ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ-မဟာဋီကာ
(ပဌမော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
သဒ္ဓမ္မရံသိမာလီ ယော, ဝိနေယျကမလာကရေ၊
ဝိဗောဓေသိ မဟာမောဟ-တမံ ဟန္တွာန သဗ္ဗသော။
ဉာဏာတိသယဗိမ္ဗံ တံ, ဝိသုဒ္ဓကရုဏာရုဏံ၊
ဝန္ဒိတွာ နိရုပက္လေသံ, ဗုဒ္ဓါဒိစ္စံ မဟောဒယံ။
လောကာလောကကရံ ဓမ္မံ, ဂုဏရသ္မိသမုဇ္ဇလံ၊
အရိယသံဃဉ္စ သမ္ဖုလ္လံ, ဝိသုဒ္ဓကမလာကရံ။
ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ, ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊
ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ, ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။
သမ္ပန္နသီလာစာရေန, ဓီမတာ သုစိဝုတ္တိနာ၊
အဇ္ဈေသိတော ဒါဌာနာဂတ္ထေရေန ထိရစေတသာ။
ဝိသုဒ္ဓစရိတော နာထော, ယံ ဝိသုဒ္ဓိမနုတ္တရံ၊
ပတွာ ဒေသေသိ ကရုဏာသမုဿာဟိတမာနသော။
တဿာ အဓိဂမူပါယော, ဝိသုဒ္ဓနယမဏ္ဍိတော၊
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယော ဝုတ္တော, သုဝိသုဒ္ဓပဒက္ကမော။
သုဝိသုဒ္ဓံ အသံကိဏ္ဏံ, နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ, သမယံ အဝိလောမယံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂။) [သျ]တဿ နိဿာယ ပေါရာဏံ, ကထာမဂ္ဂံ အနာကုလံ၊
တန္တိနယာနုဂံ သုဒ္ဓံ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ဣတိ အာကင်္ခမာနဿ, သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိံ၊
ဝိဘဇန္တဿ တဿတ္ထံ, နိသာမယထ သာဓဝေါတိ။
နိဒါနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁။ သွာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယံ သုတ္တပဒံ နိဿာယ ပဋ္ဌပီယတိ, တံ တာဝ နိက္ခိပိတွာ တဿ နိဒါနာဒိနိဒ္ဓါရဏမုခေန နာနပ္ပကာရတော အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေန္တေန ဟိ အာဒိတော တဿ နိဒါနံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တတော ပယောဇနံ ပိဏ္ဍတ္ထော ပဒတ္ထော သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပါယော စောဒနာ သောဓနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထာ စေဝ အာစရိယေန ပဋိပန္နံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဘဂဝန္တံ ကိရာတိအာဒိ ဒေသနာယ နိဒါနပယောဇနနိဒ္ဓါရဏံ, ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿန္တိအာဒိ ပိဏ္ဍတ္ထနိဒ္ဓါရဏံ, သီလေ ဌတွာတိအာဒိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓာဓိပ္ပါယဝိဘာဝနာ, ကိံ သီလန္တိအာဒိ စောဒနာ, တတော ပရံ သောဓနံ, သမာဓိပညာကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ အာဒိမှိ နိက္ခိတ္တာ, န ပုစ္ဆာဂါထာ။ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ဝိဿဇ္ဇနာတိ? ဝုစ္စတေ – တဒတ္ထဿ မင်္ဂလဘာဝတော, သာသနဿ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝဝိဘာဝနတော, ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝနိဝါရဏေန အန္တရာယဝိဓမနတော, ဥပရိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂဟတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပနာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကထာ ဝတ္ထုပုဗ္ဗိကာ အာရဒ္ဓါ, န သတ္ထုထောမနာပုဗ္ဗိကာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝိသုံ အသံဝဏ္ဏနာဒိဘာဝတော။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ ဟိ ဒီဃနိကာယာဒီနံ နာယံ ဝိသုံ သံဝဏ္ဏနာ, န ပကရဏန္တရံ ဝါ အဘိဓမ္မာဝတာရသုမတာဝတာရာဒိ ဝိယ။ တာသံယေဝ ပန သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒီနံ ဝိသေသဘူတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ အထ ဝါ ထောမနာပုဗ္ဗိကာပိ စာယံ ကထာ န ဝတ္ထုပုဗ္ဗိကာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာသနေ ဟိ ဝတ္ထုကိတ္တနံ န လောကေ ဝိယ ကေဝလံ ဟောတိ, သာသနသမ္ပတ္တိကိတ္တနတ္တာ ပန သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာဘာဝဝိဘာဝနေန သတ္ထုဂုဏသံကိတ္တနံ ဥလ္လိင်္ဂန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတ္တာဝတာ တိဿော သိက္ခာ’’တိအာဒိ။ သောတာပန္နာဒိဘာဝဿ စ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ဟိ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၁၊၃။) [သျ]သဗ္ဗသကဒါဂါမိအနာဂါမိနော ဝိယ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော သင်္ဂယှန္တိ ဝိဘာဂဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ တေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သီလာဒယော ဣဓ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိဝစနေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ နေသံ စရိမဘဝေ ဝိသေသတော သံသာရဘယိက္ခဏံ, ယထာသကံ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တဏှာဇဋာဝိဇဋနပဋိပတ္တိ စ သမာနာတိ။ အထ ဝါ ‘‘သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ သာဓာရဏဝစနေန သာတိသယံ, နိရတိသယဉ္စ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ ယံ နိရတိသယံ သဝါသနပ္ပဟာနတာယ။ တေန သတ္ထု ပဟာနသမ္ပဒါ ကိတ္တိတာ ဟောတိ, တန္နိမိတ္တာ ဉာဏသမ္ပဒါ စ။ တဒုဘယေန နာနန္တရိကတာယ အာနုဘာဝသမ္ပဒါဒယောပီတိ။ ဧဝမ္ပိ ထောမနာပုဗ္ဗိကာယံ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ထောမနာပုဗ္ဗိကာ ဧဝါယံ ကထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိအာဒိနာ သတ္ထု ထောမနံ ပုရက္ခတွာ သံဝဏ္ဏနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ သာ ပနာယံ ယသ္မာ ပုစ္ဆန္တဿ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဗျာကရဏသမတ္ထတာယ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတာ, အာစိဏ္ဏဉ္စေတံ အာစရိယဿ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မာနုကူလံ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ သတ္ထု အဘိတ္ထဝနံ။ တသ္မာ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝမေတ္ထ ထောမနာ ပဝတ္တိတာတိ။ ထောမနာကာရဿ ဝုစ္စမာနဿ ကာရဏံ ဥဒ္ဓရန္တေန ပဌမံ ဝိဿဇ္ဇနဂါထံ နိက္ခိပိတွာ တဿာ နိဒါနစောဒနာမုခေန ပုစ္ဆာဂါထံ သရူပတော စ အတ္ထတော စ ဒဿေတွာ တဿာ ပုစ္ဆာယ အဝိပရီတဗျာကရဏသမတ္ထဘာဝါဝဇောတနံ ဘဂဝတော ထောမနံ ပုရက္ခတွာ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မသံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ တေနာဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂါထာယ အတ္ထော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဣတီတိအာဒီသု ဣတီတိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတု ပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရာဝဓာရဏနိဒဿနာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတုမှိ အာဂတော။ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ, နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ပရိသမာပနေ။ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၇) အာဒိအတ္ထေ။ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော
(မဟာဋီ၊၁၊၄။) [သျ]နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၃, ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ။ ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သပ္ပဋိဘယော ဗာလော, အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော။ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော, အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော။ သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော, အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) ပကာရေ။ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ, အာနန္ဒ, အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ, ကိံပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ, သန္နိဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော, နတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) နိဒဿနေ။ ဣဓာပိ နိဒဿနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ပကာရေတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ပဌမော ပန ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ။ ဣဒန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ ယထာဓိဂတဿ သုတ္တပဒဿ အဘိမုခီကရဏတော။
ဝုတ္တန္တိ အယံ ဝုတ္တ-သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ, အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝပ္ပနဝါပသမီကရဏကေသောဟာရဏဇီဝိတဝုတ္တိပမုတ္တဘာဝပါဝစနပဝတ္တိတအဇ္ဈေသနကထနာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ အယံ –
‘‘ဂါဝေါ တဿ ပဇာယန္တိ, ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ၊
ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –
အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၉) ဝပ္ပနေ အာဂတော။ ‘‘နော စ ခေါ ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၉) အဋ္ဌဒန္တကာဒီဟိ ဝါပသမီကရဏေ။ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၅၉၊ ပါရာ။ ၉၂၊ ပါစိ။ ၆၆၆၊ မဟာဝ။ ၁၂၉) ဗန္ဓနတော ပမုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ယေသမိဒံ ဧတရဟိ ပေါရာဏံ မန္တပဒံ ဂီတံ ပဝုတ္တံ သမိဟိတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မ။ နိ။ ၂။၄၂၇၊ မဟာဝ။ ၃၀၀) ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ လောကေ ပန ‘‘ဝုတ္တော ဂုဏော ဝုတ္တော ပါရာယနော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေသနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ
(မဟာဋီ၊၁၊၅။) [သျ]ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာ ‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ‘‘ဣတိ ဟိ ဧဝမေဝ ဣဒံ သုတ္တံ ဒေသိတ’’န္တိ ယထာနိက္ခိတ္တံ ဂါထံ ဒေသိတဘာဝေန နိဒဿေတိ။ တဿာ ဝါ ဒေသိတာကာရံ အဝဓာရေတိ။
ကသ္မာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကံ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တံ သုတ္တပဒံ ပစ္စာမသတိ။ ဝုတ္တန္တိ ပုစ္ဆာနိမိတ္တံ။ တဒတ္ထဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ဘဂဝတာ ဘာသိတာကာရံ သန္ဓာယ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သကလေန ပနာနေန ဝစနေန ဒေသနာယ နိဒါနံ ဇောတိတံ ဟောတိ။ ပရတော တဿာ ဒေသကဒေသကာလပဋိဂ္ဂါဟကေ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဘဂဝန္တံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဝုစ္စမာနဿတ္ထဿ အနု အနု သုယျမာနတံ ဒီပေတိ။ ရတ္တိဘာဂေတိ ရတ္တိယာ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ, မဇ္ဈိမယာမေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝေဿဝဏာဒယော ဝိယ အပါကဋနာမဓေယျတ္တာ အညတရော။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝပုတ္တော။ သံသယသမုဂ္ဃါဋတ္ထန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာသလ္လသမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ပုစ္ဆီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သံသယသမုဂ္ဃါဋတ္ထ’’န္တိ စ ဣမိနာ ပဉ္စသု ပုစ္ဆာသု အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာတိ ဒဿေတိ။ ယေန အတ္ထေန တဏှာ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ, တမေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလိနိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒေါ အတ္တနော အဝယဝဘူတော ဧဝ ဇာလော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ‘‘ဇာလိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဣဒါနိဿာ ဇဋာကာရေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသူတိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနမာဟ, ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဝိနိမုတ္တဿ တဏှာဝိသယဿ အဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ကဒါစိ ရူပါရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ရူပါရမ္မဏေတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ, ဥပရိ စ ပဝတ္တိဝသေန။ ဒေသနာက္ကမေန စေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ကာမဘဝေ ကဒါစိ ရူပဘဝေ ကဒါစိ အရူပဘဝေ ကဒါစိ ဝါ အရူပဘဝေ…ပေ… ကဒါစိ ကာမဘဝေတိ ဧဝမေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတ္တာ အပရာပရုပ္ပတ္တိ ဧတ္ထ သံသိဗ္ဗနန္တိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ။ ‘‘သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေနာ’’တိ ဣဒံ ယေန သမ္ဗန္ဓေန ဇဋာ ဝိယာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၆။) [သျ]ဇဋာတိ ဇဋာတဏှာနံ ဥပမူပမေယျတာ, တံဒဿနံ။ အယံ ဟေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ဇာလိနော ဝေဠုဂုမ္ဗဿ သာခါ, ကောသသဉ္စယာဒယော စ အတ္တနာ အတ္တနော အဝယဝေဟိ သံသိဗ္ဗိတာ ဝိနဒ္ဓါ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ တဏှာပိ သံသိဗ္ဗနသဘာဝေနာတိ, ‘‘သံသိဗ္ဗိတဋ္ဌေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော, အတ္တနာဝ အတ္တနော သံသိဗ္ဗိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဟိ တဏှာ ကောသကာရကိမိ ဝိယ အတ္တနာဝ အတ္တာနမ္ပိ သံသိဗ္ဗန္တီ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၈၆၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ဣမေ သတ္တာ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဝတ္ထုံ အတ္တနိဗ္ဗိသေသံ မညမာနာ အဗ္ဘန္တရိမံ ကရောန္တိ။ အဗ္ဘန္တရတ္ထော စ အန္တောသဒ္ဒေါတိ သကပရိက္ခာရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ တဏှာ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပတ္တာဒိ, ဂဟဋ္ဌဿ ဟတ္ထိအာဒိ သကပရိက္ခာရော။
‘‘အတ္တာ’’တိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိမာနောတိ အတ္တဘာဝေါ, ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ သရီရန္တိ ကေစိ။ မမ အတ္တဘာဝေါ သုန္ဒရော, အသုကဿ ဝိယ မမ အတ္တဘာဝေါ ဘဝေယျာတိ ဝါ အာဒိနာ သကအတ္တဘာဝါဒီသု တဏှာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ အတ္တနော, ပရေသဉ္စ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရေသံ သဗ္ဗာနိ ဝါ, သပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ဝါ စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ တထာ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘဝေသု ပဝတ္တိယာပိ တဏှာယ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဘဝေါ ဟိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကထဉ္စိပိ အဝိမုတ္တော အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ, အန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော ရူပါရူပဘဝေါ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ, ဗဟီ’’တိ စ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော, ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၇)။ ဝိသယဘေဒေန, ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ တဏှံ ဇဋာဘာဝသာမညေန ဧကန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘တာယ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဇဋာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ‘‘ပဇာ’’တိ ဝုတ္တသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ တံ ဇဋေန္တီ ဝိနန္ဓန္တီ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ ပရမတ္ထတော ယဒိပိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော နတ္ထိ, ဧကဒေသော ပန သမုဒါယော နာမ န ဟောတီတိ အဝယဝတော သမုဒါယံ ဘိန္နံ ကတွာ ဥပမူပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ
(မဟာဋီ၊၁၊၇။) [သျ]နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ ။ပ။ သံသိဗ္ဗိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမံ ဇဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဓာတူသု ဧကမ္ပိ အသေသေတွာ သံသိဗ္ဗနေန တေဓာတုကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ။ တေနဿာ မဟာဝိသယတံ, ဝိဇဋနဿ စ သုဒုက္ကရဘာဝမာဟ။ ‘‘ဝိဇဋေတုံ ကော သမတ္ထော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိဇဋယေ’’တိ ပဒံ သတ္တိအတ္ထံ, န ဝိဓိအာဒိအတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌော ပန အဿ ဒေဝပုတ္တဿ ဣမံ ဂါထမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧဒိသောဝ ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ သတ္ထာရံ ဂုဏတော ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နေသု သဗ္ဗေသု ဉေယျဓမ္မေသု။ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရောတိ အနဝသေသဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန နိဿင်္ဂစာရတ္တာ နဝိဟတဉာဏပဝတ္တိကော။ ဧတေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဝိဘာဝနေန အာဒိတော တိဏ္ဏံ အာဝေဏိကဓမ္မာနံ ဂဟဏေနေဝ တဒေကလက္ခဏတာယ တဒဝိနာဘာဝတော စ ဘဂဝတော သေသာဝေဏိကဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟိတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ, တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ, ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ, ဣဿရိယဓနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ, တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ, ပုညာတိသယယောဂါနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတန္တိ, ယထာဓိပ္ပေတဉ္စ ဝိသယံ အပ္ပဋိဃာတေန ဂစ္ဆန္တိ, ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖါဒနေ စ သက္ကောန္တီတိ ဒေဝါ။ အထ ဝါ ဒေဝနီယာ တံတံဗျသနနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ သရဏံ ပရာယဏန္တိ ဂမနီယာ, အဘိတ္ထဝနီယာ ဝါ, သောဘာဝိသေသယောဂေန ကမနီယာတိ ဝါ ဒေဝါ။ တေ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ ဘဂဝါ ပန နိရတိသယာယ အဘိညာကီဠာယ ဥတ္တမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သပရသန္တာနဂတပဉ္စဝိဓမာရဝိဇယိစ္ဆာနိပ္ဖတ္တိယာ စိတ္တိဿရိယသတ္တဓနာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိ အဝေစ္စပသာဒသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတေန, ဓမ္မသဘာဝပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပါနုသာသနီသင်္ခါတေန စ ဝေါဟာရာတိသယေန ပရမာယ ပညာသရီရပ္ပဘာသင်္ခါတာယ ဇုတိယာ, အနညသာဓာရဏာယ ဉာဏသရီရဂတိယာ, မာရဝိဇယသဗ္ဗသဗ္ဗညုဂုဏပရဟိတနိပ္ဖါဒနေသု အပ္ပဋိဟတာယ သတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနီယတော, အဘိတ္ထဝနီယတော, ဘတ္တိဝသေန ကမနီယတော စ သဗ္ဗေ တေ ဒေဝေ တေဟိ ဂုဏေဟိ အဘိဘုယျ ဌိတတ္တာ တေသံ ဒေဝါနံ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၈။) [သျ]သဗ္ဗဒေဝေဟိ ပူဇနီယတရော ဒေဝေါတိ ဝါ, ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝဿ ဝါ သဗ္ဗညုဂုဏာလင်္ကာရဿ ဝါ အဓိဂတတ္တာ အညေသံ ဒေဝါနံ အတိသယေန ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။
အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သက္ကာနံ, မဟာဗြဟ္မာနဉ္စ ဂုဏာဘိဘဝနတော အဓိကော အတိသယော အတိရေကတရော ဝါ သက္ကော ဗြဟ္မာ စာတိ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသေသု သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ အဝိက္ခမ္ဘနီယဋ္ဌာနတာယ ကုတောစိပိ ဥတြသ္တာဘာဝတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ ဝိသာရဒေါတိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ…ပေ… ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈)။ ဌာနာဌာနဉာဏာဒီဟိ ဒသဟိ ဉာဏဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဒသဗလဓရော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော, အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။ ယံ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ, တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ အနာဝဋဉာဏတာယ အနာဝရဏဉာဏော။ တဉ္စ သဗ္ဗံ သမန္တတော သဗ္ဗာကာရတော ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿနသမတ္ထေန ဉာဏစက္ခုနာ သမန္နာဂတတ္တာ သမန္တစက္ခု, သဗ္ဗညူတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဂဟိတာနိ။ ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော အာဂမိဿတိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိ ဣမိနာ တိယဒ္ဓါရုဠှာနံ ပုစ္ဆာနံ ဘဂဝတော ဗျာကရဏသမတ္ထတာယ ဒဿိတာယ ကိံ ဒေဝတာနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ဗျာကာတုံ သမတ္ထော ဘဂဝါတိ အာသင်္ကာယ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဒေဝဒေဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝတာနံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, ‘‘တတော ဣမဿ ကော ဝိသေသော’’တိ စိန္တေန္တာနံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘သက္ကာနံ အတိသက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကေနပိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သနင်္ကုမာရာဒယော ဗြဟ္မာနော ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, ‘‘တတော ဣမဿ ကော အတိသယော’’တိ စိန္တေန္တာနံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ စဿ ဝိသေသော စတုဝေသာရဇ္ဇဒသဗလဉာဏေဟိ ပါကဋော ဇာတောတိ ဒဿနတ္ထံ
(မဟာဋီ၊၁၊၉။) [သျ]‘‘စတု ။ပ။ ဓရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာနိ စ ဉာဏာနိ ဣမဿ ဉာဏဒွယဿ အဓိဂမေန သဟေဝ သိဒ္ဓါနီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနာဝရဏဉာဏော သမန္တစက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ဉာဏဒွယံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရူပစယသိဒ္ဓါယ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ သိဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ အဝေါစာတိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ ဂဟဏေ ပယောဇနံ, အနုပုဗ္ဗိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတံ ပစ္ဆိမံ အနာဝရဏဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဉာဏဒွယံ, တံ အတ္ထတော အဘိန္နံ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ ဝိသယပဝတ္တိမုခေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာရမ္မဏတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ ‘‘အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝက္ခာမ။
֍ ဋ္ဌ ၂။ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသီ ဂဝေသီတိ မဟေသိ, ဘဂဝါ။ တေန မဟေသိနာ။ ဝဏ္ဏယန္တောတိ ဝိဝရန္တော ဝိတ္ထာရေန္တော။ ယထာဘူတန္တိ အဝိပရီတံ။ သီလာဒိဘေဒနန္တိ သီလသမာဓိပညာဒိဝိဘာဂံ။ သုဒုလ္လဘန္တိ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတေန နဝမေန ခဏေန လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ သုဋ္ဌု ဒုလ္လဘံ။ သီလာဒိသင်္ဂဟန္တိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟံ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတော သပ္ပဒေသတ္တာ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေန, န တယော ခန္ဓာ အရိယမဂ္ဂေန နိပ္ပဒေသတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ၊ တီဟိ စ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ ကိလေသစောရေဟိ အပရိပန္ထနီယတာယ ခေမံ။ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနတော, မာယာဒိကာယဝင်္ကာဒိပ္ပဟာနတော စ ဥဇုံ။ သဗ္ဗေသံ သံကိလေသဓမ္မာနံ မာရဏဝသေန ဂမနတော ပဝတ္တနတော, နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂနတော, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗတော စ မဂ္ဂံ။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ နိဗ္ဗာနာယ, ဝိသုဒ္ဓိဘာဝါယ ဝါ, အရဟတ္တာယာတိ အတ္ထော။
ယထာဘူတံ အဇာနန္တာတိ ဧဝံ သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ အဓိဂန္တဗ္ဗော ဧဝရူပေါ ဧဝံကိစ္စကော ဧဝမတ္ထောတိ ယာထာဝတော အနဝဗုဇ္ဈန္တာ။ သကလသံကိလေသတော, သံသာရတော စ သုဒ္ဓိံ ဝိမုတ္တိံ ကာမေန္တိ ပတ္ထေန္တီတိ သုဒ္ဓိကာမာ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ တေန န ကေဝလံ သီလမတ္တေန ပရိတုဋ္ဌာ, အထ ခေါ ဝိသုဒ္ဓိကာမာပိ သမာနာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘာဝနာယ ယုတ္တပယုတ္တတာယ ယောဂိနော ဝါယမန္တာပိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀။) [သျ]ဝိသုဒ္ဓိံ ဥဒ္ဒိဿ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ကရောန္တာပိ ဥပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တီတိ ယောဇနာ။ တေသန္တိ ယောဂီနံ။ ကာမဉ္စာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ သဝနဓာရဏပရိစယာဒိပသုတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါမောဇ္ဇကရော, ယောဂီနံ ပန သာတိသယံ ပမောဒဟေတူတိ အာဟ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိ။ ဗာဟိရကနိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿတာယ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယတ္တာ သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ။ မဟာဝိဟာရဝါသီနန္တိ အတ္တနော အပဿယဘူတံ နိကာယံ ဒဿေတိ။ ဒေသနာနယနိဿိတန္တိ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာနယသန္နိဿိတံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗသံကိလေသမလဝိသုဒ္ဓတာယ ဝိသုဒ္ဓိံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တာနံ ယောဂီနံ ဧကံသေန တဒါဝဟတ္တာ ပါမောဇ္ဇကရော ဉာဏုတ္တရေဟိ သမ္မာပဋိပန္နေဟိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ သုဋ္ဌု သမ္မာ ဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ကထာမဂ္ဂေါတိ ဒဿေတိ။ သက္ကစ္စံ မေ ဘာသတော သက္ကစ္စံ နိသာမယထာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမိဿာ ဒါနိ ဂါထာယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဘာသနဿ နိဿယံ, ‘‘ကထိတာယ မဟေသိနာ’’တိ ဣမိနာ တဿ ပမာဏဘာဝံ, ‘‘ယထာဘူတံ အတ္ထံ သီလာဒိဘေဒန’’န္တိ ဣမိနာ အဝိပရီတပိဏ္ဍတ္ထံ, ‘‘သုဒုလ္လဘံ…ပေ… ယောဂိနော’’တိ ဣမိနာ နိမိတ္တံ, ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပယောဇနံ, ‘‘ဝဏ္ဏယန္တော အတ္ထံ, သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဒေသနာနယနိဿိတံ, သက္ကစ္စ’’န္တိ စ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိကာမာ သဗ္ဗေပိ, နိသာမယထ သာဓဝေါ’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ သက္ကစ္စသဝနေ သာဓုဇနေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကံ သဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃။ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနေန ပဝေဒိတဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသာမညတ္ထဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကထာ ဝုစ္စမာနာ အဘိရုစိံ ဥပ္ပါဒေတီတိ ပဒတ္ထတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိသုဒ္ဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယဒိဒံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂပဒံ ဝုတ္တံ, တတ္ထ။ သဗ္ဗမလဝိရဟိတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ရာဂါဒိမလေဟိ, သဗ္ဗေဟိ သံကိလေသမလေဟိ စ ဝိရဟိတံ ဝိဝိတ္တံ။ တတော ဧဝ အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓံ, သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗထာ စ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါတိ အဓိဂမူပါယော ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ စ နိပ္ပရိယာယေန လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, တဒုပါယတ္တာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ, တန္နိဿယော ကထာပဗန္ဓော စ တထာ ဝုစ္စတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁။) [သျ]သွာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သတ္ထာရာ ဒေသနာဝိလာသတော, ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ နာနာနယေဟိ ဒေသိတော, တေသု အယမေကော နယော ဂဟိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သော ပနာယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကတ္ထစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ သုတ္တေ။ ဝိပဿနာမတ္တဝသေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန သမထံ နိဝတ္တေတိ။ သော ဟိ တဿာ ပဋိယောဂီ, န သီလာဒိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန စ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန သဝိသေသံ သမာဓိံ နိဝတ္တေတိ။ သော ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ ဝိပဿနာယာနိကဿ ဒေသနာတိ ကတွာ န သမာဓိမတ္တံ။ န ဟိ ခဏိကသမာဓိံ ဝိနာ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ။ ဝိပဿနာတိ စ တိဝိဓာပိ အနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န အနိစ္စာနုပဿနာဝ။ န ဟိ အနိစ္စဒဿနမတ္တေန သစ္စာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ။ ယံ ပန ဂါထာယံ အနိစ္စလက္ခဏဿေဝ ဂဟဏံ ကတံ, တံ ယဿ တဒေဝ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, တာဒိသဿ ဝသေန။ သောပိ ဟိ ဣတရံ လက္ခဏဒွယံ ဝိဘူတတရံ ကတွာ သမ္မသိတွာ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ, န အနိစ္စလက္ခဏမေဝ။
သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကသင်္ခါရာ, တေ ဟိ သမ္မသနီယာ။ အနိစ္စာတိ န နိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဣတ္တရာ ခဏဘင်္ဂုရာတိ။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာယ။ ပဿတိ သမ္မသတိ။ အထ ပစ္ဆာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥတ္တရကာလံ။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေတိ တသ္မိံယေဝ အနိစ္စာကာရတော ဒိဋ္ဌေ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တေ တေဘူမကေ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ ပဋိလဘတိ။ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဧသ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာသင်္ခါတော ဝိရာဂါဒီနံ ကာရဏဘူတော နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမူပါယော။
ဈာနပညာဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာဝသေန။ ဈာနန္တိ စေတ္ထ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတံ ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ ဈာနဉ္စ ပညာ စာတိ ဧတ္ထာယမတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ တံ ဥဿုက္ကာပေတိ။ သ ဝေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေတိ သော ဗျတ္တံ နိဗ္ဗာနဿ သမီပေ ဧကန္တတော နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတီတိ။
ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ။ သာ ဟိ အပစယဂါမိတာယ သတ္တာနံ သုဒ္ဓိံ အာဝဟတိ။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သီလန္တိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ သမ္မာအာဇီဝေါ။ ဓမ္မောတိ အဝသေသာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ။ အထ ဝါ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မန္တဿ ဂဟဏံ။ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ယော
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂။) [သျ]စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ဝစနတော။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပါနံ ဂဟဏံ။ ဓမ္မောတိ သမာဓိ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘‘ယော စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဝါယာမော, ယာ စ သမ္မာသတိ, ယော စ သမ္မာသမာဓိ, ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝစနတော သမ္မာဝါယာမသတီနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလန္တိ သမ္မာဝါစာဇီဝါနံ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ ဧဝရူပဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမံ ဇီဝိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သီလာဒိဝသေနာတိ သီလသမာဓိပညာဝီရိယဝသေန။ သဗ္ဗဒါတိ သမာဒါနတော ပဘုတိ သဗ္ဗကာလံ။ သီလသမ္ပန္နောတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ ပညဝါတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ သမန္နာဂတော။ သုသမာဟိတောတိ တံသမ္ပယုတ္တေန သမာဓိနာ သုဋ္ဌု သမာဟိတော။ အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော။ ပဟိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတတ္တတာယ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခစိတ္တော။ ဩဃန္တိ ကာမောဃာဒိစတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ, သံသာရမဟောဃမေဝ ဝါ။
ဧကာယနောတိ ဧကမဂ္ဂေါ။ မဂ္ဂပရိယာယော ဟိ ဣဓ အယန-သဒ္ဒေါ, တသ္မာ ဧကပထဘူတော အယံ, ဘိက္ခဝေ, မဂ္ဂေါ, န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အယတိ ဂစ္ဆတီတိ ဧကာယနော, ဧကေန ဝါ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝိဝေကဋ္ဌေန အယိတဗ္ဗော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဧကာယနော, အယန္တိ တေနာတိ ဝါ အယနော, ဧကဿ သေဋ္ဌဿ ဘဂဝတော အယနောတိ ဧကာယနော, တေန ဥပ္ပါဒိတတ္တာ, ဧကသ္မိံ ဝါ ဣမသ္မိံယေဝ ဓမ္မဝိနယေ အယနောတိ ဧကာယနော။ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ရာဂါဒိမလေဟိ, အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒိဥပက္ကိလေသေဟိ စ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ ဝိသုဇ္ဈနတ္ထာယ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော, ယေ ဣမေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ သရဏလက္ခဏေန မဂ္ဂဋ္ဌေန စ မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တဿေဝ ကာယာဒိဝိသယဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓတ္တာ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပမာဒါဘိရတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပမာဒါဘိရတိအာဒိဝသေနာပိ ဟိ ကတ္ထစိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဒေသိတော။ ယထာဟ –
‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု, ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊
အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယ, နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂)၊
֍ ဋ္ဌ ၄။ တတြာတိ တဿံ ဂါထာယံ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာ ဂါထာယ ဝိတ္ထာရသံဝဏ္ဏနာ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဋ္ဌာနိယာ, တတော သံခိတ္တတရာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဥဒ္ဒေသဋ္ဌာနိယာတိ အာဟ ‘‘အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ’’တိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဟိ အတ္ထဿ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ သုကရာ, သုဗောဓာ စ ဟောန္တီတိ။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ ဧတ္ထ သီလေတိ ကုသလသီလေ။ ယဒိပိ ‘‘ကတမေ စ, ထပတိ, အကုသလာ သီလာ’’တိအာဒီသု အကုသလာ ဓမ္မာပိ သီလန္တိ အာဂတာ။ ဝုစ္စမာနာယ ပန စိတ္တပညာဘာဝနာယ အဓိဋ္ဌာနာယောဂျတာယ ကိရိယသီလာနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါ, ကုတော ဣတရေသန္တိ ကုသလသီလမေဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။ သီလံ ပရိပူရယမာနောတိအာဒီသု ပရိပူရယမာနောတိ ပရိပါလေန္တော, ပရိဝဍ္ဎေန္တော ဝါ, သဗ္ဗဘာဂေဟိ သံဝရန္တော, အဝီတိက္ကမန္တော စာတိ အတ္ထော။ တထာဘူတော ဟိ တံ အဝိဇဟန္တော တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ ‘‘သီလေ’’တိ ဟိ ဣဒံ အာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ ဒုဝိဓာ ပတိဋ္ဌာ နိဿယူပနိဿယဘေဒတော။ တတ္ထ ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာ လောကိယာ, ဣတရာ လောကုတ္တရာ အဘိန္ဒိတွာ ဂဟဏေ။ ဘိန္ဒိတွာ ပန ဂဟဏေ ယထာ လောကိယစိတ္တုပ္ပါဒေသု သဟဇာတာနံ, ပုရိမပစ္ဆိမာနဉ္စ ဝသေန နိဿယူပနိဿယပတိဋ္ဌာ သမ္ဘဝတိ, ဧဝံ လောကုတ္တရေသု ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလသီလဝသေန ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာပိ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ စ ပဒဿ ယဒါ ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာ အဓိပ္ပေတာ, တဒါ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) ဝိယ ပုရိမကာလကိရိယာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁)။ ယဒါ ပန နိဿယပတိဋ္ဌာ အဓိပ္ပေတာ, တဒါ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဝိယ သမာနကာလကိရိယာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝါစာဒယော ဟိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သဟဇာတဝသေနေဝ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄။) [သျ]နရတိ နေတီတိ နရော, ပုရိသော။ ယထာ ဟိ ပဌမပကတိဘူတော သတ္တော, ဣတရာယ ပကတိယာ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ပုရိ ဥစ္စေ ဌာနေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ နယနဋ္ဌေန ‘‘နရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုတ္တဘာတုဘူတောပိ ဟိ ပုဂ္ဂလော မာတုဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ နေတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ပဂေဝ ဣတရော ဣတရာသံ။ နရေန ယောဂတော, နရဿ အယန္တိ ဝါ နာရီ, ဣတ္ထီ။ သာပိ စေတ္ထ ကာမံ တဏှာဇဋာဝိဇဋနသမတ္ထတာ အတ္ထိ, ပဓာနမေဝ ပန သတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘နရော’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇, ၂၅၅)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဝိဘာဂေန ပုဂ္ဂလပရိယာယော အယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘နရောတိ သတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ သပညောတိ ဝိပါကဘူတာယ သဟ ပညာယ ပဝတ္တတီတိ သပညော။ တာယ ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သန္တာနဝသေန ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာယ အယံ သတ္တော သဝိသေသံ ‘‘သပညော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဝိပါကပညာပိ ဟိ သန္တာနဝိသေသနေန ဘာဝနာပညုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိ အဟေတုကဒွိဟေတုကာနံ တဒဘာဝတော။ သမ္ပဇညသင်္ခါတာယ စ တံတံကိစ္စကာရိကာယ ပညာယ ဝသေန ‘‘သပညော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိပက-သဒ္ဒေန ပါရိဟာရိကပညာ ဂယှတီတိ ဝိပါကပညာဝသေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကမ္မဇတိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယာတိ ကမ္မဇာယ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိယံ ပညာယာတိ ဧဝံ တိဟေတုက-သဒ္ဒေါ ပဋိသန္ဓိ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော, န ပညာ-သဒ္ဒေန။ န ဟိ ပညာ တိဟေတုကာ အတ္ထိ။ ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ တံမူလကတ္တာ, န ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တာ ဧဝ။
စိန္တေတိ အာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ စိတ္တံ, သမာဓိ။ သော ဟိ သာတိသယံ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စော။ န ဟိ ဝိတက္ကာဒယော ဝိနာ သမာဓိနာ တမတ္ထံ သာဓေန္တိ, သမာဓိ ပန တေဟိ ဝိနာပိ သာဓေတီတိ။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ပစ္စယေဟိ စိတံ, တထာ သန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ, သမာဓိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန စိတ္တဝိစိတ္တတာယ, ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိစိတ္တကရဏေန စ သမာဓိ စိတ္တန္တိ ဝိနာပိ ပရောပဒေသေနဿ စိတ္တပရိယာယော လဗ္ဘတေဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိညာဏေ နိရုဠှောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ ပညာ။ သာ ယဒိပိ ကုသလာဒိဘေဒတော ဗဟုဝိဓာ။ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ပန ဝစနတော ဘာဝေတဗ္ဗာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ စ ဣဒံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅။) [သျ]ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘စိတ္တဉ္စ ဘာဝယံ, ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ။ တယိဒံ ဒွယံ ကိံ လောကိယံ, ဥဒါဟု လောကုတ္တရန္တိ? လောကုတ္တရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော။ တံ ဟိ ဘာဝယမာနော အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ တဏှာဇဋံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဇဋေတီတိ ဝုစ္စတိ, န လောကိယံ။ နာနန္တရိယဘာဝေန ပနေတ္ထ လောကိယာပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ လောကိယသမထဝိပဿနာယ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ သမထယာနိကဿ ဟိ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပဘေဒံ သမာဓိံ ဣတရဿ ခဏိကသမာဓိံ, ဥဘယေသမ္ပိ ဝိမောက္ခမုခတ္တယံ ဝိနာ န ကဒါစိပိ လောကုတ္တရာဓိဂမော သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘သမာဓိဉ္စေဝ ဝိပဿနဉ္စ ဘာဝယမာနော’’တိ။ တတ္ထ ယဒါ လောကိယာ သမထဝိပဿနာ အဓိပ္ပေတာ, တဒါ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ဣဒံ ဘာဝနာကိရိယာယ ဟေတုဘာဝကထနံ, ဘာဝနာဟေတူတိ အတ္ထော။ တံဘာဝနာဟေတုကာ ဟိ ဝိဇဋနကိရိယာတိ။ ယဒါ ပန လောကုတ္တရာ အဓိပ္ပေတာ, တဒါ ကေဝလံ ဝတ္တမာနဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တဒုဘယဘာဝနာသမကာလမေဝ ဟိ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ။
‘‘အာတာပီ နိပကော’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဘာဝနာယ ဥပကာရကဓမ္မကိတ္တနံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ ဟိ ဝီရိယံ သတိ သမ္ပဇညန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဗဟူပကာရာ။ ဝီရိယူပတ္ထဒ္ဓဉှိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတိသမ္ပဇညာနုပါလိတံ န ပရိပတတိ, ဥပရိ စ ဝိသေသံ အာဝဟတိ။ ပတိဋ္ဌာသိဒ္ဓိယာ စေတ္ထ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ, သဒ္ဓူပနိဿယတ္တာ သီလဿ, ဝီရိယာဒိသိဒ္ဓိယာ စ။ န ဟိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ အသဒ္ဒဟန္တဿ ယထာဝုတ္တဝီရိယာဒယော သမ္ဘဝန္တိ, တထာ သမာဓိပိ။ ယထာ ဟိ ဟေတုဘာဝတော ဝီရိယာဒီဟိ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ, ဧဝံ ဖလဘာဝတော တေဟိ သမာဓိသိဒ္ဓိ။ ဝီရိယာဒီသု ဟိ သမ္ပဇ္ဇမာနေသု သမာဓိ သမ္ပန္နောဝ ဟောတိ အသမာဟိတဿ တဒဘာဝတော။ ကထံ ပနေတ္ထ သတိသိဒ္ဓိ? နိပကဂ္ဂဟဏတော။ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တာ ဟိ သတိ ‘‘နေပက္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘နေပက္ကံ ပညာ’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ သတိပိ ဂဟိတာဝ ဟောတိ။ န ဟိ သတိဝိရဟိတာ ပညာ အတ္ထီတိ။ အပရေ ပန ‘‘သပညော’’တိ ဣမိနာဝ ပါရိဟာရိကပညာပိ ဂယှတီတိ ‘‘နိပကော’’တိ ပဒဿ ‘‘သတော’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနံ, တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ။ အာတပ္ပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပသဒ္ဒေါ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆။) [သျ]ဝီရိယေယေဝ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ’’တိ။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ, န အညေ ဓမ္မာ။ အာတာပီတိ စာယမီကာရော ပသံသာယ, အတိသယဿ ဝါ ဒီပကော။ ဝီရိယဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေနာ’’တိ။ အာတာပနဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အာရမ္ဘ ဓာတုမာဟ အာဒိတော ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ကတွာ, ပရိတာပနဂ္ဂဟဏေန နိက္ကမပရက္ကမဓာတုယော သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခတော နိက္ခန္တတံ, ဥပရူပရိ ဝိသေသပ္ပတ္တိဉ္စ ဥပါဒါယ။ နိပယတိ ဝိသောသေတိ ပဋိပက္ခံ, တတော ဝါ အတ္တာနံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော, သမ္ပဇာနော။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိဟရဏေ နိယုတ္တာတိ ပါရိဟာရိကာ။
အဘိက္ကမာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ နေတီတိ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဘာဝနာရမ္ဘော မနသိကာရဝိဓိ, တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာ သာတစ္စကာရိတာ သပ္ပါယကာရိတာ နိမိတ္တကုသလတာ ပဟိတတ္တတာ အန္တရာအသင်္ကောစော ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ ဝီရိယသမတာပါဒနံ ဝီရိယသမတာယောဇနန္တိ ဧဝမာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ကိစ္စာနံ ပရိဏာယိကာ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခူတိ သာဓာရဏတော ဘိက္ခုလက္ခဏကထနေန ပဋိပတ္တိယာဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ, န ဘိက္ခကဘိန္နပဋဓရာဒိဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဟိ ကတကိစ္စာနံ သာမဏေရာဒီနံ, ပဋိပန္နာနဉ္စ အပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဣဓ ပန ပဋိပဇ္ဇနကဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိန္ဒတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဝါ ဘိက္ခု။ သော ဣမံ ဝိဇဋယေတိ ယော နရော သပ္ပညော သီလေ ပတိဋ္ဌာယ အာတာပီ နိပကော စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယန္တိ ဝုတ္တော, သော ဘိက္ခု ဣမံ တဏှာဇဋံ ဝိဇဋယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒါနိ တမ္ပိ ဝိဇဋနံ ဝေဠုဂုမ္ဗဝိဇဋနေန ဥပမေတွာ ဒဿေတုံ ဂါထာယ ယထာဝုတ္တေ သီလာဒိဓမ္မေ ‘‘ဣမိနာ စ သီလေနာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စာမသတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ယောဂါဝစရသန္တာနဂတာ နာနာက္ခဏိကာ မိဿကာ သီလာဒိဓမ္မာ ဂါထာယ ဂဟိတာ, တသ္မာ တေ ဧကစ္စံ ဂဏှန္တော ‘‘ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။ န ဟိ တေ ဆ ဓမ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဧကသ္မိံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇။) [သျ]ခဏေ လဗ္ဘန္တိ။ ယသ္မာ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဂါထာ ဘာသိတာ, တသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမေဝ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုနိသိတန္တိ သုဋ္ဌု နိသိတံ, အတိဝိယ တိခိဏန္တိ အတ္ထော။ သတ္ထဿ နိသာနသိလာယံ နိသိတတရဘာဝကရဏံ, ဗာဟုဗလေန စဿ ဥက္ခိပနန္တိ ဥဘယမ္ပေတံ အတ္ထာပန္နံ ကတွာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ တဒုဘယံ ဥပမေယျေ ဒဿေန္တော ‘‘သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ…ပေ… ပညာဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ’’တိ အာဟ။ သမာဓိဂုဏေန ဟိ ပညာယ တိက္ခဘာဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄)။ ဝီရိယဉ္စဿာ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပဂ္ဂဏှနတော။ ဝိဇဋေယျာတိ ဝိဇဋေတုံ သက္ကုဏေယျ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟိ ဝတ္တမာနာယ ယောဂါဝစရော တဏှာဇဋံ ဝိဇဋေတုံ သမတ္ထော နာမ။ ဝိဇဋနံ စေတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနန္တိ အာဟ ‘‘သဉ္ဆိန္ဒေယျ သမ္ပဒါလေယျာ’’တိ။ ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော, အဂ္ဂေါ စ သော ဒက္ခိဏေယျော စာတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော, အဂ္ဂါ ဝါ ဒက္ခိဏာ အဂ္ဂဒက္ခိဏာ, တံ အရဟတီတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော။
֍ ဋ္ဌ ၅။ တတြာတိ တဿံ ဂါထာယံ။ အယန္တိ ‘‘နရော’’တိ စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ စ ဝုတ္တော ယောဂါဝစရော။ ပုန တတြာတိ တဿံ ပညာယံ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ ကတ္တရိ စေတံ သာမိဝစနံ, အနေနာတိ အတ္ထော။ ကရဏီယံ နတ္ထိ ဝိသေသာဓာနဿ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေနေဝ ဟိဿ သာ သိဒ္ဓါ’’တိ။ တေနာတိ ယောဂိနာ။ ဘာဝနာယံ သတတပဝတ္တိတဝီရိယတာယ သာတစ္စကာရိနာ။ ပညာဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တနေပက္ကသင်္ခါတပညာဝသေန။ ယံ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ, တဿ သဗ္ဗဿ သမ္ပဇာနဝသေနေဝ ကရဏသီလော, တတ္ထ ဝါ သမ္ပဇာနကာရော ဧတဿ အတ္ထိ, သမ္ပဇာနဿ ဝါ အသမ္မောဟဿ ကာရကော ဥပ္ပါဒကောတိ သမ္ပဇာနကာရီ, တေန သမ္ပဇာနကာရိနာ။ အတြာတိ အဿံ ဂါထာယံ။ သီလာဒိသမ္ပာဒနေ ဝီရိယဿ တေသံ အင်္ဂဘာဝတော တံ ဝိသုံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သီလသမာဓိပညာမုခေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဒဿေတီ’’တိ အဝိဘာဂတော ဒေသနာယ ပိဏ္ဍတ္ထံ ဝတွာ ပုန တံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ။ သိက္ခာတိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ။ သိက္ခနံ စေတ္ထ အာသေဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မေဟိ သံဝရဏာဒိဝသေန အာသေဝန္တော တေ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈။) [သျ]သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သာသနန္တိ ပဋိပတ္တိသာသနံ။ ဥပနိဿယော ဗလဝကာရဏံ။ ဝဇ္ဇနံ အနုပဂမနံ။ သေဝနာ ဘာဝနာ။ ပဋိပက္ခောတိ ပဟာယကပဋိပက္ခော။ ယဒိပိ ဂါထာယံ ‘‘သီလေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တံ, န ‘‘အဓိသီလေ’’တိ။ တံ ပန တဏှာဇဋာဝိဇဋနဿ ပတိဋ္ဌာဘူတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သီလေန အဓိသီလသိက္ခာ ပကာသိတာ’’တိ။ ဘဝဂါမိ ဟိ သီလံ သီလမေဝ, ဝိဘဝဂါမိ သီလံ အဓိသီလသိက္ခာ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ ဧသ နယော သေသသိက္ခာသုပိ။
သီလေနာတိ အဓိသီလသိက္ခာဘူတေန သီလေန။ တံ ဟိ အနညသာဓာရဏတာယ သာသနဿ အာဒိကလျာဏတံ ပကာသေတိ, န ယမနိယမာဒိမတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ, သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ စ။ ကုသလာနန္တိ မဂ္ဂကုသလာနံ။ ကုသလာနန္တိ ဝါ အနဝဇ္ဇာနံ။ တေန အရိယဖလဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏန္တိ သဗ္ဗဿာပိ သာဝဇ္ဇဿ အကိရိယာ အနဇ္ဈာပဇ္ဇနံ။ ဧတေန စာရိတ္တဝါရိတ္တဘေဒဿ သဗ္ဗဿ သီလဿ ဂဟဏံ ကတံ ဟောတိ။ ကတ္တဗ္ဗာကရဏမ္ပိ ဟိ သာဝဇ္ဇမေဝါတိ။ အာဒိဝစနတောတိ ဂါထာယံ ဝုတ္တသမာဓိပညာနံ အာဒိမှိ ဝစနတော။ အာဒိဘာဝေါ စဿ တမ္မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ အာဒီနံ ဝါ ဝစနံ အာဒိဝစနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘‘သီလံ သမာဓိ ပညာ စ, ဝိမုတ္တိ စ အနုတ္တရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆) ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သီလဿ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဝိပ္ပဋိသာရာဒိဟေတူနံ ဒူရီကရဏတော အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟံ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ’’တိ ဧတေန န ကေဝလံ သီလဿ ကလျာဏတာဝ ဝိဘာဝိတာ, အထ ခေါ အာဒိဘာဝေါပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ သုတ္တေ (ပရိ။ ၃၆၆) အဝိပ္ပဋိသာရာဒီနံ ဝိမုတ္တိဉာဏပရိယောသာနာနံ ပရမ္ပရပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ သမာဓိနာတိ အဓိစိတ္တသိက္ခာဘူတေန သမာဓိနာ။ သကလံ သာသနံ သင်္ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဂါထာယ အာဒိပဒေန အာဒိမှိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ သီလဿ, တတိယပဒေန ပရိယောသာနေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ ပညာယ ဂဟိတတ္တာ မဇ္ဈေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော သမာဓိ ပါရိသေသတော ဒုတိယပဒေန ဂယှတီတိ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါတိအာဒိဝစနတော ဟိ သမာဓိ သာသနဿ မဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ, န ကုသလသဒ္ဒဿ သမာဓိပရိယာယတ္တာ။ ပုဗ္ဗူပနိဿယဝတော ဟိ သမာဟိတတာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန အဘိနီဟာရက္ခမတာ သမာဓိဿ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏာဝဟတ္တံ, အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ အဓိဂတာယ ယဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇတိ, တံ ပရိယောသိတန္တိ ပညာ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉။) [သျ]သာသနဿ ပရိယောသာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သိက္ခာနိသံသမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ သဒ္ဓါဓိပတေယျံ ပညုတ္တရံ ဝိမုတ္တိသာရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၅)။ သကံ စိတ္တံ သစိတ္တံ, သစိတ္တဿ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝိသောဓနံ သစိတ္တပရိယောဒါပနံ။ ဧဝံ ပန ပညာကိစ္စေ မတ္ထကပ္ပတ္တေ ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော သာသနဿ ပညုတ္တရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာဒိဘာဝါဝဟနတောတိ ယာဒိသော ဣဋ္ဌေသု, လာဘာဒီသု စ အနုနယာဘာဝတော, တာဒိသော အနိဋ္ဌေသု, အလာဘာဒီသု စ ပဋိဃာဘာဝတော။ တတော ဧဝ ဝါ ယာဒိသော အနာပါထဂတေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု, တာဒိသော အာပါထဂတေသုပီတိ တာဒီ။ တဿ ဘာဝေါ တာဒိဘာဝေါ, တဿ အာဝဟနတော။ ဝါတေနာတိ ဝါတဟေတု။ န သမီရတီတိ န စလတိ။ န သမိဉ္ဇန္တီတိ န ဖန္ဒန္တိ, ကုတော စလနန္တိ အဓိပ္ပါယော။
တထာတိ ယထာ သီလာဒယော အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ပကာသကာ, တထာ တေဝိဇ္ဇတာဒီနံ ဥပနိဿယဿာတိ တေသံ ပကာသနာကာရူပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ ယသ္မာ သီလံ ဝိသုဇ္ဈမာနံ သတိသမ္ပဇညဗလေန, ကမ္မဿကတဉာဏဗလေန စ သံကိလေသမလတော ဝိသုဇ္ဈတိ ပါရိပူရိဉ္စ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ သီလသမ္ပဒါ သိဇ္ဈမာနာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိဘာဝေန သတိဗလံ, ဉာဏဗလဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ တဿာ ဝိဇ္ဇတ္တယူပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သဘာဂဟေတုသမ္ပာဒနတော။ သတိနေပက္ကေန ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ, သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စေသု သုဒိဋ္ဌကာရိတာပရိစယေန စုတူပပါတဉာဏာနုဗန္ဓာယ ဒုတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ, ဝီတိက္ကမာဘာဝေန သံကိလေသပ္ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာဝသေန အဇ္ဈာသယသုဒ္ဓိယာ တတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ ပုရေတရံ သိဒ္ဓါနံ သမာဓိပညာနံ ပါရိပူရိံ ဝိနာ သီလဿ အာသဝက္ခယဉာဏူပနိဿယတာ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ သမာဓိပညာ ဝိယ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါနံ သီလံ န သဘာဂဟေတူတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) ဝစနတော သမာဓိသမ္ပဒါ ဆဠဘိညတာယ ဥပနိဿယော။ ပညာ ဝိယ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ သမာဓိ န သဘာဂဟေတူတိ ဝုတ္တံ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ။ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗယောဂေန, ဂရုဝါသဒေသဘာသာကဩသလ္လဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ ပရိဘာဝိတာ ပညာသမ္ပတ္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀။) [သျ]ဥပနိဿယော ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိယောပိ ပညာသမ္ပတ္တိသန္နိဿယာတိ ပညာယ အနဓိဂန္တဗ္ဗဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော, တဿာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒဿ ဧကန္တိကကာရဏတော ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘န အညေန ကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဿ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အနဝသေသာ ဆ အဘိညာ န ဣဇ္ဈန္တိ, တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန န သမာဓိသမ္ပဒါ အတ္ထီတိ။ သတိပိ ဝိဇ္ဇာနံ အဘိညေကဒေသဘာဝေ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ ဧဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ။ ယထာ ဟိ ပညာသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ တာသံ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော, ဧဝံ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သမာဓိသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စ ဆ အဘိညာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာသံ အဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသဒိသာ ဟိ ဣမေသံ အရိယာနံ ဣမေ ဝိသေသာဓိဂမာတိ။ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မေသု သမ္မာပဋိပတ္တိယာ တေဝိဇ္ဇတာဒီနံ ဥပနိဿယတာပိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သမ္ပန္နသီလဿ ကာမသေဝနာဘာဝတော သီလေန ပဌမန္တဝိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ ကာမဟေတု ပါဏာတိပါတာဒိဝသေနာပိ အသုဒ္ဓပယောဂါ ဟောန္တိ။ ဈာနသုခလာဘိနော ကာယကိလမထဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ သမာဓိနာ ဒုတိယန္တဝိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယတ္တာ။ ပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ ဧကံသတော အရိယမဂ္ဂေါဝ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ နာမ။ ဧဝံ သန္တေပိ လောကိယပညာဝသေနပိ အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။
သီလံ တံသမင်္ဂိနော ကာမသုဂတီသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တာပနတော စတူဟိ အပါယေဟိ ဝိမုတ္တိယာ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သီလေန အပါယသမတိက္ကမနုပါယော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသံ အာဝဟတိ။ သမာဓိ တံသမင်္ဂိနော မဟဂ္ဂတဘူမိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တာပနေန သကလကာမဘဝတော ဝိမောစေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိနာ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနုပါယော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ ကာမာဝစရကမ္မဿ အနုဗလပ္ပဒါယီနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနံ ကာမဓာတုပရိကိလေသာဝဟံ ဟောတိ။ န စေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနံ နိဒဿေတဗ္ဗံ,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁။) [သျ]အပ္ပနာသမာဓိဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ နာပိ ‘‘သီလေနေဝ အတိက္ကမိတဗ္ဗဿ အပါယဘဝဿ သမာဓိနာ အတိက္ကမိတဗ္ဗတာ’’တိ ဝစနောကာသော။ သုဂတိဘဝမ္ပိ အတိက္ကမန္တဿ ဒုဂ္ဂတိသမတိက္ကမနေ ကာ ကထာတိ။ သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမနုပါယောတိ ကာမဘဝါဒီနံ နဝန္နမ္ပိ ဘဝါနံ သမတိက္ကမနုပါယော သီလသမာဓီဟိ အတိက္ကန္တာပိ ဘဝါ အနတိက္ကန္တာ ဧဝ, ကာရဏဿ အပဟီနတ္တာ။ ပညာယ ပနဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ တေ သမတိက္ကန္တာ ဧဝ။
တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေနာတိ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလင်္ဂဿ ပဟာနဝသေန။ သမာဓိနာ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေနာတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဇလတလေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနဝသေန။ ပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေနာတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတသမုစ္ဆိန္ဒနပ္ပဟာနဝသေန။
ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခောတိ သံကိလေသဓမ္မာနံ, ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ ယော ကာယဝစီဒွါရေသု ဝီတိက္ကမော အဇ္ဈာစာရော, တဿ ပဋိပက္ခော သီလေန ပကာသိတော ဟောတိ, အဝီတိက္ကမသဘာဝတ္တာ သီလဿ။ ဩကာသာဒါနဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ ဥဋ္ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ။ တံ သမာဓိ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အာဟ ‘‘သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ, သမာဓိဿ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာယကတ္တာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယနတော ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိရဟာ အနုသယာ, တေ ပန အနုရူပံ ကာရဏံ လဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ အရိယမဂ္ဂပညာယ သဗ္ဗသော ပဟီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ပညာယ အနုသယပဋိပက္ခော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။
ကာယဒုစ္စရိတာဒိ ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ကိလေသေဟိ ဝါ ဒူသိတံ စရိတန္တိ ဒုစ္စရိတံ, တမေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နံ, တံ သန္တာနံ သံကိလေသေတိ ဝိဗာဓတိ, ဥပတာပေတိ စာတိ သံကိလေသော, တဿ ဝိသောဓနံ သီလေန တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿ။ တဏှာသံကိလေသဿ ဝိသောဓနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂။) [သျ]ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ, တဏှာယ စဿ ဥဇုဝိပစ္စနိကဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ဝိသောဓနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ, ဒိဋ္ဌိဂတာနဉ္စ အယာထာဝဂါဟီနံ ယာထာဝဂါဟိနိယာ ပညာယ ဥဇုဝိပစ္စနိကဘာဝတော။
ကာရဏန္တိ ဥပနိဿယပစ္စယော။ သီလေသု ပရိပူရကာရီတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတတ္တာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနံ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသသင်္ခါတာနံ မဟာသီလသိက္ခာပဒါနံ အဝီတိက္ကမနတော ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနံ အာပဇ္ဇနေ သဟသာဝ တေဟိ ဝုဋ္ဌာနေန သီလေသု ယံ ကတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရိပူရံ သမတ္ထံ ကရောတီတိ သီလေသု ပရိပူရကာရီ။ တထာ သကဒါဂါမီတိ ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရီ’’တိ ဧတံ ဥပသံဟရတိ တထာ-သဒ္ဒေန။ ဧတေ ဟိ ဒွေ အရိယာ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ ပညာပါရိပန္ထိကဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကမောဟဿ သဗ္ဗသော အသမူဟတတ္တာ သမာဓိံ, ပညဉ္စ ဘာဝေန္တာပိ သမာဓိပညာသု ယံ ကတ္တဗ္ဗံ, တံ မတ္တသော ပမာဏေန ပဒေသမတ္တမေဝ ကရောန္တီတိ သမာဓိသ္မိံ, ပညာယ စ မတ္တသော ကာရိနော ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရိနော’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အနာဂါမီ ပန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ။ အရဟာ သဗ္ဗသော သမ္မောဟဿ သုသမူဟတတ္တာ ပညာယ ပရိပူရကာရီ။
ဝုတ္တံ ဟေတံ ဘဂဝတာ (အ။ နိ။ ၃။၈၇) –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ, သမာဓိသ္မိံ မတ္တသော ကာရီ, ပညာယ မတ္တသော ကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနိ, တာနိ အာပဇ္ဇတိပိ ဝုဋ္ဌာတိပိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န ဟိ မေတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, အဘဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ယာနိ စ ခေါ တာနိ သိက္ခာပဒါနိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနိ ဗြဟ္မစရိယသာရုပ္ပါနိ, တတ္ထ ဓုဝသီလော စ ဟောတိ ဌိတသီလော စ, သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သီလေသု…ပေ… သော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတိ။ သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ။ ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သီလေသု
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃။) [သျ]ပရိပူရကာရီ ဟောတိ, သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ, ပညာယ မတ္တသော ကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ…ပေ… သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ…ပေ… အနာဝတ္တိဓမ္မော တသ္မာ လောကာ။ ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ, သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ, ပညာယ ပရိပူရကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ…ပေ… သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော အာသဝါနံ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။
‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သိက္ခာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညေ စာတိ တယော ဝိဝေကာ, တီဏိ ကုသလမူလာနိ, တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ, တီဏိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ဧဝမာဒယော, သိက္ခတ္တိကာဒီဟိ အညေ စ ဂုဏတ္တိကာ။ ဧဝရူပါတိ ယာဒိသကာ သိက္ခတ္တိကာဒယော ဣဓ သီလာဒီဟိ ပကာသိတာ ဟောန္တိ, ဧဒိသာ။
ဧတ္ထ ဟိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ သီလဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ သီလေန ကာယဝိဝေကော ပကာသိတော ဟောတိ, သမာဓိနာ စိတ္တဝိဝေကော, ပညာယ ဥပဓိဝိဝေကော။ တထာ သီလေန အဒေါသော ကုသလမူလံ ပကာသိတံ ဟောတိ, တိတိက္ခပ္ပဓာနတာယ, အပရူပဃာတသဘာဝတာယ စ သီလဿ။ သမာဓိနာ အလောဘော ကုသလမူလံ, လောဘပဋိပက္ခတော, အလောဘပဓာနတာယ စ သမာဓိဿ။ ပညာယ ပန အမောဟောယေဝ။ သီလေန စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ အဒေါသပ္ပဓာနံ ဟိ သီလသမ္ပဒံ နိဿာယ ဒေါသေ အာဒီနဝဒဿိနော အနိစ္စာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ, အနိစ္စာနုပဿနာ စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ။ သမာဓိနာ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ။ ပညာယ သုညတဝိမောက္ခမုခံ။ အလောဘပ္ပဓာနံ ဟိ ကာမနိဿရဏံ သမာဓိသမ္ပဒံ နိဿာယ ကာမေသု အာဒီနဝဒဿိနော ဒုက္ခာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ, ဒုက္ခာနုပဿနာ စ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ။ ပညာသမ္ပဒံ နိဿာယ အနတ္တာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ, အနတ္တာနုပဿနာ စ သုညတဝိမောက္ခမုခံ။ တထာ သီလေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ တံ ဟိ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော အဋ္ဌမကဿ ဣန္ဒြိယံ။ သမာဓိနာ အညိန္ဒြိယံ။ တံ ဟိ ဥက္ကံသဂတံ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနော အနာဂါမိနော, အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ စ ဣန္ဒြိယံ။ ပညာယ အညာတာဝိန္ဒြိယံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ တဒုပ္ပတ္တိယာ ဟိ အရဟာ ပညာယ ပရိပူရကာရီတိ။ ဣမိနာ နယေန အညေ စ ဧဝရူပါ ဂုဏတ္တိကာ သီလာဒီဟိ ပကာသေတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄။) [သျ]၁။ သီလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သီလသရူပါဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ အနေကဂုဏသင်္ဂါဟကေနာတိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ, အညေသဉ္စ အနေကေသံ ဂုဏာနံ သင်္ဂါဟကေန။ သီလသမာဓိပညာမုခေနာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ နေတ္တိ။ ၅) ဝိယ ဝိပဿနာမတ္တာဒိမုခေန သင်္ခေပတော အဒေသေတွာ သီလသမာဓိပညာမုခေန ဒေသိတောပိ, သတ္တတိံသာယပိ ဝါ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂန္တောဂဓတ္တာ တတ္ထ သီလသမာဓိပညာ မုခံ ပမုခံ ကတွာ ဒေသိတောပိ။ ဧတေန သီလသမာဓိပညာသု အဝသေသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ သဘာဝတော, ဥပကာရတော စ အန္တောဂဓဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိသင်္ခေပဒေသိတောယေဝ ဟောတိ သဘာဝဝိဘာဂါဒိတော အဝိဘာဝိတတ္တာ။ နာလန္တိ န ပရိယတ္တံ န သမတ္ထံ။ သဗ္ဗေသန္တိ နာတိသင်္ခေပနာတိဝိတ္ထာရရုစီနမ္ပိ, ဝိပဉ္စိတညုနေယျာနမ္ပိ ဝါ။ သင်္ခေပဒေသနာ ဟိ သံခိတ္တရုစီနံ, ဥဂ္ဃဋိတညူနံယေဝ စ ဥပကာရာယ ဟောတိ, န ပနိတရေသံ။ အဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ။ ပုစ္ဆနဋ္ဌေန ပဉှာ, ကိရိယာ ကရဏံ ကမ္မံ, ပဉှာဝ ကမ္မံ ပဉှာကမ္မံ, ပုစ္ဆနပယောဂေါ။
ကိံ သီလန္တိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကေနဋ္ဌေန သီလန္တိ ကေန အတ္ထေန သီလန္တိ ဝုစ္စတိ, ‘‘သီလ္လ’န္တိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ တယိဒံ သီလံ သဘာဝတော, ကိစ္စတော, ဥပဋ္ဌာနာကာရတော, အာသန္နကာရဏတော စ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကာနဿ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီ’’တိ။ ပဋိပတ္တိ နာမ ဒိဋ္ဌာနိသံသေ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကိမာနိသံသ’’န္တိ။ ကတိဝိဓန္တိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ဝိဘာဂဝန္တာနံ ဟိ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ။ ဝေါဒါနံ ဝိသုဒ္ဓိ။ သာ စ သံကိလေသမလဝိမုတ္တိ။ တံ ဣစ္ဆန္တေန ယသ္မာ ဥပါယကောသလ္လတ္ထိနာ အနုပါယကောသလ္လံ ဝိယ သံကိလေသော ဇာနိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကော စဿ သံကိလေသော’’တိ။
တတြာတိ တသ္မိံ, တဿ ဝါ ပဉှာကမ္မဿ။ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ ဝိဝရဏံ။ ပုစ္ဆိတော ဟိ အတ္ထော အဝိဘာဝိတတ္တာ နိဂူဠှော မုဋ္ဌိယံ ကတော ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ တဿ ဝိဝရဏံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝိဘူတဘာဝကာရဏတော။ ပါဏာတိပါတာဒီဟီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅။) [သျ]ဧတ္ထ ပါဏောတိ ဝေါဟာရတော သတ္တော, ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တဿ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရေ ဧဝ အတိဝ ပါတနံ အတိပါတော, သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော, အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော, ပါဏဃာတော။ အာဒိသဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေဟိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဒုဿီလျကမ္မေဟိ။ ဝိရမန္တဿာတိ သမာဒါနဝိရတိဝသေန, သမ္ပတ္တဝိရတိဝသေန စ ဩရမန္တဿ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိန္တိ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိဝတ္တကရဏံ။ စေတနာဒယော ဓမ္မာတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စေတယတီတိ စေတနာ, အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏေ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ စေတနာယ အနုကူလဝသေနေဝ ဟိ တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တိ။ စေတနာ ကာမံ ကုသလတ္တိကသာဓာရဏာ, ဣဓ ပန သီလစေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ ကတွာ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စေတသိ နိယုတ္တံ စေတသိကံ, စိတ္တသမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ စေတနာယ သတိပိ စေတသိကတ္တေ ‘‘စေတနာ သီလ္လ’န္တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ တဒညမေဝ ဝိရတိအနဘိဇ္ဈာဒိကံ စေတသိကံ သီလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန။ သံဝရဏံ သံဝရော။ ယထာ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တေ န ဩတရန္တိ, တထာ ပိဒဟနံ။ အဝီတိက္ကမော ဝီတိက္ကမဿ ပဋိပက္ခဘူတာ အဝီတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တစိတ္တစေတသိကာ။ တတ္ထ စေတနာ သီလံ နာမာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ သုတ္တပဒဿ ဝိဝရဏံ။ ဝိရမန္တဿ စေတနာတိ ဝိရတိသမ္ပယုတ္တံ ပဓာနဘူတံ စေတနမာဟ။ ပူရေန္တဿ စေတနာတိ ဝတ္တပဋိပတ္တိအာယူဟိနီ။ ဝိရမန္တဿ ဝိရတီတိ ဝိရတိယာ ပဓာနဘာဝံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ ဟိ ယဒါ ‘‘တိဝိဓာ, ဘိက္ခဝေ, ကာယသဉ္စေတနာ ကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိ (ကထာ။ ၅၃၉) ဝစနတော ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ တဗ္ဗိရတိဝိသိဋ္ဌာ စေတနာ တထာပဝတ္တာ ပဓာနဘာဝေန ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိသာဓိကာ ဟောတိ, တဒါ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိအနဘိဇ္ဈာဒယော စ စေတနာပက္ခိကာ ဝါ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ စေတနာသီလံ ဝုတ္တံ။ ယဒါ ပန ပါဏာတိပါတာဒီဟိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တဿ တတော ဝိရမဏာကာရေန ပဝတ္တမာနာ စေတနာဝိသိဋ္ဌာ ဝိရတိ, အနဘိဇ္ဈာဒယော စ တတ္ထ တတ္ထ ပဓာနဘာဝေန ကိစ္စသာဓိကာ ဟောန္တိ, တဒါ တံသမ္ပယုတ္တာ စေတနာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆။) [သျ]ဝိရတိအာဒိပက္ခိကာ ဝါ ဟောတိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ စေတသိကသီလံ ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ သုတ္တေ အာဂတနယေန ကုသလကမ္မပထဝသေန စေတနာစေတသိကသီလာနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဇဟန္တဿာတိ သမာဒါနဝသေန ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ န ကရိဿာမီ’’တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုကာနိပိ အနဇ္ဈာစရဏေန ပဇဟန္တဿ။ သတ္တ ကမ္မပထစေတနာတိ ပါဏာတိပါတာဒိပဟာနသာဓိကာ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကုသလကမ္မပထစေတနာ။ အဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ယံ ပရဒါရဂမနာဒိ ကရီယတိ, တဿ ပဟာယကာ အနဘိဇ္ဈာဒယော သီလန္တိ အာဟ ‘‘စေတသိကံ သီလံ နာမ အနဘိဇ္ဈာ…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ’’တိ။ ယထာ ဟိ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒဝသေန မိစ္ဆာစာရပါဏာတိပါတာဒယော ကရီယန္တိ, ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာပိ တေ ပုတ္တမုခဒဿနာဒိအတ္ထံ ကရီယန္တိ။ တေသဉ္စ ပဇဟနကာ အနဘိဇ္ဈာဒယောတိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရော စာရိတ္တဝါရိတ္တဝိဘာဂံ ဝိနယပရိယာပန္နံ သိက္ခာပဒသီလံ။ သတိသံဝရော မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အာရက္ခာ, သာ စ တထာပဝတ္တာ သတိယေဝ။ ဉာဏသံဝရော ပညာ။ ခန္တိသံဝရော အဓိဝါသနာ, သာ စ တထာပဝတ္တာ အဒေါသပဓာနာ ခန္ဓာ, အဒေါသော ဧဝ ဝါ။ ဝီရိယသံဝရော ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝိနောဒနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသတိသံဝရာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
သောတာနီတိ တဏှာဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇာဒုစ္စရိတအဝသိဋ္ဌကိလေသသောတာနိ။ ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ ဝစနေန သောတာနံ သံဝရော ပိဒဟနံ သမုစ္ဆေဒနံ ဉာဏန္တိ ဝိညာယတိ။
ဣဒမတ္ထိကတံ မနသိ ကတွာ ယေန ဉာဏေန ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပစ္စယာ ပဋိသေဝီယန္တိ။ တံ ပစ္စယပဋိသေဝနမ္ပိ ဉာဏသဘာဝတ္တာ ဧတ္ထေဝ ဉာဏသံဝရေ ဧဝ သမောဓာနံ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ခမတိ အဓိဝါသေတီတိ ခမော။ ဥပ္ပန္နန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ။ ကာမဝိတက္ကန္တိ ကာမူပသံဟိတံ ဝိတက္ကံ။ နာဓိဝါသေတီတိ စိတ္တံ အာရောပေတွာ အဗ္ဘန္တရေ န ဝါသေတိ။ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပီတိ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ မိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိယေသနေန သိဇ္ဈနကံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ဝီရိယသံဝရေ ဧဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ ဝီရိယသာဓနတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဉာဏံ တဏှာဒိသောတာနံ ပဝတ္တိနိဝါရဏတော ပိဒဟနဋ္ဌေန သံဝရဏတော သံဝရော စ, ပရတော ပဝတ္တနကဂုဏာနံ အာဓာရာဒိဘာဝတော သီလနဋ္ဌေန
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇။) [သျ]သီလံ, ဧဝံ ခန္တိ အနဓိဝါသနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကကိလေသာနံ အဓိဝါသနေန သံဝရဏတော သံဝရော စ, ခမနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကဂုဏာနံ အာဓာရာဒိဘာဝတော သီလနဋ္ဌေန သီလံ, ဝီရိယံ ဝိနောဒေတဗ္ဗာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဝိနောဒနေန သံဝရဏတော သံဝရော စ, ဝိနောဒနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကဂုဏာနံ အာဓာရာဒိဘာဝတော သီလနဋ္ဌေန သီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ပါတိမောက္ခသီလာဒိ တဿ တဿ ပါပဓမ္မဿ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန သံဝရဏံ ပိဒဟနံ, တံ ဥပါဒါယ သံဝရော, ဧဝံ အသမာဒိန္နသီလဿ အာဂတဝတ္ထုတော ဝိရမဏမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ယာ စ ပါပဘီရုကာနံ…ပေ… သံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ န ဝီတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ အဝီတိက္ကမော။ တထာပဝတ္တော ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ။
֍ ဋ္ဌ ၇။ အဝသေသေသု ပန ပဉှေသု။ သမာဓာနံ သဏ္ဌပနံ။ ဒုဿီလျဝသေန ဟိ ပဝတ္တာ ကာယကမ္မာဒယော သမ္ပတိ, အာယတိဉ္စ အဟိတဒုက္ခာဝဟာ, န သမ္မာ ဌပိတာတိ အသဏ္ဌပိတာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာ ဝိသဋာ စ နာမ ဟောန္တိ, သုသီလျဝသေန ပန ပဝတ္တာ တဗ္ဗိပရိယာယတော သဏ္ဌပိတာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာ အဝိသဋာ စ နာမ ဟောန္တိ ယထာ တံ ဩက္ခိတ္တစက္ခုတာ အဗာဟုပ္ပစာလနာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလျဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတေန သမာဓိကိစ္စတော သီလနံ ဝိသေသေတိ။ တဿ ဟိ သမာဓာနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပဟေတုတာ။ ဣဒံ ကာယကမ္မာဒီနံ သဏ္ဌပနံ သံယမနံ။ ဥပဓာရဏံ အဓိဋ္ဌာနံ မူလဘာဝေါ။ တထာ ဟိဿ အာဒိစရဏာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေန ပထဝီဓာတုကိစ္စတော သီလနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ သာ ဟိ သဟဇာတရူပဓမ္မာနံ သန္ဓာရဏဝသေန ပဝတ္တတိ။ ဣဒံ ပန အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ မူလာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ကုသလဓမ္မာ နာမ သပုဗ္ဗဘာဂါ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရာ ဓမ္မာ။ အညေ ပန အာစရိယာ။ သိရဋ္ဌောတိ ယထာ သိရသိ ဆိန္နေ သဗ္ဗော အတ္တဘာဝေါ ဝိနဿတိ, ဧဝံ သီလေ ဘိန္နေ သဗ္ဗံ ဂုဏသရီရံ ဝိနဿတိ။ တသ္မာ တဿ ဥတ္တမင်္ဂဋ္ဌော သီလဋ္ဌော။ ‘‘သိရော သီသ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘သီလ္လ’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သီတလဋ္ဌော ပရိဠာဟဝူပသမနဋ္ဌော။ တေန တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေနေဝ ‘‘သီလ္လ’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိဒံ ပယောဂသမ္ပာဒိတံ သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမကရံ ဟောတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈။) [သျ]ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သယန္တိ အကုသလာ ဧတသ္မိံ သတိ အပဝိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ သီလံ, သုပန္တိ ဝါ တေန ဝိဟတုဿာဟာနိ သဗ္ဗဒုစ္စရိတာနီတိ သီလံ, သဗ္ဗေသံ ဝါ ကုသလဓမ္မာနံ ပဝေသာရဟသာလာတိ သီလန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၈။ ‘‘သီလနဋ္ဌေန သီလ္လ’န္တိ ပုဗ္ဗေ သဒ္ဒတ္ထုဒ္ဓါရေန ပကာသိတောပိ ဘာဝတ္ထော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သီလနံ လက္ခဏံ တဿာ’’တိ။ န ဟိ တဿ စေတနာဒိဘေဒဘိန္နဿ အနဝသေသတော သင်္ဂါဟကော တတော အညော အတ္ထော အတ္ထိ, ယော လက္ခဏဘာဝေန ဝုစ္စေယျ။ နနု စ အနေကဘေဒသင်္ဂါဟကံ သာမညလက္ခဏံ နာမ သိယာ, န ဝိသေသလက္ခဏန္တိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သနိဒဿနတ္တံ ရူပဿ, ယထာ ဘိန္နဿနေကဓာ’’တိ။
ယထာ ဟိ နီလာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နဿာပိ ရူပါယတနဿ သနိဒဿနတ္တံ ဝိသေသလက္ခဏံ တဒညဓမ္မာသာဓာရဏတော။ န အနိစ္စတာဒိ ဝိယ, ရုပ္ပနံ ဝိယ ဝါ သာမညလက္ခဏံ, ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိံ ပနေတံ သနိဒဿနတ္တံ နာမ? ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ စက္ခုဝိညာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ။ တဿ ပန ရူပါယတနတော အနညတ္တေပိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပါယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတွာ သဟ နိဒဿနေန သနိဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော သဘာဝေါ, သော အညံ ဝိယ ကတွာ ဥပစရိတုံ ယုတ္တော။ ဧဝံ ဟိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဟ နိဒဿနေနာ’’တိ ဧတ္ထ တဗ္ဘာဝတ္ထော သဟ-သဒ္ဒေါ ယထာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာတိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။
ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသန္တိ ကာယိကအသံဝရာဒိဘေဒဿ ဒုဿီလျဿ ဝိဓမနကိစ္စံ။ အနဝဇ္ဇရသန္တိ အဂါရယှသမ္ပတ္တိကံ အဂရဟိတဗ္ဗဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇနကံ, အဝဇ္ဇပဋိပက္ခဘာဝေန ဝါ သမ္ပဇ္ဇနကံ။ လက္ခဏာဒီသူတိ လက္ခဏရသာဒီသု ဝုစ္စမာနေသု ကိစ္စမေဝ, သမ္ပတ္တိ ဝါ ရသောတိ ဝုစ္စတိ, န ရသာယတနရသာဒီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ‘‘ကိစ္စမေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ တဿ ဣတရရသတော ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ, ကိစ္စမေဝ, သမ္ပတ္တိ ဧဝ ဝါ ရသောတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉။) [သျ]သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ ကာယာဒီဟိ သုစိဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ။ ဂဟဏဘာဝန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝံ။ တေန ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ, ဖလဋ္ဌေန ပန အဝိပ္ပဋိသာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သမာဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ။ သီလံ ဟိ သမ္ပတိယေဝ အဝိပ္ပဋိသာရံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ, ပရမ္ပရာယ သမာဓိံ။ ဣမဿ ပန အာနိသံသဖလဿ အာနိသံသကထာယံ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ဖလဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ ဣဓ အဂ္ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ ဖလဿ အနေကဝိဓတ္တာ, လောကိယာဒိသီလဿာပိ ဝိဘဇိယမာနတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိဿိတာနိဿိတဝသေနာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀)။ ယထာ ပထဝီဓာတုယာ ကမ္မာဒိ ဒူရကာရဏံ, သေသဘူတတ္တယံ အာသန္နကာရဏံ, ယထာ စ ဝတ္ထဿ တန္တဝါယတုရိဝေမသလာကာဒိ ဒူရကာရဏံ, တန္တဝေါ အာသန္နကာရဏံ, ဧဝံ သီလဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဒိ ဒူရကာရဏံ, ဟိရိဩတ္တပ္ပမဿ အာသန္နကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဟိရောတ္တပ္ပေ ဟီတိအာဒိ တဿ အာသန္နကာရဏဘာဝသာဓနံ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သမာဒါနဝသေန, တိဋ္ဌတိ အဝီတိက္ကမဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သီလာနိသံသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒီတိ ဧတ္ထ ဝိပ္ပဋိသာရပဋိပက္ခော ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ အဝိပ္ပဋိသာရော။ သော ပန ဝိသေသတော ‘‘လာဘာ ဝတ မေ, သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ, ယဿ မေ သုပရိသုဒ္ဓံ သီလ္လ’န္တိ အတ္တနော သီလဿ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါမောဇ္ဇဘောဂသမ္ပတ္တိကိတ္တိသဒ္ဒါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနီတိ အဝိပ္ပဋိသာရပ္ပယောဇနာနိ။ ကုသလာနီတိ အနဝဇ္ဇာနိ။ အဝိပ္ပဋိသာရာနိသံသာနီတိ အဝိပ္ပဋိသာရုဒ္ဒယာနိ။ ဧတေန အဝိပ္ပဋိသာရော နာမ သီလဿ ဥဒ္ဒယမတ္တံ, သံဝဍ္ဎိတဿ ရုက္ခဿ ဆာယာပုပ္ဖသဒိသံ။ အညော ဧဝ ပနာနေန နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗော သမာဓိအာဒိဂုဏောတိ ဒဿေတိ။
သီလဝတော သီလသမ္ပဒါယာတိ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ သီလဿ သမ္ပာဒနေန သီလဝတော, တာယ ဧဝ သီလသမ္ပဒါယ။ အပ္ပမာဒါဓိကရဏန္တိ အပ္ပမာဒကာရဏာ။ ဘောဂက္ခန္ဓန္တိ ဘောဂရာသိံ။ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီတိ ‘‘ဣတိပိ သီလဝါ, ဣတိပိ ကလျာဏဓမ္မော’’တိ သုန္ဒရော ထုတိဃောသော ဥဋ္ဌဟတိ, လောကံ ပတ္ထရတိ။ ဝိသာရဒေါတိ အတ္တနိ ကိဉ္စိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀။) [သျ]ဂရဟိတဗ္ဗံ ဥပဝဒိတဗ္ဗံ အပဿန္တော ဝိဂတသာရဇ္ဇော နိဗ္ဘယော။ အမင်္ကုဘူတောတိ အဝိလက္ခော။ အသမ္မူဠှောတိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော, ကုသလကမ္မာဒီနံယေဝ စ တဒါ ဥပဋ္ဌာနတော အမူဠှော ပသန္နမာနသော ဧဝ ကာလံကရောတိ။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ, ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။ သုဂတိန္တိ သုန္ဒရံ ဂတိံ။ တေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ။ သဂ္ဂန္တိ ဒေဝဂတိံ။ သာ ဟိ ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ, လောကိယတိ ဧတ္ထ ဥဠာရံ ပုညဖလန္တိ လောကောတိ စ ဝုစ္စတိ။
အာကင်္ခေယျ စေတိ ယဒိ ဣစ္ဆေယျ။ ပိယော စ အဿန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗော ပိယစက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗော ပေမနိယော ဘဝေယျန္တိ အတ္ထော။ မနာပေါတိ သဗြဟ္မစာရီနံ မနဝဍ္ဎနကော, တေသံ ဝါ မနေန ပတ္တဗ္ဗော, မေတ္တစိတ္တေန ဖရိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရူတိ ဂရုဋ္ဌာနိယော ပါသာဏဆတ္တသဒိသော။ ဘာဝနီယောတိ ‘‘အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ ဇာနံ ဇာနာတိ, ပဿံ ပဿတီ’’တိ သမ္ဘာဝနီယော။ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု ဧဝ ပရိပူရကာရီ အဿ, အနူနကာရီ ပရိပူရဏာကာရေန သမန္နာဂတော ဘဝေယျ။ ‘‘အာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဧတေန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တော အနိရာကတဇ္ဈာနော ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတော ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဧဝမာဒိကေ သီလထောမနသုတ္တာဂတေ သတ္တရသ သီလာနိသံသေ သင်္ဂဏှာတိ။
ဣဒါနိ န ကေဝလမိမေ ဧဝ အဝိပ္ပဋိသာရာဒယော, အထ ခေါ အညေပိ ဗဟူ သီလာနိသံသာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သာသနေတိ ဣမသ္မိံ သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏာဝဟေ သတ္ထုသာသနေ။ အာစာရကုလပုတ္တာနံ ယံ သီလံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌာ အဝဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, တဿ ဧဝံ မဟာနုဘာဝဿ သီလဿ အာနိသံသာနံ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိမာဏံ ကော ဝဒေ ကော ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတေန သဗ္ဗေသံယေဝ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ဂုဏာနံ သီလမေဝ မူလဘူတန္တိ ဒဿေတွာ တတော ပရမ္ပိ မလဝိသောဓနေန, ပရိဠာဟဝူပသမနေန, သုစိဂန္ဓဝါယနေန, သဂ္ဂနိဗ္ဗာနာဓိဂမူပါယဘာဝေန, သောဘာလင်္ကာရသာဓနတာယ ဘယဝိဓမနေန, ကိတ္တိပါမောဇ္ဇဇနေန စ သီလသဒိသံ အညံ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဂင်္ဂါ’’တိအာဒိကာ ဂါထာ အဘာသိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁။) [သျ]တတ္ထ သရဘူတိ ဧကာ နဒီ, ‘‘ယံ လောကေ သရဘူ’’တိ ဝဒန္တိ။ နိန္နဂါ ဝါစိရဝတီတိ ‘‘အစိရဝတီ’’တိ ဧဝံနာမိကာ နဒီ, ဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ တေန အဝုတ္တာ ဂေါဓာဝရီစန္ဒဘာဂါဒိကာ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါဏနဋ္ဌေန ပါဏီနံ သတ္တာနံ ယံ မလံ သီလဇလံ ဝိသောဓယတိ, တံ မလံ ဝိသောဓေတုံ န သက္ကုဏန္တိ ဂင်္ဂါဒယော နဒိယောတိ ပဌမဂါထာယ န-ကာရံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဟာရာတိ မုတ္တာဟာရာ။ မဏယောတိ ဝေဠုရိယာဒိမဏယော။ အရိယန္တိ ဝိသုဒ္ဓံ။ သီလသမုဋ္ဌာနော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဂန္ဓော မနောဟရဘာဝတော, ဒိသာသု အဘိဗျာပနတော စ ‘‘သီလဂန္ဓော’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ ပဋိဝါတေပိ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သတဉ္စ ဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅၄၊ အ။ နိ။ ၃။၈၀၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁)။ ဒေါသာနံ ဗလံ နာမ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရော, တံ တေသံ ကာတုံ အဒေန္တံ သီလံ ဒေါသာနံ ဗလံ ဃာတေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သီလပ္ပဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀။ ‘‘ကတိဝိဓ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိဓ-သဒ္ဒေါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ‘‘ဧကဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟော’’တိအာဒီသု ဝိယ, ပကာရတ္ထော ဝါ, ကတိပ္ပကာရံ ကိတ္တကာ သီလဿ ပကာရဘေဒါတိ အတ္ထော။ သီလနလက္ခဏေနာတိ သီလနသင်္ခါတေန သဘာဝေန။
စရန္တိ တေန သီလေသု ပရိပူရကာရိတံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ စရိတ္တံ, စရိတ္တမေဝ စာရိတ္တံ။ ဝါရိတတော တေန အတ္တာနံ တာယန္တိ ရက္ခန္တီတိ ဝါရိတ္တံ။ အဓိကော သမာစာရော အဘိသမာစာရော, တတ္ထ နိယုတ္တံ, သော ဝါ ပယောဇနံ ဧတဿာတိ အာဘိသမာစာရိကံ။ အာဒိ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ, တဒေဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ။ ဝိရမတိ ဧတာယ, သယံ ဝါ ဝိရမတိ, ဝိရမဏံ ဝါ ဝိရတိ, န ဝိရတီတိ အဝိရတိ။ နိဿယတီတိ နိဿိတံ, န နိဿိတန္တိ အနိဿိတံ။ ပရိယန္တော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပရိယန္တံ, ကာလေန ပရိယန္တံ ကာလပရိယန္တံ, ယထာပရိစ္ဆိန္နော ဝါ ကာလော ပရိယန္တော ဧတဿာတိ ကာလပရိယန္တံ။ ယာဝ ပါဏနံ ဇီဝနံ ကောဋိ ဧတဿာတိ အာပါဏကောဋိကံ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ လောကေ နိယုတ္တံ, တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတန္တိ လောကိယံ။ လောကံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရံ။
ပစ္စယတော, ဖလတော စ မဇ္ဈိမပဏီတေဟိ နိဟီနံ, တေသံ ဝါ ဂုဏေဟိ ပရိဟီနန္တိ ဟီနံ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ပဏီတံ။ ဥဘိန္နမေဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂။) [သျ]ဝေမဇ္ဈေ ဘဝံ မဇ္ဈိမံ။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတံ အတ္တာဓိပတေယျံ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တဏှာယ, ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ပရာမဋ္ဌံ ပဓံသိတန္တိ ပရာမဋ္ဌံ။ တပ္ပဋိက္ခေပတော အပရာမဋ္ဌံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ။ သိက္ခာသု ဇာတံ, သေက္ခဿ ဣဒန္တိ ဝါ သေက္ခံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာကိစ္စတာယ အသေက္ခဓမ္မပရိယာပန္နံ အသေက္ခံ။ တဒုဘယပဋိက္ခေပေန နေဝသေက္ခနာသေက္ခံ။ ဟာနံ ဘဇတိ, ဟာနဘာဂေါ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဟာနဘာဂိယံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပပရိမာဏတ္တာ ပရိယန္တဝန္တံ, ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တဉ္စ သီလံ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ အနပ္ပပရိမာဏတ္တာ အပရိယန္တံ, ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တဉ္စ သီလံ အပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ, ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တဉ္စ သီလံ ပရိပုဏ္ဏပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၁။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သီလနဋ္ဌေန သီလ္လ’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန နယေန။ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပညတ္တသိက္ခာပဒပူရဏန္တိ ဣဒံ အာဘိသမာစာရိကံ ကတ္တဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ပညတ္တဿ သိက္ခာပဒသီလဿ ပူရဏံ။ သိက္ခာပဒသီလံ ဟိ ပူရေန္တော သိက္ခာပဒမ္ပိ ပူရေတိ ပါလေတိ နာမ။ သိက္ခာ ဧဝ ဝါ သိက္ခိတဗ္ဗတော, ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော စ သိက္ခာပဒံ။ တဿ ပူရဏန္တိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိတ္တဿ အကရဏန္တိ ဣဒံ ဒုစ္စရိတံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တဿ အကရဏံ ဝိရမဏံ။ စရန္တိ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ သီလေ တံသမင်္ဂိနော စရန္တီတိ သီလဿ အဓိကရဏတံ ဝိဘာဝေန္တော တေသံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရိတာယ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဝါရိတန္တိ ဣဒံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ အကပ္ပိယံ။ တာယန္တီတိ အကရဏေနေဝ တာယန္တိ။ တေနာတိ ဝါရိတ္တသီလမာဟ။ ဝါရေတိ ဝါ သတ္ထာ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါတိ ဝါရိတံ, သိက္ခာပဒံ။ တံ အဝိကောပေန္တော တာယန္တိ တေနာတိ ဝါရိတ္တံ။ သဒ္ဓါဝီရိယသာဓနန္တိ သဒ္ဓါယ, ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန စ သာဓေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အသဒ္ဓေါ, ကုသီတော စ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ပရိပူရေတိ, သဒ္ဓေါ ဧဝ သတ္ထာရာ ပဋိက္ခိတ္တေ အဏုမတ္တေပိ ဝဇ္ဇေ ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါသာဓနံ ဝါရိတ္တ’’န္တိ။
အဓိသီလသိက္ခာပရိယာပန္နတ္တာ အဘိဝိသိဋ္ဌော သမာစာရောတိ အဘိသမာစာရောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသမာစာရော’’တိ။ အဘိသမာစာရောဝ အာဘိသမာစာရိကံ, ယထာ ဝေနယိကောတိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) အဓိပ္ပါယော။ အဘိသမာစာရော
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃။) [သျ]ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော မဂ္ဂသီလံ, ဖလသီလဉ္စ, တံ အာရဗ္ဘ ဥဒ္ဒိဿ တဒတ္ထံ တပ္ပယောဇနံ ပညတ္တံ အာဘိသမာစာရိကံ။ သုပရိသုဒ္ဓါနိ တီဏိ ကာယကမ္မာနိ, စတ္တာရိ ဝစီကမ္မာနိ, သုပရိသုဒ္ဓေါ အာဇီဝေါတိ ဣဒံ အာဇီဝဋ္ဌမကံ။ တတ္ထ ကာမံ အာဇီဝဟေတုကတော သတ္တဝိဓဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ သမ္မာအာဇီဝေါတိ သောပိ သတ္တဝိဓော ဟောတိ, သမ္မာဇီဝတာသာမညေန ပန တံ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တိဝိဓကုဟနဝတ္ထုသန္နိဿယတော မိစ္ဆာဇီဝတော ဝိရတိံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တော ‘‘အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ။ သေဋ္ဌစရိယဘာဝတော မဂ္ဂေါ ဧဝ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ, တဿ။ အာဒိဘာဝဘူတန္တိ အာဒိမှိ ဘာဝေတဗ္ဗတံ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗတံ ဘူတံ ပတ္တံ အာဒိဘာဝဘူတံ။ ကိဉ္စာပိ ဒေသနာနုက္ကမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိ အာဒိ, ပဋိပတ္တိက္ကမေန ပန အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ အာဒီတိ။ တဿ သမ္ပတ္တိယာတိ အာဘိသမာစာရိကဿ သမ္ပဇ္ဇနေန ပရိပူရဏေန အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယော ဟိ လဟုကာနိပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇာနိ ပရိဝဇ္ဇေတိ, သော ဂရုကာနိ မဟာသာဝဇ္ဇာနိ ဗဟွာဒီနဝါနိ ပရိဝဇ္ဇေဿတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ သုတ္တံ ပန ဧတမတ္ထံ ဗျတိရေကဝသေန ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ သီလံ။ တံ ဟိ ဥပရိဂုဏဝိသေသာနံ ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။
ဝိရတိသီလဿ ဣတရသီလေန သတိပိ သမ္ပယောဂါဒိကေ အသမ္မိဿကတာဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝေရမဏိမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘‘နိဿိတာနိဿိတဝသေနာ’’တိ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနနိဿယံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘နိဿယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဏှာစရိတေန နိဿယိတဗ္ဗတော တဏှာဝ တဏှာနိဿယော။ တထာ ဒိဋ္ဌိနိဿယော။ ဒိဋ္ဌိစရိတော ဟိ အသတိပိ ဒိဋ္ဌိယာ တဏှာဝိရဟေ ဒိဋ္ဌိနိဿိတောဝ ပဝတ္တတိ။ ဒေဝေါတိ စတုမဟာရာဇသက္ကသုယာမာဒိပါကဋဒေဝမာဟ။ ဒေဝညတရောတိ အပါကဋံ။ တဏှံ ဧဝ နိဿိတန္တိ တဏှာနိဿိတံ။ တဏှာယ နိဿိတန္တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ‘‘ဒွေ နိဿယာ’’တိအာဒိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ သုဒ္ဓိဒိဋ္ဌိယာတိ ‘‘ဣတိ သံသာရသုဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဒိဋ္ဌိယာ, လောကုတ္တရံ သီလန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တဿေဝါတိ လောကုတ္တရဿေဝ သမ္ဘာရဘူတံ ကာရဏဘူတံ, ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယန္တိ အတ္ထော။
ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာတိ ‘‘ဣမဉ္စ ရတ္တိံ, ဣမဉ္စ ဒိဝ’’န္တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၄၁) ဝိယ ကာလဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ကာလပရိစ္ဆေဒံ အကတွာ သမာဒိန္နမ္ပိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄။) [သျ]အန္တရာဝိစ္ဆိန္နံ သမ္ပတ္တဝိရတိဝသေန ယာဝဇီဝံ ပဝတ္တိတမ္ပိ အာပါဏကောဋိကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝဇီဝံ သမာဒိယိတွာ တထေဝ ပဝတ္တိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
လာဘယသဉာတိအင်္ဂဇီဝိတဝသေနာတိ လာဘယသာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပါဒနဝသေန, ဥပ္ပန္နာနံ ရက္ခဏဝသေန စေဝ ဝဍ္ဎနဝသေန စ ဉာတိအင်္ဂဇီဝိတာနံ အဝိနာသနဝသေန။ ကိံ သော ဝီတိက္ကမိဿတီတိ ယော ဝီတိက္ကမာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေတိ, သော ကာယဝါစာဟိ ဝီတိက္ကမိဿတီတိ ကိံ ဣဒံ, နတ္ထေတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိက္ခေပေ ဟိ အယံ ကိံ-သဒ္ဒေါ။
အာရမ္မဏဘာဝေန ဝဏော ဝိယ အာသဝေ ကာမာသဝါဒိကေ ပဂ္ဃရတီတိ သမ္ပယောဂဘာဝါဘာဝေပိ သဟာသဝေဟီတိ သာသဝံ။ တေဘူမကဓမ္မဇာတန္တိ သီလံ တပ္ပရိယာပန္နန္တိ အာဟ ‘‘သာသဝံ သီလံ လောကိယ’’န္တိ။ ဘဝဝိသေသာ သမ္ပတ္တိဘဝါ။ ဝိနယောတိ ဝိနယပရိယတ္တိ, တတ္ထ ဝါ အာဂတသိက္ခာပဒါနိ။ ပါမောဇ္ဇံ တရုဏပီတိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ သပစ္စယနာမရူပဒဿနံ, တဒဓိဋ္ဌာနာ ဝါ တရုဏဝိပဿနာ။ နိဗ္ဗိဒါတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ။ တေန ဗလဝဝိပဿနမာဟ။ ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ ကထာတိ ဝိနယကထာ။ မန္တနာတိ ဝိနယဝိစာရဏာ။ ဥပနိသာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏပရမ္ပရာသင်္ခါတော ဥပနိဿယော။ လောကုတ္တရံ မဂ္ဂဖလစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ။ တတ္ထ မဂ္ဂသီလံ ဘဝနိဿရဏာဝဟံ ဟောတိ, ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ စ ဘူမိ, ဖလသီလံ ပန ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿေဝ ဘူမိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂။ ဟီနာဓိမုတ္တိဝသေန ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ ဟီနတာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိဝသေန ပဏီတတာ။ တဒုဘယဝေမဇ္ဈတာဝသေန မဇ္ဈိမတာ။ ယထေဝ ဟိ ကမ္မံ အာယူဟနဝသေန ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နံ ဟောတိ, ဧဝံ ဆန္ဒာဒယောပိ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန။ သော စ နေသံ ပဝတ္တိအာကာရော အဓိမုတ္တိဘေဒေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသကာမတာယာတိ ကိတ္တိသိလောကာဘိရတိယာ, ပရိဝါရိစ္ဆာယ ဝါ။ ‘‘ကထံ နာမ မာဒိသော ဤဒိသံ ကရေယျာ’’တိ ပါပဇိဂုစ္ဆာယ အရိယဘာဝံ နိဿာယ။ အနုပက္ကိလိဋ္ဌန္တိ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနာဟိ, အညေဟိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ။ ဘဝဘောဂတ္ထာယာတိ ဘဝသမ္ပတ္တိအတ္ထဉ္စေဝ ဘောဂသမ္ပတ္တိအတ္ထဉ္စ။ အတ္တနော ဝိမောက္ခတ္ထာယ ပဝတ္တိတန္တိ သာဝကပစ္စေကဗောဓိသတ္တသီလမာဟ။ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝိမောက္ခတ္ထာယာတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅။) [သျ]သံသာရဗန္ဓနတော ဝိမောစနတ္ထာယ။ ပါရမိတာသီလံ မဟာဗောဓိသတ္တသီလံ။ ယာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ မဟာဗောဓိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ပရမုက္ကံသဂတသောစေယျသလ္လေခါ ဒေသကာလသတ္တာဒိဝိကပ္ပရဟိတာ သီလပါရမိတာ။
အနနုရူပန္တိ အသာရုပ္ပံ။ အတ္တာ ဧဝ ဂရု အဓိပတိ ဧတဿာတိ အတ္တဂရု, လဇ္ဇာဓိကော။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတံ အတ္တာဓိပတေယျံ။ လောကော အဓိပတိ ဂရု ဧတဿာတိ လောကာဓိပတိ, ဩတ္တပ္ပါဓိကော။ ဓမ္မော နာမာယံ မဟာနုဘာဝေါ ဧကန္တနိယျာနိကော, သော စ ပဋိပတ္တိယာဝ ပူဇေတဗ္ဗော။ တသ္မာ ‘‘နံ သီလသမ္ပဒါယ ပူဇေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မမဟတ္တံ ပူဇေတုကာမေန။
ပရာမဋ္ဌတ္တာတိ ပရာဘဝဝသေန အာမဋ္ဌတ္တာ။ တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဟိ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ, ဣမိနာ မေ သီလေန သံသာရသုဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဝတ္တဿ သီလံ ပရာမသန္တိယော တံ ပရာဘဝံ ပါပေန္တိ မဂ္ဂဿ အနုပနိဿယဘာဝကရဏတော။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿာတိ ပုထုဇ္ဇနေသု ကလျာဏကဿ။ သော ဟိ ပုထုဇ္ဇနောဝ ဟုတွာ ကလျာဏေဟိ သီလာဒီဟိ သမန္နာဂတော။ ပရာမသနကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော, သမုစ္ဆိန္ဒနတော စ တေဟိ န ပရာမဋ္ဌန္တိ အပရာမဋ္ဌံ။ တဿ တဿ ကိလေသဒရထဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော ဝူပသမနတော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ။
ကတပဋိကမ္မန္တိ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ယထာဓမ္မံ ကတပဋိကာရံ။ ဧဝံ ဟိ တံ သီလံ ပဋိပါကတိကမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ‘‘ကတပဋိကမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ စ ‘‘န ပုနေဝံ ကရိဿ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အစ္ဆမံသံ နု ခေါ, သူကရမံသံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုမှိ ဝါ, ‘‘ပါစိတ္တိယံ နု ခေါ, ဒုက္ကဋံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ အာပတ္တိယာ ဝါ, ‘‘မယာ တံ ဝတ္ထု ဝီတိက္ကန္တံ နု ခေါ, န နု ခေါ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိအာဒိနာ အဇ္ဈာစာရေ ဝါ ဝေမတိကဿ သံသယာပန္နဿ။ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ ယထာဓမ္မံ ပဋိကမ္မေန။ ဝိမတိ ဧဝ ဝေမတိကံ, တသ္မိံ ဝေမတိကေ သတိ, ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာယာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိ ပဋိဝိနေတဗ္ဗာတိ သယံ ဝါ တံ ဝတ္ထုံ ဝိစာရေတွာ, ဝိနယဓရေ ဝါ ပုစ္ဆိတွာ ကင်္ခါ ဝိနောဒေတဗ္ဗာ။ နိက္ကင်္ခေန ပန ကပ္ပိယံ စေ ကာတဗ္ဗံ, အကပ္ပိယံ စေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဣစ္စဿ ဖာသု ဘဝိဿတီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆။) [သျ]‘‘စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟီ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နံ သီလံ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တံ ဝုတ္တံ။ သမုဒါယေသု ပဝတ္တဝေါဟာရာ အဝယဝေသုပိ ပဝတ္တန္တီတိ။ သေသန္တိ သဗ္ဗံ လောကိယသီလံ။
ပကတိပီတိ သဘာဝေါပိ။ သုခသီလော သခိလော သုခသံဝါသော။ တေန ပရိယာယေနာတိ ပကတိအတ္ထဝါစကတ္ထေန။ ဧကစ္စံ အဗျာကတံ သီလံ ဣဓာဓိပ္ပေတသီလေန ဧကသင်္ဂဟန္တိ အကုသလဿေဝါယုဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ အကုသလ္လ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သေက္ခတ္တိကံ ဣဓ ဂဟိတံ, ဣဓ န ဥပနီတံ ကုသလတ္တိကန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဝုတ္တေနေဝ နယေန ကုသလတ္တိကံ အဂ္ဂဟေတွာ ဟီနတ္တိကာဒီနံ ပဉ္စန္နံ တိကာနံ ဝသေန အဿ သီလဿ တိဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃။ ယောဓာတိ ယော ဣဓ။ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေတိ အာပတ္တိယာ ဝတ္ထုနော ဝီတိက္ကမနေ အဇ္ဈာစာရေ။ ကာမသင်္ကပ္ပါဒယော နဝ မဟာဝိတက္ကာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ။ ဧဝရူပဿာတိ ဧဒိသဿ။ တဿ ဟိ သီလဝန္တေ အနုပသင်္ကမိတွာ ဒုဿီလေ သေဝန္တဿ တတော ဧဝ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇနေန ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမေ အဒေါသဒဿာဝိနော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဗဟုလတာယ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ အရက္ခတော သီလံ ဧကံသေနေဝ ဟာနဘာဂိယံ ဟောတိ, န ဌိတိဘာဂိယံ, ကုတော ဝိသေသာဒိဘာဂိယတာ။ သီလသမ္ပတ္တိယာတိ သီလပါရိပူရိယာ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန။ အဃဋန္တဿ ဥတ္တရီတိ ဥတ္တရိ ဝိသေသာဓိဂမာယ အဝါယမန္တဿ။ ဌိတိဘာဂိယံ သီလံ ဘဝတိ အသမာဓိသံဝတ္တနိယတ္တာ။ သမ္ပာဒိတေ ဟိ သမာဓိသ္မိံ သီလဿ သမာဓိသံဝတ္တနိယတာ နိစ္ဆိယတိ။ သမာဓတ္ထာယာတိ သမထဝသေန သမာဓာနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗိဒန္တိ ဝိပဿနံ။ ဗလဝဝိပဿနာဒဿနတ္ထံ နိဗ္ဗိဒါဂဟဏံ တာဝတာပိ သီလဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝသိဒ္ဓိတော။
ယာနိ စ သိက္ခာပဒါနိ နေသံ ရက္ခိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော, တာနိ ပန အသာဓာရဏပညတ္တိတော အညာနိ။ နေသန္တိ ‘‘ရက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ, တေဟိ ဘိက္ခူဟီတိ အတ္ထော။ သတိ ဝါ ဥဿာဟေတိ ဥဿက္ကိတွာ သီလာနိ ရက္ခိတုံ ဥဿာဟေ သတိ။ ဒသာတိ သာမဏေရေဟိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလမာဟ ဃဋိကာရာဒီနံ ဝိယ။ အဋ္ဌာတိ နစ္စာဒိမာလာဒိဝေရမဏိံ ဧကံ ကတွာ သဗ္ဗပစ္ဆိမဝဇ္ဇာနိ အဋ္ဌ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇။) [သျ]အဝီတိက္ကမောတိ ပဉ္စန္နံ သီလာနံ အဝီတိက္ကမော။ ပကတိသီလန္တိ သဘာဝသီလံ။ တတြူပပတ္တိနိယတံ ဟိ သီလံ ဥတ္တရကုရုကာနံ။ မရိယာဒါစာရိတ္တန္တိ တဿ တဿ သာဝဇ္ဇဿ အကရဏေ မရိယာဒဘူတံ, တတ္ထ တတ္ထ ကုလာဒီသု ပုဗ္ဗပုရိသေဟိ ဌပိတံ စာရိတ္တံ။ ကုလဒေသပါသဏ္ဍဓမ္မော ဟိ ‘‘အာစာရသီလ္လ’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ကုလဓမ္မော တာဝ ဗြာဟ္မဏာဒီနံ အမဇ္ဇပါနာဒိ, ဒေသဓမ္မော ဧကစ္စဇနပဒဝါသီနံ အဟိံသနာဒိ, ပါသဏ္ဍဓမ္မော တိတ္ထိယာနံ ယမနိယမာဒိ။ တိတ္ထိယမတံ ဟိ ဒိဋ္ဌိပါသေန, တဏှာပါသေန စ ဍေတိ ပဝတ္တတိ, ပါသံ ဝါ ဗာဓံ အရိယဝိနယဿ ဍေတီတိ ‘‘ပါသဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ပကတိယာ သီလဝတီ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝစနတော ဗောဓိသတ္တမာတု ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ။ ဣဒံ ပန ဥက္ကံသဂတံ ဗောဓိသတ္တပိတရိပိ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေနပိ အသံကိလိဋ္ဌံ ‘‘ဓမ္မတာသီလ္လ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမဂုဏူပသံဟိတန္တိ ကာမကောဋ္ဌာသေသု အဿာဒူပသံဟိတံ ကာမဿာဒဂဓိတံ။ ဓမ္မတာသီလန္တိ ဓမ္မတာယ ကာရဏနိယာမေန အာဂတံ သီလံ။ သီလပါရမိံ ဟိ ပရမုက္ကံသံ ပါပေတွာ ကုစ္ဆိဂတဿ မဟာဗောဓိသတ္တဿ သီလတေဇေန ဂုဏာနုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တမာတု သရသေနေဝ ပရမသလ္လေခပ္ပတ္တံ သီလံ ဟောတိ။ မဟာကဿပါဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘဒ္ဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေ ကိရ သုစိရံ ကာလံ သုပရိသုဒ္ဓသီလာ ဧဝ ဟုတွာ အာဂတာ။ တေနာဟ ‘‘သုဒ္ဓသတ္တာန’’န္တိ။ တာသု တာသု ဇာတီသူတိ သီလဝရာဇမဟိံသရာဇာဒိဇာတီသု။ ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတိယံ သိဒ္ဓေါ ဟေတု ဧတဿာတိ ပုဗ္ဗဟေတုကသီလံ။ ဣဒံ ပန ပကတိသီလာဒိသမာဒါနေန ဝိနာ အဝီတိက္ကမလက္ခဏံ သမ္ပတ္တဝိရတိသင်္ဂဟံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယံ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တံ သီလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာတိ ဝက္ခမာနသီလပရိပူရကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနံ, အညသာသနဿ စ တထာဘာဝပဋိသေဓနံ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ဘိက္ခူတိ တဿ သီလဿ ပရိပူရကပုဂ္ဂလပရိဒီပနံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဣဒမဿ ပါတိမောက္ခသီလေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ ဣဒမဿ တဒနုရူပဝိဟာရသမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ, ဥပရိအဓိဂန္တဗ္ဗဂုဏာနဉ္စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခတော အစဝနဘာဝပရိဒီပနံ။ သမာဒါယာတိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသတော အာဒါနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ သိက္ခာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈။) [သျ]သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
သောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ပတိဋ္ဌိတဘိက္ခု။ တေန ယာဒိသဿ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေတိ။ စက္ခုနာတိ ယတော သော သံဝရော, တံ ဒဿေတိ။ ရူပန္တိ ယတ္ထ သော သံဝရော, တံ ဒဿေတိ။ ဒိသွာ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ သံဝရဿ ဥပါယံ ဒဿေတိ။ ယတွာဓိကရဏ…ပေ… အနွာဿဝေယျုန္တိ သံဝရဿ ပဋိပက္ခံ တတ္ထ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ။ သံဝရာယ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ပဂေဝ သတိယာ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယန္တိ သတိယာ ဥပဋ္ဌာပနမေဝ စက္ခုန္ဒြိယဿ အာရက္ခာတိ ဒဿေတိ။ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီတိ တထာဘူတာ သတိယေဝေတ္ထ သံဝရောတိ ဒဿေတိ။ ဝီတိက္ကမဿ ဝသေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆန္နံ သိက္ခာပဒါနန္တိ ‘‘အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ အသန္တံ အဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဥလ္လပတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတာနံ ဆန္နံ ပါရာဇိကာဒိပဋိသံယုတ္တာနံ သိက္ခာပဒါနံ။ သာမန္တဇပ္ပနာဒိနာ တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ ဝိမှာပနံ ကုဟနာ။ အတ္တာနံ, ဒါယကံ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ ယထာ သော ကိဉ္စိ ဒဒါတိ, ဧဝံ ကထနံ လပနာ။ နိမိတ္တံ ဝုစ္စတိ ပစ္စယဒါနသညုပ္ပါဒကံ ကာယဝစီကမ္မံ, တေန နိမိတ္တေန စရတိ, နိမိတ္တံ ဝါ ကရောတီတိ နေမိတ္တိကော, တဿ ဘာဝေါ နေမိတ္တိကတာ။ ဂန္ဓာဒယော ဝိယ လာဘာယ ပရေသံ အက္ကောသနာဒိနာ နိပိသတီတိ နိပ္ပေသော, နိပ္ပေသောဝ နိပ္ပေသိကော, တဿ ဘာဝေါ နိပ္ပေသိကတာ။ မဟိစ္ဆတာယ အတ္တနာ လဒ္ဓလာဘေန ပရတော လာဘပရိယေသနာ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာ။ ဧဝမာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနုပ္ပိယဘာဏိတာစာဋုကမျတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိသင်္ခါနေန ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပရိသုဒ္ဓေါ အသံကိလိဋ္ဌော ပဋိသင်္ခါနပရိသုဒ္ဓေါ။ စတ္တာရော ပစ္စယာ ပရိဘုဉ္ဇီယန္တိ ဧတေနာတိ စတုပစ္စယပရိဘောဂေါ, တထာပဝတ္တာ အနဝဇ္ဇစေတနာ။
ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄။ တတြာတိ တေသု ပါတိမောက္ခသံဝရာဒီသု။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄) အာဂတဒေသနာယ အာဒိတော ပဘုတိ။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ တတ္ထ သံသယဝိဓမနေန ဝိနိစ္ဆယာဝဟာ ကထာ။ ပဌမဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉။) [သျ]အတ္ထဿ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ အသာဓာရဏံ ပဗ္ဗဇိတာဝေဏိကံ ပရိယာယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဆိန္နဘိန္နပဋဓရာဒိတာယ ဝါ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဟိဿ ပရိပုဏ္ဏပါတိမောက္ခသံဝရယောဂျတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဘိန္နပဋဓရာဒိဘာဝေါ စ နာမ ဒလိဒ္ဒဿာပိ နိဂ္ဂဟိတဿ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝတွာ ပဋိပတ္တိယာ ယောဂျဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုလပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစာရကုလပုတ္တော ဝါ ဟိ ပဋိပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ ဇာတိကုလပုတ္တော ဝါ။ သိက္ခာပဒသီလန္တိ စာရိတ္တဝါရိတ္တပ္ပဘေဒံ သိက္ခာပဒဝသေန ပညတ္တံ သီလံ။ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလော။ နန္တိ ဝိနယပရိယာပန္နံ သီလံ။ တန္တိ ပုဂ္ဂလံ။ မောက္ခေတိ သဟကာရိကာရဏဘာဝတော။ အပါယေ ဘဝါနိ အာပါယိကာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညံ သဗ္ဗသံသာရဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ သံဝရဏံ ကာယဝစီဒွါရာနံ ပိဒဟနံ။ ယေန တေ သံဝုတာ ပိဟိတာ ဟောန္တိ, သော သံဝရော။ ယသ္မာ ပန သော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမော ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခောတိ ကတွာ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယိကဝါစသိကဿ အဝီတိက္ကမဿေတံ နာမ’’န္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော။ တထာဘူတော စ ယသ္မာ တံ ဥပေတော တေန စ သမင်္ဂီ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဂတော သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော’’တိ။
အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော, ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော, ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ, ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ, မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ, သတ္တသန္တာနော, စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ, ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။ အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတီ, ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀။) [သျ]ပါတိမောက္ခံ။ ‘‘ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီနံ ဝိယဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ, စိတ္တံ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော, စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ, ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ, သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတီ, တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇), တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅၊ အ။ နိ။ ၄။၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ) စ အာဒိ။ တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတီနိ, ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော, ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀၊ သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ, သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ, အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ‘‘ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော, ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။
အထ ဝါ ပ-ဣတိ ပကာရေ, အတီ-တိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော, တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ဣဒံ ဟိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန, သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ, ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော, တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ မောက္ခောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ, တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခော။ သီလသံဝရော ဟိ သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတော, ပတိမောက္ခောယေဝ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ, မောက္ခာဘိမုခန္တိ ဝါ ပတိမောက္ခံ, ပတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝမေတ္ထ ပါတိမောက္ခ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣရိယတီတိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတိ။ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁။) [သျ]ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဿိတော။ ပါဠိယန္တိ ဈာနဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၅၀၈ အာဒယော)။
တတ္ထ ကာမံ သမဏစာရံ, သမဏဂေါစရဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ ပန မဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တော ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ, ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗပုဗ္ဗကံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဝဒေယျ, ယထာ ဝါ သသီသနှာနေန ပဟီနသေဒမလဇလ္လိကဿ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဝိဘူသနသံဝိဓာနံ ယုတ္တရူပံ, ဧဝံ ပဟီနပါပဓမ္မဿ ကလျာဏဓမ္မသမာယောဂေါ ယုတ္တရူပေါတိ ‘‘အတ္ထိ အာစာရော, အတ္ထိ အနာစာရော’’တိ ဒွယံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အနာစာရံ တာဝ ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမော အနာစာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာယိကော ဝီတိက္ကမောတိ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဝါစသိကော ဝီတိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ။ ကာယိကဝါစသိကောတိ တဒုဘယံ။
ဧဝံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလဿ ဝီတိက္ကမော ဒဿိတော။ ဣဒါနိ မာနသံ အနာစာရံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿီလျံ အနာစာရော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ဧကစ္စိယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေကစ္စော ဝေဠုဒါနေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေဠုဒါနေနာတိ ပစ္စယုပ္ပါဒနတ္ထေန ဝေဠုဒါနေန။ ပတ္တဒါနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝေဠူတိ မနုဿာနံ ပယောဇနာဝဟော ယော ကောစိ ဝေဠုဒဏ္ဍော။ ပတ္တံ ဂန္ဓိကာဒီနံ ဂန္ဓပလိဝေဌနာဒိအတ္ထံ ဝါ, တာလနာဠိကေရာဒိပတ္တံ ဝါ။ ပုပ္ဖံ ယံ ကိဉ္စိ မနုဿာနံ ပယောဇနာဝဟံ။ တထာ ဖလံ။ သိနာနံ သိရီသစုဏ္ဏာဒိနှာနိယစုဏ္ဏံ။ မတ္တိကာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဒန္တကဋ္ဌံ ယံ ကိဉ္စိ မုခသောဓနတ္ထံ ဒန္တပေါနံ။ စာဋုကမျတာ အတ္တာနံ ဒါသံ ဝိယ နီစဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပရဿ ခလိတဝစနံ သဏ္ဌပေတွာ ပိယကာမတာယ ပဂ္ဂယှဝစနံ။ မုဂ္ဂသူပျတာတိ မုဂ္ဂသူပသမတာ သစ္စာလိကေန ဇီဝိတကပ္ပနံ။ ယထာ ဟိ မုဂ္ဂသူပေ ပစ္စန္တေ ဗဟူ မုဂ္ဂါ ပစ္စန္တိ, ကတိပယာ န ပစ္စန္တိ, ဧဝံ သစ္စာလိကေန ဇီဝိတကပ္ပနေ ဗဟု အလိကံ ဟောတိ, အပ္ပကံ သစ္စန္တိ။ ပရိဘဋတီတိ ပရိဘဋော, ပရေသံ ဒါရကေ ပရိဟရန္တော။ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ, သာ ဧဝ ပါရိဘဋျတာ, အလင်္ကရဏာဒိနာ ကုလဒါရကပရိဟရဏဿေတံ နာမံ။ တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု သာသနပဋိသာသနဟရဏံ ဇင်္ဃပေသနိကံ။ အညတရညတရေနာတိ ဧတေသံ ဝါ ဝေဠုဒါနာဒီနံ ဝေဇ္ဇကမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကကမ္မပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍကမ္မသံဃုပ္ပါဒစေတိယုပ္ပါဒပဋ္ဌပနာဒီနံ ဝါ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိတကပ္ပနကကမ္မာနံ ယေန
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂။) [သျ]ကေနစိ။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေနာတိ ဗုဒ္ဓေဟိ ဂရဟိတေန ပဋိသိဒ္ဓေန။ မိစ္ဆာဇီဝေနာတိ န သမ္မာအာဇီဝေန။ အယံ ဝုစ္စတိ အနာစာရောတိ အယံ သဗ္ဗောပိ ‘‘အနာစာရော’’တိ ကထီယတိ။ အာစာရနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဂေါစရနိဒ္ဒေသေပိ ပဌမံ အဂေါစရဿ ဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂေါစရောတိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနံ။ အယုတ္တဋ္ဌာနံ အဂေါစရော။ ဝေသိယာ ဂေါစရော အဿာတိ ဝေသိယာဂေါစရော, မိတ္တသန္ထဝဝသေန ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဝေသိယာ နာမ ရူပူပဇီဝိနိယော, တာ မိတ္တသန္ထဝဝသေန န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ, သမဏဘာဝဿ အန္တရာယကရတ္တာ, ပရိသုဒ္ဓါသယဿာပိ ဂရဟဟေတုတော, တသ္မာ ဒက္ခိဏာဒါနဝသေန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ။ ဝိဓဝါ ဝုစ္စန္တိ မတပတိကာ, ပဝုတ္ထပတိကာ ဝါ။ ထုလ္လကုမာရိကာတိ မဟလ္လိကာ အနိဝိဋ္ဌကုမာရိယော, ပဏ္ဍကာတိ နပုံသကာ။ တေ ဟိ ဥဿန္နကိလေသာ အဝူပသန္တပရိဠာဟာ လောကာမိသသန္နိဿိတကထာဗဟုလာ, တသ္မာ န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ။ ဘိက္ခုနိယော နာမ ဥဿန္နဗြဟ္မစရိယာ။ တထာ ဘိက္ခူပိ။ တေသံ အညမညံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုဘာဝတော သန္ထဝဝသေန ဥပသင်္ကမနေ ကတိပါဟေနေဝ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော သိယာ, တသ္မာ န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ။ ဂိလာနပုစ္ဆနာဒိဝသေန ဥပသင်္ကမနေ သတောကာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ပါနာဂါရန္တိ သုရာပါနဃရံ။ တံ သောဏ္ဍဇနေဟိ အဝိဝိတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ တေဟိ သောဏ္ဍတာဒိဝသေန န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယကရတ္တာ။ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟီတိအာဒီသု ရာဇာနော နာမ ယေ ရဇ္ဇမနုသာသန္တိ။ ရာဇမဟာမတ္တာ ရာဇိဿရိယသဒိသာယ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတာ။ တိတ္ထိယာတိ ဝိပရီတဒဿနာ ဗာဟိရကပရိဗ္ဗာဇကာ။ တိတ္ထိယသာဝကာတိ တေသု ဒဠှဘတ္တာ ပစ္စယဒါယကာ။ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေနာတိ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ အနနုလောမိကေန ပစ္စနီကဘူတေန သံသဂ္ဂေန သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ, ယေန ဗြဟ္မစရိယန္တရာယံ ဝါ သလ္လေခပရိဟာနိံ ဝါ ပါပုဏာတိ။
ဣဒါနိ အပရေနပိ ပရိယာယေန အဂေါစရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာနိ ဝါ ပန တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဿဒ္ဓါနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါဝိရဟိတာနိ။ တတော ဧဝ အပ္ပသန္နာနိ, ကမ္မကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ဝါ အဘာဝေန အဿဒ္ဓါနိ။ ရတနတ္တယပ္ပသာဒါဘာဝေန အပ္ပသန္နာနိ။ အက္ကောသကပရိဘာသကာနီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃။) [သျ]အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသကာနိ စေဝ ဘယဒဿနေန သန္တဇ္ဇနကာနိ စ။ အတ္ထံ န ဣစ္ဆန္တိ အနတ္ထမေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အနတ္ထကာမာနိ။ ဟိတံ န ဣစ္ဆန္တိ အဟိတမေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အဟိတကာမာနိ။ ဖာသု န ဣစ္ဆန္တိ အဖာသုံယေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အဖာသုကကာမာနိ။ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဘယံ န ဣစ္ဆန္တိ, အယောဂက္ခေမမေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အယောဂက္ခေမကာမာနိ။ ဘိက္ခူနန္တိ ဧတ္ထ သာမဏေရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ ဘိက္ခုနီနန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခမာနသာမဏေရီနံ။ သဗ္ဗေသံ ဟိ သာသနိကာနံ အနတ္ထကာမတာဒီပနပဒမိဒံ ဝစနံ။ တထာရူပါနိ ကုလာနီတိ တာဒိသာနိ ခတ္တိယကုလာဒီနိ။ သေဝတီတိ နိဿာယ ဇီဝတိ။ ဘဇတီတိ ဥပသင်္ကမတိ။ ပယိရုပါသတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂစ္ဆတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဝေသိယာဒိကော, ရာဇာဒိကော, အဿဒ္ဓကုလာဒိကော စ တံ တံ သေဝန္တဿ တိပ္ပကာရောပိ အယုတ္တော ဂေါစရောတိ အဂေါစရော။ ဧတ္ထ ဟိ ဝေသိယာဒိကော ပဉ္စကာမဂုဏနိဿယတော အဂေါစရော။ ယထာဟ ‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အဂေါစရော ပရဝိသယော? ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)။ ရာဇာဒိကော သမဏဓမ္မဿ အနုပနိဿယတော, လာဘသက္ကာရာသနိဝိစက္ကနိပ္ပေါထနဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိဟေတုတော စ။ အဿဒ္ဓကုလာဒိကော သဒ္ဓါဟာနိစိတ္တသန္တာသာဝဟတော အဂေါစရော။
ဂေါစရနိဒ္ဒေသေ ‘‘န ဝေသိယာဂေါစရော’’တိအာဒီနိ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဩပါနဘူတာနီတိ ဥဒပါနဘူတာနိ ဘိက္ခုသံဃဿ, ဘိက္ခုနီသံဃဿ စ စတုမဟာပထေ ခတပေါက္ခရဏီ ဝိယ ယထာသုခံ ဩဂါဟနက္ခမာနိ။ ကာသာဝပဇ္ဇောတာနီတိ ဘိက္ခူနံ, ဘိက္ခုနီနဉ္စ နိဝတ္ထပါရုတကာသာဝါနံယေဝ ပဘာဟိ ဧကောဘာသာနိ။ ဣသိဝါတပဋိဝါတာနီတိ ဂေဟံ ပဝိသန္တာနံ, နိက္ခမန္တာနဉ္စ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသင်္ခါတာနံ ဣသီနံ စီဝရဝါတေန စေဝ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိဇနိတသရီရဝါတေန စ ပဋိဝါတာနိ ပဝါယိတာနိ ဝိနိဒ္ဓုတကိဗ္ဗိသာနိ ဝါ။
ဣဒါနိ နိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေနာပိ အာစာရဂေါစရေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပါတိမောက္ခသီလနိဒ္ဒေသေ။ ဣမိနာပိ နယေနာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနဝိဓိနာပိ။ သံဃဂတောတိ သံဃသန္နိပါတံ ဂတော။ အစိတ္တီကာရကတောတိ အကတစိတ္တီကာရော, အကတဂါရဝေါတိ အတ္ထော။ ဃဋ္ဋယန္တောတိ သရီရေန, စီဝရေန ဝါ ဃံသန္တော။ ပုရတောပိ တိဋ္ဌတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄။) [သျ]အစိတ္တီကာရကတောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဌိတကောပီတိ ဥပရိ တိဋ္ဌန္တော ဝိယ အာသန္နတရဋ္ဌာနေ ဌိတကောပိ ဘဏတိ။ ဗာဟာဝိက္ခေပကောတိ ဗာဟုံ ဝိက္ခိပန္တော။ အနုပါဟနာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ သဥပါဟနောတိ ဥပါဟနာရုဠှော။ ထေရေ ဘိက္ခူ အနုပခဇ္ဇာတိ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဌိတဋ္ဌာနံ အနုပဝိသိတွာ တေသံ အာသန္နတရဋ္ဌာနံ ဥပဂန္တွာ။ ကဋ္ဌံ ပက္ခိပတိ အဂ္ဂိကုဏ္ဍေ။ ဝေါက္ကမ္မာတိ ပဿတော အတိက္ကမိတွာ။ ဂူဠှာနိ သဘာဝတော ပဋိစ္ဆန္နာနိ သာဏိပါကာရာဒိနာ ပဋိစ္ဆာဒိတာနိ။ အနာပုစ္ဆာတိ အနာပုစ္ဆိတွာ။ အဿာတိ အနာစာရဿ။
အပိစ ဘိက္ခူတိအာဒိ သဗ္ဗဿေဝ ဘိက္ခုနော အာစာရဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနံ, န နိဒ္ဒေသပါဠိ။ သဒ္ဓါသီလသုတစာဂါဒိဂုဏဟေတုကော ဂရုဘာဝေါ ဂရုကရဏံ ဝါ ဂါရဝေါ, သဟ ဂါရဝေနာတိ သဂါရဝေါ။ ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဂါရဝသာရဇ္ဇာဒိဝသေန ပဋိဿာယနာ ပတိဿာ, သပ္ပတိဿဝပဋိပတ္တိ။ သဟ ပတိဿာယာတိ သပ္ပတိဿော။ သဝိသေသံ ဟိရိမနတာယ, ဩတ္တပ္ပိဘာဝေန စ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော။ သေခိယဓမ္မပါရိပူရိဝသေန သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ ဆသု ပဒေသု။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အဘိက္ကမေန။ ဣရိယာပထသမ္ပန္နောတိ သမ္ပန္နဣရိယာပထော။ တေန သေသဣရိယာပထာနမ္ပိ ပါသာဒိကတမာဟ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရောတိ စက္ခုန္ဒြိယာဒီသု ဆသု ဒွါရေသု သုသံဝိဟိတာရက္ခော။ ဘောဇနေ မတ္တညူတိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဘောဇနသညိတေ စတုဗ္ဗိဓေပိ ပစ္စယေ ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂါဒိဝသေန သဗ္ဗသော ပမာဏညူ။ ဇာဂရိယမနုယုတ္တောတိ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဘာဝနာမနသိကာရသင်္ခါတံ ဇာဂရိယံ သာတစ္စကာရိတာဝသေန အနု အနု ယုတ္တော တတ္ထ ယုတ္တပယုတ္တော။ သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတောတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အာစာရဿ သမ္ဘာရဒဿနံ။ တတ္ထ အပ္ပိစ္ဆောတိ နိဣစ္ဆော။ သန္တုဋ္ဌောတိ ယထာလာဘာဒိဝသေန သန္တောသေန တုဋ္ဌော။ သက္ကစ္စကာရီတိ အာဒရကာရီ။ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလောတိ ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဂရုကရဏဗဟုလော။ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရောတိ အယံ သဂါရဝတာဒိ အတ္ထကာမေဟိ အာစရိတဗ္ဗတော အာစာရော။
သီလာဒီနံ ဂုဏာနံ ဥပနိဿယဘူတော ဥပနိဿယဂေါစရော။ သတိသင်္ခါတော စိတ္တဿ အာရက္ခဘူတော ဧဝ ဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော။ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတော စိတ္တဿ ဥပနိဗန္ဓနဋ္ဌာနဘူတော ဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅။) [သျ]အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဒသဟိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာယ ကထာယ ဝတ္ထုဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော။ တတော ဧဝ ကလျာဏော သုန္ဒရော မိတ္တောတိ ကလျာဏမိတ္တော။ တဿ လက္ခဏံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အဿုတံ သုတ္တဂေယျာဒိံ။ သုဏာတီတိ သုတမယံ ဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတိ။ သုတံ ပရိယောဒါပေတီတိ တမေဝ ယထာသုတံ အဝိသဒတာယ အပရိယောဒါတံ ပုနပ္ပုနံ ပရိပုစ္ဆနာဒိနာ ဝိသောဓေတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကရောတိ။ တတ္ထ စ ယေ ကင်္ခဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ, တေသု သံသယံ ဆိန္ဒန္တော ကင်္ခံ ဝိတရတိ။ ကမ္မကမ္မဖလေသု, ရတနတ္တယေ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုကရဏေန ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ။ တတော ဧဝ စ ဒုဝိဓာယပိ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ အထ ဝါ ယထာသုတံ ဓမ္မံ ပရိယောဒပေတွာ တတ္ထာဂတေ ရူပါရူပဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သပစ္စယံ နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော သတ္တဒိဋ္ဌိဝင်္ကဝိဓမနေန ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ။ ဓမ္မာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာမတ္တဒဿနေန တီသုပိ အဒ္ဓါသု ကင်္ခံ ဝိတရတိ။ တတော ပရံ စ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမန္တော အဝေစ္စပသာဒေန ရတနတ္တယေ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ တထာဘူတောဝ တဿ ကလျာဏမိတ္တဿ အနုသိက္ခနေန သဒ္ဓါဒီဟိ ဂုဏေဟိ န ဟာယတိ, အညဒတ္ထု ဝဍ္ဎတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဝါ’’တိအာဒိ။
အန္တရဃရန္တိ အန္တရေ အန္တရေ ဃရာနိ ဧတ္ထ, တံ ဧတဿာတိ ဝါ ‘‘အန္တရဃရ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ဂေါစရဂါမံ ပဝိဋ္ဌော။ တတ္ထ ဃရေ ဃရေ ဘိက္ခာပရိယေသနာယ ဝီထိံ ပဋိပန္နော။ ဩက္ခိတ္တစက္ခူတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခု။ ကိတ္တကေန ပန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယုဂမတ္တဒဿာဝီ’’တိ။ သုသံဝုတောတိ သံယတော။ ယထာ ပနေတ္ထ သုသံဝုတော နာမ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယတ္ထာတိ ယေသု သတိပဋ္ဌာနေသု။ စိတ္တံ ဘာဝနာစိတ္တံ။ ဥပနိဗန္ဓတီတိ ဥပနေတွာ နိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယထာ ထမ္ဘေ နိဗန္ဓေယျ, ဝစ္ဆံ ဒမံ နရော ဣဓ၊
ဗန္ဓေယျေဝံ သကံ စိတ္တံ, သတိယာရမ္မဏေ ဒဠှ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၇၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၆၃)၊
သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သကော ပေတ္တိကော ဝိသယောတိ အတ္တနော ပိတု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တကော, တေန ဒိဋ္ဌော ဒဿိတော စ ဝိသယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၆။) [သျ]အဏုပ္ပမာဏေသူတိ ပရမာဏုပ္ပမာဏေသု။ အသဉ္စိစ္စအာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါဒိဘေဒေသူတိ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယေသု အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါဒိဘေဒေသူတိ ဧဝံ အသဉ္စိစ္စဂ္ဂဟဏံ သေခိယဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေခိယဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဝတ္တက္ခန္ဓကာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) အာဂတဝတ္တာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ။ တေပိ ဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သေခိယာ’’တိ ဣစ္ဆိတာ။ တထာ ဟိ မာတိကာယံ ပါရာဇိကာဒီနံ ဝိယ သေခိယာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယာ’’တိ အသဉ္စိစ္စဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ န ဟိ မာတိကာယံ အာဂတေသု ပဉ္စသတ္တတိယာ သေခိယေသု နောသညာဝိမောက္ခော နာမ အတ္ထိ, အသဉ္စိစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အသတိအဇာနနာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော။ ကေစိ ပနေတ္ထ အသိဉ္စိစ္စ အာပန္နဂ္ဂဟဏေန အစိတ္တကာပတ္တိယော ဂဟိတာတိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ, ဂရုကာပတ္တီသုပိ ကာသဉ္စိ အစိတ္တကဘာဝသဗ္ဘာဝတော, အဓိဋ္ဌာနာဝိကမ္မဿ, ဒေသနာဝိကမ္မဿေဝ ဝါ သဗ္ဗလဟုကဿ ဝဇ္ဇဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယာနိ တာနိ ဝဇ္ဇာနိ အပ္ပမတ္တကာနိ ဩရမတ္တကာနိ လဟုကာနိ လဟုသမ္မတာနီ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပါတိမောက္ခသံဝရဝိသုဒ္ဓတ္ထံ အနတိက္ကမနီယာနံ အနာပတ္တိဂမနီယာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘယဒဿနသီလောတိ ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ, သဗ္ဗလဟုကံ ဝါ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ။ ယံ ကိဉ္စီတိ မူလပညတ္တိအနုပညတ္တိသဗ္ဗတ္ထပညတ္တိပဒေသပညတ္တိအာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခိတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပူရေတဗ္ဗံ သီလံ။ သမ္မာ အာဒါယာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ, သဗ္ဗသော စ အာဒိယိတွာ။ အယံ ပန အာစာရဂေါစရသမ္ပဒါ ကိံ ပါတိမောက္ခသီလေ ပရိယာပန္နာ, ဥဒါဟု အပရိယာပန္နာတိ? ပရိယာပန္နာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။
ဣန္ဒြိယသံဝရသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅။ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ သမ္ဘာရဘူတံ, တသ္မိံ သတိယေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သမ္ပာဒိတေ ဟိ ဧတသ္မိံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ သုဂုတ္တံ သုရက္ခိတမေဝ ဟောတိ, သုသံဝိဟိတကဏ္ဋကဝတိ ဝိယ သဿန္တိ။ ကာရဏဝသေနာတိ အသာဓာရဏကာရဏဿ ဝသေန။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၇။) [သျ]အသာဓာရဏကာရဏဝသေန ဟိ ဖလံ အပဒိသီယတိ, ယထာ ယဝင်္ကုရော ဘေရိသဒ္ဒေါတိ။ နိဿယဝေါဟာရေန ဝါ ဧတံ နိဿိတဝစနံ, ယထာ မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီတိ။ ရူပန္တိ ရူပါယတနံ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ဧတ္ထ ယဒိ စက္ခု ရူပံ ပဿေယျ, အညဝိညာဏသမင်္ဂိနောပိ ပဿေယျုံ, န စေတံ အတ္ထိ, ကသ္မာ? အစေတနတ္တာ စက္ခုဿ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ’’တိ။ အထ ဝိညာဏံ ရူပံ ပဿေယျ, တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတမ္ပိ နံ ပဿေယျ အပ္ပဋိဃဘာဝတော, ဣဒမ္ပိ နတ္ထိ သဗ္ဗဿ ဝိညာဏဿ ဒဿနာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ ယထာ စက္ခုသန္နိဿိတံ ဝိညာဏံ ပဿတိ, န ယံ ကိဉ္စိ။ တဉ္စ ကေနစိ ကုဋ္ဋာဒိနာ အန္တရိတေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယတ္ထ အာလောကဿ ဝိဗန္ဓော။ ယတ္ထ ပန န ဝိဗန္ဓော ဖလိကဂဗ္ဘပဋလာဒိကေ, တတ္ထ အန္တရိတေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဧဝံ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ စက္ခု ပဿတိ, န ယံ ကိဉ္စီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ စက္ခုံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိ။
ဒွါရာရမ္မဏသံဃဋ္ဋေတိ ဒွါရဿ အာရမ္မဏေန သံဃဋ္ဋေ သတိ, စက္ခုဿ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ အဓိပ္ပါယော။ ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေနာတိ စက္ခုပသာဒဝတ္ထုကေန တန္နိဿာယ ပဝတ္တေန ဝိညာဏေန, ယံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဿတီတိ ဩလောကေတိ။ စက္ခုပသာဒသန္နိဿယေ ဟိ ဝိညာဏေ အာလောကာနုဂ္ဂဟိတံ ရူပါရမ္မဏံ သန္နိဿယဂုဏေန ဩဘာသေန္တေ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘ရူပံ ပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဩဘာသနဉ္စေတ္ထ အာရမ္မဏဿ ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝနံ, ယံ ‘‘ပစ္စက္ခတော ဂဟဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥသုနာ လက္ခဿ ဝေဓေ သိဇ္ဈန္တေ တဿ သမ္ဘာရဘူတေန ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝစနံ ဝိယ ဝိညာဏေန ရူပဒဿနေ သိဇ္ဈန္တေ စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတီတိ ဤဒိသီ သသမ္ဘာရကထာ နာမေသာ ဟောတိ။ သသမ္ဘာရာ ကထာ သသမ္ဘာရကထာ, ဒဿနဿ ကာရဏသဟိတာတိ အတ္ထော။ သသမ္ဘာရဿ ဝါ ဒဿနဿ ကထာ သသမ္ဘာရကထာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကေဝလေန စက္ခုနာ, ကေဝလေန ဝါ ဝိညာဏေန ရူပဒဿနံ နတ္ထိ, တသ္မာ။
ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထိသန္တာနနိဿိတရူပမုခေန ဂယှမာနံ သဏ္ဌာနံ ထနမံသာဝိသဒတာ နိမ္မဿုမုခတာ ကေသဗန္ဓနဝတ္ထဂ္ဂဟဏံ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒိ စ သဗ္ဗံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ သဉ္ဇာနနဿ ကာရဏဘာဝတော ဣတ္ထိနိမိတ္တံ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ပုရိသနိမိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော ဣဋ္ဌာကာရော သုဘနိမိတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၁၊၄၈။) [သျ]ပဋိဃနိမိတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သော ပန ဒေါသုပ္ပတ္တိအာဒိဟေတုဘူတော အနိဋ္ဌာဒိအာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပါဠိယံ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဝ သရူပတော အာဂတာ, ဥပေက္ခာနိမိတ္တဿာပိ ပန သင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, အသမပေက္ခနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကမောဟဿာပိ အသံဝရဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘မုဋ္ဌသစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ’’တိ။ ဥပေက္ခာနိမိတ္တန္တိ စေတ္ထ အညာဏုပေက္ခာယ ဝတ္ထုဘူတံ အာရမ္မဏံ, တဉ္စဿ အသမပေက္ခနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ရာဂဒေါသမောဟာနံ ကာရဏံ ‘‘သုဘနိမိတ္တာဒိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ သဏ္ဌာတီတိ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဝဏ္ဏာယတနေ စက္ခုဝိညာဏေန, ဝီထိစိတ္တေဟိ စ ဂဟိတမတ္တေယေဝ တိဋ္ဌတိ, န တတော ပရံ ကိဉ္စိ သုဘာဒိအာကာရံ ပရိကပ္ပေတိ။ ပါကဋဘာဝကရဏတောတိ ပရိဗျတ္တဘာဝကရဏတော ဝိဘူတဘာဝကရဏတော။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုနော ဟိ ဟတ္ထာဒိအဝယဝေသု သုဘာဒိတော ပရိကပ္ပေန္တဿ အပရာပရံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိလေသာ ပရိဗျတ္တာ ဟောန္တီတိ တေ တေသံ အနုဗျဉ္ဇနာ နာမ။ တေ ပန ယသ္မာ တထာ တထာ သန္နိဝိဋ္ဌာနံ ဘူတုပါဒါယရူပါနံ သန္နိဝေသာကာရော။ န ဟိ တံ မုဉ္စိတွာ ပရမတ္ထတော ဟတ္ထာဒိ နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထပါဒ…ပေ… အာကာရံ န ဂဏှာတီ’’တိ။ ကိံ ပန ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ယံ တတ္ထ ဘူတံ, တဒေဝ ဂဏှာတီ’’တိ။ ယံ တသ္မိံ သရီရေ ဝိဇ္ဇမာနံ ကေသလောမာဒိ ဘူတုပါဒါယမတ္တံ ဝါ, တဒေဝ ယာထာဝတော ဂဏှာတိ။ တတ္ထ အသုဘာကာရဂဟဏဿ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘စေတိယပဗ္ဗတဝါသီ’’တိအာဒိနာ မဟာတိဿတ္ထေရဝတ္ထုံ အာဟရိ။
တတ္ထ သုမဏ္ဍိတပသာဓိတာတိ သုဋ္ဌု မဏ္ဍိတာ ပသာဓိတာ စ။ အာဘရဏာဒီဟိ အာဟာရိမေဟိ မဏ္ဍနံ။ သရီရဿ ဥစ္ဆာဒနာဒိဝသေန ပဋိသင်္ခရဏံ ပသာဓနန္တိ ဝဒန္တိ, အာဘရဏေဟိ, ပန ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီဟိ စ အလင်္ကရဏံ ပသာဓနံ။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ မဏ္ဍနံ။ ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တာတိ ရာဂဝသေန ဝိပရီတစိတ္တာ။ ဩလောကေန္တောတိ ထေရော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ ဂစ္ဆန္တော သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂမနသိကာရဿ ဟသိတသဒ္ဒါနုသာရေန ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဩလောကေန္တော။ အသုဘသညန္တိ အဋ္ဌိကသညံ။ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနံ ဟိ ထေရော တဒါ ပရိဟရတိ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၉။) [သျ]ထေရော ကိရ တဿာ ဟသန္တိယာ ဒန္တဋ္ဌိဒဿနေနေဝ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ သုဘာဝိတတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ, သာတိသယဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနံ လဘိတွာ ယထာဌိတောဝ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ အဓိဂန္တွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပရမ္ပရာယ အာသဝက္ခယံ ပါပုဏိ။ ပုဗ္ဗသညံ အနုဿရီတိ ပုဗ္ဗကံ ယထာရဒ္ဓံ ကာလေန ကာလံ အနုယုဉ္ဇိယမာနံ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနံ အနုဿရိ သမန္နာဟရိ။ အနုမဂ္ဂန္တိ အနုပထံ တဿာ ပဒါနုပဒံ။ ထေရဿ ကိရ ဘာဝနာယ ပဂုဏဘာဝတော ဒန္တဋ္ဌိဒဿနေနေဝ တဿာ သကလသရီရံ အဋ္ဌိကသံဃာတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာသိ။ န တံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ သဉ္ဇာနိ။ တေနာဟ ‘‘နာဘိဇာနာမိ…ပေ… မဟာပထေ’’တိ။
‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတူ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘တဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န အသံဝရဿာတိ။ ယဒိဒံ ယံ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု အဘိဇ္ဈာဒိအနွာဿဝနံ ဒဿိတံ, တံ အသံဝုတစက္ခုန္ဒြိယဿေဝ ဟေတု ပဝတ္တံ ဒဿိတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စက္ခုဒွါရိကဿ ဟိ အဘိဇ္ဈာဒိအနွာဿဝနဿ တံဒွါရိကဝိညာဏဿ ဝိယ စက္ခုန္ဒြိယံ ပဓာနကာရဏံ။ စက္ခုန္ဒြိယဿ အသံဝုတတ္တေ သတိ တေ အနွာဿဝန္တီတိ အသံဝရိယမာနစက္ခုန္ဒြိယဟေတုကော သော အသံဝရော တထာ ဝုတ္တောတိ။ ယတွာဓိကရဏန္တိ ဟိ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ ကာရဏာတိ အတ္ထော။ ကီဒိသဿ စ ကာရဏာတိ? အသံဝုတဿ, ကိဉ္စ အသံဝုတံ? ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု အဘိဇ္ဈာဒယော အနွာဿဝန္တိ, တဿ သံဝရာယာတိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။
ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါတိအာဒိ ပုန အဝစနတ္ထံ ဣဓေဝ သဗ္ဗံ ဝုတ္တန္တိ ဆသု ဒွါရေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဉ္စဒွါရေ ကာယဝစီဒုစ္စရိတသင်္ခါတံ ဒုဿီလျံ အတ္ထိ, တသ္မာ ဒုဿီလျာသံဝရော မနောဒွါရဝသေန, သေသာသံဝရော ဆဒွါရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ မုဋ္ဌသစ္စာဒီနံ ဟိ သတိပဋိပက္ခာကုသလဓမ္မာဒိဘာဝတော သိယာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ ကာယိကဝါစသိကဝီတိက္ကမဘူတဿ ဒုဿီလျဿ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ, ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ။ ဒုဿီလျာဒယော စေတ္ထ ပဉ္စ အသံဝရာ သီလသံဝရာဒီနံ ပဉ္စန္နံ သံဝရာနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန ဝုတ္တာ။ တသ္မိံ သတီတိ တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၅၀။) [သျ]ယထာ ကိန္တိ ယေန ပကာရေန ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အသံဝရော ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ နိဒဿနံ ကိန္တိ အတ္ထော။ ယထာတိအာဒိနာ နဂရဒွါရေ အသံဝရေ သတိ တံသမ္ဗန္ဓာနံ ဃရာဒီနံ အသံဝုတတာ ဝိယ ဇဝနေ အသံဝရေ သတိ တံသမ္ဗန္ဓာနံ ဒွါရာဒီနံ အသံဝုတတာတိ ဧဝံ အညာသံဝရေ အညာသံဝုတတာ သာမညမေဝ နိဒဿေတိ, န ပုဗ္ဗာပရသာမညံ, အန္တောဗဟိသာမညံ ဝါ။ သတိ ဝါ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိကေ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇဝနံ ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာ နဂရဒွါရသမာနံ ဝုတ္တံ, ဣတရဉ္စ အန္တောနဂရေ ဃရာဒိသမာနံ။ ပစ္စယဘာဝေန ဟိ ပုရိမနိပ္ဖန္နံ ဇဝနကာလေ အသန္တမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ စက္ခာဒိ ဝိယ ဖလနိပ္ဖတ္တိယာ သန္တံယေဝ နာမ ဟောတိ။ န ဟိ ဓရမာနံယေဝ ‘‘သန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာ’’တိ စ ပရမတ္ထတော ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေ, ဣတရဿ စ အဗ္ဘန္တရဘာဝေ အသတိပိ ‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉) ဝစနတော အာဂန္တုကဘူတဿ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေါ, တဗ္ဗိဓုရသဘာဝဿ ဣတရဿ အဗ္ဘန္တရဘာဝေါ ဧကေန ပရိယာယေန ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဇဝနေ ဝါ အသံဝရေ ဥပ္ပန္နေ တတော ပရံ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ အသံဝရဟေတုဘာဝါပတ္တိတော။ အသံဝရဿ ဟိ ဥပ္ပတ္တိယာ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ တဿ ဟေတုဘာဝေါ ပညာယတီတိ။ နဂရဒွါရသဒိသေန ဇဝနေန ပဝိသိတွာ ဒုဿီလျာဒိစောရာနံ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီသု မုသနံ ကုသလဘဏ္ဍဝိနာသနံ ကထိတံ။ ယသ္မိံ ဟိ ဒွါရေ အသံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော တတ္ထ ဒွါရာဒီနံ သံဝရူပနိဿယဘာဝံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တောယေဝ ပဝတ္တတီတိ။ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ ဇဝနေန သဟ သမ္ဗန္ဓော ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေ နိယမိတာဒိဝသေန ကုသလာကုသလဇဝနေ သတ္တက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ တဒနုရူပမေဝ မနောဒွါရိကဇဝနေ တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ သတ္တက္ခတ္တုံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ တဒေဝါရမ္မဏံ နိဿာယ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဝဝတ္ထပေန္တံ ပသာဒရဇ္ဇနာဒိဝသေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနံ ဇဝနံ သန္ဓာယ ‘‘ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တသ္မိံ ပန ဇဝနေ။ သီလာဒီသူတိ သီလသံဝရသတိသံဝရဉာဏသံဝရခန္တိသံဝရဝီရိယသံဝရေသု ဥပ္ပန္နေသု။ ယထာ ဟိ ပဂေဝ သတိအာရက္ခံ
(မဟာဋီ၊၁၊၅၁။) [သျ]အနုပဋ္ဌပေန္တဿ ဒုဿီလျာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ, ဧဝံ ပဂေဝ သတိအာရက္ခံ ဥပဋ္ဌပေန္တဿ သီလာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒါဒီသုပိ ယထာရဟံ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သောတဝိညာဏေန ဟိ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသသဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိကံ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ န ဂဏှာတိ, သုတမတ္တေ ဧဝ သဏ္ဌာတိ။ ယော စ ဂီတသဒ္ဒါဒိကဿ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရော မန္ဒတာရာဒိဝသေန ဝဝတ္ထိတော ဆဇ္ဇာဒိဘေဒဘိန္နော အာကာရော, တမ္ပိ န ဂဏှာတီတိ။ ဧဝံ ဂန္ဓာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မနောဒွါရေ ပန သာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ မနောဒွါရံ တသ္မိံ ဒွါရေ ဓမ္မာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ တံ ဇဝနမနသာဝ ဝိညာယ ဝိဇာနိတွာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသော အနုဗန္ဓော ဧတဿာတိ ကိလေသာနုဗန္ဓော, သော ဧဝ နိမိတ္တာဒိဂါဟော, တတော ပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ ကိလေသာနုဗန္ဓနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနုဗျဉ္ဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။
အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆။ ဝုတ္တေတိ ဣဓေဝ ဥဒ္ဒေသဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ။ တထာ ဟိ ‘‘အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနံ ဆန္နံ သိက္ခာပဒါန’’န္တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ တာနိ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ယာနိ တာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယာနိ တာနိ ဧဝံ ပညတ္တာနိ ဆ သိက္ခာပဒါနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဇီဝဟေတူတိ ဇီဝိကနိမိတ္တံ, ‘‘ဧဝါဟံ ပစ္စယေဟိ အကိလမန္တော ဇီဝိဿာမီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန။ အာဇီဝကာရဏာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပါပိစ္ဆောတိ ပါပိကာယ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ သမန္နာဂတော။ ဣစ္ဆာပကတောတိ ဣစ္ဆာယ အပကတော ဥပဒ္ဒုတော, အဘိဘူတော ဝါ။ အသန္တန္တိ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အဘူတန္တိ အနုပ္ပန္နံ။ အနုပ္ပန္နတ္တာ ဟိ တဿ တံ အသန္တန္တိ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ကာရဏဝစနံ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မန္တိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဥက္ကဋ္ဌပုရိသာနံ ဓမ္မံ, မနုဿဓမ္မတော ဝါ ဥတ္တရိ ဥက္ကဋ္ဌံ။ ဥလ္လပတီတိ ဥဂ္ဂတာယုကော လပတိ။ သီလံ ဟိ ဘိက္ခုနော အာယု, တံ တဿ တထာလပနသမကာလမေဝ ဝိဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပါရာဇိကသင်္ခါတာ အာပတ္တိ အဿ, ပါရာဇိကသညိတဿ ဝါ ဝီတိက္ကမဿ အာပဇ္ဇနံ ဥလ္လပနန္တိ အတ္ထော။ သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတီတိ သဉ္စရဏဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ, ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသမတိံ, ပုရိသဿ ဝါ ဣတ္ထိမတိံ အာရောစေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဣမေသံ ဆန္နံ သိက္ခာပဒါနံ ဝီတိက္ကမဿ ဝသေနာ’’တိ သမ္ဗန္ဓော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတော ဧဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၅၂။) [သျ]ကုဟနာတိအာဒီသူတိ ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပါဠိယာဝ ပဒုဒ္ဓါရော။ အယံ ပါဠီတိ အယံ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၆၁) အာဂတာ နိဒ္ဒေသပါဠိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇။ စီဝရာဒိပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ။ တေ ဧဝ သက္ကစ္စံ အာဒရဝသေန ဒိယျမာနာ သက္ကာရာ။ ပတ္ထဋယသတာ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ တံ လာဘဉ္စ သက္ကာရဉ္စ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ။ သန္နိဿိတဿာတိ ဧတ္ထ တဏှာနိဿယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပတ္ထယန္တဿာ’’တိ။ အသန္တဂုဏဒီပနကာမဿာတိ အသန္တေ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနေ သဒ္ဓါဒိဂုဏေ သမ္ဘာဝေတုကာမဿ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာလက္ခဏာ, ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ အမတ္တညုတာလက္ခဏာ ဟိ ပါပိစ္ဆတာ။ ဣစ္ဆာယ အပကတဿာတိ ပါပိကာယ ဣစ္ဆာယ သမ္မာအာဇီဝတော အပေတော ကတောတိ အပကတော။ တထာဘူတော စ အာဇီဝူပဒ္ဒဝေန ဥပဒ္ဒုတောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပဒ္ဒုတဿာတိ အတ္ထော’’တိ။
ကုဟနမေဝ ပစ္စယုပ္ပါဒနဿ ဝတ္ထူတိ ကုဟနဝတ္ထု။ တိဝိဓမ္ပေတံ တတ္ထ အာဂတံ တဿ နိဿယဘူတာယ ဣမာယ ပါဠိယာ ဒဿေတုန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဒတ္ထိကဿေဝါတိ တေဟိ စီဝရာဒီဟိ အတ္ထိကဿေဝ။ ပဋိက္ခိပနေနာတိ စီဝရာဒီနံ ပဋိက္ခိပနဟေတု။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေန စာတိ စ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပဋိက္ခိပနံ သမုစ္စိနောတိ။
ဘိယျောကမျတန္တိ ဗဟုကာမတံ။ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ, တသ္မာ ‘‘ဓာရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သံဃာဋိံ ကတွာ ဓာရဏံ, ဧတံ သမဏဿ သာရုပ္ပန္တိ ယောဇနာ။ ပါပဏိကာနီတိ အာပဏတော ဆဍ္ဍိတာနိ။ နန္တကာနီတိ အန္တရဟိတာနိ စောဠခဏ္ဍာနိ။ ဥစ္စိနိတွာတိ ဥဉ္ဆနေန စိနိတွာ သင်္ဂဟေတွာ။ ဥဉ္ဆာစရိယာယာတိ ဥဉ္ဆာစရိယာယ လဒ္ဓေန။ ဂိလာနဿ ပစ္စယဘူတာ ဘေသဇ္ဇသင်္ခါတာ ဇီဝိတပရိက္ခာရာ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပုရာဏဿ, အပုရာဏဿ စ သဗ္ဗဿ ဂေါမုတ္တဿေတံ နာမံ။ ပူတိမုတ္တေနာတိ ပူတိဘာဝေန မုတ္တေန ပရေဟိ ဆဍ္ဍိတေန, ပူတိဘူတေန ဝါ ဂေါမုတ္တေန။ ဓုတဝါဒေါတိ ပရေသမ္ပိ ဓုတဂုဏဝါဒီ။ သမ္မုခီဘာဝါတိ သမ္မုခတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, လဗ္ဘမာနတာယာတိ အတ္ထော။
အတ္တာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမဿ သာမန္တေ ကတွာ ဇပ္ပနံ သာမန္တဇပ္ပနံ။ မဟေသက္ခောတိ မဟာနုဘာဝေါ, ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘မိတ္တော’’တိ သာမညတော ဝတွာ ပုန တံ ဝိသေသေတိ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌော
(မဟာဋီ၊၁၊၅၃။) [သျ]သမ္ဘတ္တော’’တိ။ ဒိဋ္ဌမတ္တော ဟိ မိတ္တော သန္ဒိဋ္ဌော။ ဒဠှဘတ္တိကော သမ္ဘတ္တော။ သဟာယောတိ သဟ အာယနကော, သခါတိ အတ္ထော။ သတ္တပဒိနော ဟိ ‘‘သခါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ, ဂရုဠသဏ္ဌာနပါသာဒေါတိပိ ဝဒန္တိ။ ပါသာဒေါ စတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ကူဋာဂါရံ ဒွီဟိ ကဏ္ဏိကာဟိ ကတ္တဗ္ဗပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ပဋိရာဇူနမ္ပိ ပဋိဗာဟနယောဂျော စတုပဉ္စဘူမကော ပဋိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏဝန္တော ပဋိဿယဝိသေသော။ ဥဒ္ဒဏ္ဍော အဂဗ္ဘိကာ ဧကဒွါရာ ဒီဃသာလာတိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ဝိဟာရော နာမ ဒီဃမုခပါသာဒေါ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဧကပဿေန ဆဒနကသေနာသနံ။ တဿ ကိရ ဧကပဿေ ဘိတ္တိ ဥစ္စတရာ ဟောတိ, ဣတရပဿေ နီစာ, တေန တံ ဧကပဿဆဒနကံ ဟောတိ။ ပါသာဒေါ အာယတစတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနံ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တံ။ ဂုဟာ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗဒ္ဓံ။ ကူဋာဂါရံ ယော ကောစိ ကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ဗဟလဘိတ္တိဂေဟံ။ ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတိ။ အဋ္ဋာလကာကာရေန ကရီယတီတိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠော ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသနံ။ ဥဒ္ဒဏ္ဍော ဧကော ပဋိဿယဝိသေသော။ ယော ‘‘ဘဏ္ဍသာလာ, ဥဒေါသိတ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာ သန္နိပတနဋ္ဌာနံ။
ကုစ္ဆိတရဇဘူတာယ ပါပိစ္ဆတာယ နိရတ္ထကံ ကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒနိဂ္ဂဏှနံ ကောရဇံ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကောရဇိကော, ကောဟညေန သံယတကာယော, အတိဝိယ, အဘိဏှံ ဝါ ကောရဇိကော ကောရဇိကကောရဇိကော။ အတိပရိသင်္ကိတောတိ ကေစိ။ အတိဝိယ ကုဟော ကုဟကကုဟကော, သာတိသယဝိမှာပကောတိ အတ္ထော။ အတိဝိယ လပေါ လပနကော လပကလပကော။ မုခသမ္ဘာဝိကောတိ ကောရဇိကကောရဇိကာဒိဘာဝေန ပဝတ္တဝစနေဟိ အတ္တနော မုခမတ္တေန အညေဟိ သမ္ဘာဝိကော။ သော ဧဝရူပေါ ဧဝရူပတာယ ဧဝ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ‘‘အယံ သမဏော’’တိအာဒီနိ ကထေတိ။ ဂမ္ဘီရန္တိအာဒိ တဿာ ကထာယ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပဋိဗဒ္ဓတာယ ဝုတ္တံ။
သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပါယကတေနာတိ ‘‘ကထံ နု ခေါ မံ ဇနော ‘အရိယော’တိ ဝါ ‘ဝိသေသလာဘီ’တိ ဝါ သမ္ဘာဝေယျာ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ကတေန။ ဂမနံ သဏ္ဌပေတီတိ ဝိသေသလာဘီနံ ဂမနံ ဝိယ အတ္တနော ဂမနံ သက္ကစ္စံ
(မဟာဋီ၊၁၊၅၄။) [သျ]ဌပေတိ, သတော သမ္ပဇာနောဝ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဟောတိ။ ပဏိဓာယာတိ ‘‘အရဟာတိ မံ ဇာနန္တူ’’တိ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတွာ, ပတ္ထေတွာ ဝါ။ သမာဟိတော ဝိယာတိ ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတော ဝိယ။ အာပါထကဇ္ဈာယီတိ မနုဿာနံ အာပါထဋ္ဌာနေ သမာဓိသမာပန္နော ဝိယ နိသီဒန္တော အာပါထကေ ဇနဿ ပါကဋဋ္ဌာနေ ဈာယီ။ ဣရိယာပထသင်္ခါတန္တိ ဣရိယာပထသဏ္ဌပနသင်္ခါတံ။
ပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတေနာတိ အယောနိသော ဥပ္ပါဒိတာနံ ပစ္စယာနံ ပဋိသေဝနန္တိ ဧဝံ ကထိတေန, တေန ဝါ ပစ္စယပဋိသေဝနေန သင်္ခါတဗ္ဗေန ကထိတဗ္ဗေန။ အညံ ဝိယ ကတွာ အတ္တနော သမီပေ ဘဏနံ သာမန္တဇပ္ပိတံ။ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘အဋ္ဌပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုဟနံ ကုဟော, တဿ အယနာ ပဝတ္တိ ကုဟာယနာ, ကုဟဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အယနာ ဂတိ ကိရိယာ ကုဟာယနာ။ ကုဟေတိ, ကုဟေန ဝါ ဣတောတိ ကုဟိတော, ကုဟကော။
ပုဋ္ဌဿာတိ ‘‘ကော တိဿော, ကော ရာဇပူဇိတော’’တိ ပုဋ္ဌဿ။ ဥဒ္ဓံ ကတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိအာဒိနာ ပဂ္ဂဟေတွာ။
ဥန္နဟနာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဗန္ဓနာ ပလိဝေဌနာ။ ဒွေ ကိရ ဘိက္ခူ ဧကံ ဂါမံ ပဝိသိတွာ အာသနသာလာယ နိသီဒိတွာ ဧကံ ကုမာရိကံ ပက္ကောသိံသု။ တာယ အာဂတာယ တတြေကော ဧကံ ပုစ္ဆိ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ကဿ ကုမာရိကာ’’တိ? ‘‘အမှာကံ ဥပဋ္ဌာယိကာယ တေလကန္ဒရိကာယ ဓီတာ, ဣမိဿာ မာတာ မယိ ဂေဟံ ဂတေ သပ္ပိံ ဒဒမာနာ ဃဋေနေဝ ဒေတိ, အယမ္ပိ မာတာ ဝိယ ဃဋေန ဒေတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၆၂) ဥက္ကာစေသိ။ ဣမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တေလကန္ဒရိကဝတ္ထု စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။
ဓမ္မာနုရူပါ ဝါတိ မတ္တာဝစနာနုရူပံ ဝါ။ မတ္တာဝစနံ ဟိ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သုဘာသိတံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော, ဓမ္မံ ဘဏေ နာဓမ္မံ တံ ဒုတိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ ၄၅၂)။ တေန ဗဟုံ ဝိပ္ပလပနမာဟ, သစ္စတော ဝါ အညာ သုဘာသိတာ ဝါစာ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မုဂ္ဂသူပသဒိသကမ္မော ပုဂ္ဂလော မုဂ္ဂသူပျော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော မုဂ္ဂသူပျောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ, တဒေဝ ပါရိဘဋျတာ။
နိမိတ္တေန စရန္တော, ဇီဝန္တော ဝါ နိမိတ္တကော, တဿ ဘာဝေါ နေမိတ္တိကတာ။ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပကာသနံ ဩဘာသော။ ကော ပန
(မဟာဋီ၊၁၊၅၅။) [သျ]သောတိ? ‘‘အဇ္ဇ ဘိက္ခူနံ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ ဇာတာ’’တိအာဒိကာ ပစ္စယပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဣစ္ဆိတဝတ္ထုဿ သမီပေ ကထနံ သာမန္တဇပ္ပါ။
အက္ကောသနဘယေနာပိ ဒဒေယျာတိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသနံ။ တထာ ဝမ္ဘနာဒယော။ ဥပေက္ခနာ ဥပါသကာနံ ဒါယကာဒိဘာဝတော ဗဟိ ဆဍ္ဍနာ။ ခိပနာတိ ခေပဝစနံ။ တံ ပန အဝဟသိတွာ ဝစနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဏ္ဍနာ’’တိ။ ပါပနာတိ အဒါယကတ္တဿ, အဝဏ္ဏဿ ဝါ ပတိဋ္ဌာပနံ။ ပရေသံ ပိဋ္ဌိမံသခါဒနသီလော ပရပိဋ္ဌိမံသိကော, တဿ ဘာဝေါ ပရပိဋ္ဌိမံသိကတာ။ အဗ္ဘင်္ဂန္တိ အဗ္ဘဉ္ဇနံ။ နိပိသိတွာ ဂန္ဓမဂ္ဂနာ ဝိယာတိ အနိပ္ပိသိတေ အလဗ္ဘမာနဿ ဂန္ဓဿ နိပိသနေ လာဘော ဝိယ ပရဂုဏေ အနိပ္ပိသိတေ အလဗ္ဘမာနာနံ ပစ္စယာနံ နိပိသနေန လာဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။
နိကတ္တုံ အပ္ပေန လာဘေန ဗဟုကံ ဝဉ္စေတွာ ဂဟေတုံ ဣစ္ဆနံ နိဇိဂီသနံ, တဿ ဘာဝေါ နိဇိဂီသနတာ။ တဿေဝ ဣစ္ဆနဿ ပဝတ္တိအာကာရော, တံသဟဇာတံ ဝါ ဂဝေသနကမ္မံ။
အင်္ဂန္တိ ဟတ္ထပါဒါဒိအင်္ဂါနိ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ ဝိဇ္ဇံ။ နိမိတ္တန္တိ နိမိတ္တသတ္ထံ။ ဥပ္ပါတန္တိ ဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟ-ဘူမိစာလာဒိဥပ္ပါတပဋိဗဒ္ဓဝိဇ္ဇံ။ သုပိနန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ လက္ခဏန္တိ ဣတ္ထိပုရိသာနံ လက္ခဏဇာနနသတ္ထံ။ မူသိကစ္ဆိန္နန္တိ ဝတ္ထာဒီနံ အသုကဘာဂေ မူသိကစ္ဆေဒေ သတိ ဣဒံ နာမ ဖလံ ဟောတီတိ ဇာနနကသတ္ထံ။ ပလာသဂ္ဂိအာဒီသု ဣမိနာ နာမ အဂ္ဂိနာ ဟုတေ ဣဒံ နာမ ဟောတီတိ အဂ္ဂိဝသေန ဟောမဝိဓာနံ အဂ္ဂိဟောမံ။ ဣမိနာ နယေန ဒဗ္ဗိဟောမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထုသဟောမာဒီနံ, အညေသဉ္စ သုတ္တေ အာဂတာနံ မိစ္ဆာဇီဝါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝီရိယသာဓနတ္တာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ ‘‘ပစ္စယပရိယေသနဝါယာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါရိသုဒ္ဓိ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ, ယေန ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယလာဘော ဟောတိ။ န ဟိ အလသော ဉာယေန ပစ္စယေ ပရိယေသိတုံ သက္ကောတီတိ။
ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈။ ပဋိသင်္ခါတိ အယံ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၁) ဝိယ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသော။ ယောနိသောတိ စေတ္ထ ဥပါယတ္ထော ယောနိသော-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥပါယေန ပထေနာ’’တိ။ ‘‘ပဋိသင်္ခါယ
(မဟာဋီ၊၁၊၅၆။) [သျ]ဉတွာ’’တိ ဝတွာ တယိဒံ ပဋိသင်္ခါနံ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ အတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ သီတပဋိဃာတာဒိကံ တံ တံ ပယောဇနံ ပတိ ပတိ အဝေက္ခိတွာ, ဉာဏေန ပဿိတွာတိ အတ္ထော, ဧဝံ ပဋိသင်္ခါယာတိ တဒေဝ ပယောဇနံ ပတိ ပတိ သင်္ခါယ, ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဉာဏပရိယာယော ဟိ ဣဓ သင်္ခါ-သဒ္ဒေါတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒိ ကာမံ ပစ္စယပရိဘောဂကာလေန ဝုစ္စတိ, ဓာတုဝသေန ပန ပဋိကူလဝသေန ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ သုဇ္ဈတီတိ အပရေ။ ဘိဇ္ဇတီတိ ကေစိ။ ဧကေ ပန ပဌမံ ဧဝ ပရိယတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဧကဝစနံ ဧကတ္တမတ္တံ ဝါစကန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘အန္တရဝါသကာဒီသု ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဇာတိသဒ္ဒတာယ ပန တဿ ပါဠိယံ ဧကဝစနန္တိ ယတ္တကာနိ စီဝရာနိ ယောဂိနာ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ, တေသံ သဗ္ဗေသံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ, ယံ ကိဉ္စီတိ ဝါ အနဝသေသပရိယာဒါနမေတံ, န အနိယမဝစနံ။ ‘‘နိဝါသေတိ ဝါ ပါရုပတိ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပနံ ပန ပဋိသေဝနပရိယာယဿ ပရိဘောဂဿ ဝိဘာဂဒဿနန္တိ တံ ပညပေတွာ သယနနိသီဒန-စီဝရကုဋိကရဏာဒိဝသေနာပိ ပရိဘောဂဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပယောဇနာနံ မရိယာဒါ ပယောဇနာဝဓိ, တဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ယော နိယမော, တဿ ဝစနံ ပယောဇနာ…ပေ… ဝစနံ။ ဣဒါနိ တံ နိယမံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝဓာရဏေန လီဠာဝိဘူသာဝိလမ္ဗနာနဋမ္ဗရာဒိဝသေန ဝတ္ထပရိဘောဂံ နိသေဓေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဣတော ဘိယျော’’တိ။ လီဠာဝသေန ဟိ ဧကစ္စေ သတ္တာ ဝတ္ထာနိ ပရိဒဟန္တိ စေဝ ဥပသံဝိယန္တိ စ။ ယထာ တံ ယောဗ္ဗနေ ဌိတာ နာဂရိကမနုဿာ။ ဧကစ္စေ ဝိဘူသနဝသေန, ယထာ တံ ရူပူပဇီဝိနိအာဒယော။ ဝိလမ္ဗနဝသေန ဝိလမ္ဗကာ။ နဋမ္ဗရဝသေန ဘောဇာဒယော။ အဇ္ဈတ္တဓာတုက္ခောဘော သီတရောဂါဒိဥပ္ပါဒကော။ ဥတုပရိဏာမနဝသေနာတိ ဥတုနော ပရိဝတ္တနဝသေန ဝိသဘာဂသီတဥတုသမုဋ္ဌာနေန။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဟေမန္တာဒီသု ဟိမပါတာဒိဝသေန ပဝတ္တဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န ဥပ္ပါဒေတိ သီတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယဒတ္ထံ ပန တံ ဝိနောဒနံ, တံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သီတဗ္ဘာဟတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဥဏှဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗေသု သေသပယောဇနေသု။ ယဒိပိ သူရိယသန္တာပေါပိ ဥဏှောဝ, တဿ ပန အာတပဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ
(မဟာဋီ၊၁၊၅၇။) [သျ]‘‘အဂ္ဂိသန္တာပဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စော ဒါဝဂ္ဂိသန္တာပေါ ကာယံ စီဝရေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သက္ကာ ဝိနောဒေတုန္တိ အာဟ ‘‘တဿ ဝနဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဍံသနသီလာ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဍံသနမက္ခိကာ’’တိ။ သပ္ပါဒယောတိ သပ္ပသတပဒိဥဏ္ဏနာဘိသရဗူဝိစ္ဆိကာဒယော။ ဖုဋ္ဌသမ္ဖဿောတိ ဖုဋ္ဌဝိသမာဟ။ တိဝိဓာ ဟိ သပ္ပါ – ဒဋ္ဌဝိသာ ဖုဋ္ဌဝိသာ ဒိဋ္ဌဝိသာ။ တေသု ပုရိမကာ ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ။ သတပဒိအာဒီနမ္ပိ တာဒိသာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။ နိယတပယောဇနံ ဧကန္တိကံ, သဗ္ဗကာလိကဉ္စ ပယောဇနံ။ ဟိရီ ကုပ္ပတိ နိလ္လဇ္ဇတာ သဏ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ။ ကူပါဝတရဏံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒနံ အရဟတီတိ ကောပိနံ။ ဟိရိယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဟိရီ စ တံ ကောပိနဉ္စာတိ ဟိရိကောပိနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပယောဇနာနံ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။
ယံ ကိဉ္စိ အာဟာရန္တိ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ အာဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုံ။ ပိဏ္ဍာယ ဘိက္ခာယ ဥလတီတိ ပိဏ္ဍောလော, တဿ ကမ္မံ ပိဏ္ဍောလျံ။ တေန ပိဏ္ဍောလျေန ဘိက္ခာစရိယာယ။ ပတိတတ္တာတိ ပက္ခိပိတတ္တာ။ ပိဏ္ဍပါတော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တဘိက္ခာဟာရော။ ပိဏ္ဍာနံ ဝါ ပါတောတိ ဃရေ ဃရေ လဒ္ဓဘိက္ခာနံ သန္နိပါတော။ ‘‘နတ္ထိ ဒဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) သဟသာ ကိရိယာပိ ‘‘ဒဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဒဝတ္ထံ, ကီဠာနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ မုဋ္ဌိကမလ္လာ မုဋ္ဌိယုဒ္ဓယုဇ္ဈနကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိဗုဒ္ဓယုဇ္ဈနကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဗလမဒနိမိတ္တန္တိ ဗလံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဒေါ ဗလမဒေါ။ တံ နိမိတ္တံ, ဗလဿ ဥပ္ပါဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ပေါရိသမဒနိမိတ္တန္တိ ပေါရိသမဒေါ ဝုစ္စတိ ပုရိသမာနော ‘‘အဟံ ပုရိသော’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကမာနော။ အသဒ္ဓမ္မသေဝနာသမတ္ထတံ နိဿာယ ပဝတ္တော မာနော, ရာဂေါ ဧဝ ဝါ ပေါရိသမဒေါတိ ကေစိ။ တံ နိမိတ္တံ။ အန္တေပုရိကာ ရာဇောရောဓာ။ သဗ္ဗေသံ သန္နိဝေသယောဂျတာယ ဝေသိယော ရူပူပဇီဝိနိယော။ မဏ္ဍနံ နာမ ဣဓာဝယဝပါရိပူရီတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပီဏဘာဝနိမိတ္တ’’န္တိ, ပရိဗြူဟနဟေတူတိ အတ္ထော။ နဋာ နာမ ရင်္ဂနဋာ။ နစ္စကာ လင်္ဃကာဒယော။ ဝိဘူသနံ သောဘာသမုပ္ပါဒနန္တိ အာဟ ‘‘ပသန္နစ္ဆဝိဝဏ္ဏတာနိမိတ္တ’’န္တိ။
ဧတံ ပဒံ။ မောဟူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထန္တိ မောဟဿ ဥပနိဿယတာပဟာနာယ။ ဒဝါ ဟိ မောဟေန ဟောတိ, မောဟဉ္စ ဝဍ္ဎေတီတိ တဿာ ဝဇ္ဇနေန မောဟဿ အနုပနိဿယတာ။ ဒေါသူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထန္တိ ဣဒံ ဗလမဒဿ,
(မဟာဋီ၊၁၊၅၈။) [သျ]ပုရိသမဒဿ စ ဒေါသဟေတုနော ဝသေန ဝုတ္တံ, ဣတရဿ ပန ဝသေန ‘‘ရာဂူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဏ္ဍနဝိဘူသနပဋိက္ခေပေါ သိယာ မောဟူပနိဿယပ္ပဟာနာယပိ, ရာဂူပနိဿယတာယ ပန ဥဇုပဋိပက္ခောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထ’’န္တိ။ ယဒိပိ ဧကစ္စဿ ဒဝမဒေ အာရဗ္ဘ ပရဿ ပဋိဃသံယောဇနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိယေဝ မနောပဒေါသိကဒေဝါဒီနံ ဝိယ, အတ္တနော ပန ဒဝမဒေ အာရဗ္ဘ ယေသံ သဝိသေသံ ရာဂမောဟမာနာဒယော ပါပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တနော သံယောဇနုပ္ပတ္တိပဋိသေဓနတ္ထ’’န္တိ ဝတွာ မဏ္ဍနဝိဘူသနာနိ ပဋိစ္စ သဝိသေသံ ပရဿပိ ရာဂမောဟာဒယော ပဝတ္တန္တီတိ ‘‘ပရဿပိ သံယောဇနုပ္ပတ္တိပဋိသေဓနတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယောနိသော ပဋိပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ မုဉ္စိတွာ သဗ္ဗာပိ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ အယောနိသော ပဋိပတ္တိ။ ပုရိမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အယောနိသော ပဋိပတ္တိယာ, ပစ္ဆိမေဟိ ဒွီဟိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဿ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘စတူဟိပိ စေတေဟီ’’တိ ပန ဝစနတော သဗ္ဗေဟိ ဥဘိန္နမ္ပိ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမကီဠာပိ ဒဝန္တောဂဓာ ဟောတိယေဝ, ပုရိသမဒေါပိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဿ ဟေတုယေဝါတိ။
စာတုမဟာဘူတိကဿာတိ စတုမဟာဘူတေ သန္နိဿိတဿ။ ရူပကာယဿာတိ စတုသန္တတိရူပသမူဟဿ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထံ။ သာ ပနဿ ဌိတိ ပဗန္ဓဝသေန ဣစ္ဆိတာတိ အာဟ ‘‘ပဗန္ဓဋ္ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ ပဝတ္တိယာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိယာ။ တထာ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ‘‘ယာပနာ ဝတ္တနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၉, ၆၃၄) စ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဿာ စ အဝိစ္ဆေဒေါ အာဟာရူပယောဂေန ဟောတိ။ ကာယဿ စိရတရံ ယာဝ အာယုကပ္ပေါ, တာဝ အဝတ္ထာနံ ယာပနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘စိရကာလဋ္ဌိတတ္ထံ ဝါ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ဃရူပတ္ထမ္ဘမိဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ယထာ ဇိဏ္ဏဃရသာမိကော ဃရဿ ဥပတ္ထမ္ဘနံ ကရောတိ တဿ အပတနတ္ထံ, ယထာ စ သာကဋိကော အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနံ ကရောတိ တဿ သမ္ပဝတ္တနတ္ထံ, ဧဝမေသ ယောဂီ ကာယဿ ဌိတတ္ထံ, ယာပနတ္ထဉ္စ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိသေဝတိ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ။ ဧတေန ဌိတိ နာမ အပတနံ ယာပနာ ပဝတ္တီတိ ဒဿေတိ။ န ဒဝမဒမဏ္ဍနဝိဘူသနတ္ထန္တိ ဣဒံ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတတ္ထဒဿနံ။ တိဋ္ဌန္တိ ဥပါဒိန္နဓမ္မာ ဧတာယာတိ ဌိတိ, အာယူတိ အာဟ ‘‘ဌိတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ တထာ ဟိ တံ အာယု ‘‘ဌိတီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, ဌိတိယာ ယာပနာယာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၅၉။) [သျ]ကာယဿ ဌိတိဟေတုတာယ ‘‘ဌိတီ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယပဝတ္တာပနတ္ထ’’န္တိ။ အာဗာဓဋ္ဌေနာတိ ဝိဗာဓနဋ္ဌေန, ရောဂဋ္ဌေန ဝါ။ ဇိဃစ္ဆာပရမာ ဟိ ရောဂါ။ ဥပရမတ္ထန္တိ ဝူပသမတ္ထံ။ ဝဏာလေပနမိဝ ဝဏိကော။ ဥဏှသီတာဒီသု အဘိဘဝန္တေသု တပ္ပဋိကာရံ သီတုဏှံ ဝိယ ပဋိသေဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဌပေတွာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟာ သာသနာဝစရိတဗ္ဗာ အနုသာသနီ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ အာဟ ‘‘သကလသာသနဗြဟ္မစရိယဿ စ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ စာ’’တိ။ အနုဂ္ဂဟဏတ္ထန္တိ အနု အနု ဂဏှနတ္ထံ သမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာယဗလံ နိဿာယာတိ ယထာသမာရဒ္ဓံ ဂုဏဝိသေသပါရိပူရိဟေတုဘူတံ ကာယဗလမတ္တံ နိဿာယ။ တေနာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယာနုယောဂဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထိကာ ဇာယမ္ပတိကာ, နဒီသမုဒ္ဒနိတ္ထရဏတ္ထိကာ စ ပုတ္တမံသာဒီနိ ယထာ အဂိဒ္ဓါ အမုစ္ဆိတာ ကေဝလံ တံ တံ အတ္ထသိဒ္ဓိမေဝ အဝေက္ခန္တာ ပဋိသေဝန္တိ တေဟိ ဝိနာ အသိဇ္ဈနတော, ဧဝမယမ္ပိ ကေဝလံ ဘဝကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထိကော အဂိဒ္ဓေါ အမုစ္ဆိတော တေန ဝိနာ အသိဇ္ဈနတော ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိသေဝတီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။
ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတပဒံ။ တေန ပဋိသေဝိယမာနဿ ပိဏ္ဍပါတဿ ပဋိသေဝနာကာရော ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတပဋိသေဝနေနာ’’တိ။ ပုရာဏန္တိ ဘောဇနတော ပုရိမကာလိကတ္တာ ပုရာတနံ။ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ပဋိဟနိဿာမိ။ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ ပဋိသေဝတီတိ ယောဇနာ။ ကီဒိသံ, ကထဉ္စာတိ အာဟ ‘‘အပရိမိတ…ပေ… အညတရော ဝိယာ’’တိ။ အပရိမိတံ အပရိမာဏံ ဘောဇနံ ပစ္စယော ဧတိဿာတိ အပရိမိတဘောဇနပစ္စယာ, တံ အပရိမိတဘောဇနပစ္စယံ အတ္တနော ဂဟဏီတေဇပမာဏတော အတိက္ကန္တပမာဏဘောဇနဟေတုကန္တိ အတ္ထော။ ယော ဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အာဟရ ဟတ္ထ’’န္တိ ဝဒတိ, အယံ အာဟရဟတ္ထကော။ ယော ဘုဉ္ဇိတွာ အစ္စုဒ္ဓုမာတကုစ္ဆိတာယ ဥဋ္ဌိတောပိ သာဋကံ နိဝါသေတုံ န သက္ကောတိ, အယံ အလံသာဋကော။ ယော ဘုဉ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ပရိဝတ္တတိ, အယံ တတြဝဋ္ဋကော။ ယော ယထာ ကာကေဟိ အာမသိတုံ သက္ကာ, ဧဝံ ယာဝ မုခဒွါရံ အာဟာရေတိ, အယံ ကာကမာသကော။ ယော ဘုဉ္ဇိတွာ မုခေ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ဝမတိ, အယံ ဘုတ္တဝမိတကော။ ဧတေသံ အညတရော ဝိယ။ အထ ဝါ ပုရာဏဝေဒနာ နာမ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တံ
(မဟာဋီ၊၁၊၆၀။) [သျ]‘‘ပဋိဟနိဿာမီ’’တိ ပဋိသေဝတိ။ နဝဝေဒနာ နာမ အတိဘုတ္တပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တံ ‘‘န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ပဋိသေဝတိ။ အထ ဝါ နဝဝေဒနာ နာမ အဘုတ္တပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ, တဿာ အနုပ္ပန္နာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထမေဝ ပဋိသေဝတိ။ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာတိ စေတံ ခုဒ္ဒါယ ဝိသေသနံ။ ယဿာ အပ္ပဝတ္တိ ဘောဇနေန ကာတဗ္ဗာ, တဿာ ဒဿနတ္ထံ။ အဘုတ္တပစ္စယေန, ဘုတ္တပစ္စယေန စ ဥပ္ပဇ္ဇနကာနုပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာသု ပုရိမာ ယထာပဝတ္တာ ဇိဃစ္ဆာနိမိတ္တာ ဝေဒနာ။ သာ ဟိ အဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိယျောပဝဍ္ဎနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပစ္ဆိမာပိ ခုဒ္ဒါနိမိတ္တာဝ အင်္ဂဒါဟသူလာဒိဝေဒနာ ပဝတ္တာ။ သာ ဟိ ဘုတ္တပစ္စယာ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နာဝ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ ဝိဟိံသာနိမိတ္တတာ စေတာသံ ဝိဟိံသာယ ဝိသေသော။
ယာ ဝေဒနာ။ အဓုနာတိ ဧတရဟိ။ အသပ္ပါယာပရိမိတဘောဇနံ နိဿာယာတိ အသပ္ပါယာပရိမိတဿ အာဟာရဿ ဘုဉ္ဇနပယောဂံ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ပုရာဏကမ္မပစ္စယဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတိယံ ကတတ္တာ ပုရာဏဿ ကမ္မဿ ပစ္စယတာဝသေန ပယောဂဝိပတ္တိံ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာယ တံ ဝဇ္ဇေတွာ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာပနံ ဒုက္ခဝေဒနာပစ္စယဃာတော, ပဋိဟနနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဿာ ပစ္စယံ ဝိနာသေန္တော တံ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’’တိ။ အယုတ္တပရိဘောဂေါ ပစ္စယေ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘောဂေါ။ သော ဧဝ ကတူပစိတကမ္မတာယ ကမ္မူပစယော။ တံ နိဿာယ ပဋိစ္စ အာယတိံ အနာဂတေ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ယာ စာယံ ‘‘နဝဝေဒနာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ယုတ္တပရိဘောဂဝသေနာတိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပစ္စယာနံ ပရိဘောဂဝသေန, တဿာ နဝဝေဒနာယ မူလံ အယုတ္တပရိဘောဂကမ္မံ အနိဗ္ဗတ္တေန္တော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပါဒေန္တော။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဣတိ ပုရာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ပဒဒွယေန။ ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပဒစတုက္ကေန ယုတ္တပရိဘောဂသင်္ဂဟော ပဗ္ဗဇိတာနုစ္ဆဝိကဿ ပစ္စယပရိဘောဂဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂပ္ပဟာနံ ဇိဃစ္ဆာဒိဒုက္ခပဋိဃာတဿ ဘာသိတတ္တာ။ ဈာနသုခါဒီနံ ပစ္စယဘူတဿ ကာယသုခဿ အဝိဿဇ္ဇနတော ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂေါ စ ဒီပိတော ဟောတိ။
အသပ္ပါယာပရိမိတူပယောဂေန ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကော, ဣရိယာပထဘဉ္ဇနကော ဝါ သိယာ ပရိဿယော, သပ္ပါယပရိမိတူပယောဂေန ပန သော န ဟောတိ။ တထာ သတိ စိရကာလပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတာ သရီရဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၆၁။) [သျ]ယာတြာ ယာပနာ ဘဝိဿတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိမိတပရိဘောဂေန…ပေ… ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ယော ရောဂေါ သာဒ္ဓေါ အသာဒ္ဓေါ စ န ဟောတိ, သော ယာပျရောဂေါ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ယာပျရောဂီ။ သော ဟိ နိစ္စကာလံ ဘေသဇ္ဇံ ဥပသေဝတိ, တထာ အယမ္ပီတိ။ ယဒိ ယာတြာပိ ယာပနာ, ပုဗ္ဗေပိ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကော ဧတ္ထ ဝိသေသောတိ? ပုဗ္ဗေ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနာ အဓိပ္ပေတာ, ဣဓ ပန စတုန္နမ္ပိ ဣရိယာပထာနံ အဝိစ္ဆေဒသင်္ခါတာ ယာပနာ ယာတြာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာဇီဝေန ပစ္စယပရိယေသနာ အယုတ္တပရိယေသနာ။ ဒါယကဒေယျဓမ္မာနံ, အတ္တနော စ ပမာဏံ အဇာနိတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ, သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနတ္ထံ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏံ အယုတ္တပဋိဂ္ဂဟဏံ, ယေန ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘောဂေါ အယုတ္တပရိဘောဂေါ။ တေသံ ပရိဝဇ္ဇနံ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယုပ္ပါဒနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန ဟိ ပစ္စယေ ပရိယေသိတွာ ဓမ္မေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ အနဝဇ္ဇတာ နာမ။
အရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌာ။ ပန္တသေနာသနေသု, အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အနဘိရတိ။ တန္ဒီတိ ပစလာယိကာ နိဒ္ဒါ။ ဝိဇမ္ဘိတာတိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝေန ကာယဿ ဝိဇမ္ဘနာ။ ဝိညူဟိ ဂရဟာ ဝိညူဂရဟာ။ ဧကစ္စော ဟိ အနဝဇ္ဇံယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ, ‘‘လဒ္ဓံ မေ’’တိ ပမာဏာဓိကံ ဘုဉ္ဇိတွာ တံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဒ္ဓံဝိရေစနအဓောဝိရေစနာဒီဟိ ကိလမတိ, သကလဝိဟာရေ ဘိက္ခူ တဿ သရီရပဋိဇဂ္ဂနဘေသဇ္ဇပရိယေသနာပသုတာ ဟောန္တိ။ အညေ တေ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဿ ဥဒရံ ဥဒ္ဓုမာတ’’န္တိအာဒီနိ သုတွာ ‘‘နိစ္စကာလမေသ ဧဝံပကတိကော အတ္တနော ကုစ္ဆိပမာဏံ နာမ န ဇာနာတီ’’တိ နိန္ဒန္တိ, ဧဝံ အနဝဇ္ဇံယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ။ ဧဝံ အကတွာ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဋိသေဝတိ။ အတ္တနော ဟိ ပကတိအဂ္ဂိဗလာဒိံ ဇာနိတွာ ‘‘ဧဝံ မေ အရတိအာဒီနံ အဘာဝေန ကာယသုခတာ, အဂရဟိတဗ္ဗတာ စ ဘဝိဿတီ’’တိ ပမာဏယုတ္တမေဝ ပဋိသေဝတိ။ ယာဝတကော ဘောဇနေန အတ္ထော, တဿ သာဓနေန ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရဿ ပရိပူရဏေန ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘောဇနံ ယာဝဒတ္ထဥဒရာဝဒေဟကဘောဇနံ, တဿ ပရိဝဇ္ဇနေန။ သေယျာယ သယနေန လဒ္ဓဗ္ဗသုခံ သေယျသုခံ, ဥဘောဟိ
(မဟာဋီ၊၁၊၆၂။) [သျ]ပဿေဟိ သမ္ပရိဝတ္တနကံ သယန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနသုခံ ပဿသုခံ, မိဒ္ဓေန နိဒ္ဒါယနေန ဥပ္ပဇ္ဇနသုခံ မိဒ္ဓသုခံ, တေသံ သေယျ…ပေ… သုခါနံ ပဟာနတော စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ယောဂျဘာဝဿ ပဋိပါဒနံ ကာယဿ စတုဣရိယာပထယောဂျဘာဝပဋိပါဒနံ, တတော။ သုခေါ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဖာသုဝိဟာရော။ ပစ္ဆိမေ ဝိကပ္ပေ, သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု ဝါ ဝုတ္တံ ဖာသုဝိဟာရလက္ခဏံ အာဂမေန သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တီသုပိ ဝိကပ္ပေသု အာဟာရဿ ဦနပရိဘောဂဝသေနေဝ ဟိ ဖာသုဝိဟာရော ဝုတ္တောတိ။
ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ယာတြာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ပဒတ္တယေန။ ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ပယောဇနပရိဂ္ဂဟဒီပနာ။ ယာတြာ ဟိ နံ အာဟာရူပယောဂံ ပယောဇေတီတိ။ ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂဟေတုကော ဖာသုဝိဟာရော မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ – ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိ ဧကံ အင်္ဂံ, ‘‘န မဒါယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘န မဏ္ဍနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘န ဝိဘူသနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ, နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ။ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာ’’တိ အယမေတ္ထ ဘောဇနာနိသံသော။ မဟာသိဝတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ပဋိက္ခေပေါ နာမ, ဥပရိ ပန အဋ္ဌင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိ ဧကံ အင်္ဂံ, ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’’တိ ဧကံ, ‘‘နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ, ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စာ’’တိ ဧကံ။ ဖာသုဝိဟာရော ပန ဘောဇနာနိသံသောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေန္တော ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိသေဝတိ နာမ။
ယတ္ထ ယတ္ထာတိ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေန သေန-သဒ္ဒဿ အဓိကရဏတ္ထဝုတ္တိမာဟ။ တထာ အာသန-သဒ္ဒဿာတိ။ အဍ္ဎယောဂါဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါသာဒါဒိံ, မဉ္စာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝိဟာရေ ဝါ အဍ္ဎယောဂါဒိမှိ ဝါ အာသတီတိ ဝိဟာရအဍ္ဎယောဂါဒိကေ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပီဌသန္ထတာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိသဟနဋ္ဌေနာတိ အဘိဘဝနဋ္ဌေန, ဝိဗာဓနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဥတုယေဝ ဥတုပရိဿယောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၆၃။) [သျ]သီတုဏှာဒိဥတုယေဝ အသပ္ပါယော ဝုတ္တနယေန ဥတုပရိဿယော။ တဿ ဥတုပရိဿယဿ ဝိနောဒနတ္ထံ, အနုပ္ပန္နဿ အနုပ္ပါဒနတ္ထံ, ဥပ္ပန္နဿ ဝူပသမနတ္ထဉ္စာတိ အတ္ထော။ နာနာရမ္မဏတော ပဋိသံဟရိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနဘူတေ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ လယနံ ပဋိသလ္လာနံ, တတ္ထ အာရာမော အဘိရတိ ပဋိသလ္လာနာရာမော, တဒတ္ထံ။ သေနာသနံ ဟိ ဝိဝိတ္တံ ယောဂိနော ဘာဝနာနုကူလံ သုညာဂါရဘာဝတော။ တံ ပနေတံ အတ္ထဒွယံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယော သရီရာဗာဓစိတ္တဝိက္ခေပကရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကီဘာဝသုခတ္ထန္တိ ဧကီဘာဝဟေတုကံ သုခံ ဧကီဘာဝသုခံ, တဒတ္ထံ။ ဂဏသင်္ဂဏိကကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။
ယဒိ ဥတုယေဝ ဥတုပရိဿယော, ‘‘ဥတု စ သီတုဏှ’’န္တိ သီတုဏှပဋိဃာတံ ဝတွာ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘နိယတံ ဥတုပရိဿယဝိနောဒန’’န္တိ ဧတေန ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယ ဥဏှဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သီတုဏှံ အနိယတံ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ, ဥတုပရိဿယော ပန သဗ္ဗဒါဘာဝီ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရောတိ ‘‘သီတာဒိကော, အသပ္ပါယော’’တိ စ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဝိဝဋင်္ဂဏရုက္ခမူလာဒီသု နိသိန္နဿ အပရိဂုတ္တိယာ အသံဝုတဒွါရာဒိတာယ ပါကဋပရိဿယာ, အသပ္ပါယရူပဒဿနာဒိနာ အပါကဋပရိဿယာ စ ဘိက္ခုဿ ကာယစိတ္တာနံ အာဗာဓံ ကရေယျုံ။ ယတ္ထ ဂုတ္တေ သေနာသနေ အာဗာဓံ န ကရောန္တိ။ ဧဝံ ဇာနိတွာတိ ဥဘယပရိဿယရဟိတန္တိ ဧဝံ ဉတွာ ပဋိသေဝန္တော ဘိက္ခု ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဓာတုက္ခောဘလက္ခဏဿ, တံဟေတုကဒုက္ခဝေဒနာလက္ခဏဿ ဝါ ရောဂဿ ပဋိပက္ခဘာဝေါ ပဋိအယနဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စနီကဂမနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော’’တိ, ဝူပသမနဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဿ ကဿစီတိ သပ္ပိအာဒီသု ယဿ ကဿစိ။ သပ္ပါယဿာတိ ဟိ တဿ ဝိကာရဝူပသမေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘိသက္ကဿ ကမ္မံ တေန ဝိဓာတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘တေန အနုညာတတ္တာ’’တိ။ နဂရပရိက္ခာရေဟီတိ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ရက္ခဏကေဟိ။ ဝိဝဋပရိက္ခေပေါ ပရိက္ခာ ဥဍ္ဍာပေါ ပါကာရော ဧသိကာ ပလိဃော ပါကာရပတ္ထဏ္ဍိလန္တိ သတ္တ ‘‘နဂရပရိက္ခာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သီလပရိက္ခာရောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၆၄။) [သျ]သုဝိသုဒ္ဓသီလာလင်္ကာရော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ရထော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တဿ စ သမ္မာဝါစာဒယော အလင်္ကာရဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုတ္တာ။ ဇီဝိတပရိက္ခာရာတိ ဇီဝိတဿ ပဝတ္တိကာရဏာနိ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ ပရိဝါရောပိ ဟောတိ အန္တရာယာနံ ပရိတော ဝါရဏတော။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝိတ…ပေ… ရက္ခဏတော’’တိ။
တတ္ထ အန္တရန္တိ ဝိဝရံ, ဩကာသောတိ အတ္ထော။ ဝေရိကာနံ အန္တရံ အဒတွာ အတ္တနော သာမိကာနံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတသေဝကာ ဝိယ ရက္ခဏတော။ အဿာတိ ဇီဝိတဿ။ ကာရဏဘာဝတောတိ စိရပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော။ ရသာယနဘူတံ ဟိ ဘေသဇ္ဇံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေတိယေဝ။ ယဒိပိ အနုပ္ပန္နာ ဧဝ ဒုက္ခဝေဒနာ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂေန ပဋိဟညန္တိ, န ဥပ္ပန္နာ တာသံ သရသေနေဝ ဘိဇ္ဇနတော, ဥပ္ပန္နသဒိသာ ပန ‘‘ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရော, ယထာ သာ ဧဝ တိတ္တိရိ, တာနိယေဝ ဩသဓာနီတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဇာတာနံ ဘူတာနံ နိဗ္ဗတ္တာန’’န္တိ။ သဉ္စယတော ပဋ္ဌာယ သော ဓာတုက္ခောဘော သမုဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ တံသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ဝတွာ သာ အကုသလသဘာဝါပိ အတ္ထီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘အကုသလဝိပါကဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗျာဗာဓနဋ္ဌေန ဗျာဗာဓော, ဗျာဗာဓောဝ ဗျာဗဇ္ဈံ, ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဗျာဗဇ္ဈန္တိ အဗျာဗဇ္ဈံ, နိဒ္ဒုက္ခတာ။ တေနာဟ ‘‘အဗျာဗဇ္ဈပရမတာယာ’’တိ နိဒ္ဒုက္ခပရမတာယာတိ။ တံ ဒုက္ခန္တိ ရောဂနိမိတ္တကံ ဒုက္ခံ။
စီဝရာဒီနံ ပစ္စယာနံ နိဿယနံ ပရိဘောဂေါ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ပဋိစ္စ နိဿာယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇမာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဝတ္တန္တီတိ ဇီဝန္တိ။ ဇီဝနမ္ပိ ဟိ ပဝတ္တနံ, ယတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ‘‘ပဝတ္တနရသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
စတုပါရိသုဒ္ဓိသမ္ပာဒနဝိဓိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉။ ဧဝံ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဘေဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သီလံ ပုန သာဓနဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတသ္မိ’’န္တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သာဓီယတိ သမ္ပာဒိယတိ ဧတေနာတိ သာဓနံ, သဒ္ဓါ သာဓနံ ဧတဿာတိ သဒ္ဓါသာဓနော။ နနု စ ဝီရိယသတိပညာဟိပိ ဝိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရော န သိဇ္ဈတီတိ? သစ္စံ န သိဇ္ဈတိ, သဒ္ဓါယ ပန ဝိသေသဟေတုဘာဝံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ
(မဟာဋီ၊၁၊၆၅။) [သျ]‘‘သာဝကဝိသယာတီတတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ’’တိ။ ဂရုကလဟုကာဒိဘေဒေ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ တဿ တဿ အပရာဓဿ အနုရူပံ သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ သာဝကာနံ အဝိသယော, ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ ဝိသယော။ သိက္ခာပဒပညာပနံ တာဝ တိဋ္ဌတု, တဿ ကာလောပိ နာမ သာဝကာနံ အဝိသယော, ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ ဝိသယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနပဋိက္ခေပေါ စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ, အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ, တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၁)။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ‘‘အပညတ္တံ န ပညပေမ, ပညတ္တံ န သမုစ္ဆိန္ဒာမ, ယထာပညတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု သမာဒါယ ဝတ္တာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၅) ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဒ္ဓါယာတိ သဒ္ဒဟနေန သတ္ထရိ, ဓမ္မေ စ သဒ္ဓါယ ပစ္စုပဋ္ဌာပနေန။ ဇီဝိတေပိ ပဂေဝ ဇီဝိတပရိက္ခာရေတိ အဓိပ္ပါယော။
ကိကီဝ အဏ္ဍန္တိ ကိကီသကုဏိကာ ဝိယ အတ္တနော အဏ္ဍံ။ သာ ကိရ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ အဏ္ဍမေဝ ရက္ခတိ။ စမရီဝ ဝါလဓိန္တိ စမရီမိဂေါ ဝိယ အတ္တနော ဝါလဓိံ။ စမရီမိဂါ ကိရ ဗျာဓေန ပရိပါတိယမာနာ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ကဏ္ဍကဂုမ္ဗာဒီသု လဂ္ဂံ အတ္တနော ဝါလမေဝ ရက္ခန္တိ။ ပိယံဝ ပုတ္တံ ဧကကန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဧကပုတ္တကော ကုဋုမ္ဗိကော တံ ဧကပုတ္တံ, ဧကနယနော စ တံ ဧကနယနံ သုဋ္ဌုတရံ ရက္ခတိ။ တထေဝ သီလံ အနုရက္ခမာနကာတိ အနုကမ္ပနဝသေန ဝုတ္တံ။ သုပေသလာတိ သုဋ္ဌု ပိယသီလာ။ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ဒဟရမဇ္ဈိမထေရကာလေသု။ ဆန္နမ္ပိ ဂါရဝါနံ ဝသေန သဂါရဝါ, ဂရုကာရဝန္တောတိ အတ္ထော။
ဧဝမေဝ ခေါတိ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိက္ကမတိ, ဧဝမေဝ။ မမ သာဝကာတိ အရိယသာဝကေ သန္ဓာယာဟ။ တေ ဟိ ဓုဝသီလာ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဇီဝိတဟေတုပိ သီလဿ အဝီတိက္ကမနေ။
မဟာဝတ္တနိအဋဝီ နာမ ဝိဉ္ဈာဋဝီ။ ဟိမဝန္တပဿေ အဋဝီတိ ကေစိ။ ထေရန္တိ နာမဂေါတ္တဝသေန အပညာတံ ဧကံ ထေရံ။ နိပဇ္ဇာပေသုံ ဂန္တွာ ကဿစိ မာ အာရောစေယျာတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၆၆။) [သျ]ပူတိလတာယာတိ ဂဠောစိလတာယ။ သမသီသီတိ ဇီဝိတသမသီသီ။ ယဿ ဟိ ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇံ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပရိယာဒိယတိ, တတော ဧကူနဝီသတိမေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂေါတ္တရဏေ ဝဋ္ဋသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ, သော ဣမာယ ဝါရသမတာယ ‘‘ဇီဝိတသမသီသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော စ ထေရော တထာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမသီသီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ။ အဘယတ္ထေရော ကိရ မဟာဘိညော။ တသ္မာ စေတိယံ ကာရာပေသီတိ ဝဒန္တိ။ အပ္ပေဝါတိ အပ္ပေဝ နာမ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ဇဟေယျ, န ဘိန္ဒေတိ န ဘိန္ဒေယျ, န ဝီတိက္ကမေယျ။
သတိယာ အဓိဋ္ဌိတာနန္တိ ပဂေဝ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ အာရက္ခဝသေန အဓိဋ္ဌိတာနံ ဣန္ဒြိယာနံ။ အနနွာဿဝနီယတောတိ ဒွါရဘာဝေန အဘိဇ္ဈာဒီဟိ အနနုဗန္ဓိတဗ္ဗတော။ ဝရန္တိ သေဋ္ဌံ။ တတ္တာယာတိ ဥဏှာယ။ အာဒိတ္တာယာတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒိတ္တာယ။ သမ္ပဇ္ဇလိတာယာတိ သမန္တတော ဇလန္တိယာ။ သဇောတိဘူတာယာတိ ဧကဇာလီဘူတာယ။ သမ္ပလိမဋ္ဌန္တိ သဗ္ဗသော အာမဋ္ဌံ, အဉ္စိတန္တိ အတ္ထော။ န တွေဝ ဝရန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ရူပေသူတိ ရူပါရမ္မဏေသု။ အနုဗျဉ္ဇနသော နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပ္ပါဒနေန ပါကဋီကရဏဝသေန သုဘာဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟော, အထ ဝါ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ ဟတ္ထပါဒါဒိအနုဗျဉ္ဇနတော, နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသုဘာဒိနိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ။ စက္ခုဒွါရာဒိပဝတ္တဿာတိ စက္ခုဒွါရာဒီဟိ ပဝတ္တဿ။ ဝိညာဏဿာတိ ဇဝနဝိညာဏဿ။ နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟံ နိသေဓေန္တေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသံဝိဟိတသာခါပရိဝါရန္တိ သမ္မာ အဝိဟိတဝတိပရိက္ခေပံ။ ပရဿဟာရီဟီတိ ပရသန္တကာဝဟာရကေဟိ စောရေဟိ။ သမတိဝိဇ္ဈတီတိ သဗ္ဗသော အတိဝိဇ္ဈတိ အနုပဝိသတိ။
ရူပေသူတိ ရူပဟေတု ရူပနိမိတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထတော ရက္ခ ဣန္ဒြိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧတေ ဟိ ဒွါရာတိ ဧတေ စက္ခာဒိဒွါရာ။ သတိကဝါဋေန အသံဝုတတ္တာ ဝိဝဋာ။ တတော ဧဝ အရက္ခိတာ။ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေန တံသမင်္ဂိနံ ဟနန္တီတိ ကာရဏူပစာရေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဝါ ရူပါဒယော။ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ဒွါရာ စက္ခာဒိဒွါရာ။ တေ ကီဒိသာ ဝိဝဋာ အရက္ခိတာ အသံဝုတစက္ခာဒိဟေတုံ တံသမင်္ဂိနံ ဟနန္တီတိ ကာရဏူပစာရေနေဝ ဝုတ္တံ။ အဂါရန္တိ ဂေဟံ။ ဒုစ္ဆန္နန္တိ န သမ္မာ ဆာဒိတံ။ အဘာဝိတန္တိ လောကုတ္တရဘာဝနာရဟိတံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၆၇။) [သျ]သမ္ပာဒိတေတိအာဒိဿ ဝေါဒါနပက္ခဿ အတ္ထော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒေါ အတိဥက္ကဋ္ဌဒေသနာ မဂ္ဂေနာဂတသဒိသတ္တာ။ သမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ ‘‘န ပုနေဝံ ကရိဿ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာနသုဒ္ဓိယာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗော။
အဓုနာပဗ္ဗဇိတေနာတိ န စိရပဗ္ဗဇိတေန, နဝပဗ္ဗဇိတေနာတိ အတ္ထော။ ကာမရာဂေန ဍယှာမီတိ ကာမရာဂဂ္ဂိနာ ပရိဍယှာမိ။ သော စ ပန ဒါဟော ဣဒါနိ စိတ္တဂတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိတ္တံ မေ ပရိဍယှတီ’’တိ။ သာဓူတိ အာယာစနာ။ နိဗ္ဗာပနန္တိ တဿ နိဗ္ဗာပနုပါယံ။ ဂေါတမာတိ ထေရံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။
သညာယ ဝိပရိယေသာတိ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ ပဝတ္တသညာဝိပရိယေသဟေတု ဝိပရီတသညာနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟိ ကီဒိသံ? ရာဂူပသဉှိတံ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ သုဘနိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟိ န မနသိ ကရောဟိ။ န ကေဝလံ သုဘနိမိတ္တဿာမနသိကာရော ဧဝ, အထ ခေါ အသုဘဘာဝနာယ အတ္တနော စိတ္တံ ဘာဝေဟိ။ ကထံ? ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ ယထာ တံ အသုဘာရမ္မဏေ ဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကဂ္ဂံ, သုဋ္ဌု အပ္ပိတဘာဝေန သုသမာဟိတဉ္စ ဟောတိ, ဧဝံ ဘာဝေဟီတိ။ ဧဝံ သမထဘာဝနာယ ကာမရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမုစ္ဆေဒနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ခါရေ ပရတော ပဿာတိ သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရေ အဝိဓေယျကတာယ ‘‘ပရေ’’တိ ပဿ။ အနိစ္စတာယ ပန ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခတော, အနတ္တသဘာဝတ္တာ, အတ္တဝိရဟတော စ နော အတ္တတော ပဿ။ ဧဝံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စတုတ္ထမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော နိဗ္ဗာပေဟိ မဟာရာဂံ တေဘူမကဿ အဘိဘဝနတော မဟာဝိသယတာယ မဟာရာဂံ ဝူပသမေဟိ။ ယထာ ဧတရဟိ, ဧဝံ မာ ဍယှိတ္ထော ပုနပ္ပုနန္တိ ဒဠှတရံ ရာဂဝိနောဒနေ နိယောဇေသိ။
ဧဝံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလဿ သမ္ပာဒနေ ဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဧဝံ တံ သုသမ္ပာဒိတံ ဟောတီတိ နယံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ပရိပူရကာရိနော ထေရေ နိဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘လေဏံ န ဥလ္လောကိတပုဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ သဗ္ဗတ္ထေဝ ထေရဿ ယုဂမတ္တဒဿိတာယ ဝုတ္တံ။ ကိံ ပန ထေရော သေနာသနံ န
(မဟာဋီ၊၁၊၆၈။) [သျ]သောဓေတိ? ‘‘ဥလ္လောကာ ပဌမံ ဩဟာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ, အန္တေဝါသိကာဒယော ဧဝ ကိရဿ သေနာသနံ သောဓေန္တိ။ အဿ နာဂရုက္ခဿ။
တသ္မိံ ဂါမေတိ မဟာဂါမေ။ တရုဏာ ထညပိဝနကာ ပုတ္တဓီတရော ယာသံ တာ တရုဏပုတ္တာ, တာသံ။ လဉ္ဇာပေသီတိ ထနပဋ္ဋိကာယ ထနေ ဗန္ဓာပေတွာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဇာပေသိ။ ရာဇာ ထေရံ စိရတရံ ဒဋ္ဌုံ ကာလဝိက္ခေပံ ကရောန္တော ‘‘သွေ သီလာနိ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ရညော စ ဒေဝိယာ စ ဝန္ဒနကာလေ သတ္တာကာရမတ္တံ ဂဏှာတိ။ ဣတ္ထီ ပုရိသောတိ ပန ဝိဝေကံ န ကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဝတ္ထာနံ န ကရောမီ’’တိ။ ‘‘အဟော သုပရိသုဒ္ဓသီလော ဝတာယံ အယျော’’တိ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ အတိပရိသုဒ္ဓံ ပါကဋန္တိ သပ္ပါယလာဘေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓံ ဝိဘူတံ အဟောသိ။ သကလံ ပဗ္ဗတံ ဥန္နာဒယန္တောတိ ပထဝိကမ္ပနေန သကလံ ပဗ္ဗတံ ဧကံ နိန္နာဒံ ကရောန္တော။ တန္နိဝါသိဒေဝတာနံ သာဓုကာရဒါနေနာတိ ကေစိ။ ဘန္တောတိ အနဝဋ္ဌိတော။ ဗာလောတိ တရုဏဒါရကော။ ဥတြသ္တောတိ ဉာတကေဟိ ဝိနာဘာဝေန သန္တြသ္တော။
ဝိသဂဏ္ဍကရောဂေါတိ ထနကန္ဒဠရောဂမာဟ။ မာသရောဂါဒိကောပိ ဝိသဂဏ္ဍကရောဂေါတိ ဝဒန္တိ။ ယတော ပဗ္ဗဇိတော, တတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဘုတီတိ အတ္ထော။ ဣန္ဒြိယာနီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလာနိ။ တေသု ဟိ ဘိန္နေသု ဣန္ဒြိယာနိပိ ဘိန္နာနီတိ ဝုစ္စန္တိ အာရက္ခာဘာဝတော, ဣန္ဒြိယာနေဝ ဝါ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟဿ ဒွါရဘူတာနိ ဘိန္နာနိ နာမ တံသမင်္ဂိနော အနတ္ထုပ္ပတ္တိတော, ဝိပရိယာယတော အဘိန္နာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣန္ဒြိယာနံ ဝါ အယောနိသော ဥပသံဟာရော ဘေဒနံ, ယောနိသော ဥပသံဟာရော အဘေဒနန္တိ အပရေ။ မိတ္တတ္ထေရောဝါတိ မဟာမိတ္တတ္ထေရော ဝိယ။ ဝရေတိ သေဋ္ဌေ။
တထာ ဝီရိယေနာတိ တထာ-သဒ္ဒေန ဝီရိယံ ဝိသေသေတိ။ ယထာ သတိ အနဝဇ္ဇလက္ခဏာဝ ဣန္ဒြိယသံဝရသာဓနံ, တထာ ဝီရိယံ အနဝဇ္ဇလက္ခဏံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသာဓနန္တိ။ ဝီရိယာပေက္ခမေဝ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္မာအာရဒ္ဓဝီရိယဿာ’’တိ။ အယုတ္တာ ဧသနာ အနေသနာ, ယထာဝုတ္တမိစ္ဆာဇီဝသင်္ဂဟာ။ သာ ဧဝ သတ္ထုသာသနဿ န ပတိရူပါတိ အပ္ပတိရူပံ, တံ အနေသနံ အပ္ပတိရူပံ။ အထ ဝါ ပတိရူပဝိရောဓိနီ အပ္ပတိရူပါ,
(မဟာဋီ၊၁၊၆၉။) [သျ]ပရိဂ္ဂဟိတဓုတင်္ဂဿ ဓုတင်္ဂနိယမဝိရောဓိနီ ယဿ ကဿစိ သလ္လေခဝိကောပိနီ ပဋိပတ္တိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော, အနေသနံ, အပ္ပတိရူပဉ္စ ပဟာယာတိ။ ပဋိသေဝမာနေန ပရိဝဇ္ဇယတာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓုပ္ပါဒေ’’တိ ဣမိနာဝ ဓမ္မဒေသနာဒီနံ ပရိသုဒ္ဓါယ သမုဋ္ဌာနတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မဒေသနာဒီဟိ စဿ ဂုဏေဟိ ပသန္နာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗာဟုသစ္စဝတ္တပရိပူရဏဣရိယာပထသမ္ပတ္တိအာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓုတဂုဏေ စဿ ပသန္နာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပိဏ္ဍပါတစရိယာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မိတ္တသုဟဇ္ဇပံသုကူလစရိယာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂနိယမာနုလောမေနာတိ တံတံဓုတင်္ဂနိယတာယ ပဋိပတ္တိယာ အနုလောမဝသေန, အဝိကောပနဝသေနာတိ အတ္ထော။ မဟိစ္ဆဿေဝ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကာ, န အပ္ပိစ္ဆဿ။ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဥက္ကံသဂတာယ မိစ္ဆာဇီဝဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဗျာဓိဝူပသမတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပူတိဟရိတကီတိ ပူတိမုတ္တပရိဘာဝိတံ, ပူတိဘာဝေန ဝါ ဆဍ္ဍိတံ ဟရိတကံ။ အရိယဝံသော ဧတဿ အတ္ထီတိ, အရိယဝံသေ ဝါ နိယုတ္တောတိ အရိယဝံသိကော, ပစ္စယဂေဓဿ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ ဥတ္တမော စ သော အရိယဝံသိကော စာတိ ဥတ္တမအရိယဝံသိကော။ ယဿ ကဿစီတိ ပရိဂ္ဂဟိတာပရိဂ္ဂဟိတဓုတင်္ဂေသု ယဿ ကဿစိ။
နိမိတ္တံ နာမ ပစ္စယေ ဥဒ္ဒိဿ ယထာ အဓိပ္ပါယော ဉာယတိ ဧဝံ နိမိတ္တကမ္မံ။ ဩဘာသော နာမ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ယထာ အဓိပ္ပါယော ဝိဘူတော ဟောတိ, ဧဝံ ဩဘာသနံ။ ပရိကထာ နာမ ပရိယာယေန ကထနံ။ တထာ ဥပ္ပန္နန္တိ နိမိတ္တာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နံ။
ဒွါရံ ဒိန္နန္တိ ရောဂသီသေန ပရိဘောဂဿ ဒွါရံ ဒိန္နံ။ တသ္မာ အရောဂကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိ န ဟောတီ’’တိအာဒိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ န ဝဋ္ဋတိ, သလ္လေခံ ကောပေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အာဇီဝံ ပန ကောပေတီ’’တိ ဣမိနာဝ သေနာသနပဋိသံယုတ္တဓုတင်္ဂဓရဿ နိမိတ္တာဒယော န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဝဒန္တိ။ တဒညဓုတင်္ဂဓရဿာပိ န ဝဋ္ဋန္တိယေဝါတိ အပရေ။ အကရောန္တောတိ ယထာသကံ အနုညာတဝိသယေပိ အကရောန္တော။ အညတြေဝါတိ ဌပေတွာ ဧဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၇၀။) [သျ]ဂဏဝါသံ ပဟာယ အရညာယတနေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကဿ မုဒ္ဓဘူတာယ အဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယာ ဝိဟရန္တော မဟာထေရော ‘‘ပဝိဝေကံ ဗြူဟယမာနော’’တိ ဝုတ္တော။ ဥဒရသန္နိဿိတော ဝါတာဗာဓော ဥဒရဝါတာဗာဓော။ အသမ္ဘိန္နံ ခီရံ ဧတဿာတိ အသမ္ဘိန္နခီရံ, တဒေဝ ပါယာသန္တိ အသမ္ဘိန္နခီရပါယာသံ, ဥဒကေန အသမ္မိဿခီရေန ပက္ကပါယာသန္တိ အတ္ထော။ တဿာတိ ပါယာသဿ။ ဥပ္ပတ္တိမူလန္တိ ‘‘ဂိဟိကာလေ မေ, အာဝုသော, မာတာ သပ္ပိမဓုသက္ကရာဒီဟိ ယောဇေတွာ အသမ္ဘိန္နခီရပါယာသံ အဒါသိ, တေန မေ ဖာသု အဟောသီ’’တိ အတ္တနော ဝစီနိစ္ဆာရဏသင်္ခါတံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုံ။ ‘‘အပရိဘောဂါရဟော ပိဏ္ဍပါတော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ထေရဿ ဩဘာသနာဒိစိတ္တုပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, အဇ္ဈာသယံ ပန အဇာနန္တာ ဧကစ္စေ ပုထုဇ္ဇနာ တထာ မညေယျုံ, အနာဂတေ စ သဗြဟ္မစာရိနော ဧဝံ မမ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇေယျုန္တိ ပဋိက္ခိပိ။ အပိစ မဟာထေရဿ ပရမုက္ကံသဂတာ သလ္လေခပဋိပတ္တိ။ တထာ ဟိ ဒဟရဘိက္ခုနော ‘‘ကဿ သမ္ပန္နံ န မနာပ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၀၉, ၂၅၇, ၆၁၂, ၁၂၂၈, ၁၂၃၄၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝစနံ နိဿာယ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ န ခါဒတိ။
ဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖါရာတိ ဝစီနိစ္ဆာရဏဟေတု။ အတ္ထဝိညာပနဝသေန ပဝတ္တမာနော ဟိ သဒ္ဒေါ အသတိပိ ဝိညတ္တိယာ တဿ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝေ ဝစီဝိညတ္တိဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖါရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘုတ္တောတိ ဘုတ္တဝါ သစေ ဘဝေယျံ အဟံ။ သာတိ အဿ။ အကာရလောပေန ဟိ နိဒ္ဒေသော ‘‘ဧဝံသ တေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၇) ဝိယ။ အန္တဂုဏန္တိ အန္တဘောဂေါ။ ဗဟိ စရေတိ အာသယတော နိက္ခမိတွာ ဂေါစရဂ္ဂဟဏဝသေန ဗဟိ ယဒိ ဝိစရေယျ။ ပရမပ္ပိစ္ဆံ ဒဿေတုံ လောကဝေါဟာရေနေဝမာဟ။ လောကေ ဟိ အယုတ္တဘောဇနံ ဩဒရိယံ ဂရဟန္တာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံသု နာမ တဿ အန္တာနိ ဗဟိ စရန္တီ’’တိ။ အာရာဓေမီတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ရာဓေမိ, ဝသေ ဝတ္တေမီတိ အတ္ထော။
မဟာတိဿတ္ထေရော ကိရ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော ဘတ္တစ္ဆေဒေန, မဂ္ဂကိလမထေန စ ကိလန္တကာယော ဒုဗ္ဗလော အညတရဿ ဖလိတဿ အမ္ဗဿ မူလေ နိပဇ္ဇိ, ဗဟူနိ အမ္ဗဖလာနိ တဟံ တဟံ ပတိတာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထေကော ဝုဍ္ဎတရော ဥပါသကော ထေရဿ သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ ပရိဿမံ
(မဟာဋီ၊၁၊၇၁။) [သျ]ဉတွာ အမ္ဗပါနံ ပါယေတွာ အတ္တနော ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ နေတိ။ ထေရော –
‘‘န ပိတာ နပိ တေ မာတာ, န ဉာတိ နပိ ဗန္ဓဝေါ၊
ကရောတေတာဒိသံ ကိစ္စံ, သီလဝန္တဿ ကာရဏာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀) –
အတ္တာနံ ဩဝဒိတွာ သမ္မသနံ အာရဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ တဿ ပိဋ္ဌိဂတော ဧဝ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ ဣမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အမ္ဗခါဒကမဟာတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပိ စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သဗ္ဗထာပီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ အနေသနဝသေန, စိတ္တုပ္ပတ္တိဝသေနပိ, ပဂေဝ ကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒိတဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အနေသနာယာ’’တိအာဒိ။
အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ ဣဏပရိဘောဂအာပတ္တိအာဒီနဝဿ, တဗ္ဗိပရိယာယတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ အာနိသံသဿ စ ဒဿနံ အာဒီနဝါနိသံသဒဿနံ။ တဿ ပန ပစ္စယာဓိကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယေသူ’’တိ။ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ဟိ ကာရဏဘာဝေန ဝုစ္စတိ ယထာ တိဏေဟိ ဘတ္တံ သိဒ္ဓန္တိ။ ယေန ကာရဏေန ဘိက္ခုနော အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ နာမ သိယာ, တသ္မိံ ဝဇ္ဇိတေ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ သိဇ္ဈတိ, ဝိသုဇ္ဈတိ စာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္စယဂေဓန္တိ ဂေဓဂ္ဂဟဏေနေဝ သမ္မောဟောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော တေန သဟ ပဝတ္တနတော, တဒုပနိဿယတော စ။ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နေတိ ဣဒံ ပစ္စယာနံ အာဂမနသုဒ္ဓိဒဿနံ, န ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဝိသုဒ္ဓိဒဿနံ။ ပစ္စယာနံ ဟိ ဣဒမတ္ထိတံ ဥပဓာရေတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ။ ယသ္မာ ပန တေ ပစ္စယာ ဉာယာဓိဂတာ ဧဝ ဘိက္ခုနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နေ ပစ္စယေ’’တိ။ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာတိ ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တဝိဓိနာ။
ဓာတုဝသေန ဝါတိ ‘‘ယထာပစ္စယံ ဝတ္တမာနံ ဓာတုမတ္တမေဝေတံ, ယဒိဒံ စီဝရာဒိ, တဒုပဘုဉ္ဇကော စ ပုဂ္ဂလော’’တိ ဧဝံ ဓာတုမနသိကာရဝသေန ဝါ။ ပဋိကူလဝသေန ဝါတိ ပိဏ္ဍပါတေ တာဝ အာဟာရေ ပဋိကူလသညာဝသေန, ‘‘သဗ္ဗာနိ ပန ဣမာနိ စီဝရာဒီနိ အဇိဂုစ္ဆနီယာနိ, ဣမံ ပူတိကာယံ ပတွာ အတိဝိယ ဇိဂုစ္ဆနီယာနိ ဇာယန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဋိကူလမနသိကာရဝသေန ဝါ။ တတော ဥတ္တရီတိ ပဋိလာဘကာလတော ဥပရိ။ အနဝဇ္ဇောဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၇၂။) [သျ]ပရိဘောဂေါ အာဒိတောဝ ပညာယ ပရိသောဓိတတ္တာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတပတ္တစီဝရာနံ ဝိယာတိ။ ပစ္စဝေက္ခဏာယ အာဒိသုဒ္ဓိဒဿနပရမေတံ, န ပရိဘောဂကာလေ ပစ္စဝေက္ခဏပဋိက္ခေပပရံ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဘောဂကာလေပီ’’တိအာဒိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပရိဘောဂကာလေ ပစ္စဝေက္ခဏေ။ သန္နိဋ္ဌာနကရောတိ အသန္ဒေဟကရော ဧကန္တိကော။
ထေယျပရိဘောဂေါ နာမ အနရဟဿ ပရိဘောဂေါ။ ဘဂဝတာပိ အတ္တနော သာသနေ သီလဝတော ပစ္စယာ အနုညာတာ, န ဒုဿီလဿ။ ဒါယကာနမ္ပိ သီလဝတော ဧဝ ပရိစ္စာဂေါ, န ဒုဿီလဿ။ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ပစ္စာသီသနတော။ ဣတိ သတ္ထာရာ အနနုညာတတ္တာ, ဒါယကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဒုဿီလဿ ပရိဘောဂေါ ထေယျာယ ပရိဘောဂေါ ထေယျပရိဘောဂေါ။ ဣဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ, ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝတော ဣဏံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ‘‘သီလဝတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ စီဝရံ ကာယတော မောစေတွာ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ ပုရေဘတ္တ…ပေ… ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အသက္ကောန္တေန ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသဝသေန ဧကဒိဝသေ စတုက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံယေဝ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တံ, တံ ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယ…ပေ… ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဟိယျော ယော မယာ ပိဏ္ဍပါတော ပရိဘုတ္တော, သော ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိနာ သစေ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏံ န ကရေယျာတိ ဝဒန္တိ, တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ သေနာသနမ္ပိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ပဝေသေ ပဝေသေ။ သတိပစ္စယတာတိ သတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ, ပရိဘောဂဿ စ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ, ပစ္စဝေက္ခိတွာဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ ယုတ္တာ, ဧဝံ သန္တေပိ။ အပရေ ပနာဟု – သတိ ပစ္စယတာတိ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ပစ္စယဘာဝေ, သတိ ပစ္စယေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပစ္စယေ သတိပီတိ။ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ တထာ ဟိ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈတိ, န ပစ္စယဿ ဘာဝမတ္တေန။
ဧဝံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ ဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ ဝိသုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ
(မဟာဋီ၊၁၊၇၃။) [သျ]သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဒ္ဓိ, ယထာဓမ္မံ ဒေသနာဝ သုဒ္ဓိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ ဝုဋ္ဌာနဿာပိ စေတ္ထ ဒေသနာယ ဧဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနံ ပန အဘိက္ခုတာပဋိညာဝ ဒေသနာ။ အဓိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော သံဝရောဝ သုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယာနံ ပရိယေဋ္ဌိ ဧဝ သုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ။ စတူသုပိ ပစ္စယေသု ဝုတ္တဝိဓိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာဝ သုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓိ။ ဧသ တာဝ သုဒ္ဓီသု သမာသနယော။ သုဒ္ဓိမန္တေသု ပန ဒေသနာ သုဒ္ဓိ ဧတဿာတိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုဒ္ဓိ-သဒ္ဒေါ ပန ဝုတ္တနယောဝ။ ဧဝန္တိ သံဝရဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ပဟာယာတိ ဝဇ္ဇေတွာ, အကတွာတိ အတ္ထော။
ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ, တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ အနနုညာတေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိဘောဂါဘာဝတော, အနုညာတေသု ဧဝ စ ပရိဘောဂသမ္ဘဝတော ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗပစ္စယာ ဘဂဝတော သန္တကာ။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ နော အာမိသဒါယာဒါ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧဝံ ပဝတ္တံ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သာဓကံ။
အဝီတရာဂါနံ တဏှာပရဝသတာယ ပစ္စယပရိဘောဂေ သာမိဘာဝေါ နတ္ထိ, တဒဘာဝေန ဝီတရာဂါနံ တတ္ထ သာမိဘာဝေါ ယထာရုစိပရိဘောဂသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ တေ ပဋိကူလမ္ပိ အပ္ပဋိကူလာကာရေန, အပ္ပဋိကူလမ္ပိ ပဋိကူလာကာရေန, တဒုဘယမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရေန ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ဒါယကာနဉ္စ မနောရထံ ပရိပူရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ တဏှာယ ဒါသဗျံ အတီတတ္တာ သာမိနော ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။
သဗ္ဗေသန္တိ အရိယာနံ, ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ။ ကထံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဣမေ ပရိဘောဂါ သမ္ဘဝန္တိ? ဥပစာရဝသေန။ ယော ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ပစ္စယဂေဓံ ပဟာယ တတ္ထ တတ္ထ အနုပလိတ္တေန စိတ္တေန ပရိဘောဂေါ, သော သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ။ သီလဝတော ပန ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ, ဒါယကာနံ မနောရထဿ အဝိရာဓနတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ ပရိဘောဂေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, တဿ သေက္ခသင်္ဂဟတော။ သေက္ခသုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃) ဟေတဿတ္ထဿ သာဓကံ။ တေနာဟ
(မဟာဋီ၊၁၊၇၄။) [သျ]‘‘သီလဝါပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပစ္စနီကတ္တာတိ ယထာ ဣဏာယိကော အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတဒေသံ ဂန္တုံ န လဘတိ, ဧဝံ ဣဏပရိဘောဂယုတ္တော လောကတော နိဿရိတုံ န လဘတီတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ သီလဝတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ အာဏဏျပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘အာဏဏျပရိဘောဂေါ ဝါ’’တိ။ ဧတေန နိပ္ပရိယာယတော စတုပရိဘောဂဝိနိမုတ္တော ဝိသုံယေဝါယံ ပရိဘောဂေါတိ ဒဿေတိ။ ဣမာယ သိက္ခာယာတိ သီလသင်္ခါတာယ သိက္ခာယ။ ကိစ္စကာရီတိ ပဋိညာနုရူပံ ပဋိပဇ္ဇနတော ယုတ္တပတ္တကာရီ။
ဣဒါနိ တမေဝ ကိစ္စကာရိတံ သုတ္တပဒေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိဟာရန္တိ ပတိဿယံ။ သယနာသနန္တိ မဉ္စာဒိံ။ ဥဘယေနပိ သေနာသနမေဝ ဝုတ္တံ။ အာပန္တိ ဥဒကံ။ သံဃာဋိရဇူပဝါဟနန္တိ ပံသုမလာဒိနော သံဃာဋိဂတရဇဿ ဓောဝနံ။ သုတွာန ဓမ္မံ သုဂတေန ဒေသိတန္တိ စီဝရာဒီသု ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတိ သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) နယေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ။ သင်္ခါယ သေဝေ ဝရပညသာဝကောတိ ‘‘ပိဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ ပိဏ္ဍပါတံ, ဝိဟာရာဒိပဒေဟိ ဝုတ္တံ သေနာသနံ, ‘‘ပိပါသာဂေလညဿ ဝူပသမနတော ပါနီယမ္ပိ ဂိလာနပစ္စယော’’တိ အာပမုခေန ဒဿိတံ ဂိလာနပစ္စယံ, သံဃာဋိယာဒိစီဝရန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ပစ္စယံ သင်္ခါယ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅) နယေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ သေဝေ သေဝိတုံ သက္ကုဏေယျ ဥတ္တမပညဿ ဘဂဝတော သာဝကော သေခေါ ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ။
ယသ္မာ စ သင်္ခါယ သေဝီ ဝရပညသာဝကော, တသ္မာ ဟိ ပိဏ္ဍေ…ပေ… ပေါက္ခရေ ဝါရိဗိန္ဒု, တထာ ဟောတိ။ ကာလေနာတိ အရိယာနံ ဘောဇနကာလေ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ ပရတောတိ အညတော ဒါယကတော။ အနုဂ္ဂဟာတိ အနုကမ္ပာယ ဗဟုမှိ ဥပနီတေ မတ္တံ သော ဇညာ ဇာနေယျ သတတံ သဗ္ဗကာလံ ဥပဋ္ဌိတော ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ အာလေပနရူဟနေ ယထာတိ ဘေသဇ္ဇလေပနေန ဝဏဿ ရုဟနေ ဝိယ, မတ္တံ ဇာနေယျာတိ ယောဇနာ။ အာဟရေတိ အာဟရေယျ။ ‘‘အာဟရေယျာဟာရ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ယာပနတ္ထန္တိ သရီရဿ ယာပနာယ။ အမုစ္ဆိတောတိ တဏှာမုစ္ဆာယ အမုစ္ဆိတော ဂေဓံ တဏှံ အနာပန္နော။
(မဟာဋီ၊၁၊၇၅။) [သျ]အတ္တနော မာတုလဿ သံဃရက္ခိတတ္ထေရဿေဝ နာမဿ ဂဟိတတ္တာ ဘာဂိနေယျသံဃရက္ခိတသာမဏေရော။ သာလိကူရန္တိ သာလိဘတ္တံ။ သုနိဗ္ဗုတန္တိ သုသီတလံ။ အသညတောတိ အပစ္စဝေက္ခဏံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏောတိ ပရိက္ခီဏသဗ္ဗာသဝေါ။
ပဌမသီလပဉ္စကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀။ ပရိယန္တော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပရိယန္တာနိ, ပရိယန္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ ယေသံ တေ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါ, တေသံ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါနံ။ ဥပသမ္ပန္နာနန္တိ ဌပေတွာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခေ တဒညေသံ ဥပသမ္ပန္နာနံ။ သာမညဇောတနာပိ ဟိ ဝိသေသေ တိဋ္ဌတိ။ ကုသလဓမ္မေ ယုတ္တာနန္တိ ဝိပဿနာစာရေ ယုတ္တပယုတ္တာနံ။ သေက္ခဓမ္မာ ပရိယန္တာ ပရမာ မရိယာဒါ ဧတဿာတိ သေက္ခပရိယန္တော။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒတော, ကုသလဓမ္မသမာဒါနတော ဝါ ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဂေါတြဘူ, တာဝ ပဝတ္တကုသလဓမ္မပ္ပဗန္ဓော သေက္ခဓမ္မေ အာဟစ္စ ဌိတော သေက္ခပရိယန္တော။ သေက္ခဓမ္မာနံ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တဘူတာ သိက္ခိတဗ္ဗာ လောကိယာ တိဿော သိက္ခာ သေက္ခပရိယန္တော, တသ္မိံ သေက္ခပရိယန္တေ။ ပရိပူရကာရီနန္တိ ကိဉ္စိပိ သိက္ခံ အဟာပေတွာ ပူရေန္တာနံ။ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမတ္ထံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာနံ။ တတော ဧဝ သီလပါရိပူရိအတ္ထံ ပရိစ္စတ္တဇီဝိတာနံ။ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသေန အပရာမသနီယတော ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တံ သီလံ အပရာမဋ္ဌပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တံ သီလံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။
အနုပသမ္ပန္နာနံ အသေက္ခာနံ, သေက္ခာနံ, ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ သီလံ မဟာနုဘာဝတာယ အာနုဘာဝတော အပရိယန္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂဏနဝသေန သပရိယန္တတ္တာ’’တိ။ ကာယဝါစာနံ သံဝရဏတော, ဝိနယနတော စ သံဝရဝိနယာ။ ပေယျာလမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ တတ္ထ တတ္ထ သတ္ထာရာ ဒေသိတဝိတ္ထာရနယေန ယထာဝုတ္တဂဏနတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ သိက္ခာတိ သီလသင်္ခါတာ သိက္ခာ။ ဝိနယသံဝရေတိ ဝိနယပိဋကေ။ ဂဏနဝသေန သပရိယန္တမ္ပိ ဥပသမ္ပန္နာနံ သီလန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဟိ ဥပသမ္ပန္နေန သိက္ခိတဗ္ဗံ သီလံ နာမ, တတ္ထ ကဿစိပိ အနဝသေသတော
(မဟာဋီ၊၁၊၇၆။) [သျ]အနဝသေသဝသေန။ သမာဒါနဘာဝန္တိ သမာဒါနသဗ္ဘာဝံ။ လာဘ…ပေ… ဝသေန အဒိဋ္ဌပရိယန္တဘာဝေါ လာဘာဒိဟေတု သီလဿ အဝီတိက္ကမော။
ဓနံ စဇေ အင်္ဂဝရဿ ဟေတု ပါရိပန္ထိကစောရာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတော။ အင်္ဂံ စဇေ ဇီဝိတံ ရက္ခမာနော သပ္ပဒဋ္ဌာဒိကာလေ။ အင်္ဂံ ဓနံ ဇီဝိတဉ္စာပိ သဗ္ဗံ, စဇေ နရော ဓမ္မမနုဿရန္တော သုတသောမမဟာဗောဓိသတ္တာဒယော ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ သပ္ပုရိသာနုဿတိံ အဝိဇဟန္တော’’တိ။ ဇိဃစ္ဆာပရိဿမေန ဇီဝိတသံသယေ သတိပိ။ သိက္ခာပဒံ အဝီတိက္ကမ္မာတိ အဿာမိကေသု အမ္ဗဖလေသု ဘူမိယံ ပတိတေသု သမီပေယေဝ သန္တေသုပိ ပဋိဂ္ဂါဟကာဘာဝေန အပရိဘုဉ္ဇန္တော ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒံ အဝီတိက္ကမိတွာ။
သီလဝန္တဿာတိ သီလဝန္တဘာဝဿ ကာရဏာ, သီလဝန္တဿ ဝါ တုယှံ ဧတာဒိသံ အံသေန ဝါဟဏာဒိကံ ကိစ္စံ ကရောတိ, ကာရဏာ သီလဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ သုဓောတဇာတိမဏိ ဝိယာတိ စတူသု ပါသာဏေသု သမ္မဒေဝ ဓောတဇာတိမဏိ ဝိယ။ မဟာသံဃရက္ခိတဘာဂိနေယျသံဃရက္ခိတတ္ထေရာနံ ဝိယာတိ မဟာသံဃရက္ခိတတ္ထေရဿ, တဿေဝ ဘာဂိနေယျသံဃရက္ခိတတ္ထေရဿ ဝိယ စ။ ‘‘ကိမတ္ထံ မယံ ဣဓာဂတာ’’တိ မဟာဇနဿ ဝိပ္ပဋိသာရော ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အစ္ဆရိကာယာတိ အင်္ဂုလိဖောဋနေန။ အသတိယာတိ သတိသမ္မောသေန။ အညာဏပကတန္တိ အညာဏေန အပရဇ္ဈိတွာ ကတံ, အဇာနိတွာ ကတန္တိ အတ္ထော။
အပ္ပဿုတောပိ စေ ဟောတီတိ သုတ္တဂေယျာဒိသုတရဟိတော ဟောတိ စေ။ သီလေသု အသမာဟိတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလေသုပိ န သမ္မာ ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ စေ။ နာဿ သမ္ပဇ္ဇတေ သုတန္တိ အဿ သီလရဟိတဿ ပုဂ္ဂလဿ သုတံ အတ္တနော, ပရေသဉ္စ ကတ္ထစိ ဘဝသမ္ပတ္တိအာဝဟံ န ဟောတိ။ ‘‘ဒုဿီလောယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ ဟိ သိက္ခာကာမာ န တဿ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဗဟုဿုတောပိ စေတိ ဧတ္ထ စေ-တိ နိပါတမတ္တံ။ ပသံသိတောတိ ပသံသိတော ဧဝ နာမ။
ရာဂဝသေန အပရာမဋ္ဌဂဟဏေန တဏှာပရာမာသာဘာဝမာဟ။ တထာရူပန္တိ ရာဂဝသေန အပရာမဋ္ဌံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဟနိတွာ။ သညပေဿာမီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၇၇။) [သျ]သညတ္တိံ ကရိဿာမိ, အပ္ပကံ ဝေလံ မံ ဝိဿေဇ္ဇေတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အဋ္ဋိယာမီတိ ဇိဂုစ္ဆာမိ။ ဟရာယာမီတိ လဇ္ဇာမိ။
ပလိပန္နောတိ သီဒန္တော, သမ္မက္ခိတော ဝါ။ သီလေနေဝ သဒ္ဓိံ မရိဿာမီတိ သီလံ အဝိနာသေန္တော တေန သဟေဝ မရိဿာမိ, န ဣဒါနိ ကဒါစိပိ တံ ပရိစ္စဇိဿာမိ။ သတိ ဟိ ဘဝါဒါနေ သီလေန ဝိယောဂေါ သိယာ, ဘဝမေဝ နာဒိယိဿာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ရောဂံ သမ္မသန္တောတိ ရောဂဘူတံ ဝေဒနံ ဝေဒနာမုခေန သေသာရူပဓမ္မေ, ရူပဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿန္တော။
ရုပ္ပတောတိ ဝိကာရံ အာပါဒိယမာနသရီရဿ။ ပရိသုဿတီတိ သမန္တတော သုဿတိ။ ယထာ ကိံ? ပုပ္ဖံ ယထာ ပံသုနိ အာတပေ ကတံ သူရိယာတပသန္တတ္တေ ပံသုနိ ဌပိတံ သိရီသာဒိပုပ္ဖံ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အဇညန္တိ အမနုညံ ဇိဂုစ္ဆနီယံ။ ဇညသင်္ခါတန္တိ ဗာလေဟိ ‘‘ဇည’’န္တိ ဧဝံ ကိတ္တိတံ။ ဇညရူပံ အပဿတောတိ ယထာဘူတံ အပ္ပဿတော အဝိဒ္ဒသုနော ‘‘ဇည’’န္တိ ပသံသိတံ။ ဓိရတ္ထုမန္တိ ဓိ အတ္ထု ဣမံ, ဓိ-သဒ္ဒယောဂေန သဗ္ဗတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ, ဣမဿ ပူတိကာယဿ ဓိကာရော ဟောတူတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂန္ဓိယန္တိ ဒုဂ္ဂန္ဓိကံ ဒုဂ္ဂန္ဓဝန္တံ။ ယတ္ထ ယထာဝုတ္တေ ပူတိကာယေ ရာဂဟေတု ပမတ္တာ ပမာဒံ အာပန္နာ။ ပဇာတိ သတ္တာ။ ဟာပေန္တိ မဂ္ဂံ သုဂတူပပတ္တိယာတိ သုဂတူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ, သီလမ္ပိ ဟာပေန္တိ, ပဂေဝ ဈာနာဒိန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကေဝလံ ‘‘အရဟန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သာဝကခီဏာသဝါ, ဣတရေ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ သဟ ဝိသေသနေနာတိ အာဟ ‘‘အရဟန္တာဒီန’’န္တိ။ သဗ္ဗဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာတိ သဗ္ဗကိလေသဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ။
ဒုတိယသီလပဉ္စကဝဏ္ဏနာ
ပါဏာတိပါတာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒီနံ အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပရိယောသာနာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဟာနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေရမဏိအာဒီနံ စတုန္နံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ပဟာနဝသေနာ’’တိ လိခန္တိ, သာ ပမာဒလေခါ။ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလန္တိ ဟိရောတ္တပ္ပကရုဏာလောဘာဒိပမုခေန ယေန ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေန ပါဏာတိပါတော ပဟီယတိ, တံ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ တထာ
(မဟာဋီ၊၁၊၇၈။) [သျ]ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ ဝေရမဏီ သီလံ။ ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခစေတနာ စေတနာ သီလံ။ ပါဏာတိပါတဿ သံဝရဏံ ပဝေသဒွါရပိဓာနံ သံဝရော သီလံ။ ပါဏာတိပါတဿ အဝီတိက္ကမနံ အဝီတိက္ကမော သီလံ။ အဒိန္နာဒါနဿာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန အနဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေရမဏီ စေတနာ တံသမ္ပယုတ္တာ သံဝရာဝီတိက္ကမာ တပ္ပမုခါ ဓမ္မာ။
ဧဝံ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ပဟာနသီလာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါယာနံ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ, အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပဿနာနံ, အရိယမဂ္ဂါနဉ္စ ဝသေန တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘နေက္ခမ္မေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပ္ပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ကာမပဋိပက္ခာ ဣဓ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနံ သီလ္လ’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဟာနသီလာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝိသေသမေဝ ဝက္ခာမ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနေန။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယေန။ သပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာတိပိ ဝဒန္တိ။
ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၃၈) ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမဿ ဥပါယဘူတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝသေန ပဟာနသီလာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါယာနံ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာဒီနံ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနံ ဟိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ။ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန။ တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနာနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနာဒိနာ ဥပါယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏေန အဝိဇ္ဇာယ, ပါမောဇ္ဇေန အရတိယာ’’တိ။ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာနီဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၇၉။) [သျ]‘‘ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာန’’န္တိအာဒီသု ကထံ ဈာနာနံ သီလဘာဝေါ, ကထံ ဝါ တတ္ထ ဝိရတိယာ သမ္ဘဝေါ။ သုဝိသုဒ္ဓကာယကမ္မာဒိကဿ ဟိ စိတ္တသမာဒါနဝသေန ဣမာနိ ဈာနာနိ ပဝတ္တန္တိ, န ပရိတ္တကုသလာနိ ဝိယ ကာယကမ္မာဒိဝိသောဓနဝသေန, နာပိ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဝိယ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေနာတိ? သစ္စမေတံ။ မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု နိပ္ပရိယာယေန နတ္ထိ သီလနဋ္ဌော, ကုတော ဝိရမဏဋ္ဌော။ ပရိယာယေန ပနေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကော ပန သော ပရိယာယော? ယဒဂ္ဂေန မဟဂ္ဂတာ ကုသလဓမ္မာ ပဋိပက္ခေ ပဇဟန္တိ, တဒဂ္ဂေန တတော ဩရတာ။ တေ စ ယထာ စိတ္တံ နာရောဟန္တိ, ဧဝံ သံဝုတာ နာမ ဟောန္တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနသင်္ခါတော မနောဒွါရေ ဝီတိက္ကမော နတ္ထိ ဧတေသူတိ အဝီတိက္ကမာတိ စ ဝုစ္စန္တိ, စေတနာ ပန တံသမ္ပယုတ္တာတိ။ သောယမတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိတက္ကာဒိပဟာနဝစနမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ န ဟိ နိပ္ပရိယာယတော သီလံ ကုသလဓမ္မာနံ ပဟာယကံ ယုဇ္ဇတိ, န စေတ္ထ အကုသလဝိတက္ကာဒယော အဓိပ္ပေတာ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ ဒုက္ခဿ, စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ စ သုခဿ ပဟာနံ ဟောတိ, အတိသယပဟာနံ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထေန ဈာနေန သုခဒုက္ခာနံ ပဟာန’’န္တိ။ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ အာရုပ္ပကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၇၅ အာဒယော) အာဂမိဿတိ။
အနိစ္စဿ, အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တေဘူမိကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညာယာတိ ‘‘သင်္ခတဓမ္မာ နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာသညာယ, သညာဂ္ဂဟဏေနေဝ ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရာသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိယာတိ သပ္ပီတိကတဏှာယ။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ ရာဂဿာတိ သင်္ခါရေသု ရာဂဿ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ယထာ ဝါ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ နော သမုဒေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၃)။ မုဉ္စိတုကာမတာယ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာ။ သင်္ခါရာနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ
(မဟာဋီ၊၁၊၈၀။) [သျ]အယံ။ အာဒါနဿာတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏဿ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဝသေန ဧကတ္တဂဟဏံ ဃနသညာ, တဿာ ဃနသညာယ။ အာယူဟနဿာတိ အဘိသင်္ခရဏဿ။ သင်္ခါရာနံ အဝတ္ထာဒိဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညာယာတိ ထိရဘာဝဂဟဏဿ။ နိမိတ္တဿာတိ သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟတာယ။ ပဏိဓိယာတိ ရာဂါဒိပဏိဓိယာ, တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာယာတိ အတ္ထော။ အဘိနိဝေသဿာတိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ။ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မတိရဏာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသဿာတိ အသာရေသု သာရဂဟဏဝိပလ္လာသဿ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ထိရဘာဝပတ္တာ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာဝ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏန္တိ ကေစိ။ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနန္တိ အပရေ။ ‘‘ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) သံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသောတိ အပရေ။ သင်္ခါရေသု တာဏလေဏဘာဝဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမ္မုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) ဝစနတော အာလယော တဏှာ။ သာ ဧဝ စက္ခာဒီသု, ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝိသနဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ အပရေ။ ‘‘ဧဝံ ဌိတာ တေ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’’တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ အပ္ပဋိသင်္ခါ ပဋိသင်္ခါယ ပဋိပက္ခဘူတာ မောဟပ္ပဓာနာ အကုသလဓမ္မာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ, တတ္ထ နိန္နဘာဝသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ, သင်္ခါရုပေက္ခာ စေဝ အနုလောမဉာဏဉ္စ။ သညောဂါဘိနိဝေသော သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု အဘိနိဝိသနံ။
ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇေကဋ္ဌာနဉ္စ ပဟာနေကဋ္ဌာနဉ္စ။ ဩဠာရိကာနန္တိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ အညထာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာ။ အဏုသဟဂတာနန္တိ အဏုဘူတာနံ, ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသာနန္တိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသာနံ။ န ဟိ ပဌမမဂ္ဂါဒီဟိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၈၁။) [သျ]‘‘စိတ္တဿ အဝိပ္ပဋိသာရာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု သံဝရော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ, အာနန္ဒ, ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁) ဝစနတော စေတသော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ ဘဝန္တိ။ အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယ။ ‘‘ယောနိသော မနသိ ကရောတော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဝစနတော ပါမောဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တိ။ ပါမောဇ္ဇံ ပီတိယာ။ ‘‘ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော ပီတိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယ။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော ပဿဒ္ဓိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယ။ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သောမနဿာယ သံဝတ္တန္တီတိ။ ‘‘သုခတ္ထာယ သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ စေတ္ထ သောမနဿံ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာသေဝနာယာတိ သမာဓိဿ အာသေဝနာယ။ နိရာမိသေ ဟိ သုခေ သိဒ္ဓေ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သမာဓိ သိဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ သမာဓိဿ အာသေဝနာယ ပဂုဏဗလဝဘာဝါယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ဝဍ္ဎိယာ။ ဗဟုလီကမ္မာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကိရိယာယ။ အလင်္ကာရာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ပသာဓနဘူတသဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိနိပ္ဖတ္တိယာ အလင်္ကာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ ပရိက္ခာရာယာတိ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကဿ သမာဓိသမ္ဘာရဿ သိဒ္ဓိယာ တဿေဝ သမာဓိဿ ပရိက္ခာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ သမ္ဘာရတ္ထော ဟိ ဣဓ ပရိက္ခာရ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ယေ စ ခေါ ဣမေ ပဗ္ဗဇိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာ သမုဒါနေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၁) ဝိယ သမ္ဘာရောတိ စ ပစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စာယံ ပရိက္ခာရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ရထော သီလပရိက္ခာရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) အလင်္ကာရတ္ထော။ ‘‘သတ္တဟိ နဂရပရိက္ခာရေဟိ သုပရိက္ခတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၇) ပရိဝါရတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန အလင်္ကာရပရိဝါရာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သမ္ဘာရတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရာယာတိ မူလကာရဏဘာဝေနေဝ သမာဓိဿ ပရိဝါရဘူတသတိဝီရိယာဒိဓမ္မဝိသေသသာဓနေန ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ပါရိပူရိယာတိ ဝသီဘာဝသမ္ပာပနေန, ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝါပါဒနေန စ ပရိပုဏ္ဏဘာဝသာဓနတော သမာဓိဿ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တန္တိ။
ဧဝံ သုပရိသုဒ္ဓသီလမူလကံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ သမာဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘သမာဟိတော ပဇာနာတိ ပဿတိ, ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နိဗ္ဗိန္ဒံ
(မဟာဋီ၊၁၊၈၂။) [သျ]ဝိရဇ္ဇတိ, ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၊ သ။ နိ။ ၃။၁၄) ဝစနတော သီလမူလကာနိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာနိ ပယောဇနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗိဒါယ ဟိ ဒဿိတာယ တဿာ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ, တသ္မိံ အသတိ နိဗ္ဗိဒါယ အသိဇ္ဈနတော။ နိဗ္ဗိဒါဒယော အတ္ထတော ဝိဘတ္တာ ဧဝ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ ပနေတ္ထ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမေတ္ထ အမတမဟာနိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ သီလဿ ပယောဇနံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ပဟာနာဒီသု သီလတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဇဟနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ပဟာနန္တိ တဿ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယ ‘‘ပဟာနန္တိ ကောစိ ဓမ္မော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ပနဿ ဓမ္မဘာဝေါ သမ္ဘဝတိ, တထာ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတမေဝ။ ဧဝံ ဟိဿ သီလဘာဝေါ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတိ။ တံ တံ ပဟာနန္တိ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ, အဒိန္နာဒါနဿ ပဟာန’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ တံ တံ ပဟာနံ။ တဿ တဿ ကုသလဓမ္မဿာတိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ မေတ္တာဒိကုသလဓမ္မဿ, အဒိန္နာဒါနဿ ပဟာနံ စာဂါဒိကုသလဓမ္မဿာတိ ဧဝံ တဿ တဿ ကုသလဓမ္မဿ။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပဟာနံ ဟိ တသ္မိံ သတိ ဟောတိ, အသတိ န ဟောတိ, တဿ ‘‘ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ကတွာ ယသ္မိံ သန္တာနေ ပါဏာတိပါတာဒယော တဿ ပကမ္ပဟေတဝေါတိ တပ္ပဟာနံ ဝိကမ္ပာဘာဝကရဏေန စ သမာဓာနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသပဟာနေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမာဓာနံ သဏ္ဌပနံ, သံယမနံ ဝါ။ ဣတရေ စတ္တာရောတိ ဝေရမဏိအာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မာ န ပဟာနံ ဝိယ ဝေါဟာရမတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တတော တတောတိ တမှာ တမှာ ပါဏာတိပါတာဒိတော။ တဿ တဿာတိ ပါဏာတိပါတာဒိကဿ သံဝရဏဝသေန, တဿ တဿ ဝါ သံဝရဿ ဝသေန။ တဒုဘယသမ္ပယုတ္တစေတနာဝသေနာတိ ဝေရမဏီဟိ, သံဝရဓမ္မေဟိ စ သမ္ပယုတ္တာယ စေတနာယ ဝသေန။ တံ တံ အဝီတိက္ကမန္တဿာတိ တံ တံ ပါဏာတိပါတာဒိံ အဝီတိက္ကမန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ, ဓမ္မသမူဟဿ ဝါ ဝသေန စေတသော ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဧကက္ခဏေပိ လဗ္ဘန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၈၃။) [သျ]သီလသံကိလေသဝေါဒါနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁။ သံကိလိဿတိ တေနာတိ သံကိလေသော။ ကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ သီလဿ သံကိလေသော’’တိ။ ဝေါဒါယတိ ဝိသုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဝေါဒါနံ, အခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ။ လာဘယသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဉာတိအင်္ဂဇီဝိတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ စ ဣဒံ တေသံ ဥဒ္ဒေသာဒိပါဠိဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညော ကောစိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော အတ္ထိ။ ခဏ္ဍန္တိ ခဏ္ဍဝန္တံ, ခဏ္ဍိတံ ဝါ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ, ဒသန္တေ ဝါ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ။
ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။ မေထုနသံယောဂဝသေနာတိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိယာ မိထုနာနံ ဣဒန္တိ မေထုနံ, နိဗန္ဓနံ။ မေထုနဝသေန သမာယောဂေါ မေထုနသံယောဂေါ။ ဣဓ ပန မေထုနသံယောဂေါ ဝိယာတိ မေထုနသံယောဂေါ, တဿ ဝသေန။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော။ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန သမဏော ဝါ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏော ဝါ။ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိန္တိ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, မေထုနန္တိ အတ္ထော။ န ဟေဝ ခေါ သမာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္ဆာဒနံ ဥဗ္ဗတ္တနံ။ သမ္ဗာဟနံ ပရိမဒ္ဒနံ။ သာဒိယတီတိ အဓိဝါသေတိ။ တဒဿာဒေတီတိ တံ ဥစ္ဆာဒနာဒိံ အဘိရမတိ။ နိကာမေတီတိ ဣစ္ဆတိ။ ဝိတ္တိန္တိ တုဋ္ဌိံ။ ဣဒမ္ပိ ခေါတိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တံ သာဒိယနာဒိံ ခဏ္ဍဘာဝါဒိဝသေန ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနံ ဥပါဒါယ သမုစ္စယတ္ထော။ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒေတံ ဗြဟ္မစာရီပဋိညဿ အသတိပိ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိယံ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနနှာပနသမ္ဗာဟနသာဒိယနာဒိ, ဣဒမ္ပိ ဧကံသေန တဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနတော ခဏ္ဍမ္ပိ ဆိဒ္ဒမ္ပိ သဗလမ္ပိ ကမ္မာသမ္ပီတိ။ ဧဝံ ပန ခဏ္ဍာဒိဘာဝါပတ္တိယာ သော အပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ, န ပရိသုဒ္ဓံ, သံယုတ္တော မေထုနသံယောဂေန, န ဝိသံယုတ္တော။ တတော စဿ န ဇာတိအာဒီဟိ ပရိမုတ္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။
သဉ္ဇဂ္ဃတီတိ ကိလေသဝသေန မဟာဟသိတံ ဟသတိ။ သံကီဠတီတိ ကာယသံသဂ္ဂဝသေန ကီဠတိ။ သံကေလာယတီတိ သဗ္ဗသော မာတုဂါမံ
(မဟာဋီ၊၁၊၈၄။) [သျ]ကေလာယန္တော ဝိဟရတိ။ စက္ခုနာတိ အတ္တနော စက္ခုနာ။ စက္ခုန္တိ မာတုဂါမဿ စက္ခုံ။ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပေစ္စ နိဇ္ဈာယတိ ဩလောကေတိ။ တိရောကုဋ္ဋာတိ ကုဋ္ဋဿ ပရတော။ တထာ တိရောပါကာရာ။ မတ္တိကာမယာ ဘိတ္တိ ကုဋ္ဋံ, ဣဋ္ဌကာမယာ ပါကာရောတိ ဝဒန္တိ။ ယာ ကာစိ ဝါ ဘိတ္တိ ပေါရိသတော ဒိယဍ္ဎရတနုစ္စပ္ပမာဏာ ကုဋ္ဋံ, ကုဋ္ဋတော အဓိကော ပါကာရော။
အဿာတိ ဗြဟ္မစာရီပဋိညဿ။ ပုဗ္ဗေတိ ဝတသမာဒါနတော ပုဗ္ဗေ။ ကာမဂုဏေဟီတိ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ သမပ္ပိတန္တိ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ သဟိတံ။ သမင်္ဂီဘူတန္တိ သမန္နာဂတံ။ ပရိစာရယမာနန္တိ ကီဠန္တံ, ဥပဋ္ဌဟိယမာနံ ဝါ။ ပဏိဓာယာတိ ပတ္ထေတွာ။ သီလေနာတိအာဒီသု ယမနိယမာဒိသမာဒါနဝသေန သီလံ။ အဝီတိက္ကမဝသေန ဝတံ။ ဥဘယမ္ပိ သီလံ။ ဒုက္ကရစရိယဝသေန ပဝတ္တိတံ ဝတံ။ တံတံအကိစ္စသမ္မတတော ဝါ နိဝတ္တိလက္ခဏံ သီလံ။ တံတံသမာဒါနဝတော ဝေသဘောဇနကိစ္စကရဏာဒိဝိသေသပဋိပတ္တိ ဝတံ။ သဗ္ဗထာပိ ဒုက္ကရစရိယာ တပေါ။ မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယံ။
သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော, သဗ္ဗေသံ ဝါ။ အဘေဒေနာတိ အဝီတိက္ကမေန။ အပရာယ စ ပါပဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိယာ, ဂုဏာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ သင်္ဂဟိတောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပရေသံ ဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ သန္တဒေါသပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မဇ္ဇနလက္ခဏော မဒေါ။ စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောဘမောဟဝိပရီတမနသိကာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။
ဣဒါနိ ‘‘အခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ယာနိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပဟတာနီတိ အနုပဒ္ဒုတာနိ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာယ တဏှာဒါသဗျတော မောစနေန ဘုဇိဿဘာဝကရဏံ။ အဝိညူနံ အပ္ပမာဏတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိညူဟိ ပသတ္ထတ္တာ’’တိ။ သမာဓိသံဝတ္တနံ ဝါ ဧတေသံ ပယောဇနံ, သမာဓိသံဝတ္တနေ ဝါ နိယုတ္တာနီတိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ။ နိဒ္ဒါနေန သဿသမ္ပတ္တိ ဝိယ ပဋိပက္ခဝိဂမေန သီလသမ္ပဒါ, သာ စ
(မဟာဋီ၊၁၊၈၅။) [သျ]တတ္ထ သတိ ဒေါသဒဿနေတိ အာဟ ‘‘သီလဝိပတ္တိယာ စ အာဒီနဝဒဿနေနာ’’တိ။ နိသမ္မကာရီနံ ပယောဇနဂရုကတာယ ဒိဋ္ဌဂုဏေယေဝ သမ္မာပဋိပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သီလသမ္ပတ္တိယာ စ အာနိသံသဒဿနေနာ’’တိ။
တတ္ထ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝေါ သီလသမ္ပဒါယ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတအာနိသံသပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗော, တံ သုဝိညေယျန္တိ အဝိတ္ထာရေတွာ ပကာရန္တရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယထာ သီလသမ္ပဒါ သတ္တာနံ မနုညဘာဝကာရဏံ, ဧဝံ သီလဝိပတ္တိ အမနုညဘာဝကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒုဿီလော…ပေ… ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ အနနုသာသနီယော ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗတော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ ဝိပ္ပဋိသာရီတိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္စာနုတာပီ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ဂုဏဝဏ္ဏေန, ကာယဝဏ္ဏေန စ ဝိရဟိတော။ အဿာတိ ဒုဿီလဿ။ သမ္ဖဿိတာနံ ဒုက္ခော ဒုက္ခာဝဟော သမ္ဖဿော ဧတဿာတိ ဒုက္ခသမ္ဖဿော။ ဂုဏာနုဘာဝါဘာဝတော အပ္ပံ အဂ္ဃတီတိ အပ္ပဂ္ဃေါ။ အနေကဝဿဂဏိကဂူထကူပေါ ဝိယာတိ အနေကဝဿသမူဟေ သဉ္စိတုက္ကာရာဝါဋော ဝိယ။ ဒုဗ္ဗိသောဓနော သောဓေတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဆဝါလာတံ ဆဝဍာဟေ သန္တဇ္ဇနုမ္မုက္ကံ။ ဥဘတော ပရိဗာဟိရောတိ သာမညတော, ဂိဟိဘောဂတော စ ပရိဟီနော။ သဗ္ဗေသံ ဝေရီ, သဗ္ဗေ ဝါ ဝေရီ ဧတဿာတိ သဗ္ဗဝေရီ, သော ဧဝ သဗ္ဗဝေရိကော, ပုရိသော။ သံဝါသံ နာရဟတီတိ အသံဝါသာရဟော။ သဒ္ဓမ္မေတိ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မေ, ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မေ စ။
‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓပရိယာယေ ဝုတ္တဒုက္ခဘာဂိတာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဿီလာနဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဉ္စကာမဂုဏပရိဘောဂသုခေ, ပရေဟိ ကယိရမာနဝန္ဒနမာနနာဒိသုခေ စ အဿာဒေန ဂဓိတစိတ္တာ ပဉ္စကာမ…ပေ… ဂဓိတစိတ္တာ, တေသံ။ တေ ယထာဝုတ္တသုခဿာဒါ ပစ္စယာ ဧတဿာတိ တပ္ပစ္စယံ။ ဒုက္ခန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
ပဿထ နောတိ ပဿထ နု, အပိ ပဿထ။ မဟန္တန္တိ ဝိပုလံ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓန္တိ အဂ္ဂိသမူဟံ။ အာဒိတ္တန္တိ ပဒိတ္တံ။ သမ္ပဇ္ဇလိတန္တိ သမန္တတော ပဇ္ဇလိတံ အစ္ဆိဝိပ္ဖုလိင်္ဂါနိ မုစ္စန္တံ။ သဇောတိဘူတန္တိ သပဘံ သမန္တတော ဥဋ္ဌိတာဟိ ဇာလာဟိ ဧကပ္ပဘာသမုဒယဘူတံ။ တံ ကိံ မညထာတိ တံ ဣဒါနိ မယာ ဝုစ္စမာနမတ္ထံ ကိံ မညထာတိ အနုမတိဂဟဏတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ အာလိင်္ဂေတွာတိ ဥပဂူဟိတွာ။ ဥပနိသီဒေယျာတိ တေနေဝ အာလိင်္ဂနေန ဥပေစ္စ နိသီဒေယျ။ ယဒတ္ထမေတ္ထ သတ္ထာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာလိင်္ဂနံ, ကညာလိင်္ဂနဉ္စ အာနေသိ, တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ
(မဟာဋီ၊၁၊၈၆။) [သျ]‘‘အာရောစယာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရောစယာမီတိ အာမန္တေမိ။ ဝေါတိ တုမှေ။ ပဋိဝေဒယာမီတိ ပဗောဓေမိ။ ဒုဿီလဿာတိ နိဿီလဿ သီလဝိရဟိတဿ။ ပါပဓမ္မဿာတိ ဒုဿီလတ္တာ ဧဝ ဟီနဇ္ဈာသယတာယ လာမကသဘာဝဿ။ အသုစိသင်္ကဿရသမာစာရဿာတိ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိတာယ အသုစိဿ ဟုတွာ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗသမာစာရဿ။ ဒုဿီလော ဟိ ကိဉ္စိဒေဝ အသာရုပ္ပံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ အသုကေန ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပရေသံ အာသင်္ကနီယောဝ ဟောတိ, ကေနစိဒေဝ ဝါ ကရဏီယေန မန္တယန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ ဣမေ မယာ ကတံ ကမ္မံ ဇာနိတွာ မန္တေန္တီ’’တိ အတ္တနောယေဝ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗသမာစာရောတိ။ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တဿာတိ လဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗကမ္မန္တဿ။ အဿမဏဿာတိ န သမဏဿ။ သလာကဂ္ဂဟဏာဒီသု ‘‘အဟမ္ပိ သမဏော’’တိ မိစ္ဆာပဋိညာယ သမဏပဋိညဿ။ အသေဋ္ဌစာရိတာယ အဗြဟ္မစာရိဿ။ ဥပေါသထာဒီသု ‘‘အဟမ္ပိ ဗြဟ္မစာရီ’’တိ မိစ္ဆာပဋိညာယ ဗြဟ္မစာရိပဋိညဿ။ ပူတိနာ ကမ္မေန သီလဝိပတ္တိယာ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌတ္တာ အန္တောပူတိကဿ။ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ရာဂါဒိကိလေသာနုဝဿနေန တိန္တတ္တာ အဝဿုတဿ။ သဉ္ဇာတရာဂါဒိကစဝရတ္တာ, သီလဝန္တေဟိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗတ္တာ စ ကသမ္ဗုဇာတဿ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမာယ ဟီနူပမဘူတာယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧတဒေဝ တဿ ဝရ’’န္တိ။ ဘဂဝါ ဒုက္ခံ ဒဿေတွာ ဒုက္ခံ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဝါဠရဇ္ဇုယာတိ ဝါဠေဟိ ကတရဇ္ဇုယာ။ သာ ဟိ ခရတရာ ဟောတိ။ ဃံသေယျာတိ ပဓံသနဝသေန ဃံသေယျ။ တေလဓောတာယာတိ တေလေန နိသိတာယ။ ပစ္စောရသ္မိန္တိ ပတိဥရသ္မိံ ဥရာဘိမုခံ, ဥရမဇ္ဈေတိ အဓိပ္ပါယော။ အယောသင်္ကုနာတိ သဏ္ဍာသေန။ ဖေဏုဒ္ဒေဟကန္တိ ဖေဏံ ဥဒ္ဒေဟေတွာ, အနေကဝါရံ ဖေဏံ ဥဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။
အဂ္ဂိက္ခန္ဓာလိင်္ဂနဒုက္ခတောပိ အဓိမတ္တဒုက္ခတာယ ကဋုကဘူတံ ဒုက္ခံ ဖလံ ဧတဿာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာလိင်္ဂနဒုက္ခာဓိကဒုက္ခကဋုကဖလံ။ ကာမသုခံ အဝိဇဟတော ဘိန္နသီလဿ ဒုဿီလဿ ကုတော တဿ သုခံ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ သာဒနေတိ သာဒိယနေ။ ယန္တိ အဉ္ဇလိကမ္မသာဒနံ။ အသီလိနောတိ ဒုဿီလဿ။ ဥပဟတန္တိ သီလဗျသနေန ဥပဒ္ဒုတံ။ ခတန္တိ ကုသလမူလာနံ ခဏနေန ခတံ, ခဏိတံ ဝါ ဂုဏံ သရီရေတိ အဓိပ္ပါယော။ သဗ္ဗဘယေဟီတိ အတ္တာနုဝါဒါဒိသဗ္ဗဘယေဟိ။ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေဟိ အဓိဂမသုခေဟိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၈၇။) [သျ]ဝုတ္တပ္ပကာရဝိပရီတတောတိ သီလဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တာကာရပဋိပက္ခတော ‘‘မနာပေါ ဟောတိ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒိနာ။ ကာယဂန္ဓောပိ ပါမောဇ္ဇံ, သီလဝန္တဿ ဘိက္ခုနော။ ကရောတိ အပိ ဒေဝါနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာန’’န္တိအာဒိကာ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၅) ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ အဝိဃာတီတိ အပ္ပဋိဃာတီ။ ဝဓဗန္ဓာဒိပရိကိလေသာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ အာသဝါ ဥပဒ္ဒဝါ။ သမ္ပရာယိကဒုက္ခာနံ မူလံ နာမ ဒုဿီလျံ။ အန္တမတိက္ကန္တံ အစ္စန္တံ, အစ္စန္တံ သန္တာ အစ္စန္တသန္တာ ကိလေသပရိဠာဟသင်္ခါတဒရထာနံ အဘာဝေန သဗ္ဗဒါ သန္တာ။ ဥဗ္ဗိဇ္ဇိတွာတိ ဉာဏုတြာသေန ဥတ္တသိတွာ။ ဝေါဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ။
ပရမတ္ထမဉ္ဇသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ။
သီလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၈၈။) [သျ]၂။ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂။ အပ္ပါ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ အပ္ပိစ္ဆော, ပစ္စယဂေဓရဟိတော။ တဿ ဘာဝေါ အပ္ပိစ္ဆတာ, အလောဘဇ္ဈာသယတာတိ အတ္ထော။ သမံ တုဋ္ဌိ, သန္တေန, သကေန ဝါ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ, သန္တုဋ္ဌိ ဧဝ သန္တုဋ္ဌိတာ, အညံ အပတ္ထေတွာ ယထာလဒ္ဓေဟိ ဣတရီတရေဟိ ပစ္စယေဟိ ပရိတုဿနာ။ သန္တုဋ္ဌိတာဒီဟီတိ တ-ကာရော ဝါ ပဒသန္ဓိကရော။ ‘‘သန္တုဋ္ဌိအာဒီဟီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တေ ဂုဏေတိ တေ သီလဝေါဒါနဿ ဟေတုဘူတေ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေ။ သမ္ပာဒေတုန္တိ သမ္ပန္နေ ကာတုံ။ တေ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာ ဟုတွာ ဓုတဓမ္မေဟိ သမ္ပန္နတရာ ဟောန္တိ။ ဓုတင်္ဂသမာဒါနန္တိ ကိလေသာနံ ဓုနနကအင်္ဂါနံ ဝိဒ္ဓံသနကာရဏာနံ သမ္မဒေဝ အာဒါနံ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ, ဓုတင်္ဂသမာဒါနေ ကတေတိ အတ္ထော။ အဿ ယောဂိနော။ သလ္လေခေါ ကိလေသာနံ သမ္မဒေဝ လိခနာ ဆေဒနာ တနုကရဏံ။ ပဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကဿ ဥပါယဘူတာ ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာ။ အပစယော ယထာ ပဋိပဇ္ဇနတော ကိလေသာ နံ အပစိနန္တိ န အာစိနန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇနာ။ ဝီရိယာရမ္ဘော အနုပ္ပန္နာနံ ပါပဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒနာဒိဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယတာ။ သုဘရတာ ယထာဝုတ္တအပ္ပိစ္ဆဘာဝါဒိသိဒ္ဓါ ဥပဋ္ဌကာနံ သုခဘရဏီယတာ သုပေါသတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပကိစ္စတာသလ္လဟုကဝုတ္တိအာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သီလဉ္စေဝ ယထာသမာဒိန္နံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဒူရီဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ။ ဝတာနိ စ ဓုတဓမ္မာ စ သမ္ပဇ္ဇိဿန္တိ သမ္ပန္နာ ဘဝိဿန္တိ, နိပ္ဖဇ္ဇိဿန္တိ ဝါ။ ယာ ထိရဘူတာ ဣတရီတရစီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနသန္တုဋ္ဌိ ပေါရာဏာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ပဝေဏိဘာဝေန ဌိတာ, တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပေါရာဏေ အရိယဝံသတ္တယေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဘာဝနာ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတဿာတိ ဘာဝနာရာမော, တဗ္ဘာဝေါ ဘာဝနာရာမတာ, သမထဝိပဿနာဘာဝနာသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ။ ယသ္မာ အဓိဂမာရဟော ဘဝိဿတိ, တသ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။
လာဘသက္ကာရာဒိ တဏှာယ အာမသိတဗ္ဗတော, လောကပရိယာပန္နတာယ စ လောကာမိသံ။ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ အနုလောမတော အနုလောမပဋိပဒါ ဝိပဿနာဘာဝနာ။ အတ္ထတောတိ ဝစနတ္ထတော။ ပဘေဒတောတိ ဝိဘာဂတော။ ဘေဒတောတိ ဝိနာသတော။ ဓုတာဒီနန္တိ ဓုတဓုတဝါဒဓုတဓမ္မဓုတင်္ဂါနံ။ သမာသဗျာသတောတိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၈၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၃။ ရထိကာတိ ရစ္ဆာ။ သင်္ကာရကူဋာဒီနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေနာတိ ဥဿိတဋ္ဌေန။ ‘‘နဒိယာ ကူလ္လ’န္တိအာဒီသု ဝိယ သမုဿယတ္ထော ကူလ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ပံသုကူလမိဝ ပံသုကူလ္လ’န္တိ။ ကု-သဒ္ဒေါ ကုစ္ဆာယံ ဥလ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ, ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတံ ဥလတိ ပဝတ္တတီတိ ဝါ ပံသုကူလံ။ ပံသုကူလဿ ဓာရဏံ ပံသုကူလံ ဥတ္တရပဒလောပေန, တံ သီလမဿာတိ ပံသုကူလိကော, ယထာ ‘‘အာပူပိကော’’တိ။ အင်္ဂတိ အတ္တနော ဖလံ ပဋိစ္စ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အင်္ဂံ, ကာရဏံ။ ယေန ပုဂ္ဂလော ‘‘ပံသုကူလိကော’’တိ ဝုစ္စတိ, သော သမာဒါနစေတနာသင်္ခါတော ဓမ္မော ပံသုကူလိကဿ အင်္ဂန္တိ ပံသုကူလိကင်္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘ပံသုကူလိကဿာ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ သမာဒါနဿ။ သမာဒိယတိ ဧတေနာတိ သမာဒါနံ, စေတနာ။
ဧတေနေဝ နယေနာတိ ယထာ ပံသုကူလဓာရဏံ ပံသုကူလံ, တံသီလော ပံသုကူလိကော, တဿ အင်္ဂံ သမာဒါနစေတနာ ‘‘ပံသုကူလိကင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဧတေနေဝ ဝစနတ္ထနယေန တိစီဝရဓာရဏံ တိစီဝရံ, တံသီလော တေစီဝရိကော, တဿ အင်္ဂံ သမာဒါနစေတနာ ‘‘တေစီဝရိကင်္ဂ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံဃာဋိအာဒီသု ဧဝ တီသု စီဝရေသု တိစီဝရသမညာ, န ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကာဒီသူတိ တာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘သံဃာဋိဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကသင်္ခါတ’’န္တိ အာဟ။
တံ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ပရေဟိ ဒိယျမာနာနံ ပိဏ္ဍာနံ ပတ္တေ ပတနသင်္ခါတံ ပိဏ္ဍပါတံ, တံ ဥဉ္ဆတီတိ ပိဏ္ဍပါတိကော, ယထာ ဗာဒရိကော သာမာကိကော။ ပိဏ္ဍပါတိ ဧဝ ပိဏ္ဍပါတိကော, ယထာ ဘဒ္ဒေါ ဧဝ ဘဒ္ဒကော။ အဝခဏ္ဍနံ ဝိစ္ဆိန္ဒနံ နိရန္တရမပ္ပဝတ္တိ။ တပ္ပဋိက္ခေပတော အနဝခဏ္ဍနံ အဝိစ္ဆိန္ဒနံ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ။ သဟ အပဒါနေနာတိ သဟ အနဝခဏ္ဍနေန။ သပဒါနန္တိ ပဒဿ ကိရိယာဝိသေသနဘာဝံ, ယတ္ထ စ တံ အနဝခဏ္ဍနံ, တဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အဝခဏ္ဍနရဟိတံ အနုဃရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာသနေတိ ဣရိယာပထန္တရေန အနန္တရိတာယ ဧကာယယေဝ နိသဇ္ဇာယ။ ပတ္တေ ပိဏ္ဍောတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုဘေဒေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော, န သာမညံ။ ဧဝ-ကာရော စ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကေဝလံ ဧကသ္မိံယေဝ ပတ္တေ’’တိ အာဟ။ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္တပိဏ္ဍဂဟဏေ ပတ္တပိဏ္ဍသညံ ကတွာ’’တိ အာဟ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၉၀။) [သျ]ပစ္ဆာဘတ္တံ နာမ ပဝါရဏတော ပစ္ဆာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဧဝ။ ခလု-သဒ္ဒဿ ပဋိသေဓတ္ထဝါစကတ္တာ တေန သမာနတ္ထံ န-ကာရံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘န ပစ္ဆာဘတ္တိကော’’တိ။ သိက္ခာပဒဿ ဝိသယော သိက္ခာပဒေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တော။ ယော တဿ အဝိသယော, သော ဧဝ သမာဒါနဿ ဝိသယောတိ အာဟ ‘‘သမာဒါနဝသေန ပဋိက္ခိတ္တာတိရိတ္တဘောဇနဿာ’’တိ။ အဗ္ဘောကာသေ နိဝါသော အဗ္ဘောကာသော။ သုသာနေ နိဝါသော သုသာနံ, တံ သီလံ အဿာတိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယထာသန္ထတံ ဝိယ ယထာသန္ထတံ, အာဒိတော ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တံ ဟေသ ‘‘ဣဒံ ဗဟုမင်္ကုဏံ ဒုဂ္ဂန္ဓပဝါတ’’န္တိအာဒိဝသေန အပ္ပဋိက္ခိပိတွာဝ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ တုယှ’’န္တိအာဒိ။ သယနန္တိ နိပဇ္ဇနမာဟ။ တေန တေန သမာဒါနေနာတိ တေန တေန ပံသုကူလိကင်္ဂါဒိကဿ သမာဒါနေန ဓုတကိလေသတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတကိလေသတ္တာ, တဒင်္ဂဝသေန ပဟီနတဏှုပါဒါနာဒိပါပဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ ယေဟိ တံ ကိလေသဓုနနံ, တာနိယေဝ ဣဓ ဓုတဿ ဘိက္ခုနော အင်္ဂါနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ, န အညာနိ ယာနိ ကာနိစိ, အညေန ဝါ ဓုတဿာတိ အယမတ္ထော အတ္ထတော အာပန္နော။ ‘‘ဉာဏံ အင်္ဂံ ဧတေသ’’န္တိ ဣမိနာ ဉာဏပုဗ္ဗကတံ တေသံ သမာဒါနဿ ဝိဘာဝေတိ။ ပဋိပတ္တိယာတိ သီလာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိယာ။ သမာဒိယတိ ဧတေနာတိ သမာဒါနံ, သမာဒါနဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ, တံ လက္ခဏံ ဧတေသန္တိ သမာဒါနစေတနာလက္ခဏာနိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘သမာဒါနကိရိယာယ, သာဓကတမဘာဝတော၊
သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ယေနာတိ, ကရဏဘာဝေန ဒဿိတာ’’တိ။
သမာဒါနစေတနာယ ဂဟဏံ တံမူလကတ္တာ ပရိဟရဏစေတနာပိ ဓုတင်္ဂမေဝ။ အတ္တနာ, ပရမ္မုခေန စ ကုသလဘဏ္ဍဿ ဘုသံ ဝိလုပ္ပနဋ္ဌေန လောလုပ္ပံ တဏှာစာရော, တဿ ဝိဒ္ဓံသနကိစ္စတ္တာ လောလုပ္ပဝိဒ္ဓံသနရသာနိ။ တတော ဧဝ နိလ္လောလုပ္ပဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ, တံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ နိလ္လောလုပ္ပဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ။ အရိယဓမ္မပဒဋ္ဌာနာနီတိ ပရိသုဒ္ဓသီလာဒိသဒ္ဓမ္မပဒဋ္ဌာနာနိ။
ဘဂဝတောဝ သန္တိကေ သမာဒါတဗ္ဗာနီတိ ဣဒံ အန္တရာ အဝိစ္ဆေဒနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ရညော သန္တိကေ ပဋိညာတာရဟဿ အတ္ထဿ တဒုပဇီဝိနော ဧကံသတော အဝိသံဝါဒနံ ဝိယ။ သေသာနံ သန္တိကေ သမာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကသင်္ဂီ
(မဟာဋီ၊၁၊၉၁။) [သျ]တိကဿာတိ ပဉ္စသု ဒီဃနိကာယာဒီသု နိကာယေသု ဧကနိကာယိကဿ။ အဋ္ဌကထာစရိယဿာတိ ယဿ အဋ္ဌကထာတန္တိယေဝ ဝိသေသတော ပဂုဏာ, တဿ။ ဧတ္ထာတိ အတ္တနာပိ သမာဒါနဿ ရုဟနေ။ ဇေဋ္ဌကဘာတု ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထူတိ သော ကိရ ထေရော နေသဇ္ဇိကော, တဿ တံ န ကောစိ ဇာနာတိ။ အထေကဒိဝသံ ရတ္တိယာ သယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နံ ဝိဇ္ဇုလတောဘာသေန ဒိသွာ ဣတရော ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, တုမှေ နေသဇ္ဇိကာ’’တိ။ ထေရော ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆတာယ တာဝဒေဝ နိပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ သမာဒိယီတိ ဧဝမာဂတံ ဝတ္ထု။
၁။ ပံသုကူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄။ ဂဟပတိဒါနစီဝရန္တိ ဧတ္ထ ဒါယကဘာဝေန သမဏာပိ ဥက္ကဋ္ဌဿ ဂဟပတိပက္ခံယေဝ ပဝိဋ္ဌာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပဗ္ဗဇိတော ဂဏှိဿတီ’’တိ ဌပိတကံ သိယာ ဂဟပတိစီဝရံ, န ပန ဂဟပတိဒါနစီဝရန္တိ တာဒိသံ နိဝတ္တေတုံ ဒါနဂ္ဂဟဏံ။ အညတရေနာတိ ဧတ္ထ သမာဒါနဝစနေန တာဝ သမာဒိန္နံ ဟောတု, ပဋိက္ခေပဝစနေန ပန ကထန္တိ? အတ္ထတော အာပန္နတ္တာ။ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒိဝါ န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရတ္တိယံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ, တဿ အာဟာရေန ဝိနာ သရီရဋ္ဌိတိ နတ္ထီတိ, ဧဝမိဓာပိ ဘိက္ခုနော ဂဟပတိဒါနစီဝရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒညစီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟော အတ္ထတော အာပန္နော ဧဝ ဟောတိ, စီဝရေန ဝိနာ သာသနေ ဌိတိ နတ္ထီတိ။
ဧဝံ သမာဒိန္နဓုတင်္ဂေနာတိအာဒိဝိဓာနံ ပံသုကူလိကင်္ဂေ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိ။ သုသာနေ လဒ္ဓံ သောသာနိကံ။ တံ ပန ယသ္မာ တတ္ထ ကေနစိ ဆဍ္ဍိတတ္တာ ပတိတံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုသာနေ ပတိတက’’န္တိ။ ဧဝံ ပါပဏိကမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာလဝေဠိမဂ္ဂေါ နာမ မဟာဂါမေ ဧကာ ဝီထိ။ အနုရာဓပုရေတိ စ ဝဒန္တိ။ ဍဍ္ဎော ပဒေသော ဧတဿာတိ ဍဍ္ဎပ္ပဒေသံ, ဝတ္ထံ။ မဂ္ဂေ ပတိတကံ ဗဟုဒိဝသာတိက္ကန္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒွတ္တိဒိဝသာတိက္ကန္တ’’န္တိ အပရေ။ ထောကံ ရက္ခိတွာတိ ကတိပယံ ကာလံ အာဂမေတွာ။ ဝါတာဟတမ္ပိ သာမိကာနံ သတိသမ္မောသေန ပတိတသဒိသန္တိ ‘‘သာမိကေ အပဿန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ထောကံ အာဂမေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
‘‘သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ, စောဠကဘိက္ခာဝသေန လဒ္ဓဉ္စ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘သမဏစီဝရံ သိယာ နု ခေါ, နော’’တိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘န တံ ပံသုကူလ္လ’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တံ တေဝီသတိယာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေသု ကတ္ထစိ ပရိယာပန္နံ။ ဣဒါနိ ဣမိနာဝ ပသင်္ဂေန ယံ ဘိက္ခုဒတ္တိယေ
(မဟာဋီ၊၁၊၉၂။) [သျ]လက္ခဏပတ္တံ ပံသုကူလံ, တဿ စ ဥက္ကဋ္ဌာနုက္ကဋ္ဌဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခုဒတ္တိယေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂါဟေတွာ ဝါ ဒီယတီတိ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ဒေန္တေဟိ ယံ စီဝရံ ဝဿဂ္ဂေန ပါပေတွာ ဘိက္ခူနံ ဒီယတိ။ သေနာသနစီဝရန္တိ သေနာသနံ ကာရေတွာ ‘‘ဧတသ္မိံ သေနာသနေ ဝသန္တာ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ ဒိန္နစီဝရံ။ န တံ ပံသုကူလန္တိ အပံသုကူလဘာဝေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တကာရဏတော, ဂါဟေတွာ ဒိန္နတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘နော ဂါဟာပေတွာ ဒိန္နမေဝ ပံသုကူလ္လ’န္တိ။ တတြပီတိ ယံ ဂါဟေတွာ န ဒိန္နံ ဘိက္ခုဒတ္တိယံ, တတြပိ ယေန ဘိက္ခုနာ စီဝရံ ဒီယတိ, တဿ လာဘေ, ဒါနေ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဘယတ္ထ အာဒရဂါရဝါနံ သဗ္ဘာဝတော, တဒဘာဝတော စ ဘိက္ခုဒတ္တိယဿ ဧကတောသုဒ္ဓိ ဥဘတောသုဒ္ဓိ အနုက္ကဋ္ဌတာ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဒါယကေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နကံ သမဏေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဿ ကဿစီတိ ဥက္ကဋ္ဌာဒီသု ယဿ ကဿစိ။ ရုစိယာတိ ဆန္ဒေန။ ခန္တိယာတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ။
နိဿယာနုရူပပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝေါတိ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရံ အာစရိယေန ဝုတ္တေသု စတူသု နိဿယေသု အတ္တနာ ယထာပဋိညာတဒုတိယနိဿယာနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဇ္ဇမာနတာ။ အာရက္ခဒုက္ခာဘာဝေါတိ စီဝရာရက္ခနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ပံသုကူလစီဝရဿ အလောဘနီယတ္တာ။ ပရိဘောဂတဏှာယ အဘာဝေါ သဝိသေသလူခသဘာဝတ္တာ။ ပါသာဒိကတာတိ ပရေသံ ပသာဒါဝဟတာ။ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနံ ဖလနိပ္ဖတ္တိ ဓုတင်္ဂပရိဟရဏဿ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိယေဝ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗတော။ ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ ဝတ္တနံ ယာဝဒေဝ ဥပရိ သမ္မာပဋိပတ္တိသမ္ပာဒနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုဗြူဟန’’န္တိ။ မာရသေနဝိဃာတာယာတိ မာရဿ, မာရသေနာယ စ ဝိဟနနာယ ဝိဒ္ဓံသနာယ။ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ ယတော သံယတောတိ ယတိ, ဘိက္ခု။ ဓာရိတံ ယံ လောကဂရုနာ ပံသုကူလံ, တံ ကော န ဓာရယေ, ယသ္မာ ဝါ လောကဂရုနာ ပံသုကူလံ ဓာရိတံ, တသ္မာ ကော တံ န ဓာရယေတိ ယောဇနာ ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓိဘာဝတော။ ပဋိညံ သမနုဿရန္တိ ဥပသမ္ပဒမာဠေ ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ အာစရိယပမုခဿ သံဃဿ သမ္မုခါ ဒိန္နံ ပဋိညံ သမနုဿရန္တော။
ဣတိ ပံသုကူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၉၃။) [သျ]၂။ တေစီဝရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅။ စတုတ္ထကစီဝရန္တိ နိဝါသနပါရုပနယောဂျံ စတုတ္ထကစီဝရန္တိ အဓိပ္ပါယော, အံသကာသာဝဿ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတော။ အညတရဝစနေနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယာဝ န သက္ကောတိ, ယာဝ န လဘတိ, ယာဝ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ပစ္စေကံ ယာဝ-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ န သိဇ္ဈတိ။ နိက္ခိတ္တပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ နိစယသန္နိဓိဓုတင်္ဂသံကိလေသဒေါသော နတ္ထိ။ အာသန္နေတိ စီဝရဿ အာသန္နေ ဌာနေ။ ရဇနက္ခဏေ ပရိဘုဉ္ဇနကာသာဝံ ရဇနကာသာဝံ။ တတြဋ္ဌကပစ္စတ္ထရဏံ နာမ အတ္တနော, ပရဿ ဝါ သန္တကံ သေနာသနေ ပစ္စတ္ထရဏဝသေန အဓိဋ္ဌိတံ။ ‘‘အံသကာသာဝံ ပရိက္ခာရစောဠံ ဟောတိ, ဣတိ ပစ္စတ္ထရဏံ, အံသကာသာဝန္တိ ဣမာနိ ဒွေပိ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌိတာနိပိ ဓုတင်္ဂဘေဒံ န ကရောန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပရိဟရိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇနကာလေ ဧဝ အနုညာတတ္တာ နိစ္စပရိဘောဂဝသေန န ဝဋ္ဋတိ တေစီဝရိကဿ။ အံသကာသာဝန္တိ ခန္ဓေ ဌပေတဗ္ဗကာသာဝံ။ ကာယပရိဟာရိကေနာတိ ဝါတာတပါဒိပရိဿယတော ကာယဿ ပရိဟရဏမတ္တေန။ သမာဒါယေဝါတိ ဂဟေတွာ ဧဝ။ အပ္ပသမာရမ္ဘတာတိ အပ္ပကိစ္စတာ။ ကပ္ပိယေ မတ္တကာရိတာယာတိ နိသီဒနာဒိဝသေန, ပရိက္ခာရစောဠဝသေန စ ဗဟူသု စီဝရေသု အနုညာတေသုပိ တိစီဝရမတ္တေ ဌိတတ္တာ။ သဟ ပတ္တစရဏာယာတိ သပတ္တစရဏော။ ပက္ခီ သပက္ခကော။
ဣတိ တေစီဝရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၃။ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆။ အတိရေကလာဘန္တိ ‘‘ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃, ၁၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခာဟာရလာဘတော အတိရေကလာဘံ, သံဃဘတ္တာဒိန္တိ အတ္ထော။ သကလဿ သံဃဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ သံဃဘတ္တံ။ ကတိပယေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကဒိဝသံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ ဥပေါသထေ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။ ပဋိပဒဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပါဋိပဒိကံ။ ဝိဟာရံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝိဟာရဘတ္တံ။ ဓုရဂေဟေ ဧဝ ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဓုရဘတ္တံ။ ဂါမဝါသီအာဒီဟိ ဝါရေန
(မဟာဋီ၊၁၊၉၄။) [သျ]ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝါရကဘတ္တံ။ ‘‘သံဃဘတ္တံ ဂဏှထာတိအာဒိနာ’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဘိက္ခာပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဘေသဇ္ဇာဒိပဋိသံယုတ္တာ နိရာမိသသလာကာ။ ယာဝကာလိကဝဇ္ဇာတိ စ ဝဒန္တိ။ ဝိဟာရေ ပက္ကဘတ္တမ္ပီတိ ဥပါသကာ ဣဓေဝ ဘတ္တံ ပစိတွာ ‘‘သဗ္ဗေသံ အယျာနံ ဒဿာမာ’’တိ ဝိဟာရေယေဝ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေန္တိ, တံ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အာဟရိတွာတိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂေဟတော အာနေတွာ။ တံ ဒိဝသံ နိသီဒိတွာတိ ‘‘မာ, ဘန္တေ, ပိဏ္ဍာယ စရိတ္ထ, ဝိဟာရေယေဝ ဘိက္ခာ အာနီယတီ’’တိ ဝဒန္တာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနေန တံ ဒိဝသံ နိသီဒိတွာ။ သေရိဝိဟာရသုခန္တိ အပရာယတ္တဝိဟာရိတာသုခံ။ အရိယဝံသောတိ အရိယဝံသသုတ္တပဋိသံယုတ္တာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၈) ဓမ္မကထာ။ ဓမ္မရသန္တိ ဓမ္မူပသဉှိတံ ပါမောဇ္ဇာဒိရသံ။
ဇင်္ဃဗလံ နိဿာယ ပိဏ္ဍပရိယေသနတော ကောသဇ္ဇနိမ္မဒ္ဒနတာ။ ‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၄၉၊ နေတ္တိ။ ၁၂၃) ဝုတ္တဝိဓိနာ အာဟာရပရိယေသနတော ပရိသုဒ္ဓါဇီဝတာ။ နိစ္စံ အန္တရဃရံ ပဝိသန္တဿေဝ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နဂမနာဒယော သေခိယဓမ္မာ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ သေခိယပဋိပတ္တိပူရဏံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တညုတာယ, သံသဋ္ဌဝိဟာရာဘာဝတော စ အပရပေါသိတာ။ ကုလေ ကုလေ အပ္ပကအပ္ပကပိဏ္ဍဂဟဏေန ပရာနုဂ္ဂဟကိရိယာ။ အန္တိမာယ ဇီဝိကာယ အဝဋ္ဌာနေန မာနပ္ပဟာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အန္တမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဇီဝိကာနံ, ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျ’’န္တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈၀)။ မိဿကဘတ္တေန ယာပနတော ရသတဏှာနိဝါရဏံ။ နိမန္တနာသမ္ပဋိစ္ဆနတော ဂဏဘောဇနာဒိသိက္ခာပဒေဟိ အနာပတ္တိတာ။
အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ စတူသုပိ ဒိသာသု ဝတ္တနဋ္ဌေန စာတုဒ္ဒိသော။ အာဇီဝဿ ဝိသုဇ္ဈတီတိ အာဇီဝေါ အဿ ဝိသုဇ္ဈတိ။ အတ္တဘရဿာတိ အပ္ပါနဝဇ္ဇသုလဘရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ အတ္တနော ဘရဏတော အတ္တဘရဿ။ တတော ဧဝ ဧကဝိဟာရိတာယ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနမ္ပိ အညေသံ အပေါသနတော အနညပေါသိနော။ ပဒဒွယေနာပိ ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန ပိဏ္ဍပါတေန ဝိစရဏတော သလ္လဟုကဝုတ္တိတံ, သုဘရတံ, ပရမအပ္ပိစ္ဆတံ, သန္တုဋ္ဌိဉ္စ ဒဿေတိ။ ဒေဝါပိ ပိဟယန္တိ တာဒိနောတိ တာဒိသဿ ဘုသံ အတိဝိယ သန္တကာယဝစီမနောကမ္မတာယ ဥပသန္တဿ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂမတော သဗ္ဗကာလံ သတိမတော ပိဏ္ဍပါတိကဿ ဘိက္ခုဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၉၅။) [သျ]သက္ကာဒယော ဒေဝါပိ ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ။ တဿ သီလာဒိဂုဏေသု ဗဟုမာနံ ဥပ္ပါဒေန္တာ အာဒရံ ဇနေန္တိ, ပဂေဝ မနုဿာ။ သစေ သော လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတော န ဟောတိ, တဒဘိကင်္ခီ န ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၄။ သပဒါနစာရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇။ ဣမိနာတိ သပဒါနစာရိကေန။ ကာလတရန္တိ ကာလဿေဝ။ အဖာသုကဋ္ဌာနန္တိ သပရိဿယာဒိဝသေန ဒုပ္ပဝေသနဋ္ဌာနံ။ ပုရတောတိ ဝီထိယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပုရတော ဃရံ အပဝိဋ္ဌဿေဝ။ ပတ္တဝိဿဋ္ဌဋ္ဌာနန္တိ ပေသကာရဝီထိယံ ပေသကာရဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဌိတဿ သက္ကဿ ဃရဒွါရေ ပတ္တဝိဿဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကော တံ ဒိဝသံ န ဘိက္ခံ အာဂမယမာနော နိသီဒတိ, တသ္မာ တံ အနုလောမေတိ။ ကတ္ထစိပိ ကုလေ နိဗဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမနာဘာဝတော ပရိစယာဘာဝေန ကုလေသု နိစ္စနဝကတာ။ သဗ္ဗတ္ထ အလဂ္ဂမာနသတာယ စ သောမ္မဘာဝေန စ စန္ဒူပမတာ။ ကုလေသု ပရိဂ္ဂဟစိတ္တာဘာဝေန တတ္ထ မစ္ဆေရပ္ပဟာနံ။ ဟိတေသိတာယ ဝိဘာဂါဘာဝတော သမာနုကမ္ပိတာ။ ကုလာနံ သင်္ဂဏှနသံသဋ္ဌတာဒယော ကုလူပကာဒီနဝါ။ အဝှါနာနဘိနန္ဒနာတိ နိမန္တနဝသေန အဝှါနဿ အသမ္ပဋိစ္ဆနာ။ အဘိဟာရေနာတိ ဘိက္ခာဘိဟာရေန။ သေရိစာရန္တိ ယထာရုစိ ဝိစရဏံ။
ဣတိ သပဒါနစာရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၅။ ဧကာသနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈။ နာနာသနဘောဇနန္တိ အနေကသ္မိံ အာသနေ ဘောဇနံ, ဧကနိသဇ္ဇာယ ဧဝ အဘုဉ္ဇိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ နိသဇ္ဇာသု အာဟာရပရိဘောဂန္တိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ ယုတ္တရူပံ အနုဋ္ဌာပနီယံ။ ဝတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္တံ ကာတုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝတ္တံ နာမ ဂရုဋ္ဌာနီယေ ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထ ပန ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ယံ ထေရဝါဒံ အာဟ ‘‘အာသနံ ဝါ ရက္ခေယျ ဘောဇနံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ဧကာသနိကံ ဘိက္ခုံ ဘုဉ္ဇန္တံ အာသနံ ဝါ ရက္ခေယျ, ဓုတင်္ဂဘေဒတော ယာဝ ဘောဇနပရိယောသာနာ န ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ
(မဟာဋီ၊၁၊၉၆။) [သျ]ဟောတိ။ ဘောဇနံ ဝါ ရက္ခေယျ ဓုတင်္ဂဘေဒတော, အဘုဉ္ဇိယမာနံ ယာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ နာရဘတိ, တာဝ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ တယိဒံ ဒွယံ ဣဓ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝတ္တကရဏံ ဓုတင်္ဂံ န ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဝသေနေဝ သပ္ပိအာဒီနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဒဿေတိ။ အပ္ပါဗာဓတာတိ အရောဂတာ။ အပ္ပါတင်္ကတာတိ အကိစ္ဆဇီဝိတာ သရီရဒုက္ခာဘာဝေါ။ လဟုဋ္ဌာနန္တိ ကာယဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ။ ဗလန္တိ သရီရဗလံ။ ဖာသုဝိဟာရောတိ သုခဝိဟာရော။ သဗ္ဗမေတံ ဗဟုက္ခတ္တုံ ဘုဉ္ဇနပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနဝိကာရပဋိက္ခေပပဒံ။ ရုဇာတိ ရောဂါ။ န ကမ္မမတ္တနောတိ အတ္တနော ယောဂကမ္မံ ပုရေဘတ္တံ, ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ န ပရိဟာပေတိ, ဗဟုသော ဘောဇနေ အဗျာဝဋဘာဝတော, အရောဂဘာဝတော စာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣတိ ဧကာသနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၆။ ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉။ အပ္ပဋိကူလံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ပဋိကူလဿ ဘုတ္တဿ အဂဏှနမ္ပိ သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဂဏှိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကဘာဇနမေဝ ဂဏှာမီ’’တိ ဗဟုံ ဂဟေတွာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ နာနာရသတဏှာဝိနောဒနန္တိ နာနာရသဘောဇနေ တဏှာယ ဝိနောဒနံ။ အတြ အတြ နာနာဘာဇနေ ဌိတေ နာနာရသေ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ အတြိစ္ဆော, တဿ ဘာဝေါ အတြိစ္ဆတာ, တဿာ အတြိစ္ဆတာယ ပဟာနံ။ အာဟာရေ ပယောဇနမတ္တဒဿိတာတိ အသမ္ဘိန္နနာနာရသေ ဂေဓံ အကတွာ အာဟာရေ သတ္ထာရာ အနုညာတပယောဇနမတ္တဒဿိတာ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဘာဇနေသု ဌိတာနိ ဗျဉ္ဇနာနိ ဂဏှတော တတ္ထ တတ္ထ သာဘောဂတာယ သိယာ ဝိက္ခိတ္တဘောဇိတာ, န တထာ ဣမဿ ဧကပတ္တဂတသညိနောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိက္ခိတ္တဘောဇိတာ’’တိ။ ဩက္ခိတ္တလောစနောတိ ပတ္တသညိတာယ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခု။ ပရိဘုဉ္ဇေယျာတိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျ။
ဣတိ ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၉၇။) [သျ]၇။ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀။ ဘုဉ္ဇန္တဿ ယံ ဥပနီတံ, တဿ ပဋိက္ခေပေန တံ အတိရိတ္တံ ဘောဇနန္တိ အတိရိတ္တဘောဇနံ။ ပုန ဘောဇနံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, တဗ္ဗိသယတ္တာ ဣမဿ ဓုတင်္ဂဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမဿ ဝိဓာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ဘောဇနေတိ ယသ္မိံ ဘုဉ္ဇိယမာနေ ဘောဇနေ။ တဒေဝ ဘုဉ္ဇတိ, န အညံ။ အနတိရိတ္တဘောဇနပစ္စယာ အာပတ္တိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိ, တတော ဒူရီဘာဝေါ အနာပဇ္ဇနံ။ ဩဒရိကတ္တံ ဃသ္မရဘာဝေါ ကုစ္ဆိပူရကတာ, တဿ အဘာဝေါ ဧကပိဏ္ဍေနာပိ ယာပနတော။ နိရာမိသသန္နိဓိတာ နိဟိတဿ အဘုဉ္ဇနတော။ ပုန ပရိယေသနဝသေန ပရိယေသနာယ ခေဒံ န ယာတိ။ အဘိသလ္လေခကာနံ သန္တောသဂုဏာဒီနံ ဝုဒ္ဓိယာ သဉ္ဇနနံ သန္တောသဂုဏာဒိဝုဍ္ဎိသဉ္ဇနနံ။ ဣဒန္တိ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂံ။
ဣတိ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၈။ အာရညိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၁။ ဂါမန္တသေနာသနံ ပဟာယ အရညေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂါမန္တံ, အရညဉ္စ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သဒ္ဓိံ ဥပစာရေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဂါမပရိယာပန္နတ္တာ ဂါမန္တသေနာသနဿ ‘‘ဂါမောယေဝ ဂါမန္တသေနာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယော ကောစိ သတ္ထောပိ ဂါမော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣန္ဒခီလာတိ ဥမ္မာရာ။ တဿာတိ လေဍ္ဍုပါတဿ။ ဝိနယပရိယာယေန အရညလက္ခဏံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ (ပါရာ။ ၉၂) အာဂတံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ အနဝသေသတော အဝဟာရဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေ တဒုဘယံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂါမူပစာရော ဟိ လောကေ ဂါမသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဂါမဝိနိမုတ္တံ ဌာနံ အရညမေဝ ဟောတီတိ အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဂါမာ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ, သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန အာရညကသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၅၄) ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ အာဂတံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဝိနယပရိယာယိကေ ‘‘အရညေ ဝသနတော အာရညိကော ပန္တသေနာသနော’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တော။ အယဉ္စ သုတ္တသံဝဏ္ဏနာတိ ဣဓ သဗ္ဗတ္ထ
(မဟာဋီ၊၁၊၉၈။) [သျ]သုတ္တန္တကထာဝ ပမာဏံ။ တသ္မာ တတ္ထ အာဂတမေဝ လက္ခဏံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တံ အာရောပိတေန အာစရိယဓနုနာ’’တိအာဒိနာ မိနနဝိဓိံ အာဟ။ တေနေဝ ဟိ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာနယောဝ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၆) ဣဒမေတ္ထ ပမာဏန္တိ စ ဝုတ္တော။
တတော တတော မဂ္ဂန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ခုဒ္ဒကမဂ္ဂံ ပိဒဟတိ။ ဓုတင်္ဂသုဒ္ဓိကေန ဓုတင်္ဂသောဓနပသုတေန။ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေတိ ဥက္ကဋ္ဌဿ တယောပိ ဥတူ, မဇ္ဈိမဿ ဒွေ, မုဒုကဿ ဧကော ဥတု။ တတ္ထပိ ဓုတင်္ဂံ န ဘိဇ္ဇတိ သဥဿာဟတ္တာ။ နိပဇ္ဇိတွာ ဂမိဿာမာတိ စိတ္တဿ သိထိလဘာဝေန ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။ အရညသညံ မနသိ ကရောန္တောတိ ‘‘အဟံ ဝိဝေကဝါသံ ဝသိဿာမိ, ယထာလဒ္ဓေါဝ ကာယဝိဝေကော သာတ္ထကော ကာတဗ္ဗော’’တိ မနသိကာရသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဘဗ္ဗော…ပေ… ရက္ခိတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဿ အာရညိကဿ စိတ္တံ န ဝိက္ခိပန္တိ အာပါထမနုပဂမနတော။ ဝိဂတသန္တာသော ဟောတိ ဝိဝေကပရိစယတော။ ဇီဝိတနိကန္တိံ ဇဟတိ ဗဟုပရိဿယေ အရညေ နိဝါသေနေဝ မရဏဘယဿ ဒူရီကရဏတော။ ပဝိဝေကသုခရသံ အဿာဒေတိ အနုဘဝတိ ဇနသံသဂ္ဂါဘာဝတော။ အာရာဓယန္တောတိ အနုနယန္တော။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဝေကဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော အာရညိကင်္ဂယောဂိနော ဝါဟနသဒိသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝသေသဓုတာယုဓော’’တိ, အဝသိဋ္ဌဓုတဓမ္မာယုဓောတိ အတ္ထော။
ဣတိ အာရညိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၉။ ရုက္ခမူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂။ ဆန္နန္တိ ဣဋ္ဌကာဆဒနာဒီဟိ ဆာဒိတံ, အာဝသထန္တိ အတ္ထော။ သီမန္တရိကရုက္ခောတိ ဒွိန္နံ ရာဇူနံ ရဇ္ဇသီမာယ ဌိတရုက္ခော။ တတ္ထ ဟိ တေသံ ရာဇူနံ ဗလကာယော ဥပဂန္တွာ အန္တရန္တရာ ယုဒ္ဓံ ကရေယျ, စောရာပိ ပါရိပန္ထိကာ သမောသရန္တာ ဘိက္ခုဿ သုခေန နိသီဒိတုံ န ဒေန္တိ။ စေတိယရုက္ခော ‘‘ဒေဝတာဓိဋ္ဌိတော’’တိ မနုဿေဟိ သမ္မတရုက္ခော ပူဇေတုံ ဥပဂတေဟိ မနုဿေဟိ အဝိဝိတ္တော ဟောတိ။ နိယျာသရုက္ခော သဇ္ဇရုက္ခာဒိ။ ဝဂ္ဂုလိရုက္ခော ဝဂ္ဂုလိနိသေဝိတော။ သီမန္တရိကရုက္ခာဒယော သပရိဿယာ, ဒုလ္လဘဝိဝေကာ စာတိ အာဟ ‘‘ဣမေ ရုက္ခေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၉၉။) [သျ]ပဏ္ဏသဋန္တိ ရုက္ခတော ပတိတပဏ္ဏံ။ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ ရုက္ခမူလိကဘာဝဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဆန္နေ ဝါသကပ္ပနာ ဓမ္မဿဝနာဒီနမတ္ထာယပိ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဇာနိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပိတမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။
အဘိဏှံ တရုပဏ္ဏဝိကာရဒဿနေနာတိ အဘိက္ခဏံ တရူသု, တရူနံ ဝါ ပဏ္ဏေသု ဝိကာရဿ ခဏဘင်္ဂဿ ဒဿနေန။ သေနာသနမစ္ဆေရကမ္မာရာမတာနန္တိ အာဝါသမစ္ဆရိယနဝကမ္မရတဘာဝါနံ။ ဒေဝတာဟီတိ ရုက္ခဒေဝတာဟိ။ တာပိ ဟိ ရုက္ခဋ္ဌဝိမာနေသု ဝသန္တိယော ရုက္ခေသု ဝသန္တိ။ အယမ္ပိ ရုက္ခေတိ သဟဝါသိတာ။ ဝဏ္ဏိတောတိ ‘‘အပ္ပါနိ စေဝါ’’တိအာဒိနာ ပသံသိတော။ ‘‘ရုက္ခမူလသေနာသနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃, ၁၂၈) ဧဝံ နိဿယောတိ စ ဘာသိတော။ အဘိရတ္တာနိ တရုဏကာလေ, နီလာနိ မဇ္ဈိမကာလေ, ပဏ္ဍူနိ ဇိဏ္ဏကာလေ။ ပတိတာနိ မိလာယနဝသေန။ ဧဝံ ပဿန္တော တရုပဏ္ဏာနိ ပစ္စက္ခတော ဧဝ နိစ္စသညံ ပနူဒတိ ပဇဟတိ, အနိစ္စသညာ ဧဝဿ သဏ္ဌာတိ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဇာတိဗောဓိဓမ္မစက္ကပဝတ္တနပရိနိဗ္ဗာနာနိ ရုက္ခမူလေယေဝ ဇာတာနိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ ရုက္ခမူလ္လ’န္တိ။
ဣတိ ရုက္ခမူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၁၀။ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၃။ ‘‘ရုက္ခမူလံ ပဋိက္ခိပါမီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ဆန္နံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ဆန္နဉ္စ ရုက္ခမူလဉ္စ ပဋိက္ခိပါမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓုတင်္ဂဿ သဗ္ဗသော ပဋိယောဂိပဋိက္ခေပေန ဟိ သမာဒါနံ ဣဇ္ဈတိ, နော အညထာတိ။ ‘‘ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ ဣမိနာဝ ဓမ္မံ ကထေန္တေနာပိ ဥပေါသထဒိဝသာဒီသု သုဏန္တာနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ တေဟိ ယာစိတေန ဆန္နံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဓမ္မံ ပန ကထေတွာ အဗ္ဘောကာသောဝ ဂန္တဗ္ဗော။ ရုက္ခမူလိကဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပေါသထတ္ထာယာတိ ဥပေါသထကမ္မာယ။ ဥဒ္ဒိသန္တေနာတိ ပရေသံ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တေန။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တေနာတိ သယံ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တေန။ မဂ္ဂမဇ္ဈေ ဌိတံ သာလန္တိ သီဟဠဒီပေ ဝိယ မဂ္ဂါ အနောက္ကမ္မ ဥဇုကမေဝ ပဝိသိတဗ္ဗသာလံ။ ဝေဂေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ အသာရုပ္ပတ္တာ။ ယာဝ ဝဿူပရမာ ဌတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, န တာဝ ဓုတင်္ဂဘေဒေါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၀။) [သျ]ရုက္ခဿ အန္တော နာမ ရုက္ခမူလံ။ ပဗ္ဗတဿ ပန ပဗ္ဘာရသဒိသော ပဗ္ဗတပဒေသော။ အစ္ဆန္နမရိယာဒန္တိ ယထာ ဝဿောဒကံ အန္တော န ပဝိသတိ, ဧဝံ ဆဒနသင်္ခေပေန ဥပရိ အကတမရိယာဒံ။ အန္တော ပန ပဗ္ဘာရဿ ဝဿောဒကံ ပဝိသတိ စေ, အဗ္ဘောကာသသင်္ခေပမေဝါတိ တတ္ထ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သာခါမဏ္ဍပေါတိ ရုက္ခသာခါဟိ ဝိရဠစ္ဆန္နမဏ္ဍပေါ။ ပီဌပဋော ခလိတ္ထဒ္ဓသာဋကော။
ပဝိဋ္ဌက္ခဏေ ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တပဗ္ဘာရာဒိကေ ဌပေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဇာနိတွာတိ ဓမ္မဿဝနာဒိအတ္ထံ ဆန္နံ ရုက္ခမူလံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နော ‘‘ဣဒါနိ အရုဏော ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ ဇာနိတွာ။ ရုက္ခမူလေပိ ကတ္ထစိ အတ္ထေဝ နိဝါသဖာသုကတာတိ သိယာ တတ္ထ အာသင်္ဂပုဗ္ဗကော အာဝါသပလိဗောဓော, န ပန အဗ္ဘောကာသေတိ ဣဓေဝ အာဝါသပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေါ အာနိသံသော ဝုတ္တော။ ပသံသာယာနုရူပတာတိ အနိကေတာတိ ဝုတ္တပသံသာယ အနာလယဘာဝေန အနုစ္ဆဝိကတာ။ နိဿင်္ဂတာတိ အာဝါသပရိဂ္ဂဟာဘာဝေနေဝ တတ္ထ နိဿင်္ဂတာ။ အသုကဒိသာယ ဝသနဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, တသ္မာ တတ္ထ ဂန္တုံ နေဝ သက္ကာတိ ဧဒိသဿ ပရိဝိတက္ကဿ အဘာဝတော စာတုဒ္ဒိသော။ မိဂဘူတေနာတိ ပရိဂ္ဂဟာဘာဝေန မိဂဿ ဝိယ ဘူတေန။ သိတောတိ နိဿိတော။ ဝိန္ဒတီတိ လဘတိ။
ဣတိ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၁၁။ သောသာနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄။ န သုသာနန္တိ အသုသာနံ။ အညတ္ထော န-ကာရော, သုသာနလက္ခဏရဟိတံ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ န တတ္ထာတိ ‘‘သုသာန’’န္တိ ဝဝတ္ထပိတမတ္တေ ဌာနေ န ဝသိတဗ္ဗံ။ န ဟိ နာမမတ္တေန သုသာနလက္ခဏံ သိဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ဈာပိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ…ပေ… သုသာနမေဝ ဆဝေန သယိတမတ္တာယ သုသာနလက္ခဏပ္ပတ္တိတော။ ဆဝသယနံ ဟိ ‘‘သုသာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
သောသာနိကေန နာမ အပ္ပကိစ္စေန သလ္လဟုကဝုတ္တိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မိံ ပန ဝသန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂရုကန္တိ ဒုပ္ပရိဟာရံ။ တမေဝ ဟိ ဒုပ္ပရိဟာရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၁။) [သျ]ဥပ္ပန္နပရိဿယဝိဃာတတ္ထာယာတိ ‘‘သုသာနံ နာမ မနုဿရာဟဿေယျက’’န္တိ စောရာ ကတကမ္မာပိ အကတကမ္မာပိ ဩသရန္တိ, တတ္ထ စောရေသု ဘဏ္ဍသာမိကေ ဒိသွာ ဘိက္ခုသမီပေ ဘဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတေသု မနုဿာ ဘိက္ခုံ ‘‘စောရော’’တိ ဂဟေတွာ ပေါထေယျုံ, တသ္မာ ဝိဟာရေ သံဃတ္ထေရံ ဝါ ဂေါစရဂါမေ ရညာ နိယုတ္တံ ရာဇယုတ္တကံ ဝါ အတ္တနော သောသာနိကဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ယထာ တာဒိသော, အညော ဝါ ပရိဿယော န ဟောတိ, တထာ အပ္ပမတ္တေန ဝသိတဗ္ဗံ။ စင်္ကမန္တဿ ယဒါ အာဠဟနံ အဘိမုခံ န ဟောတိ, တဒါပိ သံဝေဂဇနနတ္ထံ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဓက္ခိကေန အာဠဟနံ ဩလောကေန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဥပ္ပထမဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ အတ္တနော သောသာနိကဘာဝဿ အပါကဋဘာဝတ္ထံ။ အာရမ္မဏန္တိ တသ္မိံ သုသာနေ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော, အယံ ရုက္ခော, အယံ ခါဏုကော’’တိအာဒိနာ ဒိဝါယေဝ အာရမ္မဏံ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။ ဘယာနကန္တိ ဘယဇနကံ ဝမ္မိကာဒိံ။ ကေနစိ လေဍ္ဍုပါသာဏာဒိနာ အာသန္နေ ဝိစရန္တီတိ န ပဟရိတဗ္ဗာ။ တိလပိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ ပလလံ။ မာသမိဿံ ဘတ္တံ မာသဘတ္တံ။ ဂုဠာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိလသံဂုဠိကာဒိဃနပူဝဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုလဂေဟံ န ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ ပေတဓူမေန ဝါသိတတ္တာ, ပိသာစာနုဗန္ဓတ္တာ စ ကုလဂေဟဿ အဗ္ဘန္တရံ န ပဝိသိတဗ္ဗံ။ ဒေဝသိကံ ဆဝဍာဟော ဓုဝဍာဟော။ မတဉာတကာနံ တတ္ထ ဂန္တွာ ဒေဝသိကံ ရောဒနံ ဓုဝရောဒနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဈာပိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တနယေန။ ‘‘ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ ‘‘သုသာနံ အဂတဒိဝသေ’’တိ အင်္ဂုတ္တရဘာဏကာ။
သုသာနေ နိစ္စကာလံ သိဝထိကဒဿနေန မရဏဿတိပဋိလာဘော။ တတော ဧဝ အပ္ပမာဒဝိဟာရိတာ။ တတ္ထ ဆဍ္ဍိတဿ မတကဠေဝရဿ ဒဿနေန အသုဘနိမိတ္တာဓိဂမော။ တတော ဧဝ ကာမရာဂဝိနောဒနံ။ ဗဟုလံ သရီရဿ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝသလ္လက္ခဏတော အဘိဏှံ ကာယသဘာဝဒဿနံ။ တတော မရဏဿတိပဋိလာဘတော စ သံဝေဂဗဟုလတာ။ ဗျာဓိကာနံ, ဇရာဇိဏ္ဏာနဉ္စ မတာနံ တတ္ထ ဒဿနေန အာရောဂျယောဗ္ဗနဇီဝိတမဒပ္ပဟာနံ။ ခုဒ္ဒကဿ, မဟတော စ ဘယဿ အဘိဘဝနတော ဘယဘေရဝသဟနတာ။ သံဝိဂ္ဂဿ ယောနိသော ပဒဟနံ သမ္ဘဝတီတိ အမနုဿာနံ ဂရုဘာဝနီယတာ။ နိဒ္ဒါဂတမ္ပီတိ သုတ္တမ္ပိ, သုပိနန္တေပီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣတိ သောသာနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၂။) [သျ]၁၂။ ယထာသန္ထတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅။ သေနာသနဂါဟဏေ ပရေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဂဟဏံ, ‘‘ဣဒံ သုန္ဒရံ, ဣဒံ န သုန္ဒရ’’န္တိ ပရိတုလယိတွာ ပုစ္ဆနာ, ဩလောကနာ စ သေနာသနလောလုပ္ပံ။ တုဋ္ဌဗ္ဗန္တိ တုဿိတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဿ ပရိယန္တဘာဝေန ဒူရေတိ ဝါ ဗဟူနံ သန္နိပါတဋ္ဌာနာဒီနံ အစ္စာသန္နေတိ ဝါ ပုစ္ဆိတုံ န လဘတိ, ပုစ္ဆနေနပိဿ ဓုတင်္ဂဿ သံကိလိဿနတော။ ဩလောကေတုန္တိ လောလုပ္ပဝသေန ပဿိတုံ။ သစဿ တံ န ရုစ္စတီတိ အဿ ယထာသန္ထတိကဿ တံ ယထာဂါဟိတံ သေနာသနံ အဖာသုကဘာဝေန သစေ န ရုစ္စတိ, မုဒုကဿ အသတိ ရောဂေ ယထာဂါဟိတံ ပဟာယ အညဿ သေနာသနဿ ဂဟဏံ လောလုပ္ပံ, မဇ္ဈိမဿ ဂန္တွာ ဩလောကနာ, ဥက္ကဋ္ဌဿ ပုစ္ဆနာ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ဥပဋ္ဌာပနီယာနမ္ပိ အနုဋ္ဌာပနေန သဗြဟ္မစာရီနံ ဟိတေသိတာ။ တာယ ကရုဏာဝိဟာရာနုဂုဏတာ။ သုန္ဒရာသုန္ဒရဝိဘာဂါကရဏတော ဟီနပဏီတဝိကပ္ပပရိစ္စာဂေါ။ တေန တာဒိလက္ခဏာနုဂုဏတာ။ တတော ဧဝ အနုရောဓဝိရောဓပ္ပဟာနံ။ ဒွါရပိဒဟနံ ဩကာသာဒါနတော။ ယထာသန္ထတရာမတန္တိ ယထာဂါဟိတေ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌေ သေနာသနေ အဘိရတဘာဝံ။
ဣတိ ယထာသန္ထတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
၁၃။ နေသဇ္ဇိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆။ သေယျန္တိ ဣရိယာပထလက္ခဏံ သေယျံ။ တပ္ပဋိက္ခေပေနေဝ ဟိ တဒတ္ထာ ‘‘မဉ္စော ဘိသီ’’တိ ဧဝမာဒိကာ (စူဠဝ။ ၃၂၁, ၃၂၂) သေယျာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ‘‘နေသဇ္ဇိကော’’တိ စ သယနံ ပဋိက္ခိပိတွာ နိသဇ္ဇာယ ဧဝ ဝိဟရိတုံ သီလမဿာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ သေယျာ ဧဝေတ္ထ ပဋိယောဂိနီ, န ဣတရေ တထာ အနိဋ္ဌတ္တာ, အသမ္ဘဝတော စ။ ကောသဇ္ဇပက္ခိယော ဟိ ဣရိယာပထော ဣဓ ပဋိယောဂိဘာဝေန ဣစ္ဆိတော, န ဣတရေ။ န စ သက္ကာ ဌာနဂမနေဟိ ဝိနာ နိသဇ္ဇာယ ဧဝ ယာပေတုံ တထာ ပဝတ္တေတုန္တိ သေယျာဝေတ္ထ ပဋိယောဂိနီ။ တေနာဟ ‘‘တေန ပနာ’’တိအာဒိ။ စင်္ကမိတဗ္ဗံ န ‘‘နေသဇ္ဇိကော အဟ’’န္တိ သဗ္ဗရတ္တိံ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဣရိယာပထန္တရာနုဂ္ဂဟိတော ဟိ ကာယော မနသိကာရက္ခမော ဟောတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၃။) [သျ]စတ္တာရော ပါဒါ, ပိဋ္ဌိအပဿယော စာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ပဉ္စင်္ဂေါ။ စတူဟိ အဋ္ဋနီဟိ, ပိဋ္ဌိအပဿယေန စ ပဉ္စင်္ဂေါတိ အပရေ။ ဥဘောသု ပဿေသု ပိဋ္ဌိပဿေ စ ယထာသုခံ အပဿာယ ဝိဟရတော နေသဇ္ဇိကဿ ‘‘အနေသဇ္ဇိကတော ကော ဝိသေသော’’တိ ဂါဟံ နိဝါရေတုံ အဘယတ္ထေရော နိဒဿိတော ‘‘ထေရော အနာဂါမီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ။
ဥပစ္ဆေဒီယတိ ဧတေနာတိ ဥပစ္ဆေဒနန္တိ ဝိနိဗန္ဓုပစ္ဆေဒဿ သာဓကတမဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂသပ္ပါယတာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ နိသဇ္ဇာယ။ တတော ဧဝ ပါသာဒိကဣရိယာပထတာ။ ဝီရိယာရမ္ဘာနုကူလတာ ဝီရိယသမတာယောဇနဿ အနုစ္ဆဝိကတာ။ တတော ဧဝ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုဗြူဟနတာ။ ပဏိဓာယာတိ ဌပေတွာ။ တနုန္တိ ဥပရိမကာယံ။ ဝိကမ္ပေတီတိ စာလေတိ, ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ကရောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝတန္တိ ဓုတင်္ဂံ။
ဣတိ နေသဇ္ဇိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။
ဓုတင်္ဂပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၇။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဝသေန သိယာ ကုသလာနိ, ခီဏာသဝါနံ ဝသေန သိယာ အဗျာကတာနိ။ တတ္ထ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာ ပဋိပတ္တိပူရဏတ္ထံ, ခီဏာသဝါ ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ ဓုတင်္ဂါနိ ပရိဟရန္တိ။ အကုသလမ္ပိ ဓုတင်္ဂန္တိ အကုသလစိတ္တေနာပိ ဓုတင်္ဂသေဝနာ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ တံ န ယုတ္တံ, ယေန အကုသလစိတ္တေန ပဗ္ဗဇိတဿ အာရညိကတ္တံ, တံ ဓုတင်္ဂံ နာမ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? လက္ခဏာဘာဝတော။ ယံ ဟိဒံ ကိလေသာနံ ဓုနနတော ဓုတဿ ပုဂ္ဂလဿ, ဉာဏဿ, စေတနာယ ဝါ အင်္ဂတ္တံ, န တံ အကုသလဓမ္မေသု သမ္ဘဝတိ။ တသ္မာ အရညဝါသာဒိမတ္တေန အာရညိကာဒယော တာဝ ဟောန္တု, အာရညိကင်္ဂါဒီနိ ပန န ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘န မယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမာနီတိ ဓုတင်္ဂါနိ။ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝစနတ္ထနိဒ္ဒေသေ။ န စ အကုသလေန ကောစိ ဓုတော နာမ ဟောတိ, ကိလေသာနံ ဓုနနဋ္ဌေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဿ ဘိက္ခုနော ဧတာနိ သမာဒါနာနိ အင်္ဂါနိ, ဧတေန ပဌမေနာပိ အတ္ထဝိကပ္ပေန ‘‘နတ္ထိ အကုသလံ ဓုတင်္ဂ’’န္တိ ဒဿေတိ။ န စ အကုသလံ ကိဉ္စိ ဓုနာတီတိ အကုသလံ ကိဉ္စိ ပါပံ န စ ဓုနာတိ ဧဝ အပ္ပဋိပက္ခတော။ ယေသံ သမာဒါနာနံ တံ အကုသလံ ဉာဏံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၄။) [သျ]ဝိယ အင်္ဂန္တိ ကတွာ တာနိ ဓုတင်္ဂါနီတိ ဝုစ္စေယျုံ။ ဣမိနာ ဒုတိယေနာပိ အတ္ထဝိကပ္ပေန ‘‘နတ္ထိ အကုသလံ ဓုတင်္ဂ’’န္တိ ဒဿေတိ။ နာပိ အကုသလန္တိအာဒိ တတိယအတ္ထဝိကပ္ပဝသေန ယောဇနာ။ တသ္မာတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနံ။
ယေသန္တိ အဘယဂိရိဝါသိကေ သန္ဓာယာဟ။ တေ ဟိ ဓုတင်္ဂံ နာမ ပညတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ တထာ သတိ တဿ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ကိလေသာနံ ဓုနနဋ္ဌောပိ န သိယာ, သမာဒါတဗ္ဗတာ စာတိ တေသံ ဝစနံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပညတ္တိပက္ခေ ဧတေ ဒေါသာ ဒုန္နိဝါရာ, တသ္မာ တံ တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗံ, ဝုတ္တနယော စေတနာပက္ခောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဧတေ ဓုတဂုဏာ ကုသလတ္တိကေ ပဌမတတိယပဒသင်္ဂဟိတာ, တသ္မာ သိယာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ, သိယာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ, သိယာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ, သိယာ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ, သိယာ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယာ, သိယာ အသံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကာတိ ဧဝံ သေသတိကဒုကပဒေဟိပိ နေသံ ယထာရဟံ သင်္ဂဟော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
ကာမံ သဗ္ဗောပိ အရဟာ ဓုတကိလေသော, ဣဓ ပန ဓုတင်္ဂသေဝနာမုခေန ကိလေသေ ဝိဓုနိတွာ ဌိတော ခီဏာသဝေါ ‘‘ဓုတကိလေသော ပုဂ္ဂလော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တထာ သဗ္ဗောပိ အရိယမဂ္ဂေါ နိပ္ပရိယာယေန ကိလေသဓုနနော ဓမ္မော, ဝိသေသတော အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ ပရိယာယေန ပန ဝိပဿနာဉာဏာဒိ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဓုတင်္ဂစေတနာသမ္ပယုတ္တဉာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဓုတံ ဒဿေတွာ ဓုတဝါဒေ ဒဿေတဗ္ဗေ ယသ္မာ ဓုတဝါဒဘေဒေန ဓုတော ဝိယ ဓုတဘေဒေန ဓုတဝါဒေါပိ ဒုဝိဓော, တသ္မာ တေသံ, တဒုဘယပဋိက္ခေပဿ စ ဝသေန စတုက္ကမေတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထိ ဓုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တယိဒန္တိ နိပါတော, တဿ ‘‘သော အယ’’န္တိ အတ္ထော။ ဓုတဓမ္မာ နာမာတိ ဓုတင်္ဂသေဝနာယ ပဋိပက္ခဘူတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဓုနနဝသေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ဓုတော’’တိ လဒ္ဓနာမာယ ဓုတင်္ဂစေတနာယ ဥပကာရကာ ဓမ္မာတိ ကတွာ ဓုတဓမ္မာ နာမ။ အသမ္ပတ္တသမ္ပတ္တေသု ပစ္စယေသု အလုဗ္ဘနာကာရေန ပဝတ္တနတော အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တုဋ္ဌိတာ စ အတ္ထတော အလောဘော။ ပစ္စယဂေဓာဒိဟေတုကာနံ လောလတာဒီနံ သံကိလေသာနံ သမ္မဒေဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၅။) [သျ]လိခနတော ဆေဒနတော ဂဏသင်္ဂဏိကာဒိဘေဒတော သံသဂ္ဂတော စိတ္တဿ ဝိဝေစနတော သလ္လေခတာ ပဝိဝေကတာ စ အလောဘော အမောဟောတိ ဣမေသု ဒွီသု ဓမ္မေသု အနုပတန္တိ တဒန္တောဂဓာ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ, တဒုဘယဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသဘာဝတော။ ဣမေဟိ ကုသလဓမ္မေဟိ အတ္ထီ ဣဒမတ္ထီ, ယေန ဉာဏေန ပဗ္ဗဇိတေန နာမ ပံသုကူလိကင်္ဂါဒီသု ပတိဋ္ဌိတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဓုတဂုဏေ သမာဒိယတိ စေဝ ပရိဟရတိ စ, တံ ဉာဏံ ဣဒမတ္ထိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမတ္ထိတာ ဉာဏမေဝါ’’တိ။ ပဋိက္ခေပဝတ္ထူသူတိ ဂဟပတိစီဝရာဒီသု တေဟိ တေဟိ ဓုတင်္ဂေဟိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဝတ္ထူသု။ လောဘန္တိ တဏှံ။ တေသွေဝ ဝါတိ ပဋိက္ခေပဝတ္ထူသု ဧဝ။ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒကန္တိ အာရက္ခဒုက္ခပရာဓီနဝုတ္တိစောရဘယာဒိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒကံ။ အနုညာတာနန္တိ သတ္ထာရာ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဝသေန အနုညာတာနံ သုခသမ္ဖဿအတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနံ။ ပဋိသေဝနမုခေနာတိ ပဋိသေဝနဒွါရေန, တေန လေသေနာတိ အတ္ထော။ အတိသလ္လေခမုခေနာတိ အတိဝိယ သလ္လေခပဋိပတ္တိမုခေန, ဥက္ကဋ္ဌဿ ဝတ္တနကာနမ္ပိ ပဋိက္ခိပနဝသေနာတိ အတ္ထော။
သုခုမကရဏသန္နိဿယော ရာဂေါ ဒုက္ခာယ ပဋိပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခာပဋိပဒဉ္စ နိဿာယ ရာဂေါ ဝူပသမ္မတီ’’တိ။ သလ္လေခေါ နာမ သမ္ပဇာနဿ ဟောတိ, သတိသမ္ပဇညေ မောဟော အပတိဋ္ဌောဝ အပ္ပမာဒသမ္ဘဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သလ္လေခံ နိဿာယ အပ္ပမတ္တဿ မောဟော ပဟီယတီ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဓုတင်္ဂေသု။ တတ္ထာတိ အရညရုက္ခမူလေသု။
သီသင်္ဂါနီတိ သီသဘူတာနိ အင်္ဂါနိ, ပရေသမ္ပိ ကေသဉ္စိ နာနန္တရိကတာယ, သုကရတာယ စ သင်္ဂဏှနတော ဥတ္တမင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။ အသမ္ဘိန္နင်္ဂါနီတိ ကေဟိစိ သမ္ဘေဒရဟိတာနိ, ဝိသုံယေဝ အင်္ဂါနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎတိ ရာဂစရိတဿ မောဟစရိတဿ ဒေါသစရိတဿာပိ, တံ ဧကစ္စံ ဓုတင်္ဂံ သေဝန္တဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဟာယတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သုကုမာရဘာဝေနလူခပဋိပတ္တိံ အသဟန္တဿ။ ဝဍ္ဎတေဝ မဟာပုရိသဇာတိကဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ န ဝဍ္ဎတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယရဟိတဿ။ ဧကမေဝ ဟိ ဓုတင်္ဂံ ယထာ ကိလေသဓုနနဋ္ဌေန, ဧဝံ စေတနာသဘာဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သမာဒါနစေတနာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၆။) [သျ]တေရသာပိ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒါယ ပရိဟရန္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ‘‘ဒွါစတ္တာလီသ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူနံ တေရသန္နမ္ပိ ပရိဟရဏဿ ဧကဇ္ဈံယေဝ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေန သဗ္ဗဓုတင်္ဂါနိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ အဗ္ဘောကာသေ ဝိဟရန္တဿ ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ? ‘‘ဆန္နံ ပဋိက္ခိပါမိ, ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၂) ဝစနတော ဆန္နေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပိတမတ္တေ ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတိ, န အဗ္ဘောကာသေ, တသ္မာ ဘေဒဟေတုနော အဘာဝေန တမ္ပိ အရောဂမေဝ။ တထာ သေနာသနလောလုပ္ပဿ အဘာဝေန ယထာသန္ထတိကင်္ဂန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရညိကင်္ဂံ ဂဏမှာ ဩဟီယနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၆၉၁-၆၉၂) ပဋိက္ခိတ္တံ, ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂံ အနတိရိတ္တဘောဇနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၃၈-၂၄၀)။ ပဝါရိတာယ ဟိ ဘိက္ခုနိယာ အတိရိတ္တံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န လဗ္ဘတိ။ ကပ္ပိယေ စ ဝတ္ထုသ္မိံ လောလတာပဟာနာယ ဓုတင်္ဂသမာဒါနံ, န အကပ္ပိယေ, သိက္ခာပဒေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ အဋ္ဌေဝ ဟောန္တိ ဘိက္ခုနိယာ သံကစ္စိကစီဝရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပဉ္စပိ တိစီဝရသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆန္တီတိ ကတွာ။ ယထာဝုတ္တေသူတိ ဘိက္ခူနံ ဝုတ္တေသု တေရသသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝိနယကမ္မာဘာဝတော ဌပေတွာ တေစီဝရိကင်္ဂံ ဒွါဒသ သာမဏေရာနံ။ သတ္တာတိ ဘိက္ခုနီနံ ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု ဧကံ ပဟာယ သတ္တ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝိနယကမ္မာဘာဝတော။ ‘‘ဌပေတွာ တေစီဝရိကင်္ဂ’’န္တိ ဟိ ဣမံ အနုဝတ္တမာနမေဝ ကတွာ ‘‘သတ္တ သိက္ခမာနသာမဏေရီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပတိရူပါနီတိ ဥပါသကဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကာနိ။
ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဒုတိယပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၇။) [သျ]၃။ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၈။ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟီတိ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိသလ္လေခပဝိဝေကာပစယဝီရိယာရမ္ဘာဒီဟိ။ ပရိယောဒါတေတိ သုဝိသုဒ္ဓေ နိရုပက္ကိလေသေ။ ဣမသ္မိံ သီလေတိ ယထာဝုတ္တေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ။ ‘‘စိတ္တံ ဘာဝယ’’န္တိ ဣမမေဝ ဒေသနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အတိသင်္ခေပဒေသိတတ္တာ’’တိ။ ကော သမာဓီတိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကေနဋ္ဌေန သမာဓီတိ ကေန အတ္ထေန သမာဓီတိ ဝုစ္စတိ, ‘‘သမာဓီ’’တိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျတ္ထံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကတိဝိဓောတိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။
‘‘ကော သမာဓီ’’တိ ကာမဉ္စာယံ သရူပပုစ္ဆာ, ဝိဘာဂဝန္တာနံ ပန သရူပဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဝိဘာဂေါ တာဝ အနဝသေသတော ဒဿေတဗ္ဗော။ တံဒဿနေ စ အယမာဒီနဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမာဓိ ဗဟုဝိဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗဟုဝိဓောတိ ကုသလာဒိဝသေန အနေကဝိဓော။ နာနပ္ပကာရကောတိ အာလမ္ဗနမနသိကာရဆန္ဒပဏိဓိအဓိမောက္ခအဘိနီဟာရသညာနာနတ္တာဒိနာနပ္ပကာရော။ န သာဓေယျာတိ လောကိယသမာဓိဿ ဘာဝနာ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္ထော, တဉ္စ န သာဓေယျ။ ဈာနဝိမောက္ခာဒီသု ဟိ သမာဓိံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ လဗ္ဘမာနေဟိ ဝိဘာဂေဟိ ဝိဿဇ္ဇနေ ကရိယမာနေ ဈာနဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၅၀၈ အာဒယော) အာဂတော သဗ္ဗော သမာဓိပဘေဒေါ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော သိယာ။ တထာ စ သတိ ယွာယံ လောကိယသမာဓိဿ ဘာဝနာဝိဓိ အဓိပ္ပေတော, တဿ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဩကာသောဝ န ဘဝေယျ။ ကိဉ္စ ယေနဿ တိကစတုက္ကဈာနိကေန ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နေန ပဝတ္တိဝိဘာဂေန ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဝသေန နဝဝိဓော, ပဉ္စမဇ္ဈာနိကေန ဝေဟပ္ဖလာဒိဝသေန ဒသဝိဓော ဝါ ဧကာဒသဝိဓော ဝါ ဘဝပ္ပဘေဒေါ နိပ္ပဇ္ဇတိ။ သွာဿ ပဝတ္တိဝိဘာဂေါ အယံ သောတိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုစ္စမာနော ဝိက္ခေပါယ သိယာ, ယထာ တံ အဝိသယေ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တရိ စ ဝိက္ခေပါယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ။ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ကုသလာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။
စိတ္တစေတသိကာနံ သမံ အဝိသာရဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေန္တဿ ဝိယ အာဓာနံ သမာဓာနံ။ အဝိသာရလက္ခဏော ဟိ သမာဓိ, သမ္ပိဏ္ဍနရသော စ။ သမ္မာ အဝိက္ခိပနဝသေန အာဓာနံ သမာဓာနံ။ အဝိက္ခေပလက္ခဏော ဝါ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၈။) [သျ]ဟိ သမာဓိ, ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနရသော စာတိ။ သွာယံ ယသ္မာ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တဿ ဌိတိဟေတု, တသ္မာ ‘‘ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟေသ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၅) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧကာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမာဓိဿ သန္တာနဋ္ဌိတိဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိဿ အဋ္ဌကထာယံ ဒီပစ္စိဋ္ဌိတိ နိဒဿိတာ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန, ပစ္စယဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အဝိက္ခိပမာနာတိ န ဝိက္ခိပမာနာ ဝူပသမမာနာ။ ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော ဟိ သမာဓိ။ ဧတေနဿ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခတံ ဒဿေတိ။ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာတိ အဝိသဋာ။ ဧတေန အဝိသာရလက္ခဏတံ။
သယံ န ဝိက္ခိပတိ, သမ္ပယုတ္တာ ဝါ န ဝိက္ခိပန္တိ ဧတေနာတိ အဝိက္ခေပေါ, သော လက္ခဏံ ဧတဿာတိ အဝိက္ခေပလက္ခဏော။ ဝိက္ခေပံ ဝိဒ္ဓံသေတိ, တထာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနရသော။ ဥဒ္ဓစ္စေ အဝိကမ္ပနဝသေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အဝိကမ္ပနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သုခန္တိ နိရာမိသံ သုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉။ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ နာမ သမာဓိဿ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ, န တေနဿ ကောစိ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဝိက္ခေပလက္ခဏေန တာဝ ဧကဝိဓော’’တိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ အပ္ပေန္တော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ ဝိတက္ကော အပ္ပနာ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တပ္ပမုခတာဝသေန ပန သဗ္ဗသ္မိံ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရေ ဈာနဓမ္မေ ‘‘အပ္ပနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရော။ တထာ တဿ အနုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ ပရိတ္တဈာနေ ဥပစာရဝေါဟာရော။ ဂါမာဒီနံ သမီပဋ္ဌာနေ ဂါမူပစာရာဒိသမညာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဒုဝိဓော’’တိ။ ဣဓ ပန သမာဓိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ, တပ္ပရိယာပန္နတာယ လောကေ နိယုတ္တော, တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတောတိ လောကိယော။ တတ္ထ အပရိယာပန္နတာယ လောကတော ဥတ္တရော ဥတ္တိဏ္ဏောတိ လောကုတ္တရော။ ကာမဉ္စေတ္ထ လောကိယသမာဓိ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝေန ဂယှတိ, ဥဘယံ ပန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တတော ဣတရံ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပီတိကနိပ္ပီတိကဝသေနာတိ သဟ ပီတိယာ ဝတ္တတီတိ သပ္ပီတိကော, ပီတိသမ္ပယုတ္တော။ နတ္ထိ ဧတဿ ပီတီတိ နိပ္ပီတိကော, ပီတိဝိပ္ပယုတ္တော။ တေသံ ဝသေန။ သုခေန သဟ ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝံ ဂတောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၀၉။) [သျ]သုခသဟဂတော, သုခသမ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပေက္ခာသဟဂတေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပေက္ခာတိ စေတ္ထ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ဟိ သုခဒုက္ခာကာရပဝတ္တိံ ဥပေက္ခတိ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတတ္တာ။ သုခသဟဂတ-ပဒေန စေတ္ထ သပ္ပီတိကော, နိပ္ပီတိကေကဒေသော စ သင်္ဂဟိတော, ဥပေက္ခာသဟဂတ-ပဒေန ပန နိပ္ပီတိကေကဒေသောဝါတိ အယမေတေသံ ပဒါနံ ဝိသေသော။
သဘာဝတော, ပစ္စယတော, ဖလတော စ မဇ္ဈိမပဏီတေဟိ နိဟီနော, တေသံ ဝါ ဂုဏေဟိ ပရိဟီနောတိ ဟီနော, အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတော ပဏီတော, ဥဘိန္နံ မဇ္ဈေ ဘဝေါ မဇ္ဈိမော။ သမ္ပယောဂဝသေန ပဝတ္တမာနေန သဟ ဝိတက္ကေန သဝိတက္ကော, သဟ ဝိစာရေန သဝိစာရော, သဝိတက္ကော စ သော သဝိစာရော စာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော, အဝိတက္ကာဝိစာရော စ ဂဟိတော။ တတ္ထ ဝိစာရတော ဥတ္တရိ ဝိတက္ကေန သမ္ပယောဂါဘာဝတော အဝိတက္ကော စ သော ဝိစာရမတ္တော စာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ မတ္တ-သဒ္ဒေါ။ သဝိတက္ကသဝိစာရော ဟိ သမာဓိ ဝိတက္ကဝိသိဋ္ဌေန ဝိစာရေန သဝိစာရော, အယံ ပန ဝိစာရမတ္တေန ဝိတက္ကသင်္ခါတဝိသေသရဟိတေန, တသ္မာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ အထ ဝါ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကာဘာဝေနာယံ ဝိစာရမတ္တော, န ဝိစာရတော အညဿ အတ္တနော သမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ကဿစိ အဘာဝါတိ ဒဿေတုံ အဝိတက္က-ဝစနေန ဝိစာရမတ္တ-ပဒံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဥဘယရဟိတော အဝိတက္ကာဝိစာရော။ ပီတိသဟဂတာဒိဝသေနာတိ ပီတိသဟဂတသုခသဟဂတဥပေက္ခာသဟဂတဝသေန။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သုခသဟဂတဒုကေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ပဋိပက္ခေဟိ သမန္တတော ခဏ္ဍိတတ္တာ ပရိတ္တော။ ပရိတ္တန္တိ ဝါ အပ္ပမတ္တကံ ဝုစ္စတိ, အယမ္ပိ အပ္ပါနုဘာဝတာယ ပရိတ္တော ဝိယာတိ ပရိတ္တော။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနတော, ဝိပုလဖလတော, ဒီဃသန္တာနတော စ မဟန္တဘာဝံ ဂတော, မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဂတော ပဋိပန္နောတိ မဟဂ္ဂတော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေနာပိ နတ္ထိ ဧတဿ ပမာဏကရဓမ္မာ, တေသံ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အပ္ပမာဏော။
ပဋိပဇ္ဇတိ ဈာနံ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ, ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ။ ဒုက္ခာ ကိစ္ဆာ ပဋိပဒါ ဧတဿာတိ ဒုက္ခာပဋိပဒေါ။ ပကတိပညာယ အဘိဝိသိဋ္ဌတ္တာ အဘိညာ နာမ အပ္ပနာဝဟာ ဘာဝနာပညာ, ဒန္ဓာ မန္ဒာ အဘိညာ ဧတဿာတိ ဒန္ဓာဘိညော။ ဒုက္ခာပဋိပဒေါ စ သော ဒန္ဓာဘိညော စာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၀။) [သျ]ဒုက္ခာပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညော, သမာဓိ။ တဒါဒိဝသေန။ စတုဈာနင်္ဂဝသေနာတိ စတုန္နံ ဈာနာနံ အင်္ဂဘာဝဝသေန, စတုက္ကနယဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဟာနဘာဂိယာဒိဝသေနာတိ ဟာနကောဋ္ဌာသိကာဒိဝသေန။
သမာဓိဧကကဒုကဝဏ္ဏနာ
ဆန္နံ အနုဿတိဋ္ဌာနာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒီနံ ဆန္နံ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနာနံ။ ဣမေသံ ဝသေနာတိ ဣမေသံ ဒသန္နံ ကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဝသေန။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧကဂ္ဂတာ’’တိ ဣမိနာ အပ္ပနာယ ဥပကာရကနာနာဝဇ္ဇနုပစာရဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န ဧကာဝဇ္ဇနဿေဝ။ အပ္ပနာသမာဓီနန္တိ ဥပကတ္တဗ္ဗဥပကာရကသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ ‘‘ပုရိသဿ အတ္ထော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိကမ္မန္တိ ဂေါတြဘု။ အပရိတ္တော သမာဓီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တီသု ဘူမီသူတိ ကာမရူပါရူပဘူမီသု။ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိယာ သပ္ပီတိကော, သိယာ နိပ္ပီတိကောတိ အနိယမဝစနံ ဥပစာရသမာဓိသာမညေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ဈာနာနံ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ဥပစာရသမာဓိ သိယာ သပ္ပီတိကော, သိယာ နိပ္ပီတိကော။ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပန အာဒိတော ဒုကတိကဇ္ဈာနာနံ ဥပစာရသမာဓိ သပ္ပီတိကောဝ, ဣတရေသံ နိပ္ပီတိကောဝ, ဝိသဘာဂဝေဒနဿ စိတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယတာဘာဝတော, ဧကဝီထိယံ ဝေဒနာပရိဝတ္တနာဘာဝတော စ။ သိယာ သုခသဟဂတော, သိယာ ဥပေက္ခာသဟဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန ‘‘ဒုကတိကဇ္ဈာနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ‘‘တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
သမာဓိတိကဝဏ္ဏနာ
ပဋိလဒ္ဓမတ္တောတိ အဓိဂတမတ္တော အနာသေဝိတော အဗဟုလီကတော။ သော ဟိ ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဟီနော ဟောတိ။ နာတိသုဘာဝိတောတိ အတိဝိယ ပဂုဏဘာဝံ အပါပိတော။ သုဘာဝိတောတိ သုဋ္ဌု ဘာဝိတော သမ္မဒေဝ ပဂုဏတံ ဥပနီတော။ တေနာဟ ‘‘ဝသိပ္ပတ္တော’’တိ။ ဆန္ဒာဒီနံ ဟီနတာဒိဝသေနာပိ ဣမေသံ ဟီနာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဥဠာရပုညဖလကာမတာဝသေန ပဝတ္တိတော ဟီနော, လောကိယာဘိညာသမ္ပာဒနာယ ပဝတ္တိတော မဇ္ဈိမော, ဝိဝေကကာမတာယ အရိယဘာဝေ ဌိတေန ပဝတ္တိတော
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၁။) [သျ]ပဏီတော။ အတ္တဟိတာယ ဘဝသမ္ပတ္တိအတ္ထံ ပဝတ္တိတော ဝါ ဟီနော, ကေဝလံ အလောဘဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတော မဇ္ဈိမော, ပရဟိတာယ ပဝတ္တိတော ပဏီတော။ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေန ဝါ ပဝတ္တိတော ဟီနော, ဝိဝေကဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတော မဇ္ဈိမော, ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေန လောကုတ္တရပါဒကတ္ထံ ပဝတ္တိတော ပဏီတော။
သဒ္ဓိံ ဥပစာရသမာဓိနာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဈာနာနံ ဥပစာရသမာဓိနာ သဟ။ ဝိတက္ကမတ္တေယေဝ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဝိတက္ကေယေဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌဟန္တေ ‘‘စိတ္တဿ ခေါဘကရဓမ္မော အယ’’န္တိ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိစာရဉ္စ သန္တတော မနသိ ကရိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစာရေ အဒိသွာ’’တိ။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓံ သမာဓိံ သန္ဓာယ။ ဧတံ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော သမာဓီ’’တိ ဒုတိယပဒံ ဝုတ္တံ။ တီသူတိ အာဒိတော တီသု။
တေသွေဝါတိ တေသု ဧဝ စတုက္ကပဉ္စကနယေသု။ တတိယေ စတုတ္ထေတိ စတုက္ကနယေ တတိယေ, ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝသာနေတိ ဒွီသုပိ နယေသု ပရိယောသာနဇ္ဈာနေ။ ယထာက္ကမံ စတုတ္ထေ, ပဉ္စမေ ဝါ။ ပီတိသုခသဟဂတော ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ သတိပိ ပီတိသဟဂတဿာပိ သမာဓိဿ သုခသဟဂတတ္တေ တီဏိပိ ပဒါနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ နိပ္ပီတိကသုခတော သပ္ပီတိကသုခဿ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ သတ္ထု ပီတိတိကဒေသနာတိ နိပ္ပီတိကဿေဝ သုခဿ ဝသေန သုခသဟဂတော သမာဓိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဥပစာရဘူမိယန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေ။ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဟိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၈၈) ဝိယ။ ပရိတ္တော သမာဓိ ကာမာဝစရဘာဝတော။
သမာဓိစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
ပဌမသမန္နာဟာရော ဘာဝနံ အာရဘန္တဿ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ကမ္မဋ္ဌာနေ ပဌမာဘိနိဝေသော။ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရန္တိ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရနိကန္တိအာဒီနံ ဝူပသမေ ထိရဘူတံ ကာမာဝစရဇ္ဈာနံ။ ‘‘ယာဝ အပ္ပနာ’’တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဧဝ အဘိညာဘာဝေါ ဝုတ္တော ဝိယ ဒိဿတီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၂။) [သျ]ဝဒန္တိ။ အပ္ပနာပညာ ပန အဘိညာဝ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဒန္ဓသီဃတာ, တဒဂ္ဂေန အပ္ပနာပညာယပီတိ။ သမုဒါစာရဂဟဏတာယာတိ သမုဒါစာရဿ ဂဟဏဘာဝေန, ပဝတ္တိဗာဟုလ္လတောတိ အတ္ထော။ အသုခါသေဝနာတိ ကသိရဘာဝနာ။
ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘာဝနာဝိဓာနာပရိဟာပနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အသပ္ပါယသေဝီတိ ဥပစာရာဓိဂမတော ပုဗ္ဗေ အသပ္ပါယသေဝိတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ။ ပစ္ဆာ အသပ္ပါယသေဝိတာယ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ။ သပ္ပါယသေဝိနောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမတော ဩရဘာဂေ။ အပရဘာဂေတိ တတော ဥဒ္ဓံ။ တဿ ဝေါမိဿကတာတိ ယော ပုဗ္ဗဘာဂေ အသပ္ပါယံ သေဝိတွာ အပရဘာဂေ သပ္ပါယသေဝီ, တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ။ ဣတရဿ သုခါ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ ဟောတိ။ ဧဝံ ပဌမစတုတ္ထာနံ ဝေါမိဿကတာယ ဒုတိယတတိယာတိ အတ္ထော။ အကတပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဿ သပရိပန္ထတာယ ပဋိပဒါ ဒုက္ခာ ဟောတိ, ဣတရဿ သုခါ။ အသမ္ပာဒိတအပ္ပနာကောသလ္လဿ ဉာဏဿ အဝိသဒတာယ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ, ဝိသဒတာယ ခိပ္ပါ အဘိညာ။
တဏှာအဝိဇ္ဇာဝသေနာတိ တဏှာအဝိဇ္ဇာနံ အဘိဘဝါနဘိဘဝဝသေန။ သမထဝိပဿနာဓိကာရဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာသု အသတော, သတော စ အဓိကာရဿ ဝသေန။ တဏှာယ သမာဓိဿ ဥဇုပဋိပက္ခတ္တာ သာ သမထပဋိပဒါယ ပရိပန္ထိနီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဘိဘူတဿ ဟိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတီ’’တိ။ အဘိဘဝေါ စဿာ ဣတရကိလေသေဟိ အဓိကတာယ အနဘိဘူတဿ တဏှာယာတိ အဓိကာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ အဝိဇ္ဇာ ပညာယ ဥဇုပဋိပက္ခာတိ တဒဘိဘူတဿ ဒန္ဓာဘိညတာ ဝုတ္တာ။ အကတာဓိကာရောတိ ဘဝန္တရေ အကတပရိစယော ယထာ ပဂုဏံ ကတွာ ဝိဿဋ္ဌဂန္ထော အပ္ပမတ္တကေန ပယောဂေန သုပ္ပဝတ္တိ ဝါစုဂ္ဂတောဝ ဟောတိ, ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ကတပရိစယဿ ဘာဝနာ အပ္ပကသိရေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ကတာဓိကာရဿ သုခါ’’တိ။ သွာယံ အကတော, ကတော စ အဓိကာရော သမထနိဿိတော ပဋိပဒါယံ ဝုတ္တော သမာဓိပ္ပဓာနတ္တာ ပဋိပဒါယ။ ဝိပဿနာနိဿိတော အဘိညာယံ ဉာဏပ္ပဓာနတ္တာ အပ္ပနာယ။ ကိလေသိန္ဒြိယဝသေနာတိ တိက္ခာတိက္ခာနံ ကိလေသိန္ဒြိယာနံ ဝသေန။ တေနာဟ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၃။) [သျ]‘‘တိဗ္ဗကိလေသဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကိလေသာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော, ဣန္ဒြိယာနိ သဒ္ဓါဒီနိ။
ယထာဝုတ္တာ ပဋိပဒါဘိညာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာတိ ဓမ္မနိဒ္ဒေသမ္ပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ယော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဂုဏောတိ န သုဘာဝိတော ဝသီဘာဝံ အပါပိတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ အယံ ပရိတ္တောတိ အယံ သမာဓိ အပ္ပါနုဘာဝတာယ ပရိတ္တော။ အဝဍ္ဎိတေတိ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ န ဝဍ္ဎိတေ ယထာဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ။ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝဍ္ဎိတံ အပ္ပမာဏမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပဂုဏော သုဘာဝိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ဣမိနာ ယထာ ပဂုဏောပိ ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တော သမာဓိ ပရိတ္တောယေဝ ဟောတိ, န အပ္ပမာဏော, ဧဝံ ဉာဏုတ္တရဿ ဧကာသနေနေဝ ဥပရိဈာနနိဗ္ဗတ္တနေနာတိ သုဘာဝိတောပိ ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယဘာဝသင်္ခါတာယ သုဘာဝိတကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ‘‘အပ္ပမာဏော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ အပရေ ပန သစေ သုဘာဝိတော ပဂုဏော ဝသီဘာဝံ ပတ္တော ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော အဟောန္တောပိ အပ္ပမာဏော ဧဝ, ပမာဏကရာနံ ရာဂါဒိပဋိပက္ခာနံ သုဝိဒူရဘာဝတောတိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တလက္ခဏဝေါမိဿတာယာတိ ယော အပ္ပဂုဏော ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ, ဝဍ္ဎိတေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော, အယံ ပရိတ္တော အပ္ပမာဏာရမ္မဏော။ ယော ပန ပဂုဏော ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ, အဝဍ္ဎိတေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော, အယံ အပ္ပမာဏော ပရိတ္တာရမ္မဏောတိ ဧဝံ ပဌမစတုတ္ထသမာဓီနံ ဝုတ္တလက္ခဏဿ ဝေါမိဿကဘာဝေန ဒုတိယတတိယသမာဓိသင်္ဂါဟကော ဝေါမိဿကနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတောတိ တတော ပဌမဇ္ဈာနတော ဥဒ္ဓံ။ ဝိရတ္တပီတိကန္တိ အတိက္ကန္တပီတိကံ ဝါ ဇိဂုစ္ဆိတပီတိကံ ဝါ။ အဝယဝေါ သမုဒါယဿ အင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ, ‘‘သေနင်္ဂံ ရထင်္ဂ’’န္တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ အင်္ဂဘူတာ စတ္တာရော သမာဓီ’’တိ။
ဟာနံ ဘဇတီတိ ဟာနဘာဂိယော, ဟာနဘာဂေါ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဟာနဘာဂိယော, ပရိဟာနကောဋ္ဌာသိကောတိ အတ္ထော။ အာလယဿ အပေက္ခာယ အပရိစ္စဇနတော ဌိတိံ ဘဇတီတိ ဌိတိဘာဂိယော။ ဝိသေသံ ဘဇတီတိ ဝိသေသဘာဂိယော။ ပစ္စနီကသမုဒါစာရဝသေနာတိ တဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၄။) [သျ]တဿ ဈာနဿ ပစ္စနီကာနံ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပဝတ္တိဝသေန။ တဒနုဓမ္မတာယာတိ တဒနုရူပဘူတာယ သတိယာ။ သဏ္ဌာနဝသေနာတိ သဏ္ဌဟနဝသေန ပတိဋ္ဌာနဝသေန။ ‘‘သာ ပန တဒဿာဒသင်္ခါတာ, တဒဿာဒသမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓသင်္ခါတာ ဝါ မိစ္ဆာသတီ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာပေက္ခဿ ဥပရိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ အဝိဂတနိကန္တိကာ တံတံပရိဟရဏသတီတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သတိယာ ဝါ နိကန္တိယာ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပဝစနဉ္စ ယုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသေသာဓိဂမဝသေနာတိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယဘာဝဝသေန, ဝိသေသံ ဝါ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဝိသေသာဓိဂမော, တဿ ဝသေန။ နိဗ္ဗိဒါသဟဂတသညာမနသိကာရသမုဒါစာရဝသေနာတိ အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမနိဗ္ဗိန္ဒနဉာဏသမ္ပယုတ္တသညာယ စ အာဘောဂဿ စ ပဝတ္တိဝသေန။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတာတိ သစ္စာနံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနပက္ခိကတာ ဝိပဿနာယ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
ကာမသဟဂတာတိ ကာမာရမ္မဏာ, ကာမသညာဟိ ဝါ ဝေါကိဏ္ဏာ။ အဝိတက္ကသဟဂတာတိ ‘‘ကထံ နု ခေါ မေ အဝိတက္ကံ ဈာနံ ဘဝေယျာ’’တိ ဧဝံ အဝိတက္ကာရမ္မဏာ အဝိတက္ကဝိသယာ။ ကာမဉ္စာယံ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿာ’’တိအာဒိကော ပါဌော ပညာဝသေန အာဂတော, သမာဓိဿာပိ ပနေတ္ထ သင်္ဂဟော အတ္ထေဝါတိ ဥဒါဟရဏဿ သာတ္ထကတံ ဒဿေတုံ ‘‘တာယ ပန ပညာယ သမ္ပယုတ္တာ သမာဓီပိ စတ္တာရော ဟောန္တီ’’တိ တေသံ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ဘာဝနာမယဿ သမာဓိဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဥပစာရေကဂ္ဂတာ ‘‘ကာမာဝစရော သမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိပတိံ ကရိတွာတိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ သမာဓိ ဟောတိ, မယှမ္ပိ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ, ဆန္ဒံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ လဘတိ သမာဓိန္တိ ဧဝံ ယံ သမာဓိံ လဘတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓိ, ဆန္ဒာဓိပတိသမာဓီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝီရိယသမာဓိအာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
စတုက္ကဘေဒေတိ စတုက္ကဝသေန သမာဓိပ္ပဘေဒနိဒ္ဒေသေ။ အညတ္ထ သမ္ပယောဂဝသေန ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တမာနော ဝိတက္ကော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယောဇိတောပိ န သုဋ္ဌု ဝိယောဇိတောတိ, တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဝိစာရသမတိက္ကမံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာတိက္ကမေန တတိယ’’န္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၅။) [သျ]ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ စတုက္ကဘေဒေ ဝုတ္တံ ဒုတိယံ ဈာနန္တိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဈာနင်္ဂဝသေနာတိ ပဉ္စန္နံ ဈာနာနံ အင်္ဂဘာဝဝသေန သမာဓိဿ ပဉ္စဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဉာဏဝိဘင်္ဂေ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသဝေါဒါန’’န္တိ, ဧတ္ထ ‘‘သံကိလေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟာနဘာဂိယော ဓမ္မောတိ အပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ ဝိသေသဘာဂိယော ဓမ္မောတိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိ’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၂၈) – အပဂုဏဿ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီနံ တတော ဝုဋ္ဌိတံ အာရမ္မဏဝသေန ကာမသဟဂတာ ဟုတွာ သညာမနသိကာရာ သမုဒါစရန္တိ စောဒေန္တိ တုဒန္တိ, တဿ ကာမာနုပက္ခန္ဒာနံ သညာမနသိကာရာနံ ဝသေန သာ ပဌမဇ္ဈာနပညာ ဟာယတိ, တသ္မာ ဟာနဘာဂိနီ ပညာ။ အဝိတက္ကသဟဂတာတိ အဝိတက္ကံ ဒုတိယံ ဈာနံ သန္တတော ပဏီတတော မနသိ ကရောတော အာရမ္မဏဝသေန အဝိတက္ကသဟဂတာ သမုဒါစရန္တိ ပဂုဏပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဓိဂမတ္ထာယ စောဒေန္တိ တုဒန္တိ, တဿ ဒုတိယဇ္ဈာနာနုပက္ခန္ဒာနံ သညာမနသိကာရာနံ ဝသေန ပဌမဇ္ဈာနပညာ ဝိသေသဘူတဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ပဒဋ္ဌာနတာယ ဝိသေသဘာဂိနီ ပညာ။ တံသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသုပိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မော, ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒသပလိဗောဓဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တောတိ လောကုတ္တရအပ္ပမာဏအပရိယာပန္နဂ္ဂဟဏေန လောကိယေဟိ အသာဓာရဏတော, သပ္ပီတိကာဒိဂ္ဂဟဏေန သာဓာရဏတော စ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ ဝုတ္တော။ ဘာဝိတော ဟောတိ သညာယ သမ္ပယုတ္တတ္တာ။ တန္တိ အရိယမဂ္ဂသမာဓိံ။ ဝိသုန္တိ ပညာဘာဝနာယ ဝိသုံ ကတွာ န ဝဒါမ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၆။) [သျ]ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ ပရိဗုန္ဓေတိ ဥပရောဓေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ ပလိဗောဓော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ, ပရိပန္ထောတိ အတ္ထော။ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သမာပနေန, သင်္ဂဟဏေန ဝါ ဥပရုန္ဓိတွာ, အပလိဗောဓံ ကတွာတိ အတ္ထော။
အာဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဝါသော။ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဏိယတိ ဒိဿတီတိ ပရိဝေဏံ။ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ တံ တံ ဝသနဋ္ဌာနံ။ သွာယံ အာဝါသော။ နဝကမ္မာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဝါသဿ တဒညံ အဘိဝုဒ္ဓိကာရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာရဏေနာတိ ‘‘ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ သုလဘဘိက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ကာရဏေန။ အပေက္ခဝါတိ သာလယော။
တတြာတိ တသ္မိံ ပလိဗောဓာဘာဝေ။ ပါစီနခဏ္ဍရာဇိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ပဗ္ဗတခဏ္ဍာနံ အန္တရေ ဝနရာဇိဋ္ဌာနံ။ ‘‘နာမာ’’တိ ဣမိနာ တဿ ပဒေသဿ အယံ သမညာတိ ဒဿေတိ။ ပဋိသာမိတမေဝါတိ နိစ္စကာလံ ပဋိသာမေတွာဝ ဝိဟာရတော နိက္ခမာမီတိ ဒဿေတိ။ ဓာတုနိဓာနဋ္ဌာနန္တိ ကာယဗန္ဓနဓမ္မကရဏနှာနသာဋိကအက္ခကဓာတုသင်္ခါတာနံ ပရိဘောဂသရီရဓာတူနံ နိဒဟိတဋ္ဌာနံ။ ဤဒိသဿ အယံ ထေရော ဝိယ အလဂ္ဂစိတ္တဿ။ ဧတေန ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ အာဝါသေ ဧဝရူပေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော ဟောတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဝတ္ထူသု ဧသေဝ နယော။
ကုလန္တိ ကုလဂ္ဂဟဏေန ကုလမနုဿာနံ ဂဟဏံ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဂါမဝါသီနံ ဝိယ။ ဥပဋ္ဌာကကုလမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ ဉာတိကုလန္တိ ဒဿေတိ။ ဥဒ္ဒေသတ္ထန္တိ ဥဒ္ဒိသာပနတ္ထံ, ပါဌံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ သဇ္ဈာယိတုန္တိ အတ္ထော။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ ပဒေသေ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိဟာရေတိ အတ္ထော။ တံ ဝိဟာရန္တိ တံ ကောရဏ္ဍကဝိဟာရံ။
ဥပဂတောတိ ဝဿံ ဥပဂတော။ သဒါတိ ဂတကာလတော ပဘုတိ ဝိသေသတော ပဝါရိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗဒါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ ပရိဒေဝမာနာတိ တံတံဝိလပနဝသေန ဝိဝိဓံ ပရိဒေဝန္တီ။ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိန္တိ အတ္တနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆာ သမာဂမပရိယောသာနံ ဒဟရဿ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၇။) [သျ]ကာယသက္ခိန္တိ ‘‘ပဿ ဣမ’’န္တိ မုခပဋိဂ္ဂါဟကံ ကတွာ။ ရထဝိနီတပဋိပဒန္တိ ဒသကထာဝတ္ထုကိတ္တနပုဗ္ဗိကံ ရထဝိနီတူပမာဟိ ဝိဘာဝိတံ ရထဝိနီတသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂) အာဂတံ သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒံ။ နာလကပဋိပဒန္တိ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၀၆) သတ္ထာရာ နာလကတ္ထေရဿ ဒေသိတပဋိပဒံ။ တုဝဋကပဋိပဒန္တိ ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၉၂၂) ဘဂဝတာ ဒေသိတပဋိပဒံ။ တတ္ထ ဟိ ယထာက္ကမံ –
‘‘န မုနီ ဂါမမာဂမ္မ, ကုလေသု သဟသာ စရေ၊
ဃာသေသနံ ဆိန္နကထော, န ဝါစံ ပယုတံ ဘဏေ’’။ (သု။ နိ။ ၇၁၆)၊
‘‘ဂါမေ စ နာဘိသဇ္ဇေယျ, လာဘကမျာ ဇနံ န လပယေယျာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၃၅) –
ဧဝမာဒိကာ ပရမပ္ပိစ္ဆကထာ အာဂတာ။ စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာဒီပကန္တိ စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု သန္တောသဿ, ဘာဝနာရာမတာယ စ ပကာသကံ။
လဗ္ဘတီတိ လာဘော။ တေနာဟ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယာ’’တိ။ မဟာပရိဝါရေတိ ဝိပုလပရိဝါရေ။ ပိဏ္ဍပါတံ တာဝ ဒေန္တာ ဗုဒ္ဓပူဇာပတ္တစီဝရာဒီနိ တဿ ပရိဝါရာနိ ကတွာ ဒေန္တိ, တထာ စီဝရာဒိဒါနေပိ။ ဗာဟုလ္လိကပိဏ္ဍပါတိကာတိ ပိဏ္ဍပါတိကာ ဟုတွာ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကာ။ ဝဒန္တီတိ ပုရိမဒိဝသေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍနကာလေ ယထာသုတံ ဝဒန္တိ။ နိစ္စဗျာဝဋော ဥပါသကာဒီနံ သင်္ဂဏှနေ။
တဿာတိ ဂဏဿ။ သောတိ ဂဏပလိဗောဓော။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဂဏဝါစကဿ ပရိယေသနမ္ပိ လဟုကမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယောဇနတော ပရံ အဂန္တွာ’’တိ။ အတ္တနော ကမ္မန္တိ သမဏဓမ္မမာဟ။
ကတာကတေတိ ကတေ စ အကတေ စ ကမ္မေ ဇာနနဝသေန ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ကတာကတေတိ ဝါ အပ္ပကေ စ မဟန္တေ စ ကတေ, ယထာ ‘‘ဖလာဖလေ’’တိ။ သစေ ဗဟုံ အဝသိဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘာရဟာရာ သံဃကိစ္စပရိဏာယကာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၈။) [သျ]ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခောတိ သီဟဠဒီပေ ကိရ ကုလဒါရကာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အာဝါဟဝိဝါဟသဒိသာ, တသ္မာ တံ ပရိစ္ဆိန္နဒိဝသံ အတိက္ကမေတုံ န သက္ကာ။ ‘‘သစေ တံ အလဘန္တော န သက္ကောတိ အဓိဝါသေတု’’န္တိအာဒိနာ သမာပနေန ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော, ဗျတိရေကတော ပန ‘‘သစေ တံ အလဘန္တော သက္ကောတိ အဓိဝါသေတုံ, အရညံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မောဝ ကာတဗ္ဗော’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ သင်္ဂဟဏေန ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
တထာတိ ယထာ ဥပဇ္ဈာယော ဂိလာနော ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော, တထာ ဥပသမ္ပာဒိတအန္တေဝါသိကော အတ္တနော ကမ္မဝါစံ ဝတွာ ဥပသမ္ပာဒိတော။
ယော ကောစိ ရောဂေါတိ မူလဘူတော, အနုဗန္ဓော ဝါ အတ္တနော ဥပ္ပန္နော။ အနမတဂ္ဂေတိ အနု အနု အမတဂ္ဂေ အနာဒိမတိ။
‘‘ဂန္ထော’’တိ ဣမိနာ ဂန္ထပလိဗောဓော ဣဓ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပရိယတ္တိဟရဏ’’န္တိ။ သဇ္ဈာယာဒီဟီတိ သဇ္ဈာယဓာရဏပရိစယပုစ္ဆာဒီဟိ။ ဣတရဿာတိ အဗျာဝဋဿ။ ယဿ ဂန္ထဓုရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတဿာပိ ဂန္ထော ဝတ္တတေဝ, န တဿ ဂန္ထော ပလိဗောဓော။ ယထာ တမှိ တမှိ ဝတ္ထုမှိ အာဂတတ္ထေရာနံ, နာပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဂန္ထပသုတဿ။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကော အာဂစ္ဆတိ, သုတ္တပဒေသာနံ ဝါရာနဉ္စ သဒိသတာယ ဗျာမုယှနတော။ ပုန န ဩလောကေဿာမီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂန္ထဓုရံ ဝိဿဇ္ဇေမီတိ အတ္ထော။
ဂါမဝါသိကတ္ထေရေဟီတိ အနုရာဓပုရဝါသီဟိ။ အနုဂ္ဂဟေတွာတိ အဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ ပရိစယံ အကတွာ။ ပဉ္စနိကာယမဏ္ဍလေတိ ဒီဃာဂမာဒိကေ ပဉ္စပိ နိကာယေ သိက္ခိတပရိသာယ။ ပရိဝတ္တေဿာမီတိ ဝဏ္ဏယိဿာမိ။ သုဝဏ္ဏဘေရိန္တိ သေဋ္ဌဘေရိံ။ ကတမာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟောတိ ကတမေသံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော, ကေန ပရိဝတ္တီယတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အာစရိယမဂ္ဂေါတိ အာစရိယာနံ ကထာမဂ္ဂေါ။ အတ္တနော အာစရိယာနန္တိ အတ္တနော ကထေတုံ ယုတ္တာနံ အာစရိယာနံ။ သုဝိနိစ္ဆိတာ သဗ္ဗာ တိပိဋကပရိယတ္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ သဗ္ဗပရိယတ္တိကော, တေပိဋကောတိ အတ္ထော။ ပီဌေ နိသိန္နော တတော ဩတရိတွာ ဘူမိယံ တဋ္ဋိကာယ နိသီဒိတွာ။ ဂတကဿာတိ ပဋိပတ္တိဂမနေန ဂတဿ ဒိဋ္ဌသစ္စဿ။ စီဝရံ ပါရုပိတွာတိ အာစရိယဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၁၉။) [သျ]အပစိတိဒဿနတ္ထံ ပရိမဏ္ဍလံ စီဝရံ ပါရုပိတွာ။ သာဌေယျာဘာဝတော ဥဇု။ ကာရဏာကာရဏဿ အာဇာနနတော အာဇာနီယော။
ပေါထုဇ္ဇနိကာတိ ပုထုဇ္ဇနေ ဘဝါ။ ဒုပ္ပရိဟာရာ ဗဟုပရိဿယတာယ။ တထာ ဟိဿာ ဥတ္တာနသေယျကဒါရကော, တရုဏသဿဉ္စ နိဒဿိတံ။ ဝိပဿနာယ ပလိဗောဓော သမထယာနိကဿ, န ဝိပဿနာယာနိကဿ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဈာနလာဘီ သမထယာနိကောဝ ဟောတိ ဝိပဿနာသုခတော။ ဣတရေနာတိ သမထတ္ထိကေန။ အဝသေသာ နဝ ပလိဗောဓာ။
ကမ္မဋ္ဌာနဒါယကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂။ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယုတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနိကော, ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တော။ တေန ကမ္မဋ္ဌာနိကေန။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သဟဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ။ မုဒုစိတ္တတန္တိ အတ္တနိ မုဒုစိတ္တတံ ဇနေတိ, အယဉ္စ သဟဝါသီနံ စိတ္တမဒ္ဒဝဇနနာဒိအတ္ထော ‘‘မနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန မေတ္တာနိသံသသုတ္တေန (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂၊ မိ။ ပ။ ၄။၄။၆) ဒီပေတဗ္ဗော။ အနောလီနဝုတ္တိကော ဟောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ။ ဒိဗ္ဗာနိပိ အာရမ္မဏာနိ ပဂေဝ ဣတရာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗသ္မိံ သမဏကရဏီယေ, သဗ္ဗသ္မိံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ။ ပုဗ္ဗာသေဝနဝသေန အတ္ထယိတဗ္ဗံ။ ယောဂဿ ဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနံ ယောဂါနုယောဂေါ, တဒေဝ ကရဏီယဋ္ဌေန ကမ္မံ, တဿ ယောဂါနုယောဂကမ္မဿ ဌာနံ နိပ္ဖတ္တိဟေတု။
နိစ္စံ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာတိ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ ဧကဒါဝ အနနုယုဉ္ဇိတွာ သဗ္ဗကာလံ ပရိဟရဏီယတ္တာ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတန္တိ ပိယဘာဝါဒီဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ပန္နံ။ ကလျာဏမိတ္တော ဟိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော သုတသမ္ပန္နော စာဂသမ္ပန္နော ဝီရိယသမ္ပန္နော သတိသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဒဟတိ တထာဂတဿ ဗောဓိံ, ကမ္မဖလဉ္စ, တေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ဟေတုဘူတံ သတ္တေသု ဟိတေသိတံ န ပရိစ္စဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ ဂရု ဘာဝနီယော စောဒကော ပါပဂရဟီ ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော, သုတသမ္ပတ္တိယာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ကထာနံ ကတ္တာ ဟောတိ, စာဂသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော, ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိယံ,
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၀။) [သျ]သတိသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟောတိ, သမာဓိသမ္ပတ္တိယာ အဝိက္ခိတ္တော သမာဟိတစိတ္တော, ပညာသမ္ပတ္တိယာ အဝိပရီတံ ပဇာနာတိ။ သော သတိယာ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္နေသမာနော ပညာယ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတံ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ သမာဓိနာ တတ္ထ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ ဝီရိယေန သတ္တေ အဟိတံ နိသေဓေတွာ ဟိတေ နိယောဇေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပိယော…ပေ… နိယောဇကောတိ ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတ’’န္တိ။
တံ ပန ကလျာဏမိတ္တံ ပရမုက္ကံသဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘မမံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာရကဘာဝံ ယောဂကမ္မဿ။ ပကာသေတိ အတ္တာနံ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနေန သမုတ္တေဇနာယ, သမ္ပဟံသနာယ စ, နနု ကထေသိ ပဝေဏိပါလနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝရူပေါတိ ပေသလော ဟုတွာ ဗဟုဿုတော။ တန္တိဓရောတိ သုတ္တဓရော တတ္ထ ကေဟိစိပိ အသံဟီရော။ ဝံသာနုရက္ခကောတိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓဝံသဿ အနုရက္ခကော။ ပဝေဏိပါလကောတိ ပဝေဏိယာ အာစရိယုဂ္ဂဟဏဿ အနုပါလကော။ အာစရိယမတိကောတိ အာစရိယမတိယံ နိယုတ္တော တဿာ အနတိဝတ္တနတော။ န အတ္တနောမတိံ ပကာသေတိ ကထေတီတိ န အတ္တနောမတိကော, အတ္တနော မတိံ ပဂ္ဂယှ ဝတ္တာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။
‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တခီဏာသဝါဒယော’’တိအာဒိ ဧကစ္စခီဏာသဝတော ဗဟုဿုတောဝ ကမ္မဋ္ဌာနဒါနေ သေယျောတိ ဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တခီဏာသဝါဒယောတိ ‘‘ယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတုကာမော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တခီဏာသဝါဒိကာ။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာနံ ဝိသောဓိတတ္တာတိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော ‘‘ဥဂ္ဂဟော’’တိ လဒ္ဓနာမာယ ကမ္မဋ္ဌာနုပကာရာယ ပါဠိယာ, တဒတ္ထံ ပရိပုစ္ဆနတော ‘‘ပရိပုစ္ဆာ’’တိ လဒ္ဓသမညာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ စ ဝိသေသတော သောဓိတတ္တာ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဂဟိတတ္တာ။ ဣတော စိတော စ သုတ္တဉ္စ ကာရဏဉ္စ သလ္လက္ခေတွာတိ ပဉ္စသုပိ နိကာယေသု ဣတော စိတော စ တဿ တဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနုရူပံ သုတ္တပဒဉ္စေဝ သုတ္တာနုဂတံ ယုတ္တိဉ္စ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခေတွာ။ သပ္ပါယာသပ္ပါယံ ယောဇေတွာတိ ယဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခတိ, တဿ ဥပကာရာနုပကာရံ ယုတ္တိံ မဂ္ဂနေန ယောဇေတွာ, သမာဒါယ ဝါ သမ္မဒေဝ ဟဒယေ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ မဟာမဂ္ဂံ ဒဿေန္တောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိဓိံ မဟာမဂ္ဂံ ကတွာ ဒဿေန္တော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၁။) [သျ]သဗ္ဗတ္ထာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာရေ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကုရုမာနေနာတိ ပဝိဋ္ဌကာလေ အာဂန္တုကဝတ္တံ, နိက္ခမနကာလေ ဂမိကဝတ္တန္တိ ယထာရဟံ တံ တံ ဝတ္တံ ပူရေန္တေန။ သဗ္ဗပါရိဟာရိယတေလန္တိ သဗ္ဗေသံ အင်္ဂါနံ, သဗ္ဗေသံ ဝါ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ပရိဟရိတဗ္ဗတေလံ။ ဌပေမီတိ အနုဇာနာပနံ။ ယံ တံ သမ္မာဝတ္တံ ပညတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဒိဝသံ သာယံ ဝိဿဇ္ဇိတေနာပီတိ ယောဇနာ။ အာရောစေတဗ္ဗံ အာဂမနကာရဏံ။ သပ္ပါယဝေလာ သရီရစိတ္တာနံ ကလ္လသမယော။
စရိယာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃။ သန္တာနေ ရာဂဿ ဥဿန္နဘာဝေန စရဏံ ပဝတ္တိ ရာဂစရိယာ, သာ သဿတာသယာဒယော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဒေါသစရိယာဒယော။ သံသဂ္ဂေါ သမ္ပယောဂါရဟဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော, ယထာ ‘‘ရာဂမောဟစရိယာ ဒေါသမောဟစရိယာ’’တိအာဒိ။ သန္နိပါတော ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာဝသေန, ယထာ ‘‘ရာဂဒေါသစရိယာ ရာဂဒေါသမောဟစရိယာ’’တိအာဒိ။ ဣမာ ဧဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘အပရာပိ စတဿော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာတိ ယထာ ရာဂါဒီနံ, တထာ သဒ္ဓါဒီနံ သံသဂ္ဂသန္နိပါတဝသေန သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိစရိယာ သဒ္ဓါဝိတက္ကစရိယာ ဗုဒ္ဓိဝိတက္ကစရိယာ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကစရိယာတိ။ ဣမာ အပရာပိ စတဿော။ ဧဝန္တိ သံသဂ္ဂသန္နိပါတဝသေန။ သံသဂ္ဂန္တိ သံသဇ္ဇနံ မိဿီကရဏံ ‘‘ရာဂသဒ္ဓါစရိယာ ဒေါသသဒ္ဓါစရိယာ’’တိအာဒိနာ။ အနေကာတိ တေသဋ္ဌိ, တတော အတိရေကာပိ ဝါ, တာ ပန အသမ္မောဟန္တေန သံယုတ္တသုတ္တဋီကာယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿိတာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပကတီ’’တိ ဣမိနာ အသတိ ပဋိပက္ခဘာဝနာယံ တတ္ထ တတ္ထ သန္တာနေ စရိယာယ သဘာဝဘူတတံ ဒဿေတိ။ ဥဿန္နတာ အညဓမ္မေဟိ ရာဂါဒီနံ အဓိကတာ, ယတော ရာဂစရိယာဒီနံ ပစ္စယသမဝါယေ ရာဂါဒယော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, အဘိဏှဉ္စ ပဝတ္တန္တိ။ တာသံ ဝသေနာတိ ဆန္နံ မူလစရိယာနံ ဝသေန ဆဠေဝ ပုဂ္ဂလာ ဟောန္တိ။ အညထာ အနေကပုဂ္ဂလာ သိယုံ, တထာ စ သတိ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိ စ န သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။
သဒ္ဓါ ဗလဝတီ ဟောတိ ရာဂုဿန္နေ သန္တာနေ တဒနုဂုဏဿ ဓမ္မဿ နိယောဂတော အဓိကဘာဝသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ရာဂဿ အာသန္နဂုဏတ္တာ’’တိ, သိနေဟပရိယေသနာပရိစ္စဇနေဟိ သဘာဂဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ သဘာဂေါ ဟိ ဒူရေပိ အာသန္နေယေဝါတိ သဘာဂတာလက္ခဏမိဓ အာသန္နဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါယ သိနိယှနံ ပသာဒဝသေန အကာလုဿိယံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၂။) [သျ]အလူခတာ, ရာဂဿ ပန ရဉ္ဇနဝသေန။ သဒ္ဓါယ ပရိယေသနံ အဓိမုစ္စနဝသေန တန္နိန္နတာ, ရာဂဿ တဏှာယနဝသေန။ သဒ္ဓါယ အပရိစ္စဇနံ ဩကပ္ပနဝသေန အနုပက္ခန္ဒနံ, ရာဂဿ အဘိသင်္ဂဝသေနာတိ ဧဝံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ တေသံ ယထာ အလူခတာဒိသာမညေန သဘာဂတာ, ဧဝံ တံသမင်္ဂီနမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိ အာဟ ‘‘ရာဂစရိတဿ သဒ္ဓါစရိတော သဘာဂေါ’’တိ။
ပညာ ဗလဝတီ ဟောတိ ဒေါသုဿန္နေ သန္တာနေ တဒနုဂုဏဿ ဓမ္မဿ နိယောဂတော အဓိကဘာဝသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဒေါသဿ အာသန္နဂုဏတ္တာ’’တိ, အနလ္လီယနပရိယေသနပရိဝဇ္ဇနေဟိ သဘာဂဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပညာယ အာရမ္မဏဿ အနလ္လီယနံ တဿ ယထာသဘာဝါဝဗောဓဝသေန ဝိသံသဋ္ဌတာ, ဒေါသဿ ပန ဗျာပဇ္ဇနဝသေန။ ပညာယ ပရိယေသနံ ယထာဘူတဒေါသပဝိစယော, ဒေါသဿ အဘူတဒေါသနိဇိဂီသာ။ ပညာယ ပရိဝဇ္ဇနံ နိဗ္ဗိန္ဒနာဒိဝသေန ဉာဏုတြာသော, ဒေါသဿ အဟိတာဓာနဝသေန ဆဍ္ဍနန္တိ ဧဝံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ တေသံ ယထာ အနလ္လီယနာဒိသာမညေန သဘာဂတာ, ဧဝံ တံသမင်္ဂီနမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေါသစရိတဿ ဗုဒ္ဓိစရိတော သဘာဂေါ’’တိ။
အန္တရာယကရာ ဝိတက္ကာတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မောဟုဿန္နေ သန္တာနေ တဒနုဂုဏဿ ဓမ္မဿ ယေဘုယျေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘မောဟဿ အာသန္နလက္ခဏတ္တာ’’တိ, အနဝဋ္ဌာနစဉ္စလဘာဝေဟိ သဘာဂဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိတက္ကဿ အနဝဋ္ဌာနံ ပရိကပ္ပဝသေန သဝိပ္ဖါရတာယ, မောဟဿ သမ္မူဠှတာဝသေန ဗျာကုလတာယ။ တထာ ဝိတက္ကဿ လဟုပရိဝိတက္ကနေန တဒင်္ဂစလတာယ စဉ္စလတာ, မောဟဿ အနောဂါဠှတာယာတိ ဧဝံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ တေသံ ယထာ အနဝဋ္ဌာနာဒိသာမညေန သဘာဂတာ, ဧဝံ တံသမင်္ဂီနမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိ အာဟ ‘‘မောဟစရိတဿ ဝိတက္ကစရိတော သဘာဂေါ’’တိ။
တဏှာ ရာဂေါယေဝ သဘာဝတော, တသ္မာ ရာဂစရိယာဝိနိမုတ္တာ တဏှာစရိယာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တံသမ္ပယုတ္တောတိ တေန ရာဂေန သမ္ပယုတ္တော, ဒေါသာဒယော ဝိယ တေန ဝိပ္ပယုတ္တော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ တဒုဘယန္တိ တဏှာမာနဒွယံ။ နာတိဝတ္တတီတိ သဘာဝတော, သမ္ပယောဂဝသေန စ န အတိက္ကမိတွာ ဝဋ္ဋတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယထာ ရာဂဒေါသေဟိ သမ္ပယောဂဝသေန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၃။) [သျ]သဟ ဝတ္တမာနဿပိ မောဟဿ ဥဿန္နတာဝသေန ဝိသုံ စရိယာဘာဝေါ, န ကေဝလံ မောဟဿေဝ, တထာ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကာနံ။ ဧဝံ ရာဂေန သတိပိ သမ္ပယောဂေ မာနဿာပိ ဝိသုံ စရိယာဘာဝေါ ယုတ္တော သိယာ, ဧဝံ သန္တေပိ ရာဂပဋိဃမာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဝိဇ္ဇာနံ ဝိယ အနုသယဋ္ဌော ဣမေသံ ရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော စရိယဋ္ဌောတိ, နတ္ထေဝ မာနစရိယာ။ ယတော စရိယာ ‘‘ပကတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပကတိ စ သဘာဝေါတိ။ ဧတေနေဝ ဒိဋ္ဌိယာပိ ဝိသုံ စရိယာဘာဝါဘာဝေါ သံဝဏ္ဏိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန မောဟစရိယန္တောဂဓာဝ ဒိဋ္ဌိစရိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မောဟနိဒါနတ္တာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သမ္ပယောဂံ သမုစ္စိနောတိ မောဟနိဒါနတ္တာ, မောဟသမ္ပယုတ္တတ္တာ စာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄။ ကိံ သပ္ပါယန္တိ ကီဒိသံ သေနာသနာဒိသပ္ပါယံ။ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏံ ပုရိမဇာတီသု အာစရိတံ။ ဧကစ္စေတိ ဥပတိဿတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ။ တေန ဟိ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ တထာ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကိရာတိ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသူစနတ္ထော။ ဣဋ္ဌပ္ပယောဂေါ မနာပကိရိယာ။ သုဘကမ္မဗဟုလော ယေဘုယျေန သောဘနကမ္မကာရီ။ န သဗ္ဗေ ရာဂစရိတာ ဧဝ ဟောန္တိ, အလုဒ္ဓါနမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဣဋ္ဌပ္ပယောဂသုဘကမ္မဗဟုလတာသမ္ဘဝတော, သဂ္ဂါ စဝိတွာ ဣဓူပပတ္တိသမ္ဘဝတော စ။ ဧတေန အသတိ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေ ယထာဝုတ္တကာရဏမတ္တေန န တေသံ လုဒ္ဓတာ, လုဒ္ဓဘာဝဟေတုကာ စ ရာဂစရိယာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။
ဣတရေတိ ဆေဒနာဒိကမ္မဗဟုလာ နိရယာဒိတော ဣဓူပပန္နာ စ န သဗ္ဗေ ဒေါသမောဟစရိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဣဓာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏဿ ကောဓနဘာဝေ, မူဠှဘာဝေ စ အနေကန္တိကတ္တာ ဒေါသမောဟစရိတတာယပိ အနေကံသိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓာတူနံ ဥဿဒနိယမော ယဒိ ပမာဏတော, သော နတ္ထိ, အထ သာမတ္ထိယတော, သောပိ ဧကံသိကော န ဥပလဗ္ဘတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဥဿဒနိယမော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တေနေဝါတိ ‘‘ဒွိန္နံ ပန ဓာတူန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ။ ဒေါသနိယမေတိ သေမှာဒိဒေါသာဓိကတာယ ရာဂါဒိစရိတော ဟောတီတိ ဒေါသဝသေန စရိယာနိယမေ ‘‘သေမှာဓိကော ရာဂစရိတော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘သေမှာဓိကော မောဟစရိတော’’တိ, ‘‘ဝါတာဓိကော မောဟစရိတော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဝါတာဓိကော ရာဂစရိတော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဒေါသဝသေန နိယမဝစနံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓမေဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၄။) [သျ]အပရိစ္ဆိန္နဝစနန္တိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ န ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တဝစနံ, အနုပပရိက္ခိတဝစနန္တိ အတ္ထော။
ဥဿဒကိတ္တနေတိ ဝိပါကကထာယံ ဂဟိတဥဿဒကိတ္တနေ။ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေနာတိ ပုရိမဘဝေ ပဝတ္တလောဘာဒိဟေတုနိယာမေန။ နိယာမောတိ စ တေသံယေဝ လောဘာဒီနံ ပဋိနိယတော လုဗ္ဘနာဒိသဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လောဘော ဥဿဒေါ ဧတေသန္တိ လောဘုဿဒါ, ဥဿန္နလောဘာ, လောဘာဓိကာတိ အတ္ထော။ အမောဟုဿဒါ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ယေ ဣမေ လောဘုဿဒတာဒီနံ ပစ္စေကံ ဝေါမိဿတော စ စုဒ္ဒသ ပဘေဒါ ဣစ္ဆိတာ, တေ အနဝသေသတော သမ္ပိဏ္ဍေတိ ယထာဝုတ္တေသု ဆသွေဝ တေသံ အန္တောဂဓတ္တာ။ ဖလဘူတာ စေတ္ထ လောဘုဿဒတာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ တံ နေသံ လောဘုဿဒတာဒီနံ ပစ္စေကံ ဝေါမိဿကတာဒိံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေတိ ကမ္မကရဏဝေလာယံ။ လောဘော ဗလဝါတိ လောဘော တဇ္ဇာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သာမတ္ထိယတော အဓိကော ဟောတိ။ အလောဘော မန္ဒောတိ တပ္ပဋိပက္ခော အလောဘော ဒုဗ္ဗလော။ ကထံ ပနေတေ လောဘာလောဘာ အညမညံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ နိကန္တိက္ခဏံ ပန အာယူဟနပက္ခိယမေဝ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ပရိယာဒါတုန္တိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ ယော ဟိ ‘‘ဧဝံသုန္ဒရံ ဧဝံဝိပုလံ ဧဝံမဟဂ္ဃဉ္စ န သက္ကာ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ အမုတ္တစာဂတာဒိဝသေန ပဝတ္တာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တော အလောဘော, သော သမ္မဒေဝ လောဘံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဒေါသမောဟာနံ အနုပ္ပတ္တိယာ, တာဒိသပစ္စယလာဘေန စ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော။ တသ္မာတိ လောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဗလဝဘာဝတော, အလောဘဒေါသမောဟာနဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝ ကာရဏံ ပစ္စာမသတိ။ သောတိ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ တေန ကမ္မေနာတိ တေန လောဘာဒိဥပနိဿယဝတာ ကုသလကမ္မုနာ။ သုခသီလောတိ သခိလော။ တမေဝတ္ထံ ‘‘အက္ကောဓနော’’တိ ပရိယာယေန ဝဒတိ။
ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန မန္ဒာ အလောဘာဒေါသာ လောဘဒေါသေ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောန္တိ, အမောဟော ပန ဗလဝါ မောဟံ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝါရေ ယထာရဟံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၅။) [သျ]အတိဒေသတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုဋ္ဌောတိ ကောဓနော။ ဒန္ဓောတိ မန္ဒပညော။ သီလကောတိ သုခသီလော။
ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန, ဒေါသမောဟလောဘဒေါသလောဘမောဟဒေါသမောဟလောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ, တယော ဒုကာ, ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဥဿဒဝသေန အကုသလပက္ခေယေဝ သတ္တ ဝါရာ, တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဥဿဒဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ အလောဘဒေါသာမောဟာ, အလောဘာဒေါသမောဟာ, အလောဘဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ, တထာ အကုသလပက္ခေ လောဘာဒေါသမောဟာ, လောဘဒေါသာမောဟာ, လောဘာဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေသု တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယေသံ မိဿတာဝသေန လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ဒဿေတဗ္ဗာ, တေ အလဗ္ဘနတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ ‘‘လောဘော စ ဗလဝါ, အလောဘော စာ’’တိအာဒိ ယုဇ္ဇတီတိ, ပဋိပက္ခဝသေန ဝါ ဟိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ, သဟဇာတဓမ္မဝသေန ဝါ။ တတ္ထ လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခဝသေန အလောဘေန အနဓိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ, တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအဘိဘဝနတော, သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယမဘိဘုယျ ပဝတ္တိဝသေန သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လောဘော ဗလဝါ အလောဘော မန္ဒော, အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိ။ သော စ နေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော တထာ အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယော လုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တောတိ ယော ဥဿဒကိတ္တနေ ‘‘လုဒ္ဓေါ’’တိ ဝုတ္တော, အယံ ဣဓ စရိယာဝိစာရေ ‘‘ရာဂစရိတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုဋ္ဌဒန္ဓာတိ ‘‘ဒုဋ္ဌော, ဒန္ဓော’’တိ စ ဝုတ္တာ ယထာက္ကမံ ဒေါသမောဟစရိတာ။ ပညဝါတိ သာတိသယံ သပ္ပညော။ ယတော သဒ္ဓါဝိတက္ကေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဗုဒ္ဓိစရိတောတိ ဝုစ္စတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၆။) [သျ]အလောဘာဒေါသာနံ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓူပနိဿယတာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အလုဒ္ဓအဒုဋ္ဌာ ပသန္နပကတိတာယ သဒ္ဓါစရိတာ’’တိ။
အယဉ္စ နယော သာဓာရဏတော ဝုတ္တောတိ နိဗ္ဗတ္တိတပုဗ္ဗဟေတုနိယာမဝသေနေဝ ဗုဒ္ဓိစရိတာဒိကေပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အမောဟပရိဝါရေနာတိ အမောဟပရိက္ခိတ္တေန, ဥပနိဿယတော သမ္ပယောဂတော စ ပညာယ အဘိသင်္ခတေနာတိ အတ္ထော။ သေသပဒတ္တယေပိ ဧသေဝ နယော။ လောဘာဒိနာ ဝေါမိဿပရိဝါရေနာတိ ဧတ္ထ လောဘမောဟာဒိနာ အညမညအဝိရုဒ္ဓဝေါမိဿပရိဝါရေနာတိ အတ္ထော။ အဝိရောဓော စ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန အပ္ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ သဒ္ဓါနုသာရိဓမ္မာနုသာရိဂေါတ္တာနိ အညမညမ္ပိ ဘိန္နသဘာဝါနေဝ။ ဧကံသေန စ မိဿကစရိယာပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေန စရိယာသိဒ္ဓိတော။ တထာ စေဝ ဥဿဒကိတ္တနံ ပဝတ္တံ ယထာရဟံ လောဘာလောဘာဒီနံ ဝိပါကဿ ပစ္စယဘာဝတော။ တေနာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၂) –
‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေန ဝုစ္စတိ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေန ဝုစ္စတိ အကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေန ဝုစ္စတိ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ –
အာဒိ။ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေန စ ယထာ တိဟေတုကဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ, န တထာ ဒုဟေတုကဿ။ ယထာ စ ဒုဟေတုကဿ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာ နေပက္ကံ, န တထာ အဟေတုကဿ။ ဧဝံ လောဘုဿဒါဒယော ပုဂ္ဂလာ ရာဂစရိတာဒယော ဟောန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ လောဘာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၇။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၄၅။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုစ္ဆာဝစနေ။ နယောတိ ဇာနနနယော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဝုတ္တောပိ အတ္ထော ဓမ္မမုခေနေဝ ပညာယတီတိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနေနာဟ ‘‘စရိယာယော ဝိဘာဝယေ’’တိ။ ပကတိဂမနေနာတိ အကိတ္တိမေန သဘာဝဂမနေန။ စာတုရိယေနာတိ စာတုရဘာဝေန သိင်္ဂါရေန။ ဥက္ကုဋိကန္တိ အသမ္ဖုဋ္ဌမဇ္ဈံ။ ခဏန္တော ဝိယာတိ ဘူမိံ ခဏန္တော ဝိယ။ အနုကဍ္ဎိတန္တိ ပါဒနိက္ခေပသမယေ ကဍ္ဎန္တော ဝိယ ပါဒံ နိက္ခိပတိ။ တေနဿ ပဒံ အနုကဍ္ဎိတံ ပစ္ဆတော အဉ္ဆိတံ ဟောတိ။ ပရိဗျာကုလာယာတိ ပရိတော အာလုဠိတာယ။ ဆမ္ဘိတော ဝိယာတိ ဝိတ္ထာယန္တော ဝိယ။ ဘီတော ဝိယာတိ ကေစိ။ သဟသာနုပီဠိတန္တိ အဂ္ဂပါဒေန, ပဏှိယာ စ သဟသာဝ သန္နိရုဇ္ဈိတံ။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿာတိ ဝိနိဝဋ္ဋစ္ဆဒနဿ ပဟီနကိလေသဿ။ ဣဒမီဒိသံ ပဒန္တိ ဘဂဝတော ပဒံ ဒိသွာ ဝဒတိ။
ပါသာဒိကန္တိ ပသာဒါဝဟံ။ မဓုရာကာရန္တိ ဣဋ္ဌာကာရံ။ ထဒ္ဓါကာရန္တိ ထမ္ဘိတာကာရံ။ အတရမာနောတိ နတရမာနော, သဏိကန္တိ အတ္ထော။ သမောဓာယာတိ သမ္မဒေဝ ဩဓာယ အဝိက္ခိပိတွာ။ နိပဇ္ဇိတွာတိ ကာယပသာရဏလက္ခဏာယ နိပဇ္ဇာယ သေယျာယ နိပဇ္ဇိတွာ သယတိ နိဒ္ဒါယတိ။ ပက္ခိတ္တကာယောတိ အဝက္ခိတ္တကာယော အဝသော ဝိယ သဟသာ ပတိတကာယော။ ဒုဿဏ္ဌာနန္တိ ဝိရူပသန္နိဝေသံ။ ဝိက္ခိတ္တကာယောတိ ဣတော စိတော စ ခိတ္တအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ။
သမ္ပရိဝတ္တကန္တိ သမ္ပရိဝတ္တိတွာ။ အာလောဠယမာနော ဝါလိကာကစဝရာနိ အာကုလယန္တော။
နိပုဏမဓုရသမသက္ကစ္စကာရီတိ သုကောသလ္လံ သုန္ဒရံ အဝိသမံ သာဘိသင်္ခါရဉ္စ ကရဏသီလော။ ဂါဠှထဒ္ဓဝိသမကာရီတိ ထိရံ အသိထိလံ ဝိသမဉ္စ ကရဏသီလော။ အပရိစ္ဆိန္နံ အပရိနိဋ္ဌိတံ။
မုခပူရကန္တိ မုခဿ ပူရဏံ မဟန္တံ။ အရသပဋိသံဝေဒီတိ နရသပဋိသံဝေဒီ။ ဘာဇနေ ဆဍ္ဍေန္တောတိ ဘောဇနဘာဇနေ သိတ္ထာနိ ဆဍ္ဍေန္တော။ မုခံ မက္ခေန္တောတိ ဗဟိမုခံ မက္ခေန္တော။
ကိလန္တရူပေါ ဝိယာတိ တဿ အသဟနေန ခေဒပ္ပတ္တော ဝိယ။ အညာဏုပေက္ခာယာတိ အညာဏဘူတာယ ဥပေက္ခာယ။ အညာဏသင်္ခါတာယ ဥပေက္ခာယာတိ ကေစိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၈။) [သျ]မာယာဒီသု သန္တဒေါသပဋိစ္ဆဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အသန္တဂုဏပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာမုခေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာလက္ခဏာ ပါပိစ္ဆတာ။ သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာမုခေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာလက္ခဏာ မဟိစ္ဆတာ။ သကလာဘေန အသန္တုဿနလက္ခဏာ အသန္တုဋ္ဌိတာ။ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန သိင်္ဂံ, သိင်္ဂါရတာနာဂရိကဘာဝသင်္ခါတံ ကိလေသသိင်္ဂံ။ အတ္တနော သရီရဿ, စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ စ မဏ္ဍနဝသေန ပဝတ္တံ လောလုပ္ပံ စာပလျံ။ ဧဝမာဒယောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဟိရိကာနောတ္တပ္ပမဒပ္ပမာဒါဒယော သင်္ဂယှန္တိ။
ပရာပရာဓဿ ဥပနယှနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပရေသံ ဂုဏမက္ခဏလက္ခဏော မက္ခော။ ပရဿ ဂုဏေ ဍံသိတွာ အပနေန္တော ဝိယ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေါဝစဿတာပါပမိတ္တတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အနုဿာဟနံ ထိနံ။ အသတ္တိဝိဃာတော မိဒ္ဓံ။ စေတသော အဝူပသမော ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဝိပ္ပဋိသာရော ကုက္ကုစ္စံ။ သံသယော ဝိစိကိစ္ဆာ။ အယောနိသော ဒဠှဂ္ဂါဟော အာဓာနဂ္ဂါဟိတာ။ ယထာဂဟိတဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ ဒုဗ္ဗိဝေဌိယတာ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိယတာ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဋ္ဌသစ္စအသမ္ပဇညာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
မုတ္တစာဂတာတိ ဝိဿဋ္ဌစာဂတာ နိဿင်္ဂပရိစ္စာဂေါ။ ယထာ မာယာဒယော, တထာ ပဝတ္တာ အကုသလက္ခန္ဓာ, ယထာ အရိယာနံ ဒဿနကာမတာဒယော, တထာ ပဝတ္တာ ကုသလက္ခန္ဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပသာဒနီယဋ္ဌာနံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယံ။ သံဝေဇနီယဋ္ဌာနာနိ ဇာတိအာဒီနိ။ ကုသလာနုယောဂေတိ ကုသလဓမ္မဘာဝနာယံ။ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ကရိဿာမီ’’တိ ကိစ္စာနံ ရတ္တိဘာဂေ ပရိဝိတက္ကနံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာ။ တထာဝိတက္ကိတာနံ တေသံ ဒိဝသဘာဂေ အနုဋ္ဌာနံ ဒိဝါ ပဇ္ဇလနာ။ ဟုရာဟုရံ ဓာဝနာတိ ဣတော စိတော စ တတ္ထ တတ္ထ အာရမ္မဏေ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိကံ, ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၂၆), ‘‘စိတ္တမဿ ဝိဓာဝတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅) စ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၂၉။) [သျ]ဓမ္မပ္ပဝတ္တိဒဿနာဒိ စ ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ အနာဂတမေဝါတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ အာဂတမ္ပိ အတ္ထေဝါတိ ဟိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ရာဂစရိတဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနောတိ တတ္ထ ဝိနိဓာယ ဘာဝံ ပဋိပဇ္ဇနေန အပ္ပမာဒကာရိနော။ ဘိန္နလက္ခဏာ ဣရိယာပထာဒယောတိ စာတုရိယေန အစာတုရိယေန သဏိကံ, သဟသာ စ ဂမနာဒယော။ န ဥပပဇ္ဇန္တီတိ န ယုဇ္ဇန္တိ။ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိအာဒိံ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆။ သပ္ပါယံ ဟိတံ, ကိလေသဝိဃာတီတိ အတ္ထော။ အဓောတဝေဒိကန္တိ အပရိသုဒ္ဓပရိက္ခေပဝေဒိကံ။ ဘူမဋ္ဌကန္တိ ဘူမိတလေယေဝ ဥဋ္ဌာပိတံ ဥပရိမတလရဟိတံ။ ဧကတော ဩနတဿ ပဗ္ဗတပါဒဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေါ အကတဘိတ္တိဘူမိပရိကမ္မော အကတပဗ္ဘာရော။ ဇတုကာဘရိတန္တိ အဓောမုခါဟိ ဩလမ္ဗမာနမုခါဟိ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလီဟိ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂန္တိ ဆိန္နဘိန္နံ။ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ လူခဓူသရံ ဆာယူဒကရဟိတံ။ သီဟဗျဂ္ဃါဒိဘယေန သာသင်္ကံ။ ဒုရူပန္တိ ဝိရူပံ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏန္တိ အသုန္ဒရဝဏ္ဏံ, ဒုဿဏ္ဌာနံ ဝါ။ ဇာလာကာရေန ကတပူဝံ ဇာလပူဝံ။ သာဏိ ဝိယ ခရသမ္ဖဿန္တိ သာဏိဖလကော ဝိယ ဒုက္ခသမ္ဖဿံ။ ဘာရိကဘာဝေန, အန္တရန္တရာ တုန္နကရဏေန စ ကိစ္ဆပရိဟရဏံ။ အာဏိဂဏ္ဌိကာဟတောတိ အာဏိနာ, ဂဏ္ဌိယာ စ ဟတသောဘော။ ဣဒံ ရာဂစရိတဿ သပ္ပါယံ, ဧဝမဿ ကိလေသသမုဒါစာရော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။
ဒိသာမုခန္တိ ဒိသာဘိမုခံ, အဗ္ဘောကာသာဘိမုခန္တိ အဓိပ္ပါယော။ မဟာကသိဏန္တိ မဟန္တံ ကသိဏမဏ္ဍလံ။ သေသံ သေနာသနာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ မောဟစရိတဿ, တံ ဒေါသစရိတဿ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
ဝိတက္ကဝိဓာဝနဿေဝ ပစ္စယော ဟောတိ ယထာ တံ အာယသ္မတော မေဃိယတ္ထေရဿ။ ဒရီမုခေတိ ပဗ္ဗတဝိဝရေ။ ပရိတ္တန္တိ သုပ္ပသရာဝမတ္တံ။
ပဘေဒပရိစ္ဆေဒတော နိဒါနပရိစ္ဆေဒတော ဝိဘာဝနပရိစ္ဆေဒတော သပ္ပါယပရိစ္ဆေဒတောတိ ပစ္စေကံ ပရိစ္ဆေဒ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝိဘာဝနာတိ ‘‘အယံ ရာဂစရိတော’’တိအာဒိနာ ဇာနနဝိဘာဝနာ။ ဧကစ္စကသိဏာနုဿတိဋ္ဌာနမတ္တဿ ပသင်္ဂေန ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘န စ တာဝ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ သဗ္ဗာကာရေန အာဝိကတ’’န္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၀။) [သျ]စတ္တာလီသကမ္မဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၇။ သင်္ခါတနိဒ္ဒေသတောတိ သင်္ခါတာနံ ‘‘စတ္တာလီသာယာ’’တိ သင်္ချာဝသေန ဂဟိတာနံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒေသတော။ ‘‘ဧတ္ထ ဧတ္တကာနိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟာနိ, ဧတ္တကာနိ အပ္ပနာဇ္ဈာနာဝဟာနီ’’တိ ဥပစာရပ္ပနာဝဟတော။ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဧကဇ္ဈာနိကာနိ, ဧတ္တကာနိ ဒုကတိကဇ္ဈာနိကာနိ, ဧတ္တကာနိ သကလဇ္ဈာနိကာနီ’’တိ ဈာနပ္ပဘေဒတော။ ‘‘ဧတေသု အင်္ဂသမတိက္ကမော, ဧတေသု အာရမ္မဏသမတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ သမတိက္ကမတော။ ‘‘ဧတ္တကာနေတ္ထ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနိ, ဧတ္တကာနိ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဍ္ဎနာဝဍ္ဎနတော။ အာရမ္မဏတောတိ သဘာဝဓမ္မနိမိတ္တနဝတ္တဗ္ဗဝသေန, စလိတာစလိတဝသေန စ အာရမ္မဏဝိဘာဂတော။ ဘူမိတောတိ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝိဘာဂတော။ ဂဟဏတောတိ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန ဂဟဏဝိဘာဂတော။ ပစ္စယတောတိ အာရုပ္ပါဒီနံ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝတော။ စရိယာနုကူလတောတိ ရာဂစရိယာဒီနံ အနုကူလဘာဝတော။
ကမ္မဋ္ဌာနာနီတိ အာရမ္မဏဘာဝေန ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စတုက္ကဇ္ဈာနိကာတိ စတုဗ္ဗိဓရူပါဝစရဇ္ဈာနဝန္တော, တေသံ အာရမ္မဏဘူတာတိ အတ္ထော။ စတုက္ကနယဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကေသူတိ တိကဇ္ဈာနိကေသု ပုရိမေသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု, စတုက္ကဇ္ဈာနိကေသု အာနာပါနကသိဏေသု။ သေသေသူတိ ဝုတ္တာဝသေသေသု ဧကဝီသတိယာ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။
ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌဟဒယရူပဿ သတ္တဿ စိတ္တံ အာဒိကမ္မိကော စေတောပရိယဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတိ, န ဣတရဿာတိ ကသိဏဖရဏံ စေတောပရိယဉာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရသတ္တာနဉ္စ စေတသာ စိတ္တမညာတုံ သမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ ဩကာသေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ အတ္တနော ဌိတောကာသေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ တထာ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒိတတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာကာရေနေဝ တာနိ ဥပတိဋ္ဌန္တိ, တသ္မာ န တတ္ထ ဝဍ္ဎနာတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ ပန ကောစိ ဝဍ္ဎေယျ, န တေန ကောစိ ဂုဏောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာနိသံသာဘာဝါ စာ’’တိ။ ‘‘တေသု ပနာ’’တိအာဒိနာ တမေဝ အာနိသံသာဘာဝံ ဝိဝရတိ။ ယသ္မာ ဝဍ္ဎိတေသု ကုဏပရာသိယေဝ ဝဍ္ဎတိ, အဝဍ္ဎိတေပိ ကာမရာဂဝိက္ခမ္ဘနာ ဟောတိယေဝ, တသ္မာ အာနိသံသာဘာဝေါ။ ဝိဘူတာတိ ဝိပုလာရမ္မဏတာယ သုပါကဋာ, ဝဍ္ဎိတနိမိတ္တတာယ အပ္ပမာဏာရမ္မဏဘာဝေန ပရိဗျတ္တာတိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၁။) [သျ]ကေဝလန္တိ သကလံ အနဝသေသံ။ ‘‘ပထဝိံ ဣမ’’န္တိ ဝစနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရေန ဝုတ္တံ, န နိမိတ္တဿ ဝဍ္ဎနေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ လာဘိတ္တာတိ သာတိသယံ လာဘိတာယ, ဥက္ကံသဂတဝသိဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ထေရော ဟိ ပရမာယ ဝသိပတ္တိယာ အဿမဏ္ဍလေ အဿံ သာရေန္တော ဝိယ ယတ္ထ တတ္ထ နိသိန္နောပိ ဌိတောပိ တံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတေဝ။ တေနဿ သမန္တတော နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎိတံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗဒိသာသူ’’တိအာဒိ။
ဝုတ္တာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ ဝုတ္တာ။ မဟန္တေတိ ဝိပုလေ။ နိန္နထလာဒိဝသေန ဟိ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ သမန္တတော ဂဟဏဝသေန သကလသရီရေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿ တံ မဟန္တံ ဟောတိ။ မဟန္တေ ဝါ သရီရေ။ အပ္ပကေတိ သရီရဿ ဧကဒေသေ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ ယောဇနာ။ အပ္ပကေ ဝါ ခုဒ္ဒကေ ဒါရကသရီရေ။ ဧတန္တိ အသုဘနိမိတ္တံ။ အာဒီနဝန္တိ ‘‘အသုဘရာသိ ဧဝ ဝဍ္ဎတိ, န စ ကောစိ အာနိသံသော’’တိ ဝုတ္တံ အာဒီနဝံ။
သေသာနိပိ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနီတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပပတ္တိတော ဝိဝရိတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပိစုပိဏ္ဍာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ နိမိတ္တံ ဝါတသံဃာတသန္နိဿယန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါတရာသိယေဝ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ ဩကာသေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ နာသိကဂ္ဂမုခနိမိတ္တာဒိဩကာသေန သပရိစ္ဆေဒံ။ ဝါယောကသိဏဝဍ္ဎနေ ဝိယ န ဧတ္ထ ကောစိ ဂုဏော, ကေဝလံ ဝါတဝဍ္ဎနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သာဒီနဝတ္တာ’’တိ။ တေသန္တိ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ။ နိမိတ္တန္တိ အာရမ္မဏံ။ န စ တေန အတ္ထော အတ္ထီတိ တေန သတ္တရာသိဝဍ္ဎနေန ပထဝီကသိဏာဒိဝဍ္ဎနေ ဝိယ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ပရိဂ္ဂဟဝသေနာတိ အပရိဂ္ဂဟိတဿ ဘာဝနာဝိသယဿ ပရိဂ္ဂဟဝသေန, န နိမိတ္တဝဍ္ဎနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ဧကာဝါသဒွိအာဝါသာဒိနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာယံ။ ယဒယန္တိ ယံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ အယံ ယောဂီ။ သီမာသမ္ဘေဒေနေဝ ဟေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနုပ္ပတ္တိ, န နိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတာ ဈာနဿာတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တအပ္ပမာဏာရမ္မဏတာပေတ္ထ ပရိဂ္ဂဟဝသေနာ’’တိ, ကတိပယေ သတ္တေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ မေတ္တာဒယော ပရိတ္တာရမ္မဏာ, ဗဟုကေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာတိ အတ္ထော။ အာကာသံ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမတ္တာ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဝက္ခတိ ဝါ ယံ တေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပရိကပ္ပဇမေဝ အာရမ္မဏံ ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကာ, န ဣတရန္တိ အာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ သဘာဝဓမ္မံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၂။) [သျ]ဝဍ္ဎေတု’’န္တိ။ အာရုပ္ပါနံ ပရိတ္တအပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ, ဝိပုလကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ စ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသာနိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒီနိ ဒသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ။ အနိမိတ္တတ္တာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာဘာဝါ။
ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာနီတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတာနိ အာရမ္မဏာနိ။ သေသာနိ အဋ္ဌာရသ။ သေသာနိ ဆာတိ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ, အာကာသာနဉ္စာယတနံ, အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဣမာနိ သေသာနိ ဆ။ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗတာယ ဝိပုဗ္ဗကံ။ ပဂ္ဃရမာနလောဟိတတာယ လောဟိတကံ။ ကိမီနံ ပစလနေန ပုဠုဝကံ, စလိတာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ဝါတပါနဝိဝရာဒီဟိ အန္တောပဝိဋ္ဌဿ သူရိယာလောကာဒိကဿ စလနာကာရော ပညာယတီတိ ဩဘာသမဏ္ဍလာရမ္မဏမ္ပိ စလိတာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ သန္နိသိန္နမေဝါတိ သန္တံ နိစ္စလမေဝ။
ဒေဝေသူတိ ကာမာဝစရဒေဝေသု, တတ္ထ အသုဘာနံ ပဋိကူလဿ စ အာဟာရဿ အဘာဝတော။ အဿာသပဿာသာနံ ဗြဟ္မလောကေ အဘာဝတော ‘‘အာနာပါနဿတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒိဋ္ဌေနာတိ ဒိဋ္ဌေန ဝတ္ထုနာ ကာရဏဘူတေန။ ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ, ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗဥဂ္ဂဟနိမိတ္တာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ကာယဂတာသတိယာ။ ဥစ္ဆုသဿာဒီနံ ပတ္တေသု ပစလမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏမုခေန ဝါ တဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါယောကသိဏံ ဒိဋ္ဌဖုဋ္ဌေနာ’’တိ။ န အာဒိကမ္မိကေန ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ အာဒိကမ္မိကေန န ဂဟေတဗ္ဗာနိ, ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန န ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာနိ, ဟေဋ္ဌိမေ တယော ဗြဟ္မဝိဟာရေ, ကသိဏေသု ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဉ္စ အနဓိဂန္တွာ သမ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။
ဣမေသု ပန ကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေန ယထာရဟံ အာရမ္မဏာနံ, ဈာနာနဉ္စ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုခဝိဟာရဿာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ။
‘‘ဧကာဒသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ အနုကူလာနီ’’တိ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ အနုကူလာနိ ရာဂဝိက္ခမ္ဘနဿ ဥပါယဘာဝတော။ အဋ္ဌ အနုကူလာနီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧကန္တိ ဣဒံ အနုဿတိအပေက္ခံ အနုဿတီသု ဧကန္တိ, န မောဟစရိတဝိတက္ကစရိတာပေက္ခံ တေသံ အညဿာပိ အနုကူလဿ အလဗ္ဘနတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၃။) [သျ]‘‘သဒ္ဓါစရိတဿ ပုရိမာ ဆ အနုဿတိယော’’တိ ဣဒံ အတိသပ္ပါယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမဿေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ ဣမဿ အတိသပ္ပါယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော သဗ္ဗစရိတာနံ အနုကူလာနိ။ ပရိတ္တန္တိ သရာဝမတ္တံ, အပ္ပမာဏန္တိ တတော အဓိကပမာဏံ။ ပရိတ္တံ ဝါ သုပ္ပသရာဝမတ္တံ, အပ္ပမာဏံ အဓိကပမာဏံ ခလမဏ္ဍလာဒိကသိဏဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတံ။
စတ္တာရော ဓမ္မာတိ စတ္တာရော မနသိကရဏီယာ ဓမ္မာ။ ဥတ္တရီတိ သီလသမ္ပဒါ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယဓမ္မဿဝနံ, ဝီရိယံ၊ ပညာတိ ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာနတော ဥပရိ။ အသုဘာတိ အသုဘဘာဝနာ ဧကာဒသသု အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေသု ဘာဝနာနုယောဂါ။ မေတ္တာတိ အနောဓိသော, ဩဓိသော ဝါ ပဝတ္တာ မေတ္တာဘာဝနာ။ အာနာပါနဿတီတိ သောဠသဝတ္ထုကာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ ဥပစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ။ အနိစ္စသညာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ မဟာနိ။ ၂၇) ဧဝံ ပဝတ္တာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါတာယာတိ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ နဝဝိဓဿာပိ မာနဿ သမုစ္ဆိန္ဒနာယ။ ဧတ္ထ ဟိ ဧကဿေဝ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝုတ္တာ, န ဧကဿ စတုစရိယတာယ။ တေန ဝိညာယတိ ‘‘သဗ္ဗာနိပိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာကုသလဝိက္ခမ္ဘနာနိ သဗ္ဗကုသလပရိဗြူဟနာနီ’’တိ။
ဧကဿေဝ သတ္တ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ, န စာယသ္မာ ရာဟုလော သဗ္ဗစရိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝစနမတ္တေတိ ‘‘အသုကကမ္မဋ္ဌာနံ အသုကစရိတဿ အနုကူလ္လ’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝစနမတ္တေ။ အဓိပ္ပါယောတိ တထာဝစနဿ အဓိပ္ပါယော။ သော ပန ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈။ ‘‘ပိယော ဂရူ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇) ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကလျာဏမိတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ သယမေဝ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဥပသင်္ကမိတွာ။ သောမနဿမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘ဧဝံ ဗဟုပရိဿယောယံ အတ္တဘာဝေါ ဌာနေယေဝ မယာ နိယျာတိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
အတဇ္ဇနီယောတိ န တဇ္ဇေတဗ္ဗော န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ သွာယံ အတဇ္ဇနီယဘာဝေါ ဒေါဝစဿတာယ ဝါ သိယာ, အာစရိယေ အနိဝိဋ္ဌပေမတာယ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယော ဟိ အာစရိယေန တဇ္ဇိယမာနော ကောပဉ္စ ဒေါသဉ္စ အပစ္စယဉ္စ ပါတုကရောတိ, ယော ဝါ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၄။) [သျ]‘‘ကိမဿ သန္တိကေ ဝါသေနာ’’တိ ပက္ကမတိ, အယံ ဒုဝိဓောပိ အတဇ္ဇနီယော။ ဓမ္မေနာတိ ဩဝါဒါနုသာသနိဓမ္မေန။ ဂူဠှံ ဂန္ထန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဂန္ထံ, သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိသဟိတံ ဂမ္ဘီရံ သုညတာပဋိသံယုတ္တဉ္စ။
တုမှာကမတ္ထာယာတိ ဝုတ္တေတိ ‘‘သတပေါရိသေ ပပါတေ ပတနေန တုမှာကံ ကောစိ အတ္ထော ဟောတီ’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တေ။ ဃံသေန္တောတိ ‘‘မနုဿကက္ကေန တုမှာကံ ကောစိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ ဃံသေန္တော နိရဝသေသံ အတ္တဘာဝံ ခေပေတုံ ဥဿဟေယျံ။ ‘‘မမ အဿာသပဿာသနိရုန္ဓနေန တုမှာကံ ကောစိ ရောဂဝူပသမာဒိကော အတ္ထော အတ္ထီ’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တေ။ တီဟိပိ ဘိက္ခူဟိ အာစရိယေ ဘတ္တိပဝေဒနမုခေန ဝီရိယာရမ္ဘော ဧဝ ပဝေဒိတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၉။ အညတ္ထ ပဝတ္တိတွာပိ စိတ္တံ အာဂမ္မ ယတ္ထ သေတိ, သော တဿ အာသယော ‘‘မိဂါသယော’’ ဝိယ, အာသယော ဧဝ အဇ္ဈာသယော။ သော ဒုဝိဓော ဝိပန္နော, သမ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ဝိပန္နော သဿတာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသနိဿိတော။ သမ္ပန္နော ဒုဝိဓော ဝဋ္ဋနိဿိတော, ဝိဝဋ္ဋနိဿိတောတိ။ တေသု ဝိဝဋ္ဋနိဿိတော အဇ္ဈာသယော ‘‘သမ္ပန္နဇ္ဈာသယေနာ’’တိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဣဒါနိ နံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘အလောဘာဒီနံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဆဟာကာရေဟီတိ အလုဗ္ဘနာဒီဟိ ဆဟိ အာကာရေဟိ။ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ သီလသမ္ပဒါဒီနံ သာဓနဝသေန, လောကုတ္တရာနံ ဥပနိဿယဘာဝေန စ သမ္ပန္နော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော, တေန။ အလောဘာဒယော ဟိ အနေကဒေါသဝိဓမနတော, အနေကဂုဏာဝဟတော စ သတ္တာနံ ဗဟုကာရာ ဝိသေသတော ယောဂိနော။ တထာ ဟိ အလောဘာဒယော မစ္ဆေရမလာဒီနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ မူလရာသီဝဏ္ဏနာ) –
‘‘အလောဘော မစ္ဆေရမလဿ ပဋိပက္ခော, အဒေါသော ဒုဿီလျမလဿ, အမောဟော ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘာဝနာယ။ အလောဘော စေတ္ထ ဒါနဟေတု, အဒေါသော သီလဟေတု, အမောဟော ဘာဝနာဟေတု။ တေသု စ အလောဘေန အနဓိကံ ဂဏှာတိ လုဒ္ဓဿ အဓိကဂ္ဂဟဏတော, အဒေါသေန အနူနံ ဒုဋ္ဌဿ ဦနဂ္ဂဟဏတော, အမောဟေန အဝိပရီတံ မူဠှဿ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၅။) [သျ]‘‘အလောဘေန စေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒေါသံ ဒေါသတော ဓာရေန္တော ဒေါသေ ပဝတ္တတိ, လုဒ္ဓေါ ဟိ ဒေါသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ အဒေါသေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏံ ဂုဏတော ဓာရေန္တော ဂုဏေ ပဝတ္တတိ, ဒုဋ္ဌော ဟိ ဂုဏံ မက္ခေတိ။ အမောဟေန ယာထာဝသဘာဝံ ယာထာဝသဘာဝတော ဓာရေန္တော ယာထာဝသဘာဝေ ပဝတ္တတိ, မူဠှော ဟိ တစ္ဆံ ‘အတစ္ဆ’န္တိ, အတစ္ဆဉ္စ ‘တစ္ဆ’န္တိ ဂဏှာတိ။ အလောဘေန စ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ လုဒ္ဓဿ ပိယသဗ္ဘာဝတော, ပိယဝိပ္ပယောဂါသဟနတော စ, အဒေါသေန အပ္ပိယသမ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ ဒုဋ္ဌဿ အပ္ပိယသဗ္ဘာဝတော, အပ္ပိယသမ္ပယောဂါသဟနတော စ, အမောဟေန ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခံ န ဟောတိ, အမူဠှဿ ဟိ ‘တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’တိ ဧဝမာဒိပစ္စဝေက္ခဏသဗ္ဘာဝတော။
‘‘အလောဘေန စေတ္ထ ဇာတိဒုက္ခံ န ဟောတိ အလောဘဿ တဏှာပဋိပက္ခတော, တဏှာမူလကတ္တာ စ ဇာတိဒုက္ခဿ, အဒေါသေန ဇရာဒုက္ခံ န ဟောတိ တိက္ခဒေါသဿ ခိပ္ပံ ဇရာသမ္ဘဝတော, အမောဟေန မရဏဒုက္ခံ န ဟောတိ, သမ္မောဟမရဏဉှိ ဒုက္ခံ, န စ တံ အမူဠှဿ ဟောတိ။ အလောဘေန စ ဂဟဋ္ဌာနံ, အမောဟေန ပဗ္ဗဇိတာနံ, အဒေါသေန ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခသံဝါသတာ ဟောတိ။
‘‘ဝိသေသတော စေတ္ထ အလောဘေန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ, ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ တဏှာယ ပေတ္တိဝိသယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, တဏှာယ စ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အဒေါသေန နိရယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ, ဒေါသေန ဟိ စဏ္ဍဇာတိတာယ ဒေါသသဒိသံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, ဒေါသဿ စ ပဋိပက္ခော အဒေါသော။ အမောဟေန တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ, မောဟေန ဟိ နိစ္စသမ္မူဠှံ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, မောဟပဋိပက္ခော စ အမောဟော။ ဧတေသု စ အလောဘော ရာဂဝသေန ဥပဂမနဿ အဘာဝကရော, အဒေါသော ဒေါသဝသေန အပဂမနဿ, အမောဟော မောဟဝသေန အမဇ္ဈတ္တဘာဝဿ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၆။) [သျ]‘‘တီဟိပိ စေတေဟိ ယထာပဋိပါဋိယာ နေက္ခမ္မသညာ အဗျာပါဒသညာ အဝိဟိံသာသညာတိ ဣမာ တိဿော, အသုဘသညာ အပ္ပမာဏသညာ ဓာတုသညာတိ ဣမာ စ တိဿော သညာယော ဟောန္တိ။ အလောဘေန ပန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂအန္တဿ, အဒေါသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂအန္တဿ ပရိဝဇ္ဇနံ ဟောတိ, အမောဟေန မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ။ တထာ အလောဘေန အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ပဘေဒနံ ဟောတိ, အဒေါသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ, အမောဟေန သေသဂန္ထဒွယဿ။ ပုရိမာနိ စ ဒွေ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ အာနုဘာဝေန, ပစ္ဆိမာနိ ပစ္ဆိမဿေဝ အာနုဘာဝေန ဣဇ္ဈန္တိ။
‘‘အလောဘော စေတ္ထ အာရောဂျဿ ပစ္စယော ဟောတိ, အလုဒ္ဓေါ ဟိ လောဘနီယမ္ပိ အသပ္ပါယံ န သေဝတိ, တေန အရောဂေါ ဟောတိ။ အဒေါသော ယောဗ္ဗနဿ, အဒုဋ္ဌော ဟိ ဝလိတပလိတာဝဟေန ဒေါသဂ္ဂိနာ အဍယှမာနော ဒီဃရတ္တံ ယုဝါ ဟောတိ။ အမောဟော ဒီဃာယုကတာယ, အမူဠှော ဟိ ဟိတာဟိတံ ဉတွာ အဟိတံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော, ဟိတဉ္စ ပဋိသေဝမာနော ဒီဃာယုကော ဟောတိ။
‘‘အလောဘော စေတ္ထ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော စာဂေန ဘောဂပဋိလာဘတော, အဒေါသော မိတ္တသမ္ပတ္တိယာ မေတ္တာယ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘတော, အပရိဟာနတော စ, အမောဟော အတ္တသမ္ပတ္တိယာ, အမူဠှော ဟိ အတ္တနော ဟိတမေဝ ကရောန္တော အတ္တာနံ သမ္ပာဒေတိ။ အလောဘော စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဿ ပစ္စယော ဟောတိ, အဒေါသော ဗြဟ္မဝိဟာရဿ, အမောဟော အရိယဝိဟာရဿ။
‘‘အလောဘေန စေတ္ထ သကပက္ခေသု သတ္တသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗုတော ဟောတိ တေသံ ဝိနာသေန အဘိသင်္ဂဟေတုကဿ ဒုက္ခဿ အဘာဝါ, အဒေါသေန ပရပက္ခေသု, အဒုဋ္ဌဿ ဟိ ဝေရီသုပိ ဝေရိသညာယ အဘာဝတော, အမောဟေန ဥဒါသီနပက္ခေသု အမူဠှဿ သဗ္ဗာဘိသင်္ဂတာယ အဘာဝတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၇။) [သျ]‘‘အလောဘေန စ အနိစ္စဒဿနံ ဟောတိ, လုဒ္ဓေါ ဟိ ဥပဘောဂါသာယ အနိစ္စေပိ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော န ပဿတိ။ အဒေါသေန ဒုက္ခဒဿနံ, အဒေါသဇ္ဈာသယော ဟိ ပရိစ္စတ္တအာဃာတဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟော သင်္ခါရေယေဝ ဒုက္ခတော ပဿတိ။ အမောဟေန အနတ္တဒဿနံ, အမူဠှော ဟိ ယာထာဝဂဟဏကုသလော အပရိဏာယကံ ခန္ဓပဉ္စကံ အပရိဏာယကတော ဗုဇ္ဈတိ။ ယထာ စ ဧတေဟိ အနိစ္စဒဿနာဒီနိ, ဧဝံ ဧတေပိ အနိစ္စဒဿနာဒီဟိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စဒဿနေန ဟိ အလောဘော ဟောတိ, ဒုက္ခဒဿနေန အဒေါသော, အနတ္တဒဿနေန အမောဟော။ ကော ဟိ နာမ ‘အနိစ္စမိဒ’န္တိ သမ္မာ ဉတွာ တဿတ္ထာယ ပိဟံ ဥပ္ပါဒေယျ, သင်္ခါရေ ဝါ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဇာနန္တော အပရမ္ပိ အစ္စန္တတိခိဏံ ကောဓဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေယျ, အတ္တသုညတဉ္စ ဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိ။
တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ သီလသမ္ပဒါဒီနံ သာဓနဝသေန လောကုတ္တရာနံ, ဥပနိဿယဘာဝေန စ သမ္ပန္နော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ တိဿန္နံ ဗောဓီနံ အညတရံ ပါပုဏာတီ’’တိ။
ဣဒါနိ တေ အဇ္ဈာသယေ ပါဠိယာဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဆာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ အဇ္ဈာသယာတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဥဘယံ ပန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဆဗ္ဗိဓာ အဇ္ဈာသယာတိ အတ္ထော။ ဗောဓိသတ္တာတိ ဗုဇ္ဈနကသတ္တာ, ဗောဓိယာ ဝါ နိယတဘာဝေန သတ္တာ လဂ္ဂါ, အဓိမုတ္တာ တန္နိန္နာ တပ္ပေါဏာတိ အတ္ထော။ ဗောဓိပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယထာဘိနီဟာရံ အတ္တနာ ပတ္တဗ္ဗဗောဓိယာ ပရိပါစနာယ ဘဝန္တိ။ အလောဘဇ္ဈာသယာတိ အလုဗ္ဘနာကာရေန ပဝတ္တအဇ္ဈာသယာ, အာဒိတော ‘‘ကထံ နု ခေါ မယံ သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗဒါ စ အလုဒ္ဓါ ဧဝ ဟေဿာမာ’’တိ, မဇ္ဈေ စ အလုဗ္ဘနဝသေနေဝ, ပစ္ဆာ စ တဿေဝ ရောစနဝသေန ပဝတ္တအဇ္ဈာသယာ။ လောဘေ ဒေါသဒဿာဝိနောတိ လုဗ္ဘနလက္ခဏေ လောဘေ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အာဒီနဝဒဿာဝိနော။ ဣဒံ တဿ အဇ္ဈာသယဿ ဧကဒေသတော ဗြူဟနာကာရဒဿနံ။ လောဘေ ဟိ အာဒီနဝံ, အလောဘေ စ အာနိသံသံ ပဿန္တဿ အလောဘဇ္ဈာသယော ပရိဝဍ္ဎတိ, သွာယံ တတ္ထ အာဒီနဝါနိသံသဒဿနဝိဓိ ဝိဘာဝိတောယေဝ။ သေသပဒေသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၈။) [သျ]အယံ ပန ဝိသေသော – နေက္ခမ္မန္တိ ဣဓ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ပဝိဝေကော တဒင်္ဂဝိဝေကော, ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော, ကာယဝိဝေကော, စိတ္တဝိဝေကော စ။ နိဿရဏံ နိဗ္ဗာနံ။ သဗ္ဗဘဝဂတီသူတိ သဗ္ဗေသု ဘဝေသု, သဗ္ဗာသု စ ဂတီသု။ တဒဓိမုတ္တတာယာတိ ယဒတ္ထံ ဘာဝနာနုယောဂေါ, ယဒတ္ထာ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တဒဓိမုတ္တေန။ တေနေဝါဟ ‘‘သမာဓာဓိမုတ္တေနာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀။ ‘‘ကိံ စရိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော သစေ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ ဝဒေယျ, ‘‘ကေ ဝါ တေ ဓမ္မာ ဗဟုလံ သမုဒါစရန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ကိံ ဝါတိ ကိံ အသုဘံ ဝါ အနုဿတိဋ္ဌာနံ ဝါ အညံ ဝါ။ ကိံ တေ မနသိ ကရောတော ဖာသု ဟောတီတိ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝေန သုခံ ဟောတိ။ စိတ္တံ နမတီတိ ပကတိယာဝ အဘိရတိဝသေန နမတိ။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ န သဗ္ဗဿ ဧကံသတော ဗျဘိစာရိနော ဧဝ။ တထာ ဟိ သမုဒါစာရော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ဝုတ္တော။ ‘‘အသုကဉ္စ အသုကဉ္စ မနသိကာရဝိဓိံ ကတိပယဒိဝသံ အနုယုဉ္ဇာဟီ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗော။
‘‘ပကတိယာ ဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿာ’’တိ ဣဒံ ယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတုကာမော, တတ္ထ သဇ္ဈာယဝသေန ဝါ မနသိကာရဝသေန ဝါ ကတပရိစယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဒွေ နိသဇ္ဇာနီတိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥဏှာသနာနိ။ သဇ္ဈာယံ ကာရေတွာ အတ္တနော သမ္မုခါဝ အဓီယာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ, သော စေ အညတ္ထ ဂန္တုကာမောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘သန္တိကေ ဝသန္တဿာ’’တိ။ အာဂတာဂတက္ခဏေ ကထေတဗ္ဗံ, ပဝတ္တိံ သုတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ။ ကတဿာတိ ကတဿ ကသိဏဿ။ တံ တံ အာကာရန္တိ အာစရိယေန ကမ္မဋ္ဌာနေ ဝုစ္စမာနေ ပဒပဒတ္ထာဓိပ္ပါယဩပမ္မာဒိကံ အတ္တနော ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ တံ တံ အာကာရံ, ယံ ယံ နိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဗန္ဓိတွာတိ ဥပနေတွာ နိဗဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ, ဟဒယေ ဌပေတွာ အပမုဿန္တံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ တတ္ထ သမ္ပဇာနကာရိတာယ သက္ကစ္စံ သုဏန္တေန။ တန္တိ တံ ယထာဝုတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ နိဿာယ။ ဣတရဿာတိ တထာ အဂဏှန္တဿ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ကဿစိပိ ပကာရဿ တတ္ထ အသေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။
ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ တတိယပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၃၉။) [သျ]၄။ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁။ ဖာသု ဟောတီတိ အာဝါသသပ္ပါယာဒိလာဘေန မနသိကာရဖာသုတာ ဘာဝနာနုကူလတာ ဟောတိ။ ပရိသောဓေန္တေနာတိ တေသံ တေသံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ဆိန္ဒနဝသေန ဝိသောဓေန္တေန။ အကိလမန္တောယေဝါတိ အကိလန္တကာယော ဧဝ။ သတိ ဟိ ကာယကိလမထေ သိယာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထတော, အဓိပ္ပါယတော စ ဒုဗ္ဗိနိဝေဓတာယ ဂဏ္ဌိဘူတံ ဌာနံ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ယာထာဝတော အတ္ထဿ, အဓိပ္ပါယဿ စ ဝိဘာဝနေန ဆိန္ဒိတွာ, ဝိဘူတံ သုပါကဋံ ကတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ သုဝိသုဒ္ဓန္တိ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓံ, နိဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋန္တိ အတ္ထော။
အနနုရူပဝိဟာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၂။ အညတရေနာတိ အညတရေနာပိ, ပဂေဝ အနေကေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ မဟန္တဘာဝေါ မဟတ္တံ။ တထာ သေသေသု။ သောဏ္ဍဝါ သောဏ္ဍီ။ တထာ ပဏ္ဏန္တိအာဒီသု။ ဗောဓိအင်္ဂဏာဒီသု ကာတဗ္ဗံ ဣဓ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပါနီယဃဋံ ဝါ ရိတ္တ’’န္တိ။ နိဋ္ဌိတာယာတိ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာနံ ဒါနေန ပရိက္ခီဏာယ။ ဇိဏ္ဏဝိဟာရေပိ ယတြ ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာယသ္မာ, ယထာသုခံ သမဏဓမ္မံ ကရောတု, မယံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ။ ဧဝရူပေ ဝိဟာတဗ္ဗန္တိ အယမ္ပိ နယော လဗ္ဘတိ, ဝုတ္တနယတ္တာ ပန န ဝုတ္တော။
မဟာပထဝိဟာရေတိ မဟာပထသမီပေ ဝိဟာရေ။ ဘာဇနဒါရုဒေါဏိကာဒီနီတိ ရဇနဘာဇနာနိ, ရဇနတ္ထာယ ဒါရု, ဒါရုမယဒေါဏိကာ, ရဇနပစနဋ္ဌာနံ, ဓောဝနဖလကန္တိ ဧဝမာဒီနိ။ သာကဟာရိကာတိ သာကဟာရိနိယော ဣတ္ထိယော။ ဝိသဘာဂသဒ္ဒေါ ကာမဂုဏူပသံဟိတော ဂီတသဒ္ဒေါတိ ဝဒန္တိ, ကေဝလောပိ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဝိသဘာဂသဒ္ဒေါ ဧဝ။ တတြာတိ ပုပ္ဖဝန္တေ ဝိဟာရေ။ တာဒိသောယေဝါတိ ‘‘တတ္ထဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိနာ ယာဒိသော ပဏ္ဏဝန္တေ ဝိဟာရေ ဥပဒ္ဒဝေါ ဝုတ္တော, တာဒိသောယေဝ။ ‘‘ပုပ္ဖဟာရိကာယော ပုပ္ဖံ ဩစိနန္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ အယမိဓ ဝိသေသော။
ပတ္ထနီယေတိ တတ္ထ ဝသန္တေသု သမ္ဘာဝနာဝသေန ဥပသင်္ကမနာဒိနာ ပတ္ထေတဗ္ဗေ။ တေနာဟ ‘‘လေဏသမ္မတေ’’တိ။ ဒက္ခိဏာဂိရီတိ မဂဓဝိသယေ ဒက္ခိဏာဂိရီတိ ဝဒန္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၀။) [သျ]ဝိသဘာဂါရမ္မဏာနိ ဣဋ္ဌာနိ, အနိဋ္ဌာနိ စ။ အနိဋ္ဌာနံ ဟိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဃဋေဟိ နိဃံသန္တိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဗ္ဗူပကရဏယောဂ္ဂါ ရုက္ခာ ဒဗ္ဗူပကရဏရုက္ခာ။
ယော ပန ဝိဟာရော။ ခလန္တိ ဓညကရဏဋ္ဌာနံ။ ဂါဝေါ ရုန္ဓန္တိ ‘‘သဿံ ခါဒိံသူ’’တိ။ ဥဒကဝါရန္တိ ကေဒါရေသု သဿာနံ ဒါတဗ္ဗဥဒကဝါရံ။ အယမ္ပီတိ မဟာသံဃဘောဂေါပိ ဝိဟာရော။ ဝါရိယမာနာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ဘိက္ခုနာ။
သမုဒ္ဒသာမုဒ္ဒိကနဒီနိဿိတံ ဥဒကပဋ္ဋနံ။ မဟာနဂရာနံ အာယဒွါရဘူတံ အဋဝိမုခါဒိနိဿိတံ ထလပဋ္ဋနံ။ အပ္ပသန္နာ ဟောန္တိ။ တေနဿ တတ္ထ ဖာသုဝိဟာရော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ မညမာနာ ရာဇမနုဿာ။
သမောသရဏေနာတိ ဣတော စိတော သဉ္စရဏေန။ ပပါတေတိ ပပါတသီသေ ဌတွာ ဂါယိ ‘‘ဂီတသဒ္ဒေန ဣဓာဂတံ ပပါတေ ပါတေတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ဝေဂေန ဂဟေတွာတိ ဝေဂေနာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ ယာသီ’’တိ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ။
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ, ဝိဟာရသာမန္တာ ဝါ န သက္ကာ ဟောတိ ကလျာဏမိတ္တံ လဒ္ဓုံ, တတ္ထ ဝိဟာရေ သော အလာဘော မဟာဒေါသောတိ ယောဇနာ။
ပန္ထနိန္တိ ပန္ထေ နီတော ပဝတ္တိတောတိ ပန္ထနီ, မဂ္ဂနိဿိတော ဝိဟာရော။ တံ ပန္ထနိံ။ သောဏ္ဍိန္တိ သောဏ္ဍိသဟိတော ဝိဟာရော သောဏ္ဍီ, တံ သောဏ္ဍိံ။ တထာ ပဏ္ဏန္တိအာဒီသု။ နဂရနိဿိတံ နဂရန္တိ ဝုတ္တံ ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘ဘီမသေနော ဘီမော’’တိ။ ဒါရုနာတိ ဒါရုနိဿိတေန သဟ။ ဝိသဘာဂေနာတိ ယော ဝိသဘာဂေဟိ ဝုသီယတိ, ဝိသဘာဂါနံ ဝါ နိဝါသော, သော ဝိဟာရော ဝိသဘာဂေါ။ တေန ဝိသဘာဂေန သဒ္ဓိံ။ ပစ္စန္တနိဿိတဉ္စ သီမာနိဿိတဉ္စ အသပ္ပါယဉ္စ ပစ္စန္တသီမာသပ္ပါယံ။ ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ, တမ္ပီတိ သဗ္ဗတ္ထ ဌာန-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဣတိ ဝိညာယာတိ ‘‘ဘာဝနာယ အနနုရူပါနီ’’တိ ဧဝံ ဝိဇာနိတွာ။
အနုရူပဝိဟာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၃။ အယံ အနုရူပေါ နာမာတိ အယံ ဝိဟာရော ဘာဝနာယ အနုရူပေါ နာမ။ နာတိဒူရန္တိ ဂေါစရဋ္ဌာနတော အဍ္ဎဂါဝုတတော ဩရဘာဂတာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၁။) [သျ]န အတိဒူရံ။ နာစ္စာသန္နန္တိ ပစ္ဆိမေန ပမာဏေန ဂေါစရဋ္ဌာနတော ပဉ္စဓနုသတိကတာယ န အတိအာသန္နံ။ တာယ စ ပန နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာယ, ဂေါစရဋ္ဌာနံ ပရိဿယာဒိရဟိတမဂ္ဂတာယ စ ဂမနဿ စ အာဂမနဿ စ ယုတ္တရူပတ္တာ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ။ ဒိဝသဘာဂေ မဟာဇနသံကိဏ္ဏတာဘာဝေန ဒိဝါ အပ္ပါကိဏ္ဏံ။ အဘာဝတ္ထော ဟိ အယံ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၆) ဝိယ။ ရတ္တိယံ ဇနာလာပသဒ္ဒါဘာဝေန ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ။ သဗ္ဗဒါပိ ဇနသန္နိပါတနိဂ္ဃေါသာဘာဝေန အပ္ပနိဂ္ဃေါသံ။ အပ္ပကသိရေနာတိ အကသိရေန သုခေနေဝ။ သီလာဒိဂုဏာနံ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ ထေရာ။ သုတ္တဂေယျာဒိ ဗဟု သုတံ ဧတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏေန, သမ္မဒေဝ ဂရူနံ သန္တိကေ အာဂမိတဘာဝေန စ အာဂတော ပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ခါတော အာဂမော ဧတေသန္တိ အာဂတာဂမာ။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ခါတဿ ဓမ္မဿ ဓာရဏေန ဓမ္မဓရာ။ ဝိနယဿ ဓာရဏေန ဝိနယဓရာ။ တေသံယေဝ ဓမ္မဝိနယာနံ မာတိကာယ ဓာရဏေန မာတိကာဓရာ။ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မပရိပုစ္ဆာယ ပရိပုစ္ဆတိ။ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ပရိပဉှတိ ဝီမံသတိ ဝိစာရေတိ။ ဣဒံ, ဘန္တေ, ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထောတိ ပရိပုစ္ဆနပရိပဉှာကာရဒဿနံ။ အဝိဝဋဉ္စေဝ ပါဠိယာ အတ္ထံ ပဒေသန္တရပါဠိဒဿနေန အာဂမတော ဝိဝရန္တိ။ အနုတ္တာနီကတဉ္စ ယုတ္တိဝိဘာဝနေန ဥတ္တာနီကရောန္တိ။ ကင်္ခဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု သံသယုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုတာယ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတေသု ပါဠိပဒေသေသု ယာထာဝတော ဝိနိစ္ဆယဒါနေန ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နာတိဒူရံ, နာစ္စာသန္နံ, ဂမနာဂမနသမ္ပန္န’’န္တိ ဧကံ အင်္ဂံ, ‘‘ဒိဝါ အပ္ပါကိဏ္ဏံ, ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသ’’န္တိ ဧကံ, ‘‘အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿ’’န္တိ ဧကံ, ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ…ပေ… ပရိက္ခာရာ’’တိ ဧကံ, ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ…ပေ… ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တီ’’တိ ဧကံ။ ဧဝံ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ခုဒ္ဒကပလိဗောဓဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄။ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေ ပယောဇနံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အဂ္ဂဠအနုဝါတပရိဘဏ္ဍဒါနာဒိနာ ဒဠှီကမ္မံ ဝါ။ တန္တစ္ဆေဒါဒီသု တုန္နကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၂။) [သျ]ဘာဝနာဝိဓာနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅။ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာတိ အနုက္ကမေန နိဒ္ဒိသိယမာနဿ စတ္တာလီသဝိဓဿ သဗ္ဗဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝသေန။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေနာတိ ပိဏ္ဍပါတပရိဘောဂတော ပဋိနိဝတ္တေန, ပိဏ္ဍပါတဘုတ္တာဝိနာ ဩနီတပတ္တပါဏိနာတိ အတ္ထော။ ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာတိ ဘောဇနနိမိတ္တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ။ အာဟာရေ ဟိ အာသယံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေ တဿ အာဂန္တုကတာယ ယေဘုယျေန သိယာ သရီရဿ ကောစိ ပရိဿမော, တံ ဝူပသမေတွာ။ တသ္မိံ ဟိ အဝူပသန္တေ သရီရခေဒေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂတံ န လဘေယျာတိ။ ပဝိဝိတ္တေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ။ သုခနိသိန္နေနာတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသဇ္ဇာယ သုခနိသိန္နေန။ ဝုတ္တဉှေတန္တိ ယံ ‘‘ကတာယ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပထဝိယာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဣဓ ဝုစ္စတိ, ဝုတ္တံ ဟေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။
ဣဒါနိ တံ အဋ္ဌကထာပါဠိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တောတိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဘာဝေန ပထဝီကသိဏံ ဂဏှန္တော အာဒိယန္တော, ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဘူတံ ပထဝီကသိဏံ ဥပ္ပါဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပါဒနဉ္စေတ္ထ တထာနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပထဝိယန္တိ ဝက္ခမာနဝိသေသေ ပထဝီမဏ္ဍလေ။ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ တတ္ထ စက္ခုနာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ ဘာဝနာဉာဏေန ဝက္ခမာနဝိသေသံ ပထဝီနိမိတ္တံ ဂဏှာတိ။ ‘‘ပထဝိယ’’န္တိ ဝတွာပိ မဏ္ဍလာပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ကတေတိ ဝက္ခမာနဝိဓိနာ အဘိသင်္ခတေတိ အတ္ထော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ အကတေတိ ပါကတိကေ ခလမဏ္ဍလာဒိကေ ပထဝီမဏ္ဍလေ။ သာန္တကေတိ သအန္တကေ ဧဝ, သပရိစ္ဆေဒေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သာဝဓာရဏဉှေတံ ဝစနံ။ တထာ ဟိ တေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတုံ ‘‘နော အနန္တကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သကောဋိယေတိအာဒီနိပိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သုပ္ပမတ္တေ ဝါတိအာဒီသု သုပ္ပသရာဝါနိ သမပ္ပမာဏာနိ ဣစ္ဆိတာနိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သရာဝမတ္တံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဟောတိ, သုပ္ပမတ္တံ တတော အဓိကပ္ပမာဏန္တိ။ ကိတ္တိမံ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သရာဝမတ္တံ, ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သုပ္ပမတ္တံ, န တတော အဓော, ဥဒ္ဓံ ဝါတိ ပရိတ္တပ္ပမာဏဘေဒသင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယထာဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎိတံ အပ္ပမာဏမေဝါတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဆတ္တမတ္တမ္ပိ ကသိဏမဏ္ဍလံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၃။) [သျ]သော တံ နိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ သော ယောဂါဝစရော တံ ပထဝီမဏ္ဍလံ သုဂ္ဂဟိတံ နိမိတ္တံ ကရောတိ။ ယဒါ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေတွာ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကိတက္ခဏေ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, တဒါ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ နာမ။ အထေတ္ထ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ အဗဟိဂတေန မာနသေန ပုနပ္ပုနံ သလ္လက္ခေန္တော သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတိ နာမ။ ဧဝံ ဥပဓာရိတံ ပန နံ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇေန္တော မနသိ ကရောန္တော တမေဝါရဗ္ဘ အာသေဝနံ ဘာဝနံ ဗဟုလံ ပဝတ္တေန္တော သုဝဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတိ နာမ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧဝံ သုဂ္ဂဟိတကရဏာဒိနာ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌိတေ တသ္မိံ ပထဝီကသိဏသညိတေ အာရမ္မဏေ။ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတီတိ အတ္တနော စိတ္တံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပနေတွာ နိဗန္ဓတိ အညာရမ္မဏတော ဝိနိဝတ္တံ ကရောတိ။ အဒ္ဓါ ဣမာယာတိအာဒိ အာနိသံသဒဿာဝိတာဒဿနံ။
ဣဒါနိ ယထာဒဿိတဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အတ္ထပ္ပကာသနေန သဒ္ဓိံ ဘာဝနာဝိဓိံ ဝိဘာဝေတုကာမော အကတေ တာဝ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယေန အတီတဘဝေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဋ္ဌကထာပါဌေ။ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနီတိ စတုက္ကပဉ္စကနယဝသေန ဝဒတိ။ ပုညဝတောတိ ဘာဝနာမယပုညဝတော။ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿာတိ တာဒိသေနေဝ ဥပနိဿယေန သမန္နာဂတဿ။ ခလမဏ္ဍလေတိ မဏ္ဍလာကာရေ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ။ တံဌာနပ္ပမာဏမေဝါတိ ဩလောကိတဋ္ဌာနပ္ပမာဏမေဝ။
အဝိရာဓေတွာတိ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဧဝ။ နီလပီတလောဟိတဩဒါတသမ္ဘေဒဝသေနာတိ နီလာဒိဝဏ္ဏာဟိ မတ္တိကာဟိ ပစ္စေကံ, ဧကဇ္ဈဉ္စ သံသဂ္ဂဝသေန။ ဂင်္ဂါဝဟေတိ ဂင်္ဂါသောတေ။ သီဟဠဒီပေ ကိရ ရာဝဏဂင်္ဂါ နာမ နဒီ, တဿာ သောတေန ဆိန္နတဋဋ္ဌာနေ မတ္တိကာ အရုဏဝဏ္ဏာ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဂင်္ဂါဝဟေ မတ္တိကာသဒိသာယ အရုဏဝဏ္ဏာယာ’’တိ။ အရုဏဝဏ္ဏာယ အရုဏနိဘာယ, အရုဏပ္ပဘာဝဏ္ဏာယာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ကသိဏဒေါသေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကသိဏကရဏာဒိကေ သေသာကာရေ ဒဿေတုံ ‘‘တဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သံဟာရိမန္တိ သံဟရိတဗ္ဗံ ဂဟေတွာ စရဏယောဂ္ဂံ။ တတြဋ္ဌကန္တိ ယတြ ကတံ, တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၄။) [သျ]ဝုတ္တပ္ပမာဏန္တိ ‘‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ။ ဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနံ။ ပရိကမ္မကာလေတိ နိမိတ္တုဂ္ဂဟဏာယ ဘာဝနာကာလေ။ ဧတဒေဝါတိ ယံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ, ဧတဒေဝ ပမာဏံ သန္ဓာယ ‘‘သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုပ္ပံ ဟိ နာတိမဟန္တံ, သရာဝဉ္စ မဟန္တံ စာဋိပိဓာနပ္ပဟောနကန္တိ သမပ္ပမာဏံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆။ တသ္မာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပမာဏံ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ, ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝါ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ရုက္ခပါဏိကာတိ ကုစန္ဒနာဒိရုက္ခပါဏိကာ အရုဏဝဏ္ဏဿ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏံ သမုဋ္ဌပေတိ။ တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဝုတ္တံ။ ပကတိရုက္ခပါဏိကာ ပန ပါသာဏပါဏိကာဂတိကာဝ။ နိန္နုန္နတဋ္ဌာနာဘာဝေန ဘေရီတလသဒိသံ ကတွာ။ တတော ဒူရတရေတိအာဒိ ယထာဝုတ္တတော ပဒေသတော, ပီဌတော စ အညသ္မိံ အာဒီနဝဒဿနံ။ ကသိဏဒေါသာတိ ဟတ္ထပါဏိပဒါဒယော ဣဓ ကသိဏဒေါသာ။
ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အဍ္ဎတေယျဟတ္ထန္တရေ ပဒေသေ, ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပါဒကေ ပီဌေ’’တိ စ ဝုတ္တဝိဓိနာဝ။ ကာမေသု အာဒီနဝန္တိ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ နိရဿာဒဋ္ဌေန, တိဏုက္ကူပမာ အနုဒဟနဋ္ဌေန, အင်္ဂါရကာသူပမာ မဟာဘိတာပဋ္ဌေန, သုပိနကူပမာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန, ယာစိတကူပမာ တာဝကာလိကဋ္ဌေန, ရုက္ခဖလူပမာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန, အသိသူနူပမာ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန, သတ္တိသူလူပမာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန, သပ္ပသိရူပမာ သပဋိဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄) ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၂။၄၂) ‘‘ကာမသုခဉ္စ နာမေတံ ဗဟုပရိဿယံ, သာသင်္ကံ, သဘယံ, သံကိလိဋ္ဌံ, မီဠှပရိဘောဂသဒိသံ, ဟီနံ, ဂမ္မံ, ပေါထုဇ္ဇနိကံ, အနရိယံ, အနတ္ထသံဟိတ’’န္တိအာဒိနာ စ အနေကာကာရဝေါကာရံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အာဒီနဝံ ဒေါသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကာမနိဿရဏေတိ ကာမာနံ နိဿရဏဘူတေ, တေဟိ ဝါ နိဿဋေ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ပါဒကဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသမတိက္ကမဿ ဥပါယဘူတေ။ နေက္ခမ္မေတိ ဈာနေ။ ဇာတာဘိလာသေန သဉ္ဇာတစ္ဆန္ဒေန။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ ဘဂဝါ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ,
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၅။) [သျ]သွာက္ခာတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇနတော’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏာနုဿရဏေန ရတနတ္တယဝိသယံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာ။ နေက္ခမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ နေက္ခမ္မပဋိပဒါ, သဥပစာရဿ ဈာနဿ, ဝိပဿနာယ, မဂ္ဂဿ, နိဗ္ဗာနဿ စ အဓိဂမကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ပန ပဌမဇ္ဈာနမေဝ နေက္ခမ္မန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တာဝသေသာ သဗ္ဗေပိ နေက္ခမ္မဓမ္မာ။ ယထာဟ –
‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ, နိဗ္ဗာနံ စ ဝိပဿနာ၊
သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ, ‘နေက္ခမ္မ’န္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉)၊
ပဝိဝေကသုခရသဿာတိ စိတ္တဝိဝေကာဒိဝိဝေကဇဿ သုခရသဿ။ ဧဝမေတေဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ ‘‘အာနိသံသဒဿာဝီ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမေန အာကာရေနာတိ အတိဥမ္မီလနအတိမန္ဒာလောစနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ နာတိဥမ္မီလနနာတိမန္ဒာလောစနသင်္ခါတေန သမေန အာလောစနာကာရေန။ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တေနာတိ ပထဝီကသိဏေ စက္ခုနာ ဂဟိတနိမိတ္တံ မနသာ ဂဏှန္တေန။ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ တထာပဝတ္တံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ အာသေဝိတဗ္ဗံ ဗဟုလီကာတဗ္ဗံ။
စက္ခု ကိလမတိ အတိသုခုမံ, အတိဘာသုရဉ္စ ရူပဂတံ ဥပနိဇ္ဈာယတော ဝိယ။ အတိဝိဘူတံ ဟောတိ အတ္တနော သဘာဝါဝိဘာဝတော။ တထာ စ ဝဏ္ဏတော ဝါ လက္ခဏတော ဝါ ဥပတိဋ္ဌေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေနဿ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဝိဘူတံ ဟောတိ ဂဇနိမ္မီလနေန ပေက္ခန္တဿ ရူပဂတံ ဝိယ။ စိတ္တဉ္စ လီနံ ဟောတိ ဒဿနေ မန္ဒဗျာပါရတာယ ကောသဇ္ဇပါတတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿိနာ ဝိယာတိ ယထာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿီ ပုရိသော န တတ္ထ အတိဂါဠှံ ဥမ္မီလတိ, နာပိ အတိမန္ဒံ, န အာဒါသတလဿ ဝဏ္ဏံ ပစ္စဝေက္ခတိ, နာပိ လက္ခဏံ မနသိ ကရောတိ။ အထ ခေါ သမေန အာကာရေန ဩလောကေန္တော အတ္တနော မုခနိမိတ္တမေဝ ပဿတိ, ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ပထဝီကသိဏံ သမေန အာကာရေန ဩလောကေန္တော နိမိတ္တဂ္ဂဟဏပ္ပသုတောယေဝ ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမေန အာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ န ဝဏ္ဏော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ယော တတ္ထ ပထဝီကသိဏေ အရုဏဝဏ္ဏော, သော န စိန္တေတဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညာဏေန ပန ဂဟဏံ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘န
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၆။) [သျ]ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ အဝတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ န လက္ခဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ယံ တတ္ထ ပထဝီဓာတုယာ ထဒ္ဓလက္ခဏံ, တံ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ။
ဒိသွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏံ အမုဉ္စိတွာ’’တိ ဝတွာပိ ဝဏ္ဏဝသေနေတ္ထ အာဘောဂေါ န ကာတဗ္ဗော, သော ပန ဝဏ္ဏော နိဿယဂတိကော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိဿယသဝဏ္ဏံ ကတွာ’’တိ။ နိဿယေန သမာနာကာရသန္နိဿိတော သော ဝဏ္ဏော တာယ ပထဝိယာ သမာနဂတိကံ ကတွာ, ဝဏ္ဏေန သဟေဝ ‘‘ပထဝီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥဿဒဝသေန ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေတိ ပထဝီဓာတုယာ ဥဿန္နဘာဝေန သတ္တိတော အဓိကဘာဝေန သသမ္ဘာရပထဝိယံ ‘‘ပထဝီ’’တိ ယော လောကဝေါဟာရော, တသ္မိံ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ စိတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘ပထဝီ, ပထဝီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယဒိ လောကဝေါဟာရေန ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ, နာမန္တရဝသေနပိ ပထဝီ မနသိ ကာတဗ္ဗာ ဘဝေယျာတိ, ဟောတု, ကော ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဟီ မေဒိနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယမိစ္ဆတီတိ ယံ နာမံ ဝတ္တုံ ဣစ္ဆတိ, တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ယဒဿ သညာနုကူလံ ဟောတိ ယံ နာမံ အဿ ယောဂိနော ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ဂဟိတသညာဝသေန အနုကူလံ ပစုရတာယ, ပဂုဏတာယ ဝါ အာဂစ္ဆတိ, တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စ ပဌမသမန္နာဟာရေ ကဿစိ ဝစီဘေဒေါပိ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, အာစရိယေန ဝါ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ။ ကိံ ဝါ ဗဟုနာ, ပါကဋဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာလေန ဥမ္မီလေတွာ ကာလေန နိမ္မီလေတွာတိ ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ပုန ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယေနာကာရေန ဩလောကေတွာ ဂဟိတံ, တေနာကာရေန ပုန တံ သမန္နာဟရိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၇။ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တဿ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ။ န တသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယဒိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ ဇာတေပိ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ဘာဝေတိ, ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ န သိယာ။ သမီပဋ္ဌေန စ န ဩလောကေတုံ န သက္ကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိ။ နိဿဒ္ဒဘာဝါယ ဧကပဋလိကူပါဟနာဂဟဏံ, ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ကတ္တရဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ။ သစေ နဿတိ, အထာနေန ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝက္ခမာနေသု အသပ္ပါယေသု ကေနစိဒေဝ အသပ္ပါယေန ကာရဏဘူတေန။ နိမိတ္တံ အာဒါယာတိ ယထာဇာတံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ။ သမန္နာဟရိတဗ္ဗန္တိ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ နိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော, သမ္မာ ဝါ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၇။) [သျ]အနု အနု အာဟရိတဗ္ဗံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတန္တိ တက္ကနတော, သဝိသေသံ တက္ကနတော စ ‘‘တက္ကော, ဝိတက္ကော’’တိ စ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေန ဘာဝနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တေန သမ္မာသင်္ကပ္ပေန အာဟနနပရိယာဟနနကိစ္စေန အပရာပရံ ဝတ္တမာနေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟတံ, ပရိယာဟတဉ္စ ကာတဗ္ဗံ, ဗလပ္ပတ္တဝိတက္ကော မနသိကာရော ဗဟုလံ ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရောန္တဿာတိ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟတိ, ဧဝံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ။ အနုက္ကမေနာတိ ဘာဝနာနုက္ကမေန။ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ သုဝိသဒါနိ တိက္ခာနိ ပဝတ္တန္တိ, တဒါ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယထာမပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဗလေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ကာမာဝစရာနေဝ ဈာနင်္ဂါနိ ဗဟူနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ။ တတော ဧဝ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ဝိဒူရီ ဘဝန္တိ, ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ တံ အာရဗ္ဘ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သန္နိသီဒန္တီတိ သမ္မဒေဝ သီဒန္တိ, ဥပသမန္တီတိ အတ္ထော။
ဣမဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။ အင်္ဂုလိပဒပါဏိပဒါဒိကော ကသိဏဒေါသော။ အာဒါသမဏ္ဍလူပမာဒီဟိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ သုပရိသုဒ္ဓတံ, သဏှသုခုမတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဉ္စ ခေါ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏဝန္တံ န သဏ္ဌာနဝန္တံ အပရမတ္ထသဘာဝတ္တာ။ ဤဒိသန္တိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝန္တံ။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတန္တိ ဥပ္ပါဒါဒိလက္ခဏတ္တယာနုပဝိဋ္ဌံ, အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယင်္ကိတံ ဝါ။ ယဒိ န ပနေတံ တာဒိသံ ဝဏ္ဏာဒိဝန္တံ, ကထံ ဈာနဿ အာရမ္မဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ကေဝလဉှီ’’တိအာဒိ။ သညဇန္တိ ဘာဝနာသညာဇနိတံ, ဘာဝနာသညာယ သဉ္ဇာတမတ္တံ။ န ဟိ အသဘာဝဿ ကုတောစိ သမုဋ္ဌာနံ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၈။ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ သန္နိသိန္နာဝ, န ပန တဒတ္ထံ ဥဿာဟော ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဥပစာရသမာဓိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရောပိ သမာဓိ အတ္ထီတိ အတ္ထတော အာပန္နန္တိ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဝိဓော ဟိ သမာဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ဈာနဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေါ, ထိရဘာဝပ္ပတ္တိ စာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဣဒါနိ တာနိ ကာရဏာနိ အဝတ္ထာမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ဥပစာရဘူမိယံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရဘူမိယန္တိ ဥပစာရာဝတ္ထာယံ။ ယဒိပိ တဒါ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ,
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၈။) [သျ]တေသံ ပန ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ တေနာဟ ‘‘နီဝရဏပ္ပဟာနေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတီ’’တိ။ ပဋိလာဘဘူမိယန္တိ ဈာနဿ အဓိဂမာဝတ္ထာယံ။ တဒါ ဟိ အပ္ပနာပတ္တာနံ ဈာနဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂပါတုဘာဝေနာ’’တိ။ စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
န ထာမဇာတာနီတိ န ဇာတထာမာနိ, န ဘာဝနာဗလံ ပတ္တာနီတိ အတ္ထော။ စိတ္တန္တိ ဈာနစိတ္တံ။ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝသံ တိဋ္ဌတီတိ သမာပတ္တိဝေလံ သန္ဓာယာဟ။ ဥပစာရဘူမိယံ နိမိတ္တဝဍ္ဎနံ ယုတ္တန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ’’တိ။ လဒ္ဓပရိဟာနီတိ လဒ္ဓဥပစာရဇ္ဈာနပရိဟာနိ။ နိမိတ္တေ အဝိနဿန္တေ တဒါရမ္မဏဈာနမ္ပိ အပရိဟီနမေဝ ဟောတိ, နိမိတ္တေ ပန အာရက္ခာဘာဝေန ဝိနဋ္ဌေ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဈာနမ္ပိ ဝိနဿတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတော။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခမှီ’’တိအာဒိ။
သတ္တသပ္ပါယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၉။ ‘‘ထာဝရဉ္စ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ယထာ ထာဝရံ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိ ဥပဋ္ဌာတိ, စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာလဒ္ဓဉှိ နိမိတ္တံ တတ္ထ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ ဧကဂ္ဂတံ ဝိန္ဒန္တဿ ထိရံ နာမ ဟောတိ, သုရက္ခိတဉ္စ။ သတိ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ သမ္ပဇညံ, သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဝီရိယဉ္စ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ နာနန္တရိယဘာဝတော။ တတ္ထာတိ တေသု အာဝါသေသု။ တီဏိ တီဏီတိ ဧကေကသ္မိံ အာဝါသေ အဝုတ္ထအဝုတ္ထဋ္ဌာနေ ဝသနနိယာမေန တယော တယော ဒိဝသေ ဝသိတွာ။
ဥတ္တရေန ဝါ ဒက္ခိဏေန ဝါတိ ဝုတ္တံ ဂမနာဂမနေ သူရိယာဘိမုခဘာဝနိဝါရဏတ္ထန္တိ။ သဟဿဓနုပ္ပမာဏံ ဒိယဍ္ဎကောသံ။
ဒွတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာတိ ရာဇကထာဒိကေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၆၉၊ ပါစိ။ ၅၀၈) သန္ဓာယာဟ။ တာ ဟိ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ တိရစ္ဆာနဘာဝတော ‘‘ဒွတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတန္တိ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာ, သန္တုဋ္ဌိ, ပဝိဝေကော, အသံသဂ္ဂေါ, ဝီရိယာရမ္ဘော, သီလ, သမာဓိ, ပညာ, ဝိမုတ္တိ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန’’န္တိ ဣမာနိ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီနံ ဝတ္ထူနိ, တန္နိဿိတံ ဘဿံ သပ္ပါယံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၄၉။) [သျ]အတိရစ္ဆာနကထိကောတိ နတိရစ္ဆာနကထိကော, တိရစ္ဆာနကထာ ဝိဓုရံ ဓမ္မိကံ ကမ္မဋ္ဌာနပဋိသံယုတ္တမေဝ ကထံ ကထေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နောတိ သီလသမာဓိအာဒိဂုဏသမ္ပန္နော။ ယော ဟိ သမာဓိကမ္မဋ္ဌာနိကော, သမာဓိကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ပါရံ ပတ္တော, သော ဣမဿ ယောဂိနော သပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ယံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ။ ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ကာယဿ သန္တပ္ပနပေါသနပ္ပသုတော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၀၆)။
ဘောဇနံ ယေဘုယျေန မဓုရမ္ဗိလရသဝသေန သတ္တာနံ ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ ဒဓိအာဒီသု တထာ ဒဿနတော။ ကဋုကာဒိရသာ ပန ကေဝလံ အဘိသင်္ခါရကာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ကဿစိ မဓုရံ, ကဿစိ အမ္ဗိလံ သပ္ပါယံ ဟောတီ’’တိ။
ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ အာဓာရဘူတေ, ဝတ္တမာနေ ဝါ, ယသ္မိံ ဝါ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တမာနဿ။ နိမိတ္တာသေဝနဗဟုလဿာတိ နိမိတ္တေ အာသေဝနာဗဟုလဿ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဝိသယဘူတေ ဘာဝနာမနသိကာရံ ဗဟုလံ အာသေဝန္တဿ, နိမိတ္တဿ ဝါ ဂေါစရာသေဝနဝသေန အာသေဝနာဗဟုလဿ။ ယေန ဟိ ဘာဝေန္တဿ ဘာဝနာသေဝနာ, တေန ဂေါစရာသေဝနာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ။
ဒသဝိဓအပ္ပနာကောသလ္လဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၀။ န ဟောတိ အပ္ပနာ။ ယေန ဝိဓိနာ အပ္ပနာယံ ကုသလော ဟောတိ, သော ဒသဝိဓော ဝိဓိ အပ္ပနာကောသလ္လံ, တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယတောတိ ဝတ္ထူနံ ဝိသဒဘာဝကရဏတော အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁။ စိတ္တစေတသိကာနံ ဟိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စီဝရာဒီနိ စ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ။ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ, တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ သရီရံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, သရီရံ သေဒမလဂ္ဂဟိတံ ဝါ အညေန ဝါ အဝဿုတကိစ္စေန ဝိဗာဓိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စာယံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၀။) [သျ]နယော ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေန သင်္ဂဟိတော, ပုန ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? သစ္စံ သင်္ဂဟိတော, သော စ ခေါ ဘာဝနာယ အာရမ္ဘကာလေ။ ဣဓ ပန အာရဒ္ဓကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဌတွာ အပ္ပနာပရိဝါသံ ဝသန္တဿ ကာလန္တရေ ဇာတေ တထာပဋိပတ္တိ အပ္ပနာကောသလ္လာယ ဝုတ္တာ။ အဝိသဒေ သတိ, ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ တာနိ ဝိသယော? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပါဒဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပါဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ။ တေန ‘‘န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ, အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဒဿိတံ။ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပန အပရိသုဒ္ဓတာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ, ဉာဏဿ စ ဝိသုံ ဂဟဏံ အပ္ပနာယ ဗဟုကာရတ္တာ။ တထာ ဟိ ဈာနံ ‘‘ဒန္ဓာဘိညံ, ခိပ္ပါဘိည’’န္တိ ဉာဏမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ နိဿယနိဿယောပိ နိဿယောတွေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယာ’’တိ။ ဉာဏေ အဝိသဒေ ဝိပဿနာဘာဝနာ ဝိယ သမာဓိဘာဝနာပိ ပရိဒုဗ္ဗလာ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိသုဒ္ဓေန ဉာဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ သမထကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟ။ ဝုဍ္ဎိံ အင်္ဂပါတုဘာဝေန, ဝိရူဠှိံ ဂုဏဘာဝေန, ဝေပုလ္လံ သဗ္ဗသော ဝသိဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသဒေ ပနာတိ သုက္ကပက္ခော, တဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၆၂။ သမဘာဝကရဏန္တိ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ ယထာပစ္စယံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန, ပညာယ အဝိသဒတာယ, ဝီရိယာဒီနံ စ သိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော, ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော, ပဂ္ဂဟောဝ ကိစ္စံ, ပဂ္ဂဟကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ, အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ, ဝိက္ခေပပဋိပက္ခော။ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ, သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ, တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တာနံ သဟပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ, န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၁။) [သျ]ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ, တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖါရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ, ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပရိဇာနနဝသေန ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ, ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။
တထာ အမနသိကာရေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ, တေနာကာရေန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ, အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသတော ကိစ္စုတ္တရိယေန, ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော, ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိ ကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ, တထာ အမနသိကာရေန ဝီရိယာဒီနံ ပဋုကိစ္စဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ သမရသံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တတာယ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနပ္ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ တေ, ဝက္ကလိ, ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန? ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသံ ဝိသဇ္ဇေန္တော အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –
‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု, ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊
အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –
ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သဒ္ဓါယ ပန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၂။) [သျ]ဗလဝဘာဝတော ဝိပဿနာဝီထိံ န ဩတရိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဣန္ဒြိယသမတံ ပဋိပါဒေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။
ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ, ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိအာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ, သမာဓိပက္ခိယတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သာ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။
သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ (မဟာဝ။ ၂၄၃) သုကုမာရဿ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ, န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ, ကာယံ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှံ ဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။
သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။ ဧကဿာတိ ဧကေကဿ။ သာမညနိဒ္ဒေသောဝါယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပစ္စေကံ အဓိမတ္တတာယ ပန ဟာပနဝသေန သမတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ယေသံ ဝိသေသတော အသာဓာရဏတော, သာဓာရဏတော စ သမတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာနဓိကဘာဝံ။ တထာ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၃။) [သျ]သမာဓိဝီရိယာနံ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညာနတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ, ယတော နေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ, ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သမရသတာယ သတိ အညမညူပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတိ။
‘‘ဗလဝသဒ္ဓေါ ဟီ’’တိအာဒိ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော, သော မုဒ္ဓပ္ပသန္နော ဟောတိ, န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ သော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပဋိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော။ ဧဝံဘူတော ပန သုက္ခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ, သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညဝိရဟော န အတ္ထာဝဟော အနတ္ထာဝဟော စ, ဧဝမိဓာပိ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညဝိရဟော န အဝိက္ခေပါဝဟော ဝိက္ခေပါဝဟော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ, တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယန္တိ တံ သဒ္ဓါပညာဒွယံ, သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမရသံ ကာတဗ္ဗံ။
သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ, သဒ္ဓါယ တေသံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ မနသိကရဏမတ္တေန ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီတိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန ဩကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ, သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ, သမဘာဝေနာပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ, လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ – ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁, ၅)။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၄။) [သျ]ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ, သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတာ ဣစ္ဆိတာ, ကထံ သတီတိ အာဟ ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခေန သမာဓိနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တော သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေန ကာရဏေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေန။ အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ, သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဂ္ဂဟဏေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိယာ, သဗ္ဗတ္ထိယာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိ ပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃။ စိတ္တေကဂ္ဂတာနိမိတ္တဿာတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ နိမိတ္တဿ, စိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါတဿ စ နိမိတ္တဿ။ စိတ္တဿ ဟိ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမထနိမိတ္တံ ရက္ခန္တောယေဝ ကသိဏနိမိတ္တံ ရက္ခတိ။ တသ္မာ ပထဝီကသိဏာဒိကဿာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿေဝ, အထ ခေါ သမထနိမိတ္တဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိ ရက္ခဏကောသလ္လံ။ ဣဓ အပ္ပနာကောသလ္လကထာယံ ‘‘နိမိတ္တကောသလ္လ္လ’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, ကရဏဘာဝနာကောသလ္လာနံ ပဂေဝ သိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၆၄။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပမောဒနသံဝေဇနဝိပရိယာယေ သင်္ဂဏှာတိ။ လီနန္တိ သင်္ကုစိတံ ကောသဇ္ဇပက္ခပတိတံ။ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ။ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘တယော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန တေ ဘာဝေတဗ္ဗာ, တံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။
ပရိတ္တန္တိ အပ္ပကံ။ ဥဇ္ဇာလေတုကာမောတိ ပဒီပေတုကာမော။ ဥဒကဝါတံ ဒဒေယျာတိ ဥဒကမိဿံ ဝါတံ ဥပနေယျ။ အကာလောတိ နကာလော, အယုတ္တကာလော ဝါ။ သတိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ ကတွာ, တံသမင်္ဂိနော ဝါ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိနော ယောဂိနော အင်္ဂန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပသတ္ထော, သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၅။) [သျ]သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, တဿ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – သမာဓိဿ တာဝ ပဒတ္ထလက္ခဏာနိ ဟေဋ္ဌာ အာဂတာနေဝ။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ သာ ပနာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဣဓ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုသမုဋ္ဌာပယန္တိ သမုဋ္ဌာပေတုံ ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ ဓမ္မာနံ, ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော ဓမ္မဝိစယော, ပညာတိ အတ္ထော။ ဝီရဿ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ, ဝိဓိနာ ဝါ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ, ဥဿာဟော။ ပီဏေတိ ကာယံ, စိတ္တံ စ သန္တပ္ပေတီတိ ပီတိ။
ယံ ယံ သကံ ယထာသကံ, အတ္တနော အတ္တနောတိ အတ္ထော။ အာဟာရဝသေနာတိ ပစ္စယဝသေန။ ဘာဝနာတိ ဥပ္ပါဒနာ, ဝဍ္ဎနာ စ။ ကုသလာကုသလာတိ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလာ, တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလာ။ ယေ အကုသလာ, တေ သာဝဇ္ဇာ။ ယေ ကုသလာ, တေ အနဝဇ္ဇာ။ အကုသလာ ဟီနာ, ဣတရေ ပဏီတာ။ ကုသလာပိ ဝါ ဟီနေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အာရဒ္ဓါ ဟီနာ, ဣတရေ ပဏီတာ။ ကဏှာတိ ကာဠကာ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏာ, သုက္ကာတိ ဩဒါတာ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏာ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှာ, သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော သုက္ကာ။ တေ ဧဝ သပ္ပဋိဘာဂါ။ ကဏှာ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ သုက္ကေဟိ သပ္ပဋိဘာဂါ။ တထာ သုက္ကာပိ ဣတရေဟိ။ အထ ဝါ ကဏှာ စ သုက္ကာ စ သပ္ပဋိဘာဂါ စ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ။ သုခါ ဟိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါ, ဒုက္ခာ စ ဝေဒနာ သုခါယ သပ္ပဋိဘာဂါတိ။ အနုပ္ပန္နဿာတိ အနိဗ္ဗတ္တဿ။ ဥပ္ပါဒါယာတိ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နဿာတိ နိဗ္ဗတ္တဿ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။
တတ္ထာတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတပါဌေ။ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဂဟဏေ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာဒိကဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပန ဖုသနာဒိကဿ သဘာဝလက္ခဏဿ, အနိစ္စာဒိကဿ သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန။ ပဝတ္တမနသိကာရောတိ ကုသလာဒီနံ တံတံသဘာဝလက္ခဏာဒိကဿ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပန္နဇဝနစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ သော ဟိ အဝိပရီတမနသိကာရတာယ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ တဒါဘောဂတာယ အာဝဇ္ဇနာပိ တဂ္ဂတိကာဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၆။) [သျ]ရုပ္ပနလက္ခဏာဒိကမ္ပိ ဣဓ သာမညလက္ခဏေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုသလကိရိယာယ အာဒိအာရမ္ဘဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ ဓိတိသဘာဝတာယ ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမဝီရိယံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝီရိယံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟုတွာ ပဋိပက္ခံ ဝိဓမတီတိ အာဟ ‘‘ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ အဓိမတ္တာဓိမတ္တတရာနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိဓမနသမတ္ထံ ပဋုပဋုတရာဒိဘာဝပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနိယာ, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဌာနိယာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ။ ဌာတဗ္ဗော ဝါ ဌာနိယော, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဌာနိယော ဧတေသူတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ, အပရာပရံ ဝတ္တမာနာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ။ ယသ္မာ ပန တေသု ပီတိယေဝ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝိသေသကာရဏံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပီတိယာ ဧဝ ဧတံ နာမ’’န္တိ။ ဥပ္ပါဒကမနသိကာရောတိ ယထာ မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နော စ ဝဍ္ဎတိ, တထာ ပဝတ္တမနသိကာရော။
ပရိပုစ္ဆကတာတိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပုစ္ဆကဘာဝေါ။ ပဉ္စပိ ဟိ နိကာယေ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယေ ပရိယုပါသိတွာ တဿ တဿ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ, တေ ဝါ သဟ အဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ, တံ တံ ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, ကထံ, ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆန္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ သင်္ခေပတော, ဝိတ္ထာရတော စ ပကာသိတာ ဧဝ။ တတ္ထ ပန သမာဓိသံဝတ္တနိယဘာဝေန အာဂတာ, ဣဓ ပညာသံဝတ္တနိယဘာဝေန။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာ, တဒဂ္ဂေန ပညာသံဝတ္တနိကာ သမာဓိဿ ဉာဏပစ္စုပဋ္ဌာနတော။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁) ဝုတ္တံ။ ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ နာမ ဒုပ္ပညာနံ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကမံသနိက္ခိတ္တသုနခသဒိသာနံ မောမူဟပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ပရိစ္စဇနာ။ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ နာမ ပညာယ ကတာဓိကာရာနံ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒီသု ကုသလာနံ အရိယာနံ, ဝိပဿနာကမ္မိကာနံ ဝါ မဟာပညာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနံ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ စရိတဗ္ဗာနံ ခန္ဓာယတနဓာတာဒီနံ, သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဒီပနာနံ ဝါ သုညတာပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တန္တာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တဒဓိမုတ္တတာတိ ပညာဓိမုတ္တတာ, ပညာယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၇။) [သျ]အပါယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိအာဒိံ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကဉ္စ ဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝီရိယာယတ္တဿ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသဿ အဓိဂမော ဧဝ အာနိသံသော, တဿ ဒဿနသီလတာ ဝီရိယာယတ္တ…ပေ… ဒဿိတာ။ သပုဗ္ဗဘာဂေါ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂေါ ဂမနဝီထိ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ။ ဒါယကာနံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ပိဏ္ဍာပစာယနတာတိ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလကာရဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍဿ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ။ ဣတရထာတိ အာမိသပူဇာယ။ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာတိ အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဒဠှီဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယုဉ္ဇနကာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ပရိစ္စဇနာ။ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတာတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနာ။ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနာနုဘာဝဿ ပစ္စဝေက္ခဏတာ။ တဒဓိမုတ္တတာတိ တသ္မိံ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ အဓိမုတ္တိ သဗ္ဗိရိယာပထေသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ။ ဧတ္ထ စ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ ပဋိပက္ခဝိဓမနပစ္စယူပသံဟာရဝသေန, အပါယာဒိဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ထုသခရဟဒယာ လူခပုဂ္ဂလာ, တဗ္ဗိပရိယာယေန သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏပရိဒီပနာ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တာဒယော (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၁ အာဒယော) ပသာဒနီယသုတ္တန္တာ။ ဣမေဟိ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကုသလာဒီနံ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝိဇ္ဈနာဒိအာကာရေဟိ စေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒိအာကာရေဟိ စ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ကုသလာဒီသု ယောနိသောမနသိကာရာဒိကေ စေဝ ဓမ္မတ္ထညုတာဒိကေ စ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅။ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ အတိဝိယ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာဒီဟိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံဝေဇနပမောဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဓတန္တိ သမာဓိအာဒီနံ မန္ဒတာယ အဝူပသန္တံ။ ဒုဝူပသမယန္တိ ဝူပသမေတုံ သမာဓာတုံ အသက္ကုဏေယျံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၈။) [သျ]တံ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာတိ ယေနာကာရေန အဿ ယောဂိနော ပဿဒ္ဓိ သမာဓိ ဥပေက္ခာတိ ဣမေ ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဓမ္မာ ပုဗ္ဗေ ယထာရဟံ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ, တံ စိတ္တတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဿဒ္ဓါကာရံ, သမာဟိတာကာရံ, အဇ္ဈုပေက္ခိတာကာရဉ္စ ဥပလက္ခေတွာ ဥပဓာရေတွာ။ တီသုပိ ပဒေသူတိ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကာယပ္ပဿဒ္ဓီ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု တီသုပိ ဝါကျေသု, တေဟိ ဝါ ပကာသိတေသု တီသု ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု။ ယထာသမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဂယှမာနော သမထော ဧဝ သမထနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမထနိမိတ္တန္တိ စ သမထဿေဝေတမဓိဝစန’’န္တိ။ နာနာရမ္မဏေ ပရိဗ္ဘမနေန ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ, ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော, ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ ဝုတ္တော။ ဧကဂ္ဂတာဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ, သမာဓိ။ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စ တဿေဝ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တန္တိ အဓိဝစန’’န္တိ။
သရီရာဝတ္ထံ ဉတွာ မတ္တသော ပရိဘုတ္တော ပဏီတာဟာရော ကာယလဟုတာဒီနံ သမုဋ္ဌာပနေန ပဿဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတိ, တထာ ဥတုသပ္ပါယံ, ဣရိယာပထသပ္ပါယဉ္စ သေဝိတံ, ပယောဂေါ စ ကာယိကော ပဝတ္တိတောတိ အာဟ ‘‘ပဏီတဘောဇနသေဝနတာ’’တိအာဒိ။ ပယောဂသမတာဒီနံ အဘာဝေန သဒရထကာယစိတ္တာ ပုဂ္ဂလာ သာရဒ္ဓပုဂ္ဂလာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ပဿဒ္ဓကာယာ ပုဂ္ဂလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
နိရဿာဒဿာတိ ဘာဝနဿာဒရဟိတဿ။ ဘာဝနာ ဟိ ဝီထိပဋိပန္နာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဝတီ ပဝတ္တမာနာ စိတ္တဿ အဿာဒံ ဥပသမသုခံ အာဝဟတိ, တဒဘာဝတော နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါသံဝေဂဝသေနာတိ သဒ္ဓါဝသေန, သံဝေဂဝသေန စ။ သမ္ပဟံသနတာတိ သမ္မဒေဝ ပဟံသနတာ သံဝေဇနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပါဒနေန ဘာဝနာ စိတ္တဿ တောသနာ။ သမ္မာပဝတ္တဿာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန, သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမံ, သဝိသေသဉ္စ ပဝတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တဿ ဘာဝနာစိတ္တဿ။ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာ။ ဈာနဝိမောက္ခပစ္စဝေက္ခဏတာတိ ပဌမာဒီနိ ဈာနာနိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတာဒိနာ တေယေဝ ဝိမောက္ခာ တေသံ ‘‘ဧဝံ ဘာဝနာ, ဧဝံ သမာပဇ္ဇနာ, ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနံ, ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနံ, ဧဝံ သံကိလေသော, ဧဝံ ဝေါဒါန’’န္တိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခဏာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၅၉။) [သျ]သတ္တမဇ္ဈတ္တတာတိ သတ္တေသု ပိယဋ္ဌာနိယေသုပိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေသု မဇ္ဈတ္တာကာရော အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာတိ အဇ္ဈတ္တိကေသု စက္ခာဒီသု, ဗာဟိရေသု ပတ္တစီဝရာဒီသု မဇ္ဈတ္တာကာရော အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ သတ္တသင်္ခါရာနံ မမာယနံ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနံ။ ဣမေဟာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကာယစိတ္တာနံ ပဿဒ္ဓါကာရသလ္လက္ခဏာဒိအာကာရေဟိ စေဝ သပ္ပါယာဟာရသေဝနာဒိအာကာရေဟိ စ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ပဿဒ္ဓိအာဒိဓမ္မေ။
֍ ဋ္ဌ ၆၆။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနသီလာနိ အလောဘာဒေါသပ္ပဓာနာနိ, ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ ဝိသေသတော အပ္ပနာဝဟာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ, တဒါ ဘာဝနာစိတ္တဿ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ အဘိရုစိံ န ဇနေတိ, တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ ယဒါ စ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ သမ္မဒေဝ အဝီထိပဋိပတ္တိယာ, တဒါ ဥပသမသုခဿ အလာဘေန စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တဒုဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပညာပယောဂမန္ဒတာယာ’’တိအာဒိ။ နန္တိ စိတ္တံ။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ, ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိအညမညဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ, အနာဂတေ စ ကာလေ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော, တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော, တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဇီဝိတဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အဿာတိ စိတ္တဿ။ အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ။ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ, ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ သဝိသေသံ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ, သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ, အနုဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေ, အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတတာယ ဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ, သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နေက္ခမ္မပဋိပဒန္တိ ဈာနပဋိပတ္တိံ။ သမာဓိအဓိမုတ္တတာတိ သမာဓိနိဗ္ဗတ္တနေ ဈာနာဓိဂမေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ။ သာ ပန ယသ္မာ သမာဓိံ ဂရုံ ကတွာ တတ္ထ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၀။) [သျ]နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တိယာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သမာဓိဂရူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၇။ ပဋိလဒ္ဓေ နိမိတ္တသ္မိံ ဧဝံ ဟိ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣမံ အပ္ပနာ သမ္ပဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာတိ အပ္ပနာ။ ဟိတွာ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ဌာနမေတံ န ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရံ ဘာဝနာစိတ္တဿ လီနုဒ္ဓတာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရံ သလ္လက္ခယံ ဥပဓာရေန္တော။ သမတံ ဝီရိယဿေဝ ဝီရိယဿ သမာဓိနာ သမရသတံယေဝ ယောဇယေထ။ ကထံ ပန ယောဇယေထာတိ အာဟ ‘‘ဤသကမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ လယန္တိ လီနဘာဝံ, သင်္ကောစန္တိ အတ္ထော။ ယန္တန္တိ ဂစ္ဆန္တံ, ပဂ္ဂဏှေထေဝ သမဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အစ္စာရဒ္ဓံ နိသေဓေတွာ သမမေဝ ပဝတ္တယေ’’တိ။ ကထံ ပန သမမေဝ ပဝတ္တယေတိ အာဟ ‘‘ရေဏုမှီ’’တိအာဒိ။ ယထာတိ ရေဏုအာဒီသု ယထာ မဓုကရာဒီနံ ပဝတ္တိ ဥပမာဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ သမ္မဝဏ္ဏိတာ, ဧဝံ လီနုဒ္ဓတဘာဝေဟိ မောစယိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနေန နိမိတ္တာဘိမုခံ မာနသံ ပဋိပါဒယေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာဘိမုခံ ဘာဝနာစိတ္တံ သမ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။
နိမိတ္တာဘိမုခပဋိပါဒနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၈။ တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ရေဏုမှီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂါထာဒွယေ။ အတ္ထဒီပနာ ဥပမူပမေယျတ္ထဝိဘာဝနာ။ အဆေကောတိ အကုသလော။ ပက္ခန္ဒောတိ ဓာဝိတုံ အာရဒ္ဓေါ။ ဝိကသနက္ခဏေယေဝ သရသံ ကုသုမပရာဂံ ဟောတိ, ပစ္ဆာ ဝါတာဒီဟိ ပရိပတတိ, ဝိရသံ ဝါ ဟောတိ။ တသ္မာ နိဝတ္တနေ ရေဏု ခီယတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏေ ရေဏုမှိ သမ္ပာပုဏာတီ’’တိ။ ပုပ္ဖရာသိန္တိ ရုက္ခသာခါသု နိဿိတံ ပုပ္ဖသဉ္စယံ။
သလ္လကတ္တအန္တေဝါသိကေသူတိ သလ္လကတ္တအာစရိယဿ အန္တေဝါသိကေသု။ ဥဒကထာလဂတေတိ ဥဒကထာလိယံ ဌပိတေ။ သတ္ထကမ္မန္တိ သိရာဝေဓနာဒိသတ္ထကမ္မံ။ ဖုသိတုမ္ပိ ဥပ္ပလပတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သမေနာတိ ပုရိမကာ ဝိယ ဂရုံ, မန္ဒဉ္စ ပယောဂံ အကတွာ သမပ္ပမာဏေန ပယောဂေန။ တတ္ထာတိ ဥပ္ပလပတ္တေ။ ပရိယောဒါတသိပ္ပေါတိ သုဝိသုဒ္ဓသိပ္ပေါ နိပ္ဖန္နသိပ္ပေါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၁။) [သျ]မက္ကဋကသုတ္တန္တိ လူတသုတ္တံ။ နိယာမကော နာဝါသာရထီ။ လင်္ကာရန္တိ ကိလဉ္ဇာဒိမယံ နာဝါကဋသာရကံ။ တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော နာဠိံ ပူရေတီတိ သရာဝါဒိဂတေန တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော သုခုမစ္ဆိဒ္ဒကံ တေလနာဠိံ ပူရေတိ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ တေ အာဒိတော ဝုတ္တမဓုကရသလ္လကတ္တအန္တေဝါသိသုတ္တာကဍ္ဎကနိယာမကတေလပူရကာ ဝေဂေန ပယောဂံ ကရောန္တိ, ဧဝမေဝ ယော ဘိက္ခု ‘‘သီဃံ အပ္ပနံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဂါဠှံ ဝီရိယံ ကရောတိ, ယော မဇ္ဈေ ဝုတ္တမဓုကရာဒယော ဝိယ ဝီရိယံ န ကရောတိ, ဣမေ ဒွေပိ ဝီရိယသမတာဘာဝေန အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယော ပန အဝသာနေ ဝုတ္တမဓုကရာဒယော ဝိယ သမပ္ပယောဂေါ, အယံ အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ သက္ကောတိ ဝီရိယသမတာယောဂတောတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ လီနံ ဘာဝနာစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန ဝီထိပဋိပန္နံ ဘာဝနာမာနသံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေယေဝ ဌပနဝသေန နိမိတ္တာဘိမုခံ ပဋိပါဒယတော အဿ ယောဂိနော။ ဣဇ္ဈိဿတီတိ သမိဇ္ဈိဿတိ, ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အတ္ထော။ အနုယောဂဝသေနာတိ ဘာဝနာဝသေန။ သေသာနီတိ သေသာနိ တီဏိ, စတ္တာရိ ဝါ။ ပကတိစိတ္တေဟီတိ ပါကတိကေဟိ ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ။ ဗလဝ…ပေ… စိတ္တေကဂ္ဂတာနိ ဘာဝနာဗလေန ပဋုတရသဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ပရိကမ္မတ္တာတိ ပဋိသင်္ခါရကတ္တာ။ ယဒိ အာသန္နတ္တာ ဥပစာရတာ, ဂေါတြဘုနော ဧဝ ဥပစာရသမညာ သိယာတိ အာဟ ‘‘သမီပစာရိတ္တာ ဝါ’’တိ။ အနစ္စာသန္နောပိ ဟိ နာတိဒူရပဝတ္တီ သမီပစာရီ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပနံ ဥပေစ္စ စရန္တီတိ ဥပစာရာနိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မာနန္တိ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပရိကမ္မာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပရိကမ္မုပစာရာနုလောမသညိတေသု။ သဗ္ဗန္တိမန္တိ တတိယံ, စတုတ္ထံ ဝါ။ ပရိတ္တဂေါတ္တာဘိဘဝနတောတိ ပရိတ္တဿ ဂေါတ္တဿ အဘိဘဝနတော။ ဂံတာယတီတိ ဟိ ဂေါတ္တံ, ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ, ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ပဝတ္တတိ, ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန။ တသ္မာ သော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန မဟဂ္ဂတာနုတ္တရဝိဓုရံ ကာမတဏှာယ ဂေါစရဘူတံ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ အာဝေဏိကရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟဂ္ဂတဂေါတ္တေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာဝနတောတိ ဥပ္ပါဒနတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၂။) [သျ]အဝိသေသေန သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗာ သမညာတိ ပဌမနယော ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မမေဝ ပရိကမ္မန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ပဌမံ ဝါ ဥပစာရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထံ အပ္ပနာစိတ္တံ, ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သစေ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စမံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမေ။ သွာယံ အနိယမော ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉ္စ ခေါ ခိပ္ပါဘိညဒန္ဓာဘိညဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခိပ္ပါဘိညဿ စတုတ္ထံ အပ္ပေတိ, ဒန္ဓာဘိညဿ ပဉ္စမံ။ ကသ္မာ ပန စတုတ္ထံ, ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပေတိ, န တတော ပရန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ ဇဝနံ ပတတီ’’တိ။ တတော ပဉ္စမတော ပရံ ဆဋ္ဌံ, သတ္တမဉ္စ ဇဝနံ ပတန္တံ ဝိယ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
ယထာ အလဒ္ဓါသေဝနံ ပဌမဇဝနံ ဒုဗ္ဗလတ္တာ ဂေါတြဘုံ န ဥပ္ပါဒေတိ, လဒ္ဓါသေဝနံ ပန ဗလဝဘာဝတော ဒုတိယံ, တတိယံ ဝါ ဂေါတြဘုံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝံ လဒ္ဓါသေဝနတာယ ဗလဝဘာဝတော ဆဋ္ဌံ, သတ္တမမ္ပိ အပ္ပေတီတိ ထေရဿ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ ဆဋ္ဌေပိ သတ္တမေပိ အပ္ပနာ ဟောတီ’’တိ။ တန္တိ ထေရဿ ဝစနံ။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေဟိ အနုပတ္ထမ္ဘိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနောမတိမတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၂) ပန သုတ္တပဒမကာရဏံ အာသေဝနပစ္စယလာဘဿ ဗလဝဘာဝေ အနေကန္တိကတ္တာ။ တထာ ဟိ အလဒ္ဓါသေဝနာပိ ပဌမစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ ဟောတိ, လဒ္ဓါသေဝနာ ဒုတိယစေတနာ ယာဝ ဆဋ္ဌစေတနာ အပရာပရိယဝေဒနီယာ။ စတုတ္ထပဉ္စမေသုယေဝါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ယုတ္တိဒဿနမုခေန နိဂမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ ဆဋ္ဌသတ္တမံ ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝတ္တာ, ကထံ သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာ, အာနန္တရိယာ စ ဟောတီတိ? နာယံ ဝိသေသော အာသေဝနပစ္စယလာဘေန ဗလပ္ပတ္တိယာ။ ကိဉ္စရဟိ ကိရိယာဝတ္ထာဝိသေသတော။ ကိရိယာဝတ္ထာ ဟိ အာရမ္ဘမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဝိဓာ။ တတ္ထ စ ပရိယောသာနာဝတ္ထာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဘာဝေန ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဒိတာ ဟောတိ, န ဗလဝဘာဝေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘာဝိနော ဝိပါကသန္တာနဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန တထာ အဘိသင်္ခတတ္တာတိ စ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဆဋ္ဌသတ္တမာနံ ပပါတာဘိမုခတာယ ပရိက္ခီဏဇဝတာ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာ ဟိ ပုရိသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၃။) [သျ]သာ စ ပန အပ္ပနာ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ သော ပနေတ္ထ သတ္တသု ဌာနေသု ကတ္ထစိ အပရိမာဏစိတ္တက္ခဏတာယ, ကတ္ထစိ အတိဣတ္တရခဏတာယ နတ္ထီတိ ဝုတ္တော။ န ဟေတ္ထ သမ္ပုဏ္ဏဇဝနဝီထိ အဒ္ဓါ လဗ္ဘတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ မဂ္ဂါနန္တရဖလ္လ’န္တိအာဒိ။ သေသဋ္ဌာနေသူတိ ပဌမပ္ပနာ, လောကိယာဘိညာ, မဂ္ဂက္ခဏော, နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဖလက္ခဏောတိ ဧတေသု စတူသု ဌာနေသု။
ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဘာဝနာက္ကမေန ဧသ ယောဂါဝစရော ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧဝံ ဝိဟရတာ စ အနေန တဒေဝ ပဌမံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၇၀။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဈာနပါဌေ။ ဝိဝိစ္စိတွာတိ ဝိသုံ ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ’’တိ, ပဇဟနဝသေန အပသက္ကိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဝိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ ဝိဝေစနံ ဈာနက္ခဏေ ကာမာနံ အဘာဝမတ္တံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝါ’’တိ ပန ဣမိနာ ဧကံသတော ကာမာနံ ဝိဝေစေတဗ္ဗတာဒီပနေန တပ္ပဋိပက္ခတာ ဈာနဿ, ကာမဝိဝေကဿ စ ဈာနာဓိဂမူပါယတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယာ’’တိ ဧတေန ယထာ ပဒီပေါဘာသာဘာဝေန ရတ္တိယံ အန္ဓကာရာဘိဘဝေါ, ဧဝံ ဈာနာဘာဝေန သတ္တသန္တတိယံ ကာမာဘိဘဝေါတိ ဒဿေတိ။
ဧတန္တိ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ အဝဓာရဏဝစနံ။ န ခေါ ပန ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ကာမေဟိ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏဿ အကတတ္တာ။ နိဿရန္တိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဧတေန, ဧတ္ထ ဝါတိ နိဿရဏံ။ ကေ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ? ကာမာ, တေသံ ကာမာနံ နိဿရဏံ ပဟာနံ တန္နိဿရဏံ, တတော။ ကထံ ပန သမာနေ ဝိက္ခမ္ဘနေ ကာမာနမေဝေတံ နိဿရဏံ, န ဗျာပါဒါဒီနန္တိ စောဒနံ ယုတ္တိတော, အာဂမတော စ သောဓေတုံ ‘‘ကာမဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတောတိ သကလဿပိ ကာမဘဝဿ သမတိက္ကမပဋိပဒါဘာဝတော။ တေန ဣမဿ ဈာနဿ ကာမပရိညာဘာဝမာဟ။ ကာမရာဂပဋိပက္ခတောတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂဿ ကိလေသကာမဿ ပစ္စတ္ထိကဘာဝတော။ တေန ယထာ မေတ္တာ ဗျာပါဒဿ, ကရုဏာ ဝိဟိံသာယ, ဧဝမိဒံ ဈာနံ ကာမရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝမတ္တနော ပဝတ္တိယာ, ဝိပါကပ္ပဝတ္တိယာ စ ကာမရာဂတော,
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၄။) [သျ]ကာမဓာတုတော စ ဝိနိဝတ္တသဘာဝတ္တာ ဣဒံ ဈာနံ ဝိသေသတော ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ သွာယမတ္ထော ပါဌဂတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ကာမဉ္စေတမတ္ထံ ဒီပေတုံ ပုရိမပဒေယေဝ အဝဓာရဏံ ဂဟိတံ, ဥတ္တရပဒေပိ ပန တံ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ တထာ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥတ္တရပဒေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတောတိ ကာမစ္ဆန္ဒတော။ ဧသ နိယမော။ သာဓာရဏဝစနေနာတိ အဝိသေသဝစနေန။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော။ စိတ္တကာယဥပဓိဝိဝေကာ စိတ္တဝိဝေကာဒယော။ တယော ဧဝ ဣဓ ဈာနကထာယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။
နိဒ္ဒေသေတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁, ၇)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ – ဝတ္ထုကာမာ ကိလေသကာမာ စာ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ? မနာပိယာ ရူပါ…ပေ… မနာပိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တေ ပန ကာမီယန္တီတိ ကာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထေဝါတိ နိဒ္ဒေသေ ဧဝ။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၄)။ ပတ္ထနာကာရေန ပဝတ္တော ဒုဗ္ဗလော လောဘော ဆန္ဒနဋ္ဌေန ဆန္ဒော, တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ, တတောပိ ဗလဝတရော ဗဟလရာဂေါ ဆန္ဒရာဂေါ။ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနာနိ သင်္ကပ္ပေတိ ဧတေနာတိ သင်္ကပ္ပေါ, တထာပဝတ္တော လောဘော, တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ, သင်္ကပ္ပနဝသေနေဝ ပဝတ္တော တတောပိ ဗလဝတရော သင်္ကပ္ပရာဂေါတိ။ သွာယံ ပဘေဒေါ ဧကဿေဝ လောဘဿ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန, အဝတ္ထာဘေဒဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလီဗဒ္ဒေါ’’တိ။ ဣမေ ကိလေသကာမာ။ ကာမေန္တီတိ ကာမာ, ကာမေန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ။
ဧဝဉှိ သတီတိ ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ကာမာနံ သင်္ဂဟေ သတိ။ ဝတ္ထုကာမေဟိပီတိ ‘‘ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝါ’’တိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ယုဇ္ဇမာနတ္ထန္တရသမုစ္စယတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ, န ကိလေသကာမသမုစ္စယတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဿ ဒုတိယပဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေနာတိ ဝတ္ထုကာမဝိဝေကေန။ ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ ပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဝိဝေကဒီပနတော။ ပုရိမေနာတိ ကာယဝိဝေကေန။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ, ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ, ဣတော ဝါ နိဒ္ဓါရိတေ ဝိဝေကဒွယေ။ အကုသလ-သဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၅။) [သျ]ယဒိပိ ကိလေသကာမာ, သဗ္ဗာကုသလာပိ ဝါ ဂဟိတာ, သဗ္ဗထာ ပန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော’’တိ။ ဒုတိယေနာတိ စ စိတ္တဝိဝေကေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တဏှာဒိသံကိလေသာနံ ဝတ္ထုနော ပဟာနံ သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ။ လောလဘာဝေါ နာမ တတ္ထ တတ္ထ ရူပါဒီသု တဏှုပ္ပါဒေါ, တဿ ဟေတု ဝတ္ထုကာမာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗာလဘာဝေါ အဝိဇ္ဇာ, ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒိ ဝါ, တဿ အယောနိသောမနသိကာရော, သဗ္ဗေပိ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ ဟေတု။ ကာမဂုဏာဓိဂမဟေတုပိ ပါဏာတိပါတာဒိအသုဒ္ဓပယောဂေါ ဟောတီတိ တဗ္ဗိဝေကေန ပယောဂသုဒ္ဓိ ဝိဘာဝိတာ။ တဏှာသံကိလေသသောဓနေန, ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသံဝဍ္ဎနေန စ အဇ္ဈာသယဝိသောဓနံ အာသယပေါသနံ။ ကာမေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။
အနေကဘေဒေါတိ ကာမာသဝကာမရာဂသံယောဇနာဒိဝသေန, ရူပတဏှာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပဘေဒေါ။ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝါတိ ကာမသဘာဝေါယေဝ ဆန္ဒော, န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော, နာပိ ကုသလစ္ဆန္ဒောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဈာနပဋိပက္ခတောတိ ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော တံဟေတု တန္နိမိတ္တံ ဝိသုံ ဝုတ္တော။ အကုသလဘာဝသာမညေန အဂ္ဂဟေတွာ ဝိသုံ သရူပေန ဂဟိတော။ ယဒိ ကိလေသကာမောဝ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော, ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနေကဘေဒတော’’တိအာဒိ။
အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌိမာနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပါဒီနံ, တံသဟိတဖဿာဒီနဉ္စ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနိ ဈာနင်္ဂါနိ ဥပရိဈာနင်္ဂါနိ, တေသံ အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော တပ္ပစ္စနီကနီဝရဏဝစနံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ တေသံ ပဝတ္တိနိဝါရဏတော။ သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော ရာဂပ္ပဏိဓိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော, နာနာရမ္မဏေဟိ ပလောဘိတဿ ပရိဗ္ဘမန္တဿ စိတ္တဿ သမာဓာနတော စ။ ပီတိ ဗျာပါဒဿ ပဋိပက္ခာ ပါမောဇ္ဇေန သမာနယောဂက္ခေမတ္တာ။ ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခော ယောနိသော သင်္ကပ္ပနဝသေန သဝိပ္ဖါရပဝတ္တိတော။ သုခံ အဝူပသမာနုတာပသဘာဝဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဋိပက္ခံ ဝူပသန္တသီတလသဘာဝတ္တာ။ ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနုမဇ္ဇနဝသေန ပညာပဋိရူပသဘာဝတ္တာ။ မဟာကစ္စာနတ္ထေရေန ဒေသိတံ ပိဋကာနံ သံဝဏ္ဏနာ ပေဋကံ, တသ္မိံ ပေဋကေ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၆။) [သျ]ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿာတိ ရူပါဒိပဉ္စကာမဂုဏဝိသေသဝိသယဿ။ အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနန္တိ ဗျာပါဒဝိဝေကဝစနေန ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉၊ ဝိဘ။ ၉၆၀) အာဒိအာဃာတဝတ္ထုဘေဒဝိသယဿ ဒေါသဿ, မောဟာဓိကေဟိ ထိနမိဒ္ဓါဒီဟိ ဝိဝေကဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ဒုက္ခာဒိပုဗ္ဗန္တာဒိဘေဒဝိသယဿ မောဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော။ ကာမရာဂဗျာပါဒတဒေကဋ္ဌထိနမိဒ္ဓါဒိဝိက္ခမ္ဘကဉ္စေတံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခသဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗကုသလာနံ တေန သဘာဝေန သဗ္ဗာကုသလပ္ပဟာယကံ ဟောတိ, ဟောန္တမ္ပိ ကာမရာဂါဒိဝိက္ခမ္ဘနသဘာဝမေဝ ဟောတိ တံသဘာဝတ္တာတိ အဝိသေသေတွာ နီဝရဏာကုသလမူလာဒီနံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ အာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁။ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ နတ္ထိ ကာစိ ဝသဝတ္တိတာတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဤဒိသမိဒ’’န္တိ အာရမ္မဏဿ ပရိကပ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ စိတ္တံ ဝိတက္ကဗလေန အာရမ္မဏံ အဘိနိရုဠှံ ဝိယ ဟောတိ, တသ္မာ သော အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ ကောစိ ရာဇဝလ္လဘံ, တံသမ္ဗန္ဓိနံ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ, ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ, ကထံ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ? ဝိတက္ကဗလေနေဝ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ, ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယေနာတိ စ သန္တာနေ ပဝတ္တဝိတက္ကဘာဝနာသင်္ခါတေန ပရိစယေန။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရုဟဏံ စိရပရိစိတံ။ တေန တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ပဝတ္တတေဝ။ ယထာ တံ ဉာဏသဟိတံ ဟုတွာ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ဉာဏဝိရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ, ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဒိတော, အဘိမုခံ ဝါ ဟနနံ အာဟနနံ။ ပရိတော, ပရိဝတ္တေတွာ ဝါ အာဟနနံ ပရိယာဟနနံ။ ‘‘ရူပံ ရူပံ, ပထဝီ ပထဝီ’’တိ အာကောဋေန္တဿ ဝိယ ပဝတ္တိ ‘‘အာဟနနံ, ပရိယာဟနန’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာနယနံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဥပနယနံ, အာကဍ္ဎနံ ဝါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၇။) [သျ]အနုသဉ္စရဏံ အနုပရိဗ္ဘမနံ။ သွာယံ ဝိသေသော သန္တာနမှိ လဗ္ဘမာနော ဧဝ သန္တာနေ ပါကဋော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အနုမဇ္ဇနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အနုမသနံ, ပရိမဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝိစာရော ‘‘ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ, သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနံ အနုယောဇနံ အာရမ္မဏေ အနုဝိစာရဏသင်္ခါတအနုမဇ္ဇနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပဗန္ဓနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိစ္ဆိန္နဿ ဝိယ ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အနုသန္ဓာနတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၈) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေနေဝ စ ‘‘ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ, ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။
ကတ္ထစီတိ ပဌမဇ္ဈာနေ, ပရိတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေသု စ။ ဝိစာရတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန, ဝိစာရဿေဝ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန အနုရဝတော ဩဠာရိကော, တဿ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ ဝိတက္ကော။ ယထာ ဟိ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ, ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိမုခနိရောပနဋ္ဌေန ဝိတက္ကော စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ။ အဘိဃာတ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အဘိဃာတဇော သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိပ္ဖါရဝါတိ ဝိစလနယုတ္တော သပရိပ္ဖန္ဒော။ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ ပရိဿယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ။ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယန္တိ ဥပစာရေ ဝါ အပ္ပနာယံ ဝါ သန္တာနေန ပဝတ္တိယံ။ တတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကော နိစ္စလော ဟုတွာ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ပဝတ္တတိ, န ပဌမာဘိနိပါတေ။ ပါကဋော ဟောတီတိ ဝိတက္ကဿ ဝိသေသော အဘိနိရောပနာကာရော ဩဠာရိကတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနေ ပါကဋော ဟောတိ, တဒဘာဝတော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိစာရဿ ဝိသေသော အနုမဇ္ဇနာကာရော ပါကဋော ဟောတိ။
ဝါလဏ္ဍုပကံ ဧဠကလောမာဒီဟိ ကတစုမ္ဗဋကံ။ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထောတိ ပိဏ္ဍဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော။ တဿေဝ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော။ မဏ္ဍလန္တိ ကံသဘာဇနာဒီသု ကိဉ္စိ မဏ္ဍလံ ဝဋ္ဋလေခံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ပုပ္ဖဖလသာခါဒိအဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ရုက္ခော ‘‘သပုပ္ဖေါ သဖလော’’တိ ဝေါဟရီယတိ, ဧဝံ ဝိတက္ကာဒိအင်္ဂဝိနိမုတ္တံ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရုက္ခော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဈာနဘာဝနာယ ပုဂ္ဂလဝသေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဈာနာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။ ယဒိပိ ဝိဘင်္ဂေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ, အတ္ထော ပန တတြာပိ ဝိဘင်္ဂေပိ ယထာ ဣဓ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၈။) [သျ]‘‘ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေနာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဝသေန ဝုတ္တော, ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ပရမတ္ထတော ပုဂ္ဂလဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ အတ္ထော…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဈာနသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကဝိစာရသမင်္ဂိတာဒဿနေန, ဈာနဿေဝ စ သဝိတက္ကသဝိစာရတာယ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝိဝေကာတိ ဝိဝေကာ ဟေတုဘူတာတိ ဝိဝေက-သဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိဝေကေတိ ကတ္တုသာဓနတံ, ကမ္မသာဓနတံ ဝါ။ ‘‘ဝိဝိတ္တော’’တိ ဟိ ဣမိနာ နီဝရဏေဟိ ဝိနာဘူတော တေဟိ ဝိဝေစိတောတိ စ သာဓနဒွယမ္ပိ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၂။ ပီဏယတီတိ တပ္ပေတိ, ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာတိ ပရိတုဿနလက္ခဏာ။ ပီဏနရသာတိ ပရိဗြူဟနရသာ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနရသာ။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ။ ခုဒ္ဒိကာ လဟုံ လောမဟံသနမတ္တံ ကတွာ ဘိန္နာ န ပုန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ခဏိကာ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂတော ဖရဏာ နိစ္စလတ္တာ, စိရဋ္ဌိတိကတ္တာ စ ပဏီတတရာ။ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာတိ ပုဏ္ဏဝလ္လိကဝိဟာရေ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ။ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ မဟာစေတိယံ ဂဟိတာရမ္မဏဝသေန။ စိတြဂေဏ္ဍုကော ဝိစိတြာကာရေန ကတဂေဏ္ဍုကော။ ဥပနိဿယေတိ သမီပေ, တဿ ဝါ ဝိဟာရဿ နိဿယဘူတေ, ဂေါစရဋ္ဌာနဘူတေတိ အတ္ထော။
ဃရာဇိရေတိ ဂေဟင်္ဂဏေ။ ပဗ္ဗတသိခရေ ကတစေတိယံ ‘‘အာကာသစေတိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝါတိ စေတိယဝန္ဒနံ, ဓမ္မဿဝနဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဓညာ ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတကုသလနိမိတ္တေနေဝ ကာရဏဘူတေန။ ဂဟိတံ ဝါ နိမိတ္တံ ဧတေနာတိ ဂဟိတနိမိတ္တံ, ဝုတ္တာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တံ, တေန ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ စိတ္တေန သဟ။ ပက္ခန္ဒန္တိ အနုပဝိဋ္ဌံ။ အနုပရိပ္ဖုဋန္တိ အနု အနု သမန္တတော ဖုဋံ, သဗ္ဗသော အနုဝိသဋန္တိ အတ္ထော။
ပဿဒ္ဓိယာ နိမိတ္တဘာဝေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ။ ပရိပါစနဝသေန ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ။ အပ္ပနာသမ္ပယုတ္တာဝ ပီတိ အပ္ပနာသမာဓိပူရိကာ။ ခဏိကသမာဓိပူရိကာ စ ဥပစာရသမာဓိပူရိကာ စ အပ္ပနာသမာဓိဿ ဝိဒူရတရာတိ တဒုဘယံ အနာမသန္တော ‘‘တာသု ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပစာရသမာဓိနာ သမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အပ္ပနာသမာဓိနာ သမ္ပယောဂံ ဂတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၆၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၇၃။ သုခယတီတိ သုခံ, အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သွာယံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ပရိယာယလဒ္ဓေါ ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တု နိဝတ္တနတ္ထော, နိပ္ပရိယာယေန ပန ဘာဝသာဓနမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခနံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဋ္ဌသဘာဝတ္တာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝါ အတ္တနိ သာဒယတီတိ သာတံ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ သာတံ ‘‘မဓုရ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သာတံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သာတလက္ခဏံ။ ဥပဗြူဟနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံဝဍ္ဎနံ။ ဒုက္ခံ ဝိယ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒုက္ခမသုခါ ဝိယ အနဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အနု အနု ဂဏှနံ, ဥပကာရိတာ ဝါ အနုဂ္ဂဟော။ ကတ္ထစိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကေ။ ပဋိလာဘတုဋ္ဌီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကတုဋ္ဌိ။ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနန္တိ ပဋိလဒ္ဓဿ အာရမ္မဏရသဿ အနုဘဝနန္တိ သဘာဝတော ပီတိသုခါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတိ။ ယတ္ထ ပီတိ, တတ္ထ သုခန္တိ ဝိတက္ကဿ ဝိယ ဣတရေန ပီတိယာ သုခေန အစ္စန္တသံယောဂမာဟ။ ‘‘ယတ္ထ သုခံ, တတ္ထ န နိယမတော ပီတီ’’တိ ဝိစာရဿ ဝိယ ဝိတက္ကေန သုခဿ ပီတိယာ အနစ္စန္တသံယောဂံ။ တေန အစ္စန္တာနစ္စန္တသံယောဂိတာယ ပီတိသုခါနံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရံ, နိရုဒကမရုဋ္ဌာနံ။ ဝနမေဝ ဝနန္တံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ ပဋိလာဘသမယေ, ပဋိလဒ္ဓဿ ရသာနုဘဝနသမယေ, ဝနစ္ဆာယာဒီနံ သဝနဒဿနသမယေ, ပဝေသပရိဘောဂသမယေ စ။ ပါကဋဘာဝတောတိ ယထာက္ကမံ ပီတိသုခါနံ ဝိဘူတဘာဝတော။
ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဝေကဇန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခသဒ္ဒတော စ အတ္ထိအတ္ထဝိသေသတော ‘‘အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ’’တိ ဧတ္ထ အ-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေ ပီတိသုခမေဝ ဝိဝေကဇံ။ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိ စ အညပဒတ္ထသမာသော, ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသဿ စ အလောပေါ ကတော။ လောပေ ဝါ သတိ ‘‘ဝိဝေကဇပီတိသုခ’’န္တိ ပါဌောတိ အယံ ဝိသေသော။
ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ဥပ-သံ-သဒ္ဒါ ‘‘ဥပလဗ္ဘတိ, သံဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိရတ္ထကာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဂန္တွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တေသံ သာတ္ထကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပသမ္ပာဒယိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပတွာ, သာဓေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣရိယန္တိ ကိရိယံ။ ဝုတ္တိအာဒီနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ပါလနာတိ ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ ဣရိယာပထန္တရေဟိ ရက္ခဏာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၀။) [သျ]ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၄။ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ ဧတ္ထ အာဟိတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိပ္ပဟီန-သဒ္ဒဿေတ္ထ ပရဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ဝိပ္ပဟီနန္တိ ဝါ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ နနု အညေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ဣမိနာ ဈာနေန ပဟီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဈာနလာဘိနောပိ အဈာနသမင်္ဂိကာလေ ဈာနပဋိပက္ခလောဘစိတ္တာဒီနံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဈာနက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဟီယန္တီတိ ဝိဂစ္ဆန္တိ, နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကတ္တာရမ္မဏေတိ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန ဧကသဘာဝေ, ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတေ ဧကတ္တာဝဟေ ဝါ အာရမ္မဏေ။ တန္တိ တံ နာနာဝိသယပလောဘိတံ စိတ္တံ။ ကာမဓာတုပ္ပဟာနာယာတိ နာနာဝိသယသမူပဗျူဠှာယ ကာမဓာတုယာ ပဟာနာယ သမတိက္ကမာယ ပဋိပဒံ ဈာနံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ။ နိရန္တရန္တိ ဝိက္ခေပေန အနန္တရိတံ, သဟိတန္တိ အတ္ထော။ အကမ္မညန္တိ အကမ္မနီယံ, ဘာဝနာကမ္မဿ အယောဂျန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပရေတန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတံ။ ပရိဗ္ဘမတိ အနဝဋ္ဌာနတော, အဝဋ္ဌာနဿ သမာဓာနဿ အဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတန္တိ သာတိသယဿ ဝိစာရဿ အဘာဝတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ နု ခေါ ဘဂဝါ, န နု ခေါ’’တိ, ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ မနသိကာရေန, ‘‘ဈာနံ သိယာ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ စ ပဝတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတံ။ နာရောဟတိ အပ္ပဋိပတ္တိနိမိတ္တတ္တာ။ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရတ္တာတိ သမာဓိအာဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝေန ဈာနာဓိဂမဿ အန္တရာယကရဏတော။
တေဟီတိ ဈာနာဓိဂမဿ ပစ္စယဘူတေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ။ အဝိက္ခေပါယ သမ္ပာဒိတပ္ပယောဂဿာတိ တတော ဧဝံ သမာဓာနာယ နိပ္ဖါဒိတဘာဝနာပယောဂဿ။ စေတသော ပယောဂသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝါတိ ယထာဝုတ္တဘာဝနာပယောဂသမ္ပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ။ ပီတိ ပီဏနံ ဘာဝနာဝသေန တပ္ပနံ။ ဥပဗြူဟနံ ဘာဝနာဝသေန ပရိဝုဒ္ဓိံ စေတသော ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နန္တိ စိတ္တံ။ သသေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မန္တိ အဝသိဋ္ဌဖဿာဒိဓမ္မသဟိတံ, သမံ သမ္မာ စ အာဓိယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣန္ဒြိယသမတာဝသေန သမံ, ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ။ ဒူရီဘာဝေ လီနုဒ္ဓစ္စာဘာဝေန သမ္မာ စ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဧကဂ္ဂတာ ဟိ သမာဓာနကိစ္စေန စိတ္တံ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ အတ္တာနံ အနုဝတ္တာပေန္တီ ဈာနက္ခဏေ သာတိသယံ သမာဟိတေ ကရောတီတိ။ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာတိ ယထာပစ္စယံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၁။) [သျ]ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ ဧတေသု ဝိတက္ကာဒီသု ဈာနံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ တတ္ထေဝ ဈာနဝေါဟာရတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာပိ ဥပမာဝသေန တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။
ပကတိစိတ္တတောတိ ပါကတိကကာမာဝစရစိတ္တတော။ သုဝိသဒေနာတိ သုဋ္ဌု ဝိသဒေန, ပဋုတရေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗာဝယဝဝန္တံ, အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ အပ္ဖုဋန္တိ အသမ္ဖုဋ္ဌံ။ အာရမ္မဏေသု ဖုသိတာတိ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တမာနာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမန္တတော အာရမ္မဏံ ဖရန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဂဟိတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဈာနင်္ဂေသု။ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သရူပတော န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, သာမညတော ပန ဈာနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာတိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ, အင်္ဂမေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေန အဓိပ္ပါယေနာတိ ယေန ဝိတက္ကာဒီဟိ သဟ ဝတ္တန္တံ ဓမ္မံ ဒီပေတုံ တဿ ပကာသနာဓိပ္ပါယေန ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသော ကတော။ သော ဧဝ အဓိပ္ပါယော တေန ဘဂဝတာ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ နိဒ္ဒိသန္တေန ပကာသိတော။ တသ္မာ သာ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာတိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။
တိဝိဓကလျာဏဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေနာတိ ဈာနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန။ လက္ခဏဝသေနာတိ တေသံယေဝ အပ္ပနာယံ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝဝသေန။
တတြာတိ တသ္မိံ ကလျာဏတာလက္ခဏာနံ ဝိဘာဝနေ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီတိ ပဋိပဇ္ဇတိ ဈာနံ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ, ဂေါတြဘုပရိယောသာနော ပုဗ္ဗဘာဂိယော ဘာဝနာနယော။ ပရိပန္ထတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ, ပဋိပဒါယ ဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ။ သာ ပနာယံ ယသ္မာ ဈာနဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ ဝိသောဓေတဗ္ဗတာဒီနံ အဘာဝတော ဈာနပရိယာပန္နာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အနုဗြူဟနာ။ သာ ပနာယံ ဝိသေသတော ဈာနဿ ဌိတိက္ခဏေ လဗ္ဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ’’တိ။ သမ္ပဟံသနာတိ တတ္ထ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိသာဓကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ပရိယောဒပနာ။ သာ ပန ယသ္မာ ဈာနဿ ဩသာနက္ခဏေ ပါကဋာ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၂။) [သျ]ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနီတိ ပရိပန္ထတော စိတ္တဿ ဝိသုဇ္ဈနာကာရော, မဇ္ဈိမဿ သမထနိမိတ္တဿ ပဋိပဇ္ဇနာကာရော, တတ္ထ ပက္ခန္ဒနာကာရောတိ ဣမာနိ တီဏိ ဈာနဿ အာဒိတော ဥပ္ပါဒက္ခဏေ အပ္ပနာပတ္တိလက္ခဏာနိ တေဟိ အာကာရေဟိ ဝိနာ အပ္ပနာပတ္တိယာ အဘာဝတော, အသတိ စ အပ္ပနာယ တဒဘာဝတော။ အာဒိကလျာဏဉ္စေဝ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ, သမ္ပန္နလက္ခဏတ္တာ စ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။ ဣမိနာ နယေန မဇ္ဈပရိယောသာနလက္ခဏာနဉ္စ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သမ္ဘရီယတိ ဈာနံ ဧတေနာတိ သမ္ဘာရော, နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မံ။ သဟ သမ္ဘာရေနာတိ သသမ္ဘာရော, သော ဧဝ သသမ္ဘာရိကော။ ဥပစာရောတိ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရမာဟ။ ပဂ္ဂဟာဒိကိစ္စဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာယ ဧဝ သာဓိတတ္တာ ယာ တတ္ထ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရေ သိဒ္ဓါ အဇ္ဈုပေက္ခနာ, သာ ဈာနက္ခဏေ ပရိဗြူဟိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ’’တိ။ ယထာဓိဂတံ ဈာနံ နိဿာယ ယော ပဟဋ္ဌာကာရော စိတ္တဿ ပရိတောသော, တံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ပဝတ္တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ဧကေတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ တေ ဟိ ဧဝံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိကေ ဝဏ္ဏယန္တိ, တဒယုတ္တံ။ တထာ ဟိ သတိ အဇ္ဈာနဓမ္မေဟိ ဈာနဿ ဂုဏသံကိတ္တနံ နာမ ကတံ ဟောတိ။ န ဟိ ဘူမန္တရံ ဘူမန္တရပရိယာပန္နံ ဟောတိ။ ပါဠိယာ စေတံ ဝိရုဒ္ဓန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကတ္တဂတံ စိတ္တန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဘာဝေန, ဧကဂ္ဂတာယ စ သိခါပ္ပတ္တိယာ တဒနုဂုဏံ ဧကတ္တံ ဂတန္တိ ဧကတ္တဂတံ, သသမ္ပယုတ္တံ အပ္ပနာပတ္တစိတ္တံ။ တဿေဝ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒတာဒိ အနန္တရမေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကသ္မိံယေဝ အပ္ပနာစိတ္တက္ခဏေ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အာဂမနဝသေနာတိ ပရိကမ္မာဂမနဝသေန။ အနတိဝတ္တနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယေကရသတာတဒုပဂဝီရိယဝါဟနာသေဝနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိယောဒါပကဿာတိ ပရိသောဓကဿ ပဘဿရဘာဝကရဿ။ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနမေဝ စေတ္ထ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တသ္မိန္တိ တသ္မိံ ဝါရေ, စတုပဉ္စစိတ္တပရိမာဏာယ အပ္ပနာဝီထိယန္တိ အတ္ထော။ တတော ပရိပန္ထတော။ စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ယဒိပိ အာဂမနံ ဂဟေတုံ အဝိသေသေန ဝိယ ဝုတ္တံ, ပရိကမ္မဝိသုဒ္ဓိတော ပန အပ္ပနာဝိသုဒ္ဓိ သာတိသယာဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိအာဒိ။ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၃။) [သျ]ယေနာဝရဏေန အာဝဋတ္တာ စိတ္တံ တတော ပုဗ္ဗေ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောတိ, တေန ဝိဝိတ္တံ ဟုတွာ, တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ အတ္ထော။ လီနုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတာနံ ဥဘိန္နံ အန္တာနံ အနုပဂမနေန မဇ္ဈိမော, သဝိသေသံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝူပသမနတော သမထော, ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော နိမိတ္တဉ္စာတိ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝါ’’တိ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တန္တိ တဿ အပ္ပနာစိတ္တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတံ ပုရိမံ စိတ္တံ, ဂေါတြဘုစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေနာတိ ယထာ ‘‘တဒေဝ ခီရံ ဒဓိသမ္ပန္န’’န္တိ, ဧဝံ သတိပိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘာဝဘေဒေ, ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝဘေဒေ စ ဧကိဿာ ဧဝ သန္တတိယာ ပရိဏာမူပဂမနနယေန ဧကတ္တနယဝသေန။ တထတ္တန္တိ တထဘာဝံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတဘာဝံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာတိ ဝုတ္တာကာရေန ပဋိပဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယသ္မိဉှိ ခဏေ တထတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တသ္မိံယေဝ ခဏေ တထတ္တုပဂမနေန အပ္ပနာသမာဓိနာ သမာဟိတဘာဝူပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ပုရိမစိတ္တေတိ အပ္ပနာစိတ္တဿ ပုရိမသ္မိံ စိတ္တေ ဂေါတြဘုစိတ္တေ။ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖါဒိကာတိ တသ္မိံ စိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိမဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနာကာရာနံ နိပ္ဖါဒိကာ, တေနာကာရေန နိပ္ဖဇ္ဇမာနာတိ အတ္ထော။ တေယေဝ ဟိ အာကာရာ ပစ္စယဝိသေသတော ဈာနက္ခဏေ နိပ္ဖဇ္ဇမာနာ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီ’’တိ လဒ္ဓသမညာ ဈာနဿ တံ ဝိသေသံ နိပ္ဖါဒေန္တာ ဝိယ ဝုတ္တာ။ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝါတိ အတ္တလာဘဝေလာယမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ, ကထံ တေ အာကာရာ နိပ္ဖဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေနာ’’တိ။
တဿာတိ စိတ္တဿ။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန အာဂတာတိ ‘‘ဗျာပါရံ အကရောန္တော’’တိ အာဟ။ သမထပဋိပတ္တိတထတ္တုပဂမနဉ္စ ဣဓ သမထဘာဝါပတ္တိယေဝါတိ အာဟ ‘‘သမထဘာဝူပဂမနေနာ’’တိ။ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿာတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ကထံ နု ခေါ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဇဟေယျ’’န္တိ ပဋိပန္နဿ ဣဒါနိ သမထပဋိပတ္တိယာ တဿ ပဟီနတ္တာ ကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေန ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ဈာနစိတ္တဿ။ ပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိမဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနေဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ အနုဗြူဟိတေ ဈာနစိတ္တေ လဒ္ဓေါကာသာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သမ္ပယုတ္တေသု သမဝါဟိတဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ တေ အနုဗြူဟေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၄။) [သျ]ယေ ပနေတေ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဈာနစိတ္တေ။ အညမညာနတိဝတ္တနဝသေန ကိစ္စကရဏတော ယုဂေ နဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝိယ ယုဂနဒ္ဓါ။ ဝိမုတ္တိရသေနာတိ ဝိမုစ္စနကိစ္စေန, ဝိမုစ္စနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ ဧသ ယောဂီ။ ဝါဟယတီတိ ပဝတ္တေတိ။ အဿာတိ ဈာနစိတ္တဿ။ တသ္မိံ ခဏေတိ ဘင်္ဂက္ခဏေ။ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ အတီတေ ဟိ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အာသေဝနာ ပဝတ္တတိ နာမ။ တေ အာကာရာတိ အညမညာနတိဝတ္တနာဒယော တတ္ထ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရာ။ အာသေဝနာပိ ဟိ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီနံ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရောယေဝ။ သံကိလေသဝေါဒါနေသူတိ သမာဓိပညာနံ သမရသတာယ အကရဏံ ဘာဝနာယ သံကိလေသော, ကရဏံ ဝေါဒါနံ။ တထာ သေသေသုပိ။ ဧဝမေတေသု သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝံ ဒေါသံ အာနိသံသံ ဂုဏံ ပုရေတရံ ပါဋိဟာရိယဉာဏေန ဒိသွာ ယထာ အညမညာနတိဝတ္တနာဒယော ဟောန္တိ, တထာ ဘာဝနာယ သမ္ပဟံသိတတ္တာ တေနေဝ ဉာဏေန ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓနံ ဟေတ္ထ သမ္ပဟံသနံ။ တေ အာကာရာ ယသ္မာ နိပ္ဖန္နာ, တသ္မာ ‘‘ဓမ္မာနံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ လက္ခဏသံဝဏ္ဏနာယ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။
‘‘ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ကော သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ သမ္ပဟံသနာဝ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ, န ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘာဝနာစိတ္တေ။ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီတိ အပ္ပနာကာလေ ဘာဝနာယ သမပ္ပဝတ္တိယာ, ပဋိပက္ခဿ စ ပဟာနတော ပဂ္ဂဟာဒီသု ဗျာပါရဿ အကာတဗ္ဗတော အဇ္ဈုပေက္ခနာဝ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမယေ စိတ္တဿ အဇ္ဈုပေက္ခနာ, ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ စ အာဒိ။ သာ ပနာယံ အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဉာဏဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဟောတိ, ဝိသေသတော ဉာဏသာဓနတ္တာ အပ္ပနာဗျာပါရဿာတိ ဖလေန ကာရဏာနုမာနဉာယေန။ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ, တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တန္တိ ယထာ ဘာဝနာစိတ္တံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ န ပတတိ, တထာ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ ဗဟုလီကာရဝသေန ပဂ္ဂဟိတံ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ပဂ္ဂဏှန္တေနာပိ သမာဓိဿ ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန ပဂ္ဂဟိတတ္တာ သက္ကစ္စံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၅။) [သျ]ဩကာသံ လဘတိ။ တံ ပန အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဥပေက္ခာဝသေန ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တပါရိဟာရိယပညာဝသေန အပ္ပနာပညာယ ကိစ္စာဓိကတာတိ အာဟ ‘‘ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တဿ အဓိမတ္တတ္တာ ဧဝ အဇ္ဈုပေက္ခန္တဿေဝ နာနာသဘာဝေဟိ နီဝရဏပမုခေဟိ ကိလေသေဟိ အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ။ ဝိမောက္ခဝသေန ဝိမုစ္စနဝသေန။ ပညာဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တပါရိဟာရိယပညာဝသေန။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဧဝ။ တေ ဓမ္မာ သဒ္ဓါဒယော, ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာဝီရိယသမာဓယော စ ဧကရသာ သမာနကိစ္စာ ဟောန္တိ။ ဧဝမယံ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ နိပ္ဖဇ္ဇမာနာ ဉာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဧဝံ တိဝိဓာယ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိယာ လဒ္ဓဝိသေသာယ တိဝိဓာယ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာယ သာတိသယံ ပညိန္ဒြိယဿ အဓိမုတ္တဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓာပိ သမ္ပဟံသနာ သိဇ္ဈတီတိ အာဂမနုပေက္ခာ ဉာဏကိစ္စဝသေန ဒသပိ အာကာရာ ဈာနေ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာယ, ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာမတ္တံ ဝါ ပဌမန္တိ ဣဒန္တိ အတ္ထော။ တေန ဒေသနာက္ကမံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဌမ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိပတ္တိက္ကမံ, ဥပ္ပန္နန္တိ ဟိ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပဌမံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ပဌမ’’န္တိ ဣဒံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏန္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၀) ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဣဓ န ဂဟိတံ။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဒုဝိဓေ ဈာနေ ဣဓာဓိပ္ပေတဇ္ဈာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီကသိဏသင်္ခါတဿ အတ္တနော အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ရူပံ ဝိယ စက္ခုနာ ဥပနိဇ္ဈာယနတော။ ပစ္စနီကဈာပနတောတိ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဒဟနတော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟနတော။ သကလဋ္ဌေနာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကတေ ဝါ အကတေ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတေ ပထဝီဘာဂေ ပထဝီမဏ္ဍလေ သကလာရမ္မဏကရဏဋ္ဌေန။ န ဟိ တဿ ဧကဒေသမာရမ္မဏံ ကရီယတိ။ ပထဝီကသိဏသန္နိဿယတာယ နိမိတ္တံ ပထဝီကသိဏံ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တံသဟစရဏတော ဈာနံ ပထဝီကသိဏံ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။
စိရဋ္ဌိတိသမ္ပာဒနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆။ လက္ခဋ္ဌာနေ ဌိတံ သရေန ဝါလံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝါလဝေဓီ။ ဣဓ ပန အနေကဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ အံသုံ ဝိဇ္ဈန္တော ‘‘ဝါလဝေဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၆။) [သျ]တေန ဝါလဝေဓိနာ။ သူဒေနာတိ ဘတ္တကာရေန။ ‘‘အာကာရာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုကုသလောတိ သုဋ္ဌု ဆေကော။ ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဣဿာသော။ ကမ္မန္တိ ယောဂျံ။ အက္ကန္တပဒါနန္တိ ဝိဇ္ဈနကာလေ အက္ကမနဝသေန ပဝတ္တပဒါနံ။ အာကာရန္တိ ဓနုဇိယာသရာနံ ဂဟိတာကာရံ။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဥပဓာရေယျ။ ဘောဇနသပ္ပါယာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တာကာရာနမ္ပိ သင်္ဂါဟကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဥတုဘာဝနာနိမိတ္တာဒီနမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏှနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ တရုဏသမာဓိမှိ။
ဘတ္တာရန္တိ သာမိနံ, ဘတ္တဝေတနာဒီဟိ ပေါသကန္တိ အတ္ထော။ ပရိဝိသန္တောတိ ဘောဇေန္တော။ တဿ ရုစ္စိတွာ ဘုဉ္ဇနာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ တဿ ဥပနာမေန္တောတိ ယောဇနာ။ အယမ္ပိ ယောဂီ။ အဓိဂတက္ခဏေ ဘောဇနာဒယော အာကာရေတိ ပုဗ္ဗေ ဈာနဿ အဓိဂတက္ခဏေ ကိစ္စသာဓကေ ဘောဇနာဒိဂတေ အာကာရေ။ ဂဟေတွာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ နဋ္ဌေ နဋ္ဌေ သမာဓိမှိ ပုနပ္ပုနံ အပ္ပနာယ။
မဟာနသဝိဇ္ဇာပရိစယေန ပဏ္ဍိတော။ တတ္ထ ဝိသဒဉာဏတာယ ဗျတ္တော။ ဌာနုပ္ပတ္တိကကဩသလ္လယောဂေန ကုသလော။ နာနစ္စယေဟီတိ နာနစ္စယေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ, နာနာရသေဟီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီ’’တိအာဒိ။ သူပေဟီတိ ဗျဉ္ဇနေဟိ။ အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီတိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသေဟိ, ယေ ဝါ အမ္ဗိလရသာ ဟုတွာ အဂ္ဂဘူတာ, တေဟိ စတုရမ္ဗိလာဒိမိဿေဟိ။ ဧသ နယော တိတ္တကဂ္ဂါဒီသုပိ။ ခါရိကေဟီတိ ဝါတိင်္ဂဏကဠီရာဒိမိဿေဟိ။ နိမိတ္တန္တိ အာကာရံ ရုစ္စနဝသေန ဘုဉ္ဇနာကာရံ။ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ဥပရူပရိ ဂဏှာတိ ဥပဓာရေတိ။ ဣမဿ ဝါ သူပေယျဿ အတ္ထာယ ဟတ္ထံ အဘိဟရတိ။ အဘိဟာရာနန္တိ အဘိမုခေန ဟရိတဗ္ဗာနံ ပဏ္ဏာကာရာနံ, ပူဇာဘိဟာရာနံ ဝါ။ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ‘‘ဧဝံ မေ စိတ္တံ သမာဟိတံ အဟောသီ’’တိ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ သလ္လက္ခေတိ။
သမာဓိပရိပန္ထာနန္တိ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘူတာနံ။ ဓမ္မာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏဓမ္မာနံ။ သုဝိသောဓိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတတ္တာ, ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ သမ္မဒေဝ ပဟီနတ္တာတိ အတ္ထော။ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသုဘမနသိကာရနေက္ခမ္မာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၇။) [သျ]နေက္ခမ္မဂုဏဒဿနေနာပိ ဟိ တဿ ဝိဗန္ဓဘူတေ ကာမစ္ဆန္ဒေ အာဒီနဝေါ ဝိသေသတော ပါကဋော ဟောတီတိ။ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ကာယဒရထံ သာရဒ္ဓကာယတံ။ တေန ကာယစိတ္တာနံ သာရမ္ဘနိမိတ္တဿ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ န ဝိသောဓနမာဟ။ အာရမ္ဘဓာတုမနသိကာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂနိမိတ္တာနံ, အာလောကသညာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမထနိမိတ္တမနသိကာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေပိ သမာဓိပရိပန္ထေတိ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယေ, မဒမာနာဒိကေ စ သန္ဓာယာဟ။ အာသယန္တိ ဝသနကသုသိရံ။ သုပရိသုဒ္ဓန္တိ အာသင်္ကနီယတ္တာဘာဝေန သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ ပဂေဝ ကာမာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမထပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ဈာနေန နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ, အထ ကသ္မာ ပုန ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒိ ဂဟိတန္တိ? သစ္စမေတံ။ တံ ပန ပဟာနမတ္တန္တိ ဈာနဿ စိရဋ္ဌိတိယာ အတိသယပဟာနတ္ထံ ပုန ဂဟိတံ။
ဥဒ္ဓစ္စ မိဒ္ဓန္တိ ကုက္ကုစ္စံ, ထိနဉ္စ တဒေကဋ္ဌတာယ ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓန္တဂတောတိ သုပရိသုဒ္ဓပရိယန္တံ သဗ္ဗသော ဝိသောဓိတကောဏပရိယန္တံ ဥယျာနံ ဂတော။ တဟိံ ရမေတိ တသ္မိံ ဈာနေ ရမေယျ ဒိဝသဘာဂမ္ပိ ဈာနသမင်္ဂီ ဧဝ ဘဝေယျ။
စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထန္တိ သမာဓိဘာဝနာယ ဝိပုလဘာဝါယ။ ယထာ ဟိ ဘာဝနာဝသေန နိမိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ, ဧဝမဿ ဘာဝနာဝသေနေဝ ဝဍ္ဎနမ္ပိ။ တသ္မာ ဧကင်္ဂုလာဒိဝသေန နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုနပ္ပုနံ ဗဟုလီကာရေန ဈာနံ ဘာဝနာပိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထဉ္စ ယထာလဒ္ဓံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။
နိမိတ္တဝဍ္ဎနနယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၇။ တတြာတိ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, တဿာတိ အတ္ထော။ အဝဍ္ဎေတွာတိ ယထာ ကုမ္ဘကာရော မတ္တိကာယ ပတ္တံ ကရောန္တော ပဌမံ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာဝ ပတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ, ဧဝံ ပတ္တဝဍ္ဎနယောဂေန ပတ္တဝဍ္ဎနယုတ္တိယာ အဝဍ္ဎေတွာ ပူဝိကဿ ပူဝဝဍ္ဎနံ။ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဘတ္တပက္ခိပနံ ဘတ္တဝဍ္ဎနံ။ ဝတ္ထဿ တိန္တဿ အဉ္ဆနာဒိ ဒုဿဝဍ္ဎနံ။ ပစ္စေကံ ယောဂ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၈။) [သျ]အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ သပရိစ္ဆေဒေ ဧဝ ဘာဝနာပဝတ္တိတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သာန္တကေ နော အနန္တကေ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၅)။
ဟံသပေါတကာတိ ဇဝနဟံသပေါတကာ။ ဥက္ကူလံ ဥန္နတဋ္ဌာနံ။ ဝိကူလံ နိန္နဋ္ဌာနံ။ နဒီသောတေန ကတံ ဝိဒုဂ္ဂံ နဒီဝိဒုဂ္ဂံ။ ဝိသမာကာရေန ဌိတော ပဗ္ဗတပဒေသော ပဗ္ဗတဝိသမော။
ထူလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဗာဟုလ္လေန ဝိဘူတဘာဝတော။ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ပဂုဏဗလဝဘာဝဿ အနာပါဒိကတ္တာ။ ဥပရိ ဥဿုက္ကနာယာတိ ဘာဝနာယ ဥပရိ အာရောဟနာယ, ဒုတိယဇ္ဈာနာဓိဂမာယာတိ အတ္ထော။
ပဗ္ဗတေယျာတိ ပဗ္ဗတေ ဗဟုလစာရိနီ။ အခေတ္တညူတိ အဂေါစရညူ။ သမာဓိပရိပန္ထာနံ ဝိသောဓနာနဘိညာတာယ ဗာလော။ ဈာနဿ ပဂုဏဘာဝါပါဒနဝေယျတ္တိယဿ အဘာဝေန အဗျတ္တော။ ဥပရိဈာနဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝါနဝဗောဓေန အခေတ္တညူ။ သဗ္ဗထာပိ သမာပတ္တိကောသလ္လာဘာဝေန အကုသလော။ သမာဓိနိမိတ္တဿ ဝါ အနာသေဝနာယ ဗာလော။ အဘာဝနာယ အဗျတ္တော။ အဗဟုလီကာရေန အခေတ္တညူ။ သမ္မဒေဝ အနဓိဋ္ဌာနတော အကုသလောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘတော ဘဋ္ဌောတိ ဥဘယတော ဈာနတော ဘဋ္ဌော။ သော ဟိ အပ္ပဂုဏတာယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ သဥဿာဟောပိ ဝိနာသတော, အသာမတ္ထိယတော စ ဈာနဒွယတော ပရိဟီနော။ စိဏ္ဏဝသိနာတိ အာသေဝိတဝသိနာ။
ပဉ္စဝသီကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၈။ ဝသနံ ဝသီတိ ဓာတုနိဒ္ဒေသတာယ ကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဝသိယော’’တိ, ယထာရုစိ ပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇနာယ ဝသီ, အာဝဇ္ဇနာဝသေန ဝါ ဝသီ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ ဈာနံ အာဝဇ္ဇိတုံ ယတ္ထ ယတ္ထ ပဒေသေ ဣစ္ဆာ ယတ္ထိစ္ဆကံ။ ယဒါ ယဒါ, ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝါ ဈာနင်္ဂေ ဣစ္ဆာ ယဒိစ္ဆကံ။ ယာဝ ယာဝ ဣစ္ဆာ ယာဝဒိစ္ဆကံ, ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ‘‘ယာဝါ’’တိ စ ဣဒံ ဗဟူနံ ဇဝနဝါရာနံ နိရန္တရံ ဝိယ တထာပဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ဧကမေဝ။ သော ဟိ ပရိစ္ဆိန္နစိတ္တက္ခဏောတိ။ အာဝဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တနယေန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေ ယဒါ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၇၉။) [သျ]ယဒါ ယံ ကိဉ္စိ ဈာနင်္ဂံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ယထိစ္ဆိတံ ကာလံ အာဝဇ္ဇနာယ အာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိယာ ဒန္ဓာယိတတ္တံ ဝိတ္ထာယိတတ္တံ, စိရာယိတတ္တံ ဝါ နတ္ထိ။ ဧဝံ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသာတိ ဝုဋ္ဌာနအဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏာဝသိယော။
အင်္ဂသမုဒါယဘာဝတော ဈာနဿ ဈာနေ အာဝဇ္ဇနဝသိံ နိပ္ဖါဒေတုကာမေန ပဋိပါဋိယာ ဈာနင်္ဂါနိ အာဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော’’တိ။ ယဒိပိ အာဝဇ္ဇနမေဝေတ္ထ ဣစ္ဆိတံ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ, အာဝဇ္ဇနာယ ပန ဥပ္ပန္နာယ ဇဝနေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တာနိ စ ခေါ အာဝဇ္ဇနတပ္ပရတာယ စိတ္တာဘိနီဟာရဿ ယထာဝဇ္ဇိတဈာနင်္ဂါရမ္မဏာနိ ကတိပယာနေဝ ဟောန္တိ, န ပရိပုဏ္ဏာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီ’’တိ။ စတ္တာရိ တိက္ခိန္ဒြိယဿ။ ပဉ္စ နာတိတိက္ခိန္ဒြိယဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရန္တရန္တိ ဝိသဘာဂေဟိ နိရန္တရံ။ အယံ ပနာတိ ဘဝင်္ဂဒွယန္တရိတာ စတုဇဝနစိတ္တာ ယထာဝုတ္တာ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ အညေသံ ဝါ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ။ ဧဝရူပေ ကာလေတိ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ လဟုတရံ အာဝဇ္ဇနဝသီနိဗ္ဗတ္တနကာလေ။ သာ စ ခေါ ဣတ္တရာ ပရိတ္တကာလာ, န သတ္ထု ယမကမဟာပါဋိဟာရိယေ ဝိယ စိရတရပ္ပဗန္ဓဝတီ။ တထာ ဟိ တံ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏံ ဝုတ္တံ။ အဓိဂမေန သမံ သသမ္ပယုတ္တဿ ဈာနဿ သမ္မာ အာပဇ္ဇနံ ပဋိပဇ္ဇနံ သမာပဇ္ဇနံ, ဈာနသမင်္ဂိတာ။
သီဃန္တိ ဧတ္ထ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာနန္တရံ ဒွီသု ဘဝင်္ဂေသု ဥပ္ပန္နေသု ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ သမာပဇ္ဇနံ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ။ အယဉ္စ မတ္ထကပ္ပတ္တာ သမာပဇ္ဇနဝသီ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယံ လဗ္ဘတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သော ခေါ အဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, တဿာ ဧဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ ယေနဿုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။ ဣတော သီဃတရာ ဟိ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ နတ္ထိ။ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရန္တဿ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ယက္ခေန မဟန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေတုံ သမတ္ထေ ပဟာရေ သီသေ ဒိန္နေ သမာပဇ္ဇနမ္ပေတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘တဒါ ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေသီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၄)။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နော’’တိ (ဥဒါ။ ၃၄) ဝုတ္တံ။ ဣမေ ပန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၀။) [သျ]ထေရာ ‘‘သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနသမကာလံ တေန ပဟာရော ဒိန္နော’’တိ ဝဒန္တိ။
အစ္ဆရာမတ္တန္တိ အင်္ဂုလိဖောဋမတ္တံ ခဏံ။ ဌပေတုန္တိ သေတု ဝိယ သီဃသောတာယ နဒိယာ ဩဃံ ဝေဂေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ ယထာဝုတ္တက္ခဏံ ဈာနံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ။ အဘိဘုယျ ဌပနံ, အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ဝသီ အဓိဋ္ဌာနဝသီ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုန္တိ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ လဟုံ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တုပ္ပတ္တိယေဝ ဟေတ္ထ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနံ ဌပေဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗပရိကမ္မဝသေန အဓိဋ္ဌာနသမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ, ဧဝံ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗပရိကမ္မဝသေန ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ယာ သမာပတ္တိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဒုဘယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနဝသီဒဿနတ္ထံ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိမ္မိတပဗ္ဗတေ တဿ ဝိဝရေ။ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ တံ အဘိညာစိတ္တံ ယေန ပဗ္ဗတံ နိမ္မိနေယျ, အဘိညာပါဒကဿ ပန ဈာနဿ လဟုတရံ ဌပနံ, ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဣဓ နိဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္တကာ ဣဒ္ဓိမန္တာ ဧကံ ဥပဋ္ဌာကံ ဂရုဠတော ရက္ခိတုံ န သက္ခိံသူ’’တိ ဂါရယှာ အဿာမ။
အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ အာဝဇ္ဇနဝသီဘာဝါယ ယထာက္ကမံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဈာနင်္ဂါနံ အာဝဇ္ဇနာယ ပရတော ယာနိ ဇဝနာနိ ပဝတ္တာနိ, တာနိ တေသံ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ယဒဂ္ဂေန အာဝဇ္ဇနဝသီသိဒ္ဓိ, တဒဂ္ဂေန ပစ္စဝေက္ခဏာဝသီသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၉။ နီဝရဏပ္ပဟာနဿ တပ္ပဌမတာယ အာသန္နနီဝရဏပစ္စတ္ထိကာ။ ထူလံ နာမ ဝိပုလမ္ပိ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယန္တိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ။ သန္တတော မနသိ ကရိတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိယ အနောဠာရိကင်္ဂတ္တာ, သန္တဓမ္မသမင်္ဂိတာယ စ ‘‘သန္တ’’န္တိ မနသိ ကတွာ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပီတိသုခါဒယော, ကာမံ တေ ပဌမဇ္ဈာနေပိ သန္တိ, တေဟိ ပန တေ သန္တတရာ စေဝ ပဏီတတရာ စ ဘဝန္တီတိ။ နိကန္တိန္တိ နိကာမနံ,
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၁။) [သျ]အပေက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပရိယာဒါယာတိ ခေပေတွာ။ စတ္တာရိ ပဉ္စာတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိယေဝ, ပရိကမ္မာဒိနာမကာနီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၈၀။ ဝူပသမာတိ ဝူပသမဟေတု, ဝူပသမောတိ စေတ္ထ ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ, တဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ။ အတိက္ကမော အတ္ထတော ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပါဒေါတိ အာဟ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ ကတမေသံ ပနေတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော အဓိပ္ပေတော, ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ, ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ, နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ကဒါစိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ အထ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ, ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ ဝူပသမော, သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တေသံ တတ္ထ အဘာဝတောတိ? ဝုစ္စတေ – ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဩဠာရိကတာ, တေသံ သမတိက္ကမာ ဒုတိယဿ ဈာနဿ သမဓိဂမော, န သဘာဝတော အနောဠာရိကာနံ ဖဿာဒီနံ သမတိက္ကမာတိ အယမတ္ထော ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတေန ဒီပိတော။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဣဓာဓိပ္ပေတော, ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာန’’န္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနောကာသာဝ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ ဝူပသမနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိတက္ကာဒယော ဧဝ ဈာနင်္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ, န တံသမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော, တသ္မာ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိဝစနံ ဉာယာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဧတေန ‘‘ဧတံ ဩဠာရိက’’န္တိ အာဒီနဝဒဿနံ သုတ္တေ အာဂတံ, တသ္မာ အဝိသေသေန ဝိတက္ကာဒီနံ, တံသဟဂတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော အဓိကဝစနံ အညံ အတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ကတွာ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဂဟိတန္တိ ဣဓ ‘‘ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသမတိက္ကမဝစနာနိ ဩဠာရိကောဠာရိကင်္ဂသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကာနီတိ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနံ တံဒီပကံ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတေပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒိကေ ပဟေယျင်္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနဿ တဒေကဒေသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အယဉ္စ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၂။) [သျ]အတ္ထော အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏနယေန ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ တံသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဓိဂမဒီပကေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ ပီတိအာဒိသမတိက္ကမာ တတိယာဒိအဓိဂမဒီပကတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ တဿ တံဒီပကတာ ဝုတ္တာ။
နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတံ န အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဘင်္ဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယာတိ နီလယောဂတော ဝတ္ထံ နီလံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယေန သမ္ပသာဒနေန ယောဂါ ဈာနံ သမ္ပသာဒနံ။ တသ္မိံ ဒဿိတေ ‘‘သမ္ပသာဒနံ ဈာန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ တံယောဂါ ဈာနေ တံသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ အဝိရောဓော ယုတ္တော။ ဧကောဒိဘာဝေ ကထန္တိ ဧကောဒိမှိ ဒဿိတေ ဧကောဒိဘာဝံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ ဈာနဿ ဧကောဒိဝဍ္ဎနတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ စေ? ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကောဒိဿ နိဒ္ဒေသော န ကာတဗ္ဗော သိယာတိ ဧကောဒိဘာဝသဒ္ဒေါ ဧဝ သမာဓိမှိ ပဝတ္တော သမ္ပသာဒနသဒ္ဒေါ ဝိယ ဈာနေ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေတိ ‘‘စေတသော သမ္ပသာဒယတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘စေတသော’’တိ စ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနံ သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တပက္ခေ။ စေတသောတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။
သေဋ္ဌောပိ လောကေ ‘‘ဧကော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ယာဝ ပရေ ဧကာဟံ တေ ကရောမီ’’တိအာဒီသု။ ဧကော အဒုတိယော ‘‘ဧကာကီဘိ ခုဒ္ဒကေဟိ ဇိတ’’န္တိအာဒီသု အသဟာယတ္ထောပိ ဧက-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ’’တိ။ သဒ္ဓါဒယောပိ ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သာဓာရဏတော, အသာဓာရဏတော စ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ, သမာဓိ ပန ဈာနက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏေန သာတိသယံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။
‘‘သမ္ပသာဒနံ, စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝိသေသနဒွယံ ဈာနဿ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဂဟိတံ။ သွာယမတိသယော ယထာ ဣမသ္မိံ ဈာနေ လဗ္ဘတိ, န တထာ ပဌမဇ္ဈာနေတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏေ အာဟနနပရိယာဟနနဝသေန, အနုမဇ္ဇနအနုယောဇနဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ ဓမ္မာ သတိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနေန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၃။) [သျ]ကိလေသကာလုဿိယာပဂမေ သမ္ပယုတ္တာနံ ကဉ္စိ ခေါဘံ ကရောန္တာ ဝိယ တေဟိ စ တေ န သန္နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန န သုပ္ပသန္န’’န္တိ။ ခုဒ္ဒိကာ ဦမိယော ဝီစိယော။ မဟတိယော တရင်္ဂါ။ သတိပိ ဣန္ဒြိယသမတ္တေ, ဝီရိယသမတာယ စ တေနေဝ ခေါဘေန, သမ္ပသာဒါဘာဝေန စ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော ဗဟလေ ဝိယ ဇလေ မစ္ဆော။ ယထာဝုတ္တက္ခောဘော ဧဝ ပလိဗောဓော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ယဿာ သဒ္ဓါယ ဝသေန သမ္ပသာဒနံ, ယဿာ စ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေန ဧကောဒိဘာဝန္တိ စ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ တာသံ ဧဝ ‘‘သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိအာကာရဿ ဝိသေသဝိဘာဝနာဝသေန ဝုတ္တေန။ တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန။ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော, သမ္ပသာဒနတော ဝါ သမ္ပသာဒနံ, ဧကောဒိံ ဘာဝေတီတိ ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယထာ ပန အဝိရောဓော, သော ဝုတ္တော ဧဝ။
֍ ဋ္ဌ ၈၁။ သန္တာတိ သမံ နိရောဓံ ဂတာ။ သမိတာတိ ဘာဝနာယ သမံ ဂမိတာ နိရောဓိတာ။ ဝူပသန္တာတိ တတော ဧဝ သုဋ္ဌု ဥပသန္တာ။ အတ္ထင်္ဂတာတိ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂတာ။ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိတာတိ ဝိနာသံ ဂမိတာ။ သောသိတာတိ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ သန္တာနဿ အဘာဝေန သောသံ သုက္ခဘာဝံ ဣတာ။ ဗျန္တိကတာတိ ဝိဂတန္တကတာ။
အယမတ္ထောတိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အဘာဝေါ။ စောဒကေန ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဧဝမေတံ သိဒ္ဓေါဝါယမတ္ထော’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ တဒတ္ထဒီပကန္တိ တဿ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပကံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမူပါယဒီပကေန အဇ္ဈတ္တသမ္ပသာဒနတာယ, စေတသော ဧကောဒိဘာဝတာယ စ ဟေတုဒီပကေန, အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဟေတုဒီပကေန စ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ကိံ ပုန အဝိတက္ကအဝိစာရဝစနေန ကတေနာတိ? န, အဒီပိတတ္တာ။ န ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဟိ တဏှာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမနံ, ယေ စ သင်္ခါရေသု တဏှာပ္ပဟာနံ ကရောန္တိ, တေသု မဂ္ဂေသု, ပဟီနတဏှေသု စ ဖလေသု သင်္ခါရပဝတ္တိ ဟောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၄။) [သျ]ဧဝ, ဧဝမေဝိဓာပိ ဝိက္ခမ္ဘိတဝိတက္ကဝိစာရတဏှဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရသမ္ပယောဂေါ ပုရိမေန န နိဝါရိတော သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ, အာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအတိက္ကမောဝ တေသံ ဝူပသမောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမမ္ပီတိ ပဌမံ ဈာနမ္ပိ။
‘‘ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ န တထာ ဣမဿ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ, တထာ ဣမဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ ဝိတက္ကဝိစာရာ န ပဟီယန္တိ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ, ဥပစာရဘာဝနာယ စ တေ ပဟာတုံ အသမတ္ထဘာဝတော။ ယဒိပိ တာယ တေသု တဏှာ ပဟီယတိ, န ပန သဝိသေသံ။ သဝိသေသဉှိ တတ္ထ တဏှာပ္ပဟာနံ အပ္ပနာယ ဧဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပနာက္ခဏေယေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဟာနင်္ဂတာပိ အတိသယပ္ပဟာနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ နီဝရဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနဿ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တိဝင်္ဂမေဝေတံ ဈာနံ, တသ္မာ။ တန္တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝစနံ။ ရထဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ ဝိယ သမ္ပသာဒေါ ဈာနဿ ပရိက္ခာရော, န ဈာနင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒဿေတု’’န္တိ။
တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၂။ ဥပ္ပိလာဝိတန္တိ ကာမဉ္စာယံ ပရိဂ္ဂဟေသု အပရိစ္စတ္တပေမဿ အနာဒီနဝဒဿိနော တဏှာသဟဂတာယ ပီတိယာ ပဝတ္တိအာကာရော, ဣဓ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနပီတိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာပိ သဗ္ဗသော ပီတိယံ အဝိရတ္တံ, သာပိ အနုဗန္ဓေယျာတိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပိလာဝိတံ ဝိယာတိ ဝါ ဥပ္ပိလာဝိတံ။ အာဒီနဝံ ဟိ တတ္ထ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၃။ ဝိရဇ္ဇနံ ဝိရာဂေါ။ တံ ပန ဝိရဇ္ဇနံ နိဗ္ဗိန္ဒနမုခေန ဟီဠနံ ဝါ တပ္ပဋိဗဒ္ဓရာဂပ္ပဟာနံ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယာတိ ‘‘ယဒေဝ တတ္ထ ပီတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ။ သမ္ပိဏ္ဍနံ သမုစ္စယော။
မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော။ တဒဓိဂမာယာတိ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄။ ဥပပတ္တိတောတိ သမဝါဟိတဘာဝေန ပတိရူပတော။ ဈာနုပေက္ခာပိ သမဝါဟိတမေဝ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမံ ပဿတီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၅။) [သျ]ဝိသဒါယာတိ ပရိဗျတ္တာယ သံကိလေသဝိဂမေန။ ဝိပုလာယာတိ မဟတိယာ သာတိသယံ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ထာမဂတာယာတိ ပီတိဝိဂမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တာယ။
ပရိသုဒ္ဓပကတိ ခီဏာသဝပကတိ နိက္ကိလေသတာ။ သတ္တေသု ကမ္မဿကတာဒဿနဟေတုကော သမဘာဝဒဿနာကာရော မဇ္ဈတ္တာကာရော ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ။
သဟဇာတဓမ္မာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နာယ အလီနာနုဒ္ဓတာ နိရဿာဒတာယ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာပါရာဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ။
ဥပေက္ခာနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခပါတရဟိတံ မဇ္ဈတ္တံ ဝီရိယံ ဥပေက္ခာ။ တဒေဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ တာဒိသဿ ဝီရိယဿ နိမိတ္တဘာဝတော ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ ဘာဝနာယ သမပ္ပဝတ္တိကာလေ ဥပေက္ခီယတီတိ ဥပေက္ခာ, ဝီရိယမေဝ ဥပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ။
‘‘ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ နီဝရဏေ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပဋိလာဘတ္ထာယ အာကိဉ္စညာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ ဣမာ အဋ္ဌ သမာဓိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပါဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပါဒံ ပဝတ္တံ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပါဒံ…ပေ… ဥပါယာသံ…ပေ… အရဟတ္တဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သုညတာဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပါဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏ’’န္တိ ဧဝမာဂတာ ဣမာ ဒသ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒီနိ ပဋိသင်္ခါယ သဘာဝတော ဥပပရိက္ခိတွာ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန တိဋ္ဌမာနာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တေသံ ဂဟဏေ ဥပ္ပါဒနေ အဇ္ဈုပေက္ခန္တီ ဝိပဿနာပညာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၆။) [သျ]တတ္ထ ဥပ္ပါဒန္တိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ခန္ဓာနံ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိမာဟ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိံ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ အာယူဟနန္တိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓိန္တိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိံ။ ဂတိန္တိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၂) ဧတ္ထ ‘‘ဥပပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ။ ဇာတိန္တိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတံ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိံ။ ဇရာဗျာဓိမရဏာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပါဒါဒယော ပဉ္စေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ဝိသယဝသေန ဝုတ္တာ, သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ, ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပါဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ, ‘‘ဂတိ, ဥပပတ္တိ စာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ, ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခဝသေန မဂ္ဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ စတဿော, တထာ ဖလသမာပတ္တိယာ စတဿော, သုညတဝိဟာရအနိမိတ္တဝိဟာရဝသေန ဒွေတိ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ။
ယာတိ ဝိပဿနာပညာ။ ယဒတ္ထီတိ ယံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယံ ဥပလဗ္ဘတိ။ ယံ ဘူတန္တိ ယံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တံ ပဇဟတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒယော ပဇဟန္တော သမ္မဒေဝ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓစ္ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ, ယထာ အာယတိံ အာဒါနံ န ဟောတိ, တထာ ပဋိပတ္တိယာ ပဇဟတိ။ တထာဘူတော စ တတ္ထ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဝိစိနနေတိ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနေပိ။
သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သမပ္ပဝတ္တိဟေတုတာယ သမဝါဟိတဘူတာ။ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒိသဗ္ဗပစ္စနီကေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ။ တေသံ ဝူပသန္တတ္တာ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ အဗျာပါရဘာဝေန ပဝတ္တာ, အဗျာပါရတံ ဝါ ပတ္တာ။
ယဒိ အတ္ထတော ဧကာ, ကထမယံ ဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘တေန တေနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သတိပိ သဘာဝတော အဘေဒေ ယေဟိ ပန ပစ္စယဝိသေသေဟိ သွာယမိမာသံ အဝတ္ထာဘေဒေါ, တေသံ ဧကဇ္ဈံ အပ္ပဝတ္တိတော န တာသံ အဘေဒေါ, ဧကဇ္ဈံ ဝါ ပဝတ္တိ, တသ္မာ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိအာဒိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၇။) [သျ]ဧကီဘာဝေါတိ ဧကတာ။ သတိပိ မဇ္ဈတ္တာဘာဝသာမညေ ဝိသယဘေဒေန ပနဿာ ဘေဒေါ။ ယမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ, တံ ပဇဟတိ, ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅)။ တတ္ထ ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ, တံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန ပဇဟတိ။ ဒိဋ္ဌသောဝတ္တိကတ္တယဿ သဗ္ဗလက္ခဏဝိစိနနေ ဝိယ ဒိဋ္ဌလက္ခဏတ္တယဿ ဘူတဿ သင်္ခါရလက္ခဏဝိစိနနေ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ တေသံ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ တထာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါနံ တေသံ ဂဟဏေပိ အဇ္ဈုပေက္ခနာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ, သဗ္ဗသော ဝိသင်္ခါရနိန္နတ္တာ အဇ္ဈာသယဿ။
အနာဘောဂရသာတိ ပဏီတသုခေပိ တသ္မိံ အဝနတိပဋိပက္ခကိစ္စာတိ အတ္ထော။ အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သတိပိ သုခပါရမိပ္ပတ္တိယံ တသ္မိံ သုခေ အဗျာဝဋာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အဗျာပါရံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ခေါဘံ, ဥပ္ပိလဝဉ္စ အာဝဟန္တေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ အပရိဗျတ္တံ။ တတ္ထ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ကိစ္စံ။ တဒဘာဝတော ဣဓ ပရိဗျတ္တံ။
နိဋ္ဌိတာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတဿ
သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅။ ‘‘သရတီတိ သတော’’တိ ပဒဿ ကတ္တုသာဓနတမာဟ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္မဒေဝ ပဇာနာတိ။ သရဏံ စိန္တနံ ဥပဋ္ဌာနံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သရဏလက္ခဏာ။ သမ္မုဿနပဋိပက္ခော အသမ္မုဿနံ, တံ ကိစ္စံ ဧတိဿာတိ အသမ္မုဿနရသာ။ ကိလေသေဟိ အာရက္ခာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, တတော ဝါ အာရက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မုယှနံ သမ္မဒေဝ ပဇာနနံ, သမ္မောဟပဋိပက္ခော ဝါ အသမ္မောဟော။ တီရဏံ ကိစ္စဿ ပါရဂမနံ။ ပဝိစယော ဝီမံသာ။
ကာမံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒီနိ ဥပါဒါယ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိပိ သုခုမာနေဝ, ဣမံ ပန ဥပရိဈာနံ ဥပါဒါယ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ စ ဩဠာရိကတာ ဝိတက္ကာဒိထူလင်္ဂတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ဗဟုစေတသိကတာယာ’’တိ စ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၈။) [သျ]ဝဒန္တိ။ ဂတိ သုခါ ဟောတိ တတ္ထ ဈာနေသူတိ အဓိပ္ပါယော။ အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ ‘‘ဣဒံ နာမ ဒုက္ကရံ ကရီယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန သုခုမတ္တာတိ အယမတ္ထော ကာမံ ဒုတိယဇ္ဈာနေပိ သမ္ဘဝတိ, တထာပိ ယေဘုယျေန အဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန ဝတ္တမာနေသု ပီတိသုခေသု ပီတိသင်္ခါတဿ ဩဠာရိကင်္ဂဿ ပဟာနေန သုခုမတာယ ဣဓ သာတိသယော သတိသမ္ပဇညဗျာပါရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိသဿာ’’တိအာဒိ။ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ဟာနဘာဂိယံ ဈာနံ သိယာ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ သမ္ပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ’’တိ။ ‘‘ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခ’’န္တိ တတိယဇ္ဈာနသုခံ သန္ဓာယာဟ။ အတိမဓုရတာ စဿ ပဟာသောဒဂျသဘာဝါယ ပီတိယာ အဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒန္တိ ‘‘သတော, သမ္ပဇာနော’’တိ ပဒဒွယံ။
တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ ယသ္မာ တဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ယံ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တံ သော ပဋိသံဝေဒေယျ။ ယံ ဝါ တန္တိ အထ ဝါ ယံ တံ ယထာဝုတ္တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ တံသမုဋ္ဌာနေန တတော သမုဋ္ဌိတေန အတိပဏီတေန ရူပေန အဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ရူပကာယော ယသ္မာ ဖုဋော။ ယဿ ရူပကာယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ ဈာနသမင်္ဂီ ကာယိကံ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ။ တသ္မာ ဧတံ စေတသိကကာယိကသုခပဋိသံဝေဒနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ အာဟာ’’တိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – နာမကာယေန စေတသိကသုခံ, ကာယိကသုခဟေတုရူပသမုဋ္ဌာပနေန ကာယိကသုခဉ္စ ဈာနသမင်္ဂီ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဖုဋတ္တာတိ ဗျာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဥဒကေန ဖုဋသရီရဿ တာဒိသေ နာတိပစ္စနီကေ ဝါတာဒိဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုဋေ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝမေတေဟိ ဖုဋသရီရဿာတိ။ အပရော နယော – သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကထမာဘောဂေန ဝိနာ သုခပဋိသံဝေဒနာတိ စောဒနာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ…ပေ… ဧဝံ သန္တေပီ’’တိ။ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တသ္မာ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ယောဇနာ။ ဣဒါနိ သဟာပိ အာဘောဂေန သုခပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဝါ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆။ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော, ယသ္မာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံဈာနဟေတူ’’တိ။ ‘‘အာစိက္ခန္တီ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ ကိတ္တနတ္ထာနီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ။ ကိန္တီတိ ပသံသနာကာရပုစ္ဆာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၈၉။) [သျ]ဧဒိသေသု ဌာနေသု သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ သမ္ပဇညမ္ပိ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပါဠိယံ သတိယာ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ ‘‘သတိမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, ‘‘သမ္ပဇာနော’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါ။
ဈာနက္ခဏေ စေတသိကသုခမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနကထာဟိ အဝိသေသော, ဝိသေသော စ ဝုတ္တောတိ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၇။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ ဝတွာ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတိ, အနိဋ္ဌေ ဌာနေ ပဒန္တရသင်္ဂဟိတဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝတော။ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သာတိသယံ သုခဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော။ တာနီတိ အပ္ပနာဝီထိယံ ဇဝနာနိ သန္ဓာယာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကဒါ ပန တေသံ ပဟာနံ ဟောတီတိ စောဒနာယံ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ’’တိ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဟာနက္ကမော နာမ ပဟာယကဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိပဋိပါဋိ။ တေန ပန ဝုစ္စမာနေ ‘‘ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ သုခံ သောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကသ္မာ ဣတော အညထာ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ’’တိအာဒိ။ အထ ကသ္မာ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ။ ကတ္ထ စ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ။ တေန ‘‘ကတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆာယံ, ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနေပိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနာနုဘာဝနိမိတ္တံ ဟိ အနုပ္ပဇ္ဇန္တံ ‘‘ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိသယနိရောဓော သုဋ္ဌု ပဟာနံ ဥဇုပဋိပက္ခေန ဝူပသမော။
နာနာဝဇ္ဇနေတိ ယေန အာဝဇ္ဇနေန အပ္ပနာဝီထိ, တတော ဘိန္နာဝဇ္ဇနေ, အနေကာဝဇ္ဇနေ ဝါ။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ ဥပစာရော ဧကာဝဇ္ဇနော, ဣတရော အနေကာဝဇ္ဇနော အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနတော။ ဝိသမနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နကိလမထော ဝိသမာသနုပတာပေါ။ ပီတိဖရဏေနာတိ ပီတိယာ ဖရဏရသတ္တာ, ပီတိသမုဋ္ဌာနာနံ ဝါ ပဏီတရူပါနံ ကာယဿ ဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတီ’’တိ။ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၀။) [သျ]ပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, သော ‘‘ပဟီနဿာ’’တိ ဧတ္ထ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော ‘‘ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿာ’’တိ။ ဧတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ မယှံ အတိစိရံ ဝိတက္ကယတော ဝိစာရယတော ကာယောပိ ကိလမိစိတ္တမ္ပိ ဥဟညီ’’တိ ဝစနတော ကာယစိတ္တခေဒါနံ ဝိတက္ကဝိစာရပ္ပစ္စယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ အဿ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိ ဘဝေယျ။
ဧတ္ထ စ ယဒေကေ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တေန ဈာနလာဘီနမ္ပိ ဒေါမနုဿုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေန စ အနီဝရဏသဘာဝေါ လောဘော ဝိယ ဒေါသောပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဒေါသေန ဝိနာ ဒေါမနဿံ ပဝတ္တတိ။ န စေတ္ထ ပဋ္ဌာနပါဠိယာ ဝိရောဓော စိန္တေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ တတ္ထ ပရိဟီနံ ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒေါမနဿံ ဒဿိတံ, အပရိဟီနဇ္ဈာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဒေါမနဿဿ အသမ္ဘဝတော။ ဈာနလာဘီနံ သဗ္ဗသော ဒေါမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ န ဟေဝ ခေါ သော ပဟီနဇ္ဈာနော အဟောသီတိ ဝဒန္တိ, တံ အယုတ္တံ အနီဝရဏသဘာဝဿ ဒေါသဿ အဘာဝတော။ ယဒိ သိယာ, ရူပါရူပါဝစရသတ္တာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, န စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏ’’န္တိအာဒီသု ဗျာပါဒကုက္ကုစ္စနီဝရဏာနိ အနုဒ္ဓဋာနိ။ န စေတ္ထ နီဝရဏတ္တာ ပရိဟာရော, ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ အနီဝရဏာနံယေဝ နီဝရဏသဒိသတာယ နီဝရဏပရိယာယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ, တမ္ပိ အကာရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန စ ဒေါမနဿေန ဈာနတော ပရိဟာယနတော။ လဟုကေန ပန ပစ္စယေန ပရိဟီနံ တာဒိသာ အပ္ပကသိရေနေဝ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပန ပရိကပ္ပဝစနံ ဥပစာရက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ အပ္ပဟီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယ’’န္တိ။ ယဒိ ပန တဒါ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိဿ ပရိဟီနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဟီနမ္ပိ သောမနဿိန္ဒြိယံ ပီတိ ဝိယ န ဒူရေတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၁။) [သျ]ကတွာ ‘‘အာသန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝဇ္ဇနူပစာရေ ပဟီနမ္ပိ ပဟာနင်္ဂံ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တာဒိသာယ အာသေဝနာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ယထာ မဂ္ဂဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ သဒိသာနုပဿနာဝ ပဝတ္တန္တိ, ဧဝမိဓာပိ အပ္ပနာဝါရတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဝဒန္တိ။
သမာဟဋာတိ သမာနီတာ, သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အနောဠာရိကတ္တာ အဝိဘူတတာယ သုခုမာ။ တတော ဧဝ အနုမိနိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ဒုဝိညေယျာ။ ဒုဋ္ဌဿာတိ ဒုဋ္ဌပယောဂဿ, ဒုဒ္ဒမ္မဿာတိ အတ္ထော။ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ အညာပေါဟနနယေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ဣဒမေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဂမဿ ဥပါယဘူတပစ္စယဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ’’တိ။ ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယောတိ စ သောပစာရာ ပဌမဇ္ဈာနာဒယောဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။
ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ’’တိ။ ဧတာတိ သုခါဒယော ဝေဒနာ။
သောမနဿံ ရာဂဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သုခါယ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခာယ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ။ သုခါဒိဃာတေနာတိ သုခါဒီနံ ပဟာနေန။ အဿ ဈာနဿ။
န ဒုက္ခန္တိ အဒုက္ခံ, ဒုက္ခဝိဓုရံ။ ယသ္မာ တတ္ထ ဒုက္ခံ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခာဘာဝေနာ’’တိ။ အသုခန္တိ ဧတ္ထပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသုခပဋိက္ခေပဝစနေန။ ‘‘ပဋိပက္ခဘူတ’’န္တိ ဣဒံ ဣဓ တတိယဝေဒနာယ ဒုက္ခာဒီနံ သမတိက္ကမဝသေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ, န ကုသလာကုသလာနံ ဝိယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတဿ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဿ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတံ ဝါ မဇ္ဈတ္တာကာရေန အနုဘဝနလက္ခဏာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ။ တတော ဧဝ မဇ္ဈတ္တရသာ။ အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၂။) [သျ]ဝိဘူတာကာရာ, ပိဋ္ဌိပါသာဏေ မိဂဂတမဂ္ဂေါ ဝိယ တေဟိ အနုမာတဗ္ဗာ အဝိဘူတာကာရောပဋ္ဌာနာ။ သုခနိရောဓော နာမ ဣဓ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရော, သော ပဒဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၉။ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနေတံ သမာသပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ။ သဗ္ဗပစ္စနီကဓမ္မပရိသုဒ္ဓါယ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သတိ သမ္ပဟံသနပညာ ဝိယ သုပရိသုဒ္ဓါ, သုဝိသဒါ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ, သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ, န အညေနာ’’တိ။ ယဒိ တတြမဇ္ဈတ္တတာ ဣဓ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ, ကထံ သတိယေဝ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ကေဝလ္လ’န္တိအာဒိ။
ဧဝမ္ပိ ကသ္မာ အယမေဝ သတိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇမာနာယပိ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ပစ္စနီကာဘိဘဝတော, သဟာယပစ္စယဝေကလ္လတော စ အပါရိသုဒ္ဓိ, တထာ တံသမ္ပယုတ္တာနံ။ တဒဘာဝတော ဣဓ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဣမမတ္ထံ ရူပကဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါတိ သူရိယပ္ပဘာယ အဘိဘုယျမာနတ္တာ။ အတိက္ခတာယ စန္ဒလေခါ ဝိယ ရတ္တိပိ သောမ္မသဘာဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယမေဝ စ စန္ဒလေခါ သမုဇ္ဇလတီတိ သာ တဿာ သဘာဂါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ’’တိ အာဟ။
‘‘ဧကဝီထိယ’’န္တိ ဣဒံ တတ္ထ သောမနဿဿ ဧကံသေန အဘာဝတော ဝုတ္တံ, န တတော ပုရိမတရေသု ဧကံသေန ဘာဝတော။ ယထာ ပန ဝိတက္ကာဒယော ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ, န တေသံ ဧကဝီထိယံ ပုရိမဇဝနေသု, န ဧဝမေတန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ စတုက္ကဇ္ဈာနေတိ စတုက္ကနယဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနစတုက္ကေ။
ပဉ္စကဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၀။ တတ္ထာတိ ပဌမဇ္ဈာနေ။ စတုက္ကနယဿ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယာတိ စတုက္ကနယသမ္ဗန္ဓိနိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယ။ တံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာတိ စတုက္ကနယေ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၃။) [သျ]ဒုတိယံ ‘‘အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ, အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ စ ဧဝံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဉ္စေဝ တတိယဉ္စ ဟောတိ အဘိဓမ္မေတိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈) အဓိပ္ပါယော။ သုတ္တန္တေသု ပန သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဂဟိတော။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ နယဒွယဝိဘာဂေါ ဂဟိတောတိ? အဘိဓမ္မေ နယဒွယဝသေန ဈာနာနံ ဒေသိတတ္တာ။ ကသ္မာ စ တတ္ထ တထာ တာနိ ဒေသိတာနိ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော, ဒေသနာဝိလာသတော စ။ သန္နိပတိတဒေဝပရိသာယ ကိရ ယေသံ ယထာဒေသိတေ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိတက္ကော ဧဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ, ဣတရေ သန္တတော။ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန စ စတုရင်္ဂိကံ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ ဈာနံ ဒေသိတံ။ ယေသံ ဝိစာရော, ယေသံ ပီတိ, ယေသံ သုခံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ, ဣတရေ သန္တတော။ တေသံ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန တတိယာဒီနိ ဈာနာနိ ဒေသိတာနိ။ အယံ တာဝ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော။
ယဿာ ပန ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော, တသ္မာ ဉာဏမဟန္တတာယ ဒေသနာယ သုကုသလော ယံ ယံ အင်္ဂံ လဗ္ဘတိ, တဿ တဿ ဝသေန ယထာရုစိံ ဒေသနံ နိယာမေန္တော စတုက္ကနယဝသေန, ပဉ္စကနယဝသေန စ။ တတ္ထ စ ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဌမံ, စတုရင်္ဂိကံ ဒုတိယံ, တိဝင်္ဂိကံ တတိယံ, ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထံ, ဒုဝင်္ဂိကမေဝ ပဉ္စမံ ဈာနံ ဒေသေသီတိ အယံ ဒေသနာဝိလာသော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကံ ကတွာ ဝိဘတ္တံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈)။ ကသ္မာ? ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီသတ္တာဝါသဖလတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနေန သမာနဖလတ္တာ, ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော ဇာတတ္တာ စ။ ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ‘‘ကာမေဟိ အကုသလေဟိ စ ဝိဝိတ္တ’’န္တိ တဒဘာဝါ န ဣဓ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, နာပိ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ။ သုတ္တန္တဒေသနာသု စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနိ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ဘဇန္တိ ဝိတက္ကဝူပသမာ ဝိစာရဝူပသမာ အဝိတက္ကတ္တာ, အဝိစာရတ္တာ စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သုတ္တန္တဒေသနာယပိ ပဉ္စကနယော လဗ္ဘတေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ နနု သုတ္တန္တေ စတ္တာရိယေဝ ဈာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ပဉ္စကနယော န လဗ္ဘတီတိ? န, ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) သမာဓိတ္တယာပဒေသေန
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၄။) [သျ]ပဉ္စကနယဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ စတုက္ကနယနိဿိတော ပန ကတွာ ပဉ္စကနယော ဝိဘတ္တောတိ သုတ္တန္တဒေသနာယပိ ပဉ္စကနယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဟိ ဝိတက္ကဿ, ဝိစာရဿ, ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာန’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ‘‘အဝိတက္ကံ, အဝိစာရ’’န္တိ စ ဝိနာ, သဟ စ ဝိစာရေန ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကံ, သဟ, ဝိနာ စ ဝိတက္ကေန ဝိစာရပ္ပဟာနေန အဝိစာရန္တိ အဝိတက္ကံ, အဝိစာရံ, အဝိတက္ကဉ္စ အဝိစာရဉ္စာတိ ဝါ တိဝိဓမ္ပိ သက္ကာ သင်္ဂဟေတုံ။
ဒုတိယန္တိ စ ဝိတက္ကရဟိတေ, ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ စ ဉာယာဂတာ ဒေသနာ ဒုတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ, ဝိစာရမတ္တရဟိတေပိ ဒွယပ္ပဟာနာဓိဂတသမာနဓမ္မတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စကနယနိဒ္ဒေသေ ဒုတိယေ ဝူပသန္တောပိ ဝိတက္ကော သဟာယဘူတဝိစာရာဝူပသမေန န သမ္မာ ဝူပသန္တောတိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ ဝိယ ဝိစာရဝူပသမေနေဝ တဒုပသမံ, သေသဓမ္မာနံ သမာနတဉ္စ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ တတိယံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယေန နိဗ္ဗိသေသံ ဝိဘတ္တံ။ ဒုဝိဓဿာပိ သဟာယဝိရဟေန, အညထာ စ ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကတ္တံ, သမာဓိဇံ ပီတိသုခတ္တဉ္စ သမာနန္တိ သမာနဓမ္မတ္တာပိ ဒုတိယန္တိ နိဒ္ဒေသော။ ဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတံ ဝိယ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈) အဝိတက္ကံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခန္တိ ဝိဘတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝါ သဟစာရီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဧကံ အတိက္ကမိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတြဋ္ဌမေဝ ဒေါသတော ဒိသွာ ဥဘယမ္ပိ သဟာတိက္ကမန္တဿ ပဉ္စကနယေ တတိယံ ဝုတ္တံ, တတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ပဌမတော အနန္တရဘာဝေန ပနဿ ဒုတိယဘာဝေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဝိဘတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယထာနုလောမဒေသနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။
ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ စတုတ္ထပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၅။) [သျ]၅။ သေသကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အာပေါကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၁။ ယထာဝိတ္ထာရိတဿ အတ္ထဿ အတိဒေသောပိ ဝိတ္ထာရဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရကထာ ဟောတီ’’တိ။ အာပေါကသိဏန္တိ အာပေါကသိဏဇ္ဈာနံ, အာပေါကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ။ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ပထဝီကသိဏကမ္မဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကမ္ပီတိ ‘‘ကတေ ဝါ အကတေ ဝါတိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ။ သာမုဒ္ဒိကေန လောဏုဒကေန ဘရိတော ဇလာသယော လောဏီ။ နီလာဒိဝဏ္ဏသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ ‘‘သုဒ္ဓဝတ္ထေန ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညန္တိ ဘူမိံ သမ္ပတ္တံ။ တထာရူပန္တိ ယာဒိသံ အာကာသဇံ ဥဒကံ, တာဒိသံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလ္လ’န္တိ, ယံ ပန ဥဒကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဝဏ္ဏော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပထဝီကသိဏကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ လက္ခဏံ ပန ဣဓ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ပထဝီကသိဏဘာဝနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ တရင်္ဂုဋ္ဌာနာဒိ, ဖေဏမိဿတာဒိ စ ဣဓ ကသိဏဒေါသော။ သောတိ ယောဂါဝစရော။ တဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။
တေဇောကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၂။ သိနိဒ္ဓါနိ သိနေဟဝန္တာနိ။ သာရဒါရူနိ န ဖေဂ္ဂုဒါရူနိ။ ဇာလာယ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ သိနိဒ္ဓသာရဒါရုဂ္ဂဟဏံ။ ဃဋိကံ ဃဋိကံ ကတွာတိ ခန္ဓသော ကရိတွာ။ အာလိမ္ပေတွာတိ ဇာလေတွာ။ ဃနဇာလာယာတိ အဝိရဠဝသေန ပဝတ္တအဂ္ဂိဇာလာယံ။
ပတနသဒိသန္တိ ပတမာနသဒိသံ။ အကတေ ဂဏှန္တဿာတိ ဝုတ္တနယေန ယထာ ကသိဏမဏ္ဍလံ ပညာယတိ, ဧဝံ အနဘိသင်္ခတေ ကေဝလေ တေဇသ္မိံ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿ။
ဝါယောကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၃။ ဝုတ္တဉှေတန္တိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော, ယသ္မာတိ အတ္ထော။ တဿ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္ဆဂ္ဂန္တိ ဥစ္ဆုခေတ္တေ ယထာဌိတာနံ အဂ္ဂံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၆။) [သျ]ဧရိတန္တိ ဝါတေန စလိတံ။ သမေရိတန္တိ သဗ္ဗသော စလိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဝါယောကသိဏံ…ပေ… ဥပလက္ခေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ, တသ္မာ။ သမသီသဋ္ဌိတန္တိ ဥပရိ ပတ္တာနံ ဝသေန သမသီသံ ဟုတွာ ဌိတံ။ ဝေဠုံ ဝါ ရုက္ခံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သမသီသံ ဌိတံ ဃနပတ္တဝေဠုံ ဝါ ဃနပတ္တရုက္ခံ ဝါ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကင်္ဂုလာဒိပ္ပမာဏေသု ကေသေသု ရဿဘာဝတော, ဒီဃတရေသု ဩလမ္ဗနတော, ဝိရဠေသု အနုပ္ပဝေသတော ဝါတပ္ပဟာရော န ပညာယတီတိ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဂ္ဂဟဏံ, ဃနဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ပဟရတီတိ သတိံ ဌပေတွာတိ ဥစ္ဆဂ္ဂါဒီနံ ပစလနာကာရဂ္ဂဟဏမုခေန တေသံ ပဟာရကေ ဝါတသံဃာတေ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ တတ္ထ သတိံ ဌပေတွာတိ တသ္မိံ ကာယပဒေသဿ သံဃဋ္ဋနဝသေန ပဝတ္တေ ဝါယုပိဏ္ဍေ သံဃဋ္ဋနာကာရဂ္ဂဟဏမုခေန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ ‘‘ဥသုမဝဋ္ဋိသဒိသ’’န္တိ ဧတေန ပုရိမကသိဏဿ ဝိယ ဣမဿာပိ နိမိတ္တဿ သံဝိဂ္ဂဟတံ ဒဿေတိ။ ‘‘နိစ္စလ္လ’န္တိ ဣမိနာ နိစ္စလဘာဝေါယေဝ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော ဣမဿ ဝိသေသောတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿာပိ ဥသုမဝဋ္ဋိသဒိသတာဝ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။
နီလကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၄။ အဉ္ဇနရာဇိဝဋ္ဋာဒိ ဝဏ္ဏဓာတုယာ ဝါ။ တထာရူပံ မာလာဂစ္ဆန္တိ အဝိရဠဝိကသိတနီလဝဏ္ဏပုပ္ဖသဉ္ဆန္နံ ပုပ္ဖဂစ္ဆံ။ ဣတရေနာတိ အကတာဓိကာရေန။ ဂိရိကဏ္ဏိကဂ္ဂဟနေန နီလံ ဂိရိကဏ္ဏိကမာဟ။ ကရဏ္ဍပဋလံ သမုဂ္ဂပိဓာနံ။ ပတ္တေဟိယေဝါတိ နီလုပ္ပလာဒီနံ ကေသရဝဏ္ဋာနိ အပနေတွာ ကေဝလေဟိ ပတ္တေဟိယေဝ။ ပူရေတဗ္ဗန္တိ နီလဝဏ္ဏံ ဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဘဏ္ဍိကံ ဝိယ ဗန္ဓိတွာ ယထာ နီလမဏ္ဍလံ ဟုတွာ ပညာယတိ, တထာ စင်္ကောဋကံ ဝါ ကရဏ္ဍပဋလံ ဝါ ပူရေတဗ္ဗံ။ မုခဝဋ္ဋိယံ ဝါ အဿာတိ အဿ စင်္ကောဋကဿ, ကရဏ္ဍပဋလဿ ဝါ မုခဝဋ္ဋိယံ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ မဏိတာလဝဏ္ဋံ ဣန္ဒနီလမဏိမယံ တာလဝဏ္ဋံ။
ပီတကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၅။ ပီတကသိဏေ မာလာဂစ္ဆန္တိ ဣက္ကဋာဒိမာလာဂစ္ဆံ။ ဟရိတာလံ, မနောသိလာ ဝါ ဓာတု။ ပတ္တင်္ဂပုပ္ဖေဟီတိ ပတ္တင်္ဂနာမိကာ ပီတဝဏ္ဏပုပ္ဖါ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ, တဿ ပုပ္ဖေဟိ။ အာသနပူဇန္တိ စေတိယင်္ဂဏေ ကတံ
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၇။) [သျ]အာသနပူဇံ။ ကဏိကာရပုပ္ဖါဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာကုလိကိင်္ကိရာတပုပ္ဖါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
လောဟိတကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၆။ လောဟိတမဏိ လောဟိတင်္ဂမဏိအာဒိ။ လောဟိတဓာတု ဂေရုကဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိ။
ဩဒါတကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၇။ ဩဒါတကသိဏေ မာလာဂစ္ဆန္တိ နန္ဒိယာဝတ္တာဒိမာလာဂစ္ဆံ။ ဓာတု ကက္ကဋိမုတ္တသေတိကာဒိ။
အာလောကကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၈။ တထာ အသက္ကောန္တေနာတိ ယထာ သူရိယာလောကာဒိဝသေန ဩဘာသနိမိတ္တုပ္ပါဒနံ ဝုတ္တံ, တဿ ဩဘာသမဏ္ဍလဿ န စိရဋ္ဌိတိတာယ တထာ နိမိတ္တုပ္ပါဒနံ ကာတုံ အသက္ကောန္တေန။ ဃဋမုခေန နိဂ္ဂစ္ဆနကဩဘာသဿ မဟန္တဘာဝတော ‘‘ဃဋမုခံ ပိဒဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘိတ္တိမုခန္တိ ဘိတ္တိအဘိမုခံ။ ဥဋ္ဌိတမဏ္ဍလသဒိသန္တိ ဘိတ္တိအာဒီသု ဥဋ္ဌိတပါကတိကအာလောကမဏ္ဍလသဒိသံ။ ဃနဝိပ္ပသန္နံ အာလောကပုဉ္ဇသဒိသန္တိ ဘဂဝတော ဗျာမပ္ပဘာ ဝိယ ဗဟလော, ဝိပ္ပသန္နော စ ဟုတွာ ပုဉ္ဇဘူတော အာလောကော အတ္ထိ စေ, တံသဒိသောတိ အတ္ထော။
ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၉။ ဆိဒ္ဒသဒိသမေဝ ဟောတီတိ ယေဟိ ဘိတ္တိပရိယန္တာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နံ, တံ ဆိဒ္ဒံ, တံသဒိသံ, တေနဝါကာရေန ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝဍ္ဎိယမာနမ္ပိ န ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ အဝဍ္ဎနီယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎိယမာနံ န ဝဍ္ဎတိယေဝ။ သတိပိ စ ဝဍ္ဎေတုကာမတာယံ ဝဍ္ဎနာ န သမ္ဘဝတိ ဘာဝနာယ ပရိဒုဗ္ဗလတ္တာ။ ဘာဝနာဝသေန ဟိ နိမိတ္တဝဍ္ဎနာ။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ပန တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ဘာဝနာ ထိရာတိ ကတွာ ‘‘ဝဍ္ဎိယမာနံ ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၈။) [သျ]ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီနိ ရူပဈာနာရမ္မဏာနိ အဋ္ဌေဝ ကသိဏာနိ သရူပတော အာဂတာနိ, ဩဒါတကသိဏေ ပန အာလောကကသိဏံ, အာကာသကသိဏေ စ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဒေသနာ ကတာ’’တိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဣတိ ကသိဏာနိ ဒသဗလော, ဒသ ယာနိ အဝေါစာ’’တိ။ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အသာဓာရဏံ တသ္မိံ တသ္မိံ ကသိဏေ ပဋိနိယတမေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ အသာဓာရဏတော, သာဓာရဏတော စ တတ္ထ တတ္ထ ပကိဏ္ဏကံ ဝိသဋံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၀။ အာဒိဘာဝေါတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယဿ ကဿစိ ပထဝီပက္ခိယဿ ဝတ္ထုနော နိမ္မာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိကပ္ပနံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အာကာသေ ဝါ ဥဒကေ ဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပရိတ္တအပ္ပမာဏနယေနာတိ နီလာဒိဝဏ္ဏံ အနာမသိတွာ ပရိတ္တအပ္ပမာဏနယေနေဝ။ ဧဝမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရီရတော ဥဒကဓာရာနိမ္မာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
ယဒေဝ သော ဣစ္ဆတိ တဿ ဍဟနသမတ္ထတာတိ ဗဟူသု ကပ္ပါသပိစုသာရဒါရုအာဒီသု ဧကဇ္ဈံ ရာသိဘူတေသု ဌိတေသု ယံ ယဒေဝ ဣစ္ဆတိ, တဿ တဿေဝ ဍဟနသမတ္ထတာ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန အန္ဓကာရဝိဓမနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဝါယုဂတိယာ ဂမနံ ဝါယုဂတိဂမနံ, အတိသီဃဂမနံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယဒိစ္ဆိတဒေသန္တရံ ပါပုဏနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
သုဝဏ္ဏန္တိ အဓိမုစ္စနာ သုဝဏ္ဏဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ သေယျထာပိ အာယသ္မာ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော (ပါရာ။ ၆၁၉-၆၂၀) တိဏဏ္ဍုပဂပါသာဒါဒီနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏနယေန။
ဝဏ္ဏကသိဏေသု တတ္ထ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နီလောဘာသနိမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပထဝီပဗ္ဗတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမုဒ္ဒါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(မဟာဋီ၊၁၊၁၉၉။) [သျ]သဗ္ဗာနေဝ ဒသပိ ကသိဏာနိ။ ဣမံ ပဘေဒံ လဘန္တီတိ ဣမံ ဝဍ္ဎနာဒိဝိသေသံ ပါပုဏန္တိ။ ဧကောတိ ဧကစ္စော။ သဉ္ဇာနာတီတိ ဘာဝနာပညာယ သဉ္ဇာနာတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အာပေါကသိဏ’’န္တိအာဒိပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဥပရိဂဂနတလာဘိမုခံ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ပါဠိပဒါနိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ဝဍ္ဎနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟိ ဥဒ္ဓမေဝ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာဘူမိတလာဘိမုခန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပုဗ္ဗေ ဝဍ္ဎနကာလေ ပယောဇနံ အနပေက္ခိတွာ ဝဍ္ဎေန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘တေန တေန ဝါ ကာရဏေန ဧဝံ ပသာရေတီ’’တိ အာဟ, ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိန္တိ အာဟ ‘‘အာလောကမိဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဒဿနကာမော’’တိ။ ဥဒ္ဓဉ္စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော ဥဒ္ဓံ အာလောကံ ပသာရေတိ, အဓော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော အဓော အာလောကံ ပသာရေတိ, သမန္တတော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော သမန္တတော အာလောကံ ပသာရေတိ, ဧဝမယံ ကသိဏန္တိ အတ္ထော။
ဧကဿာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဧကေကဿ။ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထန္တိ အညကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ, န အညံ ပထဝီအာဒိ။ န ဟိ ဥဒကေန ဌိတဋ္ဌာနေ သသမ္ဘာရပထဝီ အတ္ထိ။ အညော ကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ အာပေါကသိဏာဒိနာ သင်္ကရော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု အာပေါကသိဏာဒီသု သေသကသိဏေသု။ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသေန ဖရဏပ္ပမာဏဿ အဂ္ဂဟဏတော ဖရဏံ အပ္ပမာဏံ။ တေနေဝ ဟိ နေသံ ကသိဏသမညာ။ တထာ စာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စေတသာ ဖရန္တောတိ ဘာဝနာစိတ္တေန အာလမ္ဗနံ ကရောန္တော။ ဘာဝနာစိတ္တဉှိ ကသိဏံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝိပုလံ ဝါ ဧကက္ခဏေ သကလမေဝ မနသိ ကရောတိ, န ဧကဒေသန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၁။ အာနန္တရိယကမ္မသမင်္ဂိနောတိ ပဉ္စသု အာနန္တရိယကမ္မေသု ယေန ကေနစိ သမန္နာဂတာ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ အကိရိယဒိဋ္ဌိ နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ တီသု မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ယာယ ကာယစိ နိယတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကပဏ္ဍကာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ, ပဏ္ဍကာ စ။ ကာမဉ္စေတေ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, တထာပိ တိဗ္ဗကိလေသတ္တာ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဝုတ္တာ။ အဟေတုကဒွိဟေတုကပဋိသန္ဓိကာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ, ဒွိဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ စ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနမ္ပိ ဟိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၀။) [သျ]ဈာနပဋိလာဘော စ နတ္ထိ, တသ္မာ တေပိ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဧဝ။
အပစ္စနီကပဋိပဒါယန္တိ မဂ္ဂဿ အနုလောမပဋိပဒါယံ သစ္စာနုလောမိကာယံ ဝိပဿနာယံ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒရဟိတာ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတ္ထမေဝ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥတ္တရကုရုကာပိ မနုဿာ မာရာဒယော ဝိယ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ နိဗ္ဗုတိဆန္ဒရဟိတတ္တာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ‘‘ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပါဒကံ န ဟောတိ, သောပိ ဒုပ္ပညောယေဝါ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဟိ ဘဝင်္ဂေ ဝတ္တမာနေ တံသန္တတိယံ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗတ္တတိ, တံ တဿ ပါဒကံ နာမ ဟောတိ။
ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု, သုခဝိပါကဓမ္မေသု ဝါ။ ဩက္ကမိတုန္တိ အဓိဂန္တုံ။ ကသိဏေယေဝါတိ ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနေယေဝ။ ဧတေသန္တိ ကမ္မာဝရဏသမန္နာဂတာဒီနံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတေ ဝိပါကန္တရာယာဒယော ဧဝံ အတ္ထဇာနိကရာ, အနတ္ထဟေတုဘူတာ စ, တသ္မာ။ တိဏ္ဏမေဝ စေတ္ထ အန္တရာယာနံ ဂဟဏံ ဣတရဿ သပ္ပဋိကာရတ္တာ, ကမ္မန္တရာယပက္ခိကတ္တာ ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဇ္ဇံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဒ္ဓန္တိ ကမ္မဖလသဒ္ဓံ, ရတနတ္တယသဒ္ဓဉ္စ။ ဆန္ဒန္တိ ဘာဝနာနုယောဂေ တိဗ္ဗကတ္တုကမျတာသင်္ခါတံ ကုသလစ္ဆန္ဒံ။ ပညန္တိ ပါရိဟာရိယပညံ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ ယထာ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ, တထာ ပရိဗြူဟေတွာ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျတ္တာ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ စ န ဝိဘတ္တံ။
သေသကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပဉ္စမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၁။) [သျ]၆။ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဥဒ္ဓုမာတကာဒိပဒတ္ထဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂။ ‘‘အဝိညာဏကာသုဘေသူ’’တိ ဣဒံ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနံ သဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဘူတကထနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န သဝိညာဏကအသုဘဿ အကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘န ကေဝလံ မတသရီရ’’န္တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၂)။ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာတိ ဇီဝိတက္ခယတော ဥပရိ မရဏတော ပရံ။ သမုဂ္ဂတေနာတိ ဥဋ္ဌိတေန။ ဥဒ္ဓုမာတတ္တာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဓုမာတတ္တာ သူနတ္တာ။ ဥဒ္ဓုမာတမေဝ ဥဒ္ဓုမာတကန္တိ က-ကာရေန ပဒဝဍ္ဎနမာဟ အနတ္ထန္တရတော ယထာ ‘‘ပီတကံ လောဟိတက’’န္တိ။ ပဋိက္ကူလတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ။ ကုစ္ဆိတံ ဥဒ္ဓုမာတံ ဥဒ္ဓုမာတကန္တိ ကုစ္ဆနတ္ထေ ဝါ အယံ က-ကာရောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၅၊ ပရိ။ ၃၂၅၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၉၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃)။ တထာရူပဿာတိ ‘‘ဘသ္တာ ဝိယ ဝါယုနာ’’တိအာဒိနာ ယထာရူပံ ဝုတ္တံ, တထာရူပဿ။
သေတရတ္တေဟိ ပရိဘိန္နံ ဝိမိဿိတံ နီလံ ဝိနီလံ, ပုရိမဝဏ္ဏဝိပရိဏာမဘူတံ ဝါ နီလံ ဝိနီလံ။
ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ကာကကင်္ကာဒီဟိ။ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗန္တိ ဝိဿဝန္တပုဗ္ဗံ, တဟံ တဟံ ပဂ္ဃရန္တပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
အပဓာရိတန္တိ ဝိဝဋံ ဥဂ္ဃါဋိတံ။ ခိတ္တန္တိ ဆဍ္ဍိတံ, သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ဝိသုံ ကတွာ ခါဒနေန သရီရသံဃာတတော လုဉ္စိတွာ တဟံ တဟံ ဆဍ္ဍိတံ။ ဝိဝိဓံ ခိတ္တန္တိ ဝိက္ခိတ္တံ။
ပုရိမနယေနာတိ ‘‘ဝိဝိဓံ ခိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ သတ္ထေန ဟနိတွာတိ ဝေရီဟိ ခဂ္ဂကရဝါလာဒိနာ သတ္ထေန ပဟရိတွာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အညေန ဟတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။
အဗ္ဘန္တရတော နိက္ခမန္တေဟိ ကိမီဟိ ပဂ္ဃရန္တကိမိကုလံ ပုဠဝကန္တိ အာဟ ‘‘ကိမိပရိပုဏ္ဏဿာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၂။) [သျ]ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနိ အာမကသုသာနာဒီသု ဆဍ္ဍိတာသုဘာနိ။ နိဿာယာတိ ပဋိစ္စ တာနိပိ အာရဗ္ဘ။ နိမိတ္တာနန္တိ ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ။ ဧတာနေဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနေဝ နာမာနိ။
ဥဒ္ဓုမာတကကမ္မဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၃။ ဘာဝေတုကာမေနာတိ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန။ တေနာတိ အာစရိယေန။ အဿာတိ ယောဂိနော။ အသုဘနိမိတ္တတ္ထာယာတိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဏှနတ္ထာယ, အသုဘေ ဝါ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ အတ္ထာယ။ ဂမနဝိဓာနန္တိ ဂမနဝိဓိ။ ယေန ဝိဓိနာ ဂန္တဗ္ဗံ, သော ဝိဓိ။ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တံ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အပ္ပနာဝိဓာနပရိယောသာန’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၄။ တာဝဒေဝါတိ သုတက္ခဏေယေဝ။ အတိတ္ထေန ပုဏ္ဏနဒီအာဒိံ ပက္ခန္ဒန္တေန ဝိယ အနုပဝိသန္တေန ဝိယ။ ကေဒါရကောဋိယာတိ ကေဒါရမရိယာဒါယ။ ဝိသဘာဂရူပန္တိ ခေတ္တရက္ခိကာဒိဝိသဘာဂဝတ္ထုရူပံ။ သရီရန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကကဠေဝရံ။ အဓုနာမတန္တိ အစိရမတံ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝံ အပ္ပတ္တံ။ တက္ကယတီတိ သမ္ဘာဝေတိ ဘာရိယံ ကတွာ န မညတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၅။ ရူပသဒ္ဒါဒီတိ ဧတ္ထ အမနုဿာနံ ရူပေဟိ, သီဟဗျဂ္ဃါဒီနံ သဒ္ဒါဒီဟိ, အမနုဿာနမ္ပိ ဝါ ရူပသဒ္ဒါဒီဟိ။ တထာ သီဟဗျဂ္ဃါဒီနန္တိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာဘိဘူတဿာတိ ဘေရဝါဒိဘာဝေန အနိဋ္ဌေဟိ အာရမ္မဏေဟိ အဘိဘူတဿ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ။ န ပဋိသဏ္ဌာတီတိ ဝိဒါဟဝသေန အာသယေ န တိဋ္ဌတိ, ဥစ္ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အညောတိ အမနုဿာဒီနံ ဝသေန ဝါ အညထာ ဝါ ဝုတ္တပ္ပကာရတော အညော အာဗာဓော ဟောတိ။ သောတိ သံဃတ္ထေရော, အဘိညာတဘိက္ခု ဝါ။ ယဿာနေန အာရောစိတံ, သော။ ကတကမ္မာတိ ကတထေယျကမ္မာ။ အကတကမ္မာတိ ထေယျကမ္မံ ကာတုကာမာ။ ကတကမ္မာ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ တေတိ ကတကမ္မာ စောရာ။ သဟ ဩဍ္ဎေနာတိ သဟောဍ္ဎံ, ထေနေတွာ ဂဟိယမာနဘဏ္ဍေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ ယဇမာနောတိ ယညံ ယဇန္တော ယညသာမိကော။ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတွာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၃။) [သျ]ဧဝံ ဂမနဝိဓာနံ ဧကဒေသေန ဝတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာသု အာဂတနယေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဏှန္တောတိ ဥဂ္ဂဏှနဟေတု။ ဧကောတိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ အသဟာယတ္ထော, န အညာဒိအတ္ထောတိ ‘‘အဒုတိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဝဏ္ဏာဒိတော ဝဝတ္ထာနံ ဧကံသတော သမုဒိတမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထကဘာဝတော, န တထာ သန္ဓိအာဒိတောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝဏ္ဏတောပီ’’တိအာဒိနာ ဆသု ဌာနေသု သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတော။ ပုန ဧကော အဒုတိယောတိအာဒိ ဂဟိတနိမိတ္တဿ ယောဂိနော နိဝတ္တိတွာ ဝသနဋ္ဌာနဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဗ္ဘာဂိယညေဝါတိ တပ္ပက္ခိယံယေဝ အသုဘနိမိတ္တမနသိကာရသဟိတမေဝ။ အာသနံ ပညပေတီတိ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေတိ။ ယံ ပန ‘‘အသုဘနိမိတ္တဒိသာဘိမုခေ ဘူမိပ္ပဒေသေ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁၃) ဝက္ခတိ, တမ္ပိ ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ကေဝလေန ဒိသာဘိမုခဘာဝေန ကိဉ္စိ ဣဇ္ဈတိ။
သမန္တာ နိမိတ္တုပလက္ခဏာတိ ဥဒ္ဓုမာတကဿ သမန္တာ ပါသာဏာဒိနိမိတ္တသလ္လက္ခဏာ။ အသမ္မောဟတ္ထာတိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ ဥပဋ္ဌိတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသမ္မောဟဝိဂမတ္ထာ။ ဧကာဒသဝိဓေနာတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဧကာဒသဝိဓေန။ ဥပနိဗန္ဓနတ္ထောတိ အသုဘာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဥပနေတွာ နိဗန္ဓနတ္ထော။ ဝီထိသမ္ပဋိပါဒနတ္ထာတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိယာ သမ္မဒေဝ ပဋိပါဒနတ္ထာ။ ပုညကိရိယဝတ္ထု အဓိဂတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၆။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဏှနံ အရိယမဂ္ဂပဒဋ္ဌာနဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ အဓိဂမုပါယော, ယသ္မာ ဝါ ‘‘အသုဘနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တော ဧကော အဒုတိယော ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ။ စိတ္တသညတ္တတ္ထာယာတိ သရီရသဘာဝသလ္လက္ခဏေန, သံဝေဂဇနနေန စ အတ္တနော စိတ္တဿ သညတ္တိအတ္ထံ သညာပနတ္ထံ။ ‘‘စိတ္တသညတတ္ထာယာ’’တိ ဝါ ပါဌော, ကိလေသဝသေန အသံယတဿ စိတ္တဿ သံယမနတ္ထံ ဒမနတ္ထံ, န ကမ္မဋ္ဌာနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနာတိ ကမ္မဋ္ဌာနေန သီသဘူတေန, တံ ဥတ္တမင်္ဂံ ပဓာနံ ကာရဏံ ကတွာ။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပကတိယာ အတ္တနာ ကာလေန ကာလံ ပရိဟရိယမာနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒိသဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ။ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဂစ္ဆာမီ’’တိ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ။ တေနာဟ ‘‘တံ မနသိကရောန္တေနေဝါ’’တိ။ သူပဋ္ဌိတဘာဝသမ္ပာဒနေနာတိ မူလကမ္မဋ္ဌာနေ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတဘာဝဿ သမ္ပာဒနေန။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၄။) [သျ]ဧဝံ ဟိ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာ နာမ ဟောတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေယေဝ ပဝတ္တမာနံ မာနသံ အဗဟိဂတံ နာမ။ တထာဘူတေန စာနေန ရူပိန္ဒြိယာနိ အပ္ပဝတ္တကိစ္စာနိ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘မနစ္ဆဋ္ဌာနံ…ပေ… ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။
ဒွါရံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗန္တိ ဝိဟာရေ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသု အသုကဒိသာယ ဣဒံ ဒွါရံ, တတော ဧဝ တာယ ဒိသာယ သလ္လက္ခိတေန အသုကဒွါရေန နိက္ခန္တောမှီတိ ဒွါရံ ဥပဓာရေတဗ္ဗံ။ တတောတိ ဒွါရသလ္လက္ခဏတော ပစ္ဆာ။ ယေန မဂ္ဂေန ဂစ္ဆတိ သယံ။ နိမိတ္တဋ္ဌာနန္တိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဂဏှနဋ္ဌာနံ။ အာဟာရံ ဆဍ္ဍာပေယျာတိ ဝမနံ ကာရာပေယျ။ ကဏ္ဋကဋ္ဌာနန္တိ ကဏ္ဋကဝန္တံ ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၇။ ဒိသာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧကသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခါယတီတိ ဥပဋ္ဌာတိ။ ကမ္မနိယန္တိ ဘာဝနာယ ကမ္မက္ခမံ။ ဥဗ္ဗာဠှဿာတိ ဗာဓိတဿ။ ဝိဓာဝတီတိ နာနာရမ္မဏေ ဝိသရတိ။ ဥက္ကမ္မာတိ ဥဇုကံ အနုဝါတတော အပက္ကမ္မ။ မတကဠေဝရံ ပုထုဇ္ဇနဿ ယေဘုယျေန ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘အစ္စာသန္နေ ဘယမုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုပါဒန္တိ ပါဒသမီပံ။ ယတ္ထ ဌိတဿ သုခေန ဩလောကေတုံ သက္ကာ, တံ ဩလောကေန္တဿ ဖာသုကဋ္ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၈။ သမန္တာတိ သမန္တတော။ ပုန သမန္တာတိ သာမန္တာ သမီပေ။ ကစ္ဆကောတိ ကာဠကစ္ဆကော, ‘‘ပိလက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ကပီတနောတိ ပိပ္ပလိရုက္ခော။ သိန္ဒီတိ ခုဒ္ဒကခဇ္ဇုရီ။ ကရမန္ဒာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ သာမာတိ သာမလတာ။ ကာဠဝလ္လီတိ ကာဠဝဏ္ဏာ အပတ္တိကာ ဧကာ လတာဇာတိ။ ပူတိလတာတိ ဇီဝနဝလ္လိ, ယာ ‘‘ဂလောစီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၉။ တံ နိမိတ္တကရဏာဒိ ဣဓေဝ ယထာဝုတ္တေ ပါသာဏာဒိနိမိတ္တကရဏေ ဧဝ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္နံ။ သနိမိတ္တံ ကရောတီတိ သဟ နိမိတ္တံ ကရောတိ, အသုဘံ ပါသာဏာဒိနိမိတ္တေန သဟ ကရောတိ ဝဝတ္ထပေတိ။ အထ ဝါ အသုဘနိမိတ္တံ, ပါသာဏာဒိနိမိတ္တဉ္စ သဟ ဧကဇ္ဈံ ကရောန္တော ဝဝတ္ထပေန္တော ‘‘သနိမိတ္တံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တော။ သမာနကာလတာဒီပကေန ဟိ သဟ-သဒ္ဒေန အယံ သမာသော ယထာ ‘‘သစက္ကံ ဒေဟီ’’တိ။ တယိဒံ နိမိတ္တကရဏံ အပရာပရံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၅။) [သျ]သလ္လက္ခဏေန ဟောတိ, န ဧကဝါရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဝဝတ္ထပေန္တော ဟိ သနိမိတ္တံ ကရောတီ’’တိ။ ဒွေတိ ပါသာဏာသုဘနိမိတ္တာနိ။ သမာသေတွာ သင်္ဂဟေတွာ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။ သာရမ္မဏန္တိ အသုဘာရမ္မဏေန သဒ္ဓိံ ပါသာဏာဒိံ သမာနာရမ္မဏံ ကရောတိ, သဟ ဝါ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, ဧကာရမ္မဏံ ဝိယ ဥဘယံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, ဧကဇ္ဈံ ဝိယ စ အပရာပရံ သလ္လက္ခေန္တော ပါသာဏာဒိံ, အသုဘနိမိတ္တဉ္စာတိ ဒွယံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အတ္ထော။
အတ္တနိယောတိ သကော။ ဝဏိတန္တိ သူနံ။ သဘာဝေန သရသေနာတိ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝသင်္ခါတေန အတ္တနော လက္ခဏေန, ပရေသံ ဇိဂုစ္ဆုပ္ပါဒနသင်္ခါတေန အတ္တနော ကိစ္စေန စ, သဘာဝေါ ဧဝ ဝါ တထာ နိပ္ဖဇ္ဇနတော ‘‘ရသော’’တိ ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၀။ ဆဗ္ဗိဓေန နိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဏ္ဏာဒိနာ ဆပ္ပကာရေန တာဝ ဥဒ္ဓုမာတကအသုဘနိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ‘‘ကဠေဝရဿ ဒီဃရဿာဒိပ္ပမာဏေန သဒ္ဓိံ သတ္တဝိဓေနာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ။ လိင်္ဂတောတိ ဧတ္ထ လိင်္ဂံ နာမ ဝယော လိင်္ဂံ, န ထနမဿုအာဒိ ဣတ္ထိပုရိသလိင်္ဂန္တိ ဒဿေန္တေန ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဌိတဿ သတ္တဿ ဣဒံ သရီရန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒ္ဓုမာတကသဏ္ဌာနဝသေနေဝ, န ပါကတိကသဏ္ဌာနဝသေန။ ဧတေန ယဒိ တတ္ထ ကောစိ အနုဒ္ဓုမာတကဘာဝပ္ပတ္တော ပဒေသော သိယာ, သော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ဩဠာရိကာဝယဝဝသေန ဣဒံ သဏ္ဌာနဝဝတ္ထာနံ, န သုခုမာဝယဝဝသေနာတိ သီသသဏ္ဌာနာဒိကံ နဝဝိဓမေဝ သဏ္ဌာနံ ဂဟိတံ။
ဣမိဿာ ဒိသာယာတိ ဣမိဿာ ပုရတ္ထိမာယ, ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရာယ ဒိသာယ, အနုဒိသာယ ဝါ ဌိတောတိ ယောဇနာ။ ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ ဟတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ နာမ ဘူမိပ္ပဒေသေ ဣမဿ ကဠေဝရဿ ဟတ္ထာ ဌိတာတိ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
အဓော ပါဒတလေနာတိအာဒိ နာဘိယာ ဟေဋ္ဌာ အဓော, တတော ဥဒ္ဓံ ဥပရီတိ ဣမဿ ဝဝတ္ထာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထပရိစ္ဆေဒေါ ဟေဋ္ဌာ အင်္ဂုလိအဂ္ဂေန ဥပရိ အံသကူဋသန္ဓိနာ တိရိယံ တစပရိယန္တေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော ပါဒပရိစ္ဆေဒါဒီသုပိ။ ယတ္တကံ ဝါ ပန ဌာနံ ဂဏှတီတိ သစေ သဗ္ဗံ သရီရံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, ပဒေသော တဿ ဥဒ္ဓုမာတော,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၆။) [သျ]သော ယတ္တကံ သရီရပ္ပဒေသံ ဥဒ္ဓုမာတကဝသေန ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဏှာတိ, တတ္တကမေဝ ယထာပရိဂ္ဂဟိတမေဝ။ ဣဒံ ဤဒိသန္တိ ဣဒံ ဟတ္ထာဒိကံ ဤဒိသံ ဧဝမာကာရံ။ ဥဒ္ဓုမာတကန္တိ ယထာသဘာဝတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသဘာဂေ သရီရေ အာရမ္မဏန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဋိက္ကူလာကာရော န ဥပဋ္ဌာတိ န ခါယတိ, သုဘတော ဥပဋ္ဌဟေယျ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ဖန္ဒနဿေဝ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ, ကိလေသပရိပ္ဖန္ဒနဿေဝ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဥဂ္ဃါဋိတာပီတိ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝပ္ပတ္တာပိ, သဗ္ဗသော ကုထိတသရီရာပီတိ ဝါ အတ္ထော။ သွာယမတ္ထော ပဌမပါရာဇိကေ (ပါရာ။ ၆၇ အာဒယော) ဝိနီတဝတ္ထူဟိ ဒီပေတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၁။ အာသေဝိတကမ္မဋ္ဌာနောတိ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေ ကတပရိစယော။ သောသာနိကင်္ဂါဒီနံ ဝသေန ပရိဟတဓုတင်္ဂေါ။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ပရိမဒ္ဒိတမဟာဘူတော။ သလက္ခဏတော ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဟိတသင်္ခါရော။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝဝတ္ထာပိတနာမရူပေါ။ သလက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဥက္ကံသနေန သုညတာနုပဿနာဗလေန ဥဂ္ဃါဋိတသတ္တသညော။ ဝိပဿနာယ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပနေန ကတသမဏဓမ္မော။ တတော ဧဝ သဗ္ဗသော ကုသလဝါသနာယ, ကုသလဘာဝနာယ စ ပူရဏေန ဝါသိတဝါသနော ဘာဝိတဘာဝနော။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယကုသလဗီဇေန သဗီဇော။ ဉာဏဿ ပရိပက္ကဘာဝေန ဉာဏုတ္တရော။ ယထာဝုတ္တာယ ပဋိပတ္တိယာ ကိလေသာနံ တနုကရဏေန အပ္ပကိလေသော။ ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနေယေဝါတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိအသုဘဿ ယတ္ထ ယတ္ထ ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနေ ဧဝ, တာဒိသဿ ကာလဝိသေသော, အသုဘဿ ပဒေသဝိသေသော ဝါ အပေက္ခိတဗ္ဗော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ နော စေ ဧဝံ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တပုရိသဝိသေသဿ ဝိယ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ နော စေ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓေနာတိ ဧဝံ ဝုတ္တာကာရေန ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဆဗ္ဗိဓေန။ ပုနပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန နိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝိဓိံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, န ပဉ္စဝိဓတံ။ ဆဗ္ဗိဓေန ဟိ ပုဗ္ဗေ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိဟိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၂။ အသီတိသတသန္ဓိတောတိ သဗ္ဗေပိ သန္ဓယော တဒါပိ အတ္ထေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝတွာ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝေန ယေဘုယျေန န ပညာယန္တိ။ ယေ ပန ပညာယန္တိ, တေ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တယော ဒက္ခိဏဟတ္ထသန္ဓီတိ အံသကပ္ပရမဏိဗန္ဓာနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၇။) [သျ]ဝသေန တယော ဒက္ခိဏဟတ္ထသန္ဓယော။ တထာ ဝါမဟတ္ထသန္ဓယော။ ကဋိဇဏ္ဏုဂေါပ္ဖကာနံ ဝသေန တယော ဒက္ခိဏပါဒသန္ဓယော။ တထာ ဝါမပါဒသန္ဓယော။ ဧကော ကဋိသန္ဓီတိ ကဋိယာ သဒ္ဓိံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကသန္ဓိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဟတ္ထန္တရန္တိ ဒက္ခိဏဟတ္ထဒက္ခိဏပဿာနံ, ဝါမဟတ္ထဝါမပဿာနဉ္စ အန္တရံ ဝိဝရံ။ ပါဒန္တရန္တိ ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ ဝေမဇ္ဈံ။ ဥဒရန္တရန္တိ နာဘိဋ္ဌာနသညိတံ ကုစ္ဆိဝေမဇ္ဈံ, ဥဒရဿ ဝါ အဗ္ဘန္တရံ။ ကဏ္ဏန္တရန္တိ ကဏ္ဏဆိဒ္ဒံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေန နာသစ္ဆိဒ္ဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အက္ခီနံ, မုခဿ စ ဝသေနာပိ ဝိဝရံ လဗ္ဘတေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အက္ခီနမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမန္တတောတိ ဧဝံ သန္ဓိအာဒိတော ဥဒ္ဓုမာတကံ ဝဝတ္ထပေန္တဿ စေ နိမိတ္တံ ဥပတိဋ္ဌတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ, သမန္တတော ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗန္တိ ဝဝတ္ထာပနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သကလသရီရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဉာဏံ စာရေတွာတိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ သရီရံ အာဝဇ္ဇေတွာ တတ္ထ ပဋိက္ကူလာကာရသဟိတံ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝံ အာရဗ္ဘ နိရန္တရံ ဘာဝနာဉာဏံ ပဝတ္တေတွာ။ ယံ ဌာနန္တိ ဧဝံ ပန ဉာဏံ စာရေန္တဿ တသ္မိံ သရီရေ ယော ပဒေသော ဝိဘူတော ဟုတွာ ဥဒ္ဓုမာတကာကာရေန ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာတိ။ ဥဒရပရိယောသာနံ ဥပရိမသရီရံ။
ဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၃။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝိနိစ္ဆယသဟိတာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ယထာဝုတ္တနိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေနာတိ ဝဏ္ဏာဒိတော, သန္ဓိအာဒိတော စ ဝုတ္တပ္ပကာရဥဒ္ဓုမာတကနိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန။ သုဋ္ဌု နိမိတ္တံ ဂဏှိတဗ္ဗန္တိ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌဟတိ, ဧဝံ သမ္မဒေဝ အသုဘနိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တမေဝ နိမိတ္တဿ သုဋ္ဌု ဂဟဏာကာရံ ဥပဒိသန္တော ‘‘သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တေနာတိ ယထာ ‘‘ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတာဒရေန သတိသမ္ပဇညဉ္စ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌပေတွာ ဥဒ္ဓုမာတကအသုဘံ ပဌမံ အာဝဇ္ဇိတံ, ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနံ ကရောန္တေန။ သာဓုကံ ဥပဓာရေတဗ္ဗဉ္စေဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗဉ္စာတိ သက္ကစ္စံ သတိယာ သလ္လက္ခေတဗ္ဗဉ္စေဝ ပညာယ နိစ္ဆေတဗ္ဗဉ္စ။ သတိ ဟိ ‘‘ဓာရဏာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ဓာရဏဉ္စေတ္ထ သလ္လက္ခဏံ။ ပညာ ‘‘ပဝိစယော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ပဝိစယော စေတ္ထ နိစ္ဆယောတိ။ အထ ဝါ ဥပဓာရေတဗ္ဗန္တိ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၈။) [သျ]ဥပလက္ခေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကဒါစိ သတိရဟိတာ ပညာ အတ္ထိ။ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗန္တိ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ နိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ ပညာသဟိတာ ဧဝ ဟိ သတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ, န တဗ္ဗိရဟိတာ။ အဒ္ဓက္ခိအပင်္ဂါဒိဝသေနာပိ ဩလောကနံ အတ္ထီတိ ‘‘ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပရိဗျတ္တမေဝ ဩလောကနံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တဿာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကနံ, နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇနဉ္စ အပရာပရံ အနေကဝါရံ ကရောန္တဿ။ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကေ ဥဂ္ဂဏှနနိမိတ္တံ။ သုဂ္ဂဟိတန္တိ သုဋ္ဌု ဂဟိတံ။ ယထာ န ဝိနဿတိ န ပမုဋ္ဌံ ဟောတိ, ဧဝံ ဂဟိတံ။ ဧကသဒိသန္တိ သမာနသဒိသံ။ သမာနတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ, ယထာ ‘‘အရိယဝိနယေတိ ဝါ, သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ, ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေ ဝါ’’တိ။
အာဂမနကာလေတိ ဝိဟာရတော သုသာနံ ဥဒ္ဒိဿ အာဂမနကာလေ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အတိဒေသဝသေန ဒီပိတမ္ပိ အတ္ထံ ‘‘ဧကကေနာ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ တဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကကမ္မဋ္ဌာနံ။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဧကေ, တဒယုတ္တံ။ ဥပဋ္ဌိတနိမိတ္တံ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနန္တရမနသိကာရော ရညော ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝိဒေသဂမနံ ဝိယာတိ။ အာဂတေနာတိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂတေန။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၄။ အဝေလာယန္တိ သဉ္ဈာဝေလာဒိအယုတ္တဝေလာယံ။ ဗီဘစ္ဆန္တိ ဝိရူပံ။ ဘေရဝါရမ္မဏန္တိ ဝေတာဠသဒိသံ ဘယာနကံ ဝိသယံ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တောတိ ဘီရုကပုရိသော ဝိယ ပိသာစာဒိံ ဒိသွာ စိတ္တဝိက္ခေပံ ပတ္တော။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယာတိ ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝိယ ဧကစ္စော ဟောတိ။ ဈာနဝိဗ္ဘန္တကောတိ ဈာနတော ဝိစ္စုတကော သီလဝိဗ္ဘန္တကမန္တဝိဗ္ဘန္တကာ ဝိယ။ သန္ထမ္ဘေတွာတိ ဥပ္ပန္နပရိတ္တာသဝူပသမနေန ဝိဂတကမ္ပတာယ နိစ္စလော ဟုတွာ။ သတိံ သူပဋ္ဌိတန္တိအာဒိ သန္ထမ္ဘနဿ ဥပါယဒဿနံ။ မတသရီရံ ဥဋ္ဌဟိတွာ အနုဗန္ဓနကံ နာမ နတ္ထိ အသတိ တာဒိသေ မန္တပ္ပယောဂေ။ သောပိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝမပ္ပတ္တေ အဝိနဋ္ဌရူပေ ဧဝ ဣဇ္ဈတိ, တထာ ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟော, န ဧဝရူပေတိ အဓိပ္ပါယော။ သညဇောတိ ဘာဝနာပရိကပ္ပသညာယ ဇာတော။ တတော ဧဝ သညာသမ္ဘဝေါ သညာမတ္တသမုဋ္ဌာနော။ တာသံ ဝိနောဒေတွာတိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နစိတ္တသန္တာသံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိနောဒေတွာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၀၉။) [သျ]ဝူပသမေတွာ။ ‘‘ဣဒါနိ တဝ ပရိဿမော သပ္ဖလော ဇာတော’’တိ ဟာသံ ပီတိံ ပမောဒနံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ စိတ္တံ သဉ္စရာပေတဗ္ဗန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ မနသိကာတဗ္ဗံ။
နိမိတ္တဂ္ဂါဟန္တိ နိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဏှနံ, ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ။ သမ္ပာဒေန္တောတိ သာဓေန္တော နိပ္ဖါဒေန္တော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥပနိဗန္ဓတီတိ ဘာဝနံ ယထာဝုတ္တေ နိမိတ္တေ ဥပနေန္တော နိဗန္ဓတိ။ ယောဂကမ္မံ ဟိ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော ‘‘ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, ယောဂကမ္မဿ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ယထာဥပဋ္ဌိတနိမိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, တံ ဘာဝနာစိတ္တေ ဥပနိဗန္ဓတိ။ တံ ပနဿ ဥပနိဗန္ဓနံ သန္ဓာယ စိတ္တံ သဉ္စရာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿာတိ ယောဂိနော, တဿ ဝါ ဥဒ္ဓုမာတကာသုဘဿ။ မာနသံ စာရေန္တဿာတိ ဘာဝနာစိတ္တံ အပရာပရံ ပဝတ္တေန္တဿ, ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောန္တဿာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၅။ ‘‘ဝီထိသမ္ပဋိပါဒနတ္ထာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိယာ သမ္ပဋိပါဒနတ္ထာ’’တိ အတ္ထံ ဝတွာ တံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ, တဿာ စ သမ္ပဋိပါဒနဝိဓိံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကတိမီတိ ပက္ခဿ ကတမီ, ကိံ ဒုတိယာ, တတိယာဒီသု ဝါ အညတရာတိ အတ္ထော။ တုဏှီဘူတေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ ပုစ္ဆန္တာနံ စိတ္တဿ အညထတ္တပရိဟရဏတ္ထံ။ အပ္ပသန္နာနဉှိ ပသာဒါယ, ပသန္နာနဉ္စ ဘိယျောဘာဝါယ သာသနသမ္ပဋိပတ္တိ။ နဿတီတိ န ဒိဿတိ, န ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အာဂန္တုကပဋိသန္ထာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ အာဂန္တုကဝတ္တံ ဧကဒေသေန ဒဿိတန္တိ ‘‘အဝသေသာနိပီ’’တိ ဝတွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ ပရိပုဏ္ဏံ ဂဟေတုံ ပုန အာဂန္တုကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဂမိကဝတ္တာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဝါသိကအနုမောဒနပိဏ္ဍစာရိကအနုမောဒနပိဏ္ဍစာရိကအာရညိကသေနာသနဝစ္စကုဋိဝတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆) ဟိ အာဂတာနိ မဟာဝတ္တာနိ ဣဓ ‘‘ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေ ပန ပါရိဝါသိကာဒိကာလေ စ စရိတဗ္ဗာနိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အသမ္ဘဝတော ဣဓ နာဓိပ္ပေတာနိ။ နိမိတ္တံ ဝါ အန္တရဓာယတီတိ သုသာနေ ဌိတံ အသုဘနိမိတ္တံ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝါပဂမေန အန္တရဓာယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတက’’န္တိအာဒိ။ တသ္မာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၀။) [သျ]တေန ကာရဏေန, ဣမဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဒုလ္လဘတ္တာတိ အတ္ထော။ နိသီဒိတွာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။
နိမိတ္တံ ဂဟေတုံ ဂမနေ ဝိယ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တနေပိ ယထာသလ္လက္ခိတဒိသာဒိပစ္စဝေက္ခဏံ ယာဝ နိမိတ္တဝိနာသာ ပဝတ္တိတကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒေန ဥပဓာရဏတ္ထံ။ သတိ ဟိ တဿ နိရန္တရူပဓာရဏေ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နကာလေ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌိတာကာရော သမထနိမိတ္တဿ ဂဟဏေ စိတ္တဿ သမာဟိတာကာရော ဝိယ ပါကဋော ဟုတွာ ဥပတိဋ္ဌေယျာတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝံ…ပေ… ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ။ ပုရိမာကာရေန နိမိတ္တဿ ပါကဋဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ပုရိမာကာရေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော ဘာဝနာဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၆။ ဥဒ္ဓုမာတကံ နာမ အတိဝိယ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိက္ကူလံ ဗီဘစ္ဆံ ဘယာနကဉ္စ, ဧဝရူပေ အာရမ္မဏေ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ဧဝံ အာဗဒ္ဓပရိကမ္မဿ ထိရီဘူတဿေဝ ယောဂိနော အဓိပ္ပါယော သမိဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အာနိသံသဒဿာဝီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ အာနိသံသဒဿာဝိနာ။ တံ ရက္ခေယျာတိ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမိနာ သုခံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဝိယ တံ မဏိရတနံ ရက္ခေယျ။ စတုဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကောတိအာဒိ နေသံ ကမ္မဋ္ဌာနာနံ သုလဘတာဒဿနံ။ တတ္ထ စတုဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကောတိ စတုဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ တတ္ထ ဝါ နိယုတ္တော, စတုဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဟရန္တော။ ဣတရာနီတိ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌာနိ အနုဿတိဗြဟ္မဝိဟာရာဒီနိ။ တံ နိမိတ္တန္တိ တံ ယထာလဒ္ဓံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ။ ‘‘ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ရက္ခဏဝိဓိံ ပုန ဒဿေတုံ ‘‘ရတ္တိဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၇။ နာနာ ကရီယတိ ဧတေနာတိ နာနာကရဏံ, ဘေဒေါ။ ဗီဘစ္ဆံ ဘေရဝဒဿနံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ မနသိကာရဿ အနုဠာရတာယ, အနုပသန္တတာယ စ အာရမ္မဏဿ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော ‘‘ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ထူလင်္ဂပစ္စင်္ဂပုရိသော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဒ္ဓါ။ ကာမာနံ အမနသိကာရာတိ အသုဘဘာဝနာနုဘာဝေန ကာမသညာယ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ ကာမဂုဏေ အာရဗ္ဘ မနသိကာရဿေဝ အဘာဝါ။ အမနသိကာရာတိ ဝါ မနသိကာရပဋိပက္ခဟေတု။ ယာယ ဟိ ကာမသညာယ ဝသေန သတ္တာ ကာမေ မနသိ ကရောန္တိ, တဿာ ပဋိပက္ခဘူတာ အသုဘသညာ ကာမာနံ အမနသိကာရော, တန္နိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၁။) [သျ]တေနာဟ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတီ’’တိ။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာယ ဟိ အသုဘသညာယ သဒ္ဓိံ ဗလပ္ပတ္တော သမာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ ကာမစ္ဆန္ဒံ ဝိက္ခမ္ဘေတိ, အနုရောဓမူလကော အာဃာတော မူလကာရဏေ ဝိက္ခမ္ဘိတေ ဝိက္ခမ္ဘိတောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုနယ…ပေ… ပဟီယတီ’’တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ပဟီနာနုနယဿ ဗျာပါဒေါ သမ္ဘဝတိ။ ယထာဝုတ္တအသုဘသညာသဟဂတာ ဟိ ပီတိ သာတိသယာ ပဝတ္တမာနာဝ ဗျာပါဒံ ဝိက္ခမ္ဘေန္တီ ပဝတ္တတိ။ တထာ အာရဒ္ဓဝီရိယတာယာတိ ယထာ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တထာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဝသေန ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာယ။ ဝီရိယဉှိ ပဂ္ဂဏှန္တဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပံ ဝိယ သဝိပ္ဖါရတာယ ထိနမိဒ္ဓံ ဝိက္ခမ္ဘေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဝိပ္ပဋိသာရော ပစ္ဆာနုတာပေါ, တပ္ပဋိပက္ခတော အဝိပ္ပဋိသာရော ဒရထပရိဠာဟာဘာဝေန စိတ္တဿ နိဗ္ဗုတတာ။ တဿ အဝိပ္ပဋိသာရဿ ပစ္စယဘူတံ သီလံ, တံသဟဂတာ တဒုပနိဿယာ စ ပီတိပဿဒ္ဓိသုခါဒယော သဘာဝတော, ဟေတုတော စ သန္တသဘာဝါ, တေသံ အနုယုဉ္ဇနေန အဝူပသန္တသဘာဝံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီတိ အာဟ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရကရသန္တဓမ္မာနုယောဂဝသေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ။ ဘာဝနာယ ဟိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တိယာ ယံ သာတိသယံ သုခံ လဗ္ဘတိ, တံ အနုပသန္တသဘာဝံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဝိက္ခမ္ဘေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဓိဂတဝိသေသဿာတိ ယထာဓိဂတဿ ဘာဝနာဝိသေသဿ။ ပစ္စက္ခတာယာတိ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ယောဂိနော ပစ္စက္ခဘာဝတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ, ယော ဧဝရူပိံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒေသေတီ’’တိ ပဋိပတ္တိဒေသကေ သတ္ထရိ။ ပဋိပတ္တိယန္တိ ပဋိပဇ္ဇမာနဇ္ဈာနပဋိပတ္တိယံ။ ပဋိပတ္တိဖလေတိ တာယ သာဓေတဗ္ဗေ လောကိယလောကုတ္တရဖလေ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ ဓမ္မနွယဝိစာရာဟိတဗလေန ဝိစာရဗလေန။ ဣတိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တီတိ ဧဝံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တပဋိလာဘသမကာလမေဝ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တဘာဝနာနုဘာဝနိပ္ဖန္နေဟိ သမာဓိအာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီယန္တိ။ န ဟိ ပဋိပက္ခေန ဝိနာ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ, ပဋိပက္ခာ စ သမာဓိအာဒယော ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ။ ယထာဟ ပေဋကေ ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော’’တိအာဒိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၂။) [သျ]တေနေဝ စ ‘‘ဣမေဟိ တေသံ နီဝရဏာနံ ပဟာန’’န္တိ ပဟာနပရိဒီပနမုခေန ဈာနင်္ဂါနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မိညေဝ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တသ္မိညေဝ စာတိ ယံ တံ ယထာဥပဋ္ဌိတံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတံ, တဿ ပဋိစ္ဆန္နဘူတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ, တသ္မိညေဝ နိမိတ္တေ။ စေတသောတိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ။ အဘိနိရောပနလက္ခဏောတိ အာရောပနလက္ခဏော, အပ္ပနာသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ နိမိတ္တာနုမဇ္ဇနံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ အနုဝိစရဏံ။ အာရမ္မဏေ ဟိ ဘမရဿ ပဒုမဿူပရိ အနုပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ ဝိစာရဿ အနုဝိစာရဏာကာရေန ပဝတ္တိ အနုမဇ္ဇနကိစ္စံ။ ဝိသေသော ဧဝ အဓိဂန္တဗ္ဗတော ဝိသေသာဓိဂမော, ပဋိလဒ္ဓေါ စ သော ဝိသေသာဓိဂမော စာတိ ပဋိ…ပေ… ဂမော, တပ္ပစ္စယာ တံဟေတုကာ ပဋိလဒ္ဓဝိသေသာဓိဂမပစ္စယာ ပီတိ။ ပီတိမနဿ ပီတိသဟိတစိတ္တဿ။ ပဿဒ္ဓိသမ္ဘဝတောတိ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓီနံ သံသိဇ္ဈနတော။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဿဒ္ဓိနိမိတ္တံ ပဿဒ္ဓိဟေတုကံ သုခံ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒိယတီ’’တိ ဝစနတော။ သုခနိမိတ္တာ သုခပစ္စယာ ဧကဂ္ဂတာ။ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၁၁။၁၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဈာနင်္ဂါနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ဧဝံ ဧတာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ တသ္မိံယေဝ နိမိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပဌမဇ္ဈာနပဋိဗိမ္ဗဘူတန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိစ္ဆန္နဘူတံ။ တင်္ခဏညေဝ ပဋိဘာဂနိမိတ္တပဋိလာဘသမကာလမေဝ ဥပစာရဇ္ဈာနမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တတိ, န နီဝရဏပ္ပဟာနမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝိနီလကာဒိကမ္မဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၈။ ဝိနီလကာဒီသုပိ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။ လက္ခဏံ ဝုတ္တန္တိ ယံ တံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဥဒ္ဓုမာတကေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ သဟ ဝိနိစ္ဆယေန, အဓိပ္ပါယေန စာတိ သဝိနိစ္ဆယာဓိပ္ပါယံ။ တံ သဗ္ဗံ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
ကဗရကဗရဝဏ္ဏန္တိ ယေဘုယျေန သဗလဝဏ္ဏံ။ ဥဿဒဝသေနာတိ ရတ္တသေတနီလဝဏ္ဏေသု ဥဿဒဿ ဝဏ္ဏဿ ဝသေန။
သန္နိသိန္နန္တိ နိစ္စလဘာဝေနေဝ သဗ္ဗသော ထိရတံ။
စောရာဋဝိယန္တိ စောရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတအရညေ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာဃာတနေ။ ဆိန္နပုရိသဋ္ဌာနေတိ ဆိန္နပုရိသဝန္တေ ဌာနေ။ နာနာဒိသာယံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၃။) [သျ]ပတိတမ္ပီတိ ဆိန္နံ ဟုတွာ သရီရဿ ခဏ္ဍဒွယံ ဝိသုံ ဒိသာသု ပတိတမ္ပိ။ ဧကာဝဇ္ဇနေနာတိ ဧကသမန္နာဟာရေန။ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ ဧကဇ္ဈံ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ။ ဝိဿာသံ အာပဇ္ဇတီတိ အဇေဂုစ္ဆိတံ ဥပဂစ္ဆေယျ သေယျထာပိ ဆဝဍာဟကော။ သဟတ္ထာ အပရာမသနေ ဇိဂုစ္ဆာ သဏ္ဌာတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဝါ ဒဏ္ဍကေန ဝါ…ပေ… ဥပနာမေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကဘာဝပညာယနတ္ထံ ဧကင်္ဂုလန္တရကရဏံ။ ဥပနာမေတဗ္ဗန္တိ ဥပနေတဗ္ဗံ။
ခါယိတသဒိသမေဝါတိ ခါယိတာသုဘသဒိသမေဝ။ အင်္ဂုလင်္ဂုလန္တရန္တိ ဝိဝိဓံ ခိတ္တံ သရီရာဝယဝံ အင်္ဂုလန္တရံ အင်္ဂုလန္တရံ။ ကတွာ ဝါတိ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဝါ ဒဏ္ဍကေန ဝါ သယံ ကတွာ ဝါ။
လဒ္ဓပ္ပဟာရာနန္တိ လဒ္ဓါဝုဓပ္ပဟာရာနံ မုခတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မုခတောတိ ပဟာရာဒိမုခတော။ ပဂ္ဃရမာနကာလေတိ လောဟိတံ ပဂ္ဃရမာနကာလေ။ လောဟိတကံ လဗ္ဘတီတိ ယောဇနာ။
တန္တိ ပုဠဝကံ။ တေသူတိ သောဏာဒိသရီရေသု။ အဋ္ဌိကန္တိ အဋ္ဌိကအသုဘံ နာနပ္ပကာရတော ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဓုမာတကေ ဝုတ္တနယေနေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၁၁၉။ တန္တိ အဋ္ဌိကံ။ န ဥပဋ္ဌာတီတိ သဘာဝတော န ဥပဋ္ဌာတိ, ပဋိက္ကူလဝသေန န ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဩဒါတကသိဏသမ္ဘေဒေါ ဟောတီ’’တိ။ အဋ္ဌိကေ ပဌမဝယာဒိသံလက္ခဏံ န သက္ကာတိ ‘‘လိင်္ဂန္တိ ဣဓ ဟတ္ထာဒီနံ နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌိကသင်္ခလိကာ ပန ‘‘အယံ ဒဟရဿ, အယံ ယောဗ္ဗနေ ဌိတဿ, အယံ အဝယဝေဟိ ဝုဒ္ဓိပတ္တိဿာ’’တိ ဧဝံ ဝယဝသေန ဝဝတ္ထပေတုံ သက္ကုဏေယျာဝ, အဗျာပိတာယ ပန န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိပိ အဋ္ဌိကသင်္ခလိကာယံ သန္ဓိတော ဝဝတ္ထာပနံ လဗ္ဘတိ, အဋ္ဌိကေ ပန န လဗ္ဘတီတိ တဿ အနိယတဘာဝဒီပနတ္ထံ ကမဝိလင်္ဃနံ ကတွာ ‘‘တဿ တဿ အဋ္ဌိနော နိန္နဋ္ဌာနထလဋ္ဌာနဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိန္နဋ္ဌာနံ နာမ အဋ္ဌိနော ဝိနတပ္ပဒေသော။ ထလဋ္ဌာနံ ဥန္နတပ္ပဒေသော။ ဃဋိတဃဋိတဋ္ဌာနဝသေနာတိ အနုပဂတနှာရုဗန္ဓာနံ, ဣတရေသဉ္စ အညမညံ သံကိလိဋ္ဌသံကိလိဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန။ အန္တရဝသေနာတိ အညမညဿ အန္တရဝသေန, သုသိရဝသေန စ။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ သကလာယ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယ, သဗ္ဗသ္မိံ ဝါ အဋ္ဌိကေ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၂၀။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အဋ္ဌိကာသုဘေ။ ယုဇ္ဇမာနဝသေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗန္တိ ယံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ယတ္ထ ယုဇ္ဇတိ, တံ တတ္ထ ဥဂ္ဂဏှနတ္ထံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပလက္ခေတဗ္ဗံ။ သကလာယာတိ အနဝသေသဘာဂါယ ပရိပုဏ္ဏာဝယဝါယ။ သမ္ပဇ္ဇတိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနဝသေန။ တေသူတိ အဋ္ဌိကသင်္ခလိကဋ္ဌိကေသု။ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ။ တန္တိ ‘‘ဧကသဒိသမေဝါ’’တိ ဝစနံ။ ဧကသ္မိံ အဋ္ဌိကေ ယုတ္တန္တိ ဣဒံ ယထာ ဝိနီလကာဒီသု ဥဘိန္နံ နိမိတ္တာနံ ယထာရဟံ ဝဏ္ဏဝိသေသတော, ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏတော, သဝိဝရာဝိဝရတော, စလာစလတော စ ဝိသေသော လဗ္ဘတိ, န ဧဝမေတဿာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, န ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဝိသေသာဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကဋ္ဌိကေပိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဗီဘစ္ဆေနာတိ သုဝိဘူတအဋ္ဌိရူပတ္တာ အဋ္ဌိဘာဝေနေဝ ဝိရူပေန။ ဘယာနကေနာတိ တေနေဝ ပါကတိကသတ္တာနံ ဘယာဝဟေန။ ပီတိသောမနဿဇနကေနာတိ သဏှမဋ္ဌဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော, ဘာဝနာယ စ သဝိသေသတ္တာ ပီတိယာ, သောမနဿဿ စ ဥပ္ပါဒကေန။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပစာရာဝဟတ္တာ’’တိ။
ဣမသ္မိံ ဩကာသေတိ ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ဒွါရံ ဒတွာ ဝါတိ ‘‘ပဋိက္ကူလဘာဝေယေဝ ဒိဋ္ဌေ နိမိတ္တံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကေ ဧဝ အဋ္ဌတွာ အနန္တရမေဝ ‘‘ဒုဝိဓံ ဣဓ နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တာနိ ဝိဘဇိတွာ ဝစနေန ယထာဝုတ္တဿ နိမိတ္တဝိဘာဂဿ ဒွါရံ ဒတွာဝ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗိကပ္ပန္တိ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိကပ္ပေန နိဗ္ဗိကပ္ပံ, အသုဘန္တေွဝါတိ အတ္ထော။ ဝိစာရေတွာတိ ‘‘ဧကသ္မိံ အဋ္ဌိကေ ယုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝိစာရေတွာ။
မဟာတိဿတ္ထေရဿာတိ စေတိယပဗ္ဗတဝါသီမဟာတိဿတ္ထေရဿ။ နိဒဿနာနီတိ ဒန္တဋ္ဌိကမတ္တဒဿနေန သကလဿာပိ တဿာ ဣတ္ထိယာ သရီရဿ အဋ္ဌိသံဃာတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနာဒီနိ ဧတ္ထ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနေ ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝိသေသဝိဘာဝနာနိ ဥဒါဟရဏာနိ။
သုဘဂုဏောတိ သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ သုပရိသုဒ္ဓဂုဏော။ ဒသသတလောစနေနာတိ သဟဿက္ခေန ဒေဝါနမိန္ဒေန။ သော ဟိ ဧကာသနေနေဝ သဟဿအတ္ထာနံ ဝိစာရဏသမတ္ထေန ပညာစက္ခုနာ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘သဟဿက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ထုတကိတ္တီတိ ‘‘ယော ဓီရော သဗ္ဗဓိ ဒန္တော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၅၈) အဘိတ္ထုတကိတ္တိသဒ္ဒေါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၅။) [သျ]ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၁။ ဥဇုပဋိပက္ခေန ပဟီနဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သုဝိက္ခမ္ဘိတရာဂတ္တာ’’တိ။ အသုဘပ္ပဘေဒေါတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိအသုဘဝိဘာဂေါ။ သရီရသဘာဝပ္ပတ္တိဝသေနာတိ သရီရဿ အတ္တနော သဘာဝူပဂမနဝသေန။ သရီရဉှိ ဝိနဿမာနံ အညရူပေန ဌိတဿ ရက္ခသဿ ဝိယ သဘာဝပ္ပတ္တိဝသေနေဝ ဝိနဿတိ။ ရာဂစရိတဘေဒဝသေနာတိ ရာဂစရိတဝိဘာဂဝသေန။ ယဒိ သရီရသဘာဝပ္ပတ္တိဝသေန အယမသုဘပ္ပဘေဒေါ ဝုတ္တော, မဟာသတိပဋ္ဌာနာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော) ကထံ နဝပ္ပဘေဒေါတိ? သော သရသတော ဧဝ သဘာဝပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တော, အယံ ပန ပရူပက္ကမေနာပိ။ တတ္ထ စ ဣဓာဂတေသု ဒသသု အသုဘေသု ဧကစ္စာနေဝ ဂဟိတာနိ, အဋ္ဌိကဉ္စ ပဉ္စဝိဓာ ဝိဘတ္တံ။ တာနိ စ ဝိပဿနာဝသေန, ဣမာနိ သမထဝသေနာတိ ပါကဋောယံ ဘေဒေါတိ။
ဣမေသံ ပန ဒဿနမ္ပိ အသုဘဘာဝသာမညေန သတိပိ အဝိသေသတော ရာဂစရိတာနံ သပ္ပါယဘာဝေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂစရိတဘေဒဝသေန စာ’’တိ, တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သူနဘာဝေန သုသဏ္ဌိတမ္ပိ သရီရံ ဒုဿဏ္ဌိတမေဝ ဟောတီတိ ဥဒ္ဓုမာတကသရီရေ သဏ္ဌာနဝိပတ္တိံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘သရီရသဏ္ဌာနဝိပတ္တိပ္ပကာသနတော’’တိ။ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယံ ရတ္တော သဏ္ဌာနရာဂီ, တဿ သပ္ပါယံ သဏ္ဌာနရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနုပါယဘာဝတော။ ကာယော ဧဝ ကာယဝဏော, တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓဿ နိဿိတဿ။ သုသိရဘာဝပ္ပကာသနတောတိ သုသိရဿ ဝိဝရဿ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနတော။ သရီရေ ဃနဘာဝရာဂိနောတိ သရီရေ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ထိရဘာဝံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂဝတော။ ဝိက္ခေပပ္ပကာသနတောတိ သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ဣတော စိတော စ ဝိက္ခေပဿ ပကာသနတော အင်္ဂပစ္စင်္ဂလီလာရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဤဒိသာနံ ကိရ အနဝဋ္ဌိတရူပါနံ အဝယဝါနံ ကော လီဠာဝိလာသောတိ ဝိရာဂသမ္ဘဝတော။ သံဃာတဘေဒဝိကာရပ္ပကာသနတောတိ သံဃာတဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သံဟတဘာဝဿ သုသမ္ဗန္ဓတာယ ဘေဒေါ ဧဝ ဝိကာရော သံဃာတဘေဒဝိကာရော, တဿ ပကာသနတော။ လောဟိတံ မက္ခိတံ ဟုတွာ ပဋိက္ကူလဘာဝေါ လောဟိတမက္ခိတပဋိက္ကူလဘာဝေါ, တဿ ပကာသနတော။ မမတ္တရာဂိနောတိ ‘‘မမ အယ’’န္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂဝတော။ ဒန္တသမ္ပတ္တိရာဂိနောတိ ဒန္တသမ္ပတ္တိယံ ရဇ္ဇနသီလဿ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၆။) [သျ]ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိကေ ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဒုတိယာဒီနီတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ အပရိသဏ္ဌိတဇလာယာတိ သောတဝသေန ပဝတ္တိယာ သမန္တတော အဋ္ဌိတဇလာယ အသန္နိသိန္နသလိလာယ။ အရိတ္တဗလေနာတိ ပါဇနဒဏ္ဍဗလေန။ ဒုဗ္ဗလတ္တာ အာရမ္မဏဿာတိ ပဋိက္ကူလဘာဝေန အတ္တနိ စိတ္တံ ဌပေတုံ အသမတ္ထဘာဝေါ အာရမ္မဏဿ ဒုဗ္ဗလတာ။ ပဋိက္ကူလေ ဟိ အာရမ္မဏေ သရသတော စိတ္တံ ပဝတ္တိတုံ န သက္ကောတိ, အဘိနိရောပနလက္ခဏေန ပန ဝိတက္ကေန အဘိနိရောပိယမာနမေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂတံ လဘတိ။ န ဝိနာ ဝိတက္ကေနာတိ ဝိတက္ကရဟိတာနိ ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနာနိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌံ န လဘန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကဗလေနေဝါ’’တိအာဒိ။
ယဒိ ပဋိက္ကူလဘာဝတော ဥဒ္ဓုမာတာဒိအာရမ္မဏေ ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနာနိ န ပဝတ္တန္တိ, ဧဝံ သန္တေ ပဌမဇ္ဈာနေနာပိ တတ္ထ န ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ န ဟိ တတ္ထ ပီတိသောမနဿာနံ သမ္ဘဝေါ ယုတ္တောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဋိက္ကူလေပိ စ ဧတသ္မိ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အာနိသံသဒဿာဝိတာနီဝရဏသန္တာပရောဂဝူပသမာနံ ယထာက္ကမံ ပုပ္ဖစ္ဆဍ္ဍက, ဝမနဝိရေစနဥပမာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၂။ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ဒသဓာ ဝဝတ္ထိတမ္ပိ သဘာဝတော ဧကဝိဓမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒသဝိဓမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ သွာယံ သဘာဝေါ ယထာ အဝိညာဏကေသု, ဧဝံ သဝိညာဏကေသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ တသ္မာ တတ္ထာပိ ယောနိသောမနသိကာရဝတော ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဒေတံ ဣမိနာ လက္ခဏေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဇီဝမာနကသရီရေ။ အလင်္ကာရေနာတိ ပဋိဇဂ္ဂနပုဗ္ဗကေန အလင်္ကရဏေန။ န ပညာယတိ ပစုရဇနဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ အတိရေကတိသတအဋ္ဌိကသမုဿယံ ဒန္တဋ္ဌိကေဟိ သဒ္ဓိံ, တေဟိ ပန ဝိနာ ‘‘တိမတ္တာနိ အဋ္ဌိသတာနီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉၀) ကာယဂတာသတိယံ ဝက္ခတိ။ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒဆိဒ္ဒဝန္တံ။ မေဒကထာလိကာ မေဒဘရိတဘာဇနံ။ နိစ္စုဂ္ဃရိတပဂ္ဃရိတန္တိ နိစ္စကာလံ ဥပရိ, ဟေဋ္ဌာ စ ဝိဿဝန္တံ။ ဝေမတ္တန္တိ နာနတ္တံ။ နာနာဝတ္ထေဟီတိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဝတ္ထေဟိ။ ဟိရိယာ လဇ္ဇာယ ကောပနတော ဝိနာသနတော ဟိရိကောပိနံ, ဥစ္စာရပဿာဝမဂ္ဂံ။ ယာထာဝသရသန္တိ ယထာဘူတံ သဘာဝံ။ ယာထာဝတော ရသီယတိ ဉာယတီတိ ဟိ ရသော, သဘာဝေါ။ ရတိန္တိ အဘိရတိံ အဘိရုစိံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၇။) [သျ]အတ္တသိနေဟသင်္ခါတေန ရာဂေန ရတ္တာ အတ္တသိနေဟရာဂရတ္တာ။ ဝိဟညမာနေနာတိ ဣစ္ဆိတာလာဘေန ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇန္တေန။
ကိံသုကန္တိ ပါလိဘဒ္ဒကံ, ပလာသောတိ ကေစိ, သိမ္ဗလီတိ အပရေ။ အတိလောလုပေါတိ အတိဝိယ လောလသဘာဝေါ။ အဒုန္တိ ဧတံ။ နန္တိ ကေသာဒိသရီရကောဋ္ဌာသံ။ မုစ္ဆိတာတိ မောဟိတာ, မုစ္ဆာပါပိကာယ ဝါ တဏှာယ ဝသေန မုစ္ဆံ ပတ္တာ။ သဘာဝန္တိ ပဋိက္ကူလဘာဝံ။
ဥက္ကရူပမောတိ ဥစ္စာရပဿာဝဋ္ဌာနသမော, ဝစ္စကူပသမော ဝါ။ စက္ခုဘူတေဟီတိ စက္ခုံ ပတ္တေဟိ ပဋိလဒ္ဓပညာစက္ခုကေဟိ, လောကဿ ဝါ စက္ခုဘူတေဟိ။ အလ္လစမ္မပဋိစ္ဆန္နောတိ အလ္လစမ္မပရိယောနဒ္ဓေါ။
ဒဗ္ဗဇာတိကေနာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ပဋိလဒ္ဓုံ ဘဗ္ဗရူပေန။ ယတ္ထ ယတ္ထ သရီရေ, သရီရဿ ဝါ ယတ္ထ ယတ္ထ ကောဋ္ဌာသေ။ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာတိ အသုဘာကာရဿ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခဏဝသေန ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဥဂ္ဂဏှနဝသေန နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ, ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာတိ အတ္ထော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အပ္ပနံ ပါပေတဗ္ဗန္တိ ယထာလဒ္ဓေ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ ကမ္မံ ကရောန္တေန ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဌိတေန တမေဝ ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေန္တေန အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ အပ္ပနံ ပါပေတဗ္ဗံ။ အဓိဂတပ္ပနော ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဌိတော တမေဝ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော နစိရဿေဝ သဗ္ဗာသဝေ ခေပေတီတိ။
အသုဘကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဆဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၈။) [သျ]၇။ ဆအနုဿတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၃။ အသုဘာနန္တရန္တိ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနာနန္တရံ။ အနုဿတီသူတိ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနေသု။ ‘‘အနု အနု သတိ အနုဿတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ ဝတွာ န ဧတ္ထ အနု-သဒ္ဒယောဂေန သတိ-သဒ္ဒေါ အတ္ထန္တရဝါစကောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတိယေဝ အနုဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန နာယမနု-သဒ္ဒေါ ‘‘ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒီသု ဥပ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အနတ္ထကော, နာပိ ‘‘သဉ္ဇာနနံ ပဇာနန’’န္တိအာဒီသု သံ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ အတ္ထန္တရဒီပကောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ’’တိ ဣမိနာ စ အနုဿတိယာ အနုဿရိတဗ္ဗာနုရူပတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ပဝတ္တကဿေဝ အနုရူပတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ’’တိ ဝုတ္တံ, သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ကုလပုတ္တဿ။ အနုရူပတာ နာမ ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနဿ အနုရူပတာယ ဧဝ ဟောတီတိ ပဝတ္တကဿေဝ အနုရူပတာ ဝုတ္တာ, န ဥဘယဿ။ အနုရူပါတိ စ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓန္တိ ယေ ဂုဏေ ဥပါဒါယ ဘဂဝတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပညတ္တိ, တေ ဂုဏေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတမဓိဝစန’’န္တိ။ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ။ ဓမ္မန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မေန သဒ္ဓိံ နဝဝိဓမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ။ နနု စ နိဗ္ဗာနံ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန ဝက္ခတိ? ကိဉ္စာပိ ဝက္ခတိ, ဓမ္မဘာဝသာမညေန ပန မဂ္ဂဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဓ ပါဠိယာ သင်္ဂဟိတတ္တာ တဿာပိ ဓမ္မာနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနေ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အသင်္ခတာမတာဒိဘာဝေန ပန မဂ္ဂဖလေဟိ ဝိသိဋ္ဌတာယ တဿ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန ဂဟဏံ ကတံ။ သီလာနုဿတိအာဒီနံ ပန တိဿန္နံ အနုဿတီနံ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန ဂဟဏံ ယောဂါဝစရဿ အတ္တနော ဧဝ သီလဿ စာဂဿ သဒ္ဓါဒီနဉ္စ အနုဿတိဋ္ဌာနဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ရူပကာယံ ဂတာတိ အတ္တနော ကရဇကာယံ အာရဗ္ဘ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဝတ္တာ။ ကာယေတိ ကာယေ ဝိသယဘူတေ။ ကောဋ္ဌာသနိမိတ္တာရမ္မဏာယာတိ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေသု ပဋိက္ကူလနိမိတ္တာရမ္မဏာယ။ ဣတော ပုရိမာသု သတ္တသု အနုဿတီသု နတ္ထိ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိ, ဣဓ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ နိမိတ္တ-ဂ္ဂဟဏံ။ တထာ အဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဥပသမန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမံ, နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၁၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၂၄။ အဝေစ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ယာထာဝတော ဉတွာ ဥပ္ပန္နော ပသာဒေါ အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ, အရိယမဂ္ဂေန အာဂတပ္ပသာဒေါ, တံသဒိသောပိ ဝါ ယော ဒိဋ္ဌိဂတဝါတေဟိ အစလော အသမ္ပကမ္ပိယော, တေန သမန္နာဂတေန။ တာဒိသဿ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ, န ဣတရဿ။ ပတိရူပသေနာသနေတိ ယထာဝုတ္တအဋ္ဌာရသဒေါသဝဇ္ဇိတေ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သေနာသနေ။ ရဟောဂတေနာတိ ရဟသိ ဂတေန။ တေန ကာယဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ ပဋိသလ္လီနေနာတိ နာနာရမ္မဏတော ပဋိသလ္လီနေန, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော ပဋိက္ကမာပေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ သလ္လီနေန, သုသိလိဋ္ဌစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဣမာယ ပါဠိယာ အာဂတနယေန။
သော ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ သောတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဒေဝကေ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒေါ, သော။ ဘဂဝါတိ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၉၈, ၂၁၀၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။ ပရတော ပန ဘဂဝါတိ ဂုဏကိတ္တနံ။ အရဟန္တိအာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိပိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါတိ အနုဿရတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကရဏတ္ထော, ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန နေသံ ဗဟုဘာဝေါ ဒီပိတော, တာနိ စ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ ဘာဝေန္တေန စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၅။ ဒူရတာ နာမ အာသန္နတာ ဝိယ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝုစ္စတီတိ ပရမုက္ကံသဂတံ ဒူရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သုဝိဒူရဝိဒူရေ’’တိ အာဟ, သုဋ္ဌု ဝိဒူရဘာဝေနေဝ ဝိဒူရေတိ အတ္ထော။ သာ ပနဿ ကိလေသတော ဒူရတာ တေသံ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ’’တိ။ နနု အညေသမ္ပိ ခီဏာသဝါနံ တေ ပဟီနာ ဧဝါတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဝါသနာန’’န္တိ။ န ဟိ ဘဂဝန္တံ ဌပေတွာ အညေ သဟ ဝါသနာယ ကိလေသေ ပဟာတုံ သက္ကောန္တိ, ဧတေန အညေဟိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၀။) [သျ]အသာဓာရဏံ ဘဂဝတော အရဟတ္တန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ကာ ပနာယံ ဝါသနာ နာမ? ပဟီနကိလေသဿာပိ အပ္ပဟီနကိလေသဿ ပယောဂသဒိသပယောဂဟေတုဘူတော ကိလေသနိဟိတော သာမတ္ထိယဝိသေသော အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆဿ (ပါရာ။ ၆၂၁) ဝသလသမုဒါစာရနိမိတ္တံ ဝိယ။ ကထံ ပန ‘‘အာရကာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိလေသေဟီ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ? သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော, ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ အနုပယောဇေတဗ္ဗတော, ‘‘အာရကာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီနိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၄) သုတ္တပဒါနေတ္ထ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာနိ။ အာရကာတိ စေတ္ထ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ, က-ကာရဿ စ ဟ-ကာရံ, သာနုသာရံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သော တတော အာရကာ နာမာ’’တိ ဂါထာဗန္ဓမာဟ။ တတ္ထ သမဉ္ဇနသီလော သမင်္ဂီ, န သမင်္ဂိတာ အသမင်္ဂိတာ အသမန္နာဂမော အသဟဝုတ္တိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၆။ အနတ္ထစရဏေန ကိလေသာ ဧဝ အရယောတိ ကိလေသာရယော။ ‘‘အရီနံ ဟတတ္တာ အရိဟာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၇။ ယဉ္စေတံ သံသာရစက္ကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရထစက္ကဿ နာဘိ ဝိယ မူလာဝယဝဘူတံ အန္တော, ဗဟိ စ သမဝဋ္ဌိတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယံ ဒွယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘီ’’တိ။ နာဘိယာ, နေမိယာ စ သမ္ဗန္ဓာ အရသဒိသာ ပစ္စယဖလဘူတေဟိ အဝိဇ္ဇာတဏှာဇရာမရဏေဟိ သမ္ဗန္ဓာ ပုညာဒိသင်္ခါရာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာရ’’န္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပရိယန္တဘာဝေန ပါကဋံ ဇရာမရဏန္တိ တံ နေမိဋ္ဌာနိယံ ကတွာ အာဟ ‘‘ဇရာမရဏနေမီ’’တိ။ ယထာ စ ရထစက္ကပဝတ္တိယာ ပဓာနကာရဏံ အက္ခော, ဧဝံ သံသာရစက္ကပဝတ္တိယာ အာသဝသမုဒယောတိ အာဟ ‘‘အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ’’တိ။ အာသဝါ ဧဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ကာရဏတ္တာ အာသဝသမုဒယော။ ယထာဟ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃)။ ဝိပါကကဋတ္တာရူပပ္ပဘေဒေါ ကာမဘဝါဒိကော တိဘဝေါ ဧဝ ရထော, တသ္မိံ တိဘဝရထေ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ သမံ, သဗ္ဗသော ဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယောဇိတန္တိ သမာယောဇိတံ။ အာဒိရဟိတံ ကာလံ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၁။) [သျ]‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, ‘သံသာရော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉) –
ဧဝံ ဝုတ္တသံသာရောဝ သံသာရစက္ကံ။ အနေနာတိ ဘဂဝတာ။ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ ဗောဓိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ မဏ္ဍဘာဝပ္ပတ္တေ ဌာနေ, ကာလေ ဝါ။ ဝီရိယပါဒေဟီတိ သံကိလေသဝေါဒါနပက္ခိယေသု သန္နိရုမ္ဘနသန္နိက္ခိပနကိစ္စတာယ ဒွိဓာ ပဝတ္တေဟိ အတ္တနော ဝီရိယသင်္ခါတေဟိ ပါဒေဟိ။ သီလပထဝိယန္တိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန သီလမေဝ ပထဝီ, တဿံ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ သမ္ပာဒနဝသေန ပတိဋ္ဌဟိတွာ။ သဒ္ဓါဟတ္ထေနာတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာဒါနသာဓနတော သဒ္ဓါဝ ဟတ္ထော, တေန။ ကမ္မက္ခယကရန္တိ ကာယကမ္မာဒိဘေဒဿ သဗ္ဗဿပိ ကမ္မဿ ခယကရဏတော ကမ္မက္ခယကရံ။ ဉာဏဖရသုန္တိ သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတမဂ္ဂဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၈။ ဧဝံ ‘‘အရာနံ ဟတတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအရဃာတေ သံသာရံ စက္ကံ ဝိယ စက္ကန္တိ ဂဟေတွာ အတ္ထယောဇနံ ကတွာ ဣဒါနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာက္ကမေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနမတဂ္ဂံ သံသာရဝဋ္ဋန္တိ အနု အနု အမတဂ္ဂံ အဝိညာတကောဋိကံ သံသာရမဏ္ဍလံ။ သေသာ ဒသ ဓမ္မာ သင်္ခါရာဒယော ဇာတိပရိယောသာနာ အရာ။ ကထံ? နာဘိယာ အဝိဇ္ဇာယ မူလတော, နေမိယာ ဇရာမရဏေန အန္တတော သမ္ဗန္ဓတ္တာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တာ ဇရာမရဏပရိယန္တတ္တာ စာ’’တိ။ ဒုက္ခာဒီသူတိ ဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂေသု။ တတ္ထ ဒုက္ခေ အညာဏံ တဒန္တောဂဓတ္တာ, တပ္ပဋိစ္ဆာဒနတော စ, သေသေသု ပဋိစ္ဆာဒနတောဝ။ ဒုက္ခန္တိ စေတ္ထ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ကာမဘဝါဒိဝသေန တိဓာ ဘိန္ဒိတွာ တထာ တပ္ပဋိစ္ဆာဒိကံ အဝိဇ္ဇံ, အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယေ တီသု ဘဝေသု သင်္ခါရာဒိကေ စ ပဋိပါဋိယာ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမဘဝေ အဝိဇ္ဇာတိ ကာမဘဝေ အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ ရူပဘဝေ အရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနန္တိ ကာမဘူမိပရိယာပန္နာနံ သင်္ခါရာနံ, ကာမဘဝေ ဝါ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗာ ယေ သင်္ခါရာ, တေသံ ကာမဘဝူပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တကသင်္ခါရာနန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယော ဟောတီတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာနံ တာဝ အာရမ္မဏပစ္စယေန စေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန စာတိ ဒွိဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အပုညာဘိသင်္ခါရေသု သဟဇာတဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၂။) [သျ]သဟဇာတာဒိဝသေန, အသဟဇာတဿ အနန္တရသမနန္တရာဒိဝသေန, နာနန္တရဿ ပန အာရမ္မဏဝသေန စေဝ ဥပနိဿယဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပဘဝေ သင်္ခါရာနန္တိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ။ ပစ္စယော ဟောတိ ဥပနိဿယဝသေနေဝ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဧတ္ထ ဝိတ္ထာရိယမာနေ အတိပ္ပပဉ္စော ဟောတိ, သယမေဝ စ ပရတော အာဂမိဿတီတိ န နံ ဝိတ္ထာရယာမ။
တိဏ္ဏံ အာယတနာနန္တိ စက္ခုသောတမနာယတနာနံ။ ဧကဿာယတနဿာတိ မနာယတနဿ။ ဣမိနာ နယေန ဖဿာဒီနမ္ပိ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ တတ္ထ သာ သာ တဏှာတိ ရူပတဏှာဒိဘေဒါ တတ္ထ တတ္ထ ကာမဘဝါဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကာ တဏှာ။
တဏှာဒိမူလိကာ ကထာ အတိသံခိတ္တာတိ တံ, ဥပါဒါနဘဝေ စ ဝိဘဇိတွာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ကာမတဏှာပဝတ္တိမာဟ။ တထာ ‘‘သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိအာဒီဟိ။ သာ ပန တဏှာ ယသ္မာ ဘုသမာဒါနဝသေန ပဝတ္တမာနာ ကာမုပါဒါနံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာ’’တိ။ တထေဝါတိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ။
ဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တိန္တိ ရူပီဗြဟ္မလောကေ သမ္ပတ္တိံ။ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈ ထောက ဝိသဒိသံ) ဝစနတော ဘဝရာဂေါပိ ကာမုပါဒါနမေဝါတိ ကတွာ ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ မေတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသုပါဒါနမူလိကာသုပီတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – ဣဓေကစ္စော ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကော’’တိ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ, သော ဒိဋ္ဌုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတီတိအာဒိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပရော ‘‘အသုကသ္မိံ သမ္ပတ္တိဘဝေ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ, သော တတြူပပတ္တိယာ ကာယေန သုစရိတံ စရတီတိအာဒိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပရော ‘‘ရူပီ မနောမယော ဟုတွာ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရော ‘‘အရူပဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ အရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတာဟိယေဝ အတ္တဝါဒုပါဒါနမူလိကာပိ ယောဇနာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၃။) [သျ]ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝသေနာပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရော ‘‘သီလေန သုဒ္ဓီ’’တိ ‘‘အသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ပရာမသန္တော သီလဗ္ဗတုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတီတိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ယွာယံ သံသာရစက္ကံ ဒဿေန္တေန ‘‘ကာမဘဝေ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေါ, သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ စ ဒဿိတော, တမေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ အာနေတွာ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ အယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ သင်္ခါရာ ဟေတုနိဗ္ဗတ္တာ, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာပိ ကာမာသဝါဒိနာ သဟေတုကာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ’’တိ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေတိ နာမရူပဿ ပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟဏေ, နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ ဘုမ္မံ။ ပညာတိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတာ ပကာရတော ဇာနနာ။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဝဗောဓော။ ဣဒဉ္စ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ယသ္မာ အဒ္ဓါတ္တယေ ကင်္ခါမလဝိတရဏဝသေန ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ‘‘အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ နယေနာတိ ဧတေန ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဟေတူ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာယံ ဝုတ္တေန နယေန။ ‘‘သင်္ခါရာ ဟေတု, ဝိညာဏံ ဟေတုသမုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၆) သဗ္ဗပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။
သံခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော, ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ, ဟေတု, ဝိပါကော စ။ ဟေတု ဝိပါကောတိ ဝါ သံခိပ္ပတီတိ သင်္ခေပေါ, အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ သင်္ခေပဘာဝသာမညေန ပန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေ ပန သင်္ခေပါ အတီတေ ဟေတု, ဧတရဟိ ဝိပါကော, ဧတရဟိ ဟေတု, အာယတိံ ဝိပါကောတိ ဧဝံ ကာလဝိဘာဂေန စတ္တာရော ဇာတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသင်္ခေပေါ စေတ္ထ အတီတော အဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ သင်္ခေပ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဘာဂါဓိဝစနန္တိ အတီတော ဟေတုဘာဂေါ ပဌမော သင်္ခေပေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တဏှုပါဒါနဘဝါ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ ကိလေသကမ္မဘာဝသာမညတော, တေဟိ ဝိနာ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ သကိစ္စာကရဏတော စ။ ကမ္မံ တဏှာ စ တဿ သဟကာရီကာရဏံ ဟုတွာ ဝဋ္ဋနတ္ထေန ကမ္မဝဋ္ဋံ။
ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာနံ ဇာတိဇရာဘင်္ဂါဝတ္ထာ ‘‘ဇာတိဇရာမရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဇရာမရဏာပဒေသေန
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၄။) [သျ]ဝိညာဏာဒီနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ’’တိ။ ဣမေတိ ဝိညာဏာဒယော။ အာယတိံ ဝိပါကဝဋ္ဋံ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုတော ဘာဝီနံ အနာဂတာနံ ဂဟိတတ္တာ။ တေတိ အဝိဇ္ဇာဒယော။ အာကာရတောတိ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ဂဟေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ, အတီတဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ, တတော အာကာရတော။ ဝီသတိဝိဓာ ဟောန္တိ အတီတေဟေတုပဉ္စကာဒိဘေဒတော။
သင်္ခါရဝိညာဏာနံ အန္တရာ ဧကော သန္ဓီတိ ဟေတုတော ဖလဿ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဘာဝတော ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဘူတော ဧကော သန္ဓိ။ တထာ ဘဝဇာတီနမန္တရာ။ ဝေဒနာတဏှာနမန္တရာ ပန ဖလတော ဟေတုနော အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဘာဝတော ဖလဟေတုသမ္ဗန္ဓဘူတော ဧကော သန္ဓိ။ ဖလဘူတောပိ ဟိ ဓမ္မော အညဿ ဟေတုသဘာဝဿ ဓမ္မဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ။
ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ တေနာဟ ‘‘စတုသင်္ခေပ’’န္တိအာဒိ။ သဗ္ဗာကာရတောတိ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ, အဝုတ္တေဟိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၂၅ အာဒယော), အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနာဒီသု စ အာဂတေဟိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟိ။ ဇာနာတီတိ အဝဗုဇ္ဈတိ။ ပဿတီတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏစက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော ပဿတိ။ အညာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ တေသံယေဝ ဝေဝစနံ။ တန္တိ တံ ဇာနနံ။ ဉာတဋ္ဌေနာတိ ယထာသဘာဝတော ဇာနနဋ္ဌေန။ ပဇာနနဋ္ဌေနာတိ အနိစ္စာဒီဟိ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။
ဣဒါနိ ယဒတ္ထမိဒံ ဘဝစက္ကံ ဣဓာနီတံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တေ ဓမ္မေတိ တေ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ဓမ္မေ။ ယထာဘူတံ ဉတွာတိ မဟာဝဇိရဉာဏေန ယာထာဝတော ဇာနိတွာ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဗလဝဝိပဿနာယ ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော အရိယမဂ္ဂေဟိ အရေ ဟနီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ယဒါ ဘဂဝါ ဝိရဇ္ဇတိ ဝိမုစ္စတိ, တဒါ အရေ ဟနတိ နာမ။ တတော ပရံ ပန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓက္ခဏံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟနိ ဝိဟနိ ဝိဒ္ဓံသေသီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂၉။ စက္ကဝတ္တိနော အစေတနေ စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နေ တတ္ထေဝ လောကော ပူဇံ ကရောတိ, အညတ္ထ ပူဇာဝိသေသာ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, ကိမင်္ဂံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပ္ပန္နေ တထာဂတေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ ယထာဝုတ္တတော အညေသံ အမဟေသက္ခေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ ကရိယမာနာနံ နာတိဥဠာရာနံ ပူဇာဝိသေသာနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၅။) [သျ]အရဟဘာဝေ ကာ နာမ ကထာ။ အတ္ထာနုရူပန္တိ အရဟတ္တတ္ထဿ အနုရူပံ အနွတ္ထံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၀။ အသိလောကဘယေနာတိ အကိတ္တိဘယေန။ ရဟော ပါပံ ကရောန္တိ ‘‘မာ နံ ကောစိ ဇညာ’’တိ ဧသ ဘဂဝါ န ကဒါစိ ကရောတိ ပါပဟေတူနံ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဧဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ အပရော နယော – အာရကာတိ အရဟံ, သုဝိဒူရဘာဝတောဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကုတော ပန သုဝိဒူရဘာဝတောတိ? ယေ အဘာဝိတကာယာ အဘာဝိတသီလာ အဘာဝိတစိတ္တာ အဘာဝိတပညာ, တတော ဧဝ အပ္ပဟီနရာဂဒေါသမောဟာ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒါ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတာ အရိယဓမ္မဿ အဒဿာဝိနော အပ္ပဋိပန္နာ မိစ္ဆာပဋိပန္နာ စ, တတော သုဝိဒူရဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘သံဃာဋိကဏ္ဏေစေပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓော အဿ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိပန္တော, သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂေါ ဗျာပန္နစိတ္တော ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပေါ မုဋ္ဌဿတိ အသမ္ပဇာနော အသမာဟိတော ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော ပါကတိန္ဒြိယော။ အထ ခေါ သော အာရကာဝ မယှံ, အဟဉ္စ တဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဓမ္မံ ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု န ပဿတိ, ဓမ္မံ အပဿန္တော မံ န ပဿတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၂)။
ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာ ဟိ သစေပိ သာယံ ပါတံ သတ္ထု သန္တိကာဝစရာဝ သိယုံ, န တေ တာဝတာ ‘‘သတ္ထု သန္တိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ, တထာ သတ္ထာပိ နေသံ။ ဣတိ အသပ္ပုရိသာနံ အာရကာ ဒူရေတိ အရဟံ။
‘‘သမ္မာ န ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ယေ နိဟီနာသယာ နရာ၊
အာရကာ တေဟိ ဘဂဝါ, ဒူရေ တေနာရဟံ မတော’’တိ။
တထာ အာရကာတိ အရဟံ, အာသန္နဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ကုတော ပန အာသန္နဘာဝတောတိ? ယေ ဘာဝိတကာယာ ဘာဝိတသီလာ ဘာဝိတစိတ္တာ ဘာဝိတပညာ, တတော ဧဝ ပဟီနရာဂဒေါသမောဟာ အရိယဓမ္မဿ ကောဝိဒါ အရိယဓမ္မေ သုဝိနီတာ အရိယဓမ္မဿ ဒဿာဝိနော သမ္မာပဋိပန္နာ, တတော အာသန္နဘာဝတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၆။) [သျ]‘‘ယောဇနသတေ စေပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဟရေယျ, သော စ ဟောတိ အနဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု န တိဗ္ဗသာရာဂေါ အဗျာပန္နစိတ္တော အပ္ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပေါ ဥပဋ္ဌိတဿတိ သမ္ပဇာနော သမာဟိတော ဧကဂ္ဂစိတ္တော သံဝုတိန္ဒြိယော။ အထ ခေါ သော သန္တိကေဝ မယှံ, အဟဉ္စ တဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဓမ္မံ ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဿတိ, ဓမ္မံ ပဿန္တော မံ ပဿတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၂)။
တထာရူပါ ဟိ ပုဂ္ဂလာ သတ္ထု ယောဇနသဟဿန္တရိကာပိ ဟောန္တိ, န တာဝတာ တေ ‘‘သတ္ထု ဒူရစာရိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ, တထာ သတ္ထာပိ နေသံ။ ဣတိ သပ္ပုရိသာနံ အာရကာ အာသန္နေတိ အရဟံ။
ယေ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, သုပ္ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ၊
အာရကာ တေဟိ အာသန္နေ, တေနာပိ အရဟံ ဇိနော။
ယေ ဣမေ ရာဂါဒယော ပါပဓမ္မာ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပိ သမ္ပရာယိကမ္ပိ အနတ္ထံ အာဝဟန္တိ။ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဧကံသေနေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ စ, တေ အတ္တဟိတံ, ပရဟိတဉ္စ ပရိပူရေတုံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ သာဓူဟိ ဒူရတော ရဟိတဗ္ဗာ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ရဟာ နာမ, တေ စ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဗောဓိမူလေယေဝ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီနာ သမုစ္ဆိန္နာ။ ယထာဟ –
‘‘တထာဂတဿ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ရာဂေါ ပဟီနော ဒေါသော မောဟော, သဗ္ဗေပိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီနာ ဥစ္ဆိန္နမူလာ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာ’’တိ (ပါရာ။ ၉-၁၀ အတ္ထတော သမာနံ)။
တသ္မာ သဗ္ဗသော န သန္တိ ဧတဿ ရဟာတိ အရဟောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဩကာရဿ သာနုသာရံ အ-ကာရာဒေသံ ကတွာ ‘‘အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပါပဓမ္မာ ရဟာ နာမ, သာဓူဟိ ရဟိတဗ္ဗတော၊
တေသံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ, ဘဂဝါ အရဟံ မတော။
ယေ တေ သဗ္ဗသော ပရိညာတက္ခန္ဓာ ပဟီနကိလေသာ ဘာဝိတမဂ္ဂါ သစ္ဆိကတနိရောဓာ အရဟန္တော ခီဏာသဝါ, ယေ စ သေက္ခာ အပ္ပတ္တမာနသာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၇။) [သျ]အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ ပတ္ထယမာနာ ဝိဟရန္တိ, ယေ စ ပရိသုဒ္ဓပယောဂါ ကလျာဏဇ္ဈာသယာ သဒ္ဓါသီလသုတာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ ပုဂ္ဂလာ, တေဟိ န ရဟိတဗ္ဗော န ပရိစ္စဇိတဗ္ဗော, တေ စ ဘဂဝတာတိ အရဟံ။ တထာ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလာ သတ္ထာရာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ပစ္စက္ခကရဏတော သတ္ထု ဓမ္မသရီရေန အဝိရဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယထာဟ အာယသ္မာ ပိင်္ဂိယော –
‘‘ပဿာမိ နံ မနသာ စက္ခုနာဝ,
ရတ္တိန္ဒိဝံ ဗြာဟ္မဏ အပ္ပမတ္တော၊
တေနေဝ မညာမိ အဝိပ္ပဝါသံ။
‘‘သဒ္ဓါ စ ပီတိ စ မနော သတိ စ,
နာပေန္တိမေ ဂေါတမသာသနမှာ၊
ယံ ယံ ဒိသံ ဝဇတိ ဘူရိပညော,
သ တေန တေနေဝ နတောဟမသ္မီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၁၄၈-၁၁၄၉)၊
တေနေဝ စ တေ အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အညံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၆)။
ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ ယေဘုယျေန သတ္ထရိ နိစ္စလသဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဣတိ သုပ္ပဋိပန္နေဟိ ပုရိသဝိသေသေဟိ အဝိရဟိတဗ္ဗတော, တေသဉ္စ အဝိရဟနတော န သန္တိ ဧတဿ ရဟာ ပရိစ္စဇနကာ, နတ္ထိ ဝါ ဧတဿ ရဟော သာဓူဟိ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗတာတိ အရဟံ။
‘‘ယေ သစ္ဆိကတသဒ္ဓမ္မာ, အရိယာ သုဒ္ဓဂေါစရာ၊
န တေဟိ ရဟိတော ဟောတိ, နာထော တေနာရဟံ မတော’’တိ။
ရဟောတိ စ ဂမနံ ဝုစ္စတိ, ဘဂဝတော စ နာနာဂတီသု ပရိဗ္ဘမနသင်္ခါတံ သံသာရေ ဂမနံ နတ္ထိ ကမ္မက္ခယကရေန အရိယမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သဗ္ဗသော သသမ္ဘာရဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ယထာဟ –
‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ, ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊
ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ, မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊
တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၈။) [သျ]ဧဝံ နတ္ထိ ဧတဿ ရဟောဂမနံ ဂတီသု ပစ္စာဇာတီတိပိ အရဟံ။
ရဟော ဝါ ဂမနံ ယဿ, သံသာရေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော၊
ပဟီနဇာတိမရဏော, အရဟံ သုဂတော မတော။
ပါသံသတ္တာ ဝါ ဘဂဝါ အရဟံ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ပသံသာယံ အရဟ-သဒ္ဒံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ပါသံသဘာဝေါ စ ဘဂဝတော အနညသာဓာရဏော ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတော သဒေဝကေ လောကေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော။ တထာ ဟေသ အနုတ္တရေန သီလေန အနုတ္တရေန သမာဓိနာ အနုတ္တရာယ ပညာယ အနုတ္တရာယ ဝိမုတ္တိယာ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဂုဏေ ဝိဘဇိတွာ ဝုစ္စမာနေ ပဏ္ဍိတပုရိသေဟိ ဒေဝေဟိ ဗြဟ္မေဟိ ဘဂဝတာ ဝါ ပန ပရိယောသာပေတုံ အသက္ကုဏေယျရူပေါ။ ဣတိ ပါသံသတ္တာပိ ဘဂဝါ အရဟံ။
ဂုဏေဟိ သဒိသော နတ္ထိ, ယသ္မာ လောကေ သဒေဝကေ၊
တသ္မာ ပါသံသိယတ္တာပိ, အရဟံ ဒွိပဒုတ္တမော။
ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ –
‘‘အာရကာ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ, အာရကာ စ ဝိဇာနတံ၊
ရဟာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ, ဝိဒူနမရဟေယျတော၊
ဘဝေသု စ ရဟာဘာဝါ, ပါသံသာ အရဟံ ဇိနော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၁။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ။ သာမန္တိ သယမေဝ။ သမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဟိ ဧတ္ထ သံ-သဒ္ဒေါ ‘‘သယ’’န္တိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဗောဓကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ အနဝသေသာနံ ဉေယျဓမ္မာနံ။ ကထံ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓော လဗ္ဘတီတိ? ဧကဒေသဿ အဂ္ဂဟဏတော။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာဝ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အတ္ထဝိသေသာနပေက္ခာ ကတ္တရိ ဧဝ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော။ ‘‘သမ္မာ သာမံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဣဓ သဒ္ဒတော လဗ္ဘတိ, ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာန’’န္တိ ပန အတ္ထတော လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗုဇ္ဈနကိရိယာ အဝိသယာ ယုဇ္ဇတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၂၉။) [သျ]ဣဒါနိ တဿာ ဝိသယံ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညေယျေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိညေယျေတိ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗေ။ ကေ ပန တေတိ? စတုသစ္စဓမ္မေ။ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓေါတိ အဘိညေယျဘာဝတော ဗုဇ္ဈိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာပညာယ, အဓိဂမက္ခဏေ မဂ္ဂပညာယ, အပရဘာဂေ သဗ္ဗညုတညာဏာဒီဟိ အညာသီတိ အတ္ထော။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပရိညေယျေ ဓမ္မေတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေတိ သမုဒယပက္ခိယေ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေတိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပန သောပါဒိသေသာဒိကံ ပရိယာယသိဒ္ဓံ ဘေဒံ ဂဟေတွာ ကတော, ဥဒ္ဒေသော ဝါ အယံ စတုသစ္စဓမ္မာနန္တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘စက္ခုံ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ ဥဒ္ဒေသော စ အဝိနိစ္ဆိတတ္ထပရိစ္ဆေဒဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ကရီယတိ။ ဥဒ္ဒေသေန ဟိ ဥဒ္ဒိသိယမာနာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထိတာမတ္တံ ဝုစ္စတိ, န ပရိစ္ဆေဒေါတိ အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇-၈)။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေတိ ဝါ ဖလဝိမုတ္တီနမ္ပိ ဂဟဏံ, န နိဗ္ဗာနဿေဝါတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧဝဉ္စ ဘာဝေတဗ္ဗေတိ ဧတ္ထ ဈာနာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဂါထာယံ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော, တေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မီတိ ယသ္မာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ မယာ ဗုဒ္ဓါနိ, သစ္စဝိနိမုတ္တဉ္စ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နတ္ထိ, တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပိ ဉေယျံ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ, အဗ္ဘညာသိန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၂။ ဧဝံ သစ္စဝသေန သာမညတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မေဟိ, ခန္ဓာဒီဟိ စ သစ္စဝသေနေဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မူလကာရဏဘာဝေနာတိ သန္တေသုပိ အဝိဇ္ဇာဒီသု အညေသု ကာရဏေသု တေသမ္ပိ မူလဘူတကာရဏဘာဝေန။ တဏှာ ဟိ ကမ္မဿ ဝိစိတ္တဘာဝဟေတုတော, သဟာယဘာဝူပဂမနတော စ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာယ ပဓာနကာရဏံ။ သမုဋ္ဌာပိကာတိ ဥပ္ပါဒိကာ။ ပုရိမတဏှာတိ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါ တဏှာ။ ဥဘိန္နန္တိ စက္ခုဿ, တံသမုဒယဿ စ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ နိရောဓပဇာနနာတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိရောဓဿ ပဋိဝိဇ္ဈနာ။ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာတိ ‘‘စက္ခုံ စက္ခုသမုဒယော’’တိအာဒိနာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၀။) [သျ]ဧကေကကောဋ္ဌာသနိဒ္ဓါရဏေန။ တဏှာယပိ ပရိညေယျဘာဝသဗ္ဘာဝတော, ဥပါဒါနက္ခန္ဓန္တောဂဓတ္တာ စ ဒုက္ခသစ္စသင်္ဂဟံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကသိဏာနီတိ ကသိဏဇ္ဈာနာနိ။ ဒွတ္တိံသာကာရာတိ ဒွတ္တိံသ ကောဋ္ဌာသာ, တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနာနိ စ။ နဝ ဘဝါတိ ကာမဘဝါဒယော တယော, သညီဘဝါဒယော တယော, ဧကဝေါကာရဘဝါဒယော တယောတိ နဝ ဘဝါ။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ အဂ္ဂဟိတာရမ္မဏဝိသေသာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ, ဝိပါကဇ္ဈာနာနံ ဝါ ဧတံ ဂဟဏံ။ ဧတ္ထ စ ကုသလဓမ္မာနံ ဥပနိဿယဘူတာ တဏှာ သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိရိယဓမ္မာနံ ပန ယတ္ထ တေ တဿ အတ္တဘာဝဿ ကာရဏဘူတာ။
အနုဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗဓမ္မဿ အနုရူပတော ဗုဒ္ဓေါ။ တေနာတိ တသ္မာ။ ယသ္မာ သာမညတော, ဝိသေသတော စ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေန သဗ္ဗဓမ္မေ ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ကိန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ’’တိ, သဗ္ဗဿပိ ဉေယျဿ သဗ္ဗာကာရတော အဝိပရီတံ သယမေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာဿ ပရောပဒေသရဟိတဿ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အဓိဂမော ဒဿိတော။
နနု စ သဗ္ဗညုတညာဏတော အညံ အနာဝရဏဉာဏံ, အညထာ ‘‘ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၇၃) ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ, ဝိသယပဝတ္တိဘေဒဝသေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧကဿေဝ ဉာဏဿ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ ‘‘အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉)။ တသ္မာ နတ္ထိ နေသံ အတ္ထတော ဘေဒေါ, ဧကန္တေန စေတံ ဧဝမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ, အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတာ စ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဉာဏဿ အဏုမတ္တမ္ပိ အာဝရဏံ အတ္ထိ, အနာဝရဏဉာဏဿ စ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေ ယတ္ထ တံ န ပဝတ္တတိ, တတ္ထာဝရဏသဗ္ဘာဝတော အနာဝရဏဘာဝေါယေဝ န သိယာ။ အထ ဝါ ပန
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၁။) [သျ]ဟောတု အညမေဝ အနာဝရဏဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏတော, ဣဓ ပန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တဿ စာဓိဂမေန ဘဂဝါ ‘‘သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗဝိဒူ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ စ ဝုစ္စတိ န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဉာဏသမဓိဂမေန ဟိ ဘဂဝတော သန္တာနေ အနဝသေသဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထတာ အဟောသီတိ။
ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဥဒါဟု ကမေနာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ, အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ပဋိဝိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ, တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တေန တေ ‘သဗ္ဗဝိဒူ’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ, တိဋ္ဌန္တောပိ သမာဟိတော’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သုဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ဝုတ္တဒေါသာနာတိဝတ္တိ, ဌိတလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတသမ္မုတိဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ။ တသ္မာ သကိံယေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။
အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ? ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန, ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ, အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ‘သေသေပိ ဧဝ’န္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ ဘဂဝါ, တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနိကံ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓံ ဟိ လောကေ အနုမာနဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ တံ န ယုတ္တံ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပ္ပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထာဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၂။) [သျ]ပစ္စက္ခံ ကတွာ ‘‘သေသေပိ ဧဝ’’န္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿ အသမ္ဘဝတော။ ယဉှိ တံ သေသံ, တံ အပ္ပစ္စက္ခန္တိ။
အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ, တဿ သေသဘာဝေါ ဧဝ န သိယာတိ? သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဏဘာဝတော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော။ ယော စိန္တေယျ, ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလံ, ဧကဒေသော ဝါ, တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ စ သကလဿ အဝိသယဘာဝေ တဿ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ, ဧကန္တေနေဝ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပ္ပဋိဗဒ္ဓါ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓါ မနသိကာရပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တုပ္ပါဒပ္ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမတက္ကဂ္ဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။
နနု စ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ, တဒါ သကိံယေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာနာတိဝတ္တိယေဝါတိ? န, တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမာနဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ။ တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ, တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ ဉေယျံ။ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ, ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ဧဝမေကဇ္ဈံ, ဝိသုံ, သကိံ, ကမေန ဝါ ဣစ္ဆာနုရူပံ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၃။ ဝိဇ္ဇာဟီတိ ဧတ္ထ ဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ ဝိဇ္ဇာ, ယာထာဝတော ဥပလဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ဝါ ပဋိပက္ခဿ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, တမောက္ခန္ဓာဒိကဿ ပဒါလနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ အတ္တနော ဝိသယဿ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနပိ ဝိဇ္ဇာ။ သမ္ပန္နတ္တာတိ သမန္နာဂတတ္တာ, ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ဝါ, အဝိကလတ္တာတိ အတ္ထော။ တိဿန္နံ, အဋ္ဌန္နံ စ ဝိဇ္ဇာနံ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ ဂဟဏံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၃။) [သျ]ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ နာမ သဒ္ဓါ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ ဗာဟုသစ္စံ ဝီရိယံ သတိ ပညာ စ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု သဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁)။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ ယာနိ ကာနိစိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ သီလာဒယော ပန္နရသေဝ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမေယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ တေန တေသံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟတော နိဗ္ဗာနုပဂမနေ ဧကံသတော သာဓနဘာဝမာဟ။ ဣဒါနိ တဒတ္ထသာဓနာယ အာဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။
နနု စာယံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ သာဝကေသုပိ လဗ္ဘတီတိ? ကိဉ္စာပိ လဗ္ဘတိ, န ပန တထာ, ယထာ ဘဂဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စရဏဓမ္မပရိယာပန္နတ္တာ ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရဿ, သော စေတ္ထ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာ သာဓာရဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘စရဏသမ္ပဒါ မဟာကာရုဏိကတံ ပူရေတွာ ဌိတာ’’တိ။ ယထာ သတ္တာနံ အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ အတ္ထေ နိယောဇနံ ပညာယ ဝိနာ န ဟောတိ, ဧဝံ နေသံ အတ္ထာနတ္ထဇာနနံ သတ္ထု ကရုဏာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ သကိစ္စကမေဝ သိယာ။ ယတ္ထ ပန ယဿာ ပဓာနဘာဝေါ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော သဗ္ဗညုတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ တံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ ယထာ အညောပိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော, တေန ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နဿေဝါယံ အာဝေဏိကာ ပဋိပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ သာ ပနာယံ သတ္ထု ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ သာသနဿ နိယျာနိကတာယ သာဝကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဧကန္တကာရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တေနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ သတ္ထု ပညာမဟတ္တံ ပကာသိတံ ဟောတိ, စရဏသမ္ပဒါယ ကရုဏာမဟတ္တံ။ တေသု ပညာယ ဘဂဝတော ဓမ္မရဇ္ဇပ္ပတ္တိ, ကရုဏာယ ဓမ္မသံဝိဘာဂေါ။ ပညာယ သံသာရဒုက္ခနိဗ္ဗိဒါ, ကရုဏာယ သံသာရဒုက္ခသဟနံ။ ပညာယ ပရဒုက္ခပရိဇာနနံ, ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပတိကာရာရမ္ဘော။ ပညာယ ပရိနိဗ္ဗာနာဘိမုခဘာဝေါ, ကရုဏာယ တဒဓိဂမော။ ပညာယ သယံ တရဏံ, ကရုဏာယ ပရေသံ တာရဏံ။ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ, ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ကရုဏာယ ဝါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ သံသာရာဘိမုခဘာဝေါ, ပညာယ တတ္ထ အနဘိရတိ။ တထာ ကရုဏာယ ပရေသံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၄။) [သျ]အဘိံသာပနံ, ပညာယ သယံ ပရေဟိ အဘာယနံ။ ကရုဏာယ ပရံ ရက္ခန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတိ, ပညာယ အတ္တာနံ ရက္ခန္တော ပရံ ရက္ခတိ။ တထာ ကရုဏာယ အပရန္တပေါ, ပညာယ အနတ္တန္တပေါ။ တေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ တထာ ကရုဏာယ လောကနာထတာ, ပညာယ အတ္တနာထတာ။ ကရုဏာယ စဿ နိန္နတာဘာဝေါ, ပညာယ ဥန္နမာဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေသု ဇနိတာနုဂ္ဂဟော ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော, ပညာယ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တော ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗသတ္တာနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော။ ယထာ ဟိ ကရုဏာ ဘဂဝတော သိနေဟသောကဝိရဟိတာ, ဧဝံ ပညာ အဟံကာရမမံကာရဝိနိမုတ္တာတိ အညမညဝိသောဓိတာ ပရမဝိသုဒ္ဓါ ဂုဏဝိသေသာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါဟိ ပကာသိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၄။ ဂမနမ္ပိ ဟိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဂတေ ဌိတေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၄၊ ၂။၃၇၆)။ သောဘနန္တိ သုဘံ။ သုဘဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓတာယ, ဝိသုဒ္ဓတာ ဒေါသဝိဂမေနာတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓမနဝဇ္ဇ’’န္တိ။ ဂမနဉ္စ နာမ ဗဟုဝိဓန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဂမနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ သော ဟိ နိဗ္ဗာနဿ ဂတိ အဓိဂမောတိ ကတွာ ‘‘ဂတံ, ဂမန’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ဟေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခေမံ ဒိသန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အသဇ္ဇမာနောတိ ပရိပန္ထာဘာဝေန သုဂတိဂမနေပိ အသဇ္ဇန္တော သင်္ဂံ အကရောန္တော, ပဂေဝ ဣတရတ္ထ။ အထ ဝါ ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ ခိပ္ပဘိညာဝသေနေဝ စတုန္နမ္ပိ မဂ္ဂါနံ ပဋိလဒ္ဓဘာဝတော အသဇ္ဇမာနော အသဇ္ဇန္တော ဂတော။ ယံ ဂမနံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗမနတ္ထံ အပဟရတိ, သဗ္ဗဉ္စ အနုတ္တရံ သမ္ပတ္တိံ အာဝဟတိ, တဒေဝ သောဘနံ နာမ။ တေန စ ဘဂဝါ ဂတောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ သောဘနဂမနတ္တာ သုဂတော’’တိ သောဘနတ္ထော သု-သဒ္ဒေါတိ ကတွာ။
အသုန္ဒရာနံ ဒုက္ခာနံ သင်္ခါရပ္ပဝတ္တီနံ အဘာဝတော အစ္စန္တသုခတ္တာ ဧကန္တတော သုန္ဒရံ နာမ အသင်္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရဉ္စေသ ဌာနံ ဂတော အမတံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄)။ သမ္မာတိ သုဋ္ဌု။ သုဋ္ဌု ဂမနဉ္စ နာမ ပဋိပက္ခေန အနဘိဘူတဿ ဂမနန္တိ အာဟ ‘‘ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန အပစ္စာဂစ္ဆန္တော’’တိ။ ဣဒဉ္စ သိခါပ္ပတ္တံ သမ္မာဂမနံ, ယာယ အာဂမနီယပဋိပဒါယ သိဒ္ဓံ, သာပိ သမ္မာဂမနမေဝါတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၅။) [သျ]ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ သုဂတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာ ဝါ ဂတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယာတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သမ္ပာပနေ အဝိပရီတပဋိပတ္တိယာ။ ‘‘သဗ္ဗလောကဿ ဟိတသုခမေဝ ကရောန္တော’’တိ ဧတေန မဟာဗောဓိယာ ပဋိပဒါ အဝိဘာဂေန သဗ္ဗသတ္တာနံ သဗ္ဗဒါ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သဿတံ ဥစ္ဆေဒန္တိ ဣမေ အန္တေ အနုပဂစ္ဆန္တော ဂတော’’တိ ဧတေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဂတိံ ဒဿေတိ။ ‘‘ကာမသုခံ အတ္တကိလမထန္တိ ဣမေ အနုပဂစ္ဆန္တော ဂတော’’တိ ဧတေန အရိယမဂ္ဂဂတိံ ဒဿေတိ။
တတြာတိ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ယုတ္တဿေဝ ဘာသနေ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ, သာဓေတဗ္ဗေ စေတံ ဘုမ္မံ။ အဘူတန္တိ အဘူတတ္ထံ။ အတ္ထမုခေန ဟိ ဝါစာယ အဘူတတာ, ဘူတတာ ဝါ။ အတစ္ဆန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အဘူတန္တိ ဝါ အသန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတစ္ဆန္တိ အတထာကာရံ အညထာသန္တံ။ အနတ္ထသဉှိတန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေန, သမ္ပရာယိကေန ဝါ အနတ္ထေန သဉှိတံ, အနတ္ထာဝဟံ။ န အတ္ထောတိ အနတ္ထော, အတ္ထဿ ပဋိပက္ခော, အဘာဝေါ စ, တေန သဉှိတံ, ပိသုဏဝါစံ, သမ္ဖပ္ပလာပဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿာပိ ဝစီဒုစ္စရိတဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပဌမာ ဝါစာ သီလဝန္တံ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ, အစဏ္ဍာလာဒိမေဝ ‘‘စဏ္ဍာလော’’တိအာဒိနာ ဘာသမာနဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒုတိယာ ဒုဿီလံ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ, စဏ္ဍာလာဒိမေဝ ‘‘စဏ္ဍာလော’’တိအာဒိနာ အဝိနယေန ဘာသမာနဿ။ တတိယာ နေရယိကာဒိကဿ နေရယိကာဒိဘာဝဝိဘာဝနီကထာ ယထာ ‘‘အာပါယိကော ဒေဝဒတ္တော နေရယိကော’’တိအာဒိကာ (စူဠဝ။ ၃၄၈)။ စတုတ္ထီ ‘‘ဝေဒဝိဟိတေန ယညဝိဓိနာ ပါဏာတိပါတာဒိကတံ သုဂတိံ အာဝဟတီ’’တိ လောကဿ ဗျာမောဟနကထာ။ ပဉ္စမီ ဘူတေန ပေသုညူပသံဟာရာဒိကထာ။ ဆဋ္ဌာ ယုတ္တပ္ပတ္တဋ္ဌာနေ ပဝတ္တိတာ ဒါနသီလာဒိကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမ္မာ ဂဒတ္တာတိ ယထာဝုတ္တံ အဘူတာဒိံ ဝဇ္ဇေတွာ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသဉှိတံ ပိယံ မနာပံ တတော ဧဝ သမ္မာ သုဋ္ဌု ဂဒနတော သုဂတော ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ အာပါထဂမနမတ္တေန ကဿစိ အပ္ပိယမ္ပိ ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ပိယံ မနာပမေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိယာ လောကဿ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ။
အပိစ သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတော သောဘနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၆။) [သျ]ဘဒ္ဒကံ။ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိကကုဋိလာကုလတာဒိဒေါသရဟိတဝိလာသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ, ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသဟိတံ အဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနဝဇ္ဇတာယ, သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟတာယ စ သောဘနမေဝ။ အထ ဝါ သယမ္ဘူဉာဏေန သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ တထာ ယံ ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သမ္မာ ပစ္စက္ခတော ဂတော အဗ္ဘညာသီတိ သုဂတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၅။ သဗ္ဗထာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ ယော ယော လောကော ယထာ ယထာ ဝေဒိတဗ္ဗော, တထာ တထာ။ တေ ပန ပကာရေ ဒဿေတုံ ‘‘သဘာဝတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဘာဝတောတိ ဒုက္ခသဘာဝတော။ သဗ္ဗော ဟိ လောကော ဒုက္ခသဘာဝေါ။ ယထာဟ ‘‘သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇)။ သမုဒယတောတိ ယတော သော သမုဒေတိ, တတော တဏှာဒိတော။ နိရောဓတောတိ ယတ္ထ သော နိရုဇ္ဈတိ, တတော ဝိသင်္ခါရတော။ နိရောဓူပါယတောတိ ယေန ဝိဓိနာ သော နိရောဓော ပတ္တဗ္ဗော, တတော အရိယမဂ္ဂတော, ဣတော အညဿ ပကာရဿ အဘာဝါ။
ဣတိ ‘‘သဗ္ဗထာ လောကံ အဝေဒီ’’တိ ဝတွာ တဒတ္ထသာဓကံ သုတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယတ္ထ ခေါ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘န ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ ဥဇုကံ ဇာတိအာဒီနိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ပဒဒွယေန အပရာပရံ စဝနုပပဇ္ဇနာနိ ပဋိက္ခိပတိ။ ကေစိ ပန ‘‘န ဇာယတီတိအာဒိ ဂဗ္ဘသေယျကဝသေန ဝုတ္တံ, ဣတရံ ဩပပါတိကဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တန္တိ ဇာတိအာဒိရဟိတံ။ ဂမနေနာတိ ပဒသာ ဂမနေန။ ဉာတေယျန္တိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဉာတာယ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, ဉာတာ အယံ နိဗ္ဗာနတ္ထိကောတိ အဓိပ္ပါယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၇။) [သျ]ကာမံ ပါဒဂမနေန ဂန္တွာ လောကဿန္တံ ဉာတုံ, ဒဋ္ဌုံ, ပတ္တုံ ဝါ န သက္ကာ, အပိစ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ တံ ပညာပေတွာ ဒဿေမီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သသညိမှီတိ သညာသဟိတေ။ တတော ဧဝ သမနကေ သဝိညာဏကေ။ အဝိညာဏကေ ပန ဥတုသမုဋ္ဌာနရူပသမုဒါယမတ္တေ ပညာပေတုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပါယော။ လောကန္တိ ခန္ဓာဒိလောကံ။ လောကနိရောဓန္တိ တဿ လောကဿ နိရုဇ္ဈနံ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ။ အဒေသမ္ပိ ဟိ တံ ယေသံ နိရောဓော, တေသံ ဝသေန ဥပစာရတော, ဒေသတောပိ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ ‘‘စက္ခုံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတိ, ဧတ္ထ နိရုဇ္ဈမာနာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၄၊ ဝိဘ။ ၂၀၄)။
ဂမနေနာတိ ပါကတိကဂမနေန။ လောကဿန္တောတိ သင်္ခါရလောကဿ အန္တော အန္တကိရိယာဟေတုဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ ကုဒါစနန္တိ ကဒါစိပိ။ အပတွာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အနဓိဂန္တွာ။ ပမောစနန္တိ ပမုတ္တိ နိဿရဏံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ လောကဿန္တံ အပတွာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုတ္တိ နတ္ထိ, တသ္မာ။ ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ လောကဝိဒူတိ သဘာဝါဒိတော သဗ္ဗံ လောကံ ဇာနန္တော။ သုမေဓောတိ သုန္ဒရပညော။ လောကန္တဂူတိ ပရိညာဘိသမယေန လောကံ ဝိဒိတွာ ပဟာနာဘိသမယေန လောကန္တဂူ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော။ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ သမိတတ္တာ, စတုသစ္စဓမ္မာနံ ဝါ အဘိသမိတတ္တာ သမိတာဝီ။ နာသီသတိ န ပတ္ထေတိ။ ယထာ ဣမံ လောကံ, ဧဝံ ပရဉ္စ လောကံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၆။ ဧဝံ ယဒိပိ လောကဝိဒုတာ အနဝသေသတော ဒဿိတာ သဘာဝတော ဒဿိတတ္တာ, လောကော ပန ဧကဒေသေနေဝ ဝုတ္တောတိ တံ အနဝသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ တယော လောကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ခန္ဓာနံ သမူဟော, သန္တာနော စ သတ္တလောကော။ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တော, လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလံ, တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကောတိ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ရူပါဒီနံ သမူဟော, သန္တာနော စ ဩကာသလောကော လောကိယန္တိ ဧတ္ထ တသာ, ထာဝရာ စ, တေသဉ္စ ဩကာသဘူတောတိ။ တဒါဓာရတာယ ဟေသ ‘‘ဘာဇနလောကော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဥဘယေပိ ခန္ဓာ သင်္ခါရလောကော ပစ္စယေဟိ သင်္ခရီယန္တိ, လုဇ္ဇန္တိ ပလုဇ္ဇန္တိ စာတိ။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၈။) [သျ]ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတ္ထော ဟေတ္ထ အာဟာရ-သဒ္ဒေါ ‘‘အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပါဒါယာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂) ဝိယ။ ဧဝံ ဟိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣမိနာ အသညသတ္တာပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ သာ ပနာယံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရဓမ္မော, န သတ္တဓမ္မောတိ အာဟ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
ယဒိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာတိ နာယံ ဒေါသော။ ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘ဧကဓမ္မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သမ္မာ နိဗ္ဗိန္ဒမာနော သမ္မာ ဝိရဇ္ဇမာနော သမ္မာ ဝိမုစ္စမာနော သမ္မာ ပရိယန္တဒဿာဝီ သမ္မဒတ္ထံ အဘိသမေစ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတိ။ ကတမသ္မိံ ဧကဓမ္မေ? သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇)။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ သဿတာဒိဝသေန ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ ပရိကပ္ပနာ ယေဘုယျေန သတ္တဝိသယာ, န သင်္ခါရဝိသယာတိ အာဟ ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ အသဿတော လောကောတိ ဝါ အာဂတဋ္ဌာနေ သတ္တလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တီတိ ယတ္တကေ ဌာနေ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တိ ပရိဗ္ဘမန္တိ။ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစမာနာတိ တေသံ ပရိဗ္ဘမနေနေဝ တာ ဒိသာ ပဘဿရာ ဟုတွာ ဝိရောစန္တိ။ တာဝ သဟဿဓာ လောကောတိ တတ္တကံ သဟဿပ္ပကာရော ဩကာသလောကော, သဟဿလောကဓာတုယောတိ အတ္ထော။ ‘‘တာဝ သဟဿဝါ’’တိ ဝါ ပါဌော။
တမ္ပီတိ တံ တိဝိဓမ္ပိ လောကံ။ တထာ ဟိဿ သဗ္ဗထာပိ ဝိဒိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကော လောကောတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ယာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဝုတ္တာ, တာယ သဗ္ဗော သင်္ခါရလောကော ဧကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ, တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။ နနု စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလဓမ္မာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ ‘‘န လုဇ္ဇတိ န
(မဟာဋီ၊၁၊၂၃၉။) [သျ]ပလုဇ္ဇတီ’’တိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ, သော လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပါယတနာနိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာဝစနေန သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာ။ တာယ စ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝစနတော ဒုက္ခာနတ္တတာ စ ပကာသိတာ ဟောန္တီတိ တီဏိပိ သာမညလက္ခဏာနိ ဂဟိတာနိ။ နာမန္တိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ, တေ စ အတ္ထတော ဖဿာဒယော။ ရူပန္တိ ဘူတုပါဒါယရူပါနိ, တာနိ စ အတ္ထတော ပထဝီအာဒယောတိ အဝိသေသေနေဝ သလက္ခဏတော သင်္ခါရာ ဂဟိတာ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ယေ တေသံ ဝိသေသာ ကုသလာဒယော, ဟေတုအာဒယော စ, တေပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣတိ အယံ သင်္ခါရလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော’’တိ။
အာဂမ္မ စိတ္တံ သေတိ ဧတ္ထာတိ အာသယော မိဂါသယော ဝိယ။ ယထာ မိဂေါ ဂေါစရာယ ဂန္တွာ ပစ္စာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝနဂဟနေ သယတီတိ သော တဿ အာသယော, ဧဝံ အညထာ ပဝတ္တိတွာပိ စိတ္တံ အာဂမ္မ ယတ္ထ သေတိ, သော တဿ အာသယောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန သဿတဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ, ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ, ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာ ဧဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခွါယံ, ကစ္စာန, လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅)။ အတ္ထိတာတိ ဟိ သဿတဂ္ဂါဟော အဓိပ္ပေတော, နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာသယော။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပန သုဒ္ဓသတ္တာနံ အနုလောမိကာ ခန္တိ, ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဒုဝိဓော အာသယော။
အာသယံ ဇာနာတီတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ။ ဇာနန္တော စ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ, တေသဉ္စ ဉာဏာနံ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၀။) [သျ]‘‘ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ, ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’တိ’’အာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။
အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယန္တီတိ အနုသယာ, အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန နေသံ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတံ ဒဿေတိ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကေ ပန တေ? ရာဂါဒယော သတ္တ အနာဂတာ ကိလေသာ, အတီတာ, ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထိ။ တံ သတ္တဝိဓံ အနုသယံ တဿ တဿ သတ္တဿ သန္တာနေ ပရောပရဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ ဇာနာတိ။
စရိတန္တိ သုစရိတဒုစ္စရိတံ။ တံ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၁၄, ၈၁၇) စရိတနိဒ္ဒေသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ အထ ဝါ စရိတန္တိ စရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာ ပန ရာဂဒေါသမောဟသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကဝသေန ဆ မူလစရိယာ, တာသံ အပရိယန္တော အန္တရဘေဒေါ, သံသဂ္ဂဘေဒေါ ပန တေသဋ္ဌိဝိဓော။ တံ စရိတံ သဘာဝတော သံကိလေသဝေါဒါနတော သမုဋ္ဌာနတော ဖလတော နိဿန္ဒတောတိ ဧဝမာဒိနာ ပကာရေန ဇာနာတိ။
အဓိမုတ္တိ အဇ္ဈာသယဓာတု။ သာ ဒုဝိဓာ ဟီနာဓိမုတ္တိ ပဏီတာဓိမုတ္တီတိ။ ယာယ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ သေဝန္တိ, ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ စ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေယေဝ။ သာ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ အဓိမုတ္တိ။ တံ အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ ‘‘ဣမဿ အဓိမုတ္တိ ဟီနာ, ဣမဿ ပဏီတာ’’တိ, တတ္ထာပိ ‘‘ဣမဿ မုဒု, ဣမဿ မုဒုတရာ, ဣမဿ မုဒုတမာ’’တိအာဒိနာ။ ဣန္ဒြိယာနံ ဟိ တိက္ခမုဒုဘာဝါဒိနာ ယထာရဟံ အဓိမုတ္တိယာ တိက္ခမုဒုဘာဝါဒိကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနီယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၈, ၈၂၀) ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာပိ အဓိမုတ္တိ ဣဓ သတ္တာနံ တိက္ခိန္ဒြိယမုဒိန္ဒြိယဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုန ဂဟိတာ’’တိ။
အပ္ပရဇံ အက္ခံ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ, အပ္ပံ ဝါ ရဇံ ပညာမယေ အက္ခိမှိ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ, အနုဿဒရာဂါဒိရဇာ သတ္တာ, တေ အပ္ပရဇက္ခေ။ မဟာရဇက္ခေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဿဒရာဂါဒိရဇာ မဟာရဇက္ခာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၁။) [သျ]တိက္ခိန္ဒြိယေတိ တိခိဏေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတေ။ မုဒိန္ဒြိယေတိ မုဒုကေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတေ။ ဥပနိဿယဣန္ဒြိယာနိ နာမ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ။ သွာကာရေတိ သုန္ဒရာကာရေ ကလျာဏပကတိကေ, ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေတိ အတ္ထော။ သုဝိညာပယေတိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဝိညာပေတုံ သုကရေ သဒ္ဓေ, ပညဝန္တေ စ။ ဘဗ္ဗေ အဘဗ္ဗေတိ ဧတ္ထ ဘဗ္ဗေတိ ကမ္မာဝရဏကိလေသာဝရဏဝိပါကာဝရဏရဟိတေ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဒွါကာရဒုဝိညာပယာဘဗ္ဗာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမဿ ရာဂရဇော အပ္ပေါ, ဣမဿ ဒေါသရဇော အပ္ပေါ’’တိအာဒိနာ အပ္ပရဇက္ခေသု ဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဘဂဝါ အပရိမာဏေ သတ္တေ အာသယာဒိတော အနဝသေသေတွာ ဇာနာတိ, တသ္မာ အဿ ဘဂဝတော သတ္တလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။
နနု စ သတ္တေသု ပမာဏာဒိပိ ဇာနိတဗ္ဗော အတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ တဿ ပန ဇာနနံ န နိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယာတိ ဣဓ န ဂဟိတံ, ဘဂဝတော ပန တမ္ပိ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတမေဝ, ပယောဇနာဘာဝါ ဒေသနံ နာရုဠှံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ပရိတ္တံ နခသိခါယံ ပံသုံ အာရောပေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ကတမံ နု ခေါ ဗဟုတရံ – ယော ဝါယံ မယာ ပရိတ္တော နခသိခါယံ ပံသု အာရောပိတော, အယံ ဝါ မဟာပထဝီ’’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၂၁)။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၇။ ဩကာသလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ကဝါဠန္တိ လောကဓာတု။ သာ ဟိ နေမိမဏ္ဍလသဒိသေန စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေန သမန္တတော ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘စက္ကဝါဠ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ စတုတိံသသတာနိ စာတိ စတုအဓိကာနိ တိံသသတာနိ, တီဏိသဟဿာနိ, စတ္တာရိသတာနိ စာတိ အတ္ထော။ အဍ္ဎုဍ္ဎာနီတိ ဥပဍ္ဎစတုတ္ထာနိ, တီဏိသတာနိ, ပညာသဉ္စာတိ အတ္ထော။ နဟုတာနီတိ ဒသသဟဿာနိ။ သင်္ခါတာတိ ကထိတာ။ သဏ္ဌိတီတိ ဟေဋ္ဌာ, ဥပရိတော စာတိ သဗ္ဗသော ဌိတိ။
ဧဝံ သဏ္ဌိတေတိ ဧဝမဝဋ္ဌိတေ။ ဧတ္ထာတိ စက္ကဝါဠေ။ အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝါတိ တတ္တကမေဝ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိယေဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၂။) [သျ]ဥဗ္ဗေဓော။ န ကေဝလံ စေတ္ထ ဥဗ္ဗေဓောဝ, အထ ခေါ အာယာမဝိတ္ထာရာပိဿ တတ္တကာယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သိနေရု, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗတရာဇာ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ အာယာမေန, စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ ဝိတ္ထာရေနာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆)။
တတောတိ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌာ, ဥပရိ စ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော။ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေနာတိ ဥပဍ္ဎေန ဥပဍ္ဎေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒွါစတ္တာလီသ ယောဇနသဟဿာနိ သမုဒ္ဒေ အဇ္ဈောဂါဠှော တတ္တကမေဝ စ ဥပရိ ဥဂ္ဂတော ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတော, ဧကဝီသ ယောဇနသဟဿာနိ သမုဒ္ဒေ အဇ္ဈောဂါဠှော တတ္တကမေဝ စ ဥပရိ ဥဂ္ဂတော ဤသဓရော ပဗ္ဗတောတိ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎပမာဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေါ ယာဝ စက္ကဝါဠပါဒမူလာ အနုပုဗ္ဗနိန္နော, ဧဝံ ယာဝ သိနေရုပါဒမူလာတိ ဟေဋ္ဌာ သိနေရုပမာဏတော ဥပဍ္ဎပမာဏောပိ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတော ပထဝိယံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော, ဧဝံ ဤသဓရာဒယောပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒေါ, ဘိက္ခဝေ, အနုပုဗ္ဗနိန္နော အနုပုဗ္ဗပေါဏော အနုပုဗ္ဗပဗ္ဘာရော’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၄၊ အ။ နိ။ ၈။၁၉)။ သိနေရုယုဂန္ဓရာဒီနံ အန္တရေ သီဒန္တရသမုဒ္ဒါ နာမ။ တေ ဝိတ္ထာရတော ယထာက္ကမံ သိနေရုအာဒီနံ အစ္စုဂ္ဂတသမာနပရိမာဏာတိ ဝဒန္တိ။ ဗြဟာတိ မဟန္တော။
သိနေရုဿ သမန္တတောတိ ပရိက္ခိပနဝသေန သိနေရုဿ သမန္တတော ဌိတာ။ သိနေရုံ တာဝ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတော ယုဂန္ဓရော, တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဤသဓရော။ ဧဝံ တံ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ ‘‘သိနေရုဿ သမန္တတော’’တိ ဝုတ္တာ။
ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတောတိ ဟိမဝါ ပဗ္ဗတော ပဉ္စ ယောဇနာနံ သတာနိ ဥစ္စော ဥဗ္ဗေဓော။ နဂဝှယာတိ နဂ-သဒ္ဒေန အဝှါတဗ္ဗာ ရုက္ခာဘိဓာနာ။ ပညာသယောဇနက္ခန္ဓသာခါယာမာတိ’ ဥဗ္ဗေဓတော ပညာသယောဇနက္ခန္ဓာယာမာ, ဥဗ္ဗေဓတော, သမန္တတော စ ပညာသယောဇနသာခါယာမာ စ။ တတော ဧဝ သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ, တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ။ ယဿာနုဘာဝေနာတိ ယဿာ မဟန္တတာ ကပ္ပဋ္ဌာယိတာဒိပ္ပကာရေန ပဘာဝေန။
ဂရုဠာနံ သိမ္ဗလိရုက္ခော သိနေရုဿ ဒုတိယပရိဘဏ္ဍေ ပတိဋ္ဌိတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၃။) [သျ]သိရီသေနာတိ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ။ သတ္တမန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, သိရီသော ဘဝတိ သတ္တမောတိ အတ္ထော။
တတ္ထ စဏ္ဍမဏ္ဍလံ ဟေဋ္ဌာ, သူရိယမဏ္ဍလံ ဥပရိ။ တဿ အာသန္နဘာဝေန စန္ဒမဏ္ဍလံ အတ္တနော ဆာယာယ ဝိကလဘာဝေန ဥပဋ္ဌာတိ။ တာနိ ယောဇနန္တရိကာနိ ယုဂန္ဓရဂ္ဂပမာဏေ အာကာသေ ဝိစရန္တိ။ အသုရဘဝနံ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌာ။ အဝီစိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။ ဇမ္ဗုဒီပေါ သကဋသဏ္ဌာနော။ အပရဂေါယာနံ အာဒါသသဏ္ဌာနော။ ပုဗ္ဗဝိဒေဟော အဒ္ဓစန္ဒသဏ္ဌာနော။ ဥတ္တရကုရု ပီဌသဏ္ဌာနော။ တံတံနိဝါသီနံ, တံတံပရိဝါရဒီပဝါသီနဉ္စ မနုဿာနံ မုခမ္ပိ တံတံသဏ္ဌာနန္တိ ဝဒန္တိ။ တဒန္တရေသူတိ တေသံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေသု။ တိဏ္ဏံ ဟိ ပတ္တာနံ အညမညအာသန္နဘာဝေန ဌပိတာနံ အန္တရသဒိသေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေ ဧကေကော လောကန္တရနိရယော။
အနန္တာနီတိ အပရိမာဏာနိ, ‘‘ဧတ္တကာနီ’’တိ အညေဟိ မိနိတုံ အသက္ကုဏေယျာနိ။ ဘဂဝါ အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒိ ‘‘အနန္တော အာကာသော, အနန္တော သတ္တနိကာယော, အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနီ’’တိ တိဝိဓမ္ပိ အနန္တံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ သယမ္ပိ အနန္တတ္တာ။ ယာဝတကံ ဟိ ဉေယျံ, တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ ဉေယျံ။ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ, ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒီ’’တိ။ အနန္တတာ စဿ အနန္တဉေယျပဋိဝိဇ္ဈနေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတ္တာ။ နနု စေတ္ထ ဝိဝဋ္ဋာဒီနမ္ပိ ဝိဒိတတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? သစ္စံ ဝတ္တဗ္ဗံ, သာ ပန ပရတော အဘိညာကထာယံ အာဂမိဿတီတိ ဣဓ န ဂဟိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၈။ အတ္တနာတိ နိဿက္ကဝစနမေတံ။ ဂုဏေဟိ အတ္တနာ ဝိသိဋ္ဌတရဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တရ-ဂ္ဂဟဏံ စေတ္ထ ‘‘အနုတ္တရော’’တိ ပဒဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသတာယ ကတံ, န ဝိသိဋ္ဌဿ ကဿစိ အတ္ထိတာယ။ သဒေဝကေ ဟိ လောကေ သဒိသကပ္ပေါပိ နာမ ကောစိ တထာဂတဿ နတ္ထိ, ကုတော သဒိသော။ ဝိသိဋ္ဌေ ပန ကာ ကထာ။ ကဿစီတိ ကဿစိပိ။ အဘိဘဝတီတိ သီလသမ္ပဒါယ ဥပနိဿယဘူတာနံ ဟိရောတ္တပ္ပမေတ္တာကရုဏာနံ, ဝိသေသပစ္စယာနံ သဒ္ဓါသတိဝီရိယပညာနဉ္စ ဥက္ကံသပ္ပတ္တိယာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ အနညသာဓာရဏော သဝါသနပဋိပက္ခဿ ပဟီနတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော သတ္ထု သီလဂုဏော။ တေန ဘဂဝါ သဒေဝကံ လောကံ အညဒတ္ထု
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၄။) [သျ]အဘိဘုယျ ပဝတ္တတိ, န သယံ ကေနစိ အဘိဘုယျတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ သမာဓိဂုဏာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သီလာဒယော စေတေ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပန လောကိယံ ကာမာဝစရမေဝ။
ယဒိ ဧဝံ, ကထံ တေန သဒေဝကံ လောကံ အဘိဘဝတီတိ? တဿာပိ အာနုဘာဝတော အသဒိသတ္တာ။ တမ္ပိ ဟိ ဝိသယတော, ပဝတ္တိတော, ပဝတ္တိ အာကာရတော စ ဥတ္တရိတရမေဝ။ တံ ဟိ အနညသာဓာရဏံ သတ္ထု ဝိမုတ္တိဂုဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ, ပဝတ္တမာနဉ္စ အတက္ကာဝစရံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှသုခုမံ သဝိသယံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ သုဋ္ဌု ပါကဋံ ဝိဘူတတရံ ကတွာ ပဝတ္တတိ, သမ္မဒေဝ စ ဝသီဘာဝဿ ပါပိတတ္တာ, ဘဝင်္ဂပရိဝါသဿ စ အတိပရိတ္တကတ္တာ လဟုံ လဟုံ ပဝတ္တတီတိ။
ဧဝံ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဘဂဝတော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒိသဿာပိ အဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အသမော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အသမောတိ ဧကသ္မိံ ကာလေ နတ္ထိ ဧတဿ သီလာဒိဂုဏေန သမာ သဒိသာတိ အသမော။ တထာ အသမေဟိ အတီတာနာဂတဗုဒ္ဓေဟိ သမော, အသမာ ဝါ သမာ ဧတဿာတိ အသမသမော။ သီလာဒိဂုဏေန နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိမာတိ အပ္ပဋိမော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဥပမာမတ္တံ ပဋိမာ, သဒိသူပမာ ပဋိဘာဂေါ, ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန ဌိတော ပဋိပုဂ္ဂလော ဝေဒိတဗ္ဗော။
န ခေါ ပနာဟံ သမနုပဿာမီတိ မမ သမန္တစက္ခုနာ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သဗ္ဗလောကံ ပဿန္တောပိ တတ္ထ သဒေဝကေ…ပေ… ပဇာယ အတ္တနာ အတ္တတော သီလသမ္ပန္နတရံ သမ္ပန္နတရသီလံ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ န ခေါ ပန ပဿာမိ, တာဒိသဿ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနီတိ ဧတ္ထ –
‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ စတုပ္ပဒါ ဝါ ဗဟုပ္ပဒါ ဝါ ရူပိနော ဝါ အရူပိနော ဝါ သညိနော ဝါ အသညိနော ဝါ နေဝသညိနာသညိနော ဝါ, တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ယေ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ, အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ။ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂၊ ၁၀။၁၅၊ ဣတိဝု၉၀) –
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၅။) [သျ]ဣဒံ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –
‘‘သဒေဝကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထုဒသော ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈) –
ဧဝမာဒီနိ သုတ္တပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အာဒိကာ ဂါထာယောတိ ဧတ္ထ –
‘‘အဟံ ဟိ အရဟာ လောကေ, အဟံ သတ္ထာ အနုတ္တရော၊
ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော။ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁)၊
‘‘ဒန္တော ဒမယတံ သေဋ္ဌော, သန္တော သမယတံ ဣသိ၊
မုတ္တော မောစယတံ အဂ္ဂေါ, တိဏ္ဏော တာရယတံ ဝရော။ (ဣတိဝု။ ၁၁၂)၊
‘‘နယိမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန,
ဗုဒ္ဓေန သေဋ္ဌော သဒိသော စ ဝိဇ္ဇတိ၊
ယမာဟု ဒက္ခိဏေယျာနံ အဂ္ဂတံ ဂတော,
ပုညတ္ထိကာနံ ဝိပုလဖလေသိန’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၄၇၊ ကထာ။ ၇၉၉) –
ဧဝမာဒိကာ ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၉။ ဒမေတီတိ သမေတိ, ကာယသမာဒီဟိ ယောဇေတီတိ အတ္ထော။ တံ ပန ကာယသမာဒီဟိ ယောဇနံ ယထာရဟံ တဒင်္ဂဝိနယာဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဒမေတုံ ယုတ္တာတိ ဒမနာရဟာ။ အမနုဿပုရိသာတိ ဧတ္ထ န မနုဿာတိ အမနုဿာ။ တံသဒိသတာ ဧတ္ထ ဇောတီယတိ, တေန မနုဿတ္တမတ္တံ နတ္ထိ, အညံ သမာနန္တိ ယက္ခာဒယော ‘‘အမနုဿာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ, န ယေ ကေစိ မနုဿေဟိ အညေ။ တထာ ဟိ တိရစ္ဆာနပုရိသာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ, ယက္ခာဒယော ဧဝ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အပလာလော ဟိမဝန္တဝါသီ။ စူဠောဒရမဟောဒရာ နာဂဒီပဝါသိနော။ အဂ္ဂိသိခဓူမသိခါ သီဟဠဒီပဝါသိနော။ နိဗ္ဗိသာ ကတာ ဒေါသဝိသဿ ဝိနောဒနေန။ တေနာဟ ‘‘သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပိတာ’’တိ။ ကူဋဒန္တာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဃောဋမုခဥပါလိဂဟပတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သက္ကဒေဝရာဇာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၆။) [သျ]အဇကလာပယက္ခဗကဗြဟ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ စေတ္ထ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ကေသိသုတ္တံ။ ဝိနီတာ ဝိစိတြေဟိ ဝိနယနူပါယေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ ယထာရဟံ သဏှာဒီဟိ ဥပါယေဟိ ဝိနယဿ ဒီပနတော။
ဝိသုဒ္ဓသီလာဒီနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနီတိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓသီလဿ ပဌမဇ္ဈာနံ, ပဌမဇ္ဈာနလာဘိနော ဒုတိယဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိနာ တဿ တဿ ဥပရူပရိ ဝိသေသံ အာစိက္ခန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောတာပန္နာဒီနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဒန္တေပိ ဒမေတိယေဝါ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဒမထံ အနုပဂတာ ပုရိသဒမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ဝိပ္ပကတဒမ္မဘာဝါ သဗ္ဗထာ ဒမေတဗ္ဗတံ နာတိဝတ္တာ, တေ သတ္တေ သန္ဓာယ ‘‘ဒန္တေပိ ဒမေတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေပိ ဟိ ပုရိသဒမ္မာ ဧဝါတိ, ယတော နေ သတ္ထာ ဒမေတိ။
အတ္ထပဒန္တိ အတ္ထာဘိဗျဉ္ဇကပဒံ, ဝါကျန္တိ အတ္ထော။ ဝါကျေန ဟိ အတ္ထာဘိဗျတ္တိ, န နာမာဒိပဒမတ္တေန။ ဧကပဒဘာဝေန စ အနညသာဓာရဏော သတ္ထု ပုရိသဒမ္မသာရထိဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌ ဒိသာတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ တာ ဟိ အညမညသမ္ဗန္ဓာပိ အသံကိဏ္ဏဘာဝေန ဒိဿန္တိ အပဒိဿန္တီတိ ဒိသာ, ဒိသာ ဝိယာတိ ဝါ ဒိသာ။ အသဇ္ဇမာနာတိ န သဇ္ဇမာနာ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ နိဿင်္ဂစာရာ။ ဓာဝန္တိ ဇဝနဝုတ္တိယောဂတော။ ဧကံယေဝ ဒိသံ ဓာဝတိ, အတ္တနော ကာယံ အပရိဝတ္တေန္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ သတ္ထာရာ ပန ဒမိတာ ပုရိသဒမ္မာ ဧကိရိယာပထေနေဝ အဋ္ဌ ဒိသာ ဓာဝန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပလ္လင်္ကေနေဝ နိသိန္နာ’’တိ။ အဋ္ဌ ဒိသာတိ စ နိဒဿနမတ္တမေတံ, လောကိယေဟိ အဂတပုဗ္ဗံ နိရောဓသမာပတ္တိဒိသံ, အမတဒိသဉ္စ ပက္ခန္ဒနတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၀။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ, တတ္ထ နိယုတ္တောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော, ဣဓလောကတ္ထော။ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္မာ ဂန္တဗ္ဗတော သမ္ပရာယော, ပရလောကော, တတ္ထ နိယုတ္တောတိ သမ္ပရာယိကော, ပရလောကတ္ထော။ ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထော ပရမတ္ထော, နိဗ္ဗာနံ။ တေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ။ ယထာရဟန္တိ ယထာနုရူပံ။ တေသု အတ္ထေသု ယော ယော ပုဂ္ဂလော ယံ ယံ အရဟတိ, တဒနုရူပံ။ အနုသာသတီတိ ဝိနေတိ တသ္မိံ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌပေတိ, သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သတ္ထော, ဘဏ္ဍမူလေန ဝါဏိဇ္ဇာယ ဒေသန္တရံ ဂစ္ဆန္တော ဇနသမူဟော။ ဟိတုပဒေသာဒိဝသေန ပရိပါလေတဗ္ဗော သာသိတဗ္ဗော သော
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၇။) [သျ]ဧတဿ အတ္ထီတိ သတ္ထာ, သတ္ထဝါဟော။ သော ဝိယ ဘဂဝါတိ အာဟ ‘‘သတ္ထာ ဝိယာတိ သတ္ထာ, ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော’’တိ။
ဣဒါနိ တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပါဠိနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ သတ္ထဝါဟော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတ္ထေတိ သတ္ထိကေ ဇနေ။ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရော, နိရုဒကော အရညပ္ပဒေသော။ ရုဠှီဝသေန ပန ဣတရောပိ အရညပ္ပဒေသော တထာ ဝုစ္စတိ။ စောရကန္တာရန္တိ စောရေဟိ အဓိဋ္ဌိတကန္တာရံ။ တထာ ဝါဠကန္တာရံ။ ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရန္တိ ဒုလ္လဘဘိက္ခံ ကန္တာရံ။ တာရေတီတိ အခေမန္တဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတိ။ ဥတ္တာရေတီတိအာဒိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဥတ္တာရေတီတိ ခေမန္တဘူမိံ ဥပနေန္တော တာရေတိ။ နိတ္တာရေတီတိ အခေမန္တဋ္ဌာနတော နိက္ခာမေန္တော တာရေတိ။ ပတာရေတီတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တာရေတိ, ဟတ္ထေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိယ တာရေတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမ္ပေတံ တာရဏုတ္တာရဏာဒိခေမဋ္ဌာနေ ဌပနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေတီ’’တိ။ သတ္တေတိ ဝေနေယျသတ္တေ။ မဟာဂဟနတာယ, မဟာနတ္ထတာယ, ဒုန္နိတ္ထရဏတာယ စ ဇာတိယေဝ ကန္တာရော ဇာတိကန္တာရော, တံ ဇာတိကန္တာရံ။
ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ဥက္ကဋ္ဌသတ္တပရိစ္ဆေဒဝသေန။ ဒေဝမနုဿာ ဧဝ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌသတ္တာ, န တိရစ္ဆာနာဒယော။ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနဿ ယောဂျပုဂ္ဂလဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန။ ဧတန္တိ ‘‘ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဘဂဝတောတိ နိဿက္ကဝစနံ ယထာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယတော အဇ္ဈေတီ’’တိ, ဘဂဝတော သန္တိကေတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိန္တိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိအာဒိကံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမဿ ဗလဝကာရဏံ။
ဂဂ္ဂရာယာတိ ဂဂ္ဂရာယ နာမ ရညော ဒေဝိယာ, တာယ ဝါ ကာရိတတ္တာ ‘‘ဂဂ္ဂရာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ။ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသီတိ ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ ဓမ္မသညာယ သရေ နိမိတ္တံ ဂဏှိ, ဂဏှန္တော စ ပသန္နစိတ္တော ပရိသပရိယန္တေ နိပဇ္ဇိ။ သန္နိရုမ္ဘိတွာ အဋ္ဌာသီတိ တဿ သီသေ ဒဏ္ဍဿ ဌပိတဘာဝံ အပဿန္တော တတ္ထ ဒဏ္ဍံ ဥပ္ပီဠေတွာ အဋ္ဌာသိ။ မဏ္ဍူကောပိ ဒဏ္ဍေ ဌပိတေပိ ဥပ္ပီဠိတေပိ ဓမ္မဂတေန ပသာဒေန ဝိဿရမကရောန္တောဝ ကာလမကာသိ။ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ အယံ ဓမ္မတာ, ယာ ‘‘ကုတောဟံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တော, တတ္ထ ကိံ နု ခေါ ကမ္မမကာသိ’’န္တိ အာဝဇ္ဇနာ။ တသ္မာ အတ္တနော ပုရိမဘဝဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဟ ‘‘အရေ အဟမ္ပိ နာမ ဣဓ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၈။) [သျ]နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒိ ကတညုတာသံဝဍ္ဎိတေန ပေမဂါရဝဗဟုမာနေန။
ဘဂဝါ ဇာနန္တောဝ မဟာဇနဿ ကမ္မဖလံ, ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စ ပစ္စက္ခံ ကာတုကာမော ‘‘ကော မေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဂါထာယ ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော, ကတမောတိ အတ္ထော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ‘‘ယသသာ’’တိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန, ပရိစ္ဆေဒေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန သုန္ဒရေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ သဗ္ဗာ ဒသပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော, စန္ဒော ဝိယ, သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ပန ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတော ဒေဝပုတ္တော အတ္တာနံ ပဝေဒေန္တော ‘‘မဏ္ဍူကောဟံ ပုရေ အာသိ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပုရေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ‘‘ဥဒကေ’’တိ ဣဒံ တဒါ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ ‘‘ဥဒကေ မဏ္ဍူကော’’တိ ဧတေန ဥဒ္ဓမာယိကာဒိကဿ ထလေ မဏ္ဍူကဿ နိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ဂုန္နံ ဃာသေသနဋ္ဌာနံ။ ဣဓ ပန ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော, ဝါရိ ဥဒကံ ဂေါစရော ဧတဿာတိ ဝါရိဂေါစရော။ ဥဒကစာရီပိ ဟိ ကောစိ ကစ္ဆပါဒိ အဝါရိဂေါစရောပိ ဟောတီတိ ‘‘ဝါရိဂေါစရော’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿာတိ ဗြဟ္မဿရေန ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဒေသေန္တဿ တဝ ဓမ္မံ ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန သုဏန္တဿ။ အနာဒရေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဝဓိ ဝစ္ဆပါလကောတိ ဝစ္ဆေ ရက္ခန္တော ဂေါပါလဒါရကော မမ သမီပံ အာဂန္တွာ ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘ တိဋ္ဌန္တော မမ သီသေ ဒဏ္ဍံ သန္နိရုမ္ဘိတွာ မံ မာရေသီတိ အတ္ထော။
သိတံ ကတွာတိ ‘‘တထာ ပရိတ္တတရေနာပိ ပုညာနုဘာဝေန ဧဝံ အတိဝိယ ဥဠာရာ လောကိယလောကုတ္တရာ သမ္ပတ္တိယော လဗ္ဘန္တီ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတော ဘာသုရတရဓဝလဝိပ္ဖုရန္တဒဿနကိရဏာဝလီဟိ ဘိယျောသော မတ္တာယ တံ ပဒေသံ ဩဘာသေန္တော သိတံ ကတွာ။ ပီတိသောမနဿဝသေန ဟိ သော –
(မဟာဋီ၊၁၊၂၄၉။) [သျ]‘‘မုဟုတ္တံ စိတ္တပသာဒဿ, ဣဒ္ဓိံ ပဿ ယသဉ္စ မေ၊
အာနုဘာဝဉ္စ မေ ပဿ, ဝဏ္ဏံ ပဿ ဇုတိဉ္စ မေ။
‘‘ယေ စ တေ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ဓမ္မံ အဿောသုံ ဂေါတမ၊
ပတ္တာ တေ အစလဋ္ဌာနံ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၉-၈၆၀)၊
ဣမာ ဒွေ ဂါထာ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၁။ ယံ ပန ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ ယန္တိ အနိယမိတဝစနံ။ တထာ ကိဉ္စီတိ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ကိဉ္စီတိ ဉေယျဿ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ကတံ ဟောတိ။ ပနာတိ ဝါ ဝိသေသတ္ထဒီပကော နိပါတော။ တေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခေပတော, ဝိတ္ထာရတော စ သတ္ထု စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓော ဝုတ္တော။ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပန ဣမိနာ တဒညဿပိ ဉေယျဿာဝဗောဓော။ ပုရိမေန ဝါ သတ္ထု ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေါ, ပစ္ဆိမေန ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေါ။ ပီတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနော ဝိသေသော ဇောတီယတိ။ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော, အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ တဿ အန္တော အဂ္ဂဖလံ, တတ္ထ ဘဝံ တသ္မိံ လဒ္ဓေ လဒ္ဓဗ္ဗတော ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏံ, သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ။ ဧဝံ ပဝတ္တောတိ ဧတ္ထ –
‘‘သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓေါ, သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါ, အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓေါ, ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါ, ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါ, နိရုပလေပသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တဝီတရာဂေါတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တဝီတဒေါသောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တဝီတမောဟောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓေါ, အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓေါ။ ဗုဒ္ဓေါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ, န ပိတရာ ကတံ, န ဘာတရာ ကတံ, န ဘဂိနိယာ ကတံ, န မိတ္တာမစ္စေဟိကတံ, န ဉာတိသာလောဟိတေဟိ ကတံ, န သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ကတံ, န ဒေဝတာဟိ ကတံ။ ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂) –
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၀။) [သျ]အယံ နိဒ္ဒေသပါဠိနယော။ ယသ္မာ စေတ္ထ တဿာ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ ဘေဒေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ဒွီသု ဧကေနာပိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါနယော ဝါ’’တိ အနိယမတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။
တတ္ထ ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ ‘‘အဝဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ သုဒ္ဓကတ္တုဝသေန။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ‘‘ပဏ္ဏသုသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ ဟေတုကတ္တုဝသေန, ဟေတုအတ္ထော စေတ္ထ အန္တောနီတော။
သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ အညေန အဗောဓနီတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ နာနာဂုဏဝိသဝနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါတိ ဧဝမာဒီဟိ ဆဟိ ပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓေါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓေါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဗုဒ္ဓိအတ္ထတာယ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာနမ္ပိ ဂမနတ္ထတာ လဗ္ဘတီတိ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓေါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါ, အထ ခေါ သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ ဗောဓောတိ အနတ္ထန္တရံ။ တတ္ထ ယထာ ရတ္တဂုဏယောဂတော ရတ္တော ပဋော, ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂတော ဗုဒ္ဓေါတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ဗုဒ္ဓေါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ အတ္ထာနုဂတာယံ ပညတ္တီတိ ဗောဓနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၂။ အဿာတိ ဘဂဝတော။ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသဗ္ဗသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌဿ တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တေဟိ ဥတ္တမဿ ဂရုနော ဂါရဝဝသေန ဝုတ္တဝစနမိဒံ ဘဂဝါတိ။ တထာ ဟိ လောကနာထော အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝသီလာဒိဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၁။) [သျ]သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ, အစ္စန္တုပကာရိတာယ စ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမဂါရဝဋ္ဌာနန္တိ။
ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော။ တသ္မာ ယော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝစနေန ဝစနီယော အတ္ထော, သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော, ဂရုကရဏံ ဝါ သာတိသယံ အရဟတီတိ ဂါရဝယုတ္တော, ဂါရဝါရဟောတိ အတ္ထော။
ဂုဏဝိသေသဟေတုကံ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဣဒံ ဘဂဝတော နာမန္တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတုကာမော နာမံယေဝ တာဝ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ဝါ နာမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဝတ္ထိကန္တိ အဝတ္ထာယ ဝိဒိတံ တံ တံ အဝတ္ထံ ဥပါဒါယ ပညတ္တံ ဝေါဟရိတံ။ တထာ လိင်္ဂိကံ တေန တေန လိင်္ဂေန ဝေါဟရိတံ။ နေမိတ္တိကန္တိ နိမိတ္တတော အာဂတံ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တံ, ယဒိစ္ဆာယ အာဂတံ ယဒိစ္ဆကံ။ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗာလော, ယုဝါ, ဝုဍ္ဎောတိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, ဒုတိယေန မုဏ္ဍီ, ဇဋီတိ ဧဝမာဒိံ, တတိယေန ဗဟုဿုတော, ဓမ္မကထိကော, ဈာယီတိ ဧဝမာဒိံ, စတုတ္ထေန အဃမရိသနံ ပါဝစနန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘နေမိတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဗျတိရေကဝသေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘န မဟာမာယာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိမောက္ခန္တိက’’န္တိ ဣမိနာ ဣဒံ နာမံ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတက္ခဏေယေဝ ဇာတန္တိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဝိမောက္ခန္တိကံ, အထ ကသ္မာ အညေဟိ ခီဏာသဝေဟိ အသာဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ အရဟတ္တဖလံ နိပ္ဖဇ္ဇမာနံ သဗ္ဗညုတညာဏာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမောက္ခန္တိက’’န္တိ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သစ္ဆိကိရိယာနိမိတ္တာ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ပညတ္တိ။ ယံဂုဏနိမိတ္တာ ဟိ သာ, တေ သတ္ထု ပစ္စက္ခဘူတာတိ ဂုဏာ ဝိယ သာပိ သစ္ဆိကတာ ဧဝ နာမ ဟောတိ, န ပရေသံ ဝေါဟာရမတ္တေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၄၃။ ဝဒန္တီတိ မဟာထေရဿ ဂရုဘာဝတော ဗဟုဝစနေနာဟ, သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝါ ကတမနုဝါဒံ သန္ဓာယ။ ဣဿရိယာဒိဘေဒေါ ဘဂေါ အဿ အတ္ထီတိ ဘဂီ။ အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ရာဂါဒိပါပဓမ္မံ ဘဂ္ဂံ အကာသိ, ဘဂ္ဂဝါတိ အတ္ထော။ ဗဟူဟိ ဉာယေဟီတိ ကာယဘာဝနာဒိကေဟိ အနေကေဟိ ဘာဝနာက္ကမေဟိ။ သုဘာဝိတတ္တနောတိ သမ္မဒေဝ ဘာဝိတသဘာဝဿ။ ပစ္စတ္တေ စေတံ သာမိဝစနံ။
နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနာတိ ဧတ္ထာယံ နိဒ္ဒေသနယော –
‘‘ဘဂဝါတိ ဂါရဝါဓိဝစနမေတံ။ အပိစ ဘဂ္ဂရာဂေါတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂဒေါသောတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂမောဟောတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂမာနောတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂဒိဋ္ဌီတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂတဏှောတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂကိလေသောတိ ဘဂဝါ, ဘဇိ ဝိဘဇိ ပဝိဘဇိ ဓမ္မရတနန္တိ ဘဂဝါ, ဘဝါနံ အန္တကရောတိ ဘဂဝါ, ဘာဝိတကာယော ဘာဝိတသီလော ဘာဝိတစိတ္တော ဘာဝိတပညောတိ ဘဂဝါ, ဘဇိ ဝါ ဘဂဝါ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ အပ္ပသဒ္ဒါနိ အပ္ပနိဂ္ဃေါသာနိ ဝိဇနဝါတာနိ မနုဿရာဟဿေယျကာနိ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပါနီတိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာနန္တိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ အတ္ထရသဿ ဓမ္မရသဿ ဝိမုတ္တိရသဿ အဓိသီလဿ အဓိစိတ္တဿ အဓိပညာယာတိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ စတုန္နံ ဈာနာနံ စတုန္နံ အပ္ပမညာနံ စတုန္နံ အရူပသမာပတ္တီနန္တိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ အဋ္ဌန္နံ အဘိဘာယတနာနံ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီနန္တိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ ဒသန္နံ သညာဘာဝနာနံ ဒသန္နံ ကသိဏသမာပတ္တီနံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ အသုဘသမာပတ္တိယာတိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စန္နံ ဗလာနံ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿာတိ ဘဂဝါ, ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ ဒသန္နံ တထာဂတဗလာနံ စတုန္နံ ဝေသာရဇ္ဇာနံ စတုန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဆန္နံ အဘိညာနံ ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနန္တိ ဘဂဝါ, ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ ။ပ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဘဂဝါ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၃)။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၃။) [သျ]ဧတ္ထ စ ‘‘ဂါရဝါဓိဝစန’’န္တိအာဒီနိ ယဒိပိ ဂါထာယံ အာဂတပဒါနုက္ကမေန န နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ယထာရဟံ ပန တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ နိဒ္ဒေသဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ဂါရဝါဓိဝစနန္တိ ဂရူနံ ဂရုဘာဝဝါစကံ ဝစနံ။ ဘဇီတိ ဘာဂသော ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘဇီ’’တိ။ ဓမ္မရတနန္တိ မဂ္ဂဖလာဒိအရိယဓမ္မရတနံ။ ပုန ဘဇီတိ သေဝိ။ ဘာဂီတိ ဘာဂဓေယျဝါ။ ပုန ဘာဂီတိ ဘဇနသီလော။ အတ္ထရသဿာတိ အတ္ထသန္နိဿယဿ ရသဿ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဟိ ဌတွာ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ, သုဏန္တဿ စ တဒတ္ထံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကပီတိသောမနဿံ အတ္ထရသော။ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မရသော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀)။ ဝိမုတ္တိရသဿာတိ ဝိမုတ္တိဘူတဿ, ဝိမုတ္တိသန္နိဿယဿ ဝါ ရသဿ။ သညာဘာဝနာနန္တိ အနိစ္စသညာဒီနံ ဒသန္နံ သညာဘာဝနာနံ။ ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနန္တိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ နိရုတ္တိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၄။ ယဒိပိ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ဝုစ္စမာနော အတ္ထော ‘‘ဘဂီ ဘဇီ’’တိ နိဒ္ဒေသဂါထာယ သင်္ဂဟိတော ဧဝ, တထာပိ ပဒသိဒ္ဓိ အတ္ထဝိဘာဂအတ္ထယောဇနာဒိသဟိတော သံဝဏ္ဏနာနယော တတော အညာကာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ပန အပရော နယော’’တိ။ အာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဏဝိကာရော, ဝဏ္ဏလောပေါ, ဓာတုအတ္ထေန နိယောဇနဉ္စာတိ ဣမံ တိဝိဓံ လက္ခဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဒ္ဒနယေနာတိ ဗျာကရဏနယေန။ ပိသောဒရာဒီနံ သဒ္ဒါနံ အာကတိဂဏဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပိသောဒရာဒိပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ပက္ခိပနမေဝ လက္ခဏံ။ တပ္ပရိယာပန္နတာကရဏံ ဟိ ပက္ခိပနံ။ ပါရပ္ပတ္တန္တိ ပရမုက္ကံသဂတံ ပါရမိဘာဝပ္ပတ္တံ။ ဘာဂျန္တိ ကုသလံ။ တတ္ထ မဂ္ဂကုသလံ လောကုတ္တရသုခနိဗ္ဗတ္တကံ, ဣတရံ လောကိယသုခနိဗ္ဗတ္တကံ, ဣတရမ္ပိ ဝါ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပရိယာယတော လောကုတ္တရသုခနိဗ္ဗတ္တကံ သိယာ။
လောဘာဒယော ဧကကဝသေန ဂဟိတာ။ တထာ ဝိပရီတမနသိကာရော ဝိပလ္လာသဘာဝသာမညေန, အဟိရိကာဒယော ဒုကဝသေန။ လောဘာဒယော စ ပုန ‘‘တိဝိဓာကုသလမူလ္လ’န္တိ တိကဝသေန ဂဟိတာ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိ-တဏှာသံကိလေသာဒိရာဂမလာဒိရာဂဝိသမာဒိကာမသညာဒိကာမဝိတက္ကာဒိတဏှာပပဉ္စာဒယော တိဝိဓဒုစ္စရိတာဒယော။ သုဘသညာဒိကာ စတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသာ။ ‘‘စီဝရဟေတု ဝါ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၄။) [သျ]ပိဏ္ဍပါတ, သေနာသန, ဣတိဘဝါဘဝဟေတု ဝါ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၉) ဧဝမာဂတာ စတ္တာရော တဏှုပ္ပါဒါ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခတိ, ဓမ္မေ, သံဃေ, သိက္ခာယ, သဗြဟ္မစာရီသု ကုပိတော ဟောတိ အနတ္တမနော အာဟတစိတ္တော ခီလဇာတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၀၅၊ ၉။၇၁၊ ဝိဘ။ ၉၄၁) ဧဝမာဂတာနိ ပဉ္စ စေတောခီလာနိ။ ‘‘ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ, ကာယေ အဝီတရာဂေါ, ရူပေ အဝီတရာဂေါ, ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ, အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆) အာဂတာ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓာ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒယော ပဉ္စာဘိနန္ဒနာ။ ကောဓော, မက္ခော, ဣဿာ, သာဌေယျံ, ပါပိစ္ဆတာ, သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသောတိ ဣမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ။ ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ။
ကာမရာဂပဋိဃဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဘဝရာဂမာနာဝိဇ္ဇာ သတ္တာနုသယာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တာ။ ‘‘တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ, ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော, လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော, ဝိနိစ္ဆယံ ပဋိစ္စ ဆန္ဒရာဂေါ, ဆန္ဒရာဂံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈောသာနံ, အဇ္ဈောသာနံ ပဋိစ္စ ပရိဂ္ဂဟော, ပရိဂ္ဂဟံ ပဋိစ္စ မစ္ဆရိယံ, မစ္ဆရိယံ ပဋိစ္စ အာရက္ခာ, အာရက္ခာဓိကရဏံ ဒဏ္ဍာဒါနာဒယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉) ဧတေ နဝ တဏှာမူလကာ။ စတ္တာရော သဿတဝါဒါ, စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ, စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ, စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ, ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ, သောဠသ သညီဝါဒါ, အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ, အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ, သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ, ပဉ္စ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧတာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဟောတိ, ‘‘ဣတ္ထသ္မီ’’တိ, ‘‘ဧဝသ္မီ’’တိ, ‘‘အညထာသ္မီ’’တိ, ‘‘ဘဝိဿ’’န္တိ, ‘‘ဣတ္ထံ ဘဝိဿ’’န္တိ, ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿ’’န္တိ, ‘‘အညထာ ဘဝိဿ’’န္တိ, ‘‘အသသ္မီ’’တိ, ‘‘သာတသ္မီ’’တိ, ‘‘သိယ’’န္တိ, ‘‘ဣတ္ထံ သိယ’’န္တိ, ‘‘ဧဝံ သိယ’’န္တိ, ‘‘အညထာ သိယ’’န္တိ, ‘‘အပါဟံ သိယ’’န္တိ, ‘‘အပါဟံ ဣတ္ထံ သိယ’’န္တိ, ‘‘အပါဟံ ဧဝံ သိယ’’န္တိ, ‘‘အပါဟံ အညထာ သိယ’’န္တိ ဟောတီတိ အဋ္ဌာရသ, ဗာဟိရဿုပါဒါယ ‘‘ဣမိနာ အသ္မီ’’တိ ဟောတိ, ‘‘ဣမိနာ ဣတ္ထသ္မီ’’တိ, ‘‘ဣမိနာ ဧဝသ္မီ’’တိ, ‘‘ဣမိနာ အညထာသ္မီ’’တိအာဒိကာ (ဝိဘ။ ၉၇၅-၉၇၆) ဝုတ္တနယာ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ, အတီတာ ဆတ္တိံသ, အနာဂတာ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နာ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၅။) [သျ]ပဘေဒ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – လောဘပ္ပဘေဒါ ဒေါသပ္ပဘေဒါ ယာဝ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒါတိ။ သဗ္ဗာနိ သတ္တာနံ ဒရထပရိဠာဟကရာနိ ကိလေသာနံ အနေကာနိ သတသဟဿာနိ အဘဉ္ဇီတိ ယောဇနာ။ အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂတော ဟိ ပဝတ္တိအာကာရဝိဘာဂတော စ အနန္တပ္ပဘေဒါ ကိလေသာတိ။ သင်္ခေပတောတိ ဧတ္ထ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ကိလေသမာရံ, သမုဒယပ္ပဟာနပရိညာဝသေန ခန္ဓမာရံ, သဟာယဝေကလ္လကရဏဝသေန သဗ္ဗထာ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန အဘိသင်္ခါရမာရံ, ဗလဝိဓမနဝိသယာတိက္ကမနဝသေန ဒေဝပုတ္တမစ္စုမာရဉ္စ အဘဉ္ဇိ ဘဂ္ဂေ အကာသိ။ ပရိဿယာနန္တိ ဥပဒ္ဒဝါနံ။ သမ္ပတိ, အာယတိဉ္စ သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ မာရဏဋ္ဌေန ဝိဗာဓနဋ္ဌေန ကိလေသာဝ မာရောတိ ကိလေသမာရော။ ဝဓကဋ္ဌေန ခန္ဓာဝ မာရောတိ ခန္ဓမာရော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဓကံ ရူပံ ‘ဝဓကံ ရူပ’န္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၅)။ ဇာတိဇရာဒိမဟာဗျသနနိဗ္ဗတ္တနေန အဘိသင်္ခါရောဝ မာရောတိ အဘိသင်္ခါရမာရော။ သံကိလေသနိမိတ္တံ ဟုတွာ ဂုဏမာရဏဋ္ဌေန ဒေဝပုတ္တောဝ မာရောတိ ဒေဝပုတ္တမာရော။ သတ္တာနံ ဇီဝိတဿ, ဇီဝိတပရိက္ခာရာနဉ္စ ဇာနိကရဏေန မဟာဗာဓရူပတ္တာ မစ္စု ဧဝ မာရောတိ မစ္စုမာရော။
သတပုညလက္ခဏဓရဿာတိ အနေကသတပုညနိဗ္ဗတ္တမဟာပုရိသလက္ခဏဝဟတော ရူပကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ, ဣတရာသံ ဖလသမ္ပဒါနံ မူလဘာဝတော, အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော စ။ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ, ပဟာနသမ္ပဒါပုဗ္ဗကတ္တာ ဉာဏသမ္ပဒါဒီနံ။ ဘာဂျဝတာယ လောကိယာနံ ဗဟုမတဘာဝေါ။ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ ပရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝေါတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ ယထာသင်္ချံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုညဝန္တံ ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ခတ္တိယာဒယော အဘိဂစ္ဆန္တိ, ပဟီနဒေါသံ ပဗ္ဗဇိတတာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒယော ‘‘ဒေါသဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ။ အဘိဂတာနဉ္စ နေသံ ကာယစိတ္တဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝေါ, အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရသဗ္ဘာဝတော။ ရူပကာယံ တဿ ပသာဒစက္ခုနာ, ဓမ္မကာယံ ပညာစက္ခုနာ ဒိသွာ ဒုက္ခဒွယဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော ဥပဂတာနဉ္စ တေသံ အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရိတာ, ‘‘ပုဗ္ဗေ အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ မယာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၆။) [သျ]အယံ လောကဂ္ဂဘာဝေါ အဓိဂတော, တသ္မာ တုမှေဟိပိ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇနေန အဘိဂတာနံ လောကိယလောကုတ္တရသုခေဟိ သံယောဇနသမတ္ထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။
သကစိတ္တေ ဣဿရိယံ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝသီဘာဝါပါဒနံ, ယေန ပဋိက္ကူလာဒီသု အပ္ပဋိက္ကူလသညိတာဒိဝိဟာရသိဒ္ဓိ, အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိအာဒိကော ဣဒ္ဓိဝိဓောပိ စိတ္တိဿရိယမေဝ စိတ္တဘာဝနာယ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဣဇ္ဈနတော။ အဏိမာလဃိမာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟိမာ ပတ္တိ ပါကမ္မံ ဤသိတာ ဝသိတာ ယတ္ထကာမာဝသာယိတာတိ ဣမေ ဆပိ သင်္ဂဟိတာ။ တတ္ထ ကာယဿ အဏုဘာဝကရဏံ အဏိမာ။ လဟုဘာဝေါ လဃိမာ အာကာသေ ပဒသာ ဂမနာဒိနာ။ မဟတ္တံ မဟိမာ ကာယဿ မဟန္တတာပါဒနံ။ ဣဋ္ဌဒေသပ္ပတ္တိ ပတ္တိ။ အဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဣစ္ဆိတနိပ္ဖါဒနံ ပါကမ္မံ။ သယံဝသိတာ ဣဿရဘာဝေါ ဤသိတာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓေ ဝသီဘာဝေါ ဝသိတာ။ အာကာသေန ဝါ ဂစ္ဆတော, အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကရောတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝေါသာနပ္ပတ္တိ ယတ္ထကာမာဝသာယိတာ။ ‘‘ကုမာရကရူပါဒိဒဿန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝမိဒံ အဋ္ဌဝိဓံ လောကိယသမ္မတံ ဣဿရိယံ။ တံ ပန ဘဂဝတော ဣဒ္ဓိဝိဓန္တောဂဓံ, အနညသာဓာရဏဉ္စာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ အတ္ထီ’’တိ။
ကေသဉ္စိ ပဒေသဝုတ္တိ, အယထာဘူတဂုဏသန္နိဿယတ္တာ အပရိသုဒ္ဓေါ စ ယသော ဟောတိ, န ဧဝံ တထာဂတဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘လောကတ္တယဗျာပကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဓ အဓိဂတသတ္ထုဂုဏာနံ အာရုပ္ပေ ဥပ္ပန္နာနံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုဿရန္တာနံ ယသော ပါကဋော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လောကတ္တယဗျာပကော’’တိ။ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတတ္တာ ဧဝ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓေါ။ အနဝသေသလက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂသိရီ သဗ္ဗေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သောဘာ။ ‘‘တိဏ္ဏော တာရေယျ’’န္တိအာဒိနာ ယံ ယံ ဧတေန လောကနာထေန ဣစ္ဆိတံ မနောဝစီပဏိဓာနဝသေန, ပတ္ထိတံ ကာယပဏိဓာနဝသေန။ တထေဝါတိ ပဏိဓာနာနုရူပမေဝ။ ဝီရိယပါရမိဘာဝပ္ပတ္တော, အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နော စ သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတော ပယတ္တော။
ဘေဒေဟီတိ သဗ္ဗတ္တိကဒုကပဒသံဟိတေဟိ ပဘေဒေဟိ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ အာဂတာ သတိပဋ္ဌာနာဒယောဝ သင်္ဂဟိတာ, အထ ခေါ သင်္ဂဟာဒယော, သမယဝိမုတ္တာဒယော,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၇။) [သျ]ဌပနာဒယော, တိကပဋ္ဌာနာဒယော စ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသစ္စဿ ပီဠနဋ္ဌော တံသမင်္ဂိနော သတ္တဿ ဟိံသနံ အဝိပ္ဖါရိကတာကရဏံ။ သင်္ခတဋ္ဌော သမေစ္စသမ္ဘူယပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ။ သန္တာပဋ္ဌော ဒုက္ခဒုက္ခတာဒီဟိ သန္တပ္ပနံ ပရိဒဟနံ။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော ဇရာယ, မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာ။ သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌော ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန သမ္ပိဏ္ဍနံ။ နိဒါနဋ္ဌော ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ နိဒဒန္တဿ ဝိယ သမုဋ္ဌာပနံ။ သံယောဂဋ္ဌော သံသာရဒုက္ခေန သံယောဇနံ။ ပလိဗောဓဋ္ဌော မဂ္ဂါဓိဂမဿ နိဝါရဏံ။ နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌော သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂသဘာဝတ္တာ တတော ဝိနိဿဋတာ, တန္နိဿရဏနိမိတ္တတာ ဝါ။ ဝိဝေကဋ္ဌော သဗ္ဗသင်္ခါရဝိသံယုတ္တတာ။ အသင်္ခတဋ္ဌော ကေနစိပိ ပစ္စယေန အနဘိသင်္ခတတာ။ အမတဋ္ဌော နိစ္စသဘာဝတ္တာ မရဏာဘာဝေါ, သတ္တာနံ မရဏာဘာဝဟေတုတာ ဝါ။ မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော။ ဟေတုအတ္ထော နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကဘာဝေါ။ ဒဿနဋ္ဌော အစ္စန္တသုခုမဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌော စတုသစ္စဒဿနေ သမ္ပယုတ္တာနံ အာဓိပစ္စကရဏံ, အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ ဝါ ဝိသေသတော မဂ္ဂါဓိပတိဝစနတော။ သတိပိ ဟိ ဈာနာဒီနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ‘‘ဈာနာဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိံ အဝတွာ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘အတ္ထိ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ဝိသေသော’’တိ။ ဧတေ စ ပီဠနာဒယော သောဠသာကာရာ နာမ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အညေသု ရောဂဂဏ္ဌာဒိအာကာရေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဧတေဝ ပရိဂ္ဂယှန္တီတိ? သလက္ခဏတော စ သစ္စန္တရဒဿနတော စ အာဝိဘာဝတော။ သွာယမတ္ထော ပရတော သစ္စကထာယမေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ကသိဏာဒိအာရမ္မဏာနိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။ မေတ္တာဒိဇ္ဈာနာနိ ဗြဟ္မဝိဟာရော။ ဖလသမာပတ္တိ အရိယဝိဟာရော။ ကာမေဟိ ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာဝသေန ဧကီဘာဝေါ ကာယဝိဝေကော။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိနာ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိဝိတ္တစိတ္တတာ စိတ္တဝိဝေကော။ ဥပဓိဝိဝေကော နိဗ္ဗာနံ။ အညေတိ လောကိယာဘိညာဒိကေ။
ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန ဘဝေသု ပရိဗ္ဘမနံ, သော စ တဏှာပ္ပဓာနောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာသင်္ခါတံ ဂမန’’န္တိ။ ဝန္တန္တိ အရိယမဂ္ဂမုခေန ဥဂ္ဂိရိတံ ပုန အပစ္စာဝမနဝသေန ဆဍ္ဍိတံ။ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ နိရုတ္တိနယေနာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ ။ပ။ မေခလာ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၈။) [သျ]အပရော နယော – ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ, ဘတဝါတိ ဘဂဝါ, ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ, ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊
ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ, ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော။
တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ, တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတဿ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိဿ သီလံ သမာဓိ ပညာ ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ, ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ, သဒ္ဓါ ဝီရိယံ, သတိ သမ္ပဇညံ, သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ, သမထော ဝိပဿနာ, တီဏိ ကုသလမူလာနိ, တီဏိ သုစရိတာနိ, တယော သမ္မာဝိတက္ကာ, တိဿော အနဝဇ္ဇသညာ, တိဿော ဓာတုယော, စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ, စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ, စတ္တာရော အရိယဝံသာ, စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ, ပဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂါနိ, ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, ပဉ္စ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော, ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ, ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ သညာ, ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ, ဆ ဂါရဝါ, ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော, ဆ သတတဝိဟာရာ, ဆ အနုတ္တရိယာနိ, ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ, ဆ အဘိညာ, ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ, သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ, သတ္တ အရိယဓမ္မာ, သတ္တ အရိယဓနာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ, သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ, သတ္တ သညာ, သတ္တဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ, သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိဒေသနာ, သတ္တခီဏာသဝဗလဒေသနာ, အဋ္ဌပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ, အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ, အဋ္ဌလောကဓမ္မာတိက္ကမာ, အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ, အဋ္ဌအက္ခဏဒေသနာ, အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ, အဋ္ဌအဘိဘာယတနဒေသနာ, အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ, နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ, နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ, နဝသတ္တာဝါသဒေသနာ, နဝ အာဃာတပဋိဝိနယာ, နဝ သညာ, နဝ နာနတ္တာ, နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ, ဒသ နာထကာရဏာ ဓမ္မာ, ဒသ ကသိဏာယတနာနိ, ဒသ ကုသလကမ္မပထာ, ဒသ သမ္မတ္တာနိ, ဒသ အရိယဝါသာ, ဒသ အသေက္ခဓမ္မာ, ဒသ တထာဂတဗလာနိ, ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၅၉။) [သျ]ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ, တေရသ ဓုတဂုဏာ, စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ, ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ, သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ, သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ, အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ, ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ, စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ, ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ, ပရောပညာသ ကုသလဓမ္မာ, သတ္တသတ္တတိဉာဏဝတ္ထူနိ, စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ, အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ, တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒယော အနန္တာပရိမာဏဘေဒါ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါ ဂုဏဘာဂါ အဿ အတ္ထီတိ ဘာဂဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။
ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ, ဂုဏဘာဂါ အသေသတော၊
ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ, ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဝုစ္စတိ။
ကထံ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နေဟိ မနုဿတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရေတဗ္ဗာ ဒါနပါရမီ, သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမီတိ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော, ဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ, သစ္စာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ, အတ္တပရိစ္စာဂေါ, နယန, ဓန, ရဇ္ဇ, ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂေါတိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါ, ပုဗ္ဗယောဂေါ, ပုဗ္ဗစရိယာ, ဓမ္မက္ခာနံ, ဉာတတ္ထစရိယာ, လောကတ္ထစရိယာ, ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာတိ ဧဝမာဒယော, သင်္ခေပတော ဝါ သဗ္ဗေ ပုညသမ္ဘာရဉာဏသမ္ဘာရဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာ, တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ, သံကိလေသဘာဂိယာ, ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောန္တိ, အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ, ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အဿ အတ္ထီတိ ဘတဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော နိရုတ္တိနယေန တ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။ အထ ဝါ ဘတဝါတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန ဘရိ သမ္ဘရိ, ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၀။) [သျ]သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ, ဒါနပါရမိအာဒိကေ၊
သမ္ဘာရေ ဘတဝါ နာထော, တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော။
ကထံ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂါ, တေ အနဝသေသတော လောကဟိတတ္ထံ, အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ နိစ္စကပ္ပံ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ အဘိညေယျဓမ္မေသု, ကုသလာဒီသု, ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယျာဒိဝသေန သင်္ခေပတော ဝါ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂါ, ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခုံ ပရိညေယျံ…ပေ… ဇရာမရဏံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ အနေကပရိညေယျဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓော…ပေ… ဇရာမရဏဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁) သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိအာဒိနာ, ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒါ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂါ စ ဓမ္မာ, တေ သဗ္ဗေ ဝနိ ဘဇိ ယထာရဟံ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဂုဏဘာဂါ, ‘‘ကိန္တိ နု ခေါ တေ ဝေနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယျ’’န္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ, သာ စဿ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။
ယသ္မာ ဉေယျသမာပတ္တိ-ဂုဏဘာဂေ တထာဂတော၊
ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ, ဟိတာယ ဘဂဝါ တတော။
ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂါ, လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ, ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပါစေသိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၁။) [သျ]ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇသုခူပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇဣဿရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန, ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိဉာဏဒဿနမဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝသေန စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ ဘဂေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။
ယာ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ, ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထူ၊
သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော။
ကထံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ? ဘတ္တာ ဒဠှဘတ္တိကာ အဿ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘတ္တဝါ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိ ဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဒိအနညသာဓာရဏဂုဏဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗျာပိနာသုဝိပုလေန, သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ, ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိအာဒီသု သုပတိဋ္ဌိတဘာဝတော, ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိနိရတိသယဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိဘာဝတော စ ‘‘ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော, ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော, လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော, ဓမ္မပ္ပမာဏော ဓမ္မပ္ပသန္နော’’တိ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒါဝဟဘာဝေန သမန္တပါသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုဿာနံ အာဒရဗဟုမာနဂါရဝါယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ တဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ သမ္ဘတ္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါတိ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ, တဿ ဝါ အာဏံ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော,
ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၂။) [သျ]‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) စ။
ဧဝံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဣတရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။
ဂုဏာတိသယယုတ္တဿ, ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော၊
သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝေါ သတ္ထု, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတိ။
ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ပုရိမာသု ဇာတီသု ပါရမိယော ပူရေန္တော ဘဂသင်္ခါတံ သိရိံ, ဣဿရိယံ, ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ။ တထာ ဟိဿ သောမနဿကုမာရကာလေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၂၁၁ အာဒယော) ဟတ္ထိပါလကုမာရကာလေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၃၇ အာဒယော) အယောဃရပဏ္ဍိတကာလေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၆၃ အာဒယော) မူဂပက္ခပဏ္ဍိတကာလေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁ အာဒယော) စူဠသုတသောမကာလေတိ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၉၅ အာဒယော) ဧဝမာဒီသု နေက္ခမ္မပါရမိပူရဏဝသေန ဒေဝရဇ္ဇသဒိသာယ ရဇ္ဇသိရိယာ ပရိစ္စတ္တအတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ စရိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စတုဒီပိဿရိယံ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ, သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိယဘာဝတော။ တေပိ ဘဂဝါ ဝမိ တန္နိဝါသသတ္တာဝါသသမတိက္ကမနတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ, ယသံ ဣဿရိယံ သုခံ၊
ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ, သုဂတော ဘဂဝါ တတော။
ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ဘာဂါ နာမ သဘာဝဓမ္မကောဋ္ဌာသာ, တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန, တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန, အတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ, တေ စ ဘဂဝါ ‘‘သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ, သဗ္ဗံ ယောဂံ,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၃။) [သျ]သဗ္ဗံ ဂန္ထံ, သဗ္ဗံ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ အမတံ ဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ န ပစ္စာဝမိ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ, စက္ခုံ သောတံ ဃာနံ ဇိဝှံ ကာယံ မနံ, ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ, စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ, စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ သညံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ စေတနံ, ရူပတဏှံ …ပေ… ဓမ္မတဏှံ, ရူပဝိတက္ကံ…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကံ, ရူပဝိစာရံ…ပေ… ဓမ္မဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –
‘‘ယံ တံ, အာနန္ဒ, စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ, တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဝမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။
ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပဏီတေ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ, ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ကုလ္လူပမံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ နိတ္ထရဏတ္ထာယ, နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။
ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ-ဓမ္မဘေဒါ မဟေသိနာ၊
ကဏှာ သုက္ကာ ယတော ဝန္တာ, တတောပိ ဘဂဝါ မတော။
တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ, ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊
ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ, ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’တိ။
ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သင်္ခေပတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိဝသေန ဒုဝိဓာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, တာသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပဟာနသမ္ပဒါဉာဏသမ္ပဒါဘေဒတော ဒုဝိဓာ, အာနုဘာဝသမ္ပဒါဒီနံ တဒဝိနာဘာဝေန တဒန္တောဂဓတ္တာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၄။) [သျ]ပရဟိတပဋိပတ္တိ ပယောဂါသယဘေဒတော ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ပယောဂတော လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မူပဒေသော, အာသယတော ပဋိဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတေသိတာ, ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနာဒိပရဟိတပဋိပတ္တိ စ, အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာပိ အတ္ထစရိယာ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ တေသံ ဝိဘာဝနဝသေန ပါဠိယံ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ‘‘အရဟ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ပဟာနသမ္ပဒါဝသေန ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကဝိဒူ’’တိ စ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဉာဏသမ္ပဒါဝသေန။ နနု စ ‘‘လောကဝိဒူ’’တိ ဣမိနာပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ ဝိဘာဝီယတီတိ? သစ္စံ ဝိဘာဝီယတိ, အတ္ထိ ပန ဝိသေသော, ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗညုတညာဏာနုဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော, ‘‘လောကဝိဒူ’’တိ ပန ဣမိနာ အာသယာနုသယဉာဏာဒီနမ္ပိ အာနုဘာဝေါ ဝိဘာဝိတောတိ။ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗာပိ ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ။ ‘‘သုဂတော’’တိ ပန ဣမိနာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ဝိဘာဝိတာ။ ‘‘အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဘဂဝတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဣမိနာ ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ဝိဘာဝိတာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနာပိ ဗုဇ္ဈိ အညေပိ သတ္တေ ဗောဓေသီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣမိနာပိ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော သဗ္ဗာ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ဝိဘာဝိတာ။
အပရော နယော – ဟေတုဖလသတ္တူပကာရဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ တတ္ထ ‘‘အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော လောကဝိဒူ’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဖလသမ္ပတ္တိဝသေန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ။ ‘‘အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဣမေဟိ သတ္တူပကာရဝသေန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပကာသိတာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဣမိနာ ဖလဝသေန, သတ္တူပကာရဝသေန စ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ။ ‘‘သုဂတော ဘဂဝါ’’တိ ပန ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဟေတုဖလသတ္တူပကာရဝသေန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၄၅။ တဿာတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ယောဂိနော။ ဧဝန္တိ ‘‘တတြာယံ နယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ တသ္မိံ သမယေတိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနုဿရဏသမယေ။ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတန္တိ ရာဂေန ပရိယုဋ္ဌိတံ, ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တေဟိ ရာဂေဟိ သဟိတံ စိတ္တံ အရညမိဝ စောရေဟိ တေန ပရိယုဋ္ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ, တဿ ပရိယုဋ္ဌာနဋ္ဌာနဘာဝတော, ပရိယုဋ္ဌိတရာဂန္တိ အတ္ထော။ ယံ ဝါ ရာဂဿ ပရိယုဋ္ဌာနံ, တံ တံသဟိတေ စိတ္တေ ဥပစရိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ရာဂေနာတိ ရာဂေန ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ ဥဇုဂတမေဝါတိ ပဂေဝ ကာယဝင်္ကာဒီနံ အပနီတတ္တာ, စိတ္တဿ စ အနုဇုဘာဝကရာနံ မာယာဒီနံ အဘာဝတော, ရာဂါဒိပရိယုဋ္ဌာနာဘာဝေန ဝါ ဩနတိဥန္နတိဝိရဟတော ဥဇုဘာဝမေဝ ကတံ။ အထ ဝါ ဥဇုဂတမေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏတာယ လီနုဒ္ဓစ္စဝိဂမနတော မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တပဋိပတ္တိယာ ဥဇုဘာဝမေဝ ဂတံ။ တထာဂတံ အာရဗ္ဘာတိ တထာဂတဂုဏေ အာရမ္မဏံ ကတွာ။
ဣစ္စဿာတိ ဣတိ အဿ။ ‘‘သော ဘဂဝါ ဣတိပိ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဝိတက္ကယတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝန္တိ ‘‘နေဝ တသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဗုဒ္ဓဂုဏပေါဏာတိ ဗုဒ္ဓဂုဏနိန္နာ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာ ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဧတေန ဗုဒ္ဓဂုဏသင်္ခါတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိတက္ကာဟတံ, ဝိတက္ကပရိယာဟတံ, ပုနပ္ပုနံ အနုမဇ္ဇနဉ္စ ကရောတီတိ ဒဿေတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာဝသေန ဥပစာရဇ္ဈာနနိပ္ဖါဒိကာ ဗလဝတီ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိမနဿ ဝုတ္တပ္ပကာရပီတိသဟိတစိတ္တဿ။ ကာယစိတ္တဒရထာတိ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သုခုမာဝတ္ထာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာ ကိလေသာ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ သန္နိသီဒန္တိ။ အနုက္ကမေန ဧကက္ခဏေတိ ယဒါ ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာ ဘာဝနာ ဥပရူပရိ ဝိသေသံ အာဝဟန္တီ ပဝတ္တတိ, တဒါ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ, ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ ဟောန္တိ, သုဝိသဒါနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ, ဘာဝနာယ ပဂုဏတာယ ဝိတက္ကဝိစာရာ သာတိသယံ ပဋုကိစ္စာဝ ဟောန္တိ, ဗလဝတီ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပီတိပဒဋ္ဌာနာ ပဿဒ္ဓိ သဝိသေသာ ဇာယတိ, ပဿဒ္ဓကာယဿ သမာဓိပဒဋ္ဌာနံ သုခံ ထိရတရံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ, သုခေန အနုဗြူဟိတံ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနေ သမ္မဒေဝ သမာဓိယတိ။ ဧဝံ အနုက္ကမေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိတက္ကာဒယော ဥပရူပရိ ပဋုပဋုတရဘာဝေန ပဝတ္တိတွာ ဘာဝနာယ မဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိယာ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ ဧကရသဘာဝေန ပဋုတမာနိ ဟုတွာ ဧကက္ခဏေ ဈာနင်္ဂါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၆။) [သျ]‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀)။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဈာနံ အပ္ပနာပတ္တံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ပန ဂမ္ဘီရတာယာ’’တိအာဒိ။ ဂမ္ဘီရေ ဟိ အာရမ္မဏေ ဂမ္ဘီရေ ဥဒကေ ပတိတနာဝါ ဝိယ သမထဘာဝနာ ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ, ‘‘ဂမ္ဘီရတာယာ’’တိ စ ဣမိနာ သဘာဝဓမ္မတာပိ သင်္ဂဟိတာ။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ ဂမ္ဘီရော န ပညတ္တိ။ နနု စ တဇ္ဇာပညတ္တိဝသေန သဘာဝဓမ္မော ဂယှတီတိ? သစ္စံ ဂယှတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ, ဘာဝနာယ ပန ဝဍ္ဎမာနာယ ပညတ္တိံ သမတိက္ကမိတွာ သဘာဝေယေဝ စိတ္တံ တိဋ္ဌတိ။ နနု စ သဘာဝဓမ္မေပိ ကတ္ထစိ အပ္ပနာ သမိဇ္ဈတိ ဒုတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနာဒီတိ? သစ္စံ သမိဇ္ဈတိ, တဉ္စ ခေါ ဧကပ္ပကာရေ အာရမ္မဏေ, ဣဒံ ပန နာနပ္ပကာရန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘နာနပ္ပကာရဂုဏာနုဿရဏာဓိမုတ္တတာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ နာနပ္ပကာရေသု ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေသု မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ဧကသ္မိံယေဝ ကောဋ္ဌာသေ အပ္ပနာဝသေန ဘာဝနာ အဝတိဋ္ဌတိ, ဧဝမိဓ ကသ္မာ န ဟောတီတိ? ဝိသမောယံ ဥပညာသော။ တတ္ထ ဟိ သတိပိ ကောဋ္ဌာသဗဟုဘာဝေ ဧကပ္ပကာရေနေဝ ဘာဝနာ ဝတ္တတိ ပဋိက္ကူလာကာရဿေဝ ဂဟဏတော, ဣဓ ပန နာနပ္ပကာရေန ဂုဏာနံ နာနပ္ပကာရတ္တာ, န အယမေကသ္မိံယေဝ ဂုဏေ ဌာတုံ သက္ကောတိ ဘာဝနာဗလေန ပစ္စက္ခတော ဗုဒ္ဓဂုဏေသု ဥပဋ္ဌဟန္တေသု သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘အဓိမုတ္တတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဥပစာရပ္ပတ္တံ ဈာနံ ဟောတိ, ကထံ ဗုဒ္ဓါနုဿတီတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိ။
သဂါရဝေါ ဟောတိ သပ္ပတိဿော, သတ္ထု ဂုဏသရီရဿ ပစ္စက္ခတော ဥပဋ္ဌဟနတော။ တတောယေဝ သဒ္ဓါဝေပုလ္လံ အဝေစ္စပ္ပသာဒသဒိသံ သဒ္ဓါမဟတ္တံ။ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အနုဿရဏဝသေန ဘာဝနာယ ပဝတ္တတ္တာ သတိဝေပုလ္လံ။ တေသံ ပရမဂမ္ဘီရတာယ, နာနပ္ပကာရတာယ စ ပညာဝေပုလ္လံ။ တေသံ ဥဠာရပုညက္ခေတ္တတာယ ပုညဝေပုလ္လဉ္စ အဓိဂစ္ဆတိ။ ပီတိပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဟောတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယတ္တာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ။ ဘယဘေရဝသဟော ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဘယဘေရဝါဘိဘဝနတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အနုဿရေထ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဘယံ တုမှာက နော သိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉ ထောကံ ဝိသဒိသံ)။ ဒုက္ခာဓိဝါသနသမတ္ထော ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ သရီရဒုက္ခဿ ပဒုမပလာသေ ဥဒကဿ ဝိယ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၇။) [သျ]ဝိနိဝဋ္ဋနတော။ သံဝါသသညန္တိ သဟဝါသသညံ။ ဗုဒ္ဓဘူမိယံ စိတ္တံ နမတိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ မဟန္တဘာဝဿ ပစ္စက္ခတော ဥပဋ္ဌာနတော။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဘာဝနာယ သဗ္ဗဒါ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ စိတ္တေ ဝိပရိဝတ္တနတော ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မုခါ သတ္ထာရံ ပဿတော ဝိယာ’’တိ။ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ ဣမာယ ဘာဝနာယ ဥပရိ တံ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ သစ္စာနိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော။ သုဂတိပရာယဏောတိ သုဂတိသမ္ပရာယော။
အပ္ပမာဒန္တိ အပ္ပမဇ္ဇနံ သက္ကစ္စံ အနုယောဂံ။ ကယိရာထာတိ ကရေယျ။ သုမေဓသောတိ သုန္ဒရပညော။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝါယာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာဒိသမတ္ထေန သတ္ထရိ သဂါရဝဘာဝါဒိဟေတုဘူတေန မဟတာ သာမတ္ထိယေန သမန္နာဂတာယ။
၂။ ဓမ္မာနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၆။ ဓမ္မာနုဿတိန္တိ ဧတ္ထ ပဒတ္ထော, သဘာဝတ္ထော စ အာဒိတော ဝုတ္တောယေဝါတိ တံ အနာမသိတွာ ဘာဝနာဝိဓာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မာနုဿတိံ ဘာဝေတုကာမေနာပီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယံ ဝိယ ‘‘အဝေစ္စပ္ပသာဒသမန္နာဂတေနာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ နနု ဧတာ ပဋိပါဋိယာ ဆ အနုဿတိယော အရိယသာဝကာနံ ဝသေန ဒေသနံ အာရုဠှာတိ? သစ္စမေတံ, ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓသီလာဒိဂုဏာနံ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝေစ္စပ္ပသာဒသမန္နာဂတေနာ’’တိ ဣဓ န ဝုတ္တံ, အရိယသာဝကာနံ ပန သုခေန ဣဇ္ဈန္တီတိ။ တထာပိ ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ စ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အယဉ္စ ဝိစာရော ပရတော အာဂမိဿတေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၇။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန လောကုတ္တရဓမ္မံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဣတရေသူတိ သန္ဒိဋ္ဌိကာဒိပဒေသု။ လောကုတ္တရဓမ္မောဝါတိ အဝဓာရဏံ နိပ္ပရိယာယေန သန္ဒိဋ္ဌိကာဒိအတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပရိယာယတော ပနေတေ ပရိယတ္တိဓမ္မေပိ သမ္ဘဝန္တေဝ။ တထာ ဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဗဟုဿုတေန အာဂတာဂမေန ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတေန ပညဝတာ အာဒိကလျာဏတာဒိဝိသေသတော သယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သန္ဒိဋ္ဌိကော။ အာစရိယပယိရုပါသနာယ ဝိနာ န လဗ္ဘာတိ စေ? လောကုတ္တရဓမ္မေပိ သမာနေ ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေနေဝ သိဇ္ဈနတော, တထာ သတ္ထုသန္ဒဿနေပိ။ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိယာ ဇယတီ’’တိ အယံ ပနတ္ထော တိတ္ထိယနိမ္မဒ္ဒနေ နိပ္ပရိယာယတောဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၈။) [သျ]လဗ္ဘတိ, ကိလေသဇယေ ပရိယာယတော ပရမ္ပရာဟေတုဘာဝတော။ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌံ အရဟတီ’’တိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ, သဗ္ဗသော သံကိလေသဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဝေါဒါနဓမ္မာနံ ပရိဗြူဟနဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘ယေ ခေါ တွံ, ဂေါတမိ, ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ, ဣမေ ဓမ္မာ သရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝိရာဂါယ, သညောဂါယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝိသညောဂါယ, သဥပါဒါနာယ သံဝတ္တန္တိ နော အနုပါဒါနာယ။ ဧကံသေန, ဂေါတမိ, ဓာရေယျာသိ ‘နေသော ဓမ္မော, နေသော ဝိနယော, နေတံ သတ္ထုသာသန’’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၀၆၊ အ။ နိ။ ၈။၅၃), ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ အဓမ္မာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀) စ ဧဝမာဒီဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ အကာလိကာဓိဂမုပါယတာယ အကာလိကော။ ဝိဇ္ဇမာနတာပရိသုဒ္ဓတာဟိ ဧဟိပဿဝိဓိံ အရဟတီတိ ဧဟိပဿိကော။ တတော ဧဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပနယနံ, စိတ္တဿ ဝါ တတ္ထ ဥပနယနံ အရဟတီတိ ဩပနေယျိကော။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ပရိစယေန သမ္မဒေဝ အတ္ထဝေဒံ, ဓမ္မဝေဒဉ္စ လဘန္တေဟိ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီတိ။ ဧဝံ သန္ဒိဋ္ဌိကာဒိပဒေသု ပရိယတ္တိဓမ္မမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ မနသိကာရော ယုဇ္ဇတေဝ။
သာတိ ဂါထာ။ သမန္တဘဒြကတ္တာတိ သဗ္ဗဘာဂေဟိ သုန္ဒရတ္တာ။ ဓမ္မဿာတိ သာသနဓမ္မဿ။ ကိဉ္စာပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ပရမတ္ထတော ကောစိ နတ္ထိ, ယေသု ပန အဝယဝေသု သမုဒါယရူပေန အဝေက္ခိတေသု ‘‘ဂါထာ’’တိ သမညာ, တံ တတော ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ သံသာမိဝေါဟာရံ အာရောပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမေန ပါဒေန အာဒိကလျာဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဣဒံ နာတိဗဟုဝိဘာဂံ ယထာနုသန္ဓိနာ ဧကာနုသန္ဓိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဣတရဿ ပန တေနေဝ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဘာဂါ လဗ္ဘန္တီတိ။ နိဒါနေနာတိ ကာလဒေသဒေသကပရိသာဒိအပဒိသနလက္ခဏေန နိဒါနဂန္ထေန။ နိဂမနေနာတိ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိအာဒိကေန (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉), ‘‘ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ, ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇) ဝါ ယထာဝုတ္တတ္ထနိဂမနေန။
အယံ ကထာ ဝိသေသတော သုတ္တပိဋကသံဝဏ္ဏနာတိ ကတွာ သုတ္တပိဋကဝသေန ဓမ္မဿ အာဒိကလျာဏာဒိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သုတ္တပိဋကဝိနယပိဋကာနံ ဝသေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘သနိဒါနသဥပ္ပတ္တိကတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သနိဒါနသဥပ္ပတ္တိကတ္တာတိ ယထာဝုတ္တနိဒါနေန သနိဒါနတာယ,
(မဟာဋီ၊၁၊၂၆၉။) [သျ]သအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကတာယ စ။ ဝေနေယျာနံ အနုရူပတောတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ, ဓမ္မဒေသနာယ စ တံတံသိက္ခာပဒဘာဝေန ပညာပိယမာနဿ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပဝတ္တိယမာနဿ အနုရူပတော။ အတ္ထဿာတိ ဒေသိယမာနဿ စ သီလာဒိအတ္ထဿ။ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)? သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၉၅) တတ္ထ တတ္ထ ဟေတူပမာဂဟဏေန ဟေတုဒါဟရဏယုတ္တတော။
ဧဝံ သုတ္တဝိနယဝသေန ပရိယတ္တိဓမ္မဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သကလောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာသနဓမ္မောတိ –
‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀) –
ဧဝံ ဝုတ္တဿ သတ္ထုသာသနဿ ပကာသကော ပရိယတ္တိဓမ္မော။ သီလေန အာဒိကလျာဏော သီလမူလကတ္တာ သာသနဿ။ သမထာဒီဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော တေသံ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော။ နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော တဒဓိဂမတော ဥတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော။ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ နာမ ပညာယ ဟောတိ, တဿာ စ သီလံ, သမာဓိ စ မူလန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓီဟိ အာဒိကလျာဏော’’တိ။ ပညာ ပန အနုဗောဓပဋိဝေဓဝသေန ဒုဝိဓာတိ တဒုဘယမ္ပိ ဂဏှန္တော ‘‘ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော’’တိ အာဟ။ တဿ နိပ္ဖတ္တိ ဖလံ, ကိစ္စံ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ, တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော’’တိ။ ဖလဂ္ဂဟဏေန ဝါ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမာဟ, ဣတရေန ဣတရံ, တဒုဘယဉ္စ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဩသာနန္တိ အာဟ ‘‘ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော’’တိ။
ဗုဒ္ဓဿ သုဗောဓိတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ, တာယ အာဒိကလျာဏော တပ္ပဘဝတ္တာ။ သဗ္ဗသော သံကိလေသပ္ပဟာနံ ဝေါဒါနံ, ပါရိပူရီ စ ဓမ္မသုဓမ္မတာ, တာယ မဇ္ဈေကလျာဏော တံသရီရတ္တာ။ သတ္ထာရာ ယထာနုသိဋ္ဌံ တထာ ပဋိပတ္တိ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိ, တာယ ပရိယောသာနကလျာဏော, တာယ သာသနဿ လောကေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော။ တန္တိ သာသနဓမ္မံ။ တထတ္တာယာတိ ယထတ္တာယ ဘဂဝတာ ဓမ္မော ဒေသိတော, တထတ္တာယ တထဘာဝါယ။ သော ပန အဘိသမ္ဗောဓိ ပစ္စေကဗောဓိ သာဝကဗောဓီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၀။) [သျ]တိဝိဓော, ဣတော အညထာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ အဘာဝတော။ တတ္ထ သဗ္ဗဂုဏေဟိ အဂ္ဂဘာဝတော, ဣတရဗောဓိဒွယမူလတာယ စ ပဌမာယ ဗောဓိယာ အာဒိကလျာဏတာ, ဂုဏေဟိ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော ဒုတိယာယ မဇ္ဈေကလျာဏတာ, တဒုဘယာဝရတာယ, တဒေါသာနတာယ စ သာသနဓမ္မဿ တတိယာယ ပရိယောသာနကလျာဏတာ ဝုတ္တာ။
ဧသောတိ သာသနဓမ္မော။ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတောတိ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ သဒ္ဓမ္မံ သုဏန္တဿ နီဝရဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနသမ္ဘဝတော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –
‘‘ယထာ ယထာဝုသော, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, တထာ တထာ သော တတ္ထ လဘတိ အတ္ထဝေဒံ လဘတိ ဓမ္မဝေဒ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆)။
‘‘ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, သမယေ အရိယသာဝကော ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, ပဉ္စဿ နီဝရဏာနိ တသ္မိံ သမယေ ပဟီနာနိ ဟောန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၁၉) –
စ အာဒိ။ သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတောတိ သမထသုခဿ စ ဝိပဿနာသုခဿ စ သမ္ပာဒနတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၉၊ မ။ နိ။ ၂။၁၃၈)။
တထာ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတံ၊
အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ, သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော’’တိ စ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄, ၃၇၃)၊
တထာပဋိပန္နောတိ ယထာ သမထဝိပဿနာသုခံ အာဝဟတိ, ယထာ ဝါ သတ္ထာရာ အနုသိဋ္ဌံ, တထာ ပဋိပန္နော သာသနဓမ္မော။ တာဒိဘာဝါဝဟနတောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝဿ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလေပဿ အာဝဟနတော။ ဧသ ဘဂဝါ ဝုတ္တနယေန တိဝိဓကလျာဏံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ, မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, တံ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနန္တိ ယောဇနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၁။) [သျ]တတ္ထ အဝိသေသေန တိဿော သိက္ခာ, သကလော စ တန္တိဓမ္မော သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကတမေသာနံ ခေါ, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ နစိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၈)။ သဗ္ဗသိက္ခာနံ မဏ္ဍဘူတသိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတော အရိယမဂ္ဂေါ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ, ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယံ, ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၆)။ ယထာနုရူပန္တိ ယထာရဟံ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ ဟိ သာသနဗြဟ္မစရိယံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာတိ သမ္ပန္နတ္ထတာယ။ သမ္ပတ္တိအတ္ထော ဟိ ဣဓ သဟ-သဒ္ဒေါ။ ဣတရံ ပန ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန သာတ္ထံ, သဗျဉ္ဇနဉ္စ။ ယေ ပနေတ္ထ ‘‘ဝစနသဘာဝံ သာတ္ထံ, အတ္ထသဘာဝံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝိဘဇိတွာ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ, တထာ ဝိဘတ္တဿ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ အဘာဝတော။ သဒ္ဒတ္ထာ ဟိ အဘိန္နရူပါ ဝိယ ဟုတွာ ဝိနိယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ။ တထာ ဟိ နေသံ လောကိယာမိဿီဘာဝံ ပဋိဇာနန္တိ။ သတိပိ ဝါ ဘေဒေ ‘‘သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဧတ္ထ ယဒိ တုလျယောဂေါ အဓိပ္ပေတော ‘‘သပုတ္တော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ, ဧဝံ သတိ ‘‘အတ္ထပဋိသရဏာ, ဘိက္ခဝေ, ဟောထ, မာ ဗျဉ္ဇနပဋိသရဏာ’’တိ အတ္ထပ္ပဓာနဝါဒေါ ဗာဓိတော သိယာ, အထ ဝိဇ္ဇမာနတာမတ္တံ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိ အဂ္ဂဟိတာ သိယာ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဧတ္ထ နေတ္တိနယေနာပိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကာသန…ပေ… သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိပိ နေတ္တိယံ ဗျဉ္ဇနမုခေန ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ‘‘အက္ခရံ ပဒ’’န္တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ ၄ ဒွါဒသပဒ) ဗျဉ္ဇနပဒါနိ ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ဣဓ ပန ပါဠိယံ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ အာဂတတ္တာ အတ္ထပဒါနိယေဝ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကာသနပကာသနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော ကာသနံ ဒီပနံ သင်္ကာသနံ ‘‘မညမာနော ဘိက္ခု ဗဒ္ဓေါ မာရဿ, အမညမာနော မုတ္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၄) ဝိယ။ တတ္တကေန ဟိ တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘အညာတံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ပဌမံ ကာသနံ ပကာသနံ။ အာဒိကမ္မသ္မိံ ဟိ အယံ ပသဒ္ဒေါ ‘‘ပညပေတိ ပဋ္ဌပေတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝိယ။ တိက္ခိန္ဒြိယာပေက္ခံ စေတံ ပဒဒွယံ ဥဒ္ဒေသဘာဝတော။ တိက္ခိန္ဒြိယော ဟိ သင်္ခေပတော ပဌမဉ္စ ဝုတ္တမတ္ထံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၂။) [သျ]ပဋိပဇ္ဇတိ။ သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ, သကိံ ဝုတ္တဿ ပုန ဝစနဉ္စ ဝိဝရဏဝိဘဇနာနိ။ ယထာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ သင်္ခေပတော သကိံယေဝ စ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) ဝိတ္ထာရတော ဝိဝရဏဝသေန, ဝိဘဇနဝသေန စ ပုန ဝစနံ။ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာပေက္ခမေတံ ပဒဒွယံ နိဒ္ဒေသဘာဝတော။ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရာဘိဓာနံ, ဝိဘတ္တဿ စ ပကာရေဟိ ဉာပနံ ဝေနေယျာနံ စိတ္တပရိတောသနံ ဥတ္တာနီကရဏပညာပနာနိ။ ယထာ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂) ဝိဝဋဝိဘတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော? ယော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဖုသနာ သမ္ဖုသနာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂) ဥတ္တာနီကိရိယာ, ပညာပနာ စ။ မုဒိန္ဒြိယာပေက္ခမေတံ ပဒဒွယံ ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝတော။ ‘‘ပညာပနပဋ္ဌပနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပကာသနအတ္ထပဒသမာယောဂတော’’တိပိ ပါဌော။
ကထံ ပနာယံ ပါဌဝိကပ္ပေါ ဇာတောတိ? ဝုစ္စတေ – နေတ္တိပါဠိယံ အာဂတနယေန ပုရိမပါဌော။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘သင်္ကာသနာ ပကာသနာ,
ဝိဝရဏာ ဝိဘဇနုတ္တာနီကမ္မပညတ္တိ၊
ဧတေဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ,
အတ္ထော ကမ္မဉ္စ နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ ဒွါဒသပဒ) –
ဒေသနာဟာရယောဇနာယ စ ဧတဿေဝတ္ထဿ ‘‘သင်္ကာသနာ ပကာသနာ’’တိအာဒိနာ အာဂတံ။ ပစ္ဆိမော ပန ‘‘ပညပေတိ ပဋ္ဌပေတိ ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ ဥတ္တာနီကရောတိ ‘ပဿထာ’တိ စာဟာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) သုတ္တေ အာဂတနယေန ဗျဉ္ဇနမတ္တကတော။ ဧဝဉ္စ နေသံ ဒွိန္နံ ပါဌာနံ ဝိသေသော, န အတ္ထတော။ တထာ ဟိ သင်္ခေပတော ‘‘ပဌမံ ဉာပနံ ပညာပနံ, ပဌမမေဝ ဌပနံ ပဋ္ဌပန’’န္တိ ဣမာနိ ပဒါနိ သင်္ကာသနပကာသနပဒေဟိ အတ္ထတော အဝိသိဋ္ဌာနိ။ ယဉ္စ ပုရိမပါဌေ ဆဋ္ဌံ ပဒံ ‘‘ပကာရတော ဉာပန’’န္တိ ပညာပနံ ဝုတ္တံ, တံ ဒုတိယပါဌေ ပကာသနပဒေန ‘‘နိဗ္ဗိသေသံ ပကာရတော ကာသန’’န္တိ ကတွာ။ ယသ္မာ ဉာပနကာသနာနိ အတ္ထာဝဘာသနသဘာဝတာယ အဘိန္နာနိ, သဗ္ဗေသဉ္စ ဝေနေယျာနံ စိတ္တဿ တောသနံ, ဗုဒ္ဓိယာ စ နိသာနံ ယာထာဝတော ဝတ္ထုသဘာဝါဝဘာသနေ ဇာယတီတိ။ ဧဝံ အတ္ထပဒရူပတ္တာ ပရိယတ္တိအတ္ထဿ ယထာဝုတ္တဆအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ သာသနံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၃။) [သျ]အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ ဥစ္စာရဏဝေလာယံ အပရိယောသိတေ ပဒေ ဝဏ္ဏော အက္ခရံ။ ‘‘ဧကက္ခရံ ပဒံ အက္ခရ’’န္တိ ဧကေ ‘‘အာ ဧဝံ ကိရ တ’’န္တိအာဒီသု အာ-ကာရာဒယော ဝိယ။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓကရဏာနံ မနသာ ဒေသနာဝါစာယ အက္ခရဏတော အက္ခရ’’န္တိ အညေ။ ဝိဘတ္တိယန္တံ အတ္ထဉာပနတော ပဒံ။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ပဒါဘိဟိတံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, ဝါကျံ။ ‘‘ကိရိယာပဒံ အဗျယကာရကဝိသေသနယုတ္တံ ဝါကျ’’န္တိ ဟိ ဝဒန္တိ။ ပကာရတော ဝါကျဝိဘာဂေါ အာကာရော။ အာကာရာဘိဟိတံ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ။ နိဗ္ဗစနဝိတ္ထာရော နိဿေသုပဒေသတော နိဒ္ဒေသော။ ဧတေသံ အက္ခရာဒီနံ ဗျဉ္ဇနပဒါနံ သမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နတာယ သဗျဉ္ဇနံ။
တတြာယမဿ အတ္ထပဒသမာယောဂေါ, ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိ စ – အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတိ, ပဒေဟိ ပကာသေတိ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ, အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ, နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနီကရောတိ, နိဒ္ဒေသေဟိ ပညပေတိ, တထာ အက္ခရေဟိ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ပဒေဟိ ဝိနေတိ ဥဂ္ဃဋိတညုံ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိပဉ္စေတွာ အာကာရေဟိ ဝိနေတိ ဝိပဉ္စိတညုံ, နိရုတ္တီဟိ နေတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ဝိနေတိ နေယျံ။ ဧဝဉ္စာယံ ဓမ္မော ဥဂ္ဃဋိယမာနော ဥဂ္ဃဋိတညုံ ဝိနေတိ, ဝိပဉ္စိယမာနော ဝိပဉ္စိတညုံ, နိယျမာနော နေယျံ။ တတ္ထ ဥဂ္ဃဋနာ အာဒိ, ဝိပဉ္စနာ မဇ္ဈေ, နယနမန္တေ။ ဧဝံ တီသု ကာလေသု တိဓာ ဒေသိတော ဒေါသတ္တယဝိဓမနော ဂုဏတ္တယာဝဟော တိဝိဓဝေနေယျဝိနယနောတိ။ ဧဝမ္ပိ တိဝိဓကလျာဏောယံ ဓမ္မော အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ ‘‘သာတ္ထော သဗျဉ္ဇနော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ပရိပုဏ္ဏော, ပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ စ။
အတ္ထဂမ္ဘီရတာတိအာဒီသု အတ္ထော နာမ တန္တိအတ္ထော။ ဓမ္မော တန္တိ။ ပဋိဝေဓော တန္တိယာ, တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ဒေသနာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ တေ ပနေတေ အတ္ထာဒယော ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ အထ ဝါ အတ္ထော နာမ ဟေတုဖလံ။ ဓမ္မော ဟေတု။ ဒေသနာ ပညတ္တိ, ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါ, အနုလောမပဋိလောမသင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန ဝါ ကထနံ။ ပဋိဝေဓော အဘိသမယော, အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသု, ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသု, ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓော, တေသံ တေသံ ဝါ ဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ။ တေပိ စေတေ အတ္ထာဒယော ယသ္မာ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၄။) [သျ]ဒုပ္ပညေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဒုက္ခောဂါဟာ, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေသု ပဋိဝေဓဿာပိ အတ္ထသန္နိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထ’’န္တိ အတ္ထဂုဏဒီပနတော။ တာသံ ဓမ္မဒေသနာနံ ဗျဉ္ဇနသန္နိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ တာသံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိဒီပနတော။
အတ္ထေသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဣမိဿာပိ ပဋိသမ္ဘိဒါယ အတ္ထဝိသယတ္တာ အာဟ ‘‘အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သာတ္ထ’’န္တိ, အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ အသတိ တဒဘာဝတော။ ဓမ္မောတိ တန္တိ။ နိရုတ္တီတိ တန္တိပဒါနံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝစနံ။ တတ္ထ ပဘေဒဂတာနိ ဉာဏာနိ ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇနန္တိ, အသတိ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ တဒဘာဝတော။ ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ပရိက္ခကဇနာနံ ကိံကုသလဂဝေသီနံ ပသာဒါဝဟံ, တသ္မာ သာတ္ထံ။ အတ္ထသမ္ပန္နန္တိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။ သာတ္ထကတာ ပနဿ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတာယ, သာ ပရမဂမ္ဘီရသဏှသုခုမဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၈)။ လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနန္တိ ယသ္မာ လောကိယဇနဿ ပသာဒါဝဟံ, တသ္မာ သဗျဉ္ဇနံ။ လောကိယဇနော ဟိ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ တုဿတိ, ဣဓာပိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ။ သဗျဉ္ဇနတာ ပနဿ သဒ္ဓေယျတာယ, သာ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဝါ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော သာတ္ထ’’န္တိ ပညာပဒဋ္ဌာနတာယ အတ္ထသမ္ပန္နတံ အာဟ, တတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကံ။ သဒ္ဓေယျတော သဗျဉ္ဇနန္တိ သဒ္ဓါပဒဋ္ဌာနတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နတံ, တတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပါယတော သာတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယတော အဂါဓာပါရတာယ အတ္ထသမ္ပန္နံ အညထာ တဒဘာဝတော။ ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနန္တိ သုဗောဓသဒ္ဒတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ, ပရမဂမ္ဘီရဿပိ အတ္ထဿ ဝေနေယျာနံ သုဝိညေယျဘာဝါပါဒနတော။ သဗ္ဗောပေသ ပဌမဿ အတ္ထဒွယဿ ပဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တထာ စေဝ တတ္ထ တတ္ထ သံဝဏ္ဏိတံ။ တထာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၅။) [သျ]ဟေတ္ထ ဝိကပ္ပဿ, သမုစ္စယဿ ဝါ အဂ္ဂဟဏံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿာတိ ပက္ခိပိတဗ္ဗဿ ဝေါဒါနတ္ထဿ အဝုတ္တဿ အဘာဝတော။ သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေနာတိ သဗ္ဗဘာဂေဟိ ပရိပုဏ္ဏတာယ။ အပနေတဗ္ဗဿာတိ သံကိလေသဓမ္မဿ။
ပဋိပတ္တိယာတိ သီလဝိသုဒ္ဓိယာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိယာ, တန္နိမိတ္တံ။ အဓိဂမဗျတ္တိတောတိ သစ္စပဋိဝေဓေန အဓိဂမဝေယျတ္တိယသဗ္ဘာဝတော သာတ္ထံ ကပိလဝတာဒိ ဝိယ တုစ္ဆံ နိရတ္ထကံ အဟုတွာ အတ္ထသမ္ပန္နန္တိ ကတွာ။ ပရိယတ္တိယာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မပရိစယေန။ အာဂမဗျတ္တိတောတိ ဒုရက္ခာတဓမ္မေသု ပရိစယံ ကရောန္တဿ ဝိယ သမ္မောဟံ အဇနေတွာ ဗာဟုသစ္စဝေယျတ္တိယသဗ္ဘာဝတော သဗျဉ္စနံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ ဟိ သတိ အာဂမဗျတ္တီတိ။ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓယုတ္တတောတိ သီလာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေဟိ အဝိရဟိတတ္တာ။ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ အနဝသေသေန သမန္တတော ပုဏ္ဏံ ပူရိတံ။ နိရုပက္ကိလေသတောတိ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိဥပက္ကိလေသာဘာဝတော။ နိတ္ထရဏတ္ထာယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏာယ။ လောကာမိသနိရပေက္ခတောတိ ကထဉ္စိပိ တဏှာသန္နိဿယဿ အနိဿယနတော။
ဧဝံ အာဒိကလျာဏတာဒိအပဒေသေန သတ္ထု ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယဝသေန ဓမ္မဿ သွာက္ခာတတံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယဝသေနာပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝိပလ္လာသာဘာဝတော ဝါ သုဋ္ဌု အက္ခာတောတိ သွာက္ခာတော’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိပလ္လာသမာပဇ္ဇတီတိ တေသံ ဓမ္မေ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ဝိပါကာဒီနံ အန္တရာယိကတ္တာဘာဝတော ဧကံသေန အပါယူပပတ္တိဟေတုတာယ အဘာဝတော။ နိယျာနိကတ္တာဘာဝတောတိ အတမ္မယတာဘာဝတော, သံသာရတော စ နိယျာနိကာတိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ဧကစ္စယညကိရိယာပကတိပုရိသန္တရညာဏာဒီနံ တတော နိယျာနိကတ္တာဘာဝတော ဝိပရီတော ဧဝ ဟောတိ။ တေနာတိ အတ္ထဿ ဝိပလ္လာသာပဇ္ဇနေန။ တေ အညတိတ္ထိယာ။ တထာဘာဝါနတိက္ကမနတောတိ ကမ္မန္တရာယာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အန္တရာယိကဘာဝဿ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာနံ နိယျာနိကဘာဝဿ ကဒါစိပိ အနတိဝတ္တနတော။
နိဗ္ဗာနာနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာတိ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋဿ နိဗ္ဗာနဿ အနုရူပါယ သဗ္ဗသင်္ခါရနိဿရဏူပါယဘူတာယ သပုဗ္ဗဘာဂါယ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၆။) [သျ]သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အက္ခာတတ္တာတိ ယောဇနာ။ ပဋိပဒါနုရူပဿာတိ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဘူတာ အာရမ္မဏကရဏမတ္တေနာပိ ကိလေသေဟိ အနာမသနီယာ ယာဒိသီ ပဋိပဒါ, တဒနုရူပဿ။ သုပညတ္တာတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟိတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိပ္ပဘေဒါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဟာယိကဘာဝေန သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ ဝိဟိတာ။ သံသန္ဒတိ ကိလေသမလဝိသုဒ္ဓိတာယ သမေတိ။ ဧဝံ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနံ ပဋိပဒါပဋိပဇ္ဇနီယဘာဝေဟိ အညမညာနုရူပတာယ သွာက္ခာတတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တိဝိဓဿာပိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ပစ္စေကံ သွာက္ခာတတံ ဒဿေတုံ ‘‘အရိယမဂ္ဂေါ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အန္တဒွယန္တိ သဿတုစ္ဆေဒံ, ကာမသုခအတ္တကိလမထာနုယောဂံ, လီနုဒ္ဓစ္စံ, ပတိဋ္ဌာနာယူဟနန္တိ ဧဝံ ပဘေဒံ အန္တဒွယံ။ အနုပဂမ္မာတိ အနုပဂန္တွာ, အနုပဂမနဟေတု ဝါ။ ပဋိပဿဒ္ဓကိလေသာနီတိ သုဋ္ဌု ဝူပသန္တကိလေသာနိ, ပဋိပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန သမ္မဒေဝ ပဟီနဒေါသာနိ။ သဿတာဒိသဘာဝဝသေနာတိ ‘‘သဿတဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ အမတဉ္စ တာဏဉ္စ လေဏဉ္စာ’’တိအာဒိနာ တေသု တေသု သုတ္တေသု သဿတာဒိဘာဝကိတ္တနဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၈။ ‘‘ရာဂါဒီနံ အဘာဝံ ကရောန္တေန အရိယပုဂ္ဂလေန သာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ ‘‘အရိယမဂ္ဂေန မမ ရာဂါဒယော ပဟီနာ’’တိ သယံ အတ္တနာ အနညနေယျေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သန္ဒိဋ္ဌိ, သန္ဒိဋ္ဌိ ဧဝ သန္ဒိဋ္ဌိကော။
တေန တေန အရိယသာဝကေန ပရသဒ္ဓါယ ပရဿ သဒ္ဒဟနေန ပရနေယျေန ဂန္တဗ္ဗတံ ဟိတွာ ဉာပေတဗ္ဗတံ ပဟာယ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ကရဏဘူတေန။ ပသတ္ထာ ဒိဋ္ဌိ သန္ဒိဋ္ဌိ ယထာ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ အရိယမဂ္ဂေါ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာယ သန္ဒိဋ္ဌိယာ ကိလေသေ ဇယတိ, အရိယဖလံ တာယ ဧဝ အတ္တနော ကာရဏဘူတာယ, နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏေန အတ္တနော ဝိသယီဘူတာယ သန္ဒိဋ္ဌိယာ ကိလေသေ ဇယတီတိ ယောဇနာ။
ဘာဝနာဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဓမ္မော။ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနဓမ္မော။ ဖလမ္ပိ ဟေဋ္ဌိမံ သကဒါဂါမိဝိပဿနာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေန ဥပရိ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပနိဿယဘာဝတော ပရိယာယတော ‘‘ဒိဿမာနော ဝဋ္ဋဘယံ နိဝတ္တေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၇။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၄၉။ နာဿ ကာလောတိ နာဿ အာဂမေတဗ္ဗော ကာလော အတ္ထိ။ ယထာ ဟိ လောကိယကုသလဿ ‘‘ဥပပဇ္ဇေ, အပရပရိယာယေ’’တိအာဒိနာ ဖလဒါနံ ပတိ အာဂမေတဗ္ဗော ကာလော အတ္ထိ, န ဧဝမေတဿာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ပဉ္စာဟာ’’တိအာဒိ။ ပကဋ္ဌောတိ ဒူရော။ ဖလဒါနံ ပတိ ကာလော ပကဋ္ဌော အဿာတိ ကာလိကော, ကာလန္တရဖလဒါယီ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဖလဒါနေ’’တိ။ ပတ္တောတိ ဥပနီတော။ ဣဒန္တိ ‘‘အကာလိကော’’တိ ပဒံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၀။ ဝိဓိန္တိ ဝိဓာနံ, ‘‘ဧဟိ ပဿာ’’တိ ဧဝံပဝတ္တဝိဓိဝစနံ။ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာတိ ကိလေသမလဝိရဟေန သဗ္ဗထာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ။ အမနုညမ္ပိ ကဒါစိ ပယောဇနဝသေန ယထာသဘာဝပ္ပကာသနေန ဒဿေတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မနုညဘာဝပ္ပကာသနေနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၁။ ဥပနေတဗ္ဗောတိ ဥပနေယျော, ဥပနေယျောဝ ဩပနေယျိကောတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘ဥပနေတဗ္ဗောတိ ဩပနေယျိကော’’တိ။ စိတ္တေ ဥပနယနံ ဥပ္ပါဒနန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ သင်္ခတေ လောကုတ္တရဓမ္မေ ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ စိတ္တေ ဥပနယနန္တိ ပန အာရမ္မဏဘူတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏဘာဝူပနယနေ အဓိပ္ပေတေ အသင်္ခတေပိ ယုဇ္ဇေယျ ‘‘အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတံ ဥပနယနံ အရဟတီတိ ဩပနေယျိကော’’တိ။ အလ္လီယနန္တိ ဖုသနံ။ နိဗ္ဗာနံ ဥပနေတိ အရိယပုဂ္ဂလန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၂။ ဝိညူဟီတိ ဝိဒူဟိ, ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စေဟီတိ အတ္ထော။ တေ ပန ဧကံသတော ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒယော ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒီဟီ’’တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘ပတိ အတ္တနီ’’တိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနိ အတ္တနီ’’တိ။ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ, ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဘာဝိတော မေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘မေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပစ္စတ္တ’’န္တိ ပဒေန ဝုတ္တမတ္ထံ အနွယတော ဒဿေတွာ ပုန ဗျတိရေကေန ဒဿေတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ‘‘ဝိညူဟီ’’တိ ဣဒံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗာလာနံ ပန အဝိသယော စေသာ’’တိ အာဟ။
ဧဝံ အာဒိကလျာဏတာဒိနာ အညမညဿ အနုရူပဒေသနာယ ဓမ္မဿ သွာက္ခာတတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ပဒံ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌိကတ္တာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၈။) [သျ]ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော ဝုတ္တနယေန သာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, သန္ဒိဋ္ဌိယာ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ, သန္ဒဿနဉ္စ အရဟတိ, တသ္မာ သွာက္ခာတော ဒုရက္ခာတေ တိတ္ထိယဓမ္မေ တဒဘာဝတော။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ယထာရဟံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၃။ တဿေဝန္တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၃။ သံဃာနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၄။ အရိယသံဃဂုဏာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော, သဒေဝကေန စ လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော အရိယော စ သော သံဃော စ, အရိယာနံ ဝါ သံဃော အရိယသံဃော, တဿ ဂုဏာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၅။ ယံ သမ္မာပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ‘‘သုဋ္ဌု ပဋိပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ အရိယမဂ္ဂပဋိပဒါ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အနိဝတ္တိဓမ္မေ ကတွာ ပဇဟနတော ပယောဇနာဘာဝါ သယမ္ပိ အနိဝတ္တိဓမ္မာ, အဓိဂန္တဗ္ဗဿ စ နိဗ္ဗာနဿ ဧကံသတော အနုလောမီတိ။ တတော ဧဝ အပစ္စနီကာ, အနုဓမ္မဘူတာ စ, တဿာ စ ပဋိပန္နတ္တာ အရိယသံဃော ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သုဋ္ဌု ပဋိပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အနိဝတ္တိပဋိပဒ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ပုနပ္ပုနံ နိဝတ္တနေ ဟိ သတိ ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိ န ဟောတိ။ ‘‘အနုလောမပဋိပဒံ အပစ္စနီကပဋိပဒ’’န္တိ ဣမိနာ ဉာယပ္ပဋိပတ္တိံ။ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ ဟိ နိဗ္ဗာနဿ အနုလောမနေန, အပစ္စနီကတာယ စဿာ ဉာယတော။ ‘‘ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒ’’န္တိ ဣမိနာ သာမီစိပ္ပဋိပတ္တိံ အနုစ္ဆဝိကဘာဝဒီပနတော။ ဧတေန ပဌမပဒဿ ပပဉ္စနိဒ္ဒေသော, ဣတရာနိ တီဏိ ပဒါနီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။
ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇနေန ကိစ္စသိဒ္ဓိတော အရိယဘာဝါဝဟံ သဝနံ သက္ကစ္စသဝနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကစ္စံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ’’တိ, တေန အရိယာ ဧဝ နိပ္ပရိယာယတော သတ္ထု သာဝကာ နာမာတိ ဒဿေတိ။ သီလဒိဋ္ဌိသာမညတာယာတိ အရိယေန သီလေန, အရိယာယ စ ဒိဋ္ဌိယာ သမာနဘာဝေန။ အရိယာနဉှိ သီလဒိဋ္ဌိယော မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ နိန္နာနာကရဏံ မဂ္ဂေနာဂတတ္တာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၇၉။) [သျ]တေန တေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတာပိ သံဟတာဝ။ တေနာဟ ‘‘သံဃာတဘာဝမာပန္နော’’တိ။ မာယာသာဌေယျာဒိပါပဓမ္မသမုစ္ဆေဒေန ဥဇု။ တတော ဧဝ ဂေါမုတ္တဝင်္ကာဘာဝေန အဝင်္ကာ။ စန္ဒလေခါဝင်္ကာဘာဝေန အကုဋိလာ။ နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကာဘာဝေန အဇိမှာ။ အဝင်္ကာဒိဘာဝေန ဝါ ဥဇု။ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန အရိယာ။ အပဏ္ဏကဘာဝေန ဉာယတိ ကမတိ နိဗ္ဗာနံ, တံ ဝါ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ ဉာယော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိယျာနာယ အနုစ္ဆဝိကတ္တာ။ အနုရူပတ္တာ သာမီစိ ဩပါယိကာတိပိ သင်္ခံ သမညံ ဂတာ သမ္မာပဋိပတ္တိ, တာယ သမင်္ဂိတာယ သုပ္ပဋိပန္နာ ‘‘သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ကတွာ။ ဝတ္တမာနတ္ထော ဟိ အယံ ပဋိပန္န-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိ (ပု။ ပ။ ၂၀၆)။ အတီတံ ပဋိပဒန္တိ ယထာဝုတ္တမဂ္ဂသမ္မာပဋိပတ္တိံ ဝဒတိ။ ဥဘယေန စ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ‘‘သုပ္ပဋိပန္နာ စ သုပ္ပဋိပန္နာ စ သုပ္ပဋိပန္နာ’’တိ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟိတာနံ သမူဟော ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ အာဒိပဒတ္ထနိဒ္ဒေသဘာဝေန ဣတရပဒါနံ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ ပဒါနံ အဝေါမိဿကံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာနုသိဋ္ဌန္တိ သတ္ထာရာ ယထာ အနုသိဋ္ဌံ, တထာ အနုသာသနီအနုရူပန္တိ အတ္ထော။ အပဏ္ဏကပဋိပဒန္တိ အဝိရဇ္ဈနကပဋိပဒံ, အနဝဇ္ဇပဋိပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သွာက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ အပဏ္ဏကပဋိပဒံ ပဋိပန္နတ္တာတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပုရိမပဒေန သမ္ဗန္ဓေ ဒုတိယပဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, နနု စ ဒုတိယပဒေန သမ္ဗန္ဓေပိ ပဌမံ ပဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ? န တဿ ပဌမံ အပေက္ခိတတ္တာ။ သာ ပန သာဝကာနံ အပဏ္ဏကပဋိပဒါ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဒါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပန္နတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥဘယဿာပိ ဝါ သုပ္ပဋိပန္နဘာဝသာဓနတ္တာ ဥဘယံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပိ-သဒ္ဒေန ဥဘယံ သမုစ္စိနောတိ။
ကိလေသဇိမှဝသေန အန္တဒွယဂါဟောတိ သဗ္ဗသော တံ ပဟာယ သမ္မာပဋိပဒါ ကာယာဒိဝင်္ကပ္ပဟာယိနီ ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ…ပေ… ဥဇုပ္ပဋိပန္နော’’တိ။
ဉာယော နာမ ယုတ္တပ္ပတ္တပဋိပတ္တိ, နိဗ္ဗာနဉ္စ, သဗ္ဗသင်္ခါရသမထတာယ အာဒိတ္တံ စေလံ, သီသံ ဝါ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာပိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဉာယော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ နိဗ္ဗာယနကိရိယာမုခေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တန္တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၀။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, မဂ္ဂဉာဏာဒီဟိ ဝါ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ သစ္ဆိကရီယတိ စာတိ ဉာယော နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဂုဏသမ္ဘာဝနာယ ပရေဟိ ကယိရမာနံ ပစ္စုပဋ္ဌာနာဒိသာမီစိကမ္မံ အရဟန္တီတိ သာမီစိကမ္မာရဟာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၆။ ယဒိဒန္တိ အန္တောဂဓလိင်္ဂဝစနဘေဒေါ နိပါတောတိ တဿ ဝစနဘေဒေန အတ္ထမာဟ ‘‘ယာ ဣမာနီ’’တိ။ ဧဝန္တိ ပကာရတ္ထေ နိပါတော, ဣမိနာ ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ တေန ဣတရာနိ တီဏိ ယုဂဠာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂဠာနိ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧတန္တိ ဧတံ ‘‘ပုရိသပုဂ္ဂလာ’’တိ ဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တံ ပဒံ။ ပုရိသာ စ တေ ပုဂ္ဂလာ စ ပုရိသပုဂ္ဂလာ။ တတ္ထ ‘‘ပုရိသာ’’တိ ဣမိနာ ပဌမာယ ပကတိယာ ဂဟဏံ, ‘‘ပုဂ္ဂလာ’’တိ ပန ဒုတိယာယပိ သတ္တသာမညေနာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ကီဒိသာနံ? အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗာနန္တိ အဓိကာရတော ပါကဋောယမတ္ထော။ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနံ ‘‘စတုန္နံ ပစ္စယာန’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သာမိဝသေန ပရိဏာမေတဗ္ဗံ, အညထာ ယေသံ ကေသဉ္စိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ‘‘အာဟုန’’န္တိ သမညာ သိယာ။ အာဟုနံ အရဟတီတိ ဝါ အာဟုနေယျော။ သက္ကာဒီနမ္ပိ ဝါ အာဟဝနန္တိ သက္ကာဒီဟိပိ ဒိယျမာနံ ဒါနံ။ ယတ္ထ ဟုတံ မဟပ္ဖလန္တိ ယသ္မိံ အာဝဟနီယဂ္ဂိမှိ ဟုတံ ဒဓိအာဒိ အာဟုနေယျဂ္ဂိဂဟပတဂ္ဂိဒက္ခိဏေယျဂ္ဂီသု ဟုတတော ဥဠာရဖလန္တိ တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိ။ ဟုတန္တိ ဒိန္နံ။ နိကာယန္တရေတိ သဗ္ဗတ္ထိကဝါဒိနိကာယေ။
ဌပေတွာ ၁၆၅ တေတိ တေ ပိယမနာပေ ဉာတိမိတ္တေ အပနေတွာ, တေသံ အဒတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ ဧသော။ ဧကဗုဒ္ဓန္တရေ စ ဒိဿတီတိ ဧကသ္မိံ ဗုဒ္ဓန္တရေ ဝီတိဝတ္တေ ဒိဿတိ။ စ-သဒ္ဒေန ကဒါစိ အသင်္ချေယျေပိ ကပ္ပေ ဝီတိဝတ္တေတိ ဒဿေတိ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ ပဋိပက္ခေဟိ အဝေါမိဿံ, ကိရိယာဝိသေသကဉ္စေတံ။ ပိယမနာပတ္တကရဓမ္မာ နာမ သီလာဒယော, တေ အရိယသံဃေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ။ အယံ ဟေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဉာတိမိတ္တာ ဝိပ္ပယုတ္တာ န စိရဿေဝ သမာဂစ္ဆန္တိ, အနဝဋ္ဌိတာ စ တေသု ပိယမနာပတာ, န ဧဝမရိယသံဃော။ တသ္မာ သံဃောဝ ပါဟုနေယျောတိ။ ပုဗ္ဗကာရန္တိ အဂ္ဂကိရိယံ။ သဗ္ဗပ္ပကာရေနာတိ အာဒရဂါရဝဗဟုမာနာဒိနာ, ဒေယျဓမ္မဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၁။) [သျ]သက္ကစ္စကရဏာဒိနာ စ သဗ္ဗေန ပကာရေန။ သွာယံ ပါဟဝနီယ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပါဟုနေယျော’’တိ ဝုစ္စတိ ပရိယာယဘာဝေန။
ဒက္ခန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ယထာဓိပ္ပေတာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဒက္ခိဏာ။ တထာဘာဝကရဏေန ဒက္ခိဏံ အရဟတိ။ ယထာ ဥဠာရာတိဝိပုလုဒြယလာဘေန ဝိသောဓိတံ နာမ ဟောတိ, ဧဝံ ဒက္ခိဏာ ဝိပုလဖလတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟပ္ဖလကရဏတာယ ဝိသောဓေတီ’’တိ။
ပုညတ္ထိကေဟိ အဉ္ဇလိ ကရဏီယာ ဧတ္ထာတိ အဉ္ဇလိကရဏီယော။
ယဒိပိ ပါဠိယံ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နတ္ထိ ဣတော ဥတ္တရံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ဟိ အနုတ္တရံ။ သမမ္ပိဿ ပန နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အသဒိသ’’န္တိ အာဟ။ ခိတ္တံ ဝုတ္တံ ဗီဇံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန တာယတိ ရက္ခတိ, ခိပန္တိ ဝပန္တိ ဧတ္ထ ဗီဇာနီတိ ဝါ ခေတ္တံ, ကေဒါရာဒိ, ခေတ္တံ ဝိယ ခေတ္တံ, ပုညာနံ ခေတ္တံ ပုညက္ခေတ္တံ။ သေသံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၄။ သီလာနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၈။ အဟော ဝတ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ, အဟော ဝတ အစ္ဆိဒ္ဒါနီတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဟော ဝတာတိ စ သမ္ဘာဝနေ နိပါတော။ တေနာဟ ‘‘အခဏ္ဍတာဒိဂုဏဝသေနာ’’တိ။ အခဏ္ဍဘာဝါဒိသမ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထော။ ပရဿ သီလာနိ အနုဿရိယမာနာနိ ပိယမနာပဘာဝါဝဟနေန ကေဝလံ မေတ္တာယ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောန္တိ, န ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သီလာနိ အနုဿရိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ စာဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ယေသန္တိ သီလာဒီနံ။ ပဋိပါဋိယာ သမာဒါနေ သမာဒါနက္ကမေန, ဧကဇ္ဈံ သမာဒါနေ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန သီလာနံ အာဒိအန္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ, ဒသန္တေ ဝါ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ, ဝိသဒိသူဒါဟရဏံ စေတံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ ဥဒါဟရဏာနိ။ ဝိနိဝေဓဝသေန ဆိန္နသာဋကော ဝိနိဝိဒ္ဓသာဋကော။ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ဂါဝီ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗလရဟိတာနိ ဝါ အသဗလာနိ။ တထာ အကမ္မာသာနိ။ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂေါ ဟေဋ္ဌာ သီလကထာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။ ကောဓူပနာဟာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မက္ခပဠာသဣဿာမစ္ဆရိယမာယာသာဌေယျမာနာတိမာနာဒယော ဂဟိတာ။ တာနိယေဝ အခဏ္ဍာဒိဂုဏာနိ သီလာနိ။ သီလဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၂။) [သျ]တဏှာဒါသဗျတော မောစနံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘာဝါပါဒနံ။ တတော ဧဝ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော သေရီ သယံဝသီ ဘုဇိဿော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘုဇိဿဘာဝကရဏေန ဘုဇိဿာနီ’’တိ။ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝေယျံ ဒေဝညတရော ဝါ, တတ္ထ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော’’တိ, ‘‘သီလေန သုဒ္ဓီ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အပရာမဋ္ဌတ္တာ အယံ တေ သီလေသု ဒေါသောတိ စတူသု ဝိပတ္တီသု ယာယ ကာယစိ ဝိပတ္တိယာ ဒဿနေန ပရာမဋ္ဌုံ အနုဒ္ဓံသေတုံ။ သမာဓိသံဝတ္တနပ္ပယောဇနာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၉။ သိက္ခာယ သဂါရဝေါတိ သီလဓနံ နိဿာယ ပဋိလဒ္ဓသမာဒါနတ္တာ သာတိသယံ သိက္ခာယ သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဟောတိ။ သဘာဂဝုတ္တီတိ သမ္ပန္နသီလေဟိ သဘာဂဝုတ္တိကော, တာယ ဧဝ ဝါ သိက္ခာယ သဘာဂဝုတ္တိ။ ယော ဟိ သိက္ခာဂါရဝရဟိတော, သော တာယ ဝိသဘာဂဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ ဝိလောမနတော။ ယထာ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ, ဧဝံ ဓမ္မာမိသေဟိ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော။ သိက္ခာယ သဂါရဝတ္တာ ဧဝ တတ္ထ အပ္ပမတ္တော ဟောတိ။ အတ္တာနုဝါဒဘယံ ပရာနုဝါဒဘယံ ဒဏ္ဍဘယံ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ ဧဝမာဒီနိ ဘယာနိ ဣမဿ ဒူရသမုဿာရိတာနီတိ အာဟ ‘‘အတ္တာနုဝါဒါဒိဘယဝိရဟိတော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
၅။ စာဂါနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၀။ ပကတိယာတိ သဘာဝေန။ စာဂါဓိမုတ္တေနာတိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တေန တန္နိန္နေန တပ္ပေါဏေန။ နိစ္စံ သဒါ ပဝတ္တာ ဒါနသံဝိဘာဂါ ယဿ သော နိစ္စပဝတ္တဒါနသံဝိဘာဂေါ, တေန။ ဣဓာပိ ‘‘ပကတိယာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယံ ပရဿ ပဋိယတ္တံ ဒိယျတိ, တံ ဒါနံ။ ယံ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သံဝိဘဇတိ, သော သံဝိဘာဂေါ။ ဣတော ဒါနိ ပဘုတီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒါနိ အဇ္ဇတဂ္ဂေ အဇ္ဇဒိဝသံ အာဒိံ ကတွာ။ အဒတွာ န ဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ဒါနသမာဒါနံ ကတွာ။ တံဒိဝသန္တိ တသ္မိံ ဘာဝနာရမ္ဘဒိဝသေ။ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဂဏှိတွာတိ တသ္မိံ ဒါနေ ပရိစ္စာဂစေတနာယ ပဝတ္တိအာကာရဿ သလ္လက္ခဏဝသေန နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ။ ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာဒိဂုဏဝသေနာတိ ဝိဂတာနိ မလမစ္ဆေရာနိ ဧတသ္မာတိ ဝိဂတမလမစ္ဆေရော, စာဂေါ, တဿ ဘာဝေါ ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာ။ တဒါဒီနံ ဂုဏာနံ, သမ္ပတ္တီနံ, အာနိသံသာနံ ဝါ ဝသေန။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၃။) [သျ]သတံ ဓမ္မံ အနုက္ကမန္တိ သာဓူနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဓမ္မံ ပဝေဏိံ အနု အနု ကမန္တော ဩက္ကမန္တော, အဝေါက္ကမန္တော ဝါ။ ယေ ဣမေ ဒါယကဿ လာဘာ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလပဋိဘာနာဒယော, ပိယဘာဝါဒယော စ ဘဂဝတာ သံဝဏ္ဏိတာ ပကိတ္တိတာ။ မနုဿတ္တံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော, တေန ဣန္ဒြိယပါဋဝဘာဝကမ္မဿကတာဉာဏာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
မစ္ဆေရမလေနာတိ မစ္ဆေရသင်္ခါတေန မလေန။ အထ ဝါ မစ္ဆေရဉ္စ မလဉ္စ မစ္ဆေရမလံ, တေန မစ္ဆေရေန စေဝ လောဘာဒိမလေန စာတိ အတ္ထော။ ပဇာယနဝသေနာတိ ယထာသကံ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တနဝသေန။ ကဏှဓမ္မာနန္တိ လောဘာဒိဧကန္တကာဠကာနံ ပါပဓမ္မာနံ။ ဝိဂတတ္တာတိ ပဟီနတ္တာ။ ဝိဂတမလမစ္ဆေရေန စေတသာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ သောတာပန္နဿ သတောတိ ဂေဟံ အာဝသန္တဿ သောတာပန္နဿ သမာနဿ။ နိဿယဝိဟာရန္တိ နိဿာယ ဝိဟရိတဗ္ဗဝိဟာရံ, ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အဘိဘဝိတွာတိ အဂါရံ အာဝသန္တာနံ အညေသံ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂါဒိဥပက္ကိလေသေ အဘိဘုယျ။
ယော ကိဉ္စိ ဒေန္တောပိ သာပေက္ခောဝ ဒေတိ, သော မုတ္တစာဂေါ န ဟောတိ, အယံ ပန န ဧဝန္တိ ‘‘မုတ္တစာဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဿဋ္ဌစာဂေါတိ နိရပေက္ခပရိစ္စာဂေါတိ အတ္ထော။ ယထာ ပါဏာတိပါတဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ‘‘လောဟိတပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဒါနဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ‘‘ပယတပါဏီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒါတုံ သဒါ ဓောတဟတ္ထောယေဝါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သဒါတိ နိစ္စံ, အဘိဏှန္တိ အတ္ထော။ ပရိစ္စာဂေါတိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေါတိ အဓိကာရတော ဝိညာယတိ။ ယံ ယံ ဒေယျဓမ္မံ ပရေ ယာစနကာ။ ယာစနေ ယောဂေါ ယာစနယောဂေါ, ပရေဟိ ယာစိတုံ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ယာဇေန ယုတ္တောတိ ဒါနေန ယုတ္တော သဒါ ပရိစ္စဇနတော။ ဥဘယေတိ ယထာဝုတ္တေ ဒါနေ, သံဝိဘာဂေ စ ရတော အဘိရတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၁။ ယထာ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပုဂ္ဂလဿ အခဏ္ဍတာဒိဂုဏဝသေန အတ္တနော သီလဿ အနုဿရန္တဿ သီလာနုဿတိဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ, ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓဥဠာရပရိစ္စာဂဿ ပုဂ္ဂလဿ အနုပက္ကိလိဋ္ဌမေဝ အတ္တနော ပရိစ္စာဂံ အနုဿရန္တဿ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာဒိဂုဏဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၄။) [သျ]ဘိယျောသောတိ ဥပရိပိ။ မတ္တာယ ပမာဏဿ မဟတိယာ မတ္တာယ, ဝိပုလေန ပမာဏေနာတိ အတ္ထော။ စာဂါဓိမုတ္တောတိ ပရိစ္စာဂေ အဓိမုတ္တော နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရော။ တတော ဧဝ အလောဘဇ္ဈာသယော ကတ္ထစိပိ အနဘိသင်္ဂစိတ္တော။ ပဋိဂ္ဂါဟကေသု မေတ္တာယနဝသေန ပရိစ္စာဂေါ ဟောတီတိ မေတ္တာယ မေတ္တာဘာဝနာယ အနုလောမကာရီ အနုရူပပဋိပတ္တိ။ ဝိသာရဒေါတိ ဝိသဒေါ အတ္တနောဝ ဂုဏေန ကတ္ထစိပိ အမင်္ကုဘူတော အဘိဘုယျ ဝိဟာရီ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
၆။ ဒေဝတာနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၂။ အရိယမဂ္ဂဝသေနာတိ အရိယမဂ္ဂဿ အဓိဂမဝသေန။ သမုဒါဂတေဟီတိ သမ္မဒေဝ တဒုပ္ပတ္တိတော ဥဒ္ဓံ အာဂတေဟိ။ ယာဒိသာ ဟိ အရိယာနံ သန္တာနေ လောကိယာပိ သဒ္ဓါဒယော, န တာဒိသာ ကဒါစိပိ ပေါထုဇ္ဇနိကာ သဒ္ဓါဒယော။ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ။ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဧတေသန္တိ စတုမဟာရာဇာ, တေ ဧဝ စာတုမဟာရာဇိကာ။ တေတ္တိံသ သဟပုညကာရိနော တတ္ထူပပန္နာတိ တံသဟစရိတံ ဌာနံ တာဝတိံသံ, တန္နိဝါသိနောပိ ဒေဝါ တံသဟစရဏတော ဧဝ တာဝတိံသာ။ ဒုက္ခတော ယာတာ အပယာတာတိ ယာမာ။ တုသာယ ပီတိယာ ဣတာ ဥပဂတာတိ တုသိတာ။ ဘောဂါနံ နိမ္မာနေ ရတိ ဧတေသန္တိ နိမ္မာနရတိနော။ ပရနိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော။ ဗြဟ္မာနံ ကာယော သမူဟော ဗြဟ္မကာယော, တပ္ပရိယာပန္နတာယ တတ္ထ ဘဝါတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ တတုတ္တရီတိ တတော ဗြဟ္မကာယိကေဟိ ဥတ္တရိ, ဥပရိ ပရိတ္တာဘာဒိကေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာတိ ‘‘ယထာရူပါယ မဂ္ဂေနာဂတာယ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတာ, သီလေန သုတေန စာဂေန ပညာယ သမန္နာဂတာ ဣတော စုတာ တတ္ထ ဥပပန္နာ တာ ဒေဝတာ, မယှမ္ပိ တထာရူပါ သဒ္ဓါ သီလံ သုတံ စာဂေါ ပညာ စ သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သက္ခိံ ဩတာရေန္တေန ဝိယ အတ္တနော သဒ္ဓါဒိဂုဏာ အနုဿရိတဗ္ဗာ။
ယဒိ ဧဝံ သုတ္တေ (အ။ နိ။ ၆။၁၀) ဥဘယဂုဏာနုဿရဏံ ဝုတ္တံ, တံ ကထန္တိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သုတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အတ္တနော စ, တာသဉ္စ ဒေဝတာန’’န္တိ ဥဘယံ သမဓုရံ ဝိယ သုတ္တေ (အ။ နိ။ ၆။၁၀) ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၅။) [သျ]အထ ခေါ တံ ‘‘ဒေဝတာနံ သဒ္ဓဉ္စ သီလဉ္စာ’’တိအာဒိဝစနံ။ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ပရတော ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ကိမတ္ထံ ပန သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေဝတာနံ အတ္တနော သဒ္ဓါဒီဟိ သမာနဂုဏဒီပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကသ္မာ ပန သုတ္တေ ယထာရုတဝသေန အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ဧဝံ အတ္ထော ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာယဉှီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၃။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အတ္တနော ဂုဏာနုဿရဏံ ဒဠှံ ကတွာ ဝုတ္တံ, သီလစာဂါနုဿတီသု ဝိယ ဣဓာပိ အတ္တနော ဂုဏာနုဿရဏံ ဈာနုပ္ပတ္တိနိမိတ္တံ ယုတ္တံ, တသ္မာ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာရမ္ဘေ။ အပရဘာဂေတိ ယထာ ဘာဝေန္တဿ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဣဇ္ဈတိ, တထာ ဘာဝနာကာလေ။ ယဒိ အတ္တနော ဧဝ ဣဓ ဂုဏာ အနုဿရိတဗ္ဗာ, ကထမယံ ဒေဝတာနုဿတီတိ အာဟ ‘‘ဒေဝတာနံ ဂုဏသဒိသသဒ္ဓါဒိဂုဏာနုဿရဏဝသေနာ’’တိ။ တေန သဒိသကပ္ပနာယ အယံ ဘာဝနာ ‘‘ဒေဝတာနုဿတီ’’တိ ဝုတ္တာ, န ဒေဝတာနံ, တာသံ ဂုဏာနံ ဝါ အနုဿရဏေနာတိ ဒဿေတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ပဝတ္တံ ဒေဝတာဂုဏာနုဿရဏံ ဥပါဒါယ ‘‘ဒေဝတာနုဿတီ’’တိ ဣမိဿာ သမညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တစိတ္တဝသေနာ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၄။ ဧတာသန္တိ ဧတာသံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒီနံ ဆန္နံ အနုဿတီနံ။ ဝိတ္ထာရဒေသနာယန္တိ ဝိတ္ထာရဝသေန ပဝတ္တဒေသနာယံ, မဟာနာမသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁) သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘဂဝါတိအာဒီနံ အတ္ထန္တိ ဘဂဝါတိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထံ။ အတ္ထဝေဒန္တိ ဝါ ဟေတုဖလံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နံ တုဋ္ဌိမာဟ။ ဓမ္မဝေဒန္တိ ဟေတုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နံ တုဋ္ဌိံ။ ‘‘အာရကတ္တာ အရဟ’’န္တိ အနုဿရန္တဿ ဟိ ယံ တံ ဘဂဝတော ကိလေသေဟိ အာရကတ္တံ, သော ဟေတု။ ဉာပကော စေတ္ထ ဟေတု အဓိပ္ပေတော, န ကာရကော, သမ္ပာပကော ဝါ။ ယောနေန ဉာယမာနော အရဟတ္တတ္ထော, တံ ဖလံ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ဟေတုဖလဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓမ္မာနုဿတိအာဒီသုပိ ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏတ္တာ’’တိအာဒိနာ, ‘‘ယသ္မာ ပန သာ သမ္မာပဋိပဒါ’’တိအာဒိနာ စ တတ္ထ တတ္ထ ဟေတုအပဒေသော ကတောယေဝါတိ။ ဓမ္မူပသံဟိတန္တိ ယထာဝုတ္တဟေတုဟေတုဖလသင်္ခါတဂုဏူပသံဟိတံ။ ဂုဏေတိ အတ္တနော ဂုဏေ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၆၅။ အရိယသာဝကာနညေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ အရိယသာဝကာနံ ဣဇ္ဈန္တိယေဝါတိ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အဝဓာရဏဉ္စ တေသံ သုခသိဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ဟီ’’တိအာဒိ။ န ပုထုဇ္ဇနာနံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဣဇ္ဈန္တီတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ, ကသ္မာ မဟာနာမသုတ္တာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁) ဗဟူသု သုတ္တေသု အရိယသာဝကဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ? တေသံ ဗဟုလဝိဟာရတာယာတိ အာစရိယာ။
နိက္ခန္တန္တိ နိဂ္ဂတံ နိဿဋံ။ မုတ္တန္တိ ဝိဿဋ္ဌံ။ ဝုဋ္ဌိတန္တိ အပေတံ။ သဗ္ဗမေတံ ဝိက္ခမ္ဘနမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဂေဓမှာတိ ပလိဗောဓတော။ ဣဒမ္ပီတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဝသေန လဒ္ဓံ ဥပစာရဇ္ဈာနမာဟ။ အာရမ္မဏံ ကရိတွာတိ ပစ္စယံ ကတွာ, ပါဒကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တိ။
သမ္ဗာဓေတိ တဏှာသံကိလေသာဒိနာ သမ္ပီဠေ သံကဋေ ဃရာဝါသေ။ ဩကာသာဓိဂမော လောကုတ္တရဓမ္မဿ အဓိဂမာယ အဓိဂန္တဗ္ဗဩကာသော။ အနုဿတိယော ဧဝ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ။ ဝိသုဒ္ဓိဓမ္မာတိ ဝိသုဇ္ဈနသဘာဝါ, ဝိသုဇ္ဈိတုံ ဝါ ဘဗ္ဗာ။ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိဓမ္မတာယာတိ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗာနဿ ဘဗ္ဗဘာဝေန။ ဥပက္ကမေနာတိ ပယောဂေန။ ပရိယောဒပနာတိ ဝိသောဓနာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၆။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဧဝံ မဟာနာမသုတ္တာဒီသု အနေကေသု သုတ္တေသု အရိယသာဝကဿေဝ ဝသေန ဆသု အနုဿတီသု ဒေသိတာသုပိ။ ယဿာနုဘာဝေနာတိ ယဿ စိတ္တပ္ပသာဒဿ ဗလေန။ ပီတိံ ပဋိလဘိတွာတိ အနုဿဝဝသေန ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ။
ဆအနုဿတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သတ္တမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၇။) [သျ]၈။ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
မရဏဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၇။ ဣတောတိ ဒေဝတာနုဿတိယာ။ သာ ဟိ ဆသု အနုဿတီသု သဗ္ဗပစ္ဆာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အာသန္နာ, ပစ္စက္ခာ စ။ အနန္တရာယာတိ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ မရဏဿ သတိ မရဏဿတီတိ မရဏံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ မရဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဝစနတော စုတိခန္ဓာနံ ဝိနာသော မရဏန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝိသေသတော ပန တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝိနာသဘာဝေန ကမ္မဋ္ဌာနိကာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၀၊ မ။ နိ။ ၁။၉၂, ၁၂၃)။ တတ္ထ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿာတိ ဧကေန ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္နဿ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဿ ဝိစ္ဆေဒေါ အာယုက္ခယာဒိဝသေန အန္တရဓာနံ။ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ အရဟတော သန္တာနဿ သဗ္ဗသော ဥစ္ဆေဒဘူတံ မရဏံ။ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂသင်္ခါတန္တိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နဿ ပဝတ္တိခဏဿ ဘင်္ဂေါ နိရောဓောတိ သင်္ခံ ဂတံ။ ခဏိကမရဏန္တိ ယထာဝုတ္တခဏဝန္တံ တသ္မိံယေဝ ခဏေ လဗ္ဘမာနံ မရဏံ။ ယံ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓံ ဥပါဒါယ ရုက္ခာဒိသမညာ, တသ္မိံ အနုပစ္ဆိန္နေပိ အလ္လတာဒိဝိဂမနံ နိဿာယ မတဝေါဟာရော သမ္မုတိမရဏံ။ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ သမုစ္ဆေဒခဏိကသမ္မုတိမရဏံ ဣဓ မရဏာနုဿတိယံ နာဓိပ္ပေတံ အဗာဟုလ္လတော, အနုပဋ္ဌဟနတော, အသံဝေဂဝတ္ထုတော စာတိ အဓိပ္ပါယော။
အဓိပ္ပေတံ သတိယာ အာရမ္မဏဘာဝေန။ အာယုအာဒီနံ ခယကာလေ မရဏံ ကာလမရဏံ။ တေသံ အပရိက္ခီဏကာလေ မရဏံ အကာလမရဏံ။ ‘‘ကာလမရဏံ ပုညက္ခယေနာ’’တိ ဣဒံ ယထာဓိကာရံ သမ္ပတ္တိဘဝဝသေန ဝုတ္တံ, ဝိပတ္တိဘဝဝသေန ပန ‘‘ပါပက္ခယေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
အာယုသန္တာနဇနကပစ္စယသမ္ပတ္တိယာတိ အာယုပ္ပဗန္ဓဿ ပဝတ္တာပနကာနံ အာဟာရာဒိပစ္စယာနံ သမ္ပတ္တိယံ။ ဝိပက္ကဝိပါကတ္တာတိ အတ္တနော ဖလာနုရူပံ ဒါတဗ္ဗဝိပါကဿ ဒိန္နတ္တာ။ ဂတိကာလာဟာရာဒိသမ္ပတ္တိယာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၈။) [သျ]အဘာဝေနာတိ ဒေဝါနံ ဝိယ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ, ပဌမကပ္ပိယာနံ ဝိယ ကာလသမ္ပတ္တိယာ, ဥတ္တရကုရုကာဒီနံ ဝိယ အာဟာရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥတုသုက္ကသောဏိတာဒိံ ပရိဂ္ဂယှတိ။ အဇ္ဇတနကာလပုရိသာနံ ဝိယာတိ ဝိယ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနေ ပဋ္ဌပိတော, အဇ္ဇတနကာလပုရိသာနံ ဝဿသတမတ္တပရိမာဏဿ ဝိယ အာယုနော ခယဝသေနာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဟိ အနာဂတေပိ ပရမာယုနော သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ, အတီတေ ပန ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဝိယ ကာလာဟာရာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဘာဝေန အနေကဝဿသဟဿ ပရိမာဏောပိ အာယု အဟောသိ။ အယဉ္စ ဝိဘာဂေါ ဝတ္တမာနဿ အန္တရကပ္ပဿ ဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကလာဗုရာဇာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နန္ဒယက္ခနန္ဒမာဏဝကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ ယံ ‘‘ကာလမရဏံ အကာလမရဏံ, တတ္ထာပိ ပုညက္ခယမရဏံ အာယုက္ခယမရဏံ ဥဘယက္ခယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ မရဏံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၈။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန။ မနသိကာရောတိ မရဏာရမ္မဏော မနသိကာရော။ ယေန ပန ဥပါယေန မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော, တံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘အယောနိသော ပဝတ္တယတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသော ပဝတ္တယတောတိ အနုပါယေန သတိံ, သံဝေဂံ, ဉာဏဉ္စ အနုပဋ္ဌပေတွာ မရဏံ အနုဿရတော။ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပီတိ သောကပါမောဇ္ဇာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ, သံဝေဂဿ အနုပ္ပဇ္ဇနံ, သန္တာသဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဉ္စ ယထာက္ကမံ သတိသံဝေဂဉာဏဝိဟရတော ဟောတိ။ ယော ဟိ ‘‘မရဏံ နာမေတံ ဇာတဿ ဧကန္တိက’’န္တိ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သရတိ, တတ္ထ သံဝေဂဇာတော ဟောတိ သမ္ပဇာနော စ, တဿ ဣဋ္ဌဇနမရဏာဒိနိမိတ္တံ သောကာဒယော အနောကာသာဝ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အယောနိသော မနသိကာရံ ပဝတ္တယတော ဧတေ ဒေါသာ, တသ္မာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ အရညသုသာနာဒီသု။ ဟတမတသတ္တေတိ စောရာဒီဟိ ဟတေ, သရသေန မတေ စ သတ္တေ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ သမ္ပတ္တိ ယေသံ တေ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသမ္ပတ္တီ, တေသံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ။ ယောဇေတွာတိ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ ဧကစ္စဿာတိ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဉာဏုတ္တရဿ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၉။ ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတောတိ ဃာတကဿ ဝိယ ပတိ ပတိ ဥပဋ္ဌာနတော အာသန္နဘာဝတော။ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတောတိ အာရောဂျာဒိသမ္ပတ္တီနံ ဝိယ ဇီဝိတသမ္ပတ္တိယာ ဝိပဇ္ဇနတော။ ဥပသံဟရဏတောတိ ပရေသံ မရဏံ ဒဿေတွာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၈၉။) [သျ]အတ္တနော မရဏဿ ဥပနယနတော။ ကာယဗဟုသာဓာရဏတောတိ သရီရဿ ဗဟူနံ သာဓာရဏဘာဝတော။ အာယုဒုဗ္ဗလတောတိ ဇီဝိတဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ အနိမိတ္တတောတိ မရဏဿ ဝဝတ္ထိတနိမိတ္တာဘာဝတော။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတောတိ ကာလဿ ပရိစ္ဆန္နဘာဝတော။ ခဏပရိတ္တတောတိ ဇီဝိတက္ခဏဿ ဣတ္တရဘာဝတော။
ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတောတိ ဧတ္ထ ဝိယ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝဓကဿ ဝိယ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စာရယမာနောတိ အာဂုရေန္တော ပဟရဏာကာရံ ကရောန္တော။ ပစ္စုပဋ္ဌိတောဝ ဥပဂန္တွာ ဌိတော သမီပေ ဧဝ။ ဇရာမရဏံ ဂဟေတွာဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ‘‘ယထာ ဟိ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တံ ပံသုဝိရဟိတံ န ဟောတိ, ဧဝံ သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တာ ဇရာမရဏဝိရဟိတာ န ဟောန္တီ’’တိ ဧတ္တကေန ဥပမာ။ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠံ ကဒါစိ ကတ္ထစိ ပံသုဝိရဟိတမ္ပိ ဘဝေယျ, သတ္တာ ပန ကထဉ္စိပိ ဇရာမရဏဝိရဟိတာ န ဟောန္တီတိ ခဏိကမရဏံ တာဝ ဥပမာဘာဝေန ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ မရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိမေ သတ္တာ ဇရာမရဏံ ဂဟေတွာဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, နိဗ္ဗတ္တိသမနန္တရမေဝ မရိတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဝဿံ မရဏတောတိ အဝဿံ မရိတဗ္ဗတော, ဧကန္တေန မရဏသဗ္ဘာဝတော ဝါ။ ပဗ္ဗတေယျာတိ ပဗ္ဗတတော အာဂတာ။ ဟာရဟာရိနီတိ ပဝါဟေ ပတိတဿ တိဏပဏ္ဏာဒိကဿ အတိဝိယ ဟရဏသီလာ။ သန္ဒတေဝါတိ သဝတိ ဧဝ။ ဝတ္တတေဝါတိ ပဝါဟဝသေန ဝတ္တတိ ဧဝ န တိဋ္ဌတိ။
ယမေကရတ္တိန္တိ ယဿံ ဧကရတ္တိယံ, ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ။ ပဌမန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ဂဗ္ဘေတိ မာတုကုစ္ဆိယံ။ မာဏဝေါတိ သတ္တော။ ယေဘုယျေန သတ္တာ ရတ္တိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီတိ ရတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝါတိ ဥဋ္ဌိတအဗ္ဘော ဝိယ, အဘိမုခဘာဝေန ဝါ ဥဋ္ဌိတောဝ မရဏဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ သော ယာတီတိ သော မာဏဝေါ ယာတိ, ပဌမက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတေဝ။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီတိ သော ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ခဏမတ္တမ္ပိ န နိဝတ္တတိ, အညဒတ္ထု မရဏံယေဝ ဥပဂစ္ဆတိ။
ကုန္နဒီနန္တိ ပဗ္ဗတတော ပတိတာနံ ခုဒ္ဒကနဒီနံ။ ပါတော အာပေါရသာနုဂတဗန္ဓနာနန္တိ ပုရိမဒိဝသေ ဒိဝါ သူရိယသန္တာပေန အန္တော အနုပဝိသိတွာ ပုန ရတ္တိယံ ဗန္ဓနမူလံ ဥပဂတေန အာပေါရသေန တိန္တသိထိလဗန္ဓနတာယ ပါတော အာပေါရသာနုဂတဗန္ဓနာနံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၀။) [သျ]အစ္စယန္တီတိ အတိက္ကမန္တိ။ ဥပရုဇ္ဈတီတိ နိရုဇ္ဈတိ။ ဥဒကမေဝ ဩဒကံ, ဥဒကောဃံ ဝါ။ ယသ္မာ အစ္စယန္တိ အဟောရတ္တာ, တသ္မာ ဇီဝိတံ ဥပရုဇ္ဈတိ။ ယသ္မာ ဇီဝိတံ ဥပရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ အာယု ခီယတိ မစ္စာနံ။ ပပတတောတိ ပပတနတော ဘယံ သာမိကာနံ ရုက္ခေ ဌတွာ ကမ္မေ ဝိနိယုဉ္ဇိတုကာမာနံ, ဟေဋ္ဌာ ပဝိဋ္ဌာနံ ဝါ။ ဥဂ္ဂမနံ ပတိ ဥဂ္ဂမနနိမိတ္တံ။ မာ မံ အမ္မ နိဝါရယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ အဓိပ္ပါယော။
ကောစိ မိတ္တမုခသတ္တုရန္ဓဂဝေသီ သဟ ဝတ္တမာနောပိ န ဟနေယျ, အယံ ပန ဧကံသေန ဟနတိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဟဇာတိယာ အာဂတတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ဇီဝိတဟရဏတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၀။ နန္တိ သမ္ပတ္တိံ။ သုခီတိ ဒိဗ္ဗသဒိသေဟိ ဘောဂေဟိ, အာဓိပတေယျေန စ သုခသမင်္ဂီ။ ဒေဟဗန္ဓေနာတိ သရီရေန။ အသောကောတိ အသောကမဟာရာဇာ။ သောကမာဂတောတိ သောစိတဗ္ဗတံ ဂတော။
အာရောဂျံ ယောဗ္ဗနာနံ။ ဗျာဓိဇရာပရိယောသာနတာ ဇီဝိတဿ မရဏပရိယောသာနတာယ ဥဒါဟရဏဝသေန အာနီတာ, ပစ္စယဘာဂဝသေန ဝါ။ လောကောယေဝ လောကသန္နိဝါသော ယထာ သတ္တာဝါသာတိ, သန္နိဝသိတဗ္ဗတာယ ဝါ သတ္တနိကာယော လောကသန္နိဝါသော။ အနုဂတောတိ အနုဗန္ဓော ပစ္စတ္ထိကေန ဝိယ။ အနုသဋောတိ အနုပဝိဋ္ဌော ဥပဝိသေန ဝိယ။ အဘိဘူတောတိ အဇ္ဈောတ္ထဋော မဒ္ဒဟတ္ထီဟိ ဝိယ။ အဗ္ဘာဟတောတိ ပဟဋော ဘူတေဟိ ဝိယ။
သေလာတိ သိလာမယာ, န ပံသုအာဒိမယာ။ ဝိပုလာတိ မဟန္တာ အနေကယောဇနာယာမဝိတ္ထာရာ။ နဘံ အာဟစ္စာတိ ဝိပုလတ္တာ ဧဝ အာကာသံ အဘိဝိဟစ္စ သဗ္ဗဒိသာသု ဖရိတွာ။ အနုပရိယေယျုန္တိ အနုဝိစရေယျုံ။ နိပ္ပေါထေန္တာတိ အတ္တနာ အာဃာတိတံ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တာ။ အဓိဝတ္တန္တီတိ အဓိဘဝန္တိ။ ကုလေန ဝါ ရူပေန ဝါ သီလေန ဝါ သုတေန ဝါ သဒ္ဓါဒီဟိ ဝါ သေဋ္ဌောတိ သမ္ဘာဝနာယ ခတ္တိယာဒီသု န ကဉ္စိ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ တေဟိ ဧဝ နိဟီနောတိ အဝမညမာနာယ သုဒ္ဒါဒီသု န ကဉ္စိ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ အညဒတ္ထု သဗ္ဗမေဝ အဘိမဒ္ဒတိ နိမ္မထတိ။ ဒဏ္ဍာဒိဥပါယာ စ တတ္ထ အဝိသယာ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န တတ္ထ ဟတ္ထီနံ ဘူမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၁။) [သျ]မန္တယုဒ္ဓေနာတိ အာထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတေန မန္တသင်္ဂါမပ္ပယောဂေန။ ဓနေနာတိ ဓနဒါနေန။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော။ တေန သာမံ, ဘေဒဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၁။ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဥပသံဟရဏတောတိ ပရေဟိ မတေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘တေပိ နာမ မတာ, ကိမင်္ဂံ ပန မာဒိသာ’’တိ အတ္တနော မရဏဿ ဥပနယနတော။ ယသမဟတ္တတောတိ ပရိဝါရမဟတ္တတော, ဝိဘဝမဟတ္တတော စ။ ပုညမဟတ္တတောတိ မဟာပုညဘာဝတော။ ထာမမဟတ္တတောတိ ဝီရိယဗလမဟတ္တတော။ ယုဓိဋ္ဌိလော ဓမ္မပုတ္တော။ စာနုရော ယော ဗလဒေဝေန နိဗ္ဗုဒ္ဓံ ကတွာ မာရိတော။
သဟ ဣဒ္ဓီဟီတိ ဝေဇယန္တကမ္ပနနန္ဒောပနန္ဒဒမနာဒီသု ဒိဋ္ဌာနုဘာဝါဟိ အတ္တနော ဣဒ္ဓီဟိ သဒ္ဓိံ မစ္စုမုခံ ပဝိဋ္ဌော။
ကလံ နဂ္ဃန္တိ သောဠသိန္တိ သောဠသန္နံ ပူရဏဘာဂံ န အဂ္ဃန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာယသ္မတော ထေရဿ သာရိပုတ္တဿ ပညံ သောဠသဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကံ ဘာဂံ သောဠသဓာ ဂဟေတွာ လဒ္ဓံ ဧကဘာဂသင်္ခါတံ ကလံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဌပေတွာ အညေသံ သတ္တာနံ ပညာ န အဂ္ဃန္တီတိ။
သဗ္ဗဿာပိ သံကိလေသပက္ခဿ သမုဂ္ဃါတော ဉာယေန အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဉာဏဝီရိယဗလေနာ’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာဝါယာမေသု ဟိ သိဒ္ဓေသု အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ သိဒ္ဓေါဝ ဟောတီတိ။ ဧကာကီဘာဝေန ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပါ။ ပရတောဃောသေန ဝိနာ သယမေဝ ဘူတာ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပါတိ သယမ္ဘုနော။
ဟတ္ထဂတသုဝဏ္ဏဝလယာနံ အညမညံ သံဃဋ္ဋနံ ဝံသကဠီရဿ ကတ္ထစိ အသတ္တတာတိ ဧဝမာဒိကံ တံ တံ နိမိတ္တံ ကာရဏံ အာဂမ္မ။ ဝီမံသန္တာတိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော ဥပပရိက္ခန္တာ။ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသနဋ္ဌေန မဟေသယော။ ဧကစရိယနိဝါသေနာတိ ဧကစရိယနိဝါသမတ္တေန, န သီလာဒိနာ။ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသမာ ဥပမာ ယေသံ, ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂံ ဝါ သမူပမာ ယေသံ တေ ခဂ္ဂသိင်္ဂသမူပမာ။
တမ္ဗနခတုင်္ဂနခတာဒိအသီတိအနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာဒီဟိ ဒွတ္တိံသာယ မဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ ဝိစိတြော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတော ရူပကာယော ဧတဿာတိ အသီတိ ။ပ။ ရူပကာယော။ သဟ ဝါသနာယ သဗ္ဗေသံ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၂။) [သျ]ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗာကာရပရိသုဒ္ဓသီလက္ခန္ဓာဒိဂုဏရတနေဟိ သမိဒ္ဓေါ ဓမ္မကာယော ဧတဿာတိ သဗ္ဗာကာရ…ပေ… ဓမ္မကာယော။ ဌာနသောတိ တင်္ခဏေယေဝ။
ဧဝံ မဟာနုဘာဝဿာတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ, ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ စ ဝိညာယမာနဝိပုလာပရိမေယျဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ, ဝသံ နာဂတံ အနုပဂမနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
မရဏံ သာမညံ ဧတဿာတိ မရဏသာမညော, တဿ ဘာဝေါ မရဏသာမညတာ, တာယ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၂။ ကိမိကုလာနန္တိ ကိမိသမူဟာနံ, ကိမိဇာတီနံ ဝါ။ ဇီယန္တီတိ ဇရံ ပါပုဏန္တိ။
နိက္ခန္တေတိ ဝီတိဝတ္တေ။ ပဋိဟိတာယာတိ ပစ္စာနုဂတာယ။ သော မမဿ အန္တရာယောတိ သာ ယထာဝုတ္တာ န ကေဝလံ ကာလကိရိယာဝ, အထ ခေါ မမ အတိဒုလ္လဘံ ခဏံ လဘိတွာ ဌိတဿ သတ္ထုသာသနမနသိကာရဿ အန္တရာယော အဿ ဘဝေယျ။ ဗျာပဇ္ဇေယျာတိ ဝိပတ္တိံ ဂစ္ဆေယျ။ သတ္ထကေန ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကန္တနကာ မရဏကာလေ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနကဝါတာ သတ္ထကဝါတာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၃။ အဗလန္တိ ဗလဟီနံ။ ဒုဗ္ဗလန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အဘာဝတ္ထော ဟိ အယံ ဒု-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒုဿီလော (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ အ။ နိ။ ၁၀။၇၅) ဒုပ္ပညော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဝိယ။ တဒေတံ အာယု။ အဿာသပဿာသာနံ သမဝုတ္တိတာ အပရာပရံ ပဝေသနိက္ခမောဝ။ ဗဟိ နိက္ခန္တနာသိကဝါတေ အန္တော အပဝိသန္တေ, ပဝိဋ္ဌေ ဝါ အနိက္ခမန္တေတိ ဧကဿေဝ ပဝေသနိက္ခမော ဝိယ ဝုတ္တံ, တံ နာသိကဝါတဘာဝသာမညေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိမတ္တတာယ အစ္စာသန္နအဓိဋ္ဌာနာဒိနာ။ တဒဘာဝေါ ဟိ ဣရိယာပထာနံ သမဝုတ္တိတာ။ အတိသီတေန အဘိဘူတဿ ကာယဿ ဝိပဇ္ဇနံ မဟိံသရဋ္ဌာဒီသု ဟိမပါတကာလေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ သတ္တာ သီတေန ဘိန္နသရီရာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တိ။ အတိဥဏှေန အဘိဘူတဿ ဝိပဇ္ဇနံ မရုကန္တာရေ ဥဏှာဘိတတ္တာယ ပစ္ဆိံ, တတ္ထ ဌပိတံ ဥပရိ သာဋကံ, ပုတ္တဉ္စ အက္ကမိတွာ မတာယ ဣတ္ထိယာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ မဟာဘူတာနံ သမဝုတ္တိတာ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၃။) [သျ]ပကောပါဘာဝေါ။ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ပကောပေန သရီရဿ ဝိကာရာပတ္တိ ပရတော ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနကထာယံ အာဂမိဿတိ။ ယုတ္တကာလေတိ ဘုဉ္ဇိတုံ ယုတ္တကာလေ ခုဒ္ဒါဘိဘူတကာလေ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၄။ အဝဝတ္ထာနတောတိ ကာလာဒိဝသေန ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော။ ဝဝတ္ထာနန္တိ စေတ္ထ ပရိစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော, န အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ, နိစ္ဆယော စာတိ အာဟ ‘‘ပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော’’တိ။ န နာယရေတိ န ဉာယန္တိ။
ဣတော ပရန္တိ ဧတ္ထ ပရန္တိ ပရံ အညံ ကာလန္တိ အတ္ထော။ တေန ဩရကာလဿာပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ပရမာယုတော ဩရကာလံ ဧဝ စေတ္ထ ‘‘ပရ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတော ပရံ သတ္တာနံ ဇီဝနဿ အဘာဝတော ‘‘ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ။ အဗ္ဗုဒပေသီတိအာဒီသု ‘‘အဗ္ဗုဒကာလေ ပေသိကာလေ’’တိအာဒိနာ ကာလ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလောတိ ဣဓ ပုဗ္ဗဏှာဒိဝေလာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဏှေပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဓေဝ ဒေဟေန ပတိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေကပ္ပကာရတောတိ နဂရေ ဇာတာနံ ဂါမေ, ဂါမေ ဇာတာနံ နဂရေ, ဝနေ ဇာတာနံ ဇနပဒေ, ဇနပဒေ ဇာတာနံ ဝနေတိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရတော။ ဣတော စုတေနာတိ ဣတော ဂတိတော စုတေန။ ဣဓ ဣမိဿံ ဂတိယံ။ ယန္တယုတ္တဂေါဏော ဝိယာတိ ယထာ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ယန္တံ နာတိဝတ္တတိ, ဧဝံ လောကော ဂတိပဉ္စကန္တိ ဧတ္တကေန ဥပမာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၅။ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျောတိ ဝဿသတတော ဥပရိ ‘‘ဒသ ဝါ ဝဿာနိ, ဝီသတိ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဝဿသတံ အပါပုဏန္တော အပ္ပကံ ဝါ ဇီဝတီတိ အတ္ထော။ ဂမနီယောတိ ဂန္ဓဗ္ဗော ဥပပဇ္ဇနဝသေန။ သမ္ပရာယောတိ ပရလောကော။
ဟီဠေယျာတိ ပရိဘဝေယျ န သမ္ဘာဝေယျ။ နန္တိ အာယုံ။ သုပေါရိသောတိ သာဓုပုရိသော ပညဝါ။ စရေယျာတိ သုစရိတံ စရေယျ။ တေနာဟ ‘‘အာဒိတ္တသီသောဝါ’’တိ။
သတ္တဟိ ဥပမာဟီတိ –
‘‘သေယျထာပိ, ဗြာဟ္မဏ, တိဏဂ္ဂေ ဥဿာဝဗိန္ဒု သူရိယေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ခိပ္ပံယေဝ ပဋိဝိဂစ္ဆတိ, န စိရဋ္ဌိတိကံ ဟောတိ။ ဥဒကေ ဥဒကပုဗ္ဗုဠံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၄။) [သျ]ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ။ နဒီ ပဗ္ဗတေယျာ ဒူရင်္ဂမာ သီဃသောတာ ဟာရဟာရိနီ။ ဗလဝါ ပုရိသော ဇိဝှဂ္ဂေ ခေဠပိဏ္ဍံ သံယူဟိတွာ အကသိရေနေဝ ဝမေယျ။ ဒိဝသံ သန္တတ္တေ အယောကဋာဟေ မံသပေသိ ပက္ခိတ္တာ ခိပ္ပံယေဝ ပဋိဝိဂစ္ဆတိ, န စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ။ ဂါဝီ ဝဇ္ဈာ အာဃာတနံ နီယမာနာ ယံ ယဒေဝ ပါဒံ ဥဒ္ဓရတိ, သန္တိကေဝ ဟောတိ ဝဓဿ, သန္တိကေဝ မရဏဿ, ဧဝမေဝံ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ဂေါဝဇ္ဈူပမံ ဇီဝိတံ မနုဿာနံ ပရိတ္တံ လဟုကံ ဗဟုဒုက္ခံ ဗဟုပါယာသံ မန္တာယံ ဗောဒ္ဓဗ္ဗံ, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ, စရိတဗ္ဗံ ဗြဟ္မစရိယံ, နတ္ထိ ဇာတဿ အမရဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၇။၇၄) –
ဧဝမာဂတာဟိ ဣမာဟိ သတ္တဟိ ဥပမာဟိ အလင်္ကတံ။
ရတ္တိန္ဒိဝန္တိ ဧကံ ရတ္တိန္ဒိဝံ။ ဘဂဝတော သာသနန္တိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓာဝဟံ သတ္ထု ဩဝါဒံ။ ဗဟုံ ဝတ မေ ကတံ အဿာတိ ဗဟုံ ဝတ မယာ အတ္တဟိတံ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ ကတံ ဘဝေယျ။ တဒန္တရန္တိ တံ ခဏံ တတ္တကံ ဝေလံ။ ဧကံ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ဧကံ ဒိဝသံ ယာပနပ္ပဟောနကံ ပိဏ္ဍပါတံ။ ဒန္ဓန္တိ မန္ဒံ စိရာယ။ အဝိဿာသိယော အဝိဿာသနီယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၆။ စိတ္တေ ဓရန္တေယေဝ သတ္တာနံ ဇီဝိတဝေါဟာရော, စိတ္တဿ စ အတိဣတ္တရော ခဏော လဟုပရိဝတ္တိဘာဝတော။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ, ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈၊ ကထာ။ ၃၃၅)။ တသ္မာ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ လဟုသံ ဣတ္တရန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပရမတ္ထတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပရမတ္ထတော’’တိ ဣမိနာ ယာယံ ‘‘ယော စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတ’’န္တိအာဒိနာ သတ္တာနံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅၊ အ။ နိ။ ၇။၇၄) ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ, သာ ပဗန္ဓဝိသယတ္တာ ဝေါဟာရဝသေနာတိ တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘အတိပရိတ္တော’’တိ ဣမိနာ –
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ဒဠှဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟာ သုသိက္ခိတာ ကတဟတ္ထာ ကတူပါသနာ စတုဒ္ဒိသာ ဌိတာ အဿု, အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ‘အဟံ ဣမေသံ…ပေ… ကတူပါသနာနံ စတုဒ္ဒိသာ ကဏ္ဍေ ခိတ္တေ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ ပထဝိယံ ဂဟေတွာ အာဟရိဿာမီ’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၅။) [သျ]ယထာ စ, ဘိက္ခဝေ, တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ, ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ, တတော သီဃတရော။ ယထာ စ, ဘိက္ခဝေ, တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ, ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ, ယထာ စ ယာ ဒေဝတာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပုရတော ဓာဝန္တိ, တာသံ ဒေဝတာနံ ဇဝေါ, တတော သီဃတရံ အာယုသင်္ခါရာ ခီယန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂၈) –
ဧဝံ ဝုတ္တံ ပရိတ္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတိ။ တတြ ဟိ ဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ, ပါဒေ စ ဗဒ္ဓခုရဓာရာသန္နိပါတတောပိ ပရိတ္တကော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ သော ခဏော ဝုတ္တော, စိတ္တဿ ပန အတိဝိယ ပရိတ္တတရော, ယဿ ဥပမာပိ နတ္ထိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပမာပိ န သုကရာ, ယာဝ လဟုပရိဝတ္တံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ဇီဝိတက္ခဏောတိ ဇီဝနက္ခဏော။ ဧကစိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တောယေဝ ဧကဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိမတ္တေနေဝ သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနက္ခဏဿ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ပကာသေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဝတ္တမာနန္တိ ပဝတ္တန္တံ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကန္တိ ဧကစိတ္တက္ခဏမတ္တဝန္တံ။ တသ္မိံ စိတ္တေ နိရုဒ္ဓမတ္တေတိ ယေန ဝတ္တမာနစိတ္တက္ခဏေန ‘‘ဇီဝတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ စိတ္တေ နိရောဓံ ဘင်္ဂံ ပတ္တမတ္တေ တံသမင်္ဂီ သတ္တော နိရုဒ္ဓေါ မတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန တီသုပိ ကာလေသု သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနံ နာမ စိတ္တက္ခဏဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ။
ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာ။ ဥပေက္ခာပိ ဟိ သုခဒုက္ခာသု ဧဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကေဝလာတိ အတ္တနာ, နိစ္စဘာဝေန ဝါ အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကေကေန စိတ္တေန သဟိတာ။ လဟုသော ဝတ္တတိ ခဏောတိ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ။
ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿာတိ စဝန္တဿ သတ္တဿ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ‘‘နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ ယေ ခန္ဓာ။ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓာတိ ယေ ဝါ ဣဓ ပဝတ္တိယံ တိဋ္ဌန္တဿ ဓရန္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓါ ခန္ဓာ။ သဗ္ဗေပိ သဒိသာ တေ သဗ္ဗေပိ ဧကသဒိသာ။ ကထံ? ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ပုန အာဂန္တွာ ပဋိသန္ဓာနာဘာဝေန ဝိဂတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၆။) [သျ]ယထာ ဟိ စုတိခန္ဓာ န နိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ တတော ပုဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ, တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။
အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတောတိ အနုပ္ပန္နေန စိတ္တေန ဇာတော န ဟောတိ အဇာတော နာမ ဟောတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဝတ္တမာနေန စိတ္တေန ဇီဝတိ ဇီဝမာနော နာမ ဟောတိ။ စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကောတိ စုတိစိတ္တဿ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ တဿ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ အယံ လောကော ပရမတ္ထတော မတော နာမ ဟောတိ နိရုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ ယာ တံ တံ ဓရန္တံ စိတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘တိဿော ဇီဝတိ, ဖုဿော ဇီဝတီ’’တိ ဝစနပ္ပဝတ္တိယာ ဝိသယဘူတာ သန္တာနပညတ္တိ, သာ ဧတ္ထ ပရမတ္ထိယာ ပရမတ္ထဘူတာ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆)။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၇။ အညတရညတရေန အာကာရေန။ စိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏံ စိတ္တံ။ အာသေဝနံ လဘတီတိ ဘာဝနာသေဝနံ လဘတိ, ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဧကတ္တဝသေန မရဏာရမ္မဏမေဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘မရဏာရမ္မဏာ သတိ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သဘာဝဓမ္မာနံ ဘေဒေါ သဘာဝဓမ္မဂတိကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သဘာဝဓမ္မတ္တာ ပန အာရမ္မဏဿာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဇရာမရဏံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)။ သံဝေဇနီယတ္တာတိ သံဝေဂဇနနတော မဟာဘူတေသု မဟာဝိကာရတာ ဝိယ ဂယှမာနာ မရဏံ အနုဿရိယမာနံ ဥပရူပရိ ဥဗ္ဗေဂမေဝ အာဝဟတီတိ တတ္ထ န ဘာဝနာစိတ္တံ အပ္ပေတုံ သက္ကောတိ။ ယဒိ သဘာဝဓမ္မတ္တာ အပ္ပနံ န ပါပုဏာတိ, လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ ဧကစ္စာနိ အရူပဇ္ဈာနာနိ စ ကထန္တိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာနုက္ကမဝသေနာတိ ဟေဋ္ဌိမဝိသုဒ္ဓိယာ အာနုဘာဝေန အဓိဂတာတိသယာယ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာယ, သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒနဝိရဇ္ဇနာဒိဝိသံယောဂါဓိမုတ္တိအပ္ပနာယ စ ပဋိပက္ခဘူတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဝိဂမောတိ ဧဝံဘူတဿ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာနုက္ကမဿ ဝသေန လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ အပ္ပနာပ္ပတ္တမေဝ ဟောတိ။ အာရမ္မဏသမတိက္ကမနမတ္တံ တတ္ထ ဟောတီတိ အညေသံ သဘာဝဓမ္မာရမ္မဏကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဝိယ စိတ္တဿ သမာဓာနေ ဗျာပါရော နတ္ထိ။ ယထာသမာဟိတေန ပန စိတ္တေန အာရမ္မဏသမတိက္ကမနမတ္တမေဝ ဘာဝနာယ ကာတဗ္ဗံ, တသ္မာ သဘာဝဓမ္မေပိ အာရုပ္ပဇ္ဈာနံ အပ္ပေတီတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၇။) [သျ]သတတံ အပ္ပမတ္တော ဟောတိ သံဝေဂဗဟုလတ္တာ, တတော ဧဝဿ သဗ္ဗဘဝေသု အနဘိရတိသညာပဋိလာဘော။ ဇီဝိတနိကန္တိံ ဇဟာတိ မရဏဿ အဝဿံဘာဝိတာဒဿနတော။ ပါပဂရဟီ ဟောတိ အနိစ္စသညာပဋိလာဘတော, တတော ဧဝ အသန္နိဓိဗဟုလတာ, ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာ စ။ တဒနုသာရေနာတိ အနိစ္စသညာပရိစယာနုသာရေန။ အဘာဝိတမရဏာတိ အဘာဝိတမရဏာနုဿရဏာ။ အဘယော အသမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတိ ပဂေဝ မရဏသညာယ သူပဋ္ဌိတတ္တာ။
ကာယဂတာသတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၈။ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ, ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလော, တသ္မာ။ အညတြ တံ ဌပေတွာ, အညသ္မိံ ကာလေတိ အတ္ထော။ န ပဝတ္တပုဗ္ဗန္တိ အပဝတ္တပုဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ။ နနု စ သုနေတ္တသတ္ထာရာဒယော (အ။ နိ။ ၆။၅၄၊ ၇။၆၆, ၇၃), အညေ စ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာ သရီရံ ‘‘အသုဘ’’န္တိ ဇာနိံသု။ တထာ ဟိ သုမေဓတာပသေန သရီရံ ဇိဂုစ္ဆန္တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယန္နူနိမံ ပူတိကာယံ, နာနာကုဏပပူရိတံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆေယျံ, အနပေက္ခော အနတ္ထိကော’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၈) –
အာဒိ။ ကာမံ ဗောဓိသတ္တာ, အညေ စ တာပသာဒယော သရီရံ ‘‘အသုဘ’’န္တိ ဇာနန္တိ, ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန ပန န ဇာနန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အညတြ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ’’တိအာဒိ။ သံဝေဂါယ သံဝတ္တတိ ယာထာဝတော ကာယသဘာဝပ္ပဝေဒနတော။ အတ္ထာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထာယ။ ယောဂက္ခေမာယာတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမဘာဝါယ။ သတိသမ္ပဇညာယာတိ သဗ္ဗတ္ထ သတိအဝိပ္ပဝါသာယ စ သတ္တဋ္ဌာနိယသမ္ပဇညာယ စ။ ဉာဏဒဿနပဋိလာဘာယာတိ ဝိပဿနာဉာဏာဓိဂမာယ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, စိတ္တဿ အဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနံ, စတ္တာရိ သာမညဖလာနီတိ ဧတေသံ ပစ္စက္ခကရဏာယ။ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမဟေတုတာယ, အမတသဒိသာတပ္ပကသုခသဟိတတာယ စ ကာယဂတာသတိ ‘‘အမတ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ဈာနသမာပဇ္ဇနေန ဝဠဉ္ဇန္တိ။ ပရိဟီနန္တိ ဇိနံ။ ဝိရဒ္ဓန္တိ အနဓိဂမေန ဝိရဇ္ဈိတံ။ အာရဒ္ဓန္တိ သာဓိတံ နိပ္ဖါဒိတံ။ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ တေသု တေသု သုတ္တန္တေသု ပသံသိတွာ ယံ တံ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၈။) [သျ]သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထ ပန နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကထံ ဘာဝိတာ စ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ အယံ ဒေသနာ အာဂတာ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ကေန ပကာရေန ကာယဂတာသတိဘာဝနာ ဘာဝိတာ, ကေန စ ပကာရေန ပုနပ္ပုနံ ကတာ အာနာပါနဇ္ဈာနာဒီနံ နိပ္ဖတ္တိယာ မဟပ္ဖလာ, တေသံ တေသံ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာနံ, အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနဉ္စ ဓမ္မာနံ, အရတိရတိသဟနတာဒီနဉ္စ သံသိဒ္ဓိယာ မဟာနိသံသာ စ ဟောတီတိ? အာနာပါနပဗ္ဗန္တိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနာဝဓိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
ဓာတုမနသိကာရကမ္မဋ္ဌာနေန ယဒိပိ ဥပစာရသမာဓိ ဣဇ္ဈတိ, သမ္မသနဝါရော ပန တတ္ထ သာတိသယောတိ ဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗမ္ပိ ‘‘ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ကာယော ဧဝံဓမ္မော ဧဝံဘာဝီ ဧဝံအနတီတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂) တတ္ထ တတ္ထ အသုဘာနိစ္စတာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ကာယေ အာဒီနဝဿ ဝိဘာဝနဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ ‘‘နဝသိဝထိက…ပေ… ဝုတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသူတိ ဧတေသု သိဝထိကပဗ္ဗေသု အာဂတဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု။ အာနာပါနဿတိဝသေနာတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာဝသေန။ ယော ဥပရိ ‘‘ကရီသံ မတ္ထလုင်္ဂ’’န္တိ မတ္ထလုင်္ဂကောဋ္ဌာသော ဂယှတိ, တံ ဣဓ ပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) အဋ္ဌိမိဉ္ဇေနေဝ သင်္ဂဏှိတွာ ဒေသနာ အာဂတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘မတ္ထလုင်္ဂံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇေန သင်္ဂဟေတွာ’’တိ အာဟ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ အနုဿတိနိဒ္ဒေသေ။ ကာယံ ဂတာ, ကာယေ ဝါ ဂတာ သတိ ကာယဂတာသတီတိ သတိသီသေန ဣဒံ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၉။ စတုမဟာဘူတိကန္တိ စတုမဟာဘူတသန္နိဿယံ။ ပူတိကာယန္တိ ပူတိဘူတံ ပရမဒုဂ္ဂန္ဓကာယံ။ ဌာနဂမနာဝတ္ထံ သရီရံ သန္ဓာယ, တဿ ဝါ အဝယဝေသု သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ပါဒတလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ’’တိ။ တိရိယံ တစပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ နနု ကေသလောမနခါနံ, တစဿ စ အတစပရိစ္ဆိန္နတာ အတ္ထီတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ, တစပရိစ္ဆိန္နဗဟုလတာယ ပန ကာယဿ တစပရိစ္ဆိန္နတာ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တစော ပရိယန္တော အဿာတိ တစပရိယန္တောတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ကာယေကဒေသဘူတော တစော ဂဟိတော ဧဝ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စ ကေသာဒယော တဒနုပဝိဋ္ဌမူလာ တစပရိယန္တာဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၂၉၉။) [သျ]ဟောန္တီတိ ဒွတ္တိံသာကာရသမူဟော သဗ္ဗောပိ ကာယော တစပရိယန္တော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္ထီတိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, နိပါတပဒံ ဝါ ဧတံ။ တသ္မာ တီသုပိ သင်္ခါသု တဒေဝဿ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘သံဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကေဟိ သရီရေ ကာယ-သဒ္ဒံ ဝဏ္ဏန္တေဟိပိ အသုစိသမုဒါယဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အသုစိသဉ္စယတော’’တိ ဝတွာ ပုန နံ နိရုတ္တိနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ကုစ္ဆိတာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာယဘူတတောတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတတ္တာ။ ‘‘ပူရံ နာနပ္ပကာရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကေ ပန တေ ပကာရာ? ယေဟိ နာနပ္ပကာရံ အသုစိ ဝုတ္တ’’န္တိ တေ ကေသာဒိကေ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဧတေ ကေသာဒယော ဒွတ္တိံသာကာရာ’’တိ။ အာကာရာ ပကာရာတိ ဟိ ဧကော အတ္ထောတိ။ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓောတိ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ နခါ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ’’တိ ပဒတ္တယေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပရိတောတိ တိရိယံ, သမန္တတော ဝါ ပါဒတလကေသမူလေသု စ တစဿ လဗ္ဘနတော။ သုစိဘာဝန္တိ သုစိနော သဗ္ဘာဝံ, သုစိမေဝ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၀။ ယေန ဝိဓိနာ ဥဂ္ဂဟေ ကုသလော ဟောတိ, သော သတ္တဝိဓော ဝိဓိ ‘‘ဥဂ္ဂဟကောသလ္လ္လ’န္တိ ဝုစ္စတိ, တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ မနသိကာရကောသလ္လေပိ ဧသေဝ နယော။
သဇ္ဈာယန္တာ ဝါတိ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တာ ဧဝ။ တေသံ ကိရ စတ္တာရော မာသေ သဇ္ဈာယန္တာနံ သဇ္ဈာယမဂ္ဂေနေဝ ကောဋ္ဌာသေ ဥပဓာရေန္တာနံ ပဋိပါဋိယာ ဒွတ္တိံသာကာရာ ဝိဘူတတရာ ဟုတွာ ခါယိံသု, ပဋိက္ကူလသညာ သဏ္ဌာသိ, တေ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ဈာနံ အပ္ပေတွာ ဈာနပါဒကံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒဿနမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဇ္ဈာယန္တာ ဝ သောတာပန္နာ အဟေသု’’န္တိ။
ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ တစပဉ္စကာဒိဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ပထဝီဓာတုဗဟုလဘာဝတော မတ္ထလုင်္ဂဿ ကရီသာဝသာနေ တန္တိအာရောပနမာဟ။ ဧတ္ထ စ မံသံ, နှာရု, အဋ္ဌိ, အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ ဝက္ကံ, ဝက္ကံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ, အဋ္ဌိ, နှာရု, မံသံ, တစော, ဒန္တာ, နခါ, လောမာ, ကေသာတိ ဧဝံ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု အနုလောမသဇ္ဈာယံ ဝတွာ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော ပုရိမေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ သွာယံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၀။) [သျ]သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ဝိသုံ တိပဉ္စာဟံ, ပုရိမေဟိ ဧကတော တိပဉ္စာဟန္တိ ဆပဉ္စာဟံ သဇ္ဈာယော ဝုတ္တော, တတ္ထ အာဒိအန္တဒဿနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုလောမပဋိလောမသဇ္ဈာယေပိ ဟိ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော အန္တိမော ဟောတိ, သဇ္ဈာယပ္ပကာရန္တရံ ဝါ ဧတမ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဟတ္ထသင်္ခလိကာတိ အင်္ဂုလိပန္တိမာဟ။
မနသာ သဇ္ဈာယောတိ စိတ္တေန စိန္တနမာဟ, ယံ မာနသံ ‘‘ဇပ္ပန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, သမ္မဒေဝ အဇ္ဈာယောတိ ဝါ သဇ္ဈာယော, စိန္တနန္တိ အတ္ထော။ စိရတရံ သုဋ္ဌု ပဝတ္တနေန ပဂုဏဘူတာ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိ သမာဝဇ္ဇိတွာ မနသိ ကရောန္တဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ကတ္ထစိ အသဇ္ဇမာနာ နိရန္တရမေဝ ဥပဋ္ဌာတိ, တဒနုသာရေန တဒတ္ထောပိ ဝိဘူတတရော ဟုတွာ ခါယတီတိ အာဟ ‘‘ဝစသာ သဇ္ဈာယော ဟိ…ပေ… ပဋိဝေဓဿ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာတိ အသုဘလက္ခဏပဋိဝေဓဿ။
ပဋိက္ကူလသဘာဝသလ္လက္ခဏဿ ကဿစိ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏမုခေန ကောဋ္ဌာသာ ဝဝတ္ထာနံ ဂစ္ဆန္တိ, ကဿစိ သဏ္ဌာနဂ္ဂဟဏမုခေန, ကဿစိ ဒိသာဝိဘာဂဂ္ဂဟဏမုခေန, ကဿစိ ပတိဋ္ဌိတောကာသဂ္ဂဟဏမုခေန, ကဿစိ သဗ္ဗသော ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂ္ဂဟဏမုခေနာတိ ဝဏ္ဏာဒိတော သလ္လက္ခဏံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လာဝဟံ ဝုတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏော ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။
အတ္တနော ဘာဂေါ သဘာဂေါ, သဘာဂေန ပရိစ္ဆေဒေါ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ, ဟေဋ္ဌုပရိတိရိယပရိယန္တေဟိ, သကောဋ္ဌာသိကကေသန္တရာဒီဟိ စ ပရိစ္ဆေဒေါတိ အတ္ထော။ အမိဿကတာဝသေနာတိ ကောဋ္ဌာသန္တရေဟိ အဝေါမိဿကတာဝသေန။ အသဘာဂေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ဝိသဘာဂေါ’’တိ အဓိပ္ပေတော, န ဝိရုဒ္ဓသဘာဂေါ။ သွာယမတ္ထော ကေသာဒိသဒ္ဒတော ဧဝ လဗ္ဘတိ။ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ‘‘ကေသာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အကေသာ န ဟောန္တီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ကေ ပန တေ အကေသာ? လောမာဒယော, န စ ဃဋာဒီသု ပသင်္ဂေါပကရဏေနေဝ တေသံ နိဝတ္တိတတ္တာ။
ပဋိက္ကူလဝသေနေဝ ကထိတံ ဓာတုဝိဘာဂဿ သာမညတောပိ အဂဟိတတ္တာ။ တတ္ထေဝ ဝိသုံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ စ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၁။) [သျ]ပက္ကုသာတိသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂) ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ ဓာတုဝိဘင်္ဂပါဠိ (ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) စ။ ယဿ ဝဏ္ဏတော ဥပဋ္ဌာတိ ကေသာဒိ, တံ ပုဂ္ဂလံ သန္ဓာယ ဈာနာနိ ကေသာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ ဝိဘတ္တာနိ။ ဉတွာ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယဒတ္ထံ ဝုတ္တံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဓာတုဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဋိက္ကူလမနသိကာရပဗ္ဗေ။ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော) ဟိ ပဋိက္ကူလမနသိကာရပဗ္ဗံ ဂဟေတွာ ဣဓ ကာယဂတာသတိဘာဝနာ နိဒ္ဒိသီယတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၁။ န ဧကန္တရိကာယာတိ ဧကန္တရိကာယပိ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ, ပဂေဝ ဒွန္တရိကာဒိနာတိ အဓိပ္ပါယော။ န ဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ, လက္ခဏပဋိဝေဓံ န ပါပုဏာတိ ဧကန္တရိကာယ မနသိ ကရောန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဩက္ကမနဝိဿဇ္ဇနန္တိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗေ မဂ္ဂေ။ ပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ ဂဟေတဗ္ဗဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗဋ္ဌာနဿ အသလ္လက္ခဏတော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ ပါပုဏာတီတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ မနသိကာရမတ္တံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အဝိဘူတံ ပန ဟောတိ ပဋိက္ကူလာကာရဿ သုဋ္ဌု အသလ္လက္ခဏတော။ တတော ဧဝ န ဝိသေသံ အာဝဟတိ။
ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ န ဂစ္ဆတီတိ ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေ မနသိ ကရောတောယေဝ ဝိဘူတာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေ သာတိသယံ ပါဋိက္ကူလတော မနသိ ကရောန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆေယျ, ဣမဿ ပန အတိဝိယ ဒန္ဓံ မနသိ ကရောတော ဝိဘူတတော ဥပဋ္ဌာနမေဝ နတ္ထိ, ကုတော ပဋိက္ကူလတာယ သဏ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ။
ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေတိ ‘‘အသုစိ ပဋိက္ကူလ္လ’န္တိ ကေသာဒီသု ပဝတ္တေတဗ္ဗံ အသုဘာနုပဿနံ ဟိတွာ သုဘာဒိဝသေန ဂယှမာနာ ကေသာဒယောပိ ဣဓ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏမေဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပါဒယော ဟိ နီလာဒိဝသေန ပုထုသဘာဝတာယ ပုထုတ္တာရမ္မဏံ နာမ, နာနာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ အသမာဓာနံ စေတသော ဝိရူပေါ ခေပေါတိ ဝိက္ခေပေါ။ သော သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ သက္ကစ္စံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တေန ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ပရိဟာယတီတိ ဟာယတိ။ ပရိဓံသတီတိ ဝိနဿတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၂။) [သျ]ယာ အယံ ကေသာ လောမာတိအာဒိကာ လောကသင်္ကေတာနုဂတာ။ ပဏ္ဏတ္တီတိ အဋ္ဌ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိ။ တံ ကေသာဒိပဏ္ဏတ္တိံ။ အတိက္ကမိတွာတိ ပဋိက္ကူလဘာဝနာယ အတိက္ကမိတွာ ဥဂ္ဃါဋေတွာ။ တဿာ ဥဂ္ဃါဋိတတ္တာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ပဋိက္ကူလတော ဥပဋ္ဌဟန္တေ ‘‘ပဋိက္ကူလ္လ’န္တိ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ – မနုဿာ ဝိယ ယောဂါဝစရော။ ဥဒပါနံ ဝိယ ကောဋ္ဌာသာ။ တာလပဏ္ဏာဒိသညာဏံ ဝိယ ကေသာဒိပညတ္တိ။ တေန မနုဿာနံ ဥဒပါနေ နှာနပိဝနာဒိ ဝိယ ယောဂါဝစရဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကေသာ လောမာတိ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန မနသိကာရော။ အဘိဏှသဉ္စာရေန မနုဿာနံ သညာဏေန ဝိနာ ဥဒပါနေ ကိစ္စကရဏံ ဝိယ ယောဂါဝစရဿ မနသိကာရဗလေန ပဏ္ဏတ္တိံ အတိက္ကမိတွာ ပဋိက္ကူလဘာဝေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတွာ ဘာဝနာနုယောဂေါ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ…ပေ… ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ကေသာဒိပညတ္တိယာ သဒ္ဓိံယေဝ ကောဋ္ဌာသာနံ ပဋိက္ကူလဘာဝေါ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပါကဋော ဟောတိ။ အထာတိ ပစ္ဆာ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နကာလေ။ ပဋိက္ကူလဘာဝေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ကောဋ္ဌာသာနံ ပဋိက္ကူလာကာရေယေဝ ဘာဝနာစိတ္တံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။
အနုပုဗ္ဗေန မုဉ္စနံ အနုပုဗ္ဗမုဉ္စနံ, အနုပဋ္ဌဟန္တဿ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ မုဉ္စနန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ပန အနုပဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိ။ ပရိယောသာနကောဋ္ဌာသမေဝ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ တန္တိအနုသာရေန အာဒိတော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိဿ မနသာ သဇ္ဈာယော ဝိယ မနသိကာရော တေ တေ ကောဋ္ဌာသေ အာမဋ္ဌမတ္တေ ကတွာ ဂစ္ဆတိ, န လက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန။ ယဒါ ပန နေ လက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန သုဋ္ဌု ဥပဓာရေန္တော မနသိ ကရောတိ, တဒါ ကေစိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ကေစိ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကမ္မန္တိ မနသိကာရကမ္မံ တာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ကီဝ စိရန္တိ? ယာဝ ဒွီသု ဥပဋ္ဌိတေသု, တေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ဧကော သုဋ္ဌုတရံ ဥပဋ္ဌဟတိ တာဝ။
ဥက္ကုဋ္ဌုက္ကုဋ္ဌိဋ္ဌာနေယေဝ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဧကတ္ထကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ကမေန သဗ္ဗတာလေသု ပတိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၃။) [သျ]ပရိယန္တတာလံ, အာဒိတာလဉ္စ အာဂန္တွာ တတော တတော တတ္ထ တတ္ထေဝ ကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။
ဒွေ ဘိက္ခာတိ ဒွီသု ဂေဟေသု လဒ္ဓဘိက္ခာ။
အပ္ပနာတောတိ အပ္ပနာကာရတော ဒွတ္တိံသာကာရေ အပ္ပနာ ဟောန္တိ။ ကိံ ပစ္စေကံ ကောဋ္ဌာသေသု ဟောတိ ဥဒါဟု အညထာတိ ဝိစာရဏာယံ အာဟ ‘‘အပ္ပနာကောဋ္ဌာသတော’’တိ, ကောဋ္ဌာသတော ကောဋ္ဌာသတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကေသာဒီသူ’’တိအာဒိ။
အဓိစိတ္တန္တိ သမထဝိပဿနာစိတ္တံ။
အနုယုတ္တေနာတိ ယုတ္တပ္ပယုတ္တေန, ဘာဝေန္တေနာတိ အတ္ထော။ ကာလေနကာလန္တိ ကာလေ ကာလေ။ သမာဓိနိမိတ္တံ ဥပလက္ခိတသမာဓာနာကာရော သမာဓိ ဧဝ။ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ စိတ္တေ ကာတဗ္ဗံ, ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သမာဓိကာရဏံ ဝါ အာရမ္မဏံ သမာဓိနိမိတ္တံ, တံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တဥပေက္ခာနိမိတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဌာနံ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော။ တံ ဘာဝနာ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ, ဧတဿ သံဝတ္တနဿ ဌာနံ ကာရဏံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တံ ဝါ မနသိကရဏစိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ, ဧတဿ ဌာနံ ကာရဏံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ မုဒုန္တိ သုဘာဝိတဘာဝေန မုဒုဘူတံ, ဝသီဘာဝပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ မုဒုတ္တာ ဧဝ ကမ္မညံ ကမ္မက္ခမံ ကမ္မယောဂ္ဂံ။ ပဘဿရန္တိ ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ပရိသုဒ္ဓံ, ပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န စ ပဘင်္ဂူတိ ကမ္မနိယဘာဝူပဂမနေန န စ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝံ သုဒ္ဓန္တံ ဝိယ သုဝဏ္ဏံ ဝိနိယောဂက္ခမံ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ သမာဓိယတိ အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ။
ဥက္ကံ ဗန္ဓတီတိ မူသံ သမ္ပာဒေတိ။ အာလိမ္ပေတီတိ အာဒီပေတိ ဇာလေတိ။ တဉ္စာတိ တံ ပိဠန္ဓနဝိကတိသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ အဿ သုဝဏ္ဏကာရဿ အနုဘောတိ ပဟောတိ သာဓေတိ။ အဿ ဝါ သုဝဏ္ဏဿ အတ္ထံ သုဝဏ္ဏကာရော အနုဘောတိ ပါပုဏာတိ။
အဘိညာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဉာဏေန သစ္ဆိကရဏီယဿ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိကဿ အဘိညာ သစ္ဆိကရဏီယဿ။ ယဿ ပစ္စက္ခံ အတ္ထိ, သော သက္ခိ။ သက္ခိနော ဘဗ္ဗတာ သက္ခိဘဗ္ဗတာ, သက္ခိဘဝနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သက္ခိ စ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၄။) [သျ]သော ဘဗ္ဗော စာတိ ဝါ သက္ခိဘဗ္ဗော။ အယဉှိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဘဗ္ဗော, တတ္ထ စ သက္ခီတိ သက္ခိဘဗ္ဗော, တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ, တံ ပါပုဏာတိ။ သတိ သတိ အာယတနေတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဟေတုအာဒိကေ ကာရဏေ သတိ။
သီတိဘာဝန္တိ နိဗ္ဗာနံ, ကိလေသဒရထဝူပသမံ ဝါ။ နိဂ္ဂဏှာတီတိ ဥဒ္ဓဋံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခဏဝသေန နိဂ္ဂဏှာတိ။ ပဂ္ဂဏှာတီတိ လီနံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခဏဝသေန ပဂ္ဂဏှာတိ။ သမ္ပဟံသေတီတိ သမပ္ပဝတ္တံ စိတ္တံ တထာပဝတ္တိယံ ပညာယ တောသေတိ, ဥတ္တေဇေတိ ဝါ။ ယဒါ ဝါ နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဘာဝနာယ န ပက္ခန္ဒတိ, တဒါ ဇာတိအာဒီနိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၇) ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမုတ္တေဇေတိ။ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ယဒါ ပန စိတ္တံ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာဝီထိံ ဩတိဏ္ဏံ ဟောတိ, တဒါ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ကဉ္စိ ဗျာပါရံ အကတွာ သမပ္ပဝတ္တေသု ယုဂေသု သာရထိ ဝိယ အဇ္ဈုပေက္ခတိ ဥပေက္ခကောဝ ဟောတိ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကောတိ ပဏီတေ ဥတ္တမေ မဂ္ဂဖလေ အဓိမုတ္တော နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရော။
သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လသင်္ခါတံ ဝိဓိံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတံ ပရိယာပုဏနာဒိနာ သုပရိဂ္ဂဟိတံ ကတွာ။ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာတိ မနသိကာရကောသလ္လသင်္ခါတံ ဝိဓိံ သမ္မဒေဝ သလ္လက္ခဏဝသေန ဥပဓာရေတွာ။ ဝိသေသန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဘာဝနာယ ဝိသေသံ။ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိံ ပဂုဏဘာဝံ ပါပေန္တော ဘိယျော ဘိယျော ဝါစာယ, မနသာ စ ပရိဝတ္တေတွာ။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ယထာ ရုက္ခဿ ဒုဗ္ဗိနိဘေဒေါ အရညဿ ဝါ ဂဟနဘူတော ပဒေသော ‘‘ဂဏ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိယာ အတ္ထတော ဒုဗ္ဗိနိဘေဒေါ ဂဟနဘူတော စ ပဒေသော ‘‘ဂဏ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပရိပုစ္ဆနာဒိလဒ္ဓေန ဉာဏဖရသုနာ ဆိန္ဒိတွာ။
နိမိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနနိမိတ္တံ, အသုဘာကာရော။ ဧဒိသေန ပယောဇနေန လုဉ္စနမ္ပိ အနဝဇ္ဇန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘လုဉ္စိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆိန္နဋ္ဌာနေတိ မုဏ္ဍိတဋ္ဌာနေ။ ဝဋ္ဋတိယေဝ နိဿရဏဇ္ဈာသယေန ဩလောကနတော။ ဥဿဒဝသေနာတိ အဖလိတာနံ, ဖလိတာနံ ဝါ ဗဟုလတာဝသေန။ ဒိသွာဝ နိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဒဿနယောဂျတာယ တစပဉ္စကဿ, ဣတရေသု သုတွာ စ ဉတွာ စ နိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၅။) [သျ]ကောဋ္ဌာသဝဝတ္ထာပနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၂။ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာတိ အဘိနဝါရိဋ္ဌဖလဝဏ္ဏာ။ ကဏ္ဏစူဠိကာတိ ဥပရိကဏ္ဏသက္ခလိကာယ ပရဘာဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ, ကထံ? ဒွေ ကေသာ ဧကတော နတ္ထီတိ။
အာသယောတိ နိဿယော, ပစ္စယောတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၄။ အသမ္ဘိန္နကာဠကာ အညေန ဝဏ္ဏေန အသမ္မိဿကာဠကာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၅။ ပတ္တသဒိသတ္တာ နခါ ဧဝ နခပတ္တာနိ။ နခါ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ နခါ ဧကတော နတ္ထီ’’တိ အာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၆။ ဒန္တပါဠိယာတိ ဒန္တာဝလိယာ။ ယာနကဥပတ္ထမ္ဘိနီတိ သကဋဿ ဓုရဋ္ဌာနေ ဥပတ္ထမ္ဘကဒဏ္ဍော။ ဒန္တာနံ အာဓာရဘူတာ အဋ္ဌိ ဟနုကဋ္ဌိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၇။ သင်္ကဍ္ဎိယမာနာတိ သမ္ပိဏ္ဍိယမာနာ။ ကောသကာရကကောသော ဥပလ္လိဏ္ဍုပေါဋ္ဋလကံ, ယံ ‘‘ကောသေယျဖလ္လ’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပုဋဗန္ဓဥပါဟနော သကလပိဋ္ဌိပါဒစ္ဆာဒနဥပါဟနော။ အာနိသဒံ အာသနပဒေသော။ တူဏိရော သရာဝါသော။ ဂလကဉ္စုကံ ကဏ္ဌတ္တာဏံ။ ကီဋကုလာဝကံ ခရမုခကုဋိ။
အနုလောမေန ပဋိလောမေန စာတိ ဧတ္ထ အံသပဒေသတော ပဋ္ဌာယ ဗာဟုနော ပိဋ္ဌိပဒေသေန ဩတရဏံ အနုလောမော, မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ဗာဟုနော ပုရိမဘာဂေန အာရောဟနံ ပဋိလောမော။ တေနေဝ နယေနာတိ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ ဝုတ္တေန နယေန အနုလောမေန ပဋိလောမေန စာတိ အတ္ထော။ သုခုမမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တဩဠာရိကစမ္မတော သုခုမံ။ အန္တောမုခစမ္မာဒိကောဋ္ဌာသေသု ဝါ တစေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ယံ ဒုရုပလက္ခဏီယံ, တံ ‘‘သုခုမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဝုတ္တနယေန ဉာဏေန တစံ ဝိဝရိတွာ ပဿန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣဓ ဆဝိပိ တစဂတိကာ ဧဝါတိ ‘‘တစော ဥပရိ အာကာသေန ပရိစ္ဆိန္နော’’တိ ဝုတ္တော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၈၈။ နိသဒပေါတော သိလာပုတ္တကော။ ဥဒ္ဓနကောဋီတိ မတ္တိကာပိဏ္ဍေန ကတဥဒ္ဓနဿ ကောဋိ။ တာလဂုဠပဋလံ နာမ ပက္ကတာလဖလလသိကံ တာလပဋ္ဋိကာဒီသု လိမ္ပိတွာ သုက္ခာပေတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတပဋလံ။ သုခုမန္တိ ယထာဝုတ္တမံသတော သုခုမံ။ ပဏှိကမံသာဒိထူလာနံ သကလသရီရဿ ကိသာနံ ယေဘုယျေန မံသေန ပဋိစ္ဆာဒိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္န’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၉။ ဇာလာကာရော ကဉ္စုကော ဇာလကဉ္စုကော။ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတဘာဝေနေဝ နှာရူ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၀။ ဒန္တာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ ဒွတ္တိံသ ဒန္တဋ္ဌီနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဇဏ္ဏုကဋ္ဌိ, ဧကံ ဦရုဋ္ဌီတိ ဧက-ဂ္ဂဟဏံ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ပါဒေ’’တိ အဓိကတတ္တာ။ ဧဝံ တိမတ္တာနီတိ ဧဝံ မတ္တသဒ္ဒေဟိ အာနိသဒဋ္ဌိအာဒီနိ ဣဓ အဝုတ္တာနိပိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အတိရေကတိသတအဋ္ဌိကသမုဿယ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၂) ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
ကီဠာဂေါဠကာနိ သုတ္တေန ဗန္ဓိတွာ အညမညံ ဃဋ္ဋေတွာ ကီဠနဂေါဠကာနိ။ ဓနုကဒဏ္ဍော ဒါရကာနံ ကီဠနကခုဒ္ဒကဓနုကံ။ တတ္ထ ဇင်္ဃဋ္ဌိကဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနန္တိ ဇဏ္ဏုကဋ္ဌိမှိ ပဝိသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေန ဦရုဋ္ဌိနာ ပတိဋ္ဌိတံ ဌာနံ ယံ ကဋိဋ္ဌိနော, တံ အဂ္ဂစ္ဆိန္နမဟာပုန္နာဂဖလသဒိသံ။
ကုမ္ဘကာရေန နိပ္ဖါဒိတံ ဥဒ္ဓနံ ကုမ္ဘကာရိကဥဒ္ဓနံ။ သီသကပဋ္ဋဝေဌကံ ဝေဌေတွာ ဌပိတံ သီသမယံ ပဋ္ဋကံ။ ယေန သုတ္တံ ကန္တန္တိ, တသ္မိံ တက္ကမှိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌပိတဂေါဠကာ ဝဋ္ဋနာ နာမ, ဝဋ္ဋနာနံ အာဝဠိ ဝဋ္ဋနာဝဠိ။
မဏ္ဍလာကာရေန ဆိန္နဝံသကဠီရခဏ္ဍာနိ ဝံသကဠီရစက္ကလကာနိ။ အဝလေခနသတ္ထကံ ဥစ္ဆုတစာဝလေခနသတ္ထကံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၂။ ဝက္ကဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝက္ကပရိယန္တေန ဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၃။ ယံ နိဿာယာတိ ယံ လောဟိတံ နိဿာယ, နိဿယနိဿယောပိ ‘‘နိဿယော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဘဝတိ ဟိ ကာရဏကာရဏေပိ ကာရဏဝေါဟာရော ယထာ ‘‘စောရေဟိ ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ရူပကလာပေ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၇။) [သျ]ဟဒယဝတ္ထု, တမ္ပိ လောဟိတဂတိကမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ယံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၄။ ပဏ္ဍုကဓာတုကန္တိ ပဏ္ဍုသဘာဝံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၅။ ပရိယောနဟနမံသန္တိ ပဋိစ္ဆာဒကမံသံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၆။ ဥဒရဇိဝှါမံသန္တိ ဇိဝှါသဏ္ဌာနံ ဥဒရဿ မတ္ထကပဿေ တိဋ္ဌနကမံသံ။ ‘‘နီလ္လ’န္တိ ဝတွာ နီလံ နာမ ဗဟုဓာတုကန္တိ အာဟ ‘‘နိဂ္ဂုဏ္ဍိပုပ္ဖဝဏ္ဏ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၇။ ပပ္ဖါသမံသန္တိ ယထာဌာနေ ဧဝ လမ္ဗိတွာ ထောကံ ပရိဝတ္တကမံသံ။ နိရသန္တိ နိဟီနရသံ။ နိရောဇန္တိ နိပ္ပဘံ, ဩဇာရဟိတံ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၈။ ဩဘဂ္ဂါတိ အဝဘုဇိတွာ ဌိတာ။ သက္ခရသုဓာဝဏ္ဏန္တိ မရုမ္ဗေဟိ ကတသုဓာဝဏ္ဏံ။ ‘‘သေတသက္ခရသုဓာဝဏ္ဏ’’န္တိပိ ပါဌော, သေတသက္ခရဝဏ္ဏံ, သုဓာဝဏ္ဏဉ္စာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၉။ အန္တဿ အာဘုဇိတွာ အာဘုဇိတွာ ဌိတပ္ပဒေသာ အန္တဘောဂဋ္ဌာနာနိ။ တေသံ ဗန္ဓနဘူတံ အန္တဂုဏံ နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အန္တဂုဏန္တိ အန္တဘောဂဋ္ဌာနေသု ဗန္ဓန’’န္တိ။ ကုဒ္ဒါလဖရသုကမ္မာဒီနိ ကရောန္တာနံ အန္တဘောဂေ အဂဠန္တေ ဧကတော အာဗန္ဓိတွာ, ကိံ ဝိယ? ယန္တသုတ္တကမိဝ ယန္တဖလကာနီတိ။ ကိမိဝ တတ္ထ ဌိတန္တိ အာဟ ‘‘ပါဒပုဉ္ဆန…ပေ… ဌိတ’’န္တိ။ ပုရိမဉ္စေတ္ထ အာဗန္ဓနဿ, ဒုတိယံ ဌာနာကာရဿ နိဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၀။ အသိတံ နာမ ဘုတ္တံ ဩဒနာဒိ။ ပီတံ နာမ ပိဝနဝသေန အဇ္ဈောဟဋပါနကာဒိ။ ခါယိတံ နာမ သံခါဒိတံ ပိဋ္ဌမူလဖလခဇ္ဇာဒိ။ သာယိတံ နာမ အဿာဒိတံ အမ္ဗပက္ကမဓုဖာဏိတာဒိ။
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဥဒရေ။ ယန္တိ စ ဥဒရမေဝ ပစ္စာမသတိ။ ယတ္ထ ပါနဘောဇနာဒီနိ ပတိတွာ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဝါနဝမထု သာရမေယျဝန္တံ။ ဝိဝေကန္တိ ဝိဘာဂံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၀၁။ ဟေဋ္ဌာနာဘိပိဋ္ဌိကဏ္ဋကမူလာနံ အန္တရေတိ ပုရိမဘာဂဝသေန နာဘိယာ ဟေဋ္ဌာပဒေသဿ ပစ္ဆိမဘာဂဝသေန ဟေဋ္ဌိမပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ ဝေဠုနာဠိကသဒိသော ပဒေသောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၂။ သမောဟိတန္တိ နိစိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၄။ ပူတိဘာဝံ အာပန္နံ ကုက္ကုဋဏ္ဍံ ပူတိကုက္ကုဋဏ္ဍံ။ ဥဒ္ဒေကော ပိတ္တာဒီဟိ ဝိနာ ကေဝလော ဥဒ္ဓင်္ဂမဝါတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၅။ အာစာမော အဝဿာဝနကဉ္ဇိကံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၆။ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖါသေ တေမယမာနန္တိ ဧတ္ထ ယကနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂပူရဏေနေဝ တေမေတိ, ဣတရာနိ တေသံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရဏေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၇။ ဥတုဝိကာရော ဥဏှဝလာဟကာဒိဟေတုကော။ ဝိသမစ္ဆိန္နော ဘိသာဒိကလာပေါ ဝိသမံ ဥဒကံ ပဂ္ဃရတိ, ဧဝမေဝံ သရီရံ ကေသကူပါဒိဝိဝရေဟိ ဥပရိ, ဟေဋ္ဌာ, တိရိယဉ္စ သေဒံ ဝိသမံ ပဂ္ဃရတီတိ ဒဿေတုံ ဝိသမစ္ဆိန္န-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၈။ ဝိသမာဟာရန္တိ တဒါပဝတ္တမာနသရီရာဝတ္ထာယ အသပ္ပါယာဟာရံ, အတိကဋုကအစ္စုဏှာဒိဝိသဘာဂါဟာရံ ဝါ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ပန ‘‘ဝိသဘာဂါဟာရ’’န္တေွဝ ဝုတ္တံ တဒါ ပဝတ္တမာနာနံ ဓာတူနံ ဝိသဘာဂတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၉။ ‘‘နှာနကာလေ’’တိ ဣဒံ ဥဒကဿ ဥပရိ သိနေဟဿ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရိဗ္ဘမန္တသိနေဟဗိန္ဒုဝိသဋသဏ္ဌာနာတိ ဝိသဋံ ဟုတွာ ပရိဗ္ဘမန္တသိနေဟဗိန္ဒုသဏ္ဌာနာ။ ဥတုဝိသဘာဂေါ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနော။ ဓာတုဝိသဘာဂေါ အန္တောသမုဋ္ဌာနော။ တေ ပဒေသာတိ တေ ဟတ္ထတလာဒိပဒေသာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၀။ ကိဉ္စီတိ ဥဏှာဒိရသာနံ အညတရံ အာဟာရဝတ္ထု။ နေသန္တိ သတ္တာနံ။ ဟဒယံ အာဂိလာယတီတိ ဝိသဘာဂါဟာရာဒိံ ပဋိစ္စ ဟဒယပ္ပဒေသော ဝိဝတ္တတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၀၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၁၁။ ဒဓိနော ဝိဿန္ဒနအစ္ဆရသော ဒဓိမုတ္တံ။ ဂဠိတွာတိ သန္ဒိတွာ။ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတွာတိ မတ္ထကဝိဝရတော အာဂန္တွာ တာလုမတ္ထကေန ဩတရိတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၂။ တေလံ ဝိယ သကဋဿ နာဘိအက္ခသီသာနံ အဋ္ဌိသန္ဓီနံ အဗ္ဘဉ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ။ ကဋကဋာယန္တီတိ ‘‘ကဋ ကဋာ’’တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ အနုရဝဒဿနံ ဟေတံ။ ဒုက္ခန္တီတိ ဒုက္ခိတာနိ သဉ္ဇာတဒုက္ခာနိ ဟောန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၃။ သမူလကူလမာသံ ဈာပေတွာ ဆာရိကံ အဝဿာဝေတွာ ဂဟိတယူသော မာသခါရော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ ဆဍ္ဍနဋ္ဌာနံ စန္ဒနိကာ။ ရဝဏဃဋံ နာမ ပကတိယာ သမ္မုခမေဝ ဟောတိ။ ယဿ ပန အာရဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဒကဿ ပဝိသနမုခံ နတ္ထိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အမုခေ ရဝဏဃဋေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာယူဟနန္တိ သမီဟနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၄။ ဧဝဉှီတိအာဒိ ယထာဝုတ္တာယ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လပဋိပတ္တိယာ နိဂမနံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တံ မနသိကာရကောသလ္လပဋိပတ္တိမ္ပိ နိဂမနဝသေန ဂဟေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပုဗ္ဗတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမာဝသာနေတိ ကေသာဒိပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ အဝသာနေ။ အပုဗ္ဗာပရိယမိဝါတိ ဧကဇ္ဈမိဝ။ ကေသာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, ဧဝမာဒိနာ ဣမိနာ ပကာရေန ဝါတိ အတ္ထော။ တေ ဓမ္မာတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဝဝတ္ထာပိတာ ပဋိက္ကူလာကာရတော ဥပဋ္ဌိတာ ကောဋ္ဌာသဓမ္မာ။
ဗဟိဒ္ဓါပီတိ သသန္တာနတော ဗဟိပိ, ပရသန္တာနကာယေပီတိ အတ္ထော။ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတီတိ ယထာဝုတ္တံ ပဋိက္ကူလမနသိကာရံ ဥပနေတိ။ ယထာ ဣဒံ, တထာ ဧတန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ပါကဋီဘူတေသူတိ ယထာ အတ္တနော ကာယေ, ဧဝံ ပရေသမ္ပိ ကာယေ သဗ္ဗေသု ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေသု ပဋိက္ကူလဝသေန ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတေသူတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ ကသိဏေသု ဝဍ္ဎနသဒိသော ယောဂိနော ဘာဝနာဝိသေသော ဒဿိတော။
အနုပုဗ္ဗမုဉ္စနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုတ္တန္တနယေန ဝိဘာဝိတံ ဝီရိယသမတာယောဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောတောတိ ဝုတ္တနယေန
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၀။) [သျ]အတ္တနော ကာယေ ကေသာဒိကေ ‘‘ပဋိက္ကူလာ ပဋိက္ကူလာ’’တိ အဘိဏှသော မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ လဒ္ဓသမထာနိ ဝိသဒါနိ ပဝတ္တန္တိ, တဒါ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယံ ဗလပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ သဒ္ဓမ္မေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ။ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, သော တံယေဝ နိမိတ္တံ အာသေဝန္တော ဘာဝေန္တော ဗဟုလီကရောန္တော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုက္ကမေန အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သဗ္ဗာကာရတောတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပဉ္စဓာပိ။ သာတိ အပ္ပနာ။
ယဒိ ပနေတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိညာဏကာသုဘကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန သိဇ္ဈတိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကာယဂတာသတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပဌမဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီသု ဒွတ္တိံသာယ ကောဋ္ဌာသေသု ပဝတ္တမာနာယ သတိယာ ကိစ္စမေတ္ထ သာတိသယန္တိ အာဟ ‘‘သတိဗလေန ဣဇ္ဈနတော’’တိ။
ပန္တသေနာသနေသု, အဓိကုသလေသု စ အရတိံ, ကာမဂုဏေသု စ ရတိံ သဟတိ အဘိဘဝတီတိ အရတိရတိသဟော သရီရသဘာဝစိန္တနေန အနဘိရတိယာ ပဟီနတ္တာ။ တထာ ကောဋ္ဌာသဘာဝနာယ အတ္တသိနေဟဿ ပရိက္ခီဏတ္တာ ဘယဘေရဝံ သဟတိ, သီတာဒီနဉ္စ အဓိဝါသကဇာတိကော ဟောတိ။ အတ္တသိနေဟဝသေန ဟိ ပုရိသဿ ဘယဘေရဝံ ဟောတိ, ဒုက္ခဿ စ အနဓိဝါသနံ။ ဣမံ ပန ကောဋ္ဌာသဘာဝနမနုယုတ္တဿ န ကေဝလံ ပဌမဇ္ဈာနမတ္တမေဝ, ဥတ္တရိပိ ပဋိဝေဓော အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေသာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အာနာပါနဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၅။ ယံ တံ ဧဝံ ပသံသိတွာ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ကထံ ဘာဝိတော’’တိအာဒိကာယ ပုစ္ဆာပါဠိယာ အတ္ထေ ဝိဘာဝိတေ ထောမနာပါဠိယာပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောယေဝ ဟောတိ ဘေဒါဘာဝတော, တသ္မာ တံ လင်္ဃိတွာ ‘‘ကထံ ဘာဝိတော စာ’’တိအာဒိနာ အာရဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ဣတော ပသံသာဘာဝေါ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ’’တိ ဝစနဉ္စ ဝိသေသော။ တေသု ပသံသာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ပသံသိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပသံသာ စ တတ္ထ အဘိရုစိဇနနေန ဥဿာဟနတ္ထာ။ တဉှိ သုတွာ ဘိက္ခူ ‘‘ဘဂဝါ ဣမံ သမာဓိံ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ပသံသတိ,
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၁။) [သျ]သန္တော ကိရာယံ သမာဓိ ပဏီတော စ အသေစနကော စ သုခေါ စ ဝိဟာရော ပါပဓမ္မေ စ ဌာနသော အန္တရဓာပေတီ’’တိ သဉ္ဇာတာဘိရုစယော ဥဿာဟဇာတာ သက္ကစ္စံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ’’တိ ပဒဿ ယေ ဣမေ မယာ နိဗ္ဗာနမဟာသရဿ ဩတရဏတိတ္ထဘူတာ ကသိဏဇ္ဈာနအသုဘဇ္ဈာနာဒယော ဒေသိတာ, န ကေဝလံ တေ ဧဝ, အယမ္ပိ ခေါတိ ဘဂဝါ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘူတံ သမာဓိံ ဒေသနာနုဘာဝေန တေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ အာသန္နံ, ပစ္စက္ခဉ္စ ကရောန္တော သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ဧဝမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓမုခေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သောဠသဝတ္ထုကန္တိ စတူသု အနုပဿနာသု စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရောတိ ကမ္မဋ္ဌာနပါဠိယာ ပဒတ္ထော ပိဏ္ဍတ္ထော ဥပမာ စောဒနာ ပရိဟာရော ပယောဇနန္တိ ဧဝမာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟိ ပရိပုဏ္ဏော။ နိဒ္ဒေသောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ နိဿေသတော ဝိတ္ထာရော။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၆။ ကထန္တိ ဣဒံ ပုစ္ဆနာကာရဝိဘာဝနပဒံ။ ပုစ္ဆာ စေတ္ထ ကထေတုကမျတာဝသေန အညာသံ အသမ္ဘဝတော။ သာ စ ဥပရိ ဒေသနံ အာရုဠှာနံ သဗ္ဗေသံ ပကာရဝိသေသာနံ အာမသနဝသေနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကထန္တိ…ပေ… ကမျတာပုစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ ကထံ ဗဟုလီကတောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အာနာပါနဿတိသမာဓီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကထန္တိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဗဟုလီကာရံ နာနပ္ပကာရတော ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဗဟုလီကတော အာနာပါနဿတိသမာဓီတိ တထာပုဋ္ဌဓမ္မနိဒဿနန္တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ တထာ သန္တဘာဝါဒယောပိ တဿ ယေဟိ ဘာဝနာဗဟုလီကာရေဟိ သိဒ္ဓါ, တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ဗဟုလီကတော…ပေ… ဝူပသမေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ပုန စ ပရံ, ဥဒါယိ, အက္ခာတာ မယာ သာဝကာနံ ပဋိပဒါ, ယထာပဋိပန္နာ မေ သာဝကာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၄၇) ဥပ္ပါဒနဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာ ဝုစ္စတီတိ တဒုဘယဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘာဝိတောတိ ဥပ္ပါဒိတော ဝဍ္ဎိတော ဝါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဘာဝံ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဣတော ဂတောတိ ဘာဝိတော, ဥပ္ပါဒိတော ပဋိလဒ္ဓမတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နော ပန လဒ္ဓါသေဝနော, ဘာဝိတော ပဂုဏဘာဝံ အာပါဒိတော, ဝဍ္ဎိတောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၂။) [သျ]အတ္ထော။ အာနာပါနပရိဂ္ဂါဟိကာယာတိ ဒီဃရဿာဒိဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ အဿာသပဿာသေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂါဟိကာယ, တေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာယ, သတိယံ ပစ္စယဘူတာယန္တိ အတ္ထော။ ပုရိမသ္မိဉှိ အတ္ထေ သမာဓိဿ သတိယာ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော သမ္ပယုတ္တဝစနတော, ဒုတိယသ္မိံ ပန ဥပနိဿယဘာဝေါပိ။ ဥပစာရဇ္ဈာနသဟဂတာ ဟိ သတိ အပ္ပနာသမာဓိဿ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ။ ဗဟုလီကတောတိ ဗဟုလံ ပဝတ္တိတော, တေန အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝပ္ပတ္တိမာဟ။ ယော ဟိ ဝသီဘာဝံ အာပါဒိတော, သော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ကတော’’တိ။ ယထာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁), ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) စ ဧဝမာဒီသု ပဌမပဒေ ဝုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒုတိယာဒီသုပိ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ, ဧဝမိဓာပီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ ဧဝသဒ္ဒေန နိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဥဘယပဒနိယမေန လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အသုဘကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အသုဘာရမ္မဏဈာနမာဟ။ တံ ဟိ အသုဘေသု ယောဂကမ္မဘာဝတော, ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော စ ‘‘အသုဘကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကေဝလ္လ’န္တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏံ နိဝတ္တေတိ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဈာနပဋိဝေဓဝသေန။ ဈာနဉှိ ဘာဝနာဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တံ အတ္တနော ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ပဝတ္တတိ, ယထာသဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ စာတိ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဩဠာရိကာရမ္မဏတ္တာတိ ဗီဘစ္ဆာရမ္မဏတ္တာ။ ပဋိက္ကူလာရမ္မဏတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန, လေသန္တရေန ဝါ။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ အနုက္ကမေန ဝိစေတဗ္ဗတံ ပတ္တံ အာရမ္မဏဿ ပရမသုခုမတံ သန္ဓာယာဟ။ သန္တေ ဟိ သန္နိသိန္နေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနော ဓမ္မော သယမ္ပိ သန္နိသိန္နောဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္တော ဝူပသန္တော နိဗ္ဗုတော’’တိ, နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏသန္တတာယ တဒါရမ္မဏဓမ္မာနံ သန္တတာ လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။
နာဿ သန္တပဏီတဘာဝါဝဟံ ကိဉ္စိ သေစနန္တိ အသေစနကော။ အသေစနကတ္တာ အနာသိတ္တကော။ အနာသိတ္တကတ္တာ ဧဝ အဗ္ဗောကိဏ္ဏော အသမ္မိဿော ပရိကမ္မာဒိနာ။ တတော ဧဝ ပါဋိယေက္ကော ဝိသုံယေဝေကော။ အာဝေဏိကော အသာဓာရဏော။ သဗ္ဗမေတံ သရသတော ဧဝ သန္တဘာဝံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၃။) [သျ]ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ပရိကမ္မံ ဝါ သန္တဘာဝနိမိတ္တံ, ပရိကမ္မန္တိ စ ကသိဏကရဏာဒီနိ နိမိတ္တုပ္ပါဒပရိယောသာနံ, တာဒိသံ ဣဓ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ တဒါ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရဿာဒတ္တာ အသန္တမပ္ပဏီတံ သိယာ။ ဥပစာရေန ဝါ နတ္ထိ ဧတ္ထ သန္တတာတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏဝိဂမေန, အင်္ဂပါတုဘာဝေန စ ပရေသံ သန္တတာ ဟောတိ, န ဧဝမိမဿ။ အယံ ပန အာဒိသမန္နာ…ပေ… ပဏီတော စာတိ ယောဇနာ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိကေ သန္ဓာယာဟ။ အနာသိတ္တကောတိ ဥပသေစနေန န အာသိတ္တကော။ တေနာဟ ‘‘ဩဇဝန္တော’’တိ, ဩဇဝန္တသဒိသောတိ အတ္ထော။ မဓူရောတိ ဣဋ္ဌော, စေတသိကသုခပဋိလာဘသံဝတ္တနံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန, ဥပေက္ခာယ ဝါ သန္တဘာဝေန သုခဂတိကတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌသရီရတာဝသေန ပန ကာယိကသုခပဋိလာဘသံဝတ္တနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တဉ္စ ခေါ ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတကာလေ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ’’တိ ဣဒံ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိက္ခမ္ဘိတေတိ ဈာနေန သကသန္တာနတော အနီဟဋေ အပ္ပဟီနေ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတေတိ အကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာ, တတော သမ္ဘူတေ။ အဝိဇ္ဇာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟိ သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မာ။ ခဏေနေဝါတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေနေဝ။ အန္တရဓာပေတီတိ ဧတ္ထ အန္တရဓာပနံ ဝိနာသနံ, တံ ပန ဈာနကတ္တုကဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘေတီ’’တိ။ ဝူပသမေတီတိ ဝိသေသေန ဥပသမေတိ။ ဝိသေသေန ဥပသမနံ ပန သမ္မဒေဝ ဥပသမနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဥပသမေတီ’’တိ။
နနု စ အညောပိ သမာဓိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေနေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အန္တရဓာပေတိ ဝူပသမေတိ, အထ ကသ္မာ အယမေဝ သမာဓိ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တောတိ? ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ နာနာဝိတက္ကဝူပသမသဗ္ဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၊ ဥဒါ။ ၃၁)။ အပိစ တိက္ခပညဿ ဉာဏုတ္တရဿေတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, ဉာဏုတ္တရဿ စ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဣတရေဟိ သာတိသယံ, ယထာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ။ တသ္မာ ဣမံ ဝိသေသံ သန္ဓာယ ‘‘ဌာနသော အန္တရဓာပေတိ ဝူပသမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ နိမိတ္တပါတုဘာဝေ သတိ ခဏေနေဝ အင်္ဂပါတုဘာဝသဗ္ဘာဝတော အယမေဝ သမာဓိ ‘‘ဌာနသော အန္တရဓာပေတိ ဝူပသမေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာ တံ မဟတော အကာလမေဃဿ ဥဋ္ဌိတဿ ဓာရာနိပါတေ ခဏေနေဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၄။) [သျ]ပထဝိယံ ရဇောဇလ္လဿ ဝူပသမော။ တေနာဟ – ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာအကာလမေဃော ဥဋ္ဌိတော’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၉၈၅၊ ပါရာ။ ၁၆၅)။ သာသနိကဿ ဈာနဘာဝနာ ယေဘုယျေန နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဧကံသေန နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာဝ ဟောတိ။ ဣမမေဝ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ သဗ္ဗေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ အရိယမဂ္ဂဿ ပါဒကဘူတော အယံ သမာဓိ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အရိယမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန အရိယမဂ္ဂဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော’’တိ။
အယံ ပနတ္ထော ဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာနံ ဝသေန သမ္မဒေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပပဉ္စဝသေန ဝုတ္တမတ္ထံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော’’တိ အာဟ, ပိဏ္ဍတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၇။ တမတ္ထန္တိ တံ ‘‘ကထံ ဘာဝိတော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝသေန သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ။ ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၁၊ အ။ နိ။ ၃။၆၁) ဣဓ-သဒ္ဒေါ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တော, ‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉) ဩကာသံ, ‘‘ဣဓာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ပဒပူရဏမတ္တံ, ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ပန သာသနံ, ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ’’တိ ဣဓာပိ သာသနမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကဿာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရဂ္ဂဟဏံ သောဠသ ပကာရေ သန္ဓာယ။ တေ ဟိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ။ ဗာဟိရကာ ဟိ ဇာနန္တာ အာဒိတော စတုပ္ပကာရမေဝ ဇာနန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော’’တိ, ယထာဝုတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ နိဿယဘာဝပဋိသေဓနောတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣဒံ အန္တောဂဓေဝသဒ္ဒန္တိ ဒဿေတိ။ သန္တိ ဟိ ဧကပဒါနိပိ သာဝဓာရဏာနိ ယထာ ‘‘ဝါယုဘက္ခော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော’’တိအာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏသမဏကရဏဓမ္မော ဟိ သော, ယော သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကော။ ပရပ္ပဝါဒါတိ ပရေသံ အညတိတ္ထိယာနံ နာနပ္ပကာရာ ဝါဒါ တိတ္ထာယတနာနိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၅။) [သျ]အရညာဒိကဿေဝ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုဒ္ဒမော ဒမထံ အနုပဂတော ဂေါဏော ကူဋဂေါဏော။ ယထာ ထနေဟိ သဗ္ဗသော ခီရံ န ပဂ္ဃရတိ, ဧဝံ ဒေါဟပဋိဗန္ဓိနီ ကူဋဓေနု။ ရူပသဒ္ဒါဒိကေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကော အဿာဒေါ ရူပါရမ္မဏာဒိရသော။ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ, အနာဒိမတိ ဝါ သံသာရေ ပရိစိတာရမ္မဏံ။
နိဗန္ဓေယျာတိ ဗန္ဓေယျ။ သတိယာတိ သမ္မဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏသမ္ပဝတ္တာယ သတိယာ။ အာရမ္မဏေတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ။ ဒဠှန္တိ ထိရံ, ယထာ သတောကာရိဿ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ သမာဓိ ဣဇ္ဈတိ, တထာ ထာမဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ, ဧကစ္စာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ, ဗုဒ္ဓသာဝကာနဉ္စ ဝိသေသာဓိဂမဿ စေဝ အညကမ္မဋ္ဌာနေန အဓိဂတဝိသေသာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။
ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဘဂဝါ ယောဂီနံ အနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနုပဒိသနတော။
ဘိက္ခု ဒီပိသဒိသော အရညေ ဧကိကော ဝိဟရိတွာ ပဋိပက္ခနိမ္မထနေန ဣစ္ဆိတတ္ထသာဓနတော။ ဖလမုတ္တမန္တိ သာမညဖလမာဟ။ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိန္တိ ဘာဝနုဿာဟဇဝဿ ယောဂ္ဂကရဏဘူမိဘူတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၈။ ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏေသူတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဝိဘ။ ၅၃၀), သုတ္တန္တပရိယာယေန စ ဝုတ္တလက္ခဏေသု။ ရုက္ခသမီပန္တိ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ, နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ရုက္ခဿ သမီပဋ္ဌာနံ။ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနန္တိ ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။
ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလန္တိ ဂိမှာဒိဥတုတ္တယဿ, သေမှာဒိဓာတုတ္တယဿ, မောဟာဒိစရိယတ္တယဿ စ အနုကူလံ။ တထာ ဟိ ဂိမှကာလေ စ အရညံ အနုကူလံ, ဟေမန္တေ ရုက္ခမူလံ, ဝဿကာလေ သုညာဂါရံ, သေမှဓာတုကဿ သေမှပကတိကဿ အရညံ, ပိတ္တဓာတုကဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၆။) [သျ]ရုက္ခမူလံ, ဝါတဓာတုကဿ သုညာဂါရံ အနုကူလံ, မောဟစရိတဿ အရညံ, ဒေါသစရိတဿ ရုက္ခမူလံ, ရာဂစရိတဿ သုညာဂါရံ အနုကူလံ။ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကန္တိ အသင်္ကောစာဝိက္ခေပပက္ခိကံ။ သယနဉှိ ကောသဇ္ဇပက္ခိကံ, ဌာနစင်္ကမနာနိ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနိ, န ဧဝံ နိသဇ္ဇာ။ တတော ဧဝဿ သန္တတာ။ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန, အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသုခတံ ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကဋ္ဌပနေန, အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယံ ပရိမုခံ သတိယာ ဌပနေန ဒဿေန္တော။ ဦရုဗဒ္ဓါသနန္တိ ဦရူနမဓောဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကံ ဌပနံ နိသဇ္ဇာ-ဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ ‘‘ဥဇုံ ကာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဋ္ဌပနံ သရူပတော, ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩနမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃတိ, တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသုပ္ပတ္တိယာ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဣဓ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ နိယျာနဋ္ဌော ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော။ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ, ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၉။ သတောဝါတိ သတိယာ သမန္နာဂတော ဧဝ သရန္တော ဧဝ အဿသတိ နာဿ ကာစိ သတိဝိရဟိတာ အဿာသပ္ပဝတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သတော ပဿသတီတိ ဧတ္ထာပိ သတောဝ ပဿသတီတိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ သတောကာရီတိ သတော ဧဝ ဟုတွာ, သတိယာ ဧဝ ဝါ ကာတဗ္ဗဿ ကတ္တာ, ကရဏသီလော ဝါ။ ယဒိ ‘‘သတောဝ အဿသတိ သတော ပဿသတီ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၈၆၊ ပါရာ။ ၁၆၅) ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ ‘‘အဿသတိ ပဿသတိ’’စ္စေဝ အဝတွာ ‘‘သတောကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ? ဧကရသံ ဒေသနံ ကာတုကာမတာယ။ ပဌမစတုက္ကေ ပဒဒွယမေဝ ဟိ ဝတ္တမာနကာလဝသေန အာဂတံ, ဣတရာနိ အနာဂတကာလဝသေန။ တသ္မာ ဧကရသံ ဒေသနံ ကာတုကာမတာယ သဗ္ဗတ္ထ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၅ အာဒယော) ‘‘သတောကာရိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၇။) [သျ]ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃအဿာသဝသေန ဝိဘတ္တိအလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဒီဃန္တိ ဝါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပန္တိ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော ‘‘အဝိက္ခေပေါ’’တိ လဒ္ဓနာမစိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝံ ပဇာနတော။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ ဟောတိ။ တာယ သတိယာ တေန ဉာဏေနာတိ ယထာဝုတ္တာယ သတိယာ, ယထာဝုတ္တေန စ ဉာဏေန။ ဣဒံ ဝုတ္တ ဟောတိ – ဒီဃံ အဿာသံ အာရမ္မဏဘူတံ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ, အသမ္မောဟတော ဝါ ပဇာနန္တဿ တတ္ထ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဧဝ ဟောတိ, တံ သမ္ပဇာနန္တဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန, အသမ္မောဟဝသေန ဝါ သမ္ပဇညံ, တဒဓီနသတိသမ္ပဇညေန တံသမင်္ဂီ ယောဂါဝစရော သတောကာရီ နာမ ဟောတီတိ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿာသဝသေနာတိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ ဟုတွာ အဿသနဿ ဝသေန။ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီအဿာသဝသေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိနော အဿာသာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီအဿာသာ, တေသံ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယနယေန အန္တော ဥဋ္ဌိတသသနံ အဿာသော, ဗဟိ ဥဋ္ဌိတသသနံ ပဿာသော။ သုတ္တန္တနယေန ပန ဗဟိ ဥဋ္ဌဟိတွာပိ အန္တော သသနတော အဿာသော, အန္တော ဥဋ္ဌဟိတွာပိ ဗဟိ သသနတော ပဿာသော။ အယမေဝ စ နယော –
‘‘အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ ဣဉ္ဇိတာ စ ဖန္ဒိတာ စာ’’တိ, ‘‘ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ ဣဉ္ဇိတာ စ ဖန္ဒိတာ စာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၇) –
ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။
ပဌမံ အဗ္ဘန္တရဝါတော ဗဟိ နိက္ခမတိ, တသ္မာ ပဝတ္တိက္ကမေန အဿာသော ပဌမံ ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ တာလုံ အာဟစ္စ နိဗ္ဗာယတီတိ တာလုံ အာဟစ္စ နိရုဇ္ဈတိ။ တေန ကိရ သမ္ပတိဇာတော ဗာလဒါရကော ခိပိတံ ကရောတိ။ ဧဝံ တာဝါတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ ကေစိ ‘‘ဧဝံ တာဝါတိ အနေန ပဝတ္တိက္ကမေန အဿာသော ဗဟိနိက္ခမနဝါတောတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝဒန္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၈။) [သျ]အဒ္ဓါနဝသေနာတိ ကာလဒ္ဓါနဝသေန။ အယံ ဟိ အဒ္ဓါန-သဒ္ဒေါ ကာလဿ, ဒေသဿ စ ဝါစကော။ တတ္ထ ဒေသဒ္ဓါနံ ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဒဿေတွာ ကာလဒ္ဓါနဝသေန အဿာသပဿာသာနံ ဒီဃရဿတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဩကာသဒ္ဓါနန္တိ ဩကာသဘူတံ အဒ္ဓါနံ။ ဖရိတွာတိ ဗျာပေတွာ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ အနေကကလာပဘာဝေန။ ဒီဃံ အဒ္ဓါနန္တိ ဒီဃံ ပဒေသံ။ တသ္မာတိ သဏိကံ ပဝတ္တိယာ ဒီဃသန္တာနတာယ ‘‘ဒီဃာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဟတ္ထိအာဒိသရီရေ, သုနခါဒိသရီရေ စ အဿာသပဿာသာနံ ဒေသဒ္ဓါနဝိသိဋ္ဌေန ကာလဒ္ဓါနဝသေနေဝ ဒီဃရဿတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သဏိကံ ပူရေတွာ သဏိကမေဝ နိက္ခမန္တိ’’, ‘‘သီဃံ ပူရေတွာ သီဃမေဝ နိက္ခမန္တီ’’တိ စ ဝစနတော။ မနုဿေသူတိ သမာနပ္ပမာဏေသုပိ မနုဿသရီရေသု။ ဒီဃံ အဿသန္တီတိ ဒီဃံ အဿာသပ္ပဗန္ဓံ ပဝတ္တေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဿသန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုနခသသာဒယော ဝိယ ရဿံ အဿသန္တိ စ ပဿသန္တိ စာတိ ယောဇနာ။ ဣဒံ ပန ဒီဃံ, ရဿဉ္စ အဿသနံ, ပဿသနဉ္စ တေသံ သတ္တာနံ သရီရသဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသန္တိ သတ္တာနံ။ တေတိ အဿာသပဿာသာ။ ဣတ္တရမဒ္ဓါနန္တိ အပ္ပကံ ကာလံ။
နဝဟာကာရေဟီတိ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ပုဗ္ဗေနာပရံ အလဒ္ဓဝိသေသဿ ကေဝလံ အဒ္ဓါနဝသေန အာဒိတော ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ, တေ စ ခေါ ဧကစ္စော အဿာသံ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတိ, ဧကစ္စော ပဿာသံ, ဧကစ္စော တဒုဘယန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန။ ကေစိ ပန ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီတိ ဧကဇ္ဈံ ဝစနံ ဘာဝနာယ နိရန္တရံ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဆန္ဒဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝိယ တယော, တထာ ပါမောဇ္ဇဝသေနာတိ ဣမေဟိ နဝဟာကာရေဟိ။
ကာမံ စေတ္ထ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ တယော ဧဝ အာကာရာ လဗ္ဘန္တိ, တန္တိဝသေန ပန သဗ္ဗေသံ ပါဠိအာရုဠှတ္တာ, တေသံ ဝသေန ပရိကမ္မဿ ကာတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘တတြာယံ ဘိက္ခု နဝဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဇာနတောတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟိ အဿာသပဿာသေ ပဇာနတော, တတ္ထ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ ဧကေနာကာရေနာတိ ဒီဃံ အဿာသာဒီသု စတူသု အာကာရေသု ဧကေန အာကာရေန, နဝသု တီသု ဝါ ဧကေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –
‘‘ဒီဃော ရဿော စ အဿာသော, ပဿာသောပိ စ တာဒိသော၊
စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တိ, နာသိကဂ္ဂေ ဝ ဘိက္ခုနော’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၁၉။) [သျ]အယံ ဘာဝနာ အဿာသပဿာသကာယာနုပဿနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
ဣဒါနိ ပါဠိဝသေနေဝ တေ နဝ အာကာရေ, ဘာဝနာဝိဓိဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကထံ ပဇာနာတီတိ ပဇာနနဝိဓိံ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆတိ။ ဒီဃံ အဿာသန္တိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဒီဃံ အဿာသံ။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ‘‘အဒ္ဓါန’’န္တိ သင်္ခံ ဂတေ ဒီဃေ ကာလေ, ဒီဃံ ခဏန္တိ အတ္ထော။ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ဝါ သင်္ခါတ-သဒ္ဒေါ ‘‘ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၉၁) ဝိယ, တသ္မာ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ အဒ္ဓါနကောဋ္ဌာသေ, ဒေသဘာဂေတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တိယာ လဒ္ဓဿာဒတ္တာ တတ္ထ သာတိသယော ကတ္တုကာမတာလက္ခဏော ကုသလစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆန္ဒဝသေနာတိ တထာပဝတ္တဆန္ဒဿ ဝသေန သဝိသေသံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဂမေန္တဿ။ တတော သုခုမတရန္တိ ယထာဝုတ္တဆန္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ပုရိမတော သုခုမတရံ။ ဘာဝနာဗလေန ဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထပရိဠာဟတာယ ကာယဿ အဿာသပဿာသာ သုခုမတရာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဿာသပဿာသာနံ သုခုမတရဘာဝေန အာရမ္မဏဿ သန္တတရတာယ, ကမ္မဋ္ဌာနဿ စ ဝီထိပဋိပန္နတာယ ဘာဝနာစိတ္တသဟဂတော ပမောဒေါ ခုဒ္ဒိကာဒိဘေဒါ တရုဏပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ အနုက္ကမေန အဿာသပဿာသာနံ အတိဝိယ သုခုမတရဘာဝပ္ပတ္တိယာ အနုပဋ္ဌဟနေ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တေဟိ စိတ္တံ ဝိနိဝတ္တတီတိ ကေစိ။ ဘာဝနာဗလေန ပန သုခုမတရဘာဝပ္ပတ္တေသု အဿာသပဿာသေသု တတ္ထ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေ သမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ ပုန ဈာနနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ ဗျာပါရာဘာဝတော အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတီတိ။ သာ ပနာယံ ဥပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣမေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ နဝဟိ ပကာရေဟိ ပဝတ္တာ။ ဒီဃံ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဒီဃာကာရာ အဿာသပဿာသာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ သမူဟဋ္ဌေန ကာယော။ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တမ္ပေတ္ထ အဿာသပဿာသသမညမေဝ ဝုတ္တံ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ သတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၀။) [သျ]အနုပဿနာ ဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တဿ အနုပဿနာ, ဝိပဿနာဝသေန အဿာသပဿာသေ, တန္နိဿယဉ္စ ကာယံ ‘‘ရူပ’’န္တိ, စိတ္တံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ‘‘အရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ နာမရူပဿ အနုပဿနာ စ ဉာဏံ, တတ္ထ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ သော ကာယော အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂန္တွာ သတိ ဧတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကာယော ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ ဣတရကာယဿာပိ သင်္ဂဟော ဟောတိ ယထာဝုတ္တသမ္မသနစာရဿာပိ ဣဓ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ နော သတီတိ သော ကာယော သတိ နာမ န ဟောတိ။ သတိ ဥပဋ္ဌာနဉ္စေဝ သတိ စ သရဏဋ္ဌေန, ဥပတိဋ္ဌနဋ္ဌေန စ။ တာယ သတိယာတိ ယထာဝုတ္တာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ ယထာဝုတ္တေနေဝ ဉာဏေန။ တံ ကာယန္တိ တံ အဿာသပဿာသကာယဉ္စေဝ တန္နိဿယရူပကာယဉ္စ။ အနုပဿတီတိ ဈာနသမ္ပယုတ္တဉာဏေန စေဝ ဝိပဿနာဉာဏေန စ အနု အနု ပဿတိ။ တေန ဝုစ္စတိ ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ တေန အနုပဿနေန ယထာဝုတ္တေ ကာယေ အယံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ ဝုစ္စတိ။
ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ အယံ ယထာဝုတ္တေ အဿာသပဿာသကာယေ, တဿ နိဿယဘူတေ ကရဇကာယေ စ ကာယဿေဝ အနုပဿနာ အနုဒကဘူတာယ မရီစိယာ ဥဒကာနုပဿနာ ဝိယ န အနိစ္စာဒိသဘာဝေ ကာယေ နိစ္စာဒိဘာဝါနုပဿနာ, အထ ခေါ ယထာရဟံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘာဝဿေဝါနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အဘာဝတော တာဒိသံ အနနုပဿိတွာ ကာယမတ္တဿေဝ အနုပဿနာ ကာယာနုပဿနာ, တာယ ကာယာနုပဿနာယ သမ္ပယုတ္တာ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ, တဿ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ။
ဧသ နယောတိ ‘‘နဝဟိ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိံ ရဿ-ပဒေ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ယထာဒဿိတေ ‘‘ကထံ ဒီဃံ အဿသန္တော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၈၆၊ ပါရာ။ ၁၆၅) အာဂတေ ပါဠိနယေ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ရဿပဒဝသေန အာဂတေ ပါဠိနယေ။
အယန္တိ ယောဂါဝစရော။ အဒ္ဓါနဝသေနာတိ ဒီဃကာလဝသေန။ ဣတ္တရဝသေနာတိ ပရိတ္တကာလဝသေန။ ဣမေဟိ အာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၁။) [သျ]တာဒိသောတိ ဒီဃော, ရဿော စ။ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာတိ စတ္တာရော အာကာရာ, တေ စ ဒီဃာဒယော ဧဝ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝ ဘိက္ခုနောတိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နာသိကဂ္ဂေ ဝါ’’တိ, ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော, တေန ဥတ္တရောဋ္ဌံ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၀။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီတိ သဗ္ဗဿ ကာယဿ ပဋိ ပဋိ ပစ္စေကံ သမ္မဒေဝ ဝေဒနသီလော ဇာနနသီလော, တဿ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒေါ ဧတဿ အတ္ထိ, တံ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒမာနောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထ သဗ္ဗ-ဂ္ဂဟဏေန အဿာသာဒိကာယဿ အနဝသေသပရိယာဒါနေ သိဒ္ဓေပိ အနေကကလာပသမုဒါယဘာဝတော တဿ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘာဂါနံ သံဝေဒနဒဿနတ္ထံ ပဋိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ သက္ကစ္စကာရီဘာဝဒဿနတ္ထံ သံ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သကလဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ သမာနေပိ အဿာသပဿာသေသု ယောဂိနော ပဋိပတ္တိဝိဓာနေ ပစ္စေကံ သက္ကစ္စံယေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဒေသနာ ကတာ, ဧဝံ တမေဝတ္ထံ ဒီပေတုံ သတိပိ အတ္ထဿ သမာနတာယ ‘‘သကလဿာ’’တိအာဒိနာ ပဒဒွယဿ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါကဋံ ကရောန္တောတိ ဝိဘူတံ ကရောန္တော, သဗ္ဗသော ဝိဘာဝေန္တောတိ အတ္ထော။ ပါကဋီကရဏံ ဝိဘာဝနံ တတ္ထ အသမ္မုယှနံ ဉာဏေနေဝ နေသံ ပဝတ္တနေန ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေနေဝ အဿာသပဿာသေ ပဝတ္တေတိ, န ဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန, တသ္မာ ဧဝံဘူတော သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟီတိ ယောဇနာ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဝိသဋေတိ အနေကကလာပတာယ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝေန ဝိသဋေ။ အာဒိ ပါကဋော ဟောတိ သတိယာ, ဉာဏဿ စ ဝသေန တထာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ ပဝတ္တတ္တာ။ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စတုတ္ထပုဂ္ဂလသဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဂေဝ သတိံ, ဉာဏဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ တီသုပိ ဌာနေသု ဉာဏသမ္ပယုတ္တမေဝ စိတ္တံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒနဝသေနေဝ။ ဃဋတီတိ ဥဿဟတိ။ ဝါယမတီတိ ဝါယာမံ ကရောတိ, မနသိကာရံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတဿာတိ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝေန္တဿ။ သံဝရောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၂။) [သျ]သတိ, ဝီရိယမ္ပိ ဝါ။ တာယ သတိယာတိ ယာ အာနာပါနေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ သတိ, တာယ။ တေန မနသိကာရေနာတိ ယော သော တတ္ထ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမော ဘာဝနာမနသိကာရော, တေန သဒ္ဓိန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အာသေဝတီတိ ‘‘တိဿော သိက္ခာယော’’တိ ဝုတ္တေ အဓိကုသလဓမ္မေ အာသေဝတိ။ တဒါသေဝနဉှေတ္ထ သိက္ခနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။
ပုရိမနယေတိ ပုရိမသ္မိံ ဘာဝနာနယေ, ပဌမဝတ္ထုဒွယေတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထာပိ ကာမံ ဉာဏုပ္ပါဒနံ လဗ္ဘတေဝ အဿာသပဿာသာနံ ယာထာဝတော ဒီဃရဿဘာဝါဝဗောဓသဗ္ဘာဝတော, တထာပိ တံ န ဒုက္ကရံ ယထာပဝတ္တာနံ တေသံ ဂဟဏမတ္တဘာဝတောတိ တတ္ထ ဝတ္တမာနကာလပ္ပယောဂေါ ကတော။ ဣဒံ ပန ဒုက္ကရံ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဂမနသဒိသံ, တသ္မာ သာတိသယေနေတ္ထ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတုံ အနာဂတကာလပ္ပယောဂေါ ကတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဉာဏုပ္ပါဒနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယသင်္ခါရပဿမ္ဘနပီတိပဋိသံဝေဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘သံဝရသမာဒါနာနံ သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ။
ကာယသင်္ခါရန္တိ အဿာသပဿာသံ။ သော ဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနောပိ သမာနော ကရဇကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ တေန သင်္ခရီယတီတိ ကာယသင်္ခါရောတိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန ‘‘ကာယသင်္ခါရော ဝစီသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၂) ဧဝမာဂတော ကာယသင်္ခါရော စေတနာလက္ခဏော သတိပိ ဒွါရန္တရုပ္ပတ္တိယံ ယေဘုယျဝုတ္တိယာ, တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စ ကာယဒွါရေန လက္ခိတော, သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော။ ပဿမ္ဘေန္တောတိအာဒီသု ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ပဒံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ အတ္ထဝစနံ, တသ္မာ ပဿမ္ဘနံ နာမ ဝူပသမနံ, တဉ္စ တထာပယောဂေ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ဩဠာရိကဿ ကာယသင်္ခါရဿ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ အနုပ္ပါဒနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတြာတိ ‘‘ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော’’တိ ဧတ္ထ။ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနာရဒ္ဓကာလေ, တတော ဧဝ ကာယစိတ္တာနမ္ပိ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ။ ‘‘နိသီဒတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ကာယပရိဂ္ဂဟော, ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ စိတ္တပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တီ’’တိ။ ကာယောတိ ကရဇကာယော။ သဒရထာတိ သပရိဠာဟာ,
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၃။) [သျ]သာ စ နေသံ သဒရထတာ ဂရုဘာဝေန ဝိယ ဩဠာရိကတာယ အဝိနာဘာဝိနီတိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကာ’’တိ။ ဗလဝတရာတိ သဗလာ ထူလာ။ သန္တာ ဟောန္တီတိ စိတ္တံ တာဝံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကဂ္ဂံ ဟုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနံ သန္တံ ဟောတိ ဝူပသန္တံ, တတော ဧဝ တံသမုဋ္ဌာနာ ရူပဓမ္မာ လဟုမုဒုကမ္မညဘာဝပ္ပတ္တာ, တဒနုဂုဏတာယ သေသံ တိသန္တတိရူပန္တိ ဧဝံ စိတ္တေ, ကာယေ စ ဝူပသန္တေ ပဝတ္တမာနေ တန္နိဿိတာ အဿာသပဿာသာ သန္တသဘာဝါ အနုက္ကမေန သုခုမတရသုခုမတမာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယဒါ ပနဿ ကာယောပီ’’တိအာဒိ။
အာဘုဇနံ အာဘောဂေါ, ‘‘ပဿမ္ဘေမီ’’တိ ပဌမာဝဇ္ဇနာ။ သမ္မာ အနု အနု အာဟရဏံ သမန္နာဟာရော, တသ္မိံယေဝ အတ္ထေ အပရာပရံ ပဝတ္တအာဝဇ္ဇနာ။ တဿေဝ အတ္ထဿ မနသိ ကရဏံ စိတ္တေ ဌပနံ မနသိကာရော။ ဝီမံသာ ပစ္စဝေက္ခဏာ။
သာရဒ္ဓေတိ သဒရထေ သပရိဠာဟေ။ အဓိမတ္တန္တိ ဗလဝံ ဩဠာရိကံ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ကာယသင်္ခါရောတိ ဟိ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘အဓိမတ္တံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီ’’တိ ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ ဧတံ။ သုခုမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယမှီတိ ဧတ္ထ ‘‘စိတ္တေ စာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၁။ ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ကရိယမာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ နာနာဝဇ္ဇနံ ပရိကမ္မံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိယ ဒူရသမုဿာရိတပဋိပက္ခန္တိ ကတွာ တံသမုဋ္ဌာနော ကာယသင်္ခါရော ပဌမဇ္ဈာနေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကောတိ သဒိသော ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သေသူပစာရဒွယေပိ။ အထ ဝါ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမာယ ပဋိပဇ္ဇတော ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိဝသေန ကိလမတော ယောဂိနော ကာယကိလမထစိတ္တူပဃာတာဒိဝသေန, ဝိတက္ကာဒိသင်္ခေါဘေန စ သပရိဖန္ဒတာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဥပစာရေသု ကာယသင်္ခါရဿ ဩဠာရိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတိသုခုမောတိ အညတ္ထ လဗ္ဘမာနော ကာယသင်္ခါရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အတိက္ကန္တသုခုမော။ သုခုမဘာဝေါပိဿ တတ္ထ နတ္ထိ, ကုတော ဩဠာရိကတာ အပ္ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တိမေဝ ပါပုဏာတီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၄။) [သျ]လာဘိဿ သတော အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝေလံ, ဧကာသနေနေဝ ဝါ သဗ္ဗေသံ ဈာနာနံ ပဋိလာဘံ သန္ဓာယ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဈာနူပစာရေပိ သုခုမတရံ ဣစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ဟိ သောပစာရာနံ ဈာနာနံ ဥပရူပရိ ဝိသေသဝန္တတာ, သန္တတာ စ သမ္ဘဝေယျ, ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝါဒေန ဣမဿ ဝါဒဿ အဝိရောဓော သိဒ္ဓေါ ဘိန္နဝိသယတ္တာ။ သဗ္ဗေသညေဝါတိ ဥဘယေသမ္ပိ။ ယသ္မာ တေ သဗ္ဗေပိ ဝုစ္စမာနေန ဝိဓိနာ ပဿဒ္ဓိမိစ္ဆန္တိယေဝ။ ‘‘အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဣဒံ သဒိသသန္တာနတာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ ဧဝ ဩဠာရိကာ အဿာသာဒယော သုခုမာ ဟောန္တိ။ ပဿမ္ဘနာကာရော ပန နေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမောတိ စတုဓာတုမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော ဘာဝနာယ ဥပရူပရိ ပဏီတဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော’’တိ။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာတိ ကလာပသမ္မသနမာဟ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ဗလဝဝိပဿနာ။ တတော ဩရံ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ’’တိအာဒိနာ သမထနယေ ဝုတ္တေန နယေန ‘‘အပရိဂ္ဂဟေ ပဝတ္တော ကာယသင်္ခါရော မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿနာနယေပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အဿာတိ ဣမဿ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ပဒဿ။ စောဒနာသောဓနာဟီတိ အနုယောဂပရိဟာရေဟိ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။
ကထန္တိ ယံ ဣဒံ ‘‘ပဿမ္ဘယံ…ပေ… သိက္ခတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၁) ဝုတ္တံ, တံ ကထံ ကေန ပကာရေန ကာယသင်္ခါရဿ ပဿမ္ဘနံ, ယောဂိနော စ သိက္ခနံ ဟောတီတိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆိတွာ ကာယသင်္ခါရေ သရူပတော, ဩဠာရိကသုခုမတော, ဝူပသမတော, အနုယောဂပရိဟာရတော စ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမေ ကာယသင်္ခါရာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကာယိကာတိ ရူပကာယေ ဘဝါ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယသန္နိဿိတာ။ ကာယေ သတိ ဟောန္တိ, အသတိ န ဟောန္တိ, တတော ဧဝ တေ အကာယသမုဋ္ဌာနာပိ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ ပဿမ္ဘေန္တောတိ ဩဠာရိကောဠာရိကံ ပဿမ္ဘေန္တော။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဩဠာရိကဉှိ ကာယသင်္ခါရံ အဝူပသန္တသဘာဝံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၅။) [သျ]သန္နိသီဒါပေန္တော ‘‘ပဿမ္ဘေန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ, အနုပ္ပါဒနိရောဓံ ပါပေန္တော ‘‘နိရောဓေန္တော’’တိ, သုဋ္ဌု သန္တသဘာဝံ နယန္တော ‘‘ဝူပသမေန္တော’’တိ။
ယထာရူပေဟီတိ ယာဒိသေဟိ။ ကာယသင်္ခါရေဟီတိ ဩဠာရိကေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ။ အာနမနာတိ အဘိမုခဘာဝေန ကာယဿ နမနာ။ ဝိနမနာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဿတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သဗ္ဗတော, သုဋ္ဌု ဝါ နမနာ။ ပဏမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ ဣဉ္ဇနာဒီနိ အာနမနာဒီနံ ဝေဝစနာနိ, အဓိမတ္တာနိ ဝါ အဘိမုခံ စလနာဒီနိ အာနမနာဒယော, မန္ဒာနိ ဣဉ္ဇနာဒယော။ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ တထာရူပံ အာနမနာဒီနံ ကာရဏဘူတံ ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော။ တသ္မိံ ဟိ ပဿမ္ဘိတေ အာနမနာဒယောပိ ပဿမ္ဘိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။
သန္တံ သုခုမန္တိ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ အပရိပ္ဖန္ဒနဟေတူဟိ အာနမနာဒယော န ဟောန္တိ, တထာရူပံ ဒရထာဘာဝတော သန္တံ, အနောဠာရိကတာယ သုခုမံ။ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ သာမညတော ဧကံ ကတွာ ဝဒတိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဩဠာရိကောဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော အနုက္ကမေန ကာယဿ အပရိပ္ဖန္ဒနဟေတုဘူတေ သုခုမသုခုမတရေ ဥပ္ပါဒေတွာ တေပိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ပရမသုခုမတာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ ယံ ကာယသင်္ခါရံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တံ သုခုမံ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ။
ဣတီတိအာဒိ စောဒကဝစနံ။ တတ္ထ ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတော။ ကိရာတိ အရုစိသူစနေ, ဧဝံ စေတိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဝုတ္တပ္ပကာရေန ယဒိ အတိသုခုမမ္ပိ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေတီတိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သတိ တယာ ဝုတ္တာကာရေ လဗ္ဘမာနေ။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာတိ ဝါတဿ ဥပလဒ္ဓိယာ။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, အဿာသာဒိဝါတာရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ပဘာဝနာ ဥပ္ပါဒနာ ပဝတ္တနာ န ဟောတိ, တေ စ တေန ပဿမ္ဘေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဿာသပဿာသာနဉ္စ ဘာဝနာတိ ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ ဘာဝနာယ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ သုခုမာနံ တေသံ ပဘာဝနာ စ န ဟောတိ, ဥဘယေသံ တေသံ တေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတဗ္ဗတော။ အာနာပါနဿတိယာတိ အာနာပါနာရမ္မဏာယ သတိယာ စ ပဝတ္တနံ န ဟောတိ, အာနာပါနာနံ အဘာဝတော။ တတော ဧဝ တံသမ္ပယုတ္တဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ပဘာဝနာ ဥပ္ပါဒနာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ ကဒါစိ အာရမ္မဏေန ဝိနာ သာရမ္မဏဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ။ န စ နံ တန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၆။) [သျ]နိပါတမတ္တံ။ တံ ဝုတ္တဝိဓာနံ သမာပတ္တိံ ပဏ္ဍိတာ ပညဝန္တော န စေဝ သမာပဇ္ဇန္တိပိ တတော န ဝုဋ္ဌဟန္တိပီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ စောဒကော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝူပနယနံ ပဿမ္ဘနန္တိ အဓိပ္ပါယေန စောဒေတိ။
ပုန ဣတိ ကိရာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တာယ စောဒနာယ ဝိဿဇ္ဇနာ။ တတ္ထ ကိရာတိ ‘‘ယဒီ’’တိ ဧတဿ အတ္ထေ နိပါတော။ ဣတိ ကိရ သိက္ခတိ, မယာ ဝုတ္တာကာရေန ယဒိ သိက္ခတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ပဿမ္ဘနေ သတိ။ ပဘာဝနာ ဟောတီတိ ယဒိပိ ဩဠာရိကာ ကာယသင်္ခါရာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ, သုခုမာ ပန အတ္ထေဝါတိ အနုက္ကမေန ပရမသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဿ ဝသေန နိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ အာနာပါနဿတိယာ, အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ပဘာဝနာ ဣဇ္ဈတေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
ယထာ ကထံ ဝိယာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ တံ ကထံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အတ္ထိ ကိဉ္စိ တဒတ္ထသမ္ပဋိပါဒနေ ဩပမ္မန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒါနိ ဩပမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သေယျထာပီတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ကံသေတိ ကံသဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ နိမိတ္တဿ, တေသံ သဒ္ဒါနံ ပဝတ္တာကာရဿာတိ အတ္ထော။ သာမိအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ သုဂ္ဂဟိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဂဟိတတ္တာ။ သုမနသိကတတ္တာတိ သုဋ္ဌု စိတ္တေ ဌပိတတ္တာ။ သူပဓာရိတတ္တာတိ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရိတတ္တာ သလ္လက္ခိတတ္တာ။ သုခုမကာ သဒ္ဒါတိ အနုရဝေ အာဟ, ယေ အပ္ပကာ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ က-သဒ္ဒေါ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ သုခုမော သဒ္ဒေါဝ နိမိတ္တံ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တံ, တဒါရမ္မဏတာယပိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ကာမံ တဒါသုခုမာပိ သဒ္ဒါ နိရုဒ္ဓါ, သဒ္ဒနိမိတ္တဿ ပန သုဂ္ဂဟိတတ္တာ သုခုမတရသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏဘာဝေနာပိ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တဿ တဿ နိရုဒ္ဓဿ သဒ္ဒဿ နိမိတ္တံ အဝိက္ခိတ္တေန စိတ္တေန ဥပဓာရေန္တဿ အနုက္ကမေန ပရိယောသာနေ အတိသုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ ပဝတ္တတေဝ။ စိတ္တံ န ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ တသ္မိံ ယထာဥပဋ္ဌိတေ နိမိတ္တေ သမာဓာနသဗ္ဘာဝတော။
ဧဝံ သန္တေတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဿ သုတ္တပဒဿ သဒ္ဓိံ စောဒနာသောဓနာဟိ အတ္ထော ဝုတ္တော, တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနာနိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဿမ္ဘယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၇။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၂၂။ အာဒိကမ္မိကဿ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ဣတရစတုက္ကေသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဧတ္ထာတိ ပဌမစတုက္ကေ။ ပဉ္စသန္ဓိကန္တိ ပဉ္စပဗ္ဗံ, ပဉ္စဘာဂန္တိ အတ္ထော။
ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ တဒတ္ထပရိပုစ္ဆာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆနာ။ အထ ဝါ ဂန္ထတော, အတ္ထတော စ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနံ ဥဂ္ဂဟော။ တတ္ထ သံသယပရိပုစ္ဆနာ ပရိပုစ္ဆာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနံ, ဧဝံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ဧဝမိဓ နိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဥပဓာရဏံ, တထာ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပနာ ‘‘ဧဝံ ဈာနမပ္ပေတီ’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏန္တိ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဖုသနာနံ ဝသေန ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဌပနာယ သမ္ပတ္တိ, တတော ပရမ္ပိ ဝါ သလ္လက္ခဏာဒိဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တီတိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝဿ သလ္လက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
အတ္တနာပိ န ကိလမတိ ဩဓိသော ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနတော။ တတော ဧဝ အာစရိယမ္ပိ န ဝိဟေသေတိ ဓမ္မာဓိကရဏမ္ပိ ဘာဝနာယ မတ္ထကံ ပါပနတော။ တသ္မာတိ တံ နိမိတ္တံ အတ္တနော အကိလမနအာစရိယာဝိဟေသနဟေတု။ ထောကန္တိ ထောကံ ထောကံ။ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော ဥဂ္ဂဟော, သဗ္ဗောပိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိဓိ, န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဥဂ္ဂဟမတ္တံ။ အာစရိယတော ဥဂ္ဂဟော အာစရိယုဂ္ဂဟော, တတော။ ဧကပဒမ္ပီတိ ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၃။ အနုဝဟနာတိ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနဝသေန သတိယာ နိရန္တရံ အနုပဝတ္တနာ။ ဖုသနာတိ အဿာသပဿာသေ ဂဏေန္တဿ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တဿ ယထာ အပ္ပနာ ဟောတိ, တထာ စိတ္တံ ဌပေန္တဿ စ နာသိကဂ္ဂါဒိဋ္ဌာနဿ နေသံ ဖုသနာ။ ယသ္မာ ပန ဂဏနာဒိဝသေန ဝိယ ဖုသနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ, ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ဂဏနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဣဓ ဖုသနာဂဟဏန္တိ ဒီပေန္တော ‘‘ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ဌပနာတိ သမာဓာနံ။ တံ ဟိ သမ္မဒေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာဓာနံ ဌပနံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ သမာဓိ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။၁၅) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမာဓိပ္ပဓာနာ ပန အပ္ပနာတိ အာဟ ‘‘ဌပနာတိ အပ္ပနာ’’တိ။ အနိစ္စတာဒီနံ သလ္လက္ခဏတော သလ္လက္ခဏာ ဝိပဿနာ။ ပဝတ္တတော, နိမိတ္တတော စ ဝိနိဝဋ္ဋနတော ဝိဝဋ္ဋနာ နာမ မဂ္ဂေါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၈။) [သျ]သကလသံကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘာဝတော သဗ္ဗသော သုဒ္ဓီတိ ပါရိသုဒ္ဓိ ဖလံ။ တေသန္တိ ဝိဝဋ္ဋနာပါရိသုဒ္ဓီနံ။ ပဋိပဿနာတိ ပဋိ ပဋိ ဒဿနံ ပေက္ခနံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။
ခဏ္ဍန္တိ ဧကံ တီဏိ ပဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာယ ခဏ္ဍနံ။ ဩကာသေတိ ဂဏနဝိဓိံ သန္ဓာယာဟ။ ဂဏနနိဿိတောဝ န ကမ္မဋ္ဌာနနိဿိတော။ ‘‘သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ’’တိ ဣဒံ စိရတရံ ဂဏနာယ မနသိ ကရောန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ တထာ လဒ္ဓံ အဝိက္ခေပမတ္တံ နိဿာယ ဧဝံ မညေယျ။ ‘‘အဿာသပဿာသေသု ယော ဥပဋ္ဌာတိ, တံ ဂဟေတွာ’’တိ ဣဒံ အဿာသပဿာသေသု ယဿ ဧကောဝ ပဌမံ ဥပဋ္ဌာတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ယဿ ပန ဥဘောပိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေန ဥဘယမ္ပိ ဂဟေတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယော ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဣမိနာ စ ဒွီသု နာသာပုဋဝါတေသု ယော ပါကဋတရော ဥပဋ္ဌာတိ, သော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တမာနန္တိ အာမေဍိတဝစနေန နိရန္တရံ အဿာသပဿာသာနံ ဥပလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဥပလက္ခေတွာ ဝါတိ အတ္ထော။ ပါကဋာ ဟောန္တိ ဂဏနာဝသေန ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။
ပလိဃဿ ပရိဝတ္တနံ, တံ ယတ္ထ နိက္ခိပန္တိ, သော ပလိဃတ္ထမ္ဘော။ တိယာမရတ္တိန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ပုရိမနယေနာတိ သီဃဂဏနာယ, ဂေါပါလကဂဏနာယာတိ အတ္ထော။ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စာတိ ဂဏနာဝိဓိဒဿနံ။ တသ္မာ အဋ္ဌာတိအာဒီသုပိ ဧကတော ပဋ္ဌာယေဝ ပစ္စေကံ အဋ္ဌာဒီနိ ပါပေတဗ္ဗာနိ။ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာတိ တတ္ထ ကာရဏံ, နိဒဿနဉ္စ ဒဿေတိ ‘‘ဂဏနပဋိဗဒ္ဓေ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အရီယတိ တေန နာဝါတိ အရိတ္တံ, ပါဇနဒဏ္ဍော။ အရိတ္တေန ဥပတ္ထမ္ဘနံ အရိတ္တုပတ္ထမ္ဘနံ, တဿ ဝသေန။
နိပ္ပရိယာယတော နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ နာမ ဌပနာယမေဝါတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တံ ဝိယာ’’တိ။ အန္တော ပဝိသန္တံ ဝါတံ မနသိ ကရောန္တော အန္တော စိတ္တံ ပဝေသေတိ နာမ။ ဗဟိ စိတ္တနီဟရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝါတဗ္ဘာဟတန္တိ အဗ္ဘန္တရဂတံ ဝါတံ ဗဟုလံ မနသိ ကရောန္တဿ ဝါတေန တံ ဌာနံ အဗ္ဘာဟတံ ဝိယ, မေဒေန ပူရိတံ ဝိယ စ ဟောတိ, တထာ ဥပဋ္ဌာတိ။ နီဟရတော
(မဟာဋီ၊၁၊၃၂၉။) [သျ]ဖုဋ္ဌောကာသံ မုဉ္စိတွာ, တထာ ပန နီဟရတော ဝါတဿ ဂတိသမန္နေသနမုခေန နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တံ ဝိဓာဝတီတိ အာဟ ‘‘ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတီ’’တိ။
ဧတန္တိ ဧတံ အဿာသပဿာသဇာတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၄။ အနုဂမနန္တိ ပဝတ္တပဝတ္တာနံ အဿာသပဿာသာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သတိယာ အနု အနု ပဝတ္တနံ အနုဂစ္ဆနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေနာ’’တိ။ နာဘိ အာဒိ တတ္ထ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ဟိ ဣဓ အာဒိစိန္တာ, န ဥပ္ပတ္တိမတ္တဝသေန။ တထာ ဟိ တေ နာဘိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နာသိကဂ္ဂါ သဗ္ဗတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဝ။ ယတ္ထ ယတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ ဓမ္မာနံ ဂမနာဘာဝတော။ ယထာပစ္စယံ ပန ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယံ ဂတိသမညာ။ ဟဒယံ မဇ္ဈန္တိ ဟဒယသမီပံ တဿ ဥပရိဘာဂေါ မဇ္ဈံ။ နာသိကဂ္ဂံ ပရိယောသာနန္တိ နာသိကဋ္ဌာနံ တဿ ပရိယောသာနံ အဿာသပဿာသသမညာယ တဒဝဓိဘာဝတော။ တထာ ဟေတေ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တာ, န စ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ သမ္ဘဝေါ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသနဝါတဿ နာသိကဂ္ဂံ အာဒီ’’တိ။ ပဝိသနနိက္ခမနပရိယာယော ပန တံသဒိသဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိက္ခေပဂတန္တိ ဝိက္ခေပံ ဥပဂတံ, ဝိက္ခိတ္တံ အသမာဟိတန္တိ အတ္ထော။ သာရဒ္ဓါယာတိ သဒရထဘာဝါယ။ ဣဉ္ဇနာယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ စလနာယ။
ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ဝါ။ သာရဒ္ဓါတိ သဒရထာ။ ဣဉ္ဇိတာတိ ဣဉ္ဇနကာ စလနကာ။ တထာ ဖန္ဒိတာ။
အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေနာတိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေန န မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဗန္ဓနာယ မနသိ ကရောန္တေန ဖုသနာဝသေန စ ဌပနာဝသေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ယေနာဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ, တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထီတိ ဂဏနာယ, အနုဗန္ဓနာယ စ ဝိနာ ယထာက္ကမံ ကေဝလံ ဖုသနာဝသေန, ဌပနာဝသေန စ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော နတ္ထိ။ နနု ဖုသနာယ ဝိနာ ဌပနာယ ဝိယ, ဖုသနာယ ဝိနာ ဂဏနာယပိ မနသိကာရော နတ္ထိယေဝ? ယဒိပိ နတ္ထိ, ဂဏနာ ပန ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ မူလဘာဝတော
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၀။) [သျ]ပဓာနဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာ, ဧဝံ အနုဗန္ဓနာ ဌပနာယ, တာယ ဝိနာ ဌပနာယ အသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ သတိပိ ဖုသနာယ နာနန္တရိကဘာဝေ ဂဏနာနုဗန္ဓနာ ဧဝ မူလဘာဝတော ပဓာနဘာဝေန ဂဟေတွာ ဣတရာသံ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယ ဟိ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ တာ ကသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ ဝိသုံ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ဂဏေန္တော’’တိ ဣမိနာ ဂဏနာယ ဖုသနာ အင်္ဂန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂဏနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ တတ္ထေဝါတိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ။ တေတိ အဿာသပဿာသေ။ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တောတိ ဂဏနာဝီထိံ အနုဂန္တွာ သတိယာ နိဗန္ဓန္တော, ဖုဋ္ဌောကာသေယေဝ တေ နိရန္တရံ ဥပဓာရေန္တောတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာဝသေန စိတ္တံ ဌပေန္တောတိ ယထာ အပ္ပနာ ဟောတိ, ဧဝံ ယထာဥပဋ္ဌိတေ နိမိတ္တေ စိတ္တံ ဌပေန္တော သမာဒဟန္တော။ အနုဗန္ဓနာယ စာတိအာဒီသု အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ကရောတီတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ သွာယမတ္ထောတိ ယွာယံ ‘‘ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ဂဏေန္တော, တတ္ထေဝ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တော’’တိ စ ဝုတ္တော, သော အယမတ္ထော။ ယာ အစ္စန္တာယ န မိနောတိ န ဝိနိစ္ဆိနာတိ, သာ မာနဿ သမီပေတိ ဥပမာ ယထာ ‘‘ဂေါဏော ဝိယ ဂဝယော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၅။ ပင်္ဂုဠောတိ ပီဌသပ္ပီ။ ဒေါလာ ပေခေါလော။ ကီဠတန္တိ ကီဠန္တာနံ။ မာတာပုတ္တာနန္တိ အတ္တနော ဘရိယာယ, ပုတ္တဿ စ။ ဥဘော ကောဋိယောတိ အာဂစ္ဆန္တဿ ပုရိမကောဋိံ, ဂစ္ဆန္တဿ ပစ္ဆိမကောဋိန္တိ ဒွေပိ ကောဋိယော။ မဇ္ဈန္တိ ဒေါလာဖလကဿေဝ မဇ္ဈံ။ ဥပနိဗန္ဓနထမ္ဘော ဝိယာတိ ဥပနိဗန္ဓနထမ္ဘော, နာသိကဂ္ဂံ, မုခနိမိတ္တံ ဝါ, တဿ မူလေ သမီပေ ဌတွာ။ ကထံ ဌတွာ? သတိယာ ဝသေန။ သတိဉှိ တတ္ထ သူပဋ္ဌိတံ ကရောန္တော ယောဂါဝစရော တတ္ထ ဌိတော နာမ ဟောတိ, အဝယဝဓမ္မေန သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော။ နိမိတ္တေတိ နာသိကဂ္ဂါဒိနိမိတ္တေ။ သတိယာ နိသီဒန္တောတိ သတိဝသေန နိသီဒန္တော။ ‘‘သတိဉှိ တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဌာနေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၂၆။ တေတိ နဂရဿ အန္တောဗဟိဂတာ မနုဿာ, တေသံ သင်္ဂဟာ စ ဟတ္ထဂတာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၇။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဥပမေယျတ္ထဒဿနတော ပဋ္ဌာယ။ ဂါထာယံ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာနိမိတ္တံ။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိ ဧကဿ စိတ္တဿ န အာရမ္မဏံ, အာရမ္မဏံ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အဇာနတော စ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တံ အဿာသော ပဿာသောတိ ဣမေ တယော ဓမ္မေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝိန္ဒန္တဿ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ နုပလဗ္ဘတီတိ န ဥပလဗ္ဘတိ န သိဇ္ဈတီတိ အယံ စောဒနာဂါထာယ အတ္ထော, ဒုတိယာ ပန ပရိဟာရဂါထာ သုဝိညေယျာဝ။
ကထန္တိ တာသံ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣမေ တယော ဓမ္မာတိအာဒီသု ပဒယောဇနာယ သဒ္ဓိံ အယမတ္ထနိဒ္ဒေသော – ဣမေ နိမိတ္တာဒယော တယော ဓမ္မာ ဧကစိတ္တဿ ကထံ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တိ, တထာပိ န စိမေ န စ ဣမေ တယော ဓမ္မာ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ, ကထံ န စ ဟောန္တိ အဝိဒိတာ? တေသဉှိ အဝိဒိတတ္တေ စိတ္တဉ္စ ကထံ ဝိက္ခေပံ န ဂစ္ဆတိ, ပဓာနဉ္စ ဘာဝနာယ နိပ္ဖါဒကံ ဝီရိယဉ္စ ကထံ ပညာယတိ, နီဝရဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘကံ သမ္မဒေဝ သမာဓာနာဝဟံ ဘာဝနာနုယောဂသင်္ခါတံ ပယောဂဉ္စ ယောဂီ ကထံ သာဓေတိ, ဥပရူပရိ လောကိယလောကုတ္တရဉ္စ ဝိသေသံ ကထမဓိဂစ္ဆတီတိ။
ဣဒါနိ တမတ္ထံ ကကစူပမာယ သာဓေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘူမိဘာဂဿ ဝိသမတာယ စဉ္စလေ ရုက္ခေ ဆေဒနကိရိယာ န သုကရာ သိယာ, တထာ စ သတိ ကကစဒန္တဂတိ ဒုဗ္ဗိညေယျာတိ အာဟ ‘‘သမေ ဘူမိဘာဂေ’’တိ။ ကကစေနာတိ ခုဒ္ဒကေန ခရပတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ပုရိသော’’တိ။ ဖုဋ္ဌကကစဒန္တာနန္တိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌကကစဒန္တာနံ ဝသေန။ တေန ကကစဒန္တေဟိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ပုရိသဿ သတိယာ ဥပဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န အာဂတေ ဝါ ဂတေ ဝါ ကကစဒန္တေ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ ကကစဿ အာကဍ္ဎနကာလေ ပုရိသာဘိမုခံ ပဝတ္တာ အာဂတာ။ ပေလ္လနကာလေ တတော ဝိဂတာ ‘‘ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ န စ အာဂတာ ဝါ ဂတာ ဝါ ကကစဒန္တာ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ သဗ္ဗတ္ထ သတိယာ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ဆိန္ဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ အဖုသိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ, အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ကကစဒန္တာနံ အဘာဝတော။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၂။) [သျ]ဆေဒနဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ တဿေဝ ဆေဒနကိရိယံ။ ဝိသေသန္တိ အနေကဘာဝါပါဒနံ, တေန စ သာဓေတဗ္ဗံ ပယောဇနဝိသေသံ။
ယထာ ရုက္ခောတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ ဥပနိဗန္ဓတိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဧတာယာတိ သတိ ဥပနိဗန္ဓနာ နာမ, တဿာ အဿာသပဿာသာနံ သလ္လက္ခဏဿ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာနိမိတ္တံ, နာသိကဂ္ဂံ, မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာပိ သော ပုရိသော ကကစေန ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တော အာဂတဂတေ ကကစဒန္တေ အမနသိကရောန္တောပိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ သတိယာ ဥပဋ္ဌပနေန အာဂတဂတေ ကကစဒန္တေ ဇာနာတိ, သုတ္တပဒဉ္စ အဝိရဇ္ဈန္တော အတ္ထကိစ္စံ သာဓေတိ, ဧဝမေဝ။ နာသိကဂ္ဂေ မုခနိမိတ္တေတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ ဣတရော မုခံ ဒသနံ နိမီယတိ ဆာဒီယတိ ဧတေနာတိ မုခနိမိတ္တန္တိ လဒ္ဓနာမေ ဥတ္တရောဋ္ဌေ။
ဣဒံ ပဓာနန္တိ ယေန ဝီရိယာရမ္ဘေန အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ယောဂိနော ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ကမ္မနိယံ ဘာဝနာကမ္မက္ခမံ ဘာဝနာကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ, ဣဒံ ဝီရိယံ ပဓာနန္တိ ဖလေန ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တီတိ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသဘူတာနိ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဝိတက္ကာ ဝူပသမန္တီတိ တတော ဧဝ ကာမဝိတက္ကာဒယော မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဥပသမံ ဂစ္ဆန္တိ, နီဝရဏပ္ပဟာနေန ဝါ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ဝိတက္ကဝူပသမာပဒေသေန ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနမဓိဂမမာဟ။ အယံ ပယောဂေါတိ အယံ ဈာနာဓိဂမဿ ဟေတုဘူတော ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေါ ပယောဂေါ။ သံယောဇနာ ပဟီယန္တီတိ ဒသပိ သံယောဇနာနိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီယန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီ ဟောန္တီတိ တထာ သတ္တပိ အနုသယာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန ဘင်္ဂမတ္တဿပိ အနဝသေသတော ဝိဂတန္တာ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ စ သံယောဇနပ္ပဟာနံ နာမ အနုသယနိရောဓေနေဝ ဟောတိ, ပဟီနေသု စ သံယောဇနေသု အနုသယာနံ လေသောပိ န ဘဝိဿတီတိ စ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သံယောဇနာ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဝိသေသောတိ ဣမံ သမာဓိံ နိဿာယ အနုက္ကမေန လဗ္ဘမာနော အယံ သံယောဇနပ္ပဟာနာဒိကော ဣမဿ သမာဓိဿ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။
ယဿာတိ ယေန။ အနုပုဗ္ဗန္တိ အနုက္ကမေန။ ပရိစိတာတိ ပရိစိဏ္ဏာ။ အယံ ဟေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – အာနာပါနဿတိ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၃။) [သျ]ဒေသိတာ, တထေဝ ယေန ဒီဃရဿပဇာနနာဒိဝိဓိနာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ သုဋ္ဌု ဘာဝိတာ, တတော ဧဝ ပရိပုဏ္ဏာ သောဠသန္နံ ဝတ္ထူနံ ပါရိပူရိယာ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာ။ သော ဘိက္ခု ဣမံ အတ္တနော ခန္ဓာဒိလောကံ ပညောဘာသေန ပဘာသေတိ။ ယထာ ကိံ အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ အဗ္ဘုပက္ကိလေသဝိမုတ္တော စန္ဒိမာ တာရကရာဇာ ဝိယာတိ။
ဣဓာတိ ကကစူပမာယံ။ အဿာတိ ယောဂိနော။ ဣဓာတိ ဝါ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ အဿာတိ ဥပမာဘူတဿ ကကစဿ။ အာဂတဂတဝသေန ယထာ တဿ ပုရိသဿ အမနသိကာရော, ဧဝံ အဿာသပဿာသာနံ အာဂတဂတဝသေန အမနသိကာရမတ္တမေဝ ပယောဇနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၈။ နိမိတ္တန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာတိ အပ္ပနာဝိတက္ကာဒိအဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာတိ ဝဒန္တိ, ဝိစာရာဒီတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ နိပ္ပရိယာယေန ဝိတက္ကဿ အပ္ပနာဘာဝတော။ သော ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌော, တံသမ္ပယောဂတော ဝါ ယသ္မာ ဈာနံ ‘‘အပ္ပနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရော, ဈာနင်္ဂေသု စ သမာဓိ ပဓာနံ, တသ္မာ တံ ‘‘အပ္ပနာ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုက္ကမတော…ပေ… လင်္ဃနာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကော ဂန္ထော ပရိဟီနော။
သာရဒ္ဓကာယဿ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ။ ဩနမတိ ပဋ္ဋိကာဒီနံ ပလမ္ဗနေန။ ဝိကူဇတီတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ ဂတ္တာနိသဒကပ္ပရာဒီနံ သန္ဓိဋ္ဌာနေသု ဝလိံ ဂဏှာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝလိတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သာရဒ္ဓကာယော ဂရုကော ဟောတီတိ ကာယဒရထဝူပသမေန သဒ္ဓိံ သိဇ္ဈမာနော ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓော ဗျတိရေကမုခေန တဿ သာဓနံ ဝိယ ဝုတ္တော။ ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓဝသေနာတိ အနွယဝသေန တဒတ္ထသာဓနံ။ တတ္ထ ကာယဒရထေ ဝူပသန္တေတိ စိတ္တဇရူပါနံ လဟုမုဒုကမ္မညဘာဝေန ယော သေသတိသန္တတိရူပါနမ္ပိ လဟုအာဒိဘာဝေါ, သော ဣဓ ကာယဿ လဟုဘာဝေါတိ အဓိပ္ပေတော။ သွာယံ ယသ္မာ စိတ္တဿ လဟုအာဒိဘာဝေန ဝိနာ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ လဟုကံ ဟောတီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၄။) [သျ]ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမ္ပိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တဿ ကာယသင်္ခါရဿ ဝိစယနဝိဓိံ ဒဿေတုံ အာနီတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၉။ ဥပရူပရိ ဝိဘူတာနီတိ ဘာဝနာဗလေန ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ပါကဋာနိ ဟောန္တိ။ ဒေသတောတိ ပကတိယာ ဖုသနဒေသတော, ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ဖုသနဝသေန ဥပဓာရိတဋ္ဌာနတော။
‘‘ကတ္ထ နတ္ထီ’’တိ ဌာနဝသေန, ‘‘ကဿ နတ္ထီ’’တိ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝီမံသိယမာနမတ္ထံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အန္တောမာတုကုစ္ဆိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂဿ ပုဂ္ဂလဿ နိရုဒ္ဓေါကာသတာယ အဿာသပဿာသာ န ပဝတ္တန္တိ, ဧဝံ အန္တောမာတုကုစ္ဆိယံ။ ယထာ မတာနံ သမုဋ္ဌာပကစိတ္တာဘာဝတော, ဧဝံ အသညီဘူတာနံ မုစ္ဆာပရေတာနံ, အသညီသု ဝါ ဇာတာနံ, တထာ နိရောဓသမာပန္နာနံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နာနံ ပန ဓမ္မတာဝသေနေဝ နေသံ အနုပ္ပဇ္ဇနံ, တထာ ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အနုပုဗ္ဗတော သုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နဿ, ရူပဘဝေ ရူပါနံ ဘဝင်္ဂဿ စ သုခုမဘာဝတော ရူပဘဝသမင်္ဂီနံ နတ္ထီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ အတ္ထိယေဝ တေ အဿာသပဿာသာ ပရိယေသတောတိ အဓိပ္ပါယော, ယထာဝုတ္တသတ္တဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တဿ အဿာသပဿာသာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော။ ပကတိဖုဋ္ဌဝသေနာတိ ပကတိယာ ဖုသနဋ္ဌာနဝသေန။ နိမိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ သတိယာ တတ္ထ တတ္ထ သုခပ္ပဝတ္တနတ္ထံ ထိရတရသဉ္ဇာနနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ထိရသညာပဒဋ္ဌာနာ ဟိ သတိ။ ဣမမေဝါတိ ဣမံ ဧဝ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ ကာယသင်္ခါရဿ ကဏ္ဋကုဋ္ဌာပနနယေန ဥပဋ္ဌာပနဝိဓိမေဝ။ အတ္ထဝသန္တိ ဟေတုံ။ အတ္ထောတိ ဟိ ဖလံ, သော ယဿ ဝသေန ပဝတ္တတိ, သော အတ္ထဝသောတိ။ မုဋ္ဌဿတိဿာတိ ဝိနဋ္ဌဿတိဿ။ အသမ္ပဇာနဿာတိ သမ္ပဇညရဟိတဿ, ဘာဝေန္တဿ အနုက္ကမေန အနုပဋ္ဌဟန္တေ အဿာသပဿာသေ ဝီမံသိတွာ ‘‘ဣမေ တေ’’တိ ဥပဓာရေတုံ, သမ္မဒေဝ ပဇာနိတုဉ္စ သမတ္ထာဟိ သတိပညာဟိ ဝိရဟိတဿာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၀။ ဣတော အညံ ကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဂရုကန္တိ ဘာရိယံ။ သာ စဿ ဂရုကတာ ဘာဝနာယ သုဒုက္ကရဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဂရုကဘာဝန’’န္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၅။) [သျ]ဥပရူပရိ သန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိတော ‘‘ဗလဝတီ သုဝိသဒါ သူရာ စ သတိပညာ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ သုခုမဿ နာမ အတ္ထဿ သာဓနေနာပိ သုခုမေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ အနုပဋ္ဌဟန္တာနံ အဿာသပဿာသာနံ ပရိယေသနုပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘တာဟိ စ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂေါစရမုခေတိ ဂေါစရာဘိမုခေ။ အနုပဒန္တိ ပဒါနုပဒံ။ စရိတွာတိ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ ဥပနိဗန္ဓနာနိမိတ္တသညိတဋ္ဌာနေ။ ယောဇေတွာတိ မနသိကာရေန ယောဇေတွာ။ သတိရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာတိ ဝါ ဝုတ္တမေဝတ္ထမာဟ ‘‘တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ယောဇေတွာ’’တိ။ န ဟိ ဥပမေယျေ ဗန္ဓနယောဇနဋ္ဌာနာနိ ဝိသုံ လဗ္ဘန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၁။ နိမိတ္တန္တိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ, ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ ဟိ ဣဓ ဧကဇ္ဈံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တူလပိစုအာဒိဥပမတ္တယံ ဥဂ္ဂဟေ ယုဇ္ဇတိ, သေသံ ဥဘယတ္ထ။ ဧကစ္စေတိ ဧကေ အာစရိယာ။
တာရကရူပံ ဝိယာတိ တာရကာယ ပဘာရူပံ ဝိယ။ မဏိဂုဠိကာဒိဥပမာ ပဋိဘာဂေ ဝဋ္ဋန္တိ။ ကထံ ပနေတံ ဧကံယေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနေကာကာရတော ဥပဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘တဉ္စ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ သုတ္တန္တန္တိ ဧကံ သုတ္တံ။ ပဂုဏပ္ပဝတ္တိဘာဝေန အဝိစ္ဆေဒံ, မဟာဝိသယတဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဟတီ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယာ’’တိ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သမန္တဘဒ္ဒကံ သုတ္တံ သဗ္ဗဘာဂမနောဟရာ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လာ ဝနဃဋာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဧကာ ဝနရာဇိ ဝိယာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆)။ နာနာနုသန္ဓိကံ နာနာပေယျာလံ ဝိဝိဓနယနိပုဏံ ဗဟုဝိဓကမ္မဋ္ဌာနမုခသုတ္တန္တံ အတ္ထိကေဟိ သက္ကစ္စံ သမုပဇီဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီတစ္ဆာယော…ပေ… ရုက္ခော ဝိယာ’’တိ။ သညာနာနတာယာတိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေဝ ပဝတ္တသညာနံ နာနာဝိဓဘာဝတော။
ဣမေ တယော ဓမ္မာတိ အဿာသော, ပဿာသော, နိမိတ္တန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ။ နတ္ထီတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန မနသိကာတဗ္ဗဘာဝေန နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘန္တိ။ န စ ဥပစာရန္တိ ဥပစာရမ္ပိ န ပါပုဏာတိ, ပဂေဝ အပ္ပနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယဿ ပနာတိ ဝိဇ္ဇမာနပက္ခော ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣဒါနိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ သမတ္ထနတ္ထံ ကကစူပမာယံ အာဂတာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိကာ ဂါထာ ပစ္စာနီတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၃၂။ နိမိတ္တေတိ ယထာဝုတ္တေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ ဧဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဧဝံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝေါသာနံ အာပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘နိမိတ္တံ နာမ ဒုက္ကရံ ဥပ္ပါဒေတုံ, တယိဒံ လဒ္ဓံ, ဟန္ဒာဟံ ဒါနိ ယဒါ ဝါ တဒါ ဝါ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီ’’တိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဝိသီဒေယျာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ နိမိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပန္နံ, အဘဗ္ဗော မညေ ဝိသေသဿာ’’တိ ဝိသာဒံ အာပဇ္ဇေယျ။
‘‘ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီတိ ပဋိပန္နဿ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကထံ သင်္ကောစာပတ္တိ, ဘိယျောသော မတ္တာယ ဥဿာဟမေဝ ကရေယျာတိ ‘‘နိမိတ္တမိဒံ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ အာဟု။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဋိဘာဂနိမိတ္တေယေဝ ဘာဝနာစိတ္တဿ ဌပနေန။ ဣတော ပဘုတီတိ ဣတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ။ ပုဗ္ဗေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ကရောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၄), တတ္ထ အနုဗန္ဓနံ, ဖုသနဉ္စ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌပနာဝသေန ဘာဝနာ ဟောတီတိ ဌပနာဝသေနေဝ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ပေါရာဏေဟိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ ‘‘နိမိတ္တေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ နိမိတ္တေတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ ဌပယံ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ ဌပေန္တော, ဌပနာဝသေန မနသိ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ နာနာကာရန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၆၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ နာနာကာရံ။ အာကာရသာမညဝသေန ဟေတံ ဧကဝစနံ။ ဝိဘာဝယန္တိ ဝိဘာဝေန္တော အန္တရဓာပေန္တော။ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တေ အာကာရာ အမနသိကရောတော အန္တရဟိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသေတိ အဿာသပဿာသေ ယော နာနာကာရော, တံ ဝိဘာဝယံ, အဿာသပဿာသသမ္ဘူတေ ဝါ နိမိတ္တေ။ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီတိ တာယ ဧဝ ဌပနာယ အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ, အပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ ယေ ပန ‘‘ဝိဘာဝယန္တိ ဝိဘာဝေန္တော ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောန္တော’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ယုဇ္ဇေယျ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရော ယောဂီ အဿာသပဿာသေ နာနာကာရံ ဝိဘာဝေန္တော နာနာကာရတော တေ ပဇာနန္တော ဝိဒိတေ ပါကဋေ ကရောန္တော, နာနာကာရံ ဝါ ဩဠာရိကောဠာရိကေ ပဿမ္ဘေန္တော ဝူပသမေန္တော တတ္ထ ယံ လဒ္ဓံ နိမိတ္တံ, တသ္မိံ စိတ္တံ ဌပေန္တော အနုက္ကမေန သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတိ အပ္ပေတီတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၇။) [သျ]ဝဏ္ဏတောတိ ပိစုပိဏ္ဍတာရကရူပါဒီသု ဝိယ ဥပဋ္ဌိတဝဏ္ဏတော။ လက္ခဏတောတိ ခရဘာဝါဒိသဘာဝတော, အနိစ္စာဒိလက္ခဏတော ဝါ။ ရက္ခိတဗ္ဗံ တံ နိမိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နိမိတ္တဿ ရက္ခဏံ နာမ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓဿ ဥပစာရဈာနဿ ရက္ခဏေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဂမယိတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၃။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ကာယာနုပဿနာယံ။ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမောတိ အဓိဂန္တုကာမော, သမာပဇ္ဇိတုကာမော စ, တတ္ထ သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန အဓိဂန္တုကာမော, သလ္လက္ခဏာဝသေန သမာပဇ္ဇိတုကာမောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတီတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ဟီတိအာဒိ ကာယဿ, စိတ္တဿ စ အဿာသပဿာသာနံ သမုဒယဘာဝဒဿနံ။ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာတိ ကမ္မာရာနံ ဥက္ကာယံ အဂ္ဂိဓမနဘသ္တာ။ ဓမမာနာယာတိ ဓမယန္တိယာ, ဝါတံ ဂါဟာပေန္တိယာတိ အတ္ထော။ တဇ္ဇန္တိ တဒနုရူပံ။ ဧဝမေဝါတိ ဧတ္ထ ကမ္မာရဂဂ္ဂရီ ဝိယ ကရဇကာယော, ဝါယာမော ဝိယ စိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အဿာသပဿာသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ, ကရဇကာယံ ပန ဝိနာ တေသံ အပ္ပဝတ္တနတော ‘‘ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ ပဋိစ္စ အဿာသပဿာသာ’’တိ ဝုတ္တံ။
တဿာတိ နာမရူပဿ။ ပစ္စယံ ပရိယေသတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) အဝိဇ္ဇာဒိကံ ပစ္စယံ ဝီမံသတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ကင်္ခံ ဝိတရတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) အာဒိနယပ္ပဝတ္တံ သောဠသဝတ္ထုကံ ဝိစိကိစ္ဆံ အတိက္ကမတိ ပဇဟတိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၄၇၊ ၃၆၁၊ ၃။၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၁) အာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ကလာပသမ္မသနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိပရိယာပန္နာယ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နေ။ ဩဘာသာဒယောတိ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပေက္ခာ ဥပဋ္ဌာနံ နိကန္တီတိ ဣမေ ဩဘာသာဒယော ဒသ။ ဥဒယံ ပဟာယာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဂဟိတံ သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တေသံ ဘင်္ဂဿေဝ အနုပဿနတော ဘင်္ဂါနုပဿနံ ဉာဏံ ပတွာ အာဒီနဝါနုပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော။ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဥပ္ပန္နဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဥပ္ပန္နေန မဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၈။) [သျ]မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ အရိယော ဝိရဇ္ဇတိ ဝိမုစ္စတီတိ စ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာက္ကမေန စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ’’တိ။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသသင်္ခါတဿ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗဿ ပဘေဒေန ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ။ အရဟတော ဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဘာဝေန ဧကူနဝီသတိတာ။ အဿာတိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယော နာမ နတ္ထိ ပဌမစတုက္ကဝသေန အဓိဂတဈာနဿ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာဝသေန ဒေသိတတ္တာ။ တေသန္တိ တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ။
ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိယာ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒနာသီလော, တဿာ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒေါ ဧတဿ အတ္ထိ, တံ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒယမာနော။ တတ္ထ ကာမံ သံဝေဒန-ဂ္ဂဟဏေနေဝ ပီတိယာ သက္ကစ္စံ ဝိဒိတဘာဝေါ ဗောဓိတော ဟောတိ, ယေဟိ ပန ပကာရေဟိ တဿာ သံဝေဒနံ ဣစ္ဆိတံ, တံ ဒဿေတုံ ပဋိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ‘‘ပဋိ ပဋိ သံဝေဒီတိ ပဋိသံဝေဒီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတီတိ ပီတိသဟဂတာနိ ဒွေ ပဌမဒုတိယဈာနာနိ ပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇတိ။ တဿာတိ တေန။ ‘‘ပဋိသံဝိဒိတာ’’တိ ဟိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တုအတ္ထေ ဧတံ သာမိဝစနံ။ သမာပတ္တိက္ခဏေတိ သမာပန္နက္ခဏေ။ ဈာနပဋိလာဘေနာတိ ဈာနေန သမင်္ဂိဘာဝေန။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏမုခေန, တဒါရမ္မဏဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ နာမ သပ္ပပရိယေသနံ စရန္တေန တဿ အာသယေ ပဋိသံဝိဒိတေ သောပိ ပဋိသံဝိဒိတော ဂဟိတော ဧဝ ဟောတိ မန္တာဂဒဗလေန တဿ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ, ဧဝံ ပီတိယာ အာသယဘူတေ အာရမ္မဏေ ပဋိသံဝိဒိတေ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောတိ သလက္ခဏတော, သာမညတော စ တဿာ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာတိ။
ကထံ အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ ဝိပဿနာပညာယ တိက္ခဝိသဒပ္ပတ္တာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၃၉။) [သျ]ဝိသယတော ဒဿနက္ခဏေ။ လက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ ပီတိယာ သလက္ခဏဿ, သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ယံ ဟိ ယဿ ဝိသေသတော, သာမညတော စ လက္ခဏံ, တသ္မိံ ဝိဒိတေ သော ယာထာဝတော ဝိဒိတော ဧဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီ’’တိ။
ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဧဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန သတောကာရိတာဒဿနဝသေန ပါဠိ အာဂတာ, ဣဓ ပီတိပဋိသံဝေဒိတာဝသေန, ပီတိပဋိသံဝေဒိတာ စ အတ္ထတော ဝိဘတ္တာ ဧဝ။ အပိစ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃဿ အဿာသဿ အာရမ္မဏဘူတဿ ဝသေန ပဇာနတော သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ဈာနပရိယာပန္နံ ‘‘အဝိက္ခေပေါ’’တိ လဒ္ဓနာမံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ တံသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ ပဇာနတော။ ယထေဝ ဟိ အာရမ္မဏမုခေန ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ, ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ အာရမ္မဏမုခေန ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ ဒီဃံ အဿာသဝသေန ဈာနသမ္ပယုတ္တာ သတိ တဿ အာရမ္မဏေ ဥပဋ္ဌိတာ အာရမ္မဏမုခေန ဈာနေပိ ဥပဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သတိယာတိ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတာယ တာယ သတိယာ ယထာဝုတ္တေန တေန ဉာဏေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတ္တာ အာရမ္မဏဿ တဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏာ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဒီဃံ ပဿာသဝသေနာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ ပဌမစတုက္ကဝသေန ဒဿိတံ ပီတိပဋိသံဝေဒနံ အာရမ္မဏတော, အသမ္မောဟတော စ ဝိဘာဂသော ဒဿေတုံ ‘‘အာဝဇ္ဇတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇတောတိ ဈာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ။ သာ ပီတီတိ သာ ဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ။ ဇာနတောတိ သမာပန္နက္ခဏေ အာရမ္မဏမုခေန ဇာနတော။ တဿ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဿတောတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဿန္တဿ။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟတောတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဝေလံ ဈာနသမင်္ဂီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဈာနစိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဝသီဘာဝါနံ ဝသေန ဈာနဿ ပဇာနနမုခေန အာရမ္မဏတော ပီတိယာ ပဋိသံဝေဒနာ ဒဿိတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၀။) [သျ]ဣဒါနိ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဈာနံ, ဝိပဿနာ စ သိဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ဈာနပရိယာပန္နာနံ, ဝိပဿနာမဂ္ဂပရိယာပန္နာနဉ္စ သဒ္ဓါဒီနံ ဝသေန ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိမုစ္စတောတိ သဒ္ဒဟန္တဿ, သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှတောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဘိညေယျန္တိ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အဘိဇာနတောတိ ဝိပဿနာပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနတော။ ပရိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ တီရဏပရိညာယ, မဂ္ဂပညာယ စ ပရိဇာနတော။ ပဟာတဗ္ဗန္တိ သမုဒယသစ္စံ ပဟာနပရိညာယ, မဂ္ဂပညာယ စ ပဇဟတော။ ဘာဝယတော သစ္ဆိကရောတော ဘာဝေတဗ္ဗံ မဂ္ဂသစ္စံ, သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိရောဓသစ္စံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ပီတိယာ ဧဝ ဝသေန အဘိညေယျာဒီနိ ဥဒ္ဓရန္တိ, တံ အယုတ္တံ ဈာနာဒိသမုဒါယံ ဥဒ္ဓရိတွာ တတော ပီတိယာ နိဒ္ဓါရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ပဌမစတုက္ကဝသေန အာရမ္မဏတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဝုတ္တံ, တထာ ‘‘အာဝဇ္ဇတော’’တိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။ ‘‘အဘိညေယျံ အဘိဇာနတော’’တိအာဒီဟိ ပန အသမ္မောဟတော။ ‘‘သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စတော’’တိအာဒီဟိ ဥဘယထာပီတိ သင်္ခေပတော သမထဝသေန အာရမ္မဏတော, ဝိပဿနာဝသေန အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေဒနာနုပဿနာယံ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဂဟိတာ, န သရူပတော ဧဝါတိ? ဘူမိဝိဘာဂါဒိဝသေန ဝေဒနံ ဘိန္ဒိတွာ စတုဓာ ဝေဒနာနုပဿနံ ဒဿေတုံ။ အပိစ ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ပီတိယာ ဩဠာရိကတ္တာ တံသမ္ပယုတ္တသုခံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပီတိသီသေန ဒဿေတိ။
ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနီတိ ‘‘သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ’’တိ ပဒါနိ ပီတိပဋိသံဝေဒိပဒေ အာဂတနယေနေဝ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သက္ကာ ဟိ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ သုခပဋိသံဝေဒိတာ ဟောတိ, စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော’’တိအာဒိနာ ပီတိဋ္ဌာနေ သုခါဒိပဒါနိ ပက္ခိပိတွာ ‘‘သုခသဟဂတာနိ တီဏိ ဈာနာနိ, စတ္တာရိ ဝါ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထံ ဝိညာတုံ။ တေနာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဝေဒနာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သညာ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ခန္ဓာ’’တိ။ ဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရသမ္မသနဝသေန ဝိပဿနာယ ဘူမိဒဿနတ္ထံ ‘‘သုခန္တိ ဒွေ သုခါနီ’’တိအာဒိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၁။) [သျ]ဝုတ္တံ သမထေ ကာယိကသုခါဘာဝတော။ သောတိ သော ပဿမ္ဘနပရိယာယေန ဝုတ္တော နိရောဓော။ ‘‘ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၀) ဝိတ္ထာရတော ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကာယသင်္ခါရဝသေန အာဂတော, ဣဓ စိတ္တသင်္ခါရဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
ဧဝံ စိတ္တသင်္ခါရဿ ပဿမ္ဘနံ အတိဒေသေန ဒဿေတွာ ယဒညံ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပီတိပဒေတိ ‘‘ပီတိပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒိနာ ဒေသိတကောဋ္ဌာသေ။ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ ပီတိအပဒေသေန တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, န ပီတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသူတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရ’’န္တိ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံယုတ္တေသု ဒွီသု ပဒေသု။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ဥဒါ။ ၁) ဝစနတော စိတ္တေန ပဋိဗဒ္ဓါတိ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ။ တတော ဧဝ ကာမံ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ, သညာဝေဒနာဒယော, ဣဓ ပန ဥပလက္ခဏမတ္တံ သညာ ဝေဒနာဝ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ စိတ္တပဋိသံဝေဒီတိ ဧတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ စိတ္တပဋိသံဝေဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော, အသမ္မောဟတော စ။ ကထံ အာရမ္မဏတော? စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇတိ, တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေနာတိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သဗ္ဗံ သုဝိညေယျန္တိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တပဋိသံဝေဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ စိတ္တံ မောဒေန္တောတိ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ မောဒယမာနော, တံ ဝါ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တံ ဝိပဿနာစိတ္တံ တာယ ဧဝ အာရမ္မဏဘူတာယ ပီတိယာ မောဒယမာနော။ ပမောဒေန္တောတိအာဒီနိ ပဒါနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ ပီတိပရိယာယဘာဝတော။
သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ စိတ္တံ အာမောဒေတီတိ ဈာနစိတ္တသမ္ပယုတ္တာယ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာယ ဩဒဂျလက္ခဏာယ ဈာနပီတိယာ တမေဝ ဈာနစိတ္တံ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန စေဝ ဈာနပစ္စယဝသေန စ ပရိဗြူဟေန္တော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ပါပေန္တော အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ စ။ အာရမ္မဏံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၂။) [သျ]ကတွာတိ ဥဠာရံ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနံ ဝိပဿနာစိတ္တံ တာယ ဧဝ အာရမ္မဏဘူတာယ ပီတိယာ ယောဂါဝစရော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ပါပေန္တော ‘‘အာမောဒေတိ ပမောဒေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သမံ ဌပေန္တောတိ ယထာ ဤသကမ္ပိ လီနပက္ခံ, ဥဒ္ဓစ္စပက္ခဉ္စ အနုပဂမ္မ အနောနတံ အနုန္နတံ ယထာ ဣန္ဒြိယာနံ သမတ္တပဋိပတ္တိယာ အဝိသမံ, သမာဓိဿ ဝါ ဥက္ကံသဂမနေန အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ဌိတံ ဟောတိ, ဧဝံ အပ္ပနာဝသေန ဌပေန္တော။ လက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ အနိစ္စာဒိကဿ လက္ခဏဿ ပဋိ ပဋိ ဝိဇ္ဈနေန ခဏေ ခဏေ အဝဗောဓေန။ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ခဏမတ္တဋ္ဌိတိကော သမာဓိ။ သောပိ ဟိ အာရမ္မဏေ နိရန္တရံ ဧကာကာရေန ပဝတ္တမာနော ပဋိပက္ခေန အနဘိဘူတော အပ္ပိတော ဝိယ စိတ္တံ နိစ္စလံ ဌပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ။
မောစေန္တောတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိဝသေန ဝိဝေစေန္တော ဝိသုံ ကရောန္တော, နီဝရဏာနိ ပဇဟန္တောတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာက္ခဏေ။ ဘင်္ဂေါ ဟိ နာမ အနိစ္စတာယ ပရမာ ကောဋိ, တသ္မာ တာယ ဘင်္ဂါနုပဿကော ယောဂါဝစရော စိတ္တမုခေန သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ အနိစ္စတော ပဿတိ, နော နိစ္စတော။ အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ, ဒုက္ခဿ စ အနတ္တကတ္တာ တဒေဝ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ, နော သုခတော။ အနတ္တတော အနုပဿတိ, နော အတ္တတော။ ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ, န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ, န တံ ရဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဘင်္ဂဒဿနာနုသာရေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ သင်္ခါရဂတေ ဒိဋ္ဌေ တသ္မိံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နော နန္ဒတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ, နော ရဇ္ဇတိ။ သော ဧဝံ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော လောကိယေနေဝ တာဝ ဉာဏေန ရာဂံ နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတိ, နာဿ သမုဒယံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သော ဧဝံ ဝိရတ္တော ယထာ ဒိဋ္ဌံ သင်္ခါရဂတံ, တထာ အဒိဋ္ဌံ အတ္တနော ဉာဏေန နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတိ။ နိရောဓမေဝဿ မနသိကရောတိ, နော သမုဒယန္တိ အတ္ထော။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, နော အာဒိယတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အယဉှိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော, သင်္ခတဒေါသဒဿနေန တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ယောဂါဝစရော ဝုတ္တနယေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ, နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာတော စိတ္တံ မောစေန္တော
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၃။) [သျ]ဝိမောစေန္တော ။ပ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စာ’’တိ။
တတ္ထ အနိစ္စဿ, အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယ ဧတံ နာမံ။ နိစ္စသညာတောတိ သင်္ခတဓမ္မေ ‘‘နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာသညာယ။ သညာသီသေန စိတ္တဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သုခသညာဒီသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိတောတိ သပ္ပီတိကတဏှာတော။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ တထာ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂတော မောစေန္တော’’တိ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ယထာ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ မုဉ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒယတော မောစေန္တော’’တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ အာဒါနတောတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏတော, ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ဝါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၆။ အနိစ္စန္တိ အနုပဿီ, အနိစ္စဿ ဝါ အနုပဿနသီလော အနိစ္စာနုပဿီတိ ဧတ္ထ ကိံ ပနေတံ အနိစ္စံ, ကထံ ဝါ အနိစ္စံ, ကာ ဝါ အနိစ္စာနုပဿနာ, ကဿ ဝါ အနိစ္စာနုပဿနာတိ စတုက္ကံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ နိစ္စံ နာမ ဓုဝံ သဿတံ ယထာ တံ နိဗ္ဗာနံ, န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယဝန္တံ, အတ္ထတော သင်္ခတာ ဓမ္မာတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တဘာဝါ’’တိ, ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တသဗ္ဘာဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနံ အဟုတွာ သမ္ဘဝေါ အတ္တလာဘော ဥပ္ပါဒေါ။ ဥပ္ပန္နာနံ တေသံ ခဏနိရောဓော ဝိနာသော ဝယော။ ဇရာယ အညထာဘာဝေါ အညထတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာယ ဘင်္ဂါဝတ္ထာယံ ဝတ္ထုဘေဒေါ နတ္ထိ, ဧဝံ ဌိတိသင်္ခါတာယ ဘင်္ဂါဘိမုခါဝတ္ထာယမ္ပိ ဝတ္ထုဘေဒေါ နတ္ထိ, ယတ္ထ ဇရာဝေါဟာရော။ တသ္မာ ဧကဿာပိ ဓမ္မဿ ဇရာ ယုဇ္ဇတိ, ယာ ခဏိကဇရာတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကံသေန စ ဥပ္ပါဒဘင်္ဂါဝတ္ထာသု ဝတ္ထုနော အဘေဒေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, အညထာ ‘‘အညော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အညော ဘိဇ္ဇတီ’’တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၄။) [သျ]အာပဇ္ဇေယျ။ တယိမံ ခဏိကဇရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညထတ္တ’’န္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော ကထယိဿာမ။
ယဿ လက္ခဏတ္တယဿ ဘာဝါ ခန္ဓေသု အနိစ္စသမညာ, တသ္မိံ လက္ခဏတ္တယေ အနိစ္စတာသမညာတိ ‘‘အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ဝိသေသတော ဓမ္မာနံ ခဏိကနိရောဓေ အနိစ္စတာဝေါဟာရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒပုဗ္ဗကတ္တာ အဘာဝဿ ဟုတွာဂဟဏံ။ တေန ပါကဘာဝပုဗ္ဗကတ္တံ ဝိနာသဘာဝဿ ဒဿေတိ။ တေနေဝါကာရေနာတိ နိဗ္ဗတ္တနာကာရေနေဝ။ ခဏဘင်္ဂေနာတိ ခဏိကနိရောဓေန။ တဿာ အနိစ္စတာယာတိ ခဏိကဘင်္ဂသင်္ခါတာယ အနိစ္စတာယ။ တာယ အနုပဿနာယာတိ ယထာဝုတ္တာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ။ သမန္နာဂတောတိ သမင်္ဂိဘူတော ယောဂါဝစရော။
ခယော သင်္ခါရာနံ ဝိနာသော, ဝိရဇ္ဇနံ တေသံယေဝ ဝိလုဇ္ဇနံ ဝိရာဂေါ, ခယော ဧဝ ဝိရာဂေါ ခယဝိရာဂေါ, ခဏိကနိရောဓော။ အစ္စန္တမေတ္ထ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ သင်္ခါရာ ဝိရဇ္ဇန္တိ နိရုဇ္ဈန္တီတိ အစ္စန္တဝိရာဂေါ, နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘ခယဝိရာဂေါ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂေါ, အစ္စန္တဝိရာဂေါ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ တဒုဘယဝသေန ပဝတ္တာတိ ခယဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန ဝိပဿနာယ, အစ္စန္တဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန မဂ္ဂဿ ပဝတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏတော ဝါ ဝိပဿနာယ ခယဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန ပဝတ္တိ, တန္နိန္နဘာဝတော အစ္စန္တဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန, မဂ္ဂဿ ပန အသမ္မောဟတော ခယဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန, အာရမ္မဏတော အစ္စန္တဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ယသ္မာ ဝိရာဂါနုပဿီ-ပဒေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဒွေ နိရောဓာ ခယနိရောဓော စ အစ္စန္တနိရောဓော စာ’’တိ ဧဝမာဒိအတ္ထဝဏ္ဏနံ အတိဒိသတိ, တသ္မာ ဝိရာဂဋ္ဌာနေ နိရောဓပဒံ ပက္ခိပိတွာ ‘‘ခယော သင်္ခါရာနံ ဝိနာသော’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တနယေန တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဋိနိဿဇ္ဇနံ ပဟာတဗ္ဗဿ တဒင်္ဂဝသေန ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝါ ပရိစ္စဇနံ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ။ တထာ သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂဘူတေ ဝိသင်္ခါရေ အတ္တနော နိဿဇ္ဇနံ, တန္နိန္နတာယ ဝါ တဒါရမ္မဏတာယ ဝါ တတ္ထ ပက္ခန္ဒနံ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၅။) [သျ]တဒင်္ဂဝသေနာတိ ဧတ္ထ အနိစ္စာနုပဿနာ တာဝ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန နိစ္စသညံ ပရိစ္စဇတိ, ပရိစ္စဇန္တီ စ တထာ အပ္ပဝတ္တိယံ ယေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဂဟဏဝသေန ကိလေသာ, တမ္မူလကာ အဘိသင်္ခါရာ, တဒုဘယမူလကာ စ ဝိပါကက္ခန္ဓာ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေ သဗ္ဗေပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေန ပရိစ္စဇတိ, တထာ ဒုက္ခသညာဒယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ ဟိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတီ’’တိ။
သင်္ခတဒေါသဒဿနေနာတိ သင်္ခတေ တေဘူမကေ သင်္ခါရဂတေ အနိစ္စတာဒိဒေါသဒဿနေန။ နိစ္စာဒိဘာဝေန တဗ္ဗိပရီတေ။ တန္နိန္နတာယာတိ တဒဓိမုတ္တတာယ။ ပက္ခန္ဒတီတိ အနုပဝိသတိ အနုပဝိသန္တံ ဝိယ ဟောတိ။ သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတီတိ မဂ္ဂေန ကိလေသေသု ပရိစ္စတ္တေသု အဝိပါကဓမ္မတာပါဒနေန အဘိသင်္ခါရာ, တမ္မူလကာ စ ခန္ဓာ အနုပ္ပတ္တိရဟဘာဝေန ပရိစ္စတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗေပိ တေ မဂ္ဂေါ ပရိစ္စဇတီတိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ, မဂ္ဂဉာဏဉ္စ။ မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဟိ ဂေါတြဘုဉာဏဿ အနု ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ‘‘အနုပဿနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သောဠသဝတ္ထုဝသေန စာတိ သောဠသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဝသေနာပိ ဝုစ္စမာနသန္တဘာဝါဒိဝသေနာပီတိ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝိတာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၇။ အဿာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ။ ကာမဝိတက္ကာဒိဝိတက္ကုပစ္ဆေဒသမတ္ထတာယပိ မဟာနိသံသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယန္တိ အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဥစ္စာဝစေသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တိယေဝ ဣတော စိတော စ စိတ္တဿ ဝိဓာဝနံ။
ဝိဇ္ဇာ နာမ မဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တိ ဖလံ။ မူလဘာဝေါ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေါ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ပရိပူရေတိ ကာယာနုပဿနာဒီနံ စတုန္နံ အနုပဿနာနံ ဝသေန တဿာ ဘာဝနာယ ပဝတ္တနတော။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဝိနာ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာပါရိပူရိယာ အဘာဝတော။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပရိပူရေန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ တာသံ သိခါပ္ပတ္တိဘာဝတော။ စရိမကာနန္တိ အန္တိမကာနံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၃၈။ နိရောဓဝသေနာတိ နိရုဇ္ဈနဝသေန။ ဘဝစရိမကာတိ ဘဝဝသေန စရိမကာ နိဟီနဘဝပဝတ္တိနော။ တထာ ဈာနစရိမကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စုတိစရိမကာတိ စုတိယာ စရိမကာ စုတိက္ခဏပဝတ္တိနော သဗ္ဗပရိယောသာနကာ။ တသ္မာတိ တီသု ဘဝေသု နိဟီနေ ကာမဘဝေ ပဝတ္တနတော။ တေတိ အဿာသပဿာသာ။ ပုရတောတိ ဟေဋ္ဌာ။ ယသ္မာ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ရူပဓမ္မာနံ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝိဘာဝိတာ, တသ္မာ ‘‘သောဠသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စုတိစိတ္တဿ ပုရတောတိ ဝါ စုတိစိတ္တံ အဝဓိဘာဝေန ဂဟေတွာ တတော ဩရံ သောဠသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ ဂယှမာနေ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာဝ အဿာသပဿာသာနံ ဝုတ္တာ ဟောတိ။
ဣမေ ကိရ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုတ္တဿ ဘိက္ခုနော ပါကဋာ ဟောန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အာနာပါနာရမ္မဏဿ သုဋ္ဌု ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စုတိစိတ္တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ အာယုအန္တရံ နာမ ဇီဝိတန္တရံ ဇီဝနက္ခဏာဝဓိ။ ဓမ္မတာယ ဧဝါတိ သဘာဝေနေဝ, ရုစိဝသေနေဝါတိ အတ္ထော။
စန္ဒာလောကံ ဩလောကေတွာတိ ဇုဏှပက္ခေ ပဒေါသဝေလာယံ သမန္တတော အာသိဉ္စမာနခီရဓာရံ ဝိယ ဂဂနတလံ, ရဇတပတ္တသဒိသဝါလိကာသန္ထတဉ္စ ဘူမိဘာဂံ ဒိသွာ ‘‘ရမဏီယော ဝတာယံ ကာလော, ဒေသော စ မမ အဇ္ဈာသယသဒိသော, ကီဝ စိရံ နု ခေါ အယံ ဒုက္ခဘာရော ဝဟိတဗ္ဗော’’တိ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရေ ဥပဓာရေတွာ ပရိက္ခီဏေတိ အဓိပ္ပါယော။ လေခံ ကတွာတိ စင်္ကမေ တိရိယံ လေခံ ကတွာ။
အနုယုဉ္ဇေထာတိ အနုယုဉ္ဇေယျ, ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။
ဥပသမာနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၉။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေန ဝိရာဂါဒိဂုဏာနုဿရဏပ္ပကာရေန။ သဗ္ဗဒုက္ခူပသမသင်္ခါတဿာတိ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗဒုက္ခူပသမောတိ သင်္ခါတဗ္ဗဿ။
‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ’’တိအာဒီသု အသဘာဝေါပိ ဉာဏေန ဓာရီယတိ အဝဓာရီယတီတိ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတီတိ တတော နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဓမ္မာတိ သဘာဝါ’’တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၇။) [သျ]အာဟ။ ဘဝနံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာ ဘာဝေါ, သဟ ဘာဝေနာတိ သဘာဝါ, သစ္ဆိကဋ္ဌပရမတ္ထတော လဗ္ဘမာနရူပါတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ အတ္တနော သဘာဝဿ ဓာရဏတော ဓမ္မာတိ, ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန သဘာဝါတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သင်္ဂမ္မာတိ ပစ္စယသမောဓာနလက္ခဏေန သင်္ဂမေန သန္နိပတိတွာ။ သမာဂမ္မာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပစ္စယေဟီတိ အနုရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ။ ကတာတိ နိဗ္ဗတ္တိတာ။ အကတာတိ ကေဟိစိပိ ပစ္စယေဟိ န ကတာ။ အသင်္ခတာတိ ဗဟုဝစနဿ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ အဂ္ဂေါ အက္ခာယတိ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သော အသင်္ခတလက္ခဏော သဘာဝဓမ္မော ဝိရာဂေါတိ ပစ္စေတဗ္ဗော, ဝိရဇ္ဇတိ ဧတ္ထ သံကိလေသဓမ္မောတိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေန အရိယမဂ္ဂေန ပဟီယမာနာ မာနမဒါဒယော တံ ပတွာ ပဟီယန္တိ နာမာတိ အာဟ ‘‘တမာဂမ္မ…ပေ… ဝိနဿန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၀၈) မညနာဝသေန ပဝတ္တော မာနော ဧဝ မာနမဒေါ။ ပုရိသဘာဝံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဒေါ ပုရိသမဒေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိမဒါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိမ္မဒါတိ ဝိဂတမဒဘာဝါ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အမဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဒါ နိမ္မဒီယန္တိ ဧတ္ထ အမဒဘာဝံ ဝိနာသံ ဂစ္ဆန္တီတိ မဒနိမ္မဒနော။ ဧသေဝ နယော သေသပဒေသုပိ။ ကာမပိပါသာတိ ကာမာနံ ပါတုကမျတာ, ကာမတဏှာ။ ကာမဂုဏာ ဧဝ အာလိယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ ကာမဂုဏာလယာ။ တေဘူမကံ ဝဋ္ဋန္တိ တီသု ဘူမီသု ကမ္မကိလေသဝိပါကဝဋ္ဋံ။ ဧသ အသင်္ခတဓမ္မော။ အပရာပရဘာဝါယာတိ အပရာပရံ ယောနိအာဒိတော ယောနိအာဒိဘာဝါယ။ အာဗန္ဓနံ ဂဏ္ဌိကရဏံ။ သံသိဗ္ဗနံ တုန္နကာရဏံ။ နိက္ခမနံ, နိဿရဏဉ္စဿ တဏှာယ ဝိသံယောဂေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိသံယုတ္တော’’တိ။
ယေ ဂုဏေ နိမိတ္တံ ကတွာ မဒနိမ္မဒနာဒိနာမာနိ နိဗ္ဗာနေ နိရုဠှာနိ, တေ မဒနိမ္မဒနတာဒိကေ ယထာဝုတ္တေ နိဗ္ဗတ္တိတနိဗ္ဗာနဂုဏေ ဧဝ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မဒနိမ္မဒနတာဒီနံ ဂုဏာနံ ဝသေနာ’’တိ, န ပန မဒါ နိမ္မဒီယန္တိ ဧတေနာတိ ဧဝမာဒိကေ။ တေ ဟိ အရိယမဂ္ဂဂုဏာ။ ဘဂဝတာ ဥပသမဂုဏာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထ ပန ဝုတ္တာတိ? အသင်္ခတသံယုတ္တာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆ အာဒယော)။ တတ္ထ သစ္စန္တိ အဝိတထံ။ နိဗ္ဗာနံ ဟိ ကေနစိ ပရိယာယေန အသန္တဘာဝါဘာဝတော ဧကံသေနေဝ သန္တတ္တာ အဝိပရီတဋ္ဌေန သစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကံ ဟိ သစ္စံ, န
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၈။) [သျ]ဒုတိယမတ္ထီ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၀)။ ပါရန္တိ သံသာရဿ ပရတီရဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၉), ‘‘အပ္ပကာ တေ မနုဿေသု, ယေ ဇနာ ပါရဂါမိနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၈၅) စ။ သုဒုဒ္ဒသန္တိ ပရမဂမ္ဘီရတာယ, အတိသုခုမသန္တသဘာဝတာယ စ အနုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သုဋ္ဌု ဒုဒ္ဒသံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဇရာ, ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ ဇရာဘာဝေါတိ အဇရံ။ တတော ဧဝ ဇရာဒီဟိ အပလောကိယတာယ ထိရဋ္ဌေန ဓုဝံ။ တဏှာဒိပပဉ္စာဘာဝတော နိပ္ပပဉ္စံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ မတန္တိ အမတံ။ အသိဝဘာဝကရာနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဘာဝေန သိဝံ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ခေမံ။ ဝိသင်္ခါရဘာဝေန အစ္ဆရိယတာယ, အဘူတပုဗ္ဗတာယ စ အဗ္ဘုတံ။ သဗ္ဗာသံ ဤတီနံ အနတ္ထာနံ အဘာဝေန အနီတိကံ။ နိဒ္ဒုက္ခတာယ အဗျာဗဇ္ဈံ။ သဗ္ဗသံကိလေသမလတော အစ္စန္တသုဒ္ဓိယာ ဝိသေသတော သုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိ။ စတူဟိပိ ဩဃေဟိ အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယတာယ ဒီပံ။ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပရိပါလနဋ္ဌေန တာဏံ။
‘‘သစ္စဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိကာ ပါဠိ သံခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနန္တအနာသဝနိပုဏအဇဇ္ဇရအပလောကိတအနိဒဿနပဏီတအစ္ဆရိယအနီတိကဓမ္မမုတ္တိလေဏပရာယဏဂမ္ဘီရာဒိဝစနေဟိ စ ဗောဓိတာ ဣဓ အဝုတ္တာ ဂုဏာ သင်္ဂယှန္တိ, တတ္ထ နတ္ထိ ဧတဿ ဥပ္ပါဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါတိ အနန္တော, အသင်္ခတဓမ္မော။ အာသဝါနံ အနာရမ္မဏတာယ အနာသဝေါ။ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ နိပုဏော။ သင်္ခတဓမ္မော ဝိယ ဇရာယ အဇဇ္ဇရိတတာယ အဇဇ္ဇရော။ ဗျာဓိအာဒီဟိ အပလောကိယတာယ အပလောကိတံ။ အစက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတာယ အနိဒဿနော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန ပဏီတော။ အပစုရတာယ အစ္ဆရိယော။ ဤတီဟိ အနဘိဘဝနီယသဘာဝတ္တာ, အနီတိကဘာဝဟေတုတော စ အနီတိကဓမ္မော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခမုတ္တိနိမိတ္တတာယ မုတ္တိ။ သံသာရံ ဘယတော ပဿန္တေဟိ နိလီယနီယတော လေဏံ။ တေသံယေဝ ပရာ ဂတီတိ ပရာယဏော။ ပကတိဉာဏေန အလဒ္ဓပတိဋ္ဌတာယ အဂါဓဋ္ဌေန ဂမ္ဘီရော။ ကတပုညေဟိပိ ဒုက္ခေန ကိစ္ဆေန အနုဗုဇ္ဈိတဗ္ဗတော ဒုရနုဗောဓော။ သစ္ဆိကိရိယံ မုဉ္စိတွာ န တက္ကဉာဏေန အဝစရိတဗ္ဗောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၄၉။) [သျ]အတက္ကာဝစရော။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဏ္ဍိတေဟေဝ ဝေဒိတဗ္ဗတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယသာဝကဿေဝ ဣဇ္ဈတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနဂုဏာနံ ပါကဋဘာဝတော။ အဋ္ဌာနေ စာယံ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော, ဣဇ္ဈတိ ဧဝါတိ ယောဇနာ။ သုခသိဒ္ဓိဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘အရိယသာဝကဿေဝါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ ဥပသမဂရုကေနာတိ နိဗ္ဗာနနိန္နေန။ မနသိ ကာတဗ္ဗာ ယထာဝုတ္တာ ဥပသမဂုဏာ။ သုခံ သုပတီတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ မေတ္တာကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော ဟောတိ နိဗ္ဗာနာဓိမုတ္တတ္တာ။
အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ အဋ္ဌမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၀။) [သျ]၉။ ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
မေတ္တာဘာဝနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၀။ မေတ္တံ ဗြဟ္မဝိဟာရံ။ ဘာဝေတုကာမေနာတိ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုခနိသိန္နေနာတိ ဝိသမံ အနိသီဒိတွာ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန သုခနိသိန္နေန။
ကသ္မာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကာရဏပုစ္ဆာ, အညံ အဓိဂန္တုကာမေန အညတ္ထ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ကိမတ္ထိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ မေတ္တာ နာမ အတ္ထတော အဒေါသော။ တထာ ဟိ အဒေါသနိဒ္ဒေသေ ‘‘မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာယိတတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၂) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ခန္တီတိ စ ဣဓ အဓိဝါသနက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ပန အတ္ထတော အဒေါသပ္ပဓာနာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာတိ မေတ္တာယ သိဇ္ဈမာနာယ တိတိက္ခာခန္တိ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ခန္တိ အဓိဂန္တဗ္ဗာ’’တိ။ တေန ခန္တိယံ အာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ သတ္ထိကာဝါတိ ဒဿေတိ။ အဘိဘူတော ပရိယုဋ္ဌာနေန။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသာလာဘေန။ အာဒီနဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပါဏဃာတာဒိဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာဒိအနတ္ထမူလဘာဝတော။
ခန္တီ ပရမံ တပေါတိ ပရာပကာရသဟနာဒိကာ တိတိက္ခလက္ခဏာ ခန္တိ ဥတ္တမံ တပေါ အကတ္တဗ္ဗာကရဏကတ္တဗ္ဗကရဏလက္ခဏာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မူလဘာဝတော။ ခန္တိဗလံ ဗလာနီကန္တိ ပရမံ မင်္ဂလဘူတာ ခန္တိ ဧဝ ဗလံ ဧတဿာတိ ခန္တိဗလံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ခန္တိဗလာ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ ဒေါသာဒိပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ အနီကဘူတေန တေနေဝ စ ခန္တိဗလေန ဗလာနီကံ။ ခန္တျာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနတ္ထပဋိဗာဟနော, အတ္ထာဝဟော စ ခန္တိတော ဥတ္တရိ အပဿယော နတ္ထိ။
ဝိဝေစနတ္ထာယာတိ ဝိက္ခမ္ဘနတ္ထာယ။ ခန္တိယာ သံယောဇနတ္ထာယ အတ္တာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဘာဝနံ ဒူသေန္တီတိ ဒေါသာ, ပုဂ္ဂလာယေဝ ဒေါသာ ပုဂ္ဂလဒေါသာ။ ယေသု ဘာဝနာ န သမ္ပဇ္ဇတိ, အညဒတ္ထု ဝိပဇ္ဇတေဝ, တေ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၁။) [သျ]ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပဌမန္တိ ဝက္ခမာနေန ကောဋ္ဌာသတော ကောဋ္ဌာသန္တရုပသံဟရဏနယေန ဝိနာ သဗ္ဗပဌမံ။
ပိယာယိတဗ္ဗော ပိယော, တပ္ပဋိပက္ခော အပ္ပိယော။ သော သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော အတ္ထဿ အကာရကော, အနတ္ထဿ ကာရကောတိ။ တတ္ထ ယော အတ္တနော, ပိယဿ စ အနတ္ထဿ ကာရကော, သော ဝေရိပုဂ္ဂလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယော ပန အတ္တနော, ပိယဿ စ အတ္ထဿ အကာရကော, အပ္ပိယဿ စ အတ္ထဿ ကာရကော, ‘‘အတ္ထံ မေ နာစရီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇), ‘‘အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အတ္ထံ အစရီ’’တိအာဒိနာ စ အာဃာတဝတ္ထုဘူတော, သော အပ္ပိယော, အနနုကူလဝုတ္တိကော အနိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဝိသဘာဂေတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိနာ လိင်္ဂေန ဝိသဒိသေ။ ဩဓိသောတိ ဘာဂသော။ ‘‘တိဿ ဒတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဩဓိသကန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေသု ဆသု ပုဂ္ဂလေသု အဘာဝေတဗ္ဗတာယ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပိယံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပိယံ ဟိ ပိယဋ္ဌာနေ ဌပေန္တော ကိလမတီတိ ဒေါသေန ဘာဝနာယ သပရိဿယတမာဟ။ အပ္ပိယတာ ဟိ ပိယဘာဝဿ ဥဇုပဋိပက္ခာ, န စ တဿ ပိယဋ္ဌာနေ ဌပနေန ဝိနာ ဘာဝနာ သိဇ္ဈတိ။ အတိပ္ပိယသဟာယကံ မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေန္တော ကိလမတီတိ ရာဂေန ဘာဝနာယ သပရိဿယတမာဟ အတိပ္ပိယသဟာယဿ ဂေဟဿိတပေမဋ္ဌာနဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကေပီ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈတ္တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာဟိ မဇ္ဈသဘာဝံ နေဝ ပိယံ နာပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။ ဂရုဋ္ဌာနေ ပိယဋ္ဌာနေ စ ဌပေန္တော ကိလမတိ မဇ္ဈတ္တေ သမ္ဘာဝနီယပိယာယိတဗ္ဗတာနံ အဘာဝါ။ န ဟိ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗေ ဘာဝနီယတာ, မနာပတာ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာတိ, ပိယဂရုဘာဝသမ္ပန္နေ စ ပဌမံ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကောဋ္ဌာသန္တရဘာဝါနုပနယနတော။
တမေဝါတိ ဝိသဘာဂလိင်္ဂမေဝ။ လိင်္ဂသဘာဂေတိ အဝိသေသေတွာ ‘‘ပိယပုဂ္ဂလေ’’တိ အာဟ။ ဘိတ္တိယုဒ္ဓမကာသီတိ သီလံ အဓိဋ္ဌာယ ပိဟိတဒွါရေ ဂဗ္ဘေ သယနပီဌေ နိသီဒိတွာ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော မေတ္တာမုခေန ဥပ္ပန္နရာဂေန အန္ဓီကတော ဘရိယာယ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဒွါရံ အသလ္လက္ခေတွာ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာပိ နိက္ခမိတုကာမတာယ ဘိတ္တိံ ပဟရိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၂။) [သျ]တေနာဟ ‘‘မေတ္တာယနာမုခေန ရာဂေါ ဝဉ္စေတီ’’တိ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁), ‘‘အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ ရာဂေါ သဟတေ နရ’’န္တိ စ။
အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နေ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဘူတေ ဓရမာနတာယ ပစ္စက္ခတော ဝိယ ဥပလဗ္ဘမာနေ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓေ ဣဓ သတ္တာဒိဂ္ဂဟဏံ, န တိယဒ္ဓဂတေတိ အာဟ ‘‘ကာလကတေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန ကာလကတေ မေတ္တာဘာဝနာ န ဣဇ္ဈတီတိ? မေတ္တာဗျာပါရဿ အယောဂျဋ္ဌာနဘာဝတော။ န ဟိ မတပုဂ္ဂလော ဟိတူပသံဟာရာရဟော။ ယတ္ထ သတိ သမ္ဘဝေ ပယောဂတော ဟိတူပသံဟာရော လဗ္ဘေယျ, တတ္ထေဝ မာနသော ဟိတူပသံဟာရော ယုဇ္ဇေယျ။ ဒုက္ခာပနယနမောဒပ္ပဝတ္တီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ကရုဏာဘာဝနာဒီနမ္ပိ ကာလကတေ အနိဇ္ဈနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညတ္ထ ပဂုဏမေတ္တာဈာနော အာစရိယဿ ကာလကတဘာဝံ အဇာနန္တော တံ မေတ္တာယ ဖရိတုကာမော ‘‘အာစရိယံ အာရဗ္ဘ မေတ္တံ အာရဘတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပဂုဏာဝ မေ မေတ္တာဈာနသမာပတ္တီ’’တိ။ နိမိတ္တန္တိ အာရမ္မဏံ။ ဂဝေသာဟီတိ ‘‘ယံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿမေတ္တံ အာရဘသိ, သော ဇီဝတိ န ဇီဝတီ’’တိ ဇာနာဟီတိ အတ္ထော။ မေတ္တာယန္တောတိ မေတ္တံ ကရောန္တော, မေတ္တံ ဘာဝေန္တောတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၁။ အတ္တနိ ဘာဝနာ နာမ သက္ခိဘာဝတ္ထာတိ နာနာဝိဓသုခါနုဗန္ဓအနဝဇ္ဇသုခအဗျာသေကသုခါဒိ ယံ အတ္တနိ ဥပလဗ္ဘတိ, တံ နိဒဿေန္တော တဿ ဝတ္တမာနတာယ အာဟ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမီ’’တိ။ သရီရသုခံ နာမ အနေကန္တိကံ, ဤဒိသဿ ပုဂ္ဂလဿ အနောကာသံ စိတ္တဒုက္ခန္တိ တဒဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခောတိ ဝါ’’တိ။ ဟောမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အဝေရောတိအာဒီသု, ဝိသေသတော စ ဒုက္ခာဘာဝေ သုခသညာ။ သာ ပနာယံ နိဒ္ဒုက္ခတာ ဝေရီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝေရသညိတာနံ ပါပဓမ္မာနံ အဘာဝတော, ဝိသေသတော ဗျာပါဒဝိရဟတော ဤဃသညိတာယ ဤတိယာ အဘာဝတော, အနဝဇ္ဇကာယိကသုခသမင်္ဂိတာယ စ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝေရော အဗျာပဇ္ဇော အနီဃော သုခီ’’တိ။ အတ္တာနံ ပရိဟရာမီတိ ဧဝံဘူတော ဟုတွာ မမ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေမိ, ယာပေမီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ, တံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သတိ, ယဒိ အတ္တနိပိ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တ’’န္တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၃။) [သျ]ဝတွာ ဝိဘင်္ဂဒေသနာယ သမာနဂတိကံ သုတ္တပဒံ အာဟရန္တော ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတိ။
တန္တိ ဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝစနံ။ အပ္ပနာဝသေနာတိ အပ္ပနာဝဟဘာဝနာဝသေန။ ဣဒန္တိ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမီ’’တိအာဒိဝစနံ။ သက္ခိဘာဝဝသေနာတိ အဟံ ဝိယ သဗ္ဗေ သတ္တာ အတ္တနော သုခကာမာ, တသ္မာ တေသု မယာ အတ္တနိ ဝိယ သုခူပသံဟာရော ကာတဗ္ဗောတိ ဧဝံ တတ္ထ အတ္တာနံ သက္ခိဘာဝေ ဌပနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန အတ္တနိ ဘာဝနာ အပ္ပနာဝဟာ န ဟောတီတိ? အတ္တသိနေဟဝသေန သပရိဿယဘာဝတော။ ကောဋ္ဌာသန္တရေ ပန ဘာဝိတဘာဝနဿ တတ္ထာပိ သီမသမ္ဘေဒေါ ဟောတိယေဝ။
သဗ္ဗာ ဒိသာတိ အနဝသေသာ ဒသပိ ဒိသာ။ အနုပရိဂမ္မ စေတသာတိ စိတ္တေန ပရိယေသနဝသေန အနုဂန္တွာ။ နေဝဇ္ဈဂါ ပိယတရမတ္တနာ ကွစီတိ သဗ္ဗုဿာဟေန ပရိယေသန္တော အတိသယေန အတ္တတော ပိယတရံ အညံ သတ္တံ ကတ္ထစိ ဒိသာယ နေဝ အဓိဂစ္ဆေယျ န ပဿေယျ။ ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသန္တိ ဧဝံ ကဿစိ အတ္တတော ပိယတရဿ အနုပလဗ္ဘနဝသေန ပုထု ဝိသုံ ဝိသုံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတ္တာ ပိယော။ တသ္မာ တေန ကာရဏေန, အတ္တကာမော အတ္တနော ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တော, ပရံ သတ္တံ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကမ္ပိ, န ဟိံသေ န ဟနေယျ, န ဝိဟေဌေယျာတိ အတ္ထော။
အယံ နယောတိ သဗ္ဗေဟိ သတ္တေဟိ, အတ္တနော စ ပိယတရဘာဝံ နိဒဿေတွာ တေသု ကရုဏာယနံ ဝဒတာ ဘဂဝတာ သုခေသိတာယ ‘‘အတ္တာနံ သက္ခိဘာဝေ ဌပေတွာ သတ္တေသု မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ မေတ္တာဘာဝနာယ နယဒဿနံ ကတမေဝါတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၂။ သုခပဝတ္တနတ္ထန္တိ သုခေန အကိစ္ဆေန မေတ္တာယ ပဝတ္တနတ္ထံ။ ယွာဿာတိ ယော ပုဂ္ဂလော အဿ ယောဂိနော။ ပိယောတိ ဣဋ္ဌော။ မနာပေါတိ မနဝဍ္ဎနကော။ ဂရူတိ ဂုဏဝိသေသဝသေန ဂရုကာတဗ္ဗော။ ဘာဝနီယောတိ သမ္ဘာဝေတဗ္ဗော။ အာစရိယမတ္တောတိ သီလာဒိနာ အာစရိယပ္ပမာဏော။ ပိယဝစနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္ထစရိယာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သီလသုတာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဓါဒိကေ, ဓုတဓမ္မဇာဂရိယာနုယောဂါဒိကေ စ သင်္ဂဏှာတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၄။) [သျ]ကာမန္တိ ယုတ္တပ္ပတ္တကာရိတာသုခသိဒ္ဓိဒီပနောယံ နိပါတော။ တေနေတံ ဒီပေတိ – တာဒိသံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဘာဝနံ အာရဘန္တော ယောဂီ ယုတ္တပ္ပတ္တကာရီ, သုခေန စဿ တတ္ထ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ, တေန ပန ယောဂိနာ တာဝတာ သန္တောသော န ကာတဗ္ဗောတိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ သီမာသမ္ဘေဒန္တိ မရိယာဒါပနယနံ, အတ္တာ ပိယော မဇ္ဈတ္တော ဝေရီတိ ဝိဘာဂါကရဏန္တိ အတ္ထော။ တဒနန္တရန္တိ တတော ပိယမနာပဂရုဘာဝနီယတော, တတ္ထ ဝါ မေတ္တာဓိဂမတော အနန္တရံ။ အတိပ္ပိယသဟာယကေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော, ဂရုဋ္ဌာနီယေ ပဋိလဒ္ဓံ မေတ္တာမနသိကာရံ အတိပ္ပိယသဟာယကေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သုခူပသံဟာရကတဿ တံ ဟောတိ ပဂေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ။ အတိပ္ပိယသဟာယကတော အနန္တရံ မဇ္ဈတ္တေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ မဇ္ဈတ္တံ ပိယဂရုဋ္ဌာနေ ဌပေတုံ သုကရဘာဝတော။ ‘‘အတိပ္ပိယသဟာယကတော’’တိ စ ဣဒံ ပုရိမာဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပဂုဏမနသိကာရာဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ဟိဿ သောပိ ပိယဋ္ဌာနေ ဧဝ တိဋ္ဌတိ။ မဇ္ဈတ္တတော ဝေရီပုဂ္ဂလေတိ မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလေ မေတ္တာယန္တေန တတ္ထ ပဂုဏမနသိကာရာဓိဂမေန ပိယဘာဝံ ဥပသံဟရိတွာ တဒနန္တရံ ဝေရီပုဂ္ဂလံ ဘာဝနာယ မဇ္ဈတ္တေ ဌပေတွာ တတော မဇ္ဈတ္တတော ပိယဘာဝူပသံဟာရေန ဝေရီပုဂ္ဂလေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝေရီပုဂ္ဂလေ’’တိ စ ဣဒံ ပုရိမာဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ မုဒုံ ကမ္မနိယံ စိတ္တံ ကတွာတိ ပိယဂရုဋ္ဌာနီယော, အတိပ္ပိယော, မဇ္ဈတ္တော, ဝေရီတိ စတူသု ပုဂ္ဂလကောဋ္ဌာသေသု ပဌမံ တာဝ ပိယဂရုဋ္ဌာနီယေ မေတ္တာဘာဝနံ အဓိဂန္တွာ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ တထာပဝတ္တံ စိတ္တံ ကောဋ္ဌာသန္တရူပသံဟာရတ္ထံ မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ တဒနန္တရံ အတိပ္ပိယသဟာယေ အတိပ္ပိယဘာဝံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပိယဘာဝမတ္တေ စိတ္တံ ဌပေန္တေန ဘာဝနာ ဥပသံဟရိတဗ္ဗာ, တမ္ပိ ဝသီဘာဝါပါဒနေန မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ တဒနန္တရံ မဇ္ဈတ္တေ ဥဒါသိနဘာဝံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပိယဘာဝံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဘာဝနာ ဥပသံဟရိတဗ္ဗာ, ပုန တမ္ပိ ဝသီဘာဝါပါဒနေန မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ တဒနန္တရံ ဝေရိမှိ ဝေရီသညံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဋ္ဌပနမုခေန ပိယဘာဝံ ဥပ္ပါဒေန္တေန ဘာဝနာ ဥပသံဟရိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဒနန္တရေ တဒနန္တရေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ, ဈာနစိတ္တံ ဥပနေတဗ္ဗံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဝေရီပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ ကမ္မဗလေန ဝါ ဧတရဟိ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဝါ သဗ္ဗသော အနတ္ထကရဿ အဘာဝတော။ မဟာပုရိသဇာတိကတ္တာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၅။) [သျ]မဟာပုရိသသဘာဝတ္တာ စိရကာလပရိစယသမိဒ္ဓခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာဒိဂုဏသမ္ပန္နတာယ ဥဠာရဇ္ဈာသယတ္တာတိ အတ္ထော။ တာဒိသော ဟိ သဗ္ဗသဟော ပရာပရာဓံ တိဏာယပိ န မညတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနတ္ထံ ကရောန္တေပိ ပရေ ဝေရီသညာဝ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တေနာတိ တေန ယောဂိနာ။ အတ္ထိ ဝေရီပုဂ္ဂလောတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၃။ ပုရိမပုဂ္ဂလေသူတိ ပိယာဒီသု ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတေသု ပုရိမေသု ပုဂ္ဂလေသု။ မေတ္တံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ ပဋိဃံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဥပ္ပါဒိတံ မေတ္တာဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ။ မေတ္တာယန္တေန ပဋိဃံ ပဋိဝိနောဒေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကေစိ ပန ‘‘ဥပစာရဇ္ဈာနံ သမ္ပာဒေတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တေသံ ဥပစာရဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ သိယာ ‘‘ဝုဋ္ဌဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အသတိယာ အမနသိကာရေန ပဋိဃံ အနုပ္ပါဒေန္တဿ သာဓာရဏတော တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဈာနဿ ဥပ္ပါဒနံ, သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန တံ အနုဿရန္တဿပိ မနသိ ကရောန္တဿပိ ယထာ ပဋိဃံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘တံ ပုဂ္ဂလံ မေတ္တာယန္တေန ပဋိဃံ ဝိနောဒေတဗ္ဗ’’န္တိ။ မေတ္တာယနမေဝ ဟိ ဣဓ ပဋိဃဝိနောဒနံ အဓိပ္ပေတံ။ န နိဗ္ဗာတီတိ န ဝူပသမ္မတိ။
အနုသာရတောတိ အနုဂမနတော, ပစ္စဝေက္ခဏတောတိ အတ္ထော။ ဃဋိတဗ္ဗန္တိ ဝါယမိတဗ္ဗံ။
တဉ္စ ခေါ ဃဋနံ ဝါယမနံ။ ဣမိနာ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနေန အာကာရေန။
ဥဘတော ဒွီသု ဌာနေသု ဒဏ္ဍော ဧတဿာတိ ဥဘတောဒဏ္ဍကံ, တေန။ ဩစရကာ လာမကာစာရာ ပါပပုရိသာ။ တတြာပီတိ တေသုပိ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩက္ကန္တေသုပိ။ တေနာတိ မနောပဒေါသေန။ န သာသနကရော။ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ ဟိ သာသနံ။ တဿေဝါတိ တတောပိ။ နိဿက္ကေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ, သမုစ္စယေ စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ, ပဌမံ ကုဒ္ဓပုရိသတောပီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ကုဇ္ဈနေန။ ပါပိယောတိ ပါပတရော။ သာရမ္ဘာဒိကဿ ကိလေသာနုဗန္ဓဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ကောဓဿ သာဝဇ္ဇတံ ဉတွာပိ ကုဇ္ဈနတော သစေ ကောဓေ အနဝဇ္ဇသညီ ကုဒ္ဓဿ ပုဂ္ဂလဿ န ပဋိကုဇ္ဈေယျာတိ ကေစိ။ ဥဘိန္နန္တိ ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စ ပရဿ စာ’’တိ။ အထ ဝါ ဥဘိန္နန္တိ ဥဘယေသံ လောကာနံ, ဣဓလောကပရလောကာနန္တိ အတ္ထော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၆။) [သျ]သပတ္တကန္တာတိ ပဋိသတ္တူဟိ ဣစ္ဆိတာ။ သပတ္တကရဏာတိ တေဟိ ကာတဗ္ဗာ။ ကောဓနန္တိ ကုဇ္ဈနသီလံ။ ကောဓနာယန္တိ ကောဓနော အယံ, အယန္တိ စ နိပါတမတ္တံ။ ကောဓပရေတောတိ ကောဓေန အနုဂတော, ပရာဘိဘူတော ဝါ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောဝ ဟောတီတိ ပကတိယာ ဝဏ္ဏဝါပိ အလင်္ကတပဋိယတ္တောပိ မုခဝိကာရာဒိဝသေန ဝိရူပေါ ဧဝ ဟောတိ ဧတရဟိ, အာယတိံ စာတိ။ ကောဓာဘိဘဝဿ ဧကန္တိကမိဒံ ဖလန္တိ ဒီပေတုံ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတွာ ပုန ‘‘ကောဓာဘိဘူတော’’တိ ဝုတ္တံ။ န ပစုရတ္ထောတိ န ပဟူတဓနော။ န ဘောဂဝါတိ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထုရဟိတော။ န ယသဝါတိ န ကိတ္တိမာ။
ဆဝါလာတန္တိ ဆဝဒဟနာလာတံ, စိတကာယံ သန္တဇ္ဇနုမ္မုက္ကန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဥဘတောပဒိတ္တန္တိ ဥဘောသု ကောဋီသု ဒဍ္ဎံ။ မဇ္ဈေ ဂူထဂတန္တိ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနေ သုနခဿ ဝါ သိင်္ဂါလဿ ဝါ ဥဟဒေန ဂူထေန မက္ခိတံ။ ကဋ္ဌတ္ထန္တိ ဒါရုကိစ္စံ။ နေဝ ဖရတိ န သာဓေတိ။ တထူပမာဟန္တိ တထူပမံ တာဒိသံ အဟံ။ ဣမန္တိ ‘‘သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလူ’’တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၉၂) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သန္ဓာယ သတ္ထာ ဝဒတိ, တသ္မာ ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂတာဒိနာ သီလရဟိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဓ ပန ဗျာပန္နစိတ္တံ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပတာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
သော ဒါနိ တွန္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ အတ္တနော ဩဝဒနာကာရဒဿနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၄။ ယော ယော ဓမ္မောတိ ကာယသမာစာရာဒီသု ယော ယော သုစရိတဓမ္မော။ ဝူပသန္တောတိ သံယတော။ ပရိသုဒ္ဓေါတိ ကိလေသမလဝိဂမေန ဝိသုဒ္ဓေါ။ ကိလေသဒါဟာဘာဝေန ဝါ ဥပသန္တော, အနဝဇ္ဇဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေါ, ကာယသမာစာရဿေဝ ဥပသမော စိရကာလံ သံယတကာယကမ္မတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
တေတိ ဝစီမနောသမာစာရေ။
သောတိ ဥပသန္တဝစီသမာစာရော ပုဂ္ဂလော။ ပဋိသန္ထာရကုသလောတိ ယထာ ပရေဟိ ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ, ဧဝံ ပဋိသန္ထရဏေ ကုသလော။ သခိလောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၇။) [သျ]အဓိဝါသနခန္တိသင်္ခါတေန သခိလဘာဝေန သမန္နာဂတော။ သုခသမ္ဘာသောတိ ပိယကထော။ သမ္မောဒကောတိ သမ္မောဒနီယကထာယ သမ္မောဒနသီလော။ ဥတ္တာနမုခေါတိ ဝိကုဏိတမုခေါ အဟုတွာ ပီတိသောမနဿဝသေန ဝိကသိတမုခေါ။ ပုဗ္ဗဘာသီတိ ယေန ကေနစိ သမာဂတော ပဋိသန္ထာရဝသေန ပဌမံယေဝ အာဘာသနသီလော။ မဓုရေန သရေန ဓမ္မံ ဩသာရေတိ သရဘညဝသေန။ သရဘာဏံ ပန ကရောန္တော ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပရိပုဏ္ဏေဟိ ပဒေဟိ စ ဗျဉ္ဇနေဟိ စ အဗျာကုလေဟိ ဓမ္မကထံ ကထေတိ။
သဗ္ဗဇနဿ ပါကဋော သက္ကစ္စကိရိယာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဩကပ္ပေတွာတိ သဒ္ဒဟိတွာ။ ဩကပ္ပနလက္ခဏာ ဟိ သဒ္ဓါ။ ဩဟိတသောတောတိ အဝဟိတသောတော, သုဿုသန္တောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌိံကတွာ အတ္ထံ ကတွာ, အတ္ထိကော ဝါ ဟုတွာ။
‘‘ဧကောပိ န ဝူပသန္တော ဟောတီ’’တိ ပါဌော, ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော နိရယတော နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တော ဗဟုကာလံ တတ္ထေဝ သံသရတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌမဟာနိရယသောဠသဥဿဒနိရယပရိပူရကော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဉ္ဇီဝါဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ။ အဝီစိမဟာနိရယဿ ဒွါရေ ဒွါရေ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥဿဒနိရယာ။ ကာရုညံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ မဟာဒုက္ခဘာဂိဘာဝတော။ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အဝိဟေသာဘူတာ ဒုက္ခာပနယနကာမတာ ဥပတိဋ္ဌတိ, တတ္ထ ပဋိဃော အနောကာသောဝါတိ အာဟ ‘‘ကာရုညမ္ပိ ပဋိစ္စ အာဃာတော ဝူပသမ္မတီ’’တိ။
ဣမဿ စ အတ္ထဿာတိ ‘‘ယော ယော ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၅။ ယံ ဝေရီ ဒုက္ခာပေတုံ သက္ကောတိ, သော တဿ ဝသေန ‘‘အတ္တနော ဝိသယေ’’တိ ဝုတ္တော ဘိက္ခုနော ကာယော။ ကိန္တိ ကိံ ကာရဏံ။ တဿာတိ ဝေရိနော။ အဝိသယေတိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဂေါစရေ။ သစိတ္တေတိ အတ္တနော စိတ္တေ။ မဟာနတ္ထကရန္တိ ဣဓလောကတ္ထပရလောကတ္ထပရမတ္ထာနံ ဝိရာဓနဝသေန မဟတော ဝိပုလဿ, နာနာဝိဓဿ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဿ အနတ္ထဿ ကာရဏံ။ မူလနိကန္တနန္တိ သီလဿ မူလာနိ နာမ ဟိရောတ္တပ္ပခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာ, တေသံ ဆိန္ဒနံ။ ကောဓော ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ဟိရောတ္တပ္ပါဒီနိ ဥစ္ဆိန္ဒတိ။ ဇဠောတိ အန္ဓဗာလော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၈။) [သျ]အနရိယံ ကမ္မန္တိ ဝေရိနာ ကတမဟာပရာဓမာဟ။ ယော သယန္တိ ယော တွံ သယမ္ပိ။ ဒေါသေတုကာမောတိ ကောဓံ ဥပ္ပါဒေတုကာမော။ ယဒိ ကရိ ယဒိ အကာသိ။ ဒေါသုပ္ပါဒေနာတိ ဒေါသဿ ဥပ္ပါဒနေန။ ဒုက္ခံ တဿ စ နာမာတိ ဒုက္ခဉ္စ နာမ တဿ အပရာဓကဿ။ နာမာတိ အသမ္ဘာဝနေ နိပါတော, တေန တဿ ကာရဏံ အနေကန္တိကန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကာဟသိ ဝါ န ဝါ’’တိ, ကရိဿသိ န ဝါ ကရိဿသီတိ အတ္ထော။ အဟိတံ မဂ္ဂန္တိ အတ္တနော အဟိတာဝဟံ ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂံ။
အဋ္ဌာနေတိ ဒေါသော တဝ အပ္ပိယဿ ကာရာပကော, သတ္တု ပန တဿ ဝသဝတ္တိတာယ ဒါသသဒိသောတိ အဋ္ဌာနံ ပစ္စာပကိရိယာယ။ တသ္မာ တမေဝ ဒေါသံ ဆိန္ဒဿု ဥစ္ဆိန္ဒ။ ခဏိကတ္တာတိ ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နော အတ္တနော ပဝတ္တိကာလသင်္ခါတော ခဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခဏိကာ, တဗ္ဘာဝတော ခဏပဘင်္ဂုဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ကဿ ဒါနီဓ ကုဇ္ဈသီတိ အပရာဓကဿ သန္တာနေ ယေဟိ ခန္ဓေဟိ တေ အပရာဓော ကတော, တေ တံခဏံယေဝ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါ။ ဣဒါနိ ပန အညေ တိဋ္ဌန္တီတိ ကဿ တွံ ဣဓ ကုဇ္ဈသိ။ န ဟိ ယုတ္တံ အနပရာဓေသု ကုဇ္ဈနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တံ ဝိနာ ကဿ သော ကရေတိ ယော ပုဂ္ဂလော ယဿ ဒုက္ခံ ကရောတိ, တံ ဒုက္ခကိရိယာယ ဝိသယဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဝိနာ ကဿ နာမ သော ဒုက္ခကာရကော ဒုက္ခံ ကရေ ကရေယျ။ သယမ္ပိ ဒုက္ခဟေတု တွမိတီတိ ဧဝံ သယမ္ပိ တွံ ဧတဿ ဒုက္ခဿ ဟေတု, ဧဝံ သမာနေ တဿ တုယှဉ္စ တဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝေ ကိံ ကာရဏာ တဿ ကုဇ္ဈသိ န တုယှန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၆။ ပရလောကေပိ အနုဂါမိဘာဝတော ကမ္မံယေဝ သကံ သန္တကံ ဧတေသန္တိ ကမ္မဿကာ, တေသံ ဘာဝေါ ကမ္မဿကတာ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ နိသေဓနတ္ထာ, နိသေဓနဉ္စ ဘာဝိနော ကမ္မဿာတိ အာဟ ‘‘ယံ ကမ္မံ ကရိဿသီ’’တိ။ ပဋိဃဝသေန ပန ပဝတ္တကမ္မံ ပါကဋဘာဝတော အာသန္နံ, ပစ္စက္ခဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ, သော တဿ ကမ္မဿ ဖလနိဿန္ဒေန ‘‘နေဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိ’’န္တိအာဒိနာ ဗျတိရေကတော ဝုစ္စမာနမေဝတ္ထံ ဇောတေတိ။ နေဝ သမတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နိရယေ နိယုတ္တံ, ဇာတန္တိ ဝါ နေရယိကံ။ အတ္တာနံယေဝ ဩကိရတိ ဒေါသရဇေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၅၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၄၇။ သတ္ထု ပုဗ္ဗစရိယဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ, သတ္ထု ဂါရဝေနာပိ ပဋိဃံ ဝူပသမေယျာတိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ သမာနော နနု တေ သတ္ထာ စိတ္တံ နပ္ပဒူသေသိ, ပဂေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒေဝိယာ ပဒုဋ္ဌေနာတိ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ပဒုဗ္ဘိနာ မိစ္ဆာစာရဝသေန အပရဒ္ဓေန။ ယတ္ထ သုသာနေ ဆဝသရီရံ ဆဍ္ဍီယတိ, တံ အာမကသုသာနံ။ နိခညမာနောတိ နိခဏိယမာနော။ ပုရိသကာရံ ကတွာတိ အာဝါဋတော နိက္ခမနတ္ထာယ ဗာဟုဗလေန ပုရိသကာရံ ကတွာ။ ယက္ခာနုဘာဝေနာတိ အဍ္ဍဝိနိစ္ဆယေန အာရာဓိတစိတ္တဿ ယက္ခဿ အာနုဘာဝေန။ သိရိဂဗ္ဘန္တိ ဝါသာဂါရေ။
အာသီသေထေဝါတိ ယထာဓိပ္ပေတေ အတ္ထေ ဉာယတော အနဝဇ္ဇတော အာသံ ကရေယျ။ န နိဗ္ဗိန္ဒေယျာတိ ‘‘ဧဝံ ကိစ္ဆာပန္နဿ မေ ကုတော သောတ္ထိဘာဝေါ’’တိ န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အာပဒါသု ခေါ, မဟာရာဇ, ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ဥဒါ။ ၅၃)။ ယထာ ဣစ္ဆိန္တိ ယေန ပကာရေန ကဿစိ ပီဠံ အကတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတံ အတ္တာနံ ဣစ္ဆိံ, တထာ အဟံ အဟုန္တိ ပဿာမိ။ ဝေါတိ ဟိ နိပါတမတ္တံ။
ကာသိရညာတိ ကလာဗုနာ ကာသိရာဇေန။ သကဏ္ဋကာဟီတိ အယကဏ္ဋကေဟိ သကဏ္ဋကာဟိ။
မဟလ္လကောတိ ဝုဒ္ဓေါ ဝယောအနုပ္ပတ္တော။ ရုဇ္ဈန္တီတိ နိရုဇ္ဈန္တိ။
စိတ္တပရိဂ္ဂဏှနကာလောတိ ဝိသေဝနံ ကာတုံ အဒတွာ စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ ဒမနကာလော။
ပုထုသလ္လေနာတိ ဝိပုလေန သလ္လေန။ နာဂေါတိ ဟတ္ထိနာဂေါ။ ဝဓီတိ ဝိဇ္ဈိ, မာရေသီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ မယိ ဧဝံ ကရဏံ နာမ န တဝ ဝသေန ဟောတိ, တသ္မာ ကဿ ဝါ ရညော, ရာဇမတ္တဿ ဝါ အယံ ပယောဂေါ ဥယျောဇနာတိ အတ္ထော။
ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မီတိ နီလပီတလောဟိတာဒိဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏမယူခါ။ ဆဗ္ဗဏ္ဏကိရဏဝန္တဒန္တတာယ ဟိ တေ ဟတ္ထီ ‘‘ဆဒ္ဒန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, န ဆဒ္ဒန္တဝန္တတာယ။
ဆာတောတိ ဇိဃစ္ဆိတော။ ခါဒေယျာတိ ခါဒေယျံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၀။) [သျ]အာဟိတောတိ သုဟိတော။ သမ္ဗလန္တိ မဂ္ဂါဟာရံ။ တံ ပန ယသ္မာ ဥပစာရေန ပထဿ ဟိတန္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘ပါထေယျ’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မိတ္တဒုဗ္ဘီ ဝတာယံ အန္ဓဗာလော’’တိ ကာရုညေန အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တံ ပုရိသံ ဥဒိက္ခမာနော။
မာ အယျောသိ မေ ဘဒန္တေတိ ဧတ္ထ မာတိ နိပါတမတ္တံ, မာတိ ဝါ ပဋိက္ခေပေါ, တေန ဥပရိ တေန ကာတဗ္ဗံ ဝိပ္ပကာရံ ပဋိသေဓေတိ။ အယျော မေတိ အယျိရကော တွံ မမ အတိထိဘာဝတော။ ဘဒန္တေတိ ပိယသမုဒါစာရော။ တွံ နာမေတာဒိသံ ကရီတိ တွမ္ပိ ဧဝရူပံ အကာသိ နာမ။
တိရစ္ဆာနဘူတောပိ ပန မဟာကပိ ဟုတွာ ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေသီတိ ယောဇနာ။
ပေဠာယ ပက္ခိပန္တေပီတိ ခုဒ္ဒကာယ ပေဠာယ ပါဒေဟိ ကောဋေတွာ ပက္ခိပန္တေပိ။ မဒ္ဒန္တေပီတိ ဒုဗ္ဗလဘာဝကရဏတ္ထံ နာနပ္ပကာရေဟိ မဒ္ဒန္တေပိ။ အလမ္ပာနေတိ ဧဝံနာမကေ အဟိတုဏ္ဍိကေ။
ပီတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တတ္ထဝိကပ္ပေ, တေန ဩဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌာဒိံ အဝုတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ စိတ္တာနုဝတ္တန္တောတိ စိတ္တံ အနုဝတ္တန္တော။ ဟောမိ စိန္တိတသန္နိဘော ဧဝမယံ ဗဟုလာဘံ လဘတူတိ။ အာနုဘာဝေန ပန ထလံ ကရေယျ ဥဒကံ…ပေ… ဆာရိကံ ကရေ။ ဧဝံ ပန ယဒိ စိတ္တဝသီ ဟေဿံ…ပေ… ဥတ္တမတ္ထော န သိဇ္ဈတီတိ တဒါ အတ္တနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌံ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ ဘဂဝါ။ တတ္ထ ဥတ္တမတ္ထောတိ ဗုဒ္ဓဘာဝမာဟ။ ဘောဇပုတ္တေဟီတိ လုဒ္ဒပုတ္တေဟိ။
အဠာရာတိ ယေန သယံ တဒါ လုဒ္ဒဟတ္ထတော မောစိတော, တံ သတ္ထဝါဟံ နာမေန အာလပတိ။ အတိကဿာတိ နာသာယ အာဝုတရဇ္ဇုံ အာကဍ္ဎိတွာ။ သမ္ပရိဂယှာတိ ကာဠဝေတ္တလတာဒီဟိ သဗ္ဗသော ပရိဂ္ဂဟေတွာ, အစ္ဆရိယာနိ ဒုဿဟာနံ သဟနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
အတိဝိယ အယုတ္တံ အပ္ပတိရူပံ ပဋိဃစိတ္တုပ္ပါဒနေန ကေနစိ အပ္ပဋိသမခန္တိဂုဏဿ သတ္ထုသာသနာဝေါက္ကမနပ္ပသင်္ဂတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၈။ ‘‘အနမတဂ္ဂေါယံ, ဘိက္ခဝေ, သံသာရော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၃။၉၉, ၁၀၀၊ ၃။၅။၅၂၀၊ ကထာ။ ၇၅) အာဂတာနိ သုတ္တပဒါနိ အနမတဂ္ဂသဒ္ဒေါ, တဒတ္ထော ဝါ ဧတေသန္တိ အနမတဂ္ဂိယာနိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၁။) [သျ]အဇေဟိ ဂမနမဂ္ဂေါ အဇပထော။ သင်္ကူ လဂ္ဂါပေတွာ တေ အာလမ္ဗိတွာ ဂမနမဂ္ဂေါ သင်္ကုပထော။ သင်္ကူတိ အင်္ကုသာကာရေန ကတဒီဃဒဏ္ဍော ဝုစ္စတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပပါတမဂ္ဂဒုဂ္ဂမဂ္ဂါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဘတောဗျူဠှေတိ သမ္ပဟာရတ္ထံ ဒွီဟိပိ ပက္ခေဟိ ဂါဠှသန္နာဟေ။ အညာနိ စ ဒုက္ကရာနိ ကရိတွာ ဓနာသာယ ပဗ္ဗတဝိဒုဂ္ဂနဒီဝိဒုဂ္ဂါဒိပက္ခန္ဒနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ မံ ပေါသေသိ, ဥပကာရံ အကာသိ, တတြ နပ္ပတိရူပံ မနံ ပဒူသေတုန္တိ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ စိတ္တုပ္ပါဒနဉ္စ ဧတရဟိ ဒိဿမာနေန ပုတ္တာဒီနံ ပေါသနာဒိနာ အတီတဿ အနုမာနတော ဂဟဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၉။ မေတ္တာယာတိ မေတ္တာသင်္ခါတာယ, မေတ္တာသဟိတာယ ဝါ။ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ စိတ္တသမာဓာနေ။ အာသေဝိတာယာတိ အာဒရေန သေဝိတာယ။ ဘာဝိတာယာတိ ဝဍ္ဎိတာယ။ ဗဟုလီကတာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာယ။ ယာနီကတာယာတိ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာယ။ ဝတ္ထုကတာယာတိ အဓိဋ္ဌာနဝတ္ထုံ ဝိယ ကတာယ။ အနုဋ္ဌိတာယာတိ အဓိဋ္ဌိတာယ။ ပရိစိတာယာတိ ပရိစိဏ္ဏာယ စိဏ္ဏဝသီဘာဝါယ။ သုသမာရဒ္ဓါယာတိ သုဋ္ဌု သမ္ပာဒိတာယ။ ပါဋိကင်္ခါတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အဝဿံဘာဝိနော။ သေသံ ပရတော အာဂမိဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၀။ ဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂေါတိ သသမ္ဘာရသင်္ခေပါဒိနာ ဓာတူနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနံ။ အပရာဓော နာမ အပရဇ္ဈန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ရူပဓမ္မမုခေန ဂယှတီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ကိံ ကေသာနံ ကုဇ္ဈသီ’’တိအာဒိ, ကေသာဒိဝိနိမုတ္တဿ အပရဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထဓမ္မဝသေနေဝ ဝိနိဗ္ဘောဂဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ, ဒွါဒသာယတနာနိ ဥပါဒါယာတိ ပစ္စေကံ ဥပါဒါယ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကောဓဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ ယထာ အာရဂ္ဂေ သာသပဿ, အာကာသေ စ စိတ္တကမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, ဧဝမဿ ‘‘ဝေရီ’’တိ ပရိကပ္ပိတေ ပုဂ္ဂလေ ကောဓဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဟောတိ, ကေသာဒီနံ အကုဇ္ဈိတဗ္ဗတော, တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ စ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၁။ သံဝိဘာဂေါတိ အာမိသသံဝိဘာဂေါ။ ပရဿာတိ ပစ္စတ္ထိကဿ။ ဘိန္နာဇီဝေါတိ အပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ။ တဿေဝံ ကရောတောတိ ဧဝံ သံဝိဘာဂံ ကရောန္တဿ တဿ ဒါယကဿ။ ဣတရဿာတိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ။ ‘‘မမ မာတရာ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၂။) [သျ]ဥပါသိကာယ ဒိန္နော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဓမ္မိယလာဘော’’တိ ဧတဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ပန တဿ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။
သဗ္ဗတ္ထသာဓကန္တိ ‘‘အတ္တတ္ထော ပရတ္ထော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော သမ္ပရာယိကော အတ္ထော’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဧဝမာဒီနံ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာနံ, ဟိတာနံ, ပယောဇနာနဉ္စ နိပ္ဖါဒကံ။ ဥန္နမန္တိ ဒါယကာ။ နမန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၂။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကကစူပမောဝါဒါနုဿရဏာဒီဟိ အတ္တနော ဩဝဒနာကာရေဟိ။ ဝူပသန္တပဋိဃဿာတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ဝိနောဒိတာဃာတဿ။ တသ္မိမ္ပီတိ ဝေရီပုဂ္ဂလေပိ။ ဝေရီ-ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အပ္ပိယပုဂ္ဂလဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝေရိမှိ မေတ္တာယ သိဒ္ဓါယ တသ္မိမ္ပိ မေတ္တာသိဒ္ဓိတော, ပိယတော ပန အတိပ္ပိယသဟာယကဿ ဝိသုံ ဂဟဏံ အာသန္နပစ္စတ္ထိကဿ ဒုဗ္ဗိနိမောစယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ မေတ္တာဝသေနာတိ မေတ္တာယနဝသေန။ သမစိတ္တတန္တိ ဟိတူပသံဟာရေန သမာနစိတ္တတံ။ သီမာသမ္ဘေဒေါ သာ ဧဝ သမစိတ္တတာ။ ဣမသ္မိံ ပုဂ္ဂလေတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနိကပုဂ္ဂလေ။ နိသိန္နေတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။
ဟိတမဇ္ဈတ္တေတိ ပိယေ, မဇ္ဈတ္တေ စ။ စတုဗ္ဗိဓေတိ စတုဗ္ဗိဓေ ဇနေ, ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဓိပ္ပါယော။ နာနတ္တန္တိ ပိယမဇ္ဈတ္တာဒိနာနာကရဏံ။ ဟိတစိတ္တောဝ ပါဏိနန္တိ ကေဝလံ သတ္တေသု ဟိတစိတ္တော ဧဝါတိ ပဝုစ္စတိ, န ပန ‘‘မေတ္တာယ နိကာမလာဘီ’’တိ ဝါ ‘‘ကုသလီ’’တိ ဝါ ပဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အတ္တာဒီသု ပဿတိ နာနတ္တန္တိ။ ကသ္မာ ပနာယံ ဟိတစိတ္တော ကုသလီတိ န ဝုစ္စတီတိ? သာတိသယဿ ကုသလဿ ဝသေန ကုသလိဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣမဿ စ ပုဂ္ဂလဿ မေတ္တာဘာဝနာ န ဝိသေသဝတီ။ အထ ဝါ န နိကာမလာဘီ မေတ္တာယ ယတော အတ္တာဒီသု ပဿတိ နာနတ္တံ။ ကုသလီတိ ပဝုစ္စတိ, ယသ္မာ ဟိတစိတ္တောဝ ပါဏိနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂါမသီမာဒယော ဝိယ ဂါမန္တရာဒီဟိ သတ္တသင်္ခါတေ မေတ္တာဝိသယေ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေ အညမညံ အသံကိဏ္ဏမရိယာဒါရူပေန ဌိတတ္တာ အတ္တာဒယော ဣဓ သီမာ နာမာတိ အာဟ ‘‘စတဿော သီမာယော’’တိ။ သမ္ဘိန္နာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သမ္ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သမံ ဖရတိ မေတ္တာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသေသောတိ မဟန္တော ဘာဝနာယ ဝိသေသော အတိသယော။ ပုရိမေန ပုရိမတော အတ္တာဒိနာနတ္တဒဿိနာ။ န နာယတီတိ န ဉာယတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၃။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၅၃။ နိမိတ္တန္တိ ယထာ ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနာဒီသု တံတံကသိဏမဏ္ဍလာဒိပရိဂ္ဂဟမုခေန ဘာဝနာဝသေန လဒ္ဓံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ နိဿာယ ဈာနဿ ဂေါစရဘာဝေန ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပတိဋ္ဌတိ, န ဧဝမိဓ ဥပဋ္ဌိတံ နိမိတ္တံ နာမ အတ္ထိ။ ယော ပနာယံ ယထာဝုတ္တော သီမာသမ္ဘေဒေါ လဒ္ဓေါ, သွေဝ နိမိတ္တံ ဝိယာတိ နိမိတ္တံ။ တသ္မိံ ဟိ လဒ္ဓေ ဘာဝနာယ သာတိသယတ္တာ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ, ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ, ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဟိတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘နိမိတ္တဉ္စ ဥပစာရဉ္စ လဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ။ တမေဝ နိမိတ္တန္တိ သီမာသမ္ဘေဒဝသေန ပဝတ္တသမထနိမိတ္တံ။ အပ္ပကသိရေနေဝ အကိစ္ဆေနေဝ, ပဂေဝ ပရိပန္ထဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။
ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဘာဝနာနုယောဂေန။ အနေန ယောဂိနာ။ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနန္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။
‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အညတရဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ဝက္ခမာနာယ ဝိကုဗ္ဗနာယ တေသံ သာဓာရဏတာယ ဝုတ္တံ။ အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ န ဥပစာရမတ္တလာဘိနော။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ဝေပုလ္လာဒိဝိသေသပ္ပတ္တဿ ဩဓိသော, အနောဓိသော စ ဒိသာဖရဏာဒိဝသေန ဈာနဿ ပဝိဇမ္ဘနာ ဝိကုဗ္ဗနာ ဝိဝိဓာ ကိရိယာတိ ကတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၄။ မေတ္တာသဟဂတေနာတိ ဥပ္ပါဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ မေတ္တာယ သဟ ပဝတ္တေန သံသဋ္ဌေန သမ္ပယုတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တံ ဝုတ္တနယေန မေတ္တာယ သဟဂတံ, တာယ ဧကုပ္ပါဒါဒိဝိဓိနာ သမ္မဒေဝ အာဂတံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာယ သမန္နာဂတေနာ’’တိ။ စေတော-သဒ္ဒေါ ‘‘အဓိစေတသော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၅၃၊ ဥဒါ။ ၃၇) သမာဓိပရိယာယောပိ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘စေတသာတိ စိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ ဧတံ ပဒံ။ ဒိသောဓိပရိဂ္ဂဟော သတ္တောဓိပရိဂ္ဂဟမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယာ’’တိ။ ဒိသာသု ဟိ ဌိတသတ္တာ ဒိသာဂဟဏေန ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဖရဏဉ္စ သာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ဖဿနာ ပစ္စက္ခတော ဒဿနံ ဂဟဏံ အာရမ္မဏကရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတန္တိ မေတ္တာဈာနုပတ္ထမ္ဘိတံ။ တထာတိ နိယမနံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၄။) [သျ]တံ အနိယမာပေက္ခသမ္ဗန္ဓီဘာဝတော ဥပမာကာရနိယမနံ။ ဒုတိယန္တိ ဥပမေယျဒဿနံ, ဥပမေယျဉ္စ နာမ ဥပမံ, တေန သမ္ဗန္ဓဉ္စ ဝိနာ နတ္ထီတိ တဒုဘယမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာ ဒုတိယန္တိ ဧတ္ထ ဖရိတွာ ဝိဟရတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ တတိယံ စတုတ္ထန္တိ ဧတ္ထာပိ။ တဒနန္တရန္တိ စ ဖရဏာပေက္ခံ အနန္တရဂ္ဂဟဏံ, န ဖရိတဗ္ဗဒိသာပေက္ခံ ဒိသာနံ အနိဒ္ဒိဋ္ဌရူပတ္တာ။ ဖရဏာနုက္ကမေန ဟိ တာသံ ဒုတိယာဒိတာ, န သရူပတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသ’’န္တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တံ စတဿော, ဧဝံ ဥဒ္ဓံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနေဝ နယေနာ’’တိ။ ဣဒမ္ပိ ဣတိ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထဒဿနံ။ ပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂) အဓော တိရိယန္တိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံ ဒိသမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ ‘‘ဒုတိယ’’န္တိအာဒီသုပိ ပိ-သဒ္ဒဿ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌတာ ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေဝါတိ ဣဒမ္ပိ ဣတိ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထဒဿနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဓော’’တိ ဣမိနာ ယထာ နိရယေသု, နာဂဘဝနာဒီသု, ယတ္ထ တတ္ထ ဝါ အတ္တနော ဟေဋ္ဌိမဒိသာယ သတ္တာ ဂယှန္တိ, ဧဝံ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိ ဣမိနာ ဒေဝလောကေ, ယတ္ထ တတ္ထ ဝါ အတ္တနော ဥပရိမဒိသာယံ သတ္တာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မဇ္ဈတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣတ္ထိပုရိသအရိယာနရိယဒေဝမနုဿာဒိကေ ပဘေဒေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ အပ္ပကမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိ ဝိက္ခေပံ အနာပဇ္ဇန္တော ဟိတူပသံဟာရတော အညထာ ထောကမ္ပိ အဝတ္တမာနော။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ ဝါ သဗ္ဗေန အတ္တဘာဝေန ယထာ သဗ္ဗဘာဝေန အတ္တနိ အတ္တနော အတ္တဘာဝေ ဟိတေသိတာ, ဧဝံ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာယ ဖရိတွာ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ မေတ္တာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ သတ္တဝိသယော သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ, သော စ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တော, တသ္မာ သဗ္ဗသတ္တကာယသင်္ခါတာ ပဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗာဝန္တောတိ ပဒတ္ထတော ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တ’’န္တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗဓီတိ ဒိသောဓိနာ, ဒေသောဓိနာ စ အနောဓိသောဖရဏံ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗတ္တတာယ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သတ္တောဓိနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနောဓိသော ဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ ဧကမေဝတ္ထံ ပကာရတော ပရိယာယေန္တိ ဉာပေန္တီတိ ပရိယာယာ, ဝေဝစနာနိ။ ဝိပုလာဒိသဒ္ဒါ စေတ္ထ တာဒိသာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပုလေနာတိ ဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော’’တိ။ ပရိယာယဒဿနေ စ ပုဗ္ဗေ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၅။) [သျ]ဂဟိတပဒါနိပိ ပုန ဂယှန္တိ, ယထာ ‘‘သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂) ဧတ္ထ ဝုတ္တမ္ပိ သဒ္ဓါပဒံ ပုန ဣန္ဒြိယာဒိပရိယာယဒဿနေ ‘‘သဒ္ဓါ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၂) ဝုတ္တံ။ တထာသဒ္ဒေါ ဝါ ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တောတိ ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တကော တထာ-သဒ္ဒေါ စ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စ တေသံ ဖရဏာနန္တရာဒိဋ္ဌာနံ အဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ တေ န ဝုတ္တာတိ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ အာဟ ‘‘နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ နနု စ သမာပနဝသေန ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ? နာယံ ဒေါသော ဩဓိသောအနောဓိသောဖရဏာနံ သမာပနေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိပုလေနာတိ မဟန္တေန, မဟတ္တဉ္စဿ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနာဒီသု ဝိယ အာရမ္မဏဿ ဧကဒေသမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ အနဝသေသဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။
ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာဒီဟိ မဟတ္တံ ဂတံ, မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒစိတ္တဝီရိယပညေဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ တယိဒံ ယသ္မာ ဧကန္တတော ရူပါဝစရံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘူမိဝသေန မဟဂ္ဂတ’’န္တိ။ နိရုဠှော ဟိ ရူပါရူပါဝစရေသု မဟဂ္ဂတဝေါဟာရော။ ပဂုဏဝသေနာတိ ပကာရတော ဂုဏိတံ ဗဟုလီကတံ ပဂုဏံ, တဿ ဝသေန, သုဘာဝိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တံ ဟိ ပမာဏံ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပ္ပမာဏံ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေနာတိ အပရိမာဏသတ္တာရမ္မဏကရဏဝသေန။ သယမ္ပိ ဝေရရဟိတတ္တာ, တံသမင်္ဂိနော ဝေရာဘာဝဟေတုတ္တာ စ အဝေရံ။ တယိဒံ ဒွယံ ယတော လဘတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတသော ဗျာပတ္တိဝသေန ဟနနတော ဗျာပဇ္ဇံ, စေတသိကံ အသာတံ, တဒဘာဝတော အဗျာပဇ္ဇံ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခ’’န္တိ။ တံ ပနဿ အဗျာပဇ္ဇတ္တံ ပဉ္စဝိညာဏာဒီနံ ဝိယ န သဘာဝတော, အထ ခေါ ပစ္စတ္ထိကဝိဝေကတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော’’တိ အာဟ။ အယန္တိ ဣဓ ယထာနီတံ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၄၂), တေသု တေသု စ သုတ္တပဒေသေသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉၊ ၂။၃၀၉, ၃၁၅) အာဂတံ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဝိကုဗ္ဗနမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၅။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဣမိဿာ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ, သတ္တဟာကာရေဟိ, ဒသဟာကာရေဟီ’’တိ အာကာရဝိဘာဂေန ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ဝုတ္တာယ စ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၆။) [သျ]ဝိကုဗ္ဗနာယ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဘေဒါဘာဝမုပသံဟရတိ ဩဓိသောဖရဏအနောဓိသောဖရဏဒိသာဖရဏဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။ ကေဝလံ ပနေတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ဝိယ သတ္တောဓိ န ဂဟိတောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ယမ္ပီတိ ဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယာဟ။
ဣဒါနိ ဘေဒါဘာဝဒဿနမုခေန ဥဒ္ဒေသတော အာနီတံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ နိဒ္ဒေသတော ဒဿေတွာ တဿာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနံ ကာတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၆။ တတ္ထ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ကာမံ ပဒေသသဗ္ဗဝိသယော, န သဗ္ဗသဗ္ဗဝိသယော ယထာ ‘‘သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉-၁၂၀), ‘‘သတ္တာ’’တိ ပန ပဒေန ပရိစ္ဆိန္နံ အတ္တနော ဝိသယံ အသေသေတွာဝ ပရိယာဒိယတီတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသပရိယာဒါနမေတ’’န္တိ။
တတြာတိ တသ္မိံ ရူပေ။ သတ္တောတိ သဇ္ဇနကိစ္စေန ဆန္ဒာဒိပရိယာယေန လောဘေန အာသတ္တော လဂ္ဂေါ။ တတြာတိ ဝါ ကရဏေ ဘုမ္မံ, တေန ဆန္ဒာဒိနာတိ အတ္ထော။
ယဒိ သတ္တတာယ သတ္တာ, ကထံ ဝီတရာဂေသူတိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိ။ အဝီတရာဂေသု ရုဠှေန, အဝီတရာဂေသု ဝါ ပဝတ္တိတွာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓခန္ဓသန္တာနတာယ တံသဒိသေသု ဝီတရာဂေသု ရုဠှေန သဒ္ဒေန။ အထ ဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သတိပိ အညသ္မိံ တန္နိမိတ္တယုတ္တေ ကတ္ထစိ ဝိသယေ သမ္မုတိယာ စိရကာလတာယ နိမိတ္တဝိရဟေပိ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ ယထာ ‘‘ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါဝေါ’’တိ, ဧဝံ သတ္တသဒ္ဒဿာပိ ရုဠှီဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ ဝါ ဝီတရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတွယောဂတောတိ ဧတ္ထ သတွံ နာမ ဗုဒ္ဓိ, ဝီရိယံ, တေဇော ဝါ, တေန ယောဂတော သတ္တာ, ယထာ ‘‘နီလဂုဏယောဂတော နီလော ပဋော’’တိ။
ပါဏန္တိ ဧတေနာတိ ပါဏနံ, အဿာသပဿာသာ, တဿ ကမ္မံ ပါဏနတာ, တာယ, အဿာသပဿာသသမ္ပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ ဘူတတ္တာတိ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇာတတ္တာ။ ပူရဏတော, ဂလနတော စ ပုဂ္ဂလာတိ နေရုတ္တာ။ သတ္တာ ဟိ နိဗ္ဗတ္တန္တာ တံတံသတ္တနိကာယံ ပူရေန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ, သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတိတာယ စ ဂလန္တိ စဝန္တီတိ အတ္ထော။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၇။) [သျ]‘‘အတ္တာ’’တိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိဓာနံ, စိတ္တဉ္စာတိ အတ္တဘာဝေါ, သရီရံ, ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝါ။ တန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဥပါဒါယာတိ ဂဟေတွာ ဥပါဒါနံ နိဿယံ ကတွာ။ ပညတ္တိမတ္တသမ္ဘဝတောတိ ပရမတ္ထတော အသန္တေပိ သတ္တသညိတေ ပညတ္တိမတ္တေန သမ္ဘဝတော။
ယထာ စ သတ္တာတိ ဝစနန္တိ ယထာ သတ္တ-သဒ္ဒေါ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန နိပ္ပရိယာယတော ပဒေသဝုတ္တိပိ ရုဠှီဝသေန အနဝသေသပရိယာဒါယကော။ သေသာနိပီတိ ပါဏာဒိဝစနာနိပိ။ တာနိပိ ဟိ ရူပါရူပဘဝူပဂစတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိသမင်္ဂီနံ အဿာသပဿာသာဘာဝတော အဝိနိပါတဓမ္မာနံ ပုဂလနဿ အဘာဝတော ပဒေသဝုတ္တီနိ။ ရုဠှီဝသေန အာရောပေတွာ ယထာဝုတ္တာယ ရုဠှိယာ ဝသေန ကတ္ထစိ ဝိသယေ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ပါဏပုဂ္ဂလဘာဝံ အာရောပေတွာ။ ယဒိ သာဓာရဏတော သတ္တဝေဝစနာနီတိ ဂဟေတွာ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ ဝုစ္စတိ, အထ ကသ္မာ ပဉ္စဟေဝ အာကာရေဟိ ဝုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘န ခေါ ပနေတာနိ ‘‘သတ္တာ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ ဝေဝစနတာမတ္တံ ဥပါဒါယ ဂဟိတာနိ, ယတော ဇန္တုအာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ အာပဇ္ဇေယျ, အတ္ထဝိသေသံ ပန နိမိတ္တဘူတံ ဥပါဒါယ ဂဟိတာနီ’’တိ, တေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထတောတိ သဇ္ဇနဋ္ဌေန သတ္တာ, ပါဏနဋ္ဌေန ပါဏာတိ ဧဝမာဒိအတ္ထတော။ တေသံ တံ မတိမတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနောဓိသောဖရဏာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ ကသ္မာ? ကေစိ သတ္တာ, ကေစိ ပါဏာ, ကေစိ ပုဂ္ဂလာတိ အာပဇ္ဇနတော။ တထာ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာတိ သတ္တာဒိသဒ္ဒါ သပ္ပဒေသဝိသယာတိ ဧဝမတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန နိပ္ပဒေသဝိသယာတိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စသု အာကာရေသူတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) အာဂတေသု ပဉ္စသု ဘာဝနာကာရေသု။ အညတရဝသေနာတိ ယဿ ကဿစိ ဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၇။ ဣဒါနိ ဒွါဝီသတိယာ ဘာဝနာကာရေသု အပ္ပနာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗျာပါဒရဟိတာတိ ဒေါမနဿဗျာပါဒရဟိတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တအာကာရဝိဘာဂမတ္တတော အပ္ပနာဝိဘာဂေါ, တသ္မာ။ ဣမေသုပိ ပဒေသူတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိကောဋ္ဌာသေသုပိ။ ယံ ယံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ယဒိပိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၈။) [သျ]ပုဗ္ဗဘာဂေ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနိဝေသေ အနေကကောဋ္ဌာသဝသေနေဝ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ, ဘာဝနာယ သမိဇ္ဈနက္ခဏေ ပန တတ္ထ ယံ ပဂုဏတရတာယ သုပါကဋံ ဟောတိ, တဿ ဝသေန အပ္ပနာ ဟောတိ, ယထာ တံ ဒွတ္တိံသာကာရေ။ တတ္ထ ပန အာရမ္မဏံ, ဣဓ ဘာဝနာကာရောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ စတုန္နန္တိ စတုန္နံ စတုန္နံ။ ဗျာပနိစ္ဆာလောပေန ဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ တေသံ ပစုရတော လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တတိယာ ပန ပကတိ ယဒိပိ ပဌမဒုကေန န သင်္ဂဟိတာ, ဒုတိယဒုကေန ပန တိကေန စ သင်္ဂဟိတာ ဧဝ။
ဣတိ သဗ္ဗာနိပီတိ အနောဓိသောဖရဏေ ဝီသတိ, ဩဓိသောဖရဏေ အဋ္ဌဝီသတိ, ဒိသာဖရဏေ စတ္တာရိ သတာနိ, အသီတိ စာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ။ သတ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၈။ ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ အာနိသံသေ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သေသာ ဇနာတိ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ အလာဘိနော။ သမ္ပရိဝတ္တမာနာတိ ဒက္ခိဏေန ပဿေန အသယိတွာ သဗ္ဗသော ပရိဝတ္တမာနာ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ ဃုရုဃုရုပဿာသဝသေန ဝိဿရံ ကရောန္တာ။ သုခံ သုပတီတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓာသုပနာ သယနေ ပိဋ္ဌိပ္ပသာရဏလက္ခဏာ, ကိရိယာမယစိတ္တေဟိ အဝေါကိဏ္ဏဘဝင်္ဂပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ။ တတ္ထာယံ ဥဘယထာပိ သုခမေဝ သုပတိ။ ယသ္မာ သဏိကံ နိပဇ္ဇိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ သမောဓာယ ပါသာဒိကေန အာကာရေန သယတိ, နိဒ္ဒေါက္ကမနေပိ ဈာနံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ အသုပိတွာ’’တိအာဒိ။
နိဒ္ဒါကာလေ သုခံ အလဘိတွာ ဒုက္ခေန သုတ္တတ္တာ ဧဝ ပဋိဗုဇ္ဈနကာလေ သရီရခေဒေန နိတ္ထုနနံ, ဝိဇမ္ဘနံ, ဣတော စိတော ဝိပရိဝတ္တနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘန္တာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ အယံ ပန သုခေန သုတ္တတ္တာ သရီရခေဒါဘာဝတော နိတ္ထုနနာဒိရဟိတောဝ ပဋိဗုဇ္ဈတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ အပ္ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ’’တိအာဒိ။ သုခပဋိဗောဓော စ သရီရဝိကာရာဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သုခံ နိဗ္ဗိကာရ’’န္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၆၉။) [သျ]‘‘ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ပဿတီ’’တိ ဣဒံ အနုဘူတပုဗ္ဗဝသေန, ဒေဝတူပသံဟာရဝသေန စဿ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ဟောတိ, န ပါပကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဓာတုက္ခောဘဟေတုကမ္ပိ စဿ ဗဟုလံ ဘဒ္ဒကမေဝ သိယာ ယေဘုယျေန စိတ္တဇရူပါနုဂုဏတာယ ဥတုအာဟာရဇရူပါနံ။
ဥရေ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရော ဝိယာတိ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ ဥရေ လမ္ဗိတမုတ္တာဟာရော ဝိယာတိ ကေဟိစိ ဝုတ္တံ။ တံ ဧကာဝလိဝသေန ဝုတ္တံ သိယာ, အနေကရတနာဝလိသမူဟဘူတော ပန မုတ္တာဟာရော အံသပ္ပဒေသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကဋိပ္ပဒေသဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂါ ပလမ္ဗန္တော ဥရေ အာမုက္ကောယေဝ နာမ ဟောတိ။
တတ္ထေဝါတိ ပါဋလိပုတ္တေယေဝ။ သက္ကာ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ ဒေသဿ ခေမတာယ, တဿ တဿ ပဒေသဿ ရမဏီယတာယ စ။
ဒသာဝ အန္တော ဒသန္တော, ဝတ္ထဿ ဩသာနန္တော။
သမပ္ပဝတ္တဝါသန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာရေ သမပ္ပဝတ္တဝတ္တဝါသံ။ ထေရော ကိရ အတ္တနာ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌဝိဟာရေ ‘‘အဟမေတ္ထ အာဂန္တုကော’’တိ အစိန္တေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗဝတ္တာနိ ပရိပူရေန္တော ဧဝ ဝိဟာသိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ သဗ္ဗသတ္တေသု သမပ္ပဝတ္တမေတ္တာဝိဟာရဝါသံ။ အယံ ဟိ ထေရော အရဟတ္တာဓိဂမတော ပုဗ္ဗေပိ မေတ္တာဝိဟာရီ အဟောသိ။
ဝနန္တရေ ဌိတောတိ ထေရော ကိရ တထာ သမပ္ပဝတ္တဝါသဝသေန စရမာနော ဧကဒိဝသံ အညတရံ ရမဏီယံ ဝနန္တရံ ဒိသွာ တတ္ထ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒေန တတော ဥဋ္ဌိတော အတ္တနော ဂုဏာဝဇ္ဇနဟေတုကေန ပီတိသောမနဿေန ဥဒါနေန္တော ‘‘ယာဝတာ ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝနန္တရေ ဌိတော’’တိ ပဌမဂါထာ ဌပိတာ။ တတ္ထ ဂဇ္ဇမာနကောတိ သီဟဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇန္တော။ ဂုဏမေသန္တောတိ အတ္တနော ဂုဏသမုဒယံ ဂဝေသန္တော ပစ္စဝေက္ခန္တော။
မဏိလရုက္ခေ နိဝါသိတာယ တံ ဒေဝတံ ‘‘မဏိလိယာ’’တိ ဝေါဟရန္တိ, တသ္မာ သာ ဒေဝတာပိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, မဏိလိယာ’’တိ အာဟ။ ရုက္ခဒေဝတာနံ ဟိ ယေဘုယျေန နိဝါသရုက္ခဝသေန ဝေါဟာရော ယထာ ဖန္ဒနဒေဝတာတိ။ တတ္ထေဝါတိ စိတ္တလပဗ္ဗတေယေဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၀။) [သျ]‘‘ဗလဝပိယစိတ္တတာယာ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝပိယစိတ္တတာမတ္တေနပိ သတ္ထံ န ကမတိ, ပဂေဝ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ဒဿေတိ။
ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ ကေနစိ ပရိပန္ထေန ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ ဗျာပါဒဿ ဒူရသမုဿာရိတဘာဝတော ခိပ္ပမေဝ သမာဓိယတိ။ အာသဝါနံ ခယာယာတိ ကေစိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဣတော အညကမ္မဋ္ဌာနဝသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာနမ္ပိ သုခသုပနာဒယော အာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ, ယထာဟ –
‘‘သုခံ သုပန္တိ မုနယော, အဇ္ဈတ္တံ သုသမာဟိတာ၊
သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ’’တိ။ –
စ အာဒိ, တထာပိမေ အာနိသံသာ ဗြဟ္မဝိဟာရလာဘိနော အနဝသေသာ လဗ္ဘန္တိ ဗျာပါဒါဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဿရဏံ ဟေတံ, အာဝုသော, ဗျာပါဒဿ, ယဒိဒံ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၃)။ ဗျာပါဒါဒိဝသေန စ သတ္တာနံ ဒုက္ခသုပနာဒယောတိ တပ္ပဋိပက္ခဘူတေသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု သိဒ္ဓေသု သုခသုပနာဒယော ဟတ္ထဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။
ကရုဏာဘာဝနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၉။ ကရုဏန္တိ ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရံ။ နိက္ကရုဏတာယာတိ ဝိဟေသာယ, ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ အညတရညတရေန ဝါ သတ္တာနံ ဝိဟေဌနဇာတိကော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝိဟေဌနေတိ အတ္ထော။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ ယထာ တထာ သတ္တာနံ ဝိဟေဌနာယ ပါပကော ဝိပါကော ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ။ တထာ ဟိ ယော သတ္တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေန ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစ္ဆေဒနေန ဝါ ဓနဇာနိယာ ဝါ အလာဘာယ ဝါ အဝါသာယ ဝါ အနတ္ထာယ ဝါ အယသတ္ထာယ ဝါ ပရိသံသက္ကနေန ဝါ အန္တမသော ယထာဝဇ္ဇဒဿနေနပိ ဝိဟေဌေတိ, တဿ သော ပမာဒဝိဟာရော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အလာဘာယပိ ဟောတိ, လဒ္ဓဿ ပရိဟာနာယပိ ဟောတိ, တန္နိမိတ္တံ ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ,
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၁။) [သျ]အဝိသာရဒေါ ပရိသံ ဥပသင်္ကမတိ မင်္ကုဘူတော, သမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတိ, ကာယဿ ဘေဒါ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ, သုဂတိယမ္ပိ မနုဿဘူတော ဒုဇ္ဇစ္စောပိ ဟောတိ နီစကုလိကော, ဒုဗ္ဗဏ္ဏောပိ ဟောတိ ဒုဒ္ဒသိကော, ဗဟွာဗာဓောပိ ဟောတိ ရောဂဗဟုလော, ဒုဂ္ဂတောပိ ဟောတိ အပ္ပန္နပါနော, အပ္ပါယုကောပိ ဟောတိ ပရိတ္တဇီဝိတောတိ ဧဝမာဒိအနေကာနတ္ထာနုဗန္ဓိတာ ဝိဟေသာယ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ, တပ္ပဋိပက္ခတော ကရုဏာယ အာနိသံသာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိက္ကရုဏတာယ အာဒီနဝံ ကရုဏာယ စ အာနိသံသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ’’တိ။ ‘‘ပိယော ဟီ’’တိအာဒိနာ ပဌမံ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု အနာရမ္ဘဿ ကာရဏမာဟ။ ပိယံ ဟိ ပုဂ္ဂလံ ကရုဏာယိတုမာရဘန္တဿ န တာဝ ပိယဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ, အဝိဂတေ စ တသ္မိံ ကုတော ကရုဏာယနာ။ တေနာဟ ‘‘ပိယဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သေသပုဂ္ဂလေသုပိ ဧသေဝ နယော။ လိင်္ဂဝိသဘာဂကာလကတာနံ အခေတ္တဘာဝေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
ယတ္ထ ပန ပဌမံ အာရဘိတဗ္ဗာ, တံ ပါဠိနယေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတန္တိ ဒလိဒ္ဒံ။ သော ဟိ ဘောဂပါရိဇုညတော သုခသာဓနာနံ အဘာဝေန ဒုက္ခံ ဂတော ဥပဂတော ဒုဂ္ဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂတန္တိ ဒုက္ခေန သမင်္ဂိဘာဝံ ဂတံ။ ဒုရုပေတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဥပေတံ။ ဂတိကုလရူပါဒိဝသေန ဝါ တမဘာဝေ ဌိတော ဒုဂ္ဂတော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဥပေတတ္တာ တမပရာယဏဘာဝေ ဌိတော ဒုရုပေတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရမကိစ္ဆပ္ပတ္တန္တိ အတိဝိယ ကိစ္ဆမာပန္နံ မဟာဗျသနံ နိမုဂ္ဂံ။ အပ္ပေဝ နာမာတိ သာဓု ဝတ။
ဝဓေထ နန္တိ ‘‘ဃာတေထ နံ စောရ’’န္တိ ဧဝံ ပဟိတာယ ရညော အာဏာယ ခါဒနီယမ္ပိ…ပေ… ဒေန္တိ ‘‘ဣဒါနေဝ မာရိယမာနော ဧတ္တကမ္ပိ သုခံ လဘတူ’’တိ။ သုသဇ္ဇိတောတိ သုခါနုဘဝနေ သန္နဒ္ဓေါ။
ဧတေနေဝ ဥပါယေနာတိ ယေန ယေန ဝိဓိနာ ဧတရဟိ ယထာဝုတ္တေ ပရမကိစ္ဆာပန္နေ အာယတိံ ဝါ ဒုက္ခဘာဂိမှိ ပုဂ္ဂလေ ကရုဏာယိတုံ ကရုဏာ ဥပ္ပါဒိတာ, ဧတေနေဝ နယေန။ ပိယပုဂ္ဂလေတိ ပိယာယိတဗ္ဗပုဂ္ဂလေ။ ဧတရဟိ ဝါ ဒိဿမာနံ အာယတိံ ဝါ ဘာဝိနိံ ဒုက္ခပ္ပတ္တိံ ဂဟေတွာ ကရုဏာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဇ္ဈတ္တဝေရီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ဟိ သော ကရုဏာယ ဝတ္ထုဘူတော ဒုဝိဓော ပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော, ကာမံ တတ္ထ ကရုဏာဘာဝနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ, ဣမိနာ ပန ဘိက္ခုနာ တတ္ထ ဘာဝနံ ပဂုဏတရံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၂။) [သျ]ကတွာ သီမာသမ္ဘေဒံ ကာတုံ တဒနန္တရံ ပိယပုဂ္ဂလေ, တတော မဇ္ဈတ္တေ, တတော ဝေရိပုဂ္ဂလေ ကရုဏာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ဘာဝေန္တေန စ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ မုဒုံ ကမ္မနိယံ စိတ္တံ ကတွာ တဒနန္တရေ တဒနန္တရေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဝေရိပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ, မဟာပုရိသဇာတိကတ္တာ ဝါ အနတ္ထံ ကရောန္တေပိ ဝေရိသညာဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ, တေန မဇ္ဈတ္တေ မေ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဇာတံ, ဣဒါနိ ဝေရိမှိ ဥပသံဟရာမီတိ ဗျာပါရောဝ န ကာတဗ္ဗော။ ယဿ ပန အတ္ထိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနိကဿ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၀ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန။ တံ မေတ္တာယ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဝူပသမေတဗ္ဗန္တိ ‘‘အထာနေန ပုရိမပုဂ္ဂလေသူ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၃), ‘‘ကကစူပမဩဝါဒါဒီနံ အနုဿရတော’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၃) စ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝုတ္တေန နယေန တံ ပဋိဃံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧတရဟိ မဟာဒုက္ခပ္ပတ္တေ သုခိတေပိ အကတကုသလတာယ အာယတိံ ဒုက္ခပ္ပတ္တိယာ ဝသေန ကရုဏာယနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကတကလျာဏေပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောပိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ ဗျသနာနံ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အနတိက္ကန္တတ္တာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာပိ အက္ခာနေန ပရိယောသာပေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ အနာဂတဿ အာပါယိကဿ သုဂတီသုပိ ဇာတိဇရာဒိဘေဒဿာတိ အပရိမိတဿ သံသာရဒုက္ခဿ အနတိက္ကန္တဘာဝတော။ သဗ္ဗထာပိ ကရုဏာယိတွာတိ ဒုက္ခပ္ပတ္တိယာ, သုခပ္ပတ္တိယာ အကတကုသလတာယ ဝါ ကတာကုသလတာယ ဝါတိ သဗ္ဗပကာရေနပိ ကရုဏာယ ဝတ္ထုဘာဝဿ သလ္လက္ခဏေန တသ္မိံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ကရုဏံ ကတွာ ကရုဏာဘာဝနံ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အထာနေန ပုနပ္ပုနံ မေတ္တာယန္တေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၃) မေတ္တာဘာဝနာယံ ဝုတ္တေန နယေန။ တံ နိမိတ္တန္တိ သီမာသမ္ဘေဒဝသေန ပဝတ္တံ သမထနိမိတ္တံ။ မေတ္တာယ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ယထာ မေတ္တာဘာဝနာယံ ‘‘အပ္ပကသိရေနေဝါ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅၃) တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန အပ္ပနာ ‘‘ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅၃-၂၅၄) တဿာ ဝဍ္ဎနာ စ ဝုတ္တာ, ဧဝမိဓ ကရုဏာဘာဝနာယံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန အပ္ပနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ စ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ စ, တထေဝဿာ ဝဍ္ဎနာဝိဓိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန ‘‘ပဌမံ ဝေရိပုဂ္ဂလော ကရုဏာယိတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ ယထာ ပါဠိဝိရုဒ္ဓံ, ဧဝံ ယုတ္တိဝိရုဒ္ဓမ္ပီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၃။) [သျ]ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ပဌမံ ဟိ ဝေရိံ သမနုဿရတော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, န ကရုဏာ။ အတ္တာပိ သက္ခိဘာဝေန ကရုဏာယနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော, သော ကိမိတိ ပစ္ဆာ ဂယှတီတိ။ ‘‘အပ္ပနာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာ စ အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ ‘‘ကရုဏာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇, ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉, ၃၁၅, ၄၅၂, ၄၇၁၊ ၃။၂၃၀) ဝုတ္တဝိကုဗ္ဗနာ ဣဇ္ဈတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။
ကရုဏာပဒမတ္တမေဝ စဿာ ပါဠိယာ ဝိသေသောတိ တံ အနာမသိတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တဝိကုဗ္ဗနာ, မေတ္တာယ ဝုတ္တအာနိသံသာ စ ဣဓ လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတော ပရံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတော ပရန္တိ ‘‘ကရုဏာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇, ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉, ၃၁၅, ၄၅၂, ၄၇၁၊ ၃။၂၃၀) ဝုတ္တဝိကုဗ္ဗနတော ဥပရိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
မုဒိတာဘာဝနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၀။ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသူတိ ပိယမဇ္ဈတ္တဝေရီသု န အာရဘိတဗ္ဗာ။ မုဒိတာဘာဝနာတိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇနာ။ န ဟီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ပိယဘာဝမတ္တေနာတိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိ အတ္ထော, တေန သောမနဿပဋိသန္ဓိကတာဒိသိဒ္ဓါ နိစ္စပ္ပဟံသိတမုခတာ, ပုဗ္ဗဘာသိတာ, သုခသမ္ဘာသတာ, သခိလတာ, သမ္မောဒကတာတိ ဧဝမာဒိကေ မုဒိတာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတေ ဝိသေသေ ဥလ္လိင်္ဂေတိ, ဤဒိသေဟိ ဝိသေသေဟိ ဝိရဟိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝ-ကာရေန ပန ပိယပုဂ္ဂလဿ သုခသမပ္ပိတတာဒိံ, မုဒိတာယ စ ဟေတုဘူတံ ပမောဒပ္ပဝတ္တိံ နိဝတ္တေတိ။ ပိယပုဂ္ဂလေပိ ဟိ ပရမာယ သမ္ပတ္တိယာ ပမုဒိတေ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌေ ဘိက္ခုနော မုဒိတောကာသံ လဘေယျ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ပိယပုဂ္ဂလံ ဝါ’’တိအာဒိ။ အာဒိတော မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလံ အနုဿရန္တဿ ဥဒါသိနတာ သဏ္ဌာတိ, ဝေရိံ သမနုဿရန္တဿ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဂေဝ မဇ္ဈတ္တဝေရိနော’’တိ။
ပမောဒပ္ပဝတ္တိယာ သောဏ္ဍသဒိသော သဟာယော သောဏ္ဍသဟာယော။ မုဒိတမုဒိတောဝါတိ ပသာဒသောမ္မတာယ အတိဝိယ မုဒိတော ဧဝ။ ပသာဒေ ဟိ ဣဒံ အာမေဍိတံ။ ဧဝံ အဋ္ဌကထာနယေန အာဒိတော မုဒိတာဘာဝနာယ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါဠိနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ပိယပုဂ္ဂလံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခိတန္တိ သဉ္ဇာတသုခံ, သုခပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဇ္ဇိတန္တိ သုခါနုဘဝနေ သန္နဒ္ဓံ ပဋိယတ္တသုခသာဓနံ။ အဟော သာဓူတိ တဿ သတ္တဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၄။) [သျ]သမ္ပတ္တိယံ သမ္ပဇညပုဗ္ဗပမောဒနာကာရဒဿနံ။ ပုန အဟော သုဋ္ဌူတိ တဿ ပမောဒနဿ ဗဟုလီကာရဒဿနံ။ ပိယံ မနာပန္တိ ဧတ္ထ မနာပ-ဂ္ဂဟဏေန ပါဠိယမ္ပိ အတိပ္ပိယသဟာယကော အဓိပ္ပေတောတိ ဧကေ။
အတီတေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အတီတေ။ အနာဂတေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ န ဟိ ဘဝန္တရဂတေ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ရုဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ, အတီတာနာဂတေ ကထန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ‘‘သော ဧဝါယံ ဒတ္တော တိဿော’’တိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နတာယ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတော။ ကထံ ပနဿ အနာဂတေ သမ္ပတ္တိ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ? အာဒေသာဒိတော, ပစ္စုပ္ပန္နာယ ဝါ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ အနုမာနတော လဒ္ဓါယ ဂဟေတဗ္ဗတော။
ပိယပုဂ္ဂလေတိ သောဏ္ဍသဟာယသညိတေ အတိပ္ပိယပုဂ္ဂလေ, ပိယပုဂ္ဂလေ စ။ ဒုဝိဓောပိ စေသ ဣဓ ပိယဘာဝသာမညတော ‘‘ပိယပုဂ္ဂလော’’တိ ဝုတ္တော။ အနုက္ကမေနာတိ အတိပ္ပိယပုဂ္ဂလော ပိယပုဂ္ဂလော မဇ္ဈတ္တော ဝေရီတိ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဧကေကသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဂုဏံ, မုဒုံ, ကမ္မနိယဉ္စ ကတွာ သေသေသု ဥပသံဟရဏာနုက္ကမေန။ ကိဉ္စာပိ စတူသု ဇနေသု သမစိတ္တတာဝ သီမာသမ္ဘေဒေါ သီမာ သမ္ဘိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ကတွာ။ ဘာဝနာယ ပန တထာ ဗဟုသော ပဝတ္တမာနာယ ပုရိမသိဒ္ဓံ ဟေတုံ, ဣတရံ ဖလဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သမစိတ္တတာယ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တသီမာဘာဝေါ ဝါ သီမာသမ္ဘေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမစိတ္တတာယ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဥပေက္ခာဘာဝနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၁။ ဥပေက္ခာဘာဝနန္တိ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ။ ယသ္မာ ပုရိမဗြဟ္မဝိဟာရတ္တယနိဿန္ဒော စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာဒီသု ပဋိလဒ္ဓတိကစတုက္ကဇ္ဈာနေနာ’’တိ။ ပဂုဏတတိယဇ္ဈာနာတိ သုဘာဝိတံ ဝသီဘာဝံ ပါပိတံ ပဂုဏံ, တထာရူပါ တတိယဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနတော။ အပ္ပဂုဏံ ဟိ ဥပရိဈာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတိ။ စတုက္ကနယဝသေန စေတ္ထ တတိယဂ္ဂဟဏံ။ သုခိတာ ဟောန္တူတိအာဒိဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘နိဒ္ဒုက္ခာ ဟောန္တူ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတ္တကေလာယနံ သတ္တေသု
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၅။) [သျ]မမာယနံ မမတ္တကရဏံ, တထာ မနသိကာရေန ယောဂေါ သတ္တကေလာယနမနသိကာရယုတ္တတ္တံ, တသ္မာ။ မေတ္တာဒီနံ ရာဂဂေဟဿိတဒေါမနဿသောမနဿာနံ အာသန္နဝုတ္တိတာယ ယထာရဟံ ပဋိဃာနုနယသမီပစာရိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တု, ဒုက္ခတော မုစ္စန္တု မောဒန္တူ’’တိ ဟိတေသိတဘာဝပ္ပတ္တိယာ တိဿန္နမ္ပိ အနုနယဿ အာသန္နစာရိတာ။ သတိ စ တဗ္ဗိပရိယာယေ လောဟိတပ္ပကောပေ ပုဗ္ဗော ဝိယ လဒ္ဓေါကာသမေဝေတ္ထ ပဋိဃန္တိ အဝိသေသေန တာသံ ပဋိဃာနုနယသမီပစာရိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
‘‘သောမနဿယောဂေန ဩဠာရိကတ္တာ’’တိ ဣဒံ တတိယဇ္ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, တတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဣဒမာဒီနဝဒဿနန္တိ။ မေတ္တာဒိဝသေန ပန ဩဠာရိကဘာဝေ ဝုစ္စမာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိယောဂေနေဝ ဩဠာရိကတာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ, တာဟိပိ တာသံ သမာယောဂသမ္ဘဝတော, ဥပေက္ခာယ စ တဒဘာဝတော။ န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗာ တတိယဇ္ဈာနိကာနံယေဝ မေတ္တာဒီနံ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ, တံတံဈာနသမတိက္ကမေနေဝ စ တံတံဈာနိကာ မေတ္တာဒယောပိ သမတိက္ကန္တာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ, ဈာနသာမညေန ဝိယ မေတ္တာဒိသာမညေန ဝေါဟာရမတ္တံ။ ပုရိမာသူတိ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာသု။ သန္တဘာဝတောတိ ယထာဝုတ္တသတ္တကေလာယနာဒိအနုပသန္တဘာဝါဘာဝတော ဥပေက္ခာယ သန္တဘာဝတော။ ‘‘သန္တဘာဝတော’’တိ စ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုခုမတာ ပဏီတတာ ဝိဒူရကိလေသတာ ဝိပုလဖလတာတိ ဧဝမာဒယောပိ ဥပေက္ခာယ အာနိသံသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပကတိမဇ္ဈတ္တောတိ ကိဉ္စိ ကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ ပကတိယာ သဘာဝေနေဝ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဥဒါသိနပက္ခေ ဌိတော။ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာတိ အတ္တနာ ကတကမ္မဝသေနေဝ အယမာယသ္မာ အာဂတော ဂစ္ဆတိ စ, တွမ္ပိ အတ္တနာ ကတကမ္မဝသေနေဝ အာဂတော ဂစ္ဆသိ စ, န တဿ တဝ ပယောဂေန ကိဉ္စိ သုခံ ဝါ ဥပနေတုံ, ဒုက္ခံ ဝါ အပနေတုံ လဗ္ဘာ, ကေဝလံ ပနေတံ စိတ္တဿ အနုဇုကမ္မံ, ယဒိဒံ မေတ္တာယနာဒိနာ သတ္တေသု ကေလာယနံ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အရိယေဟိ ဂတမဂ္ဂေါ စေသ အပဏ္ဏကပဋိပဒါဘူတော, ယဒိဒံ သဗ္ဗသတ္တေသု မဇ္ဈတ္တတာတိ ဧဝံ ပဋိပက္ခဇိဂုစ္ဆာမုခေန မဇ္ဈတ္တတာယ သမုပဇာတဂါရဝဗဟုမာနာဒရော တံ ပုဂ္ဂလံ ပုနပ္ပုနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, တတ္ထ စ သဝိသေသံ ဥပေက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ, တဿ တထာ ပဋိပဇ္ဇတော ပကတိယာပိ ဥဒါသိနတ္တာ သာတိသယံ တတ္ထ မဇ္ဈတ္တတာ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၆။) [သျ]သဏ္ဌာတိ။ ဘာဝနာဗလေန နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ, ကိလေသာ သန္နိသိန္နာ ဧဝ ဟောန္တိ, သော တံ ဥပေက္ခံ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု ဥပသံဟရတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာ။ တတော ပိယပုဂ္ဂလာဒီသူ’’တိ။ ဧကံ ပုဂ္ဂလန္တိ ဧတ္ထ အညတ္ထော ဧက-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဝိယ။ ဧကဝစနေနေဝ စေတ္ထ သင်္ချာဝိသေသော သိဒ္ဓေါ, တသ္မာ အညံ ဧကံ ပုဂ္ဂလန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တေန အတ္တာနံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘နေဝ မနာပ’’န္တိ ဣမိနာ ပိယပုဂ္ဂလံ, အတိပ္ပိယသဟာယကဉ္စ နိဝတ္တေတိ, အတ္တာနမ္ပိ ဝါ အတ္တနိ အမနာပတာယ အဘာဝတော။ ‘‘န အမနာပ’’န္တိ ဣမိနာ အပ္ပိယံ, ဝေရိပုဂ္ဂလဉ္စ, ပါရိသေသတော မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလဿ ဂဟဏံ အာပန္နံ။ ဣတိ ‘‘ဧကံ ပုဂ္ဂလံ နေဝ မနာပံ နာမနာပ’’န္တိ ဣမိနာ အတ္တနော, ပိယာဒီနဉ္စ ပဋိက္ခေပမုခေန ဥဒါသိနပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ။
ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ယွာဿ ပကတိမဇ္ဈတ္တော’’တိအာဒိနာ အနန္တရံ ဝုတ္တေန နယေန။ အတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝတော ဝေရိတောပိ အတ္တနိ မဇ္ဈတ္တတာယ ဒုရူပသံဟာရတ္တာ ‘‘ဣမေသု စ အတ္တနိ စာ’’တိ အတ္တာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နပီတိပစ္စတ္ထိကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈၇) ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေန။ ယံ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ပဂုဏတတိယဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈၇) ဝုတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု, စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရေ စ အာဒီနဝါနိသံသဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပန တတိယဇ္ဈာနေ အာဒီနဝံ, စတုတ္ထဇ္ဈာနေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ စတုတ္ထာဓိဂမာယ ယောဂံ ကရောန္တဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝီသဒ္ဒံ အပနေတွာ တဒေဝ နိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ပထဝီကသိဏာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သေသကသိဏာနိ, အဿာသပဿာသနိမိတ္တဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာမံ ကသိဏာနာပါနေသု ဥပ္ပန္နဿာပိ တတိယဇ္ဈာနဿ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာဒိတာယ အတ္ထေဝ သဘာဂတာ, တံ ပန အကာရဏံ အာရမ္မဏဿ ဝိသဒိသတာယာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဝိသဘာဂတာယာ’’တိ။ နနု စ အညထာဝ ကသိဏာဒိဘာဝနာ, အညထာ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာတိ ဘာဝနာဝသေနာပိ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနာနံ အတ္ထေဝ ဝိသဒိသတာတိ? သစ္စမေတံ, ဘာဝနာဝသေန ပန ဝိသဒိသတာ အနုပ္ပတ္တိယာ န ဧကန္တိကံ ကာရဏံ။ တထာ ဟိ အညထာဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၇။) [သျ]မေတ္တာဒိဘာဝနာ, အညထာ ဥပေက္ခာဘာဝနာ။ တထာပိ သတ္တေသု ယထာပဝတ္တိတံ ဟိတေသိတာဒိအာကာရံ ဗျတိရေကမုခေန အာမသန္တီ, တတော ဝိနိဝတ္တမာနရူပေန အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရေန ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ, တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆၃)။ အာရမ္မဏသဘာဂတာပိ စေတ္ထ အတ္ထီတိ မေတ္တာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓတတိယဇ္ဈာနဿ ဣဇ္ဈတိ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာဒီသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မေတ္တာဒီသူတိ မေတ္တာဒီသု နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေသု, မေတ္တာဒိဝသေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၂။ ဗြဟ္မုတ္တမေနာတိ ဧတ္ထ သမ္မုတိဗြဟ္မာနော ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော ဝိသုဒ္ဓိဗြဟ္မာနောတိ တိဝိဓာ ဗြဟ္မာနော။
‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ, သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊
ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ, န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁)၊
ပရိဗ္ဗဇ မဟာဗြဟ္မေ, ပစန္တညေပိ ပါဏိနော’’တိ။ (ပါစိ။ ၆၄၇) –
စ ဧဝမာဒီသု ဟိ ဗြဟ္မသဒ္ဒေန သမ္မုတိဗြဟ္မာနော ဝုတ္တာ။
‘‘အပါရုတာ တေသံ အမတဿ ဒွါရာ,
ယေ သောတဝန္တော ပမုဉ္စန္တု သဒ္ဓံ၊
ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ,
ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’။
‘‘အထ ခေါ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၄၀၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) စ ဧဝမာဒီသု ဗြဟ္မသဒ္ဒေန ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော ဝုတ္တာ။ ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ အ။ နိ။ ၄။၈၊ ၅။၁၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄) ဝစနတော ‘‘ဗြဟ္မ’’န္တိ အရိယဓမ္မော ဝုစ္စတိ, တတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အဝိသေသေန သဗ္ဗေပိ အရိယာ ဝိသုဒ္ဓိဗြဟ္မာနော နာမ ပရမတ္ထဗြဟ္မတာယ။ ဝိသေသတော ပန ‘‘ဗြဟ္မာတိ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝစနတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဥတ္တမဗြဟ္မာ နာမ သဒေဝကေ လောကေ ဗြဟ္မဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တိတော။ ဣတိ ဗြဟ္မာနံ ဥတ္တမော, ဗြဟ္မာ စ သော ဥတ္တမော စာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၈။) [သျ]ဝါ ဗြဟ္မုတ္တမော, ဘဂဝါ။ တေန ကထိတေ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇, ၄၅၉, ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉, ၃၁၅, ၄၅၁, ၄၇၁) တတ္ထ တတ္ထ ဝေနေယျာနံ ဒေသိတေ။ ဣတီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဘာဝနာက္ကမေန စေဝ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမေန စ ဝိဒိတွာ ဇာနိတွာ။ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အသာဓာရဏံ တံတံဗြဟ္မဝိဟာရပဋိနိယတမေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ သာဓာရဏဘာဝတော တတ္ထ တတ္ထ ပကိဏ္ဏကံ ဝိသဋံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။
မေဇ္ဇတီတိ ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုနိဝတ္တနတ္ထံ ဓမ္မမေဝ ကတ္တာရံ ကတွာ နိဒ္ဒိသတိ။ သိနိယှတီတိ ဧတ္ထ သတ္တေသု ဗျာပဇ္ဇနဝသေန လူခဘာဝဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟိတာကာရပဝတ္တိဝသေန သိနေဟနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န တဏှာယနဝသေန။ တံ ဟိ မောဟပုဗ္ဗင်္ဂမံ လုဗ္ဘနသဘာဝံ, ဣဒံ ပန အဒုဿနသဘာဝံ အလောဘသမ္ပယုတ္တံ။ နနု စ တဏှာသိနေဟောပိ ဗျာပါဒဝိရောဓီ တေန သဟာနဝဋ္ဌာနတော။ ယဒိပိ တေန သဟ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ နပ္ပဝတ္တတိ, ဝိရောဓီ ပန န ဟောတိ အပ္ပဟာယကတော။ မေဇ္ဇတီတိ မိတ္တော, ဟိတဇ္ဈာသယော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော, တပ္ပရိယာပန္နတာယ မိတ္တေ ဘဝါ, မိတ္တေ ဝါ အာရမ္မဏဘူတေ ပိယေ ပုဂ္ဂလေ ဘဝါ, မိတ္တဿ ဧသာ ပဝတ္တိ မေဇ္ဇနဝသေန ဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကရောတီတိ ကရုဏာ, ကိံ ကရောတိ, ကေသံ, ကိံ နိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပန’’န္တိ။ ကမ္ပနန္တိ စ ပရေသံ ဒုက္ခံ ဒိသွာ တဿ အပနေတုကာမဿ အသဟနာကာရေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ။ တယိဒံ သပ္ပုရိသာနံယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာဓူန’’န္တိ။ သပ္ပုရိသာ ဟိ သပရဟိတသာဓနေန ‘‘သာဓူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိနာသေတီတိ အဒဿနံ ဂမေတိ, အပနေတီတိ အတ္ထော။ တေနေတ္ထ ဟိံသနံ အပနယနန္တိ ဒဿေတိ။ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဟိ ကရုဏာ။ ဖရဏဝသေနာတိ ဖုသနဝသေန, အာရမ္မဏကရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏကရဏဉ္စေတ္ထ ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခာပနယနာကာရေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မောဒန္တိ တာယာတိ မောဒနကိရိယာယ မုဒိတာယ ကရဏဘာဝနိဒ္ဒေသော, သွာယံ ဥပစာရသိဒ္ဓေါ, မုဒိတာဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ တတ္ထ ကောစိ ကတ္တာတိ တမေဝ ကတ္တုဘာဝေန နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သယံ ဝါ မောဒတီ’’တိ, အယမ္ပိ ဥပစာရနိဒ္ဒေသောဝ။ ဓမ္မာနံ အဝသဝတ္တနတောတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မုဒိတာ’’တိ အာဟ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၇၉။) [သျ]ပိယာဒီသု ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနမုခေန ဥဒါသိနဘာဝသင်္ခါတာ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခာ ဥပေက္ခာ။ တေနာဟ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥပေက္ခတီတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၃။ ဟိတော နာမ အတ္ထစရော, တသ္မာ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာတိ သတ္တာနံ ဟိတစရဏာကာရေန ပဝတ္တိလက္ခဏာ, ဟိတာကာရဿ ဝါ ပဝတ္တနလက္ခဏာ။ ဟိတူပသံဟာရရသာတိ သတ္တေသု ဟိတဿ ဥပနယနကိစ္စာ, ဥပနယနသမ္ပတ္တိကာ ဝါ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) ပဝတ္တနကဿ အာဃာတဿ ဝိနယနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, ဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ ဝါ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ အာဃာတဝိနယနံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အမနာပါနမ္ပိ သတ္တာနံ ပဋိက္ကူလေ အပ္ပဋိက္ကူလသညိတာရူပေန, ပဂေဝ မနာပါနံ ယံ မနာပဘာဝဒဿနံ, တထာပဝတ္တော ယောနိသောမနသိကာရော, တံ ပဒဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဗျာပါဒူပသမောတိ ဗျာပါဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသမော။ သမ္ပတ္တီတိ သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္မဒေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ သိနေဟသမ္ဘဝေါတိ တဏှာသိနေဟဿ ဥပ္ပတ္တိ။ ဝိပတ္တီတိ ဝိနာသော။ မေတ္တာမုခေန ဟိ ရာဂေါ ဝဉ္စေတိ။
ကရုဏာဒီနံ လက္ခဏာဒီသု ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ သတ္တာနံ ပဝတ္တဒုက္ခဿ အပနယနာကာရော။ အပနယနံ ပန ဟောတု ဝါ မာ ဝါ, ယော ဒုက္ခာပနယနာကာရော, တထာပဝတ္တိလက္ခဏာ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ။ အပနေတုကာမတာယ ပရေသံ ဒုက္ခဿ အသဟနံ အနဓိဝါသနံ ပရဒုက္ခာသဟနံ။ န ဝိဟိံသာ အဝိဟိံသာ, သတ္တာနံ အဝိဟေဌနံ။ တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ, ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝိဟိံသူပသမောတိ ဧတ္ထ ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ သတ္တေ, ဝိဟိံသနံ ဝါ နေသံ တန္တိ ဝိဟိံသာ, သတ္တာနံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တော ကရုဏာယ ပဋိပက္ခဘူတော ပဋိဃစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ကရုဏာမုခေန သောကော ဝဉ္စေတီတိ အာဟ ‘‘သောကသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တီ’’တိ။
ပမောဒနလက္ခဏာတိ ပရသမ္ပတ္တိယာ ပမောဒနလက္ခဏာ။ အနိဿာယနရသာတိ ဣဿာယနဿ ဥသူယနဿ ပဋိပက္ခဘာဝကိစ္စာ။ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိယာ, ပန္တသေနာသနေသု, အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အသဟနံ အရမဏံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၀။) [သျ]အရတိဣစ္စေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, တဿာ ဝိဟနနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, တဿ ဝါ ဝိဃာတံ ဝူပသမံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ပဟာသော ဂေဟသိတပီတိဝသေန ပဟဋ္ဌဘာဝေါ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ သတ္တေသု သမဘာဝဒဿနရသာတိ ပိယာဒိဘေဒေသု သဗ္ဗသတ္တေသု ဥဒါသိနဝုတ္တိယာ သမဘာဝဿေဝ ဒဿနကိစ္စာ, ဥပပတ္တိတော ဣက္ခဏတော သမဘာဝေနေဝ တေသံ ဂဟဏကိစ္စာတိ အတ္ထော။ သတ္တေသု ပဋိက္ကူလာပဋိက္ကူလာကာရာနံ အဂ္ဂဟဏတော တတ္ထ ပဋိဃာနုနယာနံ ဝူပသမနာကာရေန ဝုတ္တိယာ တေသံ ဝူပသမံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧဝံ ပဝတ္တကမ္မဿကတာဒဿနပဒဋ္ဌာနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကမုခေန ဟိတူပသံဟာရဒုက္ခာပနယနသမ္ပတ္တိပမောဒနာကာရေန ပစ္စာမသန္တော မေတ္တာဒီနံ တိဿန္နံ ပဝတ္တိအာကာရပဋိသေဓနမုခေန ပဝတ္တံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ အာသန္နကာရဏံ, န ယံ ကိဉ္စီတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၄။ ဝိပဿနာသုခဉ္စေဝ ဘဝသမ္ပတ္တိ စာတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ နေသံ သာဓာရဏပယောဇနံ။ တထာ ‘‘သုခံ သုပတီ’’တိအာဒယော (အ။ နိ။ ၈။၁၊ ၁၁။၁၅) ဧကာဒသာနိသံသာ။ တေ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဣဓ န ဂဟိတာ။
နိဿရတိ အပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ, ပဟာယကံ။ ကာမဉ္စေတေဟိ ပဉ္စပိ နီဝရဏာနိ, တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီယန္တိ, ဥဇုဝိပစ္စနီကဒဿနဝသေန ပန ဗျာပါဒါဒယော ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၃) ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရာဂနိဿရဏတာဝစနံ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ သုဋ္ဌု သမတ္ထိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၅။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု။ မေတ္တာ သတ္တေသု ယထာရဟံ ဒါနပိယဝစနာဒိသီလသုတာဒိဂုဏဂဟဏဝသေန ပဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ရာဂေါပိ တတ္ထ ယထာ တထာ ဂုဏဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ ပဝတ္တတိ မနာပသညာပလောဘတောတိ အာဟ ‘‘ဂုဏဒဿနသဘာဂတာယာ’’တိ။ တသ္မာ မိတ္တမုခသပတ္တော ဝိယ တုလျာကာရေန ဒူသနတော ရာဂေါ မေတ္တာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော, သော လဟုံ ဩတာရံ လဘတိ သတိသမ္မောသမတ္တေနာပိ မေတ္တံ အပနီယ တဿာ ဝတ္ထုသ္မိံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၁။) [သျ]ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတ္တာ။ တတောတိ ရာဂတော, ရာဂဿ ဝါ ဩတာရလာဘတော။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ သဘာဂဿ, သဘာဂေန ဝါ ဝိသဘာဂတာယ။ သတ္တေသု ဟိ မနာပါကာရဂါဟိနော မေတ္တာသဘာဂဿ တဗ္ဗိပရီတသဘာဝေါ ဗျာပါဒေါ တေန ဝိသဘာဂေါ။ တသ္မာ သော ဩတာရံ လဘမာနော စိရေနေဝ လဘေယျာတိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ မေတ္တာယ ဒူရပစ္စတ္ထိကော။ တတောတိ ဗျာပါဒတော။ နိဗ္ဘယေနာတိ အနုဿင်္ကနပရိသင်္ကနေန, လဒ္ဓပတိဋ္ဌာယ မေတ္တာယ ဗျာပါဒေန ဒုပ္ပဓံသိယတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘မေတ္တာယိဿတီ’’တိအာဒိ။
ဣဋ္ဌာနန္တိ ပိယာနံ။ ကန္တာနန္တိ ကမနီယာနံ။ မနာပါနန္တိ မနဝဍ္ဎနကာနံ။ တတော ဧဝ မနော ရမေန္တီတိ မနောရမာနံ။ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနန္တိ တဏှာသန္နိဿိတာနံ။ အပ္ပဋိလာဘတော သမနုပဿတောတိ အပ္ပဋိလာဘေန အဟမိမေ န လဘာမီတိ ပရိတဿတော။ အတီတန္တိ အတိက္ကန္တံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ နိရောဓပ္ပတ္တံ။ ဝိပရိဏတန္တိ သဘာဝဝိဂမေန ဝိဂတံ။ သမနုဿရတောတိ အနုတ္ထုနနဝသေန စိန္တယတော။ ဂေဟသိတန္တိ ကာမဂုဏနိဿိတံ။ ‘‘အာဒိနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သောတဝိညေယျာနံ သဒ္ဒါန’’န္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယာတိ ယေသု သတ္တေသု ဘောဂါဒိဝိပတ္တိဒဿနမုခေန ကရုဏာ ပဝတ္တတိ, တေသု တန္နိမိတ္တမေဝ အယောနိသော အာဘောဂေ သတိ ယထာဝုတ္တဒေါမနဿမုခေန သောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, သော ကရုဏာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော။ သောကော ဟိ ဣဓ ဒေါမနဿသီသေန ဝုတ္တော။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ ဧတ္ထ သတ္တေသု ဒုက္ခာပနယနကာမတာကာရဿ ကရုဏာသဘာဂဿ တေသု ဒုက္ခူပနယနာကာရော ဝိဟေသာသဘာဝေါ ဝိသဘာဂေါတိ တာယ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ သာ ဩတာရံ လဘမာနာ စိရေနေဝ လဘေယျာတိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ ကရုဏာယ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။
သမ္ပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယာတိ ယေသု သတ္တေသု ဘောဂါဒိသမ္ပတ္တိဒဿနမုခေန မုဒိတာ ပဝတ္တတိ, တေသု တန္နိမိတ္တမေဝ အယောနိသော အာဘောဂေ သတိ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနံ ရူပါန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၆) ဝုတ္တသောမနဿမုခေန ပဟာသော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, သော စ မုဒိတာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော။ ပဟာသော ဟိ ဣဓ သောမနဿသီသေန ဝုတ္တော။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၂။) [သျ]ဘောဂါဒိသမ္ပတ္တီဟိ မုဒိတေသု သတ္တေသု ပမောဒနာကာရဿ မုဒိတာသဘာဂဿ တတ္ထ အနဘိရမနာကာရာ အရတိ ဝိသဘာဂါတိ တာယ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ သာ ဩတာရံ လဘမာနာ စိရေနေဝ လဘေယျာတိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ မုဒိတာယ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။ ပမုဒိတော စာတိအာဒိ မုဒိတာယ သိဒ္ဓါယ အယမ္ပိ အရတိ န ဟောတီတိ လဒ္ဓဗ္ဗဂုဏဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, န ဣဓာဓိပ္ပေတအရတိနိဂ္ဂဟဒဿနဝသေန။ ကာယစိတ္တဝိဝေကပဋိပက္ခာယ ဝါ အရတိယာ ဝိက္ခမ္ဘိတာယ မုဒိတာယ ပဋိပက္ခာ အရတိ သုဝိက္ခမ္ဘနေယျာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဧကဒေသေန အရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိကုသလဓမ္မေသူတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု။
ဗာလကရဓမ္မယောဂတော ဗာလဿ။ အတ္တဟိတပရဟိတဗျာမူဠှတာယ မူဠှဿ။ ပုထူနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ကိလေသောဓီနံ မဂ္ဂေါဓီဟိ အဇိတတ္တာ အနောဓိဇိနဿ, ဩဓိဇိနာ ဝါ သေက္ခာ ဩဓိသောဝ ကိလေသာနံ ဇိတတ္တာ။ တေန ဣမဿ ဩဓိဇိတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနဝိပါကဿ အဇိတတ္တာ အဝိပါကဇိနဿ, ဝိပါကဇိနာ ဝါ အရဟန္တော အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ တေနဿ အသေက္ခတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ။ အနေကာဒီနဝေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါပဓမ္မာနံ မူလဘူတေ သမ္မောဟေ အာဒီနဝါနံ အဒဿနသီလတာယ အနာဒီနဝဒဿာဝိနော။ အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ အဿုတဝတော။ ဧဒိသော ဧကံသေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနော နာမ ဟောတီတိ တဿ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုနပိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပါတိ ဝုတ္တာကာရေန သမ္မောဟပုဗ္ဗိကာ။ ရူပံ သာ နာတိဝတ္တတီတိ ရူပါနံ သမတိက္ကမနာယ ကာရဏံ န ဟောတိ, ရူပါရမ္မဏေ ကိလေသေ နာတိဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သောမနဿဒေါမနဿရဟိတံ အညာဏမေဝ အညာဏုပေက္ခာ။ ဒေါသဂုဏာဝိစာရဏဝသေန သဘာဂတ္တာတိ ယထာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ မေတ္တာဒယော ဝိယ သတ္တေသု ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ဂုဏဒေါသေ အဝိစာရေန္တီ ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ အညာဏုပေက္ခာ သတ္တေသု ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏဒေါသံ အစိန္တေန္တီ ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒေါသဂုဏာဝိစာရဏဝသေန သဘာဂါ။ တသ္မာ သာ လဟုံ ဩတာရံ လဘတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၃။) [သျ]ဥပေက္ခာသဘာဂဿ တတ္ထ အနုရောဓဝိရောဓပဝတ္တိအာကာရာ ရာဂပဋိဃာ ဝိသဘာဂါတိ တာယ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ တေ ဩတာရံ လဘမာနာ စိရေနေဝ လဘေယျုန္တိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၆။ ကတ္တုကာမတာ ဆန္ဒော အာဒိ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃) ဝစနတော, အထ ဝါ သတ္တေသု ဟိတေသိတာဒုက္ခာပနယနကာမတာဒိနာ အနဝဇ္ဇာဘိပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တနတော ‘‘ကတ္တုကာမတာ ဆန္ဒော အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရောပိ ဟိ သတ္တေသု အနိရာကတဟိတစ္ဆန္ဒောယေဝ ‘‘တတ္ထ အဗျာဝဋတာ အပဏ္ဏကပဋိပဒါ’’တိ အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရေန ပဝတ္တတိ မာတာ ဝိယ သကိစ္စပသုတေ ပုတ္တေ။ နီဝရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကတ္ထစိ သတ္တဂ္ဂဟဏမ္ပိ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ယထာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇၊ ခု။ ပါ။ ၄။၁), န ဧဝမိဓာတိ အာဟ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မဝသေန ဧကော ဝါ သတ္တော အနေကေ ဝါ သတ္တာ အာရမ္မဏ’’န္တိ။ ပညတ္တိဓမ္မဝသေနာတိ ပညတ္တိသင်္ခါတဓမ္မဝသေန။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၃) ဘာဝနာယံ သုခါဒိဂ္ဂဟဏမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ တံ ပန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၅၅၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ နေတ္တိ။ ၅) ဝိပဿနာယ အနိစ္စလက္ခဏဂဟဏံ ဝိယ အပ္ပဓာနဘူတံ, သတ္တပညတ္တိ ဧဝ ပဓာနဘာဝေန ဂယှတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပစာရေ ဝါ ပတ္တေ အာရမ္မဏဝဍ္ဎနံ တတ္ထာပိ သီမာသမ္ဘေဒသိဒ္ဓိတောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧကမာဝါသံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သတ္တေ မေတ္တာယ ဖရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဉာဏေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဧကာ ရစ္ဆာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ရစ္ဆာဂဟဏေန ရစ္ဆာဝါသိနော သတ္တာ ဂဟိတာ ယထာ ဧကံ ဒိသန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၇။ ကသိဏာနံ နိဿန္ဒောတိ ကသိဏဇ္ဈာနာနံ နိဿန္ဒဖလသဒိသာ အာရုပ္ပါ အရူပဇ္ဈာနာနိ, ကသိဏဇ္ဈာနာနံ ပါရိပူရိယာဝ သိဇ္ဈနတော။ တေဟိ ဝိနာ အသိဇ္ဈနတောတိ ကေစိ။ သမာဓိနိဿန္ဒောတိ ရူပဇ္ဈာနသမာဓီနံ, ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ အရူပဇ္ဈာနသမာဓီနဉ္စ နိဿန္ဒော ပဋိပါဋိယာ တေ အဓိဂန္တွာဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၄။) [သျ]ပဋိလဘိတဗ္ဗတော။ ဝိပဿနာနိဿန္ဒော ဝိပဿနာနုဘာဝေန လဒ္ဓဗ္ဗတော, ဝိပဿနာဝသေနေဝ စ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဒွီဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၈)။ ‘‘ပုရိမဗြဟ္မဝိဟာရတ္တယနိဿန္ဒော’’တိ ဣမိနာ မေတ္တာဒိဝသေန တီဏိ ဈာနာနိ အဓိဂန္တွာ ဌိတဿေဝ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော, န ဣတရဿာတိ ဒဿေတိ။ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၈။ သိယာတိ ဝုစ္စမာနာကာရေန သိယာ ကဿစိ ပရိဝိတက္ကော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု မေတ္တာဒီသု ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဣတရကမ္မဋ္ဌာနာနိ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိမတ္တာနိ။ ဣမာနိ ပန ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ပရဟိတပဋိပတ္တိဘူတာနိ။ တသ္မာ သတ္တေသု သမ္မာ ပဋိပတ္တိဘာဝေန သေဋ္ဌာ ဧတေ ဝိဟာရာ။ ဗြဟ္မာနောတိ ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော။ တေ ဟိ ဣဓ ဈာနဘာဝနာယ ဝိနီဝရဏစိတ္တာ ဟုတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဝိနီဝရဏစိတ္တာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗြဟ္မာနောတိ ဝါ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဟေတုဘူတာနံ ဒါနပါရမိတာဒီနံ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာနံ ပရိပူရဏဝသေန ဗြူဟိတဂုဏာ မဟာသတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ။ တေ ဟိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတေသနေန, အဟိတာပနယနေန, သမ္ပတ္တိပမောဒနေန, သဗ္ဗတ္ထ ဝိဝဇ္ဇိတာဂတိဂမနမဇ္ဈတ္တဘာဝါဓိဋ္ဌာနေန စ နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တိ။ ဧဝန္တိ ယထာ တေ ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော, မဟာဗောဓိသတ္တဗြဟ္မာနော ဝါ, ဧဝံ ဧတေဟိ ဗြဟ္မဝိဟာရေဟိ သမ္ပယုတ္တာ သမင်္ဂီဘူတာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၉။ စတဿောဝါတိအာဒိပဉှဿာတိ စတဿောတိအာဒိကဿ တိဝိဓဿ ပဉှဿ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာတိ ဧတ္ထ ဗျာပါဒသံကိလေသာဒိတော ဝိသုဇ္ဈနုပါယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိတူပသံဟာရာဒိမနသိကာရဝိသေသာ သင်္ဂဟိတာ။ အာသံ မေတ္တာဒီနံ။ အပ္ပမာဏေတိ ပမာဏရဟိတေ။ ယေနာတိ ယေန ကာရဏေန။ တန္တိ တသ္မာ။ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။
ဗျာပါဒဗဟုလဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပက္ခပါတဝသေန အနာဘုဇနမနာဘောဂေါ မဇ္ဈတ္တာကာရောတိ အဓိပ္ပါယော။ ယွာယံ စတုဗ္ဗိဓော
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၅။) [သျ]သတ္တေသု မနသိကာရော ဝုတ္တော, တမေဝ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ စ ယထာ မာတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝုတ္တဿာပိ ဟိတူပသံဟာရာဒိအတ္ထဿ ဥပမေယျဘာဝံ ဥပနေတွာ ဒဿေတုံ အတ္ထုပနယနတ္ထော ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေါ။ ပရိယာယေတိ ဝါရေ, တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စဝသေန ပရိဝတ္တနက္ကမေတိ အတ္ထော။ အဗျာဝဋာတိ အနုဿုက္ကာ။ တထာတိ ယထာ မာတာ ဒဟရာဒီသု ပုတ္တေသု, တထာ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဒိဝသေန မေတ္တာယနာဒိဝသိကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ သံကိလေသဓမ္မာ ယထာရဟံ ဒေါသမောဟရာဂပက္ခိယာ, တေဟိ စ ဝိသုဇ္ဈနုပါယော အပ္ပမညာ, ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော စ သတ္တေသု မနသိကာရော, တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿောဝ အပ္ပမညာ။ စတဿောပိ ဧတာ ဘာဝေတုကာမေန န ဧကေကန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သတိ ဟိ သဗ္ဗသင်္ဂဟေ ကမေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဟိတေသိတာ မေတ္တာယနန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပတ္ထိတဟိတာန’’န္တိ။ သမ္ဘာဝေတွာ ဝါတိ ‘‘ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ အယံ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တေယျာ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ ဝါ။ ဒုက္ခာပနယနာကအာရပ္ပဝတ္တိဝသေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတော ပရန္တိ တတော ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိအာဒိတော ပရံ။ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတောတိ စတုတ္ထဿ ပကာရဿ ကတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ အယံ ကမောတိ အယံ ဣမာသံ အပ္ပမညာနံ ယေဘုယျေန ပဝတ္တနက္ကမောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဣမိနာဝ ကမေန ဧတာသံ ပဝတ္တိ, န အညထာ’’တိ။ မေတ္တာဒီနံ ဟိ တိဿန္နံ ဘာဝနာနံ ကမနိယမော နတ္ထိ, ယံ ဝါ တံ ဝါ ပဌမံ ဘာဝေတုံ လဗ္ဘာ, ဒေသနာက္ကမဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။
ဧကသတ္တဿာပီတိ ဧကဿာပိ သတ္တဿ။ အပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တတ္တာ ပရိစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ, န စ သမ္မုတိသစ္စဝသေန ပဝတ္တံ သတ္တဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္ဆိန္နရူပါဒိဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တိယာ အပရာမာသသတ္တဂ္ဂဟဏမုဒ္ဓဘူတာနံ မေတ္တာဒီနံ ဧကသတ္တာရမ္မဏာနမ္ပိ အပ္ပမာဏဂေါစရတာ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ပမာဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု အတိရေကုဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝပ္ပတ္တေ ပဒေသေ နိမိတ္တံ ဂယှတိ, ဧဝံ ပမာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ။ သကလဖရဏဝသေနာတိ နိရဝသေသဖရဏဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၀။ နိဿရဏတ္တာတိ ဧတ္ထ ယံ ယဿ နိဿရဏံ, တံ တဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘူတမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ကာမာနံ နေက္ခမ္မံ, ရူပါနံ အာရုပ္ပါ, သင်္ခါရာနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၆။) [သျ]နိဗ္ဗာနံ, ဧဝံ ဒေါမနဿသဟိတာနံ ဗျာပါဒဝိဟိံသာရတီနံ နိဿရဏဘူတာ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာ န သောမနဿရဟိတာ ဟောန္တိ။ နိဿရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ တာသံ ဥပေက္ခာသမ္ပယောဂေါပိ အနုညာတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အနိဿရဏဘာဝတော။ တထာ ဟိ အဋ္ဌဝီသတိယာ စိတ္တုပ္ပါဒေသု ကရုဏာမုဒိတာနံ ပဝတ္တိံ အာစရိယာ ဣစ္ဆန္တိ။ န ဟိ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဥပေက္ခာဝေဒနံ ဝိနာ ဝတ္တတိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာ ဝိယ။ န ဟိ ကဒါစိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာ ဝေဒနုပေက္ခံ ဝိနာ ဝတ္တတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၁။ သာတသဟဂတန္တိ သုခသဟဂတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘တတော တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကာယ (အ။ နိ။ ၈။၆၃) ဒေသနာယ စတုန္နမ္ပိ အပ္ပမညာနံ သဝိတက္ကာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဥပေက္ခာသဟဂတဘာဝေါပိ ဝိညာယတိ, တသ္မာ။ စတဿောပိ အပ္ပမညာ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝဉှိ သတီတိ ယဒိ မူလသမာဓိမှိ ဝုတ္တမတ္ထံ အနန္တရံ ဝုတ္တတာယ ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ပက္ခိပတိ, ဧဝံ သန္တေ ကာယာနုပဿနာဒယောပိ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ သိယုံ, န ပန ဟောန္တိ ဝိပဿနာဝသေန ဒေသိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော, ဟောန္တု ကာယာနုပဿနာဒယော အာနာပါနဘာဝနာဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာတိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကန္တော အာဟ ‘‘ဝေဒနာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာမတ္တံ ဂဟေတွာတိ ‘‘မေတ္တာ မေ စေတောဝိမုတ္တိ ဘာဝိတာ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီဟိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ပကာသိတော ဧဝ စိတ္တသမာဓိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ မေ စိတ္တံ ဌိတံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီဟိပိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ပကာသိတောတိ ဗျဉ္ဇနတော လဗ္ဘမာနသမာဓိစ္ဆာယာမတ္တံ ဂဟေတွာ ဥဘယတ္ထ လဗ္ဘမာနံ အဓိပ္ပါယံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သုတ္တတ္ထံ ဟိ အညထာ ဝဒန္တော အယထာဝါဒိတာယ သတ္ထာရံ အပဝဒန္တော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘မာ ဘဂဝန္တံ အဗ္ဘာစိက္ခီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၂။ ‘‘တယိမံ ဒေါသံ ပရိဟရိတုကာမေန န သဗ္ဗံ သုတ္တံ နီတတ္ထမေဝ, တသ္မာ ဂရုကုလတော အဓိပ္ပါယော မဂ္ဂိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂမ္ဘီရံ ဟီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ တတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာယာစိတာ ဓမ္မဒေသနာ ဧတေနာတိ အာယာစိတဓမ္မဒေသနော, တံ အာယာစိတဓမ္မဒေသနံ။ ဧဝမေဝါတိ ဂရဟနေ နိပါတော, မုဒါ ဧဝါတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ, ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၇။) [သျ]အတ္ထော။ ယသ္မာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ နာမ သသန္တတိပရိယာပန္နာ ဟောတိ, တသ္မာ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘နိယကဇ္ဈတ္တဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တံ ဌိတံ ဘဝိဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ အဝိက္ခိပ္ပမာနံ ဧကဂ္ဂဘာဝေ ဌိတံ ဘဝိဿတိ။ တတော ဧဝ သုသဏ္ဌိတံ, သုဋ္ဌု သမာဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နာတိ အဝိက္ခမ္ဘိတာ။ ပါပကာတိ လာမကာ။ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာ ဓမ္မာ။ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ ပဝတ္တိတုံ ဩကာသာဒါနေန ကုသလစိတ္တံ ခေပေတွာ န စ ဌဿန္တီတိ ယောဇနာ။ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဿ သမာဓာနဿ ကာရဏမာဟ။
စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တောတိ ဘာဝနမနုယုတ္တေန ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ နာတိသုဘာဝိတံ သမာဓာနံ။ တံ ပန ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနံ သမာဓိဝိသေသာနံ မူလကာရဏဘာဝတော ‘‘မူလသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တော။ သွာယံ စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တော ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ခဏိကသမာဓိ အဓိပ္ပေတော။ ယထေဝ ဟိ အညတ္ထာပိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ, ဘိက္ခဝေ, ဝီရိယံ အဟောသိ အသလ္လီနံ…ပေ… သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝတွာ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၈။၁၁) ပဌမံ ဝုတ္တစိတ္တေကဂ္ဂတာ ‘‘ခဏိကသမာဓီ’’တိ ဝိညာယတိ, ဧဝမိဓာပီတိ။ သော ဧဝ သမာဓီတိ မူလသမာဓိမာဟ။
အဿာတိ ဘိက္ခုနော, အဿ ဝါ မူလသမာဓိဿ။ ဘာဝနန္တိ ဝဍ္ဎနံ။ အယံ သမာဓီတိ စ မူလသမာဓိယေဝ အဓိပ္ပေတော။ ဧဝံ ဘာဝိတောတိ ယထာ အရဏိသဟိတေန ဥပ္ပါဒိတော အဂ္ဂိ ဂေါမယစုဏ္ဏာဒီဟိ ဝဍ္ဎိတော ဂေါမယဂ္ဂိအာဒိဘာဝံ ပတ္တောပိ အရဏိသဟိတေန ဥပ္ပါဒိတမူလဂ္ဂီတွေဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိဓာပိ မူလသမာဓိ ဧဝ မေတ္တာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု ပထဝီကသိဏာဒီသု။ တတ္ထ ယထာ မေတ္တာဘာဝနာပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဘာဝနာနယေန ပထဝီကသိဏာဒီသု သဝိတက္ကာဒိဘာဝဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနသမ္ပာပနဝိဓိနာ မူလသမာဓိဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ, ဧဝံ ကရုဏာဒိဘာဝနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပထဝီကသိဏာဒီသုပိ ဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ကာယာနုပဿနာဒိပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာ မေ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ဓမ္မာနုပဿနာပရိယောသာနာယ ဒေသနာယ အရဟတ္တာဓိဂမာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၈။) [သျ]ကမ္မဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ ပုန ‘‘တတော တွံ, ဘိက္ခု, ဣမံ သမာဓိံ သဝိတက္ကမ္ပီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၆၃) ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဓမ္မာနုပဿနာယ မတ္ထကပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ သာ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာဘာဝေန ဝတ္တမာနာ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနဓမ္မေ သမ္မသန္တီ ဝိသေသတော မတ္ထကပ္ပတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ဖလသမာပတ္တိဘူမိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။
ပုန ယတော ခေါ တေတိအာဒိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ဥဒ္ဓံ လဒ္ဓဗ္ဗဖာသုဝိဟာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဂဂ္ဃသီတိ ဂမိဿသိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘သဝိတက္ကမ္ပီ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ မေတ္တာဒီနံ အာရမ္မဏတော အညသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမာဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ, န အပ္ပမညာ, တသ္မာ။ ‘‘တထေဝါ’’တိအာဒိနာ ဂန္ထန္တရေနပိ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ တထေဝါတိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေနေဝ။ အဘိဓမ္မေတိ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၂၅၁ အာဒယော), အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၆၈၄ အာဒယော) စ တတ္ထ တတ္ထ အဘိဓမ္မပ္ပဒေသေသု။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၃။ သုဘပရမာဒိဝသေနာတိ သုဘ-သဒ္ဒေါ ‘‘သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂၊ အ။ နိ။ ၈။၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တသုဘဝိမောက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော ဥတ္တရပဒလောပေန။ ပရမ-သဒ္ဒေါ ဥက္ကံသတ္ထော။ သုဘော သုဘဝိမောက္ခော ပရမော ဥက္ကံသော ပရမာ ကောဋိ ဧတိဿာတိ သုဘပရမာ, မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ, တတော ပရံ တာယ သာဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အသာဓာရဏဿ အတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝိပဿနာသုခါဒယော ဣဓ အနဝသရာ။ ဣတရေတရဝိသိဋ္ဌာပေတေ ဝိသေသာ, ပဂေဝ ပရေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အညမညံ အသဒိသော အာနုဘာဝဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဝိသေသေတွာတိ အညမညံ ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ။
တဿ တဿ ဥပနိဿယတ္တာတိ သုဘဝိမောက္ခာဒိကဿ တဿ တဿ ဝိမောက္ခဿ ပကတူပနိဿယဝသေန ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝတော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မေတ္တာဝိဟာရိဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဿ မေတ္တာဝိဟာရိဿ စိတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပဋိက္ကူလပရိစယာတိ မေတ္တာဘာဝနာဝသေန သတ္တသညိတေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိက္ကူလာကာရေနေဝ ဂဟဏဿ ပရိစိတတ္တာ။ တဿ သင်္ခါရဘူတမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ အပ္ပဋိက္ကူလာကာရေနေဝ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ, ပဂေဝ သဘာဝတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၈၉။) [သျ]‘‘အပ္ပဋိက္ကူလ္လ’န္တိ တတ္ထဿ စိတ္တံ အဘိရတိဝသေန နိရာသင်္ကံ ပဝတ္တတိ, ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုခေန, သုဋ္ဌု စ ဝိမုစ္စတိ, ယတဿ ဈာနဿ ဝိမောက္ခပရိယာယော ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဋိက္ကူလေသူ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တော စ အတ္ထော အနတ္ထစရဏာဒိအဓိပ္ပါယေန သစေတနေ အာရမ္မဏေ အာဃာတံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ ပဋိက္ကူလပရိစယာ အစေတနေပိ ဝါတာတပါဒိကေ အာဃာတုပ္ပတ္တိယာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ န တတော ပရန္တိ တတော သုဘဝိမောက္ခတော ပရံ ကဿစိ ဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။
အဘိဟနန္တိ ဧတေနာတိ အဘိဃာတော, ဒဏ္ဍော အဘိဃာတော ယဿ တံ ဒဏ္ဍာဘိဃာတံ, တံ အာဒိ ယဿ တံ ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိ, ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိ ရူပံ နိမိတ္တံ ယဿ တံ ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိရူပနိမိတ္တံ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘သတ္တဒုက္ခ’’န္တိ, ဒဏ္ဍပ္ပဟာရာဒိဇနိတံ ကရဇရူပဟေတုကံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ရူပေ အာဒီနဝေါ သုပရိဝိဒိတော ဟောတိ ကရုဏာဝိဟာရိဿ ရူပနိမိတ္တတ္တာ, ဒုက္ခဿ ကရုဏာယ စ ပရဒုက္ခာသဟနရသတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ အာကာသေ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ သဗ္ဗသော ရူပါနံ အဘာဝေါ ဝိဝရမပဂမောတိ။
တေန တေနာတိအာဒီသု အယံ ယောဇနာ – တေန တေန ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိနာ ပါမောဇ္ဇကာရဏေန ပမုဒိတာနံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နပါမောဇ္ဇဝိညာဏံ သမနုပဿန္တဿ ယောဂိနော ‘‘သာဓု ဝတာယံ သတ္တော ပမောဒတီ’’တိ မုဒိတာယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ပမုဒိတဝိညာဏဿ ဒဿနေန ဝိညာဏဂ္ဂဟဏပရိစိတံ စိတ္တံ ဟောတီတိ။
အနုက္ကမာဓိဂတန္တိ အာကာသကသိဏဝဇ္ဇေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကသိဏေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာဓိဂမာနုက္ကမေန ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ အဓိဂတံ။ အာကာသနိမိတ္တံ ဂေါစရော ဧတဿာတိ အာကာသနိမိတ္တဂေါစရံ, တသ္မိံ အာကာသနိမိတ္တဂေါစရေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ။ စိတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ ဒုတိယာရုပ္ပါဓိဂမာယ ဘာဝနာစိတ္တံ နေန္တဿ, တထာ ဘာဝယတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ။ စိတ္တန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနစိတ္တံ။ ပက္ခန္ဒတီတိ အနုပဝိသတိ ဝိမောက္ခဘာဝေန အပ္ပေတိ။
အာဘောဂါဘာဝတောတိ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၃) သုခါသီသနာဒိဝသေန အာဘုဇနာဘာဝတော။ သတ္တာနံ သုခါသီသနာဒိဝသေန
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၀။) [သျ]ပဝတ္တမာနာ မေတ္တာဒိဘာဝနာဝ ပရမတ္ထဂ္ဂဟဏမုခေန သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, ဥပေက္ခာဘာဝနာ ပန တထာ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာဝိဟာရိဿ သုခဒုက္ခာဒိပရမတ္ထဂ္ဂါဟဝိမုခဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နနု စ ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ, တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခေပဝသေနပိ ပရမတ္ထဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရောပိ သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ? သစ္စမေတံ, တံ ပန ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ, မတ္ထကပ္ပတ္တိယံ ပန ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ သဝိသေသံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝ ဝိသယေ တဿ ပဝတ္တိ။ အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခတာ စ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန အပ္ပနာပ္ပတ္တိယာ အပရာမာသသတ္တဂ္ဂဟဏမုဒ္ဓဘူတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၄။ သဗ္ဗာပေတာတိ သဗ္ဗာပိ ဧတာ အပ္ပမညာ။ ဒါနာဒီနန္တိ ပါရမိဘာဝပ္ပတ္တာနံ ဒါနာဒီနံ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာနံ။ သဗ္ဗကလျာဏဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ, သမတိံသာယ ပါရမိတာနံ, တန္နိမိတ္တာနံ ဗုဒ္ဓယာနိယာနဉ္စ, သဗ္ဗေဟိ ဝါ သုန္ဒရသဘာဝါနံ။ န ဟိ လောကိယဓမ္မာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေဟိ အာနုဘာဝတော ဥက္ကဋ္ဌာ နာမ အတ္ထိ, ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပရိပူရိကာတိ ပရိဝုဒ္ဓိကရာ။ အဓိဋ္ဌာနာနိ ဝိယ ဟိ အပ္ပမညာ သဗ္ဗာသံ ပါရမိတာနံ ပါရိပူရိကရာ။ ‘‘ဟိတဇ္ဈာသယတာယာ’’တိအာဒိနာ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရာဒီနံ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝဒဿနမုခေန စတူဟိ အပ္ပမညာဟိ အတ္တနော သန္တာနဿ ပဂေဝ အဘိသင်္ခတတ္တာ မဟာဗောဓိသတ္တာ ဒါနာဒိပါရမိယော ပူရေတုံ သမတ္ထာ ဟောန္တိ, နာညထာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣမဿ ဒါတဗ္ဗံ, ဣမဿ န ဒါတဗ္ဗန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ‘‘ဣဒံ ဒါတဗ္ဗံ, ဣဒံ န ဒါတဗ္ဗန္တိ စ ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ ဒါနပါရမိတာ။ ယထာဟ –
‘‘ယထာပိ ကုမ္ဘော သမ္ပုဏ္ဏော, ယဿ ကဿစိ အဓောကတော၊
ဝမတေဝုဒကံ နိဿေသံ, န တတ္ထ ပရိရက္ခတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၁၈)၊
‘‘သဗ္ဗသတ္တာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သုခနိဒါန’’န္တိ ဣမိနာပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ‘‘ဒေန္တီ’’တိ ဣမိနာ စ။ တေန ဒေယျဓမ္မေန ဝိယ ဒါနဓမ္မေနာပိ မဟာသတ္တာနံ လောကဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၁။) [သျ]ဗဟူပကာရတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ, တထာ တဿ ပရိဏာမနတော။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ဟိ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ ဥပဃာတန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အယံ ဟေတ္ထ ပဒယောဇနာ – ဝိဘာဂံ အကတွာ ဥပဃာတံ ပရိဝဇ္ဇယန္တာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါနံ သီလံ သမာဒိယန္တီတိ။ သတ္တကာလဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ သီလပါရမိတာ, လောကတ္ထမေဝ စဿ ဖလံ ပရိဏမီယတိ။ နေက္ခမ္မံ ဘဇန္တီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ဟိ သဗ္ဗသော သီလံ ပရိပူရတိ, န ဂဟဋ္ဌဿ။ ဣဓာပိ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါန’’န္တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဗောဓိသတ္တာ ကာလဝိဘာဂံ ကတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုတိဋ္ဌန္တိ, သီလံ ဝါ သမာဒိယန္တိ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ဈာနာဒိနေက္ခမ္မဘဇနဿာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါနတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဟိတာဟိတေသူတိ အတ္ထာနတ္ထေသု။ အသမ္မောဟတ္ထာယာတိ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနာယ။ ပညံ ပရိယောဒပေန္တီတိ ယောဂဝိဟိတံ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိံ အဿုတံ သုဏန္တာ သုတံ ဝေါဒပေန္တာ အဟံကာရမမံကာရာဒိံ ဝိဓုနန္တာ ဉာဏံ ဝိသောဓေန္တိ။ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ ပညာပါရမိတာ။ ဟိတသုခတ္ထာယာတိ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဒိဝုဒ္ဓိယတ္ထမေဝ။ နိစ္စန္တိ သတတံ အဝိစ္ဆေဒေန ပဋိပက္ခေန အဝေါကိဏ္ဏံ။ ဝီရိယမာရဘန္တီတိ ယထာ သတ္တာနံ အနုပ္ပန္နံ ဟိတသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နံ အဘိဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ ပရက္ကမံ ကရောန္တိ။ သင်္ကောစဝိက္ခေပရဟိတာ ဟိ ဝီရိယပါရမိတာ။ ‘‘ဝီရဘာဝံ ပတ္တာပီ’’တိ ဣမိနာ အပရဒ္ဓါနံ နိဂ္ဂဟသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ နာနပ္ပကာရကံ အပရာဓံ ခမန္တီတိ မမ္မစ္ဆေဒနာကာရေန အတ္တနိ ပဝတ္တိတံ နာနာဝိဓံ အပရာဓံ သဟန္တိ။ အတ္တပရဝိကပ္ပဝိရဟိတာ ဟိ ဒေါသသဟနာ ခန္တိပါရမိတာ။
ပဋိညံ န ဝိသံဝါဒေန္တီတိ အဝိသံဝါဒနသာမညေန သဗ္ဗဿပိ အနရိယဝေါဟာရဿ အကရဏမာဟ။ ပဋိညာတေ, အပဋိညာတေ စ ဒိဋ္ဌာဒိကေ မိစ္ဆာဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ သစ္စပါရမိတာ။ အဝိစလာဓိဋ္ဌာနာတိ ယထာသမာဒိန္နေသု ဒါနာဒိဓမ္မေသု နိစ္စလာဓိဋ္ဌာယိနော အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနာ, သမာဒိန္နေသု စ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေသု သမ္မဒေဝ အဝဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနပါရမိတာ။ တေသူတိ သတ္တေသု။ အဝိစလာယာတိ ပဋိပက္ခေန အကမ္ပနီယာယ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေန သတ္တေသု ဟိတဇ္ဈာသယတာဒိအာကာရေန။ ယထာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌာနာ ပါရမိယော, ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနာပိ။ တထာ ဟိ ယထာပဋိညံ ပရာနုဂ္ဂဟာယ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၂။) [သျ]ပါရမီနံ အနုဋ္ဌာနေန သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, တပ္ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ပါရမီဟိ သစိတ္တုပသမတော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, တာဟိ ပရဟိတူပါယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ ပစ္စေကမ္ပိ ပါရမိတာသု ယထာရဟံ နေတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပန ပါရမိတာသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။ တထာ ဒသဗလဉာဏာဒိကေတိ။ ဧတာဝ ဟောန္တီတိ ဧတာ ဟောန္တိ ဧဝါတိ ယောဇနာ။
ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ နဝမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၃။) [သျ]၁၀။ အာရုပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပဌမာရုပ္ပဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၅။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသူတိ ‘‘စတ္တာရော အာရုပ္ပါ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ ဘုမ္မံ။ တေနေဝါဟ ‘‘စတူသု အာရုပ္ပေသူ’’တိ။ တတ္ထ ရူပဝိဝေကေန အရူပံ, အရူပမေဝ အာရုပ္ပံ ဈာနံ, ဣဓ ပန တဒတ္ထံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဓိပ္ပေတံ။ တံ ဘာဝေတုကာမော စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပါဓိကရဏန္တိ ရူပဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အဓိကရဏ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကာမာဓိကရဏ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈-၁၆၉) ဝိယ။ ဒဏ္ဍနဋ္ဌေန ဒဏ္ဍော, မုဂ္ဂရာဒိ။ ပရပီဠာဓိပ္ပါယေန တဿ အာဒါနံ ဒဏ္ဍာဒါနံ။ သတ္တာနံ သသနဋ္ဌေန သတ္ထံ, အာဝုဓံ။ ဘဏ္ဍနံ ကလဟော။ ဝိရောဓော ဝိဂ္ဂဟော။ နာနာဝါဒေါ ဝိဝါဒေါ။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဒဏ္ဍာဒါနာဒိကံ။ သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော။ အာရုပ္ပေ အရူပဘာဝေ, အာရုပ္ပေ ဝါ ဘဝေ။ ရူပါနံယေဝါတိ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါနံ ရူပါနံယေဝ, န အရူပါနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယာတိ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ။ သဗ္ဗမေတံ သမတိက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒိကံ သဗ္ဗံ ရူပဟေတုကံ အနတ္ထံ သင်္ဂဏှာတိ, န ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကရဇရူပေတိ ယထာဝုတ္တာဒီနဝါဓိကရဏဘာဝယောဂျံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, ဩဠာရိကရူပေတိ အတ္ထော။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ တဿာတိ ရူပဿ။ အာလောကောတိ ဝဏ္ဏဝိသေသော ဧဝါတိ တတ္ထ ပဝတ္တံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ သိယာ အာကာသနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတုံ, န ပန ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ။ တဿ ဟိ ဥဂ္ဃါဋနာ နာမ ရူပနိမိတ္တေနေဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ နဝသူ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာလောကကသိဏမ္ပိ ဌပေတွာ အဋ္ဌသူ’’တိ ဝဒန္တိ, တဿ ပန ဌပနေ ကာရဏံ န ဒိဿတိ, ကရဇရူပံ အတိက္ကန္တံ ဟောတိ တဿ အနာလမ္ဗနတော။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိပိ တဿ အနာလမ္ဗနဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏတ္တာ? သစ္စမေတံ, ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနတော ပန သန္တသဘာဝေန အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေန စတုတ္ထဇ္ဈာနေန အတိက္ကန္တံ သုဋ္ဌု အတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတီတိ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၄။) [သျ]ဝုတ္တံ။ ကေစိ ‘‘အဿာသပဿာသာနံ နိရုဇ္ဈနတော, ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော စာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အကာရဏံ, ဣတရေသံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနံ သမ္ဘဝတော, ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနာနဉ္စ အကာမဓာတုသံဝတ္တနီယတော။ တပ္ပဋိဘာဂမေဝါတိ ကရဇရူပပဋိဘာဂမေဝ နိမိတ္တဂ္ဂါဟသမ္ဘဝတော။ သဒိသဉ္စ နာမ တံ န ဟောတိ, တသ္မာ ကိံ တဿ သမတိက္ကမနေနာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘ကထံ? ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကထန္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ လေခါစိတ္တန္တိ ကာဠဝဏ္ဏာဒိနာ ကတပရိကမ္မာယ လေခါယ စိတ္တံ။ ဖလိတန္တရန္တိ ဝိဝရံ။ ဒိသွာတိ ဒူရတော ဒိသွာ။ သမာနရူပသဒ္ဒသမုဒါစာရန္တိ သဒိသရူပသဏ္ဌာနသရပ္ပယောဂံ။
အာရမ္မဏဝသေနာတိ ‘‘မမ စက္ခု သောဘနံ, မမ ကာယော ထိရော, မမ ပရိက္ခာရာ သုန္ဒရာ’’တိ ဧဝံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။ ကရဇရူပသမင်္ဂိကာလောတိ အတ္တနော အတ္တဘာဝရူပေန စေဝ အာရမ္မဏရူပေန စ သမန္နာဂတကာလော။ တမ္ပီတိ ကသိဏရူပဿပိ။ သာမိအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဘယသန္တာသအဒဿနကာမတာ ဝိယ သမတိက္ကမိတုကာမတာတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓာနံ သာဓာရဏဝစနံ။ တေ ဟိ တယော အပေက္ခိတွာ ဘယသန္တာသအဒဿနကာမတာ ဝုတ္တာ။ ဧကော ကိရ သုနခေါ ဝနေ သူကရေန ပဟဋမတ္တော ပလာတော, သော အရူပဒဿနဝေလာယ ဘတ္တပစနဥက္ခလိံ ဒူရတော ဒိသွာ သူကရသညာယ ဘီတော ဥတ္တသန္တော ပလာယိ, ပိသာစဘီရုကော ပုရိသော ရတ္တိဘာဂေ အပရိစိတေ ဒေသေ မတ္ထကစ္ဆိန္နံ တာလက္ခန္ဓံ ဒိသွာ ပိသာစသညာယ ဘီတော ဥတ္တသန္တော မုစ္ဆိတော ပပတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သူကရာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၆။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဩပမ္မတ္ထံ နိဂမေန္တော အာဟ။ သောတိ ယောဂါဝစရော။ တသ္မိံ ဈာနေ အာဒီနဝံ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပန္တိ ကသိဏရူပံ။ သန္တဝိမောက္ခတောတိ အရူပဇ္ဈာနတော။ တာနိ ဟိ ‘‘ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ အာရုပ္ပါ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၇၂၊ ၁၀။၉) သန္တဝိမောက္ခာတိ အာဂတာ။ သန္တတာသိဒ္ဓိ စဿ အနုဿုတိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထေဝါတိ ဧဝ-ကာရေန ယေန ပကာရေန ဧတံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဒုဝင်္ဂိကံ, ဧဝံ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၅။) [သျ]အာရုပ္ပါနိပီတိ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင်္ဂိကတ္တံ ဒဿေတိ, န တတိယဇ္ဈာနေ ဝိယ ဒုဝင်္ဂိကတာမတ္တံ။ နနု စေတ္ထာပိ ဒုဝင်္ဂိကတာမတ္တမေဝ ဘူမိဘေဒတောတိ? နာယံ ဒေါသော ဥပမောပမေယျဘာဝဿ ဘိန္နာဓိကရဏတော။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ နိကန္တိန္တိ အပေက္ခံ။ ပရိယာဒါယာတိ အာဒီနဝဒဿနေန တသ္မိံ ဈာနေ ခေပေတွာ, အနပေက္ခော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သန္တတော မနသိကရဏေနေဝ ပဏီတတော, သုခုမတော စ မနသိကာရော သိဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သန္တတော အနန္တတော မနသိ ကရိတွာ’’တိ။ ပတ္ထရိတွာတိ ပဂေဝ ဝဍ္ဎိတံ, တဒါ ဝဍ္ဎနဝသေန ဝါ ပတ္ထရိတွာ။ တေနာတိ ကသိဏရူပေန။ ဥဂ္ဃါဋေတိ ကသိဏန္တိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတံ ပထဝီကသိဏာဒိကသိဏရူပံ အပနေတိ။ ဥဂ္ဃါဋနဝိဓိံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ဥဂ္ဃါဋေန္တော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဝေလ္လေတီတိ ပဋိသံဟရတိ။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသေန။ နေဝ ဥဗ္ဗဋ္ဋတီတိ နေဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ န ဝိဝဋ္ဋတီတိ န ဝိနိဝဋ္ဋတိ။ ဣမဿာတိ ဣမဿ ကသိဏရူပဿ။ အမနသိကာရန္တိ မနသိ အကရဏံ အစိန္တနံ။ မနသိကာရဉ္စ ပဋိစ္စာတိ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ ဘာဝနာမနသိကာရဉ္စ နိဿာယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတံ ကသိဏရူပံ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ မနသိ ကရောတော, တေန စ ဖုဋ္ဌောကာသံ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ မနသိ ကရောတော ယဒါ တံ ဘာဝနာနုဘာဝေန အာကာသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, တဒါ သော ကသိဏံ ဥဂ္ဃါဋေတိ နာမ, တဉ္စ တေန ဥဂ္ဃါဋိတံ နာမ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသမတ္တံ ပညာယတီ’’တိ။ သဗ္ဗမေတန္တိ တိဝိဓမ္ပေတံ ဧကမေဝ ပရိယာယဘာဝတော။
‘‘နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု ရူပါဝစရပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ, တတော ပဋ္ဌာယ စဿ န နေသံ ပရိယုဋ္ဌာနံ။ ယဒိ သိယာ, ဈာနတော ပရိဟာယေယျ? ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အတ္ထေဝ သုခုမာနိ အရူပဇ္ဈာနဝိက္ခမ္ဘနေယျာနိ နီဝရဏာနိ, တာနိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ မဟဂ္ဂတကုသလေသု လောကုတ္တရကုသလေသု ဝိယ ဩဓိသော ပဟာနံ နာမ အတ္ထိ။ ယော ပန ရူပါဝစရေဟိ အာရုပ္ပါနံ ဥဠာရဖလတာဒိဝိသေသော, သော ဘာဝနာဝိသေသေန သန္တတရပဏီတတရဘာဝေန တေသုယေဝ ပုရိမပုရိမေဟိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၆။) [သျ]ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာနံ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘန္တီ’’တိ ပန ဝစနံ ဝဏ္ဏဘဏနဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ အညတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ပဟီနာနံ ဥပရိ ပဟာနံ ဝုစ္စတိ။ ယေ ပန ‘‘သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေသံ အကုသလာနံ ပဋိပက္ခာတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရာဒီသု နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာဝစနဿ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ အာကာသနိမိတ္တာရမ္မဏာ သတိ သမ္မာ သူပဋ္ဌိတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သတိသီသေန စေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနာနုဂုဏာနံ သဒ္ဓါပဉ္စမာနံ သကိစ္စယောဂံ ဒဿေတိ။ ဥပစာရေနာတိ ဥပစာရဇ္ဈာနေန။ ဣဓာပီတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ သန္ဓာယ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ တံ ဟိ ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယုတ္တံ။ သေသန္တိ ‘‘သေသာနိ ကာမာဝစရာနီ’’တိအာဒိ။ ယံ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗမဝုတ္တံ, တံ ပန ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၁ အာဒယော) ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။
ဧဝံ ယံ တတ္ထ အဝိသိဋ္ဌံ, တံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဝိသိဋ္ဌံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိမာဟ။ ယာနပ္ပုတောဠိ ကုမ္ဘိမုခါဒီနန္တိ ဩဂုဏ္ဌနသိဝိကာဒိယာနာနံ မုခံ ယာနမုခံ, ပုတောဠိယာ ခုဒ္ဒကဒွါရဿ မုခံ ပုတောဠိမုခံ, ကုမ္ဘိမုခန္တိ ပစ္စေကံ မုခ-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ အာကာသံယေဝ ယာနမုခါဒိပရိစ္ဆိန္နံ။ ပရိကမ္မမနသိကာရေနာတိ ပရိကမ္မဘူတေန မနသိကာရေန ဥပစာရဇ္ဈာနေန။ ပရိကမ္မံ အနုလောမံ ဥပစာရောတိ စ အနတ္ထန္တရဉှေတံ။ ပေက္ခမာနော အရူပါဝစရဇ္ဈာနစက္ခုနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၇။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ရူပနိမိတ္တံ ဒဏ္ဍာဒါနသမ္ဘဝဒဿနာဒိနာ သဗ္ဗေန ရူပဓမ္မေသု, ပထဝီကသိဏာဒိရူပနိမိတ္တေသု, တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသု စ ဒေါသဒဿနာကာရေန, တေသု ဧဝ ဝါ ရူပါဒီသု နိကန္တိပ္ပဟာနအနာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိနာ။ ရူပဇ္ဈာနမ္ပိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၀၊ ဝိဘ။ ၆၂၅) ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပံ။ ရူပီတိ ဟိ ရူပဇ္ဈာနလာဘီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏမ္ပိ ကသိဏရူပံ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ပုရိမပဒလောပေန ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ။ ရူပါနိ ပဿတီတိ ကသိဏရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥတ္တရပဒလောပေန, ပုရိမပဒလောပေန စ ယထာက္ကမံ ရူပဇ္ဈာနကသိဏရူပေသု ရူပဝေါဟာရော ဒိဿတိ, တသ္မာ။ ရူပေ ရူပဇ္ဈာနေ တံသဟဂတာ သညာ ရူပသညာ။ တဒါရမ္မဏဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ယထာဝုတ္တံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ,
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၇။) [သျ]တေန ပါဠိယံ ‘‘ရူပသညာန’’န္တိ သရူပေကသေသေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဒဿေတိ။ ဝိရာဂါတိ ဇိဂုစ္ဆနတော။ နိရောဓာတိ တပ္ပဋိဗန္ဓဆန္ဒရာဂဝိက္ခမ္ဘနေန နိရောဓနတော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿ သဗ္ဗာကာရေန ဝိရာဂါ အနဝသေသာနံ နိရောဓာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
‘‘အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ယသ္မာ ဣမာနိ ဈာနာနိ အာရမ္မဏာတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာနိ, န အင်္ဂါတိက္ကမေနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သညာသမတိက္ကမော အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ဝိနာ န ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သမတိက္ကန္တာသု စ သညာသု အာရမ္မဏံ သမတိက္ကန္တမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အဝတွာ ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာပန္နဿာတိအာဒီသု ကုသလသညာဝသေန သမာပန္နဂ္ဂဟဏံ, ဝိပါကသညာဝသေန ဥပပန္နဂ္ဂဟဏံ, ကိရိယာသညာဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဂ္ဂဟဏံ။ အရဟတော ဟိ ဈာနာနိ ဝိသေသတော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော။ ယဒိ သညာသမတိက္ကမဿ အနုနိပ္ဖါဒိအာရမ္မဏသမတိက္ကမော ဝိဘင်္ဂေ စ အဝုတ္တော, အထ ကသ္မာ ဣဓ ဂဟိတောတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ, ‘‘တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစန’’န္တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ သညာသမတိက္ကမမေဝ အဝတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၈။ ပဋိဃာတေနာတိ ပဋိဟနနေန ဝိသယီဝိသယသမောဓာနေန။ အတ္ထင်္ဂမာတိအာဒီသု ပုရိမံ ပုရိမံ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ အတ္ထဝစနံ, တသ္မာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမော ဈာနသမင်္ဂိကာလေ အနုပ္ပတ္တီတိ တဿ ဣဓေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ အနုယောဂမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စေတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇနကာနံ။ ဧတာသံ ပဋိဃသညာနံ။ ဧတ္ထ ပဌမာရုပ္ပကထာယံ။ ဝစနံ အတ္ထင်္ဂမဝသေန။
ကိံ ဝါ ပသံသာကိတ္တနေန, ပဋိဃသညာနံ ပန အတ္ထင်္ဂမော ဣဓေဝ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝေါ နာမ ပဋိပက္ခေန ပဟီနတာယ ဝါ ပစ္စယာဘာဝေန ဝါ။ တေသု ရူပဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော ပဋိဃသညာနံ အဘာဝေါ ပစ္စယာဘာဝမတ္တေန, န ပဋိပက္ခာဓိဂမေနာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၈။) [သျ]ပဋိဃသညာ။ ရူပါဝစရန္တိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ။ သမာပန္နဿာတိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝိဟရန္တဿ။ ကိဉ္စာပိ န သန္တီတိ ယောဇနာ။ န ပဟီနတ္တာ န သန္တီတိ န တဒါ ပဋိဃသညာ ပဟီနဘာဝေန န သန္တိ နာမ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတီ’’တိ။ နနု စ ပဋိဃသညာပိ အရူပဓမ္မာ ဧဝါတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ရူပါယတ္တာ စ ဧတာသံ ပဝတ္တီ’’တိ။ အယံ ပန ဘာဝနာတိ အရူပဘာဝနမာဟ။ ဓာရေတုန္တိ အဝဓာရေတုံ။ ဣဓာတိ အရူပဇ္ဈာနေ။ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဝစနာဒီဟိ အာနေဉ္ဇတာ။ ‘‘ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ အာရုပ္ပါ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၇၂၊ ၁၀။၉) သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၉။ ဒေါသဒဿနပုဗ္ဗကပဋိပက္ခဘာဝနာဝသေန ပဋိဃသညာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ မဟတာပိ သဒ္ဒေန အရူပသမာပတ္တိတော န ဝုဋ္ဌာတိ။ တထာ ပန န သုပ္ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗရူပါဝစရသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ သိယာ, ပဌမဇ္ဈာနံ ပန အပ္ပကမ္ပိ သဒ္ဒံ န သဟတီတိ တံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကောတိ ဝုတ္တံ။ အာရုပ္ပဘာဝနာယ အဘာဝေ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာနံ ရူပသညာပဋိဃသညာနံ ယာဝ အတ္တနော ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ, တာဝ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန သမတိက္ကမော, အတ္ထင်္ဂမော စ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယာ တသ္မိံ ဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧကန္တရူပနိဿိတာ, တာ အနောကာသတာယ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န အာရုပ္ပဘာဝနာယ နိဝါရိတတ္တာ, အနိဝါရိတတ္တာ စ ကာစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရော အနာဝဇ္ဇနံ အပစ္စဝေက္ခဏံ, ဇဝနပဋိပါဒကေန ဝါ ဘဝင်္ဂမနဿ အန္တော အကရဏံ အပ္ပဝေသနံ ဝုတ္တံ။
တေန စ နာနတ္တသညာမနသိကာရဟေတူနံ ရူပါနံ သမတိက္ကမာ သမာဓိဿ ထိရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခေပတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ဝဏ္ဏော ကထိတော သောတူနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ, ပလောဘနတ္ထဉ္စ။ ယေ ဟိ အကုသလာ ဧဝံဂါဟိနော ‘‘သဗ္ဗဿာဒရဟိတေ အာကာသေ ပဝတ္တိတသညာယ ကော အာနိသံသော’’တိ, တေ တတော မိစ္ဆာဂါဟတော နိဝတ္တေတုံ တီဟိ ပဒေဟိ ဈာနဿ အာနိသံသော ကထိတော။ တံ ဟိ သုတွာ တေသံ ဧဝံ ဘဝိဿတိ ‘‘ဧဝံ သန္တာ ကိရာယံ သမာပတ္တိ ဧဝံ ပဏီတာ, ဟန္ဒဿာ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ ဥဿာဟံ ကရိဿာမီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၃၉၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၈၀။ အဿာတိ အာကာသဿ။ ဥပ္ပါဒေါ ဧဝ အန္တော ဥပ္ပါဒန္တော, တထာ ဝယန္တော။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ အဟုတွာ သမ္ဘဝတော, ဟုတွာ စ ဝိနဿနတော ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နော။ အာကာသော ပန အသဘာဝဓမ္မတ္တာ တဒုဘယာဘာဝတော အနန္တော ဝုတ္တော။ အဇဋာကာသပရိစ္ဆိန္နာကာသာနံ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အာကာသောတိ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသော ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ကသိဏံ ဥဂ္ဃါဋီယတိ ဧတေနာတိ ကသိဏုဂ္ဃါဋော, တဒေဝ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမံ။ မနသိကာရဝသေနာပီတိ ရူပဝိဝေကမတ္တဂ္ဂဟဏေန ပရိစ္ဆေဒဿ အဂ္ဂဟဏတော အနန္တဖရဏာကာရေန ပဝတ္တပရိကမ္မမနသိကာရဝသေနာပိ။ အနန္တံ ဖရတီတိ အဂ္ဂဟိတပရိစ္ဆေဒတာယ အနန္တံ ကတွာ ပရိကမ္မသမ္ဖဿပုဗ္ဗကေန ဈာနသမ္ဖဿေန ဖုသတိ။ ယထာ ဘိသဂ္ဂမေဝ ဘေသဇ္ဇံ, ဧဝံ အာကာသာနန္တမေဝ အာကာသာနဉ္စံ သံယောဂပရဿ တ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ။ ဈာနဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော အာရမ္မဏံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ‘‘အာယတနမဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေ အာယတန-သဒ္ဒဿ ဒဿနတော။ ကာရဏာကရသဉ္ဇာတိဒေသနိဝါသတ္ထေပိ အာယတန-သဒ္ဒေါ ဣဓ ယုဇ္ဇတေဝ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၁။ စိဏ္ဏော စရိတော ပဂုဏိကတော အာဝဇ္ဇနာဒိလက္ခဏော ဝသီဘာဝေါ ဧတေနာတိ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ, တေန စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန။ ရူပါဝစရသညံ အနတိက္ကမိတွာ အနဓိဂန္တဗ္ဗတော, တံသဟဂတသညာမနသိကာရသမုဒါစာရဿ ဟာနဘာဂိယဘာဝါဝဟတော, တံသမတိက္ကမေနေဝ တဒညေသံ သမတိက္ကမိတဗ္ဗာနံ သမတိက္ကမသိဒ္ဓိတော စ ဝုတ္တံ ‘‘အာသန္နရူပါဝစရဇ္ဈာနပစ္စတ္ထိကာ’’တိ။ ဝီထိပဋိပန္နာယ ဘာဝနာယ ဥပရူပရိဝိသေသာဝဟဘာဝတော, ပဏီတဘာဝသိဒ္ဓိတော စ ပဌမာရုပ္ပတော ဒုတိယာရုပ္ပံ သန္တတရသဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘နော စ ဝိညာဏဉ္စာယတနမိဝ သန္တာ’’တိ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သုပ္ပဏီတတရာ ဟောန္တိ, ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၀)။ အနန္တံ အနန္တန္တိ ကေဝလံ ‘‘အနန္တံ အနန္တ’’န္တိ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ န ဘာဝေတဗ္ဗံ, ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏံ, အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ ပန မနသိ ကာတဗ္ဗံ, ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝါ။
တသ္မိံ နိမိတ္တေတိ တသ္မိံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏသင်္ခါတေ ဝိညာဏနိမိတ္တေ။ စိတ္တံ စာရေန္တဿာတိ ဘာဝနာစိတ္တံ ပဝတ္တေန္တဿ။ အာကာသဖုဋေ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၀။) [သျ]ဝိညာဏေတိ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသံ ဖရိတွာ ပဝတ္တေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ အာရမ္မဏဘူတေ။ အပ္ပေတီတိ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တတိ။ သဘာဝဓမ္မေပိ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဘာဝနာဘာဝတော ဣဒံ အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဟောတိ စတုတ္ထာရုပ္ပံ ဝိယ။ အပ္ပနာနယော ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဒုတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနေ ပုရိမဘာဂေ တီဏိ, စတ္တာရိ ဝါ ဇဝနာနိ ကာမာဝစရာနိ ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ‘‘စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ဝါ အရူပါဝစရ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၇၆) ပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနေ ဝုတ္တေန နယေန, အထ ဝါ အပ္ပနာနယောတိ သဘာဝဓမ္မေပိ အာရမ္မဏေ ဈာနဿ အပ္ပနာနယော အာရမ္မဏာတိက္ကမဘာဝနာဝသေန အာရုပ္ပံ အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ, ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တဿေဝ ဟိ ဈာနဿ အာရမ္မဏသမတိက္ကမနမတ္တံ တတ္ထ ဟောတီ’’တိ မရဏာနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၂။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန ပဌမာရုပ္ပေ ‘‘အာသန္နရူပဇ္ဈာနပစ္စတ္ထိကတာ, အသန္တသဘာဝတာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သဗ္ဗေန ဒေါသဒဿနာကာရေန, တတ္ထ ဝါ နိကန္တိပဟာနအနာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအာကာရေန, သဗ္ဗံ ဝါ ကုသလဝိပါကကိရိယာဘေဒတော အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဉာတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗသောတိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ ဈာနဿ အာကာသာနဉ္စာယတနတာ ဗာဟိရတ္ထသမာသဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတန’’န္တိ။ အာရမ္မဏဿ ပန သမာနာဓိကရဏသမာသဝသေနာတိ သန္ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ပုရိမနယေနေဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘နာဿ အန္တော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဒသိဒ္ဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန, ဧဝံ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေနပိ အာယတန-သဒ္ဒေန ဣဓ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဉ္ဇာယတိ ဧတ္ထာတိ သဉ္ဇာတိ, သဉ္ဇာတိ ဧဝ ဒေသော သဉ္ဇာတိဒေသော။ ဈာနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန။ အာရမ္မဏံ အမနသိကရဏေန။ ဥဘယမ္ပိ ဝါ ဥဘယတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဈာနဿပိ ဟိ အနာဝဇ္ဇနံ, ဇဝနပဋိပါဒကေန ဝါ ဘဝင်္ဂမနဿ အန္တော အကရဏံ အမနသိကရဏံ, အာရမ္မဏဿ စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အပ္ပဝတ္တနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏန္တိ အတ္ထဿ သမ္ဘဝတော ဧကဇ္ဈံ ကတွာ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၁။) [သျ]ပုဗ္ဗေ အနန္တဿ အာကာသဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ အတ္တနော ဖရဏာကာရေနေဝ ‘‘အနန္တ’’န္တိ မနသိ ကာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ပုန ‘‘မနသိကာရဝသေန ဝါ အနန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗသော မနသိကရဏဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အနဝသေသတော မနသိ ကရောန္တော ‘အနန္တ’န္တိ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ ဈာနဝိဘင်္ဂေပိ အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပန ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿာ ပါဠိယာ ဧဝံ ဝါ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စာယတနဝိညာဏေန မနသိ ကရောတီတိ။ အယံ ပနတ္ထော ယုတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ, တံယေဝ အာကာသံ ဝိညာဏေန ဖုဋံ တေန ဂဟိတာကာရံ မနသိ ကရောတိ။ ဧဝံ တံ ဝိညာဏံ အနန္တံ ဖရတီတိ။ ယံ ဟိ အာကာသံ ပဌမာရုပ္ပသမင်္ဂီ ဝိညာဏေန အနန္တံ ဖရတိ, တံ ဖရဏာကာရသဟိတမေဝ ဝိညာဏံ မနသိ ကရောန္တော ဒုတိယာရုပ္ပသမင်္ဂီ အနန္တံ ဖရတီတိ ဝုစ္စတိ။
မနသိကာရဝသေန အနန္တဖရဏာကာရေန ဣဓ အနန္တတာ, န အာကာသဿ ဝိယ ဥပ္ပါဒန္တာဒိအဘာဝေနာတိ ‘‘နာဿ အန္တောတိ အနန္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝါဟ။ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိညာဏာနဉ္စ’’န္တိ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထေ ဝိညာဏဉ္စ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ, ယထာဝုတ္တံ ဝါ ဝိညာဏံ ဒုတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနေန အဉ္စီယတိ ဝုတ္တာကာရေန အာလမ္ဗီယတီတိ ဝိညာဏဉ္စန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ အာဟ ‘‘သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါ’’တိ။
အာကိဉ္စညာယတနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၃။ တတိယာရုပ္ပကမ္မဋ္ဌာနေ ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသံ, တံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, အပုဗ္ဗမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တတ္ထ တဿေဝါတိ ယံ အာရဗ္ဘ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ပဝတ္တံ, တဿေဝ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏဿာ’’တိ။ ဧတေန တတော အညံ တတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အာရမ္မဏဘူတဿာ’’တိ ဣမိနာ တဿ အနာရမ္မဏဘူတံ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏံ နိဝတ္တေတိ။ အဘာဝေါတိ နတ္ထိတာ။ သုညတာတိ ရိတ္တတာ။ ဝိဝိတ္တာကာရောတိ ဝိဝေကော။ တီဟိ ပဒေဟိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ အပဂမမေဝ ဝဒတိ။ ‘‘မနသိ ကာတဗ္ဗော’’တိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၂။) [သျ]ဝတွာ မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အမနသိကရိတွာတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ မနသိ အကတွာ အစိန္တေတွာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော, တေန တီသု ပကာရေသု ဧကေနပိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။
တသ္မိံ နိမိတ္တေတိ တသ္မိံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ အဘာဝသင်္ခါတေ ဈာနုပ္ပတ္တိနိမိတ္တေ။ အာကာသေ ဖုဋေတိ အာကာသံ ဖရိတွာ ပဝတ္တေ။ ‘‘အာကာသဖုဋေ’’တိ ဝါ ပါဌော။ သုညဝိဝိတ္တနတ္ထိဘာဝေတိ သုညဘာဝေ, ဝိဝိတ္တဘာဝေ, နတ္ထိဘာဝေ စာတိ ယေန အာကာရေန ဘာဝိတံ, တဿ ဂဟဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သုညဝိဝိတ္တနတ္ထိဘာဝေတိ သုညဝိဝိတ္တတာသင်္ခါတေ နတ္ထိဘာဝေ, တေန ဝိနာသာဘာဝမေဝ ဒဿေတိ, န ပုရေ အဘာဝါဒိကေ။
တသ္မိံ ဟိ အပ္ပနာစိတ္တေတိ အာကိဉ္စညာယတနဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တေ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တေ စိတ္တေ, တသ္မိံ ဝါ ပဌမာရုပ္ပဿ အပဂမသင်္ခါတေ နတ္ထိဘာဝေ ယထာဝုတ္တေ အပ္ပနာစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ။ သော ဘိက္ခု အဘာဝမေဝ ပဿန္တော ဝိဟရတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိသော ကတ္ထစိ ဂန္တွာ အာဂန္တွာ သုညမေဝ ပဿတိ, နတ္ထိဘာဝမေဝ ပဿတီတိ ယောဇနာ။ တံ ဌာနန္တိ တံ သန္နိပါတဋ္ဌာနံ။ ‘‘ပရိကမ္မမနသိကာရေန အန္တရဟိတေ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏကရဏာဘာဝေန တဿ အန္တရဓာနံ န နဋ္ဌတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ယထာ သော ပုရိသော တတ္ထ သန္နိပတိတံ ဘိက္ခုသံဃံ ဒိသွာ ဂတော, တတော သဗ္ဗေသု ဘိက္ခူသု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အပဂတေသု အာဂန္တွာ တံ ဌာနံ ဘိက္ခူဟိ သုညမေဝ ပဿတိ, န ဘိက္ခူနံ တတောပိ အပဂတကာရဏံ, ဧဝမယံ ယောဂါဝစရော ပုဗ္ဗေ ဝိညာဏဉ္စာယတနဇ္ဈာနစက္ခုနာ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဒိသွာ ပစ္ဆာ နတ္ထီတိ ပရိကမ္မမနသိကာရေန တသ္မိံ အပဂတေ တတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနစက္ခုနာ တဿ နတ္ထိဘာဝမေဝ ပဿန္တော ဝိဟရတိ, န တဿ အပဂမနကာရဏံ ဝီမံသတိ ဈာနဿ တာဒိသာဘောဂါဘာဝတောတိ။ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၄။ နတ္ထိတာ ပရိယာယာသုညဝိဝိတ္တဘာဝါတိ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒန္တေန သုညဝိဝိတ္တပဒါနိပိ ဂဟိတာနိ။ အာမေဍိတဝစနံ ပန ဘာဝနာကာရဒဿနံ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဣမဿ ပဒဿ အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယမ္ပိ ဝိဘင်္ဂေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တညေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတီတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကတံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ, တံယေဝါတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၃။) [သျ]အတ္ထော။ တံယေဝ ဟိ အာရမ္မဏဘူတံ ပဌမေန ဝိယ ရူပနိမိတ္တံ တတိယေနာရုပ္ပေနာဘာဝေတီတိ။ ခယတော သမ္မသနန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနမာဟ။ သာ ဟိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဘင်္ဂါဘာဝမေဝ ပဿန္တီ ‘‘ဝိညာဏမ္ပိ အဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ခယတော သမ္မသနံ ဝိယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အဿာတိ ပါဌဿ။ ပုန အဿာတိ ဝိညာဏဿ။ အဘာဝေတီတိ အဘာဝံ ကရောတိ။ ယထာ ဉာဏဿ န ဥပတိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ကရောတိ အမနသိကရဏတော။ တတော ဧဝ ဝိဘာဝေတိ ဝိဂတဘာဝံ ကရောတိ, ဝိနာသေတိ ဝါ ယထာ န ဒိဿတိ, တထာ ကရဏတော။ တေနေဝ အန္တရဓာပေတိ တိရောဘာဝံ ဂမေတိ။ န အညထာတိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ ဧဝမတ္ထော, န ဣတော အညထာ အယုဇ္ဇမာနကတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
အဿာတိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝဿ။ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိပိ။ သဘာဝဓမ္မဿ အပ္ပါဝသေသတာ နာမ ဘင်္ဂေါ ဧဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီ’’တိ။ သတိ ဟိ ဘင်္ဂမတ္တေပိ တဿ သကိဉ္စနတာ သိယာ။ အကိဉ္စနန္တိ စ ဝိညာဏဿ ကိဉ္စိ ပကာရံ အဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဝိဘာဝနမာဟ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
နေဝသညာနာသညာယတနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၅။ နော စ သန္တာတိ ယထာ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ သဝိသေသာ သန္တာ, ဧဝမယံ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ နော စ သန္တာ တဒဘာဝတော။ ယာ အယံ ခန္ဓေသု ပစ္စယယာပနီယတာယ, ရောဂမူလတာယ စ ရောဂသရိက္ခတာ, ဒုက္ခတာသူလယောဂါဒိနာ ဂဏ္ဍသရိက္ခတာ, ပီဠာဇနနာဒိနာ သလ္လသရိက္ခတာ စ, သာ သညာယ သတိ ဟောတိ, နာသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သညာ ရောဂေါ, သညာ ဂဏ္ဍော, သညာ သလ္လ္လ’န္တိ။ သာ စေတ္ထ ပဋုကိစ္စာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝတော ဩဠာရိကသညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလံ သညာ ဧဝ, အထ ခေါ ဝေဒနာစေတနာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သညာသီသေန ပန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧတံ သန္တန္တိ ဧတံ အသန္တဘာဝကရရောဂါဒိသရိက္ခသညာဝိရဟတော သန္တံ။ တတော ဧဝ ပဏီတံ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝသညာနာသညာ’’တိ?
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၄။) [သျ]တဒပဒေသေန တံသမ္ပယုတ္တဇ္ဈာနမာဟ ‘‘အာဒီနဝ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ရောဂါဒိသရိက္ခသညာဒိသဗ္ဘာဝေါပိ အာဒီနဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န အာသန္နဝိညာဏဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကတာဝ။ ဥပရီတိ စတုတ္ထာရုပ္ပေ။ သာ ဝါတိ သာ ဧဝ။ ဝတ္တိတာတိ ပဝတ္တိတာ နိဗ္ဗတ္တိတာ ဝဠဉ္ဇိတာ။
တသ္မိံ နိမိတ္တေတိ တသ္မိံ တတိယာရုပ္ပသမာပတ္တိသင်္ခါတေ ဈာနနိမိတ္တေ။ မာနသန္တိ စိတ္တံ ‘‘မနော ဧဝ မာနသ’’န္တိ ကတွာ, ဘာဝနာမနသိကာရံ ဝါ။ တံ ဟိ မနသိ ဘဝန္တိ မာနသန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဈာနာနုဂုဏတာယ သမာပတ္တိပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိသင်္ခါတေသု စတူသု ခန္ဓေသူ’’တိ, အာရမ္မဏဘူတေသူတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၆။ ယထာဝုတ္တံ အာကိဉ္စညံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝတော အာယတနံ ကာရဏမဿာတိ ဈာနံ အာကိဉ္စညာယတနံ, အာကိဉ္စညမေဝ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ ဈာနဿ ကာရဏန္တိ အာရမ္မဏံ အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဧဝံ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယာယ သညာယ ဘာဝတောတိ ယာဒိသာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝေန။ ယာ ဟိ သာ ပဋုသညာကိစ္စဿ အဘာဝတော သညာတိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, သညာသဘာဝါနာတိဝတ္တနတော အသညာတိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, တဿာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ အတ္ထော။ တန္တိ တံ ဈာနံ။ တံ တာဝ ဒဿေတုန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ တံ သသာပဋိပဒံ, ယထာဝုတ္တသညံ, တဿာ စ အဓိဂမုပါယန္တိ အတ္ထော။ နေဝသညီနာသညီတိ ဟိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဓမ္မံ ဥဒ္ဓရန္တေန သညာဝန္တမုခေန သညာ ဥဒ္ဓဋာ, အညထာ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ သိယာ။ သာ ပန ပဋိပဒါ ယတ္ထ ပဝတ္တတိ, ယထာ စ ပဝတ္တတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ, သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာကိဉ္စညာယတနံ ဟိ စတုတ္ထာရုပ္ပဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ, သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိ ပဝတ္တိအာကာရောတိ။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယာ နာမ။ နတ္ထိဘာဝမ္ပီတိ ဝိညာဏဿ သုညတမ္ပိ, ဧဝံ သုခုမမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ သန္တာရမ္မဏတာယာတိ သန္တံ အာရမ္မဏံ ဧတိဿာတိ သန္တာရမ္မဏာ, တဗ္ဘာဝေါ သန္တာရမ္မဏတာ, တာယ, န ဈာနသန္တတာယ။ န ဟိ တတိယာရုပ္ပသမာပတ္တိ စတုတ္ထာရုပ္ပဇ္ဈာနတော သန္တာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၅။) [သျ]စောဒကော ‘‘ယံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ, န တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနံ ဘဝေယျ။ အသတိ စ အာဒီနဝဒဿနေ သမတိက္ကမော ဧဝ န သိယာ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘သန္တတော စေ မနသိ ကရောတိ, ကထံ သမတိက္ကမော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာယာ’’တိ ပရိဟာရမာဟ, တေန အာဒီနဝဒဿနမ္ပိ အတ္ထေဝါတိ ဒဿေတိ။ သော ဟီတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဈာနေ အဘိရတိ, တတ္ထ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနာဒိပဋိပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ ပနဿ တတိယာရုပ္ပေ သဗ္ဗသော နတ္ထိ, ကေဝလံ အညာဘာဝတော အာရမ္မဏကရဏမတ္တမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။
သမတိက္ကမိတွာဝ ဂစ္ဆတီတိ တေသံ သိပ္ပီနံ ဇီဝိကံ တိဏာယပိ အမညမာနော တေ ဝီတိဝတ္တတိယေဝ။ သောတိ ယောဂါဝစရော။ တန္တိ တတိယာရုပ္ပသမာပတ္တိံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သန္တာ ဝတာယံ သမာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန နယေန သန္တတော မနသိ ကရောန္တော။ တန္တိ ယာယ နေဝသညီနာသညီ နာမ ဟောတိ, သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတီတိ ဝုစ္စတိ, တံ သညံ ပါပုဏာတီတိ ယောဇနာ။ သညာသီသေန ဟိ ဒေသနာ။ ပရမသုခုမန္တိ ဥက္ကံသဂတသုခုမဘာဝံ။ သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိန္တိ ဥက္ကံသဂတသုခုမတာယ သင်္ခါရာနံ သေသတာမတ္တံ သမာပတ္တိံ။ တေနာဟ ‘‘အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တသင်္ခါရ’’န္တိ။ အန္တမတိစ္စ အစ္စန္တံ။ ယတော သုခုမတမံ နာမ နတ္ထိ, တထာပရမုက္ကံသဂတသုခုမသင်္ခါရန္တိ အတ္ထော။ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တစ္ဆန္တိယာ ဝိယ ပဝတ္တမာနာယ ဘာဝနာယ အနုက္ကမေန သင်္ခါရာ တတ္ထ အန္တိမကောဋ္ဌာသတံ ပါပိတာ, တတော ပရံ နိရောဓော ဧဝ, န သင်္ခါရပ္ပဝတ္တီတိ။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၇။ ယံ တံ စတုက္ခန္ဓံ။ အတ္ထတောတိ ကုသလာဒိဝိသေသဝိသိဋ္ဌပရမတ္ထတော။ ဝိသေသတော အဓိပညာသိက္ခာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓ သမာပန္နဿ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတောတိ ယဒိပိ စတုတ္ထာရုပ္ပဝိပါကသညာယ စတုတ္ထာရုပ္ပကုသလသညာ ဩဠာရိကာ, တထာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသညာဟိ, တထာပိ ဩဠာရိကသုခုမတာ နာမ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နာယ ဝိယ စတုဝေါကာရေပိ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဘူမီသု သညာယ ဝိယ ဩဠာရိကာယ အဘာဝတော။ သုခုမာယာတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ သုခုမာယ သညာယ ဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ နေဝသညာတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၆။) [သျ]ဧတ္ထ န-ကာရော အဘာဝတ္ထော, နာသညန္တိ ဧတ္ထ န-ကာရော အညတ္ထော, အ-ကာရော အဘာဝတ္ထောဝ, အသညံ အနသညဉ္စာတိ အတ္ထော။ ပရိယာပန္နတ္တာတိ ဧကဒေသဘာဝေန အန္တောဂဓတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ စတုတ္ထာရုပ္ပေ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ နေဝသညာတိ ဧတ္ထ န-ကာရော အညတ္ထော။ တထာ နာသညာတိ ဧတ္ထ န-ကာရော, အ-ကာရော စ အညတ္ထော ဧဝါတိ တေန ဒွယေန သညာဘာဝေါ ဧဝ ဒဿိတောတိ ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတာယ အာယတနဘာဝေါ ဝုတ္တောဝါတိ ‘‘အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ နိဿယပစ္စယဘာဝတော။
ကိံ ပန ကာရဏံ, ယေနေတ္ထ သညာဝ ဧဒိသီ ဇာတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ကေဝလ္လ’န္တိအာဒိ။ သညာသီသေနာယံ ဒေသနာ ကတာ ‘‘နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၁, ၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၄) ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧသ အတ္ထောတိ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဥပါဒါယ သဘာဝတော အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗဿေဝ ဓမ္မဿ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဥပါဒါယ နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗတာသင်္ခါတော အတ္ထော။
အတိထောကမ္ပိ ယံ တေလမတ္ထိ ဘန္တေတိ အာဟ အကပ္ပိယဘာဝံ ဥပါဒါယ, တဒေဝ နတ္ထိ, ဘန္တေ, တေလန္တိ အာဟ နာဠိပူရဏံ ဥပါဒါယ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ယထာ’’တိအာဒိ။
ယဒိ အာရမ္မဏသဉ္ဇာနနံ သညာကိစ္စံ, တံ သညာ သမာနာ ကထမယံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ အာဟ ‘‘ဒဟနကိစ္စမိဝါ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ဟေသာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, တတော ဧဝ စ ဉာဏဿ သုဂယှာပိ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗိဒါဇနနမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ အကတာဘိနိဝေသောတိ အကတဝိပဿနာဘိနိဝေသော အပ္ပဝတ္တိတသမ္မသနစာရော။ ပကတိဝိပဿကောတိ ပကတိယာ ဝိပဿကော။ ခန္ဓာဒိမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသိတွာ ဒွါရာလမ္ဗနေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မာနံ ဝိပဿကော သက္ကုဏေယျ တဗ္ဗိသယဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတုံ, ယထာ ပန သက္ကောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကလာပသမ္မသနဝသေနေဝါတိ စတုတ္ထာရုပ္ပစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နေ ဖဿာဒိဓမ္မေ အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇ ဧကတော ဂဟေတွာ ကလာပတော သမူဟတော သမ္မသနဝသေန နယဝိပဿနာသင်္ခါတကလာပသမ္မသနဝသေန။ ဖဿာဒိဓမ္မေ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ သရူပတော ဂဟေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၇။) [သျ]အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ။ ဧဝံ သုခုမတ္တံ ဂတာ ယထာ ဓမ္မသေနာပတိနာပိ နာမ အနုပဒံ န ဝိပဿနေယျာတိ အတ္ထော။
ထေရဿာတိ အညတရဿ ထေရဿ။ အညာဟိပီတိ ဧတ္ထ အယမပရာ ဥပမာ – ဧကော ကိရ ဗြာဟ္မဏော အညတရံ ပုရိသံ မနုညံ မတ္တိကဘာဇနံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ ယာစိ ‘‘ဒေဟိ မေ ဣမံ ဘာဇန’’န္တိ။ သော သုရာသိတ္တတံ သန္ဓာယ ‘‘နာယျော သက္ကာ ဒါတုံ, သုရာ ဧတ္ထ အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနော သမီပေ ဌိတံ ပုရိသံ ဥဒ္ဒိဿ အာဟ ‘‘တေန ဟိ ဣမဿ ပါတုံ ဒေဟီ’’တိ။ ဣတရော ‘‘နတ္ထယျော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ အယောဂျဘာဝံ ဥပါဒါယ ‘‘အတ္ထီ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပါတဗ္ဗတာယ တတ္ထ အဘာဝတော ‘‘နတ္ထီ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဇာတံ, ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အနန္တော အာကာသော, အနန္တံ ဝိညာဏံ, နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဘာဝနာကာရော ဂဟိတော, ဧဝံ ကောစိ ဘာဝနာကာရော န ဂဟိတောတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ဘာဝနာကာရော နာမ သောပစာရဿ ဈာနဿ ယထာသကံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိအာကာရော, အာရမ္မဏဉ္စေတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနဓမ္မာ။ တေ ပန ဂယှမာနာ ဧကဿ ဝါ ပုဗ္ဗင်္ဂမဓမ္မဿ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ သိယုံ, သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ။ တတ္ထ ပဌမပက္ခေ ဝိညာဏဿ ဂဟဏံ အာပန္နန္တိ ‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏ’န္တိ မနသိကာရေ စတုတ္ထာရုပ္ပဿ ဝိညာဏဉ္စာယတနဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ဒုတိယပက္ခေ ပန သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနဓမ္မာရမ္မဏတာယ ဈာနဿ ‘အာကိဉ္စညံ အာကိဉ္စည’န္တိ မနသိကာရေ အာကိဉ္စညာယတနတာ ဝါ သိယာ, အဘာဝါရမ္မဏတာ ဝါ။ သဗ္ဗထာ နေဝသညာနာသညာယတနဘာဝေါ န လဗ္ဘတီ’’တိ။ တဒိဒမကာရဏံ တထာ ဈာနဿ အပ္ပဝတ္တနတော။ န ဟိ စတုတ္ထာရုပ္ပဘာဝနာ ဝိညာဏမာကိဉ္စညံ ဝါ အာမသန္တီ ပဝတ္တတိ, ကိဉ္စရဟိ? တတိယာရုပ္ပဿ သန္တတံ။
ယဒိ ဧဝံ, ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘သန္တ’’န္တိ န ဂဟိတန္တိ? ကိဉ္စာပိ န ဂဟိတတံ သုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂), ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၀၆ အာဒယော) ပန ဂဟိတမေဝ။ ယထာဟ – ‘‘တညေဝ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ, သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၁၉)။ အထ ကသ္မာ ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ သုတ္တေ ဘာဝနာကာရော န ဂဟိတောတိ? ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော, ဒေသနာဝိလာသတော စ။ ယေ ဟိ ဝေနေယျာ ယထာ ဟေဋ္ဌာ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၈။) [သျ]တီသု အာရုပ္ပေသု ‘‘အနန္တော အာကာသော, အနန္တံ ဝိညာဏံ, နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ဘာဝနာကာရော ဂဟိတော, ဧဝံ အဂ္ဂဟိတေ ဧဝ တသ္မိံ တမတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, တေသံ ဝသေန သုတ္တေ တထာ ဒေသနာ ကတာ, သုတ္တန္တဂတိကာဝ အဘိဓမ္မေ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၆၀၅ အာဒယော) ဥဒ္ဒေသဒေသနာ။ ယေ ပန ဝေနေယျာ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေယေဝ တသ္မိံ တမတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, တေသံ ဝသေန ဝိဘင်္ဂေ ဘာဝနာကာရော ဝုတ္တော။ ဓမ္မိဿရော ပန ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မာနံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ ဇာနန္တော ကတ္ထစိ ဘာဝနာကာရံ ဂဏှာတိ, ကတ္ထစိ ဘာဝနာကာရံ န ဂဏှာတိ။ သာ စ ဒေသနာ ယာဝဒေဝ ဝေနေယျဝိနယတ္ထာတိ အယမေတ္ထ ဒေသနာဝိလာသော။ သုတ္တန္တဒေသနာ ဝါ ပရိယာယကထာတိ တတ္ထ ဘာဝနာကာရော န ဂဟိတော, အဘိဓမ္မဒေသနာ ပန နိပ္ပရိယာယကထာတိ တတ္ထ ဘာဝနာကာရော ဂဟိတောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဘာဝနာကာရဿ ဂဟဏေ, အဂ္ဂဟဏေ စ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘စတုတ္ထာရုပ္ပေ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ သုတ္တေ ဘာဝနာကာရဿ အဂ္ဂဟဏံ, သွာယံ ဝိသေသော အနုပုဗ္ဗဘာဝနာဇနိတော။ သာ စ အနုပုဗ္ဗဘာဝနာ ပဟာနက္ကမောပဇနိတာ ပဟာတဗ္ဗသမတိက္ကမေန ဈာနာနံ အဓိဂန္တဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ကာမာဒိဝိဝေကဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမပီတိဝိရာဂသောမနဿတ္ထင်္ဂမမုခေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒေသိတာနိ, ရူပသညာဒိသမတိက္ကမမုခေန အရူပဇ္ဈာနာနိ။ န ကေဝလဉ္စ ဈာနာနိယေဝ, အထ ခေါ သဗ္ဗမ္ပိ သီလံ, သဗ္ဗာပိ ပညာ ပဋိပက္ခဓမ္မပ္ပဟာနဝသေနေဝ သမ္ပာဒေတဗ္ဗတော ပဟာတဗ္ဗဓမ္မသမတိက္ကမဒဿနမုခေနေဝ ဒေသနာ အာရုဠှာ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈, ၁၉၄) သီလသံဝရော, ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁, ၄၂၁၊ ၃။၁၅, ၇၅) ဣန္ဒြိယသံဝရော, ‘‘နေဝ ဒဝါယ န မဒါယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃, ၄၂၂၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆၊ ဝိဘ။ ၅၁၈) ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု မိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ သမ္မာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၈) အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ, ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယ ဝိဂတာဘိဇ္ဈေန စေတသာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၂, ၄၂၅၊ ၃။၁၆, ၇၅) ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, ‘‘အနိစ္စသညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါတာယ, အနိစ္စသညိနော, မေဃိယ,
(မဟာဋီ၊၁၊၄၀၉။) [သျ]အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတိ, အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆတိ, အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ ပညာ ပဋိပက္ခဓမ္မပ္ပဟာနဝသေနေဝ ဒေသိတာ။ တသ္မာ ဈာနာနိ ဒေသေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ပဟာတဗ္ဗဓမ္မသမတိက္ကမဒဿနမုခေနေဝ ဒေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာမာဒိဝိဝေကဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမပီတိဝိရာဂသောမနဿတ္ထင်္ဂမမုခေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒေသိတာနိ, ရူပသညာဒိသမတိက္ကမမုခေန အရူပဇ္ဈာနာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယထာ ရူပါဝစရံ ပဌမံ ဈာနံ ဘာဝနာဝိသေသာဓိဂတေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ ဝိယ သဒ္ဓါဒီဟိပိ တိက္ခဝိသဒသူရသဘာဝေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နီဝရဏာနံ, တဒေကဋ္ဌာနဉ္စ ပါပဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဘာဝပ္ပတ္တံ ကာမာဝစရဓမ္မေဟိ သဏှသုခုမံ, သန္တံ, ပဏီတဉ္စ ဟောတိ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ ပန ဘာဝနာဝိသေသေန ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနတော တတော သာတိသယံ သဏှသုခုမသဏှသုခုမတရာဒိဘာဝပ္ပတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တထာ အရူပါဝစရံ ပဌမဇ္ဈာနံ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ အင်္ဂသန္တတာယပိ ပါကတိကပရိတ္တဓမ္မေဟိ ဝိယ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မေဟိ သန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏသန္တဘာဝေနာပိ ဟိ တဒါရမ္မဏဓမ္မာ သန္တသဘာဝါ ဟောန္တိ, သေယျထာပိ လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာ ဓမ္မာ။
သတိပိ ဓမ္မတော, မဟဂ္ဂတဘာဝေနာပိ စ အဘေဒေ ရူပါဝစရစတုတ္ထတော အာရုပ္ပံ အင်္ဂတောပိ သန္တမေဝ, ယတဿ သန္တဝိမောက္ခတာ ဝုတ္တာ။ ဒုတိယာရုပ္ပါဒီနိ ပန ပဌမာရုပ္ပါဒိတော အင်္ဂတော, အာရမ္မဏတော စ သန္တသန္တတရသန္တတမဘာဝပ္ပတ္တာနိ တထာ ဘာဝနာဝိသေသသမာယောဂတော, သွာယံ ဘာဝနာဝိသေသော ပဌမဇ္ဈာနူပစာရတော ပဋ္ဌာယ တံတံပဟာတဗ္ဗသမတိက္ကမနဝသေန တဿ တဿ ဈာနဿ သန္တသုခုမဘာဝံ အာပါဒေန္တော စတုတ္ထာရုပ္ပေ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝံ ပါပေတိ။ ယတော စတုတ္ထာရုပ္ပံ ယထာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ပကတိဝိပဿကဿာပိ နိဗ္ဗိဒုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော န ဟောတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိတော, တထာ သယံ တတိယာရုပ္ပဓမ္မေသု ပဝတ္တမာနံ တေ ယာထာဝတော ဝိဘာဝေတုံ န သက္ကောတိ, ယထာ တဒညဇ္ဈာနာနိ အတ္တနော အာရမ္မဏံ။ ကေဝလံ ပန အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိမတ္တမေဝဿ တတ္ထ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၀။) [သျ]ဟောတိ, တယိဒံ အာရမ္မဏဘာဝေနာပိ နာမ ဝိဘူတာကာရတာယ ဌာတုံ အပ္ပဟောန္တံ အာရမ္မဏကရဏေ ကိံ ပဟောတိ။ တသ္မာ တဒဿ အဝိဘူတကိစ္စတံ ဒိသွာ သတ္ထာ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဌာနေသု ဘာဝနာကာရံ ဝတွာ တာဒိသော ဣဓ န လဗ္ဘတီတိ ဒီပေတုံ စတုတ္ထာရုပ္ပဒေသနာယံ သုတ္တေ ဘာဝနာကာရံ ပရိယာယဒေသနတ္တာ န ကထေသိ။
ယသ္မာ ပန သာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိအာကာရော အတ္ထေဝါတိ အတိသုခုမဘာဝပ္ပတ္တံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တံယေဝ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိ ကရောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၁၉) ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ ယထာဓမ္မသာသနဘာဝတော, ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝါ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘သန္တတော မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ တဒါ ယောဂိနော တဿ ဝိဘူတဘာဝတော။ အပ္ပနာဝသေန ပန သုတ္တေ ဘာဝနာကာရော န ဂဟိတော အဝိဘူတဘာဝတော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဟိ ကိဉ္စိ အာဒိတော အဝိဘူတံ ဟောတိ, ယထာ တံ? ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒိ။ ကိဉ္စိ မဇ္ဈေ, ယထာ တံ? အာနာပါနဿတိ။ ကိဉ္စိ ဥဘယတ္ထ, ယထာ တံ? ဥပသမာနုဿတိအာဒိ။ စတုတ္ထာရုပ္ပကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ပရိယောသာနေ အဝိဘူတံ ဘာဝနာယ မတ္ထကပ္ပတ္တိယံ အာရမ္မဏဿ အဝိဘူတဘာဝတော။ တသ္မာ စတုတ္ထာရုပ္ပေ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ သတ္ထာရာ သုတ္တေ ဘာဝနာကာရော န ဂဟိတော, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၈။ အသဒိသရူပေါတိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဒီဟိ ရူပဂုဏေဟိ အညေဟိ အသာဓာရဏရူပကာယော, သဘာဝတ္ထော ဝါ ရူပ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝိယ။ တသ္မာ အသဒိသရူပေါတိ အသဒိသသဘာဝေါ, တေန ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိဂုဏဝိသေသသမာယောဂဒီပနတော သတ္ထု ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာပိ အသဒိသတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ တသ္မိန္တိ အာရုပ္ပေ။ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အသာဓာရဏံ တတ္ထ တတ္ထ ဈာနေ ပတိနိယတမေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ သာဓာရဏဘာဝတော တတ္ထ တတ္ထေဝ ပကိဏ္ဏကံ ဝိသဋံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၈၉။ ရူပနိမိတ္တာတိက္ကမတောတိ ကသိဏရူပသင်္ခါတဿ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ အတိက္ကမနတော။ အာကာသာတိက္ကမတောတိ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသဿ အတိက္ကမနတော။ အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတောတိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ အတိက္ကမနတော, န ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏာတိက္ကမနတော။ တဒတိက္ကမတော ဟိ တဿေဝ ဝိဘာဝနံ ဟောတိ။ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏဝိဘာဝနေ ဟိ တဒေဝ အတိက္ကန္တံ သိယာ, န တဿ အာရမ္မဏံ, န စ အာရမ္မဏေ ဒေါသံ ဒိသွာ အနာရမ္မဏဿ ဝိဘာဝနာတိက္ကမော ယုဇ္ဇတိ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သတော သမာပဇ္ဇတိ…ပေ… သတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ တံယေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘တံယေဝ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အဘာဝေတီ’’တိ, ‘‘တံယေဝ အဘာဝေတီ’’တိ ဝါ။ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒွယံ ဝုတ္တံ အာရမ္မဏဉ္စ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏဉ္စာယတနဉ္စ။ တသ္မိံ ဒွယေ ယေန ကေနစိ, ယတော ဝါ ဝုဋ္ဌိတော, တေနေဝ ပဓာနနိဒ္ဒိဋ္ဌေန တံ-သဒ္ဒဿ သမ္ဗန္ဓေ အာပန္နေ ‘‘အယဉ္စ အာရမ္မဏာတိက္ကမဘာဝနာ’’တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ဝိညာဏဝစနံ။ တသ္မာ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿေဝ အဘာဝနာတိက္ကမော ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၀။ ဧဝံ သန္တေပီတိ အင်္ဂါတိက္ကမေ အသတိပိ။ သုပ္ပဏီတတရာတိ သုဋ္ဌု ပဏီတတရာ, သုန္ဒရာ ပဏီတတရာ စာတိ ဝါ အတ္ထော။ သတိပိ စတုန္နံ ပါသာဒတလာနံ, သာဋိကာနဉ္စ တဗ္ဘာဝတော, ပမာဏတော စ သမဘာဝေ ဥပရူပရိ ပန ကာမဂုဏာနံ, သုခသမ္ဖဿာဒီနဉ္စ ဝိသေသေန ပဏီတတရာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဧတာသံ စတုန္နံ သမာပတ္တီနံ အာရုပ္ပဘာဝတော, အင်္ဂတော စ သတိပိ သမဘာဝေ ဘာဝနာဝိသေသသိဒ္ဓေါ ပန သာတိသယော ဥပရူပရိ ပဏီတတရာဒိဘာဝေါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၁။ နိဿိတောတိ နိဿာယ ဌိတော။ ဒုဋ္ဌိတာတိ န သမ္မာ ဌိတာ, ဒုက္ခံ ဝါ ဌိတာ။ တန္နိဿိတန္တိ တေန နိဿိတံ, ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တန္နိဿိတန္တိ ဝါ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ပုရိသံ နိဿာယ ဌိတံ ပုရိသန္တိ အတ္ထော။ မဏ္ဍပလဂ္ဂဉှိ အနိဿာယ တေန ဝိနာဘူတေ ဝိဝိတ္တေ ဗဟိ ဩကာသေ ဌာနံ ဝိယ အာကာသလဂ္ဂဝိညာဏဿ ဝိဝေကေ တဒပဂမေ တတိယာရုပ္ပဿ ဌာနန္တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၉၂။ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ, အညာဘာဝေန တံ ဣဒန္တိ ‘‘အာသန္နဝိညာဏဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကရူပါသန္နာကာသာရမ္မဏဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏံ, နော စ သန္တ’’န္တိ စ ဒိဋ္ဌာဒီနဝမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနဇ္ဈာနံ အညဿ တာဒိသဿ အာရမ္မဏဘာဝယောဂျဿ အဘာဝေန အလာဘေန အာရမ္မဏံ ကရောတိ ဧဝ။ ‘‘သဗ္ဗဒိသမ္ပတိ’’န္တိ ဣဒံ ဇနဿ အဂတိကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တိန္တိ ဇီဝိကံ။ ဝတ္တတီတိ ဇီဝတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၃။ အာရုဠှောတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ ကောစိ ပုရိသော အနေကပေါရိသံ ဒီဃနိဿေဏိံ အာရုဠှော တဿ ဥပရိမပဒေ ဌိတော တဿာ နိဿေဏိယာ ဗာဟုမေဝ ဩလုဗ္ဘတိ အညဿ အလာဘတော, ယထာ စ ပံသုပဗ္ဗတဿ, မိဿကပဗ္ဗတဿ ဝါ အဂ္ဂကောဋိံ အာရုဠှော တဿ မတ္ထကမေဝ ဩလုဗ္ဘတိ, ယထာ စ ဂိရိံ သိလာပဗ္ဗတံ အာရုဠှော ပရိပ္ဖန္ဒမာနော အညာဘာဝတော အတ္တနော ဇဏ္ဏုကမေဝ ဩလုဗ္ဘတိ, တထာ ဧတံ စတုတ္ထာရုပ္ပဇ္ဈာနံ တံ တတိယာရုပ္ပံ ဩလုဗ္ဘိတွာ ပဝတ္တတီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ ဥတ္တာနမေဝ။
အာရုပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဒသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၃။) [သျ]၁၁။ သမာဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အာဟာရေပဋိက္ကူလဘာဝနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉၄။ ဥဒ္ဒေသော နာမ နိဒ္ဒေသတ္ထော မုဒုမဇ္ဈိမပညာဗာဟုလ္လတော, အာဂတော စ ဘာရော အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧကာ သညာတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာယ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာယ ဘာဝနာနိဒ္ဒေသော အနုပ္ပတ္တော’’တိ။ တတ္ထာယံ သညာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၄) သဉ္ဇာနနလက္ခဏေ ဓမ္မေ အာဂတော, ‘‘အနိစ္စသညာ ဒုက္ခသညာ’’တိအာဒီသု ဝိပဿနာယံ အာဂတော, ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ သောပါကရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ ဥဒါဟု နာနတ္ထာ’’တိအာဒီသု သမထေ အာဂတော။ ဣဓ ပန သမထဿ ပရိကမ္မေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟာရေ ဟိ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏံ, တပ္ပဘာဝိတံ ဝါ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဣဓ ‘‘အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ’’တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ယသ္မိံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ, တတ္ထ နိဗ္ဗေဒဝိရာဂုပ္ပါဒနာယ တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗမ္ပိ အာဟာရံ ကိစ္စပ္ပဘေဒါဒီနဝေါပမ္မေဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အာဟရတီတိ အာဟာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
တတ္ထ အာဟရတီတိ အာဟာရပစ္စယသင်္ခါတေန ဥပ္ပတ္တိယာ, ဌိတိယာ ဝါ ပစ္စယဘာဝေန အတ္တနော ဖလံ အာနေတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ ပဝတ္တေတိ စာတိ အတ္ထော။ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော, ဝတ္ထုဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ, လက္ခဏတော ပန ဩဇာလက္ခဏော ဝေဒိတဗ္ဗော, ကဗဠီကာရော စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန အာဟာရော စာတိ ကဗဠီကာရာဟာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ အယံ ဟိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ သော ဖုသနလက္ခဏောတိ ဝုစ္စတိ။ စေတယတီတိ စေတနာ, အတ္တနော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏေ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော, မနောသန္နိဿိတာ စေတနာ မနောသဉ္စေတနာ။ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဧဝမေတ္ထ သာမညတ္ထတော, ဝိသေသတ္ထတော စ အာဟာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ ပနေတေ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ, အညေ ဓမ္မာ ကိံ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ? နော န ဟောန္တိ, ဣမေ ပန တထာ စ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၄။) [သျ]ဟောန္တိ အညထာ စာတိ သမာနေပိ ပစ္စယဘာဝေ အတိရေကပစ္စယာ ဟောန္တိ, တသ္မာ အာဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။
ကထံ? ဧတေသု ဟိ ပဌမော သယံ ယသ္မိံ ကလာပေ တပ္ပရိယာပန္နာနံ ယထာရဟံ ပစ္စယော ဟောန္တောဝ ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ အာဟရတိ, ဒုတိယော တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတိ, တတိယော တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိံ အာဟရတိ, စတုတ္ထော ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နာမရူပံ အာဟရတိ။ တေနာဟ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရော’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မဇာဒိဘေဒဘိန္နာ ဩဇာ သတိ ပစ္စယလာဘေ ဒွေ တိဿော ပဝေဏိယော ဃဋေန္တီ ဩဇဋ္ဌမကရူပံ အာဟရတိ, သုခဝေဒနီယာဒိဘေဒဘိန္နော ဖဿာဟာရော ယထာရဟံ တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတိ, ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဘေဒဘိန္နော မနောသဉ္စေတနာဟာရော ကာမဘဝါဒီသု တီသု ဘဝေသု ယထာရဟံ သဝိညာဏံ, အဝိညာဏဉ္စ ပဋိသန္ဓိံ အာဟရတိ, ဝိညာဏာဟာရော ယထာပစ္စယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နာမံ ရူပံ, နာမရူပဉ္စ အာဟရတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ဣမေ ဧဝ ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရော ရူပကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ပစ္စယော, ဧဝံ အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဣမဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော, အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅)။ အပရော နယော – အဇ္ဈတ္တိကသန္တတိယာ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ ကဗဠီကာရာဟာရော, ဖဿာဒယော စ တယော ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသပစ္စယော ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရဘက္ခာနံ သတ္တာနံ ရူပကာယဿ ကဗဠီကာရာဟာရော, နာမကာယေ ဝေဒနာယ ဖဿော, ဝိညာဏဿ မနောသဉ္စေတနာ, နာမရူပဿ ဝိညာဏံ။ ယထာဟ ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အယံ ကာယော အာဟာရဋ္ဌိတိကော, အာဟာရံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ, အနာဟာရော နော တိဋ္ဌတိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၃)။ တထာ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ, သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁၊ မဟာဝ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄)။
ကဗဠီကာရာဟာရေတိ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေ နိကန္တိ တဏှာ, တံ ဘယံ အနတ္ထာဝဟတော။ ဂဓိတဿ ဟိ အာဟာရပရိဘောဂေါ အနတ္ထာယ ဟောတိ။ ဟေတုအတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဧဝံ သေသေသု။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၅။) [သျ]ဆန္ဒရာဂေါ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, နိကန္တိ ဧဝ ဘယံ နိကန္တိဘယံ။ ကဗဠီကာရာဟာရဟေတု ဣမေသံ သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂေါ ဘယံ ဘယာနကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဿ အနတ္ထဿ သကလဿာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ, အတ္ထိ နန္ဒီ, အတ္ထိ တဏှာ, ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။ ဥပဂမနံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသဿ အာရမ္မဏေန သမောဓာနံ သင်္ဂတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿုပ္ပတ္တိ ဘယံ ဘယာနကံ တီဟိ ဒုက္ခတာဟိ အပရိမုစ္စနတော။ တေနာဟ ‘‘သုခဝေဒနီယံ, ဘိက္ခဝေ, ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခါ ဝေဒနာ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၉), တဿ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ…ပေ… ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁)။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဥပပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဥပပတ္တိ, ဥပပဇ္ဇနံ ဝါ ဥပပတ္တိ, ခိပနံ ဘယံ ဘယာနကံ ဥပပတ္တိမူလကေဟိ ဗျသနေဟိ အပရိမုတ္တတော။ တေနာဟ ‘‘အဝိဒွါ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ပုညဉ္စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတိ, ပုညုပဂံ ဘဝတိ ဝိညာဏံ။ အပုညဉ္စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတိ, အပုညုပဂံ ဘဝတိ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၁)။ ပဋိသန္ဓီတိ ဘဝန္တရာဒီဟိ ပဋိသန္ဓာနံ, တံ ဘယံ ဘယာနကံ ပဋိသန္ဓိနိမိတ္တေဟိ ဒုက္ခေဟိ အဝိမုစ္စနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိညာဏေ စေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ, အတ္ထိ နန္ဒီ, အတ္ထိ တဏှာ, ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄)။
ပုတ္တမံသူပမေန ဩဝါဒေန ဒီပေတဗ္ဗော နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂါယ။ ဧဝံ ဟိ တတ္ထ နိကန္တိဘယံ န ဟောတိ။ နိစ္စမ္မာ ဂါဝီ ယံ ယံ ဌာနံ ဥပဂစ္ဆတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ နံ ပါဏိနော ခါဒန္တိယေဝ။ ဧဝံ ဖဿေ သတိ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝေဒနာ စ ဒုက္ခသလ္လာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဖဿေ အာဒီနဝံ ပဿန္တဿ ဥပဂမနဘယံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿာဟာရော နိစ္စမ္မဂါဝူပမေန ဒီပေတဗ္ဗော’’တိ။ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ သဗ္ဗသော အာဒိတ္တာ ဘဝါ အင်္ဂါရကာသုသဒိသာတိ ပဿတော ဥပပတ္တိဘယံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနောသဉ္စေတနာဟာရော အင်္ဂါရကာသူပမေန ဒီပေတဗ္ဗော’’တိ။ စောရသဒိသံ ဝိညာဏံ အနတ္ထပါတတော, ပဟာရသဒိသီ ဝေဒနာ ဒုရဓိဝါသတောတိ သမ္မဒေဝ ပဿတော ပဋိသန္ဓိဘယံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏာဟာရော သတ္တိသတူပမေန ဒီပေတဗ္ဗော’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၆။) [သျ]ဧဝံ ကိစ္စာဒိမုခေန အာဟာရေသု အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတံ အာဟာရံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပဋိက္ကူလတော မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါဒါယရူပနိဒ္ဒေသေပိ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၅) အာဂတတ္တာ တတော ဝိသေသေန္တော ‘‘အသိတပီတခါယိတသာယိတပ္ပဘေဒေါ’’တိ အာဟ, ဘူတကထနံ ဝါ ဧတံ။ တတ္ထ အသိတပီတခါယိတသာယိတပ္ပဘေဒေါတိ အသိတဗ္ဗပါတဗ္ဗခါယိတဗ္ဗသာယိတဗ္ဗဝိဘာဂေါ ကာလဘေဒဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဝါတိ အဝဓာရဏံ ယထာ ဖဿာဟာရာဒိနိဝတ္တနံ, ဧဝံ ဩဇာဟာရနိဝတ္တနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဝတ္ထုကော ဧဝ ဟိ အာဟာရော ဣဓ ကမ္မဋ္ဌာနဘူတော, တေန အာဟရီယတီတိ အာဟာရောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟရတီတိ အာဟာရောတိ အယံ ပနတ္ထော နိဗ္ဗတ္တိတဩဇာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ အတ္ထေ။ ဥပ္ပန္နာ သညာတိ သညာသီသေန ဘာဝနံ ဝဒတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၅)။
ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယတ္တိဓမ္မတော, အတ္ထတော စ သုဂ္ဂဟိတံ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဂ္ဂဟတော ဧကပဒမ္ပိ အဝိရဇ္ဈန္တေနာ’’တိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟတောတိ အာစရိယုဂ္ဂဟတော။ ဧကပဒမ္ပီတိ ဧကမ္ပိ ပဒံ, ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ ဝါ, ပဒေသမတ္တမ္ပီတိ အတ္ထော။ ဒသဟာကာရေဟီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု အန္တိမဇီဝိကာဘာဝတော, ပိဏ္ဍပါတဿ အလာဘလာဘေသု ပရိတဿနဂေဓာဒိသမုပ္ပတ္တိတော, ဘုတ္တဿ သမ္မဒဇနနတော, ကိမိကုလသံဝဒ္ဓနတောတိ ဧဝမာဒီဟိပိ အာကာရေဟိ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ? ဝုတ္တံ ဟေတံ ‘‘အန္တမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဇီဝိကာနံ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျံ, အဘိသာပေါယံ, ဘိက္ခဝေ, လောကသ္မိံ ‘ပိဏ္ဍောလော ဝိစရသိ ပတ္တပါဏီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၀), ‘‘အလဒ္ဓါ စ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိတဿတိ, လဒ္ဓါ စ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဓိတော မုစ္ဆိတော အဇ္ဈောသန္နော အနာဒီနဝဒဿာဝီ အနိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၄), ‘‘ဘုတ္တော စ အာဟာရော ကဿစိ ကဒါစိ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ အာဝဟတိ, ဥက္ကောစကာဒယော, တက္ကောဋကာဒယော စ ဒွတ္တိံသ ဒွတ္တိံသ ကုလပ္ပဘေဒါ ကိမယော စ နံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တီ’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၇။) [သျ]ဝုစ္စတေ – အန္တိမဇီဝိကာဘာဝေါ တာဝ စိတ္တသံကိလေသဝိသောဓနတ္ထံ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသတော ပဂေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗော ‘‘မာဟံ ဆဝါလာတသဒိသော ဘဝေယျ’’န္တိ။ တထာ ပိဏ္ဍပါတဿ အလာဘလာဘေသုပိ ပရိတဿနဂေဓာဒိသမုပ္ပတ္တိနိဝါရဏံ ပဂေဝ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗံ သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပဋိသင်္ခါနဝတော တဒဘာဝတော။ ဘတ္တသမ္မဒေါ အနေကန္တိကော, ပရိဘောဂန္တောဂဓော ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိမိကုလသံဝဒ္ဓနံ ပန န သင်္ဂဟေတဗ္ဗံ, သင်္ဂဟိတမေဝ ဝါ ‘‘ဒသဟာကာရေဟီ’’တိ ဧတ္ထ နိယမဿ အကတတ္တာ။ ဣမိနာ ဝါ နယေန ဣတရေသမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာသမ္ဘဝမေတ္ထ ပဋိက္ကူလတာပစ္စဝေက္ခဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဃရဂေါဠိကဝစ္စမူသိကဇတုကဝစ္စာဒိကံ သမ္ဘဝန္တံ ဂဟိတံ, န ဧကန္တိကန္တိ။ တထာ ပရိယေသနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဂမနတောတိအာဒီသု ပစ္စာဂမနမ္ပိ ဂမနသဘာဂတ္တာ ဂမနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ပဋိက္ကမနသာလာဒိဥပသင်္ကမနံ ဝိယ ပရိယေသနေ သမာနပဋိက္ကူလံ ဟိ အသုစိဋ္ဌာနက္ကမနဝိရူပဒုဂ္ဂန္ဓဒဿနဃာယနာဓိဝါသနေဟိ။ ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခတ္ထံ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိဘောဂတောတိ အာဟာရဿ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ ဥဘယံ ဥဘယေန အာသယတိ, ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဗလဝဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော သယတိ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတီတိ အာသယော, အာမာသယဿ ဥပရိ တိဋ္ဌနကော ပိတ္တာဒိကော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော, တတော အာသယတော။ နိဒဓာတိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ နိဓာနံ, အာမာသယော, တတော နိဓာနတော။ အပရိပက္ကတောတိ ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇေန အပရိပက္ကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပက္ကဘာဝတော။ ဖလတောတိ နိဗ္ဗတ္တိတော။ နိဿန္ဒတောတိ ဣတော စိတော စ ဝိဿန္ဒနတော။ သမ္မက္ခနတောတိ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ သဗ္ဗတ္ထ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ တံတံကိရိယာနိပ္ဖတ္တိပဋိပါဋိဝသေန စာယံ ဂမနတောတိအာဒိကာ အနုပုဗ္ဗီ ဌပိတာ, သမ္မက္ခနံ ပန ပရိဘောဂါဒီသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ နိဿန္ဒဝသေန ဝိသေသတော ပဋိက္ကူလန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၅။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗပဋိပတ္တိယာ မဟာနုဘာဝေတိ ဝဒန္တိ, သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏာဒိသိဒ္ဓံ ဝါ ဓမ္မသုဓမ္မတံ ပုရက္ခတွာ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၈။) [သျ]ယောဂါဝစရေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ မဟာနုဘာဝေ နာမ သာသနေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဗ္ဗဇိတေန ဂါမာဘိမုခေန ဂန္တဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အယဉ္စ ဂမနာဒိတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ယောဂိနော န အတ္တုဒ္ဒေသိကာဝ, အထ ခေါ အနုဒ္ဒေသိကာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သကလရတ္တိ’’န္တိအာဒိနာ ဓုရဒွယံ ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ပရိဝေဏန္တိ ပရိဝေဏင်္ဂဏံ။ ဝီသတိံသဝါရေတိ ဧတ္ထ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝါရပရိစ္ဆေဒေါတိ ကေစိ, အပရေ ပန ‘‘ဥဏှာသနေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနဉှိ အပ္ပတ္တာ ဘာဝနာ ဖရဏပီတိယာ အဘာဝတော နိသဇ္ဇာဝသေန ကာယကိလမထံ န ဝိနောဒတိယေဝါတိ ဣရိယာပထစလနံ ဟောတိယေဝ။ ဝီသတိံသဂ္ဂဟဏံ ပန ယထာသလ္လက္ခိတဘိက္ခာစရဏဝေလာဝသေန။ အထ ဝါ ဂမနတော ယာဝ သမ္မက္ခနမနသိကာရော ဧကော ဝါရော, ဧဝံ ဝီသတိံသဝါရေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရိတွာ။ နိဇနသမ္ဗာဓာနီတိ ဇနသမ္ဗာဓရဟိတာနိ, တေန အပ္ပါကိဏ္ဏတံ, အပ္ပသဒ္ဒတံ, အပ္ပနိဂ္ဃေါသတဉ္စ ဒဿေတိ။ တတော ဧဝ ပဝိဝေကသုခါနိ ဇနဝိဝေကေန ဣဋ္ဌာနိ, ပဝိဝေကဿ ဝါ ဈာနာနုယောဂဿ ဥပကာရာနိ။ ယသ္မာ ဆာယူဒကသမ္ပန္နာနိ, တသ္မာ သီတလာနိ။ ယသ္မာ သုစီနိ, တသ္မာ ရမဏီယဘူမိဘာဂါနီတိ ပုရိမာနိ ဒွေ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ ကာရဏဝစနာနိ။ အရိယန္တိ နိဒ္ဒေါသံ။ ဝိဝေကရတိန္တိ ဈာနာနုယောဂရတိံ။
ကိဉ္စာပိ ယောဂါဝစရာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ နာမ သုဇဂ္ဂိတံ သုသမ္မဋ္ဌမေဝ ဟောတိ, ကဒါစိ ပန ဇဂ္ဂနတော ပစ္ဆာ ဧဝမ္ပိ သိယာတိ ပဋိက္ကူလတာပစ္စဝေက္ခဏာယ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ပါဒရဇဃရဂေါလိကဝစ္စာဒိသမ္ပရိကိဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပစ္စတ္ထရဏန္တိ ဘူမိယာ ဆဝိရက္ခဏတ္ထံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ စိမိလိကာဒိအတ္ထရဏမာဟ။ ဇတုကာ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယော။ ဥပဟတတ္တာတိ ဒူသိတတ္တာ။ တတောတိ တတော တတော။ အပ္ပေကဒါ ဥလူကပါရာဝတာဒီဟီတိ ဣဓာပိ ‘‘အပ္ပေကဒါ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဥဒကစိက္ခလ္လာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကစဝရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိဝေဏတော ဝိဟာရင်္ဂဏပ္ပဝေသမဂ္ဂေါ ဝိဟာရရစ္ဆာ။
ဝိတက္ကမာဠကေတိ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အဇ္ဇ ဘိက္ခာယ စရိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဝိတက္ကနမာဠကေ။ ဂါမမဂ္ဂန္တိ ဂါမဂါမိမဂ္ဂံ။ ခါဏုကဏ္ဋကမဂ္ဂေါတိ ခါဏုကဏ္ဋကဝန္တော မဂ္ဂေါ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဟောတီတိ ဒဿနေန ဂမနံ ဥပလက္ခေတိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၁၉။) [သျ]ဂဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေနာတိအာဒိ ဧဝမဇ္ဈာသယေန နိဝါသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝတ္တဒဿနံ, ဂဏ္ဍရောဂိနာ ဝါတာတပါဒိပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဂဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒယမာနေန ဝိယ။ အထ ဝါ ဂဏ္ဍံ ဝိယ ဂဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒယမာနေနာတိ ဧကံ ဂဏ္ဍ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဘဝတိ။ ‘‘ဂဏ္ဍောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၀၃) ဝစနတော ဂဏ္ဍောတိ အတ္တဘာဝဿ ပရိယာယော, ဝိသေသတော ရူပကာယဿ ဒုက္ခတာသူလယောဂတော, အသုစိပဂ္ဃရဏတော, ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတကပက္ကပဘိဇ္ဇနတော။ ဝဏစောဠကန္တိ ဝဏပဋိစ္ဆာဒကဝတ္ထခဏ္ဍံ။ နီဟရိတွာတိ ထဝိကတော ဥဒ္ဓရိတွာ။ ကုဏပါနိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ ဧဝရူပါနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ ဘဝန္တီတိ, သမ္ဘဝဒဿနေ ဝါ ဣဒမ္ပိ တတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ။ အဓိဝါသေတဗ္ဗောတိ ခမိတဗ္ဗော အညထာ အာဟာရဿ အနုပလဗ္ဘနတော။ ဂါမဒွါရေတိ ဂါမဒွါရသမီပေ, ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရေ ဝါ။ ဂါမရစ္ဆာ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ ဩလောကေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ ယုဂမတ္တဒဿိနာပိ သတာတိ အဓိပ္ပါယော။
ပစ္စတ္ထရဏာဒီတိ ဃရဂေါလိကဝစ္စာဒိသံကိလိဋ္ဌပစ္စတ္ထရဏာဒိကံ။ အနေကကုဏပပရိယောသာနန္တိ ဧတ္ထ ဒုန္နိဝတ္ထဒုပ္ပါရုတမနုဿသမာကုလာနံ ဂါမရစ္ဆာနံ ဩလောကနမ္ပိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ ပဋိက္ကူလမေဝါတိ။ အဟော ဝတာတိ ဂရဟနေ နိပါတော။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ ယာဝဉ္စိဒံ ပဋိက္ကူလော အာဟာရော ယဒတ္ထံ ဂမနမ္ပိ နာမ ဧဝံ ဇေဂုစ္ဆံ, ဒုရဓိဝါသနဉ္စာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၆။ ဂမနပဋိက္ကူလန္တိ ဂမနမေဝ ပဋိက္ကူလံ ဂမနပဋိက္ကူလံ။ အဓိဝါသေတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန ‘‘ဧတ္တကေနာပိ မုတ္တိ နတ္ထိ, ဣတော ပရမ္ပိ မဟန္တံ ပဋိက္ကူလံ သကလံ အဓိဝါသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝက္ခမာနံ ပဋိက္ကူလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သံဃာဋိပါရုတေနာတိ သံဃာဋိယာ ကပ္ပနပါရုပနေန ပါရုတသရီရေန။ ယတ္ထာတိ ယာသု ဝီထီသု။ ယာဝ ပိဏ္ဍိကမံသာပီတိ ယာဝ ဇင်္ဃပိဏ္ဍိကမံသပ္ပဒေသာပိ။ ဥဒကစိက္ခလ္လေတိ ဥဒကမိဿေ ကဒ္ဒမေ။ ဧကေန စီဝရန္တိ ဧကေန ဟတ္ထေန နိဝတ္ထစီဝရံ။ မစ္ဆာ ဓောဝီယန္တိ ဧတေနာတိ မစ္ဆဓောဝနံ, ဥဒကံ။ သမ္မိဿ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ဩဠိဂလ္လာနိ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ သကဒ္ဒမာနံ သန္ဒနဋ္ဌာနာနိ, ယာနိ ဇဏ္ဏုမတ္တအသုစိဘရိတာနိပိ ဟောန္တိ။ စန္ဒနိကာနိ ကေဝလာနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၀။) [သျ]သန္ဒနဋ္ဌာနာနိ။ ယတောတိ ဩဠိဂလ္လာဒိတော။ တာ မက္ခိကာတိ တတ္ထ သဏ္ဍသဏ္ဍစာရိနော နီလမက္ခိကာ။ နိလီယန္တီတိ အစ္ဆန္တိ။
ဒဒမာနာပီတိအာဒိ သတိပိ ကေသဉ္စိ သဒ္ဓါနံ ဝသေန သက္ကစ္စကာရေ ပဋိက္ကူလပစ္စဝေက္ခဏာယောဂျံ ပန အသဒ္ဓါနံ ဝသေန ပဝတ္တနကအသက္ကစ္စကာရမေဝ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တုဏှီ ဟောန္တိ သယမေဝ ရိဉ္စိတွာ ဂစ္ဆိဿတီတိ။ ဂစ္ဆာတိ အပေဟိ။ ရေတိ အမ္ဘော။ မုဏ္ဍကာတိ အနာဒရာလပနံ။ သမုဒါစရန္တီတိ ကထေန္တိ။ ပိဏ္ဍောလျဿ အန္တိမဇီဝိကာဘာဝေနာဟ ‘‘ကပဏမနုဿေန ဝိယ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၇။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပတ္တဂတေ အာဟာရေ။ လဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ ‘‘ဥစ္ဆိဋ္ဌံ နု ခေါ အယံ မယှံ ဒါတုကာမော’’တိ အာသင်္ကေယျာတိ, သေဒေါ ပဂ္ဃရမာနော အာဟာရဿ ဝါ ဥဏှတာယ, ဘိက္ခုနော ဝါ သပရိဠာဟတာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ သုက္ခထဒ္ဓဘတ္တမ္ပီတိ သုက္ခတာယ ထဒ္ဓမ္ပိ ဘတ္တံ, ပဂေဝ တက္ကကဉ္ဇိကာဒိနာ ဥပသိတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေန သေဒေန ကိလိန္နတာယ ပဋိက္ကူလတံ ဝဒတိ။
တသ္မိန္တိ ပိဏ္ဍပါတေ။ သမ္ဘိန္နသောဘေတိ သဗ္ဗသော ဝိနဋ္ဌသောဘေ။ ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာတိ ဇိဝှါယ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ။ ဒန္တဂူထကော ဒန္တမလံ။ ဝိစုဏ္ဏိတမက္ခိတောတိ ဥဘယေဟိ ဒန္တေဟိ ဝိစုဏ္ဏိတော ခေဠာဒီဟိ သမုပလိတ္တော။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယာယံ ပုဗ္ဗေ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါ, ဂန္ဓသမ္ပဒါ, အဘိသင်္ခါရသမ္ပဒါ စ, သာ ဧကံသေန ဝိနဿတိ, ရသော ပန နဿေယျ ဝါ န ဝါတိ အာဟ ‘‘အန္တရဟိတဝဏ္ဏဂန္ဓသင်္ခါရဝိသေသော’’တိ။ သုဝါနဒေါဏိယန္တိ သာရမေယျာနံ ဘုဉ္ဇနကအမ္ဗဏေ။ သုဝါနဝမထု ဝိယာတိ ဝန္တသုနခဆဍ္ဍနံ ဝိယ။ စက္ခုဿ အာပါထံ အတီတတ္တာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗော ဟောတီတိ ဥက္ကံသဂတံ တဿ ပဋိက္ကူလဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၈။ ပရိဘောဂန္တိ အဇ္ဈောဟရဏံ။ ဧသ အာဟာရော အန္တော ပဝိသမာနော ဗဟလမဓုကတေလမက္ခိတော ဝိယ ပရမဇေဂုစ္ဆော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တောတိ ကောဋ္ဌဿ အဗ္ဘန္တရေ။ နိဓာနမနုပဂတော အာမာသယံ အပ္ပတ္တောယေဝ အာဟာရော ပိတ္တာဒီဟိ ဝိမိဿိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဝိသမာနော’’တိ။ အာမာသယပက္ကာသယဝိနိမုတ္တော ကောယမာသယော
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၁။) [သျ]နာမာတိ အာသင်္ကံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ပိတ္တမေဝါသယော ပိတ္တာသယော။ အဓိကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ မန္ဒပုညဗာဟုလ္လတော လောကဿ။ ဧဝံ အာသယတောတိ ဇေဂုစ္ဆော ဟုတွာ အန္တော ပဝိဋ္ဌော ဇေဂုစ္ဆတရေဟိ ပိတ္တာဒီဟိ ဝိမိဿိတော အတိဝိယ ဇေဂုစ္ဆော ဟောတီတိ ဧဝံ အာသယတော ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၉။ နိဓာနတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သောတိ အာဟာရော။ ဒသဝဿိကေနာတိ ဇာတိယာ ဒသဝဿေန သတ္တေန။ ဩကာသေတိ အာမာသယသင်္ခါတေ ပဒေသေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၀။ ဧဝရူပေတိ ဧဒိသေ, ဒသဝဿာနိ ယာဝ ဝဿသတံ အဓောတဝစ္စကူပသဒိသေတိ အတ္ထော။ နိဓာနန္တိ နိဓာတဗ္ဗတံ။ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေတိ သစေ ပန ‘‘ဒသဝဿိကေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၉) ယထာဝုတ္တော ပကာရော ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရော, တသ္မိံ။ ပရမန္ဓကာရတိမိသေတိ အတိဝိယ အန္ဓကရဏမဟာတမသိ။ အတိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆေ ပဒေသေ ပရမဇေဂုစ္ဆဘာဝံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ကာလမေဃေန အဘိဝုဋ္ဌေ အာဝါဋေ ဗဟုသော ဝဿနေန ဧကစ္စံ အသုစိဇာတံ ဥပ္ပိလဝိတွာ ဝိဂစ္ဆေယျာတိ အကာလမေဃ-ဂ္ဂဟဏံ။ တိဏပဏ္ဏကိလဉ္ဇခဏ္ဍ-ဂ္ဂဟဏံ န အသုဘဿာပိ အသုဘေန သမ္မိဿတာယ အသုဘဘာဝပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ကာယဂ္ဂိသန္တာပကုထိတကုထနသဉ္ဇာတဖေဏပုဗ္ဗုဠကာစိတောတိ ဂဟဏိတေဇေန ပက္ကုထိတနိပ္ပက္ကတာယ သမုပ္ပန္နဖေဏပုဗ္ဗုဠနိစိတော။ အပရိပက္ကတောတိ အပရိပက္ကဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၁။ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိယာတိ ယထာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိဓိနာ တာပိယမာနာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိကေ မုဉ္စန္တိယော သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ, န ဧဝမယံ။ အယံ ပန အာဟာရော ကာယဂ္ဂိနာ ပရိပက္ကော ဖေဏပုဗ္ဗုဠကေ မုဉ္စန္တော သဏှံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ ‘‘သဏှကရဏီ’’တိ လဒ္ဓနာမကေ နိသဒေ ပိသိတွာ နာဠိကေ ခုဒ္ဒကဝေဠုနာဠိကာယံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနမတ္တေန ပက္ခိပ္ပမာနပဏ္ဍုမတ္တိကာ ဝိယ ကရီသဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ပက္ကာသယံ ပူရေတိ, မုတ္တဘာဝံ ဥပဂန္တွာ မုတ္တဝတ္ထိံ ပူရေတီတိ ယောဇနာ။ ဂဟဏိယာ ဣန္ဓနဘာဂေါ ဝိယ ကိမိဘက္ခဘာဂေါ စ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၂။) [သျ]အပါကဋောဝ။ ရသဘာဂေါ ဖလတော ပကာသီယတိ, အပရိပက္ကသဘာဂါ စ တေတိ တေ အနာမသိတွာ ကရီသမုတ္တဘာဂါ ဧဝေတ္ထ ဒဿိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၂။ ပဋိက္ကူလဿ နာမ ဖလေန ပဋိက္ကူလေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မာ ပရိပစ္စမာနော’’တိအာဒိမာဟ။ နခဒန္တာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ တစာဒီနိ ဧဝ ဒွတ္တိံသာကာရပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) အာဂတာနိ, အထ ခေါ အက္ခိဂူထကဏ္ဏဂူထဒန္တမလဇလ္လိကာသမ္ဘဝါဒီနိ ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသဝိနိမုတ္တာနိ အသုဘာနိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘နာနာကုဏပါနီ’’တိ အာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၃။ နိဿန္ဒမာနောတိ ဝိဿဝန္တော, ပဂ္ဃရန္တောတိ အတ္ထော။ အာဒိနာ ပကာရေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာသိကာယ သိင်္ဃာဏိကာ, မုခေန ခေဠော, ကဒါစိ ပိတ္တံ, သေမှံ, လောဟိတံ ဝမတိ, ဝစ္စမဂ္ဂေန ဥစ္စာရော, ပဿာဝမဂ္ဂေန ပဿာဝေါ, သကလကာယေ လောမကူပေဟိ သေဒဇလ္လိကာတိ ဧဝံပကာရံ အသုစိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ပဌမဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ နိဿန္ဒဒိဝသာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယဒိဝသေ နိဿန္ဒေန္တော’’တိ။ ဝိကုဏိတမုခေါတိ ဇိဂုစ္ဆာဝသေန သင်္ကုစိတမုခေါ။ တေနာဟ ‘‘ဇေဂုစ္ဆီ’’တိ။ မင်္ကုဘူတောတိ ဝိမနကဇာတော ‘‘ဣမမ္ပိ နာမ ပေါသေမီ’’တိ။ ရတ္တောတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမာကာရေန ဆန္ဒရာဂေန ရတ္တော။ ဂိဒ္ဓေါတိ အဘိကင်္ခနသဘာဝေန အဘိဂိဇ္ဈနေန ဂိဒ္ဓေါ ဂေဓံ အာပန္နော။ ဂဓိတောတိ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန ဂန္ထိတော ဝိယ တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓေါ။ မုစ္ဆိတောတိ ရသတဏှာယ မုစ္ဆံ မောဟံ အာပန္နော။ ဝိရတ္တောတိ ဝိဂတရာဂေါ။ အဋ္ဋီယမာနောတိ ဒုက္ခိယမာနော။ ဟရာယမာနောတိ လဇ္ဇမာနော။ ဇိဂုစ္ဆမာနောတိ ဟီဠေန္တော။
နဝဒွါရေဟီတိ ပါကဋာနံ မဟန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, လောမကူပဝိဝရေဟိပိ သန္ဒတေဝါတိ။ နိလီယတီတိ အတ္တာနံ အဒဿေန္တော နိဂူဟတိ, သင်္ကုစတိ ဝါ။ ဧဝန္တိ ဧကေန ဒွါရေန ပဝေသနံ အနေကေဟိ ဒွါရေဟိ အနေကဓာ နိက္ခာမနံ, ပကာသနံ ပဝေသနံ, နိဂူဠှံ နိက္ခာမနမ္ပီတိ သောမနဿဇာတေန ပဝေသနံ, မင်္ကုဘူတေန နိက္ခာမနံ, သာရတ္တေန ပဝေသနံ, ဝိရတ္တေန နိက္ခာမနန္တိ ဣမေဟိ ပကာရေဟိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၃။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၀၄။ ပရိဘောဂကာလေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဝိဋ္ဌမတ္တောပိ နာမ ပဝေသဒွါရံ ဇေဂုစ္ဆံ ကရောတိ, ပဂေဝ လဒ္ဓပရိဝါသော ပရိပါကပ္ပတ္တော ဣတရဒွါရာနီတိ ဒဿေတိ။ ဧသ အာဟာရော။ ဂန္ဓဟရဏတ္ထန္တိ ဝိဿဂန္ဓာပနယနတ္ထံ။ ကာယဂ္ဂိနာတိ ဂဟဏိတေဇာနုဂတေန ကာယုသ္မာနာ။ ဖေဏုဒ္ဒေဟကန္တိ ဖေဏာနိ ဥဋ္ဌပေတွာ ဥဋ္ဌပေတွာ။ ပစ္စိတွာတိ ပရိပါကံ ဂန္တွာ။ ဥတ္တရမာနောတိ ဥပ္ပိလဝန္တော။ သေမှာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ကရီသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သေဒဇလ္လိကာဒိကေ။ ဣမာနိ ဒွါရာနိ မုခါဒီနိ။ ဧကစ္စန္တိ ပဿာဝမဂ္ဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ စောက္ခဇာတိကာ ပန မုခါဒီနိပိ ဓောဝိတွာ ဟတ္ထံ ပုန ဓောဝန္တိယေဝ။ ပုန ဧကစ္စန္တိ ဝစ္စမဂ္ဂံ။ ဒွတ္တိက္ခတ္တုန္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ, တိက္ခတ္တုံ ဝါ။ ဧတ္ထ စ အာဟာရတ္ထာယ ဂမနပရိယေသနာနံ ပဋိက္ကူလတာ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ဝုတ္တာ။ ပရိဘောဂဿ တန္နိဿယတော, အာသယနိဓာနာနံ တံသမ္ဗန္ဓတော, ဣတရေသံ တဗ္ဗိကာရတောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိမိဘက္ခဘာဝေါပိ ဟိဿ ဝိကာရပက္ခေယေဝ ဌပေတဗ္ဗောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၅။ တံ နိမိတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟိ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောန္တဿ ပဋိက္ကူလာကာရဝသေန ဥပဋ္ဌိတံ ကဗဠီကာရာဟာရသညိတံ ဘာဝနာယ နိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ, န ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ပဋိဘာဂနိမိတ္တေနပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ စ သတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တေန ဈာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, န စ ဘဝတိ, ကသ္မာ? ဘာဝနာယ နာနာကာရတော, သဘာဝဓမ္မဘာဝေန စ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဂမ္ဘီရဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရဿ သဘာဝဓမ္မတာယ ဂမ္ဘီရတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ယဒိပိ ပဋိက္ကူလာကာရဝသေန ဘာဝနာ ပဝတ္တတိ။ ယေ ပန ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ကဗဠီကာရာဟာရပညတ္တိ, တေ ဧဝ ဓမ္မာ ပဋိက္ကူလာ, န ပညတ္တီတိ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏမုခေနပိ သဘာဝဓမ္မေယေဝ အာရဗ္ဘ ဘာဝနာယ ပဝတ္တနတော, သဘာဝဓမ္မာနဉ္စ သဘာဝေနေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝတော န တတ္ထ ဈာနံ အပ္ပေတုံ သက္ကောတိ။ ဂမ္ဘီရဘာဝတော ဟိ ပုရိမသစ္စဒွယံ ဒုဒ္ဒသံ ဇာတန္တိ။ ယဒိ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, ကထံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ‘‘သညာ’’ ဣစ္စေဝ ဝေါဟရီယတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။
ဣဒါနိ ဣမိဿာ ဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရသတဏှာယာတိ မဓုရာဒိရသဝိသယာယ တဏှာယ။ ပတိလီယတီတိ သင်္ကုစတိ အနေကာကာရံ တတ္ထ ပဋိက္ကူလတာယ သဏ္ဌိတတ္တာ။ ပတိကုဋတီတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၄။) [သျ]အပသက္ကတိ န ဝိသရတိ။ ပတိဝတ္တတီတိ နိဝတ္တတိ။ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထိကောတိ မဟတော ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရဿ နိတ္ထရဏပ္ပယောဇနော။ ဝိဂတမဒေါတိ မာနမဒါဒီနံ အဘာဝေန နိမ္မဒေါ, မဒါဘာဝဂ္ဂဟဏေနေဝ စဿ ဒဝမဏ္ဍနဝိဘူသနာဒီနမ္ပိ အဘာဝေါ ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကဗဠီကာရာဟာရပရိညာမုခေနာတိ ဝုတ္တနယေန ပဋိက္ကူလာကာရတော ကဗဠီကာရာဟာရဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနဒွါရေန။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါတိ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု နိယုတ္တော, တပ္ပယောဇနော ဝါ ရာဂေါ။ ပရိညံ သမတိက္ကမံ ဂစ္ဆတိ။ ရသတဏှာယ ဟိ သမ္မဒေဝ ဝိဂတာယ ရူပတဏှာဒယောပိ ဝိဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာယ ဥက္ကံသဂမနတော။ သတိ စ ဝိသယိသမတိက္ကမေ ဝိသယော သမတိက္ကန္တော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သော ပဉ္စကာမဂုဏပရိညာမုခေန ရူပက္ခန္ဓံ ပရိဇာနာတီ’’တိ။ ရူပါယတနာဒီသု ဟိ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တေသု တန္နိဿယဘူတာနိ, တဂ္ဂါဟကာ ပသာဒါ စ သုခေနေဝ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တီတိ။ အပရိပက္ကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာသယနိဓာနာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ အပရိပက္ကံ တာဝ ဥဒရိယမေဝ။ အာသယဂ္ဂဟဏေန ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာနံ, ပရိပက္ကဂ္ဂဟဏေန ကရီသမုတ္တာနံ, ဖလဂ္ဂဟဏေန ကေသာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ပရိဂ္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဂတာသတိဘာဝနာပိ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ အသုဘသညာယာတိ အသုဘဘာဝနာယ, အဝိညာဏကအသုဘဘာဝနာနုယောဂဿာတိ အတ္ထော။ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏေန ကာယဿ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝသလ္လက္ခဏတော။ ဣမံ ပန ပဋိပတ္တိန္တိ ဣမံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာဘာဝနံ။ အမတပရိယောသာနတန္တိ နိဗ္ဗာနနိဋ္ဌိတံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာဘာဝနာသင်္ခါတံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမန္တိ အတ္ထော။
အာဟာရေပဋိက္ကူလဘာဝနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဘာဝနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၆။ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဿ ဘာဝနာနိဒ္ဒေသော အနုပ္ပတ္တော’’တိ ဥဒ္ဒေသော နာမ နိဒ္ဒေသတ္ထော
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၅။) [သျ]မုဒုမဇ္ဈပညာဗာဟုလ္လတော, အာဂတော စ ဘာရော အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတိပိ ဝိသယဘေဒေန ဝဝတ္ထာနဿ ဘေဒေ ဝဝတ္ထာနဘာဝသာမညေန ပန တံ အဘိန္နံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ သတိပိ ဝိသယဘေဒေ အတ္ထသိဒ္ဓိယံ တဿ ဧကဝိသယတာဝါတိ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဒွတ္တိံသာကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ယောဂိနော ယဒိပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိသုံ ဝိသုံ ကောဋ္ဌာသေသု မနသိကာရော ပဝတ္တတိ, အပရဘာဂေ ပန ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကသ္မိံယေဝ ကောဋ္ဌာသေ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ, န သဗ္ဗေသု, ဧဝမိဓာပီတိ။ တတ္ထ သိယာ – ယထာ ပဋိက္ကူလဘာဝသာမညေန ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနေ အဘေဒတော မနသိကာရော ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ဣဓ ဓာတုဘာဝသာမညေန အဘေဒတော မနသိကာရော ပဝတ္တတီတိ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ။ တတ္ထ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမတော ပဋ္ဌာယ ပဋိက္ကူလဝသေနေဝ သဗ္ဗတ္ထ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော, ဣဓ ပန သဘာဝသရသလက္ခဏတော ဓာတုယော မနသိ ကာတဗ္ဗာ, န ဓာတုဘာဝသာမညတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဘာဝူပလက္ခဏဝသေန သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကိံ ဝါ ဧတေန ပပဉ္စေန, အညေဟိ ဧကူနစတ္တာလီသာယ ကမ္မဋ္ဌာနေဟိ အသံသဋ္ဌံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ နာမ ဧကံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဿ ဘာဝနာနိဒ္ဒေသော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ ဘာဝနာဝ? သစ္စံ ဘာဝနာဝ, သကိံ ပဝတ္တံ ပန ဝဝတ္ထာနံ, တဿ ဗဟုလီကာရော ဘာဝနာတိ ဝစနဘေဒေန ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန ဘာဝနာ နိဒ္ဒိသီယတိ တဿာ ဝစီဂေါစရာတိက္ကန္တဘာဝတောတိ? နာယံ ဒေါသော ဘာဝနတ္ထေ ဘာဝနာဝေါဟာရတော။ ဘာဝနတ္ထော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော ဣဓ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ အဓိပ္ပေတော။
သဘာဝူပလက္ခဏဝသေနာတိ ကက္ခဠတ္တာဒိကဿ သလက္ခဏဿ ဥပဓာရဏဝသေန။ ဣဒံ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပထဝီကသိဏာဒိကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ န ပဏ္ဏတ္တိမတ္တသလ္လက္ခဏဝသေန, နီလကသိဏာဒိကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ န နီလာဒိဝဏ္ဏသလ္လက္ခဏဝသေန, နာပိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာဒိသာမညလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတိ, အထ ခေါ ပထဝီအာဒီနံ သဘာဝသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဘာဝူပလက္ခဏဝသေနာ’’တိ, ကက္ခဠတ္တာဒိကဿ သလက္ခဏဿ ဥပဓာရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိ ဉာဏဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ယေဝါပနကဝိနိစ္ဆယော, နာပိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၆။) [သျ]ဝိတက္ကာဒိဝိနိစ္ဆယော။ ဓာတုမနသိကာရောတိ ဓာတူသု မနသိကာရော, စတဿော ဓာတုယော အာရဗ္ဘ ဘာဝနာမနသိကာရောတိ အတ္ထော။ ကာတဗ္ဗတော ကမ္မံ, ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော ဌာနဉ္စာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ, စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ သဘာဝသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တံ ယောဂကမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘ဓာတုမနသိကာရော, ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ, စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ။ တယိဒံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ။ ‘‘ဒွိဓာ အာဂတ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဓာတုဝိဘင်္ဂေ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရဝသေန အာဂတံ, တသ္မာ ‘‘တိဓာ အာဂတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န, တတ္ထာပိ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ဓာတူနံ ပဘေဒတော အနဝသေသပရိယာဒါနဿ ကတတ္တာ, ဗာဟိရာနဉ္စ ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ အထ ဝါ ဒွိဓာ အာဂတန္တိ ဧတ္ထ ဒွိဓာဝ အာဂတန္တိ န ဧဝံ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗော, အထ ခေါ ဒွိဓာ အာဂတမေဝါတိ, တေန တတိယဿာပိ ပကာရဿ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ သော စ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယော ‘‘သင်္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စာ’’တိ ဧတ္ထ အာဝုတ္တိဝသေန, စ-သဒ္ဒေနေဝ ဝါ သင်္ဂဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယော နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန အတိသင်္ခေပပဋိက္ခေပမုခေန လဗ္ဘမာနော ဝိတ္ထာရဘာဂေါ, တံ ဝိတ္ထာရနယန္တောဂဓမေဝ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွိဓာ အာဂတ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘နာတိတိက္ခပညဿ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဝသေန ဝိတ္ထာရတော အာဂတ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနေ’’တိ စ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သတိပဋ္ဌာန(ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၈ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၃။၁၁၁ အာဒယော) ကာယဂတာသတိသုတ္တာဒီသုပိ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော) တထေဝ အာဂတတ္တာ။ ရာဟုလောဝါဒေတိ မဟာရာဟုလောဝါဒေ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၃ အာဒယော)။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေတိ ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော), အဘိဓမ္မေ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) စ။
ကာမံ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ အတ္ထေန ဥပမံ ပရိဝါရေတွာ ဒေသနာ အာဂတာ, ဥပမာ စ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျတ္ထဝိဘာဝနတ္ထာတိ ဥပမံ တာဝ ဒဿေတွာ ဥပမေယျတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိ အာနီတာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဓာတုဝသေန, တတ္ထပိ စတုမဟာဘူတဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ? သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ, ဧတ္ထ ဓာတုဝသေန, တတ္ထာပိ ဩဠာရိကဘာဝေန သုပါကဋတာယ, ဧကစ္စဝေနေယျဇနစရိတာနုကုလတာယ စ မဟာဘူတဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပထဝီဓာတူတိအာဒီသု ဓာတုတ္ထော နာမ သဘာဝတ္ထော,
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၇။) [သျ]သဘာဝတ္ထော နာမ သုညတတ္ထော, သုညတတ္ထော နာမ နိဿတ္တတ္ထော။ ဧဝံ သဘာဝသုညတနိဿတ္တတ္ထေန ပထဝီယေဝ ဓာတု ပထဝီဓာတု။ အာပေါဓာတုအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပထဝီဓာတူတိ သဟဇရူပဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာ ဓာတု, တထာ အာပေါဓာတူတိ အာဗန္ဓနဓာတု, တေဇောဓာတူတိ ပရိပါစနဓာတု, ဝါယောဓာတူတိ ဝိတ္ထမ္ဘနဓာတူတိ ဧဝမေတ္ထ သမာသော, ဘာဝတ္ထော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော အာဂမိဿတိ။
ဧဝံ တိက္ခပညဿာတိအာဒီသု ဧဝန္တိ ယထာဒဿိတံ ပါဠိံ ပစ္စာမသတိ။ နာတိတိက္ခပညဿ ဝိတ္ထာရဒေသနာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တိက္ခပညဿာ’’တိ။ ယထာ ဝတ္ထယုဂံ အရဟတီတိ ဝတ္ထယုဂိကော, ဧဝံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ အရဟတိ, ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနပယောဇနောတိ ဝါ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကော, တဿ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။
ဆေကောတိ တံတံသမညာယ ကုသလော, ယထာဇာတေ သူနသ္မိံ နင်္ဂုဋ္ဌခုရဝိသာဏာဒိဝန္တေ အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမုဒါယေ အဝိဘတ္တေ ဂါဝီသမညာ, န ဝိဘတ္တေ, ဝိဘတ္တေ ပန အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမညာတိ ဇာနနကော။ ဂေါဃာတကောတိ ဇီဝိကတ္ထာယ ဂုန္နံ ဃာတကော။ အန္တေဝါသီတိ ကမ္မကရဏဝသေန တဿ သမီပဝါသီ တဿ တန္နိဿာယ ဇီဝနတော။ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ အညံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ။ မဟာပထာနံ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနသင်္ခါတေတိ စတုန္နံ မဟာပထာနံ တာယ ဧဝ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌာနသင်္ခါတေ။ ယသ္မာ တေ စတ္တာရော မဟာပထာ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂန္တွာ သမောဟိတာ ဝိယ ဟောန္တိ, တသ္မာ တံ ဌာနံ စတုမဟာပထာနံ, တသ္မိံ စတုမဟာပထေ။ ဝိလီယန္တိ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝိဘဇ္ဇန္တီတိ ဗီလာ, ဘာဂါ, ဝ-ကာရဿ ဗ-ကာရံ, ဣ-ကာရဿ စ ဤ-ကာရံ ကတွာ။ တမေဝ ဟိ ဘာဂတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဌိတ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဌိတော ဝါ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၂၈) ဝိယ ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ, ဂတိနိဝတ္တိအတ္ထတာယ ဝါ ဌာ-သဒ္ဒဿ အညတ္ထ ဌပေတွာ ဂမနံ သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ ဗောဓကော, ဣဓ ပန ယထာ တထာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရဗောဓကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဌိတတ္တာ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၈။) [သျ]ယထာဌိတ’’န္တိ။ တတ္ထ အာကာရေနာတိ ဌာနာဒိနာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရေန။ ဌာနာဒယော ဟိ ဣရိယာသင်္ခါတာယ ကာယိကကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဣရိယာပထာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဌိတန္တိ ယထာပဝတ္တံ။ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနမေဝေတ္ထ ပဏိဓာနန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယထာဌိတတ္တာဝ ယထာပဏိဟိတ’’န္တိ။ ဌိတန္တိ ဝါ ကာယဿ ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ပဏိဟိတန္တိ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ဌိတန္တိ ဝါ ကာယသင်္ခါတာနံ ရူပဓမ္မာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စဝသေန အဝဋ္ဌာနပရိဒီပနံ။ ပဏိဟိတန္တိ ပစ္စယကိစ္စဝသေန တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ပကာရတော နိဟိတံ ပဏိဟိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓာတုသောတိ ဓာတုံ ဓာတုံ ပထဝီအာဒိဓာတုံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခတိ ဉာဏစက္ခုနာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ပဿတိ။
ယထာ ဆေကောတိအာဒိနာ ပါဠိယာ သဒ္ဒတ္ထဝိဝရဏဝသေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဣဒါနိ ဘာဝတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဂေါဃာတကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေါသေန္တဿာတိ မံသူပစယပရိဗြူဟနာယ ကုဏ္ဍကဘတ္တကပ္ပါသဋ္ဌိအာဒီဟိ သံဝဍ္ဎေန္တဿ။ ဝဓိတံ မတန္တိ ဟိံသိတံ ဟုတွာ မတံ။ မတန္တိ စ မတမတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တာဝဒေဝါ’’တိ။ ဂါဝီတိ သညာ န အန္တရဓာယတိ ယာနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဥပါဒါယ ဂါဝီသမညာ, မတမတ္တာယပိ ဂါဝိယာ တေသံ သန္နိဝေသဿ အဝိနဋ္ဌတ္တာ။ ဗိလာသောတိ ဗိလံ ဗိလံ ကတွာ။ ဝိဘဇိတွာတိ အဋ္ဌိသံဃာတတော မံသံ ဝိဝေစေတွာ, တတော ဝါ ဝိဝေစိတံ မံသံ ဘာဂသော ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မံသသညာ ပဝတ္တတီ’’တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿပိ အပရိဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂန္တိ သန္တတိသမူဟကိစ္စဃနာနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနံ ဝိဝေစနံ။ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခတောတိ ယထာဝုတ္တံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ သတ္တသညာတိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တသညာတိ ဝဒန္တိ, ဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တသတ္တသညာယပိ တဒါ အန္တရဓာနံ ယုတ္တမေဝ ယာထာဝတော ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သမ္ပာဒနတော။ ဧဝံ ဟိ သတိ ယထာဝုတ္တဩပမ္မတ္ထေန ဩပမေယျတ္ထော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓာတုဝသေနေဝ စိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၇။ ဧဝံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ သင်္ခေပတော အာဂတဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော အာဂတဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာဟတ္ထိပဒူပမေ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၂၉။) [သျ]ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ရာဟုလောဝါဒ- (မ။ နိ။ ၂။၁၁၃ အာဒယော) ဓာတုဝိဘင်္ဂေသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော၊ ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝိတ္ထာရတော အာဂမနမေဝ ဥပသံဟရတိ, န သဗ္ဗံ ဒေသနာနယံ အညထာပိ တတ္ထ ဒေသနာနယဿ အာဂတတ္တာ။
တတြာတိ တသ္မိံ ယထာဒဿိတေ မဟာဟတ္ထိပဒူပမပါဌေ။ အဇ္ဈတ္တိကာတိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ပဒဒွယေနာပိ တံတံပါဋိပုဂ္ဂလိကဓမ္မော ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပိ နိယကဿ အဓိဝစန’’န္တိ။ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပန အတ္တနိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝူပဂမနဝသေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ။ တံတံသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပစ္စတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနိ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ, အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။ ကက္ခဠန္တိ ကထိနံ။ ယသ္မာ တံ ထဒ္ဓဘာဝေန သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ထဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခရိဂတန္တိ ခရီသု ခရသဘာဝေသု ဂတံ တပ္ပရိယာပန္နံ, ခရသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ခရသဘာဝံ ဖရုသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဖရုသာကာရံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဖရုသ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယံ အာကာရဝစန’’န္တိ။ ဥပါဒိန္နံ နာမ သရီရဋ္ဌကံ။ တံ ပန ကမ္မသမုဋ္ဌာနတံ သန္ဓာယ ဥပါဒိန္နမ္ပိ အတ္ထိ အနုပါဒိန္နမ္ပိ, တဏှာဒီဟိ အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန သဗ္ဗမ္ပေတံ ဥပါဒိန္နမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါဒိန္နန္တိ ဒဠှံ အာဒိန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘မမ’’န္တိ ဂဟိတံ ‘‘အဟ’’န္တိ ပရာမဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ။ သေယျထိဒန္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာဝါစီတိ အာဟ ‘‘တံ ကတမန္တိ စေတိ အတ္ထော’’တိ။ တတောတိ ပစ္ဆာ။ တန္တိ တံ အဇ္ဈတ္တိကာဒိဘေဒတော ဒဿိတံ ပထဝီဓာတုံ။ ဒဿေန္တောတိ ဝတ္ထုဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော။ ကိဉ္စာပိ မတ္ထလုင်္ဂံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဣဓ ပါဠိယံ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋံ, ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄) ပန ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဂဟိတန္တိ တမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ထဒ္ဓဘာဝါဓိကတာယ ပထဝီဓာတုကောဋ္ဌာသေသုယေဝ ‘‘မတ္ထလုင်္ဂံ ပက္ခိပိတွာ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ပထဝီဓာတု နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီ’’တိ ဝါ ဣမိနာ ပါဠိယံ မတ္ထလုင်္ဂဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဣဓ ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗာပရာပေက္ခံ ‘‘မတ္ထလုင်္ဂံ ပက္ခိပိတွာ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ပထဝီဓာတု နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော။ ပုန ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီတိ အဝသေသေသု တီသု
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၀။) [သျ]ကောဋ္ဌာသေသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တီသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ တိပ္ပကာရေသု ကောဋ္ဌာသေသု။ န ဟိ တေ တယော ကောဋ္ဌာသာ။
ဝိဿန္ဒနဘာဝေနာတိ ပဂ္ဃရဏသဘာဝေန။ အပ္ပေါတီတိ ဝိသရတိ။ ပပ္ပေါတီတိ ပါပုဏာတိ, သသမ္ဘာရအာပဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ဝိဿန္ဒနဘာဝေန သသမ္ဘာရပထဝီသင်္ခါတံ တံ တံ ဌာနံ ဝိသရတိ, ပါပုဏာတိ စ, လက္ခဏာပဝသေနေဝ ဝါ။ သောပိ ဟိ သဟဇာတအညမညနိဿယာဒိပစ္စယတာယ သေသဘူတတ္တယသင်္ခါတံ တံ တံ ဌာနံ ဒြဝဘာဝသိဒ္ဓေန ဝိဿန္ဒနဘာဝေန အာဗန္ဓတ္တံ, အာသတ္တတ္တံ, အဝိပ္ပကိဏ္ဏဉ္စ ကရောန္တံ ‘‘အပ္ပေါတိ ပပ္ပေါတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ။
တေဇနဝသေနာတိ နိသိတဘာဝေန တိက္ခဘာဝေန။ ဝုတ္တနယေနာတိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန ‘‘နာနာဝိဓေသူ’’တိ အာပေါဓာတုယံ ဝုတ္တနယေန။ ကုပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ ဥသုမဇာတောတိ ဥသ္မာဘိဘူတော။ ဇီရတီတိ ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ တေဇောဓာတုဝသေန လဗ္ဘမာနာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဇရာပဝတ္တိ ပါကဋဇရာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သရီရေ ပကတိဥသုမံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ, သရီရဿ ဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော ပရိဒါဟောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယေန ဇီရီယတီတိ စ ဧကာဟိကာဒိဇရရောဂေန ဇရီယတီတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ သတက္ခတ္တုံ တာပေတွာ တာပေတွာ သီတုဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋာ သပ္ပိ ‘‘သတဓောတသပ္ပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အသိတန္တိ ဘုတ္တံ။ ခါယိတန္တိ ခါဒိတံ။ သာယိတန္တိ အဿာဒိတံ။ သမ္မာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ, အသမ္မာပရိပါကောပိ ပန ဝိသမဝေပါကိနိယာ တဿာ ဧဝ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသာဒိဘာဝေနာတိ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကဝသေန။ ဝိဝေကန္တိ ပုထုဘာဝံ အညမညံ ဝိသဒိသဘာဝံ။ အသိတာဒိဘေဒဿ ဟိ အာဟာရဿ ပရိဏာမေ ရသော ဟောတိ, တံ ပဋိစ္စ ရသဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘ရသဿ ပရိဏာမေ ရုဓိရ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။
ဝါယနဝသေနာတိ သမုဒီရဏဝသေန, သဝေဂဂမနဝသေန ဝါ။ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေကခိပနာဒိပဝတ္တနကဝါတာနံ သင်္ဂဟော
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၁။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တသေမှလသိကာကေဝလဒုဂ္ဂန္ဓာဒိနီဟရဏကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒိပိ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေါ ဥဒရပရိယာယော, ကောဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ပန အန္တန္တရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ တဒဝသိဋ္ဌော ဥဒရပ္ပဒေသော ဣဓ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ’’တိ။ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာလောကနဝိလောကနဥဒ္ဓရဏာတိဟရဏာဒိကာ သဗ္ဗာ ကာယိကကိရိယာ သင်္ဂဟိတာ။ ‘‘အဿာသပဿာသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဝါ’’တိ ဧတေန အဿာသပဿာသာနံ သရီရံ မုဉ္စိတွာ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ သမ္ဘဝေါ အတ္ထီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘ပဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနနာသိကဝါတော, ဒီဃနာသိကဿ နာသိကဂ္ဂံ, ဣတရဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ ဖုသန္တော ပဝတ္တတီ’’တိ ဝစနံ? တံ နိက္ခမနာကာရေန ပဝတ္တိယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ, သန္တာနေ ပဝတ္တဥတုသမုဋ္ဌာနဿ စ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာပေါဓာတုအာဒီနံ တိဿန္နံ ဓာတူနံ နိဒ္ဒေသံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ အာပေါဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘ယံ ဝါ ပနည’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဘဝဿ, တေဇောဓာတုနိဒ္ဒေသေ သရီရေ ပါကတိကဥသ္မာယ, ဝါယောဓာတုနိဒ္ဒေသေ ဓမနိဇာလာနုသဋဿ တတ္ထ တတ္ထ စမ္မခီလပီဠကာဒိနိဗ္ဗတ္တကဝါယုနော သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမိဉ္ဇနာဒိနိဗ္ဗတ္တကဝါတာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဝ။ ယဒိ ဧဝံ, ကထံ ‘‘ပုရိမာ ပဉ္စ စတုသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဝစနံ? န ဟိ သမိဉ္ဇနာဒိနိဗ္ဗတ္တကာ ဧဝ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ဝါတာ, အထ ခေါ တဒညေပီတိ နတ္ထိ ဝိရောဓော။
ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝီသတိယာ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိတ္ထာရတော အာဂတေ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ တေန အယံ ဝဏ္ဏနာ န ကေဝလံ မဟာဟတ္ထိပဒူပမဿေဝ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀ အာဒယော), အထ ခေါ မဟာရာဟုလောဝါဒ- (မ။ နိ။ ၂။၁၁၃ အာဒယော) ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တာနမ္ပိ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော) အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ဟောတိယေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဘာဝနာနယေပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ရာဟုလောဝါဒဓာတုဝိဘင်္ဂေသုပီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၈။ ဘာဝနာနယေတိ ဘာဝနာယ နယေ။ ယေန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ, တသ္မိံ ဘာဝနာဝိဓိမှီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေ။ ယသ္မာ ယေသံ ‘‘တိက္ခပညော နာတိတိက္ခပညော’’တိ ဣမေသံ ဒုဝိဓာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒွိဓာ အာဂတံ ဒွိဓာ ဒေသိတံ, တသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသောပိ တေသံ ဒွိဓာဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တိက္ခပညဿ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၂။) [သျ]ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ လောမာ ပထဝီဓာတူတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဓာတုပရိဂ္ဂဟောတိ ‘‘ကေသာ ပထဝီဓာတု, လောမာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ ဝိတ္ထာရတော ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော။ ပပဉ္စတောတိ ဒန္ဓတော သဏိကတော။ ယံ ထဒ္ဓလက္ခဏန္တိ ကေသာဒီသု ယံ ထဒ္ဓလက္ခဏံ ကက္ခဠဘာဝေါ။ ယံ အာဗန္ဓနလက္ခဏန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ မနသိ ကရောတောတိ ဝတ္ထုံ အနာမသိတွာ ဧဝံ လက္ခဏမတ္တတော မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ အဿာတိ တိက္ခပညဿ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ တဒေဝ လက္ခဏံ ဝိဘူတံ ဟောတိ, တဿ ဝါ လက္ခဏဿ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌာနတော တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ မနသိကာရသင်္ခါတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဘူတံ ဝိသဒံ ဟောတိ, တိက္ခပညဿ ဣန္ဒြိယပါဋဝေန သံခိတ္တရုစိဘာဝတော။ သဗ္ဗသော မန္ဒပညဿ ဘာဝနာဝ န ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘နာတိတိက္ခပညဿာ’’တိ။ ဧဝံ မနသိ ကရောတောတိ ဝုတ္တနယေန သင်္ခေပတော မနသိ ကရောတော။ အန္ဓကာရံ အဝိဘူတံ ဟောတီတိ အနုပဋ္ဌာနတော အန္ဓံ ဝိယ ကရောန္တံ အပါကဋံ ဟောတိ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ယောဇနာ။ ပုရိမနယေနာတိ ‘‘ကေသာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ ဝတ္ထုအာမသနေန ဝိတ္ထာရတော မနသိ ကရောန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ, နာတိတိက္ခပညဿ အခိပ္ပနိသန္တိတာယ ဝိတ္ထာရရုစိဘာဝတော။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဒွီသု ဘိက္ခူသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေယျာလမုခန္တိ ပေယျာလပါဠိယာ မုခဘူတံ ဒွါရဘူတံ အာဒိတော ဝါရံ, ဝါရဒွယံ ဝါ။ ဝိတ္ထာရေတွာတိ အနဝသေသတော သဇ္ဈာယိတွာ။ ဥဘတောကောဋိဝသေနေဝါတိ တဿ တဿ ဝါရဿ အာဒိအန္တဂ္ဂဟဏဝသေနေဝ။ ဩဋ္ဌပရိယာဟတမတ္တန္တိ ဩဋ္ဌာနံ သမ္ဖုသနမတ္တံ။ ယထာ ဂန္ထပရိဝတ္တနေ တိက္ခပညဿ ဘိက္ခုနော သင်္ခေပေါ ရုစ္စတိ, န ဝိတ္ထာရော။ ဣတရဿ စ ဝိတ္ထာရော ရုစ္စတိ, န သင်္ခေပေါ, ဧဝံ ဘာဝနာနယေပီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ တိက္ခပညဿ သင်္ခေပေါ, နာတိတိက္ခပညဿ စ ဝိတ္ထာရော သပ္ပါယော, တသ္မာ။ ယသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတုကာမဿ သီလဝိသောဓနာဒိပုဗ္ဗကိစ္စံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ ဣဓ န အာမဋ္ဌံ။ ယသ္မာ ပန ဝိဝေကဋ္ဌကာယဿ, ဝိဝေကဋ္ဌစိတ္တဿေဝ စ ဘာဝနာ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၃။) [သျ]ဣဇ္ဈတိ, န ဣတရဿ, တသ္မာ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော ‘‘ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေနာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ရဟောဂတေနာတိ ရဟသိ ဂတေန, ဧကာကိနာ ဘာဝနာနုကူလဋ္ဌာနံ ဥပဂတေနာတိ အတ္ထော။ ပဋိသလ္လီနေနာတိ ပတိ ပတိ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိသေဓေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ သလ္လီနေန, တတ္ထ သံသိလိဋ္ဌစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သကလမ္ပိ အတ္တနော ရူပကာယံ အာဝဇ္ဇေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ, အဓော ကေသမတ္ထကာ, တိရိယံ တစပရိယန္တံ သဗ္ဗမ္ပိ အတ္တနော ကရဇကာယံ ဓာတုဝသေန မနသိ ကရောန္တော ယသ္မာ စာတုမဟာဘူတိကော အယံ ကာယော, တသ္မာ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတု တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတူ’’တိ စတုမဟာဘူတဝသေန သမန္နာဟရိတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာသံ ဓာတူနံ လက္ခဏတော, ဥပဋ္ဌာနာကာရတော စ မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ကာယေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ထဒ္ဓဘာဝေါတိ လက္ခဏမာဟ။ ထဒ္ဓတ္တလက္ခဏာ ဟိ ပထဝီဓာတု။ ခရဘာဝေါတိ ဥပဋ္ဌာနာကာရံ, ဉာဏေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရန္တိ အတ္ထော။ ဒြဝဘာဝေါ လက္ခဏံ အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏသဘာဝတ္တာ။ အာဗန္ဓနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရော။ ဥဏှဘာဝေါ လက္ခဏံ တေဇောဓာတုယာ ဥသ္မာသဘာဝတ္တာ။ ပရိပါစနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရော။ ဝိတ္ထမ္ဘနံ လက္ခဏံ ဝါယောဓာတုယာ ဥပတ္ထမ္ဘနသဘာဝတ္တာ။ သမုဒီရဏံ ဥပဋ္ဌာနာကာရော, ဥပဋ္ဌာနာကာရော စ နာမ ဓာတူနံ သကိစ္စကရဏဝသေန ဉာဏဿ ဝိဘူတာကာရော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဘယဂ္ဂဟဏံ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော။ ဧကစ္စဿ ဟိ ဓာတုယော မနသိ ကရောန္တဿ တာ သဘာဝတော ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧကစ္စဿ သကိစ္စကရဏတော, ယော ရသောတိ ဝုစ္စတိ။ တတြာယံ ယောဂီ ဓာတုယော မနသိ ကရောန္တော အာဒိတော ပစ္စေကံ သလက္ခဏတော, သရသတောပိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ကာယေ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ ခရဘာဝေါ ဝါ…ပေ… ဧဝံ သံခိတ္တေန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။ တတ္ထ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပရိဂ္ဂါဟကဘူတေန ဉာဏေန ဓာတုယော လက္ခဏတော, ရသတော ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတွာ။ အယံ တာဝ သံခိတ္တတော ဘာဝနာနယေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော။
ဧဝံ ပန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ပထဝီဓာတု ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ ခရဘာဝေါ ဝါ, အာပေါဓာတု ဒြဝဘာဝေါ ဝါ အာဗန္ဓနဘာဝေါ ဝါ, တေဇောဓာတု ဥဏှဘာဝေါ ဝါ ပရိပါစနဘာဝေါ ဝါ, ဝါယောဓာတု
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၄။) [သျ]ဝိတ္ထမ္ဘနဘာဝေါ ဝါ သမုဒီရဏဘာဝေါ ဝါ’’တိ ဧဝံ လက္ခဏာဒီဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဓာတုယော မနသိ ကရောန္တေန ကာလသတမ္ပိ ကာလသဟဿမ္ပိ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ, တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကာတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ မနသိ ကရောတော ယံ လက္ခဏာဒီသု သုပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, တဒေဝ ဂဟေတွာ ဣတရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ‘‘ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ မနသိ ကရောန္တေန ဟိ အနုပုဗ္ဗတော, နာတိသီဃတော, နာတိသဏိကတော, ဝိက္ခေပပဋိဗာဟနတော, ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမနတော, အနုပဋ္ဌာနမုဉ္စနတော, လက္ခဏတော, တယော စ သုတ္တန္တာတိ ဣမေဟိ ဒသဟာကာရေဟိ မနသိကာရကောသလ္လံ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗံ။
တတ္ထ အနုပုဗ္ဗတောတိ အနုပဋိပါဋိတော အာစရိယဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတပဋိပါဋိတော, သာ စ ဒေသနာပဋိပါဋိယေဝ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗတော မနသိ ကရောန္တေနာပိ နာတိသီဃတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အတိသီဃတော မနသိ ကရောတော ဟိ အပရာပရံ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော နိရန္တရံ ပဝတ္တတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန အဝိဘူတံ ဟောတိ, န ဝိသေသံ အာဝဟတိ။ တသ္မာ နာတိသီဃတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာ စ နာတိသီဃတော, ဧဝံ နာတိသဏိကတောပိ။ အတိသဏိကတော မနသိ ကရောတော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ န ဂစ္ဆတိ, ဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယော န ဟောတိ။ အတိသီဃံ အတိသဏိကဉ္စ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ ပုရိသာ ဧတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗာ။ ဝိက္ခေပပဋိဗာဟနတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စေတသော ဝိက္ခေပေါ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပေ ဟိ သတိ ကမ္မဋ္ဌာနာ ပရိဟာယတိ ပရိဓံသတိ။ ဧကပဒိကမဂ္ဂဂါမီ ပုရိသော စေတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗော။ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမနတောတိ ‘‘ယာ အယံ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိကာ ပဏ္ဏတ္တိ, တံ အတိက္ကမိတွာ လက္ခဏေသု ဧဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝိဇဟိတွာ ကက္ခဠလက္ခဏာဒီသု ဧဝ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ လက္ခဏာနိ သုပါကဋာနိ သုဝိဘူတာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တဿေဝံ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန စိတ္တံ အာသေဝနံ လဘတိ။ သဗ္ဗော ရူပကာယော ဓာတုမတ္တတော ဥပဋ္ဌာတိ သုညော နိဿတ္တော နိဇ္ဇီဝေါ ယန္တံ ဝိယ ယန္တသုတ္တေန အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနော။ သစေ ပန ဗဟိဒ္ဓါပိ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ, အထဿ အာဟိဏ္ဍန္တာ မနုဿတိရစ္ဆာနာဒယော သတ္တာကာရံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၅။) [သျ]ဝိဇဟိတွာ ဓာတုသမူဟဝသေနေဝ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေဟိ ကရိယမာနာ ကိရိယာ ဓာတုမယေန ယန္တေန ပဝတ္တိယမာနာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, တေဟိ အဇ္ဈောဟရိယမာနံ ပါနဘောဇနာဒိ ဓာတုသံဃာတေ ပက္ခိပ္ပမာနော ဓာတုသံဃာတော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထဿ တထာ လဒ္ဓါသေဝနမ္ပိ စိတ္တံ ယဒိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဝါ အတိလီနဝီရိယတာယ ကောသဇ္ဇဝသေန ဝါ ဘာဝနာဝိဓိံ န ဩတရေယျ, တဒါ အဓိစိတ္တသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃), အနုတ္တရသီတိဘာဝသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၆။၈၅), ဗောဇ္ဈင်္ဂသုတ္တန္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၉၄-၁၉၅) ဣမေသု တီသု သုတ္တေသု အာဂတနယေန ဝီရိယသမာဓိယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယော စ သုတ္တန္တာ’’တိ။ ဧဝံ ပန ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ တသ္မိံယေဝ လက္ခဏေ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ လဒ္ဓသမတာနိ သုဝိသဒါနိ ပဝတ္တန္တိ, တဒါ အသဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယံ ထာမပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဗလေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ, တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိယေဝ ဟောန္တိ သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ဧတ္တာဝတာ စာနေန ဥပစာရဇ္ဈာနံ သမဓိဂတံ ဟောတိ ဓာတုလက္ခဏာရမ္မဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတူတိ…ပေ… ဥပစာရမတ္တော သမာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ဓာတုမတ္တတောတိ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော မတ္တ-သဒ္ဒေါ။ တေန ယံ ဣတော ဗာဟိရကာ, လောကိယမဟာဇနော စ ‘‘သတ္တော ဇီဝေါ’’တိအာဒိကံ ဝိသေသံ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝိကပ္ပနာမတ္တေနေဝ သမာရောပေန္တိ, တံ နိဝတ္တေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဿတ္တတော နိဇ္ဇီဝတော’’တိ။ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမန္နာဟရိတဗ္ဗံ။ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝနာဝသေန ဓာတုမတ္တတော ဓာတုလက္ခဏံ မနသိ ဌပေတဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ တဒေဝ ဓာတုလက္ခဏံ ပတိ ပတိ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ, ဘာဝနာသိဒ္ဓေန ဉာဏစက္ခုနာ အပရာပရံ ပစ္စက္ခတော ပဿိတဗ္ဗံ။
တဿေဝံ ဝါယမမာနဿာတိ တဿ ယောဂိနော ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ, တတ္ထ စ ဘာဝနာအနုယောဂေ သက္ကစ္စကာရိတာယ, သာတစ္စကာရိတာယ, သပ္ပါယသေဝိတာယ, သမထနိမိတ္တသလ္လက္ခဏေန, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနုပဝတ္တနေန, ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဝုတ္တိတာယ, အန္တရာ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇန္တေန ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဥဿောဠှိယံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၆။) [သျ]အဝဋ္ဌာနေန သမ္မဒေဝ ဝါယာမံ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ပဝတ္တေန္တဿ။ ဓာတုပ္ပဘေဒါဝဘာသနပညာပရိဂ္ဂဟိတောတိ ပထဝီအာဒီနံ ဓာတူနံ သဘာဝလက္ခဏာဝဘာသနေန အဝဘာသနကိစ္စာယ ဘာဝနာပညာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု အဝိဇဟနေန သဗ္ဗတော ဂဟိတော မဟဂ္ဂတဘာဝံ အပ္ပတ္တတာယ ဥပစာရမတ္တော သိခါပ္ပတ္တော ကာမာဝစရသမာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပစာရသမာဓီတိ စ ရုဠှီဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပနံ ဟိ ဥပေစ္စ စာရီ သမာဓိ ဥပစာရသမာဓိ, အပ္ပနာ စေတ္ထ နတ္ထိ။ တာဒိသဿ ပန သမာဓိဿ သမာနလက္ခဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အပ္ပနာ န ဟောတီတိ? တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဘာဝဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ’’တိ။ သဘာဝဓမ္မေ ဟိ တဿ ဂမ္ဘီရဘာဝတော အသတိ ဘာဝနာဝိသေသေ အပ္ပနာဈာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, လောကုတ္တရံ ပန ဈာနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာနုက္ကမဝသေန, အာရုပ္ပံ အာရမ္မဏာတိက္ကမဘာဝနာဝသေန အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ မရဏာနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၇) ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။
ဧဝံ ရူပကာယေ အဝိသေသေန စတုန္နံ ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ အဋ္ဌိအာဒီနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနဝသေန သင်္ခေပတော သုတ္တေ အာဂတံ ဓာတုမနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာပစ္စယံ ဌိတာ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌာ ကဋ္ဌဝလ္လိတိဏမတ္တိကာယော ဥပါဒါယ ယထာ အဂါရသမညာ, န တတ္ထ ကောစိ အဂါရော နာမ အတ္ထိ, ဧဝံ ယထာပစ္စယံ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌာနိ ပဝတ္တမာနာနိ အဋ္ဌိနှာရုမံသစမ္မာနိ ပဋိစ္စ သရီရသမညာ, န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဇီဝေါ။ ကေဝလံ တေဟိ ပရိဝါရိတမာကာသမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဒေသနာ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနပရာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘နိဿတ္တဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဋ္ဌိဉ္စ ပဋိစ္စာတိ ပဏှိကဋ္ဌိကာဒိဘေဒံ ပဋိပါဋိယာ ဥဿိတံ ဟုတွာ ဌိတံ အတိရေကတိသတဘေဒံ အဋ္ဌိံ ဥပါဒါယ။ နှာရုဉ္စာတိ တမေဝ အဋ္ဌိသံဃာဋံ အာဗန္ဓိတွာ ဌိတံ နဝသတပ္ပဘေဒံ နှာရုံ။ မံသန္တိ တမေဝ အဋ္ဌိသံဃာဋံ အနုလိမ္ပိတွာ ဌိတံ နဝပေသိသတပ္ပဘေဒံ မံသံ။ စမ္မန္တိ မစ္ဆိကပတ္တကစ္ဆာယာယ ဆဝိယာ သဉ္ဆာဒိတံ သကလသရီရံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ ဗဟလစမ္မံ ပဋိစ္စ ဥပါဒါယ။ သဗ္ဗတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ အာကာသော ပရိဝါရိတောတိ ယထာ ဘိတ္တိပါဒါဒိဝသေန ဌပိတံ ကဋ္ဌံ, တဿေဝ အာဗန္ဓနဝလ္လိ, အနုလေပနမတ္တိကာ, ဆာဒနတိဏန္တိ ဧတာနိ ကဋ္ဌာဒီနိ အန္တော, ဗဟိ စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၇။) [သျ]အာကာသော အဂါရန္တေွဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ, ဂေဟန္တိ ပဏ္ဏတ္တိံ လဘတိ, ဧဝမေဝ ယထာဝုတ္တာနိ အဋ္ဌိအာဒီနိ အန္တော, ဗဟိ စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော အာကာသော တာနေဝ အဋ္ဌိအာဒီနိ ဥပါဒါယ ရူပန္တေွဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ, သရီရန္တိ ဝေါဟာရံ လဘတိ။ ယထာ စ ကဋ္ဌာဒီနိ ပဋိစ္စ သင်္ခံ ဂတံ အဂါရံ လောကေ ‘‘ခတ္တိယဂေဟံ, ဗြာဟ္မဏဂေဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိဒမ္ပိ ‘‘ခတ္တိယသရီရံ ဗြာဟ္မဏသရီရ’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ, နတ္ထေတ္ထ ကောစိ သတ္တော ဝါ ဇီဝေါ ဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
တေတိ တေ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ယောဇနာ။ တံတံအန္တရာနုသာရိနာတိ အဋ္ဌိနှာရူနံ နှာရုမံသာနံ မံသစမ္မာနန္တိ တေသံ တေသံ ကောဋ္ဌာသာနံ ဝိဝရာနုပါတိနာ ဉာဏသင်္ခါတေန ဟတ္ထေန။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ အနေကက္ခတ္တုံ ဝိနိဝေဌေတွာ။ အထ ဝါ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ပစ္စေကံ အဋ္ဌိအာဒီနံ အန္တရာနုသာရိနာ ဉာဏဟတ္ထေန ဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ။ ဧတေသူတိ သကလမ္ပိ အတ္တနော ရူပကာယံ စတုဓာ ကတွာ ဝိဘတ္တေသု ယထာဝုတ္တေသု အဋ္ဌိအာဒီသု စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ကာယေ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘာဝနာဝိဓာနံ, တံ အနန္တရနယေ ဝုတ္တာကာရေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၉။ ဝိတ္ထာရတော အာဂတေ ပန ‘‘စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ’’တိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဘာဝနာနယော။ ‘‘ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ ဓာတုယော ဥဂ္ဂဏှိတွာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု အာဒိတော ဒွတ္တိံသာကာရာ ဓာတုယော န ဟောန္တီတိ? ဝတ္ထုသီသေန ဓာတူနံယေဝ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ နာယံ ဒေါသော။ ဝုတ္တပ္ပကာရေတိ ‘‘ဂေါစရဂါမတော နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာဒီဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၃) ဝုတ္တပ္ပကာရေ။ ကတသဗ္ဗကိစ္စေနာတိ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကံ ကတံ သဗ္ဗကိစ္စံ ဧတေနာတိ ကတသဗ္ဗကိစ္စော, တေနဿ သီလဝိသောဓနာဒိ ပန ကမ္မဋ္ဌာနုဂ္ဂဟဏတော ပဂေဝ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတောတိ သမ္ဘရီယန္တိ ဧတေန ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာတိ သမ္ဘာရော, တန္နိမိတ္တံ။ ကိံ ပနေတံ? ပထဝီအာဒိ။ ကေသာဒီသု ဟိ ဝီသတိယာ အာကာရေသု ‘‘ပထဝီ’’တိ ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာ ပထဝီနိမိတ္တကာ ထဒ္ဓတံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တနတော။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၈။) [သျ]တသ္မာ တတ္ထ ပထဝီသမ္ဘာရော နာမ သဝိသေသာယ တဿာ အတ္ထိတာယ ကေသာဒယော သဟ သမ္ဘာရေဟီတိ သသမ္ဘာရာ။ အာပေါကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သသမ္ဘာရာနံ သင်္ခေပေါ သသမ္ဘာရသင်္ခေပေါ, တတော သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ သင်္ခေပတော ဝီသတိယာ, ဒွါဒသသု, စတူသု, ဆသု စ ကောဋ္ဌာသေသု ယထာက္ကမံ ပထဝီအာဒိကာ စတဿော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဓာတုဝဝတ္ထာနံ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝနာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသူ’’တိအာဒိ။
သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတောတိ သသမ္ဘာရာနံ ကေသာဒီနံ ဝိဘာဂတော ကေသာဒိကေ ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသေ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဧကဇ္ဈံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိဘာဂတော ပထဝီဓာတုဘာဝေန ဝဝတ္ထာပနံ။ အာပေါကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သလက္ခဏသင်္ခေပတောတိ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ, ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ, ဣဓ ပန ထဒ္ဓတာဒိ။ တသ္မာ ထဒ္ဓလက္ခဏာဒိဝန္တတာယ သဟ လက္ခဏေဟီတိ သလက္ခဏာ, ကေသာဒယော ဒွါစတ္တာလီသ အာကာရာ။ တေသံ သင်္ခေပတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကေသာဒိကေ ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ထဒ္ဓတာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ လက္ခဏံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဘာဝနာ သလက္ခဏသင်္ခေပတော ဘာဝနာ။ ဧသ နယော အာပေါကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ။ သလက္ခဏဝိဘတ္တိတောတိ ထဒ္ဓလက္ခဏာဒိနာ သလက္ခဏာနံ ကေသာဒီနံ ဝိဘာဂတော ကေသာဒီသု ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေသု ပစ္စေကံ ထဒ္ဓတာဒီနံ စတုန္နံ စတုန္နံ လက္ခဏာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန ဘာဝနာ။
ဧဝံ စတူဟိ အာကာရေဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဘာဝနာနယံ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ကထံ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝေတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ တိက္ခပညော ပုဂ္ဂလော တိက္ခတာယ ပရောပရိယတ္တသဗ္ဘာဝတော တိက္ခိန္ဒြိယမုဒိန္ဒြိယတာဝသေန ဒုဝိဓောတိ။ တတ္ထ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဝသေန သင်္ခေပတော ပဌမနယော ဝုတ္တော, မုဒိန္ဒြိယဿ ဝသေန ဒုတိယော။ ဧဝံ နာတိတိက္ခပညောပိ ပုဂ္ဂလောတိ။ တတ္ထ ယော ဝိသဒိန္ဒြိယော ပုဂ္ဂလော, တဿ ဝသေန သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော, သလက္ခဏသင်္ခေပတော စ ဘာဝနာနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယော ပန နာတိဝိသဒိန္ဒြိယော, တဿ ဝသေန သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော, သလက္ခဏဝိဘတ္တိတော စ ဘာဝနာနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ဧဝံ ဝဝတ္ထာပယတော ဧဝ ဓာတုယော ပါကဋာ ဟောန္တိ သဝိသေသံ ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဘာဝနာဝိဓာနံ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၃၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၁၀။ ယဿာတိ နာတိဝိသဒိန္ဒြိယံ ပုဂ္ဂလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဘာဝယတောတိ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝေန္တဿ။ ယေန ဝိဓိနာ ဥဂ္ဂဟေတွာ ကုသလော ဟောတိ, သော သတ္တဝိဓော ဝိဓိ ‘‘ဥဂ္ဂဟကောသလ္လ္လ’န္တိ ဝုစ္စတိ, တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ ဧဝံ မနသိကာရကောသလ္လမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွတ္တိံသာကာရေတိ ဓာတုမနသိကာရဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတေ ကေသာဒိကေ ဒွတ္တိံသဝိဓေ ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရေ’’တိ စ ဣဒံ တေဇဝါယုကောဋ္ဌာသေသု ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ တတ္ထ ဝုတ္တဝိဓာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဝစသာ မနသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဥဂ္ဂဟကောသလ္လုဒ္ဒေသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အနုပုဗ္ဗမုဉ္စနာဒိဝသေနာ’’တိ ပဒံ, တာဝ အာဂတံ သဗ္ဗံ ဘာဝနာဝိဓာနံ ကာတဗ္ဗံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဝဏ္ဏာဒိဝသေနာတိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဒိသောကာသပရိစ္ဆေဒဝသေန။ အယဉ္စ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန မနသိကာရော ဓာတုပဋိက္ကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ သာဓာရဏော ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ နိဗ္ဗတ္တိတဓာတုမနသိကာရမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသာနေ ဧဝံ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၁။ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဧတေ ‘‘သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မံ ကေသာ’’တိ ဧဝံ ဝေါဟရိယမာနာ ဘူတုပါဒါယဓမ္မာ ‘‘မယိ ကေသာ ဇာတာ, မယမေတ္ထ ဇာတာ’’တိ ဧဝံ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏသုညာ။ ဣမိနာ ကာရဏဿ စ ဖလဿ စ အဗျာပါရတာယ ဓာတုမတ္တတံ သန္ဒဿေတိ, တေန စ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာနမ္ပိ ဧဝမေဝ အဗျာပါရတာ ဒီပိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တာနိ, တေသံ ကာရဏာနိ စ တထာ တထာ အာဘုဇိတွာ, ပစ္စဝေက္ခိတွာ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပစ္စယဘာဝံ ဝါ ဂစ္ဆန္တီတိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ အစေတနောတိ န စေတနော, စေတနာရဟိတော ဝါ။ အဗျာကတောတိ အဗျာကတရာသိပရိယာပန္နော။ သုညောတိ အတ္တသုညော။ တတော ဧဝ နိဿတ္တော။ ထဒ္ဓလက္ခဏာဓိကတာယ ထဒ္ဓေါ။ တတော ဧဝ ပထဝီဓာတူတိ ဧဝံ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၂။ သုညဂါမဋ္ဌာနေတိ ဧတ္ထ သုညဂါမဂ္ဂဟဏံ ပရမတ္ထတော ဝေဒကဝိရဟဒဿနတ္ထံ ကာယဿ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၃။ မဓုကဋ္ဌိကေတိ မဓုကဗီဇာနိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၀။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၁၄။ ဂေဟထမ္ဘာနံ အာဓာရဘာဝေန ဌပိတသိလာယော ပါသာဏဥဒုက္ခလကာနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၅။ ဒုဂ္ဂန္ဓာဒိဘာဝေ စဿ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထံ အလ္လဂေါစမ္မဂ္ဂဟဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၆။ ယေဘုယျေန မံသပေသီနံ ဗဟလတာယ မဟာမတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၇။ ကုဋ္ဋဒါရူသူတိ ဒါရုကုဋ္ဋိကာယ ကုဋိယာ ဘိတ္တိပါဒဘူတေသု ကဋ္ဌေသု။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၈။ ပဏှိကဋ္ဌိအာဒီနံ အာဓာရဘာဝေါ ဝိယ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌိအာဒီနံ အာဓေယျဘာဝေါပိ အသမန္နာဟာရသိဒ္ဓေါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဏှိကဋ္ဌိဂေါပ္ဖကဋ္ဌိံ ဥက္ခိပိတွာ ဌိတ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘သီသဋ္ဌိဂီဝဋ္ဌိကေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၉။ သိန္နဝေတ္တဂ္ဂါဒီသူတိ သေဒိတဝေတ္တကဠီရာဒီသု။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၁။ ဥရဋ္ဌိသံဃာဋော ပဉ္ဇရသဒိသတာယ ‘‘ဥရဋ္ဌိပဉ္ဇရ’’န္တိ ဝုတ္တော။ တဿ အထိရဘာဝဒဿနတ္ထံ ဇိဏ္ဏသန္ဒမာနိကပဉ္ဇရံ နိဒဿနဘာဝေန ဂဟိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၂။ ယမကမံသပိဏ္ဍေတိ မံသပိဏ္ဍယုဂဠေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၃။ ကိလောမကဿ သေတဝဏ္ဏတာယ ‘‘ပိလောတိကပလိဝေဌိတေ’’တိ ပိလောတိကံ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ န ဝက္ကဟဒယာနိ သကလသရီရေ စ မံသံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ န ဝက္ကဟဒယာနိ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကေန ပဋိစ္ဆန္နာနီ’’တိ, န သကလသရီရေ စ မံသံ ဇာနာတိ ‘‘အဟံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကေန ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၄။ ကောဋ္ဌမတ္ထကပဿန္တိ ကုသူလဿ အဗ္ဘန္တရေ မတ္ထကပဿံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၅။ ဒွိန္နံ ထနာနမန္တရေတိ ဒွိန္နံ ထနပ္ပဒေသာနံ ဝေမဇ္ဈေ, ထနပ္ပဒေသော စ အဗ္ဘန္တရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၇။ ဧကဝီသတိအန္တဘောဂေတိ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂေ အန္တမဏ္ဍလေ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၂၈။ အာမာသယေ ဌိတော ပရိဘုတ္တာဟာရော ဥဒရိယန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒရိယံ ဥဒရေ ဌိတံ အသိတပီတခါယိတသာယိတ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၁။ အဗဒ္ဓပိတ္တံ သံသရဏလောဟိတံ ဝိယ, ကာယုသ္မာ ဝိယ စ ကမ္မဇရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကန္တိ အာဟ ‘‘အာဗဒ္ဓပိတ္တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ သကလသရီရံ ဗျာပေတွာ ဌိတ’’န္တိ။ ပဋိဗဒ္ဓတာဝစနေန စဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ သတိ သဗ္ဘာဝမေဝ ဒီပေတိ, န ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝိယ ဧကန္တကမ္မဇတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပိတ္တကောသကေတိ မဟာကောသာဋကီကောသသဒိသေ ပိတ္တာဓာရေ။ ယူသဘူတောတိ ရသဘူတော။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၂။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ ဆဍ္ဍနဋ္ဌာနံ စန္ဒနိကာ, တဿံ စန္ဒနိကာယံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၃။ ပုဗ္ဗာသယော မန္ဒပညာနံ ကေသဉ္စိဒေဝ ဟောတီတိ ကတွာ အသဗ္ဗသာဓာရဏန္တိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗော အနိဗဒ္ဓေါကာသော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၄။ ပိတ္တံ ဝိယာတိ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ဝိယ။ သကလသရီရန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗံ သရီရပ္ပဒေသံ။ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖါသာနိ တေမေန္တန္တိ ဧတ္ထ ယကနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂပူရဏေန, ဣတရာနိ တေသံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရဏေန စ တေမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာ လေဍ္ဍုခဏ္ဍာဒီနိ တေမယမာနေတိ တေမကတေမိတဗ္ဗာနံ အဗျာပါရတာသာမညနိဒဿနတ္ထံ ဧဝ ဥပမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, န ဌာနသာမညနိဒဿနတ္ထံ။ သန္နိစိတလောဟိတေန ဟိ တေမေတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ဟေဋ္ဌာ, ကဿစိ ဥပရိ ဌိတတာ ကာယဂတာသတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၆) ဒဿိတာတိ။ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂဋ္ဌာနံ ‘‘မယိ လောဟိတံ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနာတိ, ဝက္ကာဒီနိ ‘‘အမှေ တေမယမာနံ လောဟိတံ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနန္တီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၆။ ပတ္ထိန္နသိနေဟောတိ ထိနဘာဝံ ဃနဘာဝံ ဂတသိနေဟော။ သကလသရီရေ မံသန္တိ ယောဇနာ, တဉ္စ ထူလသရီရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မေဒဿ သတိပိ ပတ္ထိန္နတာယ ဃနဘာဝေ မံသဿ ဝိယ န ဗဒ္ဓတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပတ္ထိန္နယူသော’’တိ။ တေနေဝဿ အာပေါကောဋ္ဌာသတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၃၇။ ဥဒကပုဏ္ဏေသု တရုဏတာလဋ္ဌိကူပကေသူတိ နာတိပရိဏတာနံ သဇလကာနံ အဂ္ဂတော ဆိန္နာနံ တာလသလာဋုကာနံ ဝိဝရာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၈။ ဝသာယ အတ္တနော အာဓာရေ အဘိဗျာပနမုခေန အဗျာပါရတာသာမညံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗန္တိ အာစာမဂတတေလံ နိဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၉။ ခေဠုပ္ပတ္တိပစ္စယေ အမ္ဗိလဂ္ဂမဓုရဂ္ဂါဒိကေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၃။ ကေသာဒီသု မနသိကာရံ ပဝတ္တေတွာ တေဇောကောဋ္ဌာသေသု ပဝတ္တေတဗ္ဗော မနသိကာရောတိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယေန သန္တပ္ပတီတိ ယေန ကာယော သန္တပ္ပတိ, အယံ သန္တပ္ပနကိစ္စော။ တေဇောတိ တဿ ပရိဂ္ဂဏှနာကာရော ဧဝ ပစ္စာမဋ္ဌော။ ယေန ဇီရီယတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၄။ အဿာသပဿာသဝသေနာတိ အန္တောပဝိသနဗဟိနိက္ခမနနာသိကာဝါတဘာဝေန။ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမနသိကာရဿာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တာကာရေန သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ပဝတ္တကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ။ ဓာတုယော ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဝိတ္ထာရတော ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဓာတုယော ဝိဘူတာ ဟောန္တိ။ ဣဓာပိ ဘာဝနာဝိဓာနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၅။ တတ္ထေဝါတိ တေသုယေဝ ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသု။ ပရိပါစနလက္ခဏံ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
ပုန တတ္ထေဝါတိ တေသုယေဝ ဒွါဒသသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသာနံ သံဝိဂ္ဂဟတာယ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာ အာပေါဓာတုအာဒယော နှာနိယစုဏ္ဏာဒီသု ဥဒကာဒယော ဝိယ သုဝိညေယျာတိ ‘‘တတ္ထေဝ အာဗန္ဓနလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သန္တပ္ပနာဒိတေဇောကောဋ္ဌာသေသု ပန ဝါယောဓာတုအာဒယော န တထာ သုဝိညေယျာတိ ကတွာ ‘‘တေန အဝိနိဘုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န တတ္ထေဝါတိ။ ယဒိ ဧဝံ, ဝါယုကောဋ္ဌာသေသု ကထံ တတ္ထေဝါတိ? ဝါယုကောဋ္ဌာသာပိ ဟိ ဥဒ္ဓင်္ဂမဝါတာဒယော ပိဏ္ဍာကာရေနေဝ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပဂစ္ဆန္တိ, န ပန သန္တပ္ပနာဒိတေဇောကောဋ္ဌာသာတိ နာယံ ဒေါသော။ တတ္ထ တေနာတိ တေန တေဇေန။ အဝိနိဘုတ္တန္တိ အဝိနာဘူတံ, တံတံကလာပဂတဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝဝတ္ထာပယတောတိ ဝုတ္တာကာရေန သလက္ခဏသင်္ခေပတော ဓာတုယော
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၃။) [သျ]ဝဝတ္ထာပေန္တဿ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တဿေဝံ ဝါယမမာနဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၈) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၆။ ဧဝမ္ပိ ဘာဝယတောတိ သလက္ခဏသင်္ခေပတော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဘာဝေန္တဿာပိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ဘာဝနာယံ ဝုတ္တေန နယေန။ ဧဝန္တိ ယထာ ကေသေ, ဧဝံ။ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသူတိ ဧကစတ္တာလီသဘေဒေသု သေသသဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌသဋ္ဌိဓာတုသတဿ ပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဘာဝနာဝိဓာနံ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဣဒါနိ ဝစနတ္ထာဒိမုခေနပိ ဓာတူသု မနသိကာရဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝစနတ္ထတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝစနတ္ထတောတိ ယသ္မာ သဗ္ဗပဌမံ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဟဏံ ဝစနဝသေန ဟောတိ ဝစနဒွါရေန တဒတ္ထဿ အာဒိတော ဂဟေတဗ္ဗတော, တသ္မာ ဝစနတ္ထတောပိ ဓာတူနံ မနသိကာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ကလာပတောတိ ဝစနတ္ထဝသေန ဝိသေသတော, သာမညတော စ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဌိတဿ ယသ္မာ တာ ပိဏ္ဍသော ပဝတ္တန္တိ, န ပစ္စေကံ, တသ္မာ ကလာပတောပိ မနသိကာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ တေ ပန ကလာပါ ပရမာဏုပရိမာဏာ ဟောန္တီတိ တပ္ပရိယာပန္နာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဧကသ္မိံ သရီရေ ပရိမေယျပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ စုဏ္ဏတော မနသိကာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ သော ပနာယံ တာသံ စုဏ္ဏတော မနသိကာရော သံဃာဋဝသေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗဋ္ဋိတသရူပမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ လက္ခဏာဒိတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ လက္ခဏာဒိတော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဏှန္တေန သလက္ခဏဝိဘတ္တိတော ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသေ ယသ္မာ ဒွါစတ္တာလီသာယ ကောဋ္ဌာသာနံ ဝသေန ဓာတူသု ပရိဂ္ဂယှမာနာသု ‘‘ဧတ္တကာ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ, ဧတ္တကာ စိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာ’’တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဉာတဗ္ဗော ဟောတိ, တသ္မာ သမုဋ္ဌာနတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။
ဧဝံ ပရိညာတသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ တာသံ သဒ္ဒါနုသာရေန ဝိနာ ဝိသေသသာမညပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ နာနတ္တေကတ္တတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ လက္ခဏဝိသေသတော ဝိနိဘုတ္တရူပါပိ ဧတာ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ ပဒေသေန အဝိနိဘုတ္တာတိ အယံ ဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၄။) [သျ]ဒဿေတုံ ဝိနိဗ္ဘောဂါဝိနိဗ္ဘောဂတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သတိပိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိယံ ကာစိဒေဝ ကာသဉ္စိ သဘာဂါ, ကာစိ ဝိသဘာဂါတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ သဘာဂဝိသဘာဂတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သဘာဂဝိသဘာဂါပိ ဓာတုယော အဇ္ဈတ္တိကာ ဤဒိသကိစ္စဝိသေသယုတ္တာ, ဗာဟိရာ တဗ္ဗိပရီတာတိ အယံ ဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝိသေသတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သဇာတိသင်္ဂဟာဒိကော ဓာတုသင်္ဂဟဝိသေသောပိ ပရိဂ္ဂဟိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ သင်္ဂဟတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သန္ဓာရဏာဒီဟိ ယထာသကကိစ္စေဟိ အညမညူပတ္ထမ္ဘဘာဝတောပိ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စယတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ အဗျာပါရနယတော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ အသမန္နာဟာရတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ အတ္တနော ပစ္စယဓမ္မဝိသေသတော, ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော စ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စယဝိဘာဂတော မနသိကာရော ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတေသံ တေရသန္နံ အာကာရာနံ ပရိဂ္ဂဟေ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာကာရေဟီတိ ပကာရေဟိ, ကာရဏေဟိ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၇။ တတ္ထ ပတ္ထဋတ္တာတိ ပုထုတ္တာ, တေန ပုထုဘာဝတော ပုထုဝီ, ပုထုဝီ ဧဝ ပထဝီတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒတ္ထမာဟ။ ပတ္ထနဋ္ဌေန ဝါ ပထဝီ, ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပတ္ထာယတိ ဥပတိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပေါတီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ အာပီယတီတိ သောသီယတိ, ပိဝီယတီတိ ကေစိ။ ‘‘အယံ ပနတ္ထော သသမ္ဘာရာပေ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ, လက္ခဏာပေပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ သောပိ ဟိ ဖရုသပါစနဝိသောသနာကာရေန သေသဘူတတ္တယေန ပီယမာနော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ။ အပ္ပါယတီတိ ဗြူဟေတိ။ ပရိဗြူဟနရသာ ဟိ အာပေါဓာတု။ တေဇတီတိ နိသေတိ, တိက္ခဘာဝေန သေသဘူတတ္တယံ ဥသ္မာပယတီတိ အတ္ထော။ ဝါယတီတိ သမီရေတိ, ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဘူတသံဃာတံ ဂမေတီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ တာဝ ဝိသေသတော ဝစနတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ သာမညတော ဝတ္တုံ ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သလက္ခဏဓာရဏတောတိ ယထာ တိတ္ထိယပရိကပ္ပိတော ‘‘ပကတိ အတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိကော သဘာဝတော နတ္ထိ, န ဧဝမေတာ။ ဧတာ ပန သလက္ခဏံ သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၅။) [သျ]ဒုက္ခာဒါနတောတိ ဒုက္ခဿ ဝိဒဟနတော။ ဧတာ ဟိ ဓာတုယော ကာရဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာ ဟုတွာ အယလောဟာဒိဓာတုယော ဝိယ အယလောဟာဒိံ အနေကပ္ပကာရံ သံသာရဒုက္ခံ ဝိဒဟန္တိ။ ဒုက္ခာဓာနတောတိ အနပ္ပကဿ ဒုက္ခဿ ဝိဓာနမတ္တတော အဝသဝတ္တနတော, တံ ဝါ ဒုက္ခံ ဧတာဟိ ကာရဏဘူတာဟိ သတ္တေဟိ အနုဝိဓီယတိ, တထာဝိဟိတဉ္စ တံ ဧတာသွေဝ ဓီယတိ ဌပီယတီတိ ဧဝံ ဒုက္ခာဓာနတော, ဓာတုယော။ အပိစ ‘‘နိဇ္ဇီဝဋ္ဌော ဓာတုဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ဆဓာတုရောယံ ဘိက္ခု ပုရိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃-၃၄၅) ဇီဝသညာသမူဟနနတ္ထံ ဓာတုဒေသနံ အကာသီတိ။ ဣတိ ဝစနတ္ထမုခေနပိ အသာဓာရဏတော, သာဓာရဏတော စ ဓာတူနံ သရသလက္ခဏမေဝ ဝိဘာဝီယတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဝိသေသသာမညဝသေန ဝစနတ္ထတော မနသိ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ မနသိကာရော ပန ဝစနတ္ထမုခေန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဌိတဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၈။ အာကာရေဟီတိ ပကာရေဟိ။ အထ ဝါ အာကရီယန္တိ ဒိဿန္တိ ဧတ္ထ ဓာတုယောတိ အာကာရာ, ကောဋ္ဌာသာ။ အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ ပစ္စယဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌရူပါနံ ဝဏ္ဏာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဓမ္မာနံ သမဝဓာနတော သန္နိဝေသဝိသေသဝသေန သဟာဝဋ္ဌာနတော တံ ဥပါဒါယ။ ကေသာတိ သမ္မုတိ သမညာမတ္တံ ဟောတိ။ တေသံယေဝ ဝိနိဗ္ဘောဂါတိ တေသံယေဝ ဝဏ္ဏာဒီနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနတော။ ယထာ ဟိ ဝဏ္ဏာဒယော အဋ္ဌ ဓမ္မာ ပညာယ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇမာနာ အညမညဗျတိရေကေန ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘန္တိ, န ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိဗျတိရေကေန ပရမတ္ထတော ကေသာ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ယေ စ ဓမ္မေ သမုဒိတေ ဥပါဒါယ ‘‘ကေသာ’’တိ သမ္မုတိ, တေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ကတေသု နတ္ထိ ‘‘ကေသာ’’တိ သမ္မုတိ, ဝေါဟာရမတ္တန္တိ အတ္ထော။
‘‘အဋ္ဌဓမ္မကလာပမတ္တမေဝါ’’တိ ဣဒံ ကေသပညတ္တိယာ ဥပါဒါယဘူတေ ဝဏ္ဏာဒိကေ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, န တေသံ အဋ္ဌဓမ္မမတ္တဘာဝတော။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော ကောဋ္ဌာသောတိ ကေသေသု တာဝ ကေသမူလံ, ဧဝံ လောမာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒသဓမ္မကလာပေါပီတိ ဧတ္ထ အသိတာဒိပရိပါစကော တေဇောကောဋ္ဌာသော နဝဓမ္မကလာပေါပီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိမေ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသာ ယထာရဟံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၆။) [သျ]အဋ္ဌနဝဒသဓမ္မသမူဟဘူတာ, အထ ကသ္မာ ပထဝီအာဒိဓာတုမတ္တတော မနသိ ကရီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဿဒဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ အယံ ဓာတုမနသိကာရော ယာဝဒေဝ သတ္တသညာသမုဂ္ဃါဋနတ္ထော, ဓမ္မဝိနိဗ္ဘောဂေါ စ သာတိသယံ သတ္တသညာသမုဂ္ဃါဋာယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ ကောဋ္ဌာသေသု ဧဝံ ဓမ္မဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ ဥဒရိယံ ကရီသံ ပုဗ္ဗော မုတ္တဉ္စ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ, အသိတာဒိပရိပါစကတေဇော ကမ္မသမုဋ္ဌာနော, အဿာသပဿာသဝါတော စိတ္တသမုဋ္ဌာနောတိ ဆ ဧကသမုဋ္ဌာနာ, သေဒေါအဿု ခေဠော သိင်္ဃာဏိကာတိ စတ္တာရော ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနာ, သေသာ ဒွတ္တိံသ စတုသမုဋ္ဌာနာ။
တေသု အသိတာဒိပရိပါစကေ တေဇောကောဋ္ဌာသေ ဧကော ကလာပေါ ဇီဝိတနဝကော, အညေသု ဧကသမုဋ္ဌာနေသု ဥတုသမုဋ္ဌာနော, စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ဝါ ဧကေကော အဋ္ဌကော, ဒွိသမုဋ္ဌာနေသု ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွေ ဒွေ အဋ္ဌကာ, စတုသမုဋ္ဌာနေသု ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနာ တယော တယော အဋ္ဌကာ, ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနေသု သဒ္ဒနဝကာ, အဋ္ဌသု တေဇောဝါယောကောဋ္ဌာသေသု အဋ္ဌ ဇီဝိတနဝကာ, သေသေသု စတုဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသု ကာယဘာဝဒသကဒွယသဟိတာ, စက္ခာဒိသညိတေသု မံသကောဋ္ဌာသေသု စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါဝတ္ထုဒသကသဟိတာ စာတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနကေ ရူပကာယေ ဘေဒံ အနာမသိတွာ ဧကတ္တဝသေန ဂယှမာနာ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကသတရူပကလာပါ ရူပဝိဘာဂတော သာဓိကံ ဒိယဍ္ဎရူပသဟဿံ ဟောတိ, ကောဋ္ဌာသာနံ ပန အဝယဝဝိဘာဂေန တဒဝယဝကလာပါနံ ဘေဒေ ဂယှမာနေ ရူပဓမ္မာနံ အသင်္ချေယျဘေဒတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဓမ္မဝိဘာဂတော အနေကဘေဒဘိန္နာပိ ဣမေ ဒွါစတ္တာလီသ ကောဋ္ဌာသာ ဥဿဒဂ္ဂဟဏေန စတုဓာတုဝသေနေဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဿဒဝသေန ပန…ပေ… မနသိ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ မနသိကာရဝိဓိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၉။ မဇ္ဈိမေန ပမာဏေနာတိ အာရောဟပရိဏာဟေဟိ မဇ္ဈိမသရီရေ လဗ္ဘမာနေန မဇ္ဈိမေန ပရိမာဏေန။ ပရိဂ္ဂယှမာနာတိ ပညာယ ပရိတက္ကေတွာ ဂယှမာနာ။ ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏာတိ ဧတ္ထ ယထာ ‘‘အင်္ဂုလဿ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ယဝေါ, ယဝဿ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ဦကာ,
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၇။) [သျ]ဦကာယ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ လိက္ခာ, လိက္ခာယ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ရထရေဏု, ရထရေဏုဿ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ တဇ္ဇာရီ, တဇ္ဇာရိယာ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ အဏု, ဧဝံ အဏုနော အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ပရမာဏု နာမာ’’တိ ကေစိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၅) ပန ‘‘သတ္တဓညမာသပ္ပမာဏံ ဧကံ အင်္ဂုလံ, သတ္တဦကာပမာဏော ဧကော ဓညမာသော, သတ္တလိက္ခာပမာဏာ ဧကာ ဦကာ, ဆတ္တိံသရထရေဏုပ္ပမာဏာ ဧကာ လိက္ခာ, ဆတ္တိံသတဇ္ဇာရိပ္ပမာဏော ဧကော ရထရေဏု, ဆတ္တိံသအဏုပ္ပမာဏာ ဧကာ တဇ္ဇာရီ, ဆတ္တိံသပရမာဏုပ္ပမာဏော ဧကော အဏူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဏုနော ဆတ္တိံသတိမဘာဂမတ္တော ပရမာဏု နာမ အာကာသကောဋ္ဌာသိကော မံသစက္ခုဿ အဂေါစရော ဒိဗ္ဗစက္ခုဿေဝ ဂေါစရဘူတော။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏာ’’တိ, ယထာဝုတ္တပရမာဏုပ္ပဘေဒေန စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘူတာ။ သုခုမရဇဘူတာတိ တတောယေဝ အတိဝိယ သုခုမရဇဘာဝံ ဂတာ။
ဒေါဏမတ္တာ သိယာတိ သောဠသ နာဠိမတ္တာ။ ဣဓာပိ ‘‘မဇ္ဈိမေန ပမာဏေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေန ‘‘ပကတိယာ စတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ, စတုကုဍုဝံ နာဠိ, တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ, တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ဂဟိတာတိ ယထာ န ဝိပ္ပကိရတိ, ဧဝံ အာဗန္ဓနဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဂဟိတာ။ အနုပါလိတာတိ ယထာ ပဂ္ဃရဏသဘာဝါယ အာပေါဓာတုယာ ဝသေန ကိလိန္နဘာဝံ, ပိစ္ဆိလဘာဝံ ဝါ နာပဇ္ဇတိ, ဧဝံ အနုရက္ခိတာ။ ဝိတ္ထမ္ဘိတာတိ သံဃာတဝါယုနာ အတိဝိယ ဝိတ္ထမ္ဘနံ ပါပိတာ။ န ဝိကိရတိ န ဝိဒ္ဓံသတီတိ သုခုမရဇဘူတာပိ ပထဝီဓာတု အာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ အာပေါတေဇောဝါယောဓာတူဟိ လဒ္ဓပစ္စယာ သိနေဟေန တေမိတာ တေဇသာ ပရိပက္ကာ ဝါယုနာ ဝိတ္ထမ္ဘနံ ပါပိတာ ပိဋ္ဌစုဏ္ဏာ ဝိယ န ဣတော စိတော စ ဝိကိရတိ န ဝိဒ္ဓံသတိ, အထ ခေါ ပိဏ္ဍိတာ ဃနဘူတာ ဟုတွာ နာနပ္ပကာရေန ဂဟေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိကိရိယမာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိဘာဂံ။ ယဒိပိ တေဇောဝါယောဓာတုယောပိ သဝိဂ္ဂဟာ ရူပဓမ္မဘာဝတော, ယာဒိသော ပန ဃနဘာဝေါ ပထဝီအာပေါဓာတူသု လဗ္ဘတိ, န တာဒိသော တေဇောဝါယောဓာတူသု လဗ္ဘတီတိ မေယျဘာဝါဘာဝတော တတ္ထ စုဏ္ဏဘေဒေါ န ဥဒ္ဓဋော။ တထာ ဟိ သသမ္ဘာရတေဇောဝါယူသုပိ မေယျဘာဝေါ န လဗ္ဘတေဝ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၈။) [သျ]ယူသဂတာတိ ယူသဘာဝံ ဒြဝဘာဝံ ဂတာ။ တတော ဧဝ အာဗန္ဓနာကာရဘူတာ။ န ပဂ္ဃရတီတိ န ဩဂဠတိ။ န ပရိဿဝတီတိ န ဝိဿန္ဒတိ။ ပီဏိတပီဏိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ အာပေါဓာတုယာ ဗြူဟနရသတာယ ဝုတ္တံ။
ဥသုမာကာရဘူတာတိ ဧတေန ကာယေ ပါကတိကဥသ္မာပိ ဂဟဏီသင်္ခါတာယ တဿာယေဝ တေဇောဓာတုယာ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိပါစေတီတိ သန္တေဇေတိ။ သာ ဟိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ သမ္မာ ပရိဏာမနေန ရသာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဣမံ ကာယံ ပရိပါစေတိ သန္တေဇေတီတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ပူတိဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိ။ ကမ္မူပနိဿယာယ, စိတ္တပ္ပသာဒဟေတုကာယ စ သရီရေ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါယ တေဇောဓာတု ဝိသေသပစ္စယော, ပဂေဝ ဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနာယ ရူပသမ္ပတ္တိယာ ယထာဝုတ္တတေဇောဓာတူတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဉ္စဿ အာဝဟတီ’’တိ။
သမုဒီရဏဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ သမုဒီရဏံ အနုပေလ္လနံ, ဝိသောသနန္တိ ကေစိ။ ဝိတ္ထမ္ဘနံ သေသဘူတတ္တယဿ ထမ္ဘိတတ္တာပါဒနံ, ဥပ္ပီလနန္တိ ဧကေ။ တာယာတိ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာယ ဝါယောဓာတုယာ။ အပရာယာတိ သမုဒီရဏလက္ခဏာယ။ သာ ဟိ ပေလ္လနသဘာဝါ။ တေနာဟ ‘‘သမဗ္ဘာဟတော’’တိ။ သမဗ္ဘာဟနဉ္စ ရူပကလာပဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ။ အဝဃဋ္ဋနံ အာသန္နတရုပ္ပတ္တိယာ။ လာဠေတီတိ ပရိဝတ္တေတိ။ ဣဒါနိ ယဒတ္ထံ စုဏ္ဏတော မနသိကာရော အာဂတော, တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓာတုယန္တန္တိ သုတ္တေန ဝိယ ယန္တရူပကံ အသတိပိ ကတ္တုဘူတေ အတ္တနိ စိတ္တဝသေန ဓာတုမယံ ယန္တံ ပဝတ္တတိ, ဣဓာပိ မနသိကာရဝိဓိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၀။ ယဒိပိ စတုန္နံ ဓာတူနံ လက္ခဏာဒယော ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တာ ဧဝ, တထာပိ တေ အနဝသေသတော ဒဿေတွာ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘လက္ခဏာဒိတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ, ကက္ခဠတ္တံ လက္ခဏမေတိဿာတိ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာ။ နနု စ ကက္ခဠတ္တမေဝ ပထဝီဓာတူတိ? သစ္စမေတံ, တထာပိ ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထတာဝသေန အဘိန္နေပိ ဓမ္မေ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေန ဘေဒေန ဧဝံ နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧဝံ ဟိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၄၉။) [သျ]လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ, ကက္ခဠတ္တံ ဟုတွာ လက္ခိယမာနာ ဓာတု ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပတိဋ္ဌာနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝကိစ္စာ။ တတော ဧဝ နေသံ သမ္ပဋိစ္ဆနာကာရေန ဉာဏဿ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပဒဋ္ဌာနံ ပနေတ္ထ အညဓမ္မတာယ န ဥဒ္ဓဋံ, သာဓာရဏဘာဝသဗ္ဘာဝတော ဝါ ဒူရကာရဏံ ဝိယ။ ယထာ ဝါ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာဒီသု ရသာဒိနာ အညေသံ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတွာ ပစ္စယဝန္တတာဒဿနတ္ထံ ပဒဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဓဋံ, န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ပန ဓာတူနံ အနညသာဓာရဏဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ စောဒနာယ အညဓမ္မဘူတံ ပဒဋ္ဌာနံ န ဥဒ္ဓဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗြူဟနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဝဍ္ဎနကိစ္စာ။ တထာ ဟိ သာ နေသံ ပီဏိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရဥဒကံ ဝိယ နှာနီယစုဏ္ဏဿ သဟဇာတဓမ္မာနံ သင်္ဂဟဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ မဒ္ဒဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရဂ္ဂိ ဝိယ ဇတုလောဟာဒီနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ မုဒုဘာဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အဘိနီဟာရော ဘူတသံဃာဋဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ, နီဟရဏံ ဝါ ဗီဇတော အင်္ကုရဿ ဝိယ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၁။ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဝ ကမ္မာဒိဝသေန အနုပ္ပတ္တိတော။ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ကဒါစိ ဥတုတော, ကဒါစိ စိတ္တတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အဝသေသာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ ကေသာဒယော စတုဝီသတိ, အာဒိတော တယော တေဇောကောဋ္ဌာသာ, ပဉ္စ ဝါယောကောဋ္ဌာသာ စာတိ ဒွတ္တိံသ။ သဗ္ဗေပီတိ တေ သဗ္ဗေပိ ကမ္မာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော စတုသမုဋ္ဌာနာ။ ကေသာဒီနမ္ပိ ဟိ မံသတော အဝိမုတ္တဘာဂေါ ကမ္မာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနောဝ ဟောတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၂။ နာနတ္တေကတ္တတောတိ ဝိသေသသာမညတော။ ဓမ္မာနံ ဟိ အညမညံ ဝိသဒိသတာ နာနတ္တံ, သမာနတာ ဧကတ္တံ။ သဗ္ဗာသမ္ပီတိ စတုန္နမ္ပိ။ သလက္ခဏာဒိတောတိ သကံ လက္ခဏံ သလက္ခဏံ, တတော သလက္ခဏာဒိတော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရသပစ္စုပဋ္ဌာနာနံ ဝိယ မုဒုသဏှဖရုသဘာဝါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန နာနတ္တဘူတာန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန စတုန္နံ ဓာတူနံ ဧကတ္တံ ဟောတိ သာဓာရဏတ္တာတိ? န, ‘‘အညာ ဧဝ ဓာတုယော ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ, အညာ ဥတုအာဒိသမုဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကံ ဘေဒံ သန္ဓာယ တထာ ဝစနတော။ ဧတာသံ ဓာတူနံ။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရုပ္ပနသဘာဝံ။ ကိမ္ပနေတံ ရုပ္ပနံ နာမ? ယာ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ, တသ္မိံ ဝါ သတိ ယော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၀။) [သျ]ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ, တံ ရုပ္ပနံ။ အနတီတတ္တာတိ အပရိစ္စဇနတော။
မဟန္တပါတုဘာဝေါ စေတ္ထ သသမ္ဘာရဓာတုဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော, တထာ မဟာဝိကာရတာ မဟာဘူတသာမညလက္ခဏဓာတုဝသေန, မဟာပရိဟာရတာ, မဟတ္တဝိဇ္ဇမာနတာ စ ဥဘယဝသေနာတိ။ ဘူတသဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဧတာနီ’’တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ မဟန္တာနိ ပါတုဘူတာနိ အနေကသတသဟဿ ရူပကလာပသံဃာဋတာယ သမူဟဝသေန, သန္တတိဝသေန စ အပရိမိတပရိမာဏာနံ, အနေကယောဇနာယာမဝိတ္ထာရာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ စတ္တာရိ နဟုတာနီတိ စတ္တာရိ ဒသသဟဿာနိ။ ဒေဝဒါနဝါဒီနံ တိဂါဝုတာဒိသရီရဝသေန မဟန္တာနိ ပါတုဘူတာနိ။
တတ္ထာယံ ဝစနတ္ထော – မဟန္တာနိ ဘူတာနိ ဇာတာနိ နိဗ္ဗတ္တာနီတိ မဟာဘူတာနီတိ။ အနေကာဘူတဝိသေသဒဿနေန, အနေကဗ္ဘုတဒဿနေန စ အနေကစ္ဆရိယဒဿနဝသေန မဟန္တော အဗ္ဘုတော, မဟန္တာနိ ဝါ အဘူတာနိ ဧတ္ထာတိ မဟာဘူတော, မာယာကာရော။ ယက္ခာဒယော ဇာတိဝသေနေဝ မဟန္တာ ဘူတာတိ မဟာဘူတာ, နိရုဠှော ဝါ အယံ တေသု မဟာဘူတသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပထဝီအာဒယော ပန ဝဉ္စကတာယ, အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ စ မဟာဘူတာ ဝိယ မဟာဘူတာ။ ဘူတသဒ္ဒဿ ဥဘယလိင်္ဂတာယ နပုံသကတာ ကတာ။ တတ္ထ ဝဉ္စကတာ သယံ အနီလာဒိသဘာဝါနိ ဟုတွာ နီလာဒိသဘာဝဿ ဥပဋ္ဌာပနံ, အနိတ္ထိပုရိသာဒိသဘာဝါနေဝ စ ဟုတွာ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရဿ ဥပဋ္ဌာပနံ။ တထာ အညမညဿ အန္တော, ဗဟိ စ အဋ္ဌိတာနံယေဝ အညမညံ နိဿာယ အဝဋ္ဌာနတော အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာ။ ယဒိ ဟိ ဣမာ ဓာတုယော အညမညဿ အန္တော ဌိတာ, န သကိစ္စကရာ သိယုံ အညမညာနုပ္ပဝေသနတော, အထ ဗဟိ ဌိတာ ဝိနိဗ္ဘုတ္တာ သိယုံ။ တထာ သတိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တဝါဒေါ ဟာယေယျ, တသ္မာ န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပတိဋ္ဌာနာဒိနာ ယထာသကံ ကိစ္စဝိသေသေန သေသာနံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဥပကာရိကာ ဟောန္တိ, ယေန သဟဇာတာဒိနာ ပစ္စယေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘န စ အညမညံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ မနာပေဟီတိ မနောဟရေဟိ စာတုရိယဝန္တေဟိ။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝိက္ခေပေဟီတိ ကာဠသာမတာဒိဝဏ္ဏေဟိ, ပုထုလဝိဝရကိသတာဒိသဏ္ဌာနေဟိ, ဟတ္ထဘမုကာဒိဝိက္ခေပေဟိ စ။ သရသလက္ခဏန္တိ သဘာဝဘူတံ လက္ခဏံ, သကိစ္စကံ ဝါ သဘာဝံ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၁။) [သျ]မဟာပရိဟာရတောတိ ဧတ္ထ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တော အာဟ ‘‘မဟန္တေဟိ…ပေ… ဘူတာနိ, မဟာပရိဟာရာနိ ဝါ ဘူတာနီ’’တိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမတ္ထေ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒဿ ပရိဟာရ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
တထာ ဟီတိ တတော ဧဝ ဝိကာရဿ မဟန္တတ္တာ ဧဝါတိ တံ ဝိကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘူမိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္စိမတောတိ အဂ္ဂိဿ။ ကောဋိသတသဟဿံ ဧကံ ကောဋိသတသဟဿေကံ စက္ကဝါဠန္တိ တံ သဗ္ဗံ အာဏာခေတ္တဘာဝေန ဧကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ဝိလီယတီတိ ဝိပတ္တိကရမေဃာဘိဝုဋ္ဌေန ခါရုဒကေန လဝဏံ ဝိယ ဝိလယံ ဂစ္ဆတိ ဝိဒ္ဓံသတိ။ ကုပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ ဝိကီရတီတိ ဝိဓမတိ ဝိဒ္ဓံသတိ။
အနုပါဒိန္နေသု ဝိကာရမဟတ္တံ ဒဿေတွာ ဥပါဒိန္နေသု ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္ထဒ္ဓေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကဋ္ဌမုခေန ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဥပမတ္ထော။ ယထာ ကဋ္ဌမုခေန သပ္ပေန ဍဋ္ဌော ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ, ဧဝံ ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန သော ကာယော ကဋ္ဌမုခေဝ ဟောတိ, ကဋ္ဌမုခမုခဂတော ဝိယ ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော။ သော ‘‘ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန ဝါ’’တိ ဧဝံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ကဋ္ဌမုခေန ဍဋ္ဌောပိ ကာယော ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေနေဝ ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ, တသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အဝိယုတ္တော သော ကာယော သဗ္ဗဒါ ကဋ္ဌမုခမုခဂတော ဝိယ ဟောတီတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝါ အနိယမတ္ထော, တတြာယမတ္ထော – ကဋ္ဌမုခေန ဍဋ္ဌော ကာယော ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ ဝါ, န ဝါ ဟောတိ မန္တာဂဒဝသေန, ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန ပန မန္တာဂဒရဟိတော သော ကာယော ကဋ္ဌမုခမုခဂတော ဝိယ ဟောတိ ဧကန္တပတ္ထဒ္ဓေါတိ။
ပူတိယောတိ ကုထိတော။ သန္တတ္တောတိ သဗ္ဗသော တတ္တော သမုပ္ပန္နဒါဟော။ သဉ္ဆိန္နောတိ သမန္တတော ဆိန္နော ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏော အာယသ္မတော ဥပသေနတ္ထေရဿ သရီရံ ဝိယ။ မဟာဝိကာရာနိ ဘူတာနီတိ မဟာဝိကာရဝန္တာနိ ဘူတာနိ မဟာဘူတာနီတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပထဝီ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗလောကဿ ပါကဋာနိပိ ဝိပလ္လာသံ မုဉ္စိတွာ ယထာသဘာဝတော ပရိဂ္ဂဏှနေ မဟန္တေန ဝါယာမေန ဝိနာ န ပရိဂ္ဂဏှန္တီတိ ဒုဝိညေယျသဘာဝတ္တာ ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တာနိ ဟိ သုဝိညေယျာနိ။ ‘‘အမဟန္တာနီ’’တိ မန္တွာ ဌိတာ တေသံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၂။) [သျ]ဒိသွာ ‘‘အဟော မဟန္တာနိ ဧတာနီ’’တိ ဇာနာတီတိ မဟာဘူတေကဒေသတာဒီဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတာနိ။ ဧတာ ဟိ ဓာတုယော မဟာဘူတေကဒေသတော, မဟာဘူတသာမညတော, မဟာဘူတသန္နိဿယတော, မဟာဘူတဘာဝတော, မဟာဘူတပရိယောသာနတော စာတိ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟိ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
တတ္ထ မဟာဘူတေကဒေသတောတိ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သမနုပဿထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁) ဟိ အဝိသေသေန ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ကာမဘဝေ, ရူပဘဝေ, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ, ဧကစ္စေ စ သညီဘဝေ ပဝတ္တံ ခန္ဓပဉ္စကံ, တံ မဟာဝိသယတာယ ‘‘မဟာဘူတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ပထဝီအာဒယော ပန စတဿော ဓာတုယော တဿ မဟာဘူတဿ ဧကဒေသဘူတာ ‘‘မဟာဘူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သမုဒါယေသု ဟိ ပဝတ္တဝေါဟာရာ အဝယဝေသုပိ ဒိဿန္တိ ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော, ပဋော ဒဍ္ဎော’’တိ စ။ မဟာဘူတသမညတောတိ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဥပါဒါရူပါနီတိ ဘူတာနိ, ပထဝီအာဒယော စတဿော ဓာတုယော။ သာ ပနာယမေတာသု ဘူတသမညာ အနညတ္ထဝုတ္တိတာယ ဥပါဒါရူပါနံ အဝိပရီတဋ္ဌာ, လောကဿ စေတာ ဗဟူပကာရာ, စက္ခုသမုဒ္ဒါဒီနံ နိဿယဘူတာ စာတိ မဟန္တာနိ ဘူတာနီတိ သမညာယိံသု။ မဟာဘူတသန္နိဿယတောတိ မဟန္တာနံ မဟာနုဘာဝါနံ မဟာသမ္မတမန္ဓာတုပ္ပဘုတီနံ ရညံ, သက္ကာဒီနံ ဒေဝါနံ, ဝေပစိတ္တိအာဒီနံ အသုရာနံ, မဟာဗြဟ္မာဒီနံ ဗြဟ္မာနံ, ဂုဏတော ဝါ မဟန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ, သာဝကာနံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝါ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘူတာနံ သတ္တာနံ နိဿယဘူတတာယ မဟန္တာ ဘူတာ ဧတေသူတိ မဟာဘူတာ။ စာတုမဟာဘူတိကော ဟိ နေသံ ကာယောတိ။ မဟာဘူတဘာဝတောတိ ဗဟုဘူတဘာဝတော။ အယံ ဟိ မဟာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဟာဇနော သန္နိပတိတော’’တိအာဒီသု ဗဟုဘာဝေ ဒိဿတိ။ ပထဝီအာဒယော စ ဓာတုယော ဧကသ္မိမ္ပိ အတ္တဘာဝေ အပရိမေယျပ္ပဘေဒါ ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ မဟန္တာ ဗဟူ အနေကသတသဟဿပ္ပဘေဒါ ဘူတာတိ မဟာဘူတာ။ မဟာဘူတပရိယောသာနတောတိ မဟာဘူတဿ ဝသေန ပရိယောသာနပ္ပတ္တိတော။
‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ, သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ၊
ယော စ ကာလဃသော ဘူတော, သ ဘူတပစနိံ ပစီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) –
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၃။) [သျ]ဟိ ဧဝမာဒီသု ခီဏာသဝေါ ‘‘ဘူတော’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကတာယ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ ဧကန္တတော ‘‘ဘူတော’’တိ ဝုစ္စတိ, န ဣတရေ, ဘဝိဿန္တီတိ ဝေါဟာရံ အနတီတတ္တာ။ ဘူတော ဧဝ ဣဓ ပူဇာဝသေန ‘‘မဟာဘူတော’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘မဟာခီဏာသဝေါ, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ စ။ ဣမာသဉ္စ ဓာတူနံ အနာဒိမတိ သံသာရေ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ယထာဝုတ္တဿ မဟာဘူတဿေဝ သန္တာနေ ပရိယောသာနပ္ပတ္တိ, နာညတြ။ တသ္မာ မဟာဘူတေ ဘူတာ ပရိယောသာနံ ပတ္တာတိ မဟာဘူတာ ပုရိမပဒေ ဘူတ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ။ ဧဝမေတာ ဓာတုယော မဟာဘူတေကဒေသတာဒီဟိ မဟာဘူတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပထဝီအာဒီနံ ကက္ခဠပဂ္ဃရဏာဒိဝိသေသလက္ခဏသမင်္ဂိတာ အပရိစ္စတ္တဓာတုလက္ခဏာနံယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဓာတုလက္ခဏံ အနတီတတ္တာ’’တိ။ န ဟိ သာမညပရိစ္စာဂေန ဝိသေသော, ဝိသေသနိရပေက္ခံ ဝါ သာမညံ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
‘‘တမတ္ထာပေက္ခတော ဘေဒံ, သသာမညံ ဇဟာတိ နော၊
ဂဏှာတိ သံသယုပ္ပါဒါ, သမေဝေကတ္ထကံ ဒွယ’’န္တိ။
သလက္ခဏဓာရဏေန စာတိ ယေန သလက္ခဏဓာရဏေန ‘‘ဓာတုယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေနေဝ ‘‘ဓမ္မာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ ဥဘယထာပိ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတာယ ဧဝ ဝိဘာဝနတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဆဓာတုရောယံ ဘိက္ခု ပုရိသော, ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ စ။ အရူပါနံ ခဏတော ရူပါနံ ခဏဿ နာတိဣတ္တရတာယာဟ ‘‘အတ္တနော ခဏာနုရူပ’’န္တိ။ ဓရဏေနာတိ ဌာနေန, ပဝတ္တနေနာတိ အတ္ထော။ ခယဋ္ဌေနာတိ ခဏဘင်္ဂုတာယ။ ဘယဋ္ဌေနာတိ ဥဒယဝယပဋိပီဠနာဒိနာ သပ္ပဋိဘယတာယ။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ အတ္တသာရဝိရဟေန။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၃။ သဟုပ္ပန္နာဝ ဧတာတိ ဧတာ စတဿော ဓာတုယော သဟ ဥပ္ပန္နာဝ သဟ ပဝတ္တမာနာဝ သမာနကာလေ လဗ္ဘမာနာပိ အဝကံသတော သဗ္ဗပရိယန္တိမေ ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနေသု သုဒ္ဓဋ္ဌကေ, ကမ္မဇေသု ဇီဝိတနဝကေတိ ဧကေကသ္မိံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒိကလာပေပိ ပဒေသေန အဝိနိဗ္ဘုတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ။ ယတ္ထ ဟိ တိဿန္နံ ဓာတူနံ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၄။) [သျ]ပတိဋ္ဌာဝသေန ပထဝီ, တတ္ထေဝ တဿာ အာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏဝသေန ဣတရာ။ ဧသ နယော သေသာသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၄။ ပုရိမာ ဒွေ ဂရုကတ္တာ သဘာဂါ အညမညန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထ စ နနု ပထဝိယာပိ လဟုဘာဝေါ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ကက္ခဠံ မုဒုကံ သဏှံ ဖရုသံ ဂရုကံ လဟုက’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, အာပေပိ လဟုဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝါတိ? န, နိပ္ပရိယာယဂရုဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဂရုဘာဝေါ ဧဝ ဟိ ပထဝီဓာတုယာ ဂရုတရံ ဥပါဒါယ လဟုဘာဝေါတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တော သီတဘာဝေါ ဝိယ တေဇောဓာတုယာ။ ယဒိ ဧဝံ ရူပဿ လဟုတာတိ ကထံ? အယမ္ပိ ဝုတ္တနယာ ဧဝ လဟုတာကာရံ ဥပါဒါယ လဗ္ဘနတော။ န ဟိ ပရိစ္ဆေဒဝိကာရလက္ခဏာနိ ပရမတ္ထတော လဗ္ဘန္တိ နိပ္ဖန္နရူပါနံ အဝတ္ထာဝိသေသသဘာဝတော။ တသ္မာ ပရမတ္ထသိဒ္ဓံ ဂရုဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမာ ဒွေ ဂရုကတ္တာ သဘာဂါ’’တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ပဒေန ‘‘သဘာဂါ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။ ‘‘ဒွေ’’တိ ပန ဣဒံ ယထာ ‘‘ပုရိမာ’’တိ ဧတ္ထ, ဧဝံ ‘‘ပစ္ဆိမာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိသဘာဂါ ဂရုကလဟုကဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စ ဂရုကလဟုကဘာဝေဟိ, ဧဝံ ပေယျဘာဝါပေယျဘာဝေဟိ စ သဘာဂဝိသဘာဂတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၅။ အဇ္ဈတ္တိကာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအဇ္ဈတ္တိကာ, သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏဝတ္ထု ဝိညတ္တိဣန္ဒြိယာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဝိညာဏဝတ္ထူနံ, ဒွိန္နံ ဝိညတ္တီနံ, ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဇီဝိတိန္ဒြိယာနဉ္စ။ ယေ ပန ‘‘ဝိညာဏဝတ္ထူတိ ဟဒယဝတ္ထု ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ဣန္ဒြိယ-ဂ္ဂဟဏေန အဋ္ဌန္နမ္ပိ ရူပိန္ဒြိယာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝုတ္တဝိပရီတပ္ပကာရာ’’တိ ဣဒံ ဗာဟိရာနံ ဓာတူနံ ယထာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဝတ္ထုဝိညတ္တိဣန္ဒြိယာနံ အနိဿယတာ စ ဣရိယာပထဝိရဟော စ ဝုတ္တဝိပရိယာယော, ဧဝံ စတုသမုဋ္ဌာနတာပီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, န လက္ခဏရူပဿ ဝိယ ကုတောစိပိ သမုဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော ဥတုသမုဋ္ဌာနတာယ တာသံ။ လဟုတာဒိနိဿယတာပိ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ဓာတူနံ ဝတ္တဗ္ဗာ, န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဝိညတ္တိ-ဂ္ဂဟဏံ ဟိ လက္ခဏန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၆။ ဣတရာဟီတိ အာပေါတေဇောဝါယုဓာတူဟိ။ ဧကသင်္ဂဟာတိ သဇာတိသင်္ဂဟေန ဧကသင်္ဂဟာ။ သမာနဇာတိယာနံ ဟိ သင်္ဂဟော သဟဇာတိသင်္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနနာနတ္တာဘာဝတော’’တိ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၅၇။ တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယေဟိ မဟာဘူတေဟိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန သင်္ဂဟိတာ, ပရိပါစနဝသေန အနုပါလိတာ, သမုဒီရဏဝသေန ဝိတ္ထမ္ဘိတာ စ, တေသံ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ တတော ဧဝ သန္ဓာရဏဝသေန အဝဿယော ဟောတိ, ဝုတ္တနယေန ဝါ ပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ သဟဇာတာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟောတီတိ။ ဧသ နယော သေသာသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၈။ ယဒိပိ အညမညအာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဟေဋ္ဌာ ဓာတူနံ အသမန္နာဟာရတာ ဒဿိတာ ဧဝ, အထာပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီဓာတု စေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပထဝီဓာတု စေတ္ထာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန အယမ္ပိ ဧကော မနသိကာရပ္ပကာရောတိ ဒီပေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတာသု ဓာတူသု။ အဟံ ‘‘ပထဝီဓာတူ’’တိ ဝါ ‘‘ပစ္စယော ဟောမီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတီတိ အတ္တနိ ဝိယ အတ္တနော ကိစ္စေ စ အာဘောဂါဘာဝံ ဒဿေတွာ ဥပကာရကဿ ဝိယ ဥပကတ္တဗ္ဗာနမ္ပိ အာဘောဂါဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရာနိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗာသု ဓာတူသု, တတ္ထာပိ အတ္တကိစ္စုပကတ္တဗ္ဗဘေဒေသု သဗ္ဗေသု။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၉။ ပစ္စယဝိဘာဂတောတိ ပစ္စယဓမ္မဝိဘာဂတော စေဝ ပစ္စယဘာဝဝိဘာဂတော စ။ ‘‘ပစ္စယတော’’တိ ဟိ ဣမိနာ ပထဝီအာဒီနံ အညာသာဓာရဏော ပတိဋ္ဌာဘာဝါဒိနာ သေသဘူတတ္တယဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပထဝီအာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ, တေသံ ပထဝီအာဒီနဉ္စ အနဝသေသတော ပစ္စယဘာဝဝိဘာဂေါ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အာကာရာနံ ဝိသေသော။ ကမ္မန္တိ ကုသလာကုသလံ ရူပုပ္ပါဒကံ ကမ္မံ။ စိတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ရူပုပ္ပါဒကံ စိတ္တံ။ အာဟာရောတိ အဇ္ဈတ္တိကော ရူပုပ္ပါဒကော အာဟာရော။ ဥတူတိ ယော ကောစိ ဥတု, အတ္ထတော တေဇောဓာတု။ ကမ္မမေဝါတိ အဝဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနသင်္ကရာဘာဝဒဿနတ္ထံ, တေန အကမ္မဇာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ ကမ္မဿ ပရိယာယပစ္စယဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ နနု စ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ ကမ္မတော အညေနပိ ပစ္စယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? ဘဝိတဗ္ဗံ, သော ပန ကမ္မဂတိကောဝါတိ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထံ အဝဓာရဏံ ကတံ, တေနာဟ ‘‘န စိတ္တာဒယော’’တိ။ စိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာနန္တိ ဧတ္ထာပိ အယမတ္ထော ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဣတရေတိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၆။) [သျ]စိတ္တာဒိတော အညေ။ ဇနကပစ္စယောတိ သမုဋ္ဌာပကတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပစ္စယော ပန ကမ္မပစ္စယောဝ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘ကုသလာကုသလာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၇)။
သေသာနန္တိ စိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာနံ။ ပရိယာယတော ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉) အရူပါနံယေဝ ဥပနိဿယပစ္စယဿ အာဂတတ္တာ နိပ္ပရိယာယေန ရူပဓမ္မာနံ ဥပနိဿယပစ္စယော နတ္ထိ။ သုတ္တေ ပန ‘‘ပုဂ္ဂလံ ဥပနိဿာယ ဝနသဏ္ဍံ ဥပနိဿာယာ’’တိ ဝစနတော သုတ္တန္တိကပရိယာယေန ဝိနာ အဘာဝေါ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တံ ဇနကပစ္စယော ဟောတီတိ သဟဇာတနိဿယာဟာရာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟောန္တံ စိတ္တံ သမုဋ္ဌာပကတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဇနကပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရဥတူသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဧဝံ ကမ္မာဒီနံ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဝသေန ဓာတူသု ပစ္စယဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံသမုဋ္ဌာနာနံ ဓာတူနမ္ပိ ဝသေန ပစ္စယဝိဘာဂံ ဒဿေန္တော ပဌမံ တာဝ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ မဟာဘူတ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပုန ‘‘တတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတူတိ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ မဟာဘူတ’’န္တိ ဧတ္ထ သာမညတော ဝုတ္တာ ကမ္မဇပထဝီဓာတု။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ ဣတရာသန္တိ ကမ္မဇာနံ အာပေါဓာတုအာဒီနံ တိဿန္နံ ဓာတူနံ သဟုပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော ဥပကာရကာနံ တာသံ ဥပကာရကတော, အာဓာရဘာဝတော, ဥပ္ပါဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါဓရဏတော, ဝိဂမာဘာဝတော စ သဟဇာတအညမညနိဿယအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စေဝ ပတိဋ္ဌာဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတိ, ဟောန္တီ စ ကမ္မံ ဝိယ အတ္တနော, တာသဉ္စ န ဇနကဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ အသမုဋ္ဌာပကတ္တာ တာသံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ နိဿယပစ္စယ-ဂ္ဂဟဏေနေဝ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ သင်္ဂဟိတော, ပထဝီဓာတုယာ ပန အနညသာဓာရဏကိစ္စံ သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတိဋ္ဌာဝသေန စာ’’တိ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာဗန္ဓနဝသေန စာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တိသန္တတိမဟာဘူတာနန္တိ ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနာနံ စတုမဟာဘူတာနံ အညမညံ အဝေါကိဏ္ဏာနံ, အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ သန္တတီတိ သန္တတိဂ္ဂဟဏံ။ ပထဝီဓာတုယာ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ နာမ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံယေဝါတိ အာဟ ‘‘န ပတိဋ္ဌာဝသေနာ’’တိ။ န အာဗန္ဓနဝသေနာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၇။) [သျ]ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ကမ္မသမုဋ္ဌာနမဟာဘူတေသု။ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတု စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဣတရာသ’’န္တိအာဒီသု သုကရော တန္တိနယော နေတုန္တိ ‘‘စိတ္တအာဟာရ…ပေ… ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒိသတိ။
သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသပ္ပဝတ္တာသု စ ပနာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထော, တဒုဘယေန စ ယထာဝုတ္တသဟဇာတာဒိပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနာ ဓာတုယော ဣမိနာ ဝိသေသေန ပဝတ္တန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။
ဣဒါနိ တံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ပဋိစ္စာ’’တိဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧကံ ဓာတုံ ပဋိစ္စ တိဿော ဓာတုယော စတုဓာ သမ္ပဝတ္တန္တိ, တိဿော ဓာတုယော ပဋိစ္စ ဧကာဝ ဓာတု စတုဓာ သမ္ပဝတ္တတိ, ဒွေ ဓာတုယော ပဋိစ္စ ဒွေ ဓာတုယော ဆဓာ သမ္ပဝတ္တန္တီတိ ယောဇနာ။ အတ္ထော ပန ပထဝီအာဒီသု ဧကေကိဿာ ပစ္စယဘာဝေ ဣတရာသံ တိဿန္နံ တိဿန္နံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ အယမေကော စတုက္ကော, တိဿန္နံ တိဿန္နံ ပစ္စယဘာဝေ ဣတရာယ ဧကေကိဿာ ပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ အယမပရော စတုက္ကော, ပဌမဒုတိယာ, တတိယစတုတ္ထာ, ပဌမတတိယာ, ဒုတိယစတုတ္ထာ, ပဌမစတုတ္ထာ, ဒုတိယတတိယာတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ပစ္စယဘာဝေ တတ္ထ တတ္ထ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ အယမေကော ဆက္ကော။ ဧဝံ ပစ္စယဘာဝေန စတုဓာ, ဆဓာ စ ပဝတ္တမာနာနံ ဧကကဒွိကတိကဝသေန တိကဒုကဧကကဝသေန စ ယထာက္ကမံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္စ ပစ္စယဘာဝေါ သဟဇာတအညမညနိဿယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဝသေန, တတ္ထာပိ စ အညမညမုခေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ပဋိစ္စဝါရေ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ, တယော မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဧကံ မဟာဘူတံ, ဒွေ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃)။
အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဒါနဝိဿဇ္ဇနာဒိကာယိကကိရိယာကရဏဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပ္ပီဠနဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုဝသေန သိဇ္ဈနတော။ သာဝါတိ ပထဝီဓာတုယေဝ။ အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတုယာ တတ္ထ အပ္ပဓာနဘာဝံ, ပထဝီဓာတုယာ စ ပဓာနဘာဝန္တိ ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ သာတိသယကိစ္စတ္တာ တဿာ ပတိဋ္ဌာပနဿ ပါဒဋ္ဌပနဿ ပစ္စယော
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၈။) [သျ]ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝက္ခေပနဿာတိ အဓောနိက္ခိပနဿ။ တတ္ထ စ ဂရုတရသဘာဝါယ အာပေါဓာတုယာ သာတိသယော ဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတူ’’တိ။ တထာ ဥဒ္ဓင်္ဂတိကာ တေဇောဓာတူတိ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တိရိယံ ဂတိကာယ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရောတိ တေဇောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ ဂဟိတော။ တတ္ထ ဌိတဋ္ဌာနတော အဘိမုခံ ပါဒဿ ဟရဏံ အတိဟရဏံ, ပုရတော ဟရဏံ။ တတော ထောကံ ဝီတိက္ကမ္မ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ, ပဿတော ဟရဏံ။
ဧကေကေန မုခေနာတိ ‘‘ပတ္ထဋတ္တာ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၄၇) ဝိဘတ္တေသု တေရသသု အာကာရေသု ဧကေကေန ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနမုခေန။ သွာယန္တိ သော အယံ ဥပစာရသမာဓိ။ ကထံ ပနဿ ဝဝတ္ထာနပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဓာတူန’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၀။ ဣဒါနိ ဣမိဿာ ဘာဝနာယ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုညတံ အဝဂါဟတီတိ ဓာတုမတ္တတာဒဿနေန ရူပကာယဿ အနတ္တကတံ ဝဝတ္ထာပယတော တဒနုသာရေန နာမကာယဿာပိ အနတ္တကတာ သုပါကဋာ ဟောတီတိ သဗ္ဗသော အတ္တသုညတံ ပရိယောဂါဟတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟတိ။ သတ္တသညံ သမုဂ္ဃါတေတီတိ တတော ဧဝ ‘‘သတ္တော ပေါသော ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ အယာထာဝသညံ ဥဂ္ဃါတေတိ သမူဟနတိ။ ဝါဠမိဂယက္ခရက္ခသာဒိဝိကပ္ပံ အနာဝဇ္ဇမာနောတိ သသန္တာနေ ဝိယ ပရသန္တာနေပိ ဓာတုမတ္တတာယ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ခီဏာသဝေါ ဝိယ ‘‘ဣမေ သီဟဗျဂ္ဃါဒယော ဝါဠမိဂါ, ဣမေ ယက္ခရက္ခသာ’’တိ ဧဝမာဒိဝိကပ္ပံ အကရောန္တော ဘယဘေရဝံ သဟတိ အဘိဘဝတိ။ ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပနာပဇ္ဇနံ ဟိ ဘယဘေရဝသဟနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဃါတော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ နိဂ္ဃါတော ဒီနဘာဝပ္ပတ္တိ။ မဟာပညော စ ပန ဟောတိ ဓာတုဝသေန ကာယေ သမ္မဒေဝ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ ကရဏတော။ တထာ ဟိဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓိစရိတဿ အနုကူလန္တိ ဝုတ္တံ, သုဂတိပရာယဏော ဝါ ဣန္ဒြိယာနံ အပရိပက္ကတာယန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဧကူနဝီသတိဘာဝနာနယပဋိမဏ္ဍိတဿ
စတုဓာတုဝဝတ္ထာနနိဒ္ဒေသဿ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၅၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၆၁။ ‘‘ကော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ သရူပါဒိပုစ္ဆာ ယာဝဒေဝ ဝိဘာဂါဝဗောဓနတ္ထာ။ သရူပါဒိတော ဟိ ဉာတဿ ပဘေဒေါ ဝုစ္စမာနော သုဝိညေယျော ဟောတိ သင်္ခေပပုဗ္ဗကတ္တာ ဝိတ္ထာရဿ, ဝိတ္ထာရဝိဓိနာ စ သင်္ခေပဝိဓိ သင်္ဂယှတီတိ ‘‘သမာဓိဿ ဝိတ္ထာရံ ဘာဝနာနယဉ္စ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘ကော သမာဓီ’’တိအာဒိနာပိ သမာဓိဿေဝ ပကာရဘေဒေါ ဒဿီယတိ, ဘာဝနာနိသံသောပိ ဘာဝနာနယနိဿိတော ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဝိတ္ထာရံ ဘာဝနာနယဉ္စ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပ္ပကာရတောတိ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကဿ သဗ္ဗဿ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏပ္ပကာရတော စေဝ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝိဘာဝနတော စ။
‘‘သမတ္တာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တမေဝ သမတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒုဝိဓောယေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ အဓိပ္ပေတော သမာဓီတိ လောကိယသမာဓိံ အာဟ။ ဒသသု ကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ယာနိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပစာရာဝဟာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ ဒသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ, တေသု။ အပ္ပနာပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တေသူတိ အပ္ပနာယ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တေသု အဋ္ဌန္နံ ဈာနာနံ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တုပ္ပါဒေသု။ ဧကဂ္ဂတာတိ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ, နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယဉ္စ ဧကဂ္ဂတာ။ အဝသေသကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ‘‘အပ္ပနာဝဟာနီ’’တိ ဝုတ္တေသု တိံသကမ္မဋ္ဌာနေသု။
သမာဓိအာနိသံသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၂။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္တဘာဝေါ, တတ္ထ သုခဝိဟာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော။ ကာမံ ‘‘သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဧတေန အပ္ပနာသမာဓိယေဝ ဝိဘာဝိတော, ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ’’တိ ပန ပဒေန ဥပစာရသမာဓိနောပိ ဂဟဏံ ဟောတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အပ္ပနာသမာဓိဘာဝနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ခေါ ပနေတေတိ ဧတေ ဗာဟိရကဘာဝိတာ ဈာနဓမ္မာ စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တကရာ။ အရိယဿ ဝိနယေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ ‘‘သလ္လေခါ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ ကိလေသာနံ သလ္လေခနပဋိပဒါ န ဟောတီတိ ကတွာ, သာသနေ ပန အဝိဟိံသာဒယောပိ သလ္လေခါဝ လောကုတ္တရပါဒကတ္တာ။
သမ္ဗာဓေတိ တဏှာသံကိလေသာဒိနာ သံကိလိဋ္ဌတာယ ပရမသမ္ဗာဓေ အတိဝိယ သင်္ကဋဋ္ဌာနဘူတေ သံသာရပ္ပဝတ္တေ။ ဩကာသာဓိဂမနယေနာတိ အတ္ထပဋိလာဘယောဂ္ဂဿ နဝမခဏသင်္ခါတဿ ဩကာသဿ အဓိဂမနယေန။
(မဟာဋီ၊၁၊၄၆၀။) [သျ]တဿ ဟိ ဒုလ္လဘတာယ အပ္ပနာဓိဂမမ္ပိ အနဓိဂမယမာနော သံဝေဂဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ဥပစာရသမာဓိမှိယေဝ ဌတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောတိ ‘‘သီဃံ သံသာရဒုက္ခံ သမတိက္ကမိဿာမီ’’တိ။
အဘိညာပါဒကန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအဘိညာဉာဏပါဒကဘူတံ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ဟောတီတိ ဝုတ္တနယာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော, တေန ‘‘ဣမိနာ ပကာရေန ဝုတ္တနယာ’’တိ သေသာဘိညာနမ္ပိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ သတိ သတိ အာယတနေတိ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓေ အဘိညာဓိဂမဿ ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ အဘိညာဓိဂမဿ ဟိ အဓိကာရော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, ယော ‘‘ပုဗ္ဗဟေတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သတိ သတိ အာယတနေ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၈၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၂)။ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယဿာတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂါယ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဿ။ ဓမ္မဿာတိ ဘာဝေတဗ္ဗဿ စေဝ ဝိဘာဝေတဗ္ဗဿ စ ဓမ္မဿ။ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေတီတိ ယောဇနာ။ တတြ တတြေဝါတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဓမ္မေ။ သက္ခိဘာဝါယ ပစ္စက္ခကာရိတာယ ဘဗ္ဗော သက္ခိဘဗ္ဗော, တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ, တံ သက္ခိဘဗ္ဗတံ။
တံ တံ ဘဝဂမိကမ္မံ အာရဗ္ဘ ဘဝပတ္ထနာယ အနုပ္ပန္နာယပိ ကမ္မဿ ကတူပစိတဘာဝေနေဝ ဘဝပတ္ထနာကိစ္စံ သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပတ္ထယမာနာ ဝါ’’တိ။ သဟ ဗျေတိ ပဝတ္တတီတိ သဟဗျော, သဟာယော, ဣဓ ပန ဧကဘဝူပဂေါ အဓိပ္ပေတော, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ, တံ သဟဗျတံ။
ကိံ ပန အပ္ပနာသမာဓိဘာဝနာယေဝ ဘဝဝိသေသာနိသံသာ, ဥဒါဟု ဣတရာပီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပစာရသမာဓိဘာဝနာပီ’’တိအာဒိ။
နိဗ္ဗာနန္တိ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ နိဗ္ဗုတိံ။ ရူပဓမ္မေ ပရိယာပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ သင်္ခါရဒုက္ခတာ စိတ္တဿ အဘာဝေန အသန္တသမာဝ။ တေနာဟ ‘‘သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒုက္ခအနတ္တနိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာတိ ဣမာဟိ အဋ္ဌဟိ, အဋ္ဌဟိ စ အရိယမဂ္ဂဖလဉာဏေဟီတိ ဧဝံ သောဠသဟိ။ နဝဟိ
(မဟာဋီ၊၁၊၄၆၁။) [သျ]နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ပဉ္စန္နံ ရူပဇ္ဈာနာနံ, စတုန္နံ အရူပဇ္ဈာနာနဉ္စ ဝသေန ဧဝံ နဝဟိ။ ကေစိ ပန ‘‘စတ္တာရော ရူပဇ္ဈာနသမာဓီ, စတ္တာရော အရူပဇ္ဈာနသမာဓီ, ဥဘယေသံ ဥပစာရသမာဓိံ ဧကံ ကတွာ ဧဝံ နဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
သမာဓိဘာဝနာယောဂေတိ သမာဓိဘာဝနာယ အနုယောဂေ အနုယုဉ္ဇနေ, သမာဓိဘာဝနာသင်္ခါတေ ဝါ ယောဂေ။ ယောဂေါတိ ဘာဝနာ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၃။ သမာဓိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သီလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။
သမာဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ဧကာဒသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။