ဒီဃနိကာယေ
သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ, တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပါဒနတ္ထံ, တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတ္ထံ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော, သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော, ပဏ္ဍိတေဟိ သမ္မာစရိတဘာဝတော, အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ပူဇနီယပူဇာပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ, တံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပါဒနတ္ထံ, အန္တရာ စ တဿ အသင်္ကောစနတ္ထံ, တဒုဘယံ အနန္တရာယေန အဋ္ဌကထာယ ပရိသမာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ – ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော…ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသမ္ဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပ္ပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ, ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ ယထာဟ –
‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော, ဗုဒ္ဓေ ယဒိ ဝ သာဝကေ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁။၁၉၅၊ အပ။ ၁။၁၀။၁), တထာ –
‘‘ယေ ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ, အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ။ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂။)‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ကိတ္တယန္တဿ, ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊
ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ, ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။
ဓမ္မောတိ…ပေ… သံဃောတိ…ပေ… ဒီပဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆)၊
တထာ –
‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁),
‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ…ပေ…
ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ,
လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) စ
တတ္ထ ယဿ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော, တဿ ဂုဏာတိသယယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထတ္တယမာဟ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ, ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနံ သာဓေတီတိ။ တတ္ထ ယဿာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, သာ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ, နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ, အထ ခေါ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ထောမနံ ကာတုံ တံမူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ, အပနေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ, ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော, ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ, တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ, အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ။ ကရုဏာယ သီတလံ ကရုဏာသီတလံ, ကရုဏာသီတလံ ဟဒယံ အဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော, တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိစ္ဆနသဘာဝတာယ, ဗျာပါဒါရတီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ သတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃။)တထာပိ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတီဘာဝနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ နိရဝသေသဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝံ ဥပဂတာ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော အတိသယေန ဟဒယသီတလဘာဝဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ သာတိသယေ ဟဒယသီတီဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏံ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ အသင်္ခေယျာနိ ကပ္ပါနံ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိယတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသင်္ခါရသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတီဘာဝဿညထတ္တမဟောသီတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဇာနာတီတိ ပညာ, ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညာဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝါဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော, သဝါသနပ္ပဟာနတော ဝိသေသေန ဟတံ သမုဂ္ဃါဋိတံ ဝိဟတံ, ပညာပဇ္ဇောတေန ဝိဟတံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတံ။ မုယှန္တိ တေန, သယံ ဝါ မုယှတိ, မောဟနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော, အဝိဇ္ဇာ, သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ တမော, ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော မောဟတမော ဧတဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော, တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ သတိပိ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရဿ ဝိဟတဘာဝေ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကေဟိ, ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ စ သဝါသနပ္ပဟာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတီတိ သာတိသယေန အဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄။)အထ ဝါ အန္တရေန ပရောပဒေသံ အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရဝိဂမဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ, ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ, ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသတော မောဟတမဝိဂမေန ထောမေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ ပဒေန ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပညာ ဝိယ ဒေသနာပညာပိ သာမညနိဒ္ဒေသေန ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သဗ္ဗဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမိတတ္တာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော မောဟတမဝိနာသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သကသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ‘‘ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာန’’န္တိ, ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘မောဟတမဝိဓမန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။
ကိံ ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာဝိဂ္ဃါတော ယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာနိမိတ္တံ ဂယှတိ, န ပန သာတိသယနိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနန္တိ? တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃါတဇောတိတဘာဝတော။ န ဟိ သော တာဒိသော ကိလေသော အတ္ထိ, ယော နိရဝသေသအဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန န ပဟီယတီတိ။ အထ ဝါ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ, သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဂ္ဃါတဝစနေန သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃါတော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။
နရာ စ အမရာ စ နရာမရာ, သဟ နရာမရေဟီတိ သနရာမရော, သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော, တဿ ဂရုတိ သနရာမရလောကဂရု, တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတော ဘဂဝတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅။)ဥပကာရိတံ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ပဓာနာပဓာနဘာဝေါ စောဒေတဗ္ဗော။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော, အညော အတ္ထက္ကမော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ – ‘‘သရာဇိကာယ ပရိသာယာ’’တိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၂)။ ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရဘာဇနဝသေန တိဝိဓော လောကော, ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ ယုဇ္ဇနတော သတ္တလောကဿဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။
အထ ဝါ သမူဟတ္ထော လောက-သဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ, သနရာ စ တေ အမရာ စေတိ သနရာမရာ, တေသံ လောကောတိ သနရာမရလောကောတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေ ဟိ မရဏာဘာဝတော ပရမတ္ထတော အမရာ။ နရာမရာနံယေဝ စ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန, ယထာ – ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟရဏပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ, အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ။
သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတော သောဘနံ, တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇန (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၈-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅, ၃၈၆) ပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယဒုတဝိလမ္ဗိတ- ခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိကကုဋိလာကုလတာဒိဒေါသရဟိတံ ဝိလာသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသဟိတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။
အထ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော ဉာဏေန သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ တထာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆။)လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ, န ပစ္စေတိ, န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတောတိအာဒိနာ နယေန အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ယသ္မာ ဝါ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသဉှိတံ ဝိနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ စ ဓမ္မံ ဘာသတိ, တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတီတိ သုဂတော, ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဣတိ သောဘနဂမနတာဒီဟိ သုဂတော, တံ သုဂတံ။
ပုညပါပကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိယော, ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ, တာဟိ သကလဿာပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိပိ ဂတီဟိ သုဋ္ဌု မုတ္တော ဝိသံယုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ ဂတိယာ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ, ယတော ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တေနေဝါဟ –
‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ, ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊
ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ, မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊
တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊
တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေဟိ သုပရိမုတ္တော, တံ ဂတိဝိမုတ္တံ။ ဝန္ဒေတိ နမာမိ, ထောမေမီတိ ဝါ အတ္ထော။
အထ ဝါ ဂတိဝိမုတ္တန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော, ပရဟိတပဋိပတ္တိတော စ။ တေသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမတော, သဝါသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနတော, အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရဟိတပဋိပတ္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇။)လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာတော, ဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတော, ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနတော စ။ သာ ပနေတ္ထ အာသယတော ပယောဂတော စ ဒုဝိဓာ ပရဟိတပဋိပတ္တိ, တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ, သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ, ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတ-သဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, အဝသိဋ္ဌေန, ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန စ သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတီတိ။
အထ ဝါ တီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဟေတုတော, ဖလတော, ဥပကာရတော စ။ တတ္ထ ဟေတု မဟာကရုဏာ, သာ ပဌမပဒေန နိဒဿိတာ။ ဖလံ စတုဗ္ဗိဓံ – ဉာဏသမ္ပဒါ, ပဟာနသမ္ပဒါ, အာနုဘာဝသမ္ပဒါ, ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ။ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ တတိယပဒေန, ရူပကာယသမ္ပဒါ ယထာဝုတ္တကာယဂမနသောဘနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန, လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၈-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဥပကာရော အန္တရံ အဗာဟိရံ ကရိတွာ တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မဒေသနာ, သော သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ, မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ, လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂ- သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိအန္တဒွယရဟိတာယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈။)ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော သုဂတ-သဒ္ဒဿ။ ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉ္စေတ္ထ ပဓာနံ ပယောဇနံ, တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု ပဓာနေန ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ, ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ, တဒုဘယေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု (ပု။ ပ။ ၂၄, ၁၇၃) စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန စ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဥတ္တမဝန္ဒနီယဘာဝံ, အတ္တနော စ ဝန္ဒနကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဧတ္ထ စ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓေါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စ ဥပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသံ ဒဿေတိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ, လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ, ပညာဂ္ဂဟဏေန သမညာယာနဝိဓာဝနံ။ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သမညံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ, စတုသစ္စဉာဏံ, စတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ, စတုဝေဿာရဇ္ဇဉာဏံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ, ဆ အဘိညာ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) အကမ္ပနဉာဏာနိ, ဒသ ဗလာနိ, စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ, သောဠသ ဉာဏစရိယာ, အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ, (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘဝဏ္ဏနာယ) စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ, (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနီတိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပ္ပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။
တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သတ္တာဓိပတိတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ, ပညာဂ္ဂဟဏေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉။)ကတညုတာ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အပရန္တပတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပရေသံ တာရဏံ, ပညာဂ္ဂဟဏေန သယံ တာရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ, တန္နိဒါနဘာဝတော။ ပညာ ပရိယောသာနံ, တတော ဥတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ, တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော, သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ။ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနမာဒိ, သမာဓိ မဇ္ဈေ, ပညာ ပရိယောသာနန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ, နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော, ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ။ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄၂၅, ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာယံ, ပကိဏ္ဏကကထာယံ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆။၂၀)၊
တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၅) ပဋိက္ခိပိတွာ, ‘‘အပိ စ မေ ဘန္တေ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။
ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓေါတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဘာဝေတွာ, သစ္ဆိကတွာတိ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ယန္တိ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဥပဂတောတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဝန္ဒေတိ ကိရိယာနိဒ္ဒေသော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀။)တန္တိ နိယမနံ။ ဓမ္မန္တိ ဝန္ဒနကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဂတမလံ, အနုတ္တရန္တိ စ တဗ္ဗိသေသနံ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၅-၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော, ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ, ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ, အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘူဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျ ဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော, ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၅-၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂)။
အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ, တေန ‘‘ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ’’တိ ဝက္ခမာနဂုဏေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပါဒေတွာ, ဝဍ္ဎေတွာ စ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော, အဓိဂတောတိ အတ္ထော, ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဂတမလန္တိ ဝိဂတမလံ, နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ ဝန္ဒေတိ ပဏမာမိ, ထောမေမိ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရရဟိတံ, လောကုတ္တရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော စ, သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရယတီတိ ဓမ္မော။
အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓေါပိ ဘဂဝါ ယံ အရိယသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ, ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပန သစ္ဆိကတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတော, တမေတံ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာဝဟေတုဘူတံ သဗ္ဗဒေါသမလရဟိတံ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန အနုတ္တရံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မံ နမာမီတိ။ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မဿာပိ တပ္ပကာသနတ္တာ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁။)အထ ဝါ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ ဘာဝေတွာ အဓိဂစ္ဆိ, တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿာပိ သစ္ဆိကိရိယာသမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ, သစ္ဆိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာပိ ဟိ ဝိဂတပဋိပက္ခတာယ ဝိဂတမလာ, အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စာတိ။ တထာ ဟိ သတ္တာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိယောဒါတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသညမာဒီနံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ ကပ္ပါနံ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသံ ဘာဝနာပစ္စက္ခကရဏေဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသီဘာဝေါ, အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ, အဓိသီလအဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘သစ္ဆိကတွာ’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယဉာဏဘာဝေန, ဒုတိယေန အနုပ္ပါဒဉာဏဘာဝေန။ ပုရိမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ, ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ, ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန, ဒုတိယေန နိဿရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန, ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန, ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန, ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပုရိမေန အကာလိကတာယ, ပစ္ဆိမေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ, ပစ္ဆိမေန ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။
‘‘ဂတမလ’’န္တိ ဣမိနာ သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မဿ ပရိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ, ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ဝိပုလပရိပုဏ္ဏတံ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မဿ ဒဿေတိ, ဒုတိယေန ပဘာဝသမ္ပဒံ။ ဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဓမ္မဿ ဂတမလဘာဝေါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂။)ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘာဝနာဂုဏေန ဟိ သော ဒေါသာနံ သမုဂ္ဃါတကော ဟောတီတိ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေန အနုတ္တရဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော ဟိ တဒုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရောတိ။ တထာ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သဟ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။
ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ အဘိတ္ထဝိတွာ, ဣဒါနိ အရိယသံဃံ ထောမေတုံ ‘‘သုဂတဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော, တဿ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဩရသာနန္တိ ပုတ္တဝိသေသနံ။ မာရသေနမထနာနန္တိ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏနိဒ္ဒေသော, တေန ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝကာရဏံ အနုဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော, တေန စ သတိပိ တေသံ သတ္တဝိသေသဘာဝေန အနေကသတသဟဿသင်္ချဘာဝေ ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ, မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ သမူဟန္တိ သမုဒါယနိဒ္ဒေသော။ အရိယသံဃန္တိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသံဃာတဘာဝနိဒ္ဒေသော, တေန အသတိပိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ကာယသာမဂ္ဂိယံ အရိယသံဃဘာဝံ ဒဿေတိ, ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတော။ တတ္ထ ဥရသိ ဘဝါ ဇာတာ, သံဝဒ္ဓါ စ ဩရသာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတုသန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသေန ဘာဂိနော ဟောန္တိ, ဧဝမေတေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ, အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကန္တဘာဂိနောတိ ဩရသာ ဝိယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ, ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရောဝါယာမဇနိတာဘိဇာတတာယ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဩရသပုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ သာဝကေဟိ ပဝတ္တိယမာနာပိ ဟိ ဓမ္မဒေသနာ ဘဂဝတော ‘‘ဓမ္မဒေသနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ, တံမူလကတ္တာ, လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ။
ယဒိပိ အရိယသာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော, မာရဝါဟိနီ ဝါ န ဧကန္တေန အပသာဒေတိ, တေဟိ ပန အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ ဝိမထိတေ တေပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃။)ဝိမထိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘မာရမာရသေနမထနာန’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿာပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈, ၆၈၊ စူဠနိ။ ၄၇)။ သာ စ တေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ, အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏေဟိ ဩဓိသော ဝိမထိတာ, ဝိဟတာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ စာတိ မာရသေနမထနာ, အရိယသာဝကာ။ ဧတေန တေသံ ဘဂဝတော အနုဇာတပုတ္တတံ ဒဿေတိ။
အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ, နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော, ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ, အရိယာနံ သံဃောတိ အရိယသံဃော, အရိယော စ သော, သံဃော စာတိ ဝါ အရိယသံဃော, တံ အရိယသံဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သံဃရတနာဓီနောတိ အဿ အရိယသံဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသံဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ, ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ, သကလသံကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ, မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ ဧတေန ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ, သဗ္ဗသံဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ အရိယသံဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ, ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပ္ပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ, ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ, ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသံဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာ ပဋိပန္နာ မာရံ, မာရပရိသံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄။)ဧတေန ဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ပကာသိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏာနမာဒိ, သပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ, အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေ အရိယသံဃဂုဏာ ပကာသိတာ ဟောန္တိ။
ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသင်္ကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ, ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ, ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃာ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –
‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ တထာဂတံ အာရဗ္ဘ။ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။
စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊
စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ဧဝ လဗ္ဘန္တီတိ။ ဝန္ဒနာဝ ဝန္ဒနာမယံ, ယထာ ‘‘ဒါနမယံ, သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄)။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ, ထောမနာ ဝါ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ, အတ္တနော သန္တာနံ ပုဏာတီတိ ဝါ။ သုဝိဟတန္တရာယောတိ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တရာယော, ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅။)ရတ္တနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ တံ ပုညံ အတ္ထပ္ပကာသနဿ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ, တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ, တဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။
ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရကရဏေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ, ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော, တဿာ တာဝ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ဥပညာပနတ္ထံ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒီဃသုတ္တင်္ကိတဿာတိ ဒီဃပ္ပမာဏသုတ္တလက္ခိတဿ, ဧတေန ‘‘ဒီဃော’’တိ အယံ ဣမဿ အာဂမဿ အတ္ထာနုဂတာ သမညာတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သုတ္တာနိယေဝ အာဂမော, ကဿ ပန သုတ္တေဟိ အင်္ကနန္တိ? သစ္စမေတံ ပရမတ္ထတော, သုတ္တာနိ ပန ဥပါဒါယပညတ္တော အာဂမော။ ယထာ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝေါဟာရော, ဧဝံ သုတ္တသမုဒါယေ ‘‘အာဂမော’’တိ ဝေါဟာရော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိနိပုဏတ္ထသဗ္ဘာဝတော နိပုဏဿ။ အာဂမိဿန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေန, ဧတသ္မာ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယောတိ အာဂမော, အာဂမော စ သော ဝရော စာတိ အာဂမဝရော, အာဂမသမ္မတေဟိ ဝါ ဝရောတိ အာဂမဝရော, တဿ။ ဗုဒ္ဓါနံ အနုဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ, ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ။ တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန, ဂုဏသံဝဏ္ဏနာဝသေန စ သံဝဏ္ဏိတဿ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ တိဏ္ဏမ္ပိ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမော ဘာသိတော, ယာ ‘‘ပကိဏ္ဏကဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တတော သင်္ဂါယနာဒိဝသေန သာဝကေဟီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။
သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿာတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒါဝဟသမ္ပတ္တိကဿ။ အယဉှိ အာဂမော ဗြဟ္မဇာလာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅-၇, ၂၆-၂၈) သီလဒိဋ္ဌာဒီနံ အနဝသေသနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန, မဟာပဒါနာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃-၅) ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဂုဏနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန, ပါထိကသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃,၄) တိတ္ထိယေ နိမဒ္ဒိတွာ အပ္ပဋိဝတ္တိယသီဟနာဒ နဒနာဒိဝသေန, အနုတ္တရိယသုတ္တာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၈) စ ဝိသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနေန ရတနတ္တယေ သာတိသယပ္ပသာဒံ အာဝဟတိ။ သံဝဏ္ဏနာသု စာယံ အာစရိယဿ ပကတိ, ယာ တံတံသံဝဏ္ဏနာသု အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ ပပဉ္စသူဒနီသာရတ္ထပ္ပကာသိနီမနောရထပူရဏီသု အဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု စ ယထာက္ကမံ ‘‘ပရဝါဒမထနဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆။)ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပ္ပဋိဘာနဇနနဿ တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော နာနာနယဝိစိတ္တဿ အဘိဓမ္မဿာ’’တိအာဒိနာ ထောမနာ ကတာ။
အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ, သာ ဧဝ အဋ္ဌကထာ, တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ, ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၈)။ အာဒိတော တိအာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တဝသီဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ, ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝိဓဝသိတာသဗ္ဘာဝတော စ ဝသိနော, ထေရာ မဟာကဿပါဒယော။ တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ။ သင်္ဂီတာတိ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယံ ဧတဿ အတ္ထော, အယံ ဧတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ယသတ္ထေရာဒီဟိ ပစ္ဆာပိ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု, ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။
သီဟဿ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော, သီဟကုမာရော။ တံဝံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာနံ, တေသံ နိဝါသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ စ သီဟဠဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ အပရဘာဂေ ဟိ အသင်္ကရတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာတိ။ တေနဿ မူလဋ္ဌကထာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ န ဟောတီတိ ဣဒံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ဧကန္တေန ကရဏီယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ။ တတ္ထ ဒီပဝါသီနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ။ ဒီပဝါသီနန္တိ ဝါ သီဟဠဒီပဝါသီနံ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ ယောဇနာ။
အပနေတွာနာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ။ တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ မနောရမံ ဘာသန္တိ မာဂဓဘာသံ။ သာ ဟိ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတာ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ ရမယတီတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တန္တိနယာနုစ္ဆဝိက’’န္တိ, ပါဠိဂတိယာ အနုလောမိကံ ပါဠိဘာသာယာနုဝိဓာယိနိန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဒေါသန္တိ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရရဟိတံ။
သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တံ အဝိရောဓေန္တော, ဧတေန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသိယိဿန္တိ။ ထေရဝံသပဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ, မဟာကဿပါဒယော။ တေဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇။)တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော ထေရဝံသပဒီပါ, မဟာဝိဟာရဝါသိနော ထေရာ, တေသံ။ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော, ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒကထာ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော, ယထာဝုတ္တဝိသယံ ဉာဏံ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ, ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဘတော, တတောယေဝ စ အဝိပရီတော သဏှသုခုမော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယောတိ တဿ ပမာဏဘူတတံ ဒဿေတိ။
သုဇနဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ, အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာတိ ဒဿေတိ, တေန စ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ, ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟုပကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ စိရဋ္ဌိတိအတ္ထံ, စိရကာလဋ္ဌိတိယာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အတ္ထပ္ပကာသနံ အဝိပရီတဗျဉ္ဇနသုနိက္ခေပဿ အတ္ထသုနယဿ စ ဥပါယဘာဝတော သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ သံဝတ္တတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုနိက္ခတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ, အတ္ထော စ သုနီတော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၁)။
ယံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, တဿာ မဟတ္တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ။ အထ ဝါ ယံ အဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော, တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ စ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ ကရောန္တော တတ္ထ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတိ ‘‘သီလကထာ’’ တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၄၅, ၈၄၉) တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနီတိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ အဋ္ဌတိံသ, အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ နိရဝသေသာနိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စရိယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိတာဒီနံ သဘာဝါဒိဝိဓာနေန သဟိတော။ ဈာနာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈။)သမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော။ အဋ္ဌပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာနိ ဈာနာနိ, သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမာပတ္တိယော။ ဈာနာနိ ဝါ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ, သမာပတ္တိယော ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော။
လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ ဆ အဘိညာယော သဗ္ဗာ အဘိညာယော။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ပညာယ သင်္ကလေတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ နိစ္ဆယော ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော။
ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော, တဿ ဒေသနာ ပစ္စယာကာရဒေသနာ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သုဒုက္ကရတာယ သဏှသုခုမာ, နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတာ, ဧကတ္တနယာဒိသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ – ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တတန္တိ မဂ္ဂါ။
ဣတိ ပန သဗ္ဗန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ, ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ, ဧတံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယံ။ န ဝိစာရယိဿာမိ, ပုနရုတ္တိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣဒါနိ တဿေဝ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈေဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နံ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, န သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ ဣဒံ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယထာရဟံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ ယေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
ဣစ္စေဝါတိ ဣတိ ဧဝ။ တမ္ပီတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ။ ဧတာယာတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟဠဒီပံ အာဘတာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထပ္ပကာသနဿ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ, ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ, သုဇနဿ စ တုဋ္ဌတ္ထံ, စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတေန ပယောဇနံ, အဝသိဋ္ဌေန ကရဏပ္ပကာရံ။ သီလကထာဒီနံ အဝိစာရဏမ္ပိ ဟိ ဣဓ ကရဏပ္ပကာရော ဧဝါတိ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉။)နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ
ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဒီဃာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃဿ အာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ယဒိဒံ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ ဝစနေ။ ယဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီတိ ပဋိညာတံ, သော ဒီဃာဂမော နာမ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဧဝံ ဝိဘာဂေါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃာဂမနိဿိတမတ္ထ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ဝစနေ။ ယော ဒီဃာဂမော ဝုတ္တော, သော ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ဧဒိသောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တဿ ဝဂ္ဂေသု…ပေ… ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ အာဟ။ ကသ္မာ ပန စတူသု အာဂမေသု ဒီဃာဂမော ပဌမံ သင်္ဂီတော, တတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ အာဒိတော နိက္ခိတ္တော, တသ္မိဉ္စ ဗြဟ္မဇာလန္တိ? နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိပိ န ပဝတ္တတိ, အပိ စ သဒ္ဓါဝဟဂုဏတော ဒီဃနိကာယော ပဌမံ သင်္ဂီတော။ သဒ္ဓါ ဟိ ကုသလဓမ္မာနံ ဗီဇံ။ ယထာဟ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ, (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇) သဒ္ဓါဝဟဂုဏတာ စဿ ဒဿိတာယေဝ။ ကိဉ္စ ကတိပယသုတ္တသင်္ဂဟတော, အပ္ပပရိမာဏတော စ ဂဟဏဓာရဏာဒိသုခတော။ တထာဟေသ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရပရိမာဏော စ။ သီလကထာဗာဟုလ္လတော ပန သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ ပဌမံ နိက္ခိတ္တော။ သီလဉှိ သာသနဿ အာဒိ, သီလပတိဋ္ဌာနတ္တာ သဗ္ဗဂုဏာနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တသ္မာ တိဟ, တွံ ဘိက္ခု, အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၉၅)။ ဧတေန စဿ ဝဂ္ဂဿ အနွတ္ထသညတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာဘာဝတော ပန သုတ္တန္တပိဋကဿ နိရဝသေသဒိဋ္ဌိဝိဘဇနံ ဗြဟ္မဇာလံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေပိဋကေ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဗြဟ္မဇာလသဒိသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဝိဘတ္တသုတ္တံ နတ္ထီတိ။
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ
ယဿာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, တံ, တဿာ စ တန္တိအာရုဠှာယ ဣဓ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀။)ဒေသိတတ္တာ, ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ, ဧတေန တံတံသိက္ခာပဒါနံ သုတ္တာနဉ္စ အာဒိပရိယောသာနေသု, အန္တရန္တရာ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဌပိတံ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ မဟာဝိသယတ္တာ, ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ, ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ, တဿာ ပဝတ္တိကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော, တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။ နိဒါနန္တိ စ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ သတ္တာနံ ဒဿနာနုတ္တရိယသရဏာဒိပဋိလာဘဟေတုဘူတာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ အညာသု ဘဂဝတော ကိရိယာသု ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေယျ’’န္တိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ စရိယာ။ ဥဒ္ဓါနဂါထာဝဏ္ဏနာ) ပဋိညာယ အနုလောမတော ဝေနေယျာနံ မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တီနံ ဟေတုဘူတာ ကိရိယာ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စန္တိ အာဟ – ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ အာဒိံ ကတွာ’’တိ။ တတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဓမ္မောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ –
‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ, စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂, ၃၉, ၄၁)။
‘‘ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ’’တိ ဧတေန ဗုဒ္ဓကတ္တဗ္ဗဿ ကဿစိပိ အသေသိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ နနု စ သာဝကေဟိ ဝိနီတာပိ ဝိနေယျာ ဘဂဝတာယေဝ ဝိနီတာ ဟောန္တိ, ယတော သာဝကဘာသိတံ သုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, သာဝကဝိနေယျာ စ န တာဝ ဝိနီတာတိ? နာယံ ဒေါသော တေသံ ဝိနယနုပါယဿ သာဝကေသု ဌပိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ –
‘‘န တာဝါဟံ, ပါပိမ, ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ, ယာဝ မေ ဘိက္ခူ န သာဝကာ ဘဝိဿန္တိ ဝိယတ္တာ ဝိနီတာ ဝိသာရဒါ ဗဟုဿုတာ ဓမ္မဓရာ…ပေ… ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟ ဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၂၂၊ ဥဒါ။ ၅၁)။
‘‘ကုသိနာရာယ’’န္တိအာဒိ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတဒေသကာလဝိသေသဒဿနံ ‘‘အပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ ဂါဟဿ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ, လောကေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁။)ဇာတသံဝဒ္ဓဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တထာ ဟိ မနုဿဘာဝဿ သုပါကဋကရဏတ္ထံ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဒါရပရိဂ္ဂဟာဒီနိပိ ကရောန္တီတိ။ ဥပါဒီယတေ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပါဒိ, ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ သော ပန ဥပါဒိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရနိမ္မထနေန နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ အနောဿဋ္ဌော, ဣဓ ခန္ဓမစ္စုမာရနိမ္မထနေန ဩဿဋ္ဌော နိဿေသိတောတိ အယံ အနုပါဒိသေသာ, နိဗ္ဗာနဓာတု။ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ စေတ္ထ နိဗ္ဗုတိမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ န ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ, ဥဿာဟဇနနဿ ပန ဝိသေသနံ, ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ။ ဓာတုဘာဇနဒိဝသတော ဟိ ပုရိမပုရိမတရဒိဝသေသု ဘိက္ခူ သမာဂတာတိ။ အထ ဝါ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတာနံ ကာယသာမဂ္ဂီဝသေန သဟိတာနန္တိ အတ္ထော။ သံဃဿ ထေရော သံဃတ္ထေရော, သော ပန သံဃော ကိံ ပရိမာဏာနန္တိ အာဟ – ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ။ နိစ္စသာပေက္ခတာယ ဟိ ဧဒိသေသု သမာသော ဟောတိယေဝ, ယထာ – ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဂရုကုလ’’န္တိ။
အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပုန ဒုလ္လဘဘာဝံ မညမာနော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣမိနာပိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ဝုတ္တဝစနမနုဿရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အနုဿရန္တော ဓမ္မသံဝေဂဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သဒ္ဓမ္မံ အန္တရဓာပေယျုံ သင်္ဂါယေယျံ…ပေ… စိရဋ္ဌိတိကံ တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧတေသံ ပဒါနံ ‘‘ဣတိ စိန္တယန္တော’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တထာ ‘‘ယဉ္စာဟ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော ပသံသိတော’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ပါပဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ, ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ, ယေန ကာရဏေန အန္တရဓာပေယျုံ, တဒေတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော, အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂါမိ, အဒ္ဓါနက္ခမန္တိ အတ္ထော။
ယဉ္စာဟန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ, ယေန ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ, တေန ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော ပသံသိတော’’တိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဏှနံ ပသံသနဉ္စ ပရာမသတိ။ ‘‘စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဣဓ အတ္တနာ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ စီဝရေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂။)အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တန္တိ အထ ဝါ ဘဂဝတာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန ဘဂဝတာ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ယောဇနီယံ, ဧတဿာပိ ဟိ ကရဏနိဒ္ဒေသဿ သဟယောဂကတ္တုတ္ထဇောတကတ္တသမ္ဘဝတော။ ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝ, ယတ္တကံ ကာလံ, ယတ္တကေ ဝါ သမာပတ္တိဝိဟာရေ, အဘိညာဝိဟာရေ ဝါ အာကင်္ခန္တော ဝိဟရာမိ စေဝ ဝေါဟရာမိ စ, တထာ ကဿပေါပီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညဘာဝသာမညေန ထုတိမတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘဂဝါ ဝိယ ဒေဝသိကံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ, ယမကပါဋိဟာရိယာဒိဝသေန ဝါ အဘိညာယော ဝဠဉ္ဇေတီတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ’’တိ။ တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ, အညတြ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘နနု မံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာဝသေန ဝိဘာဝေတိ။
တတော ပရန္တိ တတော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတော ပရတော။ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ အပိနာမ ဒိဗ္ဗတိ, ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, တတော ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ အာသန္နေ အနိစ္ဆိတေ ဟိ အယံ ပုရေ-သဒ္ဒေါ။ ဒိပ္ပတီတိ စ ဒိပ္ပိဿတိ။ ပုရေသဒ္ဒသန္နိယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ, ယထာ – ‘‘ပုရာ ဝဿတိ ဒေဝေါ’’တိ။
‘‘သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေ…ပေ… ဧကူနပဉ္စသတေ ပရိဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဧတေန သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝပရိယန္တာနံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာနံ သတိပိ အာဂမာဓိဂမသဗ္ဘာဝေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ ပန တေဝိဇ္ဇာဒိဂုဏယုတ္တာနံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိယာ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သင်္ဂီတိယာ ဗဟုပကာရတံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ, (ပါရာ။ ၄၃၇) အပစ္စက္ခံ နာမ နတ္ထိ ပဂုဏပ္ပဝတ္တိဘာဝတော, သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စတုရာသီတိသဟဿာနီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓေ သန္ဓာယာဟ။ ပဝတ္တိနောတိ ပဂုဏာနိ။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ နဝပ္ပါယာယ ပရိသာယ ဝိဗ္ဘမနေန မဟာကဿပတ္ထေရော ဧဝမာဟ – ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ။ တတ္ထ မတ္တန္တိ ပမာဏံ။ ဆန္ဒာ အာဂမနံ ဝိယာတိ ပဒဝိဘာဂေါ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော’’တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃။)ဣဒံ န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသဗ္ဘာဝေန ဝုတ္တံ, အသေက္ခာနမေဝ ပန ဥစ္စိနိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဟိ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ပဟီယန္တီတိ။ ‘‘အဘဗ္ဗော ဆန္ဒာ…ပေ… အဂတိံ ဂန္တု’’န္တိ စ ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ တဿ ယောဂျဘာဝဒဿနေန ဝိဇ္ဇမာနဂုဏကထနံ။ ပရိယတ္တောတိ အဓီတော။
ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ဂေါစရော ဝိယ ဂေါစရော, ဘိက္ခာစရဏဋ္ဌာနံ။ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သုဘဒ္ဒသဒိသော။ သတ္တိပဉ္ဇရန္တိ သတ္တိခဂ္ဂါဒိဟတ္ထေဟိ ပုရိသေဟိ မလ္လရာဇူနံ ဘဂဝတော ဓာတုအာရက္ခကရဏံ သန္ဓာယာဟ။ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ တံ ကရဏီယံ ကရောတူတိ သင်္ဂါဟကေန ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ ဆိန္ဒိတွာ ဧကန္တကရဏီယံ ကရောတူတိ အတ္ထော။ မဟာဇနန္တိ ဗဟုဇနံ။ ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ တန္တိ ယထာ အညောပိ ယထာဝုတ္တသဘာဝေါ, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ သံဝေဇေသီတိ ‘‘နနု ဘဂဝတာ ပဋိကစ္စေဝ အက္ခာတံ – ‘သဗ္ဗေဟေဝ ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ’’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၄၈၊ စူဠဝ။ ၄၃၇) သံဝေဂံ ဇနေသိ။ ဥဿန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတဒေါသံ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ, ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ။ ဒုတိယဒိဝသေတိ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတဒိဝသတော, ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ။ အာဏာဝ စက္ကံ အာဏာစက္ကံ။
ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယဒိဒန္တိ စ ယော အယံ, ယဒိဒံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလိ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု တဿ သင်္ဂီတိယာ ပုရိမကာလေ ပဌမဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? နော န ယုတ္တော, ဘဂဝတာ ပညတ္တာနုက္ကမေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန စ ပဌမဘာဝဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယျေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဌိတာနုက္ကမေနေဝ သင်္ဂီတာနိ, ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိအာဒိ ‘ကတ္ထ ပညတ္တ’န္တိအာဒိနာ ဒဿိတေန သဟ တဒဝသိဋ္ဌမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဌမပါရာဇိကေတိ ပဌမပါရာဇိကပါဠိယံ (ပါရာ။ ၂၄), တေနေဝါဟ – ‘‘န ဟိ တထာဂတာ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ နိရတ္ထကံ ဝဒန္တီ’’တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄။)ဇာတကာဒိကေ ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နေ, ယေဘုယျေန စ ဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ တာဒိသေ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဏှိတုံ ယုတ္တံ, န ပန ဒီဃနိကာယာဒိပ္ပကာရေ သုတ္တန္တပိဋကေ, နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ဝိနယပိဋကေတိ ဒီဃဘာဏကာ ‘‘ဇာတကာဒီနံ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသာနဉ္စေတ္ထ အဂ္ဂဟဏံ, ဇာတကဂတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတာနံ ဇာတကာဒီနံ ယထာနုလောမဒေသနာဘာဝတော တာဒိသေ သုတ္တန္တပိဋကေ သင်္ဂဟော ယုတ္တော, န ပန သဘာဝဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မပိဋကေ’’တိ ဇာတကာဒီနံ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နတံ ကထယန္တိ။ တတ္ထ စ ယုတ္တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဧဝံ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမံ သင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတသိဒ္ဓေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိရသန္တိ ဝိမုတ္တိဂုဏံ, ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝါ, အဂ္ဂဖလနိပ္ဖါဒနတော, ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝါ, ကိလေသာနံ အစ္စန္တံ ဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိမုတ္တိအဿာဒ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကိလေသဝိနယနေန ဝိနယော, ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယပတနာဒိတော ဓာရဏေန ဓမ္မော, ဣဓာဓိပ္ပေတေ ပန ဓမ္မဝိနယေ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော, ခန္ဓာဒိဝသေန သဘာဝဓမ္မဒေသနာဗာဟုလ္လတော။ အထ ဝါ ယဒိပိ ဓမ္မောယေဝ ဝိနယောပိ, ပရိယတ္တိယာဒိဘာဝတော, ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပန ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝိနယတန္တိဝိဓုရံ တန္တိံ ဒီပေတိ ယထာ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ, ဂေါဗလိဗဒ္ဓ’’န္တိ စ။
‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ အယံ ဂါထာ ဘဂဝတာ အတ္တနော သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အနန္တရံ ဘာသိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အဝိဇဟိတံ ဥဒါနံ။ အယမဿ သင်္ခေပတ္ထော – အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ, တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅။)ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ။ ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ, န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ, တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒါနိ မယာ သဗ္ဗညုတဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ။ န ကာဟသိ န ကရိဿသိ။ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသာကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကူဋံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင်္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ, အဟဉ္စ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတော ပတ္တောသ္မီတိ။ အယံ မနသာ ပဝတ္တိတဓမ္မာနမာဒိ။ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁, ၂, ၃) အယံ ပန ဝါစာယ ပဝတ္တိတဓမ္မာနံ အာဒီတိ ဝဒန္တိ။ အန္တောဇပ္ပနဝသေန ကိရ ဘဂဝါ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိမာဟ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃)။ ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿာ’’တိ န ဧတေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဧတေန ပန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယမေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိ။
ဝယဓမ္မာတိ အနိစ္စလက္ခဏမုခေန ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏမ္ပိ သင်္ခါရာနံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝစနတော။ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနနယေနေဝ စ တဒါရမ္မဏံ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနံ အဝိပရီတံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပ္ပဋိပဒံ ပကာသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတိ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတေန သင်္ခေပေန သံဝေဇေတွာ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ သင်္ခေပေနေဝ နိရဝသေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အပ္ပမာဒပဒဉှိ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟိတံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ သာသနံ ပရိယာဒိယိတွာ တိဋ္ဌတီတိ။
ပဌမသင်္ဂီတိယံ အသင်္ဂီတံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုဘသုတ္တမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ပဌမသင်္ဂီတိယံ အသင်္ဂီတ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ ပန န ယုဇ္ဇတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆။)ပဌမသင်္ဂီတိတော ပုရေတရမေဝ ဟိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေန သုဘဿ မာဏဝဿ ဘာသိတန္တိ။
ဒဠှိကမ္မသိထိလီကရဏပ္ပယောဇနာ ယထာက္ကမံ ပကတိသာဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိသာဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိနာ။ ဧတန္တိ ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိ ဂါထာဝစနံ။ ဧတဿာတိ ဝိနယဿ။
အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေတိ ယော တံ သုတ္တံ သဇ္ဈာယတိ, သုဏာတိ, ဝါစေတိ, စိန္တေတိ, ဒေသေတိ စ, သုတ္တေန သင်္ဂဟိတော သီလာဒိအတ္ထော တဿာပိ ဟောတိ, တေန ပရဿ သာဓေတဗ္ဗတော ပရဿာပိ ဟောတီတိ, တဒုဘယံ တံ သုတ္တံ သူစေတိ ဒီပေတိ။ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ လောကိယလောကုတ္တရဉ္စာတိ ဧဝမာဒိဘေဒေ အတ္ထေ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ စာယံ ဟိတပရိယာယဝစနံ, န ဘာသိတတ္ထဝစနံ, ယဒိ သိယာ, သုတ္တံ အတ္တနောပိ ဘာသိတတ္ထံ သူစေတိ, ပရဿာပီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ။ သုတ္တေန စ ယော အတ္ထော ပကာသိတော သော တဿေဝ ဟောတီတိ, န တေန ပရတ္ထော သူစိတော ဟောတိ, တေန သူစေတဗ္ဗဿ ပရတ္ထဿ နိဝတ္တေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အတ္ထဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထဝိနိမ္မုတ္တဿ ဘာသိတတ္ထဿ အဘာဝါ အာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဿ ဟိတပရိယာယဿ အတ္ထဿ သုတ္တေ အသမ္ဘဝတော သုတ္တဓာရဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အတ္တတ္ထပရတ္ထာ ဝုတ္တာ။
အထ ဝါ သုတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ယေ အတ္တတ္ထာဒယော အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဝုတ္တာ ‘‘န ဟညဒတ္ထတ္ထိပသံသလာဘာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၆၃၊ စူဠနိ။ ၈၅) ‘‘အတ္တတ္ထော, ပရတ္ထော, ဥဘယတ္ထော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော, သမ္ပရာယိကော အတ္ထော, ဥတ္တာနော အတ္ထော, ဂမ္ဘီရော အတ္ထော, ဂူဠှော အတ္ထော, ပဋိစ္ဆန္နော အတ္ထော, နေယျော အတ္ထော, နီတော အတ္ထော, အနဝဇ္ဇော အတ္ထော, နိက္ကိလေသော အတ္ထော, ဝေါဒါနော အတ္ထော, ပရမတ္ထော’’တိ တေ သုတ္တံ သူစေတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဘာသိတတ္ထပရိယာယောပိ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ပုရိမကာ ပဉ္စ အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဟိတပရိယာယာ, တတော ပရေ ဆ ဘာသိတတ္ထဘေဒါ, ပစ္ဆိမကာ ပန ဥဘယသဘာဝါ။ တတ္ထ ဒုရဓိဂမတာယ ဝိဘာဝနေ အလဒ္ဓဂါဓော ဂမ္ဘီရော။ န ဝိဝဋော ဂူဠှော။ မူလုဒကာဒယော ဝိယ ပံသုနာ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ တိရောဟိတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇။)ပဋိစ္ဆန္နော။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဉာပေတဗ္ဗော နေယျော။ ယထာရုတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နီတော။ အနဝဇ္ဇနိက္ကိလေသဝေါဒါနာ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တာ, ကုသလဝိပါကကိရိယာဓမ္မဝသေန ဝါ။ ပရမတ္ထော နိဗ္ဗာနံ, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဧဝ ဝါ။ အထ ဝါ ‘‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ အတ္တတ္ထံ, ‘‘အပ္ပိစ္ဆာကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ ဟောတီ’’တိ ပရတ္ထံ သူစေတိ။ ဧဝံ ‘‘အတ္တနာ စ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၉၉, ၂၆၅) သုတ္တာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ စ ဝိသေသေတွာ သုတ္တ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တသ္မာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ ဒေသနာယ အတ္တဟိတပရဟိတတာဒီနိ သာတိသယံ ပကာသိတာနိ ဟောတိ တပ္ပရဘာဝတော, န အာဏာဓမ္မသဘာဝဝသပ္ပဝတ္တာယာတိ ဣဒမေဝ စ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သုတ္တေ စ အာဏာဓမ္မသဘာဝါ စ ဝေနေယျဇ္ဈာသယံ အနုဝတ္တန္တိ, န ဝိနယာဘိဓမ္မေသု ဝိယ ဝေနေယျဇ္ဈာသယော အာဏာဓမ္မသဘာဝေ။ တသ္မာ ဝေနေယျာနံ ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာ ဟောတီတိ ‘‘သုဝုတ္တာ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပသဝတီတိ ဖလတိ။ ‘‘သုတ္တာဏာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘သုဋ္ဌု စ နေ တာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တတ္ထာဒိဝိဓာနေသု စ သုတ္တဿ ပမာဏဘာဝေါ, အတ္တတ္ထာဒီနဉ္စ သင်္ဂါဟကတ္တံ ယောဇေတဗ္ဗံ တဒတ္ထပ္ပကာသနပဓာနတ္တာ သုတ္တဿ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ ဝိသေသနဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော’’တိအာဒိကံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတဿာတိ သုတ္တဿ။
အဘိက္ကမန္တီတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဒ္ဓိဘာဝံ အတိရေကတံ ဒီပေတိ, အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာတိ ဧတ္ထ ဉာဏလက္ခဏကိရိယာနံ သုပါကဋတာဝိသေသံ, အဘိက္ကန္တေနာတိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ ဝိသိဋ္ဌတန္တိ ယုတ္တံ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာ ဥပသဂ္ဂဿ။ အဘိရာဇာ အဘိဝိနယေတိ ပန ပူဇိတပရိစ္ဆိန္နေသု ရာဇဝိနယေသု အဘိ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီတိ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျာတိ? ပူဇနပရိစ္ဆေဒနကိရိယာဒီပနတော, တာဟိ စ ကိရိယာဟိ ရာဇဝိနယာနံ ယုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ အတိမာလာဒီသု အတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ, အဘိ-သဒ္ဒေါ ယထာ သဟ သာဓနေန ကိရိယံ ဝဒတီတိ အဘိရာဇအဘိဝိနယ-သဒ္ဒါ သိဒ္ဓါ, ဧဝံ အဘိဓမ္မသဒ္ဒေ အဘိ-သဒ္ဒေါ သဟ သာဓနေန ဝုဍ္ဎိယာဒိကိရိယံ ဒီပေတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈။)ဘာဝနာဖရဏဝုဍ္ဎီဟိ ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒွါရပဋိပဒါဒီဟိ။ အဝိသိဋ္ဌန္တိ အညမညဝိသိဋ္ဌေသု ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မေသု အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ။ တံ ပိဋကသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ‘‘ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။
ကထေတဗ္ဗာနံ အတ္ထာနံ ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ ဝိနယနံ သာသနံ။ ကထေတဗ္ဗဿ သံဝရာသံဝရာဒိနော အတ္ထဿ ကထနံ ဝစနပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ကထာ။ ကထီယတိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ကထာ။ သံဝရာသံဝရဿ ကထာ သံဝရာသံဝရကထာ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဒေသနာဘေဒံ သာသနဘေဒံ ကထာဘေဒဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ’’တိ။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ သိက္ခာ စ ပဟာနာနိ စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ စ သိက္ခာပ္ပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝံ, တဉ္စ ပရိဒီပယေ။ ဧတ္ထ ယထာတိ ဥပါရမ္ဘနိဿရဏဓမ္မကောသရက္ခဏဟေတုပရိယာပုဏနံ သုပ္ပဋိပတ္တိ ဒုပ္ပဋိပတ္တီတိ ဧတေဟိ ပကာရေဟိ။ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတီတိ အာဏာရဟော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ။ ဝေါဟာရပရမတ္ထာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝတော အာဟ အာဏာဗာဟုလ္လတောတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပစုရာပရာဓာ သေယျသကာဒယော။ အဇ္ဈာသယော အာသယောဝ အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ, ဉာဏဉ္စ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ, ခန္တိ စေဝါနုလောမိကေ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ, ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၆)၊
အနုသယာ ကာမရာဂဘဝရာဂဒိဋ္ဌိပဋိဃဝိစိကိစ္ဆာမာနာဝိဇ္ဇာဝသေန သတ္တ အနာဂတာ ကိလေသာ, အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တထေဝ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ကာလဘေဒေန ဓမ္မာနံ သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထီတိ။ စရိယာတိ ဆ မူလစရိယာ, အန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓာ, သံသဂ္ဂဝသေန တေသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ တေ ပန အမှေဟိ အသမ္မောဟန္တရဓာနသုတ္တဋီကာယံ ဝိဘာဂတော ဒဿိတာ, အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ စရိယာတိ စရိတံ, တံ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ သတ္တာနံ ပုဗ္ဗပရိစယဝသေန အဘိရုစိ, သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေန။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ သညိနော။ မဟန္တော သံဝရော အသံဝရော။ ဗုဒ္ဓိအတ္ထော ဟိ အယ’မကာရော ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁)။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉။)တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာ ပဋိဝေဓာတိ ဧတ္ထ တန္တိအတ္ထော တန္တိဒေသနာ တန္တိအတ္ထပဋိဝေဓော စ တန္တိဝိသယာ ဟောန္တီတိ ဝိနယပိဋကာဒီနံ အတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာဓာရဘာဝေါ ယုတ္တော, ပိဋကာနိ ပန တန္တိ ယေဝါတိ တေသံ ဓမ္မာဓာရဘာဝေါ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ? တန္တိသမုဒါယဿ အဝယဝတန္တိယာ အာဓာရဘာဝတော။ အဝယဝဿ ဟိ သမုဒါယော အာဓာရဘာဝေန ဝုစ္စတိ, ယထာ – ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဓမ္မာဒီနဉ္စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝတော တေဟိ ဝိနယာဒယော ဂမ္ဘီရာတိ ဝိနယာဒီနဉ္စ စတုဗ္ဗိဓော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဓမ္မာဒယော ဧဝ ဒုက္ခောဂါဟတ္တာ ဂမ္ဘီရာ, န ဝိနယာဒယောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ သမုခေန, ဝိသယဝိသယီမုခေန စ ဝိနယာဒီနံယေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မော ဟိ ဝိနယာဒယော, တေသံ ဝိသယော အတ္ထော, ဓမ္မတ္ထဝိသယာ စ ဒေသနာပဋိဝေဓောတိ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ, ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ? ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ သမာသပဒဿ အဝယဝပဒတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဓမ္မေ ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ စ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ။ တသ္မာ ဟေတုဓမ္မ-သဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ, ဉာဏပဋိသမ္ဘိဒါ-သဒ္ဒါ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓိတော ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ, အတ္ထဿ ဟေတုဖလဘာဝေါ စ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယထာဓမ္မန္တိ စေတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုံ ဟေတုဖလဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဝါစကော ဟေသ, န ပရိယတ္တိဟေတုဘာဝဝါစကော, တသ္မာ ယထာဓမ္မန္တိ ယော ယော အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဓမ္မော, တသ္မိံ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုရူပံ ဝါ ယထာဓမ္မံ။ ဒေသနာပိ ဟိ ပဋိဝေဓော ဝိယ အဝိပရီတသဝိသယဝိဘာဝနတော ဓမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တတိ, ယတော ‘အဝိပရီတာဘိလာပေါ’တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပေါ, ဧတေန ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သဘာဝဓမ္မနိရုတ္တိံ ဒဿေတိ, သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀။)နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေါ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၂) သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဒဿိတာ။ ‘‘ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ သဒ္ဒေါ ဝါစကော’’တိ ဝစနဝစနီယေ ဝဝတ္ထပေတွာ တံတံဝစနီယ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတော ဟိ သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ။ ‘‘အနုလောမာဒိဝသေန ဝါ ကထန’’န္တိ ဧတေန တဿာ ဓမ္မနိရုတ္တိယာ အဘိလာပံ ကထနံ တဿ ဝစနဿ ပဝတ္တနံ ဒဿေတိ။ ‘‘အဓိပ္ပါယော’’တိ ဧတေန ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ပညတ္တိံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေတိ။
နနု စ ‘‘ဓမ္မော တန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဓမ္မဿ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဓမ္မဒေသနာနံ ဝိသေသော န သိယာတိ? န, တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဗောဓကဘာဝေန ဉာတော, ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတော သဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဓမ္မော, ပစ္ဆာ ပရေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ပဝတ္တိတော တဒတ္ထပ္ပကာသကော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဒေသနာ, မုသာဝါဒါဒယော ဝိယ။ ‘‘ဝစနဿ ပဝတ္တန’’န္တိ စ ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒဝသေန ယုဇ္ဇတိ။ သော ဟိ ဝစနံ ပဝတ္တေတိ, တဉ္စ တေန ပဝတ္တီယတိ ဒေသီယတိ။ ‘‘သော စ လောကိယလောကုတ္တရော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဘိသမယံ ယေန ပကာရေန အဘိသမေတိ, ယံ အဘိသမေတိ, ယော စ တဿ သဘာဝေါ, တေဟိ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဝိသယတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော အဝိဇ္ဇာဒိဓမ္မသင်္ခါရာဒိအတ္ထတဒုဘယပညာပနာရမ္မဏော လောကိယော အဘိသမယော, အသမ္မောဟတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ယထာဝုတ္တဓမ္မတ္ထပညတ္တီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနော လောကုတ္တရော အဘိသမယောတိ။ အဘိသမယတော အညမ္ပိ ပဋိဝေဓတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ တေသံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘ပဋိဝေဓနံ ပဋိဝေဓော’တိ ဣမိနာ ဟိ ဝစနတ္ထေန အဘိသမယော, ‘ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓော’တိ ဣမိနာ တံတံရူပါဒိဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ စ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။
ယထာဝုတ္တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ပိဋကာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ယော စေတ္ထာတိ ဧတေသု တံတံပိဋကဂတေသု ဓမ္မာဒီသု ယော ပဋိဝေဓော, ဧတေသု စ ပိဋကေသု တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ယော အဝိပရီတသဘာဝေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒုက္ခောဂါဟတာ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁။)အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာယ, တေသံ ပညာပနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော တံဒေသနာယ, ပဋိဝေဓနသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဥပ္ပါဒနဝိသယိကရဏာနံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, အဝိပရီတသဘာဝသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဒုဝိညေယျတာယ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယန္တိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္ထန္တိ ဘာသိတတ္ထံ, ပယောဇနတ္ထဉ္စ။ န ဥပပရိက္ခန္တီတိ န ဝိစာရေန္တိ။ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနပညံ နက္ခမန္တိ, နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ဒိသွာ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣတီတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ။ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ ပမောက္ခပ္ပယောဇနာ ဟုတွာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, ဝါဒပ္ပမောက္ခာ ဝါ နိန္ဒာပမောက္ခာ။ ယဿ စတ္ထာယာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏဿ အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ ဉာယေန ပရိယာပုဏန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ အဿာတိ အဿ ဓမ္မဿ။ နာနုဘောန္တီတိ န ဝိန္ဒန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥပါရမ္ဘမာနဒဗ္ဗမက္ခပလာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယ ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဓမ္မရတနာနုပါလကော။ အညတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။
‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနံ ဆဠဘိညာစတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဒီနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပါရာ။ ၁၂) ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာ။ ဒုတိယေ ပန ‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ အပေက္ခိတွာ ကတံ, န တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ တာ ဟိ ဆသု အဘိညာသု အန္တောဂဓာတိ သုတ္တေ ဝိဘတ္တာ ယေဝါတိ။
ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတိ, ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆)။ ဓမ္မစိန္တန္တိ ဓမ္မသဘာဝဝိစာရဏံ, ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေနေဝ ဒါနံ ဟောတိ, သယမေဝ စိတ္တံ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဟောတိ, သဗ္ဗံ စိတ္တံ အသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိ။ တေသန္တိ တေသံ ပိဋကာနံ။
ဧတန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ အတ္ထာနုလောမတော အနုလောမိကော။ အနုလောမိကတံယေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂။)ဧကသမူဟမ္ပိ။ ပေါဏိကာ စိက္ခလ္လိကာ စ ခတ္တိယာ, တေသံ နိဝါသော ပေါဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယော စ။
နဝပ္ပဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ကထံ နဝပ္ပဘေဒံ? သဂါထကဉှိ သုတ္တံ ဂေယျံ, နိဂ္ဂါထကဉ္စ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ, တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာရဟိတံ နတ္ထိ, ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ, မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ (ခု။ ပါ။ ၅။၂၊ သု။ နိ။ ၂၂၅) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ, ဂါထာဘာဝတော, ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ, ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ, သဂါထကတ္တာ, သဂါထဝဂ္ဂဿ ဝိယ, တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –
‘‘သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ, ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊
သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ သဟတာညေန နာညတော’’။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)၊
သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ – ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရ)။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၂၅၅, ၁၂၄၂), သကဝါဒေ ပဉ္စသုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။
ဝိသေသဝိဓယော ပရေ သနိမိတ္တာ တဒေကဒေသေသု ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃) စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘ဂေယျ’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘ဗျာကရဏ’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။ ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော, ‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု, သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု, ‘ဝုတ္တဉှေတ’န္တိအာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု, အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တကအဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ, တထာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃။)သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ, သတိပိ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ, သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ, တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတောတိ။ နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ, သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ။
ယဉ္စ ဝုတ္တံ – ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ (ခု။ ပါ။ ၅။၁, ၂, ၃) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ, တံ န, နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ, အထ ခေါ သုတ္တဘာဝေန။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယဉ္စ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ, တဒပိ နတ္ထိ, ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ ဟိ သဂါထကံ။ သဟဘာဝေါ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ, န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ကထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ, ယော ‘သဟ ဂါထာဟီ’တိ ဝုစ္စေယျ, န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ, ယဒပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ တဒပိ န, အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘အယံ ဓမ္မော…ပေ… အယံ ဝိနယော, ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယာဒိဘေဒေန ဝဝတ္ထပေတွာ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပ္ပမုခေန ဝသိဂဏေန အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝပဋိမဏ္ဍိတာယ သင်္ဂီတိယာ ဣမဿ ဒီဃာဂမဿ ပဌမမဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနာဒိဘာဝေါ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဒဿေတိ, ‘‘ဧဝမေတံ အဘေဒတော’’တိအာဒိနာ။
နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄။)၁။ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ယဒတ္ထံ သာ ဣဓ ဒဿိတာ, ဣဒါနိ တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဣမိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋီ ၁။ ဧတ္တာဝတာ စ ဗြဟ္မဇာလဿ သာဓာရဏတော ဗာဟိရနိဒါနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဆဟိ အာကာရေဟိ သံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ သမ္ဗန္ဓတော ပဒတော ပဒဝိဘာဂတော ပဒတ္ထတော အနုယောဂတော ပရိဟာရတော စာတိ။ တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော နာမ ဒေသနာသမ္ဗန္ဓော။ ယံ လောကိယာ ‘‘ဥမ္မုဂ္ဃါတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သော ပန ပါဠိယာ နိဒါနပါဠိဝသေန, နိဒါနပါဠိယာ ပန သင်္ဂီတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေန္တေန နိဒါနပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဿ ဒဿိတတ္တာ ပဒါဒိဝသေန သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ‘‘မေတိအာဒီနီ’’တိ ဧတ္ထ အန္တရာ-သဒ္ဒ-စ-သဒ္ဒါနံ နိပါတပဒဘာဝေါ, ဝတ္တဗ္ဗော, န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗော တေသံ နယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ, တဒဝသိဋ္ဌာနံ အာပဋိ-သဒ္ဒါနံ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှနတော။ ‘‘ပဒဝိဘာဂေါ’’တိ ပဒါနံ ဝိသေသော, န ပန ပဒဝိဂ္ဂဟော။ အထ ဝါ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ, ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဝါ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာပိ ပဒဝိဘာဂ သဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ‘‘ဘိက္ခူနံ သံဃော’’တိအာဒိဘေဒေသု ပဒေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထတော။ တံ ပန ပဒတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဌမံ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံသဒ္ဒေါ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝဓာရဏာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ, ဧဝံဝိဓော, ဧဝမာကာရော’’တိအာဒီသု ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော, တထာ ဝိဓာကာရ-သဒ္ဒါ စ။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတ-သဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, န နု ခေါ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ’’တိ, ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿု, အာမုတ္တမာလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅။)ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ, သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ? နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ စ အာဒီသု ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ, ဧဝံ အာယုပရိယန္တော’’တိ စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။ နနု စ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, ဧဝံ သု တေ, ဧဝံ အာယုပရိယန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ တိ? န, ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟေတ္ထ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော, ယထာ ‘‘ဧဝံ ဗျာခေါတိအာဒီသု ပန န အာကာရဝိသေသဝါစကော ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ ဥပမာဒီသု ဥဒါဟရဏာနိ ဥပပန္နာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာပိ…ပေ… ဗဟု’’န္တိ? ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနိယတော မနုဿုပပတ္တိသပ္ပုရိသူပနိဿယသဒ္ဓမ္မသဝနယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂတော မာလာဂုဏသဒိသိယော ပဟူတာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ ဇောဒိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏာဝ ဥပမာ, တေသံ ဥပမာကာရော ယထာ-သဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တောတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။
တထာ ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန ‘‘အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပါယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒိသနာကာရော, သော အတ္ထတော ဥပဒေသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ တေ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ တထာ ဧဝမေတံ ဘဂဝါ, ဧဝမေတံ သုဂတာတိ ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ, ယော တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝမေဝံ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သော စ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိ ခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆။)ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ‘‘ယထာဟံ ဝဒါမိ, ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီ’’တိ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ နိဒဿနတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ နောတိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ, နော ဝါ, ကထံ ဝါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝိညာယတိ, သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိ အာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။ ဧဝံ ဘန္တေတိ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော တတ္ထ ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော ဝုတ္တော, တေန ဧဝံ ဘန္တေ, သာဓု ဘန္တေ, သုဋ္ဌု ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
နာနာနယနိပုဏန္တိ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ, နန္ဒိယာဝဋ္ဋ တိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ, နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော, တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿတာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန သင်္ဂဟာဒိဝသေန သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန ဌပနာဒိဝသေန ကုသလမူလာဒိဝသေန တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ, တေဟိ နိပုဏံ သဏှသုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန, တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဝသေန အနေကာ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော, သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ, အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ, ယေ ဟရိတဗ္ဗာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇။)ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ, တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန, ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ပဋီ’’တိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ, အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု ဝိယ, တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ, ဝိဂတူပက္ကိလေသေ စ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ, အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန, ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော, တတ္ထ ဇာတံ, တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ, တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒိဘေဒေန ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ လဗ္ဘမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။
န အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာတိ အတ္ထော, န ပန ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရာဝိရဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ, ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထော စာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။
‘‘ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သသန္တတိယံ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈။)ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ, ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ပန ဝိဇ္ဇမာနဘေဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။
ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ, ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တမတ္ထံ အနုဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိ အာဟ။ အဿာတိ သုတ-သဒ္ဒဿ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ ဣဓ သုတ-သဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော’’တိ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ မေသဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော, တဒါတိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိနိဒ္ဒေသော, တဒါ။
သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံသဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနံ တဒဘိနိဟဋာနဉ္စ မနောဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတံ ဧဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ, ဧတေန အဝဓာရဏေန နိရာကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သုတံ သုတံ ဧဝါတိ နိယမေတဗ္ဗံ, တံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီ’’တိ သုတန္တိ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ, ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိဝတ္တနံ ကရောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဣဒံ မယာ ဒိဋ္ဌံ, န သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ, အထ ခေါ သုတံ, တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယံ အတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ တေနေဝ အာဟ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော သုယျတီတိ။
ဧဝံ သဝနဟေတုသုဏန္တပုဂ္ဂလသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေဟိပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ သာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရဝိညာဏဝီထိ, တဿာ။ သာ ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉။)နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနာနံ အနေကဝိဟိတာနံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာနာနာကာရေန, ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနံ။ ‘‘သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသန’’န္တိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ, တဿ ဓမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ, န သုတသဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ ‘‘အယဉှေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏဝီထိယာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ မယာတိ ကတ္ထုအတ္ထေ။
‘‘ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသန’’န္တိ နိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော, တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။ သုတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တာ, သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ။
‘‘ယဿ စိတ္တသန္တာနဿာ’’တိအာဒိပိ အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာကာရပညတ္တီတိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဧဝ, ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရုပါဒါနဝသေန တထာ ဝုတ္တာ။ ‘‘သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော’’တိ သောတဗ္ဗဘူတော ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ပရမတ္ထတော ကဿစိ ကတ္တု အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညံ ဝိယ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော’’တိ။ သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော, သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ ဝါ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တံသမင်္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ’’တိ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာနိစ္ဆိတဘာဝတော အာဟ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ, ဧတေန ဝါ အဝဓာရဏတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယံ အတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀။)ပုဗ္ဗေ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဝနကိရိယာ ပန ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထီတိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ, ဝိညာဏကိစ္စဿ စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိသဘာဝါ ယထာက္ကမံ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိ တေ တထာရူပပညတ္တိဥပါဒါနဗျာပါရဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကရဏကိရိယာကတ္တုကမ္မဝိသေသပ္ပကာသနဝသေန ပုဂ္ဂလဗျာပါဝိသယပုဂ္ဂလဗျာပါရနိဒဿနဝသေန ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒ္ဒေသဝသေန ကတ္တုကရဏ ဗျာပါရကတ္တုနိဒ္ဒေသဝသေန စ ဒုတိယာဒယော စတဿော အတ္ထယောဇနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဗ္ဗဿာပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ, သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ စ မေတိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ အာကာရာဒိနော, ဓမ္မာနဉ္စ အသလ္လက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော, အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ, သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော ‘‘သစ္စိကဋ္ဌော, ပရမတ္ထ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ, န တထာ ဧဝံ မေတိ ပဒါနမတ္ထောတိ, ဧတမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိဉှေတ္ထ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဉှိ တမေတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသဗ္ဗံ လဗ္ဘတိ။ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ သောတပထံ အာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒိနော ပစ္စာမသနဝသေန ‘‘ဧဝ’’န္တိ, သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၁။)‘‘မေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ ‘‘သုတ’’န္တိ ပကာသိတော ယမတ္ထောတိ။
အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ သုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတီ’’တိ ဧတေန ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ နာနပ္ပကာရတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီ’’တိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန, ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရကာလပညာသိဒ္ဓိ, ဧဝံ အသမ္မောသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော, ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော, ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနဘာဝေါ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု ဝိယ, ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝါ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝိယ အပ္ပဓာနတ္တေ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ, ဧဝံ ‘‘သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယထာသမ္ဘဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဿ, သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ, အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတဿာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီ’’တိ ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာ’’တိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသကပယောဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယေဟိ ဝိယ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထေဟိ ယောနိသောမနသိကာရဿ, သဒ္ဓမ္မဿဝနေန ဝိယ စ အဝိက္ခေပဿ ယထာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၂။)ယောနိသောမနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော, ဧဝံ အဝိက္ခေပေန ဖလဘူတေန ကာရဏဘူတာနံ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ သိဒ္ဓိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော, သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။
‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိနာ သမတ္ထနဝစနေန ပန အဝိက္ခေပေန ကာရဏဘူတေန သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ယုတ္တော သိယာသဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရင်္ဂတ္တာ, အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အဝိက္ခေပေန သပ္ပုရိသူပနိဿယသိဒ္ဓိဇောတနာ န သမတ္ထိတာဝ, နော န သမတ္ထိတာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသပယိရုပါသနာဘာဝဿ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ, ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကန္တေန ဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။
ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနာကာရော နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော’’တိ။ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတံ ဂုဏဒွယံ။ အပရာပရံ ဝုတ္တိယာ စေတ္ထ စက္ကဘာဝေါ, စရန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ။ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနာက္ကမဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ အတ္ထိတာယ။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ, ‘‘ကတပုညောသိ တွံ အာနန္ဒ, ပဓာနံ အနုယုဉ္ဇ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါတိ စ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ ပယောဂသုဒ္ဓိယာတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန။ တထာ စာဟ ‘‘အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ သဗ္ဗဿ ဝါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၃။)ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန။ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတီတိ။
‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု ထေရဿ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိ ဧတေန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော, ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒဿေတိ။ မနောဒိဋ္ဌိကရဏာပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန ယောနိသောမနသိကာရဒီပကေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ, သဝနဓာရဏဝစီပရိစယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာနပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မဿဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ, ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ, ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။
‘‘သကလေန ဝစနေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ တီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အကတညုတံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထံ။ သာ ဧဝ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေဒံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ, မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကံ တိ? နယိဒံ ဧဝံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနန္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ခဏေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘တထာဂတော စ ပရိနိဗ္ဗုတော, အယဉ္စ အာယသ္မာ ဒေသနာကုသလော, ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော, ကိံ နု ခေါ သယံ သစ္ဆိကတ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဥဒါဟု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၄။)ဧဝံ တဒါသင်္ကိတပ္ပကာရတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမောက္ကမာဒိတော အတိက္ကမာဒိ ဝိဘာဝိတန္တိ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ ‘‘မမေတ’’န္တိ အတ္တနိ အဋ္ဌပေန္တော။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ, ဓမ္မောယေဝ နေတ္တိ ဓမ္မနေတ္တိ။
ဒဠှတရနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ။ နာတိသံသပ္ပနံ မတိဘေဒမတ္တံ ဝိမတိ။ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ ဘဂဝတော ဒေသိတတ္တာ, သမ္မုခါ စဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ, ခလိတဒုရုတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဒေါသာဘာဝတော စ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ, တတော ပရာ တိဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ။ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ နိဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧက-သဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌာသဟာယသင်္ချဒီသု ဒိဿတိ။ တထာဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု အညတ္ထေ ဒိဿတိ, ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု သေဋ္ဌတ္ထေ, ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု အသဟာယေ, ‘‘ဧကောဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု သင်္ချယံ, ဣဓာပိ သင်္ချယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စာတိ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပါဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ‘‘ခဏော’’တိ စ ‘‘သမယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, သော ဧကော ဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမယောပိ ခေါတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတုပိ။ သမယပ္ပဝါဒကေတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပဝဒန္တီတိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိတပဋိလာဘာ။ အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, အဘိသမယော အတ္ထောတိ အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပီဠန အာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၅။)ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတဘာဝေါ အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ တထာ ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံ သမင်္ဂီနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖါရိကတာကရဏံ။ သန္တာပေါဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟဏံ။
တတ္ထ သဟကာရီကာရဏံ သန္နိဇ္ဈ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော, သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော, ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ, ဧတေနဝ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော, သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ, ဥပ္ပါဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော, ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ, ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ, သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော, သမူဟော, ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟောတိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော, ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော, ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော, ပဋိလာဘော။ သမဿ ယာနံ, သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမောတိ သမယော, ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယ-သဒ္ဒဿ ဥဒါဟရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ သမယ-သဒ္ဒဿ။ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဒေသဒေသကပရိသာနံ ဝိယ သုတ္တဿ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယာမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမေတွာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယ-သဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓေါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၆။)ဒေဝသိကံ ဈာနသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော, ဝိသေသတော သတ္တသတ္တာဟာနိ။ ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ပကမ္ပနဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသုယေဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယော။ အရိယတုဏှိဘာဝသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော။ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာသမယော ဒေသနာသမယေဝ။
ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အဘိဓမ္မဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မကရဏေဟိ။ အဓိကရဏတ္ထ အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ, ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ။ တတ္ထ ယထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော, သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိ, စ အာဒီသု, သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ, ယဝရာသိယံ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု, ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှိ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ, ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ, ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ ယထာ စ ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော, ဒုဒ္ဓါသု အာဂတောတိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ, တသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ သတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒကိရိယာ, ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ, ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ, ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ခဏေ, ဟေတုမှိ, ပစ္စယသမဝါယေ စ သတိ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ဥဘယတ္ထ သမယ-သဒ္ဒေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော ကတော လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏ…ပေ… လက္ခီယတီ’’တိ။
ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ, အဇ္ဈေနေန ဝသတိ, ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ, ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမဉှိ သုတွာ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၇။)ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော ဘဂဝါ ဝိဟရတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယာတိ။
အစ္စန္တမေဝ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ။ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိ။
ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဗျတယော ကတောတိ ဒဿေတိ။
သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော။ တထာ ဥတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော, ဂရုကရဏာရဟတာယ ဝါ ဂါရဝယုတ္တော။
ဝုတ္တောယေဝ န ပန ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
အပိစ ဘဂေ ဝနိ, ဝမီတိ ဝါ ဘဂဝါ, ဘဂေ သီလာဒိဂုဏေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ, တေ ဝါ ဝိနေယျသန္တာနေသု ‘‘ကထံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝနိ ယာစိ ပတ္ထယီတိ ဘဂဝါ, ဘဂံ ဝါ သိရိံ, ဣဿရိယံ, ယသဉ္စ ဝမိ ခေလပိဏ္ဍံ ဝိယ ဆဍ္ဍယီတိ ဘဂဝါ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ဟတ္ထဂတံ သိရိံ, စတုဒ္ဒီပိဿရိယံ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယဉ္စ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသံ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇီတိ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ, သိနေရုယုဂန္ဓရာဒိဂတာ ဘာဇနလောကသောဘာ။ တေ ဘဂဝါ ဝမိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
‘‘ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီ’’တိ ‘‘ယော ဝေါ အာနန္ဒ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၈။)ဝဇိရသံဃာတသမာနကာယော ပရေဟိ အဘေဇ္ဇသရီရတ္တာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ အန္တရာယော သက္ကာ ကာတုန္တိ။ ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလသုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒ္ဒိသနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ, တဉ္စ ခေါ မယာဝ သုတံ, န အနုဿဝိတံ, န ပရမ္ပရာဘတန္တိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒဿ သန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယ-သဒ္ဒဿ ကာလဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ကပ္ပကသာယေ ကလိယုဂေ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊
ဟုတာဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ, သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။
ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂါရဝါဓိဝစနတော။
ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာတိ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏက္ခဏေ။ အန္တရတောတိ ဟဒယေ။ အန္တရာတိ အာရဗ္ဘ နိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈေ။ အန္တရိကာယာတိ အန္တရာဠေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ, ဧတေသံ အန္တရာ ကပ္ပါ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ, အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေတီ’’တိ စ အာဒီသု ဝိယ ကာရဏဝေမဇ္ဈေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရာ-သဒ္ဒါ ဧဝ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာ သိယုံ, န ပန စိတ္တခဏဝိဝရေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရန္တရိကာ-သဒ္ဒါ။ အန္တရာ-သဒ္ဒဿ ဟိ အယံ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော သိယာ – ယေသု အတ္ထေသု အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ, တေသု အန္တရသဒ္ဒေါပိ ဝတ္တတီတိ သမာနတ္ထတ္တာ အန္တရာ-သဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တမာနော အန္တရ-သဒ္ဒေါ ဥဒါဟဋော, အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဝါ ‘‘ယဿန္တရတော’’တိ ဧတ္ထ ဂါထာသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ပန ဣက-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘အန္တရိကာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတ္ထ ဥဒါဟရဏောဒါဟရိတဗ္ဗာနံ ဝိရောဓာဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာ-သဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတ’’န္တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၉။)‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, အဋ္ဌာနမေတံ ဘိက္ခဝေ အနဝကာသော, ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, ‘‘နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’ တိအာဒိဝစနတော ဒိဋ္ဌိသီလာနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ, ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော။ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ, တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ ဝစနတော ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ။
သုပ္ပိယောပိ ခေါတိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော ‘‘အဿောသိ ခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေန အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော အဟောသိယေဝ, နာဿ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ကောစိ အန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ တတြာတိ ဝါ ကာလဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ သောပိ ဟိ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိကတော။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ အန္တရာ ရာဇဂဟဉ္စ နာဠန္ဒဉ္စ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော, တသ္မိံယေဝ သမယေ သုပ္ပိယောပိ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, ဗြဟ္မဒတ္တော စ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ။ ပရိယာယတိ ပရိဝတ္တတီတိ ပရိယာယော, ဝါရော။ ပရိယာယေတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပဋိပါဒေတီတိ ပရိယာယော, ဒေသနာ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ ပရိယာယော, ကာရဏန္တိ ဧဝံ ပရိယာယ-သဒ္ဒဿ ဝါရာဒီသု ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာရဏေနာတိ ကာရဏပတိရူပကေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အကာရဏမေဝ ကာရဏန္တိ ဝတွာ’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ, ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော, နနု သင်္ဂီတိကာလတော သော အဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဘာသိတကာလော အတီတောတိ? သစ္စမေတံ, ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အတီတကာလတ္ထော ဘာသတိ-သဒ္ဒေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ကာလေ တေဟိ အဝဏ္ဏော ဝဏ္ဏော စ ဘာသီယတိ, တံ အပေက္ခိတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တတြာတိ ကာလဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော’’တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
အကာရဏန္တိ အယုတ္တိံ, အနုပပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ န ဟိ အရသရူပတာဒယော ဒေါသာ ဘဂဝတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ, ဓမ္မသံဃာနဉ္စ ဒုရက္ခာတဒုပ္ပဋိပန္နတာဒယောတိ။ အကာရဏန္တိ ဝါ ယုတ္တကာရဏရဟိတံ, ပဋိညာမတ္တန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၀။)အဓိပ္ပါယော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ကာရဏန္တိ ဝတွာတိ ကာရဏံ ဝါတိ ဝတွာတိ အတ္ထော။ အရသရူပါဒီနဉ္စေတ္ထ ဇာတိဝုဍ္ဎေသု အဘိဝါဒနာဒိသာမီစိကမ္မာကရဏံ ကာရဏံ, တထာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာလမရိယဉာဏဒဿနာဘာဝဿ သုန္ဒရိကာမဂုဏာဒိနဝဗောဓော, သံသာရဿ အာဒိကောဋိယာ အပညာယနပဋိညာ, အဗျာကတဝတ္ထုဗျာကရဏန္တိ ဧဝမာဒယော, တထာ အသဗ္ဗညုတာဒီနံ ကမာဝဗောဓာဒယော ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ တထာ တထာတိ ဇာတိဝုဍ္ဎာနံ အနဘိဝါဒနာဒိအာကာရေန။
အဝဏ္ဏံ ဘာသမာနောတိ အဝဏ္ဏံဘာသနဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ အနယဗျသနံ ပါပုဏိဿတိ ဧကန္တမဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ ရတနတ္တယောပဝါဒဿ။ တေနေဝါဟ –
တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော၊
ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ,
ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။
‘‘အမှာကံ အာစရိယော’’တိအာဒိနာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ သံဝေဂုပ္ပတ္တိံ, အတ္တနော အာစရိယေ ကာရုညပ္ပဝတ္တိဉ္စ ဒဿေတွာ ကိဉ္စာပိ အန္တေဝါသိနာ အာစရိယဿ အနုကူလေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အယံ ပန ပဏ္ဍိတဇာတိကတ္တာ န ဧဒိသေသု တံ အနုဝတ္တတီတိ, ဣဒါနိ တဿ ကမ္မဿကတညာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတုံ အာရဒ္ဓေါ ‘‘အပိနာမာယံ ဧတ္တကေနာပိ ရတနတ္တယာဝဏ္ဏတော ဩရမေယျာ’’တိ။ ဝဏ္ဏီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ဂုဏော။ ဝဏ္ဏနံ ဂုဏသင်္ကိတ္တနန္တိ ဝဏ္ဏော, ပသံသာ။ သံညူဠှာတိ ဂန္ထိတာ, နိဗန္ဓိတာတိ အတ္ထော။ အတိတ္ထေန ပက္ခန္ဒော ဓမ္မကထိကောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော အပရိမာဏဂုဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ, နိရဝသေသာနဉ္စ တေသံ ဣဓ ပကာသနံ ပါဠိသံဝဏ္ဏနာယေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ။ အနုဿဝါဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္တနော ထာမေန ဝဏ္ဏံ အဘာသိ, န ပန ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာနုရူပန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အသင်္ချယျာပရိမိတပ္ပဘေဒါ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၁။)‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ,
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။
ဣဓာပိ ဝက္ခတိ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။
ဣတိ ဟ တေတိ ဧတ္ထ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တေ’’တိ။
ဣရိယာပထာနုဗန္ဓနေန အနုဗန္ဓာ ဟောန္တိ, န ပန သမ္မာပဋိပတ္တိအနုဗန္ဓနေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ဝါ ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော, တသ္မိံ ကာလေ။ တေနေဝ ဟိ ကိရိယာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရတီ’’တိ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော။ သောတိ ဧဝံ ရာဇဂဟေ ဝသမာနော ဘဂဝါ။ တံ ဒိဝသန္တိ ယံ ဒိဝသံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော, တံ ဒိဝသံ။ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော နာဠန္ဒာယံ ဝေနေယျာနံ ဝိဝိဓ ဟိတသုခနိပ္ဖတ္တိံ အာကင်္ခမာနော ဣမိဿာ စ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ တိဝိဓသီလာလင်္ကတံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တန္တံ ဒေသေဿာမီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော’’တိ စောဒနာ ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။ ‘‘ကသ္မာ စ သုပ္ပိယော အနုဗန္ဓော’’တိ အယံ ပန စောဒနာ ‘‘ဘဂဝတော တံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နဘာဝံ အဇာနန္တော’’တိ ဧတေန ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။ န ဟိ သော ဘဂဝန္တံ ဒဋ္ဌုမေဝ ဣစ္ဆတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ ပန ဇာနေယျ, နာနုဗန္ဓေယျာ’’တိ။
နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ‘‘ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော။ ‘‘သမန္တာ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေ’’တိ တာသံ ရသ္မီနံ ပကတိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘တသ္မိံ ကိရ သမယေ’’တိ စ တသ္မိံ အဒ္ဓါနဂမနသမယေ ဗုဒ္ဓသိရိယာ အနိဂူဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဒါ တဿာ နိဂူဟနေ ပက္ကုသာတိအဘိဂမနာဒီသု ဝိယ ကိဉ္စိပိ ကာရဏံ အတ္ထီတိ။ ရတနာဝေဠံ ရတနဝဋံသကံ။ စီနပိဋ္ဌစုဏ္ဏံ သိန္ဓနစုဏ္ဏံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၂။)ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဝိလာသိနီ စ အဿ ဘဂဝတော လက္ခဏမာလာတိ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ အညမညပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝမာဟ။ ဒွတ္တိံသာယ စန္ဒမဏ္ဍလာနံ မာလာ ကေနစိ ဂန္ထေတွာ ဌပိတာ ယဒိ သိယာတိ ပရိကပ္ပနဝသေနာဟ ‘‘ဂန္ထေတွာ ဌပိတဒွတ္တိံသစန္ဒမာလာယာ’’တိ။ သိရိံ အဘိဘဝန္တီ ဣဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော သူရိယမာလာယာတိအာဒီသုပိ။ မဟာထေရာတိ မဟာသာဝကေ သန္ဓာယာဟ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခူ စ ဒိသွာ အထ အတ္တနော ပရိသံ အဝလောကေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယသ္မာ ပနေသာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကသ္မာ စ သော ရတနတ္တယဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ။ ဣတီတိ ဧဝံ, ဝုတ္တပ္ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ဒွီဟီတိ လာဘပရိဝါရဟာနိံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ ဘဂဝတော ဝိရောဓာနုနယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ ဧတေ အဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏဉ္စ ဘာသန္တီတိ အပရေ။ ‘‘မာရေန အနွာဝိဋ္ဌာ ဧဝံ ကရောန္တီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၂။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ အဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ ဥယျာနံ အမ္ဗလဋ္ဌိကာ ယထာ ‘‘ဝရုဏာနဂရံ, ဂေါဒါဂါမော’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဧကဂါမော’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ရာဇာဂါရကံ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဒေဝါယတနန္တိ ဧကေ။ ဗဟုပရိဿယောတိ ဗဟုပဒ္ဒဝေါ။ ‘‘သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိနာ ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သီဟဠဋ္ဌကထာယံ။ တဉ္စ ခေါ ပါဠိ အာရုဠှဝသေနေဝ, န ပန တဒါ သုပ္ပိယဿ ပရိသာယ အဘာဝတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တောယေဝ ပါဠိ အာရုဠှော, န သုပ္ပိယဿ ပရိသာတိ? ပယောဇနာဘာဝတော။ ယထာ စေတံ, ဧဝံ အညမ္ပိ ဧဒိသံ ပယောဇနာဘာဝတော သင်္ဂီတိကာရေဟိ န သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ ပါဠိအာရုဠှဝသေန ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၃။ ကထာဓမ္မောတိ ကထာသဘာဝေါ, ကထာဓမ္မော ဥပပရိက္ခာဝိဓီတိ ကေစိ။ နီယတီတိ နယော, အတ္ထော။ သဒ္ဒသတ္ထံ အနုဂတော နယော သဒ္ဒနယော။ တတ္ထ ဟိ အနဘိဏှဝုတ္တိကေ အစ္ဆရိယ-သဒ္ဒေါ ဣစ္ဆိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟဏံ ဝိယာ’’တိ။ အစ္ဆရာယောဂ္ဂန္တိ အစ္ဆရိယန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၃။)နိရုတ္တိနယော, သော ပန ယသ္မာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ အာဂတော, တသ္မာ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာနယောတိ။ ယာဝဉ္စိဒံ သုပ္ပဋိဝိဒိတာတိ သမ္ဗန္ဓော, တဿ ယတ္တကံ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒိတာ, တံ ဧတ္တကန္တိ န သက္ကာ အမှေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ, အက္ခာတုံ ဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတာယ အပ္ပမေယျတံ ဒဿေတီ’’တိ။
ပကတတ္ထပဋိနိဒ္ဒေသော တံ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သုပါကဋော စ ဟောတိ, တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿန-သဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ သဝိသယဝိသေသပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသဝသေန ဝိဇ္ဇတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာဘိညာနာဝရဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တဒတ္ထံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာအာသယာနုသယဉာဏေန။ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ, ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ, သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ, တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ, အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ, အဇ္ဈုပေက္ခနဉ္စ။ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။
တထာ ဌာနာဌာနာဒီနိ ဇာနတာ, ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဿတာ, သဝါသနာနံ အာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ, အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ, တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မာနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတော နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ, ဒဝါဒီနမ္ပိ အဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ, ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အပရိက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ ဧဝံ ဒသဗလဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၄။)ယဒိပိ ဟီနကလျာဏဘေဒေန ဒုဝိဓာဝ အဓိမုတ္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ, ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပန အနေကဘေဒဘိန္နာတိ အာဟ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ’’တိ။ သာ ပန အဓိမုတ္တိ အဇ္ဈာသယဓာတု, တဒပိ တထာ တထာ ဒဿနံ ခမနံ ရောစနဉ္စာတိ အာဟ ‘‘နာနာဇ္ဈာသယတာ…ပေ… ရုစိတာ’’တိ။ နာနာဓိမုတ္တိကတဉာဏေနာတိ စေတ္ထ သဗ္ဗညုတဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ, န ဒသဗလဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတဉာဏေနာ’’တိ။ ဣတိ ဟ မေတိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒတ္ထော ဣတိ-သဒ္ဒေါ, ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တံ သရလောပေါ စ ကတောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဣမေ’’တိ။
֍ ဋီ ၄။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတံ ကတံ, ယတော ‘‘နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော’’တိ ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဝုစ္စတိ။ ဝီတိနာမေတွာ ဖလသမာပတ္တီဟိ။ နိဝါသေတွာ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေန။ ‘‘ကဒါစိ ဧကကော’’တိအာဒိ တေသံ တေသံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနာနုကူလံ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမဒဿနံ။ ပါဒနိက္ခေပသမယေ ဘူမိယာ သမဘာဝါပတ္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ နိဿန္ဒဖလံ, န ဣဒ္ဓိနိမ္မာနံ။ ‘‘ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ’’တိ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဒက္ခိဏတာယ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဒုလ္လဘာ သမ္ပတ္တီတိ သတိပိ မနုဿတ္တပဋိလာဘေ ပတိရူပဒေသဝါသဣန္ဒြိယာဝေကလ္လသဒ္ဓါပဋိလာဘာဒယော ဂုဏာ ဒုလ္လဘာတိ အတ္ထော။ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနန္တိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကေ သုညဝိမာနာနိ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော တာဝတိံသဘဝနာဒီသုပိ။ ကာလယုတ္တန္တိ ဣမိဿာ ဝေလာယ ဣမဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ တံတံကာလာနုရူပံ။ သမယယုတ္တန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိအနုရူပံ ဝါ။ အထ ဝါ သမယယုတ္တန္တိ ဟေတူဒါဟရဏသဟိတံ။ ကာလေန သာပဒေသဉှိ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဥတုံ ဂဏှပေတိ, န ပန မလံ ပက္ခာလေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ န ဟိ ဘဂဝတော ကာယေ ရဇောဇလ္လံ ဥပလိမ္ပတီတိ။
ကိလာသုဘာဝေါ ကိလမထော။ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ သရီရဿ ကိလာသုဘာဝမောစနတ္ထန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတီ’’တိ ဣဒံ ပစ္ဆိမယာမေ ဘဂဝတော ဗဟုလအာစိဏ္ဏဝသေန ဝုတ္တံ။ အပ္ပေကဒါ အဝသိဋ္ဌဗလဉာဏေဟိ သဗ္ဗညုတဉာဏေန စ ဘဂဝါ တမတ္ထံ သာဓေတီတိ။ ‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိဒေသနာ သီဟနာဒေါ။ တေသံ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’ တိအာဒိနာ ပစ္စယာကာရံ သမောဓာနေတွာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၅။)‘‘သိနေရုံ ဥက္ခိပန္တော ဝိယ နဘံ ပဟရန္တော ဝိယ စာ’’တိ ဣဒံ ဗြဟ္မဇာလဒေသနာယ အနညသာဓာရဏတ္တာ သုဒုက္ကရတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ ‘‘ယေန, တေနာ’’တိ ဧတံ ပဒဒွယံ။ ယေနာတိ ဝါ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ, ယေန ကာရဏေန သော မဏ္ဍလမာဠော ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော, ကာရဏံ ပန ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံဧဝ။ ကဋ္ဌန္တိ နိသီဒနယောဂျံ ဒါရုက္ခန္ဓံ။
ပုရိမောတိ ‘‘ကတမာယ နု ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော အတ္ထော။ ကာ စ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေန ယထာပုစ္ဆိတာယ ကထာယ ဝက္ခမာနံ ဝိပ္ပကတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရော။ ယာယ ဟိ ကထာယ တေ ဘိက္ခူ သန္နိသိန္နာ, သာ ဧဝ အန္တရာကထာဘူတာ ဝိပ္ပကတာ ဝိသေသေန ပုန ပုစ္ဆီယတီတိ။ အညာတိ အန္တရာသဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ အညတ္ထေ ဟိ အယံ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘူမန္တရံ သမယန္တရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အန္တရာတိ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ နနု စ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာ ကထာ ယထာဓိပ္ပါယံ ‘‘ဣတိ ဟ မေ’’တိအာဒိနာ နိဋ္ဌပိတာ ယေဝါတိ? န နိဋ္ဌာပိတာ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနေန ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဘဂဝါ တသ္မိံ ခဏေ န ဥပသင်္ကမေယျ ဘိယျောပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါယေဝ ကထာ ပဝတ္တေယျုံ, ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနေန ပန န ပဝတ္တေသုံ။ တေနေဝါဟ အယံ ခေါ…ပေ… အနုပ္ပတ္တော’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ နိဒါနဝစနံ, နနု ဘဂဝတော ဝစနမေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ, အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ။ ဒေသကာလကတ္တုသောတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗန္ဓော ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော, တေနေဝ စာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ အာဝုသော အာနန္ဒ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ တယိဒမာဟ ‘‘ကာလ…ပေ… နိဒါနံ ဘာသိတ’’န္တိ။
အပိစ သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဟိဿ ပုဗ္ဗရစနာဒီနံ အဘာဝေါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၆။)ဧကပ္ပမာဏတ္တာ စ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသတ္ထုသာဝကာနုရောဓာဘာဝတော ခီဏာသဝတ္တသိဒ္ဓိ။ ခီဏာ သဝတာယ ဟိဿ အာစရိယမုဋ္ဌိအာဒီနံ အဘာဝေါ, ဝိသုဒ္ဓါ စ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဣတိ ဒေသကဒေါသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိစာရိတ္တသမ္ပတ္တိဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အဘာဝသူစကေဟိ, ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါဘိ ဗျဉ္ဇနကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ, တတော ဧဝ စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော, အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ စ ပကာသိတာ ဟောတိ နိဒါနဝစနေန သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော, ‘‘ဇာနတာ ပဿတာ’’တိအာဒိ ဝစနတော စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစန’’န္တိ။
တထာ သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထိကာ ပဝတ္တိ, အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ, တသ္မာ ပရေသံယေဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ သတ္ထုဘူတံ, န ကဗျရစနာဒိသာသနဘူတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစန’’န္တိ။ အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘူတတာဝိဘာဝနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစနံ။ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ တထာဂတဿ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမာဒိဘာဝဒီပနေန, ‘‘ဇာနတာ’’တိအာဒိနာ အာသယာနုသယဉာဏာဒိပယောဂဒီပနေန စ အယမတ္ထော သာဓိတော ဟောတိ။ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပယောဇနဿ မုခမတ္တဒဿနံ။ ကော ဟိ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဘာသိတဿ နိဒါနဿ ပယောဇနာနိ နိရဝသေသတော ဝိဘာဝေတုန္တိ။
နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋီ ၅။ နိက္ခိတ္တဿာတိ ဒေသိတဿ။ ဒေသနာပိ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဿ သီလာဒိအတ္ထဿ ဝိနေယျသန္တာနေသု နိက္ခိပနတော ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယထာ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိသာသနပ္ပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယဿ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၇။)ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသဗ္ဘာဝတော, အတ္တဇ္ဈာသယအဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ ပန အညမညံ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ နယိဓ နိရဝသေသော ဝိတ္ထာရနယော သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အဇ္ဈာသယေန သိယာ သံသဂ္ဂဘေဒေါ, တဒန္တောဂဓတ္တာ ပန သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရောဝ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သော ပနာယံ သုတ္တနိက္ခေပေါ သာမညဘာဝတော ပဌမံ ဝိစာရေတဗ္ဗော, တသ္မိံ ဝိစာရိတေ ယဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ နိက္ခိတ္တံ, တဿာ ဝိဘာဂဝသေန ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅, ၆), ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇), ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) စ ပဝတ္တာနံ သုတ္တာနံ သုတ္တပဒေသာနံ ဝဏ္ဏနာ ဝုစ္စမာနာ တံတံအနုသန္ဓိဒဿနသုခတာယ သုဝိညေယျာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတီ’’တိ။
‘‘သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိအာဒီသု နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ, သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တဿ ကထနံ သုတ္တနိက္ခေပေါ, သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ နိက္ခိပီယတီတိ ဝါ နိက္ခေပေါ, သုတ္တံယေဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော, သော အဿ အတ္ထိ သုတ္တဒေသနာကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆဝသိကော။ အရဏီယတော အတ္ထော, သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထု။ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ, အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ သုတ္တနိက္ခေပေါ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော, ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ သောတဗ္ဗဝသပ္ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသိကာ, တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော’’တိ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယေဝ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော’’တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ နိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတီ’’တိ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၈။)အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာနိမိတ္တဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အနဝရောဓော, ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပါဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) အာမိသုပ္ပါဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋော ယမတ္ထောတိ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေသိ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တဟာရကောတိ အနုပုဗ္ဗေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သံယုတ္တကေ သမ္မပ္ပဓာနပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တာနံ အာဝဠိ, တထာ ဣဒ္ဓိပါဒဟာရကာဒိ။ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော။ အဘိနီဟာရန္တိ ပဏိဓာနံ။
ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေတိ ဧတ္ထ ‘‘အစ္ဆရိယံ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုသံဃေန ဝုတ္တော ဝဏ္ဏောပိ သင်္ဂဟိတော, တံ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေ စ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဥပရိ ဒေသနံ အာရဘိဿတီတိ။ ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဝုတ္တဝဏ္ဏော အဋ္ဌုပ္ပတ္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တေဝါသီ ဝဏ္ဏံ။ ဣတိ ဣမံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ’’တိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဥပမာနသမုစ္စယသံသယဝဝဿဂ္ဂပဒပူရဏဝိကပ္ပါဒီသု ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၃) ဥပမာနေ ဒိဿတိ, သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၀၃) သမုစ္စယေ, ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ, ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယေ, ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု ဝဝဿဂ္ဂေ, ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ပဒပူရဏေ, ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝိကပ္ပေ, ဣဓာယံ ဝိကပ္ပေယေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော’’တိ။ ပရ-သဒ္ဒေါ အတ္ထေဝ အညတ္ထေ ‘‘အဟဉ္စေဝ ခေါ ပန ဓမ္မံ ဒေသေယျံ, ပရေ စ မေ န အာဇာနေယျု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄, ၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၄, ၈) အတ္ထိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၉။)အဓိကေ ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၆၈, ၁။၁၁၁) အတ္ထိ ပစ္ဆာဘာဂေ ‘‘ပရတော အာဂမိဿတီ’’တိအာဒီသု။ အတ္ထိ ပစ္စနီကဘာဝေ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟ ဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈)။ ဣဓာပိ ပစ္စနီကဘာဝေတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပရေတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။
ဤဒိသေသုပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ, တေန ရတနတ္တယနိမိတ္တမ္ပိ အကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိ န ကာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသနိမိတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သဘာဝဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုအဘာဝဇောတနတ္ထံ အာဟနတီတိ ကတ္တုအတ္ထေ အာဃာတသဒ္ဒံ ဒဿေတိ, တတ္ထ အာဟနတီတိ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတိ, ဥပတာပေတိ စာတိ အတ္ထော။ အာဟနတိ ဧတေန, အာဟနနမတ္တံ ဝါ အာဃာတောတိ ကရဏဘာဝတ္ထာပိ သမ္ဘဝန္တိယေဝ။ ဧဝံ အဝယဝဘေဒနေန အာဃာတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ပရိယာယေနပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကောပဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ အယဉ္စ နယော ‘‘အပ္ပစ္စယော အနဘိရဒ္ဓီ’’တိအာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ တေနာတိ ပါကဋပရိယာယေန အပ္ပစ္စယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနံ, တံမုခေန ပန န ပစ္စေတိ တေနာတိ အပ္ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိရာဓယတီတိ သာဓယတိ။ ဒွီဟီတိ အာဃာတအနဘိရဒ္ဓိပဒေဟိ။ ဧကေနာတိ အပ္ပစ္စယပဒေန။ သေသာနန္တိ သညာဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ, သညာဝိညာဏအဝသိဋ္ဌသင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ခါတာနံ ဝါ။ ကရဏန္တိ ဥပ္ပါဒနံ။ အာဃာတာဒီနဉှိ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယသမဝါယနံ ဣဓ ‘‘ကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ပန အတ္ထတော ဥပ္ပါဒနမေဝ။ အနုပ္ပါဒနဉှိ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘န ကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဧကုပ္ပါဒေကဝတ္ထုကေကာရမ္မဏေကနိရောဓဘာဝတော။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ မနောပဒေါသေ။ တုမှန္တိ ‘‘တုမှာက’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ဧကော သဒ္ဒေါ ‘‘ယထာ အမှာက’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ‘‘အမှ’’န္တိ အယံ သဒ္ဒေါ။ ယထာဟ, ‘‘တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မိယျရေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၉။၉၃, ၉၉)။ ‘‘အန္တရာယော’’တိ ဣဒံ မနောပဒေါသဿ အကရဏီယတာယ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ တုမှာကံယေဝ စ ဘဝေယျ တေန ကောပါဒိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အန္တရာယော, တသ္မာ တေ ကောပါဒိပရိယာယေန ဝုတ္တာ အာဃာတာဒယော န ကရဏီယာတိ အတ္ထော။ တေန နာဟံ ‘‘သဗ္ဗညူ’’တိ ဣဿရဘာဝေန တုမှေ တတော နိဝါရေမိ, အထ ခေါ ဣမိနာ နာမ ကာရဏေနာတိ ဒဿေတိ။ တံ ပန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၀။)ကာရဏဝစနံ ယသ္မာ အာဒီနဝဝိဘာဝနံ ဟောတိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ‘‘အပိ နု တုမှေ’’တိအာဒိနာ မနောပဒေါသော န ကာလန္တရဘာဝိနောယေဝ ဟိတသုခဿ အန္တရာယကရော, အထ ခေါ တင်္ခဏပ္ပဝတ္တိရဟဿပိ ဟိတသုခဿ အန္တရာယကရောတိ မနောပဒေါသေ အာဒီနဝံ ဒဠှတရံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယေသံ ကေသဉ္စိ ‘‘ပရေ’’တိအာဒီသု ဝိယ န ပဋိဝိရုဒ္ဓါနံယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုပိတော’’တိအာဒိ။
အန္ဓတမန္တိ အန္ဓဘာဝကရတမံ။ ယန္တိ ယတ္ထ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယသ္မိံ ကာလေ ကောဓော သဟတေ နရံ, အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ, ယသ္မာ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နရံ အဘိဘဝတိ, တသ္မာ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, ယဒါ ကောဓောတိ အတ္ထော ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓိဘာဝတော။ အထ ဝါ ယန္တိ ကိရိယာယ ပရာမသနံ။ ကောဓော သဟတေတိ ယဒေတံ ကောဓဿ သဟနံ အဘိဘဝနံ, ဧတံ အန္ဓကာရတမဘဝနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ နရံ ကောဓော သဟတေ အဘိဘဝတိ, တဿ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, တတော စ ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, ကုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ။ အန္တရတောတိ အဗ္ဘန္တရတော, စိတ္တတော ဝါ။
‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာရဏ’’န္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗညူ ဧဝ အမှာကံ သတ္ထာ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ, သွာက္ခာတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော သံကိလေသရဟိတတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာရဏ’’န္တိ ဧတေန စ ‘‘န သဗ္ဗညူ’’တိအာဒိဝစနံ အဘူတံ အတစ္ဆန္တိ နိဗ္ဗေဌိတံ ဟောတိ။ ဒုတိယံ ပဒန္တိ ‘‘အတစ္ဆ’’န္တိ ပဒံ။ ပဌမဿာတိ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ပဒဿ။ စတုတ္ထဉ္စာတိ ‘‘န စ ပနေတံ အမှေသု သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ ပဒံ။ တတိယဿာတိ ‘‘နတ္ထိ စေတံ အမှေသူ’’တိ ပဒဿ။ အဝဏ္ဏေယေဝါတိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ ဒေါသပတိဋ္ဌာပနဝသေန နိန္ဒနေ ဧဝ။ န သဗ္ဗတ္ထာတိ ကေဝလံ အက္ကောသနခုံသနဝမ္ဘနာဒီသု န ဧကန္တေန နိဗ္ဗေဌနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတိ။
֍ ဋီ ၆။ အာနန္ဒန္တိ ပမောဒန္တိ ဧတေန ဓမ္မေန တံသမင်္ဂိနော သတ္တာတိ အာနန္ဒ-သဒ္ဒဿ ကရဏတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော, သောဘနံ ဝါ မနော သုမနော, တဿ ဘာဝေါ သောမနဿန္တိ တဒညဓမ္မာနမ္ပိ သမ္ပယုတ္တာနံ သောမနဿဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၁။)ရုဠှီသဒ္ဒတ္တာ ယထာ ‘‘ပင်္ကဇ’’န္တိ ဒဿေန္တော ‘‘စေတသိကသုခဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ ဥဗ္ဗိလယတီတိ ဥဗ္ဗိလံ, ဘိန္ဒတိ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဝိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဗိလမေဝ ဥဗ္ဗိလာဝိတံ, တဿ ဘာဝေါ ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တံ။ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ ကာယစိတ္တံ ဝါတပူရိတဘသ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာယနာကာရပ္ပတ္တံ ဟောတိ, တဿာ ဂေဟဿိတာယ ဩဒဂ္ဂိယပီတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စာဝဟာယာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပိ ‘‘ကိဉ္စာပိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဥဗ္ဗိလာဝိတမေဝ နတ္ထိ, အထ ခေါ အာယတိံ ကုလပုတ္တာနံ ဧဒိသေသုပိ ဌာနေသု အကုသလုပ္ပတ္တိံ ပဋိသေဓေန္တော ဓမ္မနေတ္တိံ ဌပေတီ’’တိ, ‘‘ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော, ဧကေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဝုတ္တော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘တေသံ ဝသေန သေသာနမ္ပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကရဏံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ, ‘‘ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ’’တိအာဒိနာ ဣဓ စ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘တုမှံယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အန္တရာယောတိ ဣဒ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ အဝဏ္ဏပက္ခေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကသ္မာ ပနေတန္တိ စ ဝက္ခမာနံယေဝ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ စောဒေတိ။ အာစရိယော ‘‘သစ္စံ ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ တမတ္ထံ ပဋိဇာနိတွာ ‘‘တံ ပန နေက္ခမ္မနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ တတ္ထ ဧတန္တိ အာနန္ဒာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနံ။ နနု ဘဂဝတာ ဝဏ္ဏိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသိဏေနာတိ ကသိဏတာယ သကလဘာဝေန။ ကေစိ ပန ‘‘ဇမ္ဗုဒီပဿာတိ ကရဏေ သာမိဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန ကသိဏဇမ္ဗုဒီပ-သဒ္ဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂေဟဿိတပီတိသောမနဿံ ဈာနာဒီနံ အန္တရာယကရံ, တသ္မာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘သောမနဿံ ပါဟံ ဒေဝါနံ ဣန္ဒ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၉)။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ယေန သမ္ပယုတ္တာ ပီတိ အန္တရာယကရီ, တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒဉှိ လောဘသဟဂတံ ပီတိသောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ပီတိဂ္ဂဟဏေန ပန သောမနဿမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သောမနဿရဟိတာယ ပီတိယာ အဘာဝတောတိ ပီတိယေဝ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဝိဘာဂဝစနတော သောမနဿဿ ပါကဋော အန္တရာယကရဘာဝေါ, န တထာ ပီတိယာတိ ပီတိယေဝ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၂။)လောဘသဟဂတတ္တေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ‘‘လုဒ္ဓေါ အတ္ထ’’န္တိအာဒိဂါထာနံ ‘‘ကုဒ္ဓေါ အတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဂါထာသု ဝိယ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ, ဓမ္မဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ, သံဃဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ, တတြ စေ တုမှေ အဿထ အာနန္ဒိနော သုမနာ ဥဗ္ဗိလာဝိတာ, အပိ နု တုမှေ ပရေသံ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇာနေယျာထာတိ။ နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ အယံ တတိယဝါရော, သော ဒေသနာကာလေ နီဟရိတွာ ဒေသေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာဘာဝတော ဒေသနာယ အနာဂတောပိ တဒတ္ထသမ္ဘဝတော အတ္ထတော အာဂတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာ တံ ကထာဝတ္ထုပကရဏံ ဝိတ္ထာရဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အတ္ထတော အာဂတော ယေဝါ’’တိ ဧတေန သံဝဏ္ဏနာကာလေ တထာ ဗုဇ္ဈနကသတ္တာနံ ဝသေန သော ဝါရော အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တတြ တုမှေဟီတိ တသ္မိံ ဝဏ္ဏေ တုမှေဟီ’’တိအာဒိနာ, ‘‘ဒုတိယံ ပဒံ ပဌမဿ ပဒဿ, စတုတ္ထဉ္စ တတိယဿ ဝေဝစန’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တနယေန။
စူဠသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇။ နိဝတ္တော အမူလကတ္တာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတာဘာဝတော။ အနုဝတ္တတိယေဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတာယ အဓိကတဘာဝတော။ အနုသန္ဓိံ ဒဿေဿတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ။ ဩရန္တိ ဝါ အပရဘာဂေါ ‘‘ဩရတော ဘောဂံ, ဩရံ ပါရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ ဟေဋ္ဌာအတ္ထော ဩရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဩရံ အာဂမနာယ ယေ ပစ္စယာ, တေ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သီလဉှိ သမာဓိပညာယော အပေက္ခိတွာ အပရဘာဂေါ, ဟေဋ္ဌာဘူတဉ္စ ဟောတီတိ။ သီလမတ္တကန္တိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ အပ္ပကတ္ထော ဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇမတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) ဝိယ။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၆), မနောမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတူ’’တိ စ အာဒီသု ဝိယ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ, ဩရမတ္တက’’န္တိ ပဒဒွယေန သာမညတော ဝုတ္တောယေဝ ဟိ အတ္ထော သီလမတ္တကန္တိ ဝိသေသဝသေန ဝုတ္တော။ အထ ဝါ သီလေနပိ တဒေကဒေသဿေဝ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၃။)သင်္ဂဟဏတ္ထံ အပ္ပကတ္ထဝါစကော, ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ‘‘သီလမတ္တက’’န္တိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယသန္နိဿိတသီလာနိ ဣဓ ဒေသနံ အနာရုဠှာနိ။ န ဟိ တာနိ ပါတိမောက္ခအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလာနိ ဝိယ သဗ္ဗပုထုဇ္ဇနေသု ပါကဋာနီတိ။ ‘‘ဥဿာဟံ ကတွာ’’တိ ဧတေန ‘‘ဝဒမာနော’’တိ ဧတ္ထ သတ္တိအတ္ထံ မာန-သဒ္ဒံ ဒဿေတိ။
အလင်္ကရဏံ ဝိဘူသနံ အလင်္ကာရော, ကုဏ္ဍလာဒိပသာဓနံ ဝါ။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ မဏ္ဍနံ။ မဏ္ဍနေတိ မဏ္ဍနဟေတု။ အထ ဝါ မဏ္ဍတီတိ မဏ္ဍနော, မဏ္ဍနဇာတိကော ပုရိသော။ ဗဟုဝစနတ္ထေ စ ဣဒံ ဧကဝစနံ, မဏ္ဍနသီလေသူတိ အတ္ထော။ ပရိပူရကာရီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန သကလမ္ပိ သီလထောမန သုတ္တံ ဒဿေတိ။ စန္ဒနန္တိ စန္ဒနသဟစရဏတော စန္ဒနဂန္ဓော, တထာ တဂရာဒီသုပိ။ သတဉ္စ ဂန္ဓောတိ ဧတ္ထ ဂန္ဓော ဝိယာတိ ဂန္ဓောတိ ဝုတ္တော သီလနိဗန္ဓနော ထုတိဃောသော။ သီလဉှိ ကိတ္တိယာ နိမိတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘သီလဝတော သီလသမ္ပန္နဿ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။ ပဝါယတီတိ ပကာသတိ။ ဂန္ဓာဝ ဂန္ဓဇာတာ။
‘‘အပ္ပကံ ဗဟုက’’န္တိ ဣဒံ ပါရာပါရံ ဝိယ အညမညံ ဥပနိဓာယ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဥပရိဂုဏေ ဥပနိဓာယာ’’တိ။ သီလဉှီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော, တေန ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘ယသ္မာ သီလံ ကိဉ္စာပိ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန သမာဓိဿ ဗဟုကာရံ, ပဘာဝါဒိဂုဏဝိသေသေ ပနဿ ဥပနိဓာယ ကလမ္ပိ န ဥပေတိ, တထာ သမာဓိ စ ပညာယာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သမာဓိဿ အာနုဘာဝံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘အဘိ…ပေ… မူလေ’’တိ ဣဒံ ယမကပါဋိဟာရိယဿ သုပါကဋဘာဝဒဿနတ္ထံ, အညေဟိ ဗောဓိမူလဉာတိသမာဂမာဒီသု ကတပါဋိဟာရိယေဟိ ဝိသေသနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏတ္ထာယ ဟိ ဘဂဝတော စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ တဒနုစ္ဆဝိကံ ဌာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ရတနမဏ္ဍပါဒိ သက္ကဿ ဒေဝရညော အာဏာယ ဝိဿကမ္မုနာ နိမ္မိတန္တိ ဝဒန္တိ, ဘဂဝတာဝ နိမ္မိတန္တိ အပရေ။ ‘‘ယော ကောစိ ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထော အတ္ထိ စေ, အာဂစ္ဆတူ’’တိ စောဒနာသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တာဒါနပရိဒီပန’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္တာဒါနံ အနုယောဂေါ, တိတ္ထိယာနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၄။)တထာ ကာတုံ အသမတ္ထတ္တာ, ‘‘ကရိဿာမာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတတ္တာ တိတ္ထိယပရိမဒ္ဒနံ။
ဥပရိမကာယတောတိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။
တတ္ထာယံ ပါဠိသေသော –
‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပုရတ္ထိမကာယတော အဂ္ဂိ, ပစ္ဆိမကာယတော ဥဒကံ။ ပစ္ဆိမကာယတော အဂ္ဂိ, ပုရတ္ထိမကာယတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏအက္ခိတော အဂ္ဂိ, ဝါမအက္ခိတော ဥဒကံ။ ဝါမအက္ခိတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိ, ဝါမကဏ္ဏသောတတော ဥဒကံ။ ဝါမကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိ, ဝါမနာသိကာသောတတော ဥဒကံ။ ဝါမနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော အဂ္ဂိ, ဝါမအံသကူဋတော ဥဒကံ။ ဝါမအံသကူဋတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏအံသကူဋတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော အဂ္ဂိ, ဝါမဟတ္ထတော ဥဒကံ။ ဝါမဟတ္ထတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏဟတ္ထတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏပဿတော အဂ္ဂိ, ဝါမပဿတော ဥဒကံ။ ဝါမပဿတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏပဿတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏပါဒတော အဂ္ဂိ, ဝါမပါဒတော ဥဒကံ။ ဝါမပါဒတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏပါဒတော ဥဒကံ။ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ အဂ္ဂိ, အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ ဥဒကံ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ အဂ္ဂိ, အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ ဥဒကံ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိ, ဧကေကလောမတော ဥဒကံ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကေကလောမကူပတော’’တိ အာဂတံ။
‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇိဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနန္တိ အယံ ပါဠိသေသော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိယော’’တိ ဣဒံ တာသံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၅။)ဧတ္ထာပိ ‘‘သတ္ထာ တိဋ္ဌတိ, နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတီ’’တိအာဒိနာ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကေကမူလကာ သတ္ထုဝသေန စတ္တာရော, နိမ္မိတဝသေန စတ္တာရောတိ သဗ္ဗေဝ အဋ္ဌ ဝါရေ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
မဓုပါယာသန္တိ မဓုသိတ္တံ ပါယာသံ။ အတ္တာ မိတ္တော မဇ္ဈတ္တော ဝေရီတိ စတူသု သီမသမ္ဘေဒဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ‘‘စတုရင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ပန ‘‘ဝီရိယာဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဧတေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စာ’’တိအာဒိပါဠိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄) ဇရာမရဏမုခေန ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ။ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏ’’န္တိ ပဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဒွတ္တိံသဒေါဏဂဏှနပ္ပမာဏံ ကုဏ္ဍံ ကောလမ္ဗော။ ဒရိဘာဂေါ ကန္ဒရော။ စက္ကဝါဠပါဒေသု မဟာသမုဒ္ဒေါ စက္ကဝါဠမဟာသမုဒ္ဒေါ။
‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိအာဒိ ပုထုဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န မူလပရိယာယဝဏ္ဏနာဒီသု ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဝိသေသနိဒ္ဓါရဏတ္ထံ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ဘဂဝတော ဥပရိ ဂုဏေ ဝိဘာဝေတုံ န သက္ကောတိ, တိဋ္ဌတု ပုထုဇ္ဇနော, သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အဝိသယာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သောတာပန္နာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈)။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာ။ အဋ္ဌကထာဝသေန အတ္ထဿ သဝနံ သဝနံ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထာနံ သုနိက္ခေပသုဒဿနေန ဓမ္မဿ ပရိဟရဏံ ဓာရဏံ။ ဧဝံ သုတဓာတပရိစိတာနံ မနသာနုပေက္ခနံ ပစ္စဝေက္ခဏံ။ ဗဟူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ စ အဝိဟတတ္တာ တာ ဇနေန္တိ, တာဟိ ဝါ ဇနိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဝိဃာတမေဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဝဒတိ။ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ဧတ္ထ ပုထူ ဇနာ သတ္ထုပဋိညာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဝစနတ္ထော။ ပုထု…ပေ… အဝုဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဇနေတဗ္ဗာ, ဇာယန္တိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ဇနာ, ဂတိယော။ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတော ပရေ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ဇနာ, အဘိသင်္ခါရာဒယော။ တေ ဧတေသံ ပုထူ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဘိသင်္ခရဏာဒိ အတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာမရာဂဘဝရာဂဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇာ ဩဃာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၆။)ရာဂဂ္ဂိအာဒယော သန္တာပါ။ တေယေဝ, သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ပရိဠာဟာ။ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာတိ ဧတ္ထ ဇာယတီတိ ဇနော, ရာဂေါ ဂေဓောတိ ဧဝံ အာဒိကော။ ပုထု ဇနော ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထူသု ဝါ ဇနာ ဇာတာ ရတ္တာတိ ဧဝံ ရာဂါဒိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပလိဗုဒ္ဓါတိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဥပဒ္ဒုတာ ဝါ။ ‘‘ပုထူနံ ဂဏနပထမတီတာန’’န္တိအာဒိနာ ပုထူ ဇနာ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဒဿေတိ။
ယေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟိ နိမိတ္တဘူတေဟိ ဘဂဝတိ တထာဂတ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တော, တံဒဿနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဂုဏနေမိတ္တကာနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗာနိ နာမာနိ။ ယထာဟ –
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆)၊
တထာ အာဂတောတိ ဧတ္ထ အာကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသာဝဋ္ဌာနတော ပဋိပဒါဂမနတ္ထော အာဂတ-သဒ္ဒေါ, န ဉာဏဂမနတ္ထော ‘‘တထလက္ခဏံ အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၇၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄) ဝိယ, နာပိ ကာယဂမနာဒိအတ္ထော ‘‘အာဂတော ခေါ မဟာသမဏော, မာဂဓာနံ ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၆၂) ဝိယ။ တတ္ထ ယဒါကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ, တံ ကရုဏာပဓာနတ္တာ မဟာကရုဏာမုခေန ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ အာဂမနပဋိပဒံ ဥဒါဟရဏဝသေန သာမညတော ဒဿေန္တော ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော ‘‘ယထာ သဗ္ဗလောက…ပေ… အာဂတာ’’တိ အာဟ။ တံ ပန ပဋိပဒံ မဟာပဒါနသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄) သမ္ဗဟုလနိဒ္ဒေသေန သုပါကဋာနံ အာသန္နာနဉ္စ ဝိပဿီအာဒီနံ ဆန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဝသေန နိဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေန အဘိနီဟာရေနာတိ မနုဿတ္တလိင်္ဂသမ္ပတ္တိဟေတုသတ္ထာရဒဿနပဗ္ဗဇ္ဇာအဘိညာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိအဓိကာရဆန္ဒာနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၇။)ကာယပ္ပဏိဓာနမဟာပဏိဓာနေန။ သဗ္ဗေသဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဏိဓာနံ ဣမိနာဝ အဘိနီဟာရေန သမိဇ္ဈတီတိ။ ဧဝံ မဟာဘိနီဟာရဝသေန ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါရမီပူရဏဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါ ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဧတ္ထ စ သုတ္တန္တိကာနံ မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပါရမီသု အယံ ဝိတ္ထာရကထာ – ကာ ပနေတာ ပါရမိယော? ကေနဋ္ဌေန ပါရမိယော? ကတိဝိဓာ စေတာ? ကော တာသံ ကမော? ကာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ? ကော ပစ္စယော? ကော သံကိလေသော? ကိံ ဝေါဒါနံ? ကော ပဋိပက္ခော? ကာ ပဋိပတ္တိ? ကော ဝိဘာဂေါ? ကော သင်္ဂဟော? ကော သမ္ပာဒနူပါယော? ကိတ္တကေန ကာလေန သမ္ပာဒနံ? ကော အာနိသံသော? ကိံ စေတာသံ ဖလန္တိ?
တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ – ကာ ပနေတာ ပါရမိယောတိ။ တဏှာမာနာဒီဟိ အနုပဟတာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ ဒါနာဒယော ဂုဏာ ပါရမိယော။
ကေနဋ္ဌေန ပါရမိယောတိ ဒါနသီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန သတ္တုတ္တမတာယ ပရမာ မဟာသတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ, တေသံ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ ပါရမီ, ဒါနာဒိကိရိယာ။ အထ ဝါ ပရတီတိ ပရမော, ဒါနာဒိဂုဏာနံ ပူရကော ပါလကော စ ဗောဓိသတ္တော။ ပရမဿ အယံ, ပရမဿ ဝါ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ ပါရမီ, ဒါနာဒိကိရိယာဝ။ အထ ဝါ ပရံ သတ္တံ အတ္တနိ မဝတိ ဗန္ဓတိ ဂုဏဝိသေသယောဂေန, ပရံ ဝါ အဓိကတရံ မဇ္ဇတိ သုဇ္ဈတိ သံကိလေသမလတော, ပရံ ဝါ သေဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ ဝိသေသေန မယတိ ဂစ္ဆတိ, ပရံ ဝါ လောကံ ပမာဏဘူတေန ဉာဏဝိသေသေန ဣဓလောကံ ဝိယ မုနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, ပရံ ဝါ အတိဝိယ သီလာဒိဂုဏဂဏံ အတ္တနော သန္တာနေ မိနောတိ ပက္ခိပတိ, ပရံ ဝါ အတ္တဘူတတော ဓမ္မကာယတော အညံ, ပဋိပက္ခံ ဝါ တဒနတ္ထကရံ ကိလေသစောရဂဏံ မိနာတိ ဟိံသတီတိ ပရမော, မဟာသတ္တော။ ‘‘ပရမဿ အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပါရေ ဝါ နိဗ္ဗာနေ မဇ္ဇတိ သုဇ္ဈတိ သတ္တေ စ သောဓေတိ, တတ္ထ ဝါ သတ္တေ မဝတိ ဗန္ဓတိ ယောဇေတိ, တံ ဝါ မယတိ ဂစ္ဆတိ ဂမေတိ စ, မုနာတိ ဝါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၈။)တံ ယာထာဝတော, တတ္ထ ဝါ သတ္တေ မိနောတိ ပက္ခိပတိ, ကိလေသာရိံ ဝါ သတ္တာနံ တတ္ထ မိနာတိ ဟိံသတီတိ ပါရမီ, မဟာပုရိသော။ တဿ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ ပါရမိတာ, ဒါနာဒိကိရိယာဝ။ ဣမိနာ နယေန ပါရမီနံ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတိဝိဓာတိ သင်္ခေပတော ဒသဝိဓာ, တာ ပန ပါဠိယံ သရူပတော အာဂတာယေဝ။ ယထာဟ –
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၁၁၆)။
ယထာ စာဟ –
‘‘ကတိ နု ခေါ ဘန္တေ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ? ဒသ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ။ ကတမေ ဒသ? ဒါနံ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓကာရကော ဓမ္မော, သီလံ နေက္ခမ္မံ ပညာ ဝီရိယံ ခန္တိ သစ္စမဓိဋ္ဌာနံ မေတ္တာ ဥပေက္ခာ ဗုဒ္ဓကာရကော ဓမ္မော, ဣမေ ခေါ သာရိပုတ္တ ဒသ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာတိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ, ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –
‘ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ, ပညာ ဝီရိယေန ပဉ္စမံ၊
ခန္တိ သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနံ, မေတ္တုပေက္ခာတိ တေ ဒသာ’တိ’’။
ကေစိ ပန ‘‘ဆဗ္ဗိဓာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ဧတာသံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ပန သင်္ဂဟော ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။
ကော တာသံ ကမောတိ ဧတ္ထ ကမော နာမ ဒေသနာက္ကမော, သော စ ပဌမသမာဒါနဟေတုကော, သမာဒါနံ ပဝိစယဟေတုကံ, ဣတိ ယထာ အာဒိမှိ ပဝိစိတာ သမာဒိန္နာ စ, တထာ ဒေသိတာ။ တတ္ထ စ ဒါနံ သီလဿ ဗဟူပကာရံ သုကရဉ္စာတိ တံ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ။ ဒါနံ သီလပရိဂ္ဂဟိတံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ ဒါနာနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ သီလံ နေက္ခမ္မပရိဂ္ဂဟိတံ, နေက္ခမ္မံ ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ, ပညာ ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတာ, ဝီရိယံ ခန္တိပရိဂ္ဂဟိတံ, ခန္တိ သစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ, သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတံ, အဓိဋ္ဌာနံ မေတ္တာပရိဂ္ဂဟိတံ, မေတ္တာ ဥပေက္ခာပရိဂ္ဂဟိတာ မဟပ္ဖလာ ဟောတိ မဟာနိသံသာတိ မေတ္တာနန္တရံ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ ဥပေက္ခာ ပန ကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတာ, ကရုဏာ စ ဥပေက္ခာပရိဂ္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ ပန မဟာကာရုဏိကာ ဗောဓိသတ္တာ သတ္တေသု ဥပေက္ခကာ ဟောန္တီတိ? ဥပေက္ခိတဗ္ဗယုတ္တေသု ကဉ္စိ ကာလံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၉။)ဥပေက္ခကာ ဟောန္တိ, န ပန သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗဒါ စာတိ ကေစိ။ အပရေ ပန န သတ္တေသု ဥပေက္ခကာ, သတ္တကတေသု ပန ဝိပ္ပကာရေသု ဥပေက္ခကာ ဟောန္တီတိ။
အပရော နယော – ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ, အပ္ပဖလတ္တာ, သုကရတ္တာ စ အာဒိမှိ ဒါနံ ဝုတ္တံ။ သီလေနဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကသုဒ္ဓိတော, ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော, ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော, ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနဿ အနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ နေက္ခမ္မေန သီလသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိတော, ကာယဝစီသုစရိတံ ဝတွာ မနောသုစရိတဝစနတော, ဝိသုဒ္ဓသီလဿ သုခေနေဝ ဈာနသမိဇ္ဈနတော, ကမ္မာပရာဓပ္ပဟာနေန ပယောဂသုဒ္ဓိံ ဝတွာ ကိလေသာပရာဓပ္ပဟာနေန အာသယသုဒ္ဓိဝစနတော, ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနေန စိတ္တဿ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဝစနတော စ သီလဿ အနန္တရံ နေက္ခမ္မံ ဝုတ္တံ။ ပညာယ နေက္ခမ္မဿ သိဒ္ဓိပရိသုဒ္ဓိတော, ဈာနာဘာဝေ ပညာဘာဝဝစနတော။ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ ဟိ ပညာ, ပညာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ သမာဓိ။ သမထနိမိတ္တံ ဝတွာ ဥပေက္ခာနိမိတ္တဝစနတော, ပရဟိတဇ္ဈာနေန ပရဟိတကရဏူပါယကောသလ္လဝစနတော စ နေက္ခမ္မဿ အနန္တရံ ပညာ ဝုတ္တာ။ ဝီရိယာရမ္ဘေန ပညာကိစ္စသိဒ္ဓိတော, သတ္တသုညတာဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ဝတွာ သတ္တဟိတာယ အာရမ္ဘဿ အစ္ဆရိယတာဝစနတော, ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ ဝတွာ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တဝစနတော, နိသမ္မကာရိတံ ဝတွာ ဥဋ္ဌာနဝစနတော စ။ နိသမ္မကာရိနော ဟိ ဥဋ္ဌာနံ ဖလဝိသေသမာဝဟတီတိ ပညာယ အနန္တရံ ဝီရိယံ ဝုတ္တံ။
ဝီရိယေန တိတိက္ခာသိဒ္ဓိတော။ ဝီရိယဝါ ဟိ အာရဒ္ဓဝီရိယတ္တာ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဥပနီတံ ဒုက္ခံ အဘိဘုယျ ဝိဟရတိ ဝီရိယဿ တိတိက္ခာလင်္ကာရဘာဝတော။ ဝီရိယဝတော ဟိ တိတိက္ခာ သောဘတိ။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဝတွာ သမထနိမိတ္တဝစနတော, အစ္စာရမ္ဘေန ဥဒ္ဓစ္စဒေါသပ္ပဟာနဝစနတော။ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စဒေါသော ပဟီယတိ။ ဝီရိယဝတော သာတစ္စကရဏဝစနတော။ ခန္တိဗဟုလော ဟိ အနုဒ္ဓတော သာတစ္စကာရီ ဟောတိ။ အပ္ပမာဒဝတော ပရဟိတကိရိယာရမ္ဘေ ပစ္စုပကာရတဏှာဘာဝဝစနတော။ ယာထာဝတော ဓမ္မနိဇ္ဈာနေ ဟိ သတိ တဏှာ န ဟောတိ။ ပရဟိတာရမ္ဘေ ပရမေပိ ပရကတဒုက္ခသဟနဘာဝဝစနတော စ ဝီရိယဿ အနန္တရံ ခန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၀။)ဝုတ္တာ။ သစ္စေန ခန္တိယာ စိရာဓိဋ္ဌာနတော, အပကာရိနော အပကာရခန္တိံ ဝတွာ တဒုပကာရကရဏေ အဝိသံဝါဒဝစနတော, ခန္တိယာ အပဝါဒဝါစာဝိကမ္ပနေန ဘူတဝါဒိတာယ အဝိဇဟနဝစနတော, သတ္တသုညတာဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ဝတွာ တဒုပဗြူဟိတဉာဏသစ္စဝစနတော စ ခန္တိယာ အနန္တရံ သစ္စံ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနေန သစ္စသိဒ္ဓိတော။ အစလာဓိဋ္ဌာနဿ ဟိ ဝိရတိ သိဇ္ဈတိ။ အဝိသံဝါဒိတံ ဝတွာ တတ္ထ အစလဘာဝဝစနတော။ သစ္စသန္ဓော ဟိ ဒါနာဒီသု ပဋိညာနုရူပံ နိစ္စလောဝ ပဝတ္တတိ။ ဉာဏသစ္စံ ဝတွာ သမ္ဘာရေသု ပဝတ္တိနိဋ္ဌာပနဝစနတော။ ယထာဘူတဉာဏဝါ ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အဓိတိဋ္ဌတိ, တေ စ နိဋ္ဌာပေတိ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဘာဝတောတိ သစ္စဿ အနန္တရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ မေတ္တာယ ပရဟိတကရဏသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနသိဒ္ဓိတော, အဓိဋ္ဌာနံ ဝတွာ ဟိတူပသံဟာရဝစနတော။ ဗောဓိသမ္ဘာရေ ဟိ အဓိတိဋ္ဌမာနော မေတ္တာဝိဟာရီ ဟောတိ။ အစလာဓိဋ္ဌာနဿ သမာဒါနာဝိကောပနတော, သမာဒါနသမ္ဘဝတော စ အဓိဋ္ဌာနဿ အနန္တရံ မေတ္တာ ဝုတ္တာ။ ဥပေက္ခာယ မေတ္တာဝိသုဒ္ဓိတော, သတ္တေသု ဟိတူပသံဟာရံ ဝတွာ တဒပရာဓေသု ဥဒါသီနတာဝစနတော, မေတ္တာဘာဝနံ ဝတွာ တန္နိဿန္ဒဘာဝနာဝစနတော, ‘‘ဟိတကာမသတ္တေပိ ဥပေက္ခကော’’တိ အစ္ဆရိယဂုဏဘာဝဝစနတော စ မေတ္တာယ အနန္တရံ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာတိ ဧဝမေတာသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီတိ? ဧတ္ထ အဝိသေသေန တာဝ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော ပရာနုဂ္ဂဟလက္ခဏာ, ပရေသံ ဥပကာရကရဏရသာ, အဝိကမ္ပနရသာ ဝါ, ဟိတေသိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဗုဒ္ဓတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, မဟာကရုဏာပဒဋ္ဌာနာ, ကရုဏူပါယကောသလ္လပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။
ဝိသေသေန ပန ယသ္မာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အတ္တုပကရဏပရိစ္စာဂစေတနာ ဒါနပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ ကာယဝစီသုစရိတံ အတ္ထတော အကတ္တဗ္ဗဝိရတိ, ကတ္တဗ္ဗကရဏစေတနာဒယော စ သီလပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမော ကာမဘဝေဟိ နိက္ခမနစိတ္တုပ္ပါဒေါ နေက္ခမ္မပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော ဓမ္မာနံ သာမညဝိသေသလက္ခဏာဝဗောဓော ပညာပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော ကာယစိတ္တေဟိ ပရဟိတာရမ္ဘော ဝီရိယပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တသင်္ခါရာပရာဓသဟနံ အဒေါသပ္ပဓာနော တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၁။)ခန္တိပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ ဝိရတိစေတနာဒိဘေဒံ အဝိသံဝါဒနံ သစ္စပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနံ တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ အဓိဋ္ဌာနပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော လောကဿ ဟိတူပသံဟာရော အတ္ထတော အဗျာပါဒေါ မေတ္တာပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အနုနယပဋိဃဝိဒ္ဓံသိနီ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သတ္တသင်္ခါရေသု သမပ္ပဝတ္တိ ဥပေက္ခာပါရမိတာ။
တသ္မာ ပရိစ္စာဂလက္ခဏံ ဒါနံ, ဒေယျဓမ္မေ လောဘဝိဒ္ဓံသနရသံ, အနာသတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဘဝဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ, ပရိစ္စဇိတဗ္ဗဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ သီလနလက္ခဏံ သီလံ, သမာဓာနလက္ခဏံ, ပတိဋ္ဌာနလက္ခဏဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသံ, အနဝဇ္ဇရသံ ဝါ, သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဟိရောတ္တပ္ပပဒဋ္ဌာနံ။ ကာမတော ဘဝတော စ နိက္ခမနလက္ခဏံ နေက္ခမ္မံ, တဒါဒီနဝဝိဘာဝနရသံ, တတော ဧဝ ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ။ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ ပညာ, အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ, ဝိသယောဘာသနရသာ ပဒီပေါ ဝိယ, အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ, သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ, စတုသစ္စပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။ ဥဿာဟလက္ခဏံ ဝီရိယံ, ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ, အသံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) ပဒဋ္ဌာနံ, သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ ခမနလက္ခဏာ ခန္တိ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသဟနရသာ, အဓိဝါသနပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အဝိရောဓပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, ယထာဘူတဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ အဝိသံဝါဒနလက္ခဏံ သစ္စံ, ယာထာဝဝိဘာဝနရသံ [ယထာသဘာဝဝိဘာဝနရသံ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယ)], သာဓုတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သောရစ္စပဒဋ္ဌာနံ။ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အဓိဋ္ဌာနလက္ခဏံ အဓိဋ္ဌာနံ, တေသံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝနရသံ, တတ္ထ အစလတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဗောဓိသမ္ဘာရပဒဋ္ဌာနံ။ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ မေတ္တာ, ဟိတူပသံဟာရရသာ, အာဃာတဝိနယနရသာ ဝါ, သောမ္မဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဥပေက္ခာ, သမဘာဝဒဿနရသာ, ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏပဒဋ္ဌာနာ။ ဧတ္ထ စ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတတာ ဒါနာဒီနံ ပရိစ္စာဂါဒိလက္ခဏဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ, ယတော တာနိ ပါရမီသင်္ချံ လဘန္တီတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၂။)ကော ပစ္စယောတိ အဘိနီဟာရော ပစ္စယော။ ယော ဟိ အယံ ‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တီ’’တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနသမ္ပာဒိတော ‘‘တိဏ္ဏော တာရေယျံ, မုတ္တော မောစေယျံ, ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေယျံ, သုဒ္ဓေါ သောဓေယျံ, ဒန္တော ဒမေယျံ, သန္တော သမေယျံ, အဿတ္ထော အဿာသေယျံ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေယျ’’န္တိအာဒိနာ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယ) ပဝတ္တော အဘိနီဟာရော, သော အဝိသေသေန သဗ္ဗပါရမီနံ ပစ္စယော။ တပ္ပဝတ္တိယာ ဟိ ဥဒ္ဓံ ပါရမီနံ ပဝိစယုပဋ္ဌာနသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနနိပ္ဖတ္တိယော မဟာပုရိသာနံ သမ္ဘဝန္တိ။
ယထာ စ အဘိနီဟာရော, ဧဝံ မဟာကရုဏာ, ဥပါယကောသလ္လဉ္စ။ တတ္ထ ဥပါယကောသလ္လံ နာမ ဒါနာဒီနံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘာဝဿ နိမိတ္တဘူတာ ပညာ, ယာဟိ ကရုဏူပါယကောသလ္လတာဟိ မဟာပုရိသာနံ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာ, နိရန္တရံ ပရဟိတကရဏပသုတတာ, သုဒုက္ကရေဟိပိ မဟာဗောဓိသတ္တစရိတေဟိ ဝိသာဒါဘာဝေါ, ပသာဒသမ္ဗုဒ္ဓိဒဿနသဝနာနုဿရဏာဝတ္ထာသုပိ သတ္တာနံ ဟိတသုခပဋိလာဘဟေတုဘာဝေါ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ, ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကမ္မသိဒ္ဓိ။ ပညာယ သယံ တရတိ, ကရုဏာယ ပရေ တာရေတိ။ ပညာယ ပရဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ, ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပဋိကာရံ အာရဘတိ။ ပညာယ စ ဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, ကရုဏာယ ဒုက္ခံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ တထာ ပညာယ ပရိနိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ ဟောတိ, ကရုဏာယ တံ န ပါပုဏာတိ။ တထာ ကရုဏာယ သံသာရာဘိမုခေါ ဟောတိ, ပညာယ တတြ နာဘိရမတိ။ ပညာယ စ သဗ္ဗတ္ထ ဝိရဇ္ဇတိ, ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗေသံ အနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော, ကရုဏာယ သဗ္ဗေပိ အနုကမ္ပတိ, ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော။ ပညာယ စ အဟံကာရမမံကာရာဘာဝေါ, ကရုဏာယ အာလသိယဒီနတာဘာဝေါ။ တထာ ပညာကရုဏာဟိ ယထာက္ကမံ အတ္တပရနာထတာ, ဓီရဝီရဘာဝေါ, အနတ္တန္တပအပရန္တပတာ, အတ္တဟိတပရဟိတနိပ္ဖတ္တိ, နိဗ္ဘယာဘိံသနကဘာဝေါ, ဓမ္မာဓိပတိလောကာဓိပတိတာ, ကတညုပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ, မောဟတဏှာဝိဂမော, ဝိဇ္ဇာစရဏသိဒ္ဓိ, ဗလဝေသာရဇ္ဇနိပ္ဖတ္တီတိ သဗ္ဗဿာပိ ပါရမိတာဖလဿ ဝိသေသေန ဥပါယဘာဝတော ပညာကရုဏာ ပါရမီနံ ပစ္စယော။ ဣဒဉ္စ ဒွယံ ပါရမီနံ ဝိယ ပဏိဓာနဿာပိ ပစ္စယော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၃။)တထာ ဥဿာဟဥမ္မင်္ဂအဝတ္ထာနဟိတစရိယာ စ ပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ယာ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဗုဒ္ဓဘူမိယော’’တိ ပဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ကတိ ပန ဘန္တေ ဗုဒ္ဓဘူမိယော? စတဿော ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓဘူမိယော။ ကတမာ စတဿော? ဥဿာဟော စ ဟောတိ ဝီရိယံ, ဥမင်္ဂေါ စ ဟောတိ ပညာဘာဝနာ, အဝတ္ထာနဉ္စ ဟောတိ အဓိဋ္ဌာနံ, မေတ္တာဘာဝနာ စ ဟောတိ ဟိတစရိယာ။ ဣမာ ခေါ သာရိပုတ္တ စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယမ္ပိ)။
တထာ နေက္ခမ္မပဝိဝေကအလောဘာဒေါသာမောဟနိဿရဏပ္ပဘေဒါ ဆ အဇ္ဈာသယာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ ကာမေ ဒေါသဒဿာဝိနော, ပဝိဝေက…ပေ… သင်္ဂဏိကာယ, အလောဘ…ပေ… လောဘေ, အဒေါသ…ပေ… ဒေါသေ, အမောဟ…ပေ… မောဟေ, နိဿရဏဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ သဗ္ဗဘဝေသု ဒေါသဒဿာဝိနော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၉ ဝါကျခန္ဓေပိ)။
တသ္မာ ဧတေ ဗောဓိသတ္တာနံ ဆ အဇ္ဈာသယာ ဒါနာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ လောဘာဒီသု အာဒီနဝဒဿနေန, အလောဘာဒိအဓိကဘာဝေန စ ဝိနာ ဒါနာဒိပါရမိယော သမ္ဘဝန္တိ။ အလောဘာဒီနဉှိ အဓိကဘာဝေန ပရိစ္စာဂါဒိနိန္နစိတ္တတာ အလောဘဇ္ဈာသယာဒိတာတိ။ ယထာ စေတေ, ဧဝံ ဒါနဇ္ဈာသယတာဒယောပိ။ ယထာဟ –
‘‘ကတိ ပန ဘန္တေ ဗောဓာယ စရန္တာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာ? ဒသ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗောဓာယ စရန္တာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာ။ ကတမေ ဒသ? ဒါနဇ္ဈာသယာ သာရိပုတ္တ ဗောဓိသတ္တာ မစ္ဆေရေ ဒေါသဒဿာဝိနော, သီလ…ပေ… ဥပေက္ခဇ္ဈာသယာ သာရိပုတ္တ ဗောဓိသတ္တာ သုခဒုက္ခေသု ဒေါသဒဿာဝိနော’’တိ။
ဧတေသု ဟိ မစ္ဆေရအသံဝရကာမဝိစိကိစ္ဆာကောသဇ္ဇအက္ခန္တိဝိသံဝါဒအနဓိဋ္ဌာနဗျာပါဒ- သုခဒုက္ခသင်္ခါတေသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒါနာဒိနိန္နစိတ္တတာသင်္ခါတာ ဒါနဇ္ဈာသယတာဒယော ဒါနာဒိပါရမီနံ နိဗ္ဗတ္တိယာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၄။)ကာရဏန္တိ။ တထာ အပရိစ္စာဂပရိစ္စာဂါဒီသု ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါနာဒိပါရမီနံ ပစ္စယော။
တတ္ထာယံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝိဓိ – ခေတ္တဝတ္ထုဟိရညသုဝဏ္ဏဂေါမဟိံသဒါသိဒါသပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဗျာသတ္တစိတ္တာနံ သတ္တာနံ ခေတ္တာဒီနံ ဝတ္ထုကာမဘာဝေန ဗဟုပတ္ထနီယဘာဝတော, ရာဇစောရာဒိသာဓာရဏဘာဝတော, ဝိဝါဒါဓိဋ္ဌာနတော, သပတ္တကရဏတော, နိဿာရတော, ပဋိလာဘပရိပါလနေသု ပရဝိဟေဌနဟေတုတော, ဝိနာသနိမိတ္တဉ္စ သောကာဒိအနေကဝိဟိတဗျသနာဝဟတော, တဒါသတ္တိနိဒါနဉ္စ မစ္ဆေရမလပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တာနံ အပါယူပပတ္တိသမ္ဘဝတောတိ ဧဝံ ဝိဝိဓဝိပုလာနတ္ထာဝဟာ ဧတေ အတ္ထာ နာမ, တေသံ ပရိစ္စာဂေါယေဝေကော သောတ္ထိဘာဝေါတိ ပရိစ္စာဂေ အပ္ပမာဒေါ ကရဏီယော။
အပိစ ‘‘ယာစကော ယာစမာနော အတ္တနော ဂုယှဿ အာစိက္ခနတော မယှံ ဝိဿာသိကော’’တိ စ ‘‘ပဟာယ ဂမနီယံ အတ္တနော သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရလောကံ ယာဟီတိ မယှံ ဥပဒေသကော’’တိ စ ‘‘အာဒိတ္တေ ဝိယ အဂါရေ မရဏဂ္ဂိနာ အာဒိတ္တေ လောကေ တတော မယှံ သန္တကဿ အပဝါဟကသဟာယော’’တိ စ ‘‘အပဝါဟိတဿ စဿ နိဇ္ဈာယနိက္ခေပဋ္ဌာနဘူတော’’တိ စ ‘‘ဒါနသင်္ခါတေ ကလျာဏကမ္မသ္မိံ သဟာယဘာဝတော, သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ အဂ္ဂဘူတာယ ပရမဒုလ္လဘာယ ဗုဒ္ဓဘူမိယာ သမ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော စ ပရမော ကလျာဏမိတ္တော’’တိ စ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။
တထာ ‘‘ဥဠာရေ ကမ္မနိ အနေနာဟံ သမ္ဘာဝိတော, တသ္မာ သာ သမ္ဘာဝနာ အဝိတထာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘ဧကန္တဘေဒိတာယ ဇီဝိတဿ အယာစိတေနပိ မယာ ဒါတဗ္ဗံ, ပဂေဝ ယာစိတေနာ’’တိ စ ‘‘ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ ဂဝေသိတွာပိ ဒါတဗ္ဗော, သယမေဝါဂတော မမ ပုညေနာ’’တိ စ ‘‘ယာစကဿ ဒါနာပဒေသေန မယှမေဝါယမနုဂ္ဂဟော’’တိ စ ‘‘အဟံ ဝိယ အယံ သဗ္ဗောပိ လောကော မယာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အသတိ ယာစကေ ကထံ မယှံ ဒါနပါရမီ ပူရေယျာ’’တိ စ ‘‘ယာစကာနမေဝတ္ထာယ မယာ သဗ္ဗော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အယာစိတွာ မမ သန္တကံ ယာစကာ သယမေဝ ကဒါ ဂဏှေယျု’’န္တိ စ ‘‘ကထမဟံ ယာစကာနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါ တေ မယှံ ပိယာ စဿု မနာပါ’’တိ စ ‘‘ကထံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၅။)ဝါဟံ ဒဒမာနော, ဒတွာပိ စ အတ္တမနော အဿံ ပမုဒိတော ပီတိသောမနဿဇာတော’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါ မေ ယာစကာ ဘဝေယျုံ, ဥဠာရော စ ဒါနဇ္ဈာသယော’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟမယာစိတောယေဝ ယာစကာနံ ဟဒယမညာယ ဒဒေယျ’’န္တိ စ ‘‘သတိ ဓနေ ယာစကေ စ အပရိစ္စာဂေါ မဟတီ မယှံ ဝဉ္စနာ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟံ အတ္တနော အင်္ဂါနိ ဇီဝိတံ ဝါပိ ယာစကာနံ ပရိစ္စဇေယျ’’န္တိ စ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။
အပိစ ‘‘အတ္ထော နာမာယံ နိရပေက္ခံ ဒါယကံ အနုဂစ္ဆတိ ယထာ တံ နိရပေက္ခံ ခေပကံ ကိဋကော’’တိ အတ္ထေ နိရပေက္ခတာယ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ ယာစမာနော ပန ယဒိ ပိယပုဂ္ဂလော ဟောတိ, ‘‘ပိယော မံ ယာစတီ’’တိ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ အထ ဥဒါသီနပုဂ္ဂလော ဟောတိ, ‘‘အယံ မံ ယာစမာနော အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပရိစ္စာဂေန မိတ္တော ဟောတီ’’တိ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တောပိ ဟိ ယာစကာနံ ပိယော ဟောတီတိ။ အထ ပန ဝေရီပုဂ္ဂလော ယာစတိ, ‘‘ပစ္စတ္ထိကော မံ ယာစတိ, အယံ မံ ယာစမာနော အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပရိစ္စာဂေန ဝေရီပိ ပိယော မိတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝိသေသတော သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပိယပုဂ္ဂလေ ဝိယ မဇ္ဈတ္တဝေရီပုဂ္ဂလေသုပိ မေတ္တာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကရုဏံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ ဒါတဗ္ဗံ။
သစေ ပနဿ စိရကာလပရိဘာဝိတတ္တာ လောဘဿ ဒေယျဓမ္မဝိသယာ လောဘဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေန ဗောဓိသတ္တပဋိညေန ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘နနု တယာ သပ္ပုရိသ သမ္ဗောဓာယ အဘိနီဟာရံ ကရောန္တေန သဗ္ဗသတ္တာနံ ဥပကာရတ္ထာယ အယံ ကာယော နိဿဋ္ဌော, တပ္ပရိစ္စာဂမယဉ္စ ပုညံ, တတ္ထ နာမ တေ ဗာဟိရေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ အတိသင်္ဂပ္ပဝတ္တိ ဟတ္ထိသိနာနသဒိသီ ဟောတိ, တသ္မာ တယာ န ကတ္ထစိ သင်္ဂေါ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော။ သေယျထာပိ နာမ မဟတော ဘေသဇ္ဇရုက္ခဿ တိဋ္ဌတော မူလံ မူလတ္ထိကာ ဟရန္တိ, ပပဋိကံ, တစံ, ခန္ဓံ, ဝိဋပံ, သာရံ, သာခံ, ပလာသံ, ပုပ္ဖံ, ဖလံ ဖလတ္ထိကာ ဟရန္တိ, န တဿ ရုက္ခဿ ‘မယှံ သန္တကံ ဧတေ ဟရန္တီ’’တိ ဝိတက္ကသမုဒါစာရော ဟောတိ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပဇ္ဇန္တေန မယာ မဟာဒုက္ခေ အကတညုကေ နိစ္စာသုစိမှိ ကာယေ ပရေသံ ဥပကာရာယ ဝိနိယုဇ္ဇမာနေ အဏုမတ္တောပိ မိစ္ဆာဝိတက္ကော န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော, ကော ဝါ ဧတ္ထ ဝိသေသော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု မဟာဘူတေသု ဧကန္တဘေဒနဝိကိရဏဝိဒ္ဓံသနဓမ္မေသု, ကေဝလံ ပန သမ္မောဟဝိဇမ္ဘိတမေတံ, ယဒိဒံ ‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’တိ အဘိနိဝေသော။ တသ္မာ ဗာဟိရေသု ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကေသုပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၆။)ကရစရဏနယနာဒီသု, မံသာဒီသု စ အနပေက္ခေန ဟုတွာ ‘တံတဒတ္ထိကာ ဟရန္တူ’တိ နိဿဋ္ဌစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော စဿ ဗောဓာယ ပဟိတတ္တဿ ကာယဇီဝိတေသု နိရပေက္ခဿ အပ္ပကသိရေနေဝ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ သုဝိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ။ သော ဝိသုဒ္ဓကာယဝစီမနောကမ္မန္တော ဝိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ဉာယပဋိပတ္တိယံ ဌိတော, အာယာပါယုပါယကောသလ္လသမန္နာဂမေန ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေန, အဘယဒါနသဒ္ဓမ္မဒါနေဟိ စ သဗ္ဗသတ္တေ အနုဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ဟောတီတိ။ အယံ တာဝ ဒါနပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာနယော။
သီလပါရမိယံ ပန ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ – ဣဒဉှိ သီလံ နာမ ဂင်္ဂေါဒကာဒီဟိ ဝိသောဓေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဒေါသမလဿ ဝိက္ခာလနဇလံ, ဟရိစန္ဒနာဒီဟိ ဝိနေတုံ အသက္ကုဏေယျရာဂါဒိပရိဠာဟဝိနယနံ, ဟာရမကုဋကုဏ္ဍလာဒီဟိ ပစုရဇနာလင်္ကာရေဟိ အသာဓာရဏော သာဓူနံ အလင်္ကာရဝိသေသော, သဗ္ဗဒိသာဝါယနတော အကိတ္တိမော, သဗ္ဗကာလာနုရူပေါ စ သုရဘိဂန္ဓော, ခတ္တိယမဟာသာလာဒီဟိ ဒေဝတာဟိ စ ဝန္ဒနီယာဒိဘာဝါဝဟနတော ပရမော ဝသီကရဏမန္တော, စာတုမဟာရာဇိကာဒိ ဒေဝလောကာရောဟနသောပါနပန္တိ, ဈာနာဘိညာနံ အဓိဂမုပါယော, နိဗ္ဗာနမဟာနဂရဿ သမ္ပာပကမဂ္ဂေါ, သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓီနံ ပတိဋ္ဌာနဘူမိ, ယံ ယံ ဝါ ပနိစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ, တဿ တဿ သမိဇ္ဈနူပါယဘာဝတော စိန္တာမဏိကပ္ပရုက္ခာဒိကေ စ အတိသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဇ္ဈတိ ဘိက္ခဝေ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၅)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စ အဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာတိ, သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၆၁), တထာ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ အာနန္ဒ ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၊ ၁၁။၁), ‘‘ပဉ္စိမေ ဂဟပတယော အာနိသံသာ သီလဝတော သီလသမ္ပဒါယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၁၈၅) သုတ္တာနဉ္စ ဝသေန သီလဿ ဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ, တထာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တာဒီနံ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ဝသေန သီလဝိရဟေ အာဒီနဝါ။
ပီတိသောမနဿနိမိတ္တတော, အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာဘာဝတော, ဝိညူဟိ ပါသံသဘာဝတော, အဝိပ္ပဋိသာရဟေတုတော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၇။)သောတ္ထိဋ္ဌာနတော, အဘိဇနသာပတေယျာဓိပတေယျာယုရူပဋ္ဌာနဗန္ဓုမိတ္တသမ္ပတ္တီနံ အတိသယနတော စ သီလံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ သီလဝတော ဟိ အတ္တနော သီလသမ္ပဒါဟေတု မဟန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘ကတံ ဝတ မယာ ကုသလံ, ကတံ ကလျာဏံ, ကတံ ဘီရုတ္တာဏ’’န္တိ။ တထာ သီလဝတော အတ္တာ န ဥပဝဒတိ, န ပရေ ဝိညူ, ဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာနံ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထိ, ‘‘သီလဝါ ပုရိသပုဂ္ဂလော ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဝိညူနံ ပါသံသော ဟောတိ။ တထာ သီလဝတော ယွာယံ ‘‘ကတံ ဝတ မယာ ပါပံ, ကတံ လုဒ္ဒံ, ကတံ ကိဗ္ဗိသ’’န္တိ ဒုဿီလဿ ဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော န ဟောတိ။ သီလဉ္စ နာမေတံ အပ္ပမာဒါဓိဋ္ဌာနတော, ဘောဂဗျသနာဒိပရိဟာရမုခေန မဟတော အတ္ထဿ သာဓနတော, မင်္ဂလဘာဝတော စ ပရမံ သောတ္ထိဋ္ဌာနံ, နိဟီနဇစ္စောပိ သီလဝါ ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနံ ပူဇနီယော ဟောတီတိ ကုလသမ္ပတ္တိံ အတိသေတိ သီလသမ္ပဒါ, ‘‘တံ ကိံ မညသိ မဟာရာဇ, ဣဓ တေ အဿ ပုရိသော ဒါသော ကမ္မကရော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၃) ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ စောရာဒီဟိ အသာဓာရဏတော, ပရလောကာနုဂမနတော, မဟပ္ဖလဘာဝတော, သမထာဒိဂုဏာဓိဋ္ဌာနတော စ ဗာဟိရဓနံ အတိသေတိ သီလံ, ပရမဿ စိတ္တိဿရိယဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ခတ္တိယာဒီနံ ဣဿရိယံ အတိသေတိ သီလံ။ သီလနိမိတ္တဉှိ တံတံသတ္တနိကာယေသု သတ္တာနံ ဣဿရိယံ ဝဿသတဒီဃပ္ပမာဏတော ဇီဝိတတော ဧကာဟမ္ပိ သီလဝတော ဇီဝိတဿ ဝိသိဋ္ဌတာဝစနတော, သတိ စ ဇီဝိတေ သိက္ခာနိက္ခေပဿ မရဏတာဝစနတော သီလံ ဇီဝိတတော ဝိသိဋ္ဌတရံ။ ဝေရီနမ္ပိ မနုညဘာဝါဝဟနတော, ဇရာရောဂဝိပတ္တီဟိ အနဘိဘဝနီယတော စ ရူပသမ္ပတ္တိံ အတိသေတိ သီလံ။ ပါသာဒဟမ္မိယာဒိဋ္ဌာနဝိသေသေ, ရာဇယုဝရာဇသေနာပတိအာဒိဋ္ဌာနဝိသေသေ စ အတိသေတိ သီလံ သုခဝိသေသာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ သဘာဝသိနိဒ္ဓေ သန္တိကာဝစရေပိ ဗန္ဓုဇနေ မိတ္တဇနေ စ အတိသေတိ ဧကန္တဟိတသမ္ပာဒနတော, ပရလောကာနုဂမနတော စ။ ‘‘န တံ မာတာ ပိတာ ကယိရာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ တထာ ဟတ္ထိအဿရထာဒိဘေဒေဟိ, မန္တာဂဒသောတ္ထာနပ္ပယောဂေဟိ စ ဒုရာရက္ခံ အတ္တာနံ အာရက္ခဘာဝေန သီလမေဝ ဝိသိဋ္ဌတရံ အတ္တာဓီနတော, အပရာဓီနတော, မဟာဝိသယတော စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိအာဒိ (ဇာ။ ၁။၉။၁၀၂)။ ဧဝမနေကဂုဏသမန္နာဂတံ သီလန္တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ အပရိပုဏ္ဏာ စေဝ သီလသမ္ပဒါ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ အပရိသုဒ္ဓါ စ ပါရိသုဒ္ဓိံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၈။)သစေ ပနဿ ဒီဃရတ္တံ ပရိစယေန သီလပဋိပက္ခာ ဓမ္မာ ဒေါသာဒယော အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေန ဗောဓိသတ္တပဋိညေန ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘နနု တယာ သမ္ဗောဓာယ ပဏိဓာနံ ကတံ, သီလဝိကလေန စ န သက္ကာ လောကိယာပိ သမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတုံ, ပဂေဝ လောကုတ္တရာ, သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ ပန အဂ္ဂဘူတာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန သီလေန ပရမုက္ကံသဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘ကိကီဝ အဏ္ဍ’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေန သမ္မာ သီလံ ပရိရက္ခန္တေန သုဋ္ဌု တယာ ပေသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အပိ စ တယာ ဓမ္မဒေသနာယ ယာနတ္တယေ သတ္တာနံ အဝတာရဏပရိပါစနာနိ ကာတဗ္ဗာနိ, သီလဝိကလဿ စ ဝစနံ န ပစ္စေတဗ္ဗံ ဟောတိ အသပ္ပါယာဟာရဝိစာရဿ ဝိယ ဝေဇ္ဇဿ တိကိစ္ဆနံ, တသ္မာ ကထာဟံ သဒ္ဓေယျော ဟုတွာ သတ္တာနံ အဝတာရဏပရိပါစနာနိ ကရေယျ’’န္တိ သဘာဝပရိသုဒ္ဓသီလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ‘‘ဈာနာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန မေ သတ္တာနံ ဥပကာရကရဏသမတ္ထတာ, ပညာပါရမီအာဒိပရိပူရဏဉ္စ, ဈာနာဒယော စ ဂုဏာ သီလပါရိသုဒ္ဓိံ ဝိနာ န သမ္ဘဝန္တီ’’တိ သမ္မဒေဝ သီလံ ပရိသောဓေတဗ္ဗံ။
တထာ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော ရဇောပထော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀) ဃရာဝါသေ ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ မဟာနိ။ ၃, ၆၊), ‘‘မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈, ၁၇၈) စ ကာမေသု ‘‘သေယျထာပိ ပုရိသော ဣဏံ အာဒါယ ကမ္မန္တေ ပယောဇေယျာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၈) ကာမစ္ဆန္ဒာဒီသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ‘‘အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁။၉၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၄) ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီသု အာနိသံသပဋိသင်္ခါဝသေန နေက္ခမ္မပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော, ဝိတ္ထာရော ပန ဒုက္ခက္ခန္ဓ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃) ဝီမံသသုတ္တာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၈၇) ဝသေန ဒုက္ခက္ခန္ဓအာသိဝိသောပမသုတ္တာဒိဝသေန (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယံ) ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ‘‘ပညာယ ဝိနာ ဒါနာဒယော ဓမ္မာ န ဝိသုဇ္ဈန္တိ, ယထာသကံ ဗျာပါရသမတ္ထာ စ န ဟောန္တီ’’တိ ပညာဂုဏာ မနသိ ကာတဗ္ဗာ။ ယထေဝ ဟိ ဇီဝိတေန ဝိနာ သရီရယန္တံ န သောဘတိ, န စ အတ္တနော ကိရိယာသု ပဋိပတ္တိသမတ္ထံ ဟောတိ, ယထာ စ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိညာဏေန ဝိနာ ယထာသကံ ဝိသယေသု ကိစ္စံ ကာတုံ နပ္ပဟောန္တိ, ဧဝံ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၉။)ပညာယ ဝိနာ သကိစ္စပဋိပတ္တိယံ အသမတ္ထာနီတိ ပရိစ္စာဂါဒိပဋိပတ္တိယံ ပညာ ပဓာနကာရဏံ။ ဥမ္မီလိတပညာစက္ခုကာ ဟိ မဟာသတ္တာ အတ္တနော အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိပိ ဒတွာ အနတ္တုက္ကံသကာ, အပရဝမ္ဘကာ စ ဟောန္တိ, ဘေသဇ္ဇရုက္ခာ ဝိယ ဝိကပ္ပရဟိတာ ကာလတ္တယေပိ သောမနဿဇာတာ။ ပညာဝသေန ဥပါယကောသလ္လယောဂတော ပရိစ္စာဂေါ ပရဟိတပ္ပဝတ္တိယာ ဒါနပါရမိဘာဝံ ဥပေတိ။ အတ္တတ္ထဉှိ ဒါနံ ဝုဍ္ဎိသဒိသံ ဟောတိ။
တထာ ပညာယ အဘာဝေန တဏှာဒိသံကိလေသာဝိယောဂတော သီလဿ ဝိသုဒ္ဓိယေဝ န သမ္ဘဝတိ, ကုတော သဗ္ဗညုဂုဏာဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ။ ပညဝါ ဧဝ စ ဃရာဝါသေ ကာမဂုဏေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနသမာပတ္တိယံ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေန္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နော, ပရေ စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေတီတိ။
ဝီရိယဉ္စ ပညာရဟိတံ ယဒိစ္ဆိတမတ္ထံ န သာဓေတိ ဒုရာရမ္ဘဘာဝတော။ ဝရမေဝ ဟိ အနာရမ္ဘော ဒုရာရမ္ဘတော, ပညာသဟိတေန ပန ဝီရိယေန န ကိဉ္စိ ဒုရဓိဂမံ ဥပါယပဋိပတ္တိတော။ တထာ ပညဝါ ဧဝ ပရာပကာရာဒိအဓိဝါသကဇာတိယော ဟောတိ, န ဒုပ္ပညော။ ပညာဝိရဟိတဿ စ ပရေဟိ ဥပနီတာ အပကာရာ ခန္တိယာ ပဋိပက္ခမေဝ အနုဗြူဟေန္တိ, ပညဝတော ပန တေ ခန္တိသမ္ပတ္တိယာ ပရိဗြူဟနဝသေန အဿာ ထိရဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ ပညဝါ ဧဝ တီဏိ သစ္စာနိ တေသံ ကာရဏာနိ ပဋိပက္ခေ စ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ ပရေသံ အဝိသံဝါဒကော ဟောတိ။ တထာ ပညာဗလေန အတ္တာနံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဓိတိသမ္ပဒါယ သဗ္ဗပါရမီသု အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနော ဟောတိ, ပညဝါ ဧဝ စ ပိယမဇ္ဈတ္တဝေရီဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဟိတူပသံဟာရကုသလော ဟောတိ။ တထာ ပညာဝသေန လာဘာဒိလောကဓမ္မသန္နိပါတေ နိဗ္ဗိကာရတာယ မဇ္ဈတ္တော ဟောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာသံ ပါရမီနံ ပညာဝ ပါရိသုဒ္ဓိဟေတူတိ ပညာဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
အပိစ ပညာယ ဝိနာ န ဒဿနသမ္ပတ္တိ, အန္တရေန စ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒံ န သီလသမ္ပဒါ, သီလဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါရဟိတဿ န သမာဓိသမ္ပဒါ, အသမာဟိတေန စ န သက္ကာ အတ္တဟိတမတ္တမ္ပိ သာဓေတုံ, ပဂေဝ ဥက္ကံသဂတံ ပရဟိတန္တိ ပရဟိတာယ ပဋိပန္နေန ‘‘နနု တယာ သက္ကစ္စံ ပညာပါရိသုဒ္ဓိယံ အာယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ ဗောဓိသတ္တေန အတ္တာ ဩဝဒိတဗ္ဗော။ ပညာနုဘာဝေန ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၀။)မဟာသတ္တော စတုရဓိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌိတော စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀, ၃၁၃၊ အ။ နိ။ ၁၀။၃၂) လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တော သတ္တေ နိယျာနိကမဂ္ဂေ အဝတာရေတိ, ဣန္ဒြိယာနိ စ နေသံ ပရိပါစေတိ။ တထာ ပညာဗလေန ခန္ဓာယတနာဒီသု ပဝိစယဗဟုလော ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော ယာထာဝတော ပရိဇာနန္တော ဒါနာဒယော ဂုဏေ ဝိသေသနိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝံ နယန္တော ဗောဓိသတ္တသိက္ခာယ ပရိပူရကာရီ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ အနေကာကာရဝေါကာရေ ပညာဂုဏေ ဝဝတ္ထပေတွာ ပညာပါရမီ အနုဗြူဟေတဗ္ဗာ။
တထာ ဒိဿမာနပါရာနိပိ လောကိယာနိ ကမ္မာနိ နိဟီနဝီရိယေန ပါပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျာနိ, အဂဏိတခေဒေန ပန အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဒုရဓိဂမံ နာမ နတ္ထိ။ နိဟီနဝီရိယော ဟိ ‘‘သံသာရမဟောဃတော သဗ္ဗသတ္တေ သန္တာရေဿာမီ’’တိ အာရဘိတုမေဝ န သက္ကုဏောတိ။ မဇ္ဈိမော အာရဘိတွာ အန္တရာဝေါသာနမာပဇ္ဇတိ။ ဥက္ကဋ္ဌဝီရိယော ပန အတ္တသုခနိရပေက္ခော အာရမ္ဘပါရံ အဓိဂစ္ဆတီတိ ဝီရိယသမ္ပတ္တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ အပိစ ‘‘ယဿ အတ္တနောယေဝ သံသာရပင်္ကတော သမုဒ္ဓရဏတ္ထမာရမ္ဘော, တဿာပိ ဝီရိယဿ သိထိလဘာဝေန မနောရထာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ, ပဂေဝ သဒေဝကဿ လောကဿ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရေနာ’’တိ စ ‘‘ရာဂါဒီနံ ဒေါသဂဏာနံ မတ္တမဟာဂဇာနံ ဝိယ ဒုန္နိဝါရယဘာဝတော, တန္နိဒါနာနဉ္စ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဥက္ခိတ္တာသိကဝဓကသဒိသဘာဝတော, တန္နိမိတ္တာနဉ္စ ဒုဂ္ဂတီနံ သဗ္ဗဒါ ဝိဝဋမုခဘာဝတော, တတ္ထ နိယောဇကာနဉ္စ ပါပမိတ္တာနံ သဒါ သန္နိဟိတဘာဝတော, တဒေါဝါဒကာရိတာယ စ ဗာလဿ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ သတိ သမ္ဘဝေ ယုတ္တံ သယမေဝ သံသာရဒုက္ခတော နိဿရိတု’’န္တိ စ ‘‘မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဝီရိယာနုဘာဝေန ဒူရီ ဘဝန္တီ’’တိ စ ‘‘ယဒိ ပန သမ္ဗောဓိ အတ္တာဓီနေန ဝီရိယေန သက္ကာ သမဓိဂန္တုံ, ကိမေတ္ထ ဒုက္ကရ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝီရိယဿ ဂုဏာပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘ခန္တိ နာမာယံ နိရဝသေသဂုဏပဋိပက္ခဿ ကောဓဿ ဝိဓမနတော ဂုဏသမ္ပာဒနေ သာဓူနမပ္ပဋိဟတမာယုဓံ, ပရာဘိဘဝနေ သမတ္ထာနံ အလင်္ကာရော, သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဗလသမ္ပဒါ, ကောဓဂ္ဂိဝိနယနီ ဥဒကဓာရာ, ကလျာဏဿ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ သဉ္ဇာတိဒေသော, ပါပပုဂ္ဂလာနံ ဝစီဝိသဝူပသမကရော မန္တာဂဒေါ, သံဝရေ ဌိတာနံ ပရမာ ဓီရပကတိ, ဂမ္ဘီရာသယတာယ သာဂရော, ဒေါသမဟာသာဂရဿ ဝေလာ, အပါယဒွါရဿ ပိဓာနကဝါဋံ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၁။)ဒေဝဗြဟ္မလောကာနံ အာရောဟဏသောပါနံ, သဗ္ဗဂုဏာနံ အဓိဝါသနဘူမိ, ဥတ္တမာ ကာယဝစီမနောဝိသုဒ္ဓီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အပိ စ ‘‘ဧတေ သတ္တာ ခန္တိသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော ဣဓ စေဝ တပန္တိ, ပရလောကေ စ တပနီယဓမ္မာနုယောဂတော’’တိ စ ‘‘ယဒိပိ ပရာပကာရနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ပန ဒုက္ခဿ ခေတ္တဘူတော အတ္တဘာဝေါ, ဗီဇဘူတဉ္စ ကမ္မံ မယာဝ အဘိသင်္ခတ’’န္တိ စ ‘‘တဿ ဒုက္ခဿ အာဏဏျကာရဏမေတ’’န္တိ စ ‘‘အပကာရကေ အသတိ ကထံ မယှံ ခန္တိသမ္ပဒါ သမ္ဘဝတီ’’တိ စ ‘‘ယဒိပါယံ ဧတရဟိ အပကာရကော, အယံ နာမ ပုဗ္ဗေ အနေန မယှံ ဥပကာရော ကတော’’တိ စ ‘‘အပကာရော ဧဝ ဝါ ခန္တိနိမိတ္တတာယ ဥပကာရော’’တိ စ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ သတ္တာ မယှံ ပုတ္တသဒိသာ, ပုတ္တကတာပရာဓေသု စ ကော ကုဇ္ဈိဿတီ’’တိ စ ‘‘ယေန ကောဓဘူတာဝေသေန အယံ မယှံ အပရဇ္ဈတိ, သော ကောဓဘူတာဝေသော မယာ ဝိနေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ယေန အပကာရေန ဣဒံ မယှံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပန္နံ, တဿ အဟမ္ပိ နိမိတ္တ’’န္တိ စ ‘‘ယေဟိ ဓမ္မေဟိ အပရာဓော ကတော, ယတ္ထ စ ကတော, သဗ္ဗေပိ တေ တသ္မိံယေဝ ခဏေ နိရုဒ္ဓါ, ကဿိဒါနိ ကေန ကောဓော ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အနတ္တတာယ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ကော ကဿ အပရဇ္ဈတီ’’တိ စ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ခန္တိသမ္ပဒါ ဗြူဟေတဗ္ဗာ။
ယဒိ ပနဿ ဒီဃရတ္တံ ပရိစယေန ပရာပကာရနိမိတ္တကော ကောဓော စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌေယျ, ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ခန္တိ နာမေသာ ပရာပကာရဿ ပဋိပက္ခပဋိပတ္တီနံ ပစ္စုပကာရကာရဏ’’န္တိ စ ‘‘အပကာရော စ မယှံ ဒုက္ခုပ္ပါဒနေန ဒုက္ခုပနိသာယ သဒ္ဓါယ, သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာယ စ ပစ္စယော’’တိ စ ‘‘ဣန္ဒြိယပကတိရေသာ, ယဒိဒံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိသယသမာယောဂေါ, တတ္ထ အနိဋ္ဌဝိသယသမာယောဂေါ မယှံ န သိယာတိ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိ စ ‘‘ကောဓဝသိကော သတ္တော ကောဓေန ဥမ္မတ္တော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော, တတ္ထ ကိံ ပစ္စပကာရေနာ’’တိ စ ‘‘သဗ္ဗေ ပိမေ သတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဩရသပုတ္တာ ဝိယ ပရိပါလိတာ, တသ္မာ န တတ္ထ မယာ စိတ္တကောပေါပိ ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အပရာဓကေ စ သတိ ဂုဏေ ဂုဏဝတိ မယာ န ကောပေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အသတိ ဂုဏေ ဝိသေသေန ကရုဏာယိတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ကောပေန စ မယှံ ဂုဏယသာ နိဟီယန္တီ’’တိ စ ‘‘ကုဇ္ဈနေန မယှံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုက္ခသေယျာဒယော သပတ္တကန္တာ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ စ ‘‘ကောဓော စ နာမာယံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၂။)သဗ္ဗာဟိတကာရကော သဗ္ဗဟိတဝိနာသကော ဗလဝါ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စ ‘‘သတိ စ ခန္တိယာ န ကောစိ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စ ‘‘အပရာဓကေန အပရာဓနိမိတ္တံ ယံ အာယတိံ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဒုက္ခံ, သတိ စ ခန္တိယာ မယှံ တဒဘာဝေါ’’တိ စ ‘‘စိန္တနေန ကုဇ္ဈန္တေန စ မယာ ပစ္စတ္ထိကောယေဝ အနုဝတ္တိတော ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ကောဓေ စ မယာ ခန္တိယာ အဘိဘူတေ တဿ ဒါသဘူတော ပစ္စတ္ထိကော သမ္မဒေဝ အဘိဘူတော ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ကောဓနိမိတ္တံ ခန္တိဂုဏပရိစ္စာဂေါ မယှံ န ယုတ္တော’’တိ စ ‘‘သတိ စ ကောဓေ ဂုဏဝိရောဓိနိ (ဂုဏဝိရောဓပစ္စနီဓမ္မေ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယံ) ကိံ မေ သီလာဒိဓမ္မာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆေယျုံ, အသတိ စ တေသု ကထာဟံ သတ္တာနံ ဥပကာရဗဟုလော ပဋိညာနုရူပံ ဥတ္တမံ သမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ စ ‘‘ခန္တိယာ စ သတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော သမာဟိတဿ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တတော နိဗ္ဗာနဉ္စ အသင်္ခတာမတသန္တပဏီတာဒိဘာဝတော နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ ‘ဗုဒ္ဓဓမ္မာ စ အစိန္တေယျာပရိမေယျပဘာဝါ’တိ’’, တတော စ ‘‘အနုလောမိယံ ခန္တိယံ ဌိတော ‘ကေဝလာ ဣမေ စ အတ္တတ္တနိယဘာဝရဟိတာ ဓမ္မမတ္တာ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝယန္တိ, န ကုတောစိ အာဂစ္ဆန္တိ, န ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တိ, န စ ကတ္ထစိ ပတိဋ္ဌိတာ, န စေတ္ထ ကောစိ ကဿစိ ဗျာပါရော’တိ အဟံကာရမမံကာရာနဓိဋ္ဌာနတာ နိဇ္ဈာနံ ခမတိ, ယေန ဗောဓိသတ္တော ဗောဓိယာ နိယတော အနာဝတ္တိဓမ္မော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ခန္တိပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘သစ္စေန ဝိနာ သီလာဒီနံ အသမ္ဘဝတော, ပဋိညာနုရူပံ ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော စ သစ္စဓမ္မာတိက္ကမေ စ သဗ္ဗပါပဓမ္မာနံ သမောသရဏတော, အသစ္စသန္ဓဿ အပ္ပစ္စယိကဘာဝတော, အာယတိဉ္စ အနာဒေယျဝစနတာဝဟနတော, သမ္ပန္နသစ္စဿ စ သဗ္ဗဂုဏာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရာနံ ပါရိသုဒ္ဓိပါရိပူရိသမနွာယတော, သဘာဝဓမ္မာဝိသံဝါဒနေန သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရကိစ္စကရဏတော, ဗောဓိသတ္တပဋိပတ္တိယာ စ ပရိနိပ္ဖတ္တိတော’’တိအာဒိနာ သစ္စပါရမိယာ သမ္ပတ္တိယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘ဒါနာဒီသု ဒဠှသမာဒါနံ, တမ္ပဋိပက္ခသန္နိပါတေ စ နေသံ အစလာဝတ္ထာနံ, တတ္ထ စ ထိရဘာဝံ ဝိနာ န ဒါနာဒိသမ္ဘာရာ သမ္ဗောဓိနိမိတ္တာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိအာဒိနာ အဓိဋ္ဌာနေ ဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၃။)တထာ ‘‘အတ္တဟိတမတ္တေ အဝတိဋ္ဌန္တေနာပိ သတ္တေသု ဟိတစိတ္တတံ ဝိနာ န သက္ကာ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတုံ, ပဂေဝ သဗ္ဗသတ္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမေနာ’’တိ စ ‘‘ပစ္ဆာ သဗ္ဗသတ္တာနံ လောကုတ္တရသမ္ပတ္တိံ အာကင်္ခန္တေန ဣဒါနိ လောကိယသမ္ပတ္တိံ အာကင်္ခါ ယုတ္တရူပါ’’တိ စ ‘‘ဣဒါနိ အာသယမတ္တေန ပရေသံ ဟိတသုခူပသံဟာရံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ကဒါ ပယောဂေန တံ သာဓေဿာမီ’’တိ စ ‘‘ဣဒါနိ မယာ ဟိတသုခူပသံဟာရေန သံဝဒ္ဓိတာ ပစ္ဆာ ဓမ္မသံဝိဘာဂသဟာယာ မယှံ ဘဝိဿန္တီ’’တိ စ ‘‘ဧတေဟိ ဝိနာ န မယှံ ဗောဓိသမ္ဘာရာ သမ္ဘဝန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘူတိနိပ္ဖတ္တိကာရဏတ္တာ မယှံ ဧတေ ပရမံ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ ကုသလာယတနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘သဝိသေသံ သတ္တေသု သဗ္ဗေသု ဟိတဇ္ဈာသယတာ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ, ကိဉ္စ ကရုဏာဓိဋ္ဌာနတောပိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာ အနုဗြူဟေတဗ္ဗာ။ ဝိမရိယာဒီကတေန ဟိ စေတသာ သတ္တေသု ဟိတသုခူပသံဟာရနိရတဿ တေသံ အဟိတဒုက္ခာပနယနကာမတာ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒဠှမူလာ, ကရုဏာ စ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနမာဒိ စရဏံ ပတိဋ္ဌာ မူလံ မုခံ ပမုခ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ မေတ္တာယ ဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘ဥပေက္ခာယ အဘာဝေ သတ္တေဟိ ကတာ ဝိပ္ပကာရာ စိတ္တဿ ဝိကာရံ ဥပ္ပါဒေယျုံ, သတိ စ စိတ္တဝိကာရေ ဒါနာဒိသမ္ဘာရာနံ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထီ’’တိ စ ‘‘မေတ္တာသိနေဟေန သိနေဟိတေ စိတ္တေ ဥပေက္ခာယ ဝိနာ သမ္ဘာရာနံ ပါရိသုဒ္ဓိ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘အနုပေက္ခကော သမ္ဘာရေသု ပုညသမ္ဘာရံ တဗ္ဗိပါကဉ္စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပရိဏာမေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာယ အဘာဝေ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကေသု ဝိဘာဂံ အကတွာ ပရိစ္စဇိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာရဟိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာနံ ဇီဝိတဿ စ အန္တရာယံ အမနသိကရိတွာ သံဝရဝိသောဓနံ ကာတုံ န သက္ကာ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာဝသေန အရတိရတိသဟဿေဝ နေက္ခမ္မဗလသိဒ္ဓိတော, ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနဝသေနေဝ သဗ္ဗသမ္ဘာရကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော, အစ္စာရဒ္ဓဿ ဝီရိယဿ အနုပေက္ခနေ ပဓာနကိစ္စာကရဏတော, ဥပေက္ခတောယေဝ တိတိက္ခာနိဇ္ဈာနသမ္ဘဝတော, ဥပေက္ခာဝသေန သတ္တသင်္ခါရာနံ အဝိသံဝါဒနတော, လောကဓမ္မာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနေန သမာဒိန္နဓမ္မေသု အစလာဓိဋ္ဌာနသိဒ္ဓိတော, ပရာပကာရာဒီသု အနာဘောဂဝသေနေဝ မေတ္တာဝိဟာရနိပ္ဖတ္တိတောတိ သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရာနံ သမာဒါနာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိနိပ္ဖတ္တိယော ဥပေက္ခာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ အာဒိနာ နယေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၄။)ဥပေက္ခာပါရမီ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အပရိစ္စာဂပရိစ္စာဂါဒီသု ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါနာဒိပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တထာ သပရိက္ခာရာ ပဉ္စဒသ စရဏဓမ္မာ ပဉ္စ စ အဘိညာယော။ တတ္ထ စရဏဓမ္မာ နာမ သီလသံဝရော, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ, စတ္တာရိ ဈာနာနိ စ။ တေသု သီလာဒီနံ စတုန္နံ တေရသပိ ဓုတဓမ္မာ, အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စ ပရိက္ခာရော။ သဒ္ဓမ္မေသု သဒ္ဓါယ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃသီလစာဂဒေဝတူပသမာနုဿတိ- လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနသိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနပသာဒနီယ- ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏတဒဓိမုတ္တတာ ပရိက္ခာရော, ဟိရောတ္တပ္ပါနံ အကုသလာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏအပါယာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏကုသလဓမ္မုပတ္ထမ္ဘန- ဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဟိရောတ္တပ္ပ ရဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ, ဗာဟုသစ္စဿ ပုဗ္ဗယောဂပရိပုစ္ဆကဘာဝသဒ္ဓမ္မာဘိယောဂအနဝဇ္ဇဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိ- ပရိစယပရိပက္ကိန္ဒြိယတာကိလေသဒူရီဘာဝအပ္ပဿုတပရိဝဇ္ဇနဗဟုဿုတသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ, ဝီရိယဿ အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏဂမနဝီထိပစ္စဝေက္ခဏဓမ္မမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏ- ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလ- သေဝနသမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတဒဓိမုတ္တတာ, သတိယာ သတိသမ္ပဇညမုဋ္ဌဿတိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနဥပဋ္ဌိတဿတိပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ, ပညာယ ပရိပုစ္ဆကဘာဝဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနဒုပ္ပည- ပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စ- ဝေက္ခဏတဒဓိမုတ္တတာ, စတုန္နံ ဈာနာနံ သီလာဒိစတုက္ကံ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ, အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝကရဏဉ္စ ပရိက္ခာရော။ တတ္ထ သီလာဒီဟိ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သတ္တာနံ အဘယဒါနေ, အာသယသုဒ္ဓိယာ အာမိသဒါနေ, ဥဘယသုဒ္ဓိယာ စ ဓမ္မဒါနေ သမတ္ထော ဟောတီတိအာဒိနာ စရဏာဒီနံ ဒါနာဒိသမ္ဘာရာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော, အတိဝိတ္ထာရဘယေန န နိဒ္ဓါရယိမှ။ ဧဝံ သမ္ပတ္တိစက္ကာဒယောပိ ဒါနာဒီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကော သံကိလေသောတိ အဝိသေသေန တဏှာဒီဟိ ပရာမဋ္ဌဘာဝေါ ပါရမီနံ သံကိလေသော, ဝိသေသေန ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပါ ဒါနပါရမိယာ သံကိလေသော, သတ္တကာလဝိကပ္ပါ သီလပါရမိယာ, ကာမဘဝတဒုပသမေသု အဘိရတိအနဘိရတိဝိကပ္ပါ နေက္ခမ္မပါရမိယာ, ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝိကပ္ပါ ပညာပါရမိယာ, လီနုဒ္ဓစ္စဝိကပ္ပါ ဝီရိယပါရမိယာ, အတ္တပရဝိကပ္ပါ ခန္တိပါရမိယာ, အဒိဋ္ဌာဒီသု ဒိဋ္ဌာဒိဝိကပ္ပါ သစ္စပါရမိယာ, ဗောဓိသမ္ဘာရတဗ္ဗိပက္ခေသု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၅။)ဒေါသဂုဏဝိကပ္ပါ အဓိဋ္ဌာနပါရမိယာ, ဟိတာဟိတဝိကပ္ပါ မေတ္တာပါရမိယာ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိကပ္ပါ ဥပေက္ခာပါရမိယာ သံကိလေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကိံ ဝေါဒါနန္တိ တဏှာဒီဟိ အနုပဃာတော, ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပဝိရဟော စ ဧတာသံ ဝေါဒါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပဟတာ ဟိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယမာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘ- မဒပမာဒါဒီဟိ ကိလေသေဟိ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပါဒိရဟိတာ စ ဒါနာဒိပါရမိယော ပရိသုဒ္ဓါ ပဘဿရာ ဘဝန္တီတိ။
ကော ပဋိပက္ခောတိ အဝိသေသေန သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ဧတာသံ ပဋိပက္ခော, ဝိသေသေန ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ မစ္ဆေရာဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဖလေသု အလောဘာဒေါသာမောဟဂုဏယောဂတော လောဘဒေါသမောဟပဋိပက္ခံ ဒါနံ, ကာယာဒိဒေါသဝင်္ကာပဂမနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခံ သီလံ, ကာမသုခပရူပဃာတအတ္တကိလမထပရိဝဇ္ဇနတော ဒေါသတ္တယပဋိပက္ခံ နေက္ခမ္မံ, လောဘာဒီနံ အန္ဓီကရဏတော, ဉာဏဿ စ အနန္ဓီကရဏတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ပညာ, အလီနာနုဒ္ဓတဉာယာရမ္ဘဝသေန လောဘာဒိပဋိပက္ခံ ဝီရိယံ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသုညတာနံ ခမနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ခန္တိ, သတိပိ ပရေသံ ဥပကာရေ အပကာရေ စ ယထာဘူတပ္ပဝတ္တိယာ လောဘာဒိပဋိပက္ခံ သစ္စံ, လောကဓမ္မေ အဘိဘုယျ ယထာသမာဒိန္နေသု သမ္ဘာရေသု အစလနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခံ အဓိဋ္ဌာနံ, နီဝရဏဝိဝေကတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ မေတ္တာ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အနုနယပဋိဃဝိဒ္ဓံသနတော, သမပ္ပဝတ္တိတော စ လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ဥပေက္ခာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကာ ပဋိပတ္တီတိ သုခူပကရဏသရီရဇီဝိတပရိစ္စာဂေန ဘယာပနူဒနေန ဓမ္မောပဒေသေန စ ဗဟုဓာ သတ္တာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒါနေ ပဋိပတ္တိ။ တတ္ထာယံ ဝိတ္ထာရနယော – ‘‘ဣမိနာဟံ ဒါနေန သတ္တာနံ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလပဋိဘာနာဒိသမ္ပတ္တိံ ရမဏီယံ အဂ္ဂဖလသမ္ပတ္တိံ နိပ္ဖါဒေယျ’’န္တိ အန္နဒါနံ ဒေတိ, တထာ သတ္တာနံ ကမ္မကိလေသပိပါသဝူပသမာယ ပါနံ ဒေတိ, တထာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ, ဟိရောတ္တပ္ပါလင်္ကာရဿ စ နိပ္ဖတ္တိယာ ဝတ္ထာနိ ဒေတိ, တထာ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ စေဝ နိဗ္ဗာနသုခဿ စ နိပ္ဖတ္တိယာ ယာနံ ဒေတိ, တထာ သီလဂန္ဓနိပ္ဖတ္တိယာ ဂန္ဓံ, ဗုဒ္ဓဂုဏသောဘာနိပ္ဖတ္တိယာ မာလာဝိလေပနံ, ဗောဓိမဏ္ဍာသနနိပ္ဖတ္တိယာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၆။)အာသနံ, တထာဂတသေယျာနိပ္ဖတ္တိယာ သေယျံ, သရဏဘာဝနိပ္ဖတ္တိယာ အာဝသထံ, ပဉ္စစက္ခုပဋိလာဘာယ ပဒီပေယျံ ဒေတိ။ ဗျာမပ္ပဘာနိပ္ဖတ္တိယာ ရူပဒါနံ, ဗြဟ္မဿရနိပ္ဖတ္တိယာ သဒ္ဒဒါနံ, သဗ္ဗလောကဿ ပိယဘာဝါယ ရသဒါနံ, ဗုဒ္ဓသုခုမာလဘာဝါယ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ, အဇရာမရဏဘာဝါယ ဘေသဇ္ဇဒါနံ, ကိလေသဒါသဗျဝိမောစနတ္ထံ ဒါသာနံ ဘုဇိဿတာဒါနံ, သဒ္ဓမ္မာဘိရတိယာ အနဝဇ္ဇခိဍ္ဍာရတိဟေတုဒါနံ, သဗ္ဗေပိ သတ္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ အတ္တနော ပုတ္တဘာဝူပနယနာယ ပုတ္တဒါနံ, သကလဿ လောကဿ ပတိဘာဝူပဂမနာယ ဒါရဒါနံ, သုဘလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ သုဝဏ္ဏမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဒါနံ, အနုဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ နာနာဝိဓဝိဘူသနဒါနံ, သဒ္ဓမ္မကောသာဓိဂမာယ ဝိတ္တကောသဒါနံ, ဓမ္မရာဇဘာဝါယ ရဇ္ဇဒါနံ, ဈာနာဒိသမ္ပတ္တိယာ အာရာမုယျာနာဒိဝနဒါနံ, စက္ကင်္ကိတေဟိ ပါဒေဟိ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနာယ စရဏဒါနံ, စတုရောဃနိတ္ထရဏာယ သတ္တာနံ သဒ္ဓမ္မဟတ္ထဒါနတ္ထံ ဟတ္ထဒါနံ, သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိပဋိလာဘာယ ကဏ္ဏနာသာဒိဒါနံ, သမန္တစက္ခုပဋိလာဘာယ စက္ခုဒါနံ, ‘‘ဒဿနသဝနာနုဿရဏပါရိစရိယာဒီသု သဗ္ဗကာလံ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟော, သဗ္ဗလောကေန စ ဥပဇီဝိတဗ္ဗော မေ ကာယော ဘဝေယျာ’’တိ မံသလောဟိတာဒိဒါနံ, ‘‘သဗ္ဗလောကုတ္တမော ဘဝေယျ’’န္တိ ဥတ္တမင်္ဂဒါနံ ဒေတိ။
ဧဝံ ဒဒန္တော စ န အနေသနာယ ဒေတိ, န ပရောပဃာတေန, န ဘယေန, န လဇ္ဇာယ, န ဒက္ခိဏေယျရောသနေန, န ပဏီတေ သတိ လူခံ, န အတ္တုက္ကံသနေန, န ပရဝမ္ဘနေန, န ဖလာဘိကင်္ခါယ, န ယာစကဇိဂုစ္ဆာယ, န အစိတ္တီကာရေန ဒေတိ, အထ ခေါ သက္ကစ္စံ ဒေတိ, သဟတ္ထေန ဒေတိ, ကာလေန ဒေတိ, စိတ္တိံ ကတွာ ဒေတိ, အဝိဘာဂေန ဒေတိ, တီသု ကာလေသု သောမနဿိတော ဒေတိ။ တတောယေဝ ဒတွာ န ပစ္ဆာနုတာပီ ဟောတိ, န ပဋိဂ္ဂါဟကဝသေန မာနာဝမာနံ ကရောတိ, ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပိယသမုဒါစာရော ဟောတိ ဝဒညူ ယာစယောဂေါ သပရိဝါရဒါယီ။ တဉ္စ ဒါနသမ္ပတ္တိံ သကလလောကဟိတသုခါယ ပရိဏာမေတိ, အတ္တနော စ အကုပ္ပါယ ဝိမုတ္တိယာ, အပရိက္ခယဿ ဆန္ဒဿ, အပရိက္ခယဿ ဝီရိယဿ, အပရိက္ခယဿ သမာဓာနဿ, အပရိက္ခယဿ ဉာဏဿ, အပရိက္ခယာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပရိဏာမေတိ။ ဣမဉ္စ ဒါနပါရမိံ ပဋိပဇ္ဇန္တေန မဟာသတ္တေန ဇီဝိတေ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၇။)ဘောဂေသု စ အနိစ္စသညာ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ, သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာ။ ဧဝဉှိ ဘောဂေ ဂဟေတဗ္ဗသာရံ ဂဏှန္တော အာဒိတ္တသ္မာ ဝိယ အဂါရသ္မာ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ, အတ္တာနဉ္စ ဗဟိ နီဟရန္တော န ကိဉ္စိ သေသေတိ, နိရဝသေသတော နိဿဇ္ဇတိယေဝ။ အယံ တာဝ ဒါနပါရမိယာ ပဋိပတ္တိက္ကမော။
သီလပါရမိယာ ပန ယသ္မာ သဗ္ဗညုသီလာလင်္ကာရေဟိ သတ္တေ အလင်္ကရိတုကာမေန အတ္တနောယေဝ တာဝ သီလံ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ, တသ္မာ သတ္တေသု တထာ ဒယာပန္နစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ယထာ သုပိနန္တေနပိ န အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ပရူပကာရနိရတတာယ ပရသန္တကော အလဂဒ္ဒေါ ဝိယ န ပရာမသိတဗ္ဗော။ အဗြဟ္မစရိယတောပိ အာရာစာရီ, သတ္တဝိဓမေထုန သံယောဂဝိရတော, ပဂေဝ ပရဒါရဂမနတော။ သစ္စံ ဟိတံ ပိယံ ပရိမိတမေဝ စ ကာလေန ဓမ္မိံ ကထံ ဘာသိတာ ဟောတိ, အနဘိဇ္ဈာလု အဗျာပန္နော အဝိပရီတဒဿနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော။ ဣတိ စတုရာပါယဝဋ္ဋဒုက္ခပထေဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ, အကုသလဓမ္မေဟိ စ ဩရမိတွာ သဂ္ဂမောက္ခပထေသု ကုသလကမ္မပထေသု ပတိဋ္ဌိတဿ သုဒ္ဓါသယပယောဂတာယ ယထာဘိပတ္ထိတာ သတ္တာနံ ဟိတသုခူပသဉှိတာ မနောရထာ သီဃံ အဘိနိပ္ဖဇ္ဇန္တိ။
တတ္ထ ဟိံသာနိဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒါနံ ဒေတိ, အပ္ပကသိရေနေဝ မေတ္တာဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ, ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသေ အဓိဂစ္ဆတိ, အပ္ပါဗာဓော ဟောတိ အပ္ပါတင်္ကော ဒီဃာယုကော သုခဗဟုလော, လက္ခဏဝိသေသေ ပါပုဏာတိ, ဒေါသဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တထာ အဒိန္နာဒါနနိဝတ္တိယာ စောရာဒိအသာဓာရဏေ ဥဠာရေ ဘောဂေ အဓိဂစ္ဆတိ, အနာသင်္ကနီယော ပိယော မနာပေါ ဝိဿသနီယော, ဝိဘဝသမ္ပတ္တီသု အလဂ္ဂစိတ္တော ပရိစ္စာဂသီလော, လောဘဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ အဗြဟ္မစရိယနိဝတ္တိယာ အလောဘော ဟောတိ သန္တကာယစိတ္တော, သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ အပရိသင်္ကနီယော, ကလျာဏော စဿ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ, အလဂ္ဂစိတ္တော ဟောတိ မာတုဂါမေသု အလုဒ္ဓါသယော, နေက္ခမ္မဗဟုလော, လက္ခဏဝိသေသေ အဓိဂစ္ဆတိ, လောဘဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။
မုသာဝါဒနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပမာဏဘူတော ဟောတိ ပစ္စယိကော ထေတော အာဒေယျဝစနော ဒေဝတာနံ ပိယော မနာပေါ သုရဘိဂန္ဓမုခေါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၈။)အာရက္ခိယကာယဝစီသမာစာရော, လက္ခဏဝိသေသေ စ အဓိဂစ္ဆတိ, ကိလေသဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ ပေသုညနိဝတ္တိယာ ပရူပက္ကမေဟိ အဘေဇ္ဇကာယော ဟောတိ အဘေဇ္ဇပရိဝါရော, သဒ္ဓမ္မေ စ အဘိဇ္ဇနကသဒ္ဓေါ, ဒဠှမိတ္တော ဘဝန္တရပရိစိတာနမ္ပိ သတ္တာနံ ဧကန္တပိယော, အသံကိလေသဗဟုလော။ ဖရုသဝါစာနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ သုခသီလော မဓုရဝစနော သမ္ဘာဝနီယော, အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော စဿ သရော (မ။ နိ။ ၂။၃၈၇) နိဗ္ဗတ္တတိ။ သမ္ဖပ္ပလာပနိဝတ္တိယာ စ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ ဂရုဘာဝနီယော စ အာဒေယျဝစနော စ ပရိမိတာလာပေါ, မဟေသက္ခော စ ဟောတိ မဟာနုဘာဝေါ, ဌာနုပ္ပတ္တိကေန ပဋိဘာနေန ပဉှာနံ ဗျာကရဏကုသလော, ဗုဒ္ဓဘူမိယဉ္စ ဧကာယ ဧဝ ဝါစာယ အနေကဘာသာနံ သတ္တာနံ အနေကေသံ ပဉှာနံ ဗျာကရဏသမတ္ထော ဟောတိ။
အနဘိဇ္ဈာလုတာယ ဣစ္ဆိတလာဘီ ဟောတိ, ဥဠာရေသု စ ဘောဂေသု ရုစိံ ပဋိလဘတိ, ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနံ သမ္မတော ဟောတိ, ပစ္စတ္ထိကေဟိ အနဘိဘဝနီယော, ဣန္ဒြိယဝေကလ္လံ န ပါပုဏာတိ, အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော စ ဟောတိ။ အဗျာပါဒေန ပိယဒဿနော ဟောတိ သတ္တာနံ သမ္ဘာဝနီယော, ပရဟိတာဘိနန္ဒိတာယ စ သတ္တေ အပ္ပကသိရေနေဝ ပသာဒေတိ, အလူခသဘာဝေါ စ ဟောတိ မေတ္တာဝိဟာရီ, မဟေသက္ခော စ ဟောတိ မဟာနုဘာဝေါ။ မိစ္ဆာဒဿနာဘာဝေန ကလျာဏေ သဟာယေ ပဋိလဘတိ, သီသစ္ဆေဒမ္ပိ ပါပုဏန္တော ပါပကမ္မံ န ကရောတိ, ကမ္မဿကတာဒဿနတော အကောတူဟလမင်္ဂလိကော စ ဟောတိ, သဒ္ဓမ္မေ စဿ သဒ္ဓါ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ မူလဇာတာ, သဒ္ဒဟတိ စ တထာဂတာနံ ဗောဓိံ, သမယန္တရေသု နာဘိရမတိ ဥက္ကာရဋ္ဌာနေ ဝိယ ရာဇဟံသော, လက္ခဏတ္တယပရိဇာနနကုသလော ဟောတိ, အန္တေ စ အနာဝရဏဉာဏလာဘီ, ယာဝ ဗောဓိံ န ပါပုဏာတိ, တာဝ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တနိကာယေ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဟောတိ, ဥဠာရုဠာရသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏာတိ။
‘‘ဣတိ ဟိဒံ သီလံ နာမ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ အဓိဋ္ဌာနံ, သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ပဘဝဘူမိ, သဗ္ဗဗုဒ္ဓကရဓမ္မာနမာဒိ စရဏံ မုခံ ပမုခ’’န္တိ ဗဟုမာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကာယဝစီသံယမေ, ဣန္ဒြိယဒမနေ, အာဇီဝသမ္ပဒါယ, ပစ္စယပရိဘောဂေ စ သတိသမ္ပဇညဗလေန အပ္ပမတ္တေန လာဘသက္ကာရသိလောကံ မိတ္တမုခပစ္စတ္ထိကံ ဝိယ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိကီဝ အဏ္ဍ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေန သက္ကစ္စံ သီလံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၈၉။)သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဉ္စ ပနေတံ သီလံ န အတ္တနော ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသဝိမုတ္တိယာ, သုဂတိယမ္ပိ, န ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိယာ, နစက္ကဝတ္တိ-နဒေဝ-နသက္က-နမာရ-နဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယာ, နာပိ အတ္တနော တေဝိဇ္ဇတာဒိဟေတု, န ပစ္စေကဗောဓိယာ, အထ ခေါ သဗ္ဗညုဘာဝေန သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုတ္တရသီလာလင်္ကာရသမ္ပာဒနတ္ထမေဝါတိ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။
တထာ သကလသံကိလေသနိဝါသဋ္ဌာနတာယ, ပုတ္တဒါရာဒီဟိ မဟာသမ္ဗာဓတာယ, ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိနာနာဝိဓကမ္မန္တာဓိဋ္ဌာနဗျာကုလတာယ စ ဃရာဝါသဿ နေက္ခမ္မသုခါဒီနံ အနောကာသတံ, ကာမာနဉ္စ ‘‘သတ္ထဓာရာလဂ္ဂမဓုဗိန္ဒု ဝိယ စ အဝလေယှမာနာ ပရိတ္တဿာဒါ ဝိပုလာနတ္ထာနုဗန္ဓာ’’တိ စ ‘‘ဝိဇ္ဇုလတောဘာသေန ဂဟေတဗ္ဗံ နစ္စံ ဝိယ ပရိတ္တကာလောပလဗ္ဘာ, ဥမ္မတ္တကာလင်္ကာရော ဝိယ ဝိပရီတသညာယ အနုဘဝိတဗ္ဗာ, ကရီသာဝစ္ဆာဒနသုခံ ဝိယ ပဋိကာရဘူတာ, ဥဒကတေမိတင်္ဂုလိယာ ဥဿာဝကောဒကပါနံ ဝိယ အတိတ္တိကရာ, ဆာတဇ္ဈတ္တဘောဇနံ ဝိယ သာဗာဓာ, ဗလိသာမိသံ ဝိယ ဗျသနသန္နိပါတကာရဏာ, အဂ္ဂိသန္တာပေါ ဝိယ ကာလတ္တယေပိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ, မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ ဗန္ဓနိမိတ္တာ ဃာတကာဝစ္ဆာဒနကိမိလယော ဝိယ အနတ္ထစ္ဆာဒနာ, သပတ္တဂါမဝါသော ဝိယ ဘယဋ္ဌာနဘူတာ, ပစ္စတ္ထိကပေါသကော ဝိယ ကိလေသမာရာဒီနံ အာမိသဘူတာ, ဆဏသမ္ပတ္တိယော ဝိယ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ, ကောဋရဂ္ဂိ ဝိယ အန္တောဒါဟကာ, ပုရာဏကူပါဝလမ္ဗဗီရဏမဓုပိဏ္ဍံ ဝိယ အနေကာဒီနဝါ, လောဏူဒကပါနံ ဝိယ ပိပါသဟေတုဘူတာ, သုရာမေရယံ ဝိယ နီစဇနသေဝိတာ, အပ္ပဿာဒတာယ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ’’တိအာဒိနာ စ နယေန အာဒီနဝံ သလ္လက္ခေတွာ တဗ္ဗိပရိယာယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပဿန္တေန နေက္ခမ္မပဝိဝေကဥပသမသုခါဒီသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တေန နေက္ခမ္မပါရမီ ပူရေတဗ္ဗာ။
တထာ ယသ္မာ ပညာ အာလောကော ဝိယ အန္ဓကာရေန, မောဟေန သဟ န ဝတ္တတိ, တသ္မာ မောဟကာရဏာနိ တာဝ ဗောဓိသတ္တေန ပရိဝဇ္ဇိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထိမာနိ မောဟကာရဏာနိ – အရတိ တန္ဒီ ဝိဇမ္ဘိတာ အာလသိယံ ဂဏသင်္ဂဏိကာရာမတာ နိဒ္ဒါသီလတာ အနိစ္ဆယသီလတာ ဉာဏသ္မိံ အကုတူဟလတာ မိစ္ဆာဓိမာနော အပရိပုစ္ဆကတာ ကာယဿ န သမ္မာပရိဟာရော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၀။)အသမာဟိတစိတ္တတာ ဒုပ္ပညာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သေဝနာ ပညဝန္တာနံ အပယိရုပါသနာ အတ္တပရိဘဝေါ မိစ္ဆာဝိကပ္ပေါ ဝိပရီတာဘိနိဝေသော ကာယဒဠှီဗဟုလတာ အသံဝေဂသီလတာ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ။ သင်္ခေပတော ယေ ဝါ ပန ဓမ္မေ အာသေဝတော အနုပ္ပန္နာ ပညာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နာ ပရိဟာယတိ, ဣတိ ဣမာနိ သမ္မောဟကာရဏာနိ ပရိဝဇ္ဇန္တေန ဗာဟုသစ္စေ ဈာနာဒီသု စ ယောဂေါ ကရဏီယော။
တတ္ထာယံ ဗာဟုသစ္စဿ ဝိသယဝိဘာဂေါ – ပဉ္စ ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ ဒွါဒသပဒိကော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, တထာ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ကုသလာဒိဓမ္မပ္ပကာရဘေဒါ စ။ ယာနိ စ လောကေ အနဝဇ္ဇာနိ ဝိဇ္ဇဋ္ဌာနာနိ, ယေ စ သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနယောဂျာ ဗျာကရဏဝိသေသာ။ ဣတိ ဧဝံ ပကာရံ သကလမေဝ သုတဝိသယံ ဥပါယကောသလ္လပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ သတိဝီရိယုပတ္ထမ္ဘကာရဏာယ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟဏသဝနဓာရဏပရိစယပရိပုစ္ဆာဟိ ဩဂါဟေတွာ တတ္ထ စ ပရေသံ ပတိဋ္ဌပနေန သုတမယာ ပညာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာ, တထာ ခန္ဓာဒီနံ သဘာဝဓမ္မာနံ အာကာရပရိဝိတက္ကနမုခေန တေ နိဇ္ဈာနံ ခမာပေန္တေန စိန္တာမယာ, ခန္ဓာဒီနံယေဝ ပန သလက္ခဏသာမညလက္ခဏပရိဂ္ဂဟဝသေန လောကိယံ ပရိညံ နိဗ္ဗတ္တေန္တေန ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာပညာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ ယထာရဟံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ နိရုဇ္ဈတိ စ, န ဧတ္ထ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ, ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ’’တိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ ဓမ္မေ နိဗ္ဗိသေသံ ပရိဇာနန္တော တတ္ထ အာသင်္ဂံ ပဇဟိတွာ, ပရေ စ တတ္ထ တံ ဇဟာပေတွာ ကေဝလံ ကရုဏာဝသေနေဝ ယာဝ န ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဟတ္ထတလံ အာဂစ္ဆန္တိ, တာဝ ယာနတ္တယေ သတ္တေ အဝတာရဏပရိပါစနေဟိ ပတိဋ္ဌာပေန္တော, ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိယော စ ဝသီဘာဝံ ပါပေန္တော ပညာယ အတိဝိယ မတ္ထကံ ပါပုဏာတီတိ။
တထာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတာဘိနီဟာရေန မဟာသတ္တေန ‘‘ကော နု အဇ္ဇ ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ဥပစိတော, ကိဉ္စ မယာ ကတံ ပရဟိတ’’န္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပစ္စဝေက္ခန္တေန သတ္တဟိတတ္ထံ ဥဿာဟော ကရဏီယော, သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ ဥပကာရာယ အတ္တနော ကာယံ ဇီဝိတဉ္စ ဩဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အနောဓိသော မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ ဖရိတဗ္ဗာ, ယာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၁။)ကာစိ သတ္တာနံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ, သဗ္ဗာ သာ အတ္တနိ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ, သဗ္ဗေသဉ္စ သတ္တာနံ ပုညံ အဗ္ဘနုမောဒိတဗ္ဗံ, ဗုဒ္ဓမဟန္တတာ အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ, ယဉ္စ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောတိ ကာယေန ဝါစာယ ဝါ, တံ သဗ္ဗံ ဗောဓိနိန္နစိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကာတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ဟိ ဥပါယေန ဗောဓိသတ္တာနံ အပရိမေယျော ပုညဘာဂေါ ဥပစီယတိ။ အပိစ သတ္တာနံ ပရိဘောဂတ္ထံ ပရိပါလနတ္ထဉ္စ အတ္တနော သရီရံ ဇီဝိတဉ္စ ပရိစ္စဇိတွာ ခုပ္ပိပါသာသီတုဏှဝါတာတပါဒိဒုက္ခပဋိကာရော ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ယဉ္စ ယထာဝုတ္တဒုက္ခပဋိကာရဇံ သုခံ အတ္တနာ ပဋိလဘတိ, တထာ ရမဏီယေသု အာရာမုယျာနပါသာဒတလာဒီသု, အရညာယတနေသု စ ကာယစိတ္တသန္တာပါဘာဝေန အဘိနိဗ္ဗုတတ္တာ သုခံ ဝိန္ဒတိ, ယဉ္စ သုဏာတိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗောဓိသတ္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဘူတံ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ, တံ သဗ္ဗံ သတ္တေသု အနောဓိသော ဥပသံဟရတိ။ အယံ တာဝ အသမာဟိတဘူမိယံ နယော။
သမာဟိတော ပန အတ္တနာ ယထာနုဘူတံ ဝိသေသာဓိဂမနိဗ္ဗတ္တံ ပီတိပဿဒ္ဓိသုခံ သဗ္ဗသတ္တေသု အဓိမုစ္စတိ, တထာ မဟတိ သံသာရဒုက္ခေ, တန္နိမိတ္တဘူတေ စ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒုက္ခေ နိမုဂ္ဂံ သတ္တနိကာယံ ဒိသွာ တတ္ထပိ ဆေဒနဘေဒနဖာလနပိသနဂ္ဂိသန္တာပါဒိဇနိတာ ဒုက္ခာ တိဗ္ဗာ ခရာ ကဋုကာ ဝေဒနာ နိရန္တရံ စိရကာလံ ဝေဒိယန္တေ နာရကေ, အညမညံ ကုဇ္ဈနသန္တာပနဝိဟေဌနဟိံသနပရာဓီနတာဒီဟိ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တေ တိရစ္ဆာနေ, ဇောတိမာလာ’ကုလသရီရေ ဥဒ္ဓဗာဟုဝိရဝန္တေ ဥက္ကာမုခေ ခုပ္ပိပါသာဒီဟိ ဍယှမာနေ စ ဝန္တခေဠာဒိအာဟာရေ စ မဟာဒုက္ခံ ဝေဒယမာနေ ပေတေ စ ပရိယေဋ္ဌိမူလကံ မဟန္တံ အနယဗျသနံ ပါပုဏန္တေ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိကာရဏယောဂေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုဒ္ဒသိကဒလိဒ္ဒတာဒိဘာဝေန ခုပ္ပိပါသာဒိယောဂေန ဗလဝန္တေဟိ အဘိဘဝနီယတော, ပရေသံ ဝဟနတော, ပရာဓီနတော စ နာရကေ ပေတေ တိရစ္ဆာနေ စ အတိသယန္တေ အပါယဒုက္ခနိဗ္ဗိသေသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တေ မနုဿေ စ တထာ ဝိသယဝိသပရိဘောဂဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာယ ရာဂါဒိပရိယုဋ္ဌာနေန ဍယှမာနေ ဝါယုဝေဂသမုဋ္ဌိတဇာလာသမိဒ္ဓသုက္ခကဋ္ဌသန္နိပါတေ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေ ဝိယ အနုပသန္တပရိဠာဟဝုတ္တိကေ အနိဟတပရာဓီနေ ကာမာဝစရဒေဝေ စ မဟတာ ဝါယာမေန ဝိဒူရမာကာသံ ဝိဂါဟိတသကုန္တာ ဝိယ, ဗလဝန္တေဟိ ခိတ္တသရာ ဝိယ စ ‘‘သတိပိ စိရပ္ပဝတ္တိယံ အနစ္စန္တိကတာယ ပါတပရိယောသာနာ အနတိက္ကန္တဇာတိဇရာမရဏာ ဧဝါ’’တိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဒေဝေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၂။)စ ပဿန္တေန မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ အနောဓိသော သတ္တာ ဖရိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ စ ဗောဓိသမ္ဘာရေ နိရန္တရံ ဥပစိနန္တေန ဥဿာဟော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။
အပိစ ‘‘အစိန္တေယျာပရိမိတဝိပုလောဠာရဝိမလနိရုပမနိရုပက္ကိလေသဂုဏနိစယနိဒါနဘူတဿ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဥဿက္ကိတွာ သမ္ပဟံသနယောဂျံ ဝီရိယံ နာမ အစိန္တေယျာနုဘာဝမေဝ။ ယံ န ပစုရဇနာ သောတုမ္ပိ သက္ကုဏန္တိ, ပဂေဝ ပဋိပဇ္ဇိတုံ။ တထာ ဟိ တိဝိဓာ အဘိနီဟာရစိတ္တုပ္ပတ္တိ, စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော, စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀, ၃၁၃၊ အ။ နိ။ ၄။၃၂), ကရုဏောကာသတာ, ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု နိဇ္ဈာနက္ခန္တိ, သဗ္ဗဓမ္မေသု နိရုပလေပေါ, သဗ္ဗသတ္တေသု ပုတ္တသညာ, သံသာရဒုက္ခေဟိ အပရိခေဒေါ, သဗ္ဗဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေါ, တေန စ နိရတိမာနတာ, အဓိသီလသိက္ခာဒိအဓိဋ္ဌာနံ, တတ္ထ စ အစလတာ, ကုသလကိရိယာသု ပီတိပါမောဇ္ဇံ, ဝိဝေကနိန္နစိတ္တတာ, ဈာနာနုယောဂေါ, အနဝဇ္ဇသုတေန အတိတ္တိ, ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ ပရေသံ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဒေသနာ, သတ္တာနံ ဉာယေ နိဝေသနံ, အာရမ္ဘဒဠှတာ, ဓီရဝီရဘာဝေါ, ပရာပဝါဒပရာပကာရေသု ဝိကာရာဘာဝေါ, သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ, အဘိညာသု ဗလပ္ပတ္တိ, လက္ခဏတ္တယာဝဗောဓော, သတိပဋ္ဌာနာဒီသု အဘိယောဂေန လောကုတ္တရမဂ္ဂသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ, နဝလောကုတ္တရာဝက္ကန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကာ သဗ္ဗာ ဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပတ္တိ ဝီရိယာနုဘာဝေနေဝ သမိဇ္ဈတီတိ အဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနောဿဇ္ဇန္တေန သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ ဝီရိယံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ သမ္ပဇ္ဇမာနေ စ ဝီရိယေ ခန္တိအာဒယော ဒါနာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဗောဓိသမ္ဘာရာ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ သမ္ပန္နာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ ခန္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန ပဋိပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣတိ သတ္တာနံ သုခူပကရဏပရိစ္စာဂေန ဗဟုဓာ အနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒါနေန ပဋိပတ္တိ, သီလေန တေသံ ဇီဝိတသာပတေယျဒါရရက္ခအဘေဒပိယဟိတဝစနာဝိဟိံသာဒိကရဏာနိ, နေက္ခမ္မေန နေသံ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏဓမ္မဒါနာဒိနာ အနေကဓာ ဟိတစရိယာ, ပညာယ တေသံ ဟိတကရဏူပါယကောသလ္လံ, ဝီရိယေန တတ္ထ ဥဿာဟာရမ္ဘအသံဟီရာနိ, ခန္တိယာ တဒပရာဓသဟနံ, သစ္စေန တေသံ အဝဉ္စနတဒုပကာရကိရိယာသမာဒါနာဝိသံဝါဒနာဒိ, အဓိဋ္ဌာနေန တဒုပကာရကရဏေ အနတ္ထသမ္ပာတေပိ အစလနံ, မေတ္တာယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၃။)တေသံ ဟိတသုခါနုစိန္တနံ, ဥပေက္ခာယ တေသံ ဥပကာရာပကာရေသု ဝိကာရာနာပတ္တီတိ ဧဝံ အပရိမာဏေ သတ္တေ အာရဗ္ဘ အနုကမ္ပိတသဗ္ဗသတ္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏော အပရိမာဏော ပုညဉာဏသမ္ဘာရူပစယော ဧတ္ထ ပဋိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော စေတာသံ ပစ္စယော ဝုတ္တော, တဿ စ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒနံ။
ကော ဝိဘာဂေါတိ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော။ တတ္ထ ကတာဘိနီဟာရဿ ဗောဓိသတ္တဿ ပရဟိတကရဏာဘိနိန္နအာသယပ္ပယောဂဿ ကဏှဓမ္မဝေါကိဏ္ဏာ သုက္ကဓမ္မာ ပါရမိယော, တေဟိ အဝေါကိဏ္ဏာ သုက္ကာ ဓမ္မာ ဥပပါရမိယော, အကဏှာ အသုက္ကာ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ ကေစိ။ သမုဒါဂမနကာလေသု ပူရိယမာနာ ပါရမိယော, ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ပုဏ္ဏာ ဥပပါရမိယော, ဗုဒ္ဓဘူမိယံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏာ ပရမတ္ထပါရမိယော။ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ဝါ ပရဟိတကရဏတော ပါရမိယော, အတ္တဟိတကရဏတော ဥပပါရမိယော, ဗုဒ္ဓဘူမိယံ ဗလဝေသာရဇ္ဇသမဓိဂမေန ဥဘယဟိတပရိပူရဏတော ပရမတ္ထပါရမိယောတိ ဧဝံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပဏိဓာနာရမ္ဘပရိနိဋ္ဌာနေသု တေသံ ဝိဘာဂေါတိ အပရေ။ ဒေါသုပသမကရုဏာပကတိကာနံ ဘဝသုခဝိမုတ္တိသုခပရမသုခပ္ပတ္တာနံ ပုညူပစယဘေဒတော တဗ္ဗိဘာဂေါတိ အညေ။
လဇ္ဇာသတိမာနာပဿယာနံ လောကုတ္တရဓမ္မာဓိပတီနံ သီလသမာဓိပညာဂရုကာနံ တာရိတတရိတတာရယိတူနံ အနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပါရမီ, ဥပပါရမီ, ပရမတ္ထပါရမီတိ ဗောဓိတ္တယပ္ပတ္တိတော ယထာဝုတ္တဝိဘာဂေါတိ ကေစိ။ စိတ္တပဏိဓိတော ယာဝ ဝစီပဏိဓိ, တာဝ ပဝတ္တာ သမ္ဘာရာ ပါရမိယော, ဝစီပဏိဓိတော ယာဝ ကာယပဏိဓိ, တာဝ ပဝတ္တာ ဥပပါရမိယော, ကာယပဏိဓိတော ပဘုတိ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ အပရေ။ အညေ ပန ‘‘ပရပုညာနုမောဒနဝသေန ပဝတ္တာ သမ္ဘာရာ ပါရမိယော, ပရေသံ ကာရာပနဝသေန ပဝတ္တာ ဥပပါရမိယော, သယံ ကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဘဝသုခါဝဟော ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ပါရမီ, အတ္တနော နိဗ္ဗာနသုခါဝဟော ဥပပါရမီ, ပရေသံ တဒုဘယသုခါဝဟော ပရမတ္ထပါရမီတိ ဧကေ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၄။)ပုတ္တဒါရဓနာဒိဥပကရဏပရိစ္စာဂေါ ပန ဒါနပါရမီ, အတ္တနော အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဒါနဥပပါရမီ, အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ဒါနပရမတ္ထပါရမီ။ တထာ ပုတ္တဒါရာဒိကဿ တိဝိဓဿပိ ဟေတု အဝီတိက္ကမနဝသေန တိဿော သီလပါရမိယော, တေသု ဧဝ တိဝိဓေသု ဝတ္ထူသု အာလယံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ နိက္ခမနဝသေန တိဿော နေက္ခမ္မပါရမိယော, ဥပကရဏင်္ဂဇီဝိတတဏှံ သမူဟနိတွာ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတဝိနိစ္ဆယကရဏဝသေန တိဿော ပညာပါရမိယော, ယထာဝုတ္တဘေဒါနံ ပရိစ္စာဂါဒီနံ ဝါယမနဝသေန တိဿော ဝီရိယပါရမိယော, ဥပကရဏင်္ဂဇီဝိတန္တရာယကရာနံ ခမနဝသေန တိဿော ခန္တိပါရမိယော, ဥပကရဏင်္ဂဇီဝိတဟေတု သစ္စာပရိစ္စာဂဝသေန တိဿော သစ္စပါရမိယော, ဒါနာဒိပါရမိယော အကုပ္ပါဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ သမိဇ္ဈန္တီတိ ဥပကရဏာဒိဝိနာသေပိ အစလာဓိဋ္ဌာနဝသေန တိဿော အဓိဋ္ဌာနပါရမိယော, ဥပကရဏာဒိဥပဃာတကေသုပိ သတ္တေသု မေတ္တာယ အဝိဇဟနဝသေန တိဿော မေတ္တာပါရမိယော, ယထာဝုတ္တဝတ္ထုတ္တယဿ ဥပကာရာပကာရေသု သတ္တသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တတာပဋိလာဘဝသေန တိဿော ဥပေက္ခာပါရမိယောတိ ဧဝမာဒိနာ ဧတာသံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကော သင်္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ပန ယထာ ဧတာ ဝိဘာဂတော တိံသဝိဓာပိ ဒါနပါရမီအာဒိဘာဝတော ဒသဝိဓာ, ဧဝံ ဒါနသီလခန္တိဝီရိယဈာနပညာသဘာဝေန ဆဗ္ဗိဓာ။ ဧတာသု ဟိ နေက္ခမ္မပါရမီ သီလပါရမိယာ သင်္ဂဟိတာ တဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝေ, နီဝရဏဝိဝေကဘာဝေ ပန ဈာနပါရမိယာ, ကုသလဓမ္မဘာဝေ ဆဟိပိ သင်္ဂဟိတာ။ သစ္စပါရမီ သီလပါရမိယာ ဧကဒေသောယေဝ ဝစီသစ္စဝိရတိသစ္စပက္ခေ, ဉာဏသစ္စပက္ခေ ပန ပညာပါရမိယာ သင်္ဂဟိတာ။ မေတ္တာပါရမီ ဈာနပါရမိယာ ဧဝ, ဥပေက္ခာပါရမီ ဈာနပညာပါရမီဟိ, အဓိဋ္ဌာနပါရမီ သဗ္ဗာဟိပိ သင်္ဂဟိတာတိ။
ဧတေသဉ္စ ဒါနာဒီနံ ဆန္နံ ဂုဏာနံ အညမညံ သမ္ဗန္ဓာနံ ပဉ္စဒသယုဂဠာဒီနိ ပဉ္စဒသယုဂဠာဒိသာဓကာနိ ဟောန္တိ – သေယျထိဒံ? ဒါနသီလယုဂဠေန ပရဟိတာဟိတာနံ ကရဏာကရဏယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနခန္တိယုဂဠေန အလောဘာဒေါသယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနဝီရိယယုဂဠေန စာဂသုတယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနဈာနယုဂဠေန ကာမဒေါသပ္ပဟာနယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနပညာယုဂဠေန အရိယယာနဓုရယုဂဠသိဒ္ဓိ, သီလခန္တိဒွယေန ပယောဂါသယသုဒ္ဓိဒွယသိဒ္ဓိ, သီလဝီရိယဒွယေန ဘာဝနာဒွယသိဒ္ဓိ, သီလဈာနဒွယေန ဒုဿီလျပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဒွယသိဒ္ဓိ, သီလပညာဒွယေန ဒါနဒွယသိဒ္ဓိ, ခန္တိဝီရိယယုဂဠေန ခမာတေဇဒွယသိဒ္ဓိ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၅။)ခန္တိဈာနယုဂဠေန ဝိရောဓာနုရောဓပ္ပဟာနယုဂဠသိဒ္ဓိ, ခန္တိပညာယုဂဠေန သုညတာခန္တိပဋိဝေဓဒုကသိဒ္ဓိ, ဝီရိယဈာနဒုကေန ပဂ္ဂါဟာဝိက္ခေပဒုကသိဒ္ဓိ, ဝီရိယပညာဒုကေန သရဏဒုကသိဒ္ဓိ, ဈာနပညာဒုကေန ယာနဒုကသိဒ္ဓိ။ ဒါနသီလခန္တိတ္တိကေန လောဘဒေါသမောဟပ္ပဟာနတ္တိကသိဒ္ဓိ, ဒါနသီလဝီရိယတ္တိကေန ဘောဂဇီဝိတကာယသာရာဒါနတ္တိကသိဒ္ဓိ, ဒါနသီလဈာနတ္တိကေန ပုညကိရိယဝတ္ထုတ္တိကသိဒ္ဓိ, ဒါနသီလပညာတိကေန အာမိသာဘယဓမ္မဒါနတ္တိကသိဒ္ဓီတိ ဧဝံ ဣတရေဟိပိ တိကေဟိ စတုက္ကာဒီဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ တိကာနိ စတုက္ကာဒီနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓာနမ္ပိ ပန ဣမာသံ ပါရမီနံ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗပါရမီနံ သမူဟသင်္ဂဟတော ဟိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ။ သေယျထိဒံ – သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, ပညာဓိဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ အဓိတိဋ္ဌတိ ဧတေန, ဧတ္ထ ဝါ အဓိတိဋ္ဌတိ, အဓိဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။ သစ္စဉ္စ တံ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ, သစ္စဿ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ, သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ဝါ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ အဝိသေသတော တာဝ လောကုတ္တရဂုဏေ ကတာဘိနီဟာရဿ အနုကမ္ပိတသဗ္ဗသတ္တဿ မဟာသတ္တဿ ပရိညာနုရူပံ သဗ္ဗပါရမိပရိဂ္ဂဟတော သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, တေသံ ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, သဗ္ဗပါရမိတာဂုဏေဟိ ဥပသမတော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, တေဟိယေဝ ပရဟိတောပါယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ ဝိသေသတော ပန ‘‘အတ္ထိကဇနံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနတော, ပဋိညံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒါနတော, ဒါနံ အဝိသံဝါဒေတွာ အနုမောဒနတော, မစ္ဆရိယာဒိပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော, ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဒေယျဓမ္မက္ခယေသု လောဘဒေါသမောဟဘယဝူပသမတော, ယထာရဟံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓာနဉ္စ ဒါနတော, ပညုတ္တရတော စ ကုသလဓမ္မာနံ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဒါနံ။ တထာ သံဝရသမာဒါနဿ အဝီတိက္ကမတော, ဒုဿီလျပရိစ္စာဂတော, ဒုစ္စရိတဝူပသမတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ သီလံ။ ယထာပဋိညံ ခမနတော, ပရာပရာဓဝိကပ္ပပရိစ္စာဂတော, ကောဓပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ခန္တိ။ ပဋိညာနုရူပံ ပရဟိတကရဏတော, ဝိသာဒပရိစ္စာဂတော, အကုသလဓမ္မာနံ ဝူပသမတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဝီရိယံ။ ပဋိညာနုရူပံ လောကဟိတာနုစိန္တနတော, နီဝရဏပရိစ္စာဂတော, စိတ္တဝူပသမတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဈာနံ။ ယထာပဋိညံ ပရဟိတူပါယကောသလ္လတော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၆။)အနုပါယကိရိယာပရိစ္စာဂတော, မောဟဇပရိဠာဟဝူပသမတော, သဗ္ဗညုတာပဋိလာဘတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ပညာ။
တတ္ထ ဉေယျပဋိညာနုဝိဓာနေဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမပရိစ္စာဂေဟိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ဒေါသဒုက္ခဝူပသမေဟိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, အနုဗောဓပဋိဝေဓေဟိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ တိဝိဓသစ္စပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, တိဝိဓစာဂပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, တိဝိဓဝူပသမပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, တိဝိဓဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ စာဂူပသမပညာဓိဋ္ဌာနာနိ အဝိသံဝါဒနတော, ပဋိညာနုဝိဓာနတော စ။ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စူပသမပညာဓိဋ္ဌာနာနိ ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော, သဗ္ဗပရိစ္စာဂဖလတ္တာ စ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စစာဂပညာဓိဋ္ဌာနာနိ ကိလေသပရိဠာဟူပသမတော, ကာမူပသမတော, ကာမပရိဠာဟူပသမတော စ။ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စစာဂူပသမာဓိဋ္ဌာနာနိ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမတော, ဉာဏာနုပရိဝတ္တနတော စာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော သစ္စပ္ပဘာဝိတာ စာဂပရိဗျဉ္ဇိတာ ဥပသမောပဗြူဟိတာ ပညာပရိသုဒ္ဓါ။ သစ္စဉှိ ဧတာသံ ဇနကဟေတု, စာဂေါ ပရိဂ္ဂါဟကဟေတု, ဥပသမော ပရိဝုဍ္ဎိဟေတု, ပညာ ပါရိသုဒ္ဓိဟေတု။ တထာ အာဒိမှိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စပဋိညတ္တာ, မဇ္ဈေ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ကတပဏိဓာနဿ ပရဟိတာယ အတ္တပရိစ္စာဂတော, အန္တေ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ သဗ္ဗူပသမပရိယောသာနတ္တာ, အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပညာဓိဋ္ဌာနံ တသ္မိံ သတိ သမ္ဘဝတော, အသတိ အဘာဝတော, ယထာပဋိညဉ္စ ဘာဝတော။
တတ္ထ မဟာပုရိသာ အတ္တဟိတပရဟိတကရေဟိ ဂရုပိယဘာဝကရေဟိ သစ္စစာဂါဓိဋ္ဌာနေဟိ ဂိဟိဘူတာ အာမိသဒါနေန ပရေ အနုဂ္ဂဏှန္တိ။ တထာ အတ္တဟိတပရဟိတကရေဟိ ဂရုပိယဘာဝကရေဟိ ဥပသမပညာဓိဋ္ဌာနေဟိ စ ပဗ္ဗဇိတဘူတာ ဓမ္မဒါနေန ပရေ အနုဂ္ဂဏှန္တိ။
တတ္ထ အန္တိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တဿ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ။ ပရိပုဏ္ဏစတုရဓိဋ္ဌာနဿ ဟိ စရိမကဘဝူပပတ္တီတိ ဧကေ။ တတြ ဟိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိဌိတိအဘိနိက္ခမနေသု ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သတော သမ္ပဇာနော သစ္စာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိယာ သမ္ပတိဇာတော ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဩလောကေတွာ သစ္စာနုပရိဝတ္တိနာ ဝစသာ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌော…ပေ… သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇)
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၇။)တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဇိဏ္ဏာတုရမတပဗ္ဗဇိတဒဿာဝိနော စတုဓမ္မပဒေသကောဝိဒဿ ယောဗ္ဗနာရောဂျဇီဝိတသမ္ပတ္တိမဒါနံ ဥပသမော, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန မဟတော ဉာတိပရိဝဋ္ဋဿ ဟတ္ထဂတဿ စ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇဿ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေါတိ။
ဒုတိယေ ဌာနေ အဘိသမ္ဗောဓိယံ စတုရဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ ကေစိ။ တတ္ထ ဟိ ယထာပဋိညံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဘိသမယော, တတော ဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သဗ္ဗကိလေသောပက္ကိလေသပရိစ္စာဂေါ, တတော ဟိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ပရမူပသမသမ္ပတ္တိ, တတော ဟိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘော, တတော ဟိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ, တံ အသိဒ္ဓံ အဘိသမ္ဗောဓိယာပိ ပရမတ္ထဘာဝတော။
တတိယေ ဌာနေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) စတုရဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အညေ။ တတ္ထ ဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ အရိယသစ္စဒေသနာယ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သဒ္ဓမ္မမဟာယာဂကရဏေန စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သယံ ဥပသန္တဿ ပရေသံ ဥပသမနေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဝိနေယျာနံ အာသယာဒိပရိဇာနနေန ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ, တဒပိ အသိဒ္ဓံ အပရိယောသိတတ္တာ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ။
စတုတ္ထေ ဌာနေ ပရိနိဗ္ဗာနေ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပုဏ္ဏန္တိ အပရေ။ တတြ ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ ပရမတ္ထသစ္စသမ္ပတ္တိယာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေန စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, ပညာပယောဇနပရိနိဋ္ဌာနေန ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏန္တိ။
တတြ မဟာပုရိသဿ ဝိသေသေန မေတ္တာခေတ္တေ အဘိဇာတိယံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ, ဝိသေသေန ကရုဏာခေတ္တေ အဘိသမ္ဗောဓိယံ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ, ဝိသေသေန မုဒိတာခေတ္တေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ, ဝိသေသေန ဥပေက္ခာခေတ္တေ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၈။)တတြပိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သံဝါသေန သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သံဝေါဟာရေန သောစေယျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ အာပဒါသု ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သာကစ္ဆာယ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သီလာဇီဝစိတ္တဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဒေါသာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အဝိသံဝါဒနတော, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန လောဘာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အနဘိသင်္ဂတော, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဘယာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အနပရာဓတော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန မောဟာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ ယထာဘူတာဝဗောဓတော။
တထာ ပဌမေန အဒုဋ္ဌော အဓိဝါသေတိ, ဒုတိယေန အလုဒ္ဓေါ ပဋိသေဝတိ, တတိယေန အဘီတော ပရိဝဇ္ဇေတိ, စတုတ္ထေန အသမ္မူဠှော ဝိနောဒေတိ။ ပဌမေန နေက္ခမ္မသုခပ္ပတ္တိ, ဣတရေဟိ ပဝိဝေကဥပသမသမ္ဗောဓိသုခပ္ပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဝိဝေကဇပီတိသုခသမာဓိဇပီတိသုခအပ္ပီတိဇကာယသုခသတိပါရိသုဒ္ဓိဇဥပေက္ခာသုခပ္ပတ္တိယော ဧတေဟိ စတူဟိ ယထာက္ကမံ ဟောန္တီတိ။ ဧဝမနေကဂုဏာနုဗန္ဓေဟိ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သဗ္ဗပါရမိသမူဟသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သဗ္ဗပါရမိသင်္ဂဟော, ဧဝံ ကရုဏာပညာဟိပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရော ကရုဏာပညာဟိ သင်္ဂဟိတော။ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာ ဟိ ဒါနာဒိဂုဏာ မဟာဗောဓိသမ္ဘာရာ ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိပရိယောသာနာတိ ဧဝမေတာသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကော သမ္ပာဒနူပါယောတိ သကလဿာပိ ပုညာဒိသမ္ဘာရဿ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ, ဥဒ္ဒိဿ အနဝသေသသမ္ဘရဏံ အဝေကလ္လကာရိတာယောဂေန, တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာ အာဒရဗဟုမာနယောဂေန, သာတစ္စကာရိတာ နိရန္တရပယောဂေန, စိရကာလာဒိယောဂေါ စ အန္တရာ အဝေါသာနာပဇ္ဇနေနာတိ စတုရင်္ဂယောဂေါ ဧတာသံ သမ္ပာဒနူပါယော။ အပိစ သမာသတော ကတာဘိနီဟာရဿ အတ္တနိ သိနေဟဿ ပရိယာဒါနံ, ပရေသု စ သိနေဟဿ ပရိဝဍ္ဎနံ ဧတာသံ သမ္ပာဒနူပါယော။ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမာယ ဟိ ကတမဟာပဏိဓာနဿ မဟာသတ္တဿ ယာထာဝတော ပရိဇာနနေန သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနုပလိတ္တဿ အတ္တနိ သိနေဟော ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ, မဟာကရုဏာသမာယောဂဝသေန ပန ပိယေ ပုတ္တေ ဝိယ သဗ္ဗသတ္တေ သမ္ပဿမာနဿ တေသု မေတ္တာသိနေဟော ပရိဝဍ္ဎတိ။ တတော စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၉၉။)တံတဒါဝတ္ထာနုရူပမတ္တပရသန္တာနေသု လောဘဒေါသမောဟဝိဂမေန ဝိဒူရီကတမစ္ဆရိယာဒိဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပက္ခော မဟာပုရိသော ဒါနပိယဝစနအတ္ထစရိယာသမာနတ္တတာသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၂) စတုရဓိဋ္ဌာနာနုဂတေဟိ အစ္စန္တံ ဇနဿ သင်္ဂဟကရဏဝသေန ဥပရိ ယာနတ္တယေ အဝတာရဏံ ပရိပါစနဉ္စ ကရောတိ။ မဟာသတ္တာနဉှိ မဟာပညာ မဟာကရုဏာ စ ဒါနေန အလင်္ကတာ၊ ဒါနံ ပိယဝစနေန၊ ပိယဝစနံ အတ္ထစရိယာယ၊ အတ္ထစရိယာ သမာနတ္တတာယ အလင်္ကတာ သင်္ဂဟိတာ စ။ သဗ္ဗဘူတတ္တဘူတဿ ဟိ ဗောဓိသတ္တဿ သဗ္ဗတ္ထ သမာနသုခဒုက္ခတာယ သမာနတ္တတာသိဒ္ဓိ။ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေဟေဝ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓေဟိ ဇနဿ အစ္စန္တိကသင်္ဂဟကရဏေန အဘိဝိနယနံ ကရောတိ။ ဒါနဉှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ စာဂါဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓံ၊ ပိယဝစနံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန၊ အတ္ထစရိယာ ပညာဓိဋ္ဌာနေန၊ သမာနတ္တတာ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓါ။ တထာဂတာနဉှိ သဗ္ဗသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သမာနတ္တတာ ပရိနိဗ္ဗာနေ။ တတြ ဟိ တေသံ အဝိသေသတော ဧကီဘာဝေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တ’’န္တိ။
ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘သစ္စော စာဂီ ဥပသန္တော, ပညဝါ အနုကမ္ပကော,
သမ္ဘတသဗ္ဗသမ္ဘာရော, ကံ နာမတ္ထံ န သာဓယေ။
မဟာကာရုဏိကော သတ္ထာ, ဟိတေသီ စ ဥပေက္ခကော,
နိရပေက္ခော စ သဗ္ဗတ္ထ, အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော။
ဝိရတ္တော သဗ္ဗဓမ္မေသု, သတ္တေသု စ ဥပေက္ခကော,
သဒါ သတ္တဟိတေ ယုတ္တော, အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော။
သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗသတ္တာနံ, ဟိတာယ စ သုခါယ စ,
ဥယျုတ္တော အကိလာသူ စ, အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော’’တိ။ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊
ကိတ္တကေန ကာလေန သမ္ပာဒနန္တိ ဟေဋ္ဌိမေန တာဝ ပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, မဇ္ဈိမေန အဋ္ဌာသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, ဥပရိမေန သောဠသာသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, ဧတေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၀။)စ ဘေဒါ ယထာက္ကမံ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဉာတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ, ပညာ တိက္ခာ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတိ, ဝီရိယာဓိကာနံ ပညာ မန္ဒာ။ ပညာနုဘာဝေန စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အဘိဂန္တဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေန ပန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာနံ ဓမ္မာနံ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝေန တယောပေတေ ဘေဒါ ယုတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တိဝိဓာ ဟိ ဗောဓိသတ္တာ အဘိနီဟာရက္ခဏေ ဘဝန္တိ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိပဉ္စိတညူနေယျဘေဒေန။ တေသု ဥဂ္ဃဋိတညူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခါ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ သုဏန္တော တတိယပဒေ အပရိယောသိတေယေဝ ဆအဘိညာဟိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ, ဒုတိယော သတ္ထု သမ္မုခါ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ သုဏန္တော အပရိယောသိတေယေဝ စတုတ္ထပဒေ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ, ဣတရော ဘဂဝတော သမ္မုခါ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ သုတွာ ပရိယောသိတာယ ဂါထာယ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဘဝတိ။ တယောပေတေ ဝိနာ ကာလဘေဒေန ကတာဘိနီဟာရလဒ္ဓဗျာကရဏာ ပါရမိယော ပူရေန္တာ ယထာက္ကမံ ယထာဝုတ္တဘေဒေန ကာလေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏန္တိ။ တေသု တေသု ပန ကာလဘေဒေသု အပရိပုဏ္ဏေသု တေ တေ မဟာသတ္တာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ ဒါနံ ဒေန္တာပိ တဒနုရူပေ သီလာဒိသဗ္ဗပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာပိ အန္တရာ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿန္တီတိ အကာရဏမေတံ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလနိပ္ဖါဒိတံ ဝိယ ဟိ သဿံ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ ပရိနိပ္ဖါဒိတာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ တဒန္တရာ ပန သဗ္ဗုဿာဟေန ဝါယမန္တေနာပိ န သက္ကာ ပါပုဏိတုန္တိ ပါရမိပါရိပူရီ ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသံ ဝိနာ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကော အာနိသံသောတိ ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ –
‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
သံသရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ကပ္ပကောဋိသတေဟိပိ၊
အဝီစိမှိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာ လောကန္တရေသု စာ’’တိ။ အာဒိနာ (အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) –
အဋ္ဌာရသ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာနုပဂမနပ္ပကာရာ အာနိသံသာ သံဝဏ္ဏိတာ။ ယေ စ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော အာနန္ဒ ဗောဓိသတ္တော တုသိတာကာယာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၁။)စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၉၉) သောဠသ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မပ္ပကာရာ, ယေ စ ‘‘သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ, ဥဏှဉ္စ ဥပသမ္မတီ’’တိအာဒိနာ (ဗု။ ဝံ။ ၈၃), ‘‘ဇာယမာနေ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗောဓိသတ္တေ အယံ ဒသသဟဿိလောကဓာတု သင်္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတီ’’တိအာဒိနာ စ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တပ္ပကာရာ, ယေ ဝါ ပနညေပိ ‘‘ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပါယသမိဇ္ဈနံ ကမ္မာဒီသု ဝသီဘာဝေါ’’တိ ဧဝမာဒယော တတ္ထ တတ္ထ ဇာတကဗုဒ္ဓဝံသာဒီသု ဒဿိတပ္ပကာရာ အာနိသံသာ, တေ သဗ္ဗေပိ ဧတာသံ အာနိသံသာ, တထာ ယထာနိဒဿိတဘေဒါ အလောဘာဒေါသာဒိဂုဏယုဂဠာဒယော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကိံ ဖလန္တိ သမာသတော တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေါ ဧတာသံ ဖလံ, ဝိတ္ထာရတော ပန ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏ- (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄ အာဒယော၊ ၃။၁၆၈ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅) အသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဒိအနေကဂုဏဂဏသမုဇ္ဇလရူပကာယသမ္ပတ္တိအဓိဋ္ဌာနာ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မ- (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ မူလဋီ။ ၂။သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ) -ပဘုတိအနေကသတသဟဿဂုဏသမုဒယောပသောဘိနီ ဓမ္မကာယသိရီ, ယာဝတာ ပန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယေ အနေကေဟိပိ ကပ္ပေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာပိ ဝါစာယ ပရိယောသာပေတုံ န သက္ကာ, ဣဒံ ဧတာသံ ဖလန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဗုဒ္ဓဝံသစရိယာပိဋကဇာတကမဟာပဒါနသုတ္တာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယထာဝုတ္တာယ ပဋိပဒါယ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါနံ ပါရမီနံ ပူရိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ’’တိ။ သတိပိ မဟာပရိစ္စာဂါနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ’’တိ ဝိသုံ ဂဟဏံ, တတောယေဝ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ, ပရိဂ္ဂဟပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ဓနရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တသင်္ခါတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ သဒ္ဓိံ အဘိညာသမာပတ္တိနိပ္ဖါဒနံ ပုဗ္ဗယောဂေါ။ ဒါနာဒီသုယေဝ သာတိသယပဋိပတ္တိနိပ္ဖါဒနံ ပုဗ္ဗစရိယာ, ယာ စရိယာပိဋကသင်္ဂဟိတာ။ အဘိနီဟာရော ပုဗ္ဗယောဂေါ, ဒါနာဒိပဋိပတ္တိ, ကာယဝိဝေကဝသေန ဧကစရိယာ ဝါ ပုဗ္ဗစရိယာတိ ကေစိ။ ဒါနာဒီနဉ္စေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနဉ္စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၂။)သံသာရနိဗ္ဗာနေသု အာဒီနဝါနိသံသာဒီနဉ္စ ဝိဘာဝနဝသေန သတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယေ ပတိဋ္ဌာပနပရိပါစနဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ဓမ္မက္ခာနံ။ ဉာတီနံ အတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ, သာပိ ကရုဏာယနဝသေနေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောကတ္ထစရိယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မဿကတာဉာဏဝသေန, အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနပရိစယဝသေန, ခန္ဓာယတနာဒိပရိစယဝသေန, လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန စ ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓိစရိယာ, သာ ပန အတ္ထတော ပညာပါရမီယေဝ, ဉာဏသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ကောဋိန္တိ ပရိယန္တော, ဥက္ကံသောတိ အတ္ထော။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပါဒေတွာ။ ဗြူဟေတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ။ သတိပဋ္ဌာနာဒိဂ္ဂဟဏေန အာဂမနပဋိပဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတိ, ဝိပဿနာသဟဂတာ ဧဝ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယေန အဘိနီဟာရေနာ’’တိအာဒိနာ အာဂမနပဋိပဒါယ အာဒိံ ဒဿေတိ, ‘‘ဒါနပါရမီ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈံ, ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သမ္ပတိဇာတောတိ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ မုဟုတ္တဇာတော, န မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တော။ နိက္ခန္တမတ္တဉှိ မဟာသတ္တံ ပဌမံ ဗြဟ္မာနော သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု, တေသံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အဇိနပ္ပဝေဏိယာ, တေသံ ဟတ္ထတော မနုဿာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု, မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုဉ္စိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတောတိ ယထာဟ ဘဂဝါ မဟာပဒါနဒေသနာယံ။ သေတမှိ ဆတ္တေတိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေ။ အနုဟီရမာနေတိ ဓာရိယမာနေ။ ဧတ္ထ စ ဆတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ခဂ္ဂါဒီနိ ပဉ္စ ကကုဓဘဏ္ဍာနိပိ (ဇာ။ ၂။၁၉။၇၂) ဝုတ္တာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခဂ္ဂတာလဝဏ္ဋမောရဟတ္ထကဝါဠဗီဇနီဥဏှီသပဋ္ဋာပိ ဟိ ဆတ္တေန သဟ တဒါ ဥပဋ္ဌိတာ အဟေသုံ။ ဆတ္တာဒီနိယေဝ စ တဒါ ပညာယိံသု, န ဆတ္တာဒိဂါဟကာ။ သဗ္ဗာ စ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ။ နယိဒံ သဗ္ဗဒိသာဝိလောကနံ သတ္တပဒဝီတိဟာရုတ္တရကာလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမဒိသံ ဩလောကေသိ, တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ‘‘မဟာပုရိသ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ, ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ, စတဿော အနုဒိသာ, ဟေဋ္ဌာ, ဥပရီတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနာ သဒိသံ အဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရာ ဒိသာ’’တိ တတ္ထ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၃။)သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။ အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗပဌမော။ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။
‘‘အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ သင်္ခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ –
‘‘အနေကသာခဉ္စ သဟဿမဏ္ဍလံ,
ဆတ္တံ မရူ ဓာရယုမန္တလိက္ခေ၊
သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ,
န ဒိဿရေ စာမရဆတ္တဂါဟကာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၉၃)၊
ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿာ’’တိ။ ‘‘တထာ အယံ ဘဂဝါပိ ဂတော…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ ဧတေန အဘိဇာတိယံ ဓမ္မတာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဝိသေသာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ သာဓာရဏာတိ ဒဿေတိ။ ပါရမိတာနိဿန္ဒာ ဟိ တေတိ။
ဝိက္ကမီတိ အဂမာသိ။ မရူတိ ဒေဝါ။ သမာတိ ဝိလောကနသမတာယ သမာ သဒိသိယော။ မဟာပုရိသော ဟိ ယထာ ဧကံ ဒိသံ ဝိလောကေသိ, ဧဝံ သေသာ ဒိသာပိ, န ကတ္ထစိ ဝိလောကနေ ဝိဗန္ဓော တဿ အဟောသီတိ။ သမာတိ ဝါ ဝိလောကေတုံ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိရူပဗီဘစ္ဆဝိသမရူပါနိ ဝိလောကေတုံ အယုတ္တာနိ ဒိသာသု ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ။
‘‘ဧဝံ တထာဂတော’’တိ ကာယဂမနဋ္ဌေန ဂတ-သဒ္ဒေန တထာဂတ-သဒ္ဒံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဉာဏဂမနဋ္ဌေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပ္ပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ဣဓ နေက္ခမ္မံ, န ပဗ္ဗဇ္ဇာဒယော, ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေနာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတွာ။ ဂတော အဓိဂတော, ပဋိပန္နော ဥတ္တရိဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ ဝါ ပဟာနဟေတု, ပဟာနလက္ခဏံ ဝါ။ ဟေတုလက္ခဏတ္ထော ဟိ အယံ ပဟာယ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနဟေတုကံ ဂတော’’တိ ဟေတ္ထ ဝုတ္တံ ဂမနံ အဝဗောဓော, ပဋိပတ္တိ ဧဝ ဝါ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနေန စ တံ လက္ခီယတိ။ ဧသ နယော ‘‘ပဒါလေတွာ’’တိအာဒီသုပိ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၄။)ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနေန။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝဝိနိစ္ဆယေန, ‘‘သပ္ပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌဟိ သမာပတ္တီဟိ, အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယံ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ, တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန, တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒိ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနာနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနာဒိ ဥပါယော, ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမာပတ္တိဝိဟာရပ္ပဝေသဝိဗန္ဓနေန နီဝရဏာနိ ကဝါဋသဒိသာနီတိ အာဟ ‘‘နီဝရဏကဝါဋံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ’’တိ။ ‘‘ရတ္တိံ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ဒိဝါ ကမ္မန္တေ ပယောဇေတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဓူမာယနာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဓူမ’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ စ ဒုက္ခံ, စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ သုခံ ပဟီယတိ, အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။
အနိစ္စဿ, အနိစ္စန္တိ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ, တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေ ‘‘နိစ္စာ, သဿတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တမိစ္ဆာသညံ, သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ တထာ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ‘‘တေ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, အာယတိံ သမုဒယဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုဉ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၅။)ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏံ။ နိမိတ္တန္တိ သမူဟာဒိဃနဝသေန, သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟဂ္ဂဟဏံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ, သာ ပနတ္ထတော တဏှာနံ ဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာ။
အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ။ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ အသာရေ သာရဂ္ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ‘‘ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု လေဏတာဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမုဒိတာ’’တိ ဝစနတော အာလယော တဏှာ, သာယေဝ စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝိသနဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘ဧဝံဝိဓာ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’’တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ, တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ ဂေါတြဘု။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု အဘိနိဝိသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ, ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ‘‘ဩဠာရိကေ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ, အညထာ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ, ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တီတိ။
ကက္ခဠတ္တံ ကဌိနဘာဝေါ။ ပဂ္ဃရဏံ ဒြဝဘာဝေါ။ လောကိယဝါယုနာ ဘသ္တဿ ဝိယ ယေန တံတံကလာပဿ ဥဒ္ဓုမာယနံ, ထမ္ဘဘာဝေါ ဝါ, တံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေ, တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ ယော ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ, အညထာ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒသဘာဝေါ န သိယာ ဗျာပီဘာဝါပတ္တိတော။ အဗျာပိတာ ဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၆။)ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေါ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ အာကာသဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၇)။
ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏ’’န္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၂) စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ, အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏာ စ စေတနာ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော? ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၂၂၆)။ ဖရဏံ သဝိပ္ဖါရိကတာ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယဟေတု, နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ‘‘ကောသဇ္ဇေ’’တိအာဒီသု။ ဝူပသမလက္ခဏန္တိ ကာယစိတ္တပရိဠာဟူပသမလက္ခဏံ။ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတေ အဓိစိတ္တေ ပဝတ္တမာနေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာယ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ပဋိသင်္ခါနံ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒတော။
မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟိကာ သမ္မာဝါစာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ, သမ္မာဝါစာပစ္စယသုဘာသိတာနံ သောတာရဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ။ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝုတ္တိယာ, အာဇီဝဿေဝ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ။ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ စိတ္တဿ သံကိလေသပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္မဒေဝ ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော။
‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဣဓ စေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏ’’န္တိ။ နမနံ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေါ။ အာယတနံပဝတ္တနံ။ အာယတနာနံ ဝသေန ဟိ အာယသင်္ခါတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိ။ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏန္တိ ဝဋ္ဋဿ ဇနကဟေတုဘာဝေါ, မဂ္ဂဿ ပန နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကတ္တန္တိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၇။)တထလက္ခဏံ အဝိပရီတသဘာဝေါ။ ဧကရသော အညမညာနတိဝတ္တနံ အနူနာဓိကဘာဝေါ။ ယုဂနဒ္ဓါ သမထဝိပဿနာဝ, ‘‘သဒ္ဓါပညာ ပဂ္ဂဟာဝိက္ခေပါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
ခိဏောတိ ကိလေသေတိ ခယော, မဂ္ဂေါ။ အနုပ္ပါဒပရိယောသာနတာယ အနုပ္ပါဒေါ, ဖလံ။ ပဿဒ္ဓိ ကိလေသဝူပသမော။
ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒဿ။ မူလလက္ခဏံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏံ အာရမ္မဏပဋိပါဒကတာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုတာ။ သမောဓာနံ ဝိသယာဒိသန္နိပါတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော, ယာ ‘‘သင်္ဂတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမံ သဟ ဩဒဟန္တိ အနေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ ဝါ သမောဓာနံ, ဖဿော။ သမောသရန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ။ ဝေဒနာယ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တမာနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝေဒနာနုဘဝနနိမိတ္တံ သမောသဋာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါနသီနံ ကူဋံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တာနံ ပါမောက္ခဘာဝေါ ပမုခလက္ခဏံ။ တတော, တေသံ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥတ္တရိ ပဓာနန္တိ တဒုတ္တရိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဿ။ တဉှိ သီလာဒိဂုဏသာရဿ ပရမုက္ကံသဘာဝေန သာရံ။ အယဉ္စ လက္ခဏဝိဘာဂေါ ဆဓာတုပဉ္စဈာနင်္ဂါဒိဝသေန တံတံသုတ္တပဒါနုသာရေန, ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အာဂတနယေန စ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တောပိ ကောစိ ဓမ္မော ပရိယာယန္တရပ္ပကာသနတ္ထံ ပုန ဒဿိတော, တတော ဧဝ စ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ, ဖဿသမောဓာနာ, ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ, ‘‘ပညုတ္တရာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ, ‘‘ဝိမုတ္တိသာရမိဒံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ, ‘‘နိဗ္ဗာနောဂဓဉှိ အာဝုသော ဗြဟ္မစရိယံ နိဗ္ဗာနပရိယောသာန’’န္တိ စ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ‘‘ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ။ တထာနိ တံသဘာဝတ္တာ။ အဝိတထာနိ အမုသာသဘာဝတ္တာ။ အနညထာနိ အညာကာရရဟိတတ္တာ။
ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ, အနုပဝတ္တတ္ထောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော, န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ, န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီတိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော။ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၈။)သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ဇာတိပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ, တဒနုရူပံ ပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ န အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော န ဟောတိ, န စ အဝိဇ္ဇံ ဝိနာ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယာ ယာ အဝိဇ္ဇာ ယေသံ ယေသံ သင်္ခါရာနံ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ, အယံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော, ပစ္စယဘာဝေါတိ အတ္ထော။
ဘဂဝါ တံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေနာတိ ဘဂဝတာ။ တံ ဝိဘဇ္ဇမာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တန္တိ ရူပါယတနံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဇ္ဈတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ, တထာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နပရိတ္တအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတဒုဘယာဒိဘေဒံ။ လဗ္ဘမာနကပဒဝသေနာတိ ‘‘ရူပါယတနံ ဒိဋ္ဌံ သဒ္ဒါယတနံ သုတံ ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ မုတံ, သဗ္ဗံ ရူပံ မနသာ ဝိညာတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝစနတော ဒိဋ္ဌပဒဉ္စ ဝိညာတပဒဉ္စ ရူပါရမ္မဏေ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ ဣဋ္ဌံ အနိဋ္ဌံ မဇ္ဈတ္တံ ပရိတ္တံ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌံ ဝိညာတံ ရူပံ ရူပါယတနံ ရူပဓာတု ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နာမေဟိ။ ‘‘တေရသဟိ ဝါရေဟီ’’တိ ရူပကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၆၁၄ အာဒယော) အာဂတေ တေရသ နိဒ္ဒေသဝါရေ သန္ဓာယာဟ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ ဝါရေ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဝတ္ထာပနနယာနံ ဝသေန ‘‘ဒွိပညာသာယ နယေဟီ’’တိ အာဟ။ တထမေဝ အဝိပရီတဒဿိတာယ, အပ္ပဋိဝတ္တိယဒေသနတာယ စ။ ဇာနာမိ အဗ္ဘညာသိန္တိ ဝတ္တမာနာတီတကာလေသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အနာဂတေပိ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိဒိတ-သဒ္ဒေါ အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော, ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝိယ။ န ဥပဋ္ဌာသီတိ အတ္တတ္တနိယဝသေန န ဥပဂစ္ဆိ။ ယထာ ရူပါရမ္မဏာဒယော ဓမ္မာ ယံသဘာဝါ ယံပကာရာ စ, တထာ နေ ပဿတိ ဇာနာတိ ဂစ္ဆတီတိ တထာဂတောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘နိရုတ္တိနယေန ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန ဝါ ဒဿီ-သဒ္ဒဿ လောပံ, အာဂတ-သဒ္ဒဿ စာဂမံ ကတွာ တထာဂတော’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ။
နိဒ္ဒေါသတာယ အနုပဝဇ္ဇံ။ ပက္ခိပိတဗ္ဗာဘာဝေန အနူနံ။ အပနေတဗ္ဗာဘာဝေန အနဓိကံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ။ နော အညထာတိ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကေန သမ္ပာဒေတိ။ တေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၀၉။)ယဒတ္ထံ ဘာသိတံ, ဧကန္တေန တဒတ္ထနိပ္ဖါဒနတော ယထာ ဘာသိတံ ဘဂဝတာ, တထေဝါတိ အဝိပရီတဒေသနတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဂဒတ္ထော’’တိ ဧတေန တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော ကတော နိရုတ္တိနယေနာတိ ဒဿေတိ။
တထာ ဂတမဿာတိ တထာဂတော, ဂတန္တိ စ ကာယဿ ဝါစာယ ဝါ ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာတိ စ ဝုတ္တေ ယံတံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိသမ္ဗန္ဓိတာယ ‘‘ယထာ’’တိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတိ။ ကာယဝစီကိရိယာနဉ္စ အညမညာနုလောမေန ဝစနိစ္ဆာယံ, ကာယဿ ဝါစာ, ဝါစာယ စ ကာယော သမ္ဗန္ဓီဘာဝေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ သော ပန ပုဗ္ဗေ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော’’တိ။
‘‘တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသူ’’တိ ဧတေန ယဒေကေ ‘‘တိရိယံ ဝိယ ဥပရိ အဓော စ သန္တိ လောကဓာတုယော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ပဋိသေဓေတိ။ ဒေသနာဝိလာသောယေဝ ဒေသနာဝိလာသမယော ယထာ ‘‘ပုညမယံ, ဒါနမယ’’န္တိအာဒီသု။
ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ဂတ-သဒ္ဒေါယေဝ အဝဂတတ္ထံ အတီတတ္ထဉ္စ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော’’တိ။ အထ ဝါ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သမ္ဗောဓိ, ဧတ္ထန္တရေ မဟာဗောဓိယာနပဋိပတ္တိယာ ဟာနဌာနသံကိလေသနိဝတ္တီနံ အဘာဝတော ယထာ ပဏိဓာနံ, တထာ ဂတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ မဟိဒ္ဓိကတာယ, ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဥက္ကံသာဓိဂမေန အနာဝရဏတာယ စ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာ ရုစိ, တထာ ကာယဝစီစိတ္တာနံ ဂတာနိ ဂမနာနိ ပဝတ္တိယော ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ယသ္မာ စ လောကေ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရ-သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ ဒိဿန္တိ, တသ္မာ ယထာ ဝိဓာ ဝိပဿီအာဒယော ဘဂဝန္တော, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ဝိဓောတိ တထာဂတော။ ယထာ ယုတ္တာ စ တေ ဘဂဝန္တော အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ယုတ္တောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ ယသ္မာ သစ္စံ တစ္ဆံ တထန္တိ ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ, တသ္မာ တထေန ဉာဏေန အာဂတောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝမ္ပိ တထာဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော –
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၀။)သမာဓိဉာဏေဟိ ဝိပဿိအာဒယော၊
မဟေသိနော သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော,
တထာဂတော တေန တထာဂတော မတော။
တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ,
သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊
သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနော သမာဂတော,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။
တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊
အနညနေယျေန ယတော ဝိဘာဝိတာ,
ယာထာဝတော တေန ဇိနော တထာဂတော။
ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊
ဝိစိတ္တဘေဒံ တထမေဝ ဒဿနံ,
တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။
ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ,
ကရောတိ ဝါစာယနုလောမ မတ္တနော၊
ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျ ဣရိယတိ,
တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။
ယထာဘိနီဟာရမတော ယထာရုစိ,
ပဝတ္တဝါစာတနုစိတ္တဘာဝတော၊
ယထာဝိဓာ ယေန ပုရာ မဟေသိနော,
တထာဝိဓော တေန ဇိနော တထာဂတော’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈)၊
သင်္ဂဟဂါထာ မုခမတ္တမေဝ။ ကသ္မာ? အပ္ပမာဒပဒံ ဝိယ သကလဓမ္မပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ သင်္ဂါဟကတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိအာဒိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၁။)‘‘တံ ကတမန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဧတေန ‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနဿ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဒဿိတော အဝိသေသတော ဟိ တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထ ပုစ္ဆာ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘တံ ကတမန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သာမညတော ပုစ္ဆာဝစနံ, တသ္မိံ။
လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ ‘‘အညာတ’’န္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝမာဟ, ‘‘အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ ‘‘အတုလိတ’’န္တိ ‘‘ဧတ္တကမေတ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတူလိတတံ, ‘‘အတီရိတ’’န္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ, ‘‘အဝိဘူတ’’န္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ, ‘‘အဝိဘာဝိတ’’န္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတဘာဝံ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ။ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ, သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကာ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုကမျတာတိ ကထေတုကမျတာယ။
֍ ဋီ ၈။ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတီဝ ပါတနံ အတိပါတော, သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော။ သတ္တောတိ ခန္ဓသန္တာနော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တပညတ္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ပါဏဿ အတိပါတော, ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော’’တိ စ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော, နနု နိရဝသေသာနံ ပါဏာနံ အတိပါတတော ဝိရတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ) ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသန္တိ? သစ္စမေတံ, ပါဏဘာဝသာမညဝသေန ပနေတ္ထ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော, သဗ္ဗသဒ္ဒသန္နိဓာနေန တတ္ထ ပုထုတ္တံ ဝိညာယမာနမေဝါတိ သာမညနိဒ္ဒေသံ အကတွာ ဘေဒဝစနိစ္ဆာဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၂။)ကတောတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျောသာမညတော သံဝရသမာဒါနံ, တဗ္ဗိသေသတော သံဝရဘေဒေါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဉာပနတ္ထံ အယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယာယ စေတနာယ ဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံ မဟာဘူတပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ, သာ တာဒိသပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓုပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ ဣတရဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ကာရဏံ န ဟောန္တီတိ။ ‘‘ကာယဝစီဒွါရာန’’န္တိ ဧတေန မနောဒွါရေ ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။
ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖါဒနဝသေန ကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုဿ မဟန္တဘာဝေါ။ ဣတိ ဥဘယံ ပေတံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဟန္တဗ္ဗဿ မဟာဂုဏဘာဝေန တတ္ထ ပဝတ္တဥပကာရစေတနာ ဝိယ ခေတ္တဝိသေသနိဗ္ဗတ္တိယာ အပကာရစေတနာပိ ဗလဝတီ, တိဗ္ဗတရာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿာ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနံ အမဟတ္တေပိ မဟာဂုဏတာဒိပစ္စယေဟိ စေတနာယ ဗလဝဘာဝါဒိဝသေနေဝ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သမ္ဘရီယန္တိ ဧတေဟီတိ သမ္ဘာရာ, အင်္ဂါနိ။ တေသု ပါဏသညိတာဝဓကစိတ္တာနိ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနိပိ ဟောန္တိ။ ဥပက္ကမော ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော။ ပဉ္စသမ္ဘာရဝတီ ပါဏာတိပါတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိဇ္ဇာမယော မန္တပရိဇပ္ပနပယောဂေါ အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ။ ဣဒ္ဓိမယော ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော ဒါဌာကောဋကာဒီနံ ဝိယ။ အတိဝိယ ပပဉ္စောတိ အတိမဟာဝိတ္ထာရော။
ဧတ္ထာဟ – ခဏေ ခဏေ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု ကော ဟန္တိ, ကော ဝါ ဟညတိ, ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော, သော အရူပတာယ န
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၃။)ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ဝိကောပနသမတ္ထော, နာပိ ဝိကောပနီယော, အထ ရူပသန္တာနော, သော အစေတနတာယ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတော လဗ္ဘတိ ယထာ မတသရီရေ, ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟရဏပ္ပကာရာဒိ အတီတေသု ဝါ သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ အနာဂတေသု ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ, တတ္ထ န တာဝ အတီတာနာဂတေသု သမ္ဘဝတိ တေသံ အဘာဝတော, ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ, ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပကာရာဒိပယောဂဟေတုကံ မရဏံ, နိရီဟကတာယ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ, ခဏိကတ္တာ ဝဓာဓိပ္ပါယသမကာလဘိဇ္ဇနကဿ ကိရိယာပရိယောသာနကာလာနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ဝါ ပါဏာတိပါတကမ္မဗဒ္ဓေါတိ။
ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသဟိတော သင်္ခါရာနံ ပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တာ, တေန ပဝတ္တိတဝဓကပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတုသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိနိဗန္ဓော ယထာဝုတ္တဝဓပ္ပယောဂါကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော ဟညတိ, ကေဝလော ဝါ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ရူပသန္တာနေ ပရေန ပယောဇိတဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိဝိဗန္ဓကဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယာ ဝိဟတေ ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ, နာပိ အဟေတုကော ပါဏာတိပါတော, န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော, ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ, သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ, န စ ကတ္တုရဟိတော ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု သန္နိဟိတတာမတ္တေန ဥပကာရကေသု အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပါဒနနိယတေသု ကာရဏေသု ကတ္တုဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော ယထာ ‘‘ပဒီပေါ ပကာသေတိ နိသာကရော စန္ဒိမာ’’တိ စ, န စ ကေဝလဿ ဝဓာဓိပ္ပါယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော သန္တာနဝသေန အဝဋ္ဌိတဿေဝ ပဋိဇာနနတော, သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယာသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ အယဉ္စ ဝိစာရော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၄။)‘‘ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိရတောဝါ’’တိ ဧတေန ပဟာနဟေတုကာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မက္ခယဉာဏေန ဟိ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျဿ ပဟီနတ္တာ ဘဂဝါ အစ္စန္တမေဝ တတော ပဋိဝိရတောတိ ဝုစ္စတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနဝိရတီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ပဟာနဝိရမဏာနံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလတာ နတ္ထိ, မဂ္ဂဓမ္မာနံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သမ္မာဝါစာဒီနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ ဂဟဏပ္ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ပဟာယကဓမ္မေသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော, ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဟာနံ ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန, ဝိရတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော, ပါဏဃာတဟေတုဘူတော ဓမ္မသမူဟော။ ကော ပနေသော? အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံသာဒယော ကိလေသာ။ တေ ဟိ ဘဂဝါ အရိယမဂ္ဂေန ပဟာယ သမုဂ္ဃါဋေတွာ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျတော အစ္စန္တမေဝ ပဋိဝိရတောတိ ဝုစ္စတိ ကိလေသေသု ပဟီနေသု ကိလေသနိမိတ္တဿ ကမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ‘‘အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရတောဝါတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိတာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တိ, န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗသော ပဟီနပါဏာတိပါတတ္တာ အစ္စန္တဝိရတော ဧဝါတိ။ ဝီတိက္ကမိဿာမီတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေဟိ ဝေါကိဏ္ဏာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ဒုဗ္ဗလာကုသလာ။ ယသ္မာ ပန ကာယဝစီပယောဂံ ဥပလဘိတွာ ‘‘ဣမဿ ကိလေသာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝိညုနာ သက္ကာ ဉာတုံ, တသ္မာ တေ ဣမိနာ ပရိယာယေန ‘‘စက္ခုသောတဝိညေယျာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကာယိကာတိ ပါဏာတိပါတာဒိနိပ္ဖါဒကေ ဗလဝါကုသလေ သန္ဓာယာဟ။
ဂေါတ္တဝသေန လဒ္ဓဝေါဟာရောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတဝဏ္ဏဿ အနုသန္ဓိဒဿနဝသေန ဣမိဿာ ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တတ္ထာယံ ဒီပနာ – ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကသံဃော နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတသတ္ထော’’တိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ နနု စ ဓမ္မဿာပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၅။)ဝဏ္ဏော ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတော? သစ္စံ ဘာသိတော, သော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဘဝတ္တာ, အရိယသံဃာဓာရတ္တာ စ ဓမ္မဿ ဓမ္မာနုဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ စ တေသံ တဒုဘယဒီပနေနေဝ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋော။ သဒ္ဓမ္မာနုဘာဝေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃော စ ပါဏာတိပါတာဒိပ္ပဟာနသမတ္ထော အဟောသိ, ဒေသနာ ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ အာဂတာတိ။
ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပါယော – ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေ စ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ အနညသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဥပရိ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေတုကာမော ဘဂဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဂုဏဝသေနေဝ ဒေသနံ အာရဘိ, န ဘိက္ခုသံဃဝသေနာတိ။ ဧသာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ပကတိ, ယံ ဧကရသေနေဝ ဒေသနံ ဒဿေတုံ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကဿစိ အဂ္ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ရူပကဏ္ဍေ ဒုကာဒီသု တန္နိဒ္ဒေသေသု စ ဟဒယဝတ္ထု န ဂဟိတံ။ ဣတရဝတ္ထူဟိ အသမာနဂတိကတ္တာ ဒေသနာဘေဒေါ ဟောတီတိ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ, န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ, နိဿိတဝသေန စ ဝတ္ထုဒုကာဒိဒေသနာ ပဝတ္တာ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထု, အတ္ထိ ရူပံ န စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ။ ယမ္ပိ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ, တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသုပိ န တဒနုရူပါ အာရမ္မဏဒုကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ, အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုန္တိ န ဧကရသာ ဒေသနာ ဘဝေယျာတိ။ တထာ နိက္ခေပကဏ္ဍေ စိတ္တုပ္ပါဒဝိဘာဂေန အဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိတက္ကအဝိစာရပဒဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဝိစာရော စာ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တပဒဝိဿဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိတက္ကော န ဥဒ္ဓဋော, အညထာ ‘‘ဝိတက္ကော စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။
ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ဒဏ္ဍဿ ပရဝိဟေဌနဿ ဝိဝဇ္ဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟေဌနဘာဝတောတိ ဝိဟိံသနဘာဝတော။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဝသေနာပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဧကဒေသေန ဒီပေန္တော ‘‘ယံ ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၆။)လဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနံ ပါပုတ္တာသနရဟိတံ, ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဓမ္မဂရုတာယ ဝါ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓမ္မဿ စ အတ္တာဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာဝ ဝုတ္တာ, န ပန လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ။ ‘‘ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ပဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ, အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏမတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဒတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ, မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ မေတ္တစိတ္တော, တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ, မေတ္တာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီ’’တိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ သတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကောတိ ကရုဏာယနကော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဟိ သမင်္ဂီဘာဝေါ ဒဿိတော။ ဝိဟရတီတိ ဧဝံဘူတော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, အတ္တဘာဝံ ဝါ ယာပေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣရိယတိ ယပေတိ ယာပေတိ ပါလေတီ’’တိ။
အာစာရသီလမတ္တကန္တိ သာဓုဇနာစာရသီလမတ္တကံ, တေန ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိဂုဏေဟိပိ လောကိယပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝတ္တုံ န သက္ကောတီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယပရိဘောဂသီလာနိ ဣဓ သီလကထာယံ န ဝိဘတ္တာနိ။
ပရသံဟရဏန္တိ ပရဿ သန္တကဟရဏံ။ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော, တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ။ ဣဓာပိ ခုဒ္ဒကေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, မဟန္တေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ, ဝတ္ထုဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇန္တိ အယမ္ပိ နယော ယောဇေတဗ္ဗော။
သာဟတ္ထိကာဒယောတိ ဧတ္ထ မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရသန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော, ဝိနာ မန္တေန ကာယဝစီပယောဂေန ပရသန္တကဿ အာကဍ္ဎနံ တာဒိသဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၇။)သေသန္တိ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော’’တိ ဧဝမာဒိကံ။ တဉှိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယံ။ ကိဉ္စာပိ နယိဓ သိက္ခာပဒဝေါဟာရေန ဝိရတိ ဝုတ္တာ, ဣတော အညေသု ပန သုတ္တပဒေသေသု ဝိနယာဘိဓမ္မေသု စ ပဝတ္တဝေါဟာရေန ဝိရတိယော စေတနာ စ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, တေသု အညတရကောဋ္ဌာသဘာဝတော စ သိက္ခာပဒန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိ န ဝုတ္တံ, အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝါ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနဿ ဝိသေသပ္ပစ္စယော, ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပ္ပဟာနဿာပီတိ, တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ ‘‘သုစိဘူတေနာ’’တိ ဧတေန ဟိရောတ္တပ္ပါဒီဟိ သမန္နာဂမော, အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ ဟီနာနံ, အသေဋ္ဌံ ဝါ လာမကံ နိဟီနံ ဝုတ္တိံ, မေထုနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ အာစာရ’’န္တိ မေထုနဝိရတိမာဟ။ ‘‘အာရာစာရီ မေထုနာ’’တိ ဧတေန ‘‘ဣဓ ဗြာဟ္မဏ ဧကစ္စော…ပေ… န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ, သော တံ အဿာဒေတိ, တံ နိကာမေတိ, တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣဓာပိ အသဒ္ဓမ္မသေဝနာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အဗြဟ္မစရိယံ, မိစ္ဆာစာရေ ပန အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ, ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒသန္နံ ဓနက္ကိတာဒီနံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနဉ္စ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ အညေ ပုရိသာ။ ဂုဏဝိရဟိတေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ ဂုဏရဟိတေပိ စ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိ မဟာသာဝဇ္ဇာ, ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေပိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တီတိ။ မိစ္ဆာစာရေ ပန အဂမနီယဋ္ဌာနတာ, သေဝနာစိတ္တံ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိ, သာဒိယနဉ္စာတိ စတ္တာရော။ ‘‘အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ သတိပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၈။)ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော အဘိဘုယျမာနဿ မိစ္ဆာစာရော န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေဝနာစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ န ပမာဏံ ဣတ္ထိယာ သေဝနာပယောဂဿ ယေဘုယျေန အဘာဝတော, ဣတ္ထိယာ ပုရေတရံ ဥပဋ္ဌာပိတသေဝနာစိတ္တာယပိ မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ အာပဇ္ဇတိ ပယောဂါဘာဝတော။ တသ္မာ ပုရိသဿ ဝသေန ဥက္ကံသတော စတ္တာရော ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အညထာ ဣတ္ထိယာ ပုရိသကိစ္စကရဏကာလေ ပုရိသဿပိ သေဝနာပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ ဧကေ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ တယော, ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ တယော, အနဝသေသဂ္ဂဟဏေန ပန စတ္တာရောတိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။
֍ ဋီ ၉။ ကမ္မပထပ္ပတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဘဉ္ဇနကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝစီပယောဂေါ ကာယပယောဂေါ ဝါတိ မုသာ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာပဓာနတံ ဒဿေတိ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယော ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ တင်္ခဏေ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ, ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’တိ’’ (ပါရာ။ ၂၀၅)။ ဧတဉှိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ, ဣတရံ ပန ဟောတု ဝါ မာ ဝါ, အကာရဏမေတံ။ အဿာတိ ဝိသံဝါဒကဿ။ ယထာဝုတ္တံ ပယောဂဘူတံ မုသာ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ, သမုဋ္ဌာပေတိ ဝါ ဧတာယာတိ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။
ပုရိမနယေ လက္ခဏဿ အဗျာပိတတာယ, မုသာ-သဒ္ဒဿ စ ဝိသံဝဒိတဗ္ဗတ္ထဝါစကတ္တသမ္ဘဝတော ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ မုသာဝါဒလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော အာရဒ္ဓေါ။ ဣမသ္မိဉ္စ နယေ မုသာ ဝဒီယတိ ဝုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ ‘‘ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္ထုဝသေန မုသာဝါဒဿ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတမာဟ။ ယဿ အတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဂုဏဝသေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတိယေဝ။
အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ, ပူရဏကထာနယေန စ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿေဝ မုသာဝါဒေါ။ တတ္ထ ပန စေတနာ ဗလဝတီ န ဟောတီတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၁၉။)အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ ဝုတ္တာ။ အပ္ပတာယ ဦနဿ အတ္ထဿ ပူရဏဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ပူရဏကထာ။
တဇ္ဇောတိ တဿာရုပ္ပေါ, ဝိသံဝါဒနာနုရူပေါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝါယာမော’’တိ ဝါယာမသီသေန ပယောဂမာဟ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပယောဂေ ကတေပိ ပရေန တသ္မိံ အတ္ထေ အဝိညာတေ ဝိသံဝါဒနဿ အသိဇ္ဈနတော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနံ ဧကော သမ္ဘာရော ဝုတ္တော။ ကေစိ ပန ‘‘အဘူတဝစနံ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ တယော သမ္ဘာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ, သစေပိ ဒန္ဓတာယ ဝိစာရေတွာ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘သစ္စတော ထေတတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝိယ ထေတ-သဒ္ဒေါ ထိရပရိယာယော, ထိရဘာဝေါ စ သစ္စဝါဒိတာယ အဓိကတတ္တာ ကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ထိရကထောတိ အတ္ထော’’တိ။ နထိရကထောတိ ယထာ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ န ထိရာ, ဧဝံ န ထိရာ ကထာ ယဿ သော န ထိရကထောတိ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော ယထာ ကထာယ ဥပမာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ‘‘ပါသာဏလေခါ ဝိယာ’’တိအာဒီသုပိ။
သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယော, သဒ္ဓါယော ဧဝ သဒ္ဓါယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)။ သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗော သဒ္ဓါယိကော, သဒ္ဓေယျောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပါယော။
သုညဘာဝန္တိ ပီတိဝိရဟိတတာယ ရိတ္တတံ။ သာ ပိသုဏဝါစာတိ ယာယံ ယထာဝုတ္တာ သဒ္ဒသဘာဝါ ဝါစာ, သာ ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏဝါစာတိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထမာဟ။ ပိသတီတိ ဝါ ပိသုဏာ, သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။
ဖရုသန္တိ သိနေဟာဘာဝေန လူခံ။ သယမ္ပိ ဖရုသာတိ ဒေါမနဿသမုဋ္ဌိတတ္တာ သဘာဝေနပိ ကက္ကသာ။ ဧတ္ထ စ ဖရုသံ ကရောတီတိ ဖလူပစာရေန, ဖရုသယတီတိ ဝါ ဝါစာယ ဖရုသ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သယမ္ပိ ဖရုသာတိ ပရေသံ မမ္မစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကန္တနိဋ္ဌုရတာယ သဘာဝေန,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၀။)ကာရဏဝေါဟာရေန စ ဝါစာယ ဖရုသ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတောယေဝ စ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ။ အတ္ထဝိပန္နတာယ န ဟဒယင်္ဂမာ။
ယေန သမ္ဖံ ပလပတီတိ ယေန ပလာပသင်္ခါတေန နိရတ္ထကဝစနေန သုခံ ဟိတဉ္စ ဖလတိ ဝိဒရတိ ဝိနာသေတီတိ ‘‘သမ္ဖ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနုပကာရကံ ယံ ကိဉ္စိ ပလပတိ။
သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာတိ လောဘေန ဒေါသေန ဝါ ဝိဗာဓိတစိတ္တဿ, ဥပတာပိတစိတ္တဿ ဝါ, ဒူသိတစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ ပိသုဏံ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ။ ယဿ ယတော ဘေဒံ ကရောတိ, တေသု အဘိန္နေသု အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ဘိန္နေသု မဟာသာဝဇ္ဇံ, တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝိသေသေသု။
ယဿ ပေသုညံ ဥပသံဟရတိ, သော ဘိဇ္ဇတု ဝါ မာ ဝါ, တဿ အတ္ထဿ ဝိညာပနမေဝ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘တဒတ္ထဝိဇာနန’’န္တိ, ကမ္မပထပ္ပတ္တိ ပန ဘိန္နေ ဧဝ။
အနုပ္ပဒါတာတိ အနုဗလပ္ပဒါတာ, အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဝတ္တနံ ပဒါနဉ္စ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သန္ဓာနဿာ’’တိ ဝိညာယတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဝတ္တနဝသေန သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဓာနံ, ရက္ခဏံ ဝါ ဒဠှီကရဏံ ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒဠှီကမ္မံ ကတ္တာတိ အတ္ထော’’တိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော, ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပန အာကာရေန ဝိနာပိ အယမေဝတ္ထော လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမဂ္ဂရာမောတိပိ ပါဠိ, အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။
မမ္မာနိ ဝိယ မမ္မာနိ, ယေသု ဖရုသဝါစာယ ဆုပိတမတ္တေသု ဒုဋ္ဌာရူသု ဝိယ ဃဋ္ဋိတေသု စိတ္တံ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ကာနိ ပန တာနိ? ဇာတိအာဒီနိ အက္ကောသဝတ္ထူနိ။ တာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ, ဘိဇ္ဇန္တိ ဝါ ယေန ကာယဝစီပယောဂေန, သော မမ္မစ္ဆေဒကော။ ဧကန္တေန ဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ ဖရုသံ ဝဒတိ ဧတာယာတိ။ ကထံ ပန ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဟောတိ? ဒုဋ္ဌစိတ္တတာယ။ တဿာတိ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ ဧဝ ဖရုသဝါစာဘာဝဿ။ မမ္မစ္ဆေဒကော သဝနဖရုသတာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ ကမ္မပထ’ပ္ပတ္တတ္တာ, ကမ္မဘာဝံ ပန န သက္ကာ ဝါရေတုန္တိ။ ဧဝံ အနွယဝသေန စေတနာဖရုသတာယ ဖရုသဝါစံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ပဋိပက္ခနယေန သာဓေတုံ ‘‘ဝစနသဏှတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၁။)ဖရုသဝါစာ။ ယန္တိ ယံ ပုဂ္ဂလံ။ ဧတ္ထာပိ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, ဣတရာ မဟာသာဝဇ္ဇာ, တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဘာဝေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဖရုသဝါစာ ပယုဇ္ဇန္တိ, တဿ သမ္မုခါဝ သီသံ ဧတီ’’တိ, ဧကေ ‘‘ပရမ္မုခါပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာယမဓိပ္ပါယော ယုတ္တော သိယာ – သမ္မုခါ ပယောဂေ အဂါရဝါဒီနံ ဗလဝဘာဝတော သိယာ စေတနာ ဗလဝတီ, ပရဿ စ တဒတ္ထဇာနနံ, န တထာ အသမ္မုခါတိ။ ယထာ ပန အက္ကောသိတေ မတေ အာဠဟနေ ကတာ ခမနာ ဥပဝါဒန္တရာယံ နိဝတ္တေတိ, ဧဝံ ‘‘ပရမ္မုခါ ပယုတ္တာပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါ’’တိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ ကုပိတစိတ္တန္တိ အက္ကောသာဓိပ္ပါယေနေဝ ကုပိတစိတ္တံ, န မရဏာဓိပ္ပါယေန။ မရဏာဓိပ္ပါယေန ဟိ စိတ္တကောပေ သတိ ဗျာပါဒေါယေဝ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထာတိ –
‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ, ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊
အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ, ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅)၊
ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ စိတ္တော ဂဟပတိ ‘‘နေလင်္ဂန္တိ ခေါ ဘန္တေ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇)။ သုကုမာရာတိ အဖရုသတာယ မုဒုကာ။ ပုရဿာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသီဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပါယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာ’’တိ။ အာသေဝနံ ဘာဝနံ ဗဟုလီကရဏံ။ ယံ ဂါဟယိတုံ ပဝတ္တိတော, တေန အဂ္ဂဟိတေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော ဂဟိတေ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ, ဣဓာပိ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတိယေဝ။
‘‘ကာလဝါဒီ’’တိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ ယထာ ဟိ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိ ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနပဋိပတ္တိဒဿနံ။ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ဝိဟရတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ကထံ ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ? အပေက္ခာသဗ္ဘာဝတော ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, သာ ပန ဝိရတိ ကထန္တိ အာဟ ‘‘နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတသတ္ထော’’တိ, တဉ္စ ဒဏ္ဍသတ္ထနိဓာနံ ကထန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ, ဧဝံ ဥတ္တရုတ္တရံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ဥပါယသန္ဒဿနံ, တထာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၂။)အဒိန္နာဒါနာဒီသု ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿန’’န္တိ။ အတ္ထသဉှိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပ္ပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဝါစံ အနုလောမေတိ, တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ။ ကာလေန ဝဒန္တေနာပိ ဥဘယာနတ္ထသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောကပရလောကဟိတသမ္ပာဒကံ, တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနာပိ န လောကိယဓမ္မသန္နိဿိတမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ ခေါ လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ, တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရောတိ ဟိ ပဉ္စန္နံ သံဝရာနံ, တဒင်္ဂဝိနယော ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယော သမုစ္ဆေဒဝိနယော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိနယော နိဿရဏဝိနယောတိ ပဉ္စန္နံ ဝိနယာနဉ္စ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတီတိ။
ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော စ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ, ကိစ္စကရော စ ဟောတိ, နာညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဇ္ဈာသယဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ ပုစ္ဆာယ စ ဝသေန ဩတိဏ္ဏေ ဒေသနာဝိသယေ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတုဒါဟရဏသံသန္ဒနာနိ တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဝိပုလတရဂမ္ဘီရုဒါရပဟူတတ္ထဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟကာယ ဒေသနာယ ပရေ ယထာဇ္ဈာသယံ ပရမတ္ထသိဒ္ဓိယံ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၁၀။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘဇိတွာ သတိပိ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနဿ သံဝရသီလသိက္ခာသင်္ဂဟေ ဥပရိဂုဏသင်္ဂဟတော, လောကိယပုထုဇ္ဇနာဝိသယတော စ ဥတ္တရဒေသနာယ သင်္ဂဏှိတုံ တံ ပရိဟရိတွာ ပစုရဇနပါကဋံ အာစာရသီလမေဝ ဝိဘဇန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါမောတိ သမူဟော။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ, စိတ္တရဟိတတာ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၃။)ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော, ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော, ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော, စတုယောနိအပ္ပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ, ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ, တထာ ဒေါဟဠာဒယော, တတ္ထ ကသ္မာ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော, သန္နိဿိတသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ, တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကော, ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမေဝ ဘုဉ္ဇနကော။ တယိဒံ ရတ္တိဘောဇနောပိ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အပရဏှဘောဇီပိ သိယာ ဧကဘတ္တိကောတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ, အယံ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ, တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ အပရဏှော ‘‘ဝိကာလော’’တိ ဝုတ္တော။
သင်္ခေပတော ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀, ၅၀, ၁၁၆, ၁၂၄) နယပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တဆန္ဒရာဂပ္ပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ, ပရေဟိ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညတော ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ, တထာ ဂီတဝါဒိတ-သဒ္ဒေန စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတမ္ပိ စေတ္ထ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ, ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၄။)ဥစ္စာတိ ဥစ္စသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ, သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ, အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ။ အာသန္ဒာဒိအာသနဉ္စေတ္ထ သယနေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတ နိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥစ္စာသယနသယနမဟာသယနသယနာတိ ဝါ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသနယေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁)။ အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အညေဟိ ဂါဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘န ဥဂ္ဂဏှာပေတိ, န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒီယတီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ, ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ, မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ‘‘အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိအာဒီသုပိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိယာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ, တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။
အက္ကမတီတိ နိပ္ပီဠေတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒိမာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ။ တိလာဒီနံ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတသိခါယေဝ သိခါ, တဿာ ဘေဒေါ ဟာပနံ။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။
ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဟိံသနံ, ဝိဟေဌနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၈၀)။ ယထာ ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟဘာဝသာမညေ သတိပိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိသေသဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၅။)ဝုတ္တာ, ဧဝံ ပရဿဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေ သတိပိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ, န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုနဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ‘‘တတ္ထ သယင်္ကာရော, ဣဓ ပရံကာရော’’တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ဆပ္ပယောဂါ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော သုန္ဒရတရော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဓောတိ မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ပေါထနမေဝ သန္ဓာယာတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏ-သဒ္ဒဿ ဝိဟိံသနေပိ ဒိဿနတော။
ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဆေဒန…ပေ… သဟသာကာရာ ပဋိဝိရတော’’တိ ဧတပရိမာဏေန ပါဌေန။ အန္တရာဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ဆဗ္ဗီသတိသိက္ခာပဒသင်္ဂဟံ ယေဘုယျေန သိက္ခာပဒါနံ အဝိဘတ္တတ္တာ စူဠသီလံ နာမ။ ဒေသနာဝသေန ဟိ ဣဓ စူဠမဇ္ဈိမာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော, န ဓမ္မဝသေန။ တထာ ဟိ ဣဓ သင်္ခိတ္တေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သိက္ခာပဒါနံ အဝိဘတ္တာနံ ဝိဘဇနဝသေန မဇ္ဈိမသီလဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈိမသီလံ ဝိတ္ထာရေန္တော’’တိ။
စူဠသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဇ္ဈိမသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁။ တတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထေ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရေ။ ဧကေတိ အညေ။ ဘောန္တောတိ သာဓူနံ ပိယသမုဒါဟာရော။ သာဓဝေါ ဟိ ပရေ ‘‘ဘောန္တော’’တိ ဝါ, ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဝါ သမာလပန္တိ။ ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာ သမဏာ။ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥဿာဟံ ကတွာ မမ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနောပိ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိနာ ပရာနုဒ္ဒေသိကနယေန ဝါ ယထာ ပနေကေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏဘာဝံ ပဋိဇာနမာနာ, ပရေဟိ စ တထာသမ္ဘာဝိယမာနာ တဒနုရူပပဋိပတ္တိံ အဇာနနတော, အသမတ္ထတော စ န အဘိသမ္ဘုဏန္တိ, န ဧဝမယံ, အယံ ပန သမဏော ဂေါတမော သဗ္ဗထာပိ သမဏသာရုပ္ပပဋိပဒံ ပူရေသိယေဝါတိ ဧဝံ အညုဒ္ဒေသိကနယေန ဝါ သဗ္ဗထာပိ အာစာရသီလမတ္တမေဝ ဝဒေယျုံ, န တဒုတ္တရိန္တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၆။)ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘပဒေ သဒ္ဒက္ကမေန အပ္ပဓာနဘူတောပိ ဗီဇဂါမဘူတဂါမော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတာယ ပဓာနဘာဝံ ပဋိလဘတိ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော အညော အတ္ထက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ကတမော သော ဗီဇဂါမဘူတဂါမော’’တိ။ တသ္မိဉှိ ဝိဘတ္တေ တဗ္ဗိသယတာယ သမာရမ္ဘောပိ ဝိဘတ္တောဝ ဟောတီတိ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒိ။ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ, မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ။ ‘‘ရူပရူပံ, ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) စ ယထာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ပုစ္ဆိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ ဝိဘတ္တောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု အဝေါစုမှ ‘‘မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ, မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇန္တိ’’။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, ဒုတိယေန ဘူတဂါမော, ဒုဝိဓောပေသ သာမညနိဒ္ဒေသေန, မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ ဧကသေသနယေန ဝါ ပါဠိယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗဉှေတ’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၁၂။ ‘‘သန္နိဓိကတဿာ’’တိ ဧတေန ‘‘သန္နိဓိကာရပရိဘောဂ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာရ-သဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဝါ ‘‘အာစယံဂမိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေန ‘‘အာစယဂါမိနော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀) နိဒ္ဒေသော ကတော, ဧဝံ ‘‘သန္နိဓိကာရံ ပရိဘောဂ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေန ‘‘သန္နိဓိကာရပရိဘောဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, သန္နိဓိံ ကတွာ ပရိဘောဂန္တိ အတ္ထော။
သမ္မာ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခေါ, သုတ္တန္တနယေန ပဋိပတ္တိ။ ပရိယာယတိ ကပ္ပီယတီတိ ပရိယာယော, ကပ္ပိယဝါစာနုသာရေန ပဋိပတ္တိ။ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ, ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂါရဟံ ဝတ္ထု။ တေနေဝါဟ ‘‘အာမိသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသ’’န္တိ။ နယဒဿနဉှေတံ သန္နိဓိဝတ္ထူနံ။ ဥဒကကဒ္ဒမေတိ ဥဒကေ စ ကဒ္ဒမေ စ။ အစ္ဆထာတိ နိသီဒထ။ ဂီဝါယာမကန္တိ ဂီဝံ အာယမိတွာ, ယထာ စ ဘုတ္တေ အတိဘုတ္တတာယ ဂီဝါ အာယမိတဗ္ဗာဝ ဟောတိ, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ စတုဘာဂမတ္တန္တိ ကုဍုဗမတ္တံ။ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိယ’’န္တိအာဒိ ဝိနယဝသေန ဝုတ္တံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၇။)֍ ဋီ ၁၃။ ဧတ္တကမ္ပီတိ ဝိနိစ္ဆယဝိစာရဏာဝတ္ထုကိတ္တနမ္ပိ။ ပယောဇနမတ္တမေဝါတိ ပဒတ္ထယောဇနမတ္တမေဝ။ ယဿ ပန ပဒဿ ဝိတ္ထာရကထံ ဝိနာ န သက္ကာ အတ္ထော ဝိညာတုံ, တတ္ထ ဝိတ္ထာရကထာပိ ပဒတ္ထသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ကုတူဟလဝသေန ပေက္ခိတဗ္ဗတော ပေက္ခာ, နဋသတ္ထဝိဓိနာ နဋာနဉ္စ ပယောဂေါ။ နဋသမူဟေန ပန ဇနသမူဟေ ကရဏဝသေန ‘‘နဋသမဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ, သာရသမာသေ ‘‘ပေက္ခာ မဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဃနတာဠံ နာမ ဒဏ္ဍမယတာဠံ, သိလာသလာကတာဠံ ဝါ။ ဧကေတိ သာရသမာသာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ ‘‘ဧကေ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု။ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠံ နာမ ရုက္ခသာရဒဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ စတုရဿအမ္ဗဏကံ ကတွာ စတူသု ပဿေသု စမ္မေန ဩနန္ဓိတွာ ကတဝါဒိတံ။ အဗ္ဘောက္ကိရဏံ ရင်္ဂဗလီကရဏံ, ယာ ‘‘နန္ဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သောဘနကရန္တိ သောဘနကရဏံ, ‘‘သောဘနဃရက’’န္တိ သာရသမာသေ ဝုတ္တံ။ စဏ္ဍာလာနမိဒန္တိ စဏ္ဍာလံ။ သာဏေ ဥဒကေန တေမေတွာ အညမညံ အာကောဋနကီဠာ သာဏဓောဝနံ။ ဣန္ဒဇာလေနာတိ အဋ္ဌိဓောဝနမန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ ယထာ ပရေ အဋ္ဌီနိယေဝ ပဿန္တိ, ဧဝံ တစာဒီနံ အန္တရဓာပနမာယာယ။ သကဋဗျူဟာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စက္ကပဒုမကဠီရဗျူဟာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋီ ၁၄။ ပဒါနီတိ သာရီနံ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနာနိ။ ဒသပဒံ နာမ ဒွီဟိ ပန္တီဟိ ဝီသတိယာ ပဒေဟိ ကီဠနဇူတံ။ ပါသကံ ဝုစ္စတိ ဆသု ပဿေသု ဧကေကံ ယာဝ ဆက္ကံ ဒဿေတွာ ကတကီဠနကံ, တံ ဝဍ္ဎေတွာ ယထာလဒ္ဓံ ဧကကာဒိဝသေန သာရိယော အပနေန္တာ ဥပနေန္တာ စ ကီဠန္တိ။ ဃဋေန ကီဠာ ဃဋိကာတိ ဧကေ။ ဗဟူသု သလာကာသု ဝိသေသရဟိတံ ဧကံ သလာကံ ဂဟေတွာ တာသု ပက္ခိပိတွာ ပုန တဿေဝ ဥဒ္ဓရဏံ သလာကဟတ္ထန္တိ ဧကေ။ ပဏ္ဏေန ဝံသာကာရေန ကတာ နာဠိကာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ ဓမန္တာ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆန္တဿ မုခါဂတံ အက္ခရံ ဂဟေတွာ နဋ္ဌမုတ္တိ လာဘာလာဘာဒိဇာနနကီဠာ အက္ခရိကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဝါဒိတာနုရူပံ နစ္စနံ ဂါယနံ ဝါ ယထာဝဇ္ဇံ’’ တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ ကတေ ဇယော ဘဝိဿတိ, အညထာ ပရာဇယော’’တိ ဇယပရာဇယေ ပုရက္ခတွာ ပယောဂကရဏဝသေန ပရိဟာရပထာဒီနမ္ပိ ဇူတပမာဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပင်္ဂစီရာဒီဟိပိ ဝံသာဒီဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စသိဒ္ဓိအသိဒ္ဓိဇယပရာဇယာဝဟော ပယောဂေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယထာဝဇ္ဇ’’န္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၈။)စ ကာဏာဒီဟိ သဒိသတာကာရဒဿနေဟိ ဇယပရာဇယဝသေန ဇူတကီဠိတဘာဝေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၅။ ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ။ ‘‘အကပ္ပိယမဉ္စောဝ ပလ္လင်္ကော’’တိ သာရသမာသေ။ ဝါနဝိစိတ္တန္တိ ဘိတ္တိစ္ဆဒါဒိဝသေန ဝါနေန ဝိစိတြံ။ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလာနံ ဝသေန တိဏ္ဏံ တူလာနံ။ ဥဒ္ဒလောမိယံ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ တထာ ဧကန္တလောမိယံ။ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသေယျကဿဋမယံ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ‘‘ဌပေတွာ တူလိက’’န္တိ ဧတေန ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတာပိ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနီ’’တိ ဣမိနာ ယာနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ, တာနိ ဘူမတ္ထရဏဝသေန, ယထာနုရူပံ မဉ္စပီဌာဒီသု စ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အဇိနစမ္မေဟီတိ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ။ တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမာနိ, တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဝိနယေ ဝုတ္တနယေန။
֍ ဋီ ၁၆။ အလင်္ကာရဉ္ဇနမေဝ န ဘေသဇ္ဇံ မဏ္ဍနာနုယောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ မာလာ-သဒ္ဒေါ သာသနေ သုဒ္ဓပုပ္ဖေသုပိ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ဗဒ္ဓမာလာ ဝါ’’တိ။ မတ္တိကကက္ကန္တိ ဩသဓေဟိ အဘိသင်္ခတံ ယောဂမတ္တိကကက္ကံ။ စလိတေတိ ကုပိတေ။ လောဟိတေ သန္နိသိန္နေတိ ဒုဋ္ဌလောဟိတေ ခီဏေ။
֍ ဋီ ၁၇။ ဒုဂ္ဂတိတော သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ, သဂ္ဂမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂေါ စ။ တံ နိယျာနံ အရဟတိ, နိယျာနေ ဝါ နိယုတ္တာ, နိယျာနံ ဝါ ဖလဘူတံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာ, ဝစီဒုစ္စရိတသံကိလေသတော နိယျာတီတိ ဝါ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ, ယ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ နိယျာနိကာ, စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ, တဿာ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ, တသ္မာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တိရစ္ဆာနဘူတာတိ တိရောကရဏဘူတာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကံ, ဟိတပဋိသံယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိသိခါတိ ဃရသန္နိဝေသော, ဝိသိခါဂဟဏေန စ တန္နိဝါသိနော ဂဟိတာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘သူရာ သမတ္ထာ’’တိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ စ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၂၉။)ကုမ္ဘဋ္ဌာနာပဒေသေန ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘဒါသီကထာ ဝါ’’တိ။ ဥပ္ပတ္တိဌိတိသမ္ဘာရာဒိဝသေန လောကံ အက္ခာယတီတိ လောကက္ခာယိကာ။
֍ ဋီ ၁၈။ သဟိတန္တိ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓံ။
֍ ဋီ ၁၉။ ဒူတဿ ကမ္မံ ဒူတေယျံ, တဿ ကထာ ဒူတေယျကထာ။
֍ ဋီ ၂၀။ တိဝိဓေနာတိ သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထသန္နိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနဘေဒတော တိပ္ပကာရေန။ ဝိမှာပယန္တီတိ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယပုရိသော’’တိ အတ္တနိ ပရေသံ ဝိမှယံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ လပန္တီတိ အတ္တာနံ, ဒါယကံ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ ယထာ သော ကိဉ္စိ ဒဒါတိ, ဧဝံ ဥက္ကာစေတွာ ကထေန္တိ။ နိမိတ္တေန စရန္တိ, နိမိတ္တံ ဝါ ကရောန္တီတိ နေမိတ္တိကာ နိမိတ္တန္တိ စ ပရေသံ ပစ္စယ ဒါနသညုပ္ပါဒကံ ကာယဝစီကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ နိပ္ပိံသန္တီတိ နိပ္ပေသာ, နိပ္ပေသာယေဝ နိပ္ပေသိကာ, နိပ္ပေသောတိ စ သဌပုရိသော ဝိယ လာဘသက္ကာရတ္ထံ အက္ကောသခုံသနုပ္ပဏ္ဍနပရပိဋ္ဌိမံသိကတာဒိ။
မဇ္ဈိမသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဟာသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁။ အင်္ဂါနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ အင်္ဂသဟစရိတံ သတ္ထံ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကေစိ ပန ‘‘အင်္ဂန္တိ အင်္ဂဝိကာရ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ပရေသံ အင်္ဂဝိကာရဒဿနေနာပိ လာဘာလာဘာဒိဝိဇ္ဇာတိ။ ပဏ္ဍုရာဇာတိ ဒက္ခိဏာမဓုရာဓိပတိ။ ‘‘မဟန္တာန’’န္တိ ဧတေန အပ္ပကံ နိမိတ္တံ, မဟန္တံ နိမိတ္တံ ဥပ္ပါတောတိ ဒဿေတိ။ ဣဒံ နာမ ပဿတီတိ ယော ဝသဘံ ကုဉ္ဇရံ ပါသာဒံ ပဗ္ဗတံ ဝါ အာရုဠှံ သုပိနေ အတ္တာနံ ပဿတိ, တဿ ဣဒံ နာမ ဖလံ ဟောတီတိ။ သုပိနကန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ အင်္ဂသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဒဿနမတ္တေန အာဒိသနံ ဝုတ္တံ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဣမိနာ, ‘‘လက္ခဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပန မဟာနုဘာဝတာနိပ္ဖါဒကအင်္ဂလက္ခဏဝိသေသဒဿနေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ။ အဟတေတိ နဝေ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒေဝရက္ခသမနုဿာဒိဘေဒေန ဝိဝိဓဝတ္ထဘာဂေ ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ သဉ္ဆိန္နေ ဣဒံ နာမ ဘောဂါဒိ ဟောတီတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၀။)ဒဗ္ဗိဟောမဒီနိ ဟောမဿုပကရဏာဒိဝိသေသေဟိ ဖလဝိသေသဒဿနဝသေန ပဝတ္တာနိ။ အဂ္ဂိဟောမံ ဝုတ္တာဝသေသသာဓနဝသေန ပဝတ္တံ ဟောမံ။ အင်္ဂလဋ္ဌိန္တိ သရီရံ။ အဗ္ဘိနော သတ္ထံ အဗ္ဘေယျံ, မာသုရက္ခေန ကတော ဂန္ထော မာသုရက္ခော။ ဘူရိဝိဇ္ဇာ သဿဗုဒ္ဓိကရဏဝိဇ္ဇာတိ သာရသမာသေ။ သပက္ခက…ပေ… စတုပ္ပဒါနန္တိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာဒိသပက္ခက ဃရဂေါလိကာဒိအပက္ခကဒေဝမနုဿကောဉ္စာဒိဒွိပဒကကဏ္ဋကဇမ္ဗုကာဒိစတုပ္ပဒါနံ။
֍ ဋီ ၂၃။ ‘‘အသုကဒိဝသေ’’တိ ‘‘ပက္ခဿ ဒုတိယေ တတိယေ’’တိအာဒိ တိထိဝသေန ဝုတ္တံ။ အသုကနက္ခတ္တေနာတိ ရောဟိဏီအာဒိနက္ခတ္တယောဂဝသေန။
֍ ဋီ ၂၄။ ဥက္ကာနံ ပတနန္တိ ဥက္ကောဘာသာနံ ပတနံ။ ဝါတသံဃာတေသု ဟိ ဝေဂေန အညမညံ သံဃဋ္ဋေန္တေသု ဒီပကောဘာသော ဝိယ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အာကာသတော ပတတိ, တတ္ထာယံ ဥက္ကာပါတဝေါဟာရော။ အဝိသုဒ္ဓတာ အဗ္ဘမဟိကာဒီဟိ။
֍ ဋီ ၂၅။ ဓာရာနုပဝေစ္ဆနံ ဝဿနံ။ ဟတ္ထေန အဓိပ္ပေတဝိညာပနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါ, တံ ပန အင်္ဂုလိသင်္ကောစနေန ဂဏနာယေဝ။ ပါရသိက မိလက္ခကာဒယော ဝိယ နဝန္တဝသေန ဂဏနာ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ။ သဋုပ္ပါဒနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေါကလနဘာဂဟာရာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ စိန္တာဝသေနာတိ ဝတ္ထုံ အနုသန္ဓိဉ္စ သယမေဝ စိရေန စိန္တေတွာ ကရဏဝသေန စိန္တာကဝိ ဝေဒိတဗ္ဗော, ကိဉ္စိ သုတွာ သုတေန အဿုတံ အနုသန္ဓေတွာ ကရဏဝသေန သုတကဝိ, ကဉ္စိ အတ္ထံ ဥပဓာရေတွာ တဿ သင်္ခိပနဝိတ္ထာရဏာဒိဝသေန အတ္ထကဝိ, ယံ ကိဉ္စိ ပရေန ကတံ ကဗ္ဗံ နာဋကံ ဝါ ဒိသွာ တံ သဒိသမေဝ အညံ အတ္တနော ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ကရဏဝသေန ပဋိဘာနကဝိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၂၆။ ပရိဂ္ဂဟဘာဝေန ဒါရိကာယ ဂဏှာပနံ အာဝါဟနံ။ တထာ ဒါပနံ ဝိဝါဟနံ။ ဒေသန္တရေ ဒိဂုဏတိဂုဏာဒိဂဟဏဝသေန ဘဏ္ဍပ္ပယောဇနံ ပယောဂေါ။ တတ္ထ ဝါ အညတ္ထ ဝါ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ဝဍ္ဎိဂဟဏဝသေန ပယောဇနံ ဥဒ္ဓါရော။ ‘‘ဘဏ္ဍမူလရဟိတာနံ ဝါဏိဇ္ဇံ ကတွာ ဧတ္တကေနုဒယေန သဟ မူလံ ဒေထာတိ ဓနဒါနံ ပယောဂေါ, တာဝကာလိကဒါနံ ဥဒ္ဓါရော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ တီဟိ ကာရဏေဟီတိ ဧတ္ထ ဝါတေန, ပါဏကေဟိ ဝါ ဂဗ္ဘေ ဝိနဿန္တေ န ပုရိမကမ္မုနာ ဩကာသော ကတော, တပ္ပစ္စယာ ကမ္မံ ဝိပစ္စတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၁။)သယမေဝ ပန ကမ္မုနာ ဩကာသေ ကတေ န ဧကန္တေန ဝါတော ပါဏကာ ဝါ အပေက္ခိတဗ္ဗာတိ ကမ္မဿ ဝိသုံ ကာရဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာပနီယန္တိ ဥပသမကရံ။ ပဋိကမ္မန္တိ ယထာ တေ န ခါဒန္တိ, တထာ ပဋိကရဏံ။ ပရိဝတ္တနတ္ထန္တိ အာဝုဓာဒိနာ သဟ ဥက္ခိတ္တဟတ္ထဿ ဥက္ခိပနဝသေန ပရိဝတ္တနတ္ထံ။ ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ဒေဝတာယ ကဏ္ဏေ ကထနဝသေန ဇပ္ပနံ ကဏ္ဏဇပ္ပနန္တိ။ အာဒိစ္စပါရိစရိယာတိ ကရဝီရမာလာဟိ ပူဇံ ကတွာ သကလဒိဝသံ အာဒိစ္စာဘိမုခါဝဋ္ဌာနေန အာဒိစ္စဿ ပရိစရဏံ။ ‘‘သိရဝှါယန’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ, တဿတ္ထောမန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ သိရသာ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ အဝှါယနန္တိ။
֍ ဋီ ၂၇။ သမိဒ္ဓိကာလေတိ အာယာစိတဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိကာလေ။ သန္တိပဋိဿဝကမ္မန္တိ ဒေဝတာယာစနာယ ယာ သန္တိ ပဋိကတ္တဗ္ဗာ, တဿာ ပဋိညာပဋိဿဝကမ္မကရဏံ, သန္တိယာ အာယာစနပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။ တသ္မိန္တိ ပဋိဿဝဖလဘူတေ ယထာဘိပတ္ထိတကမ္မသ္မိံ, ယံ ‘‘သစေ မေ ဣဒံ နာမ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ သန္တိပဋိဿဝဿ, ယော ‘‘ပဏိဓီ’’တိ စ ဝုတ္တော။ ယထာပဋိဿဝဉှိ ဥပဟာရေ ကတေ ပဏိဓိ အာယာစနာ ကတာ နိယျာတိတာ ဟောတီတိ။ အစ္ဆန္ဒိကဘာဝမတ္တန္တိ ဣတ္ထိယာ အကာမကဘာဝမတ္တံ။ လိင်္ဂန္တိ ပုရိသလိင်္ဂံ။ ဗလိကမ္မကရဏံ ဥပဒ္ဒဝပဋိဗာဟနတ္ထဉ္စေဝ ဝဍ္ဎိအာဝဟနတ္ထဉ္စ။ ဒေါသာနန္တိ ပိတ္တာဒိဒေါသာနံ။ ဧတ္ထ စ ဝမနန္တိ ပစ္ဆဋ္ဋနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဥဒ္ဓံဝိရေစနန္တိ ဝမနံ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဒေါသာနံ နီဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တထာ ဝိရေစနန္တိ ဝိရေစနမေဝ။ အဓောဝိရေစနန္တိ ပန သုဒ္ဓိဝတ္ထိကသာဝတ္ထိအာဒိ ဝတ္ထိကိရိယာပိ အဓိပ္ပေတာ ‘‘အဓော ဒေါသာနံ နီဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သီသဝိရေစနံ သေမှနီဟရဏာဒိ။ ပဋလာနီတိ အက္ခိပဋလာနိ။ သလာကဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ အက္ခိဝေဇ္ဇကမ္မံ, ဣဒံ ဝုတ္တာဝသေသသာလာကိယသင်္ဂဟဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ တပ္ပနာဒယောပိ ဟိ သာလာကိယာနေဝါတိ။ မူလာနိ ပဓာနာနိ ရောဂူပသမေ သမတ္ထာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ, မူလာနံ ဝါ ဗျာဓီနံ ဘေသဇ္ဇာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ။ မူလာနုဗန္ဓဝသေန ဟိ ဒုဝိဓော ဗျာဓိ။ မူလရောဂေ စ တိကိစ္ဆိတေ ယေဘုယျေန ဣတရံ ဝူပသမတီတိ။ ‘‘ကာယတိကိစ္ဆနံ ဒဿေတီ’’တိ ဣဒံ ကောမာရဘစ္စသလ္လကတ္တသာလာကိယာဒိကရဏဝိသေသဘူတတန္တီနံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ ပါရိသေသဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဒဝသေသာယ တန္တိယာပိ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ အာဇီဝဟေတုကာနိယေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ ‘‘မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တီ’’တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၂။)ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိယံ ‘‘ဣတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတော, ဝါ-ဣတိ ဝိကပ္ပနတ္ထေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဣမိနာ ပကာရေန, ဣတော အညေ န ဝါတိ။ တေန ယာနိ ဣတော ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ သိပ္ပါယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒီနိ ဇီဝိကောပါယဘူတာနိ အာဇီဝပကတာ ဥပဇီဝန္တိ, တေသံ ပရိဂ္ဂဟော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
မဟာသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကသဿတဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈။ ဘိက္ခုသံဃေန ဝုတ္တဝဏ္ဏော နာမ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ တေန ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝဏ္ဏော။ ဧတ္ထာယံ သမ္ဗန္ဓော – န ဘိက္ခဝေ ဧတ္တကာ ဧဝ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, ယေ တုမှာကံ ပါကဋာ, အပါကဋာ ပန ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေ ဓမ္မာ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ ဧဝံ ဂဟိတာ’’တိအာဒိနာ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ယထာဂဟိတာကာရသုညတဘာဝပ္ပကာသနတော, ‘‘တဉ္စ ပဇာနနံ န ပရာမသတီ’’တိ သီလာဒီနဉ္စ အပရာမာသနိယျာနိကဘာဝဒီပနေန နိစ္စသာရာဒိဝိရဟပ္ပကာသနတော, ယာသု ဝေဒနာသု အဝီတရာဂတာယ ဗာဟိရကာနံ ဧတာနိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ သမ္ဘဝန္တိ, တေသံ ပစ္စယဘူတာနဉ္စ သမ္မောဟာဒီနံ ဝေဒကကာရကသဘာဝါဘာဝဒဿနမုခေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တတ္တနိယတာဝိရဟဒီပနတော, အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနတော စ အယံ ဒေသနာ သုညတာဝိဘာဝနပ္ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘သုညတာပကာသနံ အာရဘီ’’တိ။ ပရိယတ္တီတိ ဝိနယာဒိဘေဒဘိန္နာ တန္တိ။ ဒေသနာတိ တဿာ တန္တိယာ မနသာဝဝတ္ထာပိတာယ ဝိဘာဝနာ, ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပဘူတာ ဝါ ပညာပနာ, အနုလောမာဒိဝသေန ဝါ ကထနန္တိ ပရိယတ္တိဒေသနာနံ ဝိသေသော ပုဗ္ဗေယေဝ ဝဝတ္ထာပိတောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယံ ပရိယတ္တိယ’’န္တိ။ ဧဝံ အာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစ္စသဘာဝသမာဓိပညာပကတိပုညအာပတ္တိဉေယျာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ တထာ ဟိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘စတုန္နံ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာနံ အနနုဗောဓာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁) သစ္စေ ဝတ္တတိ, ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) သဘာဝေ, ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) သမာဓိမှိ, ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ, သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၉၀) ပညာယ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၃။)‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ ဘိက္ခဝေ သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၃၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ပကတိယံ, ‘‘ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၈၄၊ ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂) ပုညေ, ‘‘စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၃) အာပတ္တိယံ, ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၆) ဉေယျေ ဝတ္တတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ၊ အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၁။တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)။ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ သုညာ ဓမ္မမတ္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
‘‘ဒုဒ္ဒသာ’’တိ ဧတေနေဝ တေသံ ဓမ္မာနံ ဒုက္ခောဂါဟတာ ပကာသိတာ ဟောတိ။ သစေ ပန ကောစိ အတ္တနော ပမာဏံ အဇာနန္တော ဉာဏေန တေ ဓမ္မေ ဩဂါဟိတုံ ဥဿာဟံ ကရေယျ, တဿ တံ ဉာဏံ အပ္ပတိဋ္ဌမေဝ မကသတုဏ္ဍသူစိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေတိ အာဟ ‘‘အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ’’တိ။ အလဗ္ဘနေယျာ ပတိဋ္ဌာ ဧတ္ထာတိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာတိ ပဒဝိဂ္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာနံ ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဧတေ ဤဒိသာ စာ’’တိ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာ ဧဝ ဒုဒ္ဒသာ’’တိ။ ယေ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ, တေသံ ဩဂါဟိတွာ အနုဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဧဝ ဒုရနုဗောဓာ’’တိ။ သဗ္ဗပရိဠာဟပဋိပ္ပဿဒ္ဓိမတ္ထကေ သမုပ္ပန္နတ္တာ, နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟသမာပတ္တိသမောကိဏ္ဏတ္တာ စ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟာ။ သန္တာရမ္မဏာနိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော။ အထ ဝါ သမူဟတဝိက္ခေပတာယ နိစ္စသမာဟိတဿ မနသိကာရဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏဓမ္မာနံ သန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသတဗ္ဗိသယဝိညာဏာနံ အနန္တဘာဝေါ ဝိယ။ အဝိရဇ္ဈိတွာ နိမိတ္တပဋိဝေဓော ဝိယ ဣဿာသာနံ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝဗောဓော သာဒုရသော မဟာရသော စ ဟောတီတိ အာဟ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေနာတိ။ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တာနံ, တေသု စ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသယဘာဝူပဂမနတော န တက္ကဗုဒ္ဓိယာ ဂေါစရာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိပုဏာ’’တိ ဉေယျေသု တိက္ခဝိသဒဝုတ္တိယာ ဆေကာ။ ယသ္မာ ပန သော ဆေကဘာဝေါ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ သုခုမဉေယျဂဟဏသမတ္ထတာယ သုပါကဋော ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဏှသုခုမသဘာဝတ္တာ’’တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၄။)အပရော နယော – ဝိနယပဏ္ဏတ္တိအာဒိဂမ္ဘီရနေယျဝိဘာဝနတော ဂမ္ဘီရာ။ ကဒါစိ အသင်္ချေယျမဟာကပ္ပေ အတိက္ကမိတွာပိ ဒုလ္လဘဒဿနတာယ ဒုဒ္ဒသာ။ ဒဿနဉ္စေတ္ထ ပညာစက္ခုဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မနွယသင်္ခါတဿ အနုဗောဓဿ ကဿစိဒေဝ သမ္ဘဝတော ဒုရနုဗောဓာ။ သန္တသဘာဝတော, ဝေနေယျာနဉ္စ ဂုဏသမ္ပဒါနံ ပရိယောသာနတ္တာ သန္တာ။ အတ္တနော စ ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ပဏီတာ။ သမဓိဂတသစ္စလက္ခဏတာယ အတက္ကေဟိ, အတက္ကေန ဝါ ဉာဏေန အဝစရိတဗ္ဗတာယ အတက္ကာဝစရာ။ နိပုဏံ, နိပုဏေ ဝါ အတ္ထေ သစ္စပ္ပစ္စယာကာရာဒိဝသေန ဝိဘာဝနတော နိပုဏာ။ လောကေ အဂ္ဂပဏ္ဍိတေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝေဒီယန္တိ ပကာသီယန္တီတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ။ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘတော ဟိ ဘဂဝါ ‘‘သဗ္ဗဝိဒူ ဟံ အသ္မိ, (ဓ။ ပ။ ၃၅၃၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ဒသဗလသမန္နာဂတော ဘိက္ခဝေ တထာဂတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁) အတ္တနော သဗ္ဗညုတာဒိဂုဏေ ပကာသေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီ’’တိ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝိယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗသဘာဝံ န ဟောတိ, အာသဝက္ခယဉာဏေ ပန အဓိဂတေ အဓိဂတမေဝ ဟောတီတိ တဿ ပစ္စက္ခကရဏံ သစ္ဆိကိရိယာတိ အာဟ ‘‘အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ကတွာ’’တိ။ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေနာတိ စ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ, အဘိဝိသိဋ္ဌဉာဏာဓိဂမဟေတူတိ အတ္ထော။ အဘိဝိသိဋ္ဌဉာဏန္တိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ အဓိပ္ပေတေ ကရဏဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ပဝေဒနဉ္စေတ္ထ အညာဝိသယာနံ သစ္စာဒီနံ ဒေသနာကိစ္စသာဓနတော, ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ပဋိဇာနနတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဒမာနာတိ ဧတ္ထ သတ္တိအတ္ထော မာန-သဒ္ဒေါ, ဝတ္တုံ ဥဿာဟံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတာ စ ဝတ္တုကာမာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝတ္တုကာမာ’’တိ။ သာဝသေသံ ဝဒန္တောပိ ဝိပရီတံ ဝဒန္တော ဝိယ ‘‘သမ္မာ ဝဒတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အဟာပေတွာ’’တိ, တေန အနဝသေသတ္ထော ဣဓ သမ္မာ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျု’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဝဒေယျု’’န္တိ သကတ္ထဒီပနဘာဝမာဟ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝတော ဒသဗလာဒိဉာဏာနိပိ အနညသာဓာရဏာနိ, သပ္ပဒေသဝိသယတ္တာ ပန တေသံ ဉာဏာနံ န တေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အဟာပေတွာ ဂဟိတာ နာမ ဟောန္တိ, နိပ္ပဒေသဝိသယတ္တာ ပန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၅။)သဗ္ဗညုတညာဏဿ တသ္မိံ ဂဟိတေ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယေဟိ…ပေ… ဝဒေယျု’’န္တိ။ ပုထူနိ အာရမ္မဏာနိ ဧတဿာတိ ပုထုအာရမ္မဏံ, သဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ အထ ဝါ ပုထုအာရမ္မဏာရမ္မဏတောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ပုထုအာရမ္မဏတော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧကဿ အာရမ္မဏ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ ကာမာဝစရ’’န္တိ အာဒီသု ဝိယ, တေနဿ ပုထုဉာဏကိစ္စသာဓကတံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟေတံ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ, သတ္တအရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဝကဉာဏံ, အဋ္ဌသုပိ ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ, နဝသတ္တာဝါသပရိဇာနနဉာဏံ, ဒသဗလဉာဏန္တိ ဧဝမာဒီနံ အနေကသတသဟဿဘေဒါနံ ဉာဏာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ကိစ္စံ သာဓေတီတိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ ဧတေန သဗ္ဗညုတညာဏဿ ကမဝုတ္တိတံ ဒဿေတိ။ ကမေနာပိ ဟိ တံ ဝိသယေသု ပဝတ္တတိ, န သကိံယေဝ ယထာ ဗာဟိရကာ ဝဒန္တိ ‘‘သကိံယေဝ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ, န ကမေနာ’’တိ။
ယဒိ ဧဝံ အစိန္တေယျာပရိမေယျဘေဒဿ ဉေယျဿ ပရိစ္ဆေဒဝတာ ဧကေန ဉာဏေန နိရဝသေသတော ကထံ ပဋိဝေဓောတိ, ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘ပရိစ္ဆေဒဝန္တံ ဗုဒ္ဓဉာဏ’’န္တိ။ အနန္တဉှိ တံ ဉာဏံ ဉေယျံ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ ဉေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ဧဝမ္ပိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ အနဝသေသပဋိဝေဓော န သမ္ဘဝတိ ယေဝါတိ, နယိဒမေဝံ။ ကသ္မာ? ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလံ ဧကဒေသော ဝါ။ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, ဝိက္ခေပါဘာဝတော စ ဘဂဝါ သဗ္ဗကာလံ သမာဟိတောဝ ဉာတုံ, ဣစ္ဆိတဿ ပစ္စက္ခဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ ‘‘အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော, န စေတ္ထ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပဿန္တာနံ ဝိယ, ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ ဝိယ စ အနေကဓမ္မာဝဗောဓကာလေ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ အစိန္တေယျာနုဘာဝတာယ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၆။)အစိန္တေယျော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံသဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏဿ ပဋိလာဘေန ဘဂဝါ သန္တာနေန သဗ္ဗဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထော အဟောသိ သဗ္ဗနေယျာဝရဏဿ ပဟာနတော, တသ္မာ သဗ္ဗညူ, န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော, ယထာ သန္တာနေန သဗ္ဗဣန္ဓနဿ ဒဟနသမတ္ထတာယ ပါဝကော ‘‘သဗ္ဗဘူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။
ဝဝတ္ထာပနဝစနန္တိ သန္နိဋ္ဌာပနဝစနံ, အဝဓာရဏဝစနန္တိ အတ္ထော။ အညေ ဝါတိ ဧတ္ထ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ ‘‘န ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒယော’’တိ, အယဉ္စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အနိယတဒေသတာယ စ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ယတ္ထ ဝုတ္တော, တတော အညတ္ထာပိ ဝစနိစ္ဆာဝသေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရာ ဝါ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗပဒေဟီတိ ယာဝ ‘‘ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ, တာဝ သဗ္ဗပဒေဟိ။ သာဝကပါရမိဉာဏန္တိ သာဝကာနံ ဒါနာဒိပါရိပူရိယာ နိပ္ဖန္နံ ဝိဇ္ဇတ္တယဆဠဘိညာစတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဒိဘေဒံ ဉာဏံ။ တတောတိ သာဝကပါရမိဉာဏတော။ တတ္ထာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေ။ တတောပီတိ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏတောပိ, ကော ပန ဝါဒေါ သာဝကပါရမိဉာဏတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထာယံ အတ္ထယောဇနာ – ကိဉ္စာပိ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဟေဋ္ဌိမသေက္ခဉာဏံ ပုထုဇ္ဇနဉာဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဂမ္ဘီရံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏံ ဥပါဒါယ န တထာ ဂမ္ဘီရန္တိ ‘‘ဂမ္ဘီရမေဝါ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥပါဒါယာတိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ န လဗ္ဘတိ, သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မာ ပန သာဝကပါရမိဉာဏာဒီနံ ဝိယ ကိဉ္စိ ဥပါဒါယ အဂမ္ဘီရဘာဝါဘာဝတော ဂမ္ဘီရာ ဝါတိ။ ယထာ စေတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ, ဧဝံ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဒုဒ္ဒသံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏံ ပန တတော ဒုဒ္ဒသတရန္တိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ နတ္ထီတိအာဒိနာ ဝဝတ္ထာနသဗ္ဘာဝေါ နေတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘တထာ ဒုဒ္ဒသာဝ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ကသ္မာ ပနေတံ ဧဝံ အာရဒ္ဓံတိ ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပါယော – ဘဝတု တာဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနူပါယဘာဝတော သဗ္ဗညုတညာဏံ ဧကမ္ပိ ပုထုနိဿယာရမ္မဏဉာကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဿ ပန ဝိဿဇ္ဇနံ သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဝိသေသဝသေန အနညသာဓာရဏေန ဝိဘဇနနယေန အနာရဘိတွာ သနိဿယာနံ ဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘဇနဝသေန ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ။ တတ္ထ ယထာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၇။)သစ္စပစ္စယာကာရာဒီနံ ဝိဘဇနံ အနညသာဓာရဏံ, သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝ ဝိသယော, ဧဝံ နိရဝသေသေန ဒိဋ္ဌိဂတဝိဘဇနမ္ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဌာနာနီတိ ကာရဏာနိ။ ဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ ဟောတီတိ ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနေကဝိဓတာယ, ဒုဝိညေယျတာယ စ နာနာနယေဟိ ပဝတ္တမာနံ ဒေသနာဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ ဝိပုလံ, ဗဟုဘေဒဉ္စ ဟောတိ။ ဉာဏံ အနုပဝိသတီတိ တတော ဧဝ စ ဒေသနာဉာဏံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိဘာဂသော ကုရုမာနံ အနုပဝိသတိ, တေ အနုပဝိဿ ဌိတံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဗုဒ္ဓဉာဏဿ မဟန္တဘာဝေါ ပညာယတီတိ ဧဝံဝိဓဿ နာမ ဓမ္မဿ ဒေသကံ ပဋိဝေဓကဉ္စာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဿ ပဋိဝေဓဉာဏဿ စ ဥဠာရဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ နေတ္တိ။ ၁၄) ဝစနတော သဗ္ဗာပိ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဉာဏရဟိတာ နတ္ထိ, သီဟသမာနဝုတ္တိတာယ စ သဗ္ဗတ္ထ သမာနုဿာဟပ္ပဝတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ပန ဒေသနာ ဝိသေသတော ဉာဏေန အနုပဝိဋ္ဌာ ဂမ္ဘီရတရာ စ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ပန ဝိနယပဏ္ဏတ္တိံ ပတွာ ဒေသနာ တိလက္ခဏာဟတာ သုညတာပဋိသံယုတ္တာ ဟောတီတိ? တတ္ထာပိ စ သန္နိသိန္နပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပဝတ္တမာနာ ဒေသနာ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာဒိဝိဘာဝနီ, သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တတ္တနိယတာဘာဝပ္ပကာသနီ စ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ’’တိအာဒိ။
ဘူမန္တရန္တိ ဓမ္မာနံ အဝတ္ထာဝိသေသဉ္စ ဌာနဝိသေသဉ္စ။ တတ္ထ အဝတ္ထာဝိသေသောသတိအာဒိဓမ္မာနံ သတိပဋ္ဌာနိန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒေါ။ ဌာနဝိသေသော ကာမာဝစရာဒိဘေဒေါ။ ပစ္စယာကာရပဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ သမယန္တရန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိသေသာ, နာနာဝိဟိတာ ဒိဋ္ဌိယောတိ အတ္ထော, အညသမယံ ဝါ။ ဧဝံ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဧဝံ လဟုကဂရုကာဒိဝသေန တဒနုရူပေ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒပညာပနံ။
ယဒိပိ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန သတိပဋ္ဌာနာဒယော သုတ္တန္တပိဋကေပိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) ဝိဘတ္တာ, သုတ္တန္တဘာဇနီယာဒိဝသေန ပန အဘိဓမ္မေယေဝ တေ သဝိသေသံ ဝိဘတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိဘဇိတွာ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သတ္တ ဖဿာ’’တိ သတ္တဝိညာဏဓာတုသမ္ပယောဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘သတ္တ ဝေဒနာ’’တိအာဒီသုပိ။ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၈။)နာမာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ဝုတ္တာဝသေသံ အဘိဓမ္မေ အာဂတံ ဓမ္မာနံ ဝိဘဇိတဗ္ဗာကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ စတုဝီသတိ သမန္တပဋ္ဌာနာနိ ဧတ္ထာတိ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနံ, အဘိဓမ္မပိဋကံ။ ဧတ္ထ ပစ္စယနယံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မဝသေနေဝ သမန္တပဋ္ဌာနဿ စတုဝီသတိဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ –
‘‘တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ,
ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊
တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ,
ဆ အနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၄၁, ၄၄, ၄၈, ၅၂)၊
တထာ –
တိကဉ္စ…ပေ… ဆ ပစ္စနီယမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ၊
တိကဉ္စ…ပေ… ဆ အနုလောမပစ္စနီယမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ၊
တိကဉ္စ…ပေ… ပစ္စနီယာနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ’’တိ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၄၄, ၅၂)၊
ဧဝံ ဓမ္မဝသေန စတုဝီသတိဘေဒေသု တိကပဋ္ဌာနာဒီသု ဧကေကံ ပစ္စယနယေန အနုလောမာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတီတိ ဆန္နဝုတိ သမန္တပဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထ ပန ဓမ္မာနုလောမေ တိကပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရေ ပစ္စယာနုလောမေ ဟေတုမူလကေ ဟေတုပစ္စယဝသေန ဧကူနပညာသ ပုစ္ဆာနယာ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနနယာတိ အာဒိနာ ဒဿိယမာနာ အနန္တဘေဒါ နယာတိ အာဟ ‘‘အနန္တနယ’’န္တိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ပဋ္ဌာနံ နာမ ပစ္စေကံ ဓမ္မာနံ အနုလောမာဒိမှိ တိကဒုကာဒီသု ယာ ပစ္စယမူလဝိသိဋ္ဌာ စတုနယတော သတ္တဓာ ဂတီ’’တိ။
နဝဟာကာရေဟီတိ ဥပ္ပါဒါဒီဟိ နဝဟိ ပစ္စယာကာရေဟိ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ ဥပ္ပါဒေါ, ဥပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝေါ။ သတိ စ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န အသတိ, တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒေါ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သတိ သင်္ခါရာ ပဝတ္တန္တိ ဓရန္တိ, နိဝိသန္တိ စ, တေ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဖလံ ဘဝါဒီသု ခိပန္တိ, အာယူဟန္တိ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဃဋန္တိ, သံယုဇ္ဇန္တိ အတ္တနော ဖလေန, ယသ္မိံ သန္တာနေ သယဉ္စ ဥပ္ပန္နာ, တံ ပလိဗုန္ဓန္တိ, ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ဥဒယန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဟိနောတိ စ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇံ သင်္ခါရာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၃၉။)သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝူပဂမနဝိသေသာ ဥပ္ပါဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ သင်္ခါရာဒီနံ ဝိညာဏာဒီသု။
ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတီတိအာဒီသု စ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဌိတိ, ကာရဏံ။ ဥပ္ပါဒေါ ဧဝ ဌိတိ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယသ္မာ အယောနိသောမနသိကာရော, ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝါ စ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ’’တိ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာယ စ ဥပ္ပါဒါဒိကေ ပစ္စယာကာရေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယဘာဝတော ဓမ္မဋ္ဌိတိသင်္ခါတေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ ဉာဏံ။ ပစ္စယဓမ္မာ ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ ‘‘ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါ’’တိ ဝစနတော ဒွါဒသ ပစ္စယာ။ အယဉ္စ နယော န ပစ္စုပ္ပန္နေ ဧဝ, အထ ခေါ အတီတာနာဂတကာလေပိ, န စ အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ သင်္ခါရေသု, အထ ခေါ သင်္ခါရာဒီနမ္ပိ ဝိညာဏာဒီသု လဗ္ဘတီတိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပစ္စယာကာရဿ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ပါဠိံ အာရဘိ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၁) ဒဿိတာ ဟေတာဒိပစ္စယာ ဧဝေတ္ထ ဥပ္ပါဒါဒိပစ္စယာကာရေဟိ ဂဟိတာတိ တေ ယထာသမ္ဘဝံ နီဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ, အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန န ယောဇယိမှ။
တဿ တဿ ဓမ္မဿာတိ တဿ တဿ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ။ တထာ တထာ ပစ္စယဘာဝေနာတိ ဥပ္ပါဒါဒိဟေတာဒိပစ္စယဘာဝေန။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝသေန တယော အဒ္ဓါ ကာလာ ဧတဿာတိ တိယဒ္ဓံ။ ဟေတုဖလဖလဟေတုဟေတုဖလဝသေန တယော သန္ဓီ ဧတဿာတိ တိသန္ဓိံ။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ, ကမ္မံ ဝိပါကော စ။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ သင်္ခေပေါ, အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ဝါ သင်္ခေပ-သဒ္ဒေါ။ အတီတေ ကမ္မသင်္ခေပါဒိဝသေန စတ္တာရော သင်္ခေပါ ဧတဿာတိ စတုသင်္ခေပံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ခေပေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ, အတီတေ ဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ, တေ သင်္ခေပေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဝီသတိအာကာရာ ဧတဿာတိ ဝီသတာကာရံ။
ခတ္တိယာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နာပိ သဿတဝါဒိနော ဇာတိသတသဟဿာနုဿရဏာဒိနော အဘိနိဝေသဟေတုနော ဝသေန စတ္တာရောဝ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၀။)ဟောန္တိ, န တတော ဥဒ္ဓံ အဓောတိ သဿတဝါဒါဒီနံ ပရိမာဏပရိစ္ဆေဒဿ အနညဝိသယတံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော ဇနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတ္တာရော ဇနာတိ စတ္တာရော ဇနသမူဟာ။ ဣဒံ နိဿာယာတိ ဣဒံ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ သမ္မာ အဂ္ဂဟဏံ, တတ္ထာပိ စ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓာနံ သန္တတိဃနဿ အဘေဒိတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘေဒနိဗန္ဓနံ နာနတ္တနယံ အနုပဓာရေတွာ ဂဟိတံ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ နိဿာယ။ ဣဒံ ဂဏှန္တီတိ ဣဒံ သဿတဂ္ဂဟဏံ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တိ, ဣမိနာ နယေန ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒယောပေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ‘‘အာတပ္ပမနွာယာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇိတွာ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝိမဒ္ဒိတွာ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကတွာ ဒိဋ္ဌိဇဋာဝိဇဋနေန ဒိဋ္ဌိဂုမ္ဗဝိဝရဏေန စ။
‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌိတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေသနာကုသလော ဘဂဝါ သမယန္တရဝိဂ္ဂါဟဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သန္တီ’’တိ ဣမိနာ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆိန္နတံ, တတော စ နေသံ မိစ္ဆာဂါဟတော သိထိလကရဏဝိဝေစနေဟိ အတ္တနော ဒေသနာယ ကိစ္စကာရိတံ, အဝိတထတဉ္စ ဒီပေတိ ဓမ္မရာဇာ။
֍ ဋီ ၂၉။ အတ္ထီတိ ‘‘သံဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ပုထုဝစနဝိသယော ဧကော နိပါတော ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၇၊ ခု။ ပါ။ ၃။၁) ဝိယ။ သဿတာဒိဝသေန ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေန္တီတိ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ။ ယသ္မာ ပန တေ တံ ပုဗ္ဗန္တံ ပုရိမသိဒ္ဓေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ကပ္ပေတွာ, အာသေဝနဗလဝတာယ ဝိစိတ္တဝုတ္တိတာယ စ ဝိကပ္ပေတွာ အပရဘာဂသိဒ္ဓေဟိ အဘိနိဝေသဘူတေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟေဟိ ဂဏှန္တိ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တီ’’တိ။ တဏှုပါဒါနဝသေန ဝါ ကပ္ပနဂ္ဂဟဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ။ ကောဋ္ဌာသေသူတိ ဧတ္ထ ကောဋ္ဌာသာဒီသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒပူရဏသမီပဥမ္မဂ္ဂါဒီသုပိ ဟိ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣင်္ဃ တွံ သုတ္တန္တေ ဝါ ဂါထာယော ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပရိယာပုဏဿု (ပါစိ။ ၄၄၂), သုတ္တန္တေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၂၁) စ အာဒီသု ပဒပူရဏေ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ, ဂါမန္တံ ဩသရေယျ, (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဂါမန္တသေနာသန’’န္တိအာဒီသု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၁။)သမီပေ, ‘‘ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော, အတ္ထီတိ ခေါ ကစ္စာန အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဥမ္မဂ္ဂေတိ။
ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ မဟာကပ္ပသမန္တဘာဝကိလေသကာမဝိတက္ကကာလပညတ္တိသဒိသဘာဝါဒီသု ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ဗဟုလေသု အတ္ထေသု ဝတ္တတီ’’တိ။ တထာ ဟေသ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) မဟာကပ္ပေ ဝတ္တတိ, ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေ, ‘‘သင်္ကပ္ပေါ ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ ၈) ကိလေသကာမေ, ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၇) ဝိတက္ကေ, ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလေ, ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၉၀၊ စူဠနိ။ ၁၁၃) ပညတ္တိယံ, ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ကိရ ဘော သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ န ဇာနိမှာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) သဒိသဘာဝေ ဝတ္တတီတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတန္တိ မဟာနိဒ္ဒေသံ (မဟာနိ။ ၂၈) သန္ဓာယာဟ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယဘူတာယ သဟဇာတာယ အဘိနန္ဒနဘူတာယ စ တဏှာယ, သဿတာဒိအာကာရေန အဘိနိဝိသန္တဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ စ ဝသေန။ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထဓမ္မဝိသယာယ ကပ္ပနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ အတီတကာလဝါစကော ဣဓ ပုဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ, ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဿ ကပ္ပနာဝတ္ထုနော အဘာဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ စ ဘာဂဝါစကောတိ အာဟ ‘‘အတီတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသ’’န္တိ။ ‘‘ကပ္ပေတွာ’’တိ စ တသ္မိံ ပုဗ္ဗန္တေ တဏှာယနာဘိနိဝေသာနံ သမတ္ထနံ ပရိနိဋ္ဌာပနမာဟ။ ဌိတာတိ တဿာ လဒ္ဓိယာ အဝိဇဟနံ။ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ။ ဝိသယော ဟိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ပုဗ္ဗန္တော။ ဝိသယဘာဝတော ဧဝ ဟိ သော တဿာ အာဂမနဋ္ဌာနံ, အာရမ္မဏပစ္စယော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမ္မ ပဋိစ္စာ’’တိ။
အဓိဝစနပဒါနီတိ ပညတ္တိပဒါနိ။ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ အဓိဝစနံ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိဘာဝေ, ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, ဥပရိ ဝစနံ အဓိဝစနံ, ဥပါဒါဘူတရူပါဒီနံ ဥပရိ ပညာပိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တီတိ အတ္ထော, တသ္မာ ပညတ္တိဒီပကပဒါနီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ ဝုစ္စတိ, ယဒိဒံ ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ, န ရူပဝေဒနာဒယော ဝိယ ပရမတ္ထော။ အဓိကဝုတ္တိတာယ ဝါ အဓိဝုတ္တိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော ဝုစ္စန္တိ။ အဓိကဉှိ သဘာဝဓမ္မေသု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၂။)သဿတာဒိံ ပကတိအာဒိဒဗ္ဗာဒိံ ဇီဝါဒိံ ကာယာဒိဉ္စ အဘူတမတ္ထံ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဒိဋ္ဌိယော ပဝတ္တန္တီတိ။
֍ ဋီ ၃၀။ အဘိဝဒန္တီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇, ၂၀၃, ၄၂၇၊ မ။ နိ။ ၃။၂၇, ၂၉) အဘိနိဝိသိတွာ ဝဒန္တိ ‘‘အယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိဝဒန္တိ။ အဘိဝဒနကိရိယာယ အဇ္ဇာပိ အဝိစ္ဆေဒဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘မုတ္တဂတံ, (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၄၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တံ, ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာရော ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ လောကိယာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရ-သဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ, ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပညာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဂဟေတွာ’’တိ။ အမရံ နိစ္စံ ဓုဝန္တိ သဿတဝေဝစနာနိ။ မရဏာဘာဝေန ဝါ အမရံ, ဥပ္ပါဒါဘာဝေန သဗ္ဗထာပိ အတ္ထိတာယ နိစ္စံ, ထိရဋ္ဌေန ဝိကာရာဘာဝေန ဓုဝံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါပါဠီဟိ ဝိဘာဝေတိ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ, ဝေဒနံ, သညံ, သင်္ခါရေ, ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဣမိဿာ ပဉ္စဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝုတ္တော။ ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာန’’န္တိအာဒိကာယ ပန ပဉ္စဒသဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညံ ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဧကံ ခန္ဓံ ’’အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညေ အတ္တနော ဥပဘောဂဘူတော လောကောတိ, သသန္တတိပတိတေ ဝါ ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညေ ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု တေသံ အတ္တာ လောကော စ သဿတောတိ အဓိပ္ပေတော, န ဝါဒေါ တိ? သစ္စမေတံ, သဿတသဟစရိတတာယ ပန ‘‘ဝါဒေါ သဿတော’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ သဿတော ဣတိ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဿတံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တီတိ သဿတဝါဒါ, သဿတဒိဋ္ဌိနောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၃။)֍ ဋီ ၃၁။ အာတာပနံ ကိလေသာနံ ဝိဗာဓနံ ပဟာနံ။ ပဒဟနံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ စိတ္တဿ ဥဿဟနံ။ အနုယောဂေါ ယထာ သမာဓိ ဝိသေသဘာဂိယတံ ပါပုဏာတိ, ဧဝံ ဝီရိယဿ ဗဟုလီကရဏံ။ ဣဓ ဥပစာရပ္ပနာစိတ္တပရိဒမနဝီရိယာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘တိပ္ပဘေဒံ ဝီရိယ’’န္တိ။ နပ္ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အပ္ပမာဒေါ, အသမ္မောသော။ သမ္မာ ဥပါယေန မနသိ ကရောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧတေနာတိ သမ္မာမနသိကာရော ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝီရိယဉ္စ သတိဉ္စ ဉာဏဉ္စာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘အာတပ္ပ…ပေ… မနသိကာရံ အနွာယာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ။ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သဒ္ဓိံ စတုန္နံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ အဓိဂမနပဋိပဒါ ဝတ္တဗ္ဗာ, သာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပတ္ထော’’တိ။ ‘‘တထာရူပ’’န္တိ စုဒ္ဒသဝိဓေဟိ စိတ္တဒမနေဟိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဒမိတတံ ဝဒတိ။
သမာဓာနာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ယောဂိနော သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ လောကိယာဘိညာ ဈာနာနုဘာဝေါ။ ‘‘ဈာနာဒီန’’န္တိ ဣဒံ ဈာနလာဘိဿ ဝိသေသေန ဈာနဓမ္မာ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ, တံမုခေန သေသဓမ္မာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇနကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတိ ဟိ ဇနကဘာဝေ ရူပါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ သုခါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ, စ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပါဒဝန္တတာ ဝိညာယတိ, ဥပ္ပါဒေ စ သတိ အဝဿမ္ဘာဝီ နိရောဓောတိ အနဝကာသာဝ နိစ္စတာ သိယာတိ။ ကူဋဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ဝါ လောကေ အစ္စန္တနိစ္စေ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတော’’တိ ဧတေန ယထာ ဧသိကာ ဝါတပ္ပဟာရာဒီဟိ န စလတိ, ဧဝံ န ကေနစိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝိကာရာဘာဝမာဟ, ‘‘ကူဋဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ ပန အနိစ္စတာဘာဝံ။ ဝိကာရောပိ ဝိနာသောယေဝါတိ အာဟ, ‘‘ဥဘယေနပိ လောကဿ ဝိနာသာဘာဝံ ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဧတေန ကာရဏေ ဖလဿ အတ္ထိဘာဝဒဿနေန အဘိဗျတ္တိဝါဒံ ဒီပေတိ။ နိက္ခမတီတိ စ အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ကထံ ပန ဝိဇ္ဇမာနောယေဝ ပုဗ္ဗေ အနဘိဗျတ္တော အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ? ယထာ အန္ဓကာရေန ပဋိစ္ဆန္နော ဃဋော အာလောကေန အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။
ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ကိံ ကရောန္တော အာလောကော ဃဋံ ပကာသေတီတိ ဝုစ္စတိ, ယဒိ ဃဋဝိသယံ ဗုဒ္ဓိံ ကရောန္တော, ဗုဒ္ဓိယာ အနုပ္ပန္နာယ ဥပ္ပတ္တိဒီပနတော အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ။ အထ ဃဋဗုဒ္ဓိယာ အာဝရဏဘူတံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တော, ဧဝမ္ပိ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိယေဝ။ သတိ ဟိ ဃဋဗုဒ္ဓိယာ အန္ဓကာရော ကထံ တဿာ အာဝရဏံ ဟောတီတိ, ယထာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၄။)ဃဋဿ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိ, ဧဝံ အတ္တနောပိ။ တတ္ထာပိ ဟိ ယဒိ ဣန္ဒြိယဝိသယာဒိသန္နိပါတေန အနုပ္ပန္နာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတ္တိ, ဥပ္ပတ္တိဝစနေနေဝ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ, တထာ သဿတဝါဒေါ။ အထ ဗုဒ္ဓိပ္ပဝတ္တိယာ အာဝရဏဘူတဿ အန္ဓကာရဋ္ဌာနိယဿ မောဟဿ ဝိဓမနေန။ သတိ ဗုဒ္ဓိယာ ကထံ မောဟော အာဝရဏန္တိ, ကိဉ္စိ ဘေဒသမ္ဘဝတော။ န ဟိ အဘိဗျဉ္ဇနကာနံ စန္ဒသူရိယမဏိပဒီပါဒီနံ ဘေဒေန အဘိဗျဉ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဃဋာဒီနံ ဘေဒေါ ဟောတိ, ဟောတိ စ ဝိသယဘေဒေန ဗုဒ္ဓိဘေဒေါတိ ဘိယျောပိ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ, န စေတ္ထ ဝုတ္တိကပ္ပနာ ယုတ္တာ ဝုတ္တိယာ ဝုတ္တိမတော စ အနညထာနုဇာနနတောတိ။ တေ စ သတ္တာ သန္ဓာဝန္တီတိ ယေ ဣဓ မနုဿဘာဝေန အဝဋ္ဌိတာ, တေယေဝ ဒေဝဘာဝါဒိဥပဂမနေန ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တိ, အညထာ ကတဿ ကမ္မဿ ဝိနာသော, အကတဿ စ အဗ္ဘာဂမော အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
အပရာပရန္တိ အပရသ္မာ ဘဝါ အပရံ ဘဝံ။ ဧဝံ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္တနော နိစ္စသဘာဝတ္တာ န စုတူပပတ္တိယော, သဗ္ဗဗျာပိတာယ နာပိ သန္ဓာဝနသံသရဏာနိ, ဓမ္မာနံယေဝ ပန ပဝတ္တိဝိသေသေန ဧဝံ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဝေါဟရီယန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတေန အဝဋ္ဌိတသဘာဝဿ အတ္တနော, ဓမ္မိနော စ ဓမ္မမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စာတိ ဣမံ ဝိပရိဏာမဝါဒံ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော ဝက္ခာမ။ အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတီတိ သန္ဓာဝနာဒိဝစနသိဒ္ဓါယ အနိစ္စတာယ ပုဗ္ဗေ ပဋိညာတံ သဿတဝါဒံ ဘိန္ဒတိ, ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ သဿတိသမန္တိ ဝါ ဧတဿ သဿတံ ထာဝရံ နိစ္စကာလန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဟေတုံ ဒဿေန္တောတိ ယေသံ ‘‘သဿတော’’တိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေတိ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော, တေသံ ဟေတုံ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။ န ဟိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စက္ခကတမတ္ထံ အတ္တနောယေဝ သာဓေတိ, အတ္တနော ပန ပစ္စက္ခကတေန အတ္ထေန အတ္တနော အပ္ပစ္စက္ခဘူတမ္ပိ အတ္ထံ သာဓေတိ။ အတ္တနာ ဟိ ယထာနိစ္ဆိတံ ပရေဟိ ဝိညာပေတိ, န အနိစ္ဆိတံ။ ‘‘ဟေတုံ ဒဿေန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဟေတုဒဿနံ – ဧတေသု အနေကေသု ဇာတိသတသဟဿေသု ဧကောဝါယံ မေ အတ္တာ, လောကော စ အနုဿရဏသဗ္ဘာဝတော။ ယော ဟိ ယမတ္ထံ အနုဘဝတိ, သော ဧဝ တံ အနုဿရတိ, န အညော။ န ဟိ အညေန အနုဘူတမတ္ထံ အညော အနုဿရိတုံ သက္ကောတိ ယထာ တံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတေန အနုဘူတံ ဓမ္မရက္ခိတော။ ယထာ စေတာသု, ဧဝံ ဣတော ပုရိမတရာသုပိ ဇာတီသူတိ။ ကသ္မာ သဿတော မေ အတ္တာ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၅။)လောကော စ။ ယထာ စ မေ, ဧဝံ အညေသမ္ပိ သတ္တာနံ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ? သဿတဝသေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ပက္ခန္ဒော ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပရေပိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေတိ, ပါဠိယံ ပန ‘‘အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ။ သော ဧဝံ အာဟာ’’တိ စ ဝစနတော ပရာနုမာနဝသေန ဣဓ ဟေတုဒဿနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတိ။ ကာရဏန္တိ တိဝိဓံ ကာရဏံ သမ္ပာပကံ နိဗ္ဗတ္တကံ ဉာပကန္တိ။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကံ ကာရဏံ, ဗီဇံ အင်္ကုရဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ကာရဏံ, ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒယော အနိစ္စတာဒီနံ ဉာပကံ ကာရဏံ, ဣဓာပိ ဉာပကကာရဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာပကော ဟိ ဉာပေတဗ္ဗတ္ထဝိသယဿ ဉာဏဿ ဟေတုဘာဝတော ကာရဏန္တိ။ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ တံ ဉာဏံ တိဋ္ဌတိ တတ္ထာတိ ‘‘ဌာန’’န္တိ, ဝသတိ တတ္ထ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ ဝတ္ထု-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒိသိတွာပိ ဌာနသဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၃၂-၃၃။ ဒုတိယတတိယဝါဒါနံ ပဌမဝါဒတော နတ္ထိ ဝိသေသော ဌပေတွာ ကာလဝိသေသန္တိ အာဟ ‘‘ဥပရိ ဝါဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သဿတဝါဒေါ စတုဓာ ဝိဘတ္တော, နနု အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ ဝိယ ဒုဝိဓေနေဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗော သိယာတိ အာဟ ‘‘မန္ဒပညော ဟိ တိတ္ထိယော’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၃၄။ တက္ကယတီတိ ဦဟယတိ, သဿတာဒိအာကာရေန တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတီတိ အတ္ထော။ တက္ကောတိ အာကောဋနလက္ခဏော ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏော ဝါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဘူတော ဝိတက္ကော။ ဝီမံသာ နာမ ဝိစာရဏာ, သာ ပနေတ္ထ အတ္ထတော ပညာပတိရူပကော လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေါ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသော ဝါ အယောနိသောမနသိကာရော, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တုလနာ ရုစ္စနာ ခမနာ’’တိ။ ပရိယာဟနနံ ဝိတက္ကဿ အာရမ္မဏဦဟနံ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တေန တေန ပကာရေန တက္ကေတွာ’’တိ။ အနုဝိစရိတန္တိ ဝီမံသာယ အနုပဝတ္တိတံ, ဝီမံသာနုဂတေန ဝါ ဝိစာရေန အနုမဇ္ဇိတံ။ ပဋိ ပဋိ ဘာတီတိ ပဋိဘာနံ, ယထာသမိဟိတာကာရဝိသေသဝိဘာဝကော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ပဋိဘာနတော ဇာတံ ပဋိဘာနံ, သယံ အတ္တနော ပဋိဘာနံ သယံ ပဋိဘာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနော ပဋိဘာနမတ္တသဉ္ဇာတ’’န္တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသာဓိဂမာဒယော နိဝတ္တေတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၆။)‘‘အနာဂတေပိ ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣဒံ န ဣဓာဓိပ္ပေတတက္ကီဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, လာဘီတက္ကိနော ဧဝမ္ပိ သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓံ ရူပါဒိ သုခါဒိ စ ဣဓ လဗ္ဘတီတိ လာဘော, န ဈာနာဒိဝိသေသော။ ‘‘ဧဝံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ အနိစ္စေသု ဘာဝေသု အညော ကရောတိ, အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ အာပဇ္ဇတိ, တထာ စ သတိ ကတဿ ဝိနာသော, အကတဿ စ အဗ္ဘာဂမော သိယာ။ နိစ္စေသု ပန ဘာဝေသု ယော ကရောတိ, သော ပဋိသံဝေဒေတီတိ န ဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ တက္ကိကဿ ယုတ္တိဂဝေသနာကာရံ ဒဿေတိ။
တက္ကမတ္တေနေဝါတိ အာဂမာဓိဂမာဒီနံ အနုဿဝါဒီနဉ္စ အဘာဝါ သုဒ္ဓတက္ကေနေဝ။ နနု စ ဝိသေသလာဘိနောပိ သဿတဝါဒိနော အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမဟေတု အနေကေသု ဇာတိသတသဟဿေသု ဒသသု သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု စတ္တာလီသာယ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု ယထာနုဘူတံ အတ္တနော သန္တာနံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ အနုဿရိတွာ တတော ပုရိမပုရိမတရာသုပိ ဇာတီသု တထာဘူတဿ အတ္ထိတာနုဝိတက္ကနမုခေန သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ တထာဘာဝါနုဝိတက္ကနဝသေနေဝ သဿတာဘိနိဝေသိနော ဇာတာ, ဧဝဉ္စ သတိ သဗ္ဗောပိ သဿတဝါဒီ အနုဿုတိဇာတိဿရတက္ကိကာ ဝိယ အတ္တနော ဥပလဒ္ဓဝတ္ထုနိဗန္ဓနေန တက္ကနေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ တက္ကီပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌေယျ, အဝဿဉ္စ ဝုတ္တပ္ပကာရံ တက္ကနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ဝိသေသလာဘီ သဿတဝါဒီ ဧကစ္စသဿတိကပက္ခံ, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကပက္ခံ ဝါ ဘဇေယျာတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယသ္မာ ဝိသေသလာဘီနံ ခန္ဓသန္တာနဿ ဒီဃဒီဃတရဒီဃတမကာလာနုဿရဏံ သဿတဂ္ဂါဟဿ အသာဓာရဏကာရဏံ။ တထာ ဟိ ‘‘အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရာမိ။ ဣမိနာမဟမေတံ ဇာနာမီ’’တိ အနုဿရဏမေဝ ပဓာနကာရဏဘာဝေန ဒဿိတံ။ ယံ ပန တဿ ‘‘ဣမိနာမဟမေတံ ဇာနာမီ’’တိ ပဝတ္တံ တက္ကနံ, န တံ ဣဓ ပဓာနံ အနုဿရဏံ ပတိ တဿ အပ္ပဓာနဘူတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ အနုဿဝါဒီနမ္ပိ ပဓာနဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န, တေသံ သစ္ဆိကိရိယာယ အဘာဝေန တက္ကပဓာနတ္တာ, ပဓာနကာရဏေန စ နိဒ္ဒေသော နိရုဠှော သာသနေ လောကေ စ ယထာ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ, ယဝင်္ကုရော’’တိ စ။
အထ ဝါ ဝိသေသာဓိဂမနိဗန္ဓနရဟိတဿ တက္ကနဿ ဝိသုံ သဿတဂ္ဂါဟေ ကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသေသာဓိဂမော ဝိသုံ သဿတဂ္ဂါဟကာရဏံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၇။)ဝတ္တဗ္ဗော, သော စ မန္ဒမဇ္ဈတိက္ခပညာဝသေန တိဝိဓောတိ ဘဂဝတာ သဗ္ဗတက္ကိနော တက္ကီဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ စတုဓာ ဝဝတ္ထာပိတော သဿတဝါဒေါ။ ယဒိပိ အနုဿဝါဒိဝသေန တက္ကိကာနံ ဝိယ မန္ဒပညာဒီနမ္ပိ ဟီနာဒိဝသေန အနေကဘေဒသဗ္ဘာဝတော ဝိသေသလာဘီနမ္ပိ ဗဟုဓာ ဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ, သဗ္ဗေ ပန ဝိသေသလာဘိနော မန္ဒပညာဒိဝသေန တယော ရာသီ ကတွာ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန အနေကဇာတိသတသဟဿဒသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋစတ္တာရီသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာနုဿရဏေန အယံ ဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော။ တီသုပိ ရာသီသု ယေ ဟီနမဇ္ဈပညာ, တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ဦနကမေဝ အနုဿရန္တိ။ ယေ ပန တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပညာ, တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမိတွာ နာနုဿရန္တီတိ ဧဝံ ပနာယံ ဒေသနာ။ တသ္မာ အညတရဘေဒသင်္ဂဟဝသေနေဝ ဘဂဝတာ စတ္တာရိဋ္ဌာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ဝဝတ္ထိတာ သဿတဝါဒီနံ စတုဗ္ဗိဓတာ။ န ဟိ ဣဓ သာဝသေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဓမ္မရာဇာ။
֍ ဋီ ၃၅။ ‘‘အညတရေနာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါ-သဒ္ဒဿ ပန အနိယမတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန စတူသု ဌာနေသု ယထာရဟံ ဧကစ္စံ ဧကစ္စဿ ပညာပနေ သဟကာရီကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ကိံ ပနေတာနိ ဝတ္ထူနိ အဘိနိဝေသဿ ဟေတု, ဥဒါဟု ပတိဋ္ဌာပနဿ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ တာဝ အဘိနိဝေသဿ, ကသ္မာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဂဟိတာနိ, န သညာဝိပလ္လာသာဒယော။ တထာဟိ ဝိပရီတသညာ အယောနိသောမနသိကာရအသပ္ပုရိသူပနိဿယအသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒီနိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌာနာနိ။ အထ ပတိဋ္ဌာပနဿ အဓိဂမယုတ္တိယော ဝိယ အာဂမောပိ ဝတ္ထုဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗော, ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ? န။ ကသ္မာ? အဘိနိဝေသပက္ခေ တာဝ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော အသပ္ပုရိသူပနိဿယအသဒ္ဓမ္မဿဝနေဟိ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ဝိပလ္လာသသညော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝဿ အနဝဗောဓတော ဓမ္မယုတ္တိံ အတိဓာဝန္တော ဧကတ္တနယံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ယထာဝုတ္တာနုဿရဏတက္ကေဟိ ခန္ဓေသု ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ။ ဣတိ အာသန္နကာရဏတ္တာ, ပဓာနကာရဏတ္တာ, တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ဣတရေသမ္ပိ ဂဟိတတ္တာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဣဓ ဂဟိတာနိ။ ပတိဋ္ဌာပနပက္ခေ ပန အာဂမောပိ ယုတ္တိပက္ခေယေဝ ဌိတော ဝိသေသတော ဗာဟိရကာနံ တက္ကဂါဟိဘာဝတောတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၈။)အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထုဘာဝေန ဂဟိတာနိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ဒုဝိဓံ လက္ခဏံ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ သဘာဝလက္ခဏံ သာမညလက္ခဏဉ္စာတိ။ တတ္ထ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓော ပစ္စက္ခဉာဏံ, သာမညလက္ခဏာဝဗောဓော အနုမာနဉာဏံ, အာဂမော စ သုတမယာယ ပညာယ သာဓနတော အနုမာနဉာဏမေဝ အာဝဟတိ, သုတာနံ ပန ဓမ္မာနံ အာကာရပရိဝိတက္ကနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယံ ဌိတော စိန္တာမယံ ပညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဘာဝနာယ ပစ္စက္ခဉာဏံ အဓိဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အာဂမောပိ တက္ကဝိသယံ နာတိက္ကမတီတိ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော အဋ္ဌကထာယံ အနုဿုတိတက္ကဂ္ဂဟဏေန ဝိဘာဝိတောတိ ယုတ္တံ ဧဝိဒံ ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ။ ‘‘အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ, သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) စ ဝစနတော ပတိဋ္ဌာပနဝတ္ထူနိ ဣဓာဓိပ္ပေတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃၆။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပရမဝဇ္ဇတာယ အနေကဝိဟိတာနံ အနတ္ထာနံ ဟေတုဘာဝတော။ ယထာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ ဘိက္ခဝေ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀) ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) ဒိဋ္ဌိယာ ဌာနဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁, ၃၄၅) ဝစနတော။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဘာဝေန ပဝတ္တနတော။ ယထာဟ ‘‘အဿုတဝါ ဘိက္ခဝေ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာ စာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ, (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈ အာဒယော) ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၄) စ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ, (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉) ပထဝိတော သညတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) စ အာဒိ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ, သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂) ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄) စ အာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိ ကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ ပဝတ္တိတာတိ ပရသန္တာနေသု ဥပ္ပါဒိတာ။ ပရိနိဋ္ဌာပိတာတိ အဘိနိဝေသဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၉။)ပရိယောသာနံ မတ္ထကံ ပါပိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာရမ္မဏဝသေနာ’’တိ အဋ္ဌသု ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓေ သန္ဓာယာဟ။ ပဝတ္တနဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒယော။ အာသေဝနဝသေနာတိ ပါပမိတ္တပရတောဃောသာဒီနမ္ပိ သေဝနံ လဗ္ဘတိယေဝ။ အထ ဝါ ဧဝံဂတိကာတိ ဧဝံဂမနာ, ဧဝံနိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ ဧဝံ ပရမတ္ထတော အသန္တံ အတ္တာနံ သဿတဘာဝဉ္စဿ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဂဟိတာ, ပရာမဋ္ဌာ စ ဗာလလပနာ ယာဝ ပဏ္ဍိတာ န သမနုယုဉ္ဇန္တိ, တာဝ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ ပဏ္ဍိတေဟိ သမနုယုဉ္ဇိယမာနာ ပန အနဝဋ္ဌိတဝတ္ထုကာ အဝိမဒ္ဒက္ခမာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒူ ဝိယ ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ စ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ စာတိ။
တတ္ထာယံ အနုယုဉ္ဇနေ သင်္ခေပကထာ – ယဒိ ဟိ ပရေန ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ လောကော ဝါ သဿတော သိယာ, တဿ နိဗ္ဗိကာရတာယ ပုရိမရူပါဝိဇဟနတော ကဿစိ ဝိသေသာဓာနဿ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဟိတတော နိဝတ္တနတ္ထံ, ဟိတေ စ ပဋိပတ္တိအတ္ထံ ဥပဒေသော ဧဝ နိပ္ပယောဇနော သိယာ သဿတဝါဒိနော, ကထံ ဝါ သော ဥပဒေသော ပဝတ္တီယတိ ဝိကာရာဘာဝတော, ဧဝဉ္စ အတ္တနော အဇဋာကာသဿ ဝိယ ဒါနာဒိကိရိယာ ဟိံသာဒိကိရိယာ စ န သမ္ဘဝတိ။ တထာ သုခဿ ဒုက္ခဿ အနုဘဝနနိဗန္ဓော ဧဝ သဿတဝါဒိနော န ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဗဒ္ဓါဘာဝတော, ဇာတိအာဒီနဉ္စ အသမ္ဘဝတော ကုတော ဝိမောက္ခော, အထ ပန ဓမ္မမတ္တံ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စ, ယဿ ဝသေနာယံ ကိရိယာဒိဝေါဟာရောတိ ဝဒေယျ, ဧဝမ္ပိ ပုရိမရူပါဝိဇဟနေန အဝဋ္ဌိတဿ အတ္တနော ဓမ္မမတ္တန္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ, တေ ဝါ ပနဿ ဓမ္မာ အဝတ္ထာဘူတာ အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ။ ယဒိ အညေ, န တာဟိ တဿ ဥပ္ပန္နာဟိပိ ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ ယာဟိ ကရောတိ ပဋိသံဝေဒေတိ စဝတိ ဥပပဇ္ဇတိ စာတိ ဣစ္ဆိတံ, တသ္မာ တဒဝတ္ထော ဧဝ ယထာဝုတ္တဒေါသော။ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထိကာ သိယာ, အထာနညေ ဥပ္ပါဒဝိနာသဝန္တီဟိ အဝတ္ထာဟိ အနညဿ အတ္တနော တာသံ ဝိယ ဥပ္ပါဒဝိနာသသဗ္ဘာဝတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော, တာသမ္ပိ ဝါ အတ္တနော ဝိယ နိစ္စတာတိ ဗန္ဓဝိမောက္ခာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ သဿတဝါဒေါ။ န စေတ္ထ ကောစိ ဝါဒီ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝေ ပရိသုဒ္ဓံ ယုတ္တိံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော, ယုတ္တိရဟိတဉ္စ ဝစနံ န ပဏ္ဍိတာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ပဏ္ဍိတာ န သမနုယုဉ္ဇန္တိ, တာဝ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ ကမ္မဝသေန အဘိမုခေါ သမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ အဘိသမ္ပရာယော, ပရောလောကော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၀။)‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စာ’’တိ ဣဒံ ဣဓ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိဘဇိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ ဝါ ဝုတ္တေ တဒဓိဋ္ဌာနတော အာသဝက္ခယဉာဏံ, တဒဝိနာဘာဝတော သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဘဂဝတော ဒသဗလာဒိဉာဏံ ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ။ ပဇာနန္တောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ, တေန ‘‘တဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ စ-သဒ္ဒတ္ထမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တံ ဒိဋ္ဌိဂတတော ဥတ္တရိတရံ သာရဘူတံ သီလာဒိဂုဏဝိသေသမ္ပိ တထာဂတော နာဘိနိဝိသတိ, ကော ပန ဝါဒေါ ဝဋ္ဋာမိသေတိ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ တံ ပရာမသနာကာရမာဟ။ ပဇာနာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော, တေန ‘‘မမ’’န္တိ တဏှာဝသေန ပရာမသနာကာရံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနံ ပရာမာသော။ န ဟိ တံ အတ္ထိ, ခန္ဓေသု ယံ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ, ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ။ ယော ပန ပရာမာသော တဏှာဒယောဝ, တေ စ ဘဂဝတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနာတိ အာဟ ‘‘ပရာမာသကိလေသာန’’န္တိအာဒိ။ အပရာမာသတောတိ ဝါ နိဗ္ဗုတိဝေဒနဿ ဟေတုဝစနံ, ‘‘ဝိဒိတာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ, အပရာမသနဟေတု ပရာမာသရဟိတာယ ပဋိပတ္တိယာ တထာဂတေန သယမေဝ အသင်္ခတဓာတု အဓိဂတာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
‘‘ယာသု ဝေဒနာသူ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ဒေသနာဝိလာသံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ခန္ဓာယတနာဒိဝသေန အနေကဝိဓာသု စတုသစ္စဒေသနာသု သမ္ဘဝန္တီသုပိ အယံ တထာဂတာနံ ဒေသနာသု ပဋိပတ္တိ, ယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ပက္ခန္ဒာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝေဒနာယေဝ ပရိညာယ ဘူမိဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဓဋာ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာတိ ဝိပဿနာပညာယ ဝေဒနာယ သမုဒယာဒီနိ အာရမ္မဏပဋိဝေဓဝသေန မဂ္ဂပညာယ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ဇာနိတွာ, ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝုတ္တလက္ခဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပါဒေန စေဝ မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃါတေန စ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ ဥပ္ပါဒလက္ခဏံ, ဇာတိန္တိ အတ္ထော။ ပဉ္စန္နံ လက္ခဏာနန္တိ ဧတ္ထ စတုန္နံ ပစ္စယာနမ္ပိ ဥပ္ပါဒလက္ခဏမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ယသ္မာ ပစ္စယလက္ခဏမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ, တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယန္တိ ယသ္မာ, ယံ ဝါ သုခံ သောမနဿံ။ ပဋိစ္စာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၁။)အာရမ္မဏပစ္စယာဒိဘူတံ ဝေဒနံ လဘိတွာ။ အယန္တိ သုခသောမနဿာနံ ပစ္စယဘာဝေါ, သုခသောမနဿမေဝ ဝါ, ‘‘အဿာဒေါ’’တိ ပဒံ ပန အပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ပုရိမုပ္ပန္နံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ သောမနဿုပ္ပတ္တိယံ ယော ပုရိမဝေဒနာယ အဿာဒေတဗ္ဗာကာရော သောမနဿဿာဒနာကာရော, အယံ အဿာဒေါတိ။ ကထံ ပန ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? စေတသိကသုခဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ နာယံ ဒေါသော။ ဝိသေသနံ ဟေတ္ထ သောမနဿဂ္ဂဟဏံ သုခံ သောမနဿန္တိ ‘‘ရုက္ခော သိံသပါ’’တိ ယထာ။
‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ဥပေက္ခာဝေဒနာယ, သဗ္ဗဝေဒနာသုယေဝ ဝါ အာဒီနဝမာဟ, ဣတရေဟိ ဣတရဒုက္ခတာဝသေန ယထာက္ကမံ ဒုက္ခသုခဝေဒနာနံ, အဝိသေသေန ဝါ တီဏိပိ ပဒါနိ သဗ္ဗာသမ္ပိ ဝေဒနာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အယန္တိ ယော ဝေဒနာယ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စဘာဝေါ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခဘာဝေါ, ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗဘာဝေါ စ, အယံ ဝေဒနာယ အာဒီနဝေါ, ယတော ဝါ အာဒီနံ ပရမကာရုညံ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ။ ဝေဒနာယ နိဿရဏန္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာယာတိ နိဿက္ကဝစနံ, ယာဝ ဝေဒနာပဋိဗဒ္ဓံ ဆန္ဒရာဂံ န ပဇဟတိ, တာဝါယံ ပုရိသော ဝေဒနံ အလ္လီနောယေဝ ဟောတိ။ ယဒါ ပန တံ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ, တဒါယံ ပုရိသော ဝေဒနာယ နိဿဋော ဝိသံယုတ္တော ဟောတီတိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ဝေဒနာယ နိဿရဏံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာယ သဟဇာတနိဿယာရမ္မဏဘူတာ စ ရူပါရူပဓမ္မာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒနာသီသေန ပန ဒေသနာ အာဂတာ, တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ, လက္ခဏဟာရနယေန ဝါ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ, ဝေဒနာနံ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ အဝိဇ္ဇာဒယော သမုဒယသစ္စံ, အတ္ထင်္ဂမနိဿရဏပရိယာယေဟိ နိရောဓသစ္စံ, ‘‘ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ’’တိ ဧတေန မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာမုပါဒါနမူလကတ္တာ သေသုပါဒါနာနံ, ပဟီနေ စ ကာမုပါဒါနေ ဥပါဒါနသေသာဘာဝတော ‘‘ဝိဂတဆန္ဒရာဂတာယ အနုပါဒါနော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒါဝိမုတ္တောတိ အတ္တနော မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိံ ဘဂဝါ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိအာဒိနာ ဟိ ယဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဣမံ ဒိဋ္ဌိဂတံ သကာရဏံ သဂတိကံ ပဘေဒတော ဝိဘဇိတုံ သမတ္ထော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၂။)အဟောသိ, တဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဥပ္ပတ္တိဘူမိံ ဒဿေတိ ဓမ္မရာဇာ။
ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကစ္စသဿတဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈။ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု စ ဧကစ္စံ သဿတံ ဧတဿာတိ ဧကစ္စသဿတော, ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ။ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဧကစ္စသဿတော ဝါဒေါ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဧကစ္စသဿတဝါဒါ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကစ္စသဿတဝါဒါ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ဧကစ္စအသဿတိကာ ဒိပဒဿပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နနု စ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ တဒညဿ ဧကစ္စဿ အသဿတတာသန္နိဋ္ဌာနံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ? သစ္စံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ အတ္ထတော, န ပန သဒ္ဒတော။ တသ္မာ သုပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကစ္စအသဿတိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဣဓ သာဝသေသံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဓမ္မဿာမီ။ ဣဓာတိ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။ ဂဟိတာတိ ဝုတ္တာ, တထာ စေဝ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဣဓာတိ ဝါ ဣမိဿာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ ပုရိမကာ တယော ဝါဒါ သတ္တဝသေန, စတုတ္ထော သင်္ခါရဝသေန ဝိဘတ္တော။ ‘‘သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣဒံ တေဟိ သဿတဘာဝေန ဂယှမာနာနံ ဓမ္မာနံ ယာထာဝသဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, န ပနေကစ္စသဿတိကမတဒဿနဝသေန။ တဿ ဟိ သဿတာဘိမတံ အသင်္ခတမေဝါတိ လဒ္ဓိ။ တေနေဝါဟ ‘‘စိတ္တန္တိ ဝါ…ပေ… ဌဿတီ’’တိ။ န ဟိ ယဿ ဘာဝဿ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ, တဿေဝ နိစ္စဓုဝါဒိဘာဝေါ အနုမ္မတ္တကေန သက္ကာ ပဋိညာတုံ။ ဧတေန ‘‘ဥပ္ပါဒဝယဓုဝတာယုတ္တဘာဝါ သိယာ နိစ္စာ, သိယာ အနိစ္စာ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တဿ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။
တတ္ထာယံ အယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ ‘‘ယေန သဘာဝေန ယော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ, တေနေဝ သဘာဝေန သော ဓမ္မော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စေယျ, သိယာ အနေကန္တဝါဒေါ။ အထ အညေန, သိယာ န အနေကန္တဝါဒေါ။ န စေတ္ထ ဒေသန္တရာဒိသမ္ဗန္ဓဘာဝေါ ယုတ္တော ဝတ္တုံ တဿ သဗ္ဗလောကသိဒ္ဓတ္တာ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၃။)ဝိဝါဒါဘာဝတော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ သုဝဏ္ဏဃဋေန မကုဋေ ကတေ ဃဋဘာဝေါ နဿတိ, မကုဋဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သုဝဏ္ဏဘာဝေါ တိဋ္ဌတိယေဝ, ဧဝံ သဗ္ဗဘာဝါနံ ကောစိ ဓမ္မော နဿတိ, ကောစိ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဘာဝေါ ပန တိဋ္ဌတီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ကိံ တံ သုဝဏ္ဏံ, ယံ ဃဋေ မကုဋေ စ အဝဋ္ဌိတံ, ယဒိ ရူပါဒိ, သော သဒ္ဒေါ ဝိယ အနိစ္စော။ အထ ရူပါဒိ သမူဟော, သမူဟော နာမ သမ္မုတိမတ္တံ။ န တဿ အတ္ထိတာ နတ္ထိတာ နိစ္စတာ ဝါ လဗ္ဘတီ’’တိ အနေကန္တဝါဒေါ န သိယာ။ ဓမ္မာနဉ္စ ဓမ္မိနော အညထာနညထာသု ဒေါသော ဝုတ္တောယေဝ သဿတဝါဒဝိစာရဏာယံ။ တသ္မာ သော တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗရူပေါ အတ္တာ လောကော စ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာပဋိဇာနနတော ယထာ နိစ္စာဒီနံ အညတရံ ရူပံ, ယထာ ဝါ ဒီပါဒယော။ န ဟိ ဒီပါဒီနံ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝါနံ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗသဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ, ဇီဝဿ နိစ္စာဒီသု အညတရံ ရူပံ ဝိယာတိ ဧဝံ သတ္တဘင်္ဂဿ ဝိယ သေသဘင်္ဂါနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဿရော နိစ္စော, အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သတ္တေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ဣဿရဝါဒါ။ ‘‘ပရမာဏဝေါ နိစ္စာ ဓုဝါ, အဏုကာဒယော အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ကာဏာဒါ။ နနု ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ, ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါဒေ စက္ခာဒီနံ အသဿတတာသန္နိဋ္ဌာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓော ဧဝ, တယိဒံ ကထံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ, ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာဒဿန’’န္တိ? အသဿတေသုယေဝ ပန ကေသဉ္စိ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝါဘိနိဝေသော ဣဓ မိစ္ဆာဒဿနံ။ တေန ပန ဧကဝါရေ ပဝတ္တမာနေန စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝါဝဗောဓော ဝိဒူသိတော သံသဋ္ဌဘာဝတော ဝိသသံသဋ္ဌော ဝိယ သပ္ပိမဏ္ဍော သကိစ္စကရဏာသမတ္ထတာယ သမ္မာဒဿနပက္ခေ ဌပေတဗ္ဗတံ နာရဟတီတိ။ အသဿတဘာဝေန နိစ္ဆိတာပိ ဝါ စက္ခုအာဒယော သမာရောပိတဇီဝသဘာဝါ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဂယှန္တီတိ တဒဝဗောဓဿ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝါဟ ‘‘စက္ခုံ ဣတိပိ…ပေ… ကာယော ဣတိပိ အယံ မေ အတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသင်္ခတာယ သင်္ခတာယ စ ဓာတုယာ ဝသေန ယထာက္ကမံ ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ, ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧဝံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၄။)ပဝတ္တော ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံပကာရာ စောဒနာ အနဝကာသာ ဟောတိ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝသမ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။
ကာမဉ္စေတ္ထ ပုရိမဝါဒေပိ အသဿတာနံ ဓမ္မာနံ ‘‘သဿတာ’’တိ ဂဟဏံ ဝိသေသတော မိစ္ဆာဒဿနံ, သဿတာနံ ပန ‘‘သဿတာ’’တိ ဂါဟော န မိစ္ဆာဒဿနံ ယထာသဘာဝဂ္ဂဟဏဘာဝတော။ အသဿတေသုယေဝ ပန ‘‘ကေစိဒေဝ ဓမ္မာ သဿတာ, ကေစိ အသဿတာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဘာဂပ္ပဝတ္တိယာ ဣမဿ ဝါဒဿ ဝါဒန္တရတာ ဝုတ္တာ, န စေတ္ထ ‘‘သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ ဧကဒေသဿ သပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟော နိပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝါဒီ တဗ္ဗိသယဝိသေသဝသေန ဝါဒဒွယဿ ပဝတ္တတ္တာ။ အညေ ဧဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဿတာ’’တိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ, အညေ ‘‘ဧကစ္စသဿတာ’’တိ။ သင်္ခါရာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ, ဧကဒေသပရိဂ္ဂဟော စ ဝါဒဒွယဿ ပရိဗျတ္တောယေဝ။ ကိဉ္စ ဘိယျော အနေကဝိဓသမုဿယေ ဧကဝိဓသမုဿယေ စ ခန္ဓပဗန္ဓေ အဘိနိဝေသဘာဝတော။ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဟိ သဿတဝါဒီ ဇာတိဝိသေသဝသေန နာနာဝိဓရူပကာယသန္နိဿယေ ဧဝ အရူပဓမ္မပုဉ္ဇေ သဿတာဘိနိဝေသီ ဇာတော အဘိညာဏေန အနုဿဝါဒီဟိ စ ရူပကာယဘေဒဂ္ဂဟဏတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၂) ‘‘စဝန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ စ အာဒိ။ ဝိသေသလာဘီ ဧကစ္စသဿတိကော အနုပဓာရိတဘေဒသမုဿယေဝ ဓမ္မပဗန္ဓေ သဿတာကာရဂ္ဂဟဏေန အဘိနိဝိသနံ ဇနေသိ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓသန္တာနဝိသယတ္တာ တဒဘိနိဝေသဿ။ တထာ စ တီသုပိ ဝါဒေသု ‘‘တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ, တတော ပရံ နာနုဿရတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, တက္ကီနံ ပန သဿတေကစ္စသဿတဝါဒီနံ သဿတာဘိနိဝေသဝိသေသော ရူပါရူပဓမ္မဝိသယတာယ သုပါကဋောယေဝါတိ။
֍ ဋီ ၃၉။ ဒီဃဿ ကာလဿ အတိက္ကမေနာတိ ဝိဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီနံ အပဂမေန။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ သံ-သဒ္ဒေန ယုတ္တော ဝဋ္ဋ-သဒ္ဒေါ ဝိနာသဝါစီတိ အာဟ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ, သင်္ခယဝသေန ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဝိပတ္တိကရမဟာမေဃသမုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဏုသဟဂတောပိ သင်္ခါရော န ဟောတိ, တာဝ လောကော သံဝဋ္ဋတီတိ ဝုစ္စတိ။ လောကောတိ စေတ္ထ ပထဝီအာဒိဘာဇနလောကော အဓိပ္ပေတော။ ဥပရိဗြဟ္မလောကေသူတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၅။)ပရိတ္တသုဘာဒီသု ရူပီဗြဟ္မလောကေသု။ အဂ္ဂိနာ ဟိ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဗဟုလံ ပဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘အာဘဿရသံဝတ္တနိကာ ဟောန္တီ’’တိ။ အရူပေသု ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန သံဝဋ္ဋမာနလောကဓာတူဟိ အညလောကဓာတူသု ဝါတိ ဝိကပ္ပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘သဗ္ဗေ အပါယသတ္တာ တဒါ ရူပါရူပဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ အပါယေသု ဒီဃတမာယုကာနံ မနုဿလောကူပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။ သတိပိ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘိသင်္ခါရမနသာ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ ဝိနာ မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘မနောမယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ ရူပါဝစရသတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကာမဘဝေ ဩပပါတိကသတ္တာနမ္ပိ မနောမယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အဓိစိတ္တဘူတေန အတိသယမနသာ နိဗ္ဗတ္တသတ္တေသု မနောမယဝေါဟာရတောတိ ဒဿန္တော အာဟ ‘‘ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ မနောမယာ’’တိ။ ဧဝံ အရူပါဝစရသတ္တာနမ္ပိ မနောမယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န, တတ္ထ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတာသင်္ကာယ ဧဝ အဘာဝတော, ‘‘မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ အဝဓာရဏာသမ္ဘဝတော။ နိရုဠှော ဝါယံ လောကေ မနောမယဝေါဟာရော ရူပါဝစရသတ္တေသု။ တထာ ဟိ ‘‘အန္နမယော ပါနမယော မနောမယော အာနန္ဒမယော ဝိညာဏမယော’’တိ ပဉ္စဓာ အတ္တာနံ ဝေဒဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒေပိ ဝက္ခတိ ‘‘ဒိဗ္ဗော ရူပီ မနောမယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၆)။ သောဘနာ ပဘာ ဧတေသု သန္တီတိ သုဘာ။ ‘‘ဥက္ကံသေနာ’’တိ အာဘဿရဒေဝေ သန္ဓာယာဟ, ပရိတ္တာဘာ အပ္ပမာဏာဘာ ပန ဒွေ စတ္တာရော စ ကပ္ပေ တိဋ္ဌန္တိ။ အဋ္ဌကပ္ပေတိ အဋ္ဌ မဟာကပ္ပေ။
֍ ဋီ ၄၀။ သဏ္ဌာတီတိ သမ္ပတ္တိကရမဟာမေဃသမုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပထဝီသန္ဓာရကုဒကတံသန္ဓာရကဝါယုမဟာပထဝီအာဒီနံ သမုပ္ပတ္တိဝသေန ဌာတိ, ‘‘သမ္ဘဝတိ’’ ဣစ္စေဝ ဝါ အတ္ထော အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ပကတိယာတိ သဘာဝေန, တဿ ‘‘သုည’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ နတ္ထိတာယာ’’တိ, အနုပ္ပန္နတ္တာတိ အတ္ထော, တေန ယထာ ဧကစ္စာနိ ဝိမာနာနိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ စုတတ္တာ သုညာနိ ဟောန္တိ, န ဧဝမိဒန္တိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနော ဗြဟ္မကာယိကာ, တေသံ နိဝါသော ဘူမိပိ ‘‘ဗြဟ္မကာယိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မံ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယော ဧတိဿာတိ ကမ္မပစ္စယာ။ အထ ဝါ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ဝိပစ္စနကကမ္မဿ သဟကာရီပစ္စယဘာဝတော, ကမ္မဿ ပစ္စယာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၆။)ကမ္မပစ္စယာ။ ဥတု သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဝါ ပါဌော, ကမ္မသဟာယော ပစ္စယော, ကမ္မဿ ဝါ သဟာယဘူတော ပစ္စယော ကမ္မပစ္စယော, သောဝ ဥတု ကမ္မပစ္စယဥတု, သော သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဗြဟ္မဝိမာန’’န္တိ ဝုတ္တာယ ဗြဟ္မကာယိကဘူမိယာ။ ကထံ ပဏီတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိယံ ဌိတာနံ ဟီနာယ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အထ သတ္တာန’’န္တိအာဒိ။ ဩတရန္တီတိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဟေဋ္ဌာဘူမိံ ဂစ္ဆန္တိ။
အပ္ပါယုကေတိ ယံ ဥဠာရံ ပုညကမ္မံ ကတံ, တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဝိပါကပဗန္ဓတော အပ္ပပရိမာဏာယုကေ။ အာယုပ္ပမာဏေနေဝါတိ ပရမာယုပ္ပမာဏေနေဝ။ ကိံ ပနေတံ ပရမာယု နာမ, ကထံ ဝါ တံ ပရိစ္ဆိန္နပမာဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝဝိသေသေ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနူပနိဿယဝသေန သရီရာဝယဝဝဏ္ဏသဏ္ဌာနပမာဏာဒိဝိသေသာ ဝိယ တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ယေဘုယျေန နိယတပရိစ္ဆေဒေါ ဂဗ္ဘသေယျကကာမာဝစရဒေဝရူပါဝစရသတ္တာနံ သုက္ကသောဏိတဥတုဘောဇနာဒိ ဥတုအာဒိပစ္စယုပ္ပန္နပစ္စယူပတ္ထမ္ဘိတော ဝိပါကပဗန္ဓဿ ဌိတိကာလနိယမော, သော ယထာသကံ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာယီနမ္ပိ အတ္တနော သဟဇာတာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဌပနာကာရဝုတ္တိတာယ ပဝတ္တကာနိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာနိ ယသ္မာ န ကေဝလံ နေသံ ခဏဌိတိယာ ဧဝ ကာရဏဘာဝေန အနုပါလကာနိ, အထ ခေါ ယာဝ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒါ အနုပဗန္ဓဿ အဝိစ္ဆေဒဟေတုဘာဝေနာပိ, တသ္မာ အာယုဟေတုကတ္တာ ကာရဏူပစာရေန အာယု, ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒဝသေန ပရမာယူတိ စ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ဒေဝါနံ နေရယိကာနံ ဥတ္တရကုရုကာနဉ္စ နိယတပရိစ္ဆေဒံ, ဥတ္တရကုရုကာနံ ပန ဧကန္တနိယတပရိစ္ဆေဒမေဝ, အဝသိဋ္ဌမနုဿပေတတိရစ္ဆာနာနံ ပန စိရဋ္ဌိတိသံဝတ္တနိကကမ္မဗဟုလေ ကာလေ တံကမ္မသဟိတသန္တာနဇနိတသုက္ကသောဏိတပ္ပစ္စယာနံ တံမူလကာနဉ္စ စန္ဒသူရိယသမဝိသမပရိဝတ္တနာဒိဇနိတဥတုအာဟာရာဒိသမဝိသမ ပစ္စယာနံ ဝသေန စိရာစိရကာလတော အနိယတပရိစ္ဆေဒံ, တဿ စ ယထာ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနာဝသေန တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသနိယမော သိဒ္ဓေါ ဒဿနာနုဿဝါဒီဟိ, တထာ အာဒိတော ဂဟဏသိဒ္ဓိယာ။ ဧဝံ တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ယေဘုယျေန သမပ္ပမာဏဋ္ဌိတိကာလံ ဒဿနာနုဿဝေဟိ လဘိတွာ တံ ပရမတံ အဇ္ဈောသာယ ပဝတ္တိတဘဝပတ္ထနာဝသေန အာဒိတော ပရိစ္ဆေဒနိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ကမ္မံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၇။)တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု ယထာ တံတံဥပပတ္တိနိယတဝဏ္ဏာဒိနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ, ဧဝံ နိယတာယုပရိစ္ဆေဒါသု ဥပပတ္တီသု ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေန ဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာယုပ္ပမာဏေနေဝ စဝန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကသဟာယေဟိ အနုပါလကပ္ပစ္စယေဟိ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာကာရော အတ္ထတော ပရမာယု, တဿ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါနတိက္ကမနတော သတိပိ ကမ္မာဝသေသေ ဌာနံ န သမ္ဘဝတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပုညဗလေနေဝ ဌာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ကပ္ပံ ဝါတိ အသင်္ချေယျကပ္ပံ ဝါ တဿ ဥပဍ္ဎံ ဝါ ဥပဍ္ဎကပ္ပတော ဦနမဓိကံ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ။
֍ ဋီ ၄၁။ အနဘိရတီတိ ဧကဝိဟာရေန အနဘိရတိ။ သာ ပန ယသ္မာ အညေဟိ သမာဂမိစ္ဆာ ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပရဿာပိ သတ္တဿ အာဂမနပတ္ထနာ’’တိ။ ပိယဝတ္ထုဝိရဟေန ပိယဝတ္ထုအလာဘေန ဝါ စိတ္တဝိဃာတော ဥက္ကဏ္ဌိတာ, သာ အတ္ထတော ဒေါမနဿစိတ္တုပ္ပါဒေါ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ဒီဃရတ္တံ ဈာနရတိယာ ရမမာနဿ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အနဘိရတိနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နာ ‘‘မမ’’န္တိ စ ‘‘အဟ’’န္တိ စ ဂဟဏဿ ကာရဏဘူတာ တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဣဓ ပရိတဿနာ။ တာ ပန စိတ္တဿ ပုရိမာဝတ္ထာယ စလနံ ကမ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘ဥဗ္ဗိဇ္ဇနာ ဖန္ဒနာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဏှာတဿနာပိ ဒိဋ္ဌိတဿနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယံ ပန အတ္ထုဒ္ဓါရေ ‘‘အဟော ဝတ အညေပိ သတ္တာ ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ အယံ တဏှာတဿနာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဒိဋ္ဌိတဿနာယ ဝိသုံ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေန္တေန တဏှာတဿနံယေဝ တတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တံ, န ပန တတ္ထ ဒိဋ္ဌိတဿနာယ အဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာသတဿနာ စိတ္တုတြာသော။ ဘယာနကန္တိ ဘေရဝါရမ္မဏနိမိတ္တံ ဗလဝဘယံ။ တေန သရီရဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဘယံ သံဝေဂန္တိ ဧတ္ထ ဘယန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ စိဏ္ဏန္တေ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဘာယနဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဘယဉာဏံ။ သံဝေဂန္တိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ, ဩတ္တပ္ပမေဝ ဝါ။ သန္တာသန္တိ အာဒီနဝနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေဟိ သန္တဿနဉာဏံ။ သဟ ဗျာယတိ ပဝတ္တတိ, ဒေါသံ ဝါ ဆာဒေတီတိ သဟဗျော, သဟာယော, တဿ ဘာဝံ သဟဗျတံ။
֍ ဋီ ၄၂။ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော ဣမေ သတ္တေတိ အဓိပ္ပါယော။ ယသ္မာ ပန သော ပါသံသဘာဝေန ဥတ္တမဘာဝေန စ ‘‘တေ သတ္တေ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော’’တိ အတ္တာနံ မညတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇေဋ္ဌကောဟမသ္မီ’’တိ။ အညဒတ္ထု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၈။)ဒသောတိ ဒဿနေ အန္တရာယာဘာဝဝစနေန, ဉေယျဝိသေသပရိဂ္ဂါဟိကဘာဝေန စ အနာဝရဏဒဿာဝိတံ ပဋိဇာနာတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပဿာမီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဘူတဘဗျာနန္တိ အဟေသုန္တိ ဘူတာ, ဘဝန္တိ ဘဝိဿန္တီတိ ဘဗျာ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝတ္တမာနကာလဝသေနေဝ ဘဗျ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဿိတော။ ပဌမစိတ္တက္ခဏေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တက္ခဏေ။ ကိဉ္စာပိ သော ဗြဟ္မာ အနဝဋ္ဌိတဒဿနတ္တာ ပုထုဇ္ဇနဿ ပုရိမတရဇာတိပရိစိတမ္ပိ ကမ္မဿကတညာဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဝသေန စိတ္တုပ္ပတ္တိမတ္တပဋိဗဒ္ဓေန သတ္တနိမ္မာနေန ဝိပလ္လဋ္ဌော ‘‘အဟံ ဣဿရော ကတ္တာ နိမ္မာတာ’’တိအာဒိနာ ဣဿရကုတ္တဒဿနံ ပက္ခန္ဒမာနော အဘိနိဝိသနဝသေနေဝ ပတိဋ္ဌိတော, န ပတိဋ္ဌာပနဝသေန ‘‘တဿ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, ပတိဋ္ဌာပနက္ကမေနေဝ ပန တဿ သော အဘိနိဝေသော ဇာတောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကာရဏတော သာဓေတုကာမော’’တိ, ‘‘ပဋိညံ ကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မနောပဏိဓီတိ မနသာ ဧဝ ပတ္ထနာ, တထာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော, ဣတ္ထဘာဝန္တိ ဣဒပ္ပကာရတံ။ ယသ္မာ ပန ဣတ္ထန္တိ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော, တသ္မာ ‘‘ဗြဟ္မဘာဝန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဒေဝါနံ ဥပပတ္တိသမနန္တရံ ‘‘ဣမိဿာ နာမ ဂတိယာ စဝိတွာ ဣမိနာ နာမ ကမ္မုနာ ဣဓူပပန္နာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတီတိ? သစ္စံ ဟောတိ, သာ ပန ပုရိမဇာတီသု ကမ္မဿကတညာဏေ သမ္မဒေဝ နိဝိဋ္ဌဇ္ဈာသယာနံ။ ဣမေ ပန သတ္တာ ပုရိမာသုပိ ဇာတီသု ဣဿရကုတ္တဒဿနဝသေန ဝိနိဗန္ဓာဘိနိဝေသာ အဟေသုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ မယ’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၄၃။ ဤသတီတိ ဤသော, အဘိဘူတိ အတ္ထော။ မဟာ ဤသော မဟေသော, သုပ္ပတိဋ္ဌမဟေသတာယ ပန ပရေဟိ ‘‘မဟေသော’’တိ အက္ခာတဗ္ဗတာယ မဟေသက္ခော, အတိသယေန မဟေသက္ခော မဟေသက္ခတရောတိ ဝစနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန သော မဟေသက္ခဘာဝေါ အာဓိပတေယျပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ ဝိညာယတိ, တသ္မာ ‘‘ဣဿရိယပရိဝါရဝသေန မဟာယသတရော’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၄၄။ ဣဓေဝ အာဂစ္ဆတီတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ ဧဝ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂစ္ဆတိ။ ယံ အညတရော သတ္တောတိ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ, ကရဏေ ဝါ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသော, ယေန ဌာနေနာတိ အတ္ထော, ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ။ ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ဣတ္ထတ္တဿ အာဂမနံ, ဧတံ ဌာနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၅၉။)ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘ပဗ္ဗဇတိ, စေတောသမာဓိံ ဖုသတိ, ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတီ’’တိ ဧတေသုပိ ပဒေသု။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဘိက္ခဝေ ဝိဇ္ဇတိ, ယံ အညတရော သတ္တော’’တိ ဣမဉှိ ပဒံ ‘‘ပဗ္ဗဇတီ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။
֍ ဋီ ၄၅။ ခိဍ္ဍာယ ပဒုဿန္တီတိ ခိဍ္ဍာပဒေါသိနော, ခိဍ္ဍာပဒေါသိနော ဧဝ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ, ခိဍ္ဍာပဒေါသော ဝါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ။ အတိက္ကန္တဝေလံ အတိဝေလံ, အာဟာရူပဘောဂကာလံ အတိက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ မေထုနသမ္ပယောဂေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ ကေဠိဟဿသုခံ ရတိဓမ္မော ရတိသဘာဝေါ။ အာဟာရန္တိ ဧတ္ထ ကော ဒေဝါနံ အာဟာရော, ကာ အာဟာရဝေလာတိ? သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမာဝစရဒေဝါနံ သုဓာ အာဟာရော, သာ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဥပရိမာနံ ပဏီတတမာ ဟောတိ, တံ ယထာသကံ ဒိဝသဝသေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဗိဠာရပဒပ္ပမာဏံ သုဓာဟာရံ ဘုဉ္ဇန္တိ, သော ဇိဝှါယ ဌပိတမတ္တော ယာဝ ကေသဂ္ဂနခဂ္ဂါ ကာယံ ဖရတိ, တေသံယေဝ ဒိဝသဝသေန သတ္တဒိဝသေ ယာပနသမတ္ထော စ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘နိရန္တရံ ခါဒန္တာ ပိဝန္တာ’’တိ ဣဒံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တံ။ ကမ္မဇတေဇဿ ဗလဝဘာဝေါ ဥဠာရပုညနိဗ္ဗတ္တတ္တာ, ဥဠာရဂရုသိနိဒ္ဓသုဓာဟာရဇီရဏတော စ။ ကရဇကာယဿ မန္ဒဘာဝေါ မုဒုသုခုမာလဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ပကတိပထဝိယံ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တံ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ‘‘ဩဠာရိကံ ကာယံ အဓိဋ္ဌေဟီ’’တိ အာဟ။ တေသန္တိ မနုဿာနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ကရဇကာယံ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။
֍ ဋီ ၄၇။ မနေနာတိ ဣဿာပကတတ္တာ ပဒုဋ္ဌေန မနသာ။ ဥသူယာဝသေန မနသောဝ ပဒေါသော မနောပဒေါသော, သော ဧတေသံ အတ္ထိ ဝိနာသဟေတုဘူတောတိ မနောပဒေါသိကာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အကုဒ္ဓေါ ရက္ခတီတိ ကုဒ္ဓဿ သော ကောဓော ဣတရသ္မိံ အကုဇ္ဈန္တေ အနုပါဒါနော ဧကဝါရမေဝ ဥပ္ပတ္တိယာ အနာသေဝနော စာဝေတုံ န သက္ကောတိ ဥဒကန္တံ ပတွာ အဂ္ဂိ ဝိယ နိဗ္ဗာယတိ, တသ္မာ အကုဒ္ဓေါ တံ စဝနတော ရက္ခတိ, ဥဘောသု ပန ကုဒ္ဓေသု ဘိယျော ဘိယျော အညမညမှိ ပရိဝဍ္ဎနဝသေန တိခိဏသမုဒါစာရော နိဿယဒဟနရသော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဟဒယဝတ္ထုံ နိဒဟန္တော အစ္စန္တသုခုမာလကရဇကာယံ ဝိနာသေတိ, တတော သကလောပိ အတ္တဘာဝေါ အန္တရဓာယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘောသု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၀။)ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘အညမညံ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ကိလန္တကာယာ…ပေ… စဝန္တီ’’တိ။ ဓမ္မတာတိ ဓမ္မနိယာမော။ သော စ တေသံ ကရဇကာယဿ မန္ဒတာယ, တထာဥပ္ပဇ္ဇနကကောဓဿ စ ဗလဝတာယ ဌာနသော စဝနံ, တေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သဘာဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၄၉။ စက္ခာဒီနံ ဘေဒံ ပဿတီတိ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိကာရာပတ္တိဒဿနတော, အန္တေ စ အဒဿနူပဂမနတော ဝိနာသံ ပဿတိ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဓမ္မဘေဒဿ။ ပစ္စယံ ဒတွာတိ အနန္တရပစ္စယာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟုတွာ။ ‘‘ဗလဝတရ’’န္တိ စိတ္တဿ လဟုတရံ ဘေဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဧကသ္မိံ ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဘေဒံ န ပဿတီတိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇန္တမ္ပိ စိတ္တံ ပရဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေနေဝ ဘိဇ္ဇတီတိ ပုရိမစိတ္တဿ အဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိယ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိတော ဘာဝပက္ခော ဗလဝတရော ပါကဋော စ ဟောတိ, န အဘာဝပက္ခောတိ စိတ္တဿ ဝိနာသံ န ပဿတိ, အယဉ္စ အတ္ထော အလာတစက္ကဒဿနေန သုပါကဋော ဝိညာယတိ။ ယသ္မာ ပန တက္ကီဝါဒီ နာနတ္တနယဿ ဒူရတရတာယ ဧကတ္တနယဿပိ မိစ္ဆာဂဟိတတ္တာ ‘‘ယဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သဗ္ဗဒါပိ ဧကရူပေန ပဝတ္တတိ, အယမေဝ အတ္တာ နိစ္စော’’တိအာဒိနာ အဘိနိဝေသံ ဇနေတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သော တံ အပဿန္တော’’တိအာဒိ။
အန္တာနန္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၃။ အန္တာနန္တိကာတိ ဧတ္ထ အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ သဘာဝေါ ဩသာနန္တိ အန္တော, မရိယာဒါ။ တပ္ပဋိသေဓေန အနန္တော, အန္တော စ အနန္တော စ အန္တာနန္တော စ နေဝန္တာနာနန္တော စ အန္တာနန္တာ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသေန ဝါ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၇၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝိယ။ ကဿ ပန အန္တာနန္တောတိ? လောကီယတိ သံသာရနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ, လောကီယန္တိ ဝါ ဧတ္ထ တေဟိ ပုညာပုညံ တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကောတိ သင်္ချံ ဂတဿ အတ္တနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အန္တာနန္တံ လောကဿ ပညပေန္တီ’’တိ။ ကော ပန ဧသော အတ္တာတိ? ဈာနဝိသယဘူတကသိဏနိမိတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော လောကသညီ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တံ လောကောတိ ဂဟေတွာ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဈာနံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ ဣဓ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၁။)‘အတ္တာ, လောကော’တိ စ ဂဟိတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အန္တာနန္တသဟစရိတဝါဒေါ အန္တာနန္တော, ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ အန္တာနန္တသန္နိဿယော ဝါ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တီ’’တိ။ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန အန္တာနန္တော ဝါဒေါ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ‘‘အန္တာနန္တဝါဒါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တာနန္တဝါဒါ’’တိ ဝတွာ ‘‘အန္တံ ဝါ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝိဘတ္တော။
ဧတ္ထာဟ – ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ဝါဒီနံ အန္တတ္တဉ္စ အနန္တတ္တဉ္စ အန္တာနန္တတ္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒတ္တာ အန္တာနန္တိကတ္တံ, ပစ္ဆိမဿ ပန တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ကထ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ဧဝ။ ယသ္မာ အန္တာနန္တပဋိသေဓဝါဒေါပိ အန္တာနန္တဝိသယော ဧဝ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ။ ဧတဒတ္ထံယေဝ ဟိ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယထာ တတိယဝါဒေ ဒေသဘေဒဝသေန ဧကဿေဝ အန္တဝန္တတာ အနန္တတာ စ သမ္ဘဝတိ, ဧဝံ တက္ကီဝါဒေပိ ကာလဘေဒဝသေန ဥဘယသမ္ဘဝတော အညမညပဋိသေဓေန ဥဘယညေဝ ဝုစ္စတိ။ ကထံ? အန္တဝန္တတာပဋိသေဓေန ဟိ အနန္တတာ ဝုစ္စတိ, အနန္တတာပဋိသေဓေန စ အန္တဝန္တတာ, အန္တာနန္တာနဉ္စ န တတိယဝါဒဘာဝေါ ကာလဘေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အယံ လောကသညိတော အတ္တာ အဓိဂတဝိသေသေဟိ မဟေသီဟိ အနန္တော ကဒါစိ သက္ခိဒိဋ္ဌောတိ အနုသုယျတိ, တသ္မာ နေဝန္တဝါ။ ယသ္မာ ပန တေဟိယေဝ ကဒါစိ အန္တဝါ သက္ခိဒိဋ္ဌောတိ အနုသုယျတိ, တသ္မာ န ပန အနန္တောတိ။ ယထာ စ အနုဿုတိတက္ကီဝသေန, ဧဝံ ဇာတိဿရတက္ကီ အာဒီနဉ္စ ဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ တက္ကိကော အဝဍ္ဎိတဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎိတဘာဝဿ ဝဍ္ဎိတကာလဝသေန အပ္ပစ္စက္ခကာရိတာယ အနုဿဝါဒိမတ္တေ ဌတွာ ‘‘နေဝန္တဝါ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ အဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ပန ‘‘န ပနာနန္တော’’တိ, န ပန အန္တတာနန္တတာနံ အစ္စန္တမဘာဝေန ယထာ တံ ‘‘နေဝသညိနာသညီ’’တိ။ ပုရိမဝါဒတ္တယပဋိက္ခေပေါ စ အတ္တနာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပကာရဝိလက္ခဏတာယ တေသံ, အဝဿဉ္စေတံ ဧဝံ ဝိညာတဗ္ဗံ, အညထာ ဝိက္ခေပပက္ခံယေဝ ဘဇေယျ စတုတ္ထဝါဒေါ။ န ဟိ အန္တတာအနန္တတာတဒုဘယဝိနိမုတ္တော အတ္တနော ပကာရော အတ္ထိ, တက္ကီဝါဒီ စ ယုတ္တိမဂ္ဂကော, ကာလဘေဒဝသေန စ တဒုဘယံ ဧကသ္မိမ္ပိ န န ယုဇ္ဇတီတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၂။)ကေစိ ပန ယဒိ ပနာယံ အတ္တာ အန္တဝါ သိယာ, ဒူရဒေသေ ဥပပဇ္ဇနာနုဿရဏာဒိ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ န သိယာ။ အထ အနန္တော, ဣဓ ဌိတဿ ဒေဝလောကနိရယာဒီသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနမ္ပိ သိယာ။ သစေ ပန အန္တဝါ စ အနန္တော စ, တဒုဘယဒေါသသမာယောဂေါ။ တသ္မာ ‘‘အန္တဝါ, အနန္တော’’တိ စ အဗျာကရဏီယော အတ္တာတိ ဧဝံ တက္ကနဝသေန စတုတ္ထဝါဒပ္ပဝတ္တိံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယုတ္တံ တာဝ ပစ္ဆိမဝါဒီဒွယဿ အန္တာနန္တိကတ္တံ အန္တာနန္တာနံ ဝသေန ဥဘယဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒဿ။ ပုရိမဝါဒီဒွယဿ ပန ကထံ ဝိသုံ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? ဥပစာရဝုတ္တိယာ။ သမုဒိတေသု ဟိ အန္တာနန္တဝါဒီသု ပဝတ္တမာနော အန္တာနန္တိက-သဒ္ဒေါ တတ္ထ နိရုဠှတာယ ပစ္စေကမ္ပိ အန္တာနန္တိကဝါဒီသု ပဝတ္တတိ, ယထာ အရူပဇ္ဈာနေသု ပစ္စေကံ အဋ္ဌဝိမောက္ခပရိယာယော, ယထာ စ လောကေ သတ္တာသယောတိ။ အထ ဝါ အဘိနိဝေသတော ပုရိမကာလပ္ပဝတ္တိဝသေန အယံ တတ္ထ ဝေါဟာရော ကတော။ တေသဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ တထာရူပစေတောသမာဓိသမဓိဂမတော ပုဗ္ဗကာလံ ‘‘အန္တဝါ နု အယံ လောကော, အနန္တော နူ’’တိ ဥဘယာကာရာဝလမ္ဗိနော ပရိဝိတက္ကဿ ဝသေန နိရုဠှော အန္တာနန္တိကဘာဝေါ ဝိသေသလာဘေန တတ္ထ ဥပ္ပန္နေပိ ဧကံသဂ္ဂါဟေ ပုရိမသိဒ္ဓရုဠှိယာ ဝေါဟရီယတီတိ။
֍ * ၅၄-၆၀။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တက္ကယတီတိ တက္ကီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) သဒ္ဒတော, ‘‘စတုဗ္ဗိဓော တက္ကီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) အတ္ထတော စ သဿတဝါဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနုသာရေနာတိ ဒဿနဘူတေန ဝိညာဏေန ဥပလဒ္ဓပုဗ္ဗဿ အန္တဝန္တာဒိနော အနုဿရဏေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အနုဿုတိတက္ကီသုဒ္ဓတက္ကီနမ္ပိ ဣဓ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘‘နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁၀, ၁၉၄) ဝိယ သုတာဒီနမ္ပိ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အန္တဝါ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆိတဿ အတ္တနော သဗ္ဗဒါ ဘာဝပရာမသနဝသေနေဝ ဣမေသံ ဝါဒါနံ ပဝတ္တနတော သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၉၇-၉၈)။
အမရာဝိက္ခေပဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၁။ န မရတီတိ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိဝိဓော နာနပ္ပကာရော ခေပေါ ပရေန ပရဝါဒီနံ ခိပနံ ဝိက္ခေပေါ။ အမရာယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၃။)ဒိဋ္ဌိယာ ဝါစာယ စ ဝိက္ခိပန္တီတိ ဝါ အမရာဝိက္ခေပိနော။ အမရာဝိက္ခေပိနော ဧဝ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ ဧကသ္မိံ သဘာဝေ အနဝဋ္ဌာနတော။ အမရာ ဝိယ ဝိက္ခိပန္တီတိ ဝါ ပုရိမနယေနေဝ သဒ္ဒတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၆၂။ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ, အကုသလဓမ္မေပိ သဘာဝဘေဒဝသေနေဝ ဉာတုံ ဉာဏဗလံ နတ္ထီတိ ကုသလာကုသလပဒါနံ ကုသလာကုသလကမ္မပထဝသေနေဝ အတ္ထော။ ပဌမနယဝသေနေဝ အပရိယန္တဝိက္ခေပတာယ အမရာဝိက္ခေပံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နောတိ အနိယမိတဝိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနိယမိတဝိက္ခေပေါတိ သဿတာဒီသု ဧကသ္မိမ္ပိ ပကာရေ အဋ္ဌတွာ ဝိက္ခေပကရဏံ, ပရဝါဒိနာ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပုစ္ဆိတေ ပကာရေ တဿ ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော။ ဒုတိယနယဝသေန အမရာသဒိသာယ အမရာယ ဝိက္ခေပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ အနိယမတောဝ သဿတေကစ္စသဿတုစ္ဆေဒတက္ကီဝါဒါနံ ပဋိသေဓနေန တံ တံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပတေဝ အပရိယန္တဝိက္ခေပဝါဒတ္တာ အမရာဝိက္ခေပိနော။ အတ္တနာ ပန အနဝဋ္ဌိတဝါဒတ္တာ န ကိသ္မိဉ္စိ ပက္ခေ အဝတိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သယံ ပန…ပေ… ဗျာကရောတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ကုသလာဒီနံ အဗျာကရဏေန တမေဝ အနဝဋ္ဌာနံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ န တိဋ္ဌတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၆၃။ ကုသလာကုသလံ ယထာဘူတံ အပ္ပဇာနန္တောပိ ယေသမဟံ သမယေန ကုသလမေဝ ‘‘ကုသလ’’န္တိ, အကုသလမေဝ စ ‘‘အကုသလ’’န္တိ ဗျာကရေယျံ, တေသု တထာ ဗျာကရဏဟေတု ‘‘အဟော ဝတ ရေ ပဏ္ဍိတော’’တိ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရောန္တေသု မမ ဆန္ဒော ဝါ ရာဂေါ ဝါ အဿာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒေါသော ဝါ ပဋိဃော ဝါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝဝိသယာနံ ရာဂါဒီနံ ဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ ‘‘ဆန္ဒရာဂဒွယံ ဥပါဒါန’’န္တိ အဘိဓမ္မနယေန ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိယောဝ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ အာဂတာ, သုတ္တန္တေ ပန ဒေါသောပိ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တော ‘‘ကောဓုပါဒါနဝိနိဗန္ဓာ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘယမ္ပိ ဝါ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၄။)ဥပါဒါန’’န္တိ။ ဒဠှဂ္ဂဟဏံ အမုဉ္စနံ။ ပဋိဃောပိ ဟိ ဥပနာဟာဒိဝသေန ပဝတ္တော အာရမ္မဏံ န မုဉ္စတိ။ ဝိဟနနံ ဟိံသနံ ဝိဗာဓနံ။ ရာဂေါပိ ဟိ ပရိဠာဟဝသေန သာရဒ္ဓဝုတ္တိတာယ နိဿယံ ဝိဗာဓတီတိ။ ဝိနာသေတုကာမတာယ အာရမ္မဏံ ဂဏှာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၆၄။ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ ပညာယ။ ယေန ဟိ ဓမ္မေန ယုတ္တော ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝုစ္စတိ, သော ဓမ္မော ပဏ္ဍိစ္စံ, တေန သုတစိန္တာမယံ ပညံ ဒဿေတိ, န ပါကတိကကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ သာဘာဝိကပညံ။ ကတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသာမညဝါစကတ္တာ ‘‘ကတဝိဇ္ဇော’’တိအာဒီသု ဝိယ ကတ-သဒ္ဒေါ ဉာဏာနုယုတ္တတံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာတပရပ္ပဝါဒါ’’တိ။ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဂ္ဂဿ အံသုကောဋိဝေဓကော ‘‘ဝါလဝေဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။
֍ * ၆၅-၆။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပုရိမာနမ္ပိ တိဏ္ဏံ ကုသလာဒိဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓတော အတ္ထေဝ မန္ဒဘာဝေါ, တေသံ ပန အတ္တနော ကုသလာဒိဓမ္မာနဝဗောဓဿ အဝဗောဓဝိသေသော အတ္ထိ, တဒဘာဝါ ပစ္ဆိမောယေဝ မန္ဒမောမူဟဘာဝေန ဝုတ္တော။ နနု စ ပစ္ဆိမဿာပိ ‘‘အတ္ထိ ပရောလောကော’တိ ဣတိ စေ မေ အဿ, ‘အတ္ထိ ပရောလောကော’တိ ဣတိ တေ နံ ဗျာကရေယျံ, ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝစနတော အတ္တနော ဓမ္မာနဝဗောဓဿ အဝဗောဓော အတ္ထိယေဝါတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ, န တဿ ပုရိမာနံ ဝိယ အပရိညာတဓမ္မဗျာကရဏနိဗန္ဓနမုသာဝါဒါဒိဘယပရိဇိဂုစ္ဆနကာရော အတ္ထိ, အထ ခေါ မဟာမူဠှောယေဝ။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏတ္ထံ ‘‘အတ္ထိ ပရောလောကော’တိ ဣတိ စေ မံ ပုစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆာဌပနမေဝ တေန ဒဿီယတိ, န အတ္တနော ဓမ္မာနဝဗောဓောတိ အယမေဝ ဝိသေသေန ‘‘မန္ဒော စေဝ မောမူဟော စာ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝ ဟိ တထာဝါဒိနံ သဉ္ဇယံ ဗေလဋ္ဌပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗမန္ဒော သဗ္ဗမူဠှော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အတ္ထိ ပရောလောကော’’တိ သဿတဒဿနဝသေန သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ ‘‘နတ္ထိ ပရောလောကော’’တိ နတ္ထိကဒဿနဝသေန သမ္မာဒဿနဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ ‘‘အတ္ထိ စ နတ္ထိ စ ပရောလောကော’’တိ ဥစ္ဆေဒဒဿနဝသေန သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဧဝ ဝါ ပုစ္ဆာ။ ‘‘နေဝ အတ္ထိ န နတ္ထိ ပရောလောကော’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရတ္တယပဋိက္ခေပေ သတိ ပကာရန္တရဿ အသမ္ဘဝတော အတ္ထိတာနတ္ထိတာဟိ နဝတ္တဗ္ဗာကာရော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၅။)ပရောလောကောတိ ဝိက္ခေပညေဝ ပုရေက္ခာရေန သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ သေသစတုက္ကတ္တယေပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုညသင်္ခါရတ္တိကော ဝိယ ဟိ ကာယသင်္ခါရတ္တိကေန ပုရိမစတုက္ကသင်္ဂဟိတော ဧဝ အတ္ထော။ သေသစတုက္ကတ္တယေန အတ္တပရာမာသပုညာဒိ ဖလတာစောဒနာနယေန သင်္ဂဟိတောတိ။
အမရာဝိက္ခေပိကော သဿတာဒီနံ အတ္တနော အရုစ္စနတာယ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိက္ခေပညေဝ ကရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ပုစ္ဆိတာကာရပဋိသေဓနဝသေန ဝိက္ခိပနာကာရဒဿနံ။ နနု စ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ဝိက္ခေပပက္ခဿ အနုဇာနနံ ဝိက္ခေပပက္ခေ အဝဋ္ဌာနံ ယုတ္တရူပန္တိ? န, တတ္ထာပိ တဿ သမ္မူဠှတ္တာ, ပဋိက္ခေပဝသေနေဝ စ ဝိက္ခေပဝါဒဿ ပဝတ္တနတော။ တထာ ဟိ သဉ္စယော ဗေလဋ္ဌပုတ္တော ရညာ အဇာတသတ္တုနာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ပုဋ္ဌော ပရလောကတ္တိကာဒီနံ ပဋိသေဓနမုခေန ဝိက္ခေပံ ဗျာကာသိ။
ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ သဗ္ဗောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒယော ဓမ္မေ, ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပနမတ္တံ အာပဇ္ဇတိ, တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတိကဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတမတ္ထမဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – န ဟေဝ ခေါ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ, အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန။ သဿတာဘိနိဝေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ ပုဂ္ဂလော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မုသာဝါဒါဒိဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ယာသံ သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော, သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇-၉၈) အထ ဝါ ပုညပါပါနံ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန အသဒ္ဒဟနေန စ တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ သုန္ဒရန္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝေသာ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁)။ ကထံ ပနဿာ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော? ဥစ္ဆေဒဝသေန အနဘိနိဝေသတော။ နတ္ထိ ကောစိ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတဝေဒီ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၆။)ဝိဝါဒဗဟုလတ္တာ လောကဿ, ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိ ပန သဒ္ဒန္တရေန ‘‘ဓမ္မနိဇ္ဈာနနာ အနာဒိကာလိကာ လောကေ’’တိ ဂါဟဝသေန သဿတလေသောပေတ္ထ လဗ္ဘတိယေဝ။
အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၇။ အဓိစ္စ ယဒိစ္ဆကံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ, ကဿစိ ဝုဒ္ဓိပုဗ္ဗံ ဝါ ဝိနာ သမုပ္ပန္နောတိ အတ္တလောကသညိတာနံ ခန္ဓာနံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိအာကာရာရမ္မဏံ ဒဿနံ တဒါကာရသန္နိဿယေန ပဝတ္တိတော, တဒါကာရသဟစရိတတာယ စ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တိ, ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ စ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ။
֍ * ၆၈-၇၃။ ဒေသနာသီသန္တိ ဒေသနာယ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန ဂဟဏံ, တေန သညံယေဝ ဓုရံ ကတွာ ဘဂဝတာ အယံ ဒေသနာ ကတာ, န ပန တတ္ထ အညေသံ အရူပဓမ္မာနံ အတ္ထိဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အစိတ္တုပ္ပါဒါ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ ဟိ ယထာ လောကုတ္တရဓမ္မံ ဒေသေန္တော သမာဓိံ ပညံ ဝါ ဓုရံ ကရောတိ, ဧဝံ လောကိယဓမ္မံ ဒေသေန္တော စိတ္တံ သညံ ဝါ ဓုရံ ကရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ [ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅ (ခ)] ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ, [ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅ (ဇ)၊ ဝိဘ။ ၂။၈၀၄] ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁) တထာ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, (ဓ။ သ။ ၁) ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခု (ပါရာ။ ၁၄၆, ၁၈၀) မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ, (ဓ။ ပ။ ၁, ၂၊ နေတ္တိ။ ၉၀၊ ပေဋကော။ ၈၃) သန္တိ ဘိက္ခဝေ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော, (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂, ၃၄၂, ၃၅၇၊ အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ စူဠနိ။ ၈၃) န နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈) ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ တိတ္ထာယတနေတိ အညတိတ္ထိယသမယေ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဥပပတ္တိဝိသေသေ ဝိမုတ္တိသညိနော, သညာဝိရာဂါဝိရာဂေသု အာဒီနဝါနိသံသဒဿိနော ဝါ ဟုတွာ အသညသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အက္ခဏဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န သာသနိကာ။ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ဝါယောကသိဏေ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတိယဇ္ဈာနေ စိဏ္ဏဝသီ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၇။)ဟုတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယထေဝ ဟိ ရူပပဋိဘာဂဘူတေသု ကသိဏဝိသေသေသု ရူပဝိဘာဝနေန ရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော အရူပသမာပတ္တိဝိသေသော သစ္ဆိကရီယတိ, ဧဝံ အပရိဗျတ္တဝိဂ္ဂဟတာယ အရူပပဋိဘာဂဘူတေ ကသိဏဝိသေသေ အရူပဝိဘာဝနေန အရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော ရူပသမာပတ္တိဝိသေသော အဓိဂမီယတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သညာ ရောဂေါ သညာ ဂဏ္ဍော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄) ‘‘ဓိ စိတ္တံ, ဓိဗ္ဗတေ တံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ စ နယေန အရူပပ္ပဝတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန, တဒဘာဝေ စ သန္တပဏီတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနေန ရူပသမာပတ္တိယာ အဘိသင်္ခရဏံ, ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ပန သဒ္ဓိံ ဥပစာရေန အရူပသမာပတ္တိယော, တတ္ထာပိ ဝိသေသေန ပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏေပီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဿာပိ ဟိ အရူပပဋိဘာဂတာ လဗ္ဘတီတိ? ဣစ္ဆိတမေဝေတံ ကေသဉ္စိ အဝစနံ ပနေတ္ထ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဂ္ဂဟိတဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မဘာဝမတ္တေန ပရိနိပ္ဖန္နာ, ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မပဋိဘာဂဘူတေ စ ဝိသယဝိသေသေ ပါတုဘဝတိ, ဧဝံ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပီတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော, တိတ္ထိယေဟေဝ ပန တဿာ သမာပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ, တေသဉ္စ ဝိသယပထေသုပနိဗန္ဓနဿေဝ တဿ ဈာနဿ ပဋိပတ္တိတော ဒိဋ္ဌိဝန္တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ စတုတ္ထေယေဝ ဘူတကသိဏေ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဝိယ ပုရိမဘူတကသိဏတ္တယေပိ ဝဏ္ဏပဋိစ္ဆာယာဝ ပဏ္ဏတ္တိ အာရမ္မဏံ ဈာနဿ လောကဝေါဟာရာနုရောဓေနေဝ ပဝတ္တိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၇) ပထဝီကသိဏဿ အာဒါသစန္ဒမဏ္ဍလူပမာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ, စတုတ္ထံ ပန ဘူတကသိဏံ ဘူတပ္ပဋိစ္ဆာယမေဝ ဈာနဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ တဿေဝ အရူပပဋိဘာဂတာ ယုတ္တာတိ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဓေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေယေဝ။ တတ္ထာတိ အသညဘဝေ။ ယဒိ ရူပက္ခန္ဓမတ္တမေဝ အသညဘဝေ ပါတုဘဝတိ, ကထမရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ တတ္ထ ရူပံ ပဝတ္တတိ, ကထံ ပန ရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ အရူပဓာတုယံ အရူပံ ပဝတ္တတိ, ဣဒမ္ပိ တေန သမာနဇာတိယမေဝ။ ကသ္မာ? ဣဓေဝ အဒဿနတော။ ယဒိ ဧဝံ ကဗဠီကာရာဟာရေန ဝိနာ ရူပဓာတုယံ ရူပေန န ပဝတ္တိတဗ္ဗံ, ကိံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၈။)ကာရဏံ? ဣဓေဝ အဒဿနတော။ အပိ စ ယထာ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ အဝိဂတတဏှံ, တဿ သဟ ရူပေန သမ္ဘဝတော ရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တိ, ယဿ ပန နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ ဝိဂတတဏှံ, တဿ ဝိနာ ရူပေန ရူပနိရပေက္ခတာယ ကာရဏဿ, ဧဝံ ယဿ ရူပပ္ပဗန္ဓဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ဝိဂတတဏှံ အရူပေ, တဿ ဝိနာ အရူပေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ အသညဘဝေ ရူပက္ခန္ဓမတ္တမေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ကထံ ပန တတ္ထ ကေဝလော ရူပပ္ပဗန္ဓော ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယရဟိတော စိရကာလံ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စေတဗ္ဗံ, ကိတ္တကံ ဝါ ကာလံ ပဝတ္တတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယထာ နာမ ဇိယာဝေဂုက္ခိတ္တော သရော’’တိအာဒိ, တေန န ကေဝလမာဂမောယေဝ အယမေတ္ထ ယုတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တတ္တကမေဝ ကာလန္တိ ဥက္ကံသတော ပဉ္စ မဟာကပ္ပသတာနိပိ တိဋ္ဌန္တိ အသညသတ္တာ။ ဈာနဝေဂေတိ အသညသမာပတ္တိပရိက္ခတေ ကမ္မဝေဂေ။ အန္တရဓာယတီတိ ပစ္စယနိရောဓေန နိရုဇ္ဈတိ နပ္ပဝတ္တတိ။
ဣဓာတိ ကာမဘဝေ။ ကထံ ပန အနေကကပ္ပသတသမတိက္ကမေန စိရနိရုဒ္ဓတော ဝိညာဏတော ဣဓ ဝိညာဏံ သမုပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ နိရုဒ္ဓေ စက္ခုမှိ စက္ခုဝိညာဏမုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဒိဋ္ဌန္တိ? နယိဒမေကန္တတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိရနိရုဒ္ဓမ္ပိ ဟိ စိတ္တံ သမာနဇာတိကဿ အန္တရာနုပ္ပဇ္ဇနတော အနန္တရပစ္စယမတ္တံ ဟောတိယေဝ, န ဗီဇံ, ဗီဇံ ပန ကမ္မံ။ တသ္မာ ကမ္မတော ဗီဇဘူတတော အာရမ္မဏာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ အသညဘဝတော စုတာနံ ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိဝိညာဏံ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ပဋိသန္ဓိသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ နာမ ဥတုနိယာမေန ပုပ္ဖဂ္ဂဟဏေ နိယတကာလာနံ ရုက္ခာနံ ဝေခေ ဒိန္နေ ဝေခဗလေန န ယထာ နိယာမတာ ဟောတိ ပုပ္ဖဂ္ဂဟဏဿ, ဧဝမေဝ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဝိပ္ပယောဂေန ဝတ္တမာနေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ရူပါရူပဝိရာဂဘာဝနာဝေခေ ဒိန္နေ တဿ သမာပတ္တိဝေခဗလဿ အနုရူပတော အရူပဘဝေ အသညာဘဝေ စ ယထာက္ကမံ ရူပရဟိတာ အရူပရဟိတာ စ ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု ဧတ္ထ ဇာတိသတသဟဿဒသသံဝဋ္ဋာဒီနံ မတ္ထကေ, အဗ္ဘန္တရတော ဝါ ပဝတ္တာယ အသညူပဝတ္တိယာ ဝသေန လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ လာဘီသဿတဝါဒေါ ဝိယ အနေကဘေဒေါ သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စံ သမ္ဘဝတိ, အနန္တရတ္တာ ပန အာပန္နာယ အသညူပပတ္တိယာ ဝသေန လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ နယဒဿနဝသေန ဧကောဝ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟတော အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ သဿတဝါဒေ အာဂတော သဗ္ဗော ဒေသနာနယော ယထာသမ္ဘဝံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၆၉။)အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေပိ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ အဝိဘဇိတွာ ဒေသိတော။ အဝဿဉ္စ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သံကိလေသပက္ခေ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယဿ ဒုဝိဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စာ’’တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ယာသံ သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော, သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇-၉၈)။
နနု စ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုတ္တော။ ‘‘အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ နာဟောသိ’’န္တိအာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော, အပုဗ္ဗသတ္တပါတုဘာဝဂ္ဂါဟတ္တာ, အတ္တနော လောကဿ စ သဒါဘာဝဂါဟိနီ စ သဿတဒိဋ္ဌိ ‘‘အတ္ထိတွေဝ သဿတိသမ’’န္တိ ပဝတ္တနတော? နော န ယုတ္တော အနာဂတေ ကောဋိအဒဿနတော။ ယဒိပိ ဟိ အယံ ဝါဒေါ ‘‘သောမှိ ဧတရဟိ အဟုတွာ သန္တတာယ ပရိဏတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၈) အတ္တနော လောကဿ စ အတီတကောဋိပရာမသနဝသေန ပဝတ္တော, တထာပိ ဝတ္တမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ န တေသံ ကတ္ထစိ အနာဂတေ ပရိယန္တံ ပဿတိ, ဝိသေသေန စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလေသု ပရိယန္တာဒဿနပဘာဝိတော သဿတဝါဒေါ။ ယထာဟ ‘‘သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ ဝါဒဿ, သဿတဝါဒါဒီနဉ္စ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု သင်္ဂဟော န ယုတ္တော အနာဂတကာလပရာမသနဝသေန ပဝတ္တတ္တာတိ? န, သမုဒါဂမဿ အတီတကောဋ္ဌာသိကတ္တာ။ တထာ ဟိ နေသံ သမုပ္ပတ္တိ အတီတံသပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေဟိ, တပ္ပဋိရူပကာနုဿဝါဒိပ္ပဘာဝိတတက္ကနေဟိ စ သင်္ဂဟိတာတိ, တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏေန ဝါဒိဝရေန ဓမ္မဿာမိနာ နိရဝသေသတော အဂတိဉ္စ ဂတိဉ္စ ယထာဘူတံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတာ ဧတာ ဒိဋ္ဌိယော, တသ္မာ ယာဝတိကာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဂဝတာ ဒေသိတာ, ယထာ စ ဒေသိတာ, တထာ တထာဝ သန္နိဋ္ဌာနတော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ, န ဧတ္ထ ယုတ္တိဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဗုဒ္ဓဝိသယောတိ။
ဒုတိယဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၀။)အပရန္တကပ္ပိကဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၄။ ‘‘အပရန္တေ ဉာဏံ, အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု ဝိယ အပရ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အနာဂတကာလဝါစကောတိ အာဟ ‘‘အနာဂတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတ’’န္တိ။ အပရန္တံ ကပ္ပေတွာတိအာဒီသု ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။
သညီဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၅။ ဥဒ္ဓမာဃာတနာတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဥဒ္ဓမာဃာတနော, သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကာ။ ယသ္မာ ပန တေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘ဥဒ္ဓံ မရဏာ အတ္တာ နိဗ္ဗိကာရော’’တိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဥဒ္ဓမာဃာတနာ အတ္တာနံ ဝဒန္တီတိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညီဝါဒေါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သညီဝါဒါ ‘‘ဗုဒ္ဓံ အဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ယထာ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီ သဟစရဏနယေန, သညီ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သညီဝါဒါ။
֍ * ၇၆-၇၇။ ရူပီ အတ္တာတိ ဧတ္ထ နနု ရူပဝိနိမုတ္တေန အတ္တနာ ဘဝိတဗ္ဗံ သညာယ ဝိယ ရူပဿပိ အတ္တနိယတ္တာ။ န ဟိ ‘‘သညီ အတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ သညာ အတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ သညာတိ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ကသ္မာ ကသိဏရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ, အထ ခေါ ‘‘ရုပ္ပနသီလော ရူပီ’’တိ။ ရုပ္ပနဉ္စေတ္ထ ရူပသရိက္ခတာယ ကသိဏရူပဿ ဝဍ္ဎိတာဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ဝိသေသာပတ္တိ, သာ စ ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိတ္တဝိပုလတာဒိဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုဇ္ဇတီတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ ကာယဘေဒတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော နိဗ္ဗိကာရတာယ တေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ န ဒေါသော။ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေနပိ ဟိ ဘေဒေန အဘေဒဿာပိ နိဒ္ဒေသဒဿနတော, ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ ရုပ္ပနံ ဝါ ရူပသဘာဝေါ ရူပံ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရူပီ, အတ္တာ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၁) ဝိယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပသဘာဝတ္တာ အတ္တနော ‘‘ရူပီ အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဉာယာဂတမေဝါတိ ‘‘ကသိဏရူပံ ‘အတ္တာ’တိ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိယတဝါဒိတာယ ကမ္မဖလပဋိက္ခေပတော နတ္ထိ အာဇီဝကေသု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၁။)ဈာနသမာပတ္တိလာဘောတိ အာဟ ‘‘အာဇီဝကာဒယော ဝိယ တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပီ အတ္တာ’’တိ။ တထာ ဟိ ကဏှာဘိဇာတိအာဒီသု ဆဠာဘိဇာတီသု အညတရံ အတ္တာနံ ဧကစ္စေ အာဇီဝကာ ပဋိဇာနန္တိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ရောဂေါ ဘင်္ဂေါတိ အရောဂေါတိ အရောဂ-သဒ္ဒဿ နိစ္စပရိယာယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ရောဂရဟိတတာသီသေန ဝါ နိဗ္ဗိကာရတာယ နိစ္စတံ ပဋိဇာနာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကောတိ အာဟ ‘‘အရောဂေါတိ နိစ္စော’’တိ။
ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသပဌမာရုပ္ပဝိညာဏနတ္ထိဘာဝအာကိဉ္စညာယတနာနိ အရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တံ နိမ္ဗပဏ္ဏေ တိတ္တကရသော ဝိယ သရီရပရိမာဏော အရူပီ အတ္တာ တတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ နိဂဏ္ဌာတိ အာဟ ‘‘နိဂဏ္ဌာဒယော ဝိယာ’’တိ။ မိဿကဂါဟဝသေနာတိ ရူပါရူပသမာပတ္တီနံ နိမိတ္တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ, တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ ‘‘သညာ’’တိ ဂဟဏဝသေန။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါရူပသမာပတ္တိလာဘိတာယ တန္နိမိတ္တံ ရူပဘာဝေန အရူပဘာဝေန စ အတ္တာ ဥပတိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ‘‘ရူပီ စ အရူပီ စာ’’တိ အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ အဇ္ဈတ္တဝါဒိနော ဝိယ, တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မာနံ မိဿကဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘ရူပီ အရူပီ စ အတ္တာ ဟောတီ’’တိ။
တက္ကဂါဟေနေဝါတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဓမ္မာ ဝိယ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ သကိစ္စသာဓနာသမတ္ထတာယ ထမ္ဘကုဋ္ဋဟတ္ထပါဒါဒိသံဃာတော ဝိယ နေဝ ရူပီ, ရူပသဘာဝါနတိဝတ္တနတော န အရူပီတိ ဧဝံ ပဝတ္တတက္ကဂါဟေန။ အထ ဝါ အန္တာနန္တိကစတုက္ကဝါဒေ ဝိယ အညမညပဋိက္ခေပဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန တတ္ထ ဒေသကာလဘေဒဝသေန တတိယစတုတ္ထဝါဒါ ဒဿိတာ, ဣဓ ကာလဝတ္ထုဘေဒဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသောတိ။ ကာလဘေဒဝသေန စေတ္ထ တတိယဝါဒဿ ပဝတ္တိ ရူပါရူပနိမိတ္တာနံ သဟ အနုပဋ္ဌာနတော။ စတုတ္ထဝါဒဿ ပန ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမူဟတော ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ တက္ကနဝသေနာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒုတိယစတုက္ကေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ‘‘အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ ဘာဝေါ ဩသာန’’န္တိအာဒိနာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝသေန သမာပတ္တိဘေဒေန သညာဘေဒသမ္ဘဝတော ‘‘နာနတ္တသညီ အတ္တာ’’တိ အယမ္ပိ ဝါဒေါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၂။)သမာပန္နကဝသေန လဗ္ဘတိ။ တထာပိ သမာပတ္တိယံ ဧကရူပေနေဝ သညာယ ဥပဋ္ဌာနတော သမာပန္နကဝသေန ‘‘ဧကတ္တသညီ’’တိ အာဟ။ တေနေဝေတ္ထ သမာပန္နကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧကသမာပတ္တိလာဘိနော ဧဝ ဝါ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိဘေဒေန သညာဘေဒသမ္ဘဝေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ သညာနာနတ္တေန ဩဠာရိကေန နာနတ္တသညိတံ ဒဿေတုံ ‘‘အသမာပန္နကဝသေန နာနတ္တသညီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိတ္တကသိဏဝသေန ပရိတ္တသညီ’’တိ ဣမိနာ သတိပိ သညာဝိနိမုတ္တေ ဓမ္မေ ‘‘သညာယေဝ အတ္တာ’’တိ ဝဒတီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ကသိဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သညာယ ဝိသယဒဿနံ, ဧဝံ ဝိပုလကသိဏဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ, ဣဓ စ အန္တာနန္တိကစတုက္ကေ ပဌမဒုတိယဝါဒေဟိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝါဒါနံ ဝိသေသော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ, အညထာ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဝါဒေသု ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပနဘေဒေန သတိပိ ကေဟိစိ ဝိသေသေ ကေဟိစိ နတ္ထိ ယေဝါတိ။ အထ ဝါ ‘‘အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော အတ္တာ, ယဝပ္ပမာဏော, အဏုမတ္တော ဝါ အတ္တာ’’တိ အာဒိဒဿနဝသေန ပရိတ္တော သညီ စာတိ ပရိတ္တသညီ, ကပိလကဏာဒါဒယော ဝိယ အတ္တနော သဗ္ဗဂတဘာဝပဋိဇာနနဝသေန အပ္ပမာဏော သညီ စာတိ အပ္ပမာဏသညီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍတာယ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုပဘာဝဇနိတေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ဒိဿမာနာပိ သတ္တာနံ သုခါဒိသမင်္ဂိတာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ဒိဋ္ဌာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ။ နနု စ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ’’တိအာဒိဝါဒါနံ အပရန္တဒိဋ္ဌိဘာဝတော ‘‘နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိသွာ’’တိ ဝစနံ အနုပန္နန္တိ? နာနုပပန္နံ, အနာဂတဿ ဧကန္တသုခိဘာဝါဒိကဿ ပကပ္ပနံ ပစ္စုပ္ပန္နာယ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဒဿနေန အဓိပ္ပေတန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိသွာ ‘ဧကန္တသုခီ’တိ ဂဏှာတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ ဗဟုလံ သုခါဒိသဟိတဓမ္မပ္ပဝတ္တိဒဿနေန တေသံ ‘‘ဧကန္တသုခီ’’တိ ဂါဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ယံ ယဒေဝ ပဿန္တိ, တံ တဒေဝ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တီတိ န ဧတ္ထ ယုတ္တိ မဂ္ဂိတဗ္ဗာ။
အသညီ နေဝသညီနာသညီဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၈-၈၃။ အသညီဝါဒေ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဝသေန ပဌမဝါဒေါ, ‘‘သညံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန သညံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန ဌိတာယ အညာယ သညာယ အဘာဝတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၃။)‘‘အသညီ’’တိ ပဝတ္တော ဒုတိယဝါဒေါ, တထာ သညာယ သဟ ရူပဓမ္မေ, သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော တတိယဝါဒေါ, တက္ကဂါဟဝသေနေဝ စတုတ္ထဝါဒေါ ပဝတ္တော။ တဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယစတုက္ကေပိ ကသိဏရူပဿ အသဉ္ဇာနနသဘာဝတာယ အသညီတိ ကတွာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ နေဝသညီနာသညီဝါဒေပိ နေဝသညီနာသညီဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿေဝ စုတိပဋိသန္ဓီသု, သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ သုခုမာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝပဋိဇာနနဝသေန ပဌမဝါဒေါ, အသညီဝါဒေ ဝုတ္တနယေန သုခုမာယ သညာယ ဝသေန, သဉ္ဇာနနသဘာဝတာပဋိဇာနေန စ ဒုတိယဝါဒါဒယော ပဝတ္တာတိ ဧဝံ ဧကေန ပကာရေန သတိပိ ကာရဏပရိယေသနဿ သမ္ဘဝေ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝါဒါနံ အနာဒရဏီယဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ န ဧကန္တေန ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတေသဉ္စ သညီအသညီနေဝသညီနာသညီဝါဒါနံ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ ဝစနတော သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ပါကဋောယေဝ။
ဥစ္ဆေဒဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ အသတော ဝိနာသာသမ္ဘဝတော အတ္ထိဘာဝနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတော’’တိ။ ယထာ ဟေတုဖလဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ သတိပိ ဧကသန္တာနပရိယာပန္နာနံ ဘိန္နသန္တတိပတိတေဟိ ဝိသေသေ ဟေတုဖလာနံ ပရမတ္ထတော ဘိန္နသဘာဝတ္တာ ဘိန္နသန္တာနပတိတာနံ ဝိယ အစ္စန္တဘေဒသန္နိဋ္ဌာနေန နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂဟဏံ ဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသဿ ကာရဏံ, ဧဝံ ဟေတုဖလဘူတာနံ ဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သဘာဝဘေဒေ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ဧကတ္တနယေန အစ္စန္တမဘေဒဂ္ဂဟဏမ္ပိ ကာရဏံ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ။ သန္တာနဝသေန ဟိ ဝတ္တမာနေသု ခန္ဓေသု ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝေန သတ္တဂါဟော, သတ္တဿ စ အတ္ထိဘာဝဂါဟနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒဂါဟော ယာဝါယံ အတ္တာ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ, တာဝါယံ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ ဂဟဏတော, နိရုဒယဝိနာသော ဝါ ဣဓ ဥစ္ဆေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ဝိသေသေန နာသော ဝိနာသော, အဘာဝေါ။ သော ပန မံသစက္ခုပညာစက္ခူနံ ဒဿနပထာတိက္ကမောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒဿန’’န္တိ။ အဒဿနေ ဟိ နာသ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှောတိ။ ဘာဝဝိဂမန္တိ သဘာဝါပဂမံ။ ယော ဟိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ, န သော အတ္တနော သဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ။ လာဘီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၄။)စုတိမတ္တမေဝါတိ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စုတိမတ္တမေဝ။ န ဥပပါတန္တိ ပုဗ္ဗယောဂါဘာဝေန, ပရိကမ္မာကရဏေန ဝါ ဥပပါတံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘အလာဘီ စ ကော ပရလောကံ န ဇာနာတီ’’တိ နတ္ထိကဝါဒဝသေန, မဟာမူဠှဘာဝေနေဝ ဝါ ‘‘ဣတော အညော ပရလောကော အတ္ထီ’’တိ အနဝဗောဓမာဟ။ ဧတ္တကောယေဝ ဝိသယော, ယော ယံ ဣန္ဒြိယဂေါစရောတိ။ အတ္တနော ဓီတုယာ ဟတ္ထဂဏှနကရာဇာဒိ ဝိယ ကာမသုခဂိဒ္ဓတာယ ဝါ။ ‘‘န ပုန ဝိရုဟန္တီ’’တိ ပတိတပဏ္ဏာနံ ဝဏ္ဋေန အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝမာဟ။ ဧဝမေဝ သတ္တာတိ ယထာ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော န ပဋိသန္ဓိယတိ, ဧဝံ သဗ္ဗေ သတ္တာ အပ္ပဋိသန္ဓိကမရဏမေဝ နိဂစ္ဆန္တီတိ။ ဇလပုဗ္ဗူဠကူပမာ ဟိ သတ္တာတိ တဿ လဒ္ဓိ။ တထာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ လာဘိနောပိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ အဒဿနေနေဝ ဣမာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ ဝါ’’တိ။
ဧတ္ထာဟ – ယထာ အမရာဝိက္ခေပိကဝါဒါ ဧကန္တအလာဘီဝသေနေဝ ဒဿိတာ, ယထာ စ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကသညီဝါဒစတုက္ကော ဧကန္တလာဘီဝသေနေဝ, န ဧဝမယံ။ အယံ ပန သဿတေကစ္စသဿတဝါဒါဒယော ဝိယ လာဘီအလာဘီဝသေန ပဝတ္တော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ဒွေ ဇနာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သဿတဝါဒါဒိဒေသနာဟိ ဣဓ အညထာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိတော။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော, တေ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဝိဓေနာကာရေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ, အညထာ ဣဓာပိ စ ဧဝံ ဘဂဝါ ဒေသေယျ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဧကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ အာတပ္ပမနွာယ…ပေ… ယထာသမာဟိတေ စိတ္တေ သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေတိ, သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန အရဟတော စုတိစိတ္တံ ပဿတိ, ပုထူနံ ဝါ ပရသတ္တာနံ, န ဟေဝ ခေါ တဒုဒ္ဓံ ဥပပတ္တိံ, သော ဧဝမာဟ ‘ယထာ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ’’’ တိအာဒိနာ ဝိသေသလာဘိနော, တက္ကိနော စ ဝိသုံ ကတွာ, တသ္မာ ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ သဿတဝါဒါဒိဒေသနာဟိ အညထာယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒီသု ဝိယ န ဣဓ တက္ကီဝါဒိတော ဝိသေသလာဘီဝါဒေါ ဘိန္နာကာရော, အထ ခေါ သမာနဘေဒတာယ သမာနာကာရောယေဝါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ပကာသနတ္ထံ ဘဂဝတာ အယမုစ္ဆေဒဝါဒေါ ပုရိမဝါဒေဟိ ဝိသိဋ္ဌာကာရော ဒေသိတော။ သမ္ဘဝတိ ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၅။)တက္ကိနောပိ အနုဿဝါဒိဝသေန အဓိဂမဝတော ဝိယ ဣဓ အဘိနိဝေသော။ အထ ဝါ န ဣမာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဂဝတာ အနာဂတေ ဧဝံ ဘာဝီဝသေန ဒေသိတာ, နာပိ ပရိကပ္ပဝသေန, အထ ခေါ ယထာ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ ပညတ္တာ, တထာ တထာ ယထာဘုစ္စံ သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပကာသိတာ။ ယေဟိ ဂမ္ဘီရာဒိပ္ပကာရာ အပုထုဇ္ဇနဂေါစရာ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ပကာသန္တိ, ယေသဉ္စ ပရိကိတ္တနေန တထာဂတာ သမ္မဒေဝ ထောမိတာ ဟောန္တိ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီဟိ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ယထာ ဥတ္တရုတ္တရဘဝဒဿီဟိ အပရဘဝဒဿီနံ တေသံ ဝါဒပဋိသေဓဝသေန သကသကဝါဒါ ပတိဋ္ဌာပိတာ, တထာယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ပုရိမဒေသနာဟိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဝတ္တိဘေဒေါ န စောဒေတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အရူပဘဝဘေဒဝသေန ဝိယ ကာမရူပဘဝဘေဒဝသေနာပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဝိဘဇိတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပစ္စေကံ ကာမရူပဘဝဘေဒဝသေန ဝိယ အရူပဘဝဝသေနာပိ န ဝိဘဇိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော, ဧဝဉ္စ သတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တသတ္တကတော ဗဟုတရဘေဒေါ, အပ္ပတရဘေဒေါ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ပကာရာပိ စောဒနာ အနဝကာသာဝါတိ။
ဧတ္ထာဟ – ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမေသု တီသု ဝါဒေသု ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ, စတုဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ ပန အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တေသု စတုတ္ထာဒီသု စတူသု ဝါဒေသု ကသ္မာ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အရူပီနံ ကာယော ဝိဇ္ဇတီတိ? သစ္စမေတံ, ရူပတ္တဘာဝေ ပဝတ္တဝေါဟာရေနေဝ ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကော အရူပတ္တဘာဝေပိ ကာယဝေါဟာရံ အာရောပေတွာ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ။ ယထာ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဒိဋ္ဌိယော ပညာပေန္တိ, တထာ စ ဘဂဝါ ဒဿေတီတိ, အရူပကာယဘာဝတော ဝါ ဖဿာဒိဓမ္မသမူဟဘူတေ အရူပတ္တဘာဝေ ကာယနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ကာမဒေဝတ္တဘာဝါဒိနိရဝသေသဝိဘဝပတိဋ္ဌာပကာနံ ဒုတိယဝါဒါဒီနံ ယုတ္တော အပရန္တကပ္ပိကဘာဝေါ အနာဂတဒ္ဓဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ, န ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကပစ္စက္ခဘူတမနုဿတ္တဘာဝသမုစ္ဆေဒပတိဋ္ဌာပကဿ ပဌမဝါဒဿ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ။ ဒုတိယဝါဒါဒီနဉှိ ပုရိမပုရိမဝါဒသင်္ဂဟိတဿေဝ အတ္တနော တဒုတ္တရုတ္တရိဘဝေါပပန္နဿ သမုစ္ဆေဒတော ယုဇ္ဇတိ အပရန္တကပ္ပိကတာ, တထာ စ ‘‘နော စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၆။)ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထိ ခေါ ဘော အညော အတ္တာ’’တိ, တံ မနုဿကာယဝိသေသာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗထာ အညဘာဝတောတိ? နော န ယုတ္တော, ဣဓလောကပရိယာပန္နတ္တေပိ စ ပဌမဝါဒဝိသယဿ အနာဂတကာလဿေဝ တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဌမဝါဒိနောပိ အပရန္တကပ္ပိကတာယ န ကောစိ ဝိရောဓောတိ။
ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၃။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဥပလဒ္ဓဓမ္မော။ တတ္ထ ယော အနိန္ဒြိယဝိသယော, သောပိ သုပါကဋဘာဝေန ဣန္ဒြိယဝိသယော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိ။ တေနေဝ စ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၉၅။ အန္တောနိဇ္ဈာယနလက္ခဏောတိ ဉာတိဘောဂရောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စေတသော အန္တော အဗ္ဘန္တရံ နိဇ္ဈာယနံ သောစနံ အန္တောနိဇ္ဈာယနံ, တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ အန္တောနိဇ္ဈာယနလက္ခဏော။ တန္နိဿိတလာလပ္ပနလက္ခဏောတိ တံ သောကံ သမုဋ္ဌာနဟေတုံ နိဿိတံ တန္နိဿိတံ, ဘုသံ ဝိလာပနံ လာလပ္ပနံ, တန္နိဿိတဉ္စ လာလပ္ပနဉ္စ တန္နိဿိတလာလပ္ပနံ, တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ တန္နိဿိတလာလပ္ပနလက္ခဏော။ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ပရိဒေဝေနာပိ အသက္ကုဏန္တဿ အန္တောဂတသောကသမုဋ္ဌိတော ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သော ပန ယသ္မာ စေတသော အပ္ပသန္နာကာရော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိသာဒလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။
֍ ဋီ ၉၆။ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကိတံ, တံ ပန အဘိနိရောပနသဘာဝေါ ဝိတက္ကောယေဝါတိ အာဟ ‘‘အဘိ…ပေ… ဝိတက္ကော’’တိ။ ဧသ နယော ဝိစာရိတန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ခေါဘကရသဘာဝတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ တံသဟိတံ ဈာနံ သဥဗ္ဗိလနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သကဏ္ဍကံ ဝိယ ခါယတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၉၇။ ယာယ ဥဗ္ဗိလာပနပီတိယာ ဥပ္ပန္နာယ စိတ္တံ ‘‘ဥဗ္ဗိလာဝိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, သာ ပီတိ ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တံ ယသ္မာ ပန စိတ္တဿ ဥဗ္ဗိလဘာဝေါ တဿာ ပီတိယာ သတိ ဟောတိ, နာသတိ, တသ္မာ သာ ‘‘ဥဗ္ဗိလဘာဝကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၇။)֍ ဋီ ၉၈။ အာဘောဂေါတိ ဝါ စိတ္တဿ အာဘုဂ္ဂဘာဝေါ, အာရမ္မဏေ ဩဏတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သုခေန ဟိ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ အဘိနတံ ဟောတိ, န ဒုက္ခေန ဝိယ အပနတံ, နာပိ အဒုက္ခမသုခေန ဝိယ အနဘိနတံ အနပနတဉ္စ။ တတ္ထ ‘‘ခုပ္ပိပါသာဒိအဘိဘူတဿ ဝိယ မနုညဘောဇနာဒီသု ကာမေဟိ ဝိဝေစိယမာနဿုပါဒါရမ္မဏပတ္ထနာ ဝိသေသတော အဘိဝဍ္ဎတိ, ဥဠာရဿ ပန ကာမရသဿ ယာဝဒတ္ထံ တိတ္တဿ မနုညရသဘောဇနံ ဘုတ္တာဝိနော ဝိယ သုဟိတဿ ဘောတ္တုကာမတာ ကာမေသု ပါတဗျတာ န ဟောတိ, ဝိသယဿာဂိဒ္ဓတာယ ဝိသယေဟိ ဒုမ္မောစိယေဟိပိ ဇလူကာ ဝိယ သယမေဝ မုဉ္စတီ’’တိ စ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ကာမဂုဏသန္တပ္ပိတတာယ သံသာရဒုက္ခဝူပသမံ ဗျာကာသိ ပဌမဝါဒီ။ ကာမာဒီနံ အာဒီနဝဒဿိတာယ, ပဌမာဒိဇ္ဈာနသုခဿ သန္တဘာဝဒဿိတာယ စ ပဌမာဒိဇ္ဈာနသုခတိတ္တိယာ သံသာရဒုက္ခုပစ္ဆေဒံ ဗျာကံသု ဒုတိယာဒိဝါဒိနော, ဣဓာပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဝိစာရော ယထာသမ္ဘဝံ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – ဧကသ္မိဉှိ အတ္တဘာဝေ ပဉ္စ ဝါဒါ လဗ္ဘန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အညော အတ္တာ’’တိ အညဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ ကထံ ပနေတ္ထ အစ္စန္တနိဗ္ဗာနပညာပကဿ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော, န ပန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာတိ? တံတံသုခဝိသေသသမင်္ဂိတာပဋိလဒ္ဓေန ဗန္ဓဝိမောက္ခေန သုဒ္ဓဿ အတ္တနော သကရူပေ အဝဋ္ဌာနဒီပနတော။
သေသာတိ သေသာ ပဉ္စပညာသ ဒိဋ္ဌိယော။ တာသု အန္တာနန္တိကဝါဒါဒီနံ သဿတဒိဋ္ဌိဘာဝေါ တတ္ထ တတ္ထ ပကာသိတောယေဝ။
֍ * ၁၀၁-၃။ ကိံ ပန ကာရဏံ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ ဧဝ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ ဝိသယဘာဝေန ဒဿိတာ, န ပန တဒုဘယမေကဇ္ဈန္တိ? အသမ္ဘဝတော။ န ဟိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသု ဝိယ တဒုဘယဝိနိမုတ္တေ မဇ္ဈန္တေ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနာ သမ္ဘဝတိ ဣတ္တရကာလတ္တာ, အထ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေါ တဒုဘယဝေမဇ္ဈံ, ဧဝံ သတိ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနက္ခမော တဿ ဥဘယသဘာဝေါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသုယေဝ အန္တောဂဓောတိ ကထမဒဿိတံ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝန္တတာယ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော’’တိ မဇ္ဈန္တော ဝုစ္စတိ, သော စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကာ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိ ဝဒန္တေန ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေဟိ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေ အပရန္တကပ္ပိကေ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကေ’’တိ ဧတေန သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၈။)အညထာ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝုတ္တဝစနဿ အနတ္ထကတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ကေ ပန တေ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကာ? ယေ အန္တာနန္တိကာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝံ ပကာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ, ဧတေသံ ဝါ အညတရေန, နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော, ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာဒိတ္တယဝိနိမုတ္တဿ စ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အဘာဝတော ယာနိ တာနိ သာမညဖလာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၆) သုတ္တန္တရေသု ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ အကိရိယာဟေတုကနတ္ထိကဝါဒါဒီနိ, ယာနိ စ ဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလသဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဝါဒါဒိပ္ပဘေဒါနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၅၆၃၊ ဝိဘ။ အနုဋီ။ ၁၈၉ ပဿိတဗ္ဗံ) ဗဟိဒ္ဓါပိ ဒိဿမာနာနိ, တေသံ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော, အန္တောဂဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? အကိရိယဝါဒေါ တာဝ ‘‘ဝဉ္ဈော ကူဋဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ ကိရိယာဘာဝဒီပနတော သဿတဝါဒေ အန္တောဂဓော, တထာ ‘‘သတ္တိမေ ကာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၄) နယပ္ပဝတ္တော ပကုဓဝါဒေါ, ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ဝစနတော အဟေတုကဝါဒေါ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေ အန္တောဂဓော။ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဝစနတော နတ္ထိကဝါဒေါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ အန္တောဂဓော။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၆) ဝုတ္တံ။ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန နိဂဏ္ဌဝါဒါဒယော သင်္ဂဟိတာ။
ယဒိပိ ပါဠိယံ နာဋပုတ္တဝါဒ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၈) ဘာဝေန စာတုယာမသံဝရော အာဂတော, တထာပိ သတ္တဝတာတိက္ကမေန ဝိက္ခေပဝါဒိတာယ နာဋပုတ္တဝါဒေါပိ သဉ္စယဝါဒေါ ဝိယ အမရာဝိက္ခေပဝါဒေသု အန္တောဂဓော။ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရံ, အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၂။၁၂၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၃၅) ဧဝံ ပကာရာ ဝါဒါ ‘‘ရူပီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိအာဒိဝါဒေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, ‘‘အတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံ ပကာရာ သဿတဝါဒေ။ ‘‘န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံ ပကာရာ ဥစ္ဆေဒဝါဒေန သင်္ဂဟိတာ။ ‘‘ဟောတိ စ န ဟောတိ စ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, အတ္ထိ စ နတ္ထိ စ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံ ပကာရာ ဧကစ္စသဿတဝါဒေ အန္တောဂဓာ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, နေဝတ္ထိ န နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ စ ဧဝံ ပကာရာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၇၉။)အမရာဝိက္ခေပဝါဒေ အန္တောဂဓာ။ ဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလဝါဒါ ဧကစ္စသဿတဝါဒေ အန္တောဂဓာ, တထာ ကဏာဒဝါဒေါ။ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဝါဒါ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေန သင်္ဂဟိတာ။ ဣမိနာ နယေန သုတ္တန္တရေသု, ဗဟိဒ္ဓါ စ ဒိဿမာနာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဣမာသု ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု အန္တောဂဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဇ္ဈာသယန္တိ ဒိဋ္ဌိဇ္ဈာသယံ။ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ သတ္တာနံ သံကိလေသပက္ခေ ဒုဝိဓော အဇ္ဈာသယော, တဉ္စ ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အပရိမာဏေ ဧဝ ဉေယျဝိသေသေ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နာနမ္ပိ ‘‘စတ္တာရော ဇနာ သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိနာ ဒွါသဋ္ဌိယာ ပဘေဒေဟိ သင်္ဂဏှနဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ပမာဏဘူတာယ တုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တုလာယ တုလယန္တော ဝိယာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အန္တော ဇာလီကတာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ ‘‘သိနေရုပါဒတော ဝါလုကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယာ’’တိ ဧတေန သဗ္ဗညုတညာဏတော အညဿ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေတိ။
အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ, ပုစ္ဆာယ ကတော အနုသန္ဓိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ။ အထ ဝါ အနုသန္ဓယတီတိ အနုသန္ဓိ, ပုစ္ဆာ အနုသန္ဓိ ဧတဿာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ။ ပုစ္ဆာယ အနုသန္ဓိယတီတိ ဝါ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ။ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိမှိပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာနုသန္ဓီတိ ဧတ္ထ ပန အနုသန္ဓီယတီတိ အနုသန္ဓိ, ယာ ယာ အနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓိ, အနုသန္ဓိအနုရူပံ ဝါ ယထာနုသန္ဓီတိ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, သော ‘‘ယေန ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ, တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိ ဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ, တေသံ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ? အာကင်္ခေယျသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၆၄-၆၉) ဟေဋ္ဌာ သီလေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ, ဥပရိ ဆ အဘိညာ အာဂတာ…ပေ… ကကစူပမေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂) ဟေဋ္ဌာ အက္ခန္တိယာ ဥဋ္ဌိတာ, ဥပရိ ကကစူပမာ အာဂတာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀-၁၀၄) ဝုတ္တော။
ဣတိ ကိရာတိ ဘဂဝတော ယထာဒေသိတာယ အတ္တသုညတာယ အတ္တနော အရုစ္စနဘာဝဒီပနံ။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ အနတ္တကတာနီတိ အတ္တနာ န ကတာနိ, အနတ္တကေဟိ ဝါ ခန္ဓေဟိ ကတာနိ။ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီတိ အသတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၀။)အတ္တနိ ခန္ဓာနဉ္စ ခဏိကတ္တာ ကမ္မာနိ ကံ အတ္တာနံ အတ္တနော ဖလေန ဖုသိဿန္တိ, ကော ကမ္မဖလံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ အတ္ထော။ အဝိဒွါတိ သုတာဒိဝိရဟေန အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ န ဝိဒွါ။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပဂတော, အရိယဓမ္မေ အဝိနီတတာယ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇောတိ အတ္ထော။ တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာတိ ‘‘ယဒိ အဟံ နာမ ကောစိ နတ္ထိ, မယာ ကတဿ ကမ္မဿ ကော ဖလံ ပဋိသံဝေဒေတိ, သတိ ပန တသ္မိံ သိယာ ဖလူပဘောဂေါ’’တိ တဏှာဓိပတိတော အာဂတော တဏှာဓိပတေယျော, တေန။ အတ္တဝါဒုပါဒါနသဟဂတ စေတသာ။ အတိဓာဝိတဗ္ဗန္တိ ခဏိကတ္တေပိ သင်္ခါရာနံ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ကတံ, တတ္ထေဝ ဖလုပ္ပတ္တိတော ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တဿေဝ စ သိဒ္ဓေ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓေ ဧကတ္တနယံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ဧကေန ကာရကဝေဒကဘူတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ ‘‘ကမ္မဖလာနံ သမ္ဗန္ဓော န သိယာ’’တိ အတ္တတ္တနိယသုညတာပကာသနံ သတ္ထုသာသနံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ မညေယျာတိ အတ္ထော။
‘‘ဥပရိ ဆ အဘိညာ အာဂတာ’’တိ အနုရူပဓမ္မဝသေန ယထာနုသန္ဓိံ ဒဿေတိ, ဣတရေဟိ ပဋိပက္ခဝသေန။ ကိလေသေနာတိ ‘‘လောဘော စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိအာဒိနာ ကိလေသဝသေန။ ဣမသ္မိမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဝုတ္တသုတ္တာဒီသု ပဋိပက္ခဝသေန ယထာနုသန္ဓိ, ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ နိစ္စသာရာဒိပညာပကာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝသေန ဥဋ္ဌိတာ အယံ ဒေသနာ နိစ္စသာရာဒိသုညတာပကာသနေန နိဋ္ဌာပိတာတိ။
ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၅-၁၁၇။ မရိယာဒဝိဘာဂဒဿနတ္ထန္တိ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဒဿနဿ သမ္မာဒဿနေန သင်္ကရာဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ။ တဒပိ ဝေဒယိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အဇာနတံ အပဿတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ‘‘ဣဒံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဧဝံဂဟိကံ ဧဝံပရာမဋ္ဌံ ဧဝံဂဟိတံ ဟောတိ ဧဝံအဘိသမ္ပရာယ’’န္တိ ယထာဘူတံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ။ တထာ ယသ္မိံ ဝေဒယိတေ အဝီတတဏှတာယ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပါဒိယန္တိ, တံ ဝေဒယိတံ သမုဒယာဒိတော ယထာဘူတံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ, ဧတေန အနာဝရဏဉာဏသမန္တစက္ခူဟိ ယထာ တထာဂတာနံ ယထာဘူတမေတ္ထ ဉာဏဒဿနံ, န ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ, အထ ခေါ တဏှာဒိဋ္ဌိပရာမာသောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ စာယံ ဒေသနာ မရိယာဒဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ ဇာတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယထာဘူတံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၁။)ဓမ္မာနံ သဘာဝံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာန’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သင်္ခတဓမ္မသဘာဝံ အဇာနနမတ္တေန မိစ္ဆာ အဘိနိဝိသန္တီတိ။ သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ အယံ ဝိသေသယောဇနာ ကတာ။ ဝေဒယိတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပညာပနဝသေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိယာ အနုဘူတံ အနုဘဝနံ။ တဏှာဂတာနန္တိ တဏှာယ ဂတာနံ ဥပဂတာနံ, ပဝတ္တာနံ ဝါ။ တဉ္စ ခေါ ပနေတန္တိ စ ယထာဝုတ္တံ ဝေဒယိတံ ပစ္စာမသတိ။ တဉှိ ဝဋ္ဋာမိသဘူတံ ဒိဋ္ဌိတဏှာသလ္လာနုဝိဒ္ဓတာယ သဥဗ္ဗိလတ္တာ စဉ္စလံ, န မဂ္ဂဖလသုခံ ဝိယ ဧကရူပေန အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရိတဿိတေနာ’’တိအာဒိ။
အထ ဝါ ဧဝံ ဝိသေသကာရဏတော ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ အဝိသေသကာရဏတော တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘တတြ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ သဗ္ဗေသဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝေဒနာ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ စ အဝိသိဋ္ဌကာရန္တိ။ တတ္ထ တဒပီတိ ‘‘သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ပညာပနံ, တဒပိ။ သုခါဒိဘေဒံ တိဝိဓဝေဒယိတံ ယထာက္ကမံ ဒုက္ခသလ္လာနိစ္စတော, အဝိသေသေန သမုဒယတ္ထင်္ဂမဿာဒါဒီနဝနိဿရဏတော ဝါ ယထာဘူတံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ, တတော ဧဝ စ သုခါဒိပတ္ထနာသမ္ဘဝတော တဏှာယ ဥပဂတတ္တာ တဏှာဂတာနံ တဏှာပရိတဿိတေန ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝ ဒိဋ္ဌိစလနမေဝ, ‘‘အသတိ အတ္တနိ ကော ဝေဒနံ အနုဘဝတီ’’တိ ကာယဝစီဒွါရေသု ဒိဋ္ဌိယာ စောပနပ္ပတ္တိမတ္တမေဝ ဝါ, န ပန ဒိဋ္ဌိယာ ပညာပေတဗ္ဗော သဿတော ကောစိ ဓမ္မော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဖဿပစ္စယဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၈။ ယေန တဏှာပရိတဿိတေန ဧတာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ပဝတ္တန္တိ, တဿ ဝေဒယိတံ ပစ္စယော, ဝေဒယိတဿာပိ ဖဿော ပစ္စယောတိ ဒေသနာ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယပရမ္ပရနိဒ္ဓါရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပရမ္ပရပစ္စယဒဿနတ္ထ’’န္တိ, တေန ယထာ ပညာပနဓမ္မော ဒိဋ္ဌိ, တပ္ပစ္စယဓမ္မာ စ ယထာသကံ ပစ္စယဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ပစ္စယေဟိ ဝိနာ, ဧဝံ ပညာပေတဗ္ဗာ ဓမ္မာပိ ရူပဝေဒနာဒယော, န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဝါ လောကော ဝါ သဿတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၂။)နေတံဌာနံဝိဇ္ဇတိဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၁။ တဿ ပစ္စယဿာတိ ဖဿပစ္စယဿ ဒိဋ္ဌိဝေဒယိတေတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယဘူတေ ဝေဒယိတေ, ဖဿပဓာနေဟိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ဝိနာပိ စက္ခာဒိဝတ္ထူဟိ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ စ ကေဟိစိ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ပန ကဒါစိ ဖဿေန ဝိနာတိ ဖဿော ဝေဒနာယ ဗလဝကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ သန္နိဟိတောပိ ဟိ ဝိသယော သစေ ဖုသနာကာရရဟိတော ဟောတိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ, န တဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ ဖဿောဝ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိသေသပစ္စယော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ စိတ္တုပ္ပါဒံ ဝိဘဇန္တေန ဖဿောယေဝ ပဌမံ ဥဒ္ဓဋော, ဝေဒနာယ ပန အဓိဋ္ဌာနမေဝ။
ဒိဋ္ဌိဂတိကာဓိဋ္ဌာနဝဋ္ဋကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၄။ ဟေဋ္ဌာ တီသုပိ ဝါရေသု အဓိကတတ္တာ, ဥပရိ စ ‘‘ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝေဒယိတမေတ္ထ ပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဝေဒယိတာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတီ’’တိ။ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ စ ‘‘ယေပိ တေ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဿ ပိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝေဒယိတဿ ဖဿေ ပက္ခိပနံ ဖဿပစ္စယတာဒဿနမေဝ ‘‘ဆဟိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေဟိ ဆဠာရမ္မဏပဋိသံဝေဒနံ ဧကန္တတော ဆဖဿဟေတုကမေဝါ’’တိ။ သဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏတ္ထော သဉ္ဇာတိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သဉ္ဇာတိဋ္ဌာနေ’’တိ။ ဧဝံ သမောသရဏသဒ္ဒေါပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာယတတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ, အာယဘူတံ ဝါ အတ္တနော ဖလံ တနောတိ ပဝတ္တေတီတိ အာယတနံ, ကာရဏံ။ ရုက္ခဂစ္ဆသမူဟေ အရညဝေါဟာရော အရညမေဝ အရညာယတနန္တိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ’’တိ။ အတ္ထတ္တယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေန အာကာရနိဝါသာဓိဋ္ဌာနတ္ထေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဟိရညာယတနံ သုဝဏ္ဏာယတနံ, ဝါသုဒေဝါယတနံ ကမ္မာယတနန္တိ အာဒီသု အာကရနိဝါသာဓိဋ္ဌာနေသု အာယတနသဒ္ဒေါ။ စက္ခာဒီသု စ ဖဿာဒယော အာကိဏ္ဏာ, တာနိ စ နေသံ နိဝါသော, အဓိဋ္ဌာနဉ္စ နိဿယပစ္စယဘာဝတောတိ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏာနံ သင်္ဂတိဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗော ဖဿောတိ ‘‘သင်္ဂတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ သော ‘‘သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ…ပေ…
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၃။)ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဧတသ္မိံ သုတ္တေ ဝေဒနာယ ပဓာနကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဖဿသီသေန ဒေသနာ ကတာ, ဧဝမိဓာပိ ဗြဟ္မဇာလေ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဖဿံ အာဒိံ ကတွာ အပရန္တပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒီပနေန ပစ္စယပရမ္ပရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ ဖဿမုခေန ဝုတ္တံ။
ဖဿော အရူပဓမ္မောပိ သမာနော ဧကဒေသေန အာရမ္မဏေ အနလ္လီယမာနောပိ ဖုသနာကာရေန ပဝတ္တတိ ဖုသန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿောဝ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဖုသတီ’’တိ, ယေန သော ‘‘ဖုသနလက္ခဏော, သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ အဖုသနကိစ္စာနိပိ အာယတနာနိ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိဿိတဝေါဟာရေန ဖုသနကိစ္စာနိ ကတွာ ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဖဿေ ဥပနိက္ခိပိတွာ’’တိ, ဖဿဂတိကာနိ ကတွာ ဖဿူပစာရံ အာရောပေတွာတိ အတ္ထော။ ဥပစာရော ဟိ နာမ ဝေါဟာရမတ္တံ, န တေန အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
အတ္တနော ပစ္စယဘူတာနံ ဆန္နံ ဖဿာနံ ဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ယာဝ မနောသမ္ဖဿဇာတိ သင်္ခေပတော ဆဗ္ဗိဓာ ဝေဒနာ, ဝိတ္ထာရတော ပန အဋ္ဌသတပရိယာယေန အဋ္ဌသတဘေဒါ။ ရူပတဏှာဒိဘေဒါယာတိ ရူပတဏှာ ယာဝ ဓမ္မတဏှာတိ သင်္ခေပတော ဆပ္ပဘေဒါယ, ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌသတဘေဒါယ။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယသီသေန။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယောဝ ဥဒ္ဓဋော, နနု သုခါ ဝေဒနာ, အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ စ တဏှာယ အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပကတူပနိဿယဝသေန စတုဓာ ပစ္စယော, ဒုက္ခာ စ အာရမ္မဏမတ္တပကတူပနိဿယဝသေန ဒွိဓာတိ? သစ္စမေတံ, ဥပနိဿယေ ဧဝ ပန တံ သဗ္ဗံ အန္တောဂဓံ။ ယုတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏူပနိဿယဿ ဥပနိဿယသာမညတော ဥပနိဿယေန သင်္ဂဟော, အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတီနံ ပန ကထန္တိ? တေသမ္ပိ အာရမ္မဏသာမညတော အာရမ္မဏူပနိဿယေန သင်္ဂဟောဝ ကတော, န ပကတူပနိဿယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတဒတ္ထမေဝေတ္ထ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဥပနိဿယေနာ’’တိ။
စတုဗ္ဗိဓဿာတိ ကာမုပါဒါနံ ယာဝ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတုဗ္ဗိဓဿ။ နနု စ တဏှာဝ ကာမုပါဒါနန္တိ? သစ္စမေတံ။ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလာ တဏှာ တဏှာဝ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၄။)ဗလဝတီ တဏှာ ကာမုပါဒါနံ။ အထ ဝါ အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာ တဏှာ တမသိ စောရာနံ ကရပသာရဏံ ဝိယ။ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏံ ဥပါဒါနံ, စောရာနံ ကရပ္ပတ္တဓနဂ္ဂဟဏံ ဝိယ။ အပ္ပိစ္ဆတာပဋိပက္ခာ တဏှာ, သန္တောသပဋိပက္ခာ ဥပါဒါနံ။ ပရိယေသနဒုက္ခမူလံ တဏှာ, အာရက္ခဒုက္ခမူလံ ဥပါဒါနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဥပါဒါနဿာတိ အသဟဇာတဿ ဥပါဒါနဿ ဥပနိဿယကောဋိယာ, ဣတရဿ သဟဇာတကောဋိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အနန္တရဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ, အနာနန္တရဿ ဥပနိဿယေန, အာရမ္မဏဘူတာ ပန အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယေဟိ, အာရမ္မဏမတ္တေနေဝ ဝါတိ တံ သဗ္ဗံ ဥပနိဿယေနေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ တဏှာယ ရူပါဒီနိ အဿာဒေတွာ ကာမေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တဏှာ ကာမုပါဒါနဿ ဥပနိဿယော။ တထာ ရူပါဒိဘေဒေဝ သမ္မူဠှော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ မ။ နိ။ ၂။၉၄, ၉၅, ၂၂၅၊ မ။ နိ။ ၃။၉၁, ၁၁၆, ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) မိစ္ဆာဒဿနံ, သံသာရတော မုစ္စိတုကာမော အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ, ခန္ဓေသု အတ္တတ္တနိယဂါဟဘူတံ သက္ကာယဒဿနံ ဂဏှာတိ, တသ္မာ ဣတရေသမ္ပိ တဏှာ ဥပနိဿယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟဇာတဿ ပန သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဟေတုဝသေန တဏှာ ပစ္စယော ဟောတိ။ တံ သဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘သဟဇာတကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
တထာတိ ဥပနိဿယကောဋိယာ စေဝ သဟဇာတကောဋိယာ စာတိ အတ္ထော။ ဘဝဿာတိ ကမ္မဘဝဿ စေဝ ဥပပတ္တိဘဝဿ စ။ တတ္ထ စေတနာဒိသင်္ခါ တံ သဗ္ဗံ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ, ကာမဘဝါဒိကော နဝဝိဓော ဥပပတ္တိဘဝေါ, တေသံ ဥပပတ္တိဘဝဿ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ ဥပပတ္တိဘဝကာရဏကမ္မဘဝကာရဏဘာဝတော, တဿ စ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ပကတူပနိဿယဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ကမ္မာရမ္မဏကရဏကာလေ ပန ကမ္မသဟဇာတကာမုပါဒါနံ ဥပပတ္တိဘဝဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ကမ္မဘဝဿ ပန သဟဇာတဿ သဟဇာတံ ဥပါဒါနံ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စေဝ ဟေတုမဂ္ဂဝသေန စ အနေကဓာ ပစ္စယော ဟောတိ, အသဟဇာတဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနဝသေန, ဣတရဿ ပကတူပနိဿယဝသေန, သမ္မသနာဒိကာလေသု အာရမ္မဏဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတိ။ တတ္ထ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၅။)အနန္တရာဒိကေ ဥပနိဿယပစ္စယေ, သဟဇာတာဒိကေ သဟဇာတပစ္စယေ ပက္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ စေဝ သဟဇာတကောဋိယာ စာ’’တိ။
ဘဝေါ ဇာတိယာတိ ဧတ္ထ ဘဝေါတိ ကမ္မဘဝေါ အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ ဇာတိယာ ပစ္စယော, န ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဟိ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဇာတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတီတိ ပနေတ္ထ သဝိကာရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။ သဝိကာရာတိ စ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရေန သဝိကာရာ, တေ စ အတ္ထတော ဥပပတ္တိဘဝေါယေဝ။ န ဟိ တဒေဝ တဿ ကာရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တန္တိ။ ကမ္မဘဝေါ စ ဥပပတ္တိဘဝဿ ကမ္မပစ္စယေန စေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန စ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘဝေါ ဇာတိယာ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယော’’တိ။
ယသ္မာ စ သတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏံ, ဇရာမရဏာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ဗာလဿ သောကာဒယော စ သမ္ဘဝန္တိ, နာသတိ, တသ္မာ ‘‘ဇာတိ…ပေ… ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဟဇာတူပနိဿယသီသေန ပစ္စယဝိစာရဏာယ ဒဿိတတ္တာ, အင်္ဂဝိစာရဏာယ စ အနာမဋ္ဌတ္တာ အာဟ ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိ။ မဟာဝိသယတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိစာရဏာယ သာ နိရဝသေသာ ကုတော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတော’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေန စေတ္ထ ကထိတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ တထာ ကထနေ သဒ္ဓိံ ဥဒါဟရဏေန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကောဋိ န ပညာယတီတိ အသုကဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ, စက္ကဝတ္တိနော ဝါ ကာလေ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ, န တတော ပုဗ္ဗေတိ အဝိဇ္ဇာယ အာဒိမရိယာဒါ အပ္ပဋိဟတဿ မမ သဗ္ဗညုတညာဏဿာပိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာယေဝါတိ အတ္ထော။ အယံ ပစ္စယော ဣဒပ္ပစ္စယော, တသ္မာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣမသ္မာ ကာရဏာ အာသဝပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဘဝတဏှာယာတိ ဘဝသံယောဇနဘူတာယ တဏှာယ။ ဘဝဒိဋ္ဌိယာတိ သဿတဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ဣတော ဧတ္ထ ဧတ္တော ဣဓာ’’တိ အပရိယန္တံ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။
ဝိဝဋ္ဋကထာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၅။ ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယ’’န္တိအာဒိပါဠိ ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တန္တိ ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဖဿနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တဖဿဋ္ဌာနံ။ အာဟာရောတိ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၆။)ဣမဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၄၂၉) ဝစနတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ယဒိပိ သောတာပန္နာဒယော ယထာဘူတံ ပဇာနန္တိ, ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနဝသေန ပန ဒေသနာ အရဟတ္တနိကူဋေန နိဋ္ဌာပိတာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု…ပေ… ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတေန ဓမ္မဿ နိယျာနိကဘာဝေန သဒ္ဓိံ သံဃဿ သုပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယမေတ္ထ ‘‘ကော ဧဝံ ဇာနာတီတိ? ခီဏာသဝေါ ဇာနာတိ, ယာဝ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဇာနာတီ’’တိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃော ဒဿိတော, တေန ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဝသေနပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈) တံ ယထာရုတဝသေနေဝ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၄၆။ အန္တော ဇာလဿာတိ အန္တောဇာလံ, အန္တောဇာလေ ကတာတိ အန္တောဇာလီကတာ။ အပါယူပပတ္တိဝသေန အဓော ဩသီဒနံ, သမ္ပတ္တိဘဝဝသေန ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂမနံ။ တထာ ပရိတ္တဘူမိမဟဂ္ဂတဘူမိဝသေန, ဩလီနတာ’တိဓာဝနဝသေန, ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိအပရန္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန စ ယထာက္ကမံ အဓော ဩသီဒနံ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒသသဟဿိလောကဓာတူ’’တိ ဇာတိခေတ္တံ သန္ဓာယာဟ။
֍ ဋီ ၁၄၇။ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝန္တိ ဓရမာနကပဏ္ဏတ္တိယာ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ။ အတီတဘာဝေန ပန တထာ ပဏ္ဏတ္တိ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ, တတော ဥဒ္ဓမ္ပိ အညဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေသု ဝတ္တတိ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တမေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၇)။ ကာယောတိ အတ္တဘာဝေါ, ယော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော။ ဧဝံ ဟိဿ အမ္ဗရုက္ခသဒိသတာ, တဒဝယဝါနဉ္စ ရူပက္ခန္ဓစက္ခာဒီနံ အမ္ဗပက္ကသဒိသတာ ယုဇ္ဇတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဋစ္ဆေဒေ ဝဏ္ဋူပနိဗန္ဓာနံ အမ္ဗပက္ကာနံ အမ္ဗရုက္ခတော ဝိစ္ဆေဒေါ ဝိယ ဘဝနေတ္တိဆေဒေ တဒုပနိဗန္ဓာနံ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ သန္တာနတော ဝိစ္ဆေဒေါတိ ဧတ္တာဝတာ ဩပမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၄၈။ ဓမ္မပရိယာယေတိ ပါဠိယံ။ ဣဓတ္ထောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဟိတံ။ ပရတ္ထောတိ သမ္ပရာယဟိတံ။ သင်္ဂါမံ ဝိဇိနာတိ ဧတေနာတိ သင်္ဂါမဝိဇယော။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထဇာလံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ, သီလာဒိအနဝဇ္ဇဓမ္မနိဒ္ဒေသတော စ ဓမ္မဇာလံ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတာနံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝိဘတ္တတ္တာ ဗြဟ္မဇာလံ။ ဒိဋ္ဌိဝိဝေစနမုခေန သုညတာပကာသနေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဘာဝိတတ္တာ ဒိဋ္ဌိဇာလံ။ တိတ္ထိယဝါဒနိမ္မဒ္ဒနူပါယတ္တာ အနုတ္တရော သင်္ဂါမဝိဇယောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၇။)֍ ဋီ ၁၄၉။ အတ္တမနာတိ ပီတိယာ ဂဟိတစိတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဂတာယာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ပန အနတ္တမနာ အတ္တနော အနတ္ထစရတာယ ပရမနာ ဝေရိမနာ နာမ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဒိသော ဒိသ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၄၂၊ ဥဒါ။ ၃၃) ဂါထာ, န ဧဝံ အတ္တမနာ။ ဣမေ ပန အတ္တနော အတ္ထစရတာယ သကမနာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အတ္တမနာတိ သကမနာ’’တိ။ အထ ဝါ အတ္တမနာတိ သမတ္တမနာ, ဣမာယ ဒေသနာယ ပရိပုဏ္ဏမနသင်္ကပ္ပါတိ အတ္ထော။ အဘိနန္ဒတီတိ တဏှာယတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘တဏှာယမ္ပိ အာဂတော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ သေဝန္တီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥပဂမနေပိ အာဂတော’’တိ။ တထာ အဘိနန္ဒန္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနေပိ အာဂတော’’တိ။ ‘‘အဘိနန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော ‘‘အနုမောဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပကာသီယတီတိ အဘိနန္ဒနသဒ္ဒေါ ဣဓ အနုမောဒနသဒ္ဒတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အနုမောဒနေပိ အာဂတော’’တိ။ ‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) တတ္ထ တတ္ထ ပဝတ္တာယ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တမ္ပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ နာမ ဟောတိ, နိဂ္ဂါထကတ္တမေဝ ပန အင်္ဂန္တိ ဂါထာရဟိတံ ဝေယျာကရဏံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နိဂ္ဂါထကတ္တာ ဟိ ဣဒံ ဝေယျာကရဏန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။
အပရေသုပီတိ ဧတ္ထ ပိသဒ္ဒေန ပါရမိပရိစယမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဗုဒ္ဓဝံသေ –
‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော, သဘာဝသရသလက္ခဏေ၊
ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ, ဒသသဟဿီ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၆၆)၊
ဝီရိယဗလေနာတိ မဟာဘိနိက္ခမနေ စက္ကဝတ္တိသိရိပရိစ္စာဂဟေတုဘူတဝီရိယပ္ပဘာဝေန, ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ, အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယာနုဘာဝေန။ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာတိ ဝိမှယာဝဟကိရိယာနုဘာဝဃဋ္ဋိတာ။ ပံသုကူလဓောဝနေ ကေစိ ‘‘ပုညတေဇေနာ’’တိ ဝဒန္တိ, အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာတိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, ဝေဿန္တရဇာတကေ ပါရမိပရိပူရဏပုညတေဇေန အနေကက္ခတ္တုံ ကမ္ပိတတ္တာ ‘‘အကာလကမ္ပနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာဓုကာရဒါနဝသေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၈။)အကမ္ပိတ္ထ ယထာ တံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။ သင်္ဂီတိကာလာဒီသုပိ သာဓုကာရဒါနဝသေန အကမ္ပိတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ တာဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ။
ပကရဏနယဝဏ္ဏနာ
အယံ ပန ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – သာ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနပ္ပယောဇနဘာဇနေသု ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ နိဒ္ဓါရိတေသု သုကရာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ, တသ္မာ သုတ္တဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမံ နိဒ္ဓါရယိဿာမ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ တာဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဘဏန’’န္တိ။ အပိစ နိန္ဒာပသံသာသု ဝိနေယျာဃာတာနန္ဒာဒိဘာဝါနာပတ္တိ, တတ္ထ စ အာဒီနဝဒဿနံ သမုဋ္ဌာနံ။ တထာ နိန္ဒာပသံသာသု ပဋိပဇ္ဇနက္ကမဿ, ပသံသာဝိသယဿ ခုဒ္ဒကာဒိဝသေန အနေကဝိဓဿ သီလဿ, သဗ္ဗညုတညာဏဿ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု တတုတ္တရိ စ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ, တထာဂတဿ စ ကတ္ထစိ အပရိယာပန္နတာယ အနဝဗောဓော သမုဋ္ဌာနံ။
ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိနေယျာဃာတာနန္ဒာဒိဘာဝါပတ္တိ အာဒိကဉှိ ဣမံ ဒေသနံ ပယောဇေတီတိ။ တထာ ကုဟနလပနာဒိနာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ, ဒိဋ္ဌိသီသေန ပစ္စယာကာရဝိဘာဝနံ, ဆဖဿာယတနဝသေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော, သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ, အတ္တနော အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနဉ္စ ပယောဇနာနိ။
ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏနိမိတ္တံ အနုရောဓဝိရောဓဝန္တစိတ္တာ ကုဟနာဒိဝိဝိဓမိစ္ဆာဇီဝနိရတာ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိပင်္ကံ နိမုဂ္ဂါ, သီလက္ခန္ဓာဒီသု အပရိပူရကာရိတာယ အနဝဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသဉာဏာ ဝိနေယျာ ဣမိဿာ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ။
ပိဏ္ဍတ္ထာ ပန အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနေန ပဋိညာနုရူပံ သမဏသညာယ နိယောဇနံ, ခန္တိသောရစ္စာနုဋ္ဌာနံ, ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာနုယောဂေါ, သဒ္ဓါပညာသမာယောဂေါ, သတိသမ္ပဇညာဓိဋ္ဌာနံ, ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလသိဒ္ဓိ, ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယပ္ပဟာနံ, ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိ, လောကဓမ္မေဟိ အနုပလေပေါ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ, တာယ စ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပတ္တိ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၈၉။)မေတ္တာကရုဏာသမင်္ဂိတာ, ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ, တဒင်္ဂပဟာနံ, ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနံ, ဝိရတိတ္တယသိဒ္ဓိ, ပိယမနာပဂရုဘာဝနီယတာနိပ္ဖတ္တိ, လာဘသက္ကာရသိလောကသမုဒါဂမော, သမထဝိပဿနာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ, အကုသလမူလတနုကရဏံ, ကုသလမူလရောပနံ, ဥဘယာနတ္ထဒူရီကရဏံ, ပရိသာသု ဝိသာရဒတာ, အပ္ပမာဒဝိဟာရော,ပရေဟိ ဒုပ္ပဓံသိယတာ, အဝိပ္ပဋိသာရာဒိသမင်္ဂိတာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။
‘‘ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ ဂမ္ဘီရဓမ္မဝိဘာဝနံ, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတာ, ကပ္ပါနံ အသင်္ချေယျေနာပိ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတာ, သုခုမေနပိ ဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသက္ကုဏေယျတာ, ဓမ္မနွယသင်္ခါတေန အနုမာနဉာဏေနာပိ ဒုရဓိဂမနီယတာ, ပဿဒ္ဓသဗ္ဗဒရထတာ, သန္တဓမ္မဝိဘာဝနံ, သောဘနပရိယောသာနတာ, အတိတ္တိကရဘာဝေါ, ပဓာနဘာဝပ္ပတ္တိ, ယထာဘူတဉာဏဂေါစရတာ, သုခုမသဘာဝတာ, မဟာပညာဝိဘာဝနာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ သမာသတော သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ပကာသိတာတိ ဩလီနတာတိဓာဝနဝိဘာဝနံ, ဥပါယဝိနိဗဒ္ဓနိဒ္ဒေသော, မိစ္ဆာဘိနိဝေသကိတ္တနံ, ကုမ္မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ပကာသနာ, ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟပညာပနံ, ပရာမာသပရိဂ္ဂဟော, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌိပတိဋ္ဌာပနံ, ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘာဂေါ, တဏှာဝိဇ္ဇာပဝတ္တိ, အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသော, အန္တဒွယာဝတာရဏံ, အာသဝေါဃယောဂကိလေသဂန္ထသံယောဇနူပါဒါနဝိသေသဝိဘဇ္ဇနဉ္စ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဝေဓသိဒ္ဓိ, ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, တဏှာဝိဇ္ဇာဝိဂမော, သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိနိမိတ္တပရိဂ္ဂဟော, အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိ, ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိ, တိဝိဓပညာပရိဂ္ဂဟော, သတိသမ္ပဇညာနုဋ္ဌာနံ, သဒ္ဓါပညာသမာယောဂေါ, သမ္မာဝီရိယသမထာနုယောဇနံ, သမထဝိပဿနာနိပ္ဖတ္တိ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။
‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ, ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတန္တိ တဏှာသိဒ္ဓိ, တဒုဘယေန စ နီဝရဏသံယောဇနဒွယသိဒ္ဓိ, အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋာနုစ္ဆေဒေါ, ပုဗ္ဗန္တာဟရဏအပရန္တပဋိသန္ဓာနာနိ, အတီတပစ္စုပ္ပန္နကာလဝသေန ဟေတုဝိဘာဂေါ, အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အညမညာနတိဝတ္တနဋ္ဌေန အညမညူပကာရိတာ, ပညာဝိမုတ္တိစေတောဝိမုတ္တီနံ ပဋိပက္ခနိဒ္ဒေသော စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ သဿတာဒိပညာပနဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၀။)ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာကထနေန ဓမ္မာနံ နိစ္စတာပဋိသေဓော, အနိစ္စတာပတိဋ္ဌာပနံ, ပရမတ္ထတော ကာရကာဒိပဋိက္ခေပေါ, ဧဝံဓမ္မတာဒိနိဒ္ဒေသော, သုညတာပကာသနံ, သမတ္တနိယာမပစ္စယလက္ခဏဝိဘာဝနဉ္စ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။
‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ပဟာနသမ္ပတ္တိ, ဝိဇ္ဇာဓိမုတ္တိ, ဝသီဘာဝေါ, သိက္ခတ္တယနိပ္ဖတ္တိ, နိဗ္ဗာနဓာတုဒွယဝိဘာဂေါ, စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, ဘဝယောနိအာဒီသု အပရိယာပန္နတာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ သကလေန ပန သုတ္တပဒေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု ဘဂဝတော တာဒိဘာဝေါ, တတ္ထ စ ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနံ, ကုသလဓမ္မာနံ အာဒိဘူတဓမ္မဒွယဿ နိဒ္ဒေသော, သိက္ခတ္တယူပဒေသော, အတ္တန္တပါဒိပုဂ္ဂလစတုက္ကသိဒ္ဓိ, ကဏှာကဏှဝိပါကာဒိကမ္မစတုက္ကဝိဘာဂေါ, စတုရပ္ပမညာဝိသယနိဒ္ဒေသော, သမုဒယာဒိပဉ္စကဿ ယထာဘူတာဝဗောဓော, ဆသာရဏီယဓမ္မဝိဘာဝနာ, ဒသနာထကရဓမ္မပတိဋ္ဌာပန္တိ ဧဝမာဒယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။
သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ
ဒေသနာဟာရဝဏ္ဏနာ
တတ္ထ ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ ဒိဋ္ဌိယာ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန, ဝေဒနာဖဿာယတနာဒိမုခေန စ ဂဟိတေသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု တဏှာဝဇ္ဇာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ။ တဏှာ သမုဒယသစ္စံ။ သာ ပန ပရိတဿနာဂ္ဂဟဏေန ‘‘တဏှာဂတာန’’န္တိ, ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ စ သရူပေနေဝ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန, ဘဝနေတ္တိဂ္ဂဟဏေန စ ပါဠိယံ ဂဟိတာဝ။ အယံ တာဝ သုတ္တန္တနယော။ အဘိဓမ္မနယေန ပန အာဃာတာနန္ဒာဒိဝစနေဟိ, အာတပ္ပါဒိပဒေဟိ, စိတ္တပ္ပဒေါသဝစနေန, သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ, ကုသလာကုသလဂ္ဂဟဏေန, ဘဝဂ္ဂဟဏေန, သောကာဒိဂ္ဂဟဏေန, တတ္ထ တတ္ထ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန စာတိ သင်္ခေပတော သဗ္ဗလောကိယကုသလာကုသလဓမ္မဝိဘာဝနပဒေဟိ ဂဟိတာ ကမ္မကိလေသာ သမုဒယသစ္စံ။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ။ တဿ တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒနာနံ အတ္ထင်္ဂမနိဿရဏပရိယာယေဟိ, ပစ္စတ္တံ နိဗ္ဗုတိဝစနေန, အနုပါဒါဝိမုတ္တိဝစနေန စ ပါဠိယံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဿာပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနာပဒေသေန, ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတပဇာနနပရိယာယေန, ဘဝနေတ္တိယာ ဥစ္ဆေဒပရိယာယေန စ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ, ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၁။)မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏန္တိ ဧဝံ စတုသစ္စဝသေန, ယာနိ ပါဠိယံ (နေတ္တိ။ ၉) သရူပေနေဝ အာဂတာနိ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနိ, တေသဉ္စ ဝသေန ဣဓ အဿာဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိနေယျာနန္တာဒိဘာဝါပတ္တိအာဒိကံ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂံ ပယောဇနမေဝ ဖလံ။ အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာ, အာဃာတာဒိဖလဿ စ အနညသန္တာနဘာဝိတာ, နိန္ဒာပသံသာသု ယထာသဘာဝပဋိဇာနနနိဗ္ဗေဌနာတိ ဧဝံ တံတံပယောဇနာဓိဂမဟေတု ဥပါယော။ အာဃာတာဒီနံ ကရဏပဋိသေဓနာဒိအပဒေသေန ဓမ္မရာဇဿ အာဏတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အယံ ဒေသနာဟာရော။
ဝိစယဟာရဝဏ္ဏနာ
ကပ္ပနာဘာဝေပိ ဝေါဟာရဝသေန, အနုဝါဒဝသေန စ ‘‘မမ’’န္တိ ဝုတ္တံ, နိယမာဘာဝတော ဝိကပ္ပနတ္ထံ ဝါဂ္ဂဟဏံ ကတံ, ဂုဏသမင်္ဂိတာယ, အဘိမုခီကရဏာယ စ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနံ။ အညဘာဝတော, ပဋိဝိရုဒ္ဓဘာဝတော စ ‘‘ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ, ဝဏ္ဏပဋိပက္ခတော, အဝဏ္ဏနီယတော စ ‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဗျတ္တိဝသေန, ဝိတ္ထာရဝသေန စ ‘‘ဘာသေယျု’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဓာရဏဘာဝတော, အဓမ္မပဋိပက္ခတော စ ‘‘ဓမ္မဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဒိဋ္ဌိသီလေဟိ သံဟတဘာဝတော, ကိလေသာနံ သံဃာတကရဏတော စ ‘‘သံဃဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပဋိနိဒ္ဒေသတော, ဝစနုပနျာသနတော စ ‘‘တတြာ’’တိ ဝုတ္တံ, သမ္မုခဘာဝတော, ပုထုဘာဝတော စ ‘‘တုမှေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ ဟနနတော, အာရမ္မဏာဘိဃာတတော စ ‘‘အာဃာတော’’တိ ဝုတ္တံ, အာရမ္မဏေ သင်္ကောစဝုတ္တိယာ, အတုဋ္ဌာကာရတာယ စ ‘‘အပ္ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ, အာရမ္မဏစိန္တနတော, နိဿယတော စ ‘‘စေတသော’’တိ ဝုတ္တံ, အတ္ထာသာဓနတော, အနု အနု ‘‘အနတ္ထသာဓနတော’’ စ ‘‘အနဘိရဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တံ, ကာရဏာနရဟတ္တာ, သတ္ထုသာသနေ ဌိတေဟိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ ‘‘န ကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော။ ဣတိ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယော ဟာရော အတိဝိတ္ထာရဘယေန, သက္ကာ စ အဋ္ဌကထံ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနဉ္စ အနုဂန္တွာ အယမတ္ထော ဝိညုနာ ဝိဘာဝေတုန္တိ န ဝိတ္ထာရယိမှ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၂။)ယုတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အာဃာတာဒီနံ အကရဏံ တာဒိဘာဝါယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ယသ္မိံ သန္တာနေ အာဃာတာဒယော ဥပ္ပန္နာ, တန္နိမိတ္တကော အန္တရာယော တဿေဝ သမ္ပတ္တိဝိဗန္ဓာယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? သန္တာနန္တရေသု အသင်္ကမနတော။ စိတ္တံ အဘိဘဝိတွာ ဥပ္ပန္နာ အာဃာတာဒယော သုဘာသိတာဒိသလ္လက္ခဏေပိ အသမတ္ထတာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ သကောဓလောဘာနံ အန္ဓတမသဗ္ဘာဝတော။ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျတော ဝေရမဏိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပါမောဇ္ဇပါသံသဘာဝါယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ ဟိ မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ အဗ္ဘုဂ္ဂမော ဟောတီတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တေန ဂုဏေန တထာဂတဿ ဝဏ္ဏနာ ဧကဒေသဘူတာပိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏဂ္ဂဟဏာယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ အနညသာဓာရဏတ္တာ။ တဇ္ဇာအယောနိသောမနသိကာရပရိက္ခတာနိ အဓိဂမတက္ကနာနိ သဿတဝါဒါဒိအဘိနိဝေသာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ ကပ္ပနာဇာလဿ အသမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ။ ဝေဒနာဒီနဝါနဝဗောဓေန ဝေဒနာယ တဏှာ ပဝဍ္ဎတီတိ ယုဇ္ဇတိ အဿာဒါနုပဿနာသဗ္ဘာဝတော။ သတိ စ ဝေဒယိတရာဂေ တတ္ထ အတ္တတ္တနိယဂါဟော, သဿတာဒိဂါဟော စ ဝိပရိဖန္ဒတီတိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏဿ သန္နိဟိတတ္တာ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ သဿတာဒိဝါဒေ ပညပေန္တာနံ, တဒနုစ္ဆဝိကံ ဝါ ဝေဒနံ ဝေဒယန္တာနံ ဖဿော ဟေတူတိ ယုဇ္ဇတိ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏသင်္ဂတိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဆဖဿာယတနနိမိတ္တဝဋ္ဋဿ အနုပစ္ဆေဒေါတိ ယုဇ္ဇတိ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒိပဇာနနာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတိကသညံ အတိစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ယုဇ္ဇတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဘာဝတော။ ဣမာဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီဟိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနံ အန္တောဇာလီကတဘာဝေါတိ ယုဇ္ဇတိ အကိရိယဝါဒါဒီနံ ဣဿရဝါဒါဒီနဉ္စ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော တထာဂတဿ ကာယောတိ ယုဇ္ဇတိ, ယသ္မာ ဘဂဝါ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ပတိဋ္ဌိတစိတ္တော သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂေယေဝ ယထာဘူတံ ဘာဝေသိ။ ကာယဿ ဘေဒါ ပရိနိဗ္ဗုတံ န ဒက္ခန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ ရူပါဒီသု ကဿစိပိ အနဝသေသတောတိ အယံ ယုတ္တိဟာရော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၃။)ပဒဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ
အဝဏ္ဏာရဟအဝဏ္ဏာနုရူပသမ္ပတ္တာနာဒေယျဝစနတာဒိဝိပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏာရဟဝဏ္ဏာနုရူသမ္ပတ္တသဒ္ဓေယျဝစနတာဒိသမ္ပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ အာဃာတာဒယော နိရယာဒိဒုက္ခဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အာဃာတာဒီနံ အကရဏံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိအာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ အရိယဿ သီလက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အရိယော သီလက္ခန္ဓော အရိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အရိယော သမာဓိက္ခန္ဓော အရိယဿ ပညာက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပ္ပကာရဉာဏံ ဒေသနာဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဒေသနာဉာဏံ ဝိနေယျာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌုပါဒါန္တိ သာ ယထာရဟံ နဝဝိဓဿာပိ ဘဝဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဘဝေါ ဇာတိယာ, ဇာတိ ဇရာမရဏဿ, သောကာဒီနဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဝေဓော။ တတ္ထ အနုဗောဓော ပဋိဝေဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ, ပဋိဝေဓော စတုဗ္ဗိဓဿ သာမညဖလဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာဂဟဏံ, တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပဒဋ္ဌာန္တိ ယာဝ ဝေဒနာ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာန္တိ နေတဗ္ဗံ။ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာ ဥပါဒါနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ သဿတာဒိပညာပနံ ပရေသံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ ပဒဋ္ဌာနံ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသော သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပဿယယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီဟိ ဝိမုခတာယ, အသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒီနဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ, ‘‘အညတြ ဖဿာ’’တိအာဒီသု ဖဿော ဝေဒနာယ ပဒဋ္ဌာနံ, ဆ ဖဿာယတနာနိ ဖဿဿ, သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ ပဒဋ္ဌာနံ, ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတပ္ပဇာနနံ နိဗ္ဗိဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ, နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂဿာတိ ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ နေတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတော ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒေါ သဗ္ဗညုတာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿာတိ အယံ ပဒဋ္ဌာနဟာရော။
လက္ခဏဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒိဂ္ဂဟဏေန ကောဓုပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယသာရမ္ဘပရဝမ္ဘနာဒီနံ သင်္ဂဟော ပဋိဃစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတာယ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အာနန္ဒာဒိဂ္ဂဟဏေန အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒါဒီနံ သင်္ဂဟော လောဘစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတာယ သမာနလက္ခဏတ္တာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၄။)တထာ အာဃာတဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဂန္ထနီဝရဏာနံ သင်္ဂဟော ကာယဂန္ထနီဝရဏလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အာနန္ဒဂ္ဂဟဏေန ဖဿာဒီနံ သင်္ဂဟော သင်္ခါရက္ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ သီလဂ္ဂဟဏေန အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိက္ခာလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣဓ ပန သီလဿေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိကဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဥပါဒါနာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဥပါဒါနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဥပါဒါနက္ခန္ဓာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ ဝေဒနာယ ဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နတ္တာ သမ္မသနူပဂါနံ သဗ္ဗေသံ အာယတနာနံ ဓာတူနဉ္စ သင်္ဂဟော အာယတနလက္ခဏေန, ဓာတုလက္ခဏေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန ဟေတုအာသဝေါဃယောဂနီဝရဏာဒိသင်္ဂဟော ဟေတာဒိလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ အဝိဇ္ဇာယ, တထာ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာဂ္ဂဟဏေနာပိ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ ဖဿဂ္ဂဟဏေန သညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ သင်္ဂဟော ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေန, ခန္ဓလက္ခဏေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဆဖဿာယတနဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓိန္ဒြိယဓာတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဖဿုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ, သမ္မသနသဘာဝေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဘဝနေတ္တိဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနမ္ပိ သံကိလေသဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဝဋ္ဋဟေတုဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အယံ လက္ခဏဟာရော။
စတုဗျူဟဟာရဝဏ္ဏနာ
နိန္ဒာပသံသာဟိ သမ္မာကမ္ပိတစေတသာ မိစ္ဆာဇီဝတော အနောရတာ သဿတာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသိနော သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓေသု အပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဂုဏရသဿာဒဝိမုခါ ဝေနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနံ။ တေ ယထာဝုတ္တဒေါသဝိနိမုတ္တာ ကထံ နု ခေါ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဥဘယဟိတပရာ ဘဝေယျုန္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။ ပဒနိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ။ တံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ, ‘‘မမ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာဝသေန သုဝိညေယျတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။ ပဒပဒတ္ထနိဒ္ဒေသနိက္ခေပသုတ္တဒေသနာသန္ဓိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ သန္ဓိ။ တတ္ထ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒသန္ဓိ။ တထာ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၅။)ပဒတ္ထသန္ဓိ။ နာနာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ တံတံအနုသန္ဓီဟိ သမ္ဗန္ဓော, ဧကာနုသန္ဓိကဿ စ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော နိဒ္ဒေသသန္ဓိ, ယာ အဋ္ဌကထာယံ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိဝသေန တိဝိဓာ ဝိဘတ္တာ, တာ ပနေတာ တိဿောပိ သန္ဓိယော အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရိတာ ဧဝ။ သုတ္တသန္ဓိ စ ပဌမံ နိက္ခေပဝသေန အမှေဟိ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာယေဝ။ ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနာန္တရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနံ ဒေသနာသန္ဓိ, သာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… န စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ ကရဏီယာ’’တိ အယံ ဒေသနာ ‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ ဘိက္ခဝေ ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩက္ကန္တေယျုံ, တတြပိ ယော မနော ပဒူသေယျ, န မေ သော တေန သာသနကရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဣမာယ ဒေသနာယ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတိ။ ‘‘တုမှံ ယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ ‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝ သတ္တာ…ပေ… ဒါယာဒါ ဘဝိဿန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၆) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ ‘‘အပိ တုမှေ…ပေ… အာဇာနေယျာထာ’’တိ ‘‘ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ…ပေ… သဟတေ နရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၄၊ မဟာနိ။ ၅, ၁၅၆, ၁၉၅) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။
‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ…ပေ… န စေတသော ဥဗ္ဗိလ္လာဝိတတ္တံ ကရဏီယ’’န္တိ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ပဟာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ကုလ္လူပမံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ, နိတ္ထရဏတ္ထာယ, နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ ‘‘တတြ စေ တုမှေဟိ…ပေ… ဥဗ္ဗိလာဝိတာ, တုမှံ ယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ ‘‘လုဒ္ဓေါအတ္ထံ…ပေ… သဟတေ နရ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၈၈၊ မဟာနိ။ ၅။၁၅၆, ၁၉၅၊ စူဠနိ။ ၁၂၈) ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ, တဏှာဆဒနဆာဒိတာ’’တိ (ဥဒါ။ ၆၄၊ နေတ္တိ။ ၂၇, ၉၀၊ ပေဋကော။ ၁၄) ဣမာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘အပ္ပမတ္တကံ…ပေ… သီလမတ္တက’’န္တိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ အယံ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ယညော ပုရိမေဟိ ယညေဟိ အပ္ပဋ္ဌတရော စ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော စ မဟပ္ဖလတရော စ မဟာနိသံသတရော စာ’’တိအာဒိကာယ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၅၃) ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ, ပဌမဇ္ဈာနဿ သီလတော မဟပ္ဖလမဟာနိသံသတရဘာဝဝစနေန ဈာနတော သီလဿ အပ္ပဘာဝဒီပနတော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၆။)‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော သီလဝါ…ပေ… ကုသလသီလေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိကာဟိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၄) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိ ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇, ၈) ပါဠိယာ သံသန္ဒတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တဓမ္မပဋိဝေဓေန ဟိ ဉာဏဿ ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ။
‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ, သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ, အသဿတော, သဿတော စ အသဿတော စ, နေဝ သဿတော စ နာသဿတော စ, အန္တဝါ, အနန္တဝါ, အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ, နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ စ အတ္တာ စ လောကော စ ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ အပရန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ အပရန္တကပ္ပိကာ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ, သညီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ။ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ အသညီ, နေဝသညီနာသညီ စ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ။ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ သတော ဝါ ပန သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တိ, ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ဝါ ပနေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၁) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။ ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… တထာဂတော’’တိ ‘‘တယိဒံ သင်္ခတံ ဩဠာရိကံ, အတ္ထိ ခေါ ပန သင်္ခါရာနံ နိရောဓော, အတ္ထေတန္တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ တဿ နိဿရဏဒဿာဝီ တထာဂတော တဒုပါတိဝတ္တော’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘တဒပိ တေသံ…ပေ… ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘တေသံ ဘဝတံ အညတြေဝ ဆန္ဒာယ အညတြ ရုစိယာ အညတြ အနုဿဝါ အညတြ အာကာရပရိဝိတက္ကာ အညတြ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ပစ္စတ္တံယေဝ ဉာဏံ ဘဝိဿတိ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိယောဒါတန္တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ပစ္စတ္တံ ခေါ ပန ဘိက္ခဝေ ဉာဏေ အသတိ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ ယဒပိ တေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏာ တတ္ထ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၇။)ဉာဏဘာဂမတ္တမေဝ ပရိယောဒါပေန္တိ, တဒပိ တေသံ ဘဝတံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပါဒါနမက္ခာယတီ’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၉) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဣဒဉ္စ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော, ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ, ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ, တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ, (သံ။ နိ။ ၂။၄၄) ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ဣမေ အာဝုသော ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃) စ အာဒိကာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု ဆန္နံ ဖဿာယတနာန’’န္တိအာဒိ ‘‘ယတော ခေါ အာနန္ဒ ဘိက္ခု နေဝ ဝေဒနံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ, န သညံ, န သင်္ခါရေ, န ဝိညာဏံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ, သော ဧဝံ အသမနုပဿန္တော န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပါဒိယတိ, အနုပါဒိယံ န ပရိတဿတိ, အပရိတဿံ ပစ္စတ္တံယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတီ’’တိအာဒိကာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။
‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ, သဗ္ဗေ တေ ဣမာနေဝ ပဉ္စ ကာယာနိ အဘိဝဒန္တိ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၆) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ…ပေ… ဒေဝမနုဿာ’’တိ –
‘‘အစ္စီ ယထာ ဝါတဝေဂေန ခိတ္တာ, (ဥပသိဝါတိ ဘဂဝါ)
အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခံ၊
ဧဝံ မုနီ နာမကာယာ ဝိမုတ္တော,
အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၈၀၊ စူဠနိ။ ၄၃)၊
အာဒိကာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတီတိ အယံ စာတုဗျူဟော ဟာရော။
အာဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနေန ခန္တိသောရစ္စာနုဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ခန္တိယာ သဒ္ဓါပညာပရာပကာရဒုက္ခသဟဂတာနံ သင်္ဂဟော, သောရစ္စေန သီလဿ။ သဒ္ဓါဒိဂ္ဂဟဏေန စ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိသကလဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ သီလဂ္ဂဟဏေန အဝိပ္ပဋိသာရာဒယော သဗ္ဗေပိ သီလာနိသံသဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန အပ္ပမာဒဝိဟာရော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၈။)တေန သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ အာဝတ္တတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တဓမ္မဂ္ဂဟဏေန မဟာဗောဓိပကိတ္တနံ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အာသဝက္ခယဉာဏံ, အာသဝက္ခယဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ မဟာဗောဓိ, တေန ဒသဗလာဒယော သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အာဝတ္တန္တိ။ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန တဏှာဝိဇ္ဇာယ သင်္ဂဟော, တာဟိ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋံ အာဝတ္တတိ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနေန ဘဂဝတော ပရိညာတ္တယဝိသုဒ္ဓိ, တာယ ပညာပါရမိမုခေန သဗ္ဗပါရမိယော အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန အယောနိသောမနသိကာရပရိဂ္ဂဟော, တေန စ အယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ တဏှာဂ္ဂဟဏေန နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ, ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိအာဒိ သဿတာဒိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိဒဿနံ, တေန အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယံ အာဝတ္တတိ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ ယထာဘူတံ ပဇာနနေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသော, တေန သတ္တပိ ဝိသုဒ္ဓိယော အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော တထာဂတဿ ကာယော’’တိ တဏှာပဟာနံ, တေန ဘဂဝတော သကလသံကိလေသပ္ပဟာနံ အာဝတ္တတီတိ အယံ အာဝတ္တော ဟာရော။
ဝိဘတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာနန္ဒာဒယော အကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ အယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယေဟိ ပန ဓမ္မေဟိ အာဃာတာနန္ဒာဒီနံ အကရဏံ အပ္ပဝတ္တိ, တေ အဗျာပါဒါဒယော ကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု အာဃာတာဒယော ကာမာဝစရာဝ, အဗျာပါဒါဒယော စတုဘူမကာ။ တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ ကုသလာ ဝါ အဗျာကတာ ဝါ, တဿာ ဟိရောတ္တပ္ပါဒယော ဓမ္မာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကုသလာ သိယာ ကာမာဝစရာ, သိယာ လောကုတ္တရာ, အဗျာကတာ လောကုတ္တရာဝ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာ သိယာ ကုသလာ, သိယာ အဗျာကတာ, တတ္ထ ကုသလာနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ပဒဋ္ဌာနံ။ အဗျာကတာနံ မဂ္ဂဓမ္မာ, ဝိပဿနာ, အာဝဇ္ဇနာ ဝါ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု ကုသလာ လောကုတ္တရာ, အဗျာကတာ သိယာ ကာမာဝစရာ, သိယာ လောကုတ္တရာ, သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော အကုသလာဝ ကာမာဝစရာဝ, တာသံ အဝိသေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ အယောနိသောမနသိကာရော ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝိသေသတော ပန သန္တတိဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဧကတ္တနယဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၉၉။)မိစ္ဆာဂါဟော အတီတဇာတိအနုဿရဏတက္ကသဟိတော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓဘာဝဿ အဂ္ဂဟဏတော နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂါဟော တဇ္ဇာသမန္နာဟာရသဟိတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာ သိယာ ကုသလာ, သိယာ အဗျာကတာ, သိယာ ကာမာဝစရာ, သိယာ ရူပါဝစရာ, သိယာ အရူပါဝစရာ, ဖဿော တာသံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနံ မဂ္ဂဉာဏံ, အနုပါဒါဝိမုတ္တိ ဖလံ, တေသံ ‘‘အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ နေတဗ္ဗော။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိအာဒီသု အဝိဇ္ဇာ တဏှာ အကုသလာ ကာမာဝစရာ, တာသု အဝိဇ္ဇာယ အာသဝါ, အယောနိသောမနသိကာရော ဧဝ ဝါ ပဒဋ္ဌာနံ။ တဏှာယ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ ဖဿဿ ဝေဒနာယ ဝိယ ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန ဖဿာယတနာဒီနမ္ပိ ယထာရဟံ ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ နေတဗ္ဗောတိ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရော။
ပရိဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ အကရဏံ ခန္တိသောရစ္စာနိ အနုဗြူဟေတွာ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလသိဒ္ဓိယာ ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိံ အာဝဟတိ။ အာဃာတာဒယော ပန ပဝတ္တိယမာနာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏတံ ဒုက္ခသေယျံ ဘောဂဟာနိံ အကိတ္တိံ ပရေဟိ ဒုရုပသင်္ကမနတဉ္စ နိပ္ဖါဒေန္တာ နိရယာဒီသု မဟာဒုက္ခံ အာဝဟန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကလျာဏံ ပရမ္ပရံ အာဝဟတိ။ ပါဏာတိပါတာဒိ ပန ဝိပ္ပဋိသာရာဒိအကလျာဏံ ပရမ္ပရံ, ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဉာဏံ ဝိနေယျာနံ ယထာရဟံ ဝိဇ္ဇာဘိညာဒိဂုဏဝိသေသံ အာဝဟတိ သဗ္ဗဉေယျံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓတော။ တထာ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသရဟိတံ ပန ဉာဏံ ဉေယျေသု သာဝရဏတော ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသေသံ နာဝဟတိ။ သဗ္ဗာပိ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ယထာရဟံ သဿတုစ္ဆေဒဘာဝတော အန္တဒွယဘူတာ သက္ကာယတီရံ နာတိဝတ္တန္တိ အနိယျာနိကသဘာဝတ္တာ။ နိယျာနိကသဘာဝတ္တာ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိ သပရိက္ခာရာ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘူတာ အတိက္ကမ္မ သက္ကာယတီရံ ပါရံ အာဂစ္ဆတိ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနံ အနုပါဒါဝိမုတ္တိံ အာဝဟတိ မဂ္ဂဘာဝတော။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိအသမ္ပဋိဝေဓော သံသာရစာရကာဝရောဓံ အာဝဟတိ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝတော။ ဝေဒယိတသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကော သမ္မောဟော တဒဘိနန္ဒနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၀။)အာဝဟတိ။ ယထာဘူတာဝဗောဓော ပန တတ္ထ နိဗ္ဗေဒံ ဝိရာဂဉ္စ အာဝဟတိ။ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ အယောနိသောမနသိကာရသဟိတာ တဏှာ အနေကဝိဟိတံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ပသာရေတိ။ ယထာဝုတ္တတဏှာသမုစ္ဆေဒေါ ပဌမမဂ္ဂေါ တံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ သင်္ကောစေတိ။ သဿတဝါဒါဒိပညာပနဿ ဖဿော ပစ္စယော ဟောတိ အသတိ ဖဿေ တဒဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗန္ဓာနံ ဖဿာယတနာဒီနံ အနိရောဓေန ဖဿာဒိအနိရောဓော သံသာရဒုက္ခဿ အနိဝတ္တိယေဝ, ယာထာဝတော ဖဿာယတနာဒိပရိညာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဒဿနာနိ အတိဝတ္တတိ, ဖဿာယတနာဒိအပရိညာ တံဒိဋ္ဌိဂဟနံ နာတိဝတ္တတိ, ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒေါ အာယတိံ အတ္တဘာဝဿ အနိဗ္ဗတ္တိယာ သံဝတ္တတိ, အသမုစ္ဆိန္နာယ ဘဝနေတ္တိယာ အနာဂတေ ဘဝပ္ပဗန္ဓော ပရိဝတ္တတိယေဝါတိ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။
ဝေဝစနဟာရဝဏ္ဏနာ
‘‘မမ မယှံ မေ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ သမဏာ တပဿိနော’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ပရေ အညေ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘အဝဏ္ဏံ အကိတ္တိံ နိန္ဒ’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဘာသေယျုံ ဘဏေယျုံ ကရေယျု’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဓမ္မဿ ဝိနယဿ သတ္ထုသာသနဿာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘သံဃဿ သမူဟဿ ဂဏဿာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘တတြ တတ္ထ တေသူ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘တုမှေဟိ ဝေါ ဘဝန္တေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘အာဃာတော ဒေါသော ဗျာပါဒေါ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘အပ္ပစ္စယော ဒေါမနဿံ စေတသိကဒုက္ခ’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ စိတ္တဿ ဗျာပတ္တိ မနောပဒေါသော’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘န ကရဏီယာ န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာ န ပဝတ္တေတဗ္ဗာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။
ပညတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတော ဝတ္ထုဝသေန ဒသဝိဓေန ဧကူနဝီသတိဝိဓေန ဝါ ပညတ္တော။ အပ္ပစ္စယော ဥပဝိစာရဝသေန ဆဓာ ပညတ္တော။ အာနန္ဒောပီတိအာဒိဝသေန နဝဓာ ပညတ္တော။ ပီတိ သာမညတော ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စဓာ ပညတ္တာ။ သောမနဿံ ဥပဝိစာရဝသေန ဆဓာ ပညတ္တံ။ သီလံ ဝါရိတ္တစာရိတ္တာဒိဝသေန အနေကဓာ ပညတ္တံ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဉာဏံ စိတ္တုပ္ပါဒဝသေန စတုဓာ, ဒွါဒသဝိဓေန ဝါ, ဝိသယဘေဒတော အနေကဓာ စ ပညတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၁။)သဿတာဒိဝသေန ဒွါသဋ္ဌိယာ ဘေဒေဟိ, တဒန္တောဂဓဝိဘာဂေန အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ ဝေဒနာ ဆဓာ အဋ္ဌသတဓာ အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ တဿာ သမုဒယော ပဉ္စဓာ ပညတ္တော, တထာ အတ္ထင်္ဂမော။ အဿာဒေါ ဒုဝိဓေန ပညတ္တော။ အာဒီနဝေါ တိဝိဓေန ပညတ္တော။ နိဿရဏံ ဧကဓာ စတုဓာ စ ပညတ္တံ…ပေ… အနုပါဒါဝိမုတ္တိ ဒုဝိဓေန ပညတ္တာ။
‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ဝိသယဘေဒေန စတုဓာ အဋ္ဌဓာ စ ပညတ္တာ။ ‘‘တဏှာဂတာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ တဏှာ ဆဓာ အဋ္ဌသတဓာ အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ ဖဿော နိဿယဝသေန ဆဓာ ပညတ္တော။ ဥပါဒါနံ စတုဓာ ပညတ္တံ။ ဘဝေါ ဒွိဓာ အနေကဓာ စ ပညတ္တော။ ဇာတိ ဝေဝစနဝသေန ဆဓာ ပညတ္တာ။ တထာ ဇရာ သတ္တဓာ ပညတ္တာ။ မရဏံ အဋ္ဌဓာ နဝဓာ စ ပညတ္တံ။ သောကော ပဉ္စဓာ ပညတ္တော။ ပရိဒေဝေါ ဆဓာ ပညတ္တော။ ဒုက္ခံ စတုဓာ ပညတ္တံ, တထာ ဒေါမနဿံ။ ဥပါယာသော စတုဓာ ပညတ္တော။ ‘‘သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ပဘဝပညတ္တိ, ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဒုက္ခဿ ပရိညာပညတ္တိ, သမုဒယဿ ပဟာနပညတ္တိ, နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တိ, မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။
‘‘အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သင်္ဂဟပညတ္တိ။ ‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော’’တိအာဒိ ဒုဝိဓေန ပရိနိဗ္ဗာနပညတ္တိ။ ဧဝံ အာဃာတာဒီနံ အကုသလကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယထာပဘဝပညတ္တိအာဒိဝသေန, တထာ ‘‘အာဃာတော’’တိ ဗျာပါဒဿ ဝေဝစနပညတ္တိ, ‘‘အပ္ပစ္စယော’’တိ ဒေါမနဿဿ ဝေဝစနပညတ္တီတိအာဒိနာ နယေန ပညတ္တိဘေဒေါ ဝိဘဇိတဗ္ဗောတိ အယံ ပညတ္တိဟာရော။
ဩတရဏဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟော, တထာ အနဘိရဒ္ဓိဂဟဏေန။ အပ္ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟောတိ ဣဒံ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏံ။ တထာ အာဃာတာဒိဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာယတနံ ဓမ္မဓာတု ဒုက္ခသစ္စံ သမုဒယသစ္စံ ဝါ ဂဟိတန္တိ ဣဒံ အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန သစ္စမုခေန စ ဩတရဏံ။ တထာ အာဃာတာဒီနံ သဟဇာတာ အဝိဇ္ဇာ ဟေတုသဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, အသဟဇာတာ ပန အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, အနန္တရာ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၂။)ဟောတိ။ တဏှာဥပါဒါနာဒီနံ, ဖဿာဒီနမ္ပိ တေသံ သဟဇာတာနံ အသဟဇာတာနဉ္စ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကောစိ ပနေတ္ထ အဓိပတိဝသေန, ကောစိ ကမ္မဝသေန, ကောစိ အာဟာရဝသေန, ကောစိ ဣန္ဒြိယဝသေန, ကောစိ ဈာနဝသေန, ကောစိ မဂ္ဂဝသေနပိ ပစ္စယော ဟောတီတိ။ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမုခေန ဩတရဏံ။ အာနန္ဒာဒီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန ခန္ဓာဒိမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။
တထာ သီလံ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရတိစေတနာ, အဗျာပါဒါဒိစေတသိကဓမ္မာ စ, ပါဏာတိပါတာဒယော စေတနာဝ, တေသံ တဒုပကာရကဓမ္မာနဉ္စ လဇ္ဇာဒယာဒီနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနာဒိသင်္ဂဟော, ပုရိမနယေနေဝ ခန္ဓာဒိမုခေန စ ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဉာဏဒိဋ္ဌိဝေဒနာအဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဂ္ဂဟဏေသု။ နိဿရဏအနုပါဒါဝိမုတ္တိဂဟဏေသု အသင်္ခတဓာတုဝသေနပိ ဓာတုမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ဧတေန ဘဂဝတော သီလာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာ, သတိပဋ္ဌာနာဒယော စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ပကာသိတာ ဟောန္တီတိ တံ မုခေနပိ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာဒီပနေန အနိစ္စတာမုခေန ဩတရဏံ, တထာ ဧဝံဓမ္မတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမုခေန ဩတရဏံ, အနိစ္စဿ ဒုက္ခာနတ္တဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတမုခေန သုညတာမုခေန စ ဩတရဏံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ အယံ ဩတရဏော ဟာရော။
သောဓနဟာရဝဏ္ဏနာ
‘‘မမံ ဝါ…ပေ… ဘာသေယျု’’န္တိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ဓမ္မဿ…ပေ… သံဃဿ…ပေ… ဘာသေယျု’’န္တိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ ‘‘တတြ တုမှေဟိ…ပေ… ကရဏီယာ’’တိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ ဒုတိယနယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကတမ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာ။ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ, နော စ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ စေဝ ပဒသုဒ္ဓိ စ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။
တထာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကတမေ စ တေ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာ။ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကိ’’န္တိအာဒိ အာရမ္ဘ ပုစ္ဆာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၃။)‘‘ယထာသမာဟိတေ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ နော စ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဣမေ ခေါ တေ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ စ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ အာရမ္ဘာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အယံ သောဓနော ဟာရော။
အဓိဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ
‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ တံ, အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘မမံ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ’’တိ။ သုက္ကပက္ခေပိ ဧသေဝ နယော။
တထာ ‘‘သီလ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ, တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိ။
‘‘အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ, တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။
တထာ ‘‘ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ, တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ သာမညဝိသေသော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗောတိ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။
ပရိက္ခာရဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒီနိ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) စ ဧကူနဝီသတိ အာဃာတဝတ္ထူနိ ဟေတု။ အာနန္ဒာဒီနံ အာရမ္မဏေ အဘိသိနေဟော ဟေတု။ သီလဿ ဟိရိဩတ္တပ္ပံ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စ ဟေတု။ ‘‘ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဓမ္မဿ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော ဟေတု, ဝိသေသေန ပညာပါရမီ။ ဒိဋ္ဌီနံ အသပ္ပုရိသူပဿယော, အသဒ္ဓမ္မဿဝနံ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန အယောနိသောမနသိကာရော စ အဝိသေသေန ဟေတု, ဝိသေသေန ပန သဿတဝါဒါဒီနံ အတီတဇာတိအနုဿရဏာဒိ ဟေတု။ ဝေဒနာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာနိ ဖဿော စ ဟေတု။ အနုပါဒါဝိမုတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေါ ဟေတု။ ပညာပနဿ အယောနိသောမနသိကာရော ဟေတု။ တဏှာယ သံယောဇနိယေသု အဿာဒါနုပဿနာ ဟေတု။ ဖဿဿ ဆဠာယတနာနိ, ဆဠာယတနဿ နာမရူပံ ဟေတု။ ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒဿ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာ ဟေတူတိ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၄။)သမာရောပနဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနေန ခန္တိသမ္ပဒါ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ သောရစ္စသမ္ပဒါ, ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဉာဏသမ္ပဒါ, ‘‘အပရာမသတော စဿ ပစ္စတ္တညေဝ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ’’တိ, ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ဧတေဟိ သမာဓိသမ္ပဒါယ သဒ္ဓိံ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဝသီဘာဝသမ္ပဒါ ဒဿိတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ခန္တိသမ္ပဒါ ပဋိသင်္ခါနဗလသိဒ္ဓိတော သောရစ္စသမ္ပဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ။ သောရစ္စသမ္ပဒါ ပန အတ္ထတော သီလမေဝ, တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနံ သီလဿ ပရိယာယဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ သီလံ သမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာနံ, သမာဓိ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု သီလေန ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတိ, သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, တဏှာသံကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတိ။ ပညာယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, အနုသယပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတီတိ သီလာဒီဟိ တီဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာပါရိပူရီ, ပဟာနတ္တယသိဒ္ဓိ စာတိ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။
သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ
နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ အကရဏဝစနေန တဏှာဝိဇ္ဇာသင်္ကောစော ဒဿိတော ဟောတိ။ သတိ ဟိ အတ္တတ္တနိယဝတ္ထူသု သိနေဟေ သမ္မောသေ စ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇, ဝိဘ။ ၉၀၉) အာဃာတော ဇာယတီတိ, တထာ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိဝစနေဟိ, ‘‘ပစ္စတ္တညေဝ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ, အနုပါဒါဝိမုတ္တော, ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ စ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တာသံ ပန ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာဒိပဒေဟိ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိအာဒိပဒေဟိ စ သရူပတော ဒဿိတာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ ရူပဓမ္မာ အရူပဓမ္မာ စ အဓိဋ္ဌာနံ။ ယထာက္ကမံ သမထော စ ဝိပဿနာ စ ပဋိပက္ခော။ တေသံ စေတောဝိမုတ္တိ ပညာဝိမုတ္တိ စ ဖလံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၅။)တတ္ထ တဏှာ, တဏှာဝိဇ္ဇာ ဝါ သမုဒယသစ္စံ, တဒဓိဋ္ဌာနဘူတာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ, တေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ သမထဝိပဿနာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ စတုသစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဏှာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာသာဌေယျမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒပါပိစ္ဆတာပါပမိတ္တတာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပါဒိဝသေန သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန ဝိပရီတမနသိကာရကောဓုပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယသာရမ္ဘဒေါဝစဿတာ- ဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘဝဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အမာယာအသာဌေယျာဒိအဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန, တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ, ဝိပဿနာပက္ခိယာနဉ္စ အနိစ္စသညာဒီနံ ဝသေန ကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ။ အယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ နယဿ ဘူမိ။
တိပုက္ခလနယဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ အကရဏဝစနေန အဒေါသသိဒ္ဓိ, တထာ ပါဏာတိပါတဖရုသဝါစာဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန။ အာနန္ဒာဒီနံ အကရဏဝစနေန အလောဘသိဒ္ဓိ, တထာ အဗြဟ္မစရိယတော ပဋိဝိရတိဝစနေန။ အဒိန္နာဒါနာဒီဟိ ပန ပဋိဝိရတိဝစနေန ဥဘယသိဒ္ဓိ။ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ အမောဟသိဒ္ဓိ။ ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ တပ္ပဋိပက္ခတော, အာဃာတာဒိအကရဏဝစနေန စ တီဏိ ကုသလမူလာနိ သိဒ္ဓါနိယေဝ ဟောန္တိ။ တတ္ထ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ တိဝိဓဒုစ္စရိတသံကိလေသမလဝိသမာကုသလသညာဝိတက္ကာသဒ္ဓမ္မာဒိဝသေန သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတဝေါဒါနသမကုသလသညာဝိတက္ကပညာသဒ္ဓမ္မသမာဓိ- ဝိမောက္ခမုခဝိမောက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗော ကုသလပက္ခော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ စ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? လောဘော သဗ္ဗာနိ ဝါ ကုသလာကုသလမူလာနိ သမုဒယသစ္စံ, တေဟိ ပန နိဗ္ဗတ္တာ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။
သီဟဝိက္ကီဠိတနယဝဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာနန္ဒနာဒီနံ အကရဏဝစနေန သတိသိဒ္ဓိ။ သတိယာ ဟိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ, တတ္ထ စ အာဒီနဝါနိသံသေ သလ္လက္ခေတွာ သာဝဇ္ဇံ ပဟာယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၆။)အနဝဇ္ဇံ သမာဒါယ ဝတ္တတီတိ။ တထာ မိစ္ဆာဇီဝါ ပဋိဝိရတိဝစနေန ဝီရိယသိဒ္ဓိ။ ဝီရိယေန ဟိ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကေ ဝိနောဒေတိ, ဝီရိယသာဓနဉ္စ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန သတိသိဒ္ဓိ။ သတိယာ ဟိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ, တတ္ထ စ အာဒီနဝါနိသံသေ သလ္လက္ခေတွာ သာဝဇ္ဇံ ပဟာယ အနဝဇ္ဇံ သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ဝိသယာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိပညာသိဒ္ဓိ။ ပညာယ ဟိ ယထာဘူတာဝဗောဓော, သမာဟိတော စ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။ တထာ ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော, ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ, ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော’’တိ စ ဧဝမာဒီဟိ အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော, ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော’’တိအာဒိနာ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော, သဗ္ဗေဟေဝ စ ဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသောတိ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ သိဒ္ဓါ ဟောန္တိ, တေသံ ပဋိပက္ခတော စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ။ တတ္ထ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။
ကထံ? ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော စ တိက္ခိန္ဒြိယော စာတိ, တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတော။ တေသု ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္တဒိဋ္ဌိ သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္တဒိဋ္ဌိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရသင်္ခါတေန ဝီရိယဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဓမတိ။ တတိယော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အယာထာဝဂါဟီ သမထဗလေန သမာဟိတဘာဝတော သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝံ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝိစိတ္တတ္တာ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသီ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ စတူဟိ စေတ္ထ ဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃယောဂကာယဂန္ထအဂတိတဏှုပ္ပါဒုပါဒါနသတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိအပရိညာဒိဝသေန သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဈာနဝိဟာရာဓိဋ္ဌာနသုခဘာဂိယဓမ္မအပ္ပမညာသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန သဗ္ဗော ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိ။ ဣဓာပိ သုဘသညာသုခသညာဟိ, စတူဟိပိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၇။)သမုဒယသစ္စံ, တေသံ အဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒိသာလောစနအင်္ကုသနယဒွယဝဏ္ဏနာ
ဣတိ တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရနယဒွယမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယဒိသာဘူတဓမ္မာနံ သမာလောစနံ ဒိသာလောစနံ, တေသံ သမာနယနံ အင်္ကုသောတိ နိယုတ္တာ ပဉ္စ နယာ။
ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာသနပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
ဣဒံ သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ သံကိလေသဝါသနာသေက္ခဘာဂိယံ, သံကိလေသနိဗ္ဗေဓာသေက္ခဘာဂိယမေဝ ဝါ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ပန သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရံ သတ္တဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏဉေယျဒဿနဘာဝနံ သကဝစနပရဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယာဝိဿဇ္ဇနီယံ ကုသလာကုသလံ အနုညာတပဋိက္ခိတ္တဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပကရဏနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၈။)၂။ သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ရာဇာမစ္စကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၀။ ရာဇဂဟေတိ ဧတ္ထ ဒုဂ္ဂဇနပဒဋ္ဌာနဝိသေသသမ္ပဒါဒိယောဂတော ပဓာနဘာဝေန ရာဇူဟိ ဂဟိတန္တိ ရာဇဂဟန္တိ အာဟ ‘‘မန္ဓာတု…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ တတ္ထ မဟာဂေါဝိန္ဒေန မဟာသတ္တေန ပရိဂ္ဂဟိတံ ရေဏုအာဒီဟိ ရာဇူဟိ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ မဟာဂေါဝိန္ဒဂ္ဂဟဏံ။ မဟာဂေါဝိန္ဒောတိ မဟာနုဘာဝေါ ဧကော ပုရာတနော ရာဇာတိ ကေစိ။ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ရာဇဓာနီဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ပကာရေတိ နဂရမာပနေန ရညာ ကာရိတသဗ္ဗဂေဟတ္တာ ရာဇဂဟံ, ဂိဇ္ဈကူဋာဒီဟိ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ပဗ္ဗတရာဇေဟိ ပရိက္ခိတ္တဂေဟသဒိသန္တိပိ ရာဇဂဟံ, သမ္ပန္နဘဝနတာယ ရာဇမာနံ ဂေဟန္တိ ပိ ရာဇဂဟံ, သံဝိဟိတာရက္ခတာယ အနတ္ထာဝဟဘာဝေန ဥပဂတာနံ ပဋိရာဇူနံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ, ရာဇူဟိ ဒိသွာ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ တေသံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ, အာရာမရာမဏေယျကာဒီဟိ ရာဇတေ, နိဝါသသုခတာဒိနာ သတ္တေဟိ မမတ္တဝသေန ဂယှတိ, ပရိဂ္ဂယှတီတိ ဝါ ရာဇဂဟန္တိ ဧဒိသေ ပကာရေ သော ပဒေသော ဌာနဝိသေသဘာဝေန ဥဠာရသတ္တပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ တေသန္တိ ယက္ခာနံ။ ဝသနဝနန္တိ အာပါနဘူမိဘူတံ ဥပဝနံ။
အဝိသေသေနာတိ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၆၉၊ ၃။၇၅၊ ဝိဘ။ ၅၀၈), ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃၊ ပါရာ။ ၁၁) ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ’’, (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇, ၄၅၉, ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉, ၃၁၅, ၄၅၁, ၄၇၁၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂) ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉) ဝိယ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓေန ဝိသေသပရာမသနေန ဝိနာ။ ဣရိယာယ ကာယိကကိရိယာယ ပဝတ္တနူပါယဘာဝတော ပထောတိ ဣရိယာပထော။ ဌာနာဒီနဉှိ ဂတိနိဝတ္တိ အာဒိအဝတ္ထာဟိ ဝိနာ န ကဉ္စိ ကာယိကကိရိယံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကာ။ ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန, ဝိဟရဏဉ္စာတိ ဝိဟာရော, ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟော ဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော, မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနာနိ။ နေတ္တိယံ ပန ‘‘စတဿော အာရုပ္ပသမာပတ္တိယော အာနေဉ္ဇာ ဝိဟာရာ’’တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၉။)ဝုတ္တံ။ တံ တာသံ မေတ္တာဈာနာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝိယ ဘာဝနာဝိသေသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟသာမညတော တာပိ ‘‘ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ’’ တွေဝ ဝုတ္တာ။ ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ, မေတ္တာဈာနာဒိကာ။ အနညသာဓာရဏတ္တာ အရိယာနံ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ, စတဿောပိ ဖလသမာပတ္တိယော။ သမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ ဣတရဝိဟာရသမာယောဂပရိဒီပနဿ ဝိသေသဝစနဿ အဘာဝတော, ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနဿ စ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆေဒတ္ထဇောတနော, ဟရတီတိ နေတိ, ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကဿ ကေန ဝိစ္ဆိန္ဒနံ, ကထံ ကဿ ပဝတ္တနန္တိ အန္တောလီနံ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။
ဂေါစရဂါမဒဿနတ္ထံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဝတွာ ဗုဒ္ဓါနံ အနုရူပနိဝါသနဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ‘‘အမ္ဗဝနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒမဿာ’’တိအာဒိ။ ဧတန္တိ ဧတံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဘုမ္မဝစနံ သမီပတ္ထေ ‘‘ဂင်္ဂါယ ဂါဝေါ စရန္တိ, ကူပေ ဂဂ္ဂကုလ’’န္တိ စ ယထာ။ ကုမာရေန ဘတောတိ ကုမာရဘတော, သော ဧဝ ကောမာရဘစ္စော ယထာ ဘိသဂ္ဂမေဝ ဘေသဇ္ဇံ။ ဒေါသာဘိသန္နန္တိ ဝါတပိတ္တာဒိဝသေန ဥဿန္နဒေါသံ။ ဝိရေစေတွာတိ ဒေါသပကောပတော ဝိဝေစေတွာ။
အဍ္ဎတေဠသဟီတိ အဍ္ဎေန တေရသဟိ အဍ္ဎတေရသဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ တာနိ ပန ပညာသာယ ဦနာနိ တေရသဘိက္ခုသတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အဍ္ဎသတေနာ’’တိအာဒိ။
ရာဇတီတိ ဒိဗ္ဗတိ, သောဘတီတိ အတ္ထော။ ရဉ္ဇေတီတိ ရမေတိ။ ရညောတိ ပိတု ဗိမ္ဗိသာရရညော။ သာသနဋ္ဌေန ဟိံသနဋ္ဌေန သတ္တု။
ဘာရိယေတိ ဂရုကေ အညေသံ အသက္ကုဏေယျေ ဝါ။ သုဝဏ္ဏသတ္ထကေနာတိ သုဝဏ္ဏမယေန သတ္ထကေန။ အယောမယဉှိ ရညော သရီရံ ဥပနေတုံ အယုတ္တန္တိ ဝဒတိ။ သုဝဏ္ဏသတ္ထကေနာတိ ဝါ သုဝဏ္ဏပရိက္ခတေန သတ္ထကေန ဗာဟုံ ဖာလာပေတွာတိ သိရာဝေဓဝသေန ဗာဟုံ ဖလာပေတွာ ဥဒကေန သမ္ဘိန္ဒိတွာ ပါယေသိ ကေဝလဿ လောဟိတဿ ဂဗ္ဘိနိတ္ထိယာ ဒုဇ္ဇီရဘာဝတော။ ဓုရာတိ ဓုရဘူတာ, ဂဏဿ, ဓောရယှာတိ အတ္ထော။ ဓုရံ နီဟရာမီတိ ဂဏဓုရံ ဂဏဗန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တေမိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ’’တိအာဒိ ခန္ဓကပါဠိ ဧဝ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၀။)ပေါတ္ထနိယန္တိ ဆုရိကံ, ယံ ‘‘နခရ’’န္တိပိ [ပေါထနိကန္တိ ဆုရိကံ, ယံ ခရန္တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၃။၃၃၉) ပေါထနိကန္တိ ဆုရိကံ, ခရန္တိပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၂။စူဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ ၃၃၉)] ဝုစ္စတိ။ ဒိဝါ ဒိဝဿာတိ ဒိဝဿပိ ဒိဝါ, မဇ္ဈနှိကဝေလာယန္တိ အတ္ထော။
တဿာ သရီရံ လေဟိတွာ ယာပေတိ အတ္တူပက္ကမေန မရဏံ န ယုတ္တန္တိ။ န ဟိ အရိယသာဝကာ အတ္တာနံ ဝိနိပါတေန္တီတိ။ မဂ္ဂဖလသုခေနာတိ မဂ္ဂဖလသုခါဝဟေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသုခူပသဉှိတေန စင်္ကမေန ယာပေတိ။ စေတိယင်္ဂဏေတိ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇနဋ္ဌာနဘူတေ စေတိယင်္ဂဏေ။ နိသဇ္ဇနတ္ထာယာတိ ဘိက္ခုသံဃနိသီဒနတ္ထာယ။ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကေ…ပေ… ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ တတ္ထ ဗဟုလံ နိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗတာယ စိရပရိစိတနိကန္တိဝသေန။
ခေါဘေတွာတိ ပုတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝတော, သဟဇာတပီတိဝေဂဿ စ သဝိပ္ဖါရတာယ တံသမုဋ္ဌာနရူပဓမ္မေဟိ ဖရဏဝသေန သကလသရီရံ အာလောဠေတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသီ’’တိ။ ပိတုဂုဏန္တိ ပိတု အတ္တနိ သိနေဟဂုဏံ။ မုဉ္စာပေတွာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော, တေန ‘‘အဘိမာရကပုရိသပေသနာဒိပ္ပကာရေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝ ပကာရေ ပစ္စာမသတိ။ ဝိတ္ထာရကထာနယောတိ အဇာတသတ္တုပသာဒနာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာယ ကထာယ နယမတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝိတ္ထာရနယာ ကထာ န ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အာဂတတ္တာ ပန သဗ္ဗံ န ဝုတ္တ’’န္တိ။
ကောသလရညောတိ မဟာကောသလရညော။ ပဏ္ဍိတာဓိဝစနန္တိ ပဏ္ဍိတဝေဝစနံ။ ဝိဒန္တီတိ ဇာနန္တိ။ ဝေဒေန ဉာဏေန ကရဏဘူတေန ဤဟတိ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒေဟိ။
ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒိဝသေ။ အနသနေန ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော, တေန ဧကစ္စမနောဒုစ္စရိတဒုဿီလျာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဂေါပါလကူပေါသထော အဘိဇ္ဈာသဟဂတစိတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တော, နိဂဏ္ဌုပေါသထော မောသဝဇ္ဇာဒိဝသေန။ ယထာဟ ‘‘သော တေန အဘိဇ္ဈာသဟဂတေန စေတသာ ဒိဝသံ အတိနာမေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၇၁), ‘‘ဣတိ ယသ္မိံ သမယေ သစ္စေ သမာဒပေတဗ္ဗာ, မုသာဝါဒေ တသ္မိံ သမယေ သမာဒပေန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၇၁) စ အာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထသဒ္ဒေ။ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ ဝတ္တဗ္ဗအတ္ထာနံ ဥဒ္ဓါရဏံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၁။)နနု စ အတ္ထမတ္တံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီတိ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကေ အတ္ထာ အဘိဓီယန္တီတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ, တေသံ ပန အတ္ထာနံ ဥပေါသထသဒ္ဒဝစနီယတာ သာမညံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စမာနော အယံ ဝိစာရော ဥပေါသထသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ ဝုတ္တော။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒီသု အာဂတေ အတ္ထုဒ္ဓါရေပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမဉ္စ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဒိဝိသယောပိ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ သာမညရူပေါ ဧဝ ဝိသေသသဒ္ဒဿ အဝါစကဘာဝတော, တာဒိသံ ပန သာမညံ အနာဒိယိတွာ အယမတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီလသုဒ္ဓိဝသေန ဥပေတေဟိ သမဂ္ဂေဟိ ဝသီယတိ အနုဋ္ဌီယတီတိ ဥပေါသထော, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ သမာဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါ ဥပေစ္စ အရိယဝါသာဒိအတ္ထံ ဝသိတဗ္ဗတော ဥပေါသထော, သီလံ။ အနသနာဒိဝသေန ဥပေစ္စ ဝသိတဗ္ဗတော အနုဝသိတဗ္ဗတော ဥပေါသထော။ ဥပဝါသောတိ သမာဒါနံ။ ဥပေါသထကုလဘူတတာယ နဝမဟတ္ထိနိကာယပရိယာပန္နေ ဟတ္ထိနာဂေ ကိဉ္စိ ကိရိယံ အနပေက္ခိတွာ ရူဠှိဝသေန သမညာမတ္တံ ဥပေါသထောတိ အာဟ ‘‘ဥပေါသထော နာဂရာဇာတိအာဒီသု ပညတ္တီ’’တိ။ ဒိဝသေ ပန ဥပေါသထသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ ဧဝ။ သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖဂ္ဂူတိ ဧတ္ထ ပန သုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗသော ကိလေသမလာဘာဝေန သုဒ္ဓဿ။ ဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ ဝေတိ ဝါ ဗျတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဒါ ဖဂ္ဂူတိ နိစ္စကာလမ္ပိ ဖဂ္ဂုဏနက္ခတ္တမေဝ။ ယဿ ဟိ ဖဂ္ဂုဏမာသေ ဥတ္တရဖဂ္ဂုဏဒိဝသေ တိတ္ထနှာနံ ကရောန္တဿ သံဝစ္ဆရိကပါပပဝါဟနံ ဟောတီတိ လဒ္ဓိ, တံ တတော ဝိဝေစေတုံ ဣဒံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါတိ ယထာဝုတ္တသုဒ္ဓိယာ သုဒ္ဓဿ ဥပေါသထင်္ဂါနိ ဝတသမာဒါနာနိ စ အသမာဒိယတောပိ နိစ္စံ ဥပေါသထော, ဥပေါသထဝါသော ဧဝါတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဒသန္နံ တိထီနံ ပူရဏဝသေန ပန္နရသော။
ဗဟုသော, အတိသယတော ဝါ ကုမုဒါနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ကုမုဒဝတီ, တိဿံ ကုမုဒဝတိယာ။ စတုန္နံ မာသာနံ ပါရိပူရိဘူတာတိ စာတုမာသီ။ သာ ဧဝ ပါဠိယံ စာတုမာသိနီတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန စာတုမာသိနီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တဒါ ကတ္တိကမာသဿ ပုဏ္ဏတာယ မာသပုဏ္ဏတာ။ ဝဿာနဿ ဥတုနော ပုဏ္ဏတာယ ဥတုပုဏ္ဏတာ။ ကတ္တိကမာသလက္ခိတဿ သံဝစ္ဆရဿ ပုဏ္ဏတာယ သံဝစ္ဆရပုဏ္ဏတာ။ ‘‘မာ’’ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော။ ဧတ္ထ ပုဏ္ဏောတိ ဧတိဿာ ရတ္တိယာ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏော။ တဒါ ဟိ စန္ဒော သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏော ဟုတွာ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၂။)‘‘တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ’’တိ ပဒါနိ ဒိဝသဝသေန ဝုတ္တာနိ, ‘‘ကောမုဒိယာ’’တိအာဒီနိ ရတ္တိဝသေန။
ရာဇာမစ္စပရိဝုတောတိ ရာဇကုလသမုဒါဂတေဟိ အမစ္စေဟိ ပရိဝုတော။ အထ ဝါ အနုယုတ္တကရာဇူဟိ စေဝ အမစ္စေဟိ စ ပရိဝုတော။ စတုရုပက္ကိလေသာတိ အဗ္ဘာ မဟိကာ ဓူမရဇော ရာဟူတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ။ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ အဋ္ဌကထာယံ။
ပီတိဝစနန္တိ ပီတိသမုဋ္ဌာနံ ဝစနံ။ ယဉှိ ဝစနံ ပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခံ ကေဝလံ ဥဠာရာယ ပီတိယာ ဝသေန သရသတော သဟသာဝ မုခတော နိစ္ဆရတိ, တံ ဣဓ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပီတိဝစနံ ဟဒယံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတီ’’တိအာဒိ။
ဒေါသေဟိ ဣတာ ဂတာ အပဂတာတိ ဒေါသိနာ တ-ကာရဿ န-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ကိလေသေ ဇိတော ဝိဇိတာဝီတိ ဇိနော’’တိ။ အနီယ-သဒ္ဒေါ ကတ္တုအတ္ထေ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘မနံ ရမယတီ’’တိ ‘‘ရမဏီယာ’’တိ ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ ဓမ္မာ’’တိ။ ဇုဏှဝသေန ရတ္တိယာ သုရူပတာတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဒေါသဝိမုတ္တာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဗ္ဘာဒယော ဝုတ္တဒေါသာ, တဗ္ဗိဂမေနေဝ စဿာ ဒဿနီယတာ, တေန, ဥတုသမ္ပတ္တိယာ စ ပါသာဒိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လက္ခဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တာတိ ဧတိဿာ ရတ္တိယာ ယုတ္တော ဒိဝသော မာသော ဥတု သံဝစ္ဆရောတိ ဧဝံ ဒိဝသမာသဥတုသံဝစ္ဆရာနံ သလ္လက္ခဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တာ လက္ခညာ, လက္ခဏီယာတိ အတ္ထော။
‘‘ယံ နော ပယိရုပါသတော စိတ္တံ ပသီဒေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ပရမတ္ထသမဏော စ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော စ အဓိပ္ပေတော, န ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏော, န ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏော စာတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပတာယ သမဏံ။ ဗာဟိတပါပတာယ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ ဗဟုဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ, ဧကဝစနေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဝစနဗျတယော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဧကဝစနဝသေနေဝ ဗျတယော ဒဿိတော။ အတ္တနိ, ဂရုဋ္ဌာနိယေ စ ဧကသ္မိမ္ပိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါ နိရူဠှောတိ။ သဗ္ဗေနပီတိ ‘‘ရမဏီယာ ဝတာ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗေန ဝစနေန။ ဩဘာသနိမိတ္တကမ္မန္တိ ဩဘာသဘူတနိမိတ္တကမ္မံ ပရိဗျတ္တံ နိမိတ္တကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဒေဝဒတ္တော စာတိ။ စ-သဒ္ဒေါ အတ္တူပနယနေ, တေန ယထာ ရာဇာ အဇာတသတ္တု အတ္တနော ပိတု အရိယသာဝကဿ သတ္ထုဥပဋ္ဌာကဿ ဃာတနေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၃။)မဟာပရာဓော, ဧဝံ ဘဂဝတော မဟာအနတ္ထကရဿ ဒေဝဒတ္တဿ အဝဿယဘာဝေန ပီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပနေတိ။ တဿ ပိဋ္ဌိဆာယာယာတိ တဿ ဇီဝကဿ ပိဋ္ဌိအပဿယေန, တံ ပမုခံ ကတွာ တံ အပဿာယာတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခေပပစ္ဆေဒနတ္ထန္တိ ဘာဝိနိယာ အတ္တနော ကထာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိက္ခေပနဿ ပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ, အနုပ္ပတ္တိအတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တဿံ ဟီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၁၅၁။ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အာဂတနယော။ ဧသေဝ နယော ပရတော မက္ခလိပဒနိဗ္ဗစနေပိ။ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဥပဂတာ။ တဒေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသီတိ တဒေဝ နဂ္ဂရူပံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကတွာ ဂဏှိ။
ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော သံဃောတိ ပဗ္ဗဇိတသမူဟတာမတ္တေန သံဃော, န နိယျာနိကဒိဋ္ဌိသုဝိသုဒ္ဓသီလသာမညဝသေန သံဟတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဿ အတ္ထီတိ အဿ သတ္ထုပဋိညဿ ပရိဝါရဘူတော အတ္ထိ။ သွေဝါတိ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတောဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇိတသမူဟဝသေန သံဃီ, ဂဟဋ္ဌသမူဟဝသေန ဂဏီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ ဂဏေ ဧဝ လောကေ သံဃ-သဒ္ဒဿ နိရူဠှတ္တာ။ အာစာရသိက္ခာပနဝသေနာတိ အစေလက ဝတစရိယာဒိအာစာရသိက္ခာပနဝသေန။ ပါကဋောတိ သံဃီအာဒိဘာဝေန ပကာသိတော။ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ လဗ္ဘမာနံ အပ္ပိစ္ဆတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထမ္ပိ န နိဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တသ္မိံ သာသနိကေ ဝိယ သန္တဂုဏနိဂူဟဏလက္ခဏာ အပ္ပိစ္ဆတာ လဗ္ဘတီတိ။ ယသောတိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ ‘‘တရန္တိ ဧတေန သံသာရောဃ’’န္တိ ဧဝံ သမ္မတတ္တာ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ လဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘တိတ္ထကရောတိ လဒ္ဓိကရော’’တိ။ သာဓုသမ္မတောတိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္မတော, န သာဓူဟိ သမ္မတောတိ အာဟ ‘‘အယံ သာဓူ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဣမာနိ မေ ဝတသမာဒါနာနိ ဧတ္တကံ ကာလံ သုစိဏာနီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတတော ပဋ္ဌာယ အတိက္ကန္တာ ဗဟူ ရတ္တိယော ဇာနာတီတိ ရတ္တညူ။ တာ ပနဿ ရတ္တိယော စိရကာလဘူတာတိ ကတွာ စိရံ ပဗ္ဗဇိတဿ အဿာတိ စိရပဗ္ဗဇိတော။ တတ္ထ စိရပဗ္ဗဇိတတာဂဟဏေန ဗုဒ္ဓိသီလတံ ဒဿေတိ, ရတ္တညုတာဂဟဏေန တတ္ထ သမ္ပဇာနတံ။ အဒ္ဓါနန္တိ ဒီဃကာလံ။ ကိတ္တကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ’’တိ, ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ရာဇူနံ ရဇ္ဇံ အနုသာသနပဋိပါဋိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဒ္ဓဂတော’’တိ ဝတွာ ကတံ ဝယောဂဟဏံ ဩသာနဝယာပေက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယံ အနုပ္ပတ္တော’’တိ။ ဥဘယန္တိ ‘‘အဒ္ဓဂတော, ဝယောအနုပ္ပတ္တော’’တိ ပဒဒွယံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄။)ပုဗ္ဗေ ပိတရာ သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒေသနာယ သုတပုဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဈာနာဘိညာဒိ…ပေ… သောတုကာမော’’တိ။ ဒဿနေနာတိ န ဒဿနမတ္တံ, ဒိသွာ ပန တေန သဒ္ဓိံ အာလာပသလ္လာပံ ကတွာ တတော အကိရိယဝါဒံ သုတွာ တေသံ အနတ္တမနော အဟောသိ။ ဂုဏကထာယာတိ အဘူတဂုဏကထာယ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌုတရံ အနတ္တမနော ဟုတွာ’’တိ။ ယဒိ အနတ္တမနော, ကသ္မာ တုဏှီ အဟောသီတိ အာဟ ‘‘အနတ္တမနော သမာနောပီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၁၅၂။ ဂေါသာလာယာတိ ဧဝံ နာမကေ ဂါမေ။ ဝဿာနကာလေ ဂုန္နံ တိဋ္ဌနသာလာတိ ဧကေ။
֍ ဋီ ၁၅၃။ ပဋိကိဋ္ဌတရန္တိ နိဟီနတရံ။ တန္တာဝုတာနီတိ တန္တေ ပသာရေတွာ ဝီတာနိ။ ‘‘သီတေ သီတော’’တိအာဒိနာ ဆဟာကာရေဟိ တဿ နိဟီနဿ နိဟီနတရတံ ဒဿေတိ။
֍ ဋီ ၁၅၄။ ဝစ္စံ ကတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာပိ ကေနစိ အသုစိနာ မက္ခိတော ပီတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝါလိကထူပံ ကတွာတိ ဝတ္တဝသေန ဝါလိကာယ ထူပံ ကတွာ။
֍ ဋီ ၁၅၆။ ပလိဗုဒ္ဓနကိလေသောတိ သံသာရေ ပလိဗုဒ္ဓနကိစ္စော ရာဂါဒိကိလေသော ခေတ္တဝတ္ထုပုတ္တဒါရာဒိဝိသယော။
ကောမာရဘစ္စဇီဝကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၇။ န ယထာဓိပ္ပါယံ ဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အနတ္ထော ဝတ မေ’’တိ။ ဇီဝကဿ တုဏှီဘာဝေါ မမ အဓိပ္ပါယဿ မဒ္ဒနသဒိသော, တသ္မာ တံ ပုစ္ဆိတွာ ကထာပနေန မမ အဓိပ္ပါယော ပူရေတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ရညော အဇ္ဈာသယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟတ္ထိမှိ နု ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိံ တုဏှီတိ ကိံ ကာရဏာ တုဏှီ, ကိံ တံ ကာရဏံ, ယေန တုဝံ တုဏှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန တုဏှီ’’တိ။
ကာမံ သဗ္ဗာပိ တထာဂတဿ ပဋိပတ္တိ အနညသာဓာရဏာ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတရူပါ စ, တထာပိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိ- အဘိဇာတိအဘိနိက္ခမနအဘိသမ္ဗောဓိဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တန- ယမကပါဋိဟာရိယဒေဝေါရောဟဏာနိ သဒေဝကေ လောကေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၅။)အတိဝိယ သုပါကဋာနိ, န သက္ကာ ကေနစိ ပဋိဗာဟိတုန္တိ တာနိယေဝေတ္ထ ဥဒ္ဓဋာနိ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေတိ ဣတ္ထံ ဧဝံ ပကာရော ဘူတော ဇာတောတိ ဧဝံ ကထနတ္ထေ။ ဥပယောဂဝစနန္တိ။ ‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဧတ္ထ အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော, တေန ယောဂတော ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဣဒံ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, တေနာဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘဂဝတောတိ အတ္ထော’’တိ။ ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတောတိ ကလျာဏေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော, တံ နိဿိတော တဗ္ဗိသယတာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ကိတ္တိ, သာ ဧဝ သဒ္ဒနီယတော သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ အဘိတ္ထဝနဝသေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ ထုတိဃောသော။ အနညသာဓာရဏဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ သဒေဝကံ လောကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂတော။
သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံ သပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဒေဝကေ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒေါ, သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၈၄)။ ပရတော ပန ဘဂဝါတိ ဂုဏကိတ္တနံ။
ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီသု နဝဋ္ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရီယန္တိ, ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏသင်္ကိတ္တကေနာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ, ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣတိပေတံ အဘူတံ, ဣတိပေတံ အတစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅) ဝိယ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကရဏတ္ထော, ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန စ တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝေါ ဒီပိတော။ တာနိ စ သင်္ကိတ္တေန္တေန ဝိညုနာ စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနေဝ ကတွာ သင်္ကိတ္တေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ နိရူပေတွာ ကိတ္တေန္တေ ယဿ သင်္ကိတ္တေတိ, တဿ ဘဂဝတိ အတိဝိယ အဘိပ္ပသာဒေါ ဟောတိ။ အာရကတ္တာတိ သုဝိဒူရတ္တာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ။ အရာနန္တိ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ။ ဟတတ္တာတိ ဝိဟတတ္တာ။ ပစ္စယာဒီနန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၆။)စီဝရာဒိပစ္စယာနဉ္စေဝ ပူဇာဝိသေသာနဉ္စ။ တတောတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော။ ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော, ဧဝံ တံသံဝဏ္ဏနတောပိ နေသံ ဝိတ္ထာရော ဂဟေတဗ္ဗော။
ယသ္မာ ဇီဝကော ဗဟုသော သတ္ထုသန္တိကေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ ဌိတော, ဒိဋ္ဌသစ္စတာယ စ သတ္ထုသာသနေ ဝိဂတကထံကထော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဇီဝကော ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာယာတိ ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စပ္ပကာရာယ။ နိရန္တရံ ဖုဋံ အဟောသိ ကတာဓိကာရဘာဝတော။ ကမ္မန္တရာယဝသေန ဟိဿ ရညော ဂုဏသရီရံ ခတုပဟတံ အဟောသိ။
֍ ဋီ ၁၅၈။ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ ဝတွာ န ကေဝလံ သေဋ္ဌဘာဝေါ ဧဝေတ္ထ ကာရဏံ, အထ ခေါ အပ္ပသဒ္ဒတာပိ ကာရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဿယာနရထယာနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထိယာနေသု နိဗ္ဗိသေဝနမေဝ ဂဏှန္တော ဟတ္ထိနိယောဝ ကပ္ပါပေသိ။ ရညော အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အာသန္နစာရီဘာဝေန တတ္ထ ဣတ္ထိယောဝ နိသဇ္ဇာပိတာ။ ရညော ပရေသံ ဒုရုပသင်္ကမနဘာဝဒဿနတ္ထံ တာ ပုရိသဝေသံ ဂါဟာပေတွာ အာဝုဓဟတ္ထာ ကာရိတာ။ ပဋိဝေဒေသီတိ ဉာပေသိ။ တဒေဝါတိ ဂမနံ, အဂမနမေဝ ဝါ။
֍ ဋီ ၁၅၉။ မဟဉ္စာတိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မဟတာစာ’’တိ။ မဟစ္စာတိ မဟတိယာ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ, မဟန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ရာဇာနုဘာဝေနာ’’တိ ‘‘ဒွိန္နံ မဟာရဋ္ဌာနံ ဣဿရိယသိရီ’’တိ အင်္ဂမဂဓရဋ္ဌာနံ အာဓိပစ္စမာဟ။ အာသတ္တခဂ္ဂါနီတိ အံသေ ဩလမ္ဗနဝသေန သန္နဒ္ဓအသီနိ။ ကုလဘောဂဣဿရိယာဒိဝသေန မဟတီ မတ္တာ ဧတေသန္တိ မဟာမတ္တာ, မဟာနုဘာဝါ ရာဇပုရိသာ။ ဝိဇ္ဇာဓရတရုဏာ ဝိယာတိ ဝိဇ္ဇာဓရကုမာရာ ဝိယ။ ရဋ္ဌိယပုတ္တာတိ ဘောဇပုတ္တာ။ ဟတ္ထိဃဋာတိ ဟတ္ထိသမူဟာ။ အညမညသံဃဋ္ဋနာတိ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဂမနေန အညမညသမ္ဗန္ဓာ။
စိတ္တုတြာသော သယံ ဘာယနဋ္ဌေန ဘယံ ယထာ တထာ ဘာယတီတိ ကတွာ။ ဉာဏံ ဘာယိတဗ္ဗေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေ ‘‘ဘာယိတဗ္ဗမိဒ’’န္တိ ဘယတော တီရဏတော ဘယံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ ပန ဘာယတိ နဘာယတီတိ? န ဘာယတိ။ တဉှိ အတီတာ သင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ, ပစ္စုပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ, အနာဂတာ နိရုဇ္ဈိဿန္တီတိ တီရဏမတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၅၁)။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၇။)အာရမ္မဏံ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ။ ဩတပ္ပံ ပါပတော ဘာယတိ ဧတေနာတိ ဘယံ။ ဘယာနကန္တိ ဘာယနာကာရော။ ဘယန္တိ ဉာဏဘယံ။ သံဝေဂန္တိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ သန္တာသန္တိ သဗ္ဗသော ဥဗ္ဗိဇ္ဇနံ။ ဘာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘယံ ဘီမဘာဝေန ဘေရဝန္တိ ဘယဘေရဝံ, ဘီတဗ္ဗဝတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘အာဂစ္ဆတီ’’တိ။
ဘီရုံ ပသံသန္တီတိ ပါပတော ဘာယနတော ဥတ္တသနတော ဘီရုံ ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟိ တတ္ထ သူရန္တိ တသ္မိံ ပါပကရဏေ သူရံ ပဂဗ္ဘဓံသိနံ န ဟိ ပသံသန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဘယာ ဟိ သန္တော န ကရောန္တိ ပါပ’’န္တိ။ တတ္ထ ဘယာတိ ပါပုတြာသတော, ဩတ္တပ္ပဟေတူတိ အတ္ထော။ သရီရစလနန္တိ ဘယဝသေနသရီရသံကမ္ပော။ ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိအာဒိ တေသံ အဓိပ္ပါယဝိဝရဏံ။ ကာမံ ဝယတုလျော ‘‘ဝယဿော’’တိ ဝုစ္စတိ, ရူဠှိရေသော, ယော ကောစိ ပန သဟာယော ဝယဿော, တသ္မာ ဝယဿာဘိလာပေါတိ သဟာယာဘိလာပေါ။ န ဝိပ္ပလမ္ဘေသီတိ န ဝိသံဝါဒေသိ။ ဝိနဿေယျာတိ စိတ္တဝိဃာတေန ဝိဟညေယျ။
သာမညဖလပုစ္ဆာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၀။ ဘဂဝတော တေဇောတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ရညော သရီရံ ဖရိ ယထာ တံ သောဏဒဏ္ဍဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တဿ အန္တောဝနသဏ္ဍဂတဿ။ ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။
֍ ဋီ ၁၆၁။ ယေန, တေနာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဘဂဝါ, တတ္ထ ဂတော’’တိ။ တဒါ တသ္မိံ ဘိက္ခုသံဃေ တုဏှီဘာဝဿ အနဝသေသတော ဗျာပိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယတော ယတော…ပေ… မေဝါတိ အတ္ထော’’တိ။ ဟတ္ထဿ ကုကတတ္တာ အသံယမော အသမ္ပဇညကိရိယာ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော, တေန တဒညော အသံယမဘာဝေါ ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပန စက္ခုအသံယမော သဗ္ဗပဌမော, ဒုန္နိဝါရော စာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာယိကဝါစသိကေန ဥပသမေန လဒ္ဓေန ဣတရောပိ အနုမာနတော လဒ္ဓေါ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မာနသိကေန စာ’’တိ။ ဥပသမန္တိ သံယမံ, အာစာရသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ပဉ္စပရိဝဋ္ဋေတိ ပဉ္စပုရိသပရိဝဋ္ဋေ။ ပဉ္စဟာကာရေဟီတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၈။)‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ’’တိ (မဟာနိ။ ၃၈, ၁၉၂) ဧဝံ အာဒိနာ အာဂတေဟိ, ပဉ္စဝိဓအရိယိဒ္ဓိသိဒ္ဓေဟိ စ ပဉ္စဟိ ပကာရေဟိ။ တာဒိလက္ခဏေတိ တာဒိဘာဝေ။
֍ ဋီ ၁၆၂။ န မေ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဘာရော အတ္ထီတိ သတ္ထု သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာဒဿနံ။ ယဒါကင်္ခသီတိ န ဝဒန္တိ, ကထံ ပန ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘သုတွာ ဝေဒိဿာမာ’’တိ ပဒေသဉာဏေ ဌိတတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါ ပန သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယက္ခနရိန္ဒဒေဝသမဏဗြာဟ္မဏပရိဗ္ဗာဇကာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇, ၂၄၆၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တေ) သုတ္တပဒါနိ ပုစ္ဆန္တာနံ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန အာဂတာနိ, တံ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိ ဣဒံ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဩကာသကရဏံ, သေသာနိ နရိန္ဒာဒီနံ။ မနသိစ္ဆသီတိ မနသာ ဣစ္ဆသိ။ ပုစ္ဆဝှေါ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆထာတိ ဗာဝရိဿ သံသယံ မနသာ ပုစ္ဆဝှေါ။ တုမှာကံ ပန သဗ္ဗေသံ ယံ ကိဉ္စိ သဗ္ဗသံသယံ မနသာ, အညထာ စ, ယထာ ဣစ္ဆထ, တထာ ပုစ္ဆဝှေါတိ အဓိပ္ပါယော။
သာဓုရူပါတိ သာဓုသဘာဝါ။ ဓမ္မောတိ ပဝေဏီဓမ္မော။ ဝုဒ္ဓန္တိ သီလာဒီဟိ ဗုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ, ဂရုန္တိ အတ္ထော။ ဧသ ဘာရောတိ ဧသ သံသယူပစ္ဆေဒနသင်္ခါတော ဘာရော, အာဂတော ဘာရော အဝဿံ အာဝဟိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဉတွာ သယန္တိ ပရူပဒေသေန ဝိနာ သယမေဝ ဉတွာ။
သုစိရတေနာတိ ဧဝံ နာမကေန ဗြာဟ္မဏေန။ တဂ္ဃါတိ ဧကံသေန။ ယထာပိ ကုသလော တထာတိ ယထာ သဗ္ဗဓမ္မကုသလော သဗ္ဗဝိဒူ ဇာနာတိ ကထေတိ, တထာ အဟမက္ခိဿံ။ ရာဇာ စ ခေါ တံ ယဒိ ကာဟတိ ဝါ န ဝါတိ ယော တံ ဣဓ ပုစ္ဆိတုံ ပေသေသိ, သော ရာဇာနံ တယာ ပုစ္ဆိတံ ကရောတု ဝါ မာ ဝါ, အဟံ ပန တေ အက္ခိဿံ အက္ခိဿာမိ, အာစိက္ခိဿာမီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၆၃။ သိပ္ပနဋ္ဌေန သိက္ခိတဗ္ဗတာယ စ သိပ္ပမေဝ သိပ္ပါယတနံ ဇီဝိကာယ ကာရဏဘာဝတော။ သေယျထိဒန္တိ နိပါတော, တဿ တေ ကတမေတိ အတ္ထော။ ပုထု သိပ္ပါယတနာနီတိ ဟိ သာဓာရဏတော သိပ္ပါနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥပရိ တံတံသိပ္ပူပဇီဝိနော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနကထာယ ပပဉ္စံ ပရိဟရိတုံ။ အညထာ ယထာဓိပ္ပေတာနိ တာဝ သိပ္ပါယတနာနိ ဒဿေတွာ ပုန တံတံသိပ္ပူပဇီဝီသု ဒဿိယမာနေသု ပပဉ္စော သိယာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထာရောဟာ’’တိအာဒိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၁၉။)ဟတ္ထိံ အာရောဟန္တိ, အာရောဟာပယန္တိ စာတိ ဟတ္ထာရောဟာ။ ယေဟိ ပယောဂေဟိ ပုရိသော ဟတ္ထိနော အာရောဟနယောဂ္ဂေါ ဟောတိ, ဟတ္ထိဿ တံ ပယောဂံ ဝိဓာယတံ သဗ္ဗေသံ ပေတေသံ ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟတ္ထာစရိယာ နာမ ယေ ဟတ္ထိနော ဟတ္ထာရောဟကာနဉ္စ သိက္ခပကာ။ ဟတ္ထိဝေဇ္ဇာ နာမ ဟတ္ထိဘိသက္ကာ။ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ နာမ ဟတ္ထီနံ ပါဒရက္ခကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟတ္ထီနံ ယဝသဒါယကာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အဿာရောဟာ ရထိကာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ရထေ နိယုတ္တာ ရထိကာ။ ရထရက္ခာ နာမ ရထဿ အာဏိရက္ခကာ။ ဓနုံ ဂဏှန္တိ, ဂဏှာပေန္တိ စာတိ ဓနုဂ္ဂဟာ, ဣဿာသာ ဓနုသိပ္ပဿ သိက္ခာပကာ စ။ တေနာဟ ‘‘ဓနုအာစရိယာ ဣဿာသာ’’တိ။ စေလေန စေလပဋာကာယ ယုဒ္ဓေ အကန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ စေလကာတိ အာဟ ‘‘ယေ ယုဒ္ဓေ ဇယဓဇံ ဂဟေတွာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ယထာ တထာ ဌိတေ သေနိကေ ဗျူဟကရဏဝသေန တတော စလယန္တိ ဥစ္စာလေန္တီတိ စလကာ။ သကုဏဂ္ဃိအာဒယော ဝိယ မံသပိဏ္ဍံ ပရသေနာသမူဟံ သာဟသိကမဟာယောဓတာယ ဆေတွာ ဆေတွာ ဒယန္တိ ဥပ္ပတိတွာ ဥပ္ပတိတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ပိဏ္ဍဒါယကာ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပိဏ္ဍေ ဒယန္တိ ဇနသမ္မဒ္ဒေ ဥပ္ပတန္တာ ဝိယ ဂစ္ဆန္တီတိ ပိဏ္ဍဒါယကာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတာတိ ထာမဇဝပရက္ကမာဒိဝသေန အတိဝိယ ဥဂ္ဂတာ ဥဂ္ဂါတိ အတ္ထော။ ပက္ခန္ဒန္တီတိ အတ္တနော ဝီရသူရဘာဝေန အသဇ္ဇမာနာ ပရသေနံ အနုပဝိသန္တီတိ အတ္ထော။ ထာမဇဝဗလပရက္ကမာဒိသမ္ပတ္တိယာ မဟာနာဂါ ဝိယ မဟာနာဂါ။ ဧကန္တသူရာတိ ဧကာကိသူရာ အတ္တနော သူရဘာဝေနေဝ ဧကာကိနော ဟုတွာ ယုဇ္ဈနကာ။ သဇာလိကာတိ သဝမ္မိကာ။ သရပရိတ္တာဏစမ္မန္တိ စမ္မပရိသိဗ္ဗိတံ ခေဋကံ, စမ္မမယံ ဝါ ဖလကံ။ ဃရဒါသယောဓာတိ အန္တောဇာတယောဓာ။
အာဠာရံ ဝုစ္စတိ မဟာနသံ, တတ္ထ နိယုတ္တာတိ အာဠာရိကာ, ဘတ္တကာရာ။ ပူဝိကာတိ ပူဝသမ္ပာဒကာ, ယေ ပူဝမေဝ နာနပ္ပကာရတော သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကိဏန္တာ ဇီဝန္တိ။ ကေသနခလိခနာဒိဝသေန မနုဿာနံ အလင်္ကာရဝိဓိံ ကပ္ပေန္တိ သံဝိဒဟန္တီတိ ကပ္ပကာ။ နှာပကာတိ စုဏ္ဏဝိလေပနာဒီဟိ မလဟရဏဝဏ္ဏသမ္ပာဒနဝိဓိနာ နှာပေန္တီတိ နှာပကာ။ နဝန္တာဒိဝိဓိနာ ပဝတ္တော ဂဏနဂန္ထော အန္တရာ ဆိဒ္ဒါဘာဝေန အစ္ဆိဒ္ဒကောတိ ဝုစ္စတိ, တံ ဂဏနံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တာ အစ္ဆိဒ္ဒကပါဌကာ။ ဟတ္ထေန အဓိပ္ပါယဝိညာပနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၀။)ဟတ္ထမုဒ္ဒါ ဟတ္ထ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘န ဘုဉ္ဇမာနော သဗ္ဗံ ဟတ္ထံ မုခေ ပက္ခိပိဿာမီ’’တိအာဒီသု ဝိယ, တသ္မာ အင်္ဂုလိသင်္ကောစနာဒိနာ ဂဏနာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဂဏနာ။ စိတ္တကာရာဒီနီတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘမကာရကောဋ္ဋကလေခက ဝိလီဝကာရာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သန္ဒိဋ္ဌိကမေဝါတိ အသမ္ပရာယိကတာယ သာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သယံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ အတ္တပစ္စက္ခံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကန္တိ အတ္ထော။ သုခိတန္တိ သုခပ္ပတ္တံ။ ဥပရီတိ ဒေဝလောကေ။ သော ဟိ မနုဿလောကတော ဥပရိမော။ ကမ္မဿ ကတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တနတော တဿ ဖလံ တဿ အဂ္ဂိသိခါ ဝိယ ဟောတိ, တဉ္စ ဥဒ္ဓံ ဒေဝလောကေတိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ အဂ္ဂံ အဿာ အတ္ထီတိ ဥဒ္ဓဂ္ဂိကာ’’တိ။ သဂ္ဂံ အရဟတီတိ အတ္တနော ဖလဘူတံ သဂ္ဂံ အရဟတိ, တတ္ထ သာ နိဗ္ဗတ္တနာရဟောတိ အတ္ထော။ သုခဝိပါကာတိ ဣဋ္ဌဝိပါကဝိပစ္စနီကာ။ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေတိ အတိဝိယ ဥတ္တမေ ဥဠာရေ။ ဒက္ခန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတာယာတိ ဒက္ခိဏာ, ပရိစ္စာဂမယံ ပုညန္တိ အာဟ ‘‘ဒက္ခိဏံ ဒါန’’န္တိ။
မဂ္ဂေါ သာမညံ သမိတပါပသမဏဘာဝေါတိ ကတွာ။ ယသ္မာ အယံ ရာဇာ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒါသကဿကာဒီနံ လောကတော အဘိဝါဒနာဒိလာဘော သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလန္တိ စိန္တေတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဤဒိသမတ္ထံ ဇာနန္တော’’တိ ဝီမံသန္တော ပူရဏာဒိကေ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ ကထာယ အနာရာဓိတစိတ္တော ဘဂဝန္တမ္ပိ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိ အာဂတံ ပန ဒါသကဿကောပမံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီ’’တိ။
ကဏှပက္ခန္တိ ယထာပုစ္ဆိတေ အတ္ထေ လဗ္ဘမာနံ ဒိဋ္ဌိဂတူပသဉှိတံ သံကိလေသပက္ခံ။ သုက္ကပက္ခန္တိ တဗ္ဗိဓုရံ ဥပရိသုတ္တာဂတံ ဝေါဒါနပက္ခံ။ သမဏကောလာဟလန္တိ သမဏကောတူဟလံ တံတံသမဏဝါဒါနံ အညမညဝိရောဓံ။ သမဏဘဏ္ဍနန္တိ တေနေဝ ဝိရောဓေန ‘‘ဧဝံဝါဒီနံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အယံ ဒေါသော, ဧဝံဝါဒီနံ အယံ ဒေါသော’’တိ ဧဝံ တံတံဝါဒဿ ပရိဘာသနံ။ ရညော ဘာရံ ကရောန္တော အတ္တနော ဒေသနာကောသလ္လေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၆၄။ ပဏ္ဍိတပတိရူပကာနန္တိ အာမံ ဝိယ ပက္ကာနံ ပဏ္ဍိတာဘာသာနံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၁။)ပူရဏကဿပဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၅။ ဧကံ ဣဒါဟန္တိ ဧကာဟံ။ ဣဓ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ နိပါတမတ္တံ, ဧကာဟံ သမယံ တိစ္စေဝ အတ္ထော။ သရိတဗ္ဗယုတ္တန္တိ အနုဿရဏာနုစ္ဆဝိကံ။
֍ ဋီ ၁၆၆။ သဟတ္ထာ ကရောန္တဿာတိ သဟတ္ထေနေဝ ကရောန္တဿ။ နိဿဂ္ဂိယထာဝရာဒယောပိ ဣဓ သဟတ္ထကရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဟတ္ထာဒီနီတိ ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏနာသာဒီနိ။ ပစနံ ဒဟနံ ဝိဗာဓနန္တိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တဿာ’’တိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ ‘‘တဇ္ဇေန္တဿ ဝါ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန တဇ္ဇနံ ပရိဘာသနံ ဒဏ္ဍေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တဿ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သောကံ သယံ ကရောန္တဿာတိ ပရဿ သောကကာရဏံ သယံ ကရောန္တဿ, သောကံ ဝါ ဥပ္ပါဒေန္တဿ။ ပရေဟီတိ အတ္တနော ဝစနကရေဟိ။ သယမ္ပိ ဖန္ဒတောတိ ပရဿ ဝိဗာဓနပယောဂေန သယမ္ပိ ဖန္ဒတော။ ‘‘အတိပါတာပယတော’’တိ ပဒံ သုဒ္ဓကတ္တုအတ္ထေ ဟေတုကတ္တုအတ္ထေ စ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဟနန္တဿာပိ ဟနာပေန္တဿာပီ’’တိ။ ကာရဏဝသေနာတိ ကာရာပနဝသေန။
ဃရဿ ဘိတ္တိ အန္တော ဗဟိ စ သန္ဓိတာ ဟုတွာ ဌိတာ ဃရသန္ဓိ။ ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသော လောပေါ နိလ္လောပေါ။ ဧကာဂါရေ နိယုတ္တော ဝိလောပေါ ဧကာဂါရိကော။ ပရိတော သဗ္ဗသော ပန္ထေ ဟနနံ ပရိပန္ထော။ ပါပံ န ကရီယတိ ပုဗ္ဗေ အသညတော ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, တသ္မာ နတ္ထိ ပါပံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သတ္တာ ပါပေ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘သတ္တာ ပန ပါပံ ကရောမာတိ ဧဝံ သညိနော ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝံ ကိရဿ ဟောတိ – ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ ဟိံသာဒိကိရိယာ န အတ္တာနံ ဖုသတိ တဿ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ သရီရံ ပန အစေတနံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမံ, တသ္မိံ ဝိကောပိတေပိ န ကိဉ္စိ ပါပန္တိ။ ခုရနေမိနာတိ နိသိတခုရမယနေမိနာ။
ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏာ ဒိသာ အပ္ပတိရူပဒေသော, ဥတ္တရာ ဒိသာ ပတိရူပဒေသောတိ အဓိပ္ပါယေန‘‘ဒက္ခိဏဉ္စ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒက္ခိဏတီရေ မနုဿာ ကက္ခဠာ’’တိအာဒိ။ မဟာယာဂန္တိ မဟာဝိဇိတယညသဒိသံ မဟာယာဂံ။ ဥပေါသထကမ္မေန ဝါတိ ဥပေါသထကမ္မေန စ။ ဒမ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ဥပေါသထသီလဿ စ ဝါစကော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပေါသထကမ္မေနာတိ ဣဒံ ဣန္ဒြိယဒမနဿ ဝိသေသနံ, တသ္မာ ‘ဥပေါသထကမ္မဘူတေန ဣန္ဒြိယဒမနေနာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ သီလသံယမေနာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၂။)ကာယိကဝါစသိကသံဝရေန။ သစ္စဝဇ္ဇေနာတိ သစ္စဝါစာယ, တဿာ ဝိသုံ ဝစနံ လောကေ ဂရုတရပုညသမ္မတဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ပါပဓမ္မေသု မုသာဝါဒေါ ဂရု, ဧဝံ ပုညဓမ္မေသု သစ္စဝါစာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ အတီတဿာ’’တိအာဒိ။ ပဝတ္တီတိ ယော ‘‘ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ သန္တာနေ ဖလုပ္ပတ္တိပစ္စယဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ။ သဗ္ဗထာတိ ‘‘ကရောတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ ကိရိယမေဝ ပဋိက္ခိပတိ, န ရညာ ပုဋ္ဌံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ဗျာကရောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒံ အဝဓာရဏံ ဝိပါကပဋိက္ခေပနိဝတ္တနတ္ထံ။ ယော ဟိ ကမ္မံ ပဋိက္ခိပတိ, တေန အတ္ထတော ဝိပါကောပိ ပဋိက္ခိတ္တော ဧဝ နာမ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မံ ပဋိဗာဟန္တေနာပီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂)။
ပဋိရာဇူဟိ အနဘိဘဝနီယဘာဝေန ဝိသေသတော ဇိတန္တိ ဝိဇိတံ, အာဏာပဝတ္တိဒေသော။ ‘‘မာ မယှံ ဝိဇိတေ ဝသထာ’’တိ အပသာဒနာ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝိဟေဌနာ ပဗ္ဗာဇနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အပသာဒေတဗ္ဗန္တိ ဝိဟေဌေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဏှနံ တေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဥပဓာရဏံ သလ္လက္ခဏံ, နိကုဇ္ဇနံ တဿ အဒ္ဓနိယဘာဝါပါဒနဝသေန စိတ္တေန သန္ဓာရဏံ။ တဒုဘယံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ ‘‘အနုဂ္ဂဏှန္တော အနိကုဇ္ဇန္တော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သာရဝသေန အဂ္ဂဏှန္တော’’တိအာဒိ။
မက္ခလိဂေါသာလဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၈။ ဥဘယေနာတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓနဝစနေန။ သံကိလေသပစ္စယန္တိ သံကိလိဿနဿ မလီနဘာဝဿ ကာရဏံ။ ဝိသုဒ္ဓိပစ္စယန္တိ သင်္ကိကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓိယာ ဝေါဒါနဿ ကာရဏံ။ အတ္တကာရောတိ တေန တေန သတ္တေန အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကမ္မံ အတ္တနာ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗပယောဂေါ။ ပရကာရန္တိ ပရဿ ဝါဟသာ ဣဇ္ဈနကပယောဇနံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ မဟာသတ္တန္တိ အန္တိမဘဝိကံ မဟာဗောဓိသတ္တံ, ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဿပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မနုဿသောဘဂျတန္တိ မနုဿေသု သုဘဂဘာဝံ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ကမ္မဝါဒဿ ကိရိယဝါဒဿ ပဋိက္ခိပနေန ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ ကမ္မံ ကဏှံ ကဏှဝိပါက’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၂) နယပ္ပဝတ္တေ ဇိနစက္ကေ ပဟာရံ ဒေတိ နာမ။ နတ္ထိ ပုရိသကာရေတိ ယထာဝုတ္တအတ္တကာရပရကာရာဘာဝတော ဧဝ သတ္တာနံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၃။)တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိ ဗလန္တိ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိအာဝဟံ ဗလံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ယမှီ’’တိအာဒိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ, သံကိလေသိကမ္ပိ စာယံ ဗလံ ပဋိက္ခိပတေဝ။ ယဒိ ဝီရိယာဒီနိ ပုရိသကာရဝေဝစနာနိ, ကသ္မာ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ နော ဝီရိယေနာ’’တိအာဒိ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန တဿာ တဿာ ကိရိယာယ ဥဿန္နဋ္ဌေန ဗလံ။ သူရဝီရဘာဝါဝဟဋ္ဌေန ဝီရိယံ။ တဒေဝ ဒဠှဘာဝတော, ပေါရိသဓုရံ ဝဟန္တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗတော စ ပုရိသထာမော။ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနပ္ပဝတ္တိယာ ပုရိသပရက္ကမောတိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သတ္တယောဂတော ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တာ။ ပါဏနတော အဿသနပဿသနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပါဏာ။ တေ ပန သော ဧကိန္ဒြိယာဒိဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဧကိန္ဒြိယော’’တိအာဒိ။ အဏ္ဍကောသာဒီသု ဘဝနတော ‘‘ဘူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘အဏ္ဍကောသ…ပေ… ဝဒတီ’’တိ။ ဇီဝနတော ပါဏံ ဓာရေန္တာ ဝိယ ဝဍ္ဎနတော ဇီဝါ။ တေနာဟ ‘‘သာလိယဝါ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိ ဧတေသံ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီသု ဝသောတိ အဝသာ။ နတ္ထိ နေသံ ဗလံ ဝီရိယံ စာတိ အဗလာ အဝီရိယာ။ နိယတာတိ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိနော ဝိယ နိယတပ္ပဝတ္တိတာယ ဂတိဇာတိဗန္ဓာပဝဂ္ဂဝသေန နိယာမော။ တတ္ထ တတ္ထ ဂမနန္တိ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ တာသု တာသု ဂတီသု ဥပဂမနံ သမဝါယေန သမာဂမော။ သဘာဝေါယေဝါတိ ယထာ ကဏ္ဋကဿ တိခိဏတာ, ကပိတ္ထဖလာနံ ပရိမဏ္ဍလတာ, မိဂပက္ခီနံ ဝိစိတ္တာကာရတာ, ဧဝံ သဗ္ဗဿာပိ လောကဿ ဟေတုပစ္စယေန ဝိနာ တထာ တထာ ပရိဏာမော အယံ သဘာဝေါ ဧဝ အကိတ္တိမောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ဆဠာဘိဇာတိယော ပရတော ဝိတ္ထာရီယန္တိ။ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝဒန္တော အဒုက္ခမသုခဘူမိံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဇာနာတီတိ ဥလ္လိင်္ဂန္တော ‘‘အညာ အဒုက္ခမသုခဘူမိ နတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ အာဟ။
ပမုခယောနီနန္တိ မနုဿတိရစ္ဆာနာဒီသု ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိသီဟဗျဂ္ဃါဒိဝသေန ပဓာနယောနီနံ။ သဋ္ဌိသတာနီတိ ဆသဟဿာနိ။ ‘‘ပဉ္စ စ ကမ္မုနော သတာနီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနံ ‘‘ပဉ္စကမ္မသတာနိ စာ’’တိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကေဝလံ တက္ကမတ္တကေန နိရတ္ထကံ ဒိဋ္ဌိံ ဒီပေတီ’’တိ ဣမမေဝတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တက္ကမတ္တကေနာ’’တိ ဣမိနာ ယသ္မာ တက္ကိကာ နိရင်္ကုသတာယ ပရိကပ္ပနဿ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော ပရိကပ္ပိတံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၄။)သာရတော မညမာနာ တထေဝ အဘိနိဝိဿ တက္ကဒိဋ္ဌိဂါဟံ ဂဏှန္တိ, တသ္မာ န တေသံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိံ ဝိညူဟိ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ တေ ဟိ ‘‘ပဉ္စ ကမ္မာနီတိ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယာ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ‘ပဉ္စ ကမ္မာနီ’တိ ပညာပေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကမ္မန္တိ လဒ္ဓီတိ ဩဠာရိကဘာဝတော ပရိပုဏ္ဏကမ္မန္တိ လဒ္ဓိ။ မနောကမ္မံ အနောဠာရိကတ္တာ ဥပဍ္ဎကမ္မန္တိ လဒ္ဓီတိ ယောဇနာ။ ဒွဋ္ဌိပဋိပဒါတိ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သဘာဝနိရုတ္တိံ အဇာနန္တော ‘‘ဒွဋ္ဌိပဋိပဒါ’’တိ ဝဒတိ။ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေတိ ဧကသ္မိံ မဟာကပ္ပေ, တတ္ထာပိ စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီသညိတေ ဧကသ္မိံ အသင်္ချေယျေကပ္ပေ။
ဥရဗ္ဘေ ဟနန္တီတိ ဩရဗ္ဘိကာ။ ဧဝံ သူကရိကာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လုဒ္ဒါတိ အညေပိ ယေ ကေစိ မာဂဝိကနေသာဒါ။ တေ ပါပကမ္မပသုတတာယ ‘‘ကဏှာဘိဇာတီတိ ဝဒတိ။ ဘိက္ခူ’’တိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဘိက္ခူ။ တေ ကိရ ‘‘သဆန္ဒရာဂါ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘စတူသု ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တီ’’တိ ဝဒတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ ‘‘တေ ပဏီတပဏီတေ ပစ္စယေ ပဋိသေဝန္တီ’’တိ တဿ မိစ္ဆာဂါဟော, တသ္မာ ဉာယလဒ္ဓေပိ ပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနာ အာဇီဝကသမယဿ ဝိလောမဂါဟိတာယ ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တိ နာမာတိ ဝဒတီတိ အပရေ။ ဧကေ ပဗ္ဗဇိတာ, ယေ သဝိသေသံ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဏ္ဋကေ ဝတ္တန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ‘‘ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဌတွာ ဘုဉ္ဇနနဟာနပဋိက္ခေပါဒိဝတသမာယောဂေန ပဏ္ဍရတရာ။ ‘‘အစေလကသာဝကာ’’တိ အာဇီဝကသာဝကေ ဝဒတိ။ တေ ကိရ အာဇီဝကလဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာယ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ပဏ္ဍရတရာ။ နန္ဒာဒယော ဟိ တထာရူပံ အာဇီဝကပဋိပတ္တိံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဌိတာ။ တသ္မာ နိဂဏ္ဌေဟိ အာဇီဝကသာဝကေဟိ စ ပဏ္ဍရတရာ ပရမသုက္ကာဘိဇာတီတိ အယံ တဿ လဒ္ဓိ။
ပုရိသဘူမိယောတိ ပဓာနပုဂ္ဂလေန နိဒ္ဒေသော။ ဣတ္ထီနမ္ပိ တာ ဘူမိယော ဣစ္ဆန္တေဝ။ ‘‘ဘိက္ခု စ ပန္နကော’’တိအာဒိ တေသံ ပါဠိယေဝ။ တတ္ထ ပန္နကောတိ ဘိက္ခာယ ဝိစရဏကော, တေသံ ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပန္နကော။ ဇိနောတိ ဇိဏ္ဏော ဇရာဝသေန ဟီနဓာတုကော, အတ္တနော ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခံ ဇိနိတွာ ဌိတော။ သော ကိရ တထာဘူတော ဓမ္မမ္ပိ ကဿစိ န ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ အာဟာ’’တိ။ ဩဋ္ဌဝဒနာဒိဝိပ္ပကာရေ ကတေပိ ခမနဝသေန န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိပိ ဝဒန္တိ။ အလာဘိန္တိ ‘‘သော န ကုမ္ဘိမုခါ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၅။)ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) နယေန ဝုတ္တအလာဘဟေတုသမာယောဂေန အလာဘိံ, တတောယေဝ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလပရေတတာယ သယနပရာယနံ ‘‘သမဏံ ပန္နဘူမီ’’တိ ဝဒတိ။
အာဇီဝဝုတ္တိသတာနီတိ သတ္တာနံ အာဇီဝဘူတာနိ ဇီဝိကာဝုတ္တိသတာနိ။ ပသုဂ္ဂဟဏေန ဧဠကဇာတိ ဂဟိတာ, မိဂဂ္ဂဟဏေန ရုရုဂဝယာဒိသဗ္ဗမိဂဇာတိ။ ဗဟူ ဒေဝါတိ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဗြဟ္မကာယိကာဒိဝသေန, တေသံ အန္တရဘေဒဝသေန ဗဟူ ဒေဝါ။ တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဧကစ္စဘေဒေါ မဟာသမယသုတ္တဝသေန (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ မနုဿာပိ အနန္တာတိ ဒီပဒေသကုလဝံသာဇီဝါဒိဝိဘာဂဝသေန မနုဿာပိ အနန္တဘေဒါ။ ပိသာစာ ဧဝ ပေသာစာ။ တေ အပရပေတာဒယော မဟန္တမဟန္တာ။ ဆဒ္ဒန္တဒဟမန္ဒာကိနိယော ကုဝါဠိယမုစလိန္ဒနာမေန ဝဒတိ။
ပဝုဋာတိ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိကာ။ ပဏ္ဍိတောပိ …ပေ… ဥဒ္ဓံ န ဂစ္ဆတိ, ကသ္မာ? သတ္တာနံ သံသရဏကာလဿ နိယတဘာဝတော။ အပရိပက္ကံ သံသရဏနိမိတ္တံ သီလာဒိနာ ပရိပါစေတိ နာမ သီဃံယေဝ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ။ ပရိပက္ကံ ကမ္မံ ဖုဿ ဖုဿ ပတွာ ပတွာ ကာလေန ပရိပက္ကဘာဝါနာပါဒနေန ဗျန္တိံ ကရောတိ နာမ။
သုတ္တဂုဠေတိ သုတ္တဝဋ္ဋိယံ။ ‘‘နိဗ္ဗေဌိယမာနမေဝ ပလေတီ’’တိ ဥပမာယ သတ္တာနံ သံသာရော အနုက္ကမေန ခီယတေဝ, န တဿ ဝဍ္ဎတီတိ ဒဿေတိ ပရိစ္ဆိန္နရူပတ္တာ။
အဇိတကေသကမ္ဗလဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၁။ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝံ ဝဒတီ’’တိ, ဒိန္နံ ပန အန္နာဒိဝတ္ထုံ ကထံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသေဝ နယော ယိဋ္ဌံ ဟုတန္တိ ဧတ္ထာပိ။ မဟာယာဂေါတိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ။ ပါဟုနကသက္ကာရောတိ ပါဟုနဘာဝေန ကာတဗ္ဗသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလံ, နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ သဒိသဖလံ။ ပရလောကေ ဌိတဿ အယံ လောကော နတ္ထီတိ ပရလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော အယံ လောကော န ဟောတိ။ ဣဓလောကေ ဌိတဿာပိ ပရလောကော နတ္ထီတိ ဣဓလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ပရလောကော န ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၆။)‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ဣမေ သတ္တာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝေ, ယောနိအာဒီသု စ ဌိတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿန္တိ။ ဖလာဘာဝဝသေနာတိ မာတာပိတူသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ ဖလဿ အဘာဝဝသေန ‘‘နတ္ထိ မာတာ, နတ္ထိ ပိတာ’’တိ ဝဒတိ, န မာတာပိတူနံ, နာပိ တေသု ဣဒါနိ ကယိရမာနသက္ကာရာသက္ကာရာနံ အဘာဝဝသေန တေသံ လောကပစ္စက္ခတ္တာ။ ပုဗ္ဗုဠကဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပါဒေါ နာမ ကေဝလော, န စဝိတွာ အာဂမနပုဗ္ဗကောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ ဝဒတီ’’တိ။ သမဏေန နာမ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ကဿစိ ကိဉ္စိ အကထေတွာ သညတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ အာဟောပုရိသိကာ နာမ သိယာ။ ကိဉှိ ပရော ပရဿ ကရိဿတိ? တထာ စ အတ္တနော သမ္ပာဒနဿ ကဿစိ အဝဿယော ဧဝ န သိယာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ အာဟ ‘‘ယေ ဣမဉ္စ…ပေ… ပဝေဒေန္တီ’’တိ။
စတူသု မဟာဘူတေသု နိယုတ္တောတိ စာတုမဟာဘူတိကော။ ယထာ ပန မတ္တိကာယ နိဗ္ဗတ္တံ ဘာဇနံ မတ္တိကာမယံ, ဧဝံ အယံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တောတိ အာဟ ‘‘စတုမဟာဘူတမယော’’တိ။ အဇ္ဈတ္တိကပထဝီဓာတူတိ သတ္တသန္တာနဂတာ ပထဝီဓာတု။ ဗာဟိရပထဝီဓာတုန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ မဟာပထဝိံ။ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဗာဟိရပထဝိကာယတော တဒေကဒေသဘူတာ ပထဝီ အာဂန္တွာ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝပ္ပတ္တိယာ သတ္တဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဣဒါနိ ဃဋာဒိဂတပထဝီ ဝိယ တမေဝ ဗာဟိရပထဝိကာယံ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတိ သဗ္ဗသော တေန နိဗ္ဗိသေသတံ ဧကီဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတိ။ အာပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဧတ္ထ ပဇ္ဇုန္နေန မဟာသမုဒ္ဒတော ဂဟိတအာပေါ ဝိယ ဝဿောဒကဘာဝေန ပုနပိ မဟာသမုဒ္ဒမေဝ, သူရိယရသ္မိတော ဂဟိတံ ဣန္ဒဂ္ဂိသင်္ခါတတေဇော ဝိယ ပုန သူရိယရသ္မိံ, မဟာဝါယုခန္ဓတော နိဂ္ဂတမဟာဝါတော ဝိယ တမေဝ ဝါယုခန္ဓံ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အဓိပ္ပါယော။ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ အာကာသံ ပက္ခန္ဒန္တိ တေသံ ဝိသယာဘာဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝိသယိဂဟဏေန ဟိ ဝိသယာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ ဂုဏာဂုဏပဒါနီတိ ဂုဏဒေါသကောဋ္ဌာသာ။ သရီရမေဝ ပဒါနီတိ အဓိပ္ပေတံ သရီရေန တံတံကိရိယာယ ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ဒဗ္ဗန္တိ မုယှန္တီတိ ဒတ္တူ, မူဠှပုဂ္ဂလာ။ တေဟိ ဒတ္တူဟိ ဗာလမနုဿေဟိ။ ‘‘ပရလောကော အတ္ထီ’’တိ မတိ ယေသံ, တေ အတ္ထိကာ, တေသံ ဝါဒေါတိ အတ္ထိကဝါဒေါ, တံ အတ္ထိကဝါဒံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၇။)ကမ္မံ ပဋိဗာဟတိ အကိရိယဝါဒိဘာဝတော။ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အာယတိံ ဥပပတ္တိယာ ပဋိက္ခိပနတော။ ဥဘယံ ပဋိဗာဟတိ သဗ္ဗသော ဟေတုပဋိဗာဟနေနေဝ ဖလဿပိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဥဘယန္တိ ဟိ ကမ္မံ ဝိပါကဉ္စာတိ ဥဘယံ။ သော ဟိ ‘‘အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ, ဝိသုဇ္ဈန္တိ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀၀, ၂၂၇၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၂) ဝဒန္တော ကမ္မဿ ဝိယ ဝိပါကဿာပိ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီနံ ပစ္စယတ္တာဘာဝဝစနတော တဒုဘယံ ပဋိဗာဟတိ နာမ။ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ အသတိ ကမ္မေ ဝိပါကာဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ ဟောတိ အသတိ ဝိပါကေ ကမ္မဿ နိရတ္ထကဘာဝါပတ္တိတော။ အတ္ထတောတိ သရူပေန။ ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ တံတံဒိဋ္ဌိဒီပကဘာဝေန ပါဠိယံ အာဂတာပိ ပစ္စေကံ တိဝိဓဒိဋ္ဌိကာ ဧဝ ဥဘယပဋိဗာဟကတ္တာ။ ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကာတိ ဟိ ဟေတုဝစနံ။ ‘‘အဟေတုကဝါဒါ စေဝါ’’တိအာဒိ ပဋိညာဝစနံ။ ယော ဟိ ဝိပါကပဋိဗာဟနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိကော ဥစ္ဆေဒဝါဒီ, သော အတ္ထတော ကမ္မပဋိဗာဟနေန အကိရိယဒိဋ္ဌိကော, ဥဘယပဋိဗာဟနေန အဟေတုကဒိဋ္ဌိကော စ ဟောတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
သဇ္ဈာယန္တီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌန္တိ။ ဝီမံသန္တီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ။ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတကမ္မဖလာဘာဝါဒိကေ ‘‘ကရောတော န ကရီယတိ ပါပ’’န္တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ကရောတော န ကရီယတိ ပါပ’’န္တိအာဒိဝသေန အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ဧဝမေတန္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ တထာဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာဒိယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမူပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝံ ‘‘တံသဘာဝ’’န္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာသတီတိ လဒ္ဓနာမာ တံလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ။ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာသကံ ဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂတံ ပဟာယ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ။ စိတ္တသီသေန မိစ္ဆာသမာဓိ ဧဝ ဝုတ္တော။ သောပိ ဟိ ပစ္စယဝိသေသေဟိ လဒ္ဓဘာဝနာဗလော ဤဒိသေ ဌာနေ သမာဓာနပတိရူပကိစ္စကရောယေဝ, ဝါဠဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၈။)ပဝတ္တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမေ ဇဝနေ သတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ။ တထာ ဒုတိယာဒီသူတိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမတ္တမေတံ, န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ တိကိစ္ဆာ ကေနစိ သက္ကာ ကာတုံ။
တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ, သော ဧကမေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ယဿ ပန ဒွီသု တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ, သော ဒွေ တီဏိပိ ဩက္ကမတိ, ဧတေန ယာ ပုဗ္ဗေ ဥဘယပဋိဗာဟကတာမုခေန ဒီပိတာ အတ္ထသိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကတာ, သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ။ ယာ ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကန္တိဘူတာ, သာ ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမသိဒ္ဓိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အသင်္ကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပီ’’တိအာဒိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနဗလတံ သမာနဖလတဉ္စ ဒဿေတိ။ တသ္မာ တိဿောပိ စေတာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝ, ဧကာယ ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာ အနုဗလပ္ပဒါယိကာယော ဟောန္တိ။ ‘‘ဝဋ္ဋခါဏု နာမေသာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ နေယျတ္ထံ, န နီတတ္ထံ။ တထာ ဟိ ပပဉ္စသူဒနိယံ ‘‘ကိံ ပနေသ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော ဟောတိ, ဥဒါဟု အညသ္မိံ ပီတိ? ဧကသ္မိံယေဝ နိယတော, အာသေဝနဝသေန ပန ဘဝန္တရေပိ တံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ရောစေတိ ယေဝါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၉) ဝုတ္တံ။ အကုသလဉှိ နာမေတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ, န ကုသလံ ဝိယ သဗလံ မဟာဗလံ။ တသ္မာ ‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ မိစ္ဆတ္တနိယာမောပိ အစ္စန္တိကော သိယာ, န စ အစ္စန္တိကော။ ယဒိ ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အာသေဝနဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ယထာ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါပိ နိမုဂ္ဂေါ ဧဝ ဗာလော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာ။ ယာဒိသေ ဟိ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ အယံ တံ တံ ဒဿနံ ဩက္ကန္တော ပုန ကဒါစိ တပ္ပဋိပက္ခေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခိပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ယေဘုယျေန ဟိ ဧဝရူပဿ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ သံသာရခါဏုဘာဝဿပိ ပစ္စယော အပဏ္ဏကဇာတော, တသ္မာ။ ဘူတိကာမောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထာနံ ဝသေန အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဝဍ္ဎိကာမော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၉။)ပကုဓကစ္စာယနဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၄။ အကတာတိ သမေန ဝိသမေန ဝါ ကေနစိ ဟေတုနာ န ကတာ န ဝိဟိတာ။ ကတဝိဓော ကရဏဝိဓိ နတ္ထိ ဧတေသန္တိ အကတဝိဓာနာ။ ပဒဒွယေနာပိ လောကေ ကေနစိ ဟေတုပစ္စယေန နေသံ အနိဗ္ဗတ္တနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာတိ ကဿစိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ ဒေဝဿ, ဣဿရာဒိနော ဝါ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာ။ အနိမ္မာပိတာ ကဿစိ အနိမ္မာပိတာ။ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀) ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝဉ္ဈာတိ ဝဉ္ဈပသုဝဉ္ဈတာလာဒယော ဝိယ အဖလာ, ကဿစိ အဇနကာတိ အတ္ထော, ဧတေန ပထဝိကာယာဒီနံ ရူပါဒိဇနကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ရူပသဒ္ဒါဒယော ဟိ ပထဝိကာယာဒီဟိ အပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကာတိ တဿ လဒ္ဓိ။ ပဗ္ဗတကူဋံ ဝိယ ဌိတာတိ ကူဋဋ္ဌာ, ယထာ ပဗ္ဗတကူဋံ ကေနစိ အနိဗ္ဗတ္တိတံ, ကဿစိ စ အနိဗ္ဗတ္တကံ, ဧဝမေတေ ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယမိဒံ ‘‘ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိ ဇာယတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ တတော နိက္ခမတိ, န အဝိဇ္ဇမာနံ, အညထာ အညတောပိ အညဿ ဥပလဒ္ဓိ သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဌိတတ္တာတိ နိဗ္ဗိကာရာဘာဝေန ဌိတတ္တာ။ န စလန္တီတိ ဝိကာရံ နာပဇ္ဇန္တိ။ ဝိကာရာဘာဝတော ဟိ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတတာ။ အနိဉ္ဇနဉ္စ အတ္တနော ပကတိယာ အဝဋ္ဌာနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘န ဝိပရိဏမန္တီ’’တိ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ အညမညံ န ဗျာဗာဓေန္တိ။ သတိ ဟိ ဝိကာရံ အာပါဒေတဗ္ဗတာယ ဗျာဗာဓကတာပိ သိယာ, တထာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ အနုဂ္ဂါဟကတာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ နာလန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီ ဧဝ ကာယေကဒေသတ္တာ ပထဝိကာယော။ ဇီဝသတ္တမာနံ ကာယာနံ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရဘာဝတော န ဟန္တဗ္ဗတာ, န ဃာတေတဗ္ဗတာ စာတိ နေဝ ကောစိ ဟန္တာ ဝါ ဃာတေတာ ဝါ, တေနေဝါဟ ‘‘သတ္တန္နံ တွေဝ ကာယာန’’န္တိအာဒိ။ ယဒိ ကောစိ ဟန္တာ နတ္ထိ, ကထံ သတ္ထပ္ပဟာရောတိ အာဟ ‘‘ယထာ မုဂ္ဂရာသိ အာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ကေဝလံ သညာမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဟနနဃာတနာဒိ ပန ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝ ကာယာနံ အဝိကောပနီယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၇။ စတ္တာရော ယာမာ ဘာဂါ စတုယာမာ, စတုယာမာ ဧဝ စာတုယာမာ, ဘာဂတ္ထော ဟိ ဣဓ ယာမ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ရတ္တိယာ ပဌမော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၀။)ယာမော’’တိ။ သော ပနေတ္ထ ဘာဂေါ သံဝရလက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘စာတုယာမသံဝုတောတိ စတုကောဋ္ဌာသေန သံဝရေန သံဝုတော’’တိ။ ပဋိက္ခိတ္တသဗ္ဗသီတောဒကောတိ ပဋိက္ခိတ္တသဗ္ဗသီတောဒကပရိဘောဂေါ။ သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ယုတ္တောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သံဝရလက္ခဏေန သမန္နာဂတော။ ဓုတပါပေါတိ သဗ္ဗေန နိဇ္ဇရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေန ဝိဓုတပါပေါ။ ဖုဋ္ဌောတိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ခေပနေန မောက္ခပ္ပတ္တိယာ ကမ္မက္ခယလက္ခဏေန သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဖုဋ္ဌော တံ ပတွာ ဌိတော။ ကောဋိပ္ပတ္တစိတ္တောတိ မောက္ခာဓိဂမေနေဝ ဥတ္တမမရိယာဒပ္ပတ္တစိတ္တော။ ယတတ္တောတိ ကာယာဒီသု ဣန္ဒြိယေသု သံယမေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သံယတစိတ္တော။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တောတိ နိဿေသတော သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတစိတ္တော။ သာသနာနုလောမံ နာမ ပါပဝါရဏေန ယုတ္တတာ။ တေနာဟ ‘‘ဓုတပါပေါ’’တိအာဒိ။ အသုဒ္ဓလဒ္ဓိတာယာတိ ‘‘အတ္ထိ ဇီဝေါ, သော စ သိယာ နိစ္စော, သိယာ အနိစ္စော’’တိ ဧဝမာဒိအသုဒ္ဓလဒ္ဓိတာယ။ သဗ္ဗာတိ ကမ္မပကတိဝိဘာဂါဒိဝိသယာ သဗ္ဗာ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော။ ဒိဋ္ဌိယေ ဝါတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဇာတာ။
သဉ္စယဗေလဋ္ဌပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၇၉-၁၈၁။ အမရာဝိက္ခေပေ ဝုတ္တနယော ဧဝါတိ ဗြဟ္မဇာလေ အမရာဝိက္ခေပဝါဒသံဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁-၆၃) ဝုတ္တနယော ဧဝ ဝိက္ခေပဗျာကရဏဘာဝတော, တထေဝ စေတ္ထ ဝိက္ခေပဝါဒဿ အာဂတတ္တာ။
ပဌမသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၃။ ယထာ တေ ရုစ္စေယျာတိ ဣဒါနိ မယာ ပုစ္ဆိယမာနော အတ္ထော ယထာ တဝ စိတ္တေ ရောစေယျ။ ဃရဒါသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဇာတော အန္တောဇာတော။ ဓနေန ကီတော ဓနက္ကီတော။ ဗန္ဓဂ္ဂါဟဂဟိတော ကရမရာနီတော။ သာမန္တိ သယမေဝ။ ဒါသဗျန္တိ ဒါသဘာဝံ။ ကောစိ ဒါသောပိ သမာနော အလသော ကမ္မံ အကရောန္တော ‘‘ကမ္မကာရော’’တိ န ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အနလသော ကမ္မကရဏသီလောယေဝါ’’တိ။ ပဌမမေဝါတိ အာသန္နတရဋ္ဌာနူပသင်္ကမနတော ပဂေဝ ပုရေတရမေဝ။ ပစ္ဆာတိ သာမိကဿ နိပဇ္ဇာယ ပစ္ဆာ။ သယနတော အဝုဋ္ဌိတေတိ ရတ္တိယာ ဝိဘာယနဝေလာယ သေယျတော အဝုဋ္ဌိတေ။ ပစ္စူသကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၁။)အတီတာယ ရတ္တိယာ ပစ္စူသကာလတော ပဋ္ဌာယ။ ယာဝ သာမိနော ရတ္တိံ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ အပရာယ ပဒေါသဝေလာယံ ယာဝ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ။ ကိံ ကာရန္တိ ကိံ ကရဏီယံ, ကိံကာရဘာဝတော ပုစ္ဆိတွာ ကာတဗ္ဗဝေယျာဝစ္စန္တိ အတ္ထော။
ဒေဝေါ ဝိယာတိ အာဓိပစ္စပရိဝါရာဒိသမ္ပတ္တိသမန္နာဂတော ပဓာနဒေဝေါ ဝိယ။ သော ဝတဿာဟန္တိ သော ဝတ အဿံ အဟံ။ သော ရာဇာ ဝိယ အဟမ္ပိ ဘဝေယျံ, ကထံ ပုညာနိ ကရေယျံ, ယဒိ ပုညာနိ ဥဠာရာနိ ကရေယျန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘သော ဝတဿ’ဿ’’န္တိ ပါဌေ သော ရာဇာ အဿ အဟံ အဿံ ဝတ, ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျန္တိ ယောဇနာ။ တေနာဟ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ။ အဿန္တိ ဥတ္တမပုရိသပ္ပယောဂေ အဟံ-သဒ္ဒေါ အပ္ပယုတ္တောပိ ပယုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ ယာဝဇီဝံ န သက္ခိဿာမိ ဒါတုန္တိ ယာဝဇီဝံ ဒါနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရောန္တောပိ ယံ ရာဇာ ဧကံ ဒိဝသံ ဒေတိ, တတော သတဘာဂမ္ပိ ဒါတုံ န သက္ခိဿာမိ။ တသ္မာ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယံ ဥဿာဟံ ကတွာတိ ယောဇနာ။
ကာယေန သံဝုတောတိ ကာယေန သံဝရိတဗ္ဗံ ကာယဒွါရေန ပဝတ္တနကံ ပါပဓမ္မံ သံဝရိတွာ ဝိဟရေယျာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကာယေန ပိဟိတော ဟုတွာ’’တိအာဒိ။ ဃာသစ္ဆာဒနေန ပရမတာယာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရိယေသနေ သလ္လေခဝသေန ပရမတာယ, ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေ သဏ္ဌိတော ဃာသစ္ဆာဒနမေဝ ဝါ ပရမံ ပရာ ကောဋိ ဧတဿ, န တတော ပရံ ကိဉ္စိ အာမိသဇာတံ ပရိယေသတိ ပစ္စာသိသတိ စာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရမော, တဗ္ဘာဝေါ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာ, တဿာ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ။ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကတော ပဝိဝိတ္တေ ဌိတကာယာနံ။ နေက္ခမ္မာဘိရတာနန္တိ ဈာနာဘိရတာနံ။ တာယ ဧဝ ဈာနာဘိရတိယာ ပရမံ ဥတ္တမံ ဝေါဒါနံ ဝိသုဒ္ဓိံ ပတ္တတာယ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ။ ကိလေသူပဓိအဘိသင်္ခါရူပဓီနံ အစ္စန္တဝိဂမေန နိရုပဓီနံ။ ဝိသင်္ခါရဂတာနန္တိ အဓိဂတနိဗ္ဗာနာနံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမော ဝိဝေကော ဣတရေဟိ ဒွီဟိ ဝိဝေကေဟိ သဟာပိ ပတ္တဗ္ဗော ဝိနာပိ, တထာ ဒုတိယော။ တတိယော ပန ဣတရေဟိ ဒွီဟိ သဟေဝ ပတ္တဗ္ဗော, န ဝိနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂဏေ ဇနသမာဂမေ သန္နိပတနံ ဂဏသင်္ဂဏိကာ, တံ ပဟာယ ဧကော ဝိဟရတိ စရတိ ပုဂ္ဂလဝသေန အသဟာယတ္တာ။ စိတ္တေ ကိလေသာနံ သန္နိပတနံ စိတ္တကိလေသသင်္ဂဏိကာ, တံ ပဟာယ ဧကော ဝိဟရတိ ကိလေသဝသေန အသဟာယတ္တာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၂။)မဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ, ဂေါတြဘုအာဒီနဉ္စ အာရမ္မဏမတ္တတ္တာ န တေသံ ဝသေန သာတိသယာ နိဗ္ဗုတိသုခသမ္ဖုသနာ, ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိဝသေန သာတိသယာတိ အာဟ ‘‘ဖလသမာပတ္တိံ ဝါ နိရောဓသမာပတ္တိံ ဝါ ပဝိသိတွာ’’တိ။ ဖလပရိယောသာနော ဟိ နိရောဓောတိ။
֍ ဋီ ၁၈၄။ အဘိဟရိတွာတိ အဘိမုခီဘာဝေန နေတွာ။ ‘‘အဟံ စီဝရာဒီဟိ ပယောဇနံ သာဓေဿာမီ’’တိ ဝစနသေသော။ သပ္ပါယန္တိ သဗ္ဗဂေလညပဟရဏဝသေန ဥပကာရာဝဟံ။ ဘာဝိနာ အနတ္ထတော ပရိပါလနဝသေန ဂေါပနာ ရက္ခာဂုတ္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿ နိသေဓဝသေန အာဝရဏဂုတ္တိ။
ဒုတိယသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၆။ ကသတီတိ ကသိံ ကရောတိ။ ဂဟပတိကောတိ ဧတ္ထ က-သဒ္ဒေါ အပ္ပတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဧကဂေဟမတ္တေ ဇေဋ္ဌကော’’တိ, တေန အနေကကုလဇေဋ္ဌကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကရံ ကရောတီတိ ကရံ သမ္ပာဒေတိ။ ဝဍ္ဎေတီတိ ဥပရူပရိ သမ္ပာဒနေန ဝဍ္ဎေတိ။ ဧဝံ အပ္ပမ္ပိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရန္တိ အယမတ္ထော လဋုကိကောပမသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၂။၁၅၁, ၁၅၂) ဒီပေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သေယျထာပိ, ဥဒါယိ, ပုရိသော ဒလိဒ္ဒေါ အဿကော အနာဠှိယော, တဿဿ ဧကံ အဂါရကံ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂံ ကာကာတိဒါယိံ နပရမရူပ’’န္တိ ဝိတ္ထာရော။ ယဒိ အပ္ပမ္ပိ ဘောဂံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရံ, ကသ္မာ ဒါသဝါရေ ဘောဂဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ အာဟ ‘‘ဒါသဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ စ ဒါသဿ ဘောဂါပိ အဘောဂါ ပရာယတ္တဘာဝတော, ဧဝံ ဉာတယော ပီတိ ဒါသဝါရေ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဏီတတရသာမညဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၉။ ဧဝရူပါဟီတိ ယထာဝုတ္တဒါသကဿကူပမာသဒိသာဟိ ဥပမာဟိ သာမညဖလံ ဒီပေတုံ ပဟောတိ ဘဂဝါ သကလမ္ပိ ရတ္တိန္ဒိဝံ တတော ဘိယျောပိ အနန္တပဋိဘာနတာယ ဝိစိတ္တနယဒေသနဘာဝတော။ တထာပီတိ သတိပိ ဒေသနာယ ဥတ္တရုတ္တရာဓိကနာနာနယဝိစိတ္တဘာဝေ။
ဧကတ္ထမေတံ ပဒံ သာဓုသဒ္ဒဿေဝ က-ကာရေန ဝဍ္ဎိတွာ ဝုတ္တတ္တာ, တေနေဝ သာဓုက-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒန္တေန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သာဓု-သဒ္ဒေါ ဥဒါဟဋော။ အာယာစနေတိ အဘိမုခယာစနေ, အဘိပတ္ထနာယန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပဋိစ္ဆနေတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၃။)ပဋိဂ္ဂဏှနေ။ သမ္ပဟံသနေတိ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏဝသေန ဟံသနေ တောသနေ, ဥဒဂ္ဂတာကရဏေတိ အတ္ထော။ ဓမ္မရုစီတိ ပုညကာမော။ ပညာဏဝါတိ ပညဝါ။ အဒ္ဒုဗ္ဘောတိ အဒူသကော, အနုပဃာတကောတိ အတ္ထော။ ဣဓာပီတိ ဣမသ္မိံ သာမညဖလေပိ။ အယံ သာဓု-သဒ္ဒေါ။ ဒဠှီကမ္မေတိ သက္ကစ္စ ကိရိယာယံ။ အာဏတ္တိယန္တိ အာဏာပနေ။ ‘‘သုဏောဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ သာဓုက-သဒ္ဒေန သဝနမနသိကာရာနံ သက္ကစ္စကိရိယာ ဝိယ တဒါဏာပနမ္ပိ ဇောတိတံ ဟောတိ, အာယာစနတ္ထတာ ဝိယ စဿ အာဏာပနတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုန္ဒရေပီတိ သုန္ဒရတ္ထေပိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေန သာဓုက-သဒ္ဒဿ အတ္ထတ္တယေန ပကာသိတံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒဠှီကမ္မတ္ထေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
မနသိ ကရောဟီတိ ဧတ္ထ မနသိကာရော န အာရမ္မဏပဋိပါဒနလက္ခဏော, အထ ခေါ ဝီထိပဋိပါဒနဇဝနပဋိပါဒနမနသိကာရပုဗ္ဗကံ စိတ္တေ ဌပနလက္ခဏောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာဝဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ သဝနေ နိယောဇနဝသေန ကိရိယန္တရပဋိသေဓနဘာဝတော, သောတံ ဩဒဟာတိ အတ္ထော။ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ အညစိန္တာပဋိသေဓနတော။ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ ‘‘သာဓုက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ပစ္ဆိမဿ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဓာရဏူပပရိက္ခာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တုလနတီရဏာဒိကေ, ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဓေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗျဉ္ဇနောတိ ဧတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, သဘာဝနိရုတ္တိ။ သဟ ဗျဉ္ဇနေနာတိ သဗျဉ္ဇနော, ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သာတ္ထောတိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော အနုဓာတဗ္ဗတော အတ္ထော, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိကော။ တေန သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထော, အတ္ထသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဂမ္ဘီရောတိအာဒီသု ဓမ္မော နာမ တန္တိ။ ဒေသနာ နာမ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ အတ္ထော နာမ တန္တိယာ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓော နာမ တန္တိယာ, တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ယသ္မာ စေတေ ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထပ္ပဋိဝေဓာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော…ပေ… သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ, ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ, ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ, ဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒေသနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၄။)နာမ ဥဒ္ဒိသနံ, တဿ နိဒ္ဒိသနံ ဘာသနန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတော ဘာသိဿာမီ’’တိ။ ပရိဗျတ္တံ ကထနဉှိ ဘာသနံ, တေနာဟ ‘‘ဒေသေဿာမီတိ…ပေ… ဝိတ္ထာရဒီပန’’န္တိ။
ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တပဒေန သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃေါသောတိ သာဠိကာယ အာလာပေါ ဝိယ မဓုရော ကဏ္ဏသုခေါ ပေမနီယော။ ပဋိဘာနန္တိ သဒ္ဒေါ။ ဥဒီရယီတိ ဥစ္စာရီယတိ, ဝုစ္စတိ ဝါ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥဿာဟဇာတောတိ ဧဝံ ‘‘သုဏောဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟိ ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ကိရ ဘဂဝါ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသေဿတိ, ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသိဿတီ’’တိ သဉ္ဇာတုဿာဟော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ။
֍ ဋီ ၁၉၀။ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဣမိနာ ဝုစ္စမာနံ အဓိကရဏံ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒေသာပဒေသေ နိပါတော’’တိ။ ‘‘သွာယ’’န္တိ သာမညတော ဣဓသဒ္ဒမတ္တံ ဂဏှာတိ, န ယထာဝိသေသိတဗ္ဗံ ဣဓ-သဒ္ဒံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀)။ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ လောက-သဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ သေသပဒဒွယေ ပန ပဒန္တရသန္နိဓာနမတ္တေန တံ တံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣဓ တထာဂတော လောကေတိ ဟိ ဇာတိခေတ္တံ, တတ္ထာပိ အယံ စက္ကဝါဠော ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သမဏောတိ သောတာပန္နော။ ဒုတိယော သမဏောတိ သကဒါဂါမီ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကတမော စ ဘိက္ခဝေ သမဏော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ‘‘ကတမော စ ဘိက္ခဝေ ဒုတိယော သမဏော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ဩကာသန္တိ ကဉ္စိ ပဒေသံ။ ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿာတိ ဣမိဿာ ဧဝ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ တိဋ္ဌမာနဿ။
ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဩကာသာပဒိသနဿာပိ အသမ္ဘဝတော အတ္ထန္တရဿ အဗောဓနတော။ အရဟန္တိ အာဒယော သဒ္ဒါ ဝိတ္ထာရိတာတိ ယောဇနာ။ အတ္ထတော ဝိတ္ထာရဏံ သဒ္ဒမုခေနေဝ ဟောတီတိ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ယသ္မာ။ ‘‘အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိနာ ဥဒါနဋ္ဌကထာဒီသု, (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) အရဟန္တိ အာဒယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ အပရေဟိ ပကာရေဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၅။)ဝိတ္ထာရိတာ, တသ္မာတေသု ဝုတ္တာနယေနပိ သော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၂၉, ၁၃၀) အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာဂတဿ သတ္တနိကာယန္တောဂဓတာယ ‘‘ဣဓ ပန သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထာယံ ယသ္မိံ သတ္တနိကာယေ ယသ္မိဉ္စ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တထာဂတော န ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ သာရပ္ပတ္တာတိ ကုလဘောဂိဿရိယာဒိဝသေန သာရဘူတာ။ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာတိ ဗြဟ္မာယုပေါက္ခရသာတိအာဒိဗြာဟ္မဏာ စေဝ အနာထပိဏ္ဍိကာဒိဂဟပတိကာ စ။
‘‘သုဇာတာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု ပဌမော ဝိကပ္ပေါ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ အာသန္နတရာယ ဟိ ပဋိပတ္တိယာ ဌိတော ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ’’ ဝုစ္စတိ ဥပ္ပါဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ, ပဂေဝ ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကေ ဌိတော။ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟပဗ္ဗဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ အာသန္နပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန, တတိယော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မ ပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန။ န ဟိ မဟာသတ္တာနံ ဥပ္ပတိဘဝူပပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ နာမ အတ္ထိ။ စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ။ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ဟိ ဝိညူဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တုံ သက္ကာ ဥပ္ပါဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ။ ယထာ ပန သန္ဒန္တိ နဒိယောတိ သန္ဒနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ, ဧဝံ ဥပ္ပါဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ စတူသု ဝိကပ္ပေသု ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ စတူသု ဝိကပ္ပေသု သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တံ တထာဂတဿ ဥပ္ပန္နတာသင်္ခါတံ အတ္ထိဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။
သော ဘဂဝါတိ ယော ‘‘တထာဂတော အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တိတဂုဏော, သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဣမံ လောက’’န္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော, တံနိဝါသီ စ။ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၆။)ပစ္စတ္ထိက …ပေ… သမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ, အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ, ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။
အရူပိနော သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါတိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော တဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော။ ရူပီ ဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန, ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော နာဂဂရုဠာဒိဘေဒေါ။
ဧတ္တာဝတာ စ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနေန။ ပဉ္စသု ဟိ ဂတီသု ဒေဝဂတိပရိယာပန္နာဝ သေဋ္ဌာ, တတ္ထာပိ အရူပိနော ဒူရသမုဿာရိတကိလေသဒုက္ခတာယ, သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ, အတိဒီဃာယုကတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဥက္ကဋ္ဌာ။ ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝ လောကုတ္တရံ။ ဘာဝါနုက္ကမောတိ ဘာဝဝသေန ပရေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အနုက္ကမော။
တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ ပနာဟူတိ ယောဇနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၇။)အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော, အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနဥပမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။
အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ, တေန ဌိတိမိဿာပိ [ဝီထိမိဿာပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ) ဓိတိမိဿာပိ (က)] ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ဟိတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ, ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဝသေန အပ္ပံ ဝါ ဝိပဉ္စိတညုဿ, နေယျဿ ဝါ ဝသေန ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော။ ဓမ္မဿ ကလျာဏတာ နိယျာနိကတာယ, နိယျာနိကတာ စ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ’’တိ။ ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အဘိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ သာ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ တာဝ စတုပ္ပဒိကာယပိ ဂါထာယာ’’တိအာဒိ။ နိဒါနနိဂမနာနိပိ သတ္ထုနော ဒေသနာယ အနုဝိဓာနတော တဒန္တောဂဓာနိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဒါနမာဒိ, ဣဒံ ဧဝေါစာတိ ပရိယောသာန’’န္တိ။
သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနံ သာသနန္တိ တံ ပဋိပတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သီလဿ, သမထဝိပဿနာနဉ္စ သီလဒိဋ္ဌီနံ အာဒိဘာဝေါ တံ မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ အရိယမဂ္ဂဿ အန္တဒွယဝိဂမေန မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝေါ ဝိယ, သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာရဗ္ဘနိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈတ္တာပိ မဇ္ဈဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… မဇ္ဈံ နာမာ’’တိ။ ဖလံ ပရိယောသာနံ နာမ သဥပါဒိသေသတာဝသေန, နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနံ နာမ အနုပါဒိသေသတာဝသေန။ ဣဒါနိ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ သာသနဿ ပရိယောသာနတံ အာဂမေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဒတ္ထမိဒ’’န္တိအာဒိ အာဟ။ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတံ ‘‘သဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒိ ဝစနတော။ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကတာဝဓိသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဂါထာဝသေန, သုတ္တဝသေန စ ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၈။)ယော ဣဓ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုတ္တော, တဿ ပန အတ္ထော ဝိသေသတော သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သီလံ ဒဿေတွာတိ သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရံ သီလံ ဂဟိတံ, တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရော မဂ္ဂေါတိ တဒုဘယဝသေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိ အတ္ထံ ပရိယာဒိယတိ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။
န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါတိ သိထိလာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေမေဝ, ဒွိပကာရေမေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဝါ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ ဝိဝဋကရဏတာယ ဩဋ္ဌေ အဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗတော သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဿေဝ [သဗ္ဗတ္ထေဝ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ ၁)] ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ သဝရဘာသာ [ယဝနဘာသာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ)] ဝိယ။ သဗ္ဗဿေဝ [သဗ္ဗတ္ထေဝ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ)] သာနုသာရတာယ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါရသိကာဒိမိလက္ခုဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗာပေသာ ဗျဉ္ဇနေကဒေသဝသေန ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တာ။
ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယန္တိ ဧဝမာဒိ သိထိလံ။ တာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ဝဂ္ဂေသု ဒုတိယစတုတ္ထန္တိ ဧဝမာဒိ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလံ ဒီဃံ။ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ တဒေဝ လဟုကံ။ လဟုကမေဝ သံယောဂပရံ, ဒီဃဉ္စ ဂရုကံ။ ဌာနကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟိတံ။ ပရေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ သမ္ဗန္ဓံ။ တထာ နသမ္ဗန္ဓံ ဝဝတ္ထိတံ။ ဌာနကရဏာနိ နိဿဋ္ဌာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ ဝိမုတ္တံ။ ဒသဓာတိ ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ အက္ခရုပ္ပါဒကစိတ္တဿ သဗ္ဗာကာရေန ပဘေဒေါ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထံ ဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနာနိ စာတိ။
အမက္ခေတွာတိ အမိလေစ္ဆေတွာ, အဝိနာသေတွာ, အဟာပေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ယမတ္ထံ ဉာပေတုံ ဧကံ ဂါထံ, ဧကံ ဝါကျံ ဝါ ဒေသေတိ, တမတ္ထံ တာယ ဒေသနာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ဧဝ ဒေသေတီတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနမေဝ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ။ ဣဓ ကေဝလသဒ္ဒေါ အနဝသေသဝါစကော, န အဝေါမိဿကာဒိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သကလာဓိဝစန’’န္တိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ, တံ ပန ကေနစိ ဦနံ, အဓိကံ ဝါ န
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၉။)ဟောတီတိ ‘‘အနူနာဓိကဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒတ္ထံ ဒေသိတော, တဿ သာဓကတ္တာ အနူနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တဗ္ဗိဓုရဿ ပန အသာဓကတ္တာ အနဓိကတာ။ သကလန္တိ သဗ္ဗဘာဂဝန္တံ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏမေဝ, တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ ဒေသနာ ဟောတိ တဏှာယ သံကိလိဋ္ဌတ္တာ။ လောကာမိသံ စီဝရာဒယော ပစ္စယာ တတ္ထ အဂဓိတစိတ္တတာယ လောကာမိသနိရပေက္ခော။ ဟိတဖရဏေနာတိ ဟိတူပသံဟာရေန။ မေတ္တာဘာဝနာယ ကရဏဘူတာယ မုဒုဟဒယော။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သကလသံကိလေသတော, ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏာကာရာဝဋ္ဌိတေန စိတ္တေန, ကာရုဏာဓိပ္ပါယေနာတိ အတ္ထော။
‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒဿာမေဝ, ဧဝဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝတံ။ ပဏ္ဍိတပညတ္တတာယ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မံ ဗြဟ္မာနံ ဝါ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ ဒါနံ။ မစ္ဆရိယလောဘာဒိနိဂ္ဂဏှနေန သုစိဏ္ဏဿ။ ဣဒ္ဓီတိ ဒေဝိဒ္ဓိ။ ဇုတီတိ ပဘာ, အာနုဘာဝေါ ဝါ။ ဗလဝီရိယူပပတ္တီတိ ဧဝံ မဟတာ ဗလေန စ ဝီရိယေန စ သမန္နာဂမော။ ပုညန္တိ ပုညဖလံ။ ဝေယျာဝစ္စံ ဗြဟ္မစရိယံ သေဋ္ဌာ စရိယာတိ ကတွာ။ ဧသ နယော သေသေပိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဣဓ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ တသ္မာ။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပကာသေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။
֍ ဋီ ၁၉၁။ ဝုတ္တပ္ပကာရသမ္ပဒန္တိ ယထာဝုတ္တံ အာဒိကလျာဏတာဒိဂုဏသမ္ပဒံ, ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ, န မာနဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုလဘာဝတော။ ဘောဂါရောဂျာဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟေယျာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အနဝတ္ထာနတော, န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာမဒါ, တသ္မာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇာ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန ဟိ…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတိတာယာတိ နိဟီနဇာတိတာယ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ။ သီလဝသေန ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ, ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ သာ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော သာသနေ ပတိဋ္ဌာ နာမ, ယေဘုယျေန စ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတာ ဧဝ ဟောန္တိ, န ဒုဇ္ဇာတာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၀။)ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗသော ပရိသုဒ္ဓံ။ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟတိ။ ဝိညူဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂ္ဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါ သိဒ္ဓိ ဓမ္မပ္ပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နဘာဝတော။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ, ယော ဧဝံ သွာက္ခာတဓမ္မော’’တိ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ ဇာယမ္ပတိကာတိ ဃရဏီပတိကာ။ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ ဃရသာမိကဃရသာမိနီဝသေန ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ။ ယဿ ပန ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော, တတ္ထ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧကာယာပိ သံဝါသော သမ္ဗာဓောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ သကိဉ္စနဋ္ဌေန, ခေတ္တဝတ္ထု အာဒိနာ သပလိဗောဓဋ္ဌေန ရာဂရဇာဒီနံ အာဂမနပထတာပိ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ ဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အဿဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝေန။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ အဋ္ဌာနဋ္ဌာနဘာဝေန တေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သင်္ခေပကထာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ သမာသတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿပိ အနာပဇ္ဇနေန အခဏ္ဍိတံ ကတွာ။ ကိလေသမလေန အမလီနန္တိ တဏှာသံကိလေသာဒိနာ အသံကိလိဋ္ဌံ ကတွာ။ ပရိယောဒါတဋ္ဌေန နိမ္မလဘာဝေန သင်္ခံ ဝိယ လိခိတံ ဓောတန္တိ သင်္ခလိခိတန္တိ အာဟ ‘‘ဓောတသင်္ခသပ္ပဋိဘာဂ’’န္တိ။ ‘‘အဇ္ဈာဝသတာ’’တိ ပဒပ္ပယောဂေန ‘‘အဂါရ’’န္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါရမဇ္ဈေ’’တိ။ ကသာယေန ရတ္တာနိ ဝတ္ထာနိ ကာသာယာနီတိ အာဟ ‘‘ကသာယရသပီတတာယာ’’တိ။ ပရိဒဟိတွာတိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန, တဿ ဝဍ္ဎိအာဝဟံ အဂါရဿ ဟိတံ။
֍ ဋီ ၁၉၂။ ဘောဂက္ခန္ဓောတိ ဘောဂသမုဒါယော။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ပုတ္တော နတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပေမဝသေန သပရိစ္ဆေဒံ ဗန္ဓနဋ္ဌေန။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ။ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋော။
֍ ဋီ ၁၉၃။ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော, တထာဘူတော စ ယသ္မာ တေန သံဝရေန ဥပေတော နာမ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၁။)ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရေန သမန္နာဂတော’’တိ။ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ တဿေဝ ပါတိမောက္ခသံဝရသမန္နာဂမဿ ပစ္စယဒဿနံ။ အပ္ပမတ္တကေသူတိ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နအနုခုဒ္ဒကေသု စေဝ သဟသာ ဥပ္ပန္နအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေသု စ။ ဘယဒဿာဝီတိ ဘယဒဿနသီလော။ သမ္မာ အာဒိယိတွာတိ သက္ကစ္စံ ယာဝဇီဝံ အဝီတိက္ကမဝသေန အာဒိယိတွာ။ တံ တံ သိက္ခာပဒန္တိ တံ တံ သိက္ခာကောဋ္ဌာသံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ ပါဌေ။ သင်္ခေပေါတိ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ။ ဝိတ္ထာရော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) ဝုတ္တော, တသ္မာ သော တတ္ထ, တံသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၄) စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
အာစာရဂေါစရဂ္ဂဟဏေနေဝါတိ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိ ဝစနေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလေ ကာယကမ္မဝစီကမ္မေ ဂဟိတေပီ’’တိ။ အဓိကဝစနံ အညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ကတွာ တဿ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနတ္ထံ…ပေ… ကုသလေနာတိ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗသော အနေသနပ္ပဟာနေန အနဝဇ္ဇေနာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ကတမေ စ ထပတိ ကုသလာ သီလာ ကုသလံ ကာယကမ္မံ ကုသလံ ဝစီကမ္မ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၅) သီလဿ ကုသလကာယဝစီဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘အာဇီဝပရိသုဒ္ဓမ္ပိ ခေါ အဟံ ထပတိ သီလသ္မိံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၅) ဧဝံ ပဝတ္တာယ မုဏ္ဍိကသုတ္တဒေသနာယ ‘‘ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတော ကုသလေန, ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ’’တိ အယံ ဒေသနာ ဧကသင်္ဂဟာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မုဏ္ဍိကသုတ္တဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သီလသ္မိံ ဝဒါမီတိ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝဒါမိ, ‘‘သီလသ္မိံ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္န’’န္တိ ဝဒါမီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရိယာဒါနတ္ထန္တိ ပရိဂ္ဂဟတ္ထံ။
တိဝိဓေန သီလေနာတိ စူဠသီလံ မဇ္ဈိမသီလံ မဟာသီလန္တိ ဧဝံ တိဝိဓေန သီလေန။ မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဣန္ဒြိယေသု, န ကာယပဉ္စမေသု။ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပပ္ပကာရဝသေန တိဝိဓေန သန္တောသေန။
စူဠမဇ္ဈိမမဟာသီလဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၄-၂၁၁။ ‘‘သီလသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ဧကံ သီလံ ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။ အယမေဝ အတ္ထောတိ ပစ္စတ္တဝစနတ္ထော ဧဝ။ ဗြဟ္မဇာလေတိ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇)။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၂။)֍ ဋီ ၂၁၂။ အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဘယာဒီနိ အသံဝရမူလကာနိ။ သီလဿာသံဝရတောတိ သီလဿ အသံဝရဏတော, သီလသံဝရာဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဘဝေယျာတိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ယထာဝိဓာနဝိဟိတေနာတိ ယထာဝိဓာနသမ္ပာဒိတေန။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နစေတသိကသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ ဖုဋ္ဌသရီရဿ ဥဠာရံ ကာယိကံ သုခံ ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရ…ပေ… ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ။
ဣန္ဒြိယသံဝရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၃။ ဝိသေသော ကမ္မတ္ထာပေက္ခတာယ သာမညဿ န တေဟိ ပရိစတ္တောတိ အာဟ ‘‘စက္ခု-သဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဗုဒ္ဓစက္ခုမှိ ဝတ္တတီ’’တိ။ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ဟိ အဘိဓေယျေ ဝိသေသတ္ထံ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တနဝသေန ဝိသေသသဒ္ဒေါ ဝိဘာဝေတိ, န အဝိဇ္ဇမာနံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ စက္ခုဒဿနန္တိ ဗုဒ္ဓစက္ခု, အာသယာနုသယဉာဏံ, ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ။ သမန္တတော သဗ္ဗသော ဒဿနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခု, သဗ္ဗညုတညာဏံ။ အရိယမဂ္ဂတ္တယပညာတိ ဟေဋ္ဌိမေ အရိယမဂ္ဂတ္တယေ ပညာ။ ဣဓာတိ ‘‘စက္ခုနာ ရူပ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ။ အယံ စက္ခု-သဒ္ဒေါ ပသာဒ…ပေ… ဝတ္တတိ နိဿယဝေါဟာရေ နိဿိတဿ ဝတ္တဗ္ဗတော ယထာ။ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ အသမ္မိဿန္တိ ကိလေသဒုက္ခေန အဝေါမိဿံ။ တေနာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ သတိ ဟိ သုဝိသုဒ္ဓေ ဣန္ဒြိယသံဝရေ, ပဓာနဘူတပါပဓမ္မဝိဂမေန အဓိစိတ္တာနုယောဂေါ ဟတ္ထဂတော ဧဝံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဓိစိတ္တသုခံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ။
သတိသမ္ပဇညကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၄။ သမန္တတော, ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော, သမ္ပဇာနဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ, တထာပဝတ္တဉာဏံ။ တဿ ဝိဘဇနံ သမ္ပဇညဘာဇနီယံ, တသ္မိံ သမ္ပဇညဘာဇနီယမှိ။ အဘိက္ကမနံ အဘိက္ကန္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဝုစ္စတိ ဂမန’’န္တိ။ တထာ ပဋိက္ကမနံ ပဋိက္ကန္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိက္ကန္တံ နိဝတ္တန’’န္တိ။ နိဝတ္တနန္တိ စ နိဝတ္တိမတ္တံ။ နိဝတ္တိတွာ ပန ဂမနံ ဂမနမေဝ။ အဘိဟရန္တောတိ ဂမနဝသေန ကာယံ ဥပနေန္တော။ ဌာနနိသဇ္ဇာသယနေသု ယော ဂမနဝိဓုရော ကာယဿ ပုရတော အဘိဟာရော, သော အဘိက္ကမော, ပစ္ဆတော အပဟရဏံ ပဋိက္ကမောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဌာနေပီ’’တိအာဒိမာဟ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၃။)အာသနဿာတိ ပီဌကာဒိအာသနဿ။ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါတိ အဋနိကာဒိပုရိမာဝယဝါဘိမုခေါ။ သံသရန္တောတိ သံသပ္ပန္တော။ ပစ္စာသံသရန္တောတိ ပဋိအာသပ္ပန္တော။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ နိပန္နဿေဝ အဘိမုခသံသပ္ပနပဋိအာသပ္ပနာနိ နိဒဿေတိ။
သမ္မာ ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ, တေန အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ’’တိ။ သမ္ပဇာနသဒ္ဒဿ သမ္ပဇညပရိယာယတာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ ဧဝ။ သမ္ပဇညံ ကရောတေဝါတိ အဘိက္ကန္တာဒီသု အသမ္မောဟံ ဥပ္ပါဒေတိ ဧဝ။ သမ္ပဇညဿ ဝါ ကာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ သမ္ပဇာနကာရီ။ ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိသင်္ခါတေန သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ, အဘိက္ကန္တာဒိ။ သာတ္ထကဿ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ သပ္ပါယဿ အတ္တနော ဟိတဿ သမ္ပဇာနနံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ, အညတ္ထာပိ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ တူလေတွာ တီရေတွာ ပဋိသင်္ခါယာတိ, အတ္ထော။ သံဃဒဿနေနေဝ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိအတ္ထံ ဂမနံ သင်္ဂဟိတံ။ အသုဘဒဿနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ဒိသွာပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ဧသော။ သမထဝိပဿနုပ္ပါဒနမ္ပိ ဟိ ဘိက္ခုနော ဝဍ္ဎိယေဝ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။
တသ္မိံ ပနာတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတအတ္ထေ။ ‘‘အတ္ထောတိ ဓမ္မတော ဝဍ္ဎီ’’တိ ယံ သာတ္ထကန္တိ အဓိပ္ပေတံ, တံ သပ္ပါယံ ဧဝါတိ သိယာ ကဿစိ အာသင်္ကာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘စေတိယဒဿနံ တာဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တကမ္မရူပကာနိ ဝိယာတိ စိတ္တကမ္မကတာ ပဋိမာယော ဝိယ, ယန္တပယောဂေန ဝါ ဝိစိတ္တကမ္မာ ပဋိမာယော ဝိယ။ အသမပေက္ခနံ ဂေဟဿိတ အညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ ဟတ္ထိအာဒိသမ္မဒ္ဒေန ဇီဝိတန္တရာယော။ ဝိသဘာဂရူပဒဿနာဒိနာ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၄။)ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ အနုဝတ္တနကထာ အာစိဏ္ဏာ, အနနုဝတ္တနကထာ ပန တဿာ ဒုတိယာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ကထာ နာမ န ကထိတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ဧဝန္တိ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝုတ္တာကာရံ ပစ္စာမသတိ, န ‘‘ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘ’’န္တိအာဒိကံ ဝုစ္စမာနံ။
ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒနဝသေန ဥဂ္ဂဟေတွာ။
ဟရတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဝတ္တေတိ, ယာဝ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကမာ အနုယုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ န ပစ္စာဟရတီတိ အာဟာရူပယောဂတော ယာဝ ဒိဝါဌာနုပသင်္ကမနာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပဋိနေတိ။ သရီရပရိကမ္မန္တိ မုခဓောဝနာဒိသရီရပဋိဇဂ္ဂနံ။ ဒွေ တယော ပလ္လင်္ကေတိ ဒွေ တယော နိသဇ္ဇာဝါရေ ဒွေ တီဏိ ဥဏှာသနာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဥသုမံ ဂါဟာပေန္တော’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနမုခေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟန္တော ဧဝ, တေန ‘‘ပတ္တောပိ အစေတနော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄) ဝက္ခမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။ တထေဝါတိ တိက္ခတ္တုမေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော သာရီရိကစေတိယံ ဂရုတရန္တိ ကတွာ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စေတိယံ ဗာဓယမာနာ ဗောဓိသာခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓဂုဏာနုဿရဏဝသေနေဝ ဗောဓိယံ ပဏိပါတကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဝိယ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ’’တိ။ ဂါမသမီပေတိ ဂါမဿ ဥပစာရဋ္ဌာနေ။ ဇနသင်္ဂဟတ္ထန္တိ ‘‘မယိ အကထေန္တေ ဧတေသံ ကော ကထေဿတီ’’တိ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဇနသင်္ဂဟတ္ထံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဓမ္မကထာ နာမ ကထေတဗ္ဗာ ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ, ယသ္မာ စ ဓမ္မကထာ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ အတ္တနာ ပရိဟရိယမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟန္တော တဒနုဂုဏံယေဝ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ။ အနုမောဒနံ ဝတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
သမ္ပတ္တပရိစ္ဆေဒေနေဝါတိ ‘‘ပရိစိတော အပရိစိတော’’တိအာဒိ ဝိဘာဂံ အကတွာ သမ္ပတ္တကောဋိယာ ဧဝ, သမာဂမမတ္တေနေဝါတိ အတ္ထော။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၅။)‘‘ကမ္မဇတေဇော’’တိ ဂဟဏိံ သန္ဓာယာဟ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝီထိံ နာရောဟတိ ခုဒါပရိဿမေန ကိလန္တကာယတ္တာ သမာဓာနာဘာဝတော။ အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုယာ အဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနုပဋ္ဌာနဿ အဝိစ္ဆေဒဒဿနမေတံ, ယထာ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ ပဝတ္တာယ သရပဋိပါတိယာ အနဝိစ္ဆေဒေါ, ဧဝမေတဿပီတိ။
နိက္ခိတ္တဓုရော ဘာဝနာနုယောဂေ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ အပူရဏေန သဗ္ဗဝတ္တာနိ ဘိန္ဒိတွာ။ ‘‘ကာမေသု အဝီတရာဂေါ ဟောတိ, ကာယေ အဝီတရာဂေါ, ရူပေ အဝီတရာဂေါ, ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ, အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဧဝံ ဝုတ္တပဉ္စဝိဓစေတောခိလဝိနိဗန္ဓစိတ္တော။ စရိတွာတိ ပဝတ္တိတွာ။
ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တဝသေနာတိ ဘာဝနာသဟိတံယေဝ ဘိက္ခာယ ဂတပစ္စာဂတံ ဂမနပစ္စာဂမနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဂတပစ္စာဂတိကံ, တဒေဝ ဝတ္တံ, တဿ ဝသေန။ အတ္တကာမာတိ အတ္တနော ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တာ, ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မော ဟိ ဟိတံ တန္နိမိတ္တကဉ္စ သုခန္တိ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ နိဗ္ဗိသေသတ္တာ, အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ စ အတ္တာ နာမ ဓမ္မော, တံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္တကာမာ။
ဥသဘံ နာမ ဝီသတိ ယဋ္ဌိယော။ တာယ သညာယာတိ တာယ ပါသာဏသညာယ, ဧတ္တကံ ဌာနံ အာဂတာတိ ဇာနန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ သောယေဝ နယောတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကော ယော ဌာနေ ဝုတ္တော, သော ဧဝ နိသဇ္ဇာယပိ နယော။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာနံ ဆိန္နဘတ္တဘာဝဘယေနပိ ယောနိသောမနသိကာရံ ပရိဗြူဟေတိ။ မဒ္ဒန္တာတိ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ သာလိသီသာနိ မဒ္ဒန္တာ။
မဟာပဓာနံ ပူဇေဿာမီတိ အမှာကံ အတ္ထာယ လောကနာထေန ဆဝဿာနိ ကတံ ဒုက္ကရစရိယမေဝါဟံ ယထာသတ္တိ ပူဇေဿာမီတိ။ ပဋိပတ္တိပူဇာ ဟိ သတ္ထုပူဇာ, န အာမိသပူဇာတိ။ ‘‘ဌာနစင်္ကမမေဝါ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ, န ဘောဇနာဒိကာလေသု အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗနိသဇ္ဇာယ ပဋိက္ခေပဝသေန။
ဝီထိံ ဩတရိတွာ ဣတော စိတော စ အနောလောကေတွာ ပဌမမေဝ ဝီထိယော သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၆။)ဝုစ္စတိ ‘‘ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေနာ’’တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ကတွာ။ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိ ပဋိက္ခေပဒဿနံ။
ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကရောတိ, ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဣတော ပရေသုပိ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ ကပ္ပါနံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ, သတသဟဿဉ္စ တဇ္ဇာပုညဉာဏသမ္ဘရဏံ။ သာဝကဗောဓိယာ အဂ္ဂသာဝကာနံ အသင်္ချေယျံ, ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, မဟာသာဝကာနံ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၂၈၈) သတသဟဿမေဝ တဇ္ဇာပုညဉာဏသမ္ဘရဏံ။ ဣတရေသံ အတီတာသု ဇာတီသု ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿယဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ကုသလံ။ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယောတိ ဗာဟိယဝိသယေ သဉ္ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဗာဟိယော, ဒါရုစီရပရိဟရဏေန ဒါရုစီရိယောတိ စ သမညာတော။ သော ဟိ အာယသ္မာ ‘‘တသ္မာတိဟ တေ, ဗာဟိယ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ, သုတေ, မုတေ, ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတီ’တိ, ဧဝဉှိ တေ ဗာဟိယ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ယတော ခေါ တေ ဗာဟိယ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ, သုတေ, မုတေ, ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတိ, တတော တွံ, ဗာဟိယ, န တေန။ ယတော တွံ, ဗာဟိယ, န တေန, တတော တွံ, ဗာဟိယ, န တတ္ထ။ ယတော တွံ, ဗာဟိယ, န တတ္ထ, တတော တွံ, ဗာဟိယ, နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန။ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ ဧဝံ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနံ မဟာပညတာဒိဒီပနာနိ သုတ္တပဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
တန္တိ အသမ္မုယှနံ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနမာကာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တာ အဘိက္ကမတီ’’တိ ဣမိနာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဿ ဒိဋ္ဌိဂါဟဝသေန အဘိက္ကမေ သမ္မုယှနံ ဒဿေတိ, ‘‘အဟံ အဘိက္ကမာမီ’’တိ ပန ဣမိနာ မာနဂါဟဝသေန။ တဒုဘယံ ပန တဏှာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ တဏှဂါဟဝသေနပိ သမ္မုယှနံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘တထာ အသမ္မုယှန္တော’’တိ ဝတွာ တံ အသမ္မုယှနံ ယေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဟောတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီ’’တိအာဒိမာဟ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၇။)တတ္ထ ယသ္မာ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတာ တေဇောဓာတု ဥဒ္ဓရဏဿ ပစ္စယော။ ဥဒ္ဓရဏဂတိကာ ဟိ တေဇောဓာတူတိ။ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ, တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ, ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကေကပါဒုဒ္ဓရဏေ…ပေ… ဗလဝတိယောတိ အာဟ။ ယသ္မာ ပန တေဇောဓာတုယာ အနုဂတာ ဝါယောဓာတု အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ ပစ္စယော။ တိရိယဂတိကာယ ဟိ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရောတိ။ တေဇောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ, တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ, ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသူ’’တိ အာဟ။ သတိပိ အနုဂမကအနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေ တေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ,။ တတ္ထ အက္ကန္တဋ္ဌာနတော ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ ဥဒ္ဓရဏံ။ ဌိတဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတော ဟရဏံ အတိဟရဏံ, ခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ, ပတိဋ္ဌိတပါဒဃဋ္ဋနပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ။ ယာဝ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ, တာဝ အာဟရဏံ အတိဟရဏံ, တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ အယံ ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။
ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတု ဝေါဿဇ္ဇနဿ ပစ္စယော။ ဂရုတရသဘာဝါ ဟိ အာပေါဓာတူတိ။ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပထဝီဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ, တသ္မာ တာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ, ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေါဿဇ္ဇနေ…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ ပထဝီဓာတု သန္နိက္ခေပနဿ ပစ္စယော, ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ တဿာ သာတိသယကိစ္စတ္တာ အာပေါဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ, တထာ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝသေန သန္နိရုဇ္ဈနဿ သိဇ္ဈနတော တတ္ထာပိ ပထဝီဓာတုယာ အာပေါဓာတုအနုဂတဘာဝေါ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုဇ္ဈနေသူ’’တိ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဘိက္ကမနေ, တေသု ဝါ ဝုတ္တေသု ဥဒ္ဒရဏာဒီသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဥဒ္ဓရဏေတိ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ။ ရူပါရူပဓမ္မာတိ ဥဒ္ဓရဏာကာရေန ပဝတ္တာ ရူပဓမ္မာ, တံသမုဋ္ဌာပကာ အရူပဓမ္မာ စ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၈။)အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နာ, တတ္ထ တတ္ထေဝ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ဒေသန္တရသင်္ကမနံ အတ္ထိ။ ‘‘ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗ’’တိအာဒိ ဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသေ သန္ဓာယ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဣတ္တရော ဟိ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ပဝတ္တိက္ခဏော, ဂမနဿာဒီနံ, ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ ပါဒေ စ ဗန္ဓခုရဓာရာ သမာဂမတောပိ သီဃတရော။ ယထာ တိလာနံ ဘဇ္ဇိယမာနာနံ ပဋပဋာယနေန ဘေဒေါ လက္ခီယတိ, ဧဝံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပါဒေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋပဋာယန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နာ ဟိ ဧကန္တတော ဘိဇ္ဇန္တီတိ။ ‘‘သဒ္ဓိံ ရူပေနာ’’တိ ဣဒံ တဿ တဿ စိတ္တဿ နိရောဓေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈနကရူပဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, ယံ တတော သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ။ အညထာ ယဒိ ရူပါရူပဓမ္မာ သမာနက္ခဏာ သိယုံ, ‘‘ရူပံ ဂရုပရိဏာမံ ဒန္ဓနိရောဓ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ ဝိရောဓော သိယာ, တထာ ‘‘နာဟံ ဘိက္ခဝေ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ, ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈) ဧဝံ အာဒိပါဠိယာ။ စိတ္တစေတသိကာ ဟိ သာရမ္မဏသဘာဝါ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏပစ္စယဘူတမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ တေသံ တံသဘာဝနိပ္ဖတ္တိအနန္တရံ နိရောဓော။ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ ပကာသေတဗ္ဗာ, ဧဝံ တေသံ ပကာသေတဗ္ဗဘာဝနိပ္ဖတ္တိ သောဠသဟိ စိတ္တေဟိ ဟောတီတိ တင်္ခဏာယုကတာ တေသံ ဣစ္ဆိတာ, လဟုဝိညာဏဝိသယသင်္ဂတိမတ္တပ္ပစ္စယတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, ဝိသယသင်္ဂတိမတ္တတာယ စ ဝိညာဏဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ, ဒန္ဓမဟာဘူတပ္ပစ္စယတာယ ရူပဓမ္မာနံ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ။ နာနာဓာတုယာ ယထာဘူတဉာဏံ ခေါ ပန တထာဂတဿေဝ, တေန စ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မောဝ ဝုတ္တော, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တထေဝါတိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမာနက္ခဏတာ န ယုဇ္ဇတေဝ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ, အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတီတိ ယံ ပုရိမုပ္ပန္နံ စိတ္တံ, တံ အညံ, တံ ပန နိရုဇ္ဈန္တံ အပရဿ အနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေနေဝ နိရုဇ္ဈတီတိ တထာလဒ္ဓပစ္စယံ အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ တေသံ အန္တရော လဗ္ဘေယျာတိ? နောတိ အာဟ ‘‘အဝီစိ မနုပ္ပဗန္ဓော’’တိ, ယထာ ဝီစိ အန္တရော န လဗ္ဘတိ, ‘‘တဒေဝေတ’’န္တိ အဝိသေသဝိဒူ မညန္တိ, ဧဝံ အနု အနု ပဗန္ဓော စိတ္တသန္တာနော ရူပသန္တာနော စ နဒီသောတောဝ နဒိယံ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝိယ ဝတ္တတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၄၉။)အဘိမုခံ လောကိတံ အာလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရတော ပေက္ခန’’န္တိ။ ယသ္မာ ယံဒိသာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ, တိဋ္ဌတိ, နိသီဒတိ ဝါ တဒဘိမုခံ ပေက္ခနံ အာလောကိတံ, တသ္မာ တဒနုဂတဝိဒိသာလောကနံ ဝိလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိလောကိတံ နာမ အနုဒိသာပေက္ခန’’န္တိ။ သမ္မဇ္ဇနပရိဘဏ္ဍာဒိကရဏေ ဩလောကိတဿ, ဥလ္လောကဟရဏာဒီသု ဥလ္လောကိတဿ, ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တပရိဿယဿ ပရိဝဇ္ဇနာဒီသု အပလောကိတဿ သိယာ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဝါ မုခေန သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဂဟိတာနေဝါ’’တိ။
ကာယသက္ခိန္တိ ကာယေန သစ္ဆိကတဝန္တံ, ပစ္စက္ခကာရိနန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ အာယသ္မာ ဝိပဿနာကာလေ ‘‘ယမေဝါဟံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတံ နိဿာယ သာသနေ အနဘိရတိအာဒိဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော, တမေဝ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပေါ, တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော, တေနေဝ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ, ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၅) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။
သာတ္ထကတာ စ သပ္ပါယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ အာလောကိတဝိလောကိတဿာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဿေဝ ဂေါစရသမ္ပဇညဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ အတ္တနော ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနံ ကာတဗ္ဗံ, ခန္ဓာဒိကမ္မဋ္ဌာနာ အညော ဥပါယော န ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ အာလောကိတာဒိသမညာပိ ယသ္မာ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော, တသ္မာ တဿ ယာထာဝတော ပဇာနနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေနာတိ ကိရိယမယစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ဝါယောဓာတုယာ စလနာကာရပ္ပဝတ္တိဝသေန။ အဓော သီဒတီတိ အဓော ဂစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဓံ လင်္ဃေတီတိ လင်္ဃံ ဝိယ ဥပရိ ဂစ္ဆတိ။
အင်္ဂကိစ္စံ သာဓယမာနန္တိ ပဓာနဘူတအင်္ဂကိစ္စံ နိပ္ဖါဒေန္တံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဌမဇဝနေပိ…ပေ… န ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စဒွါရဝီထိယံ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒီနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗပနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘမတ္တံ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၀။)အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မနောဒွါရေ ပန ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ။ တဿ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ, ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗံ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန မူလပရိညာ ဝုတ္တာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန, ဣတ္တရဘာဝဝသေန စ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိတေသူ’’တိ ဟေဋ္ဌိမဿ ဥပရိမဿ စ အပရာပရံ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိမာဟ။
တန္တိ ဇဝနံ, တဿ အယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဂန္တုကော အဗ္ဘာဂတော။
ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော တာဝတကော ကာလော ဧတေသန္တိ တာဝကာလိကာနိ။
ဧတံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ သမဝါယေတိ သာမဂ္ဂိယံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန အာလောကနဝိလောကနေ ပညာယမာနေ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ကော ဧကော အာလောကေတိ, ကော ဝိလောကေတိ။
‘‘ဥပနိဿယပစ္စယော’’တိ ဣဒံ သုတ္တန္တနယေန ပရိယာယတော ဝုတ္တံ။ သဟဇာတပစ္စယောတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အညမညသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယာနမ္ပိ လဗ္ဘနတော။
ကာလေ သမဉ္ဆိတုံ ယုတ္တကာလေ သမဉ္ဆန္တဿ။ တထာ ပသာရေန္တဿာတိ ဧတ္ထာပိ။ မဏိသပ္ပေါ နာမ ဧကာ သပ္ပဇာတီတိ ဝဒန္တိ။ လဠနန္တိ ကမ္ပနံ, လီဠာကရဏံ ဝါ။
ဥဏှပကတိကော ပရိဠာဟဗဟုလကာယော။ သီလဝိဒူသနေန အဟိတာဝဟတ္တာ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ဥပ္ပန္နံ အသပ္ပါယံ။ ‘‘စီဝရမ္ပိ အစေတန’’န္တိအာဒိနာ စီဝရဿ ဝိယ ကာယောပိ အစေတနောတိ ကာယဿ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပရိဒီပေန္တော ဣတရီတရသန္တောသဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ, တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတောတိ အာဟတစတုပဉ္စဂဏ္ဌိကော, စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟိ ဝါ အာဟတော တထာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၁။)အဋ္ဌဝိဓောပိ အတ္ထောတိ အဋ္ဌဝိဓောပိ ပယောဇနဝိသေသော မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒဝသေန ‘‘ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃, ၄၂၂၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ အ။ နိ။ ၂။၃၄၁၊ ၈။၉၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) နယေန ဝုတ္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃, ၄၂၂၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ အ။ နိ။ ၈။၉၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) နယေနာ’’တိ ပန ပဋိက္ခေပင်္ဂဒဿနမုခေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပထဝိသန္ဓာရကဇလဿ တံသန္ဓာရကဝါယုနာ ဝိယ ပရိဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝါယောဓာတုယာဝ အာသယေ အဝဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အဘိဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ကုစ္ဆိယံ ဝီမိဿံ ကရောန္တော ဟရတိ။ အတိဟရတီတိ ဝါ မုခဒွါရံ အတိက္ကာမေန္တော ဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ကုစ္ဆိဂတံ ပဿတော ဟရတိ, ပရိဝတ္တေတီတိ အပရာပရံ စာရေတိ။ ဧတ္ထ စ အာဟာရဿ ဓာရဏပရိဝတ္တနသဉ္စုဏ္ဏနဝိသောသနာနိ ပထဝီဓာတုသဟိတာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ကရောတိ, န ကေဝလာတိ တာနိ ပထဝီဓာတုယာပိ ကိစ္စဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ယထာ ဝါယောဓာတု အာဒီဟိ အညေဟိ ဝိသောသနံ န ဟောတိ, တထာ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတိ။ တေဇောဓာတူတိ ဂဟဏီသင်္ခါတာ တေဇောဓာတု။ သာ ဟိ အန္တောပဝိဋ္ဌံ အာဟာရံ ပရိပါစေတိ။ အဉ္ဇသော ဟောတီတိ အာဟာရဿ ပဝေသနာဒီနံ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဝသေန, အဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိပဋိသံဝေဒနဝသေန စ အာဝဇ္ဇေတိ, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တံတံဝိဇာနနဿ ပစ္စယဘူတောယေဝ ဟိ ပယောဂေါ ‘‘သမ္မာပယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ, သော တဗ္ဗိသယဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖါဒေတိ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ အထ ဝါ သမ္မာပယောဂံ သမ္မာပဋိပတ္တိ မနွာယ အာဂမ္မ အာဘုဇတိ သမန္နာဟရတိ။ အာဘောဂပုဗ္ဗကော ဟိ သဗ္ဗောပိ ဝိညာဏဗျာပါရောတိ တထာ ဝုတ္တံ။
ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခတ္ထံ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိဘောဂတောတိ အာဟာရဿ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ အာသယတောတိ ပိတ္တာဒိအာသယတော။ အာသယတိ ဧတ္ထ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဖလဝဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော သယတိ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတီတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၂။)အာသယော, အာမာသယဿ ဥပရိ တိဋ္ဌနကော ပိတ္တာဒိကော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော။ နိဓာနန္တိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ နိဓာနံ, အာမာသယော။ တတော နိဓာနတော။ အပရိပက္ကတောတိ ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇေန အဝိပက္ကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရသ ဝိပက္ကဘာဝတော။ ဖလတောတိ နိပ္ဖတ္တိတော။ နိဿန္ဒတောတိ ဣတော စိတော စ နိဿန္ဒနတော။ သမ္မက္ခနတောတိ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၂၉၄) ဂဟေတဗ္ဗော။
သရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တီတိ ဝေဂသံဓာရဏေန ဥပ္ပန္နပရိဠာဟတော သရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ။ အညေ စ ရောဂါ ကဏ္ဏသူလဘဂန္ဒရာဒယော။ အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟိတေ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ။ ကုဒ္ဓါ ဟိ အမနုဿာ, မနုဿာပိ ဝါ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တိ။ နိဿဋ္ဌတ္တာ နေဝ အတ္တနော, ကဿစိ အနိဿဇ္ဇိတတ္တာ, ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ စ န ပရဿ။ ဥဒကတုမ္ဗတောတိ ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနတော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတဥဒကံ။
အဒ္ဓါနဣရိယာပထာ စိရတရပ္ပဝတ္တိကာ ဒီဃကာလိကာ ဣရိယာပထာ။ မဇ္ဈိမာ ဘိက္ခာစရဏာဒိဝသေန ပဝတ္တာ။ စုဏ္ဏိယဣရိယာပထာ ဝိဟာရေ, အညတ္ထာပိ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနာဒိဝသေန ပဝတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂတေတိ ဂမနေ’’တိ ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂ္ဂဟဏေန ဂမနေနပိ ပုရတော ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အဘိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတန္တိ ကေစိ။
ယသ္မာ မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေ အနန္တရေ အနန္တရေ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တရူပါရူပဓမ္မာနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရောဓဒဿနဝသေန သမ္ပဇာနကာရိတာ ဂဟိတာတိ တံ သမ္ပဇညဝိပဿနာစာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယိဒံ မဟာသိဝတ္ထေရေန ဝုတ္တံ အသမ္မောဟဓုရံ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ဣမသ္မိံ ပန သာမညဖလေ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ လဗ္ဘတိ ယာဝဒေဝ သာမညဖလဝိသေသဒဿနပရတ္တာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ။ ‘‘သတိသမ္ပယုတ္တဿေဝါ’’တိ ဣဒံ ယထာ သမ္ပဇညဿ ကိစ္စတော ပဓာနတာ ဂဟိတာ, ဧဝံ သတိယာ ပီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န သတိယာ သဗ္ဘာဝမတ္တဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ ကဒါစိ သတိရဟိတာ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ။ ‘‘ဧတဿ ဟိ ပဒဿ အယံ ဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမိနာ သတိယာ ဉာဏေန သမဓုရတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၃။)ဧတာနိ ပဒါနီတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ။ ဝိဘတ္တာနေဝါတိ ဝိသုံ ကတွာ ဝိဘတ္တာနိယေဝ, ဣမိနာပိ သမ္ပဇညဿ ဝိယ သတိယာပေတ္ထ ပဓာနတမေဝ ဝိဘာဝေတိ။
မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ဘဏန္တိ – ဧကော ဘိက္ခု ဂစ္ဆန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော ဂစ္ဆတိ, ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ တထာ ဧကော တိဋ္ဌန္တော…ပေ… နိသီဒန္တော…ပေ… သယန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော သယတိ, ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယတိ, ဧတ္တကေန ပန န ပါကဋံ ဟောတီတိ စင်္ကမနေန ဒီပေန္တိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု စင်္ကမံ ဩတရိတွာ စ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတော ပရိဂ္ဂဏှာတိ ‘‘ပါစီနစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာပိ ပါစီနစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, စင်္ကမနမဇ္ဈေ ပဝတ္တာ ဥဘော ကောဋိယော အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, စင်္ကမနေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဌာနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, ဌာနေ ပဝတ္တာ နိသဇ္ဇံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, နိသဇ္ဇာယ ပဝတ္တာ သယနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဥဋ္ဌဟန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ, အယံ ဘိက္ခု ဂတာဒီသု သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတီတိ။ ဧဝမ္ပိ န သောတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတိ, တသ္မာ ဘိက္ခု ယာဝ သက္ကောတိ, တာဝ စင်္ကမိတွာ ဌတွာ နိသီဒိတွာ သယမာနော ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သယတိ ‘‘ကာယော အစေတနော, မဉ္စော အစေတနော, ကာယော န ဇာနာတိ ‘အဟံ မဉ္စေ သယိတော’တိ, မဉ္စော န ဇာနာတိ ‘မယိ ကာယော သယိတော’တိ, အစေတနော ကာယော အစေတနေ မဉ္စေ သယိတော’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဧဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂေ ဩတာရေတိ။ ပဗုဇ္ဈန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ပဗုဇ္ဈတိ, အယံ သောတ္တေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ ကာယာဒီကိရိယာနိဗ္ဗတ္တနေန တမ္မယတ္တာ, အာဝဇ္ဇနကိရိယာ သမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယမယပဝတ္တံ နာမ။ တသ္မိံ သတိ ဇာဂရိတံ နာမ ဟောတီတိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အပိ စ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ဇဂ္ဂန္တောပိ ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တောပိ ဗတ္တိံသတိရစ္ဆာနကထံ ပဟာယ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတသပ္ပါယကထံ ကထေန္တောပိ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု စိတ္တရုစိယံ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တောပိ ဒုတိယံ ဈာနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၄။)သမာပန္နောပိ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ဒုတိယဉှိ ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရဝိရဟတော ဝိသေသတော တုဏှီဘာဝေါ နာမာတိ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန, သတ္တသုပိ ဌာနေသု စတုဓာတိ အတ္ထော။
သန္တောသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၅။ ယဿ သန္တောသဿ အတ္တနိ အတ္ထိတာယ ဘိက္ခု ‘‘သန္တုဋ္ဌော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသေန သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။ စီဝရာဒိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပစ္စယေ သန္တုဿနေန သမင်္ဂီဘူတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတရံ ဝုစ္စတိ ဟီနံ ပဏီတတော အညတ္တာ, တထာ ပဏီတံ ဣတရံ ဟီနတော အညတ္တာ။ အပေက္ခာသိဒ္ဓါ ဟိ ဣတရတာတိ။ ဣတိ ယေန ဓမ္မေန ဟီနေန ဝါ ပဏီတေန ဝါ စီဝရာဒိပစ္စယေန သန္တုဿတိ, သော တထာ ပဝတ္တော အလောဘော ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော, တေန သမန္နာဂတော။ ယထာလာဘံ အတ္တနော လာဘာနုရူပံ သန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ လဗ္ဘတီတိ ဝါ လာဘော, ယော ယော လာဘော ယထာလာဘံ, တေန သန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ။ သာရုပ္ပန္တိ ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ အနုစ္ဆဝိကတာ။
ယထာလဒ္ဓတော အညဿ အပတ္ထနာ နာမ သိယာ အပ္ပိစ္ဆတာယပိ ပဝတ္တိအာကာရောတိ တတော ဝိနိဝတ္တိတမေဝ သန္တောသဿ သရူပံ ဒဿေန္တော ‘‘လဘန္တောပိ န ဂဏှာတီ’’တိ အာဟ။ တံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ ဂရုစီဝရံ န ဖာသုဘာဝါဝဟံ, သရီရခေဒါဝဟဉ္စ ဟောတီတိ ပယောဇနဝသေန, န အတြိစ္ဆတာဒိဝသေန တံ ပရိဝတ္တေတွာ။ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ မဟဂ္ဃံ စီဝရံ ဗဟူနိ ဝါ စီဝရာနိ လဘိတွာပိ တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဿ ဂဟဏံ ယထာသာရုပ္ပနယေ ဌိတတ္တာ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ သေသပစ္စယေပိ ယထာဗလယထာသာရုပ္ပနိဒ္ဒေသေသု အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
မုတ္တဟရီတကန္တိ ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတံ, ပူတိဘာဝေန ဝါ ဆဍ္ဍိတံ ဟရီတကံ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတန္တိ ‘‘ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၇၃, ၁၂၈)
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၅။)သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထံ။ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌီသု ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော ပရမသန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ ပရမေန ဥက္ကံသဂတေန သန္တောသေန သမန္နာဂတတ္တာ။
ကာယံ ပရိဟရန္တိ ပေါသေန္တီတိ ကာယပရိဟာရိကာ။ တထာ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကတာ စ အဇ္ဈောဟရဏေန သရီရဿ ဌိတိယာ ဥပကာရကတာဝသေန ဣစ္ဆိတာတိ ဗဟိဒ္ဓါဝ ကာယဿ ဥပကာရကတာဝသေန ကာယပရိဟာရိကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပရိက္ခာရမတ္တာတိ ပရိက္ခာရဂ္ဂဟဏံ။ တတြဋ္ဌကပစ္စတ္ထရဏန္တိ အတ္တနာ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကပစ္စတ္ထရဏံ။ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနဉ္စေတ္ထ နဝမာဒိဘာဝေါ ယထာဝုတ္တပဋိပါဋိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န တေသံ တထာ ပတိနိယတဘာဝတော။ ကသ္မာ? တထာ နဓာရဏတော။ ဒုပ္ပေါသဘာဝေန မဟာဂဇာ ဝိယာတိ မဟာဂဇာ။ ယဒိ ဣတရေပိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိသဘာဝါ, ကိံ တေသမ္ပိ ဝသေန အယံ ဒေသနာ ဣစ္ဆိတာတိ? နောတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယပရိဟာရော ပယောဇနံ ဧတေနာတိ ကာယပရိဟာရိကံ။ တေနာဟ ‘‘ကာယံ ပရိဟရဏမတ္တကေနာ’’တိ။
စတူသု ဒိသာသု သုခဝိဟာရတာယ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ ဧတဿာတိ စတုဒ္ဒိသော စတုဒ္ဒိသော ဧဝ စာတုဒ္ဒိသော။ တာသု ဧဝ ကတ္ထစိ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟနတိ, သယံ ဝါ တေန န ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန ပစ္စယေန သကေန, သန္တေန, သမမေဝ စ တုဿနကော။ ပရိစ္စ သယန္တိ, ကာယစိတ္တာနိ ပရိသယန္တိ အဘိဘဝန္တီတိ ပရိဿယာ, သီဟဗျဂ္ဃါဒယော, ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော စ, တေ ပရိဿယေ အဓိဝါသနခန္တိယာ ဝိနယာဒီဟိ စ သဟိတာ ခန္တာ, အဘိဘဝိတာ စ။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အဆမ္ဘီ။ ဧကော စရေတိ ဧကာကီ ဟုတွာ စရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ တာယ ဧဝ ဧကဝိဟာရိတာယ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသမော။
အသဉ္ဇာတဝါတာဘိဃာတေဟိ သိယာ သကုဏော အပက္ခကောတိ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော။
နီဝရဏပ္ပဟာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၆။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော အရညေ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝိယ, ဝနစရကာနံ ဝိယ စ နိဝါသမတ္တမေဝ, န ပန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၆။)အရညဝါသာနုစ္ဆဝိကာ ကာစိ သမ္မာပဋိပတ္တီ’’တိ အပဝါဒဝသေန ဝတ္တဗ္ဗတံ, အာရညကေဟိ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ, ဝနစရဝိသဘာဂဇနေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ကာဠကသဒိသတ္တာ ကာဠကံ, ထုလ္လဝဇ္ဇံ။ တိလကသဒိသတ္တာ တိလကံ, အဏုမတ္တဝဇ္ဇံ။
ဝိဝိတ္တန္တိ ဇနဝိဝိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ တံ ပန ဇနသဒ္ဒဃောသာဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတဒေဝါတိ နိဿဒ္ဒတံယေဝ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ, ‘‘ဂရုဠသဏ္ဌာနပါသာဒေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါသာဒေါတိ စတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ပဋိရာဇူနံ ပဋိဗာဟနယောဂ္ဂေါ စတုပဉ္စဘူမကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏဝန္တော ပတိဿယဝိသေသော။ အပရော နယော ဝိဟာရော နာမ ဒီဃမုခပါသာဒေါ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဧကပဿစ္ဆဒနကသေနာသနံ။ တဿ ကိရ ဧကပဿေ ဘိတ္တိ ဥစ္စတရာ ဟောတိ, ဣတရပဿေ နီစာ, တေန တံ ဧကပဿဆဒနကံ ဟောတိ။ ပါသာဒေါ နာမ အာယတစတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနကံ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တံ။ ဂုဟာ နာမ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗဒ္ဓံ ပဗ္ဘာရံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ မဏ္ဍပေါတိ သာခါမဏ္ဍပေါ။
ဝိဟာရသေနာသနန္တိ ပတိဿယဘူတံ သေနာသနံ။ မဉ္စပီဌသေနာသနန္တိ မဉ္စပီဌဉ္စေဝ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓသေနာသနဉ္စ။ စိမိလိကာဒိ သန္ထရိတဗ္ဗတော သန္ထတသေနာသနံ။ အဘိသင်္ခရဏာဘာဝတော သယနဿ နိသဇ္ဇာယ စ ကေဝလံ ဩကာသဘူတံ သေနာသနံ။ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသန’’န္တိ ဣမိနာ သေနာသနဂ္ဂဟဏေန သင်္ဂဟိတမေဝ သာမညဇောတနာဘာဝတော။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘အရည’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣမ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန အာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ဝိနယေ တထာ အာဂတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အဘိဓမ္မေပိ ပန ‘‘အရညန္တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ, သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) အာဂတမေဝ။ တတ္ထ ဟိ ယံ န ဂါမပဒေသန္တောဂဓံ, တံ ‘‘အရည’’န္တိ နိပ္ပရိယာယဝသေန တထာ ဝုတ္တံ။ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ယံ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တံ,တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ရုက္ခမူလန္တိ ရုက္ခသမီပံ။ ဝုတ္တဉှေတံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၇။)‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ, နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ နိပတန္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိ။ သေလ-သဒ္ဒေါ အဝိသေသတော ပဗ္ဗတပရိယာယောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဗ္ဗတန္တိ သေလ’’န္တိ, န သိလာမယမေဝ, ပံသုမယာဒိကော တိဝိဓောပိ ပဗ္ဗတော ဧဝါတိ။ ဝိဝရန္တိ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗတာနံ မိထော အာသန္နတရေ ဌိတာနံ ဩဝရကာဒိသဒိသံ ဝိဝရံ, ဧကသ္မိံယေဝ ဝါ ပဗ္ဗတေ။ ဥမင်္ဂသဒိသန္တိ သုဒုင်္ဂါသဒိသံ။ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနန္တိ ပကတိသဉ္စာရဝသေန မနုဿေဟိ န သဉ္စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဝနသဏ္ဌာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစနံ, ဝနပတ္ထန္တိ ဘီသနကာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ သလောမဟံသာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ ပရိယန္တာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ န မနုဿူပစာရာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ ဒုရဘိသမ္ဘဝါနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၁) ဣမံ ပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ အစ္ဆန္နန္တိ ကေနစိ ဆဒနေန အန္တမသော ရုက္ခသာခါယပိ န ဆာဒိတံ။ နိက္ကဍ္ဎိတွာတိ နီဟရိတွာ။ ပဗ္ဘာရလေဏသဒိသေတိ ပဗ္ဘာရသဒိသေ လေဏသဒိသေ စ။
ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနံ ပိဏ္ဍပါတော ဥတ္တရပဒလောပေနာတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနတော ပဋိက္ကန္တော’’တိ။ ပလ္လင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ပရိသဒ္ဒေါ ‘‘သမန္တတော’’တိ ဧတဿ အတ္ထေ, တသ္မာ ဝါမောရုဉ္စ ဒက္ခိဏောရုဉ္စ သမံ ဌပေတွာ ဥဘော ပါဒေ အညမညံ သမ္ဗန္ဓိတွာ နိသဇ္ဇာ ပလ္လင်္ကန္တိ အာဟ ‘‘သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသန’’န္တိ။ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာ ပလ္လင်္ကံ။ အာဘုဇိတွာတိ စ ယထာ ပလ္လင်္ကဝသေန နိသဇ္ဇာ ဟောတိ, ဧဝံ ဥဘော ပါဒေ အာဘုဂ္ဂေ ဘဉ္ဇိတေ ကတွာ, တံ ပန ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ တထာ သမ္ဗန္ဓတာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိ။
ဟေဋ္ဌိမကာယဿ စ အနုဇုကံ ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ ‘‘ဥဇုံ ကာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဌပနံ သရူပတော, ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩနမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ ဝီထိံ န လင်္ဃေတိ။ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဍ္ဎိံ ဖာတိံ ဝေပုလ္လံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ပရိမုခန္တိ ဧတ္ထ ပရိသဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ သမီပတ္ထော ဝါ ပရိသဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘မုခသမီပေ ဝါ ကတွာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၈။)ဘဇတီ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဒဿိတံ, ဧဝံ ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယော သန္တော ဣရိယာပထော ဒဿိတော။ ‘‘ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝေါ, ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော ဟိ နိယျာနဋ္ဌော, တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ, ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၁၇။ အဘိဇ္ဈာယတိ ဂိဇ္ဈတိ အဘိကင်္ခတိ ဧတာယာတိ အဘိဇ္ဈာ, လောဘော။ လုဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန, ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပါဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ, န ပဋိပက္ခာနံ သုပ္ပဟီနတာ။ ‘‘ပဟီနတ္တာ’’တိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတ္တာ။ တထာပိ နယိဒံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ, အထ ခေါ ဘာဝနာဝသေန, တေနာဟ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ ဣမဿ စိတ္တဿ ဘာဝနာယ ပရိဘာဝိတတ္တာ ဝိဂတာဘိဇ္ဈတာ, ဧဝံ အဗျာပန္နံ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓံ အနုဒ္ဓတံ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆဉ္စာတိ အတ္ထော။ ပုရိမပကတိန္တိ ပရိသုဒ္ဓပဏ္ဍရသဘာဝံ။ ‘‘ယာ စိတ္တဿ အကလျတာတိ’’အာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂၊ ဝိဘ။ ၅၄၆) ထိနဿ, ‘‘ယာ ကာယဿ အကလျတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃၊ ဝိဘ။ ၅၄၆) စ မိဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ထိနံ စိတ္တဂေလညံ, မိဒ္ဓံ စေတသိကဂေလည’’န္တိ။ သတိပိ အညမညံ အဝိပ္ပယောဂေ စိတ္တကာယလဟုတာဒီနံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ ယထာကမ္မံ တံ တံ ဝိသေသဿ ယာ တေသံ အကလျတာဒီနံ ဝိသေသပ္ပစ္စယတာ, အယမေတေသံ သဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာလောကသညီတိ ဧတ္ထ အတိသယတ္ထဝိသိဋ္ဌအတ္ထိ အတ္ထာဝဗောဓကော အယမီကာရောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရတ္တိမ္ပိ…ပေ… သမန္နာဂတော’’တိ။ ဣဒံ ဥဘယန္တိ သတိသမ္ပဇညမာဟ။ အတိက္ကမိတွာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟိတွာ။ ‘‘ကထမိဒ’’န္တိ ပဝတ္တိယာ ကထင်္ကထာ, ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကထင်္ကထီ, န ကထင်္ကထီတိ အကထံကထီ, နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော။ လက္ခဏာဒိဘေဒတောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပစ္စယပဟာနပဟာယကာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ ဘေဒတော ဝတ္တဗ္ဗာတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၅၉။)֍ ဋီ ၂၁၈။ တေသန္တိ ဣဏဝသေန ဂဟိတဓနာနံ။ ပရိယန္တောတိ ဒါတဗ္ဗသေသော။ သော ဗလဝပါမောဇ္ဇံ လဘတိ ‘‘ဣဏပလိဗောဓတော မုတ္တောမှီ’’တိ။ သောမနဿံ အဓိဂစ္ဆတိ ‘‘ဇီဝိကာနိမိတ္တံ အတ္ထီ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၁၉။ ဝိသဘာဂဝေဒနုပ္ပတ္တိယာတိ ဒုက္ခဝေဒနုပ္ပတ္တိယာ။ ဒုက္ခဝေဒနာ ဟိ သုခဝေဒနာယ ကုသလဝိပါကသန္တာနဿ ဝိရောဓိတာယ ဝိသဘာဂါ။ စတုဣရိယာပထံ ဆိန္ဒန္တောတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဣရိယာပထပ္ပဝတ္တိံ ပစ္ဆိန္ဒန္တော။ ဗျာဓိကော ဟိ ယထာ ဌာနဂမနေသု အသမတ္ထော, ဧဝံ နိသဇ္ဇာဒီသုပိ အသမတ္ထော ဟောတိ။ အာဗာဓေတီတိ ပီဠေတိ။ ဝါတာဒီနံ ဝိကာရော ဝိသမာဝတ္ထာ ဗျာဓီတိ အာဟ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတော’’တိ။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ပန ဗျာဓိဘာဝေ မူလဗျာဓိနာ အာဗာဓိကော အာဒိတော ဗာဓတီတိ ကတွာ။ အနုဗန္ဓဗျာဓိနာ ဒုက္ခိတော အပရာပရံ သဉ္ဇာတဒုက္ခောတိ ကတွာ။ ဂိလာနောတိ ဓာတုသင်္ခယေန ပရိက္ခီဏသရီရော။ အပ္ပမတ္တကံ ဝါ ဗလံ ဗလမတ္တာ။ တဒုဘယန္တိ ပါမောဇ္ဇံ, သောမနဿဉ္စ။ တတ္ထ လဘေထ ပါမောဇ္ဇံ ‘‘ရောဂတော မုတ္တောမှီ’’တိ။ အဓိဂစ္ဆေယျ သောမနဿံ ‘‘အတ္ထိ မေ ကာယေ ဗလ’’န္တိ။
֍ ဋီ ၂၂၀။ သေသန္တိ ‘‘တဿ ဟိ ‘ဗန္ဓနာ မုတ္တောမှီ’တိ အာဝဇ္ဇယတော တဒုဘယံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ပဌမဒုတိယပဒေသု ဝုတ္တနယေနေဝ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ အဝသိဋ္ဌပဒေသု တတိယာဒီသု ကောဋ္ဌာသေသု။
֍ * ၂၂၁-၂၂၂။ န အတ္တနိ အဓီနောတိ န အတ္တာယတ္တော။ ပရာဓီနောတိ ပရာယတ္တော။ အပရာဓီနတာယ ဘုဇော ဝိယ အတ္တနော ကိစ္စေ ဧသိတဗ္ဗောတိ ဘုဇိဿော။ သဝသောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သန္တကော’’တိ။ အနုဒကတာယ ကံ ပါနီယံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရောတိ အာဟ ‘‘နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။
֍ ဋီ ၂၂၃။ တတြာတိ တသ္မိံ ဒဿနေ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ သဒိသတာ။ ယေန ဣဏာဒီနံ ဥပမာဘာဝေါ, ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနဉ္စ ဥပမေယျဘာဝေါ ဟောတိ, သော နေသံ ဥပမောပမေယျသမ္ဗန္ဓော သဒိသတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယော ယမှိ ကာမစ္ဆန္ဒေန ရဇ္ဇတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ယမှိ ကာမရာဂဿ ဝတ္ထုဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ကာမစ္ဆန္ဒဝသေန ရတ္တော ဟောတိ။ တံ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတီတိ တံ တဏှာဝတ္ထုံ ‘‘မမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၀။)နက္ခတ္တဿာတိ မဟဿ။ မုတ္တောတိ ဗန္ဓနတော မုတ္တော။
ဝိနယေ အပကတညုနာတိ ဝိနယက္ကမေ အကုသလေန။ သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ယာထာဝတော န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိဒေဝါ’’တိအာဒိ။
ဂစ္ဆတိပီတိ ထောကံ ထောကံ ဂစ္ဆတိပိ။ ဂစ္ဆန္တော ပန တာယ ဧဝ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတတာယ တတ္ထ တတ္ထ တိဋ္ဌတိပိ။ ဤဒိသေ ကန္တာရေ ဂတော ‘‘ကော ဇာနာတိ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဝတ္တတိပိ, တသ္မာ ဂတဋ္ဌာနတော အဂတဋ္ဌာနမေဝ ဗဟုတရံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါယ ဂဏှိတုံ သဒ္ဓေယျံ ဝတ္ထုံ ‘‘ဣဒမေဝ’’န္တိ သဒ္ဒဟိတုံ န သက္ကောတိ။ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, နတ္ထိ နု ခေါ’’တိ။ အရညံ ပဝိဋ္ဌဿ အာဒိမှိ ဧဝ သပ္ပနံ အာသပ္ပနံ။ ပရိ ပရိတော, ဥပရူပရိ ဝါ သပ္ပနံ ပရိသပ္ပနံ။ ဥဘယေနပိ တတ္ထေဝ ပရိဗ္ဘမနံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အပရိယောဂါဟန’’န္တိ။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ အရညသညာယ ဥပ္ပန္နံ ဆမ္ဘိတဘာဝံ, ဥတြာသန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၂၄။ တတြာယံ သဒိသတာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဣဏာဒိသဒိသာ, တဒဂ္ဂေန တေသံ ပဟာနံ အာဏဏျာဒိသဒိသံ အဘာဝေါတိ ကတွာ။ ဆ ဓမ္မေတိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ဘာဝေတွာတိ ဗြူဟေတွာ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂-၃၇၄) ဝဏ္ဏယိဿာမ တတ္ထဿ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပါဒနဥပ္ပန္နပဟာနာဒိဝိဘာဝနဝသေန သဝိသေသံ ပါဠိယာ အာဂတတ္တာ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒါဒိပ္ပဟာနကဘာဝေပိ။ ပရဝတ္ထုမှီတိ အာရမ္မဏဘူတေ ပရသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ။
အနတ္ထကရောတိ အတ္တနော ပရဿ စ အနတ္ထာဝဟော။ ဆ ဓမ္မေတိ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, မေတ္တာဘာဝနာနုယောဂေါ, ကမ္မဿကတာ, ပဋိသင်္ခါနဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ တတ္ထေဝါတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေယေဝ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂-၃၇၄)။ စာရိတ္တသီလံ ဥဒ္ဒိဿ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ အာစာရပဏ္ဏတ္တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၁။)ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသိတတ္တာ အလဒ္ဓနက္ခတ္တာနုဘဝေါ ပုရိသော ‘‘နက္ခတ္တဒိဝသေ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသိတော ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တော, နက္ခတ္တဒိဝသေ ဧဝ ဝါ တဒနနုဘဝနတ္ထံ တထာ ကတော။ မဟာအနတ္ထကရန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထဟာပနမုခေန မဟတော အနတ္ထဿ ကာရကံ။ ဆ ဓမ္မေတိ အတိဘောဇနေ နနိမိတ္တဂ္ဂါဟော, ဣရိယာပထသမ္ပရိဝတ္တနတာ, အာလောကသညာမနသိကာရော, အဗ္ဘောကာသဝါသော, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။
ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေ မဟာအနတ္ထကရန္တိ ပရာယတ္တတာပါဒနတော ဝုတ္တနယေန မဟတော အနတ္ထဿ ကာရကန္တိ။ အတ္ထော ဆ ဓမ္မေတိ ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, ဝုဍ္ဎသေဝိတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။
ဗလဝါတိ ပစ္စတ္ထိကဝိဓမနသမတ္ထေန ဗလေန ဗလဝါ။ သဇ္ဇာဝုဓောတိ သန္နဒ္ဓဓနုအာဒိအာဝုဓော။ သူရဝီရသေဝကဇနဝသေန သပရိဝါရော။ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ပုရိသံ။ ဗလဝန္တတာယ, သဇ္ဇာဝုဓတာယ, သပရိဝါရတာယ စ စောရာ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပလာယေယျုံ။ အနတ္ထကာရိကာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓကရဏတော ဝုတ္တနယေန အနတ္ထကာရိကာ။ ဆ ဓမ္မေတိ ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, အဓိမောက္ခဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ယထာ ဗာဟုသစ္စာဒီနိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပီတိ ဣဓာပိ ဗဟုဿုတတာဒယော ဂဟိတာ။ ကလျာဏမိတ္တတာ သပ္ပါယကထာ ဝိယ ပဉ္စန္နံ, တသ္မာ တဿ တဿ အနုစ္ဆဝိကသေဝနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပဋိပတ္တိနိမိတ္တတာမုခေန ဝိစိကိစ္ဆာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိမေဝ ပရိဗြူဟေတီတိ တဿာ ပဟာနံ ဒုစ္စရိတဝိဓူနနူပါယောတိ အာဟ ‘‘ဒုစ္စရိတကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၂၂၅။ ပါမောဇ္ဇံ နာမ တရုဏပီတိ, သာ ကထဉ္စိပိ တုဋ္ဌာဝတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီတိ တုဋ္ဌာကာရော ဇာယတီ’’တိ။ တုဋ္ဌဿာတိ ဩက္ကန္တိကဘာဝပ္ပတ္တာယ ပီတိယာ ဝသေန တုဋ္ဌဿ။ အတ္တနော သဝိပ္ဖါရိကတာယ, အတ္တသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပုပ္ပတ္တိယာ စ သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ ဖရဏလက္ခဏာ ပီတိ ဇာယတိ။ ပီတိသဟိတံ ပီတိ ဥတ္တရပဒလောပေန, ကိံ ပန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၂။)တံ? မနော။ ပီတိ မနော ဧတဿာတိ ပီတိမနော, တဿ ပီတိမနဿ။ တယိဒံ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿာ’’တိ အာဟ။ ကာယောတိ ဣဓ အရူပကလာပေါ အဓိပ္ပေတော, န ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယမေဝါတိ အာဟ ‘‘နာမကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိ, ပဿဒ္ဓိဒွယဿ ပီတိဝသေနေတ္ထ ပဿမ္ဘနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိဂတဒရထောတိ ပဟီနဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသဒရထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောယေဝ တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌသရီရတာယ ကာယိကမ္ပိ သုခံ ဝေဒေတီတိ အာဟ ‘‘ကာယိကမ္ပိ စေတသိကမ္ပိ သုခံ ဝေဒယတီ’’တိ။ ဣမိနာတိ ‘‘သုခံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန။ သံကိလေသပက္ခတော နိက္ခန္တတ္တာ, ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကတ္တာ စ နေက္ခမ္မသုခေန။ သုခိတဿာတိ သုခိနော။
ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၆။ ‘‘စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဧတေန ဥပစာရဝသေနပိ အပ္ပနာဝသေနပိ စိတ္တဿ သမာဓာနံ ကထိတံ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ ကိမတ္ထိယာတိ အာဟ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥပရိဝိသေသဒဿနတ္ထန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဥပရိဝတ္တဗ္ဗဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ ဥပစာရသမာဓိသမဓိဂမေန ဝိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝိသေသော သမဓိဂန္တုံ သက္ကာ။ ပါမောဇ္ဇုပ္ပါဒါဒီဟိ ကာရဏပရမ္ပရာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမေပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဝိယ ဒုတိယမဂ္ဂါဒိသမဓိဂမေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿ သမာဓိနောတိ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဧဝံ သာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တော ယော အပ္ပနာလက္ခဏော, တဿ သမာဓိနော။ ပဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝိဘာဂဿ စေဝ အဘိညာဒိဝိဘာဂဿ စ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ။ ကရော ဝုစ္စတိ ပုပ္ဖသမ္ဘဝံ ဂဗ္ဘာသယေ ကရီယတီတိ ကတွာ, ကရတော ဇာတော ကာယော ကရဇကာယော, တဒုပသနိဿယော စတုသန္တတိရူပသမုဒါယော။ ကာမံ နာမကာယောပိ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန တထာလဒ္ဓုပကာရော, ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိဝစနတော ပန ရူပကာယော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဣမံ ကရဇကာယ’’န္တိ။ အဘိသန္ဒေတီတိ အဘိသန္ဒနံ ကရောတိ။ တံ ပန ဈာနမယေန ပီတိသုခေန ကရဇကာယဿ တိန္တဘာဝါပါဒနံ, သဗ္ဗတ္ထကမေဝ လူခဘာဝါပနယနန္တိ အာဟ ‘‘တေမေတီ’’တိအာဒိ, တယိဒံ အဘိသန္ဒနံ အတ္ထတော ယထာဝုတ္တပီတိသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ပရိပ္ဖရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပရိသန္ဒေတီ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗဝါ, တဿ သဗ္ဗာဝတော။ အဝယဝါဝယဝိသမ္ဗန္ဓေ အဝယဝိနိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၃။)သာမိဝစနန္တိ အဝယဝီဝိသယော သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗကောဋ္ဌာသဝတော’’တိ။ အဖုဋံ နာမ န ဟောတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ကမ္မဇရူပံ, တတ္ထ တတ္ထ စိတ္တဇရူပဿ အဘိဗျာပနတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နကသန္တတီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၂၂၇။ ဆေကောတိ ကုသလော။ တံ ပနဿ ကောသလ္လံ နှာနိယစုဏ္ဏာနံ သန္နနေ ပိဏ္ဍီကရဏေ စ သမတ္ထတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိဗလော’’တိအာဒိ။ ကံသ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဟတိယာ ကံသပါတိယာ’’တိအာဒီသု သုဝဏ္ဏေ အာဂတော။
‘‘ကံသော ဥပဟတော ယထာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၃၄) ကိတ္တိမလောဟေ, ကတ္ထစိ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ ‘‘ဥပကံသော နာမ ရာဇာပိ မဟာကံသဿ အတြဇော’’တိအာဒိ, [ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၀ ဃဋပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာယံ (အတ္ထတော သမာနံ)] ဣဓ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ လောဟေတိ အာဟ ‘‘ယေန ကေနစိ လောဟေန ကတဘာဇနေ’’တိ။ သ္နေဟာနုဂတာတိ ဥဒကသိနေဟေန အနုပဝိသနဝသေန ဂတာ ဥပဂတာ။ သ္နေဟပရေတာတိ ဥဒကသိနေဟေန ပရိတော ဂတာ သမန္တတော ဖုဋ္ဌာ, တတော ဧဝ သန္တရဗာဟိရာ ဖုဋ္ဌာ သိနေဟေန, ဧတေန သဗ္ဗသော ဥဒကေန တေမိတဘာဝမာဟ။ ‘‘န စ ပဂ္ဃရဏီ’’တိ ဧတေန တိန္တဿပိ တဿ ဃနထဒ္ဓဘာဝံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န စ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒု’’န္တိအာဒိ။
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၉။ တာဟိ တာဟိ ဥဒကသိရာဟိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇတီတိ ဥဗ္ဘိဒံ, ဥဗ္ဘိဒံ ဥဒကံ ဧတဿာတိ ဥဗ္ဘိဒေါဒကော။ ဥဗ္ဘိန္နဥဒကောတိ နဒီတီရေ ခတကူပကော ဝိယ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကဥဒကော။ ဥဂ္ဂစ္ဆနကဥဒကောတိ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟနဥဒကော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဗ္ဘိဒေါဒကောဝ ရဟဒေါ ဂဟိတော, န ဣတရောတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဥဂ္ဂစ္ဆနဥဒကဉှီ’’တိအာဒိ။ ဓာရာနိပါတပုဗ္ဗုဠကေဟီတိ ဓာရာနိပါတေဟိ ဥဒကပုဗ္ဗုဠကေဟိ စ, ‘‘ဖေဏပဋလေဟိ စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္နိသိန္နမေဝါတိ အပရိက္ခောဘတာယ နိစ္စလမေဝ, သုပ္ပသန္နမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ သေသန္တိ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိကံ။
တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၁။ ဥပ္ပလာနီတိ ဥပ္ပလဂစ္ဆာနိ။ သေတရတ္တနီလေသူတိ ဥပ္ပလေသု, သေတုပ္ပလရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလေသူတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ ဥပ္ပလံ ဥပ္ပလမေဝ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၄။)သာမညဂဟဏတော။ သတပတ္တန္တိ ဧတ္ထ သတ-သဒ္ဒေါ ဗဟုပရိယာယော ‘‘သတဂ္ဃီ’’တိအာဒီသု ဝိယ, တေန အနေကသတပတ္တဿပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ လောကေ ပန ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ, သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ယာဝ အဂ္ဂါ, ယာဝ စ မူလာ ဥဒကေန အဘိသန္ဒနာဒိသမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဥဒကာနုဂ္ဂတဂ္ဂဟဏံ။ ဣဓ ဥပ္ပလာဒီနိ ဝိယ ကရဇကာယော, ဥဒကံ ဝိယ တတိယဇ္ဈာနသုခံ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၃။ ယသ္မာ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန စေတသာ’’တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တမာဟ, တဉ္စ ရာဂါဒိဥပက္ကိလေသာပဂမနတော နိရုပက္ကိလေသံ နိမ္မလံ, တသ္မာ အာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသဋ္ဌေန ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန ပါရိသုဒ္ဓိယာ ဧဝ ပစ္စယဝိသေသေန ပဝတ္တိဝိသေသော ပရိယောဒါတတာ သုဝဏ္ဏဿ နိဃံသနေန ပဘဿရတာ ဝိယ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ပဘဿရဋ္ဌေန ပရိယောဒါတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒန္တိ ဩဒါတဝစနံ။ ဥတုဖရဏတ္ထန္တိ ဥဏှဥတုနော ဖရဏဒဿနတ္ထံ။ ဥတုဖရဏံ န ဟောတိ သဝိသေသန္တိ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ ‘‘တင်္ခဏ…ပေ… ဗလဝံ ဟောတီ’’တိ။ ဝတ္ထံ ဝိယ ကရဇကာယောတိ ယောဂိနော ကရဇကာယော ဝတ္ထံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဥတုဖရဏသဒိသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခေန ဖရိတဗ္ဗတ္တာ။ ပုရိသဿ သရီရံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဥတုဖရဏဋ္ဌာနိယဿ သုခဿ နိဿယဘာဝတော, တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန စေတသာ’’တိ စေတော ဂဟဏေန ဈာနသုခံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနာဟ ‘‘ဥတုဖရဏံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခ’’န္တိ။ နနု စ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သုခမေဝ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ သာတလက္ခဏသန္တသဘာဝတ္တာ ပနေတ္ထ ဥပေက္ခာ ‘‘သုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁၀၅, မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇)
န အရူပဇ္ဈာနလာဘီတိ န ဝေဒိတဗ္ဗော အဝိနာဘာဝတော, တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟီတိ ကသိဏာနုလောမတော, ကသိဏပဋိလောမတော, ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော, ဈာနာနုလောမတော, ဈာနပဋိလောမတော, ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော, ဈာနုက္ကန္တိကတော, ကသိဏုက္ကန္တိကတော, ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော, အင်္ဂသင်္ကန္တိတော, အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော, အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိတော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၅။)အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော, အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ။ သတိပိ ဈာနေသု အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝေ အယံ ဝသီဘာဝေါ အဘိညာနိဗ္ဗတ္တနေ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ သွာယံ နယော အရူပသမာပတ္တီဟိ ဝိနာ န ဣဇ္ဈတီတိ တာယပေတ္ထ အဝိနာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ န အာရုပ္ပဇ္ဈာနာနိ အာဂတာနီတိ? ဝိသေသတော စ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကတ္တာ သဗ္ဗာဘိညာနံ တဒန္တောဂဓာ ကတွာ တာယ ဒေသိတာ, န အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ ဣဓ အနုပယောဂတော, တေနာဟ ‘‘အရူပဇ္ဈာနာနိ အာဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗာနီ’’တိ။
ဝိပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၄။ သေသန္တိ ‘‘ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဉေယျံ ဇာနာတီတိ ဉာဏံ, တံ ပန ဉေယျံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဿတီတိ ဒဿနံ, ဉာဏမေဝ ဒဿနန္တိ ဉာဏဒဿနံ။ တယိဒံ ဉာဏဒဿနပဒံ သာသနေ အညတ္ထ ဉာဏဝိသေသေ နိရူဠှံ, တံ သဗ္ဗံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဉာဏဒဿနန္တိ မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ ဝိပဿနာဉာဏံ တေဘူမကသင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဇာနာတိ, ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စက္ခတော စ တေ ပဿတိ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန…ပေ… ဉာဏဒဿနန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။
အဘိနီဟရတီတိ ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေ တသ္မိံ စိတ္တေ ဝိပဿနာက္ကမေန ဇာတေ ဝိပဿနာဘိမုခံ ပေသေတိ, တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… ကရောတီ’’တိ။ တဒဘိမုခဘာဝေါ ဧဝ ဟိဿ တန္နိန္နတာဒိကရတာ။ ဝုတ္တောယေဝ ဗြဟ္မဇာလေ။ ဩဒနကုမ္မာသေဟိ ဥပစီယတီတိ ဩဒနကုမ္မာသူပစယော။ အနိစ္စဓမ္မောတိ ပဘင်္ဂုတာယ အဒ္ဓုဝသဘာဝေါ။ ဒုဂ္ဂန္ဓဝိဃာတတ္ထာယာတိ သရီရေ ဒုဂ္ဂန္ဓဿ ဝိဂမာယ။ ဥစ္ဆာဒနဓမ္မောတိ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗတာသဘာဝေါ။ ဥစ္ဆာဒနေန ဟိ သရီရေ သေဒဂူထပိတ္တသေမှာဒိဓာတုက္ခောဘဂရုဘာဝဒုဂ္ဂန္ဓာနံ အပဂမော ဟောတိ။ မဟာသမ္ဗာဟနံ မလ္လာဒီနံ ဗာဟုဝဍ္ဎနာဒိအတ္ထံ ဟောတီတိ ‘‘ခုဒ္ဒကသမ္ဗာဟနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မောတိ ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗတာသဘာဝေါ။ ဘိဇ္ဇတိ စေဝ ဝိကိရတိ စာတိ အနိစ္စတာဝသေန ဘိဇ္ဇတိ စ ဘိန္နဉ္စ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အသာဓေန္တံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဉ္စ ဟောတိ။ ရူပီတိ အတ္တနော ပစ္စယဘူတေန ဥတုအာဟာရလက္ခဏေန ရူပဝါတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ ‘‘ဆဟိ ပဒေဟိ သမုဒယော ကထိတော’’တိ။ သံသဂ္ဂေ ဟိ အယမီကာရော။ သဏ္ဌာနသမ္ပာဒနမ္ပိ တထာရူပရူပုပ္ပါဒနေနေဝ ဟောတီတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၆။)ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနပဒေဟိပိ သမုဒယော ကထိတောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ နဝဟိ ယထာရဟံ ကာယေ သမုဒယဝယဓမ္မာနုပဿိတာ ဒဿိတာ။ နိဿိတဉ္စ ဆဋ္ဌဝတ္ထုနိဿိတတ္တာ ဝိပဿနာဉာဏဿ။ ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ တေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော, ကာယသညိတာနံ ရူပဓမ္မာနံ အာရမ္မဏကရဏတော စ။
֍ ဋီ ၂၃၅။ သုဋ္ဌု ဘာတိ ဩဘာသတီတိ သုဘော, ပဘာသမ္ပတ္တိယာပိ မဏိနော ဘဒ္ဒတာတိ အာဟ ‘‘သုဘောတိ သုန္ဒရော’’တိ။ ကုရုဝိန္ဒဇာတိ အာဒိဇာတိဝိသေသောပိ မဏိနော အာကရပရိသုဒ္ဓိမူလကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါကရသမုဋ္ဌိတော’’တိ ဒေါသနီဟရဏဝသေန ပရိကမ္မနိပ္ဖတ္တီတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ကတပရိကမ္မော အပနီတပါသာဏသက္ခရော’’တိ။ ဆဝိယာ သဏှဘာဝေနဿ အစ္ဆတာ, န သံဃာတဿာတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆောတိ တနုစ္ဆဝီ’’တိ, တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပသန္နော’’တိ။ ဓောဝနဝေဓနာဒီဟီတိ စတူသု ပါသာဏေသု ဓောဝနေန စေဝ ကာဠကာဒိအပဟရဏတ္ထာယ သုတ္တေန အာဝုနနတ္ထာယ စ ဝိဇ္ဈနေန။ တာပသဏှကရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော အာဒိ-သဒ္ဒေန။ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိန္တိ သုတ္တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။ မဏိ ဝိယ ကရဇကာယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတော။ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတတ္တာ။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဝိပဿနာလာဘီ ဘိက္ခု သမ္မဒေဝ ဒဿနတော။ တဒါရမ္မဏာနန္တိ ရူပဓမ္မာရမ္မဏာနံ။ ဖဿပဉ္စမကစိတ္တစေတသိကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတဓမ္မာပိ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တေသံ ဝိပဿနာဉာဏဂတိကတ္တာ ‘‘အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ ဝစနံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။ ကိံ ပနေတေ ဉာဏဿ အာဝိ ဘဝန္တိ, ဥဒါဟု ပုဂ္ဂလဿာတိ? ဉာဏဿ။ တဿ ပန အာဝိဘာဝတ္တာ ပုဂ္ဂလဿ အာဝိဘူတာ နာမ ဟောန္တိ။ ဉာဏဿာတိ စ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿ။
မဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရံ, တသ္မာ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပါယံ ဉာဏာနုပုဗ္ဗီ, ဧဝံ သန္တေပိ။ ဧတဿ အန္တရာဝါရော နတ္ထီတိ ပဉ္စသု လောကိယာဘိညာသု ကထိတာသု အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝိယ ဆဋ္ဌာဘိညာ ကထေတဗ္ဗာတိ ဧတဿ အနဘိညာလက္ခဏဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ တာသံ အန္တရာဝါရော န ဟောတိ။ တသ္မာ တတ္ထ အဝသရာဘာဝတော ဣဓေဝ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၇။)ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရမေဝ ဒဿိတံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ယသ္မာ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန န ကေဝလံ တဒေဝ, အထ ခေါ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဣဓေဝ ဒဿနေတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘေရဝမ္ပိ ရူပံ ပဿတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ ရူပံ နိမ္မိနိတွာ စက္ခုနာ ပဿတော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧဝမ္ပိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ဘယံ သန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥစ္စာဝါလိကဝါသိ မဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယ။ ပါဋိယေက္ကံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိအာဒိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊
မနောမယိဒ္ဓိဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၆-၇။ မနေန နိဗ္ဗတ္တိတန္တိ အဘိညာမနေန နိဗ္ဗတ္တိတံ။ ဟတ္ထပါဒါဒိ အင်္ဂေဟိ စ ကပ္ပရဇဏ္ဏုအာဒိ ပစ္စင်္ဂေဟိ စ။ သဏ္ဌာနဝသေနာတိ ကမလဒလာဒိသဒိသသဏ္ဌာနမတ္တဝသေန, န ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒိဣန္ဒြိယဝသေန။ သဗ္ဗာကာရေဟီတိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနအဝယဝဝိသေသာဒိသဗ္ဗာကာရေဟိ။ တေန ဣဒ္ဓိမတာ။ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝါတိ သဏ္ဌာနတောပိ ဝဏ္ဏတောပိ အဝယဝဝိသေသတောပိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ။ သဇာတိယံ ဌိတော, န နာဂိဒ္ဓိယာ အညဇာတိရူပေါ။
ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒိကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၉။ သုပရိကမ္မကတမတ္တိကာဒယော ဝိယ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိကုဗ္ဗနကိရိယာယ နိဿယဘာဝတော။
֍ ဋီ ၂၄၁။ သုခန္တိ အကိစ္ဆေန, အကသိရေနာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၄၃။ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယုဝါပိ ကောစိ အနိစ္ဆနကော အမဏ္ဍနဇာတိကော ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မဏ္ဍနကဇာတိကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘ယုဝါပီတိ’’အာဒိ။ ကာဠတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ ကာဠတိလကာနိ ကာဠာ ဝါ ကမ္မာသာ, တိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ တိလကာနိ။ ဝင်္ဂံ နာမ ဝိယင်္ဂံ။ ယောဗ္ဗနပီဠကာဒယော မုခဒူသိပီဠကာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၈။)မုခဂတော ဒေါသော မုခဒေါသော, လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ မုခေ အဒေါသဿာပိ ပါကဋဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ ဝါ မုခေ ဒေါသော, ဧဝံ မုခေ အဒေါသောပိ မုခဒေါသော သရလောပေန။ မုခဒေါသော စ မုခဒေါသော စ မုခဒေါသောတိ ဧကသေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ‘‘ပရေသံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၂၄၅။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏူပမာယန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ ဒဿိတဥပမာယံ။ တံ ဒိဝသံ ကတကိရိယာ နာမ ပါကတိကသတ္တဿပိ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ တံဒိဝသ-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တံဒိဝသဂတဂါမတ္တယ-ဂ္ဂဟဏေနေဝ မဟာဘိနီဟာရေဟိ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ တီသု ဘဝေသု ကတကိရိယာ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒီပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၄၇။ အပရာပရံ သဉ္စရန္တေတိ တံတံကိစ္စဝသေန ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တေ။ ယထာဝုတ္တပါသာဒေါဝိယ ဘိက္ခုနော ကရဇကာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗဒဿနသိဒ္ဓိတော။ စက္ခုမတော ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုသမဓိဂမော။ ယထာဟ ‘‘မံသစက္ခုဿ ဥပ္ပါဒေါ, မဂ္ဂေါ ဒိဗ္ဗဿ စက္ခုနော’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၁)။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ အယမေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ပတွာ ဌိတော ဘိက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗဿ ဒဿနတော။ ဂေဟံ ပဝိသန္တာ ဝိယ ဧတံ အတ္တဘာဝဂေဟံ ဩက္ကမန္တာ, ဥပပဇ္ဇန္တာတိ အတ္ထော။ ဂေဟာ နိက္ခမန္တာ ဝိယ ဧတသ္မာ အတ္တဘာဝဂေဟတော ပက္ကန္တာ, စဝန္တာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပရာပရံ သဉ္စရဏကသတ္တာတိ ပန ပုနပ္ပုနံ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမန္တာ သတ္တာ။ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ’’တိ ပန ဣမိနာ တသ္မိံ ဘဝေ ဇာတသံဝဒ္ဓေ သတ္တေ ဝဒတိ။ နနု စာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ, ဧတ္ထ ကသ္မာ ‘‘တီသု ဘဝေသူ’’တိ စတုဝေါကာရဘဝဿာပိ သင်္ဂဟော ကတောတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘တီသု ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာန’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ဒေသနာသုခတ္ထမေဝါတိ ကေဝလံ ဒေသနာသုခတ္ထံ, န စတုဝေါကာရဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော အာဝိဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ န ဟိ ‘‘ဌပေတွာ အရူပဘဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒွီသု ဘဝေသူ’’တိ ဝါ ဝုစ္စမာနေ ဒေသနာ သုခါဝဗောဓာ စ ဟောတီတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၉။)အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၈။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ ဝိပဿနာ စ တိဝိဓာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဘေဒေန။ မဟာဗောဓိသတ္တာနဉှိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ ဝိပဿနာ စိန္တာမယဉာဏသံဝဒ္ဓိတာ သယမ္ဘုဉာဏဘူတာ, ဣတရေသံ သုတမယဉာဏသံဝဒ္ဓိတာ ပရောပဒေသသမ္ဘူတာ နာမ။ သာ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ အညတရတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ, အရူပမုခဝသေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနဉ္စ အညတရမုခဝသေန အနေကဓာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ နာနာနယတော ဝိဘာဝိတာ။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဘေဒဂမနတော နာနာနယံ သဗ္ဗညုတဉာဏသန္နိဿယဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တံ ပရိဏတံ ဂစ္ဆန္တံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှသုခုမတရံ အနညသာဓာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဟောတိ, ယံ အဋ္ဌကထာသု ‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ စ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿပ္ပဘေဒဿ ပါဒကဘာဝေန သမာပဇ္ဇိယမာနာ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ ဒေဝသိကံ သတ္ထု ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ, သွာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိပဿနာစာရော ပရမတ္ထမဉ္ဇုသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) ဥဒ္ဒေသတော ဒဿိတော။ အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗော, ဣဓ ပန သာဝကာနံ ဝိပဿနာ အဓိပ္ပေတာ။
အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာတိ အာသဝါနံ ခေပနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော အာသဝက္ခယော, အရိယမဂ္ဂေါ, တတ္ထ ဉာဏံ အာသဝါနံ ခယဉာဏံ, တဒတ္ထံ တေနာဟ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏနိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယာ’’တိ။ အာသဝါ ဧတ္ထ ခီယန္တီတိ အာသဝါနံ ခယော နိဗ္ဗာနံ။ ခေပေတိ ပါပဓမ္မေတိ ခယော, မဂ္ဂေါ။ သော ပန ပါပက္ခယော အာသဝက္ခယေန ဝိနာ နတ္ထီတိ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ခယဂ္ဂဟဏေန အာသဝက္ခယော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ။ သမိတပါပေါ သမဏောတိ ကတွာ အာသဝါနံ ခီဏတ္တာ သမဏော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဖလ’’န္တိ။ အာသဝဝဍ္ဎိယာ သင်္ခါရေ ဝဍ္ဎေန္တော ဝိသင်္ခါရတော သုဝိဒူရဝိဒူရောတိ ‘‘အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ ဧတ္ထ အာသဝက္ခယပဒံ ဝိသင်္ခါရာဓိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာသဝက္ခယာတိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၀။)ဘင်္ဂေါတိ အာသဝါနံ ခဏနိရောဓော ‘‘အာသဝါနံ ခယော’’တိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။
‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ တဒါ ဘိက္ခုနော ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ ‘‘န ဣတော ဘိယျော’’တိ တဿ အနဝသေသေတွာ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ သဘာဝသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန, အသမ္မောဟပဋိဝေဓောတိ စ။ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခသစ္စဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ, တထာ ပဝတ္တိ, တေနာဟ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ။ ဒုက္ခံ သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ ဒုက္ခသမုဒယော, တဏှာတိ အာဟ ‘‘တဿ စာ’’တိအာဒိ။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ, ‘‘ပတွာ’’တိ စ တဒုဘယဝတော ပုဂ္ဂလဿ ပတ္တိ တဒုဘယဿ ပတ္တိ ဝိယာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပတွာတိ ဝါ ပါပုဏနဟေတု။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ, တေ ဝါ နပ္ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဝတ္တိ, နိဗ္ဗာနံ။ တဿာတိ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ သမ္ပာပကန္တိ သစ္ဆိကရဏဝသေန သမ္မဒေဝ ပါပကံ။
ကိလေသဝသေနာတိ အာသဝသင်္ခါတကိလေသဝသေန။ ယသ္မာ အာသဝါနံ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယော တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ, သေသသစ္စာနဉ္စ တံသမုဒယာဒိပရိယာယော အတ္ထိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယာယတော’’တိ။ ဒဿေန္တော သစ္စာနီတိ ယောဇနာ။ အာသဝါနံယေဝ စေတ္ထ ဂဟဏံ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၃၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉) အာသဝဝိမုတ္တိသီသေနေဝ သဗ္ဗကိလေသဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ ပဇနာတီ’’တိအာဒိနာ မိဿကမဂ္ဂေါ ဣဓ ကထိတောတိ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဣမိနာ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ပဟာနာဘိသမယော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ မဂ္ဂက္ခဏံ ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဝါ ဟေတုနိဒ္ဒေသောယံ။ ဇာနနဟေတု ဒဿနဟေတု ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မာနဉှိ သမာနကာလိကာနမ္ပိ ပစ္စယပ္ပစ္စယုပ္ပန္နတာ သဟဇာတကောဋိယာ လဗ္ဘတီတိ။ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဘဝရာဂဿ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ သမဝရောဓောတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၁။)ဒိဋ္ဌာသဝဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ။ တဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿ။ ဘူမိန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။
ယေနာဓိပ္ပါယေန ‘‘ကတမာ ပနဿာ’’တိအာဒိနာ စောဒနာ ကတာ, တံ ဝိဝရန္တော ‘‘န တာဝဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ’’တိ။ န အနာဂတာ အဿ ဇာတိ ခီဏာတိ ယောဇနာ။ န အနာဂတာတိ စ အနာဂတဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ လေသေန စောဒေတိ, တေနာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော’’တိ။ အနာဂတဝိသေသော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတော, တဿ စ ခေပနေ ဝါယာမောပိ လဗ္ဘတေဝ, တေနာဟ ‘‘ယာ ပန မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသူတိ ဘဝတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တနယေန အနဝသေသတော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဇာတိံ။ သောတိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။
ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ နိဗ္ဗတ္တနံ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဝုတ္ထ’’န္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီနမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာဘိသမယာနုဂုဏာ ပဝတ္တိ, ဣတရသစ္စေသု စ နေသံ ပဟာနာဘိသမယာဒိပဝတ္တိ ပါကဋာ ဧဝ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေနာ’’တိ။ ဒုက္ခနိရောဓမဂ္ဂေသု ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာ ယာဝဒေဝ သမုဒယပ္ပဟာနတ္ထာယာတိ အာဟ ‘‘တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ။ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ, တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ, တဒတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပန ပကာရာ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရဘူတာ ပရိညာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယာ’’တိ။ တေ ဟိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတော မဂ္ဂါနုဘာဝေန ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ပရိညာဒီသု စ ပဟာနမေဝ ပဓာနံ တဒတ္ထတ္တာ ဣတရေသန္တိ အာဟ ‘‘ကိလေသက္ခယဘာဝါယ ဝါ’’တိ။ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဣတ္ထတ္တာယာတိ နိဿက္ကေ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော’’တိ။ အပရန္တိ အနာဂတံ။ ဣမေ ပန စရိမကတ္တဘာဝသင်္ခါတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧတေန တေသံ အပ္ပတိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ အပရိညာမူလိကာ ဟိ ပတိဋ္ဌာ။ ယထာဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ ဘိက္ခဝေ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ အတ္ထိ နန္ဒီ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၂။)အတ္ထိ တဏှာ, ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရူဠှ’’န္တိအာဒိ။ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇) တေနေဝါဟ ‘‘ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၂၄၉။ ပဗ္ဗတမတ္ထကေတိ ပဗ္ဗတသိခရေ။ တဉှိ ယေဘုယျေန သင်္ခိတ္တံ သင်္ကုစိတံ ဟောတီတိ ပါဠိယံ ‘‘ပဗ္ဗတသင်္ခေပေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဗ္ဗတပရိယာပန္နော ဝါ ပဒေသော ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ။ အနာဝိလောတိ အကာလုသိယော, သာ စဿ အနာဝိလတာ ကဒ္ဒမာဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ကဒ္ဒမော’’တိ။ သိပ္ပိယောတိ သုတ္တိယော။ သမ္ဗုကာတိ သင်္ခလိကာ။ ဌိတာသုပိ နိသိန္နာသုပိ ဂါဝီသု။ ဝိဇ္ဇမာနာသူတိ လဗ္ဘမာနာသု, ဣတရာ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ ‘‘စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ သဟစရဏနယေန။ တိဋ္ဌန္တမေဝ, န ပန ကဒါစိပိ စရန္တံ။ ဒွယန္တိ သိပ္ပိသမ္ဗုကံ, မစ္ဆဂုမ္ဗန္တိ ဣဒံ ဥဘယံ။ တိဋ္ဌန္တန္တိ ဝုတ္တံ စရန္တံ ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဣတရဉ္စ ဒွယ’’န္တိ စ ယထာဝုတ္တမေဝ သိပ္ပိသမ္ဗုကာဒိဒွယံ ဝဒတိ။ တဉှိ စရတီတိ။ ကိံ ဝါ ဣမာယ သဟစရိယာယ, ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ခရကထလဿ ဟိ ဝသေန တိဋ္ဌန္တန္တိ။ သိပ္ပိသမ္ဗုကဿ မစ္ဆဂုမ္ဗဿ စ ဝသေန တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တံ ပီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
တေသံ ဒသန္နံ ဉာဏာနံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာရမ္မဏဝိဘာဂေ, တေသု ဝါ ဉာဏေသု။ ဘူမိဘေဒတော, ကာလဘေဒတော, သန္တာနဘေဒတော စာတိ သတ္တဝိဓာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ‘‘ရူပါယတနမတ္တမေဝါ’’တိ ဣဒံ တဿ ဉာဏဿ အဘိနိမ္မိယမာနေ မနောမယေ ကာယေ ရူပါယတနမေဝါရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ, န တတ္ထ ဂန္ဓာယတံ အာဒီနံ အဘာဝတော။ န ဟိ ရူပကလာပေါ ဂန္ဓာယတံ အာဒိရဟိတော အတ္ထိ။ ပရိနိပ္ဖန္နမေဝ နိမ္မိတရူပံ, တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏ’’န္တိ။ အာသဝက္ခယဉာဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏမေဝ သမာနံ ပရိတ္တတ္တိကဝသေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ, အဇ္ဈတ္တတ္တိကဝသေန ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, အတီတတ္တိကဝသေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမာဏဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏ’’န္တိ။ ကူဋော ဝိယ ကူဋာဂါရဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ အရဟတ္တံ ဥတ္တမင်္ဂဘူတန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တနိကူဋေနာ’’တိ။ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ တိတ္ထကရမတဟရဝိဘာဝိနိံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသိနိံ တိဝိဓသီလာလင်္ကတံ ပရမသလ္လေခပဋိပတ္တိဒီပနိံ ဈာနာဘိညာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိဘူသိတံ စုဒ္ဒသဝိဓမဟာသာမညဖလပဋိမဏ္ဍိတံ အနညသာဓာရဏံ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၃။)အဇာတသတ္တုဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၀။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ အာဒိဉ္စ မဇ္ဈဉ္စ ပရိယောသာနဉ္စ။ သက္ကစ္စံ သဂါရဝံ။ အာရဒ္ဓံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။
အဘိက္ကန္တာ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဥပရိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော, တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန, ပရိဇနေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော စန္ဒော ဝိယ, သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။
‘‘စောရော စောရော, သပ္ပေါ သပ္ပေါ’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ, ‘‘ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ, ပဟရ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ, ‘‘သာဓု သာဓူတိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၂၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၇၊ ၃။၃၅၊ ၅။၁၀၀၅) ပသံသာယံ, ‘‘ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ, လုနာဟိ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ, ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ, ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၄၄) အစ္ဆရေ, ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဟာသေ, ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၆၃) သောကေ, ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ စူဠဝ။ ၃၃၂) ပသာဒေ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော, တေန ဂရဟာအသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ပါပေါ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဂရဟာယံ, ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နယိဒံ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အတ္ထဒွယဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မဿ ဒေသနာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၄။)ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမတ္တဒဿနံ ဝါ ဧတံ, တသ္မာ အတ္ထဝသေနေတ္ထ လိင်္ဂဝိဘတ္တိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေါသနာသနတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝိဓမနတော။ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာဒနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ, တေသု ပဓာနဘူတာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ တေ ပဓာနဘူတေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါပမုခါ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ ပညာပမုခါ လောကုတ္တရာ။ သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော။ သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယျသဒ္ဒပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော။ သဏှသုခုမဘာဝေန ဒုဗ္ဗိညေယျတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော။ ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင်္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော။ ထမ္ဘသာရမ္ဘနိမ္မဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပါယပ္ပဝတ္တိယာ, ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပဂမနေန စ ကရုဏာသီတလတော။ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒါတတော။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပါထရမဏီယတော။ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပါထရမဏီယတာယ ဧဝ သုယျမာနသုခတော။ ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ, ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတော။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော, မိစ္ဆာဝါဒဝိဒ္ဓံသနတော သမ္မာဝါဒပတိဋ္ဌာပနတော, အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော ကုသလမူလသံရောပနတော, အပါယဒွါရပိဓာနတော သဂ္ဂမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏတော, ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော အနုသယသမုဂ္ဃါဋနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဓောမုခဋ္ဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခံ ဇာတံ။ ဥဂ္ဃါဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ, ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ နိဿန္ဒေဟံ ကတွာ။ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ, ဧဝံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဒဿေယျ။ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ။ နိက္ကုဇ္ဇိတံ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ။ အညာဏဿ အဘိမုခတ္တာ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အဓောမုခဋ္ဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ, န ယထာသင်္ချံ။ ကာမံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဋိစ္ဆာဒကာ နီဝရဏဘာဝတော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာ သတ္တေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသနဝသေနာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၅။)အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ ဘိက္ခဝေ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ။ သဗ္ဗော အပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါတိ ကတွာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂါ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ န တထာ ဥဇ္ဇလော, ယထာ တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတ-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ဧတေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏာဒိဥပမောပမိတဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ, ဧတေဟိ ဝါ ယထာဝုတ္တေဟိ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဝိဓမနာဒိဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော’’တိ။
ပသန္နကာရန္တိ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗံ သက္ကာရံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ, တေနာဟ ‘‘ပရာယဏ’’န္တိ။ ပရာယဏဘာဝေါ စ အနတ္ထနိသေဓနေန, အတ္ထသမ္ပဋိပါဒနေန စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဃဿ တာတာ, ဟိတဿ စ ဝိဓာတာ’’တိ။ အဃဿာတိ ဒုက္ခတောတိ ဝဒန္တိ, ပါပတောတိ ပန အတ္ထော ယုတ္တော, နိဿက္ကေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဧတ္ထ စ နာယံ ဂမု-သဒ္ဒေါ နီ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဒွိကမ္မကော, တသ္မာ ယထာ ‘‘အဇံ ဂါမံ နေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ‘‘ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တဿ စာယမတ္ထော။ ဂမနဉ္စ တဒဓိပ္ပါယေန ဘဇနံ ဇာနနံ ဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဘဇာမီ’’တိအာဒီသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ, ဘဇနံ ဝါ သရဏာဓိပ္ပါယေန ဥပသင်္ကမနံ, သေဝနံ သန္တိကာဝစရတာ, ပယိရုပါသနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနညသရဏတံယေဝ ဒီပေတိ။ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ဗုဇ္ဈာမီတိ အယမတ္ထော ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိ။
‘‘အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ’’တိ ပဒဒွယေနာပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ, န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုစ္စတိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန မဂ္ဂဋ္ဌာ ဧဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗာ, န ဣတရော နိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဧဝ ဝုတ္တာ ‘‘အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီ’’တိ။ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေန ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၆။)အပါယဝိနိမုတ္တသမ္ဘဝေါ။ အက္ခာယတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ‘‘ယာဝတာ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂံ အက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) သုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ, ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိ ဝါ ဣမိနာ။ ဧတ္ထ စ အရိယမဂ္ဂေါ နိယျာနိကတာယ, နိဗ္ဗာနံ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ လဘိတွာ အရိယမဂ္ဂဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိ။ တထာပိ ယသ္မာ အရိယဖလာနံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိ ဝစနတော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာယ, နိယျာနာနုဂုဏတာယ, နိယျာနပရိယောသာနတာယ စ, ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ပန ‘‘နိယျာနဓမ္မဿ သမဓိဂမနဟေတုတာယာ’’တိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ ဧဝ။ သွာယမတ္ထော ပါဌာရူဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိမာဟ။
‘‘ကာမရာဂေါ ဘဝရာဂေါ’’တိ ဧဝမာဒိ ဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ, အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ သောကဿ စ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ အနေဇံ အသောကန္တိ ဖလံ ကထိတံ။ အပ္ပဋိကူလန္တိ အဝိရောဓဒီပနတော ကေနစိ အဝိရုဒ္ဓံ, ဣဋ္ဌံ ပဏီတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပဂုဏရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ, ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော ဝါ ပဂုဏံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ, ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၉၊ မဟာဝ။ ၉) သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။
ဒိဋ္ဌိသီလသံဃာတေနာတိ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ, တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ မ။ နိ။ ၄။၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ, ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ, တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၃၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၁၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သီလာနဉ္စ သံဟတဘာဝေန, ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေနာတိ အတ္ထော။ သံဟတောတိ ဃဋိတော, သမေတောတိ အတ္ထော။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၇။)ဧဝ။ အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလဓမ္မဒသာ တေတိ တေ ပုရိသယုဂဝသေန စတ္တာရောပိ ပုဂ္ဂလဝသေန အဋ္ဌေဝ အရိယဓမ္မဿ ပစ္စက္ခဒဿာဝိတာယ ဓမ္မဒသာ။ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနေန, တိက္ခတ္တုံ ဂမနေန စ တီဏိ သရဏဂမနာနိ။ ပဋိဝေဒေသီတိ အတ္တနော ဟဒယဂတံ ဝါစာယ ပဝေဒေသိ။
သရဏဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
သရဏဂမနဿ ဝိသယပ္ပဘေဒဖလသံကိလေသဘေဒါနံ ဝိယ ကတ္တု စ ဝိဘာဝနာ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ ‘‘သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ တေန ဝိနာ သရဏဂမနဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေါဒါနံ န ဂဟိတံ, နနု ဝေါဒါနဝိဘာဝနာပိ တတ္ထ ကောသလ္လာဝဟာတိ? သစ္စမေတံ, တံ ပန သံကိလေသဂ္ဂဟဏေနေဝ အတ္ထတော ဒီပိတံ ဟောတီတိ န ဂဟိတံ။ ယာနိ ဟိ နေသံ သံကိလေသကာရဏာနိ အညာဏာဒီနိ, တေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပါဒနေန, ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနေန ဝေါဒါနံ ဟောတီတိ။ ဟိံသတ္ထဿ သရ-သဒ္ဒဿ ဝသေနေတံ ပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ‘‘ဟိံသတီတိ သရဏ’’န္တိ ဝတွာ တံ ပန ဟိံသနံ ကေသံ ကထံ ကဿ ဝါတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သရဏဂတာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘယန္တိ ဝဋ္ဋဘယံ။ သန္တာသန္တိ စိတ္တုတြာသံ တေနေဝ စေတသိကဒုက္ခဿ ဂဟိတတ္တာ။ ဒုက္ခန္တိ ကာယိကဒုက္ခံ။ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသန္တိ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ, တယိဒံ သဗ္ဗံ ပရတော ဖလကထာယံ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧတန္တိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ပဒံ။
ဧဝံ အဝိသေသတော သရဏ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟိတေ ပဝတ္တနေနာတိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ ဘိက္ခဝေ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၆၄, ၆၉) အတ္ထေ နိယောဇနေန။ အဟိတာ စ နိဝတ္တနေနာတိ။ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ခေါ ပါပကော ဝိပါကော, ပါပကံ အဘိသမ္ပရာယ’’န္တိအာဒိနာ အာဒီနဝဒဿနာဒိမုခေန အနတ္ထတော နိဝတ္တနေန။ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဟိတာဟိတေသု အပ္ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုကံ ဗျသနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ဝိနာသေတိ။ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန မဂ္ဂသင်္ခါတော ဓမ္မော, ဣတရော အဿာသဒါနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ယောဇနာ။ ကာရာနန္တိ ဒါနဝသေန ပူဇာဝသေန စ ဥပနီတာနံ သက္ကာရာနံ။ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ယောဇနာ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၈။)အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣမိနာပိ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာပိ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေန ကာရဏေန။
‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော တတ္ထ ရတနတ္တယေ ပသာဒေါ တပ္ပသာဒေါ, တဒေဝ ရတနတ္တယံ ဂရု ဧတဿာတိ တဂ္ဂရု တဗ္ဘာဝေါ တဂ္ဂရုတာ, တပ္ပသာဒေါ စ တဂ္ဂရုတာ စ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာ, တာဟိ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဟိ။ ဝိဓူတဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသမ္မောဟအဿဒ္ဓိယာဒိတာယ ဝိဟတကိလေသော။ တဒေဝ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပရာဂတိ တာဏံ လေဏန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ သရဏဂမနံ သရဏံ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ။ တံသမင်္ဂီတိ တေန ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေန သမန္နာဂတော။ ဧဝံ ဥပေတီတိ ဘဇတိ သေဝတိ ပယိရုပါသတိ, ဧဝံ ဝါ ဇာနာတိ ဗုဇ္ဈတီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပသာဒ-ဂ္ဂဟဏေန လောကိယသရဏဂမနမာဟ။ တဉှိ ပသာဒပ္ပဓာနံ။ ဂရုတာဂဟဏေန လောကုတ္တရံ။ အရိယာ ဟိ ရတနတ္တယံ ဂုဏာဘိညတာယ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကတွာ ပဿန္တိ။ တသ္မာ တပ္ပသာဒေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝိဂတကိလေသော, တဂ္ဂရုတာယ သမုစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ အဂါရဝကရဏဟေတူနံ သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ တပ္ပရာယဏတာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂတိကတာတိ တာယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝက္ခမာနံ သရဏဂမနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိသေသေန ဝါ ပသာဒဂရုတာ ဇောတိတာတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ ဣတရဿ စ ဂဟဏံ, တထာ ဂရုတာဂဟဏေနာတိ ဥဘယေနာပိ ဥဘယံ သရဏဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
မဂ္ဂက္ခဏေ ဣဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ ဧတေန အတ္ထတော စတုသစ္စာဓိဂမော ဧဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန, မဂ္ဂဓမ္မော ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနောယေဝ သရဏဂမနတ္ထံ သာဓေတိ။ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန သာဝကဂေါစရဘူတာ ပရိညာဘိသမယဝသေန, တထာ အရိယသံဃဂုဏာ, တေနာဟ ‘‘ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ ဣဇ္ဈန္တဉ္စ သဟေဝ ဣဇ္ဈတိ, န လောကိယံ ဝိယ ပတိပါဋိယာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘န သရဏဂမနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ မဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပန အဓိဂတမေဝ ဟောတိ ဧကစ္စာနံ တေဝိဇ္ဇာဒီနံ လောကိယဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယာ’’တိ, တေသံ လောကိယမေဝ သရဏဂမနံ သိယာ, န လောကုတ္တရံ, တဉ္စ အယုတ္တံ ဒုဝိဓဿာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၉။)တန္တိ လောကိယံ သရဏဂမနံ။ သဒ္ဓါပဋိလာဘော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ။ သဒ္ဓါမူလိကာတိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာ သမ္မာဒိဋ္ဌိတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ, ဓမ္မသုဓမ္မတံ, သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ လောကိယာဝဗောဓဝသေနေဝ သမ္မာ ဉာယေန ဒဿနတော။ ‘‘သဒ္ဓါမူလိကာ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဧတေန သဒ္ဓူပနိဿယာ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ ပညာ လောကိယသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ, တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥဇု ကရီယတီတိ ကတွာ ဒိဋ္ဌိ ဝါ ဥဇု ကရီယတိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ, တထာ ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမသမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ပန စိတ္တုပ္ပါဒဿ တပ္ပဓာနတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သဒ္ဓါပဋိလာဘော’’တိ ဣမိနာ မာတာဒီဟိ ဥဿာဟိတဒါရကာဒီနံ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ ဒဿေတိ, ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဣမိနာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ။ တယိဒံ လောကိယံ သရဏဂမနံ။ အတ္တာ သန္နိယျာတီယတိ အပ္ပီယတိ ပရိစ္စဇီယတိ ဧတေနာတိ အတ္တသန္နိယျာတနံ, ယထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ တံ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပဋိသရဏံ ဧတဿာတိ တပ္ပရာယဏော, ပုဂ္ဂလော, စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဝါ။ တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ, ယထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမေဝ။ ‘‘သရဏ’’န္တိ အဓိပ္ပါယေန သိဿဘာဝံ အန္တေဝါသိကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ သိဿဘာဝူပဂမနံ။ သရဏဂမနာဓိပ္ပါယေနေဝ ပဏိပတတိ ဧတေနာတိ ပဏိပါတော။ သဗ္ဗတ္ထ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္တပရိစ္စဇနန္တိ သံသာရဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထံ အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ပရိစ္စဇနံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ယေဝါတိ အဝဓာရဏံ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီသုပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တဒညနိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။
ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီနိ ဧကေန ပကာရေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, တေန ပရိယာယန္တရေဟိပိ အတ္တသန္နိယျာတနာဒိ ကတမေဝ ဟောတိ အတ္ထဿ အဘိန္နတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အာဠဝကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာတာဂိရဟေမဝတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စေတေ အာဠဝကာဒယော မဂ္ဂေနေဝ အာဂတသရဏဂမနာ, ကထံ တေသံ တပ္ပရာယဏတာသရဏဂမနံ ဝုတ္တန္တိ? မဂ္ဂေနာဂတသရဏဂမနေဟိပိ။ ‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ…ပေ… သုဓမ္မတံ’’ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄) ‘‘တေ မယံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၀။)ဝိစရိဿာမ, ဂါမာ ဂါမံ နဂါ နဂံ…ပေ… သုဓမ္မတ’’န္တိ, (သု။ နိ။ ၁၈၂) တေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရဿ ပဝေဒိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။
သော ပနေသ ဉာတိ…ပေ… ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဉာတိဝသေန, ဘယဝသေန, အာစရိယဝသေန, ဒက္ခိဏေယျဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဉာတိဝသေနာတိ ဉာတိဘာဝဝသေန။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေနာတိ ဒက္ခိဏေယျတာဟေတုကေန ပဏိပါတေန။ ဣတရေဟီတိ ဉာတိဘာဝါဒိဝသပ္ပဝတ္တေဟိ တီဟိ ပဏိပါတေဟိ။ ‘‘ဣတရေဟီ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝန္ဒတီတိ ပဏိပါတဿ လက္ခဏဝစနံ။ ဧဝရူပန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သမ္ပရာယိကဉှိ နိယျာနိကံ ဝါ အနုသာသနိံ ပစ္စာသိသန္တော ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတမေဝ ကရောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါတိ သရဏဂမနဝိဘာဂေါ။
အရိယမဂ္ဂေါ ဧဝ လောကုတ္တရံ သရဏဂမနန္တိ ‘‘စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယောတိ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနုပ္ပါဒနိရောဓော။ ဧတန္တိ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အရိယသစ္စဿ ဒဿနံ။
နိစ္စာဒိတော အနုပဂမနာဒိဝသေနာတိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန။ အဋ္ဌာနန္တိ ဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော သောတာပန္နော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ စတုဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ဧကသင်္ခါရမ္ပိ။ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဏှေယျ။ ‘‘သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆) ဧဝံ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန သုခတော ဂါဟံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပန အရိယသာဝကော ပရိဠာဟဝူပသမနတ္ထံ မတ္တဟတ္ထိပရိတ္တာသိတော ဝိယ စောက္ခဗြာဟ္မဏော ဥက္ကာရဘူမိံ ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော ဥပဂစ္ဆတိ။ အတ္တဝါရေ ကသိဏာဒိပညတ္တိသင်္ဂဟတ္ထံ ‘‘သင်္ခါရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ကဉ္စိ ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေသုပိ ဝါရေသု စတုဘူမကဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, တေဘူမကဝသေနေဝ ဝါ။ ယံ ယဉှိ ပုထုဇ္ဇနော ဂါဟဝသေန ဂဏှာတိ, တတော တတော အရိယသာဝကော ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၁။)‘‘မာတရ’’န္တိအာဒီသု ဇနိကာ မာတာ, ဇနကော ပိတာ, မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော အညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနံ, ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ပန မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ, အရိယသာဝကဿ စ ဖလဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝဓကစိတ္တေန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေယျ။ သံဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယံ ဌိတံ သံဃံ။ ‘‘ကမ္မေန, ဥဒ္ဒေသေန, ဝေါဟရန္တော, အနုဿာဝနေန, သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဘိန္ဒေယျ။ အညံ သတ္ထာရန္တိ အညံ တိတ္ထကရံ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိန္တိ တေ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ တံနိမိတ္တံ အပါယံ န ဂမိဿန္တိ, ဒေဝကာယံ ပန ပရိပူရေဿန္တီတိ အတ္ထော။
ဒသဟိ ဌာနေဟီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ။ အဓိဂဏှန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။ ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနာပီတိ ဧတ္ထ ကရီသဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏာနံ စတုရာသီတိသဟဿသင်္ချာနံ သုဝဏ္ဏပါတိရူပိယပါတိကံသပါတီနံ ယထာက္ကမံ ရူပိယသုဝဏ္ဏဟိရညပူရာနံ, သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာနံ စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ အဿသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ရထသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ဓေနုသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ကညာသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ပလ္လင်္ကသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနံ, အပရိမာဏဿ စ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိစ္စဇနဝသေန သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တသံဝစ္ဆရာနိ နိရန္တရံ ပဝတ္တဝေလာမမဟာဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ, တတော သတံ သောတာပန္နာနံ ဒိန္နဒါနတော ဧကဿ သကဒါဂါမိနော, တတော ဧကဿ အနာဂါမိနော, တတော ဧကဿ အရဟတော, တတော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ, တတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ, တတော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ, တတော စာတုဒ္ဒိသသံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရကရဏံ, တတော သရဏဂမနံ မဟပ္ဖလတရန္တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တဿ ဝေလာမသုတ္တဿ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ဂဟပတိ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ, ယော စေကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ, ဣဒံ တတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၂။)မဟပ္ဖလတရ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀)။ ဝေလာမသုတ္တာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနံ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အညာဏံ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနံ အဇာနနံ, တတ္ထ သမ္မောဟော။ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော။ မိစ္ဆာဉာဏံ တဿ ဂုဏာနံ အဂုဏဘာဝပရိကပ္ပနေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနာဒရာဂါရဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ န မဟာဇုတိကန္တိ န ဥဇ္ဇလံ, အပရိသုဒ္ဓံ အပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န မဟာဝိပ္ဖါရန္တိ အနုဠာရံ။ သာဝဇ္ဇောတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝသေန သဒေါသော, လောကိယသရဏဂမနံ သိက္ခာသမာဒါနံ ဝိယ အဂ္ဂဟိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ဇီဝိတပရိယန္တမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တဿ ခန္ဓဘေဒေန ဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယာ’’တိ။ သောတိ အနဝဇ္ဇော သရဏဂမနဘေဒေါ။ သတိပိ အနဝဇ္ဇတ္တေ ဣဋ္ဌဖလောပိ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဖလော’’တိ။ ကသ္မာ? အဝိပါကတ္တာ။ န ဟိ တံ အကုသလန္တိ။
ကော ဥပါသကောတိ သရူပပုစ္ဆာ, ကိံလက္ခဏော ဥပါသကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာတိ ဟေတုပုစ္ဆာ, တေန ကေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဥပါသက-သဒ္ဒေါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိရူဠှောတိ ဒဿေတိ, တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ သဒ္ဒဿ အဘိဓေယျေ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ တဒတ္ထဿ တဗ္ဘာဝကာရဏံ။ ကိမဿ သီလန္တိ ကီဒိသံ အဿ ဥပါသကဿ သီလံ, ကိတ္တကေန သီလေနာယံ သီလသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကော အာဇီဝေါတိ ကော အဿ သမ္မာအာဇီဝေါ, သော ပန မိစ္ဆာဇီဝဿ ပရိဝဇ္ဇနေန ဟောတီတိ သောပိ ဝိဘဇီယတိ။ ကာ ဝိပတ္တီတိ ကာ အဿ သီလဿ, အာဇီဝဿ ဝါ ဝိပတ္တိ။ အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ ဝါ ပဋိသေဓော ဝါ။ သမ္ပတ္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
ယော ကောစီတိ ခတ္တိယာဒီသု ယော ကောစိ, တေန သရဏဂမနံ ဧဝံ ကာရဏံ, န ဇာတိ အာဒိဝိသေသောတိ ဒဿေတိ။
ဥပါသနတောတိ တေနေဝ သရဏဂမနေန, တတ္ထ စ သက္ကစ္စကိရိယာယ အာဒရ ဂါရဝဗဟုမာနာဒိယောဂေန ပယိရုပါသနတော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၃။)ဝေရမဏိယောတိ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျံ, တဿ မဏနတော ဟနနတော ဝိနာသနတော ဝေရမဏိယော, ပဉ္စ ဝိရတိယော ဝိရတိပဓာနတ္တာ တဿ သီလဿ, တေနေဝါဟ ‘‘ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ။
မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာတိ န သမ္မာဝဏိဇ္ဇာ အယုတ္တဝဏိဇ္ဇာ အသာရုပ္ပဝဏိဇ္ဇာ။ ပဟာယာတိ အကရဏေနေဝ ပဇဟိတွာ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန, တေန အညမ္ပိ အဓမ္မိကံ ဇီဝိကံ ပဋိက္ခိပတိ။ သမေနာတိ အဝိသမေန, တေန ကာယဝိသံ အာဒိဒုစ္စရိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသမာဒိနာ သုစရိတေန ဇီဝိကံ ဒဿေတိ။ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ ဝါ ယထာကတံ ဝါ ပဋိလဘိတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ သတ္တဝဏိဇ္ဇာတိ မနုဿဝိက္ကယော။ မံသဝဏိဇ္ဇာတိ သူနကာရာဒယော ဝိယ မိဂသူကရာဒိကေ ပေါသေတွာ မံသံ သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကယော။ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာတိ ယံ ကိဉ္စိ မဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ ဝိသဝဏိဇ္ဇာတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ ဝါ ဝိသံ ဂဟေတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ ပရောပရောဓနိမိတ္တတာယ အကရဏီယာ ဝုတ္တာ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ အဘုဇိဿဘာဝကရဏတော, မံသဝဏိဇ္ဇာ ဝဓဟေတုတော, မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ပမာဒဋ္ဌာနတော။
တဿေဝါတိ ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏဿ သီလဿ စေဝ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာလက္ခဏဿ အာဇီဝဿ စ။ ဝိပတ္တီတိ ဘေဒေါ, ပကောပေါ စ။ ယာယာတိ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ။ စဏ္ဍာလောတိ ဥပါသကစဏ္ဍာလော။ မလန္တိ ဥပါသကမလံ။ ပဋိကိဋ္ဌောတိ ဥပါသကနိဟီနော။ ဗုဒ္ဓါဒီသု ကမ္မကမ္မဖလေသု စ သဒ္ဓါဝိပရိယာယော အဿဒ္ဓိယံ မိစ္ဆာဓိမောက္ခော, ယထာဝုတ္တေန အဿဒ္ဓိယေန သမန္နာဂတော အဿဒ္ဓေါ။ ယထာဝုတ္တသီလဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဒုဿီလော။ ‘‘ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနာ ဣဒံ နာမ မင်္ဂလံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတကောတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန သမန္နာဂတော ကောတူဟလမင်္ဂလိကော။ မင်္ဂလံ ပစ္စေတီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဘေဒံ မင်္ဂလမေဝ ပတ္တိယာယတိ။ နော ကမ္မန္တိ ကမ္မဿကတံ နော ပတ္တိယာယတိ။ ဣတော စ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣတော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတီတိ ဒုပ္ပဋိပန္နံ ဒက္ခိဏာရဟသညီ ဂဝေသတိ။ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီတိ ဒါနမာနံ အာဒိကံ ကုသလကိရိယံ ပဌမတရံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခိဏေယျပရိယေသနပုဗ္ဗကာရေ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သမ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပန ဝိသေသော – စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဥပါသကောဝ ရတနံ ဥပါသကရတနံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၄။)ဂုဏသောဘာကိတ္တိသဒ္ဒသုဂန္ဓတာယ ဥပါသကောဝ ပဒုမံ ဥပါသကပဒုမံ။ တထာ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကံ။
အာဒိမှီတိအာဒိအတ္ထေ။ ကောဋိယန္တိ ပရိယန္တကောဋိယံ။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကကောဋ္ဌာသေန, ‘‘ဣမသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တာနမိဒံ နာမ ပနသဖလံ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒိနာ တံ တံဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတဂ္ဂန္တိ ဝါ အဇ္ဇဒဂ္ဂန္တိ ဝါ အဇ္ဇ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။
‘‘ပါဏေဟိ ဥပေတ’’န္တိ ဣမိနာ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ပုန ဇီဝိတေနာပိ တံ ဝတ္ထုတ္တယံ ပဋိပူဇေန္တော ‘‘သရဏဂမနံ ရက္ခာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နံ တဿ ရညော အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ဟိ ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ, တာဝ သရဏံ ဥပေတံ, ဥပေန္တော စ န ဝါစာမတ္တေန, န ဧကဝါရံ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန, အထ ခေါ ပါဏာနံ ပရိစ္စဇနဝသေန ယာဝဇီဝံ ဥပေတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အစ္စယနံ သာဓုမရိယာဒံ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမနံ အစ္စယောတိ အာဟ ‘‘အပရာဓော’’တိ။ အစ္စေတိ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ ဝါ အစ္စယော, ဝီတိက္ကမဿ ပဝတ္တနကော အကုသလဓမ္မော။ သော ဧဝ အပရဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ အပရာဓော။ သော ဟိ အပရဇ္ဈန္တံ ပုရိသံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ, တေနာဟ ‘‘အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော’’တိ။ စရတီတိ အာစရတိ ကရောတိ။ ဓမ္မေနေဝါတိ ဓမ္မတော အနပေတေန ပယောဂေန။ ပဋိဂ္ဂဏှာတူတိ အဓိဝါသနဝသေန သမ္ပဋိစ္ဆတူတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခမတူ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၅၁။ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော အရိယော, တထာဂတောတိ အာဟ ‘‘အရိယဿ ဝိနယေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ’’တိ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တောတိ ကာမံ ‘‘ဝုဒ္ဓိ ဟေသာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါကျံ အာရဒ္ဓံ, တထာပိ ဒေသနံ ပန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တော သံဝရံ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟာတိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၂၅၃။ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိပ္ပဇ္ဇနကာနံ အတ္တနော ကုသလမူလာနံ ခဏနေန ခတော, တေသံယေဝ ဥပဟနနေန ဥပဟတော။ ဥဘယေနာပိ တဿ ကမ္မာပရာဓမေဝ ဝဒတိ။ ပတိဋ္ဌာတိ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၅။)ဧတာယာတိ ပတိဋ္ဌာ, တဿ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ။ သာ ကိရိယာပရာဓေန ဘိန္နာ ဝိနာသိတာ ဧတေနာတိ ဘိန္နပတိဋ္ဌော, တေနာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မေသု စက္ခုန္တိ စတုသစ္စဓမ္မေသု တေသံ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု။ အညေသု ဌာနေသူတိ အညေသု သုတ္တပဒေသု။ မုစ္စိဿတီတိ သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနိ ပစ္စိတွာ လောဟကုမ္ဘီ နရကတော မုစ္စိဿတိ။
ယဒိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ နရကေ ပစ္စတိ, ဣမံ ပန သုတ္တံ သုတွာ ရညော ကော အာနိသံသော လဒ္ဓေါတိ အာဟ ‘‘မဟာနိသံသော’’တိအာဒိ။ သော ပန အာနိသံသော နိဒ္ဒါလာဘသီသေန ဝုတ္တော တဒါ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာပဂမော, တိဏ္ဏံ ရတနာနံ မဟာသက္ကာရကိရိယာ, သာတိသယော ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါပဋိလာဘောတိ ဧဝံပကာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော, သမ္ပရာယိကော ပန အပရာပရေသုပိ ဘဝေသု အပရိမာဏော ယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ရညော ကမ္မန္တရာယာဘာဝေ တသ္မိံယေဝ အာသနေ ဓမ္မစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, ကထံ အနာဂတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ။ အထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, ကထံ တဒါ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, နနု ဣမေ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိဥပနိဿယာ ဘိန္နနိဿယာတိ? နာယံ ဝိရောဓော ဣတော ပရတော ဧဝဿ ပစ္စေကဗောဓိသမ္ဘာရာနံ သမ္ဘရဏီယတော။ သာဝကဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈနကသတ္တာပိ ဟိ အသတိ တဿာ သမဝါယေ ကာလန္တရေ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈိဿန္တိ ကတာဘိနီဟာရသမ္ဘဝတော။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ပစ္စေကဗောဓိယာ ယေဝါယံ ကတာဘိနီဟာရော။ ကတာဘိနီဟာရာပိ ဟိ တတ္ထ နိယတိံ အပ္ပတ္တာ တဿ ဉာဏဿ ပရိပါကံ အနုပဂတတ္တာ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝေ သာဝကဗောဓိံ ပါပုဏိဿန္တီတိ ဘဂဝါ ‘သစာယံ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ’တိအာဒိမာဟ။ မဟာဗောဓိသတ္တာနမေဝ စ အာနန္တရိယပရိမုတ္တိ, န ဣတရဗောဓိသတ္တာနံ။ တထာ ဟိ ပစ္စေကဗောဓိယံ နိယတော သမာနော ဒေဝဒတ္တော စိရကာလသမ္ဘူတေန လောကနာထေ အာဃာတေန ဂရုတရာနိ အာနန္တရိယာနိ ပသဝိ, တသ္မာ ကမ္မန္တရာယေနာယံ ဣဒါနိ အသမဝေတဒဿနာဘိသမယော ရာဇာ ပစ္စေကဗောဓိနိယာမေန အနာဂတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၆။)၃။ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
အဒ္ဓါနဂမနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၄။ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂဟိတတာယ အပုဗ္ဗဿ ပဒဿ ဝဏ္ဏနာ အတ္ထဝိဘဇနာ။ ‘‘ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဇနပဒိနောတိ ဇနပဒဝန္တော, ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ ရာဇကုမာရာ ဂေါတ္တဝသေန ကောသလာ နာမ။ ယဒိ ဧကော ဇနပဒေါ, ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရူဠှိသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ ဤဒိသလိင်္ဂဝစနာနိ ဣစ္ဆန္တိ, အယမေတ္ထ ရူဠှိ ယထာ အညတ္ထပိ ‘‘ကုရူသု ဝိဟရတိ, အင်္ဂေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေပိ ဇနပဒ-သဒ္ဒေ ဇာတိ-သဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ ပေါရာဏာ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတနော, တေန ပုထုအတ္ထဝိသယတာယ ဧဝဉ္စေတံ ပုထုဝစနန္တိ ဝက္ခမာနဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ဗဟုပ္ပဘေဒေါ ဟိ သော ပဒေသော တိယောဇနသတပရိမာဏတာယ။ နင်္ဂလာနိပိ ဆဍ္ဍေတွာတိ ကမ္မပ္ပဟာနဝသေန နင်္ဂလာနိပိ ပဟာယ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ န ကေဝလံ ကဿကာ ဧဝ, အထ ခေါ အညေပိ မနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စံ ပဟာယ တတ္ထ သန္နိပတိံသု။ ‘‘သော ပဒေသော’’တိ ပဒေသသာမညတော ဝုတ္တံ, ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ, တေ ပဒေသာတိ အတ္ထော။ ကောသလာတိ ဝုစ္စတိ ကုသလာ ဧဝ ကောသလာတိ ကတွာ။
စာရိကန္တိ စရဏံ, စရဏံ ဝါ စာရော, သော ဧဝ စာရိကာ။ တယိဒံ မဂ္ဂဂမနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, န စုဏ္ဏိကဂမနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနံ ဂစ္ဆန္တော’’တိ။ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘စာရိကာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒူရေပီတိ နာတိဒူရေပိ။ သဟသာ ဂမနန္တိ သီဃဂမနံ။ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒိံ ဧကဒေသေန ဝတွာ ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ကထေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အာကာသဂါမီဟိ ဧဝ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော ‘‘ဆဠဘိညာနံ အာရောစေဟီ’’တိ အာဟ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၇။)သံဃကမ္မဝသေန သိဇ္ဈမာနာပိ ဥပသမ္ပဒါ သတ္ထု အာဏာဝသေနေဝ သိဇ္ဈနတော ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဿေဝ တဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော ‘‘ဒဿာမီ’’တိ အဝေါစာတိ ဝဒန္တိ။ ဥပသမ္ပာဒေတွာတိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတွာ။
နဝယောဇနသတိကမ္ပိ ဌာနံ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နမေဝ, တတော ပရံ နာဓိပ္ပေတံ တုရိတစာရိကာဝသေန အဂမနတော။ သမန္တာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု သမန္တတော။ အညေနပိ ကာရဏေနာတိ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာတရုဏဘာဝတော အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန မဇ္ဈိမမဏ္ဍလံ ဩသရတိ။ ‘‘သတ္တဟိ ဝါ’’တိအာဒိ ‘‘ဧကမာသံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနုက္ကမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
သရီရဖာသုကတ္ထာယာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသဝသေန ဥဿန္နဓာတုကဿ သရီရဿ ဝိစရဏေန ဖာသုကတ္ထာယ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) မဃဒေဝဇာတကာဒိ (ဇာ။ ၁။၁။၉) ဒေသနာနံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလံ အာကင်္ခမာနေန။ သုရာပါနသိက္ခာပဒပညာပနေ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဝိယ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယ။ ဗောဓနေယျသတ္တေ အင်္ဂုလိမာလာဒိကေ (မ။ နိ။ ၂။၃၄၇) ဗောဓနတ္ထာယ။ ကဉ္စိ, ကတိပယေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ ဥဒ္ဒိဿ စာရိကာ နိဗဒ္ဓစာရိကာ။ တဒညာ အနိဗဒ္ဓစာရိကာ။
ဒသသဟဿိ လောကဓာတုယာတိ ဇာတိခေတ္တဘူတေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ။ တတ္ထ ဟိ သတ္တေ ပရိပက္ကိန္ဒြိယေ ပဿိတုံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ အဘိနီဟရိတွာ ဌိတော ဘဂဝါ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရတီတိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌောတိ တဿ ဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂတော။ ဘဂဝါ ကိရ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ယေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ ပရိပါကဉာဏာ အဇ္ဇ မယာ ဝိနေတဗ္ဗာ, တေ မယှံ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ သမန္နာဟရတိ။ တဿ သဟ သမန္နာဟာရာ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ ဗဟူ ဝါ တဒါ ဝိနယူပဂါ ဝေနေယျာ ဉာဏဿ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ အယမေတ္ထ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ဧဝမ္ပိ အာပါထမာဂတာနံ ပန နေသံ ဥပနိဿယံ ပုဗ္ဗစရိယံ ပုဗ္ဗဟေတုံ သမ္ပတိ ဝတ္တမာနဉ္စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၈။)ပဋိပတ္တိံ ဩလောကေတိ, တေနာဟ ‘‘အထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဝါဒပဋိဝါဒံ ကတွာတိ ‘‘ဧဝံ နု တေ အမ္ဗဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ မယာ ဝုတ္တဝစနဿ ‘‘ယေ စ ခေါ တေ ဘော ဂေါတမ မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိအာဒိနာ ပဋိဝစနံ ကတွာ တိက္ခတ္တုံ ဣဗ္ဘဝါဒနိပါတနဝသေန နာနပ္ပကာရံ အသမ္ဘိဝါကျံ သာဓုသဘာဝါယ ဝါစာယ ဝတ္တုံ အယုတ္တဝစနံ ဝက္ခတိ။ နိဗ္ဗိသေဝနန္တိ ဝိဂတတုဒနံ, မာနဒဗ္ဗဝသေန အပဂတပရိပ္ဖန္ဒနန္တိ အတ္ထော။
အဝသရိတဗ္ဗန္တိ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဣစ္ဆာနင်္ဂလေတိ ဣဒံ တဒါ ဘဂဝတော ဂေါစရဂါမနိဒဿနံ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မန္တိ ကတွာ။ ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလဝနသဏ္ဍေ’’တိ နိဝါသနဋ္ဌာနဒဿနံ အဓိကရဏေ ဘုမ္မန္တိ။ တဒုဘယံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မရာဇဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗသော အဓမ္မနိဂ္ဂဏှနပရာ ပဋိပတ္တိ, သာ စ သီလသမာဓိပညာဝသေနာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သီလခန္ဓာဝါရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာဘိရုစိတေနာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီသု ယေန ယေန အတ္တနော အဘိရုစိတေန ဝိဟာရေန။
ပေါက္ခရသာတိဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၅။ မန္တေတိ ဣရုဗ္ဗေဒါဒိမန္တသတ္ထေ။ ပေါက္ခရေ ကမလေ သယမာနော နိသီဒီတိ ပေါက္ခရသာတီ။ သာတိ ဝုစ္စတိ သမသဏ္ဌာနံ, ပေါက္ခရေ သဏ္ဌာနာဝယဝေ ဇာတောတိ ‘‘ပေါက္ခရသာတီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ သေတပေါက္ခရသဒိသောတိ သေတပဒုမဝဏ္ဏော။ သုဝဋ္ဋိတာတိ ဝဋ္ဋဘာဝဿ ယုတ္တဋ္ဌာနေ သုဋ္ဌု ဝဋ္ဋုလာ။ ကာဠဝင်္ဂတိလကာဒီနံ အဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓါ။
ဣမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကီဒိသော ပုဗ္ဗယောဂေါ, ယေန နံ ဘဂဝါ အနုဂ္ဂဏှိတုံ တံ ဌာနံ ဥပဂတောတိ အာဟ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တိ တေနာယံ သံသေဒဇော ဇာတော။ န ပုပ္ဖတီတိ န ဝိကသတိ။ ရဇတဗိမ္ဗကန္တိ ရူပိယမယံ ရူပကံ။
အဇ္ဈာဝသတီတိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဣဿရိယတ္ထဒီပနော, အာသဒ္ဒေါ မရိယာဒတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဘဝိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေဟိ ယုတ္တတ္တာ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌန္တိ ဥပယောဂဝစနံ, တေနာဟ ‘‘ဥပသဂ္ဂဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ယာယ မရိယာဒါယာတိ ယာယ အဝတ္ထာယ။ နဂရဿ ဝတ္ထုန္တိ ‘‘အယံ ခဏော, သုမုဟုတ္တံ မာ အတိက္ကမီ’’တိ ရတ္တိဝိဘာယနံ အနုရက္ခန္တာ ရတ္တိယံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၈၉။)ဥက္ကာ ဌပေတွာ ဥက္ကာသု ဇလမာနာသု နဂရဿ ဝတ္ထုံ အဂ္ဂဟေသုံ, တသ္မာ ဥက္ကာသု ဌိတာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ, ဥက္ကာသု ဝိဇ္ဇောတယန္တီသု ဌိတာ ပတိဋ္ဌိတာတိ မူလဝိဘုဇာဒိပက္ခေပေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, နိရုတ္တိနယေန ဝါ ဥက္ကာသု ဌိတာသု ဌိတာ အာသီတိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ, ဥပကရဏသမ္ပတ္တိယာ, မနုဿသမ္ပတ္တိယာ စ တံ နဂရံ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏယောဂတော ဥက္ကဋ္ဌာတိ နာမံ လဘီ’’တိ။ တဿာတိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ဥပယောဂဝသေန ဝုတ္တပဒဿ။ အနုပယောဂတ္တာတိ ဝိသေသနဘာဝေန အနုပယုတ္တတ္တာ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘သတ္တုဿဒ’’န္တိအာဒိပဒေသု။ ယထာဝိဓိ ဟိ အနုပယောဂေါ ပုရိမသ္မိံ။ တတ္ထာတိ ‘‘ဥပသဂ္ဂဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓာနေ။ ‘‘သဒ္ဒသတ္ထတော ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတေန သဒ္ဒလက္ခဏာနုဂတော ဝါယံ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါတိ ဒဿေတိ။ ဥပအနုအဓိအာဣတိဧဝံပုဗ္ဗကေ ဝသနကိရိယာဌာနေ ဥပယောဂဝစနမေဝ ပါပုဏာတီတိ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ။
ဥဿဒတာ နာမေတ္ထ ဗဟုလတာတိ, တံ ဗဟုလတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟုဇန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဟေတွာ ပေါသေတဗ္ဗံ ပေါသာဝနိယံ။ အာဝိဇ္ဈိတွာတိ ပရိက္ခိပိတွာ။
ရညာ ဝိယ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ရာဇဘောဂ္ဂံ။ ရညော ဒါယဘူတန္တိ ကုလပရမ္ပရာယ ယောဂျဘာဝေန ရာဇတော လဒ္ဓဒါယဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘ဒါယဇ္ဇန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ရာဇနီဟာရေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓံ ပရိဘောဂလာဘဿ သေဋ္ဌဒေယျတာ နာမ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ရာဇသင်္ခေပေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇ’’န္တိ သရီရဒဏ္ဍဓနဒဏ္ဍာဒိ ဘေဒံ သဗ္ဗံ ဒဏ္ဍမာဟ။ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတာဒီသူတိ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတပါဒဂါမဒွါရအဋဝိမုခါဒီသု။ ‘‘ရာဇဒါယ’’န္တိ ဣမိနာဝ ရညော ဒိန္နဘာဝေ သိဒ္ဓေ ‘‘ရညာ ပသေနဒိနာ ကောသလေန ဒိန္န’’န္တိ ဝစနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဒါယကရာဇဒီပနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ နိဿဋ္ဌပရိစ္စတ္တန္တိ မုတ္တစာဂဝသေန ပရိစ္စတ္တံ ကတွာ။ ဧဝဉှိ တံ သေဋ္ဌဒေယျံ ဥတ္တမဒေယျံ ဇာတံ။
ဥပလဘီတိ သဝနဝသေန ဥပလဘီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတဒွါရ…ပေ… အညာသီ’’တိ အာဟ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော’’တိ။ ‘‘အဝဓာရဏတ္ထေ’’တိ ပန ဣမိနာ ဣဋ္ဌတောဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၀။)ဒဿေတိ။ ‘‘အဿောသီ’’တိ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ, တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော, တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတာ ဒဿိတာ ဟောတိ, ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတာ။
သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝိရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ, တေနာဟ ဝုတ္တဉှေတန္တိအာဒိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနမတ္တံ။ ပိယသမုဒါဟာရော ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ ဝစနံ, ဗုဒ္ဓိဉ္စ တာယတိ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ, ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန, တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ ကော ပန သောတိ? အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သမဏော’’တိ ဣမိနာ သရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာကိတ္တနတော။ ‘‘ဂေါတမော’’တိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥဠာရကုလသမ္ဘူတတာဒီပနတော။
ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန ပါရိဟာနိယာ။ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထတော။ တထာ ဟိ တဿ ကုလဿ န ကိဉ္စိ ပါရိဇုညံ လောကနာထဿ အဘိဇာတိယံ, အထ ခေါ ဝဍ္ဎိယေဝ။ အဘိနိက္ခမနေ စ တတောပိ သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတော။ ဣတိ ‘‘သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ, မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝသိဒ္ဓိတော။ သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ ဘဒ္ဒကတာ စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၁။)အာဟ အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟန္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသံဟိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ ယထာဝုတ္တတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော, တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗထာပိ အစ္စန္တာယ သဒ္ဓါယ ပသာဒနီယော တေသံ ယထာဘူတသဘာဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ယထာရူပေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘူတံ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ, လူခပ္ပမာဏာနဉ္စ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတံ ဒဿေတိ။ တံ ဒဿနေနေဝ စ ဣတရေသမ္ပိ အတ္ထတော ပသာဒါဝဟတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဒဝိနာဘာဝတော။ ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယသကုဏဝတ္ထုံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၄၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၁၀) ကထေတဗ္ဗံ။
အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၆။ မန္တေ ပရိဝတ္တေတီတိ ဝေဒေ သဇ္ဈာယတိ, ပရိယာပုဏာတီတိ အတ္ထော။ မန္တေ ဓာရေတီတိ ယထာအဓီတေ မန္တေ အသမ္မုဋ္ဌေ ကတွာ ဟဒယေ ဌပေတိ ဩဋ္ဌပဟတကရဏဝသေန, န အတ္ထဝိဘာဝနဝသေန။
သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနန္တိ ဧတ္ထ ဝစနီယဝါစကဘာဝေန အတ္ထံ သဒ္ဒဉ္စ နိခဍတိ ဘိန္ဒတိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတီတိ နိခဏ္ဍု, သာ ဧဝ ဣဓ ခ-ကာရဿ ဃ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နိဃဏ္ဍူ’’တိ ဝုတ္တော။ ကိဋယတိ ဂမေတိ ဉာပေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂံ, တံ ဝါ အနဝသေသပရိယာဒါနတော ဂမေန္တော ပူရေတီတိ ကေဋုဘံ။ ဝေဝစနပ္ပကာသကန္တိ ပရိယာယသဒ္ဒဒီပကံ, ဧကေကဿ အတ္ထဿ အနေကပရိယာယဝစနဝိဘာဝကန္တိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အနေကေသမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကသဒ္ဒဝစနီယတာဝိဘာဝနဝသေနပိ တဿ ဂန္ထဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပေါ, သော ပန ဝဏ္ဏပဒသမ္ဗန္ဓပဒတ္ထာဒိဝိဘာဂတော ဗဟုဝိကပ္ပေါတိ အာဟ ‘‘ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ’’တိ။ ဣဒဉ္စ မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ သတသဟဿပရိမာဏော နယစရိယာဒိပကရဏံ။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော, နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေဟီတိ အက္ခရပ္ပဘေဒါ, သိက္ခာနိရုတ္တိယော။ ဧတေသန္တိ ဝေဒါနံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၂။)တေ ဧဝ ဝေဒေ ပဒသော ကာယတီတိ ပဒကော။ တံ တံ သဒ္ဒံ တဒတ္ထဉ္စ ဗျာကရောတိ ဗျာစိက္ခတိ ဧတေနာတိ ဗျာကရဏံ, သဒ္ဒသတ္ထံ။ အာယတိံ ဟိတံ တေန လောကော န ယတတိ န ဤဟတီတိ လောကာယတံ။ တဉှိ ဂန္ထံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေန္တိ။
ဝယတီတိ ဝယော, အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကတ္ထစိ အပရိကိလမန္တော အဝိတ္ထာယန္တော တေ ဂန္ထေ သန္ဓာရေတိ ပူရေတီတိ အတ္ထော။ ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိံ ဂမေန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဝယော န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ အဝယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝယော နာမ…ပေ… န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုညာတော’’တိ ပဒဿ ကမ္မသာဓနဝသေန, ‘‘ပဋိညာတော’’တိ ပန ပဒဿ ကတ္တုသာဓနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာစရိယပရမ္ပရာဘတံ အာစရိယကံ။ ဂရူတိ ဘာရိယံ အတ္တာနံ တတော မောစေတွာ ဂမနံ ဒုက္ကရံ ဟောတိ။ အနတ္ထောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိန္ဒာဗျာရောသဥပါရမ္ဘာဒိ။
֍ ဋီ ၂၅၇။ ‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒယောဂေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဝသေနေဝ ဥပယောဂဝစနံ။
֍ ဋီ ၂၅၈။ လက္ခဏာနီတိ လက္ခဏဒီပနာနိ မန္တပဒါနိ။ အန္တရဓာယန္တီတိ န ကေဝလံ လက္ခဏမန္တာနိယေဝ, အထ ခေါ အညာနိပိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဉာဏဗလာဘာဝေန အနုက္ကမေန အန္တရဓာယန္တိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘ဧကသတံ အဒ္ဓရိယံ သာခါ သဟဿဝတ္တကော သာမာ’’တိအာဒိ။ ပဏိဓိ …ပေ… မဟတောတိ ဧတ္ထ ပဏိဓိမဟတော သမာဒါနမဟတောတိ အာဒိနာ ပစ္စေကံ မဟန္တ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဏိဓိမဟန္တတာဒိ စဿ ဗုဒ္ဓဝံသစရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဋ္ဌာတိ နိပ္ဖတ္တိယော။ ဘဝဘေဒေတိ ဘဝဝိသေသေ။ ဣတော စ ဧတ္တော စ ဗျာပေတွာ ဌိတတာ ဝိသဋဘာဝေါ။
ဇာတိသာမညတောတိ လက္ခဏဇာတိယာ လက္ခဏဘာဝမတ္တေန သမာနဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏာနိ သုဝိသဒါနိ, သုပရိဗျတ္တာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ စ ဟောန္တိ, န ဧဝံ စက္ကဝတ္တီနံ, တေနာဟ ‘‘န တေဟေဝ ဗုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ။ အဘိရူပတာ, ဒီဃာယုကတာ, အပ္ပါတင်္ကတာ, ဗြာဟ္မဏာဒီနံ ပိယမနာပတာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အစ္ဆရိယသဘာဝေဟိ။ ဒါနံ, ပိယဝစနံ, အတ္ထစရိယာ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၃။)သမာနတ္တတာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ။ ရဉ္ဇနတောတိ ပီတိဇနနတော။ စက္ကံ စက္ကရတနံ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ သယံ ဝတ္တတိ, တေဟိ စ ပရံ သတ္တနိကာယံ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ပရဟိတာဝဟော ဣရိယာပထစက္ကာနံ ဝတ္တော ဝတ္တနံ ဧတဿ, ဧတ္ထာတိ ဝါ စက္ကဝတ္တီ။ အပ္ပဋိဟတံ ဝါ အာဏာသင်္ခါတံ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ခတ္တိယမဏ္ဍလာဒိသညိတံ စက္ကံ သမူဟံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသင်္ခါတံ ဓမ္မံ စရတိ, စက္ကဝတ္တိဝတ္တသင်္ခါတော ဓမ္မော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ ဝါ ဓမ္မိကော။ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မော ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာတိ ဓမ္မရာဇာ။ ‘‘ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စာတုရန္တော’’တိ ပဒံ စတုဒီပိဿရတံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘စတုသမုဒ္ဒအန္တာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘စတုဒ္ဒီပဝိဘူသိတာယာ’’တိ အဝတွာ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ’’တိ ဝိဓဂ္ဂဟဏံ တံတံပရိတ္တဒီပါနမ္ပိ သင်္ဂဟတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကောပါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာမမောဟမာနမဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဇိတာဝီတိ ဝိဇိတဝါ။ ကေနစိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဇနပဒေ ထာဝရိယပ္ပတ္တော, ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော ဝါ, ဇနပဒေါ ထာဝရိယံ ပတ္တော ဧတ္ထာတိ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော။
စိတ္တီကတဘာဝါဒိနာပိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀) စက္ကဿ ရတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ရတိနိမိတ္တတာယ ဝါ စိတ္တီကတာဒိဘာဝဿ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဧကသင်္ဂဟတာယ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဣမေဟိ ပန ရတနေဟိ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ယံ ယမတ္ထံ ပစ္စနုဘောတိ, တံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဇိတံ ဇိနာတိ မဟေသက္ခတာသံဝတ္တနိယကမ္မနိဿန္ဒဘာဝတော။ ဝိဇိတေ ယထာသုခံ အနုဝိစရတိ ဟတ္ထိရတနံ အဿရတနဉ္စ အဘိရုဟိတွာ တေသံ အာနုဘာဝေန အန္တောပါတရာသေယေဝ သမုဒ္ဒပရိယန္တံ ပထဝိံ အနုသံယာယိတွာ ရာဇဓာနိမေဝ ပစ္စာဂမနတော။ ပရိဏာယကရတနေန ဝိဇိတမနုရက္ခတိ တေန တတ္ထ တတ္ထ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ သံဝိဓာနတော။ အဝသေသေဟီတိ မဏိရတနဣတ္ထိရတနဂဟပတိရတနေဟိ။ တတ္ထ မဏိရတနေန ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အာလောကဒဿနာဒိနာ သုခမနုဘဝတိ, ဣတ္ထိရတနေန အတိက္ကန္တမာနုသကရူပသမ္ပတ္တိဒဿနာဒိဝသေန, ဂဟပတိရတနေန ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတမဏိကနကရဇတာဒိဓနပဋိလာဘဝသေန။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၄။)ဥဿာဟသတ္တိယောဂေါ တေန ကေနစိ အပ္ပဋိဟတာဏာစက္ကဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမေနာတိ ပရိဏာယကရတနေန။ တဉှိ သဗ္ဗရာဇကိစ္စေသု ကုသလံ အဝိရဇ္ဈနယောဂံ, တေနာဟ ‘‘မန္တသတ္တိယောဂေါ’’တိ။ ဟတ္ထိအဿရတနာနံ မဟာနုဘာဝတာယ ကောသသမ္ပတ္တိယာပိ ပဘာဝသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိတော ‘‘ဟတ္ထိ…ပေ… ယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ (ကောသော ဟိ နာမ သတိ ဥဿာဟသမ္ပတ္တိယံ ဒုဂ္ဂံ တေဇံ ကုသုမောရံ ပရက္ကမံ ပဗ္ဗတောမုခံ အမောသပဟရဏံ) တိဝိဓသတ္တိယောဂဖလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသေဟီတိ သေသေဟိ ပဉ္စဟိ ရတနေဟိ။
အဒေါသကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေနာတိ အဒေါသသင်္ခါတေန ကုသလမူလေန သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန ဥပ္ပါဒိတကမ္မဿ အာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ သောမ္မတရရတနဇာတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမာနိ မဏိဣတ္ထိဂဟပတိရတနာနိ။ အလောဘ…ပေ… ကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥဠာရဿ ဓနဿ, ဥဠာရဓနပဋိလာဘကာရဏဿ စ ပရိစ္စာဂသမ္ပဒါဟေတုကတ္တာ။ ပစ္ဆိမန္တိ ပရိဏာယကရတနံ။ တဉှိ အမောဟ…ပေ… ကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇတိ မဟာပညေနေဝ စက္ကဝတ္တိရာဇကိစ္စဿ ပရိဏေတဗ္ဗတ္တာ။ ဥပဒေသော နာမ သဝိသေသံ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ဝိစာရဏဝသေန ပဝတ္တော ကထာဗန္ဓော။
သရဏတော ပဋိပက္ခဝိဓမနတော သူရာ, တေနာဟ ‘‘အဘီရုကဇာတိကာ’’တိ။ အသုရေ ဝိဇိနိတွာ ဌိတတ္တာ ဝီရော, သက္ကော ဒေဝါနံ ဣန္ဒော။ တဿ အင်္ဂံ ဒေဝပုတ္တော သေနင်္ဂဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရင်္ဂရူပါတိ ဒေဝပုတ္တသဒိသကာယာ’’တိ။ ‘‘ဧကေ’’တိ သာရသမာသာစရိယမာဟ။ သဘာဝေါတိ သဘာဝဘူတော အတ္ထော။ ဝီရကာရဏန္တိ ဝီရဘာဝကာရဏံ။ ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာတိ သဝိဂ္ဂဟဝီရိယသဒိသာ, သဝိဂ္ဂဟံ စေ ဝီရိယံ သိယာ တံသဒိသာတိ အတ္ထော။ နနု ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပဋိသေနာ နာမ နတ္ထိ, ယ’မဿ ပုတ္တာ ပမဒ္ဒေယျုံ, အထ ကသ္မာ ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာတိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ သစေတိအာဒိ, တေန ပရသေနာ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ တေ ပန ဧဝံ မဟာနုဘာဝါတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မေနာတိ ကတုပစိတေန အတ္တနော ပုညဓမ္မေန။ တေန ဟိ သဉ္စောဒိတာ ပထဝိယံ သဗ္ဗရာဇာနော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇာ’’တိ အာဒိံ ဝတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇံ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ နိယျာတေန္တိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမံ…ပေ… အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၅။)အဋ္ဌကထာယံ ပန တဿ ယထာဝုတ္တဿ ဓမ္မဿ စိရတရံ ဝိပစ္စိတုံ ပစ္စယဘူတံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသမုဒါဂတံ ပယောဂသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗောတိအာဒိနာ ပဉ္စသီလဓမ္မေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ‘‘အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေနာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သုဋ္ဌုတရံ သမတ္ထိတံ ဟောတီတိ။ ယသ္မာ ရာဂါဒယော ပါပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတ္တသန္တာနံ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌန္တိ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေန္တိ, တသ္မာ တေ ‘‘ဆဒနာ, ဆဒါ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ ဝိဝဋေတွာတိ ဝိဂမေတွာ။ ပူဇာရဟတာ ဝုတ္တာ ‘‘အရဟတီတိ အရဟ’’န္တိ။ တဿာ ပူဇာရဟတာယ။ ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ အရဟန္တိ။ ဗုဒ္ဓတ္တဟေတုဘူတာ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတာ ဝုတ္တာ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနပုဗ္ဗကတ္တာ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ။
အရဟံ ဝဋ္ဋာဘာဝေနာတိ ဖလေန ဟေတုအနုမာနဒဿနံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဆဒနာဘာဝေနာတိ ဟေတုနာ ဖလာနုမာနဒဿနံ။ ဟေတုဒွယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော ဝိစ္ဆဒေါ စာ’’တိ။ ဒုတိယေန ဝေသာရဇ္ဇေနာတိ ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ပုရိမသိဒ္ဓီတိ ပုရိမဿ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အတ္ထော။ ပဌမေနာတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈) ဝုတ္တေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ဒုတိယသိဒ္ဓီတိ ဒုတိယဿ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ, ဗုဒ္ဓတ္ထသိဒ္ဓီတိ အတ္ထော။ တတိယစတုတ္ထေဟီတိ ‘‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ, (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈) ‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈) စ ဝုတ္တေဟိ တတိယစတုတ္ထေဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ။ တတိယသိဒ္ဓီတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒနတာသိဒ္ဓိ ယာထာဝတော အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မာပဒေသေန ဟိ သတ္ထု ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒနဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော အဟောသိ။ ပုရိမံ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ပုရိမပဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ခုံ သာဓေတိ ကိလေသာရီနံ, သံသာရစက္ကဿ စ အရာနံ ဟတဘာဝဒီပနတော။ ဒုတိယံ ပဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခုံ သာဓေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ တံသဗ္ဘာဝတော။ တတိယံ ပဒံ သမန္တစက္ခုံ သာဓေတိ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဟိ ဝတွာ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ’’တိ ဝစနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟမေဝ သဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘သူရဘာဝ’’န္တိ လက္ခဏဝိဘာဝနေ ဝိသဒဉာဏတံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၆။)֍ ဋီ ၂၅၉။ ဧဝံ ဘောတိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနေ နိပါတော။ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဉ္စေတ္ထ ‘‘တထာ မယံ တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဝေဒိဿာမ, တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာ’’တိ စ ဧဝံ ပဝတ္တဿ ပေါက္ခရသာတိနော ဝစနဿ သမ္ပဋိဂ္ဂဟောတိ အာဟ။ ‘‘သောပိ တာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာယာတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ သမုတ္တေဇနာယ။ အယာနဘူမိန္တိ ယာနဿ အဘူမိံ။ ဒိဝါပဓာနိကာတိ ဒိဝါပဓာနာနုယုဉ္ဇနကာ။
֍ ဋီ ၂၆၀။ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ အမ္ဗဋ္ဌကုလံ အပ္ပညာတံ, တဒါ ပန ပညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ။ အတုရိတောတိ အဝေဂါယန္တော။
֍ ဋီ ၂၆၁။ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တောတိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ ဝေါ မာဏဝါ ခမနီယံ, ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော တေဟိ မာဏဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပဌမံ ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ တဒနုကရဏေန ဧဝံ တေပိ မာဏဝါ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒါ အဟေသုန္တိ ယောဇနာ။ တံ ပန သမပ္ပဝတ္တမောဒတံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ။ ဧကီဘာဝန္တိ သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ။ ခမနီယန္တိ ‘‘ဣဒံ စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ဒုက္ခဗဟုလတာယ သဘာဝတော ဒုဿဟံ ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တိ, ယာပနီယန္တိ အာဟာရာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကံ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ။ သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပါဗာဓံ, ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပါတင်္ကံ, တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ, တဒနုရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ, သုခဝိဟာရသဗ္ဘာဝေန ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကစ္စိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗလပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒနံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနိကံ တဒေဝ သမ္မောဒနီယံ။ သမ္မောဒိတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣဒံ ပန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတော အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုယျမာနသုခတော’’တိ အာပါထမဓုရတမာဟ, ‘‘အနုဿရိယမာနသုခတော’’တိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတံ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာ’’တိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယမာဟ, ‘‘အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာ’’တိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၇။)အပသာဒေဿာမီတိ မင်္ကုံ ကရိဿာမိ။ ကဏ္ဌေ ဩလမ္ဗေတွာတိ ဥဘောသု ခန္ဓေသု သာဋကံ အာသဇ္ဇေတွာ ကဏ္ဌေ ဩလမ္ဗိတွာ။ ဒုဿကဏ္ဏံ ဂဟေတွာတိ နိဝတ္ထသာဋကဿ ဒသာကောဋိံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ။ စင်္ကမံ အဘိရုဟိတွာတိ စင်္ကမိတုံ အာရဘိတွာ။ ဓာတုသမတာတိ ရသာဒိဓာတူနံ သမာဝတ္ထတာ, အရောဂတာတိ အတ္ထော။ အနာစာရဘာဝသာရဏီယန္တိ အနာစာရဘာဝေန သရဏီယံ။ ‘‘အနာစာရော ဝတာယ’’န္တိ သရိတဗ္ဗကံ။
֍ ဋီ ၂၆၂။ ‘‘ဘဝဂ္ဂံ ဂဟေတုကာမော ဝိယာ’’တိအာဒိ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုက္ကရံ ကိစ္စံ အာရဘတီတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အသက္ကုဏေယျဉှေတံ သဒေဝကေနာပိ လောကေန, ယဒိဒံ ဘဂဝတော အပသာဒနံ, တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါယမတီ’’တိ။ အယံ ဗာလော ‘‘မယိ ကိဉ္စိ အကထေန္တေ မယာ သဒ္ဓိံ ကထေတုမ္ပိ န ဝိသဟတီ’’တိ မာနမေဝ ပဂ္ဂဏှိဿတိ, ကထေန္တေ ပန ကထာပသင်္ဂေနဿ ဇာတိဂေါတ္တေ ဝိဘာဝိတေ မာနနိဂ္ဂဟော ဘဝိဿတီတိ ဘဂဝါ ‘‘ဧဝံ နု တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ အာစာရသမာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယာ, တေသံ ပန အာစရိယာနံ ပကဋ္ဌာ အာစရိယာတိ ပါစရိယာ ယထာ ပပိတာမဟောတိ, တေနာဟ ‘‘အာစရိယေဟိ စ တေသံ ပါစရိယေဟိ စာ’’တိ။
ပဌမဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၃။ တီသု ဣရိယာပထေသူတိ ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသု။ ကထာပဠာသန္တိ ကထာဝသေန ယုဂဂ္ဂါဟံ။ သယာနေန အာစရိယေန သဒ္ဓိံ သယာနဿ ကထာ နာမ အာစာရော န ဟောတိ, တံ ဣတရေဟိ သဒိသံ ကတွာ ကထနံ ဣဓ ကထာပဠာသော။
တဿ ပန ယံ အနာစာရဘာဝဝိဘာဝနံ သတ္ထာရာ အမ္ဗဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ကတံ, တံ သင်္ဂီတိအနာရုဠှံ ပရမ္ပရာဘတန္တိ ဥပရိ ပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘တတော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ မုဏ္ဍကာ သမဏကာတိ စ ဂရဟာယံ က-သဒ္ဒေါ, တေနာဟ ‘‘ဟီဠေန္တော’’တိ။ ဣဘဿ ပယောဂေါ ဣဘော ဥတ္တရပဒလောပေန, တံ ဣဘံ အရဟန္တီတိ ဣဗ္ဘာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ ဣဘော ဟတ္ထိဝါဟနဘူတော ပရဿ ဝသေန ဝတ္တတိ, န အတ္တနော, ဧဝံ ဧတေပိ ဗြာဟ္မဏာနံ သုဿုသကာ သုဒ္ဒါ ပရဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၈။)ဝသေန ဝတ္တန္တိ, န အတ္တနော, တသ္မာ ဣဘသဒိသပယောဂတာယ ဣဗ္ဘာတိ။ တေ ပန ကုဋုမ္ဗိကတာယ ဃရဝါသိနော ဃရဿာမိကာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ။ ကဏှာတိ ကဏှဇာတိကာ။ ဒိဇာ ဧဝ ဟိ သုဒ္ဓဇာတိကာ, န ဣတရေတိ တဿ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ ‘‘ကာဠကာ’’တိ။ မုခတော နိက္ခန္တာတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုဗ္ဗပုရိသာ ဗြဟ္မုနော မုခတော နိက္ခန္တာ, အယံ တေသံ ပဌမုပ္ပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သမဏာ ပိဋ္ဌိပါဒတော’’တိ ဣဒံ ပနဿ ‘‘မုခတော နိက္ခန္တာ’’တိအာဒိဝစနတောပိ အတိဝိယ အသမဝေက္ခိတဝစနံ စတုဝဏ္ဏပရိယာပန္နဿေဝ သမဏဘာဝသမ္ဘဝတော။ အနိယမေတွာတိ အဝိသေသေတွာ, အနုဒ္ဒေသိကဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
မာနုဿယဝသေန ကထေတီတိ မာနုဿယံ အဝဿာယ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တော, ပရေ စ ဝမ္ဘေန္တော ‘‘မုဏ္ဍကာ’’တိ အာဒိံ ကထေတိ။ ဇာနာပေမီတိ ဇာတိဂေါတ္တဿ ပမာဏံ ယာထာဝတော ဝိဘာဝနေန ပမာဏံ ဇာနာပေမီတိ။ အတ္ထော ဧတဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကံ ဒဏ္ဍိကဉာယေန။
‘‘ယာယေဝ ခေါ ပနတ္ထာယာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, တံ ပရတော ‘‘ပုရိသလိင်္ဂဝသေနေဝါ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ယုတ္တံ။ ယာယ အတ္ထာယာတိ ဝါ ပုလ္လိင်္ဂဝသေနေဝ တဒတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ, ယဿ အတ္ထဿ အတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ အဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဒဿေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေသန္တိ အညေသံ သာဓုရူပါနံ။ သန္တိကံ အာဂတာနန္တိ ဂုရုဋ္ဌာနိယာနံ သန္တိကံ ဥပဂတာနံ။ ဝတ္တန္တိ တေဟိ စရိတဗ္ဗအာစာရံ။ အသိက္ခိတောတိ အာစာရံ အသိက္ခိတော။ တတော ဧဝ အပ္ပဿုတော။ ဗာဟုသစ္စဉှိ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပသမတ္ထံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တဒဘာဝတော အမ္ဗဋ္ဌော အပ္ပဿုတော အသိက္ခိတော ‘‘အဝုသိတော’’တိ ဝိညာယတိ, တေနာဟ ‘‘ဧတဿ ဟီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၂၆၄။ ကောဓဝသစိတ္တတာယ အသကမနော။ မာနနိမ္မဒနတ္ထန္တိ မာနဿ နိမ္မဒနတ္ထံ။ ဥဂ္ဂိလေတွာတိ သိနေဟပါနေန ကိလိန္နံ ဥဗ္ဗမနံ ကတွာ။ ဂေါတ္တေန ဂေါတ္တန္တိ တေန ဝုတ္တေန ပုရာတနဂေါတ္တေန ဣဒါနိ တံ တံ အနဝဇ္ဇသညိတံ ဂေါတ္တံ သာဝဇ္ဇတော ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဂေါတ္တံ အာဒိပုရိသဝသေန, ကုလာပဒေါသော, တဒနွယေ ဥပ္ပန္နအဘိညာတပုရိသဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘အာဒိစ္စော, မဃဒေဝေါ’’တိ။ ဂေါတ္တမူလဿ ဂါရယှတာယ အမာနဝတ္ထုဘာဝပဝေဒနတော ‘‘မာနဒ္ဓဇံ မူလေ ဆေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဃဋ္ဋေန္တောတိ ဩမသန္တော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၉၉။)ယသ္မိံ မာနုဿယကောဓုဿယာ အညမညူပတ္ထဒ္ဓါ, သော ‘‘စဏ္ဍော’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘စဏ္ဍာတိ မာနနိဿိတကောဓယုတ္တာ’’တိ။ ခရာတိ စိတ္တေန, ဝါစာယ စ ကက္ခဠာ။ လဟုကာတိ တရုဏာ။ ဘဿာတိ ‘‘သာဟသိကာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, ‘‘သာရမ္ဘကာ’’တိ အပရေ။ သမာနာတိ ဟောန္တာ, ဘဝမာနာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သန္တာတိ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ န သက္ကရောန္တီတိ သက္ကာရံ န ကရောန္တိ။ အပစိတိကမ္မန္တိ ပဏိပါတကမ္မ နာနုလောမန္တိ အတ္တနော ဇာတိယာ န အနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။
ဒုတိယဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၅။ ကာမံ သကျရာဇကုလေ ယော သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓတရော သမတ္ထော စ, သော ဧဝ အဘိသေကံ လဘတိ, ဧကစ္စော ပန အဘိသိတ္တော သမာနော ‘‘ဣဒံ ရဇ္ဇံ နာမ ဗဟုကိစ္စံ ဗဟုဗျာပါရ’’န္တိ တတော နိဗ္ဗိဇ္ဇ ရဇ္ဇံ ဝယသာ အနန္တရဿ နိယျာတေတိ, ကဒါစိ သောပိ အညဿာတိ တာဒိသေ သန္ဓာယာဟ ‘‘သကျာတိ အဘိသိတ္တရာဇာနော’’တိ။ ကုလဝံသံ ဇာနန္တီတိ ကဏှာယနတော ပဋ္ဌာယ ပရမ္ပရာဂတံ အနုဿဝဝသေန ဇာနန္တိ။ ကုလာဘိမာနိနော ဟိ ယေဘုယျေန ပရေသံ ဥစ္စာဝစံ ကုလံ တထာ တထာ ဥဒါဟရန္တိ, အတ္တနော စ ကုလဝံသံ ဇာနန္တိ, ဧဝံ အမ္ဗဋ္ဌောပိ။ တထာ ဟိ သော ပရတော ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတော ဝဇိရပါဏိဘယေန ယာထာဝတော ကထေသိ။
တတိယဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၆။ ခေတ္တလေဍ္ဍူနန္တိ ခေတ္တေ ကသနဝသေန နင်္ဂလေန ဥဋ္ဌာပိတလေဍ္ဍူနံ။ ‘‘လဋုကိကာ’’ ဣစ္စေဝ ပညာတာ ခုဒ္ဒကသကုဏိကာ လဋုကိကောပမဝဏ္ဏနာယံ ‘‘စာတကသကုဏိကာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၅၀) ဝုတ္တာ။ ကောဓဝသေန လဂ္ဂိတုန္တိ ဥပနယှိတုံ, အာဃာတံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အမှေ ဟံသကောဉ္စမောရသမေ ကရောတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘န တံ ကောစိ ဟံသော ဝါ’’တိအာဒိဝစနံ သင်္ဂီတိံ အနာရုဠှံ တဒါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧဝံ နု တေ’’တိအာဒိဝစနံ, ‘‘အဝုသိတဝါယေဝါ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ မာနဝသေန သမဏေန ဂေါတမေန ဝုတ္တန္တိ မညတီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘နိမ္မာနော ဒါနိ ဇာတောတိ မညမာနော’’တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၀။)ဒါသိပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၇။ နိမ္မာဒေတီတိ အ-ကာရဿ အာ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘နိမ္မဒေတီ’’တိ။ ကာမံ ဂေါတ္တံ နာမေတံ ပိတိတော လဒ္ဓဗ္ဗံ, န မာတိတော န ဟိ ဗြာဟ္မဏာနံ သဂေါတ္တာယ အာဝါဟဝိဝါဟော ဣစ္ဆိတော, ဂေါတ္တနာမံ ပန ယသ္မာ ဇာတိသိဒ္ဓံ, န ကိတ္တိမံ, ဇာတိ စ ဥဘယသမ္ဗန္ဓိနီ, တသ္မာ ‘‘မာတာပေတ္တိကန္တိ မာတာပိတူနံ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နာမဂေါတ္တန္တိ ဂေါတ္တနာမံ, န ကိတ္တိမနာမံ, န ဂုဏနာမံ ဝါ။ တတ္ထ ‘‘ကဏှာယနော’’တိ နိရုဠှာ ယာ နာမပဏ္ဏတ္တိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝသေန နာမန္တိ။ တံ ပန ကဏှဣသိတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံ ကုလပရမ္ပရာဝသေန အာဂတံ, န ဧတသ္မိံယေဝ နိရုဠှံ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဝေဏီဝသေန ဂေါတ္တ’’န္တိ။ ဂေါတ္တ-ပဒဿ ပန အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ အနုဿရတောတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ အနုဿရဏံ အဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ ကုလသုဒ္ဓိဝီမံသနဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ကုလကောဋိံ သောဓေန္တဿာ’’တိ။ အယျပုတ္တာတိ အယျိကပုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သာမိနော ပုတ္တာ’’တိ။ ဒိသာ ဩက္ကာကရညော အန္တောဇာတာ ဒါသီတိ အာဟ ‘‘ဃရဒါသိယာ ပုတ္တော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အမ္ဗဋ္ဌော ဇာတိံ နိဿာယ မာနတ္ထဒ္ဓေါ, န စဿ ယာထာဝတော ဇာတိယာ အဝိဘာဝိတာယ မာနနိဂ္ဂဟော ဟောတိ, မာနနိဂ္ဂဟေ စ ကတေ အပရဘာဂေ ရတနတ္တယေ ပသီဒိဿတိ, န ‘‘ဒါသီ’’တိ ဝါစာ ဖရုသဝါစာ နာမ ဟောတိ စိတ္တဿ သဏှဘာဝတော။ အဘယသုတ္တဉ္စေတ္ထ (မ။ နိ။ ၂။၈၃၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၄) နိဒဿနံ။ ကေစိ စ သတ္တာ အဂ္ဂိနာ ဝိယ လောဟာဒယော ကက္ခဠာယ ဝါစာယ မုဒုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကာတုကာမော ‘‘အယျပုတ္တာ သကျာ ဘဝန္တိ, ဒါသိပုတ္တော တွမသိ သကျာန’’န္တိ အဝေါစ။
ဌပေန္တီတိ ပညပေန္တိ, တေနာဟ ‘‘ဩက္ကာကော’’တိအာဒိ။ ပဘာ နိစ္ဆရတိ ဒန္တာနံ အတိဝိယ ပဘဿရဘာဝတော။
ပဌမကပ္ပိကာနန္တိ ပဌမကပ္ပဿ အာဒိကာလေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ကိရ-သဒ္ဒေါ အနုဿဝတ္ထေ, တေန ယော ဝုစ္စမာနာယ ရာဇပရမ္ပရာယ ကေသဉ္စိ မတိဘေဒေါ, တံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ မဟာသမ္မတဿာတိ ‘‘အယံ နော ရာဇာ’’တိ မဟာဇနေန သမ္မန္နိတွာ ဌပိတတ္တာ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ဧဝံ သမ္မတဿ။ ယံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ –
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၁။)‘‘အာဒိစ္စကုလသမ္ဘူတော, သုဝိသုဒ္ဓဂုဏာကရော၊
မဟာနုဘာဝေါ ရာဇာသိ, မဟာသမ္မတနာမကော။
ယော စက္ခုဘူတော လောကဿ, ဂုဏရံသိသမုဇ္ဇလော၊
တမောနုဒေါ ဝိရောစိတ္ထ, ဒုတိယော ဝိယ ဘာဏုမာ။
ဌပိတာ ယေန မရိယာဒါ, လောကေ လောကဟိတေသိနာ၊
ဝဝတ္ထိတာ သက္ကုဏန္တိ, န ဝိလင်္ဃယိတုံ ဇနာ။
ယသဿိနံ တေဇဿိနံ, လောကသီမာနုရက္ခကံ၊
အာဒိဘူတံ မဟာဝီရံ, ကထယန္တိ ‘မနူ’တိ ယ’’န္တိ။
တဿ စ ပုတ္တပပုတ္တပရမ္ပရံ သန္ဓာယ –
‘‘တဿ ပုတ္တော မဟာတေဇော, ရောဇော နာမ မဟီပတိ၊
တဿ ပုတ္တော ဝရရောဇော, ပဝရော ရာဇမဏ္ဍလေ။
တဿာသိ ကလျာဏဂုဏော, ကလျာဏော နာမ အတြဇော၊
ရာဇာ တဿာသိ တနယော, ဝရကလျာဏနာမကော။
တဿ ပုတ္တော မဟာဝီရော, မန္ဓာတာ ကာမဘောဂိနံ၊
အဂ္ဂဘူတော မဟိန္ဒေန, အဍ္ဎရဇ္ဇေန ပူဇိတော။
တဿ သူနု မဟာတေဇော, ဝရမန္ဓာတုနာမကော၊
‘ဥပေါသထော’တိ နာမေန, တဿ ပုတ္တော မဟာယသော။
ဝရော နာမ မဟာတေဇော, တဿ ပုတ္တော မဟာဝရော၊
တဿာသိ ဥပဝရောတိ, ပုတ္တော ရာဇာ မဟာဗလော။
တဿ ပုတ္တော မဃဒေဝေါ, ဒေဝတုလျော မဟီပတိ၊
စတုရာသီတိသဟဿာနိ, တဿ ပုတ္တပရမ္ပရာ။
တေသံ ပစ္ဆိမကော ရာဇာ, ‘ဩက္ကာကော’ ဣတိ ဝိဿုတော၊
မဟာယသော မဟာတေဇော, အခုဒ္ဒေါ ရာဇမဏ္ဍလေ’’တိ။
အာဒိ တေသံ ပစ္ဆတောတိ တေသံ မဃဒေဝ ပရမ္ပရဘူတာနံ ကဠာရဇနကပရိယောသာနာနံ အနေကသတသဟဿာနံ ရာဇူနံ အပရဘာဂေ ဩက္ကာကော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၂။)နာမ ရာဇာ အဟောသိ, တဿ ပရမ္ပရာဘူတာနံ အနေကသတသဟဿာနံ ရာဇူနံ အပရဘာဂေ အပရော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ, တဿ ပရမ္ပရဘူတာနံ အနေကသတသဟဿာနံ ရာဇူနံ အပရဘာဂေ ပုနာပရော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တယော ဩက္ကာကဝံသာ အဟေသုံ။ တေသု တတိယဩက္ကာကဿာ’’တိအာဒိ။
သဟသာ ဝရံ အဒါသိန္တိ ပုတ္တဒဿနေန သောမနဿပ္ပတ္တော သဟသာ အဝီမံသိတွာ တုဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝရံ အဒါသိံ, ‘‘ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာ’’တိ။ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတီတိ သာ ဇန္တုကုမာရဿ မာတာ မမ တံ ဝရဒါနံ အန္တရံ ကတွာ ဣမံ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတီတိ။
နပ္ပသဟေယျာတိ န ပရိယတ္တော ဘဝေယျ။
နိက္ခမ္မာတိ ဃရာဝါသတော, ကာမေဟိ စ နိက္ခမိတွာ။ ဟေဋ္ဌာ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အသီတိဟတ္ထေ’’တိ ဣဒံ အနုကဍ္ဎတိ။ တေဟီတိ မိဂသူကရေဟိ, မဏ္ဍူကမူသိကေဟိ စ။ တေတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒယော, သပ္ပဗိဠာရာ စ။
အဝသေသာဟိ အတ္တနော အတ္တနော ကနိဋ္ဌာဟိ။
ဝဍ္ဎမာနာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ ကုဋ္ဌရောဂေါ နာမ သာသမသူရီရောဂါ ဝိယ ယေဘုယျေန သင်္ကမနသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ရောဂေါ သင်္ကမတီတိ စိန္တေတွာ’’တိ။
မိဂသူကရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝနစရသောဏာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။
တသ္မိံ နိသိန္နေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ခတ္တိယမာယာရောစနေန အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ဇာနာပေတွာ။
နဂရံ မာပေဟီတိ သာဟာရံ နဂရံ မာပေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။
ကေသဂ္ဂဟဏန္တိ ကေသဝေဏိဗန္ဓနံ။ ဒုဿဂ္ဂဟဏန္တိ ဝတ္ထဿ နိဝါသနာကာရော။
֍ ဋီ ၂၆၈။ အတ္တနော ဥပါရမ္ဘမောစနတ္ထာယာတိ အာစရိယေန အမ္ဗဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္တနော ဥပရိ ပါပေတဗ္ဗဥပဝါဒဿ အပနယနတ္ထံ။ အသ္မိံ ဝစနေတိ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘော ဂေါတမ ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝုတ္တေ, ဘောတာ စ ဂေါတမေန ဝုတ္တေ ‘‘ဇာတိဝါဒေ’’တိ ဣမသ္မိံ ယထာဓိကတေ ဝစနေ။ တတ္ထ ပန ယသ္မာ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာဝ တေန ပဋိမန္တေတဗ္ဗံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၃။)ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒတ္တယဝစနေ’’တိ, ‘‘ဧတသ္မိံ ဝါ ဒါသိပုတ္တဝစနေ’’တိ စ။
֍ ဋီ ၂၇၀။ ဓမ္မော နာမ ကာရဏံ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝိယ, သဟ ဓမ္မေနာတိ သဟဓမ္မော, သဟဓမ္မော ဧဝ သဟဓမ္မိကောတိ အာဟ ‘‘သဟေတုကော’’တိ။
֍ ဋီ ၂၇၁။ တသ္မာ တဒါ ပဋိညာတတ္တာ။ တာသေတွာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇာပေဿာမီတိ အာဂတော ယထာ တံ သစ္စကသမာဂမေ။ ‘‘ဘဂဝါ စေဝ ပဿတိ အမ္ဗဋ္ဌော စာ’’တိ ဧတ္ထ ဣတရေသံ အဒဿနေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဝါဟေတွာတိ မန္တဗလေန အာနေတွာ။ တဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ။ ဝါဒသံဃဋ္ဋေတိ ဝါစာသံဃဋ္ဋေ။
֍ ဋီ ၂၇၂။ တာဏန္တိ ဂဝေသမာနောတိ, ‘‘အယမေဝ သမဏော ဂေါတမော ဣတော ဘယတော မမ တာယကော’’တိ ဘဂဝန္တံယေဝ ‘‘တာဏ’’န္တိ ပရိယေသန္တော ဥပဂစ္ဆန္တော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တာယတီတိ ယထာဥပဋ္ဌိတဘယတော ပါလေတိ, တေနာဟ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ, ဧတေန တာဏ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုသာဓနတမာဟ။ ယထုပဋ္ဌိတေန ဘယေန ဥပဒ္ဒုတော နိလီယတိ ဧတ္ထာတိ လေဏံ, ဥပလယနံ, ဧတေန လေဏ-သဒ္ဒဿ အဓိကရဏသာဓနတမာဟ။ ‘‘သရတီ’’တိ ဧတေန သရဏ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုသာဓနတမာဟ။
အမ္ဗဋ္ဌဝံသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၄။ ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏတောတိ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ ဒက္ခိဏဒိသာယ။ အာဝုဓံ န ပရိဝတ္တတီတိ သရံ ဝါသတ္တိအာဒိံ ဝါ ပရဿ ဥပရိ ခိပိတုကာမဿ ဟတ္ထံ န ပရိဝတ္တတိ, ဟတ္ထေ ပန အပရိဝတ္တေန္တေ ကုတော အာဝုဓပရိဝတ္တနန္တိ အာဟ ‘‘အာဝုဓံ န ပရိဝတ္တတီ’’တိ။ သော ကိရ ‘‘ကထံ နာမာဟံ ဒိသာယ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ တံ ဟီနံ ဇာတိံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ယထာ တထာ ဣမံ ဇာတိံ သောဓေဿာမီ’’တိ နိဂ္ဂတော, တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထံ ပူရေဿာမီ’’တိအာဒိ။ ဝိဇ္ဇာဗလေန ရာဇာနံ တာသေတွာ တဿ ဓီတုယာ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ မျာယံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၄။)ဇာတိသောဓိတာ ဘဝိဿတီတိ တဿ အဓိပ္ပါယော။ အမ္ဗဋ္ဌံ နာမ ဝိဇ္ဇန္တိ သတ္တာနံ သရီရေ အဗ္ဘင်္ဂံ ဌပေတီတိ အမ္ဗဋ္ဌာတိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ ဝိဇ္ဇံ, မန္တန္တိ အတ္ထော။ ယတော အမ္ဗဋ္ဌာ ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ အမ္ဗဋ္ဌောတိ ကဏှော ဣသိ ပညာယိတ္ထ, တံဗံသဇာတတာယ အယံ မာဏဝေါ ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော’’တိ ဝေါဟရီယတိ။
သေဋ္ဌမန္တေ ဝေဒမန္တေတိ အဓိပ္ပါယော။ မန္တာနုဘာဝေန ရညော ဗာဟုက္ခမ္ဘမတ္တံ ဇာတံ တေန ပနဿ ဗာဟုက္ခမ္ဘေန ရာဇာ, ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဘီတော ဥဿင်္ကီ ဥတြာသော အဟောသိ, တေနာဟ ‘‘ဘယေန ဝေဓမာနော အဋ္ဌာသီ’’တိ။ သောတ္ထိ ဘဒ္ဒန္တေတိ အာဒိဝစနံ အဝေါစုံ။ ‘‘အယံ မဟာနုဘာဝေါ ဣသီ’’တိ မညမာနာ။
ဥန္ဒြိယိဿတီတိ ဝိပ္ပကိရိယိဿတိ, တေနာဟ ‘‘ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ မန္တေ ပရိဝတ္တိတေတိ ဗာဟုက္ခမ္ဘကမန္တဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘကဝိဇ္ဇာသင်္ခါတေ မန္တေ ‘‘သရော ဩတရတူ’’တိ ပရိဝတ္တိတေ။ ဧဝရူပါနဉှိ မန္တာနံ ဧကံသေနေဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘကဝိဇ္ဇာ ဟောန္တိယေဝ ယထာ တံ ကုသုမာရကဝိဇ္ဇာနံ။ အတ္တနော ဓီတု အပဝါဒမောစနတ္ထံ တဿ ဘုဇိဿကရဏံ။ တဿာနုရူပေ ဣဿရိယေ ဌပနတ္ထံ ဥဠာရေ စ နံ ဌာနေ ဌပေသိ။
ခတ္တိယသေဋ္ဌဘာဝဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၅။ သမဿာသနတ္ထမာဟ ကရုဏာယန္တော, န ကုလီနဘာဝဒဿနတ္ထံ, တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဗြာဟ္မဏေသူတိ ဗြာဟ္မဏာနံ သမီပေ, တတော ဗြာဟ္မဏေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗံ အာသနာဒိံ သန္ဓာယ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ အန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ သဒ္ဓါယ ကာတဗ္ဗံ သဒ္ဓံ, ပရလောကဂတေ သန္ဓာယ န တတော ကိဉ္စိ အပတ္ထေန္တေန ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘မတကေ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘတ္တေ’’တိ။ မင်္ဂလာဒိဘတ္တေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဿဝဒေဝတာရာဓနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယညဘတ္တေတိ ပါပသညမာဒိဝသေန ကတဘတ္တေ။ ပါဟုနကာနန္တိ အတိထီနံ။ ခတ္တိယဘာဝံ အပ္ပတ္တော ဥဘတော သုဇာတတာဘာဝတော, တေနာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော’’တိ။
֍ ဋီ ၂၇၆။ ဣတ္ထိံ ကရိတွာတိ ဧတ္ထ ကရဏံ ကိရိယာသာမညဝိသယန္တိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိံ ပရိယေသိတွာ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏကညံ ဣတ္ထိံ ခတ္တိယကုမာရဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၅။)ဘရိယာဘူတံ ဂဟေတွာပိ ခတ္တိယာဝ သေဋ္ဌာ, ဟီနာ ဗြာဟ္မဏာတိ ယောဇနာ။ ပုရိသေန ဝါ ပုရိသံ ကရိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပကရဏေတိ ရာဂါဒိဝသေန ပဒုဋ္ဌေ ပက္ခလိတေ ကာရဏေ, တေနာဟ ‘‘ဒေါသေ’’တိ။ ဘဿတိ နိရတ္ထကဘာဝေန ခိပီယတီတိ ဘဿံ, ဆာရိကာ။
֍ ဋီ ၂၇၇။ ဇနိတသ္မိန္တိ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တေ။ ဇနေ ဧတသ္မိန္တိ ဝါ ဇနေတသ္မိံ, မနုဿေသူတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘ဂေါတ္တပဋိသာရိနော’’တိ။ သံသန္ဒိတွာတိ ဃဋေတွာ, အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိဇ္ဇာစရဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၈။ ဣဒံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ အဇ္ဈေနာဒိ ကတ္တုံ လဗ္ဘတိ။ ဇာတိဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါတိ ဇာတိသန္နိဿိတဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါ။ ဗြာဟ္မဏဿေဝ အဇ္ဈေနဇ္ဈာပနယဇနယာဇနာဒယောတိ ဧဝံ ယေ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တာ, တတော ဧဝ တေ မာနဝါဒပဋိဗဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါ, တေ ဧဝ သမ္ဗန္ဓတ္တယဝသေန ‘‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ, န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တနကာ။
ယတ္ထာတိ ယဿံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တိယံ။ လဂ္ဂိဿာမာတိ ဩလဂ္ဂါ အန္တောဂဓာ ဘဝိဿာမာတိ စိန္တယိမှ။ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇာစရဏာနိယေဝ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏာနီ’’တိ ဂဟေတွာ ဌိတော ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇာစရဏေသု ဝိဘဇိယမာနေသု သော တတော ဒူရတော အပနီတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒူရမေဝ အဝက္ခိပီ’’တိ။ သမုဒါဂမတော ပဘုတီတိအာဒိသမုဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ။
֍ ဋီ ၂၇၉။ တိဝိဓံ သီလန္တိ ခုဒ္ဒကာဒိဘေဒံ တိဝိဓံ သီလံ။ သီလဝသေနေဝါတိ သီလပရိယာယေနေဝ။ ကိဉ္စိ ကိဉ္စီတိ အဟိံသနာဒိယမနိယမလက္ခဏံ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ သီလံ အတ္ထိ။ တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေယျာတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓေ သီလမတ္တေ ‘‘စရဏ’’န္တိ လဂ္ဂေယျ။ အဋ္ဌပိ သမာပတ္တိယော စရဏန္တိ နိယျာတိတာ ဟောန္တိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေနေဝ အရူပဇ္ဈာနာနမ္ပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝါပတ္တိတော နိယျာတိတာ နိဒဿိတာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၆။)စတုအပါယမုခကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈၀။ အသမ္ပာပုဏန္တောတိ အာရဘိတွာ သမ္ပတ္တုံ အသက္ကောန္တော။ အဝိသဟမာနောတိ အာရဘိတုမေဝ အသက္ကောန္တော။ ခါရိန္တိ ပရိက္ခာရံ။ တံ ပန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အရဏီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အရဏီတိ အဂ္ဂိဓမနကံ အရဏီဒွယံ။ သုဇာတိ ဒဗ္ဗိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိဒဏ္ဍတိဃဋိကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ ခါရိဘရိတန္တိ ခါရီဟိ ပုဏ္ဏံ။ နနု ဥပသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော သာသနိကောပိ ယော ကောစိ အနုပသမ္ပန္နော အတ္ထတော ပရိစာရကောဝ, ကိံ အင်္ဂံ ပန ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတေတိ တတ္ထ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ကပ္ပိယကရဏ…ပေ… ဝတ္တကရဏဝသေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန နယေန။ ပရိစာရကော ဟောတိ ဥပသမ္ပန္နဘာဝဿ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ ‘‘နဝကောဋိသဟဿာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၃၇) ဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ အနေကသဟဿာနံ သံဝရဝိနယာနံ သမာဒိယိတွာ ဝတ္တနေန ဥပရိဘူတာ အဂ္ဂဘူတာ သမ္ပဒါတိ ဟိ ‘‘ဥပသမ္ပဒါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဂုဏာဓိကောပီတိ ဂုဏေဟိ ဥက္ကဋ္ဌောပိ။ အယံ ပနာတိ ဝုတ္တလက္ခဏော တာပသော။
တာပသာ နာမ ကမ္မဝါဒိကိရိယာဝါဒိနော, န သာသနဿ ပဋာဏီဘူတာ, ယတော နေသံ ပဗ္ဗဇိတုံ အာဂတာနံ တိတ္ထိယပရိဝါသေန ဝိနာဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုညာတာတိ ကတွာ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌပေတိ စောဒကော။ အာစရိယော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ စောဒနံ ပရိဟရတိ။ ‘‘ဩသက္ကိဿတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣမသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခုရဓာရူပမန္တိ ခုရဓာရာနံ မတ္ထကေနေဝ အက္ကမိတွာ ဂမနူပမံ။ အညေတိ အညေ ဘိက္ခူ။ အဂ္ဂိသာလန္တိ အဂ္ဂိဟုတ္တသာလံ။ နာနာဒါရူဟီတိ ပလာသဒဏ္ဍာဒိနာနာဝိဓသမိဓာဒါရူဟိ။
ဣဒန္တိ ‘‘စတုဒွါရံ အာဂါရံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ အဿ စတုတ္ထဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပဋိပတ္တိမုခန္တိ ကောဟညပဋိပတ္တိယာ မုခမတ္တံ။ သော ဟိ နာနာဝိဓေန ကောဟညေန လောကံ ဝိမှာပေန္တော တတ္ထ အစ္ဆတိ, တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ဟိ မုခေန သော ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ။
ခလာဒီသု မနုဿာနံ သန္တိကေ ဥပတိဋ္ဌိတွာ ဝီဟိမုဂ္ဂတိလမာသာဒီနိ ဘိက္ခာစရိယာနိယာမေန သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဥဉ္ဆနံ ဥဉ္ဆာ, သာ ဧဝ စရိယာ ဝုတ္တိ ဧတေသန္တိ ဥဉ္ဆာစရိယာ။ အဂ္ဂိပက္ကေန ဇီဝန္တီတိ အဂ္ဂိပက္ကိကာ, န အဂ္ဂိပက္ကိကာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၇။)အနဂ္ဂိပက္ကိကာ။ ဥဉ္ဆာစရိယာ ဟိ ခလေသု ဂန္တွာ ခလဂ္ဂံ နာမ မနုဿေဟိ ဒိယျမာနံ ဓညံ ဂဏှန္တိ, တံ ဣမေ န ဂဏှန္တီတိ အနဂ္ဂိပက္ကိကာ နာမ ဇာတာ။ အသာမပါကာတိ အသယံပါစကာ။ အသ္မမုဋ္ဌိနာ မုဋ္ဌိပါသာဏေန ဝတ္တန္တီတိ အသ္မမုဋ္ဌိကာ။ ဒန္တေန ဥပ္ပါဋိတံ ဝက္ကလံ ရုက္ခတ္တစော ဒန္တဝက္ကလံ, တေန ဝတ္တန္တီတိ ဒန္တဝက္ကလိကာ။ ပဝတ္တံ ရုက္ခာဒိတော ပါတိတံ ဖလံ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ပဝတ္တဖလဘောဇိနော။ ဇိဏ္ဏပက္ကတာယ ပဏ္ဍုဘူတံ ပလာသံ, တံသဒိသဉ္စ ပဏ္ဍုပလာသံ, တေန ဝတ္တန္တီတိ ပဏ္ဍုပလာသိကာ, သယံပတိတပုပ္ဖဖလပတ္တဘောဇိနော။
ဣဒါနိ တေ အဋ္ဌဝိဓေပိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သင်္ကဍ္ဎိတွာတိ ဘိက္ခာစရိယာဝသေန လဒ္ဓဓညံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။
ပရိယေဋ္ဌိ နာမ ဒုက္ခာတိ ပရေသံ ဂေဟတော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပရိယေဋ္ဌိ နာမ ဒီနဝုတ္တိဘာဝေန ဒုက္ခာ။ ပါသာဏဿ ပရိဂ္ဂဟော ဒုက္ခော ပဗ္ဗဇိတဿာတိ ဝါ ဒန္တေဟေဝ ဥပ္ပါဋေတွာ ခါဒန္တိ။
ဣမာဟိ စတူဟိယေဝါတိ ‘‘ခါရိဝိဓံ အာဒါယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာဟိ စတူဟိ ဧဝ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာဟီတိ။
֍ ဋီ ၂၈၂။ အပါယေ ဝိနာသေ နိယုတ္တော အာပါယိကော။ တဗ္ဘာဝံ ပရိပူရေတုံ အသက္ကောန္တော တေန အပရိပုဏ္ဏော အပရိပူရမာနော, ကရဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ, တေနာဟ ‘‘အာပါယိကေနာပိ အပရိပူရမာနေနာ’’တိ။
ပုဗ္ဗကဣသိဘာဝါနုယောဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈၃။ ဒီယတီတိ ဒတ္တိ, ဒတ္တိယေဝ ဒတ္တိကန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နက’’န္တိ။ ယဒိ ဗြာဟ္မဏဿ သမ္မုခီဘာဝေါ ရညော န ဒါတဗ္ဗော, ကသ္မာဿ ဥပသင်္ကမနံ န ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ခေတ္တဝိဇ္ဇာယာတိ နီတိသတ္ထေ။ ပယာတန္တိ သဒ္ဓံ, သဿတိကံ ဝါ, တေနာဟ ‘‘အဘိဟရိတွာ ဒိန္န’’န္တိ။ ကသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘ရညော ပသေနဒိဿ ကောသလဿ ဒတ္တိကံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ဗြာဟ္မဏဿ မမ္မဝစနံ အဝေါစာတိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ပန ကာရဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၈။)֍ ဋီ ၂၈၄။ ရထူပတ္ထရေတိ ရထဿ ဥပရိ အတ္ထရိတပဒေသေ။ ပါကဋမန္တနန္တိ ပကာသဘူတံ မန္တနံ။ တဉှိ သုဒ္ဒါဒီဟိ ဉာယတီတိ န ရဟဿမန္တနံ။ ဘဏတီတိ အပိ နု ဘဏတိ။
֍ ဋီ ၂၈၅။ ပဝတ္တာရောတိ ပါဝစနဘာဝေန ဝတ္တာရော, ယသ္မာ တေ တေသံ မန္တာနံ ပဝတ္တကာ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တယိတာရော’’တိ။ သုဒ္ဒေ ဗဟိ ကတွာ ရဟော ဘာသိတဗ္ဗဋ္ဌေန မန္တာ ဧဝ, တံတံအတ္ထပဋိပတ္တိဟေတုတာယ ပဒန္တိ မန္တပဒံ, အနုပနီတာသာဓာရဏတာယ ဝါ ရဟဿဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗံ ဟိတကိရိယာယ အဓိဂမုပါယံ။ သဇ္ဈာယိတန္တိ ဂါယနဝသေန သဇ္ဈာယိတံ, တံ ပန ဥဒတ္တာနုဒတ္တာဒီနံ သရာနံ သမ္ပာဒနဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတန္တိ အာဟ ‘‘သရသမ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ။ အညေသံ ဝုတ္တန္တိ ပါဝစနဘာဝေန အညေသံ ဝုတ္တံ။ သမုပဗျူဠှန္တိ သင်္ဂဟေတွာ ဥပရူပရိ သညူဠှံ။ ရာသိကတန္တိ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါဒိဝသေန, တတ္ထာပိ ပစ္စေကံ မန္တဗြဟ္မာဒိဝသေန, အဇ္ဈာယာနုဝါကာဒိဝသေန စ ရာသိကတံ။
တေသန္တိ မန္တာနံ ကတ္တူနံ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေတွာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန သတ္တာနံ ကမ္မဿကတာဒိံ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဗ္ဗစက္ခုသဒိသေန ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏာနံ မန္တဇ္ဈေနဝိဓိဉ္စ ဩလောကေတွာ။ ပါဝစနေန သဟ သံသန္ဒိတွာတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ယံ ဝစနံ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတံ, တေန သဟ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ။ န ဟိ တေသံ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတော အတ္ထော ပစ္စက္ခော ဟောတိ။ အပရာပရေ ပနာတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ အပရာ ပရေ ပစ္ဆိမာ ဩက္ကာကရာဇကာလာဒီသု ဥပ္ပန္နာ။ ပက္ခိပိတွာတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဂန္ထိတမန္တပဒေသု ကိလေသသန္နိဿိတပဒါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပဒေ ပက္ခိပနံ ကတွာ။ ဝိရုဒ္ဓေ အကံသူတိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တာဒီသု အာဂတနယေန သံကိလေသိကတ္ထဒီပနတော ပစ္စနီကဘူတေ အကံသု။ ဣဓာတိ ‘‘တျာဟံ မန္တေ အဓီယာမီ’’တိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ။ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ‘‘တံ ကိံ မညသီ’’တိ ဧဝံ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာဝ။
֍ ဋီ ၂၈၆။ နိရာမဂန္ဓာတိ ကိလေသာသုစိဝသေန ဝိဿဂန္ဓရဟိတာ။ အနိတ္ထိဂန္ဓာတိ ဣတ္ထီနံ ဂန္ဓမတ္တဿပိ အဝိသဟနေန ဣတ္ထိဂန္ဓရဟိတာ။ ဧတ္ထ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၀၉။)‘‘နိရာမဂန္ဓာ’’တိ ဧတေန တေသံ ပေါရာဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတံ ဒဿေတိ, ‘‘အနိတ္ထိဂန္ဓာ ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ ဧတေန ဧကဝိဟာရိတံ, ‘‘ရဇောဇလ္လဓရာ’’တိ ဧတေန မဏ္ဍနဝိဘူသနာနုယောဂါဘာဝံ, ‘‘အရညာယတနေ ပဗ္ဗတပါဒေသု ဝသိံသူ’’တိ ဧတေန မနုဿူပစာရံ ပဟာယ ဝိဝိတ္တဝါသံ, ‘‘ဝနမူလဖလာဟာရာ ဝသိံသူ’’တိ ဧတေန သာလိမံသောဒနာဒိပဏီတာဟာရပဋိက္ခေပံ, ‘‘ယဒါ’’တိအာဒိနာ ယာနဝါဟနပဋိက္ခေပံ, ‘‘သဗ္ဗဒိသာသူ’’တိအာဒိနာ ရက္ခာဝရဏပဋိက္ခေပံ, ဧဝဉ္စ ဝဒန္တော မိစ္ဆာပဋိပဒါပက္ခိကံ သာစရိယဿ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဝုတ္တိံ ဥပါဒါယ သမ္မာပဋိပဒါပက္ခိကာပိ တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝုတ္တိ အရိယဝိနယေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဥပါဒါယ မိစ္ဆာပဋိပဒါယေဝ။ ကုတဿ သလ္လေခပဋိပတ္တိယုတ္တတာတိ။ ‘‘ဧဝံ သုတေ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ သန္တဇ္ဇေန္တော နိဂ္ဂဏှာတီတိ ဒဿေတိ။
ဝေဌကေဟီတိ ဝေဌကပဋ္ဋကာဟိ။ သမန္တာနဂရန္တိ နဂရဿ သမန္တတော။ ကတသုဓာကမ္မံ ပါကာရဿ အဓောဘာဂေ ဌာနံ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဒွေလက္ခဏဒဿနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈၇။ န သက္ကောတိသင်္ကုစိတေ ဣရိယာပထေ အနဝသေသတော တေသံ ဒုဗ္ဗိဘာဝနတော။ ဂဝေသီတိ ဉာဏေန ပရိယေသနမကာသိ။ သမာနယီတိ ဉာဏေန သင်္ကလေန္တော သမ္မာ အာနယိ သမာဟရိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ အာကင်္ခတီတိ အယမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟော ဝတ ပဿေယျန္တိ ပတ္ထနံ ဥပ္ပါဒေတီ’’တိ။ ကိစ္ဆတီတိ ကိလမတိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ ပုဗ္ဗေ အာသိသနတ္ထတံ ဝတွာ ဣဒါနိဿ သံသယတ္ထတမေဝ ဝိကပ္ပန္တရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ကင်္ခါယ ဝါ ဒုဗ္ဗလာ ဝိမတိ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တီဟိ ဓမ္မေဟီတိ တိပ္ပကာရေဟိ သံသယဓမ္မေဟိ။ ကာလုသိယဘာဝေါတိ အပ္ပသန္နတာယ ဟေတုဘူတော အာဝိလဘာဝေါ။
ယသ္မာ ဘဂဝတော ကောသောဟိတံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာဝေဏိကံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဝတ္ထဂုယှံ သုဝိသုဒ္ဓကဉ္စနမဏ္ဍလသန္နိကာသံ, အတ္တနော သဏ္ဌာနသန္နိဝေသသုန္ဒရတာယ အာဇာနေယျဂန္ဓဟတ္ထိနော ဝရင်္ဂပရမစာရုဘာဝံ, ဝိကသမာနတပနိယာရဝိန္ဒသမုဇ္ဇလကေသရာဝတ္တဝိလာသံ, သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတဇလဝနန္တရာဘိလက္ခိတသမ္ပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသောဘဉ္စ အတ္တနော သိရိယာ အဘိဘုယျ ဝိရာဇတိ, ယံ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရမလေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ, စိရကာလံ သုပရိစိတဗြဟ္မစရိယာဓိကာရတာယ, သုသဏ္ဌိတသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၀။)စ, ကောပီနမ္ပိ သန္တံ အကောပီနမေဝ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဟူတဘာဝန္တိ ပုထုလဘာဝံ။ ဧတ္ထေဝ ဟိ တဿ သံသယော, တနုမုဒုသုကုမာရတာဒီသု ပနဿ ဂုဏေသု ဝိစာရဏာ ဧဝ နာဟောသိ။
֍ ဋီ ၂၈၈။ ဟိရိကရဏောကာသန္တိ ဟိရိယိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဆာယန္တိ ပဋိဗိမ္ဗံ။ ကထံ ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိ။ ဆာယာရူပကမတ္တန္တိ ဘဂဝတော ပဋိဗိမ္ဗရူပံ။ တဉ္စ ခေါ ဗုဒ္ဓသန္တာနတော ဝိနိမုတ္တတ္တာ ရူပကမတ္တံ ဘဂဝတော သရီရဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဝယဝံ ဣဒ္ဓိမယံ ဗိမ္ဗကမတ္တံ။ တံ ပန ရူပကမတ္တံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ယထာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓရူပံ န ဒိဿတိ, တထာ ကတွာ ဒဿေတိ။ နိန္နေတွာတိ နီဟရိတွာ။ ကလ္လောသီတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေ ကုသလော ဆေကော အသိ။ တထာကရဏေနာတိ ကထိနသူစိံ ဝိယ ကရဏေန။ ဧတ္ထာတိ ပဟူတဇိဝှါယ။ မုဒုဘာဝေါ ပကာသိတော အမုဒုနော ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနတ္ထံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒီဃဘာဝေါ, တနုဘာဝေါ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၉၁။ ‘‘အတ္ထစရကေနာ’’တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကမုခေန အနတ္ထစရကတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ န အညတြာတိ န အညသ္မိံ သုဂတိယန္တိ အတ္ထော။ ဥပနေတွာ ဥပနေတွာတိ တံ တံ ဒေါသံ ဥပနေတွာ ဥပနေတွာ, တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌုဒါသာဒိဘာဝံ အာရောပေတွာ’’တိ။ ပါတေသီတိ ပဝဋ္ဋနဝသေန ပါတေသိ။
ပေါက္ခရသာတိဗုဒ္ဓူပသင်္ကမနဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၉၃-၆။ အာဂမာ နူတိ အာဂတော နု။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဓာတိ ဧတ္ထ, တုမှာကံ သန္တိကန္တိ အတ္ထော။ အဓိဝါသေတူတိ သာဒိယတု, တံ ပန သာဒိယနံ မနသာ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆတူ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၉၇။ ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထော, တာဝ ဘောဇနေန တဒါ ကတန္တိ အတ္ထော။ ဩဏိတ္တန္တိ အာမိသာပနယနေန သုစိကတံ, တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၉၈။ အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗကထံ, တေနာဟ ‘‘အနုပဋိပါဋိကထ’’န္တိ။ ကာ ပန သာ? ဒါနာဒိကထာတိ အာဟ ‘‘ဒါနာနန္တရံ သီလ’’န္တိအာဒိ။ တေန ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ, သုကရတ္တာ, သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ဥပါယဘာဝတော စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၁။)အာဒိတော ကထေတဗ္ဗာ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထူသု နိဿင်္ဂဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ, တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော, ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော, ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထေတဗ္ဗာ, တဉ္စေ ဒါနသီလံ ဝဋ္ဋနိဿိတံ, အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဿ ဖလန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဣမေဟိ စ ဒါနသီလမယေဟိ ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယျာ ဒိဗ္ဗဘောဂသမ္ပတ္တိယော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထာ။ သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော, သဗ္ဗထာနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါတိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂေါ ကထေတဗ္ဗော။ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန တဒဓိဂမုပါယသန္ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ, ပဂေဝ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ, ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသဉှိတာတိ တေသံ ဩကာရော လာမကဘာဝေါ, သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ တတ္ထ သံကိလေသော, သဗ္ဗသံကိလေသဝိပ္ပမုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ အယမတ္ထော ဗောဓိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန အာဒိအတ္ထဒီပနတော ‘‘ကာမာနံ အာဒီနဝေါ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟောတိ ဧဝမယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ, န သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိဝိဇ္ဈန္တန္တိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ, တေနာဟ ‘‘ကိစ္စဝသေနာ’’တိ။
ပေါက္ခရသာတိဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉၉။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒိ ပါဠိယံ ဒဿနံ နာမ ဉာဏဒဿနတော အညမ္ပိ အတ္ထိ, တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဧကဒေသတောပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံယေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၂။)နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဠှံ နာမ ဟောတိ, တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာတိ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ, အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ တိဏ္ဏာ ဝိတိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ဝိဂတာ ကထင်္ကထာတိ ပဝတ္တိအာဒီသု။ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ ကထင်္ကထာ။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ, တပ္ပဋိပက္ခေသု စ သီလာဒိဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝေသာရဇ္ဇံ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော အဓိဂတော။ သာယံ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝေါတိ ကတွာ အာဟ ‘‘သတ္ထုသာသနေ’’တိ။ အတ္တနာ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌတ္တာ အဓိဂတတ္တာ န ပရံ ပစ္စေတိ, န တဿ ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ အဝုတ္တံ, တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၃။)၄။ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀၀။ သုန္ဒရဘာဝေန သာတိသယာနိ အင်္ဂါနိ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အင်္ဂါ, ရာဇကုမာရာတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂါ နာမ အင်္ဂပါသာဒိကတာယာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပိ အဓိပ္ပေတာ, န အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ ဧဝ။ အာဂန္တုံ န ဒဿန္တီတိ အာဂမနေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပနဝသေန အာဂန္တုံ န ဒဿန္တိ, နာနုဇာနိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ နီလာသောကကဏိကာရကောဝိဠာရကုန္ဒရာဇရုက္ခေဟိ သမ္မိဿတာယ တံ စမ္ပကဝနံ ‘‘နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န စမ္ပကရုက္ခာနံယေဝ နီလာဒိပဉ္စကုသုမတာယာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘဂဝါ ကုသုမဂန္ဓသုဂန္ဓေ စမ္ပကဝနေ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာ န မာပနကာလေ ဧဝ တသ္မိံ နဂရေ စမ္ပကရုက္ခာ ဥဿန္နာ, အထ ခေါ အပရဘာဂေ ပီတိ ဒဿေတိ။ မာပနကာလေ ဟိ စမ္ပကာနံ ဥဿန္နတာယ သာ နဂရီ ‘‘စမ္ပာ’’တိ နာမံ လဘိ။ ဣဿရတ္တာတိ အဓိပတိဘာဝတော။ သေနာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သေနိကော, သေနိကော ဧဝ သေနိယော, အတ္ထိတာ စေတ္ထ ဗဟုဘာဝဝိသိဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟတိယာ သေနာယ သမန္နာဂတတ္တာ’’တိ။
֍ * ၃၀၁-၂။ သံဟတာတိ သန္နိပတိတာ, ‘‘သံဃိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သံဃီ’’တိ ပုထုတ္ထေ ဧကဝစနံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ, တေနာဟ ‘‘ဧတေသ’’န္တိ။ ရာဇရာဇညာဒီနံ ဘဏ္ဍဓရာ ပုရိသာ ခတာ, နေသံ တာယနတော ခတ္တာ။ သော ဟိ ယေဟိ ယတ္ထ ပေသိတော, တတ္ထ တေသံ ဒေါသံ ပရိဟရန္တော ယုတ္တပတ္တဝသေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ကထေတိ, တေနာဟ ‘‘ပုစ္ဆိတပဉှေ ဗျာကရဏသမတ္ထော’’တိ။ ကုလာပဒေသာဒိနာ မဟတီ မတ္တာ ဧတဿာတိ မဟာမတ္တော။
သောဏဒဏ္ဍဂုဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀၃။ ဝိသိဋ္ဌံ ရဇ္ဇံ ဝိရဇ္ဇံ, ဝိရဇ္ဇမေဝ ဝေရဇ္ဇံ ယထာ ‘‘ဝေကတံ ဝေသယ’’န္တိ, နာနာဝိဓံ ဝေရဇ္ဇံ နာနာဝေရဇ္ဇံ, တတ္ထ ဇာတာတိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥတ္တမဗြာဟ္မဏောတိ အဘိဇနသမ္ပတ္တိယာ ဝိတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိယာ ဥဂ္ဂတတရော, ဥဠာရော ဝါ ဗြာဟ္မဏော။ အသန္နိပါတောတိ လာဘမစ္ဆရေန နိပ္ပီဠိတတာယ အသန္နိပါတော ဝိယ ဘဝိဿတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၄။)‘‘အင်္ဂေတိ ဂမေတိ ဉာပေတီတိ အင်္ဂံ, ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာပိ ကာရဏေနာ’’တိ။ ‘‘ဥဘတော သုဇာတော’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ သုဇာတတာ ဝိညာယေယျ။ သုဇာတ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘သုဇာတော စာရုဒဿနော’’တိအာဒီသု (ထေရဂါ။ ၈၁၈) အာရောဟသမ္ပတ္တိပရိယာယောတိ ဇာတိဝသေနေဝ သုဇာတတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနောရသပုတ္တဝသေနာပိ လောကေ မာတုပိတုသမညာ ဒိဿတိ, ဣဓ ပနဿ ဩရသပုတ္တဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ ဂဟဏီ, ဂဗ္ဘာသယသညိတော မာတုကုစ္ဆိပ္ပဒေသော။ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပါစနဝသေန ဂဏှနတော အဆဍ္ဍနတော ဂဟဏီ, ကမ္မဇတေဇောဓာတု။
ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော, ပိတူနံ ပိတရော ပိတာမဟာ, တေသံ ယုဂေါ ဒွန္ဒော ပိတာမဟယုဂေါ, တသ္မာ, ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ ပိတာမဟဒွန္ဒာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ မာတာမဟောပိ ဂဟိတောတိ။ သော အဋ္ဌကထာယံ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋော။ ယုဂ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂါ’’တိ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွန္ဒံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ, တေနာဟ ‘‘တတော ဥဒ္ဓံ သဗ္ဗေပိ ပုဗ္ဗပုရိသာ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ’’တိ။ ပုရိသဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ‘‘မာတိတော’’တိ ပါဠိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အက္ခိတ္တောတိ အပ္ပတ္တခေပေါ။ အနဝက္ခိတ္တောတိ သဒ္ဓထာလိပါကာဒီသု န အဝက္ခိတ္တော န ဆဍ္ဍိတော။ ဇာတိဝါဒေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥဘတော…ပေ… ပိတာမဟယုဂါ’’တိ ဧတေန ဗြာဟ္မဏဿ ယောနိဒေါသာဘာဝေါ ဒဿိတော သံသုဒ္ဓဂဟဏိကဘာဝကိတ္တနတော, ‘‘အက္ခိတ္တော’’တိ ဣမိနာ ကိရိယာပရာဓာဘာဝေါ။ ကိရိယာပရာဓေန ဟိ သတ္တာ ခေပံ ပါပုဏန္တိ။ ‘‘အနုပက္ကုဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ အယုတ္တသံသဂ္ဂါဘာဝေါ။ အယုတ္တသံသဂ္ဂမ္ပိ ဟိ ပဋိစ္စ သတ္တာ အက္ကောသံ လဘန္တိ။
ဣဿရောတိ အာဓိပတေယျသံဝတ္တနိယကမ္မဗလေန ဤသနသီလော, သာ ပနဿ ဣဿရတာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စယာ ပါကဋာ ဇာတာတိ အဍ္ဎတာပရိယာယဘာဝေနေဝ ဝဒန္တော ‘‘အဍ္ဎောတိ ဣဿရော’’တိ အာဟ။ မဟန္တံ ဓနံ အဿ ဘူမိဂတဉ္စေဝ ဝေဟာသဋ္ဌဉ္စာတိ မဟဒ္ဓနော။ တဿာတိ တဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၅။)တဿ။ ဝဒန္တိ ‘‘အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ အနုပသင်္ကမနကာရဏံ ကိတ္တေမာ’’တိ။
အဓိကရူပေါတိ ဝိသိဋ္ဌရူပေါ ဥတ္တမသရီရော။ ဒဿနံ အရဟတီတိ ဒဿနီယော, တေနာဟ ‘‘ဒဿနယောဂ္ဂေါ’’တိ။ ပသာဒံ အာဝဟတီတိ ပါသာဒိကော, တေနာဟ ‘‘စိတ္တပ္ပသာဒဇနနတော’’တိ။ ဝဏ္ဏဿာတိ ဝဏ္ဏဓာတုယာ။ သရီရန္တိ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌံ ကရစရဏဂီဝါသီသာဒိအဝယဝသမုဒါယံ, သော စ သဏ္ဌာနမုခေန ဂယှတီတိ ‘‘ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ…ပေ… သမ္ပတ္တိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဝဏ္ဏေသု သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောဝ ဥတ္တမောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေဋ္ဌေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန သမန္နာဂတော’’တိ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ, စက္ကဝတ္တိနော စ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ ဟောန္တိ။ ဗြဟ္မဝစ္ဆသီတိ ဥတ္တမသရီရာဘော, သုဝဏ္ဏာဘော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော သရီရသဒိသေနေဝ သရီရေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ, န ဗြဟ္မုဇုဂတ္တတံ။ အခုဒ္ဒါဝကာသော ဒဿနာယာတိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ, အဝယဝပါရိပူရိယာ စ ဒဿနာယ ဩကာသော န ခုဒ္ဒကော, တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာနေဝါ’’တိအာဒိ။
ယမနိယမလက္ခဏံ သီလမဿ အတ္ထီတိ သီလဝါ။ တံ ပနဿ ရတ္တညုတာယ ဝုဒ္ဓံ ဝဍ္ဎိတံ အတ္ထီတိ ဝုဒ္ဓသီလီ။ တေန စ သဗ္ဗဒါ သမ္မာယောဂတော ဝုဒ္ဓသီလေန သမန္နာဂတော။ သဗ္ဗမေတံ ပဉ္စသီလမတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ တတော ပရံ သီလဿ တတ္ထ အဘာဝတော, တေသဉ္စ အဇာနနတော။
ဌာနကရဏသမ္ပတ္တိယာ, သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ ကတ္ထစိပိ အနူနတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ အက္ခရာနိ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အထ ဝါ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ, နာမာဒိ။ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, ဝါကျံ။ တေသံ ပရိပုဏ္ဏတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အတ္ထဉာပနေ သာဓနတာယ ဝါစာဝ ကရဏန္တိ ဝါက္ကရဏံ, ဥဒါဟာရဃောသော။ ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ, တေန ဝါ ဘာသိတဗ္ဗအတ္ထဿ။ ပူရေ ပုဏ္ဏဘာဝေ။ ပူရေတိ စ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ အာဓာရေ ဘုမ္မံ, ဒုတိယသ္မိံ ဝိသယေ။ ‘‘သုခုမာလတ္တနေနာ’’တိ ဣမိနာ တဿာ ဝါစာယ မုဒုသဏှဘာဝမာဟ။ အပလိဗုဒ္ဓါယ ပိတ္တသေမှာဒီဟိ။ သန္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗံ ဒဿေတွာ ဝိယ ဧကဒေသံ ကထနံ။ ဝိလမ္ဗိတံ သဏိကံ စိရာယိတွာ ကထနံ။ ‘‘သန္ဒိဒ္ဓဝိလမ္ဗိတာဒီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ သန္ဒိဒ္ဓံ သန္ဒေဟဇနကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၆။)ဒုက္ခလိတာနုကဍ္ဎိတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ပါကဋံ ကတွာ’’တိ ဣမိနာ တဿာ ဝါစာယ အတ္ထပါရိပူရိံ ဝဒန္တိ။
‘‘ဇိဏ္ဏော’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ သုဝိညေယျာနိ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ စ။ ဒုတိယနယေ ပန ဇိဏ္ဏောတိ နာယံ ဇိဏ္ဏတာ ဝယောမတ္တေန, အထ ခေါ ကုလပရိဝဋ္ဋေန ပုရာဏတာတိ အာဟ ‘‘ဇိဏ္ဏောတိ ပေါရာဏော’’တိအာဒိ, တေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကုလဝသေန ဥဒိတောဒိတဘာဝမာဟ။ ဇာတိဝုဒ္ဓိယာ ‘‘ဝယောအနုပ္ပတ္တော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ, ဂုဏဝုဒ္ဓိယာ တတော သာတိသယတ္တာ စ ‘‘ဝုဒ္ဓေါတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဒ္ဓိယာ ယုတ္တော’’တိ အာဟ။ တထာ ဇာတိမဟလ္လကတာယ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘မဟလ္လကော’’တိ ပဒေန ဝိဘဝမဟတ္တတာ ယောဇိတာ။ မဂ္ဂပဋိပန္နောတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ပဋိပတ္တိဝီထိံ ဥပဂတော တံ အဝေါက္ကမ္မ စရဏတော။ အန္တိမဝယန္တိ ပစ္ဆိမဝယံ။
ဗုဒ္ဓဂုဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀၄။ တာဒိသေဟိ မဟာနုဘာဝေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေနပိ ဒဟနံ န မာဒိသာနံ အနုစ္ဆဝိကံ, ကုတော ပန ဥက္ကံသနန္တိ ဣဒံ ဗြာဟ္မဏဿ န ယုတ္တရူပန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ခေါ ပန မေတံ ယုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ သဒိသာတိ ဧကဒေသေန သဒိသာ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗထာ သဒိသာ ကေစိပိ ဂုဏာ အညေသု လဗ္ဘန္တိ။ ဣတရေတိ အတ္တနော ဂုဏေဟိ အသဒိသဂုဏေ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အတ္ထဇာတံ။ ဂေါပဒကန္တိ ဂါဝိယာ ပဒေ ဌိတဥဒကံ။
သဋ္ဌိကုလသတသဟဿန္တိ သဋ္ဌိသဟဿာဓိကံ ကုလသတသဟဿံ ကုလပရိယာယေနာတိ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ ကုလာနုက္ကမေန အာဂတံ။ တေသုပီတိ တေသုပိ စတူသု နိဓီသု။ ဂဟိတဂဟိတန္တိ ဂဟိတံ ဂဟိတံ ဌာနံ ပူရတိယေဝ ဓနေန ပဋိပါကတိကမေဝ ဟောတိ။ အပရိမာဏောယေဝါတိ ‘‘ဧတ္တကော ဧသော’’တိ ကေနစိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပရိစ္ဆိန္နော ဧဝ။
တတ္ထာတိ မဉ္စကေ။ သီဟသေယျံ ကပ္ပေသီတိ ယထာ ရာဟု အသုရိန္ဒော အာယာမတော, ဝိတ္ထာရတော ဥဗ္ဗေဓတော စ ဘဂဝတော ရူပကာယဿ ပရိစ္ဆေဒံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, တထာ ရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောန္တော သီဟသေယျံ ကပ္ပေသိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၇။)ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန အရိယန္တိ အာဟ ‘‘အရိယံ ဥတ္တမံ ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလံ, န သုခဝိပါကဋ္ဌေန။ ကတ္ထစိ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနိ, ကတ္ထစိ အပရိမာဏာပိ ဒေဝမနုဿာ ယသ္မာ စတုဝီသတိယာ ဌာနေသု အသင်္ချေယျာ အပရိမေယျာ ဒေဝမနုဿာ မဂ္ဂဖလာမတံ ပိဝိံသု, ကောဋိသတသဟဿာဒိပရိမာဏေနပိ ဗဟူ ဧဝ, တသ္မာ အနုတ္တရာစာရသိက္ခာပနဝသေန ဘဂဝါ ဗဟူနံ အာစရိယော။ တေတိ ကာမရာဂတော အညေ ဘဂဝတော ပဟီနကိလေသေ။ ကေဠနာတိ ကေဠာယနာ ဓနာယနာ။
အပါပပုရေက္ခာရောတိ အပါပေ ပုရေ ကရောတိ, န ဝါ ပါပံ ပုရတော ကရောတီတိပိ အပါပပုရေက္ခာရောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပါပေ နဝလောကုတ္တရဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပါပေတိ ပါပပဋိပက္ခေ, ပါပရဟိတေ စ။ ဗြဟ္မနိ သေဋ္ဌေ ဗုဒ္ဓေ ဘဂဝတိ ဘဝါ တဿ ဓမ္မဒေသနာဝသေန အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ, ဗြဟ္မုနော ဝါ ဘဂဝတော ဟိတာ ဂရုကရဏာဒိနာ, ယထာနုသိဋ္ဌပဋိပတ္တိယာ စ, ဗြဟ္မံ ဝါ သေဋ္ဌံ အရိယမဂ္ဂံ ဇာနာတီတိ ဗြဟ္မညာ, အရိယသာဝကသင်္ခါတာ ပဇာ, တေနာဟ ‘‘သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ပကတိဗြာဟ္မဏဇာတိဝသေနာပိ ‘‘ဗြဟ္မညာယ ပဇာယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တိရောရဋ္ဌာ တိရောဇနပဒါတိ ဧတ္ထ ရဇ္ဇံ ရဋ္ဌံ, ရာဇန္တိ ရာဇာနော ဧတေနာတိ, တဒေကဒေသဘူတာ ပဒေသာ ပန ဇနပဒေါ,ဇနာ ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ သုခဇီဝိကံ ပါပုဏန္တီတိ။ ပုစ္ဆာယ ဝါ ဒေါသံ သလ္လက္ခေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသမတ္ထတန္တိ အတ္တနော အသမတ္ထတံ။ ဘဂဝါ ဝိဿဇ္ဇေတိ တေသံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ, ဉာဏပရိပါကံ, စိတ္တာစာရဉ္စ ဉတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘ဧဟိ သွာဂတဝါဒီ’’တိ ဣမိနာ သုခသမ္ဘာသပုဗ္ဗကံ ပိယဝါဒိတံ ဒဿေတိ, ‘‘သခိလော’’တိ ဣမိနာ သဏှဝါစတံ, ‘‘သမ္မောဒကော’’တိ ဣမိနာ ပဋိသန္ဓာရကုသလတံ, ‘‘အဘာကုဋိကော’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝိပ္ပသန္နမုခတံ, ‘‘ဥတ္တာနမုခေါ’’တိ ဣမိနာ သုခါလာပတံ, ‘‘ပုဗ္ဗဘာသီ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟဿ ဩကာသကရဏတော ဟိတဇ္ဈာသယတံ ဘဂဝတော ဝိဘာဝေတိ။
ယတ္ထ ကိရာတိ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသူစနတ္ထော, တေန ဘဂဝတာ အဓိဝုတ္ထပဒေသေ န ဒေဝတာနုဘာဝေန မနုဿာနံ အနုပဒ္ဒဝတာ, အထ ခေါ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၈။)အနုသာသိတဗ္ဗောတိ ဝိနေယျဇနသမူဟော ဂယှတီတိ နိဗ္ဗတ္တိတံ အရိယသံဃမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သယံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, အနန္တရဿ ဝိဓိ ပဋိသေဓော ဝါတိ ကတွာ။ ‘‘တာဒိသောဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သယံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိကပ္ပေါ ဧဝ ပစ္စာမဋ္ဌောတိ။ ‘‘ပုရိမပဒဿေဝ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပန္တရဂ္ဂဟဏံ။ ဗဟူနံ တိတ္ထကရာနန္တိ ပူရဏာဒီနံ အနေကေသံ တိတ္ထကရာနံ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ကာရဏေနာတိ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌတာဒိသမာရောပနလက္ခဏေန ကာရဏေန။ အာဂန္တုကာ နဝကာတိ အဘိနဝါ အာဂန္တုကာ အဗ္ဘာဂတာ။ ပရိယာပုဏာမီတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ဇာနာမိ သက္ကောမိ, တေနာဟ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော’’တိ အဘူတပရိကပ္ပနဝစနမေတံ တထာ ဘာသမာနဿ အဘာဝတော။
֍ ဋီ ၃၀၅။ အလံ-သဒ္ဒေါ အရဟတ္တောပိ ဟောတိ ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၄) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘အလမေဝါတိ ယုတ္တမေဝါ’’တိ။ ပုဋေန နေတွာ အသိတဗ္ဗတော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပုဋောသံ ဝုစ္စတိ ပါထေယျံ။ ပုဋံသေန ပုရိသေန။
သောဏဒဏ္ဍပရိဝိတက္ကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀၇။ ဥဘတောပက္ခိကာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ဥဘယပက္ခိကာ။ ကေရာဋိကာတိ သဌာ။
ဗြာဟ္မဏပညတ္တိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀၉။ ဝိဃာတန္တိ စိတ္တဒုက္ခံ။
֍ * ၃၁၁-၃။ သုဇန္တိ ဟောမဒဗ္ဗိံ ပဂ္ဂဏှန္တေသူတိ ဇုဟနတ္ထံ ဂဏှနကေသု, ဣရုဗ္ဗိဇ္ဇေသူတိ အတ္ထော။ ပဌမော ဝါတိ တတ္ထ သန္နိပတိတေသု ယဇနကိရိယာယံ သဗ္ဗပဓာနော ဝါ။ ဒုတိယော ဝါတိ တဒနန္တရော ဝါ။ ‘‘သုဇ’’န္တိ ကရဏေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သုဇာယာ’’တိ။ အဂ္ဂိဟုတ္တပမုခတာယ ယညဿ ယညေ ဒိယျမာနံ သုဇာမုခေန ဒီယတီတိ အာဟ ‘‘သုဇာယ ဒိယျမာန’’န္တိ။ ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ဝိသေသတောတိ ဝိဇ္ဇာစရဏဝိသေသတော, န ဗြာဟ္မဏေဟိ ဣစ္ဆိတဝိဇ္ဇာစရဏမတ္တတော။ ဥတ္တမဗြာဟ္မဏဿာတိ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျတာယ ဥက္ကဋ္ဌဗြာဟ္မဏဿ။ ဗြာဟ္မဏသမယန္တိ ဗြာဟ္မဏသိဒ္ဓန္တံ။ မာ ဘိန္ဒိ မာ ဝိနာသေသိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၁၉။)֍ ဋီ ၃၁၆။ သမသမောတိ သမောယေဝ ဟုတွာ သမော။ ဟီနောပမဝသေနပိ သမတာ ဝုစ္စတီတိ တံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဌပေတွာ ဧကဒေသသမတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ကုလကောဋိပရိဒီပနန္တိ ကုလအာဒိပရိဒီပနံ အထာပိ သိယာတိ အထာပိ တုမှာကံ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော သိယာ။ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ သာဓေတိ ဝဏ္ဏော။ မန္တဇာတီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သီလမေဝ သာဓေဿတိ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ။ ကသ္မာတိ စေ? အာဟ ‘‘တသ္မိဉှိဿာ’’တိအာဒိ။ သမ္မောဟမတ္တံ ဝဏ္ဏာဒယောတိ ဝဏ္ဏမန္တဇာတိယော ဟိ ဗြာဟ္မဏဘာဝဿ အင်္ဂန္တိ သမ္မောဟမတ္တမေတံ အသမဝေက္ခိတာဘိမာနဘာဝတော။
သီလပညာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၁၇။ ကထိတော ဗြာဟ္မဏေန ပဉှောတိ ‘‘သီလဝါ စ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဒွိန္နမေဝ အင်္ဂါနံ ဝသေန ယထာပုစ္ဆိတော ပဉှော ယာထာဝတော ဝိဿဇ္ဇိတော ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ယထာဝိဿဇ္ဇိတေ အတ္ထေ။ တဿာတိ သောဏဒဏ္ဍဿ။ သီလပရိသုဒ္ဓါတိ သီလသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗသော သုဒ္ဓါ အနုပက္ကိလိဋ္ဌာ။ ကုတော ဒုဿီလေ ပညာ အသမာဟိတတ္တာ တဿ။ ဇဠေ ဧဠမူဂေ ကုတော သီလန္တိ ဇဠေ ဧဠမူဂေ ဒုပ္ပညေ ကုတော သီလံ သီလဝိဘာဂဿ, သီလပရိသောဓနူပါယဿ စ အဇာနနတော။ ပကဋ္ဌံ ဥက္ကဋ္ဌံ ဉာဏံ ပညာဏန္တိ, ပါကတိကံ ဉာဏံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ပညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တယိဒံ ပကာရေဟိ ဇာနနတော ပညာဝါတိ အာဟ ‘‘ပညာဏန္တိ ပညာ ယေဝါ’’တိ။
သီလေနဓောတာတိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနေန သီလေန သကလသံကိလေသမလဝိသုဒ္ဓိယာ ဓောတာ ဝိသုဒ္ဓါ, တေနာဟ ‘‘ကထံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓောဝတီတိ သုဇ္ဈတိ။ မဟာသဋ္ဌိဝဿတ္ထေရော ဝိယာတိ သဋ္ဌိဝဿမဟာထေရော ဝိယ။ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော နာမ ယထာဥပ္ပန္နံ ဝေဒနံ သဘာဝရသတော ဥပဓာရေတွာ ‘‘အယံ ဝေဒနာ ဖဿံ ပဋိစ္စ, သော ဖဿော အနိစ္စော ဒုက္ခော ဝိပရိဏာမဓမ္မော’’တိ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တိတဝိပဿနာ။ ဧဝံ ဝိပဿန္တေန ‘‘သုခေန သက္ကာ သာ ဝေဒနာ အဓိဝါသေတုံ ‘‘ဝေဒနာ ဧဝ ဝေဒိယတီ’’တိ။ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ယထာဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ အနနုဝတ္တိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ဝီထိံ ပဋိပန္နာယ ဝိပဿနာယ တံ ဝိနောဒေတွာ။ သံသုမာရပတိတေနာတိ ကုမ္ဘီလေန ဝိယ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၀။)ဘူမိယံ ဥရေန နိပဇ္ဇနေန။ ပညာယ သီလံ ဓောဝိတွာတိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနေန သီလံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပညာယ သုဝိသောဓိတံ ကတွာ။
֍ ဋီ ၃၁၈။ ‘‘ကသ္မာ အာဟာ’’တိ ဥပရိဒေသနာယ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ လဇ္ဇာ နာမ ‘‘သီလဿ ဇာတိယာ စ ဂုဏဒေါသပကာသနေန သမဏေန ဂေါတမေန ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ပရိသာယ ပညာတတာ။ ဧတ္တကပရမာတိ ဧတ္တကဥက္ကံသကောဋိကာ ပဉ္စ သီလာနိ, ဝေဒတ္တယဝိဘာဝနံ ပညဉ္စ လက္ခဏာဒိတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဇာနနံ နတ္ထိ, ကေဝလံ တတ္ထ ဝစီပရမာ မယန္တိ ဒဿေတီတိ အာဟ ‘‘သီလပညာဏန္တိ ဝစနမေဝ ပရမံ အမှာက’’န္တိ။ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ ဣဒံ နိယျာတနာပေက္ခံ သီလနိဒ္ဒေသေ, တေနာဟ ‘‘သီလမိစ္စေဝ နိယျာတိတ’’န္တိ။ သာမညဖလေ ပန ‘‘သာမညဖလ’’ မိစ္စေဝ နိယျာတိတံ, ပညာနိဒ္ဒေသေ ပန ဈာနပညံ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိပဿနာပညာဝသေနေဝ ပညာနိယျာတနံ ကတံ, တေနာဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနီ’’တိ။
သောဏဒဏ္ဍဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၂၁-၂။ နတ္တာတိ ပုတ္တပုတ္တော။ အဂါရဝံ နာမ နတ္ထိ, န စာယံ ဘဂဝတိ အဂါရဝေန ‘‘အဟဉ္စေဝ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ, အထ ခေါ အတ္တလာဘပရိဟာနိဘယေန။ အယဉှိ ယထာ တထာ အတ္တနော မဟာဇနဿ သမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကောဟညေန ပရေ ဝိမှာပေတွာ လာဘုပ္ပါဒံ နိဇိဂိသန္တော ဝိစရတိ, တသ္မာ တထာ အဝေါစ, တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ကိရာ’’တိအာဒိ။
တင်္ခဏာနုရူပါယာတိ ယာဒိသီ တဒါ တဿ အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိ, တဒနုရူပါယာတိ အတ္ထော။ တဿ တဒါ တာဒိသဿ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ ဉာဏဿ ပရိပါကဿ အဘာဝတော ကေဝလံ အဗ္ဘုဒယနိဿိတော ဧဝ အတ္ထော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကမတ္ထံ သန္ဒဿေတွာ’’တိ, ပစ္စက္ခတော ဝိဘာဝေတွာတိ အတ္ထော။ ကုသလေ ဓမ္မေတိ တေဘူမကေ ကုသလေ ဓမ္မေ, ‘‘စတုဘူမကေ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ, တေနေဝါဟ ‘‘အာယတိံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ဝါသနာဘာဂိယာ ဝါ’’တိ။ တတ္ထာတိ ကုသလဓမ္မေ ယထာ သမာဒပိတေ။ နန္တိ ဗြာဟ္မဏံ သမုတ္တေဇေတွာတိ သမ္မဒေဝ ဥပရူပရိ နိသာနေတွာ ပုညကိရိယာယ တိက္ခဝိသဒဘာဝံ အာပါဒေတွာ။ တံ ပန အတ္ထတော တတ္ထ ဥဿာဟဇနနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဥဿာဟံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၁။)ကတွာ’’တိ။ ဧဝံ ပုညကိရိယာယ သဥဿာဟတာ, ဧဝရူပံ ဂုဏသမင်္ဂိတာ စ နိယမတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ အတ္ထသမ္ပာဒနီတိ ဧဝံ သဥဿာဟတာယ, အညေဟိ စ တသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသေတွာ သမ္မဒေဝ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဘာဝံ အာပါဒေတွာ။
ယဒိ ဘဂဝါ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿိ, အထ ကသ္မာ သော ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝါ တဿ တထာ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿီတိ အာဟ ‘‘ကေဝလမဿာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ဘဂဝတော နိရတ္ထကာ ဒေသနာ ဟောတီတိ။
သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၂။)၅။ ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၂၃။ ပုရိမသုတ္တဒွယေတိ အမ္ဗဋ္ဌသောဏဒဏ္ဍသုတ္တဒွယေ။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ယံ တတ္ထ အာဂတသဒိသံ ဣဓာဂတံ တံ အတ္ထဝဏ္ဏနတော ဝုတ္တနယမေဝ, တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တရုဏော အမ္ဗရုက္ခော အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂) ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တသဒိသာဝါ’’တိ။
ယညာဝါဋံ သမ္ပာဒေတွာ မဟာယညံ ဥဒ္ဒိဿ သဝိညာဏကာနိ, အဝိညာဏကာနိ စ ယညူပကရဏာနိ ဥပဋ္ဌပိတာနီတိ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘မဟာယညော ဥပက္ခဋော’’တိ, တံ ဥပက္ခရဏံ တေသံ တထာသဇ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘ဥပက္ခဋောတိ သဇ္ဇိတော’’တိ။ ဝစ္ဆတရသတာနီတိ ယုဝဘာဝပ္ပတ္တာနိ ဗလဝဝစ္ဆသတာနိ, တေ ပန ဝစ္ဆာ ဧဝ ဟောန္တိ, န ဒမ္မာ ဗလိဗဒ္ဒါ စာတိ အာဟ ‘‘ဝစ္ဆသတာနီ’’တိ။ ဧတေတိ ဥသဘာဒယော ဥရဗ္ဘပရိယောသာနာ။ အနေကေသန္တိ အနေကဇာတိကာနံ။ သင်္ချာဝသေန အနေကတာ သတ္တသတဂ္ဂဟဏေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နာ။ မိဂပက္ခီနန္တိ မဟိံသရုရုပသဒကုရုင်္ဂဂေါကဏ္ဏမိဂါနဉ္စေဝ မောရကပိဉ္ဇရတိတ္တိရကပေါတာဒိပက္ခီနဉ္စ။
֍ ဋီ ၃၂၈။ ယညသင်္ခါတဿ ပုညဿ ယော သံကိလေသော, တဿ နိဝါရဏတော နိသေဓနတော ဝိဓာ ဝုစ္စန္တိ ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနာ။ တတော ဧဝ တာ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပေန္တီတိ ‘‘ဌပနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာသံ ပန ယညဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တီသု ကာလေသု ပဝတ္တိယာ ယညော တိဋ္ဌပနောတိ အာဟ ‘‘တိဋ္ဌပနန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိက္ခရောန္တိ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပရိက္ခာရာ, ပရိဝါရာတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သောဠသပရိက္ခာရန္တိ သောဠသပရိဝါရ’’န္တိ။
မဟာဝိဇိတရာဇယညကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃၆။ ပုဗ္ဗစရိတန္တိ အတ္တနော ပုရိမဇာတိသမ္ဘူတံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတံ ပုညစရိယံ။ တထာ ဟိဿ အနုဂါမိနောဝ နိဓိဿ ထာဝရော နိဓိ နိဒဿိတော။ အဍ္ဎတာ နာမ ဝိဘဝသမ္ပန္နတာ, သာ တံ တံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ယော ကောစိ အတ္တနော သန္တကေန ဝိဘဝေန အဍ္ဎော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၃။)ဟောတီ’’တိ။ တထာ မဟဒ္ဓနတာပီတိ တံ ဥက္ကံသဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟတာ အပရိမာဏသင်္ချေန ဓနေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဝိသေသတော ကာမာ ဘောဂေါ နာမာတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဝသေနာ’’တိ။ ပိဏ္ဍပိဏ္ဍဝသေနာတိ ဘာဇနာလင်္ကာရာဒိဝိဘာဂံ အဟုတွာ ကေဝလံ ခဏ္ဍခဏ္ဍဝသေန။
မာသကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထာလကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘာဇနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝတ္ထသေယျာဝသထာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဝေဠုရိယဝဇိရပဝါဠာနိ ‘‘သတ္တရတနာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သာလိဝီဟိအာဒိ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ပုရက္ခတံသဿဖလန္တိ ကတွာ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော မုဂ္ဂမာသာဒိ အပရဏ္ဏံ။ ဒေဝသိကံ…ပေ… ဝသေနာတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဒါတဗ္ဗဝဍ္ဎေတဗ္ဗာဒိဝိဓိနာ ပရိဝတ္တနကဓနဓညဝသေန။
ကောဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ ဓညဿ အာဌပနဋ္ဌာနံ, ကောဋ္ဌဘူတံ အဂါရံ ကောဋ္ဌာဂါရံ တေနာဟ ‘‘ဓညေန…ပေ… ဂါရော စာ’’တိ။ ဧဝံ သာရဂဗ္ဘံ ‘‘ကောသော’’တိ, ဓညဿ အာဌပနဋ္ဌာနဉ္စ ‘‘ကောဋ္ဌာဂါရ’’န္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတော အညထာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အသိနော တိက္ခဘာဝပရိဟာရတော ပရိစ္ဆဒေါ ‘‘ကောသော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ရညော တိက္ခဘာဝပရိဟရဏတ္တာ စတုရင်္ဂိနီ သေနာ ‘‘ကောသော’’တိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓော ကောသော ဟတ္ထီ အဿာ ရထာ ပတ္တီ’’တိ။ ‘‘ဝတ္ထကောဋ္ဌာဂါရဂ္ဂဟဏေနေဝ သဗ္ဗဿာပိ ဘဏ္ဍဋ္ဌပနဋ္ဌာနဿ ဂဟိတတ္တာ တိဝိဓံ ကောဋ္ဌာဂါရန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ဧဝံ ဗဟု’’န္တိအာဒိ ရာဇာ တမတ္ထံ ဇာနန္တောဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကေန ကထာပေတွာ ပရိသာယ နိဿဒ္ဒဘာဝါပါဒနတ္ထဉ္စ အာဟ ဧဝံ မေ ပကတိက္ခောဘော န ဘဝိဿတီတိ။
֍ * ၃၃၇-၈။ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ ဇနပဒဿ အနုပဒ္ဒဝတ္ထဉ္စေဝ ယညဿ စ စိရာနုပဝတ္တနတ္ထဉ္စ, တေနာဟ ‘‘အယံ ရာဇာ’’တိအာဒိ။
သတ္တာနံ ဟိတဿ သုခဿ စ ဝိဒူသနတော အဟိတဿ ဒုက္ခဿ စ အာဝဟနတော စောရာ ဧဝ ကဏ္ဋကာ, တေဟိ စောရကဏ္ဋကေဟိ။ ယထာ ဂါမဝါသီနံ ဃာတာ ဂါမဃာတာ, ဧဝံ ပန္ထိကာနံ ဒုဟနာ ဝိဗာဓနာ ပန္ထဒုဟနာ။ အဓမ္မကာရီတိ ဓမ္မတော အပေတဿ အယုတ္တဿ ကရဏသီလော, အတ္တနော ဝိဇိတေ ဇနပဒါဒီနံ တတော အနတ္ထတော တာယနေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၄။)ခတ္တိယော ယော ခတ္တဓမ္မော, တဿ ဝါ အကရဏသီလောတိ အတ္ထော။ ဒဿဝေါ ဧဝ ခီလသဒိသတ္တာ ဒဿုခီလံ။ ယထာ ဟိ ခေတ္တေ ခီလံ ကသနာဒီနံ သုခပ္ပဝတ္တိံ, မူလသန္တာနေန သဿဿ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဝိဗန္ဓတိ, ဧဝံ ဒဿဝေါ ရဇ္ဇေ ရာဇာဏာယ သုခပ္ပဝတ္တိံ, မူလဝိရုဠှိယာ ဇနပဒါနံ ပရိဗုဒ္ဓိဉ္စ ဝိဗန္ဓန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒဿဝေါ ဧဝ ခီလသဒိသတ္တာ ဒဿုခီလ’’န္တိ။ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဟိံသနတ္ထောပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မာရဏေန ဝါ ကောဋ္ဋနေန ဝါ’’တိ။ အဒ္ဒုဗန္ဓနာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရဇ္ဇုဗန္ဓနသင်္ခလိကဗန္ဓနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဇာနိယာတိ ဓနဇာနိယာ, တေနာဟ ‘‘သတံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကရဏန္တိ ကာကပက္ခကရဏံ။ ဂေါမယသိဉ္စနန္တိ သီသေ ဆကဏောဒကာဝသေစနံ။ ကုဒဏ္ဍကဗန္ဓနန္တိ ဂဒ္ဒုလဗန္ဓနံ။ ဧဝမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခုရမုဏ္ဍံ ကရိတွာ ဘသ္မပုဋပေါထနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဦဟနိဿာမီတိ ဥဒ္ဓရိဿာမိ, အပနေဿာမီတိ အတ္ထော။ ဥဿဟန္တီတိ ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ကတပရိစယတာယ ဥဿာဟံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ။ အနုပ္ပဒေတူတိ အနု အနု ပဒေတု, တေနာဟ ‘‘ဒိန္နေ အပ္ပဟောန္တေ’’တိအာဒိ။ သက္ခိကရဏပဏ္ဏာရောပနာနိ ဝဍ္ဎိယာ သဟ ဝါ ဝိနာ ဝါ ပုန ဂဟေတုကာမဿ, ဣဓ ပန တံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သက္ခိံ အကတွာ’’တိအာဒိ, တေနာဟ ‘‘မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေနာ’’တိ။ ပကာရတော ဘဏ္ဍာနိ အာဘရတိ သမ္ဘရတိ ပရိစယတိ ဧတေနာတိ ပါဘတံ, ဘဏ္ဍမူလံ။
ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဒေဝသိကဘတ္တံ။ ‘‘အနုမာသံ, အနုပေါသထ’’န္တိအာဒိနာ ဒါတဗ္ဗံ ဝေတနံ မာသိကာဒိပရိဗ္ဗယံ။ တဿ တဿ ကုလာနုရူပေန ကမ္မာနုရူပေန သူရဘာဝါနုရူပေနာတိ ပစ္စေကံ အနုရူပ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ သေနာပစ္စာဒိ ဌာနန္တရံ။ သကကမ္မပသုတတ္တာ, အနုပဒ္ဒဝတ္တာ စ ဓနဓညာနံ ရာသိကော ရာသိကာရဘူတော။ ခေမေန ဌိတာတိ အနုပဒ္ဒဝေန ပဝတ္တာ, တေနာဟ ‘‘အဘယာ’’တိ, ကုတောစိပိ ဘယရဟိတာတိ အတ္ထော။
စတုပရိက္ခာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃၉။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေ အနုယန္တိ အနုဝတ္တန္တီတိ အနုယန္တာ, အနုယန္တာ ဧဝ အာနုယန္တာ ယထာ ‘‘အနုဘာဝေါ ဧဝ အာနုဘာဝေါ’’တိ။ အဿာတိ ရညော။ တေတိ အာနုယန္တခတ္တိယာဒယော။ အတ္တမနာ န ဘဝိဿန္တိ ‘‘အမှေ ဧတ္ထ ဗဟိ ကရောတီ’’တိ။ နိဗန္ဓဝိပုလာဂမော ဂါမော နိဂမော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၅။)ဝိဝဍ္ဎိတမဟာအာယော မဟာဂါမောတိ အတ္ထော။ ဇနပဒ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထော ဧဝ။ ဆန္နံ ပကတီနံ ဝသေန ရညော ဟိတသုခါဘိဗုဒ္ဓိ, တဒေကဒေသာ စ အာနုယန္တာဒယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ တုမှာကံ အနုဇာနနံ မမ ဘဝေယျ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ။
အမာ သဟ ဘဝန္တိ ကိစ္စေသူတိ အမစ္စာ, ရဇ္ဇကိစ္စဝေါသာသနကာ။ တေ ပန ရညော ပိယာ, သဟပဝတ္တနကာ စ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပိယသဟာယကာ’’တိ။ ရညော ပရိသတိ ဘဝါတိ ပါရိသဇ္ဇာ, တေ ပန ကေတိ အာဟ ‘‘သေသာ အာဏတ္တိကရာ’’တိ, ယထာဝုတ္တအာနုယန္တခတ္တိယာဒီ ဟိ အဝသေသာ ရညော အာဏာကရာတိ အတ္ထော။ သတိပိ ဒေယျဓမ္မေ အာနုဘာဝသမ္ပတ္တိယာ, ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေ တာဒိသံ ဒါတုံ န သက္ကာ, ဝုဍ္ဎကာလေ စ တာဒိသာနမ္ပိ ရာဇူနံ တဒုဘယံ ဟာယတေဝါတိ အာဟ ‘‘မဟလ္လကကာလေ…ပေ… န သက္ကာ’’တိ။ အနုမတိယာတိ အနုဇာနနေန, ပက္ခာတိ သပက္ခာ ယညဿ အင်္ဂဘူတာ။ ပရိက္ခရောန္တီတိ ပရိက္ခာရာ, သမ္ဘာရာ။ ဣမေ တဿ ယညဿ အင်္ဂဘူတာ ပရိဝါရာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရိဝါရာ ဘဝန္တီ’’တိ။
အဋ္ဌပရိက္ခာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄၀။ ယသသာတိ အာနုဘာဝေန, တေနာဟ ‘‘အာဏာဌပနသမတ္ထတာယာ’’တိ။ သဒ္ဒဟတီတိ ‘‘ဒါတာ ဒါနဿ ဖလံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိ ပတ္တိယာယတိ။ ဒါနေ သူရောတိ ဒါနသူရော ဒေယျဓမ္မေ ဤသကမ္ပိ သင်္ဂံ အကတွာ မုတ္တစာဂေါ။ သွာယမတ္ထော ကမ္မဿကတညာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗော, တေနာဟ ‘‘န သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ယဿ ဟိ ကမ္မဿကတာ ပစ္စက္ခတော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, သော ဧဝံ ဝုတ္တော။ ယံ ဒါနံ ဒေတီတိ ယံ ဒေယျဓမ္မံ ပရဿ ဒေတိ။ တဿ ပတိ ဟုတွာတိ တဗ္ဗိသယံ လောဘံ သုဋ္ဌု အဘိဘဝန္တော တဿ အဓိပတိ ဟုတွာ ဒေတိ အနဓိဘဝနီယတ္တာ။ ‘‘န ဒါသော, န သဟာယော’’တိ ဝတွာ တဒုဘယံ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါသော ဟုတွာ ဒေတိ တဏှာယ ဒါနဿ ဒါသဗျတံ ဥပဂတတ္တာ။ သဟာယော ဟုတွာ ဒေတိ တဿ ပိယဘာဝါနိဿဇ္ဇနတော။ သာမီ ဟုတွာ ဒေတိ တတ္ထ တဏှာဒါသဗျတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၆။)အတ္တာနံ မောစေတွာ အဘိဘုယျ ပဝတ္တနတော။ သာမိပရိဘောဂသဒိသာ ဟေတဿာယံ ပဝတ္တတီတိ။
သမိတပါပါ သမဏာ, ဗာဟိတပါပါ ဗြာဟ္မဏာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန, ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏာ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ ပန ကပဏာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုဂ္ဂတာတိ ဒုက္ကရဇီဝိကံ ဥပဂတာ ကသိရဝုတ္တိကာ, တေနာဟ ‘‘ဒလိဒ္ဒမနုဿာ’’တိ။ အဒ္ဓိကာတိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂါမိနော။ ဝဏိဗ္ဗကာတိ ဒါယကာနံ ဂုဏကိတ္တနဝသေန, ကမ္မဖလကိတ္တနမုခေန စ ယာစနကာ သေယျထာပိ နဂ္ဂစရိယာဒယော, တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌံ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ပသတမတ္တ’’န္တိ ဝီဟိတဏ္ဍုလာဒိဝသေန ဝုတ္တံ, ‘‘သရာဝမတ္တ’’န္တိ ယာဂုဘတ္တာဒိဝသေန။ ဩပါနံ ဝုစ္စတိ ဩဂါဟေတွာ ပါတဗ္ဗတော နဒိတဠာကာဒီနံ သဗ္ဗသာဓာရဏတိတ္ထံ ဩပါနံ ဝိယ ဘူတောတိ ဩပါနဘူတော, တေနာဟ ‘‘ဥဒပါနဘူတော’’တိအာဒိ။ သုတမေဝ သုတဇာတန္တိ ဇာတ-သဒ္ဒဿ အနတ္ထန္တရဝါစကတမာဟ ယထာ ‘‘ကောသဇာတ’’န္တိ။
အတီတာဒိအတ္ထစိန္တနသမတ္ထတာ နာမဿ ရညော အနုမာနဝသေန, ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဗုဒ္ဓါနံ ဝိယ တတ္ထ ပစ္စက္ခဒဿိတာယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဍ္ဎတာဒယော တာဝ ယညဿ ပရိက္ခာရာ ဟောန္တု တေဟိ ဝိနာ တဿ အသိဇ္ဈနတော, သုဇာတတာ သုရူပတာ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေဟိ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ယထာ အဍ္ဎတာဒယော ယညဿ ဧကံသတော အင်္ဂါနိ, န ဧဝမဘိဇာတတာ, အဘိရူပတာ စာတိ ဒဿေတုံ ကိရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ ‘‘အယံ ဒုဇ္ဇာတော’’တိအာဒိ ဝစနဿ အနေကန္တိကတံ မညမာနာ, တယိဒံ အသာရံ, သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဟေသ ယညာရမ္ဘော တတ္ထ သိယာ ကေသဉ္စိ တထာပရိဝိတက္ကောတိ တဿာပိ အဝကာသာဘာဝါဒဿနတ္ထံ တထာ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိရ-သဒ္ဒေါ ပန တဒါ ဗြာဟ္မဏေန စိန္တိတာကာရသူစနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အယံ ဝိရူပေါ ဒလိဒ္ဒေါ အပ္ပေသက္ခော အဿဒ္ဓေါ အပ္ပဿုတော အနတ္ထညူ န မေဓာဝီ’’တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
စတုပရိက္ခာရာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄၁။ ‘‘သုဇံ ပဂ္ဂဏှန္တာန’’န္တိ ပုရောဟိတဿ သယမေဝ ကဋစ္ဆုဂ္ဂဟဏဇောတနေန ဧဝံ သဟတ္ထာ, သက္ကစ္စဉ္စ ဒါနေ ယုတ္တတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၇။)ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဒုဇ္ဇာတဿာတိ ဧတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၄၂။ တိဏ္ဏံ ဌာနာနန္တိ ဒါနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဘူတာသု တီသု ဘူမီသု, အဝတ္ထာသူတိ အတ္ထော။ စလန္တီတိ ကမ္ပန္တိ ပုရိမာကာရေန န တိဋ္ဌန္တိ။ ကရဏတ္ထေတိ တတိယာဝိဘတ္တိအတ္ထေ။ ကတ္တရိ ဟေတံ သာမိဝစနံ ကရဏီယသဒ္ဒါပေက္ခာယ။ ‘‘ပစ္စာနုတာပေါ န ကတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တဿ အကရဏူပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗစေတနာ ပန အစလာ ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစလာတိ ဒဠှာ ကေနစိ အသံဟီရာ။ ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗာတိ သုပတိဋ္ဌိတာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကရဏေန ဟိ ယထာ တံ ဒါနံ သမ္ပတိ ယထာဓိပ္ပါယံ နိပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ အာယတိမ္ပိ ဝိပုလဖလတာယာတိ အာဟ ‘‘ဧဝဉှိ ဒါနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ ဒဿေတီ’’တိ, ဝိပ္ပဋိသာရေန အနုပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ မုဉ္စစေတနာတိ ပရိစ္စာဂစေတနာ။ တဿာ နိစ္စလဘာဝေါ နာမ မုတ္တစာဂတာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဥဠာရဘာဝေါ, သမနုဿရဏစေတနာယ ပန နိစ္စလဘာဝေါ ‘‘အဟော မယာ ဒါနံ ဒိန္နံ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ တဿ သက္ကစ္စံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ အကရောန္တဿာတိ မုဉ္စစေတနံ, တတ္ထ ပစ္စာသမနုဿရဏစေတနဉ္စ ဝုတ္တနယေန နိစ္စလံ အကရောန္တဿ ဝိပ္ပဋိသာရံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ။ ခေတ္တဝိသေသေ ပရိစ္စာဂဿ ကတတ္တာ လဒ္ဓေသုပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နာပိ နမတိ။ ယထာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘မဟာရောရုဝံ ဥပပန္နဿ သေဋ္ဌိဂဟပတိနော ဝိယာ’’တိ။
သော ကိရ တဂရသိခိံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ အတ္တနော ဂေဟဒွါရေ ပိဏ္ဍာယ ဌိတံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေဟီ’’တိ ဘရိယံ အာဏာပေတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနတ္ထံ ပက္ကာမိ။ သေဋ္ဌိဘရိယာ သပ္ပညဇာတိကာ, သာ စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဧတ္တကေန ကာလေန ‘ဣမဿ ဒေထာ’တိ ဝစနမတ္တံ ပိဿ န သုတပုဗ္ဗံ, အယဉ္စ မညေ အဟောသိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ယထာ တထာ အဒတွာ ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမီ’’တိ ဥပဂန္တွာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ အန္တောနိဝေသနေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ ပရိသုဒ္ဓေဟိ သာလိတဏ္ဍုလေဟိ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ တဒနုရူပံ ခါဒနီယံ, ဗျဉ္ဇနံ, သူပေယျဉ္စ အဘိသင်္ခရိတွာ ဗဟိ ဂန္ဓေဟိ အလင်္ကရိတွာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဟတ္ထေသု ပတိဋ္ဌပေတွာ ဝန္ဒိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘အညေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၈။)သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ အပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ခေါ သေဋ္ဌိ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ကတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အဟံ ‘‘တုမှာကံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကန္တော, အပိ ဝေါ လဒ္ဓေါ ပိဏ္ဍပါတောတိ။ အာမ သေဋ္ဌိ လဒ္ဓေါတိ။ ‘‘ပဿာမာ’’တိ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ ဩလောကေသိ။ အထဿ ပိဏ္ဍပါတဂန္ဓော ဥဋ္ဌဟိတွာ နာသပုဋံ ပူရေသိ။ သော ‘‘မဟာ ဝတ မေ ဓနဗျယော ဇာတော’’တိ စိတ္တံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ။ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ပန ဥပ္ပန္နာကာရော ‘‘ဝရမေတ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁) ပါဠိယံ အာဂတောယေဝ။ ဘာတု ပနာယံ ဧကံ ပုတ္တကံ သာပတေယျကာရဏာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ, တေန မဟာရောရုဝံ ဥပပန္နော။ ပိဏ္ဍပါတဒါနေန ပနေသ သတ္တက္ခတ္တုံ သုဂ္ဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပန္နော, သတ္တက္ခတ္တုမေဝ စ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, န စာဿ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နမိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘နာပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နမတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၃၄၃။ အာကရောတိ အတ္တနော အနုရူပတာယ သမရိယာဒံ သပရိစ္ဆေဒံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အာကာရော, ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒသဟိ အာကာရေဟီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဝါတိ ဗလဝတရော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပဋိဂ္ဂါဟကတောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣတရော ပန ဒေယျဓမ္မတော, ပရိဝါရဇနတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျေဝ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ယုတ္တန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ။ တေသံယေဝ ပါဏာတိပါတီနံ။ ယဇနံ နာမေတ္ထ ဒါနံ အဓိပ္ပေတံ, န အဂ္ဂိဇုဟနန္တိ အာဟ ‘‘ယဇတံ ဘဝန္တိ ဒေတု ဘဝ’’န္တိ။ ဝိဿဇ္ဇတူတိ မုတ္တစာဂဝသေန ဝိဿဇ္ဇတု။ အဗ္ဘန္တရန္တိ အဇ္ဈတ္တံ, သကသန္တာနေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၄၄။ ဟေဋ္ဌာ သောဠသ ပရိက္ခာရာ ဝုတ္တာ ယညဿ တေ ဝတ္ထုံ ကတွာ, ဣဓ ပန သန္ဒဿနာဒိဝသေန အနုမောဒနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သောဠသဟိ အာကာရေဟီ’’တိ။ ဒဿေတွာ အတ္တနော ဒေသနာနုဘာဝေန ပစ္စက္ခတော ဝိယ ဖလံ ဒဿေတွာ, အနေကဝါရံ ပန ကထနတော စ အာမေဍိတဝစနံ။ တမတ္ထန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဒါနဖလဝသေန ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓံ။ သမာဒပေတွာတိ သုတမတ္တမေဝ အကတွာ ယထာ ရာဇာ တမတ္ထံ သမ္မဒေဝ အာဒိယတိ စိတ္တေ ကရောန္တော သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှာတိ, တထာ သက္ကစ္စံ အာဒါပေတွာ။ အာမေဍိတကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၂၉။)‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနေနာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ လောဘဒေါသမောဟဣဿာမစ္ဆရိယမာနာဒယောပိ ဟိ ဒါနစိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ, တေသံ ဝိနောဒနေနပိ တံ သမုတ္တေဇိတံ နာမ ဟောတိ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိတော။ အာသန္နတရဘာဝတော ဝါ ဝိပ္ပဋိသာရဿ တဗ္ဗိနောဒနမေဝ ဂဟိတံ, ပဝတ္တိတေပိ ဟိ ဒါနေ တဿ သမ္ဘဝတော။ ယာထာဝတော ဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဂုဏေဟိ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌဘာဝါပါဒနံ သမ္ပဟံသနန္တိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရံ တေ…ပေ… ထုတိံ ကတွာ ကထေသီ’’တိ။ ဓမ္မတောတိ သစ္စတော။ သစ္စဉှိ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ, ဥပသမစရိယာဘာဝတော သမံ, ယုတ္တဘာဝေန ကာရဏန္တိ စ ဝုစ္စတီတိ။
֍ ဋီ ၃၄၅။ တသ္မိံ ယညေ ရုက္ခတိဏစ္ဆေဒေါပိ နာမ နာဟောသိ, ကုတော ပါဏဝဓောတိ ပါဏဝဓာဘာဝဿေဝ ဒဠှီကရဏတ္ထံ သဗ္ဗသော ဝိပရီတဂါဟာဝိဒူသိတဉ္စဿ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘နေဝ ဂါဝေါ ဟညိံသူ’’တိ အာဒိံ ဝတွာပိ ‘‘န ရုက္ခာ ဆိဇ္ဇိံသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘ကိံ ပန ဂါဝေါ’’တိအာဒိ။ ဗရိဟိသတ္ထာယာတိ ပရိစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ ဝနမာလာသင်္ခေပေနာတိ ဝနပုပ္ဖေဟိ ဂန္ထိတမာလာနိယာမေန။ ဘူမိယံ ဝါ ပတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိဘူမိံ ပရိက္ခိပန္တာ တတ္ထ ပန္ထရန္တိ။ အန္တောဂေဟဒါသာဒယောတိ အန္တောဇာတဓနက္ကီတကရမရာနီတသယံဒါသာ။ ပုဗ္ဗမေဝါတိ ဘတိကရဏတော ပဂေဝ။ ဂဟေတွာ ကရောန္တီတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဂဟေတွာ ကရောန္တိ။ တဇ္ဇိတာတိ ဂဇ္ဇိတာ။ ပိယသမုဒါစာရေနေဝါတိ ဣဋ္ဌဝစနေနေဝ။ ဖာဏိတေန စေဝါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော, တေန ပဏီတပဏီတာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနဉ္စေဝ ဝတ္ထမာလာဂန္ဓဝိလေပနယာနသေယျာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေနာဟ ‘‘ပဏီတေဟိ သပ္ပိတေလာဒိသမ္မိဿေဟေဝါ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၃၄၆။ သံ နာမ ဓနံ, တဿ ပတီတိ သပတိ, ဓနဝါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတာဝဟတ္တာ တဿ ဟိတန္တိ သာပတေယျံ, တဒေဝ ဓနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဟူတံ သာပတေယျံ အာဒါယာတိ ဗဟုံ ဓနံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ဂါမဘာဂေနာတိ သင်္ကိတ္တနဝသေန ဂါမေ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဘာဂေန။
֍ ဋီ ၃၄၇။ ‘‘ယာဂုံ ပိဝိတွာ’’တိ ယာဂုသီသေန ပါတရာသဘောဇနမာဟ။ ပုရတ္ထိမေန ယညဝါဋဿာတိ ရညော ဒါနသာလာယ နာတိဒူရေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၀။)ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂေတိ အတ္ထော, ယတော တတ္ထ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ အကိလန္တရူပါယေဝ သာယနှေ သာလံ ပါပုဏန္တိ ‘‘ဒက္ခိဏေန ယညဝါဋဿာ’’တိ အာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၃၄၈။ ပရိဟာရေနာတိ ဘဂဝန္တံ ဂရုံ ကတွာ အဂါရဝပရိဟာရေန။
နိစ္စဒါနအနုကုလယညဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄၉။ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယာတိ ဒါနေ ဥဋ္ဌာနဝီရိယံ သက္ကစ္စံ ကတွာ။ အပ္ပသမ္ဘာရတရောတိ အတိဝိယ ပရိတ္တသမ္ဘာရော။ သမာရဘီယတိ ယညော ဧတေဟီတိ သမာရမ္ဘာ, သမ္ဘာရသမ္ဘရဏဝသေန ပဝတ္တသတ္တပီဠာ။ အပ္ပဋ္ဌတရောတိ ပန အတိဝိယ အပ္ပကိစ္စောတိ အတ္ထော။ ဝိပါကသညိတံ အတိသယေန မဟန္တံ သဒိသဖလံ ဧတဿာတိ မဟပ္ဖလတရော။ ဥဒယသညိတံ အတိသယေန မဟန္တံ နိဿန္ဒာဒိဖလံ ဧတဿာတိ မဟာနိသံသတရော။ ဓုဝဒါနာနီတိ ဓုဝါနိ ထိရာနိ အစ္ဆိန္နာနိ ကတွာ ဒါတဗ္ဗဒါနာနိ။ အနုကုလယညာနီတိ အနုကုလံ ကုလာနုက္ကမံ ဥပါဒါယ ဒါတဗ္ဗဒါနာနိ, တေနာဟ ‘‘အမှာက’’န္တိအာဒိ။ နိဗဒ္ဓဒါနာနီတိ နိဗန္ဓေတွာ နိယမေတွာ ပဝေဏီဝသေန ပဝတ္တိတဒါနာနိ။
ဟတ္ထိဒန္တေန ပဝတ္တိတာ ဒန္တမယသလာကာ, ယတ္ထ ဒါယကာနံ နာမံ အင်္ကန္တိ။ ရညောတိ သေတဝါဟနရညော။
အာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သေနော ဝိယ မံသပေသိံ ကသ္မာ ဩက္ခန္ဒိတွာ ဂဏှာသီ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပုဗ္ဗစေတနာမုဉ္စစေတနာအပရစေတနာသမ္ပတ္တိယာ ဒါယကဿ ဝသေန တီဏိ အင်္ဂါနိ, ဝီတရာဂတာဝီတဒေါသတာဝီတမောဟတာပဋိပတ္တိယာ ဒက္ခိဏေယျဿ ဝသေန တီဏီတိ ဧဝံ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတာယ ဒက္ခိဏာယ။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကစေတနာဝသေန မဟာနဒီ ဝိယ, မဟောဃော ဝိယ စ ဣတော စိတော စ အဘိသန္ဒိတွာ ဩက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တိယာ ပုညမေဝ ပုညာဘိသန္ဒော။
֍ ဋီ ၃၅၀။ ကိစ္စပရိယောသာနံ နတ္ထိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါယကဿ ဗျာပါရာပဇ္ဇနတော, တေနာဟ ‘‘ဧကေနာ’’တိအာဒိ။ ကိစ္စပရိယောသာနံ အတ္ထိ ယထာရဒ္ဓဿ အာဝါသဿ ကတိပယေနာပိ ကာလေန ပရိသမာပေတဗ္ဗတော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၁။)တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏသာလ’’န္တိအာဒိ။ သုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ သုတ္တန္တပါဠိနယေန။ (မ။ နိ။ ၁။၁၂, ၁၃၊ အ။ နိ။ ၂။၅၈) နဝ အာနိသံသာတိ သီတပဋိဃာတာဒယော ပဋိသလ္လာနာရာမပရိယောသာနာ နဝ ဥဒယာ။ အပ္ပမတ္တတာယ စေတေ ဝုတ္တာ။
ယသ္မာ အာဝါသံ ဒေန္တေန နာမ သဗ္ဗမ္ပိ ပစ္စယဇာတံ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿပိ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ နှာယိတွာ ပတိဿယေ မုဟုတ္တံ နိပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝါတာတပေဟိ ကိလမတိ, ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိပန္နဿ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ, သဘာဂသန္တတိ ပတိဋ္ဌာတိ, ဝဏ္ဏဓာတု အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ပါဒေ ကဏ္ဋကော ဝိဇ္ဈတိ, ခါဏု ပဟရတိ, သရီသပါဒိပရိဿယာ စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိပန္နဿ သဗ္ဗေ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ, သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တဿ ဥပသမသုခဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ သေဒါ မုစ္စန္တိ, အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ, သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ, မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ပန အက္ခီနံ ပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ, ဒွါရဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အာဝါသေ ဝသန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝါသံ ဒေန္တေန နာမ သဗ္ဗမ္ပိ ပစ္စယဇာတံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ, တသ္မာ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ အာနိသံသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပမတ္တတာယ စေတေ ဝုတ္တာ’’တိ။
သီတန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဥတုဝိပရိဏာမဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနကသီတံ။ ဥဏှန္တိ အဂ္ဂိသန္တာပံ, တဿ ဝနဍာဟာဒီသု (ဝနဒါဟာဒီသု ဝါ သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၅) သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိဟန္တီတိ ပဋိဗာဟတိ, ယထာ တဒုဘယဝသေန ကာယစိတ္တာနံ ဗာဓနံ န ဟောတိ, ဧဝံ ကရောတိ။ သီတုဏှဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘိက္ခု ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ။ ဝါဠမိဂါနီတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိစဏ္ဍမိဂေ။ ဂုတ္တသေနာသနဉှိ အာရညကမ္ပိ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တီတိ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ သရန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ဒီဃဇာတိကေ သပ္ပါဒိကေ။ မကသေတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ, ဍံသာဒီနမ္ပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၂။)ဧတေသွေဝ (ဧတနေဝ သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၅) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိသိရေတိ သိသိရကာလဝသေန, သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒိဝသေန စ ဥပ္ပန္နေ သိသိရသမ္ဖဿေ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ယဒါ တဒါ ဥပ္ပန္နာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ပဋိဟနတီတိ ယောဇနာ။
ဝါတာတပေါ ဃောရောတိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ဥမ္မူလဘဉ္ဇနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဃောရော သရဇအရဇာဒိဘေဒေါ ဝါတော စေဝ ဂိမှပရိဠာဟသမယေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ဃောရော သူရိယာတပေါ စ။ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဗာဟီယတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ ဝုတ္တပရိဿယာဘာဝေန ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ။ ဈာယိတုန္တိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဥပနိဇ္ဈာယိတုံ။ ဝိပဿိတုန္တိ အနိစ္စာဒိတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ။
ဝိဟာရေတိ ပတိဿယေ။ ကာရယေတိ ကာရာပေယျ။ ရမ္မေတိ မနောရမေ နိဝါသသုခေ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ကာရေတွာ ပန ဧတ္ထ ဝိဟာရေသု ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ကလျာဏဓမ္မေ နိဝါသေယျ, တေ နိဝါသေန္တော ပန တေသံ ဗဟုဿုတာနံ ယထာ ပစ္စယေဟိ ကိလမထော န ဟောတိ, ဧဝံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေသု ကမ္မကမ္မဖလာနံ, ရတနတ္တယဂုဏာနဉ္စ သဒ္ဒဟနေန ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
ဣဒါနိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အညမညူပကာရိတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဗဟုဿုတာ။ တဿာတိ ဥပါသကဿ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပနူဒနံ သဒ္ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ သော ဥပါသကော ယံ သဒ္ဓမ္မံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဇာနိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ ဧကာဒသဂ္ဂိဝူပသမေန သီတိ ဘဝတိ။
သီတပဋိဃာတာဒယော ဝိပဿနာဝသာနာ တေရသ, အန္နာဒိလာဘော, ဓမ္မဿဝနံ, ဓမ္မာဝဗောဓော, ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝံ သတ္တရသ။
֍ ဋီ ၃၅၁။ အတ္တနော သန္တကာတိ အတ္တနိယာ။ ဒုပ္ပရိစ္စဇနံ လောဘံ နိဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တဿ။ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ သန္တိကေတိ ယောဇနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၃။)တတ္ထာတိ ယထာဂဟိတေ သရဏေ။ နတ္ထိ ပုနပ္ပုနံ ကတ္တဗ္ဗတာ ဝိညူဇာတိကဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဇီဝိတပရိစ္စာဂမယံ ပုည’’န္တိ ‘‘သစေ တွံ န ယထာဂဟိတံ သရဏံ ဘိန္ဒိဿတိ, ဧဝါဟံ တံ မာရေမီ’’တိ ယဒိပိ ကောစိ တိဏှေန သတ္ထေန ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, တထာပိ ‘‘နေဝါဟံ ဗုဒ္ဓံ န ဗုဒ္ဓေါတိ, ဓမ္မံ န ဓမ္မောတိ, သံဃံ န သံဃောတိ ဝဒါမီ’’တိ ဒဠှတရံ ကတွာ ဂဟိတသရဏဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၅၂။ သရဏံ ဥပဂတေန ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သက္ကစ္စံ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ကာတဗ္ဗာ, တတ္ထ စ သံကိလေသော ပရိဟနိတဗ္ဗော, သိက္ခာပဒါနိ ပန သမာဒါနမတ္တံ, သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရမဏမတ္တဉ္စာတိ သရဏဂမနတော သီလဿ အပ္ပဋ္ဌတရတာ, အပ္ပသမာရမ္ဘတရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဒါနာဒိနာ ဒဏ္ဍနိဓာနတော, သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏာဓိဋ္ဌာနတော စဿ မဟပ္ဖလမဟာနိသံသတရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဝက္ခမာနနယေန စ ဝေရဟေတုတာယ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မော, တံ မဏတိ ‘‘မယိ ဣဓ ဌိတာယ ကထံ အာဂစ္ဆသီ’’တိ တဇ္ဇေန္တီ ဝိယ နီဟရတီတိ ဝေရမဏီ, တတော ဝါ ပါပဓမ္မတော ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ‘‘ဝိရမဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ဣကာရဿ ဧကာရံ ကတွာ ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အသမာဒိန္နသီလဿ သမ္ပတ္တတော ယထာဥပဋ္ဌိတဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ။ သမာဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ။ သေတု ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ, တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဃာတနဝိရတိ သေတုဃာတဝိရတိ။ ဣဒါနိ တိဿော ဝိရတိယော သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဟရတီတိ အဝီတိက္ကမဝသေန ပရိဝဇ္ဇေတိ။ န ဟနာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေန ‘‘အဒိန္နံ နာဒိယာမီ’’တိ ဧဝံ အာဒီနံ သင်္ဂဟော, ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ, တေနာဟ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ဂဏှန္တဿာ’’တိ။
မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာဒိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဒါနိ တာသံ ဝိရတီနံ အာရမ္မဏတော ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမာ ဒွေတိ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိယော။ ပစ္ဆိမာတိ သေတုဃာတဝိရတိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ ဧကဇ္ဈံ သမာဒိန္နတ္တာ။ တဒေဝ ဘိဇ္ဇတိ ဝိသုံ ဝိသုံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၄။)သမာဒိန္နတ္တာ။ ဂဟဋ္ဌဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနေန အကုပ္ပသဘာဝတ္တာ, တေနာဟ ‘‘ဘဝန္တရေပီ’’တိ။ ယောနိသိဒ္ဓန္တိ မနုဿတိရစ္ဆာနာနံ ဥဒ္ဓံ တိရိယမေဝ ဒီဃတာ ဝိယ ဇာတိသိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတုသီလံ ဝိယ ဓမ္မတာယ သဘာဝေနေဝ သိဒ္ဓံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ, မဂ္ဂဓမ္မတာယ ဝါ အရိယမဂ္ဂါနုဘာဝေန သိဒ္ဓံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ။ ဒိဋ္ဌိဥဇုကရဏံ နာမ ဘာရိယံ ဒုက္ခံ, တသ္မာ သရဏဂမနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနတော မဟဋ္ဌတရမေဝ, န အပ္ပဋ္ဌတရန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ တထာ ဝါ ဂဏှန္တဿာပီတိ အာဒရဂါရဝံ အကတွာ သမာဒိယန္တဿာပိ။ သာဓုကံ ဂဏှန္တဿာပီတိ သက္ကစ္စံ သီလာနိ သမာဒိယန္တဿာပိ, န ဒိဂုဏံ, တိဂုဏံ ဝါ ဥဿာဟော ကရဏီယော။
အဘယဒါနတာယ သီလဿ ဒါနဘာဝေါ, အနဝသေသံ ဝါ သတ္တနိကာယံ ဒယတိ တေန ရက္ခတီတိ ဒါနံ, သီလံ။ ‘‘အဂ္ဂါနီ’’တိ ဉာတတ္တာ အဂ္ဂညာနိ။ စိရရတ္တတာယ ဉာတတ္တာ ရတ္တညာနိ။ ‘‘အရိယာနံ သာဓူနံ ဝံသာနီ’’တိ ဉာတတ္တာ ဝံသညာနိ။ ‘‘ပေါရာဏာနီ’’တိအာဒီသု ပုရိမာနံ ဧတာနိ ပေါရာဏာနိ။ သဗ္ဗသော ကေနစိပိ ပကာရေန သာဓူဟိ န ကိဏ္ဏာနိ န ခိတ္တာနိ န ဆဍ္ဍိတာနီတိ အသင်္ကိဏ္ဏာနိ။ အယဉ္စ နယော နေသံ ယထာ အတီတေ, ဧဝံ ဧတရဟိ, အနာဂတေ စာတိ အာဟ ‘‘အသင်္ကိဏ္ဏပုဗ္ဗာနိ န သင်္ကိယန္တိ န သင်္ကိယိဿန္တီ’’တိ။ တတော ဧဝ အပ္ပပိကုဋ္ဌာနိ န ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ န ဟိ ကဒါစိပိ ဝိညူ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဟိံသာဒိပါပဓမ္မံ အနုဇာနန္တိ။ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အဘယံ ဒေတီတိ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဟိတဒဏ္ဍတ္တာ သကလဿပိ သတ္တနိကာယဿ ဘယာဘာဝံ ဒေတိ။ န ဟိ အရိယသာဝကတော ကဿစိ ဘယံ ဟောတိ။ အဝေရန္တိ ဝေရာဘာဝံ။ အဗျာပဇ္ဈန္တိ နိဒ္ဒုက္ခတံ။
နနု စ ပဉ္စသီလံ သဗ္ဗကာလိကံ, န စ ဧကန္တတော ဝိမုတ္တာယတနံ, သရဏဂမနံ ပန ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒဟေတုကံ, ဧကန္တဝိမုတ္တာယတနဉ္စ, တတ္ထ ကထံ သရဏာဂမနတော ပဉ္စသီလဿ မဟပ္ဖလတာတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဇေဋ္ဌကန္တိ ဥတ္တမံ။ ‘‘သရဏဂမနေယေဝ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သီလဿ သရဏဂမနေန အဘိသင်္ခတတမာဟ။
֍ ဋီ ၃၅၃။ ဤဒိသမေဝါတိ ဧဝံ သံကိလေသံ ပဋိပက္ခမေဝ ဟုတွာ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေဟိ ဂုဏေဟီတိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂုဏာ နာမ သရဏဂမနံ, သီလသမ္ပဒါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာတိ ဧဝံ အာဒယော။ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော န
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၅။)ကိလမတီတိ ယောဇနာ။ တာနီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော အယန္တိ အာဟ ‘‘ဧကံ ကပ္ပ’’န္တိ, ဧကံ မဟာကပ္ပန္တိ အတ္ထော။ ဟီနံ ပန ပဌမဇ္ဈာနံ, မဇ္ဈိမဉ္စ အသင်္ချေယျကပ္ပဿ တတိယံ ဘာဂံ, ဥပဍ္ဎကပ္ပဉ္စ အာယုံ ဒေတိ။ ‘‘ဒုတိယံ အဋ္ဌကပ္ပေ’’တိ အာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, မဟာကပ္ပဝသေနေဝ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဝါ ပဏီတာနိယေဝေတ္ထ ဈာနာနိ အဓိပ္ပေတာနိ မဟပ္ဖလတရဘာဝဒဿနပရတ္တာ ဒေသနာယ, တသ္မာ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ဧကံ ကပ္ပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒေဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အာရုပ္ပတာတိ အာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီ’’တိအာဒိ။
သမ္မဒေဝ နိစ္စသညာဒိပဋိပက္ခဝိဓမနဝသေန ပဝတ္တမာနာ ပုဗ္ဗဘာဂိယေ ဧဝ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ သမ္မာနေန္တီ ဝိပဿနာ ဝိပဿကဿ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ သမာဝဟတီတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… အဘာဝါ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊
ယသ္မာ အယံ ဒေသနာ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဣမာနိ ဉာဏာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ဝသေန ပဝတ္တိတာ, တသ္မာ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယ နိဗ္ဗတ္တေန္တော’’တိ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပတိဋ္ဌာဘူတံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သမာနရူပနိမ္မာနံ နာမ မနောမယိဒ္ဓိယာ အညေဟိ အသာဓာရဏကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော…ပေ… မဟပ္ဖလာ’’တိ။ ဝိကုဗ္ဗနဒဿနသမတ္ထတာယာတိ ဟတ္ထိအဿာဒိဝိဝိဓရူပကရဏံ ဝိကုဗ္ဗနံ, တဿ ဒဿနသမတ္ထဘာဝေန။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိမဇာတီသု ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတော ခန္ဓပ္ပဒေသော။ သမာပေန္တောတိ ပရိယောသာပေန္တော။
ကူဋဒန္တဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၅၄-၈။ သဗ္ဗေ တေ ပါဏယောတိ ‘‘သတ္တ စ ဥသဘသတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ပါဏိနော။ အာကုလဘာဝေါတိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မဿ သုတတ္တာ ပါဏီသု အနုဒ္ဒယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဌိတဿ ‘‘ကထဉှိ နာမ မယာ တာဝ ဗဟူ ပါဏိနော မာရဏတ္ထာယ ဗန္ဓာပိတာ’’တိ စိတ္တေ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၆။)ပရိဗျာကုလဘာဝေါ ဥဒပါဒိ။ သုတွာတိ ‘‘ဗန္ဓနတော မောစိတာ’’တိ သုတွာ။ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန ကလ္လစိတ္တတာ အရောဂစိတ္တတာ, ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန မုဒုစိတ္တတာ အကထိနစိတ္တတာ, ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနေန ဝိက္ခေပဝိဂမနတော ဝိနီဝရဏစိတ္တတာ တေဟိ န ပိဟိတစိတ္တတာ, ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တတာ သံပဂ္ဂဏှနဝသေန အလီနစိတ္တတာ, ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အဓိမုတ္တတာယ ပသန္နစိတ္တတာ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကလ္လစိတ္တန္တိအာဒိ အနုပုဗ္ဗိကထာနုဘာဝေန ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၇။)၆။ မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဗြာဟ္မဏဒူတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၅၉။ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီဘာဝူပဂမနတောတိ ပုဗ္ဗေ ကိရ ပုတ္တဓီတုဝသေန ဒွေ ဒွေ ဟုတွာ သောဠသက္ခတ္တုံ ဇာတာနံ လိစ္ဆဝီရာဇကုမာရာနံ သပရိဝါရာနံ အနုက္ကမေနေဝ ဝဍ္ဎန္တာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနာရာမုယျာနပေါက္ခရဏီအာဒီနံ ပတိဋ္ဌာနဿ အပ္ပဟောနကတာယ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ဂါဝုတန္တရေန ဂါဝုတန္တရေန ပရိက္ခိပိံသု, တေနဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီဘာဝံ ဂတတ္တာ ‘‘ဝေသာလီ’’ တွေဝ နာမံ ဇာတံ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီဘာဝူပဂမနတော ဝေသာလီတိ လဒ္ဓနာမကေ နဂရေ’’တိ။ သယံဇာတန္တိ သယမေဝ ဇာတံ အရောပိမံ။ မဟန္တဘာဝေနေဝါတိ ရုက္ခဂစ္ဆာနံ, ဌိတောကာသဿ စ မဟန္တဘာဝေန, တေနာဟ ‘‘ဟိမဝန္တေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ’’တိ။ ကူဋာဂါရသာလာသင်္ခေပေနာတိ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေန ကူဋာဂါရသာလာနိယာမေန။ ကောသလေသု ဇာတာ, ဘဝါ ဝါ, တံ ဝါ ရဋ္ဌံ နိဝါသော ဧတေသန္တိ ကောသလကာ။ ဧဝံ မာဂဓကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿ အကရဏေ ပုဂ္ဂလော မဟာဇာနိယော ဟောတိ, တံ ကရဏံ အရဟတီတိ ကရဏီယံ တေန ကရဏီယေန, တေနာဟ ‘‘အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗကမ္မေနာ’’တိ။ တံ ကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ သတိ သမဝါယေ ကာတဗ္ဗတော။
֍ ဋီ ၃၆၀။ ယာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ နာနတ္တသညာ, တာသံ ဝသေန နာနာရမ္မဏာစာရတော။ သမ္ဘဝန္တဿေဝ ပဋိသေဓော။ ပဋိက္ကမ္မာတိ နိဝတ္တိတွာ တထာ စိတ္တံ အနုပ္ပါဒေတွာ။ သလ္လီနောတိ ဈာနသမာပတ္တိယာ ဧကတ္တာရမ္မဏံ အလ္လီနော။
ဩဋ္ဌဒ္ဓလိစ္ဆဝီဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆၁။ အဒ္ဓေါဋ္ဌတာယာတိ တဿ ကိရ ဥတ္တရောဋ္ဌံ အပ္ပကတာယ တိရိယံ ဖာလေတွာ အပနီတဒ္ဓံ ဝိယ ခါယတိ စတ္တာရော ဒန္တေ, ဒွေ စ ဒါဌာ န ဆာဒေတိ, တေန နံ ‘‘ဩဋ္ဌဒ္ဓေါ’’တိ ဝေါဟရန္တိ။ အယံ ကိရ ဥပါသကော သဒ္ဓေါ ပသန္နော ဒါယကော ဒါနပတိ ဗုဒ္ဓမာမကော ဓမ္မမာမကော သံဃမာမကော, တေနာဟ ပုရေဘတ္တန္တိအာဒိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၈။)֍ ဋီ ၃၆၂။ သာသနေ ယုတ္တပယုတ္တောတိ ဘာဝနံ အနုယုတ္တော။ သဗ္ဗတ္ထ သီဟသမာနဝုတ္တိနောပိ ဘဂဝတော ပရိသာယ မဟန္တေ သတိ တဒဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပဝတ္တိယမာနာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဝိသေသော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဟန္တေန ဥဿာဟေန ဓမ္မံ ဒေသေဿတီ’’တိ။
‘‘ဝိဿာသိကော’’တိ ဝတွာ တမဿ ဝိဿာသိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေရဿ ခီဏာ သဝဿသတော အာလသိယဘာဝေါ ‘‘အပ္ပဟီနော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော, ဝါသနာလေသံ ပန ဥပါဒါယာဟ ‘‘ဤသကံ အပ္ပဟီနော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ သာဝကာနံ သဝါသနာ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ။
֍ ဋီ ၃၆၃။ ဝိနေယျဇနာနုရောဓေန ဗုဒ္ဓါနံ ပါဋိဟာရိယဝိဇမ္ဘနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ, တေနေဝါဟ ‘‘သံသူစိတနိက္ခမနော’’တိ။ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမနဝေလာယဉှိ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော အာဝေဠာဝေဠာယမလာယမလာ ဟုတွာ သဝိသေသာ ပဘဿရာ ဝိနိစ္ဆရိံသု။
֍ ဋီ ၃၆၄။ တတော ပရန္တိ ‘‘ဟိယျော’’တိ ဝုတ္တဒိဝသတော အနန္တရံ ပရံ ပုရိမတရံ အတိသယေန ပုရိမတ္တာ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ဝဝတ္ထိတော ယထာက္ကမံ ပုရိမပုရိမတရဘာဝေါ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယဒေတ္ထ ‘‘ပုရိမတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တတော ပဘုတိ ယံ ယံ ဩရံ, တံ တံ ပုရိမံ, ယံ ယံ ပရံ, တံ တံ ပုရိမတရံ, ဩရပါရဘာဝဿ ဝိယ ပုရိမပုရိမတရဘာဝဿ စ အပေက္ခာသိဒ္ဓိတော, တေနာဟ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ မူလဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိအာဒိဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ အဂ္ဂန္တိ ပဌမံ။ တံ ပနေတ္ထ ပရာ အတီတာ ကောဋိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရကောဋိံ ကတွာ’’တိ။ ယံ-သဒ္ဒယောဂေန စာယံ ‘‘ဝိဟရာမီ’’တိ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ, အတ္ထော ပန အတီတကာလဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော, တေနာဟ ‘‘ဝိဟာသိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပဌမဝိကပ္ပေ ‘‘ဝိဟရာမီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ယဒဂ္ဂေ’’တိ ဣမိနာ ဥဇုကံ သမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော, ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ‘‘တီဏိ ဝဿာနီ’’တိ ဣမိနာပိ။
ပိယဇာတိကာနီတိ ဣဋ္ဌသဘာဝါနိ။ သာတဇာတိကာနီတိ မဓုရသဘာဝါနိ။ မဓုရံ ဝိယာတိ ဟိ ‘‘မဓုရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ မနောရမံ ယံ ကိဉ္စိ။ ကာမူပသဉှိတာနီတိ အာရမ္မဏံ ကရောန္တေန ကာမေန ဥပသံဟိတာနိ, ကာမနီယာနီတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘ကာမဿာဒယုတ္တာနီ’’တိ, ကာမဿာဒဿ ယုတ္တာနိ ယောဂျာနီတိ အတ္ထော။ သရီရသဏ္ဌာနေတိ သရီရဗိမ္ဗေ, အာဓာရေ စေတံ ဘုမ္မံ။ တသ္မာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၉။)သဒ္ဒေနာတိ တံ နိဿာယ တတော ဥပ္ပန္နေန သဒ္ဒေနာတိ အတ္ထော။ မဓုရေနာတိ ဣဋ္ဌေန။ ဧတ္တာဝတာတိ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဿ ပရိကမ္မာကထနမတ္တေန။ ‘‘အတ္တနာ ဉာတမ္ပိ န ကထေတိ, ကိမဿ သာသနေ အဓိဋ္ဌာနေနာ’’တိ ကုဇ္ဈန္တော အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ သဟ ကုဇ္ဈနေနေဝ ဈာနာဘိညာဟိ ပရိဟာယိ။ စိန္တေသီတိ ‘‘ကသ္မာ နု ခေါ မယှံ တံ ပရိကမ္မံ န ကထေသီ’’တိ ပရိဝိတက္ကေန္တော အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇနဝသေန စိန္တေသိ။ အနုက္ကမေနာတိ ပါထိကသုတ္တေ အာဂတနယေန တံ တံ အယုတ္တမေဝ စိန္တေန္တော, ဘာသန္တော, ကရောန္တော စ အနုက္ကမေန။ ဘဂဝတိ ဗဒ္ဓါဃာတတာယ သာသနေ ပတိဋ္ဌံ အလဘန္တော ဂိဟိဘာဝံ ပတွာ။
ဧကံသဘာဝိတသမာဓိဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၆၆-၃၇၁။ ဧကံသာယာတိ တဒတ္ထေယေဝ စတုတ္ထီ, တသ္မာ ဧကံသတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အံသ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော, သော စ အဓိကာရတော ဒိဗ္ဗရူပဒဿနဒိဗ္ဗသဒ္ဒဿဝနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧကကောဋ္ဌာသာယာ’’တိအာဒိ။ အနုဒိသာယာတိ ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာဒိဘေဒါယ စတုဗ္ဗိဓာယ အနုဒိသာယ။ ဥဘယကောဋ္ဌာသာယာတိ ဒိဗ္ဗရူပဒဿနတ္ထာယ, ဒိဗ္ဗသဒ္ဒဿဝနတ္ထာယ စ။ ဘာဝိတောတိ ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဉ္စ သမဓိဂတံ ဟောတိ, ဧဝံ ဘာဝိတော။ တယိဒံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိကမ္မကရဏေန ဣဇ္ဈန္တီသု ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဧကဇ္ဈံ ဣဇ္ဈန္တီသုပိ ကမေနေဝ ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဧကဇ္ဈံ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော။ ပါဠိယမ္ပိ ဧကဿ ဥဘယသမတ္ထတာသန္ဒဿနတ္ထမေဝ ‘‘ဒိဗ္ဗာနဉ္စ ရူပါနံ ဒဿနာယ, ဒိဗ္ဗာနဉ္စ သဒ္ဒါနံ သဝနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဧကဇ္ဈံ ကိစ္စသိဒ္ဓိသမ္ဘဝတော။ ‘‘ဧကံသဘာဝိတော သမာဓိဟေတူ’’တိ ဣမိနာ သုနက္ခတ္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာယ ဧဝ ပရိကမ္မဿ ကတတ္တာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒိဗ္ဗသဒ္ဒံ နာဿောဿီတိ ဒဿေတိ။ အပဏ္ဏကန္တိ အဝိရဇ္ဈနကံ, အနဝဇ္ဇန္တိ ဝါ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၇၂။ ‘‘သမာဓိ ဧဝ’’ ဘာဝေတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာဓိဘာဝနာ။ ‘‘ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ သေဋ္ဌ’’န္တိ မညမာနေနာပိ မဟာလိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏမ္ပိ တေန သဟ ဂဟေတွာ ‘‘ဧတာသံ နူန ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတန္တိ ‘‘ဥဘယံသဘာဝိတာနံ သမာဓီနန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိရာ ဧတာ သမာဓိဘာဝနာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တာ ဟိ ဣတော ဗာဟိရကာနမ္ပိ ဣဇ္ဈန္တိ။ န အဇ္ဈတ္တိကာ ဘဂဝတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၀။)သာမုက္ကံသိကဘာဝေန အပ္ပဝေဒိတတ္တာ။ ယဒတ္ထန္တိ ယေသံ အတ္ထာယ။ တေတိ တေ အရိယဖလဓမ္မေ။ တေ ဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာတိ။
စတုအရိယဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၃။ တသ္မာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ သံယောဇနတော။ ‘‘မဂ္ဂသောတံ အာပန္နော’’တိ ဖလဋ္ဌဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂဋ္ဌော ဟိ မဂ္ဂသောတံ အာပဇ္ဇတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သောတာပန္နေ’’တိ, ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နေ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) စ။ အပတနဓမ္မောတိ အနုပ္ပဇ္ဇန- (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) သဘာဝေါ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ မဂ္ဂဓမ္မနိယာမေန။ ဟေဋ္ဌိမန္တတော သတ္တမဘဝတော ဥပရိ အနုပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ဝါ နိယတော။ ပရံ အယနံ ပရာဂတိ။
တနုတ္တံ နာမ ပဝတ္တိယာ မန္ဒတာ, ဝိရဠတာ စာတိ အာဟ ‘‘တနုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာနန္တိ ဟေဋ္ဌာဘာဂဿ ကာမဘဝဿပစ္စယဘာဝေန ဟိတာနံ။ ဩပပါတိကောတိ ဥပပါတိကော ဥပပတနေ သာဓုကာရီတိ ကတွာ။ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမုတ္တိ, စိတ္တမေဝ ဝိမုတ္တိ စေတောဝိမုတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကိလေသ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ။ စိတ္တသီသေန စေတ္ထ သမာဓိ ဂဟိတော ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ။ အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၉) ဝိယ။ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော, တေနာဟ ‘‘ပညာဝ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ။ သာမန္တိ အတ္တနာဝ, အပရပ္ပစ္စယေနာတိ အတ္ထော။ အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အဘိဇာနိတွာ’’တိ။
အရိယအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၇၄-၅။ အရိယသာဝကော နိဗ္ဗာနံ, အရိယဖလဉ္စ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ, သာ စ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဧဝါတိ ဣဓ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယာ’’တိ အရိယမဂ္ဂမာဟ။ ‘‘အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာ’’တိ အညပဒတ္ထသမာသံ အကတွာ အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကောတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
သမ္မာ အဝိပရီတံ ယာထာဝတော စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပစ္စက္ခတော ဒဿနသဘာဝါ သမ္မာ ဒဿနလက္ခဏာ။ သမ္မဒေဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနသဘာဝေါ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ဝါစာ ဇနံ သင်္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ ဘေဒကရမိစ္ဆာ-
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၁။)ဝါစာပဟာနေန ဇနေ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ ဟောတီတိ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ။ ယထာ စီဝရကမ္မာဒိကော ကမ္မန္တော ဧကံ ကာတဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ, တံ တံ ကိရိယာနိပ္ဖါဒကော ဝါ စေတနာသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ဟတ္ထပါဒစလနာဒိကံ ကိရိယံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဧဝံ သာဝဇ္ဇကတ္တဗ္ဗကိရိယာသမုဋ္ဌာပကမိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနေန သမ္မာကမ္မန္တော နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ ဟောတိ, သမ္ပယုတ္တေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ သမ္မာ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော။ ကာယဝါစာနံ, ခန္ဓသန္တာနဿ စ သံကိလေသဘူတမိစ္ဆာဇီဝပ္ပဟာနေန သမ္မာ ဝေါဒါပနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ။ ကောသဇ္ဇပက္ခတော ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနသဘာဝေါတိ သမ္မာ ပဂ္ဂါဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌာနသဘာဝါတိ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ။ ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနေန သမ္မဒေဝ စိတ္တဿ သမာဒဟနသဘာဝေါတိ သမ္မာ သမာဓာနလက္ခဏော သမ္မာသမာဓိ။
အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသာ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ပဿတီတိ ပကာသေတိ ကိစ္စပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, တေနာဟ ‘‘တပ္ပဋိစ္ဆာဒက…ပေ… အသမ္မောဟတော’’တိ။ တေနေဝ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန အင်္ဂေန တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တတီတိ တထေဝါတိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။
ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေဟိ ဒုက္ခာဒိဉာဏေဟိ ကာတဗ္ဗဿ ကိစ္စဿ ဣဓ သာတိသယံ နိပ္ဖတ္တိတော ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စတော။ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ စတူသု သစ္စေသု ကာတဗ္ဗကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒိပ္ပဟာနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃) ‘‘ဝိရတိစေတနာ, သဗ္ဗေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ တတ္ထ ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပီ’’တိ အာဟ။ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော, သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စ စေတနာယော ယောဇေတဗ္ဗာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ စေတနာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ ဧကဿ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ, ဧကာယ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနသဘာဝါဘာဝါ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော, တံသိဒ္ဓိယဉ္စ အင်္ဂတ္တယတ္တာသိဒ္ဓိတော စ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၂။)သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေနာတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနစတုသတိပဋ္ဌာနဘာဝဝသေန။
ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိယေဝါတိ။ ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကာနံ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနဗြူဟနသန္တသုခါနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန စတူဟိ ဈာနေဟိ သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော, တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပါဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ, သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပဟာနစတုသတိကိစ္စံ ဧကော သမာဓိ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပိ, တထာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ အတ္ထော။
တသ္မာတိ ပညာပဇ္ဇောတတ္တာ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ပညာသတ္ထတ္တာ ကိလေသစောရေ ဃာတေန္တော။ ဗဟုကာရတ္တာတိ ယွာယံ အနာဒိမတိ သံသာရေ ဣမိနာ ကဒါစိပိ အသမုဂ္ဃါဋိတပုဗ္ဗော ကိလေသဂဏော တဿ သမုဂ္ဃါဋကော အရိယမဂ္ဂေါ။ တတ္ထ စာယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတီတိ ဗဟုကာရာ, တသ္မာ ဗဟုကာရတ္တာ။
တဿာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ဗဟုကာရော’’တိ ဝတွာ တံ ဗဟုကာရတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ’’ တမ္ဗကံသာဒိမယတ္တာ ကူဋော။ အယံ သမသာရတာယ မဟာသာရတာယ ဆေကော။ ဧဝန္တိ ယထာ ဟေရညိကဿ စက္ခုနာ ဒိသွာ ကဟာပဏဝိဘာဂဇာနနေ ကရဏန္တရံ ဗဟုကာရံ ယဒိဒံ ဟတ္ထော, ဧဝံ ယောဂါဝစရဿ ပညာယ ဩလောကေတွာ ဓမ္မဝိဘာဂဇာနနေ ဓမ္မန္တရံ ဗဟုကာရံ ယဒိဒံ ဝိတက္ကော ဝိတက္ကေတွာ တဒဝဗောဓတော, တသ္မာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဗဟုကာရောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုတိယဥပမာယံ ဧဝန္တိ ယထာ တစ္ဆကော ပရေန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဒိန္နံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရံ ဝါသိယာ တစ္ဆေတွာ ဂေဟကရဏကမ္မေ ဥပနေတိ, ဧဝံ ယောဂါဝစရော ဝိတက္ကေန လက္ခဏာဒိတော ဝိတက္ကေတွာ ဒိန္နဓမ္မေ ယာထာဝတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိညာဘိသမယာဒိကမ္မေ ဥပနေတီတိ ယောဇနာ။ ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝစီဘေဒနိဝတ္တနပဝတ္တနကရာယ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော ဧဝါတိ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၃။)ဝစီဘေဒဿ နိယာမိကာ ဝါစာ ကာယိကကိရိယာနိယာမကဿ ကမ္မန္တဿ ဥပကာရိကာ။ တဒုဘယာနန္တရန္တိ ဒုစ္စရိတဒွယပဟာယကဿ သုစရိတဒွယပါရိပူရိဟေတုဘူတဿ သမ္မာဝါစာသမ္မာကမ္မန္တဒွယဿ အနန္တရံ။ ဣဒံ ဝီရိယန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ။ ဣန္ဒြိယသမတာဒယော သမာဓိဿ ဥပကာရဓမ္မာ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော အပကာရဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂတိယောတိ နိပ္ဖတ္တိယော, ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ။ သမန္နေသိတွာတိ ဥပဓာရေတွာ။
ဒွေပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၇၆-၇။ ‘‘ကသ္မာ အာရဒ္ဓ’’န္တိ အနုသန္ဓိကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အယံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေန အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိဝသေန ဥပရိ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တေနာတိ တထာလဒ္ဓိကတ္တာ။ အဿာတိ လိစ္ဆဝီရညော။ ဒေသနာယာတိ သဏှသုခုမာယံ သုညတပဋိသံယုတ္တာယံ ယထာဒေသိတဒေသနာယံ။ နာဓိမုစ္စတီတိ န သဒ္ဒဟတိ န ပသီဒတိ။ တန္တိဓမ္မံ နာမ ကထေန္တောတိ ယေသံ အတ္ထာယ ဓမ္မော ကထီယတိ, တသ္မိံ တေသံ အသတိပိ မဂ္ဂပဋိဝေဓေ ကေဝလံ သာသနေ တန္တိဓမ္မံ ကတွာ ကထေန္တော။ ဧဝရူပဿာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတာယ ဧဝံပါကဋဓမ္မကာယဿ သတ္ထု။ ယုတ္တံ နု ခေါ ဧတံ အဿာတိ အဿ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမေန သမာဟိတစိတ္တဿ ကုလပုတ္တဿ ဧတံ ‘‘တံ ဇီဝ’’န္တိအာဒိနာ ဥစ္ဆေဒါဒိဂါဟဂဟဏံ အပိ နု ယုတ္တန္တိ ပုစ္ဆတိ။ လဒ္ဓိယာ ပန ဈာနာဓိဂမမတ္တေန န တာဝ ဝိဝေစိတတ္တာ ‘‘တေဟိ ယုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ တံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ဈာနလာဘိနောပိ တံ ဂဟဏံ ‘‘အယုတ္တမေဝါ’’တိ တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒံ သဿတဝါဒံ ဝါ ပဋိက္ခိပိတွာ။ အတ္တမနာ အဟေသုန္တိ ယသ္မာ ခီဏာသဝေါ ဝိဂတသမ္မောဟော တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော, ‘‘တသ္မာ တဿ တထာ ဝတ္တုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဥပ္ပန္နနိစ္ဆယတာယ တံ မမ ဝစနံ သုတွာ အတ္တမနာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ သောပိ လိစ္ဆဝီ ရာဇာ တေ ဝိယ သဉ္ဇာတနိစ္ဆယတ္တာ အတ္တမနော အဟောသိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၄။)၇။ ဇာလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဒွေပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၈။ ‘‘ဃောသိတေန သေဋ္ဌိနာ ကတေ အာရာမေ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကောယံ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ, ကထဉ္စာနေန အာရာမော ကာရိတော, ကထံ ဝါ တတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟာသီတိ တံ သဗ္ဗံ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ သင်္ခေပတောဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ အလ္လကပ္ပရဋ္ဌတော။ တဒါတိ တေသံ တံ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသေ။ ဗလဝပါယာသန္တိ ဂရုတရံ ဗဟုပါယာသံ။ အသန္နိဟိတေတိ ဂေဟတော ဗဟိ ဂတေ။ ဘုဿတီတိ ရဝတိ။ ဃောသကဒေဝပုတ္တောတွေဝ နာမံ အဟောသိ သရဃောသသမ္ပတ္တိယာ။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ ပညာဝေယျတ္တိယေန။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတော တာယ ဧဝ စဿ သရသမ္ပတ္တိယာ ဃောသိတနာမတာ။
သရီရသန္တပ္ပနတ္ထန္တိ ဟိမဝန္တေ ဖလမူလာဟာရတာယ ကိလန္တသရီရာ လောဏမ္ဗိလသေဝနေန တဿ သန္တပ္ပနတ္ထံ ပီနနတ္ထံ။ တသိတာတိ ပိပါသိတာ။ ကိလန္တာတိ ပရိဿန္တကာယာ။ တေ ကိရ တံ ဝဋရုက္ခံ ပတွာ တဿ သောဘာသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ မဟာနုဘာဝါ မညေ ဧတ္ထ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ, ‘‘သာဓု ဝတာယံ ဒေဝတာ အမှာကံ အဒ္ဓါနပရိဿမံ ဝိနောဒေယျာ’’တိ စိန္တေသုံ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ အဓိဝတ္ထာ…ပေ… နိသီဒိံသူ’’တိ။ သောတိ အနာထပိဏ္ဍိကော ဂဟပတိ။ ဘတကာနန္တိ ဘတိယာ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တာနံ ဒါသပေသကမ္မကရာနံ။ ပကတိဘတ္တဝေတနန္တိ ပကတိယာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တဝေတနံ, တဒါ ဥပေါသထိကတ္တာ ကမ္မံ အကရောန္တာနမ္ပိ ကမ္မကရဏဒိဝသေန ဒါတဗ္ဗဘတ္တဝေတနမေဝါတိ အတ္ထော။ ကဉ္စီတိ ကဉ္စိပိ ဘတကံ။
ဥပေစ္စ ပရဿ ဝါစာယ အာရမ္ဘနံ ဗာဓနံ ဥပါရမ္ဘော, ဒေါသဒဿနဝသေန ဃဋ္ဋနန္တိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘ဥပါရမ္ဘာဓိပ္ပါယေန ဝါဒံ အာရောပေတုကာမာ ဟုတွာ’’တိ။ ဝဒန္တိ နိန္ဒနဝသေန ကထေန္တိ ဧတေနာတိ ဟိ ဝါဒေါ, ဒေါသော။ တံ အာရောပေတုကာမာ, ပတိဋ္ဌာပေတုကာမာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိ, ဣဓ ယံ ဝတ္ထုံ ဇီဝသညိတံ, တဒေဝ သရီရသညိတန္တိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဝါဒံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ရူပဉ္စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၅။)အတ္တာနဉ္စ အဒွယံ ကတွာ သမနုပဿနဝသေန ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ ဘိဇ္ဇတီတိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿတိ။ တေန ဇီဝသရီရာနံ အနညတ္တာနုဇာနနတော, သရီရဿ စ ဘေဒဒဿနတော။ န ဟေတ္ထ ယထာ ဘေဒဝတာ သရီရတော အနညတ္တာ အဒိဋ္ဌောပိ ဇီဝဿ ဘေဒေါ ဝုတ္တော, ဧဝံ အဒိဋ္ဌဘေဒတော အနညတ္တာ သရီရဿာပိ အဘေဒေါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ တဿ ဘေဒဿ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓတ္တာ, ဘူတုပါဒါယရူပဝိနိမုတ္တဿ စ သရီရဿ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဟောတီ’’တိ။
‘‘အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ အညဒေဝ ဝတ္ထုံ ဇီဝသညိတံ, အညံ ဝတ္ထုံ သရီရသညိတန္တိ ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ဝါဒံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ရူပေ ဘေဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ, အတ္တနိ စ တဒဘာဝတော အတ္တာ နိစ္စောတိ အာပန္နမေဝါတိ အာဟ ‘‘တုမှာကံ…ပေ… အာပဇ္ဇတီ’’တိ။
֍ * ၃၇၉-၃၈၀။ တယိဒံ နေသံ ဝဉ္ဈာသုတဿ ဒီဃရဿတာပရိကပ္ပနသဒိသန္တိ ကတွာ ဌပနီယောယံ ပဉှောတိ တတ္ထ ရာဇနိမီလနံ ကတွာ သတ္ထာ ဥပရိ နေသံ ‘‘တေန ဟာဝုသော သုဏာထာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘီတိ အာဟ ‘‘အထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ တဿာ ယေဝါတိ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ။
သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿာတိ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတဿ ‘‘ဧဝမဟံ ဣတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတဿ တဒနုရူပဉ္စ သီလံ ပူရေတွာ ပဌမဇ္ဈာနေန သမာဟိတစိတ္တဿ။ ဧတံ ဝတ္တုန္တိ ဧတံ ကိလေသဝဋ္ဋပရိဗုဒ္ဓိဒီပနံ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိအာဒိကံ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသနိဿိတံ ဝစနံ ဝတ္တုန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော န ဟောတီတိ ဓမ္မေသု တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော န ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနဝသေန ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
ဧတမေဝံ ဇာနာမီတိ ယေန သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတံ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မံ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဇာနာမိ။ နော စ ဧဝံ ဝဒါမီတိ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ တံ ဓမ္မဇာတံ သနိဿယံ အဘေဒတော ဂဏှန္တာ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိ ဝါ တဒုဘယံ ဘေဒတော ဂဏှန္တာ ‘‘အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ ဝါ အတ္တနော မိစ္ဆာဂါဟံ ပဝေဒေန္တိ, အဟံ ပန န ဧဝံ ဝဒါမိ တဿ ဓမ္မဿ သုပရိညာတတ္တာ, တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ။ ဗာဟိရကာ ယေဘုယျေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၆။)ကသိဏဇ္ဈာနာနိ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အာဟ ‘‘ကသိဏပရိကမ္မံ ဘာဝန္တေဿာ’’တိ။ ယသ္မာ ဘာဝနာနုဘာဝေန ဈာနာဓိဂမော, ဘာဝနာ စ ပထဝီကသိဏာဒိသဉ္ဇာနနမုခေန ဟောတီတိ သညာသီသေန နိဒ္ဒိသီယတိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘သညာဗလေန ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘န ကလ္လံ တဿေတ’’န္တိ ဣဒံ ယသ္မာ ဘဂဝတာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘အထ စ ပနာဟံ န ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ ကိရေတံ ကေဝလိနာ ဥတ္တမပုရိသေနာတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘မညမာနာ ဝဒန္တီ’’တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။
ဇာလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၇။)၈။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
အစေလကဿပဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၁။ ယသ္မိံ ရဋ္ဌေ တံ နဂရံ, တဿ ရဋ္ဌဿပိ ယသ္မိံ နဂရေ တဒါ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ, တဿ နဂရဿပိ ဧတဒေဝ နာမံ, တသ္မာ ဥရုညာယန္တိ ဥရုညာဇနပဒေ ဥရုညာသင်္ခါတေ နဂရေတိ အတ္ထော။ ရမဏီယောတိ မနောဟရဘူမိဘာဂတာယ ဆာယူဒကသမ္ပတ္တိယာ, ဇနဝိဝိတ္တတာယ စ မနောရမော။ နာမန္တိ ဂေါတ္တနာမံ။ တပနံ သန္တပနံ ကာယဿ ခေဒနံ တပေါ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ တပဿီ, တံ တပဿိံ။ ယသ္မာ တထာဘူတော တပံ နိဿိတော, တပေါ ဝါ တံ နိဿိတော, တသ္မာ အာဟ ‘‘တပနိဿိတက’’န္တိ။ လူခံ ဝါ ဖရုသံ သာဓုသမ္မတာစာရဝိရဟတော နပသာဒနီယံ အာဇီဝတိ ဝတ္တတီတိ လူခါဇီဝီ, တံ လူခါဇီဝိံ။ မုတ္တာစာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရတော ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၇) အာဂတာ ဟတ္ထာပလေခနာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ ဥပ္ပဏ္ဍေတီတိ ဥဟသနဝသေန ပရိဘာသတိ။ ဥပဝဒတီတိ အဝညာပုဗ္ဗကံ အပဝဒတိ, တေနာဟ ‘‘ဟီဠေတိ ဝမ္ဘေတီ’’တိ။ ဓမ္မဿ စ အနုဓမ္မံတိ ဧတ္ထ ဓမ္မော နာမ ဟေတု ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ကာရဏဿ အနုကာရဏ’’န္တိ။ ကာရဏန္တိ စေတ္ထ တထာပဝတ္တဿ သဒ္ဒဿ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော တဿ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝတော။ အတ္ထပ္ပယုတ္တော ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ အနုကာရဏန္တိ စ သော ဧဝ ပရေဟိ တထာ ဝုစ္စမာနော။ ပရေဟီတိ ‘‘ယေ တေ’’တိ ဝုတ္တသတ္တေဟိ ပရေဟိ။ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ ယထာ တေဟိ ဝုတ္တံ, တထာ စေ တုမှေဟိ န ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ တေဟိ ဝုတ္တကာရဏေန သကာရဏော ဟုတွာ တုမှာကံ ဝါဒေါ ဝါ တတော ပရံ တဿ အနုဝါဒေါ ကောစိ အပ္ပမတ္တကောပိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဌာနံ ကာရဏံ နာဂစ္ဆေယျ, ကိမေဝံ နာဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ သင်္ခေပတော ဒဿေတိ။
֍ ဋီ ၃၈၂။ ဣဒါနိ ယံ ဝိဘဇ္ဇဝါဒံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘န မေ တေ ဝုတ္တဝါဒိနော’’တိ သင်္ခေပတော ဝတွာ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓာဟံ ကဿပါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိမာဟ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၈။)ဘဂဝါ ဟိ နိရတ္ထကံ အနုပသမသံဝတ္တနိကံ ကာယကိလမထံ ‘‘အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ဒုက္ခော အနရိယော အနတ္ထသံဟိတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဂရဟတိ။ သာတ္ထကံ ပန ဥပသမသံဝတ္တနိကံ ‘‘အာရညိကော ဟောတိ, ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝဏ္ဏေတိ။ အပ္ပပုညတာယာတိ အပုညတာယ။ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝတော ကမ္မဖလံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄, ၉၅, ၂၂၅၊ ၃။၉၁, ၁၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာ တထာ တထာ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ။ အနေသနဝသေနာတိ ကောဟညေ ဌတွာ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန။ ဣမေ ဒွေတိ ‘‘အပ္ပပုညော ပုညဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ ဒုစ္စရိတကာရိနော ဒွေ ပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ။
‘‘ဣမေ ဒွေ သန္ဓာယာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒုတိယနယေ ‘‘အပ္ပပုညော, ပုညဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ သုစရိတကာရိနောတိ အာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကမ္မကိရိယဝါဒိနော ဟိ ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ။ ဣတိ ပဌမဒုတိယနယေသု ဝုတ္တနယေနေဝ တတိယစတုတ္ထနယေသု ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဗာဟိရကာစာရယုတ္တော တိတ္ထိယာစာရယုတ္တော, န ဝိမုတ္တာစာရော။ အတ္တာနံ သုခေတွာတိ အဓမ္မိကေန သုခေန အတ္တာနံ သုခေတွာ, တေနာဟ ‘‘ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ’’တိ။ ‘‘န ဒါနိ မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ တိဿန္နံ မညနာနံ ဝသေန ဒုစ္စရိတပူရဏမာဟ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန။ ပရိဗ္ဗာဇိကာယာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာယ တာပသဒါရိကာယ။ ဒဟရာယာတိ တရုဏာယ။ မုဒုကာယာတိ သုခုမာလာယ။ လောမသာယာတိ တနုတမ္ဗလောမတာယ အပ္ပလောမာယ။ ကာမေသူတိ ဝတ္ထုကာမေသု။ ပါတဗျတန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ပါတဗျတန္တိ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ။ အာပဇ္ဇန္တောတိ ဥပဂစ္ဆန္တော။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟိ အယံ ပါ-သဒ္ဒေါ, ကတ္တုသာဓနော စ တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ, ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ ကိလေသကာမောပိ ဟိ အဿာဒိယမာနော ဝတ္ထုကာမန္တောဂဓောယေဝ။
ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တံ အတ္ထပ္ပဘေဒံ ဝိဘဇ္ဇနံ။ တိတ္ထိယဝသေန အာဂတံ အဋ္ဌကထာယံ တထာ ဝိဘတ္တတ္တာ။ သာသနေပီတိ ဣမသ္မိံ သာသနေပိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၄၉။)အရဟတ္တံ ဝါ အတ္တနိ အသန္တံ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝိပ္ပဋိဇာနိတွာ။ သာမန္တဇပ္ပနံ, ပစ္စယပဋိသေဝနံ, ဣရိယာပထနိဿိတန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ဝါ ကုဟနဝတ္ထူနိ။ တာဒိသော ဝါတိ ဓုတင်္ဂ- (မိ။ ပ။ ၄။၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂) သမာဒါနဝသေန လူခါဇီဝီ ဧဝ။ ဒုလ္လဘသုခေါ ဘဝိဿာမိ ဒုဂ္ဂတီသု ဥပပတ္တိယာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၃၈၃။ အသုကဋ္ဌာနတောတိ အသုကဘဝတော။ အာဂတာတိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဣဓာဂတာ။ ဣဒါနိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနန္တိ အာယတိံ နိဗ္ဗတ္တနဋ္ဌာနံ။ ပုန ဥပပတ္တိန္တိ အာယတိံ အနန္တရဘဝတော တတိယံ ဥပပတ္တိံ, ပုန ဥပပတ္တီတိ ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကေန ကာရဏေနာတိ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော ဟိ ဣစ္ဆာဒေါသဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဂရဟေယျ, အဟံ ပန ယထာဘူတံ ဇာနန္တော သဗ္ဗံ တံ ကေန ကာရဏေန ဂရဟိဿာမိ, တံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော, တေနာဟ ‘‘ဂရဟိတဗ္ဗမေဝါ’’တိအာဒိ။ တမတ္ထန္တိ ဂရဟိတဗ္ဗဿေဝ ဂရဟဏံ, ပသံသိတဗ္ဗဿ စ ပသံသနံ။
န ကောစိ ‘‘န သာဓူ’’တိ ဝဒတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ, သမ္ပရာယိကဿ စ အတ္ထဿ သာဓနဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ ဘဒ္ဒကတ္တာ။ ပဉ္စဝိဓံ ဝေရန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝိဓံ ဝေရံ။ တဉှိ ပဉ္စဝိဓဿ သီလဿ ပဋိသတ္တုဘာဝတော, သတ္တာနံ ဝေရဟေတုတာယ စ ‘‘ဝေရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတော ဧဝ တံ န ကောစိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒတိ, တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထာနံ အသာဓနတော, သတ္တာနံ သာဓုဘာဝဿ စ ဒူသနတော။ န နိရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရူပဂ္ဂဟဏေ န နိဝါရေတဗ္ဗံ။ ဒဿနီယဒဿနတ္ထော ဟိ စက္ခုပဋိလာဘောတိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ ယဒဂ္ဂေန တေသံ ပဉ္စဒွါရေ အသံဝရော သာဓု, တဒဂ္ဂေန တတ္ထ သံဝရော န သာဓူတိ အာဟ ‘‘ပုန ယံ တေ ဧကစ္စန္တိ ပဉ္စဒွါရေ သံဝရ’’န္တိ။
အထ ဝါ ယံ တေ ဧကစ္စံ ဝဒန္တိ ‘‘သာဓူ’’တိ တေ ‘‘ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာ တိတ္ထိယာ ယံ အတ္တကိလမထာနုယောဂါဒိံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒန္တိ, မယံ တံ န ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒါမ။ ယံ တေ ဧကစ္စံ ဝဒန္တိ ‘‘န သာဓူ’’တိ ယံ ပန တေ အနဝဇ္ဇပစ္စယပရိဘောဂံ, သုနိဝတ္ထသုပါရုပနာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိဉ္စ ‘‘န သာဓူ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ မယံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒါမာတိ ဧဝံ ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၀။)ဧဝံ ယံ ပရဝါဒမူလကံ စတုက္ကံ ဒဿိတံ, တဒေဝ ပုန သကဝါဒမူလကံ ကတွာ ဒဿိတန္တိ ပကာသေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ကေနစိ သမာနံ, တေနပိ တံ သမာနမေဝ, တထာ အသမာနံ ပီတိ။ သမာနာသမာနတန္တိ သမာနာသမာနတာမတ္တံ။ အနဝသေသတော ဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနံ သကဝါဒေ ဒိဿတိ, န ပရဝါဒေ။ တထာ ပရိပုဏ္ဏမေဝ စ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပာဒနံ သကဝါဒေ, န ပရဝါဒေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တျာဟ’’န္တိအာဒိ။
သမနုယုဉ္ဇာပနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၅။ လဒ္ဓိံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘ကိံ သမဏော ဂေါတမော သံကိလေသဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတိ, ဥဒါဟု ပရေ ဂဏာစရိယာ။ ဧတ္ထ တာဝ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ဝဒါ’’တိ လဒ္ဓိံ ပုစ္ဆန္တော။ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော သံကိလေသဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဧဝမတ္ထံ ဂါဟယာ’’တိ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော။ ဥဘယံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘ဣဒံ နာမေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ကာရဏံ ဝတွာ ပဋိညာတေ အတ္ထေ သာဓိယမာနေ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ ကာရဏံ သမတ္ထေတုံ သဒိသာသဒိသဘေဒံ ဥပမောဒါဟရဏဒွယံ ပုစ္ဆန္တော, ဥဘယံ ပုစ္ဆန္တော ကာရဏဿ စ တိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ ယထာပဋိညာတေ အတ္ထေ သာဓိတေ သမ္မဒေဝ အနုပစ္ဆာ ဘာသန္တော နိဂမေန္တော သမနုဘာသတိ နာမ။ ဥပသံဟရိတွာတိ ဥပနေတွာ။ ‘‘ကိံ တေ’’တိအာဒိ ဥပသံဟရဏာကာရဒဿနံ။ ဒုတိယပဒေတိ ‘‘သံဃေန ဝါ သံဃ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။
တမတ္ထန္တိ တံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တနသင်္ခါတဉ္စ သမာဒါတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနဝသေသံ သမာဒါယ ဝတ္တနသင်္ခါတဉ္စ အတ္ထံ။ ယောဇေတွာတိ အကုသလာဒိပဒေဟိ ယောဇေတွာ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာ စေဝ တတောယေဝ အကုသလာတိ စ သင်္ခံ ဂတာတိ သင်္ခါတာ တတ္ထ ပုရိမပဒေန ဧကန္တာကုသလေ ဝဒတိ, ဒုတိယပဒေန တံသဟဂတေ, တံပက္ခိယေ စ, တေနာဟ ‘‘ကောဋ္ဌာသံ ဝါ ကတွာ ဌပိတာ’’တိ, အကုသလပက္ခိယဘာဝေန ဝဝတ္ထာပိတာတိ အတ္ထော။ အဝဇ္ဇဋ္ဌော ဒေါသဋ္ဌော ဂါရယှပရိယာယတ္တာတိ အာဟ ‘‘သာဝဇ္ဇာတိ သဒေါသာ’’တိ။ အရိယာ နာမ နိဒ္ဒေါသာ, ဣမေ ပန ကတ္ထစိပိ နိဒ္ဒေါသာ န ဟောန္တီတိ နိဒ္ဒေါသဋ္ဌေန အရိယာ ဘဝိတုံ နာလံ အသမတ္ထာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၁။)֍ * ၃၈၆-၃၉၂။ ယန္တိ ကာရဏေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ဝိညူ’’တိ။ ယံ ဝါ ပနာတိ ‘‘ယံ ပန ကိဉ္စီ’’တိ အသမ္ဘာဝနဝစနမေတန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ဝါ တံ ဝါ အပ္ပမတ္တက’’န္တိ။ ဂဏာစရိယာ ပူရဏာဒယော။ သတ္ထုပ္ပဘဝတ္တာ သံဃဿ သံဃသမ္ပတ္တိယာပိ သတ္ထုသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝီယတီတိ အာဟ ‘‘သံဃပသံသာယပိ သတ္ထုယေဝ ပသံသာသိဒ္ဓိတော’’တိ။ သာ ပန ပသံသာ ပသာဒဟေတုကာတိ ပသာဒမုခေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပသီဒမာနာပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာ အနွယတော ပသံသာ သမုစ္စီယတိ, ဧဝံ သတ္ထုဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ သာဝကေသု, သာဝကဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ စ သတ္ထရိ အပ္ပသာဒေါ သမုစ္စီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သရီရသမ္ပတ္တိန္တိ ရူပသမ္ပတ္တိံ, ရူပကာယပါရိပူရိန္တိ အတ္ထော။ ဘဝန္တိ ဝတ္တာရော ရူပပ္ပမာဏာ, ဃောသဓမ္မပ္ပမာဏာ စ။ ပုန ဘဝန္တိ ဝတ္တာရောတိ ဓမ္မပ္ပမာဏဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယာ သံဃဿ ပသံသာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
တတ္ထ ယာ ဗုဒ္ဓါနံ, ဗုဒ္ဓသာဝကာနံယေဝ စ ပါသံသတာ, အညေသဉ္စ တဒဘာဝေါ ဇောတိတော, တံ ဝိရတိပ္ပဟာနသံဝရုဒ္ဒေသဝသေန နီဟရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယမဓိပ္ပါယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သေတုဃာတဝိရတိ နာမ အရိယမဂ္ဂဝိရတိ။ ဝိပဿနာမတ္တဝသေနာတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ဝိဝိဓံ ဒဿနမတ္တဝသေန, န ပန နာမရူပဝဝတ္ထာနပစ္စယပရိဂ္ဂဏှနပုဗ္ဗကံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနဝသေန။ ဣတရာနီတိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏပ္ပဟာနာနိ။ ‘‘သေသ’’န္တိ ပဉ္စသီလတော အညော သဗ္ဗော သီလသံဝရော, ‘‘ခမော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ ၃။၁၅၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄) ဝုတ္တော သုပရိသုဒ္ဓေါ ခန္တိသံဝရော, ‘‘ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ ၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒကော မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတော ဉာဏသံဝရော, မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပိဒဟနဝသေန ပဝတ္တော ပရိသုဒ္ဓေါ ဣန္ဒြိယသံဝရော, ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၊ ဝိဘ။ ၂၀၅) ဝုတ္တော သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတော ဝီရိယသံဝရောတိ ဣမံ သံဝရပဉ္စကံ သန္ဓာယာဟ။ ပဉ္စ ခေါ ပနိမေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာတိအာဒိ သာသနေ သီလဿ ဗဟုဘာဝံ ဒဿေတွာ တဒေကဒေသေ ဧဝ ပရေသံ အဝဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ယထာဝုတ္တသီလသံဝရဿေဝ ပုန ဂဟဏံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၂။)အရိယအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၃။ သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒံ, အဘီတနာဒံ ကေနစိ အပ္ပဋိဝတ္တိယနာဒန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ ယထာဝုတ္တော မမ ဝါဒေါ အဝိပရီတော, တဿ အဝိပရီတဘာဝေါ ဣမံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အပရပ္ပစ္စယတော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အဝိပရီတဘာဝါဝဗောဓနတ္ထံ။ ‘‘အတ္ထိ ကဿပါ’’တိအာဒီသု ယံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော သမဏော ဂေါတမော ဝဒန္တော ယုတ္တပတ္တကာလေ, တထဘာဝတော ဘူတံ, ဧကံသတော ဟိတာဝိဟဘာဝေန အတ္ထံ, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ, ဝိနယယောဂတော ပရေသံ ဝိနယနတော စ ဝိနယံ ဝဒတီတိ သာမံယေဝ အတ္တပစ္စက္ခတောဝ ဇာနိဿတိ, သော မယာ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတော သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဘူတော အတ္ထိ ကဿပ မဂ္ဂေါ, တဿ စ အဓိဂမူပါယဘူတာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါတိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။ တေန ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဣမေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော ဝါဒေါ ကေနစိ အသံကမ္ပိယော ယထာဘူတသီဟနာဒေါတိ ဒဿေတိ။
‘‘ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၃၄) ဝိယ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိပဒဉ္စ ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တော။ ‘‘အယမေဝါ’’တိ ဝစနံ မဂ္ဂဿ ပုထုဘာဝပဋိက္ခေပနတ္ထံ, သဗ္ဗအရိယသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ, သာသနေ ပါကဋဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၆၇, ၃၈၄, ၄၀၉)‘‘ဧသေဝ မဂ္ဂေါ နတ္ထညော ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၄),
‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ,
မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊
ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ,
တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄, ၄၀၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ၁၀၇, ၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀)၊
သဗ္ဗေသု သုတ္တပဒေသေသု အဘိဓမ္မပဒေသေသု စ ဧကောဝါယံ မဂ္ဂေါ ပါကဋော ပညာတော အာဂတော စာတိ။
တပေါပက္ကမကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၄။ တပေါယေဝ ဥပက္ကမိတဗ္ဗတော အာရဘိတဗ္ဗတော တပေါပက္ကမောတိ အာဟ ‘‘တပါရမ္ဘာ’’တိ။ အာရမ္ဘနဉ္စေတ္ထ ကရဏမေဝါတိ အာဟ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၃။)‘‘တပေါကမ္မာနီတိ အတ္ထော’’တိ။ သမဏကမ္မသင်္ခါတာတိ သမဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မသညိတာ။ နိစ္စောလောတိ နိဿဋ္ဌစေလော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တစေလော။ နဂ္ဂိယဝတသမာဒါနေန နဂ္ဂေါ။ ‘‘ဌိတကောဝ ဥစ္စာရံ ကရောတီ’’တိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ, ဝမိတွာ မုခဝိက္ခာလနာဒိအာစာရဿပိ တေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဇိဝှါယ ဟတ္ထံ အပလိခတိ အပလိဟတိ ဥဒကေန အဓောဝနတော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဧဟိ ဘဒ္ဒန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ဥပဂမနသင်္ခါတော ဝိဓိ ဧဟိဘဒ္ဒန္တော, တံ စရတီတိ ဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော, တပ္ပဋိက္ခေပေန န ဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော။ န ကရောတိ သမဏေန နာမ ပရဿ ဝစနကရေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယေန။ ပုရေတရန္တိ တံ ဌာနံ အတ္တနော ဥပဂမနတော ပုရေတရံ။ တံ ကိရ သော ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ ယာဒိစ္ဆကီ ဧဝ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ အဓိပ္ပါယေန န ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဒိဿကတံ ‘‘မမ နိမိတ္တဘာဝေန ဗဟူ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ သံဃာတံ အာပါဒိတာ’’တိ န ဂဏှာတိ။ နိမန္တနံ န သာဒိယတိ ‘‘ဧဝံ တေသံ ဝစနံ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ကုမ္ဘီအာဒီသုပိ သော သတ္တသညီတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘီကဠောပိယော’’တိအာဒိ။
ကဗဠန္တရာယောတိ ကဗဠဿ အန္တရာယော ဟောတီတိ။ ဂါမသဘာဂါဒိဝသေန သင်္ဂမ္မ ကိတ္တေန္တိ ဧတိဿာတိ သင်္ကိတ္တိ, တထာ သံဟဋတဏ္ဍုလာဒိသဉ္စယော။ မနုဿာတိ ဝေယျာဝစ္စကရမနုဿာ။
သုရာပါနမေဝါတိ မဇ္ဇလက္ခဏပ္ပတ္တာယ သုရာယ ပါနမေဝ သုရာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မေရယမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ ဧကာဂါရမေဝ ဥဉ္ဆတီတိ ဧကာဂါရိကော။ ဧကာလောပေနေဝ ဝတ္တတီတိ ဧကာလောပိကော။ ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒတ္တိ, ဒွတ္တိအာလောပမတ္တဂါဟိ ခုဒ္ဒကံ ဘိက္ခာဒါနဘာဇနံ, တေနာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကပါတီ’’တိ။ အဘုဉ္ဇနဝသေန ဧကော အဟော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကော, အာဟာရော။ တံ ဧကာဟိကံ, သော ပန အတ္ထတော ဧကဒိဝသလင်္ဃကောတိ အာဟ ‘‘ဧကဒိဝသန္တရိက’’န္တိ။ ‘‘ဒွီဟိက’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကာဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟံ ဘုဉ္ဇနံ ဧကာဟဝါရော, တံ ဧကာဟိကမေဝ အတ္ထတော။ ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဒွီဟံ ဘုဉ္ဇနံ ဒွီဟဝါရော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌော ပန ပရိယာယဘတ္တဘောဇနိကော ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟမေဝ ဘုဉ္ဇတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၃၉၅။ ကုဏ္ဍကန္တိ တနုတရံ တဏ္ဍုလသကလံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၄။)֍ ဋီ ၃၉၆။ သဏေဟိ သဏဝါကေဟိ နိဗ္ဗတ္တဝတ္ထာနိ သာဏာနိ။ မိဿသာဏာနိ မသာဏာနိ, န ဘင်္ဂါနိ။ ဧရကတိဏာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အက္ကမကစိကဒလီဝါကာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဧရကာဒီဟိ ကတာနိ ဟိ ဆဝါနိ လာမကာနိ ဒုဿာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။
မိစ္ဆာဝါယာမဝသေနေဝ ဥက္ကုဋိကဝတာနုယောဂေါတိ အာဟ ‘‘ဥက္ကုဋိကဝီရိယံ အနုယုတ္တော’’တိ။ ထဏ္ဍိလန္တိ ဝါ သမာ ပကတိဘူမိ ဝုစ္စတိ ‘‘ပတ္ထဏ္ဍိလေ ပါတုရဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၄။၁၀) ဝိယ, တသ္မာ ထဏ္ဍိလသေယျန္တိ အနန္တရဟိတာယ ပကတိဘူမိယံ သေယျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဒ္ဓံ အာသနန္တိ နိသီဒိတုံ ယထာလဒ္ဓံ အာသနံ။ အကောပေတွာတိ အညတ္ထ အနုပဂန္တွာ, တေနာဟ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒနသီလော’’တိ။ သော ဟိ တံ အဆဍ္ဍေန္တော အပရိစ္စဇန္တော အကောပေန္တော နာမ ဟောတိ။ ဝိကဋန္တိ ဂူထံ ဝုစ္စတိ အာသယဝသေန ဝိရူပံ ဇာတန္တိ ကတွာ။
ဧတ္ထ စ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝတပဒါနိ ယာဝ ‘‘န ထုသောဒကံ ပိဝတီ’’တိ ဧတာနိ ဧကဝါရာနိ။ ‘‘ဧကာဂါရိကော ဝါ’’တိအာဒီနိ နာနာဝါရာနိ, နာနာကာလိကာနိ ဝါ။ တထာ ‘‘သာကဘက္ခော ဝါ’’တိအာဒီနိ, ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒီနိ စ။ တထာ ဟေတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ, ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ပိ-သဒ္ဒေါပိ ဝိကပ္ပတ္ထော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမေသု ပန န ကတံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒိ ဝစနဿ, ‘‘ရဇောဇလ္လဓရော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒကောရောဟနာနုယောဂံ အနုယုတ္တော’’တိ ဝစနဿ စ အဝိရောဓော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိမေတ္ထ အဝိရောဓစိန္တာယ။ ဥမ္မတ္တကပစ္ဆိသဒိသော ဟိ တိတ္ထိယဝါဒေါ။ အထ ဝါ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိ အာရဘိတွာ တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗမ္ပိ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ ဒဿေန္တေန ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တပေါပက္ကမနိရတ္ထကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၇။ သီလသမ္ပဒါဒီဟိ ဝိနာတိ သီလသမ္ပဒါ, သမာဓိသမ္ပဒါ, ပညာသမ္ပဒါတိ ဣမာဟိ လောကုတ္တရာဟိ သမ္ပဒါဟိ ဝိနာ န ကဒါစိ သာမညံ ဝါ ဗြဟ္မညံ ဝါ သမ္ဘဝတိ, ယသ္မာ စ တဒေဝံ, တသ္မာ တေသံ တပေါပက္ကမာနံ နိရတ္ထကတံ ဒဿေန္တောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒေါသဝေရဝိရဟိတ’’န္တိ ဣဒံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၅။)ဒေါသဿ မေတ္တာယ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ ဝုတ္တံ။ ဒေါသ-ဂ္ဂဟဏေန ဝါ သဗ္ဗေပိ ဈာနပဋိပက္ခာ သံကိလေသဓမ္မာ ဂဟိတာ, ဝေရ-ဂ္ဂဟဏေန ပစ္စတ္ထိကဘူတာ သတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဒေါသရဟိတံ, တဒဂ္ဂေန ဝေရရဟိတန္တိ။
֍ ဋီ ၃၉၈။ ပါကဋဘာဝေန ကာယတိ ဂမေတီတိ ပကတိ, လောကသိဒ္ဓဝါဒေါ, တေနာဟ ‘‘ပကတိ ခေါ ဧသာတိ ပကတိကထာ ဧသာ’’တိ။ မတ္တာယာတိ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ အပ္ပတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပမာဏဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ပမာဏေန ဧဝံ ပရိတ္တကေနာ’’တိ။ တေန ပန ပမာဏေန ပဟာတဗ္ဗော ပကရဏပ္ပတ္တော ပဋိပတ္တိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ပဋိပတ္တိက္ကမေနာ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။
֍ ဋီ ၃၉၉။ အညထာ ဝဒထာတိ ယဒိ အစေလကဘာဝါဒိနာ သာမညံ ဝါ ဗြဟ္မညံ ဝါ အဘဝိဿ, သုဝိဇာနောဝ သမဏော သုဝိဇာနော ဗြာဟ္မဏော။ ယသ္မာ ပန တုမှေ ဣတော အညထာဝ သာမညံ ဗြဟ္မညဉ္စ ဝဒထ, တသ္မာ ဒုဇ္ဇာနောဝ သမဏော ဒုဇ္ဇာနော ဗြာဟ္မဏော, တေနာဟ ‘‘ဣဒံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ။ တံ ပကတိဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ယံ ပါကတိကံ သာမညံ ဗြဟ္မညဉ္စ ဟဒယေ ဌပေတွာ တေန ‘‘ဒုက္ကရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တမေဝ သန္ဓာယ ဘဂဝတာပိ ‘‘ပကတိ ခေါ ဧသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန တံ ပကတိဝါဒံ ပါကတိကသမဏဗြာဟ္မဏဝိသယံ ကထံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဋိသံဟရိတွာ သဘာဝတောဝ ပရမတ္ထတောဝ သမဏဿ ဗြာဟ္မဏဿ စ ဒုဇ္ဇာနဘာဝံ အာဝိကရောန္တော ပကာသေန္တော။ တတြာပီတိ သမဏဗြာဟ္မဏဝါဒေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ။
သီလသမာဓိပညာသမ္ပဒါဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၀၀-၁။ ပဏ္ဍိတောတိ ဟေတုသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော, ကထံ ဥဂ္ဂဟေသိ ပရိပက္ကဉာဏတ္တာ ဃဋေ ပဒီပေန ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ သမုဇ္ဇလန္တေန ပညာဝေယျတ္တိယေန တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ဒေသိတမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တမ္ပိ ဒေသနံ ဥပဓာရေသိ။ တဿ စာတိ ယော အစေလကော ဟောတိ ယာဝ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ, တဿ စ။ တာ သမ္ပတ္တိယော ပုစ္ဆာမိ, ယာဟိ သမဏော စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သီလသမ္ပဒါယာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, တေန ‘‘စိတ္တသမ္ပဒါယ ပညာသမ္ပဒါယာ’’တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၆။)ပဒဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ အသေက္ခသီလာဒိခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟိတဉှိ အရဟတ္တံ, တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တဖလမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဝစနံ။
သီဟနာဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀၂။ အနညသာဓာရဏတာယ, အနညသာဓာရဏတ္ထဝိသယတာယ စ အနုတ္တရံ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒံ နဒန္တော။ အတိဝိယ အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓတာယ ပရမဝိသုဒ္ဓံ။ ပရမန္တိ ဥက္ကဋ္ဌံ, တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ။ သီလမေဝ လောကိယသီလတ္တာ။ ယထာ အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော လောကုတ္တရသီလံ သဝါသနံ ပဋိပက္ခဝိဒ္ဓံသနတော, ဧဝံ လောကိယသီလမ္ပိ တဿ အနုစ္ဆဝိကဘာဝေန သမ္ဘူတတ္တာ, သမေန သမန္တိ သမသမန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘မမ သီလသမေန သီလေန မယာ သမ’’န္တိ။ ‘‘ယဒိဒံ အဓိသီလ’’န္တိ လောကိယံ, လောကုတ္တရဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ ဗုဒ္ဓသီလံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သီလေပီ’’တိ။ ဣတိ ဣမန္တိ ဧဝံ ဣမံ သီလဝိသယံ။ ပဌမံ ပဝတ္တတ္တာ ပဌမံ။
တပတီတိ သန္တပ္ပတိ, ဝိဓမတီတိ အတ္ထော။ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဟီဠေတိ လာမကတော ဌပေတိ။ နိဒ္ဒေါသတ္တာ အရိယာ အာရကာ ကိလေသေဟီတိ။ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ ဝီရိယသင်္ခါတာ တပေါဇိဂုစ္ဆာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပရမာ နာမ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌဘာဝတော။ ယထာ ယုဝိနော ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ, ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆိနော ဘာဝေါ ဇေဂုစ္ဆံ။ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနပဋိပ္ပဿမ္ဘနာနိ သမုစ္ဆေဒပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယော။ နိဿရဏဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အထ ဝါ သမ္မာဝါစာဒီနံ အဓိသီလဂ္ဂဟဏေန, သမ္မာဝါယာမဿ အဓိဇေဂုစ္ဆဂ္ဂဟဏေန, သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဓိပညာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သမ္မာသင်္ကပ္ပသတိသမာဓယော မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နာ သမုစ္ဆေဒပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နိဿရဏဝိမုတ္တိ ပန နိဗ္ဗာနမေဝ။
֍ ဋီ ၄၀၃။ ယံ ကိဉ္စိ ဇနဝိဝိတ္တံ ဌာနံ ဣဓ ‘‘သုညာဂါရ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ နဒန္တေန ဝိနာ နာဒေါ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဧကတောဝ နိသီဒိတွာ’’တိ။ အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ခတ္တိယပရိသာ, ဗြာဟ္မဏပရိသာ, ဂဟပတိပရိသာ, သမဏပရိသာ, စာတုမဟာရာဇိကပရိသာ, တာဝတိံသပရိသာ, မာရပရိသာ, ဗြဟ္မပရိသာတိ ဣမာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၇။)ဝေသာရဇ္ဇာနီတိ ဝိသာရဒဘာဝါ ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါနိမိတ္တံ ကုတောစိ အသန္တဿနဘာဝါ နိဗ္ဘယဘာဝါတိ အတ္ထော။ အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌံ ဌာနံ, ဥတ္တမံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အာသဘာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ, တေသံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။
အပိစ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ, အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ။ ယထာ ဟိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော အတ္တနော ဥသဘဗလေန စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသာပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန အကမ္ပိယော အစလေန ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနောဝ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ။
သီဟနာဒံ နဒတီတိ ယထာ မိဂရာဇာ ပရိဿယာနံ သဟနတော, ဝနမဟိံသမတ္တဝါရဏာဒီနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တထာဂတော လောကဓမ္မာနံ သဟနတော, ပရပ္ပဝါဒါနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တဿ သီဟဿ နာဒံ သီဟနာဒံ။ တတ္ထ ယထာ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၈။၂) နယေန နာနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။
ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတမတ္ထံ အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပံ အဘိရစိတွာ တင်္ခဏံယေဝါတိ ပုစ္ဆိတက္ခဏေယေဝ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ဝိဿဇ္ဇေတိ။ စိတ္တံ ပရိတောသေတိယေဝ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဿဇ္ဇနတော။ သောတဗ္ဗဉ္စဿ မညန္တိ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတေန နဝမေန ခဏေန လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ‘‘ယံ နော သတ္ထာ ဘာသတိ, တံ နော သောဿာမာ’’တိ အာဒရဂါရဝဇာတာ မဟန္တေန ဥဿာဟေန သောတဗ္ဗံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ သုပ္ပသန္နာ ပသာဒါဘိဗုဒ္ဓိယာ ဝိဂတုပက္ကိလေသတာယ ကလ္လစိတ္တာ မုဒုစိတ္တာ ဟောန္တိ။ ပသန္နကာရန္တိ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗသက္ကာရံ, ဓမ္မာမိသပူဇန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာမိသပူဇံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဏီတာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မပူဇာ ပန ‘‘တထတ္တာယာ’’တိ ဣမိနာ ဒဿိတာ။ တထာဘာဝါယာတိ ယထတ္တာယ ယဿ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၈။)ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော, တထာဘာဝါယ, တေနာဟ ‘‘ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိပူရဏတ္ထာယာ’’တိ။ သာ စ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ ယာယ အနုပုဗ္ဗိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ, ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ သတိ အဇ္ဈတ္တိကင်္ဂသမဝါယေ ဧကံသိကာ တဿာ ပါရိပူရီတိ တံ အနုပုဗ္ဗိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေစိ သရဏေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဣမသ္မိံ ပနောကာသေ ဌတွာတိ ‘‘ပဋိပန္နာ စ အာရာဓေန္တီ’’တိ ဧတသ္မိံ သီဟနာဒကိစ္စပါရိပူရိဒီပနေ ပါဠိပဒေသေ ဌတွာ။ သမောဓာနေတဗ္ဗာတိ သင်္ကလိတဗ္ဗာ။ ဧကော သီဟနာဒေါ အသာဓာရဏော အညေဟိ အပ္ပဋိဝတ္တိယော သေဋ္ဌနာဒေါ အဘီတနာဒေါတိ ကတွာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပုရိမာနံ ဒသန္နန္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘ဝိမုတ္တိယာ မယှံ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ ဧတေသံ ပုရိမာနံ ဒသန္နံ သီဟနာဒါနံ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတ္ထ သာမိဝစနံ, တေနာဟ ‘‘ဧကေကဿာ’’တိ။ ‘‘ပရိသာသု စ နဒတီ’’တိ အာဒယော ပရိဝါရာ ‘‘ဧကစ္စံ တပဿိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ ပဿာမီ’’တိ သီဟနာဒံ နဒန္တော ဘဂဝါ ပရိသာယံ နဒတိ ဝိသာရဒေါ နဒတိ ယာဝ ‘‘ပဋိပန္နာ အာရာဓေန္တီ’’တိ အတ္ထယောဇနာယ သမ္ဘဝတော။ တထာ သေသေသုပိ နဝသု။
‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တာနံ တေသံ သင်္ကလေတွာ ဒဿနံ။ တေ ဒသာတိ တေ ‘‘ပရိသာသု စ နဒတီ’’တိ အာဒယော သီဟနာဒါ။ ပုရိမာနံ ဒသန္နန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ပုရိမာနံ ဒသန္နံ။ ပရိဝါရဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ပရိဝါရဝသေန ယောဇိယမာနာ သတံ သီဟနာဒါ။ ပုရိမာ စ ဒသာတိ တထာ အယောဇိယမာနာ ပုရိမာ စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒသာဓိကံ သီဟနာဒသတံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဝါဒီနံ ဝါဒန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါနံ တိတ္ထိယာနံ ဝါဒံ။ ပဋိသေဓေတွာတိ တထာဘာဝါဘာဝဒဿနေန ပဋိက္ခိပိတွာ။ ယံ ဘဂဝါ ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တေ ‘‘ဣဓ နိဂြောဓ တပဿီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃) ဥပက္ကိလေသဝိဘာဂံ, ပါရိသုဒ္ဓိဝိဘာဂဉ္စ ဒဿေန္တော သပရိသဿ နိဂြောဓဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုရတော သီဟနာဒံ နဒိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ပရိသတိ နဒိတပုဗ္ဗံ သီဟနာဒံ ဒဿေန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တိတ္ထိယပရိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀၄။ ဣဒန္တိ ‘‘ရာဇဂဟေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တံ မံ…ပေ… ပဉှံ ပုစ္ဆီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ကာမံ ယဒါ နိဂြောဓော ပဉှံ ပုစ္ဆိ, ဘဂဝါ စဿ ဝိဿဇ္ဇေသိ, န
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၅၉။)တဒါ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရတိ, ရာဇဂဟသမီပေ ပန ဝိဟရတီတိ ကတွာ ‘‘ရာဇဂဟေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တံ မ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရဏဉ္စဿ တဒါ အဝိစ္ဆိန္နန္တိ, တေနာဟ ‘‘ယံ တံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ယောဂေတိ နယေ, ဒုက္ခနိဿရဏူပါယေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၀၅။ ယံ ပရိဝါသံ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတော ပရိဝသတီတိ ယောဇနာ။ ယသ္မာ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေန ပရိဝသိတဗ္ဗံ, န ဂိဟိဘူတေန, တသ္မာ အပရိဝသိတွာယေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘတိ။ အာကင်္ခတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, အာကင်္ခတိ ဥပသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာ-ဂ္ဂဟဏံ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေနေဝ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၀) ဧတ္ထ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ။ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေသိယာဝိဓဝါထုလ္လကုမာရိပဏ္ဍကဘိက္ခုနိဂေါစရတာ, သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစေသု ကိံကရဏီယေသု ဒက္ခာနလသာဒိတာ, ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီသု တိဗ္ဗဆန္ဒတာ, ယဿ တိတ္ထာယတနတော ဣဓာဂတော, တဿ အဝဏ္ဏေ, ရတနတ္တယဿ စ ဝဏ္ဏေ အနတ္တမနတာ, တဒုဘယံ ယထာက္ကမံ ဝဏ္ဏေ စ အဝဏ္ဏေ စ အတ္တမနတာတိ ဣမေသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော, တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌ ဝတ္တာနိ ပူရေန္တေနာ’’တိ။ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာတိ အဇ္ဈာသယဿ ဝီမံသနဝသေန သုဝဏ္ဏံ ဝိယ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ။
ဂဏမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာတိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ဂဏပ္ပဟောနကာနံ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေ သံဃတ္ထေရော ဝိယ တဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ နိသီဒိတွာ။ ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝိဝိတ္တော။ တာဒိသဿ သီလဝိသောဓနေ အပ္ပမာဒေါ အဝုတ္တသိဒ္ဓေါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ သတိံ အဝိဇဟန္တော’’တိ။ ပေသိတစိတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော တံနိန္နော တပ္ပေါဏော တပ္ပဗ္ဘာရော။ ဇာတိကုလပုတ္တာပိ အာစာရသမ္ပန္နာ ဧဝ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ ဟောန္တီတိ တေပိ တေဟိ ဧကသင်္ဂဟေ ကရောန္တော အာဟ ‘‘ကုလပုတ္တာတိ အာစာရကုလပုတ္တာ’’တိ, တေနာဟ ‘‘သမ္မဒေဝါတိ ဟေတုနာဝ ကာရဏေနေဝါ’’တိ။ ‘‘ဩတိဏ္ဏောမှိ ဇာတိယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိ သံဝေဂပုဗ္ဗိကံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သန္ဓာယ ဣဓ ‘‘သမ္မဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေတုနာတိ ဉာယေန။ ပါပုဏိတွာတိ ပတွာ အဓိဂန္တွာ။ သမ္ပာဒေတွာတိ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာ နိပ္ဖါဒေတွာ, ပရိပူရေတွာ ဝါတိ အတ္ထော။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၀။)နိဋ္ဌာပေတုန္တိ နိဂမနဝသေန ပရိယောသာပေတုံ။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ…ပေ… ဝိဟာသီ’’တိ ဣမိနာ ဧဝ ဟိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနာ ပရိယောသာပိတာ။ တံ ပန နိဂမေန္တော ‘‘အညတရော ခေါ ပနာ…ပေ… အဟောသီ’’တိ ဝုတ္တံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၁။)၉။ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ပေါဋ္ဌပါဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀၆။ သာဝတ္ထိယန္တိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘သာဝတ္ထိံ ဥပနိဿာယာ’’တိ။ ဇေတဿ ကုမာရဿ ဝနေတိ ဇေတေန နာမ ရာဇကုမာရေန ရောပိတေ ဥပဝနေ။ နိဝါသဖာသုတာဒိနာ ပဗ္ဗဇိတာ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော, ဝိဟာရော။ ဖောဋော ပါဒေသု ဇာတောတိ ပေါဋ္ဌပါဒေါ။ ဝတ္ထစ္ဆာယာဆာဒနပဗ္ဗဇူပဂတတ္တာ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလောတိ မဟာဝိဘဝတာယ မဟာသာရတာပတ္တော ဗြာဟ္မဏော။ သမယန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသော, တံ တံ သမယန္တိ အတ္ထော။ ပဝဒန္တီတိ ပကာရတော ဝဒန္တိ, အတ္တနာ အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန ယထာ တထာ သမယံ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဘုတယော’’တိ ဣမိနာ တောဒေယျဇာဏုသောဏီသောဏဒဏ္ဍာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ, ပရိဗ္ဗာဇကာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကာဒိကေ။ တိန္ဒုကာစီရမေတ္ထ အတ္ထီတိ တိန္ဒုကာစီရော, အာရာမော။ တထာ ဧကာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ဧကသာလကော, တသ္မိံ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ။
အနေကာကာရာနဝသေသဉေယျတ္ထဝိဘာဝနတော, အပရာပရုပ္ပတ္တိတော စ ဘဂဝတော ဉာဏံ တတ္ထ ပတ္ထဋံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ ပတ္ထရိတွာ’’တိ, ယတော တဿ ဉာဏဇာလတာ ဝုစ္စတိ, ဝေနေယျာနံ တဒန္တောဂဓတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ ဝေနေယျသတ္တပရိဂ္ဂဏှနတ္ထံ သမန္နာဟာရေ ကတေ ပဌမံ နေသံ ဝေနေယျဘာဝေနေဝ ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ, အထ သရဏဂမနာဒိဝသေန ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ဝီမံသီယတီတိ အာဟ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီတိ ဥပပရိက္ခန္တော’’တိ။ နိရောဓန္တိ သညာနိရောဓံ။ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ တတော နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနံ သညုပ္ပတ္တိံ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏေန သံသန္ဒိတွာတိ ယထာ တေ နိရောဓံ, နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဗျာကရိံသု, ဗျာကရိဿန္တိ စ, တထာ ဗျာကရဏဝသေန သံသန္ဒိတွာ။ ဟတ္ထိသာရိပုတ္တောတိ ဟတ္ထိသာရိနော ပုတ္တော။ ‘‘ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပိတွာ’’တိ ဣဒံ ပရိကပ္ပဝစနံ ‘‘တာဒိသံ အတ္ထိ စေ, တံ ဝိယာ’’တိ။ မေဃဝဏ္ဏန္တိ ရတ္တမေဃဝဏ္ဏံ, သဉ္ဈာပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတမေဃသင်္ကာသန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စဂ္ဃန္တိ အဘိနဝံ အာဒိတော
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၂။)တထာလဒ္ဓဝေါဟာရေန, အနညပရိဘောဂတာယ, တထာ ဝါ သတ္ထု အဓိဋ္ဌာနေန သော ပတ္တော သဗ္ဗကာလံ ‘‘ပစ္စဂ္ဃံ’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ, သိလာဒိဝုတ္တရတနလက္ခဏူပပတ္တိယာ ဝါ သော ပတ္တော ‘‘ပစ္စဂ္ဃ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၄၀၇။ အတ္တနော ရုစိဝသေန သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိဇ္ဈာသယဝသေန, န ပရေန ဥဿာဟိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အတိပ္ပဂဘာဝမေဝ ဒိသွာ’’တိ ဣဒံ ဘူတကထနံ န တာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ သမ္ပတ္တာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဘဂဝါ ဟိ တဒါ ကာလဿေဝ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တော ‘‘ဝါသနာဘာဂိယာယ ဓမ္မဒေသနာယ ပေါဋ္ဌပါဒံ အနုဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ ယန္နူနာဟန္တိ အညတ္ထ သံသယပရိဒီပနော, ဣဓ ပန သံသယပရိဒီပနော ဝိယ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ။ သံသယော နာမ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ။ ပရိဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂေါတိ အဓိပ္ပေတကိစ္စဿ ပုဗ္ဗဘာဂပရိဝိတက္ကော ဧဝ။ ဗုဒ္ဓါနံ လဗ္ဘတီတိ ‘‘ကရိဿာမ, န ကရိဿာမာ’’တိအာဒိကော ဧသ စိတ္တစာရော ဗုဒ္ဓါနံ လဗ္ဘတိ သမ္ဘဝတိ ဝိစာရဏဝသေန ပဝတ္တနတော, န ပန သံသယဝသေန။ တေနာဟာတိ ယေန ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ လဗ္ဘတိ, တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘ယန္နူနာဟ’’န္တိ။ ပရိကပ္ပနေ ဝါယံ နိပါတော။ ‘‘ဥပသင်္ကမေယျ’’န္တိ ကိရိယာပဒေန ဝုစ္စမာနော ဧဝ ဟိ အတ္ထော ‘‘ယန္နူနာ’’တိ နိပါတပဒေန ဇောတီယတိ။ အဟံ ယန္နူန ဥပသင်္ကမေယျန္တိ ယောဇနာ။ ယဒိ ပနာတိ ဣဒမ္ပိ တေန သမာနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ယဒိ ပနာဟန္တိ အတ္ထော’’တိ။
֍ ဋီ ၄၀၈။ ယထာ ဥန္နတပ္ပါယော သဒ္ဒေါ ဥန္နာဒေါ, ဧဝံ ဝိပုလဘာဝေန ဥပရူပရိ ပဝတ္တောပိ ဥန္နာဒေါတိ တဒုဘယံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ပါဠိယံ ‘‘ဥန္နာဒိနိယာ’’တိ ဝတွာ ပုန ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဥစ္စံ နဒမာနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ ပရိသာယ။ ဥဒ္ဓံဂမနဝသေနာတိ ဥန္နတဗဟုလတာယ ဥဂ္ဂန္တွာ ဥဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တနဝသေန။ ဒိသာသု ပတ္ထဋဝသေနာတိ ဝိပုလဘာဝေန ဘူတပရမ္ပရာယ သဗ္ဗဒိသာသု ပတ္ထရဏဝသေန။ ဣဒါနိ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒတာယ ကာရဏံ, တဿ စ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘တေသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမဿာဒေါ နာမ ကာမဂုဏဿာဒေါ။ ကာမဘဝါဒိဂတော အဿာဒေါ ဘဝဿာဒေါ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၃။)֍ ဋီ ၄၀၉။ သဏ္ဌပေသီတိ သံယမနဝသေန သမ္မဒေဝ ဌပေသိ, သဏ္ဌပနဉ္စေတ္ထ တိရစ္ဆာနကထာယ အညမညသ္မိံ အဂါရဝဿ ဇဟာပနဝသေန အာစာရဿ သိက္ခာပနံ, ယထာဝုတ္တဒေါသဿ နိဂူဟနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာပေသီ’’တိအာဒိ။ အပ္ပသဒ္ဒန္တိ နိဿဒ္ဒံ, ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါဘာဝန္တိ အဓိပ္ပါယော။ နပ္ပမဇ္ဇန္တီတိ န အဂါရဝံ ကရောန္တိ။
֍ ဋီ ၄၁၀။ နော အာဂတေ အာနန္ဒောတိ ဘဂဝတိ အာဂတေ နော အမှာကံ အာနန္ဒော ပီတိ ဟောတိ။ ပိယသမုဒါစာရာတိ ပိယာလာပါ။ ‘‘ပစ္စုဂ္ဂမနံ အကာသီ’’တိ ဝတွာ န ကေဝလမယမေဝ, အထ ခေါ အညေပိ ပဗ္ဗဇိတာ ယေဘုယျေန ဘဂဝတော အပစိတိံ ကရောန္တေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝန္တဉှီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥစ္စာကုလီနတာယာ’’တိ, တေန သာသနေ အပ္ပသန္နာပိ ကုလဂါရဝေန ဘဂဝတိ အပစိတိံ ကရောန္တေ ဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ကာ နာမ ကထာတိ ဧတသ္မိံ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ကထာ ကာ နာမ။ ဝိပ္ပကတာ အာရဒ္ဓါ ဟုတွာ အပရိယောသိတာ။ ‘‘ကာ ကထာ ဝိပ္ပကတာ’’တိ ဝဒန္တော အတ္ထတော တဿာ ပရိယောသာပနံ ပဋိဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ကာ ကထာ’’တိ စ အဝိသေသစောဒနာတိ ယဿာ တဿာ သဗ္ဗဿာပိ ကထာယ ပရိယောသာပနံ ပဋိညာတဉ္စ ဟောတိ, တဉ္စ ပရေသံ အသဗ္ဗညူနံ အဝိသယန္တိ အာဟ ‘‘ပရိယန္တံ နေတွာ ဒေမီတိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသီ’’တိ။
အဘိသညာနိရောဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၁။ သုကာရဏန္တိ သုန္ဒရံ အတ္ထာဝဟံ ဟိတာဝဟံ ကာရဏံ။ နာနာတိတ္ထေသု နာနာလဒ္ဓီသု နိယုတ္တာတိ နာနာတိတ္ထိကာ, တေ ဧဝ နာနာတိတ္ထိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ ကုတူဟလမေတ္ထ အတ္ထီတိ ကောတူဟလာ, သာ ဧဝ သာလာတိ ကောတူဟလသာလာ, တေနာဟ ‘‘ကောတူဟလုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော’’တိ။ သညာနိရောဓေတိ သညာသီသေနာယံ ဒေသနာ, တသ္မာ သညာသဟဂတာ သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ သင်္ဂယှန္တိ, တတ္ထ ပန စိတ္တံ ပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘စိတ္တနိရောဓေ’’တိ။ အစ္စန္တနိရောဓဿ ပန တေဟိ အနဓိပ္ပေတတ္တာ, အဝိသယတ္တာ စ ‘‘ခဏိကနိရောဓေ’’တိ အာဟ။ ကာမံ သောပိ တေသံ အဝိသယောဝ, အတ္ထတော ပန နိရောဓကထာ ဝုစ္စမာနာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌတီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ကိတ္တိဃောသောတိ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ဘဝန္တရပဋိစ္ဆန္နံ ကာရဏံ ဧဝံ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတိ, သာဝကေ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၄။)ဧဒိသေ သံဝရသမာဒါနေ ပတိဋ္ဌာပေတီ’’တိ ထုတိဃောသော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ပတ္ထရတိ။ ပဋိဘာဂကိရိယန္တိ ပဠာသဝသေန ပဋိဘာဂဘူတံ ပယောဂံ ကရောန္တော။ ဘဝန္တရသမယန္တိ တတြ တတြ ဝုဋ္ဌနသမယံ အဘူတပရိကပ္ပိတံ ကိဉ္စိ ဥပ္ပါဒိယံ ဝတ္ထုံ အတ္တနော သမယံ ကတွာ။ ကိဉ္စိဒေဝ သိက္ခာပဒန္တိ ‘‘ဧလမူဂေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧတ္တကံ, ဝေလံ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒိကံ ကိဉ္စိဒေဝ ကာရဏံ သိက္ခာကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ပညပေန္တိ။ နိရောဓကထန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိကထံ။
တေသူတိ ကောတူဟလသာလာယံ သန္နိပတိတေသု တိတ္ထိယသမဏဗြာဟ္မဏေသု။ ဧကစ္စေတိ ဧကေ။ ပုရိမောတိ ‘‘အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ’’တိ ဧဝံဝါဒီ။ ယွာယံ ဣဓ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ သမာပတ္တိန္တိ အသညဘာဝါဝဟံ သမာပတ္တိံ။ နိရောဓေတိ သညာနိရောဓေ။ ဟေတုံ အပဿန္တောတိ ယေန ဟေတုနာ အသညဘဝေ သညာယ နိရောဓော သဗ္ဗသော အနုပ္ပါဒေါ, ယေန စ တတော စုတဿ ဣဓ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ တဿာ ဥပ္ပါဒေါ, တံ အဝိသယတာယ အပဿန္တော။
နန္တိ ပဌမဝါဒိံ။ နိသေဓေတွာတိ ‘‘န ခေါ နာမေတံ ဘော ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ အသညိကဘာဝန္တိ မုဉ္ဆာပတ္တိယာ ကိရိယမယသညာဝသေန ဝိဂတသညိဘာဝံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဝိသညီ ဟုတွာ’’တိ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကိလေသာနံ သန္တာပနေန အတ္တန္တပေါ။ ဃောရတပေါတိ ဒုက္ကရတာယ ဘီမတပေါ။ ပရိမာရိတိန္ဒြိယောတိ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါပါဒနေန သဗ္ဗသော မိလာပိတစက္ခာဒိန္ဒြိယော။ ဘဂ္ဂေါတိ ဘဉ္ဇိတကုသလဇ္ဈာသယော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဧဝံ သညာ ဟိ ဘော ပုရိသဿ အတ္တာ’’တိအာဒိအာကာရေန သညာနိရောဓမာဟ။ ဣမိနာ နယေန ဣတော ပရေသု ဒွီသု ဌာနေသု ယထာရဟံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အာထဗ္ဗဏပယောဂန္တိ အာထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတံ အာထဗ္ဗဏိကာနံ ဝိသညိဘာဝါပါဒနပယောဂံ။ အာထဗ္ဗဏံ ပယောဇေတွာတိ အာထဗ္ဗဏဝေဒေ အာဂတအဂ္ဂိဇုဟနပုဗ္ဗကံ မန္တဇပ္ပနံ ပယောဇေတွာ သီသစ္ဆိန္နတာဒိဒဿနေန သညာနိရောဓမာဟ။ တဿာတိ ယဿ သီသစ္ဆိန္နတာဒိ ဒဿိတံ, တဿ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၅။)ယက္ခဒါသီနန္တိ ဒေဝဒါသီနံ, ယာ ‘‘ဒေဝတာဘတိယောတိပိ’’ ဝုစ္စန္တိ။ မဒနိဒ္ဒန္တိ သုရာမဒနိမိတ္တကံ သုပနံ ဒေဝတူပဟာရန္တိ နစ္စနဂါယနာဒိနာ ဒေဝတာနံ ပူဇံ။ သုရာပါတိန္တိ ပါတိပုဏ္ဏံ သုရံ။ ဒိဝါတိ အတိဒိဝါ ဥဿူရေ။
ဧလမူဂကထာ ဝိယာတိ ဣမေသံ ပဏ္ဍိတမာနီနံ ကထာ အန္ဓဗာလကထာသဒိသီ။ စတ္တာရော နိရောဓေတိ အညမညဝိဓုရေ စတ္တာရော နိရောဓေ ဧတေ ပညပေန္တိ။ န စ အညမညဝိရုဒ္ဓနာနာသဘာဝေန တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အထ ခေါ ဧကသဘာဝေန, တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ စာ’’တိအာဒိ။ အညေနေဝါတိ ဣမေဟိ ဝုတ္တာကာရတော အညာကာရေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ‘‘အယံ နိရောဓော, အယံ နိရောဓော’’တိ အာမေဍိတဝစနံ သတ္ထာ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန အနေကာကာရဝေါကာရံ နိရောဓံ ဝိဘာဝေဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ကတံ အဟော နူနာတိ ဧတ္ထ အဟောတိ အစ္ဆရိယေ, နူနာတိ အနုဿရဏေ နိပါတော။ တသ္မာ အဟော နူန ဘဂဝါ အနညသာဓာရဏဒေသနတ္တာ နိရောဓမ္ပိ အဟော အစ္ဆရိယံ ကတွာ ကထေယျ မညေတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အဟော နူန သုဂတော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အစ္ဆရိယဝိဘာဝနတော ဧဝ စေတ္ထ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝစနံ, အစ္ဆရိယတ္ထောပိ စေတ္ထ အဟော-သဒ္ဒေါ။ သော ယသ္မာ အနုဿရဏမုခေနေဝ တေန ဂဟိတော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အဟော နူနာတိ အနုဿရဏတ္ထေ’’တိ။ ကာလပုဂ္ဂလာဒိဝိဘာဂေန ဗဟုဘေဒတ္တာ ဣမေသံ နိရောဓဓမ္မာနန္တိ ဗဟုဝစနံ, ကုသလ-သဒ္ဒယောဂေန သာမိဝစနံ ဘုမ္မတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိဏ္ဏဝသိတာယာတိ နိရောဓသမာပတ္တိယံ ဝသီဘာဝဿ စိဏ္ဏတ္တာ။ သဘာဝံ ဇာနာတီတိ နိရောဓဿ သဘာဝံ ယာထာဝတော ဇာနာတိ။
အဟေတုကသညုပ္ပါဒနိရောဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၂။ ဃရမဇ္ဈေယေဝ ပက္ခလိတာတိ ဃရတော ဗဟိ ဂန္တုကာမာ ပုရိသာ မဂ္ဂံ အနောတရိတွာ ဃရာဇိရေန သမတလေ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ဧဝ ပက္ခလနံ ပတ္တာ, ဧဝံ သမ္ပဒမိဒန္တိ အတ္ထော။ အသာဓာရဏော ဟေတု, သာဓာရဏော ပစ္စယောတိ ဧဝမာဒိ ဝိဘာဂေန ဣဓ ပယောဇနံ နတ္ထိ သညာယ အကာရဏဘာဝပဋိက္ခေပတ္တာ စောဒနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရဏဿေဝ နာမ’’န္တိ။
ပါဠိယံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တိပိ နိရုဇ္ဈန္တိပီ’’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ‘‘သဟေတူ သပ္ပစ္စယာ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ ပန နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, န တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝစနံ, န နိရောဓဿ သဟေတုသပ္ပစ္စယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဥပ္ပါဒေါ ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၆။)သဟေတုကော, န နိရောဓော။ ယဒိ ဟိ နိရောဓောပိ သဟေတုကော သိယာ, တဿ နိရောဓေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ အင်္ကုရာဒီနံ ဝိယ, န စ တဿ နိရောဓော အတ္ထိ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါဠိယာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္စ နယော ခဏနိရောဓဝသေန ဝုတ္တော။ ယော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သဗ္ဗသောဝ အနုပ္ပါဒနိရောဓော, သော ‘‘သဟေတုကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော တထာရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိနာ အဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သိက္ခာ ဧကာ သညာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၂) တတော ဧဝ စ ဣဓာပိ ဝုတ္တံ ‘‘သညာယ သဟေတုကံ ဥပ္ပါဒနိရောဓံ ဒီပေတု’’န္တိ။
သိက္ခာ ဧကာတိ ဧတ္ထ သိက္ခာတိ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဧက-သဒ္ဒေါ အညပရိယာယော ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ သတော ဝါ ပန သတ္တဿာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၃။၂၁) ဝိယ, န သင်္ချာဝါစီတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာ ဧကာ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သိက္ခာယ ဧကစ္စာ သညာ ဇာယန္တီ’’တိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၄၁၃။ တတ္ထာတိ တဿံ ဥပရိဒေသနာယံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပဝသေန ပရိယာပန္နတ္တာ အာဂတာတိ သဘာဝတော ဥပကာရတော စ ပညာက္ခန္ဓေ ပရိယာပန္နတ္တာ သင်္ဂဟိတတ္တာ တတိယာ အဓိပညာသိက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပဝသေန အာဂတာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ကာမဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တနယေန တိဿောပိ သိက္ခာ အာဂတာ ဧဝ, တထာပိ အဓိစိတ္တသိက္ခာယ ဧဝ အဘိသညာနိရောဓော ဒဿိတော, ဣတရာ တဿ သမ္ဘာရဘာဝေန အာနီတာ။
ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါတိ ပဉ္စကာမကောဋ္ဌာသေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂေါ။ အသမုပ္ပန္နကာမစာရောတိ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နတာဝသေန အသမုပ္ပန္နော ယော ကောစိ ကာမစာရော ယာ ကာစိ လောဘုပ္ပတ္တိ။ ပုရိမော ဝိသယဝသေန နိယမိတတ္တာ ကာမဂုဏာရမ္မဏောဝ လောဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဣတရော ပန ဈာနနိကန္တိဘဝရာဂါဒိပ္ပဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ လောဘစာရော ကာမနဋ္ဌေန ကာမေသု ပဝတ္တနတော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာတိ။ ဥဘယေသမ္ပိ ကာမသညာတိနာမတာ သဟစရဏဉာယေနာတိ ‘‘ကာမသညာ’’တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ တဒုဘယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၇။)‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အသမုပ္ပန္နကာမစာရတော ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿ ဝိသေသဒဿနံ။ ကာမံ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါပိ အသမုပ္ပန္နော ဧဝ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါဋီယတိ, တသ္မိံ ပန သမုဂ္ဃါဋိတေပိ န သဗ္ဗော ရာဂေါ သမုဂ္ဃါဋံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဂ္ဂဟဏေန န ဣတရဿ သဗ္ဗဿ ရာဂဿ ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဥဘယသာဓာရဏေန ပရိယာယေန ဥဘယံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ကာမသညာဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ တဒုဘယံ သရူပတော ဝိသေသတော စ ဒဿေတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဘာဝတော ‘‘အသမုပ္ပန္နကာမစာရော ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သဒိသတ္တာတိ ကာမသညာဒိဘာဝေန သမာနတ္တာ, ဧတေန ပါဠိယံ ‘‘ပုရိမာ’’တိ သဒိသကပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အနာဂတာ ဟိ ဣဓ ‘‘နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တာ အနုပ္ပါဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာဝ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
နီဝရဏဝိဝေကတော ဇာတတ္တာ ဝိဝေကဇေဟိ ပဌမဇ္ဈာနပီတိသုခေဟိ သဟ အက္ခာတဗ္ဗာ, တံကောဋ္ဌာသိကာ ဝါတိ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခသင်္ခါတာ။ နာနတ္တသညာပဋိဃသညာဟိ နိပုဏတာယ သုခုမဘူတတာယ သုခုမသညာ ဘူတာ သုခုမဘာဝေန, ပရမတ္ထဘာဝေန အဝိပရီတသဘာဝါ။ ဈာနံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဘာဝနာသိဒ္ဓါ သဏှသုခုမတာ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန သုခုမာ’’တိ။ ဘူတတာယာတိ ဝိဇ္ဇမာနတာယ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။
သမာပဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနာနိ ဝိယ ဝုဋ္ဌာနံ ဈာနေ ပရိယာပန္နမ္ပိ ဟောတိ ယထာ တံ ဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏော ဓမ္မေသု, န အာဝဇ္ဇနပစ္စဝေက္ခဏာနီတိ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တော အဓိဋ္ဌဟန္တော ဝုဋ္ဌဟန္တော စ သိက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ‘‘အာဝဇ္ဇန္တော ပစ္စဝေက္ခန္တော’’တိ။ တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။ တေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ, တသ္မာ ပဌမဇ္ဈာနေန ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။ ဟေတုဘာဝေါ စေတ္ထ ဈာနဿ ယထာဝုတ္တသညာယ ဥပ္ပတ္တိယာ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ ကာမသညာယ နိရောဓဿ ဥပနိဿယတာဝ, တဉ္စ ခေါ သုတ္တန္တပရိယာယေန။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ ‘‘တထာရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိနာ အဘာဝတော’’တိ။ ဧတေနုပါယေနာတိ ယွာယံ ပဌမဇ္ဈာနတပ္ပဋိပက္ခသညာဝသေန ‘‘သိက္ခာ ဧကာ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သိက္ခာ ဧကာ သညာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၈။)နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဧတေန နယေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။
֍ ဋီ ၄၁၄။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သမာပတ္တိဝသေန တံတံသညာနံ ဥပ္ပါဒနိရောဓေ ဝုစ္စမာနေ အင်္ဂဝသေန သော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အင်္ဂတော သမ္မသန’’န္တိ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာယ လက္ခဏဝစနံ။ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနဉှိ ကရောန္တော သမာပတ္တိံ ပတွာ အင်္ဂတော သမ္မသနံ ကရောတိ, န စ သညာ သမာပတ္တိယာ ကိဉ္စိ အင်္ဂံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘ဣဒဉ္စ သညာ သညာတိ ဧဝံ အင်္ဂတော သမ္မသနံ ဥဒ္ဓဋ’’န္တိ။ အင်္ဂတောတိ ဝါ အဝယဝတောတိ အတ္ထော, အနုပဒဓမ္မတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒေဝါတိ အာကိဉ္စညာယတနမေဝ။
ယတော ခေါတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယော နာမာ’’တိ ယထာ ‘‘အာဒိမှီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘အာဒိတော’’တိ ဝုစ္စတိ ဣတရဝိဘတ္တိတောပိ တော-သဒ္ဒဿ လဗ္ဘနတော။ သကသ္မိံ အတ္တနာ အဓိဂတေ သညာ သကသညာ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သကသညီ, တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ပဌမဇ္ဈာနသညာယ သညဝါ’’တိ။ သကသညီတိ စေတ္ထ ဥပရိ ဝုစ္စမာနနိရောဓပါဒကတာယ သာတိသယာယ ဈာနသညာယ အတ္ထိဘာဝဇောတကော ဤ-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေနေဝါဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန သညဂ္ဂံ ဖုသတီ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သကသညိတာဂ္ဂဟဏေန တသ္မိံ တသ္မိံ ဈာနေ သဗ္ဗသော သုစိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
လောကိယာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ, သာမိအတ္ထေ ဧဝ ဝါ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ တံ တေသု သေဋ္ဌံ, တဒဂ္ဂေန တေသမ္ပိ သေဋ္ဌန္တိ။ ‘‘လောကိယာန’’န္တိ ဝိသေသနံ လောကုတ္တရသမာပတ္တီဟိ တဿ အသေဋ္ဌဘာဝတော။ ‘‘ကိစ္စကာရကသမာပတ္တီန’’န္တိ ဝိသေသနံ အကိစ္စကာရကသမာပတ္တိတော တဿ အသေဋ္ဌဘာဝတော။ အကိစ္စကာရကတာ စဿာ ပဋုသညာကိစ္စာဘာဝဝစနတော ဝိညာယတိ။ ယထေဝ ဟိ တတ္ထ သညာ, ဧဝံ ဖဿာဒယော ပီတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ တတ္ထ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပကတိဝိပဿကာနံ သမ္မသိတုံ အသက္ကုဏေယျရူပေန ဌိတာ, တဒဂ္ဂေန ဟေဋ္ဌိမသမာပတ္တိဓမ္မာ ဝိယ ပဋုကိစ္စကရဏသမတ္ထာပိ န ဟောန္တီတိ။ သွာယမတ္ထော ပရမတ္ထမဉ္ဇုသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ အာရုပ္ပကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၆) သဝိသေသံ ဝုတ္တော, တသ္မာ တတ္ထ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၆၉။)ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ သမာပတ္တိယော ဥပရိမာနံ ဥပရိမာနံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ သာဓေန္တိ, န ဧဝံ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ ကဿစိပိ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ သာဓေတိ, တသ္မာ သာ အကိစ္စကာရိကာ, ဣတရာ ကိစ္စကာရိကာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ တဿာပိ ဝိပဿနာစိတ္တပရိဒမနာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စသာဓနတော။ တသ္မာ ပုရိမောယေဝ အတ္ထော ယုတ္တော။
ပကပ္ပေတီတိ သံဝိဒဟတိ။ ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တော ဟိ ဈာနသုခံ အတ္တနိ သံဝိဒဟတိ နာမ။ အဘိသင်္ခရောတီတိ အာယူဟတိ, သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဟိ သမုဒယဋ္ဌော။ ယသ္မာ နိကန္တိဝသေန စေတနာကိစ္စဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိ, တသ္မာ ဖလူပစာရေန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘နိကန္တိံ ကုရုမာနော အဘိသင်္ခရောတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာ ဣဒါနိ မေ လဗ္ဘမာနာ အာကိဉ္စညာယတနသညာ နိရုဇ္ဈေယျုံ တံသမတိက္ကမေနေဝ ဥပရိဈာနတ္ထာယ စေတနာဘိသင်္ခရဏသမ္ဘဝတော။ အညာတိ အာကိဉ္စညာယတနသညာဟိ အညာ။ တတော ထူလတရဘာဝတော ဩဠာရိကာ။ ကာ ပန တာတိ အာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂသညာ’’တိ။ အာကိဉ္စညာယတနတော ဝုဋ္ဌာယ ဧဝ ဟိ ဥပရိဈာနတ္ထာယ စေတနာဘိသင်္ခရဏာနိ ဘဝေယျုံ, ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဘဝင်္ဂဝသေန ဟောတိ။ ယာဝ စ ဥပရိ ဈာနသမာပဇ္ဇနံ, တာဝ အန္တရန္တရာ ဘဝင်္ဂပ္ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂသညာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ။
စေတေန္တောဝါတိ နေဝသညာနာသညာယတနဇ္ဈာနံ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေ သမာပဇ္ဇန္တော ဧဝ။ န စေတေတိ တထာ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဝါ ပုဗ္ဗာဘောဂါဘာဝတော ပုဗ္ဗာဘောဂဝသေန ဟိ ဈာနံ ပကပ္ပေန္တော ဣဓ ‘‘စေတေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ‘‘အဟမေတံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေမိ ဥပသမ္ပာဒေမိ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဧဝံ အဘိသင်္ခရဏံ တတ္ထ သာလယဿေဝ ဟောတိ, န အနာလယဿ, တသ္မာ ဧကံ စိတ္တက္ခဏိကမ္ပိ ဈာနံ ပဝတ္တေန္တော တတ္ထ အပ္ပဟီနနိကန္တိကတာယ အဘိသင်္ခရောန္တော ဧဝါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပနဿ တထာ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဝါ တတ္ထ ပုဗ္ဗာဘောဂေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘န အဘိသင်္ခရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ ‘‘သွာယမတ္ထော’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ပဋိပါဒေတိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၀။)ပစ္ဆာဘာဂေတိ ပိတုဃရဿ ပစ္ဆာဘာဂေ။ တတော ပုတ္တဃရတော။ လဒ္ဓဃရမေဝါတိ ယတော အနေန ဘိက္ခာ လဒ္ဓါ, တမေဝ ဃရံ ပုတ္တဂေဟမေဝ။ အာသနသာလာ ဝိယ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ တတော ပိတုဃရပုတ္တဃရဋ္ဌာနိယာနံ နေဝသညာနာသညာယတနနိရောဓသမာပတ္တီနံ ဥပဂန္တဗ္ဗတော။ ပိတုဃရံ အမနသိကရိတွာတိ ပဝိသိတွာ သမတိက္ကန္တမ္ပိ ပိတုဃရံ န မနသိ ကတွာ။ ပုတ္တဃရဿေဝ အာစိက္ခနံ ဝိယ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗမ္ပိ နေဝသညာနာသညာယတနံ န မနသိ ကတွာ ပရတော နိရောဓသမာပတ္တိအတ္ထာယ ဧဝ မနသိကာရော။ ဧဝံ အမနသိကာရသာမညေန, မနသိကာရသာမညေန စ ဥပမုပမေယျတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အာစိက္ခနေနပိ မနသိကာရဿေဝ ဇောတိတတ္တာ။ န ဟိ မနသိကာရေန ဝိနာ အာစိက္ခနံ သမ္ဘဝတိ။
တာ ဈာနသညာတိ တာ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေ ပဝတ္တာ နေဝသညာနာသညာယတနသညာ။ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ပဒေသေနေဝ နိရုဇ္ဈန္တိ, ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ပန ဥပရိ အနုပ္ပါဒေါ။ ယထာ စ ဈာနသညာနံ, ဧဝံ ဣတရသညာနံ ပီတိ အာဟ ‘‘အညာ စ ဩဠာရိကာ ဘဝင်္ဂသညာ နုပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ, ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ဘိက္ခူတိ သော ဧဝံ ယထာဝုတ္တေ သညာဂ္ဂေ ဌိတော အရဟတ္တေ, အနာဂါမိဖလေ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော ဘိက္ခု ဒွီဟိ ဖလေဟိ သမန္နာဂမော, တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ, သောဠသဝိဓာ ဉာဏစရိယာ, နဝဝိဓာ သမာဓိစရိယာတိ ဣမေသံ ဝသေန နိရောဓပဋိပါဒနပဋိပတ္တိံ ပဋိပန္နော။ ဖုသတီတိ ဧတ္ထ ဖုသနံ နာမ ဝိန္ဒနံ ပဋိလဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ စိတ္တစေတသိကာနံ သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိ ဧဝ။
အဘီတိ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ နိရတ္ထကံ, တသ္မာ ‘‘သညာ’’ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ နိရောဓပဒေန အနန္တရိကံ ကတွာ သမာပတ္တိပဒေ ဝတ္တဗ္ဗေ တေသံ ဒွိန္နံ အန္တရေ သမ္ပဇာနပဒံ ဌပိတန္တိ အာဟ ‘‘နိရောဓပဒေန အနန္တရိကံ ကတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ, တေနာဟ ‘‘အနုပဋိ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ တတြာပီတိ တသ္မိမ္ပိ တထာ ပဒါနုပုဗ္ဗိဌပနေပိ အယံ ဝိသေသတ္ထောတိ ယောဇနာ။ သမ္ပဇာနန္တဿာတိ တံ တံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနဝသေန ပဇာနန္တဿ။ အန္တေတိ ယထာဝုတ္တာယ နိရောဓပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနေ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သမ္ပဇာနန္တဿာတိ သမ္ပဇာနကာရိနောတိ အတ္ထော, တေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၁။)နိရောဓသမာပဇ္ဇနကဿ ဘိက္ခုနော အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗပါဋိဟာရိကပညာယ သဒ္ဓိံ အတ္ထသာဓိကာ ပညာ ကိစ္စတော ဒဿိတာ ဟောတိ, တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။
သဗ္ဗာကာရေနာတိ ‘‘သမာပတ္တိယာ သရူပဝိသေသော, သမာပဇ္ဇနကော, သမာပဇ္ဇနဿ ဌာနံ, ကာရဏံ, သမာပဇ္ဇနာကာရော’’တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ တတ္ထာတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ။ (ဝိသုဒ္ဓီ။ ၂။၈၆၇) ကထိတတောဝါတိ ကထိတဋ္ဌာနတော ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ, န ဣဓ တံ ဝဒါမ ပုနရုတ္တိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝံ ခေါ အဟန္တိ ဧတ္ထ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥဂ္ဂဟိတာကာရဒဿနန္တိ ကတွာ။ ဧဝံ ပေါဋ္ဌပါဒါတိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော, တေနာဟ ‘‘သုဥဂ္ဂဟိတံ တယာတိ အနုဇာနန္တော’’တိ။
֍ ဋီ ၄၁၅။ သညာ အဂ္ဂါ ဧတ္ထာတိ သညာဂ္ဂံ, အာကိဉ္စညာယတနံ။ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသုပိ သညာဂ္ဂံ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘတီတိ စိန္တေတွာ။ ‘‘ပုထူ’’တိ ပါဠိယံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဗဟူနိပီ’’တိ။ ‘‘ယထာ’’တိ ဣမိနာ ပကာရဝိသေသော ကရဏပ္ပကာရော ဂဟိတော, န ပကာရသာမညန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ယေန ကသိဏေနာ’’တိ, ပထဝီကသိဏေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ စ။ ဈာနံ တာဝ ယုတ္တော ကရဏဘာဝေါ သညာနိရောဓဖုသနဿ သာဓကတမဘာဝတော, ကထံ ကသိဏာနန္တိ? တေသမ္ပိ သော ယုတ္တော ဧဝ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဈာနာနံ နိရောဓဖုသနဿ သာဓကတံ အဘာဝေါ, တဒဂ္ဂေန ကသိဏာနမ္ပိ တဒဝိနာဘာဝတော။ အနေကကရဏာပိ ကိရိယာ ဟောတိယေဝ ယထာ ‘‘အဿေန ယာနေန ဒီပိကာယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
ဧကဝါရန္တိ သကိံ။ ပုရိမသညာနိရောဓန္တိ ကာမသညာဒိပုရိမသညာယ နိရောဓံ, န နိရောဓသမာပတ္တိသညိတံ သညာနိရောဓံ။ ဧကံ သညာဂ္ဂန္တိ ဧကံ သညာဘူတံ အဂ္ဂံ သေဋ္ဌန္တိ အတ္ထော ဟေဋ္ဌိမသညာယ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော။ သညာ စ သာ အဂ္ဂဉ္စာတိ သညာဂ္ဂံ, န သညာသု အဂ္ဂန္တိ။ ဒွေ ဝါရေတိ ဒွိက္ခတ္တုံ။ သေသကသိဏေသူတိ ကသိဏာနံယေဝ ဂဟဏံ နိရောဓကထာယ အဓိကတတ္တာ။ တတော ဧဝ စေတ္ထ ဈာနဂ္ဂဟဏေန ကသိဏဇ္ဈာနာနိ ဧဝ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ အာရမ္မဏံ အနာမသိတွာ ဝဒတိ ယထာ ‘‘ယေန ယေန ကသိဏေနာ’’တိ ဧတ္ထ ဈာနံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၂။)အနာမသိတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ နိဂမနဝသေန ဝဒတိ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ သဗ္ဗံ ဧကဝါရံ သမာပန္နဈာနံ။ သင်္ဂဟေတွာတိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏေန တံသဘာဝါဝိသေသတော ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဟေတွာ။ အပရာပရန္တိ ပုနပ္ပုနံ။
֍ ဋီ ၄၁၆။ ဈာနပဒဋ္ဌာနံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန သညာဉာဏာနိ ဒဿိတာနိ ပဌမနယေ။ ဒုတိယနယေ ပန ယသ္မာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂေန ဃဋေန္တဿ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေန သညာဉာဏာနိ ဒဿိတာနိ။ ယသ္မာ ပန ပဌမနယော လောကိယတ္တာ ဩဠာရိကော, ဒုတိယနယော မိဿကော တသ္မာ တဒုဘယံ အသမ္ဘာဝေတွာ အစ္စန္တသုခုမံ သုဘံ ထိရံ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ ဒဿေတုံ မဂ္ဂဖလဝသေန သညာဉာဏာနိ ဒဿိတာနိ တတိယနယေ။ တယောပေတေ နယာ မဂ္ဂသောဓနဝသေန ဒဿိတာ။
‘‘အယံ ပနေတ္ထ သာရော’’တိ ဝိဘာဝေတုံ တိပိဋကမဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေါ အာဘတော။ နိရောဓံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ကထိတေ တဒနန္တရံ သညာဉာဏုပ္ပတ္တိံ ပုစ္ဆန္တော အတ္ထတော နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ နာမ, နိရောဓတော စ ဝုဋ္ဌာနံ အရဟတ္တဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝါ သိယာ အနာဂါမိဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝါ, တတ္ထ သညာ ပဓာနာ, တဒနန္တရဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ တဒုဘယံ နိဒ္ဓါရေန္တော ထေရော ‘‘ကိံ ဣမေ ဘိက္ခူ ဘဏန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ကိံ ဣမေ ဘိက္ခူ ဘဏန္တီ’’တိ တဒါ ဒီဃနိကာယတန္တိံ ပရိဝတ္တန္တေ ဣမံ ဌာနံ ပတွာ ယထာဝုတ္တေန ပဋိပါဋိယာ တယော နယေ ကထေန္တေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
ယဿ ယထာ မဂ္ဂဝီထိယံ မဂ္ဂဖလဉာဏေသု ဥပ္ပန္နေသု နိယမတော မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိယံ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏ’’န္တိ။ ‘‘ဣဒံ အရဟတ္တဖလ’’န္တိ ဣဒံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ ဖလသမာဓိသညာပစ္စယာတိ ဖလသမာဓိသဟဂတသညာပစ္စယာ။ ကိရ-သဒ္ဒေါ အနုဿရဏတ္ထော။ ယထာဓိဂတဓမ္မာနုဿရဏပက္ခိယာ ဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ သမာဓိသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗံ အရဟတ္တဖလံ ဂဟိတံ သဟစရဏဉာယေန, တသ္မိံ အသတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယာ’’တိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၃။)သညာအတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၇။ ဒေသနာယ သဏှဘာဝေန သာရမ္ဘမက္ခိဿာဒိမလဝိသောဓနတော သုတမယဉာဏံ နှာပိတံ ဝိယ, သုခုမဘာဝေန တနုလေပနဝိလိတ္တံ ဝိယ, တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတတာယ ကုဏ္ဍလာဒိအလင်္ကာရဝိဘူသိတံ ဝိယ စ ဟောတိ, တဒနုပသေဝတော ဉာဏဿ စ တထာဘာဝေါ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ တထာဘာဝါပတ္တိ, နိရောဓကထာယ နိဝေသနဉ္စဿ သိရိသယနပ္ပဝေသနသဒိသန္တိ အာဟ ‘‘သဏှသုခုမ…ပေ… အာရောပိတောပီ’’တိ။ တတ္ထာတိ တဿံ နိရောဓကထာယံ။ သုခံ အဝိန္ဒန္တော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ အလဘန္တော။ မလဝိဒူသိတတာယ ဂူထဋ္ဌာနသဒိသံ။ အတ္တနော လဒ္ဓိံ အတ္တဒိဋ္ဌိံ။ အနုမတိံ ဂဟေတွာတိ အနုညံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဒိသော မေ အတ္တာ’’တိ အနုဇာနာပေတွာ, အတ္တနော လဒ္ဓိယံ ပတိဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ကံ ပနာတိ ဩဠာရိကော, မနောမယော, အရူပီတိ တိဏ္ဏံ အတ္တဝါဒါနံ ဝသေန တိဝိဓေသု ကတမန္တိ အတ္ထော။ ပရိဟရန္တောတိ ဝိဒ္ဓံသနတော ပရိဟရန္တော, နိဂူဟန္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ယသ္မာ စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓံ ဧကတ္တဝသေန ဂဟေတွာ ရူပီဘာဝတော ‘‘ဩဠာရိကော အတ္တာ’’တိ ပစ္စေတိ အတ္တဝါဒီ, အန္နပါနောပဓာနတဉ္စဿ ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘သဿတော’’တိ မညတိ, ရူပီဘာဝတော ဧဝ စ သညာယ အညတ္တံ ဉာယာဂတမေဝ, ယံ ဝေဒဝါဒိနော ‘‘အန္နမယော, ပါနမယော’’တိ စ ဒွိဓာ ဝေါဟရန္တိ, တသ္မာ ပရိဗ္ဗာဇကော တံ သန္ဓာယာ ‘‘ဩဠာရိကံ ခေါ’’တိ အာဟ။
တတ္ထ ယဒိ အတ္တာ ရူပီ, န သညီ, သညာယ အရူပဘာဝတ္တာ, ရူပဓမ္မာနဉ္စ အသဉ္ဇာနနသဘာဝတ္တာ, ရူပီ စ သမာနော ယဒိ တဝ မတေန နိစ္စော, သညာ အပရာပရံ ပဝတ္တနတော တတ္ထ တတ္ထ ဘိဇ္ဇတီတိ ဘေဒသဗ္ဘာဝတော အနိစ္စာ, ဧဝမ္ပိ ‘‘အညာ သညာ, အညော အတ္တာ’’တိ သညာယ အဘာဝတော အစေတနောတိ န ကမ္မဿ ကာရကော, ဖလဿ စ န ဥပဘုဉ္ဇကောတိ အာပန္နမေဝ, တေနာဟ ‘‘ဩဠာရိကော စ ဟိ တေ’’တိအာဒိ။ ပစ္စာဂစ္ဆတောတိ ပစ္စာဂစ္ဆန္တဿ, ဇာနတောတိ အတ္ထော။ ‘‘အညာ စ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, အညာ စ သညာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဥပ္ပါဒပုဗ္ဗကော နိရောဓော, န စ ဥပ္ပန္နံ အနိရုဇ္ဈကံ နာမ အတ္ထီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုန္နဉ္စ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၄။)֍ * ၄၁၈-၄၂၀။ မနောမယန္တိ ဈာနမနသော ဝသေန မနောမယံ။ ယော ဟိ ဗာဟိရပစ္စယနိရပေက္ခော, သော မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တောတိ မနောမယော။ ရူပလောကေ နိဗ္ဗတ္တသရီရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ, ယံ ဝေဒဝါဒိနော အာနန္ဒမယော, ဝိညာဏမယောတိ စ ဒွိဓာ ဝေါဟရန္တိ။ တတြာပီတိ ‘‘မနောမယော အတ္တာ’’တိ ဣမသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ။ ဒေါသေ ဒိန္နေတိ ‘‘အညာဝ သညာ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဒေါသေ ဒိန္နေ။ ဣဓာပိ ပုရိမဝါဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေါသဒဿနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယဒိ အတ္တာ မနောမယော, သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂီ, အဟီနိန္ဒြိယော စ ဘဝေယျ, ဧဝံ သတိ ‘‘ရူပံ အတ္တာ သိယာ, န စ သညီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘မနောမယော စ ဟိ တေ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနာယံ ပရိဗ္ဗာဇကော ပဌမံ ဩဠာရိကံ အတ္တာနံ ပဋိဇာနိတွာ တံ လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန မနောမယံ အတ္တာနံ ပဋိဇာနာတိ, တဉ္စ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အရူပိံ အတ္တာနံ ပဋိဇာနာတီတိ? ကာမဉ္စေတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ, တထာပိ ဣမေ တိတ္ထိယာ နာမ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တာ ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏုကော ဝိယ စဉ္စလာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ နာမ ဥမ္မတ္တကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သညာယာတိ ပကတိသညာယ။ ဥပ္ပါဒနိရောဓံ ဣစ္ဆတိ အပရာပရံ ပဝတ္တာယ သညာယ ဥဒယဝယဒဿနတော။ တထာပိ ‘‘သညာ သညာ’’တိ ပဝတ္တသမညံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ စ အဝိစ္ဆေဒံ ပရိကပ္ပေန္တော သဿတံ မညတိ, တေနာဟ ‘‘အတ္တာနံ ပန သဿတံ မညတီ’’တိ။
တထေဝါတိ ယထာ ‘‘ရူပီ အတ္တာ’’တိ, ‘‘မနောမယော အတ္တာ’’တိ စ ဝါဒဒွယေ သညာယ အတ္တတော အညတာ, တထာ စဿ အစေတနတာဒိဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ ဒုန္နိဝါရော, တထေဝ ဣမသ္မိံ ဝါဒေ ဒေါသော။ တေနာဟ ‘‘တထေဝဿ ဒေါသံ ဒဿေန္တော’’တိ။ မိစ္ဆာဒဿနေနာတိ အတ္တဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန။ အဘိဘူတတ္တာတိ အနာဒိကာလဘာဝိတဘာဝေန အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ နိဝါရိတဉာဏစာရတ္တာ။ တံ နာနတ္တံ အဇာနန္တောတိ ယေန သန္တတိဃနေန, သမူဟဃနေန စ ဝဉ္စိတော ဗာလော ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဓမ္မသမူဟံ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန ‘‘အတ္တာ’’တိ, ‘‘နိစ္စော’’တိ စ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရတိ, တံ ဧကတ္တသညိတံ ဃနဂ္ဂဟဏံ ဝိနိဘုဇ္ဇ ယာထာဝတော ဇာနနံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ, သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တိတ္ထိယာနံ သော နတ္ထီတိ အယမ္ပိ ပရိဗ္ဗာဇကော တာဒိသဿ ဉာဏဿ ပရိပါကဿ အဘာဝတော ဝုစ္စမာနမ္ပိ နာညာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတာ ဝုစ္စမာနမ္ပိ တံ နာနတ္တံ အဇာနန္တော’’တိ။ သညာ နာမာယံ နာနာရမ္မဏာ နာနာက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝေတိ စာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၅။)သညာယ ဥပ္ပါဒနိရောဓံ ပဿန္တောပိ သညာမယံ သညာဘူတံ အတ္တာနံ ပရိကပ္ပေတွာ ယထာဝုတ္တဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော နိစ္စမေဝ ကတွာ မညတိ ဒိဋ္ဌိမညနာယ။ တထာဘူတဿ စ တဿ သဏှသုခုမပရမဂမ္ဘီရဓမ္မတာ န ဉာယတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဇ္ဇာနံ ခေါ’’တိအာဒိ။
ဒိဋ္ဌိအာဒီသု ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဒဿနံ အဘိနိဝိသနံ ဒိဋ္ဌိ။ တဿာ ဧဝ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ နိဇ္ဈာနဝသေန ခမနံ ခန္တိ။ တထာ ရောစနံ ရုစိ။ ‘‘အညထာ’’တိအာဒိ တေသံ ဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿနံ။ တတ္ထ အညထာတိ ယထာ အရိယဝိနယေ အန္တဒွယံ အနုပဂ္ဂမ္မ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါဝသေန ဒဿနံ ဟောတိ, တတော အညထာယေဝ။ အညဒေဝါတိ ယံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇတိ ခန္ဓာယတနာဒိ, တဿ စ အနိစ္စတာဒိ, တတော အညဒေဝ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ အတ္တာနံ သဿတာဒိ တေ ခမတိ စေဝ ရုစ္စတိ စ။ အာယုဉ္ဇနံ အနုယုဉ္ဇနံ အာယောဂေါ, တေနာဟ ‘‘ယုတ္တပယုတ္တတာ’’တိ။ ပဋိပတ္တိယာတိ ပရမတ္တစိန္တနာဒိပရိဗ္ဗာဇကပဋိပတ္တိယာ။ ဒုဇ္ဇာနမေတံ ဓမ္မတံ တွံ ‘‘အယံ ပရမတ္ထော, အယံ သမ္မုတီ’’တိ ဣမဿ ဝိဘာဂဿ ဒုဗ္ဗိဘာဂတ္တာ။ ‘‘ယဒိ ဧတံ ဒုဇ္ဇာနံ, တံ တာဝ တိဋ္ဌတု, ဣမံ ပနတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ယထာ ပဋိပဇ္ဇိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ပရိဗ္ဗာဇကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညော ဝါ သညတောတိ သညာသဘာဝတော အညော သဘာဝေါ ဝါ အတ္တာ ဟောတူတိ အတ္ထော။ အဿာတိ အတ္တနော။
လောကီယတိ ဒိဿတိ ဧတ္ထ ပုညပါပံ, တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော, အတ္တာ။ သော ဟိဿ ကာရကော, ဝေဒကော စာတိ ဣစ္ဆိတော။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁၊ ဥဒါ။ ၅၅) နယပ္ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ န ဟေသ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထနိဿိတော တဒသံဝတ္တနတော။ ယော ဟိ တဒါဝဟော, သော တံနိဿိတောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျ ယထာ တံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရော။ ဧတေနေဝ တဿ န ဓမ္မနိဿိတတာပိ သံဝဏ္ဏိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အာဒိဗြဟ္မစရိယဿာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ, တဒေဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ ယထာ ‘‘ဝိနယော ဧဝ ဝေနယိကော’’တိ, (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂၁) တေနာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ သံသာရဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓုပသမာသံဝတ္တနံ ဝဋ္ဋန္တောဂဓတ္တာ, တဿ ဝဋ္ဋသမ္ဗန္ဓနတော စ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၆။)တထာ အဘိညာသမ္ဗောဓနိဗ္ဗာနာသံဝတ္တနဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဇာနနာယာတိ ဉာတပရိညာဝသေန အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ တီရဏပဟာနပရိညာဝသေန သမ္ဗောဓနတ္ထာယာတိ ဝဒန္တိ။ အဘိဇာနနာယာတိ အဘိညာပညာဝသေန ဇာနနာယ, တံ ပန ဝဋ္ဋဿ ပစ္စက္ခကရဏမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခကိရိယာယာ’’တိ။ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဋိဝေဓာယ။
ကာမံ တဏှာပိ ဒုက္ခသဘာဝါ, တဿာ ပန သမုဒယဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘တဏှံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဘာဝနတော ဥပ္ပါဒနတော။ ဒုက္ခံ ပဘာဝေန္တီပိ တဏှာ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယန္တရသဟိတာ ဧဝ ပဘာဝေတိ, န ကေဝလာတိ အာဟ ‘‘သပ္ပစ္စယာ’’တိ။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တီတိ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ, နပ္ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခသမုဒယာ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေတိ အပ္ပဝတ္တိ။ ဒုက္ခနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ, တဒတ္ထံ ပဋိပဒါ စာတိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီပဋိပဒါ။ မဂ္ဂပါတုဘာဝေါတိ အဂ္ဂမဂ္ဂသမုပ္ပါဒေါ။ ဖလသစ္ဆိကိရိယာတိ အသေက္ခဖလာဓိဂမော။ အာကာရန္တိ တံ ဂမနလိင်္ဂံ။
֍ ဋီ ၄၂၁။ သမန္တတော နိဂ္ဂဏှနဝသေန တောဒနံ ဝိဇ္ဈနံ သန္နိတောဒကံ, ဝါစာယာတိ စ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဝစနပတောဒေနာ’’တိ။ သဇ္ဈဗ္ဘရိတန္တိ သမန္တတော ဘုသံ အရိတံ အကံသူတိ သတမတ္တေဟိ တုတ္တကေဟိ ဝိယ တိံသသတမတ္တာ ပရိဗ္ဗာဇကာ ဝါစာပတောဒနေဟိ တုဒိံသု သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ ပရမတ္ထသဘာဝတော ဥပလဗ္ဘမာနံ, နပကတိအာဒိ ဝိယ အနုပလဗ္ဘမာနံ။ တစ္ဆန္တိ သစ္စံ။ တထန္တိ အဝိပရီတံ လောကုတ္တရဓမ္မေသူတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ တေ ဓမ္မေ ဝိသယံ ကတွာ။ ဌိတသဘာဝန္တိ အဝဋ္ဌိတသဘာဝံ, တဒုပ္ပါဒကန္တိ အတ္ထော။ လောကုတ္တရဓမ္မနိယာမတန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မသမ္ပာပနနိယာမေန နိယတံ, တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနဉှီ’’တိအာဒိ။ ဧဒိသာတိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။
စိတ္တဟတ္ထိသာရိပုတ္တပေါဋ္ဌပါဒဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၂၂။ သုခုမေသု အတ္ထန္တရေသူတိ ခန္ဓာယတနာဒီသု သုခုမဉာဏဂေါစရေသု ဓမ္မေသု။ ကုသလောတိ ပုဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ကတပရိစယတာယ ဆေကော အဟောသိ။ ဂိဟိဘာဝေ အာနိသံသကထာယ ကထိတတ္တာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၇။)သီလဝန္တဿ ဘိက္ခုနော တထာ ကထနေန ဝိဗ္ဘမနေ နိယောဇိတတ္တာ ဣဒါနိ သယမ္ပိ သီလဝါ ဧဝ ဟုတွာ ဆ ဝါရေ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၆၉) ဝိဗ္ဘမိ။ ကမ္မသရိက္ခကေန ဟိ ဖလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝကဿ ကထိတေတိ မဟာသာဝကဿ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဿ အပသာဒနကထိတနိမိတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တောတိ သာသနေ ပတိဋ္ဌံ လဒ္ဓုံ အသက္ကောန္တော။
֍ ဋီ ၄၂၃။ ပညာစက္ခုနော နတ္ထိတာယာတိ သုဝုတ္တဒုရုတ္တသမဝိသမဒဿနသမတ္ထပညာစက္ခုနော အဘာဝေန။ စက္ခုမာတိ ဧတ္ထ ယာဒိသေန စက္ခုနာ ပုရိသော ‘‘စက္ခုမာ’’တိ ဝုတ္တော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဘာသိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကကောဋ္ဌာသာတိ ဧကန္တိကာ, နိဗ္ဗာနာဝဟဘာဝေန နိစ္ဆိတာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဌပိတာတိ ဝဝတ္ထာပိတာ။ န ဧကကောဋ္ဌာသာ န ဧကန္တိကာ, န နိဗ္ဗာနာဝဟဘာဝေန နိစ္ဆိတာ ဝဋ္ဋန္တောဂဓဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧကံသိကဓမ္မဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၂၅။ ‘‘ကသ္မာ အာရဘီ’’တိ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အနိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ ပယောဇနံ ဝိဿဇ္ဇိတံ။ သတိ ဟိ ဖလသိဒ္ဓိယံ ဟေတုသိဒ္ဓေါယေဝ ဟောတီတိ။ ပညာပိတနိဋ္ဌာယာတိ ပဝေဒိတဝိမုတ္တိမဂ္ဂဿ, ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတိ ဧတာယာတိ ‘‘နိဋ္ဌာ’’တိ ဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ နိဋ္ဌာမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘နိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ဟိ အနိယျာနိကတာ, နိယျာနိကတာ စ ဝုစ္စတိ, န နိဋ္ဌာယ။ နိယျာနံ ဝါ နိဂ္ဂမနံ နိဿရဏံ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဝုပသမောတိ အတ္ထော။ နိယျာနမေဝ နိယျာနိကံ, န နိယျာနိကံ အနိယျာနိကံ, သော ဧဝ ဘာဝေါ အနိယျာနိကဘာဝေါ, တဿ ဒဿနတ္ထန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝစနမတ္တသာမညံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ, န ပန ပရမတ္ထတော တေသံ သမယေ နိဗ္ဗာနပညာပနဿ လဗ္ဘနတော, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာ စ န နိယျာနိကာ’’တိအာဒိ။ လောကထူပိကာဒိဝသေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အညော ပုရိသော, အညာ ပကတီ’’တိ ပကတိပုရိသန္တရာဝဗောဓော မောက္ခော, ဗုဒ္ဓိအာဒိဂုဏဝိနိမုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနံ မောက္ခော, ကာယပဝတ္တိဂတိဇာတိဗန္ဓာနံ အပ္ပမဇ္ဇနဝသေန အပ္ပဝတ္တော မောက္ခော, ယညေဟိ ဇုတေန ပရေန ပုရိသေန သလောကတာ မောက္ခော, သမီပတာ မောက္ခော, သဟယောဂေါ မောက္ခောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာပညတ္တာတိ ပညတ္တပ္ပကာရာ ဟုတွာ န နိယျာတိ,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၈။)ယေနာကာရေန ‘‘နိဋ္ဌာ ပါပုဏီယတီ’’တိ တေဟိ ပဝေဒိတာ, တေနာကာရေန တဿာ အပ္ပတ္တဗ္ဗတော န နိယျာတိ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ‘‘နာယံ နိဋ္ဌာ ပဋိပဒါ ဝဋ္ဋဿ အနတိက္ကမနတော’’တိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာ။ နိဝတ္တတီတိ ပဋိက္ခေပဿ ကာရဏဝစနံ, တသ္မာ တေဟိ ပညတ္တာ နိဋ္ဌာ ပဋိပဒါ န နိယျာတိ, အညဒတ္ထု တံသမင်္ဂိနံ ပုဂ္ဂလံ သံသာရေ ဧဝ ပရိဗ္ဘမာပေန္တီ နိဝတ္တတိ။
ပဓာနံ ဇာနနံ နာမ ပစ္စက္ခတော ဇာနနံ တဿ ပမာဏဇေဋ္ဌဘာဝတော, ဣတရဿ သံသယာနုဗဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာနံ ပဿ’’န္တိ။ တေနေတ္ထ ဒဿနေန ဇာနနံ ဝိသေသေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တုမှာကံ ဧကန္တသုခေ လောကေ ပစ္စက္ခတော ဉာဏဒဿနံ အတ္ထီတိ။ ဇာနန္တိ ဝါ တဿ လောကဿ အနုမာနဝိသယတံ ပုစ္ဆတိ, ပဿန္တိ ပစ္စက္ခတော ဂေါစရတံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – အပိ တုမှာကံ လောကော ပစ္စက္ခတော ဉာတော, ဥဒါဟု အနုမာနတောတိ။
ယသ္မာ လောကေ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္ထော ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝေန ပါကဋော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနီတိ ဒိဋ္ဌဝါ, ဒဿနဘူတေန, တဒနုဂတေန စ ဉာဏေန ဂဟိတပုဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သရီရသဏ္ဌာနာဒီနီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘အပ္ပါဋိဟီရက တ’’န္တိ အနုနာသိကလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပါဋိဟီရကံ တ’’န္တိ ‘‘အပ္ပါဋိဟီရံ ကတ’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ပဋိပက္ခဟရဏတော ပဋိဟာရိယံ, တဒေဝ ပါဋိဟာရိယံ, ဥတ္တရဝိရဟိတံ ဝစနံ။ ပါဋိဟာရိယမေဝေတ္ထ ‘‘ပါဋိဟီရက’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တံ။ န ပါဋိဟီရကံ အပ္ပါဋိဟီရကံ ပရေဟိ ဝုစ္စမာနဥတ္တရေဟိ သဥတ္တရတ္တာ, တေနာဟ ‘‘ပဋိဟရဏဝိရဟိတ’’န္တိ။ သဥတ္တရဉှိ ဝစနံ တေန ဥတ္တရေန ပဋိဟာရီယတိ အတိဝိပရိဝတ္တီယတိ။ တတော ဧဝ နိယျာနဿ ပဋိဟရဏမဂ္ဂဿ အဘာဝတော ‘‘အနိယျာနိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။
֍ ဋီ ၄၂၆။ ဝိလာသော လီဠာ။ အာကပ္ပေါ ကေသဗန္ဓဝတ္ထဂ္ဂဟဏံ အာဒိအာကာရဝိသေသော, ဝေသသံဝိဓာနံ ဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘာဝါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဘာဝေါ’’တိ စ စာတုရိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တယောအတ္တပဋိလာဘဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၂၈။ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ, အတ္တဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အတ္တပဋိလာဘောတိ အတ္တဘာဝပဋိလာဘော’’တိ။ ကာမဘဝံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၇၉။)ဒဿေတိ တဿ ဣတရဒွယတ္တဘာဝတော ဩဠာရိကတ္တာ။ ရူပဘဝံ ဒဿေတိ ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဟုတွာ ရူပီဘာဝေန ဥပလဗ္ဘနတော။ သံကိလေသိကာ ဓမ္မာ နာမ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါ တဒဘာဝေ ကဿစိ သံကိလေသဿာပိ အသမ္ဘဝတော။ ဝေါဒါနိယာ ဓမ္မာ နာမ သမထဝိပဿနာ တာသံ ဝသေန သဗ္ဗသော စိတ္တဝေါဒါနဿ သိဇ္ဈနတော။
֍ ဋီ ၄၂၉။ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အသမုစ္ဆေဒေ ပန န ကဒါစိပိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ပါရိပူရီ, ဝေပုလ္လံ ဝါ သမ္ဘဝတိ, သမုစ္ဆေဒေ ပန သတိ ဧဝ သမ္ဘဝတီတိ မဂ္ဂပညာဖလပညာ-ဂ္ဂဟဏံ။ တာ ဟိ သကိံ ပရိပုဏ္ဏာ ပရိပုဏ္ဏာ ဧဝ အပရိဟာနဓမ္မတ္တာ။ တရုဏပီတီတိ ဥပ္ပန္နမတ္တာ အလဒ္ဓါသေဝနာ ဒုဗ္ဗလာ ပီတိ။ ဗလဝတုဋ္ဌီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓါသေဝနာ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယဘူတာ ထိရတရာ ပီတိ။ ‘‘ယံ အဝေါစုမှာ’’တိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ ဝေါဟာရံ ‘‘သံကိလေသိကဝေါဒါနိယဓမ္မာနံ ပဟာနာဘိဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌံ ပညာယ ပါရိပူရိဝေပုလ္လဘူတံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အပရပ္ပစ္စယေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခတော သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟရိဿတီ’’တိ ကထယိမှ။ တတ္ထ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တဿ မမ ဩဝါဒကရဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိဟရဏနိမိတ္တံ ပမောဒပ္ပဘာဝိတာ ပီတိ စ ဘဝိဿတိ, တဿာ စ ပစ္စယဘူတံ ပဿဒ္ဓိဒွယံ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ စ ဥက္ကံသဂတံ ဉာဏဉ္စ တထာဘူတော စ သော ဝိဟာရော။ သန္တပဏီတတာယ အတပ္ပကော အနညသာဓာရဏော သုခဝိဟာရောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ။
ပဌမဇ္ဈာနေ ပဋိလဒ္ဓမတ္တေ ဟီနဘာဝတော ပီတိ ဒုဗ္ဗလာ ပါမောဇ္ဇပက္ခိကာ, သုဝိဘာဝိတေ ပန တသ္မိံ ပဂုဏေ သာ ပဏီတာ ဗလဝဘာဝတော ပရိပုဏ္ဏကိစ္စာ ပီတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ပါမောဇ္ဇာဒယော ဆပိ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။ ‘‘သုခေါ ဝိဟာရော’’တိ ဣမိနာ သမာဓိ ဂဟိတော။ သုခံ ဂဟိတန္တိ အပရေ, တေသံ မတေန သန္တသုခတာယ ဥပေက္ခာ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဣစ္ဆိတာ, တေနာဟ ‘‘တထာ စတုတ္ထေ’’တိအာဒိ။ ပါမောဇ္ဇံ နိဝတ္တတီတိ ဒုဗ္ဗလပီတိသင်္ခါတံ ပါမောဇ္ဇံ ဆသု ဓမ္မေသု နိဝတ္တတိ ဟာယတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗဒါ ပီတိ ဗလဝတီ ဧဝ ဟောတိ, န ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိယ ကဒါစိ ဒုဗ္ဗလာ။ သုဒ္ဓဝိပဿနာ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝါတိ ဥပရိ မဂ္ဂံ အကထေတွာ ကေဝလံ ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနံ ကထိတံ။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိပဿနာ ကထိတာတိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၀။)ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေန ဈာနာနိ ကထေတွာ တတော ပရံ ဝိပဿနာပုဗ္ဗကာ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ကထိတာတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိ ကထိတာတိ ပဌမဇ္ဈာနိကာဒိကာ ဖလသမာပတ္တိယော အကထေတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာ ဧဝ ဖလသမာပတ္တိ ကထိတာ။ ပီတိဝေဝစနမေဝ ကတွာတိ ဒွိန္နံ ပီတီနံ ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ပါမောဇ္ဇံ ပီတိဝေဝစနမေဝ ကတွာ။ ပီတိသုခါနံ အပရိစ္စတ္တတ္တာ, ‘‘သုခေါ စ ဝိဟာရော’’တိ သာတိသယဿ သုခဝိဟာရဿ ဂဟိတတ္တာ စ ဒုတိယဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိ နာမ ကထိတာ။ ကာမံ ပဌမဇ္ဈာနေပိ ပီတိသုခါနိ လဗ္ဘန္တိ, တာနိ ပန ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန န သန္တပဏီတာနိ, သန္တပဏီတာနိ စ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ။
֍ * ၄၃၂-၄၃၇။ ဝိဘာဝနတ္ထောတိ ပကာသနတ္ထော သရူပတော နိရူပနတ္ထော, တေနာဟ ‘‘အယံ သော’’တိအာဒိ။ နန္တိ ဩဠာရိကံ အတ္တပဋိလာဘံ။ သပ္ပဋိဟရဏန္တိ ပရေန စောဒိတဝစနေန သပရိဟာရံ သဥတ္တရံ။ တုစ္ဆောတိ မုသာ အဘူတော။ သွေဝါတိ သော ဧဝ အတ္တပဋိလာဘော။ တသ္မိံ သမယေ ဟောတီတိ တသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နသမယေ ဝိဇ္ဇမာနော ဟောတိ။ အတ္တပဋိလာဘောတွေဝ နိယျာတေသိ, န နံ သရူပတော နီဟရိတွာ ဒဿေသိ။ ရူပါဒယော စေတ္ထ ဓမ္မာတိ ရူပဝေဒနာဒယော ဧဝ ဧတ္ထ လောကေ သဘာဝဓမ္မာ။ အတ္တပဋိလာဘောတိ ပန တေ ရူပါဒိကေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ပညတ္တိ, တေနာဟ ‘‘နာမမတ္တမေတ’’န္တိ။ နာမပဏ္ဏတ္တိဝသေနာတိ နာမဘူတပညတ္တိမတ္တတာဝသေန။
֍ ဋီ ၄၃၈။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာတိ ‘‘အတ္တပဋိလာဘောတိ ရူပါဒိကေ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ယသ္မိံ စိတ္တ သမယေ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိနယနတ္ထန္တိ ယထာ ပရေ ပုစ္ဆေယျုံ, တေနာကာရေန ကာလဝိဘာဂတော ပဋိပဒါနိ ပုစ္ဆိတွာ တဿ အတ္ထဿ ဉာပနဝသေန ဝိနယနတ္ထံ။ တသ္မိံ သမယေ သစ္စော အဟောသီတိ တသ္မိံ အတီတသမယေ ဥပါဒါနဿ ဝိဇ္ဇမာနတာယ သစ္စဘူတော ဝိဇ္ဇမာနော ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗော အဟောသိ, န ပန အနာဂတော ဣဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နော ဝါ အတ္တပဋိလာဘော တဒုပါဒါနဿ တဒါ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယေ တေ အတီတာ ဓမ္မာ အတီတသမယေ အတီတတ္တပဋိလာဘဿ ဥပါဒါနဘူတာ ရူပါဒယော။ တေ ဧတရဟိ နတ္ထိ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ တတော ဧဝ အဟေသုန္တိ သင်္ချံ ဂတာ။ တသ္မာတိ တသ္မိံယေဝ သမယေ လဗ္ဘနတော။ သောပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၁။)တဒုပါဒါနော မေ အတ္တပဋိလာဘော တသ္မိံယေဝ အတီတသမယေ သစ္စော ဘူတော ဝိဇ္ဇမာနော ဝိယ အဟောသိ။ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနန္တိ အနာဂတာနဉ္စေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနဉ္စ ရူပဓမ္မာနံ ဥပါဒါနဘူတာနံ တဒါ တသ္မိံ အတီတသမယေ အဘာဝါ တဒုပါဒါနော အနာဂတော ပစ္စုပ္ပန္နော စ အတ္တပဋိလာဘော တသ္မိံ အတီတသမယေ မောဃော တုစ္ဆော မုသာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ နာမမတ္တမေဝါတိ သမညာမတ္တမေဝ။ အတ္တပဋိလာဘံ ပဋိဇာနာတိ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ။
‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ယေ တေ အနာဂတာ ဓမ္မာ, တေ ဧတရဟိ နတ္ထိ, ‘‘ဘဝိဿန္တီ’’တိ ပန သင်္ချံ ဂမိဿန္တိ, တသ္မာ သောပိ မေ အတ္တပဋိလာဘော တသ္မိံယေဝ သမယေ သစ္စော ဘဝိဿတိ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပန ဓမ္မာနံ တဒါ အဘာဝါ တသ္မိံ သမယေ မောဃော အတီတော မောဃော ပစ္စုပ္ပန္နော။ ယေ ဣမေ ပစ္စုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ, တေ ဧတရဟိ အတ္ထိ, တသ္မာ ယောယံ မေ အတ္တပဋိလာဘော, သော ဣဒါနိ သစ္စော။ အတီတာနာဂတာနံ ပန ဓမ္မာနံ ဣဒါနိ အဘာဝါ တသ္မိံ သမယေ မောဃော အတီတော မောဃော အနာဂတောတိ ဧဝံ အတ္ထတော နာမမတ္တမေဝ အတ္တပဋိလာဘံ ပဋိဇာနာတီတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။
֍ * ၄၃၉-၄၄၃။ သံသန္ဒိတုန္တိ သမာနေတုံ။ ယသ္မိံ သမယေ ခီရံ ဟောတီတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဘူတုပါဒါယသညိတံ ဥပါဒါနဝိသေသံ ဥပါဒါယ ခီရပညတ္တိ ဟောတိ။ န တသ္မိံ…ပေ… ဂစ္ဆတိ ခီရပညတ္တိဥပါဒါနဿ ဒဓိအာဒိပညတ္တိယာ အနုပါဒါနတော။ ပဋိနိယတဝတ္ထုကာ ဟိ ဧကာ လောကသမညာ, တေနာဟ ‘‘ယေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သင်္ခါယတိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ, ပညတ္တိ။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝစန္တိ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ နိရုတ္တိ။ နမန္တိ ဧတေနာတိ နာမံ။ ဝေါဟရန္တိ ဧတေနာတိ ဝေါဟာရော, ပညတ္တိယေဝ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိနာ ခီရေ ဝုတ္တနယံ ဒဓိအာဒီသု အတိဒိသတိ။
သမနုဇာနနမတ္တကာနီတိ ‘‘ဣဒံ ခီရံ, ဣဒံ ဒဓီ’’တိအာဒိနာ တာဒိသေ ဘူတုပါဒါယရူပဝိသေသေ လောကေ ပရမ္ပရာဘတံ ပညတ္တိံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ သမနုဇာနနံ ဝိယ ပစ္စယဝိသေသဝိသိဋ္ဌံ ရူပါဒိခန္ဓသမူဟံ ဥပါဒါယ ‘‘ဩဠာရိကော အတ္တပဋိလာဘော’’တိ စ ‘‘မနောမယော အတ္တပဋိလာဘော’’တိ စ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၂။)‘‘အရူပေါ အတ္တပဋိလာဘော’’တိ စ တထာ တထာ သမနုဇာနနမတ္တကာနိ, န စ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ဥပါဒါနတော အညော ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ နိရုတ္တိမတ္တကာနီတိ သဒ္ဒနိရုတ္တိယာ ဂဟဏူပါယမတ္တကာနိ။ ‘‘သတ္တော ဖဿောတိ ဟိ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏုတ္တရကာလံ တဒနုဝိဒ္ဓပဏ္ဏတ္တိဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ တဒတ္ထာဝဗောဓော။ ဝစနပထမတ္တကာနီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဝေါဟာရမတ္တကာနီတိ တထာ တထာ ဝေါဟာရမတ္တကာနိ။ နာမပဏ္ဏတ္တိမတ္တကာနီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, တံတံနာမပညာပနမတ္တကာနိ။ သဗ္ဗမေတန္တိ ‘‘အတ္တပဋိလာဘော’’တိ ဝါ ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ပေါသော’’တိ ဝါ သဗ္ဗမေတံ ဝေါဟာရမတ္တကံ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတော, တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ ပရမတ္ထတော သတ္တော နာမ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ တံ ဗုဒ္ဓေဟိပိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဒွေ ကထာ’’တိအာဒိ။ သမ္မုတိယာ ဝေါဟာရဿ ကထနံ သမ္မုတိကထာ။ ပရမတ္ထဿ သဘာဝဓမ္မဿ ကထနံ ပရမတ္ထကထာ။ အနိစ္စာဒိကထာပိ ပရမတ္ထသန္နိဿိတကထာ ပရမတ္ထကထာတိ ကတွာ ပရမတ္ထကထာ။ ပရမတ္ထဓမ္မော ဟိ ‘‘အနိစ္စော, ဒုက္ခော, အနတ္တာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ, န သမ္မုတိဓမ္မော။ ကသ္မာ ပနေဝံ ဒုဝိဓာ ဗုဒ္ဓါနံ ကထာပဝတ္တီတိ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တတ္ထ ယော’’တိအာဒိနာ။ ယသ္မာ ပရမတ္ထကထာယ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော, အရိယသစ္စကထာ စ သိခါပ္ပတ္တာ ဒေသနာ, တသ္မာ ဝိနေယျပုဂ္ဂလဝသေန သမ္မုတိကထံ ကထေန္တောပိ ဘဂဝါ ပရမတ္ထကထံယေဝ ကထေတီတိ အာဟ ‘‘တဿ ဘဂဝါ အာဒိတောဝ…ပေ… ကထေတီ’’တိ, တေနာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ, တေနဿ ကတ္ထစိ သမ္မုတိကထာပုဗ္ဗိကာ ပရမတ္ထကထာ ဟောတိ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန, ကတ္ထစိ ပရမတ္ထကထာပုဗ္ဗိကာ သမ္မုတိကထာ။ ဣတိ ဝိနေယျဒမနကုသလဿ သတ္ထု ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေန တထာ တထာ ဒေသနာပဝတ္တီတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တော ဧဝ သမ္မုတိံ အနုဝတ္တတိ, သမ္မုတိံ အပရိစ္စဇန္တောယေဝ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝေတိ, န တတ္ထ အဘိနိဝေသာတိဓာဝနာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝိသေယျ, သမညံ နာတိဓာဝေယျာ’’တိ။
ပဌမံ သမ္မုတိံ ကတွာ ကထနံ ပန ဝေနေယျဝသေန ယေဘုယျေန ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏန္တိ တံ ကာရဏေန သဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပကတိယာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ သမ္မုတိ နာမ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အဘူတာ, တံ ကထံ ဗုဒ္ဓါ ကထေန္တီတိ အာဟ ‘‘သမ္မုတိကထံ ကထေန္တာပီ’’တိအာဒိ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၃။)သစ္စမေဝါတိ တထမေဝ။ သဘာဝမေဝါတိ သမ္မုတိဘာဝေန တံသဘာဝမေဝ, တေနာဟ ‘‘အမုသာဝါ’’တိ။ ပရမတ္ထဿ ပန သစ္စာဒိဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ဣမေသံ ပန သမ္မုတိပရမတ္ထာနံ ကော ဝိသေသော? ယသ္မိံ ဘိန္နေ, ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ အဝယဝဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ န တံသညာ, သော ဃဋပဋာဒိပ္ပဘေဒေါ သမ္မုတိ, တဗ္ဗိပရိယာယတော ပရမတ္ထော။ န ဟိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝုတ္တနယေန သမ္မုတိပိ သစ္စသဘာဝါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသီ’’တိအာဒိ။
ဣဒါနိ နေသံ သစ္စသဘာဝံ ကာရဏေန ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ကေတဝစနံ သစ္စန္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ ဝိသံဝါဒနာဘာဝတော။ တတ္ထ ဟေတုမာဟ ‘‘လောကသမ္မုတိကာရဏ’’န္တိ။ လောကသိဒ္ဓါ ဟိ သမ္မုတိ သင်္ကေတဝစနဿ အဝိသံဝါဒနတာယ ကာရဏံ။ ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထော ပရမတ္ထော, ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝေါ။ တဿ ဝစနံ သစ္စံ ယာထာဝတော အဝိသံဝါဒနဝသေန စ ပဝတ္တနတော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဓမ္မာနံ ဘူတလက္ခဏ’’န္တိ, သဘာဝဓမ္မာနံ ယော ဘူတော အဝိပရီတော သဘာဝေါ, တဿ လက္ခဏံ အင်္ဂနံ ဉာပနန္တိ ကတွာ။
ယဒိ တထာဂတော ပရမတ္ထသစ္စံ သမ္မဒေဝ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဌိတောပိ လောကသမညံ ဂဟေတွာဝ ဝဒတိ, ကော ဧတ္ထ လောကိယမဟာဇနေဟိ ဝိသေသောတိ အာဟ။ ‘‘ယာဟိ တထာဂတော ဝေါဟရတိ အပရာမာသ’’န္တိအာဒိ။ လောကိယမဟာဇနော အပ္ပဟီနပရာမာသတ္တာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ပရာမသန္တော ဝေါဟရတိ, တထာဂတော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနပရာမာသတ္တာ အပရာမသန္တော ယသ္မာ လောကသမညာဟိ ဝိနာ လောကိယော အတ္ထော လောကေ ကေနစိ ဒုဝိညေယျော, တသ္မာ တာဟိ တံ ဝေါဟရတိ။ တထာ ဝေါဟရန္တော ဧဝ စ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျသတ္တေ ပရမတ္ထသစ္စေ ပတိဋ္ဌပေတိ။ ဒေသနံ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာတိ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတကထာယ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ ဝိဝေစေတွာ ဒေသနံ ‘‘အပရာမာသ’’န္တိ တဏှာမာနပရာမာသပ္ပဟာနကိတ္တနေန အရဟတ္တနိကူဋေန နိဋ္ဌာပေသိ။ ယံ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၄။)၁၀။ သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
သုဘမာဏဝကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄၄။ ‘‘အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝဿ စိရကာလတာပဋိက္ခေပေန အာသန္နတာ ဒဿိတာ, ကာလပရိစ္ဆေဒေါ န ဒဿိတောတိ တံ ပရိစ္ဆေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ မာသမတ္တေ ကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ကာလဿ အသမ္ပုဏ္ဏတံ ဇောတေတိ။ တုဒိသညိတော ဂါမော နိဝါသော ဧတဿာတိ တောဒေယျော။ တံ ပနေသ ယသ္မာ သောဏဒဏ္ဍော ဝိယ စမ္ပံ, ကူဋဒန္တော ဝိယ စ ခါဏုမတံ အဇ္ဈာဝသတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဿ အဓိပတိတ္တာ’’တိ ဣဿရဘာဝတောတိ အတ္ထော။ သမာဟာရန္တိ သန္နိစယံ။ ပဏ္ဍိတော ဃရမာဝသေတိ ယသ္မာ အပ္ပတရပ္ပတရေပိ ဝယမာနေ ဘောဂါ ခိယန္တိ, အပ္ပတရပ္ပတရေပိ သဉ္စိယမာနေ ဝဍ္ဎန္တိ, တသ္မာ ဝိညုဇာတိကော ကိဉ္စိ ဝယံ အကတွာ အာယမေဝ ဥပ္ပါဒေန္တော ဃရာဝါသံ အနုတိဋ္ဌေယျာတိ လောဘာဒေသိတံ ပဋိပတ္တိံ ဥပဒိသတိ။
အဒါနမေဝ သိက္ခာပေတွာ လောဘာဘိဘူတတာယ တသ္မိံယေဝ ဃရေ သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ လောဘဝသိကဿ ဟိ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ။ အတိဝိယ ပိယာယတိ ပုဗ္ဗပရိစယေန။ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ သုဘံ မာဏဝံ အနုဂ္ဂဏှိတုကာမော။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ ကတောကာသဿ ကမ္မဿ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော။
ဗြာဟ္မဏစာရိတ္တဿ ဘာဝိတတံ သန္ဓာယ, တထာ ပိတရံ ဥက္ကံသေန္တော စ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာဟ။ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆီတိ သုတမေတံ မယာ ‘‘မယှံ ပိတာ သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ, ကိမိဒံ သစ္စန္တိ ပုစ္ဆိ။ တထေဝ ဝတွာတိ ယထာ ပုဗ္ဗေ သုနခဿ ဝုတ္တံ, တထေဝ ဝတွာ။ အဝိသံဝါဒနတ္ထန္တိ သစ္စာပနတ္ထံ ‘‘တောဒေယျဗြာဟ္မဏော သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အတ္တနော ဝစနဿ အဝိသံဝါဒနတ္ထံ အဝိသံဝါဒဘာဝဿ ဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗံ ဒဿေသီတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သော သုနခေါ တံ သဗ္ဗံ နေတွာ ဒဿေသိ, န ဇာတိဿရတာယ။ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဘုက္ကရဏံ ပန ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓဝါသနာဝသေန။ စုဒ္ဒသ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာတိ ‘‘ဒိဿန္တိ ဟိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၅။)ဘော ဂေါတမ မနုဿာ အပ္ပါယုကာ, ဒိဿန္တိ ဒီဃာယုကာ။ ဒိဿန္တိ ဗဝှါဗာဓာ, ဒိဿန္တိ အပ္ပါဗာဓာ။ ဒိဿန္တိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ, ဒိဿန္တိ ဝဏ္ဏဝန္တော။ ဒိဿန္တိ အပ္ပေသက္ခာ, ဒိဿန္တိ မဟေသက္ခာ။ ဒိဿန္တိ အပ္ပဘောဂါ, ဒိဿန္တိ မဟာဘောဂါ။ ဒိဿန္တိ နီစကုလီနာ, ဒိဿန္တိ ဥစ္စာကုလီနာ။ ဒိဿန္တိ ဒုပ္ပညာ, ဒိဿန္တိ ပညာဝန္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉)။ ဣမေ စုဒ္ဒသ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ, အင်္ဂသုဘတာယ ကိရေသ ‘‘သုဘော’’တိ နာမံ လဘိ။
֍ ဋီ ၄၄၅။ ‘‘ဧကာ စ မေ ကင်္ခါ အတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဥပရိ ပုစ္ဆိယမာနဿ ပဉှဿ ပဂေဝ တေန အဘိသင်္ခတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝိသဘာဂဝေဒနာတိ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သာ ဟိ ကုသလကမ္မနိဗ္ဗတ္တေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဝေဒနာပဋိပက္ခဘာဝတော ‘‘ဝိသဘာဂဝေဒနာ’’တိ။ ကာယံ ဂါဠှာ ဟုတွာ ဗာဓတိ ပီဠေတီတိ ‘‘အာဗာဓော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧကဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ သရီရဿ ဧကဒေသေ ဥဋ္ဌိတာပိ အယပဋ္ဋေန အာဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဂဏှာတိ အပရိဝတ္တဘာဝကရဏတော, ဧတေန ဗလဝရောဂေါ အာဗာဓော နာမာတိ ဒဿေတိ။ ကိစ္ဆဇီဝိတကရောတိ အသုခဇီဝိတာဝဟော, ဧတေန ဒုဗ္ဗလော အပ္ပမတ္တကော ရောဂေါ အာတင်္ကောတိ ဒဿေတိ။ ဥဋ္ဌာနန္တိ သယနနိသဇ္ဇာဒိတော ဥဋ္ဌဟနံ, တေန ယထာ တထာ အပရာပရံ သရီရဿ ပရိဝတ္တနံ ဝဒတိ။ ဂရုကန္တိ ဘာရိယံ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိကံ။ ကာယေ ဗလံ န ဟောတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဂိလာနဿေဝါ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာ စတူဟိ ပဒေဟိ အဖာသုဝိဟာရာဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ ဣဒါနိ ဖာသုဝိဟာရသဗ္ဘာဝံ ပုစ္ဆတိ, တေန သဝိသေသော ဖာသုဝိဟာရော ပုစ္ဆိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အသတိပိ အတိသယတ္ထဇောတနေ သဒ္ဒေ အတိသယတ္ထဿ လဗ္ဘနတော ယထာ ‘‘အဘိရူပါယ ဒေယျံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။
֍ ဋီ ၄၄၇။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ။ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တပတ္တကာလော။ သမယော နာမ တဿေဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ, အတ္ထတော တဇ္ဇံ သရီရဗလဉ္စေဝ တပ္ပစ္စယပရိဿယာဘာဝေါ စ။ ဥပါဒါနံ နာမ ဉာဏေန တေသံ ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဖရိဿတီတိ ဝဍ္ဎိဿတိ။
֍ ဋီ ၄၄၈။ စေတိယရဋ္ဌေတိ စေတိရဋ္ဌေ။ ယ-ကာရေန ဟိ ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ စေတိရဋ္ဌတော အညံ ဝိသုံယေဝေကံ ရဋ္ဌန္တိ စ ဝဒန္တိ။ မရဏပဋိသံယုတ္တန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၆။)မရဏံ နာမ တာဒိသာနံ ရောဂ ဝသေနေဝ ဟောတီတိ ယေန ရောဂေန တံ ဇာတံ, တဿ သရူပပုစ္ဆာ, ကာရဏပုစ္ဆာ, မရဏဟေတုကစိတ္တသန္တာပပုစ္ဆာ, တဿ စ သန္တာပဿ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏတာ, တထာ မရဏဿ စ အပ္ပတိကာရတာတိ ဧဝံ အာဒိနာ မရဏပဋိသံယုတ္တံ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထေသီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘော အာနန္ဒာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ရန္ဓဂဝေသီ မာရော ဝိယ, န ဝီမံသနာဓိပ္ပါယော ဥတ္တရမာဏဝေါ ဝိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယေသု ဓမ္မေသူတိ ဝိမောက္ခုပါယေသု နိယျာနဓမ္မေသု။ ဓရန္တီတိ တိဋ္ဌန္တိ, ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၄၉။ အတ္ထပ္ပယုတ္တတာယ သဒ္ဒပယောဂဿ သဒ္ဒပ္ပဗန္ဓလက္ခဏာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ တဒတ္ထဘူတေဟိ သီလာဒီဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တီဏိ ပိဋကာနိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ’’တိ။ သင်္ခိတ္တေန ကထိတန္တိ ‘‘တိဏ္ဏံ ခန္ဓာန’’န္တိ ဧဝံ ဂဟဏတော သာမညတော စာတိ သင်္ခေပေနေဝ ကထိတံ။ ‘‘ကတမေသံ တိဏ္ဏ’’န္တိ အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာ, န ကထေတုကမျတာ ပုစ္ဆာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတ္ထာရတော ပုစ္ဆိဿာမီ ‘တိ စိန္တေတွာ ‘ကတမေသံ တိဏ္ဏ’န္တိ အာဟာ’’တိ။ ကထေတုကမျတာဘာဝေ ပနဿ ထေရဿ ဝစနတာ သိယာ။
သီလက္ခန္ဓဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၅၀-၄၅၃။ သီလက္ခန္ဓဿာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ‘‘အရိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ…ပေ… ပတိဋ္ဌာပေသီ’’တိ အယံ ဧတ္တကော ပါဌော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တေနာဟ ‘‘တေသု ဒဿိတေသူ’’တိ, ဥဒ္ဒေသဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ သာမညဖလဒေသနာဒီသု ဘဂဝတာ ဒေသိတနယေနေဝ, တေနဿ သုတ္တဿ သတ္ထုဘာသိတဘာဝံ ဇိနဝစနဘာဝံ ဒဿေတိ။ သာသနေ န သီလမေဝ သာရောတိ အရိယမဂ္ဂသာရေ ဘဂဝတော သာသနေ ယထာ ဒဿိတံ သီလံ သာရော ဧဝ န ဟောတိ သာရဝတော မဟတော ရုက္ခဿ ပပဋိကဋ္ဌာနိယတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဣဓ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ကေဝလဉှေတံ ပတိဋ္ဌာမတ္တကမေဝါ’’တိ။ ဈာနာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အဓိဂန္တုကာမဿ အဓိဋ္ဌာနမတ္တံ တတ္ထ အပ္ပတိဋ္ဌိတဿ တေသံ အသမ္ဘဝတော။ အထ ဝါ န သီလမေဝ သာရောတိ ကာမဉ္စေတ္ထ သာသနေ ‘‘မဂ္ဂသီလံ, ဖလသီလ’’န္တိ ဣဒံ လောကုတ္တရသီလမ္ပိ သာရမေဝ, တထာပိ န သီလက္ခန္ဓော ဧဝ သာရော အထ ခေါ သမာဓိက္ခန္ဓောပိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၇။)ပညာက္ခန္ဓောပိ သာရော ဧဝါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမော ဧဝ သာရော, တေနာဟ ‘‘ဣတော ဥတ္တရီ’’တိအာဒိ။
သမာဓိက္ခန္ဓဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၄။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ထေရော သမာဓိက္ခန္ဓံ ပုဋ္ဌော ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိကေ ဝိဿဇ္ဇေသိ, နနု ဧဝံ သန္တေ အညံ ပုဋ္ဌော အညံ ဗျာကရောန္တော အမ္ဗံ ပုဋ္ဌော လဗုဇံ ဗျာကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဤဒိသီ စောဒနာ ဣဓ အနောကာသာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကထဉ္စ မာဏဝ ဘိက္ခု…ပေ… သမာဓိက္ခန္ဓံ ဒဿေတုကာမော အာရဘီ’’တိ အာဟ, တေနေတ္ထ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒယောပိ သမာဓိဥပကာရတံ ဥပါဒါယ သမာဓိက္ခန္ဓပက္ခိကာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဒဿေတိ ရူပဇ္ဈာနာနေဝ အာဂတာနိ, န အရူပဇ္ဈာနာနိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဒေသနာနန္တရံ အဘိညာဒေသနာယ အဝသရောတိ ကတွာ။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒိကာ ဟိ သပရိဘဏ္ဍာ ဆပိ အဘိညာယော။ လောကိယာ အဘိညာ ပန သိဇ္ဈမာနာ ယသ္မာ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စုဒ္ဒသဝိဓေန စိတ္တပရိဒမနေန ဝိနာ န ဣဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အဘိညာသု ဒေသိယမာနာသု အရူပဇ္ဈာနာနိပိ ဒေသိတာနေဝ ဟောန္တိ နာနန္တရိယဘာဝတော, တေနာဟ ‘‘အာနေတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ဝုတ္တနယေန ဒေသိတာနေဝ ကတွာ သံဝဏ္ဏကေဟိ ပကာသေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာဝ အရူပဇ္ဈာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဉှိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ‘‘အရူပဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။
֍ * ၄၇၁-၄၈၀။ န စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တကေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ လောကိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘န စိတ္တေ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရိယ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သုဒ္ဓပရိယာယော, န လောကုတ္တရပရိယာယော။ တထာ ဟေဋ္ဌာပိ လောကိယာဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဟိ ဝိနာဝ အရဟတ္တေ အဓိဂတေ နတ္ထေဝ ဥတ္တရိံကရဏီယန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ, တဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဣဓ ပန လောကိယာဘိညာပိ အာဂတာ ဧဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၈။)၁၁။ ကေဝဋ္ဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ကေဝဋ္ဋဂဟပတိပုတ္တဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၁။ ပါဝါရိကမ္ဗဝနေတိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌိနော အမ္ဗဗဟုလေ ဥပဝနေ။ တံ ကိရ သော သေဋ္ဌီ ဘဂဝတော အနုစ္ဆဝိကံ ဂန္ဓကုဋိံ, ဘိက္ခုသံဃဿ စ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနကုဋိမဏ္ဍပါဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ ဒွါရကောဋ္ဌကသမ္ပန္နံ ကတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ နိယျာတေသိ, ပုရိမဝေါဟာရေန ပန ‘‘ပါဝါရိကမ္ဗဝန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ပါဝါရိကမ္ဗဝနေ။ ကေဝဋ္ဋောတိ ဣဒံ တဿ နာမံ ကေဝဋ္ဋေဟိ သံရက္ခိတတ္တာ, တေသံ ဝါ သန္တိကေ သံဝဍ္ဎိတတ္တာတိ ကေစိ။ ‘‘ဂဟပတိပုတ္တဿာ’’တိ ဧတ္ထ ကာမံ တဒါ သော ဂဟပတိဋ္ဌာနေ ဌိတော, ပိတု ပနဿ အစိရကာလံကတတာယ ပုရိမသမညာယ ‘‘ဂဟပတိပုတ္တော’’ တွေဝ ဝေါဟရီယတိ, တေနာဟ ‘‘ဂဟပတိ မဟာသာလော’’တိ။ မဟာဝိဘဝတာယ မဟာသာရော, ဂဟပတီတိ အတ္ထော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ‘‘မဟာသာလော သုခုမာလော အဟ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၃၉) ဝိယ။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နောတိ ပေါထုဇ္ဇနိကာယ သဒ္ဓါယ ဝသေန သဒ္ဓါ သမန္နာဂတော။
သမိဒ္ဓါတိ သမ္မဒေဝ ဣဒ္ဓါ, ဣဒ္ဓိယာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိယာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဟိ တွံ ဘိက္ခု အနွဒ္ဓမာသံ, အနုမာသံ, အနုသံဝစ္ဆရံ ဝါ မနုဿာနံ ပသာဒါယ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ကရောဟီ’’တိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော အာဏာပနံ တသ္မိံ ဌာနေ တဿ ဌပနံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဌာနန္တရေ ဌပေတူ’’တိ။ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဓမ္မတောတိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဓိဂမဓမ္မတော။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ နိဿက္ကံ။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဉှိ တတော နိဒ္ဓါရေတိ။ မနုဿဓမ္မတော ဥတ္တရီတိ ပကတိမနုဿဓမ္မတော ဥပရိ။ ပဇ္ဇလိတပဒီပေါတိ ပဇ္ဇလန္တော ပဒီပေါ။
֍ ဋီ ၄၈၂။ န ဓံသေမီတိ ဂုဏသမ္ပတ္တိတော န စာဝေမိ, တေနာဟ ‘‘သီလဘေဒ’’န္တိအာဒိ။ ဝိဿာသံ ဝဍ္ဎေတွာ ဘဂဝတိ အတ္တနော ဝိဿတ္ထဘာဝံ ဗြူဟေတွာ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကတွာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၉။)ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၈၃-၄။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ ဂန္ဓာရီတိ စူဠဂန္ဓာရီ, မဟာဂန္ဓာရီတိ ဒွေ ဂန္ဓာရီဝိဇ္ဇာ။ တတ္ထ စူဠဂန္ဓာရီ နာမ တိဝဿတော ဩရံ မတာနံ သတ္တာနံ ဥပပန္နဋ္ဌာနဇာနနဝိဇ္ဇာ။ မဟာဂန္ဓာရီ တမ္ပိ ဇာနာတိ တတော ဥတ္တရိပိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏကပ္ပံ ယေဘုယျေန ဣဒ္ဓိဝိဓကိစ္စံ သာဓေတိ။ တဿာ ကိရ ဝိဇ္ဇာယ သာဓကော ပုဂ္ဂလော တာဒိသေ ဒေသကာလေ မန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ ဗဟုဓာပိ အတ္တာနံ ဒဿေတိ, ဟတ္ထိအာဒီနိပိ ဒဿေတိ, ဒဿနီယောပိ ဟောတိ, အဂ္ဂိထမ္ဘမ္ပိ ကရောတိ, ဇလထမ္ဘမ္ပိ ကရောတိ, အာကာသေပိ အတ္တာနံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗံ ဣန္ဒဇာလသဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဋောတိ ဒုက္ခိတော ဗာဓိတော, တေနာဟ ‘‘ပီဠိတော’’တိ။
အာဒေသနာပါဋိဟာရိယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၅။ ကာမံ ‘‘စေတသိက’’န္တိ ပဒံ ယေ စေတသိ နိယုတ္တာ စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တာ, တေသံ သာဓာရဏဝစနံ, သာဓာရဏေ ပန ဂဟိတေ စိတ္တဝိသေသော ဂဟိတောဝ ဟောတိ, သာမညဇောတနာ စ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ စေတသိကဂ္ဂဟဏဿ အဓိပ္ပါယံ ဝိဝရန္တော ‘‘သောမနဿဒေါမနဿံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အာဟ။ သောမနဿဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌာ ရာဂါဒယော, သဒ္ဓါဒယော စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ, ဒေါမနဿဂ္ဂဟဏေန ဒေါသာဒယော။ ဝိတက္ကဝိစာရာ ပန သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ ဧဝံ တဝ မနောတိ ဣမိနာ အာကာရေန တဝ မနော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ကေန ပကာရေန ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘သောမနဿိတော ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝံ တဝ မနော’’တိ ဣဒံ ပန သောမနဿိတတာဒိမတ္တဒဿနံ, န ပန ယေန ယေန သောမနဿိတော ဝါ ဒေါမနဿိတော ဝါ, တံ တံ ဒဿနံ။ ဒုတိယန္တိ ‘‘ဣတ္ထမ္ပိ တေ မနော’’တိ ဣဒံ။ ဣတိပီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ, တေနာဟ ‘‘ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အတ္ထံ စိန္တယမာန’’န္တိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ပရဿ စိန္တံ မနတိ ဇာနာတိ ဧတေနာတိ စိန္တာမဏိ။ တဿာ ကိရ ဝိဇ္ဇာယ သာဓကော ပုဂ္ဂလော တာဒိသေ ဒေသကာလေ မန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ ယဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော, တဿ ဒိဋ္ဌသုတာဒိဝိသေသသဉ္ဇာနနမုခေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၀။)စိတ္တာစာရံ အနုမိနန္တော ကထေတီတိ ကေစိ။ အပရေ ‘‘ဝါစံ နိစ္ဆရာပေတွာ တတ္ထ အက္ခရသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။
အနုသာသနီပါဋိဟာရိယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၆။ ပဝတ္တေန္တာတိ ပဝတ္တနကာ ဟုတွာ, ပဝတ္တနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဟိ ပဒံ ယထာနုသိဋ္ဌာယ အနုသာသနိယာ ဝိဓိဝသေန, ပဋိသေဓဝသေန စ ပဝတ္တိအာကာရပရာမသနံ, သာ စ သမ္မာဝိတက္ကာနံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနဉ္စ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနဝသေန ပဝတ္တတိ တတ္ထ အာနိသံသဿ အာဒီနဝဿ စ ဝိဘာဝနတ္ထံ။ အနိစ္စသညမေဝ န နိစ္စသညန္တိ အတ္ထော။ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထဉှိ ဧဝ-ကာရဂ္ဂဟဏံ။ ဣဓာပိ ဧဝံ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဿ အတ္ထော, ပယောဇနဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တဒညရာဂဿ, ဒေါသာဒီနဉ္စ ပဟာနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ, တပ္ပဟာနဿ စ တဒညရာဂါဒိခေပနဿ ဥပါယဘာဝတော တထာ ဝုတ္တံ ဒုဋ္ဌလောဟိတဝိမောစနဿ ပုဗ္ဗဒုဋ္ဌမံသခေပနူပါယတာ ဝိယ။ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝါတိ အဝဓာရဏံ ပဋိပက္ခဘာဝတော သာဝဇ္ဇဓမ္မနိဝတ္တနပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာဓိဂမူပါယာနိသံသဘူတာနံ တဒညေသံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ နာနန္တရိယဘာဝတော။ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယန္တိ ဒဿေတိ ဣဒ္ဓိဒဿနေန ပရသန္တာနေ ပသာဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဿ ဟရဏတော။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒဒွယေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတတံ ဓမ္မဒေသနာတိ သဗ္ဗကာလံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဒေသနာ။
ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေနာတိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ, ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မသေနာပတိဿ အာစိဏ္ဏန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘စိတ္တာစာရံ ဉတွာ’’တိ ဣမိနာ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိ ဣမိနာ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ သတတံ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယဿ တတ္ထ သာတိသယတာယ ဝုတ္တံ။ သဥပါရမ္ဘာနိ ပတိရူပေန ဥပါရမ္ဘိတဗ္ဗတော။ သဒေါသာနိ ဒေါသသမုစ္ဆိန္ဒနဿ အနုပါယဘာဝတော။ သဒေါသတ္တာ ဧဝ အဒ္ဓါနံ န တိဋ္ဌန္တိ စိရကာလဋ္ဌာယီနိ န ဟောန္တိ။ အဒ္ဓါနံ အတိဋ္ဌနတော န နိယျန္တီတိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ။ အနိယျာနိကတာယ ဟိ တာနိ အနဒ္ဓနိယာနိ။ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ အနုပါရမ္ဘံ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပဘဝတော,
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၁။)ဝိသုဒ္ဓိနိဿယတော စ။ တတော ဧဝ နိဒ္ဒေါသံ။ န ဟိ တတ္ထ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဒိဒေါသသမ္ဘဝေါ။ နိဒ္ဒေါသတ္တာ ဧဝ အဒ္ဓါနံ တိဋ္ဌတိ ပရဝါဒဝါတေဟိ, ကိလေသဝါတေဟိ စ အနုပဟန္တဗ္ဗတော။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော, တေန သဥပါရမ္ဘာဒိံ, အနုပါရမ္ဘာဒိံ စာတိ ဥဘယံ ဥဘယတ္ထ ယထာက္ကမံ ဂါရယှပါသံသဘာဝါနံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။
ဘူတနိရောဓေသကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၇။ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ယသ္မာ မဟာဘူတပရိယေသကော ဘိက္ခု ပုရိမေသု ဒွီသု ပါဋိဟာရိယေသု ဝသိပ္ပတ္တော ကုသလောပိ သမာနော မဟာဘူတာနံ အပရိသေသနိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ နာဝဗုဇ္ဈိ, တသ္မာ တာနိ နိယျာနာဝဟတာဘာဝတော အနိယျာနိကာနီတိ တေသံ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တတိယံ ပန တက္ကရဿ ဧကန္တတော နိယျာနာဝဟန္တိ တဿေဝ နိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထံ။
ဧဝမေတိဿာ ဒေသနာယ မုချပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုသင်္ဂိကမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မဟာဘူတေ ပရိယေသန္တောတိ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈနဝသေန မဟာဘူတေ ဂဝေသန္တော, တေသံ အနဝသေသနိရောဓံ ဝီမံသန္တောတိ အတ္ထော။ ဝိစရိတွာတိ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ဝိစရိတွာ။ ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ ကိရေတံ, ယဒိဒံ တဿ ဘိက္ခုနော တထာ ဝိစရဏံ, ယထာ အဘိဇာတိယံ မဟာပထဝိကမ္ပာဒိ။ မဟန္တဘာဝပ္ပကာသနတ္ထန္တိ သဒေဝကေ လောကေ အနညသာဓာရဏဿ ဗုဒ္ဓါနံ မဟန္တဘာဝဿ မဟာနုဘာဝတာယ ဒီပနတ္ထံ။ ဣဒဉ္စ ကာရဏန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ဤဒိသော ဧကော ဘိက္ခု တဒါနုဘာဝပ္ပကာသနော ဟောတီတိ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေန္တော။
ကတ္ထာတိ နိမိတ္တေ ဘုမ္မံ, တသ္မာ ကတ္ထာတိ ကိသ္မိံ ဌာနေ ကာရဏဘူတေ။ ကိံ အာဂမ္မာတိ ကိံ အာရမ္မဏံ ပစ္စယဘူတံ အဓိဂန္တွာ, တေနာဟ ‘‘ကိံ ပတ္တဿာ’’တိ။ တေတိ မဟာဘူတာ။ အပ္ပဝတ္တိဝသေနာတိ အနုပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒိသမုဋ္ဌာနကလာပစုဏ္ဏနာနတ္တေကတ္တဝိနိဗ္ဘောဂါဝိနိဗ္ဘောဂ- သဘာဂဝိသဘာဂအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရသင်္ဂဟပစ္စယသမန္နာဟာရပစ္စယဝိဘာဂါကာရတော, သသမ္ဘာရသင်္ခေပသသမ္ဘာရဝိဘတ္တိသလက္ခဏသင်္ခေပသလက္ခဏဝိဘတ္တိအာကာရတော စာတိ သဗ္ဗေန အာကာရေန။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၂။)֍ ဋီ ၄၈၈။ ဒိဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမင်္ဂီဘူတာ ဟုတွာ ဝိစရန္တိ, ကီဠန္တိ, ဇောတန္တိ စာတိ ဒေဝေါ, ဒေဝလောကော။ တံ ယန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဒေဝယာနိယော။ ဝသံ ဝတ္တေန္တောတိ ဧတ္ထ ဝသဝတ္တနံ နာမ ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနဂမနံ။ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဧတေသံ ဣဿရာတိ စာတုမဟာရာဇိကာ ယာ ဒေဝတာ မဂ္ဂဖလလာဘိနော တာ တမတ္ထံ ဧကဒေသေန ဇာနေယျုံ ဗုဒ္ဓဝိသယော ပနာယံ ပဉှောတိ စိန္တေတွာ ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ အာဟံသု, တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယေ’’တိအာဒိ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ နာမေတ္ထ နိပ္ပီဠနန္တိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ အဘိက္ကန္တတရာတိ ရူပသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ပညာပဋိဘာနာဒိဂုဏေဟိ စ အမှေ အဘိဘုယျ ပရေသံ ကာမနီယတရာ။ ပဏီတတရာတိ ဥဠာရတရာ, တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမတရာ’’တိ။
֍ * ၄၉၁-၃။ ဒေဝယာနိယသဒိသော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘ဒေဝယာနိယမဂ္ဂေါတိ ဝါ …ပေ… သဗ္ဗမေတံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿေဝ နာမ’’န္တိ ဣဒံ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာသု စ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတရုဠှိဝသေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၄၉၄။ အာဂမနပုဗ္ဗဘာဂေ နိမိတ္တန္တိ ဗြဟ္မုနော အာဂမနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပဇ္ဇနနိမိတ္တံ။ ပါတုရဟောသီတိ အာဝိ ဘဝိ။ ပါကဋော အဟောသီတိ ပကာသော အဟောသိ။
֍ ဋီ ၄၉၇။ ပဒေသေနာတိ ဧကဒေသေန, ဥပါဒိန္နကဝသေန, သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နေနာတိ အတ္ထော။ အနုပါဒိန္နကေပီတိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေပိ။ နိပ္ပဒေသတော အနဝသေသတော။ ပုစ္ဆာမူဠှဿာတိ ပုစ္ဆိတုံ အဇာနန္တဿ။ ပုစ္ဆာယ ဒေါသံ ဒဿေတွာတိ တေန ကတပုစ္ဆာယ ပုစ္ဆိတာကာရေ ဒေါသံ ဝိဘာဝေတွာ။ ယသ္မာ ဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ပုစ္ဆာနုရူပံ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတော, န စ တထာဂတာ ဝိရဇ္ဈိတွာ ကတပုစ္ဆာနုရူပံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, အတ္ထသဘာဂတာယ စ ဝိဿဇ္ဇနဿ ပုစ္ဆကာ တဒတ္ထံ အနဝဗုဇ္ဈန္တာ သမ္မုယှန္တိ, တသ္မာ ပုစ္ဆာယ သိက္ခာပနံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ, တေနာဟ ‘‘ပုစ္ဆံ သိက္ခာပေတွာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၄၉၈။ အပ္ပတိဋ္ဌာတိ အပ္ပစ္စယာ, သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နကာရဏာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒိန္နံ ယေဝါတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓမေဝ။ ယသ္မာ ဧကဒိသာဘိမုခံ သန္တာနဝသေန သဏ္ဌိတေ ရူပပ္ပဗန္ဓေ ဒီဃသမညာ တံ ဥပါဒါယ တတော အပ္ပကေ ရဿသမညာ တဒုဘယဉ္စ ဝိသေသတော ရူပဂ္ဂဟဏမုခေန ဂယှတိ, တသ္မာ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၃။)အာဟ ‘‘ဒီဃဉ္စ ရဿဉ္စာတိ သဏ္ဌာနဝသေန ဥပါဒါရူပံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အပ္ပပရိမာဏေ ရူပသံဃာတေ အဏုသမညာ, တံ ဥပါဒါယ တတော မဟတိ ထူလသမညာ။ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ဝိသေသတော ရူပဂ္ဂဟဏမုခေန ဂယှတိ, တေနာဟ ‘‘ဣမိနာပီ’’တိအာဒိ။ ပိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘‘သဏ္ဌာနဝသေန ဥပါဒါရူပံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဝဏ္ဏမတ္တမေဝ ကထိတန္တိ ဣမမတ္ထံ သမုစ္စိနတီတိ ဝဒန္တိ။ သုဘန္တိ သုန္ဒရံ, ဣဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ အသုဘန္တိ အသုန္ဒရံ, အနိဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏံ ပနေဝံ ကထိတ’’န္တိ။ ဒီဃံ ရဿံ, အဏုံ ထူလံ, သုဘာသုဘန္တိ တီသု ဌာနေသု ဥပါဒါရူပဿေဝ ဂဟဏံ, ဘူတရူပါနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ နာမန္တိ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓစတုက္ကံ တဉှိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော, နာမကရဏတော စ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဒီဃံ ရဿ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဣဓ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ‘‘ရူပ’’န္တိ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဒီဃာဒိဘေဒံ ရူပဉ္စာ’’တိ။ ဒီဃာဒီတိ စ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာပါဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ဝါ ဒီဃာဒိသမညာ န ရူပါယတနဝတ္ထုကာဝ, အထ ခေါ ဘူတရူပဝတ္ထုကာပိ။ တထာ ဟိ သဏ္ဌာနံ ဖုသနမုခေနပိ ဂယှတိ, တသ္မာ ဒီဃရဿာဒိဂ္ဂဟဏေန ဘူတရူပမ္ပိ ဂယှတေဝါတိ ‘‘ဒီဃာဒိဘေဒံ ရူပ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကိံ အာဂမ္မာတိ ကိံ အဓိဂန္တွာ ကိဿ အဓိဂမဟေတု။ ‘‘ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ အနုပ္ပါဒနိရောဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ခဏနိရောဓန္တိ အာဟ ‘‘အသေသမေတံ နပ္ပဝတ္တတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၉၉။ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ ဝိသိဋ္ဌေန ဉာတဗ္ဗံ, ဉာဏုတ္တမေန အရိယမဂ္ဂဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဿေတံ နာမ’’န္တိ။ နိဒိဿတီတိ နိဒဿနံ, စက္ခုဝိညေယျံ။ န နိဒဿနံ အနိဒဿနံ, အစက္ခုဝိညေယျန္တိ ဧတမတ္ထံ ဝဒန္တိ။ နိဒဿနံ ဝါ ဥပမာ, တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အနိဒဿနံ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနဿ နိစ္စဿ ဧကဿ အစ္စန္တသန္တပဏီတသဘာဝဿ သဒိသံ နိဒဿနံ ကုတောစိ လဗ္ဘတီတိ။ ယံ အဟုတွာ သမ္ဘောတိ, ဟုတွာ ပဋိဝေတိ တံ သင်္ခတံ ဥဒယဝယန္တေဟိ သအန္တံ, အသင်္ခတဿ ပန နိဗ္ဗာနဿ နိစ္စဿ တေ ဥဘောပိ အန္တာ န သန္တိ, တတော ဧဝ နဝဘာဝါပဂမသင်္ခါတော ဇရန္တောပိ တဿ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပါဒန္တော…ပေ… အနန္တ’’န္တိ။ ‘‘တိတ္ထဿ နာမ’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပပန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟိ ပပန္တိ ပါနတိတ္ထံ။ ဘ-ကာရော ကတော နိရုတ္တိနယေန။ ဝိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ဝါ သဗ္ဗတောပဘံ, ကေနစိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ သမန္တတော ပဘဿရန္တိ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၄။)အတ္ထော။ ယေန နိဗ္ဗာနံ အဓိဂတံ, တံ သန္တတိပရိယာပန္နာနံယေဝ ဣဓ အနုပ္ပါဒနိရောဓော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါဒိန္နကဓမ္မဇာတံ နိရုဇ္ဈတိ အပ္ပဝတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
တတ္ထာတိ ‘‘ဝိညာဏဿ နိရောဓေနာ’’တိ ယံ ပဒံ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ။ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ဝိညာဏံ ဥဒ္ဓရတိ ဝိဘတ္တဗ္ဗတ္တာ ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီတိ ဧတသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဧတံ နာမရူပံ စရိမကဝိညာဏနိရောဓေန အနုပ္ပါဒဝသေန နိရုဇ္ဈတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ, တေနာဟ ‘‘ဝိဇ္ဈာတဒီပသိခါ ဝိယ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ယာတီ’’တိ။ ‘‘စရိမကဝိညာဏ’’န္တိ ဟိ အရဟတော စုတိစိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿာပီ’’တိအာဒိနာပိ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမုခေန အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမေဝ ဝဒတိ နာမရူပဿ အနဝသေသတော ဥပရုဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပါဒဝသေန ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေနာတိ ကတ္တရိ, ကရဏေ ဝါ ကရဏဝစနံ။ နိရောဓေနာတိ ပန ဟေတုမှိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ။ သေသမေတ္ထ ယံ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ကေဝဋ္ဋသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၅။)၁၂။ လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ
လောဟိစ္စဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၀၁။ သာလဝတိကာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန တဿ ဂါမဿ နာမံ။ ဂါမဏိကာဘာဝေနာတိ ကေစိ။ လောဟိတော နာမ တဿ ကုလေ ပုဗ္ဗပုရိသော, တဿ ဝသေန လောဟိစ္စောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေါတ္တတော အာဂတံ နာမံ။
֍ ဋီ ၅၀၂။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတ’’န္တိ လဒ္ဓိမတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘န ပန ဥစ္ဆေဒသဿတာနံ အညတရ’’န္တိ။ န ဟိ ဥစ္ဆေဒသဿတဂါဟဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဒိဋ္ဌိဂါဟော အတ္ထိ။ ‘‘ဘာသတိ ယေဝါ’’တိ တဿာ လဒ္ဓိယာ လောကေ ပါကဋဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတ္တတော အညော ပရောတိ ယထာ အနုသာသကတော အနုသာသိတဗ္ဗော ပရော, ဧဝံ အနုသာသိတဗ္ဗတောပိ အနုသာသကော ပရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရော ပရဿာတိ ပရော ယော’’တိအာဒိ။ ကိံ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ စေတ္ထ ‘‘ကရိဿတီ’’တိ အနာဂတကာလဝစနံ, အနာဂတေပိ ဝါ တေန တဿ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကုသလံ ဓမ္မန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မံ နိက္ကိလေသဓမ္မံ ဝိမောက္ခဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပရေသံ ဓမ္မံ ကထေဿာမီ’’တိ တေဟိ အတ္တာနံ ပရိဝါရာပေတွာ ဝိစရဏံ ကိံ အတ္ထိယံ အာသယဗုဒ္ဓဿာပိ အနုရောဓေန ဝိနာ တံ န ဟောတီတိ တသ္မာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓံ…ပေ… ဝိဟာတဗ္ဗန္တိ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ပါပကံ လောဘဓမ္မံ ဝဒါမီ’’တိ။
֍ ဋီ ၅၀၄။ သောတိ လောဟိစ္စော ဗြာဟ္မဏော။
֍ ဋီ ၅၀၈။ ကထာဖာသုကတ္ထန္တိ ကထာသုခတ္ထံ, သုခေန ကထံ ကထေတုဉ္စေဝ သောတုဉ္စာတိ အတ္ထော။ အပ္ပေဝ နာမ သိယာတိ ဧတ္ထ ပီတိဝသေန အာမေဍိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဂဇ္ဇိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝိသေသတော ပီတိသောမနဿဇာတော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပါယော’’တိအာဒိ။
လောဟိစ္စဗြာဟ္မဏာနုယောဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၀၉။ သမုဒယသဉ္ဇာတီတိ အာယုပ္ပါဒေါ။ အနုပုဗ္ဗော ကမ္ပီ-သဒ္ဒေါ အာကင်္ခနတ္ထော ဟောတီတိ ‘‘ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာတိသယေန
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၆။)ဝါ ဟိတေန အနုကမ္ပကော အနုဂ္ဂဏှနကော ဟိတာနုကမ္ပီ။ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အာသေဝနလာဘေန နိပ္ပဇ္ဇတိ ဗလဝတီ ဟောတိ, အဝဂ္ဂဟာတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘နိယတာ ဟောတီ’’တိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။
֍ * ၅၁၀-၁၁။ ဒုတိယံ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘နနု ရာဇာ ပသေနဒီ ကောသလော’’တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဥပပတ္တိံ သာဓနယုတ္တိံ။ ကာရဏဉှိ ဘဂဝါ ဥပမာမုခေန ဒဿေတိ။ ယေ စိမေတိ ယေ စ ဣမေ ကုလပုတ္တာ ဒိဗ္ဗာ ဂဗ္ဘာ ပရိပါစေန္တီတိ ယောဇနာ။ အသက္ကုဏန္တာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ, ဉာဏပရိပါကဿ ဝါ အဘာဝေန။ ယေ ပန ‘‘ပရိပစ္စန္တီ’’တိ ပဌန္တိ, တေသံ ‘‘ဒိဗ္ဗေ ဂဗ္ဘေ’’တိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ပယောဇနံ နတ္ထိ။ အတ္ထော စ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဟိတာနုကမ္ပိတာ စ တံသမင်္ဂိသတ္တဝသေန။ ဒိဝိ ဘဝါတိ ဒိဗ္ဗာ။ ဂဗ္ဘေန္တိ ပရိပစ္စနဝသေန သန္တာနံ ပဗန္ဓေန္တီတိ ဂဗ္ဘာ။ ‘‘ဆန္နံ ဒေဝလောကာန’’န္တိ နိဒဿနဝစနမေတံ။ ဗြဟ္မလောကဿာပိ ဟိ ဒိဗ္ဗဂဗ္ဘဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဟေတုကတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဘာဝနံ ဘာဝယမာနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ယထာရုစိ သုခသမပ္ပိတာတိ ဘဝါ, ဝိမာနာနိ။ ဒေဝဘာဝါဝဟတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဗ္ဘာ။ ဒါနာဒယော ဒေဝလောကသံဝတ္တနိယပုညဝိသေသာ။ ဒိဗ္ဗာ ဘဝါတိ ဒေဝလောကပရိယာပန္နာ ဥပပတ္တိဘဝါ။ တဒါဝဟော ဟိ ကမ္မဘဝေါ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတော။
တယောစောဒနာရဟဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၃။ အနိယမိတေနေဝါတိ အနိယမေနေဝ ‘‘တွံ ဧဝံဒိဋ္ဌိကော ဧဝံ သတ္တာနံ အနတ္ထဿ ကာရကော’’တိ ဧဝံ အနုဒ္ဒေသိကေနေဝ။ မာနန္တိ ‘‘အဟမေတံ ဇာနာမိ, အဟမေတံ ပဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဏ္ဍိတမာနံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝိဓမေတွာ, ဇဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ တယော သတ္ထာရေတိ အသမ္ပာဒိတအတ္တဟိတော အနောဝါဒကရသာဝကော, အသမ္ပာဒိတအတ္တဟိတော ဩဝါဒကရသာဝကော, သမ္ပာဒိတအတ္တဟိတော အနောဝါဒကရသာဝကောတိ ဣမေ တယော သတ္ထာရေ။ စတုတ္ထော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ န စောဒနာရဟော ဟောတီတိ ‘‘တေန ပုစ္ဆိတေ ဧဝ ကထေဿာမီ’’တိ စောဒနာရဟေ တယော သတ္ထာရေ ပဌမံ ဒဿေသိ, ပစ္ဆာ စတုတ္ထံသတ္ထာရံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ စတုတ္ထော သတ္ထာ ဧကော အဒုတိယော အနညသာဓာရဏော, တထာပိ သော ယေသံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၇။)ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ ဝသေန ‘‘ဓမ္မမယော ကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ, တေသံ သမုဒါယဘူတောပိ တေ ဂုဏာဝယဝေ သတ္ထုဋ္ဌာနိယေ ကတွာ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ, လောဟိစ္စ, သတ္ထာ’’တိ အဘာသိ။
အညာတိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသော ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိ အာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈, ၃၇, ၅၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၄၊ ၂။၃၄၁၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ ၁၀။၁၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ဓ။ ပ။ ၃၅၃၊ ကထာ။ ၄၀၅) ဝိယ။ အညာယာတိ စ တဒတ္ထိယေ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာဇာနနတ္ထာယာ’’တိ။ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနိတွာ ဌိတတ္တာ ဧကဒေသေနဿ သာသနံ ကရောန္တီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရံ တဿ သာသနံ အကတွာ’’တိ။ ဥက္ကမိတွာ ဝတ္တန္တီတိ ယထိစ္ဆိတံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ပဋိက္ကမန္တိယာတိ အနဘိရတိယာ အဂါရဝေန အပဂစ္ဆန္တိယာ, တေနာဟ ‘‘အနိစ္ဆန္တိယာ’’တိအာဒိ။ ဧကာယာတိ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ။ ဧကော ဣစ္ဆေယျာတိ ဧကော ပုရိသော တာယ အနိစ္ဆန္တိယာ သမ္ပယောဂံ ကာမေယျ။ ဩသက္ကနာဒိမုခေန ဣတ္ထိပုရိသသမ္ဗန္ဓနိဒဿနံ ဂေဟသိတအပေက္ခာဝသေန တဿ သတ္ထုနော သာဝကေသု ပဋိပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ အတိဝိယ ဝိရတ္တဘာဝတော ဒဋ္ဌုမ္ပိ အနိစ္ဆမာနံ။ လောဘေနာတိ ပရိဝါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကလာဘသက္ကာရလောဘေန။ တတ္ထ သမ္ပာဒေဟီတိ တသ္မိံ ပဋိပတ္တိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ သမ္ပာဒေဟိ။ ဥဇုံ ကရောဟိ ကာယဝင်္ကာဒိဝိဂမေန။
֍ ဋီ ၅၁၅။ ဧဝံ စောဒနံ အရဟတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန သာဝကေသု အပ္ပေါဿုက္ကဘာဝါပါဒနေ နိယောဇနဝသေန စောဒနံ အရဟတိ, န ပဌမော ဝိယ ‘‘ဧဝရူပေါ တဝ လောဘဓမ္မော’’တိအာဒိနာ, န စ ဒုတိယော ဝိယ ‘‘အတ္တာနမေဝ တာဝ တတ္ထ သမ္ပာဒေဟီ’’တိအာဒိနာ။ ကသ္မာ? သမ္ပာဒိတအတ္တဟိတတာယ တတိယဿ။
နစောဒနာရဟသတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၆။ ‘‘န စောဒနာရဟော’’တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ စောဒနာရဟတာ နာမ သတ္ထုဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝါ သာဝကဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝါ ဥဘယဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝါ, တယိဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဣမသ္မိံ သတ္ထရိ နတ္ထိ, တသ္မာ န စောဒနာရဟောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၈။)֍ ဋီ ၅၁၇။ မယာ ဂဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇေ သမ္မာပဋိပန္နေ ပရေသံ သမ္မဒေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒေဿေန္တေ သတ္ထရိ အဘူတဒေါသာရောပနဝသေန မိစ္ဆာဂဟိတာယ နိရယဂါမိနိယာ ပါပဒိဋ္ဌိယာ။ နရကပပါတန္တိ နရကသင်္ခါတံ မဟာပပါတံ။ ပပတန္တိ တတ္ထာတိ ဟိ ပပါတော။ သဂ္ဂမဂ္ဂထလေတိ သဂ္ဂဂါမိမဂ္ဂဘူတေ ပုညဓမ္မထလေ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၉၉။)၁၃။ တေဝိဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၈။ ဥတ္တရေနာတိ ဧတ္ထ ဧန-သဒ္ဒေါ ဒိသာဝါစီသဒ္ဒတော ပဉ္စမီအန္တတော အဒူရတ္ထော ဣစ္ဆိတော, တသ္မာ ဥတ္တရေန-သဒ္ဒေန အဒူရတ္ထဇောတနံ ဒဿေန္တော ‘‘အဒူရေ ဥတ္တရပဿေ’’တိ အာဟ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဧန-သဒ္ဒယောဂေ အဝဓိဝါစိနိ ပဒေ ဥပယောဂဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ။ အတ္ထော ပန သာမိဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတောတိ ဣဓ သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၅၁၉။ ကုလစာရိတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မန္တဇ္ဈေနာဘိရူပတာဒိသမ္ပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ မန္တသဇ္ဈာယကရဏတ္ထန္တိ အာထဗ္ဗဏမန္တာနံ သဇ္ဈာယကရဏတ္ထံ, တေနာဟ ‘‘အညေသံ ဗဟူနံ ပဝေသနံ နိဝါရေတွာ’’တိ။
မဂ္ဂါမဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၀။ ‘‘ဇင်္ဃစာရ’’န္တိ စင်္ကမတော ဣတော စိတော စ စရဏမာဟ။ သော ဟိ ဇင်္ဃာသု ကိလမထဝိနောဒနတ္ထော စာရောတိ တထာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အနုစင်္ကမန္တာနံ အနုဝိစရန္တာန’’န္တိ။ တေနာတိ ဥဘောသုပိ အနုစင်္ကမနာနုဝိစာရဏာနံ လဗ္ဘနတော။ သဟာယာ ဟိ တေ အညမည သဘာဂဝုတ္တိကာ။ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဇုကံ မဂ္ဂတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ မဂ္ဂေါ, ဥဇုမဂ္ဂေါ။ တဒညော အမဂ္ဂေါ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ စ အမဂ္ဂေ စ။ ပဋိပဒန္တိ ဗြဟ္မလောကဂါမိမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ။
နိယျာတီတိ နိယျာနီယော, သော ဧဝ ‘‘နိယျာနိကော’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘နိယျာယန္တော’’တိ။ ယသ္မာ နိယျာတပုဂ္ဂလဝသေနဿ နိယျာနိကဘာဝေါ, တသ္မာ ‘‘နိယျာယန္တော’’တိ ပုဂ္ဂလဿ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇနဝသေန နိယျာယန္တော မဂ္ဂေါ ‘‘နိယျာတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ကရောတီတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဥပ္ပါဒေန္တောယေဝ ဟိ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ သဟ ဗျေတိ ဝတ္တတီတိ သဟဗျော, သဟဝတ္တနကော။ တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာတိ အာဟ ‘‘သဟဘာဝါယာ’’တိအာဒိ။ သဟဘာဝေါတိ စ သလောကတာ, သမီပတာ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တေနာဟ ‘‘ဧကဋ္ဌာနေ ပါတုဘာဝါယာ’’တိ။ သကမေဝ အာစရိယဝါဒန္တိ အတ္တနော အာစရိယေန ပေါက္ခရသာတိနာ ကထိတမေဝ အာစရိယဝါဒံ။ ထောမေတွာ ပဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘အယမေဝ ဥဇုမဂ္ဂေါ အယမဉ္ဇသာယနော’’တိ ပသံသိတွာ ဥက္ကံသိတွာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀၀။)ဘာရဒွါဇောပိ သကမေဝါတိ ဘာရဒွါဇောပိ မာဏဝေါ အတ္တနော အာစရိယေန တာရုက္ခေန ကထိတမေဝ အာစရိယဝါဒံ ထောမေတွာ ပဂ္ဂဏှိတွာ ဝိစရတီတိ ယောဇနာ။ တေန ဝုတ္တန္တိ တေန ယထာ တထာ ဝါ အဘိနိဝိဋ္ဌဘာဝေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ။
֍ * ၅၂၁-၂။ အနိယျာနိကာ ဝါတိ အပ္ပါဋိဟာရိယာဝ အညမညဿ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အဝိပရီတတ္ထဒဿနတ္ထံ ဥတ္တရရဟိတာ ဧဝ။ အညမညဿ ဝါဒဿ အာဒိတော ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော, သွေဝ ဝိဝဒနဝသေန အပရာပရံ ဥပ္ပန္နော ဝိဝါဒေါတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော ဝိဂ္ဂဟော အပရဘာဂေ ဝိဝါဒေါ’’တိ။ ဒုဝိဓောပိ ဧသော ဝိဂ္ဂဟော, ဝိဝါဒေါတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တောပိ ဝိရောဓော။ နာနာအာစရိယာနံ ဝါဒတောတိ နာနာရုစိကာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒဘာဝတော။ နာနာဝါဒေါ နာနာဝိဓော ဝါဒေါတိ ကတွာ။
֍ ဋီ ၅၂၃။ ဧကဿာပီတိ တုမှေသု ဒွီသု ဧကဿာပိ။ ဧကသ္မိန္တိ သကဝါဒပရဝါဒေသု ဧကသ္မိမ္ပိ။ သံသယော နတ္ထီတိ ‘‘မဂ္ဂေါ နု ခေါ, န မဂ္ဂေါ နု ခေါ’’တိ သံသယော ဝိစိကိစ္ဆာ နတ္ထိ။ အဉ္ဇသာယနဘာဝေ ပန သံသယော။ တေနာဟ ‘‘ဧသ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ ပန ယဒိ သဗ္ဗတ္ထ မဂ္ဂသညိနော, ဧဝံ သတိ ‘‘ကိသ္မိံ ဝေါ ဝိဂ္ဂဟော’’တိ ပုစ္ဆတိ။
֍ ဋီ ၅၂၄။ ‘‘ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဇုကံ မဂ္ဂတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ မဂ္ဂေါ, ဥဇုမဂ္ဂေါ။ တဒညော အမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော ဝါယမတ္ထော။ သဗ္ဗေ တေတိ သဗ္ဗေပိ တေ နာနာအာစရိယေဟိ ဝုတ္တမဂ္ဂါ။
ယေ ပါဠိယံ ‘‘အဒ္ဓရိယာ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။ အဒ္ဓရော နာမ ယညဝိသေသော, တဒုပယောဂိဘာဝတော ‘‘အဒ္ဓရိယာ’’ တွေဝ ဝုစ္စန္တိ ယဇူနိ, တာနိ သဇ္ဈာယန္တီတိ အဒ္ဓရိယာ, ယဇုဗ္ဗေဒိနော။ ယေ စ တိတ္တိရိဣသိနာ ကတေ မန္တေ သဇ္ဈာယန္တိ, တေ တိတ္တိရိယာ, ယဇုဗ္ဗေဒိနော ဧဝ။ ယဇုဗ္ဗေဒသာခါ ဟေသာ, ယဒိဒံ တိတ္တိရံ။ ဆန္ဒော ဝုစ္စတိ ဝိသေသတော သာမဝေဒေါ, တံ သရေန ကာယန္တီတိ ဆန္ဒောကာ, သာမဝေဒိနော။ ‘‘ဆန္ဒောဂါ’’တိပိ ပဌန္တိ, သော ဧဝတ္ထော။ ဗဟဝေါ ဣရယော ဧတ္ထာတိ ဗဝှါရိ, ဣရုဗ္ဗေဒေါ။ တံ အဓီယန္တီတိ ဗဝှါရိဇ္ဈာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀၁။)‘‘ဗဟူနီ’’တိ ဧတ္ထာယံ ဥပမာသံသန္ဒနာ – ယထာ တေ နာနာမဂ္ဂါ ဧကံသတော တဿ ဂါမဿ ဝါ နိဂမဿ ဝါ ပဝေသာယ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဗြာဟ္မဏေဟိ ပညာပိယမာနာပိ နာနာမဂ္ဂါ ဗြဟ္မလောကူပဂမနာယ ဗြဟ္မုနာ သဟဗျတာယ ဧကံသေနေဝ ဟောန္တီတိ။
֍ * ၅၂၇-၅၂၉။ ဝ-ကာရော အာဂမသန္ဓိမတ္တန္တိ အနတ္ထကော ဝ-ကာရော, တေန ဝဏ္ဏာဂမေန ပဒန္တရသန္ဓိမတ္တံ ကတန္တိ အတ္ထော။ အန္ဓပဝေဏီတိ အန္ဓပန္တိ။ ‘‘ပညာသသဋ္ဌိ အန္ဓာ’’တိ ဣဒံ တဿာ အန္ဓပဝေဏိယာ မဟတော ဂစ္ဆဂုမ္ဗဿ အနုပရိဂမနယောဂျတာဒဿနံ။ ဧဝဉှိ တေ ‘‘သုစိရံ ဝေလံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဧဝံ သညိနော ဟောန္တိ။ နာမကံယေဝါတိ အတ္ထာဘာဝတော နာမမတ္တံယေဝ, တံ ပန ဘာသိတံ တေဟိ သာရသညိတမ္ပိ နာမမတ္တတာယ အသာရဘာဝတော နိဟီနမေဝါတိ အာဟ ‘‘လာမကံယေဝါ’’တိ။
֍ ဋီ ၅၃၀။ ယတောတိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ, သာမညဇောတနာ စ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ အာယာစန္တီတိ ပတ္ထေန္တိ။ ဥဂ္ဂမနံ လောကဿ ဗဟုကာရဘာဝတော တထာ ထောမနာတိ။ အယံ ကိရ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ အာယာစနာယ စန္ဒိမသူရိယာ ဂန္တွာ လောကေ ဩဘာသံ ကရောန္တီ’’တိ။
֍ ဋီ ၅၃၂။ ဣဓ ပန ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမသ္မိံ ပန အပ္ပစ္စက္ခဘူတဿ ဗြဟ္မုနော သဟဗျတာယ မဂ္ဂဒေသနေ တေဝိဇ္ဇာနံ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, ယေ ပစ္စက္ခဘူတာနမ္ပိ စန္ဒိမသူရိယာနံ သဟဗျတာယ မဂ္ဂံ ဒေသေတုံ န သက္ကောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပစ္စာမသတိ။
အစိရဝတီနဒီဥပမာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၄၂။ သမဘရိတာတိ သမ္ပုဏ္ဏာ။ တတော ဧဝ ကာကပေယျာ။ ပါရာတိ ပရတီရံ။ အပါရန္တိ ဩရိမတီရံ။ ဧဟီတိ အာဂစ္ဆ။
֍ ဋီ ၅၄၄။ ပဉ္စသီလ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ ယမနိယမာဒိဗြာဟ္မဏဓမ္မာနံ တဒန္တောဂဓဘာဝတော။ တဗ္ဗိပရီတာတိ ပဉ္စသီလာဒိဝိပရီတာ ပဉ္စ ဝေရာဒယော။ ‘‘ပုနပီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အပရမ္ပီ’’တိ ဝစနံ ဣတရာယပိ နဒိ ဥပမာယ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။
֍ ဋီ ၅၄၆။ ကာမယိတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ ကာမနီယဘာဝေန။ ဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ တေနေဝ ကာမေတဗ္ဗဘာဝေန သတ္တာနံ စိတ္တဿ အာဗန္ဓနဘာဝေန။ ကာမဉ္စာယံ
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀၂။)ဂုဏ-သဒ္ဒေါ အတ္ထန္တရေသုပိ ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ, တေသံ ပနေတ္ထ အသမ္ဘဝတော ပါရိသေသဉာယေန ဗန္ဓနဋ္ဌေယေဝ ယုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဇာနာမီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထုဒ္ဓါရော အာရဒ္ဓေါ, ဧသေဝါတိ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဧဝ။ န ဟိ ရူပါဒီနံ ကာမေတဗ္ဗဘာဝေ ဝုစ္စမာနေ ပဋလဋ္ဌော ယုဇ္ဇတိ တထာ ကာမေတဗ္ဗတာယ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ရာသဋ္ဌအာနိသံသဋ္ဌေသုပိ ဧသေဝ နယော တထာပိ ကာမေတဗ္ဗတာယ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပါရိသေသတော ပန ဗန္ဓနဋ္ဌော ဂဟိတော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ နေသံ ကာမေတဗ္ဗတာ, တဒဂ္ဂေန ဗန္ဓနဘာဝေါ စာတိ။
ကောဋ္ဌာသဋ္ဌောပိ တေသု ယုဇ္ဇတေဝ စက္ခုဝိညေယျာဒိကောဋ္ဌာသဘာဝေန နေသံ ကာမေတဗ္ဗတော။ ကောဋ္ဌာသေ စ ဂုဏ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဒိဂုဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု, သမ္ပဒါဋ္ဌောပိ –
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၇၆)၊
အာဒီသု သောပိ ဣဓ န ယုဇ္ဇတီတိ အနုဒ္ဓဋော။
စက္ခုဝိညေယျာတိ စက္ခုဝိညာဏေန ဝိဇာနိတဗ္ဗာ, တေန ပန ဝိဇာနနံ ဒဿနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဿိတဗ္ဗာ’’တိ။ ‘‘သောတဝိညာဏေန သောတဗ္ဗာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဧတေနုပါယေနာတိ အတိဒိသတိ။ ဂဝေသိတမ္ပိ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပရိယိဋ္ဌာ ဝါ ဟောန္တု မာ ဝါ’’တိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာတိ သုခါရမ္မဏဘူတာ။ ကာမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ ဣဋ္ဌဘာဝေန မနံ အပ္ပါယန္တီတိ မနာပါ။ ပိယဇာတိကာတိ ပိယသဘာဝါ။
ဂေဓေနာတိ လောဘေန အဘိဘူတာ ဟုတွာ ပဉ္စကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ယောဇနာ။ မုစ္ဆာကာရန္တိ မောဟနာကာရံ။ အဓိဩသန္နာတိ အဓိဂ္ဂယှ အဇ္ဈောသာယ အဝသန္နာ, တေနာဟ ‘‘ဩဂါဠှာ’’တိ။ ပရိနိဋ္ဌာနပ္ပတ္တာတိ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနဝသေန ပရိနိဋ္ဌာနံ ဥပဂတာ။ အာဒီနဝန္တိ ကာမပရိဘောဂေ သမ္ပတိ, အာယတိဉ္စ ဒေါသံ အပဿန္တာ။ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိသမ္ဘောဂနိမိတ္တသံကိလေသတော နိဿရန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ, ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ တေသံ ပရိဘောဂပညာ။ တဒဘာဝတော အနိဿရဏပညာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒမေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀၃။)֍ * ၅၄၈-၉။ အာဝရန္တီတိ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ အာဒိတောဝ နိဝါရေန္တိ။ နိဝါရေန္တီတိ နိရဝသေသတော ဝါရယန္တိ။ ဩနန္ဓန္တီတိ ဩဂါဟန္တာ ဝိယ ဆာဒေန္တိ။ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ သဗ္ဗသော ဆာဒေန္တိ။ အာဝရဏာဒီနံ ဝသေနာတိ အာဝရဏာဒိအတ္ထာနံ ဝသေန။ တေ ဟိ အာသေဝနဗလဝတာယ ပုရိမပုရိမေဟိ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာ ဒဠှတရတမာဒိဘာဝပ္ပတ္တာ ဝုတ္တာ။
သံသန္ဒနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၅၀။ ဣတ္ထိပရိဂ္ဂဟေ သတိ ပုရိသဿ ပဉ္စကာမဂုဏပရိဂ္ဂဟော ပရိပုဏ္ဏော ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သပရိဂ္ဂဟောတိ ဣတ္ထိပရိဂ္ဂဟေန သပရိဂ္ဂဟော’’တိ။ ‘‘ဣတ္ထိပရိဂ္ဂဟေန အပရိဂ္ဂဟော’’တိ စ ဣဒံ တေဝိဇ္ဇဗြာဟ္မဏေသု ဒိဿမာနပရိဂ္ဂဟာနံ ဒုဋ္ဌုလ္လတမပရိဂ္ဂဟာဘာဝဒဿနံ။ ဧဝံဘူတာနံ တေဝိဇ္ဇာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ကာ ဗြဟ္မုနာ သံသန္ဒနာ, ဗြဟ္မာ ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပရိဂ္ဂဟောတိ။ ဝေရစိတ္တေန အဝေရော, ကုတော ဧတဿ ဝေရပ္ပယောဂေါတိ အဓိပ္ပါယော။ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတေနာတိ စိတ္တုပ္ပါဒဂေလညသညိတေန, တေနဿ သဗ္ဗရူပကာယဂေလညဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဗျာပဇ္ဈေနာတိ ဒုက္ခေန။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒေကဋ္ဌာ သံကိလေသဓမ္မာ သင်္ဂယှန္တိ။ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ သတိ န ကဒါစိ စိတ္တံ ပုရိသဿ ဝသေ ဝတ္တတိ, ပဟီနာယ ပန သိယာ ဝသဝတ္တနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာယ အဘာဝတော စိတ္တံ ဝသေ ဝတ္တေတီ’’တိ။ စိတ္တဂတိကာတိ စိတ္တဝသိကာ, တေနာဟ စိတ္တဿ ဝသေ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ န တာဒိသောတိ ဗြာဟ္မဏာ ဝိယ စိတ္တဝသိကော န ဟောတိ, အထ ခေါ ဝသီဘူတဇ္ဈာနာဘိညတာယ စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။
֍ ဋီ ၅၅၂။ ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂေတိ ဗြဟ္မလောကဂါမိမဂ္ဂေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗေ, ပညပေတဗ္ဗေ ဝါ, တံ ပညပေန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပဂန္တွာတိ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇနေန ဥပဂန္တွာ, ပဋိဇာနိတွာ ဝါ။ ပင်္ကံ ဩတိဏ္ဏာ ဝိယာတိ မတ္ထကေ ဧကင်္ဂုလံ ဝါ ဥပဍ္ဎင်္ဂုလံ ဝါ သုက္ခတာယ ‘‘သမတလ’’န္တိ သညာယ အနေကပေါရိသံ မဟာပင်္ကံ ဩတိဏ္ဏာ ဝိယ။ အနုပ္ပဝိသန္တီတိ အပါယမဂ္ဂံ ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂသညာယ ဩဂါဟယန္တိ။ တတော ဧဝ သံသီဒိတွာ ဝိသာဒံ ပါပုဏန္တိ။ ဧဝန္တိ ‘‘သမတလ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ သံသီဒိတွာတိ နိမ္မုဇ္ဇိတွာ။ သုက္ခတရဏံ မညေ တရန္တီတိ သုက္ခနဒိတရဏံ တရန္တိ မညေ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တေဝိဇ္ဇာ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဥပဂန္တွာ သံသီဒန္တိ, တသ္မာ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀၄။)ယထာ တေတိ ယထာ တေ ‘‘သမတလ’’န္တိ သညာယ ပင်္ကံ ဩတိဏ္ဏာ။ ဣဓေဝ စာတိ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ။ သုခံ ဝါ သာတံ ဝါ န လဘန္တီတိ ဈာနသုခံ ဝါ ဝိပဿနာသာတံ ဝါ န လဘန္တိ, ကုတော မဂ္ဂသုခံ ဝါ နိဗ္ဗာနသာတံ ဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ မဂ္ဂဒီပကန္တိ မဂ္ဂဒီပကာဘိမတံ။ ‘‘ဣရိဏ’’န္တိ အရညာနိယာ ဣဒံ အဓိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါမကံ မဟာရည’’န္တိ။ မိဂရုရုအာဒီနမ္ပိ အနုပဘောဂရုက္ခေဟိ။ ပရိဝတ္တိတုမ္ပိ န သက္ကာ ဟောန္တိ မဟာကဏ္ဋကတာယ။ ဉာတီနံ ဗျသနံ ဝိနာသော ဉာတိဗျသနံ။ ဧဝံ ဘောဂသီလဗျသနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ရောဂေါ ဧဝ ဗျသတိ ဝိဗာဓတီတိ ရောဂဗျသနံ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဗျသနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၅၄။ ဇာတသံဝဍ္ဎောတိ ဇာတော ဟုတွာ သံဝဍ္ဎိတော။ န သဗ္ဗသော ပစ္စက္ခာ ဟောန္တိ ပရိစယာဘာဝတော။ စိရနိက္ခန္တောတိ နိက္ခန္တော ဟုတွာ စိရကာလော။ ဒန္ဓာယိတတ္တန္တိ ဝိဿဇ္ဇနေ မန္ဒတ္တံ သဏိကဝုတ္တိ, တံ ပန သံသယဝသေန စိရာယနံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကင်္ခါဝသေန စိရာယိတတ္တ’’န္တိ။ ဝိတ္ထာယိတတ္တန္တိ သာရဇ္ဇိတတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိတ္ထာယိတတ္တံ နာမ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ထဒ္ဓဘာဝဂ္ဂဟဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၅၅၅။ ဥ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂယောဂေ လုမ္ပ-သဒ္ဒေါ ဥဒ္ဓရဏတ္ထော ဟောတီတိ ‘‘ဥလ္လုမ္ပတူ’’တိ ပဒဿ ဥဒ္ဓရတူတိ အတ္ထမာဟ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဟိ ဓာတု-သဒ္ဒါ အတ္ထဝိသေသဝုတ္တိနော ဟောန္တိ ယထာ ‘‘ဥဒ္ဓရတူ’’တိ။
ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂဒေသနာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၅၆။ ယဿ အတိသယေန ဗလံ အတ္ထိ, သော ‘‘ဗလဝါ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဗလသမ္ပန္နော’’တိ။ သင်္ခံ ဓမယတီတိ သင်္ခဓမကော, တံ ဓမယိတွာ တတော သဒ္ဒပဝတ္တကော။ အပ္ပနာဝ ဝဋ္ဋတိ ပဋိပက္ခတော သမ္မဒေဝ စေတသော ဝိမုတ္တိဘာဝတော။
ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ကာမာဝစရံ ပမာဏကရာနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဝိက္ခမ္ဘနတော။ တထာ ဟိ တံ ဗြဟ္မဝိဟာရပုဗ္ဗဘာဂဘူတံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ ဩဒိဿကအနောဒိဿကဒိသာဖရဏဝသေန ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ပန အပ္ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ရူပါရူပါဝစရံ, တေနာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အရူပါဝစရေ ဩဒိဿကာနောဒိဿကဝသေန ဖရဏံ န လဗ္ဘတိ, တထာ ဒိသာဖရဏံ။
(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၄၀၅။)ကေစိ ပန တံ အာဂမနဝသေန လဗ္ဘတီတိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ။ န ဟိ ဗြဟ္မဝိဟာရနိဿန္ဒော အာရုပ္ပံ, အထ ခေါ ကသိဏနိဿန္ဒော, တသ္မာ ယံ သုဝိဘာဝိတံ ဝသီဘာဝံ ပါပိတံ အာရုပ္ပံ, တံ ‘‘အပ္ပမာဏကတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဝါ သာတိသယံ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာယ အဘိသင်္ခတေန သန္တာနေန နိဗ္ဗတ္တိတံ, ယဉ္စ ဗြဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သမာပန္နံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ, တံ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဖရဏပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမာဏကတန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အပရေ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရကမ္မေတိ ရူပါဝစရကမ္မေ, အရူပါဝစရကမ္မေ စ သတိ။ န ဩဟီယတိ န တိဋ္ဌတီတိ ကတူပစိတမ္ပိ ကာမာဝစရကမ္မံ ယထာဓိဂတေ မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနေ အပရိဟီနေ တံ အဘိဘဝိတွာ ပဋိဗာဟိတွာ သယံ ဩဟီယကံ ဟုတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဒါတုံ သမတ္ထဘာဝေ န တိဋ္ဌတိ။ လဂ္ဂိတုန္တိ အာဝရိတုံ နိသေဓေတုံ။ ဌာတုန္တိ ပဋိဗလော ဟုတွာ ဌာတုံ။ ဖရိတွာတိ ပဋိပ္ဖရိတွာ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ တဿ သာမတ္ထိယံ ခေပေတွာ။ ကမ္မဿ ပရိယာဒိယနံ နာမ တဿ ဝိပါကုပ္ပါဒနံ နိသေဓေတွာ အတ္တနော ဝိပါကုပ္ပါဒနန္တိ အာဟ ‘‘တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ မေတ္တာဒိဝိဟာရီတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ မေတ္တာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ဝသေန မေတ္တာဒိဝိဟာရီ။
֍ ဋီ ၅၅၉။ အဂ္ဂညသုတ္တေ…ပေ… အလတ္ထုန္တိ အဂ္ဂညသုတ္တေ အာဂတနယေန ဥပသမ္ပဒဉ္စေဝ အရဟတ္တဉ္စ အလတ္ထုံ ပဋိလဘိံသု။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
တေဝိဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
နိဋ္ဌိတာ စ တေရသသုတ္တပဋိမဏ္ဍိတဿ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ
လီနတ္ထပ္ပကာသနာတိ။
သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment