ဘိန္နတ္တာ ဧဝ။ တံတံဘဝပတ္ထနာဘူတာ ဟိ တဏှာ တံတံဘဝပရိယာပန္နာယတနာဘိလာသတာယ သယံ ဝိစိတ္တရူပါ ဥပနိဿယဘာဝေန တံတံဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ ဝိစိတ္တဘေဒတံ ဝိဒဟတိ။ ယတော တဒါဟိတဝိသေသံ တံ တထာရူပသမတ္ထတာယောဂေနာနေကရူပါပန္နံ ဝိယ အနေကံ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ န စေတ္ထ သမတ္ထတာ သမတ္ထဘာဝတော အညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကာရဏဝိသေသေန အာဟိတဝိသေသဿ ဝိသိဋ္ဌဖလနိပ္ဖါဒနယောဂျတာမတ္တတော။ အယဉ္စ ဧကဿပိ ကမ္မဿ အနေကိန္ဒြိယဟေတုတာဝိသေသယောဂေါ ယုတ္တိတော, အာဂမနတော စ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အပိစ ဧကဿေဝ ကုသလစိတ္တဿ သောဠသာဒိဝိပါကစိတ္တနိဗ္ဗတ္တိဟေတုတာ ဝုစ္စတိ။ လောကေပိ ဧကဿေဝ သာလိဗီဇဿ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏတဏ္ဍုလအာတဏ္ဍုလဖလနိဗ္ဗတ္တိဟေတုတာ ဒိဿတေဝ, ကိံ ဝါ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ။ ယတော ကမ္မဖလံ စက္ခာဒီနိ, ကမ္မဝိပါကော စ သဗ္ဗသော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဉာဏဿ ဝိသယောတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၉၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၃၄။ ကေစီတိ မဟာသံဃိကေသု ဧကစ္စေ။ တေသု ဟိ ဝသုဓမ္မော ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘စက္ခုမှိ တေဇော အဓိကံ, သောတေ ဝါယု, ဃာနေ ပထဝီ, ဇိဝှါယ အာပေါ, ကာယေ သဗ္ဗေပိ သမာ’’တိ။ စက္ခာဒီသု တေဇာဒိအဓိကတာ နာမ တန္နိဿယဘူတာနံ တဒဓိကတာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေဇာဓိကာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ စက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယော သဗ္ဗေသန္တိ ကော ဧတ္ထ ဝိသေသော, နနု တေဇာဒိအဓိကာနဉ္စ ဘူတာနံ ပသာဒါ သဗ္ဗေသံယေဝါတိ? သစ္စမေတံ, ဣဒံ ပန ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ ဝစနံ သမာနာနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ အနုဝတ္တမာနဿ ဧကဒေသာဓိကဘာဝဿ နိဝါရဏဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေဇာဒီနံ ဟိ ပစ္စေကံ အဓိကဘာဝေ ဝိယ ဒွိန္နံ, တိဏ္ဏံ ဝါ အဓိကဘာဝေပိ ယထာဝုတ္တာဓိကဘာဝေနေဝ ဧကကာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနာယ ဩမတ္တတာယပိ ကာယပ္ပသာဒေါ န ဟောတီတိ ပါကဋောယမတ္ထော။ တသ္မာ စတုန္နမ္ပိ ဘူတာနံ သမဘာဝေန ကာယပ္ပသာဒေါ ဟောတီတိ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ ဣဓ သမဘာဝဒီပကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေဇာဒီနန္တိ ပဒီပသင်္ခါတဿ တေဇဿ ဩဘာသရူပေန, ဝါယုဿ သဒ္ဒေန, ပထဝိယာ ဂန္ဓေန, ခေဠသင်္ခါတဿ ဥဒကဿ ရသေနာတိ ပုရိမဝါဒေ, ပစ္ဆိမဝါဒေ စ ယထာယောဂံ တံတံဘူတဂုဏေဟိ အနုဂ္ဂယှဘာဝတော, ရူပါဒီနံ ဂဟဏေ ဥပကာရိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ အာလောကာဒိသဟကာရီကာရဏသဟိတာနံယေဝ စက္ခာဒီနံ ရူပါဒိအဝဘာသနသမတ္ထတာ, ဝိဝရဿ စ သောတဝိညာဏူပနိဿယဘာဝေါ ဂုဏောတိ တေသံ လဒ္ဓိ။ တေဇာဒီနံ ဝိယ ပန ဝိဝရဿ ဘူတဘာဝါဘာဝတော ယထာယောဂ-ဂ္ဂဟဏံ။ အထ ဝါ ရူပါဒယော ဝိယ ဝိဝရမ္ပိ ဘူတဂုဏောတိ ပရာဓိပ္ပါယေ တေဇဿ အာလောကရူပေန, အာကာသသင်္ခါတဿ ဝိဝရဿ သဒ္ဒေန, ဝါယုဿ ဂန္ဓေန, ဥဒကဿ ရသေန, ပထဝိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေနာတိ ဧဝံ ယထာယောဂံ တံတံဘူတဂုဏေဟီတိ ယောဇနာ။
ရူပါဒီနံ အဓိကဘာဝဒဿနတောတိ အဂ္ဂိမှိ ရူပဿ ပဘဿရဿ, ဝါယုမှိ သဒ္ဒဿ သဘာဝေန သုယျမာနဿ, ပထဝိယာ သုရဘိအာဒိနော ဂန္ဓဿ, အာပေ စ ရသဿ မဓုရဿာတိ ဣမေသံ ဝိသေသယုတ္တာနံ ဒဿနတော ‘‘ရူပါဒယော တေသံ ဂုဏာ’’တိ ပဌမဝါဒီ အာဟာတိ။ တဿေဝ ‘‘ဣစ္ဆေယျာမာ’’တိအာဒိနာ ဥတ္တရမာဟ။ ဣမိနာဝ ဥပါယေန ဒုတိယဝါဒိနောပိ နိဂ္ဂဟော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ရူပါဒိဝိသေသဂုဏေဟိ တေဇအာကာသပထဝီအာပဝါယူဟိ စက္ခာဒီနိ ကတာနီတိ ဝဒန္တဿ ကဏာဒဿ ဝါဒံ
(မဟာဋီ၊၂၊၉၂။) [သျ]ဥဒ္ဓရိတွာ တံ နိဂ္ဂဟေတုံ ‘‘အထာပိ ဝဒေယျု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာသဝေ ဥပလဗ္ဘမာနောပိ ဂန္ဓော ပထဝိယာ အာပေါသံယုတ္တာယ ကပ္ပါသတော ဝိသဒိသာယာတိ န ကပ္ပါသဂန္ဓဿ အဓိကဘာဝါပတ္တီတိ စေ? န, အနဘိဘူတတ္တာ။ အာသဝေ ဟိ ဥဒကသံယုတ္တာ ပထဝီ ဥဒကေန အဘိဘူတာ, န ကပ္ပါသပထဝီတိ တဿ ဧဝ ဂန္ဓေန အဓိကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဥဏှောဒကသံယုတ္တော စ အဂ္ဂိ ဥပလဗ္ဘနီယော မဟန္တောတိ ကတွာ တဿ ဖဿော ဝိယ ဝဏ္ဏောပိ ပဘဿရော ဥပလဗ္ဘေယျာတိ ဥဏှောဒကေ ဝဏ္ဏတော အဂ္ဂိနာ အနဘိသမ္ဗန္ဓဿ သီတောဒကဿ ဝဏ္ဏော ပရိဟာယေထ။ တသ္မာတိ ဧတဿ ဥဘယဿ အဘာဝါ။ တဒဘာဝေန ဟိ ရူပါဒီနံ တေဇာဒိဝိသေသဂုဏတာ နိဝတ္တိတာ။ တန္နိဝတ္တနေန ‘‘တေဇာဒီနံ ဂုဏေဟိ ရူပါဒီဟိ အနုဂ္ဂယှဘာဝတော’’တိ ဣဒံ ကာရဏံ နိဝတ္တိတန္တိ ဧဝံ ပရမ္ပရာယ ဥဘယာဘာဝေါ ဝိသေသပရိကပ္ပနပဟာနဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ ပဟာယေတ’’န္တိအာဒိ။ ဧကကလာပေပိ ရူပရသာဒယော ဝိသဒိသာ, ကော ပန ဝါဒေါ နာနာကလာပေ စက္ခာဒယော ဘူတဝိသေသာဘာဝေပီတိ ဒဿေတုံ ရူပရသာဒိနိဒဿနံ ဝုတ္တံ။
ယဒိ ဘူတဝိသေသော နတ္ထိ, ကိံ ပန စက္ခာဒိဝိသေသဿ ကာရဏန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ အညမညဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကမ္ပိ ကမ္မံ ပဉ္စာယတနိကတ္တဘာဝဘဝပ္ပတ္ထနာနိပ္ဖန္နံ စက္ခာဒိဝိသေသဟေတုတာယ အညမညဿ အသာဓာရဏန္တိ စ ကမ္မဝိသေသောတိ စ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ ယေန ဝိသေသေန စက္ခုဿ ပစ္စယော, တေနေဝ သောတဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဣန္ဒြိယန္တရာဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ မဟဂ္ဂတာ စေတနာ ကဋတ္တာရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၂။၇၈) ဝစနေန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ သဗ္ဗေသံ ကဋတ္တာရူပါနံ ဧကာ စေတနာ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ နာနာစေတနာယ ဟိ တဒါ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိယံ သတိ ပရိတ္တေန စ မဟဂ္ဂတေန စ ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တိတံ ကဋတ္တာရူပံ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ န စေကာ ပဋိသန္ဓိ အနေကကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ဟောတီတိ သိဒ္ဓမေကေန ကမ္မေန အနေကိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၅။ အနလ္လီနော နိဿယော ဧတဿာတိ အနလ္လီနနိဿယော, ရူပသဒ္ဒသင်္ခါတော ဝိသယော။ ဂန္ဓရသာနံ နိဿယာ ဃာနဇိဝှါနံ နိဿယေ
(မဟာဋီ၊၂၊၉၃။) [သျ]အလ္လီယန္တီတိ တေ နိဿယဝသေန အလ္လီနာ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ သယံ ကာယနိဿယအလ္လီနံ ဘူတတ္တာ။ အပရော နယော – စက္ခုသောတာနိ အပ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂါဟကာနိ သာန္တရေ, အဓိကေ စ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ သောတမ္ပိ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂါဟီတိ ကေစိ။ ယဒိ သောတံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟိ, စိတ္တဇော သဒ္ဒေါ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ န သိယာ။ န ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ ပါဠိယဉ္စ အဝိသေသေန သဒ္ဒါရမ္မဏဿ သောတဝိညာဏာရမ္မဏဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ကိဉ္စ ဒိသာဒေသဝဝတ္ထာနဉ္စ သဒ္ဒဿ န သိယာ, အတ္တနော ဝိသယိပဒေသဿ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓော ဝိယ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော သဒ္ဒေါ, တတ္ထေဝ ဌိတော။ သစေ သောတပထေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ, နနု ဒူရေ ဌိတေဟိ ရဇကာဒိသဒ္ဒါ စိရေန သုယျန္တီတိ? န ဒူရာသန္နာနံ ယထာပါကဋေ သဒ္ဒေ ဂဟဏဝိသေသတော။ ယထာ ဟိ ဒူရာသန္နာနံ ဝစနသဒ္ဒေ ယထာပါကဋေ ဂဟဏဝိသေသတော အာကာရဝိသေသာနံ အဂ္ဂဟဏံ, ဂဟဏဉ္စ ဟောတိ, ဧဝံ ရဇကာဒိသဒ္ဒေပိ အာသန္နဿ အာဒိတော ပဘုတိ ယာဝ အဝသာနာ ကမေန ပါကဋီဘူတေ, ဒူရဿ စ အဝသာနေ, မဇ္ဈေ ဝါ ပိဏ္ဍဝသေန ပဝတ္တိပါကဋီဘူတေ နိစ္ဆယဂ္ဂဟဏာနံ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော ပဝတ္တာနံ ဝိသေသတော လဟုကံ သုတော ‘‘စိရေန သုတော’’တိ အဓိမာနော ဟောတိ။ သော ပန သဒ္ဒေါ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော, တန္နိဿိတောဝ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ သောတဿ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။ ယဒိ သဒ္ဒဿ ဘူတပရမ္ပရာယ သမန္တတော ပဝတ္တိ နတ္ထိ, ကထံ ပဋိဃောသုပ္ပတ္တီတိ? ဒူရေ ဌိတောပိ သဒ္ဒေါ အညတ္ထ ပဋိဃောသုပ္ပတ္တိယာ, ဘာဇနာဒိစလနဿ စ အယောကန္တော ဝိယ အယောစလနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၆။ ပုဗ္ဗေ လက္ခဏာဒိနာ ဝိဘာဝိတမ္ပိ စက္ခုံ ဌိတဋ္ဌာနာဒိတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စက္ခု စေတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ စက္ခု သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စ-ကာရော ဗျတိရေကတ္ထော, တေနဿ ဝုစ္စမာနမေဝ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ပဉ္စသု ဥပါဒါရူပေသု။ ‘‘သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသေ’’တိ ဧတေန အဝသေသံ ကဏှမဏ္ဍလံ ပဋိက္ခိပတိ။ သ္နေဟမိဝ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ဌိတာဟေဝ အတ္တနော နိဿယဘူတာဟိ စတူဟိ ဓာတူဟိ ကတူပကာရံ တန္နိဿိတေဟေဝ အာယုဝဏ္ဏာဒီဟိ အနုပါလိတံ ပရိဝါရိတံ တိသန္တတိရူပသမုဋ္ဌာပကေဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၉၄။) [သျ]ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ သတ္တအက္ခိပဋလဗျာပနဝစနေနေဝ စက္ခုဿ အနေကကလာပဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပမာဏတော ဦကာသိရမတ္တန္တိ ဦကာသိရမတ္တေ ပဒေသေ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ။ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထုဘာဝံ နိဿယဘာဝတော အာဝဇ္ဇနသမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ တဒါရမ္မဏာဝသာနာနံ ဒွါရဘာဝံ သမဝသရဋ္ဌာနတော။ တံ ပနေတံ စက္ခု အဓိဋ္ဌာနဘေဒတော, တတ္ထာပိ ပစ္စေကံ အနေကကလာပဂတဘာဝတော အနေကမ္ပိ သမာနံ သာမညနိဒ္ဒေသေန အာဝဇ္ဇနာယ ဧကတ္တာ, ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကဿေဝ စ ကိစ္စကရတ္တာ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဗဟူသု ကထမေကဿေဝ ကိစ္စကရတ္တံ။ ယံ တတ္ထ ဝိသဒံ ဟုတွာ ရူပါဘိဃာတာရဟံ, တံ ဝိညာဏဿ နိဿယော ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝိသေသော ဝိယ ကာယဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘာဝေ။
မနုပဿတီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အထ ဝါ မနူတိ မစ္စော။
အင်္ဂုလိဝေဓကံ အင်္ဂုလီယကံ။
ဝိသမဇ္ဈာသယတာယ စက္ခု ဝမ္မိကဆိဒ္ဒါဘိရတသပ္ပေါ ဝိယ, ဗိလဇ္ဈာသယတာယ သောတံ ဥဒကဗိလာဘိရတကုမ္ဘီလော ဝိယ, အာကာသဇ္ဈာသယတာယ ဃာနံ အဇဋာကာသာဘိရတပက္ခီ ဝိယ, ဂါမဇ္ဈာသယတာယ ဇိဝှါ ဂါမာဘိရတကုက္ကုရော ဝိယ, ဥပါဒိန္နကဇ္ဈာသယတာယ ကာယော အာမကသုသာနာဘိရတသိင်္ဂါလော ဝိယ ပဿိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝမ္မိ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ ဝိသမဇ္ဈာသယတာ စ စက္ခုဿ ဝိသမဇ္ဈာသယံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တာ, စက္ခုမတော ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဇ္ဈာသယဝသေန စက္ခု ဝိသမဇ္ဈာသယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဗ္ဗောပိ စ ယထာဝုတ္တော ပပဉ္စော သောတာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၇။ စက္ခုမှိ, စက္ခုဿ ဝါ ပဋိဟနနံ စက္ခုပဋိဟနနံ, တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ စက္ခုပဋိဟနနလက္ခဏံ။ ပဋိဟနနဉ္စေတ္ထ ယထာဝုတ္တော အဘိဃာတောဝ။ ဝိသယဘာဝေါ အာရမ္မဏပစ္စယတာ။ ကာမံ သာ ဧဝ ဂေါစရတာ, တထာပိ ဝိသယဂေါစရာနံ အယံ ဝိသေသော – အနညတ္ထဘာဝေါ, တဗ္ဗဟုလစာရိတာ စ စက္ခုဝိညာဏဿ။ ဝိသယဘာဝေ စဿ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယတ္ထ ပန ကာယဝိညတ္တိအာဒိကေ။
(မဟာဋီ၊၂၊၉၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၃၈။ ဣတ္ထိယာ ဘာဝေါ, ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ဘဝတိ ဧတေန စိတ္တံ, အဘိဓာနဉ္စာတိ ဣတ္ထိဘာဝေါ, တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ဣတ္ထိဘာဝလက္ခဏံ။ တတော ဧဝ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ တံသဟိတံ သန္တာနံ ပကာသေန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထီတိ ပကာသနရသ’’န္တိ။ ဝဋ္ဋံသတာ အဝိသဒဟတ္ထပါဒါဒိတာ စ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ထနမံသာဝိသဒတာ, နိမ္မဿုဒါဌိတာ, ကေသဗန္ဓနံ, ဝတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ သဉ္ဇာနနဿ ပစ္စယဘာဝတော ဣတ္ထိနိမိတ္တံ။ ဒဟရကာလေပိ သုပ္ပကမုသလကာဒီဟိ ကီဠာ, မတ္တိကတက္ကေန သုတ္တကန္တနာဒိ စ ဣတ္ထိကုတ္တံ, ဣတ္ထိကိရိယာတိ အတ္ထော။ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒိကော အာကာရော ဣတ္ထာကပ္ပေါ။ အပရော နယော – ဣတ္ထီနံ မုတ္တကရဏံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ သရာဓိပ္ပါယာ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ။ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာခါဒနဘောဇနာဒိကာ ဣတ္ထိကုတ္တံ။ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ဣတ္ထာကပ္ပေါ။ ဣမာနိ စ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ယထာသကံ ကမ္မာဒိနာ ပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိပိ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေ ဧဝ သန္တာနေ တံတဒါကာရာနိ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ တေသံ ကာရဏန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂနိမိတ္တကုတ္တာကပ္ပါနံ ကာရဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီသု ဧဝ စ ကာရဏဘာဝသင်္ခါတေန အဓိပတိဘာဝေန တဿ ဣန္ဒြိယတာ ဝုတ္တာ, ဣန္ဒြိယသဟိတေ သန္တာနေ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရရူပပစ္စယာနံ အညထာ အနုပ္ပါဒနတော, ဣတ္ထိဂ္ဂဟဏဿ စ တေသံ ရူပါနံ ပစ္စယဘာဝတော။
ယသ္မာ ပန ဘာဝဒသကေပိ ရူပါနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ န ဇနကံ, နာပိ အနုပါလကံ, ဥပတ္ထမ္ဘကံ ဝါ, န စ အညေသံ ကလာပရူပါနံ, တသ္မာ တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝိယ သကလာပရူပါနံ, အာဟာရော ဝိယ ဝါ ကလာပန္တရရူပါနဉ္စ ‘‘ဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယော’’တိ ပါဠိယံ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ ပစ္စယန္တရာဓီနာနိ လိင်္ဂါဒီနိ, တသ္မာ ယတ္ထဿ အာဓိပစ္စံ, တံသဒိသေသု မတစိတ္တကတရူပေသုပိ တံသဏ္ဌာနတာ ဒိဿတိ။ ဧသ နယော ပုရိသိန္ဒြိယေပိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝိသဒိသံ, တံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယိဒံ ဒွယံ ယသ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ သဟ န ပဝတ္တတိ ‘‘ယဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နော’’တိအာဒိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ဝစနတော, တသ္မာ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿာပိ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေ ပန ‘‘သရီရေကဒေသဝုတ္တိ ဘာဝရူပ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ တံ မိစ္ဆာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဒုဘယမ္ပိ…ပေ… ဗျာပကမေဝါ’’တိ ဝတွာ ယဒိ ဧဝံ ကာယပ္ပသာဒေန သင်္ကရော သိယာတိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘န စ ကာယပ္ပသာဒေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော –
(မဟာဋီ၊၂၊၉၆။) [သျ]ယဒိပိ သကလသရီရဗျာပိတာယ ကာယပ္ပသာဒေန အဋ္ဌိတောကာသေ ဌိတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ နာပဇ္ဇတိ, တေန ပန ဘိန္နနိဿယတ္တာ ဌိတောကာသေ ဌိတန္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ နာပဇ္ဇတီတိ အယမေဝ စေတ္ထ နိပ္ပရိယာယကထာ။ ‘‘ရူပရသာဒယော ဝိယာ’’တိ ဧတေန သမာနနိဿယေသုပိ နာမ သင်္ကရော နတ္ထိ လက္ခဏဘေဒတော, ကိမင်္ဂံ ပန ဘိန္နနိဿယသဘာဝေသူတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၉။ သဟဇရူပါနုပါလနလက္ခဏန္တိ အတ္တနာ သဟဇာတရူပါနံ အနုပါလနလက္ခဏံ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဧကန္တကမ္မဇတ္တာ သဟဇ-ဂ္ဂဟဏေနေဝ အနုပါလေတဗ္ဗာနမ္ပိ ကမ္မဇဘာဝေါ သိဒ္ဓေါတိ ကမ္မဇ-ဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ ယထာသကံ ခဏမတ္တဋ္ဌာယိနောပိ ကမ္မဇရူပဿ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေန တံ အနုပါလကံ, တသ္မာ သဟဇရူပါနုပါလနလက္ခဏံ။ န ဟိ ကမ္မဇာနံ ကမ္မံယေဝ ဌိတိဟေတု ဘဝိတုံ အရဟတိ အာဟာရဇာဒီနံ အာဟာရာဒိ ဝိယ။ ကိံ ကာရဏာ? တင်္ခဏာဘာဝတော။ တေသန္တိ သဟဇရူပါနံ။ ပဝတ္တနံ ယာပနံ။ ဌပနံ ဌိတိဟေတုတာ။ အတ္တနာ အနုပါလနဝသေန ယာပေတဗ္ဗာနိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ ဘူတာနိ ဧတဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ယာပယိတဗ္ဗဘူတပဒဋ္ဌာနံ။ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဝတ္တနရသာဒိမေဝ သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထိက္ခဏေယေဝါတိ အနုပါလေတဗ္ဗာနံ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ။ အသတိ အနုပါလေတဗ္ဗေ ဥပ္ပလာဒိမှိ ကိံ ဥဒကံ အနုပါလေယျ။ ယဒိ ကမ္မဇာနံ ဌိတိဟေတုမန္တရေန ဌိတိ န ဟောတိ, ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ကော ဌိတိဟေတူတိ အာဟ ‘‘သယ’’န္တိအာဒိ။ ယဒိ ကမ္မဇာနံ ဌာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ, အထ ကသ္မာ သဗ္ဗကာလံ န ဌပေတီတိ အာဟ ‘‘န ဘင်္ဂတော’’တိအာဒိ။ တဿ တဿ အနုပါလနာဒိကဿ သာဓနတော။ တံ သာဓနဉ္စ ဇီဝမာနတာဝိသေသဿ ပစ္စယဘာဝတော။ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဿ ဟိ မတရူပတော ကမ္မဇဿ, တဒနုဗန္ဓဘူတဿ စ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒိတော ဇီဝိတိန္ဒြိယကတော ဝိသေသော, န ကေဝလံ ခဏဋ္ဌိတိယာ ဧဝ, ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿာပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဣတရထာ အာယုက္ခယတော မရဏံ န ယုဇ္ဇေယျာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၀။ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ နိဿယလက္ခဏံ ဟဒယဝတ္ထူတိ ကထမေတံ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ? အာဂမတော, ယုတ္တိတော စ။ ‘‘ယံ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု စ မနောဝိညာဏဓာတု စ ပဝတ္တန္တိ, တံ ရူပံ မနောဓာတုယာ စ မနောဝိညာဏဓာတုယာ စ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ နိဿယပစ္စယေန
(မဟာဋီ၊၂၊၉၇။) [သျ]ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၈) ဧဝမာဒိ အာဂမော။ ယဒိ ဧဝံ, ကသ္မာ ရူပကဏ္ဍေ တံ န ဝုတ္တန္တိ? တတ္ထ အဝစနံ အညကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? ဒေသနာဘေဒေါ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ, န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ။ နိဿိတဝသေန စ ဝတ္ထုဒုကာဒိဒေသနာ ပဝတ္တာ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထု, အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ န ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈၄)။ ယမ္ပိ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ, တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသုပိ န တဒနုဂုဏာ အာရမ္မဏဒုကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ, အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုန္တိ ဧကရသာ ဒေသနာ န ဘဝေယျ။ ဧကရသဉ္စ ဒေသနံ ဒေသေတုံ ဣဓ သတ္ထု အဇ္ဈာသယော။ တသ္မာ တတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု န ဝုတ္တံ, န အလဗ္ဘမာနတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယုတ္တိ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဓာတုဒွယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ တတ္ထ ရူပါယတနာဒီနံ, ဩဇာယ စ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓတော ဗဟိပိ ပဝတ္တိဒဿနတော န တံနိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ, ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနမ္ပိ တဒုဘယရဟိတေပိ သန္တာနေ ဓာတုဒွယဒဿနတော န တံနိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ, ဇီဝိတိန္ဒြိယဿာပိ အညကိစ္စံ ဝိဇ္ဇတီတိ န တံနိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ပါရိသေသတော ဟဒယဝတ္ထု, တေသံ နိဿယောတိ ဝိညာယတိ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဓာတုဒွယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိဘာဝတော။ ယံ ယဉှိ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ, တံ တံ နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဒိဋ္ဌံ ယထာ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဓာတူ’’တိ။ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ’’တိ စ ဝိသေသနံ မနောဝိညာဏဓာတုဝသေန ကတံ။ မနောဓာတု ပန စတုဝေါကာရဘဝေ နတ္ထေဝ။ နနု စ ဣန္ဒြိယနိဿယတာယပိ သာဓနတော ဝိရုဒ္ဓေါ ဟေတု အာပဇ္ဇတီတိ? န ဒိဋ္ဌဗာဓနတော။ ဒိဋ္ဌံ ဟေတံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိယ ဓာတုဒွယဿ ဝတ္ထုနော မန္ဒတိက္ခာဒိအနနုဝိဓာနံ။ တထာ ဟိဿ ပါဠိယံ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာ န ဝုတ္တာ။ တေန တဒနုဝိဓာနသင်္ခါတာ ဣန္ဒြိယနိဿယတာ ဗာဓီယတိ။ ဟောတု ဓာတုဒွယနိဿယော ဟဒယဝတ္ထု, ဥပါဒါယရူပဉ္စ, ဧတံ ပန ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ, ပဋိနိယတကိစ္စံ, ဟဒယပဒေသေ ဌိတမေဝါတိ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဝတ္ထုရူပဘာဝတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ စက္ခု ဝိယ, တတော
(မဟာဋီ၊၂၊၉၈။) [သျ]ဧဝ ပဋိနိယတကိစ္စံ, ဝတ္ထုရူပဘာဝတောတိ စ ဝိညာဏနိဿယဘာဝတောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ကိဉ္စိ စိန္တေန္တဿ ဟဒယဿ ခိဇ္ဇနတော တတ္ထေတမဝဋ္ဌိတန္တိ ဝိညာယတိ။ တာသညေဝ ဓာတူနန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံယေဝ။ နိဿယဘာဝတော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝဟန္တံ ဝိယ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ဥဗ္ဗဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၁။ အဘိက္ကမော အာဒိ ယေသံ တေ အဘိက္ကမာဒီ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋိက္ကမသမိဉ္ဇနပသာရဏဥက္ခေပနအဝေက္ခေပနာဒိကာ သဗ္ဗာ ကိရိယာ ပရိဂ္ဂယှတိ။ တေသံ အဘိက္ကမာဒီနံ ပဝတ္တကံ စိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ ယဿာ သာ အဘိက္ကမာဒိပ္ပဝတ္တကစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ, ဝါယောဓာတု။ တဿာ ယံ သဟဇရူပကာယဿ ထမ္ဘနသန္ဓာရဏစလနသင်္ခါတံ ကိစ္စံ, တဿ သဟကာရီကာရဏဘူတော အာကာရဝိသေသော ကာယဝိညတ္တိ နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဘိက္ကမာဒိ…ပေ… ကာယဝိညတ္တီ’’တိ။
ကဿ ပန အာကာရဝိကာရောတိ? သာမတ္ထိယတော ဝါယောဓာတုအဓိကာနံ စိတ္တဇမဟာဘူတာနံ။ ကိံ တံ သာမတ္ထိယံ? စိတ္တဇတာ, ဥပါဒါယရူပတာ စ။ အထ ဝါ ဝါယောဓာတုယာ အာကာရဝိကာရော သဟဇ…ပေ… ပစ္စယောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိညတ္တိယာ ဥပါဒါယရူပဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဥပါဒါယရူပံ ဧကဘူတသန္နိဿယံ အတ္ထိ။ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ, နာယံ ဒေါသော စတုန္နံ ဝိကာရော စတူသု ဧကဿာပိ ဟောတိ စတုသာဓာရဏဓနံ ဝိယ။ ဝါယောဓာတုအဓိကတာယ စ ကလာပဿ ‘‘ဝါယောဓာတုယာ’’တိ ဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧဝံ အဓိကတာ စ သာမတ္ထိယတော, န ပမာဏတော။ အညထာ ဟိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာ န ယုဇ္ဇေယျ။ ဝါယောဓာတုယာ ဧဝါတိ ကေစိ။ တေသံ မတေန ဝိညတ္တိယာ ဥပါဒါယရူပတာ ဒုရုပပါဒါ။ န ဟိ ဧကဿ ဝိကာရော စတုန္နံ ဟောတိ။ သာ ပနာယံ ဟတ္ထစလနာဒီသု ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရမဝိညာယမာနန္တရေန မနောဒွါရဇဝနေန ဂယှတိ။ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ။ တဿ စ တဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဂဟဏံ ဟောတီတိ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏတော။ န ဟိ ဝိညတ္တိဝိကာရရဟိတေသု ရုက္ခစလနာဒီသု ‘‘ဣဒမေသ ကာရေတိ မညေ’’တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၉၉။) [သျ]အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌံ, ဟတ္ထစလနာဒီသု ပန ဒိဋ္ဌံ။ တသ္မာ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ အဓိပ္ပါယဿ ဉာပကောတိ ဝိညာယတိ။ ဉာပကော စ ဟေတု ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ ဂဟိတော ဧဝ ဉာပေတိ, န ဝိဇ္ဇမာနတာမတ္တေနာတိ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမ္ပိ အနုမာနတော ဝိညာယတိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
‘‘ဝိသယတ္တမနာပန္နာ, သဒ္ဒါ နေဝတ္ထဗောဓကာ၊
န သတ္တာမတ္တတော အတ္ထေ, တေ အညာတာ ပကာသကာ’’တိ။
ယဒိ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ ကာရဏံ အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏဿ, ကသ္မာ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတာနံ အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏံ န ဟောတီတိ? န ကေဝလံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ အဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏဿ ကာရဏံ, အထ ခေါ ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓဂ္ဂဟဏဉ္စ ဣမဿ ဥပနိဿယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ထမ္ဘနသန္ဓာရဏစလနာနိ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ။ ကိံ သဗ္ဗာဝ ဝါယောဓာတူ သဗ္ဗာနိ တာနိ ကရောန္တီတိ? နယိဒမေဝံ။ သတ္တမဇဝနသမ္ဘူတာ ဟိ ဝါယောဓာတု ပုရိမဇဝနသမ္ဘူတာ ဝါယောဓာတုယော ဥပထမ္ဘကပစ္စယေ လဘိတွာ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စလယတိ စိတ္တဇရူပံ, န ဣတရာ။ ဣတရာ ပန သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တံ ကရောန္တိယော တဿာ ဥပကာရာယ ဟောန္တိ။ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ ဧဝ စလနန္တိ နိမိတ္တေ စ ကတ္တုဘာဝေါ သမာရောပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညထာ ဓမ္မာနံ အဗျာပါရတာ, ခဏိကတာ စ န သိယာ။ သတ္တဟိ ယုဂေဟိ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗသကဋမေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ နိဒဿိတံ။ စိတ္တဇရူပေ ပန စလန္တေ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဥတုကမ္မာဟာရဇရူပမ္ပိ စလတိ နဒီသောတေ ပက္ခိတ္တသုက္ခဂေါမယပိဏ္ဍံ ဝိယ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိညတ္တိဂ္ဂဟဏဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိံ စလနကရာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာတိ? နယိဒမေဝံ, တထာ စလယိတုမသက္ကုဏန္တိယောပိ ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တကရာ ပဌမဇဝနာဒိသမ္ဘူတာပိ ဝါယောဓာတုယော ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယေန ဒိသာဘာဂေနာယံ အဘိက္ကမာဒိံ ပဝတ္တေတုကာမော, တဒဘိမုခဝိကာရသဗ္ဘာဝတော။ အဓိပ္ပါယသဟဘာဝီ ဟိ ဝိကာရော ဝိညတ္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿာပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဝစနံ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဝုတ္တဝိကာရဂ္ဂဟဏမုခေန တံသမင်္ဂိနော အဓိပ္ပါယော ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဓိပ္ပါယပ္ပကာသနရသာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၀။) [သျ]ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဿ ဟေတုဘူတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဝိကာရဘာဝတော ပရိယာယေန ဝိညတ္တိ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဟေတုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုပဒဋ္ဌာနာတိ စ ဝါယောဓာတုယာ ကိစ္စာဓိကတာယ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနေန အဓိပ္ပါယဝိညာပနဟေတုတ္တာတိ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနေန ကရဏဘူတေန အဓိပ္ပါယဿ ဝိညာပနဟေတုဘာဝတော ကာယဝိညတ္တီတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဝိညာပေတီတိ ဝိညတ္တိ။ ကိံ ဝိညာပေတိ? အဓိပ္ပါယံ။ ကေန? ကာယေန။ ကီဒိသေန? ဝိပ္ဖန္ဒမာနေနာတိ။ ဒုတိယနယေ ပန ယထာဝုတ္တေန ကာယေန ဝိညာယတီတိ ကာယဝိညတ္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အတ္ထာဝဗောဓနသမတ္ထော ဝစီဝိသေသော ဝစီဘေဒေါ။ တေန ဝါယုဝနပ္ပတိနဒီဃောသာဒိံ နိဝတ္တေတိ။ တဿ ပဝတ္တကံ စိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ ယဿာ သာ ဝစီဘေဒပ္ပဝတ္တကစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ, ပထဝီဓာတု။ တဿာ ယံ ဥပါဒိန္နသင်္ခါတဿ အက္ခရုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဿ ဃဋ္ဋနသညိတံ ကိစ္စံ, တဿ သဟကာရီကာရဏဘူတော အာကာရဝိသေသော ဝစီဝိညတ္တိ နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝစီဘေ…ပေ… ဝစီဝိညတ္တီ’’တိ။
ဣဒါနိ ‘‘ကဿ ပန အာကာရဝိကာရော’’တိအာဒိ ကာယဝိညတ္တိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ‘‘ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ ‘‘သုယျမာနသဒ္ဒသဝနာနန္တရ’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဓ စ ထမ္ဘနာဒီနံ အဘာဝတော ‘‘သတ္တမဇဝနသမ္ဘူတာ’’တိအာဒိနယော န လဗ္ဘတိ။ ဃဋ္ဋနေန ဟိ သဒ္ဓိံ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဃဋ္ဋနဉ္စ ပဌမဇဝနာဒီသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဃဋ္ဋနံ ပစ္စယဝသေန ဘူတကလာပါနံ အညမညံ အာသန္နတရုပ္ပါဒေါ။ စလနံ ဧကဿာပိ ဒေသန္တရုပ္ပါဒပရမ္ပရတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယထာ စ ဝါယောဓာတုယာ စလနံ ကိစ္စံ, ဧဝံ ပထဝီဓာတုယာ ဃဋ္ဋနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နဃဋ္ဋနဿ ပစ္စယော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယထာ ဟီတိအာဒိ ကာယဝစီဝိညတ္တီနံ အနုမာနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗဘာဝဝိဘာဝနံ။ ယထာ ဟိ ဥဿာပေတွာ ဗဒ္ဓဂေါသီသာဒိရူပါနိ ဒိသွာ တဒနန္တရပ္ပဝတ္တာယ အဝိညာယမာနန္တရာယ မနောဒွါရဝီထိယာ ဂေါသီသာဒီနံ ဥဒကသဟစာရိပ္ပကာရသညာဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဥဒကဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, ဧဝံ ဝိပ္ဖန္ဒမာနသမုစ္စာရိယမာနဝဏ္ဏသဒ္ဒေ ဂဟေတွာ တဒနန္တရပဝတ္တာယ အဝိညာယမာနန္တရာယ မနောဒွါရဝီထိယာ ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓဂဟဏူပနိဿယသဟိတာယ သာဓိပ္ပါယဝိကာရဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၄၂။ ရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, သယံ ဝါ တေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ, ရူပါနံ ဝါ ပရိစ္ဆေဒမတ္တံ ရူပပရိစ္ဆေဒေါ, တံ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ ရူပပရိစ္ဆေဒလက္ခဏာ။ အယံ ဟိ အာကာသဓာတု တံ တံ ရူပကလာပံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ရူပပရိယန္တပ္ပကာသနရသာ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ယသ္မာ ရူပါနံ ပရိစ္ဆေဒမတ္တံ ဟုတွာ ဂယှတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပမရိယာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟေဝ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဟိ ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ သမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ သော ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ။ အညထာ ပရိစ္ဆိန္နတာ န သိယာ တေသံ ဘူတာနံ ဗျာပိဘာဝါပတ္တိတော။ အဗျာပိတာ ဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၇, ၇၂၄)။ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒမုခဝိဝရာဒိဝသေန စ ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ။ ယေသံ ရူပါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ, တတ္ထေဝ တေသံ ပရိစ္ဆေဒဘာဝေန လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နရူပပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ‘‘ယာယ ပရိစ္ဆိန္နေသူ’’တိအာဒိနာ အာကာသဓာတုယာ တံတံကလာပါနံ ကလာပန္တရေဟိ အသင်္ကရကာရဏတံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၃။ အဒန္ဓတာတိ အဂရုတာ။ ဝိနောဒနံ ဝိက္ခိပနံ, အပနယနန္တိ အတ္ထော။ အထဒ္ဓတာတိ အကထိနတာ။ အတ္တနော မုဒုဘာဝေနေဝ သဗ္ဗကိရိယာသု အဝိရောဓိတာ။ မုဒု ဟိ ကတ္ထစိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တီသုပိ ဌာနေသု ပဋိပက္ခေ အ-ကာရော ဒန္ဓတာဒိဟေတူနံ ပဋိပက္ခသမုဋ္ဌာနတ္တာ လဟုတာဒီနန္တိ ကေစိ။ အပရေ ပန ‘‘သတ္တာပဋိသေဓေ’’တိ ဝဒန္တိ။ သရီရေန ကတ္တဗ္ဗကိရိယာနံ အနုကူလတာသင်္ခါတကမ္မညဘာဝေါ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ သရီရကိရိယာနုကူလကမ္မညဘာဝလက္ခဏာ။ အကမ္မညံ ဒုဗ္ဗလံ နာမ ဟောတီတိ ကမ္မညတာ အဒုဗ္ဗလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။
လဟုတာဒီနံ အညမညာဝိဇဟနေန ဒုဝိညေယျနာနတ္တတာ ဝုတ္တာတိ တံတံဝိကာရာဓိကရူပေဟိ တံနာနတ္တပ္ပကာသနတ္ထံ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓာတုက္ခောဘော ဝါတပိတ္တသေမှပကောပေါ, ရသာဒိဓာတူနံ ဝါ ဝိကာရာဝတ္ထာ။ ဒွိဓာ ဝုတ္တောပိ အတ္ထတော ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဓာတူနံယေဝ ဝိကာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခပစ္စယာ သပ္ပါယဥတုအာဟာရာဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာ။ တေ စ တံတံဝိကာရဿ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော ဝုတ္တာ, အဝိသေသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၂။) [သျ]ပန သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာ။ ယတော နေသံ အညမညာဝိဇဟနံ, ဣဒ္ဓိဝဠဉ္ဇနာဒီသု ဝိယ ဝသဝတ္တနံ မဒ္ဒဝပ္ပကာရော။ သုပရိမဒ္ဒိတစမ္မသုဓန္တသုဝဏ္ဏဂဟဏဉ္စေတ္ထ မုဒုကမ္မညသဒိသရူပနိဒဿနမတ္တံ, န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ မုဒုတာကမ္မညတာသဗ္ဘာဝတော။ န ဟိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပသန္တာနေ လဟုတာဒီနိ သမ္ဘဝန္တိ, ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေပိ ရူပဘဝေ န သန္တိ ဒန္ဓတ္တကရာဒိဓာတုက္ခောဘာဘာဝတော။ သတိ ဟိ တာဒိသေ ဓာတုက္ခောဘေ တပ္ပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာဟိ လဟုတာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကေစိ, တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗပစ္စနီကာပေက္ခော တဗ္ဗိရောဓိဓမ္မသမုပ္ပါဒေါ, တထာ သတိ သဟေတုကကိရိယစိတ္တုပ္ပါဒေသု ကာယလဟုတာဒီနံ အဘာဝေါဝ သိယာ။ ကသ္မာ ပန ကမ္မဇရူပေသု လဟုတာဒယော န ဟောန္တီတိ? ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယာပေက္ခတ္တာ။ အညထာ သဗ္ဗဒါဘာဝီဟိ လဟုတာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၄။ အာဒိ စယော, ဤသံ ဝါ စယောတိ အာစယော, ယထာပစ္စယံ တတော တတော အာဂတဿ ဝိယ စယောတိ ဝါ အာစယော, တဒုဘယံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ အာစယော လက္ခဏံ ဧတဿာတိ အာစယလက္ခဏော။ ရူပဿ ဥပစယော ပဌမုပ္ပါဒေါ, ဝဍ္ဎိ စ ‘‘ဥပညတ္တံ ဥပသိတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဥပ-သဒ္ဒဿ ပဌမူပရိအတ္ထဿ နိဒဿနတော။ ပုဗ္ဗန္တတောတိ ပုဗ္ဗကောဋ္ဌာသတော, အနာဂတဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ရူပဓမ္မေ ဥပ္ပါဒေါ အနာဂတက္ခဏတော ဥမ္မုဇ္ဇာပေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇာပနရသော’’တိ။ တထာ သော ‘‘ဣမေ ရူပဓမ္မာ’’တိ နိယျာတေန္တော ဝိယ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘နိယျာတနပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ‘‘ဥပရိစယော ဥပစယော’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဝတ္တိလက္ခဏာတိ ရူပါနံ ပဝတ္တနန္တိ လက္ခိတဗ္ဗာ။ အနုပ္ပဗန္ဓနရသာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန အနု အနု ပဗန္ဓနကိစ္စာ။ တတော ဧဝ အနုပစ္ဆေဒဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော အနုပစ္ဆေဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ဥဘယမ္ပီတိ ဥပစယော သန္တတီတိ ဥဘယမ္ပိ။ ဇာတိရူပဿေဝါတိ ရူပုပ္ပါဒဿေဝ အဓိဝစနံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အာကာရနာနတ္တတော’’တိ, ဇာတိရူပဿ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒတောတိ အတ္ထော။ ဝေနေယျဝသေန ဝိဘဇ္ဇကထနေ ကာရဏံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ကထံ ပနေတံ ဝိညာတဗ္ဗံ, ပဝတ္တိအာကာရနာနတ္တတော ဇာတိရူပဿ ဘေဒေါ, န
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၃။) [သျ]သဘာဝတောတိ? နိဒ္ဒေသတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယော အာယတနာနန္တိ ယော အဍ္ဎေကာဒသန္နံ ရူပါယတနာနံ အာဒိစယတ္တာ ‘‘အာစယော’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဧဝ ဥပစယော ပဌမုပ္ပါဒဘာဝတော ဥပ-သဒ္ဒေါ ပဌမတ္ထောတိ ကတွာ။ ယော ပန တတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဥပရိ စယတ္တာ ဥပစယော, သာ ဧဝ သန္တတိ အနုပဗန္ဓဝသေန ဥပ္ပတ္တိဘာဝတော။ အထ ဝါ ယော အာယတနာနံ အာစယော ပဌမဘာဝေန ဥပလက္ခိတော ဥပ္ပါဒေါ, သော ပန တတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဥပရိ စယတ္တာ ဥပစယော, ဝဍ္ဎီတိ အတ္ထော။ ဥပစယော ဝဍ္ဎိဘာဝေန ဥပလက္ခိတော ဥပ္ပါဒေါ, သာ ဧဝ သန္တတိ ပဗန္ဓာကာရေန ဥပ္ပတ္တိဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာယမ္ပီ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ဧဝံ ကိံ ကထိတန္တိ ‘‘ယော အာယတနာနံ အာစယော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၄၁) နိဒ္ဒေသေန ကိံ အတ္ထဇာတံ ကထိတံ ဟောတိ? အာယတနေန အာစယော ကထိတော။ အာစယုပစယသန္တတိယော ဟိ နိဗ္ဗတ္တိဘာဝေန အာစယော ဧဝါတိ အာယတနေဟိ အာစယာဒီနံ ပကာသိတတ္တာ တေဟိ အာစယော ကထိတော။ အာယတနာနံ အာစယာဒိဝစနေနေဝ အာစယသဘာဝါနိ ဥပ္ပါဒဓမ္မာနိ အာယတနာနီတိ အာစယေန တံပကတိကံ အာယတနံ ကထိတံ။ လက္ခဏဉှိ ဥပ္ပါဒေါ, န ရူပရူပန္တိ။
ရူပပရိပါကော ရူပဓမ္မာနံ ဇိဏ္ဏတာ။ ဥပနယနရသာတိ ဘင်္ဂုပနယနကိစ္စာ။ သဘာဝါနပဂမေပီတိ ကက္ခဠတာဒိသဘာဝဿ အဝိဂမေပိ။ ဌိတိက္ခဏေ ဟိ ဇရာ, န စ တဒါ ဓမ္မော သဘာဝံ ဝိဇဟတိ နာမ။ နဝဘာဝေါ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာ, တဿ အပဂမဘာဝေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘နဝဘာဝါပဂမပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ‘‘အရူပဓမ္မာန’’န္တိ ဣဒံ တေသံ ဇရာယ သုဋ္ဌု ပဋိစ္ဆန္နတာယ ဝုတ္တံ။ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဟိ ခဏိကဇရာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဧဝ, ယာ အဝီစိဇရာတိပိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ ဝိကာရောတိ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝိကာရမာဟ။ သော ဟိ အရူပဓမ္မေသု န လဗ္ဘတိ။ ယာ အဝီစိဇရာ နာမ, တဿာပိ ဧသ ဝိကာရော နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ဧတိဿာ ဇရာယ ဝီစီတိ အဝီစိဇရာ, နဝဘာဝတော ဒုဝိညေယျန္တရဇရာတိ အတ္ထော။
ပရိတော သဗ္ဗသော ‘‘ဘိဇ္ဇန’’န္တိ လက္ခိတဗ္ဗာတိ ပရိဘေဒလက္ခဏာ။ နိစ္စံ နာမ ဓုဝံ, ရူပံ ပန ခဏဘင်္ဂိတာယ ယေန ဘင်္ဂေန န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ, သော အနိစ္စဿ ဘာဝေါတိ အနိစ္စတာ။ သာ ပန ယသ္မာ ဌိတိပ္ပတ္တံ ရူပံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၄။) [သျ]ဝိနာသဘာဝေန သံသီဒန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သံသီဒနရသာ’’တိ။ ယသ္မာ စ သာ ရူပဓမ္မာနံ ဘင်္ဂဘာဝတော ခယဝယာကာရေနေဝ ဂယှတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ခယဝယပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၅။ ဩဇာလက္ခဏောတိ ဧတ္ထ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ရသဿ သာရော ဥပထမ္ဘဗလကရော ဘူတနိဿိတော ဧကော ဝိသေသော ဩဇာ။ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော။ အာဟရီယတီတိ အာဟာရော, ကဗဠံ ကတွာ အဇ္ဈောဟရီယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပန သဝတ္ထုကံ ဩဇံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိရံ အာဟာရံ ပစ္စယံ လဘိတွာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တိကာဟာရော ရူပံ ဥပ္ပါဒေတိ, သော ပန ရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ရူပါဟရဏရသော’’တိ။ တတော ဧဝ ဩဇဋ္ဌမကရူပုပ္ပါဒနေန ဣမဿ ကာယဿ ဥပထမ္ဘနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဩဇာယ ရူပါဟရဏကိစ္စံ ဗာဟိရာဓီနန္တိ အာဟ ‘‘အာဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၆။ ဗလရူပန္တိအာဒီသု ဣမသ္မိံ ကာယေ ဗလံ နာမ အတ္ထိ, သမ္ဘဝေါ နာမ အတ္ထိ, ရောဂေါ နာမ အတ္ထိ, ‘‘ဇာတိ သဉ္ဇာတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၉၁) ဝစနတော ဇာတိ နာမ အတ္ထိ, တေဟိပိ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ ဝိနာ အဘာဝတော ဥပါဒါယရူပေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧကစ္စာနန္တိ အဘယဂိရိဝါသီနံ။ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဧဝံ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – မိဒ္ဓံ ရူပမေဝ န ဟောတိ နီဝရဏေသု ဒေသိတတ္တာ။ ယဿ ဟိ နီဝရဏေသု ဒေသနာ, တံ န ရူပံ ယထာ ကာမစ္ဆန္ဒော။ သိယာ ပနေတံ ဒုဝိဓံ မိဒ္ဓံ ရူပံ, အရူပဉ္စာတိ။ တတ္ထ ယံ အရူပံ, တံ နီဝရဏေသု ဒေသိတံ ‘‘န ရူပ’’န္တိ? တံ န, ဝိသေသဝစနာဘာဝတော။ န ဟိ ဝိသေသေတွာ မိဒ္ဓံ နီဝရဏေသု ဒေသိတံ, တသ္မာ မိဒ္ဓဿ ဒုဝိဓတံ ပရိကပ္ပေတွာပိ န သက္ကာ နီဝရဏဘာဝံ နိဝတ္တေတုံ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ‘‘ယံ တံ အရူပတော အညံ မိဒ္ဓံ ပရိကပ္ပိတံ, တမ္ပိ နီဝရဏံ မိဒ္ဓသဘာဝတ္တာ ဣတရံ မိဒ္ဓံ ဝိယာ’’တိ။
ဘဝတု နီဝရဏံ, ကော ဝိရောဓောတိ စေ? နီဝရဏဉ္စ ပဟာတဗ္ဗံ။ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ ‘‘အဒ္ဓါ မုနီသိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိ (သု။ နိ။ ၅၄၆) ဝစနတော။ အပ္ပဟာတဗ္ဗဉ္စ ရူပံ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ, စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော, တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ, ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဣမေ ဓမ္မာ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၅။) [သျ]ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၇) ဝစနတော။ န စေတ္ထ တဒါရမ္မဏကိလေသပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ ‘‘ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, န တုမှာကံ, တံ ပဇဟထာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၃၄) ဝိယ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ တထာ ပဟာနဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တသ္မာ န မိဒ္ဓံ ရူပံ။ ယဒိ မိဒ္ဓဿ ရူပဘာဝံ န သမ္ပဋိစ္ဆထ, ကထံ ဘဂဝတော နိဒ္ဒါ။ မိဒ္ဓဉှိ ‘‘နိဒ္ဒါပစလာယိကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တတ္တာ နိဒ္ဒါတိ? န မိဒ္ဓံ နိဒ္ဒါ, နိဒ္ဒါဟေတုဘာဝတော ပန တံ ‘‘နိဒ္ဒါ’’တိ ဝိဘတ္တံ ယထာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိ။ ဧဝမ္ပိ နိဒ္ဒါဟေတုနော မိဒ္ဓဿ အဘာဝတော ကထံ ဘဂဝတော နိဒ္ဒါတိ? နိဒ္ဒါ ဘဂဝတော သရီရဂိလာနိယာ, န မိဒ္ဓေန။ သာ စ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတိ, တမဟံ အာယမိဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၂) ဝစနတော။ န စေတ္ထ ဧဝမဝဓာရဏံ မိဒ္ဓမေဝ နိဒ္ဒါဟေတူတိ, နိဒ္ဒါဟေတု ဧဝ မိဒ္ဓန္တိ ဧဝမဝဓာရဏာ။ တသ္မာ အညောပိ အတ္ထိ နိဒ္ဒါဟေတု, ကော ပန သောတိ? သရီရဂိလာနိယာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဒ္ဒါ ဘဂဝတော သရီရဂိလာနိယာ, န မိဒ္ဓေနာ’’တိ။
နိဒ္ဒါ စ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ အဂ္ဂိဝေဿန…ပေ… ဒိဝါ သုပိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ဝစနတော။ ဣတောပိ န မိဒ္ဓံ ရူပံ သမ္ပယောဂဝစနတော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန နီဝရဏဉ္စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၁၇၆)။ န စေတ္ထ ယထာလာဘဘဝနံ? သက္ကာ ပစ္စေတုံ ‘‘သက္ခရကထလိကမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ စရန္တမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဝိယ အပ္ပသိဒ္ဓတာယ ရူပဘာဝဿ။ သိဒ္ဓေ ဟိ တဿ ရူပဘာဝေ သမ္ဘဝတော ယထာလာဘပစ္စယော ယုဇ္ဇေယျာတိ။ ဣတောပိ န ရူပံ မိဒ္ဓံ အာရုပ္ပေသု ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ နီဝရဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အာရုပ္ပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ တသ္မာ ‘‘န မိဒ္ဓံ ရူပ’’န္တိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ သုပဋိက္ခိတ္တမေဝ။
ဣတရေသူတိ ဗလရူပါဒီသု။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿာပိ ရောဂဿ ဝိသဘာဂပစ္စယသမုပ္ပန္နော ဓာတုက္ခောဘော အာသန္နကာရဏံ, ပဂေဝ ဣတရဿ။ သော စ အတ္ထတော ရူပဓမ္မာနံ ဝိကာရာဝတ္ထာဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ဧဝ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရောဂရူပံ ဇရတာအနိစ္စတာဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါ’’တိ။ ဥပစယသန္တတိဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါတိ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ရူပုပ္ပါဒဿ အဘာဝတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၆။) [သျ]ဥပါဒါဝတ္ထာယ စ အညာ ဇာတိ နာမ နတ္ထေဝ။ သမ္ဘဝေါ ကာမဓာတုယံ ဧကစ္စိယသတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကပစ္စယော အာပေါဓာတုယာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘သမ္ဘဝရူပံ အာပေါဓာတုဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါ’’တိ။ ကာယဗလံ နာမ အတ္ထတော ဝါယောဓာတုယာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော တဿာ ဝိပ္ဖါရဘာဝတော။ ယတော နံ ‘‘ပါဏဗလ္လ’န္တိ ဝဒန္တိ, တေနာဟ ‘‘ဗလရူပံ ဝါယောဓာတုဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါ’’တိ။ ကသ္မာ ပန နေသံ အယထာက္ကမတော ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ? ဝိသုံ နတ္ထီတိ ကတွာ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ အနာဒရဒဿနတ္ထံ, မိဒ္ဓပဋိက္ခေပေါ ဝါ မဟာပဉှောတိ ပဌမံ ကတော။ တဒနုသာရေန ပဋိလောမနယေန ဣတရေသမ္ပိ အဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ဣတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဋ္ဌဝီသတိဝိဓ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ဣမိနာ ဝုတ္တက္ကမေန အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ ဟောတီတိ။ သော စ ခေါ ပါဠိယံ အာဂတနယေနေဝါတိ အနူနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနဓိကဘာဝေါ ပန ဒဿိတော ဧဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၇။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသိ ဟိနောတိ ဧတေန ပတိဋ္ဌဟတီဟိ ဟေတု, မူလဋ္ဌေန လောဘာဒိကော, အလောဘာဒိကော စ, တာဒိသော ဟေတု န ဟောတီတိ နဟေတု။ နာဿ ဟေတု အတ္ထီတိ အဟေတုကံ, သဟေတုကပဋိယောဂိဘာဝတော ဟေတုနာ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အဟေတုကမေဝ ဟေတုနာ ဝိပ္ပယုတ္တတာယ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တံ။ ဓမ္မနာနတ္တာဘာဝေပိ ဟိ သဒ္ဒတ္ထနာနတ္တေန ဝေနေယျဝသေန ဒုကန္တရဒေသနာ ဟောတီတိ ဒုကပဒဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာယ သဟ ပစ္စယေနာတိ သပ္ပစ္စယံ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ လောကေ နိယုတ္တံ, ဝိဒိတန္တိ ဝါ လောကိယံ။ အာ ဘဝဂ္ဂံ, အာ ဂေါတြဘုံ ဝါ သဝန္တီတိ အာသဝါ, သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝံ, အာသဝေဟိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန သံယောဇနီယံ ဩဃနီယံ ယောဂနီယံ နီဝရဏီယံ သံကိလေသိကံ ပရာမဋ္ဌံ အစေတသိကံ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တံ နရူပါဝစရံ နအရူပါဝစရံ နအပရိယာပန္နံ အနိယတံ အနိယျာနိကံ အနိစ္စန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ, အတ္တဘာဝေါ။ တံ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ, ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဓမ္မာ, တေသု ဘဝံ အဇ္ဈတ္တိကံ, စက္ခာဒိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တနယေန အဇ္ဈတ္တမေဝ အဇ္ဈတ္တိကံ ယထာ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၇။) [သျ]ဝေနယိကောတိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တဘာဝံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တိက’’န္တိ။ သေသံ တေဝီသတိဝိဓံ။ ‘‘တတော ဗာဟိရတ္တာ’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈတ္တိကလက္ခဏာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဃဋ္ဋနဝသေနာတိ ဝိသယီ, ဝိသယော စ ဟုတွာ သံဃဋ္ဋနဝသေန။ သေသံ သောဠသဝိဓံ။ ဝိပရီတတ္တာတိ ဃဋ္ဋနဝသေန အဂဟေတဗ္ဗတော။ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာတိ သုခုမဘာဝေန ဒုဝိညေယျသဘာဝတ္တာ။ ဉာဏဿ အာသန္နေ န ဟောတီတိ ဒူရေ။ တေရသ ဟဒယဝတ္ထုပရိယောသာနာနိ။ သဘာဝေနေဝါတိ ‘‘ရူပဿ ပရိစ္ဆေဒေါ, ရူပဿ ဝိကာရော, ရူပဿ ဥပစယော’’တိအာဒိနာ အဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ကက္ခဠတ္တာဒိနာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတဗ္ဗတော။ သေသံ ဒသဝိဓံ။ တဗ္ဗိပရီတတာယာတိ သဘာဝေန အပရိဂ္ဂဟိတဗ္ဗတော။ သောတာဒီနမ္ပိ စက္ခုနော ဝိယ ပသန္နသဘာဝတ္တာ ဧဝ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏပစ္စယတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခာဒိ…ပေ… ပသာဒရူပ’’န္တိ။ ဝိပရီတတ္တာတိ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝတ္တာ။ အဓိပတိယဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ စက္ခာဒီနံ တာဝ ပဉ္စန္နံ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဓိပတေယျံ တေသံ ပဋုမန္ဒဘာဝါနုဝတ္တနတော, ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဒွယဿ သကိစ္စေ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ သဟဇရူပါနုပါလနေ။ တဒုဘယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဥပါဒိန္နတ္တာတိ ဂဟိတတ္တာ။ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တဉှိ ‘‘မမေတံ ဖလံ’’န္တိ ကမ္မုနာ ဂဟိတံ ဝိယ ဟောတိ အပဋိက္ခေပတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၈။ သနိဒဿနကမ္မဇာဒီနံ တိကာနန္တိ သနိဒဿနတ္တိကဿ, ကမ္မဇာဒိတ္တိကာနဉ္စ။ ဩဠာရိကေတိ ဒွါဒသဝိဓေ ဩဠာရိကရူပေ။ ရူပန္တိ ရူပါယတနံ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတေန သဟ နိဒဿနေနာတိ သနိဒဿနံ, ပဋိဟနနဘာဝသင်္ခါတေန သဟ ပဋိဃေနာတိ သပ္ပဋိဃံ, သနိဒဿနဉ္စ တံ သပ္ပဋိဃဉ္စာတိ သနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ။ တတ္ထ ယဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ အတ္ထိ, တံ သနိဒဿနံ။ စက္ခုဝိညာဏဂေါစရဘာဝေါဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ။ တဿ ရူပါယတနတော အနညတ္တေပိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပါယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဟ နိဒဿနေန သနိဒဿန’’န္တိ။ ဓမ္မဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော ဝိသေသော, သော အညော ဝိယ ကတွာ ဥပစရိတုံ ယုတ္တော။ ဧဝံ ဟိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ ယော သယံ, နိဿယဝသေန စ သမ္ပတ္တာနံ, အသမ္ပတ္တာနဉ္စ ပဋိမုခဘာဝေါ အညမညံ ပတနံ, သော ပဋိဟနနဘာဝေါ, ယေန ဗျာပါရာဒိဝိကာရပစ္စယန္တရသဟိတေသု
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၈။) [သျ]စက္ခာဒီနံ ဝိသယေသု ဝိကာရုပ္ပတ္တိ။ သေသံ ဧကာဒသဝိဓံ ဩဠာရိကရူပံ။ တဉှိ သနိဒဿနတ္တာဘာဝတော အနိဒဿနံ, ဝုတ္တနယေနေဝ သပ္ပဋိဃံ။ ဥဘယပဋိက္ခေပေန အနိဒဿနအပ္ပဋိဃံ။ ကမ္မတော ဇာတန္တိ ဧတ္ထ ယံ ဧကန္တကမ္မသမုဋ္ဌာနံ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ, ဟဒယဉ္စာတိ နဝဝိဓံ ရူပံ, ယဉ္စ နဝဝိဓေ စတုသမုဋ္ဌာနေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ နဝဝိဓမေဝ ရူပန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌာရသဝိဓမ္ပိ ကမ္မတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော ကမ္မဇံ။ ယဉှိ ဇာတဉ္စ ယဉ္စ ဇာယတိ ယဉ္စ ဇာယိဿတိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘ကမ္မဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ဒုဒ္ဓန္တိ။ တဒညပစ္စယဇာတန္တိ ကမ္မတော အညပစ္စယတော ဇာတံ ဥတုစိတ္တာဟာရဇံ။ နကုတောစိဇာတန္တိ လက္ခဏရူပမာဟ။ ဝိညတ္တိဒွယံ, သဒ္ဒေါ, အာကာသဓာတု, လဟုတာဒိတ္တယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနီတိ ဧတံ ပဉ္စဒသဝိဓံ ရူပံ စိတ္တဇံ။ အာကာသဓာတု, လဟုတာဒိတ္တယံ, အာဟာရသမုဋ္ဌာနာနိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနီတိ ဧတံ ဒွါဒသဝိဓံ ရူပံ အာဟာရဇံ။ ဧတ္ထ သဒ္ဒံ ပက္ခိပိတွာ တေရသဝိဓံ ရူပံ ဥတုတော သမုဋ္ဌိတံ ဥတုဇံ။ သေသံ ကမ္မဇတိကေ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၉။ ဒိဋ္ဌာဒိစတုက္ကဝသေန, ရူပရူပါဒိစတုက္ကဝသေန, ဝတ္ထာဒိစတုက္ကဝသေနာတိ ပါဋေက္ကံ စတုက္ကသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယံ ရူပါယတနံ အဒက္ခိ ယံ ပဿတိ ယံ ဒက္ခိဿတိ ယံ ပဿေယျ, တံ သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ နာမ ဒိဋ္ဌသဘာဝါနာတိဝတ္တနတော ယထာ ဒုဒ္ဓန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဒဿနဝိသယတ္တာတိ စက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။ သဝနဝိသယတ္တာတိ သောတဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္တယန္တိ ဂန္ဓော ရသော ဖောဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဧတံ တယံ။ မုတံ နာမ မုတွာ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကဣန္ဒြိယဝိသယတ္တာ’’တိ။
ကိမိဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ နာမာတိ? ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတုတ္တယံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အာပေါဓာတု အဂ္ဂဟိတာ, နနု သီတတာ ဖုသိတွာ ဂယှတိ, သာ စ အာပေါဓာတူတိ? သစ္စံ ဂယှတိ, န ပန သာ အာပေါဓာတု။ ကိဉ္စရဟီတိ? တေဇောဓာတု ဧဝ။ မန္ဒေ ဟိ ဥဏှဘာဝေ သီတဗုဒ္ဓိ။ န ဟိ သီတံ နာမ ကောစိ ဂုဏော အတ္ထိ, ကေဝလံ ပန ဥဏှဘာဝဿ မန္ဒတာယ သီတတာဘိမာနော။ ကထမေတံ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ စေ? အနဝဋ္ဌိတတ္တာ သီတဗုဒ္ဓိယာ ယထာ ပါရာပါရေ။ တထာ ဟိ ဃမ္မကာလေ အာတပေ ဌိတာနံ ဆာယံ ပဝိဋ္ဌာနံ သီတဗုဒ္ဓိ ဟောတိ, တတ္ထေဝ ပန ပထဝီဂဗ္ဘတော ဥဋ္ဌိတာနံ ဥဏှဗုဒ္ဓိ။ ယဒိ ဟိ သီတတာ အာပေါဓာတု သိယာ, ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဥဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဥပလဗ္ဘေယျ, န စ ဥပလဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဝိညာယတိ န အာပေါဓာတု
(မဟာဋီ၊၂၊၁၀၉။) [သျ]သီတတာတိ။ ဣဒဉ္စ ဘူတာနံ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတံ ဣစ္ဆန္တာနံ ဥတ္တရံ, အနိစ္ဆန္တာနမ္ပိ ပန စတုန္နံ ဘူတာနံ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ကိစ္စဒဿနေန သဘာဂဝုတ္တိတာယ သာဓိတာယ ဥတ္တရမေဝ။ ယေ ပန ‘‘ဝါယောဓာတုယာ လက္ခဏံ သီတတာ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ဣဒမေဝ ဥတ္တရံ။ ယဒိ ဟိ ဝါယောဓာတု သီတတာ သိယာ, ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဥဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ သီတတာ ဥပလဗ္ဘေယျ, န စ ဥပလဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဝိညာယတိ န ဝါယောဓာတု သီတတာတိ။ ယေသံ ပန ဒြဝတာ အာပေါဓာတု, သာ စ ဖုသိတွာ ဂယှတီတိ ဒဿနံ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ဒြဝဘာဝေါပိ ဖုသီယတီတိ အာယသ္မန္တာနံ အဓိမာနမတ္တံ သဏ္ဌာနံ ဝိယာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပုရာတနေဟိ –
‘‘ဒြဝတာ သဟဝုတ္တီနိ, တီဏိ ဘူတာနိ သမ္ဖုသံ၊
‘ဒြဝတံ သမ္ဖုသာမီ’တိ, လောကောယမဘိမညတိ။
‘‘ဖုသံ ဘူတာနိ သဏ္ဌာနံ, မနသာ ဂဏှတေ ယထာ၊
‘ပစ္စက္ခတော ဖုသာမီ’တိ, ဉာတဗ္ဗာ ဒြဝတာ တထာ’’တိ။
သေသန္တိ ယထာဝုတ္တံ ရူပါဒိသတ္တဝိဓံ ရူပံ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌံ ဧကဝီသတိဝိဓံ ရူပံ။ ဝိညာဏဿေဝါတိ မနောဝိညာဏဿေဝ။ အဝဓာရဏေန ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ မနောဝိညာဏဝိညေယျတ္တေ နိယမာဘာဝတော န ဝိညာတရူပတာတိ သင်္ကရာဘာဝံ ဒဿေတိ။
နိပ္ဖန္နရူပံ ပနေတ္ထ ရူပရူပံ နာမာတိ ယဒေတ္ထ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ရူပေ ‘‘နိပ္ဖန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ ရူပံ, တဒေဝ ရူပလက္ခဏယောဂတော ရူပံ။ ရုပ္ပနံ ရူပံ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ယထာ အရိသသောတိ, ရူပဂုဏယောဂတော ဝါ ယထာ နီလဂုဏယောဂတော နီလံ ဝတ္ထန္တိ။ သွာယံ ရူပသဒ္ဒေါ ရုဠှိယာ အတံသဘာဝေပိ ပဝတ္တတီတိ အပရေန ရူပသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပရူပ’’န္တိ ယထာ တိလတေလံ, ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၃၉) စ, ရုပ္ပနသဘာဝံ ရူပန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ, အာကာသဓာတုအာဒီနံ ကထံ ရူပဘာဝေါတိ? နိပ္ဖန္နရူပဿ ပရိစ္ဆေဒဝိကာရလက္ခဏဘာဝတော တဂ္ဂတိကမေဝါတိ ‘‘ရူပ’’န္တေွဝ ဝုစ္စတိ။
ဝသန္တိ ဧတ္ထ စိတ္တစေတသိကာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝတ္ထု, စိတ္တတံသမ္ပယုတ္တာနံ အာဓာရဘူတံ ရူပံ။ တံ ပန ဆဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ ဟဒယရူပံ ဝတ္ထု ဧဝ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ နိဿယဘာဝတော။ န ဒွါရံ အညနိဿယာနံ စက္ခာဒိ ဝိယ။ ယထာ ဟိ စက္ခာဒီနိ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပဝတ္တိယာ ဒွါရံ ဟောန္တိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၀။) [သျ]န ဧဝံ ဟဒယဝတ္ထု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပနေတ္ထ ဟဒယရူပံ နာမ, တံ ဝတ္ထု, န ဒွါရ’’န္တိ။ ဝိညတ္တိဒွယံ ဒွါရံ ကမ္မဒွါရဘာဝတော။ တန္နိဿိတဿ စိတ္တုပ္ပါဒဿ အဘာဝတော န ဝတ္ထု။ ပသာဒရူပံ ဝတ္ထု စေဝ အတ္တသန္နိဿိတဿ စက္ခုဝိညာဏာဒိကဿ, ဒွါရဉ္စ အညနိဿိတဿ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိကဿ။ သေသံ ဧကဝီသတိဝိဓံ ရူပံ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော နေဝ ဝတ္ထု န စ ဒွါရံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၀။ ဧကတော ဧဝ ဇာတံ ဧကဇံ။ နနု စ ဧကတော ဧဝ ပစ္စယတော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, ရူပဇနကပစ္စယေသု ဧကတောတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ န ဟိ ရူပုပ္ပတ္တိ ရူပဇနကတော အညံ ပစ္စယံ အပေက္ခတိ။ ဒွိဇန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသန္တိ ဣမေသံ ပဘေဒါနံ ဝသေန။ ကမ္မဇမေဝါတိ ကမ္မတော ဧဝ ဇာတံ။ စိတ္တဇမေဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စိတ္တတော စ ဥတုတော စ ဇာတန္တိ ကာလေန စိတ္တတော, ကာလေန ဥတုတောတိ ဧဝံ စိတ္တတော စ ဥတုတော စ ဇာတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ဒွိဇံ ဒွီဟိ ဇာတန္တိ။ ပရတော ဒွီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဒ္ဒါယတနမေဝါတိ ဧတ္ထ ယံ စိတ္တဇံ သဒ္ဒါယတနံ, တံ သဝိညတ္တိကမေဝါတိ ဧကေ။ အဝိညတ္တိကောပိ အတ္ထိ ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒေါတိ ပေါရာဏာ။
ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒေါ န သောတဝိညေယျောတိ ဟိ ဧဝံ ပဝတ္တမဟာအဋ္ဌကထာဝါဒံ နိဿာယ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ သဒ္ဒဿ ဝိညတ္တိယာ ဝိနာပိ ဥပ္ပတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဝိညတ္တိ ‘‘ကာယဝါစာယ ဝိညတ္တီ’’တိ ဝစနတော အသောတဝိညေယျေန သဒ္ဒေန သဟ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ သန္တေ စိတ္တဇေနာပိ သဒ္ဒနဝကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ သော စ ဝါဒေါ ‘‘သဒ္ဒေါ စ ဟောတိ, န သောတဝိညေယျော စာ’’တိ ဝိရုဒ္ဓမေဝေတန္တိ မညမာနေဟိ သင်္ဂဟကာရေဟိ ပဋိက္ခိတ္တော။ အပရေ ပန မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ တဿ အဓိပ္ပါယံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ကထံ? ‘‘ဇိဝှါတာလုစလနာဒိကံ ဝိတက္ကသမုဋ္ဌိတံ ဝိညတ္တိသဟဇမေဝ သုခုမသဒ္ဒံ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ အာဒိသတီ’’တိ သုတ္တေ, ပဋ္ဌာနေ စ ဩဠာရိကံ သဒ္ဒံ သန္ဓာယ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒဿ အသောတဝိညေယျတာ ဝုတ္တာတိ။ တံ စတုဇံ။ အဝသေသန္တိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေန သဒ္ဓိံ အာကာသဓာတုမာဟ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၁။) [သျ]လက္ခဏရူပံ ပန နကုတောစိဇာတန္တိ ကုတောစိပိ ပစ္စယတော န ဇာတံ, နာပိ သယမေဝ ဇာတံ ပစ္စယေဟိ ဝိနာ သယမေဝ ဇာတဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော။ ကထံ ပနေတံ ဝိညာတဗ္ဗံ လက္ခဏရူပံ န ဇာယတီတိ? လက္ခဏာဘာဝတော။ ဥပ္ပတ္တိမန္တာနံ ဟိ ရူပါယတနာဒီနံ ဇာတိအာဒီနိ လက္ခဏာနိ ဝိဇ္ဇန္တိ, န ဧဝံ ဇာတိအာဒီနံ။ တသ္မာ ဝိညာတဗ္ဗမေတံ ဇာတိအာဒီနိ န ဇာယန္တီတိ။ သိယာ ပနေတံ ‘‘ဇာတိအာဒီနံ ဇာတိအာဒီနိ လက္ခဏာနိ ဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ? တံ န, ကသ္မာ? တထာ သတိ အနဝဋ္ဌာနာပတ္တိတော။ ယဒိ ဟိ ဇာတိအာဒီနိ ဇာတိအာဒိမန္တာနိ သိယုံ, တာနိပိ ဇာတိအာဒိမန္တာနိ, တာနိပိ ဇာတိအာဒိမန္တာနီတိ အနဝဋ္ဌာနမေဝ အာပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတိအာဒီနိ န ဇာယန္တီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ဥပ္ပါဒဿ ဥပ္ပါဒေါ အတ္ထိ, ဥပ္ပန္နဿ စ ပရိပါကဘေဒမတ္တံ ဣတရဒွယ’’န္တိ, ဇရာမရဏန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထ ‘‘ဥပ္ပါဒေါ နတ္ထီ’’တိ ဧတေန ဥပ္ပါဒဿ ဇရာမရဏာဘာဝမာဟ။ အသတိ ဥပ္ပါဒေ ကုတော ဇရာမရဏန္တိ မတ္တဂ္ဂဟဏေန ဇရာမရဏဿ ဥပ္ပါဒါဘာဝမ္ပိ။ ယဒိ ဧဝံ ဇာတိယာ ကုတောစိ ဇာတတာဝစနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏေ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ ယေ တေ စိတ္တာဒယော ရူပါယတနာဒီနံ ရူပါနံ ဇနကပစ္စယာ, တေသံ တဒုပ္ပါဒနံ ပတိ အနုပရတဗျာပါရာနံ ယော သော ပစ္စယဘာဝူပလက္ခဏီယော ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏော, တဒါ ဇာယမာနာနံ ရူပါယတနာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဝိကာရဘာဝေန ဥပလဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ဝေနေယျပုဂ္ဂလဝသေန ဇာတိယာ ကုတောစိ ပစ္စယတော ဇာတတ္တံ ပါဠိယံ အနုညာတံ ယထာ တံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတာဒိ ဝိညတ္တိအာဒီနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယေဟိ ပစ္စယဓမ္မေဟိ ရူပါဒယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေသံ ပစ္စယဘာဝူပဂမနက္ခဏေ ဥပလဗ္ဘမာနာ ရူပါဒယော တတော ပုရေ, ပစ္ဆာ စ အနုပလဗ္ဘမာနာ တတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝိညာယန္တိ, ဧဝံ ဇာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝံ နိပ္ပရိယာယတော ဇာတိယာ ကုတောစိ ဇာတတာ သိဒ္ဓါ, အထ ကသ္မာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလဝသေနာတိ ဝုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ ဇာယမာနဓမ္မဝိကာရဘာဝေန ဥပလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဓမ္မော ဝိယ ဥပလဗ္ဘေယျ ဇာတိ, နိပ္ပရိယာယောဝ တဿာ ကုတောစိ ဇာတဘာဝေါ, န ဧဝမုပလဗ္ဘတိ, အထ ခေါ ဝိကာရဘာဝေန။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေနေယျပုဂ္ဂလဝသေနာ’’တိ။
တဒါ ကိရ သောတူနံ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ‘‘အယံ ဇာတိ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ ပဘဝေါ, သယဉ္စ န ကုတောစိ ဇာယတိ ယထာ တံ ပကတိဝါဒီနံ ပကတီ’’တိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၂။) [သျ]တံ နေသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ဝိဓမေန္တော သတ္ထာ ‘‘ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ကုတောစိ ပစ္စယတော ဇာတဉ္စ ကတွာ ဒေသေသိ, န ပန ဇရာမရဏံ ပစ္စယဓမ္မာနံ ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏေ အဒဿနတော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘ဇရာမရဏံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝုတ္တံ? ယသ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ပရိပါကဘင်္ဂတာယ တေသု သန္တေသု ဟောန္တိ, န အသန္တေသု။ န ဟိ အဇာတံ ပရိပစ္စတိ, ဘိဇ္ဇတိ ဝါ, တသ္မာ တံ ဇာတိပစ္စယတံ သန္ဓာယ ‘‘ဇရာမရဏံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ပရိယာယေန သုတ္တေသု ဝုတ္တံ။ ယော ပနေတ္ထ ကာမဘဝါဒီသု ကမ္မာဒိနာ ပစ္စယေန ယောနိဝိဘာဂတော ပဋိသန္ဓိယံ, ပဝတ္တိယဉ္စ ရူပဓမ္မာနံ ပဝတ္တိဘေဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော, သော ပရတော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဣတိ ရူပက္ခန္ဓေ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
ဝိညာဏက္ခန္ဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၁။ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနဒီပကေန ပဒဒွယေန ဝေဒယိတဿ ဗဟုဘေဒတံ ဒဿေန္တော ဝုစ္စမာနံ ရာသဋ္ဌံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဝေဒယိတံ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ဝေဒယိတလက္ခဏံ။ သဗ္ဗံ တံ ဓမ္မဇာတန္တိ အဓိပ္ပါယော, ပုဗ္ဗေ ဝါ ရူပက္ခန္ဓကထာယံ ဝုတ္တံ အဓိကာရတော အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧကတော ကတွာတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နံ သဗ္ဗံ တံ ဗုဒ္ဓိယာ ဧကတော ကတွာ။ ဧဝဉှိ ရာသဋ္ဌဿ သမ္ဘဝေါ။ နီလာဒိဘေဒဿ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ, ‘‘နီလံ ပီတံ ဒီဃံ ရဿ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၁၅) စ အာဒိနာ သညုပ္ပါဒဝသေန ဇာနနံ ဂဟဏံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ။ အဘိသင်္ခရဏံ အာယူဟနံ ဗျာပါရာပတ္တိ, အဘိသန္ဒဟနံ ဝါ, ဥဘယထာပိ စေတနာပဓာနတာယ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏ’’န္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓံ ဝိဘဇန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၁) စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ။ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထုံ နာဠိယာ မိနမာနော ပုရိသော ဝိယ ယေန သဉ္ဇာနနာကာရဝိသိဋ္ဌေန အာကာရေန ဝိသယံ ဂဏှာတိ, တံ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိသင်္ခါတံ ဝိဇာနနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။ ဣတရေ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယော သုဝိညေယျာ ဟောန္တီတိ ဝိညာဏေန ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝတော, သမာနဇာတိအာဒိဝိဘာဂတော စ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၃။) [သျ]အတ္တနာ ‘‘ဝိဇာနနလက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန သမတ္ထေတုံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တိမတ္တမေတံ, ယဒိဒံ သဘာဝဓမ္မောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဇာနနလက္ခဏ’’န္တိ ဘာဝသာဓနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသဘာဝါ ဝိနိမုတ္တော ကောစိ ကတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ တဿေဝ ကတ္တုဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ, တဒေဝ စိန္တနာဒိအတ္ထေန စိတ္တံ, မနနဋ္ဌေန မနောတိ ပရိယာယတောပိ နံ ဗောဓေတိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ခန္ဓတော, ဘေဒတော, ပရိယာယတော စ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတိ။
ဇာယန္တိ ဧတ္ထ ဝိသဒိသာပိ သဒိသာကာရာတိ ဇာတိ, သမာနာကာရော။ သာ ပနာယံ ဇာတိ ကာမံ အနေကဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ, တံ ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ကုသလံ, အကုသလံ, အဗျာကတဉ္စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကုသလဋ္ဌေန ကုသလံ။ ကောယံ ကုသလဋ္ဌော နာမ? အာရောဂျဋ္ဌော အနဝဇ္ဇဋ္ဌော သုခဝိပါကဋ္ဌော။ အာရောဂျဋ္ဌေနာပိ ဟိ ကုသလံ ဝုစ္စတိ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလ္လ’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉)။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေနာပိ ‘‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, ကုသလော ကာယသမာစာရော? ယော ခေါ, မဟာရာဇ, အနဝဇ္ဇော ကာယသမာစာရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁)။ သုခဝိပါကဋ္ဌေနာပိ ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတူ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ ကုသလစိတ္တဉှိ ရာဂါဒီနံ စေတသိကရောဂါနံ အဝဇ္ဇသဘာဝါနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော, သုခဝိပါကဝိပစ္စနတော စ အရောဂံ, အနဝဇ္ဇံ, သုခဝိပါကဉ္စာတိ။
သဒ္ဒတ္ထတော ပန ကုစ္ဆိတေ ပါပဓမ္မေ သလယတိ စလယတိ ကမ္မေတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တီတိ ကုသာ, ပါပဓမ္မာ, တေ ကုသေ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ဉာဏံ ကုသံ နာမ, တေန လာတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ကုသလံ။ ယထာ ဝါ ကုသော ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပဒေသံ လုနာတိ, ဧဝမိဒံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဝသေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတိ, တသ္မာ ကုသော ဝိယ လုနာတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သလနတော သံဝရဏတော ကုသလံ။ ကုသလဓမ္မဝသေန ဟိ အကုသလာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန, အပ္ပဝတ္တိဘာဝါပါဒနေန စ မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဒွါရေသု အပ္ပဝတ္တိယာ သံဝုတာ ပိဟိတာ ဟောန္တိ။ ကုစ္ဆိတေ ဝါ ပါပဓမ္မေ သလယတိ ကမ္ပေတိ အပနေတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ ပါဏာတိပါတာဒီနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၄။) [သျ]ပါပဓမ္မာနံ သာနတော နိသာနတော တေဇနတော ကုသာ, ဒေါသလောဘာဒယော။ ဒေါသာဒီနဉှိ ဝသေန စေတနာယ တိက္ခဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပါဏာတိပါတာဒီနံ မဟာသာဝဇ္ဇတာ, တေ ကုသေ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော အန္တကရဏတော ဝိနာသနတော ကုသာနိ, ပုညကိရိယဝသေန ပဝတ္တာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ, တေဟိ လာတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ကုသလံ။ ‘‘ကု’’ ဣတိ ဝါ ဘူမိ ဝုစ္စတိ, အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန တံသဒိသဿ အတ္တနော နိဿယဘူတဿ ရူပါရူပပ္ပဗန္ဓဿ သမ္ပတိ, အာယတိဉ္စ အနုဒဟနေန ဝိနာသနတော ကုံ သိယန္တီတိ ကုသာ, ရာဂါဒယော, တေ ဝိယ အတ္တနော နိဿယဿ လဝနတော ဆိန္ဒနတော ကုသလံ။ ပယောဂသမ္ပာဒိတာ ဟိ ကုသလဓမ္မာ အစ္စန္တမေဝ ရူပါရူပဓမ္မေ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တီတိ။
န ကုသလန္တိ အကုသလံ, ကုသလပဋိပက္ခန္တိ အတ္ထော။ န ကုသလန္တိ ဟိ ကုသလပဋိက္ခေပေန အကုသလပဒဿ အဝယဝဘေဒေန အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ ယထာ ယံ ဓမ္မဇာတံ န အရောဂံ, န အနဝဇ္ဇံ, န သုခဝိပါကံ, န စ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ, တံ အကုသလန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ, ဧဝံ ယံ န ကုစ္ဆိတာနံ သလနသဘာဝံ, န ကုသာနံ လဝနသဘာဝံ, န ကုသေန ကုသေဟိ ဝါ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ, န စ ကုသော ဝိယ လဝနကံ, တံ အကုသလံ နာမာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ကုသလံ အကုသလဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတံ, ယတော စေတသိကရောဂပဋိပက္ခာဒိဘာဝတော အရောဂါဒိပရိယာယေနပိ ဗောဓိတံ, တသ္မာ အကုသလံ ပန ကုသလဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလပဋိပက္ခန္တိ အတ္ထော’’တိ။ တံ ပန ယထာက္ကမံ ပဟာယကပဟာတဗ္ဗဘာဝေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
န ဗျာကတန္တိ အဗျာကတံ, ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကုသလဘာဝေါ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကဋ္ဌော။ အကုသလဘာဝေါ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌော, တဒုဘယဘာဝေန အဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ အရောဂသရောဂါဒိဘာဝေန စ အဝုတ္တတာ ဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကုသလံ အကုသလ္လ’န္တိ စ ဝတွာ ‘‘အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကုသလာကုသလဘာဝေနေဝ အဝုတ္တတာ ဝိညာယတိ, န ပကာရန္တရေန။ အဝုတ္တတာ စေတ္ထ န တထာ အဝတ္တဗ္ဗတာမတ္တေန, အထ ခေါ တဒုဘယဝိနိမုတ္တသဘာဝတာယ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟေတံ ‘‘အဝိပါကလက္ခဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၂။ ဘူမိဘေဒတောတိ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မာတိ ဘူမိ, ဌာနံ, အဝတ္ထာ စ။ အဝတ္ထာပိ ဟိ အဝတ္ထာဝန္တာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဝိယ ဂယှတိ, ဧဝံ နေသံ သုခဂ္ဂဟဏံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၅။) [သျ]ဟောတီတိ။ တတ္ထ လောကိယာ ဘူမိ ဌာနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, လောကုတ္တရာ အဝတ္ထာဝသေန။ လောကိယာ ဝါ ဌာနာဝတ္ထာဝသေန, လောကုတ္တရာ အဝတ္ထာဝသေနေဝ။ ကာမာဝစရန္တိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုကာမော ကိလေသကာမောတိ ဒွေ ကာမာ။ တေသု ဝတ္ထုကာမော ဝိသေသတော ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ကာမီယန္တီတိ, ကိလေသကာမော တဏှာ ကာမေတီတိ။ တေ ဒွေပိ သဟိတာ ဟုတွာ ယတ္ထ အဝစရန္တိ, တံ ကာမာဝစရံ။ ကိံ ပန တန္တိ? ဧကာဒသဝိဓော ကာမဘဝေါ။ ဣဒံ ယေဘုယျေန တတ္ထ အဝစရတိ ပဝတ္တတီတိ ကာမာဝစရံ ဧကဿ အဝစရသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ။ ဧဝံ ရူပါရူပါဝစရာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ ရူပတဏှာ ရူပံ, အရူပတဏှာ အရူပန္တိ ကတွာ။ အထ ဝါ ကာမတဏှာ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပေန, အဝစရတိ ဧတ္ထာတိ အဝစရံ, ကာမဿ အဝစရံ ကာမာဝစရံ။ ဧဝံ ရူပါဝစရာရူပါဝစရာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ လောကတော ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရံ ကုသလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣတရံ ပန လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏန္တိ လောကုတ္တရံ။
သောမနဿုပေက္ခာဉာဏသင်္ခါရဘေဒတောတိ ဧတ္ထ သောမနဿုပေက္ခာဘေဒေါ တာဝ ယုတ္တော တေသံ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ, ဉာဏသင်္ခါရဘေဒေါ ပန ကထန္တိ? နာယံ ဒေါသော ဉာဏသင်္ခါရကတော ဘေဒေါဉာဏသင်္ခါရဘေဒေါ, သော စ တေသံ ဘာဝါဘာဝကတောတိ ကတွာ။ သောဘနံ မနော, သုန္ဒရံ ဝါ မနော ဧတဿာတိ သုမနော, သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ, မာနသိကသုခါ ဝေဒနာ ရုဠှိယာ, သောမနဿေန ဥပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါ သဟဂတံ ပဝတ္တံ သံသဋ္ဌံ, သမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သောမနဿသဟဂတတာ စဿ အာရမ္မဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ဟိ စိတ္တံ သောမနဿသဟဂတံ ဟောတိ။ နနု စ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ လောဘဿ ဝတ္ထု, ကထံ တတ္ထ ကုသလံ ဟောတီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဣဋ္ဌေပိ အာဘောဂါဒိဝသေန ကုသလဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ယဿ ဟိ စတုသမ္ပတ္တိစက္ကသမာယောဂါဒိဝသေန ယောနိသောဝ အာဘောဂေါ ဟောတိ, ကုသလမေဝ စ မယာ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ကုသလကရဏေ စိတ္တံ နိယမိတံ, အကုသလပ္ပဝတ္တိတော စ နိဝတ္တေတွာ ကုသလကရဏေ ဧဝ ပရိဏာမိတံ, အဘိဏှကရဏဝသေန စ သမုဒါစရိတံ, တဿ ဣဋ္ဌေပိ အာရမ္မဏေ အလောဘာဒိသမ္ပယုတ္တမေဝ စိတ္တံ ဟောတိ, န လောဘာဒိသမ္ပယုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၆။) [သျ]ဉာဏေန သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တန္တိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ။ ဧကုပ္ပါဒါဒယော ဧဝ စေတ္ထ ပကာရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကမ္မူပပတ္တိဣန္ဒြိယပရိပါကကိလေသဒူရီဘာဝါ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာယ ကာရဏံ။ ယော ဟိ ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, အနဝဇ္ဇာနိ သိပ္ပါယတနကမ္မာယတနဝိဇ္ဇဋ္ဌာနာနိ သိက္ခာပေတီတိ ဧဝမာဒိကံ ပညာသံဝတ္တနိယံ ကရောတိ, တဿ ကမ္မူပနိဿယဝသေန ကုသလစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ အဗျာပဇ္ဇေ လောကေ ဥပ္ပန္နဿ ဥပပတ္တိံ နိဿာယ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တဿ တတ္ထ သုခိနော ဓမ္မပဒါ ပ္လဝန္တိ, ဒန္ဓော, ဘိက္ခဝေ, သတုပ္ပါဒေါ, အထ ခေါ သော သတ္တော ခိပ္ပံယေဝ ဝိသေသဘာဂီ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၁) ဟောတီ’’တိ။ တထာ ပညာဒသကပတ္တဿ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ နိဿာယ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန ပန ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ, တဿ ကိလေသဒူရီဘာဝံ နိဿာယ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရိ, အယောဂါ ဘူရိသင်္ခယော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ သမုဿာဟဇနိတံ စိတ္တပယောဂသင်္ခါတံ သင်္ခရဏံ သင်္ခါရော, သော ဧတဿ နတ္ထီတိ အသင်္ခါရံ။ တေန ပန သဟ သင်္ခါရေန ပဝတ္တတီတိ သသင်္ခါရံ။ ဉာဏေန ဝိပ္ပယုတ္တံ ဝိရဟိတန္တိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ။ ဝိပ္ပယောဂေါတိ စေတ္ထ ဉာဏဿ အဘာဝေါ အပ္ပဝတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, ဝေဒယမာနာပိ အာရမ္မဏံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ မဇ္ဈတ္တတာကာရသဏ္ဌိတတ္တာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥပေတာ သုခဒုက္ခာနံ အဝိရုဒ္ဓါ ဣက္ခာ အနုဘဝနန္တိ ဥပေက္ခာ။ အထ ဝါ ဣဋ္ဌေ စ အနိဋ္ဌေ စ အာရမ္မဏေ ပက္ခပါတာဘာဝေန ဥပပတ္တိတော ယုတ္တိတော ဣက္ခတိ အနုဘဝတီတိ ဥပေက္ခာ, တာယ သဟဂတန္တိ ဥပေက္ခာသဟဂတံ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂါဟကာဒိသမ္ပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေသကာလကလျာဏမိတ္တာဒိသမ္ပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အညံ ဝါ သောမနဿဟေတုန္တိ ဧတ္ထ အညဂ္ဂဟဏေန သဒ္ဓါဗဟုလတာ, ဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာ, ကုသလကိရိယာယ အာနိသံသဒဿာဝိတာ, သောမနဿပဋိသန္ဓိကတာ, ဧကာဒသ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အာဒိနယပ္ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ‘‘အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒီနံ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ၂။၉၅) နဝန္နံယေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝတ္ထူနံ ဂဟဏံ, အထ ခေါ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၇။) [သျ]ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရက္ခတွာတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ တဉ္စ ခေါ သဟဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမဝသေန ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဝိယ သမ္ပယောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အသံသီဒန္တောတိ သိလောကမစ္ဆရိယာဒိဝသေန ပုညကိရိယာယံ သံသီဒံ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇန္တော, တေန မုတ္တစာဂတာဒိံ ဒဿေတိ။ အနုဿာဟိတောတိ ကေနစိပိ န ဥဿာဟိတော။ သရသတော ဟိ ပုညပဋိပတ္တိဒဿနမိဒံ။ ပရေဟီတိ ပန ပါကဋုဿာဟနဒဿနံ။
ဒါနာဒီနီတိ ဒါနံ သီလံ ယာဝ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဣမာနိ ဒါနာဒီနိ ဒသ ပုညာနိ, ဒါနာဒီနီတိ ဝါ ဒါနသီလဘာဝနာမယာနိ ဣတရေသမ္ပိ သတ္တန္နံ ဧတ္ထေဝန္တောဂဓတ္တာ။ ယတ္ထ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ သန္တာနံ ပုနန္တိ, ပုဇ္ဇံ ဘဝဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ဝါ ပုညာနိ။ အဿ ပုညစေတနာသမင်္ဂိနော။ အမုတ္တစာဂတာ ဒေယျဓမ္မေ သာပေက္ခစိတ္တတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သီလသမာဒါနာဒီသု အနဓိမုတ္တတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တဒေဝါတိ သောမနဿသဟဂတာဒိနာ သဒိသတာယ ဝုတ္တံ။ သဒိသမ္ပိ ဟိ ‘‘တဒေဝါ’’တိ ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ, တာနိယေဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ ဣမသ္မိဉှိ အတ္ထေတိ လီနဿ စိတ္တဿ ဥဿာဟနပယောဂသင်္ခါတေ အတ္ထေ။ ဧတန္တိ ‘‘သင်္ခါရော’’တိ ဧတံ ပဒံ။ ပုဗ္ဗပယောဂဿာတိ ပုညကိရိယာယံ သင်္ကောစေ ဇာယမာနေ တတော ဝိဝေစေတွာ သမုဿာဟနဝသေန ပဝတ္တဿ စိတ္တပယောဂဿ, ပုဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ တထာပဝတ္တပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန သော သင်္ခါရော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, န တဿ သင်္ခါရဿ ပုဗ္ဗကာလိကတ္တာ။ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ၂။၉၅) နယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အသမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဗာလ-ဂ္ဂဟဏံ။ သံသီဒနုဿာဟနာဘာဝဒဿနတ္ထံ သဟသာ-ဂဟဏံ။ သောမနဿရဟိတာ ဟောန္တိ ပုညံ ကရောန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ သောမနဿဟေတူနံ အဘာဝံ အာဂမ္မာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတထာရူပစေတောသင်္ခါရာဒယောပိ ဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတတာယ ကာရဏံ ဟောန္တိယေဝါတိ။
ဧဝန္တိအာဒိ နိဂမနံ။ တယိဒံ အဋ္ဌဝိဓမ္ပိ ကာမာဝစရံ ကုသလစိတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏန္တိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ယံ ဝါ တံ ဝါ အာလမ္ဗိတွာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ ကာယဒွါရာဒီဟိ တီဟိ ဒွါရေဟိ ကာယကမ္မာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၈။) [သျ]တတ္ထ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ယဒါ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, တဒါ သောဠသ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဖလန္တိ။ ယဒါ ပန ဒုဟေတုကံ, တဒါ ဒွါဒသ တိဟေတုကဝဇ္ဇာနိ။ အဟေတုကံ ပန ပဋိသန္ဓိံ တိဟေတုကာနိ န ဥပ္ပါဒေန္တေဝ, ဒုဟေတုကာနိ ပန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိဒါနကာလေ ဒွါဒသ, အဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒါနကာလေ အဋ္ဌ ဖလန္တိ။ တိဟေတုကာ ပန ပဋိသန္ဓိ ဒုဟေတုကေဟိ န ဟောတိယေဝ။ ‘‘အဋ္ဌ ဖလန္တီ’’တိ စေတံ ပဋိသန္ဓိံ ဇနကကမ္မဝသေန ဝုတ္တံ။ အညေန ပန ကမ္မုနာ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) ဝစနတော သဟေတုကမ္ပိ ဝိပါကစိတ္တံ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ ဟောတိယေဝ။ ဣမသ္မိံ စ ပက္ခေ ဗလဝတာ ပစ္စယေန ဥပ္ပန္နံ အသင်္ခါရံ, ဒုဗ္ဗလေန သသင်္ခါရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေ ပန အာဂမနတော စ ဝိပါကဿ အသင်္ခါရသသင်္ခါရဘာဝံ ဣစ္ဆန္တိ, တေသံ မတေန ဒွါဒသ, အဋ္ဌ စ ဖလန္တီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိဓာ ဖလံ ဒဒန္တဉ္စေတံ ကာမာဝစရသုဂတိယံ ဥပပတ္တိံ, သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု ဘောဂသမ္ပဒဉ္စ ကရောတိ။ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ ဟိ ယံ ဒေဝဘောဂသမ္ပတ္တိသဒိသံ ဘောဂဇာတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တမ္ပိ ကာမာဝစရကုသလဿေဝ ဖလံ။ န ဟိ အကုသလဿ ဣဋ္ဌံ ဖလံ အတ္ထီတိ။
ရူပါဝစရံ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော။ တေန ယထာ ကာမာဝစရံ ကိလေသာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနမတ္တကရံ, န ဧဝမိဒံ, ဣဒံ ပန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနကရံ။ ယထာ ဝါ တံ ဝေဒနာဉာဏသင်္ခါရဘေဒတော အဋ္ဌဓာ ဘိဇ္ဇတိ, န ဧဝမိဒံ, ဣဒံ ပန တတော အညထာ ဝါတိ ဝက္ခမာနံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ တံ ပနေတံ သဝတ္ထုကံ, သာသဝံ, ဝိနီဝရဏဉ္စ ရူပါဝစရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သဝတ္ထုကံ ဧဝါ’’တိ ဟိ ဣမိနာ အရူပါဝစရံ နိဝတ္တေတိ, ‘‘သာသဝ’’န္တိ ဣမိနာ ပဌမမဂ္ဂစိတ္တံ, ‘‘ဝိနီဝရဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိဃသဟိတဒွယံ။ ကတ္ထစိ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂါနိ, ကတ္ထစိ စတ္တာရိ, ကတ္ထစိ တီဏိ, ကတ္ထစိ ဒွေ, ကတ္ထစိ အပရာနိ ဒွေတိ ဧဝံ ဈာနင်္ဂယောဂဘေဒတော ပဉ္စဝိဓန္တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဈာနကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇၉ အာဒယော) ဝုတ္တမေဝ။ တယိဒံ ဘာဝနာမယမေဝ ဟုတွာ ဝုတ္တနယေန ပထဝီကသိဏာဒိကံ အာလမ္ဗိတွာ ယထာရဟံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နံ ပနေတံ ယထာက္ကမံ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒီသု သောဠသသုပိ ဗြဟ္မလောကေသု ဥပပတ္တိနိပ္ဖါဒကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၁၉။) [သျ]ရူပသညာသမတိက္ကမာဒိနာ သမဓိဂန္တဗ္ဗံ အရူပါဝစရံ။ စတုန္နံ အရူပါနန္တိ ဥပေက္ခာသမာဓိသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ အရူပဇ္ဈာနေဟိ။ ကရဏေ ဟိ ဧတံ သာမိဝစနံ။ အရူပါနံ ဝါ ယော အာရမ္မဏာဒိကတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ ယောဂေါ ယောဂဘေဒေါ, တဿ ဝသေန။ ဝုတ္တပ္ပကာရေနာတိ ဟေဋ္ဌာ အာရုပ္ပကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၇၅ အာဒယော) ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ပဌမန္တိ ပဌမံ အရူပါဝစရကုသလစိတ္တံ။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တာနိမာနိ ဘာဝနာမယာနေဝ ဟုတွာ ယထာနုပုဗ္ဗံ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသံ, ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ, နတ္ထိဘာဝံ, အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဣမာနိ အာလမ္ဗိတွာ ဥပေက္ခာသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စတူသု အရူပီဗြဟ္မလောကေသု ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝိပါကဒါယီနိ။ သေသံ ပနေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဆဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ သမဓိဂန္တဗ္ဗံ လောကုတ္တရံ။ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ စတုမဂ္ဂသမ္ပယောဂတောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂေါတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ သမ္ပယောဂတော။ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ စေတံ ဘာဝနာမယမေဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗာနံ အာလမ္ဗိတွာ သုညတော ဝိမောက္ခော, အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော, အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခောတိ နာမေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သတ္တဘဝါဒိဘဝူပပတ္တိနိဝတ္တကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဝီသတိဝိဓံ ဟောတိ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၃။ ကာမာဝစရမေဝါတိ ဧတ္ထ နိကာယန္တရိယာ ရူပါရူပါဝစရမ္ပိ အကုသလံ ဣစ္ဆန္တီတိ တေသံ မတိနိသေဓနတ္ထံ ကာမာဝစရဂ္ဂဟဏံ။ မဟဂ္ဂတဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တမ္ပိ တတ္ထ ရူပဓာတုယံ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒေန္တမ္ပိ ဧကန္တေန ကာမာဝစရမေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏံ။ ယဒိ ဧဝံ, ကသ္မာ ကာမာဝစရမေဝါတိ? တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ကထံ ဝုတ္တံ? ‘‘ကာမတဏှာ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပတော, အဝစရတိ ဧတ္ထာတိ အဝစရံ, ကာမဿ အဝစရံ ကာမာဝစရ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ကာမတဏှာဝိသယတာ ‘‘ကာမာဝစရဘာဝဿ ကာရဏံ’’ ဝုတ္တာ ယထာ ရူပါရူပတဏှာဝိသယတာ ‘‘ရူပါရူပါဝစရဘာဝဿ’’။ ဧကံသေန စေတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဗျာပိလက္ခဏံ န သိယာ။ ယဒိ ဟိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ဘူမိဝဝတ္ထာနံ ကရေယျ, ဧဝံ သတိ အနာရမ္မဏာနံ သင်္ဂဟော န သိယာ။ အထ ဝိပါကဒါနဝသေန, ဧဝမ္ပိ အဝိပါကာနံ သင်္ဂဟော န သိယာ။ တသ္မာ အာလမ္ဗဏဓမ္မဝသေန ပရိယာပန္နာနံ သာ ကာတဗ္ဗာ, အပရိယာပန္နာနံ ပန လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏတာယ လောကုတ္တရတာ, ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၀။) [သျ]ပရိယာပန္နာတိ စ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ တဏှာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အာပန္နာ, ဂဟိတာတိ အတ္ထော။ နနု စေတ္ထ ကာမတဏှာ ကတမာ? ကာမာဝစရဓမ္မာရမ္မဏာ တဏှာ, ကာမာဝစရဓမ္မာ ကတမေ? ကာမတဏှာဝိသယာတိ ဣတရေတရသန္နိဿယတာဒေါသောတိ? နယိဒမေဝံ အဝီစိအာဒိဧကအာဒသောကာသနိန္နတာယ ကဉ္စိ တဏှံ ကာမတဏှာဘာဝေန ဂဟေတွာ တံသဘာဝါယ တဏှာယ ဝိသယဘာဝေန ကာမာဝစရဓမ္မာနံ ဥပလက္ခိတဗ္ဗတ္တာ။ နိက္ခေပကဏ္ဍေပိ (ဓ။ သ။ ၉၈၅ အာဒယော) ‘‘ဧတ္ထာဝစရာ’’တိ ဝစနံ အဝီစိပရနိမ္မိတပရိစ္ဆိန္နောကာသာယ ကာမတဏှာယ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဒေါကာသတာ စ တဏှာယ တန္နိန္နတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
မူလတော တိဝိဓန္တိ တီဏိ အကုသလမူလာနိ လောဘာဒီနိ, တေသံ ဝသေန တံသဟိတမ္ပိ တိဝိဓန္တိ အတ္ထော။ တာနိ ဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝကာရဏတ္တာ မူလမိဝါတိ မူလာနိ, လောဘော မူလံ ဧတဿာတိ လောဘမူလံ။ အသာဓာရဏေန နိဒ္ဒေသော ယထာ ဘေရိသဒ္ဒေါ, ယဝင်္ကုရောတိ။ တထာ ဒေါသမူလံ။ မောဟော ဧဝ မူလံ ဣမဿ, နာညန္တိ မောဟမူလံ။
သောမနဿုပေက္ခာဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါရဘေဒတောတိ သောမနဿုပေက္ခာဘေဒတော ဒိဋ္ဌိဂတဘေဒတော သင်္ခါရဘေဒတောတိ ပစ္စေကံ ဘေဒသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ, မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ယထာ။ အထ ဝါ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမေဝ, န ဧတ္ထ ဂန္တဗ္ဗဝတ္ထု တထာ သဘာဝန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ တယိဒံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇, ၂၀၂, ၂၀၃, ၄၂၇၊ ၃။၂၇-၂၉) အဘိနိဝေသဘာဝတော လောဘေနေဝ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တတိ, န ဒေါသေန။
ယဒါဟီတိအာဒိ လောဘမူလစိတ္တာနံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိန္တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိအာဒိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ။ တာယ ဟိ ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တာ သတ္တာ ‘‘ဧတာဝကော ဇီဝဝိသယော ယာဝ ဣန္ဒြိယဂေါစရော’’တိ ပရလောကံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု အာဒီနဝေါ’’တိ ယထာ တထာ ကာမေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧသ ပန္ထော ပဂေဝ ဝိဟိတော ဒေဝယာနေ, ယေန ယန္တိ ပုတ္တဝန္တော ဝိသောကာ။ တံ ပဿန္တိ ပသဝေါ, ပက္ခိနော စ, တေန တေ မာတရိပိ မိထုနံ စရန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုတ္တမုခဒဿနံ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေါတိ ဧဝမာဒိကံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ သင်္ဂဏှာတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၁။) [သျ]ကာမေ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော, တေန ဗြာဟ္မဏာနံ သုဝဏ္ဏဟရဏမေဝ အဒိန္နာဒါနေ သာဝဇ္ဇံ, ဣတရံ အနဝဇ္ဇံ။ ဂရူနံ, ဂုန္နံ, အတ္တနော, ဇီဝိတဿ, ဝိဝါဟဿ စ အတ္ထာယ မုသာဝါဒေါ အနဝဇ္ဇော, ဣတရော သာဝဇ္ဇော။ ဂရုအာဒီနံ အတ္ထာယ ပေသုညဟရဏံ အနဝဇ္ဇံ, ဣတရံ သာဝဇ္ဇံ။ ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိကထာ ပါပဝူပသမာယ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိကေ မိစ္ဆာဂါဟေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒီနီတိ ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလာနိ။ သဘာဝတိက္ခေနာတိ လောဘဿ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ ဝါ ဝသေန သရသေနေဝ တိခိဏေန ကုရူရေန။ မန္ဒေနာတိ ဒန္ဓေန အတိခိဏေန။ တာဒိသံ ပန အတ္တနော, ပရဿ ဝါ သမုဿာဟနေန ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမုဿာဟိတေနာ’’တိ။ ပရဘဏ္ဍံ ဝါ ဟရတီတိ ဝါ-သဒ္ဒေန တထာပဝတ္တနကမုသာဝါဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာမာနံ ဝါ အနုဘုယျမာနာနံ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပရသန္တကဿ ဝါ အယထာဓိပ္ပေတတာယ ယံ လဒ္ဓံ, တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂဟဏာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဒုဝိဓမေဝ ဟောတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန ဘေဒါဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ, ကသ္မာ ‘‘ဒေါမနဿသဟဂတံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? အသာဓာရဏဓမ္မေဟိ တဿ စိတ္တဿ ဥပလက္ခဏတ္ထံ။ ပါဏာတိပါတာဒီသူတိ ပါဏာတိပါတနာဒီသု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနမုသာဝါဒပေသုညဖရုသသမ္ဖပ္ပလာပဗျာပါဒေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဘာဝတိက္ခံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ အသင်္ခါရမေဝ ဟောတိ, ဣတရံ သသင်္ခါရန္တိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘တိက္ခမန္ဒပ္ပဝတ္တိကာလေ’’တိ။ မန္ဒံ ပန ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ဧကံသေန သသင်္ခါရမေဝါတိ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ယံ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ပဝတ္တတိ, တံ မန္ဒမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ တထာဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မောဟေကဟေတုကံ စိတ္တံ မူလန္တရဝိရဟတော အတိမူဠှံ, ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စယောဂတော စဉ္စလဉ္စာတိ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ ဟောတိ, န တဿ ကဒါစိပိ သဘာဝတိက္ခတာ အတ္ထိ။ အာရမ္မဏေ ဟိ သံသပ္ပနဝသေန, ဝိက္ခိပနဝသေန စ ပဝတ္တမာနဿ စိတ္တဒွယဿ ကီဒိသေ ကိစ္စေ သဘာဝတိက္ခတာယ, ဥဿာဟေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ န တတ္ထ သင်္ခါရဘေဒေါ အတ္ထိ။ အညေသု အကုသလစိတ္တေသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဥဒ္ဓစ္စံ ဝိသေသတော ဧတ္ထေဝ ဗလဝံ, တတော ဧဝ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ပဓာနံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေဝ ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ (ဓ။ သ။ ၄၂၇) ဣဓ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၂။) [သျ]သရူပတော ဥဒ္ဓစ္စံ အာဂတံ, ဧဝံ အသာဓာရဏပဓာနဓမ္မဝသေန မောဟမူလံ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တံ, ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဒုဝိဓံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသန္နိဋ္ဌာနံ သံသယော။ ဝိက္ခေပေါ အဝူပသမော, ဘန္တတာတိ အတ္ထော။
တယိဒံ ဒွါဒသဝိဓမ္ပိ အကုသလစိတ္တံ ဆသု အာရမ္မဏေသု ယံ ဝါ တံ ဝါ အာလမ္ဗိတွာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ ကာယဒွါရာဒီဟိ တီဟိ ဒွါရေဟိ ကာယကမ္မာဒိဝသေန ယထာရဟံ ပါဏာတိပါတာဒိကမ္မပထဝသေန စေဝ ကမ္မဝသေန စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ဌပေတွာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ သေသံ ဧကာဒသဝိဓမ္ပိ စတူသုပိ အပါယေသု ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ, ပဝတ္တိဝိပါကံ သုဂတိယမ္ပိ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ပန ပဝတ္တိဝိပါကမေဝါတိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပန ကာရဏံ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလံ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တံ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ, အဓိမောက္ခသဗ္ဘာဝတော တတော ဗလဝန္တမ္ပိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ န ဒေတီတိ? ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု အဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒံ ဟိ ပဋိသန္ဓိံ ဒေန္တံ အပါယေသု ဒဒေယျ, အပါယဂမနီယဉ္စ ဒဿနပဟာတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ ဝုစ္စေယျ, န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ပဋိသန္ဓိံ န ဒေတိ, ပဝတ္တိဝိပါကဒါနံ ပနဿ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, တဿ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၃၀ အတ္ထတော သမာနံ) ဝစနတော။
အပရေ ပနာဟု – ပုထုဇ္ဇနဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒဿနပ္ပဟာတဗ္ဗသဟာယသဗ္ဘာဝတော ဥဘယဝိပါကမ္ပိ ဒေတိ, န သေက္ခဿ တဒဘာဝတောတိ။ ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ, ယဿ ဝိပါကဒါနံ ဝုတ္တံ, ကိံ တံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗံ, ဥဒါဟု နောတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗံ, ပဋ္ဌာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ အထ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗံ, ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတ္တိကေ ‘‘နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗ’’မိစ္စဿ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယဒိ တဗ္ဗိရုဒ္ဓသဘာဝတာယ တတ္ထ န ဝုစ္စေယျ, ဧဝမ္ပိ တသ္မိံ တိကေ တဿ နဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ကိံ ကာရဏံ? စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၃၆၅ အာဒယော) အာဂတာနံ ဒွါဒသန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတဗ္ဗဿ နိယောဂတော ကဿစိ စိတ္တုပ္ပါဒဿ အဘာဝါ, ယထာ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ အတီတာဒီနံ နဝတ္တဗ္ဗတာ န ဝုတ္တာ, ဧဝမေတဿာပိ။ အထ ဝါ ဘာဝနာယ ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျဿာပိ တဿ ပုထုဇ္ဇနေ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၃။) [သျ]ဝတ္တမာနဿ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗသဘာဝသာမညတော, သာဝဇ္ဇတော စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ နတ္ထိ နဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂဒေါသော။ နိပ္ပရိယာယေန စ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗန္တိ တဿ ဝသေန နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါပိ န ဝုတ္တော။ ဒဿနပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿာပိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ သဟာယဝေကလ္လမတ္တမေဝ ဒဿနေန ကတံ, န ကောစိပိ ဘာဝေါ အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ တဿ အာပါဒိတောတိ ဧကန္တေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ အပါယဂမနီယဘာဝါပေက္ခံ ဒဿနပ္ပဟာတဗ္ဗဝစနန္တိ တဒဘာဝတော တံ ဝိဘဇနံ ဝုတ္တန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၄။ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘အဗျာကတံ ဝိပါက’’န္တိ အာဒိကော နပုံသကနိဒ္ဒေသော, တတော ဧဝ အဓိကတာဗျာကတာပေက္ခာယ ဒုဝိဓန္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ရူပနိဗ္ဗာနာနမ္ပိ အဗျာကတဘာဝတော တံ စတုဗ္ဗိဓန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဝိပါကဿ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ကုသလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဟေတုကတာ သဟေတုကတာ ဝိယ သမ္ပယုတ္တဟေတုဝသေန, န နိဗ္ဗတ္တကဟေတုဝသေန။ ဝိပါကဿ ဟိ သဟေတုကတာ သဟေတုကကမ္မဝသေန သိဇ္ဈမာနာပိ သမ္ပယုတ္တဟေတုဝသေနေဝ ဝုစ္စတိ, အညထာ အဟေတုကာနမ္ပိ သဟေတုကတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ကသ္မာ ပန သဟေတုကဿ အဟေတုကော ဝိပါကော ဟောတီတိ? တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ကိဉ္စ အာရမ္မဏာဘိနိပါတမတ္တေသု ပဉ္စသု ဝိညာဏေသု ယထာ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂေါ န သမ္ဘဝတိ, ဧဝံ မန္ဒတရမန္ဒကိစ္စေသု သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏေသူတိ ဟေတူနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတောပိ နေသံ အဟေတုကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
မနောဝိညာဏတော ဥပ္ပဇ္ဇနဝိသိဋ္ဌမနနကိစ္စာနံ အဘာဝတော မနောမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတု။
စက္ခုသန္နိဿိတံ ဟုတွာ ရူပဿ ဝိဇာနနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ စက္ခုသန္နိဿိတရူပဝိဇာနနလက္ခဏံ။ တတ္ထ စက္ခုသန္နိဿိတဝစနေန ရူပါရမ္မဏံ အညံ ဝိညာဏံ နိဝတ္တေတိ။ ဝိဇာနနဂ္ဂဟဏေန စက္ခုသန္နိဿိတေ ဖဿာဒိကေ နိဝတ္တေတိ။ စက္ခုရူပဂ္ဂဟဏေန နိဿယတော, အာရမ္မဏတော စ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေတိ ဥဘယာဓီနဝုတ္တိကတ္တာ။ ယဒိ ဟိ စက္ခု နာမ န သိယာ, အန္ဓာပိ ရူပံ ပဿေယျုံ, န စ ပဿန္တိ။ ယဒိ စ နီလာဒိရူပံ နာမ န သိယာ, ဒေသာဒိနိယမေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, အတ္ထေဝ စ နိယမော, ဧကန္တသာရမ္မဏတာ စ စိတ္တဿ ဝုတ္တာတိ ‘‘အာရမ္မဏေန ဝိနာ နီလာဒိအာဘာသံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီ’’တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၄။) [သျ]ဧဝံ ပဝတ္တော ဝါဒေါ မိစ္ဆာဝါဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၄၊ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅)။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ? ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ရူပံ ပန အနေကမေဝ သံဟတန္တိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ။ ကိံ ပန ကာရဏံ ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ရူပံ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ, တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော, အသတိ အဘာဝတော။ ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ, တံနိဿယတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော, အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဣတရေ ပန ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။
ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ ဥပကာရကတ္တာ, တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ, ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ဝါ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ, တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတာယ ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဗိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘ ပဝတ္တိကာရဏတာယ အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ။ တဿ ယသ္မာ ယထာ တထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိဝသေန အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော, တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ, န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန ဟောတိ, နာပိ ကတိပယကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန, အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ရူပေ စာ’’တိ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒိသိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၅။) [သျ]ယံ ပန ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) ဝုတ္တံ, တံ ကထန္တိ? တမ္ပိ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ, တာဒိသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန တန္တိ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏာရမ္မဏာ, န ဒဗ္ဗသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ, တမ္ပိ ယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝါဘာဝတော။ သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနံ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ, တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ, ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ စောဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ ပဋိစ္စ သဒ္ဒေ စာ’’တိအာဒီသုပိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆) ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဥဘယာဓီနဝုတ္တိကတာယ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယတော, အာရမ္မဏတော စ ဝိဘာဝနံ ကတံ, ဧဝံ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ရူပမတ္တာရမ္မဏရသန္တိ ရူပါယတနမတ္တဿေဝ အာရမ္မဏကရဏရသံ။ မတ္တသဒ္ဒေန ယထာ အာရမ္မဏန္တရံ နိဝတ္တေတိ, ဧဝံ ရူပါယတနေပိ လဗ္ဘမာနေ ဧကစ္စေ ဝိသေသေ နိဝတ္တေတိ။ န ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ဝဏ္ဏမတ္တတော အညံ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ တတ္ထ ဂဟေတုံ သက္ကောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ။ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပါရမ္မဏေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တဒဘိမုခဘာဝေန ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပါဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ။ အတ္တနော အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အရူပဓမ္မာနံ သမနန္တရဝိဂတာ အရူပဓမ္မာ ပဝတ္တိဩကာသဒါနေန အနန္တရသမနန္တရနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ ဥပကာရကာ နိဿယာရမ္မဏဓမ္မာ ဝိယ အာသန္နကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရူပါရမ္မဏာယ ကိရိယမနောဓာတုယာ အပဂမပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၆။) [သျ]စက္ခုဝိညာဏာဒိဂဟိတံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ တဒနန္တရမေဝ အပရိပတန္တံ ကတွာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီ ဂဏှန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပါဒိသမ္ပဋိစ္ဆနရသာ’’တိ။ တထာဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ဆသု အာရမ္မဏေသု ကဒါစိ ပဉ္စန္နံ, တတော ဝါ ကတိပယာနံ ဝိဇာနနသဘာဝါပိ ဆဠာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏာ ဝုတ္တာ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော, ဆသွေဝ ဝါ ဣတရေသံ အာရမ္မဏာနံ အန္တောဂဓတ္တာ။ သန္တီရဏာဒိကိစ္စာတိ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏကိစ္စာ ဝါ, သန္တီရဏတဒါရမ္မဏပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိကိစ္စာ ဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ’’တိ ဣဒံ ဣမာသံ ဒွိန္နံ မနောဝိညာဏဓာတူနံ ဧကန္တေနေဝ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယတာယ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပန တံတံအနန္တရာတီတဝိညာဏာပဂမပဒဋ္ဌာနာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တဿာ ဘေဒေါတိ တဿာ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ ‘‘ဒုဝိဓာ’’တိ ဝုတ္တာယ ဒုဝိဓတာသင်္ခါတော ဘေဒေါ။ ဧကန္တမိဋ္ဌာရမ္မဏေတိ ဧကန္တေနေဝ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ, အတိဝိယ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဒွါရေ စေဝ ဇဝနာဝသာနေ စာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဒွါရေ သမ္ပဋိစ္ဆနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အန္တရာဠံ ဌာနံ, ဣတရတြ ဇဝနဘဝင်္ဂါနန္တိ ဧဝံ ဒွိဌာနာ ဟောတိ။ ဣတရာယပိ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏကာလေ ယထာဝုတ္တမေဝ ဌာနံ, ပဋိသန္ဓိအာဒိကာလေ ပန စုတိဘဝင်္ဂါနံ အန္တရာဠံ ပဋိသန္ဓိယာ, ပဋိသန္ဓိအာဝဇ္ဇနာနံ တဒါရမ္မဏာဝဇ္ဇနာနံ ဇဝနာဝဇ္ဇနာနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနာနဉ္စ အန္တရာဠံ ဘဝင်္ဂဿ, တဒါရမ္မဏပဋိသန္ဓီနံ ဇဝနပဋိသန္ဓီနံ ဝါ အန္တရာဠံ စုတိယာ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဆသူတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဿ နိဿယဘူတာနံ နာတိဣဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗဘူတာနံ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသဿ ဗလဝဘာဝတော ကာယဝိညာဏံ သုခသမ္ပယုတ္တံ။ ဥပါဒါရူပါနံယေဝ ဃဋ္ဋနာ ဒုဗ္ဗလာတိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ။ တေနာဟ ‘‘သေသံ ဥပေက္ခာယုတ္တ’’န္တိ။ သေသံ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ။
အလောဘာဒေါသာမောဟာ စေဝ အလောဘာဒေါသာ စ အလောဘာဒယော, တေဟိ အလောဘာဒီဟိ ဝိပါကဟေတူဟိ သမ္ပယုတ္တံ အလောဘာဒိဝိပါကဟေတုသမ္ပယုတ္တံ။ ကာမာဝစရကုသလံ ဝိယ သောမနဿာဒိဘေဒတောတိ ယထာ ကာမာဝစရံ ကုသလံ သောမနဿုပေက္ခာဉာဏသင်္ခါရဘေဒတော အဋ္ဌဝိဓံ, ဧဝမိဒမ္ပီတိ အဋ္ဌဝိဓတာယ သဒိသတံ ဒဿေတိ။ ကာမာဝစရဘာဝတော ဟီနာဒိတော, ယောနီသု ဥပ္ပတ္တိတော စ သဒိသမေဝ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မတော ပန အာရမ္မဏတော, ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဝိသဒိသံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၇။) [သျ]တထာ ဟိ ကုသလံ ကမ္မဒွါရဝသေန ပဝတ္တတိ, န ဣဒံ, ဝိပါကာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန ပန ဣမဿာပိ အတ္ထေဝ ပဝတ္တိဘေဒေါ ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရေသု မဟာဝိပါကာနံ တဒါရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော။ ယထာ ပန ကုသလံ ဂတိဝသေန ပဉ္စဝိဓံ, ဝိညာဏဋ္ဌိတိဝသေန သတ္တဝိဓဉ္စ, န ဧဝမိဒံ တဒေကဒေသေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ တတ္ထ အာရမ္မဏတော, ဧကစ္စပဝတ္တိအာကာရတော စ ဝိသဒိသတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဆသု အာရမ္မဏေသူတိ ပရိတ္တာဒိအတီတာဒိအဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒေသု ဆသု အာရမ္မဏေသု။
အာဂမနာဒိဝသေနာတိ အာဂမနပစ္စယဝသေန။ တတ္ထ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ မတေန မုခေ စလိတေ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ စလနံ ဝိယ အသင်္ခါရဿ ကုသလဿ ဝိပါကော အသင်္ခါရော, သသင်္ခါရဿ ကုသလဿ ဝိပါကော သသင်္ခါရောတိ ဧဝံ အာဂမနဝသေန။ ဧကစ္စာနံ ပန အာစရိယာနံ မတေန ဗလဝန္တေဟိ ဝိဘူတေဟိ ပစ္စယေဟိ ကမ္မာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော အသင်္ခါရော, ဒုဗ္ဗလေဟိ သသင်္ခါရောတိ ဧဝံ ပစ္စယဝသေန။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ ပါဠိယံ သရူပတော အာဂတသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ။ တေသံ ဟိ ဝသေန ကုသလတော ဝိပါကဿ ဝိသေသာဘာဝေါ။ နိရုဿာဟန္တိ ဧတ္ထ ဥဿာဟော နာမ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနသန္တာနေ ဝိပါကုပ္ပါဒနသမတ္ထတာသင်္ခါတော ဗျာပါရော, သော ဝိပါကေသု နတ္ထီတိ တံ နိရုဿာဟံ။ ကုသလေသု ပန အဘိညာဝသပဝတ္တေသုပိ အတ္ထေဝါတိ တံ သဥဿာဟံ။
လောဘာဒီနံ ဧကန္တသာဝဇ္ဇတာယ အယောနိသောမနသိကာရဟေတုကာနံ နတ္ထိ ဝိပါကဘာဝေါ, အလောဘာဒီနမ္ပိ ဧကန္တအနဝဇ္ဇသဘာဝါနံ ကာရဏဿ တဗ္ဗိဓုရတာယ နတ္ထေဝ အကုသလဝိပါကဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အကုသလဝိပါကံ အဟေတုကမေဝါ’’တိ။ ယထာ အတိဣဋ္ဌေ, ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ အာရမ္မဏေ ဝေဒနာဘေဒသဗ္ဘာဝတော ကုသလဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု ဒုဝိဓာ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတာ, ဥပေက္ခာသဟဂတာတိ, န ဧဝံ အတိအနိဋ္ဌေ, အနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ အာရမ္မဏေ ဝေဒနာဘေဒေါ အတ္ထီတိ အကုသလဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု ဧကမေဝါတိ ‘‘သတ္တဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိ ဟိ တတ္ထ ဝေဒနာဘေဒေ အတိအနိဋ္ဌေ ဒေါမနဿေန ဘဝိတဗ္ဗံ, န စ ပဋိဃေန ဝိနာ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ကာယဝိညာဏဿ ဒုက္ခသဟဂတတာ ကုသလဝိပါကေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပေက္ခာ ဟီနာတိ ဧကန္တနိဟီနဿ အကုသလဿ ဝိပါကဘာဝတော ဥပေက္ခာပိ သမာနာ ဟီနာ ဧဝ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၈။) [သျ]ဝိယ နာတိတိခိဏာ’’တိ။ ယထာ ဒုက္ခံ အတိဝိယ တိခိဏံ ကဋုကံ, န ဧဝမယံ, တထာပိ ဒုက္ခသဘာဝေနေဝ ပဝတ္တတိ။ န ဟိ အကုသလဿ ဝိပါကော အဒုက္ခော ဟောတိ။ ဥပေက္ခာဘာဝေါ စဿ ဗလဝတာ ဗာဓိယမာနဿ ပဋိပ္ပဟရိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဒုဗ္ဗလဿ ပုရိသဿ တေန ကရိယမာနဗာဓာယ ဥပေက္ခနာ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရေသူတိ ကုသလဝိပါကေသု။
ရူပါဝစရန္တိ ရူပါဝစရဝိပါကဝိညာဏံ။ ဝိပါကကထာ ဟေသာတိ။ ကုသလံ ဝိယာတိ ရူပါဝစရကုသလံ ဝိယ။ န ဟိ ရူပါဝစရဝိပါကော တဒညကုသလသဒိသော။ အပိစ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒါ ဧတေ, ယဒိဒံ ‘‘ကုသလံ, ဝိပါကော’’တိ စ။ တသ္မာ ယထာ ‘‘မာတရံ ပယိရုပါသတီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော မာတရန္တိ အဝုတ္တမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝေတံ, ဧဝံ ဣဓာပီတိ အတ္တနော ကုသလံ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ကုသလသဒိသတာ စေတ္ထ ဓမ္မတော, အာရမ္မဏတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ယေ ဖဿာဒယော ကုသလေ လဗ္ဘန္တိ, တေ ဝိပါကေပိ လဗ္ဘန္တိ။ ယသ္မိံ စ အာရမ္မဏေ ကုသလံ ပဝတ္တတိ, တတ္ထေဝ အယံ ဝိပါကောပိ ပဝတ္တတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ပဉ္စမဇ္ဈာနစိတ္တံ အဘိညာပ္ပတ္တံ, တဿ ဝိပါကော ဧဝ နတ္ထိ။ ကသ္မာ နတ္ထိ? အသမ္ဘဝတော, အာနိသံသဘူတတ္တာ စ။ တဉှိ ဝိပါကံ ဒေန္တံ ရူပါဝစရမေဝ ဒဒေယျ။ န ဟိ အညဘူမိကံ ကမ္မံ အညဘူမိကံ ဝိပါကံ ဒေတိ။ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏတာ စ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ဝုတ္တာတိ န တံ အညံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိအာရမ္မဏဉ္စ တံ န ဟောတီတိ အယမသမ္ဘဝေါ။ ဈာနဿ အာနိသံသဘူတဉ္စ ဒါနာဒီနံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပစ္စယလာဘော ဝိယာတိ။
ပဝတ္တိတော ပန ဝိပါကဿ, ကုသလဿ စ အတ္ထေဝ ဘေဒေါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုသလံ ဝိယ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသာဒိအာရမ္မဏဘေဒတော စတုဗ္ဗိဓံ။ ပဝတ္တိဘေဒေါ ဝုတ္တနယောဝ ဇဝနဝသေန, ပဋိသန္ဓိအာဒိဝသေန စ ပဝတ္တနတော။
စတုမဂ္ဂယုတ္တစိတ္တဖလတ္တာတိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ သမ္ပယုတ္တကုသလစိတ္တဿ ဖလတ္တာ, စတုဗ္ဗိဓသာမညဖလသမ္ပယုတ္တဘာဝတောတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဝီထိယံ ဒွိက္ခတ္တုံ, တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဖလသမာပတ္တိယံ အပရိစ္ဆိန္နပရိမာဏံ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဒွီသု ဌာနေသု ပဝတ္တိယာ ‘‘ဒွိဓာ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ တေဝီသတိဝိဓံ ကာမာဝစရဝိပါကံ, ပဉ္စဝိဓံ ရူပါဝစရဝိပါကံ, စတုဗ္ဗိဓံ အရူပါဝစရဝိပါကံ, စတုဗ္ဗိဓမေဝ လောကုတ္တရဝိပါကန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိပါကဝိညာဏံ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန ဆတ္တိံသဝိဓံ ဟောတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၂၉။) [သျ]ဘူမိဘေဒတော တိဝိဓံ လောကုတ္တရဿ အဘာဝတော။ လောကုတ္တရဉှိ ကိရိယစိတ္တံ နတ္ထိ ဧကန္တေန အနန္တရဝိပါကဒါယိဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၅၊ သု။ နိ။ ၂၂၈)။ ဟောတု တာဝ သေက္ခာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အနုတ္တရံ ကုသလံ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပနယနတော သဖလံ, အရဟတော ပန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပနယနတော နိပ္ဖလံ, တဿ ကိရိယဘာဝေါ ကသ္မာ န ဣစ္ဆိတောတိ? ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သိယာ။ ယဒိ တဿ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ, သကိံယေဝ ပန လောကုတ္တရကုသလံ ပဝတ္တတိ။ ယဒိ ဟိ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တေယျ, မဂ္ဂစိတ္တံ အရဟတောပိ ပဝတ္တတီတိ လောကုတ္တရကိရိယစိတ္တံ သိယာ, န စေတံ အတ္ထိ ပယောဇနာဘာဝတော။ တသ္မာ နတ္ထိ လောကုတ္တရကိရိယဝိညာဏံ။ ကိရိယဝိညာဏန္တိ စ ကိရိယာမတ္တံ ဝိညာဏံ, ကုသလာကုသလံ ဝိယ ကိဉ္စိ ဝိပါကံ အနုပ္ပါဒေတွာ ကိရိယာမတ္တမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တနကဝိညာဏန္တိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေတံ ဝိပါကံ န ဥပ္ပါဒေတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧတ္ထ ဟိ ယဒေတံ အာဝဇ္ဇနဒွယံ, တံ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလေပိ သန္တာနေ ပဝတ္တံ အနာသေဝနတာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော အဗီဇသာမတ္ထိယံ ဝိယ ပုပ္ဖံ အဖလမေဝ ဟောတိ။ ယံ ပန ဥစ္ဆိန္နဘဝမူလာယံ သန္တတိယံ ပဝတ္တံ အဋ္ဌာရသဝိဓံ ဝိညာဏံ, တံ သမုစ္ဆိန္နမူလာယ လတာယ ပုပ္ဖံ ဝိယ ဖလဒါယိ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညဿ အသမ္ဘဝတော ကိရိယဟေတုနာ နာမ အလောဘာဒိနာဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အလောဘာဒိကိရိယဟေတုဝိရဟိတ’’န္တိ။
စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပုရေစရာ ဟုတွာ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနံ ဝိဇာနနလက္ခဏာ စက္ခုဝိညာဏာဒိပုရေစရရူပါဒိဝိဇာနနလက္ခဏာ။ အယံ ပန မနောဝိညာဏတော ဥပ္ပန္နာပိ ဝိသိဋ္ဌမနနကိစ္စာဘာဝေန မနောမတ္တာ ဓာတူတိ မနောဓာတု။ တထာ ဟေသာ မနောဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဓာတုနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၁၇) အာဂမိဿတိ။ အာဝဇ္ဇနရသာတိ အာဘောဂရသာ, စိတ္တသန္တာနဿ ဝါ ပုရိမာကာရတော အညထာ ဩဏောဇနရသာ။ ဘဝင်္ဂဝိစ္ဆေဒပဒဋ္ဌာနာတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနဝိစ္ဆေဒပဒဋ္ဌာနာ။ အပုဗ္ဗာရမ္မဏာ သကိဒေဝ ပဝတ္တမာနာ သဗ္ဗထာ ဝိသယရသံ အနုဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ ဣဋ္ဌာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဥပေက္ခာယုတ္တာဝ ဟောတိ။
သာဓာရဏာတိ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ သာဓာရဏာ။ အသာဓာရဏာတိ အသေက္ခာနံယေဝ အာဝေဏိကာ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနရသာတိ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏေန ဂဟိတာရမ္မဏံ ဝဝတ္ထပေန္တီ ဝိယ ပဝတ္တနတော ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနရသာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၀။) [သျ]မနောဒွါရေ ပန ဝုတ္တနယေန အာဝဇ္ဇနရသာ။ တထာဘာဝေန ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရေသု ယထာက္ကမံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကာလေ သန္တီရဏကိစ္စာနံ တိဿန္နံ အဟေတုကဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတူနံ အာဝဇ္ဇနကာလေ ယဿ ကဿစိ ဘဝင်္ဂဿာတိ ဣမေသံ အညတရာပဂမော ဧတိဿာ အာသန္နကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဟေတုက…ပေ… ပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။
အရဟတန္တိ အရဟတံယေဝ အသာဓာရဏဘာဝတော။ အနုဠာရေသူတိ အဋ္ဌိကသင်္ခလိကပေတရူပါဒီသု, အညေသု ဝါ အပ္ပဏီတေသု ဝတ္ထူသု။ ဟသိတုပ္ပါဒနရသာတိ ဟသိတဿေဝ ဥပ္ပါဒနရသာ။ တထာ ဟိ တံ စိတ္တံ ‘‘ဟသိတုပ္ပါဒန’’န္တေွဝ ဝုစ္စတိ, န အညေသံ ဟသိတုပ္ပါဒကစိတ္တာနံ အဘာဝတော။ အညာနိပိ ဟိ ဒွါဒသ သောမနဿသဟဂတာနိ ပရိတ္တကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တာနိ ယထာရဟံ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ ဟသိတုပ္ပါဒကာနိ ဝိဇ္ဇန္တိ, ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဝိစာရဏပညာဝိရဟိတံ ပရိတ္တေသု အပ္ပဏီတေသု အာရမ္မဏေသု အရဟန္တာနံ သောမနဿမတ္တံ ဥပ္ပါဒေန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဂဝတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တံ အတီတံသာဒီသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ ဝတွာ ‘‘ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော ဝိစာရေတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။ တတ္ထ ဟသိတုပ္ပါဒစိတ္တေန ပဝတ္တိယမာနမ္ပိ ဘဂဝတော သိတကရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနာဂတံသသဗ္ဗညုတညာဏာနံ အနုဝတ္တကတ္တာ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိယေဝါတိ ဧဝံ ပန ဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေ သတိ န ကောစိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနံ ဝိရောဓော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံ ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စ ဧတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ အညဿာပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဿ အဟေတုကစိတ္တဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိ န ယုဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဿ တံသမုဋ္ဌိတာယ ဝိညတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇနဘာဝေါ ဝိဗန္ဓတီတိ။ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။
အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိ အယံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝိပါကုပ္ပါဒနသမတ္ထတာ, အရဟတံ ဥပ္ပတ္တိယာ တဒဘာဝေါတိ ဥဘယေသံ သန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိသမုပလက္ခိတော ဧတ္ထ ကုသလကိရိယဝိညာဏေသု ဝိသေသော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပစ္စယဝေကလ္လေန အဝိပါကဿာပိ ကုသလာကုသလဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၁။) [သျ]ကိရိယဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ နိဝတ္တိတော ဟောတိ။ ပရတော ကုသလတော ဝိသေသောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၅။ သဗ္ဗာနိပိ ကုသလာကုသလဗျာကတာနိ ဧကူနနဝုတိ ဝိညာဏာနိ ဟောန္တိ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏာဒီနံ ကိစ္စံ နာမ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာဒိနာ အာကာရေန ပဝတ္တိ ဧဝ။ တဗ္ဗိနိမုတ္တဉ္စ စိတ္တဿ အညံ ကိစ္စံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။
အာနုဘာဝေနာတိ သာမတ္ထိယေန။ ကတူပစိတံ ဟိ ကမ္မံ အဝသေသပစ္စယသမဝါယေ ဝိပါကံ ဒေန္တံ အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဝိဿဇ္ဇန္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဒေဝမနုဿေသူတိ ဆသု ကာမာဝစရဒေဝေသု စေဝ မနုဿေသု စ။ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ နာမ ကတူပစိတံ ကာမာဝစရကုသလကမ္မံ, တဉ္စ ခေါ ဝိပါကဒါနာယ လဒ္ဓေါကာသံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စုပဋ္ဌိတ’’န္တိ။ ကမ္မနိမိတ္တံ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ စေတနာယ ပစ္စယဘူတံ ဒေယျဓမ္မာဒိ။ ဂတိနိမိတ္တံ ယံ ဂတိံ ဥပပဇ္ဇတိ, တပ္ပရိယာပန္နံ ရူပါယတနံ။ ပဏ္ဍကာဒိဘာဝန္တိ ပဏ္ဍကမူဂမမ္မနာဒိဘာဝံ။ ဒုဗ္ဗလဿ ဒွိဟေတုကကုသလဿ ဝိပါကဘူတာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုမနောဝိညာဏဓာတု ဒုဗ္ဗလ…ပေ… မနောဝိညာဏဓာတု။ နေသန္တိ ဘာဝိတရူပါရူပါဝစရကုသလာနံ သတ္တာနံ။ ကမ္မနိမိတ္တမေဝါတိ ပထဝီကသိဏာဒိကံ အတ္တနော ကမ္မာရမ္မဏမေဝ။
ဧဝံ တာဝေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဝိညာဏက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ ဧဝံ သင်္ခေပတော သရူပဒဿနမတ္တေနေဝ ဧကူနဝီသတိယာ ဝိပါကဝိညာဏာနံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘဝါလမ္ဗနာဒိဝိဘာဂေန ပန ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာယံ အာဂမိဿတီတိ။
တံ တန္တိ ဧကူနဝီသတိယာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေသု ယံ ယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓံ, တံ တံ အနန္တရံ ဥပ္ပတ္တိယာ အနုဗန္ဓမာနံ။ တဿ တဿေဝါတိ ယဿ ယဿ ကမ္မဿ ဝိပါကဘူတံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ, တဿ တဿေဝ။ တသ္မိညေဝါတိ ကမ္မာဒိကေ ဧဝ။ ကမ္မဉ္စေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ, တသ္မိံ ကမ္မေ, အထ ကမ္မနိမိတ္တံ, ဂတိနိမိတ္တဉ္စ, တသ္မိံ ကမ္မနိမိတ္တေ ဂတိနိမိတ္တေတိ အတ္ထော။ တာဒိသမေဝါတိ ယာဒိသံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဟေတုတော, သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မတော စ တာဒိသမေဝ။ သန္တာနဝိနိဝတ္တကေတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနဿ ဝိနိဝတ္တနကေ။ အညသ္မိံ အာဝဇ္ဇနသင်္ခါတေ စိတ္တုပ္ပါဒေ။ ကိရိယမယစိတ္တေနေဝ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၂။) [သျ]သုပိနဒဿနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုပိနံ အပဿတော’’တိ။ အပရိမာဏသင်္ချမ္ပိ ပဝတ္တတိယေဝ, တထာ ဟိဒံ ဥပပတ္တိဘဝဿ အင်္ဂဘာဝေန ပဝတ္တနတော ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေသညေဝါတိ ပဋိသန္ဓိဘူတာနံယေဝ။
ဣန္ဒြိယာနီတိ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အာရမ္မဏဂဟဏက္ခမာနီတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဂဟေတုံ သမတ္ထာနိ။ မာတုကုစ္ဆိဂတကာလေ ဝိယ ဟိ ဗဟိနိက္ခန္တကာလေပိ န တာဝ ဣန္ဒြိယာနိ သကိစ္စကာနိ ဟောန္တိ, အနုက္ကမေန ပန ဝိသဒဘာဝံ ပတ္တကာလေ ဧဝ သကိစ္စကာနိ ဟောန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာန’’န္တိ။ အာပါထဂတေတိ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌိတေ။ တမေဝ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌိတံ ရူပံ ပဋိစ္စ ဃဋ္ဋနာ ပစ္စယံ လဒ္ဓါ။ ဃဋ္ဋနာတိ ပဋိဃာတော, ယေန ဗျာပါရာဒိဝိသေသပစ္စယန္တရသဟိတေ စက္ခုဿ ဝိသယေ ဝိကာရုပ္ပတ္တိဝိသဒိသုပ္ပတ္တိဝိသယဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေန အနုဂ္ဂဟော, ဥပဃာတော စာတိ အတ္ထော။ တတောတိ ဃဋ္ဋနာနန္တရံ။ ဃဋ္ဋနာနုဘာဝေနာတိ ဃဋ္ဋနာဗလေန။ ဘဝင်္ဂစလနန္တိ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ ပကမ္ပနံ, တထာ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိယာ ဝိသဒိသဿ ကာရဏဘာဝူပဂမနန္တိ အတ္ထော။ တဉှိ စိတ္တသန္တာနဿ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဘိန္နာဝတ္ထာဟေတုတာယ စလနံ ဝိယာတိ ‘‘စလန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယဝိသယီဘာဝသိဒ္ဓါယ ဓမ္မတာယ အာရမ္မဏဿ အဘိမုခီဘာဝေန ပသာဒဿ တာဝ ဃဋ္ဋနာ ဟောတု, အညသန္နိဿိတဿ ပန ဘဝင်္ဂဿ စလနံ ကထံ ဟောတီတိ? တံသမ္ဗန္ဓဘာဝတော။ ဘေရိတလေ ဌပိတာသု သက္ခရာသု ဧကိဿာ သက္ခရာယ ဃဋိတာယ တဒညသက္ခရာယံ ဌိတမက္ခိကာ စလနံ စေတ္ထ ဥဒါဟရဏန္တိ။ တဒေဝ ရူပန္တိ တဒေဝ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယဘူတံ အာပါထဂတံ ရူပါယတနံ။ ဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒမာနာ ဝိယာတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနံ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ။ တဒါရမ္မဏုပ္ပတ္တိယာ ပရတော ဘဝင်္ဂဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဝိသယဂ္ဂဟဏံ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဝတွာ တဒနန္တရံ ဒဿနာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗေသု တာနိ အဝတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ ဂဟဏံ ဥဒ္ဒေသေ ဒွိန္နံ အာဝဇ္ဇနာနံ အာဝဇ္ဇနသာမညေန ဂဟိတတ္တာ။
အာဝဇ္ဇနာနန္တရန္တိ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနာနန္တရံ။ ယေ ဟဒယဝတ္ထု ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိဝီထိစိတ္တာနိပိ နာနုဇာနန္တိ, တေသံ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနာယ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိ အာဂတာ။ န ဟိ သက္ကာ ပါဠိံ ပဋိသေဓေတုံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၃။) [သျ]‘‘သစေ မဟန္တံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဇဝနပရိယောသာနာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဝုစ္စမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ စုဒ္ဒသစိတ္တက္ခဏာယုကဉှိ အာရမ္မဏမိဓ ‘‘မဟန္တ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, တဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဒွိတိစိတ္တက္ခဏာတီတံ ဟုတွာ အာပါထဂမနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယထာဝဝတ္ထာပိတေတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန ဝုတ္တာကာရေန ကတဝဝတ္ထာပနေ။ အာဝဇ္ဇနာယ, ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဝသေသကာမာဝစရကိရိယာန’’န္တိ အဝသေသဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဆ သတ္တ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ပဉ္စ ဝါ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုတ္တမုစ္ဆိတာဒိကာလေ ဟိ ပဉ္စပိ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ။
တာနိယေဝါတိ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၅၅) ဝုတ္တာနိ ဧကူနတိံသ ကာမာဝစရဇဝနာနိယေဝ။ ဣတော အညံ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဧဝကာရဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဂေါတြဘူတော’’တိ ဣဒံ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနိယာနံ ပရိကမ္မဝေါဒါနာနမ္ပိ ဂဟဏံ, န ဂေါတြဘုနော ဧဝ။ ဖလစိတ္တာနီတိ သမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တနကဖလစိတ္တာနိ။ ယံ ယံ လဒ္ဓပစ္စယန္တိ ယံ ယံ ဇဝနံ ရူပါဝစရဇဝနာဒိဝသေန ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဥပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓပစ္စယံ။
အတိမဟန္တန္တိ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ။ တတ္ထ ဟိ တဒါရမ္မဏစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အညတ္ထ။ ဝိဘူတန္တိ သုပါကဋံ, တဉ္စ ကာမာဝစရမေဝ။ တတ္ထ ဟိ တဒါရမ္မဏဿ ဥပ္ပတ္တိ။ ကာမာဝစရဇဝနာဝသာနေတိ ကာမာဝစရဇဝနဿေဝ အဝသာနေ။ န ဟိ တံ ကာမတဏှာဟေတုကကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရဇဝနံ အနုဗန္ဓတိ အဇနကတ္တာ, ဇနကာသဒိသတ္တာ စ။ ယထာ ဂေဟတော ဗဟိ ဂန္တုကာမော တရုဏဒါရကော ဇနကံ, ဇနကသဒိသံ ဝါ အနုဗန္ဓတိ, န အညံ, ဧဝမိဒမ္ပိ။ တတ္ထာပိ န သဗ္ဗသ္မာ ဇဝနာ သဗ္ဗံ ဇဝနေန တဒါရမ္မဏဿ နိယမေတဗ္ဗတော, အာရမ္မဏေန စ ဝေဒနာယ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗတော။ တတ္ထာယံ နိယမော – ပရိတ္တကုသလလောဘမောဟမူလသောမနဿသဟဂတကိရိယဇဝနာနံ အညတရာနန္တရံ အတိမဟတိ ဝိသယေ ပဉ္စန္နံ သောမနဿသဟဂတာနံ အညတရံ တဒါရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တထာ ပရိတ္တကုသလာကုသလဥပေက္ခာသဟဂတကိရိယဇဝနာနံ အညတရာနန္တရံ ဥပေက္ခာသဟဂတာနံ ဆန္နံ တဒါရမ္မဏာနံ အညတရံ ပဝတ္တတိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒီနန္တိ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တအနိဋ္ဌာရမ္မဏာနံ ဝသေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တယိဒံ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာပရိဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုရိမကမ္မဝသေနာ’’တိ ဣဒံ တဒါရမ္မဏဝိသေသဒဿနတ္ထံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၄။) [သျ]န ဟိ ပဋိသန္ဓိဇနကမေဝ ကမ္မံ တဒါရမ္မဏံ ဇနေတိ, အထ ခေါ အညကမ္မမ္ပိ။ တံ ပန ပဋိသန္ဓိဒါယိနာ ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတဒါရမ္မဏတော ဝိသဒိသမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ။ ‘‘ဇဝနစိတ္တဝသေနာ’’တိ ဣဒံ တဒါရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ နိယမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ တဉှိ အတ္တနော ဥက္ကဋ္ဌတရဿ တဒါရမ္မဏဿ ပစ္စယော န ဟောတိ။ ယော ယော ပစ္စယော လဒ္ဓေါ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒီသု ယော ယော တဒါရမ္မဏဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော သမဝေတော ဟောတိ။ ကိဉ္စိ အန္တရန္တိ ကိဉ္စိ ခဏန္တရံ။ ဥဒကမိဝါတိ ပဋိသောတံ ဂစ္ဆန္တံ ဥဒကမိဝ။
ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံ ဝါတိ ဝစနသိလိဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝိယ။ ဒွိက္ခတ္တုံယေဝ ပန ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဝိပါကစိတ္တတ္တာ, အာဝဇ္ဇနဿ စ ဝိဒူရတ္တာ, မူလဘဝင်္ဂါဒိဘဝင်္ဂသာမညသဗ္ဘာဝတော စ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တနာရဟံ သမာနံ တဿ ဇဝနဿ အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ တဒါရမ္မဏန္တိ ဝုစ္စတိ ဧကဿ အာရမ္မဏသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ကာမာဝစရံ, ဩဋ္ဌမုခ’’န္တိ စ ယထာ။ ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ပဋ္ဌာနေ ‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆) ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနံ ဧဝ အနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တ’’န္တိ ကိရိယာဇဝနာနန္တရံ န ဣစ္ဆန္တိ။ ဝိပ္ဖါရဝန္တံ ဟိ ဇဝနံ နာဝံ ဝိယ နဒီသောတော ဘဝင်္ဂံ အနုဗန္ဓတိ, န ပန ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝတော သန္တဝုတ္တိကိရိယဇဝနံ ပဏ္ဏပုဋံ ဝိယ နဒီသောတောတိ။ တယိဒံ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကေနစိ အဓိပ္ပါယေန ကတ္ထစိ အဝစနံ ဒိဿတိ, ယထာ တံ ဓမ္မသင်္ဂဟေ အကုသလနိဒ္ဒေသေ လဗ္ဘမာနောပိ အဓိပတိ န ဝုတ္တော။ ယဉ္စ ပဏ္ဏပုဋံ နိဒဿိတံ, တမ္ပိ နိဒဿိတဗ္ဗေန န သမာနံ။ နာဝါပဏ္ဏပုဋာနဉှိ နဒီသောတဿ အာဝဋ္ဋနံ, ဂတိ စ ဝိသဒိသီတိ နာဝါယ နဒီသောတဿ အနုဗန္ဓနံ, ပဏ္ဏပုဋဿ အနနုဗန္ဓနဉ္စ ယုဇ္ဇတိ, ဣဓ ပန ကိရိယဇဝနေတရဇဝနာနံ ဘဝင်္ဂသောတဿ အာဝဋ္ဋနံ, ဂတိ စ သဒိသီတိ ဧတဿ အနနုဗန္ဓနံ, ဣတရဿ အနုဗန္ဓနဉ္စ န ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
ဘဝင်္ဂမေဝါတိ အဝဓာရဏံ ဘဝပရိယောသာနဿ ဣဓ န အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အညထာ တဒါရမ္မဏာဝသာနေ စုတိပိ န ဟောတိယေဝ။ ဒဿနာဒီနီတိ ဒဿနသဝနဃာယနသာယနဖုသနာနိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိသန္ဓိတော ဘဝင်္ဂမေဝ, ဘဝင်္ဂတော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၅။) [သျ]အာဝဇ္ဇနမေဝါတိ ဧဝံ ပဝတ္တစိတ္တနိယမဝသေနေဝ။ တမ္ပီတိ စုတိစိတ္တမ္ပိ။ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဝိယ ဧကူနဝီသတိဝိဓမေဝ ဟောတိ အတ္ထတော ဘေဒါဘာဝတော။
ဘဝဂတိဌိတိနိဝါသေသူတိ တီသု ဘဝေသု, ပဉ္စသု ဂတီသု, သတ္တသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု, နဝသု သတ္တာဝါသေသု စ။ ယော ပနေတ္ထ အစိတ္တကော, သော ဣဓ န ဂဟေတဗ္ဗော ဝိညာဏကထာဘာဝတော။ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ‘‘သံသရမာနာနံ သတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧတေသု ဝုတ္တနယေန သံသရမာနေသု သတ္တေသု ယော ပန အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိမနွာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ တဿ အရဟတော နိရုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ စိတ္တံ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝတော။
ဣတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓေ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
ဝေဒနာက္ခန္ဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၆။ ဝေဒေန အနုဘဝနာကာရေန အယိတံ ပဝတ္တံ ဝေဒယိတံ, ဝေဒယိတန္တိ လက္ခိတဗ္ဗဓမ္မဇာတံ ဝေဒယိတလက္ခဏံ။ တံ ပန အတ္ထတော ဝေဒနာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝေဒယိတလက္ခဏံ နာမ ဝေဒနာဝါ’’တိ။ အထ ဝါ ဝေဒယိတံ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ ကပ္ပနာသိဒ္ဓံ ဘေဒံ နိဿာယ အညပဒတ္ထသမာသဝသေနာပိ ဝေဒနာဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဝေဒယိတလက္ခဏံ နာမ ဝေဒနာဝါ’’တိ။ ဝေဒယတိ ဝေဒယတီတိ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန ဝစနံ ဝေဒနာယ သဝိသယေ အဘိဏှပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။ သဘာဝဓမ္မတော အညော ကတ္တာ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဣတီတိ အနိယမတော ဟေတုအတ္ထော။ ခေါတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ။ တသ္မာတိ တဿ နိယမနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ယထာပစ္စယံ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ, တသ္မာ ဝေဒနာတိ ဝုစ္စတီတိ။
‘‘ကုသလဝိညာဏေန သမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကုသလာယ ဝေဒနာယ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာ ကာစိ ကုသလာ ဝေဒနာ, သဗ္ဗာ သာ ကုသလေန ဝိညာဏေန သမ္ပယုတ္တာတိ, န ပန တဿာ ကုသလဘာဝသံသိဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ ကုသလေန ဝိညာဏေန သမ္ပယောဂတော ကုသလာယ ဝေဒနာယ ကုသလဘာဝေါ,
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၆။) [သျ]အထ ခေါ ယောနိသောမနသိကာရာဒိကတော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိဝသေနာ’’တိ။ အကုသလာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ ပန ဇာတိဝသေန ကုသလာဒိဝိညာဏသမ္ပယုတ္တတာယ တိဝိဓာ, ဧဝံ ယာဝ ဧကူနနဝုတိဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာတိ ဧကူနနဝုတိဝိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဘာဝဘေဒတောတိ သမ္ပယုတ္တဘူမိအာရမ္မဏာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနံ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ ကေဝလံ သဘာဝကတဘေဒတော ဧဝါတိ အတ္ထော။
‘‘ပဉ္စဝိဓာ’’တိ ဝတွာ တံ ပဉ္စဝိဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘သုခ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခယတီတိ သုခံ, ကာယံ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ, ခဏတိ ဝါ ကာယိကံ အာဗာဓန္တိ သုခံ။ သုကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတဿာတိ သုခန္တိ အပရေ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ, ကာယံ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ, ခဏတိ ဝါ ကာယိကံ အဿာဒန္တိ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတဿာတိ ဒုက္ခန္တိ အပရေ။ သောမနဿုပေက္ခာနံ သဒ္ဒတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဒေါမနဿဿ သောမနဿေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိံ ပန ကာရဏံ မာနသေတရသာတာသာတဝသေန သုခံ, ဒုက္ခဉ္စ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သုခံ သောမနဿံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿ’’န္တိ, ဥပေက္ခာ ပန မာနသီ, ဣတရာ စ ဧကဓာဝ ဝုတ္တာတိ? ဘေဒါဘာဝတော။ ယထာ ဟိ အနုဂ္ဂဟူပဃာတကတာယ သုခဒုက္ခာနိ အညထာ ကာယဿ အနုဂ္ဂဟမုပဃာတဉ္စ ကရောန္တိ, အညထာ မနသော, န ဧဝမုပေက္ခာ။ တသ္မာ ဘေဒါဘာဝတော ဧကဓာဝ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာတိ။
တတ္ထ ယေန သဘာဝဘေဒေန ဝေဒနာ ပဉ္စဝိဓာ, သာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေ ဒဿိတေ သုပါကဋာ ဟောတီတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အကုသလဝိပါကေနာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကာယဝိညာဏေန သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာ အဓိကရဏီမတ္ထကေ ကပ္ပါသပိစုပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ အယောကူဋေန ပဟရန္တဿ ပိစုပိဏ္ဍံ အတိက္ကမိတွာ ကူဋံ အဓိကရဏိံ ဂဏှာတိ, နိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ, ဧဝံ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသဿ ဗလဝဘာဝတော ဣဋ္ဌေ, ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ အာရမ္မဏေ ကာယဝိညာဏံ သုခသဟဂတံ ဟောတိ။ အနိဋ္ဌေ, အနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ ဒုက္ခသဟဂတန္တိ အာဟ ‘‘ကုသလ…ပေ… ဒုက္ခ’’န္တိ။ ကာမာဝစရဝိပါကဝိညာဏာနိ ပဉ္စ ကမ္မာရမ္မဏဝသေန သောမနဿသဟဂတာနိ ဟောန္တိ, ရူပါဝစရဝိပါကာနိ စတ္တာရိ ကမ္မဝသေန, သေသာနိ တေရသ ကာမာဝစရာနိ, အဋ္ဌ ရူပါဝစရာနိ, ဒွတ္တိံသ လောကုတ္တရာနိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၇။) [သျ]ယထာရဟံ စေတောဘိသင်္ခါရာရမ္မဏပါဒကာဒိဝသေန သောမနဿသဟဂတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သောမနဿံ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝိညာဏေဟိ သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ။ ဒေါမနဿံ ဒွီဟိ အကုသလဝိညာဏေဟိ သမ္ပယုတ္တံ စေတောဘိသင်္ခါရာရမ္မဏာဒိဝသေန။
အဝသေသပဉ္စပညာသာယာတိ ယထာဝုတ္တာနိ ဆသဋ္ဌိ ဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသေသာယ ပဉ္စပညာသာယ။ တတ္ထ ကုသလာကုသလဝိပါကာနိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု နိဗ္ဗိကပ္ပကာနိ သုခဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာနိ ဘဝိတုံ ယုတ္တာနိပိ ဒွိန္နံ ပိစုပိဏ္ဍာနံ ဝိယ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဥပါဒါရူပါနံ ဃဋ္ဋနာနိဃံသဿ မန္ဒဘာဝတော စက္ခာဒိသန္နိဿိတာနိ အဋ္ဌပိ ဝိညာဏာနိ သဗ္ဗတ္ထ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ, တထာ ဗလဝပစ္စယတာယ သုခဒုက္ခာနံ တေသဉ္စ တဒဘာဝတော။ အပုဗ္ဗာရမ္မဏနိဿယပ္ပဝတ္တီနိ အာဝဇ္ဇနသမ္ပဋိစ္ဆနဝိညာဏာနိ, အသဒိသာနန္တရပ္ပစ္စယံ ကိရိယာရမ္ဘဿ အာဒိဘူတံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ, ကာယဒုက္ခပဓာနတာယ အကုသလဖလဿ တဒုပနိဿယဘူတံ အကုသလဝိပါကပဋိသန္ဓိအာဒိ, ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏပ္ပဝတ္တီနိ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကဝိညာဏာနိ စ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိယေဝ ဟောန္တိ။ ကမ္မဝသေန ဝါ ဝိပါကာနုဘဝနဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေသု အဒုက္ခမသုခဘာဝေါ ယုတ္တော။ သတိ စ ဝိပါကဘူတာယ ဥပေက္ခာယ သုခဒုက္ခမဇ္ဈတ္တဘာဝေ ကမ္မာရမ္မဏဝသေန ကုသလဝိပါကာယ ဣဋ္ဌဘာဝေါ, အကုသလဝိပါကာယ အနိဋ္ဌဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝသိဋ္ဌာနိ ပန သတ္တတိံသ ဝိညာဏာနိ စေတောဘိသင်္ခါရာရမ္မဏပါဒကာဒိဝသေန ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာနိ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ပဉ္စပညာသာယ ဝိညာဏေဟိ ဥပေက္ခာယ သမ္ပယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သလက္ခဏံ နာမ ဓမ္မာနံ အနညသာဓာရဏော သဘာဝေါ, အနုဘဝနဉ္စ သဗ္ဗဝေဒနာနံ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ တံ ပဋိနိယတေန အာရမ္မဏေန နိယမေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနုဘဝနလက္ခဏံ သုခ’’န္တိ တဿ ဗျဘိစာရာဘာဝတော။ ဘုသံ ဗြူဟနံ ဝဍ္ဎနံ ဥပဗြူဟနံ။ တယိဒံ ကာမဉ္စ စေတသိကသုခေပိ လဗ္ဘတိ, တံ ပန သဝိကပ္ပကံ စေတောဘိသင်္ခါရဝသေနာပိ ဟောတိ။ ဣဒန္တု နိဗ္ဗိကပ္ပကံ သဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ တတော သာတိသယန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တာနံ ဥပဗြူဟနရသ’’န္တိ။ အဿာဒိယတီတိ အဿာဒေါ, သုခါဝေဒနာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ, အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၈။) [သျ]အဿာဒေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၆)။ ကာယနိဿိတတ္တာ ကာယေ ဘဝေါ ကာယိကော, သော ဧဝ အဿာဒေါ တထာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ကာယိကအဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ကာယိန္ဒြိယပဒဋ္ဌာနံ အနညဝတ္ထုကတ္တာ။
ဒုက္ခဿ လက္ခဏာဒီနိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
သဘာဝတော, ပရိကပ္ပတော ဝါ ဣဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အနုဘဝနလက္ခဏံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနလက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ တထာ ဝါ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသ’’န္တိ, ယထာဘူတေန ဝါ အယထာဘူတေန ဝါ ဣဋ္ဌာကာရေန အာရမ္မဏဿ သံဘုဉ္ဇနရသံ, ပစ္စနုဘဝနကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပဿဒ္ဓိပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၂) သုတ္တပဒံ နိဿာယ ဝုတ္တံ, တံ ပန နိရာမိသသောမနဿဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သောမနဿေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဒေါမနဿဿ လက္ခဏာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒေါမနဿဿ ကာမဓာတုယံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနတာ တတော ဝိသေသော။
မဇ္ဈတ္တဿ, အာရမ္မဏဿ မဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဝေဒယိတံ အနုဘဝနံ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ မဇ္ဈတ္တဝေဒယိတလက္ခဏာ။ မဇ္ဈတ္တာနုဘဝနတော ဧဝ သမ္ပယုတ္တာနံ နာတိဥပဗြူဟနမိလာပနရသာ။ ‘‘သန္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ ဣဒံ အနဝဇ္ဇာယ နိရာမိသာယ ဥပေက္ခာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, န သဗ္ဗာယ။
ဣတိ ဝေဒနာက္ခန္ဓေ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
သညာက္ခန္ဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၇။ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ နာမ သညာဝါတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကာမံ ဝေဒနာယပိ ဝိပ္ပယုတ္တံ ဝိညာဏံ နတ္ထိ, တဿာ ပန သဘာဝတော ဘိန္နတ္တာ ကာယစိ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တမ္ပိ ကာယစိ ဝိပ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ သညာယ ပန ဤဒိသံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဟိ တံ ဝိညာဏံ…ပေ… သညာယာ’’တိ။
သဗ္ဗာဝါတိ စတုဘူမိကာပိ။ အထ ဝါ ယထာ ဝေဒနာ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ ဘေဒနလက္ခဏာဒိတော ဝုတ္တာ, န ဧဝမယံ, အယံ ပန သဗ္ဗာဝ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၃၉။) [သျ]သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ။ နီလာဒိဘေဒဿ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ သညံ ကတွာ ဇာနနံ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ။ တထာ ဟိ သာ အဘိညာဏေန သဉ္ဇာနနတော ပစ္စာဘိညာဏရသာတိ ဝုစ္စတိ။ နိမိတ္တေန ဟိ ပုန သဉ္ဇာနနကိစ္စာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ။ တဿာ ဝဍ္ဎကိဿ ဒါရုမှိ အဘိညာဏံ ကတွာ တေန အဘိညာဏေန ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘တဒေဝေတ’’န္တိအာဒိ။ ပုန သဉ္ဇာနနဿ ပစ္စယော ပုနသဉ္ဇာနနပစ္စယော, တဒေဝ နိမိတ္တံ ပုန…ပေ… နိမိတ္တံ, တဿ ကရဏံ, ပုန…ပေ… ကရဏံ, ပုနသဉ္ဇာနနပစ္စယဘူတံ ဝါ နိမိတ္တကရဏံ ပုန…ပေ… ကရဏံ, တဒဿာ ကိစ္စန္တိ ပုနသဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ။ ပုနသဉ္ဇာနနနိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကာရိကာယ, နိမိတ္တေန သဉ္ဇာနနန္တိယာ စ သဗ္ဗာယ သညာယ သမာနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိနိဝေသကရဏံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇, ၂၀၂, ၂၀၃, ၄၂၇၊ မ။ နိ။ ၃။၂၇-၂၉) သညာဘိနိဝေသမတ္တေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ အဝိကပ္ပသဘာဝတ္တာ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ပန သညာ ဉာဏမေဝ အနုဝတ္တတိ, တသ္မာ အဘိနိဝေသကာရိကာ, ဝိပရီတဂ္ဂါဟိကာ စ န ဟောတိ။ ဧတေနေဝ သမာဓိသမ္ပယုတ္တတာယ အစိရဋ္ဌာနတာ စ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ရာဂဒိဋ္ဌိမာနာဒိသမ္ပယုတ္တာယ သညာယ ရာဂါဒိအနုဝတ္တိကဘာဝေါတိ။
ဣတိ သညာက္ခန္ဓေ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
သင်္ခါရက္ခန္ဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၈။ ရာသိကရဏလက္ခဏန္တိ သမ္ပိဏ္ဍနလက္ခဏံ, တတော သင်္ခါရာ အာယူဟနရသာ ဝုစ္စန္တိ။ စေတနာပဓာနတာယ ဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကိံ ပန တန္တိ သင်္ခါရာယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီတိ ယထာ အတ္တနော ဖလံ သင်္ခတံ သမ္မဒေဝ နိပ္ဖန္နံ ဟောတိ, ဧဝံ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိပ္ဖါရပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဧတ္ထ ဝိပ္ဖါရော နာမ ဝိပ္ဖါရဝန္တတာ, တသ္မာ သဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အတ္ထော။
တသ္မိံ တသ္မိံ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ နိယမေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော နိယတာ။ သရူပေန အာဂတာတိ ဧဝံ ပိဋ္ဌိဝတ္တကေ အကတွာ ပါဠိယာ သရူပေနေဝ အာဂတာ။ ကဒါစိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော န နိယတာတိ အနိယတာ။ ယဒိပိ အနိယတာ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၀။) [သျ]ဧကဇ္ဈံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မိံ ပန စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ‘‘ဆတ္တိံသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ စ န ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၉။ ဖုသတီတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ယံ တတ္ထ ကာရဏံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဖုသန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဖဿော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာ တံ ဖုသနလက္ခဏေန ဖဿေန ဖုသန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အာရမ္မဏဖုသနမတ္တံ ဝါ ဖဿောတိ သာဓနတ္တယမ္ပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ သဘာဝဓမ္မေသု ကတ္တုကရဏသာဓနဝစနံ တဒါကာရသမာရောပနတော ပရိယာယကထာ, ဘာဝသာဓနဝစနမေဝ နိပ္ပရိယာယကထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖုသနလက္ခဏော’’တိ။ အယဉှီတိအာဒိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာဒိသမတ္ထနံ။ ယဒိ အယံ ဓမ္မော စေတသိကော, သွာယံ အရူပဓမ္မော သမာနော ကထံ ဖုသနလက္ခဏော, သံဃဋ္ဋနရသာဒိကော စ ဟောတီတိ အန္တောလီနံ စောဒနံ ဟဒယေ ဌပေတွာ တဿ သောဓနတ္ထံ ‘‘အရူပဓမ္မောပိ သမာနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတီ’’တိ ဣမိနာ အရူပဿာပိ တဿ ဓမ္မဿ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။ သာ စ တဿ ဖုသနာကာရပ္ပဝတ္တိ အမ္ဗိလအမ္ဗပက္ကာဒိံ ခါဒန္တံ ပဿန္တဿ ပရဿ ခေဠုပ္ပတ္တိ, ပရံ ဝိဗာဓိယမာနံ ဒိသွာ ဒယာလုကဿ သရီရကမ္ပနံ, ရုက္ခသာခဂ္ဂေ ဒုဋ္ဌိတံ ပုရိသံ ဒိသွာ ဘူမိယံ ဌိတဿ ဘီရုကပုရိသဿ ဇင်္ဃစလနံ, ပိသာစာဒိဘာယိတဗ္ဗံ ဒိသွာ ဦရုခမ္ဘောတိ ဧဝမာဒီသု ပရိဗျတ္တာ ဟောတိ။
ဧကဒေသေနာတိ ကဋ္ဌဒွယာဒိ ဝိယ အတ္တနော ဧကပဿေန။ အနလ္လီယမာနောပီတိ အသံသိလိယမာနောပိ။ ရူပသဒ္ဒေဟိ သဟ ဖဿဿ သာမညံ အနလ္လီယမာနသံဃဋ္ဋနမေဝ, န ဝိသယဘာဝေါ။ ယထာ ရူပသဒ္ဒါ စက္ခုသောတာနိ အနလ္လီယမာနာ ဧဝ ‘‘ဖုသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ, ဧဝံ ဖဿဿာပိ အာရမ္မဏဖုသနသံဃဋ္ဋနာနီတိ။ သံဃဋ္ဋနဉ္စ ဖဿဿ စိတ္တာရမ္မဏာနံ သန္နိပတနဘာဝေါ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တမာရမ္မဏဉ္စ သံဃဋ္ဋေတီ’’တိ။ ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန သံဃဋ္ဋနရသတာ ဝုတ္တာ, ဝတ္ထာရမ္မဏသန္နိပါတေန ဝါ သမ္ပဇ္ဇတီတိ သံဃဋ္ဋနသမ္ပတ္တိကော ဖဿော သံဃဋ္ဋနရသော ဝုတ္တော။ ယထာ ‘‘ဒွေ ပါဏီ ဝဇ္ဇေယျု’’န္တိအာဒီသု (မိ။ ပ။ ၂။၃။၈) ပါဏိဿ ပါဏိမှိ သံဃဋ္ဋနံ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ရူပဓမ္မာ, ဧဝံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ သံဃဋ္ဋနံ တဗ္ဗိသေသဘူတော ဧကော စေတသိကဓမ္မော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၄၊ ၄။၆၀) ဝစနတော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၁။) [သျ]စက္ခုရူပဝိညာဏာဒီနံ သင်္ဂတိဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ အာဟ ‘‘တိကသန္နိပါတသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ တဿ ဖဿဿ ကာရဏဘူတော တဒနုရူပေါ သမန္နာဟာရော တဇ္ဇာသမန္နာဟာရော။ ဣန္ဒြိယဿ တဒဘိမုခဘာဝေါ, အာဝဇ္ဇနာယ စ အာရမ္မဏကရဏံ ဝိသယဿ ပရိက္ခတတာ အဘိသင်္ခတတာ, ဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော။ ယထာ နိစ္စမ္မာ ဂါဝီ ယံ ယံ ဌာနံ ဥပဂတာ, တတ္ထ တတ္ထ ဒုက္ခမေဝ ပါပုဏာတိ, ဧဝံ ဖဿေ သတိ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဝေဒနာ စ ဒုက္ခသလ္လာဒိသဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒနာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပန နိစ္စမ္မဂါဝီ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၀။ အဘိသန္ဒဟတိ ပဗန္ဓတိ ပဝတ္တေတိ။ စေတနာဘာဝေါ ဗျာပါရဘာဝေါ။ အာယူဟနံ စေတယနံ ဤရိယနံ။ သံဝိဒဟနံ ဝိစာရဏံ။ အာယူဟနရသာယ စေတနာယ ပဝတ္တမာနာယ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ယထာသကံ ကိစ္စပ္ပသုတာ ဟောန္တီတိ သာ သကိစ္စပရကိစ္စသာဓိကာ ဝုတ္တာ။ ဇေဋ္ဌသိဿော ပရေ သဇ္ဈာယနေ ဥယျောဇေန္တော သယမ္ပိ သဇ္ဈာယတိ။ မဟာဝဍ္ဎကိမှိ ဝဍ္ဎကိကမ္မံ ကာတုမာရဒ္ဓေ ဣတရေပိ ကရောန္တိယေဝ။ ဥဿာဟနဘာဝေနာတိ အာဒရကရဏဘာဝေန။ သာ ဟိ သယံ အာဒရဘူတာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာဒရယတီတိ။ အာယူဟနဝသေန ဥဿာဟနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န ဝီရိယုဿာဟဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၁။ ဝီရဘာဝေါတိ ယေန ဝီရော နာမ ဟောတိ, သော ဓမ္မောတိ အတ္ထော။ ဝိဓိနာ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဝီရိယံ, ဥဿာဟော, တံတံကိစ္စသမာရမ္ဘော, ပရက္ကမော ဝါ။ ဥပတ္ထမ္ဘနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ ဓာရဏံ အနုဗလပ္ပဒါနံ, သမ္ပဂ္ဂဏှနံ ဝါ။ သံသီဒနပဋိပက္ခော ဓမ္မော အသံသီဒနံ, န သံသီဒနာဘာဝမတ္တန္တိ အသံသီဒနဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ။ သံဝေဂပဒဋ္ဌာနန္တိ အဋ္ဌသံဝေဂပုဗ္ဗိကာယ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄၁၈) ကုသလကိရိယာယ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘မဂ္ဂေါ ဂန္တဗ္ဗော ဟောတိ, မဂ္ဂေါ ဂတော, ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ, ကမ္မံ ကတံ, အပ္ပမတ္တကော အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော, ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတော ဟောတိ, အစိရဝုဋ္ဌိတော ဂေလညာ, ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ ဝိစရန္တော န လဘတိ လူခဿ ဝါ ပဏီတဿ ဝါ ဘောဇနဿ ယာဝဒတ္ထံ ပါရိပူရိံ, လဘတိ…ပေ… ပါရိပူရိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏာသဟိတာနိ အဋ္ဌ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထူနိ, တံမူလကာနိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၆၂။ အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗာနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပါလနံ ဇီဝိတဿ ဗျာပါရော, တဉ္စ နေသံ ဇီဝနန္တိ တံ တဿ ကာရဏဘာဝံ ပုရက္ခတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝန္တိ တေနာ’’တိ။ တမ္ပိ စဿ အတ္ထတော ဇီဝနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဇီဝနမတ္တမေဝ ဝါ တ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၃။ အာဓိယတီတိ ဌပေတိ။ အဝိသာရော အတ္တနော ဧဝ အဝိသရဏသဘာဝေါ။ အဝိက္ခေပေါ သမ္ပယုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အဝိက္ခိတ္တတာ။ ယေန သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ, သော ဓမ္မော အဝိက္ခေပေါတိ။ အဝူပသမလက္ခဏဿ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခတာယ စိတ္တဿ ဥပသမနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိသေသတောတိ ယေဘုယျေန။ သုခဝိရဟိတောပိ ဟိ အတ္ထိ သမာဓီတိ။ ဒီပစ္စိနိဒဿနေန သန္တာနဌိတိဘာဝံ သမာဓိဿ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၄။ သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယာတိ သဒ္ဒဟနကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သဒ္ဓါယ ပစ္စယတံ ဒဿေတိ။ တဿာ ဟိ ဓမ္မာနံ တထာပစ္စယဘာဝေ သတိ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဒဟတီတိ ဝေါဟာရော ဟောတိ။ သဒ္ဒဟနံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ပတ္တိယာယနံ, တံ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ သဒ္ဒဟနလက္ခဏာ။ ဩကပ္ပနလက္ခဏာတိ အနုပဝိသိတွာ ဧဝမေတန္တိ ကပ္ပနလက္ခဏာ။ ကာလုဿိယမလံ ဝိဓမေတွာ သမ္ပယုတ္တာနံ, ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝါ ပသာဒနံ အနာဝိလဘာဝကရဏံ ရသော ဧတိဿာတိ ပသာဒနရသာ။ ပက္ခန္ဒနံ အဓိမုစ္စနဝသေန အာရမ္မဏဿ အနုပဝိသနံ။ အကာလုသဘာဝေါ အကာလုဿိယံ, အနာဝိလဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပသာဒနီယဋ္ဌာနေသု ပသာဒဝိပရီတံ အကုသလံ အဿဒ္ဓိယံ, မိစ္ဆာဓိမုတ္တိ စ, တပ္ပစ္စနီကောဝ ပသာဒဘူတော ဝတ္ထုဂတော နိစ္ဆယော အဓိမုတ္တိ, န ယေဝါပနကာဓိမောက္ခော။ ရတနတ္တယံ, ကမ္မံ, ကမ္မဖလဉ္စ သဒ္ဓေယျဝတ္ထု။ သပ္ပုရိသသံသေဝနသဒ္ဓမ္မသဝနယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိယော သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ။ ကုသလဓမ္မာနံ အာဒါနေ ဟတ္ထံ ဝိယ, သဗ္ဗသမ္ပတ္တိသမ္ပဒါနေ ဝိတ္တံ ဝိယ, အမတကသိဖလဖလနေ ဗီဇံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၅။ သရန္တိ တာယာတိ သရဏကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သတိယာ ပစ္စယတံ ဒဿေတိ။ တဿာ ဟိ ဓမ္မာနံ တထာပစ္စယဘာဝေ သတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော သရတီတိ ဝေါဟာရော ဟောတိ။ ဥဒကေ အလာဗု ဝိယ ပိလဝိတွာ ဂန္တုံ အဒတွာ ပါသာဏဿ ဝိယ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၃။) [သျ]နိစ္စလဿ အာရမ္မဏဿ ဌပနံ သရဏံ အသမ္မုဋ္ဌတာကရဏံ အပိလာပနံ။ သမ္မောသပစ္စနီကံ ကိစ္စံ အသမ္မောသော, န သမ္မောသာဘာဝမတ္တံ။ ‘‘သတာရက္ခေန စေတသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ဝစနတော အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အညတော အာဂန္တွာ စိတ္တဝိသယေ အဘိမုခေါ ဘဝတိ ဧတာယာတိ ဝိသယာဘိမုခဘာဝေါ, သတိ။ သတိယာ ဝတ္ထုဘူတာ ကာယာဒယောဝ ကာယာဒိသတိပဋ္ဌာနာနိ, သတိ ဧဝ ဝါ ပုရိမာ ပစ္ဆိမာယ ပဒဋ္ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၆။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟီတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ဟိရိယတီတိ လဇ္ဇာကာရေန ဇိဂုစ္ဆတိ။ တေဟိယေဝါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိယေဝ။ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဥဗ္ဗိဇ္ဇတိ။ ဟိရီ ပါပဓမ္မေ ဂူထံ ဝိယ ပဿန္တီ ဇိဂုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ ဟိရီ’’တိ။ ဩတ္တပ္ပံ တေ ဥဏှံ ဝိယ ပဿန္တံ တတော ဥတ္တသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တာသလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေနာတိ လဇ္ဇာကာရေန, ဥတ္တာသာကာရေန စ။ အတ္တဂါရဝပဒဋ္ဌာနာ ဟိရီ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနတာယ, အတ္တာဓိပတိတာယ စ။ ပရဂါရဝပဒဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနတာယ, လောကာဓိပတိတာယ စ။ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အတ္တာနံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဟိရိဩတ္တပ္ပါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝုတ္တာ, န ပနေတေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ, ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ လောကပါလကာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၉၊ ဣတိဝု။ ၄၂) သုတ္တပဒံ အတ္တာဓိပတိ, လောကာဓိပတိဘာဝေ စ ‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ, သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀) စ သုတ္တပဒါနိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၇။ ယသ္မာ လောဘပဋိပက္ခော အလောဘောတိ ယေ ဓမ္မာ တေန သမ္ပယုတ္တာ, တံသမင်္ဂိနော ဝါ သတ္တာ တေန န လုဗ္ဘန္တိ, သယံ ကဒါစိပိ န လုဗ္ဘတေဝ, အတ္ထတော ဝါ အလုဗ္ဘနာကာရော ဧဝ စ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န လုဗ္ဘန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧသေဝ နယောတိ ‘‘န ဒုဿန္တိ တေနာ’’တိအာဒိနာ ကာရကတ္တယယောဇနံ အတိဒိသတိ။ အဂေဓော အဂိဇ္ဈနံ အနဘိကင်္ခနံ။ အလဂ္ဂဘာဝေါ အနာသတ္တတာ။ အပရိဂ္ဂဟော ကဿစိ ဝတ္ထုနော မမတ္တဝသေန အသင်္ဂဟော။ အနလ္လီနော ဘာဝေါ အဓိပ္ပါယော ဧတဿာတိ အနလ္လီနဘာဝေါ။ ဧဝဉှိ ဥပမာယ သမေတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၆၈။ စဏ္ဍိကဿ ဘာဝေါ စဏ္ဍိက္ကံ, ကောပေါ။ တပ္ပဋိပက္ခော အစဏ္ဍိက္ကံ, အဗျာပါဒေါ။ အဝိရောဓော အဝိဂ္ဂဟော။ အနုကူလမိတ္တော အနုဝတ္တကော။ ဝိနယရသောတိ ဝိနယနရသော။ သောမ္မဘာဝေါ မေဇ္ဇနဝသေန ဟိလာဒနီယတာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၉။ ဓမ္မာနံ ယော ယော သဘာဝေါ ယထာသဘာဝေါ, တဿ တဿ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓော။ အက္ခလိတံ အဝိရဇ္ဈိတွာ ပဋိဝေဓော အက္ခလိတပဋိဝေဓော။ ဝိသယဿ ဩဘာသနံ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟန္ဓကာရဝိဓမနံ ဝိသယောဘာသနံ။ ကတ္ထစိပိ ဝိသယေ အသမ္မုယှနာကာရေနေဝ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, သမ္မောဟပဋိပက္ခတာယ ဝါ တဒဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သဗ္ဗကုသလာနံ မူလဘူတာတိ သဗ္ဗေသံ စတုဘူမကကုသလဓမ္မာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေန ပတိဋ္ဌာဘူတာ, န တေသံ ကုသလဘာဝသာဓနေန။ ယဒိ ဟိ တေသံ ကုသလဘာဝေါ ကုသလမူလပဋိဗဒ္ဓေါ သိယာ, ဧဝံ သတိ တံသမုဋ္ဌာနရူပေသု ဟေတုပစ္စယတာ န သိယာ။ န ဟိ တေ တေသံ ကုသလာဒိဘာဝံ သာဓေန္တိ, န စ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁)။ ယထာ စ ကုသလဘာဝေါ, ဧဝံ အဗျာကတဘာဝေါပိ အဗျာကတမူလပ္ပဋိဗဒ္ဓေါ သိယာ။ တထာ သတိ အဟေတုကစိတ္တာနံ အဗျာကတဘာဝေါ ဧဝ န သိယာ, အကုသလေသု စ ယတ္ထ ဧကံယေဝ မူလံ, တဿ အကုသလဘာဝေါ န သိယာ, ဥဘယမ္ပိ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ န မူလပ္ပဋိဗဒ္ဓေါ ကုသလာဒိဘာဝေါ, အထ ခေါ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓေါ။ တေသံ ပန သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနာနိ မူလာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၀။ ပဿမ္ဘနံ ဒရထဝူပသမော။ ကာယသဒ္ဒေါ သမူဟဝါစီ, သော စ ခေါ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ကာယောတိ စေတ္ထ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထ ကတမာ တသ္မိံ သမယေ ကာယပဿဒ္ဓိ ဟောတိ? ယာ တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿာ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၄၀)။ ဒရထော သာရမ္ဘော, ဒေါမနဿပစ္စယာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဓိကာနံ ကိလေသာနံ, တထာပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒရထနိမ္မဒ္ဒနေန ပရိဠာဟပရိပ္ဖန္ဒဝိရဟိတော သီတိဘာဝေါ အပရိပ္ဖန္ဒသီတိဘာဝေါ။ ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဓာနာ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၅။) [သျ]ကိလေသာ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသာ, ဥဒ္ဓစ္စံ ဝါ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗကိလေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဂရုဘာဝေါ ဒန္ဓတာ, ထိနမိဒ္ဓါဓိကာနံ, တထာပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒန္ဓတာယ ပဋိပက္ခော အဒန္ဓတာ, န ဒန္ဓတာယ အဘာဝမတ္တံ။
ထဒ္ဓဘာဝေါ ထမ္ဘော, ဒိဋ္ဌိမာနာဓိကာနံ, တပ္ပဓာနာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ နာမံ။ ထဒ္ဓဘာဝနိမ္မဒ္ဒနတော ဧဝ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိဟတာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ, သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အပ္ပဋိဃာတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ အပ္ပဋိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ကမ္မနိ သာဓု ကမ္မညံ, န ကမ္မညံ အကမ္မညံ, တဿ ဘာဝေါ အကမ္မညဘာဝေါ, ဒါနသီလာဒိပုညကိရိယာယံ အယောဂျတာ။ အတ္ထတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံကိလေသဓမ္မာ, တပ္ပဓာနာ ဝါ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ။ ကမ္မညဘာဝေနေဝ သမ္ပန္နာကာရေန အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ အာရမ္မဏကရဏသမ္ပတ္တိ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော, တဒေကဋ္ဌာ စ သံကိလေသဓမ္မာ အဝသေသနီဝရဏာဒယော။ ဝိနိဗန္ဓနိမ္မဒ္ဒနေန သုခပ္ပဝတ္တိဟေတုတာယ ပသာဒနီယဝတ္ထူသု ပသာဒါဝဟာ။ သုဝဏ္ဏဝိသုဒ္ဓိ ဝိယာတိ ယထာ သုဝဏ္ဏဝိသုဒ္ဓိ အပဂတကာဠကာ အလင်္ကာရဝိကတိဝိနိယောဂက္ခမာ, ဧဝမယမ္ပိ သံကိလေသဝိဂမေန ဟိတကိရိယာဝိနိယောဂက္ခမာ။
ကာယစိတ္တာနံ ဂေလညံ, အဿဒ္ဓိယာဒိ, တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ။ ဂေလညပဋိပက္ခော အဂေလညံ, တဗ္ဘာဝေါ လက္ခဏံ ဧတာသန္တိ အဂေလညဘာဝလက္ခဏာ။ ယထာဝုတ္တဂေလညနိမ္မဒ္ဒနေနေဝ နတ္ထိ ဧတာသံ အာဒီနဝေါ ဒေါသော, န ဝါ ဧတာ အာဒီနံ ကပဏံ ဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ နိရာဒီနဝါ, တေနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ, တံ ဝါ သမ္ပယုတ္တေသု ပစ္စုပဋ္ဌပေန္တီတိ နိရာဒီနဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ကာယသမ္ဗန္ဓီ, စိတ္တသမ္ဗန္ဓီ စ ဥဇုဘာဝေါတိ လက္ခိတဗ္ဗတာယ ကာယစိတ္တအဇ္ဇဝလက္ခဏာ။ ကာယစိတ္တာနံ နင်္ဂလသီသစန္ဒကောဋိဂေါမုတ္တဝင်္ကတာသင်္ခါတာနံ ကုဋိလဘာဝါနံ နိမ္မဒ္ဒနတော ကာယစိတ္တကုဋိလဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ။ တတော ဧဝ သဗ္ဗထာပိ အဇိမှဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ, သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ အဇိမှတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေန္တီတိ အဇိမှတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ‘‘သန္တဒေါသပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ, အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနလက္ခဏံ သာဌေယျ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၆။) [သျ]တဒါကာရပ္ပဝတ္တာ အကုသလာ ခန္ဓာ, တဒေကဋ္ဌာ စ သံကိလေသဓမ္မာ မာယာသာဌေယျာဒိကာ။ ဧတ္ထ စ စိတ္တပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ စိတ္တမေဝ ပဿဒ္ဓံ, လဟု, မုဒု, ကမ္မညံ, ပဂုဏံ, ဥဇု စ ဟောတိ။ ကာယပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ ပန ရူပကာယောပိ။ တေနေဝေတ္ထ ဘဂဝတာ ဓမ္မာနံ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ, န သဗ္ဗတ္ထ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၁။ ဆန္ဒနံ ဆန္ဒော, အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာ။ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၆၄) ပန တဏှာပိ ဝုစ္စတိ, ‘‘ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၃၂) ဝီရိယမ္ပီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ကတ္တုကာမတာယေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကတ္တုကာမတာ ဝုစ္စတိ ကရဏိစ္ဆာ။ စေတသိကဿ စ ဓမ္မဿ သာရမ္မဏတ္တာ ကရဏိစ္ဆာ နာမ အာလမ္ဗနဿ အာလမ္ဗိတုကာမတာမုခေနေဝ ဟောတီတိ အာရမ္မဏကရဏိစ္ဆာလက္ခဏော ဆန္ဒော ကတ္တုကာမတာလက္ခဏော ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာရမ္မဏပရိယေသနရသော, အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ စ။ ယဒဂ္ဂေန ပနာယံ အတ္တနော အာရမ္မဏပရိယေသနရသော, တဒဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တာနမ္ပိ ဟောတိယေဝ ဧကာရမ္မဏတာယ တေန တေသံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ စာယံ စေတသော ဟတ္ထပ္ပသာရဏံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ သွာယံ ကုသလေသု ဥပ္ပန္နော ကုသလစ္ဆန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ ယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၂။ အဓိမုစ္စနံ အာရမ္မဏေ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, န ပသာဒနဝသေန။ ယထာ တထာ ဝါ ဟိ အာရမ္မဏေ နိစ္ဆယနံ အဓိမုစ္စနံ အနဓိမုစ္စန္တဿ ပါဏာတိပါတာဒီသု, ဒါနာဒီသု ဝါ ပဝတ္တိယာ အဘာဝါ, သဒ္ဓါ ပန ပသာဒနီယေသု ပသာဒါဓိမောက္ခာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ယထာ သန္တီရိတေ အတ္ထေ နိစ္ဆယနာကာရေန ပဝတ္တိတွာ ပရတော တ္တမာနာနံ တထာ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ, ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တေသု ကထန္တိ? တေသမ္ပိ ဧကံသေနေဝ သံသပ္ပနာကာရဿ ပစ္စယတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒါရကဿ ဝိယ ဣတော စိတော စ သံသပ္ပနဿ ‘‘ကရိဿာမိ န ကရိဿာမီ’’တိ အနိစ္ဆယဿ ပဋိပက္ခကိရိယာ အသံသပ္ပနံ, ယေသု စိတ္တုပ္ပါဒေသု အယံ သန္နိဋ္ဌာနလက္ခဏော အဓိမောက္ခော, တေသံ အာရမ္မဏဓမ္မော ဧဝ သန္နိဋ္ဌေယျဓမ္မော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၇။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၇၃။ ကိရိယာ ကာရောတိ ကာရသဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတမာဟ။ မနမှိ ကာရောတိ မနသိ အာရမ္မဏဿ ကရဏံ။ ယေန ဟိ မနော အာရမ္မဏေ ကရီယတိ အာရမ္မဏေနဿ သံယောဇနတော, တတော ဧဝ တေန အာရမ္မဏမ္ပိ မနသိ ကရီယတီတိ။ ပုရိမမနတောတိ ဘဝင်္ဂမနတော။ ဝိသဒိသမနန္တိ ဝီထိဇဝနံ မနံ ကရောတီတိ မနသိကာရသာမညေန ဝီထိဇဝနပဋိပါဒကေ ဒဿေတိ။
သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏာဘိမုခံ သာရေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ မနသိကာရော သာရဏလက္ခဏော ဝုတ္တော။ သတိယာ အသမ္မုဿနဝသေန ဝိသယာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာ, မနသိကာရဿ ပန သံယောဇနဝသေန အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ အာရမ္မဏပဋိပါဒကဿ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတာဝစနံ ဣတရမနသိကာရာနံ တဒညက္ခန္ဓပရိယာပန္နတာမတ္တံ ဇောတေတီတိ တထာဇောတိတံ တံ ဝိညာဏက္ခန္ဓေ ဩတာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝီထိပဋိပါဒကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၄။ တေသု ဓမ္မေသူတိ ယေသု ဓမ္မေသု သယံ ဥပ္ပန္နာ, တေသု အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တေသု စိတ္တစေတသိကဓမ္မေသု။ အနာရမ္မဏတ္တေပိ ဟိ တေသု သမပ္ပဝတ္တေသု ဥဒါသိနဘာဝတော ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမဝါဟိတလက္ခဏာတိ သမံ အဝိသမံ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တနလက္ခဏာ။ ဥဒါသိနဘာဝေန ပဝတ္တမာနာပိ ဟေသာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တေတိ, ယထာ ရာဇာ တုဏှီ နိသိန္နောပိ အတ္ထကရဏေ ဓမ္မဋ္ဌေ ယထာသကကိစ္စေသု အပ္ပမတ္တေ ပဝတ္တေတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတပဝတ္တိပစ္စယတာ ဦနာဓိကတာနိဝါရဏရသာ, ကိစ္စဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ, သဟဇာတာဓိပတိနော ကထန္တိ? တမ္ပိ တဿာ ကိစ္စမေဝ။ ယံ သဟဇာတဓမ္မာနံ အဓိပတိဘာဝေါတိ, တဿာပိ တထာပဝတ္တနမေဝါတိ နာယံ ဒေါသော။ ‘‘ဣဒံ နိဟီနကိစ္စံ ဟောတု, ဣဒံ အတိရေကတရကိစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပက္ခပါတဝသေန ဝိယ ပဝတ္တိ ပက္ခပါတော, တံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘အနိယတေသု ဣစ္ဆန္တီ’’တိ ဣမိနာ စေတသိကန္တရဘာဝေန ဣစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတိ။ အဒေါသောယေဝ မေတ္တာ။ တထာ ဟိ သောယေဝ ‘‘မေတ္တာ မေတ္တာယနာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၂) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဥပေက္ခာတိ ယံ ဥပေက္ခံ မေတ္တာယ သဒ္ဓိံ ပရိကပ္ပေန္တိ, သာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၇၅။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထူနန္တိ ပရပါဏပရဓနပရဣတ္ထိအာဒီနံ။ အမဒ္ဒနံ မဒ္ဒနပဋိပက္ခဘာဝေါ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထုတော သင်္ကောစနကိရိယာပဒေသေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိတော ဧဝ သင်္ကောစနကိရိယာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဝိရတိယော ဒုစ္စရိတဝတ္ထုနော အကိရိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ ယုဇ္ဇန္တိ, အထ ခေါ ဒုစ္စရိတဿ, ဝိရတီနဉ္စ သောရစ္စဝသေန သင်္ကောစနံ, အကိရိယာနဉ္စ ဟိရောတ္တပ္ပါနံ ဇိဂုစ္ဆနာဒိဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၆။ သင်္ခါရာတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မေ သန္ဓာယာဟ။ တေ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ, အညထာ အဋ္ဌတိံသာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယထာ စိတ္တံ, ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဒုတိယေ သသင်္ခါရာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သသင်္ခါရဘာဝမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။ အဝသေသာ ပဌမေ ဝုတ္တဓမ္မာ။
အဝသေသာ ပဉ္စမေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧတ္ထ ကထံ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာသဟဂတေ သမ္ဘဝန္တီတိ? ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝတော။ အပ္ပနာပ္ပတ္တာ ဧဝ ဟိ ကရုဏာမုဒိတာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ န ဟောန္တိ, တတော အညတ္ထ ပန ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟောန္တီတိ အာစရိယာ။
သုဝိသုဒ္ဓဿ ကာယကမ္မာဒိကဿ စိတ္တသမာဓာနဝသေန ရူပါရူပါဝစရကုသလပ္ပဝတ္တိ, န ကာယကမ္မာဒီနံ သောဓနဝသေန, နာပိ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝါနံ သမုစ္ဆိန္ဒနပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေနာတိ မဟဂ္ဂတစိတ္တုပ္ပါဒေသု ဝိရတီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဝိရတိတ္တယ’’န္တိ။ တတောတိ ရူပါဝစရပဌမေ ဝုတ္တစေတသိကတော။ တေယေဝါတိ ရူပါဝစရပဉ္စမေ ဝုတ္တစေတသိကာ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝ ရူပါဝစရတော ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘အရူပါဝစရဘာဝေါယေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။
ပဌမဇ္ဈာနိကေတိ ပဌမဇ္ဈာနဝတိ။ မဂ္ဂဝိညာဏေတိ စတုဗ္ဗိဓေပိ မဂ္ဂဝိညာဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိဘေဒေ မဂ္ဂဝိညာဏေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝုတ္တနယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ ကိံ အဝိသေသေနာတိ စောဒနာယနေ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ကရုဏာမုဒိတာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂဝိညာဏာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ, ကရုဏာမုဒိတာနဉ္စ သတ္တာရမ္မဏတ္တာ န တာသံ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ။ မဂ္ဂဓမ္မေသု စ ပါဒကာဒိနိယမေန ကဒါစိ သမ္မာသင်္ကပ္ပဝိရဟော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၄၉။) [သျ]သိယာ, န ပန ဝိရတိဝိရဟော ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ပဝတ္တနတောတိ နိယတဝိရတိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၈။ န ဟိရိယတိ န လဇ္ဇတီတိ အဟိရိကော, ပုဂ္ဂလော, စိတ္တံ, တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မသမုဒါယော ဝါ။ ‘‘အဟိရိက္က’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ ကကာရဿ လောပံ ကတွာ ‘‘အဟိရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ ဩတ္တပ္ပဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ဓမ္မမာဟ။ အဇိဂုစ္ဆနံ အဟီဠနံ။ အလဇ္ဇာ အဝိရိဠာ။ တေဟေဝါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဧဝ။ အသာရဇ္ဇံ နိဗ္ဘယတာ။ အနုတ္တာသော အသမ္ဘမော။ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေနာတိ အလဇ္ဇနာကာရေန ပါပါနံ ကရဏရသံ အဟိရိကံ, အနုတ္တာသာကာရေန အနောတ္တပ္ပံ, ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ပါပတော အသင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ အတ္တနိ, ပရေသု စ အဂါရဝပဒဋ္ဌာနာနိ။ ဂါမသူကရဿ ဝိယ အသုစိတော ကိလေသာသုစိတော အဇိဂုစ္ဆနံ အဟိရိကေန ဟောတိ, သလဘဿ ဝိယ အဂ္ဂိတော ပါပတော အနုတ္တာသော အနောတ္တပ္ပေန ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပဋိပက္ခဝသေန ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၉။ လုဗ္ဘန္တိ တေနာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လုဗ္ဘန္တီတိ အဘိဂိဇ္ဈန္တိ။ မုယှန္တီတိ န ဗုဇ္ဈန္တိ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ တဏှာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိဿ အာရမ္မဏဿ အဝိဿဇ္ဇနံ, န အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ။ အဘိသင်္ဂေါ အဘိမုခဘာဝေန အာသတ္တိ။ အပရိစ္စာဂေါ အဝိဇဟနံ, ဒုမ္မောစနီယတာ ဝါ။ အဿာဒဒဿနံ အဿာဒဒိဋ္ဌိ။ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော စ တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂, ၅၄, ၅၇) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၀။ ဓမ္မသဘာဝဿ ယာထာဝတော အဒဿနံ စိတ္တဿ အန္ဓဘာဝေါ။ အညာဏံ ဉာဏပဋိပက္ခော။ သမ္ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထတာ အသမ္ပဋိဝေဓော။ ယထာ ဉာဏံ အာရမ္မဏသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န လဗ္ဘတိ, မောဟဿ တထာ ပဝတ္တိ အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနံ။ အသမ္မာပဋိပတ္တိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ, သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဘာဝေန ဂယှတီတိ ဝါ အသမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ အန္ဓကရဏံ အန္ဓကာရော, တထာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ အန္ဓကာရပစ္စုပဋ္ဌာနော။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၁။ မိစ္ဆာတိ ဓမ္မသဘာဝဿ ဝိပရီတံ, နိစ္စာဒိတောတိ အတ္ထော။ အယောနိသော အဘိနိဝေသော အနုပါယာဘိနိဝေသော ဥပ္ပထာဘိနိဝေသော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၀။) [သျ]ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနံ ပရာမာသော။ ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇, ၂၀၂, ၂၀၃၊ ၃။၂၇-၂၉) အဘိနိဝိသနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၂။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ စိတ္တံ, တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ, သော ဓမ္မော ဥဒ္ဓစ္စံ။ အဝူပသမောတိ အသန္နိသိန္နအပ္ပသန္နဘာဝမာဟ။ အနဝဋ္ဌာနရသန္တိ စလနကိစ္စံ။ ဘန္တတ္တန္တိ ပရိဗ္ဘမနာကာရံ။ စေတသော အဝူပသမေတိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ ပယောဇနေ ဘုမ္မံ, အဝူပသမပစ္စယဘူတံ အာရမ္မဏံ ဝါ ‘‘အဝူပသမော’’တိ ဝုတ္တံ။ အကုသလဓမ္မာနံ ဧကန္တနိဟီနတာယ ‘‘အကုသလဘာဝေန စ လာမကတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၃။ ထိနမိဒ္ဓမေတ္ထ အနိယတံ, န မာနာဒီတိ ထိနမိဒ္ဓဿ အနိယတတာ စ ဧတ္ထ ဒုတိယစိတ္တေ ပဌမာကုသလတော ဝိသေသော။
အနုဿာဟနာဝသီဒနဘာဝေန သံဟတဘာဝေါ ထိနံ, တေန ယောဂတော စိတ္တံ ထိနံ, တဿ ဘာဝေါတိ ထိနတာ။ အသမတ္ထတာဝိဃာတဝသေန အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ။ ယသ္မာ တတော ဧဝ တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မေဓိတာ ဝိဟတသာမတ္ထိယာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘မိဒ္ဓနတာ မိဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အနုဿာဟလက္ခဏန္တိ ဥဿာဟပဋိပက္ခလက္ခဏံ။ ဝီရိယဿ အဝနောဒနံ ခိပနံ ဝီရိယာဝနောဒနံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံသီဒနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, တေသံ ဝါ သံသီဒနံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ သံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အကမ္မညတာလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ ထိနမ္ပိ အကမ္မညသဘာဝမေဝ, တံ ပန စိတ္တဿ, မိဒ္ဓံ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ထိနံ? ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ။ တတ္ထ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂-၁၁၆၃) စ အာဒိနာ ဣမေသံ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တော။ ဩနဟနံ ဝိညာဏဒွါရာနံ ပိဒဟနံ။ လီနတာ လီနာကာရော အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ သင်္ကောစော။ ယသ္မာ ထိနေန စိတ္တဿေဝ သံဟနနံ ဟောတိ, မိဒ္ဓေန ပန ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿ ဝိယ ရူပကာယဿာပိ, တသ္မာ တံ ပစလာယိကာနိဒ္ဒံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ ပစလာယိကာနိဒ္ဒါပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ အရတိ ပန္တသေနာသနေသု, အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အရောစနာ။ ဝိဇမ္ဘိကာ ဝိဇမ္ဘနသင်္ခါတဿ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လဿ ကာရဏဘူတာ သံကိလေသပ္ပဝတ္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၁။) [သျ]အရတိဝိဇမ္ဘိကာဒီသူတိ စ အာဒိ-သဒ္ဒေန တန္ဒိအာဒီနံ ဂဟဏံ။ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ ပယောဇနေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။
အဝသေသာ သောဠသ။ မာနော ပနေတ္ထ အနိယတော ဟောတိ, တေန သဒ္ဓိံ သတ္တရသေဝ ဟောန္တိ။ ပဋ္ဌာနေ ဟိ ‘‘သံယောဇနံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သံယောဇနော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ခတ္တုံ ကာမရာဂေန, တိက္ခတ္တုံ ပဋိဃေန စ မာနော ဝိစိကိစ္ဆာ ဘဝရာဂေါတိ တယောပေတေ သကဒါဂါမိနော သံယောဇနာနံ သံယောဇနေဟိ ဒသဝိဓာ ယောဇနာတိ ဒဿိတာယ ဒသဝိဓာယ ယောဇနာယ ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ မာနသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၄။၁) ဝတွာ ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၄။၁) တထာ ‘‘မာနသံယောဇနံ ပဋိစ္စ ဘဝရာဂသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ ၃။၄။၁) ဝတွာ ‘‘ဘဝရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၄။၁) စ ဧဝမာဂတာဟိ ယောဇနာဟိ မာနဿ အနိယတဘာဝေါ ပကာသိတော။ ယဒိ ဟိ မာနော နိယတော သိယာ, ကာမရာဂဿ မာနရဟိတာ ပဝတ္တိ န သိယာ, တထာ ဘဝရာဂဿ။ ဧဝံ သတိ ပဋ္ဌာနေ စတုက္ခတ္တုံ ကာမရာဂေန ယောဇနာ န သိယာ, တိက္ခတ္တုံယေဝ သိယာ။ ဘဝရာဂမူလိကာ စ န သိယာ။ ဧဝဉ္စ သံယောဇနာနံ သံယောဇနေဟိ အဋ္ဌဝိဓေန ယောဇနာ သိယာ, န ဒသဝိဓေန။ ဒသဝိဓာဝ စ ဒဿိတာတိ။ သေယျာဒိဝသေန ဥစ္စတော နမနံ ဥန္နတိ။ ဥန္နမနဝသေနေဝ သံပဂ္ဂဟရသော။ န ဝီရိယံ ဝိယ တံတံကိစ္စသာဓနေ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန။ ဩမာနဿာပိ အတ္တာနံ အဝံ ကတွာ ဂဟဏမ္ပိ သမ္ပဂ္ဂဟဏဝသေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေတု ဝုစ္စတိ အစ္စုဂ္ဂတဓဇော, ဣဓ ပန ကေတု ဝိယာတိ ကေတု, ဥဠာရတမာဒိဘာဝေါ။ တံ ကေတုဘာဝသင်္ခါတံ ကေတုံ ကာမေတီတိ ကေတုကမျံ, စိတ္တံ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ကေတုကမျံ, သာ ကေတုကမျတာ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ပဝတ္တနတော မာနဿ ဒိဋ္ဌိသဒိသီ ပဝတ္တီတိ သော ဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ ဧကစိတ္တုပ္ပါဒေ န ပဝတ္တတိ, အတ္တသိနေဟသန္နိဿယော စာတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘပဒဋ္ဌာနော’’တိ။
ဧတ္ထာပိ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ထိနမိဒ္ဓံ အာကဍ္ဎတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၅။ ဒုဿန္တီတိ ဗျာပဇ္ဇန္တိ။ စဏ္ဍိက္ကံ ကုဇ္ဈနံ။ အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဝသေန, ဝိရူပသံသပ္ပနကအနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာပနဝသေန စ ဝိသပ္ပနရသော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၂။) [သျ]ကာယဿ ဝိဇ္ဈတ္တဘာဝါပါဒနတော အတ္တနော နိဿယဒဟနရသော။ ဒုဿနံ အတ္တနော, ပရဿ စ ဥပဘောဂဖလကာလေသု အနိဋ္ဌတ္တာ ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၆။ ယံ ပရသမ္ပတ္တီသု ဣဿာကရဏံ, သာ ဣဿာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဿာယနာ ဣဿာ’’တိ။ ဥသူယနံ အသဟနံ။ တတ္ထေဝါတိ ပရသမ္ပတ္တီသု ဧဝ။ အဘိရတိပဋိပက္ခဘူတံ ဣဿာယ ကိစ္စံ, န အဘိရတိယာ အဘာဝမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အနဘိရတိရသာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၇။ မစ္ဆရယောဂေန ‘‘မစ္ဆရီ’’တိ ပဝတ္တမာနံ မစ္ဆရိသဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မစ္ဆရဘာဝေါ မစ္ဆရိယ’’န္တိ။ နိရုတ္တိနယေန ပန မာ ဣဒံ အစ္ဆရိယံ အညေသံ ဟောတု, မယှမေဝ ဟောတူတိ မစ္ဆရိယန္တိ ပေါရာဏာ။ တံ မစ္ဆရိယံ ဝုစ္စမာနာနိ လက္ခဏာဒီနိ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ။ သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ အတ္တသမ္ပတ္တီနံ ပရေဟိ အသာဓာရဏဘာဝကရဏေန သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ကဋုကာကာရဂတိ ကဋုကဉ္စုကတာ။ အတ္တသမ္ပတ္တိ အာဝါသာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၈။ ကုကတန္တိ ဧတ္ထ အကတမ္ပိ ကုကတမေဝ။ ဧဝဉှိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ ‘‘ယံ မယာ န ကတံ, တံ ကုကတ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတာကတာနုသောစနရသ’’န္တိ။ ဧဝံ ကတာကတံ ဒုစ္စရိတံ, သုစရိတဉ္စ ကုကတံ, တံ အာရဗ္ဘ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ပဝတ္တံ ပန စိတ္တံ တံသဟစရိတတာယ ဣဓ ‘‘ကုကတ’’န္တိ ဂဟေတွာ ‘‘တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္ဆာ အနုတာပနံ ဝိဗာဓနံ ပစ္ဆာနုတာပေါ။ ယထာပဝတ္တဿ ကတာကတာကာရဝိသိဋ္ဌဿ ဒုစ္စရိတသုစရိတဿ အနုသောစနဝသေန ဝိရူပံ ပဋိသရဏံ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ပရာယတ္တတာဟေတုတာယ ဒါသဗျမိဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဒါသဗျေ သတိ ဒါသော ပရာယတ္တော ဟောတိ, ဧဝံ ကုက္ကုစ္စေ သတိ တံသမင်္ဂီ။ န ဟိ သော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ကုသလေ ပဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ။ အထ ဝါ ကတာကတာကုသလကုသလာနုသောစနေ အာယတ္တတာယ တဒုဘယဝသေန ကုက္ကုစ္စေန တံသမင်္ဂီ ဟောတီတိ တံ ဒါသဗျံ ဝိယ ဟောတီတိ။
အနိယတေသု ဣဿာဒီသု ထိနမိဒ္ဓသမ္ဘဝေါဝ စာတိ စ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၃။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၉၀။ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တောတိ ခဏဋ္ဌိတိမတ္တော။ ‘‘နိဝါတေ ဒီပစ္စီနံ ဌိတိ ဝိယာ’’တိ ဟိ ဧဝံ ဝုတ္တစိတ္တဋ္ဌိတိ ဝိယ သန္တာနဋ္ဌိတိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသမတ္ထော နိစ္ဆယာဘာဝေန အသဏ္ဌဟနတော စေတသော ပဝတ္တိပစ္စယမတ္တတာယ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒုဗ္ဗလော သမာဓီ’’တိ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ စိကိစ္ဆိတုံ ဒုက္ကရတာယ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗထာ ဝိစိကိစ္ဆာယ စိကိစ္ဆာဘာဝတောတိ တဒတ္ထမတ္တံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, နနု ခေါ’’တိအာဒိနာ သံသပ္ပနဝသေန သေတီတိ သံသယော။ ကမ္ပနရသာတိ နာနာရမ္မဏေ စိတ္တဿ ကမ္ပနကိစ္စာ။ ဥဒ္ဓစ္စဉှိ အတ္တနာ ဂဟိတာကာရေ ဧဝ ဌတွာ ဘမတီတိ ဧကာရမ္မဏသ္မိံယေဝ ဝိပ္ဖန္ဒနဝသေန ပဝတ္တတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ပန ယဒိပိ ရူပါဒီသု ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တထာပိ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, နနု ခေါ, ဣဒံ နု ခေါ, အညံ နု ခေါ’’တိ အညံ ဂဟေတဗ္ဗာကာရံ အပေက္ခတီတိ နာနာရမ္မဏေ ကမ္ပနံ ဟောတီတိ။ အနိစ္ဆယံ ဒွေဠှကံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အနိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အနေကံသဿ အာရမ္မဏေ နာနာသဘာဝဿ ဂဟဏာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ အနေကံသဂါဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၁။ သတ္တာရမ္မဏတ္တာတိ သတ္တပညတ္တိအာရမ္မဏတ္တာ။ နနု စ ပညတ္တိအာရမ္မဏာပိ ဝိပါကာ ဟောန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏာ ဟိ ကာမာဝစရဝိပါကာ’’တိ။ ဝိရတိယောပိ ဝိပါကေသု န သန္တီတိ ဧတ္ထာပိ နနု ကေသုစိ ဝိပါကေသု ဝိရတိယောပိ သန္တီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ကုသလာယေဝါတိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ, တေန လောကိယဝိပါကေသု ဝိရတိယော န သန္တီတိ ဒဿေတိ။
တေသန္တိ ရူပါဝစရာဒိဝိပါကဝိညာဏာနံ။ ဇနေတဗ္ဗဇနကသမ္ဗန္ဓေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၂။ တေတိ တေ အဟေတုကကိရိယသင်္ခါရာ။ တတ္ထ ကုသလဝိပါကမနောဓာတုသမ္ပယုတ္တေဟိ သမာနာ အဟေတုကကိရိယမနောဓာတုသမ္ပယုတ္တာ, သောမနဿသဟဂတသန္တီရဏသမ္ပယုတ္တေဟိ သမာနာ ဟသိတုပ္ပါဒသမ္ပယုတ္တာ, ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏသမ္ပယုတ္တေဟိ သမာနာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနသမ္ပယုတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ကုသလ…ပေ… သမာနာ’’တိ ဝတွာ တတော လဗ္ဘမာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတုဒွယေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝီရိယသဗ္ဘာဝတော ဗလပ္ပတ္တော သမာဓိ ဟောတိ ‘‘ဝီရိယန္တံ ဗလ္လ’န္တိ ကတွာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၄။) [သျ]သမုစ္ဆေဒဝိရတီဟိ ဧဝ အရဟန္တာနံ ဝိရမနကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ ကိရိယစိတ္တေသု ဝိရတိယော န သန္တီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဝိရတိယော’’တိ။ ကာမာဝစရသဟေတုကကိရိယသင်္ခါရာနံ ကာမာဝစရကုသလေဟိ ဝိရတိကတော ဝိသေသော အတ္ထိ, မဟဂ္ဂတေသု ပန တာဒိသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရေနပီ’’တိ, ဓမ္မတော, အာရမ္မဏတော, ပဝတ္တိအာကာရတောတိ သဗ္ဗပကာရေနပီတိ အတ္ထော။
ဣတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
အတီတာဒိဝိဘာဂကထာဝဏ္ဏနာ
အဘိဓမ္မန္တောဂဓမ္ပိ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ သုတ္တန္တနယော ဧဝ, ဧကန္တအဘိဓမ္မနယော ပန အဘိဓမ္မဘာဇနီယန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မေ ပဒဘာဇနီယနယေနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၃။ ဘဂဝတာ ပန ဧဝံ ခန္ဓာ ဝိတ္ထာရိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာ ဣမာယပိ ပါဠိယာ ဝသေန ခန္ဓာနံ သံဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ ယန္တိ သာမညေန အနိယမဒဿနံ။ ကိဉ္စီတိ ပကာရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမဒဿနံ။ ဥဘယေနာပိ အတီတံ ဝါ…ပေ… သန္တိကေ ဝါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ယာဒိသံ ဝါ တာဒိသံ ဝါ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟံ သဗ္ဗံ ဗျာပေတွာ ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသပရိယာဒါန’’န္တိ။ ဧဝံ ပန အညေသုပိ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟေသု ပသင်္ဂံ ဒိသွာ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္ထံ အတိစ္စ ပဝတ္တနတော အတိပ္ပသင်္ဂဿ နိယမနတ္ထံ ရူပန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ရူပန္တိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမန’’န္တိ အာဟ။ ယံ ကိဉ္စီတိ စ ယံ-သဒ္ဒံ ဧကံ ပဒံ, သနိပါတံ ကိံ-သဒ္ဒဉ္စ ဧကံ ပဒန္တိ ဂဟေတွာ အနိယမေကတ္ထဒီပနတော ‘‘ပဒဒွယေနာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ရူပဿ။ အတီတာဒိနာ ဝိဘာဂံ အာရဘတိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နန္တိအာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၄။ အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ အဒ္ဓါ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိသုတ္တဝသေန (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝိညာယတိ။ တထာ ဟိ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တေပိ ‘‘အတီတံ နာနွာဂမေယျာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂, ၂၇၅, ၂၇၆, ၂၇၇) အဒ္ဓါဝသေနေဝ အတီတာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၅။) [သျ]‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, အဒ္ဓါ, ကတမေ တယော? အတီတော အဒ္ဓါ အနာဂတော အဒ္ဓါ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၃) ပန ပရမတ္ထတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အဒ္ဓါ နိရုတ္တိပထသုတ္တဝသေန ခဏပရိစ္ဆိန္နော ဝုတ္တော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ ဇာတံ…ပေ… ပါတုဘူတံ။ အတ္ထီတိ တဿ သင်္ခါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) ဝိဇ္ဇမာနဿ ပစ္စုပ္ပန္နတာ, တတော ပုဗ္ဗေ, ပစ္ဆာ စ အတီတာနာဂတတာ ဝုတ္တာ။ တဒညသုတ္တေသု ပန ယေဘုယျေန စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နော အတီတာဒိကော အဒ္ဓါ ဝုတ္တောတိ သော ဧဝ ဣဓာပိ ‘‘အဒ္ဓါဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တော။
သီတံ သီတဿ သဘာဂေါ, တထာ ဥဏှံ ဥဏှဿ။ ယံ ပန သီတံ, ဥဏှံ ဝါ သရီရေ သန္နိပတိတံ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ အနူနံ အနဓိကံ ဧကာကာရံ, တံ ဧကော ဥတူတိ ဝုစ္စတီတိ သဘာဂဥတုနော အနေကတ္တာ ဧက-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ, ဧဝံ အာဟာရေပိ။ ဧကဝီထိဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ပဉ္စဆဋ္ဌဒွါရဝသေန ဝုတ္တံ။ သန္တတိသမယကထာ ဝိပဿကာနံ ဥပကာရတ္ထာယ အဋ္ဌကထာသု ကထိတာ။ ဇနကော ဟေတု, ဥပထမ္ဘကော ပစ္စယော, တေသံ ဥပ္ပါဒနံ, ဥပတ္ထမ္ဘနဉ္စ ကိစ္စံ။ ယထာ ဗီဇဿ အင်္ကုရုပ္ပါဒနံ, ပထဝီအာဒီနဉ္စ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ, ကမ္မဿ ကဋတ္တာရူပဝိပါကုပ္ပါဒနံ, အာဟာရာဒီနံ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ, ဧဝံ ဧကေကဿ ကလာပဿ, စိတ္တုပ္ပါဒဿ စ ဇနကာနံ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဘူတာနံ, ဥပတ္ထမ္ဘကာနဉ္စ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာနံ ကိစ္စံ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဥတုအာဒီနံ သဘာဂဝိသဘာဂတာသမ္ဘဝတော တံသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော, ကမ္မဿ ပန ဧကဘဝနိဗ္ဗတ္တကဿ သဘာဂဝိသဘာဂတာ နတ္ထီတိ တံသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂံ အဝတွာ ဥပတ္ထမ္ဘကဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ ယဒါ ပန လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ ဟောတိ, တဒါ ဗလဝတာ အကုသလေန ပုရိသလိင်္ဂံ အန္တရဓာယတိ, ဒုဗ္ဗလေန ကုသလေန ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတိ။ ဒုဗ္ဗလေန စ အကုသလေန ဣတ္ထိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယတိ, ဗလဝတာ ကုသလေန ပုရိသလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတီတိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပါနမ္ပိ အတ္ထေဝ ဝိသဘာဂတာတိ တေသမ္ပိ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂေါ သမ္ဘဝတိ, သော ပန န သဗ္ဗကာလိကောတိ န ဂဟိတော။
တံတံသမယန္တိ ဧကမုဟုတ္တာဒိကော သော သော သမယော ဧတဿာတိ တံတံသမယံ, ရူပံ, တံတံသမယဝန္တန္တိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၆။) [သျ]တတော ပုဗ္ဗေတိ တတော ခဏတ္တယဿ ပရိယာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ။ အနုပ္ပန္နတ္တာ အနာဂတံ။ ပစ္ဆာတိ တတော ပစ္ဆာ။ ခဏတ္တယံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတီတံ။ ယဿ ဟေတုကိစ္စံ, ပစ္စယကိစ္စဉ္စ နိဋ္ဌိတတ္တာ အတိက္ကန္တံ, တံ အတီတံ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဟေတုကိစ္စံ, ဥပ္ပန္နဖလတ္တာ နိဋ္ဌိတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ။ ပထဝီအာဒီနံ သန္ဓာရဏာဒိကံ, ဖဿာဒီနံ ဖုသနာဒိကဉ္စ အတ္တနော ကိစ္စံ သကိစ္စံ, သကိစ္စဿ ကရဏက္ခဏော သကိစ္စက္ခဏော, သဟ ဝါ ကိစ္စေန သကိစ္စံ, ယသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စံ ရူပံ ဝါ အရူပံ ဝါ ဟောတိ, သော သကိစ္စက္ခဏော, တသ္မိံ ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ ဧတ္ထ စ ခဏာဒိကထာယံ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတံ, ပစ္ဆာ အတီတ’’န္တိ ဝစနံ အဒ္ဓါဒီသု ဝိယ ဘေဒါဘာဝတော နိပ္ပရိယာယံ။ အဒ္ဓါဒိဝသေန ဟိ အညေဝ ဓမ္မာ အတီတာ အညေ အနာဂတာ အညေ ပစ္စုပ္ပန္နာ လဗ္ဘန္တိ, ခဏာဒိဝသေန ပန နတ္ထိ ဓမ္မတော ဘေဒေါ, ကာလတော ဧဝ ဘေဒေါ။ ဥပ္ပါဒတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတော, ခဏတ္တယေ ဝတ္တမာနော, တတော ပရံ အတီတောတိ နိပ္ပရိယာယာ, အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာဒိ ဝိယ ကေနစိ ပရိယာယေန အတီတမနာဂတန္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတာဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၅။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဘေဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဝုတ္တနယော ဧဝါ’’တိ ဝတွာ တေန အပရိတုဿမာနေန ယဒိပိ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တမေဝ အဇ္ဈတ္တိကန္တိ သဒ္ဒတ္ထော လဗ္ဘတိ, တထာပိ အတ္ထေဝ အဇ္ဈတ္တအဇ္ဈတ္တိကသဒ္ဒါနံ, ဗဟိဒ္ဓါဗာဟိရသဒ္ဒါနဉ္စ အညမညံ အတ္ထဘေဒေါ။ တထာ ဟိ အဇ္ဈတ္တိကသဒ္ဒေါ သပရသန္တာနိကေသု စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု ဗာဟိရသဒ္ဒေါ ဝိယ ပဝတ္တတိ, အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒေါ ပန တဿ တဿ သတ္တဿ သသန္တာနိကေသွေဝ စက္ခုရူပါဒီသု တတော အညေသု ဗဟိဒ္ဓါသဒ္ဒေါ ဝိယ ပဝတ္တတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တနယေ။ နိယကဇ္ဈတ္တမ္ပိ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအဇ္ဈတ္တိကမေဝ, ပရပုဂ္ဂလိကမ္ပိ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဗာဟိရမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၆။ ဟီနပဏီတဘေဒေါ ပရိယာယတော, နိပ္ပရိယာယတော စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဒေဝ သုဒဿီနံ ရူပံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏဘူတေ။ ယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အကုသလဝိပါကဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဟီနံ အနိဋ္ဌဘာဝတော။ ယံ ကုသလဝိပါကံ, တံ ပဏီတံ ဣဋ္ဌဘာဝတော။ ယထာ ဟိ အကုသလဝိပါကော သယံ အနိဋ္ဌော အနိဋ္ဌေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဣဋ္ဌေ, ဧဝံ ကုသလဝိပါကောပိ သယံ ဣဋ္ဌော ဣဋ္ဌေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အနိဋ္ဌေ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ –
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၇။) [သျ]‘‘အကုသလကမ္မဇဝသေန အနိဋ္ဌာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝိဘတ္တာ, ကုသလကမ္မဇံ ပန အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗံ ဣဋ္ဌမေဝ။ ကုသလကမ္မဇဝသေန ဣဋ္ဌာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝိဘတ္တာ။ ကုသလကမ္မဇဉှိ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၆) စ။
တတ္ထ မနာပါနိပိ ကာနိစိ ဟတ္ထိရူပါဒီနိ အကုသလကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနိ သန္တိ, န ပန တာနိ တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ တဿ တဿေဝ ဟိ သတ္တဿ အတ္တနာ ကတေန ကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ သုခဿ ပစ္စယော ဟောတိ, အကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ။ တသ္မာ ကမ္မဇာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ကမ္မကာရကသတ္တဿ ဝသေန ယောဇနာရဟာ သိယာ။ တတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ, န စ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ, တေန အကုသလကမ္မဇမ္ပိ သောဘနံ ပရသတ္တာနံ ဣဋ္ဌံ အတ္ထီတိ အနုညာတံ ဘဝိဿတိ, ကုသလကမ္မဇံ ပန သဗ္ဗေသံ ဣဋ္ဌမေဝါတိ။
တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပန ကေသဉ္စိ မနုဿရူပံ အမနာပံ, ယတော တေ ဒိသွာဝ ပလာယန္တိ, မနုဿာ စ ဒေဝတာရူပံ ပဿိတွာ ဘာယန္တိ, တေသမ္ပိ ဝိပါကဝိညာဏံ တံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ကုသလဝိပါကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဒိသဿ ပန ပုညဿ အဘာဝါ န တေသံ တတ္ထ အဘိရတိ ဟောတိ။ ကုသလကမ္မဇဿ ပန အနိဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝိယ အကုသလကမ္မဇဿ စ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပိ ဟိ အကုသလကမ္မဇံ မနုဿာနံ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏံ, ကုသလကမ္မဇံ ပန ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတံ ကုသလဝိပါကဿ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန ပန ဝေါမိဿကတ္တာ အပ္ပကံ အကုသလကမ္မဇံ ဗဟုလံ အကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ န ဘဝိဿတီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ, ဝိပါကံ ပန န သက္ကာ ဝဉ္စေတုန္တိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အနိဋ္ဌာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ, တံ ရူပါဒိဘာဝသာမညတော ကာမဂုဏသဒိသတာယ တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရေန ဝုတ္တံ။ ဣဋ္ဌာနေဝ ဟိ ရူပါဒီနိ ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၄-၁၆၅, ၁၇၇-၁၇၈, ၂၈၇၊ ၂။၁၅၅, ၂၈၀၊ ၃။၅၇, ၁၉၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) ဝုတ္တာနိ။ ကာမဂုဏဝိသဘာဂါ ဝါ ရူပါဒယော ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ အသိဝေ သိဝေါတိ ဝေါဟာရော ဝိယ, သဗ္ဗာနိ ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနိ ရူပါဒီနိ တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာ ဧဝ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ရူပါ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃)။ အတိသယေန ပန ကမနီယတ္တာ သုတ္တေသု ကာမဂုဏာတိ ဣဋ္ဌရူပါဒီနိ ဝုတ္တာနိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၈။) [သျ]ဝုတ္တနယမေဝါတိ အဘိဒေသေန လက္ခဏတော ဒူရသန္တိကံ ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘ဩကာသတောပေတ္ထ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ကိတ္တကတော ပဋ္ဌာယ ရူပံ ဩကာသဝသေန သန္တိကေ နာမ, ကိတ္တကတော ပန ပဋ္ဌာယ ဒူရေ နာမ? ပကတိကထာယ ကထေန္တာနံ ဒွါဒသ ဟတ္ထာ သဝနူပစာရော နာမ, တဿ ဩရတော သန္တိကေ, ပရတော ဒူရေ။ တတ္ထ သုခုမရူပံ ဒူရေ ဟောန္တံ လက္ခဏတောပိ ဩကာသတောပိ ဒူရေ ဟောတိ, သန္တိကေ ဟောန္တံ ပန ဩကာသတောဝ သန္တိကေ ဟောတိ, န လက္ခဏတော။ ဩဠာရိကရူပံ သန္တိကေ ဟောန္တံ လက္ခဏတောပိ ဩကာသတောပိ သန္တိကေ ဟောတိ, ဒူရေ ဟောန္တံ ဩကာသတောဝ ဟောတိ, န လက္ခဏတော။ ‘‘ဥပါဒါယုပါဒါယာ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော ရူပံ သန္တိကေ နာမ, အန္တောကုစ္ဆိဂတဿာပိ ပရဿ ဒူရေ။ အန္တောကုစ္ဆိဂတဿ သန္တိကေ, ဗဟိ ဌိတဿ ဒူရေတိ ဧဝံ အန္တောဂဗ္ဘပမုခပရိဝေဏသံဃာရာမသီမာဂါမခေတ္တဇနပဒရဇ္ဇသမုဒ္ဒစက္ကဝါဠေသု တဒန္တောဂတဗဟိဂတာနံ ဝသေန ဒူရသန္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၇။ တဒေကဇ္ဈန္တိ တံ ဧကဇ္ဈံ ဧကတော။ အဘိသံယူဟိတွာတိ သံဟရိတွာ, သမူဟံ ဝါ ကတွာ။ အဘိသင်္ခိပိတွာတိ သင်္ခိပိတွာ သင်္ခေပံ ကတွာ။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ရူပံ…ပေ… ဒဿိတံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ရူပခန္ဓသဒ္ဒါနံ သမာနာဓိကရဏသမာသဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ရူပတော အညော ရူပက္ခန္ဓော နာမ အတ္ထီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၈။ ရာသိဘာဝူပဂမနေန ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယောတိ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
သန္တတိဝသေန, ခဏာဒိဝသေန စာတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂဿ အဝစနံ သုခါဒိဝသေန ဘိန္နာယ အတီတာဒိဘာဝဝစနတော။ န ဟိ သုခါ ဧဝ အဒ္ဓါဝသေန, သမယဝသေန စ အတီတာဒိကာ ဟောတိ, တထာ ဒုက္ခာ ဧဝ, အဒုက္ခမသုခါ ဧဝ စ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ, တေန ဝေဒနာသမုဒါယော အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ သမုဒါယဿ တေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတ္တာ, ဝေဒနေကဒေသာ ပန ဂယှမာနာ သန္တတိခဏေဟိ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တိ တထာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော။ ဧကသန္တတိယံ ပန သုခါဒီသု အနေကဘေဒဘိန္နေသု ယော ဘေဒေါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတော, တဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၅၉။) [သျ]ဧကပ္ပကာရဿ ပါကဋဿ ပရိစ္ဆေဒိကာ တံသဟိတဒွါရာလမ္ဗနပ္ပဝတ္တာ, အဝိစ္ဆေဒေန တဒုပ္ပါဒကေကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ သန္တတိ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ တဿာ ဘေဒန္တရံ အနာမသိတွာ ပရိစ္ဆေဒကဘာဝေန ဂဟဏံ ကတံ, လဟုပရိဝတ္တိနော ဝါ အရူပဓမ္မာ ပရိဝတ္တနေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေန ပရိစ္ဆိန္ဒနံ အရဟန္တီတိ သန္တတိခဏဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ ဧကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ ဒိဝသမ္ပိ ဗုဒ္ဓရူပံ ပဿန္တဿ, ဓမ္မံ သုဏန္တဿ ပဝတ္တသဒ္ဓါဒိသဟိတဝေဒနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈတ္တဂတာ’’တိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၉။ သဗျာပါရသဥဿာဟသဝိပါကတာ ကုသလာဒီဟိ တီဟိပိ သာဓာရဏာတိ အသာဓာရဏမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သာဝဇ္ဇကိရိယဟေတုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇကိရိယဟေတုတောတိ ပါဏာတိပါတာဒိဂါရယှကိရိယာနိမိတ္တတော။ ကိလေသသန္တာပဘာဝတောတိ ကိလေသပရိဠာဟေန သဒရထဘာဝတော။ ဝူပသန္တသဘာဝါယ ကုသလာယ ဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ။ သဗျာပါရတောတိ သဤဟတော။ တေန ယထာ ပဝတ္တမာနာယဿာ ဝိပါကေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တထာ ပဝတ္တိံ ဝဒန္တော ဝိပါကုပ္ပါဒနယောဂျတမာဟ။ သဥဿာဟတောတိ သသတ္တိတော, တေန ဝိပါကုပ္ပါဒနသမတ္ထတံ။ သဝိပါကတောတိ ဝိပါကသဗ္ဘာဝတော, တေန ပစ္စယန္တရသမဝါယေနဿာ ဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနံ။ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဝိပါကဓမ္မတံယေဝ ဒဿေတိ။ ကာယကမ္မာဒိဗျာပါရသဗ္ဘာဝတော ဝါ သဗျာပါရတော, ဇဝနုဿာဟဝသေန သဥဿာဟတော, ဝိပါကုပ္ပါဒနသမတ္ထတာဝသေန သဝိပါကတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိပါကံ အနုပ္ပါဒေန္တီပိ ကိရိယာ ကုသလာ ဝိယ သဗျာပါရာ, သဥဿာဟာ ဧဝ စ ဟောတီတိ တဒုဘယံ အနာမသိတွာ ကိရိယာဗျာကတဝါရေ ‘‘သဝိပါကတော’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သဗျာဗဇ္ဈတောတိ ကိလေသဒုက္ခေန သဒုက္ခတော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတောတိ အနဝဇ္ဇကိရိယဟေတုတော, ကိလေသသန္တာပါဘာဝတော, အဗျာဗဇ္ဈတော စ ဝူပသန္တဝုတ္တီတိ ဧဝံ အကုသလာယ ဝုတ္တဝိပလ္လာသတော။ ယထာယောဂန္တိ ယောဂါနုရူပံ။ တီသု ကာရဏေသု ယံ ယံ ယဿာ ယဿာ ယုဇ္ဇတိ, တဒနုရူပန္တိ အတ္ထော။ ကုသလာကုသလဝေဒနာဟိ ဝိပါကဗျာကတာယ တီဟိပိ ကာရဏေဟိ ဩဠာရိကာ။ ကိရိယာဗျာကတာယ သဝိပါကတော သဝိပါကတာဝိသိဋ္ဌသဗျာပါရသဥဿာဟတော ဝါတိ။ ဝုတ္တပရိယာယေနာတိ ဝိပါကဗျာကတာ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၀။) [သျ]အဗျာပါရတော, အနုဿာဟတော, အဝိပါကတော စ တာဟိ ကုသလာကုသလဝေဒနာဟိ သုခုမာ။ ကိရိယာဗျာကတာ အဝိပါကတော, အဝိပါကတာဝိသိဋ္ဌသဗျာပါရသဥဿာဟတော ဝါတိ ဧဝံ ကုသလာကုသလာယ ဝုတ္တဝိပလ္လာသေန။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တာ ဟိ ကမ္မပဋိဗိမ္ဗဘူတာ စ ကာယကမ္မာဒိဗျာပါရဝိရဟတော နိရုဿာဟာ ဝိပါကာ။ သဥဿာဟာ စ ကိရိယာ အဝိပါကဓမ္မာ။ သဝိပါကဓမ္မာ ဟိ သဂဗ္ဘာ ဝိယ ဩဠာရိကာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၀။ နိရဿာဒတောတိ အဿာဒါဘာဝတော သုခပဋိက္ခေပတော။ သဝိပ္ဖါရတောတိ သပရိပ္ဖန္ဒတော, အနုပသန္တတောတိ အတ္ထော။ အဘိဘဝနတောတိ အဇ္ဈောတ္ထရဏတော။ သုခါယ မဇ္ဈတ္တတာ နတ္ထိ, ဥပေက္ခာယ သာတတာ။ သန္တတာဒယော ပန သဗ္ဗတ္ထ သုခုပေက္ခာသု လဗ္ဘန္တီတိ ‘‘ယထာယောဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပါကဋတောတိ သုခိတော ဒုက္ခိတောတိ ဒိသွာပိ ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ ဝိဘူတဘာဝတော။ သာ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၁။ အသမာပန္နသမာပန္န-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဘူမိဝသေနာပိ ဝေဒနာနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရာ သမာပန္နဿ ဝေဒနာ။
ဩဃနိယတောတိ ဩဃေဟိ အာရမ္မဏံ ကတွာ အတိက္ကမိတဗ္ဗတော။ တထာ ယောဂနိယတော, ဂန္ထနိယတော စာတိ ဧတ္ထာပိ ဂန္ထောဝ ဂန္ထနံ, တဿ ဟိတံ အာရမ္မဏဘာဝေန သမ္ဗန္ဓနတောတိ ဂန္ထနိယံ။ ဧဝံ နီဝရဏိယံ, ဥပါဒါနိယဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံကိလေသေ နိယုတ္တာ, သံကိလေသံ ဝါ အရဟန္တီတိ သံကိလေသိကာ။ သာ အနာသဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၂။ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဩဠာရိကသုခုမတာယ။ သမ္ဘေဒေါတိ သင်္ကရော။ ‘‘ဩဠာရိကာ, သုခုမာ’’တိ စ ဝုတ္တာနမ္ပိ ဇာတိအာဒိဝသေန ပုန သုခုမောဠာရိကဘာဝါပတ္တိဒေါသော ယထာ န ဟောတိ, တထာ ပရိဟရိတဗ္ဗော။ ဇာတိဝသေန သုခုမာယ ဝေဒနာယ သဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယဝသေန ဩဠာရိကတံ ပါဠိဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သုခါဒယောပီတိ ဧတ္ထ အကုသလာ ဝေဒနာ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကာ, သဘာဝဝသေန သုခုမာ။ ကုသလဇ္ဈာနသဟဂတာ သုခါ ဝေဒနာ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကာ, သမာပန္နဿ ဝေဒနာတိ ကတွာ ပုဂ္ဂလဝသေန သုခုမာတိ ဧဝမာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘န ပရာမသိတဗ္ဗော’’တိ ဧတေန
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၁။) [သျ]ဇာတိအာဒယော စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ အညမညံ အဝေါမိဿကာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမ္ဘေဒဿ ပရိဟာရော, န အညထာတိ ဒဿေတိ။ ယထာ အဗျာကတမုခေန, ဧဝံ ကုသလာကုသလမုခေနပိ, ယထာ စ ဇာတိမုခေန, ဧဝံ သဘာဝါဒိမုခေနပိ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ အတိဒိသတိ။
ဣဒါနိ ဇာတိအာဒိကောဋ္ဌာသေသုပိ မိထော အကုသလာဒီနံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဩဠာရိကသုခုမတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘နိဿယဒဟနတော’’တိ ဣမိနာ ဒေါသသဟဂတာယ ပါကဋံ ကုရူရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ နိယတာတိ မိစ္ဆတ္တနိယာမေန နိယတာ, အာနန္တရိယဘာဝပ္ပတ္တာ ကပ္ပတိဋ္ဌနကဝိပါကတာယ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ ဝိယ။ အသင်္ခါရိကာ သဘာဝတိခိဏတာယ ဩဠာရိကာ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ဩဠာရိကာ။ သာပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ နိယတာ ဩဠာရိကာ, တတော ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ, တတော အသင်္ခါရိကာတိ တိဝိဓာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဧကဇ္ဈံ ဝုတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာ သုခုမာ’’တိ။ အဝိသေသေနာတိ ဒေါသသဟဂတာ, လောဘသဟဂတာတိ အဘေဒေန။ အကုသလာ ဗဟုဝိပါကာ ဒေါသုဿန္နတာယ ဩဠာရိကာ။ တထာ ကုသလာ အပ္ပဝိပါကာ။ မန္ဒဒေါသတ္တာ အကုသလာ အပ္ပဝိပါကာ သုခုမာ။ တထာ ကုသလာ ဗဟုဝိပါကာ။
ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တိဝတ္ထုဘာဝတော ကာမာဝစရာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ, လောကုတ္တရာ ပန ဧကန္တသုခုမာဝ။ တတ္ထာပိ စ ဝိဘာဂံ ပရတော ဝက္ခတိ။ ဘာဝနာမယာပီတိ ဘာဝနာမယာယ ဘေဒနေန ဒါနသီလမယာနမ္ပိ ဘေဒနံ နယတော ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘာဝနာယ ပဂုဏဗလဝကာလာဒီသု ကဒါစိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ မနသိကာရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာဝနာမယာပိ ဒုဟေတုကာ’’တိ။ တံတံဘူမိဝိပါကကိရိယာဝေဒနာသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ကာမာဝစရဝိပါကာ ဩဠာရိကာ, ရူပါဝစရာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ ယာဝ အရဟတ္တဖလာ နေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကာမာဝစရကိရိယာ ဩဠာရိကာ, ရူပါဝစရကိရိယာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ ကာမာဝစရာ စ ‘‘ဒါနာကာရပ္ပဝတ္တာ ဩဠာရိကာ, သီလာကာရပ္ပဝတ္တာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနာ နေတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဇာတိကောဋ္ဌာသေ အယံ ဝိဘာဂေါ, ဧဝံ သဘာဝကောဋ္ဌာသာဒီသုပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုက္ခာဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၂။) [သျ]သဗ္ဗော စာယံ ဝိဘာဂေါ လက္ခဏသန္နိဿိတော ဝုတ္တောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဩကာသဝသေန စာပီ’’တိအာဒိ။ သုခါပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဒုက္ခမသုခံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗာသု ဘူမီသု။ ယထာနုရူပန္တိ ယာ ယာ ဝေဒနာ ယတ္ထ ယတ္ထ လဗ္ဘတိ, တဒနုရူပံ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ ယံ ဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဝေဒနာ ပဝတ္တတိ, တဿ ဝသေနာပိ။ ဟီနဝတ္ထုကာတိ ဟီနံ ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကင်္ဂုဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဝေဒနာ ဟီနဝတ္ထုကတာယ ဩဠာရိကာ။ သာလိမံသောဒနံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပဏီတဝတ္ထုကတာယ သုခုမာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၃။ အာဒိနာ နယေနာတိ သဗ္ဗံ ပါဠိဂတိံ အာမသတိ။ ဇာတိအာဒိဝသေန အသမာနကောဋ္ဌာသတာ ဝိသဘာဂတာ။ ဒုက္ခဝိပါကတာဒိဝသေန အသဒိသကိစ္စတာ အသံသဋ္ဌတာ, န အသမ္ပယောဂေါ။ ယဒိ သိယာ, ဒူရဝိပရိယာယေန သန္တိကံ ဟောတီတိ သံသဋ္ဌတာ သန္တိကတာ အာပဇ္ဇတိ, န စ ဝေဒနာယ ဝေဒနာသမ္ပယောဂေါ အတ္ထိ။ သန္တိကပဒဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘သဘာဂတော စ သရိက္ခတော စာ’’တိ ဝက္ခတီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသဒိသသဘာဝတာ အသရိက္ခတာ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ ဩဠာရိကသုခုမဘေဒေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝတ္တဗ္ဗေသု သဗ္ဗေသု ဝါရေသု။ ဇာတိအာဒိဝသေန သမာနကောဋ္ဌာသတာ သဘာဂတာ, ဒုက္ခဝိပါကတာဒိဝသေန ပန သဒိသသဘာဝတာ သရိက္ခတာ။ တေနာဟ ‘‘အကုသလာ ပန…ပေ… သန္တိကေ’’တိ။
ဣတိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ အတီတာဒိဝိဘာဂေ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၄။ ဧတန္တိ ဧဝံ အတီတာဒိဝိဘာဂေ ဝိတ္ထာရကထာမုခံ။ ဉာဏဘေဒတ္ထန္တိ နာနပ္ပကာရံ ဉာဏပ္ပဘေဒတ္ထံ။ ကမတောတိ ဒေသနာက္ကမတော, ယေန ကာရဏေနာယံ ဒေသနာက္ကမော ကတော, တတောတိ အတ္ထော။ ဝိသေသတောတိ ဘေဒတော, ခန္ဓုပါဒါနက္ခန္ဓဝိဘာဂတောတိ အတ္ထော။ အနူနာဓိကတောတိ ပဉ္စဘာဝတော။ ဥပမာတောတိ ဥပမာဟိ ဥပမေတဗ္ဗတော။ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော ဒွိဓာတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဉာဏေန ပဿိတဗ္ဗတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၃။) [သျ]ပဿန္တဿတ္ထသိဒ္ဓိတောတိ ယထာ ပဿန္တဿ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖတ္တိတော။ ဝိဘာဝိနာတိ ပညဝတာ။
ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနပဋိပါဋိ။ ‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၈, ၉) ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗာ ပဌမံ ဝုတ္တာ, ဒုတိယံ ပဟာတဗ္ဗာ ဒုတိယံ ဝုတ္တာတိ အယံ ပဟာနက္ကမော။ သီလဝိသုဒ္ဓိံ ပဋိပဇ္ဇ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ, တထာ တတော ပရာပီတိ အာဟ ‘‘သီလဝိသုဒ္ဓိ…ပေ… ပဋိပတ္တိက္ကမော’’တိ, အနုပုဗ္ဗပဏီတာ ဘူမိယော အနုပုဗ္ဗေန ဝဝတ္ထိတာတိ အယံ ဘူမိက္ကမော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကော (ဝိဘ။ ၃၅၅) ဧကက္ခဏေပိ သတိပဋ္ဌာနာဒိသမ္ဘဝတော ဒေသနာက္ကမော စ။ ဒါနကထာဒယော အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတော ကထိတာ, ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော ပန ဒါနာဒီနံ ဣဓ ဒေသနာက္ကမဝစနံ။ ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနဟေတုကတာယ ဟိ ‘‘ပဌမံ ကလလံ ဟောတီ’’တိအာဒိကာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ ကထာ။ ၆၉၂) ဒေသနာပိ သမာနာ ဥပ္ပတ္တိအာဒိကမဘာဝေနေဝ ဝုတ္တာ။ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနာဘာဝေန ပန အနေကေသံ ဝစနာနံ သဟပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ယေန ကေနစိ ပုဗ္ဗာပရိယေန ဒေသေတဗ္ဗတာယ တေန တေန အဓိပ္ပါယေန ဒေသနာမတ္တဿေဝ ကမော ဒေသနာက္ကမော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနေနာတိ ပဌမံ ရူပက္ခန္ဓော, တတော ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနေန အနုပ္ပတ္တိတော။ အပ္ပဟာတဗ္ဗတောတိ ခန္ဓေသု ဧကစ္စာနံ ပဟာတဗ္ဗတာဝ နတ္ထိ, ကုတော ပဟာနက္ကမော။ သတိ ဟိ သဗ္ဗေသံ ပဟာတဗ္ဗတာယ ပဟာနက္ကမေန နေသံ ဒေသနာ သိယာ။ အပ္ပဋိပဇ္ဇနီယတောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိဝသေန န ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ‘‘စတုဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဝေဒနာဒီနံ အနိယတဘူမိကတံ ဒဿေတိ။ နိယတဘူမိကာနဉှိ ဘူမိက္ကမော သမ္ဘဝေယျ။
အဘေဒေနာတိ ရူပါဒီနံ ဘေဒံ ဝိဘာဂံ အကတွာ ဧကဇ္ဈံ ပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏေန။ အတ္တဂါဟပတိတန္တိ အတ္တဂါဟသင်္ခါတေ ဒိဋ္ဌောဃေ နိပတိတံ။ သမူဟဃနဝိနိဗ္ဘောဂဒဿနေနာတိ ရူပတော အရူပံ ဝိဝေစေန္တော ရူပါရူပသမူဟေ ဃနဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနဒဿနေန။ စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတန္တိ ဧကဒေသေန သမုဒါယဘူတံ ရူပက္ခန္ဓံ ဝဒတိ။ ယာ ဧတ္ထ ဣဋ္ဌံ, အနိဋ္ဌဉ္စ ရူပံ သံဝေဒေတိ, အယံ ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌရူပသံဝေဒနိကံ ဝေဒနံ ဒေသေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာနမ္ပိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန။ သညာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၄။) [သျ]ဂဟိတာကာရေ ဝိသယေ အဘိသင်္ခါရပ္ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သညာဝသေန အဘိသင်္ခါရကေ’’တိ။ ယထာ ဝိညာဏဿ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ နိဿယဘာဝေါ ပါကဋော, န တထာ ဝေဒနာဒီနန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဒနာဒီနံ နိဿယ’’န္တိ။ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ (ဓ။ ပ။ ၁-၂), စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၆၂), ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁ ဧရကပတ္ထနာဂရာဇဝတ္ထု) ဝစနတော ဝိညာဏံ အဓိပတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၅။ ရူပက္ခန္ဓေ ‘‘သာသဝံ ဥပါဒါနိယ’’န္တိ ဝစနံ အနာသဝါနံ ဓမ္မာနံ သဗ္ဘာဝတော ရူပက္ခန္ဓဿ တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ, န အနာသဝရူပနိဝတ္တနတ္ထံ။
အနာသဝါဝ ခန္ဓေသု ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ, အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သဗ္ဗေပေတေ ခန္ဓာပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာပိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၆။ သဗ္ဗသင်္ခတာနံ သဘာဂေန ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဟော သဗ္ဗသင်္ခတသဘာဂေကသင်္ဂဟော။ သဘာဂသဘာဝေန ဟိ သင်္ဂယှမာနာ သဗ္ဗသင်္ခတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ရုပ္ပနာဒိသာမညေန သမာနကောဋ္ဌာသာ သဘာဂါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏကိစ္စံ အာယူဟနရသာယ စေတနာယ ဗလဝန္တိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ။ အညေ စ ရုပ္ပနာဒိဝိသေသလက္ခဏရဟိတာ ဖဿာဒယော သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသာမညေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ဖုသနာဒယော ပန သဘာဝါ ဝိသုံ ခန္ဓသဒ္ဒဝစနီယာ န ဟောန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝညုနာ တထာဂတေန ဖဿက္ခန္ဓာဒယော န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ, ဘိက္ခဝေ, သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ သဿတဝါဒါ သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ, သဗ္ဗေ တေ ဣမေ ဧဝ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ နိဿာယ ပဋိစ္စ, ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိ ဧဝမာဒိသုတ္တာနဉ္စ ဝသေန အတ္တတ္တနိယဂါဟဿ ဧတပ္ပရမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတေန စ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ စ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ခန္ဓနိဗ္ဗာနဝဇ္ဇဿ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရူပန္တိ ရုပ္ပနသဘာဝံ ဓမ္မဇာတမာဟ။ ဝေဒနန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဝစနတော အညေသဉ္စ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၅။) [သျ]ခန္ဓသဒ္ဒဝစနီယာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဘာဝတော န ပဉ္စေဝါတိ စောဒနံ နိဝတ္တေတုမာဟ ‘‘အညေသံ တဒဝရောဓတော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၇။ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဝါသဋ္ဌာနတော’’တိ။ ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ဝေဒနာယ အာဗာဓကတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တဿ ဝိပရိဏာမာဒိဒုက္ခဿ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရဂါဟိကာ တံတံသင်္ကပ္ပမူလဘူတာ သညာ သမုဋ္ဌာနံ။ ပိတ္တာဒိ ဝိယ ရောဂဿ အာသန္နကာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ။ ဥတုဘောဇနဝိသမတာဝိသမပရိဟာရာဒိ ဝိယ မူလကာရဏံ နိဒါနံ။ စိတ္တဿ အင်္ဂဘူတာ စေတသိကာတိ ဝိညာဏံ ဂိလာနူပမံ ဝုတ္တံ။ ကုဋ္ဌရောဂဝတော သိနိယှနံ တဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝိယ ဗာလဿ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒနာဒုက္ခာဝဟာ အသပ္ပါယသေဝနသဒိသီ။ ဝေဒနတ္တာယာတိ ဝေဒနာသဘာဝတ္ထံ, ဝေဒနတ္တလာဘာယာတိ အတ္ထော။ ကာရဏဋ္ဌာနတာယ, ဘောဇနာဓာရတာယ စ စာရကူပမံ, ဘာဇနူပမဉ္စ ရူပံ။ သုဘသညာဒိဝသေန ဝေဒနာကာရဏဿ ဟေတုဘာဝတော, ဝေဒနာဘောဇနဿ ဆာဒါပနတော စ အပရာဓူပမာ, ဗျဉ္ဇနူပမာ စ သညာ။ ဝေဒနာဟေတုတော ကာရဏကာရကူပမော, ပရိဝေသကူပမော စ သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ဘတ္တကာရော ဧဝ ယေဘုယျေန ပရိဝိသတီတိ ပရိဝေသကဂ္ဂဟဏံ။ ဝေဒနာယ ဝိဗာဓိတဗ္ဗတော, အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော စ အပရာဓိကူပမံ, ဘုဉ္ဇကူပမဉ္စ ဝိညာဏံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၈။ ‘‘ပဉ္စ ဝဓကာ ပစ္စတ္ထိကာ ဥက္ခိတ္တာသိကာတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ အာသီဝိသူပမေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝဓကာတိ ဝုတ္တာ, ‘‘ဘာရောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဘာရသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဘာရာတိ, ‘‘အတီတမ္ပာဟံ အဒ္ဓါနံ ဧဝမေဝ ရူပေန ခဇ္ဇိံ, သေယျထာပိ ဧတရဟိ ပစ္စုပ္ပန္နေန ရူပေန ခဇ္ဇာမိ။ အဟဉ္စေဝ ခေါ ပန အနာဂတံ ရူပံ အဘိနန္ဒေယျံ, အနာဂတမ္ပာဟံ အဒ္ဓါနံ ဧဝမေဝ ရူပေန ခဇ္ဇေယျံ, သေယျထာပိ…ပေ… ခဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ခဇ္ဇနီယပရိယာယေ ခါဒကာတိ, ‘‘သော အနိစ္စံ ရူပံ ‘အနိစ္စံ ရူပ’န္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၅) ယမကသုတ္တေ အနိစ္စာဒိကာတိ။ ယဒိပိ ‘‘ဣဓ ပန သဗ္ဗေပေတေ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ခန္ဓာတိ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဗာဟုလ္လေန ပန ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ တဒန္တောဂဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာယ ဘူမိဝိစာရော ဟေသောတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၆။) [သျ]ဖေဏပိဏ္ဍော ဝိယာတိအာဒီသု ရူပါဒီနံ ဧဝံ ဖေဏပိဏ္ဍာဒိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ယထာ ဖေဏပိဏ္ဍော နိဿာရော ပရိဒုဗ္ဗလော အဂယှုပဂေါ၊ ဂဟိတောပိ ကိဉ္စိ အတ္ထံ န သာဓေတိ, ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒေါ အနေကသန္ဓိသံဃဋိတော ဗဟူနံ ပါဏကာနံ အာဝါသော အနုပုဗ္ဗူပစိတော သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတီ အဝဿံဘေဒီ, ဧဝံ ရူပမ္ပိ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော နိဿာရံ ဖေဂ္ဂု ဝိယ, သုခဘဉ္ဇနီယတော ဒုဗ္ဗလံ, နိစ္စန္တိ ဝါ ဓုဝန္တိ ဝါ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ န ဂဟေတဗ္ဗံ, ဂဟိတမ္ပိ တထာ န ဟောတိ, ဗဟုဆိဒ္ဒံ အသီတိသတသန္ဓိသံဃဋိတံ အနေကကိမိကုလာဝါသံ ကလလာဒိဝသေန အနုပုဗ္ဗူပစိတံ ကလလကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗာသုပိ အဝတ္ထာသု ဝိနဿတိ, အဝဿမေဝ စ ဘိဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၉၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာ) ပန ပရိမဒ္ဒနာသဟနမေဝ ဥပမူပမေယျသမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။
ယထာ ပုဗ္ဗုဠော နိဿာရော ပရိဒုဗ္ဗလော အဂယှုပဂေါ, ဂဟိတောပိ န ကိဉ္စိ အတ္ထံ သာဓေတိ, န စိရဋ္ဌိတိကော, တထာ ဝေဒနာပိ။ ယထာ စ ပုဗ္ဗုဠော, ဥဒကတလံ, ဥဒကဗိန္ဒုံ, ဥဒကဇလ္လိကံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပုဋံ ကတွာ ဂဟဏဝါတဉ္စာတိ စတ္တာရိ ကာရဏာနိ ပဋိစ္စ ဇာယတိ, ဧဝံ ဝေဒနာပိ ဝတ္ထုံ, အာရမ္မဏံ, ကိလေသဇလ္လံ, ဖဿသံဃဋ္ဋနဉ္စာတိ စတ္တာရိ ကာရဏာနိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာ ဟိ ဥဒကတလေ ဗိန္ဒုနိပါတဇနိတော ဝါတော ဥဒကဇလ္လိကသင်္ခါတံ ဥဒကလသိကံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပုဋံ ကတွာ ပုဗ္ဗုဠံ နာမ ကရောတိ, ဧဝံ ဝတ္ထုမှိ အာရမ္မဏာပါထဂမနဇနိတော ဖဿော အနုပစ္ဆိန္နံ ကိလေသဇလ္လံ သဟကာရီပစ္စယဘာဝေန သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝေဒနံ နာမ ကရောတိ။ ဣဒဉ္စ ကိလေသေဟိ မူလကာရဏဘူတေဟိ, အာရမ္မဏဿာဒနဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တံ ဝဋ္ဋဂတံ ဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝါ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဝုတ္တာ, ဦနေဟိပိ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဣဓ မုဟုတ္တရမဏီယတာ ဥပမောပမေယျသမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။
ယထာ ပန မရီစိကာ အသာရာ အဂယှုပဂါ။ န ဟိ တံ ဂဟေတွာ ပါတုံ ဝါ နှာယိတုံ ဝါ ဘာဇနံ ဝါ ပူရေတုံ သက္ကာ, ဧဝံ သညာပိ အသာရာ အဂယှုပဂါ။ ယထာ စ မရီစိကာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ သဉ္ဇာတူမိဝေဂါ ဝိယ ခါယန္တီ မဟာဇနံ ဝိပ္ပလမ္ဗေတိ, ဧဝံ သညာပိ ‘‘နီလံ ပီတံ ဒီဃံ ရဿ’’န္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာ သဘာဝမတ္တေ အဋ္ဌတွာ ‘‘သုဘံ သုခံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိမိစ္ဆာဂါဟဿ ကာရဏဘာဝေန လောကံ ဝိပ္ပလမ္ဗေတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၇။) [သျ]ယထာ ကဒလိက္ခန္ဓော အသာရော အဂယှုပဂေါ။ န ဟိ တံ ဂဟေတွာ ဂေါပါနသီအာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပနေတုံ သက္ကာ, ဥပနီတမ္ပိ တထာ န ဟောတိ, ဗဟုဝဋ္ဋိသမောဓာနော စ ဟောတိ, ဧဝံ သင်္ခါရက္ခန္ဓောပိ အသာရော အဂယှုပဂေါ။ န ဟိ တံ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟေတုံ သက္ကာ, ဂဟိတမ္ပိ တထာ န ဟောတိ, ဗဟုဓမ္မသမောဓာနော စ။ အညဒေဝ ဟိ ဖဿဿ လက္ခဏံ, အညံ စေတနာဒီနံ, တေ ပန သဗ္ဗေ သမောဓာနေတွာ သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ ဝုစ္စတိ။
ယထာ စ မာယာ အသာရာ အဂယှုပဂါ။ န ဟိ တံ ဂဟေတွာ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ကိစ္စံ သာဓေတုံ သက္ကာ, ဣတ္တရာ လဟုပစ္စုပဋ္ဌာနာ အမဏိအာဒိမေဝ မဏိအာဒိရူပေန ဒဿေန္တီ မဟာဇနံ ဝဉ္စေတိ, ဧဝံ ဝိညာဏမ္ပိ အသာရံ ဣတ္တရံ လဟုပစ္စုပဋ္ဌာနံ, တေနေဝ စိတ္တေန အာဂစ္ဆန္တံ ဝိယ, ဂစ္ဆန္တံ ဝိယ, ဌိတံ ဝိယ, နိသိန္နံ ဝိယ စ ကတွာ ဂါဟာပေတိ, အညဒေဝ စိတ္တံ အာဂမနေ, အညံ ဂမနာဒီသူတိ။ ဧဝံ ဝိညာဏံ မာယာသဒိသံ။
ပဉ္စပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ အသုဘာဒိသဘာဝါ ဧဝ သံကိလေသာသုစိဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အသုဘာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ, တထာပိ ကတ္ထစိ ကောစိ ဝိသေသော သုခဂ္ဂဟဏီယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသေသတော စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာနကရာတိ တေသံ ဂေါစရဘာဝေန ရူပက္ခန္ဓာဒီသု အသုဘာဒိဘာဝေန ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၉။ ခန္ဓေဟိ န ဝိဟညတိ ပရိဝိဒိတသဘာဝတ္တာ။ ဝိပဿကောပိ တေသံ ဝိပတ္တိယံ န ဒုက္ခမာပဇ္ဇတိ, ခီဏာသဝေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေ ဟိ အာယတိမ္ပိ ခန္ဓေဟိ န ဗာဓီယန္တီတိ။
ကဗဠီကာရာဟာရံ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၆,၅၇) ဝစနတော အဇ္ဈတ္တိကရူပေ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿ သမုဒယဘူတေ ကဗဠီကာရာဟာရေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ အယံ ပဟာနပရိညာ။ အဇ္ဈတ္တိကရူပံ ပန ပရိဂ္ဂဏှန္တော တဿ ပစ္စယဘူတံ ကဗဠီကာရာဟာရံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ဉာတပရိညာ။ တဿ စ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿီ ဟောတီတိ တီရဏပရိညာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ပရိညတ္တယေ သိဇ္ဈန္တေ ဣမေ ဝိပလ္လာသာဒယော ဝိဓမီယန္တိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အသုဘေ သုဘန္တိ ဝိပလ္လာသံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာမရာဂဘူတံ အဘိဇ္ဈံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ’’န္တိ။ အသုဘာနုပဿနာယ ဟိ ကာမရာဂပ္ပဟာနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၈။) [သျ]ဟောတိ, ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတိ။ န ဥပါဒိယတိ န ဂဏှတိ န ဥပ္ပါဒေတိ။
‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၃၉၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝေဒနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿာ ပစ္စယဘူတေ ဖဿာဟာရေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိနာ အာဟာရပရိဇာနနေ ဝုတ္တနယေန ဖဿပရိဇာနနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝေဒနာယ ဒုက္ခတော ဒဿနေန တတ္ထ သုခန္တိ ဝိပလ္လာသံ ပဇဟတိ။ သုခတ္ထမေဝ ဘဝပတ္ထနာ ဟောတီတိ ဝေဒနာယ တဏှံ ပဇဟန္တော ဘဝေါဃံ ဥတ္တရတိ။ တတော ဧဝ ဘဝယောဂေန ဝိသံယုဇ္ဇတိ။ ဘဝါသဝေန စ အနာသဝေါ ဟောတိ, သဗ္ဗဝေဒနံ ဒုက္ခတော ပဿန္တော အတ္တနော ပရေန အပုဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒိတံ, သုခံ ဝါ ဝိနာသိတံ န စိန္တေတိ, တတော ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) အာဃာတဝတ္ထုပ္ပဟာနတော ဗျာပါဒကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။ ‘‘သုခဗဟုလေ သုဂတိဘဝေ သုဒ္ဓီ’’တိ အဂ္ဂဟေတွာ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီဟိ သုဒ္ဓိံ ပရာမသန္တော သုခပတ္ထနာဝသေနေဝ ပရာမသတီတိ ဝေဒနာယ တဏှံ ပဇဟန္တောပိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ န ဥပါဒိယတိ။
မနောသဉ္စေတနာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော, သညာ ပန တံသမ္ပယုတ္တာတိ သညာသင်္ခါရေ အနတ္တတော ပဿန္တော မနောသဉ္စေတနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ, တဉ္စ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, တီရေတိ စာတိ ‘‘သညံ သင်္ခါရေ…ပေ… ပရိဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညာသင်္ခါရေ အနတ္တာတိ ပဿန္တော အတ္တဒိဋ္ဌိမူလကတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ အတ္တဒိဋ္ဌိံ ဝိယ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိယောပိ ဝိဓမတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌောဃံ ဥတ္တရတိ…ပေ… အတ္တဝါဒုပါဒါနံ န ဥပါဒိယတီ’’တိ အာဟ။
ဝိညာဏံ အနိစ္စတော ပဿန္တော အနိစ္စာနုပဿနာမုခေန တိဿောပိ အနုပဿနာ ဥဿုက္ကန္တော တီဟိပိ ပရိညာဟိ ဝိညာဏာဟာရံ ပရိဇာနာတိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ ဝိပလ္လာသံ ပဇဟတိ။ တတ္ထ နိစ္စဂ္ဂါဟဗာဟုလ္လတော အဝိဇ္ဇာယ ဝိညာဏေ ဃနဂဟဏံ ဟောတီတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ တံ အနိစ္စတော ပဿန္တော အဝိဇ္ဇောဃံ ဥတ္တရတိ။ တတော ဧဝ အဝိဇ္ဇာယောဂေန ဝိသံယုတ္တော အဝိဇ္ဇာသဝေန အနာသဝေါ စ ဟောတိ။ မောဟဗလေနေဝ သီလဗ္ဗတပရာမသနံ ဟောတီတိ တံ ပဇဟန္တော ‘‘သီလဗ္ဗတပရာမာသကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၆၉။) [သျ]‘‘ယဉ္စ ခေါ ဣဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဝုစ္စတိ စိတ္တံ ဣတိပိ, မနော ဣတိပိ, ဝိညာဏံ ဣတိပိ, တတြာဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော နာလံ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ, နာလံ ဝိရဇ္ဇိတုံ, နာလံ ဝိမုစ္စိတုံ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒီဃရတ္တံ ဟေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) –
ဝစနတော ယထာ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတိ, ဧဝံ တံ အနိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ န ဥပါဒိယတီတိ။
ဧဝံ မဟာနိသံသန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိပလ္လာသာဒိသကလသံကိလေသဝိဓမနုပါယဘာဝတော ဧဝံ ဝိပုလုဒယံ။ ဝဓကာဒိဝသေနာတိ ဥက္ခိတ္တာသိကဝဓကာဒိဝသေန။ ပဿေယျာတိ ဉာဏဒဿနေန ပစ္စက္ခတော ပဿေယျ။
ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ စုဒ္ဒသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၀။) [သျ]၁၅။ အာယတနဓာတုနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အာယတနဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁၀။ ‘‘ခန္ဓာယတနာ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ‘‘အာယတနာနီ’’တိ ဝတွာ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေနာဟ ‘‘ဒွါဒသာယတနာနီ’’တိ။ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ပရတော သယမေဝ ဝက္ခတိ။ စက္ခာယတနန္တိအာဒိ နေသံ သရူပဒဿနံ။
အတ္ထော နာမ သဒ္ဒတ္ထော, ဘာဝတ္ထော ပန လက္ခဏမေဝ။ သော ပန သဒ္ဒတ္ထော ဒုဝိဓော – အသာဓာရဏော သာဓာရဏောတိ။ တတ္ထ အသာဓာရဏော စက္ခာဒိသဒ္ဒတ္ထော, သာဓာရဏော အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဒွါဒသန္နမ္ပိ သမာနတ္တာ။
တေသု အသာဓာရဏံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသေသတော တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသေသတောတိ ဝိသေသတ္ထတော, စက္ခာဒိသဒ္ဒတ္ထတောတိ အတ္ထော။ အဿာဒေတီတိ စက္ခတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ, ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိ ရသသာယနတ္ထော အတ္ထီတိ တဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ‘‘စက္ခုံ ခေါ ပန, မာဂဏ္ဍိယ, ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမ္မုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉) ဝစနတော စက္ခု ရူပံ အဿာဒေတိ။ သတိပိ သောတာဒီနံ သဒ္ဒါရာမတာဒိဘာဝေ ယော ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) ပါဠိယံ, ‘‘ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၀၀၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၃၃) အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တော အတ္ထဝိသေသော, တတ္ထေဝ နိရုဠှတ္တာ စက္ခုမှိ ဧဝ စက္ခုသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ ဂဝါဒီသု ဂေါသဒ္ဒါဒိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝိဘာဝေတိ စာတိ သဒ္ဒလက္ခဏသိဒ္ဓဿ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ စက္ခတီတိ ဟိ အာစိက္ခတိ, အဘိဗျတ္တံ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ နေတ္တဿ စ ဝဒန္တဿ ဝိယ သမဝိသမဝိဘာဝနမေဝ အာစိက္ခနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော’’တိ, အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ဝိဘာဝနတ္ထတာ စ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရတ္တဒုဋ္ဌာဒိကာလေသု ကကဏ္ဋကရူပံ ဝိယ, ဥဒ္ဒရူပံ ဝိယ စ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ရူပယတိ ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ, သဝိဂ္ဂဟမိဝ ကတွာ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရဏံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၁။) [သျ]ဝါ ရူပသဒ္ဒဿ အတ္ထော, ဝိတ္ထာရဏဉ္စ ပကာသနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပကာသေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထော ဧဝ ရူပသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝဏ္ဏဝါစကဿ ရူပသဒ္ဒဿ ရူပယတီတိ နိဗ္ဗစနံ, ရူပက္ခန္ဓဝါစကဿ ရုပ္ပတီတိ အယံ ဝိသေသော။ ဥဒါဟရီယတီတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထေ ဝစနသဒ္ဒေါ ဧဝ ဂဟိတော သိယာ, န စ ဝစနသဒ္ဒေါ ဧဝေတ္ထ သဒ္ဒေါ, အထ ခေါ သဗ္ဗောပိ သောတဝိညေယျောတိ။ သပ္ပတီတိ သကေဟိ ပစ္စယေဟိ သပ္ပီယတိ, သောတဝိညေယျဘာဝံ ဂမီယတီတိ အတ္ထော။
သူစယတီတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ အပါကဋံ ဂန္ဓဝသေန ‘‘ဣဒံ သုဂန္ဓံ, ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ပကာသေတိ, ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပုပ္ဖါဒိဝတ္ထုံ ‘‘ဧတ္ထ ပုပ္ဖမတ္ထိ, စမ္ပကာဒိဖလမတ္ထိ, အမ္ဗာဒီ’’တိ ပေသုညံ ကရောန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတဟေတုမှိ အာဟာရရသေ နိန္နတာယ ဇီဝိတံ အဝှယတီတိ ဇိဝှါ နိရုတ္တိလက္ခဏေန။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ဝိသေသေန ကာယော ဝုတ္တော အနုတ္တရိယဟေတုဘာဝံ အနာဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု, ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ဃာနဇိဝှါကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတရသာသဝပစ္စယတ္တာ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသုခံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော, ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမာသဝါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသေန သာသဝါတိ ဝုတ္တာတိ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။
မုနာတီတိ နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ, မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ မနတေ ဣတိ ဝါ မနော, တံ တံ အာရမ္မဏံ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ယေ ဝိသေသလက္ခဏေန အာယတနသဒ္ဒပရာ ဝတ္တဗ္ဗာ, တေ စက္ခာဒယော တထာ ဝုတ္တာတိ တတော အညေ မနောဂေါစရဘူတာ ဓမ္မာ သာမညလက္ခဏေနေဝ ဧကာယတနဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဩဠာရိကဝတ္ထာရမ္မဏမနနသင်္ခါတေဟိ ဝိသယဝိသယီဘာဝေဟိ ပုရိမာနိ ပါကဋာနိ, တထာ အပါကဋာ စ အညေ မနောဂေါစရာ န အတ္တနော သဘာဝံ န ဓာရေန္တီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထော ဓမ္မသဒ္ဒေါ။ ဓာရီယန္တိ သာမညရူပေန အဝဓာရီယန္တီတိ ဝါ ဓမ္မာ။ ယထာ ဟိ ရူပါဒယော စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ အသာဓာရဏတော ဧဝ ယထာသကံ သဘာဝတော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၂။) [သျ]ဝိညာယန္တိ, န ဧဝမေတေ, ဧတေ ပန အနေကဓမ္မဘာဝတော, သာဓာရဏတော, သဘာဝသာမညတောပိ မနသာ ဝိညာယန္တီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၁။ သေန သေနာတိ သကေန သကေန။ ဥဋ္ဌဟန္တီတိ ဥဋ္ဌာနံ ကရောန္တိ။ ဝါယမန္တီတိ ဥဿဟန္တိ, အတ္တနော ကိစ္စံ ကရောန္တိစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ စ အတ္ထေ အာယတန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယတနာနီတိ အဓိကရဏတ္ထော အာယတနသဒ္ဒေါ, ဒုတိယတတိယေသု ကတ္တုအတ္ထော။ တေ စာတိ စိတ္တစေတသိကေ ဓမ္မေ။ တေ ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏေသု အယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာယာ။ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နတ္တာ လီနာနိ အပါကဋာနိ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ပတ္ထရေန္တိ ပါကဋာနိ ကရောန္တိ, ဥပ္ပါဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ သံသာရဒုက္ခံ။ န နိဝတ္တတီတိ အနုပ္ပါဒနိရောဓဝသေန န နိရုဇ္ဈတိ။ အာယတနံ အာယတနန္တိ အာမေဍိတဝစနံ အဿာ သမညာယ စက္ခာဒီသု နိရုဠှဘာဝဒဿနတ္ထံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၂။ ဧဝံ အဝယဝဘေဒဝသေန အာယတနသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ပရိယာယတောပိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သာဓုဖလဘရိတတာယ, အပရိဿယတာယ စ မနောရမ္မေ။
တတ္ထ နိဝသန္တီတိ နိဝသန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာ’’တိ။ ယတ္ထ သုဝဏ္ဏရတနာဒီနိ နိဝုတ္ထာနိ ဝိယ အာကိဏ္ဏာနိ တိဋ္ဌန္တိ, သော ပဒေသော တေသံ အာကရော, ဧဝံ စိတ္တစေတသိကာ စက္ခာဒီသူတိ တေ တေသံ အာကရောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခာဒီသု စ…ပေ… အာကရော’’တိ။ တန္နိဿိတတ္တာတိ ဧတ္ထ မနော မနောဝိညာဏာဒီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ နိဿယပစ္စယော န ဟောတီတိ တဿ တေသံ ဒွါရဘာဝေါ နိဿယဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဟုတွာ ဧဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ စိတ္တစေတသိကာ အနေကေ ဧကဇ္ဈံ တတ္ထ လဗ္ဘမာနာ သမောသဋာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဝသေန သမောသရဏတော’’တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ အနာဂတဒ္ဓေ ဝိဇ္ဇမာနတာလေသောပိ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀)။ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတောတိ တေသု စက္ခာဒီသု ဧဝ ဥပ္ပတ္တိတော။ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတေ စက္ခာဒိကေ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝိယ ကတွာ ဥပစာရဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ အရူပဓမ္မာနံ နိပ္ပရိယာယတော ဥပ္ပတ္တိဒေသော နာမ အတ္ထိ။ ယဒဂ္ဂေန ဝါ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၃။) [သျ]တေ တေသံ နိဿယာရမ္မဏဘူတာ, တဒဂ္ဂေန သဉ္ဇာတိဒေသော။ န ဟိ ပစ္စယဘာဝမန္တရေန ရူပဓမ္မာနမ္ပိ အာဓာရာဓေယျဘာဝေါ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘နိဿယာရမ္မဏဘာဝေနာ’’တိ။ ဗျတိရေကပဓာနတာယ ကာရဏလက္ခဏဿ ‘‘တေသံ အဘာဝေ အဘာဝတော’’ ဣစ္စေဝါဟ, န ‘‘ဘာဝေ ဘာဝတော’’တိ။
ယထာဝုတ္တေနတ္ထေနာတိ ‘‘စက္ခတီ’’တိအာဒိနာ, ‘‘အာယတနတော အာယာနံ တနနတော’’တိအာဒိနာ, ‘‘နိဝါသဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အတ္ထေန။ ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဗဟုဘာဝတော ယေဘုယျေန စ တေ ဗဟူ ဧဝ ဟုတွာ ကိစ္စကရာတိ ‘‘ဓမ္မာ စ တေ အာယတနဉ္စာ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၃။ တထာ တထာ လက္ခိတဗ္ဗတော လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ ဝါ လက္ခဏံ, သဘာဝေါ။
တာဝဘာဝတောတိ တတ္တကတော, တေန အနူနာဓိကဘာဝံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒွါဒသာယတနဝိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဓမ္မဿ အဘာဝါ အဓိကဘာဝတော စောဒနာ နတ္ထိ, သလက္ခဏဓာရဏံ ပန သဗ္ဗေသံ သာမညလက္ခဏန္တိ ဦနစောဒနာ သမ္ဘဝတီတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခာဒယောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘဝင်္ဂမနသင်္ခါတောတိ ဒွိက္ခတ္တုံ စလိတွာ ပဝတ္တဘဝင်္ဂမနသင်္ခါတော။ စလနဝသေန ဘဝင်္ဂပ္ပဝတ္တိယာ သတိ ဧဝ အာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိ, န အညတ္ထာတိ အာဝဇ္ဇနဿာပိ ကာရဏဘူတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝင်္ဂမနသင်္ခါတော…ပေ… ဥပ္ပတ္တိဒွါရ’’န္တိ။ အသာဓာရဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ။ သတိပိ အသာဓာရဏဘာဝေ စက္ခာဒီနံ ဒွါရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မာယတနေန အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ ဝါ အသာဓာရဏတံ သန္ဓာယ ‘‘အသာဓာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၄။ ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟိ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒီသု အယုတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယေဘုယျေန ဟိ စက္ခာယတနာဒီနိ ကဿစိ ကဒါစိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အာယတနယမက ၁၈-၂၁)။ တသ္မာ အာယတနာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော တာဝ န ယုဇ္ဇတိ, န ပဟာနက္ကမော ကုသလာဗျာကတာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတော, န ပဋိပတ္တိက္ကမော အကုသလာနံ ဧကစ္စအဗျာကတာနဉ္စ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၄။) [သျ]အပ္ပဋိပဇ္ဇနီယတော, န ဘူမိက္ကမော အဍ္ဎေကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဧကန္တကာမာဝစရတ္တာ, ဣတရေသဉ္စ စတုဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ, ဧကစ္စဿ လောကုတ္တရဘာဝတော စာတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကေသု ဟီ’’တိ ဧတေန အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန, ဝိသယီဘာဝေန စ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ, တေသုပိ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗေသု ပါကဋတ္တာ ပဌမတရံ စက္ခာယတနံ ဒေသိတန္တိ။
တတော ဃာနာယတနာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဗဟုပကာရတ္တာဘာဝေန စက္ခုသောတေဟိ ပုရိမတရံ အဒေသေတဗ္ဗာနိ, သဟ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဧကေန ကမေန ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဃာနာဒိက္ကမေန ဒေသိတာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ အညထာပိ ဟိ ဒေသိတေသု န န သက္ကာ စောဒေတုံ, န စ သက္ကာ ဗောဓေတဗ္ဗာနိ န ဒေသေတုန္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ဝါ စက္ခာဒီနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ အာရမ္မဏတော သုပါကဋာနီတိ, မနာယတနံ ပန ကိဉ္စိ ပစ္စုန္နာရမ္မဏံ…ပေ… ကိဉ္စိ ယာဝ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေသုပိ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏာနိ စတ္တာရိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ, တတော ဘူတရူပါရမ္မဏံ။ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏေသုပိ ဒူရတရေ ဒူရေ, သီဃတရံ သီဃဉ္စ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနဒီပနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒေသနာက္ကမော။ စက္ခုသောတဒွယဉှိ ဒူရဂေါစရန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ, တတြာပိ စက္ခု ဒူရတရဂေါစရန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပဿန္တောပိ ဟိ ဒူရတရေ နဒီသောတံ, န တဿ သောတပဋိဃာတသဒ္ဒံ သုဏာတိ။ ဃာနဇိဝှါသုပိ ဃာနံ သီဃတရဝုတ္တီတိ ပဌမံ ဝုတ္တံ ပုရတော ဌပိတမတ္တဿပိ ဘောဇနဿ ဂန္ဓော ဂယှတီတိ။ ယထာဌာနံ ဝါ တေသံ ဒေသနာက္ကမော။ ဣမသ္မိဉှိ သရီရေ သဗ္ဗုပရိ စက္ခုဿ အဓိဋ္ဌာနံ, တဿ အဓော သောတဿ, တဿ အဓော ဃာနဿ, တဿ အဓော ဇိဝှါယ, တထာ ကာယဿ ယေဘုယျတော, မနော ပန အရူပိဘာဝတော သဗ္ဗပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ တံတံဂေါစရတ္တာ တဿ တဿ အနန္တရံ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ ဧဝမ္ပိ ဣမေသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂေါစရော ဝိသယော ဧတဿာတိ ဂေါစရဝိသယော, မနော။ ကဿ ပန ဂေါစရော ဧတဿ ဝိသယော? စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ။ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိကာရဏဝဝတ္ထာနတောတိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏဿ ဝဝတ္ထိတဘာဝတော သဝိဘတ္တိဘာဝတော။ ဧတေန စက္ခာဒိအနန္တရံ ရူပါဒိဝစနဿ စ ကာရဏမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၅။ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဂဏနသင်္ဂဟဝသေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဇာတိဝသေနာတိ စက္ခုဘာဝသမာနတာဝသေန။ ပစ္စယဘေဒေါ ကမ္မာဒိဘေဒေါ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၅။) [သျ]ဒါနာဒိပါဏာတိပါတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ဟိ ကုသလာကုသလကမ္မဿ, တဿ စ သဟကာရီကာရဏဘူတာနံ အဗ္ဘန္တရာနံ, ဗာဟိရာနဉ္စ ပစ္စယာနံ ဘေဒေန စက္ခာယတနံ ဘိန္နံ ဝိသဒိသံ ဟောတီတိ။ နိရယာဒိကော, အပဒါဒိဂတိနာနာကရဏဉ္စ ဂတိဘေဒေါ ဂတီနံ, ဂတီသု ဝါ ဘေဒေါတိ ကတွာ။ ဟတ္ထိအဿာဒိကော, ခတ္တိယာဒိကော စ နိကာယဘေဒေါ။ တံတံသတ္တသန္တာနဘေဒေါ ပုဂ္ဂလဘေဒေါ။ ယာ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ အနန္တပ္ပဘေဒတာ ဝုတ္တာ, သော ဧဝ ဟဒယဝတ္ထုဿ ဘေဒေါ တာဒိသဘေဒါနာတိဝတ္တနတော။ တတော မနာယတနဿ အနန္တပ္ပဘေဒတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ဈာနဝိရဟိတံ နာမ လောကုတ္တရံ နတ္ထိ, တသ္မာ ပဉ္စန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန အဋ္ဌ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ စတ္တာလီသံ ဟောန္တီတိ တာနိ ဧကာသီတိယာ လောကိယစိတ္တေသု ပက္ခိပိတွာ အာဟ ‘‘ဧကဝီသုတ္တရသတပ္ပဘေဒဉ္စာ’’တိ။ ဝတ္ထူတိ စက္ခာဒိဝတ္ထု။ တပ္ပဘေဒေန ဝိညာဏံ အနန္တပ္ပဘေဒံ။ ပဋိပဒါ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဈာနာဓိပတိဘူမိအာရမ္မဏာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နီလံ နီလဿ သဘာဂံ, အညံ ဝိသဘာဂံ။ ပစ္စယော ကမ္မာဒိ။ တတ္ထာပိ ကုသလသမုဋ္ဌာနာဒိတာ, သီတဥတုသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဂတိနိကာယဘေဒေါ။ သဘာဝနာနတ္တဘေဒတောတိ သုခါ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါတိ ဧဝမာဒိကော သဘာဝဘေဒေါ။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ သောတသမ္ဖဿဇာတိ ဧဝမာဒိကံ နာနတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၆။ ‘‘အနာဂမနတော အနိဂ္ဂမနတော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသု အဝိဇ္ဇမာနသရူပတ္တာ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ ကုတောစိ နာဂစ္ဆန္တိ, ဝယတော စ ဥဒ္ဓံ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆန္တိ, ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေပိ ဣတ္တရကာလတာယ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ။ သပရိပ္ဖန္ဒကိရိယာဝသေန ဤဟနံ ဤဟာ, စိန္တနဝသေန ဗျာပါရနံ ဗျာပါရော, တတ္ထ ဗျာပါရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ စက္ခုရူပါဒီနံ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ။ ဤဟံ ဒဿေန္တော ‘‘န စ တာနီ’’တိအာဒိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ဤဟာ စ ဟောတိ ဗျာပါရော စာတိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ။ ဓမ္မတာဝါတိ သဘာဝေါ ဧဝ, ကာရဏသမတ္ထတာ ဝါ ဤဟာဗျာပါရရဟိတာနံ ဒွါရာဒိဘာဝေါ ဓမ္မတာ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ‘‘ယ’’န္တိ ဧတဿ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ ပုရိမသ္မိံ သမ္ဘဝနဝိသေသနံ ယံ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘သုညော ဂါမောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝစနတော သုညဂါမော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၆။) [သျ]ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အန္နပါနသဟိတန္တိ ဂဟိတေ သုညဂါမေ ယံ ယဒေဝ ဘာဇနံ ပရာမသီယတိ, တံ တံ ရိတ္တကံယေဝ ပရာမသီယတိ, ဧဝံ ဓုဝါဒိဘာဝေန ဂဟိတာနိ ယောနိသော ဥပပရိက္ခိယမာနာနိ ရိတ္တကာနေဝ ဧတာနိ ဒိဿန္တီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝဝိရဟိတတ္တာ’’တိ။ စက္ခာဒိဒွါရေသု အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿုပ္ပါဒကဘာဝေန ရူပါဒီနိ စက္ခာဒီနံ အဘိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ အဟိသုသုမာရပက္ခီကုက္ကုရသိင်္ဂါလမက္ကဋာ ဆ ပါဏကာ။ ဝိသမဗိလာကာသဂါမသုသာနဝနာနိ တေသံ ဂေါစရာ။ တတ္ထ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယေဟိ စက္ခာဒီဟိ ဝိသမဘာဝဗိလာကာသဂါမသုသာနသန္နိဿိတသဒိသူပါဒိန္နဓမ္မဝနဘာဝေဟိ အဘိရမိတတ္တာ ရူပါဒီနံ ဝိသမာဒိသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣတိ အာယတနာနံ ဝိတ္ထာရကထာမုခဝဏ္ဏနာ။
ဓာတုဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁၇။ စက္ခုဿ ဝိညာဏန္တိ စက္ခုဿ ကာရဏဘူတဿ ဝိညာဏံ။ ကာမံ ရူပါလောကမနသိကာရာဒယောပိ တဿ ဝိညာဏဿ ကာရဏာ, တေ ပန သာဓာရဏကာရဏံ, စက္ခု အသာဓာရဏန္တိ အသာဓာရဏကာရဏေနာယံ နိဒ္ဒေသော ယထာ ဘေရိသဒ္ဒေါ, ယဝင်္ကုရောတိ။ တထာ ဟိ စက္ခု ပုဂ္ဂလန္တရာသာဓာရဏံ, နီလာဒိသဗ္ဗရူပသာဓာရဏဉ္စာတိ သာမိဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။
ဝိဒဟတီတိ ဧဝံ ဧဝဉ္စ တယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ဝိနိယုဉ္ဇမာနံ ဝိယ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဒဟတီတိ စ ဓာတွတ္ထော ဧဝ ဝိသိဋ္ဌော ဥပသဂ္ဂေန ဒီပီယတီတိ ဝိနာပိ ဥပသဂ္ဂေန ဓာတူတိ ဧသ သဒ္ဒေါ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကတ္တုကမ္မဘာဝကရဏာဓိကရဏေသု စ ဓာတုသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ပဉ္စာပိ တေ အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ လောကုတ္တရာ ဓာတုယော သံသာရဒုက္ခံ န ဝိဒဟန္တိ, အညဒတ္ထု ဝိဓံသေန္တီတိ ကတွာ ‘‘လောကိယာ’’တိ ဝိသေသိတံ။ ဝဝတ္ထိတာတိ အဝတ္ထိတာ, အညမညံ ဝါ အသံကိဏ္ဏာ။ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော သုဝဏ္ဏာဒီနံ ဗီဇဘူတာ သေလာဒယော။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာသု ဓာတူသု ယော ယော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ, တဒနုရူပ’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ ‘‘လောကိယာ ဟိ ဓာတုယော’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ အတ္ထဝသေန စေတံ ယထာသမ္ဘဝဂ္ဂဟဏံ ကတံ, န
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၇။) [သျ]ဓာတုဝသေန။ ကာမံ ပဉ္စပိ အတ္ထာ စက္ခာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, တထာပိ စက္ခာဒီသု ယဿ ယဿ ဓမ္မဿ ယဒါ ကတ္တုဝစနိစ္ဆာ, န တဒါ ကမ္မဘာဝေါ။ ယဒါ ပန ကမ္မဝစနိစ္ဆာ, န တဒါ ကတ္တုဘာဝေါ။ ဧဝံ သေသေသုပီတိ ယထာသမ္ဘဝဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ စက္ခာဒီသူ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၈။ အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယောတိ ဧတ္ထာပိ ဓာတီတိ ဓာတူတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဓာရဏတ္ထော ဓာ-သဒ္ဒေါတိ ကတွာ။ ကတ္တုအတ္ထောပိ စာယံ ပုရိမေန အသဒိသော ဝိဓာနဓာရဏတ္ထာနံ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ။ နိဿတ္တသဘာဝမတ္တဓာရဏဉ္စ ဓာတုသဒ္ဒဿ ပဓာနော အတ္ထောတိ ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ဓာတုယော ဝိယ ဓာတုယောတိ ဧတ္ထ သီဟသဒ္ဒေါ ဝိယ ကေသရိမှိ နိရုဠှာ ပုရိသေ သေလာဝယဝေသု နိရုဠှော ဓာတုသဒ္ဒေါ စက္ခာဒီသု ဥပစရိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ ဉာဏဉေယျာနိ, တေသံ အဝယဝါ တပ္ပဘေဒဘူတာ ဓာတုယော ဉာဏဉေယျာဝယဝါ။ တတ္ထ ဉာဏပ္ပဘေဒေါ ဓမ္မဓာတုဧကဒေသော, ဉေယျပ္ပဘေဒေါ အဋ္ဌာရသာပီတိ ဉာဏဉေယျာဝယဝမတ္တာ ဓာတုယော ဟောန္တီတိ။ အထ ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗော သဘာဝေါ အဝိပရီတော ဓာတုသဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနော ဉာဏဉေယျော, န ဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟကေဟိ ဉေယျောတိ အတ္ထော, တဿ ဉာဏဉေယျဿ အဝယဝါ စက္ခာဒယော, ဝိသဘာဂလက္ခဏာဝယဝေသု ရသာဒီသု နိရုဠှော ဓာတုသဒ္ဒေါ တာဒိသေသု အညာဝယဝေသု စက္ခာဒီသု ဥပစရိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရသာဒီသု ဝိယ ဝါ စက္ခာဒီသုပိ နိရုဠှော ဧဝ။ ‘‘နိဇ္ဇီဝမတ္တဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဧတေန နိဇ္ဇီဝမတ္တပဒတ္ထေ ဓာတုသဒ္ဒဿ နိရုဠှတံ ဒဿေတိ။ ဆ ဓာတုယော ဧတဿာတိ ဆဓာတုရော။ ယော လောကေ ပုရိသောတိ ဓမ္မသမုဒါယော ဝုစ္စတိ, သော ဆဓာတုရော ဆန္နံ ပထဝီအာဒီနံ နိဇ္ဇီဝမတ္တာနံ သဘာဝါနံ သမုဒါယမတ္တော, န ဧတ္ထ ဇီဝေါ ဝါ ပုရိသော ဝါ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၉။ စက္ခာဒီနံ ကမော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောတိ ဣဓေကေကသ္မိံ တိကေ တိဏ္ဏံ ဓာတူနံ ကမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟေတုဖလာနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနဝသေနာ’’တိ။ ဟေတုဖလာနံ အနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနံ ဟေတုဖလဘာဝေါ ဧဝ, မနောဓမ္မဓာတူနဉ္စ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကိရိယမနောဓာတု မနောဝိညာဏဿ ဥပနိဿယကောဋိယာ, ဝိပါကမနောဓာတု ဝိပါကမနောဝိညာဏဿ အနန္တရာဒိနာပိ, ဣတရဿ သဗ္ဗာပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၈။) [သျ]ဥပနိဿယကောဋိယာ စ, ဓမ္မဓာတု ပန ဝေဒနာဒိကာ သဟဇာတာ သဟဇာတာဒိနာ, အသဟဇာတာ အနန္တရာဒိနာ, ဥပနိဿယေန, အာရမ္မဏာဒိနာ စ မနောဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒွါရဘူတမနောဝသေန ဝါ။ ဒွါရဘူတမနောပိ ဟိ သုတ္တေသု မနောဓာတူတိ ဝုစ္စတီတိ တဿာ ဝါ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟေတူတိ ပစ္စယော အဓိပ္ပေတော, ဖလန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုဓာတူ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၀။ သဗ္ဗာသံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ အာဘာဓာတုအာဒီနံ ပဉ္စတိံသာယ ဓာတူနံ ဝသေန။ အပရမတ္ထသဘာဝဿ ပရမတ္ထသဘာဝေသု န ကဒါစိ အန္တောဂဓတာ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာန’’န္တိ။
စန္ဒာဘာသူရိယာဘာဒိကာ ဝဏ္ဏနိဘာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ရူပဓာတုယေဝ ဟိ အာဘာဓာတူ’’တိ။ ရူပါဒိပဋိဗဒ္ဓါတိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော သုဘနိမိတ္တန္တိ ကတွာ ‘‘ရူပါဒယော ဧဝါ’’တိ အဝတွာ ပဋိဗဒ္ဓဝစနံ ဝုတ္တံ။ အသတိပိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေ ကုသလဝိပါကာရမ္မဏံ သုဘဓာတူတိ ဒုတိယော ဝိကပ္ပေါ ဝုတ္တော။ သေသာတိ မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာ။ ဓာတုဒွယနိရောဓမတ္တန္တိ မနောဝိညာဏဓာတူနံ နိရောဓမတ္တံ စတုတ္ထာရုပ္ပစိတ္တုပ္ပါဒနိရောဓဘာဝတော။ တဒညဝိညာဏနိရောဓော ဝိယ ဟိ ဝိညာဏဓာတုမနောဓာတူနံ နိရောဓော သမာပတ္တိဗလသိဒ္ဓေါတိ ကတွာ ဓာတုဒွယဂ္ဂဟဏံ။
‘‘ဓမ္မဓာတုမတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ကာမဓာတုယာ ဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ကာမရာဂသမ္ပယုတ္တော, အာရမ္မဏကရဏေန ဝါ ကာမဂုဏောပသံဟိတော။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ယေ ဧတသ္မိံ အဝီစိပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိပရိစ္ဆိန္နေ ဩကာသေ။ ဩဂါဠှာ ဟုတွာ အဓောဘာဂေ စ ဩကာသေ စရန္တီတိ ဧတ္ထာဝစရာ။ အညတ္ထ စရန္တာပိ ယထာဝုတ္တေ ဧဝ ဌာနေ ပရိယာပန္နာတိ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ။
နေက္ခမ္မဓာတု ဓမ္မဓာတု ဧဝ ဝိတက္ကပက္ခေ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဒါနမယပုညကိရိယတော, သီလမယပုညကိရိယတော, ပဗ္ဗဇ္ဇတော စ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမာ ပဝတ္တာ သဗ္ဗေပိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ။ ဝိဟိံသာဓာတု စေတနာ, ပရဝိဟေဌနစ္ဆန္ဒော ဝါ။ အဝိဟိံသာ ကရုဏာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၇၉။) [သျ]ဟီနာတိ ဟီဠိတာ။ ပဏီတာတိ သမ္ဘာဝိတာ။ ‘‘နာတိဟီဠိတာ နာတိသမ္ဘာဝိတာ မဇ္ဈိမာ’’တိ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ ဟီနဒုကတော ဧဝ နီဟရိတွာ မဇ္ဈိမာ ဓာတု ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘောပီတိ ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုယော။
ဝိညာဏဓာတု ယဒိပိ ဆဝိညာဏဓာတုဝသေန ဝိဘတ္တာ, တထာပိ ဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တဿ ပုရေစာရိကပစ္ဆာစာရိကတ္တာ မနောဓာတု ဂဟိတာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏဓာတု စက္ခုဝိညာဏာဒိသတ္တဝိညာဏဓာတု သင်္ခေပေါယေဝါ’’တိ။ အနေကေသံ စက္ခုဓာတုအာဒီနံ, တာသု စ ဧကေကိဿာ နာနပ္ပကာရတာယ နာနာဓာတူနံ ဝသေန အနေကဓာတု နာနာဓာတု လောကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌာရသဓာတုပ္ပဘေဒမတ္တမေဝါ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၁။ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယမနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာတိ ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ, ကေသုစိ ‘‘စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယမနောမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာ’’တိ။ တတ္ထ န စက္ခာဒီနံ ကေဝလေန ဓာတုသဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပေတော ဝိဇာနနသဘာဝဿ ပဘေဒဝစနတော။ ဝိညာဏဓာတုသဒ္ဒေန စ သမ္ဗန္ဓေ ကရိယမာနေ ဒွေ မနောဂဟဏာနိ န ကာတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ ဒွေ မနောဝိညာဏဓာတုယော သန္တိ။ အန္တရာ ဝါ မနောဓာတုဂဟဏံ အကတွာ ‘‘စက္ခု…ပေ… ကာယမနောဝိညာဏဓာတုမနောဓာတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတုလျယောဂေ ဒွန္ဒသမာသာဘာဝတော။ အယံ ပနေတ္ထ ပါဌော သိယာ ‘‘စက္ခု…ပေ… ကာယဝိညာဏမနောမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာ’’တိ။ တဿ ဝိညာဏဿ ယေဘုယျေန အတ္တဝါဒိနော တဿ ဧကမေကဿ အတ္တဿ အဒွယတံ, နိစ္စတ္တဉ္စ ပဝေဒေန္တီတိ အနေကတာနိစ္စတာပကာသနံ တေသံ ဇီဝသညာသမူဟနနာယ ဟောတိ။ ခန္ဓာယတနဒေသနာ သင်္ခေပဒေသနာ, ဣန္ဒြိယဒေသနာ ဝိတ္ထာရဒေသနာ, တဒုဘယံ အပေက္ခိတွာ အယံ အနတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ ဓာတုဒေသနာ။ အဘိဓမ္မေ ဝါ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) ဝုတ္တာ ဓာတုဒေသနာ အတိသင်္ခေပဒေသနာ, အာဘာဓာတုအာဒီနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုအန္တာနံ ဝသေန ဒေသေတဗ္ဗာ အတိဝိတ္ထာရဒေသနာ, တဒုဘယံ အပေက္ခိတွာ အယံ အနတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ။
အဿ ဘဂဝတော။ သဒ္ဓမ္မတေဇသာ ဝိဟတံ သဒ္ဓမ္မတေဇဝိဟတံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၀။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၂၂။ သင်္ခတောတိ ဂဏနတော။ ဇာတိတောတိ စက္ခုဘာဝသာမညတော။ အထ ဝါ ဇာတိတောတိ စက္ခုသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေါ’’တိ။ ဝီသတိ ဓမ္မာတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ ဝေဒနာဒီနံ အဘိန္ဒိတွာ ဂဟဏတော။ သေသကုသလာကုသလာဗျာကတဝိညာဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ အဗျာကတာပေက္ခာယ သေသဂ္ဂဟဏံ, ကုသလာကုသလံ ပန သဗ္ဗသော အဂ္ဂဟိတမေဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၃။ တာ စ စက္ခုဝိညာဏဓာတုအာဒယော ပဉ္စပိ။
ပုရိမေဟေဝါတိ အနန္တရာဒီဟိ ဧဝ။ ဇဝနမနောဝိညာဏဓာတု ပန ဇဝနမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာသေဝနပစ္စယေနာပိ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဓမ္မဓာတူတိ ပန သဟဇာတော ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘သဟဇာတ…ပေ… ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ အဝိဂတာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မနောဝိညာဏဓာတုယာ ယထာရဟံ ဟေတုအဓိပတိကမ္မဝိပါကာဟာရိန္ဒြိယဈာနမဂ္ဂပစ္စယဘာဝေါ သင်္ဂယှတိ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟုဓာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ ဧကစ္စာ စ ဓမ္မဓာတု သုခုမရူပနိဗ္ဗာနပ္ပကာရာ, ယာ စ သမ္ပယောဂါနန္တရဘာဝါဒီနံ အဘာဝေန အာရမ္မဏကရဏေ ယောဂျာ။ ပဉ္စဒွါရိကဝိပါကဝဇ္ဇနတ္ထံ ‘‘ဧကစ္စာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တံ, မနောဒွါရိကာ ပန ဝိပါကာပိ တဒါရမ္မဏဘူတာ ဧကစ္စံ ဓမ္မဓာတုံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဧကစ္စာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ကာမာဝစရကုသလံ ကာမာဝစရကိရိယံ အဘိညာဒွယံ အာရုပ္ပဒွယန္တိ ဧဝရူပံ မနောဝိညာဏဓာတုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, လောကုတ္တရမနောဝိညာဏဓာတုယာ ပန ဧကစ္စာ ဓမ္မဓာတု အာရမ္မဏပစ္စယောတိ ပါကဋောယမတ္ထော။ စက္ခုဝိညာဏဓာတုအာဒီနံ စက္ခာဒီနံ ယထာဝုတ္တပစ္စယဓမ္မတော အတိရေကေပိ ပစ္စယဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ္လ’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အာလောကာဒယောတိ အာလောကော နာမ သူရိယာလောကာဒိ။ တဿ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဧဝံ သေသာနိပိ။
ဝိဝရံ နာမ ဝိသေသတော သောတဗိလံ။ ဝါယု ဂန္ဓူပသံဟရဏကဝါတော။ အာပေါ မုခေ ပက္ခိတ္တအာဟာရဿ တေမနကဥဒကံ။ ပထဝီ ကာယပ္ပသာဒဿ နိဿယဘူတာ ပထဝီဓာတု။ ဘဝင်္ဂမနံ ဒွိက္ခတ္တုံ စလိတံ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ မနသိကာရော အာဝဇ္ဇနမနသိကာရော။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၂၄။ အဝိသေသတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာ ဧဝါ’’တိ။ ဝိသေသတော ဝိပဿနာယ ဘူမိဝိစာရော ဧသောတိ ‘‘သင်္ခတာ’’တိ ဝိသေသိတံ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝိတ္တတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗန္တောနာမ အတီတော အဒ္ဓါ, အပရန္တော နာမ အနာဂတော။ ဥဘယတ္ထ စ သင်္ခတာ ဓာတုယော သဘာဝဝိဝိတ္တာ အနုပလဗ္ဘမာနသဘာဝတ္တာ။ ပုဗ္ဗန္တော ဝါ သဘာဝဓမ္မဿ ဥဒယော တတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အပရန္တော ဝယော တတော ပရံ အဘာဝတော။ တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝိတ္တတောတိ ပါကာဘာဝတော ဝိဒ္ဓံသာဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဘေရိတလံ ဝိယ စက္ခုဒါတု သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိညာဏဿ နိဿယဘာဝတော။ အာဒါသတလာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယန္တံ နာမ ဥစ္ဆုယန္တံ။ စက္ကယဋ္ဌီတိ တိလမန္ထံ အာဟ။ သော ဟိ အစက္ကဗန္ဓောပိ တံသဒိသတာယ စက္ကယဋ္ဌီတွေဝ ဝုစ္စတိ, စက္ကဗန္ဓမေဝ ဝါ သန္ဓာယ တထာ ဝုတ္တံ။ ဣမာဟိ စ ဥပမာဟိ နိဇ္ဇီဝါန။ ဘေရိတလဒဏ္ဍာဒီနံ သမာယောဂေ, နိဇ္ဇီဝါနံ သဒ္ဒါဒီနံ ဝိယ နိဇ္ဇီဝါနံ စက္ခုရူပါဒီနံ သမာယောဂေ နိဇ္ဇီဝါနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဝတ္တီတိ ကာရဏဖလာနံ ဓာတုမတ္တတံ, ကာရကဝေဒကဝိရဟဉ္စ ဒဿေတိ။
ပုရေစရာနုစရာ ဝိယာတိ နိဇ္ဇီဝဿ ကဿစိ ကေစိ နိဇ္ဇီဝါ ပုရေစရာနုစရာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ မနောဓာတုယေဝ ဝါ အတ္တနော ခဏံ အနတိဝတ္တန္တီ အတ္တနော ခဏ အနတိဝတ္တန္တာနံယေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အဝိဇ္ဇမာနာယပိ ပုရေစရာနုစရာဘိသန္ဓိယံ အနန္တရပုဗ္ဗကာလာပရကာလတာယ ပုရေစရာနုစရာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဆန္နဉှိ ဝိညာဏဓာတူနံ ဧကဇ္ဈံ အနေကာနန္တရပစ္စယာဘာဝတော ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေါ ဝိယ အညမညာနန္တရပစ္စယတာဘာဝတော အနန္တရုပ္ပတ္တိပိ နတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ, ဆဠာရမ္မဏသန္နိဓာနေ မနသိကာရမန္တရေနာပိ ဆဠာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ သိယာ, န စ ဟောတိ, တသ္မာ ဒဿနာဒိအနန္တရံ သဝနာဒီနံ အဘာဝေါ ဝိယ မနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ န ဒဿနာဒီနိ, န စ ဒဿနာဒိအနန္တရံ မနောဝိညာဏဓာတု ဟောတိ။ တတ္ထ ဘဝင်္ဂဿ, ဒဿနာဒီနဉ္စ ဘိန္နာရမ္မဏတာယ မနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ ဒဿနာဒီနိ, ဒဿနာဒီနံ အနန္တရဉ္စ သဝနာဒီနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ယုတ္တမေတံ။ ဒဿနာဒီနံ, ပန သန္တီရမဏဿ စ အဘိန္နဝိသယတာယ ဒဿနာဒိအနန္တရံ န မနာဝိညာဏဒါတု ဟောတီတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၂။) [သျ]အယုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ နိယတာနိယတဝိသယာနံ ဘိန္နဝိသယဘာဝုပပတ္တိတော။ ယဒိ စ ဒဿနာဒိအနန္တရံ ကာစိ ဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, သာပိ ဒဿနာဒိဒွါရတာယ ဒဿနာဒိဝိညာဏဓာတု ဧဝ သိယာ, န မနောဝိညာဏဓာတု, တတော စ ဒဿနာဒိကိစ္စဝိဓုရံ စိန္တနံ မနနန္တိ မနောဒွါရပ္ပဝတ္တာနံ မနနကိစ္စာပရိစ္စာဂေါ ဝိယ ဒဿနဝိညာဏဓာတုယာ ဒဿနကိစ္စာပရိစ္စာဂေါ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ တဒနန္တရဿာတိ သဗ္ဗာယပိ ဒဿနဝိညာဏဘာဝတော စ ဝိညာဏကာယာ န ဘဝေယျုံ။
ယထာ ပန မနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ မနောဓာတု, တတော စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ, ဧဝံ ဒဿနဝိညာဏဓာတာနန္တရံ မနောဓာတု, တတော သောတဝိညာဏာဒီနိ ဟောန္တီတိ စေ? န, မနောဓာတုယာ ဒဿနဓာတုဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယထာ ဟိ မနသော နိဗ္ဗိသေသာဝတ္ထာ မနနမတ္တတာယ မနောဓာတု, ဧဝံ ဒဿနဿ နိဗ္ဗိသေသာဝတ္ထာ ဒဿနမတ္တတာယ ဒဿနဓာတု သိယာ။ တဉ္စ စက္ခူဝိညာဏံ ရူပဝိသယန္တိ သဒ္ဒါဒိဝိသယာဘောဂါဘာဝတော သဝနဝိညာဏာဒီနံ အသမ္ဘဝေါ။ တတော စ ရူပါရမ္မဏပသုတမေဝ ဝိညာဏံ သိယာ မနောဝိညာဏာနံ ဝိယ ဒဿနဝိညာဏာဒီနံ သမာနဝတ္ထုဘာဝပ္ပသင်္ဂတော, အညဝတ္ထုသန္နိဿိတဉ္စ ဝိညာဏံ န သိယာ, န စေတံ ယုတ္တံ။ တသ္မာ သုခဒုက္ခာနံ ဝိယ ဥပေက္ခာ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ, မနောဝိညာဏဿ စ ဗျဝဓာယိကာ မနောဓာတု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, န စဿာ ဥပေက္ခာယ ဝိယ အဒုက္ခမသုခတာ အဒဿနာဒိအမနနတာ, အတ ခေါ မနနကိစ္စာဝိသေသတော မနောဝိညာဏသဘာဂတာ။ မနော ဟိ ဟဒယဝတ္ထုမှိ ဝတ္တမာနော အညဝတ္ထုသန္နိဿိတာနံ ဝိညာဏာနံ ဝိသယံ ဒဿေတွာ နိဝတ္တမာနော အဂ္ဂိ ဝိယ ဥသုမမတ္တေ မနနမတ္တေ ဌတွာ နိဝတ္တတိ, အညဝတ္ထုသန္နိဿိတဝိညာဏနိရောဓေ စ ဥဋ္ဌဟန္တော အဂ္ဂိ ဝိယ ဥသုမမတ္တေ ဥဋ္ဌဟတိ။ ပစ္စယာနုရူပပဝတ္တိကာနိ စ မနနမတ္တာနိ မနောဝိညာဏဓာတုယာ အန္တာနိ ဟောန္တိ။ ပဋိဃသညာသဟဂတာနဉှိ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ ဣန္ဒြိယာရမ္မနပဋိဃာတဇတာယ အဘိနိပါတမတ္တကိစ္စံ, မနနလက္ခဏိန္ဒြိယသမုပ္ပန္နဿ စ မနောဝိညာဏဿ ဝိသယဝိစိန္တနာသမ္ဘူတတာယ တဒနုရူပါစိန္တနာ။ တသ္မာ အဘိနိပါတပ္ပစ္စယပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသဗလေန ဘဝင်္ဂလက္ခဏံ စိတ္တံ စလနာဝတ္ထံ ဟုတွာ နိဝတ္တမာနံ စိန္တနာဝိသေသဝိရဟတော အဘိနိပါတာနုဂုဏံ စိန္တနာဝသာနံ မနနမတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၃။) [သျ]ဒဿနာဒိပိ အဘိနိပါတမတ္တံ ဒုတိယံ ခဏံ အနတိဝတ္တမာနံ အတ္တာနုဂုဏံ စိန္တနာမနနသမညာဝိရဟတော ဒဿနာဒိအဘိနိပါတဝိသေသဝိစိတ္တံ စိတ္တဘာဝါဒိနာ သမာနံ စိန္တနာဒိမနနမတ္တံ အညဝတ္ထုသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, တသ္မာ ဝတ္ထုကိစ္စေဟိ တံ မနောဝိညာဏကာယသင်္ဂဟိတာပိ မနောဓာတု မနောဒွါရနိက္ခမပဝေသဘူတာ အာရမ္မဏန္တရေ ဒွါရန္တရမနသိကာရတဗ္ဗိသယသမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေန ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏဓာတူနံ ယထာက္ကမံ ပုရေစရာ, အနုစရာတိ စ ဝုတ္တာ။ သာ ပနာယံ သတိပိ ဝိညာဏဘာဝေ မနသော သမ္ဘူယ ဝိသိဋ္ဌမနနကိစ္စာဘာဝတော ဓာတုဘာဝသာမညေန မနောမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတူတိ ဝုစ္စတိ။
ယထာဝုတ္တေနေဝ စ ဟေတုနာ မတ္တ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ ဝိညာဏဋ္ဌယောဂတော မနောမတ္တံ ဝိညာဏန္တိ မနောဝိညာဏကာယသင်္ဂဟောပိ စဿာ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ။ အညဝိညာဏေဟိ ပန ဒွါရာရမ္မဏေဟိ စ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မနောဓာတူ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ပန ဝိညာဏဓာတုဝိသေသနံ မနောဂဟဏံ။ ဓာတုဝိသေသနတ္ထေ စ မနောဝိညာဏဂ္ဂဟဏေ ဝိညာဏဝိသေသနံ ဒွါရဘူတမနောဒဿနမေဝါတိ ဒွါရသမညာရဟတ္တာ န မနောဓာတူတိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ မနောဒွါရန္တောဂဓံ, န စ ဒဿနာဒိပုရေစရာနုစရန္တိ မနသော ဝိညာဏဓာတု, မနသော ဝိညာဏန္တိ စ မနောဒွါရသမညာရဟံ, သဝိသေသဉ္စ တဿ မနနကိစ္စံ, ဝိညာဏကိစ္စဉ္စာတိ မတ္တသဒ္ဒဿ လောပမန္တရေန ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တိ, နိဇ္ဇီဝဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ စ ဝုစ္စတီတိ။
သလ္လမိဝ သူလမိဝ တိဝိဓဒုက္ခတာသမာယောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝေဒနာသလ္လသူလယောဂါတိ ဝေဒနာသင်္ခါတသလ္လသူလယောဂတော။ အာတုရာ ဝိယာတိ တေန အာတုရိဘူတာ ပုဂ္ဂလာ ဝိယ။ အာသာယေဝ ဒုက္ခံ အာသာဒုက္ခံ, အာသာဝိဃာတံ ဒုက္ခံ ဝါ။ သညာ ဟိ အသုဘာဒိကမ္ပိ သုဘာဒိတော သဇ္ဇာနန္တီ အာသံ, တဿာ စ ဝိဃာတံ အာသီသိတသုဘာဒိအသိဒ္ဓိယာ ဇနေတီတိ။ ဝနမိဂေါ တိဏပုရိသံ ပုရိသောတိ ဂဏှန္တော အယထာဘူစ္စနိမိတ္တဂ္ဂါဟကော, တထာ သညာပီတိ အာဟ ‘‘ဝနမိဂေါ ဝိယာ’’တိ။ ကမ္မပဓာနာ သင်္ခါရာတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပက္ခိပနတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိဒုက္ခာနုဗန္ဓတောတိ အတ္တနာ နိဗ္ဗတ္တိယမာနေန ဇာတိဒုက္ခေန အနုဗန္ဓတာ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ ဟိ ဇာတိဒုက္ခန္တိ။ ပဒုမံ ဝိယ ဒိဿမာနံ ခုရစက္ကံ ဝိယ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၄။) [သျ]ရူပမ္ပိ ဣတ္ထိအာဒိဘာဝေန ဒိဿမာနံ နာနာဝိဓုပဒ္ဒဝံ ဇနေတိ။ သဗ္ဗေ အနတ္ထာ ရာဂါဒယော, ဇာတိအာဒယော စ ဝိသယဘူတာ, အနုပသန္တာ, သပ္ပဋိဘယာ စာတိ။ တပ္ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ အသင်္ခတာ ဓာတု အမတာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဝဝတ္ထာနာဘာဝေါ ‘‘ဣဒမေဝ ဣမဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ နိယမာဘာဝေါ, တေန ယထာ အရညမက္ကဋော ကေနစိ အနိဝါရိတော ဂဟိတံ ဧကံ ရုက္ခသာခံ မုဉ္စိတွာ အညံ ဂဏှာတိ, တမ္ပိ မုဉ္စိတွာ အညန္တိ ကတ္ထစိ အနဝဋ္ဌိတော ပရိဗ္ဘမတိ, ဧဝံ ဂဟိတံ ဧကံ အာရမ္မဏံ မုဉ္စိတွာ အညံ, တမ္ပိ မုဉ္စိတွာ အညန္တိ အနဝဋ္ဌိတတာ, အာရမ္မဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာ စ မက္ကဋသမာနတာတိ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌိဝေဓဝိဒ္ဓေါပိ ဥပ္ပထံ အနုဂစ္ဆန္တော ဒုဋ္ဌဿော အဿခဠုင်္ကော။ ယတ္ထကာမနိပါတိတောတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဣစ္ဆိတာရမ္မဏေ နိပါတိဘာဝတော။ နာနာဝေသဓာရီ ရင်္ဂနဋော။
အာယတနဒါတုနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပန္နရသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၅။) [သျ]၁၆။ ဣန္ဒြိယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဣန္ဒြိယဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၂၅။ ဗာဝီသတီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ စက္ခုန္ဒြိယန္တိအာဒိ တေသံ သရူပဒဿနံ။ တတ္ထ စက္ခုဒွါရေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတိ စက္ခုဒွါရဘာဝေ တံဒွါရိကေဟိ အတ္တနော ဣန္ဒဘာဝံ ပရမိဿရဘာဝံ ကာရယတီတိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ တဉှိ တေ ရူပဂ္ဂဟဏေ အတ္တာနံ အနုဝတ္တေတိ, တေ စ တံ အနုဝတ္တန္တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ သောတဃာနဇိဝှါကာယဒွါရေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ။ ကာယိန္ဒြိယံ။ ဝိဇာနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ မနိန္ဒြိယံ။ ဣတ္ထိဘာဝလက္ခဏေ, ပရိသဘာဝလက္ခဏေ, အနုပါလနလက္ခဏေ, သုခလက္ခဏေ, ဒုက္ခလက္ခဏေ, သောမနဿလက္ခဏေ, ဒေါမနဿလက္ခဏေ, ဥပေက္ခာလက္ခဏေ, အဓိမောက္ခလက္ခဏေ, ပဂ္ဂဟလက္ခဏေ, ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ, အဝိက္ခေပလက္ခဏေ, ဒဿနလက္ခဏေ, အနညာတံ ဉဿာမီတိ ပဝတ္တေ ဇာနနလက္ခဏေ, ဉာတာနံ ဧဝ ဓမ္မာနံ ပုန အာဇာနနေ အညာတာဝိဘာဝေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ အညာတာဝိန္ဒြိယံ။
ဝိဇာနိယာတိ ဝိဇာနေယျ။ ဘူမိတော စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိပဏ္ဍနတ္ထော, တေန တာဝတွံ သင်္ဂဏှာတိ, တံ ပန တာဝတွံ ပရတော ဝဏ္ဏယိဿာမ။ အသမ္မသနုပဂါနမ္ပိ အတ္ထိဘာဝတော ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဣဓ န ဂဟိတာ။
ပုဗ္ဗဘာဂေတိ အရိယမဂ္ဂတော ပုဗ္ဗဘာဂေ။ အနညာတန္တိ န အညာတံ န အဓိဂတံ။ နိစ္စတာယ နတ္ထိ ဧတဿ မတံ ဘင်္ဂေါ, န ဝါ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ မရဏန္တိ အမတံ, ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဒဉ္စာတိ အမတပဒံ နိဗ္ဗာနံ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ ဧတေန ပုဗ္ဗဘာဂဝသေနေတံ ဣန္ဒြိယံ ဧဝံ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတိ။ အာဇာနနတောတိ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာဝ ဇာနနတော။ ယေန တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော, တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ အညာတာဝိနော ဟောန္တိ, သော အညာတာဝိဘာဝေါ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဇာနနခီဏာသဝဿ ဘာဝဘူတော ဟုတွာ ဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ခီဏာသဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ ဝုတ္တံ။
လိင်္ဂေတိ ဂမေတိ ဉာပေတီတိ လိင်္ဂံ, လိင်္ဂီယတိ ဝါ ဧတေနာတိ လိင်္ဂံ။ ကိံ လိင်္ဂေတိ, ကိံ ဝါ လိင်္ဂီယတီတိ? ဣန္ဒံ, ဣန္ဒော ဝါ။ ဣန္ဒဿ လိင်္ဂ ဣန္ဒလိင်္ဂံ, ဣန္ဒလိင်္ဂဿ အတ္ထော တံသဘာဝေါ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌော, ဣန္ဒလိင်္ဂမေဝ ဝါ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၆။) [သျ]ဣန္ဒြိယသဒ္ဒဿ အတ္ထောတိ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌော။ သဇ္ဇိတံ ဥပ္ပါဒိတန္တိ သိဋ္ဌံ, ဣန္ဒေန သိဋ္ဌံ ဣန္ဒသိဋ္ဌံ။ ဇုဋ္ဌံ သေဝိတံ။ ကမ္မသင်္ခါတဿ ဣန္ဒဿ လိင်္ဂါနိ, တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ကမ္မဇာနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာနိ, န အညာနိ, တေ စ ဒွေ အတ္ထာ ကမ္မေ ဧဝ ယောဇေတဗ္ဗာ, ဣတရေ စ ဘဂဝတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာယောဂ’’န္တိ။ တေနာတိ ဘဂဝတော, ကမ္မဿ စ ဣန္ဒတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥလ္လိင်္ဂေန္တိ ဉာပေန္တိ ပကာသေန္တိ ဖလသမ္ပတ္တိဝိပတ္တီဟိ ကာရဏသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိအဝဗောဓတော။ ‘‘သော တံ နိမိတ္တံ အာသေဝတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၃၅) ဂေါစရကရဏမ္ပိ အာသေဝနာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကာနိစိ ဂေါစရာသေဝနာယာ’’တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ ဂေါစရိကာတဗ္ဗတ္တေပိ ‘‘ကာနိစီ’’တိ ဝစနံ အဝိပဿိတဗ္ဗာနံ ဗဟုလံ မနသိကရဏေန အနာသေဝနီယတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခနာမတ္တမေဝ ဟိ တေသု ဟောတီတိ။ ‘‘တဿ တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀) ဘာဝနာ အာသေဝနာတိ ဝုတ္တာတိ ဘာဝေတဗ္ဗာနိ သဒ္ဓါဒီနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယာ’’တိ။
အာဓိပစ္စံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ။ အသတိပိ စ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ, အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တမာနေ တံသဟိတသန္တာနေ အညာကာရေန အပ္ပဝတ္တမာနေဟိ လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တနီယဘာဝေ အာဓိပစ္စံ။ ဣမသ္မိံ စ အတ္ထေ ဣန္ဒန္တိ ပရိမိဿရိယံ ကရောန္တိစ္စေဝ ဣန္ဒြိယာနိ။ စက္ခာဒီသု ဒဿိတေန နယေန အညေသဉ္စ ဇီဝိတာဒီနံ တဒနုဝတ္တီသု အာဓိပစ္စံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
အမောဟောယေဝ န ဝိသုံ စတ္တာရော ဓမ္မာ, တသ္မာ တဿ သင်္ခါရက္ခန္ဓကထာယံ ဝိဘာဝိတာနိ လက္ခဏာဒီနိ တေသဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ သေသာနိ တတ္ထ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ လက္ခဏာဒီဟိ အရူပေနေဝ အာဂတာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၆။ သတ္တာနံ အရိယဘူမိပဋိလာဘော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သာဓာရဏံ, ပဒါနဉ္စ ပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဓမ္မေ ပရိညာယာ’’တိအာဒိ။ အညေသမ္ပိ ဣန္ဒြိယာနံ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတာယ သတိပိ အတ္တဘာဝပညာပနာယ မူလဘာဝတော စက္ခာဒီနံ သာတိသယာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာနိ စက္ခုန္ဒိယာဒီနီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉)။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဒေသနာက္ကမော
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၇။) [သျ]ဝုတ္တောတိ ဣဓာပိ ‘‘တတော ဇီဝိတိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဣန္ဒြိယယမကဒေသနာယ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁ အာဒယော) သမေတိ။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၁၉ အာဒယော) ပန မနိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ, တံ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ အဇ္ဈာတ္တိကဗာဟိရာနံ အနုပါလကဘာဝဒီပနတ္ထံ တေသ မဇ္ဈေ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခံ။ ယာဝ စ ဒုဝိဓတ္တဘာဝါနုပါလကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တိ, တာဝ ဒုက္ခဘူတာနံ ဧတေသံ ဝေဒယိတာနံ အနိဝတ္တီတိ ဉာပနတ္ထံ, တေန စ စက္ခာဒီနံ ဒုက္ခာနုဗန္ဓတာယ ပရိညေယျတံ ဉာပေတိ။ ပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ တဿေဝါတိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယဿေဝ။ တတော အနန္တရံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာတိ ဘာဝနာမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ အညိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒဿနာန္တရာ ဟိ ဘာဝနာတိ။
ဘေဒေါတိ ဣဓ သဘာဝတော ဘေဒေါ အဓိပ္ပေတော, န ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သေသာနံ အဘေဒေါ’’တိ။ နနု စ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနုပါလနလက္ခဏံ သဘာဝေါ, တေနဿ ဒုဝိဓဿာပိ အဘေဒေါတိ? သစ္စမေတံ, တဿ ပန ရူပါရူပသဘာဝကတော ဘေဒေါ ဂဟိတော, န ဧဝံ သေသာနံ ကောစိ ဘေဒေါ အတ္ထီတိ တေသံ အဘေဒေါတိ ဘေဒါဘာဝေါ ဝုတ္တော။ နနု စေတ္ထ ဝေဒနာ, ပညာ စ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တာတိ? န, ယထာ ဒေသိတေသု ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒြိယေသု ဘေဒါဘေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၇။ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနံ သတိပိ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗမေဝ ကိစ္စံ ကိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ တဿ အနညသာဓာရဏတ္တာ, ဣန္ဒြိယကထာယ စ အဓိကတတ္တာ။ အတ္တနော တိက္ခမန္ဒာဒိအာကာရော အတ္တာကာရော, တဿ အနုဝတ္တာပနံ အတ္တာကာရာနုဝတ္တာပနံ။ တေနာဟ ‘‘တိက္ခမန္ဒာဒိသင်္ခါတအတ္တာကာရာနုဝတ္တာပန’’န္တိ။ အထ ဝါ တိက္ခမန္ဒာဒိသင်္ခါတဿ စ အတ္တာကာရဿ စ အနုဝတ္တာပနံ တိက္ခ…ပေ… ဝတ္တာပနံ။ ဝိသုံ အတ္တာကာရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ရူပါဝဘာသနာဒိကဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စက္ခုန္ဒြိယဿ ဟိ ရူပါဘိဟနနယောဂျတာသင်္ခါတေ ရူပါဝဘာသနသာမတ္ထိယေ အသတိ န ကဒါစိပိ စက္ခုဝိညာဏဿ ဒဿနကိစ္စံ သမ္ဘဝတိ။ ဧသ နယော သောတိန္ဒြိယာဒီသုပိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေန မနိန္ဒြိယဿ ဝသာဝတ္တာပနံ ဟောတိ, န အညေသံ။ တံသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟိ ဣန္ဒြိယာနိ တဗ္ဗသေနေဝ ဟုတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဣန္ဒြိယကိစ္စံ သာဓေန္တိ စေတသိကဘာဝတော, န တေသံ ဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၈။) [သျ]မနိန္ဒြိယံ။ အယဉှိဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗန္တိ အဓိကာရော အနုဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိပိ အနုပ္ပါဒနေ, အနုပတ္ထမ္ဘနေ စ တပ္ပစ္စယာနံ တပ္ပဝတ္တနေ နိမိတ္တဘာဝေါ အနုဝိဓာနံ။
ဆာဒေတွာ ဖရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သုခဒုက္ခဝေဒနာ သဟဇာတဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ အဇ္ဇောတ္ထရိတွာ သယမေဝ ပါကဋာ ဟောတိ, သဟဇာတဓမ္မာ စ တဿာ ဝသေန သုခဒုက္ခဗာဝပ္ပတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ယထာသကံ ဩဠာရိကာကာရာနုပါပန’’န္တိ။ အသန္တဿ, အပဏီတဿပိ အကုသလတဗ္ဗိပါကာဒိသမ္ပယုတ္တဿ ယထာရဟံ မဇ္ဈတ္တာကာရာနုပါပနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမာနဇာတိယေဟိ ဝါ သုခဒုက္ခေဟိ သန္တပဏီတာကာရာနုပါပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိပက္ခာဘိဘဝနန္တိ အဿဒ္ဓိယာဒိပဋိပက္ခာဘိဘဝနံ။ ပသန္နာကာရာဒါတိ ပသန္နပဂ္ဂဟိတဥပဋ္ဌိတသမာဟိတဒဿနာကာရာနုပါပနံ ယထာက္ကမံ သဒ္ဓါဒီနံ။ ဗျာပါဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဂဟိတာနိ။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဿေဝ စ အညိန္ဒြိယဿ ကိစ္စံ ဒဿိတံ။ တေနေဝ စ ဖလသမ္ပယုတ္တဿ တံတံသံယောဇနပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနကိစ္စတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ။ ကတသဗ္ဗကိစ္စဿ အညာတာဝိန္ဒြိယံ အညဿ ကာတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အမတာဘိမုခမေဝ တဗ္ဘာဝပစ္စယော စ ဟောတိ, န ဣတရာနိ ဝိယ ကိစ္စန္တရပသုတံ။ တေနာဟ ‘‘အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၈။ ဘူမိတော ဝိနိစ္ဆယော ဥတ္တာနတ္ထော ဧဝ။ ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပန ဧတ္တကေနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ, ဧတာနိ ဧဝ စ ဝုတ္တာနီတိ? အာဓိပစ္စဋ္ဌဝသေန, အာဓိပစ္စံ နာမ ဣဿရိယန္တိ ဝုတ္တမေဝေတံ။ တယိဒံ အာဓိပစ္စံ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စေ, ဖလေ စာတိ အညေသမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ ကသ္မာ န လဗ္ဘတိ? ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိကာ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နာတိ သိယာ ဖလဟေတုဓမ္မေသု အနုဝတ္တနာနုဝတ္တနီယတာတိ? သစ္စမေတံ, တထာပိ အတ္ထိ တေသံ ဝိသေသော။ သွာယံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏာဒိပ္ပဝတ္တိယဉှိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉) အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတောယေဝ။ အပိစ ခန္ဓပဉ္စကေ ယာယံ သတ္တပညတ္တိ, တဿာ ဝိသေသနိဿယော ‘‘ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီ’’တိ တာနိ တာဝ အာဓိပစ္စတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ…မနိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိတော (ဝိဘ။ ၂၁၉) ဝုတ္တာနိ။ သွာယံ အတ္တဘာဝေါ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ သမညံ လဘတီတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၈၉။) [သျ]ဒဿနတ္ထံ ဘာဝဒွယံ။ တယိမေ ဥပါဒိန္နဓမ္မာ ယေန ဓမ္မေန ပဝတ္တန္တိ, အယံ သော ဓမ္မော တေသံ ဌိတိဟေတူတိ ဒဿနတ္ထံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သွာယံ သတ္တသညိတော ဓမ္မပုဉ္ဇော ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော ဣမာဟိ ဝေဒနာဟိ သံကိလိဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝေဒနာပဉ္စကံ။ တတော ဝိသုဒ္ဓိကာမာနံ ဝေါဒါနသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓါဒိပဉ္စကံ။ သမ္ဘဝဝေါဒါနသမ္ဘာရာ ဣမေဟိ ဝိသုဇ္ဇန္တိ, ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ နိဋ္ဌိတကိစ္စာဝ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ တီဏိ ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာဓိပစ္စတ္တံ ဥပါဒါယာ’’တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓီတိ အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။
အထ ဝါ ပဝတ္တိနိဝတ္တီနံ နိဿရာဒိဒဿနတ္တမ္ပိ ဧတာနိယေဝ ဝုတ္တာနိ။ ပဝတ္တိယာ ဟိ ဝိသေသတော မူလနိဿယဘူတာနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တဿ ဥပ္ပတ္တိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယေဟိ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသရာဂနိမိတ္တေဟိ ယေဘုယျေန သတ္တကာယဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ, မဟာရာဇ, သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘဿ အဝက္ကန္တိ ဟောတိ မာတာ စ ဥတုနီ ဟောတိ, ဂန္ဓဗ္ဗော စ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတိ, မာတာပိတရော စ သန္နိပတိတာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၆)။ အဝဋ္ဌာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန တေန အနုပါလေတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘အာယု ဌိတိ ယပနာ ယာပနာ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၉)။ ဥပဘောဂေါ ဝေဒနာဟိ။ ဝေဒနာဝသေန ဟိ ဣဋ္ဌာဒိသဗ္ဗဝိသယူပဘောဂေါ။ ယထာဟ ‘‘ဝေဒယတိ ဝေဒယတီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ဝေဒနာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၀)။ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ နိဿယသမုပ္ပါဒဋ္ဌိတိသမ္ဘောဂဒဿနတ္တံ စက္ခုန္ဒြိယံ ယာဝ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ စုဒ္ဒသိန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ယထာ စေတာနိ ပဝတ္တိယာ, ဧဝံ ဣတရာနိ နိဝတ္တိယာ။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ နိဝတ္တိယာ နိဿယော။ ဥပ္ပါဒေါ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယေန တဿ နိဝတ္တိဝသေန ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အဝဋ္ဌာနံ အညိန္ဒြိယေန, ဥပဘောဂေါ အညာတာဝိန္ဒြိယေန အဂ္ဂဖလသမုပဘောဂတော။ ခီဏာသဝါဟိ ဝိသဝိတာယ နိဗ္ဗုတိသုခံ ပရိဘုဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ဧတ္တာဝတာ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိတော အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဣမိနာဝ နေသံ ဒေသနာက္ကမောပိ သံဝဏ္ဏိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဣန္ဒြိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၀။) [သျ]သစ္စဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၂၉။ အရိယသဒ္ဒေန ဝိသေသနံ အကတွာ ကေဝလံ သစ္စသဒ္ဒေန ဥဒ္ဓိဋ္ဌာနိပိ အရိယသစ္စာနိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သစ္စာနီတိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ အာဒ။ သမာညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ, ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသော အနုပယုဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ။ အရိယသစ္စေသု ဝါ ဝိစာရိတေသု ဣတရာနိပိ အတ္ထတော ဝိစာရိတာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝိပဿနာယ စ ဘူမိဘူတာနိ, အရိယသစ္စာနေဝါတိ စ ကတွာ ‘‘သစ္စာနီ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာပိ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သာသနက္ကမောတိ အရိယသစ္စာနိ ဝုစ္စန္တိ, အရိယသစ္စဒေသနာ ဝါ။ သကလဉှိ သာသနံ ဘဂဝတော ဝစနံ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုသန္ဒဿနဝသေန ပဝတ္တနတော။ တသ္မာ သစ္စေသု ကမတိ, သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတံ ဝါ သာသနံ ဧတေသု ကမတိ, ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ကမတိ ဧတ္ထာတိ ကမော, ကိံ ကမတိ? သာသနံ။ သာသနဿ ကမော ‘‘သာသနက္ကမော’’တိ သစ္စာနိ သာသနပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ ဝုစ္စန္တိ, တံဒေသနာ စ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ။
တထာတိ တံသဘာဝါ ဒုက္ခာဒိသဘာဝါ။ အဝိတထာတိ အမုသာသဘာဝါ ဗာဓနာဒိဘာဝေန ဘူတသဘာဝါ။ အနညထာတိ အညာကာရရဟိတာ အဗာဓနာဒိအာကာရဝိဝိတ္တာ။ ဒုက္ခဒုက္ခတာတန္နိမိတ္တတာဟိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ ပီဠနဋ္ဌော။ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ သင်္ခတဋ္ဌော။ ဒုက္ခဒုက္ခတာတန္နိမိတ္တတာဟိ ပရိဒဟနံ, ကိလေသဒါဟသမာယောဂေါ ဝါ သန္တာပဋ္ဌော။ ဇရာယ, မရဏေန စာတိ ဒွေဒါ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ ဧတ္ထ စ ပီဠနဋ္ဌော ဒုက္ခဿ သရသေနေဝ အာဝိဘဝနာကာရော, ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာတိ အယံ စတုန္နမ္ပိ ဝိသေသော။ တတြတြာဘိနန္ဒနဝသေန ဗျာပိတွာ ဦဟနံ ရာသိကရဏံ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တနံ အာယူဟနံ အာကာရဿ ဗျာပနတ္ထတ္တာ။ အာဂစ္ဆတိ သမုဒယတောတိ ဝါ အာယံ, ဒုက္ခံ, တဿ ဦဟနံ ပဝတ္တနံ အာယူဟနံ, အယံ သရသေနေဝ အာဝိဘဝနာကာရော။ နိဒဒါတိ ဒုက္ခန္တိ နိဒါနံ, ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ သမုဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ အယံ နိဒါနဋ္ဌော ဒုက္ခဒဿနေန အာဝိဘဝနာကာရော။ သံသာရဒုက္ခေန သံယောဇနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၁။) [သျ]သံယောဂဋ္ဌော။ မဂ္ဂါဓိဂမနနိဝါရဏံ ပလိဗောဓဋ္ဌော။ ဣမေ စ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ နိရောဓမဂ္ဂဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာ။ နိဿရန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထ, သယမေဝ ဝါ နိဿဋံ ဝိသံယုတ္တံ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂဘာဝတောတိ နိဿရနံ။ အယမဿ သဘာဝေန အာဝိဘဝနာကာရော, ဣတရေ ဝိဝေကာသင်္ခါတာမတဋ္ဋာ, သမုဒယက္ခရအပစ္စယအဝိနာသိတာ ဝါ သမုဒယမဂ္ဂဒုက္ခဒဿနေန အာဝိဘဝနာကာရာ။
သံသာရတော နိဂ္ဂမနံ နိယျာနံ။ အယမဿ သရသေန အာဝိဘဝနာကာရော။ ပရိဗောဓူပစ္ဆေဒနေန နိဗ္ဗာနာဓိဂမောဝ နိဗ္ဗာနနိမိတ္တတ္တာ မဂ္ဂဿ ဟေတုဋ္ဌော။ ပညာပဓာနတ္တာ စဿ နိဗ္ဗာနဒဿနံ, စတုသစ္စဒဿနံ ဝါ ဒဿနဋ္ဌော။ စတုသစ္စဒဿနေ, ကိလေသဒုက္ခသန္တာပဝူပသမနေ စ အာဓိပစ္စံ ကရောန္တိ မဂ္ဂဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသူတိ သော မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော။ ဝိသေသတော ဝါ အာလမ္ဗနာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂဓမ္မာ ဟောန္တိ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၆) ဝစနတောတိ သော တေသံ အာကာရော အာဓိပတေယျဋ္ဌော။ ဧတေ ဟေတုဒဿနာဓိပတေယျဋ္ဌာ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာ။ ဧဝမာဒိ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဘိသမယဋ္ဌောတိ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိသမယဿ ဝါ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌော။ အထ ဝါ အဘိသမယဿ ပဝတ္တိအာကာရော အဘိသမယဋ္ဌော။ သော စေတ္ထ အဘိသမေတဗ္ဗေန ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၀။ ကုစ္ဆိတံ ခံ ဒုက္ခံ, ဂါရယှံ ဟုတွာ အသာရန္တိ အတ္ထော။
‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ အာဂမသဒ္ဒဿ, ဧတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ သံယောဂတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော, သံ-သဒ္ဒဿ စ သံယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော ‘‘သံယောဂံ ဒီပေတီ’’တိ အာဟ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ တဒတ္ထဇောတကတာသိဒ္ဓိတော။ ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အယ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထေ သိဒ္ဓေါ ဟေတုသဒ္ဒေါဝိယ ကာရဏံ ဒီပေတိ။ အတ္တနော ဖလနိပ္ဖါဒနေန အယတိ ပဝတ္တတိ, ဧတိ ဝါ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ အယောတိ, သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ သမုဒယောတိ။ ဧတ္ထ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာပိ ဥပသဂ္ဂသဒ္ဒါ သဓာတုကံ သံယောဂတ္ထံ, ဥပ္ပါဒတ္ထဉ္စ ဒီပေန္တိ, ကိရိယာဝိသေသကတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၂။) [သျ]‘‘အဘာဝေါ ဧတ္ထ ရောဓဿာတိ နိရောဓော’’တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနဿ ဒုက္ခဝိဝိတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ သမဓိဂတေ တသ္မိံ တဒဓိဂမတော ပုဂ္ဂလဿ ရောဓာဘာဝေါ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ ရောဓဿ ပဋိပက္ခဘူတာယ နိဝတ္တိယာ အဓိဂတတ္တာတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထေ အဘာဝေါ ဧတသ္မိံ ရောဓဿာတိ နိရောဓော ဣစ္စေဝ ပဒသမာသော။ ဒုက္ခာဘာဝေါ ပနေတ္ထ ပုဂ္ဂလဿ, န နိဗ္ဗာနဿေဝ။ အနုပ္ပါဒေါ ဧဝ နိရောဓော အနုပ္ပါဒနိရောဓော။ အာယတိံ ဘဝါဒီသု အပ္ပဝတ္တိ, န ပန ဘင်္ဂေါတိ ဘင်္ဂဝါစကံ နိရောဓသဒ္ဒံ နိဝတ္တေတွာ အနုပ္ပါဒဝါစကံ ဂဏှာတိ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ကာရဏေ ဖလူပစာရံ ကတွာ နိရောဓပစ္စယော နိရောဓောတိ ဝုတ္တော။
ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ပုဂ္ဂလဿ ဒုက္ခနိရောဒပ္ပတ္တိယာ။ နနု စ သာ ဧဝ ဒုက္ခနိရောဒပ္ပတ္တီတိ တဿာ ဧဝ သာ ပဋိပဒါတိ န ယုဇ္ဇတီတိ? န ပုဂ္ဂလာဓိဂမဿ ပတ္တိဘာဝေန, ယေဟိ သော အဓိဂစ္ဆတိ, တေသံ ကာရဏဘူတာနံ ပဋိပဒါဘာဝေန စ ဝုတ္တတ္တာ။ သစ္ဆိ ကိရိယာသစ္ဆိကရဏဓမ္မာနဉှိ အညတ္ထာဘာဝေပိ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယာဓမ္မဘာဝေဟိ နာနတ္တံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ။ အထ ဝါ ယံ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ နိဋ္ဌာနံ ဖလံ, သယဉ္စ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိဘူတံ, တဿ အဘိသမယဘူတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၁။ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါဒိဝေါဟာရံ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၁၀) ဝိယ ဘာဝိနိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရောတိ ပုရိမကာလေပိ အာရောပေတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒယော စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ။ တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဧတ္ထ အရိယပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေါ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ တထာဂတေန ဟိ သယံ အဓိဂတတ္တာ, ပဝေဒိတတ္တာ, တတော ဧဝ စ အညေဟိ အဓိဂမနီရတ္တာ တာနိ တဿ ဟောန္တီတိ။ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတောပီတိ ဧတ္ထ အရိယသာဓကာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာနိ သစ္စာနီတိပီတိ ဧတ္ထ အဝိတထဘာဝေန အရဏီယတ္တာ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယာနိ, အရိယသမညာ ဝါ အဝိသံဝါဒကေ အဝိတထေ နိရုဠှာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၃။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၃၂။ ဗာဓနလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဒုက္ခတန္နိမိတ္တဘာဝေါ, ဥဒယဝယပဋိပီဠိတဘာဝေါ ဝါ ဗာဓနံ။ ဘဝါဒီသု ဇာတိအာဒိဝသေန, စက္ခုရောဂါဒိဝသေန စ အနေကဒါ ဒုက္ခဿ ပဝတ္တနမေဝ ပုဂ္ဂလဿ သန္တာပနံ, တဒဿ ကိစ္စံ ရသောတိ သန္တာပနရသံ။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသု သံသာရဝိမောက္ခေသု ပဝတ္တိ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဝတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ, ပုရိမဘဝေန ပစ္ဆိမဘဝေါ ဃဋိတော သံယုတ္တော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဘာဝေါ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ, နိဗ္ဗတ္တတိ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈၊ နေတ္တိ။ ၃၀) ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပါဒနံ အနုပစ္ဆေဒကရဏံ။ ဘဝနိဿရဏနိဝါရဏံ ပလိဗောဓော။ တဏှက္ခယာဒိဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသန္တတာ သန္တိ။ အစ္စုတိရသန္တိ အစ္စုတိသမ္ပတ္တိကံ အစဝနကိစ္စံ ဝါ။ ကိစ္စန္တိ စ စဝနာဘာဝံ ကိစ္စမိဝ ကတွာ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ, အစဝနဉ္စဿ သဘာဝါပရိစ္စဇနံ အဝိကာရိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဉ္စက္ခန္ဓနိမိတ္တသုညတာယ အဝိဂ္ဂဟံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အနုသယသမုစ္ဆိန္ဒနေန သံသာရစာရကတော နိဂ္ဂမနူပါယဘာဝေါ နိယျာနံ။ သဗ္ဗကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓနံ ကိလေသပ္ပဟာနကရဏံ။ နိမိတ္တတော, ပဝတ္တတော စ စိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဝုဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၃။ အသုဝဏ္ဏာဒိ သုဝဏ္ဏာဒိ ဝိယ ဒိဿမာနံ မာယာတိ ဝတ္ထုသဗ္ဘာဝါ တဿာ ဝိပရီတတာ ဝုတ္တာ။ ဥဒကံ ဝိယ ဒိဿမာနာ ပန မရီစိ ဥပဂတာနံ တုစ္ဆာ။ ဝတ္ထုမတ္တမ္ပိ တဿာ န ဒိဿတီတိ ဝိသံဝါဒိကာ ဝုတ္တာ။ မရီစိမာယာအတ္တဝိဓုရော ဘာဝေါ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ။ အရိယဉာဏဿာတိ အရိယဿ အဝိတထဂ္ဂါဟကဿ ဉာဏဿ, တေန ပဋိဝေဓဉာဏံ ဝိယ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ ဂဟိတံ ဟောတိ။ တေသံ ဂေါစရဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဇိတဗ္ဗတာ, အာရမ္မဏဘာဝေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဥဏှတ္တံ။ တဉှိ ကတ္ထစိ ကဋ္ဌာဒိဥပါဒါနဘေဒေ ဝိသံဝါဒကံ, ဝိပရီတံ, အဘူတံ ဝါကဒါစိပိ န ဟောတိ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ, အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၉၊ ၅။၅၇) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဇာတိအာဒိကာ လောကပကတိ။ ဧကစ္စာနံ တိရစ္ဆာနာနံ တိရိယံ ဒီဃတာ, မနုဿာဒီနံ ဥဒ္ဓံ ဒီဃတာ, ဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌံ ပတ္တာနံ ပုန အဝဍ္ဎနန္တိ ဧဝမာဒိကာ စ လောကပကတီတိ ဝဒန္တိ။ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေသု ပစ္ဆိမော တထတာ။ ပဌမော အဝိတထတာ, မဇ္ဈိမော အနညတတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော,
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၄။) [သျ]ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓက န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု တဏှာပိ ဇာတိ ဝိယ ဒုက္ခနိမိတ္တတာယ ဗာဓိကာတိ? န, ဗာဓကပ္ပဘဝဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝမှိ ပဝတ္တိ, ပဝတ္တိဟေတု စ အသင်္ကရတော ဗောဓိတာ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ, ဒုက္ခဒုက္ခတာ စ ဗာဓကတာ, န ဒုက္ခပ္ပဘဝတာတိ နတ္ထိ တဏှာယ ပဘဝဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတာယ ဗာဓကဘာဝပသင်္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓက’’န္တိ။ ဗာဓကတ္တနိယာမေနာတိ ဒုက္ခံ ဗာဓကမေဝ, ဒုက္ခမေဝ ဗာဓကန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္တာဝဓာရနေနာတိ အတ္ထော။ ဗာဓကတ္တနိယာမေနာတိ ဟိ ဗာဓကဿ, ဗာဓကတ္တေ စ နိယာမေန။ ယတာ ဗာဓကတ္တဿ ဒုက္ခေ နိယတတာ, ဧဝံ ဒုက္ခဿ စ ဗာဓကတ္တေ နိယတတာတိ။
တံ ဝိနာ နာညတောတိ သတိပိ အဝသေသကိလေသအဝသေသာကုသလသာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလဓမ္မာနံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေ န တဏှာယ ဝိနာ တေသံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ, တေဟိ ပန ဝိနာပိ တဏှာယ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ ကုသလေဟိ ဝိနာ အကုသလေဟိ ရူပါဝစရာဒိကုသလေဟိ ဝိနာ ကာမာဝစရာဒီဟိ စ တဏှာယ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။ သန္တဘာဝဿ, သန္တဘာဝေ ဝါ နိယာမော သန္တဘာဝနိယာမော, တေန သန္တဘာဝနိယာမေန။ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာတိ ဒွိဓာပိ နိယာမေန တစ္ဆော နိယျာနဘာဝေါ ဧတဿ, န မိစ္ဆာမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝိပရီတတာယ, န လောကိယမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝါ အနေကန္တိကတာယ အတစ္ဆောတိ တစ္ဆနိယျာနဘာဝေါ, မဂ္ဂေါ, တဿ ဘာဝေါ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တံ, တသ္မာ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒွိဓာပိ နိယာမေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ တစ္ဆာဝိပလ္လာသာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၄။ သစ္စသဒ္ဒဿ သမ္ဘဝန္တာနံ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏံ, သမ္ဘဝန္တေ ဝါ အတ္ထေ ဝတွာ အဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ နိဒ္ဓါရဏံ အတ္ထုဒွါရော။ ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယံ။ န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စသဒ္ဒေါ နိရုဠှော။ ယေ ပန ‘‘ဝိရတိသစ္စံ သမာဒါနဝိရတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ န သမာဒါနမတ္တံ ဝိရတိသစ္စံ, အထ ခေါ သမာဒါနာဝိသံဝါဒနံ။ တံ ပန ပဋိညာသစ္စံ မုသာဝါဒဝိရတိယေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇, ၂၀၂-၂၀၃, ၄၂၇၊ ၃။၂၇-၂၉) ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ‘‘သစ္စ’’န္တိ အဘိနိဝိသနဝုတ္တိယာ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ။ အမောသဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထသစ္စံ။ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ, တဒရိယာ သစ္စတော ဝိဒူ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၆၃) ဟိ ဝုတ္တံ, တဿ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၅။) [သျ]တံသမ္ပာပကဿ စ မဂ္ဂဿ ပဇာနနာ ပဋိဝေဓော အဝိဝါဒကာရဏန္တိ ဒွယမ္ပိ ‘‘ဧကံ ဟိ သစ္စံ န ဒုတိယမတ္ထိ, ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာန’’န္တိ ဣမိဿာ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) ဂါထာယ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၅။ ‘‘နေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဧတေန ဇာတိအာဒီနံ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝေ အဝိပရီတတံ ဒဿေတိ ဧကန္တေနေဝ ဗာဓကဘာဝတော။ ‘‘အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝဿ ဇာတိအာဒီသု နိယတတံ ဒဿေတိ အနညတ္ထဘာဝတော။ သစေပိ ကထဉ္စိ ကောစိ ဧဝံစိတ္တော အာဂစ္ဆေယျ, ပညာပနေ ပန သဟဓမ္မေန ဉာပနေ အတ္တနော ဝါဒဿ ပတိဋ္ဌာပနေ သမတ္ထော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟမေတံ…ပေ… ပညပေဿာမီတိ အာဂစ္ဆေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိအာဒီနံ အနညထတာ အညဿ စ တတာဘူတဿ အဘာဝေါယေဝေတ္ထ ဌာနာဘာဝေါ။ သစေပိ ကောစိ အာဂစ္ဆေယျ အာဂစ္ဆတု, ဌာနံ ပန နတ္ထီတိ အယမေတ္ထ သုတ္တတ္ထော။ ဧသ နယော ဒုတိယသုတ္တေပိ။ တတ္ထ ပန အတ္တဘာဝပဋိလာဘေနေဝ သတ္တာနံ ဇာတိအာဒီနံ ပတ္တိ, သမ္မုခီဘာဝေါ စ ဟောတီတိ သမ္ပတ္တတ္တာ, ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ, ယတော တံ ဘဂဝတာ ပဌမံ ဒေသိတံ, တန္နိမိတ္တတာ ဒုတိယတာ, တဒုပသမတာ တတိယတာ, တံသမ္ပာပကတာ စတုတ္ထတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
‘‘ဧတပရမတော’’တိ ဧတေန စတူဟိ အရိယသစ္စေဟိ ပဝတ္တိအာဒီနံ အနဝသေသပရိယာဒါနမာဟ။ နိဗ္ဗုတိကာမေန ပရိဇာနနာဒီဟိ အညံ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ နတ္တိ, ဓမ္မဉာဏကိစ္စံ ဝါ ဣတော အညံ နတ္ထိ, ပရိညေယျာဒီနိ စ ဧတပရမာနေဝါတိ စတ္တာရိယေဝ ဝုတ္တာနိ။ တဏှာယ အာဒီနဝဒဿာဝီနံ ဝသေန တဏှာဝတ္ထုအာဒီနံ ဧတပရမတာယာတိ ဝုတ္တံ။ တထာ အာလယေ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတေ, သကလဝတ္ထုကာမသင်္ခါတေ, ဘဝတ္တယသင်္ခါတေ ဝါ ဒုက္ခေ ဒေါသဒဿာဝီနံ ဝသေန အာလယာဒီနံ ဧတေပရမတာယာတိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၆။ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဇာတိအာဒီနံ ဒုက္ခဘာဝဿ ပစုရဇနပါကဋတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န အရိယေန ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာကာရံ။ တန္တိ ဒုက္ခံ။ အကတန္တိ အနိဗ္ဗတ္တိတံ, အနိပ္ဖါဒိတကာရဏန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကာရဏေ ဟိ သိဒ္ဓေ ဖလံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ‘‘နေဝ အကတံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ စ ဣမိနာ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၆။) [သျ]အဟေတုဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘န ဣဿရနိမ္မာနာဒိတော’’တိ ဧတေန ပဇာပတိပုရိသပကတိကာလာဒိဝါဒေ ပဋိက္ခိပတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘သဟေတုကေန ဒုက္ခေနာ’’တိ ဧတေန ဒုက္ခဒဿနေန ဇနိတဿ သံဝေဂဿ သံဝဍ္ဎနမာဟ။ ဒုက္ခဿ ဟိ သဟေတုကဘာဝသဝသေန ဗလဝသံဝေဂေါ ဇာယတိ ယာဝါယံ ဟေတု, တာဝ ဣဒံ ဒုက္ခံ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တတီတိ။ အဿာသဇနနတ္ထံ နိရောဓန္တိ သံဝေဂဇာတဿ အဿာသံ ဇနေတုံ နိရောဓသစ္စမာဟ။ နိဗ္ဗိန္နသံသာရဒုက္ခဿ ဟိ နိရောဓကထာ ဝုစ္စမာနာ အတိဝိယ အတိဝိယ အဿာသံ သဉ္ဇနေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၇။ ယေ တေ ဇာတိအာဒယော ဓမ္မာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗျာဓိ န ဂဟိတောတိ? အနေကန္တဘာဝတော။ တထာ ဟိ သော ကဒါစိ, ကေသဉ္စိ စ နတ္ထိ။ ယထာဟ ‘‘တယော ရောဂါ ပုရေ အာသုံ, ဣစ္ဆာ အနသနံ ဇရာ’’တိ (သု။ နိ။ ၃၁၃)။ ဗာကုလတ္တေရာဒီနံ သော နာဟောသိယေဝ, ဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဗျာဓိ ဧတ္ထ ဟိတောဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရမတ္ထတော ဟိ ဓာတုက္ခောဘပစ္စယံ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဗျာဓီတိ။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ‘‘ဒွါဒသ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမတဏှာဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယော အရိယသစ္စ’’န္တိ အညေ အန္တောဂဓဘေဒေ အနာမသိတွာ ဧကရူပေန ဂဟိတာပိ တဏှာ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတာ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတာ, ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာ ကေဝလံ ကာမဿာဒဘူတာ စာတိ တိဓာဝ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တာ။ ‘‘အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂသစ္စဘာဝေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တာပိ သဘာဝတော ဘိန္နာ ဧဝ တေ ဓမ္မာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ ဓမ္မာ’’တိ။
သစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုက္ခနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ
ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဘဝေတိ အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နော ဓမ္မပ္ပဗန္ဓော ဘဝေါ, တသ္မိံ ဘဝေ။ သော ဟိ ဇာယတိ ဧတ္ထ ယောနိဂတိအာဒိဝိဘာဂေါတိ ဇာတီတိ ဝုစ္စတိ, ဇာယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ သမာနနွယာတိ ဇာတိ, နိကာယော။ သင်္ခတလက္ခဏေတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပ္ပါဒေ။ သော ဟိ ဇနနဋ္ဌေန ဇာတိ။ ပဋိသန္ဓိယန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၇။) [သျ]ပဋိသန္ဓိစိတ္တက္ခဏေ။ သမ္ပာတိဇာတောတိ ဧတ္ထ ဇာတိသဒ္ဒေန လဗ္ဘမာနံ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနသင်္ခါတံ ဇာယနတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပသူတိယ’’န္တိ, အဘိဇာတိယန္တိ အတ္ထော။ ဇာယတိ ဧတာယ ခတ္တိယာဒိသမညာတိ ဇာတိ, ကုလံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၈။ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ, မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတော ဂဗ္ဘော သေယျာ ဧတေသန္တိ ဂဗ္ဘသေယျကာ, အဏ္ဍဇာ, ဇလာဗုဇာ စ။ ဣတရေသန္တိ သံသေဒဇာနံ, ဩပပါတိကာနဉ္စ။ အယမ္ပိ စာတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိခန္ဓေသွေဝါ’’တိ အနန္တရံ ဝုတ္တကထာပိ, ပဂေဝ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တကထာယံ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ တေသံ ပဌမပါတုဘာဝေါ ဇာတီ’’တိ။
ဥမ္မုဇ္ဇနဝသေန ဂယှတီတိ ဥမ္မုဇ္ဇနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ဝက္ခမာနဝိဘာဂံ ဒုက္ခဝိစိတ္တတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၉။ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိ ဝဒတော စောဒကဿာယမဓိပ္ပါယော – ဧကန္တဒုက္ခေ နိရယေ တာဝ ဇာတိဒုက္ခာ ဟောတု, အညာသုပိ ဝါ ဒုဂ္ဂတီသု ပါပကမ္မသမုဋ္ဌာနတော သုခသံဝတ္တနိယကမ္မသမုဋ္ဌာနာသု ပန သုဂတီသု ကထန္တိ။ ဣတရော ‘‘နာယံ ဇာတိ သဘာဝဒုက္ခဝသေန ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တာ, န ဟိ ကာစိ ပဋိသန္ဓိ ဒုက္ခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာ အတ္ထိ, အထ ခေါ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘အနေကေသံ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော’’တိအာဒိမာဟ။ အဒုက္ခသဘာဝမ္ပိ ပရိယာယတော ဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒုက္ခသဘာဝံ ဒုက္ခသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ ယထာ ရူပရူပန္တိ။
ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတောတိ ‘‘အဟု ဝတ မေ, တံ ဝတ နာဟောသီ’’တိ စေတသိကဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော။
‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅, ၄၅, ၇၆, ၇၇, ၈၅၊ ၂။၄။၁, ၄) ဝစနတော တေဘူမကာ သင်္ခါရာ သင်္ခါရဒုက္ခံ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပါဠိတတ္တာ’’တိ။ ယဉှိ အဘိဏှံ ပဋိပီဠိတံ, တံ ဒုက္ခမနတာယ ဒုက္ခန္တိ, ဝိပဿနာစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တေဘူမကဂ္ဂဟဏံ။
ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဒေါမဿုပါယာသေ ဝဒတိ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၉၀) ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ အာဂတံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၈။) [သျ]ဘဂဝတာပီတိ အနာဝရဏဉာဏဝတာ အစ္စရိယာပရိမေယျဒေသနာကောသလ္လဝတာ ဘဂဝတာပိ။ ဥပမာဝသေနတိ အင်္ဂါရကာသူပမာဒိဥပမာဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၅၄၀။ ပုဏ္ဍရီကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န မဏိကနကရဇတပဝါဠာဒိရတနသန္နိစ္စယေ, နာပိ အဏ္ဍဇမေဏ္ဍဇဝါယဇာတိကေ သုဘမနုညသယနတလေ, နာပိ ရတနမယကုဋ္ဋိမမနောဟရေ ပါသာဒတလေ, နာပိ သိတ္တသမ္မဋ္ဌကုသုမောပဟာရဝတိ ပါသာဒူပစာရေ, နာပိ မုတ္တာဇာလသဒိသဝါလိကာဝိကိဏ္ဏေ ဝိဝိဋင်္ဂဏေ, နာပိ ဟရိတကမ္ဗလသဒိသမုဒုသဒ္ဒလသမောတလေ ဘူမိဘာဂေတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရမသမ္ဗာဓေတိ အတိဝိယ သမ္ဗာဓေ။ တိဗ္ဗန္ဓကာရေတိ ဗဟလန္ဓကာရေ။ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗရုဟိရဂူထောဒရိယာဒိ နာနာကုဏပသမ္ဗာဓေ။ မာတာ ယဒိ ဝီသတိဝဿာ, အထ တိံသ, စတ္တာလီသာဒိဝဿာ, တတ္တကံ ကာလံ အဓောတဝစ္စကူပသဒိသတာယ အဓိမတ္တဇေဂုစ္ဆေ။ ပူတိမစ္ဆာ ဒိ သဗ္ဗံ န သဒိသူပမ္မံ တဿ ဝါတာဒိဝသေန ဧကစ္စဒုဂ္ဂန္ဓာပဂမသဗ္ဘာဝတော။ ဒသ မာသေတိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ, ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ တတော ဘိယျောပိ ဧကစ္စာနံ တတ္ထာဝဋ္ဌာနသမ္ဘဝတော။ အတ္တနော အဓောမုခံ ဌပိတသငစိတဟတ္ထဒွယဿ ဥက္ကုဋိကဿေဝ နိသီဒတော သမိဇ္ဇနပ္ပသာရဏာဒိရဟိတော။
အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနံ။ ပရိတော သမန္တတော ကဍ္ဎနံ ပရိကဍ္ဎနံ။ ဟေဋ္ဌာ ဓုနနံ ဩဓူနနံ။ နိဓာယ နိဓာယ ဓူနနံ နိဒ္ဓူနနံ။ အာကဍ္ဎနာဒိသဒိသဉ္စေတ္ထ ‘‘အာကဍ္ဎနာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တရုဏဝဏသဒိသံ အတိဝိယ သုခုမာလံ ဂဗ္ဘဂတံ သရီရံ သီတာဒိအပ္ပကမ္ပိ န သဟတီတိ သီတနရကူပပန္နတာဒိ နိဒဿိတံ။ တဉှိ တဿ အတိဝိယ သီတံ, အတိဝိယ ဥဏှဉ္စ ဟုတွာ ဥပတိဋ္ဌတိ။ သရီရံ ဝါသိယာဒီဟိ တစ္ဆေတွာ ခါရာဝသေစနကရဏံ ခါရာပဋိစ္ဆကံ။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေတိ ဂဗ္ဘာသယသညိတံ တတိယံ အာဝဋ္ဋံ သန္ဓာယာဟ။
ပရိဝတ္တေတွာတိ ဥဒ္ဓံပါဒအဓောသီသဘာဝေန ပရိဝတ္တေတွာ။ ဣဒံ ဝိဇာယနမူလကံ ဒုက္ခံ, ယေန မရဏဒုက္ခေန စ အဋ္ဋိတာ ဝေဒနာပ္ပတ္တာ သတ္တာ ကတိပယမာသမတ္တာတိက္ကန္တမ္ပိ ပဝတ္တိံ ဝိဿရန္တိ, မဟန္ဓကာရံ မဟာဝိဒုဂ္ဂံ ပက္ခန္ဓာ ဝိယ ဟောန္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၁၉၉။) [သျ]ဝဓေန္တဿာတိ သောစနပရိဒေဝနသီသပဋိဟနနာဒိနာ ဗာဓေန္တဿ။ ခုပ္ပိပါသာ ဟိ အာတပါဝဋ္ဌာနာဒိနာ စ အာတာပနံ။ ပဉ္စဂ္ဂိတာပနာဒိနာ ပရိတာပနံ။
ဣမဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ သတ္တဝိဓဿ။ သဗ္ဗဿာပီတိ ဂဗ္ဘကာလာဒီသု တာပနမဒ္ဒနာဒိနိရယဂ္ဂိဒါဟာဒိသဉ္ဇနိတဿ သကလဿာပိ။ ဝတ္ထုမေဝ ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇာယေထ နော စေ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၄၁။ ဝိစိတ္တန္တိ ဝိဝိဓံ, အစ္ဆရိယံ ဝါ။
ဣတိ ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ဇရာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၂။ သင်္ခါတလက္ခဏန္တိ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃၈၊ အ။ နိ။ ၃။၄၇၊ ကထာ။ ၂၁၄) ဝုတ္တံ ခဏိကဇရံ သန္ဓာယာဟ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတောတိ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စဝလိတ္တစတာဒိနာ သမညတော။ သာတိ ခန္ဓပုရာဏဘာဝသညိတာ ပါကဋဇရာ။ ခန္ဓပရိပါကော ဧကဘဝပရိယာပန္နာနံ ခန္ဓာနံ ပုရာဏဘာဝေါ။
ဣတိ ဇရာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၃။ သင်္ခတလက္ခဏန္တိ သင်္ခါရာနံ ဝယသညိတံ ခဏိကမရဏမာဟ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ခဏိကမရဏံ သန္ဓာယ, ‘‘ဇီရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဧတ္ထ ‘‘မရဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္စေဒသညိတံ ပါကဋမရဏံ။ ‘‘စဝန’’န္တိ လက္ခိတဗ္ဗတာယ စုတိလက္ခဏံ။ ဝိယောဂရသန္တိ ယထာဓိဂတေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဝိယောဇနရသံ။ ယထူပပန္နာယ ဂတိယာ ဝိပ္ပဝါသဝသေန ဂယှတီတိ ဂတိဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
ပါပဿာတိ ပါပယောဂေန ပါပဿ, ဥပစိတပါပကမ္မဿာတိ အတ္ထော။ ပါပကမ္မာဒိနိမိတ္တန္တိ ပါပကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တသင်္ခါတံ မရဏကာလေ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၀။) [သျ]ဥပဋ္ဌိတံ အကုသလဝိပါကာရမ္မဏံ။ တမှိ ပဿန္တဿေဝ ကဿစိ အနုဘဝန္တဿ ဝိယ မဟာဒုက္ခံ ဟောတိ။ ဘဒ္ဒဿာတိ ဘဒ္ဒကမ္မဿ, ကတကုသလဿာတိ အတ္ထော။ တဿ ပန ကာမံ ဣဋ္ဌမေဝ အာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌာတိ, ပိယဝိပ္ပယောဂဝတ္ထုကံ ပန မဟန္တံ ဒုက္ခံ အာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌာတိ, ပိယဝိပ္ပယောဂဝတ္ထုကံ ပန မဟန္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘အသဟန္တဿ ဝိယောဂံ ပိယဝတ္ထုက’’န္တိ။ အဝိသေသတောတိ ပါပဿ, ဘဒ္ဒဿ စ သာမညတော။ ‘‘အဝိသေသတော’’တိ ဝတွာပိ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ ဝစနံ တံ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရာနံ ဧကစ္စာနံ ခီဏာသဝါနမ္ပိ ဟောတိယေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာနန္တိ သန္ဓိဗန္ဓနာဝစ္ဆေဒကဝါယုနာ ဝိဇ္ဈိယမာနမမ္မဋ္ဌာနာနံ။
ဣတိ မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၄။ သောတိ သောကော။ အတ္ထတော ဒေါမနဿမေဝ ဟောတိ စေတသိကန္တရာဘာဝတော။ ဒေါမနဿဝိသေသော ပန ဟောတိ ဝိသယဝိသေသေ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသသဗ္ဘာဝတောတိ တံ ဝိသေသံ လက္ခဏာဒိတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အန္တော နိဇ္ဈာနံ စိတ္တသန္တာပေါ။ ပရိဇ္ဈာပနံ ရာဂဒေါသပရိဠာဟဝိသိဋ္ဌံ ဒဟနံ။ ကတာကတကုသလာကုသလဝိသယံ ဝိပ္ပဋိသာရာကာရေန ပဝတ္တံ အနုသောစနံ ကုက္ကုစ္စံ, ဉာတိဗျသနာဒိဝိသယံ ကေဝလံ စိတ္တသန္ထာပဘူတံ အနုသောစနံ သောကောတိ အနုသောစနပစ္စုပဋ္ဌာနတ္တေပိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
ဝိသပီတံ သလ္လံ ဝိသသလ္လံ။ သောကဝသေန အတိသာရာဒိ ဗျာဓိပိ ဟောတိ, သောကဗဟုလဿ သရီရံ န စိရဿေဝ ဇီရတိ, ဗလဝသောကာဘိဘူတော မရဏမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ အာဟ ‘‘သမာဝဟတိ စ ဗျာဓိဇရာမရဏဘေဒန’’န္တိ။
ဣတိ သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၅။ ဝစီပလာပေါတိ ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ, သော အတ္ထတော သဒ္ဒေါ ဧဝ။ ဘိယျောတိ သောကဒုက္ခတော ဥပရိ။ သောကသမုဋ္ဌာနော ဟိ ပရိဒေဝေါ။
ဣတိ ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၁။) [သျ]ဒုက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၆။ ဇာတိအာဒီနမ္ပိ ယထာရဟံ ဒုက္ခဝတ္ထုဒုက္ခဒုက္ခတာဟိ သတိပိ ဒုက္ခဘာဝေ ကာယဿ ပီဠနဝသေန ဣဒံ သဝိသေသံ ဒုက္ခမန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခန္တိ ဝိသေသတော ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဣတိ ဒုက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၇။ မနောဝိဃာတရသန္တိ ဗျာပါဒသမ္ပယောဂဝသေန မနသော ဝိဟညနကိစ္စံ။ စေတောဒုက္ခသမပ္ပိတာတိ စေတသိကဒုက္ခသမင်္ဂိနော။ အာဝဋ္ဋန္တီတိ အာမုခံ ဝဋ္ဋန္တိ, ယံဒိသာဘိမုခံ ပတိတာ, တံဒိသာဘိမုခါ ဧဝ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ ဝိပရိဝတ္တနဝသေန ဝဋ္ဋန္တိ။ ဥဒ္ဓံပါဒံ ပပတန္တီတိ ဥဒ္ဓံမုခပါဒါ ဟုတွာ ပတန္တိ။ သတ္ထံ အာဟရန္တီတိ အတ္တနော သရီရဿ ဝိဇ္ဈနဘေဒနဝသေန သတ္ထံ ဥပနေန္တိ။
ဣတိ ဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၈။ ဒေါသောယေဝါတိ ကာယစိတ္တာနံ အာယာသနဝသေန ဒေါသဿေဝ ပဝတ္တိအာကာရောတိ အတ္ထော, ယတော ဘုသော အာယာသောတိ ဥပါယာသောတိ ဝုစ္စတိ ယထာ ဘုသမာဒါနံ ဥပါဒါနန္တိ။ ဧကော ဓမ္မောတိ စုဒ္ဒသဟိ အကုသလစေတသိကေဟိ အညော ဧကော စေတသိကဓမ္မော, ယံ ‘‘ဝိသာဒေါ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ နိတ္ထုနနဝသေန သမ္ပဇ္ဇနတော နိတ္ထုနနရသော, ကာယေ ဝါ နိတ္ထုနနကရဏကိစ္စော။ ‘‘သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော’’တိ ဝတွာ သော ပနေတ္ထ သာတိသယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တပရိဒဟနတော, ကာယဝိသာဒနတော စာ’’တိ အာဟ။
ဧတေ စ သောကပရိဒေဝုပါယာသာ ဝိညတ္တိယာ ဝိနာ, သဟ စ ယထာပစ္စယံ ဒေါမနဿစိတ္တုပ္ပါဒဿ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါကော ဝိယာတိ ရဇနာဒိနော ပစိတဗ္ဗဝတ္ထုနော ပါကော ဝိယ။
ဣတိ ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၂။) [သျ]အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၉။ သမောဓာနံ သမာဂမော။ ကာယိကဒုက္ခစိတ္တဝိဃာတာဒိအနတ္ထာနံ အတ္ထိဘာဝဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနော အနတ္ထဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။
တေသံ အပ္ပိယာနံ ကာယိကဝါစသိကပယောဂသင်္ခါတော ဥပက္ကမော တဒုပက္ကမော, တတော သမ္ဘူတော တဒုပက္ကမသမ္ဘူတော။
ဣတိ အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၀။ ဥပဒ္ဒဝဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ဗျသနပစ္စုပဋ္ဌာနော။
ဣတိ ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ဣစ္ဆိတာလာဘနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၁။ ဣစ္ဆိတာလာဘော နာမ ယဿ ကဿစိ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဿ ဝတ္ထုနော အလာဘော။ ‘‘ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ပန ဣစ္ဆိတာလာဘံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ သတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အဟော ဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣစ္ဆာဝါတိ ဧတ္ထ ဣစ္ဆာသဟိတော အလာဘောဝါတိ စ ဝဒန္တိ။ တပ္ပရိယေသနရသာတိ တေသံ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူနံ ပရိယေသနရသာ။ အပ္ပတ္တိ အလာဘော။
ဣတိ ဣစ္ဆိတာလာဘနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၂။ ယံ ဝုတ္တမိဓာတိ ဣဓ သစ္စနိဒ္ဒေသေ ယံ သရူပတော ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တန္တိ အညတ္ထ ဒုက္ခက္ခန္ဓဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တာဒီသု ဝုတ္တမ္ပိ ဣဓ သရူပတော အဝုတ္တံ။ တဉ္စ သဗ္ဗံ ဣမေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေ ဝိနာ န လဗ္ဘတီတိ တတ္ထ ခန္ဓသန္နိဿယမေဝ ဒုက္ခံ ခန္ဓေ ဝိဗာဓတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒနမိဝ ပါဝကော’’တိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၃။) [သျ]ယထာ ဝါ လက္ခံ ပဟရဏပဟာရဿ ဝတ္ထု, ဧဝံ ခန္ဓာ သံသာရဒုက္ခဿ။ ယထာ စ ဂေါရူပံ ဍံသမကသာဒိဝိဗာဓာယ, ယထာ စ ခေတ္တံ နိပ္ဖန္နသဿလာယနဿ, ဂါမော စ ဂါမဃာတကဝိဗာဓာယ, ဧဝံ ခန္ဓာ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ ဝတ္ထူတိ ဒဿေတုံ ‘‘လက္ခမိဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန လောကေ ဝိဗာဓကာ ဝိဗာဓေတဗ္ဗာဓီနာ န ဟောန္တိ, ဣမေ ပန ဝိဗာဓေတဗ္ဗာဓီနာ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တိဏလတာဒီနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ အနာဒိမတိ သံသာရေ အာဒိ နာမ ကဿစိ နတ္ထိ, ဧကဘဝပရိစ္ဆိန္နဿ ပန ခန္ဓသန္တာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဒိဒုက္ခံ ဇာတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရိယောသာနဒုက္ခံ မရဏ’’န္တိ။ န ဟေတ္ထ သမုစ္ဆေဒမရဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ မရဏဿ အန္တိကေ အာသန္နေ ဇာတံ ဒုက္ခံ မာရဏန္တိကဒုက္ခံ။ ပရိဒယှနံ စိတ္တသန္တာပေါ။ လာလပ္ပနံ အတိဝိယ ဝိပ္ပလာပေါ။ အနုတ္ထုနနံ အန္တော နိဇ္ဈာယနံ။ ဧကမေကန္တိ ဇာတိအာဒီနံ အန္တရဘေဒဘိန္နာနံ, ဇာတိအာဒီနမေဝ ဝါ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကာနံ ဝါ ဧကမေကံ။ သင်္ခိပိတွာတိ သမာသေတွာ, သာမညနိဒ္ဒေသေန ဝါ သင်္ခေပံ ကတွာ။
ဣတိ ဒုက္ခနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ။
သမုဒယနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၃။ ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနဗ္ဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန, ယထာ ဝါ အပူပဘက္ခနသီလော အာပူပိကော, ဧဝံ ပုနဗ္ဘဝကရဏသီလာ, ပုနဗ္ဘဝံ ဝါ ဖလံ အရဟတိ, သော ဝါ ဧတိဿာ ပယောဇနန္တိ ပေါနောဘဝိကာ။ နန္ဒနတော, ရဉ္ဇနတော စ နန္ဒီရာဂဘာဝံ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု အပစ္စက္ခာယ ဝုတ္တိယာ နန္ဒီရာဂသဟဂတာ။ တာယ စ သတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝါဒိကေ ကိမိကီဋပဋင်္ဂါဒိအတ္တဘာဝေပိ နန္ဒန္တိ, ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘူတာယ ရဉ္ဇန္တိ စာတိ တတြတတြာဘိနန္ဒိနီ။ တေနာဟ ‘‘နန္ဒီရာဂေန သဟဂတာ’’တိအာဒိ။ တဗ္ဘာဝတ္ထော ဟိ ဧသ သဟဂတသဒ္ဒေါ။ ကာမဘဝဝိဘဝဘေဒဝသေန ပဝတ္တိယာ ကာမတဏှာ, ဘဝတဏှာ, ဝိဘဝတဏှာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာမတဏှာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာ ကေဝလံ တဏှာဘာဝေနေဝ ဧကဘာဝဂ္ဂဟဏေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ကဿစိပိ သတ္တဿ ကေနစိ သဒိသတာဘာဝတော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၄။) [သျ]တံတံဝိစိတ္တဘာဝဇနကကမ္မနိပ္ဖါဒနေန အတိဝိစိတ္တသဘာဝါ သကလဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝတော ဒုက္ခသမုဒယော အရိယသစ္စံ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ တဏှာဝ သမုဒယသစ္စံ ဝုတ္တာတိ? ဝိသေသဟေတုဘာဝတော။ အဝိဇ္ဇာ ဟိ ဘဝေသု အာဒီနဝံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ, ဒိဋ္ဌိအာဒိဥပါဒါနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနိဝိသမာနံ တဏှံ အဘိဝဍ္ဎေန္တီ ဒေါသာဒယောပိ ကမ္မဿ ကာရဏံ ဟောန္တိ, တဏှာ ပန တံတံဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယကုလဘောဂိဿရိယာဒိဝိစိတ္တတံ အဘိပတ္ထေန္တီ, ကမ္မဝိစိတ္တတာယ ဥပနိဿယတံ ကမ္မဿ စ သဟာယဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တီ ဘဝါဒိဝိစိတ္တတံ နိယမေတိ, တသ္မာ ဒုက္ခဿ ဝိသေသဟေတုဘာဝတော အညေသုပိ အဝိဇ္ဇာဥပါဒါနကမ္မာဒီသု သုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ၃။၃၇၄) အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၂၀၃) စ အဝသေသကိလေသာကုသလမူလာဒီသု ဝုတ္တေသု ဒုက္ခဟေတူသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တဏှာဝ သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ သမုဒယနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ။
နိရောဓနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၄။ တဿာယေဝါတိ ယဒဂ္ဂေန တဏှာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုတ္တာ, တဒဂ္ဂေန တဿာယေဝါတိ အဝဓာရဏံ။ သတိ ဟိ ပဓာနဟေတုနိရောဓေ တဒညဟေတူ နိရုဒ္ဓါယေဝ ဟောန္တီတိ ဗျာဓိနိမိတ္တဝူပသမနေန ဗျာဓိဝူပသမော ဝိယ ဟေတုနိရောဓေန ဖလနိရောဓောတိ အာဟ ‘‘သမုဒယနိရောဓေန ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ။ န အညထာတိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဧကန္တိကတံ ဒဿေတိ။
အနုပဒ္ဒဝေတိ ပါဏကဝိဇ္ဈနသတ္ထပ္ပဟာရာဒိဥပဒ္ဒဝရဟိတေ။ တတော ဧဝ ဒဠှေ ထိရေ။ သာခါဒိဆေဒနေန ဆိန္နောပိ။ တဏှာနုသယေတိ ကာမရာဂဘဝရာဂါနုသယေ။ အနူဟတေတိ အသမုပဃာဋိတေ။
ယထာ သီဟော ယေနတ္တနိ သရော ခိတ္တော, တတ္ထေဝ အတ္တနော ဗလံ ဒဿေတိ, န သရေ, တထာ ဗုဒ္ဓါနံ ကာရဏေ ပဋိပတ္တိ, န ဖလေ။ ယထာ ပန သာရမေယျာ ကေနစိ လေဍ္ဍုပ္ပဟာရေ ဒိန္နေ ဘုဿန္တာ လေဍ္ဍုံ ခါဒန္တိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၅။) [သျ]န ပဟာရဒါယကေ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ဧဝံ အညတိတ္ထိယာ ဒုက္ခံ နိရောဓေတုကာမာ ကာယစ္ဆေဒမနုယုဉ္ဇန္တိ, န ကိလေသနိရောဓနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သီဟသမာနဝုတ္တိနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၅။ ဝိရဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတိ ဆိဇ္ဇတိ သမုဒယော ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ။ ဝိရဇ္ဇနံ ပလုဇ္ဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ဝိရာဂေါတိ ပဟာနံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဟာနပရိယာယော ဝိရာဂသဒ္ဒေါ, နိရောဓသဒ္ဒေါ စ, တသ္မာ။ အနုသယသမုဂ္ဃါတတော အသေသော ဝိရာဂေါ အသေသော နိရောဓောတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ စာဂါဒိပဒါနိပိ ဂဟေတွာ ဝဒတိ သဗ္ဗာနေဝ ဧတာနီတိ။ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ, န ဒုက္ခဿ နိရုဇ္ဈနမတ္တံ, တသ္မာ တဏှာယ အသေသဝိရာဂနိရောဓာဒိပဒါနိပိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနီတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဝိရာဂါဒိပဒါနိ နိဗ္ဗာနေ ယုဇ္ဇန္တိ, တံဒဿနံ။ တတ္ထ တံ အာဂမ္မာတိ တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပတွာ။ တဏှာ ဝိရဇ္ဇတီတိ အရိယမဂ္ဂေန အစ္စန္တဝိရာဂဝသေန တဏှာ ဝိရဇ္ဇီယတိ။ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓီယတိ, တေန ဝိရာဂနိရောဓသဒ္ဒါနံ အဓိကရဏသာဓနတမာဟ။ တဒေဝါတိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ စာဂါဒယော ဟောန္တီတိ စာဂါဒိဟေတုံ ဖလဝေါဟာရေန ဝဒတိ။ ‘‘ကာမဂုဏာလယေသူ’’တိ ပေါတ္ထကေသု လိခန္တိ, ‘‘ကာမဂုဏာလယာဒီသူ’’တိ ပန ပါဌော။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၆။ တယိဒန္တိအာဒိ န ပေါရာဏပါဌော, သစ္စတ္ထဒီပနေ ပန ဝုတ္တနိယာမေန တတော အာနေတွာ ပစ္ဆာ ဌပိတံ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိပိ လက္ခဏာဒီနိ ပုနပိ ဝုတ္တာနိ။ သံသာရဒုက္ခတော နိဗ္ဗိန္နမာနသဿ အဿာသံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အဿာသကရဏရသံ။ ရာဂါဒိသဗ္ဗပပဉ္စဝူပသမနိမိတ္တတာယ နိပ္ပပဉ္စတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ နိပ္ပပဉ္စပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၇။ နတ္ထေဝ နိဗ္ဗာနန္တိ ယဒိ သာမညတော ပဋိညာ, အတ္တနာ အဓိပ္ပေတနိဗ္ဗာနဿပိ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ, တထာ သတိ ပဋိညာဝိရောဓော။ အထ ပရာဘိမတံ နိဗ္ဗာနံ ပတိ, ဧဝံ သတိ ဓမ္မိအသိဒ္ဓိ, တတော စ နိဿယာသိဒ္ဓေါ ဟေတု။ အနုပလဗ္ဘနီယတောတိ ကိံ ပစ္စက္ခတော, ဥဒါဟု အနုမာနတော? ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ စက္ခာဒီဟိ အနေကန္တိကတာ, ဒုတိယသ္မိံ ပရံ ပတိ အသိဒ္ဓေါ ဟေတု။ တေနာဟ ‘‘န, ဥပါယေန ဥပလဗ္ဘနီယတော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာ စေတောပရိယဉာဏလာဘိနော ဧဝ အရိယာ ပရေသံ လောကုတ္တရစိတ္တံ ဇာနန္တိ, တတ္ထာပိ စ အရဟာ ဧဝ သဗ္ဗေသံ, န သဗ္ဗေ, ဧဝံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၆။) [သျ]နိဗ္ဗာနမ္ပိ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတသမ္မာပဋိပတ္တိဘူတေန ဥပါယေန ဥပလဗ္ဘတီတိ အတ္ထဝစနံ စေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န ပယောဂဝစနံ။ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၈။ နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, အရိယေဟိ ဥပလဗ္ဘနီယတောတိ အဓိပ္ပါယော။ သံသာရတော သံဝိဂ္ဂမာနသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ သဗ္ဗသမယသိဒ္ဓေါယံ နယော။ တတ္ထ သာသနိကမေဝ နိဿာယ ဝဒတိ ‘‘ပဋိပတ္တိယာ ဝဉ္စုဘာဝါပဇ္ဇနတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အသတိ ဟီ’’တိအာဒိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေဇဝါယာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စဿာ ပဓာနဘာဝတော။ တထာ ဟိ သာ ပဌမံ ဒေသနာရုဠှာ, န သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ န စာယံ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဝဉ္ဈာ, နိဗ္ဗာနပါပနတော နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကတော။ တဝ မတေန ပန နိဗ္ဗာနဿေဝ အဘာဝတော ဝဉ္ဈဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ အဘာဝပါပကတ္တာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနမုခေန ခန္ဓာနံ အဘာဝသမ္ပာပကဘာဝတော, န ဝဉ္ဈဘာဝါပတ္တီတိ စေ ဝဒေယျာသီတိ အတ္ထော။ န ဣတိ ပဋိက္ခေပေ။ ယံ တယာ ‘‘အဘာဝပါပကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တေန ခန္ဓာဘာဝေါ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဋိညာတံ, တံ န။ ကသ္မာ? အတီတာနာဂတာဘာဝေပိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ အတီတာနာဂတာ ဟိ ခန္ဓာ န သန္တီတိ တသ္မိံ အဘာဝေ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂတံ နာမ သိယာ, သော ပန နတ္ထီတိ။ န ကေဝလံ အတီတာနာဂတာနမေဝ, အထ ခေါ ဝတ္တမာနာနမ္ပီတိ တိယဒ္ဓဂတာနံ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓာနံ အဘာဝေါ နိဗ္ဗာနံ။ န ဟိ တံ ဧကဒေသာဘာဝေါ ဘဝိတုံ ယုတ္တန္တိ ဝတ္တမာနာ စေ, န န သန္တိ, န သန္တိ စေ, န ဝတ္တမာနာတိ ‘‘ဝတ္တမာနာ, န သန္တိ စာ’’တိ ဝိပ္ပဋိသိဒ္ဓမေတန္တိ အာဟ ‘‘န, တေသံ…ပေ… ပဇ္ဇနတော’’တိ။
ကိဉ္စ ဘိယျော – ယဒိ ဝတ္တမာနာဘာဝေါ နိဗ္ဗာနံ, ယဒါ အရိယမဂ္ဂေါ ဝတ္တတိ, တဒါ တဿ နိဿယဘူတာ ခန္ဓာ ဝတ္တမာနာတိ ကတွာ တဒါ နိဗ္ဗာနဿ အဘာဝေါ သိယာ။ တထာ စ သတိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္တမာန…ပေ… ဒေါသတော’’တိ အာဟ။ န မယံ သဗ္ဗေသံယေဝ အဝတ္တမာနတာယ နိဗ္ဗာနံ ဝဒါမ။ ကိဉ္စရဟီတိ, တဒါ မဂ္ဂက္ခဏေ ကိလေသာနံ အဝတ္တမာနတ္တာ, တသ္မာ န ဒေါသော ယထာဝုတ္တဒေါသာဘာဝေါတိ? ယဒိ ကိလေသာနံ အဝတ္တမာနတာသင်္ခါတော အဘာဝေါ နိဗ္ဗာနံ, ဧဝံ သတိ အရိယမဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၇။) [သျ]အာပဇ္ဇတိ မဂ္ဂက္ခဏတော ပုဗ္ဗေပိ တဒဘာဝသိဒ္ဓိတော။ တေနာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ အကာရဏမေတန္တိ ယသ္မာ န နိဗ္ဗာနဿ အနုပလဗ္ဘနီယတာ, အဘာဝမတ္တတာ, ပဋိပတ္တိယာ ဝဉ္ဈဘာဝေါ, အတီတာနာဂတာဘာဝေ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော စ အာပဇ္ဇတိ, ဝတ္တမာနာနံ အဘာဝေါပိ န သမ္ဘဝတိ, ပဂေဝ ကိလေသာနံ အဝတ္တမာနတာ, အရိယမဂ္ဂဿ စ နိရတ္ထကဘာဝါပတ္တိ, တသ္မာ နိဗ္ဗာနဿ အဘာဝသာဓနတ္ထံ ယဒိဒံ ‘‘အနုပလဗ္ဘနီယတော, အဘာဝပါပကတ္တာ, တဒါ ကိလေသာနံ အဝတ္တမာနတ္တာ’’တိ စ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, အကာရဏမေတံ, အယုတ္တိရေသာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၉။ အာဒိဝစနတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝသိဋ္ဌံ ဇမ္ဗုခါဒကသုတ္တပဒေသံ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၄ အာဒယော), အညမ္ပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ နိဒ္ဒေသပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနန္တိ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, ဝုစ္စတိ, ကတမံ နု ခေါ, အာဝုသော, နိဗ္ဗာနန္တိ? ယော ခေါ, အာဝုသော, ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော, ဣဒံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဇမ္ဗုခါဒကသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၄ အာဒယော), ‘‘တတ္ထ ကတမာ အသင်္ခတာ ဓာတု? ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ (ဝိဘ။ ၁၈၄) အာယတနဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ။ တတြာယမတ္ထော – နိဗ္ဗာနံ အသင်္ခတာ ဓာတု အသင်္ခတသဘာဝေါ ဓမ္မော။ ယသ္မာ တံ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ခီယန္တိ, တသ္မာ ရာဂက္ခယော, ဒေါသက္ခယော, မောဟက္ခယောတိ စ ဝုစ္စတီတိ။ အာဂမ္မာတိ စ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္နဿ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿ ဂေါတြဘုနာ ဝိဝဋ္ဋိတမာနသဿ မဂ္ဂေန သစ္ဆိကရဏေနာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကိရိယမာနဉှိ တံ အဓိဂန္တွာ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတဉ္စ ပဋိစ္စ အဓိပတိပစ္စယဘူတေ စ တသ္မိံ ပရမဿာသဘာဝေန ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ ပရမဂတိဘာဝေန စ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပတိဋ္ဌာယ ခယသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ ရာဂါဒယော ခေပေတီတိ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဂမနာဘာဝါ တံ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ခီယန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧကံသေန စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, ဣတရထာ ယထာရုတဝသေန ပါဠိယာ အတ္ထေ ဂယှမာနေ ဗဟူ ဒေါသာ အာပဇ္ဇန္တီတိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အရဟတ္တဿာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တဉှိ အဂ္ဂဖလပမုခါ စတ္တာရော ခန္ဓာတိ န တဿ ရာဂါဒိခယမတ္တတာ ယုတ္တာ။ တမ္ပိ ဟိ…ပေ… နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ယထာ ရာဂါဒီနံ ခီဏန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ အရဟတ္တံ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ သုတ္တဿ နေယျတ္ထတ္တာ။ ဧဝံ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ခီယန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိအာဒိနာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၈။) [သျ]နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဣမဿာပိ သုတ္တဿ နေယျတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဗ္ဗာနဿ ရာဂါဒိက္ခယမတ္တတာယ ဗဟူဒေါသာ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စ ဘိယျော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
တတ္ထ ဣတ္တရကာလာဒိပ္ပတ္တိဒေါသတောတိ ရာဂါဒီနံ ခယမတ္တတာယ ပရိတ္တကာလတာ, သင်္ခတလက္ခဏတာ, ပယောဂေန ဝိနာ သရသေနေဝ အဓိဂန္ဓဗ္ဗတာ, ရာဂါဒီဟိ အပရိမုတ္တတာ, အာဒိတ္တတာ, ဒုက္ခတာ, အနုပသန္တတာ, ဗဟုဘာဝေါ, ဩဠာရိကတာ, ဂေါတြဘုမဂ္ဂါနံ အနာရမ္မဏတာတိ ဧဝမာဒိဒေါသာပဇ္ဇနတော။ ရာဂဿေဝ ခယော ရာဂက္ခယော, န ဒေါသာဒီနံ။ တထာ ဒေါသက္ခယာဒယောပီတိ အညော ရာဂက္ခယော, အညော ဒေါသက္ခယော, အညော မောဟက္ခယောတိ တိဏ္ဏံ အကုသလမူလာနံ ခယဘူတာနိ တီဏိ နိဗ္ဗာနာနိ, စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ခယေ စတ္တာရိ, ပဉ္စန္နံ နီဝရဏာနံ ခယေ ပဉ္စ, ဆန္နံ တဏှာကာယာနံ ခယေ ဆ, သတ္တန္နံ အနုသယာနံ ခယေ သတ္တ, အဋ္ဌန္နံ မိစ္ဆတ္တာနံ ခယေ အဋ္ဌ, နဝန္နံ တဏှာမူလကာနံ ခယေ နဝ, ဒသန္နံ သံယောဇနာနံ ခယေ ဒသ, ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿဿ ခယေ ပါဋိယေက္ကံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဗဟူနိ နိဗ္ဗာနာနိ ဟောန္တိ။ ရာဂါဒိက္ခယော နာမ အန္ဓဗာလာနမ္ပိ ပါကဋော, အန္တမသော ဒီပိမိဂမက္ကဋာဒီနမ္ပိ သုဝိညေယျောတိ ဩဠာရိကံ နိဗ္ဗာနံ ဟောတိ။ ဂေါတြဘုက္ခဏေ ကိလေသက္ခယဿ အဘာဝတော, မဂ္ဂက္ခဏေ စ အခီဏတ္တာ, အာရမ္မဏကရဏဿ စ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ။ တဿ နိဗ္ဗာနဘာဝတောတိ သဗ္ဗပရိယောသာနဿ ရာဂါဒိက္ခယဿ နိဗ္ဗာနဘာဝတော။ ယတော ခယတော ပဋ္ဌာယ ရာဂါဒီနံ ပဝတ္တိ န ဟောတိ, သော ‘‘အယံ နာမာ’’တိ နိယမေတဗ္ဗော မဂ္ဂဖလဉာဏာနံ အာရမ္မဏဘူတော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န တာဒိသဿ ခယဿ အဘာဝတော’’တိ။
ကိဉ္စ ဘိယျော – ယော ပစ္ဆိမဘဝတော တတိယတ္တဘာဝေယေဝ ရာဂါဒီသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဈာနဘာဝနာယ တေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကံ ဥပပန္နော, တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဣဓာဂတောပိ ကာမေသု ဝီတရာဂေါဝ ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော, ယော စ ပဌမဝယေ ဧဝ ရာဂါဒိတော နိဗ္ဗိန္နော တေ စ ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပစ္ဆိမဝယေ အရဟတ္တံ ပတ္တော, တေသံ ရာဂါဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော ပဋ္ဌာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတော နိရောဓသဒိသတာယ အနုပ္ပတ္တိယေဝ နိရောဓော။ တေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တာ နာမ သိယုံ, န စ ဟောန္တိ, တသ္မာ န တာဒိသဿ ခယဿ နိဗ္ဗာနဘာဝေါ။ တဿာပိ ဣတ္တရကာလတာဒိဒေါသသမာယောဂေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘာဝေပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၀၉။) [သျ]စာ’’တိအာဒိ။ယဒိ ‘‘ခယော’’တိ ဝစနတော ယတော ခယတော ပဋ္ဌာယ ရာဂါဒီနံ အပ္ပဝတ္တိ, တံ ခယမတ္တံ နိဗ္ဗာနံ မညသိ, ဧဝံ သတိ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂၊ ၁၃၈၂) ‘‘ခယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ စ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပတ္တီတိ မဂ္ဂဿာပိ နိဗ္ဗာနဘာဝါပတ္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ စာ’’တိအာဒိမာဟ။
ယထာ နိရုဒ္ဓါ န သန္တိ, ဧဝံ အနုပ္ပန္နာပီတိ အဘာဝသာမညတော နိရောဓသဒိသတာယ အနုပ္ပတ္တိ ဧဝ နိရောဓော အနုပ္ပတ္တိနိရောဓော။ အယဉှိ မဂ္ဂေန ခေပေတဗ္ဗာကာရော, ယဒိဒံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနန္တိ ‘‘ခယော’’တိ စ ဝုစ္စတီတိ။ တံ ဣတရခယတော ဝိသေသေန္တော ‘‘အနုပ္ပတ္တိနိရောဓသင်္ခါတဿ ပန ခယဿာ’’တိ အာဟ။ အနိပ္ဖန္နတာ ပန တဿ ခယဿ ပရိယာယေန ဥပနိဿယတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓက္ခယကရဿ ဟိ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနံ အတ္ထတော တဿ ဥပနိဿယော ဝိယာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တဒုပစာရေနာတိ အတ္ထတော ဖလဘူတခယဝေါဟာရေန။ ဖလူပစာရေန ဟိ ကာရဏံ ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘အာယု ဃတံ, သေမှော ဂုဠော’’တိ စ။
အဿာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ ‘‘ဣဒမ္ပိ ခေါ ဌာနံ သုဒုဒ္ဒသ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄, ၆၆-၆၇၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) ပစ္စဝေက္ခတော ဘဂဝတော အပ္ပေါဿုက္ကဘာဝါဝဟနတော။ ‘‘တဉှိ တေ, မာဂဏ္ဍိယ, အရိယံ စက္ခုံ နတ္ထိ, ယေန တွံ အရိယေန စက္ခုနာ အာရောဂျံ ဇာနေယျာသိ, နိဗ္ဗာနံ ပဿေယျာသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၈) ဝစနတော အရိယေန စက္ခုနာ ပဿိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၀။ ယဒိ နိဗ္ဗာနံ နာမ သဘာဝဓမ္မော အတ္ထိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နော စ, အထ ကသ္မာ စတုမဟာပထေ သဘာ ဝိယ သဗ္ဗသာဓာရဏာ န လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂသမင်္ဂိနာ ပတ္တဗ္ဗတော အသာဓာရဏ’’န္တိ။ ‘‘အသုကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧဝံ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အဘာဝတော အပ္ပဘဝံ။ မဂ္ဂဘာဝေတိ အရိယမဂ္ဂဿ အတ္ထိဘာဝေ။ ဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနတော လဒ္ဓဗ္ဗတော။
အဏုအာဒီနန္တိ အဏုပကတိကာလပုရိသာဒီနံ။ နိစ္စဘာဝါပတ္တီတိ သဿတဘာဝသိဒ္ဓိ။ ကူဋဋ္ဌနိစ္စတာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ဟေတုနော အဘာဝါတိ ဥပပတ္တိယာ သာဓနဟေတုနော အဘာဝါ။ နိစ္စာ တေ အဏုအာဒယော။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၀။) [သျ]နိဗ္ဗာနဿ နိစ္စတ္တာတိ အပေက္ခဓမ္မတ္တာတိ ဟေတုလက္ခဏာနုပပတ္တိ။ ‘‘အဏုအာဒီနံ အသိဒ္ဓတ္တာ’’တိ ဧတေန ‘‘နိစ္စာ အဏုအာဒယော’’တိ ပဋိညာယ ဓမ္မိအသိဒ္ဓိ, တတော စ နိဿယာသိဒ္ဓေါ ဟေတူတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၁။ ယထာဝုတ္တယုတ္တိသဗ္ဘာဝတောတိ ‘‘အပ္ပဘဝတ္တာ’’တိ အတ္တနာ ဝုတ္တံ ဟေတုံ သန္ဓာယာဟ။ အပ္ပဘဝတာ စဿ အပစ္စယတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, တာယ တဿ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အဘာဝေါ။ ‘‘ရူပသဘာဝါတိက္ကမတော’’တိ ဧတေန ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ရုပ္ပနသဘာဝေါ, ပဋိဃာတဝန္တတာယ ကလာပသော ဝုတ္တိယာ ပဒေသသမ္ဗန္ဓော စ သဘာဝေါ, ဧဝံ နိဗ္ဗာနဿ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတော, သပ္ပဒေသတာ စ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အသုကဒိသာယ, အသုကဒေသေ’’တိ ဝါ နိဒ္ဒိသီယတိ, ယတော တံ အပ္ပတိဋ္ဌမေဝါတိ။
‘‘အသိထိလ …ပေ… ဂမနီယတော’’တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနဿ အရိယာနံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ‘‘သဗ္ဗညုဝစနတော’’တိ ဧတေန တဒညေသံ အနုမာနသိဒ္ဓတံ, တဒုဘယေန ‘‘အနုပလဗ္ဘနီယတော’’တိ ပနဿ ဟေတုနော အသိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ပရမတ္ထေန နာဝိဇ္ဇမာနံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝါတိ ယထာရဒ္ဓမတ္ထံ နိဂမေတွာ တဒတ္ထသာဓနံ အာဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိ-။ အာဒိမာဟ။
တတ္ထ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတန္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ နေတ္တိ။ ၄၁) စတ္တာရိပိ ပဒါနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ ဝေဒနာဒယော ဝိယ ဟေတုပစ္စယသမဝါယသင်္ခါတာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ န ဇာတံ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဇာတံ။ ကာရဏေန ဝိနာ, သယမေဝ စ န ဘူတံ န ပါတုဘူတံ န ဥပ္ပန္နန္တိ အဘူတံ။ ဧဝံ အဇာတတ္တာ, အဘူတတ္တာ စ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန န ကတန္တိ အကတံ။ ဇာတဘူတကတဘာဝေါ စ နာမ ရူပါဒီနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟောတိ, န အသင်္ခတဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အသင်္ခတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမတော ဝါ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတံ, တထာ န သင်္ခတံ သင်္ခတလက္ခဏရဟိတန္တိ စ အသင်္ခတန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝေ ပဋိသိဒ္ဓေ ‘‘ပကတိဝါဒီနံ ပကတိ ဝိယ သိယာ နု ခေါ ဧကေနေဝ ကာရဏေန ဧတံ ကတ’’န္တိ အာသင်္ကာယံ ကေနစိ န ကတန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အပစ္စယမ္ပိ သမာနံ ‘‘သယမေဝ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၁။) [သျ]ပါတုဘူတ’’န္တိ အာသင်္ကာယံ တံ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စေတဿ အသင်္ခတာကတာဘူတဘာဝေါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာတိဓမ္မတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝမေတ္ထ သတ္ထာ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထိဘာဝံ ပဝေဒေသိ။ ပဝေဒေန္တော စ ‘‘အဟံ ဓမ္မိဿရော ဓမ္မဿာမီ’’တိ န အတ္တနော အာဏာမတ္တေန ပဝေဒေသိ, အပိစ ခေါ ပန ပဒပရမေ အနုကမ္ပမာနော ယုတ္တိတောပိ ပဝေဒေသိ။ ယထာဟ –
‘‘နော စေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဘဝိဿ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတံ, နယိဓ ဇာတဿ ဘူတဿ ကတဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ ပညာယေထ။ ယသ္မာ စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အတ္ထိ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတံ, တသ္မာ ဇာတဿ ဘူတဿ ကတဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ ပညာယတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ နေတ္တိ။ ၄၁)။
တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ယဒိ အဇာတာဒိသဘာဝါ အသင်္ခတာ ဓာတု န အဘဝိဿ န သိယာ, ဣဓ လောကေ ဇာတာဒိသဘာဝဿ ရူပါဒိက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ အနဝသေသဝူပသမော န ပညာယေယျ န ဥပလဗ္ဘေယျ န သမ္ဘဝေယျ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ အနဝသေသံ သံကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ, တေနေတ္ထ သဗ္ဗဿာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အပဂမော နိဿရဏံ ပညာယတိ။ ဧဝံ ဗျတိရေကဝသေန နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထိဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုဂမနဝသေနပိ တံ ဒဿေတွာ နိဂမေတုံ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇-၈)။ အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒါယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ (ဥဒါ။ ၇၁)။ ဣဒမ္ပိ ခေါ ဌာနံ သုဒုဒ္ဒသံ, ယဒိဒံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄, ၆၇၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈)။ အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒီဟိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆) အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ နေတ္တိ။ ၄၁) ဣမိနာ စ သုတ္တပဒေန နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေါ သဗ္ဗလောကံ အနုကမ္ပမာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတော,
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၂။) [သျ]တသ္မာ ယဒိပိ ကတ္ထ အပစ္စက္ခကာရီနမ္ပိ သာသနေ အဘိပ္ပသန္နာနံ ဝိညူနံ သံသယော နတ္ထိယေဝ။ ယေ ပန ပရနေယျဗုဒ္ဓိနော ပုဂ္ဂလာ, တေသံ ဝိမတိဝိနောဒနတ္ထံ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယနိဒ္ဓါရဏမုခေန ယုတ္တိဝိစာရဏာ။
ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ, ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ, ဧဝံ သဘာဝါနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ တံ နိဿရဏံ, သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဝိပဿနာဉာဏံ, အပိစ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ, သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။
တထာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ နေတ္တိ။ ၄၁) ဧဝမာဒိ နိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ အဝိပရီတတ္ထံ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃, ၃၅၆၊ ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆-၆၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅), တထာ နိဗ္ဗာနသဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ သေယျထာပိ သီဟသဒ္ဒေါတိ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပရော နယော – ယဒိ ပန နိဗ္ဗာနံ အဘာဝမတ္တမေဝ သိယာ, တဿ ‘‘ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄, ၆၇၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) ဂမ္ဘီရာဒိတာ, ‘‘အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆) အသင်္ခတာဒိတာ, ‘‘အဗျာကတာ ဓမ္မာ အပစ္စယာဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ အဗျာကတဓမ္မာဒိတာ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ န ဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၃။) [သျ]အဘာဝဿ ကောစိ သဘာဝေါ အတ္ထိ, ယေန သော ဂမ္ဘီရာသင်္ခတာဒိအာကာရတော ဝိညာယေယျ။ အဘာဝေါ ဟိ အဘာဝေါ ဧဝ, ကုတော တဿ ဂမ္ဘီရာသင်္ခါတာဒိဘာဝသမ္ဗန္ဓော။ ကိဉ္စာယမဘာဝေါ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသတ္တသန္တာနဂတာနံ ဧကော ဝါ ဘဝေယျ အနေကော ဝါ။ ယဒိ ဧကော, ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာဘာဝေါ ကတော, သစ္ဆိကတော စာတိ အညဿ, အညေသဉ္စ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာတိ န သိယာ မဂ္ဂဗဟုတာ, ဧကဇ္ဈဉ္စ သဗ္ဗသတ္တာနံ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော အာပဇ္ဇတိ။ သိယာ ပနေဝံ ဧကော ဧဝ သော နိဗ္ဗာနသညိတော ကိလေသာဘာဝေါ, သော ပန န မဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗော, အထ ခေါ သစ္ဆိကာတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သတိ ဝိသေသတော မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ, ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနတောတိ ဧကောပိ မဂ္ဂေါ န သိယာ။ အသတိ စ ကိလေသပ္ပဟာနေ ဒုက္ခဿ အနုပစ္ဆေဒနတော ကိလေသာဘာဝသစ္ဆိကိရိယာ ကိမတ္ထိယာ သိယာ, အထ ပန မဂ္ဂါနံ သန္တာနဂတသံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနာဒိပဋိနိယတကိစ္စတာယ စတူသု မဂ္ဂေသု ပါဋိယေက္ကံ ကိလေသာဘာဝေါ။ ဧဝံ သတိ သဘာဝပဘေဒေန ဝိနာ န ဗဟုဘာဝေါတိ သော ကိလေသက္ခယပရိယာယေန ဝုတ္တော သဘာဝဓမ္မော ဧဝ သိယာ။
ယေသံ အဘာဝေါ, တပ္ပဘေဒေန အဘာဝေ ဘေဒေါပစာရောတိ စေ? ယေသံ အဘာဝေါ, တေသံ သသဘာဝတာယ တဿ သဘာဝေါပစာရောပိ သိယာ။ တထာ စ တေ သံကိလေသသင်္ခတတာဒိတော ကိလေသသင်္ခတတာဒိဥပစာရာပိ သိယုံ။ နော စေ တေ ဣစ္ဆိတာ, တပ္ပဘေဒေန ဘေဒေါပစာရောပိ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ န စ ပဟောတိ ဥပစရိတော ဗဟုဘာဝေါ အတ္ထတော ဗဟုဘာဝါယ။ န ဟိ ဇလံ အနလန္တိ ဥပစရိတံ ဒဟတိ, ပစတိ ဝါ။ ဧကတ္တပဉှမ္ပိ စာယမဘာဝေါ အသဘာဝတာယ န သဟတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ နတ္ထိဘာဝသာမညတော အဘေဒဝေါဟာရော ယုတ္တရူပေါတိ။ ဧကတ္တေ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ ဧဝ ဒေါသာ, ဗဟုဘာဝေ ပန သတိ ဝုတ္တနယေနေဝ သိဒ္ဓါ သဘာဝဓမ္မတာ။ သဘာဝဓမ္မတ္တေပိ စ ဗဟုဘာဝေါ ဝိယ ဘာဝံ ဘာဝေါပိ ဗဟုဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝပသင်္ဂေါ သိယာတိ စေ? န ဗဟုဘာဝဿေဝ အဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယဒိ ဟိ ယထာ ကက္ခဠတာ ဘာဝံ, ဧဝံ ဘာဝေါပိ ကက္ခဠတံ န ဗျဘိစရေယျ။ ဧဝံ သတိ သဗ္ဗေသံ ဘာဝါနံ ပထဝီဘာဝါပတ္တိတော ကုတော ဘာဝဿ ဗဟုဘာဝေါ, တသ္မာ လောကဝေါဟာရာနံ ဝိစိတ္တတာယ ယဒိပိ ဗဟုတာ ဘာဝါပေက္ခာ, ဘာဝတာ ပန န ဗဟုတာပေက္ခာတိ န ဘာဝဿ သတော နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝေါ ‘‘ဧကာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၄။) [သျ]နိဋ္ဌာ န ပုထု နိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနတော။ ဧကသ္မိံယေဝ စ ဒဿနဘာဝနာဒွယံ သမ္ဘဝတိ။
ပရိနိဗ္ဗုတာနံ ပစ္စေကံ နိဗ္ဗာနဘာဝေ သတ္တသန္တာနနိယတံ နာမ နိဗ္ဗာနံ သိယာ။ တထာ စ သတိ သင်္ခတတာဒိဒေါသာနတိဝတ္တိယေဝ, ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝါ မဂ္ဂကိစ္စံ ကိလေသာနံ အဘာဝေါ။ တဿ စ ဧကတ္တေ န မဂ္ဂဗဟုတာ ကိစ္စန္တရဿ ကတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ မဂ္ဂဗဟုဘာဝေါ စ မဂ္ဂေဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဧကသ္မိံ ဓမ္မေ ဣန္ဒြိယာနံ အပါဋဝပါဋဝပါဋဝတရပါဋဝတမဘာဝေန သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသေန ကိလေသာနံ ပဟာနဘေဒေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနဿ သဘာဝဓမ္မတ္တေ ဧဝ သိယာ။ အဘာဝေါပိ စ ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန သကိစ္စကတာယ ကာတဗ္ဗော ဧဝ သိယာ, န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ကော ဟိ သဘာဝေါ အဘာဝဿ? ယော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော သိယာ, သော စေ နိဗ္ဗာနံ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနံ အဘာဝေါ ဧကော အဘိန္နော ကာတဗ္ဗော အာပန္နော။ အညထာ မဂ္ဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝေ နိဗ္ဗာနဿ စတုဗ္ဗိဓဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ, နိဗ္ဗာနဝိသေသပ္ပသင်္ဂေါ စ အာပဇ္ဇေယျာတိ မဂ္ဂကိစ္စဿ ဧကတ္တေန မဂ္ဂဗဟုတာ သိယာ။ ဗဟုဘာဝေ ပန တေသံ သော ဝုတ္တနယေန ဧကသ္မိံ ဓမ္မေ သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသတောတိ သိဒ္ဓါ နိဗ္ဗာနဿ သဘာဝဓမ္မတာ။ ခယာဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ပနေတံ ‘‘ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂၊ ၁၃၈၂) ဟိ ဝစနတော အရိယမဂ္ဂေါ ခယော နာမ။ တေန စေတံ အဓိဂန္တဗ္ဗံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ခယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။
ဣတိ နိရောဓနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ။
မဂ္ဂနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၆၂။ အဋ္ဌ ဓမ္မာတိ ‘‘ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စ’’န္တိ အာရဘိတွာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၂၀၅) ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ, တမေဝ စ ပါဠိံ အာနေတွာ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဣဓ စ ဝုတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ ဓမ္မာ အတ္ထတော ပကာသိတာ, န မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဒိ အတ္ထတော ပကာသိတာ, ကိမတ္ထိယံ ပန ဣဓ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တမာနာန’’န္တိ ဣဒံ လောကိယကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေသု ဝိရတိယော နာနာက္ခဏိကာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၅။) [သျ]ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သေသမဂ္ဂဓမ္မာ ပန တတ္ထာပိ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိယေဝ။ ဝိသေသာဝဗောဓနတ္ထန္တိ ပဋိပက္ခသမုဂ္ဃါတာဒိပဝတ္တိအာကာရဝိသေသဿ အဝဗောဓနတ္ထံ။ ဝိတ္ထာရတော မဂ္ဂကထာ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတီတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပတော’’တိ။ စတုသစ္စပဋိဝေဓာယ ပဋိပန္နဿာတိ ယထာ စတုသစ္စာဘိသမယော ဟောတိ, ဧဝံ သဗ္ဗသော ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ ပရိပူရဏဝသေန ပဋိပန္နဿ။ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတဿ ယောဂဿ သဗ္ဘာဝတော ယောဂိနော။ ကာမံ အဝိဇ္ဇာနုသယသမုဂ္ဃါတေ တဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ လေသောပိ နာဝသိဿတိ, ဝိဇ္ဇာယ ပန အဝိဇ္ဇာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဓမ္မောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယသမုဂ္ဃါတက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရတော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒိဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဓာတုပ္ပကာသနရသာတိ ပရမတ္ထပကာသနရသာ, စတုသစ္စဝိဘာဝနကိစ္စာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝိဓမနာကာရော သာတိသယံ ပါကဋော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ အဝိဇ္ဇာနုသယသမုဂ္ဃါတကတံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝတွာပိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။
တထာ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိနောတိ ယထာ အဝိဇ္ဇာနုသယသမုဂ္ဃါတော ဟောတိ, တထာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိနော။ ဧဝဉှိ စတုသစ္စပဋိဝေဓာယ ပဋိပန္နဿ ယောဂိနောတိ ဣမမတ္ထံ တထာ-သဒ္ဒေါ ဥပသံဟရတိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ပန တံသမ္ပယုတ္တဝစနေနေဝ ဗောဓိတာ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပနိဃာတကန္တိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပသမုစ္ဆေဒကံ။ အပ္ပနာရသောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ မဂ္ဂစိတ္တဿ သမုပ္ပါဒဝသေန ပဝတ္တနတော အပ္ပနာကိစ္စော။
တထာ ပဿတော ဝိတက္ကယတော စာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဿတော, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေန စိတ္တံ အဘိနိရောပယတော။ ဝစီဒုစ္စရိတသမုဂ္ဃါတိကာတိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝစီဒုစ္စရိတဿ သမုစ္ဆေဒိကာ။ မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော သိနိဒ္ဓဘာဝေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာတိ အာဟ ‘‘သာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ’’တိ။ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ, သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိပိ သမုဋ္ဌာနသဘာဝါ ဝုတ္တာ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။
အဿာတိ ယောဂိနော။ တသ္မိံ သတိ ဝိသုဇ္ဈနတော ဝိသုဒ္ဓိဘူတာ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ, အာဇီဝဿေဝ ဝါ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၆။) [သျ]ဇီဝိတိန္ဒြိယဝုတ္တိယာ။ ဉာယာဇီဝဿ အဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌာယ သမ္မာဇီဝိကာယ ပဝတ္တိဟေတုတာယ ဉာယာဇီဝပဝတ္တိရသော။ ဣမဿ ဟိ ပဝတ္တိတော ပဋ္ဌာယ မိစ္ဆာဇီဝေါ န ပဝတ္တတီတိ။
သဗ္ဗာကုသလဝိဒ္ဓံသကောပိ သမ္မာဝါယာမော ဥဇုပဋိပက္ခဒဿနဝသေန ကောသဇ္ဇသမုစ္ဆေဒကော ဝုတ္တော။ သံကိလေသပက္ခတောပိ တဿ ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော။ ကာယာဒီသု သုဘာဒိအာကာရုပဓာရဏဝသေန ပဝတ္တာ သုဘသညာဒိပုဗ္ဗင်္ဂမာ အကုသလက္ခန္ဓာ မိစ္ဆာသတိ, တဿာ ဝိဒ္ဓံသနော မိစ္ဆာသတိဝိနိဒ္ဓုနနော။ အသမ္မောသောတိ သမ္မောသဝိဒ္ဓံသနတော တပ္ပဋိပက္ခော။ အာရမ္မဏဿ ယထာသဘာဝသလ္လက္ခဏံ ဥပဋ္ဌာနံ။ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ, ‘‘သတာရက္ခေန စေတသာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈) စ ဝစနတော ဝိသေသတော သတိ ကုသလစိတ္တဿ အာရက္ခာတိ အာဟ ‘‘သတိယာ သံရက္ခိယမာနစိတ္တဿာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၃။ သစ္စဉာဏဿာတိ သစ္စာနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကဉာဏဿ, န ပဋိဝေဓဉာဏံ ဝိယ သကိဒေဝ ဗုဇ္ဈတိ, အထ ခေါ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အနု အနု ဗောဓော အနုဗောဓော, အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိအနုဂတော ဝါ ဗောဓော အနုဗောဓော, တဒေဝ ဉာဏန္တိ အနုဗောဓဉာဏံ။ န ဟိ တံ ပစ္စက္ခတော ဗုဇ္ဈတိ, အနုဿဝါဒိဝသေန ပန ကပ္ပနမုခေန ဗုဇ္ဈတိ။ ကိစ္စတောတိ ပရိဇာနနာဒိတော။ တံကိစ္စကရဏေနေဝ ဟိ ပရိညေယျာဒီနိ ဝိယ တာနိပိ တဿ ပါကဋာနိ ဟောန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေဟိ ပတိလီယမာနမာနသဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိသင်္ခါရံ ဒုက္ခနိဿရဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဒုက္ခံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, ဒုက္ခဂတဉ္စ တဏှံ ပဇဟတိ, နိရောဓဉ္စ သစ္ဆိကရောတိ ဖုသတိ။ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီဟိ သဟ သမုပ္ပန္နံ တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ, န စ သင်္ခါရေ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တမာနေန ဉာဏေန ဧတံ သဗ္ဗံ ကာတုံ သက္ကာ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ အဝုဋ္ဌိတတ္တာ။ တသ္မာ ဧတာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တံ တံ ဉာဏံ ဒုက္ခာဒီနိ ဝိဘာဝေတိ တတ္ထ သမ္မောဟနိဝတ္တနေနာတိ ‘‘စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧကပဋိဝေဓေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီတိ ကာလန္တရဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စေ? န, ‘‘ယော နု ခေါ, အာဝုသော, ဒုက္ခံ ပဿတိ, ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကဒဿိနော အညတ္တယဒဿိတာဝိစာရဏာယံ တံသာဓနတ္ထံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၇။) [သျ]အာယသ္မတာ ဂဝမ္ပတိတ္ထေရေန ဣမဿ သုတ္တဿ အာနီတတ္တာ, ပစ္စေကဉ္စ သစ္စေသု ဒိဿမာနေသု အညတ္တယဒဿနဿ ယောဇိတတ္တာ။ အညထာ အနုပုဗ္ဗာဘိသမယေ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာ အဒဿနတော သမုဒယာဒိဒဿိနော ဒုက္ခာဒိဒဿိတာ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာ။ ယောဇိတာ စ သာ ‘‘ယော ဒုက္ခသမုဒယံ ပဿတိ, ဒုက္ခမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀)။ လောကိယံ သစ္စဉာဏံ။ တတ္ထ လောကိယဉာဏေ။ ပရိယုဋ္ဌာနသင်္ခါတော အဘိဘဝေါ ပရိယုဋ္ဌာနာဘိဘဝေါ, တဿ ဝသေန။ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇမတ္တဒဿနတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘လောကသမုဒယံ ခေါ, ကစ္စာန, ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော ယာ လောကေ နတ္ထိတာ, သာ န ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) ဝစနတော သမုဒယဒဿနံ ဟေတုဖလပဗန္ဓာဝိစ္ဆေဒဒဿနတော ပရိယုဋ္ဌာနာဘိဘဝဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘လောကနိရောဓံ ခေါ…ပေ… ပဿတော ယာ လောကေ အတ္ထိတာ, သာ န ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) ဝစနတော နိရောဓဒဿနံ ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓဒဿနတော သဿတဒိဋ္ဌိံ နိဝတ္တေတိ။ အတ္တကာရဿ ပစ္စက္ခဒဿနတော မဂ္ဂဒဿနံ ‘‘နတ္ထိ အတ္တကာရေ, နတ္ထိ ပရကာရေ, နတ္ထိ ပုရိသကာရေ’’တိအာဒိကံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) အကိရိယဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု, နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယ, အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ, နတ္ထိ ဟေတု…ပေ… ဝိသုဒ္ဓိယာ, အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိကာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀၁, ၂၂၇၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၂) အဟေတုကဒိဋ္ဌိ စ ဣဓ အကိရိယာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာပိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဒဿနေန ပဟီယတီတိ။ ဒုက္ခေ ဉာဏံ သမုဒယဖလဿ ဒုက္ခဿ အဒ္ဓုဝါဒိဘာဝံ ပဿတီတိ ဖလေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ နိဝတ္တေတိ။
ဣဿရော လောကံ ပဝတ္တေတိ သဇ္ဇေတိ နိဝတ္တေတိ သံဟရတီတိ ဣဿရကာရဏိနော ဝဒန္တိ။ ပဓာနတော လောကော အာဝိ ဘဝတိ, တတ္ထေဝ စ ပတိလီယတီတိ ပဓာနကာရဏိနော။
‘‘ကာလော ကရောတိ ဘူတာနိ, ကာလော သံဟရတီ ပဇာ၊
ကာလော သုတ္တေ ဇာဂရတိ, ကာလော ဟိ ဒုရတိက္ကမော’’တိ။ –
ကာလဝါဒိနော။ ကဏ္ဋကဿ တိခိဏဘာဝေါ ဝိယ, ကပိဋ္ဌဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလတာ ဝိယ, မိဂပက္ခိသရီသပါဒီနံ ဝိစိတ္တတာ ဝိယ စ သဘာဝေနေဝ လောကော သမ္ဘောတိ, ဝိဘောတိ စာတိ သဘာဝဝါဒိနော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၈။) [သျ]အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတိ, သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေကတဟေတု, လောကော နိယတော အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိသဒိသော, န ဧတ္ထ ကဿစိ ပုရိသကာရောတိ နိယတိဝါဒိနော။
‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တန္တိ, ယဒိစ္ဆာယ နိဝတ္တရေ၊
ယဒိစ္ဆာယ သုခံ ဒုက္ခံ, တသ္မာ ယာဒိစ္ဆကီ ပဇာ’’တိ။ –
ယဒိစ္ဆာဝါဒိနော, ယေ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိဝါဒိနောတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝမာဒိအကာရဏဝါဒသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရာမုဒကအာဠာရာဒီနံ ဝိယ, အရူပလောကေ နိဂဏ္ဌာနံ ဝိယ စ လောကထူပိကာယံ အပဝဂ္ဂေါ မောက္ခောတိ ဂဟဏံ အပဝဂ္ဂဂါဟော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တိ, ဂုဏဝိယုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနံ, ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ, သမီပတာ, သံယောဂေါ, ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝမာဒီနံ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တိ မဟတာဒိဘာဝေန အပရိဏာမော, အနဘိဗျတ္တိ ဝါ။ ‘‘အဟမညော, ပကတိ အညာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တပကတိပုရိသန္တရဇာနနေန အတ္တသုခဒုက္ခမောဟေသု အဝိဘာဂဂ္ဂဟဏေ ကိရ နိဝတ္တိတေ ဝုတ္တနယေန ပဓာနံ နပ္ပဝတ္တတိ, သော ဝိမောက္ခောတိ ကာပိလာ။ ဂုဏဝိယုတ္တဿာတိ ဗုဒ္ဓိသုခဒုက္ခဣစ္ဆာဒေါသပ္ပယတ္တဓမ္မာဓမ္မသင်္ခါရေဟိ နဝဟိ အတ္တဂုဏေဟိ ဝိယုတ္တဿာတိ ကဏာဒမတာနုသာရိနော။ သလောကတာ ဗြဟ္မုနာ သမာနလောကတာ။ သမီပတာ တဿ သမီပပ္ပဝတ္တိတာ။ သံယောဂေါ တေန ဧကီဘာဝူပဂမနံ။ ‘‘ဣန္ဒြိယတပ္ပနပုတ္တမုခဒဿနာဒီဟိ ဝိနာ အပဝဂ္ဂေါ နတ္ထီ’’တိ ဂဟေတွာ တထာ ပဝတ္တနံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ။ အနသနကေသလုဉ္စနာဒိတပစရိယာယ နဂ္ဂသီလဂေါသီလကုက္ကုရသီလာဒီဟိ စ အတ္တပရိတာပနေန မောက္ခော ဟောတီတိ အတ္တကိလမထော။
သွာယံ သဗ္ဗော မိစ္ဆာဂါဟော သစ္စဉာဏေ သတိ ပတိဋ္ဌံ န လဘတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘လောကေ လောကပ္ပဘဝေ’’တိ ဂါထမာဟာတိ။
ဉာဏကိစ္စတော ဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၁၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၆၄။ သေသာ သဗ္ဗဓမ္မာတိ သေသာ ဧကာသီတိ လောကိယဓမ္မာ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု ဒွါဒသသု အာယတနေသု ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဝသေန ဒွါဒသတိကာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ, ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝါ အာဂတနယေန ကာလဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ ဝုတ္တာနိ။ တဒါမသနေ ဟိ အဋ္ဌသတံ ဟောန္တိ။ အသမ္မိဿန္တိ ဧကကတ္တာ ကေနစိ အသမ္မိဿံ, ကုတော တဒန္တောဂဓပ္ပဘေဒေါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒီနံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ သတိပိ ကိစ္စနာနတ္တေ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိမုခေန တဒန္တောဂဓတာ ဝုတ္တာ။
တယော နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယောတိ လောကိယက္ခဏေ အလောဘမေတ္တာကရုဏာသမ္ပယောဂဝသေန ဘိန္နာ, မဂ္ဂက္ခဏေ လောဘဗျာပါဒဝိဟိံသာသမုစ္ဆေဒနဝသေန တယောတိ ဧကောပိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သမ္မာဝါစာဒီသု။ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာနံ ပန ဘာဝေ သမ္မာအာဇီဝသမ္ဘဝတော တေန တေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝန္တရေပိ ဇီဝိတဟေတုပိ အရိယေဟိ အဝီတိက္ကမနီယတ္တာ အရိယကန္တာနံ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနံ ဂဟဏေန ယေန သဒ္ဓါဟတ္ထေန တာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ, သော သဒ္ဓါဟတ္ထော ဂဟိတော ဧဝ ဟောတီတိ တတော အနညာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာနိ တတ္ထ အန္တောဂဓာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဆန္ဒော ပန သဒ္ဓါနုဂုဏောတိ ကတွာ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒဿာပိ တဒန္တောဂဓတာ ဝုတ္တာ။ တေသံ အတ္ထိတာယာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါနံ အတ္ထိတာယ သီလဿ အတ္ထိဘာဝတော တိဝိဓေနာပိ သီလေန တေ တယောပိ ဂဟိတာတိ တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ စိတ္တသမာဓီတိ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒံ ဝဒတိ။ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ စိတ္တမုခေန သမာဓိ ဝုတ္တောတိ သမာဓိမုခေန စိတ္တမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာယ ပန သမာဓိပိ အဓိမတ္တော ဟောတီတိ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒိဝစနံ ဝိယ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒေါတိ အဝတွာ ဣဓ ‘‘စိတ္တသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ, ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သမာဓိဥပကာရာ ပီတိပဿဒ္ဓိယော, တသ္မာ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ဥပေက္ခာ ပန သမာဓိဥပကာရကတော, တံသဒိသကိစ္စတော စ။ တသ္မာ သမာဓိသီသေန ဧတေသံ အန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
အန္တောဂဓာနံ ပဘေဒဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၀။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၆၅။ ဘာရော ဝိယ ဒုက္ခသစ္စံ ဝိဃာတကတ္တာ, သံဟရဏီယဝသေန ဝိဟန္တဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဘာရာဒါနမိဝ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိဃာတဿ ဟေတုဘာဝတော။ ဘာရနိက္ခေပနမိဝ ပဝတ္တိဒုက္ခဝူပသမဘာဝတော။ ရောဂေါ ဝိယ, ဒုဗ္ဘိက္ခမိဝ စ ဗာဓကတ္တာ။ ရောဂနိဒါနံ ဝိယ, ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိ ဝိယ စ ပဘဝလက္ခဏတ္တာ။ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌီတိ စ အဝဿနံ ဝါ အတိဝဿနံ ဝါ။ ရောဂဝူပသမော ဝိယ, သုဘိက္ခမိဝ စ သန္တိလက္ခဏတ္တာ, သုခဘာဝတော။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇမိဝ, သုဝုဋ္ဌိ ဝိယ စ ဒုက္ခဿ ဟေတုပစ္ဆေဒတော, တဿ စ အပဂမူပါယဘာဝတော။ နိယျာနလက္ခဏဉှိ မဂ္ဂသစ္စံ။ အနိဋ္ဌဘာဝတော, သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယတော စ ဒုက္ခံ ဝေရိဝိသရုက္ခဘယဩရိမတီရူပမံ။ ဝေရံ ဗျာပါဒေါ, ပစ္စတ္ထိကဘာဝေါ ဝါ။ ဝေရသမုဂ္ဃါတော ဝေရဝူပသမော မေတ္တာ။ ဝေရသမုဂ္ဃါတုပါယော သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ။
ဥပမာတော ဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၆။ ဧသ နယော သမုဒယာဒီသူတိ အတ္ထိ စေတ္ထ သမုဒယော, န အရိယသစ္စံ, အတ္ထိ အရိယသစ္စံ, န သမုဒယော, အတ္ထိ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ, အတ္ထိ နေဝ သမုဒယော န အရိယသစ္စန္တိ။ သေသသစ္စဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ န အရိယသစ္စံ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗာသင်္ခတနိယျာနဘာဝါဘာဝတော။ ဣတရံ ပန အရိယသစ္စဒွယန္တိ သမုဒယမဂ္ဂသစ္စဒွယမာဟ။ သိယာ ဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စတော’’တိ။ တထတ္တေနာတိ တထသဘာဝေန, ပရိညေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေန တံ အရိယသစ္စဒွယံ ‘‘သိယာ ဒုက္ခံ, န အရိယသစ္စံ, သိယာ အရိယသစ္စံ, န ဒုက္ခ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ အရိယသစ္စသဒ္ဒပရာ ဟိ ဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါ ပရိညေယျာဒိဘာဝံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အရိယသစ္စသဒ္ဒါနပေက္ခံ ဒုက္ခသဒ္ဒံ သန္ဓာယ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသာမညဖလဓမ္မာနံ အာဒိပဒသင်္ဂဟော ဝုတ္တော, အရိယသစ္စသဒ္ဒါပေက္ခံ ပန သန္ဓာယ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟော။
သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ ယထာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဓမ္မာဒယော ဧကင်္ဂဝိကလာ, ဧဝံ အဟုတွာ သဗ္ဗင်္ဂယောဂေန ဒုက္ခတာယ စေဝ အရိယသစ္စတာယ စာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စက’’န္တိ ဝုတ္တေ တဏှာယပိ သင်္ဂဟော သိယာတိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အညတြ တဏှာယာ’’တိ ဝုတ္တံ တဿာ ဝိသုံ အရိယသစ္စဘာဝတော။ သမုဒယာဒီသု အဝသေသကိလေသာဒယော ပဘဝဋ္ဌေန သမုဒယော, န အရိယသစ္စံ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ အယန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၁။) [သျ]ကတွာ။ နိရောဓော အရိယသစ္စံ, န သမုဒယော။ ဣတရံ ပန အရိယသစ္စဒွယံ သိယာ သမုဒယော အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယဋ္ဌေန, န ပန ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္တေန, သဗ္ဗာကာရေန ပန တဏှာသမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ, သာမညဖလာနိ စ ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္တေန နေဝ သမုဒယော, န အရိယသစ္စံ။ သင်္ခါရနိရောဓော, နိရောဓသမာပတ္တိ စ နိရောဓော, န အရိယသစ္စံ။ သမုဒယော အရိယသစ္စံ, န နိရောဓော။ ဣတရံ ပန အရိယသစ္စဒွယံ သိယာ နိရောဓော ခဏနိရောဓသဗ္ဘာဝတော, န ပန ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္တေန။ သဗ္ဗာကာရေန ပန အသင်္ခတာ ဓာတု နိရောဓော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အရိယမဂ္ဂတော အညာနိ မဂ္ဂါနိ မဂ္ဂေါ, န အရိယသစ္စံ။ နိရောဓော အရိယသစ္စံ, န မဂ္ဂေါ။ ဣတရံ ပန သစ္စဒွယံ သိယာ မဂ္ဂေါ ဘဝဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝတော, န ပန ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္တေန, သဗ္ဗာကာရေန ပန နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ မဂ္ဂေါ စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
စတုက္ကတော ဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၇။ သုညာနီတိ ဝေဒကာဒီဟိ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုက္ခဉှိ ဝေဒနီယမ္ပိ သန္တံ ဝေဒကရဟိတံ, ကေဝလံ ပန တသ္မိံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနေ ဒုက္ခံ ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။
‘‘ဒုက္ခမေဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘န ကောစိ ဒုက္ခိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတီတိ သမုဒယသစ္စံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပုရိမသစ္စဒွယဿ ဝိပါကဝဋ္ဋကမ္မဝဋ္ဋသင်္ဂဟတော ကာရကဿ ဝါ ဒုက္ခသစ္စသဘာဝမာဟ။ ကာတဗ္ဗာပိ ဟိ ကိရိယာ ကာရကရဟိတာ ကေဝလံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ တာယ ပဝတ္တမာနာယ ဒုက္ခသညိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ ကိရိယံ ကရောတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗုတဂမကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘မဂ္ဂေါ အတ္ထီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဂ္ဂမတ္ထီ’’တိ ဩကာရဿ အဘာဝေါ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂမကောတိ နိဗ္ဗုတိံ ဂန္တာ။
ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန သာသဝတာ အသုဘတာတိ ကတွာ အနာသဝတ္တာ နိရောဓမဂ္ဂါ သုဘာ ဧဝ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိယာယေန သမုဒယာဒိဘာဝေါ စ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၂။) [သျ]အတ္ထိ, န ပန နိရောဓဘာဝေါ, နိရောဓဿ ဝါ န ဒုက္ခာဒိဘာဝေါတိ နိရောဓာဝသေသတ္တယာနံ န အညမညသမင်္ဂိတာတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသုညာနိ ဝါ’’တိအာဒိ။
သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတောတိ ပေါနောဘဝိကာယ တဏှာယ ပုနဗ္ဘဝဿ အဘာဝတော။ ယထာ ဝါ ပကတိဝါဒီနံ ဝိကာရာ အဝိကာရိဘာဝတော, ပုဗ္ဗေ ပတိပလီနာ စ ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တိ, န ဧဝံ သမုဒယသမ္ပယုတ္တမ္ပိ ဒုက္ခံ သမုဒယဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတော’’တိ။ မဂ္ဂေ စ နိရောဓဿ အဘာဝတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ အဝိဘတ္တေဟိ ဝိကာရေဟိ မဟာဟင်္ကာရတမ္မတ္တဝိသေသိန္ဒြိယဘူတဝိသေသေဟိ ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟိ ပကတိ သဂဗ္ဘာ ဣစ္ဆိတာ ပကတိဝါဒီဟိ, ဧဝံ န ဖလေန သဂဗ္ဘော ဟေတူတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယာနံ နိရောဓမဂ္ဂါနဉ္စ အသမဝါယာ’’တိ ဧတံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘န ဟေတုသမဝေတံ ဟေတုဖလ္လ’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဣဓ တန္တူသု ပဋော, ကပါလေသု ဃဋော, ဗီရဏေသု ကဋော ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုက’’န္တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကော အဝိသုံ သိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော, တေန သမဝါယေန ကာရဏေသု ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗဒ္ဓံ, တီသု အဏူသု တိအဏုကန္တိ ဧဝံ မဟာပထဝီမဟာဥဒကမဟာအဂ္ဂိမဟာဝါတက္ခန္ဓပရိယန္တံ ဖလံ အတ္တနော ကာရဏေသု သမဝေတန္တိ သမဝါယဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တေဟိ အပရိမာဏေသု ကာရဏေသု မဟာပရိမာဏံ ဧကံ ဖလံ သမဝေတံ အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟိ သဂဗ္ဘံ အသုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမိဓ သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလန္တိ အတ္ထော။
သုညတော ဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ မဂ္ဂနိဒ္ဒေသကထာဝဏ္ဏနာ။
ဧကဝိဓာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၆၈။ ပဝတ္တိဘာဝတောတိ သံသာရဿ ပဝတ္တိဘာဝတော။ စတုအာဟာရဘေဒတောတိ စတုအာဟာရပ္ပစ္စယဝိသေသတော။ ဧတေန စတ္တာရော ကဗဠီကာရာဒိအာဟာရဝိသေသေ, အဇ္ဈောဟရဏီယဝတ္ထု, သဠာယတန, အဝိဇ္ဇာ, အဘိသင်္ခါရသင်္ခါတေ တပ္ပစ္စယဘူတဓမ္မဝိသေသေ စ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၃။) [သျ]သင်္ဂဏှာတိ, ဩဇဋ္ဌမကရူပ, ဝေဒနာ, ပဋိသန္ဓိဝိညာဏ, နာမရူပသင်္ခါတေ တန္နိဗ္ဗတ္တဓမ္မဝိသေသေ စ။
ပဝတ္တကဘာဝတော ပဝတ္တိဒုက္ခဿ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘေဒေါ ရူပက္ခန္ဓာဒိအဘိနန္ဒနဘေဒေါ, ရူပါရမ္မဏာဒိဝသေနာပီတိ ဝဒန္တိ။ ရူပတဏှာဒီနံ ပစ္စေကံ အနေကဘေဒတ္တာ ဆ တဏှာကာယာ, တေသံ ဘေဒတော။
ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ, ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ တန္နိဿရဏဘူတံ နိဗ္ဗာနံ, တဿ ဝူပသမော တံသန္တီတိ ကတွာ တဿ ယာဝ ပစ္ဆိမံ စိတ္တံ, တာဝ သေသတံ, တတော ပရံ အနဝသေသတဉ္စ ဥပါဒါယ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု, နိရုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူတိ ဒွိဓာ ဝေါဟရီယတိ။ ယထာ စာယံ ဘေဒေါ ဝေါဟာရတော, ဧဝမိတရေပီတိ တေ ကတိပယေ ဒဿေတုံ ‘‘တိဝိဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ဧကဿ သတော နိဗ္ဗာနဿ ကုတော ဘေဒေါတိ။
သမထဝိပဿနာဘေဒတောတိ ဧတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပါ ဝိပဿနာ, ဣတရေ သမထာတိ ဝဒန္တိ။ သီလမ္ပိ ဟိ သမထဿ ဥပကာရကတ္တာ သမထဂ္ဂဟဏေန ဂယှတီတိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ အထ ဝါ ယာနဒွယဿ ဝသေန လဒ္ဓေါ မဂ္ဂေါ သမထော ဝိပဿနာတိ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယန္တိ အရိယမဂ္ဂေါ။ သပ္ပဒေသတ္တာတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသတ္တာတိ အတ္ထော။ ဧကဒေသော ဟိ ပဒိဿတိ အဝယဝဘာဝေန အပဒိသီယတီတိ ပဒေသော, အတ္တနော သမုဒါယံ ပတိ သဟ ပဒေသေနာတိ သပ္ပဒေသောတိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘သနိဒဿနာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉), သီလက္ခန္ဓာဒယော စ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရသီလာဒိသင်္ဂါဟကာ, အရိယမဂ္ဂေါ လောကုတ္တရော ဧဝါတိ တဒေကဒေသော ဟောတိ။
သဇာတိတောတိ သမာနဇာတိတော, ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိအာဒိဘေဒေသု သမာနာယ သီလဇာတိယာတိ အတ္ထော။
ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော ပဂ္ဂဟကိစ္စသာမညတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ အပိလာပနဝသေန နိစ္စလဘာဝကရဏသာမညတော။ သဇာတိတောတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒိဘေဒေသု သမာနာယ သမာဓိဇာတိယာတိ အတ္ထော။ ကိရိယတောတိ သမာဓိအနုရူပကိရိယတော။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ သမာဓိနိမိတ္တာ, စတ္တာရော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၄။) [သျ]သမ္မပ္ပဓာနာ သမာဓိပရိက္ခာရာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆) သတိဝါယာမာနံ သမာဓိဿ နိမိတ္တပရိက္ခာရဘာဝေါ ဝုတ္တော။
အာကောဋေန္တေန ဝိယာတိ ‘‘အနိစ္စံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပညာကိစ္စသဒိသေန ကိစ္စေန သမန္တတော ကောဋေန္တေန ဝိယ, ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ပရိဝတ္တေန္တေန ဝိယ စ အာဒါယ ဦဟိတွာ ဒိန္နမေဝ ပညာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒွိန္နံ သမာနကာလတ္တေပိ ပစ္စယဘာဝေန သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ကတော။ သဇာတိတောတိ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၈) သမာနာယ ပညာဇာတိယာ။ ကိရိယတောတိ ဧတ္ထ ပညာသဒိသံ ကိစ္စံ ‘‘ကိရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပုဗ္ဗေ ပန သမာဓိဥပကာရကံ တဒနုရူပကိစ္စန္တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။
‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော စတ္တာရိပိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဉာတဗ္ဗာနိ, အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗာနီတိ အဘိညေယျာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၉။ အညမညံ သဘာဂါနီတိ အညမညသမာနဘာဂါနိ, သဒိသရူပါနီတိ အတ္ထော။
ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ အဘိသမ္ဘဝိတုံ သာဓေတုံ အသက္ကုဏေယျတရံ, သတ္တိဝိဃာတေန ဒုရဓိဂမန္တိ အတ္ထော။ အသနန္တိ ကဏ္ဍံ။ အတိပါတေယျာတိ ခိပေယျ။ ကောဋိယာတိ ကဏ္ဍဿ ကောဋိယာ ဝါလဂ္ဂေန။ ကောဋိန္တိ ဝါလဿေဝ ကောဋိံ။ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ ပဋိမုခဘာဝေန ဝိဇ္ဈေယျ။
ဗာဓကပဘဝသန္တိနိယျာနလက္ခဏေဟိ ဝဝတ္ထာနံ သလက္ခဏဝဝတ္ထာနံ။ ဒုရဝဂါဟတ္ထေန ဂမ္ဘီရတ္တာတိ ဩဠာရိကာ ဒုက္ခသမုဒယာ။ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခံ, အာဟာရာဒီသု စ အဘိလာသော ပါကဋော။ ပီဠနာဒိအာယူဟနာဒိဝသေန ပန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဣဒမဿ ကာရဏ’’န္တိ ယာထာဝတော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဂမ္ဘီရာ။ သဏှသုခုမဓမ္မတ္တာ နိရောဓမဂ္ဂါ သဘာဝတော ဧဝ ဂမ္ဘီရဋ္ဌေန ဒုရဝဂါဟာ။ တေနေဝ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂေ နတ္ထိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ အနဝဂါဟောတိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ မဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ တဿ ဖလန္တိ အပဒိသီယတီတိ အာဟ ‘‘ဖလာပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ မဂ္ဂေါပိ နိရောဓဿ သမ္ပာပကဘာဝတော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၅။) [သျ]‘‘ဟေတူ’’တိ အပဒိသီယတီတိ အာဟ ‘‘ဟေတုအပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။
ဣတိ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဣတိ ဝိဇညာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေန ဧဝ။
သဘာဂဝိသဘာဂတောဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣန္ဒြိယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သောဠသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၆။) [သျ]၁၇။ ပညာဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၇၀။ ဣမိဿာ ပညာယာတိ ဣမိဿာ ယထာဓိဂတာယ ဝိပဿနာယ။ ဘူမိဘူတေသူတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေသု။ ကာမဉ္စာယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နသမညာ ပိတာပုတ္တသမညာ ဝိယ အပေက္ခာသိဒ္ဓါ, ဟေတုဖလဓမ္မေသု ပန ယထာက္ကမံ ဝဝတ္ထိတာဝါတိ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ စေဝါ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိဘေဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာဒိသဒ္ဒေန။ အဝသေသာ ဟောန္တိ, သံဝဏ္ဏနာဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ဝဏ္ဏနာက္ကမော အနုပ္ပတ္တော’’တိ။
အဝိဇ္ဇာဒယော ဓမ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, န သမုပ္ပတ္တိမတ္တံ။ သွာယမတ္ထော ဣမိနာ သုတ္တပဒေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဇရာမရဏာဒယော ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနုလောမတော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဓမ္မာ ဒဿိတာ, ပဋိလောမတော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာတိ? ယတော တေ ပစ္စယတော ဥပ္ပန္နာ, တဿ သမနန္တရဒဿနတ္ထံ။
န နိစ္စံ န သဿတန္တိ အနိစ္စံ။ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတံ။ ပဋိစ္စ ပစ္စယာရဟံ ပစ္စယံ နိဿာယ သဟိတမေဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ခယနသဘာဝံ ခယဓမ္မံ။ ဝယနသဘာဝံ ဝယဓမ္မံ။ ဝိရဇ္ဇနသဘာဝံ ပလုဇ္ဇနသဘာဝံ ဝိရာဂဓမ္မံ။ နိရုဇ္ဈနသဘာဝံ နိရောဓဓမ္မံ။ သေသံ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၁။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ယထာဝုတ္တေသု သုတ္တပဒေသု။ သင်္ခေပေါတိ အတ္ထသင်္ခေပေါ။
ဇာတိပစ္စယာတိ ဇာတိသင်္ခါတာ ပစ္စယာ။ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ။ ဌိတာဝ သာ ဓာတူတိ ယာယံ ဇရာမရဏဿ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ, ဧသာ ဓာတု ဧသ သဘာဝေါ။ သာ တထာဂတာနံ ဥပ္ပါဒတော ပုဗ္ဗေ, ဥဒ္ဓဉ္စ အဝိညာယမာနော, မဇ္ဈေ စ ဝိညာယမာနော, န တထာဂတေဟိ ဥပ္ပါဒိတော, အထ ခေါ သမ္ဘဝန္တဿ ဇရာမရဏဿ သဗ္ဗကာလံ ဇာတိပစ္စယတော သမ္ဘဝေါတိ ဌိတာ ဧဝ။ ကေဝလံ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၇။) [သျ]သယမ္ဘူဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနတော, ‘‘အယံ ဓမ္မော တထာဂတေန အဓိဂတော’’တိ ပဝေဒနတော စ တထာဂတော ‘‘ဓမ္မဿာမီ’’တိ ဝုစ္စတိ န အပုဗ္ဗဿ ဥပ္ပါဒနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိ။ သာ ဧဝ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဧတ္ထ ဝိပလ္လာသာဘာဝတော ဧဝံ အဝဗုဇ္ဈမာနဿ ဧတဿ သဘာဝဿ, ဟေတုနော ဝါ တထေဝ ဘာဝတော ဌိတတာတိ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ။ ဇာတိ ဝါ ဇရာမရဏဿ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိ ပဝတ္တအာယူဟနသံယောဂပလိဗောဓသမုဒယဟေတုပစ္စယဋ္ဌိတီတိ တဒုပ္ပါဒါဒိဘာဝေနဿာ ဌိတတာ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတတာ’’တိ ဖလံ ပတိသာမတ္ထိယတော ဟေတုမေဝ ဝဒတိ။
အထ ဝါ ဓာရီယတိ ပစ္စယေဟီတိ ဓမ္မော, တိဋ္ဌတိ တတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဖလန္တိ ဌိတိ, ဓမ္မဿ ဌိတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ။ ဓမ္မောတိ ဝါ ကာရဏံ, ပစ္စယောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဿ ဌိတိသဘာဝေါ, ဓမ္မတော စ အညော သဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ, ပစ္စယော။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၅)။ ဓမ္မဋ္ဌိတိ ဧဝ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ။ သာ ဧဝ ဓာတု ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဣမဿ သဘာဝဿ, ဟေတုနော ဝါ အညထတ္တာဘာဝတော ‘‘န ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဝိညာယမာနဿ တဗ္ဘာဝါဘာဝတော နိယာမတာ ဝဝတ္ထိတဘာဝေါတိ ဓမ္မနိယာမတာ။ ဖလဿ ဝါ ဇရာမရဏဿ ဇာတိယာ သတိ သမ္ဘဝေါ ဓမ္မေ ဟေတုမှိ ဌိတတာတိ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ။ အသတိ အသမ္ဘဝေါ ဓမ္မေ နိယတတာတိ ဓမ္မနိယာမတာတိ ဧဝံ ဖလေန ဟေတုံ ဝိဘာဝေတိ။ တံ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝုတ္တံ ဣဒပ္ပစ္စယတံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ ပစ္စက္ခကရဏေန အဘိမုခံ ဗုဇ္ဈတိ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အဘိသမေတီတိ တဿ ဝေဝစနံ။ အာဒိတော ကထေန္တော အာစိက္ခတိ, ဥဒ္ဒိသတီတိ အတ္ထော။ တမေဝ ဥဒ္ဒေသံ ပရိယောသာပေန္တော ဒေသေတိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္ထံ နိဒ္ဒိသနဝသေန ပကာရေဟိ ဉာပေန္တာ ပညပေတိ။ ပကာရေဟိယေဝ ပတိဋ္ဌပေန္တော ပဋ္ဌပေတိ။ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌမတ္ထံ ပဋိနိဒ္ဒိသနဝသေန ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ, ဝိဝဋဉှိ ဝိဘတ္တဉ္စ အတ္ထံ ဟေတုဓာရဏဒဿနေဟိ ပါကဋံ ကရောန္တော ဥတ္တာနီကရောတိ။ ဥတ္တာနီကရောန္တော တထာပစ္စက္ခဘူတံ ကတွာ နိဂမနဝသေန ပဿထာတိ စာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၂။ ပစ္စယလက္ခဏောတိ ပစ္စယဘာဝလက္ခဏော, ပစ္စယောတိ ဝါ လက္ခိတဗ္ဗော။ ပဝတ္တိဒုက္ခဿ အနုဗန္ဓာပနကိစ္စတာယ ဒုက္ခာနုဗန္ဓနရသော။ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဿ ဥပ္ပထဘာဝတော ကုမ္မဂ္ဂပစ္စုပဋ္ဌာနော။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၈။) [သျ]သော ပနာယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ ယာဝတ္တကေဟိ ပစ္စယေဟိ ယံ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ, အဝိကလေဟေဝ တေဟိ တဿ ဥပ္ပတ္တိ, တဒညေန စ တဿ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘အနူနာဓိကေဟေဝါ’’တိ။ ယထာ တံ စက္ခုရူပါလောကမနသိကာရေဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ, ဧတေန တံတံဖလနိပ္ဖါဒနေန တဿာ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ တပ္ပရတာ တထတာတိ ဒဿေတိ။ သာမဂ္ဂိန္တိ သမောဓာနံ, သမဝါယန္တိ အတ္ထော။ အသမ္ဘဝါဘာဝတောတိ အနုပ္ပဇ္ဇနဿ အဘာဝတော။ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယဉှိ သတိ အနုပ္ပဇ္ဇနေ တဿာ ဝိတထတာ သိယာ။ အညဓမ္မပ္ပစ္စယေဟီတိ အညဿ ဖလဓမ္မဿ ပစ္စယေဟိ။ အညဓမ္မာနုပ္ပတ္တိတောတိ တတော အညဿ ဖလဓမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဟိ ကဒါစိ စက္ခုရူပါလောကမနသိကာရေဟိ သောတဝိညာဏဿ သမ္ဘဝေါ အတ္ထိ, ယဒိ သိယာ, တဿာ သာမဂ္ဂိယာ အညထတာ နာမ သိယာ, န စေတံ အတ္ထီတိ ‘‘အနညထတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယတောတိ ပစ္စယဘာဝတော။ ပစ္စယသမူဟတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၃။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ တာ-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ, န ကိဉ္စိ အတ္ထန္တရံ ယထာ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာတိ။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ သမူဟတ္ထံ တာ-သဒ္ဒမာဟ ယထာ ‘‘ဇနာနံ သမူဟော ဇနတာ’’တိ။ နနု စ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ, အာနန္ဒ, အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ။ ကိံ ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) ဇာတိသဒ္ဒပစ္စယသဒ္ဒသမာနာဓိကရဏေန ကိံ-သဒ္ဒေန ဣဒံသဒ္ဒဿ သမာနာဓိကရဏတာဒဿနတော ဣဒပ္ပစ္စယသဒ္ဒဿ ကမ္မဓာရယသမာသော ဒိဿတိ, န ဟေတ္ထ ‘‘ဣမဿ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ’’တိ ဇရာမရဏဿ, အညဿ ဝါ ပစ္စယတော ဇရာမရဏသမ္ဘဝပုစ္ဆာ သမ္ဘဝတိ ဝိဒိတဘာဝတော, အသမ္ဘဝတော စ, ဇရာမရဏဿ ပန ပစ္စယပုစ္ဆာ သမ္ဘဝတိ။ ပစ္စယ-သဒ္ဒေန စ သမာနာဓိကရဏတာယ ဣဒံ-သဒ္ဒဿ ဣမသ္မာ ပစ္စယာတိ ပစ္စယပုစ္ဆာ ယုဇ္ဇတိ။ သာ စ သမာနာဓိကရဏတာ ဗာဟိရတ္ထသမာသေပိ လဗ္ဘတိ။ တတော စ အညပဒတ္ထဝစနိစ္ဆာဘာဝေ ကမ္မဓာရယသမာသော လဗ္ဘတိ။
သာမိဝစနသမာသေ ပန သမာနာဓိကရဏတာ နတ္ထီတိ န ကထဉ္စိ ကမ္မဓာရယသမာသသမ္ဘဝေါတိ? နယိဒမေဝံ ဝစနိစ္ဆန္တရဘာဝတော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝစနိစ္ဆာ ဟေသာ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ ဧတ္ထ။ ‘‘အတ္ထိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၂၉။) [သျ]ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ပန ဇရာမရဏဿ ပစ္စယမတ္တပရိပုစ္ဆာ, တသ္မာ ယထာ ဣဒံ-သဒ္ဒဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိသေသနတာ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗပစ္စယဝိသေသနတာ စ ဟောတိ, တထာ သမာသဝိကပ္ပေါ ဧတ္ထ, တတ္ထ စ ကာတဗ္ဗောတိ န သမာသန္တရဒဿနံ သာမိဝစနသမာသဗာဓကံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထာပိ ကမ္မဓာရယသမာသော န ဣစ္ဆိတောတိ? ဟေတုပ္ပဘဝါနံ ဟေတု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ ဣမဿတ္ထဿ ကမ္မဓာရယသမာသေ အသမ္ဘဝတော, ‘‘ဣမဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ အနုရူပေါ ပစ္စယော ဣဒပ္ပစ္စယော’’တိ ဣမဿ စ အတ္ထဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ယော ပနေတ္ထ ဣဒံ-သဒ္ဒေန ဂဟိတော အတ္ထော, သော ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတောတိ ဣဒံ-သဒ္ဒေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတော အဘဿိတွာ အညာသမ္ဘဝတော ပစ္စယေ အဝတိဋ္ဌတိ, တသ္မာ တတ္ထ ကမ္မဓာရယသမာသော။ ဧတ္ထ ပန ဣဒံ-သဒ္ဒဿ တတော ပရိစ္စဇနကာရဏံ နတ္ထီတိ သာမိဝစနသမာသော ဧဝ။ ဧဝမ္ပိ န ဣဒပ္ပစ္စယော ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယဘာဝေါ ဘဝိတုံ ယုတ္တောတိ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒတာနုပပတ္တီတိ? နာယံ ဒေါသော အတ္ထန္တရာဘာဝတောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။
အထ ဝါ ပန ဟောတု ဣဒပ္ပစ္စယဘာဝေါ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ။ ဘာဝေါတိ စေတ္ထ အဝိနာဘာဝိဖလံ ပတိ ဟေတုနော သတွံ။ တထာ ဟိ ဣဒပ္ပစ္စယ-သဒ္ဒေါ ဇာတိအာဒီသု နိရုဠှော။ တဉ္စ ဣဒပ္ပစ္စယသတွံ ဣဒပ္ပစ္စယတော အညံ နတ္ထိ။ ယဒိ အညံ သိယာ, တံ အဝိဇ္ဇမာနံ သိယာ။ န ဟိ သတာ အညံ ဝိဇ္ဇမာနံ ဟောတိ။ အထ သတွံ သံ နာမ, ယဿ သတော ဘာဝေါ, တံ အသံ နာမ သိယာ။ န ဟိ တံ သတွံ သဘာဝံ သတွတော အညတ္တာ, တသ္မာ သတော ဘာဝေါ သတွန္တိ နိဒ္ဒေသော န ယုဇ္ဇတိ။ န စ သံ-သမ္ဗန္ဓေန အသံ သံ နာမ ဟောတိ, ပဂေဝ သံ-သမ္ဗန္ဓေန။ အသတိ စ သဒိတိဂ္ဂဟဏံ ဝိပရီတဂ္ဂါဟောတိ န ဂဟဏတော သံသိဒ္ဓိ။ သဒိသကပ္ပနာယဉ္စ မာဏဝကဿ သီဟဘာဝေါ ဝိယ န အသတော သံ-သဘာဝတာ။ ယသ္မာ ပန ဣဒပ္ပစ္စယဘာဝေါ ယထာဝုတ္တံ သတွံ, န အသတွံ။ နာပိ ယဿ တံ သတွံ, တဒသံ, တသ္မာ ဣဒပ္ပစ္စယဘာဝေါ ဣဒပ္ပစ္စယသရူပံ သဘာဝန္တရေဟိ ဝိနိဝတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣမဿာယန္တိ ဝိသေသေတွာ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဝုတ္တန္တိ န ဣဒပ္ပစ္စယတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဘာဝါသမ္ဘဝေါ။
ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ တဿာပိ ဟေတုအတ္ထဘာဝတော ဇာတိအာဒိပဒါနံ ဧဝမေဝ ဟေတုဘာဝဝါစကတာယ ဟေတုပဓာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ ဟေတုပ္ပဘဝါနံ ဟေတု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၀။) [သျ]ကတွာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ သမန္နာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ, ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ, ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ ယာဝ ‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁-၂၂) အနေန သီဟနာဒသုတ္တေန ပကာသိတော ဧဝမတ္ထော။ ‘‘ကိံ ဝါဒီ ပနာယသ္မတော သတ္ထာ ကိမက္ခာယီ’’တိ ပုဋ္ဌေန အာယသ္မတာ အဿဇိတ္ထေရေန –
‘‘ယေ ဓမ္မာ ဟေတုပ္ပဘဝါ, တေသံ ဟေတုံ တထာဂတော အာဟ၊
တေသဉ္စ ယော နိရောဓော, ဧဝံဝါဒီ မဟာသမဏော’’တိ။ (မဟာဝ။ ၆၀၊ အပ။ ထေရ ၁။၁။၂၈၆) –
ဝုတ္တော။ တေန ဝိညာယတိ ဟေတုပ္ပဘဝါနံ ဟေတု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ။ သေသမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၄။ ပဋိစ္စာတိ တံ တံ ကာရဏံ နိဿာယ။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ အနိစ္စတော အနိစ္စဿ ဥပ္ပါဒေါတိ ကတွာ။ နိစ္စတော ဟိ ကာရဏတော ဖလဿ ဥပ္ပါဒေါ ဝိပရီတော။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထိယ…ပေ… နိရပေက္ခော’’တိ။ ‘‘ဥပ္ပါဒေါ ပညာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃၈၊ အ။ နိ။ ၃။၄၇၊ ကထာ။ ၂၁၄) ဧဝံ ဝုတ္တသင်္ခတလက္ခဏတော အညော ‘‘ပစ္စယတော ခဏတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပစ္စယလက္ခဏော ဧကော အာကာရော ဥပ္ပါဒေါတိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ ယံ သန္ဓာယ တေ ‘‘ဇာတိအာဒီနံ ဟေတဝေါ ဇာတိအာဒယော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ, နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝိနိမုတ္တဿ တာဒိသဿ ကဿစိ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တံ န ယုဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ ဂမ္ဘီရနယာသမ္ဘဝတောတိ ဂမ္ဘီရာနံ နယာနဉ္စ အသမ္ဘဝတော။ သဒ္ဒဘေဒတောတိ သဒ္ဒဝိနာသတော သဒ္ဒါယောဂတော။ သုတ္တံ နတ္ထိ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (သံ။ နိ။ ၂။၁, ၂၀) ဥပ္ပါဒမတ္တဿ အပ္ပကာသိတတ္တာ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတော ဣဒါနိပိ ဒဿီယတိ။ တံ ဥပ္ပါဒမတ္တံ။ ဝိဟရာမိ တသ္မိံ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓကာလေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိဟရာမီတိ ဝါ ကာလဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, ဝိဟာသိန္တိ အတ္ထော။ တတြာတိ တသ္မိံ ပဒေသဝိဟာရေ။ ပစ္စယာကာရဒဿနေနာတိ ယေနာကာရေန ပစ္စယဓမ္မော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယော ဟောတိ, သော ပစ္စယာကာရော ပစ္စယဘာဝေါ, တဿ ဒဿနေန။ ဣဓ ပန ဝေဒနာနံ ပစ္စယဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၁။) [သျ]တေနာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတ’’န္တိအာဒိ။ ဝေဒနာနံယေဝ ဟိ ပစ္စယံ ပဿန္တေန ဝုတ္တဝိဟာရော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဧကဒေသမေဝ ပဿတော ဝိဟာရောတိ ကတွာ ပဒေသဝိဟာရော ဇာတော, အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနမနသိကာရော ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဝိဟာရော။ တဉှိ နိပ္ပဒေသတော ပစ္စယာကာရဒဿနန္တိ ဧကေ။ ပဒေသဝိဟာရသုတ္တဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ တဿ ဝေဒနာနံ ပစ္စယဓမ္မမနသိကာရဝိဘာဝနတော။
လောကော သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ လောကသမုဒယော, အဝိဇ္ဇာဒိကော ပစ္စယဂဏော, န လောကသမုဒယမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ။ နတ္ထိတာတိ သဗ္ဗသော အဘာဝေါ, နရနွယဝိနာသော ဥစ္ဆေဒေါတိ အတ္ထော။ နတ္ထိတာသဟစရဏတော ပန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ နတ္ထိတာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ပစ္စယာနုပရမော ပစ္စယာနံ အဝိစ္ဆေဒေါ။ ယထာ ဟိ အတီတဟေတုပဉ္စကသန္နိဿယေန ဧတရဟိဖလပဉ္စကံ ဝိယ ဟေတုပဉ္စကမ္ပိ ဟောတိ, ဧဝံ ဧတရဟိဟေတုပဉ္စကသန္နိဿယေန အာယတိံဖလပဉ္စကမ္ပိ ဘဝိဿတိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယာနုပရမေ ဖလာနုပရမတော’’တိ။
တံ ဂမ္ဘီရတ္တံ ဥပ္ပါဒမတ္တေ နတ္ထိ အသဘာဝဓမ္မတ္တာ။ ဧကတ္တနယာဒယော နယာ သဘာဝဓမ္မေသု လဗ္ဘမာနတော ဥပ္ပါဒမတ္တေ ကထဉ္စိပိ န လဗ္ဘေယျုန္တိ အာဟ ‘‘နယစတုက္ကံ ဥပ္ပါဒမတ္တေ နတ္ထီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၅။ သမာနေ ကတ္တရီတိ ဧကသ္မိံယေဝ ကတ္တရိ ဥပ္ပဇ္ဇနကိရိယာယ ယော ကတ္တာ, တသ္မိံယေဝ ပစ္စယနကိရိယာယ စ ကတ္တုဘူတေတိ အတ္ထော။ ယထာ ‘‘နှတွာ ဘုဉ္ဇတိ, ဘုတွာ သယတီ’’တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေ’’တိ ဣဒဉ္စ တွာသဒ္ဒန္တာနံ ပဒါနံ ယေဘုယျေန ပုရိမကာလကိရိယာယ ဒီပနတော ဝုတ္တံ, န ဣဓ ပဋိစ္စသဒ္ဒဿ ပုရိမကာလတ္ထတ္တာ။ ဧဝဉှိ ‘‘စက္ခုံ ပဋိစ္စာ’’တိ နိဒဿနဝစနံ နိဒဿိတဗ္ဗေန သံသန္ဒေယျ။ အထ ဝါ ကာမဉ္စေတ္ထ ဥဘိန္နံ ကိရိယာနံ သမကာလတာ ဥပ္ပဇ္ဇနကိရိယာယ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယနကိရိယာယ အသမ္ဘဝတော, တထာပိ ဖလကိရိယာယ ဟေတုကိရိယာ ပုရိမကာလော ဝိယ ဝေါဟရိတုံ ယုတ္တာ။ ဧဝမေတ္ထ ဟေတုဖလဝဝတ္ထာနံ သုပါကဋံ ဟောတီတိ ဥပစာရသိဒ္ဓံ ပုရိမကာလံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေ’’တိ။ အတ္ထသိဒ္ဓိကရောတိ ဝါကျတ္ထပဋိဝိညတ္တိကရော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ ဟိ ဧတ္ထ ဝါကျတ္ထာဝဗောဓော ဣဓ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပေတော။ ပယုဇ္ဇမာနော ပဋိစ္စသဒ္ဒေါ ဥပ္ပါဒသဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၂။) [သျ]ဝုစ္စမာနဿ သမာနဿ ‘‘ကတ္တု အဘာဝတော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၄၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ပစ္စယနကိရိယာယ, ဥပ္ပဇ္ဇနကိရိယာယ စ ဝိညာဏမေဝ ကတ္တာတိ သမာနကတ္တုကတာ လဗ္ဘတိ။
‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဥပ္ပါဒသဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတာယ ကိရိယာဝ ဝုတ္တာတိ သမာနကတ္တုလက္ခဏော သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ န သမ္ဘဝတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဒဘေဒံ ဂစ္ဆတီ’’တိ, အပသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ န စေတ္ထ ပရာဝရယောဂေါ (ပါဏိနီ ၃။၄။၂၀) ‘‘အပ္ပတွာ နဒိံ ပဗ္ဗတော, အတိက္ကမ္မ ပဗ္ဗတံ နဒီ’’တိအာဒီသု ဝိယ, နာပိ လက္ခဏဟေတုအာဒိပယောဂေါ ‘‘သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတိ, ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဇာယတေ, ‘ဓ’န္တိ ကတွာ ဒဏ္ဍော ပတိတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ နေဝေတ္ထ သဒ္ဒဘေဒေါ။ န ဟိ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သဗ္ဗညေယျံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဌိတာနံ မဟေသီနံ ဝစနေ အက္ခရစိန္တကာနံ ဝိပ္ပလာပေါ အဝသရံ လဘတိ။ လဘတု, ဝါကျတ္ထေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိတော ‘‘နှတွာ ဂမနံ, ဘုတွာ သယန’’န္တိအာဒီသု ဝိယာတိ။ ဧဝမ္ပိ န စ ကိဉ္စိ အတ္ထံ သာဓေတိ။ ယဒိပိ ပစ္စေကံ ပဒတ္ထော လဗ္ဘတိ, ဝါကျတ္ထော ပန န ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဒသဒါဠိမာဒိဝါကျာနိ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓတ္ထတာယ နိရတ္ထကံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
နာမပဒေ ဝုတ္တေ အပ္ပယုတ္တာနိပိ ‘‘အတ္ထိ, ဟောတိ, ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝရူပါနိ ကိရိယာပဒါနိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနီတိ ဉာယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဟောတိသဒ္ဒေန သဒ္ဓိံ ယောဇယိဿာမာ’’တိ။ ဣမေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု ဒေသနာပဋိညာပုစ္ဆာနိဂမနဝသေန ဝုတ္တေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဒေသု။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ, အညေသုပိ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမေဝ သာဓုကံ ယောနိသော မနသိ ကာရောတိ။ ယဒိဒံ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇)။ ဂမ္ဘီရော စာယံ, အာနန္ဒ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၅၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၀) ဧဝမာဒီသုပိ ဧကေနပိ သဒ္ဓိံ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓံ န ဂစ္ဆတိ။ ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ တထာ သမ္ဗန္ဓဝသေန အဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘န စ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ အသဘာဝဓမ္မတ္တာ ဥပ္ပါဒဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဝိနာသဿ ဝိနာသော နတ္ထိ, ဧဝံ ဥပ္ပါဒဿ ဝိနာသော ဝိယ ဥပ္ပါဒေါပိ နတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ, ယေန ဥပ္ပါဒေန ဥပ္ပါဒေါ ဥပ္ပါဒဝါ, သောပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၃။) [သျ]ဥပ္ပါဒဝါတိ အနဝဋ္ဌာနမေဝ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟေယျာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ, ကထံ သမုဒယော ဟောတီတိ? နာယံ ဒေါသော နိဗ္ဗတ္တိယာ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ပါတုဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော, ဣဓ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဟောတီတိ တဿ အတ္ထိဘာဝစောဒနာတိ ကတွာ ဟောတိ, ဇာယတီတိ နိဗ္ဗတ္တိစောဒနာ ကတာ သိယာတိ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဥပ္ပါဒေါ ဟောတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၆။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, အဝိဇ္ဇာဒယော, တေသံ ဘာဝေါ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ ကော ပန သော ဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဘာဝေါ စ နာမာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယေနာကာရေန အဝိဇ္ဇာဒယော သင်္ခါရာဒိပါတုဘာဝဟေတူ ဟောန္တိ, တသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသေ ဝိကာရေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ အယံ သမညာတိ။ တေသံ ဝါဒီနံ တံ မညနံ။ ဟေတုဝစနတောတိ ဟေတုဘာဝဝစနတော။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၇။ ဧတ္ထာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဒေ။ သမုပ္ပါဒပဓာနဝစနဝိညေယျော သသတ္တိကော ဟေတု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ အဝိပရီတံ အတ္ထံ အဇာနန္တာနံ အညတ္ထ သမုပ္ပါဒသဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနဿ ဒဿနတော တထာ ဣဓာပိ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ ဥပ္ပါဒေါယေဝါယံ ဝုတ္တော, န ဟေတူတိ ယာ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သာ ဣမဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဒဿ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန အတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝူပသမေတဗ္ဗာ ဝိနောဒေတဗ္ဗာ။
ဒွေဓာတိ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယသ္မာ အတ္တနော ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မသမူဟော ပစ္စေတဗ္ဗတော ပဋိစ္စော စ သော သဟ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သမုပ္ပါဒေါ စ, ပဋိစ္စ ဝါ ကာရဏသာမဂ္ဂိံ အပစ္စက္ခာယ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဧဝါတိ စ ဧဝံ ဒွေဓာ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တသ္မာ တဿ ပစ္စယဓမ္မောပိ ဖလူပစာရေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တောတိ။
ပစ္စယတာယာတိ ပစ္စယသမူဟတော။ ပဝတ္တောတိ နိဗ္ဗတ္တော။ ဓမ္မသမူဟောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မပုဉ္ဇော။ ပတီယမာနောတိ ဉာဏဂတိယာ အဘိမုခံ ဥပေယမာနော, အဘိသမိယမာနောတိ အတ္ထော။ ဟိတာယ သုခါယ စာတိ လောကုတ္တရဟိတာယ, လောကုတ္တရသုခါယ စ။ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧကေကဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၄။) [သျ]ကဒါစိပိ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ သမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဟေတုတော, ဝိသမဟေတုတော စ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အန္တမသော အဋ္ဌန္နံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ န ပစ္စက္ခာယာတိ အပဋိက္ခိပိတွာ, အတ္တနော ပစ္စယဘူတဓမ္မသမုဒါယေန ကေနစိ န ဝိနာတိ အတ္ထော။ တဿာတိ ယွာယံ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မသမူဟော, တဿ အယံ အဝိဇ္ဇာဒိကော ဟေတုသမူဟော။ ‘‘တပ္ပစ္စယတ္တာ’’တိ ဧတေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပစ္စယေ ပဋိစ္စ သမုပ္ပါဒသမညာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ လောကေ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟိ လောကေ ‘‘ပိတ္တံ မထိတံ, သူရာ ဒဓိ, တိပုသံ ဇရော, သေမှော ဂုဠော, အာယု ဃတ’’န္တိ စ ပစ္စယော ဖလဝေါဟာရေန ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဖလူပစာရေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၈။ ပဋိစ္စ-သဒ္ဒေ ပဋိ-သဒ္ဒေါ အဘိမုခတ္ထော, ဣစ္စ-သဒ္ဒေါ ဂမ္မတ္ထောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပဋိမုခမိတော’’တိ။ ကဿ ပန ပဋိမုခံ, ကေန ဝါ ဣတော, ကော ဝါ ဣတောတိ စောဒနတ္တယေ ပစ္ဆိမံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ဟေတုသမူဟော’’တိ အာဟ။ တသ္မိဉှိ ဝိဿဋ္ဌေ ဟေတုသမူဟော နာမ ပစ္စယသာမဂ္ဂီတိ တတ္ထ အညမညဿ ပဋိမုခံ, အညမညေနေဝ စ ဣတောတိ ဝိဿဋ္ဌောဝါယမတ္ထော ဟောတီတိ။ သဟိတေတိ သမုဒိတေ အဝိနိဗ္ဘုတ္တေ။ သောတိ ဟေတုသမူဟော။ သမုပ္ပါဒေါ ဣတိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။
ပါတုဘာဝါယာတိ ဥပ္ပါဒါယ။ ကာမံ ပါဠိယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ မဟာဝ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄၊ ဝိဘ။ ၂၂၅) အဝိဇ္ဇာဝ ပစ္စယဘာဝေန ဝုတ္တာ, တထာပိ န အဝိဇ္ဇာ ဧကာဝ ပစ္စယော ဟောတိ, အထ ခေါ သဟဇာတဓမ္မဝတ္ထုအာရမ္မဏာဒယော, ယောနိသောမနသိကာရာဒယော, တဏှုပါဒါနာဒယော စ ဓမ္မာ ယထာရဟံ သင်္ခါရုပ္ပါဒနေ အဝိဇ္ဇာယ သဟကာရီကာရဏံ ဟောန္တိယေဝ။ ဧဝံ သင်္ခါရာဒယောပိ ဝိညာဏာဒီနန္တိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိဧကေကဟေတုသီသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟေတုသမူဟော’’တိ။ သာဓာရဏဖလနိပ္ဖါဒကဋ္ဌေနာတိ တံသမူဟပရိယာပန္နာနံ ဟေတုဓမ္မာနံ သာဓာရဏဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တကဘာဝေန။ အဝေကလ္လဋ္ဌေနာတိ အနူနဘာဝေန။ တသ္မိဉှိ ဟေတုသမူဟေ ဧကစ္စာသာဓာရဏဉ္စေတံ ဖလံ, ဧကစ္စေဟေဝ စ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗံ သိယာ, သဗ္ဗေသံ တေသံ ပစ္စယဓမ္မာနံ အညမညာပေက္ခာ နတ္ထီတိ ပဋိမုခဂမနာဘာဝတော ပဋိစ္စတ္ထော န ပရိပူရေယျာတိ။ သာမဂ္ဂိအင်္ဂါနန္တိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ အင်္ဂဘူတာနံ, သမူဟီနန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၅။) [သျ]အတ္ထော။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဖလဓမ္မာနံ သဟိတတာ နာမ ဝိသုံ အဘာဝေါ, န ဟေတုဓမ္မာနံ ဝိယ အညမညာပေက္ခာတိ အာဟ ‘‘အညမညံ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိဓမ္မေ’’တိ အဝိနိဗ္ဘောဂဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။ အညထာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေတိ ဝုစ္စေယျ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇၉။ ပစ္စယတာတိ အယံ အဝိဇ္ဇာဒိကော ပစ္စယသမူဟော။ အညောညန္တိ အညမညံ။ ပဋိစ္စာတိ နိဿာယ သဟကာရီကာရဏံ လဒ္ဓါ။ သမန္တိ အဝိသမံ အဝေကလ္လေန။ သဟာတိ ဧကဇ္ဈံ။ ဓမ္မေတိ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ။ ယသ္မာ ဥပ္ပါဒေတိ, တတောပိ တသ္မာပိ။ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ မုနိနာ ဘဂဝတာ ဘာသိတာတိ ယောဇနာ။ န အပဋိစ္စ ပဋိစ္စေဝါတိ အဝဓာရဏတ္ထံ ဒဿေန္တော ဂါထာယံ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။
ဧကေကဒေသန္တိ ဖလသမုဒါယဿ ဧကဒေသေကဒေသံ, ဘာဂသောတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေနာတိ ပဋိပါဋိယာ။ သဗ္ဗမေတံ ရူပါရူပကလာပုပ္ပါဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္ထာနုသာရဝေါဟာရကုသလေနာတိ ပရမတ္ထဓမ္မာနုဂတဝေါဟာရနိပုဏေန။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၀။ ပုရိမေန ပဒေနာတိ ယောဇနာ။ သဿတာဒီနန္တိ သဿတဘာဝါဒီနံ, သဿတဝါဒါဒီနံ ဝါ။ သဿတသဟစရိတာ ဟိ ဝါဒါပိ သဿတာဒယောတိ ဝုစ္စန္တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒေသနာ ဒုက္ခ’’န္တိ။ ဥစ္ဆေဒါဒီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိဃာတော ဝိနာသော, ပဟာနန္တိ အတ္ထော။ ဉာယောတိ အန္တဒွယဝိရဟိတာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ။
ပဝတ္တိဓမ္မာနန္တိ ပဝတ္တိဘူတာနံ ဓမ္မာနံ, ကိလေသဝဋ္ဋာဒီနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) သဿတဝါဒေါ။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု, နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀၁, ၂၂၇၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၂) အဟေတုဝါဒေါ။ ပကတိ အဏုကာလာဒိဝသေန လောကော ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဝိသမဟေတုဝါဒေါ။ ဣဿရပုရိသပဇာပတိဝါဒါ ဝသဝတ္တိဝါဒါ။ အဟေတုဝါဒဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သဘာဝနိယတိ ယဒိစ္ဆာဝါဒါနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘စက္ခု ဧဝ စက္ခုဿ ကာရဏ’’န္တိ ဧဝမာဒိကော ဝိသမဟေတုဝါဒေါ။ ဣဿရာဒိဝါဒေါ အဟေတုဝါဒန္တောဂဓော။ သဘာဝေနေဝ ဓမ္မာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝါဒေါ ‘‘ဝသဝတ္တိဝါဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၆။) [သျ]ကိံ ဟိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ ပယောဇနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သမုပ္ပါဒပဒေန ပရိဒီပိတော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ပရိဒီပနဿ ပန အဝိပရီတကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟတာတိ အဗ္ဘာဟတာ။ ‘‘ပုရိမပုရိမပစ္စယဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဝတ္တကံ ဟေတုဖလပဗန္ဓံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကုတော ဥစ္ဆေဒေါ’’တိ။ ဥစ္ဆေဒါဘာဝကထနေနေဝ စေတ္ထ ဥစ္ဆေဒဝါဒဿာပိ အဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဿာ တဿာ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ။ သန္တတိံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဟေတုဖလပဗန္ဓသင်္ခါတဿ သန္တာနဿ အဝိစ္ဆိန္ဒနေန။ တေသံ တေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ သမ္ဘဝတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တဒွယံ အနုပဂ္ဂမ္မ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ အနုရူပဖလုပ္ပတ္တိ ဣဓ မဇ္ဈိမပဋိပဒါတိ အဓိပ္ပေတာ။ ကမ္မဝဋ္ဋဿ, ဝိပါကဝဋ္ဋဿ စ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ, ဘိန္နကာလတ္တာ စ သော ကရောတိ သော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝါဒပ္ပဟာနံ။ ကုသလာကုသလက္ခန္ဓပ္ပဝတ္တိယဉှိ ကာရကဝေါဟာရော, ဝိပါကက္ခန္ဓပဝတ္တိယံ ဝေဒကဝေါဟာရောတိ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တံ, တတ္ထေဝ တဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော အညော ကရောတိ အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝါဒပ္ပဟာနံ။ န ဟိ ကတဿ ဝိနာသော, အကတဿ ဝါ အဗ္ဘာဂမော အတ္ထိ။ ‘‘ဣတ္ထီ, ပုရိသာ’’တိ ဝေါဟာရေန ဇနပဒနိရုတ္တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပဏ္ဍိတာပိ လောကေ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓေ အာနေတု, နာမရူပံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အဝတွာ ဣတ္ထီ, ပုရိသောတွေဝ ဝေါဟရန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထီ ဧဝါယံ, ပုရိသော ဧဝါယန္တိ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ ဟောတိ အဘိနိဝေသော။ ဝိဒ္ဒသုနော ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ဇာနန္တဿ တထာ တထာ ပဝတ္တမာနေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တတော တတ္ထ ပရမတ္ထတော န အဘိနိဝေသောတိ အာဟ ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိယာ အနဘိနိဝေသော’’တိ။ သမညာယာတိ လောကသမညာယ။ အနတိဓာဝနန္တိ အနတိက္ကမနံ။ ‘‘သတ္တော’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော ဧတ္ထ သတ္တော, ကိံ ရူပံ, ဥဒါဟု ဝေဒနာဒယော’’တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ လောကသမညာဝသေနေဝ လောကိယေဟိ ဝိယ လောကိယော အတ္ထော သမညံ အဝိလင်္ဃန္တေန ဝေါဟရိတဗ္ဗော။
အပရော နယော – ပစ္စေတုမရဟတီတိ ပဋိစ္စော။ ယော ဟိ နံ ပစ္စေတိ အဘိသမေတိ, တဿ အစ္စန္တမေဝ ဒုက္ခဝူပသမာယ သံဝတ္တတိ။ သမ္မာ, သဟ စ ဥပ္ပါဒေတီတိ သမုပ္ပါဒေါ။ ပစ္စယဓမ္မော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဥပ္ပါဒေန္တော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၇။) [သျ]သမ္ပုဏ္ဏမေဝ ဥပ္ပါဒေတိ, န ဝိကလံ။ ယေ စ ဓမ္မေ ဥပ္ပါဒေတိ, တေ သဗ္ဗေ သဟေဝ ဥပ္ပါဒေတိ, န ဧကေကံ။ ဣတိ ပဋိစ္စော စ သော သမုပ္ပါဒေါ စာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ အထ ဝါ ပဋိစ္စ ပဋိမုခံ ဣတွာ ကာရဏသာမဂ္ဂိံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ သဟိတေ ဥပ္ပါဒေတီတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ ပဋိမုခဂမနဉ္စ ပစ္စယဿ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ အင်္ဂဘာဝေန ဖလဿ ဥပ္ပါဒနမေဝ။ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာတိ စ န ဝိနာ တာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ, အင်္ဂဘာဝံ အဂန္တွာ သယမေဝ န ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ကာရဏဗဟုတာ ဒဿိတာ, ‘‘သဟိတေ’’တိ ဣမိနာ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဗဟုတာ။ ဥဘယေနာပိ ‘‘ဧကံ န ဧကတော’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၇) ပရတော ဝုစ္စမာနော သာသနနယော ဒီပိတော ဟောတိ။
အထ ဝါ ပဋိစ္စ ပစ္စေတဗ္ဗံ ပစ္စယံ ပဋိဂန္တွာ န ဝိနာ တေန သမ္ဗန္ဓဿ ဥပ္ပါဒေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁)။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ စေတ္ထ သမုပ္ပါဒပ္ပဓာနဝစနဝိညေယျော သသတ္တိကော ဟေတူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တေ ကိံ ပဋိစ္စာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော စ ပစ္စယဓမ္မောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယ’’န္တိ။ ဣဒါနိ ပဋိစ္စသဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ ‘‘ပဋိဂန္တွာ’’တိ။ ကာရဏဿ သဘာဝေန တပ္ပဋိလာဘဂတိယာ ပတွာ။ ကထံ န ဝိနာ တေန? သတိ ဧဝ တသ္မိံ, တဿ စ ဖလဿ ဥပ္ပါဒတော ဧဝ, န အညထာ။ အသတိ, နိရောဓတော စာတိ အယံ ပစ္စယဋ္ဌိတိ ပဋိစ္စသဒ္ဒဿ အတ္ထော။ တေနာယံ ပဋိစ္စသဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣမဿုပ္ပါဒေါ’’တိ ဧတေ သဒ္ဒါ ဘုမ္မနိဿက္ကဝစနဇောတနီယေန ဣဒံ-သဒ္ဒဝစနီယဿ ဟေတုမတော ဟေတုအာယတ္တဘာဝေန ဘာဝုပ္ပါဒုတ္တရကိရိယာပေက္ခေန ယာယဿ တဒါယတ္တတာ, တာယ သမတ္ထတာယ ဟေတုံ ဝဒန္တိ, ဧဝံ ဂန္တွာ-သဒ္ဒန္တရဝစနီယေန တံဝိညေယျဿေဝ ပစ္စယနကိရိယာကတ္တုဟေတုမတော ဟေတုပစ္စယနေန ဟေတုအာယတ္တဘာဝေန သမုပ္ပါဒုတ္တရကိရိယာပေက္ခေန ယာယဿ တဒါယတ္တတာ, တာယ သမတ္ထတာယ ဟေတုမာဟ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စ, သင်္ခါရာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၆) သင်္ခါရပိဋကေ ဝုတ္တံ။ သမတ္ထတာ စေတ္ထ နိဒါနာဒိဘာဝေါ။ သော စ တဒဝိနာဘာဝိဖလံ ပတိ သတွမေဝ။ သမ္ဗန္ဓဿာတိ စ သံယောဇနာနုရူပတာဝသေန ဇာတိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓဿ ဇရာမရဏာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဿ။ ဥပ္ပါဒေါတိ ဥပ္ပဇ္ဇနံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပဋိစ္စသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ, နနု သမာနကတ္တုကာနံ ပုဗ္ဗကာလေ ဤဒိသော သဒ္ဒပ္ပယောဂေါတိ? ‘‘ဘုတွာ ဂစ္ဆတိ, ကသိတွာ ဝပတီ’’တိအာဒီသု သစ္စမေတံ, တံ ပန ယေဘုယျဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၈။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သမာနာပရကာလေ, အသမာနကတ္တုကေ စ ဒဿနတော။ သမာနကာလေ တာဝ –
‘‘အန္ဓကာရံ နိဟန္တွာန, ဥဒိတာယံ ဒိဝါကရော၊
ဝဏ္ဏပညာဝဘာသေဟိ, ဩဘာသေတွာ သမုဂ္ဂတော’’တိ။ –
ဥဒါဟရဏံ။ ကေစိ ပန ‘‘မုခံ ဗျာဒါယ သယတိ, အက္ခီနိ ပရိဝတ္တေတွာ ပဿတီ’’တိ ဥဒါဟရန္တိ။ အပရေ ‘‘နိသဇ္ဇ အဓီတေ, ဌတွာ ကထေတီ’’တိ။
တတ္ထ ဗျာဒါနပရိဝတ္တနုတ္တရကာလဘာဝိသယနဒဿနကိရိယာပေက္ခာ ပုဗ္ဗုတ္တရကာလတာ အတ္ထိ, သာ စ ဘေဒါနုပလက္ခဏာ ကေဟိစိ န လက္ခီယတိ။ ‘‘နိသဇ္ဇ အဓီတေ, ဌတွာ ကထေတီ’’တိ စ သမာနကာလတာယပိ အဇ္ဈေနကထနေဟိ ပုဗ္ဗေပိ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီတိ သက္ကာ ပုဗ္ဗုတ္တရကာလတာ သမ္ဘာဝေတုံ, တသ္မာ ပုရိမာနိယေဝ ဥဒါဟရဏာနိ ယုတ္တာနိ။ ဥဒယသမကာလမေဝ ဟိ တန္နိဝတ္တနိယနိဝတ္တနန္တိ။ အပရကာလေ ‘‘ဒွါရမာဝရိတွာ ပဝိသတိ, အာဝရိတွာ နိက္ခမတီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဍက္ကစ္စ ပတိတော ဒဏ္ဍော’’တိ ဥဒါဟရန္တိ။ အဘိဃာတဘူတသဟဇာတာယ ပန အဘိဃာတဇသဒ္ဒဿ သမာနကာလတာ ဧတ္ထ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဣဓာပိ ပုရိမာနိယေဝ ဥဒါဟရဏာနိ ယုတ္တာနိ။ ပုရိမတာဝစနိစ္ဆာဝသေနေဝ ပန လက္ခဏဟေတုကိရိယာနံ လက္ခဏဟေတုဘာဝဝစနိစ္ဆာတိ လက္ခဏဘာဝတော ပုရိမကာလော ဣစ္စေဝ ‘‘နိဟန္တွာနာ’’တိ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဣစ္ဆိတာ, ဧဝဉ္စ ပစ္စယနကိရိယာ သမုပ္ပဇ္ဇနကိရိယာယ ပုရိမိကာဝါတိ ပဋိစ္စ-သဒ္ဒသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ယုတ္တံ ပစ္စက္ခတော ကတ္တုဒဿနတော။ ဣဓ ပန တဒဘာဝတော န ယုတ္တန္တိ စေ? နာယံ ဒေါသော။ ဣဓာပိ အနုမာနတော သိဒ္ဓေါ။ ဇရာမရဏာဒိကော ကတ္တာ အတ္ထေဝ ‘‘ဉတွာ ကိရိယတော ဝယ’’န္တိ ဧဝမာဒိပယောဂဒဿနတော အဝဿံ အနုမိယမာနေန ကတ္တုနာ ဤဒိသော သဒ္ဒပယောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ အသမာနေ ပန ကတ္တရိ ‘‘ပိသာစံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတိ, ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂။၁၈၂၊ ပု။ ပ။ ၂၀၄) ဧဝမာဒိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ တတ္ထ ပိသာစဒဿနာဒိပုရိသဗျာပါရော, ဧဝမိဓာပိ ပစ္စယနံ ပစ္စယဗျာပါရော အတ္တနော ဖလုပ္ပါဒနံ, တဉ္စ သတွံ သမုပ္ပါဒေါဝါတိ ‘‘ပစ္စယေ သတိ, ပစ္စယဿ ဥပ္ပါဒါ’’တိ ပစ္စယနဿ သမုပ္ပါဒဟေတုတာယ ဂမကော သမာနဿ ကတ္တု အဘာဝေပိ ပဋိစ္စ-သဒ္ဒေါ သိဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ပဋိစ္စသမ္ဗန္ဓဿ ဥပ္ပါဒေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, ကထံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၃၉။) [သျ]ပစ္စယော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ? ဟေဋ္ဌာ ဝိစာရိတောဝါယမတ္ထော။ အပိစ ယောယံ သမုပ္ပါဒ-သဒ္ဒဝိဘာဝိတာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပဋိစ္စသဒ္ဒဝိဘာဝိတော သသတ္တိကော ဟေတု အဓိပ္ပေတော, တဿ သမုပ္ပါဒါဘိမုခတာယ ပဓာနဝစနဝိညေယျသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုတ္တောတိ။
ကိံ ပန ကာရဏံ သမုပ္ပါဒပဓာနေန ဝစနေန သမုပ္ပါဒဿ ဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပန သဟေတုကော သမုပ္ပါဒေါ ဧဝါတိ? ဝုစ္စတေ – ဒိဋ္ဌဿ ဒုက္ခဿ ယော ပစ္စယော ပစ္စယနိဒ္ဒေသေန တဿ ဝိဘာဝိတတ္တာ။ ကထံ? ယထာဟ –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပရိဝီမံသမာနော ပရိဝီမံသတိ ‘ယံ ခေါ ဣဒံ အနေကဝိဓံ နာနပ္ပကာရကံ ဒုက္ခံ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇရာမရဏံ, ဣဒံ နု ခေါ ဒုက္ခံ ကိံ နိဒါနံ ကိံ သမုဒယံ ကိံ ဇာတိကံ ကိံ ပဘဝံ, ကိသ္မိံ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ, ကိသ္မိံ အသတိ ဇရာမရဏံ န ဟောတီ’တိ။ သော ပရိဝီမံသမာနော ဧဝံ ပဇာနာတိ ‘ယံ ခေါ ဣဒံ…ပေ… ဣဒံ ခေါ ဒုက္ခံ ဇာတိနိဒါန’’’မိစ္စာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) –
ဒိဋ္ဌဿ ဒုက္ခဿ နိဒါနံ ပရိဝီမံသသုတ္တေ ဝုတ္တံ။ တံ ပဇာနနဉ္စ နိဒါနမ္ပိ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ။ ယထာ စာဟ –
‘‘ပုဗ္ဗေ မေ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော ဧတဒဟောသိ ‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော ဇာယတိ စ ဇီယတိ စ မီယတိ စ စဝတိ စ ဥပပဇ္ဇတိ စ, အထ စ ပနိမဿ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ နပ္ပဇာနာတိ ဇရာမရဏဿ။ ကုဒါဿု နာမ ဣမဿ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ ပညာယိဿတိ ဇရာမရဏဿာ’တိ…ပေ… တဿ မယှံ, ဘိက္ခဝေ, ယောနိသော မနသိကာရာ အဟု ပညာယ အဘိသမယော ‘ဇာတိယာ ခေါ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၀) –
အာဒိနာ ဒိဋ္ဌဿ ဒုက္ခဿ ပစ္စယဝီမံသာဘိသမယာ ဝုတ္တာ။ ပစ္စယော ဟိ ဉာတဗ္ဗော။ တဒဘိသမယာယတ္တဉ္စ ဒုက္ခနိဿရဏပဇာနနန္တိ ယော စ ဉာတဗ္ဗော, သော ပဝေဒေတဗ္ဗောတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒသဒ္ဒေါ ယံ ယဒိဒံ သမုပ္ပါဒသဒ္ဒဝိဘာဝိတံ ဒိဋ္ဌံ ဒုက္ခံ, တံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စေဝ, န အညထာတိ ဧဝံ ပစ္စယဝိဘာဝနတ္ထံ ဝုစ္စတိ။ ဘဝတိ ဟိ ဉာတုံ, ပဝေဒေတုဉ္စ ဣစ္ဆိတဘာဝေန ပဓာနဿာပိ ကေနစိ ဝိသေသေန ဉာတဗ္ဗတာယ အပ္ပဓာနဘာဝေန နိဒ္ဒေသော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၀။) [သျ]ယထာ ‘‘ကော သောတာပန္နော, ယဿ တီဏိ သံယောဇနာနိ ပဟီနာနိ။ ကော ဒေဝဒတ္တော, ယဿ ဥစ္စတရာနိ ဂေဟာနီ’’တိ, ဧဝမိဓာပိ ပစ္စယပစ္စယနပဝေဒနဋ္ဌေန နိဒ္ဒေသေ သတ္တိဝိသေသေန အတ္တနော ဖလေန ပစ္စနီယတာယ ဉာတဗ္ဗဘာဝေန ‘‘ပဋိစ္စာ’’တိ ပရိယာယေန ပစ္စယော ဝုတ္တော။
ယော စာယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိကော နိဒ္ဒေသော, သော စ သကလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ မူလတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စယာနံ ပဝေဒနာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ပရိယောသာနေပိ ‘‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန သမုဂ္ဃါတံ ဒုက္ခံ ဒဿေတွာ တဿ ယထာဝုတ္တေ ပစ္စယေ တံသမုဒယာဘိမုခေ ကတွာ နိဂမိတာ ပစ္စယာ။ ပဋိပဒါသုတ္တေပိ (သံ။ နိ။ ၂။၃) ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာပဋိပဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟိတံ ဒုက္ခံ မိစ္ဆာပဋိပဒံ, အထ ခေါ ဒုက္ခသမုဒယဘူတာ ပစ္စယာတိ။ ယထာ စ ‘‘ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၅), ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) အင်္ဂဉာဏပဋိဝေဒနတ္ထတ္တာ ဒေသနာယ သမ္မာသမာဓိပဓာနေဟိ သဒ္ဒေဟိ အင်္ဂဉာဏပဋိဝေဒနံ ကတံ, ဧဝမိဓာပိ သမုပ္ပါဒပဓာနေန သဒ္ဒေန ပစ္စယပဋိဝေဒနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၁။ ယာ ပနာယံ တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိက္ခိတ္တာတိ ဌပိတာ, ဒေသိတာတိ အတ္ထော။ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ တနနတော တန္တိ, ဂန္ထော။ ‘‘ကိံ ဝါဒီ, ဘန္တေ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိတေန ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ, မဟာရာဇာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော။ တေ ဟိ သတ္ထာရာ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ အနုဝဒန္တိ, သောမနဿာဒီနံ, စီဝရာဒီနဉ္စ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝံ။ သဿတုစ္ဆေဒဝါဒေ ဝါ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တိ။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီနံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) ဌပနီယာနံ ဌပနတော, ရာဂါဒိက္ခယဿ သဿတဿ, ရာဂါဒိကာယဒုစ္စရိတာဒိဥစ္ဆေဒဿ စ ဝစနတော, န ပန ဧကံသဗျာကရဏီယာဒိကေ တယော ပဉှေ အပနေတွာ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယမေဝ ဝဒန္တိ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီနံ မဏ္ဍလံ သမူဟော ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလံ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော ဝါ ဘဂဝတော ပရိသာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလန္တိပိ ဝဒန္တိ, ဝိဘဇ္ဇ ဝါ သဿတုစ္ဆေဒေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘူတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဒေသနတော ဘဂဝါ, တဒနုဝါဒတော တဿ သာဝကာ စ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနောတိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၁။) [သျ]ဩတရိတွာတိ ဩဂါဟေတွာ, ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ န ဟိ သယံ အဝိဘဇ္ဇဝါဒီ သမာနော ဝိဘဇ္ဇဝါဒီနံ အန္တရေ ဌာနမတ္တေန ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလံ ဩတိဏ္ဏော နာမ ဟောတိ။ အာစရိယေဟိ အဝုတ္တဝိပရီတတ္ထဒီပနေန တေ နအဗ္ဘစိက္ခန္တေန။ အဝိဇ္ဇာ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနမ္ပိ ဟေတု ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝဒန္တော, ကထာဝတ္ထုမှိ ပဋိက္ခိတ္တေ ပုဂ္ဂလဝါဒါဒိကေ စ ဝဒန္တော သကသမယံ ဝေါက္ကမတိ နာမ, တထာ အဝေါက္ကမန္တေန။ ပရသမယံ ဒေါသာရောပနဗျာပါရဝိရဟေန အနာယူဟန္တေန။ ‘‘ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရသမယံ အသမ္ပိဏ္ဍေန္တေနာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒီနိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဝဒန္တော သုတ္တံ ပဋိဗာဟတိ နာမ, တထာ အပဋိဗာဟန္တေန။ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ ယေမေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇, ၄၁၈), သုပိနန္တေ ကတော ဝီတိက္ကမော အာပတ္တိကရော ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒိံ ဝဒန္တော ဝိနယံ ပဋိလောမေတိ နာမ, တဗ္ဗိပရိယာယေန တံ အနုလောမေန္တေန။ ပဋိလောမေန္တော ဟိ ကမ္မန္တရံ ဘိန္ဒန္တော, ဓမ္မတဉ္စ ဝိလောမေန္တော ကုတော ကိလေသဝိနယံ အနုလောမေတိ။ သုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၇ အာဒယော၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၀) ဝုတ္တေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တေ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိမဟာပဒေသေ ဩလောကေန္တေန။ တဒေါလောကနေန ဟိ သုတ္တေ, ဝိနယေ စ သန္တိဋ္ဌတိ နာတိဓာဝတိ။
ဓမ္မန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပါဠိံ။ အတ္ထန္တိ တဒတ္ထံ။ ဟေတု, ဟေတုဖလာနိ ဝါ အယမေတ္ထ ဟေတု ဓမ္မော, ဣဒမေတ္ထ ဟေတုဖလံ အတ္ထောတိ။ ဓမ္မန္တိ ဝါ ဓမ္မတံ။ ယထာ ဧကေ ‘‘ဥပ္ပါဒါ ဝါ တထာဂတာနံ အနုပ္ပါဒါ ဝါ တထာဂတာနံ ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) သုတ္တပဒဿ အတ္ထံ မိစ္ဆာ ဂါဟေန္တာ ‘‘နိစ္စော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ ပစ္စယာကာရဓမ္မံ မိစ္ဆာ ဒီပေန္တိ, ဧဝံ အဒီပေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ကာရဏဿ ဝဝတ္ထိတသဘာဝံ ဒီပေန္တေန။ ယထာ စ ဧကေ ‘‘အနိရောဓံ အနုပ္ပါဒ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ အတ္ထံ မိစ္ဆာ ဂါဟေန္တိ, ဧဝံ ဂါဟေ အကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဝိပရီတံ အတ္ထံ သင်္ဂါဟေန္တေန။ ‘‘ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပရိဝတ္တေတွာ ပုန ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏ’’န္တိအာဒီဟိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၇) အပရေဟိပိ ပရိယာယေဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၂။) [သျ]နိဒ္ဒိသန္တေန။ ‘‘သင်္ခါရာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဘဝေါတိ ဝုစ္စန္တိ, တဏှာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဥပါဒါန’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိသန္တေနာတိ စ ဝဒန္တိ။ ပကတိယာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ အနာမသိတွာ ကေဝလမေဝ။
သစ္စန္တိ စတုသစ္စံ။ သတ္တောတိ သတ္တသုညတာတိ ဝဒန္တိ, သတ္တသုညေသု ပန သင်္ခါရေသု သတ္တဝေါဟာရော, သတ္တတ္ထကိစ္စသိဒ္ဓိ စ။ ပစ္စယာကာရမေဝ စာတိ ပစ္စယာကာရော ဧဝ စ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ပစ္စယဓမ္မာနံ အတ္တနောယေဝ ဖလဿ ပစ္စယဘာဝေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ အတ္ထော။
တသ္မာတိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ကာတဗ္ဗတ္တာ, ဒုက္ကရတ္တာ စ ပတိဋ္ဌံ နာဓိဂစ္ဆာမီတိ ယတ္ထ ဌိတဿ ဝဏ္ဏနာ သုကရာ ဟောတိ, တဿာ ပတိဋ္ဌာဘူတံ တံ နယံ အတ္တနောယေဝ ဉာဏဗလေန နာဓိဂစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ နိဿယံ ပန အာစိက္ခန္တော ‘‘သာသနံ ပနိဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဓ သာသနန္တိ ပါဠိဓမ္မမာဟ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမေဝ ဝါ။ သော ဟိ အနုလောမပဋိလောမာဒိနာနာဒေသနာနယပဋိမဏ္ဍိတော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နော အဇ္ဇာပိ ပဝတ္တတီတိ နိဿယော ဟောတိ။ တဒဋ္ဌကထာသင်္ခါတော စ ပုဗ္ဗာစရိယမဂ္ဂေါ။ ‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ အာဒရဇနနေ, ဥဿာဟနေ စ ကိံ ပယောဇနန္တိ စေ, တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌိ ကတွာတိ အတ္ထံ ကတွာ။ ယထာ ဝါ န နဿတိ, ဧဝံ အဋ္ဌိဂတံ ဝိယ ကရောန္တော အဋ္ဌိံ ကတွာ။ ပုဗ္ဗကာလတော အပရကာလေ ဘဝံ ပုဗ္ဗာပရိယံ။ ဝိသေသန္တိ ပဌမာရမ္ဘတော ပဘုတိ ခဏေ ခဏေ ဉာဏဝိသေသံ, ကိလေသက္ခယဝိသေသဉ္စ လဘတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၂။ ဒေသနာဘေဒတောတိ ဒေသနာဝိသေသတော။ အတ္ထတော, လက္ခဏာဒိတော, ဧကဝိဓာဒိတော စ အတ္ထလက္ခဏေကဝိဓာဒိတော။ အင်္ဂါနဉ္စ ဝဝတ္ထာနာတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဒွါဒသန္နံ အင်္ဂါနံ ဝဝတ္ထာနဒဿနတော။
ကမ္မဝိပါကကိလေသဝဋ္ဋာနံ မူလကာရဏတ္တာ, အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ မူလံ။ တတ္ထ ဝလ္လိယာ မူလေ ဒိဋ္ဌေ တတော ပဘုတိ ဝလ္လိဟရဏံ ဝိယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ မူလေ ဒိဋ္ဌေ တတော ပဘုတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာတိ ဥပမာသံသန္ဒနာ န ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဣဒမေဝ ဒိဋ္ဌံ, ဣဒံ အဒိဋ္ဌန္တိ ဝိဘဇနီယံ အတ္ထိ သဗ္ဗဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ မူလတော ပဘုတိ ပန ဝလ္လိဟရဏံ ဝိယ မူလတော ပဘုတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာ ကတာတိ ဣဒမေတ္ထ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၃။) [သျ]သာမညံ အဓိပ္ပေတံ, ဗောဓနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဗောဓေတဗ္ဗဘာဝေန မူလာဒိဒဿနသာမညံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တဿာတိ –
‘‘သ ခေါ သော, ဘိက္ခဝေ, ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကမနွာယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော…ပေ… ရဇနီယေဟိ။ သော စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ပိယရူပေ ရူပေ သာရဇ္ဇတိ, အပ္ပိယရူပေ ရူပေ ဗျာပဇ္ဇတိ, အနုပဋ္ဌိတကာယသတိ စ ဝိဟရတိ ပရိတ္တစေတသော, တဉ္စ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ, ယတ္ထဿ တေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ သော ဧဝံ အနုရောဓဝိရောဓံ သမာပန္နော ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ, သော တံ ဝေဒနံ အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ, အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈) –
ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသုပိ။ တဿ အဘိနန္ဒတောတိ သပ္ပီတိကတဏှာယ အဘိမုခဘာဝေန နန္ဒတော။ အဘိဝဒတောတိ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိ ဝစီဘေဒကရဏပဝတ္တာယ ဗလဝတဏှာယ ‘‘အဟံ, မမာ’’တိ အဘိဝဒတော။ တတော ဗလဝတိယာ မောစေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော။ တတောပိ ဗလဝတီ ပန ဥပါဒါနဘူတာ တဏှာ နန္ဒီ။ ဧတ္ထ စ အဘိနန္ဒနာဒိနာ တဏှာ ဝုတ္တာ, နန္ဒိဝစနေန တပ္ပစ္စယံ ဥပါဒါနံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နန္ဒိတာတဒဝိပ္ပယောဂတာဟိ, တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဘာဝေဟိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒိကဉ္စ တတ္ထေဝ မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တေ ဝုတ္တံ။
ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတေ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဖဿာဒိကေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဩဇံ သန္ဓာယ ‘‘စတ္တာရော အာဟာရာ တဏှာနိဒါနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဋ္ဋူပထမ္ဘကာ ပန ဣတရေပိ အာဟာရာ တဏှာပဘဝေ တသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနေ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ ‘‘တဏှာနိဒါနာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၈၃။ တတော တတောတိ စတုဗ္ဗိဓာသု ဒေသနာသု တတော တတော ဒေသနတော။ ဉာယပ္ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတီတိ ဉာယောတိ မဂ္ဂေါ, သော ဧဝ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ‘‘အရိယော စဿ ဉာယော ပညာယ သုဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၁၀၂၄) ဝစနတော။ သယမေဝ ဟိ သော သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ တာယ တာယ ဒေသနာယ အတ္တနော ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတိ။ စတုဗ္ဗိဓဂမ္ဘီရဘာဝပ္ပတ္တိယာတိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရေသု ပတိဋ္ဌာဓိဂမနေန ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ အတ္ထော။
သမန္တဘဒ္ဒကတာ, ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိ စ စတုန္နမ္ပိ ဒေသနာနံ သမာနံ ကာရဏန္တိ ဝိသေသကာရဏံ ဝတ္တုကာမော အာဟ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ။ အဿာတိ အဿ ဘဂဝတော ဒေသနာ, အဿ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဒေသနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တိကာရဏဝိဘာဂေါ အဝိဘတ္တသဘာဝါ အဝိဇ္ဇာဒယောဝ, ကာရဏန္တိ ဝါ ဂဟိတာနံ ပကတိအာဒီနံ, အဝိဇ္ဇာဒီနဉ္စ အကာရဏတာ, ကာရဏတာ စ။ တတ္ထ သမ္မူဠှာ ကေစိ အကာရဏံ ကာရဏန္တိ ဂဏှန္တိ, ကေစိ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဗုဇ္ဈန္တီတိ တေသံ ယထာသကေဟိ အနုရူပေဟိ ကာရဏေဟိ သင်္ခါရာဒိပဝတ္တိသန္ဒဿနတ္ထံ, သံသာရပ္ပဝတ္တိသန္ဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ အာဒိ, တတော သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတော ဝိညာဏန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိက္ကမသန္ဒဿနတ္ထံ, ဂဗ္ဘသေယျကာဒိဝသေန ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အတ္တဘာဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနာနုပုဗ္ဗိသန္ဒဿနတ္ထဉ္စ အနုလောမဒေသနာ ပဝတ္တာတိ။ ဣတရာသံ တဒတ္ထတာသမ္ဘဝေပိ န တာသံ တဒတ္ထမေဝ ပဝတ္တိ အတ္ထန္တရသဗ္ဘာဝတော။ အယံ ပန တဒတ္ထာ ဧဝါတိ ဧတိဿာ တဒတ္ထတာ ဝုတ္တာ။
အနုဝိလောကယတော ယော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗဘာဂေ တံတံပစ္စယုပ္ပန္နာဝဗောဓသင်္ခါတော ပုဗ္ဗဘာဂပဋိဝေဓော ပဝတ္တော, တဒနုသာရေန တဒနုဂမေန ဇရာမရဏာဒိကဿ ဇာတိအာဒိကာရဏံ ယံ အဓိဂတံ, တဿ သန္ဒဿနတ္ထံ အယံ ပဋိလောမဒေသနာ ပဝတ္တာ။ အနုဝိလောကယတော ပဋိလောမဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေသေန္တောပိ ဟိ ဘဂဝါ ကိစ္ဆာပန္နံ လောကံ အနုဝိလောကေတွာ ပုဗ္ဗဘာဂ…ပေ… သန္ဒဿနတ္ထံ ဒေသေသီတိ။ အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ, သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ အတီတဒ္ဓါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အတိဟရိတွာ’’တိ။ အာဟာရာ ဝါ တဏှာယ ပဘာဝေတဗ္ဗာ အနာဂတော အဒ္ဓါ, တဏှာဒယော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၅။) [သျ]ပစ္စုပ္ပန္နော, သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ အတီတောတိ။ ပစ္စက္ခံ ပန ဖလံ ဒဿေတွာ တန္နိဒါနဒဿနဝသေန ဖလကာရဏပရမ္ပရဒဿနံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟာရာ ပုရိမတဏှာယ ဥပ္ပါဒိတာ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ, တဏှာဒယော အတီတော, သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ တတောပိ အတီတတရော သံသာရဿ အနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ။ ယာဝ အတီတဒ္ဓါနန္တိ ယာဝ အတီတတရံ အဒ္ဓါနန္တိ အတ္ထော ယုတ္တောတိ။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ ဝါ စတ္တာရော အာဟာရာ ‘‘အာဟာရေတီတာဟံ န ဝဒါမိ…ပေ… ဧဝံ ပန မံ အဝဒန္တံ ယော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ ‘ကိဿ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဝိညာဏာဟာရော’တိ, ဧသ ကလ္လော ပဉှော, တတြ ကလ္လံ ဝေယျာကရဏံ, ဝိညာဏာဟာရော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂) ဝစနတော, တံသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဖဿစေတနာနံ, တပ္ပဝတ္တိဟေတုတ္တာ စ ကဗဠီကာရာဟာရဿ။ တေန ဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိတရူပကာယဿ, တဉ္စ ဣစ္ဆန္တဿ ကာမဝိညာဏာယူဟနံ ဟောတိ။ ဘောဇနဉှိ သဒ္ဓါဒီနံ, ရာဂါဒီနဉ္စ ဥပနိဿယောတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တေ ကမ္မဝဋ္ဋသင်္ဂဟိတာ အာဟာရာ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါတိ ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ ပုရိမောယေဝ အတ္ထော ယုတ္တော။
အတီတဒ္ဓတော ပဘုတိ ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂) အတီတေ, တတော ပရဉ္စ ဟေတုဖလပဋိပါဋိံ ပစ္စက္ခဘူတာနံ အာဟာရာနံ နိဒါနဒဿနဝသေန အာရောဟိတွာ နိဝတ္တနေန ဝိနာ အဗုဇ္ဈန္တာနံ တံသန္ဒဿနတ္ထံ သာ အယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။ အနာဂတဒ္ဓဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတီတိ အနာဂတဿ ဘဝဿ ဟေတုဘူတာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ။ အနာဂတဒ္ဓသန္ဒဿနတ္ထန္တိ အနာဂတဒ္ဓုနော အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တာနံ အပဿန္တာနံ ပစ္စက္ခံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟေတုံ ဒဿေတွာ ဟေတုဖလပရမ္ပရာယ တဿ သန္ဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ, ပရိယောသာနတော စ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာဒိ ပဝတ္တာ ဒေသနာ ဒွါဒသင်္ဂါ, တတော ဧဝ တိသန္ဓိ စတုသင်္ခေပါ။ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာဒိ ပဝတ္တာ ဒေသနာ အဋ္ဌင်္ဂါ ဒွိသန္ဓိ တိသင်္ခေပါ။ မဇ္ဈတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ပဝတ္တာ ဒေသနာ ဆဠင်္ဂါ ဒွိသန္ဓိ တိသင်္ခေပါ။ ‘‘သံယောဇနိယေသု, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ, တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃, ၅၇) မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ပဝတ္တာ ဒေသနာ ဧကသန္ဓိ ဒွိသင်္ခေပါ။ ဧဝံ အယံ အနေကင်္ဂါ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၆။) [သျ]ဧဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာ အာဂတာ။ ဧကင်္ဂဝသေနာပိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာ လဗ္ဘတေဝ။ ယထာဟ –
‘‘တတြ, ဘိက္ခဝေ, သုတဝါ အရိယသာဝကော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံယေဝ သာဓုကံ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ ‘ဣတိ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’တိ။ သုခဝေဒနိယံ, ဘိက္ခဝေ, ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခဝေဒနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) –
အာဒိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္တကော ဧဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဝုတ္တော။ တေနေတံ ဝိညာယတိ ‘‘ဧကင်္ဂပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ။
တတ္ထ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ ဟောတိ။ ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဿ ဥပ္ပါဒါ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အဘာဝေ သင်္ခါရာဒီနံ အဘာဝဿ, အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓာ သင်္ခါရာဒီနံ နိရောဓဿ စ ဝစနေန ပုရိမသ္မိံ ပစ္စယလက္ခဏေ နိယမော ဒဿိတော ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဧဝ, န အသတိ, ဣမဿ ဥပ္ပါဒါ ဧဝ, န နိရောဓာ’’တိ။ တေနေတံ လက္ခဏံ အန္တောဂဓနိယမံ ဣဓ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နိရောဓောတိ စ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝိရာဂါဓိဂမေန အာယတိံ အနုပ္ပါဒေါ အပ္ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇာယတွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၃)။ နိရောဓဝိရောဓီ စ ဥပ္ပါဒေါ, ယေန သော ဥပ္ပါဒဝိရောဓိဘာဝေန ဝုတ္တော ‘‘ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ, တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘အနိရောဓော ဥပ္ပါဒေါ နာမ, သော စေတ္ထ အတ္ထိဘာဝေါတိပိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ဟိ လက္ခဏံ ပရိယာယန္တရေန ‘‘ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေန ပရေန ပုရိမံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ, တသ္မာ န ဓရမာနတံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ မဂ္ဂေန အနိရုဒ္ဓဘာဝဉ္စာတိ ဝိညာယတိ။ ယသ္မာ စ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၂) ဒွိဓာပိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌလက္ခဏဿ နိရောဓဿ နိဒ္ဒေသံ ဝဒန္တေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယတွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၃)
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၇။) [သျ]နိရောဓော ဧဝ ဝုတ္တော, တသ္မာ နတ္ထိဘာဝေါပိ နိရောဓော ဧဝါတိ နတ္ထိဘာဝဝိရုဒ္ဓေါ အတ္ထိဘာဝေါ အနိရောဓောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေန အနိရောဓသင်္ခါတေန အတ္ထိဘာဝေန ဥပ္ပါဒံ ဝိသေသေတိ။ တတော န ဣဓ အတ္တလာဘမတ္တံ ဥပ္ပါဒေါတိ အဓိပ္ပေတော, အထ ခေါ အနိရောဓသင်္ခါတော အတ္ထိဘာဝေါ စာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဧဝမေတံ လက္ခဏဒွယဝစနံ အညမညံ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကော ပနာယံ အနိရောဓော နာမ, ယော အတ္ထိဘာဝေါ, ဥပ္ပါဒေါတိ စ ဝုစ္စတီတိ? အပ္ပဟီနဘာဝေါ, အနိဗ္ဗတ္တိတဖလတာပ္ပဟီနာရဟတာဟိ ဖလုပ္ပါဒနာရဟတာ စ။ ယေ တေဟိ ပဟာတဗ္ဗာ အကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ အရိယမဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃါတိတဘာဝေါ, ယေ ပန န ပဟာတဗ္ဗာ ကုသလာဗျာကတာ ဓမ္မာ, ယာနိ တေသု သံယောဇနာနိ အခီဏာသဝါနံ, တေသံ အပရိက္ခီဏတာ စ။ အသမုဂ္ဃါတိတာနုသယတာယ ဟိ သသံယောဇနာခန္ဓပ္ပဝတ္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘ယာယ စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတဿ ဗာလဿ, ယာယ စ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿ အယံ ကာယော သမုဒါဂတော, သာ စေဝ အဝိဇ္ဇာ ဗာလဿ အပ္ပဟီနာ, သာ စ တဏှာ အပရိက္ခီဏာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, ဗာလော အစရိ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ, တသ္မာ ဗာလော ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါ ဟောတိ, သော ကာယူပဂေါ သမာနော န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏေနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) –
အာဒိ။ ခီဏသံယောဇနာနံ ပန အဝိဇ္ဇာယ အဘာဝတော သင်္ခါရာနံ, တဏှုပါဒါနာနံ အဘာဝတော ဥပါဒါနဘဝါနံ န သမ္ဘဝေါတိ ဝဋ္ဋဿ ဥပစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဆန္နန္တေွဝ, ဖဂ္ဂုန, ဖဿာယတနာနံ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ ဖဿနိရောဓော, ဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂) –
အာဒိ။ န ဟိ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမတော ဥဒ္ဓံ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ သဠာယတနာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိ, အထ ခေါ နတ္ထိတာ, နိရောဓသဒ္ဒဝစနီယတာ, ခီဏသံယောဇနတာတိ နိရောဓော ဝုတ္တော။ အပိစ စိရကတမ္ပိ ကမ္မံ အနိဗ္ဗတ္တိတဖလတာယ, အပ္ပဟီနာရဟတာယ စ ဖလာရဟံ သန္တံ ဧဝ နာမ ဟောတိ, န နိဗ္ဗတ္တိတဖလံ,
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၈။) [သျ]နာပိ ပဟီနာရဟန္တိ ဖလုပ္ပတ္တိပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဝုတ္တနယေန ဖလာရဟဘာဝေါ အနိရောဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အနိရုဒ္ဓဘာဝေနေဝ ဟိ ယေန ဝိနာ ဖလံ န သမ္ဘဝတိ, တံ ကာရဏံ အတီတာဒိပိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ စ အဝုသိတဗြဟ္မစရိယဿ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတံ အနာပန္နော ပစ္စယုပ္ပါဒေါ ကာလဘေဒံ အနာမသိတွာ အနိဝတ္တိတာယ ဧဝ ‘‘ဣမဿုပ္ပါဒါ’’တိ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ အဝသေသပစ္စယသမဝါယေ အဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဝိယ ပဂေဝ ဝိဇ္ဇမာနဿ ယာ ဖလုပ္ပတ္တိအဘိမုခတာ, သာ ‘‘ဣမဿုပ္ပါဒါ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဒါ ဟိ တတော ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒဝတ္ထံ ကာရဏံ ဖလဿ ဥပ္ပါဒနဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတံ ဥပ္ပတိတံ နာမ ဟောတိ, န ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အတဒဝတ္ထန္တိ တဒဝတ္ထတာ ဥပ္ပါဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ‘‘သတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနတာမတ္တေန ပစ္စယဘာဝံ ဝဒန္တော အဗျာပါရတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပါဒါတိ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ, အသဗ္ဗကာလဘာဝိတံ, ဖလုပ္ပတ္တိအဘိမုခတဉ္စ ဒီပေန္တော အနိစ္စတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဒဿေတိ။ ‘‘သတိ, န အသတိ, ဥပ္ပါဒါ, န နိရောဓာ’’တိ ပန ဟေတုအတ္ထေဟိ ဘုမ္မနိဿက္ကဝစနေဟိ သမတ္ထိတံ နိဒါနသမုဒယဇာတိပဘဝဘာဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဒဿေတိ။ ဟေတုအတ္ထတာ စေတ္ထ ဘုမ္မဝစနေ ယဿ ဘာဝေန တဒဝိနာဘာဝိဖလဿ ဘာဝေါ လက္ခီယတိ, တတ္ထ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ယထာ အဓနာနံ ဓနေ အနနုပ္ပဒီယမာနေ ဒါလိဒ္ဒိယံ ဝေပုလ္လမဂမာသိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၉၁), နိပ္ဖန္နေ သဿေ သုဘိက္ခံ ဇာယတီတိ စ။ နိဿက္ကဝစနဿာပိ ဟေတုအတ္ထတာ ဖလဿ ပဘဝေ ပကတိယဉ္စ ပဝတ္တိယာ, ယထာ ‘‘ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒံ, အဗ္ဗုဒါ ဇာယတေ ပေသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ ကထာ။ ၆၉၂), ‘‘ဟိမဝတာ ဂင်္ဂါ ပဘဝတိ, သိင်္ဂတော သရော ဇာယတီ’’တိ စ။ အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေန စ တဒဝိနာဘာဝိသင်္ခါရာဒိဘာဝေါ လက္ခီယတိ, အဝိဇ္ဇာဒီဟိ စ သင်္ခါရာဒယော ပဘဝန္တိ, ပကရီယန္တိ စာတိ တေသံ ပဘဝေါ, ပကတိ စ, တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣမဿုပ္ပါဒါ’’တိ ဟေတုအတ္ထာ ဘုမ္မနိဿက္ကနိဒ္ဒေသာ ကတာ။
ယသ္မာ စေတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သင်္ခေပေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိကော နိဒ္ဒေသော, တသ္မာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထိဘာဝေါ, ဥပ္ပါဒေါ စ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၄၉။) [သျ]တေသံ တေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေါတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ အနိရုဒ္ဓတာသင်္ခါတံ အတ္ထိဘာဝံ, ဥပ္ပါဒဉ္စ အနိဝတ္တသဘာဝတာသင်္ခါတံ, ဥဒယာဝတ္ထတာသင်္ခါတံ ဝါ ‘‘သတိယေဝ, န အသတိ, ဥပ္ပါဒါ ဧဝ, န နိရောဓာ’’တိ အန္တောဂဓနိယမေဟိ ဝစနေဟိ ပကာသိတံ မုဉ္စိတွာ အညော ပစ္စယဘာဝေါ နာမ အတ္ထိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထိဘာဝေါ, ဥပ္ပါဒေါ စ ပစ္စယဘာဝေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေပိ ဟိ ပဋ္ဌာနေ အာဂတာ ဟေတုအာဒယော စတုဝီသတိ ပစ္စယာ, တေပိ ဧတဿေဝ ပစ္စယဘာဝဿ ဝိသေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ယွာယံ မူလဟေတုနိဒါနသမ္ဘဝပဘဝါဒိပရိယာယေဟိ, ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိ ပဝတ္တဋ္ဌိတိ နိမိတ္တဋ္ဌိတိ အာယူဟနဋ္ဌိတိ သံယောဂဋ္ဌိတိ ပလိဗောဓဋ္ဌိတီတိအာဒိပရိယာယေဟိ စ ပကာသိတော ကာရဏတ္ထော, သောပိ ဧတ္ထေဝ အန္တောဂဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၄။ မူလကာရဏသဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ န အကာရဏန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော, အကာရဏာတိ အတ္ထော။ အကာရဏံ ယဒိ သိယာ, သုတ္တံ ပဋိဗာဟိတံ သိယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာသဝသမုဒယာ’’တိ သုတ္တံ အာဟရတိ။ ပရိယာယော ကာရဏံ။ ဝဋ္ဋကထာယ သီသဘာဝေါ ဝဋ္ဋဟေတုနော ကမ္မဿာပိ ဟေတုဘာဝေါ။ တတ္ထ ဘဝတဏှာယပိ ဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာ, တာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဘဝေ တဏှာယ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အဝိဇ္ဇာ ဝိသေသေန သီသဘူတာတိ ‘‘မူလကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။
ပုရိမာယ ကောဋိယာ အပညာယမာနာယ ဥပ္ပါဒဝိရဟတော နိစ္စတံ ဂဏှေယျာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ စေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ တေန ဣတော ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတာ နတ္ထီတိ အပညာယနတော ပုရိမကောဋိအပညာယနံ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၅။ အဝိဇ္ဇာတဏှာဟေတုက္ကမေန ဖလေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု ‘‘သုဂတိဒုဂ္ဂတိဂါမိနော’’တိ ဝစနံ သဒ္ဒလက္ခဏာဝိရောဓနတ္ထံ။ ပူဇိတဿ ဟိ ဒွန္ဒေ ပုဗ္ဗနိပါတော။ သဝရာ ကိရ မံသဿ အဋ္ဌိနာ အလဂ္ဂနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ တာပေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ဥဏှောဒကံ ပါယေတွာ ဝိရိတ္တံ သူနံ အဋ္ဌိတော မုတ္တမံသံ ဂါဝိံ မာရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဂ္ဂိသန္တာပါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာ ဝဇ္ဈဂါဝီ စ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတတာယ ယထာဝုတ္တံ ဥဏှောဒကပါနံ အာရဘတိ, ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနော ယထာဝုတ္တံ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မံ။ ယထာ ပန သာ ဥဏှောဒကပါနေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဏှာဝသေန သီတုဒကပါနံ အာရဘတိ, ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနော အဝိဇ္ဇာယ နာတိဗလဝဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၀။) [သျ]တဏှာဝသေန သုဂတိဂါမိကမ္မံ အာရဘတိ။ ဒုက္ခေ ဟိ အဝိဇ္ဇံ တဏှာ အနုဝတ္တတိ, သုခေ တဏှံ အဝိဇ္ဇာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၆။ ကတ္ထစိ သုတ္တေ။ ဧကဓမ္မမူလိကံ ဒေသနန္တိ အဝိဇ္ဇာတဏှာသု ဧကောယေဝ ဓမ္မော မူလံ ဧတိဿာတိ ဧကဓမ္မမူလိကာ, တံ, တတ္ထ ဧကံ ဧဝ ဓမ္မံ မူလံ ကတွာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနံ ဒေသေတီတိ အတ္ထော။ ဥပနိသီဒတိ ဖလံ ဧတ္ထာတိ ဥပနိသာ, ကာရဏံ, အဝိဇ္ဇာ ဥပနိသာ ဧတေသန္တိ အဝိဇ္ဇူပနိသာ။ အဿာဒါနုပဿိနောတိ ဥပါဒါနိယေသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဝိသယဘူတေသု အဿာဒေတဗ္ဗတော အဿာဒသညိတံ သုခသောမနဿံ အနုပဿနသီလဿ။ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇတာယ ဗာလလက္ခဏယောဂေန ဗာလဿ။ ဧဝန္တိ အဝိဇ္ဇာနိဝုတတ္တာ, တဏှာသံယုတ္တတ္တာ စ။ အယံ ကာယောတိ အယံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတော သဝိညာဏကကာယော ခန္ဓပဉ္စကံ။ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝစနတော ဖဿကာရဏဉ္စေတံ ဝုစ္စတီတိ အာယတနစ္ဆက္ကံ ဝါ။ သမုဒါဂတောတိ ဥပ္ပန္နော။ ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ သဝိညာဏကကာယော ခန္ဓပဉ္စကံ, သဠာယတနာနိ ဝါ။ ဣတ္ထေတန္တိ ဣတ္ထံ ဧတံ။ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ ဒွါရာလမ္ဗနဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာနိ ဒွယံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဒွယံ ပဋိစ္စ ဖဿောတိ အညတ္ထ စက္ခုရူပါဒီနိ ဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ, မဟာဒွယံ နာမ ကိရေတန္တိ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – အညတ္ထ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၄၊ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) စက္ခု စေဝ ရူပါ စ…ပေ… မနော စေဝ ဓမ္မာ စာတိ ဝုတ္တာနိ ဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ‘‘အယဉ္စေဝ ကာယော’’တိ စက္ခာဒိနိဿယေ သေသဓမ္မေ စက္ခာဒိနိဿိတေ ဧဝ ကတွာ ဝုတ္တံ စက္ခာဒိကာယံ ဧကတ္တေန ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာယတန’’န္တိ ဂဟေတွာ, ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဧကတ္တေနေဝ ‘‘ဗာဟိရာယတန’’န္တိ တာနိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ ပဋိစ္စ ဖဿော ဝုတ္တော, တသ္မာ မဟာဒွယမေတန္တိ။
ဧဝဉ္စ ကတွာ အတ္တနော စ ပရဿ စ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ, ဆဟိ အာယတနေဟိ စာတိ အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗောဝါတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ကာယော’’တိ ဟိ ဝုတ္တာနိ သနိဿယာနိ စက္ခာဒီနိ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၁။) [သျ]ရူပါဒီနိ ပရေသံ။ တထာ အယံ ကာယော အတ္တနော ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပံ ပရေသံ ဗာဟိရာနီတိ။ အညထာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနမတ္တေ ဧဝ ‘‘အယံ ကာယော’’တိ ဝုတ္တေန အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနေဝ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တီတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဒီပနာ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ သဠေဝါယတနာနီတိ သဠေဝ ဖဿကာရဏာနိ, ယေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ အာယတနေဟိ ဥပ္ပန္နေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ဗာလော သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေန။ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတဿ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိဉှိ သုတ္တေ သင်္ခါရေ အဝိဇ္ဇာတဏှာနိဿိတေ ဧဝ ကတွာ ကာယဂ္ဂဟဏေန ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနာနိ ဂဟေတွာ တသ္မိံ ကာယေ သဠာယတနာနံ ဖဿံ တံနိဿိတမေဝ ကတွာ ဝေဒနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ အတီတဒ္ဓါဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကော ဝေဒနာန္တော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဒဿိတော။ ပုန စ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တေန –
‘‘ယာယ စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတဿ ဗာလဿ, ယာယ စ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿ အယံ ကာယော သမုဒါဂတော, သာ စေဝ အဝိဇ္ဇာ ဗာလဿ အပ္ပဟီနာ, သာ စ တဏှာ အပရိက္ခီဏာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, ဗာလော အစရိ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ။ တသ္မာ ဗာလော ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါ ဟောတိ, သော ကာယူပဂေါ သမာနော န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ…ပေ… ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) –
ဝေဒနာပဘဝံ သာဝိဇ္ဇံ တဏှံ ဒဿေတွာ, ဥပါဒါနဘဝေ စ တန္နိဿိတေ ကတွာ ‘‘ကာယူပဂေါ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဇာတိအာဒိကေ ဒဿေန္တေန ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတိ ဥဘယမူလဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဝုတ္တော, တဗ္ဗိပရိယာယေန စ ပဏ္ဍိတဿ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုပရိက္ခယတော ပဘုတိ ဥဘယမူလကော ပဋိလောမပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၇။ ပူရေတုန္တိ ဝဍ္ဎေတုံ, ဥပစိနိတုန္တိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ‘‘အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တာ, တထာ ဝိသေသပစ္စယော ဝိန္ဒိယဿ န ဟောတီတိ ‘‘ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ စ။ အတ္တနိဿိတာနိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၂။) [သျ]ကတွာ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဝတ္တနံ ဥပ္ပါဒနံ အာယတနံ။ သမ္မောဟဘာဝေနေဝ အနဘိသမယဘူတတ္တာ အဝိဒိတံ အညာတံ ကရောတိ။ အန္တဝိရဟိတေ ဇဝါပေတီတိ ဝဏ္ဏာဂမဝိပရိယာယဝိကာရဝိနာသဓာတုအတ္ထဝိသေသယောဂေဟိ ပဉ္စဝိဓဿ နိရုတ္တိလက္ခဏဿ ဝသေန အ-ကာရ ဝိ-ကာရ ဇ-ကာရေ ဂဟေတွာ အညေသံ ဝဏ္ဏာနံ လောပံ, ဇ-ကာရဿ စ ဒုတိယဿာဂမံ ကတွာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထံ ဝတွာ သဘာဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနိ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထု, ဣဒံ အာရမ္မဏ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာယ ဉာတုံ န သက္ကာတိ အဝိဇ္ဇာ တပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဝုတ္တာ။ ဝတ္ထာရမ္မဏသဘာဝဆာဒနတော ဧဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဘာဝဿ, ဇရာမရဏာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝဿ စ ဆာဒနတော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နစ္ဆာဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပစ္စက္ခိတွာတိ ပစ္စက္ခာနံ အကတွာ အပဋိက္ခိပိတွာ။ ဥပကာရကဋ္ဌော ပစ္စယဋ္ဌော ယထာ ပိဏ္ဍပါတာဒိ သရီရဿ။
သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီတိ ယထာ သင်္ခတံ ဟောတိ, ဧဝံ အဘိသင်္ခရောန္တိ။ သင်္ခါရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန အာဂတာ သင်္ခါရာ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာ။ ယဒိပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာပိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတာ, တေ ပန ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဓာနာတိ ဝိသုံ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ဒုဝိဓာ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေသု အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရံ ဝဇ္ဇေတွာ တဒညေ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာတိ ဝါ သမုဒါယော ဝုတ္တော။ တဒေကဒေသာ စ ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ, တသ္မာ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ ဝစီသင်္ခါရော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄) ဝိတက္ကဝိစာရအဿာသပဿာသသညာဝေဒနာဝစီသင်္ခါရာဒယော ဝုတ္တာ, န အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရေသု ဝုတ္တာ ကာယသဉ္စေတနာဒယော။
သင်္ခတသင်္ခါရာ နာမ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ သင်္ခတတ္တာ။ သတိပိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဘာဝေ ‘‘မမေတံ ဖလ္လ’န္တိ တတ္ထာဘိမုခေန ဝိယ ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ တေဘူမကဝိပါကကဋတ္တာရူပေသု သာတိသယော သင်္ခတဘာဝေါတိ အဓိပ္ပါယေန အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၇) ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနံ အဘိသင်္ခတသင်္ခါရတာ ဝုတ္တာ။ ပါဠိယံ ပန တထာ အာဂတဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၃။) [သျ]‘‘တေပိ …ပေ… ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာတိ ဝုတ္တာ ဥဘုအာဒိသမုဋ္ဌာနာပိ သဗ္ဗဓမ္မာ။ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရောတိ ဝုစ္စတိ အတ္တနော ဖလဿ အဘိသင်္ခရဏတော။ ကာယပယောဂသမုဋ္ဌာပနဝီရိယံ ကာယိကဝီရိယံ။ အဘိသင်္ခါရဿာတိ ပယောဂဝေဂဿ။
ဝါစံ သင်္ခရောတီတိ ဝစီသင်္ခါရော။ ကာယေန သင်္ခရီယတီတိ ကာယသင်္ခါရော။ စိတ္တေန သင်္ခရီယတိ, စိတ္တံ ဝါ သင်္ခရောတီတိ စိတ္တသင်္ခါရော။ သင်္ခေပတော ပန သဗ္ဗေပိ ယထာရဟံ သင်္ခရောန္တိ, သင်္ခရီယန္တီတိ စ သင်္ခါရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တန္တိ သင်္ခါရဋ္ဌပစ္စယဋ္ဌာဒိမာဟ။
နမတီတိ ဧကန္တသာရမ္မဏတာယ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမတိ။ ပရိတဿတီတိ ပိပါသတိ, တဏှာပရိတာပတာယ ဝါ ဝိစလတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဒဠှံ အာဒိယတိ။ ဘဝတီတိ ဥပပတ္တိဘဝံ သန္ဓာယာဟ။ ဘာဝယတီတိ ကမ္မဘဝံ။ စုတိ ခန္ဓာနံ မရဏန္တိ ‘‘မရန္တိ ဧတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပါဒဒုက္ခာ, ဌိတိဒုက္ခာတိ စ ကတွာ ‘‘ဒွေဓာ ခဏတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာယာသော ပရိဿမော ဝိသာဒေါ။
နိဒ္ဒိဋ္ဌနယဒဿနန္တိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌဝိဓိသန္ဒဿနံ။ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ အသမ္မိဿဝါစကော စ ဟောတိ ‘‘ကေဝလာ သာလယော’’တိအာဒီသု, နိရဝသေသဝါစကော စ ‘‘ကေဝလာ အင်္ဂမဂဓာ’’တိအာဒီသု, တသ္မာ ဒွိဓာပိ အတ္ထံ ဝဒတိ။ တတ္ထ အသမ္မိဿဿာတိ သုခရဟိတဿ။ န ဟိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ဥပ္ပါဒဝယရဟိတံ အတ္ထိ။ သကလဿာတိ သဗ္ဗဘဝါဒိဂတဿ, သဗ္ဗကာလိကဿ စ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၈။ ‘‘လက္ခဏေကဝိဓာဒိတော’’တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ပရိသမာပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘လက္ခဏာဒိတော’’တိ။ သမ္ပယုတ္တေ, တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလေ ဝါ သမ္မောဟယတီတိ သမ္မောဟနရသာ။ အာရမ္မဏသဘာဝဿ ဆာဒနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိသန္ဓိဇနနတ္ထံ အာယူဟန္တိ ဗျာပါရံ ကရောန္တီတိ အာယူဟနရသာ။ ရာသိကရဏံ ဝါ အာယူဟနံ။ စေတနာသဘာဝတ္တာ စေတနာ ဟုတွာ ဂယှတီတိ စေတနာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ နာမရူပဿ ပုရေစာရိကဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ။ ပုရိမဘဝေန သဒ္ဓိံ ဃဋနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဋိသန္ဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ဝိညာဏေန သဟ, အညမညဉ္စ သမ္ပယုဇ္ဇတီတိ သမ္ပယောဂရသံ။ သမံ ပကာရေဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၄။) [သျ]ယောဂေါ သမ္ပယောဂေါ။ ဝိသုံ အဘာဝေါ အဝိနိဗ္ဘောဂေါ။ ရူပံ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ဝိကိရတီတိ ဝိကိရဏရသံ။ တတော ဧဝ ဟိ ပိသိယမာနာ တဏ္ဍုလာဒယော ဝိကိရန္တိ, စုဏ္ဏီဘူတာ ဝိဒ္ဓံသန္တိ, နာမဿ ကဒါစိ ကုသလာဒိဘာဝေါပိ အတ္ထီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘အဗျာကတပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အစေတနော အဗျာကတော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၃) ဧတ္ထ ဝိယ အနာရမ္မဏတာ ဝါ အဗျာကတတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အာယတနလက္ခဏန္တိ ဃဋ္ဋနလက္ခဏံ, အာယာနံ တနနလက္ခဏံ ဝါ။ ဒဿနဿ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏဿ ကရဏတော ဒဿနရသံ။ ‘‘ဒဿနာဒိရသ’’န္တိ ပန သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ ယထာရဟံ ဝိညာဏမနောဝိညာဏဓာတူနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ စက္ခာဒိပဉ္စကာပေက္ခံ။ အကုသလဝိပါကုပေက္ခာယ အနိဋ္ဌဘာဝတော ဒုက္ခေန, ဣတရာယ ဣဋ္ဌဘာဝတော သုခေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သုခဒုက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဟေတုလက္ခဏာ တဏှာ။ ‘‘တတြတတြာဘိနန္ဒိနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၉၁, ၄၆၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ဝိဘ။ ၂၀၃၊ မဟာဝ။ ၁၄) ဝစနတော အဘိနန္ဒနရသာ။ စိတ္တဿ, ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ရူပါဒီသု အတိတ္တဘာဝေါ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အတိတ္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အမုဉ္စနရသံ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဝသေန။ တဏှာဒဠှတ္တံ ဟုတွာ ကာမုပါဒါနံ, သေသာနိ ဒိဋ္ဌိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ တဏှာဒဠှတ္တဒိဋ္ဌိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝသေန ဘဝဿ လက္ခဏာဒယော ယောဇေတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၉။ မောဟာဒိဘာဝတောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနနုဗောဓာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏဝသေန အပ္ပဋိပတ္တိ, အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပလ္လာသဝသေန မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တဝသေန ဝါ အပ္ပဋိပတ္တိ, ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝသေန မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ။ ဒွါရာရမ္မဏတောတိ ဒွါရတော, အာရမ္မဏတော စ ဆသု ဒွါရေသု, ဆသု အာရမ္မဏေသု စ ပဝတ္တနတော။ အယံ ပန ဝိဘာဂေါ န အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ, အညေသုပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေသု အရူပဓမ္မာနံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသုပီ’’တိ။
ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာဒိဘာဝတောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နေဝသေက္ခာနာသေက္ခသံယောဇနိယာဒိဘာဝေ သင်္ဂဏှာတိ။ စတုယောနိသံဝတ္တနတောတိ စတုယောနိပရိယာပန္နတ္တဘာဝနိဗ္ဗတ္တနတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၅။) [သျ]လောကိယဝိဘာဂါဒိဘာဝတောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဗျာကတသပ္ပစ္စယသင်္ခတာဒိဘာဝေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဟေတုကာဟေတုကာဒိတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သသင်္ခါရာသင်္ခါရာဒိဘေဒေ သင်္ဂဏှာတိ။
ကာမံ နာမရူပံ ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓဝသေန ဝုစ္စတိ, တထာပိ ယထာ ပစ္စုပ္ပန္နံ, ဧဝံ အတီတာနာဂတမ္ပီတိ အဒ္ဓဒွယပရိယာပန္နဿာပိ နယတော ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတီတာဒိတော တိဝိဓ’’န္တိ။
သဉ္ဇာတိသမောသရဏဋ္ဌာနတောတိ ဝိညာဏတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိပဝတ္တိဒေသဘာဝတော။ ‘‘ဘူတပ္ပသာဒဝိညာဏတော’’တိ ပါဌော ယုတ္တော။ ‘‘ဝိညာဏာဒိတော’’တိ ပန ပဌန္တိ။ ဧကသေသနယေန ဗာဟိရာယတနဿာပိ သင်္ဂဟေ သတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဿ သင်္ဂဟိတတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နောဘယဂေါစရန္တိ မနာယတနမာဟ။ န ဟိ အရူပဓမ္မာနံ ဒေသဝသေန အာသန္နတာ, ဒူရတာ ဝါ အတ္ထိ အဝိဂ္ဂဟတ္တာ, တသ္မာ မနာယတနဿ ဂေါစရော မနာယတနံ သမ္ပတ္တော, အသမ္ပတ္တော ဝါတိ န ဝုစ္စတိ။ ဖဿာဒီနမ္ပီတိ ဧတ္ထ ဖဿော တာဝ ဖုသနသဘာဝတော, လောကိယသာသဝါဒိဘာဝတော စ ဧကဝိဓော။ ပဋိဃသမ္ဖဿအဓိဝစနသမ္ဖဿဘေဒတော, သဟေတုကာဒိဘာဝတော စ ဒုဝိဓော။ ဘဝတ္တယပရိယာပန္နတော, ဝေဒနာတ္တယသမ္ပယောဂတော, အဟေတုကဒုဟေတုကတိဟေတုကတော စ တိဝိဓော။ ယောနိဂတိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော, ပဉ္စဝိဓော စ။
ဝေဒနာ အနုဘဝနလက္ခဏတော, လောကိယသာသဝါဒိဘာဝတော စ ဧကဝိဓာ။ ပဉ္စဒွါရိကမနောဒွါရိကဘေဒတော ဒုဝိဓာ။ သုခါဒိဘေဒတော တိဝိဓာ။ ယောနိဂတိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ, ပဉ္စဝိဓာ စ။ ဆဠာရမ္မဏဘေဒတော ဆဗ္ဗိဓာ။
တဏှာ လောကဿ သမုဒယဘာဝတော ဧကဝိဓာ။ ဒုဝိဓာ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တဘာဝတော။ တိဝိဓာ ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဘေဒတော။ စတုဗ္ဗိဓာ စတုမဂ္ဂပဟေယျတော။ ပဉ္စဝိဓာ ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘာဝတော။ ဆဗ္ဗိဓာ ဆတဏှာကာယဘေဒတော။
ဥပါဒါနံ ဧကဝိဓံ ဒဠှဂ္ဂါဟဘာဝတော။ ဒုဝိဓံ တဏှာဒိဋ္ဌိဘေဒတော။ တိဝိဓံ ဘဝတ္တယူပနိဿယဘာဝတော။ စတုဗ္ဗိဓံ ကာမုပါဒါနာဒိဘေဒတော။ ပဉ္စဝိဓံ ပဉ္စဂတိသံဝတ္တနတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၆။) [သျ]ဘဝေါ ဧကဝိဓော လောကိယသာသဝါဒိဘာဝတော။ ဒုဝိဓော ကမ္မုပပတ္တိဘေဒတော။ တိဝိဓော ကာမဘဝါဒိဘေဒတော။ စတုဗ္ဗိဓော စတုရုပါဒါနပစ္စယတော။ ပဉ္စဝိဓော ပဉ္စဂတိသံဝတ္တနတော။ ဆဗ္ဗိဓော ကာမကမ္မဘဝါဒိဘေဒတော။ သတ္တဝိဓော သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိသင်္ဂဟတော။ အဋ္ဌဝိဓော စတုရုပါဒါနပစ္စယကမ္မဘဝါဒိဘေဒတော။ နဝဝိဓော ကာမဘဝါဒိဘေဒတော။
ဇာတိ ဧကဝိဓာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော။ ဒုဝိဓာ ရူပက္ခန္ဓသင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော။ တိဝိဓာ ဘဝတ္တယပရိယာပန္နတော။ ယောနိဂတိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ, ပဉ္စဝိဓာ စ။ ဣမိနာ နယေန ဇရာမရဏာဒီနမ္ပိ ဧကဝိဓာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၀။ သောကာဒီနမ္ပိ ဂဟိတတ္တာ အင်္ဂဗဟုတ္တပ္ပသင်္ဂေ ‘‘ဒွါဒသေဝါ’’တိ အင်္ဂဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သောကာဒယော အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာ, ဖလေန ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇံ မူလင်္ဂံ ဒဿေတုံ တေ ဝုတ္တာ။ ဇရာမရဏဗ္ဘာဟတဿ ဟိ ဗာလဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သောကာဒီနံ ဇရာမရဏကာရဏတာ ဝုတ္တာ, န ပန ‘‘ကာယိကာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော’’တိ စ သုတ္တေ ဇရာမရဏနိမိတ္တဉ္စ ဒုက္ခံ သင်္ဂဟိတန္တိ တံ တန္နိမိတ္တာနံ ဇရာမရဏဗ္ဘာဟတဿ သမ္ဘဝေ သာဓကဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဇရာမရဏေနေဝ သောကာဒီနံ ဧကသင်္ခေပေါ ကတော, တသ္မာ တေသံ ဇာတိပစ္စယတာ ယုဇ္ဇတိ။ ဇရာမရဏပစ္စယဘာဝေ ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ဧကသင်္ခေပေါ ကာတဗ္ဗော သိယာ။ ဇာတိပစ္စယာ ပန ဇရာမရဏံ, သောကာဒယော စ သမ္ဘဝန္တီတိ တတ္ထ ဇရာမရဏံ ဧကန္တိကံ အင်္ဂဘာဝေန ဂဟိတံ။ သောကာဒယော ပန ရူပဘဝါဒီသု အဘာဝတော အနေကန္တိကာ ကေဝလံ ပါကဋေန ဖလေန အဝိဇ္ဇာနိဒဿနတ္ထံ ဂဟိတာ။ တေန အနာဂတေ ဇာတိယာ သတိ တတော ပရာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဟေတုဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ဒဿိတာတိ ဘဝစက္ကဿ အဝိစ္ဆေဒေါ ဒဿိတော ဟောတီတိ။ သုတ္တဉ္စ သောကာဒီနံ အဝိဇ္ဇာ ကာရဏန္တိ ဧတဿေဝ အတ္ထဿ သာဓကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န သောကာဒီနံ ဗာလဿ ဇရာမရဏနိမိတ္တတာမတ္တဿ။ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဟိ ဝစနေန အဝိဇ္ဇာ သောကာဒီနံ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ, န စ ဇရာမရဏနိမိတ္တမေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခန္တိ။
အပရော နယော ဇရာမရဏမ္ပိ ပစ္စယော, အညထာ ဒွါဒသင်္ဂါနိ န ပရိပူရေန္တိ။ ကဿ ပန သော ပစ္စယော? သောကာဒီနံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ဇရာမရဏပစ္စယာ သောကာဒယော သမ္ဘဝန္တီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၇။) [သျ]ဇရာမရဏံ, သောကာဒယော စ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ယသ္မာ တဒညေနပိ ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌဿ တေ သမ္ဘဝန္တိ, တသ္မာ အပ္ပဟီနသံယောဇနဿာပိ တေသံ တပ္ပစ္စယတာ န ဧကံသိကာတိ ဇာတိပစ္စယတာဝ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေန ဥပပတ္တိဘဝေါ သင်္ဂဟိတော။ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိပါကော ဟိ အာယုနော သံဟာနိ, ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကော စ ဇရာ, တေသဉ္စ ဘေဒေါ မရဏန္တိ။ သတိ စ ဥပပတ္တိဘဝေ တတ္ထ ကတုပစိတံ, ပေါရာဏံ ဝါ ကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ, ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနေ စုတိအနန္တရံ ပဋိသန္ဓိံ ဇနေတီတိ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော, တသ္မာ ဇရာမရဏမ္ပိ ဇာတိယာ ပစ္စယတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထေဝ ဥပပတ္တိဘဝဿ ဇာတိယာ ပစ္စယတာ သင်္ဂဟိတာ, တသ္မာ ဝုတ္တပရိယာယသင်္ဂဟတော စ ‘‘ဇရာမရဏပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဇရာမရဏဿာပိ ပစ္စယဘာဝသိဒ္ဓိတော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒတာတိ ဒွါဒသင်္ဂတာ ဝဝတ္ထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဒွါဒသေဝါ’’တိအာဒိ။ အယံ တာဝါတိ ‘‘ဒေသနာဘေဒတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ သန္ဓာယာဟ။
အဝိဇ္ဇာပစ္စယာသင်္ခါရပဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၉၁။ အယံ ပနာတိ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ။ ‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) သုတ္တန္တေသု စတုဋ္ဌာနိကာ အဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာတိ ‘‘သုတ္တန္တပရိယာယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိက္ခေပကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၆) ပန သုတ္တန္တေသု စတူသု ဌာနေသု ကထိတာယ ဧဝ အဝိဇ္ဇာယ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ကိစ္စဇာတိတော ကထိတတ္တာ တဒတ္ထဝဏ္ဏနာဝသေန ဝိဘာဝနံ ကာတုံ ‘‘အဘိဓမ္မပရိယာယေနာ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဟာပေတွာ ဝိဘဇိတဗ္ဗံ။ ဝိဘဇနဉှိ အဘိဓမ္မပရိယာယော။ ‘‘အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏ’’န္တိ အာနေတွာ တံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သေသဋ္ဌာနေသူတိ ဒုက္ခသမုဒယေသု, ပုဗ္ဗန္တာဒီသု စ။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေနာပိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိကေ ပါဌေ။ သာတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဥပ္ပန္နာတိ အသမူဟတုပ္ပန္နာ, ပဂေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပဋိစ္ဆာဒနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရသိတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သဘာဝေါ ရသော, အတ္တနော ရသော သရသော, ယာထာဝေါ ယထာဘူတော သရသော ယာထာဝသရသော, ယော ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၈)
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၈။) [သျ]ဝုတ္တော ဒုက္ခသစ္စပ္ပဘေဒါ ဧဝ စ ပုဗ္ဗန္တာဒယော, သော ဧဝ လက္ခိတဗ္ဗတ္တာ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ။ တံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပစ္စက္ခတော ဇာနိတုံ န ဒေတိ။
တဒုဘယန္တိ ပုဗ္ဗန္တဉ္စေဝ အပရန္တဉ္စ အတီတံ, အနာဂတဉ္စ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဘာဂဝန္တတာယ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓဘူတော မဇ္ဈန္တော ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော။ အယံ အဝိဇ္ဇာ ဣမေ သင်္ခါရာတိ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု ပစ္စက္ခတော ဇာနနာကာရဒဿနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒုက္ခာဒီသု။ ယဒိပိ အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခာဒီသု အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ ပဝတ္တတိ, ယထာ ပန နိရောဓမဂ္ဂေ အာရမ္မဏံ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ တေ ဇာနိတုကာမဿ တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန, အနိရောဓမဂ္ဂေသု နိရောဓမဂ္ဂဂ္ဂဟဏကာရဏဘာဝေန စ ပဝတ္တမာနာ တေ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတိ, ဧဝံ ဒုက္ခာဒီသုပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒနဝသေနေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ’’တိ။ ဒုက္ခာဒိဝိသယော အန္ဓတမကရော, လောဘာဒီနဉ္စ အန္ဓတမကရာနံ ပစ္စယဘူတော အဒဿနာကာရော အညာဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၂။ ပုညာဒယောတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော။ တတ္ထ ပုနာတိ အတ္တနော သန္တာနံ အပုညဖလတော, ဒုက္ခသံကိလေသတော စ သောဓေတီတိ ပုညံ။ ဟိတသုခဇ္ဈာသယေန ပုညံ ကရောတီတိ တန္နိပ္ဖါဒနေန ကာရကဿ အဇ္ဈာသယံ ပူရေတိ, ပုဇ္ဇဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဝါ ပုညံ။ ဣတိ ပူရကော, ပုဇ္ဇနိဗ္ဗတ္တကော စ နိရုတ္တိနယေန ပုညန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုညဉ္စ သော အတ္တနော ဖလဿ အဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန အဘိသင်္ခါရော စာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ပုညပဋိပက္ခတော အပုညန္တိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အပုညာဘိသင်္ခါရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာဓိပစ္စနီကာနံ အတိဒူရတာယ န ဣဉ္ဇတိ, အနိဉ္ဇဉ္စ ဘဝံ အဘိသင်္ခရောတီတိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ ကာယေန ပဝတ္တိတော, ကာယတော ဝါ ပဝတ္တော, ကာယဿ ဝါ သင်္ခါရောတိ ကာယသင်္ခါရော။ ဝစီစိတ္တသင်္ခါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ပဌမတ္တိကော ပရိဝီမံသနသုတ္တာဒိဝသေန ဂဟိတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပုညံ စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတိ, ပုညူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) အာဂတံ။ ဒုတိယတ္တိကော ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝသေန။ တတ္ထ ဟိ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခါရာ။ ကတမေ တယော? ကာယသင်္ခါရော ဝစီသင်္ခါရော စိတ္တသင်္ခါရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၈) ဝုတ္တံ။
ဝိတ္ထာရတော ပနာတိအာဒိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သရူပတော, ပဘေဒတော စ ဝိဘာဝနံ။ ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ, န ဒါနသီလဝသေနာတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနံ ပုညကိရိယဝတ္ထုံ ဒဿေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အရူပါဝစရစေတနာပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၅၉။) [သျ]‘‘ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယေ ပန ‘‘ဘာဝနာဝသေနေဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန အဘိညာစေတနံ နိဝတ္တေတီတိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ တာသမ္ပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယတာယ ဝိယ ပုညာဘိသင်္ခါရဘာဝဿ စ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ အညထာ အဘိညာစိတ္တုပ္ပါဒဿ ပုညကိရိယဝတ္ထူသု အသင်္ဂဟော ဧဝ သိယာ, န စ ယုတ္တံ ‘‘ကုသလဉ္စ ပုညကိရိယဝတ္ထုဉ္စ န ဟောတီ’’တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န တဒဝသိဋ္ဌအကုသလကမ္မပထာနံယေဝ ဂဟဏံ, အထ ခေါ အနဝသေသအကုသလကမ္မဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတရေသု ပနာတိ ကာယသင်္ခါရာဒီသု။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော ပဝတ္တမာနာ ဣမေဟိ ဒွါရေဟိ ပဝတ္တန္တီတိ ဒွါရတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ‘‘သမဝီသတိ စေတနာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ယဒိ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော သမုဋ္ဌာပေန္တိယော ကုသလာကုသလစေတနာ ကာယသင်္ခါရော, ဝစီသင်္ခါရောတိ စ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ သန္တေ အဘိညာစေတနာယပိ ကုသလာယ တထာ ပဝတ္တာယ ဝစီသင်္ခါရဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဘိညာစေတနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ကာယဝစီသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ, ကာယဝစီသဉ္စေတနာဂ္ဂဟဏေ ဝါ။ န ဂဟိတာတိ အဋ္ဌကထာယံ န ဂဟိတာ ‘‘အဘိညာစေတနာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ။ ကသ္မာ ပန န ဟောတိ, နနု သာပိ ကုသလာ, ဝိပါကဓမ္မာ စာတိ? သစ္စမေတံ, အနုပစ္ဆိန္နတဏှာဝိဇ္ဇမာနေ ပန သန္တာနေ သဗျာပါရပ္ပဝတ္တိယာ တဿာ ကုသလတာ, ဝိပါကဓမ္မတာ စ ဝုတ္တာ, န ဝိပါကုပ္ပါဒနေန။ သာ ပန ဝိပါကံ ဥပ္ပါဒေန္တီ ရူပါဝစရမေဝ ဥပ္ပါဒေယျ။ န ဟိ အညဘူမိကံ ကမ္မံ အညဘူမိကံ ဝိပါကံ ဥပ္ပါဒေတီတိ။ အတ္တနာ သဒိသာရမ္မဏံ တိဋ္ဌာနိကမေဝ စ ဥပ္ပါဒေယျ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ကမ္မသဒိသာရမ္မဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ န စ ရူပါဝစရဝိပါကော ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏော အတ္ထိ, အဘိညာစေတနာ စ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝိပါကံ န ဥပ္ပါဒေတီတိ ဝိညာယတိ။ ကသိဏေသု စ ဥပ္ပါဒိတဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိဿ အာနိသံသဘူတာ အဘိညာ။ ယထာဟ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၄-၃၈၆, ၄၃၁-၄၃၃၊ ပါရာ။ ၁၂)။ တသ္မာ သမာဓိဖလသဒိသာ သာ, န စ ဖလံ ဒေတိ။ ဒါနသီလာနိသံသဘူတော တသ္မိံ ဘဝေ ပစ္စယလာဘော ဝိယာတိ သာပိ ဝိပါကံ န ဥပ္ပါဒေတီတိ။
‘‘ယထာ စ အဘိညာစေတနာ, ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ န ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မေ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၅)
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၀။) [သျ]ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ သာ ပန ဝိစာရဏာ ဟေဋ္ဌာ ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ အကုသလကထာယံ ဝိစာရိတာ ဧဝါတိ တတ္ထ ဝိစာရိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစေတ္ထ ယဒေကေ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တိ, ဒဿနဘာဝနာနံ အဘာဝေပိ ယေသံ ပုထုဇ္ဇနာနံ, သေက္ခာနဉ္စ ဒဿနဘာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, တေသံ တဒုပ္ပတ္တိကာလေ တေဟိ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ အကုသလာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ, ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန ဘာဝနာယ အဘာဝါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစိန္တာ နတ္ထိ။ တေန တေသံ ပဝတ္တမာနာ ဒဿနေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျာပိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ န ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ ဝုစ္စေယျုံ, ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ကေနစိ ကဒါစိ အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဘဝေယျုံ? န စ ပဋ္ဌာနေ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဝုတ္တာ။ သေက္ခာနံ ပန ဝိဇ္ဇမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ တေနေဝ သေက္ခာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ, စတ္တတ္တာ ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ ပဋိနိဿဋ္ဌတ္တာ ဥက္ခေဋိတတ္တာ သမုက္ခေဋိတတ္တာ အဿာဒိတဗ္ဗာ, အဘိနန္ဒိတဗ္ဗာ စ န ဟောန္တိ။ ပဟီနတာယ ဧဝ သောမနဿဟေတုဘူတာ, အဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ စ န ဒေါမနဿံ, ဥဒ္ဓစ္စဉ္စ ဥပ္ပါဒေန္တီတိ န တေ တေသံ အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝံ, ပကတူပနိဿယဘာဝဉ္စ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဟိ ပဟီနေ ဥပနိဿာယ အရိယော ရာဂါဒိကိလေသေ ဥပ္ပါဒေတိ။
ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန…ပေ… ပစ္စာဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၀၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇)။ န စ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဒဿနေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ, ဣတရေသံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောန္တီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ, တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒိဋ္ဌိ, ဝိစိကိစ္ဆာ, ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိစိကိစ္ဆံ အာရဗ္ဘ ဝိစိကိစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌိ, ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၇) ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနံ ဥဒ္ဓစ္စာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ, တံ ဂရုံ ကတွာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၅)
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၁။) [သျ]ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗတ္တေပိ ယာဒိသာနံ တာဟိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာ, တေသု ပုထုဇ္ဇနေသု ဝတ္တမာနာ ဒဿနံ အပေက္ခိတွာ တေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ, သေက္ခေသု ဝတ္တမာနာ ဘာဝနံ အပေက္ခိတွာ တာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။
တေသု ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ သဟာယဝိရဟာ ဝိပါကံ န ဇနယန္တီတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစေတနာယ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော, အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒဿ စ သံယောဇနတ္တယတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္နတာယ အပရိက္ခီဏသဟာယာနံ ဝိပါကုပ္ပါဒနံ န သက္ကာ ပဋိသေဓိတုန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မာနံ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တော။ ယဒိ ဧဝံ, အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ အကုသလာနံ နေဝဒဿနေန-နဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗတာယ နဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, အပ္ပဟာတဗ္ဗာနံ ‘‘နေဝဒဿနေန-နဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၉) ဝုတ္တတ္တာ, အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ စ အကုသလာနံ။
ဧဝမ္ပိ တေ ဣမသ္မိံ တိကေ ‘‘နဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ အာပဇ္ဇန္တီတိ? နာပဇ္ဇန္တိ, စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ ဒဿိတာနံ ဒွါဒသအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဓမ္မဝသေန သဗ္ဗေ သင်္ခတဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာတိ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ကာလဝသေန အသင်္ဂဟိတာပိ အတီတာ ‘‘နဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ န ဝုတ္တာ စိတ္တုပ္ပါဒရူပဘာဝေန ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ, ဧဝမိဓာပိ စိတ္တုပ္ပါဒဘာဝေန ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အသင်္ဂဟိတဿ အဘာဝါ နဝတ္တဗ္ဗတာ နဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္ထ ဟိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ကောစိ နိယောဂတော နဝတ္တဗ္ဗော အတ္ထိ, တတ္ထ တေသံ စတုတ္ထော ကောဋ္ဌာသော အတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယ တတ္ထာပိ ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပေတဗ္ဗစိတ္တုပ္ပါဒေ ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပေတိ ‘‘သိယာ နဝတ္တဗ္ဗာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၄၂၂)။ တဒဘာဝါ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ, ဣဓ စ တထာ န ဝုတ္တာ။
အထ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟိ သမာနသဘာဝတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ သပ္ပဋိဃာတိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ, ဒွေ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဧကံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၂။) [သျ]မဟာဘူတ’’န္တိ, ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗသမာနသဘာဝါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စေယျုန္တိ? နတ္ထိ နဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂေါ။ ဧဝဉ္စ သတိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာပိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော ပရဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော, ရာဂေါ စ ရာဂဒိဋ္ဌီနံ အဓိပတိပစ္စယောတိ အယမတ္ထော လဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ယထာ ပန အဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ န ပရမတ္ထတော သပ္ပဋိဃာ, ဧဝံ အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝနာရဟိတာ ပုထုဇ္ဇနေသု ဝတ္တမာနာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော န ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာ။ န စ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဝုတ္တာ။ ယေ ဟိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ, န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တိ။ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿပိ ပန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ သဟာယဝေကလ္လမတ္တမေဝ ဒဿနေန ကတံ, န တဿ ကောစိ ဘာဝေါ ဒဿနေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတောတိ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ တဿ တာဒိသဿေဝ သတိ သဟာယေ ဝိပါကုပ္ပါဒနဝစနံ, အသတိ စ ဝိပါကာနုပ္ပါဒနဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ။
တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ အာစရိယာနံ အဟောပုရိသိကာမတ္တန္တိ အပရေ။ ကသ္မာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဧကန္တေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပါဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၆)။ ယဒိ ဟိ တံ ဣစ္ဆိတံ သိယာ, ယထာ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ‘‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၃၃) ဝတွာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘နိယောဂါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော သိယာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော, သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝဒေယျ။ ယာ စ တံ သမတ္ထေန္တေန ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ ယုတ္တိ ဝုတ္တာ, သာပိ အယုတ္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာရမ္မဏာနံ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ ဧဝ ဣစ္ဆိတောတိ။ ယံ ပန ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေန ပါဠိယံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဝုတ္တောတိ ဝတွာ တံ သာဓေတုံ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အနုဒ္ဓရဏံ နိဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ အနိဗန္ဓနံ ပဋ္ဌာနေ သာဝသေသပါဌဒဿနတော။ တထာ ဟိ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ, အနာဂတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၃။) [သျ]ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၂) ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ။
ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဝိပါကဒါနံ ပတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဿ သဟာယဘာဝူပဂမနံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ကိံ အဝိဇ္ဇာဒိ ဝိယ ဒါနသီလာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာယေဝ ဝိပါကဒါနသာမတ္ထိယာ ဌာနဝသေန ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ သဟာယဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဥဒါဟု ကိလေသာ ဝိယ ကမ္မဿ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ပတီတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ပုရိမော ပက္ခော ပဟီနဒဿနပ္ပဟာတဗ္ဗတ္တာ သေက္ခသန္တာနေ ပဝတ္တိနော ဘာဝနာပဟာတဗ္ဗဿ ကိရိယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ပဟီနာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနေ သန္တာနေ ပဝတ္တဒါနာဒိ ဝိယ။ အထ ဒုတိယော, တဿာပိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတိ အပါယဂမနီယသဘာဝါနတိဝတ္တနတော, တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ဝိစာရိတနယေနေဝ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝိပါကဒါနံ ပတိ ပါဠိယာ, အဋ္ဌကထာယ စ အဝိရုဇ္ဈနဝသေနေတ္ထ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သာပီတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ။ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေတိ သမ္ပုဏ္ဏဿ ဝိပါကဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ။ ယဒိ အပနေတဗ္ဗာ, ကသ္မာ ‘‘သမဝီသတိ စေတနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန သဗ္ဗာပေတာ ဟောန္တီ’’တိ။ အဘိညာစေတနာယပိ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဧဝံ အဘိညာစေတနာယ သဟ ဧကဝီသတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ, န, တထာ အဝစနဿ ဝုတ္တကာရဏတ္တာ။ တံ ပန ဣတရာဝစနဿာပိ ကာရဏန္တိ သမာနရူပါယ ဧကိဿာ အဝစနေ ယံ ကာရဏံ အပေက္ခိတွာ ဧကာ န ဝုတ္တာ, တေန ကာရဏေန ဝုတ္တာယပိ အဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ အယံ တိကောတိ ကာယသင်္ခါရတ္တိကော။ ပုရိမတ္တိကန္တိ ပုညာဘိသင်္ခါရတ္တိကံ။ ပဝိသတီတိ ကထံ ပဝိသတိ။ ပုညာဘိသင်္ခါရော ဟိ အဋ္ဌကာမာဝစရစေတနာပဘေဒေါ ကာယဒုစ္စရိတတော ဝိရမန္တဿ သိယာ ကာယသင်္ခါရော, ဝစီဒုစ္စရိတတော ဝိရမန္တဿ သိယာ ဝစီသင်္ခါရော, မနောဒွါရေ ပန ဥပ္ပန္နာ တေရသပိ စေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော စ ဟောတိ စိတ္တသင်္ခါရော စ။ အပုညာဘိသင်္ခါရောပိ ကာယဒုစ္စရိတဝသေန ပဝတ္တိယံ သိယာ ကာယသင်္ခါရော, ဝစီဒုစ္စရိတဝသေန ပဝတ္တိယံ သိယာ ဝစီသင်္ခါရော, ဒွေ ဒွါရာနိ မုဉ္စိတွာ မနောဒွါရေ ပဝတ္တိယံ သိယာ စိတ္တသင်္ခါရော, အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော စာတိ ဧဝံ ဒုတိယတ္တိကော
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၄။) [သျ]ပုရိမတ္တိကမေဝ ပဝိသတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံယေဝ ဝသေန အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၃။ အဝိဇ္ဇာဘာဝေ ဘာဝတောတိ အဝိဇ္ဇာယ အတ္ထိဘာဝေ သင်္ခါရာနံ ဘာဝတော။ န ဟိ အဝိဇ္ဇာယ အသတိ ကဒါစိ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တိ။ ဣဒါနိ တံ အဝိဇ္ဇာယ ဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အညာဏံ အပ္ပဟီနံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ တေန မဂ္ဂေန အနိရောဓော ဣဓ အဝိဇ္ဇာယ အတ္ထိဘာဝေါ, န ဓရမာနတာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတောယေဝ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတ’’န္တိ စ ဣမိနာ ဉာဏာဘာဝါဒိံ နိဝတ္တေတိ။ အယဉှိ အ-ကာရော ‘‘အဟေတုကာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၂) အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၇၆) တံယောဂနိဝတ္တိယံ ဒိဿတိ။ အဘာဝေါ ဟေတ္ထ ဒီပိတော။ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇) တံသမ္ဗန္ဓိတာနိဝတ္တိယံ။ ပစ္စယုပ္ပန္နဉှိ ပစ္စယသမ္ဗန္ဓီတိ အပ္ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာတိ တံသမ္ဗန္ဓိတာ ဧတ္ထ ဇောတီယတိ။ ‘‘အနိဒဿနာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉) တံသဘာဝနိဝတ္တိယံ။ နိဒဿနဉှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ။ အထ စက္ခုဝိညာဏံ နိဒဿနံ န ပဿတီတိ တဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာနိဝတ္တိယံ။ တထာ ‘‘အနာသဝါ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၅)။ ‘‘အပ္ပဋိဃာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀), အနာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၅၅) တံကိစ္စနိဝတ္တိယံ။ ‘‘အရူပိနော ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁), အစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၅၇) တဗ္ဘာဝနိဝတ္တိယံ။ တဒညထာ ဟိ ဧတ္ထ ပကာသီယတိ။ ‘‘အမနုဿော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၁) တဗ္ဘာဝမတ္တနိဝတ္တိယံ။ မနုဿတ္တမတ္တံ နတ္ထိ, အညံ သမာနန္တိ သဒိသတာ ဟေတ္ထ သူစီယတိ။ ‘‘အဿမဏော သမဏပဋိညော (အ။ နိ။ ၃။၁၃, ၂၇၊ ပု။ ပ။ ၉၁, ၁၂၄), အပုတ္တော’’တိ တထာ သမ္ဘာဝနီယဂုဏနိဝတ္တိယံ။ ဂရဟာ ဟိ ဧတ္ထ ဉာယတိ။ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉), အနုဒရာ ကညာ’’တိ တဒနပ္ပဘာဝနိဝတ္တိယံ။ ‘‘အနုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၇) တံသဒိသဘာဝနိဝတ္တိယံ။ အတီတာနဉှိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ, ဥပ္ပါဒိဓမ္မာနဉ္စ ပစ္စယေကဒေသနိဗ္ဗတ္တိယာ အာရဒ္ဓုပ္ပါဒဘာဝါ, ကာလဝိနိမုတ္တဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဥပ္ပန္နာနုကူလတာ, ပဂေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနန္တိ တဗ္ဗိဓုရဘာဝေါ ဧတ္ထ ဝိညာယတိ။ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁) တဒပရိယောသာနနိဝတ္တိယံ။ တန္နိဋ္ဌာနဉှေတ္ထ ပကာသီယတိ။ ဣမေသံ ပန အတ္ထာနံ အသမ္ဘဝတော ပါရိသေသေန ယထာ ကုသလပဋိပက္ခာ ဓမ္မာ အကုသလာ, ဧဝံ ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာတိ ကတွာ ဉာဏပဋိပက္ခော ဓမ္မော အညာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၅။) [သျ]သုခသညာယ ဂဟေတွာ ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခတာဟိ ဝိညူဟိ ဒုက္ခန္တေွဝ ဂဟေတဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ သုခန္တိ သညာယ အဘိနိဝိသိတွာ, ဧတေန တတ္ထ တဏှာပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ အာရဘတီတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တဏှာပရိက္ခာရေတိ တဏှာယ ‘‘သုခံ သုဘ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ခတေ ပရိက္ခတေ, အလင်္ကတေတိ အတ္ထော။ တဏှာ ဟိ ဒုက္ခဿ သမုဒယောတိ အဇာနန္တော ဗာလော ‘‘အဟော ဝတာဟံ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ ခတ္တိယမဟာသာလာနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၂) ပရိတဿန္တော ကာယသင်္ခါရေ ပရိက္ခရောတိ။ တဏှာပရိက္ခာရေတိ ဝါ တဏှာယ ပရိဝါရဘူတေ။ တဏှာဝတ္ထုံ ဟိ စက္ခာဒိံ, ရူပါဒိဉ္စ အဘိသင်္ခရိတွာ တံသမင်္ဂီနံ ဒေန္တာ သင်္ခရာ တဏှာယ ဥပနေန္တာ တဿာ ပရိဝါရာ ဝိယ ဟောန္တီတိ။ ဂတိဝိသေသေ ဗြဟ္မလောကာဒိကေ။ အနေကသတပသုဗဒ္ဓဘိံသနော ဝါဇပေယျာဒိကော ယညော။ အမရဏတ္ထာတိ ဂဟိတာ ဒုက္ကရကိရိယာ အမရတပေါ။ အမရော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝေယျံ, ဒေဝညတရော ဝါတိ ပဝတ္တိတာ ဝတစရိယာ အမရတပေါ။ ဒုက္ခတ္တာ ဝါ မရော မာရကော တပေါ အမရတပေါ။ ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌသဒ္ဒေါ ဝိယ မရေ အမရသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဇာတိအာဒိပပါတဒုက္ခဇနနတော မရုပ္ပပါတသဒိသတာ ပုညာဘိသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ။ ‘‘မဟာပရိဠာဟဇနိက’’န္တိ ဣမိနာ အနုဒဟနဋ္ဌေန တိဏုက္ကာသဒိသတံ ပုညဖလဿ ဒဿေတိ။ အပ္ပဿာဒတဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန အဓိကုဋ္ဋနဝိနိဝိဇ္ဈနအင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တပ္ပစ္စယန္တိ တဿ ဝိပရိဏာမဒုက္ခသဘာဝဿ သုဂတိဖလဿ ပစ္စယဘူတံ။ ရမဏီယဘာဝေန စ အဿာဒဘာဝေန စ ဂယှမာနံ ပုညဖလံ ဒီပသိခါမဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာသဒိသံ။ တဒတ္ထော စ ပုညာဘိသင်္ခါရော တံနိပါတလေဟနသဒိသော ဝုတ္တော။ ‘‘သုခေါ ဣမိဿာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ တရုဏာယ မုဒုကာယ လောမသာယ ဗာဟာယ သမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၉) သုခသညာယ အသုဘဘာဝဿ အသလ္လက္ခဏေနေဝ ဧကစ္စကာမပရိဘောဂေါတိ ဗာလော ဝိယ ဂူထကီဠနံ, ကိလေသာဘိဘူတတာယ ကောဓာရတိအဘိဘူတော အသဝသော မရိတုကာမော ဝိယ ဝိသခါဒနံ သမ္ပတိ ကိရိယာခဏေ, အာယတိံ ဖလက္ခဏေ စ ဇိဂုစ္ဆနီယံ, ဒုက္ခဉ္စ အပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ။ လောဘသဟဂတဿ ဝါ ဂူထကီဠနသဒိသတာ, ဒေါသသဟဂတဿ ဝိသခါဒနသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သဘယဿာပိ ပိသာစနဂရဿ ကာမဂုဏသမိဒ္ဓိယာ သုခဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါ ဝိယ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၆။) [သျ]အာရုပ္ပဝိပါကာနံ နိရန္တရတာယ, အနုပလက္ခိယမာနဥပ္ပါဒဝယာနံ ဒီဃသန္တာနတာယ အဂယှမာနဝိပရိဏာမာနံ သင်္ခါရဝိပရိဏာမဒုက္ခဘူတာနမ္ပိ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါတိ, တေသံ ပိသာစနဂရသဒိသတာ, တဒဘိမုခဂမနသဒိသတာ စ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဿ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အဝိဇ္ဇာဘာဝတောဝ သင်္ခါရဘာဝေါ, န အဘာဝတောတိ သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယဘာဝေ သင်္ခေပေန အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ ဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိနာ သုတ္တပဒံ အာဘတံ။ တတ္ထ အဝိဒွါတိ အဝိဒ္ဒသု။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ သမန္နာဂတော, အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇောတိ အဓိပ္ပါယော။
ပဋ္ဌာနပစ္စယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၉၄။ တာဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တရာပေက္ခော နိပါတော, တေန ‘‘အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော’’တိ ဣဒံ တာဝ သိဒ္ဓံ, ဣဒံ ပန အပရံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဣဒံ ပန ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ယမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တံ ဒဿေတုံ ပစ္စယဓမ္မာ နာမ ယေသံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, ယထာ ဝါ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, တဒုဘယေသံ ဗဟုဘာဝတော အနေကဓာဝ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဝိဇ္ဇာယပိ တံ အာသင်္ကန္တော ပုစ္ဆိ ‘‘ကတမေသံ သင်္ခါရာနံ ကထံ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ, ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော ဗဟူ သင်္ခါရာ ဝုတ္တာ။ အဝိဇ္ဇာ စ တေသံ ပစ္စယော ဟောတိ, န သဗ္ဗေသံ ဧကဓာဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဣမေသံ သင်္ခါရာနံ ဧဝံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တတြာတိ တသ္မိံ ပစ္စယဘာဝေ။ ယဒိပိ ‘‘ကတမေသံ သင်္ခါရာန’’န္တိအာဒိနာ အသာဓာရဏတော ပုစ္ဆာ အာရဒ္ဓါ, ဧကဒေသေန ပန သမုဒါယောပလက္ခဏမေတန္တိ ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ ယထာသကံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ တံ ဒဿေတုံ, အဝိဇ္ဇာယ ဝါ ပစ္စယဘာဝေ ပုစ္ဆိတေ တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ပစ္စယဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝံ ဝိသဇ္ဇေတုကာမော ပစ္စယေ တာဝ ပါဠိနယေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတာ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ စ ဘဂဝတာ စတုဝီသတိ ပစ္စယာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံ ဝသေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘ဟေတု စ သော ပစ္စယော စာ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ဟေတုနော, အဓိပတိပစ္စယာဒိဘူတဿ စ ဂဟဏံ သိယာတိ တံ နိဝါရေန္တော အာဟ ‘‘ဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ သော ဧဝ ဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ ပုန အာဟ ‘‘ဟေတုဘာဝေန ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တေန န ဣဓ ဟေတုသဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၇။) [သျ]ဓမ္မဂ္ဂဟဏံ ကတံ, အထ ခေါ ဓမ္မဿ သတ္တိဝိသေသော ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ။ တဿ ဟိ ပစ္စယသဒ္ဒဿ စ သမာနာဓိကရဏတံ သန္ဓာယ ‘‘ဟေတု စ သော ပစ္စယော စ, ဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပရတော ပါဠိယံ ‘‘ဟေတူ ဟေတု…ပေ… ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) တေန တေန ဟေတုဘာဝါဒိဥပကာရေန တဿ တဿ ဓမ္မဿ ဥပကာရကတ္တံ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယော ဟိ ဓမ္မော ယံ ဓမ္မံ အပ္ပစ္စက္ခာယ တိဋ္ဌတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝါ, သော တဿ ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ), ‘‘မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကော ဓမ္မော ဟေတုပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ) စ ဧဝမာဒိနာ ဓမ္မပဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသေန ဓမ္မတော အညာ ဓမ္မသတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဓမ္မေဟေဝ ဓမ္မသတ္တိဝိဘာဝနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဝါ ‘‘ဟေတု စ သော ပစ္စယော စာ’’တိ ဓမ္မေနေဝ ဓမ္မသတ္တိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ‘‘ဟေတုပစ္စယော’’တိအာဒိကော ဥဒ္ဒေသော ကုသလာဒိဥဒ္ဒေသော ဝိယ ဓမ္မပ္ပဓာနော, အထ ခေါ ဓမ္မာနံ ဥပကာရကဘာဝပ္ပဓာနောတိ။
‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ တဗ္ဘာဝေန ပစ္စယဘာဝံ အာရမ္မဏာဒီသု အတိဒိသတိ ‘‘အာရမ္မဏဉ္စ တံ ပစ္စယော စာတိ အာရမ္မဏပစ္စယော, အာရမ္မဏံ ဟုတွာ ပစ္စယော, အာရမ္မဏဘာဝေန ပစ္စယောတိ အတ္ထော’’တိ, န ကမ္မဓာရယမတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၅။ ဝစနာဝယဝေါတိ သာဓနာဝယဝံ သန္ဓာယာဟ။ ဝစနသဘာဝဉှိ သာဓနံ ပရေသံ အဝိဒိတတ္ထဉာပနတော လောကေ သာဓနန္တိ ပါကဋံ ပညာတံ။ တထာ ဟိ နံ အဝယဝလက္ခဏံ, ဝစနသဘာဝဉ္စ သာဓနံ, အဝယဝပက္ခာဒီနိ ဝစနာနိ သာဓနန္တိ စ ဉာယဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ပဋိညာ, ဟေတူတိအာဒီသူတိ ပဋိညာ, ဟေတု, ဥဒါဟရဏ, ဥပနယ, နိဂမနာနိ။ ဥဒါဟရဏသာဓမ္မိယာ သာဓျသာဓနံ ဟေတု။ ဝိရူပေါ ဟေတူတိ စ ဧဝမာဒီသု ကာရဏံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏလက္ခဏံ, သမ္ပာပကလက္ခဏမ္ပိ ဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဿာပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတာယ, ဉာပကလက္ခဏံ ပန ဝစနာဝယဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ။ ကာမံ မူလမ္ပိ ကာရဏလက္ခဏံ ကာရဏမေဝ, ကာရဏန္တိ ပနေတ္ထ ပစ္စယဟေတု ဂဟိတော။ မူလန္တိ ဟေတုဟေတူတိ ကာရဏဝိသေသဝိသယတ္တာ မူလဿ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ဧတီတိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ ဝတ္တတီတိ, တဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတီနံ သာဓာရဏဝစနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တိဋ္ဌတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝါ’’တိ။ ဧကစ္စော ဟိ ပစ္စယော ဌိတိယာ ဧဝ ဥပကာရကော ဟောတိ ယထာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော,
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၈။) [သျ]ဧကစ္စော ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ယထာ အနန္တရာဒိကော, ဧကစ္စော ဥဘယဿ ယထာ ဟေတုအာဒယော။
ဥပကာရကလက္ခဏောတိ စ ဓမ္မေန ဓမ္မသတ္တိံ ဥပကာရံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟိနောတိ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထာတိ ဟေတု, အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဟိ-သဒ္ဒေါ မူလသဒ္ဒေါ ဝိယ ပတိဋ္ဌတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟိနောတိ ဝါ ဧတေန ကမ္မနိဒါနဘူတေန ဥဒ္ဓံ ဩဇံ အတိဟရန္တေန မူလေန ဝိယ ပါဒပေါ တပ္ပစ္စယံ ဖလံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဟေတု။ အတ္တနော ဖလံ ကရောတီတိ ကာရဏံ။ နိဒဒါတိ ဒဿေန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ နိဒါနံ။ သမ္ဘဝတိ တံ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ပဘဝေါတိ ပစ္စယဟေတုသဒ္ဒေဟိ ဣတရေသမ္ပိ သမာနတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ကာရဏဝိသေသဝိသယော ဟေတုသဒ္ဒေါ, ကာရဏသာမညဝိသယော ပစ္စယသဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘မူလဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟေတုအတ္ထော, ပစ္စယဋ္ဌော စ ဟေဋ္ဌာ ပပဉ္စဝသေန ဝုတ္တောတိ တံ သင်္ခိပ္ပံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သင်္ခေပတော…ပေ… ဟေတုပစ္စယော’’တိ။
ယထာ သာလိဝီဟိဗီဇာဒီနိ တံတံဩသဓီနံ သာလိဝီဟိအာဒိဘာဝဿ သာဓကာနိ, မဏိအာဒိပ္ပဘာဝတ္ထူနိ စ နီလာဒိဝဏ္ဏာနိ နီလာဒိပ္ပဘာသာဓကာနိ, ဧဝံ ဟေတုပစ္စယော ယထာရဟံ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကုသလာဒိဘာဝဿ သာဓကောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သော သာလိအာဒီန’’န္တိအာဒိနာ။ အာစရိယာနန္တိ စ ရေဝတာစရိယံ သန္ဓာယာဟ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဟေတုပစ္စယော ယဒိ ကုသလာဒိဘာဝသာဓကော, ဧဝံ သတိ။ န သမ္ပဇ္ဇတိ န သိဇ္ဈတိ။ ယထာ ကုသလာကုသလဟေတု တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ ကုသလာကုသလဘာဝါယ န ပရိယတ္တော, ဧဝံ အဗျာကတောပိ ဟေတု တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ အဗျာကတဘာဝါယ။ သဘာဝေနေဝ ဟိ တံ အဗျာကတန္တိ အာဟ ‘‘န ဟိ သော တေသံ ကုသလာဒိဘာဝံ သာဓေတီ’’တိ။ ဟေတုပစ္စယော စ တေသံ ဟောတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘န စ ပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိနာ ဧတေနာတိ ဧတေန ဟေတုနာ အဗျာကတဘာဝသာဓကေန ဝိနာ အဟေတုကတ္တာ, အဗျာကတဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ သဘာဝေနေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘ယောနိသော, ဘိက္ခဝေ, မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နာ စေဝ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ စ ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၆၇) ဝစနေဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၆၉။) [သျ]ကုသလဘာဝဿ ယောနိသောမနသိကာရပ္ပဋိဗဒ္ဓတာ သိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရပ္ပဋိဗဒ္ဓေါ ကုသလဘာဝေါ’’တိ။ ဧတေနေဝ အကုသလအဗျာကတဘာဝါပိ ကုသလဘာဝေါ ဝိယ န ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယံ ပနေကေ မညေယျုံ ‘‘အဟေတုကဟေတုဿ အကုသလဘာဝေါ ဝိယ သဟေတုကဟေတူနမ္ပိ သဘာဝတောဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ, အညေသံ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုပဋိဗဒ္ဓေါ’’တိ, တဿ ဥတ္တရံ ဝတ္တုံ ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အလောဘော ကုသလော ဝါ သိယာ အဗျာကတော ဝါတိ ယဒိ အလောဘော သဘာဝတော ကုသလော, သော ကုသလသဘာဝတ္တာ အဗျာကတော န သိယာ။ အထ အဗျာကတော တံသဘာဝတ္တာ ကုသလော န သိယာ အလောဘသဘာဝဿ အဒေါသတ္တာဘာဝေါ ဝိယ။ ယသ္မာ ပန ဥဘယထာပိ ဟောတိ, တသ္မာ ယထာ ဥဘယထာ ဟောန္တေသု သဒ္ဓါဒီသု သမ္ပယုတ္တေသု ဟေတုပဋိဗဒ္ဓံ ကုသလာဒိဘာဝံ ပရိယေသေထ, န သဘာဝတော, ဧဝံ ဟေတူသုပိ ကုသလာဒိတာ အညပဋိဗဒ္ဓါ ပရိယေသိတဗ္ဗာ, န သဘာဝတောတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပယုတ္တဟေတူသု သဘာဝတောဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ’’တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ သာ ပန ပရိယေသိယမာနာ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဟေတူသု ဝိယ သမ္ပယုတ္တေသုပိ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓေါ ကုသလာဒိဘာဝေါ, န ဟေတုပဋိဗဒ္ဓေါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝိရုဠှမူလာ ဝိယာတိ ဧတေန မူလာနိ ဝိယ မူလာနီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေနာ’’တိ။ သွာယံ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ, ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, ကုသလော ဓမ္မော ကုသလာဗျာကတဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, အကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလာဗျာကတဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿာ’’တိ ဧဝံ သတ္တဓာ ပဉှာဝါရေ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ဟေတုကိစ္စံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ, တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁), တတ္ထ ပဌမော ဟေတုသဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ပစ္စယဓမ္မနိဒ္ဒေသော, တေနဿ ဟေတုဘာဝေန ဥပကာရကတာ ဟေတုပစ္စယတာတိ ဒဿေတိ။ ဒုတိယော ပစ္စယုပ္ပန္နဝိသေသနံ, တေန န ယေသံ ကေသဉ္စိ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဟေတူ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော, အထ ခေါ ဟေတုနာ သမ္ပယုတ္တာနမေဝါတိ ဒဿေတိ။ နနု စ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၀။) [သျ]သမ္ပယုတ္တသဒ္ဒဿ သာပေက္ခတ္တာ ဒုတိယေ ဟေတုသဒ္ဒေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ အညဿ အပေက္ခိတဗ္ဗဿ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဟေတူ အတ္တနာဝ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယောတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ? နာယမေကန္တော။ ဟေတုသဒ္ဒေါ ဟိ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထေဝ ဗျာဝဋော ယဒါ ဂယှတိ, န တဒါ သမ္ပယုတ္တဝိသေသနံ ဟောတီတိ သမ္ပယုတ္တအဝိသိဋ္ဌာ ယေ ကေစိ ဂဟိတာ ဘဝေယျုန္တိ။ နနု စ ယထာ ‘‘အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ, အရူပိနော ဣန္ဒြိယာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ဒုတိယေန အာဟာရဂ္ဂဟဏေန, ဣန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေန စ ဝိနာပိ အာဟာရိန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တကာဝ ဂယှန္တိ, ဧဝမိဓာပိ သိယာတိ? န, အာဟာရိန္ဒြိယာသမ္ပယုတ္တဿ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာဘာဝတော ဟိ တတ္ထ ဒုတိယေ အာဟာရိန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေ အသတိပိ တံသမ္ပယုတ္တကာဝ ဂယှန္တီတိ တံ န ကတံ, ဣဓ ပန ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ကတ္တဗ္ဗံ ဒုတိယံ ဟေတုဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ သော ဧဝ သမ္ပယုတ္တကဟေတူတိ ဝိသေသနဿ အကတတ္တာ ယော ကောစိ ဟေတု ယဿ ကဿစိ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယောတိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌဿေဝ ဟေတုနော ပုန သမ္ပယုတ္တဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဝိနာပိ ဒုတိယေန ဟေတုသဒ္ဒေန ဟေတုသမ္ပယုတ္တဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ တဿ ဂဟဏံ ကတံ။
အထ ဝါ အသတိ ဒုတိယေ ဟေတုသဒ္ဒေ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော, န ပန ဟေတူနန္တိ ဧဝမ္ပိ ဂဟဏံ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ သော ဝုတ္တော။ တေန ဟေတုသမ္ပယုတ္တဘာဝံ ယေ လဘန္တိ, တေသံ သဗ္ဗေသံ ဟေတူနံ, အညေသမ္ပိ ဟေတူ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဟေတုဈာနမဂ္ဂါ ပတိဋ္ဌာမတ္တာဒိဘာဝေန အညဓမ္မနိရပေက္ခာ, န အာဟာရိန္ဒြိယာ ဝိယ သာပေက္ခာ ဧဝ, တသ္မာ ဧတေသွေဝ ဒုတိယံ ဟေတာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အာဟာရိန္ဒြိယာ ပန အာဟရိတဗ္ဗဤသိတဗ္ဗာပေက္ခာ ဧဝ, တသ္မာ တေ ဝိနာပိ ဒုတိယေန အာဟာရိန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာ ဧဝ အာဟရိတဗ္ဗေ, ဤသိတဗ္ဗေ စ အာဟာရိန္ဒြိယဘူတေ, အညေ စ သမ္ပယုတ္တကေ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီတိ တံ တတ္ထ န ကတံ။ ဣဓ စ ဒုတိယေန ဟေတုဂ္ဂဟဏေန ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဟေတုနာ, ပစ္စယဘူတေနေဝ စ သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတူနံ, အညေသဉ္စ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပုန ဝိသေသေန ကိစ္စံ နတ္ထီတိ ပဉှာဝါရေ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၁။) [သျ]‘‘ကုသလာ ဟေတူ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒီသု ဒုတိယံ ဟေတုဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၆။ အာရမ္မဏဘာဝေနာတိ ဝိသယဘာဝေန, အာလမ္ဗိတဗ္ဗဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အာရဘိတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ရူပါယတနာဒိမတ္တေ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဧကသ္မိံ အဋ္ဌတွာ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘာ’’တိ (ပဋ္ဌာ ၁။၁။၂) အနိယမေန သဗ္ဗရူပါယတနာနံ…ပေ… သဗ္ဗဓမ္မာယတနာနဉ္စ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ရူပါဒိဘေဒေန ဆဗ္ဗိဓေသု သင်္ခတာသင်္ခတပညတ္တိဓမ္မေသု န ကောစိ ဓမ္မော အာရမ္မဏပစ္စယော န ဟောတီတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။ အာလမ္ဗိတွာတိ ဂဟေတွာ။ ဧကန္တသာရမ္မဏဘာဝတော အနာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘အာရဗ္ဘေဝါ’’တိ။ သွာယံ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ, ကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, ကုသလဿ, အဗျာကတဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, ကုသလဿ, အကုသလဿာ’’တိ ဧဝံ နဝပ္ပကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၇။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေနာတိ ပမုခဘာဝေန။ အတ္တာဓီနာနဉှိ ပတိဘူတော ဓမ္မော အဓိပတိ။ သော တေသံ ပမုခဘာဝေန ပဝတ္တတိ။ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကိံ နာမ န သိဇ္ဈတီ’’တိအာဒိကံ ပုရိမာဘိသင်္ခါရူပနိဿယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တုပ္ပါဒေ ဆန္ဒာဒယော ဓုရဘူတာ ဇေဋ္ဌကဘူတာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သာဓယမာနာ ဝသေ ဝတ္တယမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ တေသံ ဝသေန ဝတ္တန္တိ ဟီနာဒိဘာဝေန တဒနုဝတ္တနတော, တေန တေ အဓိပတိပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဂရုကာတဗ္ဗမ္ပိ အာရမ္မဏံ တန္နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရာနံ အဿာဒနပစ္စဝေက္ခဏမဂ္ဂဖလာနံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယမာနံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ။ တသ္မာ အယံ အတ္တာဓီနာနံ ပတိဘာဝေန ဥပကာရကတ္တာ အဓိပတိပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆန္ဒာဓိပတီတိ ဆန္ဒသင်္ခါတော အဓိပတိ, ဆန္ဒံ ဓုရံ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ စိတ္တုပ္ပတ္တိကာလေ ဥပ္ပန္နဿ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒဿေတံ နာမံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ ပန ယထာ ဟေတုပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ ‘‘အဓိပတီ အဓိပတိသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၃) နယေန ဝုတ္တန္တိ?
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၂။) [သျ]ဧကက္ခဏေ အဘာဝတော။ ဟေတဝေါ ဟိ ဒွေ တယောပိ ဧကက္ခဏေ ဟေတုပစ္စယာ ဟောန္တိ, မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကဘာဝဿ အဝိဇဟနတော။ အဓိပတိ ပန ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ဥပကာရကော, န စ ဧကက္ခဏေ ဗဟူ ဇေဋ္ဌကာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဧကတော ဥပ္ပန္နာနမ္ပိ တေသံ ဧကက္ခဏေ အဓိပတိပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထီတိ ‘‘အဓိပတီ အဓိပတိသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ။
ယံ ယံ ဓမ္မန္တိ ယံ ယံ အာရမ္မဏဓမ္မံ။ ဂရုံ ကတွာတိ ဂရုကာရစိတ္တီကာရဝသေန ဝါ အဿာဒနဝသေန ဝါ ဂရုကာရိကံ လဒ္ဓဗ္ဗံ အဝိဇဟိတဗ္ဗံ အနဝညာတံ ကတွာ။ တေ တေ ဓမ္မာတိ တေ တေ ဂရုကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ။ တေသံ တေသန္တိ တံတံဂရုကာရကဓမ္မာနံ။ အဓိပတိပစ္စယေနာတိ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယေန။ သွာယံ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ သဟဇာတာရမ္မဏေဟိ, အကုသလဿ အာရမ္မဏေနေဝ, အဗျာကတဿ သဟဇာတာရမ္မဏေဟိ, ကုသလာဗျာကတဿ သဟဇာတေနေဝါတိ ကုသလမူလာ စတ္တာရော, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ သဟဇာတာရမ္မဏေဟိ, အဗျာကတဿ သဟဇာတေနေဝ, တထာ အကုသလာဗျာကတဿာတိ အကုသလမူလာ တယော, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ သဟဇာတာရမ္မဏေဟိ, ကုသလဿ အာရမ္မဏေနေဝ, တထာ အကုသလဿာတိ အဗျာကတမူလာ တယော’’တိ သင်္ခေပတော ဒသပ္ပကာရော အဓိပတိပစ္စယော။ ဧတ္ထ စ သတ္တဓာ သဟဇာတာဓိပတိ, သတ္တဓာ အာရမ္မဏာဓိပတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၈။ အန္တရာယတီတိ အန္တရံ, ဗျဝဓာယကန္တိ အတ္ထော။ နာဿ အန္တရံ ဝိဇ္ဇတီတိ အနန္တရော, အနန္တရော စ သော ပစ္စယော စာတိ အနန္တရပစ္စယော။ ‘‘အတ္ထာနန္တရတာ အနန္တရပစ္စယော, ကာလာနန္တရတာ သမနန္တရပစ္စယော’’တိအာဒိနာ ဗဟုဓာ ပပဉ္စယန္တိ, အသာရံ ဂန္ထဝိတ္ထာရံ ကရောန္တိ။ ယထာ ပဝတ္တိဩကာသဒါနဝိသေသဘာဝေန နတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ ဝုတ္တာ, န ဧဝံ အနန္တရသမနန္တရပစ္စယာ, ဧတေ ပန စိတ္တနိယမဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာတိ တံ စိတ္တနိယမဟေတုဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟိ ဧသာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနောဝိညာဏဓာတူတိအာဒိ စိတ္တနိယမောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သန္တီရဏာနန္တရာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ, စုတိအနန္တရာ ပဋိသန္ဓီတိ ယဿ ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ ယံ ယံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ တဿ တဒနန္တရုပ္ပါဒနိယမော တံတံသဟကာရိပစ္စယဝိသိဋ္ဌဿ ပုရိမပုရိမစိတ္တဿေဝ ဝသေန ဣဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၃။) [သျ]အတ္ထာနန္တရတာယာတိ အတ္ထေန ကေနစိ ဓမ္မေန အနန္တရတာယ။ ကာလာနန္တရတာယာတိ ကာလဘေဒေန အနန္တရတာယ။ အာစရိယာနန္တိ ဣဓာပိ ရေဝတာစရိယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ကာလာနန္တရတာယ သမနန္တရပစ္စယဘာဝေ, တသ္မိံ ဝါ ယထာဝုတ္တဝိရောဓေ။ ဘာဝနာဗလေန ပန ဝါရိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ယထာ ရုက္ခဿ ဝေဓေ ဒိန္နေ ပုပ္ဖိတုံ သမတ္ထဿေဝ ပုပ္ဖနံ န ဟောတိ, ဝေဓေ ပန အပနီတေ တာယ ဧဝ သမတ္ထတာယ ပုပ္ဖနံ ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ ဘာဝနာဗလေန ဝါရိတတ္တာ သမုဋ္ဌာပနသမတ္ထဿေဝ အသမုဋ္ဌာပနံ, တသ္မိဉ္စ အပဂတေ တာယ ဧဝ သမတ္ထတာယ သမုဋ္ဌာပနံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တမ္ပိ ဝစနံ ကာလာနန္တရတာ နတ္ထိ သတ္တာဟာဒိနာ ကာလေန အန္တရိတဘာဝတော။ ဧတဒေဝ ‘‘ကာလန္တရိတတာ အတ္ထိ’’ ဣစ္စေဝ ဝဒါမ။ နနု စ ကာလော နာမ ကောစိ ပရမတ္ထတော နတ္ထီတိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကန္တော အာဟ ‘‘ကာလာနန္တရ…ပေ… လဒ္ဓီ’’တိ။
ဗျဉ္ဇနမတ္တတောဝေတ္ထ နာနာကရဏံ ပစ္စေတဗ္ဗံ, န အတ္ထတောတိ ဥပစယသန္တတိအဓိဝစနနိရုတ္တိပဒါနံ ဝိယ သဒ္ဒတ္ထမတ္တတော နာနာကရဏံ, န ဝစနီယတ္ထတောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ သဒ္ဒတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ နိရောဓုပ္ပါဒန္တရာဘာဝတော နိရန္တရုပ္ပါဒနသမတ္ထတာ အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ။ ရူပကလာပါနံ ဝိယ သဏ္ဌာနာဘာဝတော, ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သဟာဝဋ္ဌာနာဘာဝတော စ ‘‘ဣဒမိတော ဟေဋ္ဌာ, ဥဒ္ဓံ, တိရိယ’’န္တိ ဝိဘာဂါဘာဝါ အတ္တနာ ဧကတ္တမိဝ ဥပနေတွာ သုဋ္ဌု အနန္တရဘာဝေန ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာ သမနန္တရပစ္စယတာ။ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာတိ စ အဗျာပါရတ္တာ ဓမ္မာနံ ယသ္မိံ ယဒါကာရေ နိရုဒ္ဓေ, ဝတ္တမာနေ ဝါ သတိ တံတံဝိသေသဝန္တော ဓမ္မာ ဟောန္တိ, တဿ သောဝ အာကာရော ဝုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိမတ္တမေဝ စ ဥပါဒါယ ကာလဝေါဟာရောတိ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနဖလသမာပတ္တီနံ အသညဘဝါ စဝန္တဿ, ပုရိမစုတိပစ္ဆိမပဋိသန္ဓီနဉ္စ နိရောဓုပ္ပါဒနိရန္တရတာယ ကာလန္တရတာ နတ္ထိ။ န ဟိ တေသံ အန္တရာ အရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ, ယံ ဥပါဒါယ ကာလန္တရတာ ဝုစ္စေယျ, န စ ရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိ အရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အန္တရံ ကရောတိ အညသန္တာနတ္တာ။ ရူပါရူပသန္တတိယော ဟိ ဒွေ အညမညံ ဝိသဒိသသဘာဝတ္တာ အညမညူပကာရဘာဝေန ပဝတ္တမာနာပိ ဝိသုံယေဝ ဟောန္တိ။ ဧကသန္တတိယဉ္စ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ မဇ္ဈေ ပဝတ္တမာနံ တံသန္တတိပရိယာပန္နတာယ အန္တရကာရကံ ဟောတိ။ တာဒိသဉ္စ ကိဉ္စိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၄။) [သျ]နေဝသညာနာသညာယတနဖလသမာပတ္တီနံ မဇ္ဈေ နတ္ထိ, န စ အဘာဝေါ အန္တရကာရကော ဟောတိ အဘာဝတ္တာ ဧဝ။ တသ္မာ ဇဝနာနန္တရဿ ဇဝနဿ ဝိယ, ဘဝင်္ဂါနန္တရဿ ဘဝင်္ဂဿ ဝိယ စ နိရန္တရတာ သုဋ္ဌု အနန္တရတာ ဟောတီတိ တထာ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာ နေဝသညာနာသညာယတနစုတီနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေါ စေတ္ထ အနန္တရပစ္စယာဒီနံ ပါကဋောတိ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပန ဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆေဒေန ဂဟိတာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝစနံ အလဘန္တာနံ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၄) အနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ န သော ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝါတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ ကုသလာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ပစ္စုပ္ပန္နဂ္ဂဟဏံ အပရိစ္ဆေဒံ။ ယတော ဥပ္ပတ္တိမတ္တသမင်္ဂိနော ဧဝ ဂဟဏံ သိယာ။ တေနေဝ စ အတီတတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒယော န သန္တီတိ။ တဿ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ, ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, အကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော ကုသလဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အကုသလဿာ’’တိ သတ္တဓာ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၉၉။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သဟ ဥပ္ပါဒနဘာဝေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေန ပါကဋေန ဌိတိယာပိ ပစ္စယဘာဝံ နိဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အညထာ ပဒီပနိဒဿနံ န ယုဇ္ဇေယျ။ ပဒီပေါ ဟိ ပဘာသဿ ဌိတိယာပိ ပစ္စယော, န ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝ။ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သဟဇာတဘာဝေန ဥပကာရကတာ သဟဇာတပစ္စယတာ။ ဩက္ကန္တိက္ခဏေတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ တသ္မိံ ဟိ ခဏေ နာမရူပံ ဩက္ကန္တံ ဝိယ ပရလောကတော အာဂန္တွာ ဣဓ မာတုကုစ္ဆိအာဒိံ ပဝိသန္တံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ သော ခဏော ဩက္ကန္တိက္ခဏောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ရူပန္တိ ဟဒယဝတ္ထုယေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တဉှိ နာမဿ, နာမဉ္စ တဿ သဟဇာတပစ္စယော ဟောတိ။ စိတ္တစေတသိကာတိ ပဝတ္တိယံ စတ္တာရော ခန္ဓာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ အဘာဝတော။ ရူပိနော ဓမ္မာတိ ဟဒယဝတ္ထုံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဩက္ကန္တိက္ခဏေ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တထာပိ တေန ခဏန္တရေ သဟဇာတပစ္စယဘာဝေါ ရူပဓမ္မာနံ န နိဝါရိတောတိ တန္နိဝါရဏတ္ထမိဒံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စိ ကာလေတိ ကေစိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေတိ အတ္ထော, တေန ရူပိနော ဓမ္မာ ကေစိ ဝတ္ထုဘူတာ ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိသန္ဓိကာလေတိ အညေသံ ရူပဓမ္မာနံ, ဝတ္ထုနော စ ပဝတ္တိယံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၅။) [သျ]အရူပဓမ္မာနံ သဟဇာတပစ္စယဘာဝံ ပုဗ္ဗေ အနိဝါရိတံ နိဝါရေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကိဉ္စိ ကာလ္လ’န္တိ ဝါ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ တထာ အဝတွာ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေန ကိဉ္စီတိ ဥပယောဂေကဝစနံ။ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓေ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ ဇာယတိ။ ‘‘ကာလေ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓေ ဘုမ္မေကဝစနန္တိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမေန စ ‘‘ဧကော ခန္ဓော, ဝတ္ထု စ တိဏ္ဏန္နံ ခန္ဓာန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၉) အာဒိဝစနေန နာမသဟိတံ ဧဝ ဝတ္ထု နာမဿ ပစ္စယောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာပန္နေ ဣတရေန ကေဝလဿ စ တထာဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ သွာယံ သဟဇာတပစ္စယော ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ, အဗျာကတဿ, ကုသလာဗျာကတဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, အဗျာကတဿ, အကုသလာဗျာကတဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, ကုသလာဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ, အကုသလာဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၉) နဝဝိဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၀။ အတ္တနော ဥပကာရကဿ ဥပကာရကတာ အညမညပစ္စယတာ။ တထာ ဟိဿ တိဒဏ္ဍံ နိဒဿိတံ။ ဥပကာရကတာ စ အညမညတာဝသေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, န သဟဇာတတာဒိဝသေန။ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ ဟိ ကောစိ အညမညပစ္စယော န ဟောတိ, န စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဓမ္မေဟိ ဝိနာ ဣမဿ ပဝတ္တိ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ သဟဇာတာဒိပစ္စယော စ ဟောန္တောယေဝ ဟိ ကောစိ အညမညပစ္စယော ဟောတိ။ ယဒိ စ အတ္တနော ဥပကာရကဿ ဥပကာရကတာမတ္တံ အညမညပစ္စယော သိယာ, ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတဘာဝေန ဥပကာရဿ ဥပကာရကာ ဝတ္ထုခန္ဓာ အညမညပစ္စယာ သိယုံ, န စ တံ ဣစ္ဆိတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပကာရကတာ စ အညမညဝသေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။ အယဉ္စ ဥပ္ပတ္တိယာ, ဌိတိယာ စ ဥပကာရကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿာ’’တိ တိဝိဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၁။ တရုအာဒီနံ ပထဝီ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန ပထဝီဓာတု သေသဓာတူနံ, စက္ခာဒယော စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဥပကာရကာ စိတ္တကမ္မဿ ပဋာဒယော ဝိယ နိဿယာကာရေန ခန္ဓာဒယော တံတံနိဿယာနံ ခန္ဓာဒီနံ။ ပထဝီဓာတုယံ ပတိဋ္ဌာယ ဧဝ ဟိ သေသဓာတုယော ဥပါဒါရူပါနိ ဝိယ ယထာသကံ ကိစ္စံ ကရောန္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၆။) [သျ]အဓိဋ္ဌာနာကာရေနာတိ အာဓာရာကာရေန။ အာဓာရာကာရော စေတ္ထ တေသံ သာတိသယံ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယတော ဘူတာနိ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝဉ္စ ကတွာ စက္ခာဒီနမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန ဥပကာရကတာ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ယထာဝုတ္တံ တဒဓီနဝုတ္တိတာဝိသေသံ မုဉ္စိတွာ အညော စက္ခာဒီသု အဒေသကာနံ အရူပဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနာကာရော သမ္ဘဝတိ။ ယဒိပိ ယံ ယံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ယေ ယေ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တေသံ သဗ္ဗေသံ တဒဓီနဝုတ္တိဘာဝေါ။ ယေန ပန ပစ္စယဘာဝဝိသေသေန စက္ခာဒီနံ ပဋုမန္ဒဘာဝေသု စက္ခုဝိညာဏာဒယော တဒနုဝိဓာနာကာရေနေဝ ပဝတ္တန္တိ, သွာယမိဓ တေသံ တဒဓီနဝုတ္တိတာသိဒ္ဓေါ ဝိသေသောတိ။ ဧဝဉှိ ပစ္စယဘာဝသာမညေ သတိပိ အာရမ္မဏပစ္စယတော နိဿယပစ္စယဿ ဝိသေသော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ သွာယံ နယော ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတောဝ။ ဆဋ္ဌော ပနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ’’တိ ဣဒံ န လဗ္ဘတိ။ ယံ ပနေတ္ထ လဗ္ဘတိ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ ကေစီ’’တိ, တတ္ထ တေ ဧဝ ဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခာယတန’’န္တိအာဒိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ယံ ရူပန္တိ ဟဒယဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန နိဿယပစ္စယော တေရသဝိဓော။ ကထံ? သဟဇာတတော ကုသလမူလာ တယော, တထာ အကုသလမူလာ, အဗျာကတမူလေသု ပန ပုရေဇာတံ လဗ္ဘတိ။ အဗျာကတဉှိ အဗျာကတဿ သဟဇာတမ္ပိ ပစ္စယော ဟောတိ, ပုရေဇာတမ္ပိ ကုသလဿ ပုရေဇာတမေဝ, တထာ အကုသလဿ, ကုသလာဗျာကတံ သဟဇာတပုရေဇာတတော ကုသလဿ, သဟဇာတတော ဧဝ အဗျာကတဿ, တထာ အကုသလာဗျာကတ’’န္တိ ဧဝံ တေရသ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၂။ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ အတ္တနော ဖလေန နိဿိတောတိ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ နိဿယောတိ ဝတွာ တတ္ထ ယော ဘုသော နိဿယော, တံ ဥပနိဿယောတိ နိဒ္ဓါရေတိ။ ဗလဝကာရဏဘာဝေန ဥပကာရကောတိ အာရမ္မဏဘာဝဝသေန အနန္တရံ အနုရူပစိတ္တုပ္ပါဒနသမတ္ထတာဝသေန, ကေဝလဉ္စ ဗလဝန္တံ ကာရဏံ ဟုတွာ ဥပကာရကော။ တေနာဟ ‘‘သော’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ဒါနံ ဒတွာတိ ဒေယျဓမ္မံ စဇိတွာ။ ယာယ ဝါ စေတနာယ သော ဒိယျတိ, သာ စေတနာ ဒါနံ။ ဒတွာတိ တံ စေတနံ ပရိယောဒပေတွာ ဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ။ သီလံ သမာဒိယိတွာတိ ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂါဒိဝသေန နိစ္စသီလံ ဂဏှိတွာ။ ဣမိနာ သမာဒါနဝိရတိယေဝ ဒဿိတာ, သမ္ပတ္တဝိရတိသမုစ္ဆေဒဝိရတိယော ပန လောကေ ‘‘သီလ္လ’န္တိ အပါကဋတ္တာ န ဝုတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၇။) [သျ]အာရမ္မဏပစ္စယော ပန ဟောန္တိယေဝ။ တတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ သေက္ခာနံယေဝ ကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ, န ဣတရေသံ။ ဥပေါသထကမ္မန္တိ ‘‘ပါဏံ န ဟနေ, န စာဒိန္နမာဒိယေ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၀၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဥပေါသထသီလံ။ တံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခတီတိ တံ ယထာဝုတ္တံ ကုသလံ သေက္ခောပိ ပုထုဇ္ဇနောပိ ပစ္စဝေက္ခတိ, အရဟာပိ တံ ပစ္စဝေက္ခတေဝ။ အရဟတောပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ကတံ ကုသလံ ကုသလမေဝ။ ယေန ပန စိတ္တေန ပစ္စဝေက္ခတိ, တံ ကိရိယစိတ္တံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ကုသလော ကုသလဿာ’’တိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ န လဗ္ဘတိ။ ပုဗ္ဗေ သုစိဏ္ဏာနီတိ ‘‘ဒတွာ ကတွာ’’တိ ဟိ အာသန္နကတာနိ ဝုတ္တာနိ, ဣမိနာ န အာသန္နကတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ, ဒါနာဒီဟိ ဝါ သေသာနိ ကာမာဝစရကုသလာနိ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ဈာနံ သမာပန္နော ဈာနတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ။ ‘‘ဈာနံ ဝုဋ္ဌဟိတွာ’’တိပိ ပါဠိ။ သေက္ခာ ဂေါတြဘုန္တိ သောတာပန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ဂေါတြဘုံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘‘ဝေါဒါန’’န္တိ ဣဒံ ပန သကဒါဂါမိအနာဂါမိနော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ တံ စိတ္တံ ဝေါဒါနံ နာမ ဟောတိ။ သေက္ခာတိ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမိနော။ မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ မဂ္ဂဖလဘဝင်္ဂါတိက္ကမဝသေန အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ, သုဒ္ဓမဂ္ဂတောယေဝ ပန ဝုဋ္ဌာယ ပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကုသလံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၄) ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယဒိပိ နာနတ္တံ အကတွာဝ ဝိဘတ္တော, တထာပိ ဣဒမ္ပိ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယာနံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
နေသံ စိတ္တစေတသိကာနံ အနန္တရပစ္စယအနန္တရူပနိဿယာနံ နိက္ခေပဝိသေသော အတ္ထိ။ ယသ္မာ ပုရိမော အဗျာကတဓမ္မဝသေန ပဝတ္တော, ဣတရော ကုသလာဒိဝသေနပီတိ သောပိ နိက္ခေပဝိသေသော အတ္ထတော ဧကီဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတိ သဗ္ဗေသုပိ စိတ္တုပ္ပါဒေသု တဒုဘယဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပီတိအာဒိ အနန္တရအနန္တရူပနိဿယာနံ ဝိသေသဒဿနံ။ ယထာ ဟီတိအာဒိ အနန္တရူပနိဿယဿ သမ္ဘဝဒဿနံ။
ပကတောတိ ဧတ္ထ ပ-ကာရော ဥပသဂ္ဂေါ, သော အတ္တနော ဖလဿ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထဘာဝေန သုဋ္ဌုကတတံ ဒီပေတိ။ တထာ စ ကတံ အတ္တနော သန္တာနေ ကတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သန္တာနေ’’တိအာဒိ။ ကရဏဉ္စ ဒုဝိဓံ နိပ္ဖါဒနံ, ဥပသေဝနဉ္စာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နိပ္ဖါဒိတော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၈။) [သျ]နိပ္ဖါဒနံ ဟေတုပစ္စယသမောဓာနေန ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပသေဝနံ ပန ကာယေ အလ္လီယာပနဝသေန ဥပယောဂူပသေဝနံ, ဝိဇာနနသဉ္ဇာနနာဒီနံ ဝသေန အာရမ္မဏူပသေဝနဉ္စ။ တေနေဝ အနာဂတာနမ္ပိ ဥတုသမ္ပဒါဒီနံ အာရမ္မဏူပသေဝနေန ဥပသေဝိတာနံ ပကတူပနိဿယတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ, ပဂေဝ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿာပိ ဟိ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နံ ဥတုဘောဇနံ သေနာသနံ ဥပနိဿာယ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၈) ပကတူပနိဿယဘာဝေါ လဗ္ဘတီတိ။ ပကတိယာ ဧဝါတိ ပစ္စယန္တရသင်္ကရရဟိတေန အတ္တနော သဘာဝေနေဝ။ ဥပနိဿယောတိ ဗလဝကာရဏံ ကတွာ။ အနေကပ္ပကာရတော ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော ပဉှာဝါရေ အာဂတနယေန။ ပစ္စယဝါရေ ပန –
‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော, ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ကေသဉ္စိ, ကုသလာ အဗျာကတာနံ, အကုသလာ အကုသလာနံ, ကုသလာနံ ကေသဉ္စိ, အကုသလာ အဗျာကတာနံ, အဗျာကတာ အဗျာကတာနံ, အဗျာကတာ ကုသလာနံ, အဗျာကတာ အကုသလာနံ, ပုဂ္ဂလောပိ, သေနာသနမ္ပိ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉)။
တတ္ထ ယေ ပုရိမာ ယေသံ ပစ္ဆိမာနံ အနန္တရူပနိဿယော ဟောန္တိ, တေ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧကန္တေနေဝ ဟောန္တိ, န ကေသဉ္စိ ကဒါစိ။ တသ္မာ ယေသု ပဒေသု အနန္တရူပနိဿယော လဗ္ဘတိ, တေသု ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ န ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ပုရိမာ ယေသံ ပစ္ဆိမာနံ အာရမ္မဏူပနိဿယော ဝါ ပကတူပနိဿယော ဝါ ဟောန္တိ, တေ တေသံ, န သဗ္ဗေသံ ဧကန္တေန ဟောန္တိ။ ယေသံ ဥပ္ပတ္တိဝိဗန္ဓကာ ပစ္စယာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, တေသံ န ဘဝန္တိ, ဣတရေသံ ဘဝန္တိ။ တသ္မာ ယေသု ပဒေသု အနန္တရပစ္စယော န လဗ္ဘတိ, တေသု ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိဒ္ဓါနံ ပစ္စယဓမ္မာနံ ယေဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, တေသံ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။
ကသိဏပညတ္တိယာ အာရမ္မဏူပနိဿယတာဘာဝတော ဧကစ္စာယ ပညတ္တိယာ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗော ဓမ္မော အာရမ္မဏူပနိဿယော, အနန္တရာတီတော စိတ္တစေတသိကရာသိ အနန္တရူပနိဿယော, ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယာရူပဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၇၉။) [သျ]ပဉ္စဝိဓော ပကတူပနိဿယောတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပဋ္ဌာနဋ္ဌကထာယံ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၃။ ပဌမတရန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နတော ပုရေတရံ။ အယဉှိ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မဝသေနေဝ လဗ္ဘတိ။ ပစ္စယုပ္ပန္နော စ အရူပဓမ္မာယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္တမာနဘာဝေန ဥပကာရကော’’တိ။ နိဿယာရမ္မဏာကာရာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌာ ပုရေဇာတဘာဝေန ဝိနာ ဥပကာရကဘာဝံ အဂစ္ဆန္တာနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပုရေဇာတာကာရေန ဥပကာရကတာ ပုရေဇာတပစ္စယတာ။ ဧဝံ ဝတ္ထာရမ္မဏဝသေန ဒုဝိဓေ ပုရေဇာတပစ္စယေ ‘‘စက္ခာယတန’’န္တိအာဒိ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တံ, ‘‘ရူပါရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ အာရမ္မဏဝသေန။
ယံ ရူပန္တိ ဟဒယဝတ္ထုံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ‘‘ကိဉ္စိ ကာလေ’’တိ ပဝတ္တိကာလဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စိ ကာလေန’’ ဣတိ ပဋိသန္ဓိကာလဝသေန။ ယာနိ အာရမ္မဏပုရေဇာတေန ဝိနာ န ဝတ္တန္တိ, တေသံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတဒဿနေန မနောဒွါရေပိ ယံ ယံ အာရမ္မဏပုရေဇာတေန ဝတ္တတိ, တဿ တဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ သဗ္ဗံ ရူပရူပံ အာရမ္မဏပုရေဇာတန္တိ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပဉှာဝါရေ ‘‘အာရမ္မဏပုရေဇာတံ သေက္ခာ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တီ’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၄)။ ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော, အဗျာကတော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော, အဗျာကတော ဓမ္မော အကုသလဿ ဓမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၄) အဗျာကတမူလကာ တယောဝ ဝါရာ။ တေ စ ပစ္စေကံ ဝတ္ထုပုရေဇာတံ, အာရမ္မဏပုရေဇာတန္တိ ဒွိဓာ ဝိဘတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၄။ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ ပုရေတရံ သိဒ္ဓဘာဝေ သတိ ပစ္စယဓမ္မဿ ပစ္ဆာဇာတတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရေဇာတာန’’န္တိ။ အယဉ္စ နယော ရူပဓမ္မေသု ဧဝ လဗ္ဘတိ, န အရူပဓမ္မေသူတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပဓမ္မာန’’န္တိ။ ယဒိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာ ပုရေတရမေဝ ဇာတာ, ကထံ ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဥပထမ္ဘကတ္တေနာ’’တိ။ ပစ္ဆာဇာတေန ဟိ ဝိနာ သန္တာနာဝိစ္ဆေဒဟေတုဘာဝံ အဂစ္ဆန္တာနံ ဓမ္မာနံ ယေ ပစ္ဆာဇာတာကာရေန ဥပကာရကာ, တေသံ သာ ဝိပ္ပယုတ္တာကာရာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၀။) [သျ]ဥပကာရကတာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယတာ။ ဧဝံ သဗ္ဗပစ္စယာနံ ပစ္စယန္တရာကာရဝိသိဋ္ဌာ ဥပကာရကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဂိဇ္ဈပေါတကသရီရာနံ အာဟာရာသာစေတနာ ဝိယာ’’တိ ဧတေန မနောသဉ္စေတနာဟာရဝသေန ပဝတ္တမာနေဟိ အရူပဓမ္မေဟိ ရူပကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ‘‘အာဟာရာသာ ဝိယာ’’တိ အဝတွာ စေတနာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကာယဿာတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကဘူတုပါဒါယရူပသင်္ခါတဿ ရူပကာယဿ။ သင်္ခေပတော ဌပေတွာ ရူပဓမ္မေ အဝိသိဋ္ဌော အရူပက္ခန္ဓော ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော။ သော ဇာတိဝသေန ကုသလော, အကုသလော, ဝိပါကော, ကိရိယာတိ စတုဗ္ဗိဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၅။ ကုသလာဒိဘာဝေန အတ္တနာ သဒိသဿ ပယောဂေန ကရဏီယဿ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ပဝတ္တနံ အာသေဝနဋ္ဌော, အတ္တသဒိသသဘာဝတာပါဒနံ ဝါသနံ ဝါ။ ပုရိမပုရိမာဘိယောဂေါ ဝိယာတိ ဥဂ္ဂဟဏသဝနဓာရဏာဒိပုရိမာပုရိမာသေဝနာ ဝိယ။ တီသု ပန ဧတေသု ပုရိမာ ပုရိမာတိ သမနန္တရာတီတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနန္တရပစ္စယေ ဝိယ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ အဗျာကတာန’’န္တိအာဒိနာ ဘိန္နဇာတိယေဟိ သဒ္ဓိံ နိဒ္ဒေသော န ကတောတိ? အတ္တနော ဂတိံ ဂါဟေတုံ အသမတ္ထတ္တာ။ ဘိန္နဇာတိကာ ဟိ ဘိန္နဇာတိကာနံ အာသေဝနဂုဏေန ပဂုဏဗလဝဘာဝံ သမ္ပာဒေန္တာ အတ္တနောဝ ကုသလာဒိဘာဝသင်္ခါတံ ဂတိံ ဂါဟေတုံ န သက္ကုဏန္တိ။ တသ္မာ တေဟိ သဒ္ဓိံ နိဒ္ဒေသံ အကတွာ ယေ ယေသံ ဝါသနာသင်္ခါတေန အာသေဝနဂုဏေန ပဂုဏဗလဝဘာဝဝိသိဋ္ဌံ အတ္တနော ကုသလာဒိဘာဝသင်္ခါတံ ဂတိံ ဂါဟေတုံ သမတ္ထာ, တေသံ တေဟိ သမာနဇာတိကေဟေဝ သဒ္ဓိံ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အထ ဝိပါကာဗျာကတံ ကသ္မာ န ဂဟိတံ? အာသေဝနာဘာဝတော။ ဝိပါကာဗျာကတဉှိ ကမ္မဝသေန ဝိပါကဘာဝပ္ပတ္တံ ကမ္မပရိဏာမိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ နိရုဿာဟံ ဒုဗ္ဗလံ သန္တံ အာသေဝနဂုဏေန အတ္တနော သဘာဝံ ဂါဟေတွာ ပရိဘာဝေတွာ နေဝ အညံ ဝိပါကံ ပဝတ္တေတိ, န စ ပုရိမဝိပါကာနုဘာဝံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အထ ခေါ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တံ ပတိတံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗထာပိ ဝိပါကေ အာသေဝနာ နတ္ထီတိ န ဂဟိတံ။ ကုသလာကုသလကိရိယာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ သကမ္မပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ အာသေဝနဂုဏံ န ဂဏှာတီတိ ကုသလာဒယောပိ တဿ အာသေဝနပစ္စယော န ဟောန္တိ။ နာနာဇာတိကတ္တာပိ စေတေ တဿ အာသေဝနာဓာနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၁။) [သျ]န ကရောန္တေဝ။ ဘူမိတော, ပန အာရမ္မဏတော ဝါ နာနာဇာတိကတာ နာမ နတ္ထီတိ ပရိတ္တကုသလကိရိယာ မဟဂ္ဂတကုသလကိရိယာနံ, သင်္ခါရာရမ္မဏဉ္စ ကုသလံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ အာသေဝနပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ သွာယံ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ, အကုသလော ဓမ္မော အကုသလဿ, အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၆) တိဓာဝ ဝုတ္တော။ အဗျာကတဂ္ဂဟဏေန အာဝဇ္ဇနဝဇ္ဇိတာ ကိရိယဓမ္မာ ဂဟိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၆။ စိတ္တပယောဂေါ စိတ္တကိရိယာ, အာယူဟနန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ကာယဝစီပယောဂေါ ဝိညတ္တိ, ဧဝံ စိတ္တပယောဂေါ စေတနာ။ တေန ဟိ သာ ဥပ္ပန္နကိရိယတာဝိသိဋ္ဌေ သန္တာနေ သေသပစ္စယသမာဂမေ ပဝတ္တမာနာနံ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနမ္ပိ တေနေဝ သန္တာနဝိသေသေန ကိရိယာဘာဝေန ဥပကာရိကာ ဟောတိ။ တဿ ဟိ ကိရိယာဘာဝဿ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ပဝတ္တိ, န အညထာ။ သဟဇာတာနံ ပန အာယူဟနကိရိယာဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ဥပကာရိကာတိ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကမ္မန္တိ စ စေတနာကမ္မမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ စေတနာသမ္ပယုတ္တံ ကမ္မံ အဘိဇ္ဈာဒိ ကမ္မပစ္စယော ဟောတိ။ သတိပိ ဝိပါကဓမ္မဘာဝေ စေတနာဝဇ္ဇာနံ အတံသဘာဝတ္တာ ဝိပါကာပိ စေတနာ သဟဇာတကမ္မပစ္စယော ဟောတိယေဝ, သွာယံ ကမ္မပစ္စယော ဇာတိဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၇။ ‘‘နိရုဿာဟသန္တဘာဝေနာ’’တိ ဧတေန သဥဿာဟေဟိ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ သာရမ္မဏာဒိဘာဝေန သဒိသာနမ္ပိ အသဒိသံ ဝိပါကဘာဝံ ဒဿေတိ။ သော ဟိ ဝိပါကာနံ ပယောဂေန အသာဓေတဗ္ဗတာယ ပယောဂေန, အညထာ ဝါ သေသပစ္စယေသု သိဒ္ဓေသု ကမ္မဿ ကဋတ္တာ ဧဝ သိဇ္ဈနတော နိရုဿာဟော သန္တဘာဝေါ ဟောတိ, န ကိလေသဝူပသန္တဘာဝေါ။ တထာသန္တဘာဝတော ဧဝ ဟိ ဘဝင်္ဂါဒယော ဒုဝိညေယျာ။ ပဉ္စဒွါရေပိ ဟိ ဇဝနပ္ပဝတ္တိယာ ရူပါဒီနံ ဂဟိတတာ ဝိညာယတိ, အဘိနိပါတသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏမတ္တာ ပန ဝိပါကာ ဒုဝိညေယျာ ဧဝ။ နိရုဿာဟသန္တဘာဝါယာတိ နိရုဿာဟသန္တဘာဝတ္ထာယ။ ဧတေန တပ္ပစ္စယဝန္တာနံ အဝိပါကာနမ္ပိ ရူပဓမ္မာနံ ဝိပါကာနုကူလံ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ပဝတ္တေတိအာဒိ ပဉှာဝါရနယံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပဋိစ္စဝါရေ ပန ‘‘ဝိပါကာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၂။) [သျ]စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော အညမညံ ဝိပါကပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၄) အာဂတာ။ ဧတ္ထ စ ယေသံ ဧကန္တေန ဝိပါကော ဝိပါကပစ္စယော ဟောတိ, တေသံ ဝသေန နယဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အာရုပ္ပေ ကာမရူပဘူမီသု ဝိယ ဝိပါကော ရူပဿ ပစ္စယော ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၈။ သတိပိ ဇနကဘာဝေ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ အာဟာရာနံ ပဓာနကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ရူပါရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေနာ’’တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တဉှိ သတိပိ ဇနကတ္တေ အရူပီနံ အာဟာရာနံ, အာဟာရဇရူပသမုဋ္ဌာပကရူပါဟာရဿ စ ဟောတိ။ အသတိပိ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပူပတ္ထမ္ဘကရူပါဟာရဿ, အသတိ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေ အာဟာရာနံ ဇနကတ္တံ နတ္ထီတိ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ ပဓာနံ။ အထ ဝါ ဇနယမာနောပိ အာဟာရော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘေန္တော ဇနေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝေါ ဧဝ အာဟာရဘာဝေါတိ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ရူပါဟာရော အတ္တနာ ဇနိတဿ အာဟာရပစ္စယော န ဟောတိ, အညေန ဇနိတဿ ဟောတိ, တသ္မာ ‘ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေနာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ ‘‘အာဟာရော ရူပဿ ပစ္စယော ဟောန္တော အာဟာရပစ္စယော န ဟောတီတိ ဝိရုဒ္ဓမေတ’’န္တိ အပရေ နာနုဇာနန္တိ။ ရူပါဟာရော စေတ္ထ ရူပဓမ္မာနံ ဧဝ အာဟာရပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပါဟာရာ ပန ရူပဓမ္မာနမ္ပိ အာဟာရပစ္စယော ဟောန္တိ။ တဉ္စ ခေါ န ကေဝလံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနမေဝ, အထ ခေါ ကဒါစိ ကဋတ္တာရူပါနမ္ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉှာဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၀၉။ အဓိပတိယဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ န အဓိပတိပစ္စယဓမ္မာနံ ဝိယ ပဝတ္တိနိဝါရကေ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနေန ဂရုဘာဝေါ အဓိပတိယဋ္ဌော, အထ ခေါ ဒဿနာဒိကိစ္စေသု စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ, ဇီဝနေ ကမ္မဇရူပေဟိ အရူပဓမ္မေဟိ စ ဇီဝန္တေဟိ, မနနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ, သုခိတာဒိဘာဝေ သုခိတာဒီဟိ, အဓိမောက္ခပဂ္ဂဟူပဋ္ဌာနာဝိက္ခေပပဇာနနေသု, ‘‘အနညာတံ ဉဿာမီ’’တိ ပဝတ္တိယံ အာဇာနနေ, အညာတာဝိဘာဝေ စ သဒ္ဓါဒိသဟဇာတေဟီတိ ဧဝံ တံတံကိစ္စေသု စက္ခာဒိပစ္စယေဟိ ဓမ္မေဟိ စက္ခာဒီနံ အနုဝတ္တနီယတာ။ တေသု ဟိ ကိစ္စေသု စက္ခာဒီနံ ဣဿရိယံ, တပ္ပစ္စယာနဉ္စ တဒနုဝတ္တနေန တတ္ထ ပဝတ္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဒွယံ န ဂဟိတံ, နနု စေတမ္ပိ လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တီယတီတိ? သစ္စံ အနုဝတ္တီယတိ, န ပန ပစ္စယဘာဝတော။ ယထာ ဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၃။) [သျ]ဇီဝိတာဟာရာ ယေသံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေသံ အနုပါလကဥပတ္ထမ္ဘကာ, အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဘူတာ စ ဟောန္တိ, န ဧဝံ ဣတ္ထိပုရိသဘာဝါ လိင်္ဂါဒီနံ ကေနစိ ပကာရေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။ ယတော ပစ္စယာ သိယုံ, ကေဝလံ ပန ယထာသကေဟိ ဧဝ ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနာနံ လိင်္ဂါဒီနံ ယထာ ဣတ္ထိအာဒိဂ္ဂဟဏဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟောတိ, တတော အညေနာကာရေန တံသဟိတသန္တာနေ အပ္ပဝတ္တိတော လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တနီယတာ, ဣန္ဒြိယတာ စ တေသံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ န တေသံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ စက္ခာဒယော အရူပဓမ္မာနံယေဝါတိ ဧတ္ထ သုခိန္ဒြိယဒုက္ခိန္ဒြိယာနိပိ စက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၀။ လက္ခဏာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဘူတာနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိတက္ကနာဒိဝသေန အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ နိဇ္ဈာနံ ပေက္ခနံ, စိန္တနံ ဝါ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော ဗျာပါရော ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌော။ ‘‘ဌပေတွာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေ သုခဒုက္ခဝေဒနာဒွယ’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘သတ္တ ဈာနင်္ဂါနီ’’တိ ဝစနေန အဈာနင်္ဂါနံ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာနံ နိဝတ္တနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သတ္တ ဈာနင်္ဂါနီ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓေ ‘‘ဌပေတွာ သုခဒုက္ခဝေဒနာဒွယ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? ဝေဒနာဘေဒေသု ပဉ္စသု သုခဒုက္ခဒွယဿ ဧကန္တေန အဈာနင်္ဂဘာဝဒဿနတ္ထံ ဈာနင်္ဂဋ္ဌာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ, သတိပိ ဝါ ဈာနင်္ဂဝေါဟာရေ ဝေဒနာဘေဒဒွယဿ ဧကန္တေန ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာနံ ပန ယဒိပိ ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေါ အတ္ထိ, နဈာနပစ္စယဘာဝေါ ပန နတ္ထီတိ သဗ္ဗာနိပိ သတ္တ ဈာနင်္ဂါနီတိ ဧတ္ထ ဂဟဏံ ကတံ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗာနိပီ’’တိ ဝစနံ သဗ္ဗကုသလာဒိဘေဒသင်္ဂဏှနတ္ထံ, န ပန သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပါဒဂတသင်္ဂဏှနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေသံ ပန ‘‘ဌပေတွာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေ ဝေဒနာတ္တယ’’န္တိ ပါဌော, တေသံ ယထာဝုတ္တော ဝိစာရော စိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၁။ ယတော တတော ဝါတိ သမ္မာ ဝါ မိစ္ဆာ ဝါတိ အတ္ထော။ ပဉှာဝါရေ ပနာတိအာဒိ ယဒိပိ ပစ္စယနိဒ္ဒေသေ တံသမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေန သော အတ္ထော ဉာပိတော ဧဝ, ပဉှာဝါရေ ပန သရူပေနေဝ ဂဟိတောတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ပန ဒွေပိ…ပေ… န လဗ္ဘန္တိ ‘‘ယထာသင်္ချ’’န္တိ ဝစနသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋ္ဌာနဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဒွေပိ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယာ အဟေတုကစိတ္တေသု န လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနဿ ကထမဝိရောဓောတိ?
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၄။) [သျ]အဓိပ္ပါယဝသေန။ အယဉှိ တတ္ထ အဓိပ္ပါယော – အဟေတုကစိတ္တေသု ဧဝ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယာ န လဗ္ဘန္တိ, န သဟေတုကစိတ္တေသူတိ သဟေတုကစိတ္တေသု အလာဘာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န အဟေတုကစိတ္တေသု လာဘာဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ။ ဧဝဉှိ အတ္ထေ ဂယှမာနေ အဟေတုကစိတ္တေသု ကတ္ထစိ ကဿစိ လာဘော န နိဝါရိတောတိ ဝိညာယတိ။ တေန သဝိတက္ကာဟေတုကစိတ္တေသု ဈာနပစ္စယဿ သမ္ဘဝေါ အနုညာတော ဟောတိ။ တတ္ထ ဟိ ယေန အလာဘေန ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ မနောဓာတုအာဒီနံ သင်္ဂဟသုညတဝါရေသု ဈာနံ န ဥဒ္ဓဋံ, တံ အလာဘံ သန္ဓာယ ဈာနပစ္စယဿပိ အဟေတုကစိတ္တေသု အလာဘော ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ သဟေတုကစိတ္တုပ္ပါဒေသု ဝိတက္ကာဒီနံ သဟဇာတေ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဧကတ္တဂတဘာဝကရဏံ ဥပနိဇ္ဈာယနဗျာပါရော ဗလဝါ, န တထာ အဟေတုကစိတ္တုပ္ပါဒေသူတိ။ ဣဓ ပန ဒုဗ္ဗလမ္ပိ ဥပနိဇ္ဈာယနံ ယဒိ ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, န တေန ဥပကာရကတာ န ဟောတီတိ သဝိတက္ကာဟေတုကစိတ္တေသုပိ ဈာနပစ္စယံ အနုဇာနန္တေန ‘‘ဧတေ ပန ဒွေပိ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာဟေတုကစိတ္တေသု န လဗ္ဘန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ပစ္စယကထာ နာမ သမန္တပဋ္ဌာနနိဿိတာ, န ဓမ္မသင်္ဂဏီနိဿိတာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၂။ သမံ အဝိသမံ, သမ္မာ, သဟ ဝါ ပကာရေဟိ ယုတ္တတာယ ဧကီဘာဝူပဂမေန ဝိယ ဥပကာရကတာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။ ကာ ပန သာ ပကာရေဟိ ယုတ္တတာတိ အာဟ ‘‘ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပါဒေကနိရောဓသင်္ခါတေနာ’’တိ။ တတ္ထ ယေ ဧကဝတ္ထုကာ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ ဧတ္တကေ ဝုစ္စမာနေ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေသု ဧကံ မဟာဘူတံ သေသမဟာဘူတုပါဒါရူပါနံ နိဿယပစ္စယော ဟောတိ, တေန တာနိ ဧကဝတ္ထုကာနိ, စက္ခာဒိနိဿယဘူတာနိ ဝါ ဘူတာနိ ဧကံ ဝတ္ထု ဧတေသု နိဿိတန္တိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ ကပ္ပေန္တဿ တေသံ သမ္ပယုတ္တတာပတ္တိ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ဧကာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ။ ယေ ဧကဝတ္ထုကာ, ဧကာရမ္မဏာ စ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ ဧဝမ္ပိ စုတိအာသန္နာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာဒီနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကုပ္ပါဒဂ္ဂဟဏံ။ ယေ ဧကဝတ္ထုကေကာရမ္မဏေကုပ္ပါဒါ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ ကိံ ပန နာနာနိရောဓာပိ ဧဝံတိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တိ, ဥဒါဟု ဧကနိရောဓာ ဧဝါတိ ဝိစာရဏာယံ ဧကနိရောဓာ ဧဝ ဧဝံလက္ခဏာ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဋိလောမတော ဝါ ဧကနိရောဓာ သမ္ပယုတ္တာတိ ဝုစ္စမာနေ ဧကသ္မိံ ခဏေ နိရုဇ္ဈမာနာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၅။) [သျ]‘‘ဧကုပ္ပါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနံ အတ္ထိ ဧကုပ္ပါဒေကနိရောဓတာတိ တေသမ္ပိ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ဧကာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ။ ယေ ဧကာရမ္မဏာ ဟုတွာ ဧကုပ္ပါဒေကနိရောဓာ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ အယဉ္စ နယော ဧကဝတ္ထုကေသု ဧဝ လဗ္ဘတိ, န နာနာဝတ္ထုကေသူတိ ဒဿနတ္ထံ ဧကဝတ္ထုကဂ္ဂဟဏံ။ ယေ ဧကဝတ္ထုကေကာရမ္မဏေကုပ္ပါဒေကနိရောဓာ, တေ သမ္ပယုတ္တာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝါပေက္ခာယ စေတံ ဧကဝတ္ထုကဂ္ဂဟဏံ။ အာရုပ္ပေ ပန ဝတ္ထုယေဝ နတ္ထီတိ ကုတော ဧကဝတ္ထုကဂ္ဂဟဏဿ အဝသရော။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၃။ အညမညံ သမ္ဗန္ဓတာယ ယုတ္တာနမ္ပိ သမာနာနံ ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေန ဝိသံသဋ္ဌတာယ နာနတ္တူပဂမေန ဥပကာရကတာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။ အယဉ္စ ဝိပ္ပယုတ္တတာ န သမ္ပယုတ္တပစ္စယတာယ ဝိယ အညမညံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ, အထ ခေါ ဝိသုံယေဝ။ တတ္ထ ဟိ အရူပဓမ္မာနံ သမာနဇာတိယတာယ သမဓုရံ, ဣဓ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဝိဇာတိယတာယ ဝိဓုရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယုတ္တာနမ္ပိ…ပေ… ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ’’တိ။ န ဟိ ဝတ္ထုသဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝသေန အယုတ္တာနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာဒိဘာဝေန ဥပကာရကာနံ ဝိပ္ပယုတ္တာနမ္ပိ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ အတ္ထိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဝတ္ထု ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန ပစ္စယော, သဟဇာတာ ကုသလာ ခန္ဓာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ, ပစ္ဆာဇာတာ ကုသလာ ခန္ဓာ ပုရေဇာတဿ ဣမဿ ကာယဿ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၄) ဝတ္ထုနာ, သဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝသေန စ ယုတ္တာနံ အတ္ထိ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေါ, န ဧဝံ အယုတ္တာနံ အတ္ထီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ရူပါနံ ရူပေဟိ ကသ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော န ဝုတ္တောတိ? ရူပါနံ ရူပေဟိ သတိပိ အဝိနိဗ္ဘောဂေ သမ္ပယောဂေါ ဝိယ ဝိပ္ပယောဂေါ (ဓာတု။ ၃) နတ္ထီတိ န တေသံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စတူဟိ သမ္ပယောဂေါ, စတူဟိ ဝိပ္ပယောဂေါ’’တိ။ သမ္ပယုဇ္ဇမာနာနဉှိ အရူပါနံ ရူပေဟိ, ရူပါနဉ္စ တေဟိ သိယာ သမ္ပယောဂါသင်္ကာတိ တေသံ အညမညံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ရူပါနံ ပန ရူပေဟိ သမ္ပယောဂေါ နတ္ထီတိ န တေသံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။
ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ, အရူပိနောပိ ရူပီနန္တိ ဧတ္ထ အရူပဂ္ဂဟဏံ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရူပဓမ္မေသု ဟိ စတ္တာရော ဧဝ ခန္ဓာ သဟဇာတပုရေဇာတာနံ ရူပဓမ္မာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ။ နိဗ္ဗာနံ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၆။) [သျ]ယထာ အရူပဓမ္မာနံ သမ္ပယုတ္တပစ္စယော န ဟောတိ, ဧဝံ ရူပဓမ္မာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော န ဟောတိ။ ‘‘စတူဟိ သမ္ပယောဂေါ, စတူဟိ ဝိပ္ပယောဂေါ’’တိ (ဓာတု။ ၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အရူပဓမ္မေသု စတုန္နံ ခန္ဓာနမေဝ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။ ဝုတ္တဉ္စ ပဉှာဝါရေ ‘‘သဟဇာတာ ကုသလာ ခန္ဓာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၄)။ ရူပိနော ဓမ္မာတိ စေတံ ဟဒယဝတ္ထုနော စေဝ စက္ခာဒီနဉ္စ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဓမ္မေသု ဟိ ဆ ဝတ္ထူနိယေဝ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော။ ရူပါယတနာဒယော ပန အာရမ္မဏဓမ္မာ ကိဉ္စာပိ ဝိပ္ပယုတ္တဓမ္မာ, ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ပန န ဟောန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? သမ္ပယောဂါသင်္ကာဘာဝတော။ အရူပက္ခန္ဓာ ဟိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ အဗ္ဘန္တရတော နိက္ခမန္တာ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သိယာ တတ္ထ အာသင်္ကာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမေ ဣမေဟိ သမ္ပယုတ္တာ, ဥဒါဟု ဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ? အာရမ္မဏဓမ္မာ ပန ဝတ္ထုသန္နိဿယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အာရမ္မဏမတ္တံ ဟောန္တီတိ နတ္ထိ တေသု သမ္ပယောဂါသင်္ကာတိ န တေ ဝိပ္ပယုတ္တာ။ သမ္ပယောဂါသင်္ကာသဗ္ဘာဝတော ဝတ္ထူနိယေဝ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပဉှာဝါရေ ‘‘ဝတ္ထု ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန ပစ္စယော, ဝတ္ထု အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ, စက္ခာယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ’’တိအာဒိ။ သွာယံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ‘‘သဟဇာတပစ္ဆာဇာတတော ကုသလေန အဗျာကတံ, တထာ အကုသလေန အဗျာကတံ, သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတတော အဗျာကတေန အဗျာကတံ, ဝတ္ထုပုရေဇာတတော အဗျာကတေန ကုသလံ, တထာ အကုသလန္တိ ကုသလမူလမေကံ, အကုသလမူလမေကံ, အဗျာကတမူလာနိ တီဏီ’’တိ ပဉ္စဝိဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၄။ ပစ္စုပ္ပန္နလက္ခဏေနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝေန။ တေန ‘‘အတ္ထိ မေ ပါပကမ္မံ ကတံ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော’’တိ (ပု။ ပ။ စတုက္ကဥဒ္ဒေသ ၂၄) စ ဧဝမာဒီသု ဝုတ္တံ နိဗ္ဗတ္တိတူပလဗ္ဘမာနတာလက္ခဏံ အတ္ထိဘာဝံ နိဝါရေတိ။ သတိပိ ဇနကတ္တေ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တပ္ပဓာနာ အတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတာတိ အာဟ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေနာ’’တိ။ ဣဒဉ္စ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ ဝတ္ထာရမ္မဏသဟဇာတာဒီနံ သာဓာရဏံ အတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္တဓာ မာတိကာ နိက္ခိတ္တာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော’’တိအာဒိနာ သဟဇာတဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၇။) [သျ]အတ္ထိပစ္စယောဒဿိတော, ‘‘စက္ခာယတန’’န္တိအာဒိနာ ပုရေဇာတဝသေန, ‘‘ယံ ရူပံ နိဿာယာ’’တိအာဒိနာ သဟဇာတပုရေဇာတဝသေန။ ဧဝမယံ ပါဌော သဟဇာတပုရေဇာတအတ္ထိပစ္စယဝသေနေဝ အာဂတော။
အညတ္ထ ပန တတော အညထာပိ အာဂတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉှာဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ တေန ပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယဝသေနာပိ အတ္ထိပစ္စယတ္တံ ဝိဘာဝေတိ။ ပုရိမပါဌေ ပန သာဝသေသာ ဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိ စ ယေသံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေဟိ ဧကတော, ပုရေတရံ, ပစ္ဆာ စ ဥပ္ပန္နဘာဝေ သဟဇာတာဒိပစ္စယတ္တာဘာဝတော အာဟာရော, ဣန္ဒြိယဉ္စ သဟဇာတာဒိဘေဒံ န လဘန္တိ, တဒဘာဝေါ စ တေသံ ဓမ္မသဘာဝဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သွာယံ အတ္ထိပစ္စယော ‘‘သဟဇာတတော ကုသလေန ကုသလံ, သဟဇာတပစ္ဆာဇာတတော ကုသလေန အဗျာကတံ, သဟဇာတတော ဧဝ ကုသလေန ကုသလာဗျာကတန္တိ ကုသလမူလာ တယော, တထာ အကုသလမူလာ။ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယတော ပန အဗျာကတေန အဗျာကတံ, ဝတ္ထာရမ္မဏပုရေဇာတတော အဗျာကတေန ကုသလံ, တထာ အကုသလံ။ သဟဇာတပုရေဇာတတော ကုသလဉ္စ အဗျာကတဉ္စ ကုသလဿ, သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယတော ကုသလဉ္စ အဗျာကတဉ္စ အဗျာကတဿ, သဟဇာတပုရေဇာတတော အကုသလဉ္စ အဗျာကတဉ္စ အကုသလဿ, သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယတော အကုသလဉ္စ အဗျာကတဉ္စ အဗျာကတဿာ’’တိ ဧဝံ တေရသဝိဓော။ သင်္ခေပေန ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယရူပဝသေန ပဉ္စဝိဓော အတ္ထိပစ္စယော, န နိဗ္ဗာနံ။ ယော ဟိ အတ္ထိဘာဝါဘာဝေန အနုပကာရကော အတ္ထိဘာဝံ လဘိတွာ ဥပကာရကော ဟောတိ, သော အတ္ထိပစ္စယော ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနံ န အတ္တနော အတ္ထိဘာဝါဘာဝေန အနုပကာရကံ ဟုတွာ အတ္ထိဘာဝလာဘေန ဥပကာရကံ ဟောတီတိ, ဥပ္ပါဒါဒိယုတ္တာနံ ဝါ နတ္ထိဘာဝေါပကာရကတာဝိရုဒ္ဓေါ ဥပကာရကဘာဝေါ အတ္ထိပစ္စယတာတိ, န နိဗ္ဗာနံ အတ္ထိပစ္စယော ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၅။ အာရမ္မဏေ ဖုသနာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ဖဿာဒီနံ အနေကေသံ သဟဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဧကသ္မိံ ဖဿာဒိသမုဒါယေ သတိ ဒုတိယော န ဟောတိ, အသတိ ပန ဟောတီတိ တေန နတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတာ နတ္ထိပစ္စယတာ။ သတိပိ ပုရိမတရစိတ္တာနံ နတ္ထိဘာဝေ န တေန တာနိ နတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကာနိ, အနန္တရမေဝ ပန အတ္တနော အတ္ထိဘာဝေန
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၈။) [သျ]ပဝတ္တိဩကာသံ အလဘမာနံ နတ္ထိဘာဝေန ဩကာသံ ဒဒမာနံ ဝိယ ဥပကာရကံ ဟောတီတိ ‘‘ပဝတ္တိဩကာသဒါနေန ဥပကာရကာ’’တိ အာဟ။ ပဋုပ္ပန္နာနန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ။
‘‘တေ ဧဝါ’’တိ ဧတေန နတ္ထိဝိဂတပစ္စယာနံ ဓမ္မတော ဝိသေသာဘာဝမာဟ။ ဧဝံ သန္တေပိ အဘာဝမတ္တေန ဥပကာရကတာ ဩကာသဒါနံ နတ္ထိပစ္စယတာ, သဘာဝါဝိဂမေန အပ္ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဝိဂမေန ဥပကာရကတာ ဝိဂတပစ္စယတာ။ နတ္ထိတာ စ နိရောဓာနန္တရာ သုညတာ, ဝိဂတတာ နိရောဓပ္ပတ္တတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
အတ္ထိပစ္စယဓမ္မာ ဧဝ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ နတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ ဧဝ ဓမ္မတော အဝိသိဋ္ဌာ, အထ ခေါ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယာပီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ယဒိပိမေ ပစ္စယာ ဓမ္မတော အဝိသိဋ္ဌာ, တထာပိ အတ္ထိတာယ သသဘာဝတာယ ဥပကာရကတာ အတ္ထိပစ္စယတာ, သဘာဝါဝိဂမေန နိရောဓဿ အပ္ပတ္တိယာ ဥပကာရကတာ အဝိဂတပစ္စယတာတိ ပစ္စယဘာဝဝိသေသော ဓမ္မာဝိသေသေပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓမ္မာနဉှိ သမတ္ထတာဝိသေသံ သဗ္ဗံ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဘဂဝတာ စတုဝီသတိပစ္စယဝိသေသာ ဝုတ္တာတိ ဓမ္မဿာမိမှိ သဒ္ဓါယ ‘‘ဧဝံ ဝိသေသာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ သုတမယဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ စိန္တာဘာဝနာမယေဟိ တဒဘိသမယာယ ယောဂေါ ကရဏီယော။
ဧတ္ထ စ အာရမ္မဏအနန္တရသမနန္တရဥပနိဿယပုရေဇာတအာသေဝနသမ္ပယုတ္တနတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ အရူပဓမ္မာနံယေဝ, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မာနံယေဝ, ဣတရေ စုဒ္ဒသ ရူပါရူပဓမ္မာနံ။
ဟေတုအနန္တရသမနန္တရာသေဝနပစ္ဆာဇာတကမ္မဝိပါကဈာနမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တနတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ အရူပဓမ္မာ ဧဝ, ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပမေဝ, ဥဘယံ အာရမ္မဏူပနိဿယေ ဌပေတွာ သေသာ, တေ ဒွေ ပညတ္တိသဘာဝါပိ ဟောန္တိ။
အနန္တရသမနန္တရာသေဝနနတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ အတီတာ ဧဝ။ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယာ တိကာလိကာ, ကာလဝိနိမုတ္တာ စ။ ကမ္မပစ္စယော အတီတပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဒွိကာလိကော။ သေသာ ပဉ္စဒသ ပစ္စုပ္ပန္နာဝ။
တထာ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယပကတူပနိဿယာသေဝနပစ္စယာ, နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော, နတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ စာတိ ဣမေ ပစ္စယာ ဇနကာ ဧဝ, န ဥပတ္ထမ္ဘကာ။ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ဥပတ္ထမ္ဘကော ဧဝ, န
(မဟာဋီ၊၂၊၂၈၉။) [သျ]ဇနကော။ သေသာ ဇနကာ စ ဥပတ္ထမ္ဘကာ စာတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဝိဇ္ဇာပစ္စယာသင်္ခါရပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၁၆။ ပစ္စယေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ဒုဝိဓာ ဒွိပ္ပကာရေန။ အနေကဓာတိ သတ္တရသဓာ အာရမ္မဏပစ္စယာဒိဝသေန။
အဘိညာစိတ္တေနာတိ စေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏသင်္ခါတာဟိ အဘိညာဟိ သဟဂတစိတ္တေန။ သမောဟစိတ္တဇာနနကာလေတိ ပရေသံ, အတ္တနော စ သမောဟဿ စိတ္တဿ ဇာနနကာလေ။ အဝိဇ္ဇာပုဗ္ဗင်္ဂမာ အကုသလပ္ပဝတ္တိယော ယာ ကာစိ ဝိပတ္တိယော, သဗ္ဗာ တာ မောဟမူလိကာတိ စ အဝိဇ္ဇာယ အာဒီနဝဒဿနေန အဝိဇ္ဇာသမတိက္ကမတ္ထာယ ဝိဝဋ္ဋာဘိပတ္ထနာယာတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နမ္ပိ တေသံ ပုညာဘိသင်္ခါရာနံ။ အဝိဇ္ဇာသမ္မူဠှတ္တာတိ ဘဝါဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ သမ္မူဠှတ္တာ။ တာနေဝ ပုညာနီတိ တာနေဝ ယထာဝုတ္တာနိ ကာမာဝစရရူပါဝစရပုညာနိ။ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ရာဂါဒီနန္တိ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စဒေါမနဿာနံ။ အဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ရာဂါဒီနံ ရာဂါဒိအဿာဒနကာလေသု အဝိဇ္ဇံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒနံ ရာဂဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ဧဝ အဝိဇ္ဇာယ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿာဒနဉ္စ ရာဂေါ, တဒဝိယုတ္တာ စ ဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒနဝစနေနေဝ ယထာဝုတ္တံ အဝိဇ္ဇံ ဂရုံ ကရောန္တီ ဒိဋ္ဌိ စ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရာဂါဒီဟိ စ ပါဠိယံ သရူပတော ဝုတ္တေဟိ တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏာဒိတံ ဒဿေတိ။ အနာဒီနဝဒဿာဝိနောတိ ပါဏာတိပါတာဒီသု န အာဒီနဝဒဿိနော။ အဝိဇ္ဇာယ အနာရမ္မဏဿ, ပဌမဇဝနဿ စ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ, ဝုတ္တဿ စ သဗ္ဗဿ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ အာဟ။
ဝုတ္တနယေနာတိ သမတိက္ကမဘဝပတ္ထနာဝသေန ပုညာဘိသင်္ခါရေ ဝုတ္တနယေန။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၇။ ကိံ ပနာယန္တိအာဒိနာ စောဒကဿ အယမဓိပ္ပါယော – ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဧတ္ထ သမ္ဘဝန္တိ ဧဝါတိ အဝဓာရဏံ န
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၀။) [သျ]ယုဇ္ဇတိ, အဝသေသပစ္စယသမဝါယာဘာဝေ သင်္ခါရာနံ သမ္ဘဝါဘာဝတော။ တထာ သင်္ခါရာ ဧဝါတိ အဝဓာရဏမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? အညေသဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ သမ္ဘဝဿ တတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဝါကျဿ အဝဓာရဏဖလတ္တာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဧဝ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီတိ အဝဓာရဏေ ဂယှမာနေပိ အယံ ဒေါသော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ လောဘာဒိကမ္မနိဒါနဥပါဒါနဝတ္ထာရမ္မဏမနသိကာရာဒယော အညေပိ ပစ္စယာ လဗ္ဘန္တိယေဝါတိ။ တတ္ထ ဧကာတိ အသဟာယာ, ကာရဏန္တရနိရပေက္ခာတိ အတ္ထော။ အညေပိ ပစ္စယာ သဟကာရိကာရဏဘူတာ။ ဒေါသမေတ္ထ ဝတ္တုကာမော စောဒကော ပုစ္ဆတီတိ ဉတွာ အာစရိယော အာဟ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထာ’’တိ။ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယန္တရေန ရဟိတဘာဝေ စ သဟိတဘာဝေ စ ကိံ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ, အသမတ္တာ တေ စောဒနာ, အဝသိဋ္ဌဉ္စ တာဝ ကထေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော။ အနိဋ္ဌော ဟိ ဧကကာရဏဝါဒေါ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗကာလံ သမ္ဘဝါပတ္တိတော, ဧကသဒိသာသဘာဝါပတ္တိတော စ။
ယသ္မာ ဧကံ န ဧကတောတိအာဒီသု တီသု ပကာရေသု အဝိဇ္ဇမာနေသု ပါရိသေသေန အနေကတော အနေကမေဝါတိ ဧတသ္မိံ စတုတ္ထေ ဧဝ ပကာရေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧကဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော အတ္ထိ, တသ္မာ န နုပပဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတိယေဝ။ ဧကံ ဖလံ ဧကတော နတ္ထိ, အနေကမ္ပိ ဧကတော နတ္ထိ။ အနေကတောပိ ဧကံ ဖလံ နော အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဧကေကဟေတုဖလဒီပနန္တိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧကဟေတုဒီပနံ, ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧကဖလဒီပနန္တိ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနံ ကတံ။
ဝေနေယျာနံ အနုရူပတောတိ ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယဿ အနုရူပတော။ ဧကဿေဝ ဟေတုနော, ဖလဿ စ ဒီပနာ သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသတော ဝါ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယတော ဝါ။ တဒုဘယဿ ပနေတ္ထ ကာရဏံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ပဓာနတာ, ပါကဋတာ, အသာဓာရဏတာ စ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ စ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော တေ ဒေသေတဗ္ဗေ အတ္ထေ ဗဟူသုပိ ပရိယာယေသု လဗ္ဘမာနေသု ယထာရုစိတံ ဂဟေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ, သာ ဒေသနာဝိလာသာနုရူပတာ။ တတ္ထ ပန ယေန ပရိယာယေန ယေ ဝေနေယျာ ဗုဇ္ဈန္တိ, တေနေဝ တေသံ ဗောဓနံ, သာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၁။) [သျ]ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတောတိ ‘‘သုခဝေဒနီယံ, ဘိက္ခဝေ, ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခါ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၉), ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော, ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၄၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇) စ သုခဝေဒနီယဖဿာဒိစက္ခုသမ္ဖဿာဒိအနုရူပေန သုခဝေဒနာဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဝေဒနာဒီနံ ဝဝတ္ထာနတော။ သမာနေသုပိ ဟိ စက္ခုရူပါဒီသု ဖဿဝသေန သုခါဒိဝိပရိယာယာဘာဝတော, သမာနေသု ရူပမနသိကာရာဒီသု စက္ခာဒိသံဃဋ္ဋနဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝိပရိယာယာဘာဝတော, အညပစ္စယသာမညေပိ စက္ခုသမ္ဖဿဝသေန သုခါဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမာဒိသင်္ကရာဘာဝတော စာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တဖဿဿ သုခါဒီနံ အဝိပရီတော ပစ္စယဘာဝေါ ဧဝ ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနံ။ ကာရဏဖလဝိသေသေန ဝါ ဖလကာရဏဝိသေသနိစ္ဆယော ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ နိစ္ဆယော ပဝတ္ထာနန္တိ ဝုတ္တော။
ကမ္မာဒယောတိ ကမ္မအာဟာရဥတုအာဒယော အပါကဋာ သေမှပဋိကာရေန ရောဂဝူပသမနတော။ သေမှဿ မန္ဒဘာဝါဒိနာ စ သေမှံယေဝ ပါကဋံ ကာရဏံ။ အယမိဓ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ဟေတုဘာဝေန ဒီပိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီတိ ဝစနတောတိ ‘‘သံယောဇနိယေသု, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ, တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ, ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃) ဣမိနာ သုတ္တေန တဏှာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုန တဿာပိ အဝိဇ္ဇာယ ကာရဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယောတိ စ ဝစနတော’’တိ အာဟ။ တဏှာ ဝါ စတုရုပါဒါနဘူတာ ကာမာသဝဒိဋ္ဌာသဝါ စ သင်္ခါရဿ ကာရဏန္တိ ပါကဋာ အဝိဇ္ဇာဟေတုကာတိ သုတ္တဒွယေနာပိ အဝိဇ္ဇာယ ပါကဋံ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃) ဟိ ဝစနေန ဘဝါဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနကိစ္စာ အဝိဇ္ဇာ တဏှာယ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ယသ္မာ အဝိဒွါ, တသ္မာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကေ အဘိသင်္ခရောတီတိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ပါကဋတ္တာ အဝိဒ္ဒသုဘာဝေါဝ သင်္ခါရကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တော။ ခီဏာသဝဿ သင်္ခါရာဘာဝတော, အသာဓာရဏတ္တာ စ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏကာရဏာနိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၂။) [သျ]ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနီတိ ပုညဘဝါဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ အသာဓာရဏံ ကာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေနေဝ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ, သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ မဟာဝ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) ဧတ္ထ ပန ပဓာနတ္တာ, ပါကဋတ္တာ, အသာဓာရဏတ္တာတိ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနပရိဟာရဝစနေန သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ, ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိအာဒီသု ဗောဓနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဓမ္မဿ ဗောဓနသင်္ခါတံ ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၈။ ‘‘ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာယာ’’တိ ဧတေန ဝိရုဒ္ဓဘာဝံ, ‘‘သာဝဇ္ဇာယာ’’တိ ဧတေန ဝိဇာတိယဘာဝံ အဝိဇ္ဇာယ ဇောတေတိ။ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာ ဟိ ဣဋ္ဌဝိပါကတာယ, အနဝဇ္ဇသဘာဝတာယ စ တဿာ ဝိရုဒ္ဓါ, ဝိဇာတိယာ စာတိ။ ကထံ န ယုဇ္ဇိဿတီတိအာဒိ သမာဓာနံ, တေန ယွာယံ ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလတာဒိဟေတုပဒေသော, တဿ အနေကန္တိကတံ ဒဿေတိ။ အယံ ဟေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယာယံ တယာ စောဒနာ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိနာ ကတာ, သာ ယုတ္တာ ဝိပါကံ ပတိ။ န ဟိ အနိဋ္ဌဝေပက္ကံ ကာရဏံ ဣဋ္ဌံ ဖလတိ, ဣဋ္ဌဝေပက္ကံ ဝါ အနိဋ္ဌံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝလက္ခဏဓမ္မာနံ ဓမ္မတာ အဓိပ္ပေတာ, တတြ စာယံ နိယမော နတ္ထိ ဝိစိတ္တရူပတ္တာ တဿာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓေါ စာ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ဓမ္မာနန္တိ သဘာဝဓမ္မာနံ။ ဌာနန္တိ အဝဋ္ဌာနံ။ တသ္မာ ဌာနဝိရုဒ္ဓေါတိ အတ္ထိတာဝိရုဒ္ဓေါ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဋိသန္ဓိအာဒီနိဌာနာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ပုရိမစိတ္တံ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဌာနဝိရုဒ္ဓေါ ပစ္စယော’’တိ နယိဒံ ဧကန္တိကံ သိယာ။ ဘဝင်္ဂမ္ပိ ဟိ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယော, ဇဝနံ ဇဝနဿ, န စ သိပ္ပါဒီနံ ပဋိသန္ဓိအာဒိဋ္ဌာနံ အတ္ထိ, တသ္မာ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ကမ္မံ ရူပဿ နမနရုပ္ပနဝိရောဓာ, သာရမ္မဏာနာရမ္မဏာဒိဝိရောဓာ စ သဘာဝဝိရုဒ္ဓေါ ပစ္စယော။ ခီရာဒီနိ ဒဓိအာဒီနံ မဓုရမ္ဗိလရသာဒိသဘာဝဝိရောဓာ။ အဝိဇာနနကိစ္စော အာလောကော ဝိဇာနနကိစ္စဿ ဝိညာဏဿ။ အမဒနကိစ္စာ စ ဂုဠာဒယော မဒနကိစ္စဿ အာသဝဿ။
ဂေါလောမာဝိလောမာဒီတိအာဒီသု ဂေါလောမာဝိလောမာနိ ဒုဗ္ဗာယ, အဝီတိ စ ရတ္တာ ဧဠကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဏံ သရဿ။ ဒဓိတိလပိဋ္ဌဂုဠာနိ ဘူတိဏကဿ။ သေဝါလံ တဏ္ဍုလေယျကဿ, ခရဝဠဝါ အဿတရဿာတိ ဧဝမာဒိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတော။ ယသ္မာ ဝိပါကာ ဧဝ န, တသ္မာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၃။) [သျ]ဒုက္ခဝိပါကာယပိ အဝိဇ္ဇာယ အဒုက္ခဝိပါကာနံ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ပစ္စယတ္တံ န န ယုဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
တဒဝိပါကတ္တေပိ သာဝဇ္ဇတာယ တဒဝိရုဒ္ဓါနံ, တံသဒိသာနဉ္စ အပုညာဘိသင်္ခါရာနမေဝ ပစ္စယော, န ဣတရေသန္တိ ဧတဿ ပသင်္ဂဿ နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိရုဒ္ဓေါ စာဝိရုဒ္ဓေါ စ, သဒိသာသဒိသော တထာ။ ဓမ္မာနံ ပစ္စယော သိဒ္ဓေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကရောန္တော ‘‘ဣတိ အယံ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၉။ သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ မရဏန္တိ စုတိံ အဂ္ဂဏှန္တောတိ ဣဓ စုတိ နာမ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝါဒီသု ရူပါဒီနံ ခန္ဓာနံ မရဏသညိတော စရိမော ဘေဒေါတိ ယာထာဝတော အဇာနန္တော။ သတ္တဿ သတော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ။ ဒေဟန္တရသင်္ကမနံ အညေန ကာယေန သမာဂမော။
သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝါဒီသု ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ နဝသရီရပါတုဘာဝေါတိ ဣဓ ဇိဏ္ဏဿ သရီရဿ နိက္ခေပေ ပရလောကပရိယာပန္နဿ နဝကာယဿ ဥပ္ပါဒေါ။ ယထေကေ ဝဒန္တိ –
‘‘ဝတ္ထာနိ ဇိဏ္ဏာနိ ယထာ ပဟာယ,
နဝါနိ ဂဏှာတိ နရော ပရာနိ၊
နိက္ခိပ္ပ ဒေဟံ ဣဓ ဇိဏ္ဏမေဝံ,
ဂဏှာတိ အတ္တာဘိနဝံ သုခေသီ’’တိ။
အယံ သတ္တောတိ အယမတ္တာ, ယော သာမီ, နိဝါသီ, ကာရကော, ဝေဒကော စာတိ အဓိပ္ပေတော။ သတ္တော မရတိ, သတ္တော ဥပပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တီသုပိ ဌာနေသု အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဿရကုတ္တဗြဟ္မကုတ္တာဒိဝိကပ္ပနံ သင်္ဂဏှာတိ။
သဘာဝလက္ခဏန္တိ’ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိံ, ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝမေဝ ဝါ။ သာမညလက္ခဏန္တိ အနိစ္စတာဒိံ။ သင်္ခါရေ အတ္တတော အတ္တနိယတောတိ ရူပါဒီသု ဧကစ္စံ အတ္တတော, တဒညံ အတ္တနိယတော။
အတ္တာ ဇာနာတိ ဝါတိ ဝိကပ္ပေတိ ကာပိလာဒယော ဝိယ။ န ဇာနာတိ ဝါတိ ကာဏာဒါဇီဝိကာဒယော ဝိယ။ ကာဏာဒေါပိ ဟိ အတ္တာ သဘာဝေန န ဇာနာတိ။ ယဒါ ဗုဒ္ဓိဂုဏေန သံယုဇ္ဇတိ, တဒါ ဇာနာတီတိ ဣစ္ဆတိ။ သော ဧဝ ကရောတိ စ ကာရေတိ စာတိ ယော ပရတ္ထ သုခဒုက္ခံ အနုဘဝတိ, သော ဧဝ ပုညာပုညံ သယံ ကရောတိ, အညဉ္စ ကာရေတိ, န အညောတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၄။) [သျ]အဓိပ္ပါယော။ သဏ္ဌပေန္တာတိ ဒွိအဏုကာဒိဥပ္ပါဒနဝသေန, ဣစ္ဆာဝသေန စ သမ္ပာဒေန္တာ။ သောတိ အတ္တသညိတော သတ္တော။ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နောတိ စက္ခာဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော, တေန သဠာယတနပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗဉှေတံ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ကိစ္စံ အတ္တနော ဗျာပါရံ ကတွာ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဝိမုယှတီတိ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏီနံ ဝိယ ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနံ နိယတိ, နိယတိယာ, နိယတိ ဧဝ ဝါ သင်္ဂတိ သမာဂမော နိယတိသင်္ဂတိ, တာယ ဘာဝေသု ပရိဏတာ မနုဿဒေဝဝိဟင်္ဂါဒိဘာဝံ ပတ္တာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ။ နိယတိယာ, သင်္ဂတိယာ, ဘာဝသင်္ခါတေန သဘာဝေန စ ပရိဏတာ နာနပ္ပကာရတံ ပတ္တာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာတိ စ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ဧတေဟိ စ ဝိကပ္ပနေဟိ အဝိဇ္ဇာ အကုသလံ စိတ္တံ ကတွာ သတ္တေ ပုညာဒီသု သင်္ခါရေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဝတ္တေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတော’’တိအာဒိ။ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဥပသင်္ကမတိ။
အပရိဏာယကောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပဋိပါဒကကလျာဏမိတ္တရဟိတော, အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာဝသာနံ ဝါ ဉာဏံ သမဝိသမံ ဒဿေတွာ သတ္တေ နိဗ္ဗာနံ နယတီတိ ပရိဏာယကံ, တေန ရဟိတော အပရိဏာယကော။ ဓမ္မံ ဉတွာတိ သပ္ပုရိသူပဿယေန စတုသစ္စပ္ပကာသကံ သုတ္တာဒိဓမ္မံ ဉတွာ, မဂ္ဂဉာဏေနေဝ ဝါ သဗ္ဗဓမ္မပဝရံ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဉတွာ။ တံဇာနနာယတ္တံ ပန သေသသစ္စတ္တယာဘိသမယံ သမာနကာလမ္ပိ တံ ပုရိမကာလံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥပသန္တော စရိဿတီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန သဗ္ဗသော အဝိဇ္ဇူပသမာ ဥပသန္တော သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယံ ဌိတော ယာဝ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပတ္တိ, တာဝ သတ္တာနံ ဟိတစရိယာယ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေန္တော စရိဿတိ, ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရေဟိ ဝိဟရိဿတီတိ အတ္ထော။
သင်္ခါရပစ္စယာဝိညာဏပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၂၀။ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ တံ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ‘‘ဗာတ္တိံသ လောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိ သင်္ဂဟိတာနီ’’တိ အာဟ။ ဓာတုကထာယံ ပန ဝိပ္ပယုတ္တေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏေန ယေ ဓမ္မာ, သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿေန ယေ ဓမ္မာ, ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာယ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၅။) [သျ]တေ ဓမ္မာ ကတိဟိ ခန္ဓေဟိ…ပေ… သင်္ဂဟိတာ? တေ ဓမ္မာ အသင်္ခတံ ခန္ဓတော ဌပေတွာ ဧကေန ခန္ဓေန, ဧကာဒသဟိ အာယတနေဟိ, ဧကာဒသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတာ? စတူဟိ ခန္ဓေဟိ, ဧကေနာယတနေန, သတ္တဟိ ဓာတူဟိ အသင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၄၆၆) ဝစနတော သဗ္ဗဝိညာဏဖဿဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော ကတော။ ယဒိ ဟိ ဧတ္ထ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာ သပ္ပဒေသာ သိယုံ, ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၃) ဣမဿ ဝိယ ဝိသဇ္ဇနံ သိယာ။ တသ္မာ တတ္ထ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏာဒယော ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော စ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၂၄၃) စတုဘူမကကုသလသင်္ခါရော, အကုသလသင်္ခါရော စ ဝုတ္တောတိ ဧသော ဧဝ ဓာတုကထာယံ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝေါ ပန ဓာတုကထာယံ ကမ္မူပပတ္တိဘဝဝိသေသဒဿနတ္ထံ န အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဂဟိတော, ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ အနုဒ္ဓရိတွာ ‘‘ကမ္မဘဝေါ’’တိအာဒိနာ (ဓာတု။ ၆၆) နယေန ဘဝေါ ဥဒ္ဓဋော။
လောကိယဝိပါကမနောဝိညာဏမေဝ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗာဝီသတိဝိဓံ ဟောတီ’’တိ။ ဆဟိ ဝိညာဏေဟီတိ ယထာအဓိကတေဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ လောကိယဝိပါကဝိညာဏဿေဝ ဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရာနိ ပန ဝဋ္ဋကထာယ န ယုဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဓာတုကထာယံ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏေန ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓာတု။ ၃၆၂) လောကုတ္တရဝိပါကာနမ္ပိ ဂဟဏံ ကတန္တိ? တံ ယထာဓမ္မသာသနတ္တာ အဘိဓမ္မဒေသနာယ ဝိပါကတ္တိကေ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၃) ဝိယ အနဝသေသဝိပါကဓမ္မသင်္ဂဏှနဝသေန ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တဒေသနာ ပန ယထာနုလောမဒေသနာတိ တတ္ထ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော အသင်္ကရတော ဒဿေတဗ္ဗာ။ တသ္မာ တဒတ္ထသံဝဏ္ဏနာတိ ကတွာ ပဝတ္တိကထာယံ လောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိယေဝ ဂဟိတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝဋ္ဋကထာယ န ယုဇ္ဇန္တီတိ န ဂဟိတာနီ’’တိ။
ယထာ ကတံ ကမ္မံ ဖလဒါနေ သမတ္ထံ ဟောတိ, တထာ ကတံ ‘‘ဥပစိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဝိပါကဒါနယောဂျမေဝ သင်္ခါရံ ဂဏှန္တော ‘‘ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ’’တိ အာဟ။ ဟေတု နာမ ဗျတိရေကပ္ပဓာနန္တိ အဘာဝ-ဂ္ဂဟဏံ, တေန ကမ္မေ သတိ ဘာဝတော, အသတိ အဘာဝတောတိ အယမေတ္ထ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၆။) [သျ]အဓိပ္ပါယော။ ယထာ ပနဿ ဝိညာဏဿ သင်္ခါရပစ္စယတာ န သိဒ္ဓါ, န ဧဝံ ဝိပါကဘာဝေါ။ သော ပန သိဒ္ဓေါတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိပါကံဟေတ’’န္တိ။ တေန ဝိညာဏဿ ဝိပါကဘာဝေန သင်္ခါရပစ္စယတ္တံ သာဓေတိ။ တဿ ပန သာဓနတ္ထံ ‘‘ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဝိပါကာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဝိပါကဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ယဒိ ကမ္မနိရပေက္ခော ဝိပါကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ဗြဟ္မတ္တံ ဥပဂတာနံ ဃာနာဒိဝိညာဏာနိ မဟာဝိပါကဝိညာဏာနီတိ တဿ တဿ ဝိပါကဿ အနောကာသေ ဌိတာနမ္ပိ။ ဝိပါကာနီတိ ဝိညာဏာပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော, သဗ္ဗဝိပါကဝိညာဏာနီတိ အတ္ထော။
သင်္ခါရာ ဗဟူ ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒတော, ဝိညာဏာနိ စ ဗဟူနိ ဗာတ္တိံသဝိဓတ္တာ, န စ သဗ္ဗတော သဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ကတရသင်္ခါရပစ္စယာ ကတရဝိညာဏန္တိ စေ’’တိ။ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ စ ဣဒံ ဝိညာဏသာမညံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ကာမံ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၅၁ အာဒယော) ဣမာနိ ဝိညာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, တံ ပန အတိသံခိတ္တံ, န စ တတ္ထ နေသံ သင်္ခါရပစ္စယတာ ဝိဘာဝိတာတိ တံ ပဝတ္တိယံ, ပဋိသန္ဓိယဉ္စ ဘဝါဒီသု ပဝတ္တနာကာရဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကာမာဝစရပုညာဘိသင်္ခါရပစ္စယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မနောဝိညာဏေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘူမ္မံ။ မဟာဝိပါကာနီတိ ဝိညာဏာပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ မဟာဝိပါကာတိ ပန ပါဌေ မနောဝိညာဏဓာတုယောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၁။ ယံသင်္ခါရပစ္စယာတိ ယဿ ယဿ သင်္ခါရဿ ပစ္စယဘာဝေန။ ယံ ဝိညာဏန္တိ ‘‘ယံ ယံ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧဝံ ဥဘယတ္ထ အာမေဍိတလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏဘာဝေ ဝိညာဏဿ သဗ္ဘာဝမတ္တံ ပဝေဒိတံ, န ပဝတ္တိဝိသေသောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ ဗြဟ္မာနမ္ပိ အနိဋ္ဌရူပါဒိအာပါထဂမနေ အကုသလဝိပါကစက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ‘‘ဣမာနိ တေရသ…ပေ… ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝေါကာရော ဝိတ္ထာရော ဧတ္ထာတိ ပဉ္စဝေါကာရော, သော ဧဝ ဘဝေါ, ဧတသ္မိံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ဟောတိ ဟိ ဘိန္နာဓိကရဏာနမ္ပိ အညပဒတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိ။ အထ ဝါ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနေဟိ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကရီယတီတိ ပဉ္စဝေါကာရော, သော ဧဝ ဘဝေါတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ။
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၇။) [သျ]‘‘ပဝတ္တိယညေဝ ပဝတ္တန္တီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
‘‘ယေဘုယျေန လောဘသမ္ပယုတ္တဇဝနာဝသာနေ’’တိ ဣဒံ ပဋိဃဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တာနန္တရံ သောမနဿသဟဂတဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတောတိ ကေစိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘စက္ခုံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ, တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော။ ဣဋ္ဌံ စေ အာရမ္မဏံ, သောမနဿတဒါရမ္မဏံ န န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဇဝနေန တဒါရမ္မဏနိယမေ သောမနဿသဟဂတာနန္တရံ သောမနဿသဟဂတာနေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အပရေ, တံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဥပေက္ခာသဟဂတကုသလာကုသလဇဝနာနန္တရမ္ပိ သောမနဿတဒါရမ္မဏဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဥပေက္ခာသဟဂတကိရိယာဇဝနာနန္တရမေဝ ဟိ သောမနဿတဒါရမ္မဏံ န ဣစ္ဆန္တိ။
ယသ္မာ ပန တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စ ကဒါစိ အဟေတုကံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏာယုကံ ဇဝနာရမ္မဏံ ဟောတိ, တဒါ တတ္ထ ဧကမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။ အပရေ ပန တဒါရမ္မဏံ နာမ ဇဝနာရမ္မဏာနုဘဝနကိစ္စံ, တံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကေ တထာ အာသန္နဘေဒေ အာရမ္မဏေ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ဒိရတ္တတိရတ္တာဒိ ဝိယ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဒွိက္ခတ္တုမေဝ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၀) ဧတ္ထ ဟိ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝါ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘နိရန္တရံ တိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ’’တိ ဣဓ ပန ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထော ဝုတ္တောတိ သကိံ ဧဝ စ ကဒါစိ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ သကိံ တဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ ဝိစာရေတဗ္ဗတံ ဒဿေန္တေန ‘‘စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယံ ပန သဗ္ဗဒွါရေသု တဒါရမ္မဏေ ဒွေ ဧဝ စိတ္တဝါရာ အာဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ဝုတ္တံ။
တတ္ထ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယန္တိ ဝိပါကကထာယံ ဗလဝရူပါဒိအာရမ္မဏေ ဝုတ္တံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဒွေဝ တဒါရမ္မဏုပ္ပတ္တိဝါရာ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၈။) [သျ]ဝုတ္တာ။ တဒေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဣဓာပိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ပန တဒါရမ္မဏေ ဒွေ စိတ္တဝါရာ အာဂတာ’’တိ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ အနိယတာရမ္မဏဋ္ဌာနကိစ္စာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ဒွါရံ အနာမသိတွာ ဧဝ ဝုတ္တံ, တံ အနန္တရံ ပရတော ဝုတ္တသဟေတုကဝိပါကဝိညာဏာနံ သဒိသသံဝဏ္ဏနံ ကာတုကာမတာဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ။ အဟေတုကဒွယာဒီနဉှိ ဘဝင်္ဂဘူတာနံ သယမေဝ ဒွါရတ္တာ, စုတိပဋိသန္ဓိဘူတာနဉ္စ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတေန, အညေန စ ဒွါရေန အနုပ္ပတ္တိတော နိယတံ, အနိယတံ ဝါ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။
အဟေတုကဒွယဿ ပန သန္တီရဏတဒါရမ္မဏဘူတဿ ဒွါရံ လဗ္ဘတိ, တဉ္စ အနိယတန္တိ တမ္ပိ ဂဏှန္တော ‘‘အနိယတဒွါရာရမ္မဏဋ္ဌာနကိစ္စာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီ’’တိ အာဟ။ တေနေဝ စေတ္ထ မဟာဝိပါကာနမ္ပိ တဒါရမ္မဏဘူတာနံ ဒွါရံ လဗ္ဘတီတိ တတ္ထာပိ ဒွါရဂ္ဂဟဏံ ကတံ။
ဧကဿ သတ္တဿ ပဝတ္တော ရူပါဝစရဝိပါကော ပထဝီကသိဏာဒီသု ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော, တတော အညသ္မိံ တဿ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ရူပါဝစရာနံ နိယတာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ဣတရာနိ အာရုပ္ပဝိပါကဝိညာဏာနိ။ နိယတံ အဝတ္ထုကာနီတိ နိယတာဝတ္ထုကာနိ။ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသာဒီသုယေဝ အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တနတော နိယတာရမ္မဏာနိ။ တတြာတိ ပဝတ္တိယံ။ အဿာတိ ဗာတ္တိံသဝိဓဿ ဝိပါကဝိညာဏဿ။ တေ တေ သင်္ခါရာတိ ယထာဝုတ္တာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိသင်္ခါရာ။ ကမ္မပစ္စယေနာတိ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေန။ ဥပနိဿယပစ္စယေနာတိ ပကတူပနိဿယပစ္စယေန။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၂။ ဧဝံ ပဝတ္တိယံ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ပဋိသန္ဓိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာတိ အနုရူပေန ပဋိသန္ဓိကိစ္စေန။ တံ ပန အနုရူပတံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ ဘဝန္တရေန ဘဝန္တရဿ သန္ဓာနံ ဣဓ ပဋိသန္ဓီတိ တံ အစိတ္တကမ္ပိ အတ္ထေဝါတိ ကတွာ ‘‘ကတိ ပဋိသန္ဓိယော’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာပိ ‘‘ကတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တာနီ’’တိ ပုစ္ဆာ ကတာ။ ‘‘ကေန ကတ္ထာ’’တိ ကေန စိတ္တေန ကသ္မိံ ဘဝေ။
တတ္ထာတိ တေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေသု။ ကုသလဝိပါကာယ အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ နတ္ထိ ဒေဝေသု အဟေတုကာ ပဋိသန္ဓီတိ ‘‘မနုဿလောကေ’’တိ ဝိသေသနံ။ နပုံသကာဒီနန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၂၉၉။) [သျ]အာဒိသဒ္ဒေန မမ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ကေစိ ပန ဧကစ္စေ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ အဝိကလိန္ဒြိယာ ဟုတွာ ထောကံ ဝိစာရဏပကတိကာပိ ဟောန္တိယေဝ, တသ္မာ တာဒိသာနမ္ပိ ဣဓ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟောတိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခေပတောတိ သမာသတော, အသုကာယ ပဋိသန္ဓိယာ အသုကံ အာရမ္မဏန္တိ ဝိဘာဂံ အကတွာတိ အတ္ထော။
သေသာနန္တိ ရူပါဝစရာ ပဉ္စ, ပဌမတတိယာရုပ္ပါ ဒွေတိ ဣမာသံ ဝုတ္တာဝသေသာနံ သတ္တန္နံ ပဋိသန္ဓီနံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ စုတိစိတ္တံ နာမ နတ္ထိ ပဋိသန္ဓိအာရမ္မဏေ ဧဝ ပဝတ္တနတော။ ဒွီသု အာရမ္မဏေသူတိ အတီတနဝတ္တဗ္ဗဝသေန ဒွီသု အာရမ္မဏေသု။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၃။ တာနီတိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ကမ္မာနိ။ အဿာတိ အာသန္နမရဏဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ဩလမ္ဗန္တီတိ သာယနှေ မဟန္တာနံ ပဗ္ဗတကူဋာနံ ဆာယာ ဝိယ ဘူမိယံ တဿ စိတ္တေ အဝလမ္ဗန္တိ ဥပတိဋ္ဌန္တိ။ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေတိ တသ္မိံ စုတိစိတ္တေ နိရုဒ္ဓမတ္တေ တဿ နိရောဓသမနန္တရမေဝ။ တဒေဝါတိ တံယေဝ ယထာဝုတ္တဇဝနဝီထိယာ အာရမ္မဏဘူတံ။ အဝိဇ္ဇာတဏှာဒီသု ကိလေသေသု အနုပစ္ဆိန္နေသွေဝ ကမ္မာဒိနော ဥပဋ္ဌာနံ, တဉ္စ အာရဗ္ဘ စိတ္တသန္တာနဿ ဘဝန္တရနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပစ္ဆိန္နကိလေသဗလဝိနာမိတ’’န္တိ။ သန္တာနေ ဟိ ဝိနာမိတေ တဒေကဒေသဘူတံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ ဝိနာမိတမေဝ ဟောတိ, န စ ဧကဒေသဝိနာမိတဘာဝေန ဝိနာ သန္တာနဿ ဝိနာမိတတာ အတ္ထီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိနိန္နာယ စုတိယာ ပုရိမဇဝနာနိ အကုသလာနိ, ဣတရာယ စ ကုသလာနီတိ နိစ္ဆိနန္တိ။ ‘‘နိမိတ္တဿာဒဂဓိတံ ဝါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိညာဏံ တိဋ္ဌမာနံ တိဋ္ဌတိ, အနုဗျဉ္ဇနဿာဒဂဓိတံ ဝါ, တသ္မိံ စေ သမယေ ကာလံ ကရောတိ, ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယံ ဒွိန္နံ ဂတီနံ အညတရံ ဂတိံ ဥပပဇ္ဇေယျ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅) ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အကုသလံ ဒုဂ္ဂတိယံ, ကုသလဉ္စ သုဂတိယံ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ။ အရဟတော ပန သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓသဗ္ဗဘဝုဿုက္ကတာယ ကမ္မာဒိနိမိတ္တံ န ဥပဋ္ဌဟတိ, တတော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အလဒ္ဓသဟာယတ္တာ ပဋိသန္ဓိံ န ဇနေတိ။
ဝုတ္တပ္ပကာရကမ္မဝသေနာတိ ပါပကမ္မဝသေန, တဒုပဋ္ဌာပိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘နရကာဒီသု အဂ္ဂိဇာလဝဏ္ဏာဒိက’’န္တိ ဣဒံ တံသဒိသတာဝသေန ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၀။) [သျ]န ဟိ သော ဧဝ နိရယဂ္ဂိဝဏ္ဏာဒိ တဒါ တဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ အဂ္ဂိဇာလဝဏ္ဏာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေတ္တရဏီသိမ္ဗလိအသိပတ္တဝနာဒိဝဏ္ဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ နရကာဒီသူတိ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန ပေတတိရစ္ဆာနာနံ နိဗဒ္ဓသဉ္စရဏဋ္ဌာနပရိယာပန္နဝဏ္ဏံ။ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ ကမ္မဗလေန ဥပဋ္ဌာပိတဝဏ္ဏာယတနံ သုပိနံ ပဿန္တဿ ဝိယ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ဝိယ စ မနောဒွါရေ ဧဝ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ဧကံ အာဝဇ္ဇနံ, ပဉ္စ ဇဝနာနိ, ဒွေ တဒါရမ္မဏာနီတိ တီဏိ ဝီထိစိတ္တာနိ။
ရာဂါဒိဟေတုဘူတံ ဟီနမာရမ္မဏန္တိ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ အနိဋ္ဌမာရမ္မဏမာဟ။ တမ္ပိ ဟိ သင်္ကပ္ပနဝသေန ရာဂဿာပိ ဟေတု ဟောတီတိ။ အကုသလဝိပါကဇနကကမ္မသဟဇာတာနံ ဝါ တံသဒိသာသန္နစုတိဇဝနစေတနာသဟဇာတာနဉ္စ ရာဂါဒီနံ ဟေတုဘာဝေါ ဧဝ ဟီနတာ။ တဉှိ ပစ္ဆာနုတာပဇနကကမ္မာနမာရမ္မဏံ ကမ္မဝသေန အနိဋ္ဌံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဘဝေယျ။ အညထာ စ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဝတ္တဿ အကုသလကမ္မဿ ဝိပါကော အကုသလကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏော န ဘဝေယျ။ န ဟိ အကုသလဝိပါကော ဣဋ္ဌာရမ္မဏော ဘဝိတုံ အရဟတီတိ။
ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကမ္မနိမိတ္တံ အာသန္နကတကမ္မာရမ္မဏသန္တတိယံ ဥပ္ပန္နံ, တံသဒိသဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညထာ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိအာရမ္မဏူပဋ္ဌာပကံ, တဒေဝ စ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ဘဝေယျ။ န စ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပစာရဘူတာနိ ဝိယ, ဧတသ္မိံ တယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏံ အနုပ္ပါဒေန္တာနိ ဝိယ စ ပဝတ္တာနိ စုတိအာသန္နာနိ ဇဝနာနိ ပဋိသန္ဓိဇနကာနိ ဘဝေယျုံ။ ‘‘ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဒါ စ တံသမာနဝီထိယံ ဝိယ ပဝတ္တမာနာနိ ကထံ ကတူပစိတာနိ သိယုံ? တဒါ န အဿာဒိတာနိ။ န စ လောကိယာနိ လောကုတ္တရာနိ ဝိယ သမာနဝီထိဖလာနိ ဟောန္တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ, ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ, မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ ဟောတိ သမာဒိန္နာ။ တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၃) သုတ္တေ မရဏကာလေ သမတ္တာယ သမာဒိန္နာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ သဟဇာတစေတနာယ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဝုတ္တံ, န စ ဒုဗ္ဗလေဟိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၁။) [သျ]သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝါ သမတ္တာ ဟောတိ သမာဒိန္နာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ကုသလာကုသလဓမ္မပဋိဝိဇာနနာဒိစဝနပရိယောသာနံ ကိစ္စံ မနောဒွါရိကစိတ္တေနေဝ ဟောတိ, န ပဉ္စဒွါရိကေနာတိ သဗ္ဗဿပေတဿ ကိစ္စဿ ကရဏေ သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆)။
တတ္ထ ဟိ န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကမ္ပိ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ န ပဋိဝိဇာနာတီတိ စ ဝုတ္တံ။ ယေသံ ပဋိဝိဘာဝနပ္ပဝတ္တိယာ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အနွေတိ, တေသံ သာ ပဝတ္တိ ပဉ္စဒွါရေ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ကုသလာကုသလကမ္မသမာဒါနဉ္စ တာဒိသမေဝါတိ။ တဒါရမ္မဏာနန္တရံ ပန စဝနံ, တဒနန္တရာ စ ဥပပတ္တိ မနောဒွါရိကာ ဧဝ ဟောတိ, န သဟဇဝနကဝီထိစိတ္တပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဣဓ ပဉ္စဒွါရိကတဒါရမ္မဏာနန္တရာ စုတိ, တဒနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ စ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ ရူပါဒိမှိ ဥပ္ပန္နံ ပဋိသန္ဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဥပပတ္တိစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ, အဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ စ ဥပ္ပန္နံ ပဋိသန္ဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဥပပတ္တိစိတ္တံ အတီတာရမ္မဏဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၄။ ကဏှပက္ခေ သုက္ကပက္ခံ ဌပေတွာတိ ဧတ္ထ ယထာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပါပကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ကဏှပက္ခေ ‘‘အနဝဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ’’တိ သုက္ကပက္ခော ဝုတ္တော, ဧဝံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ, နရကာဒီသု အဂ္ဂိဇာလဝဏ္ဏာဒိကံ ဒုဂ္ဂတိနိမိတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ကဏှပက္ခေ ‘‘သုဂတိပရိယာပန္နံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ, မနုဿလောကေ ရတ္တကမ္ဗလသဒိသမာတုကုစ္ဆိဝဏ္ဏသင်္ခါတံ, ဒေဝလောကေ ဝါ ဥယျာနဝိမာနကပ္ပရုက္ခာဒိဝဏ္ဏသင်္ခါတံ သုဂတိနိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သုက္ကပက္ခံ ဌပေတွာ သေသံ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာယာတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဝသေန အတီတာရမ္မဏာယ, မာတုကုစ္ဆိဝဏ္ဏာဒိသုဂတိနိမိတ္တဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာယ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၅။ တဉ္စ ခေါတိ ယဒေတံ ‘‘အနဝဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ’’တိ အနိယမနံ ကတံ, တဉ္စ ခေါ။ ကမ္မနိမိတ္တမေဝ အာပါထမာဂစ္ဆတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၂။) [သျ]ဧကန္တတော အတ္တနော ကမ္မာရမ္မဏတာယ မဟဂ္ဂတဝိပါကဿ။ သုဒ္ဓါယ ဝါတိ မဟဂ္ဂတကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏာယ ဇဝနဝီထိယာ, တဒါရမ္မဏရဟိတာယာတိ အတ္ထော, သာ ပန ဇဝနဝီထိ မဟဂ္ဂတဝိပါကဿ ဥပစာရော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကေစိ ပန တဉ္စ ဝီထိံ မဟဂ္ဂတာဝသာနံ ဝဒန္တိ။ ‘‘နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ ဝါ’’တိ ဣဒံ ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိံ, အာရုပ္ပေသု စ ပဌမံ, တတိယဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယစတုတ္ထာ ပန အတီတာရမ္မဏဝစနေနေဝ ဂဟိတာ။
မာတုကုစ္ဆိဝဏ္ဏသင်္ခါတန္တိအာဒိနာ ဝဏ္ဏော ဧဝ ဂတိနိမိတ္တဘာဝေန အာဂတော။ တတ္ထ သဒ္ဒေါ တာဝ အနုပါဒိန္နဘာဝေန သုဂတိပရိယာပန္နတာယ ဂတိနိမိတ္တဘာဝေန အဋ္ဌကထာသု နာဂတောတိ ယုတ္တမေတံ, ဂန္ဓာဒီနံ ပန အနာဂမနေ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
အယံ တာတ တဝတ္ထာယ ဗုဒ္ဓပူဇာ ကရီယတီတိအာဒီသု ပုဗ္ဗစေတနာဝသေန ပုညံ ဟောတိ။ သဗ္ဗန္တိမဇဝနေ ဝတ္တမာနဿာပီတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၆။ ‘‘ဧတေနာနုသာရေန အာရုပ္ပစုတိယာပိ အနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ‘‘ပထဝီကသိဏဇ္ဈာနာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓမဟဂ္ဂတဿ သုဂတိယံ ဌိတဿာ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ဧဝ နယေ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိ အဝရုဒ္ဓါတိ? န, တတ္ထ ရူပါဝစရစုတိအနန္တရာယ ဧဝ ပဋိသန္ဓိယာ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒိကံ ဝါ နိမိတ္တံ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ ဝါ မနောဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, စက္ခုသောတာနံ ဝါ’’တိအာဒိနာ တေန ဝစနေန ရူပါဝစရစုတိယာ ဧဝ အနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ ဝုတ္တာတိ ဝိညာယတိ။ အထာပိ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာယ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိ တတ္ထေဝ အဝရုဒ္ဓါ, အရူပါဝစရစုတိအနန္တရာ ပန ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ။ အရူပါဝစရေ စ ဥပရူပရိ စုတိယာ အနန္တရာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိယာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ။ တေန တတော တတ္ထေဝ အတီတာရမ္မဏာ, ကာမာဝစရေ စ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ။ ဣတရာဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ အတီတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓိ, အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ ကတံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၇။ ဧဝံ အာရမ္မဏဝသေန ဧကဝိဓာယ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယာ ဒုဝိဓာ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ, ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ဒုဝိဓာ သုဂတိပဋိသန္ဓိ, ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယာ ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရူပါနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၃။) [သျ]သုဂတိပဋိသန္ဓိ, ရူပါဝစရစုတိယာ တထေဝ ပဉ္စဝိဓာ, ဒုဝိဓာယ အာရုပ္ပစုတိယာ ပစ္စေကံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ကာမာရုပ္ပါနံ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓာ စ ပဋိသန္ဓိ ဒဿိတာ။ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ပန ဧကဝိဓာယ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒုဝိဓာ န ဒဿိတာ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ဌိတဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဝုတ္တာ ပန –
ဒွေ ဒွေ ပဉ္စာထ ပဉ္စဋ္ဌ, ဒွေ ဘဝါလမ္ဗဘေဒတော၊
စုတိယာ တာဒိသာယေတာ, စတုဝီသတိ သန္ဓိယော။ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၂၇)၊
֍ ဋ္ဌ ၆၂၈။ ‘‘ကာမာဝစရဿ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတပ္ပကာရောတိ ဥပနိဿယဘာဝမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
နိဿယပစ္စယဘူတေန ရူပေန သဟပဝတ္တိယေဝေတ္ထ ဝိညာဏဿ တေန မိဿိတာ, တဒဘာဝေါ အမိဿိတာ။ ယဝန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ ဧကဇာတိသမနွယေန အညမညမိဿိတာ ဟောန္တီတိ ယောနိယော။ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဂန္တဗ္ဗာ ပါပုဏိတဗ္ဗာတိ ဂတိယော။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌိတိ, ဝိညာဏဿ ဌိတိ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီတိအာဒိအာဝါသော ဧဝ သတ္တေဟိ အာဝသိတဗ္ဗတော သတ္တာဝါသော။ အသညသတ္တာဝါသဿ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ‘‘သတ္တာဝါသဝသေန အဋ္ဌဝိဓံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂၉။ အညတြ ဇာတိပဏ္ဍကပဋိသန္ဓိယာတိ ဧတ္ထ ပဌမကပ္ပိကပဋိသန္ဓိယာပီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သာပိ ဟိ ဘာဝေန ဝိနာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ဩမတောတိ အဝမတော, အဝကံသတောတိ အတ္ထော။ အာဒိနာတိ ‘‘မိဿံ အမိဿ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ဒုကေ အာဒိမှိ ဝုတ္တေန မိဿဝိညာဏေန။ ဩမတော ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဒသကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ပန အနေကေ ကလာပါ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေပိ ဟိ အနေကဂါဝုတပ္ပမာဏေန အနေကေ ကလာပါ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ တိံသတော အဓိကာနေဝ ရူပါနိ ဟောန္တိ။ တဒဟုဇာတဧဠကဿ လောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာတိ ကေစိ။ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဇာတိမန္တဧဠကလောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာတိ အပရေ။ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဧဠကလောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာတိ အညေ။ ဣမာသု ဂတီသု ဣမာ ယောနိယော သမ္ဘဝန္တိ, ဣမာသု န သမ္ဘဝန္တီတိ ဧဝံ ယောနီနံ ဂတိဝသေန သမ္ဘဝဘေဒေါ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၆၃၀။ ဘုမ္မဝဇ္ဇေသူတိ ဘုမ္မဒေဝါနံ ဝဇ္ဇနံ ယောနိဝိဘာဂံ ပတိ တေသံ မနုဿသဒိသတ္တာ။ ယောနိယော တိဿော ပုရိမိကာ န ဟောန္တီတိ ယောနိတ္တယပဋိက္ခေပေန ပစ္ဆိမာ ယောနိ အနုညာတာတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ။ ဂတိတ္တယေတိ မနုဿပေတတိရစ္ဆာနသညိတေ ဂတိတ္တယေ။ တဉှိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ အနာမဋ္ဌံ။
စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘စ-သဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတေသု ပုရိမိကာ တိဿော ယောနိယော န သန္တီတိ? အသမ္ဘဝတော။ တာသဉှိ နိစ္စာတုရဘာဝတော ကာမသေဝါ နတ္ထီတိ န တာ အဏ္ဍဇာဒယော ဟောန္တိ။ ကုစ္ဆိယံ တာသံ ဂဗ္ဘော နာဝတိဋ္ဌတိ ဇာလသဗ္ဘာဝတောတိ ကေစိ။ အဂ္ဂိဇာလာယ သန္တပ္ပမာနသရီရာ ဧတာ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ အလ္လဋ္ဌာနေသု, ပုပ္ဖါဒီသု စ သမ္ဘဝါဘာဝတော သံသေဒဇတာပိ တာသံ နတ္ထေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဩပပါတိကာ ဧဝ ဟိ တေ ဟောန္တီ’’တိ။
ရူပီဗြဟ္မေသု တာဝ ဩပပါတိကယောနိကေသူတိ ဩပပါတိကယောနိကေဟိ ရူပီဗြဟ္မေ နိဒ္ဓါရေတိ။ ရူပီဗြဟ္မေသူတိ ဟိ အဓိကရဏေ ဘုမ္မံ, ဩပပါတိကေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ။ တေန ‘‘ဩပပါတိကယောနိကေသူ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တရာသိတော ‘‘ရူပီဗြဟ္မေသူ’’တိ ဝိသေသေန တဒေကဒေသံ နိဒ္ဓါရေတိ။ စက္ခုသောတဝတ္ထုဒသကာနံ, ဇီဝိတနဝကဿ စာတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကာနံ, ဇီဝိတဆက္ကဿ စာတိ စတုန္နံ ကလာပါနံ ဝသေန ရူပဘဝေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဟ သတ္တဝီသတိ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ တံ သမတ္ထေန္တာ ‘‘ပါဠိယဉှိ ‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဌပေတွာ အညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ, ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅-၁၀၁၆) ဝုတ္တံ, တထာ ‘ရူပဓာတုယာ ဆ အာယတနာနိ, နဝ ဓာတုယော’တိ သဗ္ဗသင်္ဂဟကဝသေန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာယတနဓာတုယော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ ဃာနာယတနာဒီနံ ဝိယ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စ တတ္ထ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ‘အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ? အာမန္တာ။ အတ္ထိ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၂၀)။ န စ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ အဂန္ဓရသာယတနာနံ ဂန္ဓရသာနံ တတ္ထ ဘာဝေါ သက္ကာ ဝတ္တုံ, ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာဝိနိမုတ္တဿ ပထဝီအာဒိသဘာဝဿ ဝိယ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝဝိနိမုတ္တဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၅။) [သျ]ဂန္ဓရသသဘာဝဿ အဘာဝါ။ ယဒိ စ ဃာနသမ္ဖဿာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ ‘အာယတနာနီ’တိ တေ န ဝုစ္စေယျုံ, ဓာတုသဒ္ဒေါ ပန နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝါစကောတိ ‘ဂန္ဓဓာတု ရသဓာတူ’တိ အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထိ, ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သဘာဝဓာရဏာဒိလက္ခဏတော အညဿ အဘာဝါ။ ဓမ္မာနဉ္စ အာယတနဘာဝေါ ဧကန္တိကော ယမကေ ဝုတ္တော ‘ဓမ္မော အာယတနန္တိ? အာမန္တာ’တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၃)။ တသ္မာ တေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝါဘာဝေပိ ကောစိ အာယတနဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝတော အညော ပထဝီအာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညော တေသံ ကောစိ သဘာဝေါ သိယာ, တေသံ ဓမ္မာယတနသင်္ဂဟော။ ဂန္ဓရသဘာဝေ ပန အာယတနဘာဝေ စ သတိ ‘ဂန္ဓော စ သော အာယတနဉ္စ ဂန္ဓာယတနံ, ရသော စ သော အာယတနဉ္စ ရသာယတန’န္တိ ဣဒမာပန္နမေဝါတိ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ စ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ ‘တယော အာဟာရာ’တိ စ ဝစနတော ကဗဠီကာရာဟာရဿ တတ္ထ အဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ, တထာ ရူပဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဓမ္မတာ န ဝိလောမိတာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ – ရူပါဝစရသတ္တာနံ ဃာနဇိဝှါယတနာဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဂန္ဓရသာ အာယတနကိစ္စံ န ကရောန္တီတိ တေ အနာမသိတွာ ပါဠိယံ ‘‘ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅), ‘‘ဆ အာယတနာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၂) စ အာဒိ ဝုတ္တံ, ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ စ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ အာဟာရဿ အဘာဝေန ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ အာဟာရကိစ္စဿ အကရဏတော, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဂန္ဓရသာနံ, ဩဇာယ စ အဘာဝတော။ ဣတိ ဝိသယိနော, ကိစ္စဿ စ အဘာဝေန ဝိသယော, ကိစ္စဝါ စ ဓမ္မော န ဝုတ္တော။ ယသ္မိဉှိ ဘဝေ ဝိသယီ နတ္ထိ, တသ္မိံ တံဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန ဝိသယဿ အာယတနဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အဝစနံ ယထာ တတ္ထေဝ ရူပဘဝေ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတူနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝေန။ ယဿ ပန ယတ္ထ ဝစနံ, တဿ တတ္ထ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ ဝုတ္တော ယထာ တတ္ထေဝ ရူပါယတနဿ။
ယဒိ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော ဝိသယဿ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ, ကထမသညသတ္တာနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၆။) [သျ]အသညသတ္တာနဉှိ စက္ခာယတနံ နတ္ထိ, အစက္ခာယတနဘာဝေန စ နေသံ ရူပါယတနံ အညေသံ အဝိသယောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ယေန အဓိပ္ပါယေန ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဝစနံ, တေန ရူပါယတနဿာပိ အဝစနန္တိ အသညီနံ ဧကံ အာယတနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာသကဉှိ ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝါပေက္ခာယ ယေသံ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ အတ္ထိ, တေသု နိဒ္ဒိသိယမာနေသု တဒဘာဝတော ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာဒိကေ ဝိသုံ အာယတနဘာဝေန အဝတွာ ဓမ္မသဘာဝါနတိဝတ္တနတော, မနောဝိညာဏဿ စ ဝိသယဘာဝူပဂမနတော ဓမ္မာယတနန္တောဂဓေ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅) ဝုတ္တံ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ‘‘ဓမ္မာယတန’’န္တိ သာမညတော နာမကရဏံ, ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာနိ ဝါ တာနိ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ယေန စ ပန အဓိပ္ပါယေန အသညီနံ ရူပါယတနံ ဝုတ္တံ, တေန သညီနမ္ပိ ဂန္ဓာဒီနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ နယဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇) ဝုတ္တံ။ အသတိပိ ဟိ တတ္ထ အတ္တနော ဣန္ဒြိယေ ရူပဿ ဝဏ္ဏာယတနသဘာဝါတိက္ကမော နတ္ထေဝါတိ တံ ရူပါယတနန္တေွဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ စ နယဒဿနေန ဂန္ဓာဒီနိ တီဏိ ပက္ခိပိတွာ သညီနံ အဋ္ဌ အာယတနာနိ, အသညီနံ ပဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ရူပလောကေ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပထဝီအာဒီနံ ဗြဟ္မာနံ ဝစီဃောသော ဧဝ န သိယာ။ န ဟိ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသမန္တရေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ, န စ ဖုသနသဘာဝါနံ ကတ္ထစိ အဖုသနဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနသင်္ခါတဿ စ ဘူတတ္တယဿ အဘာဝေ ရူပဘဝေ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န သိယာ။ တသ္မာ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာယပိ ပထဝီအာဒီနံ တတ္ထ ကာယိန္ဒြိယာဘာဝေန တေသံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပဓာတုယံ တေသံ သပ္ပဋိဃဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၂၀)။
ပဋိဃော စ နာမ ဘူတတ္တယဿ ကာယပ္ပသာဒံ ပတိ တန္နိဿယဘူတဃဋ္ဋနာဒွါရေန အဘိမုခဘာဝေါ, ဣဓ ပန တံသဘာဝတာ။ သော စ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျသဘာဝဿ ဃဋ္ဋနာယ အဘာဝတော နတ္ထိ။ ယဒိ တတ္ထ အသတိပိ ဝိသယိနိ ရူပါယတနံ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွေ အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, အထ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၇။) [သျ]ကသ္မာ ဂန္ဓာယတနာဒီနိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ? နယဒဿနဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထ ရူပါယတနဿေဝ ဝစနံ ကဒါစိ အညဘူမိကာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ, န ပန ဣတရေသံ အဘာဝတော, နာပိ ပရိယာယေနပိ အာယတနဘာဝါဘာဝတော။ အသညီနဉှိ ရူပါယတနံ သမာနတလဝါသီနံ ဝေဟပ္ဖလာနံ, ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, န ပန ဂန္ဓရသာတိ တေသံယေဝ တတ္ထ အဝစနံ ယုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ နိပ္ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တံ သန္ဓာယ ပဋိသေဓော ကတော။
ယဒိပိ စေတံ ဝစနံ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဘာဝဝိဘာဝနံ န ဟောတိ, အတ္ထိဘာဝဒီပနမ္ပိ ပန အညဝစနံ နတ္ထေဝါတိ? နယိဒမေဝံ, အဋ္ဌကထာသု တတ္ထ နေသံ အတ္ထိဘာဝဿ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဉှိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တံ ပါဠိ ဝိယ ပမာဏဘူတံ အဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဂတတ္တာ။ တတ္ထ သိယာ – ယံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အဋ္ဌကထာဝစနံ, တံ ပမာဏံ, ဣဒံ ပန ဝိရုဇ္ဈတီတိ? နယိဒမေဝံ, ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ပဋိပါဒိတတ္တာ။ စက္ခာဒီနံ အာယတနာနံ, တန္နိဿယာနဉ္စ ဝိညာဏာနံ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတော ဓာတုဒေသနာတိ အာယတနဘာဝေန ဝုတ္တာနံယေဝ ဓာတုဘာဝဒီပနတော ဓာတုဘာဝဿာပိ တေသံ အဝစနံ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ။ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ, တထာ စက္ခုဒသကာဒိဝသေန ဣဓ ရူပဂဏနာ ကတာတိ န ဧတ္ထ ဓမ္မတာဝိလောမနာသင်္ကာယ ဩကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အညေသု သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိကေသူတိ ရူပီဗြဟ္မေ ပန ဌပေတွာ အညေသု ဩပပါတိကေသု, သံသေဒဇေသု စာတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩပပါတိကဝိသေသနဉှေတ္ထ အညဂ္ဂဟဏံ, န သံသေဒဇဝိသေသနံ အသမ္ဘဝတော။ သတိ ဟိ သမ္ဘဝေ, ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတာ ဟောတိ။ ကာမာဝစရဒေဝေသု သဗ္ဗကာလံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ယထာဝုတ္တာယ သန္တတိယာ ရူပါနံ လဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ ‘‘တာနိ စ နိစ္စံ ဒေဝေသူ’’တိ။ န ဟိ တေ ကဒါစိပိ ဝိကလိန္ဒြိယာ, အဘာဝကာ စ ဟောန္တီတိ။ စက္ခု နေသံ ဒသန္နံ ပူရဏောတိ ကတွာ စက္ခုဒသကော နာမ, အသာဓာရဏေန ဝါ စက္ခုနာ လက္ခိတော ဒသကော စက္ခုဒသကော။ ဧဝံ သေသာတိ ယထာ စက္ခုဒသကော ဝုတ္တော, ဧဝံ သေသာပိ ဒသကာ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၈။) [သျ]‘‘သံသေဒဇူပပါတယောနီသု, အဝကံသတော တိံသာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘အဝကံသတော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ, တံ ပနေတံ ပါဠိယာ န သမေတိ။ န ဟိ ပါဠိယံ ကာမာဝစရာနံ သံသေဒဇောပပါတိကာနံ အဃာနကာနံ ဥပပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ဟိ ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ, ကဿစိ ဒသာယတနာနိ, ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ, ကဿစိ နဝါယတနာနိ, ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇)။ ယဒိ ဟိ အဃာနကဿာပိ ဥပပတ္တိ သိယာ, တိက္ခတ္တုံ ‘‘ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တိက္ခတ္တုဉ္စ ‘‘နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ, န စ တံ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ဥပပတ္တိက္ခဏေတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ဧကာဒသာတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ သဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနိ ဧကာဒသ အာယတနာနိ။ ကဿစိ ဒသာယတနာနီတိ အန္ဓဿ စက္ခာယတနဝဇ္ဇာနိ။ အပရာနိ ဒသာယတနာနီတိ ဗဓိရဿ သောတာယတနဝဇ္ဇာနိ။ နဝါယတနာနီတိ အန္ဓဗဓိရဿ စက္ခုသောတာယတနဝဇ္ဇာနိ။ သတ္တာယတနာနီတိ ဂဗ္ဘသေယျကဿ ရူပဂန္ဓရသကာယဖောဋ္ဌဗ္ဗမနောဓမ္မာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။ ယဒိ စက္ခုသောတဃာနဝိကလောပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တဿ အဋ္ဌေဝါယတနာနိ သိယုံ, န စ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။ တသ္မာ နတ္ထေဝ စက္ခုသောတဃာနဝိကလော။ သတိ စ အဃာနကူပပတ္တိယံ ပုနပိ ‘‘ကဿစိ အပရာနိပိ ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ စ သတိ ယထာ အန္ဓဗဓိရဿ ဝသေန ‘‘ကဿစိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဧကဝါရံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အန္ဓာဃာနကဿ, ဗဓိရာဃာနကဿ စ ဝသေန ‘‘ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ, ကဿစိ အပရာနိပိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝါဒိပဉှာနိပိ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘သတ္တတိ ဥက္ကံသတောထ ရူပါနီ’’တိ ပဒံ ‘‘သံသေဒဇူပပါတယောနီသူ’’တိ ဧတ္ထ ယောနိဒွယဝသေန ယောဇီယတိ, န ဧဝံ ‘‘အဝကံသတော တိံသာ’’တိ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန သံသေဒဇယောနိဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌဿာပိ ဧကဒေသော သမ္ဗန္ဓံ လဘတီတိ သံသေဒဇဿ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနကနပုံသကဿ ဇိဝှါကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ, န ဩပပါတိကဿာတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာယမဓိပ္ပါယော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၀၉။) [သျ]ယေ ပန ‘‘ဩပပါတိကဿ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနကနပုံသကဿ ဇိဝှါကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သော ဟိ ပမာဒပါဌော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အာယတနယမကဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ကာမဓာတုယံ ပန အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ‘ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိ ဝဒေယျာ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အာယတနယမက ၁၈-၂၁) ဝုတ္တံ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ယာဝ ‘ကဿစိ နဝါယတနာနီ’တိ ပါဠိ ဩပပါတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယံ အဝိရောဓော သိဒ္ဓေါ။ တထာ စ ယထာဝုတ္တပါဠိယာ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိယေဝါ’’တိ။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏေန သံသေဒဇာပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တထာ ဟိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိအာဒီနံ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) နိဒ္ဒေသေ ‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ, န သံသေဒဇဂ္ဂဟဏ’’န္တိ, တံ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံယေဝ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနာပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’’တိ, ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗံ ပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩပပါတိကာနန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ, ဣဓ ပန ယောနိဒွယံ သရူပေနေဝ ပကာသေတုံ, သံသေဒဇယောနိဝသေနေဝ စ အဝကံသတော ရူပပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ဩပပါတိကယောနိယာ ဣတရံ အသင်္ဂဟေတွာ ‘‘သံသေဒဇူပပါတယောနီသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဥက္ကံသာဝကံသာနံ ပန အန္တရေတိ ‘‘သတ္တတိ, တိံသာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ရူပဿ ဥက္ကံသာဝကံသပရိစ္ဆေဒါနံ မဇ္ဈေ။ အနုရူပတော ဝိကပ္ပေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အပါယေသု အန္ဓဿ ဆ စက္ခုဒသကာဘာဝတော, တထာ ဗဓိရဿ သောတဒသကာဘာဝတော, အန္ဓဗဓိရဿ ပန ပဉ္စ စက္ခုသောတဒသကာဘာဝတောတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝုတ္တမေဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၁။ စုတိပဋိသန္ဓီနံ ခန္ဓာဒီဟိ အညမညသမာနတာ အဘေဒေါ။ အသမာနတာ ဘေဒေါ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၀။) [သျ]အာရမ္မဏတောပိ အဘိန္နာတိ စတူသု အာရုပ္ပေသု တတော တတော စဝိတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တထေဝ ပန ဟေဋ္ဌာ, ရူပဘဝေ ဝါ ဥပပတ္တိ နတ္ထိ။ အရူပဘူမိတော စဝိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥပပတ္တိ နာမ ကာမဘဝေ ဧဝ, တတ္ထာပိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဧဝ။ ရူပဘဝတော ပန စုတော ဒုဟေတုကောပိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ စုတိယာ အနန္တရာ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ ဒုတိယစတုတ္ထာရုပ္ပပဋိသန္ဓိ။ ဧဝံ နယမတ္တဿ ဒဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ, အဝုတ္တဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘အယံ တာဝ အရူပဘူမီသုယေဝ နယော’’တိ။ ရူပါရူပါဝစရာနံ ဥပစာရဿ ဗလဝတာယ တတော စဝိတွာ ဒုဂ္ဂတိယံ ဥပပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ’’တိ အာဟ။ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီတိ ဧတ္ထ ဧကစ္စဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော သိယာ – နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီသု ဝုတ္တာ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ တိဟေတုကာဒိပဋိသန္ဓိကာ, တေသံ ပဋိသန္ဓိံ ဝိနိပါတိကဘာဝေန ‘‘ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိ ဂဟေတွာ သဗ္ဗသုဂတိစုတိယာ စ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ, န ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဧဝါတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အပါယပဋိသန္ဓိ ဧဝ ဟိ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဟောတိ, န သဗ္ဗသုဂတိစုတိယာတိ။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒုဝိဓာ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ အနန္တရာ, ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ စာတိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမံ ဝဇ္ဇေတွာ ပုရိမံယေဝ ဂဟေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိ။ အဟေတုကစုတိယာ သဟေတုကပဋိသန္ဓီတိ ဒုဟေတုကာ စ တိဟေတုကာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တာဒီနံ ဝိယ ဟိ အဟေတုကစုတိယာ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပိ ဟောတီတိ။
တဿ တဿ ဝိပရီတတော စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိအာဒီသု ဘေဒဝိသေသေသု ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိအာဒိနာ ယံ ယံ ယုဇ္ဇတိ, တံ တံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယုဇ္ဇမာနမတ္တာပေက္ခနဝသေန နပုံသကနိဒ္ဒေသော ကတော။ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘာဝတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒီသု ပန ဝိပရီတယောဇနာ န ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ စုတိယာ အရူပဘူမီသု အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ အတ္ထိ။ ‘‘စတုက္ခန္ဓာယ အာရုပ္ပစုတိယာ အနန္တရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓီ’’တိ ဧတဿ ဝိပရိယာယော သယမေဝ ယောဇိတော။ ‘‘အတီတာရမ္မဏာယ စုတိယာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၁။) [သျ]ပဋိသန္ဓီ’’တိ ဧတဿ စ ဝိပရိယာယော နတ္ထိ ဧဝ။ ဘေဒဝိသေသော ဧဝ စ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿိတော, အဘေဒဝိသေသော ပန ဧကေကသ္မိံ ဘေဒေ တတ္ထ တတ္ထေဝ စုတိပဋိသန္ဓိယောဇနာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာယ ကာမာဝစရစုတိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကာမာဝစရာ…ပေ… အဝိတက္ကအဝိစာရာယ အဝိတက္ကာဝိစာရာ’’တိ။ စတုက္ခန္ဓာယ ပန စတုက္ခန္ဓာ သယမေဝ ယောဇိတာ။ ဧတေနေဝ နယေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာဒီသု အဘေဒဝိသေသော န ဒဿိတောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၂။ ဣတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဧတံ ဝိညာဏံ အဝိဇ္ဇာဒိသဟကာရိကာရဏသဟိတဿ သင်္ခါရဿ ဝသေန လဒ္ဓပ္ပစ္စယံ။ ဗာဟိရကကပ္ပိတဿ အဓိပတိဋ္ဌနကဿ အဘာဝတော ရူပါရူပဓမ္မမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘န သတ္တော န ဇီဝေါ’’တိ။ ဥပေတီတိ ဝုစ္စတိ တထာဝေါဟာရမတ္တံ, အတ္ထတော ပန ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ ဘဝန္တရဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနမတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တဿ စာ’’တိအာဒိ။ တတော ဟေတုံ ဝိနာတိ တတ္ထ ဟေတုံ ဝိနာ။ မနုဿစုတိပဋိသန္ဓိက္ကမေနာတိ မနုဿစုတိတော မနုဿပဋိသန္ဓိက္ကမေန။ ဧဝဉှိ ပါကဋဂ္ဂဟဏံ ဥဘယဝိသေသနံ ဟောတိ။ ပါကဋတာ စေတ္ထ တဒါသန္နက္ခန္ဓဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ ‘‘စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၇) ဝိယ။ မနုဿစုတိပဋိသန္ဓိက္ကမေနာတိ ဝါ မနုဿစုတိတော ယဿ ကဿစိ ပဋိသန္ဓိက္ကမေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိဿယံ အဿာဒယမာနံ ဝါ အနာဿာဒယမာနံ ဝါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၃၂)။
သရသေနာတိ သဘာဝေန, ပရိက္ခီဏာယုသင်္ခါရတာယာတိ အတ္ထော။ ဥပက္ကမေနာတိ အတ္တနာ, ပရေန ဝါ ကတေန သီသစ္ဆေဒနာဒိဥပက္ကမေန။ သဗ္ဗေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသန္ဓီနံ ဗန္ဓနာနိ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂသန္ဓိဗန္ဓနာနိ, တေသံ ဆေဒကာနံ။ သန္နိပါတန္တိ ပတနံ ပဝတ္တိ။ ဟဒယပ္ပဒေသောပိ အနုက္ကမေန သုဿိတွာ အပ္ပါဝသေသော ဟောတိ, ပဂေဝ ကာယောတိ အာဟ ‘‘ကမေန ဥပသုဿမာနေ သရီရေ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တင်္ခဏာဝသေသဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတ’’န္တိ။ ‘‘နိရုဒ္ဓေသု စက္ခာဒီသူ’’တိ ဣဒံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ အာယတနာနံ အနုပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိ ဝိယ နိရောဓောပိ အနုပုဗ္ဗတော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ, အတိမန္ဒဘာဝူပဂမနတံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘နိရုဒ္ဓေသူ’’တိ ဝုတ္တံ, န အနဝသေသနိရောဓံ။ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနန္တရမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ စုတိ ဒဿိတာ။ ယမကေ စ ‘‘ယဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ, တဿ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၂။) [သျ]ယဿ ဝါ ပန မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ, တဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ? သစိတ္တကာနံ အစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ, နော စ တေသံ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ။ သစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတိ, စက္ခာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိနာ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၂၀) စက္ခာယတနာဒီနံ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ။
ဟဒယဝတ္ထုမတ္တေတိ ဟဒယဝတ္ထုပဒေသမတ္တေ။ န ဟိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ကာယိန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ။ ဟဒယဝတ္ထုပိ တဒါ အာတပေ ပက္ခိတ္တဟရိတတာလပဏ္ဏံ ဝိယ အပ္ပါဝသေသံ ဟောတီတိ ‘‘တင်္ခဏာဝသေသဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဣတရဝတ္ထူနံ ပန သကိစ္စာသမတ္ထတာယ ကေဝလံ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတမေဝ, တဒါ ဝိညာဏံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တင်္ခဏာဝသေသဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတ’’န္တိ။ မာတုဃာတာဒိ, မဟဂ္ဂတမညံ ဝါ တာဒိသံ ဂရုကံ နာမ။ သမာသေဝိတံ အဘိဏှသော ကတံ။ အာသန္နံ မရဏကာလေ ကတံ, ယဒါ တဒါ ဝါ ကတမ္ပိ ပရိဗျတ္တံ ဟုတွာ အနုဿရိတံ။ ပုဗ္ဗကတံ အပရာပရိယာယဝေဒနီယံ။ လဒ္ဓေါ အဝသေသော အဝိဇ္ဇာဒိကော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဧတေနာတိ လဒ္ဓါဝသေသပစ္စယော, သင်္ခါရော။ ဧတေန ဝိပစ္စိတုံ ကတောကာသံ ယထူပစိတံ ကုသလာကုသလစေတနမာဟ။ ကမ္မနိမိတ္တံ နာမ ယံ ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာယူဟနကာလေ ကမ္မံ အာယူဟတိ, တံ။ အတီတေ ကပ္ပကောဋိသတသဟဿမတ္ထကေပိ ဟိ ကမ္မေ ကတေ ဝိပစ္စနကာလေ အာဂန္တွာ ကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ ဥပတိဋ္ဌတိ။ ဂတိနိမိတ္တံ နာမ နိဗ္ဗတ္တနကဩကာသေ ဧကော ဝဏ္ဏော။ သော စ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနာရဟဿ ‘‘အဂ္ဂိဇာလဝဏ္ဏာဒိကော’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ အဝိဇ္ဇာပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ တသ္မိံ ကမ္မာဒိဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ။
တဏှာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ဧဝ, ပုရိမုပ္ပန္နာယ စ သန္တတိယာ တထာပရိဏတတ္တာ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝိညာဏံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာ နာမေတီ’’တိ။ သဟဇာတသင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဇာတာ စေတနာ, သဗ္ဗေပိ ဝါ ဖဿာဒယော။ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနေ ကမ္မာဒိဝိသယေ ဝိညာဏံ ခိပန္တိ။ ခိပန္တာ ဝိယ တသ္မိံ ဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတုဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ တန္တိ တံ ဝိညာဏံ။ စုတိပဋိသန္ဓိတဒါသန္နဝိညာဏာနံ သန္တတိဝသေန ဝိညာဏန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၃။) [သျ]ဥပနီတေကတ္တံ။ တဏှာယ နာမိယမာနံ…ပေ… ပဝတ္တတီတိ နမနခိပနပုရိမနိဿယဇဟနအပရနိဿယဿာဒနနိဿယရဟိတပဝတ္တနာနိ သန္တတိဝသေန တဿေဝေကဿ ဝိညာဏဿ ဟောန္တိ, န အညဿာတိ ဒဿေတိ။ သန္တတိဝသေနာတိ စ ဝဒန္တော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဣမဉ္စ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတိ ဟိ နာနတ္တနယေ သန္တတိဝသေန ဧကတ္တနယော ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဩရိမတီရရုက္ခဝိနိဗဒ္ဓရဇ္ဇု ဝိယ ပုရိမဘဝတ္တဘာဝဝိနိဗဒ္ဓံ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပုရိသော ဝိယ ဝိညာဏံ, တဿ မာတိကာတိက္ကမနိစ္ဆာ ဝိယ တဏှာ, အတိက္ကမနပယောဂေါ ဝိယ ခိပနကသင်္ခါရာ, ယထာ စ သော ပုရိသော ပရတီရေ ပတိဋ္ဌဟမာနော ပရတီရရုက္ခဝိနိဗဒ္ဓံ ကိဉ္စိ အဿာဒယမာနော ဝါ အနဿာဒယမာနော ဝါ ကေဝလံ ပထဝိယံ သကဗလပယောဂေဟေဝ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝမိဒမ္ပိ ဘဝန္တရတ္တဘာဝဝိနိဗဒ္ဓံ ဟဒယဝတ္ထုသင်္ခါတံ နိဿယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဿာဒယမာနံ, စတုဝေါကာရဘဝေ အနဿာဒယမာနံ ဝါ ကေဝလံ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မေဟေဝ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ အဿာဒယမာနန္တိ ပါပုဏန္တံ, ပဋိလဘမာနန္တိ အတ္ထော။
ဘဝန္တရာဒိပဋိသန္ဓာနတောတိ ဘဝန္တရဿ အညဘဝဿ အာဒိပဋိသန္ဓာနဘာဝတော။ ဘဝန္တရာဒယော ဝါ ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသန္တရာနိ, တေသံ ပဋိသန္ဓာနတောတိ အတ္ထော။ တဒေတံ ဝိညာဏံ နာပိ ဣဓာဂတံ ဣမသ္မိံယေဝ ဘဝေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ ကမ္မန္တိ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ကမ္မံ။ သင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဂတာ ခိပနကသင်္ခါရာ။ နတီတိ နမနဝသေန ပဝတ္တတဏှာ။ ဝိသယော ကမ္မာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၃။ သဒ္ဒပဋိဃောသာဒီနံ သတိပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ သန္တာနဗန္ဓော န ပါကဋောတိ တေသံ ဧကတ္တနာနတ္တဘာဝံ အနာမသိတွာ အနာဂမနာတီတဟေတုသမုပ္ပါဒမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဒ္ဒါဒိဟေတုကာတိ ဧတ္ထ ပဋိဃောသော သဒ္ဒဟေတုကော။ ပဒီပေါ ပဒီပန္တရာဒိဟေတုကော။ မုဒ္ဒါ လဉ္ဆနဟေတုကာ။ ဆာယာ အာဒါသာဒိအဘိမုခမုခါဒိဟေတုကာ။ ဟောန္တိ အညတြ အဂန္တွာတိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယဒေသံ အနုပဂန္တွာ သဒ္ဒါဒိဟေတုကာ ဟောန္တိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ။ ဧဝံ ဣဒမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ န ဟေတုဒေသံ ဂန္တွာ တံဟေတုကံ ဟောတိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ။ တသ္မာ န ဣဒံ ဟေတုဒေသတော ပုရိမဘဝတော ဣဓာဂတံ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယ သဒ္ဒါဒိဒေသတော, နာပိ တတ္ထ ဟေတုနာ ဝိနာ ဥပ္ပန္နံ သဒ္ဒါဒီဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၄။) [သျ]ဝိနာ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဟောန္တိ အညတြ အဂန္တွာတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယဒေသေ သန္နိဟိတာ ဟုတွာ တတော အညတြ ဂန္တွာ တပ္ပစ္စယာ န ဟောန္တိ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ, နာပိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယာ န ဟောန္တိ, ဧဝံ ဣဒမ္ပီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
နတ္ထိ ဧကတာ ဧကသန္တာနေကတ္တေပိ အညဿေဝ ဝိညာဏဿ ပါတုဘဝနတော။ နာပိ နာနတာ သန္တာနဗန္ဓတော ပဒီပေါ ဝိယ။ ခဏိကာယ ဟိ ပဒီပဇာလာယ သန္တာနေကတ္တံ ဥပါဒါယ သော ဧဝါတိ ဝုစ္စတိ, အတ္ထကိစ္စဉ္စ သာဓေတိ, ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိနာ သန္တာနဗန္ဓေ ဧကန္တံ ဧကတာယ, နာနတာယ စ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ, ဂဟဏေ စ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ဧသ နယောတိ အတိဒေသေန ဗီဇင်္ကုရာဒီသု သဗ္ဗဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နေသု ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာပိ ဟိ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နဝိညာဏာနံ ဧကန္တမေကတ္တေ သတိ န မနုဿဂတိတော ဒေဝဂတိ သမ္ဘူတာ သိယာ။ ဧကန္တနာနတ္တေ န ကမ္မဝတော ဖလံ သိယာ, တတော ‘‘ရတ္တဿ ဗီဇံ ရတ္တဿ ဖလ္လ’န္တိအာဒိကဿ ဝိယ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗာဟံ, ဘန္တေ, ရောဟိတဿော နာမ ဣသိ အဟောသိ’’န္တိအာဒိကဿ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇) ဝေါဟာရဿ လောပေါ သိယာ, တသ္မာ ဧတ္ထ သန္တာနဗန္ဓေသု ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နေသု န ဧကန္တမေကတာ ဝါ နာနတာ ဝါ ဥပဂန္တဗ္ဗာ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ဧကန္တဧကတာပဋိသေဓေန ‘‘သယံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၂၇) ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတိ, ဧကန္တနာနတာပဋိသေဓေန ‘‘ပရံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၂၇), ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နတာဝစနေန ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၂၇) ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၄။ တတ္ထာတိ ဖလုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ။ အညဿာတိ ယေန တံ ကမ္မံ ကတံ, တတော အညဿ။ အညတောတိ ယံ တံ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တိတံ, တတော အညတော။ ‘‘ဓမ္မမတ္တံ ဘဝန္တရမုပေတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၃၂၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၀၅) ဝုတ္တတ္တာ ဖလဿ ဥပဘုဉ္ဇကေ စ အသတိ ကဿ တံ ဖလံ သိယာတိ အနုယုဉ္ဇေတိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ အနုယောဂေ။
တတ္ထာတိ ဧကသန္တာနေ။ ယသ္မိံ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တံ, တဿေဝ သန္တာနေတိ အတ္ထော။ ဧတဿ အတ္ထဿာတိ ဟေတုဖလာနံ အတ္ထတော အညတ္တေပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၅။) [သျ]တေနေဝ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓတ္တာ တံ ဖလံ ‘‘အညဿ, အညတော’’တိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဧတဿ အတ္ထဿ။ စတုမဓုရအလတ္တကရသာဒိဘာဝနာ အမ္ဗမာတုလုင်္ဂါဒိဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော။ ဧတ္ထ စ အဘိသင်္ခတံ ဗီဇံ ဝိယ ကမ္မဝါ သတ္တော, အဘိသင်္ခါရော ဝိယ ကမ္မံ, ဗီဇဿ အင်္ကုရာဒိပ္ပဗန္ဓော ဝိယ သတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏာဒိပ္ပဗန္ဓော။ တတ္ထုပ္ပန္နဿ မဓုရဿ ရတ္တကေသရဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ တဿေဝ ဗီဇဿ, တတော ဧဝ စ အဘိသင်္ခါရတော ဘာဝေါ ဝိယ ကမ္မကာရကဿေဝ သတ္တဿ, တံကမ္မတော ဧဝ စ ဖလဿ ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗာလသရီရေ ကတံ ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနံ, သိပ္ပသိက္ခနံ, ဩသဓပ္ပယောဂေါ စ န ဝုဍ္ဎသရီရံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ စ တန္နိမိတ္တံ ဝိဇ္ဇာပါဋဝံ သိပ္ပဇာနနံ, အနာမယတာ စ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဟောန္တိ, န စ တာနိ အညဿ ဟောန္တိ တံသန္တတိပရိယာပန္နေ ဧဝ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော, န စ ယထာပယုတ္တေန ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနာဒိနာ ဝိနာ တာနိ အညတော ဟောန္တိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော, ဧဝံ ဣဓာပိ သန္တာနေ ယံ ဖလံ, ဧတံ နာညဿ။ န စ အညတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတေန စ သင်္ခါရာဘာဝေ ဖလာဘာဝမေဝ ဒဿေတိ, န အညပစ္စယနိဝါရဏံ ကရောတိ။
ယမ္ပိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ဝဒါမာတိ ဝစနသေသော။ တတ္ထ ဝါ ဥပဘုဉ္ဇကေ အသတိ သိဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇကသမ္မုတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဖလတီတိ သမ္မုတိ ဖလတိသမ္မုတိ။
ရုက္ခသင်္ခါတာနံ ဓမ္မာနန္တိ ရုက္ခပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတာနံ ဘူတုပါဒါယဓမ္မာနံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာ ခန္ဓသန္တာနေ ကုသလာကုသလစေတနုပ္ပတ္တိယံ ‘‘ပုညံ ကရောတိ, ပါပံ ကရောတီ’’တိ ကတ္တုဝေါဟာရော, ဧဝံ တဿ ဖလုပ္ပတ္တိယံ ‘‘သုခံ အနုဘဝတိ, ဒုက္ခံ အနုဘဝတီ’’တိ ဥပဘုဉ္ဇကဝေါဟာရော, တသ္မာ န ဧတ္ထ ခန္ဓဝိနိမုတ္တေန အညေန ဥပဘုဉ္ဇကေန နာမ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၅။ ဧဝံ သန္တေပီတိ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ တတ္ထ စ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏေ သတိ, သိဒ္ဓေတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝါတိ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တမာနက္ခဏေ ဧဝ။ ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေတိ ကမ္မာယူဟနက္ခဏတော ပုဗ္ဗေ, အဝိဇ္ဇမာနတာယ သမာနတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆာ စာတိ ဝိပစ္စနပ္ပပတ္တိတော ပစ္ဆာ စ။
အဝိပက္ကဝိပါကာ ကတတ္တာ စေ ပစ္စယာ, ဝိပက္ကဝိပါကာနမ္ပိ ကတတ္တံ သမာနန္တိ တေသမ္ပိ ဖလာဝဟတာ သိယာတိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘န စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၆။) [သျ]‘‘န ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝါ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ, အဝိဇ္ဇမာနတ္တဉ္စ နိဿာယ ဝုတ္တဒေါသေ ပရိဟရတိ။ တဿာ ပါဋိဘောဂကိရိယာယ, ဘဏ္ဍကီဏနကိရိယာယ, ဣဏဂ္ဂဟဏကိရိယာယ ဝါ ကရဏမတ္တံ တံကိရိယာကရဏမတ္တံ, တဒေဝ တဒတ္ထနိယျာတနေ ပဋိဘဏ္ဍဒါနေ, ဣဏဒါနေ စ ပစ္စယော ဟောတိ, အဖလိတနိယျာတနာဒိဖလန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၆။ သမ္မောဟဝိဃာတတ္ထန္တိ ဗာတ္တိံသာယ ဝိညာဏေသု ယထာဝုတ္တသင်္ခါရာနံ ပဋိသန္ဓိယံ, ပဝတ္တိယဉ္စ ပစ္စယဘာဝေ ဝိဘဇ္ဇ အဝိဘာဝိတေ ပဝတ္တနကသမ္မောဟဿ အပနယနတ္ထံ။
ပုညာဘိသင်္ခါရေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘တိဟေတုကော တိဟေတုကဿာ’’တိအာဒိကံ ဘေဒံ အကတွာ သာမညတော, ပိဏ္ဍဝသေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယော ဗလဝကမ္မဿ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒုဗ္ဗလဉှိ ကမ္မံ ဥပနိဿယပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ ပဋ္ဌာနသံဝဏ္ဏနာယ ဒဿိတမေတံ။ ရူပါဝစရပဉ္စကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ‘‘ဌပေတွာ အဘိညာပ္ပတ္တ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပါကဿ ပစ္စယဘာဝကထာယ အဝိပါကာရဟဿ ပသင်္ဂါဘာဝတော။ အဘိညာစေတနာယ ဟိ အဝိပါကတာ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ။ အဝိသေသေန ပနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စန္နံ ဝိပါကဝိညာဏာနန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
ပဉ္စန္နန္တိ စက္ခုသောတဝိညာဏာနံ, သမ္ပဋိစ္ဆနမနောဓာတုယာ, ဒွိန္နံ သန္တီရဏမနောဝိညာဏဓာတူနဉ္စာတိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နံ။ တထေဝါတိ ဒွေဓာ ဧဝ။ ကထံ ပန ဣဋ္ဌာရမ္မဏေယေဝ ပဝတ္တနကာနိ ကုသလဝိပါကဝိညာဏာနိ ဒုဂ္ဂတိယံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘နိရယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿာ’’တိအာဒိ။ ထေရော ဟိ တတ္ထ ဣဒ္ဓိယာ ဝဿံ နိမ္မိနိတွာ ကတိပယံ ဝေလံ နိရယဂ္ဂိံ ဝူပသမေတွာ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။
သွေဝ ကာမာဝစရော ပုညာဘိသင်္ခါရော။ အဝိသေသေန ပန ပုညာဘိသင်္ခါရောတိ ကာမာဝစရံ, ရူပါဝစရဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ ပုညာဘိသင်္ခါရံ ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစေတနာယ ဂဟဏေ ကာရဏံ န ဒိဿတိ, ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။ ဧကဿ ဝိညာဏဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၇။) [သျ]တထေဝ ပစ္စယော ပဋိသန္ဓိယံ, နော ပဝတ္တေတိ ဧကဿေဝ ပစ္စယဘာဝနိယမော ပဋိသန္ဓိယံ, နော ပဝတ္တေ။ ပဝတ္တေ ဟိ သတ္တန္နမ္ပိ ပစ္စယောတိ အဓိပ္ပါယော။
ရူပဘဝေ စတုန္နန္တိ အကုသလဝိပါကာနံ စက္ခုသောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာနံ။ တာနိ ပန ဧကန္တတော အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနိ, ရူပဘဝေ စ ကထံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂေါတိ အာဟ ‘‘သော စ ခေါ’’တိအာဒိ။ ‘‘တထာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေပိ အနိဋ္ဌရူပါဒယော နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ဗဟုလဉှိ တေသံ ဣဋ္ဌာ ဧဝ ရူပါဒယော ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ကဒါစိ အနိဋ္ဌံ။ ဒေဝါနဉှိ ကေသဉ္စိဒေဝ ပုဗ္ဗနိမိတ္တပါတုဘာဝကာလာဒီသု မိလာတမာလာဒိအနိဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂေါ ဟောတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၇။ ယတ္ထ ဝိတ္ထာရပ္ပကာသနံ ကတံ, တတော ဘဝတော ပဋ္ဌာယ မုခမတ္တပ္ပကာသနံ ကာတုကာမော အာဟ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ တေနေဝ ‘‘ဒွီသု ဘဝေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မနုဿာပိ ကေစိ အဏ္ဍဇာ, သံသေဒဇာ စ ဟောန္တီတိ တဒပေက္ခာယ ‘‘စတူသု ယောနီသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညိတာသာမညေန စတုတ္ထဈာနဘူမိကာပိ အသညာရုပ္ပဝဇ္ဇာ စတုတ္ထိံယေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ ဘဇန္တိ။ ဧသ ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေန စေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန စာ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ဧကဝီသတိကာမာဝစရရူပါဝစရကုသလဝိပါကေသု စုဒ္ဒသန္နံ ပဋိသန္ဓိယံ, ပဝတ္တေ စ, သတ္တန္နံ ပဝတ္တေ ဧဝါတိ အယံ ယထာသမ္ဘဝေါ။
တာဒိသေယေဝါတိ နာနတ္တကာယဧကတ္တသညီသင်္ခါတေယေဝ။
စတုန္နံ ဝိညာဏာနန္တိ ဘဝါဒယော အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ စတူသု အန္တောဂဓာနံ ပန တိဏ္ဏံ ဝိညာဏာနံ တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု ပစ္စယဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ အဝိညာဏကေ သတ္တာဝါသေ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏေ အလဗ္ဘမာနေပိ တဿ သင်္ခါရဟေတုကတ္တံ လဗ္ဘတေဝ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ပုညာဘိသင်္ခါရော ကဋတ္တာရူပါနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ မုခမတ္တပ္ပကာသနေ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဒုဂ္ဂတိအာဒီသု ပဝတ္တိယံ ကုသလဝိပါကာဒိဝိညာဏာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဘဝေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာယတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၈။) [သျ]ဝိညာဏပစ္စယာနာမရူပပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၃၈။ ဝိဘာဂါ နာမရူပါနန္တိ နာမဿ, ရူပဿ စ ပဘေဒတော။
တတ္ထ နာမဿ တာဝ ပဘေဒံ ဒဿေန္တေန ကာမံ ဝိညာဏမ္ပိ နာမမေဝ, ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နေ ပန အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဿ ပနေတ္ထ ပဝတ္တိကထာယံ အပ္ပစ္စယတ္တာ, နမနဋ္ဌာဘာဝတော စ ပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထိ။ နာမနဋ္ဌေန ဟိ တံ နာမံ, န နမနဋ္ဌေန။ တေသံ နာမရူပါနံ သုခါဒိဝသေန, ပထဝီအာဒိဝသေန စ ဝိဘာဂေါ။
ဧကံ သတ္တာဝါသန္တိ အသညသတ္တာဝါသံ။ ပုရိမေသု စတူသု, အသညသတ္တာဝါသေ စာတိ ပဉ္စသု။
ဂဗ္ဘသေယျဂ္ဂဟဏေန ဇလာဗုဇာ ဂဟိတာတိ ‘‘အဏ္ဍဇာနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဏ္ဍဇာနဉ္စ အဘာဝကာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သန္တတိသီသာနီတိ ကလာပသန္တာနမူလာနိ။ ယဒိပိ ဝိကာရရူပါနိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ န သန္တိ, လက္ခဏပရိစ္ဆေဒရူပါနိ ပန သန္တီတိ တာနိ ပရမတ္ထတော အပရိနိပ္ဖန္နာနီတိ ဝဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ရူပရူပတော’’တိ။ ဖဿာဒိကေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဘာဝေန ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘တေဝီသတိ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပနေတွာတိ ကလာပန္တရဂတေ ပထဝီအာဒိကေ သမာနလက္ခဏတာယ အဂ္ဂဟေတွာ။
တေသန္တိ ဗြဟ္မကာယိကာဒီနံ။ ဝိတ္ထာရေနာတိ စတူသုပိ သန္တတိသီသေသု ရူပါနံ အသင်္ခိပနေန။
ကာမဘဝေ ပန ယသ္မာ သေသဩပပါတိကာနန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ကာမဘဝေ ဩပပါတိကာ ဝုတ္တာ န သန္တိ, ယေန သေသဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကံ ဘဝေယျ, အဏ္ဍဇဂဗ္ဘသေယျကေဟိ ပန ဩပပါတိကသံသေဒဇာ သေသာ ဟောန္တီတိ သေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဗြဟ္မကာယိကာဒိကေဟိ ဩပပါတိကေဟိ ဝုတ္တေဟိ သေသေ သန္ဓာယ ‘‘သေသဩပပါတိကာန’’န္တိ အာဟ။ တေ ပန အရူပိနောပိ သန္တီတိ ‘‘ကာမဘဝေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပန နာမရူပံ ယထာသမ္ဘဝံ ရူပမိဿကဝိညာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန သက္ကာ ဓမ္မဂဏနတော ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟ ပဝတ္တဥတုတောတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နရူပေသု တေဇောဓာတုတော။ ဟဒယဝတ္ထုနော တင်္ခဏုပ္ပန္နတ္တာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဝတ္ထုဒုဗ္ဗလတာ။ တေသံ အဇ္ဈောဟရိတာဟာရေန အနုဂတေ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၁၉။) [သျ]သရီရေ အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ သုဋ္ဌဒ္ဓကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နရောတိ တေနေဝ မာတုကုစ္ဆိဂတဘာဝေန တိရောက္ခော။ အဝကံသတော ဒွေ အဋ္ဌကာနေဝ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီတိ သသဒ္ဒကာလံ သန္ဓာယ ‘‘ဥက္ကံသတော ဒွိန္နံ နဝကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေတိ ယံ ပုဗ္ဗေ သန္တတိဒွယာဒိကံ သတ္တကပရိယောသာနံ ရူပံ ဣဓ ဝုတ္တံ, တံ ဧကေကဿ စိတ္တဿ တီသု တီသု ခဏေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ…ပေ… သတ္တတိဝိဓ’’န္တိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ တန္တိ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ သဒ္ဒံ။
သဏ္ဌာတုန္တိ အဒ္ဓနိယဘာဝေန ဌာတုံ, အတ္တနော ပန ခဏမတ္တံ တိဋ္ဌတေဝ။ စတုဒ္ဒိသာ ဝဝတ္ထာပိတာတိ အညမညံ သံသဋ္ဌသီသာ မူလေန စတူသု ဒိသာသု ဝဝတ္ထာပိတာ။ အညမညံ အာလိင်္ဂေတွာ ဌိတာ ဘိန္နဝါဟနိကာ ဝိယ စ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃၉။ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စ ပဝတ္တိယန္တိ ရူပါဇနကကမ္မဇပဉ္စဝိညာဏပ္ပဝတ္တိကာလံ, သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ တဒါ ဟိ တတော နာမမေဝ ဟောတီတိ။ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယာ ပန တဒါပိ ဥဘယံ ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, ပစ္ဆာဇာတဝိညာဏပစ္စယာ စ ရူပံ ဥပတ္ထဒ္ဓံ ဟောတီတိ။ အသညေသူတိအာဒိ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စ ပဝတ္တိယန္တိ ဘဝင်္ဂါဒိဇနကကမ္မတော အညေန ရူပုပ္ပတ္တိကာလံ, နိရောဓသမာပတ္တိကာလံ, ဘဝင်္ဂါဒိဥပ္ပတ္တိကာလတော အညကာလဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂါဒိဥပ္ပတ္တိကာလေ ဟိ တံဇနကေန ကမ္မုနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ, သော စ ဝိပါကော ကမ္မဝိညာဏပစ္စယော ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာနပေက္ခမ္ပိ ဟိ ပဝတ္တိယံ ကမ္မေန ပဝတ္တမာနံ ရူပံ, နာမဉ္စ န ကမ္မဝိညာဏာနပေက္ခံ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပဋိသန္ဓိယံ, ပဝတ္တေ စ။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ, ကမ္မဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စာတိ ဧတ္ထ နာမရူပသဒ္ဒေါ အတ္တနော ဧကဒေသေန နာမသဒ္ဒေန နာမသဒ္ဒဿ သရူပေါ, ရူပသဒ္ဒေန စ ရူပသဒ္ဒဿ, တသ္မာ သရူပါနံ ဧကသေသောတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော, နာမရူပသဒ္ဒဿ ဌာနံ ဣတရေသဉ္စ နာမရူပသဒ္ဒါနံ အဒဿနန္တိ အတ္ထော။
ဝိပါကတော အညံ အဝိပါကံ။ ယတော ဒွိဓာ မတံ, တတော ယုတ္တမေဝ ဣဒန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၀။) [သျ]ကုသလာဒိစိတ္တက္ခဏေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကုသလကိရိယစိတ္တက္ခဏေ ဝိယ ဝိပါကစိတ္တက္ခဏေပိ ဝိပါကာဇနကကမ္မသမုဋ္ဌာနံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပါကစိတ္တက္ခဏေ ပန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏပစ္စယာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဥဘယဉ္စ လဗ္ဘတီတိ တာဒိသဝိပါကစိတ္တက္ခဏဝဇ္ဇနတ္ထံ ‘‘ကုသလာဒိစိတ္တက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၀။ သုတ္တန္တိကပရိယာယတောတိ ပဋ္ဌာနေ ရူပါနံ ဥပနိဿယပစ္စယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တေ ပန ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ, အသတိ စ န ဟောတိ, သော တဿ ဥပနိဿယော နိဒါနံ ဟေတု ပဘဝေါတိ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏူပနိသံ နာမရူပ’’န္တိ ရူပဿ စ ဝိညာဏူပနိဿယတာ ဝုတ္တာ။ ဝနပတ္ထပရိယာယေ စ ဝနပတ္ထဂါမနိဂမနဂရဇနပဒပုဂ္ဂလူပနိဿယော ဣရိယာပထဝိဟာရော, တတော စ စီဝရာဒီနံ ဇီဝိတပရိက္ခာရာနံ ကသိရေန, အပ္ပကသိရေန စ သမုဒါဂမနံ ဝုတ္တံ, န စ ဝနပတ္ထာဒယော အာရမ္မဏူပနိဿယာဒိဘာဝံ ဣရိယာပထာနံ, စီဝရာဒိသမုဒါဂမနဿ စ ဘဇန္တိ။ တသ္မာ ဝိနာ အဘာဝေါ ဧဝ သုတ္တန္တိကပရိယာယတော ဥပနိဿယဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နာမဿ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ကမ္မာရမ္မဏပဋိသန္ဓိအာဒိကာလေ အာရမ္မဏပစ္စယောဝ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ရူပဿေဝ သုတ္တန္တိကပရိယာယတော ဧကဓာဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သသံသယဿ ဟိ ရူပဿေတံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တေ နာမဿ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။
ပဝတ္တဿ ပါကဋတ္တာ အပါကဋံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကထံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ။ သုတ္တတော နာမံ, ယုတ္တိတော ရူပံ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။
ယုတ္တိတော သာဓေတွာ သုတ္တေန တံ ဒဠှံ ကရောန္တော ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿာပိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿေဝါတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ ဝိယ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁, ၃၉၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဘာသမာနေန ဘဂဝတာ ယသ္မာ ဥပပရိက္ခမာနာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ပရမတ္ထတော နာမရူပမတ္တမေဝ ပဝတ္တမာနံ ဒိဿတိ, န သတ္တော, န ဇီဝေါ, တသ္မာ ကေနစိ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ ဟောတိ။ သုညတပ္ပကာသနဉှိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ။ အထ ဝါ နာမရူပမတ္တတာဝစနေန ပဝတ္တိယာ ဒုက္ခသစ္စမတ္တတာ ဝုတ္တာ။ ဒုက္ခသစ္စပ္ပကာသနေန စ တဿ သမုဒယော, တဿ စ နိရောဓော, နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၁။) [သျ]စ ပကာသိတာ ဧဝ ဟောတိ။ အဟေတုကဿ ဒုက္ခဿ, ဟေတုနိရောဓာ အနိရုဇ္ဈနကဿ စ အဘာဝါ, နိရောဓဿ စ ဥပါယေန ဝိနာ အနဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာတိ စတုသစ္စပ္ပကာသနံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။
နာမရူပပစ္စယာသဠာယတနပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၁။ တန္တိ နာမရူပံ။ တဿာတိ သဠာယတနဿ။ တာဒိသဿေဝါတိ ကတေကသေသဿေဝ။
ဣဓာပိ နာမန္တိ ခန္ဓတ္တယဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တနယမေဝ။ နိယမတောတိ ဣဒဉ္စ စတုန္နံ ဘူတာနံ, ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ, ဇီဝိတဿ စ ယထာသမ္ဘဝံ သဟဇာတနိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယာဒိနာ သဠာယတနဿ ပဝတ္တမာနဿ ဧကန္တေန ပစ္စယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါယတနာဒီနံ ပန သဟဇာတနိဿယာနုပါလနဘာဝေါ နတ္ထီတိ အဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏာရမ္မဏပုရေဇာတာဒိဘာဝေါ စ တေသံ န သသန္တတိပရိယာပန္နာနမေဝ, န စ စက္ခာဒီနံ ဝိယ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ အနိယမတော ပစ္စယဘာဝေါ။ နိယမတော…ပေ… ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝါ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဆဋ္ဌာယတနသဠာယတနသဒ္ဒါနံ သဒ္ဒတော သရူပတာ နတ္ထိ, အတ္ထတော ပန သဠာယတနေကဒေသောဝ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဧကဒေသသရူပတာ အတ္ထီတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထတောပိ ဟိ သရူပါနံ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ဝင်္ကော စ ကုဋိလော စ ကုဋိလာ’’တိ။ တသ္မာ အတ္ထတော ဧကဒေသသရူပါနဉ္စ ဧကသေသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
အထ ဝါ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဝါ မနာယတနန္တိ ဝါ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဝါ မနာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ မနာယတနန္တိ ဝါ ဧကသေသံ ကတွာ စက္ခာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘သဠာယတန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တမေဝ ဧကသေသံ နာမမတ္တပစ္စယဿ, နာမရူပပစ္စယဿ စ မနာယတနဿ ဝသေန ကတံ အတ္ထတော ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧဝံ ကတေကသေသဿာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တောပိ ဟိ ဧကသေသော အတ္ထတော ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စာတိ ဧဝံ ကတော
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၂။) [သျ]နာမ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ဧကသေသေ ကတေ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတေကသေသာနံ သဠာယတနာဒိသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညဝသေန ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
‘‘န အညထာ’’တိ ဧတေန တဿ တဿ နာမဿ, ရူပဿ စ အဘာဝေ တံ တံ အာယတနံ န ဟောတီတိ ဗျတိရေကံ ဝိဘာဝေတိ။
ယန္တိ ယံ ယံ နာမံ, ရူပဉ္စ။ ယဿာတိ ယဿ ယဿ အာယတနဿ။ ယထာတိ သဟဇာတာဒိနာ ယေန ယေန ပကာရေန။ နေယျန္တိ ဉေယျံ။
တဿ ဝသေနာတိ တဿ ဟေတုအာဒိပစ္စယဿ ဝသေန။ ဥက္ကံသာဝကံသောတိ ဧတ္ထ သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝတော ဥက္ကံသော အဋ္ဌဓာ ပစ္စယဘာဝေါ, တတော နဝဓာ, တတော ဒသဓာတိ အယံ ဥက္ကံသော။ အဝကံသော ပန ဒသဓာ ပစ္စယဘာဝတော နဝဓာ ပစ္စယဘာဝေါ, တတော အဋ္ဌဓာ, တတော သတ္တဓာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပန သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝတော ဧဝ ဒွေပိ ဥက္ကံသာဝကံသာ ယောဇေတဗ္ဗာ, တတော အဝကံသာဘာဝတောတိ။
ဝိပါကံ နာမန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ သဟဇာတာဒိဝသေန, သတ္တဓာ, ဟေတုအာဒိဝသေန စ။ ဣတရန္တိ အဝိပါကံ နာမံ။
‘‘ဟဒယဝတ္ထုနော သဟာယံ ဟုတွာ’’တိ ဧတေန အရူပေ ဝိယ အသဟာယံ နာမံ န ဟောတိ, ဟဒယဝတ္ထု စ နာမေန သဟ ဆဋ္ဌာယတနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဒဿေတိ, န ပန ယထာ ဟဒယဝတ္ထု ပစ္စယော ဟောတိ, တထာ နာမမ္ပီတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ ဝတ္ထု ဟိ နာမဿ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိ, န နာမံ။ နာမဉ္စ ဝိပါကဟေတာဒိပစ္စယော ဟောတိ, န ဝတ္ထူတိ။ ပဝတ္တေ အရူပဓမ္မာ ကမ္မဇရူပဿ ဌိတိပ္ပတ္တဿေဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, န ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿာတိ ဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာ စ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော ဧဝ စက္ခာဒီနံ ယောဇေတဗ္ဗာ။
‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပဝတ္တေ’’တိ ဣဒံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထေဝ ဟိ ပဝတ္တေ’’တိ။ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ’’တိ ပန ဣဒံ ‘‘ပဉ္စန္န’’န္တိ ဣမိနာ ဒီပိတမေဝါတိ။ ပဝတ္တိယံ စက္ခာယတနာဒိကဿ နာမံ ဝိပါကပစ္စယော န ဟောတိ, အတ္တနာ ဇနိတရူပဿေဝ ဟောတိ။ ပဋိသန္ဓိယံ ပန ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒိသံ, တသ္မာ ဝတ္ထုနောပိ ဝိပါကပစ္စယော ဟောတိယေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၃။) [သျ]ရူပတောတိ ရူပေသု။ ယံ ယံ အာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဋိသန္ဓိယံ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာနံ ပဉ္စသု အာယတနေသု ကာယာယတနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတရေသံ ယထာရဟံ ဣတရာနိပိ။
အဝသေသမနာယတနဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဘဝေ ပနာ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ ပဝတ္တမာနံ ပဉ္စဝိညာဏေဟိ အဝသေသံ မနာယတနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာမရူပဿ သဟဇာတာဒိသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ, သမ္ပယုတ္တာဒိအသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ စ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ရူပပစ္စယာ ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ အယမ္ပိ နယော လဗ္ဘတိ နိရောဓသမာပန္နာနံ ဝသေန, သော ပန အပစုရဘာဝတော ယေဘုယျေန စ ပဋိသန္ဓိယံ ပစ္စယဘူတဿေဝ နာမရူပဿ ပဝတ္တိယံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝိဘာဝိတောတိ န ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဠာယတနပစ္စယာဖဿပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၂။ ဗာဝီသတိယာ လောကိယဝိပါကဝိညာဏေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဗာဝီသတိလောကိယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ။ တတော ဧဝ ဗာဝီသတိ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ သဠာယတနေ, တေသု ဆသု အာယတနေသူတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တန္တိ သသန္တတိပရိယာပန္နမေဝ ဂဏှာတိ။ တဉှိ သသန္တတိပရိယာပန္နကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ တာဒိသဿ ဖဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပါဒီနိ, ပန ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နာနိ စ ဖဿဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ, န တာနိ စက္ခာဒီနိ ဝိယ သသန္တတိပရိယာပန္နကမ္မကိလေသနိမိတ္တပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ဖဿဿ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပဌမာစရိယဝါဒေ န ဂဟိတာနိ, ဒုတိယာစရိယဝါဒေ ပန ယထာ တထာ ဝါ ပစ္စယဘာဝေ သတိ န သက္ကာ ဝဇ္ဇေတုန္တိ ဂဟိတာနိ။
တတ္ထာတိ သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿပဒေ။ ယေ တာဝ အာစရိယာ မဟာဝိဟာရဝါသိနောဝ ယထာ ဝိညာဏံ, ဧဝံ နာမရူပံ, သဠာယတနံ, ဖဿံ, ဝေဒနဉ္စ ပစ္စယံ, ပစ္စယုပ္ပန္နဉ္စ သသန္တတိပရိယာပန္နံ ဒီပေန္တာ ဝိပါကမေဝ ဣစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပါဠိ (ဝိဘ။ ၂၄၃) အာရုပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ ပါဠိအနုသာရတော’’တိ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗေ ဖဿာ န သမ္ဘောန္တီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘဝေယျ, ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဧကဿ ဝစနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၄။) [သျ]ယုဇ္ဇေယျ, အထာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ သမ္ဘဝေယျုံ, တထာပိ သဗ္ဗာယတနေဟိ သဗ္ဗဖဿသမ္ဘဝတော အာယတနဘေဒေန ဖဿဘေဒေါ နတ္ထီတိ တဒဘေဒဝသေန ဧကဿ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ, တထာ ပန အသမ္ဘဝတော န ယုတ္တန္တိ စောဒေတိ ‘‘န သဗ္ဗာယတနေဟီ’’တိအာဒိနာ။ အညဿာပိ ဝါ အသမ္ဘဝန္တဿ ဝိဓာနဿ ဗောဓနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ ‘‘နာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ’’တိ။ ‘‘န သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ပန ဧကဖဿဝစနဿာယုတ္တတ္တဒီပကံ ကာရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒဿနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ နာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ သမ္ဘောန္တိ, ဧဝံ န သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘောတိ။ တသ္မာ ဧကဿ ဝစနံ အယုတ္တန္တိ။ ပရိဟာရံ ပန အနေကာယတနေဟိ ဧကဖဿဿ သမ္ဘဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဝသေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာယတနာ ဖဿဝဇ္ဇိတာ တံသမ္ပယုတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။
ဧကောပိ အနေကာယတနပ္ပဘဝေါ ဧကောပနေကာယတနပ္ပဘဝေါ။
ဆဓာ ပစ္စယတ္တေ ပဉ္စ ဝိဘာဝယေ, ဧကံ နဝဓာ ပစ္စယတ္တေ, ဗာဟိရာနိ ဆ အာယတနာနိ အာရမ္မဏာဒိနာ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယတ္တေ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။
အနေကဘေဒဿာတိ ကုသလဝိပါကာဒိပဉ္စဒွါရာဒိဝသေန အနေကဝိဓဿ ဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဝဇ္ဇဿ ဝိပါကဖဿဿ။ တာနိ စာတိ ရူပါယတနာဒီနိ။ ‘‘မနော စ နေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ တထာ စာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ရူပါဒီနိ ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နံ ရူပရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏပစ္စယမတ္တေနာတိ တံ သဗ္ဗံ အပစ္စုပ္ပန္နံ, အညဉ္စ ဓမ္မာယတနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဖဿပစ္စယာဝေဒနာပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၃။ ဒွါရတော သဠေဝါတိ ပဘဝသာမညတော ဧကဝိဓာပိ ဥပ္ပတ္တိဒွါရတော ဆ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဆဠေဝ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ။
စိတ္တဘေဒေန ဧကူနနဝုတိဝိဓာပိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သေသာန’’န္တိ ဧတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပယုတ္တာယ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ပဉ္စ ယဒိပိ အနန္တရာဒီဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, အနန္တရာဒီနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၅။) [သျ]ပန ဥပနိဿယေ အန္တောဂဓတ္တာ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏာနဉ္စ သာဓာရဏဿ တဿ ဝသေန ‘‘ဧကဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ ဟိ စက္ခုဒွါရာဒီသု ဥပ္ပန္နစက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ သဟဇာတာ ဖဿာ သကသကဝီထီသု သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တဝေဒနာနံ, မနောဒွါရေ တဒါရမ္မဏဝသေနေဝ ပဝတ္တာနံ တေဘူမကဝိပါကဝေဒနာနမ္ပိ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿသင်္ခါတော သော ဖဿော အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ရူပါရူပါဝစရဝိပါကဝေဒနာ ပဋိသန္ဓိအာဒိဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ, ကာမာဝစရာပိ ဧကစ္စာတိ ‘‘တေဘူမကဝိပါကဝေဒနာနမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာသမ္ပိ ဟိ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿော အဋ္ဌဓာဝ ပစ္စယော ဟောတိ။ ပစ္စယံ အနုပါဒိန္နမ္ပိ ကေစိ ဣစ္ဆန္တီတိ ‘‘ယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနသမ္ပယုတ္တဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တဉ္စ မုခမတ္တဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတေန နယေန သဗ္ဗဿ အနန္တရဿ, အနာနန္တရဿ စ ဖဿဿ တဿာ တဿာ ဝိပါကဝေဒနာယ ဥပနိဿယတာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ။
ဝေဒနာပစ္စယာတဏှာပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၄။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ, ဣမသ္မိံ ဝါ သာသနေ ဆ တဏှာ ဒီပိတာ။ ဣဓာတိ ဝါ ဣမသ္မိံ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာပဒေ။ တတ္ထာတိ တာသု ဆသု တဏှာသု။
ဧကေကာယ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတာယ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတာယ စ တဏှာယ တဒဘိနန္ဒနာနုဂုဏော ရူပါဒီသု ပဝတ္တိအာကာရော, ကေဝလံ ကာမဿာဒဝသေန ပဝတ္တိယာ ဝိသိဋ္ဌာကာရတ္တာ ဝုတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရတော တဏှာယ တိဝိဓတာ။
မမတ္တေနာတိ သမ္ပိယာယနေန, အဿာဒနတဏှာယ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုတ္တော ဝိယ ဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ခီရာဒယော ဝိယ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတာ ရူပါဒယော, ခီရာဒိဒါယိကာ ဓာတိ ဝိယ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဒါယကာ စိတ္တကာရာဒယော ဆ။ တတ္ထ သုခသမ္ဖဿဝတ္ထဒါယကော တန္တဝါယော, ဝေဇ္ဇော ရသာယတနောဇာဝသေန, တဒုပတ္ထမ္ဘိတဇီဝိတဝသေန စ ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဒါယကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗာပေသာ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါပိ။
အာရမ္မဏပစ္စယော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ဟောတိ, န ဥပနိဿယော ဝိယ ဥပ္ပါဒကောတိ ဥပ္ပါဒကဿ ဥပနိဿယဿေဝ ဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၆။) [သျ]‘‘ဧကဓာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဿယေန ဝါ အာရမ္မဏူပနိဿယော သင်္ဂဟိတော။ တေန စ အာရမ္မဏဘာဝေန တံသဘာဂေါ အညောပိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိနာ န ကေဝလံ ဝိပါကသုခဝေဒနာ ဧဝ, တိဿောပိ ပန ဝေဒနာ ဝိပါကာ ဝိသေသေန တဏှာယ ဥပနိဿယပစ္စယော, အဝိသေသေန ဣတရာ စာတိ ဒဿေတိ။ ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာတိ တသ္မာ သာပိ ဘိယျော ဣစ္ဆနဝသေန တဏှာယ ဥပနိဿယောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပေက္ခာ ပန အကုသလဝိပါကဘူတာ အနိဋ္ဌတ္တာ ဒုက္ခေ အဝရောဓေတဗ္ဗာ, ဣတရာ ဣဋ္ဌတ္တာ သုခေတိ သာ ဒုက္ခံ ဝိယ, သုခံ ဝိယ စ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ ဝစနေန သဗ္ဗဿ ဝေဒနာဝတော ပစ္စယဿ အတ္ထိတာယ တဏှုပ္ပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ တန္နိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ စာပီ’’တိအာဒိ။
နနု ‘‘အနုသယသဟာယာ ဝေဒနာ တဏှာယ ပစ္စယော’’တိ ဝစနဿ အဘာဝါ အတိပ္ပသင်္ဂနိဝတ္တိံ န သက္ကာ ကာတုန္တိ? န, ဝဋ္ဋကထာယ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝဋ္ဋဿ စ အနုသယဝိရဟေ အဘာဝတော အနုသယသဟိတာဝ ပစ္စယောတိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝေတံ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ အနုသယသဟိတာဝ ပစ္စယောတိ ဝိညာယတိ။ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာတိ စေတ္ထ ဝေဒနာပစ္စယာ ဧဝ တဏှာ, န ဝေဒနာယ ဝိနာတိ အယံ နိယမော ဣစ္ဆိတော, န ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ ဟောတိယေဝါတိ, တသ္မာ အတိပ္ပသင်္ဂေါ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧဝါတိ။
ဝုသီမတောတိ ဝုသိတဝတော, ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသဿာတိ အတ္ထော။ ဝုဿတီတိ ဝါ ဝုသီတိ မဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ, သော ဧတဿ ဝုတ္ထော အတ္ထီတိ ဝုသီမာ, ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန အရဟာ။ အဂ္ဂဖလံ ဝါ ပရိနိဋ္ဌိတဝါသတ္တာ ‘‘ဝုသီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝုသီမာ။
တဏှာပစ္စယာဥပါဒါနပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၅။ အတ္ထဝိဘာဂေါ အတ္ထဿ ဝိဘဇနာ။ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ကာမန္တိ ကာမဂုဏသညိတံ ရူပါဒိအာရမ္မဏမာဟ။ ဥပါဒိယတီတိ ကာမဝသေန ဂဏှာတိ, ဒဠှံ အဿာဒေတီတိ အတ္ထော။ ကာမံ ဥပါဒိယတီတိ ဧတ္ထ ကမ္မသာဓနော
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၇။) [သျ]ကာမသဒ္ဒေါ, ကာမော စ သောတိ ဧတ္ထ ကတ္တုသာဓနော ကိလေသကာမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဥပါဒါနသဒ္ဒေါ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ကတ္တုသာဓနောဝ။ ဒဠှတ္ထော ဘုသတ္ထော။ ယထာ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော, ဘုသံ ကုဋ္ဌံ ဥပကုဋ္ဌံ, ဧဝံ ဣဓာပီတိ အာဟ ‘‘ဥပါယာသဥပကုဋ္ဌာဒီသု ဝိယာ’’တိ။ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပါဒိယတီတိ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ သဿတဘာဝေန ဂဏှန္တီ ဥပါဒိယတိ, ပုရိမဒိဋ္ဌိအာကာရေန ဝါ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တေနေဝ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဒဠှံ ကရောန္တီ တံ ဥပါဒိယတီတိ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပါဒိယတီတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) ဣဒံ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယမာနံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိံ နိဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဧသာ ဒဠှီကရဏဝသေန ပုရိမံ ဥတ္တရာ ဥပါဒိယတိ, ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာပီတိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄၊ ၃။၉၁, ၁၁၆, ၁၃၆၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၃၈)။ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ န ဣဒံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကော စာတိ ဝါ အတ္တဂ္ဂဟဏဝိနိမုတ္တံ ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတံ ဣဓ ပုရိမဒိဋ္ဌိဥတ္တရဒိဋ္ဌိဝစနေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သီလဗ္ဗတံ ဥပါဒိယတီတိ ဧတ္ထ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂဂေါသီလာဒိသမာဒါနဝသေန သီလံ, အဝီတိက္ကမနဝသေန ဝတံ။ ဥဘယထာပိ ဝါ သီလံ, တပေါကမ္မဘာဝေန ဂဟိတတာယ ဝတံ, ဂဝါဒိပကတိဘာဝနာ။ အတ္တနော ဝါ ဂဝါဒိဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ သီလံ, ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဘက္ခေတိ, တိဋ္ဌန္တော မုတ္တေတီ’’တိအာဒိနာ ဂဝါဒိကိရိယာကရဏံ ဝတံ။ တံတံအကိစ္စသမ္မတတော ဝါ နိဝတ္တိ သီလံ, တံသမာဒါနဝတောဝေသ ဘောဇနကိစ္စကရဏာဒိဝိသေသပဋိပတ္တိ ဝတံ, တံ သီလဗ္ဗတံ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ပရာမသန္တော တထာ အဘိနိဝိသန္တော ဥပါဒိယတိ, တံ ဂါဟံ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။ သီလဗ္ဗတသဟစရိတံ ပရာမာသံ သီလဗ္ဗတန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဥပါဒါနဉ္စာ’’တိ။ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီနီတိ စ တထာဘူတံ ဒိဋ္ဌိံ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သယမေဝ ဥပါဒါနာနီ’’တိ။ အဘိနိဝေသတောတိ အဘိနိဝေသဘာဝတော, အဘိနိဝိသနတော ဝါ။ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါဒဿ ပညာပနဿ, ဂဟဏဿ စ ကာရဏဘူတာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ အတ္တဝါဒမတ္တမေဝါတိ အတ္တဿ အဘာဝါ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနမတ္တမေဝ။ ဥပါဒိယန္တီတိ ဒဠှံ ဂဏှန္တိ။ ကထံ? ‘‘အတ္တာ’’တိ။ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဟိ အဘိနိဝိသန္တာ ဝစနမတ္တမေဝ ဒဠှံ ကတွာ ဂဏှန္တီတိ အတ္ထောတိ။ ဧဝံ ‘‘အတ္တဝါဒမတ္တမေဝ ဥပါဒိယန္တီ’’တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၈။) [သျ]ဝုတ္တံ။ အတ္တဝါဒမတ္တန္တိ ဝါ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တမေဝါဟ။ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တမေဝ ဟိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဥပါဒိယန္တိ အတ္တဿ အဘာဝါတိ။
‘‘ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရေ ပန ကာမုပါဒါနံ သင်္ခေပတော တဏှာဒဠှတ္တံ, သေသုပါဒါနတ္တယံ ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝ, ဝိတ္ထာရတော ပနာ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရသမုဒါယတော တဒဝယဝဘူတံ သင်္ခေပံ, ဝိတ္ထာရဉ္စ နိဒ္ဓါရေတီတိ။ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမေသူတိ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု။ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ကာမသင်္ခါတော ဆန္ဒော, န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော, န စ ဓမ္မစ္ဆန္ဒော။ ကာမနဝသေန, ရဉ္ဇနဝသေန စ ကာမောယေဝ ရာဂေါ ကာမရာဂေါ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ကာမတ္ထံ ဝိဒိတွာ ကာမော ဧဝ နန္ဒနဋ္ဌေန ကာမနန္ဒီ, တဏှာယနဋ္ဌေန ကာမောယေဝ ကာမတဏှာ, သိနေဟနဋ္ဌေန ကာမော ဧဝ ကာမသ္နေဟော, ပရိဒယှနဋ္ဌေန ကာမပရိဠာဟော, မုစ္ဆနဋ္ဌေန ကာမမုစ္ဆာ, ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာ တဏှာ အာရမ္မဏေ ပရိတဿနဘာဝတော, သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏံ ဥပါဒါနံ အာရမ္မဏေ ဒဠှဂ္ဂါဟဘာဝတော။ အပ္ပိစ္ဆတာပဋိပက္ခာ တဏှာ ဝိသယာဘိမုခဘာဝတော, သန္တုဋ္ဌိပဋိပက္ခာ ဥပါဒါနံ တဏှာဒဠှတ္တံ ဟုတွာ အတြိစ္ဆတာဘာဝတော။ ပရိယေသနဒုက္ခမူလာ တဏှာ အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာဘာဝတော, အာရက္ခဒုက္ခမူလံ ဥပါဒါနံ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏဘာဝတော။
နတ္ထိ ဒိန္နန္တိအာဒီသု ဒိန္နန္တိ ဒါနမာဟ, တံ အဖလတ္တာ ရူပံ ဝိယ ဒါနံ နာမ န ဟောတီတိ ပဋိက္ခိပတိ။ ယိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ မဟာဝိဇိတယညသဒိသော မဟာယာဂေါ။ ဟုတန္တိ အာဟုနပါဟုနမင်္ဂလကိရိယာ။ တတ္ထ အာမန္တေတွာ ဟဝနံ ဒါနံ အာဟုနံ, ပါဟုနာနံ အတိထီနံ အတိထိကိရိယာ ပါဟုနံ, အာဝါဟာဒီသု မင်္ဂလတ္ထံ ဒါနံ မင်္ဂလကိရိယာ, ဒသ ကုသလကမ္မပထာ သုကတကမ္မာနိ နာမ, ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ဒုက္ကဋကမ္မာနိ နာမ, ဖလံ ဝိပါကောတိ နိဿန္ဒာဒိဖလဉ္စေဝ နိပ္ပရိယာယဝိပါကော စ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒီသုပိ ဖလဝိပါကပဋိက္ခေပေါဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပရလောကေ ဌိတော ဣမံ လောကံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဂဏှာတိ။ ဣမံ ဟိ လောကံ အဝေက္ခိတွာ ပရလောကော, ပရဉ္စ လောကံ အဝေက္ခိတွာ အယံ လောကော ဟောတိ ဂန္တဗ္ဗတော, အာဂန္တဗ္ဗတော စာတိ ပရလောကတော ဣဓာဂမနဿ အဘာဝါ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတော စိတ္တေန ပရလောကေ ဌိတော ဣမံ လောကံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။ န ဟိ အယံ ဒိဋ္ဌိ ပရလောကေ ဌိတဿေဝ ဟောတီတိ။ နတ္ထိ ပရလောကောတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၂၉။) [သျ]ဣဓလောကေ ဌိတော ပရလောကံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဂဏှာတိ။ ဣဓာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော – သံသရဏပ္ပဒေသော ဣဓလောကော, ပရလောကော စ နာမ ကောစိ နတ္ထိ သံသရဏဿ အဘာဝါ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ။
ပုရိမဘဝတော ပစ္ဆိမဘဝေ ဥပပတနံ ဥပပါတော, သော ယေသံ သီလံ, တေ ဩပပါတိကာ။ တေ ပန စဝနကဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ။ နတ္ထိ လောကေ သမဏ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နတ္တာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ လောကသ္မိံ နတ္ထိ, ယေ ဣမဉ္စ လောကံ, ပရဉ္စ လောကံ အတ္တနာ ဧဝ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ဉတွာ ပဝေဒနသမတ္ထာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
ပကတိအဏုအာဒီနံ သဿတဂ္ဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော, သရီရဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော စ တေသံ ဂါဟာနံ သာမိဘူတော ကောစိ သဿတော, ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနော ဝါ အတ္တာ အတ္ထီတိ အတ္တဂ္ဂါဟော ကဒါစိ ဟောတီတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သွာယံ အတ္တဂ္ဂါဟော အတ္ထတော ခန္ဓာရမ္မဏော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေဘုယျေန ပဌမံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိအာဒိနာဝ သမ္ဗန္ဓော။ ယဒိပိ ဘဝရာဂဇဝနဝီထိ ပဌမံ ပဝတ္တတိ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဘဝနိကန္တိယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗတ္တာ, သော ပန ဘဝရာဂေါ တဏှာဒဠှတ္တံ န ဟောတီတိ မညမာနော န ကာမုပါဒါနဿ ပဌမုပ္ပတ္တိမာဟ။
တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ပန ဝိဘာဂဿ အကရဏေ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမုပါဒါနံ, ကရဏေပိ ဝါ ကာမရာဂတော အညာပိ တဏှာ ဒဠှဘာဝံ ပတ္တာ ကာမုပါဒါနန္တိ တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာ။
ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ စိတ္တုပ္ပါဒါ ဝိသယော။ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ အာလယော။ တတ္ထ ရမတီတိ အာလယရာမာ, ပဇာ။ တေနေဝ သာ အာလယရာမတာ သသန္တာနေ, ပရသန္တာနေ စ ပါကဋာ ဟောတိ။ ကာမာနန္တိ ဝတ္ထုကာမာနံ။ ‘‘သုခဒုက္ခံ ကမ္မုနာ ဟောတီ’’တိ အဂ္ဂဟေတွာ ကောတူဟလမင်္ဂလာဒိဗဟုလော ဟောတိ။ သာ ကောတူဟလမင်္ဂလာဒိဗဟုလတာ။ အဿ ကာမုပါဒါနဝတော။ တန္တိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ, အနတ္တနိ ဓမ္မမတ္တေ ‘‘အတ္တာ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ သုခုမတရဓမ္မုပါဒါနတာယ သုခုမတာ ဝုတ္တာ။ ဥပနိဿယဝစနေန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၀။) [သျ]အာရမ္မဏာနန္တရပကတူပနိဿယာ ဝုတ္တာတိ အနန္တရပစ္စယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။
ဥပါဒါနပစ္စယာဘဝပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၆။ အတ္ထတောတိ ဝစနတ္ထတော။ ဓမ္မတောတိ သဘာဝဓမ္မတော။ သာတ္ထတောတိ သာတ္ထကတော, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿပိ ပုန ဝစနဿ သပ္ပယောဇနတော။ ဘေဒသင်္ဂဟာတိ ဘေဒတော သင်္ဂဟတော, ဝိဘာဂတော စေဝ ဝိဘတ္တဿ သင်္ခိပနတော စာတိ အတ္ထော။ ယံ ယဿ ပစ္စယောတိ ယံ ယံ ဥပါဒါနံ ယဿ ယဿ ဘဝဿ ပစ္စယော ဟောတိ, တတော စာတိ အတ္ထော။
ဘဝတီတိ ဘဝေါတိ ဖလဝေါဟာရေန ကမ္မဘဝေါ ဝုတ္တော။ ဥပပတ္တိဘဝနိဗ္ဗစနမေဝ ဟိ ဒွယဿပိ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဥပပတ္တိဘဝေါတိ ဝါ။ ဒုတိယော ပန ကမ္မဘဝေါ သတ္တဿ ပုနဗ္ဘဝဘာဝေန သဝိသေသံ ဘဝတီတိ ဘဝေါ။ တတော ဧဝ န သဗ္ဗဿ ဘဝန္တရဿ, တံဟေတုနော ဝါ ဘဝဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ။ ဒုဝိဓေနာတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ပဝတ္တိတောတိ အတ္ထော။ ဒုဝိဓေနာတိ ဝါ ပစ္စတ္တတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ဒုဝိဓောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထီတိ သံဝိဇ္ဇတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၇။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ကရီယတီတိ ကမ္မံ, အတ္တနော ဖလံ ကရောတီတိ ကမ္မန္တိ ကေစိ, ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ ကမ္မသင်္ခါတာ။ ပရိတ္တဘူမကောတိ ကာမဘူမကော။ မဟာဘူမကောတိ မဟဂ္ဂတဘူမကော။ သဗ္ဗန္တိ အနဝသေသံ။ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ, ဂမေတိ စာတိ ဘဝဂါမိ။ ဂစ္ဆတီတိ စ နိပ္ဖါဒနသမတ္ထတာဝသေန, အတ္တနော ပဝတ္တိကာလေ ဘဝါဘိမုခံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော, နိဗ္ဗတ္တနမေဝ ဝါ ဂမနံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘ဘဝဂါမီ’’တိ စ ဧတေန ကမ္မက္ခယကရံ ကမ္မံ နိဝတ္တေတိ။ အယဉှိ ဝဋ္ဋကထာ, တဉ္စ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတန္တိ။ အပုညာဘိသင်္ခါရောတိ ဒွါဒသ စေတနာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစေတနာယပိ ဂဟဏံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ မဟာဝ။ ၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) ဧတ္ထ ဝိယ သာပိ အပနေတဗ္ဗာ။ မန္ဒဗဟုဝိပါကတာတိ အပ္ပမဟာဝိပါကတာ။
‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မန္တိ ဣမိနာ စေတနာသမ္ပယုတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒယော ဝုတ္တာ’’တိ ဧတေန အာစယဂါမိတာယ တေသံ ကမ္မသင်္ခါတတာ ဝုတ္တာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၁။) [သျ]ကမ္မဘဝပရိယာပန္နတံ ပရိယာယေန ဝဒတိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတနာဝ ကမ္မဘဝေါ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ကမ္မဘဝေါ တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော, ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၄)။ ဥပပတ္တိဘဝေါ တီဟိပိ တိကေဟိ ဝုတ္တော ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓောဝ။ ယထာဟ ‘‘ဥပပတ္တိဘဝေါ… ကာမဘဝေါ… သညာဘဝေါ… ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒိ (ဓာတု။ ၆၇)။ ယဒိ ဟိ အနုပါဒိန္နကာနမ္ပိ ဂဟဏံ သိယာ, ‘‘ဒွါဒသဟိ အာယတနေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ ဓာတူဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ကာမတဏှာယ ကာမေတဗ္ဗတော ကာမနိဿယတာယ ဘောဂါ ဝိယ, ကာမသဟစရိတတာယ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ ဝိယ, ကာမာရမ္မဏတာယ ‘‘သုခံ ရူပ’’န္တိ ဝိယ, ကာမပစ္စယဋ္ဌာနတာယ ‘‘သုခေါ သဂ္ဂေါ’’တိ ဝိယ ကာမာတိ အဝီစိပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိပရိစ္ဆိန္နာ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာ ဝုစ္စန္တိ။ ရူပါဝိရာဂတော ယံ နိဿိတာ, တဒုပစာရေန ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တီ’’တိ ဝိယ, ‘‘ဖန္ဒနဒေဝတာ’’တိ ဝိယ စ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ ဗြဟ္မကာယိကာကနိဋ္ဌပရိစ္ဆိန္နာ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာ။
ရူပမေဝ ဘဝေါ ရူပဘဝေါ, တထာ အရူပန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနဘဝဂ္ဂပရိစ္ဆိန္နာ စတ္တာရော ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာ ဝုစ္စန္တိ။ အရူပမေဝ ဘဝေါ အရူပဘဝေါ။ ကာမော ဧဝ ဘဝေါတိ ကာမဘဝေါ, သော ပန ယသ္မာ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ‘‘ကာမော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကာမသင်္ခါတော ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမာဝစရသညိတော ဝါ ဘဝေါ ‘‘ကာမသင်္ခါတော ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တော။ တထာ ရူပါရူပဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ရူပါရူပဘဝေသူ’’တိ။ သညာဝတံ ဘဝေါတိ ဧတ္ထ ဝန္တု-သဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ဝါ အတ္ထေ အကာရံ ကတွာ ‘‘သညဘဝေါ’’တိပိ ပါဌော။ တေနာဟ ‘‘သညာဝါ’’တိအာဒိ။ ဝေါကိဏ္ဏောတိ ဧတေန ဝေါကာရသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတမာဟ။ ဝေါကိရီယတိ ပသာရီယတိ ဝိတ္ထာရီယတီတိ ဝေါကာရော, ဝေါကိရဏံ ဝါ ဝေါကာရော, သော ဧကဿေဝ ခန္ဓဿ ဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဧကော ဝေါကာရော’’တိ ဝုတ္တော, ပသဋုပ္ပတ္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၈။ ကိဉ္စာပိ ဘဝနိဒ္ဒေသေ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၃၄) ဣမိနာ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဝုတ္တာ။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယောဝါတိ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၂။) [သျ]အဝဓာရဏံ ပစ္စယဓမ္မဝိသေသေပိ အတ္ထပ္ပဘေဒေန သင်္ခါရဘဝဂ္ဂဟဏေသု အတ္ထေဝ ဝိသေသောတိ ဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါရဘဝါနံ ဓမ္မဘေဒတော န သင်္ခါရာ ဧဝ ပုန ဝုတ္တာတိ ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစန’’န္တိ ဧတံ အယုတ္တန္တိ စေ? န, ဘဝေကဒေသဘာဝေန သင်္ခါရာနံ ဘဝေါတိ ပုန ဝုတ္တတ္တာ။ ပရေန ဝါ ဓမ္မဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတွာ ပုနဝစနံ စောဒိတန္တိ စောဒကာဘိလာသဝသေန ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၉။ ကာမဘဝါဒိနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ကာမဘဝါဒိဘာဝေါ ဖလဝေါဟာရေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ သဟဇာတဝိညာဏဿပိ ပစ္စယဘူတံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကံ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၃၄) ဝစနတော ဘဝဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ဥပါဒါနဟေတုကံ ဝိပစ္စနာယ ကတောကာသမေဝ ဘဝေါတိ အဓိပ္ပေတော။ ယံ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ရူပဘဝနိဗ္ဗတ္တကံ, အရူပဘဝနိဗ္ဗတ္တကဉ္စ ကမ္မံ ကရီယတိ, သော ကမ္မဘဝေါ, တဒဘိနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဥပပတ္တိဘဝေါတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသ နယော ရူပါရူပဘဝေသူ’’တိ အတိဒိသတိ။ ဒွေ ကာမဘဝါတိ ကာမကမ္မဘဝေါ, ကာမူပပတ္တိဘဝေါတိ ဒွေ ကာမဘဝါ။ ဧဝံ ‘‘ဒွေ ရူပဘဝါ, ဒွေ အရူပဘဝါ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ အန္တောဂဓေ ဟိ ဝိသုံ အဂ္ဂဟေတွာ အဗ္ဘန္တရဂတေ ဧဝ ကတွာ ကာမဘဝါဒိကေ ကမ္မူပပတ္တိဘဝဝသေန ဒုဂုဏေ ကတွာ အာဟ ‘‘ဆ ဘဝါ’’တိ။
အဝိသေသေနာတိ ဥပါဒါနဝသေန ဘေဒံ အကတွာ။ ဥပါဒါနဘေဒါကရဏေနေဝ စ ဒွါဒသပ္ပဘေဒဿ သင်္ဂဟဝသေန သင်္ဂဟတော ‘‘ဆ ဘဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပဂမ္မာတိ အနိဿာယ, အနာမသိတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၀။ ဂေါသီလေန, ကုက္ကုရသီလေန စ သမတ္တေန သမာဒိန္နေန ဂုန္နံ, ကုက္ကုရာနဉ္စ သဟဗျတာ ဝုတ္တာတိ ‘‘သီလဗ္ဗတုပါဒါနဝတော ဈာနဘာဝနာ န ဣဇ္ဈတီ’’တိ မညမာနာ တေန ရူပါရူပဘဝါ န ဟောန္တီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဝက္ခမာနေန ပန ပကာရေန ပစ္စယဘာဝတော ‘‘တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ စ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနန္တိ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနေန ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ န န ယုဇ္ဇတီတိ။
အနုဿဝဝသေနာတိ ‘‘သေတဝဓယဇ္ဇံ အာလဘတေ ဘူတိကာမော’’တိ အာဒိန္နအနုဿဝဝသေန, ယထာ ဣမေ မနုဿလောကေ ကာမာ သမိဒ္ဓါ, ဧဝံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၃။) [သျ]ဒေဝလောကေ ဣတော သမိဒ္ဓတရာတိ ဒိဋ္ဌာနုသာရေန ဝါ။ ပုရာဏဘာရတသီတာဟရဏပသုဗန္ဓဝိဓိအာဒိသဝနံ အဿဒ္ဓမ္မဿဝနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသပ္ပုရိသူပနိဿယံ ပုဗ္ဗေ စ အကတပုညတံ, အတ္တမိစ္ဆာပဏိဓိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိပီတိ အတ္တနော အဓိပ္ပေတာနံ ကာမာနံ အနုပါယဘူတာနိပိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရောတိ, စိရသဂ္ဂါဒိအတ္ထံ ယုဒ္ဓါဒိဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ သန္ဒိဋ္ဌိကေ ဝါ ပန ရဇ္ဇသေနာပတိဋ္ဌာနာဒိသင်္ဂဟေ ကာမေ။ တဒန္တောဂဓာ ဧဝါတိ တသ္မိံ ဒုစ္စရိတနိဗ္ဗတ္တေ, သုစရိတနိဗ္ဗတ္တေ စ ကာမဘဝေ အန္တောဂဓာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ အန္တောဂဓာတိ စ သညာဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝါနံ ဧကဒေသေန အန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ နိရဝသေသာ ကာမဘဝေ အန္တောဂဓာတိ။
သပ္ပဘေဒဿာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတိမနုဿာဒိပ္ပဘေဒဝတော။
ကာမာဝစရသမ္ပတ္တိဘဝေ ပဌမဒုတိယဥစ္ဆေဒဝါဒဝသေန, ရူပဘဝေ တတိယဥစ္ဆေဒဝါဒဝသေန, အရူပဘဝေ သေသဥစ္ဆေဒဝါဒဝသေန အယမတ္တာ သုဥစ္ဆိန္နော ဟောတီတိ တဒုပဂံ ကမ္မံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အယံ အတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သုဥစ္ဆိန္နောတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒေန သုဋ္ဌု ဥစ္ဆိန္နော, အပုနဗ္ဘဝုပ္ပတ္တိကော ဟောတီတိ အတ္ထော။
‘‘ကာမာဝစရသမ္ပတ္တိဘဝေ’’တိ ဣဒံ ပဌမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝသေန ဝုတ္တံ, သေသံ ဣတရဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝသေန။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၃ အာဒယော) ရူပါဝစရဇ္ဈာနဝသေနေဝ ဥပရိ စတ္တာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ အာဂတာ, ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပန ယံ ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ ယထာ တထာ အဘိနိဝိသတီတိ အရူပဘဝဂ္ဂဟဏံ, အရူပဇ္ဈာနာနမ္ပိ ဝါ စတုတ္ထဈာနသင်္ဂဟတော အရူပဘဝဂ္ဂဟဏံ, သန္တသုခတာယ ဝါ တံသမင်္ဂိနော သုခိတဘာဝသာမညတော။ ဝိဂတပရိဠာဟောတိ ယထာဘိလာသိတဝိသယူပဟာရေန, ပဟာနေန စ ဝူပသန္တကာမရာဂပရိဠာဟော, ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တောတိ အတ္ထော။
သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနဝသေန ပဝတ္တိတံ ယံ ကိဉ္စိ လောကိယံ သီလံ, ဈာနဉ္စ သီလဗ္ဗတမိစ္စေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ သီလဗ္ဗတံ နာမာ’’တိအာဒိ။ ကမေန အဝတွာ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ အန္တေ ဘဝပစ္စယတာဝစနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ ဝိယ အဘိဏှံ အသမုဒါစာရတော, အတ္တဝါဒုပါဒါနနိမိတ္တတ္တာ စ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၄။) [သျ]ကမ္မဘဝေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ဟေတုပစ္စယပ္ပဘေဒေဟီတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂပစ္စယော စ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနိ ဟိ သဟဇာတကမ္မဘဝဿ မဂ္ဂပစ္စယာ ဟောန္တီတိ, တသ္မာ တာနိ သဟဇာတာဒီသု ဟေတုပစ္စယံ အပနီယ မဂ္ဂပစ္စယံ ပက္ခိပိတွာ သတ္တဓာ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာနိ ပန အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ နာနန္တရဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကဒါစိ အာရမ္မဏပစ္စယာဒိနာပိ, တံ ပန ဥပနိဿယပစ္စယေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပ္ပယုတ္တဿ ပန ဥပနိဿယပစ္စယေနေဝါ’’တိ။
ဘဝပစ္စယာဇာတိအာဒိပဒဝိတ္ထာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၅၁။ ဇာတီတိအာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီန’’န္တိအာဒိ။ ဥပပတ္တိဘဝုပ္ပတ္တိယေဝ ဇာတီတိ အာဟ ‘‘န ဥပပတ္တိဘဝေါ’’တိ။ ဇာယမာနဿ ပန ဇာတိ ဇာတီတိ ဥပပတ္တိဘဝေါပိ အသတိ အဘာဝါ ဇာတိယာ ပစ္စယောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဇာယမာနရူပပဒဋ္ဌာနတာပိ ဟိ ရူပဇာတိယာ ဝုတ္တာ ‘‘ဥပစိတရူပပဒဋ္ဌာနော ဥပစယော, အနုပ္ပဗန္ဓရူပပဒဋ္ဌာနာ သန္တတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၁)။
ဇာတာနံ ခန္ဓာနံ ဥညာတတာ, အဘိမတတာ စ ဟီနပဏီတတာ။ အနိဋ္ဌဉှိ ဟီနံ, ဣဋ္ဌံ ပဏီတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏဟီနုတ္တမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယမကာနမ္ပိ သတန္တိ ယမကဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာနမ္ပိ သမာနာနံ။ သော စ သတ္တာနံ ဝိသေသော။ ဘိန္နသန္တာနိကဿ ဝိသေသကာရဏဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော ‘‘အဇ္ဈတ္တသန္တာနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညဿ ကာရဏဿ အဘာဝတောတိ အတ္တသန္တာနဂတတော အညဿ ဝိသေသကာရဏဿ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ, သတိ စ တသ္မိံ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗေသံ အဘာဝတောတိ ပသင်္ဂဿ ဒုန္နိဝါရဏတော ကာရဏေ အဝိသိဋ္ဌေ ဖလဝိသေသဿ အယုဇ္ဇမာနကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဘဝဟေတုကောဝါ’’တိ။
တေန တေနာတိ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဇရာမရဏတော အညေန ဒုက္ခဓမ္မေန။ ဇရာမရဏနိမိတ္တဉှိ ဥပ္ပန္နာ သောကာဒယော ဇရာမရဏာဘိသမ္ဗန္ဓာ, တဒညေ အနဘိသမ္ဗန္ဓာ။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယံသေန,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၅။) [သျ]ဥပနိဿယလေသေနာတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပဋ္ဌာနေ အနာဂတော သတိ ဘာဝါ, အသတိ စ အဘာဝါ သုတ္တန္တပရိယာယေန ဥပနိဿယော, သော ‘‘ဥပနိဿယကောဋီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပစ္စယမဟာပဒေသော ကိရေသော, ယဒိဒံ ဥပနိဿယောတိ။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၅၂။ န ကေဝလံ သောကာဒီနံယေဝ ဇာတိ ပစ္စယော ဟောတိ, သောကာဒီနံ ပန ပစ္စယတ္တာ အဝိဇ္ဇာယပိ ပစ္စယော ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာယံ။ အဝိဒိတာဒိ မိဒန္တိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သတတန္တိ သဗ္ဗကာလံ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမာ။ သမိတန္တိ သင်္ဂတံ, အဗ္ဗောစ္ဆိန္နန္တိ အတ္ထော။
တေသူတိ သောကာဒီသု။ သိဒ္ဓေသူတိ လဗ္ဘမာနေသု။ သိဒ္ဓါ ဟောတိ အဝိဇ္ဇာ အဝိနာဘာဝတော။
ကာမယာနဿာတိ ကာမယမာနဿ, ကာမော ဝါ ယာနံ ဧတဿာတိ ကာမယာနော, တဿ ကာမဝသေန ယာယမာနဿာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒဇာတဿာတိ ဇာတတဏှာဆန္ဒဿ။ ပရိဟာယန္တီတိ ဝိဂစ္ဆန္တိ။ ရုပ္ပတီတိ သောကာဒိနာ ကုပ္ပတိ။
ပရိယုဋ္ဌာနတာယ တိဋ္ဌနသီလော ပရိယုဋ္ဌာနဋ္ဌာယီ။ ‘‘ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယိနော’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာတီတိ ပရိယုဋ္ဌံ, ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ, တေန တိဋ္ဌတီတိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပဉ္စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ ‘‘မာလာ မိလာယန္တိ, ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တိ, ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ, ကာယေ ဝေဝဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတိ, ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ နာဘိရမတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၈၃) ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ မရဏပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ဟိ ဒိသွာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓသင်္ခါတေ ဥပပတ္တိဘဝေ ဘဝစ္ဆန္ဒဗလေန ဒေဝါနံ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ဗာလောတိ အဝိဒွါ။ တေန အဝိဇ္ဇာယ ကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ တိဝိဓံ ဒုက္ခန္တိ တဿာရုပ္ပကထာသဝန, ကမ္မကာရဏာဒဿန, မရဏကာလကမ္မောပဋ္ဌာနနိဒါနံ သောကာဒိဒုက္ခံ။
အာသဝေ သာဓေန္တီတိ အာသဝေ ဂမေန္တိ ဗောဓေန္တီတိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၆။) [သျ]ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ ဘဝစက္ကဿ အဝိဒိတာဒိတာယ အနာဒိဘာဝေ သတိ။ အာဒိမတ္တကထနန္တိ အဝိဇ္ဇာဝသေန အာဒိသဗ္ဘာဝကထနံ။ အာဒိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဟိ အာဒိမံ, ဘဝစက္ကံ။ တဿ ဘာဝေါ အာဒိမတ္တံ, တဿ ကထနံ အာဒိမတ္တကထနံ။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ မတ္တသဒ္ဒေါ, သတိ အနာဒိဘာဝေ အဝိဇ္ဇာ အာဒိမှိ, မဇ္ဈေ, ပရိယောသာနေ စ သဗ္ဗတ္ထ သိယာတိ အာဒိမတ္တာယ အဝိဇ္ဇာယ ကထနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပဓာနာ’’တိ ဝတွာ တဿာ ပဓာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပါဒနေန, အပ္ပဟာနေန ဝါ, အတ္တနော သန္တာနေ သန္နိဟိတဘာဝကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ကမ္မာဒီနီတိ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနိ။ ပလိဗောဓေန္တီတိ နာနာဒုက္ခပရိဗျူဠှေ သံသာရစာရကေ နိရောဓေန္တိ။ တေဟီတိ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋေဟိ။ ဝဋ္ဋဿ ကာရဏဘာဝေန ပဓာနတ္တာ ‘‘ပဓာနဓမ္မော’’တိ အဝိဇ္ဇာ ကထိတာ။
တတော အဝိဇ္ဇာဒိတော။ ဗြဟ္မာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဇာပတိဿရပုရိသာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝဒတီတိ ဝဒေါ, တံ တံ ဟိတာဟိတံ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝေဒေတိ, ဝေဒိယတီတိ ဝါ ဝေဒေယျော, သုခါဒိံ အနုဘဝတိ, သဗ္ဗဝိသယေ ဝါ ဇာနာတိ, ‘‘သုခိတော ဒုက္ခိတော’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ, ပရေဟိ စ ဇာနာတိ, ဉာယတိ စာတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မာဒိနာ ဝါ အတ္တနာ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ-သဒ္ဒတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာရကဝေဒကရဟိတ’’န္တိ စ-သဒ္ဒတ္ထသမာသံ။
ဒွါဒသဝိဓသုညတာသုညန္တိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဒွါဒသန္နံ သုညသဘာဝါနံ သုညတာယ သုညံ ဒွါဒသဝိဓသုညတာသုညံ, ဓုဝဘာဝါဒိသုညတာယ ဝါ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သုညတံ ဧကံ ကတွာ ဒွါဒသင်္ဂဂတတ္တာ ဒွါဒသဝိဓာတိ တာယ ဒွါဒသသုညတာယ သုညန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၃။ ပုဗ္ဗန္တာဟရဏတောတိ ပုဗ္ဗန္တတော အတီတကောဋ္ဌာသတော ပစ္စုပ္ပန္နဝိပါကဿ အာဟရဏတော။ ဝေဒနာဝသာနံ ပရိစ္ဆိန္နံ ဧကံ ဘဝစက္ကံ ဟောတိ။ ဘဝစက္ကေကဒေသောပိ ဟိ ဘဝစက္ကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝေဒနာ ဝါ တဏှာသဟာယာယ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒနာတော အဝိဇ္ဇာ, အဝိဇ္ဇာတော သင်္ခါရာတိ သမ္ဗဇ္ဈနတော ဝေဒနာဝသာနံ ဘဝစက္ကံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၇။) [သျ]ပရိပုဏ္ဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန ဝါ တဏှုပါဒါနာနိ တဒဝိနာဘာဝတော။ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန ဘဝေါ, ဝိညာဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဇရာမရဏာနိ, သောကာဒယော စ ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ဝေဒနာဝသာနံ ဘဝစက္ကန္တိ ယုတ္တမေဝေတံ။ ဧဝံ တဏှာမူလကေ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နမ္ပိ ဟိ အညမညာနုပ္ပဝေသော ဟောတီတိ။ အဝိဇ္ဇာ ဓမ္မသဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသံ ကာရေန္တီ ဒိဋ္ဌိစရိတေ သံသာရေ နယတိ, တေသံ ဝါ သံသာရံ သင်္ခါရာဒိပဝတ္တိံ နယတိ ပဝတ္တေတီတိ သံသာရနာယိကာ ဝုတ္တာ။ တဏှာယ တဏှာစရိတာနံ သံသာရနာယိကာဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ပဌမံ ဘဝစက္ကံ။ ဖလုပ္ပတ္တိယာတိ ကတ္တုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ကရဏတ္ထေ ဧဝ ဝါ။ ဝိညာဏာဒိပစ္စုပ္ပန္နဖလုပ္ပတ္တိ ဟိ ဣဓ ဒိဋ္ဌာ, အဒိဋ္ဌာနံ ပုရိမဘဝေ အတ္တနော ဟေတူနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ ဖလံ အနုပ္ပါဒေတွာ အနုပစ္ဆိဇ္ဇနံ ပကာသေတိ, ပကာသနဿ ဝါ ကရဏံ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ပုရိမဘဝစက္ကံ ဒုတိယေန သမ္ဗန္ဓံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါတဿ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိယာ တဏှာဒီနံ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒံ ပကာသေတိ, တသ္မာ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ ပဌမဿ ဘဝစက္ကဿ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒပ္ပကာသနတောတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာဒီနမေဝ ဝါ ဖလာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဟေတူနံ ဖလံ အဇနေတွာ အနုပစ္ဆေဒမေဝ, ဝိညာဏာဒိဟေတူနံ ဝါ သင်္ခါရာဒီနံ အနုပ္ပဗန္ဓမေဝ ပကာသေတိ ပဌမံ ဘဝစက္ကံ, န ဒုတိယံ ဝိယ ပရိယောသာနမ္ပီတိ ‘‘ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒပ္ပကာသနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပုဗ္ဗပဝတ္တိဒီပနတောတိ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဓမ္မာနံ အနုပုဗ္ဗတော ပဝတ္တိယာ ဒီပနတော။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဟိ ဧတ္ထ အပရိပုဏ္ဏာယတနံ ကလလရူပံ ဝတွာ တတော ဥဒ္ဓံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ သဠာယတနပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ။ သဟုပ္ပတ္တိဒီပနတောတိ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ, ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဝါ ဥပပတ္တိက္ခန္ဓာနံ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဒီပနတော။ န ဟိ ဧတ္ထ ပဌမေ ဝိယ ဘဝစက္ကေ အာယတနာနံ ကမေန ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၄။ ဟေတုအာဒိပုဗ္ဗကာ တယော သန္ဓီ ဧတဿာတိ ဟေတုဖလဟေတုပုဗ္ဗကတိသန္ဓိ, ဘဝစက္ကံ။ ဟေတုဖလဟေတုဖလဝသေန စတုပ္ပဘေဒေါ အင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဧတဿာတိ စတုဘေဒသင်္ဂဟံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၈။) [သျ]တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ဂဟေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ။ အတီတဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ။ ကိလေသကမ္မဝိပါကာ ဝိပါကကိလေသကမ္မေဟိ သမ္ဗန္ဓာ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တန္တီတိ တေသု ဝဋ္ဋနာမံ အာရောပေတွာ ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဝဋ္ဋေကဒေသတ္တာ ဝါ ‘‘ဝဋ္ဋာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။
သန္ဓီနံ အာဒိပရိယောသာနဝဝတ္ထိတာတိ သန္ဓီနံ ပုဗ္ဗာပရဝဝတ္ထိတာတိ အတ္ထော။
ပရိတဿတီတိ တံ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဂ္ဂဟကရဏဝသေန တဿတိ, တဏှာယတီတိ အတ္ထော။ ဥပါဒိယတီတိ ဒဠှဂါဟံ ဂဏှာတိ။ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ ပုရိမကမ္မဘဝေ သတိ။
တဿ စ သဗ္ဘာဝေါ ကရိယမာနတာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဘဝေ ကရိယမာနေတိ အတ္ထော’’တိ။ ဒုက္ခာဒီသု မောဟောတိ ဒုက္ခာဒီနံ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒကော အပ္ပဟီနော မောဟော။ အာယူဟနာတိ သမ္ပိဏ္ဍနကာ ဒါနာဒိကိရိယာယ ပဝတ္တနကာ။ ဧကံ အာဝဇ္ဇနံ ဧတေသန္တိ ဧကာဝဇ္ဇနာ, တေသု ဧကာဝဇ္ဇနေသု။ သတ္တမေ စေတနာ ဘဝေါ။ ‘‘ယာ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ, သမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ’’တိ ဣဒံ ယထာဒဿိတာယ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဘာဇနီယေ ဝုတ္တာယ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၅) ဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘စေတနာ ဘဝေါ’’တိ အာဂတာ။ ဘဝနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘သာတ္ထတော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘စေတနာဝ သင်္ခါရာ, ဘဝေါ ပန စေတနာသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ ဝိဘင်္ဂပါဠိဝသေန ဒဿိတံ။ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော? ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိနာ ဟိ သင်္ခါရာနံ စေတနာဘာဝေါ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၂၂၆) ဝုတ္တော။ တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ ‘‘စေတနာသမ္ပယုတ္တာ ဝိပါကဓမ္မတ္တာ သဝိပါကေန အာယူဟနသင်္ခါတေန သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏကိစ္စေန သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၃၄) ဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ဘဝဂါမိဘာဝတော, ကမ္မသံသဋ္ဌသဟာယတာယ ကမ္မဘာဝတော စ ဥပပတ္တိဘဝံ ဘာဝေန္တီတိ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဥပပတ္တိဘဝဘာဝနာကိစ္စံ ပန စေတနာယ သာတိသယန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ စေတနာ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဘဝါဘိသင်္ခရဏကိစ္စံ စေတနာယ သာတိသယန္တိ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ ‘‘ကုသလာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၂၆) စေတနာ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ တေန တေန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၃၉။) [သျ]ပရိယာယေန ဥဘယံ ဥဘယတ္ထ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ နတ္ထေတ္ထ ဝိရောဓော။ တဿ ဖလေ ဥပပတ္တိဘဝေ နိကာမနာတိ ‘‘တဿ သုတံ ဟောတိ ‘စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ ဒီဃာယုကာ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ’တိ’’အာဒိသုတာနုသာရေန ဘာဝိနိ ဥပပတ္တိဘဝေ အဘိကင်္ခနာ။ ဂဟဏန္တိ ကာမုပါဒါနံ ကိစ္စေနာဟ။ ပရာမသနန္တိ ဣတရာနိ။ အာယူဟနာဝသာနေတိ တီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တဿ အာယူဟနဿ အဝသာနေ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ။ ဘဝန္တရဿ အတီတဘဝဿ ဣမိနာ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေန ပဋိသန္ဓာနံ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနံ, ဘဝန္တရဘာဝေန ဝါ ပဋိသန္ဓာနံ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနံ, တဿ ဝသေန။ ယံ ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ, တံ ဝိညာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ ဟိ ဝိညာဏံ ‘‘ပဋိသန္ဓာနပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂဗ္ဘေတိ မာတုကုစ္ဆိယံ, ဂဗ္ဘာဝတ္ထာယံ ဝါ။
ဒွီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တေ အာယူဟနသင်္ခါရေ ‘‘တဿ ပုဗ္ဗဘာဂါ’’တိ အာဟ, တတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝုတ္တေ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ တံသမ္ပယုတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာဝ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒဟရဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဘဝင်္ဂဗဟုလာ ယေဘုယျေန ဘဝန္တရဇနကကမ္မာယူဟနသမတ္ထာ န ဟောတီတိ ‘‘ဣဓ ပဋိပက္ကတ္တာ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကမ္မကရဏကာလေ သမ္မောဟော ဒဿိတော’’တိ ဧတေန ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတံ သမ္မောဟံ ဒဿေတိ, န ကမ္မသမ္ပယုတ္တမေဝ။
‘‘တတ္ထ ပုရိမဘဝသ္မိံ ပဉ္စ ကမ္မသမ္ဘာရာ, ဧတရဟိ ပဉ္စ ဝိပါကဓမ္မာ, ဧတရဟိ ပဉ္စ ကမ္မသမ္ဘာရာ, အနာဂတေ ပဉ္စ ဝိပါကဓမ္မာတိ ဒသ ဓမ္မာ ကမ္မံ, ဒသ ဓမ္မာ ဝိပါကော, ဣတိ ဒွီသု ဌာနေသု ကမ္မံ, ကမ္မဝဋ္ဋံ, ဒွီသု ဌာနေသု ဝိပါကော, ဝိပါကဝဋ္ဋန္တိ ကမ္မသင်္ခေပေါ စ ဝိပါကသင်္ခေပေါ စ, ကမ္မဘဝေါ စ ဝိပါကဘဝေါ စ ကမ္မဝဋ္ဋဉ္စ ဝိပါကဝဋ္ဋဉ္စ, ကမ္မပဝတ္တဉ္စ ဝိပါကပဝတ္တဉ္စ, ကမ္မသန္တတိ စ ဝိပါကသန္တတိ စ, ကိရိယာ စေဝ ကိရိယာဖလဉ္စာတိ –
‘‘ဧဝံ သမုပ္ပန္နမိဒံ သဟေတုကံ,
ဒုက္ခံ အနိစ္စံ စလမိတ္တရဒ္ဓုဝံ၊
ဓမ္မေဟိ ဓမ္မာ ပဘဝန္တိ ဟေတုသော,
န ဟေတ္ထ အတ္တာဝ ပရောဝ ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဓမ္မာ ဓမ္မေ သဉ္ဇနေန္တိ, ဟေတုသမ္ဘာရပစ္စယာ၊
ဟေတူနဉ္စ နိရောဓာယ, ဓမ္မော ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၀။) [သျ]‘‘ဟေတူသု ဥပရုဒ္ဓေသု, ဆိန္နံ ဝဋ္ဋံ န ဝဋ္ဋတိ၊
ဧဝံ ဒုက္ခန္တကိရိယာယ, ဗြဟ္မစရိယိဓ ဝိဇ္ဇတိ၊
သတ္တေ စ နုပလဗ္ဘန္တေ, နေဝုစ္ဆေဒေါ န သဿတ’’န္တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၂)၊
တတ္ထ ကမ္မာနေဝ ဝိပါကံ သမ္ဘရန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ ကမ္မသမ္ဘာရာ, ကမ္မံ ဝါ သင်္ခါရဘဝါ, တဒုပကာရကာနိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနာနိ ကမ္မသမ္ဘာရာ။ ပဋိသန္ဓိဒါယကော ဝါ ဘဝေါ ကမ္မံ, တဒူပကာရကာ ယထာဝုတ္တာ အာယူဟနသင်္ခါရာ, အဝိဇ္ဇာဒယော စ ကမ္မသမ္ဘာရာတိ ကမ္မဉ္စ ကမ္မသမ္ဘာရာ စ ကမ္မသမ္ဘာရာတိ ဧကသေသဝသေန ကမ္မသမ္ဘာရဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒသ ဓမ္မာ ကမ္မန္တိ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ကမ္မသဟာယတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ, တဒူပကာရာ စာတိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော, ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ, ကမ္မံ, ဝိပါကော စ။ ‘‘ကမ္မံ ဝိပါကော’’တိ ဧဝံ သင်္ခိပီယတီတိ ဝါ သင်္ခေပေါ, အဝိဇ္ဇာဒယော, ဝိညာဏာဒယော စ။ သင်္ခေပဘာဝသာမညေန ပန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သင်္ခေပသဒ္ဒေါ ဝါ ဘာဂါဓိဝစနန္တိ ကမ္မဘာဂေါ ကမ္မသင်္ခေပေါ။
ဧဝံ သမုပ္ပန္နန္တိ ကမ္မတောပိ ဝိပါကော။ တတ္ထာပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာတော သင်္ခါရာ’’တိ ဧဝံ သမုပ္ပန္နံ, တိသန္ဓိအာဒိဝသေန ဝါ သမုပ္ပန္နံ ဣဒံ ဘဝစက္ကန္တိ အတ္ထော။ ဣတ္တရန္တိ ဂမနဓမ္မံ, ဝိနဿဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ တေန ဥပ္ပါဒဝယဝန္တတာဒီပကေန အနိစ္စသဒ္ဒေန, ဝိကာရာပတ္တိဒီပကေန စလသဒ္ဒေန စ အဒီပိတံ ကာလန္တရဋ္ဌာယိတာဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ အဒ္ဓုဝန္တိ ဧတေန ထိရဘာဝါဘာဝနိဿာရတံ။ ဟေတု ဧဝ သမ္ဘာရာ ဟေတုသမ္ဘာရာ။ ‘‘ဌာနသော ဟေတုသော’’တိ (ကထာ။ ၃၅၅၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၄၄) ဧတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝါ ဌာနံ, အညမ္ပိ တဿ တဿ သာဓာရဏံ ကာရဏံ သမ္ဘာရော, အသာဓာရဏံ ဟေတု။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဟေတုတော ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ, ဟေတုနိရောဓာ စ ဝဋ္ဋစ္ဆေဒေ ဓမ္မေ စ တံနိရောဓာယ ဒေသိတေ သတီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယိဓ သတ္တေ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝိဇ္ဇတိ, သဿတုစ္ဆေဒါ စ န ဟောန္တီ’’တိ သမုစ္စယတ္ထော။ ဧဝဉှိ ဟေတုအာယတ္တေ ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ သတ္တော နုပလဗ္ဘတိ, တသ္မိဉ္စ ဥပလဗ္ဘန္တေ သဿတော, ဥစ္ဆေဒေါ ဝါ သိယာတိ နုပလဗ္ဘန္တေ တသ္မိံ နေဝ ဥစ္ဆေဒေါ န သဿတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၅။ သစ္စပ္ပဘဝတောတိ သစ္စတော, သစ္စာနံ ဝါ ပဘဝတော စ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၁။) [သျ]ကုသလာကုသလံ ကမ္မန္တိ ဝဋ္ဋကထာယ ဝတ္တမာနတ္တာ သာသဝန္တိ ဝိညာယတိ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘စေတနာ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာ’’တိ ဝိသေသံ အကတွာ, သဗ္ဗမ္ပိ တံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တဏှာ စ…ပေ… အဝသေသာ စ သာသဝါ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၈-၂၁၀) ဟိ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဝိသေသံ အကတွာ ဝုတ္တန္တိ, အရိယသစ္စဝိသေသံ ဝါ အကတွာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ဟိ သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မံ ‘‘သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယသစ္စံ ပဘဝေါ ဧတဿာတိ ဒုတိယသစ္စပဘဝံ။ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဥပပတ္တိဘဝဿ, ကမ္မဘဝဿ စ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဒုတိယသစ္စဒွယ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၆။ ဝတ္ထူသူတိ အာရမ္မဏေသု, ဒုက္ခာဒီသု ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗေသု ဝတ္ထူသု။ သမ္မောဟေတီတိ ဓမ္မသဘာဝံ ဇာနိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အဒေန္တီ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန သမ္မောဟေတိ။ ဝတ္ထုန္တိ ဣဓ အာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အညမညဉ္စ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ အညမညသန္နိဿယေန ဝိနာ ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ဒွေ နဠကလာပါ ဝိယ။ သဝိသယေတိ ယထာသကံ ဝိသယေ ရူပါယတနာဒိကေ။ ဇာယမာနာနံ ခန္ဓာနံ ဝိကာရဘာဝေန လဗ္ဘမာနာ ဇာတိ တေ ဇနေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ခန္ဓေ စ ဇနေတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ ပါကဘေဒဘာဝဉ္စ အဓိတိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ခန္ဓေ ဇနေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပါကဘေဒဝသေန ဝတ္တတိစ္စေဝ အတ္ထော။ ပစ္စတီတိ ပါကော, ဘိဇ္ဇတီတိ ဘေဒေါ, ပါကော စ ဘေဒေါ စ ပါကဘေဒံ, တဿ ဘာဝံ ပစ္စနံ, ဘိဇ္ဇနဉ္စာတိ အတ္ထော။ သောကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနတ္တာတိ တေသံ ကာရဏတ္တာ, တေဟိ သိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သဟိတေဟိ သင်္ခါရေဟိ ပစ္စယော စ ဟောတိ ဘဝန္တရပါတုဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပါယော။ စုတိစိတ္တံ ဝါ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အနန္တရပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ပစ္စယော စ ဟောတိ ဘဝန္တရပါတုဘာဝါယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန စုတိစိတ္တံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရရဟိတံ ဘဝန္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ သသဟာယတ္တဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘သောကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနတ္တာ’’တိ။ ဒွေဓာတိ အတ္တနော အတ္တနော သရသေန, ဓမ္မန္တရပစ္စယဘာဝေန စာတိ ဒွေဓာ ဒွေဓာ။ ဗျာပနိစ္ဆာလောပေန ဟိ နိဒ္ဒေသော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၆၅၇။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတေန သင်္ခါရာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒဿနေန ‘‘ကော နု ခေါ အဘိသင်္ခရောတီတိ ဧသ နော ကလ္လော ပဉှော’’တိ ဒဿေတိ, တေနေတံ ကာရကဒဿနနိဝါရဏံ။ အတ္တာ ဘဝတော ဘဝန္တရံ သင်္ကမတီတိ ဒဿနံ အတ္တသင်္ကန္တိဒဿနံ, တံ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဝစနေန နိဝါရိတံ ဟောတိ။ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အဘေဒတော ဧကော အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဃနသညာ, တံ ယမကတာလကန္ဒံ ဘိန္ဒန္တေန ဝိယ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပမတ္တမေတ’’န္တိ ဝစနေန နိဝါရိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဝမာဒိဒဿနနိဝါရဏ’’န္တိ ဧတေန ‘‘သောစတိ ပရိဒေဝတိ ဒုက္ခိတော’’တိအာဒိဒဿနနိဝါရဏမာဟ။ သောကာဒယောပိ ဟိ ပစ္စယာယတ္တာ အဝသဝတ္တိနောတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သောက…ပေ… သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဧတေန ဝုတ္တမေဝါတိ။ မိစ္ဆာဒဿနနိဝါရဏတောပီတိ ကာရကဒဿနာဒိနာနာဝိဓမိစ္ဆာဘိနိဝေသနိဝါရဏတောပိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၈။ ‘‘သလက္ခဏသာမညလက္ခဏဝသေနာ’’တိ ဧတေန သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဓမ္မာနံ ယာထာဝတော အဒဿနမာဟ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ ဓမ္မေသု ပရမတ္ထတော ပဿိတဗ္ဗဘာဝဿ အဘာဝတော။ ဥပက္ခလနံ ဝိယ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော။ ပတနံ ဝိယ ဘဝန္တရပပါတတော။ ဂဏ္ဍပါတုဘာဝေါ ဝိယ ဒုက္ခတာသူလယောဂတော, ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော စ။ ဂဏ္ဍဘေဒပီဠကာ ဝိယာတိ ဘေဒနတ္ထံ ပစ္စမာနေ ဂဏ္ဍေ တဿ ဥပရိ ဇာယမာနာ ခုဒ္ဒကပီဠကာ ဝိယ, ဂဏ္ဍဿ ဝါ အနေကဓာဘေဒေ ပီဠကာ ဝိယ။ ဃဋ္ဋနံ ဝိယ သံဃဋ္ဋနရသတာယ ဖဿော။ ဃဋ္ဋနဒုက္ခံ ဝိယာတိ ဃဋ္ဋနတော ဇာတံ ဒုက္ခံ ဝိယ တိဝိဓဒုက္ခတာဝသေန တိဿန္နမ္ပိ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝတော။ ပဋိကာရာဘိလာသော ဝိယာတိ သမုဒါယဿ ဧကဒေသနိဒဿနဘာဝေနာဟ။ အသပ္ပါယဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဗဟုဝိဓာနတ္ထုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတော။ အသပ္ပါယလေပနံ ဝိယ ဒုက္ခဟေတုနော သသန္တာနေ သန္နိဓာပနတော။ ဂဏ္ဍဝိကာရပါတုဘာဝေါ ဝိယ အတ္တဘာဝဂဏ္ဍဿ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရဘာဝတော, တန္နိမိတ္တဉ္စဿ သူနဘာဝါဒိသမ္ဘဝတော။ သူနတာသရာဂပုဗ္ဗဂ္ဂဟဏာဒယော ဟိ ဂဏ္ဍဝိကာရာ။ သရသတော ဂဏ္ဍဿ ဘိဇ္ဇနံ ပါကေန ဝိနာ န ဟောတီတိ ဘေဒဂ္ဂဟဏေနေဝဿ ပါကောပိ ဂဟိတောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဂဏ္ဍဘေဒေါ ဝိယ ဇရာမရဏ’’န္တိ။ ဂဏ္ဍဿ ဝါ ဝိသဒိသာပတ္တိ, ဘိဇ္ဇနဉ္စ ဂဏ္ဍဘေဒေါ, တတ္ထ ဝိသဒိသာပတ္တိ ပါကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၃။) [သျ]ဥပမာဟိ ဘဝစက္ကံ ဝိညာပေန္တေန ဧကာဓိဋ္ဌာနေဟိ ဥပမာဝိသေသေဟိ တံ ဝိညာပေတွာ ဣဒါနိ နာနာဓိဋ္ဌာနေဟိ ဝိညာပေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဋလာဘိဘူတစက္ခုကော ရူပါနိ န ပဿတိ, ကိဉ္စိ ပဿန္တောပိ ဝိပရီတံ ပဿတိ, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတော ဒုက္ခာဒီနိ န ပဋိပဇ္ဇတိ န ပဿတိ, မိစ္ဆာ ဝါ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ပဋလံ ဝိယ အဝိဇ္ဇာ။ ကောသကာရကိမိ ဝိယ အတ္တနာဝ ကတတ္တာ, ဝဋ္ဋဿ အတ္တနော ဧဝ ပရိဗ္ဘမနကာရဏတ္တာ စ ကောသပ္ပဒေသာ ဝိယ သင်္ခါရာ။ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနံ ဝိညာဏံ ပရိဏာယကပရိဂ္ဂဟံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနော ရာဇကုမာရော ဝိယာတိ ပရိဂ္ဂဟေန ဝိနာ ပတိဋ္ဌာလာဘော ဧတ္ထ ဥပမောပမေယျသာမညံ။ ဥပပတ္တိနိမိတ္တန္တိ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏမာဟ။ ပရိကပ္ပနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော, သမ္ပယုတ္တေန ဝါ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကနတော။ ဒေဝမနုဿမိဂဝိဟင်္ဂါဒိဝိဝိဓပ္ပကာရတာယ မာယာ ဝိယ နာမရူပံ။ ပတိဋ္ဌာဝိသေသေန ဝုဒ္ဓိဝိသေသာပတ္တိတော ဝနပ္ပဂုမ္ဗော ဝိယ သဠာယတနံ။ အာယတနာနံ ဝိသယိဝိသယဘူတာနံ အညမညာဘိမုခဘာဝေါ အာယတနဃဋ္ဋနံ။ တတော အာယတနဃဋ္ဋနတော ဒွယသံဃဋ္ဋနုပ္ပတ္တိတော, ဝေဒနာဒုက္ခဟေတုတော စ အဂ္ဂိ ဝိယ ဖဿော။ သပရိဠာဟတော ဒါဟော ဝိယ ဝေဒနာ။ ဥပရူပရိ တဏှာပဝဍ္ဎနတော လောဏူဒကပါနံ ဝိယ ဝိသယာနုဘဝနံ။ အာရမ္မဏေ ပါတုကမျတာဘာဝတော ပိပါသာ ဝိယ တဏှာ။ တဒဿုပါဒါနန္တိ တံ အဘိလာသကရဏံ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနံ အဿ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ, တဒဿ ဝါ ဘဝေယျ ဥပါဒါနံ။ ဗျသနာဝဟတာယ အဇာနနတော ဘဝုပါဒါနံ မစ္ဆဿ ဗဠိသုပါဒါနံ ဝိယ။ ဧတ္ထ စ သင်္ခါရာဒီနံ ကောသပ္ပဒေသပရိဏာယကာဒီဟိ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သဒိသတာယ ဒွေ ဒွေ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၉။ ကောစိ အဂမ္ဘီရော ဧဝ ဂမ္ဘီရော ဝိယ ခါယတိ ပုရာဏတိဏပဏ္ဏာဒိဘရိတော ပဗ္ဗတသင်္ခေပေ ဇလာသယော ဝိယ, န ဧဝမယံ။ အယံ ပန ဂမ္ဘီရောဝ ဟုတွာ ဩဘာသတိ ပကာသတိ ဒိဿတီတိ ဂမ္ဘီရာဝဘာသော။ ယထာရဟန္တိ အတ္ထာဒိဝသေန ယထာနုရူပံ။
ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န န ဟောတိ, ဟောတိ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေ သိဒ္ဓေ ‘‘သိယာ နု ခေါ ဇရာမရဏံ ဇာတိတော, အညတောပီ’’တိ အာသင်္ကာယံ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညဂ္ဂဟဏံ ဇာတိယာ ပဋိယောဂီဝိသယံ, န
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၄။) [သျ]အညမတ္တဝိသယံ ‘‘ဇာတိံ ဝိနာ’’တိ ဝစနတော။ တေနဿ နာညံ ဇာတိယာ သဟကာရီကာရဏဘူတံ နိဝတ္တိတံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ဣတ္ထန္တိ ဣဒံ ပကာရံ, ဣမိနာ ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ, အနုပ္ပဝတ္တဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ‘‘န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ, န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီ’’တိ ဟိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ဇာတိပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော, ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ, တဒနုရူပပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။
တတ္ထ ‘‘န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယတာယ အဝိတထတံ ဒဿေတိ, ‘‘န ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဇရာမရဏံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ အနညထတ္တံ, ‘‘ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ တထတံ။ တေန စ ယထာ ပစ္စယဓမ္မာ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယဘာဝေ, တထာ အဝိတထာ အနညထာ, ဧဝံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာပိ တဗ္ဘာဝေတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန အတ္ထဿ ဟေတုဖလဘာဝေါ ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ? ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ သမာသပဒဿ အဝယဝပဒတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အတ္ထေ ပဋိသမ္ဘိဒါ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အတ္ထေ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုဖလေ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ, တသ္မာ ဟေတုဖလအတ္ထသဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ, ဉာဏပဋိသမ္ဘိဒါ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓိတော အတ္ထဿ ဟေတုဖလဘာဝေါ။
ယေနာကာရေနာတိ ယေန ပဝတ္တိအာကာရေန။ သဘာဝဓမ္မာ ဟိ ပစ္စယဝိသေသသိဒ္ဓေန ပဝတ္တိအာကာရေန ဝိသိဋ္ဌာကာရာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅)။ ယဒဝတ္ထာတိ ယာယ အဝတ္ထာယ အဝတ္ထိတာ။ အဝတ္ထာဝိသေသဝန္တော ဟိ ဓမ္မာ တေန တေန အဝတ္ထာဝိသေသေန တံ တံ အတ္ထကိစ္စံ သာဓေတုံ သမတ္ထာ ဟောန္တိ။ သွာယံ ပဝတ္တိအာကာရော, အဝတ္ထာဝိသေသော စ အဝိဇ္ဇာယပိ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုရဝဗောဓတော ဧဝ ဉာဏေန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၅။) [သျ]အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော စာတိ အာဟ ‘‘တဿ…ပေ… ဂမ္ဘီရော’’တိ။ တဿ အာကာရဿ, အဝတ္ထာယ စ။ ဟေတုမှိ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဟေတုနော ဓမ္မပရိယာယတာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဿာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ။ တေန တေန ကာရဏေနာတိ တေန တေန ဝေနေယျာနံ ဗုဇ္ဈနာနုဂုဏတာသင်္ခါတေန ကာရဏေန။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဒေသနပ္ပကာရေ။ အနုလောမပဋိလောမတောတိ နယိဓ ပစ္စယုပ္ပါဒါ ပစ္စယုပ္ပန္နုပ္ပါဒသင်္ခါတံ အနုလောမံ, ပစ္စယနိရောဓာ ပစ္စယုပ္ပန္နနိရောဓသင်္ခါတဉ္စ ပဋိလောမမာဟ။ အာဒိတော ပန အန္တဂမနမနုလောမံ, အန္တတော စ အာဒိဂမနံ ပဋိလောမမာဟ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမဒေသနာယ, အန္တတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဒေသနာယ စ တိသန္ဓိစတုသင်္ခေပံ။ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော အာဟာရာ ကိံနိဒါနာ’’တိအာဒိကာယ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဒေသနာယ, ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော, ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိကာယ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၁, ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇) အနုလောမဒေသနာယ စ ဒွိသန္ဓိတိသင်္ခေပံ။ ‘‘သံယောဇနီယေသု, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ, တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၃, ၅၇) ဧကသန္ဓိဒွိသင်္ခေပံ။ ကတ္ထစိ ဧကင်္ဂေါပိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဒေသိတော, သော ‘‘တတြ, ဘိက္ခဝေ, သုတဝါ အရိယသာဝကော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) ဒဿိတော ဧဝ။
အဝိဇ္ဇာဒီနံ သဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံ တေသံ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ ပဋိဝေဓော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ ဇာနနလက္ခဏဿ ဉာဏဿ ပဋိပက္ခဘူတော အဝိဇ္ဇာယ အညာဏဋ္ဌော။ အာရမ္မဏဿ ပစ္စက္ခကရဏေန ဒဿနဘူတဿ ပဋိပက္ခဘူတော အဒဿနဋ္ဌော။ ယေန ပနေသာ ဒုက္ခာဒီနံ ယာထာဝသရသံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတိ, ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ, သော တဿာ သစ္စာသမ္ပဋိဝေဓဋ္ဌော။ အပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသော သရာဂေါ, အညော ဝိရာဂေါ။ ရာဂဿ ဝါ အပဋိပက္ခဘာဝတော ရာဂပဝဍ္ဎကော အပုညာဘိသင်္ခါရော သဗ္ဗောပိ သရာဂေါ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၆။) [သျ]ဣတရော တပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော ဝိရာဂေါ။ ‘‘ဒီဃရတ္တံ ဟေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) အတ္တပရာမာသဿ ဝိညာဏံ ဝိသေသတော ဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ ဝိညာဏဿ သုညတဋ္ဌော ဂမ္ဘီရော။ အတ္တာ ဝိဇာနာတိ သံသရတီတိ သဗျာပါရတာသင်္ကန္တိ အဘိနိဝေသဗလဝတာယ အဗျာပါရဋ္ဌအသင်္ကန္တိပဋိသန္ဓိပါတုဘာဝဋ္ဌာ စ ဂမ္ဘီရာ။ နာမရူပဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧကုပ္ပါဒေါ, ပဝတ္တိယံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယထာရဟံ ဧကုပ္ပါဒေါ, နာမဿ ရူပေန, ရူပဿ စ နာမေန အသမ္ပယောဂတော ဝိနိဗ္ဘောဂေါ, နာမဿ နာမေန, ရူပဿ စ ရူပေန, ဧကစ္စဿ ဧကစ္စေန အဝိနိဗ္ဘောဂေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧကုပ္ပါဒေကနိရောဓေ ဟိ အဝိနိဗ္ဘောဂေ အဓိပ္ပေတေ သော ရူပဿ စ ဧကကလာပဝုတ္တိနော လဗ္ဘတိ။ အထ ဝါ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု နာမရူပါနံ အသဟဝတ္တနတော အညမညဝိနိဗ္ဘောဂေါ, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ သဟဝတ္တနတော အဝိနိဗ္ဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဓိပတိယဋ္ဌော နာမ ဣဓ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ။ ‘‘လောကောပေသော ဒွါရာပေသာ ခေတ္တမ္ပေတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၈-၅၉၉) ဝုတ္တာ လောကာဒိအတ္ထာ စက္ခာဒီသု ပဉ္စသု ယောဇေတဗ္ဗာ။ မနာယတနဿာပိ လုဇ္ဇနတော, မနောသမ္ဖဿာဒီနံ ဒွါရခေတ္တဘာဝတော စ ဧတေ အတ္ထာ သမ္ဘဝန္တိ ဧဝ။ အာပါထဂတာနံ ရူပါဒီနံ ပကာသနယောဂျတာလက္ခဏံ ဩဘာသနံ စက္ခာဒီနံ ဝိသယိဘာဝေါ, မနာယတနဿ ဝိဇာနနံ။ သံဃဋ္ဋနဋ္ဌော ဝိသေသတော စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနံ ပဉ္စန္နံ, ဣတရေ ဆန္နမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဖုသနဉ္စ ဖဿဿ သဘာဝေါ, သံဃဋ္ဋနံ ရသော, ဣတရေ ဥပဋ္ဌာနာကာရာ။ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဋ္ဌော ရသဝသေန ဝုတ္တော, ဝေဒယိတဋ္ဌော လက္ခဏဝသေန။ သုခဒုက္ခမဇ္ဈတ္တဘာဝါ ယထာက္ကမံ တိဿန္နံ ဝေဒနာနံ သဘာဝဝသေန ဝုတ္တာ။ အတ္တာ ဝေဒယတီတိ အဘိနိဝေသဿ ဗလဝတာယ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌော ဝေဒနာယ ဂမ္ဘီရော။ နိဇ္ဇီဝါယ ဝါ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတံ နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတံ, နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတမေဝ အတ္ထော နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတဋ္ဌော။ သပ္ပီတိကတဏှာယ အဘိနန္ဒိတဋ္ဌော, ဗလဝတရတဏှာယ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနံ အဇ္ဈောသာနဋ္ဌော။ ဣတရော သာဓာရဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒါနဂ္ဂဟဏာဘိနိဝေသဋ္ဌာ စတုန္နမ္ပိ ဥပါဒါနာနံ သမာနာ, ပရာမာသဋ္ဌော ဝုတ္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနမေဝ, တထာ ဒုရတိက္ကမဋ္ဌော။ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၉၂) ဟိ ဝစနတော ဒိဋ္ဌီနံ ဒုရတိက္ကမတာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၇။) [သျ]ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္တာ ဝါ စတုန္နမ္ပိ ဒုရတိက္ကမဋ္ဌော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒုရတိက္ကမတာယပိ ဟိ တဏှာယ သမုဒ္ဒဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယောနိဂတိဌိတိနိဝါသေသုခိပနန္တိ သမာသေ ဘုမ္မဝစနဿ အလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ တေန အာယူဟနာဘိသင်္ခရဏပဒါနံ သမာသော ဟောတိ။ ဇရာမရဏင်္ဂံ မရဏပ္ပဓာနန္တိ မရဏဋ္ဌာ ဧဝ ခယာဒယော ဂမ္ဘီရာတိ ဒဿိတာ။ နဝနဝါနဉှိ ခယေန ခဏ္ဍိစ္စာဒိပရိပက္ကပ္ပဝတ္တိ ဇရာတိ, ခယဋ္ဌော ဝါ ဇရာယ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နဝဘာဝါပဂမော ဟိ ခယောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော ဒွိန္နမ္ပိ။ သန္တတိဝသေန ဝါ ဇရာယ ခယဝယဘာဝေါ, သမ္မုတိခဏိကဝသေန မရဏဿ ဘေဒဝိပရိဏာမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၀။ အတ္ထနယာတိ အတ္ထာနံ နယာ, အဝိဇ္ဇာဒိအတ္ထေဟိ ဧကတ္တာဒီ သကေန ဘာဝေန နယန္တိ ဂမေန္တီတိ ဧကတ္တာဒယော, တေသံ နယာတိ ဝုတ္တာ။ နီယန္တီတိ ဟိ နယာတိ။ အတ္ထာ ဧဝ ဝါ ဧကတ္တာဒိဘာဝေန နီယမာနာ ဉာယမာနာ အတ္ထနယာတိ ဝုတ္တာ။ နီယန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ နယာ, ဧကတ္တာဒီဟိ စ အတ္ထာ ‘‘ဧက’’န္တိအာဒိနာ နီယန္တိ, တသ္မာ ဧကတ္တာဒယော အတ္ထာနံ နယာတိ အတ္ထနယာ။
အင်္ကုရာဒိဘာဝေနာတိ အင်္ကုရပတ္တနာဠခန္ဓသာခါပလ္လဝပလာသာဒိဘာဝေန ပဝတ္တမာနေ အဝယဝေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေန ဗီဇံ ရုက္ခဘာဝံ ပတ္တံ ရုက္ခဘာဝေန ပဝတ္တံ တဉ္စ ဧကတ္တေန ဝုစ္စတီတိ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ယထာ ဧကတ္တံ, ဧဝံ ဣဓာပိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နာနံ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကသန္တတိပတိတတာ ဧကတ္တနယောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေနာ’’တိ ဧတေန သန္တာနာနုပစ္ဆေဒံ ဝိဘာဝေတိ။ သတိပိ ဟိ ဟေတုဖလာနံ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ဟေတုဘာဝေန, ဖလဘာဝေန စ တေသံ သမ္ဗန္ဓဘာဝေါယေဝေတ္ထ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ, ယတော ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တံ, တတ္ထေဝ ဖလုပ္ပတ္တီတိ ကတဿ ဝိနာသော, အကတဿ အဗ္ဘာဂမော စ နတ္ထီတိ။ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏတောတိ ဟေတုဖလာနံ ဘေဒံ အနုပဓာရေတွာ ဟေတုံ, ဖလဉ္စ အဘိန္နံ ကတွာ ဥဘိန္နံ ဧကဘာဝဿ အဘေဒဿ ဂဟဏေန။ ‘‘တဒေဝ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတီ’’တိအာဒိနာ သဿတဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတိ။
လက္ခဏဝဝတ္ထာနန္တိ သဘာဝဝဝတ္ထာနံ ဟေတုနော, ဖလဿ စ ဘိန္နသဘာဝတာဝဗောဓော။ ဘိန္နသန္တာနဿေဝါတိ သမ္ဗန္ဓရဟိတဿ နာနတ္တဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၈။) [သျ]ဂဟဏတော အညော မတော, အညော ဇာတော, တသ္မာ ‘‘သတ္တန္တရော ဥစ္ဆိန္နော, သတ္တန္တရော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှန္တော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတိ။
အမှေဟိ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဗျာပါရာဘာဝေါ အနဘိသန္ဓိတာယ အဗျာဝဋတာ။ သမ္မာ ပဿန္တောတိ ‘‘နိရီဟာ နိဇ္ဇီဝါ ဓမ္မမတ္တာ’’တိ ပဿန္တော။ သဘာဝေါ ဧဝ နိယမော သဘာဝနိယမော ‘‘သသမ္ဘာရဂ္ဂိနော ဥဒ္ဓမုခတာ, သသမ္ဘာရဝါယုနော တိရိယဂမန’’န္တိ ဧဝမာဒိ ဝိယ။ တေန သိဒ္ဓေါ ယထာသကံ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဟေတုဘာဝေါ။ ‘‘ကဿစိ ကတ္တုနော အဘာဝါ န ကာစိ ကိရိယာ ဖလပဗန္ဓိနီ’’တိ အကိရိယဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတိ။
‘‘ခီရတော ဒဓိ, န ဥဒကတော, တိလတော တေလံ, န ဝါလိကတော’’တိ သဗ္ဗတော သဗ္ဗသမ္ဘဝါဘာဝဒဿနေန အဟေတုကဒိဋ္ဌိံ ဟေတုအနုရူပမေဝ ဖလံ ပဿန္တော အကိရိယဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ယတော ကုတောစီတိ ယဒိ အညသ္မာ အညဿ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ, ဝါလိကတော တေလဿ, ဥစ္ဆုတော ခီရဿ ကသ္မာ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာ, တသ္မာ န ကောစိ ကဿစိ ဟေတု အတ္ထီတိ အဟေတုကဒိဋ္ဌိံ, အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဟေတုမှိ နိယတတာယ တိလဂါဝီသုက္ကသောဏိတာဒီဟိ တေလခီရသရီရာဒီနိ ပဝတ္တန္တီတိ နိယတိဝါဒဉ္စ ဥပါဒိယတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ ယထာရဟံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၁။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣဒဉှိ ဘဝစက္ကံ အပဒါလေတွာ သံသာရဘယမတီတော န ကောစိ သုပိနန္တရေပိ အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဂါဓံ အပ္ပတိဋ္ဌံ ဒုရတိယာနံ ဒုရတိက္ကမံ။ အသနိဝိစက္ကမိဝါတိ အသနိမဏ္ဍလမိဝ။ တဉှိ နိမ္မထနမေဝ, နာနိမ္မထနံ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ဘဝစက္ကမ္ပိ ဧကန္တဒုက္ခုပ္ပါဒနတောဝ ‘‘နိစ္စနိမ္မထန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဉာဏာသိနာ အပဒါလေတွာ သံသာရဘယမတီတော နတ္ထီတိ ဧတဿ သာဓကသုတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တန္တူနံ အာကုလကံ တန္တာကုလကံ, တန္တာကုလကမိဝ ဇာတာ တန္တာကုလကဇာတာ, ကိလေသကမ္မဝိပါကေဟိ အတိဝိယ ဇဋိတာတိ အတ္ထော။ ကုလိယာ သကုဏိယာ နီဍံ ကုလိကံ, တံ ဝိယ ဇာတာ ကုလိကုဏ္ဍိကဇာတာ။ မုဉ္စာ ဝိယ, ပဗ္ဗဇာ ဝိယ စ ဘူတာ ဇာတာ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၄၉။) [သျ]တဒုဘယံ ကိရ တိဏံ အာကုလံ ဇဋိတံ ဟုတွာ ဝဍ္ဎတိ။ ဝဍ္ဎိယာ အဘာဝတော အပါယံ, ဒုက္ခဂတိဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိံ, သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတဉ္စ, စတုဗ္ဗိဓံ အပါယံ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အာပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄, ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇, ၉၉၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈) ဝုတ္တံ သံသာရဉ္စ နာတိဝတ္တတိ။ သံသာရော ဧဝ ဝါ သဗ္ဗော ဣဓ ဝဍ္ဎိအပဂမာဒိအတ္ထေဟိ အပါယာဒိနာမကော ဝုတ္တော ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဘာဝတော။
ပညာဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သတ္တရသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၀။) [သျ]၁၈။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
နာမရူပပရိဂ္ဂဟကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၆၂။ ယာ ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေသု ယထာဝိစာရိတေသု ခန္ဓာဒီသု ဝိပဿနာယ ဘူမိဘူတေသု ဓမ္မေသု။ ဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနံ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော, ပရိတော သဗ္ဗထာပိ အတ္ထဿ ဉာတုမိစ္ဆာ ပရိပုစ္ဆာ, သဝနုပပရိက္ခာဒိဝသေန တဒတ္ထဿ မနသိကာရဝိဓိ, တဒုဘယဝသေန ယသ္မာ တတ္ထပိ ဉာဏံ သွာသေဝိတံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန ဉာဏပရိစယံ ကတွာ’’တိ, ခန္ဓာဒီသု သုတမယံ ဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရိတမေဝ, တသ္မာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတနယာနုသာရေန သီလဝိသုဒ္ဓိ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပစာရသမာဓိပိ အပ္ပနာသမာဓိ ဝိယ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယေဝါတိ အာဟ ‘‘သဥပစာရာ’’တိ။ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္တနော သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ တာ ပစ္စက္ခတော ဝိဒိတာ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝါ သမာပတ္တိသုခါဓိဂမဝသေန အနုဘဝိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ န ဟိ ကေဝလေန ဇာနနမတ္တေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယံ ပတိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ, န စ တတ္ထ အပတိဋ္ဌာယ ဥပရိဝိသုဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတုံ သက္ကာတိ။
နာမရူပါနံ ယာထာဝဒဿနန္တိ နာမဿ, ရူပဿ စ ဝိဘဇ္ဇ ယထာဘူတသဘာဝဒဿနံ။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဝေဒနာဒီနံ စတုန္နံ တေဘူမကာနံ ခန္ဓာနံ ဂဟဏံ, န ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဝိညာဏံ ဝိနာ, နာပိ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၄, ၃၅၂၊ ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၉) ဧတ္ထ ဝိယ သနိဗ္ဗာနေဟိ လောကုတ္တရက္ခန္ဓေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၃။ ယာတိ ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ယာနံ, သမထောဝ ယာနံ သမထယာနံ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သမထယာနိကော။ ဈာနေ, ဈာနူပစာရေ ဝါ ပတိဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿေတံ နာမံ, တေန သမထယာနိကေန။ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဣဒံ ဘဝဂ္ဂဓမ္မာနံ အာဒိကမ္မိကဿ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတာယ ဝုတ္တံ။ လက္ခဏရသာဒိဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတဗ္ဗာ, ပရိဂ္ဂဟဝိဓိ ပန ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၂၁ အာဒယော) ဝုတ္တာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ အာရမ္မဏာဘိမုခနမနံ အာရမ္မဏေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တိ, တေန နမနဋ္ဌေန,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၁။) [သျ]နာမကရဏဋ္ဌေန ဝါ။ ဝေဒနာဒယော ဟိ အရူပဓမ္မာ သဗ္ဗဒါပိ စ ဖဿာဒိနာမကတ္တာ ပထဝီအာဒယော ဝိယ ကေသကုမ္ဘာဒိနာမန္တရာနာပဇ္ဇနတော အတ္တနာဝ ကတနာမတာယ နာမကရဏဋ္ဌေန ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အထ ဝါ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယ အဓိဝစနံ နာမံ အန္တရေန အနုပစိတသမ္ဘာရာနံ ဂဟဏံ န ဂစ္ဆန္တီတိ နာမာယတ္တဂ္ဂဟဏတာယ ဝေဒနာဒယော ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ, ရူပံ ပန ဝိနာပိ နာမသဝနံ အတ္တနော ရုပ္ပနသဘာဝေနေဝ ဂဟဏံ ဂစ္ဆတိ။ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗန္တိ အသင်္ကရတော ဌပေတဗ္ဗံ, အညမညံ, ရူပေန စ အမိဿိတံ ကတွာ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
နာမရူပပရိဂ္ဂဟော စ နာမ ယာဝဒေဝ တဿ ပဋိနိဿဇ္ဇနတ္ထန္တိ တဒနုရူပမေဝ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရုပ္ပနတောတိ ဧတ္ထ ရုပ္ပနဋ္ဌော ‘‘သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၄၃၂) ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ။ ဧဝံ ဝိသုံ နာမပရိဂ္ဂဟံ, ရူပပရိဂ္ဂဟဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကဇ္ဈံ နာမရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတုံ ‘‘တတော နမနလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၄။ ဣတိ အရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ရူပမုခေန တံ ဒဿေန္တော ‘‘သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမထယာနိကဿ သမထမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော, ဝိပဿနာယာနိကဿ ပန သမထံ အနိဿာယာတိ အာဟ ‘‘သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကော’’တိ, သမထဘာဝနာယ အမိဿိတဝိပဿနာယာနဝါတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ သမထယာနိကောတိ ယထာဝုတ္တော သမထယာနိကော ဧဝ ဝါ။ တေန သမထယာနိကဿာပိ ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော လဗ္ဘတိ, န အရူပမုခေနေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနန္တိ ‘‘ယံ ထဒ္ဓလက္ခဏံ, အယံ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၈) သင်္ခေပမနသိကာရာဒိဝသေန ဝုတ္တေသု တေရသသု ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခေသု။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော နာမ ကေသော စမ္မဗ္ဘန္တရဂတော။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ကမ္မသမုဋ္ဌာနေ ကေသေ။ ကာယပ္ပသာဒဿ ဝိယ ဘာဝဿာပိ သကလသရီရဗျာပိတာယ ‘‘ဘာဝဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ကေသသညိတေ ရူပသမုဒါယေ။ အပရာနိပီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ ဝီသတိ, ဣမာနိ အာဟာရသမုဋ္ဌာနာဒီနိ စတုဝီသတိ ရူပါနီတိ သဗ္ဗာနိပိ စတုစတ္တာလီသ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၂။) [သျ]တဉ္စ ခေါ တတ္ထ လဗ္ဘမာနသန္တတိသီသသာမညေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စတုစတ္တာလီသာ’’တိ စ ဣဒံ သဒ္ဒဿ အနိယတတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သဗ္ဗကာလံ ဥတုစိတ္တတော ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တံ သသဒ္ဒမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝန္တိ ယထာ ကေသေ, ဧဝံ လောမာဒီသု စတုသမုဋ္ဌာနိကေသု။ စတုဝီသတိကောဋ္ဌာသေသူတိ ဒွတ္တိံသာယ ကောဋ္ဌာသေသု ဝက္ခမာနေ အဋ္ဌ ကောဋ္ဌာသေ အပနေတွာ စတုဝီသတိကောဋ္ဌာသေသု။ သေဒါဒီနံ အာတပူပတာပါဒိနာ, စိတ္တဝိကာရေန စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တေ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။
ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသဂတေသု ရူပေသု ပါကဋေသု ဇာတေသု တဒညာနိပိ ပါကဋာနိ ဟောန္တီတိ တာနိပိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပရေ ဒသ အာကာရာတိ တေဇောဝါယောကောဋ္ဌာသဝသေန အပရေ ဒသ အာကာရာ။ ကမ္မဇေတိ ဘူတကထနံ, န ဝိသေသနံ အသိတာဒိပရိပါစကဿ တေဇဿ အကမ္မဇဿ အဘာဝတော။ တထာ စိတ္တဇေတိ စ ဧကန္တစိတ္တသမုဋ္ဌာနတ္တာ အဿာသပဿာသာနန္တိ ကေစိ, တံ န, အစိတ္တဇသန္တာနေ ပဝတ္တာနံ ဥတုဇဘာဝတော။ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌာ ဧဝ ဟိ တေ စိတ္တဇာ, န ဗဟိဒ္ဓါ, တသ္မာ တတ္ထ ‘‘စိတ္တဇေ’’တိ ဣဒံ ဝိသေသနမေဝ, အယဉ္စ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ အာနာပါနကထာယံ ဝုတ္တောယေဝ။ သေသေသူတိ သန္တပ္ပနာဒိဝသေန စေဝ ဥဒ္ဓင်္ဂမာဒိဝသေန စ ပဝတ္တေသု တေဇောဝါယောကောဋ္ဌာသေသု။
စက္ခုဒသကာဒီသု ပဓာနရူပံ စက္ခာဒယောတိ တေသု လဗ္ဘမာနံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ အဝယဝကိစ္စံ သမုဒါယေ အာရောပေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုဒွါရဝသေန ပဉ္စ စက္ခုဒသကာဒယော’’တိ။ ဝတ္ထုဝသေန ဟဒယဝတ္ထုဒသကဉ္စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ, ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌာနမ္ပိ ဧကဒေသော အနုဝတ္တတီတိ။ သဗ္ဗာနိပီတိ ယထာဝုတ္တဂဏနာယံ စတုန္နဝုတိစတုသတာဓိကာနိ သဟဿရူပရူပါနိ။ ကောဋ္ဌာသာဝယဝါနံ ပန တဒဝယဝကလာပါနဉ္စ ဘေဒေ ဂယှမာနေ အတိဝိယ တတော ဗဟုတရော ရူပဘေဒေါ ဟောတိ, သော ပန ဘေဒေါ ဣဓ အာဒိကမ္မိကဿ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟောတိ န ဂဟေတဗ္ဗော။
ကာမံ ဝတ္ထုဝသေနာပိ အရူပဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တိ, ဒွါရဝသေန ပန ပရိဂ္ဂဟော အနာကုလောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွါရဝသေန အရူပဓမ္မာ ပါကဋာ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၃။) [သျ]ဟောန္တီ’’တိ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ‘‘ဧကာသီတိ လောကိယစိတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, လာဘိနော ဧဝ ပန မဟဂ္ဂတစိတ္တာနိ သုပါကဋာနိ ဟောန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ သာဓာရဏတော။ ဖဿာဒယော ဟိ သတ္တ စေတသိကာ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိပိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပါဒသာဓာရဏာ။ သဗ္ဗေပိ တေတိ ဧကာသီတိ လောကိယစိတ္တာနိ, တံသမ္ပယုတ္တဖဿာဒယောတိ သဗ္ဗေပိ တေ အရူပဓမ္မေ။ အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂေန ပန စိတ္တုပ္ပါဒဘေဒေ ဂယှမာနေ တတော ဗဟုတရော ဧဝ ဟောတိ, သော ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတော။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၅။ အဿ စက္ခုပသာဒဿ နိဿယဘူတာ ပန စတဿော ဓာတုယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဟဇာတရူပါနိ တဿ စက္ခုပသာဒဿ ဣစ္စေဝ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံယေဝ သသမ္ဘာရစက္ခုပဒေသေ။ အနုပါဒိန္နရူပါနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တရူပါနံ ဥပါဒိန္နရူပတ္တာ ဝုတ္တံ, အကမ္မဇရူပါနီတိ အတ္ထော။ သေသာနီတိ ပဌမံ စက္ခုနော ဝုတ္တတ္တာ တတော သေသာနိ, တေန ပန သဒ္ဓိံ စတုပညာသ ရူပါနိ ဟောန္တိ။ စက္ခုဒသကာဒီသု ဧကဿပိ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော ‘‘အဝသေသာနိ တေစတ္တာလီသ ရူပါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒဿ အနိယတတ္တာ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တေစတ္တာလီသ ရူပါနီ’’တိ ဝတွာ ပုန ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနေ ဒွေ သဒ္ဒေ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စစတ္တာလီသာ’’တိ ကေစိဝါဒေါ ဒဿိတော။
အဝသေသရူပါနီတိ ‘‘ဒသ ဓာတုယော’’တိ ဝုတ္တေ ဒွါဒသ ရူပဓမ္မေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ဆ နိပ္ဖန္နရူပါနိ။ ရူပရူပါနေဝ ဟိ ဣဓ ပရိဂ္ဂယှန္တိ, န ရူပပရိစ္ဆေဒဝိကာရလက္ခဏာနိ။ စက္ခုသန္နိဿယရူပါရမ္မဏဘာဝသာမညေန, စိတ္တဘာဝသာမညေန စ ကုသလာကုသလဝိပါကတာယ ဒုဝိဓမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏံ စိတ္တန္တေွဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ‘‘စက္ခုံ နိဿာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ, အဝုတ္တဉ္စ ‘‘သောတံ နိဿာယာ’’တိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဧတ္ထပိ ‘‘ဧကာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘ဧကာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ။ အဍ္ဎေန ဧကာဒသ အဍ္ဎေကာဒသ, အဍ္ဎံ ဝါ ဧကာဒသမံ ဧတာသန္တိ အဍ္ဎေကာဒသ။ အဍ္ဎဋ္ဌမာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၆။ စက္ခုဓာတုယံ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ယံ လောကော သေတကဏှမဏ္ဍလဝိစိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၅) ဝုတ္တနယေန။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၇။ ဣဓ ဘိက္ခု ဣမသ္မိံ သရီရေတိ အဇ္ဈတ္တံ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ ဧကဿေဝ ဘာဝဿ ဂဟိတတ္တာ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၄။) [သျ]‘‘သတ္တရသ ရူပါနိ သမ္မသနုပဂါနီ’’တိ အာဟ။ သမ္မသိတုံ သက္ကုဏေယျာနိ သမ္မသနံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ သမ္မသနုပဂါနိ, သမ္မသနီယာနီတိ အတ္ထော။ အာကာရ-ဂ္ဂဟဏေန ဝိညတ္တိဒွယံ ဝုတ္တံ, ဝိကာရ-ဂ္ဂဟဏေန လဟုတာဒိတ္တယံ, ဣတရေန အာကာသဓာတူတိ ဝဒန္တိ။ အာကာရ-ဂ္ဂဟဏေန ပန ဝိညတ္တိဒွယေန သဒ္ဓိံ လက္ခဏရူပမာဟ။ တမ္ပိ ဟိ ရူပါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာဒိအာကာရမတ္တန္တိ။ အန္တရပရိစ္ဆေဒေါတိ တံတံကလာပါနံ အသင်္ကရကာရဏတာယ အန္တရဘူတော ပရိစ္ဆေဒေါ။ ယဒိ န သမ္မသနုပဂါနိ, အာကာရာဒိမတ္တာနိ စ, ကထံ ရူပါနီတိ အာဟ ‘‘အပိစ ခေါ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၈။ ဧဝံ ဒွါစတ္တာလီသာယ ကောဋ္ဌာသာနံ ဝသေန ဝိတ္ထာရတော ရူပပရိဂ္ဂဟံ တဒနုသာရေန ဝိတ္ထာရတော ဧဝ နာမပရိဂ္ဂဟံ ဝိဘာဝေတွာ တတော သံခိတ္တသံခိတ္တတရသံခိတ္တတမဝသေန, အဋ္ဌာရသဓာတုဝသေန, ဒွါဒသာယတနဝသေန, ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန စ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတွာ အတိသံခိတ္တနယေနာပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယထာ စ ဓာတုအာဒိဝသေန, ဧဝံ ဣန္ဒြိယသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝသေနပိ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဣန္ဒြိယဝသေန တာဝ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စ, ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ စာတိ သတ္တ ဣန္ဒြိယာနိ ရူပံ, မနိန္ဒြိယံ, ပဉ္စ ဝေဒနိန္ဒြိယာနိ, သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ စာတိ ဧကာဒသ နာမံ, ဇီဝိတိန္ဒြိယံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, ပစ္ဆိမာနိ တီဏိ ဣဓ အနဓိပ္ပေတာနိ လောကုတ္တရတ္တာ။ ဒုက္ခသစ္စံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, သမုဒယသစ္စံ နာမံ, ဣတရာနိ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာနိ လောကုတ္တရတ္တာ။ ပစ္စယာကာရေ အာဒိတော တီဏိ အင်္ဂါနိ နာမံ, စတုတ္ထပဉ္စမာနိ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, ဆဋ္ဌသတ္တမအဋ္ဌမနဝမာနိ နာမံ, ဒသမံ နာမဉ္စေဝ နာမရူပဉ္စ, ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ပစ္စေကံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဣန္ဒြိယသစ္စပစ္စယာကာရဝသေနပိ နာမရူပပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန နာမရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဝိဘာဂေန ကထနေ ပယောဇနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆၉။ ကာမံ ဝေဒနာဒီသု အရူပဓမ္မေသု န ဥတ္တရုတ္တရာ ဝိယ ပုရိမပုရိမာ သုခုမာ, တထာပိ သံဃဋ္ဋနေန ဝိကာရအာပဇ္ဇနကေ ရူပဓမ္မေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေပိ တေ သုခုမာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သုခုမတ္တာ အရူပံ န ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ သမ္မသိတဗ္ဗန္တိ သမ္မဒေဝ လက္ခဏာဒိတော ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ မနသိကာတဗ္ဗန္တိ တထာ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗံ။ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗန္တိ အညမညံ အသင်္ကရတော ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၅။) [သျ]ယောဂိနော။ သုဝိက္ခာလိတန္တိ သုဝိသောဓိတံ။ အာဒိကမ္မိကဿ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ယာဝ ဓမ္မာ သုပရိဗျတ္တံ န ဥပတိဋ္ဌန္တိ, တာဝ တေ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟဗလေန အဘိဘူတာ အဝိသုဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ, အသင်္ကရတော ဥပဋ္ဌာနာဘာဝတော အညမညဉ္စ ဇဋိတာ။ ယဒါ ပန သမ္မသနာဒိဝိဓိနာ တံ ဝိဘူတံ ဟောတိ, တဒါ တေ သုဝိက္ခာလိတာ, နိဇ္ဇဋာ စ နာမ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာဒိကမ္မိကဿ အရူပဓမ္မာ ယေဘုယျေန ရူပဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနာကာရေန ဂဟဏံ ဂစ္ဆန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တဒါရမ္မဏာ အရူပဓမ္မာ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘တဿေဝံ ပရိဂ္ဂဟိတရူပဿ ဒွါရဝသေန အရူပဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဝတ္ထုဝသေနာတိ။
ဣဒါနိ ရူပပရိဂ္ဂဟော အရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဥပါယော, ဥပတ္ထမ္ဘော စာတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာဟိ ပကာသေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မုခနိမိတ္တန္တိ မုခဿ ပဋိဗိမ္ဗံ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ – စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ယောဂါဝစရော, တဿ စက္ခု ဝိယ ယောဂိနော ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂါဟကဉာဏံ, အာဒါသံ ဝိယ ရူပပရိဂ္ဂဟော, မုခနိမိတ္တံ ဝိယ အရူပပရိဂ္ဂဟော, အာဒါသဿ အပရိသုဒ္ဓကာလော ဝိယ ရူပပရိဂ္ဂဟဿ အဝိက္ခာလိတကာလော, တဒါ မုခနိမိတ္တဿ အပညာယနံ ဝိယ ရူပပရိဂ္ဂဟဿ အဝိသုဒ္ဓတာယ အရူပဓမ္မာနံ အနုပဋ္ဌာနံ, အာဒါသဿ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇနံ ဝိယ ရူပပရိဂ္ဂဟဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိသောဓနံ, သုပရိမဇ္ဇိတေ အာဒါသေ သုဗျတ္တံ မုခနိမိတ္တဿ ပညာယနံ ဝိယ သုဝိက္ခာလိတေ နိဇ္ဇဋေ ရူပပရိဂ္ဂဟေ အရူပဓမ္မာနံ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌာနန္တိ။ ဣမိနာ နယေန တေလတ္ထိကောပမာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိလပိဋ္ဌန္တိ တိလစုဏ္ဏံ။ ကတကဋ္ဌိန္တိ ကတကဗီဇံ။ ကလလကဒ္ဒမန္တိ တနုကဒ္ဒမံ။
တပ္ပစ္စနီကကိလေသာတိ တဿ အရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကဉာဏဿ ဝိဗန္ဓဘာဝေန ပဋိပက္ခဘူတာ သမ္မောဟာဒိကိလေသာ။ ဥစ္ဆုအာဒိဥပမာသု ဣဒံ မုခမတ္တဿ ဒဿနံ – ယထာ ဥစ္ဆုရသံ ဂဟေတုကာမော ဥစ္ဆူနိ ဥစ္ဆုယန္တေ ပက္ခိပိတွာ ဧကဝါရံ ဒွိဝါရံ ယန္တက္ကမနမတ္တေန ဥစ္ဆုရသေ အနိက္ခမန္တေ န ဥစ္ဆူနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆတိ, ယထာ ဝါ စောရေ ဂဟေတွာ တေဟိ ကတကမ္မံ ဇာနိတုကာမော ဒွတ္တိပ္ပဟာရမတ္တေန တေသု တမတ္ထံ အကထေန္တေသု န တေ မုဉ္စတိ, ယထာ ဝါ ပန ဂေါဒမ္မကော ဂေါဏံ ဒမေတုကာမော ဓုရေ တံ ယောဇေတွာ ဧကဝါရံ ဒွိဝါရံ တသ္မိံ ပထေန အဂစ္ဆန္တေ န ဝိဿဇ္ဇေတိ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၆။) [သျ]ယထာ စ ဒဓိံ မန္ထေတွာ နဝနီတံ ဂဟေတုကာမော ဒဓိကလသိယံ မန္ထံ ပက္ခိပိတွာ သကိံ, ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ မန္ထဿ ဘမနမတ္တေန နဝနီတေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ န ဒဓိံ ဆဍ္ဍေတိ, ယထာ ဝါ ပန မစ္ဆေ ပစိတွာ ခါဒိတုကာမော ဧကဝါရံ ဒွိဝါရံ အဂ္ဂိဒါနမတ္တေန မစ္ဆေသု အပစ္စန္တေသု န တေ ဆဍ္ဍေတိ။ ‘‘အထ ခေါ နံ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘အထ ခေါ နံ ဥစ္ဆုယန္တေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပီဠေတီ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ ဥပမတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။
အရူပဓမ္မာနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၇၀။ အာကိရီယန္တိ အဘိမုခါ ဟောန္တိ ဧတေဟီတိ အာကာရာ, အရူပဓမ္မာနံ ဥပဋ္ဌာနဿ မုခဘူတာ ဖုသနာနုဘဝနဝိဇာနနပ္ပကာရာတိ အာဟ ‘‘အရူပဓမ္မာ တီဟိ အာကာရေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိအာဒိ။ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနေသု စိတ္တစေတသိကေသု အသတိပိ ပုဗ္ဗာပရိယေ ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော, တတ္ထ သဗ္ဗပဌမံ အဘိနိပတန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမာဘိနိပါတော ဖဿော’’တိ။ တေနဿ ဖုသနာကာရေန သုပါကဋဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ဖဿေ ပန ဥပဋ္ဌိတေ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ သော ဖဿော, တဿ အနုဘဝနလက္ခဏာ ဝေဒနာ, သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ သညာ, အာယူဟနလက္ခဏာ စေတနာ, ပဋိဝိဇာနနလက္ခဏံ ဝိညာဏန္တိ ဣမေပိ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သလက္ခဏသင်္ခေပတော စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဖဿမုခေန အရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ကေသေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကေသေ ပထဝီဓာတူတိ ကေသသင်္ခါတေ ပထဝီကောဋ္ဌာသေ ပထဝီဓာတု။ လက္ခဏဝိဘတ္တိတော ဟိ ဓာတုဝဝတ္ထာနဒဿနမေတံ။
ပုနပိ ဒွိန္နံ ဓာတုဝဝတ္ထာနာနံ ဝသေန ဝေဒနာမုခေန အရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿ ရသာနုဘဝနကဝေဒနာတိ ထဒ္ဓဘာဝသင်္ခါတဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသဘာဝဿ အနုဘဝနဝသေန ပဝတ္တဝေဒနာ။
အပရဿာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အာရမ္မဏပဋိဝိဇာနနန္တိ ထဒ္ဓတာသင်္ခါတဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏပဋိဝိဇာနနံ။ ကာယဒွါရာဘိနိဟတံ, ကေဝလံ ဝါ မနောဒွါရိကဇဝနဝိညာဏမာဟ။ တဉှိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၇။) [သျ]‘‘ပထဝီဓာတု ကက္ခဠလက္ခဏာ’’တိ ပဋိဝိဇာနာတိ, ဣတရံ ပန ကက္ခဠလက္ခဏပဋိဝိဇာနနမတ္တမေဝါတိ။
ဧတေနေဝ ဥပါယေနာတိ ယွာယံ သလက္ခဏသင်္ခေပတော, သလက္ခဏဝိဘတ္တိတော စ ဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ဌိတဿ ဖဿာဒိမုခေန အရူပပရိဂ္ဂဏှနုပါယော ဒဿိတော, ဧတေနေဝ ဥပါယေန။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနကေသေတိ စတုသမုဋ္ဌာနကေသတော နိဒ္ဓါရိတေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနကေသေ။ ကက္ခဠလက္ခဏာတိအာဒိနာ နယေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ‘‘ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ လက္ခဏဝိသေသေန သဒ္ဓိံ ဓာတွန္တရာနိယေဝ, အထ ခေါ ဧကသမုဋ္ဌာနာဒိဘေဒါနိ ကောဋ္ဌာသန္တရာနိပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွါစတ္တာလီသာယ ဓာတုကောဋ္ဌာသေသူ’’တိ။ သဗ္ဗံ နယဘေဒံ အနုဂန္တွာတိ ယွာယံ ဒွါစတ္တာလီသာယ ဓာတုကောဋ္ဌာသေသု ပထဝီဓာတုအာဒီနံ လက္ခဏာဒိတော ဝဝတ္ထာပနဝသေန နာနာဝိဓော ရူပပရိဂ္ဂဟနယော ဝုတ္တော, တံ သဗ္ဗံ နယဘေဒံ နယဝိသေသံ အနုဂန္တွာ, စက္ခုဓာတုအာဒီသု ရူပပရိဂ္ဂဟမုခေသု အရူပပရိဂ္ဂဟဒဿနဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတြိဒံ ယောဇနာမုခမတ္တဒဿနံ – ဧကဿ တာဝ ‘‘စက္ခုဓာတု ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏာ, ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏာ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၀၀) နယေန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ‘‘ပဌမာဘိနိပါတော ဖဿော, တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ’’တိ သဗ္ဗံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ယထာဝုတ္တလက္ခဏာယ စက္ခုဓာတုယာ ရသာနုဘဝနကဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော’’တိအာဒိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ စက္ခုဓာတူ’’တိ, ‘‘အာရမ္မဏပဋိဝိဇာနနံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာယတနာဒိဝသေန ရူပပရိဂ္ဂဟမုခေသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၆၇၁။ ယထာ နာမ ဟေဋ္ဌိမဈာနံ သုဘာဝိတံ ဝသီဘာဝံ ပါပိတမေဝ ဥပရိဈာနဿ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ, န ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ, ဧဝံ ရူပပရိဂ္ဂဟော သုဝိသုဒ္ဓေါ နိဇ္ဇဋော နိဂ္ဂုမ္ဗော ဧဝ အရူပပရိဂ္ဂဟဿ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ, န အဝိသုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ရူပါရူပဿ ဧကဒေသေပိ အနုပဋ္ဌိတေ သော အဝိသုဒ္ဓေါ ဧဝ နာမ ဟောတိ, ပဂေဝ ဗဟူသု အနုပဋ္ဌိတေသူတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဗ္ဗတေယျာ ဂါဝီ ဝိယ ဗာလာ အဗျတ္တာ အခေတ္တညူ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၈။) [သျ]ခဂ္ဂေနာတိ ခဂ္ဂဂ္ဂေန။ သမုဂ္ဂန္တိ မဉ္ဇူသာသဒိသံ မဟာသမုဂ္ဂံ။ အပရိဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿ အဝိဘတ္တံ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ နာမရူပံ ဝိဘတ္တသဘာဝမေဝ, တဿ စ ဝိဘာဂေါ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေသု ပါကဋော ဟောတီတိ စ ဒဿနတ္ထံ သမုဂ္ဂဝိဝရဏံ, ယမကတာလကန္ဒဖာလနဉ္စ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ယမကတာလကန္ဒဉှိ ဘိန္နသန္တာနမ္ပိ အဘိန္နံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာတိ။ သဗ္ဗေပိ တေဘူမကေ ဓမ္မေ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အနဝသေသပရိယာဒါယကော, နာမရူပဘာဝေါ ပန အညမညဝိဓုရောတိ န တဒုဘယံ သမုဒါယဝသေန ပရိသမာပယေတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ယဒေတ္ထ နမနလက္ခဏံ, တံ နာမံ။ ယံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, တံ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝဝတ္ထပေန္တောယေဝ စ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ တေဘူမကဓမ္မေသု ကဿစိ ဓမ္မဿ အဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မေ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ ဧတေနေဝ တဿ ဒုဝိဓဘာဝေ သိဒ္ဓေ ‘‘ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတီ’’တိ ဣဒံ နာမရူပဝိနိမုတ္တဿ အညဿ အဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နာမရူပမတ္တတော ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကေ ဓမ္မေ’’တိ ပန သဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမ္မသမနုပဂဿ ဓမ္မဿ အနဝသေသေတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အနဝသေသတော ပရိညေယျံ ဧကံသတော ဝိရဇ္ဇိတဗ္ဗံ, တတော စ စိတ္တံ ဝိရာဇယံ ပမောစေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အနဘိဇာနံ အပရိဇာနံ တတ္ထ စိတ္တံ အဝိရာဇယံ အပ္ပဇဟံ အဘဗ္ဗော ဒုက္ခက္ခယာယ။ သဗ္ဗဉ္စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဘိဇာနံ ပရိဇာနံ တတ္ထ စိတ္တံ ဝိရာဇယံ ပဇဟံ ဘဗ္ဗော ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၆-၂၇)။
ယဒိ တေဘူမကံ ဓမ္မဇာတံ အနဝသေသတော ဂဟိတံ ‘‘နာမရူပ’’န္တိ, ယံ ဣတော ဗာဟိရကေဟိ ပဒတ္ထဘာဝေန ပရိကပ္ပိတံ, သေယျထိဒံ – ပကတိအာဒိ ဒြဗျာဒိ ဇီဝါဒိ ကာယာဒိ။ တတ္ထ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? ဥမ္မတ္တကဝိပလ္လာသသဒိသေ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဝေဒိတေ ကာ တတ္ထ အညာ ပဋိပတ္တိ အညတြ အဇ္ဈုပေက္ခနတော။ အထ ဝါ တေပိ နာမရူပန္တောဂဓဘာဝါဘာဝဝသေန နိစ္ဆိတာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ပကတိ, မဟာ, အဟံကာရော, တမ္မတ္တာနိ, ဣန္ဒြိယာနိ, ဘူတာနိ, ပုရိသောတိ ဧတေ ပကတိအာဒယော။ တတ္ထ သမဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ သတ္တရဇတမသင်္ခါတာနံ သုခဒုက္ခမောဟာနံ သမုဒါယော ပကတိ, ပဓာနန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ သတ္တမတ္တသမ္ပဝေဒနီယော မဟာ, ဗုဒ္ဓီတိ ကေစိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၅၉။) [သျ]သတ္တရဇာဒီသု အဘိမာနော အဟံကာရော, အသ္မိမတ္တာတိ ကေစိ။ သဒ္ဒဖဿရူပရသဂန္ဓာ တမ္မတ္တာနိ အညမညဝိသိဋ္ဌာနံ ပထဝီအာဒီနံ ဧကုတ္တရတာဒဿနတော ဧကုတ္တရာနိ တမ္မတ္တာနီတိ ဝိဇ္ဈဝါသိဧကလက္ခဏေဟိ တမ္မတ္တေဟိ ဧကလက္ခဏာ ဝိသေသာ သဇိယန္တိ, သုခုမဘာဝေန ပန နေသံ သမ္ပဝေသနတော ဧကုတ္တရတာတိ ကေစိ။ သောတာဒီနိ ပဉ္စ သဝနာဒိဝုတ္တိကာနိ ဗုဒ္ဓိန္ဒြိယာနိ, ဝစနာဒါနဝိစရဏုဿဂ္ဂါနန္ဒကိစ္စာနိ ဝါစာဒီနိ ပဉ္စ ကမ္မိန္ဒြိယာနိ။ မနော အန္တောကရဏံ, ဣတရံ ဗာဟိရကရဏံ။ ဂန္ဓာဒီဟိ အာရဒ္ဓါနိ ပထဝီဥဒကအဂ္ဂိဝါယုအာကာသာနိ ဘူတာနိ, စေတနာသဘာဝေါ ပုရိသောတိ ဧဝံ ပကတိအာဒီနိ သရူပတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
တတ္ထ ဟိ ပကတိ တာဝ သုခဒုက္ခမောဟမတ္တတာယ နာမံ, သမဝိသမဘာဝါပတ္တိတော အနိစ္စာ, ဒုက္ခာ, သင်္ခတာ စ အာပန္နာ။ မဟာပိ ‘‘တသ္မာ အလိင်္ဂတော လိင်္ဂဝိသေသာမတ္တော မဟာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော, ဗုဒ္ဓိဘာဝါနုဇာနနတော စ နာမံ, အနိစ္စံ, သင်္ခတမေဝ စ အာပန္နံ။ ‘‘တသ္မာ မဟတော ဆ ဝိသေသာ သဇိယန္တီ’’တိ သက္ကတေ ဝစနတော ‘‘အသ္မီ’’တိ ဂဟဏနိမိတ္တဘာဝါနုဇာနနေန အဟံကာရော အဘိမာနောတိ ကတွာ နာမံ, တတော ဧဝ အနိစ္စသင်္ခတဘာဝါပတ္တိ စဿ သိဒ္ဓါ။ ဣတရံ တမ္မတ္တပဉ္စကံ ဂန္ဓရသရူပဖဿသဒ္ဒဘာဝါနုဇာနနတော ရူပံ, အရူပန္တိ ပန ကာပိလာနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသမတ္တံ။ တေ ဟိ သောဠသ ဝိသေသာ ပဉ္စ ဘူတာနိ, ဧကာဒသိန္ဒြိယာနိ ဘူတေဟိ ဘူတဝိသေသာနီတိ ဂန္ဓာဒိတမ္မတ္တေဟိ တန္နိဿယာနိ ပထဝီအာပေါတေဇောဝါယောအာကာသသင်္ခါတာနိ ဘူတာနိ ဣစ္ဆိတာနိ။ ‘‘တဗ္ဗိသေသာ စ နာနာဇာတိကာ အဟံကာရတော စ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ ဝစနတော သောတကာယစက္ခုဇိဝှါဃာနဝါစာပါဏိပါဒပါယူပတ္ထာနိ စေဝ မနော စာတိ ဧကာဒသိန္ဒြိယာနိ။
တတ္ထ မနော နာမံ, ဣတရာနိ သဗ္ဗာနိ ရူပံ။ ဝါစာတိ စေတ္ထ အတ္ထာဝဇောတကဿ အက္ခရသမုဒါယဿ ဂဟဏံ။ ဣမေသံ ပန ဓမ္မိနော ဓမ္မဿ အနညတ္ထဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ သိဒ္ဓါဝ အနိစ္စတာ ပရိဏာမပက္ခေ, အဘိဗျတ္တိပက္ခေပိ ယဒိ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပါဒေန အဘိဗျဉ္ဇနံ သိဒ္ဓါဝ အနိစ္စတာ, အထ တတော ပုဗ္ဗေပိ ဉာဏံ အတ္ထေဝ။ အက္ခဗျတ္တိဝါဒေါ ပန သိယာတိ ဣဒမေတ္ထ ဒိသာမတ္တံ။ ဒြဗျဂုဏကမ္မသာမညဝိသေသသမဝါယာ ဒြဗျာဒိကာ။ တတ္ထ ပထဝီ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၀။) [သျ]အာပေါ တေဇော ဝါယု အာကာသော ကာလော ဒိသာ အတ္တာ မနောတိ နဝ ဒြဗျာနိ။ သဒ္ဒ ရူပ ရသ ဂန္ဓ ဖဿ သင်္ခါ ပရိမာဏာနိ ပုထူတွ သံယောဂ ဝိယောဂ ပရတွာ ပရတွ ဗုဒ္ဓိ သုခ ဒုက္ခ ဣစ္ဆာ ဒေါသ ပယတ္တ ဂုရုတွ ဒြဝတွ သ္နေဟ ဝေဂါ သင်္ခါရာ ဒိဋ္ဌာ စေတိ ဧဝမေတေ တေဝီသတိ ဂုဏာ။ ဥက္ခေပနံ အဝက္ခေပနမာကုစနံ ပသာရဏံ ဂမနမိတိ ပဉ္စ ကမ္မာနိ။ အညမညဝိသိဋ္ဌေသု အဝိသိဋ္ဌမဘိဓာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ သံ-ဣတိ ယတော ဒြဗျဂုဏကမ္မေသု သာ အတ္ထိ ဧဝါတိ ဧတံ မဟာသာမညံ။ ပထဝီအာဒီသု အနုဝတ္တိဗျာဝုတ္တိဗုဒ္ဓိနိမိတ္တံ ဒြဗျတွာဒိ, တံ ယထာ ဒြဗျတွ ဂုဏတွ ကမ္မတွ ဃဋတွာဒိ, ဧသော သာမညဝိသေသော။ ဣဟ တန္တေသု ပဋော, ကပါလေသု ဃဋောတိ ဣဟေတိ ယတော ဟေတုဟေတုဖလာနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယောတိ ဝုတ္တော, သမဝါယောတိ ဧဝမေတေ ဒြဗျာဒိကာ။
တတ္ထ ပထဝီ အာပ တေဇ ဝါယူ ဘူတရူပံ, အာကာသံ တေသံ အဘာဝမတ္တံ, ပရိစ္ဆေဒေါ ဝါ, စန္ဒသူရိယာဒိပရိဝတ္တနံ, ဓမ္မပ္ပဝတ္တိဉ္စ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တံ ကာလော။ တထာ ဒိသာ, အတ္တာ စ။ မနော နာမံ။ သဒ္ဒရူပရသဂန္ဓာ ရူပမေဝ။ တထာ ဖဿော ဘူတတ္တယသဘာဝတော။ သင်္ခါ ဧကာဒိကာ တံ တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တံ။ တထာ အဝယဝသမုဒါယေ ဂုဏဝိသေသဝသေန, သဏ္ဌာနဝိသေသဝသေန ဝါ မဟန္တံ ဒီဃံ, တဗ္ဗိပရိယာယတော အဏု ရဿန္တိ ဘိန္နလက္ခဏဒေသေသု ပုထုတွန္တိ။ ဘိန္နဒေသဇာနံ သဟဘာဝေ သံယောဂေါတိ။ တဒပါယေ ဝိယောဂေါတိ။ သမာနဒိသာဒေသဂတာနံ ရူပါနံ မဟဒဗ္ဗန္တရာနံ ဝသေန ပရမပရန္တိ ပညတ္တိမတ္တံ။ ဗုဒ္ဓိသုခဒုက္ခဣစ္ဆာဒေါသပယတ္တာ နာမမေဝ။ ဂုရုတွ ဒြဝတွ သ္နေဟဝေဂါ ရူပဓမ္မာနံ ပဝတ္တိဝိသေသတော ဂဟေတဗ္ဗာကာရာ။ ဣတရော သင်္ခါရော ဉာဏဿ ပဝတ္တိဝိသေသော။ အဒိဋ္ဌောပိ ဓမ္မာဓမ္မဘာဝတော နာမမေဝ။ ဥက္ခေပနံ အဝက္ခေပနံ အာကုစနံ ပသာရဏံ ဂမနန္တိ ရူပဓမ္မာနံ ပဝတ္တိမတ္တံ။ သဒိသာသဒိသတာယံ သာမညဝိသေသသညာ, အယုတ္တသမ္ဗန္ဓေ သမဝါယသမညာတိ ဒြဗျာဒီနမ္ပိ နာမရူပန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဇီဝါဇီဝဗန္ဓ ပုည ပါပါသဝ သံဝရနိဇ္ဇရဝိမောက္ခာ ဇီဝါဒိကာ။ တတ္ထ ဇီဝေါတိ အတ္တာ။ ပုဂ္ဂလဓမ္မာဓမ္မာကာသကာလေသု အဇီဝသညာ။ တေသု သဒ္ဒဖဿရူပရသဂန္ဓသဏ္ဌာနဗန္ဓဘေဒသုခုမပရအပရာဃာတပ္ပဘာစ္ဆာယောဇ္ဇာကတမာနိ ပုဂ္ဂလလက္ခဏန္တိ ပုဂ္ဂလော ရူပံ ရူပဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရမတ္တတော။ ဓမ္မာဓမ္မာ ဇီဝပုဂ္ဂလာနံ ဂတိဋ္ဌိတိမတ္တတာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၁။) [သျ]တဒဝိသိဋ္ဌာ။ အာကာသကာလာ ပညတ္တိမတ္တံ။ ဗန္ဓော ‘‘ကမ္မပုဂ္ဂလန္တရသံယောဂေါ’’တိ ဝစနတော တေဟိ အနညော။ ပုညပါပါနိ နာမန္တိ ပါကဋမေဝ။ ‘‘ကမ္မပုဂ္ဂလာနမာသဝေါ’’တိ ဝစနတော ပုညာပုညသမ္ဘဝေ အာသဝသမညာတိ တတော အဝိသိဋ္ဌော အာသဝေါ။ ‘‘အာသဝနိရောဓော သံဝရော’’တိ ဝစနတော ပဋိပက္ခေန ပုညာပုညနိရောဓော သံဝရော။ ‘‘ကမ္မဖလပ္ပဝတ္တိယာ ပကတိယာ အပ္ပဝတ္တိ နိဇ္ဇရော’’တိ ဝစနတော ဝိပါကနိရောဓနိမိတ္တံ နိဇ္ဇရော။ မောက္ခောပိ ‘‘သဗ္ဗကမ္မဝိမောက္ခော’’တိ ဝစနတော ကမ္မပုဂ္ဂလဇီဝဝိယောဂေါ။ တတ္ထ ကမ္မပုဂ္ဂလာနံ သဒ္ဒါဒိလက္ခဏတာယ ရူပမတ္တတာ ပုညာပုညမတ္တတာယ အရူပတာ။ ဇီဝေါ စ အရူပမတ္တမေဝါတိ အယံ ဒြဗျမောက္ခော။ ဘာဝမောက္ခော ပန ဇီဝဿ ရာဂါဒိဘာဝါပရိဏာမော ရာဂါဒယော နာမမေဝါတိ ဇီဝါဒယောပိ နာမရူပန္တောဂဓာ ဧဝ။
ကာယပ္ပဝတ္တိဂတိဇာတိဗန္ဓာပဝဂ္ဂါ ကာယာဒိကာ။ တတ္ထ ပထဝီအာပတေဇဝါယုအတ္တသုခဒုက္ခေသု ကာယသမညာ။ တဒဝိသိဋ္ဌာ ပဝတ္တိဂတိဇာတိဗန္ဓာပဝဂ္ဂါ, ‘‘ဘာဝေါတိ အတ္ထော, ကာယောတိ အနတ္ထန္တရ’’န္တိ ဝစနတော ကာယတော အညံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ။ ‘‘ပဝတ္တိသညာ ကိရိယာသံယောဂဝိဘာဂေသူ’’တိ ဝစနတော ဂတိအာဒိပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ ပထဝီအာဒယော ဧဝ ပဝတ္တိ ဥပစာရော။ ‘‘တသ္မိံ အနတ္ထန္တရ’’န္တိ ဝစနတော ကာယတော အနညာ သုရမနုဇပေတတိရစ္ဆာနနရကူပပတ္တိယော ဂတိယော။ တာသု ပုရိမာပုရိမာဝိသိဋ္ဌော ဂတီသု ဇာတဿ နိစ္ဆယောပိ ပဝတ္တိမတ္တန္တိ တတော အနညာ ကဏှနီလရတ္တပီတသုက္ကအတိသုက္ကသင်္ခါတာ ဇာတိယော။ တာ ဥတ္တရုတ္တရဝိသိဋ္ဌာ အညာဏမောဟရာဂဒေါသတတွာသန္ဒဿနပ္ပါယာ သုက္ကဇာတိ, အန္တာ အစ္စန္တဝိမုတ္တာ အဝဂါဟိတတွာ စာတိ သုက္ကဇာတိ။ ‘‘ဒေါသေသု ဗန္ဓသမညာ’’တိ ဝစနတော အညာဏာဒိလက္ခဏဿ ဗန္ဓဿ ဇီဝတော အနညတာ။ အညာဏာဒိဒေါသာဘာဝတော အပဝဂ္ဂသိဒ္ဓီတိ ကာယာဒယောပိ နာမရူပမတ္တမေဝ။
ယောပိ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ပုရိသော အတ္တာ ဇီဝေါ’’တိအာဒိပရိယာယေဟိ ဝုတ္တော အတ္တပဒတ္ထော, သောပိ ယထာရဟံ နာမရူပမတ္တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော, နာမရူပမတ္တမေဝ ဝါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေပိ နာမရူပန္တောဂဓဘာဝါဘာဝဝသေန နိစ္ဆိတာ ဧဝါ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၂။) [သျ]သမ္ဗဟုလသုတ္တန္တသံသန္ဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၇၂။ သောတိ သော ဝိပဿနာကမ္မိကော ယောဂါဝစရော။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ယာထာဝသရသတောတိ ယထာဘူတသဘာဝတော။ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဧတမတ္ထံ သံသန္ဒေတွာ ဝဝတ္ထပေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လောကသမညာယပိ ပဟာနတ္ထာယ, ပဂေဝ ‘‘သတ္တော ဇီဝေါ’’တိ ပဝတ္တနကမိစ္ဆာဘိနိဝေသဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ နာမရူပမတ္တတာယ အဝိနိစ္ဆတတ္တာ, သန္တာနာဒိဃနဘေဒဿ စ အကတတ္တာ အဘိနိဝေသေန ဝိနာ သမူဟေကတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သတ္တော’’တိ ပဝတ္တော သမ္မောဟော သတ္တသမ္မောဟော။ တဿ ဝိက္ခမ္ဘနာ အသမ္မောဟဘူမိ။ သမ္ဗဟုလသုတ္တန္တဝသေနာတိ ‘‘ယထာပီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တာနံ, အဝုတ္တာနဉ္စ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ, မဟာလိ, အတ္တာ အဘဝိဿ, နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀) ဧဝမာဒိနာ သမ္ဗဟုလာနံ သုတ္တန္တာနံ ဝသေန။ ‘‘နာမရူပမတ္တမေဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
အင်္ဂသမ္ဘာရာတိ အင်္ဂသမ္ဘာရဟေတု။ တန္နိမိတ္တံ တံ အမုဉ္စိတွာ သတိ ဧဝ တသ္မိံ ‘‘သတ္တော’’တိ ဝေါဟာရော။
အဂါရန္တေွဝါတိ ယထာ ကဋ္ဌာဒီနိ ပဋိစ္စ ဥပါဒါယ တေသံ နာမံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဂါရမိစ္စေဝ သင်္ခံ သမညံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ အဋ္ဌိအာဒီနိ ပဋိစ္စ ဥပါဒါယ တေသံ နာမံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ရူပံ သရီရမိစ္စေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။
ဒုက္ခမေဝ သမ္ဘောတီတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဘေဒံ တိဝိဓံ ဒုက္ခမေဝ သမ္ဘဝတိ, ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒေဝ ဒုက္ခံ ခဏဋ္ဌိတိပဗန္ဓဋ္ဌိတိဝသေန တိဋ္ဌတိ စေဝ ခဏနိရောဓအာယုက္ခယနိရောဓာဒိဝသေန နိရုဇ္ဈတိ စာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဒုက္ခမေဝါတိ ဧဝကာရေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နာညတြာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယထာဝုတ္တံ ဒုက္ခံ ဌပေတွာ တတော အညံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ န သမ္ဘဝတိ, ယော ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝေါ’’တိ ဝါ ဝုစ္စေယျ, သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝါ ကုတော တဿ နိရောဓောတိ။
ဥပမာဟိနာမရူပဝိဘာဝနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၇၃။ ဧကေနာကာရေန သဏ္ဌိတေသူတိ ယေန ပကာရေန အက္ခာဒီသု သန္နိဝိဋ္ဌေသု ရထသမညာ, တေန ဧကေန အာကာရေန သမဝဋ္ဌိတေသု ဧကဇ္ဈံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၃။) [သျ]ရာသိကတေသု။ ဧဝမေဝန္တိ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌေ အဝယဝသမုဒါယေ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနေ ယထာ ‘‘ရထော ဂေဟံ မုဋ္ဌိ ဝီဏာ သေနာ နဂရံ ရုက္ခော’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ, ပရမတ္ထတော ပန ရထာဒိ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ, ဧဝမေဝံ။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသူတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓသညိတေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု သမုဒိတေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနေသု ‘‘သတ္တော ဇီဝေါ’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ, ပရမတ္ထတော ပန သတ္တော ဝါ ဇီဝေါ ဝါ နတ္ထီတိ ယာထာဝတော ဇာနနံ။ ဣဒံ ယထာဘူတဒဿနံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၇၄။ တဿာတိ သတ္တောတိ ဂဟိတဿ အတ္တနော။ ဝိနာသန္တိ နိရုဒ္ဓဿ ဝိနာသံ။ အဝိနာသန္တိ အဝိနဿနံ, နိစ္စတန္တိ အတ္ထော။ ဒွယဝသေနေဝ ဟိ အတ္တဝါဒိနော ဌိတာ, သဿတော အတ္တာ, ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဝါ, ဧကစ္စသဿတဝါဒေါပိ ဧတ္ထေဝ သမဝရုဒ္ဓေါတိ။ အဝိနာသံ အနုဇာနန္တောတိ ဗုဒ္ဓိအာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဝိနာသံ ဣစ္ဆန္တောပိ ‘‘ဓမ္မီ နိစ္စော ကူဋဋ္ဌော’’တိ အတ္တနော ဝိနာသာဘာဝံ အနုဇာနန္တော။ သဿတေတိ သဿတဂါဟေ။ ပတတိ ကတဝိနာသအကတဗ္ဘာဂမာဒိဒေါသပ္ပသင်္ဂတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ခီရနွယဿာတိ ခီရဿ အနွယဘူတဿ, ဖလဘူတဿာတိ အတ္ထော။ တဒနွယဿာတိ တဿ အတ္တနော အနွယဘူတဿ အညဿ ကဿစိ အဘာဝတော။ ဩလီယတိ နာမာတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသေန ဘဝါဘိရတော ဟုတွာ ဘဝနိရောဓတော သင်္ကောစနံ အာပဇ္ဇန္တော ဘဝေယေဝ နိလီယတိ နာမ။ အတိဓာဝတိ နာမာတိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဟိ ဘဝေ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ’’တိ ဂဏှန္တော ပရံ မရဏာ သန္တံ ဘဝံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ အတိက္ကမန္တော အတိဓာဝတိ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ ကိလေသနိရောဓေ ပန ကမ္မဿ အဝိပစ္စနတော ဘဝနိရောဓေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗေ တထာ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တံ တံ ဘဝဝိသေသံ အာဂမ္မ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဘဝနိရောဓော ဟောတီ’’တိ ဂဏှန္တော တံ အတိဓာဝတိ နာမ။
ပရိယုဋ္ဌိတာတိ အဘိဘူတာ။ စက္ခုမန္တောတိ ယထာဘူတဒဿနသင်္ခါတေန ဉာဏစက္ခုနာ စက္ခုမန္တော။
ကာမဘဝါဒိဘေဒေါ ဘဝေါ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတေသန္တိ ဘဝါရာမာ။ တသ္မိံ ဘဝေ ရတာ အဘိရတာတိ ဘဝရတာ။ ဘဝေ သမ္မောဒံ အာပန္နာတိ ဘဝသမ္မုဒိတာ။ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဘဝဿာဒဂဓိတတာဝ ဝုတ္တာ။ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီတိ ဘဝဿာဒဂဓိတတ္တာ ဧဝ ဘဝနိရောဓာဝဟေ ဓမ္မေ စိတ္တံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၄။) [သျ]န အနုပ္ပဝိသတိ။ နပ္ပသီဒတီတိ န ဩကပ္ပတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ န ပတိဋ္ဌဟတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ န အဓိမုစ္စတိ။
အဋ္ဋီယမာနာတိ ဒုက္ခာပိယမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဟီဠေန္တာ။ ဝိဘဝန္တိ ဥစ္ဆေဒံ။ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဝုတ္တအဘိနန္ဒနာကာရဒဿနံ ‘‘ယတော ကိရ ဘော’’တိအာဒိ။
ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တဉှိ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဇာတတ္တာ, ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ စ ဘူတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘူတတောတိ ယထာဘူတသဘာဝတော, သလက္ခဏတော, သာမညလက္ခဏတော စ။
֍ ဋ္ဌ ၆၇၅။ ဧဝံ သတ္တဂါဟတော အဝလီယနာတိဓာဝနဒေါသေ, ယထာဘူတဒဿနတော နိဗ္ဗိဒါဒိဂုဏေ စ သုတ္တဝသေနေဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နာမရူပမတ္တေပိ ဂမနာဒိအတ္တကိစ္စသိဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ဂါဟဿ ဝတ္ထုဘူတော သတ္တော နာမ နတ္ထိ, ပရမတ္ထတော နာမရူပမတ္တမေဝ, တသ္မာ။ သစေ ကောစိ အတ္တာ နာမ နတ္ထိ, ကထမိဓ နာမရူပမတ္တေ ဂမနာဒိအတ္တကိစ္စသိဒ္ဓီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒါရုယန္တ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ခါယတီ’’တိ ဧတေန ယထာ နိဇ္ဇီဝေ ဒါရုမယယန္တေ အဗ္ဘန္တရေ ဝတ္တမာနဿ ဇီဝဿ ဝသေန သဤဟဿ သဗျာပါရဿ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနမတ္တံ ပစ္စယဝိသေသတော, ဧဝံ နိဇ္ဇီဝေ နာမရူပမတ္တေ ပစ္စယဝိသေသတော ဂမနာဒိအတ္တကိစ္စသိဒ္ဓီတိ သဤဟဿ သဗျာပါရဿ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဒဿေတိ။
သစ္စတောတိ ဘူတတော, ပရမတ္ထတောတိ အတ္ထော။ သုညံ ဇီဝေန ယန္တမိဝ အဘိသင်္ခတံ ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုက္ခဿ ပုဉ္ဇော နိစ္စာတုရတာယ တိဏကဋ္ဌသဒိသော အတ္တသုညတာယာတိ အတ္ထော။ ဧတံ နာမရူပံ။
ယမကန္တိ ယုဂဠကံ။ သော စ ခေါ ယမကဘာဝေါ အညမညသန္နိဿိတဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဥဘော အညောညနိဿိတာ’’တိ။ တတော ဧဝ စ ဧကသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနသ္မိံ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပေ နိရုဇ္ဈန္တေ အရူပံ အနိရုဇ္ဈန္တံ, အရူပေ ဝါ နိရုဇ္ဈန္တေ ရူပံ အနိရုဇ္ဈန္တံ အတ္ထိ။ သွာယံ ဘင်္ဂေါ ပစ္စယာ ပစ္စယနိရောဓေနေဝ, နာမရူပနိရောဓောတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာတိ ဝါ ပစ္စယဘူတာ, အညမညဿ ပစ္စယာ ဟောန္တာပိ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိယေဝါတိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၆၇၆။ ဒဏ္ဍာဘိဟတန္တိ ဝိသေသနေန ဒဏ္ဍံ, ဒဏ္ဍာဘိဃာတဿ ပစ္စယံ ပုရိသဝါယာမဉ္စ ဒဿေတိ, ဘေရိယာ ပန ဝိသေသိတဗ္ဗတာ သဒ္ဒဿ အသာဓာရဏကာရဏတာယ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘အညာ ဘေရီ’’တိ ဘေရီယေဝ ဂဟိတာ, န ဒဏ္ဍာဒယော။ အဒိဿမာနရူပတာယ သဒ္ဒံ နာမဋ္ဌာနိယံ ကတွာ ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိအာဒိနာ ဥပမာသံသန္ဒနံ ကရောတိ။
န စက္ခုတော ဇာယရေတိ န စက္ခာယတနတော နိဂ္ဂစ္ဆနဝသေန ဇာယန္တိ။ န ဟိ စက္ခာယတနဿ ပစ္စယဘာဝူပဂမနတော ပုဗ္ဗေ ဖဿပဉ္စမကာ လဗ္ဘန္တိ, န စ ပဒေသဝန္တော, ယေန တေ တတော နိဂ္ဂစ္ဆေယျုံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀)။ န ရူပတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘နော စ ဥဘိန္နမန္တရာ’’တိ ဣဒံ ပန တေသံ အရူပဓမ္မတ္တာ အပ္ပဒေသတာယ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ ပန ယသ္မိံ ခဏေ ပစ္စယသမဝါယော, တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇနမတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဟေတုံ ပဋိစ္စ ပဘဝန္တိ သင်္ခတာ’’တိ, စက္ခုရူပါလောကမနသိကာရာဒိဘေဒံ ဓမ္မဇာတံ နိဿာယ ပစ္စယဘူတံ ကာရဏံ လဘိတွာ တေဟိ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ကတတ္တာ သင်္ခတာ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ တဿာ ပန ဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပါကဋံ ရူပဓမ္မပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာပိ သဒ္ဒေါ ပဟဋာယ ဘေရိယာ’’တိ အာဟ။ ဖဿပဉ္စမဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ပါကဋအရူပဓမ္မာနံ ဒဿနံ။ သေသဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဝတ္ထုရူပါတိ ဟဒယဝတ္ထုတော။ တန္နိဿယာနံ အရူပဓမ္မာနံ ဗဟုဘေဒတ္တာ သာမညဝေါဟာရေန တေ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၇၇။ နိတ္တေဇန္တိ တေဇဟီနံ အာနုဘာဝရဟိတံ။ ယထာ ပန တံ နိတ္တေဇံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ခါဒတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညထာ သဒ္ဒဟနုဿဟနာဒီသု နာမံ ‘‘နိတ္တေဇ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, နာပိ ရူပံ သန္ဓာရဏာဗန္ဓနာဒီသု။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ရူပံ နိတ္တေဇ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘န ဟိ တဿ ခါဒိတုကာမတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကဝသေနာပိ နာမရူပါနံ နိတ္တေဇတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ အညမညသန္နိဿယေန ဟိ နာမရူပဿ အတ္တကိစ္စသိဒ္ဓိပိ ပစ္စေကံ အသမတ္ထတာဝိဘာဝနမေဝ။ တထာ ဟိ နာမရူပဿ အတ္တသုညတာ, နိရီဟတာ, ဗျာပါရဝိရဟတာ စ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋာ ဟောန္တိ။
ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာနံ သမုဒိတဘာဝေ သမတ္ထတာ ဟောတိ? အသာမဂ္ဂိယံ အဟေတူနံ သာမဂ္ဂိယမ္ပိ အဟေတုဘာဝါပတ္တိတော။ န ဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၆။) [သျ]ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာနံ အန္ဓာနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ သမုဒိတံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမဿ ပနတ္ထဿာ’’တိအာဒိ။ ဣမံ ဥပမံ ဥဒါဟရန္တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဥပမာယပိ အသိဒ္ဓဿ အတ္ထဿ သာဓေတဗ္ဗတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ, ဥပမာယပိဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၇)။ တုဋ္ဌဟဋ္ဌောတိ ယဒိပါဟံ စက္ခုကရဏီယံ ကာတုံ န သက္ကောမိ, ပါဒကရဏီယံ ပန ကာတုံ သက္ကောမိ, တွဉ္စ စက္ခုကရဏီယံ, တသ္မာ အမှာကံ ဥဘိန္နံ သဟိတာနဉ္စ ဝသေန ဣစ္ဆိတဒေသသမ္ပတ္တိ သိဇ္ဈတီတိ တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ဇစ္စန္ဓော။ တတ္ထ ဇစ္စန္ဓောတိအာဒိ ဥပမောပမေယျသံသန္ဒနံ။ ဓမ္မာနံ အတ္တလာဘော ပရပဋိဗဒ္ဓေါတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ တတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, ပဋိလဒ္ဓတ္တလာဘဿာပိ ပရပဋိဗဒ္ဓမေဝ အတ္ထကိစ္စန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘န သကေန တေဇေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န တာသု တာသု ကိရိယာသု ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ နာမရူပါနံ အညမညံ နိဿာယ ဥပ္ပတ္တိ ဝါ ပဝတ္တိ ဝါ န စ န ဟောတီတိ ဇစ္စန္ဓပီဌသပ္ပိဥပမာယ သာဓိတမတ္ထံ နိဂမေန္တော ‘‘အသာမဂ္ဂိယံ အဟေတူနံ သာမဂ္ဂိယမ္ပိ အဟေတုကဘာဝါပတ္တိတော’’တိ ယထာဝုတ္တဿ ဟေတုနော အနေကန္တိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။
ပရဓမ္မဝသာနုဝတ္တိနောတိ ပရေသံ အတ္တတော အညေသံ ဟေတုပစ္စယသင်္ခါတာနံ ဓမ္မာနံ ဝသေန အနုဝတ္တနသီလာ။ အတ္တဒုဗ္ဗလာတိ အတ္တနာ ဒုဗ္ဗလာ အသမတ္ထာ။ ပရပစ္စယတောတိ ပရေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝတော။ ဧတေန ဇနကပစ္စယံ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇာယရေ’’တိ။ ပရအာရမ္မဏတောတိ ပရေသံ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ဧတေန ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယံ ဝဒတိ။ ပစ္စယဂ္ဂဟဏံ ဝါ ရူပါပေက္ခံ, အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ နာမာပေက္ခံ။ ‘‘ပရဓမ္မေဟီ’’တိ ဣဒံ အာရမ္မဏပစ္စယာနံ ဝိသေသနံ။ ပုရိမတ္ထေန ဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပစ္ဆိမတ္ထေန ပါကဋံ ကရောတိ။ ပဘာဝိတာတိ ဥပ္ပါဒိတာ။
နာဝါယန္တိကူပမာယပိ နာမရူပါနံ အဝသဝတ္တိတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာပီ’’တိအာဒိနာ တိဿော ဂါထာ ဝုတ္တာ။ နိဿာယာတိ ပတိဋ္ဌာယ။ ယန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ။ မနုဿေ နိဿာယာတိ နေတုဘူတေ နိယာမကကမ္မကာရကာဒိမနုဿေ အပဿာယ။ န ဟိ တေသံ အရဏဂ္ဂဟဏလင်္ကာရသဏ္ဌာပနဥဒကုဿိဉ္စနာဒိကိရိယာယ ဝိနာ နာဝါ ဣစ္ဆိတဒေသံ ပါပုဏာတိ။ ဥဘောတိ အညမညံ နာဝံ နိဿာယ မနုဿာ, မနုဿေ နိဿာယ နာဝါတိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၇။) [သျ]ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ နာနာနယေဟီတိ ပဌမာဒီနံ သတ္တန္နံ ဈာနာနံ, တေသံ ဥပစာရာနဉ္စ ဝသေန စုဒ္ဒသ အရူပပရိဂ္ဂဟမုခါနိ, စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေရသန္နံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနံ ဓာတာယတနခန္ဓမဟာဘူတဝသေန, ဣဓ ဝုတ္တာနံ အဝုတ္တာနဉ္စ ဣန္ဒြိယသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဝသေန သမဝီသတိ ရူပပရိဂ္ဂဟမုခါနိ, တာနိ ပစ္စေကံ ‘‘ဖဿော ဝေဒနာ စိတ္တ’’န္တိ ဣမေသံ သမ္မုခဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာနံ တိဏ္ဏံ အရူပဓမ္မာနံ ဝသေန တိဂုဏိတာနိ သမသဋ္ဌိ, စုဒ္ဒသ အရူပပရိဂ္ဂဟမုခါနိ, တာနိ စာတိ စတုသတ္တတိယာ နာမရူပပရိဂ္ဂဟနယေဟိ စေဝ သမ္ဗဟုလသုတ္တန္တရထဂေဟမုဋ္ဌိဝီဏာသေနာရုက္ခဒါရုယန္တနဠကလာပိဘေရိဇစ္စန္ဓပင်္ဂုဠနာဝါမနုဿူပမာဟိ စ နာမရူပပမတ္တတာဝဝတ္ထာပနနယေဟိ စ။ သတ္တသညံ အဘိဘဝိတွာတိ အနာဒိကာလဘာဝိတံ ခန္ဓပဉ္စကေ အတ္တဂါဟံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ။ နာမရူပါနံ ယာထာဝဒဿနန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမံ, ဧတ္တကံ နာမံ, န ဣတော ဘိယျော။ ဣဒံ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပံ, န ဣတော ဘိယျော’’တိ စ တေသံ လက္ခဏသလ္လက္ခဏမုခေန ဓမ္မမတ္တဘာဝဒဿနံ။ အတ္တဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတဿေဝါတိ နာမရူပဿ ယာထာဝဒဿနဿေဝ။
ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ အဋ္ဌာရသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၈။) [သျ]၁၉။ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပစ္စယပရိဂ္ဂဟကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၇၈။ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌာယ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသယဘာဝေန ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဧတဿေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, န တဒညတော ဝိသေသနတ္ထံ တဒညဿေဝ အဘာဝတော။ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဟိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဟောတု ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ, အဇ္ဈတ္တသိဒ္ဓိယံ ပန လက္ခဏတော သဗ္ဗမ္ပိ နာမရူပံ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဟေတု ဟိဿ အဒ္ဓတ္တယကင်္ခါဝိတရဏံ ဟောတီတိ, ကရဏေ ဝါ ဧတံ ကရဏဝစနံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ သာဓကတမဘာဝတော ကင်္ခါဝိတရဏကိရိယာယ။ ယဒါ ဟိဿ သုပရိသုဒ္ဓေါ နိဇ္ဇဋော နိဂ္ဂုမ္ဗော ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော သိဇ္ဈတိ, တဒါနေန ကင်္ခါ ဝိတရီယတီတိ။ ဝိတရိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ, ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ အတ္ထော။ တံ ပန ဉာဏံ တထာဓိဂတံ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ ဈာနံ ဝိယ ယောဂိနော သန္တာနေ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတံ ဉာဏ’’န္တိ။
တန္တိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိံ။ တံ သမ္ပာဒေတုကာမော အာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌံ နာမရူပံ တိဝိဓဒုက္ခတာယောဂတော ရောဂေါ ဝိယ။ ပစ္စယာ စဿ ရောဂသမုဋ္ဌာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမ…ပေ… ပရိယေသတီ’’တိ အာဟ။ သံသာရဒုက္ခနိမုဂ္ဂဿ သန္တာနဿ တတော ဝိမောစေတုကာမတာဝသေန အနုကမ္ပိတဗ္ဗတာ လဗ္ဘတီတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ ဌိတေ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အနုကမ္ပေတဗ္ဗကုမာရကဒဿနေန တဿ မာတာပိတုအာဝဇ္ဇနံ ဣဓ အနုဒါဟရဏံ နိရောဓေတဗ္ဗတာယ နာမရူပဿ အနုကမ္ပိတဗ္ဗတာဘာဝတော’’တိ, တဒပါဟတံ ဟောတိ။ အဝဿဉ္စေတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလသန္တာနေ သတ္ထု မဟာကရုဏာပဝတ္တိ ဧဝ ဝိစာရေတဗ္ဗာ သိယာ။ မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ မန္ဒံ။ ဝုဍ္ဎတရောပိ ကောစိ မန္ဒဗုဒ္ဓိ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကုမာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယော ကောစိ ပဌမဝယေ ဝတ္တမာနော ‘‘ကုမာရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဒဟရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ယော အာဓာဝိတွာ ပရိဓာဝိတွာ ဝိစာရဏကော တရုဏဒါရကော,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၆၉။) [သျ]သောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥတ္တာနသေယျက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ကရုဏာယိတဗ္ဗတံယေဝ ဒဿေတိ။ အာပဇ္ဇတီတိ ကရောတိ။
ယထာ ပနဿ ဟေတုပစ္စယပရိယေသနာပတ္တိ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗျတိရေကမုခေန အတ္ထော သာဓိတော သမ္မဒေဝ သာဓိတော ဟောတီတိ အဟေတုကဘာဝံ တာဝ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘န တာဝိဒံ နာမရူပံ အဟေတုက’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ ဟေတုမန္တရေန သတိ သမ္ဘဝေ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဟေတုအဘာဝေါ သမာနောတိ သဗ္ဗသမာနတာ သိယာ, တထာ စ သတိ သောတပဒေသာဒီသု, ဗဟိဒ္ဓါ စ စက္ခုဝိညာဏာဒိဟေတုအဘာဝေါတိ သဗ္ဗတ္ထ, စက္ခာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ, ပရိဘေဒတော ဥဒ္ဓဉ္စ ဟေတုအဘာဝေါတိ သဗ္ဗဒါ စ အန္ဓာဒီနံ အရူပီနံ, အသညီနဉ္စ ဟေတုအဘာဝေါတိ သဗ္ဗေသဉ္စ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဟေတုအဘာဝါ ဝိသေသတော တဉ္စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗေသဉ္စ ဧကသဒိသဘာဝါပတ္တိတော’’တိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ယဒိဒံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏာဒီသု ဟီ’’တိ။ ယတ္တကာ လောကေ ဝိသေသာ, တေဟိ သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗကာလဉ္စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ တေသမ္ပိ ဂဟဏံ ကတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာ အဟေတုကဘာဝေ ဝိသိဋ္ဌတာယ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ ဧကသဒိသဘာဝါပတ္တိတော, သဗ္ဗဒါ ဧကသဒိသဘာဝါပတ္တိတော, သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသဘာဝါပတ္တိတောတိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဟေတုဘာဝေ ပဋိသိဒ္ဓေ ဝိသမဟေတုဝါဒီ ဝဒေယျ ‘‘န ဣဒံ အဟေတုကံ ကိဉ္စရဟိ သဟေတုကံ, ကေန ပန ဟေတုနာ သဟေတုကန္တိ? ဣဿရာဒိနာ’’တိ။
အာဒိ-သဒ္ဒေန ပကတိပုရိသပဇာပတိကာလာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ ‘‘န ဣဿရာဒိဟေတုက’’န္တိအာဒိ။ န နာမရူပံ ဣဿရာဒိဟေတုကံ နာမရူပတော အညဿ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ ဣဿရပကတိအာဒိနမေဝ အဘာဝတော။ ယဒိ ပန အသတော ဣဿရာဒိတော နာမရူပဿ ဥပ္ပတ္တိ, ဧဝံ သတိ သာ ဧဝ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသတာ အာပဇ္ဇတိ။ အထ နာမရူပမတ္တမေဝ ဣဿရာဒိဟေတုကံ, နာမရူပဉ္စ အဟုတွာ သမ္ဘဝန္တံ, ဟုတွာ စ ဝိနဿန္တံ ဒိဿတီတိ ဣဿရာဒီဟိပိ တာဒိသေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ စ တဒပိ သပ္ပစ္စယံ သင်္ခတမေဝါတိ တဿာပိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၀။) [သျ]အထ တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ, အဟေတုကတာ တဿ အာပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘အဟေတုကဘာဝါပတ္တိတော’’တိ။
အပိစ န ဣဿရာဒိဟေတုကံ နာမရူပံ။ ကိံ ကာရဏံ? ကမေန ဥပ္ပတ္တိတော။ ယဒိ ဟိ ဧဝံ နိစ္စံ ဣဿရာဒိသညိတံ ကမ္မကိလေသိန္ဒြိယာရမ္မဏာဒိနိရပေက္ခကာရဏမ္ပိ သိယာ, သဗ္ဗေသံယေဝ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ, ယတ္တကေဟိ တတော ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ကာရဏဿ သန္နိဟိတဘာဝတော။ ယဒိ ပန တဿ ဣစ္ဆာဝသေန တဿ ဥပ္ပတ္တိံ ပရိကပ္ပေယျုံ, တာသဉ္စ ဣစ္ဆာနံ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိယံ ကော ဝိဗန္ဓော။ အထ အညမ္ပိ ကိဉ္စိ ကမ္မကိလေသိန္ဒြိယာရမ္မဏာဒိအပေက္ခိတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ စေ? တဒေဝ ဟေတု ကာရဏံ, ကိမညေန အဒိဋ္ဌသာမတ္ထိယေန ပရိကပ္ပိတေန ပယောဇနံ? ဒိဋ္ဌဉှိ ကမ္မာဒီနံ သာမတ္ထိယံ တဒညပစ္စယသန္နိဓာနေပိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ရူပါလောကမနသိကာရသန္နိဓာနေပိ စက္ခုနော အဘာဝေ စက္ခုဝိညာဏဿ အဘာဝံ, ဘာဝေ စ ဘာဝံ ဒိသွာ စက္ခုနော စက္ခုဝိညာဏုပ္ပါဒနသမတ္ထတာ အတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စ ယွာယံ ယမကာနမ္ပိ သမာနာနံ ဇနကဇနနီသုက္ကသောဏိတာဒိဗာဟိရပစ္စယသမဘာဝေပိ သတ္တာနံ ဟီနပဏီတတာဒိဝိသေသော ဒိဿတိ, သော စ သသန္တာနေ တာဒိသဿ အညဿ ဟေတုနော အဘာဝါ ကမ္မကိလေသဟေတုကောတိ တဿ တတ္ထ သမတ္ထတာ အတ္ထီတိ ဝိညာယတိ, န ဧဝမိဿရာဒိကဿ။ ကာရဏဿ ဟိ ဘာဝါဘာဝေ ဖလဿ ဘာဝါဘာဝေဟိ ကာရဏဿ သမတ္ထတာ ဝိညာယေယျ။ န စ သန္နိဟိတေ တဒကာရဏဿ နာမရူပဿ ဣဿရာဒိဝေကလ္လေန ကတ္ထစိ အနုပ္ပတ္တိ ဒိဋ္ဌာ, တသ္မာ အကာရဏမိဿရော။
အထာပိ သဂ္ဂေါ ဧဝံ ဣဿရာဒိဟေတုကော ဝုစ္စေယျ, သောပိ သဂ္ဂပ္ပကာရော သဗ္ဗကာလံ တတော နိဗ္ဗတ္တေယျ။ န ဟိ သန္နိဟိတကာရဏဿ ဖလဿ အနုပ္ပတ္တိ ယုတ္တာ။ နိစ္စေ စ သတိ အညနိရပေက္ခကာရဏေ သဂ္ဂဿ အာဒိယေဝ န ယုတ္တော, ယာဝ ဣဿရာဒိကံ ကာရဏံ, တာဝ သဗ္ဗဿ အတ္ထိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘အညေပိ ယထာရဟံ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ, ဣဿရာဒိကမ္ပိ တေသံ သဟကာရီကာရဏံ ဟောတီ’’တိ။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယဒိ ပရော ဝဒေယျ ‘‘ဣဓ ဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗော ဘာဝါနံ ရစနာဝိသေသော ဒိဋ္ဌော, ယထာ တံ ဃဋဂေဟာဒီနံ။ အတ္ထိ စ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနံ သရီရပဒုမာဒီနံ ရစနာဝိသေသော, တသ္မာ တေနာပိ ဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဿ စ သော ဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗော, သော ဣဿရာဒိကော, တသ္မာ တေန နာမရူပသညိတဿ လောကဿ ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တယိဒံ အသိဒ္ဓံ, ရစိတာ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၁။) [သျ]သရီရပဒုမာဒယောတိ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ ဥပ္ပန္နဿ ဟိ သန္နိဝေသဝသေန တထာ တထာ ပဋ္ဌပနံ ‘‘ရစနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနေကန္တိကော စာယံ အဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗဿာပိ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဒိဋ္ဌော ဟိ နှာရုအာဒီနံ အဂ္ဂိသံယောဂေန ရစနာဝိသေသော, တထာ ဝိသုဿန္တာနံ ပုဗ္ဗစမ္မာဒီနံ။ ယဒိ ပနာယမိဿရာဒိကော ဂဝဿဇဂဒြဘာဒီနံ ကရီသာဝတ္တေ ပဋိမဟုတံ ရစေယျ, ဥမ္မတ္တော ဝိယ ဝိက္ခိတ္တော သိယာ။ ကိဉ္စာယံ လောကံ သဇ္ဇေန္တော အတ္တတ္ထံ ဝါ သဇ္ဇေယျ လောကတ္ထံ ဝါ။
တတ္ထ စ ယဒိ ပုရိမော မက္ခော ကတကိစ္စော န သိယာ လောကေန သာဓေတဗ္ဗဿ အတ္ထိဘာဝတော။ အထ ဒုတိယော, ကသ္မာ လောကဿ အဟိတဒုက္ခာဝဟံ ပါပံ နိရယာဒိံ, ဇရာမရဏာဒိဉ္စ သဇတိ? အထ တဒုဘယံ အနာမသိတွာ ကီဠတ္ထံ သဇတိ။ ကီဠာ စ နာမ ရတိအတ္ထာ ဟောတိ။ ဝိနာ ကီဠာယ ရတိံ အဇာနန္တာနံ ရတိအတ္ထဉ္စ ကီဠမာရဘန္တော ရတိယံ ဣဿရော အနိဿရော သိယာ။ အထ ပယောဇနနိရပေက္ခော, သဗ္ဗကာလံ သဇေယျ, တဿ စာယံ သဇနသမတ္ထတာ အဟေတုကာ ဝါ သိယာ သဟေတုကာ ဝါ။ အဟေတုကာ စေ, သဗ္ဗေသံ သိယာ သဟေတုကာ ဝါ။ အဟေတုကာ စေ, သဗ္ဗေသမ္ပိ သိယာ။ အထ သဟေတုကာ, သော စဿ ဟေတု ပရတော ဝါ သမ္ဘူတော သိယာ အတ္တတော ဝါ။ တတ္ထ ပရတော စေ သမ္ဘူတော, ယဒဿ သော လဒ္ဓေါ, တဿာယံ ဝေယျာဝစ္စကရသဒိသော သိယာ။ အထ အတ္တတော တဒုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အယံ ကီဒိသော လောကော စာတိ သဗ္ဗမိဒံ အာလုနဝိသိဏံ အာကုလဗျာကုလံ ဂေါယူထေန ဂတမဂ္ဂသဒိသဖေဏပိဏ္ဍသမံ အဝိမဒ္ဒက္ခမံ အသာရံ။ တိဋ္ဌတု ပသင်္ဂေါ, ယထာဓိကတမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ နာမရူပံ န အဟေတုကံ, နာပိ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကံ, တသ္မာ။ တေတိ ဟေတုပစ္စယာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၇၉။ ဩဠာရိကတ္တာ, သုပါကဋတ္တာ စ ရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော သုကရောတိ ‘‘ဣမဿ တာဝ ရူပကာယဿာ’’တိအာဒိနာ ပဌမံ တဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝိဓိံ အာရဘတိ။ တတ္ထ ယထာ နာမရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော အဟေတုဝိသမဟေတုဝါဒနိဝတ္တိယာ ဟောတိ, ဧဝံ နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂါဝဟဘာဝေန တတ္ထ အဘိရတိနိဝတ္တိယာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တံ ဂဗ္ဘသေယျကဝသေန ဒဿေန္တော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနဿ သုစိဘာဝပဋိသေဓနမုခေန အသုစိဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အယံ ကာယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပလာဒီနိ အသုစိဋ္ဌာနေ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၂။) [သျ]နိဗ္ဗတ္တာနိပိ သယံ သုစိသမ္မတာနေဝါတိ တံဒဿနတ္ထံ အဗ္ဘန္တရဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ယထာ သင်္ကာရဓာနသ္မိံ, ဥဇ္ဈိတသ္မိံ မဟာပထေ၊
ပဒုမံ တတ္ထ ဇာယေထ, သုစိဂန္ဓံ မနောရမ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၅၈)၊
‘‘နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဣဒံ မာတုကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ရူပကာယဿ နိဗ္ဗတ္တနသာမညတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, န ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိမတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အာဟာရဿ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယတာဝစနံ, ဥဒရပဋလဿ ပစ္ဆတော ကရဏာဒိဝစနံ, ဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိက္ကူလတာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဧဝမဝဋ္ဌိတေ ယဒေကစ္စေဟိ ပိဋ္ဌိတော, ပုရတော စ ကရဏံ ကိံ သိယာ ပဋိသန္ဓိကာလေတိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ အပါဟတံ ဟောတိ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဗီဇံ ဝိယ အင်္ကုရဿ အဝိဇ္ဇာဒယော ရူပကာယဿ အသာဓာရဏကာရဏတာယ ဟေတူတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ပန အင်္ကုရဿ ပထဝီသလိလပါရိသိအာဒယော ဝိယ အာဟာရော သာဓာရဏကာရဏတာယ ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။
ပဉ္စ ဓမ္မာ ဟေတုပစ္စယာတိ အဝိဇ္ဇာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ယထာရဟံ ဟေတု စ ပစ္စယော စာတိ အတ္ထော။ ဘဝေသု ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနပတ္ထနာ ဒဠှဂ္ဂါဟဘာဝေန သင်္ခါရဘဝါနံ ဟေတုဘူတာ ဇနကသဟာယတာယ ဘဝနိကန္တိ တံသဟဇာတအာသန္နကာရဏတ္တာ အဘိသင်္ခါရိကာ, အပဿယဘူတာ စာတိ ‘‘မာတာ ဝိယ ဒါရကဿ ဥပနိဿယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ပိတု ဇနိတသုက္ကေ ပုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တီတိ ပိတာ ဇနကော, ဧဝံ ကမ္မံ သတ္တဿ ဥပ္ပါဒကတ္တာ ဇနကံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဓာတိ ဇာတဿ ဒါရကဿ ပေါသနဝသေန သန္ဓာရိကာ, ဧဝံ အာဟာရော ဥပ္ပန္နဿ ကာယဿာတိ သန္ဓာရကော ဝုတ္တော။
ကာမဉ္စေတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော နာမကာယဿာပိ ပစ္စယော, ပကာရန္တရေန ပန တဿ ပါကဋံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စက္ခုဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန စက္ခုဝိညာဏဿ အာဝဇ္ဇနာဒိအဇ္ဈတ္တံ သဗ္ဗံ ပစ္စယဇာတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ရူပေ စာတိ ပန စ-သဒ္ဒေန ယထာ ဗဟုလံ ဗာဟိရရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော, ဧဝံ အညမ္ပိ ဗာဟိရံ ပစ္စယဇာတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိစ္စာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၃။) [သျ]ပစ္စယဘူတံ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ တေန စက္ခုဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန, ရူပဿ အာရမ္မဏပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတဝသေန, ဣတရေသဉ္စ သင်္ဂဟိတာနံ အနန္တရာဒိသဟဇာတာဒိဝသေန ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝစနဘေဒေ ပန ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စ ဖဿာဒီနံ ဝိယ သဟပစ္စယေဟိ သောတဝိညာဏာဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒိပါဌဿ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇) ဝိယ ‘‘သောတဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိပါဌဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝံ သမ္မသနုပဂံ သဗ္ဗံ နာမံ သဟပစ္စယေန သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နာမကာယဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကရောတီ’’တိ။
ပဝတ္တိံ ဒိသွာတိ ဧတရဟိ ပဝတ္တိံ ဒိသွာ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ သပ္ပစ္စယတာမတ္တမေဝ ပစ္စာမဋ္ဌံ, အထ ခေါ ယာဒိသေဟိ ပစ္စယေဟိ ဧတရဟိ ပဝတ္တတိ, တာဒိသေဟိ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယေဟေဝ အတီတေပိ ပဝတ္တိတ္ထာတိ ပစ္စယသဒိသတာပိ ပစ္စာမဋ္ဌာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၀။ ပုဗ္ဗန္တန္တိ အတီတံ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓကောဋ္ဌာသံ။ အာရဗ္ဘာတိ ဥဒ္ဒိဿ။ အဟောသိံ နု ခေါ, န နု ခေါ အဟောသိန္တိ သဿတာကာရံ, အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာကာရဉ္စ နိဿာယ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ, အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ ကိံ နု ခေါ အဟောသိန္တိ ဇာတိလိင်္ဂူပပတ္တိယော နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယော နု ခေါ အဟောသိံ, ဗြာဟ္မဏာဒီသု ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဒေဝါဒီသု အညတရော နု ခေါ’’တိ ကင်္ခတိ။ ကထံ နု ခေါတိ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ‘‘ဒီဃော နု ခေါ အဟောသိံ, ရဿဩဒါတကာဠပမာဏိကအပ္ပမာဏိကာဒီနမ္ပိ အညတရော’’တိ ကင်္ခတိ။ ဣဿရနိမ္မာနာဒိံ နိဿာယ ‘‘ကေန နု ခေါ ပကာရေန အဟောသိ’’န္တိ နိဗ္ဗတ္တာကာရတော ကင်္ခတီတိ စ ဝဒန္တိ။ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိန္တိ ဇာတိအာဒိံ နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယော ဟုတွာ နု ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ…ပေ… ဒေဝေါ ဟုတွာ နု ခေါ မနုဿော အဟောသိ’’န္တိ အတ္တနော အပရာပရုပ္ပတ္တိံ ကင်္ခတိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ စ အဒ္ဓါနန္တိ ကာလာဓိဝစနံ။ ဘဝိဿာမိ နု ခေါတိ သဿတာကာရံ, ဥစ္ဆေဒါကာရဉ္စ နိဿာယ အနာဂတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ, အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတရဟိ ဝါ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါနန္တိ ဣဒါနိ ဝါ ပဋိသန္ဓိမာဒိံ ကတွာ စုတိပရိယန္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝတ္တမာနကာလံ။ အဇ္ဈတ္တံ ကထံကထီ ဟောတီတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု ဝိစိကိစ္ဆာ ဟောတိ။ အဟံ နု ခေါသ္မီတိ အတ္တနော အတ္ထိဘာဝံ ကင်္ခတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၄။) [သျ]အယုတ္တံ ပနေတန္တိ။ ယုတ္တံ အယုတ္တန္တိ ကာ ဧတ္ထ စိန္တာ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနော။ နော နု ခေါသ္မီတိ အတ္တနော နတ္ထိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ကိံ နု ခေါသ္မီတိ ခတ္တိယောဝ သမာနော အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ကထံ နု ခေါသ္မိန္တိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကေဝလဉှေတ္ထ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ ဇီဝေါ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ ဒီဃာဒိဘာဝံ ကင်္ခန္တော ‘‘ကထံ နု ခေါသ္မိ’’န္တိ ကင်္ခတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ပန အတ္တနော သရီရသဏ္ဌာနံ အဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။ ကုတော အာဂတော, သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီတိ အတ္တဘာဝဿ အာဂတိဂတိဋ္ဌာနံ ကင်္ခတိ။ သာ သဗ္ဗာပိ ပဟီယတီတိ သာ ယထာဝုတ္တာ သောဠသဝိဓာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီယတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၁။ ကုသလာဒိဘေဒတော သဗ္ဗပ္ပကာရဿာပိ နာမဿ သာဓာရဏော ပစ္စယောတိ, တတော ပဝတ္တိတော မနသိကာရာဒိကော ကုသလာဒိဘေဒတော သဗ္ဗပ္ပကာရဿာပိ နာမဿ အသာဓာရဏော ပစ္စယောတိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုသလာဒိဘေဒတောတိ ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယဘေဒတော။ တဿာပိ သောမနဿသဟဂတာဒိအညတရဘေဒဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရဿာပိ။ ယံ ဧကန္တတော ဆဒွါရိကံ, တမ္ပိ ဆဒွါရဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ ယထာ ဆဋ္ဌာရမ္မဏံ ဆဠာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေနာတိပိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရဿာပီ’’တိ။ တတောတိ စက္ခုရူပါဒိတော။ မနသိကာရာဒိကောတိ ယောနိသောမနသိကာရအယောနိသောမနသိကာရာဒိကော, ကမ္မဘဝင်္ဂါဒိကော စ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဒွါရစ္ဆက္ကယောနိသောမနသိကာရာဒိဝသေန နာမဿေဝ သာဓာရဏော, အသာဓာရဏော စ ပစ္စယော ဝုတ္တော, တံ ပန အဝိသေသဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝိသေသတော ပန ကမ္မံ ဝိပါကနာမဿ, ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပါနဉ္စ စိတ္တံ စေတသိကနာမဿ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနဉ္စ သာဓာရဏော ပစ္စယော, ယထာဝုတ္တဿေဝ စ နာမဿ, ရူပဿ စ တဒညနာမရူပါပေက္ခာယ အသာဓာရဏော ပစ္စယော။ တထာ သဘာဂေါ, ဥတုသဘာဂေါ စ အာဟာရော တံသမုဋ္ဌာနရူပါနံ သာဓာရဏော ပစ္စယော, တဒညာပေက္ခာယ အသာဓာရဏောတိ ရူပဿာပိ သာဓာရဏော, အသာဓာရဏော စ ပစ္စယော ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော နာမ အနဓိဂတာရဟတ္တေန ကာတဗ္ဗောတိ တဒပေက္ခာယ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒိကော ကုသလဿေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သပ္ပုရိသူပနိဿယဿ, စတုန္နမ္ပိ ဝါ သမ္ပတ္တိစက္ကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိပရီတော အကုသလဿာတိ ဝစနတော ယထာ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဝိပရီတော
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၅။) [သျ]အကုသလဿေဝ ပစ္စယော, တထာ ယောနိသောမနသိကာရာဒိ ကုသလဿေဝ ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယဿ ဝါ ကုသလံ သမ္ဘဝတိ, အကုသလံ သမ္ဘဝတိ, ကုသလာကုသလာနိ ဝါ, တဿာတိ အတ္ထသိဒ္ဓမေတံ။ ကမ္မာဒိကောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယ ဂတိကာလာဒယောပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘဝင်္ဂါဒိကောတိ ဘဝင်္ဂသန္တီရဏပရိတ္တကိရိယာရဟတ္တာဒိကော။ တတ္ထ ဘဝင်္ဂံ ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရာဝဇ္ဇနကိရိယာနံ, သန္တီရဏံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ, ပရိတ္တကိရိယာ ယထာရဟံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတကိရိယာနံ, အရဟတ္တံ အာဝဇ္ဇနဝဇ္ဇာနံ သဗ္ဗကိရိယာနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကမ္မန္တိ စေတနာဝ အဓိပ္ပေတာ, သာ စ ခေါ ကုသလာကုသလာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကုသလာကုသလစေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ, ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၇)။ န စိတ္တံ ဝိယ သသမ္ပယုတ္တာ။ စိတ္တဉှေတ္ထ သသမ္ပယုတ္တံ အဓိပ္ပေတံ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ, တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁)။ တတ္ထာတိ တေသု ကမ္မာဒီသု ရူပဇနကပစ္စယေသု။ အတီတတော ဧဝ ကမ္မတော ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဝတ္တမာနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မံ အတီတမေဝ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿ ရူပဿ ပစ္စယော’’တိ။ ယဒိ ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နတော ကမ္မတော ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ ဖလေန ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ, န စ တံ ဒိဋ္ဌမိစ္ဆိတံ ဝါ။ န ဟိ လောကေ ကုဒါစနံ ကရိယမာနမေဝ ကမ္မံ ဖလံ ဒေန္တံ ဒိဋ္ဌံ, တထာရူပေါ ဝါ အာဂမော အတ္ထီတိ။ နနု စ ဣဒမပိ န ဒိဋ္ဌံ, ယံ ဝိနဋ္ဌတော ဟေတုတော ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, မတော ဝါ ကုက္ကုဋော ဝဿန္တောတိ? သစ္စမဒိဋ္ဌံ ရူပဓမ္မာနံ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေ, ဣဒံ ပန အရူပံ ပဗန္ဓောပိ အတ္ထီတိ ဥပမာ န သံသန္ဒတိ။ ကမ္မတော ဟိ အတီတတော ဧဝ ကမ္မဿ ကတတ္တာ, ဥပစိတတ္တာ စ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကာမာဝစရဿ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ ဝိပါကံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁)။ ယသ္မာ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘတော ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဧဝ စိတ္တဿ ဗလဝတာ, တသ္မာ တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ရူပံ ဇနေတီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ။ ရူပဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ပန ရူပဿ ဌိတိက္ခဏေ ဗလဝတာ ပစ္ဆာဇာတာဒိပစ္စယလာဘတော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတုအာဟာရာ…ပေ… ဟောန္တီ’’တိ, ဗာဟိရံ ဥတုံ, အာဟာရဉ္စ ပစ္စယံ လဘိတွာ အတ္တနော ဌိတိက္ခဏေ ဥတုအာဟာရာ ရူပံ ဇနေန္တီတိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၆။) [သျ]ဧဝန္တိ ‘‘သာဓာရဏာသာဓာရဏဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၂။ သင်္ခါရာနန္တိ သင်္ခတသင်္ခါရာနံ။ ဘင်္ဂန္တိ မရဏံ။ ဇရာမရဏံ နာမ ဇာတိယာ သတီတိအာဒိ ဖလဒဿနာနုပုဗ္ဗိယာ ဟေတုဒဿနက္ကမေန နာမရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော သုကရောတိ ကတွာ ဒဿိတော။ တတ္ထ ဘဝေ သတီတိ ကမ္မဘဝေ သတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၃။ ပုဗ္ဗေ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတအနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝသေနာတိ ပရိယောသာနတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမနယေန အာဒိပါပနဝသေန ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတအနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝသေန။ ‘‘အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄) ဟိ ပဋိလောမဝသေန ဒဿိတေ ပစ္စယာကာရေ ‘‘ယဿ အဘာဝါ ယဿ အဘာဝေါ, သော တဿ ပစ္စယော’’တိ ဗျတိရေကတော, အနွယတော စ နာမရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော သုကရောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၄။ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟောတိအာဒိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကမ္မသဟာယတ္တာ ကိလေသဝဋ္ဋံ ကမ္မဝဋ္ဋေ ပက္ခိတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋဝသေနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၅။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ, တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝတော အနန္တရံ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ။ အပရာပရိယာယေတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မာနန္တရာနာဂတတော အညသ္မိံ အတ္တဘာဝပရိယာယေ အတ္တဘာဝပရိဝတ္တေ။ အဟောသိကမ္မန္တိ အဟောသိ ဧဝ ကမ္မံ, န တဿ ဝိပါကော အဟောသိ, ‘‘အတ္ထိ, ဘဝိဿတိ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတာယ, ပစ္စယဝိသေသေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသတာယ စ ဗလဝဘာဝံ ပတ္တာ တာဒိသဿ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ ဝသေန သာတိသယာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ ပဌမဇဝနစေတနာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဖလဒါယိနီ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ နာမ။ သာ ဟိ ဝုတ္တာကာရေန ဗလဝတိ ဇဝနသန္တာနေ ဂုဏဝိသေသယုတ္တေသု ဥပကာရာပကာရဝသပ္ပဝတ္တိယာ, အာသေဝနာလာဘေန အပ္ပဝိပါကတာယ စ ပဌမဇဝနစေတနာ ဣတရဒွယံ ဝိယ ပဝတ္တသန္တာနုပရမာပေက္ခံ, ဩကာသလာဘာပေက္ခဉ္စ ကမ္မံ န ဟောတီတိ ဣဓေဝ ပုပ္ဖမတ္တံ ဝိယ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တံ ဖလံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တန္တိ ကမ္မဿ ဝိပါကဒါနံ နာမ ဥပဓိပယောဂါဒိပစ္စယန္တရသမဝါယေနေဝ ဟောတီတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၇။) [သျ]တဒဘာဝတော တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒါတုံ အသက္ကောန္တံ။ အတ္ထသာဓိကာတိ ဒါနာဒိပါဏာတိပါတာဒိအတ္ထဿ နိပ္ဖါဒိကာ။ ကာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇဝနစေတနာ’’တိ။ သာ ဟိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဝုတ္တနယေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသာ, ပုရိမဇဝနစေတနာဟိ လဒ္ဓါသေဝနာ စ သမာနာ အနန္တရတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါယိနီ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ ‘‘သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ’’တိ ဣမိနာ အသတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယံ အဟောသိကမ္မပက္ခေ တိဋ္ဌတိ ဝိပစ္စနောကာသဿ အဘာဝတောတိ ဒီပေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၆။ ယံ ဂရုကန္တိ ယံ အကုသလံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, ကုသလံ မဟာနုဘာဝံ ကမ္မံ။ ယံ ဗဟုလန္တိ ယံ ဗဟုလံ အဘိဏှသော ကတံ သမာသေဝိတံ။ မရဏကာလေ အနုဿရိတန္တိ ပရိဗျတ္တဘာဝေန မရဏဿ အာသန္နကာလေ အနုဿရိတံ။ အာသန္နကာလေ ကတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လဒ္ဓါသေဝန’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ယံ ဗဟုလ္လ’န္တိ ဝုတ္တကမ္မတော ဝိသေသေတိ။ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ နိဝတ္တေတိ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနာနုဇာနနတော။ ပဋိသန္ဓိဇနကဝသေန ဟိ ဂရုကာဒိကမ္မစတုက္ကံ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ဂရုကံ သဗ္ဗပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ ဟိ တံ ဂရုကန္တိ ဝုတ္တံ။ ဂရုကေ အသတိ ဗဟုလီကတံ, တသ္မိံ အသတိ အာသန္နံ, တသ္မိမ္ပိ အသတိ ‘‘ကဋတ္တာ ဝါ ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုရိမဇာတီသု ကတကမ္မံ ဝိပစ္စတိ။ ဗဟုလာသန္နပုဗ္ဗကတေသု စ ဗလာဗလံ ဝါ ဇာနိတဗ္ဗံ, ပါပတော ပါပန္တရံ, ကလျာဏဉ္စ, ကလျာဏတော စ ကလျာဏန္တရံ, ပါပဉ္စ, ဗဟုလီကတတော စ မဟတော စ ပုဗ္ဗကတာဒိ, အပ္ပဉ္စ။ ဗဟုလာနုဿရဏေန ဝိပ္ပဋိသာရာဒိဇနနတော ပဋိပက္ခဿ အပရိပုဏ္ဏတာယ အာရဒ္ဓဝိပါကဿ ကမ္မဿ, ကမ္မသေသဿ ဝါ အပရာပရိယာယေ ဝေဒနီယဿ အပရိက္ခီဏတာယ သန္တတိယာ ပရိဏာမဝိသေသတောတိ တေဟိ တေဟိ ကာရဏေဟိ အာဟိတဗလံ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ မဟာနာရဒကဿပဇာတကေ ဝိဒေဟရညော သေနာပတိ အလာတော, ဗီဇကော ဒါသော, ရာဇကညာ ရုစာ စ ဧတ္ထ နိဒဿနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –
‘‘တတြာနန္ဒ, ယွာယံ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ပါဏာတိပါတီ…ပေ… မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ, ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၈။) [သျ]ဒုက္ခဝေဒနီယံ, မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ, တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ယဉ္စ ခေါ သော ဣဓ ပါဏာတိပါတီ ဟောတိ…ပေ… မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, တဿ ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ ဥပပဇ္ဇ ဝါ အပရေ ဝါ ပရိယာယေ။
‘‘တတြာနန္ဒ, ယွာယံ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ပါဏာတိပါတီ…ပေ… မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ကလျာဏကမ္မံ သုခဝေဒနီယံ, ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ကလျာဏကမ္မံ သုခဝေဒနီယံ, မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ, တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ယဉ္စ ခေါ သော ဣဓ ပါဏာတိပါတီ ဟောတိ…ပေ… မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, တဿ ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ ဥပပဇ္ဇ ဝါ အပရေ ဝါ ပရိယာယေ။
‘‘တတြာနန္ဒ, ယွာယံ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ကလျာဏကမ္မံ သုခဝေဒနီယံ, ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ကလျာဏကမ္မံ သုခဝေဒနီယံ, မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ, တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ယဉ္စ ခေါ သော ဣဓ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, တဿ ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ ဥပပဇ္ဇ ဝါ အပရေ ဝါ ပရိယာယေ။
‘‘တတြာနန္ဒ, ယွာယံ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ…ပေ… နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ, ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ, မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ, တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ …ပေ… နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ။ ယဉ္စ ခေါ သော ဣဓ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ…ပေ…
(မဟာဋီ၊၂၊၃၇၉။) [သျ]သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, တဿ ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ ဥပပဇ္ဇ ဝါ အပရေ ဝါ ပရိယာယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၃)။
ကိံ ဗဟုနာ ယံ တံ တထာဂတဿ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏံ, တဿေဝါယံ ဝိသယော, ယဒိဒံ တဿ တဿ ကမ္မဿ တေန တေန ကာရဏေန ပုဗ္ဗာပရဝိပါကတာ သာမတ္ထိယံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၇။ ပဋိသန္ဓိဒါနာဒိဝသေန ဝိပါကသန္တာနဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ဇနကံ။ တေနာဟ ‘‘တံ ပဋိသန္ဓိယမ္ပိ ပဝတ္တေပိ ရူပါရူပဝိပါကက္ခန္ဓေ ဇနေတီ’’တိ။ သုခဒုက္ခသန္တာနဿ, နာမရူပပ္ပဗန္ဓဿ ဝါ စိရတရပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။ တေနာဟ ‘‘သုခဒုက္ခံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ, အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ ဥပပီဠကံ သုခဒုက္ခပ္ပဗန္ဓေ ပဝတ္တမာနေ သဏိကံ သဏိကံ တံ ဟာပေတိ။ တေနာဟ ‘‘သုခဒုက္ခံ ပီဠေတိ ဗာဓတိ, အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီ’’တိ။ ဃာတေတွာတိ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ကမ္မဿ ဥပစ္ဆိန္ဒနံ နာမ တဿ ဝိပါကပဋိဗာဟနမေဝါတိ အာဟ ‘‘တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။ တဉ္စ အတ္တနော ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီ’’တိ။ ဝိပစ္စနာယ ကတောကာသံ ကမ္မံ ဝိပက္ကမေဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန ကမ္မေန ကတေ ဩကာသေ တံ ဝိပါကံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဥပပီဠကံ အညဿ ဝိပါကံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ, န သယံ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒေတိ။ ဥပဃာတကံ ပန ဒုဗ္ဗလံ ကမ္မံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဗဝှါဗာဓတာဒိပစ္စယူပနိပါတေန ဝိပါကဿ ဝိဗာဓကံ ဥပပီဠကံ, တထာ ဝိပါကဿေဝ ဥပစ္ဆေဒကံ ဥပဃာတကံ။ ကမ္မံ ဥပဃာတေတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသကရဏေန ဝိပစ္စနေ သတိ ဇနကမေဝ သိယာ, ဇနကာဒိဘာဝေါ နာမ ဝိပါကံ ပတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, န ကမ္မံ ပတီတိ ဝိပါကဿေဝ ဥပဃာတကတာ ယုတ္တာ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
ကမ္မန္တရန္တိ ကမ္မဝိသေသော ကမ္မာနံ ဗလာဗလဘေဒေါ။ ဝိပါကန္တရန္တိ ဝိပါကဝိသေသော, တဿ ဟီနပဏီတတာဒိဘေဒေါ။ အပရော နယော – ယသ္မိံ ကမ္မေ ကတေ ပဋိသန္ဓိယံ, ပဝတ္တေ စ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ, တံ ဇနကံ။ ယသ္မိံ ပန ကတေ အညေန ဇနိတဿ ဣဋ္ဌဿ ဝါ အနိဋ္ဌဿ ဝါ ဖလဿ ဝိဗာဓကဝိစ္ဆေဒကပစ္စယာနုပ္ပတ္တိယာ, ဥပဗြူဟနပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ စ ဇနကာနုဘာဝါနုရူပံ ပရိပေါသစိရတရပ္ပဗန္ဓာ ဟောန္တိ, တံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၀။) [သျ]ဇနကေန နိဗ္ဗတ္တိတံ ကုသလဖလံ ဝါ အကုသလဖလံ ဝါ ယေန ပစ္စနီကဘူတေန ရောဂဓာတုသမတာဒိနိမိတ္တတာယ ဗာဓီယတိ, တံ ဥပပီဠကံ။ ယေန ပန ကမ္မုနာ ဇနကသာမတ္ထိယဝသေန စိရတရပ္ပဗန္ဓာရဟမ္ပိ သမာနံ ဖလံ ဝိစ္ဆေဒကပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ ဥပဟညတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ, တံ ဥပဃာတကံ။ တတ္ထ ကေစိ ဒုတိယဿ ကုသလဘာဝံ ဣတ္ထန္နာမဂတဿ အပ္ပါဗာဓဒီဃာယုကတာသံဝတ္တနဝသေန, ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ အကုသလဘာဝံ ဗဝှါဗာဓအပ္ပါယုကတာသံဝတ္တနဝသေန ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ, ပန နာဂါဒီနံ, ဣတော အနုပဒိန္နေန ယာပနကပေတာနဉ္စ နရကာဒီသု အကုသလဝိပါကုပတ္ထမ္ဘနုပပီဠနုပဃာတကာနိ န န သန္တီတိ စတုန္နမ္ပိ အကုသလာကုသလဘာဝေါ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကတာယ အသာဓာရဏဿေဝ ဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝတော ကမ္မန္တရာဒိ ‘‘အသာဓာရဏံ သာဝကေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကဒေသတော ဇာနိတဗ္ဗံ အနဝသေသတော ဇာနိတုံ န သက္ကာ အဝိသယတ္တာ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာနနေ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော န ပရိပူရတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၈။ ယထာဝုတ္တံ ကမ္မံ ဝတ္တမာနဝိပါကပ္ပဗန္ဓနိမိတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ကမ္မေကဒေသတာယ ‘‘ဒွါဒသဝိဓံ ကမ္မံ ကမ္မဝဋ္ဋေ ပက္ခိပိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိလေသဝဋ္ဋမ္ပိ ကမ္မသဟာယတာယ ကမ္မဝဋ္ဋပက္ခိကမေဝ ကတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋဝသေနာ’’တိ။ ယာဒိသတော ပစ္စယတော ပစ္စုပ္ပန္နေ အဒ္ဓါနေ နာမရူပဿ ပဝတ္တိ, တာဒိသတော ဧဝ ဣတရသ္မိမ္ပိ အဒ္ဓဒွယေတိ ယထာ အတီတာနာဂတေ နယံ နေတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနာဂတေပိ ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋဝသေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ဧဝ-သဒ္ဒံ ‘‘ဧတရဟိ အတီတေပီ’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ အဒ္ဓတ္တယေပိ ကိရိယာကိရိယဖလမတ္တတာဒဿနပရတ္တာ စောဒနာယ။ ဣတိ ကမ္မဉ္စေဝါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ အပရာပရံ ဝဋ္ဋနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ။ တထာ ပဝတ္တနံ ပဝတ္တံ။ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓတီတိ သန္တတိ, ပဗန္ဓော။ ကရဏဋ္ဌေန, ပစ္စယေဟိ ကရီယတီတိ ဝါ ကိရိယာ။
ကမ္မာတိ ကမ္မတော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ, ကမ္မံ သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ ကမ္မသမ္ဘဝေါ, ဝိပါကော။
ကာရဏသာမဂ္ဂိယံ ဒါနာဒီဟိ သာဓိတကိရိယာယ ဝတ္တမာနာယ ကာရဏမတ္တေ ကတ္တုဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘နေဝ ကာရဏတော ဥဒ္ဓံ ကာရကံ ပဿတီ’’တိ။ ကရောတီတိ ဟိ ကာရကံ။ ဝိပါကပဋိသံဝေဒကံ န ပဿတီတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၁။) [သျ]သမ္ဗန္ဓော။ ကာမံ ဗာလာပိ ‘‘ကာရကော ပဋိသံဝေဒကော’’တိ ဝဒန္တာ အတ္ထတော ပညတ္တိမတ္တမေဝ ဝဒန္တိ, တေ ပန ဝိပရီတာဘိနိဝေသဝသေနာပိ ဝဒန္တီတိ တံ အပ္ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘သမညာမတ္တေန ပဏ္ဍိတာ ဝေါဟရန္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၈၉။ ဧဝေတန္တိ ဧဝံဝိဓံ ဧတံ ဒဿနံ, သမ္မဒဿနံ, အဝိပရီတဒဿနန္တိ အတ္ထော။ ဗီဇရုက္ခာဒိကာနံဝါတိ ယထာ ဗီဇတော ရုက္ခော, ရုက္ခတော ပုန ဗီဇန္တိ အနာဒိကာလိကတ္တာ ဗီဇရုက္ခသန္တာနဿ ပုဗ္ဗကောဋိ နတ္ထိ, ဧဝံ ကမ္မပစ္စယာ ဝိပါကော, ဝိပါကပစ္စယာ ကမ္မန္တိ အနာဒိကာလိကတ္တာ ကမ္မဝိပါကသန္တာနဿ ပုဗ္ဗကောဋိ န ပညာယတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍံ, အဏ္ဍတော ကုက္ကုဋီ, ပုနပိ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍ’’န္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာဂတေပိ သံသာရေတိ ယထာ အတီတေ, ဧဝံ အနာဂတေပိ အဒ္ဓါနေ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄, ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇, ၉၉၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈) ဝုတ္တေ သံသာရေ သတိ ကမ္မဝိပါကာနံ အပ္ပဝတ္တံ န ဒိဿတိ, ကမ္မဝိပါကာနံ အပ္ပဝတ္တိ န ဒိဿတိ, ပဝတ္တတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။
ဧတမတ္ထန္တိ ‘‘ကမ္မဿ ကာရကော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၈၉) ဝုတ္တမတ္ထံ။ အသယံဝသီတိ န သယံဝသိနော, မိစ္ဆာဘိနိဝေသပရဝသာတိ အတ္ထော။ အညမညဝိရောဓိတာတိ ဣတရီတရဝိရောဓိတာ, ဒိဋ္ဌိယော, ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ အညမညေန ဝိရောဓိတာ ဝိရုဒ္ဓါ။
ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတာယ ဂမ္ဘီရံ။ တထာ နိပုဏံ။ သတ္တသုညတာယ, အညမညသဘာဝသုညတာယ စ သုညံ။ ပစ္စယန္တိ နာမရူပဿ ပစ္စယံ, တပ္ပစ္စယပဋိဝေဓေနေဝ စ သဗ္ဗံ ပဋိဝိဒ္ဓံ ဟောတီတိ။ ကမ္မံ နတ္ထိ ဝိပါကမှီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
ပစ္စယသုညံ ဖလန္တိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ န သူရိယေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ သူရိယာဒီနံ။ သောတိ အဂ္ဂိ။ သမ္ဘာရေဟီတိ အာတပါဒီဟိ ကာရဏေဟိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၂။) [သျ]ယဒိ စ ဟေတု စ ဖလဉ္စ အညမညရဟိတံ, ကထံ ဟေတုတော ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဉ္စ ခေါ ဥပါဒါယာ’’တိ။ န ကေဝလံ ကမ္မဖလမေဝ သုညံ ကတ္တုရဟိတံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဓမ္မဇာတံ ကာရကရဟိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟေတ္ထ ဒေဝေါ’’တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ ဟေတုသမ္ဘာရပစ္စယာတိ ဟေတုသမူဟနိမိတ္တံ, ဟေတုပစ္စယနိမိတ္တံ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၀။ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋဝသေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ ကတတ္တာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တနယေန ပန သပ္ပစ္စယနာမရူပဿ ဒဿနေန တီသု အဒ္ဓါသု ပဟီနဝိစိကိစ္ဆဿ အဒ္ဓတ္တယပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဘဝေသု စ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိဒိတာ ဟောန္တိ, န အနုပဒဓမ္မဝသေန တထာပရိဂ္ဂဟဿ အကတတ္တာ။ သာဿ ဟောတိ ဉာတပရိညာတိ ယာယ နာမရူပပရိဂ္ဂဟံ, တဿ စ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကရောတိ, သာ အဿ ယောဂိနော ‘‘ဣဒံ နာမံ, ဧတ္တကံ နာမ’’န္တိအာဒိနာ, ‘‘တဿ အယံ ပစ္စယော, ဧတ္တကော ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ စ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဉာတဝတီ ပညာတိ ကတွာ ဉာတပရိညာ။
ဣဒါနိ ယေန ကာရဏေန အဒ္ဓတ္တယပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိဒိတာ ဟောန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဧဝံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဓမ္မာနံ ဘဝန္တရသင်္ကမော နာမ န ကဒါစိပိ အတ္ထိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈနတောတိ ဒဿေတိ။ သဇ္ဈာယ မန္တောဒကပါန မုခမဏ္ဍန ပဒီပသီခူပမာဟိ တမေဝ ဓမ္မာနံ သင်္ကမာဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အပိစ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။
မနောဓာတုအနန္တရန္တိ ကိရိယမနောဓာတုယာ အနန္တရံ လဗ္ဘမာနံ စက္ခုဝိညာဏံ။ န စေဝ အာဂတန္တိ ကိရိယမနောဓာတုတော န စေဝ အာဂတံ ကိရိယမနောဓာတုယံ စက္ခုဝိညာဏဿ အဘာဝတော။ နာပိ န နိဗ္ဗတ္တံ အနန္တရန္တိ ကိရိယမနောဓာတုတော အနာဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိလာဘေန တတော အနန္တရံ နာပိ န နိဗ္ဗတ္တံ, နိဗ္ဗတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယထာယံ ပဝတ္တိယံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ, တထေဝ ပဋိသန္ဓိမှိ ဝတ္တတေ စိတ္တသန္တတိ, စုတိစိတ္တတော အနာဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ တတော အနန္တရံ နာပိ န နိဗ္ဗတ္တတိ, ပစ္စယသာမဂ္ဂိဝသေန နိဗ္ဗတ္တတေဝါတိ အတ္ထော။ သန္တတိဂဟဏေန စေတ္ထ ကုတောစိ အာဂမာဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ဟေတုဖလဘာဝေန ဟိ သမ္ဗန္ဓတာတိ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ သန္တတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမံ ဘိဇ္ဇတေ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ပုရိမန္တိ စုတိစိတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၃။) [သျ]ဘိဇ္ဇတေတိ နိရုဇ္ဈတိ။ ပစ္ဆိမန္တိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ။ တတောတိ စုတိစိတ္တတော အနန္တရမေဝ ဇာယတိ။ ယတ္ထ ဟိ စုတိစိတ္တတော ဒူရေပိ ကာလန္တရေပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ အနန္တရမေဝ ဇာယတီတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ တေသံ အန္တရိကာ နတ္ထိ တေသံ စုတိပဋိသန္ဓိစိတ္တာနံ ဗျဝဓာယကံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ။ ဝီစိ တေသံ န ဝိဇ္ဇတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဣတောတိ စုတိစိတ္တတော အနန္တရံ န စ ဂစ္ဆတိ ကိဉ္စိ စိတ္တံ။ တဉှိ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မံ တထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ပဋိသန္ဓိ စာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ အညမေဝ ယထာပစ္စယံ ဇာယတိ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ပုနပိ သင်္ကမာဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေန္တော သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ နိဂမေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၁။ နာမရူပဂ္ဂဟဏေန, တဿ စ ပစ္စယဓမ္မဂ္ဂဟဏေန အဂ္ဂဟိတဿ တေဘူမကဓမ္မဿ အဘာဝတော ‘‘ဝိဒိတသဗ္ဗဓမ္မဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န စေတ္ထ လောကုတ္တရဓမ္မာ အဓိဂတာ။ ထာမဂတံ ဟောတိ အနေကာကာရဝေါကာရပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝိဓိနော အနုဋ္ဌိတတ္တာ။ သုဋ္ဌုတရံ ပဟီယတိ တိယဒ္ဓဂတဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ။ သာ ဧဝါတိ သောဠသဝိဓာ ကင်္ခါ ဧဝ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ, ဓမ္မော, သံဃော, သိက္ခာ’’တိ စ ကင်္ခါယ ဂေါစရဘူတာ လောကိယာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ လောကုတ္တရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ပဝတ္တိတုံ သက္ကောန္တိ။ ပုဗ္ဗန္တောတိ အတီတာ ခန္ဓာယတနဓာတုယော။ အပရန္တောတိ အနာဂတာ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တောတိ တဒုဘယံ, အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ တဒုဘယဘာဂယုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒိဂ္ဂဟဏေန, ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဂ္ဂဟဏေန စ ဂဟိတော အဋ္ဌမော ကင်္ခါဝိသယော နာမရူပမတ္တံ, ဣဒပ္ပစ္စယတာဂ္ဂဟဏေန ပန တဿ ပစ္စယော ဂဟိတော, တသ္မာ သောဠသဝတ္ထုကာယ ကင်္ခါယ ပဟီနာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ကင်္ခါ အပ္ပတိဋ္ဌာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ကေဝလဉ္စ…ပေ… ပဟီယတိယေဝါ’’တိ။
ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ယထာ ဒိဋ္ဌိ သမုစ္ဆိဇ္ဇမာနာ ဝိစိကိစ္ဆာယ သဒ္ဓိံယေဝ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝိက္ခမ္ဘိယမာနာ ဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံယေဝ ဝိက္ခမ္ဘီယတီတိ အာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ’’တိ။ အတ္တာဘိနိဝေသူပနိဿယာ ဟိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) နယပ္ပဝတ္တာ သောဠသဝတ္ထုကာ ကင်္ခါ, သာ ဧဝ စ ပုဗ္ဗန္တာဒိဝတ္ထုကဘာဝေန ဝုတ္တာ။ အတ္တာဘိနိဝေသဝတ္ထုကာနိ စ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ, ဗုဒ္ဓါဒိဝတ္ထုကာ စ ကင်္ခါ တဒေကဋ္ဌာတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၄။) [သျ]ဓရီယန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟီတိ ဓမ္မာ, တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဖလန္တိ ဌိတိ, ဓမ္မာနံ ဌိတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ, ပစ္စယဓမ္မော။ အထ ဝါ ဓမ္မောတိ ကာရဏံ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈ အာဒယော) ဝိယ, ဓမ္မဿ ဌိတိ သဘာဝေါ, ဓမ္မတော စ အညော သဘာဝေါ နတ္ထီတိ ပစ္စယဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဓမ္မဋ္ဌိတိ, ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။ သင်္ခါရာနံ ယံ ယံ ဘူတံ အနိစ္စတာဒိ ယထာဘူတံ, တတ္ထ ဉာဏန္တိ ယထာဘူတဉာဏံ။ သမ္မာ ပဿတီတိ သမ္မာဒဿနံ။
အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယောတိ အဝိဇ္ဇာ ဟေတုအာဒိဝသေန သင်္ခါရာနံ ယထာရဟံ ပစ္စယော။ တတော ဧဝ သင်္ခါရာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ။ ဥဘောပေတေတိ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာပိ အာသဝါဒိဝသေန ပစ္စယသမ္ဘူတာဝ, တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာတိ ဥဘယေပိ ဧတေ ဓမ္မာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ ပစ္စယာနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ။ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။
နိမိတ္တန္တိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ, အတ္ထတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ တေ ဟိ ဃနသညာပဝတ္တိယာ ဝတ္ထုဘာဝတော နိမိတ္တံ, သဝိဂ္ဂဟဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ဝါ။ ယသ္မာ အနိစ္စတာ နာမ သင်္ခါရာနံ အဝိပရီတာကာရော။ တတ္ထ နိစ္စတာယ လေသဿာပိ အဘာဝတော အနိစ္စတော ပဿန္တော ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ တဉ္စ ဉာဏံ အဝိပရီတဂ္ဂဟဏတာယ သမ္မာဒဿနံ။ တံသမင်္ဂိနာ စ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝိယ အတီတာနာဂတေသုပိ နယံ နေန္တေန တေ သုပရိဝိဒိတာ ဟောန္တိ။
အနိစ္စတာ စ နာမ ဥပ္ပတ္တိမတော, ဥပ္ပါဒေါ စ ပစ္စယဝသေနာတိ အနိစ္စတာ သိဇ္ဈမာနာ သင်္ခါရာနံ သပ္ပစ္စယတံ သာဓေန္တီ ယထာဝုတ္တကင်္ခပ္ပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စတော…ပေ… ပဟီယတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ တဒနွယေနာတိ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ အနုဂမနေန။ ဧတ္ထာတိ ယထာဒိဋ္ဌေသု ဓမ္မေသု။ ဒုက္ခတော မနသိ ကရောန္တောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဝတ္တန္တိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပ္ပဝတ္တံ။ တဉှိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ ပဝတ္တိတတ္တာ သာတိသယံ ဒုက္ခဘာဝေန ဥပဋ္ဌာတိ။ ပဝတ္တန္တိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိဝသေန ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန စ သင်္ခါရပ္ပဝတ္တန္တိ အပရေ။ ‘‘နိမိတ္တံ, ပဝတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါသန္တာနသညိတေ သဗ္ဗသ္မိံ သပ္ပစ္စယေ နာမရူပေ ယာထာဝတော ပဝတ္တာ ဧကာဝ ပညာ ပရိယာယဝသေန ‘‘ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိပိ တတ္ထ ကင်္ခါဝိက္ခမ္ဘနေန ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏာ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ‘‘ရုက္ခော ပါဒပေါ တရူ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယဉ္စ ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိအာဒိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၅။) [သျ]ပရမတ္ထတော သာသနေ အဿာသော နာမ အရိယဖလံ, ပတိဋ္ဌာ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ, အယံ ပန အနဓိဂတမဂ္ဂဖလောပိ တဒဓိဂမုပါယပဋိပတ္တိယံ ဌိတတ္တာ လဒ္ဓဿာသော ဝိယ, လဒ္ဓပတိဋ္ဌော ဝိယ စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘လဒ္ဓဿာသော လဒ္ဓပတိဋ္ဌော’’တိ။ အပရိဟီနကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိကော ဝိပဿကော လောကိယာဟိ သီလသမာဓိပညာသမ္ပဒါဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော သုဂတိပရာယဏော စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိယတဂတိကော’’တိ။ တတော ဧဝ စူဠသောတာပန္နော နာမ ဟောတိ။ သောတာပန္နော ဟိ ခီဏာပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတောတိ။
အထ ဝါ လဒ္ဓဿာသော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိသမဓိဂမေန။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ဟိ ခန္ဓာဒိကေ သဘာဝသရသတော သလ္လက္ခေတွာ သာသနေ ဓမ္မုပသံဟိတပါမောဇ္ဇပ္ပဋိလာဘေန လဒ္ဓဿာသော ဟောတိ။ လဒ္ဓပတိဋ္ဌော ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသမဓိဂမေန။ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေန ဟိ ပရိမဒ္ဒိတဒိဋ္ဌိကဏ္ဋကော ဝိနိဒ္ဓတအဟေတုဝိသမဟေတုဝါဒေါ ယထာသကံ ပစ္စယေဟေဝ ဓမ္မမတ္တံ ဇာနိတွာ သာသနေ ပတိဋ္ဌိတသဒ္ဓေါ လဒ္ဓပတိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ။ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန ဒုက္ခသစ္စံ, ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန သမုဒယသစ္စံ, တဿေဝ အပရဘာဂေန အနိစ္စတော မနသိကာရာဒိဝိဓိနာ မဂ္ဂသစ္စဉ္စ အဘိညာယ ပဝတ္တိယာ ဒုက္ခဘာဝံ ဒိသွာ အပ္ပဝတ္တေ နိရောဓေ ဧကံသေနေဝ နိန္နဇ္ဈာသယတာယ လောကိယေနေဝ ဉာဏေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဓိဂတတ္တာ အပါယေသု အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော, သောတာပန္နဘူမိယံ ဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိယတဂတိကော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘စူဠသောတာပန္နော နာမ ဟောတီ’’တိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ မဟာနိသံသမေတံ ယထာဘူတဉာဏံ, တသ္မာ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိဉ္စေဝ ဒိဝါ စ။ သဗ္ဗသောတိ နိဗ္ဗတ္တကဟေတုအာဒိပရိဂ္ဂဏှနဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရေန။
ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဧကူနဝီသတိမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၆။) [သျ]၂၀။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သမ္မသနဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉၂။ ဧဝံ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏန္တိ အယံ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တာ ဝီထိပဋိပန္နာ ဝိပဿနာပညာ အရိယမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ, အယံ ဩဘာသာဒိဘေဒေါ ဒသဝိဓော ဥပက္ကိလေသော န မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ယာထာဝတော ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတံ ဉာဏံ။
အတီတာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေ ဓမ္မေ ကလာပတော သင်္ခိပိတွာ သမ္မသနံ ကလာပသမ္မသနံ, အယံ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ အဘိလာပေါ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၂။၁၁၃၊ ၃။၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၁) နယေန ဟိ ဓမ္မာနံ ဝိပဿနာ နယဝိပဿနာ, အယံ ကိရ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနံ အဘိလာပေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကလာပသမ္မသနသင်္ခါတာယ နယဝိပဿနာယာ’’တိ။ တာဝ-သဒ္ဒေါ ကမတ္ထော, တေန သမ္မသနပ္ပကာရာနံ ဗဟုဘေဒတံ ဒီပေတိ။ ဗဟုဘာဝတော ဟိ တေသံ ပဌမံ နယဝိပဿနာယ ယောဂါရမ္ဘံ အနုသာသတိ ‘‘နယဝိပဿနာယ တာဝ ယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ။ ကသ္မာတိ စောဒကဝစနံ။ တဿာယံ အဓိပ္ပါယော – ယဒိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ, အထ ကသ္မာ ‘‘နယဝိပဿနာယ အာဒိတော ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဣတရော တဿာယံ အဓိဂမူပါယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိပဿနာယ သတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပါဒေါ, ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေ သတိ ဩဘာသာဒိဥပက္ကိလေသသမ္ဘဝေါ, တတော မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနံ, တသ္မာ တဿ အာဒိတောဝ အာရမ္ဘဿ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီတိ ဝိပဿနာ ပဌမံ အာရဒ္ဓဗ္ဗာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ပဌမံ နယဝိပဿနာဝ ကသ္မာ အာရဒ္ဓဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယ စ ကလာပသမ္မသနံ အာဒီ’’တိ။ တဉှိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနဝသေန ပဝတ္တနတော အာဒိကမ္မိကဿ သုကရံ သမ္မသနန္တိ အာဒိဘူတံ။
တသ္မာတိ အာဒိဘူတတ္တာ။ အထ ဝါ တသ္မာတိ ယသ္မာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ…ပေ… ကလာပသမ္မသနံ အာဒိ, တသ္မာ။ ဧတန္တိ ကလာပသမ္မသနံ။ အပိစာတိအာဒိ ကလာပသမ္မသနဿေဝ ဝိပဿနာယ အာဒိဘာဝေ ဥပစယဟေတုဒဿနံ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏပရိယောသာနာ တီရဏပရိညာ,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၇။) [သျ]အသမ္ပတ္တေ ဧဝ စ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တီရဏပရိညာယ ဝတ္တမာနာယာ’’တိ။ ကလာပသမ္မသနေ တာဝ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ တဿေဝ ပဌမာရမ္ဘေ ကာရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ကလာပသမ္မသနံ နာမ ဧကဝိသုဒ္ဓိယမ္ပိ န အန္တောဂဓံ, ဧကစ္စေ စ တံ အနာမသိတွာဝ ဝိပဿနာစာရံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တံ သုတ္တန္တေသု ဧကဒေသေန, အနဝသေသတော စ ဒဿိတံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ အာဒိကမ္မိကာနံ မနသိကာရသုကရတာယ ဝိပဿနာယ အာဒိဘာဝေန ဌပိတံ။ ဝိပဿန္တဿ စ ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏသမ္ဘဝေါ, တသ္မာ ‘‘တံ သမ္ပာဒေတုကာမေနာ’’တိအာဒိနာ အယံ ဝိစာရော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၃။ တတြာတိ တသ္မိံ တီရဏပရိညာယ ဉာတပရိညာနန္တရဘာဝေ, တာသု ဝါ ပရိညာသု။ ဝိနိစ္ဆယောတိ သရူပတော, ကိစ္စတော, ဘူမိတော စ သန္နိဋ္ဌာနံ။ လောကုတ္တရာပိ ပုရိမသ္မိံ သစ္စဒွယေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ တိဝိဓာပိ ပရိညာ ကိစ္စဝသေန လဗ္ဘတီတိ ‘‘လောကိယပရိညာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ သဘာဝဓမ္မာနံ လက္ခဏသလ္လက္ခဏတော ဉေယျအဘိမုခါ ပညာ အဘိညာပညာ။ ဉာတဋ္ဌေတိ ဉာတဘာဝနိမိတ္တံ။ အဘိညေယျဿ ဇာနနဟေတု ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိညာပညာတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနပညာ။ တီရဏဋ္ဌေတိ သမ္မသနဘာဝဟေတု။ ပဟာနပညာတိ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဇဟနပညာ။ ဝေဒယိတာဒိလက္ခဏဝိဓုရတာယ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ပစ္စတ္တလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ တေသံယေဝ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ဂဟိတဓမ္မာနံယေဝ။ ယထာ ပထဝီဖဿာဒီနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိလက္ခဏာနိ တီသုပိ ခဏေသု သလ္လက္ခိတဗ္ဗာနိ ပဋိနိယတရူပတာယ သဘာဝသိဒ္ဓါနေဝ ဟုတွာ ဂယှန္တိ, န ဧဝမနိစ္စတာဒိလက္ခဏာနိ။ တာနိ ပန ဘင်္ဂုဒယဗ္ဗယပီဠာဝသဝတ္တနာကာရမုခေန ဂဟေတဗ္ဗတော သမာရောပိတရူပါနိ ဝိယ ဂယှန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ’’တိ။ လောကိယပရိညာနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝ ‘‘ပဟာနပရိညာ’’တိ ဝုတ္တာ။
သင်္ခါရပဋိစ္ဆေဒတောတိ နာမရူပဝဝတ္ထာနတော, ယာ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ခန္ဓာဒီနံ ဝိပဿနာယ ဘူမိဘာဝတော သဗ္ဗောပိ ခန္ဓာဒိဝိစာရော သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ နာမရူပပစ္စယပရိဂ္ဂဟပညာနံ တီရဏပဟာနာသမတ္ထတံ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၈။) [သျ]ဒဿေတိ။ တာသမ္ပိ ပန ‘‘နမနလက္ခဏံ နာမံ, ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပ’’န္တိ အရူပရူပါနံ သာဓာရဏာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကေနာကာရေန တီရဏပရိယာယော, ဒိဋ္ဌိကင်္ခါဝိက္ခမ္ဘနေန ပဟာနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ သိယာ တီရဏပဟာနေသုပိ အာဓိပစ္စန္တိ ဝဒန္တိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ပန ယထာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာဝ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒတာ, ဧဝံ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဧဝ တီရဏပဟာနကိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဟိ တိဿောပိ ပရိညာ ဝဝတ္ထိတာ ဟောန္တိ, အညထာ သင်္ကာရော သိယာ။ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ တတ္ထ ပညာယ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏသန္တီရဏတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတသ္မိံ…ပေ… အာဓိပစ္စ’’န္တိ။ ကာမံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏမ္ပိ ကဉ္စိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ, တဿ ပန အထာမဂတတ္တာ န သာတိသယံ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘင်္ဂါနုပဿနံ အာဒိံ ကတွာ ဥပရိ ပဟာနပရိညာယ ဘူမီ’’တိ။ အနိစ္စတော အနုပဿန္တောတိ အနိစ္စာကာရတော သင်္ခါရေ အနုပဿန္တော သမ္မသန္တော။ နိစ္စသညန္တိ ‘‘တေ နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာသညံ။ သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တောတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိသမ္ဘူတာယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ သင်္ခါရေ နိဗ္ဗိဇ္ဇနဝသေန ပဿန္တော။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ ဝိရဇ္ဇန္တောတိ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ဝိရဇ္ဇနဝသေန ယထာ သင်္ခါရေသု ရာဂေါ နုပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ အနုပဿန္တော။ တထာဘူတော ဟိ ရာဂံ ပဇဟတီတိ ဝုစ္စတိ။ နိရောဓေန္တောတိ နိရောဓာနုပဿနာယ ယထာ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, န အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ အနုပဿန္တော။ တထာဘူတော ဟိ သင်္ခါရာနံ သမုဒယံ ပဇဟတိ နာမ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနတော။ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တောတိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ ယထာ သင်္ခါရာ န ပုန အာဒိယန္တိ, ဧဝံ ဝေါဿဇ္ဇန္တော။ တေနာဟ ‘‘အာဒါနံ ပဇဟတီ’’တိ, နိစ္စာဒိဝသေန ဝါ ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အတ္ထော။ သာဓိတတ္တာတိ သမ္ပာဒိတတ္တာ။ ဣတရာတိ တီရဏပဟာနပရိညာ။ ဧဝံ ပရိညာ နိဒ္ဒိသိတွာ ပရိညာက္ကမဝသေနပိ ကင်္ခါဝိတရဏာနန္တရံ ‘‘ကလာပသမ္မသနေ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ ယွာယမတ္ထော ဝုတ္တော, တံ နိဂမဝသေန ပစ္စာဟရန္တော ‘‘တေန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ, တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၄။ တတြာတိ တသ္မိံ ကလာပသမ္မသနေ ဝိဘာဝေတဗ္ဗေ, တဿ ဝါ ကလာပသမ္မသနဿ အာဒိဘာဝေ။ အယံ ပါဠီတိ ဒဿိယမာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နေ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၈၉။) [သျ]ဓမ္မေ ဧကတော သင်္ဂဟေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိနိစ္ဆယေ သာဓေတဗ္ဗေ တံသာဓနီယာ ပညာ။ သမ္မသနေ အနိစ္စတာဒိဝသေန တီရဏေ ဉာဏန္တိ ပဝုစ္စတိ, သာ ကထံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝဝတ္ထာနေ သမ္မသနေတိ စ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ ဘုမ္မဝစနံ။ ယံ ကိဉ္စိ ရူပန္တိအာဒီနိ ပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတီတိအာဒီနိ ပန ယသ္မာ ပရတော ဝဏ္ဏိယိဿန္တိ, တသ္မာ တတ္ထေဝ နေသံ အတ္ထံ ဝိဘာဝယိဿာမ။
ပါဠိဝဝတ္ထာနံ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဧတ္ထ ဟိ အာဒိကမ္မိကာနံ ဝိပဿနာမနသိကာရသုခတ္ထံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမံ တာဝ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အတီတာဒိဝိဘာဂမုခေန ဂဟိတာ, တေ ပန ခန္ဓာ ယသ္မာ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မဝသေန ဝိဘာဂံ လဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ တဒနန္တရံ ဒွါရဆက္ကာဒိဝသေန ဒသ ဆက္ကာ ဂဟိတာ။ ယသ္မာ ပန လက္ခဏေသု အနတ္တလက္ခဏံ ဒုက္ခဝိဘာဂံ, တသ္မာ တဿ ဝိဘာဝနာယ ဆ ဓာတုယော ဂဟိတာ။ တတော ယေသု ကသိဏေသု ဣတော ဗာဟိရကာနံ အတ္တာဘိနိဝေသော, တာနိ ဣမေသံ ဈာနာနံ အာရမ္မဏဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တာနီတိ ဒဿနတ္ထံ ဒသ ကသိဏာနိ ဂဟိတာနိ။ တတော ဒုက္ခာနုပဿနာယ ပရိဝါရဘာဝေန ပဋိက္ကူလာကာရဝသေန ဒွတ္တိံသ ကောဋ္ဌာသာ ဂဟိတာ။ ပုဗ္ဗေ ခန္ဓဝသေန သင်္ခေပတော ဂဟိတာ ဓမ္မာ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန, ဝိတ္ထာရနယေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စ ဂဟိတာ။ တေသု ဣမေ ဓမ္မာ သတိပိ သုညနိရီဟအဗျာပါရဘာဝေ ဓမ္မသဘာဝတော အာဓိပစ္စဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနတ္ထံ ဣန္ဒြိယာနိ ဂဟိတာနိ။ ဧဝံ အနေကဘေဒဘိန္နာပိမေ ဓမ္မာ ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နတာယ တိဝိဓာဝ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ တိဿော ဓာတုယော ဂဟိတာ။
ဧတ္တာဝတာ နိမိတ္တံ ဒဿေတွာ ပဝတ္တံ ဒဿေတုံ ကာမဘဝါဒယော နဝ ဘဝါ ဂဟိတာ။ ဧတ္တကေ အဘိညေယျဝိသေသေ ပဝတ္တမနသိကာရကောသလ္လေန သဏှသုခုမေသု နိဗ္ဗတ္တိတမဟဂ္ဂတဓမ္မေသု မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထံ ဈာနပ္ပမညာရုပ္ပါနိ ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ ဈာနာနိ နာမ ဝုတ္တာဝသေသာရမ္မဏာနိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိဘာဂတော ဣမေ ဓမ္မာ ဘိန္ဒိတွာ မနသိ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနိ ဂဟိတာနိ။ ပစ္စယာကာရမနသိကာရော ဟိ လက္ခဏတ္တယံ သုခေန, သုဋ္ဌုတရဉ္စ ဝိဘာဝေတိ, တသ္မာ ပစ္ဆတော ဂဟိတော။ ဧဝမေတေ သမ္မသနီယဘာဝေန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၀။) [သျ]ဂဟိတာ ခန္ဓာဒိဝသေန ကောဋ္ဌာသတော ပဉ္စဝီသတိဝိဓာ။ ပဘေဒတော ပန အတီတာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာဝ ဂယှမာနာ ဒွီဟိ ဦနာနိ ဒွေသတာနိ ဟောန္တိ။
တတ္ထ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတီတိအာဒိကော ပဌမော လက္ခဏဝဝတ္ထာပနဝါရော။ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိအာဒိကော ဒုတိယော ဟေတုဝါရော လက္ခဏာနံ ဟေတုကိတ္တနတော။ အနိစ္စံ သင်္ခတန္တိအာဒိကော ပန ဟေတုပတိဋ္ဌာပနဝါရော ပါကဋဘာဝသလ္လက္ခဏတော။ ခယဋ္ဌေနာတိ ဟိ ခယသဘာဝတော ယသ္မာ ရူပံ ခယသဘာဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ခယံ ဝယံ ဘေဒံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ အနိစ္စန္တိ အတ္ထော။ ဘယဋ္ဌေနာတိ ဘာယိတဗ္ဗဘာဝတော ယသ္မာ ရူပံ ပဘင်္ဂုရတာယ ဘယာနကံ, တသ္မာ ဒုက္ခန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃၀။၁၅, ၄၅, ၄၆, ၇၆, ၈၅၊ ၂။၄။၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀)။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ အသာရကဘာဝတော, အတ္တသာရဝိရဟတောတိ အတ္ထော။ တတိယဝါရေ ပန ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ဟေတုံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘သင်္ခတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတံ, အနုရူပေ စ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ, န ဝိနာ တေဟိ သမံ, သမ္မာ စ ဥပ္ပန္နံ, တသ္မာ ခယဝယဝိရာဂနိရောဓဓမ္မန္တိ။ န ဟိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တံ အနိရုဇ္ဈနကံ နာမ အတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယံ တံ ရူပံ ဇာတံ ဘူတံ သင်္ခတံ ပလောကဓမ္မံ, တံ ဝတ မာ ပလုဇ္ဇီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉)။ ဧတေန အနိစ္စာ ပထဝီဓာတု ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတ္တာ တဒညံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တံ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သေသဓမ္မေသုပိ။
ဣဒါနိ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ သင်္ခတဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စလက္ခဏဿေဝ စေတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနံ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌာပိတေ သေသလက္ခဏဒွယဿပိ ပတိဋ္ဌာပနသိဒ္ဓိတော။
ဣမိနာ ပေယျာလေန ဣမေ ဓမ္မရာသယော သံခိတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဓမ္မာ, ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဣဒံ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ‘‘စက္ခုံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တေ ဓမ္မေ ဒဿေတွာ တေသံ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ အဘိညေယျံ…ပေ… ဝိညာဏံ အဘိညေယျ’’န္တိ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ပန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမံ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒဿေတွာ ‘‘စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တထာဒဿနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၁။) [သျ]ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဣမေ ဓမ္မရာသယော သံခိတ္တာတိ ပါဠိယံ ဝိတ္ထာရတော အာဂတတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ တတ္ထ…ပေ… သံခိတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ တန္တိ အဘိညေယျံ။ ဧတ္ထာတိ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ။ ‘‘ဝိညာဏံ မနော ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ကောဋ္ဌာသေ ယေ လောကုတ္တရဓမ္မာ အာဂတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧတ္ထာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါယ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ သမ္မသနုပဂါ ဧဝ ဟိ ဓမ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဂဟိတာ သမ္မသနဝါရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, န အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝိယ သဗ္ဗေဝ အဘိညေယျာ ဓမ္မာ။ ယေ ရူပါရူပဓမ္မာ။ ယဿာတိ ယောဂိနော။ တေသု တေန သမ္မသနံ အာရဘိတဗ္ဗံ ယထာပါကဋံ ဝိပဿနာဘိနိဝေသောတိ ကတွာ။ ပစ္ဆာ ပန အနုပဋ္ဌဟန္တေပိ ဥပါယေန ဥပဋ္ဌဟာပေတွာ အနဝသေသတောဝ သမ္မသိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၅။ ‘‘အတီတံ ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ အနိစ္စတော သမ္မသနဿ အတီတာဒိဝိဘာဂါ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတာတိ အာဟ ‘‘ဧကာဒသဟိ ဩကာသေဟီ’’တိ။ ဝဝတ္ထာပနံ နာမ သန္နိဋ္ဌာနံ။ အနိစ္စတော သန္နိဋ္ဌာနဉ္စေတ္ထ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝိပဿနာဝါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စန္တိ သမ္မသတီ’’တိ။
ကထန္တိ သမ္မသနာကာရော ပုစ္ဆိတောတိ တံ ပရတော ဣဓေဝ ပါဠိယံ ဒုတိယဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ သင်္ခေပေနေဝ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟီ-တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ ‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန အနိစ္စန္တိ သမ္မသတီတိ ယောဇနာ။
ဧဝမ္ပိ သင်္ခေပေါယေဝါတိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတီတေတိ အတီတေ ဘဝေ။ အာဒိကမ္မိကဿ ဟိ ဣဒံ သမ္မသနဝိဓာနံ, တသ္မာ ဘဝဝသေန အဒ္ဓါဘေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘နယိမံ ဘဝံ သမ္ပတ္တန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ အတီတဘဝေ ပရိယာပန္နံ ရူပံ, တံ အတီတေယေဝ ဘဝေ ခီဏံ, တတော န ဣမံ ဘဝံ သမ္ပတ္တံ, တသ္မာ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန ခယသဘာဝတ္တာတိ သမ္မသတီတိ။ ဧသ နယော ယံ အနာဂတန္တိအာဒီသုပိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၂။) [သျ]ယံ ဗဟိဒ္ဓါ, တမ္ပိ ဗဟိဒ္ဓါ ဧဝ ခီယတိ, န အဇ္ဈတ္တဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ, ယံ ဩဠာရိကံ, တမ္ပိ တတ္ထေဝ ခီယတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပီတိ ဣဒံ အတီတာဒိဘေဒဿ ရူပဿ သမ္မသနတော သဗ္ဗံ ဧကာဒသဝိဓမ္ပိ သမ္မသနံ ဧကံ သမ္မသနံ အနိစ္စတော သမ္မသနန္တိ ကတွာ။
တန္တိ တံ ဧကာဒသဝိဓမ္ပိ ရူပံ။ သပ္ပဋိဘယတာယာတိ ဘယာနကတာယ။ ဘယာဝဟံ ဟောတီတိ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသဿ ‘‘အဟံ ဝိနဿာမိ, မမ သန္တကံ ဝိနဿတီ’’တိ စိန္တေန္တဿ ဘယဇနကံ ဟောတိ။ သီဟောပမသုတ္တေ ဒေဝါနံ ဝိယာတိ သီဟောပမသုတ္တေ ဒေသိယမာနေ ဒေဝါနံ ဝိယ။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘ယဒါ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ…ပေ… သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ ‘ဣတိ ရူပံ, ဣတိ ရူပဿ သမုဒယော, ဣတိ ရူပဿ အတ္ထင်္ဂမော။ ဣတိ ဝေဒနာ… ဣတိ သညာ… ဣတိ သင်္ခါရာ… ဣတိ ဝိညာဏံ, ဣတိ ဝိညာဏဿ သမုဒယော, ဣတိ ဝိညာဏဿ အတ္ထင်္ဂမော’တိ။ ယေပိ တေ, ဘိက္ခဝေ, ဒေဝါ ဒီဃာယုကာ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ ဥစ္စေသု ဝိမာနေသု စိရဋ္ဌိတိကာ, တေပိ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ယေဘုယျေန ဘယံ သံဝေဂံ သန္တာသံ အာပဇ္ဇန္တိ ‘အနိစ္စာဝ ကိရ ဘော မယံ သမာနာ နိစ္စမှာတိ အမညိမှ, အဒ္ဓုဝါဝ…ပေ… အသဿတာဝ ကိရ ဘော မယံ သမာနာ သဿတမှာတိ အမညိမှ, မယမ္ပိ ကိရ ဘော အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ အသဿတာ သက္ကာယပရိယာပန္နာ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၄။၃၃) –
ဧဝံ ဒေဝါနံ ဘယုပ္ပတ္တိ အာဂတာ။
ခန္ဓပဉ္စကံ, တဒေကဒေသော ဝါ အတ္တဝါဒီဟိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ပရိကပ္ပီယတိ, တဉ္စ ဧကန္တတော အနိစ္စံ, ဒုက္ခဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ယဉှိ အနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တီသု ဒုက္ခတာသု သင်္ခါရဒုက္ခတာဝ ဗျာပိနီ, ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ စ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္စတံ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနံ ဝါ’’တိ။ အတ္တာ အဘဝိဿာတိ ‘‘ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံဘူတော အတ္တာ အဘဝိဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝဉှိ သတိ ရူပဿ အာဗာဓာယ သံဝတ္တနံ အယုဇ္ဇမာနကံ သိယာ။ ယထာ ရူပက္ခန္ဓေ အဘေဒတော တိဝိဓံ သမ္မသနံ, ဘေဒတော တေတ္တိံသဝိဓံ, ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသ-
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၃။) [သျ]နယော’’တိ အတိဒိသတိ။ တေန ခန္ဓဝသေန တာဝ ဘေဒတော ပဉ္စသဋ္ဌိအဓိကာ သတံ သမ္မသနဝါရာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ဣမိနာ နယေန ဒွါရဆက္ကာဒီသုပိ ယထာရဟံ သမ္မသနဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၆။ နိယမတော သင်္ခတာဒိဘေဒံ ဟောတီတိ ဧကံသေန သင်္ခတတာဒိဝိသေသဝန္တံ ဟောတိ အသင်္ခတာဒိသဘာဝေ အနိစ္စတာယ အသမ္ဘဝတော။ အဿာတိ အနိစ္စဿ။ ပရိယာယဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဝစနဒဿနတ္ထံ, တံ ပန ‘‘ခယဓမ္မ’’န္တိအာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, န ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ။ န ဟိ တဒေဝ တဿ ပရိယာယော ဟောတိ, နာပိ သင်္ခတပဋိစ္စသမုပ္ပန္နပဒါနိ ဟုတွာ အဘာဝဒီပနတော ပါကဘာဝဒီပနတော။ ပါကဘာဝဒီပနေန ပန အနိစ္စတာယ သာဓနပက္ခေ တိဋ္ဌန္တိ။ တေနေဝ ဟိ သဗ္ဗေသံ ပဒါနံ ပရိယာယတာဘာဝတော ‘‘နာနာကာရေဟိ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပန္တရံ ဂဟိတံ။ မနသိကာရပ္ပဝတ္တီဒဿနတ္ထန္တိ အနိစ္စတာယ ဥပဗြူဟနမနသိကာရပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။
စတ္တာရီသာကာရအနုပဿနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉၇။ သောတိ ယောဂါဝစရော။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဘေဒဿ အနိစ္စတာဒိသမ္မသနဿ။ ထိရဘာဝတ္ထာယာတိ ဒဠှဘာဝတ္ထာယ အနိစ္စာဒိအာကာရဿ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရော ဝိယ ဗဟုလီကာရဘာဝတော။ ယံ တံ ဘဂဝတာ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ အနိစ္စာဒိသမ္မသနံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနုလောမိကန္တိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ အနုကူလံ။ ခန္တိန္တိ ဉာဏခန္တိံ။ ဉာဏဉှိ ဝိသယသဘာဝံ ဩဂါဟေတွာ ဝဝတ္ထာနေ ခမတိ သဟတီတိ ခန္တီတိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မတ္တနိယာမန္တိ အရိယမဂ္ဂံ။ သော ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိသမ္မတ္တဉ္စေဝ အနိဝတ္တိဓမ္မတာယ နိယာမော စာတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒုက္ခတော ပဿန္တော အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ, ခန္ဓာနံ နိရောဓော သုခံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဿန္တော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၈) ဧဝမာဒိကော ပါဌသေသော ရောဂါဒိပဋိပက္ခယောဇနာဝသေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ ‘‘ခန္ဓာနံ နိရောဓော နိစ္စံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝစနေန သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခရောဂတာဒိပဋိပက္ခော နိဗ္ဗာနဿ သုခါရောဂျာဒိဘာဝေါ ‘‘အာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဧတ္ထ နယဂ္ဂဟဏေန ဒီပိတောတိ။ အဝသေသော သဗ္ဗော ပါဌော ပကာသိတော ဧဝ ဟောတီတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၄။) [သျ]ကာမဉ္စေတံ စတ္တာရီသာယ အာကာရေဟိ သမ္မသနံ အနုလောမဉာဏေ ဘာဝေတဗ္ဗဝိဓာနံ။ တေနာဟ ‘‘အနုလောမဉာဏံ ဝိဘဇန္တေန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန ကတပရိစယဿေဝ ကိစ္စာဝဟံ ဟောတီတိ ဣဓာပိ ဝုတ္တန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿာပီတိ န ကေဝလံ ကလာပသမ္မသနဿေဝ, အထ ခေါ ယထာဒဿိတဿ စတ္တာလီသပ္ပဘေဒဿ အနိစ္စာဒိသမ္မသနဿပိ။ တဉှိ အနုလောမိကခန္တိပဋိလာဘာယ, သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနာယ စ သံဝတ္တနတော ဧကံသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘သော ဝတ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော သမနုပဿန္တော အနုလောမိကာယ ခန္တိယာ သမန္နာဂတော ဘဝိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ, အနုလောမိကာယ ခန္တိယာ အသမန္နာဂတော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ, သမ္မတ္တနိယာမံ အနောက္ကမမာနော သောတာပတ္တိဖလံ ဝါ…ပေ… အရဟတ္တံ ဝါ သစ္ဆိကရိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ သော ဝတ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သဗ္ဗသင်္ခါရေ အနိစ္စတော သမနုပဿန္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၉၈၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၃၆) –
အာဒိ သုက္ကပက္ခော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ တထာ ‘‘သော ဝတ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော, ဒုက္ခတော, ကဉ္စိ ဓမ္မံ အတ္တတော, အနတ္တတော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၆) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၉၈။ ဧကေကံ ခန္ဓံ အနိစ္စာဒိသမ္မသနဿ ဝသေန သမ္မသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ပန သမ္မသနဿ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ သာဓာရဏတာယ ‘‘ဧကေကံ ခန္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အနစ္စန္တိကတာယာတိ အစ္စန္တိကတာဘာဝတော, အသဿတတာယာတိ အတ္ထော။ သဿတဉှိ အစ္စန္တိကံ ပရာယ ကောဋိယာ အဘာဝတော။ အာဒိအန္တဝန္တတာယာတိ ပုဗ္ဗာပရကောဋိဝန္တတာယ, ဥဒယဗ္ဗယဓမ္မတောတိ အတ္ထော။ အနိစ္စတော သမ္မသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
အနိစ္စတောတိ စ အဒ္ဓုဝတော။ ဧတဉှိ န နိစ္စံ, ခဏိကတာယ အသဒါဘာဝိတာယ ဝါ န ဣစ္စံ န ဥပဂန္တဗ္ဗန္တိ အနိစ္စံ။ ဥပ္ပါဒဝယပဋိပီဠနတာယာတိ ဥပ္ပါဒေန, ဝယေန စ ပတိ ပတိ ခဏေ ခဏေ တံသမင်္ဂိနော ဝိဗာဓနသဘာဝတ္တာ, တေဟိ ဝါ သယမေဝ ဝိဗာဓေတဗ္ဗတ္တာ။ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဟိ ဓမ္မာ အဘိဏှံ တေဟိ ပဋိပီဠိတာ ဧဝ ဟောန္တိ, ယာ ပီဠနာ ‘‘သင်္ခါရဒုက္ခတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၅။) [သျ]ဒုက္ခဝတ္ထုတာယာတိ တိဝိဓဿာပိ ဒုက္ခဿ, သံသာရဒုက္ခဿ စ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပစ္စယယာပနီယတာယာတိ ယထာရဟံ ပစ္စယေဟိ ယာပေတဗ္ဗတာယ။ ရောဂမူလတာယာတိ မူလဗျာဓိ ဝိယ အနုဗန္ဓဗျာဓီနံ မူလဘာဝတော, ပဒဒွယေနာပိ ယာပျရောဂသဒိသတောတိ ဒဿေတိ။ ယာပျဗျာဓိ ဟိ ရောဂေါ ဣတရော အာဗာဓောတိ။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယာတိ တိဝိဓဒုက္ခတာသင်္ခါတေန ရုဇ္ဇနေန ယုဇ္ဇတာယ။ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယာတိ ယထာရဟမာရမ္မဏဝသေန, သမန္နာဂမဝသေန စ ရာဂါဒိကိလေသာသုစိဝိဿန္ဒနတော။ အဟုတွာ သမ္ဘဝတော ဥပ္ပတ္တိယာ ဥဒ္ဓုမာတတာ။
အန္တောတုဒနတာယာတိ အဗ္ဘန္တရေ တုဒနတော။ ဒုက္ခဝေဒနာဒယော ဝိယ ဟိ ဣမေ သင်္ခါရာ အတ္တဘာဝဿ အဗ္ဘန္တရဂတာ ဧဝ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန တုဒန္တိ။ အရိယမဂ္ဂသဏ္ဍာသေန ဝိနာ နီဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဒဠှဘာဝတော။ အဃန္တိ ပါပံ ဝိယ အရိယဇနေဟိ ဝိဂရဟိတဗ္ဗံ။ သတ္တာနံ အနတ္ထဇနနတော အဝဍ္ဎိအာဝဟံ, ပါပဿ စ ဝတ္ထုဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဂရဟ…ပေ… အဃတော’’တိ။ အသေရိဘာဝဇနကတာယာတိ ပရဝသတာဇနနတော။ ယထာ ဂိလာနော အညေဟိ သံဝေသနဝုဋ္ဌာပနာဒိနာ ပရပဋိဗဒ္ဓသရီရဝုတ္တိကော အသေရီ, ဧဝမေတေပိ အသေရိဘာဝဇနကာ။ အဝသတာယာတိ အဝသဝတ္တနတော။ ယထာ ပရောသတန္တော ပုရိသော ပရဿ ဝသံ န ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ သုဘသုခါဒိဘာဝေန ဝသေ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတော။ အဝိဓေယျတာယာတိ ‘‘မာ ဇီရထ, မာ မီယထာ’’တိအာဒိနာ ဝိဓာတုံ အသက္ကုဏေယျတော။ ပလုဇ္ဇနတာယာတိ ဗျာဓိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ဆိဇ္ဇနတော ဝိနဿနတော။ တေဟိ ဧဝ ဝါ အာဗျသနတော။ ဗျသနတ္ထော ဟိ လောကသဒ္ဒေါ, ပသဒ္ဒေါ ဘုသတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗျာဓိအာဒီဟိ စ ခန္ဓာနံ ဗျသနန္တိ။ ဗျသနာဝဟဘာဝေန ဧတီတိ ဤတိ, အာဂန္တုကာနံ အကုသလပက္ခိယာနံ ဗျသနဟေတူနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ခန္ဓာ စ ဧဒိသာတိ အာဟ ‘‘အနေကဗျသနာဝဟတာယ ဤတိတော’’တိ။
ဥပဒ္ဒဝတီတိ ဥပဒ္ဒဝေါ, အနတ္ထံ ဇနေန္တော အဘိဘဝတိ အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ အတ္ထော, ရာဇဒဏ္ဍာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ခန္ဓာ စ ဧဒိသာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဒိတာနံ…ပေ… ဥပဒ္ဒဝတော’’တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘယာဝဟတော, အဘယပဋိပက္ခတော စ ခန္ဓာ ဘယန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဘယာနံ…ပေ… ဘယတော’’တိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ, အဇ္ဈတ္တံ ရာဂါဒီဟိ အနတ္ထေဟိ ဥပသဇ္ဇနဋ္ဌေန,
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၆။) [သျ]ဥပသဂ္ဂသဒိသတာယ စ ဥပသဂ္ဂေါ။ ဥပသဂ္ဂေါတိ စ ဒေဝတူပသံဟာရဝသေန ပဝတ္တော ဗျာဓိအာဒိအနတ္ထော။ သော အတ္ထကာမေန မုဟုတ္တမ္ပိ န အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနေကေဟိ…ပေ… ဥပသဂ္ဂတော’’တိ။ ဒေါသူပသဋ္ဌတာယာတိ အာရမ္မဏတော, သမ္ပယောဂတော စ ရာဂါဒိဒေါသေဟိ ဥပေတတာယ။ လောကဓမ္မာ လာဘာဒိဟေတုကာ အနုနယပဋိဃာ, တေဟိ, ဗျာဓိအာဒီဟိ စ အနဝဋ္ဌိတတာ ပစလိတတာ။
ဥပက္ကမေနာတိ အတ္တနော, ပရဿ ဝါ ပယောဂေန။ သရသေနာတိ သဘာဝေန။ ပဘင်္ဂုပဂမနသီလတာ ဘိဒုရတာ။ သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတိတာယာတိ ရုက္ခဖလံ ဝိယ အတိတရုဏကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု နိပတနသီလတာယ။ အနိပတဿပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အသာရတာယ ထိရဘာဝဿ အဘာဝတာယ။ ထိရဉှိ ဓုဝံ နာမ ဟောတိ။ တာယိတုံ ရက္ခိတုံ အသမတ္ထတာယ န တာယနောတိ အတာယနော, တဗ္ဘာဝေါ အတာယနတာ။ တာဏာသီသာယ ဥပဂတဿ အလဗ္ဘနေယျခေမတာ။ ဒုက္ခဘီတိယာ ဥပလီယနာဓိပ္ပါယေန အလ္လီယိတုံ။ ဒုက္ခနိဝတ္တနံ လေဏကိစ္စံ။ ဇာတိအာဒိဘယာနံ ဟိံသနံ ဝိဓမနံ ဘယသာရကတ္တံ။ ယထာပရိကပ္ပိတေဟီတိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဗာလေဟိ ပရိကပ္ပိတပ္ပကာရေဟိ။ ရိတ္တတာယာတိ ဝိဝိတ္တတာယ, ဝိရဟိတတာယာတိ အတ္ထော။ အန္တောသာရာဘာဝေါ ရိတ္တတာ။ သာ ဧဝ စ တုစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ရိတ္တတာယေဝ တုစ္ဆတော’’တိ။ အပ္ပကတ္တာတိ ပရိတ္တတ္တာ, လာမကတ္တာ ဝါ။ ဓုဝသာရာဘာဝါဒီဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တသာရာဘာဝံ ရိတ္တပဒေန ဝတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမတ္တသာရာဘာဝမေဝ သုညပဒေန ဒဿေတုံ ‘‘သာမိ…ပေ… သုညတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ကေနစိ သာမိအာဒိလက္ခဏေန အတ္တနာ သုညာ ဧတေ, ဧဝံ သယမ္ပိ အတံသဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သယဉ္စ…ပေ… အနတ္တတော’’တိ။ န အတ္တာတိ ဟိ အနတ္တာတိ။
ပဝတ္တိဒုက္ခတာယာတိ ဘဝပဝတ္တိဒုက္ခဘာဝတော။ ဘဝပဝတ္တိ စ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အနိစ္စာဒိအာကာရေန ပဝတ္တနမေဝ, သော စ အာဒီနဝေါ။ ယထာဟ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အာဒီနဝေါ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခဿ စ အာဒီနဝတာယာ’’တိ။ အာဒီနန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဧကမန္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၅), အတိဝိယ ကပဏန္တိ အတ္ထော။ ဘုသတ္ထော ဟိ အယံ အာ-ကာရော။
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၇။) [သျ]ယထာ ‘‘ဒွိဓာ ဆိဒ္ဒကံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒက’’န္တိ ဧတ္ထ ဒွိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝိ-သဒ္ဒေါ, ဧဝမိဓာပီတိ အာဟ ‘‘ဒွေဓာ ပရိဏာမပကတိတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော’’တိ။ ဝိပရိဏာမော စ ဝိပရီတသဘာဝါပတ္တိ။ ဒုဗ္ဗလတာယာတိ သရသဘိဒုရတာယ ဗလာဘာဝတော။ ဒုဗ္ဗလမ္ပိ ကိဉ္စိ မုဒုကမ္မညာဘာဝေန ဒုပ္ပဓံသိယာ။ ဣမေ ပန သုပဓံသိယာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယတာယ စာ’’တိ။ အဃဿ ပါပဿ ဟေတုတာ အဃဟေတုတာ။ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟိ သဗ္ဗံ ကိဗ္ဗိသန္တိ။ ဣမေ ရူပါဒယော သုခဟေတု, န ဒုက္ခဟေတူတိ ဇနိတဝိဿာသာနံ ဟနနသီလတာယ, ခန္ဓေသု ဟိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ဂါဟဝသေန သတ္တာ ဗျသနံ ပါပုဏန္တိ, ဝိဿာသံ ဝါ ဟနန္တီတိ ဝိဿာသဃာတိနော, တဗ္ဘာဝတော။
ဝိဂတဘဝတာယာတိ အပဂတဝဍ္ဎိတာယ။ ဝိဘဝတဏှာ, ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန, တတော ဝိဘဝတော, ပိတုသဒိသဿ ဝါ သဘာဝဟေတုနော ဝိဘဝတော ဝိနာသတော သမ္ဘူတတာယ။ အာသဝါနံ အာရမ္မဏာဒိနာ ပစ္စယဘာဝေါ အာသဝပဒဋ္ဌာနတာ။ ဗီဇာဒိကော အသာဓာရဏော ဟေတု, ဘူတသလိလာဒိကော သာဓာရဏော ပစ္စယော။ ဧသ နယော အဇ္ဈတ္တေပိ။ တေဟိ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ကတော သင်္ခတော။ မစ္စုမာရဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန, ကိလေသမာရဿ ပစ္စယဘာဝေန သံဝဍ္ဎနတော အာမိသဘူတတာ, ခန္ဓာပိ ခန္ဓာနံ အာမိသဘူတာ ပစ္စယဘာဝေန သံဝဍ္ဎနတော, တဒန္တောဂဓာ အဘိသင်္ခါရာ။ ဒေဝပုတ္တမာရဿ ပန ‘‘မမေတ’’န္တိ အဓိမာနဝသေန အာမိသဘာဝေါတိ ခန္ဓာဒိမာရာနမ္ပိ ဣမေသံ ယထာရဟံ အာမိသဘူတတာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ‘‘ဇာတိဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၃၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ဝိယ ပကတိအတ္ထော, ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈ အာဒယော) ဝိယ ဟေတုအတ္ထော စာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏပကတိတာယ, သောကပရိဒေဝဥပါယာသဟေတုတာယာ’’တိ။ သံကိလေသတ္တယဂ္ဂဟဏေန တဒေကဋ္ဌာနံ ဒသန္နံ ကိလေသဝတ္ထူနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဒါရမ္မဏာပိ ဟိ ဓမ္မာ တဒနတိဝတ္တနတော သံကိလေသိကာ ဧဝ။ တထာ ခုဒ္ဒါ, တဏှာ, ဇဋာဒီသု သရီရဿ, သံကိလေသဿ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
စတ္တာရီသာပိ သမ္မသနာနိ တီသု အနုပဿနာသု အန္တောဂဓာနေဝါတိ တဒန္တောဂဓဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပဿနာနိ
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၈။) [သျ]သရူပတော, ပရိယာယတော စ အနိစ္စဘာဝဝိဘာဝနတော။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ‘‘အသာရကတော’’တိ ဣဒံ နိစ္စသာရာဘာဝဝိဘာဝနံ။
ဧတ္တာဝတာ ကလာပတော ဓမ္မေ သင်္ဂဟေတွာ နယတော သမ္မသနမတ္တံ ဒဿိတံ, န တာဝ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ ဝိဟိတာတိ ‘‘သမ္မသနာရမ္ဘဝိဓာန’’န္တိ။ ဝုတ္တံ။
ဣန္ဒြိယတိက္ခကာရဏနဝကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉၉။ ဧကစ္စဿ တိက္ခိန္ဒြိယဿ မဟာပညဿ နယဝိပဿနာဝသေနေဝ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣတရဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ ပန…ပေ… န သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိ ဟိ ဣဓ နယဝိပဿနာယ သမ္ပဇ္ဇနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တေန ‘‘နဝဟာကာရေဟိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ ဘဝန္တိ…ပေ… အန္တရာ စ အဗ္ဗောသာနေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ နဝန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ ကတွာ သပ္ပါယာနိ သေဝမာနေန သမ္မသိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
တေနာတိ ယောဂိနာ။ နဝဟာကာရေဟီတိ ဝက္ခမာနေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟိ။ ဣန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ တိက္ခာနီတိ တိခိဏာနိ ဝိသဒါနိ သူရာနိ။ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာနန္တိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နာနံ။ သင်္ခါရာနန္တိ ဝိပဿိယမာနာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ။ ခယမေဝါတိ ပဌမံ ဥပ္ပါဒံ ဒိသွာ တံ မုဉ္စိတွာ ခယမေဝ ဘင်္ဂမေဝ ပဿတိ။ တဿ တထာခယဒဿနပသုတဿ ဝိပဿနာပညာ တိက္ခာ သူရာ ဝဟတိ, ဣတရာနိ စ ဣန္ဒြိယာနိ။ တတ္ထာတိ ခယဒဿနေ။ သက္ကစ္စကိရိယာယာတိ အာဒရကာရိတာယ, ယထာ ခယဒဿနပရမေနေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ တံ အာဒရဇာတော သမ္ပာဒေတိ။ သာတစ္စကိရိယာယာတိ အဝိစ္ဆေဒကိရိယာယ, ယထာ ဝိပဿနာဉာဏံ ခယဒဿနဝသေန နိရန္တရမေဝ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော နံ သမ္ပာဒေတိ။ သပ္ပါယကိရိယာယာတိ အနုရူပကိရိယာယ အာဝါသာဒိသတ္တဝိဓသပ္ပါယာသေဝနကိရိယာယ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟေနာတိ ယထာ မနသိကရောန္တဿ ဝိပဿနာသမာဓိ ဥပ္ပန္နော, တဿ အာကာရဿ သလ္လက္ခဏဝသေန သမထနိမိတ္တဂ္ဂဟဏေန သမ္ပာဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနုပဝတ္တနတာယာတိ အနုရူပတော ပဝတ္တနေန ဘာဝနာစိတ္တဿ လီနဘာဝေ ပီတိဝီရိယဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဥဒ္ဓတဘာဝေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗြူဟနေနာတိ အတ္ထော။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတန္တိ အတ္တနော ကာယေ အသုစိဘာဝေန
(မဟာဋီ၊၂၊၃၉၉။) [သျ]ဗာဟိရကအဝိညာဏကကုဏပေ ဝိယ ဇီဝိတေ အဟိတာဝဟပစ္စတ္ထိကေ ဝိယ နိရပေက္ခစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ တတ္ထ စ အဘိဘုယျ နေက္ခမ္မေနာတိ တသ္မိံ ကာယစိတ္တေ အနပေက္ခဘာဝေန ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခဘာဝါပါဒနေန ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ ဝီရိယေန အဘိဘဝိတွာ ဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ။ အန္တရာတိ ယထာဓိပ္ပေတာယ ဘာဝနာသိဒ္ဓိယာ အန္တရာဝ။ အဗ္ဗောသာနေနာတိ အသင်္ကောစနေန။
ဧဝံ ဝုတ္တာနန္တိ ဧဝံ ‘‘နဝဟာကာရေဟိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ ဘဝန္တီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ နာမ သုခုမာနံ မုတ္တာပဝါဠာဒီနံ ဝိဇ္ဈနေ သုခုမတရေန ဝေဓနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝမေဝ သဏှသုခုမာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ, ပစ္စယဿ စ ပရိဂ္ဂဏှနေ တိက္ခေန ဉာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တေသံ ပန ခယဝယဒဿနေ တိက္ခတရေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တိက္ခတရတာ စဿ နိသာနသိလာယံ သဏှမဋ္ဌတာယ ကရဏေန ဝိယ ဖရသုဓာရာယ နိသိတဘာဝါပါဒနေန ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခဘာဝါပါဒနေန သာဓေတဗ္ဗာ။ တဉ္စ ယေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟိ ဟောတိ, တေသု ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနာကာရဒဿနံ ပဌမံ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ သင်္ခါရာနံ ခယမေဝ ပဿတီ’’တိ။ အသတိ ဉာဏဿ တိက္ခတရဘာဝေ တဒဘာဝတော သေသိန္ဒြိယတိက္ခတာ တဿ သမ္ဘာရဘာဝတော ဝုတ္တာ, အဝိနာဘာဝတော ဝါ။ သက္ကစ္စကိရိယာဒိဂ္ဂဟဏံ ပန တဿ ဥပါယဒဿနံ။ အသပ္ပါယာနိ ဘောဇနာဒီနိ အနုပယုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပါယာနိ မတ္တသော သေဝမာနေန။ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အစ္စန္တဝိဓုရတာယ ဧကဇ္ဈံ အသမ္မသိတဗ္ဗတ္တာ, တထာ သမ္မသနဿ စ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ကာလေန ရူပံ သမ္မသိတဗ္ဗံ, ကာလေန အရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ စ ရူပဿ ဩဠာရိကတာယ သုဝိညေယျတ္တာ ပဌမံ သမ္မသိတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာတိ ပဌမံ တာဝ အာဂမာနုသာရတော အနုမာနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတော ပရံ အနုက္ကမေန ဗလပ္ပတ္တေ ဘာဝနာဉာဏေ ပစ္စက္ခတောပိ ဒိဿတီတိ။
ရူပနိဗ္ဗတ္တိပဿနာကာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၀၀။ သဗ္ဗေသန္တိ ကာမာဝစရာဒိအဏ္ဍဇာဒိဘေဒဘိန္နာနံ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ။ ပဌမံ ကမ္မတော နိဗ္ဗတ္တတိ တံမူလကတ္တာ ဥတုဇာဒိရူပါနံ။ ပရတော ပဝတ္တနကကာယဒသကာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနံ ပဗန္ဓတ္တယံ, သန္တတိသီသံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘တိသန္တတိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၀။) [သျ]ဒန္ဓံ မန္ဒံ စိရေန နိရောဓော ဧတဿာတိ ဒန္ဓနိရောဓံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဂရုပရိဝတ္တီ’’တိ။ တေနာတိ တသ္မာ, ယသ္မာ ‘‘တတော သီဃတရံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အာယုသင်္ခါရာ ခီယန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂၈) ဝစနတော ရူပဓမ္မာပိ ဣတ္တရကာလာ ဧဝ, အရူပဓမ္မာ ပန တေဟိ သာတိသယံ ဣတ္တရကာလာ, တသ္မာ အာဟ ဘဂဝါတိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိစာရိတမေဝ။ တေဟိ သဒိသာတိ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒဘင်္ဂက္ခဏေဟိ သဒိသာ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒဘင်္ဂက္ခဏေသု ဝိသဒိသတာ နတ္ထိ, သမာနကာလာဝ တေ။ ဌာနပ္ပတ္တန္တိ ဌိတိက္ခဏပ္ပတ္တံ။ တေနာတိ ဒုတိယဘဝင်္ဂစိတ္တေန။ ဝတ္ထုရူပံ ဧကဿ စိတ္တဿ နိဿယော ဟုတွာ အညဿ န ဟောတိ ဌပေတွာ မရဏာသန္နံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။
ဧဝံ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စုတိစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ, တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိရောဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဌာနက္ခဏေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ။ ယာဝ ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထီတိ ယာဝ သံသာရပ္ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ, ယာဝ ဝါ စိတ္တဿ ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ။ အသညူပပတ္တိယဉှိ နတ္ထိ စိတ္တပ္ပဝတ္တီတိ။ ရူပူပပတ္တိယံ သံသေဒဇာ ဩပပါတိကသဒိသာတိ ဩပပါတိကာနံယေဝ ဂဟဏံ။ ဩပပါတိကာနမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ သံသေဒဇေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သတ္တသန္တတိဝသေနာတိ စက္ခုဒသကာဒီနံ သတ္တန္နံ သန္တတိသီသာနံ ဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၁။ တတ္ထာတိ ကမ္မတော ရူပပဝတ္တိယံ။ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘူတံယေဝ ဣဓ ကမ္မန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မံ နာမ ကုသလာကုသလစေတနာ’’တိ။ ဇီဝိတနဝကံ စက္ခုဒသကာဒိအန္တောဂဓမေဝ ကတွာ ‘‘သမသတ္တတိရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝါ စက္ခုဒသကာဒိ ဝိယ သုခပရိဂ္ဂဟံ န ဟောတီတိ။ တဒေဝါတိ ယထာဝုတ္တံ ဝိပါကက္ခန္ဓကဋတ္တာရူပမာဟ။ ကမ္မဉှိ ကမ္မဇဿ ဇနကံ, ပရိပါစကမ္ပိ ဟောတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ, ကမ္မဇဂ္ဂိနော စ ဝသေန အနုရက္ခဏသဗ္ဘာဝတော, အာဟာရာဒိပဋိလာဘဟေတုတာယ ဥပတ္ထမ္ဘကနိမိတ္တတော စ။ တေနာဟ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယောပိ ဟောတီ’’တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယတာ စဿ ဥပနိဿယပစ္စယဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကမ္မံ ပစ္စယော ဧတဿာတိ ကမ္မပစ္စယံ, တဒေဝ စိတ္တံ, တံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ။ ဝိပါကစေတသိကာနမ္ပိ ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာနတာ ဝတ္တဗ္ဗာ, န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနကမ္မပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ဌာနပ္ပတ္တာ ဩဇာ အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ အာဟာရာနုဂတေ သရီရေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၁။) [သျ]တတြာပီတိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဟာရသမုဋ္ဌာနေပိ ဩဇဋ္ဌမကေ။ စတဿော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ပဝတ္တိယော ဃဋေတီတိ သဒိသသန္တတိဝသေန စတဿော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ရူပကလာပပ္ပဝတ္တိယော သန္တာနေတိ။ ဗာဟိရပစ္စယဝိသေသေန ပန ဝိသဒိသာ ဗဟူပိ ပဝတ္တိယော ဃဋေတီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ကမ္မပစ္စယာဟာရသမုဋ္ဌာနေ ပဝေဏိဃဋနာ, ဧဝံ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနေပီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ တတ္ထ တတ္ထ ကောဋ္ဌာသေ ပရမ္ပရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တေန အကမ္မဇာ ဒုတိယာဒိပဝတ္တိယော အသမ္ဘေဒေန ဒဿိတာ, ဧဝံ ကမ္မဇာဟာရသမုဋ္ဌာနဥတုဝသေန, ကမ္မဇဥတုသမုဋ္ဌာနာဟာရဝသေန, ကမ္မပစ္စယစိတ္တဇာဟာရဥတုသမုဋ္ဌာနဥတုအာဟာရဝသေန စ သမ္ဘေဒဝသေနာပိ ရူပပ္ပဝတ္တိ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ကမ္မဇတော ပဝတ္တအာဟာရာ ဝိသေသပစ္စယလာဘေ သတိ ယထာဝုတ္တပရိမာဏာဟိ ပဝတ္တီဟိ ဥဒ္ဓမ္ပိ ပဝတ္တိယော န ဃဋေန္တီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒသ ဒွါဒသ ဝါရေ ပဝတ္တိံ ဃဋေတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၀၃), ‘‘ဧဝံ ဒီဃမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌတွာပိ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ပဝတ္တတိ ဧဝါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၀၄) စ ဝက္ခတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၂။ ဇနကာဇနကာ မတာတိ ပုရိမကာ တိကောဋ္ဌာသသင်္ဂဟိတာ ဇနကာ, ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသိကာ ‘‘သောဠသာ’’တိ ဝုတ္တာ အဇနကာတိ မတာ ဉာတာ။ ကုသလကိရိယတောတိ ကုသလတော စ ကိရိယတော စ။ ဣရိယာယ ကာယိကကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ပထဘာဝတော ဣရိယာပထော, ဂမနာဒိ, အတ္ထတော တဒဝတ္ထာ ရူပပ္ပဝတ္တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ရူပဝိနိမုတ္တော ဣရိယာပထော, ဝိညတ္တိ စ နတ္ထိ, တထာပိ န သဗ္ဗံ ရူပသမုဋ္ဌာပကစိတ္တံ ဣရိယာပထူပတ္ထမ္ဘကံ, ဝိညတ္တိဝိကာရုပ္ပါဒကဉ္စ ဟောတိ။ ယံ ပန စိတ္တံ ဝိညတ္တိဇနကံ, တံ ဧကံသတော ဣတရဿ ဇနကံ အဝိနာဘာဝတော, တထာ ဣရိယာပထူပတ္ထမ္ဘကံ ရူပဿ။ ဧတဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပံ, ဣရိယာပထံ, ဝိညတ္တိဉ္စာ’’တိ သမုစ္စယော ကတော။ ဝိပါကဝဇ္ဇာနီတိ ဧတ္ထ ဝိပါကာဘိညာဒွယဝဇ္ဇာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ တဒညေသံယေဝ သေသဂ္ဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ သေသဂ္ဂဟဏေနေဝ အဘိညာစိတ္တာနမ္ပိ နိဝတ္တေတဗ္ဗတော။ န ဝိညတ္တိံ ဇနယန္တိ မဟဂ္ဂတကုသလာဒီနံ သန္တဘာဝေန အဝိပ္ဖါရိကဘာဝတော။ ဝိပ္ဖါရိကမေဝ ဟိ ကာမာဝစရကုသလာဒိဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဣရိယာပထူပတ္ထမ္ဘကာနိ ပန ဟောန္တိ သတိပိ သန္တဘာဝေ ဈာနဝေဂေန သဥဿာဟတ္တာ, ယတော တေသံ ဇဝနကိစ္စတာ။ ပဉ္စ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၂။) [သျ]ဘဝင်္ဂစိတ္တာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပမေဝ ဇနယန္တိ, န ဣရိယာပထံ နိရုဿာဟသန္တဘာဝေန ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ ကိရိယာမယစိတ္တေဟိ အဝိမိဿဘဝင်္ဂပ္ပဝတ္တိကာလေ ခန္ဓာဒိသရီရာဝယဝါနံ နိစ္စလဘာဝေနာဝဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏေ ဘဝင်္ဂေ ပဝတ္တမာနေ အင်္ဂါနိ ဩသီဒန္တိ ပဝိဋ္ဌာနိ ဝိယ ဟောန္တိ။ ‘‘ဒွတ္တိံသာ’’တိ ပန အာဒိနာ ဝုတ္တေသု ဇာဂရဏစိတ္တေသု ဝတ္တမာနေသု အင်္ဂါနိ ဥပတ္ထဒ္ဓါနိ ယထာပဝတ္တဣရိယာပထဘာဝေနေဝ ပဝတ္တန္တီတိ။ ဒွေပဉ္စဝိညာဏာနိ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလတာယ ရူပံ န ဇနေန္တိ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဝတ္ထုဒုဗ္ဗလတာယ။ ခီဏာသဝါနံ စုတိစိတ္တန္တိ ဧတ္ထ –
‘‘ကာမာဝစရာနံ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ ကာမာဝစရာနံ ပစ္ဆိမစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, ရူပါဝစရေ အရူပါဝစရေ ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ, ယေ စ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ, တေသံ စဝန္တာနံ တေသံ ဝစီသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတိ, နော စ တေသံ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၈၈) –
ပန ဝစနတော အညေသမ္ပိ စုတိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ ရူပသမုဋ္ဌာပကစိတ္တဿ ဂဗ္ဘဂတတာဒိဝိဗန္ဓာဘာဝေ ကာယသင်္ခါရာသမုဋ္ဌာပနေ ကာရဏံ အတ္ထိ, န စ ယုတ္တံ စုတော စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဉ္စဿ ပဝတ္တတိ, နာပိ ‘‘စုတိစိတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ ပါဠိ အတ္ထိ, ‘‘ခီဏာသဝါန’’န္တိ, ပန ဝိသေသနံ အပ္ပဋိသန္ဓိကနိရောဓေန နိရုဇ္ဈန္တဿ တေသံ စုတိစိတ္တဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနံ ပါကဋန္တိ ကတွာ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သောဠသ စိတ္တာနီတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟဏံ တေသံ ရူပဇနနေ ဧကံသတော နိယမေတဗ္ဗတ္တာ, အညာနိ ပန ဗဟူနိ အရူပေ ဥပ္ပန္နာနိ အနောကာသဂတတ္တာ ရူပံ န ဇနေန္တိယေဝ။ န ဌိတိက္ခဏေ, ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါ ရူပံ ဇနေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ပန ဗလဝံ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘတော။
ယထာ ပထဝီအာဒယော ရူပဓမ္မာ စိတ္တဟေတုကာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ, ဧဝံ ဝေဒနာဒယောပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ နာမ တယော အရူပိနော ခန္ဓာ, သဒ္ဒနဝက’’န္တိအာဒိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ? ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၀၁, ၁၅၃၅)။ တတ္ထ ကာယဝိညတ္တိအာဒီနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတာ ပရိယာယတော ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ တေသံ အနိပ္ဖန္နတ္တာ။ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တံ စတုသမုဋ္ဌာနရူပ’’န္တိ ဣမိနာ အတံသမုဋ္ဌာနဿေဝ စိတ္တဇရူပဿ စိတ္တပစ္စယတာ ဒဿိတာ။ ယထာ ပန ကမ္မပစ္စယံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၃။) [သျ]ဒဿိတံ, ဧဝံ စိတ္တပစ္စယေ ဂယှမာနေ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ, သဟဇာတဝေဒနာဒီနဉ္စ စိတ္တပစ္စယတာ သိယာ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနစိတ္တပစ္စယေ ပန အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေနေဝ စိတ္တပစ္စယံ ဥဒ္ဓဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဥတုအာဟာရေဟိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဥတုအာဟာရာ ဗလဝန္တော ဟောန္တီတိ တေသံ ဝသေန စတုပဉ္စပဝတ္တိဃဋနံ ဝုတ္တံ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ပန ဝသေန ဒွတ္တိပ္ပဝတ္တိဃဋနံ တံပါကတိကစိတ္တဝသေန, မဟဂ္ဂတာနုတ္တရစိတ္တဝသေန ပန ဗဟုတရာပိ ပဝတ္တိယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တံနိဗ္ဗတ္တာနံ စိတ္တဇရူပါနံ ဥဠာရပဏီတဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၃။ ‘‘ဥပါဒိန္နံ ကမ္မဇရူပံ ပစ္စယံ လဘိတွာ’’တိ ဧတေန ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နဩဇာ ရူပါဟရဏကိစ္စံ န ကရောတီတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယလာဘော စဿ ကမ္မဇဘူတသန္နိဿယတာဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ။ တတ္ထ ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိရူပဿပိ ကမ္မမူလကတ္တာ သိယာ ကမ္မဇပရိယာယောတိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥပါဒိန္န’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ အာဟာရပစ္စယဿ အာဟာရော န ကေဝလံ ဥပတ္ထမ္ဘကောဝ, အထ ခေါ ဇနကောပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒသ ဒွါဒသ ဝါရေ’’တိ ဝတွာ ကထံ ဣမဿေဝ ဒသ ဒွါဒသ ဝါရေ ပဝတ္တိဃဋနာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧကဒိဝသံ ပရိဘုတ္တာဟာရော’’တိအာဒိ။ ဒါရကဿ သရီရံ ဖရိတွာတိ နာဘိမူလာနုဂတာဟိ ရသဟရဏီဟိ ဖရိတွာ, အညထာ ဇလာဗုအန္တရိကေ ကာယေ မက္ခနာဝသေန န သမ္မာဝိနိယောဂေါ အာဟာရဿ သမ္ဘဝတီတိ။
ဥပါဒိန္နကော အနုပါဒိန္နကောတိ ဒုဝိဓေ အာဟာရေ ပုဗ္ဗေ အနုပါဒိန္နကော အာဟာရပစ္စယအာဟာရော ဒဿိတောတိ ဣတရံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဇာဟာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ကမ္မပစ္စယာဟာရသမုဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘စတဿော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ပဝတ္တိယော ဃဋေတီ’’တိ။ အာဟာရပစ္စယဥတုနောပိ ဥတုပစ္စယာဟာရဿ ဝိယ ဒသ ဒွါဒသ ဝါရေ ပဝတ္တိဃဋနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တနယတ္တာ န ဥဒ္ဓတန္တိ ဝဒန္တိ။ သေသာနန္တိ ကမ္မစိတ္တဥတုသမုဋ္ဌာနာနံ တိသန္တတိရူပါနံ။ ကဗဠီကာရာဟာရော ဟိ အညာဟာရသမုဋ္ဌိတဿ, တိသန္တတိရူပါနဉ္စ ဥပတ္ထမ္ဘကဝသေန အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတဿ ဇနကော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဧဝံ အာဟာရပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ အတ္ထိအဝိဂတဝသေနာပိ ပစ္စယော ဟောတိ, နိဿယဘာဝေါ ပန ပဋ္ဌာနနယေန နတ္ထိ။ အာဟာရပစ္စယာ ပဝတ္တမာနာနိ ရူပါနိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၄။) [သျ]အာဟာရနိဿယာနိ နာမ ဟောန္တီတိ သုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရတော ဥတုနော နိဿယဇောတနာယပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၄။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာယပိ တေဇောဓာတုယာ ရူပုပ္ပါဒနေ သမတ္ထဘာဝတော ‘‘ဥတု နာမ စတုသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ ဒုဝိဓော ဟောတီတိ ဧသ ဥတု တေဇောဓာတုဘာဝါဝိသေသေပိ တိက္ခမန္ဒတာဝိသေသေန ဥဏှော, သီတောတိ ဒုဝိဓော ဟောတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိစာရိတမေဝ။ ယဒိပိ ဥတု ဥပါဒိန္နကေန ဝိနာပိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေ ပန တေန ဝိနာ တဿ ရူပုပ္ပါဒနံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နကံ ပစ္စယံ လဘိတွာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနော ဥတူ’’တိ။ ဥတုသမုဋ္ဌာနောယေဝ ဟိ ဥတု ဥပါဒိန္နကေန ဝိနာ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဥတုပစ္စယံ နာမ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ရူပံ။ ယဉှိ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ပန္နရသဝိဓံ ရူပံ, ယဉ္စ တဒညတိသန္တတိရူပံ, တဿ သဗ္ဗဿပိ သဘာဂေါ ဥတုဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတီတိ။ ယသ္မာ ဝိသဘာဂေါ ဥတု ဟိမာဒိ ဝိယ ပဒုမာဒီနံ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ ပုရိမရူပံ ဝိနာသေန္တံ ဝိယ ဟောတိ, တသ္မာ သဘာဂံ, ဝိသဘာဂဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတု စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပါနံ ပဝတ္တိယာ စ ဝိနာသဿ စ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။
ဒီဃမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ ‘‘ဒသ ဒွါဒသ ဝါရေ’’တိ အညဿ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ဒီဃမ္ပိ ကာလံ။ ဥတု ဟိ သဘာဂသန္တတိဝသေန လဒ္ဓပစ္စယံ စိရတရမ္ပိ ကာလံ သဒိသာကာရံ ရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္တာနေတိ ဥပါဒိန္နကသန္နိဿယေန ဝိနာ, ပဂေဝ ဣတရထာ။ တေနာဟ ‘‘အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌတွာပီ’’တိ, မံသဝိနိမုတ္တကေသလောမနခစမ္မခိလတိလကာဒိဝသေန ဇီဝမာနသရီရေ အညတ္ထ မတကဠေဝရာဒိဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဒိဋ္ဌာယ တဿ ဘင်္ဂေါပိ ဒိဋ္ဌောယေဝ ဟောတိ ဣတ္တရကာလတ္တာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိံ ပဿန္တော ကာလေန ရူပံ သမ္မသတိ နာမာ’’တိ။ န ဟိ နိဗ္ဗတ္တိမတ္တဒဿနံ သမ္မသနံ နာမ ဟောတိ, ဥဒယဗ္ဗယဒဿနဉ္စ အဓိကတန္တိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ နိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေသု။
အရူပနိဗ္ဗတ္တိပဿနာကာရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၀၅။ လောကိယစိတ္တုပ္ပါဒဝသေနေဝါတိ အဝဓာရဏံ ဣတရဿ အဝိသယတ္တာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၅။) [သျ]နိဗ္ဗတ္တတိ တံတံဘဝဝသေန။ တဒေဝ ဧကူနဝီသတိပ္ပဘေဒံ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂဝသေန နိဗ္ဗတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ စုတိဝသေန တဒါရမ္မဏဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဧကူနဝီသတိစိတ္တုပ္ပါဒေသု။ အနန္တရစိတ္တတော ပဋ္ဌာယာတိအာဒိနာပိ ပဝတ္တိယေဝ ဝုတ္တာ။
သော ပန ပဋိသန္ဓိစိတ္တာနံယေဝ ပဝတ္တိယံ ပဝတ္တနာကာရောတိ သုဒ္ဓပ္ပဝတ္တိစိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဝတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အသမ္ဘိန္နတ္တာတိ အဝိနဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘အသမ္ဘိန္နတ္တာ စက္ခုဿာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘စက္ခုပသာဒဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဌိတိပ္ပတ္တမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ယထာ နိရုဇ္ဈမာနံ ရူပံ ကဿစိ ပစ္စယော န ဟောတိ, ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပီတိ ဒဿေတိ။ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ကာမာဝစရကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တေသု ဧကံ ဝါ ပဉ္စ, သတ္တ ဝါ ဇဝနာနိ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကံ စိတ္တံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉှိ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တံ ပန ဒုတိယမောဃဝါရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စ ဇဝနာနိ သုတ္တမုစ္ဆိတာဒိကာလေ, သတ္တ ပါကတိကကာလေ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဇဝနာရမ္မဏာနုရူပန္တိ ‘‘တိဟေတုကံ စေ ဇဝနံ, တိဟေတုကံ, ဒွိဟေတုကံ ဝါ’’တိအာဒိနာ, ‘‘ဣဋ္ဌံ စေ အာရမ္မဏံ, သောမနဿသဟဂတ’’န္တိအာဒိနာ စ ဇဝနဿ, အာရမ္မဏဿ စ အနုရူပံ။ သေသဒွါရေသူတိ သောတဒွါရာဒိသေသဒွါရေသု။
အနုက္ကမေနာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဓိဂမာနုက္ကမေန ပညာဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ အရဟတ္တံ အဓိဂစ္ဆတိ။
ရူပသတ္တကသမ္မသနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၀၆။ ရူပေသု မနသိကာရသတ္တကံ ရူပသတ္တကံ, ရူပဓမ္မေသု သတ္တဟာကာရေဟိ မနသိ ကာရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ အရူပသတ္တကမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေဟိ အာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ အာဒါနနိက္ခေပနမနသိကာရာဒိပ္ပကာရေဟိ, ဣမေဟိ ဝါ ယထာဝုတ္တကောဋ္ဌာသေဟိ။ အာရောပေတွာတိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ။
အာဒါနနိက္ခေပနတောတိ ဘဝဿ ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနတော, ဇာတိတော, မရဏတော စာတိ အတ္ထော။ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထဂါမိတောတိ ဝယသာ ဝုဍ္ဎဿ အတ္ထဂါမိဘာဝတော, အတ္ထင်္ဂမတော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ အာဟာရတောတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၆။) [သျ]အာဟာရဟေတု, ရူပဿ ပစ္စယဘူတအာဟာရတောတိ အတ္ထော။ အယလောဟာဒိဘူမိပါသာဏာဒိဘေဒံ ဝိဝိဓဝဏ္ဏသဏ္ဌာနံ ကမ္မာနပေက္ခံ သဘာဝသိဒ္ဓံ ရူပံ ဓမ္မတာရူပံ။ သတ္တာတိ သတ္တဓာ သတ္တဟာကာရေဟိ။ ဝိပဿတီတိ တံ တံ ကောဋ္ဌာသံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝိပဿတိ သမ္မသတိ။
‘‘ဘာရာဒါနံ ဒုခံ လောကေ’’တိ ဝစနတော ခန္ဓဘာရဿ အာဒိတော ဂဟဏန္တိ ကတွာ ‘‘အာဒါနန္တိ ပဋိသန္ဓီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ, ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ပန ဝစနတော ခန္ဓဘာရနိက္ခေပေါတိ ကတွာ ‘‘နိက္ခေပနန္တိ စုတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅-၁၄၆၊ အ။ နိ။ ၇။၇၄) ဝစနတော တတော ဦနာဓိကဘာဝေါ အပ္ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ ဝဿသတံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ’’တိ။ ဧတ္ထန္တရေ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ ဧတသ္မိံ အာဒါနနိက္ခေပန္တရေ ပဝတ္တာ သဗ္ဗေ ဘူတုပါဒါယရူပပ္ပဘေဒါ သင်္ခါရာ။ ရူပဓမ္မေသု ဟိ ဣဒံ သမ္မသနဝိဓာနန္တိ။ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဂဟိတမတ္တံ ယုတ္တိတော ဟဒယေ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒဝယဝတ္တိတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန, နိရုဇ္ဈနဝသေန စ ပဝတ္တနတော, အဟုတွာ သမ္ဘဝတော ဟုတွာ ဝယူပဂမနတောတိ အတ္ထော။ ဝိပရိဏာမတောတိ သန္တာနဿ ပုရိမုတ္တရဝိသဒိသဘာဝတောတိ ဝဒန္တိ။ တံ ဝဿသတပရိစ္ဆိန္နေ ရူပေ ဣဒံ သမ္မသနန္တိ အဓိပ္ပါယေနေဝ ဝုတ္တံ သိယာ, ဇရာမရဏေန ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ အသတိပိ ဓမ္မဘေဒေ အဝတ္ထာဘေဒေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ န ဟိ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာ ဧဝ ဘင်္ဂါဝတ္ထာတိ ယုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ပရိဏာမပကတိတာယာ’’တိ။ သဘာဝဝိဂမော ဧဝ ဝါ ဧတ္ထ ဝိပရိဏာမော။ ခဏိကတာ တာဝကာလိကတာ။ နိစ္စသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ နိစ္စပဋိက္ခေပေါ။ အနိစ္စဓမ္မာ ဟိ တေနေဝ အတ္တနော သဘာဝေန ဇာနန္တာနံ နိစ္စတံ ပဋိက္ခိပန္တိ နာမ။ ယတော န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ, ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ယဒဝတ္ထာ သင်္ခါရာ, န တဒဝတ္ထာ ဌိတိက္ခဏေတိ အဝတ္ထန္တရပ္ပတ္တိယာ ဉာယတိ တေသံ ကိလမနာကာရောတိ အာဟ ‘‘ဌိတိယံ ဇရာယ ကိလမန္တီ’’တိ, သွာယမတ္ထော ပါကဋဇရာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေ ပန သင်္ခါရာနံ ဌိတိံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ နာမ ဒုရတိက္ကမော ဇရာနန္တရံ ဘင်္ဂေါတိ အာဟ ‘‘ဇရံ ပတွာ အဝဿံ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၇။) [သျ]ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂဝသေန သင်္ခါရာနံ နိရန္တရဗာဓတာ, တတော စ နေသံ ဒုဿဟတာယ ဒုက္ခမတာ, တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ, သံသာရဒုက္ခဿ စ အဓိဋ္ဌာနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုတာ, တသ္မာ။ အဘိဏှ…ပေ… ဒုက္ခာတိ ယောဇနာ။
‘‘သုခပဋိက္ခေပတော’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဌိတိံ မာ ပါပုဏန္တု, ဥပ္ပဇ္ဇမာနာကာရေနေဝ ပဝတ္တန္တူတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဣမိနာ ဥပ္ပါဒက္ခဏသမင်္ဂိတာ ဝုတ္တာ။ ဌာနပ္ပတ္တာ မာ ဇီရန္တူတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု အတ္ထတော ဌိတိ ဧဝ ဇရာတိ? သစ္စမေတံ, ဇရာဝသေန ပန ယော ကိလမထော, သော ဣဓ ဇရာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မာ ဘိဇ္ဇန္တူတိ နိစ္စတံ အာသီသတိ။ ကဿစိ ဓမ္မိဿရဿာပိ ဘဂဝတော ဝသဝတ္တိဘာဝေါ နတ္ထိ။ န ဟိ လက္ခဏညထတ္တံ ကေနစိ ကာတုံ သက္ကာ။ ဘာဝညထတ္တမေဝ ဟိ ဣဒ္ဓိဝိသယော။ သုညာ သင်္ခါရာ တေန တီသု ဌာနေသု ဝသဝတ္တနာကာရေန။ တသ္မာတိ ဝုတ္တကာရဏပရာမသနံ။ သုညတောတိ နိဝါသီကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဝိရဟေန တတော သုညတော, န နိဿဘာဝတောတိ ဧကစ္စပရိကပ္ပိတသဘာဝသုညတော။ အဿာမိကတောတိ သာမိဘူတဿ ကဿစိ အဘာဝတော။ ဧတေန အနတ္တနိယတံ ဒဿေတိ။ အဝသဝတ္တိတောတိ ယထာဝုတ္တဝသဝတ္တိဘာဝါဘာဝတော။ အတ္တပဋိက္ခေပတောတိ ပရပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော ပဋိက္ခိပနတော။ ‘‘သုညတော’’တိအာဒိနာ ဟိ ဓမ္မာနံ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတအတ္တဝိရဟော ဝုတ္တော, ဣမိနာ ပန အတံသဘာဝတော အတ္တာ န ဟောတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၇။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥပ္ပါဒဝယဝတ္တိတော’’တိအာဒိနာ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အနိစ္စာ, ‘‘အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော’’တိအာဒိနာ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဒုက္ခာ, ‘‘သုညတော’’တိအာဒိနာ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အနတ္တာတိ ရူပဓမ္မေ နိရုဠှံ လက္ခဏတ္တယံ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အသလ္လက္ခိတံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မသန္တော တံ တတ္ထ အာရောပေတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ပနာနေန အာဒါနနိက္ခေပနဝသေန သမ္မသိတတ္တာ အာဟ ‘‘ရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ’’တိ။
တတ္ထ စ ယသ္မာ အနိစ္စလက္ခဏဂ္ဂဟဏပုဗ္ဗကံ ဒုက္ခလက္ခဏဂ္ဂဟဏံ, ဒုက္ခလက္ခဏဂ္ဂဟဏပုဗ္ဗကံ ဝါ အနတ္တလက္ခဏဂ္ဂဟဏံ။ အနိစ္စလက္ခဏဉ္စေတ္ထ ရူပဘေဒေန ဒဿိယမာနံ ယထောဠာရိကတော ဒီပေတဗ္ဗန္တိ တံ ဝဿသတပရိစ္ဆေဒေန ပဌမံ ဒဿေန္တေန ဝဿသတံ ဌိတဿ ‘‘ဒသ ဝါ ဝီသတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၈။) [သျ]ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇိတွာ အနုက္ကမေန ယာဝဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသဝသေန ရူပဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ တတော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏာရောပနံ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော သမ္မသနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တမေဝ ဝဿသတ’’န္တိအာဒိနာ ဝယဝသေန ရူပဿ သမ္မသနဝိဓိ အာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဩဠာရိကဝသေနေဝါယံ အာဒိတော ရူပဘေဒေါ ဂယှတိ, တသ္မာ န ဝဿသတံ သမကောဋ္ဌာသဝသေန ဝိဘတ္တံ, မဇ္ဈိမာဝတ္ထာယ ဝါ တထာရူပတ္တာ မဇ္ဈိမဝယေ ဧကံ ဝဿံ ဝဍ္ဎိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၈။ မန္ဒတာဗာဟုလ္လေန ပဝတ္တံ ဝဿာနံ ဒသကံ မန္ဒဒသကံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
တဒါတိ ပဌမေ ဝဿဒသကေ။ သောတိ ပုဂ္ဂလော။ စပလောတိ အနဝဋ္ဌိတကိရိယတာယ တရလော။ တေန မောမူဟဘာဝတော ဝိသေသေတိ။ န ဟေသ နဝမဒသကေ ဝိယ မောမူဟဘာဝေန မန္ဒော, အထ ခေါ စပလတာယာတိ။ တေနာဟ ‘‘ကုမာရကော’’တိ။ တတိယေ ဒသကေ မံသပါရိပူရိယာ ယထာရဟံ ဆဝိဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတီတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏာယတနံ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏာတီ’’တိ။ စတုတ္ထေ ဒသကေ အဋ္ဌီနံ, နှာရူနဉ္စ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဗလဉ္စ ထာမော စ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏာတိ။ ပဉ္စမေ ဒသကေ ယောဗ္ဗနမဒဿ ဒူရီဘာဝေန ယေဘုယျေန ကိလေသတနုတာယ ပညာ ယထာရဟံ သုဝိသဒါ ဟောတိ။ ခိဍ္ဍာယ ရတိ ခိဍ္ဍာရတိ။ ကပလ္လိကာဒိနိဿယဝိသေသေန ပဒီပဿ သုဒ္ဓတာဒိ ဝိယ နိဿယဝိသေသေန ပဉ္စမဆဋ္ဌဒသကေသု ပညာယ ဗုဒ္ဓိဟာနိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုရတော ပဗ္ဘာရော ဟောတိ ကဋိသန္ဓိဂီဝါသန္ဓီနံ ဝသေန ရဿဿာပိ, ပဂေဝ ဒီဃဿ။ ပဗ္ဘာရောတိ စ ဂရုဘာဝေန ပလမ္ဗကော။ မောမူဟော ဟောတိ သတိပညာဝိပ္ပဝါသတော။ သယနဗဟုလောဝ ဟောတိ ဌာနာဒိဝသေန သရီရဘာရံ ဝဟိတုံ အသက္ကောန္တော။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၉။ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝဿာနန္တိ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ။ စတုဝဿိကောပိ ဟိ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဟောတီတိ။ ဒွိသတံ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကေကအယနဝသေနာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝဿာနေ ပဝတ္တရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၀၉။) [သျ]တံ ပန ဝဿာနံ ဒွိဓာ သမတ္တံ, န ပုဗ္ဗေ ဝိယ စတုမာသန္တိ အာဟ ‘‘ဒွေမာသ’’န္တိ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ သော ပန ဝဿာနော ဥတု သာဝဏပေါဋ္ဌပါဒမာသာ, အဿယုဇကတ္တိကမာသာ သရဒေါ, မိဂသိရဖုဿမာသာ ဟေမန္တော, မာဃဖဂ္ဂုနမာသာ သိသိရော, စိတ္တဝေသာခမာသာ ဝသန္တော, ဇေဋ္ဌာသဠှမာသာ ဂိမှော ဥတူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာတိ ဒသဒသနာဋိကာဝသေန ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၀။ အဘိမုခံ ပုရတော ကမနံ အဘိက္ကမော။ ပဋိနိဝတ္တနဝသေန ကမနံ ပဋိက္ကမော။ အာမုခံ လောကနံ အာလောကနံ။ ဝိဝိဓံ ဣတော စိတော စ လောကနံ ဝိလောကနံ။ ဟတ္ထပါဒါနံ သင်္ကုစနံ သမိဉ္ဇနံ။ အာယမနံ ပသာရဏံ။
ပါဒုဒ္ဓရဏကာလေတိ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓရဏကာလေ။ ပါဒဿာတိ ဥဒ္ဓဋပါဒဿ။ ဩမတ္တာတိ သတ္တိတော ဟီနပ္ပမာဏာ။ တေနာဟ ‘‘မန္ဒာ’’တိ။ ဣတရာတိ တေဇောဝါယောဓာတုယော။ ယထာ ပါဒဿ ဥဒ္ဓရဏံ သိဇ္ဈတိ, တထာ ပဝတ္တစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသု ဧကံသတော တေဇောဝါယောဓာတူနံ အဓိမတ္တတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ သလ္လဟုကသဘာဝတာယ တာသံ။ တတော ဧဝ စ ဣတရာသံ ဩမတ္တတာ ဂရုသဘာဝတ္တာ။ တံသမ္ဗန္ဓတ္တာ ပန သေသံ တိသမုဋ္ဌာနရူပံ တဂ္ဂတိကမေဝ ဟောတိ။ ကာယဝစီဝိညတ္တိပဝတ္တိယံ ဝါယောပထဝီအဓိမတ္တတာ ဣမဿ အတ္ထဿ နိဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရတော ဟရဏေ, ပစ္ဆတော ဟရဏေ စ ဥဒ္ဓရဏေ ဝိယ သလ္လဟုကသဘာဝရူပပ္ပဝတ္တီတိ တာသံယေဝ ဒွိန္နံ ဓာတူနံ အဓိမတ္တတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသူ’’တိ။ ယထာ ဥဒ္ဓရဏာဒီသု သလ္လဟုကသဘာဝတ္တာ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ ဓာတူနံ ကိစ္စံ အဓိကံ ဟောတိ, ဣတရာသံ ဟီနံ, ဧဝံ ဝေါဿဇ္ဇနာဒီသု တီသု ဂရုသဘာဝတ္တာ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ ကိစ္စံ အဓိကံ ဟောတိ, ဣတရာသံ ဟီနန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေါဿဇ္ဇနေ’’တိအာဒိ။
တဒုပါဒါယရူပါနီတိ တာ ဓာတုယော နိဿာယ ပဝတ္တဥပါဒါရူပါနိ။ ဧတ္ထေဝါတိ ဥဒ္ဓရဏေယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အတိဟရဏံ အပ္ပတွာ’’တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသေ။ ပဗ္ဗံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၀။) [သျ]ပဗ္ဗန္တိအာဒိ တေသံ ဓမ္မာနံ ကောဋ္ဌာသန္တရသင်္ကရာဘာဝဒဿနံ။ တဋတဋာယန္တာတိ တဋတဋာယန္တိ ဝိယ, တေန နေသံ ပဝတ္တိက္ခဏဿ ဣတ္တရတံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၁။ အဿာတိ သမ္မသနဿ။ ဒါရုတိဏုက္ကာဒီသူတိ ဒါရုဥက္ကာတိဏုက္ကာဒီသု။ ‘‘ကိံ အန္ဓဗာလ ဧကဃနံ သတတံ သဗ္ဗဒါဘာဝိံ ဧကန္တိ မညသီ’’တိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ကိမေတ္ထ မနာပ’’န္တိ။ ဣဒမ္ပီတိ ယဒိဒံ တေလဝဋ္ဋိက္ခယေန ပဒီပဿ အပညာယနံ ဝုတ္တံ, ဣဒမ္ပိ။ အင်္ဂုလင်္ဂုလန္တရေတိ အင်္ဂုလိယာ မိတံ အင်္ဂုလန္တိ အင်္ဂုလပ္ပမာဏေ ပဒေသေတိ အတ္ထော။ တန္တုနော အဝယဝလေသဘူတံ ပရမသုခုမဘာဝပ္ပတ္တံ အံသုံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အံသုံ ပန မုဉ္စိတွာ’’တိ။
တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တတ္ထ ကာမံ ဥပမေယျေ ဝိယ ဥပမာယံ ပါကဋော ကာလဘေဒေါ နတ္ထိ, ဧကကောဋ္ဌာသဂတံ ပန ကောဋ္ဌာသန္တရံ န ပါပုဏာတီတိ ဧတ္တာဝတာ ဥပမာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပမာယမ္ပိ ဝါ တာဝ ယာဝါတိ ကာလဿ ဘေဒမတ္တာ လဗ္ဘတေဝါတိ တဿာ ဂဟဏေ ကာလဘေဒဝသေနာပိ ဥပမာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၂။ ပုဗ္ဗေ အာဒါနနိက္ခေပါဒိဝသေန စတုသန္တတိရူပံ သံဃရိတွာ ဒဿိတံ, ဣဒါနိ အာဟာရသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တဒေဝ ရူပံ ဝိသင်္ခရိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသင်္ခရိတွာ ဝိဘဇိတွာ။ ‘‘ဝိသံဃရိတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ အာဟာရမယန္တိ အာဟာရေန နိဗ္ဗတ္တံ။ ဈတ္တန္တိ မိလာတံ။ ကိလန္တန္တိ ခိန္နံ။ ဓာတန္တိ တိတ္တံ။ ပီဏိတန္တိ မံသူပစယသမ္ပတ္တိယာ ပီဏိတံ။ တတော ဧဝ မုဒု။ သိနိဒ္ဓန္တိ သိနိဒ္ဓစ္ဆဝိတာယ သဏှံ။ တတော ဧဝ ဖဿဝန္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၃။ ဥဏှကာလေ သမုဋ္ဌိတံ ရူပန္တိ ဥဏှသန္တာပေန သန္တတ္တံ ရူပံ သန္ဓာယာဟ။ သီတဥတုနာတိ သပ္ပါယေန သီတဥတုနာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၄။ အာယတနဒွါရဝသေနာတိ အာယတနသင်္ခါတဒွါရဝသေန။ ကမ္မဒွါရနိဝတ္တနတ္ထံ အာယတနဂ္ဂဟဏံ။ ကာယဒွါရေတိ ပသာဒကာယဒွါရေ။ မနောဒွါရံ နာမ သာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ။ တဿ နိဿယဘာဝတော ဟဒယဝတ္ထုံ သန္ဓာယ နိဿိတဝေါဟာရေန ‘‘မနောဒွါရေ’’တိ ဝုတ္တံ, ယတ္ထ မနောဒွါရုပ္ပတ္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၁၅။ သောမနဿိတဒေါမနဿိတဝသေနာတိ သောမနဿိတဒေါမနဿိတပုဂ္ဂလဝသေန, သောမနဿိတဒေါမနဿိတကာလဝသေန ဝါ။
အယမတ္ထောတိ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော သင်္ခါရာနံ အတိဣတ္တရခဏတာသင်္ခါတော အတ္ထော။
ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာ။ ဥပေက္ခာပိ ဟိ သုခဒုက္ခာသု ဧဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ သညာတိ ကေစိ။ ကေဝလာတိ အတ္တနာ နိစ္စဘာဝေန ဝါ အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကေကေန စိတ္တေန သဟိတာ။ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏောတိ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ။
စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ ကပ္ပန္တိ စတုရာသီတိသဟဿပရိမာဏံ ကပ္ပံ, အစ္စန္တသံယောဂေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ကပ္ပန္တိ စ သာမညဝသေန ဧကဝစနံ။ မရူတိ ဒေဝါ။ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သမောဟိတာတိ ဧဝံ စိရဇီဝိနောပိ တေ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သဟိတာ ဟုတွာ န တိဋ္ဌန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တေသမ္ပိ သန္တာနေ ဇီဝိတာဒီနိ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သဟ န တိဋ္ဌန္တိ, ဧကေန စိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နာနိ တေနေဝ သဟ နိရုဇ္ဈနတော ယာဝ ဒုတိယာ န တိဋ္ဌန္တီတိ။
ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿာတိ စဝန္တဿ သတ္တဿ စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗာ ယေ ခန္ဓာ။ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓာတိ ယေ ဝါ ဣဓ ပဝတ္တိယံ တိဋ္ဌန္တဿ ဓရန္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓက္ခန္ဓာ။ သဗ္ဗေပိ သဒိသာ တေ သဗ္ဗေပိ ဧကသဒိသာ အတ္ထင်္ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ပုန အာဂန္တွာ ပဋိသန္ဓာနာဘာဝေန ဝိဂတာ။ ယထာ ဟိ စုတိက္ခန္ဓာ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧဝံ တတော ပုဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ။ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။
အနန္တရာ စ ယေ ဘဂ္ဂါတိ ယေ သင်္ခါရာ အနန္တရမေဝ ဘဂ္ဂါ နိရုဒ္ဓါ။ ယေ စ ဘဂ္ဂါ အနာဂတေတိ ယေ စ သင်္ခါရာ အနာဂတေ ဘဂ္ဂါ ဘဉ္ဇနသီလာ ဘိဇ္ဇိဿန္တိ။ တဒန္တရာ နိရုဒ္ဓါနန္တိ တေသံ အတီတာနာဂတာနံ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈေ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ပတွာ နိရုဒ္ဓါနံ ဘဂ္ဂါနံ။ ဝေသမံ နတ္ထိ လက္ခဏေတိ တေသံ တိဝိဓာနမ္ပိ ဘင်္ဂလက္ခဏနိမိတ္တံ ဝိသမတာ ဝိသဒိသတာ နတ္ထိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၂။) [သျ]အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတောတိ အနုပ္ပန္နေန စိတ္တေန ဇာတော န ဟောတိ, အဇာတော နာမ ဟောတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဝတ္တမာနေန စိတ္တေန ဇီဝတိ ဇီဝမာနော နာမ ဟောတိ။ စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကောတိ စုတိစိတ္တဿ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ တဿ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ အယံ လောကော ပရမတ္ထတော မတော နာမ ဟောတိ နိရုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ ယာယံ တံ တံ သန္တံ သနိဿယံ စိတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘တိဿော ဇီဝတိ, ဖုဿော ဇီဝတီ’’တိ ဧဝံ ဝစနပ္ပဝတ္တိယာ ဝိသယဘူတာ သန္တာနပညတ္တိ, သာ ဧတ္ထ ပရမတ္ထိယာ ပရမတ္ထဘူတာ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆)။
အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂါတိ ယေ ဘဂ္ဂါ, န တေ ကတ္ထစိ နိဓာနံ ဂတာ, အထ ခေါ အဘာဝမေဝ ဂတာ။ ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ ယတော အာဂစ္ဆေယျုံ ဝတ္တမာနဘာဝံ။ နိဗ္ဗတ္တာ ယေပီတိ ယေ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝါ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တေပိ အာရဂ္ဂေ သာသပူပမာ တိဋ္ဌန္တိ။ ယထာ နာမ သူစိယံ ဌိတာယံ သာသပေါ ခိတ္တော တဿာ သိခံ ဖုဋ္ဌမတ္တော ဝိဂစ္ဆတိ န တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တိ, န တေသံ အဝဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ။
ဘင်္ဂေါ နေသံ ပုရက္ခတောတိ တေသံ နိဗ္ဗတ္တဓမ္မာနံ ဘင်္ဂေါ နာမ ပုရတော ဧဝ ကတော, ဧကံသဘာဝီ န အပသက္ကတီတိ အတ္ထော။ ပုရာဏေဟီတိ ပုရိမကေဟိ အတီတေဟိ။
အဒဿနတောတိ အပဿိတဗ္ဗတော။ အာယန္တီတိ အာဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာပိ ကုတောစိ ရာသိတော အာဂမနာဘာဝမေဝါဟ။ ဘဂ္ဂါ ဂစ္ဆန္တုဒဿနန္တိ ဘဂ္ဂါပိ ကတ္ထစိ ဥပဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဒဿနံ အဘာဝမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ နိဒဿနမာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒေါ…ပေ… ဝယန္တိ စာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၆။ ‘‘ဝိဝဋ္ဋကပ္ပတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကရူပ’’န္တိ ဣမိနာ သယမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကဓမ္မတာယ ‘‘ဓမ္မတာရူပ’’န္တိ အနွတ္ထနာမတံ ဒဿေတိ။ အယလောဟာဒီသု အယော နာမ ကာဠလောဟံ။ လောဟံ နာမ ဇာတိလောဟံ ဝိဇာတိလောဟံ ကိတ္တိမလောဟံ ပိသာစလောဟန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ အယော ရဇတံ သုဝဏ္ဏံ တိပု သီသံ တမ္ဗလောဟံ ဝေကန္တကလောဟန္တိ ဣမာနိ သတ္တ ဇာတိလောဟာနိ။ နာဂနာသိကလောဟံ ဝိဇာတိလောဟံ။ ကံသလောဟံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၃။) [သျ]ဝဋ္ဋလောဟံ ဟာရကူဋန္တိ တီဏိ ကိတ္တိမလောဟာနိ။ မောရက္ခကာဒိ ပိသာစလောဟံ။ တတ္ထ တမ္ဗလောဟံ ဝေကန္တကန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဇာတိလောဟေဟိ သဒ္ဓိံ သေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ဣဓ ‘‘လောဟ’’န္တိ ဂဟိတန္တိ။ တိပူတိ သေတတိပု။ သီသန္တိ ကာဠတိပု။ သုဝဏ္ဏံ အာကရုပ္ပန္နရသဝိဒ္ဓါဒိဘေဒံ။ မုတ္တာ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာဒိ။ မဏီတိ ဝေဠုရိယလောဟိတင်္ဂမသာရဂလ္လာနိ ဌပေတွာ အဝသေသော သဗ္ဗော မဏိဝိသေသော။ ဝေဠုရိယော ဝံသဝဏ္ဏမဏိ။ သင်္ခေါ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ ကာဠသိလာပဏ္ဍုသိလာဒိဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ရတနသမ္မတသိလာ။ ပဝါဠံ နာမ ဝဋ္ဋုမံ ဝိဒ္ဓမံ။ လောဟိတင်္ဂံ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လံ ကဗရမဏိ။ ဘူမိအာဒယော ပါကဋာဝ။ တဒဿာတိ တံ ဓမ္မတာရူပံ အဿ ယောဂိနော။
တရုဏပလ္လဝဝဏ္ဏန္တိ အမ္ဗာဒီနံ တရုဏပလ္လဝေန သမာနဝဏ္ဏံ။ သဘာဂရူပသန္တတိန္တိ ဝဏ္ဏာဒိနာ သမာနဘာဂံ ရူပသန္တာနံ။ အနုပ္ပဗန္ဓာပယမာနန္တိ ဟေတုဖလပရမ္ပရာယ သမ္ဗန္ဓနဝသေန ပဝတ္တန္တိ။
သောတိ ယောဂီ။ တန္တိ အသောကရုက္ခပဏ္ဏံ။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတွာ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ အသောကပဏ္ဏေ ဝုတ္တေန နယေန။ သဗ္ဗမ္ပိ အယလောဟာဒိဘေဒံ ဓမ္မတာရူပံ။ တမ္ပိ ဟိ သီတကာလေ သီတလံ, ဥဏှကာလေ သူရိယသန္တာပေန ဥဏှတရံ ဟောတိ။ တတ္ထ သီတဘာဝေန ပဝတ္တံ ရူပံ ဥဏှံ ဥဏှဘာဝေန ပဝတ္တံ ရူပံ သီတံ န ပါပုဏာတိ။ တတ္ထ တတ္ထေဝ တဋတဋာယန္တံ ဘိဇ္ဇတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
အရူပသတ္တကသမ္မသနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၁၇။ ကလာပတောတိ အရူပဓမ္မကလာပတော။
ယသ္မာ တတ္ထ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပါဒသာဓာရဏာ သုပါကဋာ, သုဝိညေယျာ စ, တသ္မာ တေသံ ဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ကလာပတောတိ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ’’တိ အာဟ။ ယေ ဣမေ သမ္မသနေ ဥပ္ပန္နာ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေ တေ ဝိနဋ္ဌာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ပဝတ္တံ စိတ္တန္တိ သတ္တသု ဌာနေသု သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တံ စိတ္တံ။ သမ္မသန္တောတိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ သမ္မသန္တော။ တံ ယုတ္တတရန္တိ တံ အရိယဝံသကထာယံ ဝုတ္တံ ယုတ္တတရံ အာသန္နဘာဝေန ဝိဘူတတရံ ရူပသတ္တကေ သမ္မသနံ သဟ ဂဟေတွာ သမ္မသနဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အပိစ ရူပသတ္တကေ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၄။) [သျ]သမ္မသနဿ ရူပဓမ္မေသု သာတိသယံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ပဝတ္တတ္တာ တဗ္ဗိသယံ အရူပသမ္မသနံ သာတိသယံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏပ္ပဋိဝေဓာယ သမ္ပဝတ္တတီတိ တံ ယုတ္တတရံ, န ပန အပုဗ္ဗကေသာဒိသမ္မသနံ ကတွာ တဗ္ဗိသယံ ပဝတ္တိတံ။ တထာ သတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နဝံ နဝံ ဧဝ သိယာ, ပုဗ္ဗေ ဂဟိတံ သမ္မသနဝိသယံ ဆဍ္ဍေတွာ အညဿ သမ္မသနဝိသယဿ ဂဏှနတော။ သေသာနိပီတိ ယမကတော သမ္မသနာဒီနိပိ။ တေနေဝါတိ အရိယဝံသကထာနယေနေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၈။ တမ္ပိ စိတ္တန္တိ အာဒါနနိက္ခေပတော သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပါဒမ္ပိ။ စိတ္တသီသေန ဟိ နိဒ္ဒေသော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ယမကတော သမ္မသတိ နာမ နာမရူပဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ယုဂဠဝသေန သမ္မသနဿ ပဝတ္တနတော။ အယဉှိ ပုဗ္ဗေ ရူပသတ္တကဝသေန သမ္မသိတွာ ဌိတောပိ ဣဒါနိ အာဒါနနိက္ခေပါဒိဝသေန သမ္မသိတွာဝ တံ သမ္မသတိ။ ခဏိကတော သမ္မသနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၉။ ဧတမ္ပီတိ ဧတံ စတုတ္ထသမ္မသနစိတ္တမ္ပိ။ ပဌမစိတ္တန္တိ အာဒါနနိက္ခေပါဒိဝသေန ရူပံ သမ္မသိတစိတ္တံ, ယံ ရူပပရိဂ္ဂါဟကစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ သမ္မသိတသမ္မသိတစိတ္တသမ္မသနေန တေသံ ခဏိကဘာဝဿ ဝိဘာဝနတော ဣဒံ သမ္မသနံ ‘‘ခဏိကတော သမ္မသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၀။ ဣဒမေဝ စ သမ္မသနံ ဒိဂုဏိတံ အနေကသမ္မသနပဋိပါဋိသမ္ဘဝတော ‘‘ပဋိပါဋိတော သမ္မသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဋ္ဋေယျာတိ သမ္ဘဝေယျ။ တထာ သတိ ပဋိပါဋိသမ္မသနပသုတာ ဧဝ ဘာဝနာ သိယာ, န မူလကမ္မဋ္ဌာနုပကာရီ, န စာယံ သမာပတ္တိစာရော။ ယသ္မာ စ တတ္တကေန ရူပဓမ္မေသု, အရူပဓမ္မေသု စ အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ သုဋ္ဌု ဝိဘူတာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဒသမစိတ္တသမ္မသနာ…ပေ… ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဌပေတဗ္ဗန္တိ စ န ဧကာဒသမံ ဒွါဒသမေန သမ္မသိတဗ္ဗန္တိ ပဋိပါဋိတော သမ္မသနဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနပရံ, န တတော သမ္မသနတော ဩရမနဒဿနပရံ, တသ္မာ ပုနပိ ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝ ဒသမစိတ္တသမ္မသနာ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇတေဝ။ ဝုတ္တန္တိ အရိယဝံသကထာယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၁။ ဝိသုံ သမ္မသနနယော နာမ နတ္ထီတိ အနိစ္စာဒိမနသိကာရဝိနိမုတ္တော အညော ဝိပဿနာမနသိကာရော နတ္ထိ။ ဝိပဿနာယ စ ဒိဋ္ဌိအာဒိဝိက္ခမ္ဘနာ ဣဓ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃါဋနာဒယောတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဝိပဿနာယ ဧဝ ဟိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၅။) [သျ]ပဝတ္တိဝိသေသေန ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃါဋနာဒယော ဣဇ္ဈန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတ္တသညာတိ သတ္တာ အတ္ထီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာ။ ဒုဗ္ဗလာယ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ သဟဂတသညာတိပိ ဝဒန္တိ။ သတ္တသညံ ဥဂ္ဃါဋိတစိတ္တေနာတိ သတ္တသညာယ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တေန ဒိဋ္ဌိ နုပ္ပဇ္ဇတိ, သညာဝိပလ္လာသဟေတုဥပ္ပဇ္ဇနကာ စိတ္တဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ တဒဘာဝေန ဟောန္တီတိ။ မာနော နာမ ယော ဒိဋ္ဌူပနိဿယော အပါယဂမနီယော, သော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိက္ခမ္ဘိတာယ ဝိက္ခမ္ဘိတော ဧဝ ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိယာ သမုစ္ဆိန္နာယ သမုစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃါဋိတ…ပေ… မာနော နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ မာနော ဝိက္ခမ္ဘိယမာနော တဏှာယ ပဝတ္တိံ နိဝါရေတိ, အဘိမတဝိသယေသု ဧဝ တဏှာယ ပဝတ္တနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘မာနသမုဂ္ဃါဋိတ…ပေ… တဏှာ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တဏှာတိ ဣဓ သုခုမာ နိကန္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘တဏှာယ…ပေ… ပရိယာဒိန္နာ နာမ ဟောတီ’’တိ။
အယံ နယောတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော သမ္မသနဝိဓိ။
မမ ဝိပဿနာတိ ဣမဿာပိ အတ္တနိယသညိတာယ ဝိပဿနာယ သာမိဘူတော အတ္တာ ပရာမသီယတီတိ ဒိဋ္ဌိဂါဟတာတိ တထာ ‘‘ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃါဋနံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စာယံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသမဓိဂမေန ဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိကော, မဂ္ဂေန ပန အသမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ အနောဠာရိကာယ စ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။
သုဋ္ဌူတိ သမ္မာ။ မနာပန္တိ စ ကိရိယာဝိသေသနံ, မနဝဍ္ဎနာကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဥဘယေနာပိ ဝိပဿနာဝိသယံ အဓိမာနမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာနသမုဂ္ဃါဋော နာမ န ဟောတီ’’တိ။
ဝိပဿိတုံ သက္ကောမီတိ တတ္ထ သမတ္ထတာပဒေသေန ဂုဏဝိသေသယောဂတော ဝိပဿနာယ အဿာဒေတဗ္ဗတာ ဒဿီယတိ, စိတ္တံ ဝိပဿိတုံ သက္ကောမိ။ တသ္မာ ဝိပဿန္တော ဧဝ ကာလံ ဝီတိနာမေဿာမီတိ ဝိပဿနံ အဿာဒေန္တဿာတိ ယောဇနာ။
ယသ္မာ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃါဋနံ နာမေတ္ထ ဝိသေသတော အနတ္တာနုပဿနာယ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ဒဿေန္တေန ‘‘သစေ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ အနတ္တာနုပဿနာဝိဓိံ ဝတွာ ယသ္မာ ပန အနတ္တတော အနုပဿန္တေန သင်္ခါရာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၆။) [သျ]အနိစ္စတောပိ ဒုက္ခတောပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ ဧဝ တဒုပဗြူဟနတော, တသ္မာ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယသ္မာ မာနသမုဂ္ဃါဋနံ နာမ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဟောတိ။ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနကေ သင်္ခါရေ ပဿန္တဿ ကုတော မာနဿ အဝသရော။ အနိစ္စသညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါဋာယာတိ ဟိ ဝုတ္တံ။
ယသ္မာ နိကန္တိပရိယာဒါနံ နာမ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဟောတိ။ န ဟိ သဘာဝတော, ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ ဒုက္ခဘူတေ သင်္ခါရေ ပဿန္တဿ တတ္ထ ဤသကမ္ပိ အဘိရတော ဟောတိ။ အဿာဒါနုပဿိနော ဟိ တတ္ထ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ သေသံ အနတ္တလက္ခဏေ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဝုတ္တနယေန ပဋိပါဋိတော သမ္မသနံ ပသုတဿ ယောဂိနော ယဒါ အနတ္တာနုပဿနာ တိက္ခာ သူရာ ဝိသဒါ ပဝတ္တတိ, ဣတရာ ဒွေပိ တဒနုဂတိကာ, တဒါနေန ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃါဋနံ ကတံ ဟောတိ။ အတ္တဒိဋ္ဌိမူလိကာ ဟိ သဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိယော။ အနတ္တာနုပဿနာ စ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုပဋိပက္ခာ။
ယဒါ ပန အနိစ္စာနုပဿနာ တိက္ခာ သူရာ ဝိသဒါ ပဝတ္တတိ, ဣတရာ ဒွေပိ တဒနုဂတိကာ, တဒါနေန မာနသမုဂ္ဃါဋနံ ကတံ ဟောတိ။ သတိ ဟိ နိစ္စဂါဟေ မာနဇပ္ပနာ ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ, ဣဒံ ဓုဝ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) ဗကဗြဟ္မုနော ဝိယ။ အနိစ္စာနုပဿနာ စ နိစ္စဂါဟဿ ဥဇုပဋိပက္ခာ။
ယဒါ ပန ဒုက္ခာနုပဿနာ တိက္ခာ သူရာ ဝိသဒါ ပဝတ္တတိ, ဣတရာ ဒွေပိ တဒနုဂတိကာ, တဒါနေန နိကန္တိပရိယာဒါနံ ကတံ ဟောတိ။ သတိ ဟိ သုခသညာယ တဏှာဂါဟောဝ, ဒုက္ခာနုပဿနာ စ နိကန္တိယာ ဥဇုပဋိပက္ခာ။ ဧဝံ တိဿန္နံ အနုပဿနာနံ ကိစ္စဝိသေသဝသေန ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃါဋနာဒီနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ အယံ ဝိပဿနာ အတ္တနော အတ္တနော ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အနုပဿနာနံ ယထာရဟံ သကကိစ္စကရဏဉှိ သကဋ္ဌာနေယေဝ ဌာနံ, တသ္မာ ဝိသုံ သမ္မသနနယော နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၂။ သဗ္ဗာကာရတောတိ ဣဓ ဝိယ ဧကဒေသေန အဝတွာ သဗ္ဗာကာရတော သရူပတော, ကိစ္စတော စ အနဝသေသတော ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဣဓေဝါတိ တီရဏပရိညာယမေဝ။ ဧကစ္စာနံယေဝေတ္ထ အနုပဿနာနံ ပဋိလာဘောတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော’’တိ, တာ ပန သယမေဝ သရူပတော
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၇။) [သျ]ဒဿေဿတိ။ တပ္ပဋိပက္ခေ ဓမ္မေတိ ယာ အနုပဿနာ ဣဓ သမ္ဘဝန္တိ, တာသံ ပဋိပက္ခေ ဓမ္မေ နိစ္စသညာဒိကေ ပဇဟတိ ဝိက္ခမ္ဘေတိ။
ခယာနုပဿနန္တိ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂါနုပဿနံ။ ဘာဝေန္တောတိ ဝဍ္ဎေန္တော။ ဃနသညန္တိ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ။ ခယာနုပဿနန္တိ ဟုတွာ အဘာဝါနုပဿနန္တိ ဝဒန္တိ။ ယာယ ပညာယ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ပဿတိ, သာ ခယာနုပဿနာ။ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ တဿာ ပါရိပူရီတိ ဃနသညာယ ပဟာနံ ဟောတိ, တတော ပုဗ္ဗေ အပရိပုဏ္ဏတာယ တံ န ဟောတိ။ ဧဝမညတ္ထာပီတိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏတာ ပဟာနတီရဏပရိညာသု ဝိပဿနာပညာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပစ္စက္ခတော, အနွယတော စ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ တတ္ထေဝ ဘင်္ဂသင်္ခါတေ နိရောဓေ အဓိမုတ္တတာ ဝယာနုပဿနာ, တာယ အာယူဟနံ ပဇဟတိ။ ယဒတ္ထံ, ယာယ စ အာယူဟတိ, တသ္မိံ ပဝတ္တေ တဏှာယ စဿ စိတ္တံ န နမတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝယာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အာယူဟနံ ပဇဟတီ’’တိ။ ဇာတဿ ဇရာမရဏေဟိ ဒွိဓာ ပရိဏာမဒဿနံ, ရူပသတ္တကာဒိဝသေန ဝါ ပရိဂ္ဂဟိတဿ တံတံပရိစ္ဆေဒတော ပရံ အညဘာဝဒဿနံ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာ, တာယ ဓုဝသညံ ထိရဘာဝဂဟဏံ ပဇဟတိ။
အနိမိတ္တာနုပဿနာဒယော အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဧဝ။ နိမိတ္တန္တိ သန္တတိယံ, သမူဟေ စ ဧကတ္တသညာယ ဂယှမာနံ ကာလန္တရာဝဋ္ဌာယိဘာဝေန, နိစ္စဘာဝေန စ သင်္ခါရာနံ သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ သဝိဂ္ဂဟံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနမတ္တံ။ ပဏိဓိန္တိ သုခပတ္ထနံ, ရာဂါဒိပဏိဓိံ ဝါ, အတ္ထတော တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတံ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာဘိနိဝေသံ။ ဧတေသဉှိ နိမိတ္တာဒီနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန အနိစ္စာနုပဿနာဒယော အနိမိတ္တာဒိနာမေဟိ ဝုတ္တာတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ ပဟာတဗ္ဗာ နိစ္စသညာဒယော ဝိယ နိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒယောဝ ပဋိပက္ခာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဉတွာ တဒါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ သင်္ခါရာ ဧဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, သင်္ခါရာနံ မရဏံ, န အညော ကောစိ အတ္ထီတိ ဘင်္ဂဝသေန သုညတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ အဓိပညာ စ သာ ဓမ္မေသု စ ဝိပဿနာတိ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ, တာယ နိစ္စသာရာဒိအာဒါနဝသေန ပဝတ္တံ အဘိနိဝေသံ သတဏှံ ဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ နာမ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ။ တေန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၈။) [သျ]အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဧဝမာဒိကံ, ‘‘ဣဿရတော လောကော သမ္ဘဝတီ’’တိ ဧဝမာဒိကဉ္စ သမ္မောဟာဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ။ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗဘဝါဒီသု အာဒီနဝဒဿနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာ, တာယ ကဿစိပိ အာလယနိဿယအဒဿနတော အာလယာဘိနိဝေသံ တထာပဝတ္တံ တဏှံ ပဇဟတိ။ သင်္ခါရာနံ မုဉ္စနဿ ဥပါယဘူတံ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ, တာယ အနိစ္စာဒီသု အပ္ပဋိသင်္ခါတတ္တာ ပဋိသင်္ခါနဿ ပဋိပက္ခဘူတံ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟတိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာ, အနုလောမဉာဏဉ္စ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ။ တဿာ ဟိ ဝသေန တဿ ပဒုမပလာသေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ စိတ္တံ ပတိလီယတိ ပတိကုဋတိ, တသ္မာ တာယ သံယောဂါဘိနိဝေသံ ကာမသံယောဂါဒိကိလေသပ္ပဝတ္တိံ ပဇဟတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော သတ္တ အနုပဿနာ ဟေဋ္ဌာ အတ္ထတော ဝိဘတ္တာတိ, ပရတော စ သံဝဏ္ဏီယန္တီတိ ဣဓ န ဝုတ္တာ။
တာသူတိ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု။ ဣမိနာတိ ယောဂိနာ။ တသ္မာတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယဝသေန သင်္ခါရာနံ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ တံဒဿနဉှိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာတိ။ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပဋိလဒ္ဓါ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဉာဏေန သဝိသယော ပဋိဝိဒ္ဓေါ, တဒဂ္ဂေန တံ ပဋိလဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ ယထာ ‘‘ရုက္ခော ပါဒပေါ တရူ’’တိ။ တာပိ အနိမိတ္တာပဏိဟိတသုညတာနုပဿနာ။
သဗ္ဗာပိ ဝိပဿနာ, တသ္မာ ဧကဒေသေန ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယာ ဧဝ သင်္ဂဟိတံ, တသ္မာ တံ ပဂေဝ သိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတီ’’တိ။ သေသေသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဒီသု ဒသသု။ ‘‘ကိဉ္စိ ပဋိဝိဒ္ဓံ ကိဉ္စိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓ’’န္တိ ဣမိနာ တေသံ ဧကဒေသပဋိဝေဓမာဟ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဟိ သိဒ္ဓါယ နိရောဓာနုပဿနာ, ခယာနုပဿနာ, ဝယာနုပဿနာ, ဝိပရိဏာမာနုပဿနာ စ ဧကဒေသေန သိဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ, ဒုက္ခာနုပဿနာယ သိဒ္ဓါယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ, အာဒီနဝါနုပဿနာ စ, အနတ္တာနုပဿနာယ သိဒ္ဓါယ ဣတရာတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၁၉။) [သျ]ဥဒယဗ္ဗယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၂၃။ ပရတော ပဋိပဒါဉာဏဒဿနကထာယံ အဗ္ဘာဒိဝိဂမေန အာကာသဿ ဝိယ, ပင်္ကမလဝိဂမေန ဥဒကဿ ဝိယ, ကာဠကာပဂမေန သုဝဏ္ဏဿ ဝိယ သံကိလေသဝိဂမေန ဉာဏဿ ပရိသုဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘နိစ္စသညာဒီနံ ပဟာနေန ဝိသုဒ္ဓဉာဏော’’တိ။ အနေကာကာရဝေါကာရသင်္ခါရေသု လက္ခဏတ္တယသလ္လက္ခဏသမ္မသနဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မသနဉာဏဿ ပါရံ ဂန္တွာ’’တိ။ တတ္ထ သမ္မသနဉာဏဿာတိ နယဝိပဿနာသင်္ခါတဿ ကလာပသမ္မသနဉာဏဿ။ တဿေဝ ဟိ ထိရဘာဝါယ ဣတရေ သမ္မသနဝိသေသာတိ ဝဒန္တိ။ သမ္မသနဉာဏဿာတိ ဝါ ကလာပသမ္မသနာဒိသမ္မသနဉာဏဿ။ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာယ သဒိသာ ဟိ သာ။ တာယ ဟိ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃါဋနာဒိ သမ္ဘဝတီတိ။ ဝိတ္ထာရတော ဘာဝနာဝိဓာနံ ပရတော ဝတ္တုကာမော ‘‘သင်္ခေပတော တာဝ အာရဘတီ’’တိ အာဟ။ သင်္ခေပတော ဟိ အာရမ္ဘော အာဒိကမ္မိကဿ သုကရော။ တတြာတိ သင်္ခေပေန အာရမ္ဘေ။
ကထန္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ယံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနံ…ပေ… ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ကထံ ဉာတဗ္ဗန္တိ စေတိ အတ္ထော။ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နေ, ခဏပစ္စုပ္ပန္နေ ဝါ ဓမ္မေ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနာဘိနိဝေသော ကာတဗ္ဗော, န အတီတာနာဂတေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ။ ဥဒယဒဿနဉ္စေတ္ထ ယာဝဒေဝ ဝယဒဿနတ္ထန္တိ ဝယဒဿနဿ ပဓာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ’’တိ ဝတွာ တံ ပန ဝယဒဿနံ ဥဒယဒဿနပုဗ္ဗကန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ။
ဇာတန္တိ နိဗ္ဗတ္တံ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝံ။ အယံ ဟိ ဇာတသဒ္ဒေါ ခဏတ္တယသမင်္ဂိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၄၆) ဝိယ, န အတီတံ
‘‘ယေ တေ ဇာတာ န တေ သန္တိ, ယေ န ဇာတာ တတ္ထေဝ တေ၊
လဒ္ဓတ္တဘာဝါ နော ဘဂ္ဂါ, တေဝ သန္တိ သဘာဝတော’’တိ။ –
အာဒီသု ဝိယ, နာပိ ဇာတတာမတ္တံ ‘‘ယံ တံ ဇာတံ ဘူတံ သင်္ခတ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတံ ရူပံ ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉), ပစ္စုပ္ပန္နရူပံ နာမ ဇာတံ ခဏတ္တယပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန အာဒိတော ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟန္တိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ကာတဗ္ဗော။ တဿာတိ ရူပဿ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၀။) [သျ]ပစ္စယလက္ခဏပပဉ္စံ အနာမသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဥဒယောတိ နိဗ္ဗတ္တနသညိတံ သင်္ခတလက္ခဏံ ဥဒယော ဥပ္ပါဒေါ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ဝယောတိ ဝိပရိဏာမသညိတံ သင်္ခတလက္ခဏံ ဝယော ဝိနာသော။ အနုပဿနာဉာဏန္တိ ယာ ဥဒယဿ, ဝယဿ စ အနုပေက္ခနာ, တံ ဉာဏံ။ ကိဉ္စာပိ ကလာပသမ္မသနာဒီသု ဇာတိဇရာမရဏသီသေန ဇာတိဇရာမရဏဝန္တော ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဇာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တဿာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဥဒယော, ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ဝယော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၉) ဝုစ္စမာနေ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တတာ, နိပ္ဖန္နတာ စ အနုညာတာ ဝိယ ဟောတီတိ တံ ပရိဟရိတုံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေသု ဘဝပရိယောသာနာဝ ဒေသနာ ကတာ။
သောတိ ယောဂီ။ ဣမိနာ ပါဠိနယေနာတိ ဣမာယ ‘‘ဇာတံ ရူပံ ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ ဒဿိတာယ ပါဠိဂတိယာ။ ဇာတိန္တိ န ပသူတိံ, န စ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိမတ္တံ, အထ ခေါ ဥပ္ပါဒံ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရံ။ သွာယံ ဝိကာရော ယသ္မာ သင်္ခါရာနံ အဘိနဝါဝဋ္ဌာနဇရာ ဝိယ နဝဘာဝါပဂမောတိ အာဟ ‘‘အဘိနဝါကာရ’’န္တိ။ သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနုပ္ပန္နဿ ရာသိ ဝါ နိစယော ဝါ နတ္ထိ ယတော အာဂစ္ဆေယျ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အလဒ္ဓတ္တဘာဝဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာန…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ ယထာ အနာဂတေ အဒ္ဓနိ ဣမေ ဓမ္မာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဧဝံ အတီတေပိ အဒ္ဓနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိရုဇ္ဈမာနဿာပီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ အဝိဇ္ဇမာနာနံယေဝ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပါဒေါ, ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စ သဗ္ဗသော အဘာဝူပဂမောတိ ဣမမတ္ထံ သမုဒါယဂတံ တဒေကဒေသဘူတာယ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရာသိတောတိ ရာသိဘာဝေန သမုဿိတော ပုဉ္ဇော ရာသိ။ ယထာ တထာ ပိဏ္ဍိဘူတော နိစယော။ ဘူမိယံ နိဒဟိတွာ ဌပိတံ နိဓာနံ။ ဥပဝီဏေတိ ဧတေနာတိ ဥပဝီဏံ, ဝီဏာဝါဒနံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၄။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဥဒယဗ္ဗယမနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ပုန ယာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပါဒါ, အတ္ထိဘာဝါတိ အတ္ထော။ နိရောဓဝိရောဓီဟိ ဥပ္ပါဒေါ အတ္ထိဘာဝဝါစကောပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တသ္မာ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပဿ ဥပ္ပါဒေါ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၁။) [သျ]ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စယဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေန, အတ္ထိဘာဝတောတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ စ တီဟိ အတီတကာလိကာနိ တေသံ သဟကာရီကာရဏဘူတာနိ ဥပါဒါနာဒီနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဝတ္တိပစ္စယေသု ကဗဠီကာရာဟာရဿ ဗလဝတာယ သော ဧဝ ဂဟိတော ‘‘အာဟာရသမုဒယာ’’တိ။ တသ္မိံ ပန ဂဟိတေ ပဝတ္တိပစ္စယတာသာမညေန ဥတုစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဿ ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနံ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာတဏှုပနိဿယသဟိတေနေဝ ကမ္မုနာ ရူပကာယဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ အသတိ စ အဝိဇ္ဇုပနိဿယာယ ဘဝနိကန္တိယာ ဇာတိယာ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ။ ယထာ စ ရူပဿ အဝိဇ္ဇာတဏှုပနိဿယတာ, ဧဝံ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အာဟာရော ပန ဥပ္ပန္နဿ ရူပဿ ပေါသကော, ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, ကာမဓာတာဓိဋ္ဌာနတ္တာ စ ဒေသနာယ။ ဥက္ကံသနိဒ္ဒေသေန ဝါ အာဟာရဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏ’’န္တိအာဒိနာ ကာလဝသေန ဥဒယဒဿနမာဟ။ တတ္ထ အဒ္ဓါနဝသေန ပဂေဝ ဥဒယံ ပဿိတွာ ဌိတော ဣဓ သန္တတိဝသေန ဒိသွာ အနုက္ကမေန ခဏဝသေန ပဿတိ။ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ကမ္မံ အာဟာရောတိ ဣမေသံ ပစ္စယာနံ အတ္ထိတာသင်္ခါတလက္ခဏာနိ စေဝ ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဉ္စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ။ တေသံ အတ္ထိတာ ဟိ ရူပဿ ဥဒယော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ နိဗ္ဗတ္တိ ပန သင်္ခတလက္ခဏမေဝါတိ။
အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန အဝိဇ္ဇာယ အနုပ္ပါဒနိရောဓတော အနာဂတဿ ရူပဿ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ဟောတိ ပစ္စယာဘာဝေ အဘာဝတော။ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေနာတိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတဿ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကရူပပစ္စယဿ နိရုဒ္ဓဘာဝေန။ တဏှာနိရောဓာ ကမ္မနိရောဓာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရနိရောဓာတိ ပဝတ္တိပစ္စယဿ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝေ။ ရူပနိရောဓောတိ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ အဘာဝေါ ဟောတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏန္တိ ဘင်္ဂကာလဝသေန တေသံ ဝယဒဿနံ။ တသ္မာ တံ အဒ္ဓါဝသေန ပဂေဝ ပဿိတွာ ဌိတော ဣဓ သန္တတိဝသေန ဒိသွာ အနုက္ကမေန ခဏဝသေန ပဿတိ။ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ ဣဓ အဝိဇ္ဇာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓော, ရူပဿ ခဏနိရောဓော စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ။ တေသဉှိ အနုပ္ပါဒနိရောဓော, ရူပဿ အစ္စန္တနိရောဓော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၂။) [သျ]ဝိပရိဏာမော သင်္ခတလက္ခဏမေဝ။ ဧသ နယော ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသု။ အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ, ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ, ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃), ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ, သညာ, စေတနာ’’တိ, စ ဝစနတော ဖဿော ဝေဒနာ (ဝိဘ။ ၂၃၁) သညာ သင်္ခါရက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိပစ္စယော, တံနိရောဓာ စ တေသံ နိရောဓော, မဟာပဒါန (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၀) မဟာနိဒါနသုတ္တေသု, အဘိဓမ္မေ စ အညမညပစ္စယဝါရေ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ (ကထာ။ ၇၁၉) ဝစနတော နာမရူပံ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တိပစ္စယော, တံနိရောဓာ တဿ နိရောဓောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ စ ကေစိ တာဝ အာဟု ‘‘အရူပက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေနေဝ, န ခဏဝသေနာ’’တိ။ တေသံ မတေန ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနမေဝ န သိယာ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ အတီတာဒိဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏတော အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယာ ဝေဒနာသမ္ဘဝံ လဗ္ဘမာနတံ ပဿတိ, န ဥပ္ပါဒံ။ အဝိဇ္ဇာဒိအဘာဝေ စ တဿာ အသမ္ဘဝံ အလဗ္ဘမာနတံ ပဿတိ, န ဘင်္ဂံ။ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပါဒံ, ဘင်္ဂဉ္စ ပဿတီ’’တိ, တံ ယုတ္တံ။ သန္တတိဝသေန ဟိ ရူပါရူပဓမ္မေ ဥဒယတော, ဝယတော စ မနသိ ကရောန္တဿ အနုက္ကမေန ဘာဝနာယ ဗလပ္ပတ္တကာလေ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ။ အယဉှိ ပဌမံ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိ ကရောန္တော အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယဓမ္မေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တေ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ တေသံ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနမုခေန ခဏတောပိ ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိ ကရောတိ။
တဿ ယဒါ ဉာဏံ တိက္ခံ ဝိသဒံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ, တဒါ ရူပါရူပဓမ္မာ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ, ဘိဇ္ဇန္တာ စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဥဒယော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဥဒယောတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန အဝိဇ္ဇာသမုဒယာပိ။ တဏှာ…ပေ… ကမ္မ…ပေ… အာဟာရသမုဒယာပိ ရူပဿ သမ္ဘဝေါ။ ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဝယောတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာပိ တဏှာ…ပေ… အာဟာရနိရောဓာပိ ရူပဿ ဝယော အနုပ္ပါဒေါတိ ပစ္စယတော ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတိ။ ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဥဒေတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ အာဟာရဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ ဥဒေတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တော ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၃။) [သျ]အာဟာရဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ ဝေတိ နိရုဇ္ဈတီတိ ခဏတော ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတီတိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၅။ ဧဝံ မနသိ ကရောတော န ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝ ဥဒယဗ္ဗယာ သုဋ္ဌု ပါကဋာ န ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ ကိရိမေ ဓမ္မာ…ပေ… ပဋိဝေန္တီ’’တိ, နယဒဿနဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပဌမဉှိ ပစ္စုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ဒိသွာ အထ အတီတာနာဂတေ နယံ နေတိ။ ဒုက္ခာဒိသစ္စပ္ပဘေဒါ, အနုလောမာဒိပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပ္ပဘေဒါ, ဧကတ္တာဒိနယပ္ပဘေဒါ, အနိစ္စတာဒိလက္ခဏပ္ပဘေဒါ စ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒနယလက္ခဏပ္ပဘေဒါ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟဏံ, တေသမ္ပိ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပဋိစ္စ သမုပ္ပါဒဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၆။ ယန္တိ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ယေန ဉာဏေနာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ယန္တိ ဝါ ကိရိယာပရာမသနံ။ ခန္ဓာနံ သမုဒယံ ပဿတိ, ခန္ဓာနံ နိရောဓံ ပဿတီတိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ဒဿနန္တိ အတ္ထော။ ယံ ပနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ယထာ အဝိဇ္ဇာဒိသမုဒယနိရောဓတော ခန္ဓာနံ သမုဒယနိရောဓဿ အညတ္တာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိအာဒိဝစနဘေဒေါ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ကတော, န ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တိဝိပရိဏာမလက္ခဏေဟိ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဿ ဘေဒေါ အတ္ထိ အဘိန္နာဓိကရဏတ္တာတိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝိပရိဏာမလက္ခဏာနိ ပဿန္တော ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတီ’’တိ ဝစနဘေဒံ အကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေယေဝ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ, ဘင်္ဂက္ခဏေယေဝ စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ, တသ္မာ တာနိ ပဿန္တော ခဏတော ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယေ ပဿတိ နာမာတိ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၇။ ဣစ္စဿေဝန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ သမုဒယာ’’တိအာဒိ ပစ္စယတော ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ, ‘‘နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ခဏတော, တသ္မာတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ယောဂိနော။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ယေ ပန ‘‘ဣစ္စဿ ပစ္စယတော’’တိ ပဌန္တိ, တေသံ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ဇနကာဝဗောဓတောတိ ခန္ဓာနံ ဇနကဿ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယဿ အဝဗုဇ္ဈနတော။ ဇာတိဒုက္ခာဝဗောဓတောတိ ဇာတိသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ အဝဗုဇ္ဈနတော။ ဒုက္ခသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဧကဒေသဒဿနေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၄။) [သျ]ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒိဒဿနကာနံ ဝိယ။ မရဏဒုက္ခာဝဗောဓတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ပစ္စယာနုပ္ပါဒေနာ’’တိ ဧတေန ပစ္စယာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ဣဓ ပစ္စယနိရောဓောတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဝတန္တိ ပစ္စယတော ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ။ ယဉ္စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနန္တိ ယံ အဿ ယောဂိနော ပစ္စယတော, ခဏတော စ ဥဒယဗ္ဗယာနံ ဒဿနံ။ တတ္ထ အသမ္မောဟော, တပ္ပဓာနော ဝါ ဝိတက္ကာဒိဓမ္မပုဉ္ဇော မဂ္ဂေါ ဝါယံ လောကိကောတိ နိယျာနာနုလောမတော လောကိကော မဂ္ဂေါ ဧဝါယံ။ ဣတိ တသ္မာ မဂ္ဂသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ သဘာဝါဝဗောဓတော။ တေနာဟ ‘‘တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော’’တိ, တဒင်္ဂဝသေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တော သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ အရိယမဂ္ဂဿ ဥပါယဘူတော အသမ္မောဟသဘာဝေါ အတ္တာနမ္ပိ ပကာသေတိ ပဒီပေါ ဝိယာတိ မဂ္ဂသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ။ သွာယံ ပါကဋဘာဝေါ မောဟန္ဓကာရဝိဓမနေနာတိ အာဟ ‘‘တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၈။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိအာဒိကော အနုလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ပဝတ္တိယာ အနုလောမနတော။ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီသု သန္တေသူတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ အဝဗောဓတော’’တိ။ ပဝတ္တိယာ ဝိလောမနတော ‘‘အဝိဇ္ဇာယတွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိအာဒိကော ပဋိလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ တေ စ သင်္ခတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ‘‘ဇရာမရဏံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဿ စ ပါကဋတာ ပစ္စယာကာရပါကဋတာယ ဧဝ ‘‘ဣမဿေတံ ဖလ္လ’န္တိ အဝဗောဓတော။
֍ ဋ္ဌ ၇၂၉။ ပုရိမပုရိမာနံ နိရောဓော ဥတ္တရုတ္တရာနံ ဥပ္ပါဒါနုဗန္ဓောတိ အယမတ္ထော ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန သိဇ္ဈမာနော ဧကတ္တနယာဓိဂမာယ ဟောတိ။ ယတော ‘‘အညော ကရောတိ, အညော ပဋိသံဝေဒယတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၇) ဝေါဟာရသိဒ္ဓိယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အနောကာသတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါရာ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အယမတ္ထော ခဏတော ဥဒယဒဿနေန သိဇ္ဈမာနော နာနတ္တနယာဓိဂမာယ ဟောတိ။ ယတော ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သဘာဝဘေဒါဝဗောဓတော ‘‘သော ကရောတိ, သော ပဋိသံဝေဒယတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ သဿတဒိဋ္ဌိယာ အနောကာသတာ။ တေနာဟ ‘‘ခဏတော ဥဒယဒဿနေနာ’’တိအာဒိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၅။) [သျ]ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ပစ္စယေ သတိ ဖလဿ ဘာဝေါ, အသတိ အဘာဝေါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ အတ္ထိတာမတ္တေနေဝ တေ ဓမ္မာ ကာရဏန္တိ အဗျာပါရနယော ပါကဋော ဟောတိ။ ယတော အတ္တဒိဋ္ဌိယာ အနောကာသတာ ဝသဝတ္တိတာယ အလဗ္ဘနေယျတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ အဝသဝတ္တိဘာဝေါ ပရာယတ္တတာ, သာ စ သပ္ပစ္စယတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဣမေ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ပစ္စယာနုရူပမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဟေတုဖလဿ ဟေတုအနုရူပတော သိဒ္ဓိယာ အကိရိယဒိဋ္ဌိယာ အနောကာသတာဝါတိ အာဟ ‘‘ပစ္စယတော ပနာ’’တိအာဒိ။ သတိ ကာရဏေ ကုတော အကိရိယဝါဒေါ။ ကရောတီတိ ဟိ ကာရဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၀။ ပစ္စယတော ဥဒယံ ပဿတော ပစ္စယေ သတိ သဘာဝေ သတိ ဖလဿ သမ္ဘဝေါတိ အတ္ထိတာမတ္တေန ဥပကာရကတာတိ သင်္ခတာနံ နိရီဟတာ, အသတိ စ အဘာဝေါတိ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာ စ ဝိညာယမာနာ အတ္တသုညတံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္စယတော စဿ…ပေ… တာဝဗောဓတော’’တိ။ အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယတော ပရိစ္ဆိန္နတာယ ဝိညာယမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝါဝဗောဓတော’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈနဉှိ ဟုတွာ အဘာဝေါ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝေကော အတီတာနာဂတဘာဝသုညတာ။ န ဟိ သင်္ခါရာ ခဏတ္တယတော ပုဗ္ဗေ, ပစ္ဆာ စ ဝိဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝေကာဝဗောဓတောတိ အာဒိအန္တဝန္တတာပဋိဝေဓတောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တာ သင်္ခါရာ ဥပ္ပါဒတော ဥဒ္ဓံ ဇရာဘင်္ဂါဝတ္ထန္တရုပ္ပတ္တိယာ နိရန္တရံ ဝိဗာဓီယန္တေဝ။ သာ စ နေသံ ဝိဗာဓိယမာနတာ သမ္မာ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ဝိဘူတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခ…ပေ… ဗောဓတော’’တိ။
သဘာဝလက္ခဏမ္ပီတိ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန န ကေဝလံ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏမေဝ, အထ ခေါ ပထဝီဖဿာဒီနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိသညိတံ သဘာဝသင်္ခါတံ လက္ခဏမ္ပိ ပါကဘာဝဝိဒ္ဓံ သဘာဝါဝစ္ဆိန္နံ ပါကဋံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နာဝဗောဓတော’’တိ။ သဘာဝလက္ခဏေတိ သဘာဝသညိတေ လက္ခဏေ, တံတံဓမ္မာနံ သလက္ခဏေ။ သင်္ခတလက္ခဏဿ တာဝကာလိကတ္တမ္ပီတိ ဥပ္ပါဒါဒိသင်္ခတလက္ခဏဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏာဒိပရိတ္တကာလိကတာပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၆။) [သျ]ခဏန္တရာနဝဋ္ဌာနတော တဿ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒယက္ခဏေ’’တိအာဒိ။ ဥဒယဝယမတ္တဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနဝသေနေဝ ဣမဿ ဉာဏဿ ပဝတ္တနတော, န ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၁။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စနဝါ, အထ ခေါ ပရိတ္တကာလဋ္ဌာယိနော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘သူရိယုဂ္ဂမနေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဒကေ ဒဏ္ဍေန ကတလေခါ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ။ ဥဿာဝဗိန္ဒုအာဒယော ပဉ္စ ကိစ္စာပိ ဥတ္တရုတ္တရိ အတိပရိတ္တဋ္ဌာယိဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒဿိတာ, တထာပိ တေ ဒန္ဓနိရောဓာ ဧဝ နိဒဿိတာ, တတောပိ လဟုတရနိရောဓတ္တာ သင်္ခါရာနံ။ တထာ ဟိ ဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယာယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ ပါဒေ စ ဗန္ဓခုရဓာရာ သန္နိပါတတောပိ သီဃတရော ရူပဓမ္မာနံ နိရောဓော ဝုတ္တော, ပဂေဝ အရူပဓမ္မာနံ။ န ကေဝလံ နိစ္စနဝါ, နာပိ ပရိတ္တကာလဋ္ဌာယိနောဝ, အထ ခေါ အသာရာ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘မာယာ’’တိအာဒိ။ မာယာဒယော ဟိ မဏိအာဒိဝသေန ဒိဿမာနာ အတံသဘာဝတာယ အသာရာ။ တတ္ထ မန္တောသဓဘာဝိတာ ဣန္ဒဇာလာဒိကာ မာယာ။ မိဂတဏှိကာ မရီစိ။ သုပိနမေဝ သုပိနန္တံ။ မဏ္ဍလာကာရေန အာဝိဇ္ဈိယမာနံ အလာတမေဝ အလာတစက္ကံ။ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တာနံ ကီဠနိစ္ဆာဝသေန နဂရံ ဝိယ အာကာသေ ဥပဋ္ဌာနမတ္တံ ဂန္ဓဗ္ဗနဂရံ။
ဧတ္တာဝတာတိ ယွာယံ ‘‘ဇာတံ ရူပံ ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိပါဠိနယာနုသာရေန (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၉), ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိပါဠိနယာနုသာရေန (မ။ နိ။ ၁။၃၄၇, ၃၆၁၊ ၂။၁၁၃၊ ၃။၈၆, ၈၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ဝါ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယပဋိဝေဓာ ဘာဝနာဝိဓိ အာရဒ္ဓေါ, ဧတ္တာဝတာ။ ကလာပသမ္မသနာဒိကောပိ ဟိ သဗ္ဗော ဘာဝနာဝိဓိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပါဒနဿေဝ, န ပရိသပရိသရီရကရဗန္ဓောတိ။ ဝယဓမ္မမေဝါတိ ဘိဇ္ဇနသဘာဝမေဝ။ ဝယံ ဥပေတိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ။ ယဉှိ ဥပက္ကမေန ဝိနဿတီတိ ဝုစ္စတိ, တမ္ပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဧဝ ဝိနဿတိ အဟေတုကတ္တာ ဝိနာသဿ။ ဥပက္ကမဟေတု ပန ဝိသဒိသုပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ ဣမိနာ အာကာရေနာတိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဝယံ အနာလမ္ဗိတွာပိ ‘‘ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဥဒယဿ, ‘‘ဥပ္ပန္နဉ္စ ဣဒံ ဝယံ ဥပေတီ’’တိ ဝယဿ စ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တေန ပစ္စက္ခကရဏာကာရေန။ အဓုနာ ဥပ္ပန္နံ, န တာဝ ဗလပ္ပတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တရုဏဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ။ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၇။) [သျ]ပဝတ္တံ သမ္မသနံ န နိပ္ပရိယာယေန ဝိပဿနာသမညံ လဘတိ, ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တမေဝ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယဿာဓိဂမာ အာရဒ္ဓဝိပဿကောတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
ဝိပဿနုပက္ကိလေသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၃၂။ ဣမာယ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာသင်္ခါတာယ တရုဏဝိပဿနာယ ဝသေန, န အာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိသင်္ခါတာယ တရုဏဝိပဿနာယ, နာပိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဒိသင်္ခါတာယ ဗလဝဝိပဿနာယ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿာတိ စ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿေဝါတိ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိဂါဟာဒိဝတ္ထုဘာဝေန ဝိပဿနံ ဥပက္ကိလေသန္တီတိ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ။ ‘‘အရိယသာဝကဿာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝုတ္တံ ဗလဝဝိပဿနာပတ္တဿာပိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဝိပ္ပဋိပန္နကဿာတိ သီလဝိပတ္တိအာဒိဝသေန ယထာ တထာ ဝိပ္ပဋိပန္နကဿ။ တဿ ပန ပဋိပတ္တိယာ ဂရဟိတဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိပ္ပဋိပန္နကဿာ’’တိ အာဟ။ စ-သဒ္ဒေါ ဥပရိပဒဒွယေပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ နိက္ခိတ္တကမ္မဋ္ဌာနဿာတိ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အန္တရာ ဝေါသာနံ အာပန္နဿ။ ကုသီတပုဂ္ဂလဿာတိ သီလသမ္ပန္နဿေဝ ကောသဇ္ဇေန ဘာဝနံ အနနုယုဉ္ဇန္တဿ။ အထ ဝါ ဝိပ္ပဋိပန္နကဿာတိ ဝိပဿနာဘာဝနာသင်္ခါတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အဘာဝေန ဝိဂရဟိတပဋိပတ္တိကဿ။ ဝိပဿနာပဋိပတ္တိယေဝ ဟိ သသမ္ဘာရာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိ, တဒညာ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ, သာ စ တတ္ထ နိက္ခိတ္တဓုရဿ ဟောတိ။ နိက္ခိတ္တဓုရတာ စ ကောသဇ္ဇေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိက္ခိတ္တကမ္မဋ္ဌာနဿ ကုသီတပုဂ္ဂလဿာ’’တိ။ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿာတိ ယောဂေန ဉာဏေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ။ သာ ပန ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ သမထဝသေနာပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကဿာ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိယေဝ န နုပ္ပဇ္ဇန္တိ အညထာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဿေဝ အသမ္ဘဝတော။
ဩဘာသာဒီသု ‘‘အရိယဓမ္မော’’တိ ပဝတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စံ ဝိက္ခေပေါ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ, တေန ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ဝိပဿနာဝီထိတော ဥက္ကမနေန ဝိရူပံ ဂဟိတံ ပဝတ္တိတံ မာနသံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသံ။ ဩဘာသော ဓမ္မောတိ ကာရဏူပစာရေနာဟ, ဤဒိသံ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မမ အရိယမဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ ဩဘာသံ အာဝဇ္ဇတိ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝါ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝါ ‘‘ဖလ္လ’န္တိ ဝါ။ နိဗ္ဗာနန္တိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၈။) [သျ]ဂဏှန္တော တတ္ထ ပဝတ္တဓမ္မေ မဂ္ဂဖလဘာဝေန ဂဏှာတိ, ဉာဏာဒိကေ ပန မဂ္ဂဖလဘာဝေနေဝ ဂဏှာတိ။ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ တတော ဩဘာသဟေတု ယော ဝိက္ခေပေါ, တံ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသော’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အနိစ္စတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ အနိစ္စ…ပေ… နပ္ပဇာနာတိ ‘‘မဂ္ဂံ ပတ္တောသ္မီ’’တိ သညာယ အနိစ္စတာဒိဝသေန မနသိကာရဿေဝ အဘာဝတော။ အယဉ္စ အတ္ထော –
‘‘ယော ဟိ ကောစိ, အာဝုသော, ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ မမ သန္တိကေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဗျာကရောတိ, သဗ္ဗော သော စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ, ဧတေသံ ဝါ အညတရေန။ ကတမေဟိ စတူဟိ? ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတိ, တဿ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝယတော မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတိ, သော တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတိ။ တဿ တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတော…ပေ… ကရောတော သံယောဇနာနိ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ။
‘‘ပုန စပရံ, အာဝုသော, ဘိက္ခု ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝေတိ…ပေ… သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတိ…ပေ…။
‘‘ပုန စပရံ, အာဝုသော, ဘိက္ခုနော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ, ဟောတိ သော, အာဝုသော, သမယော ယံ တံ စိတ္တံ အဇ္ဈတ္တမေဝ သန္တိဋ္ဌတိ သန္နိသီဒတိ ဧကောဒိ ဟောတိ သမာဓိယတိ, တဿ မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတိ…ပေ… အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀) –
ဣမိနာ သုတ္တပဒေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ စတုတ္ထမဂ္ဂဝိဿဇ္ဇနေ ယထာဝုတ္တမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဓမ္မာ ဓမ္မော။ တတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စံ ‘‘အဓိဂတမဂ္ဂါဒိကောဟမသ္မီ’’တိ အမဂ္ဂါဒီသု ဝိက္ခေပေါ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ, တေန ဥပဒ္ဒုတံ ဝိဂ္ဂဟိတမာနသံ ဟောတိ။ နိကန္တိ ဩဘာသာဒီသု အပေက္ခာ သုခုမရူပါ တဏှာ, သာ ဝိပဿနာဘိရတိအာကာရေန ဥပဋ္ဌဟန္တီ အဓိမာနိကေန ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘နိကန္တိ ‘ဓမ္မော’တိ နိကန္တိံ အာဝဇ္ဇတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၃။ ဝိပဿနောဘာသောတိ ဝိပဿနာစိတ္တသမုဋ္ဌိတံ, သသန္တတိပတိတံ ဥတုသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဘာသုရံ ရူပံ။ တတ္ထ ဝိပဿနာစိတ္တသမုဋ္ဌိတံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၂၉။) [သျ]ယောဂိနော သရီရဋ္ဌမေဝ ပဘဿရံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, ဣတရံ သရီရံ မုဉ္စိတွာ ဉာဏာနုဘာဝါနုရူပံ သမန္တတော ပတ္ထရတိ, တံ တဿေဝ ပညာယတိ, တေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ရူပဂတမ္ပိ ပဿတိ, ပဿန္တော စ စက္ခုဝိညာဏေန ပဿတိ, ဥဒါဟု မနောဝိညာဏေနာတိ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနော ဝိယ တံ မနောဝိညာဏဝိညေယျမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတီတိ။ ဝိပဿနာဝီထိ နာမ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တမာနာ ဝိပဿနာဝ။ ဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ ယောဂိနာ ‘‘မဂ္ဂပ္ပတ္တောမှီ’’တိ အဓိမာနေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ, တဿ ဝါ ယောဂိနော ဝိပဿနာ တတော ဧဝ ဝီထိ ဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနမေဝါဟ။
ဝေမတ္တတာယာတိ အပ္ပဝိပုလတာဝသေန ဝိသဒိသတာယ။ အဿာတိ ဩဘာသဿ။ ဒွီဟိ ကုဋ္ဋေဟိ ပရိစ္ဆိန္နံ ဂေဟံ ဒွိကုဋ္ဋဂေဟံ။ တဿ ကိရ အဗ္ဘန္တရေပိ ဧကာ ဘိတ္တိ ဟောတိ ဗဟိပိ, ဥဘိန္နံ အန္တရေ အနုပရိယာယပထံ ဟောတိ, သာယနှေ တတ္ထ သန္ထရိတာနိ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ, ဝိသဒဉာဏဿ ဩဘာသေန ဖရိတဋ္ဌာနေ ရူပဂတဉ္စ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဝိယ ပညာယန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘန္တေ မယှ’’န္တိအာဒိ။
ဧဝံ ဩဘာသဿ ဝေမတ္တတာယ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ စိရကာလဝိပ္ပလမ္ဗနေ ဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယံ ပန ဝိပဿနုပက္ကိလေသောတိ ဝက္ခမာနပ္ပကာရံ သန္ဓာယာဟ, န သဗ္ဗံ။ သောတိ သော သမထဝိပဿနာလာဘီ အဓိမာနိကော။
ဒိဝါသနေတိ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗအာသနေ။ ပဌမံ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉှံ, ဘန္တေ, ပုစ္ဆိတုံ အာဂတောမှီ’’တိ။
ပစ္ဆာ ဥပါယေန ပုထုဇ္ဇနဘာဝံ ဝိညာပေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေဿာမီတိ စိန္တိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဿယော ဘဝိဿာမိစ္စေဝါဟံ အာဂတော’’တိ, တဿ စ ပဓာနတ္တာ သာဝဓာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အယံ ဓမ္မောတိ အယံ အရိယမဂ္ဂါနုဂတော ပဋိသမ္ဘိဒါဓမ္မောတိ ထေရဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝဒတိ။ သမာဓိန္တိ အဘိညာသမာဓိံ။ အဉ္စိတကဏ္ဏောတိ နိစ္စလဋ္ဌပိတကဏ္ဏပုဋော။ ပလာယိတုံ အာရဒ္ဓေါ ဘယေန။ တေနာဟ ‘‘ထေရော ကိရ ဒေါသစရိတော’’တိ။ ဒေါသစရိတဿ ဟိ သူရဿာပိ သဟသာ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနဿ ခီဏာသဝတ္ထေရော အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ပုထုဇ္ဇနဘာဝံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၀။) [သျ]ဇာနာပေဿာမီ’’တိ ဟတ္ထိနိမ္မာပနာဒိမကာသိ။ ဒေါသစရိတတ္တာ ဟိ ထေရော ခိပ္ပံ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ခိပ္ပဝိရာဂီ ဟိ ဒေါသစရိတော။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၄။ တဿာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ မတ္ထကံ ပါပေန္တဿ ယောဂိနော။ ‘‘ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဥဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဝေတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနမေဝေတ္ထ တုလနံ, တီရဏဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဒေဝါနမိန္ဒေန ခိတ္တံ ဝဇိရံ အမောဃံ, အပ္ပဋိဟတဉ္စ ဟောတိ, ဧဝမိဒမ္ပိ ဉာဏံ နိပုဏံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တိခိဏန္တိ အကုဏ္ဌံ။ သူရန္တိ တေဇဝန္တံ။ အတိဝိသဒန္တိ နိသိတဘာဝေန အတိဝိယ ပဋုတရံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိနေန ယောဂီ ‘‘မဂ္ဂပ္ပတ္တောသ္မီ’’တိ မညတိ။
ဝိပဿနာပီတီတိ ဝိပဿနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ။ ခုဒ္ဒကာဒယော ပီတိယော ဟေဋ္ဌာ ဝဏ္ဏိတာ ဧဝ။ ယသ္မာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဝီထိပဋိပန္နာယ အနုက္ကမေန ပဉ္စ ပီတိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ပဉ္စ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ မတ္ထကပ္ပတ္တေန ပန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန သဒ္ဓိံ ဖရဏာပီတိယေဝ ဟောတိ။ ဥပစာရပ္ပနာက္ခဏတော အညဒါပိ ဟိ ဖရဏာပီတိ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘သကလသရီရံ ပူရယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
ပဿဒ္ဓိအာဒီနိ ဆ ယုဂဠကာနိ အညမညာဝိယောဂိနီတိ ပဿဒ္ဓိယာ ဥပ္ပန္နာယ ဣတရာပိ ဥပ္ပန္နာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကိစ္စဒဿနမုခေန တာ သဗ္ဗာပိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယစိတ္တာနံ နေဝ ဒရထော, န ဂါရဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာယဂ္ဂဟဏေန ရူပကာယဿပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿေဝ။ ကာယပ္ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဟိ ရူပကာယဿာပိ ဒရထာဒိနိမ္မဒ္ဒိကာတိ။ ကာယစိတ္တာနိ ပဿဒ္ဓါနိ…ပေ… ဥဇုကာနိယေဝ ဟောန္တိ တေသံ အပဿဒ္ဓါဒိဘာဝဿ ဟေတုဘူတာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဒိထိနမိဒ္ဓါဒိဒိဋ္ဌိမာနာဒိသေသနီဝရဏာဒိအဿဒ္ဓိယာဒိမာယာသာထေယျာဒိသံကိလေသဓမ္မာနံ ဝိဓမနဝသေန တဒါ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပါဒဿ ပဝတ္တနတော။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိသမယေ။ မနုဿာနံ အယန္တိ မာနုသီ, မနုဿယောဂ္ဂါ ကာမသုခရတိ, တာဒိသေဟိ မနုဿဝိသေသေဟိ အနုဘဝိတဗ္ဗတာနတိဝတ္တနတော ဒိဗ္ဗာ ရတိပိ သင်္ဂဟိတာ, မာနုသီသဒိသတာယ ကာမသုခဘာဝေန ဒိဗ္ဗာ ရတိပိ ဝါ, တဿာ အတိက္ကန္တတာယ န မာနုသီတိ အမာနုသီ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၁။) [သျ]သုညာဂါရန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ, ဝိပဿနံ ဧဝ ဝါ။ သာပိ ဟိ နိစ္စဘာဝါဒိသုညတာယ, ယောဂိနော သုခသန္နိဿယတာယ စ ‘‘သုညာဂါရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ စိတ္တဿ အနုပဿနကရာနံ ကိလေသာနံ ဝိဂမေန သန္တစိတ္တဿ။ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနေန ဘိက္ခုနော။ သမ္မာ ဉာယေန ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိဝသေန ဝိပဿတော။ သမ္မသတော အနာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ မနုဿာနံ အဝိသယတာယ အမာနုသီ။ ဝိပဿနာပီတိသုခသညိတာ ရတိ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော။ ဒုတိယဂါထာ ပန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယတော ယတောတိ ရူပတော ဝါ အရူပတော ဝါ။
ဝိပဿနာသုခန္တိ ဝိပဿနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ စေတသိကသုခံ။ ယသ္မာ တံသမုဋ္ဌိတေဟိ အတိပဏီတရူပေဟိ သဗ္ဗော ကာယော ပရိဖုဋော, ပရိဗြူဟိတော စ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သကလသရီရံ အဘိသန္ဒယမာန’’န္တိ။
အဓိမောက္ခောတိ သဒ္ဓါ, န ယေဝါပနကာဓိမောက္ခောတိ အဓိပ္ပါယော။ သာ စေတ္ထ န ကမ္မဖလံ, ရတနတ္တယံ ဝါ သဒ္ဒဟနဝသေန ပဝတ္တာ, အထ ခေါ ကိလေသကာလုဿိယာပဂမေန သမ္ပယုတ္တာနံ အတိဝိယ ပသန္နဘာဝဟေတုဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ…ပေ… သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
ပုရိမုပ္ပန္နဘာဝနာဗလသံသိဒ္ဓံ သမပ္ပဝတ္တံ ဝီရိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံကိလေသပက္ခတော ကောသဇ္ဇတော ပဂ္ဂဏှနတော ပဂ္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘ပဂ္ဂဟောတိ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိ။
သုပဋ္ဌိတာတိ သဘာဝသလ္လက္ခဏေန အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ သုပတိဋ္ဌိတာတိ ပဋိပက္ခဝိဂမေန တေန အစလနီယတာယ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတာ။ တတော ဧဝ နိခါတာ ဝိယ အစလာ။ အစလဘာဝေနေဝ ပဗ္ဗတရာဇသဒိသာတိ တီဟိပိ ပဒေဟိ သုပတိဋ္ဌိတမေဝ ဒဿေတိ။ သောတိ ယောဂါဝစရော။ ယံ ယံ ဌာနန္တိ ယံ ယံ အတ္တနော ဥပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ ရူပံ ဝါ အရူပံ ဝါ။ ဩက္ခန္ဒိတွာတိ အနုပဝိသိတွာ။ ပက္ခိန္ဒိတွာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရိဘဏ္ဍဘူတဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဥပဋ္ဌဟန္တေ ပရလောကသညိတေ သတ္တေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကော ဝိယာ’’တိ န ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကဝိသယတ္တာ။ ဝဏ္ဏာယတနဝိသယဉှိ တန္တိ။ အဿ သတိ ဥပဋ္ဌာတိ ခါယတိ, ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သတိ အာရမ္မဏံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၂။) [သျ]ဩက္ခန္ဒိတွာ ဥပတိဋ္ဌတိ, တဒဂ္ဂေန အာရမ္မဏမ္ပိဿ ဩက္ခန္ဒိတွာ ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဝုစ္စတိ။
ဝိစိနိတဝိသယတ္တာ သင်္ခါရာနံ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေန ဌိတာ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ သာ ပန အတ္ထတော တထာပဝတ္တာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ။ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ စေတနာ အာဝဇ္ဇနေ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တိယာ ‘‘အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဥဒယဗ္ဗယာနံ သုဋ္ဌုတရံ ဥပဋ္ဌာနတော တဒနုပဿနာယံ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဣဓ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။ တေ ပန ဥဒယဗ္ဗယာ သဗ္ဗသင်္ခါရာနန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တဘူတာ’’တိ။ အာဝဇ္ဇနာယ ဣန္ဒဝဇိရတတ္တနာရာစသဒိသတာ, သူရတိက္ခဘာဝေါ စ သဗ္ဗညုတညာဏပုရေစရာ ဝိယ တဒနုစရဉာဏဿ တထာဘာဝေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဝိပဿနာနိကန္တီတိ ဝိပဿနာယ နိကာမနာ အပေက္ခာ။ ဩဘာသာဒယော ဝိပဿနာယ ဝိဇမ္ဘနဘူတာ တဿာ အလင်္ကာရော ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဩဘာသာဒိပဋိမဏ္ဍိတာယာ’’တိ။ အာလယန္တိ အပေက္ခံ။ သုခုမာ, သန္တာကာရာတိ သုခုမာကာရာ, သန္တာကာရာ စ, သာ စဿာ သုခုမသန္တာကာရတာ ဘာဝနာယ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ, ယတော ကိလေသဘာဝေါပိဿာ ဒုဝိညေယျော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယာ နိကန္တိ ကိလေသောတိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။
ဧတေသုပီတိ ယထာဒဿိတေသု ဉာဏာဒီသုပိ။ ‘‘အညတရသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ’’တိ ဣဒံ ဥပ္ပန္နေ အညတရသ္မိံ ‘‘မဂ္ဂပ္ပတ္တောမှီ’’တိအာဒိဂ္ဂဟဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န အညတရညတရဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဝါပိ ဟိ ဥပက္ကိလေသာ ဧကက္ခဏေပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပစ္စဝေက္ခဏာ ပန ဝိသုံ ဝိသုံ ဟောတိ။ ‘‘န ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပါ နိကန္တိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ဓမ္မသဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, န ပန တဒါ ယောဂိနော တထာစိတ္တပ္ပဝတ္တိဝသေန။ န ဟိ သော တဒါ တံ ‘‘နိကန္တီ’’တိ ဇာနာတိ, တထာ သတိ တဗ္ဗိသယဿ ‘‘မဂ္ဂပ္ပတ္တောမှီ’’တိအာဒိဂ္ဂဟဏဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ။ တသ္မာ ဧဝမဿ သိယာ ‘‘န ဝတ မေ ဧဝရူပါ ဘာဝနာဘိရတိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ, အဒ္ဓါ မဂ္ဂပ္ပတ္တောမှီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၅။ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတာယာတိ နိပ္ပရိယာယတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာ ဣဓ ဥပက္ကိလေသာ တေသံ ဝတ္ထုတာယ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ။ န သဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘န အကုသလတ္တာ’’တိ။ ယထာ ပန ဩဘာသာဒယော, ဧဝံ နိကန္တိပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၃။) [သျ]ဒိဋ္ဌိဂါဟာဒီနံ ဌာနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပက္ကိလေသဝတ္ထု စာ’’တိ။ ဝတ္ထုဝသေနေဝါတိ ဂါဟေ အနာမသိတွာ ဂါဟာနံ ဝတ္ထုတာဝသေနေဝ။ အတ္တဝါဒီ ဟိ ‘‘အဟံဗုဒ္ဓိနိဗန္ဓနော’’တိ ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ ဩဘာသဿ သာမိဘူတော ‘‘မမာ’’တိ သာမိဝစနဿ ဝိသယဘာဝေန ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘မမ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နောတိ ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိဂါဟော’’တိ။ ဩဘာသဿ မနာပဂ္ဂဟဏမုခေန တေန အတ္တာနံ သေယျာဒိတော ဒဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မနာပေါ ဝတ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နောတိ ဂဏှတော မာနဂါဟော’’တိ။ အဿာဒယတောတိ သမ္ပိယာယတော။ တေသန္တိ ဒိဋ္ဌိဂါဟာဒိသညိတာနံ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝသေန။ ဩဘာသာဒီသူတိ ဩဘာသာဒိနိမိတ္တံ။ ကမ္ပနံ ယထာရဒ္ဓဝိပဿနာယ အဋ္ဌတွာ ဝိက္ခေပါပတ္တိ, သာ စ ဩဘာသာဒီသု တဏှာဒိဂါဟောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဩဘာသာဒီသု ကမ္ပတိ…ပေ… သမနုပဿတီ’’တိ အာဟ။
ဩဘာသနိမိတ္တံ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဩဘာသေ ဝါ ဝိသယဘူတေ ဥပက္ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတီတိ ယောဇနာ။ တေနာဟ ‘‘ယေဟိ စိတ္တံ ပဝေဓတီ’’တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပဋ္ဌာနေတိ သတိယံ။ ဥပေက္ခာယ စာတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ စ။
မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၃၆။ ကုသလော ပနာတိအာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနကောသလ္လယောဂေန ကုသလော။ ပရိပက္ကဉာဏတာယ ပဏ္ဍိတော။ အာဂမဗျတ္တိယာ ဗျတ္တော။ ဥပက္ကိလေသတဗ္ဗိသောဓနေသု အာဒီနဝါနိသံသာဝဗောဓယောဂတော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော။ အယံ ခေါ သောတိ ယော သော အာစရိယေန ကမ္မဋ္ဌာနဒါနကာလေ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိသမယေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တော, အယံ ခေါ သော ဩဘာသော ဥပ္ပန္နောတိ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုဘာဝဝဝတ္ထာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိဿ ဝိပဿနာယ ဝိသယဘာဝူပနယနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမနယေ အနိစ္စလက္ခဏဝိဘာဝနမေဝ ဒဿိတံ, တသ္မိံ သိဒ္ဓေ ဣတရမ္ပိ လက္ခဏဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ဒုတိယနယေ ပန ဩဘာသာဒိကေ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒိဋ္ဌိဂါဟာဒီနံ ဥဂ္ဃါဋနသမုဂ္ဃါဋနပရိယာဒါနဝသေန မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဩဘာသော အတ္တာ ဘဝေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရူပသတ္တကေ ‘‘သစေ သင်္ခါရာ အတ္တာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၄။) [သျ]ဘဝေယျု’’န္တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၂၁) သဗ္ဗသင်္ခါရသင်္ဂဏှနဝသေန သာမညတော ဝုတ္တံ, ဣဓ ဩဘာသာဒိဝသေန သင်္ခါရေ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ။ သေသော မနသိကာရဝိဓိ တတ္ထ ဝုတ္တနယောဝါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ အရူပသတ္တကေ ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဩဘာသံ ‘‘နေတံ မမာ’’တိ သမနုပဿန္တော တဏှာဂါဟတော စိတ္တံ ဝိသောဓေတိ, ‘‘နေသောဟမသ္မီ’’တိ သမနုပဿန္တော မာနဂါဟတော, ‘‘န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿန္တော ဒိဋ္ဌိဂါဟတော။ တေနာဟ ‘‘ဩဘာသံ နေတံ မမာ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ဉာဏာဒီသုပိ။
ဣမာနိ ဒသ ဌာနာနီတိ ဣမာနိ ယထာဝုတ္တာနိ ဩဘာသာဒီနိ ဒသ ဥပက္ကိလေသကာရဏာနိ။ ပညာ ယဿ ပရိစ္စိတာတိ ယဿ ယောဂိနော ပညာ ဩဘာသာဒီသု အနိစ္စတာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ပရိစိတဝတီ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဌိတာ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဿ သမဂ္ဂဘာဝဇာနနေန ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလော ဟောတိ။
ဝီထိပဋိပန္နန္တိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဝသေန ဝိပဿနာဝီထိပဋိပန္နံ။
ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယံ အဓိဂတာယံ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဉာဏေန ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသောဓနေ ဒုက္ခသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နဿ နာမရူပဿ ဝဝတ္ထာနတော။ နာမရူပဿ ပစ္စယာ နာမရူပသမုဒယပက္ခိယာတိ အာဟ ‘‘ကင်္ခါ…ပေ… သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတ’’န္တိ။ အဘိဓမ္မနယေန ဟိ သဗ္ဗကိလေသာ, ကမ္မဉ္စ သမုဒယသစ္စံ။ ဣမိဿန္တိ ဣမာယံ။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ။ မဂ္ဂဿာတိ အရိယမဂ္ဂဿ ဥပါယဘူတမဂ္ဂဿ။
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဝီသတိမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၅။) [သျ]၂၁။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏကထာ ဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၃၇။ ဝိပဿနာစာရဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ သိခါပ္ပတ္တာ ဝိပဿနာ။ သိခါပ္ပတ္တိ ပနဿ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ အတ္တဋ္ဌမာနံဝသေန ဇာတာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ပန ဉာဏာနံ ဝသေန သိခါပ္ပတ္တာ ဝိပဿနာ’’တိ။ ဩဠာရိကောဠာရိကဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကမောဟတမဿ ဝိဂမနေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓာနုကူလတ္တာ ‘‘သစ္စာနုလောမိကဉာဏ’’န္တိ အနုလောမဉာဏမာဟ။ တာနိ ပန ဉာဏာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌန္နန္တိ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန သင်္ခါရာနံ အနိစ္စလက္ခဏံ, တဒနုသာရေန ဣတရလက္ခဏာနိ စ ဝိဘာဝေန္တီယေဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ‘‘ဝီထိပဋိပန္နဝိပဿနာသင်္ခါတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။ တယိဒံ တဿ သဗ္ဗသော တီရဏပရိညာဘာဝမေဝ မညမာနေဟိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ တီရဏပရိညန္တောဂဓမေဝ, ဥဒယဗ္ဗယာဒီနံ ပန ဇာနနဋ္ဌေန, ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန စ ဉာဏဒဿနာနိ, ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနိ။ တာနိယေဝ ပဋိပက္ခတော ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, သာ ဧဝ အရိယမဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ စာတိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဥပ္ပန္နမတ္တံ အပ္ပဂုဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဂုဏဉှိ နိစ္စသညာဒိပဟာနသိဒ္ဓိယာ ပဟာနပရိညာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ယတော တဒဝိဂမေန အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဧကစ္စာ အဓိဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ န ဟိ ဥဒယဗ္ဗယာနံ ပစ္စက္ခတော ပဋိဝေဓေန ဝိနာ သာမညာကာရာနံ တီရဏမတ္တေန သာတိသယံ ပဋိပက္ခပဟာနံ သမ္ဘဝတိ။ အသတိ စ ပဋိပက္ခပဟာနေ ကုတော ဉာဏာဒီနံ ဝဇိရမိဝ အဝိဟတဝေဂတာ, တိခိဏဝိသဒါဒိတာ ဝါ။ တသ္မာ ပဂုဏဘာဝပ္ပတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ပဟာနပရိညာပက္ခိယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂဿေဝ အနုပဿနာ ဘင်္ဂါနုပဿနာ, တဒေဝ ဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ။ ယထာဘူတဒဿာဝီ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, တေဘူမကဓမ္မာ, တေသု ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု ဘာယိတဗ္ဗာကာရဂါဟိဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ။ မုဉ္စိတုံ ဣစ္ဆတီတိ မုဉ္စိတုကမျံ, စိတ္တံ, ပုဂ္ဂလော ဝါ, တဿ ဘာဝေါ မုဉ္စိတုကမျတာ, တဒေဝ ဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၆။) [သျ]ပုန ပဋိသင်္ခါနာကာရေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ။ နိရပေက္ခတာယ သင်္ခါရာနံ ဥပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိနဝဝိဓဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, တသ္မာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၈။ ‘‘ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တ’’န္တိ ဝိသေသနေန ဝိဘာဝိတမတ္ထံ အနဝဗုဇ္ဈန္တော စောဒကော ‘‘ပုန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေ ယောဂေါ ကိမတ္ထိယော’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ကိမတ္ထိယောတိ ကိံ ပယောဇနော နိရတ္ထကော, ပဂေဝ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ ပက္ကဿ ပစနံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ အထ ဝါ လက္ခဏသလ္လက္ခဏာဒိဟေတုပဋိပါဋိဂ္ဂဟဏဝသေန တမတ္ထံ ဉာပေတုကာမော အာစရိယောဝ ကထေတုကမျတာဝသေန ‘‘ကိမတ္ထိယော’’တိ ပုစ္ဆတိ။ လက္ခဏသလ္လက္ခဏတ္ထောတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနံ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရဏတ္ထော။ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ နာမ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿတိ, န အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယံ, တေန ကထံ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယသလ္လက္ခဏံ ဟောတီတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ လက္ခဏတ္တယဝိသယံ ဟောတီ’’တိ။ ဥဒယဗ္ဗယေ ပန ပဋိဝိဒ္ဓေ အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တတော ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅, ၇၇၊ ၄။၁, ၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဣတရလက္ခဏမ္ပိ။ အထ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယဂ္ဂဟဏေန ဟုတွာ အဘာဝါကာရော, အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနာကာရော, အဝသဝတ္တနာကာရော စ ဝိဘူတတရော ဟောတီတိ ကာရဏဘာဝေန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေ ယောဂဿ လက္ခဏတ္တယသလ္လက္ခဏတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န သမ္မုခေနေဝ။ ဟေဋ္ဌာတိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိတော ဟေဋ္ဌာ။ တဉှိ ဩဘာသာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ တိက္ခံ ဝိသဒံ ဟုတွာ ပဝတ္တမ္ပိ ဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ ကုဏ္ဌံ အဝိသဒမေဝ ဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဒသဟိ…ပေ… နာသက္ခီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၃၉။ အမနသိကာရာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ။ ‘‘ကိဿ အမနသိကာရာ’’တိ ဟိ ဣဒံ ‘‘ကေန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ’’တိ ပုစ္ဆိတဿ ပဋိစ္ဆာဒကဿ ဟေတုပုစ္ဆာ။ သန္တတိယာ ဟိဿ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ အနိစ္စလက္ခဏံ န ဥပဋ္ဌာတိ, သာ စ သန္တတိ ဥဒယဗ္ဗယာမနသိကာရေန ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဇာတာ။ ဣရိယာပထေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဒုက္ခလက္ခဏံ န ဥပဋ္ဌာတိ, တေ စ ဣရိယာပထာ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနာမနသိကာရေန ပဋိစ္ဆာဒကာ ဇာတာ။ ဃနေန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၇။) [သျ]အနတ္တလက္ခဏံ န ဥပဋ္ဌာတိ, တေ စ ဃနာ နာနာဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂါမနသိကာရေန ပဋိစ္ဆာဒကာ ဇာတာတိ။ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော န ဥဒယာဝတ္ထာ ဝယာဝတ္ထံ ပါပုဏာတိ, ဝယာဝတ္ထာ ဝါ ဥဒယာဝတ္ထံ။ အညောဝ ဥဒယက္ခဏော, အညောဝ ဝယက္ခဏောတိ ဧကောပိ ဓမ္မော ခဏဝသေန ဘေဒတော ဥပဋ္ဌာတိ, ပဂေဝ အတီတာဒိကောတိ အာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယံ ပန…ပေ… ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ တတ္ထ သန္တတိယာ ဝိကောပိတာယာတိ ပုဗ္ဗာပရိယေန ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ အညောညဘာဝသလ္လက္ခဏေန သန္တတိယာ ဥဂ္ဃါဋိတာယ။ န ဟိ သမ္မဒေဝ ဥဒယဗ္ဗယံ သလ္လက္ခေန္တဿ ဓမ္မာ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဥပဋ္ဌဟန္တိ, အထ ခေါ အယောသလာကာ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓဘာဝေနာတိ သုဋ္ဌုတရံ အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ။
အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနံ မနသိ ကတွာတိ ယထာပရိဂ္ဂဟိတဥဒယဗ္ဗယဝသေန သင်္ခါရာနံ နိရန္တရံ ပဋိပီဠိယမာနတံ ဝိဗာဓိယမာနတံ မနသိ ကရိတွာ။ ဣရိယာပထေ ဥဂ္ဃါဋိတေတိ ဣရိယာပထေ လဗ္ဘမာနဒုက္ခပဋိစ္ဆာဒကဘာဝေ ဥဂ္ဃါဋိတေ။ ဧကသ္မိဉှိ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နဿ ဒုက္ခဿ ဝိနောဒကံ ဣရိယာပထန္တရံ တဿ ပဋိစ္ဆာဒကံ ဝိယ ဟောတိ, ဧဝံ သေသာပီတိ ဣရိယာပထာနံ တံတံဒုက္ခပဋိစ္ဆာဒကဘာဝေ ယာထာဝတော ဉာတေ တေသံ ဒုက္ခပဋိစ္ဆာဒကဘာဝေါ ဥဂ္ဃါဋိတော နာမ ဟောတိ သင်္ခါရာနံ နိရန္တရံ ဒုက္ခာဘိတုန္နတာယ ပါကဋဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ နာနာဓာတုယောတိ နာနာဝိဓာ ပထဝီအာဒိဓာတုယော နာနာဝိဓေ သဘာဝဓမ္မေ။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ‘‘အညာ ပထဝီဓာတု, အညာ အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ, ‘‘အညော ဖဿော, အညာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေတိ သမူဟဃနေ, ကိစ္စာရမ္မဏဃနေ စ ပဘေဒိတေ။ ယာ ဟေသာ အညမညူပတ္ထဒ္ဓေသု သမုဒိတေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧကတ္တာဘိနိဝေသဝသေန အပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရေဟိ ဂယှမာနာ သမူဟဃနတာ, တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ကိစ္စဘေဒဿ သတိပိ ပဋိနိယတဘာဝေ ဧကတော ဂယှမာနာ ကိစ္စဃနတာ, တထာ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ သတိပိ အာရမ္မဏကရဏဘေဒေ ဧကတော ဂယှမာနာ အာရမ္မဏဃနတာ စ, တာ ဓာတူသု ဉာဏေန ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဒိဿမာနာ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇိယမာနော ဖေဏပိဏ္ဍော ဝိယ ဝိလယံ ဂစ္ဆန္တိ, ‘‘ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာ သုညာ ဧတေ ဓမ္မာ ဓမ္မမတ္တာ’’တိ အနတ္တလက္ခဏံ ပါကဋတရံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဓာတုယော…ပေ… ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၄၀။ ဓုဝဘာဝပဋိက္ခေပတော န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ, ခန္ဓပဉ္စကံ။ ယထာဟ ‘‘ရူပံ ခေါ, ရာဓ, အနိစ္စံ, ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ အနိစ္စ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၇၂)။ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တဘာဝါ’’တိ အာဟ။ ဥပ္ပါဒေါ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ, ဝယော ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ, အညထတ္တံ ဇရာ, တေသံ သဗ္ဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဟုတွာ အဘာဝတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိနဿနတော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမေန ဇာတိဇရာမရဏသဗ္ဘာဝတော အနိစ္စန္တိ ဒဿေတိ, ဒုတိယေန ပါကဘာဝဝိဒ္ဓံသာဘာဝတော။ ယဿ ဘာဝေန ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဟိ တံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ လက္ခီယတိ။ အာကာရဝိကာရောတိ အာကာရဝိကတိ။ အဘာဝါကာရော ဟိ ဝိကတိရူပေန လဗ္ဘတိ, ဝိရူပတ္တာ န ဥပ္ပါဒါကာရော။ အာကာရဝိကာရောတိ ဝါ အာကာရဝိသေသော။ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဟိ ပါကဘာဝတော ဘိန္နော ဝိဒ္ဓံသာဘာဝတ္တာ တတ္ထ စ အနိစ္စလက္ခဏံ နိရုဠှံ။ အနိစ္စာကာရော ဟိ ဒုက္ခာနတ္တာကာရေဟိ ဝိယ ဥပ္ပါဒါကာရတော စ ဝိသိဋ္ဌော။ တထာ ဟိ သဒ္ဒဿ ဝိဒ္ဓံသာဘာဝေါ သင်္ခတဘာဝေနပိ သာဓီယတိ။
သင်္ခတဘာဝေါ စ အတ္ထတော ဥပ္ပါဒဝန္တတာ။ ဥပ္ပါဒေါ စ ပါကဘာဝသာဓိတာ ဓရမာနာဝတ္ထာ။ ဣမိနာ နယေန ဒုက္ခာနတ္တာလက္ခဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အပိစ ယထာ နိစ္စပဋိက္ခေပတော အနိစ္စန္တိ နိစ္စာကာရပဋိက္ခေပတော ယထာဝုတ္တော အဘာဝါကာရသင်္ခါတော အနိစ္စာကာရော အနိစ္စလက္ခဏံ, ဧဝံ သုခပဋိက္ခေပတော ဒုက္ခန္တိ သုခါကာရပဋိက္ခေပတော အဘိဏှပဋိပီဠနာကာရသင်္ခါတော ဒုက္ခာကာရော ဒုက္ခလက္ခဏံ, တထာ အတ္တပဋိက္ခေပတော အနတ္တာတိ အတ္တာကာရပဋိက္ခေပတော အဝသဝတ္တနာကာရသင်္ခါတော အနတ္တာကာရော အနတ္တလက္ခဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေ ယိမေ တယောပိ အာကာရာ အသဘာဝဓမ္မတ္တာ ခန္ဓပရိယာပန္နာ န ဟောန္တိ။ ခန္ဓေဟိ ဝိနာ အနုပလဗ္ဘနီယတော ခန္ဓဝိနိမုတ္တာပိ န ဟောန္တိ။ ခန္ဓေ ပန ဥပါဒါယ ဝေါဟာရဝသေန လဗ္ဘမာနာ တဒါဒီနဝဝိဘာဝနာယ ဝိသေသကာရဏဘူတာ တဇ္ဇာပညတ္တိဝိသေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တယိဒံ သဗ္ဗမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏတ္တယဉ္စေဝ လက္ခိတဗ္ဗဉ္စ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏေန ယာထာဝသရသတော သလ္လက္ခေတီ’’တိ ဣဒံ တဒတ္ထေ တဗ္ဗောဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏတ္ထဉှိ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယဉာဏ’’န္တိ ကထိတာ။ န ဟိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၃၉။) [သျ]ဒုက္ခလက္ခဏာဒိဝိသယံ။ တဗ္ဗိသယတ္တေ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏမေဝ န သိယာ, ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ပန တိက္ခံ, ဝိသဒဉ္စ ကာတုကာမေန လက္ခဏတ္တယတီရဏမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပရိကမ္မသဒိသဉှေတံ တဿ။ ဧသ နယော သေသဉာဏေသုပီတိ။
ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၄၁။ ဝဟတီတိ ပဝတ္တတိ။ ဉာဏဿ တိက္ခဘာဝေါ ဘာဝနာယ ပဂုဏဘာဝေန။ ပဂုဏာ စ ဘာဝနာ ဝိက္ခေပါဘာဝတော အာရမ္မဏေ အပ္ပိတာ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ ဉာဏဿ တိက္ခဘာဝေန သင်္ခါရာနံ လဟုဥပဋ္ဌာနတာ ဒဿိတာ။ သင်္ခါရေသု ပန ဥဒယဗ္ဗယဝသေန လဟုံ လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တေသု ဥဒယဒဿနဉ္စ ‘‘ဥပ္ပါဒဝတော ဝိနာသော’’တိ ယာဝဒေဝ ဝယဒဿနတ္ထံ တဿ နိဗ္ဗိဒါဝဟတ္တာတိ ဝယေ ဧဝဿ အာဘောဂသမန္နာဟာရော မနသိကာရော ပဝတ္တတိ, တေန ဥပ္ပါဒါဒိံ မုဉ္စိတွာ ဝယမေဝါရဗ္ဘ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပါဒံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒန္တိ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရံ။ ဌိတိန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တံ, ဇရန္တိ အတ္ထော။ ပဝတ္တန္တိ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ။ နိမိတ္တန္တိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ ယံ သင်္ခါရာနံ သမုဒယာဒိဃနဝသေန, သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သဝိဂ္ဂဟာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနံ, တံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဝတ္တံ နာမ သင်္ခါရာနံ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တနံ ဥပ္ပါဒေါဝ, နိမိတ္တံ နာမ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာ ဌာနပရမ္ပရာ, တသ္မာ ဥပ္ပါဒမေဝ ဂဏှာတိ စေ, ပဝတ္တံ ဂဏှာတိ နာမ။ ဌိတိံယေဝ ဂဏှာတိ စေ, နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ‘‘ဥပ္ပါဒံ ဝါ’’တိအာဒိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ အသတိ ဘေဒေ ဝိကပ္ပေါ ယုတ္တော။ န သမ္ပာပုဏာတိ အဂ္ဂဟဏတော။ ကိံ ပန သမ္ပာပုဏာတီတိ အာဟ ‘‘ခယ…ပေ… သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။ တတ္ထ နိရောဓသဒ္ဒေါ အနုပ္ပါဒေပိ ဒိဿတီတိ ဘေဒသဒ္ဒေန ဝိသေသိတံ, ဘေဒသဒ္ဒေါ ဝိသေသဝါစကောပိ ဟောတီတိ ဝယသဒ္ဒေန ဝိသေသိတံ, သောပိ အနိရောဓဝါစကောပိ အတ္ထီတိ ခယသဒ္ဒေန ဝိသေသိတံ, ခယဝယဘေဒသင်္ခါတေ ခဏိကနိရောဓေတိ အတ္ထော။ သတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ သတိသီသေန ဉာဏမာဟ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေတိ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တဿ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဿ တိက္ခဘာဝါပတ္တိယံ ဝုတ္တနယေန ဥဒယမ္ပိ မုဉ္စိတွာ ဝယဿေဝ မနသိကာရကာလေ။
အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါတိ ရူပဝေဒနာဒိအာရမ္မဏံ ခယဝယဝသေနေဝ ပဋိသင်္ခါယ။ ယကာရလောပေန ဟိ နိဒ္ဒေသော ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈, ၄၀၅) ဝိယ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၀။) [သျ]ယထာဝုတ္တဿ ဝါ အာရမ္မဏဿ ခယဝယဘေဒဝသေန ပဋိသင်္ခါ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ။ ဘင်္ဂါနုပဿနေတိ ယော တဒါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂေါ, တဿ အနုပဿနေ။ ပညာတိ ပကာရတော ဇာနနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဣဒါနေဝ သံဝဏ္ဏီယတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၂။ ယံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏန္တိ ရူပံ ယာဝ ဇရာမရဏန္တိ ဝိပဿိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတံ သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတမာဟ။ ပဋိသင်္ခါနံ နာမ ဇာနနံ, တဉ္စ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဘင်္ဂတော ဒဿနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဇာနိတွာ ခယတော ဝယတော ဒိသွာတိ အတ္ထော’’တိ။ တဿ ဉာဏဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ရူပါရမ္မဏမေဝ ရူပါရမ္မဏတာ ယထာ ‘‘ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ စိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရမ္မဏတာတိ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ ရူပါရမ္မဏဘာဝေ’’တိ အာဟ။ အပရေန စိတ္တေန ဘင်္ဂံ အနုပဿတီတိ ဝိပဿနာဝိသယံ ဘင်္ဂါနုပဿနမာဟ။ ဧဝဉှိ ဘင်္ဂါနုပဿနာ ပဂုဏာ ဟောတိ, အာရမ္မဏဉ္စဿ ဝိဘူတတရံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဉာတန္တိ အာရမ္မဏမာဟ အနုပဿနာဝသေန ဉာတတ္တာ။ ဉာဏန္တိ အနုပဿနာဉာဏံ။ ဥဘောပိ ဝိပဿတီတိ တဒုဘယမ္ပိ ခယတော ဝယတော ဝိပဿတီတိ။ အယံ ဟေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ရူပဿ ယာဝ ဇရာမရဏဿ ခယတော ဝယတော ဒဿနံ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါတံ, ဒဿနကဉာဏဿ ခယတော ဝယတော ဒဿနံ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါယ ဘင်္ဂဿ အနုပဿနန္တိ ဥဘယတ္ထ ပညာ။ ပုရိမံ ဝါ တဒဘာဝေ အဘာဝတော ပစ္ဆိမာယံ ပက္ခိပိတွာ ပစ္ဆိမာ ဧဝ ပညာ ဝိပဿနေ ဉာဏန္တိ။
ဧတ္ထာတိ ‘‘တဿ စိတ္တဿ…ပေ… ဘင်္ဂံ အနုပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ။ အနေကေဟိ အာကာရေဟီတိ အနိစ္စတော အနုပဿနာဒီဟိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ။ အနု-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘိယျော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပဿတီ’’တိ။
ဣဓ သင်္ခတဓမ္မော နာမ ဇာတိဇရာမရဏပကတိကော, တဿ ဇာတိ အာဒိကောဋိ, ဇရာ မဇ္ဈိမကောဋိ, မရဏံ ဩသာနကောဋိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဥပ္ပါဒါဒိတိဝိဓမ္ပိ သင်္ခတလက္ခဏတာယ အနိစ္စလက္ခဏံ, တထာပိ ဇာတိဇရာသု ဒိဋ္ဌာသု န တထာ အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ ယထာ ဝယက္ခဏေတိ အာဟ ‘‘ဘင်္ဂေါ နာမ အနိစ္စတာယ ပရမာ ကောဋီ’’တိ, ဥတ္တမာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၁။) [သျ]ကောဋိ ပရိယောသာနကောဋီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဇရာဓမ္မံ, မရဏဓမ္မမေဝ စ ဇာယတီတိ ဇာတိ အနိစ္စတာယ အာဒိ ကောဋိ, တထာ ဇာတိဓမ္မံ, မရဏဓမ္မမေဝ စ ဇီရတီတိ ဇရာ မဇ္ဈိမာ ကောဋိ, ဇာတိဓမ္မံ, ဇရာဓမ္မမေဝ စ ဘိဇ္ဇတီတိ ဘင်္ဂေါ ပရမာ ကောဋီတိ။ အနိစ္စတော အနုပဿတီတိ န ကလာပတော သမ္မသန္တော ဝိယ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) အနုမာနဝသေန, နာပိ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဝိယ ဥဒယဂ္ဂဟဏပုဗ္ဗကဝယဒဿနဝသေန, အထ ခေါ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနုဘာဝေန ပစ္စက္ခတော ဥပဋ္ဌိတေသု ဥဒယဝယေသု ဝုတ္တနယေန ဥဒယံ မုဉ္စိတွာ ဘင်္ဂဒဿနဝသေနေဝ အနိစ္စတော အနုပဿတိ, ဧဝံ အနုပဿတော ပနဿ နိစ္စဂါဟဿ လေသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ။ တထာ ဟေသ နိစ္စသညံ ပဇဟတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စတော ဧဝ အနုပဿတီ’’တိ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ ဝုတ္တံ။ န စေတ္ထ ဒုက္ခတော အနုပဿနာဒိနိဝတ္တနမာသင်္ကိတဗ္ဗံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနပရတ္တာ, ဧဝ-ကာရဿ ဥပရိ ဒေသနာရုဠှတ္တာ စ တာသံ။ ဒုက္ခတော အနုပဿတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
အနိစ္စတော တာဝ အနုပဿနာ ဘင်္ဂါနုပဿကဿ ယုတ္တာ ‘‘ဘင်္ဂေါ နာမ အနိစ္စတာယ ပရမာ ကောဋီ’’တိ, ဒုက္ခာဒိတော ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧတေန ယံ အနိစ္စံ, တံ ဧကန္တတော ဒုက္ခံ အနတ္တာ, တတော စ န အဘိနန္ဒနိယာဒိရူပံ။ တသ္မာ ဥပရိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတော ဉာဏပရိကမ္မတ္ထဉ္စ ဣတရာသမ္ပိ ဆန္နံ အနုပဿနာနံ ဝသေန အနုပဿတီတိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿတိ, နော နိစ္စတောတိအာဒိနာ ဝိသုံ ဒဿနကိစ္စံ နတ္ထိ, ဘင်္ဂဒဿနေနေဝ သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ မတ္ထကပ္ပတ္တိယံ ယုတ္တံ, တတော ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ အနေကာကာရဝေါကာရာ အနုပဿနာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ။ အညထာ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿတီ’’တိအာဒိကာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၁) ပါဠိ, ‘‘အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ပုနပ္ပုနံ ပဿတီ’’တိ အာဂတာ တဿာ အဋ္ဌကထာ စ ဝိရောဓိတာ သိယာ။ တဒေဝ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌမေဝ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ။
န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗန္တိ တံ သင်္ခါရဂတံ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဝသေန ‘‘ဧတံ မမ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ။ န တတ္ထ ရဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ သင်္ခါရဂတေ ရဉ္ဇနဝသေန န ပဝတ္တိတဗ္ဗံ, ကာမရာဂေါ, ဘဝရာဂေါ ဝါ န
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၂။) [သျ]ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ရာဂံ နိရောဓေတီတိ ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘနနိရောဓံ ပါပေတိ, ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘လောကိကေနေဝ တာဝ ဉာဏေနာ’’တိ။ သတိ စ ဝိက္ခမ္ဘနေ ကထံ သမုဒယောတိ အာဟ ‘‘နော သမုဒေတိ, သမုဒယံ န ကရောတီ’’တိ။
ဧဝံ ဝိရတ္တောတိ ဧဝံ ဘင်္ဂါနုပဿနာနုသာရေန ဝိရတ္တော။ ယထာ ဒိဋ္ဌံ သမ္ပတိ ဥပဋ္ဌိတံ သင်္ခါရဂတံ နိရောဓေတိ နိရောဓံ မနသိ ကရောတိ, အဒိဋ္ဌမ္ပိ အတီတာနာဂတံ အနွယဉာဏဝသေန ယထာ ဣဒံ ဧတရဟိ, ဧဝံ ဣတရေပီတိ အနုမိနန္တော နိရောဓေတိ မနသိကတဿာပိ နိရောဓံ ကရောတိ။ နော သမုဒေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော, နော သမုဒယံ မနသိ ကရောတီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ပဋိပန္နောတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန ပဋိပန္နော။ သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတောတိ ခန္ဓေဟိ, အဘိသင်္ခါရေဟိ စ သဟ ကိလေသာနံ ပဇဟနတော။ ကိလေသေ ဟိ ပဇဟန္တော တန္နိမိတ္တကကမ္မံ, တတော နိဗ္ဗတ္တနကေ ခန္ဓေ စ ပဇဟတိ နာမ။ သင်္ခတဒေါသဒဿနေနာတိ သင်္ခတဓမ္မေသု အနိစ္စဒုက္ခတာဒိအာဒီနဝဒဿနေန။ တဗ္ဗိပရီတေတိ နိစ္စသုခါဒိသဘာဝေ။ တန္နိန္နတာယာတိ တဒဓိမုတ္တတာယ။ ပဋိနိဿဂ္ဂသဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော, ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ပဋိနိဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပက္ခန္ဒနံ အဓိမုစ္စနံ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနပ္ပကာရေန, တန္နိန္နပ္ပကာရေန စ။ နိဗ္ဗတ္တနဝသေနာတိ ဥပ္ပါဒနဝသေန။ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဟိ ကိလေသေ အာဒိယတီတိ တေ အနိဗ္ဗတ္တေန္တော ကိလေသေ န အာဒိယတိ နာမ။ အဒေါသဒဿိတာဝသေနာတိ ဒေါသာနံ အဒဿာဝိဘာဝေန။ သင်္ခတာရမ္မဏံ အာဒိယတီတိ ယောဇနာ။ အနာဒီနဝဒဿိတာယ ဟိ သင်္ခါရေ အာဒိယတီတိ အာဒီနဝဒဿိတာယ တေ န အာဒိယတိ န ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၃။ အဿာတိ ယောဂိနော။ တေဟိ ဉာဏေဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဉာဏေဟိ။ တန္တိ ပဟာနံ။ နိစ္စသညန္တိ နိစ္စဂါဟံ, သညာသီသေန နိဒ္ဒေသော။ သုခသညံ အတ္တသညန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သပ္ပီတိကံ တဏှန္တိ သဥပ္ပိလာဝိတံ အဘိပတ္ထနံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၄။ ‘‘ဝတ္ထုသင်္ကမနာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ရူပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ကမနာတိ ဝိပဿနာဘာဝသာမညတော ဧကတ္တနယေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၃။) [သျ]ဝုတ္တံ, အညထာ အညဒေဝ ရူပဘင်္ဂဝိသယံ ဉာဏံ, အညဒေဝ တဒါရမ္မဏစိတ္တဘင်္ဂဝိသယန္တိ ကုတော သင်္ကမနာ။ ပညာဝိဝဋ္ဋနာယပိ ဧသေဝ နယော။ ပညာယာတိ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ ဝိပဿနာပညာယ။ ဝယဿေဝ ဂဟဏဝသေန ဥဒယတော ဝိနိဝဋ္ဋနာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒယံ ပဟာယ ဝယေ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိ။ ‘‘အနန္တရမေဝ အာဝဇ္ဇနသမတ္ထတာ’’တိ ဣမိနာ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ပဂုဏဗလဝဘာဝမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၅။ ဥဘောတိ ဒိဋ္ဌာဒိဋ္ဌဘာဝေန ဒွေပိ အာရမ္မဏာနိ။ ဧကဝဝတ္ထနာတိ ခဏဘင်္ဂုရတာယ သမာနာတိ ဝဝတ္ထာပနာ။
သံဝိဇ္ဇမာနမှီတိ ပစ္စက္ခတော ဥပလဗ္ဘမာနေ ပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဝိသုဒ္ဓဒဿနောတိ ဘင်္ဂဒဿနဿ ပရိဗန္ဓဝိဓမနေန ဝိသုဒ္ဓဉာဏော, သုဝိသုဒ္ဓဘင်္ဂဒဿနောတိ အတ္ထော။ တဒနွယံ နေတီတိ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နသင်္ခါရဘင်္ဂဒဿိနော ဉာဏဿ အနွယံ အနုဂတဘူတံ ဉာဏံ ပဝတ္တေတိ။ ကတ္ထ ပန ပဝတ္တေတီတိ အာဟ ‘‘အတီတနာဂတေ’’တိ, အတီတေ, အနာဂတေ စ သင်္ခါရဂတေ။ သဗ္ဗေပီတိအာဒိ တဿ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ။
ဘင်္ဂသင်္ခါတေ နိရောဓေ, န နိဗ္ဗာနသင်္ခါတေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသာတိ ယာ အာရမ္မဏနွယေန ဥဘော ဒိဋ္ဌာဒိဋ္ဌေ ခဏဘင်္ဂုရတာယ ဧကဘာဝေန ဝဝတ္ထာပနာ, ဧသာ ဝယလက္ခဏေ ဝိပရိဏာမလက္ခဏေ ဝိပဿနာ ဘင်္ဂါနုပဿနာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၆။ အာရမ္မဏဉ္စ ပဋိသင်္ခါတိအာဒိ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဒဠှီကရဏံ။ တယိဒံ ဘင်္ဂဒဿနံ သင်္ခါရာနံ အဝသဝတ္တနာဝဗောဓနေန အနတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓာယာတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သုညတော စ ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ အာရမ္မဏဿ ဟိ ဘင်္ဂါရမ္မဏစိတ္တဿ စ ဘင်္ဂမနုပဿတော ဝိသေသတော သင်္ခါရာ သုညာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ’’န္တိအာဒိ။
န စတ္ထိ အညောတိ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ လောကေ အညော ခန္ဓဝိနိမုတ္တော အတ္တာ နာမ ကောစိ နတ္ထိ။ တေသံ ခယံ ပဿတီတိ တေသံ ဓမ္မာနံ ခဏေ ခဏေ ဥပဋ္ဌဟန္တံ ဘင်္ဂံ ပဿတိ။ ယထာဝုတ္တာယ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ အပ္ပမတ္တော။ ယထာ ကိံ? မဏိံဝ ဝိဇ္ဈံ ဝဇိရေန ယောနိသော ယထာ နာမ ကုသလော ပုရိသော ဥပါယေန မဏိံ ဝိဇ္ဈန္တော မဏိဿ ဆိဒ္ဒမေဝ ပဿတိ မနသိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၄။) [သျ]ကရောတိ, န မဏိဿ ဝဏ္ဏာဒိံ, ဧဝမေဝ သင်္ခါရာနံ နိရန္တရံ ဘင်္ဂမေဝ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ, န သင်္ခါရေတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ ဝါ ဝဇိရေန မဏိံ ဝိဇ္ဈန္တဿ ဝိဒ္ဓဋ္ဌာနံ န ပုန ရုဟတိ, ဧဝံ ဝဇိရသဒိသေန ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏေန ဘင်္ဂေ ဒိဋ္ဌေ န ပုန နိစ္စဂါဟော ရုဟတိ, ဧဝံ ဘင်္ဂမေဝ ပဿတီတိ အတ္ထော။
ယာ စ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါတိ ‘‘ရူပါရမ္မဏတာ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတိ, တံ အာရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၁) ဧဝမာဂတာ ယာ စ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ, ‘‘တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂံ အနုပဿတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ယာ စ ဘင်္ဂါနုပဿနာ, ‘‘သင်္ခါရာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, တေသံ ဘေဒေါ မရဏံ, န အညော ကောစိ အတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ယဉ္စ သုညတော ဥပဋ္ဌာနံ, အယံ ဧဝံ တိဓာ ဝုတ္တာပိ အဓိပညာဝိပဿနာ နာမာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၇။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသူတိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာသု။ နိဗ္ဗိဒါဒီသူတိ နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာသု။ တယော ဥပဋ္ဌာနေတိ အနိစ္စာဒိဝသေန တိဝိဓေ ဥပဋ္ဌာနေ။ ခယတော ဝယတော ဥပဋ္ဌာနဉှိ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ, ဘယတော ဥပဋ္ဌာနံ ဒုက္ခတော, သုညတော ဥပဋ္ဌာနံ အနတ္တတောတိ။ ဒိဋ္ဌီသူတိ ဒိဋ္ဌိနိမိတ္တံ န ဝေဓတိ။ တာ ဟိ အသံဟီရတာယ န စလတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၈။ ဒုဗ္ဗလဘာဇနဿ ဝိယာတိ တိန္တအာမမတ္တိကာဘာဇနဿ ဝိယ ဘေဒမေဝ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ဒုဗ္ဗလဘာဇနူပမာ သရသဘိဒုရတာဒဿနတ္ထံ, ဝိပ္ပကိရိယမာနသုခုမရဇူပမာ အညမညံ အသမ္ဗန္ဓတာဒဿနတ္ထံ, ဘိဇ္ဇိယမာနတိလူပမာ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနကဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘေဒမေဝါတိ ဝိနာသမေဝ ပဿတိ ဥပ္ပါဒါဒီနံ အဂ္ဂဟဏတော။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠကာနိ ဥဒကတလာဒိပစ္စယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာနိ န စိရဋ္ဌိတိကာနိ သီဃံ သီဃံ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ ရူပါရူပဓမ္မာ ကမ္မာဒိပစ္စယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာ ခဏဋ္ဌိတိကာ သီဃံ သီဃံ ဘိဇ္ဇန္တီတိ ဘေဒမေဝ ပဿတိ။ တုရိတတုရိတဉှိ နေသံ ဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘ဘိဇ္ဇန္တိ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ အာမေဍိတဝစနံ။
မရီစိပိ ဣတ္တရကာလိကာဝ, နိဿယပဗန္ဓဝသေန ပန စိရတရုပဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ယထာ ပဿေ မရီစိက’’န္တိ ဝုတ္တံ, န အယာထာဝုပဋ္ဌာနတောဝ။ လောကန္တိ ခန္ဓလောကံ။ မစ္စုရာဇာ န ပဿတိ အရဟတ္တာဓိဂမေန ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၄၉။ ဘဝဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဝိက္ခမ္ဘနံ။ န ဟိ နိရန္တရံ ဘင်္ဂမေဝ ပဿတော သဿတဒိဋ္ဌိယာ အဝသရော အတ္ထိ။ တတော ဧဝ ဇီဝိတေ နိရာလယတ္တာ ဇီဝိတနိကန္တိပရိစ္စာဂေါ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိန္ဒိဝံ။ ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ။ ဣစ္ဆာစာရာနံ ဒူရီဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓါဇီဝိတာ။ ဥဿုက္ကပ္ပဟာနံ ကိစ္စာကိစ္စေသု အဗျာဝဋတာ တိဗ္ဗသံဝေဂတ္တာ။ ဝိဂတဘယတာ ကုတောစိပိ နိဗ္ဘယတာ အတ္တသိနေဟာဘာဝတော။ ခန္တိသောရစ္စပဋိလာဘော အနိစ္စတာယ သုဒိဋ္ဌတ္တာ။ ပန္တသေနာသနေသု အဓိကုသလေသု စ အရတိယာ, ကာမဂုဏေသု ရတိယာ စ သဟနတော အဘိဘဝနတော အရတိရတိသဟနတာ။
ဣမာနိ အဋ္ဌဂ္ဂုဏမုတ္တမာနီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ မ-ကာရော စ ပဒသန္ဓိကရော, ဘဝဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနာဒိကေ ဣမေ အဋ္ဌ ဥတ္တမာနိသံသေတိ အတ္ထော။ တဟိန္တိ တတ္ထ ဘင်္ဂါနုပဿနာယန္တိ အတ္ထော။
ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅၀။ သဗ္ဗသင်္ခါရာနန္တိ တေဘူမကာနံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ။ အဓိကာရဝသေန ဟိ ပဒေသသဗ္ဗဝိသယော ဣဓ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ။ အာသေဝန္တဿာတိ အာဒရဝသေန သေဝန္တဿ ပဝတ္တေန္တဿ။ ဘာဝေန္တဿာတိ ဝဍ္ဎေန္တဿ ဗြူဟေန္တဿ။ ဗဟုလီကရောန္တဿာတိ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တဿ ယုဉ္ဇန္တဿ။ ပဘေဒကာတိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနဝသေန ပဘေဒကာ။ အာဇီဝိကာ ဗျာဓိအာဒိနိမိတ္တံ မရိတုကာမဿ, အမရိတုကာမဿာပိ သူရဿ ဘာယိတဗ္ဗမ္ပိ န ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ‘‘သုခေန ဇီဝိတုကာမဿ ဘီရုကပုရိသဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဘီရုကဇာတိကဿ သီဟာဒယော သန္တာသနိမိတ္တံ ဘယာနကဘာဝတော, တထာ ယောဂိနော ဘင်္ဂတော ဒိဿမာနာ သင်္ခါရာတိ အာဟ ‘‘သီဟ…ပေ… ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာ ဩဠာရိကာ ဒီဃတရပဗန္ဓာ, ခဏပစ္စုပ္ပန္နာ သုခုမတရာ ဣတ္တရကာလာ, သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နာ မဇ္ဈိမာ ဣဓ အာဒိတော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဘယတော ဘာယိတဗ္ဗတော ဥပတိဋ္ဌနကေသု ဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၆။) [သျ]ယထာ ဣတ္ထိယာ ပုတ္တာနံ သီသဿ ဆိန္နတာ ဆိဇ္ဇမာနတာ ဂယှမာနာ ဘယာဝဟာ, ဧဝံ ယောဂိနော တိယဒ္ဓဂတာနံ သင်္ခါရာနံ နိရောဓာ ဂယှမာနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကိဿာ ကိရ ဣတ္ထိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယထာ ပူတိဘူတံ ဩဒနာဒိ န သဘာဝေန တိဋ္ဌတိ ဝိနဿတိ, ဧဝံ ယဿာ ဣတ္ထိယာ ဝိဇာတဝိဇာတာ ပုတ္တာ န ဇီဝန္တိ မရန္တိ ဧဝ, သာ ‘‘ပူတိပဇာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပူတိပဇာဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဝိသေသတော ဂဗ္ဘဂတမရဏစိန္တာဒဿနေန ယောဂိနော အနာဂတသင်္ခါရနိရောဓသန္နိဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နသင်္ခါရနိရောဓော ဟိဿ သုပါကဋော ဧဝါတိ န သော ဥပမာယ သာဓေတဗ္ဗော။ အန္တိမဘဝိကဿ စ ယောဂိနော သတ္တက္ခတ္တုံ ပရမာဒိဘာဝိနော အတီတေ ဒုက္ခဗဟုတာယ, အနာဂတဒုက္ခပရိတ္တတာယ စ ဒဿနတ္ထံ ဗဟုပဇာဝ ဣတ္ထီ နိဒဿိတာ။
တတ္ထ ယထာ တဿာ နဝ ပုတ္တာ မတာ, ဧဝံ အဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒါ အတီတာ သင်္ခါရာ, ဝုသိတပုဗ္ဗာ ဝါ နဝ သတ္တာဝါသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, မီယမာနပုတ္တော ဝိယ ပစ္စုပ္ပန္နာ သင်္ခါရာ, ပဝတ္တမာနော ဝါ သတ္တာဝါသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဇာတပုတ္တော ဝိယ အနာဂတာ သင်္ခါရာ, ဘာဝီ ဝါ သတ္တာဝါသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝမဝဋ္ဌိတေ ယဒေကေ ဒသပုတ္တမာတရံ အဂ္ဂဟေတွာ နဝပုတ္တမာတုဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကန္တိ ဝဒန္တိ, တဒပါဟတံ ဟောတိ။ ဒါရကာနံ မရဏဿ စိရကာလိကတ္တာ မရဏာနုဿရဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ဂဗ္ဘဂတော အပ္ပစ္စက္ခတာယ ဘာဝီပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အဓိပ္ပါယေန ကုစ္ဆိဂတော အနာဂတသင်္ခါရဋ္ဌာနိယော ဝုတ္တော။ ဧတသ္မိံ ခဏေတိ ဘင်္ဂဒဿနမုခေန သင်္ခါရာနံ ဘယာနကဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနက္ခဏေ။
֍ ဋ္ဌ ၇၅၁။ န ဘာယတိ ဉာဏဿ ဘာယနာကာရေန အပ္ပဝတ္တနတော။ ပဋိဃစိတ္တုပ္ပါဒဝသေန ဟိ ဘာယနံ, ဉာဏံ ပန ဘာယိတဗ္ဗဝတ္ထုံ ဘာယိတဗ္ဗန္တိ ယာထာဝတော ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘အတီတာ…ပေ… တီရဏမတ္တမေဝါ’’တိ, တိဿော အင်္ဂါရကာသုယော အတိတာပေန တိက္ခမဇ္ဈမုဒုဘေဒါတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာမဘဝါဒီနဉှိ တိဏ္ဏံ ဘဝါနံ နိဒဿနဘာဝေန တာသံ ဂဟဏံ, တထာ ခဒိရာဒိသူလတ္တယဿ အပ္ပဏီတာဒိဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကေဝလံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ဉာဏဿ။ ဗျသနာပန္နာတိ နာနာဝိဓဝိပုလာနတ္ထပတိတာ။ ဘယတောတိ ဘာယိတဗ္ဗတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၇။) [သျ]သင်္ခါရနိမိတ္တန္တိ ‘‘သင်္ခါရာနံ သမူဟာဒိဃနဝသေန, သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သဝိဂ္ဂဟာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ သင်္ခါရာနံ ပန တထာ ဥပဋ္ဌာနံ သင်္ခါရဝိနိမုတ္တံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတီတာ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ။ မရဏမေဝါတိ ဘင်္ဂမေဝ။ တေနာတိ ဘင်္ဂဒဿနေန။ ခဏေ ခဏေ ဘင်္ဂမေဝ ပဿတော ဟိ နိမိတ္တသညိတံ သင်္ခါရဂတံ အနိစ္စတာယ ဝုတ္တနယေန သပ္ပဋိဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ပဝတ္တံ နာမ ကာမံ သဗ္ဗာ ဘဝပဝတ္တိ, မတ္ထကပ္ပတ္တာယ ပန ဘင်္ဂါနုပဿနာယ သဗ္ဗဘဝေသု အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနဿ သုဋ္ဌုတရံ ဥပဋ္ဌာနတော သန္တသုခါဘိမတာပိ ဘဝါ ဒုက္ခသဘာဝတာယ ဘယတော ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဝတ္တန္တိ ရူပါရူပဘဝပဝတ္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ နိမိတ္တံ, ပဝတ္တဉ္စ။ ဒွယမ္ပိ ဟိ တံ အတ္တသုညမေဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟတီတိ။
ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅၂။ တာဏန္တိ သင်္ခါရဟေတုကာ အနတ္တတော ရက္ခဏံ။ နေဝ ပညာယတိ သဗ္ဗဘဝါဒီနံ သာဒီနဝတာယ ဧကသဒိသတ္တာ။ လေဏန္တိ တဿ ပရိဟရဏတာဏာယ ဥပလီယနံ။ ဂတီတိ တဒတ္ထံ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ပဋိသရဏန္တိ တဿေဝ ပဋိသရဏဋ္ဌာနံ။ ပတ္ထနာတိ အာသီသနာ န ဟောတိ။ ဧတေန ‘‘နေတံ မမာ’’တိ တဏှာဂါဟာဘာဝမာဟ။ ပရာမာသောတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသော။ တေန ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိဂါဟာဘာဝမာဟ။ တဏှာဂါဟာဘာဝေနေဝ စေတ္ထ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ မာနဂါဟာဘာဝေါပိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ, ဝါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန ဝါ။
ဣဒါနိ ပတ္ထနာဒီနမဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တယော ဘဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တယော ဘဝါ အင်္ဂါရကာသုယော ဝိယ ဇာတိအာဒိဒုက္ခာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန မဟာဘိတာပတာယ။ စတ္တာရော မဟာဘူတာ ကဋ္ဌမုခပူတိမုခအဂ္ဂိမုခသတ္ထမုခသင်္ခါတာ ဃောရဝိသအာသီဝိသာ ဝိယ ကာယဿ ထဒ္ဓတာဝိဿန္ဒနဒါဟစ္ဆေဒဒုက္ခဝိဓာနတော ဝိသေသတော, အဝိသေသတော ပန အာသယတော, ဝိသဝိကာရတော, အနတ္ထဒါနတော, ဒုရုပစာရတော, ဒုရာသဒတော, အကတညုတော, အဝိသေသကာရိတော, အနေကာဒီနဝူပဒ္ဒဝတော စ။ ‘‘စတ္တာရော အာသီဝိသာ ဥဂ္ဂတေဇာ ဃောရဝိသာတိ ခေါ,
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၈။) [သျ]ဘိက္ခဝေ, စတုန္နေတံ မဟာဘူတာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဧကက္ခန္ဓဘေဒေ အညက္ခန္ဓာနဝဋ္ဌာနတော။ အညမညာဃာတနတော, မရဏဒုက္ခာဝဟနတော စ ဥက္ခိတ္တာသိကဝဓကာ ဝိယ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဥက္ခိတ္တာသိကော ဝဓကောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ အတ္တတ္တနိယဘာဝေန ဂဟိတာနိပိ တတော ရိတ္တဘာဝတော သုညဂါမော ဝိယ ဘောဇနာဒိဂယှုပဂမေတ္ထ အတ္ထီတိ ပဝိဋ္ဌသုညဂါမော ဝိယ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘သုညဂါမောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစနံ။ စက္ခုတော စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော မေဓာဝီ ဥပပရိက္ခေယျ, ရိတ္တကညေဝ ခါယတိ, တုစ္ဆကညေဝ ခါယတိ, သုညကညေဝ ခါယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) –
အာဒိ။ ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ ဂါမဃာတကစောရာ ဝိယ သဗ္ဗထာပိ ဃာတကဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘စောရာ ဂါမဃာတကာတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဆန္နေတံ ဗာဟိရာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစနံ။ စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, ဟညတိ မနာပါမနာပေသု ရူပေသူ’’တိအာဒိ။ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, အာဒိတ္တံ။ ကေန အာဒိတ္တံ? ရာဂဂ္ဂိနာ ဒေါသဂ္ဂိနာ မောဟဂ္ဂိနာ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒေါမနဿေဟိ ဥပါယာသေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈) –
အာဒိ။ သင်္ခါရာနံ ဂဏ္ဍာဒိသဒိသတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ နိရဿာဒါတိ အဿာဒေတဗ္ဗရဟိတာ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ။ နိရသာတိ သမ္ပတ္တိရဟိတာ ဝိပတ္တိပရိယောသာနတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ ယထာ ဟေဋ္ဌာ နိရဿာဒါ နိရသာ မဟာအာဒီနဝရာသိဘူတာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဧဝံ ဥပရိပိ ‘‘သဝါဠကမိဝ ဝနဂဟန’’န္တိအာဒီသု တံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
သသဒ္ဒူလာတိ သဗျဂ္ဃါ။ ဂါဟာ ကုမ္ဘိလာဒယော။ ရက္ခသော ဒကရက္ခသော။ ‘‘နိရသံ နိရဿာဒ’’န္တိ ဣမိနာ အာဒီနဝဿ အဗ္ဗောကိဏ္ဏတံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိဿ ယောဂိနော သဗ္ဗေသု ဘဝါဒီသု သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရာ နိဿဂ္ဂတော နိရန္တရံ သပ္ပဋိဘယာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ယဉ္စ သပ္ပဋိဘယံ, တံ သာဒီနဝံ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ’’န္တိအာဒိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၄၉။) [သျ]ယန္တိ အာဒီနဝဉာဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ ဒသဝတ္ထုကံ ဒွါဒသဝါရပဋိမဏ္ဍိတံ အနွယဗျတိရေကဝသေန တဿေဝ ပဒဘာဇနံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တံ။
ဥပ္ပါဒေါ ဘယန္တိ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒေါ အခေမဋ္ဌေန ဘယဝတ္ထုတာယ ဘယံ။ ဥပ္ပါဒမူလကဉှိ သဗ္ဗံ တံ သဗ္ဗဝတ္ထုကန္တိ သဗျသနံ။ ပဝတ္တံ ဘယန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ နတ္ထိ ဧတဿ ဥပ္ပါဒေါ, န ဝါ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ သင်္ခါရာနံ အာယတိံ ဥပ္ပါဒေါတိ အနုပ္ပါဒေါ, နိဗ္ဗာနံ။ တဉ္စ သဗ္ဗသော ဘယာဘာဝတော ပရမဿာသဘူတတ္တာ နိဗ္ဘယဋ္ဌေန ခေမန္တိ။ သန္တိပဒေတိ သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမဘူတေ အမတပဒေ။ အပ္ပဝတ္တန္တိအာဒီဟိပိ ပဝတ္တာဒိပဋိက္ခေပမုခေန နိဗ္ဗာနမေဝ ဝဒတိ။ ပဝတ္တိယံ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဒနန္တရမေဝ နိဝတ္တိယံ အာနိသံသဒဿနဝသေန သီဃံ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တာနံ ဝသေန ‘‘ဥပ္ပါဒေါ ဘယံ, အနုပ္ပါဒေါ ခေမ’’န္တိ တတိယဝါရော ဝုတ္တော။ ဧသေဝ နယော ဆဋ္ဌဝါရာဒီသုပိ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပါဒေါ ဝိသေသော, ဘယံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ သာမညဘာဝတောတိ သတိပိ ဒွိန္နံ ပဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေ လိင်္ဂဘေဒေါ ဂဟိတော။ ယထာ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယော အရိယသစ္စ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၄၊ မ။ နိ။ ၃။၃၇၄)။ ဧသ နယော ‘‘ဂတိ ဘယ’’န္တိအာဒီသုပိ။
ဥပ္ပါဒေါ သင်္ခါရာတိ ဧတ္ထ ပန သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒံ သာမညေန ဂဟေတွာ သင်္ခါရာ ဘေဒတော ဝိဟိတာ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ တေသံ ဝိဘာဂတော ဝိပဿိယမာနတ္တာတိ ဝစနဘေဒေါ ကတော။
အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဉာဏံ အာဒီနဝေ ဣဒန္တိ အာဒီနဝေ ဝိသယဘူတေ ဣဒံ ပဉ္စဝတ္ထုကံ ဉာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဉာဏံ သန္တိပဒေတိ သန္တိပဒေ နိန္နာဒိဘာဝေန ဌိတံ ဣဒံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၇၅၃။ ကမ္မပစ္စယာ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒေါ ပါကဋတရော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ။ ပဝတ္တံ နာမ ဣဓ ပဝတ္တိယံ ဓမ္မပ္ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တီ’’တိ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ တိယဒ္ဓဂတံ ရူပါရူပံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဝိဘာဂံ သဗ္ဗမ္ပိ။ ကမ္မန္တိ ဧတရဟိ ပဝတ္တံ ကမ္မံ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပါဒပဝတ္တအာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓပရိယာပန္နာ သင်္ခါရာ ဂဟိတာ, ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေန အနာဂတဒ္ဓပရိယာပန္နာ ဥပါဒိတ္တာ။ ဥပ္ပါဒဂ္ဂဟဏေန စ အတီတဒ္ဓပရိယာပန္နာ ကမ္မသင်္ခါရာ ဥလ္လိင်္ဂတ္တာ။ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏေန ပန သဗ္ဗေပိ ဂဟိတာ။ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၀။) [သျ]သာ နိရယာဒိဘေဒါ ဂတိ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဂန္တဗ္ဗတ္တာ, သာ ပနတ္ထတော တံတံကမ္မနိယမိတာ ဘဝသမညာရဟာ ဝိပါကက္ခန္ဓာ, ကဋတ္တာ စ ရူပန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ပါကဋာ ဧဝ သစ္စဝိဘင်္ဂေ လက္ခဏာဒိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ အာရမ္မဏသင်္ခါတပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေန။ ယဒိ တေ ပဉ္စေဝ ဝတ္ထုဘာဝေန ဣစ္ဆိတာ, အထ ကသ္မာ သေသာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေနာ’’တိ။ တေန ဝိပဿကာနံ ဉာဏဝိပ္ဖါရဿ ဝိသယသံဝဍ္ဎနတ္ထံ ဒေသနာ ဝဍ္ဎိတာတိ ဒဿေတိ။
အနွယတော ဒဿိတဿ အာဒီနဝဉာဏဿ ဗျတိရေကတော ဒဿနတ္ထံ ပဋိပက္ခဉာဏဒဿနံ ‘‘ယတ္ထ ဥပ္ပါဒေါ နတ္ထိ, တတ္ထ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဘယမ္ပိ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာနေန ဝါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ နိဝတ္တိဒဿနံ ဗုဒ္ဓါနံ, အနုဗုဒ္ဓါနဉ္စ အာစိဏ္ဏမေတံ ယထာ ပုရိမံ သစ္စဒွယံ ဒဿေတွာ နိရောဓသစ္စဒေသနာတိ ဒဿေတိ။ ယထာ လောကေ ကဿစိ အာဒီနဝဒဿနံ နိရတ္ထကမ္ပိ ဟောတိ, န တထာ ဣဒံ, ဣဒံ ပန သာတ္ထကမေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တပ္ပဋိပက္ခနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ ဒါဟာဘိဘူတဿ သီတနိန္နတာ ဝိယ သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌာဒီနဝတော ဧကံသေန မုဉ္စိတုကမျတာဘာဝတော။
ဘယန္တိ ဘာယိတဗ္ဗံ။ ‘‘နိယမတော ဒုက္ခ’’န္တိ ဧတေနဿ ဒုက္ခဘာဝေန ဘာယိတဗ္ဗတာတိ ဘာယိတဗ္ဗတာ ဒုက္ခဘာဝံ န ဗျဘိစရတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဋ္ဋာမိသံ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာတိ ဝဒန္တိ။ တိဝိဓမ္ပိ ဝဋ္ဋံ, ဝဋ္ဋသန္နိဿိတဉ္စ ဝဋ္ဋာမိသံ။ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော လောကာမိသံ, ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ကိလေသာ ဧဝ ကိလေသာမိသံ။ သင်္ခါရမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေန ဝိသင်္ခါရံ နိဝတ္တေတိ။ န ဟိ တတ္ထ သာမိသတာလေသောပိ အတ္ထီတိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ပန အပရိပုဏ္ဏတံ ဝိဘာဝေတိ။ န ဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ သာမိသန္တိ။ တသ္မာတိ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တဿ ဒုက္ခာဒိဘာဝေန နိယတတ္တာ။ ယဒိ ယံ ဘယံ, တံ ဒုက္ခာဒိသဘာဝမေဝ, တထာ သတိ ဘယာဒီသု ဧကေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ။ ကသ္မာ သဗ္ဗာနိ ဂဟိတာနီတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ ယထာ တေသု ဧဝ သင်္ခါရေသု အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ပဝတ္တိဝသေန အာကာရနာနတ္တတော အနုပဿနာနာနတ္တံ, ဧဝံ ဘယာကာရာဒိအာကာရနာနတ္တတော ပဝတ္တိဝသေနေဝေတ္ထ ဉာဏဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၁။) [သျ]နာနတ္တံ။ တတ္ထ ဘယာကာရေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ, ဣတရာကာရဝသေန ပဝတ္တံ အာဒီနဝဉာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယသ္မာ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝိသယဘာဝေန ဝုတ္တာ ပန္နရသာပိ အတ္ထာ ဥပ္ပါဒါဒီသု ပဉ္စသွေဝ အန္တောဂဓာ, တတ္ထ စ ဉာဏံ အနွယဗျတိရေကဝသေန ပဝတ္တနတော ဒသဝိဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဒသ ဉာဏေ ပဇာနာတီ’’တိ။ ပဇာနနဉ္စ သာတိသယံ ဝိသယဂတသမ္မောဟဝိဂမေန အသမ္မူဠှံ, အတ္တနိပိ အသမ္မူဠှမေဝါတိ အတ္တာနမ္ပိ ပဇာနန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈတိ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ။ ဒွိန္နန္တိ ဒွီသု ကုသလသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿာ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄)။ ကုသလတာတိ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နံ ကုသလတာယာ’’တိ။ ဒွိန္နန္တိ ဝါ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိယာ ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌတာယ တပ္ပဋိပက္ခတော သန္တိပဒံ သုဝိနိစ္ဆိတမေဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တေနဿ စိတ္တံ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနာဒိမိစ္ဆာဂါဟဝသေန န ဝိစလတိ။ တတ္ထ သုပရိဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီ’’တိအာဒိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅၄။ သင်္ခါရဂတေတိ သဗ္ဗသ္မိံ တေဘူမကေ သင်္ခါရေ။ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ ဉာဏနိဗ္ဗိဒေန နိဗ္ဗေဒံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာဘူတော စ တတ္ထ ဥက္ကဏ္ဌန္တော, အနဘိရမန္တော စ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌတိ နာဘိရမတီ’’တိ။
တတ္ထ အနဘိရမဏဿ ဥပမံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနောတတ္တဒဟံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတေသု ဒွိယောဇနသတုဗ္ဗေဓေသု ယထာက္ကမံ သာနုအဉ္ဇနရဇတသုဝဏ္ဏသတ္တရတနမယေသုဂန္ဓမာဒနကာဠကေလာသသုဒဿနစိတ္တကူဋဘေဒေသု ပဉ္စသု ဟိမဝတော မဟာသိခရေသု ပစ္ဆိမော စိတ္တကူဋပဗ္ဗတော နာမ။ သီဟပပါတာဒီသု သတ္တသု မဟာသရေသု။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၂။) [သျ]သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေတိ သုဝဏ္ဏမယေ သီဟပဉ္ဇရေ။ ပက္ခိတ္တောတိ နိရုဒ္ဓေါ။ တိဝိဓေ သုဂတိဘဝေတိ ကာမသုဂတိအာဒိကေ တိဝိဓေ သမ္ပတ္တိဘဝေ။
ဟတ္ထပါဒဝါလဝတ္ထိကောသေဟိ ဘူမိဖုသနေဟိ သတ္တဟိ ပတိဋ္ဌိတောတိ သတ္တပတိဋ္ဌော။ နဂရမဇ္ဈေ နာဘိရမတိ ဒွါရပဉ္ဇရနာဠနာဒိအဝဗာဓနဘယေန။ ဒိဋ္ဌေတိ အဓိမုတ္တိပုဗ္ဗကေန အနွယဒဿနေန ဒိဋ္ဌေ။ တေနာဟ ‘‘တန္နိန္နတပ္ပေါဏတပ္ပဗ္ဘာရမာနသော’’တိ။
နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၅၅။ တံ ပနေတန္တိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏမာဟ။ ဉာဏဒွယေနာတိ ဘယတုပဋ္ဌာနာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏဒွယေန။ ယသ္မာ ဘယတော ဒိဿမာနာ ဧဝ သင်္ခါရာ မဟာဒီနဝါ, နိဗ္ဗိန္ဒိတဗ္ဗာ စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ ဧကမ္ပိ တံ ဉာဏံ တထာဘာဝနာဗလပ္ပတ္တိယာ အဝတ္ထာဝိသေသယုတ္တံ တိဝိဓကိစ္စသာမတ္ထိယဝန္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ဧက’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေ’’တိအာဒိ။
တယိဒံ တာသံ အနုပဿနာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ, အာဒိမှိ ပန ဘိန္နသဘာဝါ ဧဝ ပဝတ္တန္တိ။ ဥပ္ပါဒေသီတိ ပါတွာကာသိ, ဝိဘာဝေသီတိ အတ္ထော။
မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅၆။ န သဇ္ဇတိ ဗဟွာဒီနဝတာယ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ မုဉ္စိတုကာမံ နိဿရိတုကာမံ ဟောတိ အနာဒိကာလိကဿ ခန္ဓဿ ပရိညာယမာနတ္တာ။ မုဉ္စိတုကာမတာ တတော အတ္တာနံ နိဗ္ဗေဓေတုကာမတာ နိဿရိတုကာမတာ အပဂန္တုကာမတာ။ ပဉ္ဇရပက္ခိတ္တောတိ ပဉ္ဇရေန သမောရုဒ္ဓေါ။ ဧဝမာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဒိတ္တအင်္ဂါရဥပသဋ္ဌဒေသဗျာဠသာပဒါကုလဝနဂဟနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၃။) [သျ]ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅၇။ ‘‘သဗ္ဗဘဝ …ပေ… မုဉ္စိတုကာမော’’တိ ဝတွာ ပုန သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရဂတာတိ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ သာတိသယမုတ္တိဒဿနတ္ထံ အဓိကဝစနံ အညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ။ ယဉှိ သင်္ခါရေဟိ အနနုဗန္ဓဿ မုဉ္စနံ, တံ သာတိသယံ မုဉ္စနံ။ တံ ပန ဝုစ္စမာနာယ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုန တေ ဧဝံ သင်္ခါရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနံ ပုဗ္ဗေပိ ကတန္တိ ပုနဂ္ဂဟဏံ။ ဘဝါဒိဂတဿ သင်္ခါရဿ အပရိတုလိတဿ အဘာဝတော ‘‘တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပဿနာကာရဿ အပုဗ္ဗဿပိ အတ္ထိတာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေနာတိ ဟိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာနံ ပရိဂ္ဂဏှနံ နာမ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏဝသေနေဝ ဟောတီတိ ‘‘တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
အနစ္စန္တိကတောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အာဒိအန္တဝန္တတော နိစ္စပဋိက္ခေပတော’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။
ဒုတိယေန ‘‘ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနတော သုခပဋိက္ခေပတော’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။
အဇညတောတိ အမနုညတော, အသောဘနတော ဝါ။ ဇေဂုစ္ဆတောတိ ‘‘ဓီ’’တိ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗတော။ ပဋိက္ကူလတောတိ အဘိရုစိယာ ပဋိလောမနေန ပဋိက္ကူလဘာဝတော။ န မဏ္ဍနေန ဟတာ အမဏ္ဍနဟတာ, အမဏ္ဍနေန သက္ကာ ဧတေသံ သုဘဘာဝံ ဟန္တုန္တိ အတ္ထော။ အမဏ္ဍနေန ဝါ တေသံ အသုဘတာ ပါကဋာ ဟောတီတိ အမဏ္ဍနဟတာ။ မဏ္ဍနေန ဝါ န ဟန္တဗ္ဗသဘာဝါ ‘‘အသူရိယပဿာ’’တိ ဝိယ အမဏ္ဍနဟတာ။ တတော အမဏ္ဍနဟတဘာဝတောတိ ရူပသင်္ခါရေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိရူပတောတိ အသုန္ဒရတော။ ပဋိဃသံယောဇနဝတ္ထုတာယ ပဿန္တေ အတ္တနိ ဗန္ဓတီတိ ဗီဘစ္ဆံ အတိဝိယ ဝိရူပံ။ ယံ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိနိမိတ္တံ ဟောတိ။ အဇညဇိဂုစ္ဆနီယတာ ဟိ ဂူထံ ဝိယ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ ဝါ ဗီဘစ္ဆံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အသုစိတော အမနာပတော’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။
စတုတ္ထေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အပရိဏာယကတော အတ္တပဋိက္ခေပတော’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၅၈။ အယန္တိ ယောဂါဝစရော။ မုဉ္စနဿာတိ ပုန အနနုဗန္ဓနတ္ထံ သုမုတ္တမုဉ္စနဿ။ ဥပါယသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အနိစ္စာဒိဝသေန သုဋ္ဌု ပရိဂ္ဂဏှနံ ပရိမဒ္ဒနာ ဥပါယော, တဿ သာဓနတ္ထံ။
မစ္ဆဂဟဏတ္ထံ ဥဒကေ တတ္ထ တတ္ထ ခိပန္တိ ဧတန္တိ ခိပ္ပံ, မစ္ဆာနံ ဂဟဏကူဋပံ။ ဩဍ္ဍာပေသီတိ ဩသာရေသိ, ခိပီတိ အတ္ထော။ သပ္ပန္တိ ကဏှသပ္ပံ။ ဂဟဏေတိ ယထာဂဟိတံ သပ္ပံ အဆဍ္ဍေတွာ ဂဟဏေ။ ဟတ္ထံ နိဗ္ဗေဌေတွာတိ သပ္ပေန အတ္တနော ဘောဂေန ဝေဌိတံ ဟတ္ထပဒေသံ နိဗ္ဗေဌေတွာ မောစေတွာ။ အာဝိဇ္ဈိတွာ အာဝေဌိကပ္ပဟာပနေန ဘမေတွာ။ နိဿဇ္ဇိတွာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။
တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တတ္ထ အာဒိတောဝါတိ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သမူဟာဒိဃနဂ္ဂဟဏံ ဘိန္ဒိတွာ။ သုမုတ္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ သင်္ခါရာနံ နိစ္စာဒိအာကာရေန ဥပဋ္ဌာတုံ အသမတ္ထတာ အနိစ္စသညာဒိဘေဒါယ ဝိပဿနာယ သာတိသယံ ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တိယာ, သာ စ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာဒိအာကာရဿ သုဋ္ဌုတရံ သလ္လက္ခဏေနာတိ အာဟ ‘‘တိလက္ခဏာရောပနေန…ပေ… ပါပေတွာ’’တိ။ ယထာ ဟိ နိဗ္ဗုဒ္ဓကရဏေ ဗလဝတရေန ပဋိမလ္လေန တတ္ထ တတ္ထ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရာဒိနာ ဝိမထိတော ဣတရော တေန ယုဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထတံ ပါပိတော ဟောတိ။ န ကေဝလံ အသမတ္ထတံ ပါပိတောဝ ဟောတိ, အထ ခေါ မရဏမတ္တံ ဒုက္ခံ ဝါ မရဏံ ဝါ ပါပုဏာတိ, ဧဝမေတေပိ သင်္ခါရာ ဧဝံ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ပါပိတာ ဥပရိဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗိသေဝနတံ, သဗ္ဗသော ဘင်္ဂဉ္စ ပါပုဏန္တီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၅၉။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧဝံ ‘‘အနစ္စန္တိကတော’’တိအာဒိနာ ပရောစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာဒိဘာဝသလ္လက္ခဏဝသပ္ပဝတ္တေန ပဋိသင်္ခါနေန။
အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဘယတုပဋ္ဌာနကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၅၀) ဝုတ္တနယမေဝ။
အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘ပဋိသင်္ခါ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝတွာ ပဋိသင်္ခါနုပ္ပဇ္ဇနကိရိယာနံ သမာနခဏတ္တာ အသတိပိ ပုဗ္ဗာပရကာလတ္တေ သဒ္ဒဝေါဟာရမတ္တေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၅။) [သျ]‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃), နိဟန္တွာ တိမိရံ သဗ္ဗံ, ဥဂ္ဂတောယံ ဒိဝါကရော’’တိ စ ဧဝမာဒီသု ဝိယ သမာနကာလဝသေနာယံ သဒ္ဒပယောဂေါတိ။ တထာ မနဉ္စ ဓမ္မေ စ ပဌမံ ပဋိစ္စ ပစ္ဆာ န မနောဝိညာဏဿ ဥပ္ပတ္တိ, ဧဝမိဓာပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဒိသော သဒ္ဒပယောဂေါ ယေဘုယျေန လောကေ ပုဗ္ဗကာလဝသေနေဝ ဒိဿတီတိ ပုဗ္ဗကာလဝသေနေဝ ဣဓာပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကတ္တနယေန ဝါ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – အပရာပရံ ဥပ္ပန္နေသု ဉာဏေသု ပုရိမဿ ဝသေန ပဋိသင်္ခါနကိရိယာ, တဒညဿ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကိရိယာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ, န စ တာနိ ဘေဒတော အပေက္ခိတဗ္ဗာနိ ဧကသန္တာနပတိတတာယ ဧကတ္တနယဝသေန ဂဟိတတ္တာတိ။ ဣတရသ္မိံ ပဒဒွယေတိ ‘‘ပဝတ္တံ ပဋိသင်္ခါ, နိမိတ္တဉ္စ ပဝတ္တဉ္စ ပဋိသင်္ခါ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒဒွယေ။
ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆၀။ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဒုက္ခာကာရာဒိပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ပဝတ္တမ္ပိ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ ဝိသေသတော အနတ္တာကာရပရိဂ္ဂဏှနပဓာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သုညာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ တသ္မိဉှိ သတိ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော ဣဇ္ဈတိ, န အသတိ။ တဒဘာဝတော ဟိ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏပညာပကမ္ပိ သရဘင်္ဂသတ္ထာရာဒီနံ သာသနံ အနိယျာနိကမေဝ ဇာတံ။ အထ ဝါ တေသံ နိစ္စသာရာဒီဟိ ရိတ္တကံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သုညာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ယတော ရိတ္တကံ, တံ တေန သုညန္တိ။ သင်္ခါရာနံ အတ္တသုညတာယ ဒုဝိညေယျဘာဝတော အနေကဝါရံ ပဋိဝိဒ္ဓါယပိ သုညတာနုပဿနာယ ဒဠှီဘာဝါပါဒနတ္ထံ ‘‘ပုန သုညမိဒ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယဒဂ္ဂေန သင်္ခါရာ အနတ္တတာ, တဒဂ္ဂေန အနတ္တနိယာ။ သတိ ဟိ အတ္တနိ အတ္တနိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သုညမိဒံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိ။ ဒွိကောဋိကန္တိ ဒွိအံသိကံ, အတ္တာနံ နေဝ ဒိသွာ ဉာဏစက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော, အနုမာနတော စ တဿ အနုပလဗ္ဘနီယတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရံ အညံ သတ္တံ, သင်္ခါရံ ဝါ ပရိက္ခာရဘာဝေ အတ္တနော သုခဒုက္ခသာဓနဘာဝေ ဌိတံ န ဒိသွာတိ ယောဇနာ။ ပုန ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုညတာနုပဿနာဓိကာရေ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၆။) [သျ]ကွစီတိ ကတ္ထစိ ဌာနေ, ကာလေ, ဓမ္မေ ဝါ။ အထ ဝါ ကွစီတိ အဇ္ဈတ္တံ, ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ။ အတ္တနော အတ္တာနန္တိ သကတ္တာနံ။ ‘‘အယံ ခေါ ဘဝံ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ…ပေ… သေဋ္ဌော သဇိတာ ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗျာန’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂) ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနဉ္စ ကဿစိ ကိဉ္စနဘူတံ န ပဿတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရဿာတိ ‘‘ပရဇာတိ, ပရော ပုရိသော’’တိ စ ဧဝံ ဂဟိတဿ။ န စ မမ ကွစနီတိ ဧတ္ထ မမ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနေ ပယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မမ-သဒ္ဒံ တာဝ ဌပေတွာ’’တိ။ ပရဿ စာတိ အတ္တတော အညဿ။ ‘‘ပရော ပုရိသော’’တိ ဧဝံဘူတော အတ္ထော မမတ္ထာယ ဌိတော, တဿ ဝသေန မယှံ သဗ္ဗံ သိဇ္ဈတီတိ ဧဝံ ဧကစ္စဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတဝသေန ပရံ အတ္တာနံ တဉ္စ အတ္တနော ကိဉ္စနဘူတံ န ပဿတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န စ ကွစနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ နာဟံ ကွစနီတိ သကအတ္တနော အဘာဝံ ပဿတိ။ န ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိန္တိ သကအတ္တနော ဧဝ ကဿစိ အနတ္တနိယတံ ပဿတိ။ န စ မမာတိ ဧတံ ဒွယံ ယထာသင်္ချံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အတ္ထီတိ ပစ္စေကံ။ န စ ကွစနိ ပရဿ အတ္တာ အတ္ထီတိ ပရဿ အတ္တနော အဘာဝံ ပဿတိ။ တဿ ပရဿ အတ္တနော မမ ကိဉ္စနတာ န စတ္ထီတိ ပရဿ အတ္တနော အနတ္တနိယတံ ပဿတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ, ဗဟိဒ္ဓါ စ ခန္ဓာနံ အတ္တတ္တနိယသုညတာ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇတာ စတုကောဋိကသုညတာပရိဂ္ဂဏှနေန ဒိဋ္ဌာ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝမယ’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၁။ ‘‘ဆဟာကာရေဟီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ အာဂတေ ပကာရေ သုညတာနုပဿနာယ ပရိဗြူဟနံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဆဟာကာရေဟီတိ ဆဟိ ဂဟဏာကာရေဟိ, ဂဟေတဗ္ဗာကာရေဟိ ဝါ။ နိစ္စေနာတိ ‘‘နိစ္စော’’တိ ပရိကပ္ပိတေန အတ္တနာ ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ။ နိစ္စေနာတိ ဝါ နိစ္စဘာဝေန။ ဓုဝါဒယော ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟိတဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗာကာရာ။ တဗ္ဗိဘာဂေန ဟိ ဣမဿ ဆက္ကတာ။ တတ္ထ နိစ္စတာ နာမ ကူဋဋ္ဌတာ။ ဓုဝဘာဝေါ ထိရတာ။ သဒါ ဘာဝိတာ သဿတတာ။ နိဗ္ဗိကာရတာ အဝိပရိဏာမဓမ္မတာ။ ယာဝ ဇရာမရဏာတိ ပေယျာလံ အကတွာ ပရိယောသာနပဒမေဝ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၂။ န သာရန္တိ အသာရံ, နတ္ထိ ဧတဿ သာရန္တိ နိဿာရံ။ သာရတော အပဂတံ, သာရံ ဝါ တတော အပဂတန္တိ သာရာပဂတံ။ ကေစိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၇။) [သျ]ပနေတ္ထ ‘‘နိစ္စသာရသာရေန ဝါ သုခသာရသာရေန ဝါ အတ္တသာရသာရေန ဝါ’’တိ ပါဠီတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘အသာရံ နိဿာရံ သာရာပဂတ’’န္တိ ပဒတ္တယံ ဧကော သုညတာပရိဂ္ဂဟာကာရော, အညထာ သတ္တေဝ အာကာရာ သိယုံ, န အဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘သုဘသာရသာရေနာတိပိ ပါဠိယံ အတ္ထီတိ ‘အသာရံ နိဿာရံ သာရာပဂတ’န္တိ ဣဒံ ပဒတ္တယံ ‘နိစ္စသာရသာရေနာ’တိအာဒီသု ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သေတဝစ္ဆောတိ သေတဝရုဏကော။ ‘‘မိနရုက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါဠိဘဒ္ဒကောတိ ကိံသုကော။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၃။ နိစ္စသာရာဒီနံ အဘာဝတော ရိတ္တတော ပဿတိ။ ပရိတ္တတော, လာမကတ္တာ ဝါ တုစ္ဆတော။ အတ္တသာရာဘာဝေန သုညတော။ သယံ အနတ္တတာယ အနတ္တတော။ ဣဿရိယဿ အဘာဝတော, ကေနစိ ဣဿရိယံ ကာရေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ စ အနိဿရိယတော။ ဖေဏပိဏ္ဍေန ဘာဇနာဒိံ ကာတုကာမဿ ဝိယ ရူပဿ နိစ္စတာဒိံ ကာတုကာမဿ တံ န သိဇ္ဈတိ, သကဣစ္ဆာဝသေန ဝါ ကာစိ ကိရိယာ နတ္ထီတိ အကာမကာရိယတော။ ‘‘ဧဝံ ရူပံ ဟောတု, မာ ဧဝ’’န္တိ အလဗ္ဘနီယတော။ သယံ အညဿ ဝသေ န ဝတ္တတိ, နာပိ အညံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ အဝသဝတ္တကတော။ ယသ္မိံ သန္တာနေ သယံ တဿ ပရော ဝိယ အဝိဓေယျတာယ ပရတော။ ကာရကာဒိ ဝိယ ကာရဏေဟိ, ဖလေန စ ဝိဝိတ္တတော။ န ဟိ ကာရဏေန ဖလံ, ဖလေန ဝါ ကာရဏံ သဂဗ္ဘံ တိဋ္ဌတိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၄။ ရူပံ န သတ္တောတိအာဒီသု ယော လောကဝေါဟာရေန သတ္တော, ရူပံ သော န ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော တဿာဝုတ္တသိဒ္ဓတ္တာ။ န ဟိ လောကော ရူပမတ္တံ ‘‘သတ္တော’’တိ ဝေါဟရတိ, ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတော ပန အတ္တာ ‘‘သတ္တော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ တေဟိ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ ပရေသံ သဉ္ဇာပနဋ္ဌေန ‘‘သတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ, ရူပံ သော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ သုညတာပရိဂ္ဂဏှနဉှေတန္တိ။ ဧသ နယော န ဇီဝေါတိအာဒီသုပိ။ တတ္ထ ဇီဝနဋ္ဌေန ဇီဝေါ။ နရနဋ္ဌေန နေတုဘာဝေန နရော။ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ မာနုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ မာနော ဧတ္ထ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ မာနဝေါ။ ထိယတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘောတိ ဣတ္ထီ။ ပဓာနဘာဝေန ပုရိ သေတီတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၈။) [သျ]ပုရိသော။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ။ ပစ္စတ္တံ တဿ တဿ အဟံကာရဝတ္ထုတာယ ‘‘အဟ’’န္တိ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ အတ္တာ ဝုစ္စတိ, ရူပံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီတိ သုညတာပရိဂ္ဂဏှနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ န သတ္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဋ္ဌဟိပိ ပဒေဟိ ရူပဿ အတ္တသုညတာဝ ဒဿိတာ။ ဣတရေဟိ စတူဟိ တဿ ကိဉ္စနတာဘာဝေါ။ တတ္ထ န မမာတိ မယှံ အတ္တနော သန္တကံ န ဟောတိ, တထာ အညဿ အတ္တနော သန္တကံ န ဟောတိ, ကဿစိပိ အတ္တနော သန္တကံ န ဟောတိ အတ္တနောယေဝ အဘာဝတော။ ‘‘န အတ္တနိယ’’န္တိ ပဒေန ပကာသိတော ဧဝတ္ထော ပရိယာယန္တရေဟိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ပကာသိတော။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၅။ ဟေဋ္ဌာ ကလာပသမ္မသနဿ ဒဠှဘာဝါယ ဝုတ္တသမ္မသနနယာပိ သုညတာနုပဿနာယ ဒဠှဘာဝါယ သံဝတ္တန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တီရဏပရိညာဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘယဿ အဟိံသနေန အသရဏတော။ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂဟေတုံ အယုတ္တတာယ အသရဏီဘူတတော။ ‘‘အနဿာဒတော’’တိ ဣဒံ ပါဠိယံ နတ္ထိ။ သတိ စ တေစတ္တာလီသ အာကာရာ သိယုံ။ ရူပပ္ပဝတ္တိယံ သဗ္ဗာဒီနဝူပလဒ္ဓိယာ အာဒီနဝတော။ ‘‘သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ယထာ အနိစ္စတော ဒဿနံ ပနာဠိကာယ, နိစ္စသာရဝိရဟဒီပနေန ဝါ သုညတာဝိဘာဝနံ ဟောတိ, ဧဝံ သုညတာဝိဘာဝနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘ယံ ခေါ ရူပံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ, အယံ ရူပဿ အဿာဒေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၆) ဒဿနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဝိဘာဝနေန သုညတာဝိဘာဝနံ။ ‘‘ယံ ရူပံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ, အယံ ရူပဿ အာဒီနဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၆) စ ဒဿနံ နိစ္စတာဒိသုညတာဘာဝနတော။ တထာ ‘‘ယော ရူပေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ, ဣဒံ ရူပဿ နိဿရဏ’’န္တိ ဧဝံ သမုဒယာဒိဒဿနာနံ, ဣတရေသဉ္စ ယထာရဟံ သုညတာနုပဿနာနုဗြူဟနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယံ ပန အာဒီနဝတော ဒဿနံ, ပုဗ္ဗေ ဝတွာပိ ပုန ဝစနံ အဿာဒပဋိက္ခေပတော ဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဒွါစတ္တာလီသ အာကာရာ နေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝေဒနံ…ပေ… ဝိညာဏံ အနိစ္စတော…ပေ… နိဿရဏတော ပဿတီ’’တိ။
ဝုတ္တမ္ပိ စ နိဒ္ဒေသေ ဧတံ သုညတာပရိဂ္ဂဏှနကထာသန္ဒဿနံ ‘‘အသုကာယ ပါဠိယာ အယံ နိဒ္ဒေသော’’တိ ဒဿနတ္ထံ, တဿ ဖလသန္ဒဿနတ္ထဉ္စ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၅၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၆၆။ ဧဝံ တီရဏပရိညာဝသေန ပစ္စေကံ ခန္ဓေသု ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ သုညတံ ပရိဂ္ဂဟေတွာပိ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေနေဝ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏုပ္ပတ္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ သုညတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ သမ္မသန္တော။ ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ဝိပ္ပဟာယာတိ အဇ္ဈုပေက္ခကတာယ သင်္ခါရာနံ ဝိပတ္တိံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယဉ္စေဝ တေသံ သမ္ပတ္တိံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကပီတိဉ္စ ပဇဟိတွာ။ အထ ဝါ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဉာဏဘယဉ္စ သမ္မသနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကပီတိသင်္ခါတံ နန္ဒိဉ္စ ပဟာယ။ န ဟိ သဗ္ဗသော သုညတာယ ဒိဋ္ဌာယ ဘယနန္ဒီနံ အဝသရော အတ္ထိ, အထ ခေါ ဥပေက္ခာဝ သဏ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရေသု ဥဒါသီနော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ယေန မိစ္ဆာဂါဟေန အနုဒါသီနတာ သိယာ, တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ န ဂဏှာတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိဿ ဥဒါသီနတာယ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဿဋ္ဌဘရိယော ဝိယ ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အနုဒါသီနတာပုဗ္ဗိကာ ဥဒါသီနတာ ဝုစ္စမာနာ ဣဓ ဩပမ္မတ္ထံ ဖရတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဋ္ဌာ ကန္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိဝိယ နံ မမာယေယျ ဣတ္ထီနံ သာဌေယျကူဋေယျဝင်္ကေယျာဒီနံ အဇာနနတော။ မုဉ္စိတုကာမော ဟုတွာတိ မုဉ္စိတုကာမောဝ ဟုတွာ, တံ ဝိဿဇ္ဇေယျ နိရပေက္ခတာယ ဝသေနေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ အယံ ယောဂါဝစရော။ မုဉ္စိတုကာမတာယ ဥဒ္ဓံ ယာဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော’’တိ။
ပတိလီယတီတိ ဧကပဿေန နိလီယတိ နိလီနံ ဝိယ ဟောတိ။ ပတိကုဋတီတိ သင်္ကုစတိ။ ပဋိဝဋ္ဋတီတိ ဝိဝဋ္ဋတိ။ န သမ္ပသာရိယတီတိ န ဝိသရတိ, အဘိရတိဝသေန န ပက္ခန္ဒတီတိ အတ္ထော။
ဣစ္စဿာတိ ဣတိ ဧဝံ အဿ ယောဂိနော။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၇။ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝေန သင်္ခါရေသု အဇ္ဈုပေက္ခနေ သိဇ္ဈမာနေ တံ ပနေတံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အနေကဝါရံ ပဝတ္တမာနံ ပရိပါကဂမနေန အနုလောမဉာဏဿ ပစ္စယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တံ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတိ နာမ။ တထာဘူတဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ခါရပ္ပဝတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗာနမေဝ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ တယိဒံ ဣဓ ဉာဏံ အနုလောမဂေါတြဘုဉာဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတ္တံ နေတွာ ဝုတ္တံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၀။) [သျ]ဧကတ္တနယဝသေန။ နော စေ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတီတိ တာဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ အပရိပက္ကတမေဝါဟ။ သမုဒ္ဒံ တရန္တီတိ သာမုဒ္ဒိကာ, သံယတ္တိကာ။ ဒိသာဇာနနကော ကာကော ဒိသာကာကော, လက္ခဏမတ္တဉ္စေတံ ယော ကောစိ တာဒိသော သကုန္တော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဒေသန္တိ အဒေသံ သမုဒ္ဒေ အပရိစိတဋ္ဌာနံ။ အနုဂန္တွာတိ အနု အနု ဂန္တွာ။
တယိဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ပိဋ္ဌံ ဝဋ္ဋယမာနံ ဝိယာတိ ထူလထူလတော ဝိဝေစနဝသေန နိပ္ဖေါဋိယမာနံ သဏှံ သဏှံ ပိဋ္ဌစုဏ္ဏံ ဝိယ။ နိဗ္ဗဋ္ဋိတကပ္ပါသန္တိ နိဗ္ဗဋ္ဋိတဗီဇံ ကပ္ပါသံ။ ဝိဟနမာနံ ဝိယာတိ ဓနုကေန ဝိဟညမာနံ ဝိယ။ ဥပမာဒွယေနပိ ပုနပ္ပုနံ သမ္မသနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ သုခုမတရဘာဝါပတ္တိမာဟ။ ယထာ ယထာ ဟိ ဝိပဿနာဘာဝနာဗလေန တိက္ခာ, ဝိသဒါ, သူရာ စ ဟောတိ, တထာ တထာ သုခုမတရာပိ ဟောတီတိ။ သင်္ခါရဝိစိနနေတိ ပဝိစယဿ သိခါပ္ပတ္တတာယ သင်္ခါရေသု ဝိယ တေသံ ဝိစိနနေပိ ဥဒါသီနံ ဟုတွာ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန တိဋ္ဌတိ ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ‘‘သတ္တဓာ အဋ္ဌာရသဓာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘတ္တာပိ ဟိ အနုပဿနာပကာရာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသွေဝ တီသု အန္တောဂဓာတိ မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဝိပဿနာ တာသံ ဧဝ ဝသေန တိဋ္ဌတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၈။ တတြာတိ တသ္မိံ ဝိမောက္ခမုခဘာဝါပဇ္ဇနေ, အရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဂပစ္စယတ္ထေ စ။ ဣဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒြိယာနန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာနံ။ အာဓိပတေယျဝသေနာတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဓိပတိဘာဝဝသေန။ အနိစ္စာနုပဿနာဗဟုလဿ ဟိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ, ဒုက္ခာနုပဿနာဗဟုလဿ သမာဓိန္ဒြိယံ, အနတ္တာနုပဿနာဗဟုလဿ ပညိန္ဒြိယန္တိ တိဿန္နံ အနုပဿနာနံ ဝသေန ဗလဝတရဘာဝံ ပတ္တာနိ ဣမာနိ တီဏိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပါဒေန္တီတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓာနုပဿနာ…ပေ… အာပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ။ တိဝိဓဝိမောက္ခမုခဘာဝန္တိ ဧတ္ထ ကေ ပန တယော ဝိမောက္ခာ, ကာနိ ဝါ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ အန္တောလီနေ အနုယောဂေ ဝိမောက္ခမုခါဓီနတ္တာ ဝိမောက္ခာဓိဂမဿ ဝိမောက္ခမုခါနိ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘တိဿော ဟိ…ပေ… ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝတွာ အယဉ္စ အတ္ထော ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၁။) [သျ]လောကနိယျာနာယာတိ လောကတော နိက္ခမနာယ, သတ္တလောကဿ ဝါ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိက္ခမနာယ။ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတောတိ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန ပရိစ္ဆေဒတော စေဝ ပရိဝဋုမတော စ။ သမနုပဿနတာယာတိ သမ္မဒေဝ အနု အနု ပဿနာယ သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနိစ္စာနုပဿနာ ဟိ သင်္ခါရေ အာဒိတော ဥဒယေန, အန္တတော ဝယေန ပရိစ္ဆိန္နေ ပဿတိ။ အာဒိအန္တဝန္တတာယ ဟိ တေ အနိစ္စာတိ။ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တဝိရဟတော ‘‘အနိမိတ္တာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ။ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနုလောမဉာဏာဒိဘာဝေန သမ္မဒေဝ အဓိစိတ္တဿ အနုပဝိသနတ္ထာယ။ အပ္ပဏိဟိတာယာတိ ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝေန ‘‘အပ္ပဏိဟိတာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ။ သုညတာယာတိ အတ္တသုညတာယ ‘‘သုညတာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ။
ဂတိန္တိ နိဗ္ဗတ္တိံ။ သင်္ခါရာနံ သဘာဝဝိဘာဝနေန သံဝေဇိယမာနံ စိတ္တံ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ သမုတ္တေဇိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနောသမုတ္တေဇနတာယာတိ စိတ္တသံဝေဇနတာယာ’’တိ။ မမံကာရေန အတ္တနိယသညိတဿ ဝတ္ထုနော သာမိဘူတော အတ္တာ ပဌမံ ပရာမသီယတိ, တတော အတ္တနိယန္တိ အာဟ ‘‘နာဟံ, န မမာတိ ဧဝံ အနတ္တတော သမနုပဿနတာယာ’’တိ။ တီဏိ ပဒါနီတိ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမ, မနောသမုတ္တေဇန, သမနုပဿနပဒါနီတိ ဝဒန္တိ, ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေ’’တိအာဒီနိ ပန တီဏိ ဝါကျာနိ တီဏိ ပဒါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေဝါတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ ဝသေန တေသံ တိဏ္ဏံ ပဒါနံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေတိ ‘‘အနိစ္စတော မနသိ ကရောတော ကထံ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၉။ ဧဝံ ဝိမောက္ခမုခါနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိမောက္ခေ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စတော မနသိ ကရောန္တောတိ အနိစ္စာနုပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော။ အဓိမောက္ခဗဟုလောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဗဟုလော။ ယဿ ဝိသေသတော အနိစ္စာနုပဿနာ တိက္ခာ သူရာ ဟောတိ, တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အနိစ္စာ သင်္ခါရာ’’တိ ဟိ အာဒိတော သဒ္ဓါမတ္တကေန ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဝိပဿနာယ ဥက္ကံသဂတာယ တရုပလ္လဝါဒီသု ဝိယ မဏိကနကာဒီသုပိ တေသံ အနိစ္စတံ သာတိသယံ ပစ္စက္ခတော ပဿတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ သတ္ထရိ သဒ္ဓါ ဗလဝတီ ပဝတ္တတီတိ သော အဓိမောက္ခဗဟုလော, အဓိမတ္တသဒ္ဓေါ စ ဟောတိ။ တဿ အနိစ္စာနုပဿနာဗဟုလတာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၂။) [သျ]အနိစ္စာကာရတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ သော ‘‘အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလောတိ ဒုက္ခာနုပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ, တပ္ပဋိပက္ခတော သုခေါ နိရောဓော’’တိ စ မနသိကာရဝသေန နိဗ္ဗာနဿ သန္တပဏီတသုခဘာဝံ အဓိမုစ္စန္တော အဘိဏှံ ပီတိပါမောဇ္ဇသမာယောဂတော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော ဟောတိ။ တတော စ အဓိမတ္တသမာဓိန္ဒြိယပဋိလာဘေန ရာဂပဏိဓိယာ ဒူရီဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခသမဓိဂမော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခတော…ပေ… ပဋိလဘတီ’’တိ။ ဝေဒဗဟုလောတိ အနတ္တာနုပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော အတ္တသုညတာယ နိပုဏဉာဏဝိသယတ္တာ ဉာဏဗဟုလော ဟောတိ။ တတော စ အဓိမတ္တပညိန္ဒြိယပဋိလာဘေန မောဟဿ ဒူရီဘာဝတော သုညတဝိမောက္ခသမဓိဂမော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနတ္တတော…ပေ… ပဋိလဘတီ’’တိ။
ယော အနိစ္စာနုပဿနာယ နိမိတ္တဝသေန သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ယတ္ထ ဣဒံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ သဗ္ဗသော နတ္ထိ, တံ ‘‘အနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ အနိမိတ္တာကာရေန အဓိမုစ္စန္တော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိမဂ္ဂေန ဃဋေတိ။ တဿ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တတော နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ’’တိ။ သွာယံ နိဗ္ဗာနဿ အနိမိတ္တာကာရော နေဝ မဂ္ဂေန ကတော, န ဝိပဿနာယ, အထ ခေါ သဘာဝသိဒ္ဓေါ။ တဒါရမ္မဏတာယ စ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တောတိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနိမိတ္တာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနိမိတ္တော’’တိ။ ယော ဒုက္ခာနုပဿနာဝသေန ပဏိဓိယာ ဒူရီဘာဝကရဏေန အပ္ပဏိဟိတံ အဓိမုစ္စန္တော, ယော အနတ္တာနုပဿနာဝသေန အတ္တူပလဒ္ဓိယာ ဒူရီဘာဝကရဏေန သုညတံ အဓိမုစ္စန္တောတိ စ အာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနေဝ နယေနာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၀။ ယဒိ အရိယမဂ္ဂေါ တိဝိဓမ္ပိ ဝိမောက္ခနာမံ လဘတိ, အထ ကသ္မာ အဘိဓမ္မေ ဝိမောက္ခဒွယမေဝ အာဂတန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ အဘိဓမ္မေ ဝိမောက္ခဒွယဝစနံ။ နိပ္ပရိယာယတော ဝိပဿနာဂမနံ သန္ဓာယာတိ ဥဇုကမေဝ ဝိပဿနတော မဂ္ဂဿ နာမာဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? အနိမိတ္တဝိပဿနာ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ကာမံ သုတ္တေ ‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟိ, မာနာနုသယမုဇ္ဇဟာ’’တိ (သု။ နိ။ ၃၄၄) အနိမိတ္တဝိပဿနာ ကထိတာ, သာ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၃။) [သျ]နိစ္စနိမိတ္တဓုဝနိမိတ္တအတ္တနိမိတ္တာနိ ဥဂ္ဃါဋေန္တီပိ သယံ နိမိတ္တဓမ္မေသု ဧဝ စရတီတိ သနိမိတ္တာဝ ဟောတီတိ။ အပိစ အဘိဓမ္မော နာမ ပရမတ္ထဒေသနာ, အနိမိတ္တမဂ္ဂဿ စ ပရမတ္ထတော ဟေတုဝေကလ္လမေဝ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန ဟိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခော ကထိတော။ တတ္ထ စ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ, တံ အရိယမဂ္ဂေ ဧကင်္ဂမ္ပိ န ဟောတိ, အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဣတရေသု ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝသေန အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော, အနတ္တာနုပဿနာယ ဝသေန သုညတဝိမောက္ခော။
တေသု အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန သမာဓိန္ဒြိယံ, သုညတဝိမောက္ခေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီတိ တာနိ အရိယမဂ္ဂဿ အင်္ဂတ္တာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒါတုံ သက္ကောန္တိ, န အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ တဒဘာဝတောတိ ကေစိ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ အာဂမနတော နာမံ အလဘန္တောပိ သဂုဏတော စ အာရမ္မဏတော စ နာမံ လဘတီ’’တိ, တေသံ မတေန အပ္ပဏိဟိတသုညတမဂ္ဂါပိ သဂုဏတော ဧဝ, အာရမ္မဏတော ဧဝ စ နာမံ လဘေယျုန္တိ? တံ အယုတ္တံ။ ကသ္မာ? မဂ္ဂေါ ဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ သရသတော စ ပစ္စနီကတော စာတိ, သဘာဝတော စ ပဋိပက္ခတော စာတိ အတ္ထော။ အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂေါ ဟိ ရာဂပဏိဓိအာဒီဟိ ဝိမုတ္တော, သုညတမဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ သုညော ဧဝါတိ တေ သရသတော နာမံ လဘန္တိ။ တထာ အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂေါ ပဏိဓိဿ ပဋိပက္ခော, သုညတမဂ္ဂေါ အတ္တာဘိနိဝေသဿ ဧဝါတိ တေ ပစ္စနီကတော နာမံ လဘန္တိ, အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ ပန ရာဂါဒိနိမိတ္တာနံ, နိစ္စနိမိတ္တာဒီနံ ဝါ အဘာဝေန သရသတော ဧဝ နာမံ လဘတိ, နော ပစ္စနီကတော။ န ဟိ သော သင်္ခါရနိမိတ္တာရမ္မဏာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ ပဋိပက္ခော, သာ ပနဿ အနုလောမဘာဝေ ဌိတာတိ သဗ္ဗထာပိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ န လဗ္ဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ နိပ္ပရိယာယတော ဝိပဿနာဂမနံ သန္ဓာယာ’’တိ။
ယသ္မာ သုတ္တန္တပရိယာယေန အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဟိ ဝိပဿနာ ယံ ယံ သမ္မသန္တီ ဝုဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, တဿ တဿ ဝသေန အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒေတိ, တတ္ထ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော ဟောတိ, ဒုက္ခတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ အပ္ပဏိဟိတော, အနတ္တတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ သုညတော, တသ္မာ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ ဧသာတိ ကတွာ ဣဓ တယောပိ ဝိမောက္ခာ ဥဒ္ဓဋာ။ ယံ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ အဘိနိဝေသနိမိတ္တပဏိဓိမုဉ္စနံ ဥပါဒါယ တိဿန္နမ္ပိ အနုပဿနာနံ တဒါဂမနဝသေန တဒနွယဿ မဂ္ဂဿ စ သုညတဝိမောက္ခာဒိဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, တဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၄။) [သျ]ပရိယာယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘အပ္ပဏိဟိတော, ဝိမောက္ခော’’တိ စ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏန္တိ ‘‘အနိစ္စာ သင်္ခါရာ’’တိ အနုပဿနာဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ။ နိစ္စတော အဘိနိဝေသံ မုဉ္စတီတိ ‘‘တေ နိစ္စာ’’တိ နိစ္စာကာရတော ပဝတ္တမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝိဒ္ဓံသနဝသေန, တဒနွယံ ပန မဂ္ဂဉာဏံ သမုစ္ဆေဒဝသေန မုဉ္စတိ။ ဣတီတိ တသ္မာ။ အနိစ္စာဘိနိဝေသတော ရိတ္တတာယ, ဝိမုတ္တတာယ စ သုညတော ဝိမောက္ခော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
တန္တိ တိဝိဓံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တတ္ထ ယဿ ပရိယာယတော, ယဿ စ နိပ္ပရိယာယတော နာမလာဘော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရနိမိတ္တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န နိပ္ပရိယာယေန, အထ ခေါ ပရိယာယေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ နိပ္ပရိယာယကထာဘာဝတော။ ဝိမောက္ခဒွယမေဝ ဝုတ္တံ အဘိဓမ္မေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိပဿနာဓိကာရေ။ ‘‘တိဝိဓဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါ ဥဒ္ဒေသဝစနေ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၁။ တေသံ ဝိဘာဂါယာတိ တေသံ ယထာဝုတ္တာနံ သတ္တန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ သဒ္ဓါနုသာရိအာဒိဘာဝေန ဝိဘတ္တသဘာဝတာယ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၂။ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ သဒ္ဓါနုသာရိဘာဝိတာကာရဏဘူတံ အဓိမတ္တံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတိ။ အဓိမောက္ခဗဟုလတာယ, သဒ္ဓိန္ဒြိယာဓိမတ္တတာယ စ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အပိစ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – အနိစ္စာကာရသလ္လက္ခဏဿ သဒ္ဓါဘိဗုဒ္ဓိယာ ဥပနိဿယဘာဝတော တဒနွယေ မဂ္ဂေ သဒ္ဓါ တိက္ခတရာ ဟောတိ, တေန အဋ္ဌမကော သဒ္ဓါနုသာရီ နာမ ဟောတိ။ သေသေသု သတ္တသု ဌာနေသူတိ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂဖလာ သတ္တသု ဌာနေသု။ ‘‘သတ္တသု ဌာနေသူ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု သေသေသု ဆသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တော, အဂ္ဂဖလေ ပန သစာယံ အရူပဇ္ဈာနလာဘီ, ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတိ, နော စေ အရူပဇ္ဈာနလာဘီ, ပညာဝိမုတ္တော, န သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ အဘိဓမ္မေ ဟိ –
‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါဝိမုတ္တော? ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, ‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’တိ, ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓော’တိ, ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ တထာဂတပ္ပဝေဒိတာ စဿ ဓမ္မာ ပညာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၅။) [သျ]ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, ပညာယ စဿ ဒိသွာ ဧကစ္စေ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တိ, နော စ ခေါ ယထာဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါဝိမုတ္တော’’တိ (ပု။ ပ။ ၂၀၈) –
ဧကစ္စာသဝပရိက္ခယဝစနတော သဒ္ဓါဝိမုတ္တဿ သေက္ခဘာဝေါ ဝိညာယတိ, န အသေက္ခဘာဝေါ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဒွေ ဓုရာနိ, ဒွေ အဘိနိဝေသာ, ဒွေ သီသာနီ’’တိ ဝစနတော နတ္ထိ အရဟတော သဒ္ဓါဝိမုတ္တတာတိ? သစ္စမေတံ နိပ္ပရိယာယတော။ နိပ္ပရိယာယကထာ ဟိ အဘိဓမ္မော, ဣဓ ပန ပရိယာယေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပရိယာယတော အရဟတော သဒ္ဓါဝိမုတ္တတာ, ကော ပန သော ပရိယာယော? သဒ္ဓါဝိမုတ္တနွယတာ။ ယော ဟိ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ဟောတိ, သော အဂ္ဂဖလက္ခဏေပိ တဒနွယတာယ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ပရိယာယေန ဝုတ္တောတိ ဣဓာပိ တထေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သဒ္ဓါဝိမုတ္တသဒိသတာယ အရဟာ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ ကာ ပနေတ္ထ သဒိသတာ? ယထာ သဒ္ဓါဝိမုတ္တဿ သေက္ခဿ ကိလေသက္ခယော ကုဏ္ဌေန အသိနာ ကဒလိစ္ဆေဒသဒိသော ‘‘နော စ ခေါ ယထာဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿာ’’တိ ဝစနတော, ဧဝံ တဒနွယဿာပိ အရဟတောတိ အယမေတ္ထ သဒိသတာ။ ကိံ ပန နေသံ ကိလေသပဟာနေ နာနတ္တံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ အထ ကသ္မာ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တံ န ပါပုဏာတီတိ? အာဂမနီယနာနတ္တေန။ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ဟိ အာဂမနမှိ ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော အပ္ပကသိရေန အကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတုံ သက္ကောတိ, သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဝိက္ခမ္ဘေတုံ သက္ကောတိ။ အပိစ ပညာယပိ နေသံ ဝေမတ္တတာ။ သာ စ ယာဝတိကာ လဗ္ဘတေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဌမမဂ္ဂါဒီသု သတိပိ ဣန္ဒြိယသမတ္တေ သဒ္ဓါဒီနံ တိက္ခတာဝစနမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၃။ သောတိ ဒုက္ခတော ဝုဋ္ဌိတော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အဋ္ဌသုပိ ဌာနေသု။ နနု စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒွေ ဓုရာနီ’’တိ နိယမိတတ္တာ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရီ ဝါ သိယာ, ဓမ္မာနုသာရီ ဝါ? ဣဓ န သဒ္ဓါနုသာရီ ယုတ္တော, ကာယသက္ခိတာပိ အရဟတော နတ္ထိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ –
‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ကာယသက္ခီ? ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတိ, ပညာယ စဿ ဒိသွာ ဧကစ္စေ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ကာယသက္ခီ’’တိ (ပု။ ပ။ ၂၀၈) –
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၆။) [သျ]ဧကစ္စာသဝပရိက္ခယဝစနတော ကာယသက္ခိနော သေက္ခဘာဝေါဝ ဝိညာယတီတိ? သစ္စမေတံ နိပ္ပရိယာယတော, ဣဓ ပန ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ကော ပန သော ပရိယာယောတိ? ကာယသက္ခိသဒိသတာ။ ဥပစာရရူပဇ္ဈာနသမာဓိတော ဟိ သာတိသယံ အရူပသမာဓိသမ္ဖဿံ လဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တီတိ ဧကစ္စာသဝပရိက္ခယံ ဥပါဒါယ ‘‘ကာယသက္ခီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗပုဂ္ဂလေန သာတိသယသမာဓိသမ္ဖဿတဒဓိဋ္ဌာနာသဝပရိက္ခယသာမညံ အပေက္ခိတွာ ကာယသက္ခီ ဝိယ ကာယသက္ခီတိ အရဟာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ဝုတ္တောတိ ဣဓာပိ တမေဝ နယံ ဂဟေတွာ အရဟတောပိ ကာယသက္ခိတာ ဝုတ္တာ။ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ဆသု ဌာနေသု ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ, သော စ ခေါ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ, န ဝိပဿနာယာနိကော သုက္ခဝိပဿကော, ဥပစာရမတ္တလာဘီ, ရူပဇ္ဈာနမတ္တလာဘီ ဝါ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလောတိ စ ပဿဒ္ဓိသီသေန သမာဓိ ဝုတ္တောတိ သာတိသယသမာဓိလာဘီ သမထယာနိကောဝ အဓိပ္ပေတော, သမထယာနိကဿေဝ စ ကာယသက္ခိဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ အရူပဇ္ဈာနန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အရူပဇ္ဈာနံ။ တတ္ထ ပန ဧကမ္ပိ လဒ္ဓါ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အရူပဇ္ဈာန’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ‘‘စတ္တာရိ အရူပဇ္ဈာနာနီ’’တိ။ တေနာယံ စတုန္နံ အရူပသမာပတ္တီနံ, နိရောဓသမာပတ္တိယာ စ ဝသေန ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ။ ဧသ နယော ကာယသက္ခိမှိပိ။ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဒွေ ဝါရေ ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၄။ ပညဝတော နိပုဏတရာ, ဂမ္ဘီရာ စ အတ္ထာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ အနတ္တတော မနသိ ကရောတော ဝေဒဗဟုလတာ, ပညိန္ဒြိယပဋိလာဘော စ ဝုတ္တော။ ဓမ္မာနုသာရီ ဟောတိ ပညိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ။ ပညာ ဟိ ဣဓ ‘‘ဓမ္မော’’တိ အဓိပ္ပေတာ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ (ဇာ။ ၁။၁။၅၇)။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၅။ ယဿာ ပါဠိယာ ဝသေန ဣဓ အရိယပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော, တံ ပါဠိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၆။ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော’’တိ ဧဝမာဒိအတ္ထဿ သာဓကံ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တော’’တိ ဧတေန သဗ္ဗထာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၇။) [သျ]အဝိမုတ္တဿ သဒ္ဓါမတ္တေန ဝိမုတ္တဘာဝဒဿနေန သဒ္ဓါဝိမုတ္တဿ သေက္ခဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝါ သဒ္ဓါယ အဓိမုတ္တောတိ အတ္ထော။
ဖုဋ္ဌန္တံ သစ္ဆိကတောတိ ဖုဋ္ဌာနံ အနန္တရံ ဖုဋ္ဌန္တော, ဖုဋ္ဌာနံ အရူပဇ္ဈာနာနံ အနန္တရော ကာလောတိ အဓိပ္ပါယော, အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ, ဖုဋ္ဌာနန္တရကာလမေဝ သစ္ဆိကရဏူပါယေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆာကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ ယထာ ‘‘ဧကမန္တ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂)။ ယော ဟိ အရူပဇ္ဈာနေန ရူပကာယတော, နာမကာယေကဒေသတော စ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော, တေန နိရောဓသင်္ခါတော ဝိမောက္ခော အာလောစိတော ပကာသိတော ဝိယ ဟောတိ, န ပန ကာယေန သစ္ဆိကတော, နိရောဓံ ပန အာရမ္မဏံ ကတွာ ဧကစ္စေသု အာသဝေသု ခေပိတေသု တေန သော သစ္ဆိကတောဝ ဟောတိ။ တသ္မာ သော သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ ယထာအာလောစိတံ နာမကာယေန သစ္ဆာကာသီတိ ကာယသက္ခီတိ ဝုစ္စတိ, န တု ဝိမုတ္တော ဧကစ္စာနံ အာသဝါနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။ ဒိဋ္ဌန္တံ ပတ္တောတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိယာ ပတ္တော’’တိ ဝါ ပါဌော, စတုသစ္စဒဿနသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရောဓံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဣမေ စ သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒယော တယော ပရမတ္ထတော အပရိယောသိတဉာဏကိစ္စာတိ တံ နယံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဈာနဖဿန္တိ သာတိသယံ ဈာနဖဿံ။ တေန အရူပဇ္ဈာနဖဿော သင်္ဂဟိတော ဟောတိ။
‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာတိ ဉာတံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ခသစ္စပဋိဝေဓမာဟ, ‘‘သုခေါ နိရောဓောတိ ဉာတံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ နိရောဓသစ္စပဋိဝေဓံ။ တဒုဘယေန စ သမုဒယမဂ္ဂသစ္စပဋိဝေဓံ နာနန္တရိယကဘာဝတော။ ‘‘ဉာတံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုတိယမဂ္ဂကိစ္စံ, ‘‘ဒိဋ္ဌံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ တတိယမဂ္ဂကိစ္စံ, ‘‘ဝိဒိတံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ စတုတ္ထမဂ္ဂကိစ္စံ, ‘‘သစ္ဆိကတ’’န္တိ ဣမိနာ ပဌမဖလကိစ္စံ, ‘‘ဖုသိတ’’န္တိ ဣမိနာ သေသဖလဒွယကိစ္စံ။ ဣတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ မဂ္ဂဖလဉာဏဗျာပါရဒဿနာနိ ဣမာနိ ပဒါနီတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၇။ ဣတရေသူတိ သဒ္ဓါနုသာရိအာဒိပဒေသု။ သဒ္ဓံ အနုသရတီတိ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌိတံ သဒ္ဓံ အနုဂစ္ဆတိ။ ယထာ သာ တိက္ခာ သူရာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၈။) [သျ]အဟောသိ, မဂ္ဂက္ခဏေပိ တဒနုရူပမေဝ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါယ ဝါ အနုသရတီတိ သဒ္ဓါယ ကာရဏဘူတာယ သစ္စပဋိဝေဓဿ အနုရူပံ သရတိ ဂစ္ဆတိ, ပဋိပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒွီဟိပိ အတ္ထဝိကပ္ပေဟိ သဒ္ဓါယ အဓိမတ္တတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ဓမ္မာနုသာရီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဒွေ ဝါရေ ဝိမုတ္တော, ရူပကာယတော စ နာမကာယတော စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, သမုစ္ဆေဒဝသေန စ ဝိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ အရူပဇ္ဈာနေန ရူပကာယတော စ နာမကာယေကဒေသတော စ ဝိမုတ္တော, အရိယမဂ္ဂေန နာမကာယတော ဝိမုတ္တောတိ ဥဘောဟိ ဘာဂေဟိ ဒွေ ဝါရေ ဝိမုတ္တတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ပဇာနန္တော ဝိမုတ္တောတိ ပဌမဇ္ဈာနဖဿေန ဝိနာ ပရိဇာနနာဒိပ္ပကာရေဟိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဇာနန္တော ပဋိဝိဇ္ဈန္တော တေသံ ကိစ္စာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ နိဋ္ဌိတကိစ္စတာယ ဝိသေသေန မုတ္တောတိ ဝိမုတ္တော။
အယံ ပနေတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခေပကထာ – ယဿ အနိစ္စာကာရတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သော အဓိမောက္ခဗဟုလော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ တိက္ခဘာဝေန ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရီ နာမ ဟောတိ, မဇ္ဈေ ဆသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ အဂ္ဂဖလက္ခဏေ ပညာဝိမုတ္တော နာမ ဟောတိ။ တထာ ယဿ ဒုက္ခာကာရတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တဿ ပဿဒ္ဓိဗဟုလတာယ သမာဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ ဒုက္ခုပနိသာယ သဒ္ဓါယပိ တိဗ္ဗတရတ္တာ, ဓုရနိယမတော စ။ သောပိ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရီ ဧဝ ဟောတိ, မဇ္ဈေ ဆသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တော, အန္တေ ပညာဝိမုတ္တော စ ဟောတိ။ ယဿ ပန အနတ္တာကာရတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သော ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယဿ တိက္ခဘာဝေန ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရီ ဧဝ ဟောတိ, မဇ္ဈေ ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော, အန္တေ ပညာဝိမုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ ဣမေ ပန န အဋ္ဌဝိမောက္ခလာဘိနော, အဋ္ဌဝိမောက္ခလာဘီ ပန ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရီ ဝါ ဓမ္မာနုသာရီ ဝါ သိယာ။ မဇ္ဈေ ဆသု ဌာနေသု ကာယသက္ခီ, ပရိယောသာနေ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ။
သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၈။ ယံ တံ ဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ သတ္တအရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဂါယ စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, တံ ပနေတံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ။ ပုရိမေန ဉာဏဒွယေနာတိ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏဒွယေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၆၉။) [သျ]အတ္ထတော ဧကံ, ပဝတ္တိအာကာရဘေဒတော နာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဋ္ဌကထာယ, ပါဠိယာ စ သာဓေတုံ ‘‘တေနာဟူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မုဉ္စိတုကမျတာမုဉ္စနုပါယကရဏဉာဏာနိပိ သင်္ခါရေသု ဥဒါသီနဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော သင်္ခါရုပေက္ခာသမညာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ ဧကမေဝ တီဏိ နာမာနိ လဘတီ’’တိ။ တေန သင်္ခါရုပေက္ခာဝေါဟာရော မုဉ္စိတုကမျတာဒိဉာဏသမုဒါယဝိသယောတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၀။ ဥပ္ပါဒါဒီနီတိ ဥပ္ပါဒပဝတ္တာဒိအပဒေသေန ဝုတ္တေ သင်္ခါရေ။ ပရိစ္စဇိတုကာမတာတိ တပ္ပဋိဗန္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဝိဿဇ္ဇိတုကာမတာ။ ပဋိသင်္ခါနန္တိ ပုနပ္ပုနံ တီရဏံ။ မုဉ္စိတွာတိ နိရာလယဘာဝါပတ္တိယာ အပေက္ခာဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဝိဿဇ္ဇိတွာ။ အဝသာနေတိ တထာကရဏဿ ဥတ္တရကာလံ။ ယာဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပက္ခန္ဒနာ န ဣဇ္ဈတိ, တာဝ ဝိစိနနေပိ ဥဒါသီနတာယ ဉာဏဿ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဇ္ဈုပေက္ခနံ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိ။ ဧဝန္တိ အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရသာမညတော ‘‘မုဉ္စိတုကမျတာ စ သာ သန္တိဋ္ဌနာ စာ’’တိ ဝုတ္တာကာရေန။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၁။ ဣမေ ဓမ္မာတိ ဣမေ ဉာဏသင်္ခါတာ ဓမ္မာ, ဉာဏပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ, တသ္မာ ဣမာနိ ဉာဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧကတ္တာတိ ဧကသဘာဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၂။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဟောတိ ဝုဋ္ဌာနဂမနတော။ သင်္ခါရုပေက္ခာဒိဉာဏတ္တယဿာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဂေါတြဘုသညိတဿ ဉာဏတ္တယဿ။ ကိစ္စဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေနပိ လောကိယဉာဏာနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တမဘာဝံ ပတ္တတ္တာ’’တိ။ နိမိတ္တဘူတတောတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတတော ခန္ဓပဉ္စကတော။ တေနာဟ ‘‘အဘိနိဝိဋ္ဌဝတ္ထုတော’’တိ။ တဉှိ ဝိပဿနာယ ဂေါစရကရဏသင်္ခါတေန အဘိနိဝေသေန အဘိနိဝိဋ္ဌဝတ္ထုန္တိ ပဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ သသန္တတိပရိယာပန္နမ္ပိ ပရတော ဒိဋ္ဌိတာယ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ဟိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ သဗ္ဗနိမိတ္တာနီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုစ္စတိ။ အဇ္ဈတ္တပဝတ္တတောတိ သသန္တာနေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဝတ္တနအာဒိတော, တဒနုဝတ္တကကိလေသက္ခန္ဓေဟိ စ။ တဉှိ သသန္တတိယံ ကိလေသပ္ပဝတ္တဘာဝတော, တန္နိမိတ္တံ အသတိ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပဝတ္တဘာဝတော စ တထာ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌဟနဉ္စ နေသံ အာရမ္မဏာကရဏံ, အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနဉ္စ။ ဃဋိယတိ အတ္တနော အနန္တရမေဝ မဂ္ဂသမုပ္ပတ္တိတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၀။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၈၃။ တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘အဘိနိဝိဋ္ဌဝတ္ထုတော ဝုဋ္ဌဟနတော’’တိ သင်္ခေပဝစနေ။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ရူပါရူပပပဉ္စက္ခန္ဓလက္ခဏတ္တယဝသေန အယံ မာတိကာ ဥဒ္ဒေသော။ အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာတိ သသန္တတိပရိယာပန္နေသု ခန္ဓေသု ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ ဣဒံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ ပရိယာယတော ဝုတ္တံ, နိပ္ပရိယာယတော ပန မဂ္ဂေါ သဗ္ဗတောပိ ဝုဋ္ဌာတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧကဇ္ဈံ, တံ ပန အဇ္ဈတ္တာဒိဝိဘာဂံ အကတွာ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) အဝိဘာဂေန ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ပဝတ္တိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, တယိဒံ သတ္ထု သမ္မုခါ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေန္တဿ ဉာဏုတ္တရဿ သမ္ဘဝတီတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၄။ သုဒ္ဓအဇ္ဈတ္တဒဿနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ န ဟောတိ မမံကာရဝတ္ထုနောပိ ပရိညေယျတ္တာ မဂ္ဂသင်္ခါတံ ဝုဋ္ဌာနံ, မဂ္ဂေန ဝါ ဝုဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၅။ ရာသိံ ကတွာတိ ဘူတုပါဒါယဝသေန ဒုဝိဓံ အန္တရဘေဒဝသေန အနေကဘေဒမ္ပိ ‘‘ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပ’’န္တိ ပိဏ္ဍတော ဂဟေတွာ။ ယထာ ရူပေ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ယေဘုယျေန ဝိပဿနာယာနိကဿ, ဧဝံ အရူပေ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ယေဘုယျေန သမထယာနိကဿ ဟောတိ။ အဘိနိဝေသောတိ စ ဝိပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကတ္တဗ္ဗနာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ပဌမံ ရူပပရိဂ္ဂဏှနံ ရူပေ အဘိနိဝေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၆။ ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ကာမံ ဥဒယဗ္ဗယပရိဂ္ဂဏှနံ အဘိနိဝေသောတိ ဒဿိတံ, ယထာဥပဋ္ဌိတေ ပန ရူပါရူပဓမ္မေ, တေသဉ္စ ပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သင်္ခေပေနေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ စာရေန္တော ဉာဏုတ္တရော ယထာနိသိန္နောဝ ဉာဏပဋိပါဋိယာ ခိပ္ပမေဝ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဧကပ္ပဟာရေန ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ အညထာ ဧကေနေဝ လောကိယစိတ္တေန ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဇာနနာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။ န ဟိ သနိဒဿနသပ္ပဋိဃာဒိံ ဧကဇ္ဈံ အာရမ္မဏံ ကာတုံ သက္ကာ။ ယဿ ပန ဧကဝါရံ ဉာဏေန ဖဿိတံ, ပုန တံ ဖဿိတဗ္ဗမေဝ, တာဒိသဿ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၈၈။ ဧတ္ထ စ အဘိနိဝေသော အကာရဏံ ဝုဋ္ဌာနမေဝ ပမာဏံ, တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိမောက္ခအရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဂါပိ ဝုဋ္ဌာနဝသေန သမ္ဘဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စ ယောပီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တယောပိ ဇနာတိ ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဘေဒေ အသတိပိ အဘိနိဝေသဝသေနေဝ လဒ္ဓံ ဘေဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၈၉။ သဒ္ဓိံ ပုရိမပစ္ဆိမဉာဏေဟီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနာဒိပုရိမဉာဏေဟိ စေဝ ဂေါတြဘုအာဒိပစ္ဆိမဉာဏေဟိ စ သဟ။ ဥဒ္ဒါနန္တိ ဥဒ္ဒေသော။
ယတ္ထ ကတ္ထစိ…ပေ… ဝဋ္ဋေယျုံ တံတံဉာဏဋ္ဌာနိယဿ ဥပမာဝတ္ထုနော လဗ္ဘနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ဣမသ္မိံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာပဒေသေ။ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ဉာဏံ, သဗ္ဗံ ဝါ ဉာဏကိစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဝေမဇ္ဈေ ဌတွာ ဝိဘာဝိယမာနတ္တာ။ ဝုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိကထာယံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၀။ နိလီယိတွာတိ ဥပဝိသိတွာ။ ပရာမသိတွာတိ ဝီမံသိတွာ။
ဂယှုပဂံ အဒိသွာတိ ဂဟဏယောဂ္ဂံ နိစ္စသာရာဒိံ အဒိသွာ။ စိတ္တဿ ဝင်္ကဘာဝကရာနံ မာယာဒီနံ သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘနေန အနုလောမဿ ဥဇုကသာခါသဒိသတာ။ နိဗ္ဗာနာလောစနတော ဂေါတြဘုဉာဏဿ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကနသဒိသတာ။ အပ္ပတိဋ္ဌေ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ မဂ္ဂဉာဏဿ အာကာသေ ဥပ္ပတနသဒိသတာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၁။ သပ္ပဝိဿဇ္ဇနံ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ ဝိဿဇ္ဇိတွာ နိဗ္ဗာနဿ အာလမ္ဗနတော။ အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တဿ ဌာနံ ဝိယ မဂ္ဂဉာဏံ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန အတ္တနောပိ ဒဿနတော။ အဘယဋ္ဌာနေ ဌာနန္တိ အဘယဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တမာဟ, န တဿ ပါပုဏပဋိပတ္တိံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၂။ အတ္တတ္ထာဒီနံ အနဝဗုဇ္ဈနတော ‘‘အဟံ, မမာ’’တိ ဂဟဏဿ နိဒ္ဒေါက္ကမနသဒိသတာ။ မုဉ္စိတုကမျတာဂ္ဂဟဏေနေဝ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာပိ ဂဟိတာ။ တိဿန္နမ္ပိ တာသံ သံသာရတော နိက္ခမနာဓိမုတ္တတာယ နိက္ခမနမဂ္ဂေါလောကနသဒိသတာ။ မဂ္ဂေ ဒိဋ္ဌေ မဂ္ဂပဋိပတ္တိ ဝိယ အနုလောမေ သိဒ္ဓေ မဂ္ဂေါ သိဒ္ဓေါ ဧဝါတိ အနုလောမဿ မဂ္ဂဒဿနသဒိသတာ။ သင်္ခါရနိမိတ္တတော နိက္ခန္တတ္တာ အာဒိတ္တဃရတော နိက္ခမနံ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ။ ဝေဂေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၂။) [သျ]ဂမနံ ဝိယ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗပဒေသေသု သာဓနကိစ္စဝိသေသယောဂတော။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၃။ ပရတော န မမာယိတဗ္ဗတော စ ပဿိတဗ္ဗာနံ ခန္ဓာနံ ‘‘အဟံ, မမာ’’တိ ဂဟဏဿ ရာဇဂေါဏာနံ သကဂဟဏသဒိသတာ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၄။ သဘယေ အဘယဒဿနဟေတုတာယ ခန္ဓာနံ ‘‘အဟံ, မမာ’’တိ ဂဟဏဿ ယက္ခိနိယာ သံဝါသသဒိသတာ။ သုသာနဝိဇဟနံ ဝိယ သင်္ခါရသုသာနံ ဝိဇဟိတွာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တံ ဂေါတြဘု။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၅။ ပုတ္တဂိဒ္ဓိနီတိ ပုတ္တဝစ္ဆလာ။ ဩတ္တပ္ပမာနာတိ သာရဇ္ဇယမာနာ။ ဩဠာရိကဩဠာရိကလောဘက္ခန္ဓာဒိဝိက္ခမ္ဘနေန သင်္ခါရပရိစ္စဇနတော အနုလောမဿ တတ္ထေဝ ဒါရကောရောပနသဒိသတာ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၆။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ…ပေ… ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ, န ပုရိမာသု ဝိယ ဘယတုပဋ္ဌာနာဒီသု ဌိတဿ ဘာယနာဒိအာကာရဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အပရာပရုပ္ပတ္တိတော, စိရာနုဗန္ဓတော, ဒုဿဟတော စ ဝဋ္ဋဒုက္ခသဒိသံ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခန္တိ အာဟ ‘‘သံသာရဝဋ္ဋဇိဃစ္ဆာယာ’’တိ။ ကာယဂတာသတိ ဧဝ ဘောဇနံ ကာယဂတာသတိဘောဇနံ။ သာ ပနေတ္ထ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သမ္မာသတိ ကာယာနုပဿနာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန အမတရသပရိဘောဂတာယ စ ‘‘အမတရသံ ကာယဂတာသတိဘောဇန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အမတံ တေ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ယေ ကာယဂတာသတိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၆၀၀)။
ဖလရသာမလကသိင်္ဂီဝေရမုဂ္ဂမာသာဒိ အနေကင်္ဂသမ္ဘာရံ။
ကပဏာသေရိဘာဝါဒိကရဏေန တဏှာသိနေဟဿ သီတသဒိသတာ။ မဂ္ဂတေဇန္တိ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဣန္ဒဂ္ဂိံ။
ရာဂဂ္ဂိအာဒယော ဧကာဒသဂ္ဂီ ဝူပသမန္တိ ဧတ္ထာတိ ဧကာဒသဂ္ဂိဝူပသမံ, နိဗ္ဗာနံ။
အန္ဓကာရပရေတောတိ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေန အန္ဓကာရေန ကိဉ္စိ အတ္တတ္ထံ ဝါ ပရတ္ထံ ဝါ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန အဘိဘူတော။ ဉာဏမယော အာလောကော ဧတိဿာတိ ဉာဏာလောကာ, မဂ္ဂဘာဝနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၃။) [သျ]အမတဘူတံ, အမတဘာဝသာဓကံ ဝါ ဩသဓံ အမတောသဓံ, နိဗ္ဗာနံ။ ဟေဋ္ဌာ အတ္တနာ ဝုတ္တမေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဗျာပါရံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘တေန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၇။ နိရာလယတာယ တဏှာဝသေန ဘဝါဒီသု အဝိသဋဇ္ဈာသယော ဟုတွာ တတော သင်္ကုစိတစိတ္တော ပတိလီနဘာဝေန စရတိ ပဝတ္တတီတိ ပတိလီနစရော, တဿ ပတိလီနစရဿ။ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနတာယ ဘိက္ခုနော ကာယစိတ္တဝိဝေကသိဒ္ဓိယာ ဝိဝိတ္တမာသနံ ဘဇမာနဿ။ သာမဂ္ဂိယန္တိ ယုတ္တံ, ပတိရူပန္တိ အတ္ထော။ ဘဝနေတိ ကာမဘဝါဒိကေ တိဝိဓေပိ ဘဝေ။ သော ဟိ ဣဓ ဘဝနဋ္ဌေန ဘဝန္တိ ဝုတ္တော။ န ဒဿယေတိ အနုပ္ပဇ္ဇနဝသေန န ဒဿေယျ။ တဿ တံ အဒဿနံ သာမဂ္ဂိယန္တိ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာဟူတိ ယောဇနာ။
နိယမေတွာတိ နိယတံ ဧကံသိကံ ကတွာ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိသေသံ, မဂ္ဂင်္ဂဝိသေသံ, ဈာနင်္ဂဝိသေသံ, ပဋိပဒါဝိသေသံ, ဝိမောက္ခဝိသေသန္တိ ဝိသေသသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝိသေသန္တိ ဆသတ္တဘာဝေါ သတ္တဋ္ဌဘာဝေါ ပဉ္စာဒိဘာဝေါတိ ဣမံ ယထာက္ကမံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ အရိယမဂ္ဂေ လဗ္ဘမာနဘေဒံ။ ပါဒကဇ္ဈာနန္တိ မဂ္ဂဿ အာသန္နဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ဈာနံ။ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာတိ မဂ္ဂါသန္နာယ ဧဝ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ ဂေါစရဘူတာ ဝိပဿိတာ။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယောတိ ဥဘိန္နံ ဘေဒေ သတိ ဝိပဿကဿ အဇ္ဈာသယော။ ဧတ္ထ စ ပဌမံ ကေစီတိ ဝုတ္တော တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော။ ဒုတိယံ ကေစီတိ ဝုတ္တော မောရဝါပီဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရော။ တတိယံ ကေစီတိ ဝုတ္တော တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော။
တေသမ္ပိ ဝါဒေသု အယံ ပုဗ္ဗဘာဂဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ နိယမေတိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ဝိပဿနာနိယမေနေဝ ဟိ ပဌမတ္ထေရဝါဒေပိ အပါဒကပဌမဇ္ဈာနပါဒကမဂ္ဂါ ပဌမဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ, ဣတရေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိမဂ္ဂါ ပါဒကဇ္ဈာနဝိပဿနာနိယမေဟိ တံတံဈာနိကာဝ တတော တတော ဒုတိယာဒိပါဒကဇ္ဈာနတော ဥပ္ပန္နဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော, ဣတရဿ စ အတဗ္ဘာဝတော။ ယထာ ဟိ မဂ္ဂါသန္နာယ ဝိပဿနာယ သောမနဿသဟဂတတ္တေ မဂ္ဂဿ ပဌမာဒိဈာနိကတာ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတ္တေ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတာ ဧဝ စ ဟောတိ, တတော စ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၄။) [သျ]ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဝိသေသောတိ တေသံ နိယမနေ အာသန္နကာရဏံ, ပဓာနကာရဏဉ္စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ, န ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနာဒယော။ ယသ္မာ ပန ပါဒကဇ္ဈာနေန ဝိနာ ဝိပဿနာဝ ဣမံ ယထာဝုတ္တဝိသေသံ နိယမေတုံ န သက္ကောတိ, ဝုတ္တနယေန ပန ပဓာနကာရဏံ ဟောတိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝ နိယမေတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ နိယမေတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသဝါဒေသုပိ ဝိပဿနာနိယမော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘူတာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပါဒကဇ္ဈာနေန အာဟိတဝိသေသာ မဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသနိယာမိကာ ဟောတိ, ဧဝံ အာရမ္မဏဘူတသမ္မသိတဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ ဇိဂုစ္ဆနာကာရဝိရာဂဘာဝနာဘူတာ သမ္မသိတဇ္ဈာနေန အာဟိတဝိသေသာ, ဥဘယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယဝသေန တတော အညတရေန အာဟိတဝိသေသာ စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ မဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသံ နိယမေတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၈။ တတြ တသ္မိံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသနိယမနေ။ အဈာနလာဘီ သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကောဝ သုက္ခဝိပဿကော။ သော ဟိ ဈာနသိနေဟေန ဝိပဿနာယ အသိနိဒ္ဓဘာဝတော သုက္ခာ လူခါ ဝိပဿနာ ဧတဿာတိ သုက္ခဝိပဿကောတိ ဝုစ္စတိ။ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရေတိ ပါဒကဇ္ဈာနတော အညေ သင်္ခါရေ။ တေန ပါဒကဇ္ဈာနသင်္ခါရေသု သမ္မသိတေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သုက္ခဝိပဿကာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝိပဿနာနိယမဿ ဧကန္တိကဘာဝဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိံ ဝိနာ ကေဝလံ ပါဒကဇ္ဈာနာဒယော နိယမဟေတူ ဒိဋ္ဌာ, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ပန ပါဒကဇ္ဈာနာဒီနံ အဘာဝေပိ သုက္ခဝိပဿကာဒီနံ မဂ္ဂဿ ပဌမဇ္ဈာနိကဘာဝဟေတု, တသ္မာ သာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသနိယမနေ ဧကန္တိကဟေတူတိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘တေသံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဝိသေသောတိ အယံ ဈာနာဒီနံ စတုရင်္ဂိကာဒိဝိသေသော, န ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိပဿနာနိယမေနေဝ, အထ ခေါ ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန စေဝ ဝိပဿနာနိယမေန စ။ တေသမ္ပီတိ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂါနမ္ပိ။ ‘‘အာသန္နပဒေသေ’’တိ ဣမိနာ ဝိပဿကေန အန္တရန္တရာ ပဝိဋ္ဌသမာပတ္တိယာ ဝသေန အယံ ဝိသေသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၉၉။ တတြာပိ စာတိ ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေပိ။ တံတံသမာပတ္တိသဒိသတာ တံတံသမ္မသိတသင်္ခါရဝိပဿနာနိယမေဟိ ဟောတိ။ တတြာပိ ဟိ ဝိပဿနာ တံတံဝိရာဂါဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေန သောမနဿသဟဂတာ, ဥပေက္ခာသဟဂတာ စ ဟုတွာ ဈာနင်္ဂါဒိနိယမံ မဂ္ဂဿ ကရောတီတိ ဧဝံ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၀။ တန္တိ တံတံဈာနသဒိသဘဝံ။ သွာယမတ္ထော ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယေဟိ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမတ္တေန အသိဇ္ဈနံ ဥပနိဿယေန ဝိနာ သင်္ကပ္ပမတ္တေန သကဒါဂါမိဖလာဒီနံ အသိဇ္ဈနဒီပကေန နန္ဒကောဝါဒေန ဒီပေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟိ ယထာ သောတာပန္နာယပိ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပတံ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ယဿ ယဿ ဥပနိဿယော အတ္ထိ, တဿ တဿေဝ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော, နာညဿာ’’တိ တေန တေန ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပတာ ဟောတိ, န တတော ပရံ, သင်္ကပ္ပသဗ္ဘာဝေ သတိပိ အသိဇ္ဈနတောတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော, ဧဝမိဓာပိ ယဿ ယဿ ဒုတိယာဒိဈာနိကဿ မဂ္ဂဿ ယထာဝုတ္တော ဥပနိဿယော အတ္ထိ, တဿ တဿေဝ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော, နာညဿ သတိပိ တသ္မိံ အသိဇ္ဈနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဝါဒေ ပါဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယော ဧကန္တေန ဟောတိ တံတံဖလူပနိဿယသဗ္ဘာဝေ တံတံသင်္ကပ္ပေါ ဝိယာတိ တဒဘာဝါဘာဝတော ‘‘အဇ္ဈာသယော နိယမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပီတိ တတိယတ္ထေရဝါဒေပိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ယတော ယတော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ တသ္မာ ‘‘တတြာပိ ဟိ ဝိပဿနာ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တနယေန တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၁။ ဧဝံ ဝိပဿနာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိနိယာမိကတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိပဒါဒိနိယာမိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ပနာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယန္တိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ သာပိ ဟိ ကာမံ ‘‘ဣမံ ဝါရံ ရောစေသု’’န္တိ ဧတ္ထ ကလာပသမ္မသနာဝသာနေ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပဝတ္တမာနာယ ဥပ္ပန္နဿ ဝိပဿနုပက္ကိလေသဿ တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနေန ကိစ္ဆတာဝါရံ ဒုက္ခာပဋိပဒါတိ ရောစေသုန္တိ ဝဒန္တိ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဝဟန္တေ ဥပ္ပန္နံ ဝိပဿနာနိကန္တိံ ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိယာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ မုဉ္စိတုကမျတာဒိဘာဝေန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၆။) [သျ]ပဝတ္တမာနာ သင်္ခါရုပေက္ခာ အတ္တနော ပဋိပက္ခေ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဝိက္ခမ္ဘေန္တီ ဒုက္ခာပဋိပဒါပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဒိတော ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘယမာနာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယေန ဉာဏေန ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ, တေန သဒ္ဓိံ ဣဒံ ဉာဏံ ဧကတ္တနယဝသေန ဧကံ ကတွာ ‘အာဒိတော ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘယမာနာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သပ္ပယောဂေနာတိ စိတ္တပ္ပယောဂသင်္ခါတေန သဥဿာဟနေန။ သသင်္ခါရေနာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥဘယေနာပိ ဝိက္ခမ္ဘနဿ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိမေဝ ဝဒတိ။ ဝိပရိယာယေနာတိ အဒုက္ခေန အပ္ပယောဂေန အသင်္ခါရေန။ မဂ္ဂသညိတံ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ အနုဂန္တွာ ပရိဝသတိ ဝိပ္ပဝသတိ ဧတ္ထာတိ ပရိဝါသော, ဝိပဿနာ ပရိဝါသော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိပဿနာပရိဝါသော, မဂ္ဂပါတုဘာဝေါ, တံ ပန သီဃံ ကုရုမာနာ ခိပ္ပါဘိညာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဏိက’’န္တိ။ ကုရုမာနာ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာတိ ယောဇနာ။ ယတော မဂ္ဂေါ အာဂစ္ဆတိ, တံ အာဂမနီယဋ္ဌာနံ, တသ္မိံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ။ မဂ္ဂဿ ပဘဝဋ္ဌာနေ ဌတွာ နာမံ ဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညာဒိဝိပဿနာနယော အညော, အညော ဧဝ မဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော အတ္တနော မဂ္ဂဿာ’’တိ။ တေန အာဂမနတော လဒ္ဓနာမေန ‘‘ဒုက္ခာပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ န ဟိ မဂ္ဂဿ သရသတော ဧဒိသံ နာမံ အတ္ထိ။
သာ ပနာယံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ ပဋိပဒါ။ နာနာ ဟောတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဟောတိ။ ဧကဿ ဘိက္ခုနော စတူသုပိ မဂ္ဂေသု ဧကာဝ ဟောတီတိ နိယမော နတ္ထိ စလနတော။ အဟေသုန္တိ ဝုတ္တံ, အမှာကံ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဟောန္တီတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ သုခါပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာဝ ဟောန္တီတိ။ ပဋိပဒါပသင်္ဂေန အဓိပတိမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိပတယောတိ ဆန္ဒာဒိအဓိပတယော။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရာနုရူပဉှိ မဂ္ဂေါ ပစ္စေကံ ဆန္ဒာဓိပတေယျော ဝါ ဟောတိ ဝီရိယာဒီသု အညတရာဓိပတေယျော ဝါ, န ကဿစိ နိယမော အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ကဿစိ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၂။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရတော သာတိသယံ ကတွာ အနဝသေသတော မဂ္ဂဿ နာမလာဘေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရသေနာတိ သဘာဝေန အတ္တနော ပဝတ္တိဝိသေသေန။ ပစ္စနီကေနာတိ ပဋိပက္ခဝသေန။ သဂုဏေနာတိ အတ္တနော ဂုဏဝသေန။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၇။) [သျ]ကာမဉ္စေတ္ထ ယထာ အာဂမနေန ဝိနာ သဂုဏေန, အာရမ္မဏေန စ မဂ္ဂဿ နာမလာဘော အဝဝတ္ထိတော, ဧဝံ ပစ္စနီကေန ဝိနာ သရသေနေဝ နာမလာဘော, တထာပိ သရသာဒယော ပစ္စေကံ နာမလာဘဿ ကာရဏမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သရသေန ဝါ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ အနိယမတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တေ စ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သမ္မသိတွာတိ သမ္မသနဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဟောတိ, သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ, မဂ္ဂကတ္တုကာယ ဝုဋ္ဌာနကိရိယာယ ဧကန္တိကဟေတုဘူတာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဖလူပစာရေန ‘‘ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ဝါ သင်္ခါရုပေက္ခာတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဧတံ ဥပလက္ခဏံ, တဒန္တောဂဓဉ္စ ဂေါတြဘုဉာဏံ နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ဧကတ္တနယေန ‘‘သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ။ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတီတိ အနိမိတ္တသညိတေန ဝိမုစ္စနေန ဝိမုစ္စတိ, ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိမုစ္စတီတိ ဝါ တံသမင်္ဂီ အရိယပုဂ္ဂလော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ သရသတော နာမံ နာမာတိ ဣဒံ နိမိတ္တာဒိဝိရဟတော အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတံ သုညတန္တိ တိဝိဓမ္ပိ မဂ္ဂဿ သဘာဝတော သိဒ္ဓနာမံ နာမ။
ဧသာတိ မဂ္ဂေါ။ သော စ ခေါ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တော ဧကတ္တနယေန။ ဣဒံ ပစ္စနီကတော နာမံ နာမာတိ ဣဒံ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနံ ပဏိဓိယာ, အတ္တသညာယ စ ပဟာနဝသေန လဒ္ဓံ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တာဒိနာမတ္တယံ ပဋိပက္ခတော သိဒ္ဓနာမံ နာမ။
သုညတ္တာတိ ဝိဝိတ္တတ္တာ။ န ဟိ မဂ္ဂေ ရာဂါဒယော သန္တိ။ ရူပနိမိတ္တာဒီနန္တိ ရူပနိမိတ္တဝေဒနာနိမိတ္တာဒီနံ ဂဟေတဗ္ဗာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ရာဂနိမိတ္တာဒီနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဝိဂ္ဂဟာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနဉှေတ္ထ နိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဣဒမဿ သဂုဏတော နာမန္တိ ဣဒံ ရာဂါဒိဝိဝိတ္တတ္တာ ရူပနိမိတ္တာဒိပဏိဓိအာဒိအဘာဝဝသေန အဿ မဂ္ဂဿ သဂုဏတော သိဒ္ဓံ နာမံ။
သွာယန္တိ သော အယံ မဂ္ဂေါ။ သုညတန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသုညတော, အတ္တသုညတော စ သုညတံ။ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တာဘာဝတော အနိမိတ္တံ။ တဏှာပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝေန အပ္ပဏိဟိတံ။ ဣဒမဿ အာရမ္မဏတော နာမန္တိ ယထာ သုခါရမ္မဏံ ရူပံ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သုညတာဒိနာမဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၈။) [သျ]နိဗ္ဗာနဿ အာရမ္မဏကရဏတော ဣဒံ အဿ မဂ္ဂဿ သုညတာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏတော သိဒ္ဓံ နာမံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၃။ အနတ္တာနုပဿနာ အတ္တသုညတာယ ဒိဋ္ဌတ္တာ သရသတော သုညတာ နာမ။ တဿာ သုညတာဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ဝိပဿနာဂမနေန သုညတော။ အနိမိတ္တာ နာမ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနံ ဥဂ္ဃါဋနတော။ ဣဒံ ပန မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမံ န အဘိဓမ္မပရိယာယေန လဗ္ဘတိ။ ကိံ ကာရဏံ? အဘိဓမ္မေ သရသံ အနာမသိတွာ ပစ္စနီကတော နာမလာဘတော။ ယော ဟိ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ နာမလာဘော, သော သရသပ္ပဓာနော ဟောတိ, သရသေနေဝ စ နာမလာဘေ သဗ္ဗမဂ္ဂါနံ သုညတာဒိဘာဝေါတိ ဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ တသ္မာ အဘိဓမ္မေ သတိပိ ဒွီဟိပိ ကာရဏေဟိ အနိမိတ္တနာမလာဘေ ပစ္စနီကတောဝ နာမဝဝတ္ထာနကရဏံ ဂယှတီတိ တဒဘာဝါ န လဗ္ဘတိ။ အထ ဝါ န လဗ္ဘတီတိ အညနိရပေက္ခေဟိ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ န လဗ္ဘတိ။ ကိံ ကာရဏံ? အဘိဓမ္မေ သရသပစ္စနီကေဟိ သဟိတေဟိ နာမလာဘတော။ ပစ္စနီကဉှိ ဝဝတ္ထာနကရဏံ အနပေက္ခိတွာ ကေဝလဿ သရသဿ နာမဟေတုဘာဝေါ အဘိဓမ္မေ နတ္ထိ, အဝဝတ္ထာနာပတ္တိတော။ တသ္မာ အတ္တာဘိနိဝေသပဏိဓိပဋိပက္ခဝိပဿနာနုလောမာ မဂ္ဂါ သတိပိ သရသန္တရေ ပစ္စနီကသဟိတေန သရသေန နာမံ လဘန္တိ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂဿ ပန ဝိပဿနာ နိမိတ္တပဋိပက္ခာ န ဟောတိ, သယံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏတော နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနိဝါရဏာတိ တဒနုလောမော မဂ္ဂေါပိ န နိမိတ္တဿ ပဋိပက္ခော။ ယဒိ သိယာ, နိမိတ္တဂတဝိပဿနာယပိ ပဋိပက္ခော သိယာ, တသ္မာ ဝိဇ္ဇမာနောပိ သရသော ဝဝတ္ထာနကရပစ္စနီကာဘာဝါ အဘိဓမ္မေ အနိမိတ္တနာမဒါယကော န ဂယှတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ, အနိစ္စာနုပဿနာနုလောမော မဂ္ဂေါ အဘိဓမ္မေ အသင်္ဂဟိတော သိယာတိ? န, သုဒ္ဓိကပဋိပဒါနယေ တဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ သော ဝုတ္တော။ သုတ္တန္တေ ပန ပရိယာယဒေသနတ္တာ သဂုဏာရမ္မဏမတ္တေနပိ နာမံ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တန္တပရိယာယေန လဗ္ဘတီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အာဂမနဝသေနပိ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမံ လဗ္ဘတိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဂမနီယဋ္ဌာနေတိ အာဂမနပဋိပဒါဌာနေ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၇၉။) [သျ]အနုလောမဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၄။ အဓိမောက္ခသဒ္ဓါတိ ပသာဒဘူတော ဝတ္ထုဂတော နိစ္ဆယော အဓိမောက္ခော။ တသ္မာ တထာဘူတာ ဘာဝနာဝိသေသေန ကိစ္စတော အဓိမတ္တတာယ ဗလဝတရာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သုပဂ္ဂဟိတန္တိ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဟိတံ။ အသလ္လီနံ ပဋုတရဘာဝေန ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထံ ဝီရိယံ ဟောတိ။ သူပဋ္ဌိတာတိ တိက္ခတရတာယ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေန သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ သတိ ဟောတိ။ သုသမာဟိတန္တိ ပဿဒ္ဓိသုခါနံ သာတိသယတာယ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ အာရမ္မဏေ သမ္မဒေဝ ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တိက္ခတရာတိ အနုလောမဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထဘာဝေန သာတိသယံ တိက္ခာ သူရာ။ သင်္ခါရာနံ ဝိစိနနေပိ မဇ္ဈတ္တဘူတသင်္ခါရုပေက္ခာ ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနိစ္စာတိ ဝါ…ပေ… သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတီတိ အနိစ္စာဒီသု ဧကေနာကာရေန သမ္မသန္တီ သတ္တက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာ ဘိဇ္ဇန္တီ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏာ နာမ ဟောတိ တတော ပရံ ဘဝင်္ဂဿ ဝါရောတိ ကတွာ။ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ကတနယေနေဝါတိ အနိစ္စာဒိနာ အာလမ္ဗနကရဏနယေနေဝ, န သမ္မသိတနယေန။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏံ ကုရုမာန’’န္တိ။ အာဝဋ္ဋေတွာတိ နိဝတ္တေတွာ စိတ္တဿ ဘဝင်္ဂဝသေန ဝတ္တိတုံ အဒတွာ။ ဝိသဒိသစိတ္တပဝတ္တိသင်္ခါတာယ ဝီစိယာ အဘာဝေန အဝီစိကာ, စိတ္တသန္တတိ။ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဟိ ဘဝင်္ဂေ အာဝဋ္ဋိတေ ကိရိယမယစိတ္တပဝတ္တိဝိပါကစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဝီစိကာ သန္တရာ, န ဧဝံ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝီစိကံ စိတ္တသန္တတိံ အနုပ္ပဗန္ဓမာန’’န္တိ။ တထေဝါတိ ယထာ အတီတာသု ဒွတ္တိံသဇဝနဝီထီသု သင်္ခါရုပေက္ခာ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သင်္ခါရေ အာရမ္မဏမကာသိ, တထေဝ။ ပရိကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂဿ ပရိကမ္မတ္တာ ပဋိသင်္ခါရကတ္တာ။ ဥပစာရန္တိ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂဿ အာသန္နတ္တာ, သမီပစာရိကတ္တာ ဝါ။ အနုလောမတ္တံ သယမေဝ ဝဒတိ။
အယဉ္စ နယော ကာမံ မဂ္ဂဝီထိယံ ပဌမဇဝနဿ ပဋိသင်္ခရဏဋ္ဌော, ဒုတိယဿ တတော အာသန္နဋ္ဌော, တတိယဿ ဟေဋ္ဌိမုပရိမာနံ အနုလောမဋ္ဌော စ ယုတ္တောတိ ဝုတ္တော, တထာပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣမာ သမညာ သမ္ဘဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသေဝနန္တိ အာဒရေန သေဝနံ။ ပုရိမဘာဂပစ္ဆိမဘာဂါနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ, ဥပရိမာနဉ္စ ဓမ္မကောဋ္ဌာသာနံ။ အဋ္ဌန္နန္တိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ။ သဗ္ဗာပိ ဝိပဿနာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၀။) [သျ]လက္ခဏတ္တယသမ္မသနကိစ္စာဝ, ဣဒမ္ပိ တထေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘တထကိစ္စတာယာ’’တိ။ ဥပရီတိ မဂ္ဂေ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တထကိစ္စတာယ အနုလောမေတိ သမ္မောသာဒိပဋိပက္ခဝိဓမနတော။ ဣဒါနိ အနုလောမဉာဏဿ တဒုဘယကိစ္စာနုလောမံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနုလောမဉာဏံ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကမောဟက္ခန္ဓာဒီနံ သာတိသယံ ဝိဓမနေန လောကိယဉာဏေသု ဥက္ကံသပရိယန္တဂတံ, တတော ဧဝ ဟေဋ္ဌာ နိဗ္ဗတ္တိတဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနမ္ပိ ကိစ္စံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေန အတ္ထတော သာဓေန္တမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ, တထာပဝတ္တမာနဉ္စ တေသံ ကိစ္စံ အနုလောမေန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယဝန္တာနံ…ပေ… တထကိစ္စတာယ အနုလောမေတီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဘယတော ဥပဋ္ဌိတ’’န္တိ ဣမိနာပိ အာရမ္မဏသီသေန ဉာဏဗျာပါရမေဝ ဝဒတိ သပ္ပဋိဘယာနံ သင်္ခါရာနံ ယထာသဘာဝဒဿနဒီပနတော။ သေသေသု ပန သတ္တသုပိ ဌာနေသု ဉာဏဗျာပါရောဝ ဒဿိတော။ ယသ္မာ ဧတံ အနုလောမဉာဏံ အနိစ္စာဒီသု အညတရလက္ခဏဝသေနေဝ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္စလက္ခဏာဒိဝသေန သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ တာယ ပဋိပတ္တိယာတိ ယာ သာ အနုလောမဉာဏဿ ထူလထူလသစ္စပဋိစ္ဆာဒကသံကိလေသဝိက္ခမ္ဘနပဋိပတ္တိ, တာယ။ န ဟိ အနုလောမဉာဏေ တထာ အနုပ္ပန္နေ ဂေါတြဘုဉာဏံ နိဗ္ဗာနံ အာလမ္ဗိတုံ သက္ကောတိ, ဂေါတြဘုဉာဏေ ဝါ အနုပ္ပန္နေ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ဝုတ္တမတ္ထံ ဩပမ္မေန ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဋ္ဌန္နံ ဝေါဟာရိကမဟာမတ္တာနံ အဂတိဂမနံ ပဟာယ တံတံဝိနိစ္ဆယကရဏံ ဝိယ အဋ္ဌန္နံ ဉာဏာနံ ယထာသကံ ပဋိပက္ခံ ပဟာယ သင်္ခါရေသု ဥဒယဗ္ဗယာဒိပဋိပတ္တိ, ရညော မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝိယ အနုလောမဉာဏဿ ပုရိမပစ္ဆိမဓမ္မကောဋ္ဌာသဿ အနုကူလတာ။ တေနေဝါတိ ဟေဋ္ဌိမဉာဏာနံ အနုလောမနမုခေန ဥပရိဗောဓိပက္ခိယာနံ အနုလောမနတောယေဝ။ သစ္စာနုလောမိကန္တိ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂသစ္စဿ အနုလောမိကတ္တာ။
အနုလောမဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၁။) [သျ]ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၅။ ကိဉ္စိ အသင်္ခတာရမ္မဏမ္ပိ ဉာဏံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဧကသင်္ဂဟန္တိ ကတွာ ‘‘သင်္ခါရာရမ္မဏာယာ’’တိ ဝိသေသနံ ကတံ။ တဉှိ ဝိသေသတော ဝုဋ္ဌာနံ အရိယမဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ ဥပေတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အသမ္မောဟတ္ထန္တိ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ ပရိယာယန္တရေဟိ အာဂတာယ သမ္မောဟာဘာဝတ္ထံ။ သုတ္တသံသန္ဒနာတိ သုတ္တာနံ တေသံ တေသံ သုတ္တပဒါနံ အနုသန္ဒာနံ။
ယေ လောကိယေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ အနုလောမပရိယောသာနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ပဝတ္တတိ, တံသန္နိဿိတာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ တဏှာ တေဟိ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော တမ္မယာ နာမ, တမ္မယာဝ တမ္မယတာ, တမ္မယာ ဝါ တဏှာသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာ, တေသံ ဘာဝေါ တမ္မယတာ, သာ ဧဝ တဏှာ။ တပ္ပဋိပက္ခာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အတမ္မယတာ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တမ္မယတာ နာမ တဏှာ, တဿာ ပရိယာဒိယနတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အတမ္မယတာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၁၀)။ နိဿာယာတိ တံ အတမ္မယတံ နိဿယံ ကတွာ, ဘာဝေတွာတိ အတ္ထော။ ဧကတ္တာတိ ဧတ္ထ အယံ ပါဠိ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ဥပေက္ခာ ရူပေသု…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗေသု, အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပေက္ခာ နာနတ္တာ နာနတ္တသိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၀), သယမ္ပိ နာနာသဘာဝါ, နာနာရမ္မဏနိဿိတာ စာတိ အတ္ထော။ သာ ပန သမာဓိသမ္ပယုတ္တာ ဝိပဿနုပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ဥပေက္ခာ အာကာသာနဉ္စာယတနနိဿိတာ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနနိဿိတာ, အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပေက္ခာ ဧကတ္တာ ဧကတ္တသိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၀)။ ယာ ဟိ တံတံအရူပစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာ ဥပေက္ခာ, သာ ဧကသဘာဝတ္တာ, ဧကာရမ္မဏတ္တာ စ ဧကတ္တာ, ဧကတ္တသိတာ စာတိ ဝုစ္စတိ, သာ ပန တံတံဈာနသဟဂတဝေဒနုပေက္ခာ စ တဒါရမ္မဏဝိပဿနုပေက္ခာ စာတိ ဝဒန္တိ။ တံ ပဇဟထာတိ တဒါရမ္မဏကိလေသပဟာနေန ပဇဟထ။ တေနာဟ ‘‘တံ သမတိက္ကမထာ’’တိ။
နိဗ္ဗိဒါတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ။ တတ္ထ ဟိ သုတ္တေ ဝိရဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂကိစ္စမာဟ, ဝိမုစ္စတီတိ ဖလကိစ္စံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၂။) [သျ]သုသိမသုတ္တံ နိဒါနဝဂ္ဂေ။ တတ္ထ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီတိ ဝုတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ အသမ္မုယှနဝသေန ပဝတ္တနတော။ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂဉာဏမာဟ။
သညာ ခေါ, ပေါဋ္ဌပါဒါတိ ဧတ္ထ ကာမံ ‘‘သညာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ, ပုဗ္ဗေ ပန ‘‘သညဂ္ဂံ ဖုသတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘သညဂ္ဂန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။
ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ တဒေကဒေသဘူတာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝုတ္တာ။ သမုဒါယေသု ဟိ ပဝတ္တာ ဝေါဟာရာ အဝယဝေသုပိ ပဝတ္တန္တီတိ။ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂန္တိ ပါရိသုဒ္ဓိယာ ပဓာနကာရဏံ။
တီဟိ နာမေဟီတိ အနုလောမဂေါတြဘုဝေါဒါနသင်္ခါတေဟိ တီဟိ နာမေဟိ။
ကိတ္တိတာတိ ထောမိတာ အရိယမဂ္ဂါဓိဋ္ဌာနတာယ။ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသနဋ္ဌေန မဟေသိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ သန္တကိလေသတာယ သန္တာ။ ယောဂန္တိ ဘာဝနံ, ဘာဝနာဘိယောဂံ ဝါ။
ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဧကဝီသတိမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၃။) [သျ]၂၂။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပဌမမဂ္ဂဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၆။ ဣဒါနိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ နိဒ္ဒေသေ အနုပ္ပတ္တေ သာ ယဿ ဉာဏဿ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတော ပရံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဣတော ပရန္တိ ဣတော အနုလောမဉာဏတော ဥပရိ။ တန္တိ ဂေါတြဘုဉာဏံ။ နေဝ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ဘဇတိ အနိစ္စာဒိဝသေန သင်္ခါရာနံ အဂ္ဂဟဏတော။ န ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ဘဇတိ သတိပိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တေ ကိလေသာနံ အခေပနတော။ တတော ဧဝေတံ ဝိညာဏဓာတူနံ ဝိသယံ ဥဒ္ဒေသန္တံ ဒဿနကိစ္စံ ကရောန္တံ ကိရိယမနောဓာတု ဝိယ မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယံ ဝုစ္စတိ။ အန္တရာတိ ဆဋ္ဌသတ္တမဝိသုဒ္ဓီနံ ဝေမဇ္ဈေ။ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ ဟောတိ ဥဘယဝိသုဒ္ဓိလက္ခဏတာဘာဝတော။ တထာပိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ပရိယောသာနတာယ ဝိပဿနာပက္ခိကံ။ တေနေဝဿ တံသောတပတိတတာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာသောတေ…ပေ… သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဧတေနဿ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘဇနံ ဒဿေတိ။ သောတဿ အရိယဿအာဒိတော ပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ, သော ဧဝ မဂ္ဂေါ, သောတံ ဝါ အရိယံ အာဒိတော ပဇ္ဇတိ အဓိဂစ္ဆတီတိ သောတာပတ္တိ, ပဌမကော။ တဿ မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိဒေဝ ဣမံ မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ကာမဘဝံ န အာဂစ္ဆတီတိ အနာဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ။ ကိလေသာဒီနံ ဟနနာဒိနာ အရဟံ, အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌော။ တဿ ဘာဝေါ အရဟတ္တံ, သော ဧဝ မဂ္ဂေါတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။
တေဟိ တီဟိပီတိ ဟေဋ္ဌာ တိဏ္ဏံ အနုလောမဉာဏာနံ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ, တီသု ဝါ ဒွိန္နံ အန္တောဂဓတ္တာ။ တီဟိပီတိ ဝါ ဝိကပ္ပန္တရသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ, တေန တီဟိပိ ဒွီဟိပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော ဗလာနုရူပေနာတိ အတ္တနော အတ္တနော အာနုဘာဝါနုကူလံ။ ပဌမဉှိ အနုလောမဉာဏံ သဗ္ဗောဠာရိကံ, ဒုတိယံ တတော နာတိဩဠာရိကံ, တတိယံ တတော နာတိဩဠာရိကံ တမံ အန္တရဓာပေတိ။ အထ ဝါ ဗလာနုရူပေနာတိ ဟေဋ္ဌာ သင်္ခါရုပေက္ခာယ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၄။) [သျ]အာဟိတဗလာနုရူပေန။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဟိ အနုလောမဉာဏဿာပိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝိယ သဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ ပဝတ္တိအာကာရသိဒ္ဓေါ အတ္ထေဝ မုဒုတိက္ခတာဝိသေသော။ ပလိဗောဓတော ဥပဋ္ဌာတိ ပလိဗောဓဘာဝပဋိစ္ဆာဒကဿ တမဿ အန္တရဓာပိတတ္တာ။ ‘‘အာသေဝနန္တေ’’တိ ဣမိနာ ဒုတိယဿ ဝါ တတိယဿ ဝါ အနုလောမဉာဏဿ အနန္တရံ ဂေါတြဘုဉာဏုပ္ပတ္တိ, န ပဌမဿာတိ ဒဿေတိ တဿ အနာသေဝနတ္တာ။ န ဟိ အလဒ္ဓါသေဝနံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတုံ သက္ကောတိ။ နိမိတ္တာဒိဝိရဟတော, တဗ္ဗိဓုရတော စ ‘‘အနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နိဗ္ဗာနံ ဝိသေသိတံ။ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တန္တိ အရိယေဟိ အသမ္မိဿံ ပုထုဇ္ဇနသမညံ။ ဂေါတ္တန္တိ ဟိ ဧကဝံသဇာနံ သမာနာ သမညာ, ဧဝံ ဣဓာပီတိ။ ပုထုဇ္ဇနသင်္ခန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, ပုထုဇ္ဇနဘူမိန္တိ ပုထုဇ္ဇနဝတ္ထုံ။ ဧကန္တိကတာယ ဧကဝါရမေဝ စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အပုနရာဝဋ္ဋကံ။
ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေတိ အသင်္ခတဓာတုယာ ဗဟိဘာဝတော ဗဟိဒ္ဓါသညိတာ သင်္ခါရဂတာ ဝုဋ္ဌာနဘူတေ ဝိဝဋ္ဋနေ နိပ္ဖဇ္ဇမာနေ ပညာ။ အဘိဘုယျတီတိ အဘိဘဝတိ။ ပက္ခန္ဒတီတိ အနုပဝိသတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥပ္ပါဒံ အဘိဘုယျတီ’’တိအာဒိနာ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနံ တဒတိက္ကမနမာဟ။ ‘‘အနုပ္ပါဒံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိအာဒိနာ အရိယဂေါတ္တဘာဝနံ တဒုဘယဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၇။ ဧကာဝဇ္ဇနာနံ နာနာဝီထိတာ နတ္ထီတိ န တံနိသေဓနာယ ဧကဝီထိဂ္ဂဟဏံ, အထ ခေါ နာနာရမ္မဏာနမ္ပိ ဧကာဝဇ္ဇနာနံ နာနာဝီထိတာ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာမာတိကန္တိ မဟန္တံ ဥဒကဝါဟကံ။ လင်္ဃိတွာတိ အနောတရန္တော ဧဝ အတိက္ကမိတွာ။ ဥလ္လင်္ဃိတွာတိ ဥပရိဘာဂေနေဝ လင်္ဃိတွာ။ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ ဥတ္တရုတ္တရဝိသိဋ္ဌာ နိန္နတာဝ။
အဋ္ဌဟိ ဉာဏေဟိ အနုက္ကမေန အာဟိတဝိသေသံ အနုလောမဉာဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ ဉာဏဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိနာ ဝေဂေန ဓာဝိတွာ’’တိ။ ရူပံ အနေကသန္တတိသမ္ဗန္ဓတာယ အနေကဝဋ္ဋရစိတာ ရဇ္ဇု ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပရဇ္ဇုံ ဝါ’’တိ။ အတ္တဘာဝဿ ရုက္ခဋ္ဌာနိယတာယ ဝုတ္တတ္တာ တံသမ္ဗန္ဓဒဏ္ဍဋ္ဌာနိယတာ ဝေဒနာဒီသု ဧကဿေဝ ယုတ္တာ, န ဝေဒနာဒိသမုဒါယဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒနာဒီသု အညတရဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိ။ အနုလောမာဝဇ္ဇနေနာတိ အနုလောမဿ အာဝဇ္ဇနေန။ ယေန အာဝဇ္ဇနေန အနုလောမဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန တံ အာရမ္မဏံ။ ‘‘ပဌမေန အနုလောမစိတ္တေန ဥလ္လင်္ဃိတွာ’’တိ ဣဒံ သက္ကာယတီရဿ တဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၅။) [သျ]အတိက္ကမနာရမ္ဘတာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုတိယေန နိဗ္ဗာနနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရမာနသော’’တိ ဣဒံ တဿ သဗ္ဗသင်္ခါရတော သာတိသယံ အလဂ္ဂံ ဟုတွာ ဝိသင်္ခါရေ အလ္လီနဘာဝတော ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပတတိ ယောဂါဝစရော။ ဧကာရမ္မဏေတိ ဧကဝါရံယေဝ အာလမ္ဗိတေ အာရမ္မဏေ။ တေနာဟ ‘‘အလဒ္ဓါသေဝနတာယာ’’တိ။ တေန ဧကာရမ္မဏေ အာသေဝနာ ဥပကာရဝတီ, န တထာ နာနာရမ္မဏေတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၈။ တတြာတိ အနုလောမဂေါတြဘူနံ ဣတရီတရကိစ္စာကရဏေ။ နက္ခတ္တယောဂန္တိ နက္ခတ္တေန စန္ဒဿ ယောဂံ, နက္ခတ္တယောဂဝိဘာဝနိယံ ဝါ ကာလံ, ဒိဝသန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။
ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တာဟီတိ အနုလောမဉာဏာနိ ဝိယ သင်္ခါရေ အနာလမ္ဗိတွာ အဟံ ဝိယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝတ္တာဟီတိ မဂ္ဂဿ ဂေါတြဘုနာ ဒိန္နသညာမုဉ္စနံ, အနုဗန္ဓနဉ္စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၉။ တတြာတိ တသ္မိံ ဂေါတြဘုနာ ဒိန္နသညံ အမုဉ္စိတွာ ဝိယ တေန ဂဟိတာရမ္မဏေယေဝ ဝတ္တိတွာ မဂ္ဂဿ လောဘက္ခန္ဓာဒိနိဗ္ဗိဇ္ဈနေ။ ဥသုံ အသတိ ခိပ္ပတီတိ ဣဿာသော, ဓနုဂ္ဂဟော။ သရဂေါစရဋ္ဌာနံ နာမ အဋ္ဌဥသဘမတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ ဒူရေ ပါတိနော မဇ္ဈိမပုရိသဿ ဝသေန စတုဟတ္ထာယ ယဋ္ဌိယာ ဝီသတိယဋ္ဌိ ဥသဘံ, တေန အဋ္ဌဥသဘမတ္တေ ပဒေသေ ဟတ္ထဝသေန စတ္တာရီသာဓိကဆသတဟတ္ထေ ပဒေသေ။ ဖလကသတန္တိ အသနသာရမယံ ဖလကသတံ။ ကုမ္ဘကာရစက္ကသဒိသေ စက္ကယန္တေ။ အာဝိဇ္ဈိတွာတိ ဘမေတွာ။ ဒဏ္ဍကဃဋ္ဋနာယ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗသဒ္ဒေါ ဒဏ္ဍကသညာ။ ဖလကသတဝိနိဝိဇ္ဈနဿ ပစ္စယဘူတာ ဒဏ္ဍကသညာ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ လောဘက္ခန္ဓာဒိနိဗ္ဗိဇ္ဈနဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ပစ္စယဘာဝတော။ ဣဿာသော ဝိယ မဂ္ဂဉာဏံ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတဗ္ဗနိဝိဇ္ဈနတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၀။ အဋ္ဌမဘဝတော ပဋ္ဌာယ နိဗ္ဗတ္တနကံ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခသမုဒ္ဒံ သောသေတိ။ သဒ္ဓါဓနံ သီလဓနံ ဟိရိဓနံ ဩတ္တပ္ပဓနံ သုတဓနံ စာဂဓနံ ပညာဓနန္တိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ အရိယဓနာနံ။ သမ္မုခီဘာဝန္တိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓိံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၆။) [သျ]ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝေရာနိ စေဝ ပဉ္စဝီသတိမဟာဘယာနိ စာတိ သဗ္ဗဝေရဘယာနိ။ အညေသဉ္စ ရတနတ္တယေ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါဒီနံ။ သမုဒါယေ ပဝတ္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂသဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေပိ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏ’’န္တိ။
ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
သောတာပန္နပုဂ္ဂလကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၁။ တဿေဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂစိတ္တဿ။ ကာမဉ္စေတ္ထ နာတိတိက္ခပညဿ ဒွေ, တိက္ခပညဿ တီဏိ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ, အဝိသေသတော ပန ဂဟိတဿ မဂ္ဂဿ ဝသေန ‘‘ဒွေ, တီဏိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူတိ ယံ အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရံ နိယမေနေဝ ဖလပ္ပဒါနတော အာနန္တရိကသမာဓီတိ အာဟူတိ အတ္ထော။ အနန္တရမေဝ ပဝတ္တနကံ ဖလံ အနန္တရံ, တတ္ထ နိယုတ္တော, တံ ဝါ ပယောဇနံ ဧတဿာတိ အာနန္တရိကော, မဂ္ဂေါ။
အာသေဝနန္တေတိ အာသေဝနတော အန္တေ, အာသေဝနလာဘိနော အနုလောမဉာဏဿ အနန္တရန္တိ အတ္ထော။ လဒ္ဓါသေဝနမေဝ အနုလောမံ ဂေါတြဘုံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဥပရိ ပန ဆ, သတ္တ ဝါ ဇဝနာနိ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ စတ္တာရိ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တီတိ ဝဒေယျာတိ အာဟ ‘‘သတ္တစိတ္တပရမာ စ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထီ’’တိ။
တံ ပန န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၂။ ဧတ္တာဝတာတိ ပဌမမဂ္ဂါနန္တရံ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိမက္ကေန။ ဘုသံ ပမတ္တောပီတိ ဒေဝရဇ္ဇစက္ကဝတ္တိရဇ္ဇာဒိပမာဒဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဘုသံ ပမတ္တောပိ။ ယေသံ ယထာဝုတ္တအာဝဇ္ဇနဇဝနစိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဧသ သောတာပန္နော ပစ္စဝေက္ခတိ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧတေနေဝ ပသင်္ဂေန သေသာနံ အရိယာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၇။) [သျ]ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါယေဝ စေသော, ယဒိဒံ ပဉ္စန္နံ, စတုန္နဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနံ ဒဿနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အဘာဝေနေဝါ’’တိ ဧတေန ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏသမတ္ထတာ ကဿစိ ဟောတိ, ကဿစိ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ လောဘော ဧဝ လောဘဓမ္မော။
ဒုတိယမဂ္ဂဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၃။ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝါယာတိ ဧတေသံ ကိလေသာနံ တနုဘာဝတ္ထံ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တနုဘာဝေါ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ, ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿ ဝိယ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကဒါစိ ကဒါစိ ဝိရဠာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ မဒ္ဒန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ မန္ဒမန္ဒာ တနုကာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သကဒါဂါမိဿာပိ ကိလေသာ စိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဗဟလာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိဿ ပုတ္တဓီတရော ဒိဿန္တီ’’တိ, တံ အကာရဏံ ဝတ္ထုပဋိသေဝနေန ဝိနာပိ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏသဗ္ဘာဝတော။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တေသံ တနုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယာယာတိ ဂဏနဝသေနပိ ဒုတိယာယ, ဥပ္ပတ္တိဝသေနပိ ဒုတိယာယ ဘူမိယာ။ ပတ္တိယာတိ သာမညဖလဿ ပဋိလာဘာယ။ တဉှိ သမ္ပယုတ္တာနံ နိဿယဘာဝတော တေ ဓမ္မာ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ။ ယသ္မာ ဝါ သမာနေပိ လောကုတ္တရဘာဝေ သယမ္ပိ ဘဝတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န နိဗ္ဗာနံ ဝိယ အပါတုဘူတံ, တသ္မာပိ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယောဂံ ကရောတီတိ ဝိပဿနာဘိယောဂံ ကရောတိ။ ‘‘နဝဟာကာရေဟိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ ဘဝန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၉၉) ဝုတ္တနယေနေဝ ယဒဂ္ဂေန ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခတံ သမ္ပာဒေတိ, တဒဂ္ဂေန ဗလာနိ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ စ ပဋုတရဘာဝံ အာပါဒေန္တော ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ သမောဓာနေတွာ လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန ဉာဏေန ပရိမဒ္ဒတိ။ တတ္ထ အပရာပရံ ဉာဏံ စာရေန္တော ပရိဝတ္တေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာဝီထိံ ဩဂါဟတီ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပါဒနေ ဝုတ္တနယေန။ ဂေါတြဘုအနန္တရန္တိ ဧတ္ထ ဂေါတြဘု ဝိယ ဂေါတြဘု။ ပဌမမဂ္ဂပုရေစာရိကဉာဏဉှိ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတော, အရိယဂေါတ္တဘဝနတော စ နိပ္ပရိယာယတော ဂေါတြဘူတိ ဝုစ္စတိ, ဣဒံ ပန တံသဒိသတာယ ပရိယာယတော ဂေါတြဘု။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၈။) [သျ]ဧကစ္စသံကိလေသဝိသုဒ္ဓိယာ, ပန အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏကရဏတော စ ဝေါဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ပဋ္ဌာနေ ‘‘အနုလောမံ ဝေါဒါနဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ ၁။၁။၄၁၇)။ ယသ္မာ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ဥပ္ပါဒါဒိအဘိဘဝနတ္ထံ ဥပါဒါယ ‘‘အဋ္ဌ ဂေါတြဘုဓမ္မာ သမာဓိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဂေါတြဘုနာမေနေဝေတံ အာဂတံ, တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘ဂေါတြဘုအနန္တရ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒုတိယဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
တတိယမဂ္ဂဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၄။ သကိဒေဝါတိ ဧကဝါရံယေဝ။ ‘‘ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စသု သကဒါဂါမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတွာ ဧကောဝ ဂဟိတော။ ဧကစ္စော ဣဓ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ဣဓေဝ လောကေ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ဧကစ္စော ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ။ ဣမေ စတ္တာရောပိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ ယော ပန ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ယာဝတာယုကံ ဝသိတွာ ပုန ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ ဧကောဝ ဣဓ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနာယာတိ တေသံယေဝ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန တနုကတာနံ သံယောဇနာနံ နိရဝသေသပ္ပဟာနာယ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ကာမဘဝဿ အနာဂမနတော အနာဂါမီ။
တတိယဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၅။ ဩပပါတိကောတိ ဥပပါတယောနိကော။ ဣမိနာဿ ဂဗ္ဘသေယျာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ တတ္ထ သုဒ္ဓါဝါသေ ပရိနိဗ္ဗာယိတာ။ အနာဝတ္တိဓမ္မော တသ္မာ လောကာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန တသ္မာ လောကာ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၈၉။) [သျ]ဣဓ အနာဝတ္တနသဘာဝေါ, ဗုဒ္ဓဒဿနဓမ္မဿဝနာနံ ပနတ္ထာယ အာဂမနံ ဟောတိယေဝ။
ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနာယာတိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ နိဿေသပ္ပဇဟနတ္ထာယ။ တတ္ထ ရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ ရူပရာဂေါ။ အရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ အရူပရာဂေါ။ မာနော အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈမာနော။ တထာ ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ။
စတုတ္ထဉာဏံ နိဋ္ဌိတံ။
အရဟန္တပုဂ္ဂလကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၆။ မဟာခီဏာသဝေါတိ မဟာနုဘာဝတာနိဗန္ဓနံ ပူဇာဝစနမေတံ, န ဥပါဒါယဝစနံ ယထာ ‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ။ န ဟိ စူဠခီဏာသဝေါ နာမ အတ္ထိ။ အန္တိမဒေဟံ ဓာရေတီတိ အန္တိမဒေဟဓာရီ။ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရဘာရာနံ ဩဟိတတ္တာ ဩရောပိတတ္တာ ဩဟိတဘာရော။ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထံ သကတ္ထန္တိ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထော။ သဒတ္ထောတိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တုပနိဗန္ဓနဋ္ဌေန, အတ္တာနံ အဝိဇဟနဋ္ဌေန, အတ္တနော ပရမတ္ထဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္ထတ္တာ သကတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ပရိက္ခီဏာနိ ဒသပိ ဘဝသံယောဇနာနိ ဧတဿာတိ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော။ ခန္ဓာဒိအတ္ထံ သမ္မာ အညာယ ဝိမုတ္တောတိ သမ္မဒညာဝိမုတ္တော။ အဂ္ဂေါ စ သော ဒက္ခိဏေယျော စ, အဂ္ဂဒက္ခိဏံ ဝါ အရဟတီတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော။
ဗောဓိပက္ခိယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၇။ စတုန္နံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဝသေန စတုဉာဏာယ။ အာနုဘာဝဝိဇာနနတ္ထန္တိ သတိပဋ္ဌာနပါရိပူရိအာဒိကဿ အာနုဘာဝဿ ဗောဓနတ္ထံ။
ပရိပုဏ္ဏာ ဗောဓိပက္ခိယာ ဧတဿာတိ ပရိပုဏ္ဏဗောဓိပက္ခိယော, မဂ္ဂေါ။ တဿ ဘာဝေါ ပရိပုဏ္ဏဗောဓိပက္ခိယဘာဝေါ။ ဝုဋ္ဌာနဗလေဟိ သမ္ပယုတ္တတာဝ ဝုဋ္ဌာနဗလသမာယောဂေါ, ယေ သံယောဇနာဒယော ယေန ပဌမမဂ္ဂါဒိနာ ပဟာတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၀။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၁၈။ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝါ ဗောဓော, မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ တဿ ဗုဇ္ဈနကိရိယာယ အနုဂုဏဘာဝတော ပက္ခေ ဘဝါတိ ဗောဓိပက္ခိယာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၉။ တေသု ဗောဓိပက္ခိယေသု။ အာရမ္မဏေသူတိ ကာယာဒိအာရမ္မဏေသု။ ဩက္ခန္ဒိတွာတိ အနုပဝိသိတွာ။ ပက္ခန္ဒိတွာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥပဋ္ဌာနတောတိ အသုဘာကာရာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပဂန္တွာ အဝဋ္ဌာနတော။ ကာယာဒီသု အသုဘာကာရာဒိဂ္ဂဟဏံ ပုဗ္ဗဘာဂသတိပဋ္ဌာနဝသေန သုဘသညာဒိပဟာနကိစ္စသာဓနံ မဂ္ဂသတိပဋ္ဌာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ ဧကာဝ သတိ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တတိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၀။ ပဒဟန္တီတိ ဝါယမန္တိ, ကာယစိတ္တာနိ ပဂ္ဂဏှန္တိ ဝါ။ အသောဘာဟေတူနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ ပဇဟနေန, သောဘာဟေတူနဉ္စ ဝေါဒါနဓမ္မာနံ ဘာဝနေန သောဘနံ, သုန္ဒရန္တိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဘာဝါဝဟနတောတိ ပါသံသတမဘာဝသာဓနတော။ ပဓာနဘာဝကာရဏတောတိ ဥတ္တမဘာဝဟေတုတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၁။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၉) ဝုတ္တေန။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌော နိပ္ဖဇ္ဇနဋ္ဌော, ပဋိလာဘသမ္ပဒါ ဝါ, ယေန ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တိ, တံ ဣဇ္ဈနံ။ သမာဓိပဓာနသင်္ခါရပမုခါ မဂ္ဂဓမ္မာ ဣဓ ‘‘ဣဒ္ဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌော အဓိပတိပစ္စယဘာဝေါ။ တသ္မာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, တသ္မာ သမ္ပယုတ္တာ ဆန္ဒာဒယော ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ပါဒေါ။ တဿာ ဧဝ ဖလဘူတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဆန္ဒာဒယော ပုဗ္ဗဘာဂကာရဏဋ္ဌေန ပါဒေါ။ သောတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ ဣမေ လောကုတ္တရာဝါတိ ဣမေ ယထာဝုတ္တာ ဆန္ဒာဒယော ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ အာဂတနယေန လောကုတ္တရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒာဒိအဓိပတိဝသေန ပဋိလဒ္ဓဓမ္မာပိ ဖဿာဒယော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နော အဓိပတိ, အဓိပတိ ဝါ နော ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ နတ္ထိ, ယထာ ပန ဧကသ္မိံ ရဇ္ဇေ ရဇ္ဇာရဟေသု စတူသု ရာဇကုမာရေသု ဧကသ္မိံ ကာလေ ဧကောဝ ရဇ္ဇမနုသာသတိ, န သဗ္ဗေ, ဧဝံ ဧကမေကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ ဧကောဝ အဓိပတိ, ဣဒ္ဓိပါဒေါ စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၂၂။ အဿဒ္ဓိယံ သဒ္ဓါပဋိပက္ခာ အကုသလာ ဓမ္မာ, အဝတ္ထုဂတော ပသာဒပတိရူပကော မိစ္ဆာဓိမောက္ခော ဝါ။ ကောသဇ္ဇံ ထိနမိဒ္ဓပဓာနော အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ပမာဒေါ သတိသမ္မောသော တထာပဝတ္တာ အကုသလာ ခန္ဓာ။ အဘိဘဝနသင်္ခါတေန အဓိပတိယဋ္ဌေနာတိ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ အဘိဘဝနတော အဘိဘဝနန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေန အဓိမောက္ခပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနအဝိက္ခေပပဇာနနဿ ဧကလက္ခဏေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု အဓိပတိယဋ္ဌေန။ အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, တသ္မာ အကမ္ပိယဋ္ဌေန စ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေန စ ဗလန္တိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၃။ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနကသတ္တဿ။ ယော ဟေသော လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ သတိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ကရဏဘူတာယ ဗုဇ္ဈတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ အရိယသာဝကော, တဿ ဗောဓိဿ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ နိယျာနိကဋ္ဌေနာတိ ဝဋ္ဋတော နိဿရဏဋ္ဌေန။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၄။ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စုဒ္ဒသဝိဓေနာတိ အာနာပါနဣရိယာပထစတုသမ္ပဇညပဋိက္ကူလမနသိကာရဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗာနိ, နဝ သိဝထိကပဗ္ဗာနိ စာတိ ဧဝံ စုဒ္ဒသဝိဓေန။ ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ လဗ္ဘတိ, န ဝေဒနာဒယော ပရိဂ္ဂဏှတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘သုခံ ဝေဒန’’န္တိအာဒိနာတိ ဝါ ‘‘သာမိသ’’န္တိအာဒိနာတိ ဝါ ‘‘နိရာမိသ’’န္တိအာဒိနာတိ ဝါ ဧဝံ နဝဝိဓေန။ သရာဂဒေါသမောဟသံခိတ္တမဟဂ္ဂတသမာဟိတသဥတ္တရဝိမုတ္တပဒါနံ သပဋိပက္ခာနံ ဝသေန သောဠသဝိဓေန။ နီဝရဏုပါဒါနက္ခန္ဓာယတနဗောဇ္ဈင်္ဂသစ္စပဗ္ဗာနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓေန။ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ အတ္တဘာဝေ။ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗန္တိ အတ္တနော အဘူတပုဗ္ဗံ။ ပရဿ ဥပ္ပန္နံ အကုသလံ ဒိသွာ တန္နိမိတ္တဉ္စ ဝဓဗန္ဓာရဟာဒီနီတိ အဓိပ္ပါယော။ တဿာတိ တာဒိသဿ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေပိ တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘တာနိယေဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ တဿ ပဟာနာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဈာနဝိပဿနာ ဣတော အညသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာပိ သိယုန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗ’’န္တိ, ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒသမ္မာဝါစာနံယေဝ ဂဟဏံ။ တေသု ဝုတ္တေသု သေသိဒ္ဓိပါဒသေသဝိရတိယော
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၂။) [သျ]အတ္ထတော ဝုတ္တာဝ ဟောန္တီတိ လက္ခဏဟာရဝသေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧတေ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါ။ စတုန္နံ ဉာဏာနန္တိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂဉာဏာနံ။ ကာမံ သဗ္ဗေပိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာဝ, တထာပိ သာတိသယော သမ္မပ္ပဓာနဗျာပါရော မဂ္ဂက္ခဏေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဌပေတွာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ’’တိ။ အဝသေသာ တေတ္တိံသ လဗ္ဘန္တိ, တေ စ ခေါ ပရိယာယတော, န နိပ္ပရိယာယတောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၅။ သေသေသု ပနာတိ ဣဒ္ဓိပါဒါဒီသု ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ယထာ သတိဝီရိယေသု ‘‘သတိပဋ္ဌာနံ သမ္မပ္ပဓာန’’န္တိ သင်္ခိပနဝသေန ဟာပနံ, ‘‘ကာယာနုပဿနာ’’တိအာဒိဝိဘာဂဒဿနဝသေန ဝဍ္ဎနံ အတ္ထိ, ဤဒိသံ ဟာပနဝဍ္ဎနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၆။ ဣဒါနိ သဗ္ဗေသု ဧဝ ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တေသူတိ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု။ ဆဒ္ဓါတိ ဧကဓာ ဒွေဓာ စတုဓာ ပဉ္စဓာ အဋ္ဌဓာ နဝဓာတိ ဧဝံ ဆပ္ပကာရေန တေ ဘဝန္တိ။
ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေနာတိ ဆန္ဒော ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒဝသေနေဝ, စိတ္တံ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဝသေနေဝ, ပီတိပဿဒ္ဓိဥပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝသေနေဝ, သင်္ကပ္ပါဒယော မဂ္ဂဝသေနေဝါတိ ဧဝံ နဝ ဧကဝိဓာဝ ဟောန္တိ။
စုဒ္ဒသေဝ အသမ္ဘိန္နာတိ သတိ ဝီရိယံ ဆန္ဒော စိတ္တံ ပညာ သဒ္ဓါ သမာဓိ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ ဥပေက္ခာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ သမ္မာဝါစာ သမ္မာကမ္မန္တော သမ္မာအာဇီဝေါတိ ဣမေ အသမ္ဘိန္နာ ပဒန္တရသမ္ဘေဒေန ဝိနာ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဂယှမာနာ စုဒ္ဒသေဝ စ သဘာဝဓမ္မာ။ စုဒ္ဒသာတိ စ ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ ပဌမဇ္ဈာနိကမဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒဝသေန, ဒုတိယဇ္ဈာနိကေ ပန သမ္မာသင်္ကပ္ပါဘာဝတော တေရသ, တတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကေသု ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဘာဝတော ဒွါဒသ ဟောန္တိ။ ‘‘သတ္တတိံသပ္ပဘေဒတော’’တိ ဣဒမ္ပိ ဥက္ကံသဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, အဝကံသတော ပန ဝုတ္တနယေန ဧကသ္မိံ ခဏေ ဆတ္တိံသ, ပဉ္စတိံသ ဟောန္တိ, စတုန္နံ အဓိပတီနံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကဿေဝ ဣဒ္ဓိပါဒဿ သမ္ဘဝေါတိ ဒွတ္တိံသ စ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၃။) [သျ]သတ္တတိံသပဘေဒတော ကထန္တိ အာဟ ‘‘သကိစ္စနိပ္ဖါဒနတော’’တိအာဒိ, ဧကစ္စဿ သဘာဝတော ဧကဿာပိ အတ္တနော အာနုဘာဝါနုရူပကာယာနုပဿနာဒိတံတံကိစ္စသာဓနတောတိ အတ္ထော။ သရူပေန စ ဝုတ္တိတောတိ အဘေဒဿ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒါဒိကဿ သရူပေနေဝ ပဝတ္တနတော စ။
ဧတ္ထာတိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယံ။ ကသ္မာ ပန ဗောဓိပက္ခိယေသု ဈာနကောဋ္ဌာသော န ဂဟိတော, နနု ဈာနရဟိတော အရိယမဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, တတော ဧဝ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဗောဓိပက္ခိယေသု ဈာနံ န ဂဟိတ’’န္တိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ ဈာနဿ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ တဉှိ သန္ဓာယ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇, ၃၄၃ အာဒယော) ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ ပနေတ္ထ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထိ။ အပရော နယော – ကသ္မာ ပန ဗောဓိပက္ခိယေသု ဈာနကောဋ္ဌာသော န ဂဟိတော, နနု ဈာနရဟိတော အရိယမဂ္ဂေါ နတ္ထိ, န စ တံ ပဋိပဒါ ဝိယ ဧကန္တပုဗ္ဗဘာဂိယံ, နာပိ ဧကစ္စပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိယ မဂ္ဂနိဿန္ဒော, အထ ခေါ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နော, ယတော ‘‘လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇, ၃၄၃ အာဒယော) ဝုတ္တံ, မဂ္ဂမဂ္ဂပရိဝါရဓမ္မာ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာတိ? ဝုစ္စတေ – ယံ တာဝ ဝုတ္တံ ဈာနရဟိတော အရိယမဂ္ဂေါ နတ္ထီ’’တိ, တတ္ထ န အရိယမဂ္ဂသမ္ပယောဂမတ္တေန ဈာနဿ ဗောဓိပက္ခိယတာ လဗ္ဘတိ အတိပ္ပသင်္ဂတော။ အာဟာရာဒီနမ္ပိ ဟိ ဗောဓိပက္ခိယတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ဧတေန မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတာ ဗောဓိပက္ခိယဘာဝဿ အကာရဏန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။
ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂမဂ္ဂပရိဝါရဓမ္မာ စ ဗောဓိပက္ခိယာ’’တိ, တတ္ထ ပရိဝါရဋ္ဌော ကိံ သဟပဝတ္တိအတ္ထော, ဥဒါဟု ပရိက္ခာရဋ္ဌောတိ? ယဒိ ပုရိမော ပက္ခော, သော ပဂေဝ နိလ္လောစိတော။ အထ ဒုတိယော, ဣဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ကထံ ပဝတ္တမာနံ ဈာနံ မဂ္ဂဿ ပရိက္ခာရော? ယဒိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန, ဧဝံ သတိ ဖဿာဒီနမ္ပိ မဂ္ဂပရိက္ခာရတာ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ပဋိပက္ခဝိဓံသနေန, န သဗ္ဗေ ဈာနဓမ္မာ ပဋိပက္ခဝိဓံသနသမတ္ထာ။ န ဟိ ဝိစာရော, ဝေဒနာ စ ကဿစိ သံကိလေသဓမ္မဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ။ ယံ ပန ပေဋကေ ‘‘သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ, ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သုခံ သယံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဋိပက္ခော, ပဋိပက္ခဿ ပန သမာဓိဿ ပစ္စယတာယ ပဋိပက္ခော။ န စ ဝိစာရော ပညာ ဝိယ, အဓိမောက္ခော ဝိယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော, ပဋိပက္ခဿ ပဋိရူပတာယ ပန
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၄။) [သျ]ပဋိပက္ခော ဝုတ္တော။ တထာ ပီတိပိ န ဗျာပါဒဿ အဒေါသော ဝိယ ဥဇုပဋိပက္ခော, အဒေါသသမ္ပယောဂတော ပန ပဋိပက္ခော ဝုတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ပရိယာယေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိတက္ကသမာဓယော ဧဝ ပန ဈာနဓမ္မေသု ဥဇုကံ ပဋိပက္ခဝိဓံသနသမတ္ထာတိ ပဋိပက္ခဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထဿ ပရိပုဏ္ဏဿ ဈာနကောဋ္ဌာသဿ အဘာဝတော န စဿ ဗောဓိပက္ခိယေသု သင်္ဂဟော ကတော။ ယသ္မာ ပန သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, သမ္မာသမာဓိ စ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဈာနဓမ္မာ, တသ္မာ တေ သန္ဓာယ တံသမ္ပယုတ္တတာယ ဝါ ဣတရေပိ ဂဟေတွာ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ နိယျာနိက’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇)။
ဝုဋ္ဌာနဗလသမာယောဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၂၇။ ဝုဋ္ဌာနံ နိမိတ္တတော, ပဝတ္တတော စ ဝုဋ္ဌာနံ။ ဗလသမာယောဂေါ သမထဝိပဿနာဗလေဟိ သမ္ပယုတ္တတာ။ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ဒုက္ခာဒီသု ဝိသေသဒဿနဋ္ဌေန မဂ္ဂပညာပိ ဝိပဿနာတိ ဝုစ္စတီတိ ‘‘လောကိယဝိပဿနာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌေန သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၅)။ နိမိတ္တာရမ္မဏတ္တာ နေဝနိမိတ္တာ ဝုဋ္ဌာတိ, ပဝတ္တိ…ပေ… ဆိန္ဒနတော န ပဝတ္တာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌာနံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ နိဿဇ္ဇိတွာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏံ။ ပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟေတုနိရောဓေန အာယတိံ ဝိပါကပ္ပဝတ္တဿ အနုပ္ပဝတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒယဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ပဝတ္တာ န ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ။
ဒုဘတောတိ ဥဘတော, ဒ-ကာရာဂမံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဒုဘာတိ ဝါ ပဒန္တရမေဝေတံ ဥဘယသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိ ပရိညာဘိသမယာဒိလက္ခဏေန စတုသစ္စဒဿနဋ္ဌေန။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာတိ ဒွါသဋ္ဌိပ္ပဘေဒါယပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ တဒနုဝတ္တကကိလေသေဟီတိ အပါယဂမနီယတာယ တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ အနုဝတ္တကေဟိ ဝိစိကိစ္ဆာဒိကိလေသေဟိ။ ခန္ဓေဟီတိ ဧတ္ထာပိ တဒနုဝတ္တကသဒ္ဒေါ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ တေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါတိအာဒီသုပိ တဒနုဝတ္တကကိလေသေဟိ စ ခန္ဓေဟိ စ ဝုဋ္ဌာတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗနိမိတ္တေဟိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ပါဠိ သံခိတ္တာ။ ယထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ, ဧဝံ မိစ္ဆာဝါစာဒယောပိ အပါယဂမနီယာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မိစ္ဆာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ စေတနာသဘာဝါ။ မိစ္ဆာသတိ တထာပဝတ္တာ စတ္တာရော ခန္ဓာ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၅။) [သျ]တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာ မာနတော ဝုဋ္ဌာတိ။ သော ဟိ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ပဝတ္တိယာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနိယော, မိစ္ဆာမဂ္ဂတော ပနေတ္ထ ဝုဋ္ဌာနံ အနုဒ္ဓရိတွာ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈသံယောဇနာနုသယေဟေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဓဋံ။
အဏုသဟဂတာတိ အဏုဘာဝံ ဂတာ ပတ္တာ, တနုဘူတာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၈။ ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဗလသမာယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘လောကိယာနဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမထဗလံ အဓိကံ ဟောတိ သမာဓိဘာဝနာဘာဝတော။ ဝိပဿနာဗလံ အဓိကံ ဟောတိ ဉာဏုတ္တရတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝနာယ။ သမာနဘာဝေန ယုဂေ နဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယုဂနဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘အညမညံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေနာ’’တိ, ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ သမာယောဂေါတိ သမပရိစ္ဆေဒယောဂေါတိ အတ္ထော။
သမာဓိပဋိပက္ခဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဥဒ္ဓစ္စပဓာနေဟိ ကိလေသေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ အဝိက္ခေပေါ သမာဓီတိ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝိက္ခေပဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘူတော သမာဓိ။ နိရောဓဂေါစရောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော။ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဝုဋ္ဌာနကဘာဝေန နိမိတ္တတော, ပဝတ္တတော စ ဝုဋ္ဌဟမာနဝသေန။ ဧကရသာတိ သမာနကိစ္စာ။
ပဟာတဗ္ဗဓမ္မပဟာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၂၉။ ယေ ဓမ္မာတိ ယေ သံကိလေသဓမ္မာ။ သံယောဇနာဒီသု သံယောဇနဋ္ဌေန ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနာနိ, ဝိဗာဓနဋ္ဌေန, ဥပတာပနဋ္ဌေန ဝါ ကိလေသာ, မိစ္ဆာသဘာဝါတိ မိစ္ဆတ္တာ, လောကေ ဓမ္မာ လောကပရိယာပန္နာ ဓမ္မာတိ လောကဓမ္မာ, မစ္ဆေရဿ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါတိ မစ္ဆရိယံ, ဝိပရီတဋ္ဌေန ဝိပလ္လာသာ, ဂန္ထနဋ္ဌေန ဂန္ထာ, အယုတ္တာ ဂတီတိ အဂတိ, အာသဝန္တီတိ အာသဝါ, ဩဟနန္တီတိ ဩဃာ, ယောဇနဋ္ဌေန ယောဂါ, နီဝရန္တီတိ နီဝရဏာနိ, ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ပရတော အာမသန္တီတိ ပရာမာသာ, ဘုသံ အာဒိယန္တီတိ ဥပါဒါနာနိ, အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သေန္တီတိ အနုသယာ, မလီနဘာဝကရဏဋ္ဌေန မလာ, အကုသလကမ္မာနိ စ တာနိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကသုခဒုက္ခာနဉ္စ ပထာ စာတိ အကုသလကမ္မပထာ, စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ,
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၆။) [သျ]စိတ္တစေတသိကရာသိ, အကုသလော စ သော စိတ္တုပ္ပါဒေါ စာတိ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါတိ အကုသလသဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
ခန္ဓေဟိ ခန္ဓာနန္တိ ဣဓလောကက္ခန္ဓေဟိ ပရလောကက္ခန္ဓာနံ။ ယာဝဉှိ တေတိ တေ ရူပရာဂါဒယော ယာဝ ပဝတ္တန္တိ န သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, တာဝ ဧတေသံ ခန္ဓဖလဒုက္ခာနံ အနုပရမော အဝိစ္ဆေဒေါတိ။ ဧတေန တေသံ သံယောဇနတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ ဥဒ္ဓန္တိ ရူပါရူပဘဝေသု, တတိယမဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ ဝါ ဥဒ္ဓံ။ ဥဒ္ဓံ ဘဇန္တီတိ ဥဒ္ဓံဘာဂါ, ရူပါရူပဘဝါ, တေသံ အဝိစ္ဆေဒဟေတုတာယ ဟိတာနိ ဥဒ္ဓံဘာဂိယာနိ။
ကိလိဿန္တိ, ကိလေသေန္တိ စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သယံ သံကိလိဋ္ဌတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ ‘‘လောကထူပိကာဒီသု မောက္ခော’’တိ ပဝတ္တမိစ္ဆာဝိမောက္ခော။ အဘိနိဝိသနာဒိဝသေန မိစ္ဆာ ဝိပရီတံ န သမ္မာ ပဝတ္တနတော မိစ္ဆာဉာဏံ မောဟောဝ။
လောကပ္ပဝတ္တိယာတိ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ သတိ။ အနုပရမဓမ္မကတ္တာတိ ပုညပါပဝသေန အပရာပရံ အဝိစ္ဆိဇ္ဇနတော။ ‘‘လာဘဟေတုကော လာဘော’’တိအာဒိနာ ကာရဏောပစာရေန။
အာဝါသေ မစ္ဆရိယံ, အာဝါသဟေတုကံ ဝါ မစ္ဆရိယံ အာဝါသမစ္ဆရိယံ။
တယောတိ ဝတ္ထုံ အဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တံ, ဘိန္ဒိတွာ ပန ဝုစ္စမာနေ ဒွါဒသ ဟောန္တိ။
ဂန္ထကရဏံ ကာရဏဘာဝေန ပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ဂန္ထနန္တိ တံ ရူပကာယေပိ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နာမကာယဿ စေဝ ရူပကာယဿ စာ’’တိ။ တတ္ထ ဗျာပါဒဿာပိ အဘိသဇ္ဇနုပနယှဝသေန ပဝတ္တနတော ဂန္ထနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော, ယတော တဿ ပဋိဃသံယောဇနဘာဝေါ ဝုတ္တော။
ဆန္ဒဒေါသမောဟဘယေဟီတိ ဆန္ဒဒေါသမောဟဘယဟေတု။ တဉှီတိ အကတ္တဗ္ဗကရဏံ, ကတ္တဗ္ဗာကရဏဉ္စ။
သဝနာတိ ပဝတ္တနတော။ သဝနတောတိ ကိလေသာသုစိဘာဝေန ဝိဿန္ဒနတော။ ပုန သဝနတောတိ ပသဝနတော။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၇။) [သျ]အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန, ဒုရုတ္တရဏဋ္ဌေန စာတိ ဧတေန ဩဃာ ဝိယ ဩဃာတိ ဒဿေတိ။ အာရမ္မဏေန, ဒုက္ခေန စ ဝိယောဂဿ အပ္ပဒါနသင်္ခါတေန ယောဇနဋ္ဌေန ယောဂါတိ ဒဿေတိ, သံကိလေသကရဏဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တေသညေဝါတိ ကာမရာဂါဒီနံယေဝ။ တေ ဟိ သောတဝသေန ဝတ္တမာနာ သောတော ဝိယ သောတပတိတေ သတ္တေ အပါယသမုဒ္ဒံ ပါပေန္တိ, သံသာရသမုဒ္ဒတော စ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေန္တိ, ယထာဂဟိတဉ္စ အာရမ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တိ, ယာဒိသဉ္စ ပါပံ ကတွာ ဒုက္ခပ္ပတ္တေ ပုနပိ တာဒိသေန ယောဇေန္တိ။
စိတ္တဿာတိ ကုသလစိတ္တဿ, ဝိသေသတော ဈာနစိတ္တဿ။ အာဒိတော ဝရဏံ အာဝရဏံ။ ကိလေသဝါသနံ နေတွာ ဝရဏံ နီဝရဏံ။ ကုဋ္ဋကဝါဋာဒီဟိ ဝိယ ပိဒဟနံ ပဋိစ္ဆာဒနံ, တံ ပန ကုသလာဒီနိ သင်္ဂဏှိတုံ, ပရိညာတုံ, ဉာတုဉ္စ အပ္ပဒါနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဿ တဿ ဓမ္မဿ သဘာဝန္တိ ကာယာဒိကဿ တဿ တဿ ဓမ္မဿ အသုဘာဒိသဘာဝံ။ အဘူတံ သဘာဝန္တိ သုဘာဒိသဘာဝံ။
ထာမဂတဋ္ဌေနာတိ ထာမဂတဘာဝေန။ ထာမဂတန္တိ စ အနညသာဓာရဏော ကာမရာဂါဒီနံ သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန တေ ဧဝ ဘဂဝတာ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အနုသယနဉ္စ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနဘာဝေန ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ကာမရာဂါဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန အနုသေန္တိယေဝါ’’တိ။
ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေလဉ္ဇနကလလံ ဝိယာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၀။ သေသာတိ အနပါယဂမနီယာ။ သုခုမာ ကာမရာဂပဋိဃာတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုတ္ထဉာဏဝဇ္ဈာ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေန ပဌမဉာဏာဒိဝဇ္ဈတာ နိဝတ္တီယတိ။ တယိဒံ နိယမဒဿနံ အညတ္ထာပိ နေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပရတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘နိယမံ န ကရိဿာမာ’’တိ ဧတေန နိယမေ အကတေ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈတာပိ အနုညာတာ ဧဝ ဟောတီတိ။
လောဘ…ပေ… စတုတ္ထဉာဏဝဇ္ဈာနီတိအာဒီသု ပဌမဉာဏာဒီဟိ ဟတာပါယဂမနီယာဒိဘာဝါနီတိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဂဟိတာ။
ယသေတိ ပရိဝါရေ။
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၈။) [သျ]အဂတီသု ဆန္ဒာဒယော ကိဉ္စာပိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ, တထာပိ တံမူလကဿ အကတ္တဗ္ဗကရဏဿ, ကတ္တဗ္ဗာကရဏဿ စ အပါယဂမနီယတာယ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။
ကတာကတာကုသလာကုသလဝိသယံ ယံ ဝိပ္ပဋိသာရဘူတံ ကုက္ကုစ္စံ, တံ ဣဓ တတိယဉာဏဝဇ္ဈံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ‘‘ကုက္ကုစ္စပကတတာယ အာပတ္တိမာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၃၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ကုက္ကုစ္စံ, တံ သန္ဓာယ ‘‘ကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇၆) အဋ္ဌသာလိနိယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဒွိန္နံ ဝစနာနံ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညေသုပိ ဧဒိသေသု ဌာနေသု အဓိပ္ပါယော မဂ္ဂိတဗ္ဗော, န ဝိရောဓတော ပစ္စေတဗ္ဗော။ ဩဠာရိကာနဝသေသပ္ပဟာနံ ဝါ သန္ဓာယ ကုက္ကုစ္စဿ ပဌမတတိယဉာဏဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တံ အနုဝသိတွာ အနုဝသိတွာ အာဝသထပိဏ္ဍံ ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ, ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တော န ပဋိဂ္ဂဟေသီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၀၄) ပန အာဂတံ ကုက္ကုစ္စံ, န နီဝရဏံ အရဟတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော, နီဝရဏပဋိရူပကံ ပန ‘‘ကပ္ပတိ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝီမံသနဘူတံ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ နာမ, တံ တထာပဝတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေါဝ။
ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာ အဏုသဟဂတာ တတိယဉာဏဝဇ္ဈာ။ ဩဠာရိကာနံ ပန ဒုတိယဉာဏဝဇ္ဈတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝ။
စိတ္တုပ္ပါဒဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မက္ခပဠာသမာယာသာဌေယျပမာဒထမ္ဘသာရမ္ဘာဒီနံ သင်္ဂဟော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၁။ အဖလော ဝါယာမောတိ ဧတ္ထ အတီတာနံ တာဝ ပဇဟနေ အဖလော ဟောတု ဝါယာမော နိရုဒ္ဓတ္တာ, အနာဂတာနံ ပန ကထန္တိ တေသမ္ပိ ဝက္ခမာနံ အဝိပရီတမတ္ထံ အဇာနန္တော နတ္ထိတာမတ္တံ ဂဟေတွာ စောဒေတိ, တထာပိ ‘‘အဖလော’’တိ ပုဗ္ဗေ ပဟာတဗ္ဗာနံ နတ္ထိတာယ စောဒနာ ကတာ, ဣဒါနိ ပဟာနဿ။ ယဒိ ဟိ ပဟာနံ အတ္ထိ, ကထံ ပဟာတဗ္ဗာ သန္တိ? အထ ပဟာတဗ္ဗာ သန္တိ, ကထံ ပဟာနံ ဟောတိ? ပဟာတဗ္ဗာ စ သန္တိ, ပဟာနဉ္စ ဟောတီတိ ဝိပ္ပဋိသိဒ္ဓမေတံ။ ကသ္မာ? ပဟာတဗ္ဗေသု သန္တေသု ပဟာနဿ အသမ္ဘဝတော တဒုပဂေါ ဝါယာမော အဖလော အာလောကတမာနံ သဟာဝဋ္ဌာနေ သတိ အာလောကဿ အဖလတာ ဝိယ။ အထာပိ ကထဉ္စိ ပဟာနံ သိယာ? သံကိလေသိကာ စ မဂ္ဂဘာဝနာ အာပဇ္ဇတိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကာနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၄၉၉။) [သျ]သဟာဝဋ္ဌာနတော။ ဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝါ ကိလေသာနံ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တသင်္ခါရဝါဒီနံ ဝိပ္ပယုတ္တသင်္ခါရာနံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ တံ ပန နေသံ ဝါဒီနံ ယထာ မတိမတ္တံ, ဧဝမိဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န စ ပစ္စုပ္ပန္နကိလေသော စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော နာမ အတ္ထီ’’တိ။ အရူပဓမ္မာ ဟိ ဧကဝတ္ထုကာဒိဘာဝေန ဝတ္တမာနာ ခဏတ္တယပရိယာပန္နာ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တေ ကထံ စိတ္တေန ဝိပ္ပယုတ္တာ နာမ သိယုံ, တသ္မာ နတ္ထေဝ ဝိပ္ပယုတ္တတာ ကိလေသာနံ။ အာဝေဏိကာတိ အသာဓာရဏာ, သယမေဝ ဥပ္ပါဒိတာ ပါဠိ အနာရုဠှာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါဠိယံယေဝ ဟိ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သွာယံ ပုဂ္ဂလော။ ဟဉ္စီတိ ယဒိ။
ဝိနိဗဒ္ဓေါတိ မာနေန ပတ္ထဒ္ဓစိတ္တော။ ပရာမဋ္ဌောတိ မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌော။ ထာမဂတောတိ ထာမဂတကိလေသော ထိရဘာဝဂတာနုသယော။ တေန ဟိ နတ္ထိ မဂ္ဂဘာဝနာတိ ယသ္မာ တီသုပိ ကာလေသု ကိလေသာနံ ပဟာနံ န ယုဇ္ဇတိ, တိကာလိကာ စ ကိလေသာ, တသ္မာ နတ္ထိ မဂ္ဂဘာဝနာ, တာယ သာဓေတဗ္ဗံ ကိစ္စံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ နတ္ထိ မဂ္ဂဘာဝနာ’’တိအာဒိနာ စတုက္ခတ္တုံ ဝုတ္တဿ ပဋိက္ခေပဿ ပဋိက္ခေပေါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဠိယံယေဝ ဟီ’’တိအာဒိံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
ဧဝမေဝါတိ ယထာ အဇာတဖလေ တရုဏရုက္ခေ မူလေ ဆိန္နေ အသတိ ဆေဒနေ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနိ ဆေဒနပစ္စယာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ဝိနဋ္ဌာနိ နာမ ဟောန္တိ, ဧဝမေဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ကိလေသာ မဂ္ဂဘာဝနာယ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ ‘‘ပဟီနာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပါဒေါတိ ဥပ္ပါဒသီသေန ဥပ္ပါဒဝန္တော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။ အနုပ္ပါဒေတိ နိဗ္ဗာနေ။ အဇာတာယေဝ န ဇာယန္တိ, တသ္မာ ပဟီနာ နာမ ဟောန္တီတိ ‘‘နတ္ထိ ကိလေသပ္ပဟာန’’န္တိ ပရဝါဒိနာ ကတော ပဋိက္ခေပေါ ‘‘န ဟီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော။ တေ ပန နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂတာ, နာပိ ဘဝိဿန္တိ, န စ ဥပ္ပန္နာတိ ‘‘အတီတေ ကိလေသေ ပဇဟတီ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဟေတုနိရောဓာတိ ဒုက္ခဟေတူနံ ကိလေသာနံ နိရောဓာ။ ဒုက္ခနိရောဓောတိ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခဿ နိရောဓော။ ဥပ္ပါဒပဝတ္တနိမိတ္တာယူဟနာ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဝသေန ဂဟိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၂။ ဧတေနာတိ ‘‘အဇာတာယေဝ န ဇာယန္တီ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ဘူမိပဝတ္တိဋ္ဌာနံ လဒ္ဓဝန္တော ဘူမိလဒ္ဓါ ယထာ ‘‘အဂ္ဂိအာဟိတော’’တိ, လဒ္ဓဘူမိကာတိ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၀။) [သျ]အတ္ထော။ ဝတ္တမာနာဒိဥပ္ပန္နဝိဓုရတာယ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နာ ဧဝ နာမ တေတိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၃။ အနုဘဝိတွာ, ဘဝိတွာ စ အပဂတံ ဘူတာပဂတံ။ အနုဘူတဘူတာ ဟိ ဘူတတာသာမညေန ဘူတသဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ သာမညမေဝ ဟိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသီယတီတိ။ အနုဘူတသဒ္ဒေါ စ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော အနုဘာဝကဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိကပ္ပဂါဟဝသေန ရာဂါဒီဟိ, တဗ္ဗိပက္ခေဟိ စ အကုသလံ, ကုသလဉ္စ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ, န ဝိပါကော ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တတ္တာ, နာပိ ကိရိယာ အဟေတုကာနံ အတိဒုဗ္ဗလတာယ, သဟေတုကာနဉ္စ ခီဏကိလေသဿ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အတိသန္တဝုတ္တိတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမနယေ ကုသလာကုသလမေဝ ဝတ္တုံ အဓိပ္ပါယဝသေန ‘‘ဘူတာပဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ‘‘ဥပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဌိတိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၆၅၁-၆၆၂၊ ဝိဘ။ ၃၉၀-၃၉၁) ဧတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဂဟေတွာ တံသဒိသာနံ ပဟာနံ, ဝုဒ္ဓိ စ ဝုတ္တာ။ ပစ္ဆိမနယေ စ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလဉ္စ အာကဍ္ဎိတွာ သဗ္ဗံ သင်္ခတံ ဝုတ္တံ ဘုတွာပဂတဘာဝါဘိဓာနာဓိပ္ပါယေန။ ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသကရဏဝသေန ဥပ္ပတ္တိတံ အတီတံ ကမ္မဉ္စ တတော ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အာရဒ္ဓေါ ဝိပါကော စ အနာဂတော ဩကာသကတုပ္ပန္နောတိ ဝုတ္တော ဩကာသော ကတော ဧတေန, ဩကာသော ကတော ဧတဿာတိ စ အတ္ထဒွယဝသေန, ယံ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေန ဝိနာပိ ဝိညာယမာနံ ဥပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဉ္စေတနိကာနံ ကမ္မာန’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၇, ၂၁၉) ဝုတ္တံ။
တာသု တာသု ဘူမီသူတိ မနုဿဒေဝါဒိအတ္တဘာဝသင်္ခါတေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု။ တသ္မိံ တသ္မိံ သန္တာနေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနာပါဒိတတာယ အသမူဟတံ။ အသမူဟတတ္တာယေဝ ဟိဿ နတ္ထီတိ နဝတ္တဗ္ဗတာယ ဥပ္ပန္နဝေါဟာရော။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၄။ ‘‘ကာ ဘူမိ, ကော ဝါ ဘူမိလဒ္ဓေါ’’တိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ’’တိ ဧတေန ခန္ဓာနံ အပရိညာတတံ ဒဿေတိ, န အာရမ္မဏဘာဝမတ္တံ တေဘူမကဂ္ဂဟဏေနေဝ တဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ အပရိညာတာ ဟိ ခန္ဓာ ကိလေသာနံ ဘူမီတိ အဓိပ္ပေတာ။ ခန္ဓေသု ဝတ္ထုဘူတေသု။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။ အတီတာနာဂတေ, ပဂေဝ ပစ္စုပ္ပန္နေတိ အဓိပ္ပါယော။ တန္တိ တံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၁။) [သျ]အညသန္တာနဂတံ ကိလေသဇာတံ။ တတော အညသ္မိံ သန္တာနေ အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ ယဒိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ကိလေသဇာတဿ။ အပ္ပဟေယျတော ပရသန္တတိပတိတတ္တာ န ကောစိ ဘဝမူလံ ပဇဟေယျ။ ဘူမိလဒ္ဓဉှိ အနုသယိတံ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝသေန။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝေ, သန္တာနေ ဝါ။ ပရိညာတာနံ အဘူမိဘာဝတော ‘‘အပရိညာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပါဒတော ပဘုတီတိ တေသံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ။ ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနဘာဝံ ဌပေတွာ အညဿ ကာရဏဿ အဘာဝတော တေသု ခန္ဓေသု ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ, တသ္မာ တံ အနုသယိတံ ကိလေသဇာတံ, တေနေဝ အနုသယနသင်္ခါတေန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၅။ တတ္ထ စ ဘူမိဘူတေသု ခန္ဓေသု န သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ဝတ္ထူ ဟောန္တိ, အထ ခေါ ဝိသေသော အတ္ထီတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယဿ ယေသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဿာတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ယေသူတိ သတိပိ အဇ္ဈတ္တဘာဝသာမညေ ယေသု အတီတာဒိကာမာဝစရာဒိဘေဒဘိန္နေသု ခန္ဓေသု။ တေ ဧဝ ယထာနုသယိတာ ခန္ဓာ။ ကိံ ပနေတေ ကိလေသာ အာရမ္မဏံ ကရောန္တာ ဝိယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အနုသေန္တီတိ? ယတော တေ ဧဝ ခန္ဓာ တေသံ ကိလေသာနံ ဝတ္ထူတိ ဝုတ္တာ, န ဟေဝ ခေါ အနုသယာနံ ဝတ္ထုံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပဝတ္တိ အတ္ထိ။ အတီတာဒိကာမာဝစရာဒိဝသေန ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ယော ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနဋ္ဌော, သော ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပဝတ္တော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အတီတက္ခန္ဓေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝတ္ထုဝသေန ဘူမိလဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝတ္ထုဘေဒေန သိယာ တဿ ဘေဒေါတိ ဒဿေတိ။ တထာဝဝတ္ထိတဘာဝတော ဧဝ ဟိ ‘‘အညတရော လောလဇာတိကော တံ ရသပထဝိံ အင်္ဂုလိယာ သာယီ’’တိအာဒိဝစနံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၀) ကာမာဝစရက္ခန္ဓေသု အနုသယိတာနံ ရသတဏှာဒီနံ ရူပါရူပါဝစရက္ခန္ဓေ အတိက္ကမိတွာ ပုန ကာမာဝစရက္ခန္ဓဝတ္ထုကတံ ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘တထာ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေသူ’’တိအာဒိ။ ယထာ စေတ္ထ ရူပါရူပါဝစရက္ခန္ဓေ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တိ, ဧဝံ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ရူပါရူပါဝစရေသူ’’တိ။
ပရိယုဋ္ဌာနာဘိဘဝနဝသေန စ ကိလေသာနံ အနုသယနဋ္ဌော အနုမီယတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော။ ယဿ ယေ အနုသယာ ပဟီနာ, တေသံ ဝတ္ထု
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၂။) [သျ]တေန သမတိက္ကန္တံ ပရိညာတတ္တာတိ ကုတော နေသံ ဘူမိသမညာတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘သောတာပန္နာဒီသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဝဋ္ဋမူလကိလေသာတိ အနုသယာ အဓိပ္ပေတာ, န အဝိဇ္ဇာ, ဘဝတဏှာ စ။ ယံ ကိဉ္စိ စေတနာစေတသိကဘေဒံ, ကာယိကာဒိဘေဒံ ဝါ။ ဣတီတိ ဧဝံ, အပ္ပဟီနာနုသယတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဿာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ။ တေ ပနေတေ အနုသယာ အတီတာဒိကာမာဝစရာဒိဝသေန ယထာပရိစ္ဆိန္နေ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထုသ္မိံ အနုသယန္တာပိ တေ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ အဝိဘာဂေနေဝ ဝတ္ထုံ ကတွာ အနုသေန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဿေတံ ဝဋ္ဋမူလ္လ’န္တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၆။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ အနွယဗျတိရေကဝသေန ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပထဝီရသာဒိ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီနံ ပစ္စယဘူတော သသမ္ဘာရပထဝိယာ ရသော ပထဝီရသော။ အာပေါရသေပိ ဧသေဝ နယော။ သာခါ နာမ ခုဒ္ဒကသာခါ။ ပသာခေါ ဝိဋပေါ။ ရုက္ခပဝေဏိန္တိ ရုက္ခပရာပရံ။ သန္တာနယမာနေတိ အပရာပရံ အနုပ္ပဗန္ဓန္တေ။
မဏ္ဍူကကဏ္ဋကောတိ ဧကော မစ္ဆကဏ္ဋကောတိ ဝဒန္တိ။ အနုပါဒါနောတိ ပဟီနစတုရုပါဒါနော, ရူပါဒီသု ဝါ ကိဉ္စိပိ အဂဏှန္တော။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၇။ ဣဓ သမုဒါစာရော နာမ လဒ္ဓတ္တလာဘတာတိ ခဏတ္တယသမင်္ဂိသမုဒါစာရုပ္ပန္နန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္တမာနုပ္ပန္နမေဝ သမုဒါစာရုပ္ပန္န’’န္တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပီတိ တသ္မိံ အာပါထဂတေ အာရမ္မဏေ အာဒိတော ပဝတ္တဇဝနဝါရေသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ။ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ အယောနိသောမနသိကာရေန အဘိရုယှ ဂဟိတတ္တာ, ဒဠှံ ဂဟိတတ္တာတိ အတ္ထော။ အပရဘာဂေတိ အပရသ္မိံ ကာလဘာဂေ, ကာလန္တရေတိ အတ္ထော။ ဧကန္တေန ဥပ္ပတ္တိတောတိ ပစ္စယသမဝါယေ သတိ တထာ အယောနိသောမနသိကာရဿ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ နိယမေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ကလျာဏိဂါမေတိ ဧဝံနာမကေ ဂါမေ။ ရောဟဏေ ကိရ အဘိရူပါနံ ဣတ္ထီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ သော ဂါမော တထာ ဝုစ္စတိ။ စိတ္တသန္တတိမနာရုဠှန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ပဋိသေဓေတိ။ ‘‘ဥပ္ပတ္တိနိဝါရကဿ ဟေတုနော အဘာဝါ’’တိ ဧတေန ပစ္စယေ သတိ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာယ အဝိက္ခမ္ဘိတဿ ဥပ္ပန္နတာပရိယာယောတိ ဒဿေတိ။ နနု စ အသမူဟတုပ္ပန္နမ္ပိ ပစ္စယေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟမေဝ? သစ္စမေတံ,
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၃။) [သျ]ပဟာနဝိသေသဘာဝကတော ပန နေသံ ဘေဒေါ။ ယထာ အဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ သတိ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ, ဧဝံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နမ္ပီတိ တိဝိဓဿာပိ ဘူမိလဒ္ဓေန ဧကသင်္ဂဟတာ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃၈။ အကုသလမ္ပိ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ အတီတတ္တာ န ပဟာတဗ္ဗံ, တထာ ဧကစ္စံ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ ဣတရံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတော, သေသဒွယံ ခဏတ္တယသမင်္ဂိဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ’’တိ။ ကေနစီတိ စတူသု မဂ္ဂဉာဏေသု ကေနစိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဥပ္ပန္နဿ။ တံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဝိနာသယမာနန္တိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတံ ဝိနာသေန္တံ။ ပဌမံ လောကိယဉာဏေန ယထာဗလံ ပဟီနမေဝ လောကုတ္တရဉာဏံ ပဇဟတီတိ လောကိယဂ္ဂဟဏံ ကတံ။
ပရိညာဒိကိစ္စကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၃၉။ သစ္စာဘိသမယကာလသ္မိန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနက္ခဏေ။ ဝုတ္တာနီတိ ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၉), ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) စ ဝုတ္တာနိ။ ယထာသဘာဝေနာတိ အဝိပရီတသဘာဝေန။ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝတွာ တေသံ ဇာနနဝိဓိံ ဥပမာဝသေန အဋ္ဌကထာယံ တာဝ ဝုတ္တနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ယထာ ပဒီပေါတိအာဒိ ဧကဿ ဉာဏဿ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ကထံ သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ တာဒိသံ ကိဉ္စိ လောကေ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထိ, န စ ဝစနံ လဗ္ဘတီတိ အန္တောလီနစောဒနံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိညာဘိသမယေနာ’’တိ။ အနဝသေသတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန အဘိသမေတိ အသမ္မောဟဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ပဟာနာဘိသမယေနာတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန အသမ္မောဟတော အဘိသမေတိ။ မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေနာတိ မဂ္ဂဉာဏံ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒိသေသမဂ္ဂံ သဟဇာတာဒိပစ္စယတာဝသေန ဘာဝနာဘိသမယေန။ အဘိသမေတိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာသမ္ဘူတေန အရိယမဂ္ဂဘာဝနာသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန အဘိသမေတိ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သမ္မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေန္တံ အတ္တနိပိ သမ္မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေတိယေဝ။ နိရောဓန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေနာတိ ပစ္စက္ခကရဏသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၄။) [သျ]ပါပုဏာတီတိ အဓိဂစ္ဆတိ။ သွာယံ အဓိဂမော ဒဿနပဋိဝေဓောတိ အာဟ ‘‘ပဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘နိရောဓံ…ပေ… ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ ဧတေန နိရောဓသစ္စမေကံ အာရမ္မဏပဋိဝေဓေန စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန မဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဧဝံ ယုတ္တိဝသေန ဝိဘာဝိတံ ဧကပဋိဝေဓံ အာဂမေနပိ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ယော ဒုက္ခသမုဒယံ ပဿတိ, သော ဒုက္ခမ္ပိ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) အာဂတံ သမုဒယံ သစ္စာဒိမူလကံ ယောဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။
န စေတံ ကာလန္တရဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ဧကပဋိဝေဓမေဝါတိ ဒဿေန္တေန ‘‘မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ, ဒုက္ခေပေတံ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၇၉၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၉) အပရံ သုတ္တပဒံ အာနီတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ယော နု ခေါ, အာဝုသော, ဒုက္ခံ ပဿတိ, ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတိ…ပေ… ပဋိပဒမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကသစ္စဒဿနသမင်္ဂိနော အညသစ္စဒဿနသမင်္ဂိဘာဝဝိစာရဏာယ တမတ္ထံ သာဓေတုံ အာယသ္မတာ ဂဝမ္ပတိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, ပစ္စေကဉ္စ သစ္စတ္တယဒဿနယောဇနာ ကတာ။ အညထာ ကမာဘိသမယေ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပုန အဒဿနတော သမုဒယာဒိံ ပဿတော ဒုက္ခာဒိဒဿနံ ပုန အဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဝုစ္စမာနေ စ သဗ္ဗဒဿနံ ဒဿနန္တရပရမန္တိ ဒဿနာနုပရမော ဧဝ သိယာတိ။
နိဿယဘာဝဟေတုတာယ ဒုက္ခပရိညာယ ဝဋ္ဋိဈာပနသဒိသတာ, ပဋိပက္ခဝိဒ္ဓံသနတာယ သမုဒယပ္ပဟာနဿ အန္ဓကာရဝိဓမနသဒိသတာ, ဉာဏာလောကပရိဗြူဟနတာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ အာလောကဝိဒ္ဓံသနသဒိသတာ, တေန တေန မဂ္ဂေန ယထာ ယထာ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာ, တထာ တထာ ကိလေသသ္နေဟပရိယာဒါနံ ဟောတီတိ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာယ သ္နေဟပရိယာဒါနသဒိသတာ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၀။ ဩဘာသေတီတိ ပကာသေတိ။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိန္တိ သဗ္ဗကိလေသဒရထပရိဠာဟဝူပသမဘာဝတော ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၁။ အပ္ပေတီတိ ပပ္ပေါတိ။ ဒုက္ခပရိညာယ သက္ကာယတီရသမတိက္ကမဘာဝတော ဩရိမတီရပ္ပဟာနသဒိသတာ, မဂ္ဂဘာဝနာယ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာဝဟနတာယ ဘဏ္ဍဝဟနသဒိသတာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၄၂။ ပဝတ္တံ ဉာဏံ အဿာတိ ပဝတ္တဉာဏော, မဂ္ဂေါ။ အဿ မဂ္ဂဿ။
တထဋ္ဌေနာတိ တထသဘာဝေန, ပီဠနာဒိအဝိပရီတသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧကပဋိဝေဓာနီတိ ဧကဇ္ဈံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာကာရာနိ။
ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၄) ဝုတ္တမေဝ။ ဧကသင်္ဂဟိတာနီတိ ဧကေနေဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ကေန? တထဋ္ဌေန, သစ္စဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ယံ ဧကသင်္ဂဟိတန္တိအာဒိ ဉာဏဿ ဧကပဋိဝေဓဒဿနံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ နိရောဓမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောန္တမ္ပိ ယော သော ဒုက္ခာဒီသု တစ္ဆာဝိပလ္လာသဘူတဘာဝသင်္ခါတော သစ္စဋ္ဌော, တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနေန တံ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ပစ္စက္ခံ ကရောန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ ယတော အပရဘာဂေ ပီဠနာဒယော သောဠသပိ သစ္စဋ္ဌာ အရိယဿ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ယာထာဝတော ဥပဋ္ဌဟန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၃။ အတ္ထာတိ ဉာဏေန အရဏီယတော အတ္ထာတိ လဒ္ဓသမညာ အာကာရာ။ အညသစ္စဒဿနဝသေနာတိ သမုဒယာဒိသစ္စန္တရဒဿနဝသေန။ အာဝိဘာဝတောတိ ပကာသဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ အာကာရာ ဒုက္ခာဒီသု သဘာဝဝသေန, သစ္စန္တရဒဿနဝသေန စ အာဝိဘဝန္တိ, တေ ပီဠနာဒယော စတ္တာရောယေဝါတိ သောဠသေဝ ဝုတ္တာ, န အညေတိ။ အယမတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ကထမိဒံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ယသ္မာ ပါဠိယံ ဝိသုံ ဝိသုံ အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ သစ္စဉာဏံ ဝုတ္တံ ကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဝသေနပိ, တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘သဘာဝတော, သစ္စန္တရဒဿနတော စ သစ္စာနံ အာကာရာ အာဝိဘဝန္တီ’’တိ။
ကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဒဿနံ အာဝိဘာဝတော ဒဿနသဒိသန္တိ တံ အနာမသိတွာ ဣတရမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ဒဿနေသု။ အာယူဟိတန္တိ ပိဏ္ဍဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ သမုဒိတမေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ သင်္ခတန္တိ ပစ္စယန္တရေဟိ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ကတံ။ ရာသိကတန္တိ ပုဉ္ဇကတံ။ အနေကမေဝ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဧကဇ္ဈံ နိဗ္ဗတ္တမာနံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ရာသိကတံ ဝိယ ဟောတီတိ။ တသ္မာတိ သမုဒယေန အာယူဟိတတ္တာ။ အဿာတိ ဒုက္ခသစ္စဿ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၆။) [သျ]ဥပ္ပန္နော, တဿ ကိလေသသန္တာပဟရော။ သယမ္ပိ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝတော သုသီတလော။ သန္တာပဋ္ဌော အာဝိဘဝတိ ဥဠာရဒဿနေန တဒညဿ အနုဠာရဘာဝေါ ဝိယာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာယသ္မတော’’တိအာဒိ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မဿ နိစ္စသဘာဝဿ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ပဋိပက္ခတော အာဝိဘဝနာကာရဿ သုခသိဒ္ဓိတော။
နိဒါနဋ္ဌော အာဝိဘဝတိ ဣဒမဿ နိဒဒါတီတိ။ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ ပဋိပက္ခဝသေန အာဝိဘဝနာကာရာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိသံယောဂဘူတဿာ’’တိအာဒိ။ ကိလေသဒုက္ခေဟိ သံယောဇနဋ္ဌော သံယောဂဋ္ဌော။ သံသာရစာရကေ ပလိဗုဒ္ဓနဋ္ဌော ပလိဗောဓဋ္ဌော။
ကိလေသသင်္ဂဏိကာဒိဝသေန အဝိဝေကဘူတဿ။ ဝိဝေကဋ္ဌော ဥပဓိဝိဝေကတာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိဝိတ္တတာ အသင်္ခတဘာဝေါတိ ဧဝံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသဘာဝေါပိ အရိယမဂ္ဂေါ သင်္ခတော ဧဝ, အယမေဝ စ ဧကော အသင်္ခတောတိ နိရောဓဿ အသင်္ခတဘာဝေါ သုပါကဋော ဟောတိ။ ဒုက္ခံ ဝိသံ မရဏဓမ္မတော တဿ အဂဒဘူတံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ။
‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ သမ္ဘာဝေတဗ္ဗတံ ပတ္တော သုခုမသန္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတော နိကန္တိဘူတောပိ နာယံ သမုဒယော ဟေတု နိဗ္ဗာနဿ ပတ္တိယာ။ အယံ အရိယမဂ္ဂေါ ဟေတူတိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနေ ဝုတ္တနယေန မဂ္ဂဿ ဟေတုဋ္ဌော အာဝိဘဝတိ။ နိရောဓဒဿနေနာတိ အတိဝိယ နိပုဏဿ ပရမဂမ္ဘီရဿ နိရောဓသစ္စဿ ဒဿနေန။ တေနာဟ ‘‘ပရမသုခုမာနီ’’တိအာဒိ။ ဒုက္ခဒဿနေနာတိ အတိဝိယ အာဒီနဝပ္ပတ္တိယာ ဝိပုလတရာဒီနဝဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဒဿနေန။ တပ္ပဋိပက္ခတော အာဓိပတေယျဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘အနေကရောဂါတုရ…ပေ… ဥဠာရဘာဝေါ ဝိယာ’’တိ။ ဧဝမေတေ ယထာရဟံ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ သစ္စေသု အာဝိဘဝနာကာရာ ဝိဘာဝိတာ။
ဧကေကဿာတိ ဧကေကဿ အတ္ထဿ, ပီဠနာယူဟနနိဿရဏနိယျာနဋ္ဌေ သန္ဓာယာဟ။ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏန္တိ သင်္ခတာဒိအတ္ထေ။ ယေ ပန ဝါဒိနော။ နာနာဘိသမယန္တိ နာနာဉာဏေန အဘိသမယံ, စတုန္နံ သစ္စာနံ နာနာက္ခဏေ နာနာဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဟိ မဂ္ဂဉာဏဿ စတူသု သစ္စေသု နာနာဘိသမယော သိယာ, ဒုက္ခဒဿနာဒီဟိ ပဌမမဂ္ဂါဒီဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၇။) [သျ]သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ စ သတိ ဧကဒေသသောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌတာဒိပ္ပသင်္ဂေါ။ တံတံဒဿနာနန္တရဉ္စ တံတံဖလေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တံတံပဟေယျကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတာနံ ဖလာနံ မဂ္ဂါနံ ဝိယ စတုက္ကတာ သိယာ။ တထာ စ သတိ ဧကဒေသသောတာပန္နတာဒိပ္ပသင်္ဂေါ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယဒိ မဂ္ဂဉာဏဿ နာနာဘိသမယော သိယာ, အညေန ဉာဏေန ဒုက္ခံ ပဿတိ။ အညေန သမုဒယံ, အညေန နိရောဓံ, အညေန မဂ္ဂံ, ဧဝံ သတိ မဂ္ဂကိစ္စံ အပရိပုဏ္ဏမေဝ သိယာ။ မဂ္ဂဒဿနေန ဟိ ဒွယဂတိ, တေနေဝ ဝါ တဿ ဒဿနံ, အညေန ဝါတိ။ တတ္ထ ပဌမော တာဝ ပက္ခော န ယုဇ္ဇတိ အတ္တနိ ပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။ န ဟိ တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တမေဝ ပရာမသိတုံ သက္ကာ။ အထ အညေန အနဝဋ္ဌာနပ္ပသင်္ဂေါ ‘‘ယေန မဂ္ဂံ ပဿတိ, သောပိ မဂ္ဂေါ။ တမ္ပိ ယေန ပဿတိ, သောပိ မဂ္ဂေါ’’တိ။ တသ္မာ ဧကာဘိသမယတော ယထာဝုတ္တော အသမ္မောဟပဋိဝေဓောဝ ယုတ္တော။ အပိစ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ, သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဉ္စ သစ္စဒွယံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနသမုစ္ဆိန္ဒနာနိ န သမ္ဘဝန္တိ တတော အနိဿရဏတော။ န ဟိ ဒုက္ခပရိညာသမုဒယပ္ပဟာနာနိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာရမ္မဏေန ဉာဏေန ကာတုံ သက္ကုဏေယျာနိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေန ပန တတ္ထ, ဣတရဒွယေ စ သမ္မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေန္တေန သက္ကာ ကာတုန္တိ ဧကာဘိသမယော ဧဝ ယုတ္တော။ အယံ ပန အတ္ထော ပါဠိယံ အာဂတော ဧဝါတိ ‘‘တေသံ ဥတ္တရံ အဘိဓမ္မေ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တမေဝါ’’တိ။
ပရိညာဒိပ္ပဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၄၅။ အဘိညာပညာတိအာဒီနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ အပိစ သုတမယာယ, စိန္တာမယာယ, ဧကစ္စဘာဝနာမယာယ စ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ဉာတာ အဘိညာတာ။ အာဝေဏိကာ ဘူမိ ပရိညန္တရာနံ အဝိသယဘာဝတော။ န ဟိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏဝသေန တီရဏပရိညာဒီနံ ပဝတ္တိ အတ္ထိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၆။ အနုလောမဉာဏမ္ပိ အနိစ္စာဒိဝသေနေဝ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ, ပဂေဝ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဒယောတိ အာဟ ‘‘ယာဝ အနုလောမာ အာဝေဏိကာ ဘူမီ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ တီရဏပရိညာဘူမိယံ ဉာတပ္ပဟာနပရိညာယောပိ လဒ္ဓါဝသရာ, တတ္ထ ပန ယထာ တီရဏပရိညာ သာတိသယံ ကိစ္စကာရီ, န တထာ ဣတရာတိ အာဝေဏိကဂ္ဂဟဏံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၄၇။ နိပ္ပရိယာယေန ပဟာနပရိညာ နာမ မဂ္ဂဉာဏန္တိ ‘‘ယာဝ မဂ္ဂဉာဏာ ဘူမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ ဣဓ အဘိသမယကာလေ ကိစ္စဝိစာရေ အယံ ပဟာနပရိညာ အဓိပ္ပေတာ တဒတ္ထတ္တာ သေသပရိညာနံ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ။
တဒတ္ထာယေဝါတိ ပဟာနပရိညတ္ထာ ဧဝ။ အထ ဝါ တဒတ္ထာယေဝါတိ ပဟာနတ္ထာ ဧဝ။ အထ ဝါ တဒတ္ထာယေဝါတိ မဂ္ဂတ္ထာ ဧဝ။ ဉာတတီရဏပရိညာ ဟိ ယာဝဒေဝ မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာယ ပဝတ္တာ။ နိယမတော ဉာတာ စေဝ တီရိတာ စ ဟောန္တိ ဉာတတီရိတဘာဝေဟိ ဝိနာ ပဟာနာဘာဝတော, ပဟာနသိဒ္ဓိယဉ္စ ဉာတတီရိတဘာဝသိဒ္ဓိတော။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဒုက္ခေ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝလက္ခဏံ ဝိယ သာမညလက္ခဏမ္ပိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနတော။ တေနာဟ ‘‘ပရိညတ္တယမ္ပိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၈။ ပရိညာ ဝိယာတိ တိဝိဓတာသာမညံ နိဒဿေတိ, န ပရိညာပဟာတဗ္ဗတာသာမညံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဿ အရိပညာကိစ္စဘာဝတော။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ယထာ န စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာယ တိဋ္ဌန္တိ, ဧဝံ ပရိယုဋ္ဌာနဿ နိသေဓနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏံ ဝိက္ခမ္ဘနံ, ဝိက္ခမ္ဘနမေဝ ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ ပါကဋတ္တာတိ ‘‘အယံ အဗျာပန္နစိတ္တော ဝိဂတထိနမိဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၈) ပရေသမ္ပိ ပါကဋတ္တာ။ ‘‘န သဟသာ စိတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီ’’တိ ဣဒံ ပဋိလဒ္ဓမတ္တဿ ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, သုဘာဝိတေ ပန ပဂုဏဇ္ဈာနေ ယာဝ စရိမကစိတ္တမ္ပိ န အဇ္ဈောတ္ထရန္တေဝ။ အထ ဝါ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေပီတိ ဈာနာဓိဂမတ္ထာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ။ ပစ္ဆာဘာဂေပီတိ ဈာနံ လဘိတွာ အညကိစ္စပ္ပသုတဿပိ။ ဝိတက္ကာဒယောတိ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခရူပသညာဒယော။ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ ပဋိပက္ခာ ဒုတိယာဒီသု အပ္ပိတေသုယေဝ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ, တတော တတော ဝုဋ္ဌိတမတ္တဿ ပန ပဝတ္တန္တိ ပရိတ္တစိတ္တဝသေနေဝ ဝုဋ္ဌဟနတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၉။ ‘‘ပဒီပေန အန္ဓကာရဿ ဝိယာ’’တိ ဣဒံ ပဋိပက္ခေန ပဟီနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဋိပက္ခော ဟိ ပဒီပေါ အန္ဓကာရဿ, ဃဋပ္ပဟာရော ပန သေဝါလဿ န ပဋိပက္ခော, ကေဝလံ ပဝတ္တိနိဝါရဏမတ္တမေဝ ကရောတီတိ။ တေန အသတိပိ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘနဿ တံ နိဒဿနံ သုဋ္ဌုတရံ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဝိပဿနာယ အဝယဝဘူတေနာ’’တိ ဣဒံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၀၉။) [သျ]ဣဓာဓိကတတဒင်္ဂပ္ပဟာနဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သီလဝိသောဓနာဒိနာပိ ဟိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ဟောတိယေဝါတိ။ ဉာဏင်္ဂေနာတိ ဉာဏသင်္ခါတေန ကာရဏေန။ တဒင်္ဂေန တဒင်္ဂဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ။ သတိ ဝိဇ္ဇမာနေ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ, သယံ ဝါ တတ္ထ သတိ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၄။၃၄၅) နယေန ဝုတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ သောဠသဝတ္ထုကာ, အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ ကင်္ခါဝ မလံ ကင်္ခါမလံ။ သမူဟဂါဟဿာတိ ‘‘အတ္တာ အတ္တနိယ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တသမူဟဂဟဏဿ ပဟာနံ ကလာပသမ္မသနေန ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ပက္ခိပိတွာ ဝိကိရဏဝသေန ခန္ဓာနံ ဒဿနတော။ အဿာဒသညာယာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ အဿာဒနဝသေန ပဝတ္တမိစ္ဆာသညာယ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနဿာတိ ပဋိသင်္ခါနပဋိပက္ခဿ မောဟဿ။ အနုပေက္ခနဿာတိ အပေက္ခာယ။ သင်္ခါရေသု နိစ္စာဒိဂါဟော သစ္စပဋိလောမဂါဟော မဂ္ဂသစ္စာဓိဂမဿ ဝိလောမနတော။ သာဒီနဝေသု အနာဒီနဝသညိတာ, အနာဒီနဝေ စ သာဒီနဝသညိတာ သစ္စပဋိလောမဂါဟောတိ စ ဝဒန္တိ။
ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓိက္ကမေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌာရသမဟာဝိပဿနာဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ဝါ ပန ပဟာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၀။ ဝုတ္တမေဝ ‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတံ အနိစ္စတော အနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၄၂)။
သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဃနဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ, တဿာ ဃနသညာယ။
နိရောဓေ အဓိမုတ္တတာ, တာယာတိ တိယဒ္ဓဂတာနံ သင်္ခါရာနံ နိရောဓမေဝ ဒိသွာ တတ္ထ အဓိမုစ္စနဝသေန ပဝတ္တပညာ, တာယ။ အာယူဟနဿာတိ အဘိသင်္ခရဏဿ။
တံ တံ ပရိစ္ဆေဒန္တိ အာဒါနနိက္ခေပါဒိကံ တံ တံ ပရိစ္ဆေဒံ။ အညထာပဝတ္တိဒဿနန္တိ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ပုဗ္ဗေ, ပစ္ဆာ စ အညာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဒဿနံ, အဝတ္ထာဝိသေသပ္ပဝတ္တိဒဿနံ ဝါ။ ဓုဝသညာယာတိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏဿ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၀။) [သျ]သာရာဒါနာဘိနိဝေသဿာတိ အသာရေသု သာရဂဟဏာဘိနိဝေသဿ။
သံသယမိစ္ဆာဉာဏာနံ ဝသေန သမ္မုယှနံ သမ္မောဟော, သော ဧဝ အဘိနိဝေသောတိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ သင်္ခါရေသု လေဏတာဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော, အတ္ထတော ဘဝနိကန္တိ။
ယထာ စိတ္တံ သင်္ခါရေ မုဉ္စိတွာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ ပက္ခန္ဒတိ, တထာ ပဝတ္တနတော သင်္ခါရုပေက္ခာ စ အနုလောမဉ္စ ‘‘ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဝိဋ္ဌဘာဝေန ဩဂါဠှဘာဝေန ပဝတ္တသံယောဇနာဒိကိလေသာ ဧဝ ကိလေသာဘိနိဝေသော။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိန္တိ ဝိပဿနာသမာဓိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၁။ အသနိဝိစက္ကံ အသနိမဏ္ဍလံ။ ဧဝံ ပဟာနန္တိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနမာဟ။ ကမ္မကိလေသာနံ, သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သင်္ခါရာနံ ခယံ နိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ခယဂါမီ, အရိယမဂ္ဂေါ။ လောကုတ္တရဂ္ဂဟဏေနေဝ သိဒ္ဓေပိ ခယဂါမိဂ္ဂဟဏံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနမေဝါတိ အဝဓာရဏံ နိပ္ပရိယာယတံ ဥပါဒါယ။ တဒတ္ထာနေဝါတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနတ္ထာနေဝ။ တေန ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂပ္ပဟာနာနံ မဂ္ဂသမ္ဘာရတမာဟ တေဟိ ဝိနာ အသိဇ္ဈနတော။ အထ ဝါ တဒတ္ထာနေဝါတိ မဂ္ဂတ္ထာနေဝ။ တေန တဒတ္ထတာယ တေသံ တံကိစ္စတံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိရာဇာနံ ဝဓိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယမ္ပိ တတော ပုဗ္ဗေ ကတန္တိ ယံ တတောရဇ္ဇပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကတံ ပစ္စန္တသာဓနဒုဂ္ဂဝိဒ္ဓံသနာဒိ။ ယထာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ရညာ ကတန္တိယေဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ လောကိယဉာဏေန သာဓိတာနိပိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂပ္ပဟာနာနိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဝတ္တဿ မဂ္ဂဿ ကိစ္စဘာဝေန ဝုစ္စန္တိ, တဒတ္ထတာယ, တေသံ တံသန္တတိပတိတတာယ စ မဂ္ဂဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၂။ လောကိယဿ, လောကိယာ ဝါ သစ္ဆိကိရိယာ လောကိယသစ္ဆိကိရိယာ။ ဧဝံ လောကုတ္တရသစ္ဆိကိရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လာဘီမှီတိ လာဘီ အမှိ။ တထာ ဝသီမှီတိ ဧတ္ထာပိ။ ပစ္စက္ခတော ဉာဏဖဿေနာတိ ပစ္စက္ခတော အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတေန ဉာဏဖဿနေန။ ‘‘ပစ္စက္ခတော’’တိ စ ဣမိနာ အနုမာနတော အာရမ္မဏကရဏံ နိဝတ္တေတိ, ‘‘ဤဒိသမိဒ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပစ္စက္ခတော ဇာနနံ ဟေတ္ထ ‘‘ဉာဏဖဿော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဖဿိတာတိ ဉာဏေန ဖုဋ္ဌာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၁။) [သျ]ဈာနမဂ္ဂဖလာနိ ဝိယ အတ္တနော သန္တာနေ အနုပ္ပါဒေတွာပိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနဝသေန တထာဝိဒ္ဓံသနပဝတ္တဉာဏံ အပရပ္ပစ္စယဉာဏံ။
ပဿန္တော ပစ္စက္ခတော ဇာနန္တော။ အမတောဂဓန္တိ အမတပရိယာပန္နံ, အမတသင်္ခါတန္တိ အတ္ထော။
သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ဒဿနံ, တေန ဒဿနေန သစ္ဆိကိရိယာ ဒဿနသစ္ဆိကိရိယာ။ ကိဉ္စာပိ ဂေါတြဘုဉာဏံ တတော ပဌမတရံ နိဗ္ဗာနံ ပဿတိ, အာလမ္ဗနကရဏတော ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာကရဏတော ပန န ဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဒုဝိဓာပီတိ သာ ဒဿနဘာဝနာဝသေန ဒုဝိဓာပိ သစ္ဆိကိရိယာ။ ဒဿနဘာဝနာဝသေနာတိ ဒဿနမဂ္ဂဘာဝနာမဂ္ဂဝသေန။ တေန အမဂ္ဂဝသေန ပဝတ္တနိဗ္ဗာနဿ ပစ္စဝေက္ခဏသစ္ဆိကိရိယံ နိဝတ္တေတိ။ နိဗ္ဗာနဿာတိ ပန ဣမိနာ မဂ္ဂဖလေသု ပစ္စဝေက္ခဏသစ္ဆိကိရိယံ။ ဣမဿ ဉာဏဿာတိ ဣမဿ ယထာဓိဂတဿ လောကုတ္တရဉာဏဿ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၃။ အဘိမတာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဘာဝနာ နာမ ဥပ္ပါဒနာ, သန္တာနပရိဘာဝနာ စာတိ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ လောကိယာ ကုသလာဒယော ဥပ္ပါဒိတာ, ဝဍ္ဎိတာ စ, တဒဂ္ဂေနဿ သီလဘာဝနာ, ကာယဘာဝနာ, စိတ္တဘာဝနာ, ပညာဘာဝနာ စ လောကိယာ နိပ္ဖါဒိတာ ဟောတိ, တာယ စ သန္တာနောပိ ပရိဘာဝိတောတိ။ တာသု လောကိယလောကုတ္တရဘာဝနာသု ဣဓ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိကထာယံ လောကုတ္တရဘာဝနာ အဓိပ္ပေတာ, န ဣတရာ တဿာ သမ္ဘာရဘာဝတော။ စတုဗ္ဗိဓမ္ပေတံ ဉာဏန္တိ ဧတံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ လောကုတ္တရာနိ သမ္မာဝါစာဒိဘေဒါနိ သီလာဒီနိ ဥပ္ပါဒေတိ။ ကထံ? သဟဇာတာဒိပစ္စယတာယ။ သီလာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဿ ဂဟဏံ, န ပညာယ။ န ဟိ တဒေဝ တံ ဥပ္ပါဒေတိ, မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒေါ ပန ဥပ္ပါဒေတိ။ တဒန္တောဂဓဘာဝါ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ သော ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတောတိ ဝဒန္တိ။ သီလာဒီနီတိ ဝါ ဖလသီလာဒီနမ္ပိ ဂဟဏန္တိ ပညာယပိ ဂဟဏံ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ သဟဇာတပစ္စယာဒိတာယာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနန္တရပစ္စယာဒိတာယပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေဟိ စ သန္တာနံ ဝါသေတီတိ တေဟိ သမုစ္ဆိန္ဒနပဋိပဿမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တေဟိ လောကုတ္တရေဟိ သီလာဒီဟိ အရိယပုဂ္ဂလော အတ္တနော သန္တာနံ ပရိဘာဝေတိ။ ယံ နိဿာယ ပရာဝုတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၂။) [သျ]ပရိညတ္တယမ္ပိ ပဟာနတ္တယမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏဿ ကိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ပရိယာယေန, န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ပန လောကုတ္တရဘာဝနာဝ အဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ကိစ္စံ။ န ဟေတ္ထ ဘာဝနာယ ပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ အဝဓာရဏံ။ တေန လောကိယဘာဝနံ နိဝတ္တေတိ။
ဧဝံ သရူပေနေဝ အာဂတာယာတိ ‘‘စိတ္တံ ဘာဝယ’’န္တိ သမာဓိ ဝိယ စိတ္တသီသေန အနာဂန္တွာ ‘‘ပညံ ဘာဝယ’’န္တိ ဧဝံ သရူပေနေဝ အာဂတာယ ပညာယ။ ယံ ဝုတ္တံ ဥဒ္ဒေသဝသေန။ ဧတ္တာဝတာ တံ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတိ။ အယဉ္စ ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဗာဝီသတိမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၃။) [သျ]၂၃။ ပညာဘာဝနာနိသံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အာနိသံသပကာသနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၅၄။ အနေကသတာနိသံသာ သာဝကဗောဓိအာဒိဝိပုလောဒါတဂုဏဝိသေသာဝဟတ္တာ။ ဝိတ္ထာရတောတိ နယဒဿနံ အကတွာ ‘‘အယမ္ပိ ပညာဘာဝနာယ အာနိသံသော, အယမ္ပီ’’တိ အနုပဒဒဿနဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပကာသေတုံ န သုကရံ အတိဗဟုဘာဝတော။ အဿာတိ ပညာဘာဝနာယ။ နာနာကိလေသဝိဒ္ဓံသနန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိဝသေန နာနာဝိဓာနံ ကိလေသဓမ္မာနံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပဇဟနံ။ အရိယဖလရသာနုဘဝနန္တိ သောတာပတ္တိဖလာဒိဖလသုခပဋိသံဝေဒနံ။
နာနာကိလေသဝိဒ္ဓံသနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၅၅။ ‘‘အရိယဖလရသာနုဘဝန’’န္တိ ဧတေနေဝ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ ဒီပီယတီတိ ‘‘အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ’’တိ ဝိသေသဝစနံ, တဗ္ဘာဝဘာဝတော ဝါ။ သိဒ္ဓေ ဟိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ။
ဘီမဝေဂါနုပတိတာတိ သကလံ လောကံ ဘိန္ဒန္တေန ဝိယ ဘီမေန ဘယာနကေန ဝေဂေန သဟသာ ပတိတာ။ သိလုစ္စယေတိ ပဗ္ဗတေ သေလပုထုလေ။ သတေဇုဇ္ဇလမဏ္ဍလောတိ သရဒကာလသမိဒ္ဓေန အတ္တနော တေဇသာ သမုဇ္ဇလဒုဒ္ဒိက္ခမဏ္ဍလော။ ဝဓဗန္ဓနာဒိဒုဂ္ဂတိပရိပက္ကိလေသာဒိဇာတိအာဒိသဗ္ဗာနတ္ထဝိဓာယကံ။ သန္ဒိဋ္ဌိကန္တိ ပစ္စက္ခဘူတံ။ ဇညာတိ ဇာနေယျ။ ဣဓာတိ ဣမိဿံ ပညာဘာဝနာယံ။
ဖလသမာပတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၅၆။ အရိယဿ မဂ္ဂဿ ဖလံ အရိယဖလံ, အရိယဉ္စ တံ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဖလဉ္စာတိပိ အရိယဖလံ, တဿ ရသော, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိသုခံ, အနုဘဝနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ တဿ ပဋိသေဝနံ။ တတြာတိ တေသု ဒွီသု အာကာရေသု။ အဿာတိ အရိယဖလဿ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၅၇။ သံယောဇနေသု ပဟီနေသု သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ပဟီနာယေဝ ဟောန္တီတိ သံယောဇနာနံယေဝ ဂဟဏံ။ သံယောဇနပ္ပဟာနမတ္တမေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ဖလံ နာမ, န အညံ ကိဉ္စိ အတ္ထန္တရံ ဝိပါကဘူတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဖလံ နာမ န ကောစိ အညော ဓမ္မော အတ္ထီ’’တိ။ ကေ ပနေတံ ဝဒန္တီတိ? အန္ဓကာဒယော။ တေ ဟိ ‘‘အရဟတ္တံ အရဟတ္တန္တိ, အာဝုသော, ဝုစ္စတိ…ပေ… မောဟက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅) သုတ္တပဒဿ အတ္ထံ အညထာ ဂဟေတွာ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘အရဟတ္တံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ, ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ တထာ ဝေါဟရီယတီ’’တိ ဝဒန္တာ သေသဖလေပိ ပဋိက္ခိပန္တိ။ ဣဒံ သုတ္တမ္ပီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိမာဟ။ ပကဋ္ဌော ဥက္ကဋ္ဌော ယောဂေါတိ ပယောဂေါ, အရိယမဂ္ဂေါ, ပယောဂနိမိတ္တံ ဇာတကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ယာ ပန အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ လဗ္ဘမာနာပိ ယဿာ ဝိပါကပညာယ နိပ္ပဇ္ဇမာနာယ နိပ္ပဇ္ဇတိ, သာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗာယံ ပညာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပညာတိ ဝုတ္တာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုဋ္ဌာတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဒဿနဝသေန ဝတွာ တဒညတောပိ ဝုဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တဒနုဝတ္တကကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပယောဂတော, ဥပနိဿယတော စ အနုဝတ္တကကိလေသေဟိ။ တေန တဒေကဋ္ဌပ္ပဟာနမာဟ။ ခန္ဓေဟီတိ တဒနုဝတ္တကက္ခန္ဓေဟိ, တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓေဟိ စေဝ တပ္ပစ္စယာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနက္ခန္ဓေဟိ စာတိ အတ္ထော။ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗနိမိတ္တေဟီတိ ယထာဝုတ္တကိလေသက္ခန္ဓေဟိ ဗဟိဒ္ဓါဘူတေဟိ ဝိပဿနာယ ဂေါစရဘူတေဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တေဟိ။
ဧဝံ မဂ္ဂကိစ္စံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ ဝသေန ဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘တမ္ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တမ္ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာတိ တဿ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနာဒိပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ။ မဂ္ဂေါ ဟိ နိမိတ္တတော, ပဝတ္တတော စ ဝုဋ္ဌဟန္တော ကိလေသေ ပဇဟတီတိ အတ္တနော ခဏေ တံ ပယောဂံ ကရောတိ နာမ, ဖလက္ခဏေ ပနဿ သော ပယောဂေါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေါ ဝူပသန္တော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တမ္ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂါနန္တရံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဖလသမာပတ္တိကာလေ ပန ဗဟုက္ခတ္တုံ, နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာဝုတ္တပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘တမ္ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂဿေတံ ဖလန္တိ ယထာဝုတ္တာ ဝိပါကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ, ဧတံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၅။) [သျ]အရိယမဂ္ဂဿ ဖလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ အဘိနိရောပနဋ္ဌေန သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၃) သင်္ကပ္ပါဒိဝသေန, သေသမဂ္ဂဝသေန စ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ, ဣမေ ဓမ္မာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာတိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာယ မဂ္ဂေဟိ နိဗ္ဗိသေသတာယ။ တထာ နေဝသညာနာသညာယတနသင်္ခါတော မဟဂ္ဂတော ဓမ္မော နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဝေလာယံ အပ္ပမာဏဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယောတိ အရိယဖလဿ အနန္တရပစ္စယတာယ စ ဒီပနာတိ ဧဝမာဒီနိပိ ဧတ္ထ အရိယဖလဿ သဘာဝဓမ္မဘာဝေန အတ္ထိတာယ သာဓကာနိ, န ယထာဒဿိတပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၈။ ဖလသမာပတ္တိယန္တိ ဖလပဝတ္တိသင်္ခါတာယ သမာပတ္တိယံ။ အဿာတိ အရိယဖလဿ။ သရူပကတ္တုကာရဏာကာရဋ္ဌိတိဝုဋ္ဌာနာနန္တရဝသေန ဣဒံ ပဉှာကမ္မံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၉။ အရိယဖလဿ နိရောဓေ အပ္ပနာတိ အရိယဿ ဖလဈာနဿ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏဘူတေ အပ္ပနာကာရေန ပဝတ္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၀။ သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဈာနသမာပတ္တိလာဘိနောပိ ပုထုဇ္ဇနာ န သမာပဇ္ဇန္တိ, ပဂေဝ ဣတရေ။ အရိယာ သဗ္ဗေပိ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ ကာမံ သာမညဇောတနာ, သာ ပန ဝိသေသနိဝိဋ္ဌာယေဝ ဟောတိ။ အဓိဂတတ္တာတိ ပန ဟေတုကိတ္တနံ။ ဥပရိမာနမ္ပိ ဟေဋ္ဌိမာယ လောကိယသမာပတ္တိယာ ဝိယ သမာပဇ္ဇနံ သာဓေန္တံ ဝိယ ဌိတန္တိ တံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဥပရိမာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပရိမာတိ သကဒါဂါမိအာဒယော။ ဟေဋ္ဌိမန္တိ သောတာပတ္တိဖလာဒိံ။ န သမာပဇ္ဇန္တိ သတိပိ အဓိဂတတ္တေ။ ကသ္မာတိ စေ? ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ’’တိ။ ဧတေန ဥပရိမော အရိယော ဟေဋ္ဌိမံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ အတ္တနာ အဓိဂတတ္တာ, ယထာ တံ လောကိယသမာပတ္တိန္တိ, ဧဝံ ပဝတ္တံ ဟေတုံ ဗျဘိစာရေတိ။ န ဟိ လောကိယဇ္ဈာနေသု ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနံ နာမ အတ္ထိ ဝိသေသာဘာဝတော။ ဣဓ ပန အသမုဂ္ဃါဋိတကမ္မကိလေသနိရောဓနေန ပုထုဇ္ဇနေဟိ ဝိယ သောတာပန္နဿ, သောတာပန္နာဒီဟိ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနံ အတ္ထိ။ ယတော ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဖလဓမ္မာ ဥပရူပရိ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၆။) [သျ]မဂ္ဂဓမ္မေဟိ နိဝတ္တိတာ ပဋိပက္ခေဟိ ဝိယ အဘိဘူတာ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတံယေဝ အာပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ’’တိ။
အပိစ ကုသလကိရိယပဝတ္တိ နာမ အညာဒိသီ, ဝိပါကပဝတ္တိ စ အညာဒိသီ, အနန္တရဖလတ္တာ စ လောကုတ္တရကုသလာနံ ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမော ဘဝန္တရဂတော ဝိယ ဟောတိ။ တံတံဖလဝသေနေဝ ဟိ အရိယာနံ သောတာပန္နာဒိနာမလာဘော။ တေ သစေ အညဖလသမင်္ဂိနောပိ ဟောန္တိ, သောတာပန္နာဒိနာမမ္ပိ တေသံ အဝဋ္ဌိတံ သိယာ, တေန တေန ဈာနေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကော ဝိယာတိ တဿ တဿ အရိယဿ တံ တံ ဖလံ ဘဝင်္ဂသဒိသန္တိ န ဥပရိမဿ ဟေဋ္ဌိမဖလသမင်္ဂိတာယ လေသောပိ သမ္ဘဝတိ, ကုတော တဿ သမာပဇ္ဇနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌိမာ စ ဥပရိမန္တိ ဟေဋ္ဌိမာ စ သောတာပန္နာဒယော အရိယာ ဥပရိမံ သကဒါဂါမိဖလာဒိံ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အနဓိဂတတ္တာ’’တိ။ န ဟိ အနဓိဂတသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကာ။
‘‘အတ္တနော အတ္တနောယေဝ ပန ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ အရိယာ အတ္တနော အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထေ အာပန္နေ တတ္ထ ကေသဉ္စိ မတိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေစိ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဟိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနောတိ ယသ္မာ ဟိ တေ ‘‘ဥပရိမာ ဒွေ’’တိ ဝုတ္တာ အနာဂါမိနော, အရဟန္တော စ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနော, ဣတရေ ပန သီလေသု ပရိပူရကာရိနော, တသ္မာ ဒွေ ဧဝ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ။ န ဟိ သမာဓိပါရိပူရိယာ ဝိနာ သမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနံ သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တန္တိ ‘‘သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနော’’တိ တေဟိ ဝုတ္တကာရဏံ။ အကာရဏမေဝါတိ အယုတ္တိယေဝ။ ကသ္မာတိ စေ? အာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာပီ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – သဗ္ဗသော အသမုစ္ဆိန္နကိလေသဿ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓလောကိယသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ လဗ္ဘတိ, ကိမင်္ဂံ ပန သမုစ္ဆိန္နေကစ္စကိလေသာနံ ဟေဋ္ဌိမာနံ အရိယာနံ, တသ္မာ တေသံ သမာဓိသ္မိံ အပရိပူရကာရိတာ အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိံ အသမာပဇ္ဇနဿ အကာရဏန္တိ။ ယုတ္တိစိန္တာ နာမ ပါဠိအနာရုဠှေ အတ္ထေ ယုတ္တာ, အယံ ပနတ္ထော ပါဠိအာရုဠှောတိ ကာရဏာပဒေသေ အနာဒရကရဏမုခေန ပါဠိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကိဉ္စေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ သမဓိဂမာယ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာတိ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနတ္ထံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၇။) [သျ]ဧတ္ထ စ ‘‘သုညတဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဥဒ္ဓဋတ္တာ တတော ပုဗ္ဗေ အာဂတာ မဂ္ဂဖလဝါရာ အပ္ပဏိဟိတဝသေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အနတ္တာနုပဿနာမုခေန, အနိစ္စာနုပဿနာမုခေန စ ပဝတ္တာနံ ဖလသမာပတ္တီနံ ပုရေစရာ ဂေါတြဘုဓမ္မာ နဝဒသဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိအာဒိနာ ပန စတူသုပိ ဖလေသု ဧကသဒိသံ ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနောပိ အတ္တနော ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ ဝိညာယတိ။ မဂ္ဂါနန္တရဖလဝသေန တံ ဝုတ္တန္တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝိပဿနာဝသေန ဒသန္နံ ဂေါတြဘုဓမ္မာနံ ဒဿနဝသေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ, မဂ္ဂဝါရေနေဝ စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော။ န စ မဂ္ဂါနန္တရံ ဖလံ ‘‘ဖလသမာပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဝိသုံ ပရိကမ္မာဘာဝတော။ တသ္မာ ဖလသမာပတ္တိဝစနေနေဝ သောတာပန္နာဒီနမ္ပိ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ သိဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၁။ ပယောဇနမ္ပိ တဒတ္ထာယ ပဋိပတ္တိယာ ကာရဏံ ဟောတိ တန္နိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇနတောတိ ‘‘ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထ’’န္တိ ပယောဇနံ ဝိဿဇ္ဇိတံ။ ကသ္မာတိ ဝါ သမ္ပဒါနေ နိဿက္ကဝစနံ, ကိဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထန္တိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ကိလေသဒရထပရိဠာဟဝူပသမေန သန္တေန သုခဝိဟာရေန ဝိဟရဏတ္ထံ။ သတိပိ ဝိပါကဘာဝေ ပရိကမ္မေန ဝိနာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဖလသမာပတ္တိဓမ္မာနံ တဿ တဿ အရိယဿ ရုစိဝသေနေဝ ပဝတ္တိ, ယတော နေသံ သာဓိပတိတာတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါန…ပေ… သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၂။ ဒွီဟိ အာကာရေဟီတိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ယထာ ဟိ လောကိယဇ္ဈာနာနံ သမဓိဂမော သမ္ပယောဂသမင်္ဂိဘာဝေန သိဇ္ဈမာနော ပဟာနင်္ဂသမတိက္ကမမုခေန ဝုစ္စတိ တထာ သမဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ, ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိပိ နိဗ္ဗာနမနသိကာရေန သိဇ္ဈမာနာ တဒညာရမ္မဏာမနသိကာရမုခေန ဝုစ္စတိ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဝိနိဝဋ္ဋိတမာနသတာဝသေန သမိဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနတော’’တိအာဒိ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဉာဏပရမ္ပရဝသေန ဟိ သဗ္ဗဖလစိတ္တံ သင်္ခါရတော သဗ္ဗသော နိဗ္ဗိန္နဝိရတ္တစိတ္တဿ တတော ဝိနိဿဋနိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနဉ္စ တံ နိဗ္ဗာနတော အညဿ အာရမ္မဏဿ အမနသိကာရာ, နိဗ္ဗာနဿ စ မနသိကာရာ ပဝတ္တတီတိ ဝုစ္စတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၈။) [သျ]အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဒွယာယ ဖလသမာပတ္တိယာ, အနိစ္စာနုပဿနာမုခေန ဝါ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ ဖလသမာပတ္တိယာ။ သမာပတ္တိယာတိ သမာပဇ္ဇနတ္ထာယ။ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပါဒိသဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တာနံ။ အမနသိကာရောတိ အာဒီနဝတော ဒိသွာ ဝိဿဋ္ဌတာယ အနာဝဇ္ဇနံ အသမန္နာဟာရော။ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရောတိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တာဘာဝတော အနိမိတ္တာယ။ ကေဟိစိ ပစ္စယေဟိ န သင်္ခတတ္တာ စ အသင်္ခတာတိ လဒ္ဓနာမာယ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ဖလသမာပတ္တိသဟဇာတေန မနသိကာရေန မနသိကရဏံ, တဿာ ဝါ ဓာတုယာ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တသင်္ခါတေ မနသိကရဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၃။ ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေနာတိ ဥဒယဗ္ဗယဘင်္ဂဘယတုပဋ္ဌာနာဒိဝသေန ပဝတ္တနကာနံ နဝန္နမ္ပိ ဉာဏာနံ ဗျာပါရံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿာ’’တိ။ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရန္တိ သင်္ခါရာရမ္မဏဿ ‘‘ဝေါဒါန’’န္တိ လဒ္ဓနာမဿ ဂေါတြဘုဉာဏဿ အနန္တရံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဂေါတြဘုဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပုရေစာရိကံ ဝိယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ? ဖလဓမ္မာနံ အနိယျာနိကဘာဝတော။ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ ဧဝ ဟိ နိယျာနိကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နိယျာနိကာ? စတ္တာရော မဂ္ဂါ အပရိယာပန္နာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၉၅, ၁၆၀၉)။ တသ္မာ ဧကန္တေန နိယျာနိကသဘာဝဿ ဥဘတောဝုဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တမာနဿ မဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဉာဏေန နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ယုတ္တာ, န ပန အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ တဿ ဝိပါကဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော အနိယျာနိကတ္တာ အဝုဋ္ဌာနသဘာဝါနံ ဖလဉာဏာနံ ပုရေစာရိကဉာဏဿ ကဒါစိပိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ဥဘယတ္ထ အနုလောမဉာဏာနံ အတုလျာကာရတော။ အရိယမဂ္ဂဝီထိယဉှိ အနုလောမဉာဏာနိ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗာနံ ထူလထူလလောဘက္ခန္ဓာဒီနံ သာတိသယံ ပဒါလနေန လောကိယဉာဏေသု ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာနိ မဂ္ဂဉာဏာနုဂုဏာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဖလသမာပတ္တိဝီထိယံ ပန တာနိ တေန တေန မဂ္ဂေန တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတ္ထ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေ နိရုဿုက္ကာနိ ကေဝလံ အရိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခသမင်္ဂိဘာဝဿ ပရိကမ္မမတ္တာနိ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ န တေသံ ကုတောစိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဘဝေါ, ယတော နေသံ ပရိယောသာနဉာဏံ သင်္ခါရနိမိတ္တဝုဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ သိယာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၁၉။) [သျ]ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သေက္ခဿ အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနတ္ထာယ ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ ဝိပဿနာဉာဏာနုပုဗ္ဗိယာ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂေါ’’တိ ဣဒဉ္စ အဋ္ဌကထာဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂေါ’’တိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ အပ္ပနဇ္ဈာနဝသေန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ နိရန္တရံ ဖလစိတ္တဿေဝ ပဝတ္တနံ သမာပဇ္ဇနံ ဖလသမာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တံ အပ္ပေတီ’’တိ။ ယဒိ အနုပုဗ္ဗဝိပဿနာနံ ဝသေန ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ, တေန နီဟာရေန သေက္ခဿ ဥပရိမဂ္ဂေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဖလသမာပတ္တိနိန္နတာယာ’’တိအာဒိ။ တေန အညောယေဝ ဝိပဿနာစာရော အရိယမဂ္ဂါဝဟော, အညော ဖလသမာပတ္တိအာဝဟောတိ ဒဿေတိ, သွာယံ ဝိပဿနာယ ဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော ဧဝ။ ယေ ပနာတိ အဘယဂိရိဝါသိနော သန္ဓာယာဟ။ တေ ဟိ မဂ္ဂဖလဝိပဿနာယ အာလောဠေတွာ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဧဝံ သတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ ယဒိ ဣတရတ္ထာပိ ဝိပဿနာ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါဠိဝသေနေဝ စ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ‘‘ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ မဂ္ဂတ္ထာ ဖလတ္ထာ ဝိပဿနာ ဝိသုံ ကတွာ ပဝတ္တပါဠိဝသေနေဝ တေသံ ဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ, အညထာ ‘‘ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ။ ဣဒမေဝ ပန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနံ။ ဖလဉ္စဿာတိအာဒိ မဟဂ္ဂတဝိပါကာနံ ဝိယ လောကုတ္တရဝိပါကာနဉ္စ ကုသလသရိက္ခတာဒဿနံ။ ဈာနတော သရိက္ခတာဒဿနေနေဝ စေတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေနာပိ သရိက္ခတာ ဒဿိတာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၄။ ဌိတိယာတိ ပဗန္ဓဋ္ဌိတိယာ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဉှိ သမာပတ္တိယာ ပဗန္ဓဝသေနာဝဋ္ဌာနံ ဣဓ ဌိတီတိ။ ‘‘စန္ဒေ ဝါ သူရိယေ ဝါ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ကာလာဝဓိဂ္ဂဟဏဝသေန သမာပဇ္ဇနံ စိတ္တဿ အဘိသင်္ခရဏံ အဘိသင်္ခါရော။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၅။ သဗ္ဗာနေဝေတာနီတိ ရူပနိမိတ္တာဒိသဗ္ဗာနေဝ ဧတာနိ ဧကတော ကာမံ န မနသိ ကရောတိ အသမ္ဘဝတော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန။ သမုဒါယသဒ္ဒါ ဟိ အဝယဝေသုပိ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၀။) [သျ]ပဝတ္တန္တိ, အဝယဝဗျတိရေကေန စ သမုဒါယော န လဗ္ဘတီတိ အဝယဝဂတမ္ပိ ကိစ္စံ သမုဒါယဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရနိမိတ္တာနံ ဧကတော မနသိကာရာဘာဝတော။ ယသ္မာ ဘဝင်္ဂစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ဘဝင်္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏံ နာမ ကမ္မာဒိ။ မနသိ ကရောတောတိ ဘဝင်္ဂသဟဂတေန မနသိကာရေန မနသိ ကရောတော, တံ ဝါ အာရမ္မဏံ ဘဝင်္ဂမနသိ ကရောတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၆။ ဖလဿ ဖလမေဝ ဝါ အနန္တရံ ဟောတိ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ။ ဘဝင်္ဂံ ဝါ သဗ္ဗပစ္ဆိမဿ။ ဖလာနန္တရံ မဂ္ဂဝီထိယံ, ဖလသမာပတ္တိယဉ္စ။ ‘‘ယေန ဖလေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဖလုပ္ပတ္တိယာ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနဘာဝတော ဝုတ္တံ။ တန္တိ နိရောဓာဝုဋ္ဌာနဘာဝေန ဝုတ္တံ အနာဂါမိဖလံ ဝါ အဂ္ဂဖလံ ဝါ။ နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနဿ ကုသလဿ, ကိရိယဿ ဝါ အနန္တရံ သတိပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဝိဇာတိယေန အန္တရိကတ္တာ။
ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထန္တိ သဗ္ဗသော ပဿဒ္ဓကိလေသဒရထံ။ အမတာရမ္မဏန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ သုဘန္တိ အသောဘနတာယ ကိလေသဿာပိ အဘာဝတော သောဘနံ။ တဏှာသင်္ခါတံ လောကာမိသံ ဝန္တံ ဆဍ္ဍိတံ ဧတေနာတိ ဝန္တလောကာမိသံ။ ဝူပသန္တကိလေသတာယ, သုသန္တတာယ စ သန္တံ။ ယေန ဓမ္မေန ယောဂတော သမဏော နာမ ဟောတိ, တဿ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတဿ သာမညဿ ဖလန္တိ သာမညဖလံ။
ဩဇဝန္တေနာတိ သဘာဝသမ္ပန္နေန။ သုစိနာတိ ကိလေသာသုစိဝိရဟတော ပရိသုဒ္ဓေန။ သုခေနာတိ အနုတ္တရသုခေန။ အဘိသန္ဒိတန္တိ သဗ္ဗသော လူခဘာဝါပဂမနေန သိနေဟိတံ။ သာတာတိသာတေနာတိ မဟဂ္ဂတသာတတော, လောကုတ္တရကုသလသာတတော စ အတိဝိယ သာတေန မဓုရေန။ မဂ္ဂသုခတောပိ ဟိ ဖလသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရံ။ အမတေန သမ္မောဒိတံ။ ‘‘မဓုံ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ သာတာတိသာတတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။
တဿ အရိယဿ ဖလဿ ရသဘူတံ သာရဘူတံ တံ သုခံ ပညံ ဘာဝေတွာ ယသ္မာ ပဏ္ဍိတော ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီတိ ယောဇနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၁။) [သျ]နိရောဓသမာပတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၆၇။ တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ’’တိ သံခိတ္တဝစနေ။ ဣဒံ သရူပါဒိဝသေန ပဉှာကမ္မံ။ ကတ္ထာတိ ကသ္မိံ ဘဝေ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၈။ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေနာတိ ဝိပဿနာနုဂတာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော အာရောဟန္တေန တံတံပဋိပက္ခနိရောဓမုခေန တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ အနုပုဗ္ဗတော နိရောဓဝသေန။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ ယာ စိတ္တစေတသိကာနံ အပ္ပဝတ္တိ, အယံ နိရောဓသမာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ကေ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ ကာမံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထာ ပဓာနတာယ ပဌမံ ပုစ္ဆိတာ, တဗ္ဗိဿဇ္ဇနံ ပန ဂရုဘာဝတော ပစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ အသမာပဇ္ဇနကေ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗေပိ…ပေ… န သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ, ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေပီ’’တိ ဣဒံ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝိသေသနံ။ တေ ဟိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ လာဘိနောပိ အလာဘိနော ဝိယ သမာဓိသ္မိံ အပရိပူရကာရိတာယ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသမုစ္ဆိန္ဒနေန ဟိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိတာ, န ဈာနာဓိဂမမတ္တေန။ အနာဂါမိနော, အရဟန္တောတိ ဧတ္ထ သုက္ခဝိပဿကာ စ အနာဂါမိနော, သုက္ခဝိပဿကာ စ အရဟန္တောတိ သုက္ခဝိပဿကသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဥဘယေပိ စေတေ သတိပိ ဝိပဿနာဗလေ သမာဓိဗလဿ အဘာဝတော နိရောဓံ န သမာပဇ္ဇန္တိ။ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမ္ဘဝတညေဝေတ္ထ သမာဓိဗလံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ပုရိမကာ ပန တယော သတိပိ သမာဓိဗလေ ဝိပဿနာဗလဿ အဘာဝတော, အပရိပုဏ္ဏတ္တာ စ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ။ အပရိပုဏ္ဏတာ စဿ သင်္ခါရာနံ န သမ္မာ ပရိမဒ္ဒိတတ္တာ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိ…ပေ… သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီဟိ ဗလေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယော စ သင်္ခါရာနန္တိ ဧတ္ထ တယောတိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, တိဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏစရိယာဟီတိ ဉာဏပ္ပဝတ္တီဟိ။ နိရောဓသမာပတ္တိယာတိ နိရောဓသမာပဇ္ဇနာယ ဉာဏံ။ အယဉ္စ သမ္ပဒါတိ အယံ ဗလဒွယသမန္နာဂမာဒိကာ ယထာဝုတ္တနိရောဓသမာပတ္တိအာဝဟာ သမ္ပတ္တိ။ အနာဂါမိခီဏာသဝေတိ အနာဂါမိနော စေဝ ခီဏာသဝေ စ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၉။ သမထဗလန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေ ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတီတိ သမထော, သော ဧဝ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလံ။ အနိစ္စာဒိဝသေန
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၂။) [သျ]ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ, သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ဗလန္တိ ဝိပဿနာဗလံ။ နေက္ခမ္မဝသေနာတိအာဒီသု ကာမစ္ဆန္ဒဝိက္ခမ္ဘနဿ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပဿ, အလောဘပဓာနဿ ဝါ တထာပဝတ္တကုသလစိတ္တုပ္ပါဒဿ ဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော ယော အဝိက္ခေပေါ, တံ သမထဗလံ။ ဗျာပါဒဝိက္ခမ္ဘနဿ အဗျာပါဒဝိတက္ကဿ, အဒေါသပဓာနဿ ဝါ တထာပဝတ္တကုသလစိတ္တုပ္ပါဒဿ ဝသေနေဝ။ ထိနမိဒ္ဓဝိက္ခမ္ဘိကာယ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသညာယ ဝသေန။ ဥဒ္ဓစ္စဝိက္ခမ္ဘနဿ အဝိက္ခေပဿ သမာဓာနဿ ဝသေန။ သကလမိစ္ဆာဝိတက္ကဝိက္ခမ္ဘနဿ သိခါပတ္တအာနာပါနဿတိသိဒ္ဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိအဿာသပဿာသာနံ ဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော ယော အဝိက္ခေပေါ, တံ သမထဗလန္တိ အတ္ထယောဇနာ။
ဧဝံ ဥပစာရဿ ဈာနဿ ဝသေန သမထဗလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ ဝသေန ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘဝနီယတာယ စ ဗလပ္ပတ္တိဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နီဝရဏေတိ နီဝရဏနိမိတ္တံ နီဝရဏပစ္စယာ။ န ကမ္ပတိ ဈာနသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော, ဈာနသမ္ပယုတ္တသမာဓိ ဝါ။ သော ဟိ ဝိသေသတော ဣဓ ‘‘သမထဗလ္လ’န္တိ အဓိပ္ပေတော။ တထာ ဟိ ကေနဋ္ဌေန သမထဗလန္တိ ဗလဋ္ဌော ပုစ္ဆိတော။ ဥဒ္ဓစ္စေတိ ဥဒ္ဓစ္စနိမိတ္တံ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေတိ ဥဒ္ဓစ္စေန သမ္ပယုတ္တမောဟအဟိရိကာဒိကိလေသဟေတု။ ခန္ဓေတိ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တစတုက္ခန္ဓနိမိတ္တံ။ န ကမ္ပတီတိအာဒီနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ ကမ္ပနံ ဝါ ဌာနာပဂမော။ စလနံ ပရိဗ္ဘမနံ။ ဝေဓနံ သန္ဓာဝနံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတိ, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ န စလတိ, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတက္ခန္ဓေ န ဝေဓတီတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမထဿ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ တဒဘိဘဝေန ဗလပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ တေနေတံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမာပတ္တီနံ သာဓာရဏတော ကိစ္စာတိသယဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒံ သမထဗလန္တိ ယာယံ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန လဒ္ဓါယ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ နီဝရဏာဒီဟိ အကမ္ပနီယတာ, တာနိ စ အဘိဘဝိတွာ အဝဋ္ဌာနံ, ဣဒံ သမထဗလံ။
ဣဒါနိ ဝိပဿနာဗလံ နိဒ္ဒိသန္တော ယသ္မာ ဝိပဿနာ သင်္ခေပတော သတ္တဟိ အနုပဿနာဟိ သင်္ဂဟိတာ, တသ္မာ တတော တတော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ တာသံ ဝသေန အနုပဿနာ ကာတဗ္ဗာ, တတ္တကေနေဝ စေတ္ထ အနုပဿနာကိစ္စံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာ ဝိပဿနာဗလံ…ပေ… ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ ဝိပဿနာဗလ္လ’န္တိ သရူပတော ဒဿေတွာ ပုန တာ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၃။) [သျ]ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝိသယဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ရူပေ အနိစ္စာနုပဿနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘဝနီယတာဝ ဗလဋ္ဌောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေနဋ္ဌေန ဝိပဿနာဗလ္လ’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာယာတိ ဒွါဒသသု အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေသု အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသေတိ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တလောဘဒေါသာဒိကိလေသဝတ္ထုနိမိတ္တံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ အဝိဇ္ဇဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဝိပဿနာယ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ တဒဘိဘဝေန ဗလပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ တေနေတံ သတ္တန္နမ္ပိ အနုပဿနာနံ သာဓာရဏတော ကိစ္စာတိသယဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝိပဿနာဗလန္တိ ယာယံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန လဒ္ဓဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ နိစ္စသညာဒိနိမိတ္တံ အကမ္ပနီယတာ, တာ စ အဘိဘဝိတွာ အဝဋ္ဌာနံ, ဣဒံ ဝိပဿနာဗလံ။
ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝစီသင်္ခါရာ ဝါစံ သင်္ခရောန္တိ ပဝတ္တေန္တီတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ, တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝစီသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၄၈)။ တေ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝူပသန္တာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ။ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ, အဿာသပဿာသာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿာသပဿာသာ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါ, တသ္မာ အဿာသပဿာသာ ကာယသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၄၈)။ တေ ပန ယသ္မာ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝူပသန္တာ ဟောန္တိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ။ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ, သညာ ဝေဒနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ, တသ္မာ သညာ စ ဝေဒနာ စ စိတ္တသင်္ခါရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၆၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၄၈)။ တေ ပန ယသ္မာ နိရောဓံ သမာပန္နဿ ဝူပသမန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သညာဝေဒယိတ…ပေ… ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ။
ဉာဏစရိယာသု ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာဂ္ဂဟဏေနေဝ တဿ အာဒိဘူတာ သေသာနုပဿနာပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ တဒဝိနာဘာဝတော။ မဂ္ဂေါ ဉာဏစရိယာ, ဖလသမာပတ္တိ ဉာဏစရိယာတိ မဂ္ဂဖလသမာပတ္တီနံ ဉာဏစရိယာဘာဝဝစနံ မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ဉာဏပဓာနတ္တာ, ဉာဏေန ဝါ ဣန္ဒြိယာဓိပတိဟေတုမဂ္ဂပစ္စယာဒိဝသေန သာတိသယပစ္စယဘူတေန သေသာ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ စရိတာ ပဝတ္တိတာတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ သမာဓိစရိယာသုပိ ဧသေဝ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၄။) [သျ]နယော။ ဣမာဟိ သောဠသဟီတိ အဋ္ဌန္နံ အနုပဿနာနံ, အဋ္ဌန္နဉ္စ မဂ္ဂဖလဉာဏာနံ ဝသေန ဣမာဟိ သောဠသဟိ ဉာဏပဝတ္တီဟိ။
နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော အဋ္ဌ သမာဓိစရိယာ, တာသံ ဥပစာရသမာဓိ ဥပစာရသမာဓိဘာဝနာသာမညေန ဧကာ သမာဓိစရိယာတိ ဧဝံ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာဓိစရိယာ’’တိအာဒိ။ ပဌမဇ္ဈာနပဋိလာဘတ္ထာယ ဝိတက္ကော စာတိအာဒိ နာနာဝဇ္ဇနုပစာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဥပရိသမာပတ္တီနမ္ပိ ဥပစာရဿ တထေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ န ဟိ ဧကာဝဇ္ဇနေ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိဥပစာရေ ပီတိအာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိအာဒိဝစနေန ဥပစာရသမာဓိဿာပိ ပါရိပူရီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ပနေတ္ထ သမထဗလသမာဓိစရိယာနံ နာနတ္တံ, ကိံ ဝါ ဝိပဿနာဗလလောကိယဉာဏစရိယာနံ? ယထာ သမထဗလေပိ ‘‘နေက္ခမ္မဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဥပစာရသမာဓိနာ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု အပ္ပနာသမာဓိယေဝ ဝုတ္တော, တထာ သမာဓိစရိယာသု, ဝိပဿနာဗလလောကိယဉာဏစရိယာသု စ ဝိပဿနာဝ ဝုတ္တာတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တာ, ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ ပန ပုရေစရဉာဏာဒိဝိပဿနာဗလေ အဝုတ္တာ ဧဝ ဉာဏစရိယာသု ဝုတ္တာ။ အပိစ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌော ဗလဋ္ဌော, ပဉ္စန္နံ ဝသီဘာဝါနံ ဝသေန သုစိဏ္ဏတာ စရိယဋ္ဌော, ဧတေနေဝ သမထဗလသမာဓိစရိယာနမ္ပိ နာနတ္တံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝသီဘာဝတာ ပညာတိ ဧတ္ထ ဝသော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝသီ, တဿ ဘာဝေါ ဝသီဘာဝေါ, သာ ဧဝ ဝသီဘာဝတာ။ ‘‘ဝသိယော’’တိ ပန ပါဠိယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တာယော ဒဿေတုံ ‘‘ဝသီတိ ပဉ္စ ဝသိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဈာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ နိရန္တရံ ဈာနင်္ဂေသု စိတ္တပ္ပဝတ္တနသမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ သမာပဇ္ဇိတုကာမဿ သီဃံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ။ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ကတိပယစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ခဏံ ဈာနံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ သိဇ္ဈတိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟိ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ အာဂတော ဧဝ။ အယဉ္စ ဝသီဘာဝေါ သမာဓိစရိယာနံ ဝသေန ဝုတ္တော။ ဉာဏစရိယာသု ပန လောကုတ္တရာနံ ဉာဏစရိယာနံ ဝသီဘာဝါပါဒနကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။ ပဋိပက္ခဿ သုဝိဟတတ္တာ သဘာဝသိဒ္ဓေါ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၅။) [သျ]တတ္ထ ဝသီဘာဝေါ, လောကိယာနံ ပန ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ဝသီဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၀။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသောတိ အနဝသေသနိဒ္ဒေသော။ စုဒ္ဒသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ ဟောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလာနံ အနဓိဂတတ္တာတိ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ‘‘သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, တတော အဝကံသဝသေနပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, ဧဝံ သန္တေ ကိံ န ဟောတိ နိရောဓသမာပဇ္ဇနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝတ္ထုဘူတာ ဧတဿ သန္တီတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော, ကာမရာဂေါ။ အပ္ပဟီနတ္တာ အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ န ဟိ ကာမရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမတ္တံ နိရောဓဿ အဓိဋ္ဌာနံ ဘဝိတုံ သက္ကောတိ။ တသ္မာတိ သမာဓိပါရိပန္ထိကဿ ကာမရာဂဿ သုပဟီနတ္တာ။ ဧတေန ကာမံ မဂ္ဂဖလဉာဏစရိယာ လောကိယဉာဏသမာဓိစရိယာ ဝိယ နိရောဓသမာပဇ္ဇနေ သရူပေန န ဝိနိယုဇ္ဇန္တိ တဒါ အပ္ပဝတ္တနတော, တဿ တဿ ပန ပဋိပက္ခဿ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဗလစရိယာနံ ဝိသေသပစ္စယတာယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ အဓိဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသာတိ အနာဂါမီ။ ဣဒဉှိ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿာ’’တိအာဒိဝစနံ အနာဂါမိနောဝ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနကုသလ္လ’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝစနတော, အညထာ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနကိရိယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုစ္စေယျ။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၁။ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု စတုဝေါကာရဘဝေပိ အရူပဇ္ဈာနဝသေန ယထာရဟံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိ လဗ္ဘတီတိ? ကာမံ လဗ္ဘတိ, သာ ပန ‘‘အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီ’’တိ န ဝုစ္စတိ ဧကဒေသဘာဝတော။ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေနေဝ စ ‘‘အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီ’’တိ။ ဝတ္ထုဿ အဘာဝါတိ ဟဒယဝတ္ထုနော အဘာဝါတိ ဝဒန္တိ, ကရဇကာယသင်္ခါတဿ ပန ဝတ္ထုနော အဘာဝါတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဟိ အာရုပ္ပေ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇေယျ, စိတ္တစေတသိကာနံ, အညဿ စ ကဿစိ အဘာဝတော အပညတ္တိကောဝ ဘဝေယျ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတသဒိသော။ ကိဉ္စာယံ ဥပါဒါယ နိရောဓံ သမာပန္နောတိ ဝုစ္စေယျ, ကိံ ဝါ ဧတာယ ဝတ္ထုစိန္တာယ။ အင်္ဂဝေကလ္လတောဝ နတ္ထိ အာရုပ္ပေ နိရောဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၇၂။ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိဘေဒေတိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနေ, ဘိဇ္ဇနေ စ, တေသံ ဝါ ကုသလာဒိဘေဒဘိန္နေ ယထာရဟံ တီဟိ ဒုက္ခတာဟိ ဥပဒ္ဒုတေ ပဝတ္တိဝိဘာဂေ။ စိတ္တစေတသိကဝိဂမေဟိ ရူပဓမ္မေသု လဗ္ဘမာနာပိ သင်္ခါရဒုက္ခတာ အဗ္ဗောဟာရိကတံ အာပဇ္ဇတိ။ ဥက္ကဏ္ဌိတွာတိ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ။ နိဗ္ဗာနံ ပတွာတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ပတွာ ဝိယ။ သုခန္တိ နိဒ္ဒုက္ခံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၃။ သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ ယုဂနဒ္ဓါနံ ဝိယ အညမညူပကာရိတာယ သဟိတာနံ ဝသေန။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဥက္ကံသံ ပတွာ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနာ, ယာဝ စ အနုလောမဉာဏာ အာရုဟိတွာ။ နိရောဓယတောတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တံ နိရောဓေန္တဿ။ အညဿ ကဿစိပိ စိတ္တဿ အနုပ္ပဇ္ဇနေန ဧဝမဿာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိနာ ‘‘သမထဝိပဿနာဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဝရတိ။ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ တဒုဒ္ဓံ သုဒ္ဓသမထဝိပဿနာယ အဘာဝတော။ ယော ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ သစေ အရိယော ဖလသမာပတ္တတ္ထိကော, သော အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ အထ ပုထုဇ္ဇနော, သေခေါ ဝါ မဂ္ဂတ္ထိကော တာယ စေ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂံ ပတွာ ဖလေ ဌိတော, သောပိ ဖလသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ သောတိ ဥဘယဝသေန ပဋိပန္နော။ တန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၄။ ယေန ဖလဒွယသမန္နာဂမာဒိနာ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, သော ဝိဓိ ပဂေဝ ဝိဘာဝိတောတိ သမာပဇ္ဇနာကာရမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ကတဘတ္တကိစ္စော’’တိအာဒိမာဟ။ တဉှိ သဗ္ဗာသမ္ပိ ဘာဝနာနံ သာဓာရဏံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ တတ္ထ သင်္ခါရေတိ တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနေ, ပဌမဇ္ဈာနစိတ္တုပ္ပါဒေ ဝါ သင်္ခါရေ။
‘‘ဝိပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ကီဒိသီ ပနေတ္ထ ဝိပဿနာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ တံ နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိပဿနာ ပနေသာ’’တိအာဒိနာ တမေဝ ဝိပဿနံ တိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတိ။ မန္ဒာ စေ ဝိပဿနာ, ဒန္ဓာဘိညံ မဂ္ဂံ သာဓေတိ။ တိက္ခာ စေ, ခိပ္ပါဘိညန္တိ အယံ မန္ဒတိက္ခတာယ ဝိသေသော။ လက္ခဏပ္ပတ္တာ ပန ဝိပဿနာ မဂ္ဂဿ ပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သင်္ခါရ…ပေ… ဟောတိယေဝါ’’တိ။ တိက္ခာဝ ဝဋ္ဋတိ သင်္ခါရာရမ္မဏေပိ သတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝိဝဋ္ဋနာကာရေနေဝ ပဝတ္တနတော, မဂ္ဂေါ ဝိယ ဝိသင်္ခါရဂတဿ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၇။) [သျ]ဖလဿ ပစ္စယဘာဝတော စ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂဘာဝနာသဒိသာ’’တိ။ ယသ္မာ အတိမန္ဒာ သမထာဒိကာ သင်္ခါရာနံ နိရောဓနေ အသမတ္ထာ သမထနိဋ္ဌာ ဟောတိ, အတိတိက္ခာ ဉာဏာဒိကာ သာတိသယံ သင်္ခါရေသု ဒေါသဒဿနေ ဖလသမာပတ္တိနိဋ္ဌာ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နာတိမန္ဒနာတိတိက္ခာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧသ နိရောဓသမာပဇ္ဇနကော။ တေ သင်္ခါရေတိ တေ ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါရေ။
‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နာတိမန္ဒာယ နာတိတိက္ခာယာ’’တိ ဣမမတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ပန တံ အဝတွာ ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကရောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ ဝိပဿနာစာရတော ဟိ သမာဓိစာရော, တသ္မာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပရတောပိ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဣမံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ’’တိအာဒိံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၇၉) ဝက္ခတိ, န ပန ‘‘တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿိတွာ’’တိ။ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနန္တိ အတ္တနာ အသမ္ဗဒ္ဓဿ ပရိက္ခာရဿ အဝိနာသနံ။ ယထာ တံ န ဝိနဿတိ, တထာ အဓိဋ္ဌာနံ။ သံဃပဋိမာနနန္တိ သံဃဿ ပဋိမာနနာဝဇ္ဇနံ။ သတ္ထုပက္ကောသနန္တိ သတ္ထု ပက္ကောသနာဝဇ္ဇနံ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒန္တိ ဇီဝိတဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၅။ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ တထာ စိတ္တုပ္ပါဒနမေဝ ဟေတ္ထ အဓိဋ္ဌာနံ။
စိတ္တဇရူပါဒီနံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယာဒိဥပတ္ထမ္ဘာဘာဝတော စ သတ္တာဟမေဝ တထာ သရီရံ ပဝတ္တတိ, တတော ပရံ ကိလမတီတိ သတ္တာဟမေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တိ။
သမာပတ္တိဝသေနေဝါတိ နိရောဓသမာပတ္တိဝသေနေဝ။ နံ အဂ္ဂိအာဒိအန္တရာယံ ရက္ခတိ သမာပန္နကော အဓိဋ္ဌာနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဣဒ္ဓိကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၄) ဝုတ္တမေဝ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၇၆။ ဧတဿာတိ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇန္တဿ, နိရောဓသမာပဇ္ဇနဿ ဝါ။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ တဿ ဘိက္ခုနော ဥပသင်္ကမနသမယေ ဝုဋ္ဌာတိယေဝ။ ကာလပရိစ္ဆေဒသဒိသဉှေတံ။
ဧဝံ ဂရုကာတိ အဂ္ဂိအာဒီဟိပိ အနဘိဘဝနီယံ နိရောဓံ သမာပန္နံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပနတော ဧဝံ ဂရုကာ ဟိ သံဃဿ အာဏာ နာမ, တသ္မာ အတ္တနော ဟိတသုခံ အာကင်္ခန္တေန ဇီဝိတဟေတုပိ သံဃဿ အာဏာ န အတိက္ကမိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၇။ န ပက္ကောသတိ ‘‘သတ္ထာ တံ, အာဝုသော, အာမန္တေတီ’’တိ။ ‘‘ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၈။ ဇီဝိတဒ္ဓါနဿာတိ အတ္တနော ဇီဝိတကာလဿ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ။ အာယု ဧဝ အာယုသင်္ခါရာ။ ‘‘အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနီ’’တိ စ ဝဒန္တိ, တေ စဿ ပကတိစိတ္တဿေဝ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ။ အန္တောနိရောဓေ မရဏံ နတ္ထိ စရိမဘဝင်္ဂေန မီယနတော။ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ‘‘သဟသာ မရဏံ မာ အဟောသီ’’တိ။ သဟသာ ဟိ မရဏေ အညဗျာကရဏဘိက္ခုဩဝါဒဒါနသာသနာနုဘာဝဒီပနာနံ အနိဿရော သိယာ, အနာဂါမိနော ဝါ အဂ္ဂမဂ္ဂါနဓိဂမော သိယာ။ အဝသေသန္တိ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနာဒိတိဝိဓမ္ပိ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၉။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ’’တိ အနိယမေတွာ ဝိယ ဝုတ္တံ, ဒွေ ဝါရေ ဧဝ ပန နိယမတော ဝဒန္တိ။ စိတ္တဝါရေတိ နေဝသညာနာသညာယတနစိတ္တဝါရေ။ နိရောဓံ ဖုသတီတိ အစိတ္တကဘာဝမေဝါဟ။ နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာတိ စိတ္တနိရောဓာယ ပယောဂဘာဝတော, ဗလဒွယသမ္ဘရဏာဒိပယောဂဿ စိတ္တနိရောဓတ္တာတိ အတ္ထော။ သမထဝိပဿနာဗလသမန္နာဂမော, ဉာဏသမာဓိစရိယာဝသီဘာဝေါ စေတ္ထ အညမညာနတိဝတ္တနဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ယုဂနဒ္ဓေ ကတွာ’’တိ။ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဿ ပယောဂေါတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ, တဒနုပဿနာနဉ္စ အနုပုဗ္ဗတော နိရောဓနဿာယံ ပယောဂေါ။ ဣဒံ ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရောဟနံ န နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနဿ။ တသ္မာ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ စိတ္တာနိ န ပဝတ္တန္တီတိ ယောဇနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၂၉။) [သျ]ပရတော အစိတ္တကော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ သကလံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ အစိတ္တကော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ တဉ္စ ခေါ သံဃပဋိမာနနသတ္ထုပက္ကောသနအဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒါဝဇ္ဇနာနံ အကရဏေန, န နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနဿ။ တဿ ဟိ အကရဏေန ကဒါစိ ကေဝလံ တာဒိသဿ ပရိက္ခာရဿ အဝိနာသော န သိယာ, န နိရောဓသမာပတ္တိဝိဗန္ဓော။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာနာဂတ္ထေရဝတ္ထုနာ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။ ဧဝံ သန္တေ တီဟိ အာကာရေဟိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ပုန အာကိဉ္စညာယတနေယေဝ ပတိဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ သမာပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓေ ဇာတေ ဧဝံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ, အဝိဗန္ဓေနေဝ ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝီတိက္ကမနေ ဖလစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဂမ္ဘီရကန္ဒရောရုဠှတတ္တပါသာဏက္ကန္တပုရိသနိဒဿနမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စဿ အကတတ္တာ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နမတ္တောဝ ‘ပဋိနိဝတ္တိတွာ အာကိဉ္စညာယတနေ ပတိဋ္ဌာတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သံဃပဋိမာနနာဒိဧကစ္စပုဗ္ဗကိစ္စာကရဏေ အင်္ဂဝေကလ္လတော နိရောဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ န ဣဇ္ဈတေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝတ္တသဒိသဉှေတံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ, ယဒိဒံ ပုဗ္ဗကိစ္စကရဏံ။ တသ္မာ တတ္ထ ယံ ဂရုတရံ, တဿ အကရဏံ သမာပဇ္ဇနံ ဝိဗန္ဓတီတိ အပရေ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနေ ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ စ ဣဒံ ပုန အာကိဉ္စညာယတနဿ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ သမာပဇ္ဇိတွာ ဟိ ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗကိစ္စဿ ကာတဗ္ဗတ္တာ။
ယထာ ပနာတိအာဒိ ကတပုဗ္ဗကိစ္စတာသာမညေန ဥပမာသံသန္ဒနံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၀။ အဿာတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ။ ‘‘ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိအာဒိနာ စတူဟိ အာကာရေဟိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဌာနံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၂။ ဝိဝေကနိန္နန္တိ နိဿရဏဝိဝေကနိန္နံ, ပဂေဝ သင်္ခါရဝိမုခတာယ, ဖလစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၃။ ဦသင်္ခါရတ္တယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ, အဝသေသစေတသိကဝိညာဏာဘာဝေန ရူပဓမ္မမတ္တာဝသေသတာယ စ မတနိရောဓသမာပန္နာနံ အဝိသေသံ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆာ ‘‘မတဿ စ သမာပန္နဿ စ ကော ဝိသေသော’’တိ။ ကာမံ နေသံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃၀။) [သျ]သင်္ခါရတ္တယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ အဝိသေသော, ရူပဓမ္မမတ္တာဝသေသတာယ ပန အာယုဥသ္မာဣန္ဒြိယာနံ အပဂမာနပဂမနံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယွာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၄။ သဘာဝတောတိ သဘာဝဓမ္မတော, ပရမတ္ထတောတိ အတ္ထော။ ပရမတ္ထတော ဟိ ဝိဇ္ဇမာနာနံ သင်္ခတာဒိဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ, န အဝိဇ္ဇမာနံ။ သမာပဇ္ဇန္တဿ ဝသေနာတိ ယသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ယုဂနဒ္ဓေ ကတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော အာရောဟန္တဿ အနုက္ကမေန သင်္ခါရာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနပယောဂနိဗ္ဗတ္တိယာ နိရောဓသမာပတ္တိ နိပ္ဖန္နာ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ပယောဂနိဗ္ဗတ္တိံ ဥပါဒါယ ‘‘နိပ္ဖန္နာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
သင်္ခါရဝူပသမတော, သန္တဓမ္မသမနွယတော စ သန္တံ။ အရိယေဟိ ဧဝ နိသေဝိတဗ္ဗတ္တာ အရိယနိသေဝိတံ။ တိဿန္နမ္ပိ ဒုက္ခတာနံ နိဗ္ဗုတဘာဝတော နိဗ္ဗာနမိတိ သင်္ခံ ဥပါဂတံ။ အရိယံ ပညန္တိ သုဝိသုဒ္ဓံ မဂ္ဂဖလပညံ။ ဣမိဿာပီတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ။ သမာပတ္တိသမတ္ထတာတိ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ။
အာဟုနေယျဘာဝါဒိသိဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၈၅။ အာဟုနေယျဘာဝါဒိသိဒ္ဓီတိ အာဟုနေယျပါဟုနေယျဒက္ခိဏေယျအဉ္ဇလိကရဏီယအနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝသိဒ္ဓိ။ အဝိသေသေနာတိ ဒဿနမဂ္ဂပညာဒိဝိသေသေန ဝိနာ, ဧတိဿာ လောကုတ္တရပညာယ။ အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ, ဒူရတောပိ အာနေတွာ ဒါတဗ္ဗဒါနံ, တံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ အာဟုနေယျော။ ပါဟုနံ ဝုစ္စတိ အာဂန္တုကဒါနံ, တံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ ပါဟုနေယျော။ ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော, အဉ္ဇလိကရဏံ အဉ္ဇလိကမ္မံ, တံ အရဟတီတိ အဉ္ဇလိကရဏီယော။ အနုတ္တရံ ဥတ္တမံ သတ္တာနံ ပုညဝိရုဟနဋ္ဌာနန္တိ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၆။ မန္ဒာယ ဝိပဿနာယ အာဂတောတိ အတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ပဌမမဂ္ဂပညံ ဘာဝေတွာ သောတာပန္နဘာဝံ အာဂတော။ သဒ္ဓါဒီနံ မုဒူနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန မုဒိန္ဒြိယောပိ သမာနော။ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ သတ္တက္ခတ္တုံ ပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ, တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃၁။) [သျ]နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ သံသရိတွာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန အပရာပရံ ဂန္တွာ။ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိယန္တံ ပရိယောသာနံ ကရောတိ။ အယံ ကာလေန ဒေဝလောကဿ, ကာလေန မနုဿလောကဿာတိ မိဿကဿ ဘဝဿ ဝသေန ‘‘သတ္တသုဂတိဘဝေ သံသရိတွာ’’တိ ဝုတ္တော။ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ပဋ္ဌာယ ဟိ နီစကုလေ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, မဟာဘောဂကုလေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ကုလာနီတိ ဒေဝမနုဿဝသေန ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဘဝေ။ ဣတိ အယမ္ပိ မိဿကဘဝေနေဝ ကထိတော။ ဒေသနာမတ္တမေဝ စေတံ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ’’တိ။ ယာဝ ဆဋ္ဌဘဝါ သံသရန္တောပိ ကောလံကောလောဝ ဟောတိ။ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏသင်္ခါတံ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကဗီဇီ။ ‘‘မာနုသကံ ဘဝ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဒေသနာမတ္တံ။ ‘‘ဒေဝဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ကော ပနေတေသံ ဣမံ ပဘေဒံ နိယမေတီတိ? တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ။ သစေ ဟိ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ ဗလဝတီ ဟောတိ, ဧကဗီဇီ နာမ ဟောတိ။ တတော မန္ဒာယ ကောလံကောလော, တတော မန္ဒတရာယ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၇။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ။ သကိဒေဝါတိ ဧကဝါရံယေဝ။ ‘‘ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စသု သကဒါဂါမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတွာ ဧကောဝ ဂဟိတော။ ဧကစ္စော ဟိ ဣဓ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ဧကစ္စော ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ။ ဣမေ စတ္တာရောပိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ ယော ပန ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ယာဝတာယုကံ ဝသိတွာ ပုန ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ ဣဓ ဂဟိတော။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၈။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဣဓ အနာဂမနတော အနာဂါမီ။ ဣန္ဒြိယဝေမတ္တတာဝသေနာတိ သဒ္ဓါဒီနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တေန။ ပဉ္စဓာ ဣဓ ဝိဟာယ နိဋ္ဌော ဟောတီတိ သော အနာဂါမီ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိအာဒိဘာဝေန ပဉ္စပကာရေန ဣမံ လောကံ ပဇဟိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယနကော ဟောတိ။ အာယုဝေမဇ္ဈဿ အန္တရာယေဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃၂။) [သျ]အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ ဥပဟစ္စာတိ ဝါ ဥပဂန္တွာ ကာလကိရိယံ။ အပ္ပယောဂေနာတိ အဓိမတ္တပယောဂေန ဝိနာ အပ္ပကသိရေနေဝ တိက္ခိန္ဒြိယတာယ သုခေနေဝ။ သပ္ပယောဂေနာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဟိ ဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ, ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော။ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။
ယတ္ထုပပန္နောတိ အဝိဟာဒီသု ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပပန္နော။ ဣမေသံ ပန အနာဂါမီနံ ပဘေဒဇာနနတ္ထံ ဥဒ္ဓံသောတအကနိဋ္ဌဂါမိစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ယော ဟိ အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ပန ဟေဋ္ဌာ တယော ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ သုဒဿီဒေဝလောကေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော နအကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ နဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ပန ဟေဋ္ဌာ စတူသု ဒေဝလောကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ နဥဒ္ဓံသောတော နအကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ဧတေ ပန အဝိဟေသု ဥပပန္နသမနန္တရာ အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတွာ, ပတွာ စ ပရိနိဗ္ဗာယနဝသေန တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိနော, ဧကော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ, ဧကော ဥဒ္ဓံသောတောတိ ပဉ္စ။ တေ အသင်္ခါရသသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဝိဘာဂေန ဒသ ဟောန္တိ။ တထာ အတပ္ပသုဒဿသုဒဿီသူတိ စတ္တာရော ဒသကာ စတ္တာလီသံ။ အကနိဋ္ဌေ ပန ဥဒ္ဓံသောတော နတ္ထိ။ တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိနော, ဧကော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီတိ စတ္တာရော။ တေ အသင်္ခါရသသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဝိဘာဂေန အဋ္ဌာတိ အဋ္ဌစတ္တာလီသံ အနာဂါမိနော။
သောတာပန္နာ ပန ပဋိပဒါဘေဒေန စတ္တာရော သတ္တက္ခတ္တုပရမာ, စတ္တာရော ကောလံကောလာ, စတ္တာရော ဧကဗီဇိနောတိ သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာ ဒွါဒသ, တထာ ပညာဓုရေနာတိ စတုဝီသတိ။
သကဒါဂါမိနော သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တာ ပဋိပဒါဝသေန စတ္တာရော, တထာ အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေဟီတိ ဒွါဒသ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၉။ တထာ အရဟန္တော။ တေ ပန ဒွါဒသ ပညာဝိမုတ္တာ, ဒွါဒသ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ, ဒွါဒသ တေဝိဇ္ဇာ, ဒွါဒသ ဆဠဘိညာ, ဒွါဒသ
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃၃။) [သျ]ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာတိ သမသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ ဧဝမေတေ သဒ္ဓိံ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဆစတ္တာလီသာဓိကသတံ အရိယာ။ ယသ္မာ တေသံ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိ အရိယာယ ပညာဘာဝနာယ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဟုနေယျဘာဝါဒိသိဒ္ဓိပိ ဣမိဿာ လောကုတ္တရပညာဘာဝနာယ အာနိသံသော’’တိ။ လောကိယဝိဇ္ဇာဘိညာဟိ ဝိနာပိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တတာ ဟောတီတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဝိသုံ ဂဟိတော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယံ စတုတ္ထမဂ္ဂပညာဘာဝနံ သန္ဓာယ ဟေဋ္ဌာ သင်္ခေပတော ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ, တံ ပန ဝုတ္တာကာရံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ စတူသုပိ မဂ္ဂက္ခဏေသု တံ ဇဋံ ဝိဇဋေတိ နာမ, ဖလက္ခဏေသုပိ ယထာရဟံ ဝိဇဋိတဇဋော, အဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ ပန သဗ္ဗသော ဝိဇဋိတဇဋော, တတော ပရံ ဝိဇဋေတဗ္ဗာယ ဇဋာယ အဘာဝတော။ တေနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂပညာဘာဝနာနိသံသဿ ဝုတ္တတ္တာဝ စတုတ္ထမဂ္ဂပညာဘာဝနာဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။
ရတိန္တိ အဘိရတိံ, အဘိရုစိန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ အရိယာယ ပညာဘာဝနာယ။
֍ ဋ္ဌ ၈၉၀။ ဣမိဿာ ဂါထာယာတိ ဣမိဿံ ဂါထာယံ။ ဂါထာ ဟိ အတ္တနော အတ္ထဘူတဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ အာဓာရဘာဝေန ဝုတ္တာ, သာမိဝစနံ ဝါ ဧတံ အတ္ထဿ တံသမ္ဗန္ဓိဘာဝတော။
ပညာဘာဝနာနိသံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ တေဝီသတိမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃၄။) [သျ]နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၉၁။ ဣမိဿာ ဒါနိ ဂါထာယာတိအာဒီနံ ဂါထာနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ သွာယံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိညာတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဧတ္တာဝတာ ဘာသိတော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၈၉၂။ တတ္ထာတိအာဒီသု အယံ ပဒသမ္ဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ သင်္ခေပတ္ထော – တေသံ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိဂါထာယံ ဝုတ္တာနံ သီလာဒိပ္ပဘေဒါနံ အတ္ထာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ မဟာနိကာယာနံ အဋ္ဌကထာနယေ အဋ္ဌကထာတန္တိယံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တော ယော ဝိနိစ္ဆယော, ယေဘုယျေန တံ သဗ္ဗံ သမာဟရိတွာ သမာနေတွာ နိကာယန္တရဿ နိကာယဂတဝါဒဒေါသသင်္ကရေဟိ မုတ္တော သော နိစ္ဆယော ယသ္မာ ပကာသိတော, တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိကာမေဟိ ယောဂီဟိ ဧတသ္မိံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အာဒရော ကရဏီယောယေဝါတိ။
(မဟာဋီ၊၂၊၅၃၅။) [သျ]နိဂမနဂါထာယော
သုဝိသုဒ္ဓသမာစာရော, ဝိသုဒ္ဓနယမဏ္ဍိတံ၊
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ လောကဿ, ယဒစ္စန္တဝိသုဒ္ဓိယာ။
အဘာသိ ကရုဏာဝေဂ-သမုဿာဟိတမာနသော၊
မဟေသိ ဝိပုလောဒါတ-ဝိသုဒ္ဓိမတိပါဋဝေါ။
တဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ, ကထာမဂ္ဂံ ပုရာတနံ၊
နိဿာယ ယာ သမာရဒ္ဓါ, အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။
အာယာစိတော သိဒ္ဓဂါမ-ပရိဝေဏနိဝါသိနာ၊
ထေရေန ဒါဌနာဂေန, သုဒ္ဓါစာရေန ဓီမတာ။
သာ ဧသာ ပရမတ္ထာနံ, တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ၊
နိဓာနတော ပရမတ္ထ-မဉ္ဇူသာ နာမ နာမတော။
သမ္ပတ္တာ ပရိနိဋ္ဌာနံ, အနာကုလဝိနိစ္ဆယာ၊
အဋ္ဌာသီတိပ္ပမာဏာယ, ပါဠိယာ ဘာဏဝါရတော။
ဣတိ တံ သင်္ခရောန္တေန, ယံ တံ အဓိဂတံ မယာ၊
ပုညံ တဿာနုဘာဝေန, လောကနာထဿ သာသနေ။
ဩဂါဟေတွာ ဝိသုဒ္ဓါယ, သီလာဒိပဋိပတ္တိယာ၊
သဗ္ဗေပိ ဒေဟိနော ဟောန္တု, ဝိမုတ္တိရသဘာဂိနော။
စိရံ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနံ၊
တသ္မိံ သဂါရဝါ နိစ္စံ, ဟောန္တု သဗ္ဗေပိ ပါဏိနော။
သမ္မာ ဝဿတု ကာလေန, ဒေဝေါ ရာဇာ မဟီပတိ၊
သဒ္ဓမ္မနိရတော လောကံ, ဓမ္မေနေဝ ပသာသတူတိ။
ဗဒရတိတ္ထဝိဟာရဝါသိနာ အာစရိယဓမ္မပါလေန ကတာ
ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာ နာမ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမဟာဋီကာ သမတ္တာ။
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ-မဟာဋီကာ သမတ္တာ။