ဒီဃနိကာယေ
သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ယော ဒေသေတွာန သဒ္ဓမ္မံ, ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ ဝရံ၊
ဒီဃဒဿီ စိရံ ကာလံ, ပတိဋ္ဌာပေသိ သာသနံ။၁။
ဝိနေယျဇ္ဈာသယေ ဆေကံ, မဟာမတိံ မဟာဒယံ၊
နတွာန တံ သသဒ္ဓမ္မဂဏံ ဂါရဝဘာဇနံ။၂။
သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ, ဒီဃာဂမဝရဿ ယာ၊
သံဝဏ္ဏနာ ယာ စ တဿာ, ဝဏ္ဏနာ သာဓုဝဏ္ဏိတာ။ ၃။
အာစရိယဓမ္မပါလ- တ္ထေရေနေဝါဘိသင်္ခတာ၊
သမ္မာ နိပုဏဂမ္ဘီရ-ဒုဒ္ဒသတ္ထပ္ပကာသနာ။၄။
ကာမဉ္စ သာ တထာဘူတာ, ပရမ္ပရာဘတာ ပန၊
ပါဌတော အတ္ထတော စာပိ, ဗဟုပ္ပမာဒလေခနာ။၅။
သင်္ခေပတ္တာ စ သောတူဟိ, သမ္မာ ဉာတုံ သုဒုက္ကရာ၊
တသ္မာ သဗြဟ္မစာရီနံ, ယာစနံ သမနုဿရံ။၆။
ယော’နေကသေတနာဂိန္ဒော, ရာဇာ နာနာရဋ္ဌိဿရော၊
သာသနသောဓနေ ဒဠှံ, သဒါ ဥဿာဟမာနသော။၇။
တံ နိဿာယ ‘‘မမေသောပိ, သတ္ထုသာသနဇောတနေ၊
အပ္ပေဝ နာမုပတ္ထမ္ဘော, ဘဝေယျာ’’တိ ဝိစိန္တယံ။၈။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂။) [သျ]ဝဏ္ဏနံ အာရဘိဿာမိ, သာဓိပ္ပါယမဟာပယံ၊
အတ္ထံ တမုပနိဿာယ, အညဉ္စာပိ ယထာရဟံ။၉။
စက္ကာဘိဝုဍ္ဎိကာမာနံ, ဓီရာနံ စိတ္တတောသနံ၊
သာဓုဝိလာသိနိံ နာမ, တံ သုဏာထ သမာဟိတာတိ။ ၁၀။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
နာနာနယနိပုဏဂမ္ဘီရဝိစိတြသိက္ခတ္တယသင်္ဂဟဿ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓသံဝဏ္ဏိတဿ သဒ္ဓါဝဟဂုဏသမ္ပန္နဿ ဒီဃာဂမဝရဿ ဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထဒီပကံ သံဝဏ္ဏနမိမံ ကရောန္တော သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟနသမတ္ထော မဟာဝေယျာကရဏောယမာစရိယော သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမပယောဇနာဒိဝိဓာနာနိ ကရောန္တော ပဌမံ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမံ ကာတုံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဓာ ပပဉ္စေန္တိ အာစရိယာ။ တထာ ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ –
‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ သတ္ထရိ ပဏာမကရဏံ ဓမ္မဿ သွာက္ခာတဘာဝေန သတ္ထရိ ပသာဒဇနနတ္ထံ, သတ္ထု စ အဝိတထဒေသနဘာဝပ္ပကာသနေန ဓမ္မေ ပသာဒဇနနတ္ထံ။ တဒုဘယပ္ပသာဒါ ဟိ မဟတော အတ္ထဿ သိဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ဋီ။ ၁-၁)။
အထ ဝါ ‘‘ရတနတ္တယပဏာမဝစနံ အတ္တနော ရတနတ္တယပ္ပသာဒဿ ဝိညာပနတ္ထံ, တံ ပန ဝိညူနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ, တံ အဋ္ဌကထာယ ဂါဟဏတ္ထံ, တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖါဒနတ္ထ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ, တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပါဒနတ္ထံ, တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတ္ထ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘မင်္ဂလဘာဝတော, သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော, ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော, အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘စတုဂမ္ဘီရဘာဝယုတ္တံ ဓမ္မဝိနယံ သံဝဏ္ဏေတုကာမဿ မဟာသမုဒ္ဒံ ဩဂါဟန္တဿ ဝိယ ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတဿာပိ မဟန္တံ ဘယံ သမ္ဘဝတိ, ဘယက္ခယာဝဟဉ္စေတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃။) [သျ]ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဇနိတံ ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ, တတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘အသတ္ထရိပိ သတ္ထာဘိနိဝေသဿ လောကဿ ယထာဘူတံ သတ္ထရိ ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္ထုသမ္ဘာဝနတ္ထံ, အသတ္ထရိ စ သတ္ထုသမ္ဘာဝနပရိစ္စဇာပနတ္ထံ, ‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) စ ဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဏာမဝိဓာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမာယ ဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ, သဒ္ဓမ္မဿ စ ပဏာမဝိဓာနေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ, သံဃဿ စ ပဏာမဝိဓာနေန ပရမတ္ထသံဃဘာဝါဓိဂမာယ သာဝကယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘မင်္ဂလာဒိကာနိ သတ္ထာနိ အနန္တရာယာနိ, စိရဋ္ဌိတိကာနိ, ဗဟုမတာနိ စ ဘဝန္တီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကာနံ စိတ္တပရိတောသနတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘သောတုဇနာနံ ယထာဝုတ္တပဏာမေန အနန္တရာယေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိနိပ္ဖါဒနတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ။ သောတုဇနာနုဂ္ဂဟမေဝ ဟိ ပဓာနံ ကတွာ အာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ထုတိပဏာမပရိဒီပကာနိ ဝါကျာနိ နိက္ခိပီယန္တိ, ဣတရထာ ဝိနာပိ တံ နိက္ခေပံ ကာယမနောပဏာမေနေဝ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိတော ကိမေတေန ဂန္ထဂါရဝကရဏေနာ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ။ မယံ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပယောဇနံ ဒဿယိဿာမ, တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော …ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ရတနတ္တယပဏာမကရဏဉှိ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထံ ရတနတ္တယပူဇာယ ပညာပါဋဝဘာဝတော, တာယ စ ပညာပါဋဝံ ရာဂါဒိမလဝိဓမနတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄။) [သျ]တသ္မာ ရတနတ္တယပူဇာယ ဝိက္ခာလိတမလာယ ပညာယ ပါဋဝသိဒ္ဓိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ ပညာပဒဋ္ဌာနသမာဓိဟေတုတ္တာ ပညာပါဋဝံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန မဟာနာမ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မောပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ, ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ, ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒယတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။
သမာဓိဿ စ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ ပေဋကော။ ၆၆၊ မိ။ ပ။ ၁၄) ဝုတ္တောယေဝ။ တတော ဧဝံ ပဋုဘူတာယ ပညာယ ခေဒမဘိဘုယျ ပဋိညာတံ သံဝဏ္ဏနံ သမာပယိဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယပဏာမကရဏဉှိ…ပေ… ပညာပါဋဝဘာဝတော’’တိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝဍ္ဎနတော အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရတနတ္တယပဏာမေန ဟိ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အဘိဝါဒနသီလိဿ, နိစ္စံ ဝုဍ္ဎာပစာယိနော၊
စတ္တာရော ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တိ, အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၀၉)၊
တတော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝုဒ္ဓိယာ ဟောတွေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယပူဇာယ အာယု…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ ပဋိဘာနာပရိဟာနာဝဟတ္တာ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရိဟာနာဝဟာ ဟိ ရတနတ္တယပူဇာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သတ္တိမေ ဘိက္ခဝေ, အပရိဟာနီယာ ဓမ္မာ, ကတမေ သတ္တ? သတ္ထုဂါရဝတာ, ဓမ္မဂါရဝတာ, သံဃဂါရဝတာ, သိက္ခာဂါရဝတာ, သမာဓိဂါရဝတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သောဝစဿတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၃၄) တတော ပဋိဘာနာပရိဟာနေန ဟောတွေဝ ယထာပဋိညာတပရိသမာပနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပသာဒဝတ္ထူသု ပူဇာယ ပုညာတိသယဘာဝတော အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုညာတိသယာ ဟိ ပသာဒဝတ္ထူသု ပူဇာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅။) [သျ]‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော, ဗုဒ္ဓေ ယဒိဝ သာဝကေ၊
ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ, တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။
တေ တာဒိသေ ပူဇယတော, နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ၊
န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ, ဣမေတ္တမပိ ကေနစီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၁၉၆၊ အပ။ ၁။၁၀။၂)၊
ပုညာတိသယော စ ယထာဓိပ္ပေတပရိသမာပနုပါယော။ ယထာဟ –
‘‘ဧသ ဒေဝမနုဿာနံ, သဗ္ဗကာမဒဒေါ နိဓိ၊
ယံ ယဒေဝါဘိပတ္ထေန္တိ, သဗ္ဗမေတေန လဗ္ဘတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၀)၊
ဥပါယေသု စ ပဋိပန္နဿ ဟောတွေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပသာဒဝတ္ထူသု…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ ရတနတ္တယပူဇာ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသမ္ဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပ္ပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ, ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဧဝံ ပန သပယောဇနံ ရတနတ္တယပဏာမံ ကတ္တုကာမော ဗုဒ္ဓရတနမူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ပဌမံ တဿ ပဏာမံ ကာတုမာဟ – ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ…ပေ… ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဗုဒ္ဓရတနမူလကာနိ ဟိ ဓမ္မသံဃရတနာနိ, တေသု စ ဓမ္မရတနမူလကံ သံဃရတနံ, တထာဘာဝေါ စ ‘‘ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ဘဂဝါ, စန္ဒကိရဏနိကရော ဝိယ တေန ဒေသိတော ဓမ္မော, စန္ဒကိရဏသမုပ္ပါဒိတပီဏိတော လောကော ဝိယ သံဃော’’တိ ဧဝမာဒီဟိ အဋ္ဌကထာယမာဂတဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဂ္ဂေါတိ ကတွာ ပဌမံ ဗုဒ္ဓေါ, တပ္ပဘဝတော, တဒုပဒေသိတတော စ တဒနန္တရံ ဓမ္မော, တဿ ဓမ္မဿ သာဓာရဏတော, တဒါသေဝနတော စ တဒနန္တရံ သံဃော ဝုတ္တော။ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ ဟိတေ ဝိနိယောဇကောတိ ကတွာ ပဌမံ ဗုဒ္ဓေါ, သဗ္ဗသတ္တဟိတတ္တာ တဒနန္တရံ ဓမ္မော, ဟိတာဓိဂမာယ ပဋိပန္နော အဓိဂတဟိတော စာတိ ကတွာ တဒနန္တရံ သံဃော ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာဂတနယေန အနုပုဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆။) [သျ]ဗုဒ္ဓရတနပဏာမဉ္စ ကရောန္တော ကေဝလပဏာမတော ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမောဝသာတိသယောတိ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိပဒေဟိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမတံ ဒဿေတိ။ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဟိ ပဏာမေန သတ္ထု ဂုဏာတိသယယောဂေါ, တတော စဿ အနုတ္တရဝန္ဒနီယဘာဝေါ, တေန စ အတ္တနော ပဏာမဿ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝေါ, တေန စဿ ခေတ္တင်္ဂတဿ ပဏာမဿ ယထာဓိပ္ပေတနိပ္ဖတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဒဿိတောတိ။ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမတဉ္စ ဒဿေန္တော ယဿာ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, သာ သုတ္တန္တဒေသနာ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာယေဝ, န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ, နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ ထောမနမာရဘတိ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယဿ ပကတိ, ယဒိဒံ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ။ တေနေဝ စ ဝိနယဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပိ…ပေ… မဟာကာရုဏိကဿ တဿာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ကရုဏာပ္ပဓာနံ, အဘိဓမ္မဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာ ဝိယ…ပေ… ယထာရုစီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁) ပညာပ္ပဓာနဉ္စ ထောမနမာရဒ္ဓံ။ ဝိနယဒေသနာ ဟိ အာသယာဒိနိရပေက္ခကေဝလကရုဏာယ ပါကတိကသတ္တေနာပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော, အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော, အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာပ္ပဓာနာ။ တထာ ဟိ ဥက္ကံသပရိယန္တဂတဟိရောတ္တပ္ပေါပိ ဘဂဝါ လောကိယသာဓုဇနေဟိပိ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ ‘‘သိခရဏီ, သမ္ဘိန္နာ’’တိအာဒိဝစနာနိ, (ပါရာ။ ၁၈၅) ယထာပရာဓဉ္စ ဂရဟဝစနာနိ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော မဟာပရိသမဇ္ဈေ အဘာသိ, တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိ ကာရဏာပေက္ခာယ စ ဝေရဉ္ဇာဒီသု သာရီရိကံ ခေဒမနုဘောသိ။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ဘူမန္တရပစ္စယာကာရသမယန္တရကထာနံ ဝိယ ဝိနယပညတ္တိယာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ပညာ အနညသာဓာရဏတာယ အတိသယကိစ္စဝတီ, ကရုဏာယ ကိစ္စံ ပန တတောပိ အဓိကန္တိ ဝိနယဒေသနာယ ကရုဏာပ္ပဓာနတာ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာဗျာပါရာဓိကတာယ ဟိ ဒေသနာယ ကရုဏာပဓာနတာ, အဘိဓမ္မဒေသနာ ပန ကေဝလပညာပ္ပဓာနာ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓသမတ္ထာယ ပညာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။ သုတ္တန္တဒေသနာ ပန ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယာဓိမုတ္တိစရိတာဒိဘေဒပရိစ္ဆိန္ဒနသမတ္ထာယ ပညာယ သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဟိ မဟာကရုဏာယ သမာပတ္တိဗဟုလော ဝိနေယျသန္တာနေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇။) [သျ]တဒဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဂမ္ဘီရမတ္ထပဒံ ပတိဋ္ဌပေသိ။ တသ္မာ အာရမ္ဘာနုရူပံ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနမေဝ ထောမနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။
အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – ကိရတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ ပစ္စယဝေကလ္လကရဏေန အပနေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတေသု ဝါ ကိရိယတိ ပသာရိယတီတိ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတိ, ပရဒုက္ခံ ဝါ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ, တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ, သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ပဒနိပ္ဖတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဏှာဘိတတ္တေဟိ သေဝီယတီတိ သီတံ, ဥဏှာဘိသမနံ။ တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ သီတလံ, ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ, ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၂။၁၁၄၊ ၃။၁၅၄) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု, ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ, ဣဓာပိ စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ဟဒယံ။ အတ္တနော သဘာဝံ ဝါ ဟရတီတိ ဟဒယံ, ရ-ကာရဿ ဒ-ကာရံ ကတွာတိ နေရုတ္တိကာ။ ကရုဏာယ သီတလံ ဟဒယမဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော, တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။
ကာမဉ္စေတ္ထ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိဇ္ဈာနသဘာဝတာယ, ဗျာပါဒါဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ သတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ, တထာပိ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတိဘာဝနိမိတ္တန္တိ တဿာယေဝ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ သဗ္ဗတ္ထ နိရဝသေသတ္ထော ဥပဒိသီယတိ, ပဓာနသဟစရဏာဝိနာဘာဝါဒိနယေဟိပိ ယထာလဗ္ဘမာနံ ဂယှမာနတ္တာ။ အပိစေတ္ထ တံသမ္ပယုတ္တဉာဏဿ ဆအသာဓာရဏဉာဏပရိယာပန္နတာယ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ, နိရဝသေသဉ္စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈။) [သျ]သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝမုပဂတာ အနညသာဓာရဏသာတိသယဘာဝပ္ပတ္တာ ကရုဏာဝ ဟဒယသီတလတ္တဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိဇ္ဈာနသဘာဝတာယ သာတိသယေ ဟဒယသီတလဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာယ ဧဝ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ ကပ္ပါနမသင်္ချေယျာနိ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိရတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသံဃာတသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတိဘာဝဿ အညထတ္တမဟောသီတိ။ တီသု စေတ္ထ ဝိကပ္ပေသု ပဌမေ ဝိကပ္ပေ အဝိသေသဘူတာ ဗုဒ္ဓဘူမိဂတာ, ဒုတိယေ တထေဝ မဟာကရုဏာဘာဝူပဂတာ, တတိယေ ပဌမာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ပဝတ္တာ ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဇာနာတီတိ ပညာ, ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညပေတီတိ ဝါ ပညာ, တံ တဒတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သာယေဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေနပိ နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကပဇ္ဇောတာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ, ပဇ္ဇောတာ။ ကတမေ စတ္တာရော? စန္ဒပဇ္ဇောတော, သူရိယပဇ္ဇောတော, အဂ္ဂိပဇ္ဇောတော, ပညာပဇ္ဇောတော, ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ပဇ္ဇောတာ။ ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ, ဣမေသံ စတုန္နံ ပဇ္ဇောတာနံ ယဒိဒံ ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၅)။ တေန ဝိဟတော ဝိသေသေန သမုဂ္ဃါဋိတောတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော, ဝိသေသတာ စေတ္ထ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ မုယှန္တိ တေန, သယံ ဝါ မုယှတိ, မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော, အဝိဇ္ဇာ။ သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ မောဟတမော။ သတိပိ တမသဒ္ဒဿ သဒိသကပ္ပနမန္တရေန အဝိဇ္ဇာဝါစကတ္တေ မောဟသဒ္ဒသန္နိဓာနေန တဗ္ဗိသေသကတာဝေတ္ထ ယုတ္တာတိ သဒိသကပ္ပနာ။ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉။) [သျ]မောဟတမော ယဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော, တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။
နနု စ သဗ္ဗေသမ္ပိ ခီဏာသဝါနံ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဟတတာ သမ္ဘဝတိ, အထ ကသ္မာ အညသာဓာရဏာဝိသေသဂုဏေန ဘဂဝတော ထောမနာ ဝုတ္တာတိ? သဝါသနပ္ပဟာနေန အနညသာဓာရဏဝိသေသတာသမ္ဘဝတော။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ ပညာပဇ္ဇောတဟတာဝိဇ္ဇန္ဓကာရတ္တေပိ သတိ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ သဝါသနပ္ပဟာနေန ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတေဝါတိ။ အထ ဝါ ပရောပဒေသမန္တရေန အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဂမဿ နိပ္ဖါဒိတတ္တာ (နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁), တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ, ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ, ဘဂဝါယေဝ ဝိသေသတော ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမဘာဝေန ထောမေတဗ္ဗောတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပညာပဇ္ဇောတပဒေန သသန္တာနဂတမောဟဝိဓမနာ ပဋိဝေဓပညာ စေဝ ပရသန္တာနဂတမောဟဝိဓမနာ ဒေသနာပညာ စ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာ။ န တု ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝိယ ပဋိဝေဓပညာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပရော နယော – ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဝဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကမောဟတမဿ ဝိဟတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏဘူတေန အနညသာဓာရဏပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမဘာဝေန ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သကသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနန္တိ, ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော ဖလူပစာရေန အနာဝရဏဉာဏမေဝ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဝုစ္စတိ။ အနာဝရဏဉာဏန္တိ စ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ, ယေန ဓမ္မဒေသနာပစ္စဝေက္ခဏာနိ ကရောတိ။ တဒိဒဉှိ ဉာဏဒွယံ အတ္ထတော ဧကမေဝ။ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာရမ္မဏတာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀။) [သျ]သဗ္ဗညုတညာဏံ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ, ဝိသယပ္ပဝတ္တိမုခေန ပန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိဓာ ကတွာ ဆဠာသာဓာရဏဉာဏဘေဒေ ဝုတ္တံ။
ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃါတောယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာယ ဂယှတိ, န ပန သာတိသယံ နိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနန္တိ? ဝုစ္စတေ – တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ ဟိ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသသမုဂ္ဃါတဿ ဇောတိတဘာဝတော နိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနမေတ္ထ ဂယှတိ။ န ဟိ သော သံကိလေသော အတ္ထိ, ယော နိရဝသေသာဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃါတနေန န ပဟီယတီတိ။ အထ ဝါ သကလကုသလဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ, သံသာရနိဝတ္တိယာ စ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ, သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာယေဝ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဃာတဝစနေနေဝ သကလသံကိလေသသမုဂ္ဃါတဝစနသိဒ္ဓိတော သောယေဝေကော ဂယှတီတိ။ အထ ဝါ သကလသံကိလေသဓမ္မာနံ မုဒ္ဓဘူတတ္တာ အဝိဇ္ဇာယ တံ သမုဂ္ဃါတောယေဝေကော ဂယှတိ။ ယထာဟ –
‘‘အဝိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါတိ ဇာနာဟိ, ဝိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါဓိပါတိနီ၊
သဒ္ဓါသတိသမာဓီဟိ, ဆန္ဒဝီရိယေန သံယုတာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၃၂၊ စူဠ။ နိ။ ၅၁)၊
သနရာမရလောကဂရုန္တိ ဧတ္ထ ပန ပဌမပကတိယာ အဝိဘာဂေန သတ္တောပိ နရောတိ ဝုစ္စတိ, ဣဓ ပန ဒုတိယပကတိယာ မနုဇပုရိသောယေဝ, ဣတရထာ လောကသဒ္ဒဿ အဝတ္တဗ္ဗတာ သိယာ။ ‘‘ယထာ ဟိ ပဌမပကတိဘူတော သတ္တော ဣတရာယ ပကတိယာ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ပုရေ ဥစ္စဋ္ဌာနေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ပုရိသောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဇေဋ္ဌဘာဝံ နေတီတိ နရောတိ။ ပုတ္တဘာတုဘူတောပိ ဟိ ပုဂ္ဂလော မာတုဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ ပိတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ပဂေဝ ဘတ္တုဘူတော ဣတရာသ’’န္တိ (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၄၃-၄၆) နာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ။ ဧကသေသပ္ပကပ္ပနေန ပုထုဝစနန္တဝိဂ္ဂဟေန ဝါ နရာ, မရဏံ မရော, သော နတ္ထိ ယေသန္တိ အမရာ, သဟ နရေဟိ, အမရေဟိ စာတိ သနရာမရော။ဂရတိ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ ဥဂ္ဂတော ပါကဋော ဘဝတီတိ ဂရု, ဂရသဒ္ဒေါ ဟိ ဥဂ္ဂမေ။ အပိစ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဘာရိယဋ္ဌေန ‘‘ဂရူ’’တိ ဝုစ္စတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁။) [သျ]မာတာပိတာစရိယေသု, ဒုဇ္ဇရေ အလဟုမှိ စ၊
မဟန္တေ စုဂ္ဂတေ စေဝ, နိဆေကာဒိကရေသု စ၊
တထာ ဝဏ္ဏဝိသေသေသု, ဂရုသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
ဣဓ ပန သဗ္ဗလောကာစရိယေ တထာဂတေ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂရု, ဂုရူတိ စ ဒွိဓာ ဂဟေတွာ ဘာရိယဝါစကတ္တေ ဂရုသဒ္ဒေါ, အာစရိယဝါစကတ္တေ တု ဂုရုသဒ္ဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိဝိသယေ ဟိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ယထာဝုတ္တာနမတ္ထာနံ ဝါစကတ္တေ ဂရုသဒ္ဒေါယေဝိစ္ဆိတဗ္ဗော အကာရဿ အာကာရဘာဝေန ‘‘ဂါရဝ’’န္တိ တဒ္ဓိတန္တပဒဿ သဝုဒ္ဓိကဿ ဒဿနတော။ သက္ကတဘာသာဝိသယေ ပန ဂုရုသဒ္ဒေါယေဝိစ္ဆိတဗ္ဗော ဥကာရဿ ဝုဒ္ဓိဘာဝေန အညထာ တဒ္ဓိတန္တပဒဿ ဒဿနတောတိ။ သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော, တဿ ဂရူတိ တထာ, တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ‘‘သနရမရူလောကဂရု’’န္တိပိ ပဌန္တိ, တဒပိ အရိယာဂါထတ္တာ ဝုတ္တိလက္ခဏတော, အတ္ထတော စ ယုတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ဟိ ဒီဃာယုကာပိ သမာနာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ မရဏသဘာဝတ္တာ မရူတိ ဒေဝါ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတာယ ဘဂဝတော ဥပကာရကတံ ဒဿေတိ။ နနု စေတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ပဓာနဘူတာ, အထ ကသ္မာ တေသံ အပ္ပဓာနတာ နိဒ္ဒိသီယတီတိ? အတ္ထတော ပဓာနတာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော, အညော အတ္ထက္ကမောတိ သဒ္ဒက္ကမာနုသာရေန ပဓာနာပဓာနဘာဝေါ န စောဒေတဗ္ဗော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ တံ ‘‘သရာဇိကာယ ပရိသာယာ’’တိ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထတောဝ အဓိပ္ပါယော ဂဝေသိတဗ္ဗော, န ဗျဉ္ဇနမတ္တေန။ ယထာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘အတ္ထဉှိ နာထော သရဏံ အဝေါစ,
န ဗျဉ္ဇနံ လောကဟိတော မဟေသိ။
တသ္မာ အကတွာ ရတိမက္ခရေသု,
အတ္ထေ နိဝေသေယျ မတိံ မတိမာ’’တိ။ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)၊
ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရဘာဇနဝသေန တိဝိဓော လောကော, ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ ယုဇ္ဇနတော သတ္တလောကဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂။) [သျ]ပုညာပုညာနိ, တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော, ဒဿနတ္ထေ စ လောကသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။ အပရော နယော – သမူဟတ္ထော ဧတ္ထ လောကသဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ ကတွာ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ, တေယေဝ အမရာတိ သနရာမရာ, တေသံ လောကော တထာ, ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေပိ ဟိ ပရမတ္ထတော မရဏာဘာဝတော အမရာ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ နရာမရာနမေဝ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇, ၂၅၅)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာနပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ, သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တမုပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမမနညသာဓာရဏံ ဂါရဝဋ္ဌာနန္တိ။ ကာမဉ္စ ဣတ္ထီနမ္ပိ တထာဥပကာရတ္တာ ဘဂဝါ ဂရုယေဝ, ပဓာနဘူတံ ပန လောကံ ဒဿေတုံ ပုရိသလိင်္ဂေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နေရုတ္တိကာ ပန အဝိသေသနိစ္ဆိတဋ္ဌာနေ တထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌမိစ္ဆန္တိ ယထာ ‘‘နရာ နာဂါ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ, အဘိဝါဒေတွာန ပက္ကမု’’န္တိ (အပ။ ၁။၁။၄၈)။ တထာ စာဟု –
‘‘နပုံသကေန လိင်္ဂေန, သဒ္ဒေါဒါဟု ပုမေန ဝါ၊
နိဒ္ဒိဿတီတိ ဉာတဗ္ဗမဝိသေသဝိနိစ္ဆိတေ’’တိ။
ဝန္ဒေတိ ဧတ္ထ ပန –
ဝတ္တမာနာယ ပဉ္စမျံ, သတ္တမျဉ္စ ဝိဘတ္တိယံ၊
ဧတေသု တီသု ဌာနေသု, ဝန္ဒေသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
ဣဓ ပန ဝတ္တမာနာယံ အညာသမသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ စ ဥတ္တမပုရိသဝသေနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘အဟံ ဝန္ဒာမီ’’တိ။ နမနထုတိယတ္ထေသု စ ဝန္ဒသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ အာစရိယာ, တေန စ သုဂတပဒံ, နာထပဒံ ဝါ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဂမနဉ္စေတ္ထ ကာယဂမနံ, ဉာဏဂမနဉ္စ, ကာယဂမနမ္ပိ ဝိနေယျဇနောပသင်္ကမနံ, ပကတိဂမနဉ္စာတိ ဒုဗ္ဗိဓံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝိနေယျဇနောပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃။) [သျ]ဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတော သောဘနံ, တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိက-ကုဋိလာကုလတာဒိဒေါသရဟိတ- မဝဟသိတရာဇဟံသ- ဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ပကတိဂမနဉ္စ, ဝိမလဝိပုလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသဟိတမ္ပိ ဉာဏဂမနံ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာဗောဓိ, တာဝ နိရဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။ အထ ဝါ ‘‘သယမ္ဘူဉာဏေန သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ ယော ဟိ ဂတျတ္ထော, သော ဗုဒ္ဓယတ္ထော။ ယော စ ဗုဒ္ဓယတ္ထော, သော ဂတျတ္ထောတိ။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတမာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော, အယဉ္စတ္ထော ‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီ’တိ (မဟာနိ။ ၃၈၊ စူဠနိ။ ၂၇) သုဂတောတိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
အပရော နယော – သုန္ဒရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ ဝါစံ ဝိနေယျာနံ သမ္မာ ဂဒတီတိ ဝါ သုဂတော, ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ, တံ သုဂတံ။ ပုညာပုညကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိယော, ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဘေဒေန ပဉ္စဝိဓာ, သကလဿာပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ပဉ္စဟိပိ တာဟိ ဝိသံယုတ္တော ဟုတွာ မုတ္တောတိ ဂတိဝိမုတ္တော။ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓဘဝဂါမိနော ဟိ ဒေဝါ တံတံကမ္မဝိပါကဒါနကာလာနုရူပေန တတော တတော ဘဝတော မုတ္တာပိ မုတ္တမတ္တာဝ, န ပန ဝိသညောဂဝသေန မုတ္တာ, ဂတိပရိယာပန္နာ စ တံတံဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂေန အနိဝတ္တိတတ္တာ, န တထာ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိသံယုတ္တော ဟုတွာ မုတ္တောတိ။ တသ္မာ အနေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ ဂတိယာ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ။ ယတော စ ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄။) [သျ]‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ, ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊
ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ, မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊
တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊
တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ မဟာဗောဓိမူလေယေဝ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော တံတံဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေဟိ ပရိမုတ္တောတိ။ အထ ဝါ ကာမံ သဥပါဒိသေသာယပိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ တာဟိ ဂတီဟိ ဝိမုတ္တော, ဧသာ ပန ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတ္ထေဝန္တောဂဓာတိ ဣမိနာ ပဒေန အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာဝ ထောမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ ပန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိဝသေန ဒွီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ကတာ ဟောတိ။ တေသု အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမော, သဟ ဝါသနာယ ကိလေသာနမစ္စန္တပ္ပဟာနံ, အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ နာမ, လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ ပန သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာပယောဂတော ဒေဝဒတ္တာဒီသုပိ ဝိရုဒ္ဓသတ္တေသု နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတာ, ဝိနီတဗ္ဗသတ္တာနံ ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနဉ္စ အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ နာမ။ သာ ပန အာသယပယောဂတော ဒုဝိဓာ, ပရဟိတပဋိပတ္တိ တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ဣမာယ ဂါထာယ ယထာရဟံ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဟိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ, သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ, စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, အဝသိဋ္ဌဋ္ဌေန ပန တေန, ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ စ ဧတေန သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ပကာသိတာ ဟောတိ။
အထ ဝါ ဟေတုဖလသတ္တူပကာရဝသေန တီဟာကာရေဟိ ထောမနာ ကတာ။ တတ္ထ ဟေတု နာမ မဟာကရုဏာသမာယောဂေါ, ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဉ္စ, တဒုဘယမ္ပိ ပဌမပဒေန ယထာရုတတော, သာမတ္ထိယတော စ ပကာသိတံ။ ဖလံ ပန ဉာဏပ္ပဟာနအာနုဘာဝရူပကာယသမ္ပဒါဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅။) [သျ]စတုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ, တမ္မူလကာနိ စ ဒသဗလာဒိဉာဏာနိ ဉာဏသမ္ပဒါ, သဝါသနသကလသံကိလေသာနမစ္စန္တမနုပ္ပါဒဓမ္မတာပါဒနံ ပဟာနသမ္ပဒါ, ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖါဒနေ အာဓိပစ္စံ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ, သကလလောကနယနာဘိသေကဘူတာ ပန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတာ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိ ရူပကာယသမ္ပဒါ။ တာသု ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန, သစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတာ, အာနုဘာဝသမ္ပဒါ တတိယပဒေန, ရူပကာယသမ္ပဒါ သောဘနကာယဂမနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ ပရဟိတပဋိပတ္တိ သတ္တူပကာရသမ္ပဒါ, သာ ပန သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပိစ ဣမာယ ဂါထာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိ တမ္မူလ – တပ္ပဋိပတ္တိယာဒယော အနေကေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အာစရိယေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အတ္ထန္တရဝိညာပနံ။ ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဟိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိမဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မာ ဂမနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂသဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိအန္တဒွယရဟိတာယ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော, ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနပ္ပဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉှေတ္ထ ပဓာနံ, တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု စ ပဓာနေန ပယောဇနေန ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ, ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ, တဒုဘယေန စ အတ္တဟိတပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ပကာသေတိ။ တေန စ အနုတ္တရံ ဒက္ခိဏေယျဘာဝံ, ဥတ္တမဉ္စ ဝန္ဒနီယဘာဝံ, အတ္တနော စ ဝန္ဒနာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။
အပိစ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆။) [သျ]သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓေါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စ နိရုပက္ကိလေသမုပဂမနံ ဒဿေတိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ, ပညာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာယ အနတိဓာဝနံ။ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သဘာဝံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ, စတုသစ္စဉာဏံ, စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ, စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ, ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ, ဆ အဘိညာ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏာနိ, ဒသ ဗလာနိ, စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, သောဠသ ဉာဏစရိယာ, အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ, စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ, သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနီတိ ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အတ္တာဓိပတိတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရီဘာဝေါ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ကတညုတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အပရန္တပတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ, ပညာဂ္ဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပရသန္တာရဏံ, ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တသန္တာရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ, ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ တန္နိဒါနဘာဝတော, ပညာ ပရိယောသာနံ တတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော, သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ, ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အာဒိ, သမာဓိ မဇ္ဈေ, ပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော, ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ, အညထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇။) [သျ]ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော။
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ,
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။
တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ ဘဂဝတာ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိ စ မေ ဘန္တေ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တေ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မဿာပိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကရောန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓေါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သဟ ပဒသမ္ဗန္ဓေန သင်္ခေပတ္ထော – ယထာဝုတ္တဝိဝိဓဂုဏဂဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓေါပိ ယံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မံ, သဟ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိဓမ္မေန ဝါ အရိယမဂ္ဂဘူတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ စေဝ ယံ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဓမ္မံ, ပရိယတ္တိဓမ္မပဋိပတ္တိဓမ္မေဟိ ဝါ သဟ ဖလနိဗ္ဗာနဘူတံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတွာ စ သမ္မာသမ္ဗောဓိသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတော, ဝီတမလမနုတ္တရံ တံ ဓမ္မမ္ပိ ဝန္ဒေတိ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ။ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏာဓိဂမေန သဝါသနာယ သမ္မောဟနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမနတော, အပရိမိတဂုဏဂဏာလင်္ကတသဗ္ဗညုတညာဏပ္ပတ္တိယာ ဝိကသိတဘာဝတော စ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝါဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေန ကတ္တုနိဒ္ဒေသောဝ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါတိပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာဝ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကမ္မဝိသေသာနပေက္ခာ ကတ္တရိ ဧဝ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈။) [သျ]အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘုဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသောမဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓေါ, ယထာဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော, ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁၆၁)။
အပိသဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ, တေန ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ ဤဒိသံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ, သစ္ဆိကတွာ စ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတော, ကာ နာမ ကထာ အညေသံ သာဝကာဒိဘာဝမုပဂမနေတိ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ယေန ဟိ နိမိတ္တဘူတေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနေန စ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဘဂဝတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ နာမံ, တဒါရမ္မဏဉ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တမေဝိဓ ‘‘ဘာဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓိသဒ္ဒါ ဧတေနာတိ ဟိ ဘာဝေါ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
‘‘ယေန ယေန နိမိတ္တေန, ဗုဒ္ဓိ သဒ္ဒေါ စ ဝတ္တတေ၊
တံတံနိမိတ္တကံ ဘာဝပစ္စယေဟိ ဥဒီရိတ’’န္တိ။
ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပါဒေတွာ, ဝဍ္ဎေတွာ ဝါ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ စေဝ-သဒ္ဒေါ စ-သဒ္ဒေါ စ တဒုဘယတ္ထ သမုစ္စယေ။ တေန ဟိ သဒ္ဒဒွယေန န ကေဝလံ ဘဂဝါ ဓမ္မဿ ဘာဝနာမတ္တေန ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတော, နာပိ သစ္ဆိကိရိယာမတ္တေန, အထ ခေါ တဒုဘယေနေဝါတိ သမုစ္စိနောတိ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော, အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ဝီတမလန္တိ ဧတ္ထ ဝိရဟဝသေန ဧတိ ပဝတ္တတီတိ ဝီတော, မလတော ဝီတော, ဝီတံ ဝါ မလံ ယဿာတိ ဝီတမလော, တံ ဝီတမလံ။ ‘‘ဂတမလ’’န္တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ, ဧဝံ သတိ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဂတသဒ္ဒေါ ဝိရဟတ္ထဝါစကော ဝေဒိတဗ္ဗော ဓာတူနမနေကတ္ထတ္တာ။ ဂစ္ဆတိ အပဂစ္ဆတီတိ ဟိ ဂတော, ဓမ္မော။ ဂတံ ဝါ မလံ, ပုရိမနယေန သမာသော။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရဝိရဟိတံ။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော, သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော, နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော။ တပ္ပကာသနတ္တာ, သစ္ဆိကိရိယာသမ္မသနပရိယာယဿ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ဣဓ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉။) [သျ]သင်္ဂဟိတော။ တထာ ဟိ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆိ, တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာယောဂျတာယ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂအဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာပိ ဟိ ဝိဂတပဋိပက္ခတာယ ဝီတမလာ, အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စ။ ကထံ ပန တာ ဘာဝေတွာ, သစ္ဆိကတွာ စ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတောတိ? ဝုစ္စတေ – သတ္တာနဉှိ သံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ [နိဿရဏတ္ထာယ (ပဏ္ဏာသ ဋီ။) နိဿရဏေ (ကတ္ထစိ)] ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသနပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိယောဒါတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသညမာဒီနံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ ကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသီဘာဝေါ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတောတိ။
ဣမာယ ပန ဂါထာယ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိသမ္ပဒါဒီဟိ အနေကေဟိ ဂုဏေဟိ ယထာရဟံ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ထောမေတိ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယဉာဏဘာဝေန, ဒုတိယေန အနုပ္ပါဒဉာဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ, ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပဌမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ, ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန, ဒုတိယေန နိဿရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန, ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန, ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန, ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပဌမေန အကာလိကတာယ, ဒုတိယေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပဌမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ, ဒုတိယေန ပစ္စတ္တံဝေဒိတဗ္ဗတာယ။ ပဌမေန ဝါ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခေဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀။) [သျ]သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓေဟိ, ဒုတိယေန သဟ အသင်္ခတဓာတုယာ အသေက္ခေဟိ ဓမ္မံ ထောမေတိ။
‘‘ဝီတမလ’’န္တိ ဣမိနာ ပန သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဝိသုဒ္ဓတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ပရိပုဏ္ဏတာယ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန သဘာဝသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ ဘာဝနာဖလယောဂျတာယ။ ဘာဝနာဂုဏေန ဟိ သော သံကိလေသမလသမုဂ္ဃါတကော, တသ္မာနေန ဘာဝနာကိရိယာယ ဖလမာဟ။ ဒုတိယေန သစ္ဆိကိရိယာဖလယောဂျတာယ။ တဒုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော ဟိ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရဘာဝေါ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော, တသ္မာနေန သစ္ဆိကိရိယာဖလမာဟာတိ။
ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗသဒ္ဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မဿာပိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ အရိယသံဃဿာပိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကရောန္တော ‘‘သုဂတဿ ဩရသာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော, ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။ ဥရသိ ဘဝါ, ဇာတာ, သံဝုဒ္ဓါ ဝါ ဩရသာ, အတ္တဇော ခေတ္တဇော အန္တေဝါသိကော ဒိန္နကောတိ စတုဗ္ဗိဓေသု ပုတ္တေသု အတ္တဇာ, တံသရိက္ခတာယ ပန အရိယပုဂ္ဂလာ ‘‘ဩရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ မနုဿာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတုသန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသဘာဂိနော ဟောန္တိ, ဧဝမေတေပိ သဒ္ဓမ္မသဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ ဓမ္မရတနဿ စ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသဘာဂိနောတိ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ, ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတတာယ သဒိသကပ္ပနမန္တရေန နိပ္ပရိယာယေနေဝ ‘‘ဩရသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတမရဟန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဘဂဝတာ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဩလောကနေန, ဝဇ္ဇာနုစိန္တနေန စ ဟဒယေ ကတွာ ဝဇ္ဇတော နိဝါရေတွာ အနဝဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန သီလာဒိဓမ္မသရီရပေါသနေန သံဝဍ္ဎာပိတာ။ ယထာဟ ဘဂဝါ ဣတိဝုတ္တကေ ‘‘အဟမသ္မိ ဘိက္ခဝေ ဗြာဟ္မဏော…ပေ… တဿ မေ တုမှေ ပုတ္တာ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၁၀၀)။ နနု သာဝကဒေသိတာပိ ဒေသနာ အရိယဘာဝါဝဟာတိ? သစ္စံ, သာ ပန တမ္မူလိကတ္တာ, လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ ‘‘ဘဂဝတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁။) [သျ]ဓမ္မဒေသနာ’’ ဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂတာ, တသ္မာ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝေါယေဝ တေသံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ, ဧတေန စတုဗ္ဗိဓေသု ပုတ္တေသု အရိယသံဃဿ အတ္တဇပုတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ကုလံ ပုနေန္တိ သောဓေန္တိ, မာတာပိတူနံ ဝါ ဟဒယံ ပူရေန္တီတိ ပုတ္တာ, အတ္တဇာဒယော။ အရိယာ ပန ဓမ္မတန္တိဝိသောဓနေန, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာ စိတ္တာရာဓနေန စ တပ္ပဋိဘာဂတာယ ဘဂဝတော ပုတ္တာ နာမ, တေသံ။ တဿ ‘‘သမူဟ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။
သံကိလေသနိမိတ္တံ ဟုတွာ ဂုဏံ မာရေတိ ဝိဗာဓတီတိ မာရော, ဒေဝပုတ္တမာရော။ သိနာတိ ပရေ ဗန္ဓတိ ဧတာယာတိ သေနာ, မာရဿ သေနာ တထာ, မာရဉ္စ မာရသေနဉ္စ မထေန္တိ ဝိလောထေန္တီတိ မာရသေနမထနာ, တေသံ။ ‘‘မာရမာရသေနမထနာန’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ မာရသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝါ သေနာသဒ္ဒေန မာရသေနာ ဂဟေတဗ္ဗာ, ဂါထာဗန္ဓဝသေန စေတ္ထ ရဿော။ ‘‘မာရသေနမဒ္ဒနာန’’န္တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော, သော အယုတ္တောဝ အရိယာဇာတိကတ္တာ ဣမိဿာ ဂါထာယ။ နနု စ အရိယသာဝကာနံ မဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော ဝါ မာရသေနာ ဝါ န အပသာဒေတိ, အထ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ? အပသာဒေတဗ္ဗဘာဝကာရဏဿ ဝိမထိတတ္တာ။ တေသဉှိ အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ သံကိလေသေ ဝိမထိတေ တေပိ ဝိမထိတာ နာမ ဟောန္တီတိ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿာပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ဣဓ ‘‘မာရသေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ, ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊
တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ, စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။
ပဉ္စမံ ထိနမိဒ္ဓံ တေ, ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊
သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ, မက္ခော ထမ္ဘော တေ အဋ္ဌမော။
လာဘော သိလောကော သက္ကာရော,
မိစ္ဆာလဒ္ဓေါ စ ယော ယသော၊
ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ,
ပရေ စ အဝဇာနတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂။) [သျ]ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ, ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ၊
န နံ အသူရော ဇိနာတိ, ဇေတွာ စ လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ စူဠနိ။ ၄၇)၊
သာ စ တေဟိ အရိယသာဝကေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ, အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏီဟိ ဩဓိသော မထိတာ, ဝိဒ္ဓံသိတာ, ဝိဟတာ စ, တသ္မာ ‘‘မာရသေနမထနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိလောထနဉ္စေတ္ထ ဝိဒ္ဓံသနံ, ဝိဟနနံ ဝါ။ အပိစ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမစ္စုဒေဝပုတ္တမာရာနံ တေသံ သဟာယဘာဝူပဂမနတာယ သေနာသင်္ခါတဿ ကိလေသမာရဿ စ မထနတော ‘‘မာရသေနမထနာ’’တိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ သတိ ပဉ္စမာရနိမ္မထနဘာဝေန အတ္ထော ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ အရိယသာဝကာပိ ဟိ သမုဒယပ္ပဟာနပရိညာဝသေန ခန္ဓမာရံ, သဟာယဝေကလ္လကရဏေန သဗ္ဗထာ, အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အဘိသင်္ခါရမာရံ, ဗလဝိဓမနဝိသယာတိက္ကမနဝသေန မစ္စုမာရံ, ဒေဝပုတ္တမာရဉ္စ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ကိလေသမာရံ မထေန္တီတိ, ဣမိနာ ပန တေသံ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏံ, တီသု ပုတ္တေသု စ အနုဇာတတံ ဒဿေတိ။ မာရသေနမထနတာယ ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ, အနုဇာတာ စာတိ။
အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ, တေနသတိပိ တေသံ တံတံဘေဒေန အနေကသတသဟဿသင်္ချာဘေဒေ အရိယဘာဝကရမဂ္ဂဖလဓမ္မဘေဒေန ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ ဒဿေတိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ, အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ပဒလီဠာဒိနာ ကာရဏေန အဋ္ဌာနေ ပယုတ္တော, သော ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ ဧတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော, တေန န ကေဝလံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေယေဝ, အထ ခေါ အရိယသံဃမ္ပီတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ယဒိပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ နတ္ထိ အဝယဝံ ဥပါဒါယ သမုဒါယဿ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ, အဝိညာယမာနသမုဒါယံ ပန ဝိညာယမာနသမုဒါယေန ဝိသေသိတုမရဟတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ, ဧတေန ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ ဧတ္ထ န ယေန ကေနစိ သဏ္ဌာနာဒိနာ, ကာယသာမဂ္ဂိယာ ဝါ သမုဒါယဘာဝေါ, အပိ တု မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝေနေဝါတိ ဝိသေသေတိ။ အဝယဝမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဦဟိတဗ္ဗော ဝိတက္ကေတဗ္ဗော, သံဦဟနိတဗ္ဗော ဝါ သံဃဋိတဗ္ဗောတိ သမူဟော, သောယေဝ သမောဟော ဝစနသိလိဋ္ဌတာဒိနာ။ ဒွိဓာပိ ဟိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃။) [သျ]နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန သရဏန္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော, ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ, ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော, သမဂ္ဂံ ဝါ ကမ္မံ သမုဒါယဝသေန သမုပဂတောတိ သံဃော, အရိယာနံ သံဃော, အရိယော စ သော သံဃော စ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဝါ အရိယသံဃော, တံ အရိယသံဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သံဃရတနာဓီနောတိ အရိယသံဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စာယမတ္ထော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသုပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) တထာ ဝုတ္တတ္တာ။ ကေစိ ပန ပုရိမဂါထာသုပိ တံ ပဒမာနေတွာ ယောဇေန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ရတနတ္တယဿ အသာဓာရဏဂုဏပ္ပကာသနဋ္ဌာနတ္တာ, ယထာဝုတ္တကာရဏဿ စ သဗ္ဗေသမ္ပိ သံဝဏ္ဏနာကာရာနမဓိပ္ပေတတ္တာတိ။
ဣမာယ ပန ဂါထာယ အရိယသံဃဿ ပဘဝသမ္ပဒါ ပဟာနသမ္ပဒါဒယော အနေကေ ဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ကထံ? ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဟိ ဧတေန အရိယသံဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဘဝတာဒီပနတော။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ ဧတေန သဘာဝသမ္ပဒံ သဗ္ဗသံဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ အရိယသံဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသံဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝံ ဒဿေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာပဋိပန္နာ မာရံ, မာရသေနံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ဒဿိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ ဧတေန အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏဿ အာဒိ, သပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ, အသေက္ခာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄။) [သျ]သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေပိ အရိယသံဃဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။
ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနေ။ တေန ဂါထာတ္တယေန ယထာဝုတ္တနယံ နိဒဿေတိ။ မေတိ အတ္တာနံ ကရဏဝစနေန ကတ္တုဘာဝေန နိဒ္ဒိသတိ။ တဿ ‘‘ယံ ပုညံ မယာ လဒ္ဓ’’န္တိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော, သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသော, ‘‘အတ္ထီ’’တိ ပါဌသေသော, သာမိနိဒ္ဒေသော ဝါ ‘‘ယံ မမ ပုညံ ဝန္ဒနာမယ’’န္တိ။ ပသီဒီယတေ ပသန္နာ, တာဒိသာ မတိ ပညာ, စိတ္တံ ဝါ ယဿာတိ ပသန္နမတိ, အညပဒလိင်္ဂပ္ပဓာနတ္တာ ဣမဿ သမာသပဒဿ ‘‘ပသန္နမတိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရတိံ နယတိ, ဇနေတိ, ဝဟတီတိ ဝါ ရတနံ, သတ္တဝိဓံ, ဒသဝိဓံ ဝါ ရတနံ, တမိဝ ဣမာနီတိ နေရုတ္တိကာ။ သဒိသကပ္ပနမညတြ ပန ယထာဝုတ္တဝစနတ္ထေနေဝ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ရတနဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇, ၂၅၅) ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –
‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသ…ပေ… န မောဟ…ပေ… ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ တထာဂတံ အာရဗ္ဘ။ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန မဟာနာမ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။
စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာသု –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဥဒါန။ အဋ္ဌ။ ၄၇၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သု။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆)၊
စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ သာတိသယတော ဗုဒ္ဓါဒီသုယေဝ လဗ္ဘန္တီတိ။ ဝိတ္ထာရော ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆) ဂဟေတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅။) [သျ]အယမတ္ထော ပန နိဗ္ဗစနတ္ထဝသေန န ဝုတ္တော, အထ ကေနာတိ စေ? လောကေ ရတနသမ္မတဿ ဝတ္ထုနော ဂရုကာတဗ္ဗတာဒိအတ္ထဝသေနာတိ သဒ္ဒဝိဒူ။ သာဓူနဉ္စ ရမနတော, သံသာရဏ္ဏဝါ စ တရဏတော, သုဂတိနိဗ္ဗာနဉ္စ နယနတော ရတနံ တုလျတ္ထသမာသဝသေန, အလမတိပပဉ္စေန။ ဧကသေသပကပ္ပနေန, ပုထုဝစနနိဗ္ဗစနေန ဝါ ရတနာနိ။ တိဏ္ဏံ သမူဟော, တီဏိ ဝါ သမာဟဋာနိ, တယော ဝါ အဝယဝါ အဿာတိ တယံ, ရတနာနမေဝ တယံ, နာညေသန္တိ ရတနတ္တယံ။ အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ပန သမုဒါယဿ အဘာဝတော တီဏိ ဧဝ ရတနာနိ တထာ ဝုစ္စန္တိ, န သမုဒါယမတ္တံ, သမုဒါယာပေက္ခာယ ပန ဧကဝစနံ ကတံ။ ဝန္ဒီယတေ ဝန္ဒနာ, သာဝ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၃)။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ, ထောမနာ ဝါ။ အပိစ တဿာ စေတနာယ သဟဇာတာဒေါပကာရေကော သဒ္ဓါပညာသတိဝီရိယာဒိသမ္ပယုတ္တဓမ္မော ဝန္ဒနာ, တာယ ပကတန္တိ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘သောဝဏ္ဏမယံ ရူပိယမယ’’န္တိ, အတ္ထတော ပန ယထာဝုတ္တစေတနာဝ။ ရတနတ္တယေ, ရတနတ္တယဿ ဝါ ဝန္ဒနာမယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ နိရုတ္တိနယေန, အတ္တနော ကာရကံ, သန္တာနံ ဝါ ပုနာတိ ဝိသောဓေတီတိ ပုညံ, သကမ္မကတ္တာ ဓာတုဿ ကာရိတဝသေန အတ္ထဝိဝရဏံ လဗ္ဘတိ, သဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိ ပန သုဒ္ဓဝသေနေဝါတိ သဒ္ဒဝိဒူ။
တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ ပဏာမပယောဇနေ ဝုတ္တဝိဓိနာ သုဋ္ဌု ဝိဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော အန္တရာယော အဿာတိ သုဝိဟတန္တရာယော။ ဝိဟနနဉ္စေတ္ထ တဒုပ္ပါဒကဟေတုပရိဟရဏဝသေန တေသံ အန္တရာယာနမနုပ္ပတ္တိကရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ, တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဝန္ဒနာမယပုညဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။
‘‘တေဇော ဥဿာဟမန္တာ စ, ပဘူ သတ္တီတိ ပဉ္စိမေ၊
‘အာနုဘာဝေါ’တိ ဝုစ္စန္တိ, ‘ပဘာဝေါ’တိ စ တေ ဝဒေ’’တိ။ –
ဝုတ္တေသု ဟိ အတ္ထေသု ဣဓ သတ္တိယံ ဝတ္တတိ။ အနု ပုနပ္ပုနံ တံသမင်္ဂိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဟိ အနုဘာဝေါ, သောယေဝ အာနုဘာဝေါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆။) [သျ]ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ, အတ္ထတော ပန ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ပုရိမကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပဒါနဝသသင်္ခါတာ ဝန္ဒနာမယပုညဿ သတ္တိယေဝ, သာ စ သုဝိဟတန္တရာယတာယ ကရဏံ, ဟေတု ဝါ သမ္ဘဝတိ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ပသန္နမတိနော’’တိ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယ’’န္တိ ဧတေန ရတနတ္တယဿ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိံ, တတော စ တဿ ပုညဿ အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ, ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာတိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထတံ ဒီပေတိ။ စတုရင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒါနစေတနာ ဝိယ ဟိ ဒွယင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဏာမစေတနာပိ အန္တရာယဝိဟနနေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာတိ။
ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရကရဏေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော, တဒပိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဘာဝေန ဒဿေတွာ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝိသေသေန အဘိတ္ထဝေတုံ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အယဉှိ အာစရိယဿ ပကတိ, ယဒိဒံ တံတံသံဝဏ္ဏနာသု အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ တေသု တေသု ပပဉ္စသူဒနီသာရတ္ထပကာသနီမနောရထပူရဏီအဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု ယထာက္ကမံ ‘‘ပရဝါဒမထနဿ, ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ, ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပဋိဘာနဇနနဿ,
တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ, ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော၊
နာနာနယဝိစိတ္တဿ, အဘိဓမ္မဿ အာဒိတော’’တိ။ အာဒိနာ –
ထောမနာ ကတာ။ တတ္ထ ဒီဃဿာတိ ဒီဃနာမကဿ။ ဒီဃသုတ္တင်္ကိတဿာတိ ဒီဃေဟိ အဘိအာယတဝစနပ္ပဗန္ဓဝန္တေဟိ သုတ္တေဟိ လက္ခိတဿ, အနေန ‘‘ဒီဃော’’တိ အယံ ဣမဿ အာဂမဿ အတ္ထာနုဂတာ သမညာတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သုတ္တာနိယေဝ အာဂမော, ကထံ သော တေဟိ အင်္ကီယတီတိ? သစ္စမေတံ ပရမတ္ထတော, ပညတ္တိတော ပန သုတ္တာနိ ဥပါဒါယ အာဂမဘာဝဿ ပညတ္တတ္တာ အဝယဝေဟိ သုတ္တေဟိ အဝယဝီဘူတော အာဂမော အင်္ကီယတိ။ ယထေဝ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝေါဟာရော, ဧဝံ သုတ္တသမုဒါယေ အာဂမဝေါဟာရောတိ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိနိပုဏတ္ထဘာဝတော နိပုဏဿ။ အာဂစ္ဆန္တိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယော ဧတ္ထ, ဧတေန, ဧတသ္မာတိ ဝါ အာဂမော, ဥတ္တမဋ္ဌေန, ပတ္ထနီယဋ္ဌေန စ သော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇။) [သျ]ဝရောတိ အာဂမဝရော။ အပိစ အာဂမသမ္မတေဟိ ဗာဟိရကပဝေဒိတေဟိ ဘာရတပုရာဏကထာနရသီဟပုရာဏကထာဒီဟိ ဝရောတိပိ အာဂမဝရော, တဿ။ ဗုဒ္ဓါနမနုဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ, ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ, တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန, ဂုဏသံဝဏ္ဏနာဝသေန စ သံဝဏ္ဏိတောတိ တထာ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ, တေဟိ သံဝဏ္ဏိတော ယထာဝုတ္တနယေနာတိ တထာ, တဿ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ တိဏ္ဏမ္ပိ ပိဋကာနံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာက္ကမော ဘာသိတော, တတော ပရံ သင်္ဂါယနာဒိဝသေန သာဝကေဟီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယ ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဝေယျာကရဏဿာတိ ဝိတ္ထာရေတွာ အတ္ထဒီပကဿ။ ဘဂဝတာ ဟိ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇၆)။ သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿာတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒါဝဟဂုဏဿ။ နနု စ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ တေပိဋကံ သဒ္ဓါဝဟဂုဏမေဝ, အထ ကသ္မာ အယမညသာဓာရဏဂုဏေန ထောမိတောတိ? သာတိသယတော ဣမဿ တဂ္ဂုဏသမ္ပန္နတ္တာ။ အယဉှိ အာဂမော ဗြဟ္မဇာလာဒီသု သီလဒိဋ္ဌာဒီနံ အနဝသေသနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန, မဟာပဒါနာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃) ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဂုဏနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန, ပါထိကသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁။၄) တိတ္ထိယေ မဒ္ဒိတွာ အပ္ပဋိဝတ္တိယသီဟနာဒနဒနာဒိဝသေန, အနုတ္တရိယသုတ္တာဒီသု ဝိသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနေန ရတနတ္တယေ သာတိသယံ သဒ္ဓံ အာဝဟတီတိ။
ဧဝံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘိတ္ထဝနမ္ပိ ကတွာ ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏနာယ သမ္ပတိ ဝက္ခမာနာယ အာဂမနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ ဟိ ဂါထာယ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှဒီဃာဂမဋ္ဌကထာတောဝ သီဟဠဘာသာမတ္တံ ဝိနာ အယံ ဝက္ခမာနသံဝဏ္ဏနာ အာဂတာ, နာညတော, တဒေဝ ကာရဏံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ, နာညန္တိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ အပရော နယော – ပရမနိပုဏဂမ္ဘီရံ ဗုဒ္ဓဝိသယမာဂမဝရံ အတ္တနော ဗလေနေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ အညေဟိ ဝတ္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျတ္တာ သံဝဏ္ဏနာနိဿယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ ဣမာယ ဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝံ နိဿာယေဝ တဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာနိဿယံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိ ပါဌတ္ထော, သဘာဝတ္ထော, ဉေယျတ္ထော, ပါဌာနုရူပတ္ထော, တဒနုရူပတ္ထော, သာဝသေသတ္ထော, နိဝရသေသတ္ထော, နီတတ္ထော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈။) [သျ]နေယျတ္ထောတိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရဿ အတ္ထဿ ပကာသနတ္ထာယ, ပကာသနာယ ဝါ။ ဂါထာဗန္ဓသမ္ပတ္တိယာ ဒွိဘာဝေါ။ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ, သာယေဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈), အယဉ္စ သသညောဂဝိဓိ အရိယာဇာတိဘာဝတော။ အက္ခရစိန္တကာပိ ဟိ ‘‘တထာနံဋ္ဌ ယုဂ’’န္တိ လက္ခဏံ ဝတွာ ဣဒမေဝုဒါဟရန္တိ။
ယာယ’တ္ထမဘိဝဏ္ဏေန္တိ, ဗျဉ္ဇနတ္ထပဒါနုဂံ၊
နိဒါနဝတ္ထုသမ္ဗန္ဓံ, ဧသာ အဋ္ဌကထာ မတာ။
အာဒိတောတိအာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တဝသီဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ, ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝသိတာ သဗ္ဘာဝတော စ ဝသိနော, ထေရာ မဟာကဿပါဒယော, တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာ သင်္ဂီတာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယမေတဿ အတ္ထော, အယမေတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ပစ္ဆာပီတိ န ကေဝလံ ပဌမသင်္ဂီတိယမေဝ, အထ ခေါ ပစ္ဆာ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသုပိ။ န စ ပဉ္စဟိ ဝသိသတေဟိ အာဒိတော သင်္ဂီတာယေဝ, အပိ တု ယသတ္ထေရာဒီဟိ အနုသင်္ဂီတာ စာတိ သဟ သမုစ္စယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမုစ္စယဒွယဉှိ ပစ္စေကံ ကိရိယာကာလံ သမုစ္စိနောတိ။
အထ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ ကိမေတာယ အဓုနာ ပုန ကတာယ သံဝဏ္ဏနာယာတိ ပုနရုတ္တိယာ, နိရတ္ထကတာယ စ ဒေါသံ သမနုဿရိတွာ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘သီဟဠဒီပ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ ပရိဟရဏေနေဝ ဟိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သီဟံ လာတိ ဂဏှာတီတိ သီဟဠော လ-ကာရဿ ဠ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဂရုဠော’’တိ။ တသ္မိံ ဝံသေ အာဒိပုရိသော သီဟကုမာရော, တဗ္ဗံသဇာတာ ပန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာ, သဗ္ဗေပိ စ ဇနာ တဒ္ဓိတဝသေန, သဒိသဝေါဟာရေန ဝါ သီဟဠာ, တေသံ နိဝါသဒီပေါပိ တဒ္ဓိတဝသေန, ဌာနီနာမေန ဝါ ‘‘သီဟဠော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇလမဇ္ဈေ ဒိပ္ပတိ, ဒွိဓာ ဝါ အာပေါ ဧတ္ထ သန္ဒတီတိ ဒိပေါ, သောယေဝ ဒီပေါ, ဘေဒါပေက္ခာယ တေသံ ဒီပေါတိ တထာ။ ပနသဒ္ဒေါ အရုစိသံသူစနေ, တေန ကာမဉ္စ သာ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ, တထာပိ ပုန ဧဝံဘူတာတိ အရုစိယဘာဝံ သံသူစေတိ။ တဒတ္ထသမ္ဗန္ဓတာယ ပန ပုရိမဂါထာယ ‘‘ကာမဉ္စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉။) [သျ]သင်္ဂီတာ အနုသင်္ဂီတာ စာ’’တိ သာနုဂ္ဂဟတ္ထယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ အညတ္ထာပိ ဟိ တထာ ဒိဿတီတိ။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ သင်္ဂီတိကာလတော ပစ္ဆာ, ဧဝံ သတိ အာဘတပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ အထာတိ ဝါ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေနာဘတကာလတော ပစ္ဆာ, ဧဝံ သတိ ဌပိတပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ သာ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင်္ဂါယိတွာ တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝါစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာယေဝ, တတော ပစ္ဆာ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမာဘတာ, ပစ္ဆာ ပန တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ပန ပစ္ဆိမသမ္ဗန္ဓမေဝ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ပကာသေတိ။ တထာ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဌပိတာ’’တိ စ ‘‘အပနေတွာ အာရောပေန္တော’’တိ စ ဧတေဟိ ပဒေဟိ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ဧကပဒမ္ပိ ဟိ အာဝုတ္တိယာဒိနယေဟိ အနေကတ္ထသမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတိ။ ပုရိမသမ္ဗန္ဓေန စေတ္ထ သီဟဠဒီပဝါသီနမတ္ထာယ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရပရိဟရဏေန သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ တမ္ဗပဏ္ဏိယတ္ထေရေဟိ ဌပနပယောဇနံ ဒဿေတိ။ ပစ္ဆိမသမ္ဗန္ဓေန ပန ဣမာယ သံဝဏ္ဏနာယ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ, အညဒီပဝါသီနဉ္စ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာပနယနဿ, တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကဘာသာရောပနဿ စ ပယောဇနန္တိ။ မဟာဣဿရိယတ္တာ မဟိန္ဒောတိ ရာဇကုမာရကာလေ နာမံ, ပစ္ဆာ ပန ဂုဏမဟန္တတာယ မဟာမဟိန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ သီဟဠဘာသာ နာမ အနေကက္ခရေဟိ ဧကတ္ထဿာပိ ဝေါဟရဏတော ပရေသံ ဝေါဟရိတုံ အတိဒုက္ကရာ ကဉ္စုကသဒိသာ သီဟဠာနံ သမုဒါစိဏ္ဏာ ဘာသာ။
ဧဝံ ဟောတု ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ, အဓုနာ ကရိယမာနာ ပန အဋ္ဌကထာ ကထံ ကရီယတီတိ အနုယောဂေ သတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပနေတွာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတော မူလဋ္ဌကထာတော သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ ပေါတ္ထကေ အနာရောပိတဘာဝေန နိရင်္ကရိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော, ဧတေန အယံ ဝက္ခမာနာ အဋ္ဌကထာ သင်္ဂီတိတ္တယမာရောပိတာယ မူလဋ္ဌကထာယ သီဟဠဘာသာပနယနမတ္တမညတြ အတ္ထတော သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ယထာ ‘‘ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒက’’န္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မနောရမ’’ မိစ္စာဒီနိ ‘‘ဘာသ’’န္တိ ဧတဿ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝဒီပကာနိ ဝိသေသနာနိ။ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန ဟိ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ ရမယတီတိ မနောရမာ။ တနောတိ အတ္ထမေတာယ, တနီယတိ ဝါ အတ္ထဝသေန ဝိဝရီယတိ, ဝဋ္ဋတော ဝါ သတ္တေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀။) [သျ]တာရေတိ, နာနာတ္ထဝိသယံ ဝါ ကင်္ခံ တရန္တိ ဧတာယာတိ တန္တိ, ပါဠိ။ တဿာ နယသင်္ခါတာယ ဂတိယာ ဆဝိံ ဆာယံ အနုဂတာတိ တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကာ။ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရသံကိဏ္ဏဒေါသဝိရဟိတတာယ ဝိဂတဒေါသာ, တာဒိသံ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတံ –
‘‘သာ မာဂဓီ မူလဘာသာ, နရာ ယာယာ’ဒိကပ္ပိကာ၊
ဗြဟ္မာနော စဿုတာလာပါ, သမ္ဗုဒ္ဓါ စာပိ ဘာသရေ’’တိ။ –
ဝုတ္တံ ပါဠိဂတိဘာသံ ပေါတ္ထကေ လိခနဝသေန အာရောပေန္တောတိ အတ္ထော, ဣမိနာ သဒ္ဒဒေါသာဘာဝမာဟ။
သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တမဝိရောဓေန္တော, ဣမိနာ ပန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသယိဿန္တိ။ ကေသံ ပန သမယန္တိ အာဟ ‘‘ထေရာန’’န္တိအာဒိ, ဧတေန ရာဟုလာစရိယာဒီနံ ဇေတဝနဝါသီအဘယဂိရိဝါသီနိကာယာနံ သမယံ နိဝတ္တေတိ။ ထိရေဟိ သီလသုတဈာနဝိမုတ္တိသင်္ခါတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာတိ ထေရာ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ ထေရကရဏာ ဓမ္မာ။ ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သီလဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၂)။ အပိစ သစ္စဓမ္မာဒီဟိ ထိရကရဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ။ ယထာဟ ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မပဒေ –
‘‘ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ, အဟိံသာ သံယမော ဒမော၊
သ ဝေ ဝန္တမလော ဓီရော, ‘ထေရော’ဣတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၆၀)၊
တေသံ။ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော, တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော တံ ပကာရေန ဒီပေန္တိ, တသ္မိံ ဝါ ပဒီပသဒိသာတိ ထေရဝံသပဒိပါ။ ဝိဝိဓေန အာကာရေန နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော, ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒနီကထာ, သုဋ္ဌု နိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော, ယထာဝုတ္တဝိသယံ ဉာဏံ, သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ မဟာမေဃဝနေ ဌိတော ဝိဟာရော မဟာဝိဟာရော, ယော သတ္ထု မဟာဗောဓိနာ ဝိရောစတိ, တသ္မိံ ဝသနသီလာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁။) [သျ]မဟာဝိဟာရဝါသိနော, တာဒိသာနံ သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ အတ္ထော, ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဂတော, တတောယေဝ အဝိပရိတော သဏှသုခုမော ဝိနိစ္ဆယောတိ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သမယဿ ပမာဏဘူတတံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဒဿေတိ။
ဟိတွာ ပုနပ္ပုနဘတမတ္ထန္တိ ဧကတ္ထ ဝုတမ္ပိ ပုန အညတ္ထ အာဘတမတ္ထံ ပုနရုတ္တိဘာဝတော, ဂန္ထဂရုကဘာဝတော စ စဇိတွာ တဿ အာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ကရဏပ္ပကာရမ္ပိ ဒဿေတွာ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပယောဇနတော အညမ္ပိ သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဇနဿ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇနဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ, အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာတိ သမုစ္စိနောတိ။ တေနေဝ စ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟူပကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ စ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ တဒုဘယတ္ထမေဝ, အပိ တု တိဝိဓဿာပိ သာသနဓမ္မဿ, ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဝါ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ စိရကာလံ ဌိတတ္ထဉ္စာတိ သမုစ္စယတ္ထမေဝ ဒဿေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဟိ ဌိတိယာ ပဋိပတ္တိဓမ္မပဋိဝေဓဓမ္မာနမ္ပိ ဌိတိ ဟောတိ တဿေဝ တေသံ မူလဘာဝတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မော ပန သုနိက္ခိတ္တေန ပဒဗျဉ္ဇနေန, တဒတ္ထေန စ စိရံ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာတိ, သံဝဏ္ဏနာယ စ ပဒဗျဉ္ဇနံ အဝိပရီတံ သုနိက္ခိတ္တံ, တဒတ္ထောပိ အဝိပရီတော သုနိက္ခိတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာယ အဝိပရီတဿ ပဒဗျဉ္ဇနဿ, တဒတ္ထဿ စ သုနိက္ခိတ္တဿ ဥပါယဘာဝမုပါဒါယ ဝုတ္တံ ‘‘စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဒွေမေ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုနိက္ခိတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ, အတ္ထော စ သုနီတော, ဣမေ ခေါ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၂။၂၁)။
ဧဝံ ပယောဇနမ္ပိ ဒဿေတွာ ဝက္ခမာနာယ သံဝဏ္ဏနာယ မဟတ္တပရိစ္စာဂေန ဂန္ထဂရုကဘာဝံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တံ ဝိစရယိဿာမီ’’တိ။ အပရော နယော – ယဒဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော, တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂။) [သျ]ကရောန္တော တတ္ထ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတုမာဟ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနီတိ ဘာဝနာသင်္ခါတဿ ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနနာမာနိ ဓမ္မဇာတာနိ။ တာနိ ပန ပါဠိယမာဂတာနိ အဋ္ဌတိံ သေဝ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ, အထ ခေါ အဋ္ဌကထာယမာဂတာနိပိ ဒွေတိ ဉာပေတုံ ‘‘သဗ္ဗာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စရိ ယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိတာဒီနံ သဘာဝါဒိဝိဓာနေန သဟ ပဝတ္တော, ဣဒံ ပန ‘‘ဈာနသမာပတ္တိဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမဿ ဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ စ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဈာနံ, အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ သမာပတ္တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ ဈာနံ, သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ သမာပတ္တိ။ အပိစ တဒပိ ဥဘယံ ဈာနမေဝ, ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော ပန သမာပတ္တိ, တာသံ ဝိတ္ထာရောတိ အတ္ထော။
လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါနံ ဆန္နမ္ပိ အဘိညာနံ ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗာ စ အဘိညာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ဘေဒေန ပညာယ သင်္ကလယိတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ, ဂဏေတွာ ဝါ ဝိနိစ္ဆယနံ ပညာသင်္ကလနဝိနိစ္ဆယော။ အရိယာနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အရိယေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ, အရိယဘာဝသာဓကတ္တာ ဝါ အရိယာနိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ အဝိတထဘာဝေန ဝါ အရဏီယတ္တာ, အဝဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယာနိ, ‘‘သစ္စာနီ’’တိမဿ ဝိသေသနံ။
ဟေတာဒိပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေန ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနမုပကာရကတာ ပစ္စယာကာရော, တဿ ဒေသနာ တထာ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတတာယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓါ, ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ စ သုဒုက္ကရတာယ နိပုဏာ, ဧကတ္တာဒိနယသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဒတ္တယမ္ပိ ဟေတံ ပစ္စယာကာရဒေသနာယ ဝိသေသနံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိဿဇ္ဇိတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တော တန္တိမဂ္ဂေါ ယဿာတိ အဝိမုတ္တတန္တိ မဂ္ဂါ။ မဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ ပါဠိသင်္ခါတော ဥပါယော တံတဒတ္ထာနံ အဝဗောဓဿ, သစ္စပဋိဝေဓဿ ဝါ ဥပါယဘာဝတော။ ပဗန္ဓော ဝါ ဒီဃဘာဝေန ပကတိမဂ္ဂသဒိသတ္တာ, ဣဒံ ပန ‘‘ဝိပဿနာ, ဘာဝနာ’’တိ ပဒဒွယဿ ဝိသေသနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃။) [သျ]ဣတိ ပန သဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဥဒ္ဒေသဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ, ဧတ္တကံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ ဝိသုံ အတ္ထာဘာဝတော။ ပဒတ္ထသံကိဏ္ဏဿ, ဝတ္တဗ္ဗဿ စ အဝုတ္တဿ အဝသေသဿ အဘာဝတော သုဝိညေယျဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓံ, ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈနတော။ ဘိယျောတိ အတိရေကံ, အတိဝိတ္ထာရန္တိ အတ္ထော, ဧတေန ပဒတ္ထမတ္တမေဝ ဝိစာရယိဿာမီတိ ဒဿေတိ။ ဧတံ သဗ္ဗံ ဣဓ အဋ္ဌကထာယ န ဝိစာရယိဿာမိ ပုနရုတ္တိဘာဝတော, ဂန္ထဂရုကဘာဝတော စာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိစရယိဿာမီတိ စ ဂါထာဘာဝတော န ဝုဒ္ဓိဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝမ္ပိ ဧသ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ အာဂမာနမတ္ထံ န ပကာသေယျ, အထ သဗ္ဗောပေသော ဣဓ ဝိစာရိတဗ္ဗောယေဝါတိ စောဒနာယ တထာ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေတွာ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဇ္ဈေတိ ခုဒ္ဒကတော အညေသံ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနံ အဗ္ဘန္တရေ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏေ, တေန ယထာဝုတ္တံ ကာရဏံ ဇောတေတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စတူသု အာဂမေသု။ ယထာဘာသိတန္တိ ဘဂဝတာ ယံ ယံ ဒေသိတံ, ဒေသိတာနုရူပံ ဝါ။ အပိ စ သံဝဏ္ဏကေဟိ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ယံ ယံ ဘာသိတံ, ဘာသိတာနုရူပန္တိပိ အတ္ထော။ ဣစ္စေဝါတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ယထာဝုတ္တံ ကာရဏံ နိဒဿေတိ, ဣမိနာဝ ကာရဏေန, ဣဒမေဝ ဝါ ကာရဏံ မနသိ သန္နိဓာယာတိ အတ္ထော။ ကတောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဧသာ’’တိ ပဒံ ကမ္မဘာဝေန သမ္ဗဇ္ဈတိ အာဝုတ္တိယာဒိနယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပီတိ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ ဉာဏေန ဂဟေတွာန။ ဧတာယာတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ နာမ ဧတာယ အဋ္ဌကထာယ။ ဧတ္ထ စ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈတ္တဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, န သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ အဝိသေသတော ပန ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ယထာရဟံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဟောတိယေဝ, တေဟိ သမ္မိဿတာယ စ တဒဝသေသဿ ခုဒ္ဒကာဂမဿ ဝိသေသတော သာဓာရဏာ သမာနာပိ တံ ဌပေတွာ စတုန္နမေဝ အာဂမာနံ သာဓာရဏာတွေဝ ဝုတ္တာတိ။
ဣတိ သောဠသဂါထာဝဏ္ဏနာ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄။) [သျ]နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဝိဝိဓေန နယေန ပဏာမာဒိကံ ပကရဏာရမ္ဘဝိဓာနံ ကတွာ ဣဒါနိ ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ သုဝိဘာဝိတံ, သုဝိညာပိတဉ္စ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဒီဃာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃဿ အာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ယဒိဒံ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ ဝစနေ။ ‘‘ယဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ပဋိညာတံ, သော ဒီဃာဂမော နာမ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဧဝံ ဝိဘာဂေါတိ ဝါ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃာဂမနိဿိတ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ, ဧတသ္မိံ ဝစနေ။ ယော ဒီဃာဂမော ဝုတ္တော, သော ဒီဃာဂမော နာမ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန။ ဧဝံ ဝိဘဇိတဗ္ဗော, ဧဒိသောတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ဝုတ္တံ ဒူရဝစနံ တံ-သဒ္ဒေန ပဋိနိဒ္ဒိသတိ ဝိယ ‘‘ဒီဃာဂမနိဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ အာသန္နဝစနမ္ပိ တံ-သဒ္ဒေန ပဋိနိဒ္ဒိသတိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ပရမ္မုခံ ဝိယ ပရိဝတ္တမာနံ ဟုတွာ ပဝတ္တနတော။ ဧဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ သမ္မုခံ ဝါ ပရမ္မုခံ ဝါ ပရိဝတ္တမာနံ ယထာ တထာ ဝါ ပဋိနိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ သဒ္ဒမတ္တပဋိနိဒ္ဒေသေန အတ္ထဿာဝိရောဓနတော။ ဝဂ္ဂသုတ္တာဒီနံ နိဗ္ဗစနံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တယော ဝဂ္ဂါ ယဿာတိ တိဝဂ္ဂေါ။ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှန္တိ, တေသံ ဝါ သင်္ဂဟော ဂဏနာ ဧတ္ထာတိ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော။
အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပဌမသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ…ပေ… နိဒါနမာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိဘာဝေါ ဟေတ္ထ သင်္ဂီတိက္ကမေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပန စတူသု အာဂမေသု ဒီဃာဂမော ပဌမံ သင်္ဂီတော, တတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ ပဌမံ နိက္ခိတ္တော, တသ္မိဉ္စ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ, တတ္ထာပိ နိဒါနန္တိ? နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိပိ န ပဝတ္တတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝစနက္ကမမတ္တံ ပဋိစ္စ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။ အပိစ သဒ္ဓါဝဟဂုဏတ္တာ ဒီဃာဂမောဝ ပဌမံ သင်္ဂီတော။ သဒ္ဓါ ဟိ ကုသလဓမ္မာနံ ဗီဇံ။ ယထာဟ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇)။ သဒ္ဓါဝဟဂုဏတာ စဿ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတာယေဝ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ကတိပယသုတ္တသင်္ဂဟတာယ စေဝ အပ္ပပရိမာဏတာယ စ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိသုခတော ပဌမံ သင်္ဂီတော။ တထာ ဟေသ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော, စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရပရိမာဏော စ။ သီလကထာဗာဟုလ္လတော ပန သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ ပဌမံ နိက္ခိတ္တော။ သီလဉှိ သာသနဿ အာဒိ သီလပတိဋ္ဌာနတ္တာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅။) [သျ]သဗ္ဗဂုဏာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ တိဟ တွံ ဘိက္ခု အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၆၉)။ သီလက္ခန္ဓကထာဗာဟုလ္လတော ဟိ သော ‘‘သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာဘာဝတော ပန သုတ္တန္တပိဋကဿ နိရဝသေသဒိဋ္ဌိဝိဘဇနံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေပိဋကေ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဗြဟ္မဇာလသဒိသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဝိဘတ္တသုတ္တံ နတ္ထိ။ နိဒါနံ ပန ပဌမသင်္ဂီတိယံ မဟာကဿပတ္ထေရေန ပုဋ္ဌေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဒေသကာလာဒိနိဒဿနတ္ထံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဗြဟ္မဇာလဿာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စ ‘‘အာယသ္မတာ’’တိအာဒိနာ ဒေသကံ နိယမေတိ, ပဌမသင်္ဂီတိကာလေတိ ပန ကာလန္တိ, အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ’’တိ ဝစနပ္ပသင်္ဂေန တံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေန္တော, ယဿံ ဝါ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမတ္တာ တံ ဝိဘာဝေန္တော တဿာ တန္တိယာ အာရုဠှာယပိ ဣဓ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ကိဉ္စာပိ…ပေ… မာရုဠှာတိ ဧတေန နနု သာ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ တန္တိမာရုဠှာ, ကသ္မာ ဣဓ ပုန ဝုတ္တာ, ယဒိ စ ဝုတ္တာ အဿ နိရတ္ထကတာ, ဂန္ထဂရုတာ စ သိယာတိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတိ။ ‘‘နိဒါန…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ပန ဧတေန နိဒါနကောသလ္လတ္ထဘာဝတော ယထာဝုတ္တဒေါသတာ န သိယာတိ ဝိသေသကာရဏဒဿနေန ပရိဟရတိ။ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာ’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝတ္တဗ္ဗသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ဟိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနဉ္စ အာဒိ, ဧသာ စ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဥပညာသတ္ထော ဝါ စ-သဒ္ဒေါ, ဥပညာသောတိ စ ဝါကျာရမ္ဘော ဝုစ္စတိ။ ဧသာ ဟိ ဂန္ထကာရာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ကိဉ္စိ ဝတွာ ပုန အပရံ ဝတ္တုမာရဘန္တာနံ စ-သဒ္ဒပယောဂေါ။ ယံ ပန ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော, တေန အညာပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတီ’’တိ (ဝဇိရ ဋီ။ ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ), တဒယုတ္တမေဝ။ န ဟေတ္ထ စ-သဒ္ဒေန တဒတ္ထော ဝိညာယတိ။ ယဒိ စေတ္ထ တဒတ္ထဒဿနတ္ထမေဝ စ-ကာရော အဓိပ္ပေတော သိယာ, ဧဝံ သတိ သော န ကတ္တဗ္ဗောယေဝ ပဌမသဒ္ဒေနေဝ အညာသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆။) [သျ]ဒုတိယာဒိသင်္ဂီတီနမ္ပိ အတ္ထိဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ ဒုတိယာဒိမုပါဒါယ ဟိ ပဌမသဒ္ဒပယောဂေါ ဒီဃာဒိမုပါဒါယ ရဿာဒိသဒ္ဒပယောဂေါ ဝိယ။ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ, ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ, ဧတေန တံ တံ သိက္ခာပဒါနံ, တံတံသုတ္တာနဉ္စ အာဒိပရိယောသာနေသု, အန္တရန္တရာ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဌပိတံ သင်္ဂီတိကာရကဝစနံ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ မဟာဝိသယတ္တာ, ပူဇိတတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ, ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟတ္ထော, တေန ပါဠိယမ္ပိ သာ သင်္ဂီတိမာရုဠှာဝါတိ အနုဂ္ဂဟံ ကရောတိ, ဧဝမ္ပိ တတ္ထာရုဠှမတ္တေန ဣဓ သောတူနံ နိဒါနကောသလ္လံ န ဟောတီတိ ပန-သဒ္ဒေန အရုစိယတ္ထံ ဒဿေတိ။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ, တသ္မိံ ကောသလ္လံ, တဒတ္ထာယာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတ္တာနံ ဒဿနာနုတ္တရိယသရဏာဒိပဋိလာဘဟေတုဘူတာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ အညာသု ဘဂဝတော ကိရိယာသု ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေယျ’’န္တိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ အဗ္ဘန္တရနိဒါန ၁၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ဥဒါန အဋ္ဌ။ ၁၈) ပဋိညာယ အနုလောမနတော ဝိနေယျာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ ကိရိယာဝ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နာမာတိ တံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ…ပေ… ဝိနယနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုဏန္တာနမ္ပိ ဝါသနာဘာဂိယမေဝ ဇာတံ, န သေက္ခဘာဂိယံ, န နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ တပုဿဘလ္လိကာနံ သရဏဒါနံ ဝိယ။ ဧသာ ဟိ ဓမ္မတာ, တသ္မာ တမေဝ မရိယာဒဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိ ဓမ္မောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဝုတ္တဉှိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –
‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀, ၄၁)။
တဿ ပဝတ္တနံ တထာ။ ပဝတ္တနန္တိ စ ပဝတ္တယမာနံ, ပဝတ္တိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝသေန ဒွိဓာ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇။) [သျ]‘‘ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနသုတ္တန္တံ ဒေသေန္တော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ, အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ မဂ္ဂဖလာဓိဂတတော ပဋ္ဌာယ ပဝတ္တိတံ နာမာ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၈၁-၁၀၈၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၀)။ ဣဓ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ အတ္ထော ယုတ္တော။ ယာဝါတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထေ နိပါတော, သုဘဒ္ဒဿ နာမ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝိနယနံ အန္တောပရိစ္ဆေဒံ ကတွာတိ အဘိဝိဓိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဉှိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နောယေဝ ဝိနေသီတိ။ ကတံ ပရိနိဋ္ဌာပိတံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ ယေနာတိ တထာ, တသ္မိံ။ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ပရိနိဗ္ဗုတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဧတေန ဗုဒ္ဓကတ္တဗ္ဗဿ ကိစ္စဿ ကဿစိပိ အသေသိတဘာဝံ ဒီပေတိ။ တတောယေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ။ နနု စ သာဝကေဟိ ဝိနီတာပိ ဝိနေယျာ ဘဂဝတာယေဝ ဝိနီတာ နာမ။ တထာ ဟိ သာဝကဘာသိတံ သုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာဝကဝိနေယျာ စ န တာဝ ဝိနီတာ, တသ္မာ ‘‘ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? နာယံ ဒေါသော တေသံ ဝိနယနုပါယဿ သာဝကေသု ဌပိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ –
‘‘န တာဝါဟံ ပါပိမ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ, ယာဝ မေ ဘိက္ခူ န သာဝကာ ဘဝိဿန္တိ ဝိယတ္တာ ဝိနီတာ ဝိသာရဒါ ဗဟုဿုတာ ဓမ္မဓရာ…ပေ… ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟ ဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ ဥဒါ။ ၅၁)။
‘‘ကုသိနာရာယ’’န္တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတဒေသကာလဝိသေသဝစနံ ‘‘အပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ ဂါဟဿ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ, လောကေ ဇာတသံဝဒ္ဓါဒိဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တထာ ဟိ မနုဿဘာဝဿ သုပါကဋကရဏတ္ထံ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဒါရပရိဂ္ဂဟာဒီနိပိ ကရောန္တီတိ။ ကုသိနာရာယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ။ တဉှိ နဂရံ ကုသဟတ္ထံ ပုရိသံ ဒဿနဋ္ဌာနေ မာပိတတ္တာ ‘‘ကုသိနာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ တဿ နဂရဿ ဥပဝတ္တနဘူတေ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနေ။ တဉှိ သာလဝနံ နဂရံ ပဝိသိတုကာမာ ဥယျာနတော ဥပစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဥပဝတ္တနံ။ ယထာ ဟိ အနုရာဓပုရဿ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ထူပါရာမော, ဧဝံ တံ ဥယျာနံ ကုသိနာရာယ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ဟောတိ။ ယထာ စ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ, ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ, တသ္မာ တံ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပရေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈။) [သျ]ပန ‘‘တံ သာလဝနမုပဂန္တွာ မိတ္တသုဟဇ္ဇေ အပလောကေတွာ နိဝတ္တနတော ဥပဝတ္တနန္တိ ပါကဋံ ဇာတံ ကိရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယမကသာလာနမန္တရေတိ ယမကသာလာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ တတ္ထ ကိရ ဘဂဝတော ပညတ္တဿ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စဿ သီသဘာဂေ ဧကာ သာလပန္တိ ဟောတိ, ပါဒဘာဂေ ဧကာ။ တတြာပိ ဧကော တရုဏသာလော သီသဘာဂဿ အာသန္နော ဟောတိ, ဧကော ပါဒဘာဂဿ။ တသ္မာ ‘‘ယမကသာလာနမန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ‘‘ယမကသာလာ နာမ မူလက္ခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗေတွာ ဌိတသာလာ’’တိပိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ မာ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော, တဒါ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏော ဧဝ မာတိ ပုဏ္ဏမာ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘မော သိဝေါ စန္ဒိမာ စေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ သက္ကတဘာသာနယံ ဂဟေတွာ ဩကာရန္တမ္ပိ စန္ဒိမဝါစက မ-သဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ။ ဝိသာခါယ ယုတ္တော ပုဏ္ဏမာ ယတ္ထာတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမော, သောယေဝ ဒိဝသော တထာ, တသ္မိံ။ ပစ္စူသတိ တိမိရံ ဝိနာသေတီတိ ပစ္စူသော, ပတိ-ပုဗ္ဗော ဥသ-သဒ္ဒေါ ရုဇာယန္တိ ဟိ နေရုတ္တိကာ, သောယေဝ သမယောတိ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမယာမပရိယာပန္နော ကာလဝိသေသော ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ။ ဝိသာခါပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဤဒိသေ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမသမယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဥပါဒီယတေ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပါဒိ, ဝိပါကက္ခန္ဓာ, ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ သော ပန ဥပါဒိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရနိမ္မထနေ အနောဿဋ္ဌော, ဣဓ ခန္ဓမစ္စုမာရနိမ္မထနေ ဩဿဋ္ဌောန သေသိတော, တသ္မာ နတ္ထိ ဧတိဿာ ဥပါဒိသင်္ခါတော သေသော, ဥပါဒိဿ ဝါ သေသောတိ ကတွာ ‘‘အနုပါဒိသေသာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ စေတ္ထ နိဗ္ဗုတိမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, နိဗ္ဗာနဉ္စ တံ သဘာဝဓာရဏတော ဓာတု စာတိ ကတွာ။ နိဗ္ဗုတိယာ ဟိ ကာရဏပရိယာယေန အသင်္ခတဓာတု တထာ ဝုစ္စတိ။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ အနုပါဒိသေသတာသင်္ခါတံ ဣမံ ပကာရံ ဘူတဿ ပတ္တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော လက္ခဏေ နိဗ္ဗာနဓာတုသင်္ခါတေ အတ္ထေ တတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နနု စ ‘‘အနုပါဒိသေသာယာ’’တိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာဝ ဝိသေသနံ ဟောတိ, န ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော, အထ ကသ္မာ တံ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ဝုတ္တောတိ? နိဗ္ဗာနဓာတုယာ သဟစရဏတော။ တံသဟစရဏေန ဟိ ဘဂဝါပိ အနုပါဒိသေသဘာဝံ ပတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ အနုပါဒိသေသဘာဝသင်္ခါတံ ဣမံ ပကာရံ ပတ္တာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ လက္ခဏေ သဉ္ဇာနနကိရိယာယ တတိယာတိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉။) [သျ]အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၂)။ ဧတ္ထ ဟိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တော ဟုတွာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အပိစ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ အနုပါဒိသေသာယ အနုပါဒိသေသာ ဟုတွာ ဘူတာယာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဥဒါနဋ္ဌကထာယ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဥပဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟီတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ဝိပ္ပကတုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ ဥပလက္ခိတာတိ အတ္ထော’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၂) ဧသနယော ဤဒိသေသု။ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေတိ ဇေဋ္ဌမာသဿ သုက္ကပက္ခပဉ္စမီဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တဉ္စ န ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ, ‘‘ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဧတဿ ပန ဝိသေသနံ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဥဿာဟဇနနဿ ကာလဝသေန ဘိန္နာဓိကရဏဝိသေသနဘာဝတော။ ဓာတုဘာဇနဒိဝသတော ဟိ ပုရိမတရဒိဝသေသုပိ ဘိက္ခူ သန္နိပတိတာတိ။ အထ ဝါ ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဣဒံ ကာယသာမဂ္ဂိဝသေန သန္နိပတနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သမာဂမနမတ္တေန။ တသ္မာ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ သမ္ဘဝတိ, ဣဒဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဧတေနပိ သမ္ဗဇ္ဈနီယံ။ သံဃဿ ထေရော သံဃတ္ထေရော။ သော ပန သံဃော ကိံ ပရိမာဏောတိ အာဟ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ။ သံဃသဒ္ဒေန ဟိ အဝိညာယမာနဿ ပရိမာဏဿ ဝိညာပနတ္ထမေဝေတံ ပုန ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဝဒန္တိ –
‘‘သမာသော စ တဒ္ဓိတော စ, ဝါကျတ္ထေသု ဝိသေသကာ၊
ပသိဒ္ဓိယန္တု သာမညံ, တေလံ သုဂတစီဝရံ။
တသ္မာ နာမမတ္တဘူတဿ သံဃတ္ထေရဿ ဝိသေသနတ္ထမေဝေတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ, နိစ္စသာပေက္ခတာယ စ ဧဒိသေသု သမာသော ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဂရုကုလ’’န္တိ။ နိစ္စသာပေက္ခတာ စေတ္ထ သံဃသဒ္ဒဿ ဘိက္ခုသတသဟဿသဒ္ဒံ သာပေက္ခတ္တေပိ အညပဒန္တရာဘာဝေန ဝါကျေ ဝိယ အပေက္ခိတဗ္ဗတ္ထဿ ဂမကတ္တာ။ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ ဟိ ဧတဿ သံဃသဒ္ဒေ အဝယဝီဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော, တဿာပိ သာမိဘာဝေန ထေရသဒ္ဒေတိ။ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ စ ဂဏပါမောက္ခဘိက္ခူယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ သန္နိပတိတာ ဘိက္ခူ ဧတ္တကာတိ ဂဏနပထမတိက္ကန္တာ။ တထာ ဟိ ဝေဠုဝဂါမေ ဝေဒနာဝိက္ခမ္ဘနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘နစိရေနေဝ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ သုတွာ တတော တတော အာဂတေသု ဘိက္ခူသု ဧကဘိက္ခုပိ ပက္ကန္တော နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟု –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀။) [သျ]‘‘သတ္တသတသဟဿာနိ, တေသု ပါမောက္ခဘိက္ခဝေါ၊
ထေရော မဟာကဿပေါဝ, သံဃတ္ထေရော တဒါ အဟူ’’တိ။
အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အနုဿရန္တော မညမာနော စိန္တယန္တော ဟုတွာ ဥဿာဟံ ဇနေသိ, အနုဿရန္တော မညမာနော စိန္တယန္တော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ မဟန္တေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တော ကဿပေါတိ မဟာကဿပေါ။ အပိစ ‘‘မဟာကဿပေါ’’တိ ဥရုဝေလကဿပေါ နဒီကဿပေါ ဂယာကဿပေါ ကုမာရကဿပေါတိ ဣမေ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေ ထေရေ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ ပနာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ အနုယောဂေ သတိ တံ ကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိအာဒိ။ သတ္တ အဟာနိ သမာဟဋာနိ သတ္တာဟံ။ သတ္တာဟံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ တထာ ယထာ ‘‘အစိရပက္ကန္တော, မာသဇာတော’’တိ, အန္တတ္ထအညပဒသမာသောယံ, တသ္မိံ။ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟေ ဝီတိဝတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဧတဿ ‘‘ဝုတ္တဝစန’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော, တထာ ‘‘သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေနာ’’တိ ဧတဿပိ။ တတ္ထ သုဘဒ္ဒေါတိ တဿ နာမမတ္တံ, ဝုဍ္ဎကာလေ ပန ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ‘‘ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧတေန သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကာဒီဟိ တံ ဝိသေသံ ကရောတိ။ ‘‘အလံ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တဝစနံ နိဒဿေတိ။ သော ဟိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အာယသ္မတာ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ပါဝါယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နေသု ပဉ္စမတ္တေသု ဘိက္ခုသတေသု အဝီတရာဂေ ဘိက္ခူ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒိဋ္ဌအာဇီဝကဿ သန္တိကာ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနံ သုတွာ ပတ္တစီဝရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှံ နာနပ္ပကာရံ ပရိဒေဝန္တေ ဒိသွာ ဧဝမာဟ။
ကသ္မာ ပန သော ဧဝမာဟာတိ? ဘဂဝတိ အာဃာတေန။ အယံ ကိရေသော ခန္ဓကေ အာဂတေ အာတုမာဝတ္ထုသ္မိံ (မဟာဝ။ ၃၀၃) နဟာပိတပုဗ္ဗကော ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော ဘဂဝတိ ကုသိနာရတော နိက္ခမိတွာ အဍ္ဎတေဠသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ အာတုမံ ဂစ္ဆန္တေ ‘‘ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာ ‘‘အာဂတကာလေယာဂုဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေ ဒွေ ပုတ္တေ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဘဂဝါ ကိရ တာတာ အာတုမံ အာဂစ္ဆတိ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ အဍ္ဎတေဠသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ, ဂစ္ဆထ တုမှေ တာတာ, ခုရဘဏ္ဍံ အာဒါယ နာဠိယာ ဝါ ပသိဗ္ဗကေန ဝါ အနုဃရကံ အာဟိဏ္ဍထ, လောဏမ္ပိ တေလမ္ပိ တဏ္ဍုလမ္ပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁။) [သျ]ခါဒနီယမ္ပိ သံဟရထ, ဘဂဝတော အာဂတဿ ယာဂုဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။ အထ ဘဂဝတိ အာတုမံ အာဂန္တွာ ဘုသာဂါရကံ ပဝိဋ္ဌေ သုဘဒ္ဒေါ သာယနှသမယံ ဂါမဒွါရံ ဂန္တွာ မနုဿေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဟတ္ထကမ္မမတ္တံ မေ ဒေထာ’’တိ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတွာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဏှထာ’’တိ သဗ္ဗူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရေ ဥဒ္ဓနာနိ ကာရေတွာ ဧကံ ကာဠကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ တာဒိသမေဝ ပါရုပိတွာ ‘‘ဣဒံ ကရောထ, ဣဒံ ကရောထာ’’တိ သဗ္ဗရတ္တိံ ဝိစာရေန္တော သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘောဇ္ဇယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စ ပဋိယာဒါပေသိ။ ဘောဇ္ဇယာဂု နာမ ဘုဉ္ဇိတွာ ပါတဗ္ဗယာဂု, တတ္ထ သပ္ပိမဓုဖာဏိတမစ္ဆမံသပုပ္ဖဖလရသာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ ပဝိသတိ။ ကီဠိတုကာမာနံ သီသမက္ခနယောဂ္ဂါ ဟောတိ သုဂန္ဓဂန္ဓာ။
အထ ဘဂဝါ ကာလဿေဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ အာတုမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထ တဿ အာရောစေသုံ ‘‘ဘဂဝါ ပိဏ္ဍာယ ဂါမံ ပဝိသတိ, တယာ ကဿ ယာဂု ပဋိယာဒိတာ’’တိ။ သော ယထာနိဝတ္ထပါရုတေဟေဝ တေဟိ ကာဠကကာသာဝေဟိ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဗ္ဗိဉ္စ ကဋစ္ဆုဉ္စ ဂဟေတွာ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဒက္ခိဏံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ ယာဂု’’န္တိ အာဟ။ တတော ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၄) အာဂတနယေန ဘဂဝါ ပုစ္ဆိတွာ စ သုတွာ စ တံ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတံ ဝိဂရဟိတွာ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ အကပ္ပိယသမာဒါနသိက္ခာပဒံ, ခုရဘဏ္ဍပရိဟရဏသိက္ခာပဒဉ္စာတိ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ ပညပေတွာ ‘‘အနေကကပ္ပကောဋိယော ဘိက္ခဝေ ဘောဇနံ ပရိယေသန္တေဟေဝ ဝီတိနာမိတာ, ဣဒံ ပန တုမှာကံ အကပ္ပိယံ, အဓမ္မေန ဥပ္ပန္နံ ဘောဇနံ ဣမံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အနေကာနိ အတ္တဘာဝသဟဿာနိ အပါယေသွေဝ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တိ, အပေထ မာ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခာစာရာဘိမုခေါ အဂမာသိ, ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကိဉ္စိ ဂဟိတံ။ သုဘဒ္ဒေါ အနတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘အယံ သဗ္ဗံ ဇာနာမီ’’တိ အာဟိဏ္ဍတိ, သစေ န ဂဟေတုကာမော ပေသေတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ အဿ, ပက္ကာဟာရော နာမ သဗ္ဗစိရံ တိဋ္ဌန္တော သတ္တာဟမတ္တံ တိဋ္ဌေယျ, ဣဒဉ္စ မမ ယာဝဇီဝံ ပရိယတ္တံ အဿ, သဗ္ဗံ တေန နာသိတံ, အဟိတကာမော အယံ မယှ’’န္တိ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဒသဗလေ ဓရမာနေ ကိဉ္စိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂။) [သျ]ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘အယံ ဥစ္စာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတော မဟာပုရိသော, သစေ ကိဉ္စိ ဓရန္တဿ ဝက္ခာမိ, မမံယေဝ သန္တဇ္ဇေဿတီ’’တိ။
သွာယံ အဇ္ဇ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ သုတွာ လဒ္ဓဿာသော ဝိယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန တံ သုတွာ ဟဒယေ ပဟာရံ ဝိယ, မတ္ထကေ ပတိတသုက္ခာသနိံ ဝိယ (သုက္ခာသနိ ဝိယ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၃၂) မညိ, ဓမ္မသံဝေဂေါ စဿ ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘သတ္တာဟမတ္တပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ, အဇ္ဇာပိဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဓရတိယေဝ, ဒုက္ခေန ဘဂဝတာ အာရာဓိတသာသနေ နာမ ဧဝံ လဟုံ မဟန္တံ ပါပံ ကသဋံ ကဏ္ဋကော ဥပ္ပန္နော, အလံ ခေါ ပနေသ ပါပေါ ဝဍ္ဎမာနော အညေပိ ဧဝရူပေ သဟာယေ လဘိတွာ သာသနံ ဩသက္ကာပေတု’’န္တိ။
တတော ထေရော စိန္တေသိ ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟံ ဣမံ မဟလ္လကံ ဣဓေဝ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ ဆာရိကာယ ဩကိရာပေတွာ နီဟရာပေဿာမိ, မနုဿာ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သရီရေ ဓရမာနေယေဝ သာဝကာ ဝိဝဒန္တီ’တိ အမှာကံ ဒေါသံ ဒဿေဿန္တိ, အဓိဝါသေမိ တာဝ။ ဘဂဝတာ ဟိ ဒေသိတဓမ္မော အသင်္ဂဟိတပုပ္ဖရာသိသဒိသော, တတ္ထ ယထာ ဝါတေန ပဟဋပုပ္ဖါနိ ယတော ဝါ တတော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝမေဝ ဧဝရူပါနံ ဝသေန ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဝိနယေ ဧကံ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ နဿိဿန္တိ, သုတ္တေ ဧကော ဒွေ ပဉှာဝါရာ နဿိဿန္တိ, အဘိဓမ္မေ ဧကံ ဒွေ ဘူမန္တရာနိ နဿိဿန္တိ, ဧဝံ အနုက္ကမေန မူလေ နဋ္ဌေ ပိသာစသဒိသာ ဘဝိဿာမ, တသ္မာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကရိဿာမိ, ဧဝံ သတိ ဒဠှသုတ္တေန သင်္ဂဟိတပုပ္ဖါနိ ဝိယ အယံ ဓမ္မဝိနယော နိစ္စလော ဘဝိဿတိ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ဘဂဝါ မယှံ တီဏိ ဂါဝုတာနိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အကာသိ, တီဟိ ဩဝါဒေဟိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၉, ၁၅၀, ၁၅၁) ဥပသမ္ပဒံ အကာသိ, ကာယတော စီဝရပရိဝတ္တနံ အကာသိ, အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ စန္ဒောပမပဋိပဒံ ကထေန္တော မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ကထေသိ, တိက္ခတ္တုံ သကလသာသနရတနံ ပဋိစ္ဆာပေသိ, မာဒိသေ ဘိက္ခုမှိ တိဋ္ဌမာနေ အယံ ပါပေါ သာသနေ ဝဍ္ဎိံ မာ အလတ္ထ, ယာဝ အဓမ္မော န ဒိပ္ပတိ, ဓမ္မော န ပဋိဗာဟိယျတိ, အဝိနယော န ဒိပ္ပတိ, ဝိနယော န ပဋိဗာဟိယျတိ, အဓမ္မဝါဒိနော န ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဓမ္မဝါဒိနော န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ, အဝိနယဝါဒိနော န ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဝိနယဝါဒိနော န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ, တာဝ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိဿာမိ, တတော ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃။) [သျ]ပဟောနကံ ဂဟေတွာ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေ ကထေဿန္တိ, အထာယံ ပါပေါ သယမေဝ နိဂ္ဂဟံ ပါပုဏိဿတိ, ပုန သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ခိဿတိ, သာသနံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတ္တဉ္စ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ သော ‘‘ဧဝံ နာမ မယှံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ကဿစိပိ အနာရောစေတွာ ဘိက္ခုသံဃံ သမဿာသေတွာ အထ ပစ္ဆာ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ…ပေ… ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ။
တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ, န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အာဝုသောတိ ပရိဒေဝန္တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ မာ သောစိတ္ထာတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန မာ သောကမကတ္ထ။ မာ ပရိဒေဝိတ္ထာတိ ဝါစာယ မာ ဝိလာပမကတ္ထ။ ‘‘ပရိဒေဝနံ ဝိလာပေါ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အသောစနာဒီနံ ကာရဏမာဟ ‘‘သုမုတ္တာ’’တိအာဒိနာ။ တေန မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ, သ္မာဝစနဿ ဝါ နာဗျပ္ပဒေသော။ ‘‘ဥပဒ္ဒုတာ’’တိ ပဒေ ပန ကတ္တရိ တတိယာဝသေန သမ္ဗန္ဓော။ ဥဘယာပေက္ခဉှေတံ ပဒံ။ ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမာတိ တံကာလာပေက္ခဝတ္တမာနဝစနံ, ‘‘တဒါ’’တိ သေသော။ အတီတတ္ထေ ဝါ ဝတ္တမာနဝစနံ, အဟုမှာတိ အတ္ထော။ အနုဿရန္တော ဓမ္မသံဝေဂဝသေနေဝ, န ပန ကောဓာဒိဝသေန။ ဓမ္မသဘာဝစိန္တာဝသေန ဟိ ပဝတ္တံ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဓမ္မသံဝေဂေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မေသု, ဩတ္တပ္ပါကာရသဏ္ဌိတံ၊
ဉာဏမောဟိတဘာရာနံ, ဓမ္မသံဝေဂသညိတ’’န္တိ။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)၊
အညံ ဥဿာဟဇနနကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဤဒိသဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဤဒိသဿ စ သံဃသန္နိပါတဿာတိ သတ္တသတသဟဿဂဏပါမောက္ခတ္ထေရပ္ပမုခဂဏနပထာတိက္ကန္တသံဃသန္နိပါတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာပိ အညံ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ, ဟေတု။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရေ, ဧတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတေဝ, နော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပါပဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ, ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ, ယေန ဌာနေန အန္တရဓာပေယျုံ, တဒေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ။ ပါပေန လာမကေန ဣစ္ဆာဝစရေန သမန္နာဂတာ ဘိက္ခူ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄။) [သျ]ပါပဘိက္ခူ။ အတီတော သတ္ထာ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ အတီတသတ္ထုကံ ယထာ ‘‘ဗဟုကတ္တုကော’’တိ။ ပဓာနံ ဝစနံ ပါဝစနံ။ ပါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ နိပါတော ‘‘ပါ ဧဝ ဝုတျဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဝါ ဧတံ, ဒီဃံ ကတွာ ပန တထာ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပါဝဒတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပက္ခန္တိ အလဇ္ဇိပက္ခံ။ ‘‘ယာဝ စာ’’တိအာဒိနာ သင်္ဂီတိယာ သာသနစိရဋ္ဌိတိကဘာဝေ ကာရဏံ, သာဓကဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဟိ ပဒမဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘သင်္ဂါယေယျ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။
တတ္ထ ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတီတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေသု တိဋ္ဌတိ။ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စကေ နိပန္နေန ဘဂဝတာ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ အာဂမဝသေန ဒဠှိဇောတကော။ ဒေသိတော ပညတ္တောတိ ဓမ္မောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ဂဟိတဿ ဟိ ဓမ္မဿ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ, တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ ဝိနေယျသန္တာနေ ဌပနံ ပညာပနံ။ ဝိနယောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ။ ဝိနယတန္တိသင်္ဂဟိတဿ ဟိ အတ္ထဿ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ, တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ အသင်္ကရတော ဌပနံ ပညာပနံ, တသ္မာ ကမ္မဒွယမ္ပိ ကိရိယာဒွယေန သမ္ဗဇ္ဈနံ ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သောတိ သော ဓမ္မော စ ဝိနယော စ။ မမစ္စယေနာတိ မမ အစ္စယကာလေ။ ‘‘ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသော’’တိ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။ ဟေတွတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ, မမ အစ္စယဟေတု တုမှာကံ သတ္ထာ နာမ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆)။ လက္ခဏဝစနဉှေတ္ထ ဟေတွတ္ထသာဓကံ ယထာ ‘‘နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀၊ နေတ္တိ။ ၁၀။၉၀, ၉၃)။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မယာ ဝေါ ဌိတေနေဝ ‘‘ဣဒံ လဟုကံ, ဣဒံ ဂရုကံ, ဣဒံ သတေကိစ္ဆံ, ဣဒံ အတေကိစ္ဆံ, ဣဒံ လောကဝဇ္ဇံ, ဣဒံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, အယံ အာပတ္တိ ပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတိ, အယံ ဂဏဿ, အယံ သံဃဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမနီယတာဝသေန ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံ သခန္ဓကပရိဝါရော ဥဘတောဝိဘင်္ဂေါ မဟာဝိနယော နာမ ဒေသိတော, တံ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ ဝေါ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅။) [သျ]ဝိဘာဂေန အနုသာသနတော။ ဌိတေနေဝ စ မယာ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ တေန တေန ဝိနေယျာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ပကာရေန ဣမေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ သုတ္တန္တပိဋကံ ဒေသိတံ, တံ သကလမ္ပိ သုတ္တန္တပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ တံတံစရိယာနုရူပံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုသာသနတော, ဌိတေနေဝ စ မယာ ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆), ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, စတ္တာရိ သစ္စာနိ, ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ, နဝ ဟေတူ, စတ္တာရော အာဟာရာ, သတ္တ ဖဿာ, သတ္တ ဝေဒနာ, သတ္တ သညာ, သတ္တ စေတနာ, သတ္တ စိတ္တာနိ။ တတြာပိ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ, ဧတ္တကာ ရူပါဝစရာ, ဧတ္တကာ အရူပါဝစရာ, ဧတ္တကာ ပရိယာပန္နာ, ဧတ္တကာ အပရိယာပန္နာ, ဧတ္တကာ လောကိယာ, ဧတ္တကာ လောကုတ္တရာ’’တိ ဣမေ ဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသိတံ, တံ သကလမ္ပိ အဘိဓမ္မပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ ခန္ဓာဒိဝိဘာဂေန ဉာယမာနံ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာဝဟတ္တာ။ ဣတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ အဘိသမ္ဗောဓိတော ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ဘာသိတံ လပိတံ ‘‘တီဏိ ပိဋကာနိ, ပဉ္စ နိကာယာ, နဝင်္ဂါနိ, စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဧဝံ မဟပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ တိဋ္ဌန္တိ, အဟံ ဧကောဝ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ, အဟဉ္စ ပနိဒါနိ ဧကောဝ ဩဝဒါမိ အနုသာသာမိ, မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ တုမှေ ဩဝဒိဿန္တိ အနုသာသိဿန္တိ ဩဝါဒါနုသာသနကိစ္စဿ နိပ္ဖါဒနတောတိ။
သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓမ္ပိ သာသနံ, နိပ္ပရိယာယတော ပန သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အဒ္ဓါနံ ဂမိတုမလန္တိ အဒ္ဓနိယံ, အဒ္ဓါနဂါမိ အဒ္ဓါနက္ခမန္တိ အတ္ထော။ စိရံ ဌိတိ ဧတဿာတိ စိရဋ္ဌိတိကံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန ပကာရေန ဣဒံ သာသနံ အဒ္ဓနိယံ, တတောယေဝ စ စိရဋ္ဌိတိကံ ဘဝေယျ, တေန ပကာရေန ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ယဒိ ပနာဟံ သင်္ဂါယေယျံ, သာဓု ဝတာတိ။
ဣဒါနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အတ္တနော ကတံ အနုဂ္ဂဟဝိသေသံ သမနုဿရိတွာ စိန္တနာကာရမ္ပိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဉ္စာဟံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ယဉ္စာဟ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော, ပသံသိတော’’တိ ဧတေဟိ သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆။) [သျ]ယန္တိ ယသ္မာ, ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ, တေန ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော, ပသံသိတော’’တိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဟဏံ, ပသံသနဉ္စ ပရာမသတိ။ ‘‘ဓာရေဿသီ’’တိအာဒိကံ ပန ဝစနံ ဘဂဝါ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ မဟာကဿပတ္ထေရေန ပညတ္တသံဃာဋိယံ နိသိန္နော တံ သံဃာဋိံ ပဒုမပုပ္ဖဝဏ္ဏေန ပါဏိနာ အန္တန္တေန ပရာမသန္တော အာဟ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကဿပသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) မဟာကဿပတ္ထေရေနေဝ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ကထေန္တေန –
‘‘အထ ခေါ အာဝုသော ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ယေန အညတရံ ရုက္ခမူလံ တေနုပသင်္ကမိ, အထ ခွါဟံ အာဝုသော ပဋပိလောတိကာနံ သံဃာဋိံ စတုဂ္ဂုဏံ ပညပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစံ ‘ဣဓ ဘန္တေ ဘဂဝါ နိသီဒတု, ယံ မမဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’တိ။ နိသီဒိ ခေါ အာဝုသော ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ, နိသဇ္ဇ ခေါ မံ အာဝုသော ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ ‘မုဒုကာ ခေါ တျာယံ ကဿပ ပဋပိလောတိကာနံ သံဃာဋီ’တိ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ ပဋပိလောတိကာနံ သံဃာဋိံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာတိ။ ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပ သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီတိ။ ဓာရေဿာမဟံ ဘန္တေ ဘဂဝတော သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီတိ။ သော ခွါဟံ အာဝုသော ပဋပိလောတိကာနံ သံဃာဋိံ ဘဂဝတော ပါဒါသိံ, အဟံ ပန ဘဂဝတော သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနိ ပဋိပဇ္ဇိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)။
တတ္ထ မုဒုကာ ခေါ တျာယန္တိ မုဒုကာ ခေါ တေ အယံ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ? ထေရေန သဟ စီဝရံ ပရိဝတ္တေတုကာမတာယ။ ကသ္မာ ပရိဝတ္တေတုကာမော ဇာတောတိ? ထေရံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေတုကာမတာယ။ ကိံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ, ဧဝံ ပနဿ အဟောသိ ‘‘ဣမေ န စိရံ ဌဿန္တိ, ‘ကဿပေါ ပန ဝီသဝဿသတာယုကော, သော မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယံ ဝသိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကတွာ မမ သာသနံ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏကာလံ ပဝတ္တနကံ ကရိဿတီ’’တိ အတ္တနော နံ ဌာနေ ဌပေသိ, ဧဝံ ဘိက္ခူ ကဿပဿ သုဿုသိတဗ္ဗံ မညိဿန္တီ’’တိ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန ယသ္မာ စီဝရဿ ဝါ ပတ္တဿ ဝါ ဝဏ္ဏေ ကထိတေ ‘‘ဣမံ တုမှေ ဂဏှထာ’’တိ ဝစနံ စာရိတ္တမေဝ, တသ္မာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇။) [သျ]ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပါတိ ကဿပ တွံ ဣမာနိ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနိ ပံသုကူလာနိ ပါရုပိတုံ သက္ခိဿသီတိ ဝဒတိ။ တဉ္စ ခေါ န ကာယဗလံ သန္ဓာယ, ပဋိပတ္တိပူရဏံ ပန သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – အဟံ ဣမံ စီဝရံ ပုဏ္ဏံ နာမ ဒါသိံ ပါရုပိတွာ အာမကသုသာနေ ဆဍ္ဍိတံ သုသာနံ ပဝိသိတွာ တုမ္ဗမတ္တေဟိ ပါဏကေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏံ တေ ပါဏကေ ဝိဓုနိတွာ မဟာအရိယဝံသေ ဌတွာ အဂ္ဂဟေသိံ, တဿ မေ ဣမံ စီဝရံ ဂဟိတဒိဝသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ မဟာပထဝီ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝမာနာ ကမ္ပိတ္ထ, အာကာသံ တဋတဋာယိ, စက္ကဝါဠေ ဒေဝတာ သာဓုကာရံ အဒံသု, ဣမံ စီဝရံ ဂဏှန္တေန ဘိက္ခုနာ ဇာတိပံသုကူလိကေန ဇာတိအာရညိကေန ဇာတိဧကာသနိကေန ဇာတိသပဒါနစာရိကေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တွံ ဣမဿ စီဝရဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုံ သက္ခိဿသီတိ။ ထေရောပိ အတ္တနာ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရေတိ, သော တံ အတက္ကယိတွာ ‘‘အဟမေတံ ပဋိပတ္တိံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟေန သုဂတစီဝရဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုကာမော ‘‘ဓာရေဿာမဟံ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ပဋိပန္နောသိံ။ ဧဝံ ပန စီဝရပရိဝတ္တနံ ကတွာ ထေရေန ပါရုပိတစီဝရံ ဘဂဝါ ပါရုပိ, သတ္ထု စီဝရံ ထေရော။ တသ္မိံ သမယေ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ဥန္နဒန္တီ ကမ္ပိတ္ထ။
သာဏာနိ ပံသုကူလာနီတိ မတကဠေဝရံ ပရိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတာနိ တုမ္ဗမတ္တေ ကိမီ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဂဟိတာနိ သာဏဝါကမယာနိ ပံသုကူလစီဝရာနိ။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ, ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဧကမေဝ တံ စီဝရံ, အနေကာဝယဝတ္တာ ပန ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ အတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ, ဝိညာယမာနတ္ထဿ စ သဒ္ဒဿ ပယောဂေ ကာမာစာရတ္တာ ‘‘အတ္တနာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပ သာဏာနိ ပံသုကူလာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတ္တနာဝ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’’တိ ဝိညာယတိ, နာညေန။ န ဟိ ကေဝလံ သဒ္ဒတောယေဝ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထနိစ္ဆယော, အတ္ထပကရဏာဒိနာပိ ယေဘုယျေန အတ္ထဿ နိယမိတတ္တာ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဧတ္ထ ‘အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ အတ္တနာ – သဒ္ဒမာနေတွာ ‘စီဝရေ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈။) [သျ]ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော, ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တံ၊
အတ္ထတော ဟျသမာနာနံ, အာသန္နတ္တမကာရဏန္တိ။
အထ ဝါ ဘဂဝတာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန ဘဂဝတာ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ယောဇနီယံ။ ဧကဿာပိ ဟိ ကရဏနိဒ္ဒေသဿ သဟာဒိယောဂကတ္တုတ္ထဇောတကတ္တသမ္ဘဝတော’’တိ။ သမာနံ ဓာရဏမေတဿာတိ သာဓာရဏော, တာဒိသော ပရိဘောဂေါတိ သာဓာရဏပရိဘောဂေါ, တေန။ သာဓာရဏပရိဘောဂေန စ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣဒါနိ –
‘‘အဟံ ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ, ကဿပေါပိ ဘိက္ခဝေ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂) –
နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနတ္ထာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ကဿပသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၁) အာဂတံ ပါဠိမိမံ ပေယျာလမုခေန, အာဒိဂ္ဂဟဏေန စ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝ, ယတ္တကံ ကာလံ အာကင်္ခါမိ, တတ္တကံ ကာလံ ဝိဟရာမီတိ အတ္ထော။ တတောယေဝ ဟိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ, စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယာဝဒေ အာကင်္ခါမီတိ ယာဝဒေဝ ဣစ္ဆာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။၁၅၂) အတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ တတ္ထ လီနတ္ထပကာသနိယံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘ယာဝဒေဝါတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ‘ယာဝဒေ’တိ ဣဒံ ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဒိဿတိ။ အပိ စ ယာဝဒေတိ ယတ္တကံ သမာပတ္တိဝိဟာရံ ဝိဟရိတုံ အာကင်္ခါမိ, တတ္တကံ သမာပတ္တိဝိဟာရံ ဝိဟရာမီတိ သမာပတ္တိဋ္ဌာနေ, ယတ္တကံ အဘိညာဝေါဟာရံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉။) [သျ]ဝေါဟရိတုံ အာကင်္ခါမိ, တတ္တကံ အဘိညာဝေါဟာရံ ဝေါဟရာမီတိ အဘိညာဌာနေ စ သဟ ပါဌသေသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနာပိ တဒေဝတ္ထံ ယထာလာဘနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္တကေ သမာပတ္တိဝိဟာရေ, အဘိညာဝေါဟာရေ ဝါ အာကင်္ခန္တော ဝိဟာရာမိ စေဝ ဝေါဟရာမိ စ, တထာ ကဿပေါပီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘ယာဝဒေတိ ‘ယံ ပဌမဇ္ဈာနံ အာကင်္ခါမိ, တံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာရာမီ’တိအာဒိနာ သမာပတ္တိဋ္ဌာနေ, ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိညာဌာနေ စ အဇ္ဈာဟရိတဿ တ-သဒ္ဒဿ ကမ္မဝသေန ‘ယံ ဒိဗ္ဗသောတံ အာကင်္ခါမိ, တေန ဒိဗ္ဗသောတေန သဒ္ဒေ သုဏာမီ’တိအာဒိနာ သေသာဘိညာဌာနေ ကရဏဝသေန ယောဇနာ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ နိယမတ္ထော, ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တဒုပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေတိ ဧတ္ထ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ နာမ အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ဧဝံသညိတာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သဟ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဆဠဘိညာ နာမ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟ ပဉ္စာဘိညာယော။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ စေတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ သော အနဓိပ္ပေတော ယထာဝုတ္တာယ ပါဠိယာ ဂဟေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနဝသေသတ္တာ။ မနုဿေသု, မနုဿာနံ ဝါ ဥတ္တရိဘူတာနံ, ဥတ္တရီနံ ဝါ မနုဿာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စ ဓမ္မောတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော, မနုဿဓမ္မာ ဝါ ဥတ္တရီတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ စေတ္ထ ဝိနာ ဘာဝနာမနသိကာရေန ပကတိယာဝ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတော, မနုဿတ္တဘာဝါဝဟနတော စ မနုဿဓမ္မော နာမ, တတော ဥတ္တရိ ပန ဈာနာဒိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမသမဋ္ဌပနေနာတိ ‘‘အဟံ ယတ္တကံ ကာလံ, ယတ္တကေ ဝါ သမာပတ္တိဝိဟာရေ, ယတ္တကာ အဘိညာယော စ ဝဠဉ္ဇေမိ, တထာ ကဿပေါပီ’’တိ ဧဝံ သမသမံ ကတွာ ဌပနေန။ အနေကဋ္ဌာနေသု ဌပနံ, ကဿစိပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အသေသဘာဝေန ဧကန္တသမဋ္ဌပနံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣဒဉ္စ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာဘာဝသာမညေန ပသံသာမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘဂဝါ ဝိယ ဒေဝသိကံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ, ယမကပါဋိဟာရိယာဒိဝသေန စ အဘိညာယော ဝဠဉ္ဇေတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၀။) [သျ]‘‘ဩဝဒ ကဿပ ဘိက္ခူ, ကရောဟိ ကဿပ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထံ, အဟံ ဝါ ကဿပ ဘိက္ခူ ဩဝဒေယျံ, တွံ ဝါ။ အဟံ ဝါ ကဿပ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထံ ကရေယျံ, တွံ ဝါ’’တိ –
ဧဝမ္ပိ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနမကာသိယေဝါတိ။
တထာတိ ရူပူပသံဟာရော ယထာ အနုဂ္ဂဟိတော, တထာ ပသံသိတောတိ။ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာတိ ဘဂဝတာ အတ္တနောယေဝ ပါဏိံ အာကာသေ စာလေတွာ ကုလေသု အလဂ္ဂစိတ္တတာယ စေဝ ကရဏဘူတာယ ပသံသိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အလဂ္ဂစိတ္တတာယာတိ ဝါ အာဓာရေ ဘုမ္မံ, အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ ကုလူပကဿ ဘိက္ခုနော အလဂ္ဂစိတ္တတာယ ကုလေသု အလဂ္ဂနစိတ္တေန ဘဝိတုံ ယုတ္တတာယ စေဝ မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ပသံသိတောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ –
‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေသိ သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ, အယံ အာကာသေ ပါဏိ န သဇ္ဇတိ န ဂယှတိ န ဗဇ္ဈတိ, ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတော ကုလေသု စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ န ဂယှတိ န ဗဇ္ဈတိ ‘လဘန္တု လာဘကာမာ, ပုညကာမာ ကရောန္တု ပုညာနီ’တိ။ ယထာ သကေန လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော, ဧဝံ ပရေသံ လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော။ ဧဝရူပေါ ခေါ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု အရဟတိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမိတုံ။ ကဿပဿ ဘိက္ခဝေ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတော ကုလေသု စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ န ဂယှတိ န ဗဇ္ဈတိ ‘လဘန္တု လာဘကာမာ, ပုညကာမာ ကရောန္တု ပုညာနီ’တိ။ ယထာ သကေန လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော, ဧဝံ ပရေသံ လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။
တတ္ထ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေသီတိ နီလေ ဂဂနန္တရေ ယမကဝိဇ္ဇုကံ သဉ္စာလယမာနော ဝိယ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ, ဥပရိဘာဂေ, ဥဘတော စ ပဿေသု ပါဏိံ သဉ္စာလေသိ, ဣဒဉ္စ ပန တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အသမ္ဘိန္နပဒံ နာမ။ အတ္တမနောတိ သကမနော, န ဒေါမနဿေန ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတမနော။ သုမနောတိ တုဋ္ဌမနော, ဣဒါနိ ယော ဟီနာဓိမုတ္တိကော မိစ္ဆာပဋိပန္နော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၁။) [သျ]ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ‘အလဂ္ဂစိတ္တတာယ အာကာသေ စာလိတပါဏူပမာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထာ’တိ ဝဒန္တော အဋ္ဌာနေ ဌပေတိ, အသယှဘာရံ အာရောပေတိ, ယံ န သက္ကာ ကာတုံ, တံ ကာရေဟီ’’တိ, တဿ ဝါဒပထံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သက္ကာ စ ခေါ ဧဝံ ကာတုံ, အတ္ထိ ဧဝရူပေါ ဘိက္ခူ’’တိ အာယသ္မန္တံ မဟာကဿပတ္ထေရမေဝ သက္ခိံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿပဿ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။
အညမ္ပိ ပသံသနမာဟ ‘‘စန္ဒောပမပဋိပဒါယ စာ’’တိ, စန္ဒပဋိဘာဂါယ ပဋိပဒါယ စ ကရဏဘူတာယ ပသံသိတော, တဿံ ဝါ အာဓာရဘူတာယ မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ပသံသိတောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ –
‘‘စန္ဒူပမာ ဘိက္ခဝေ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထ အပကဿေဝ ကာယံ, အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကာ ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘာ။ သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ ပုရိသော ဇရုဒပါနံ ဝါ ဩလောကေယျ ပဗ္ဗတဝိသမံ ဝါ နဒီဝိဒုဂ္ဂံ ဝါ အပကဿေဝ ကာယံ, အပကဿ စိတ္တံ, ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ စန္ဒူပမာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထ အပကဿေဝ ကာယံ, အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကာ ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘာ။ ကဿပေါ ဘိက္ခဝေ စန္ဒူပမော ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတိ အပကဿေဝ ကာယံ, အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကော ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။
တတ္ထ စန္ဒူပမာတိ စန္ဒသဒိသာ ဟုတွာ။ ကိံ ပရိမဏ္ဍလတာယ သဒိသာတိ? နော, အပိစ ခေါ ယထာ စန္ဒော ဂဂနတလံ ပက္ခန္ဒမာနော န ကေနစိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ဝါ သိနေဟံ ဝါ အာလယံ ဝါ နိကန္တိံ ဝါ ပတ္ထနံ ဝါ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဝါ ကရောတိ, န စ န ဟောတိ မဟာဇနဿ ပိယော မနာပေါ, တုမှေပိ ဧဝံ ကေနစိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝါဒီနံ အကရဏေန ဗဟုဇနဿ ပိယာ မနာပါ စန္ဒူပမာ ဟုတွာ ခတ္တိယကုလာဒီနိ စတ္တာရိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထာတိ အတ္ထော။ အပိစ ယထာ စန္ဒော အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, အာလောကံ ဖရတိ, ဧဝံ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန, ဉာဏာလောကဖရဏေန စ စန္ဒူပမာ ဟုတွာတိ ဧဝမာဒီဟိပိ နယေဟိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အပကဿေဝ ကာယံ, အပကဿ စိတ္တန္တိ တေနေဝ သန္ထဝါဒီနမကရဏေန ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ အပကဿိတွာ, အကဍ္ဎိတွာ အပနေတွာတိ အတ္ထော။ နိစ္စနဝကာတိ နိစ္စံ နဝိကာဝ, အာဂန္တုကသဒိသာ ဧဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၂။) [သျ]အာဂန္တုကော ဟိ ပဋိပါဋိယာ သမ္ပတ္တဂေဟံ ပဝိသိတွာ သစေ နံ ဃရသာမိကာ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တဘာတရောပိ ဝိပ္ပဝါသဂတာ ဧဝံ ဝိစရိံသူ’’တိ အနုကမ္ပမာနာ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေန္တိ, ဘုတ္တမတ္တောယေဝ ‘‘တုမှာကံ ဘာဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ပက္ကမတိ, န တေဟိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ဝါ ကရောတိ, ကိစ္စကရဏီယာနိ ဝါ သံဝိဒဟတိ, ဧဝံ တုမှေပိ ပဋိပါဋိယာ သမ္ပတ္တဃရံ ပဝိသိတွာ ယံ ဣရိယာပထေသု ပသန္နာ မနုဿာ ဒေန္တိ, တံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိန္နသန္ထဝါ တေသံ ကိစ္စကရဏီယေ အဗျာဝဋာ ဟုတွာ နိက္ခမထာတိ ဒီပေတိ။ အပ္ပဂဗ္ဘာတိ န ပဂဗ္ဘာ, အဋ္ဌဋ္ဌာနေန ကာယပါဂဗ္ဘိယေန, စတုဋ္ဌာနေန ဝစီပါဂဗ္ဘိယေန, အနေကဋ္ဌာနေန မနောပါဂဗ္ဘိယေန စ ဝိရဟိတာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထာတိ အတ္ထော။
ဇရုဒပါနန္တိ ဇိဏ္ဏကူပံ။ ပဗ္ဗတဝိသမန္တိ ပဗ္ဗတေ ဝိသမံ ပပါတဋ္ဌာနံ။ နဒီဝိဒုဂ္ဂန္တိ နဒိယာ ဝိဒုဂ္ဂံ ဆိန္နတဋဋ္ဌာနံ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ဇရုဒပါနာဒယော ဝိယ ဟိ စတ္တာရိ ကုလာနိ, ဩလောကနပုရိသော ဝိယ ဘိက္ခု, ယထာ ပန အနပကဋ္ဌကာယစိတ္တော တာနိ ဩလောကေန္တော ပုရိသော တတ္ထ ပတတိ, ဧဝံ အရက္ခိတေဟိ ကာယာဒီဟိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမန္တော ဘိက္ခု ကုလေသု ဗဇ္ဈတိ, တတော နာနပ္ပကာရံ သီလပါဒဘဉ္ဇနာဒိကံ အနတ္ထံ ပါပုဏာတိ။ ယထာ ပန အပကဋ္ဌကာယစိတ္တော ပုရိသော တတ္ထ န ပတတိ, ဧဝံ ရက္ခိတေနေဝ ကာယေန, ရက္ခိတာယ ဝါစာယ, ရက္ခိတေဟိ စိတ္တေဟိ, သူပဋ္ဌိတာယ သတိယာ အပကဋ္ဌကာယစိတ္တော ဟုတွာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမန္တော ဘိက္ခု ကုလေသု န ဗဇ္ဈတိ, အထဿ သီလသဒ္ဓါသမာဓိပညာသင်္ခါတာနိ ပါဒဟတ္ထကုစ္ဆိသီသာနိ န ဘဉ္ဇန္တိ, ရာဂကဏ္ဋကာဒယော န ဝိဇ္ဈန္တိ, သုခိတော ယေနကာမံ အဂတပုဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနဒိသံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝရူပေါ အယံ မဟာကဿပေါတိ ဟီနာဓိမုတ္တိကဿ မိစ္ဆာပဋိပန္နဿ ဝါဒပထပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဧဝ သက္ခိံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿပေါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထမိစ္ဆန္တိအလဂ္ဂစိတ္တတာသင်္ခါတာယ စန္ဒောပမပဋိပဒါယ ကရဏဘူတာယ ပသံသိတော, တဿံ ဝါ အာဓာရဘူတာယ မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ပသံသိတောတိ, ဧဝံ သတိ စေဝ-သဒ္ဒေါ, စ-သဒ္ဒေါ စ န ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော ဒွိန္နံ ပဒါနံ တုလျာဓိကရဏတ္တာ, အယမေဝ အတ္ထော ပါဌော စ ယုတ္တတရော ဝိယ ဒိဿတိ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ စန္ဒူပမံ ပဋိပဒံ ကထေန္တော မံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ ကထေသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၂) ဝုတ္တတ္တာတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၃။) [သျ]တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ, အညတြ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ တဿာတိ ယံ-သဒ္ဒဿ ကာရဏနိဒဿနေ ‘‘တသ္မာ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ တဿ မေတိ အတ္ထော, ကိရိယာပရာမသနေ ပန တဿ အနုဂ္ဂဟဏဿ, ပသံသနဿ စာတိ။ ပေါတ္ထကေသုပိ ကတ္ထစိ ‘‘တဿ မေ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, ဧဝံ သတိ ကိရိယာပရာမသနေ ‘‘တဿာ’’တိ အပရံ ပဒမဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ဣဏံ ယဿာတိ အဏဏော, တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ။ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနံ ဌပေတွာ အညံ ကိံ နာမ တဿ ဣဏဝိရဟိတတ္တံ ဘဝိဿတိ, န ဘဝိဿတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘နနု မံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာဝသေန ဝိဘာဝေတိ။ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေနာတိ ဧတ္ထ ကဝစော နာမ ဥရစ္ဆဒေါ, ယေန ဥရော ဆာဒီယတေ, တဿ စ စီဝရနိဒဿနေန ဂဟဏံ, ဣဿရိယဿ ပန အဘိညာသမာပတ္တိနိဒဿနေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကန္တိ ကုလဝံသဿ ကုလပဝေဏိယာ ပတိဋ္ဌာပကံ။ ‘‘မေ’’တိ ပဒဿ နိစ္စသာပေက္ခတ္တာ သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကောတိ သမာသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သတ္တုသံဃနိမ္မဒ္ဒနေန အတ္တနော ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေန ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကံ ပုတ္တံ ရာဇာ ဝိယ ဘဂဝါပိ မံ ဒီဃဒဿီ ‘‘သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကော မေ အယံ ဘဝိဿတီ’’တိ မန္တွာ သာသနပစ္စတ္ထိကဂဏနိမ္မဒ္ဒနေန သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ စီဝရဒါနသမသမဋ္ဌပနသင်္ခါတေန ဣမိနာ အသာဓာရဏာနုဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဟေသိ နနု, ဣမာယ စ ဥဠာရာယ ပသံသာယ ပသံသိ နနူတိ။ ဣတိ စိန္တယန္တောတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေန ‘‘အန္တရဓာပေယျုံ, သင်္ဂါယေယျံ, ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝစနပုဗ္ဗင်္ဂမံ, ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝါကျတ္တယံ နိဒဿေတိ။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကပါဠိယာ သာဓေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာဟာတိ ကိံ အာဟ, မယာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ သာဓကံ ကိံ အာဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ဝါ ယေန ပကာရေန မယာ ဝုတ္တံ, တထာ တေန ပကာရေန ပါဠိယမ္ပိ အာဟာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ယံ ဝစနံ ပါဠိယံ အာဟ, တထာ တေန ဝစနေန မယာ ဝုတ္တဝစနံ သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ယထာ တံ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကန္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗော ပါဠိယာ သာဓနတ္ထံ ဥဒါဟရိတဘာဝဿ ပစ္စက္ခတော ဝိညာယမာနတ္တာ, ဝိညာယမာနတ္ထဿ စ သဒ္ဒဿ ပယောဂေ ကာမာစာရတ္တာ။ အဓိပ္ပါယဝိဘာဝနတ္ထာ ဟိ အတ္ထယောဇနာ။ ယထာ ဝါ ယေန ပကာရေန ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၄။) [သျ]ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသိ, တထာ တေန ပကာရေန ပါဠိယမ္ပိ အာဟာတိ အတ္ထော။ ဧဝမီဒိသေသု။
ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဧကံ သမယန္တိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, ဧကသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ ပါဝါယာတိ ပါဝါနဂရတော, တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ‘‘ကုသိနာရံ ဂမိဿာမီ’’တိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါတိ စ ဒီဃမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ, ဒီဃပရိယာယော ဟေတ္ထ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ။ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ မဟတာ။ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟီ’’တိအာဒိနာ သင်္ချာမဟတ္တံ ဒဿေတိ, မတ္တသဒ္ဒေါ စ ပမာဏဝစနော ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညုတာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၆) ဝိယ။ ‘‘ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဧတဿတ္ထဿ သာဓနတ္ထံ အာဟတာ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိကာ ပါဠိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ န သာဓေတိ။ န ဟေတ္ထ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရော အာဂတောတိ စောဒနံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝမ္ပေသာ စောဒနာ တဒဝတ္ထာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတော ပရံ အာဟာ’’တိအာဒိ။ အပိစ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓိကာ ပါဠိ မဟတရာတိ ဂန္ထဂရုတာပရိဟရဏတ္ထံ မဇ္ဈေ ပေယျာလမုခေန အာဒိအန္တမေဝ ပါဠိံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တေန ဟိ ‘‘အထ ခွါဟံ အာဝုသော မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တပါဠိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ယံ န ဣစ္ဆိဿာမ, န တံ ကရိဿာမာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တပါဠိပရိယောသာနံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဒဿေတိ။
‘‘တတော ပရ’’န္တိအာဒိနာ ပန တဒဝသေသံ ‘‘ဟန္ဒ မယံ အာဝုသော’’တိအာဒိကံ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဒဿနပါဠိံ။ တသ္မာ တတော ပရံ အာဟာတိ ဧတ္ထ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍတော ပရံ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဒဿနဝစနမာဟာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေပိ ဟိ သောယေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) တထေဝ အဓိပ္ပေတော။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘တတော ပရန္တိ တတော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတော ပရတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဿ ပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ။ အယမေဝ ဟိ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရော ယဒိဒံ ‘‘ဟန္ဒ မယံ အာဝုသော ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမ, ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီ’’တိအာဒိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၅။) [သျ]ယဒိ ပန သုဘဒ္ဒကဏ္ဍမေဝ ဥဿာဟဇနနဟေတုဘူတဿ သုဘဒ္ဒေန ဝုတ္တဝစနဿ ပကာသနတ္တာ ဥဿာဟဇနနန္တိ ဝဒေယျ, နတ္ထေဝေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗတာတိ။ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ ဧတ္ထ အဓမ္မော နာမ ဒသကုသလကမ္မပထပဋိပက္ခဘူတော အဓမ္မော။ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဥဿာဟဇနနပ္ပသင်္ဂတ္တာ ဝါ တဒသင်္ဂါယနဟေတုကော ဒေါသဂဏောပိ သမ္ဘဝတိ, ‘‘အဓမ္မဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဓမ္မဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သီလဝိပတ္တိအာဒိဟေတုကော ပါပိစ္ဆတာဒိဒေါသဂဏော အဓမ္မောတိပိ ဝဒန္တိ။ ပုရေ ဒိပ္ပတီတိ အပိ နာမ ဒိပ္ပတိ။ သံသယတ္ထေ ဟိ ပုရေ-သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, တတော ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ အာသန္နေ ဟိ အနဓိပ္ပေတေ အယံ ပုရေ-သဒ္ဒေါ။ ဒိပ္ပတီတိ ဒိပ္ပိဿတိ, ပုရေ-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပယောဂေါ ယထာ ‘‘ပုရာ ဝဿတိ ဒေဝေါ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘အနာဂတေ သန္နိစ္ဆယေ, တထာတီတေ စိရတနေ၊
ကာလဒွယေပိ ကဝီဟိ, ပုရေသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ)၊
‘‘ပုရေယာဝပုရာယောဂေ, နိစ္စံ ဝါ ကရဟိ ကဒါ၊
လစ္ဆာယမပိ ကိံ ဝုတ္တေ, ဝတ္တမာနာ ဘဝိဿတီ’’တိ စ။
ကေစိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ – ပုရေတိ ပစ္ဆာ အနာဂတေ, ယထာ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ ‘‘ပုရေ’’တိ ဝုစ္စတိ, တထာ ဣဓာပိ မဂ္ဂဂမနနယေန အနာဂတကာလော ‘‘ပုရေ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧဝံ သတိ တံကာလာပေက္ခာယ စေတ္ထ ဝတ္တမာနပယောဂေါ သမ္ဘဝတိ။ ဓမ္မော ပဋိဗာဟိယျတီတိ ဧတ္ထာပိ ပုရေ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, တထာ ဓမ္မောပိ အဓမ္မဝိပရီတဝသေန, ဣတော ပရမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိနယောတိ ပဟာနဝိနယသံဝရဝိနယာနံ ပဋိပက္ခဘူတော အဝိနယော။ ဝိနယဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပါဌော, သော ‘‘တတော ပရံ အာဟာ’’တိ ဧတ္ထ အာဟ-သဒ္ဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။
တေန ဟီတိ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော။ ဥစ္စိနနေ ဥယျောဇေန္တာ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူ’’တိ, သင်္ဂီတိယာ အနုရူပေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ဥပဓာရေတွာ ဂဏှာတူတိ အတ္ထော။ ‘‘သကလ…ပေ… ပရိဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဧတေန သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝပရိယန္တာနံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၆။) [သျ]သတိပိ အာဂမာဓိဂမသမ္ဘဝေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ ပန တေဝိဇ္ဇာဒိဂုဏယုတ္တာနံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိယာ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သင်္ဂီတိယာ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတိ။ သကလံ သုတ္တဂေယျာဒိကံ နဝင်္ဂံ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ သကလနဝင်္ဂံ, သတ္ထု ဘဂဝတော သာသနံ သတ္ထုသာသနံ သာသီယတိ ဧတေနာတိ ကတွာ, တဒေဝ သတ္ထုသာသနန္တိ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနံ။ နဝ ဝါ သုတ္တဂေယျာဒီနိ အင်္ဂါနိ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ နဝင်္ဂံ, တမေဝ သတ္ထုသာသနံ, တဉ္စ သကလမေဝ, န ဧကဒေသန္တိ တထာ။ အတ္ထကာမေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိပုရိသတ္ထံ ဝါ နိပ္ဖါဒေတုံ ပရိယတ္တာ သမတ္ထာတိ ပရိယတ္တိ, တီဏိ ပိဋကာနိ, သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနသင်္ခါတာ ပရိယတ္တိ, တံ ဓာရေန္တီတိ တထာ, တာဒိသေတိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇန…ပေ… သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ –
‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊
အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၃၀)၊ –
ဝုတ္တေသု ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာဝ အဓိပ္ပေတာ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေနပိ အတ္ထဝိသေသဿ ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ။ သမထဘာဝနာသိနေဟာဘာဝေန သုက္ခာ လူခါ အသိနိဒ္ဓါ ဝိပဿနာ ဧတေသန္တိ သုက္ခဝိပဿကာ, တေယေဝ ခီဏာသဝါတိ တထာ။ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ယဉ္စတ္ထဝတော သဒ္ဒေကသေသတော ဝါပိ သုယျတေ၊
တံ သမ္ဗဇ္ဈတေ ပစ္စေကံ, ယထာလာဘံ ကဒါစိပီ’’တိ။
တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမာဟာရော တိပိဋကံ, တံသင်္ခါတံ နဝင်္ဂါဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နံ သဗ္ဗံ ပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တထာ, တာဒိသေ။ အနု အနု တံ သမင်္ဂိနံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အနုဘာဝေါ, သောယေဝ အာနုဘာဝေါ, ပဘာဝေါ, မဟန္တော အာနုဘာဝေါ ယေသံ တေ မဟာနုဘာဝါ။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနမုပါဒါယ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိ ပဒံ အနုကရဏဇနာမံ နာမ ယထာ ‘‘ယေဝါပနက’’န္တိ, တဗ္ဗသေန ဝုတ္တဋ္ဌာနန္တရမိဓ ဧတဒဂ္ဂံ, တမာရောပိတေတိ အတ္ထော။ ဧတဒဂ္ဂံ ဧသော ဘိက္ခု အဂ္ဂေါတိ ဝါ အာရောပိတေပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဒနာရောပိတာပိ အဝသေသဂုဏသမ္ပန္နတ္တာ ဥစ္စိနိတာ တတ္ထ သန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ တေဝိဇ္ဇာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၇။) [သျ]တာ အာဒိ ယေသံ ဆဠဘိညာဒီနန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒယော, တေ ဘေဒါ အနေကပ္ပကာရာ ယေသန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါ။ အထ ဝါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အဿ ခီဏာသဝဿာတိ တေဝိဇ္ဇော, သော အာဒိ ယေသံ ဆဠဘိညာဒီနန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒယော, တေယေဝ ဘေဒါ ယေသန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါ။ တေဝိဇ္ဇဆဠဘိညာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေ ခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိဝစနံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ အဝိသေသတောဝ ဝုတ္တံ, တထာပိ ဝိသေသေန ယထာဝုတ္တခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယာ သံသန္ဒနံ ကရောတိ။
နနု စ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရာ ခီဏာသဝါ အနေကသတာ, အနေကသဟဿာ စ, ကသ္မာ ထေရော ဧကေနူနမကာသီတိ စောဒနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝိသေသကာရဏဒဿနေန တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ကိဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိဿာတိ ကသ္မာ။ ပက္ခန္တရဇောတကော ပန-သဒ္ဒေါ။ ဩကာသကရဏတ္ထန္တိ ဩကာသကရဏနိမိတ္တံ ဩကာသကရဏဟေတု။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ဆဏတ္ထဉ္စ နဂရတော နိက္ခမိတွာ မိဿကပဗ္ဗတံ အဘိရုဟတူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကာရဏဝစနော, ‘‘ကိဿ ဟေတူ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈) ဝိယ စ ဟေတွတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တထာ ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘ဆဏတ္ထန္တိ ဆဏနိမိတ္တံ ဆဏဟေတူတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ပုစ္ဆာသဘာဂတာဝိဿဇ္ဇနာယ ဟောတိ, ဧသ နယော ဤဒိသေသု။
ကသ္မာ ပနဿ ဩကာသမကာသီတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ။ ‘‘သော ဟာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ ‘‘သဟာပိ ဝိနာပိ န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တဝစနေ ပစ္စေကံ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တမတ္ထံ ဝိဝရတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ ‘‘တသ္မာ’’တိ ကာရဏဝစနဒဿနတော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ကာရဏဒဿနဋ္ဌာနေ ကာရဏဇောတကောယေဝ ဟိ-သဒ္ဒေါ။ သညာဏမတ္တဇောတကာ သာခါဘင်္ဂေါပမာ ဟိ နိပါတာတိ, ဧဝမီဒိသေသု။ သိက္ခတီတိ သေက္ခော, သိက္ခနံ ဝါ သိက္ခာ, သာယေဝ တဿ သီလန္တိ သေက္ခော။ သော ဟိ အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ, တဒဓိမုတ္တတ္တာ စ ဧကန္တေန သိက္ခနသီလော, န အသေက္ခော ဝိယ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော တတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓုဿာဟော, နာပိ ဝိဿဋ္ဌသိက္ခော ပစုရဇနော ဝိယ တတ္ထ အနဓိမုတ္တော, ကိတဝသေန ဝိယ စ တဒ္ဓိတဝသေနိဓ တပ္ပကတိယတ္ထော ဂယှတိ ယထာ ‘‘ကာရုဏိကော’’တိ။ အထ ဝါ အရိယာယ ဇာတိယာ တီသုပိ သိက္ခာသု ဇာတော, တတ္ထ ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၈။) [သျ]ဘဝေါတိ သေက္ခော။ အပိစ ဣက္ခတိ ဧတာယာတိ ဣက္ခာ, မဂ္ဂဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ, သဟ ဣက္ခာယာတိ သေက္ခော။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စဿ အပရိယောသိတတ္တာ သဟ ကရဏီယေနာတိ သကရဏီယော။ အဿာတိ အနေန, ‘‘အပ္ပစ္စက္ခံ နာမာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ ဝါ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဧတ္ထ ကိရိယာပဋိဂ္ဂဟကဝစနံ။ ပဂုဏပ္ပဝတ္တိဘာဝတော အပ္ပစ္စက္ခံ နာမ နတ္ထိ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တံ’’ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ နာမာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သာဝကဘာသိတမ္ပိ သုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။
‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဝုတ္တဂါထမေဝ သာဓကဘာဝေန ဒဿေတိ။ အယဉှိ ဂါထာ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန နာမ ဗြာဟ္မဏေန ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနေ တွံ ဗဟုဿုတောတိ ပါကဋော, ကိတ္တကာ ဓမ္မာ တေ သတ္ထာရာ ဘာသိတာ, တယာ စ ဓာရိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတေန တဿ ပဋိဝစနံ ဒေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒေနေဝ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တေ, အတ္တနော ဂုဏဒဿနဝသေန ဝါ ထေရဂါထာယမ္ပိ ဘာသိတာ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဗုဒ္ဓတော သတ္ထု သန္တိကာ ဒွါသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ အဟံ ဂဏှိံ အဓိဂဏှိံ, ဒွေ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကာ ဂဏှိံ။ ယေ ဓမ္မာ မေ ဇိဝှါဂ္ဂေ, ဟဒယေ ဝါ ပဝတ္တိနော ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ, တေ ဓမ္မာ တဒုဘယံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယေမေတိ ဧတ္ထ ‘ယေ ဣမေ’တိ ပဒစ္ဆေဒံ ကတွာ ယေ ဣမေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ, ဘိက္ခူနဉ္စ ပဝတ္တိနော ပဝတ္တိတာ, တေသု ဓမ္မေသု ဗုဒ္ဓတော ဒွါသီတိ သဟဿာနိ အဟံ ဂဏှိံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော ဂဏှိံ, ဧဝံ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ, အယဉ္စ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ဧတ္တကာယေဝ ဓမ္မက္ခန္ဓာ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ အဝိညာယမာနတ္တာ ကေစိဝါဒေါ နာမ ကတော။
‘‘သဟာပိ န သက္ကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဟေတုတော ‘‘ဝိနာပိ န သက္ကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဟေတုယေဝ ဗလဝတရော သင်္ဂီတိယာ ဗဟုကာရတ္တာ။ တသ္မာ တတ္ထ စောဒနံ ဒဿေတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဝိနာ ယဒိ န သက္ကာ, တထာ သတီတိ အတ္ထော။ သေက္ခောပိ သမာနောတိ သေက္ခပုဂ္ဂလော သမာနောပိ။ မာန-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ လက္ခဏေ။ ဗဟုကာရတ္တာတိ ဗဟူပကာရတ္တာ။ ဥပကာရဝစနော ဟိ ကာရ-သဒ္ဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၉။) [သျ]‘‘အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ အထ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ။ ပဉှေ ‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိ ဟိ ပယောဂမုဒါဟရန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ ပန အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ပရူပဝါဒဝိဝဇ္ဇနတောတိ ယထာဝုတ္တကာရဏံ အဇာနန္တာနံ ပရေသံ အာရောပိတဥပဝါဒတော ဝိဝဇ္ဇိတုကာမတ္တာ။ တံ ဝိဝရတိ ‘‘ထေရော ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထောတိ အတိရေကံ ဝိဿာသိကော။ ကေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒဠှီကရဏံ ဝါ ဧတံ ဝစနံ။ ‘‘ဝုတ္တဉှိ, တထာ ဟိ ဣစ္စေတေ ဒဠှီကရဏတ္ထေ’’တိ ဟိ ဝဒန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ နန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရံ။ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ယေဘုယျေန နဝကာယ ပရိသာယ ဝိဗ္ဘမနေ မဟာကဿပတ္ထေရော ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) အာဟ။ တထာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ မဟာကဿပတ္ထေရော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနေ သန္နိပတိတဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ‘‘ရာဇဂဟေ အာဝုသော ဝဿံ ဝသန္တာ ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယိဿာမ, တုမှေ ပုရေ ဝဿူပနာယိကာယ အတ္တနော အတ္တနော ပလိဗောဓံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇဂဟေ သန္နိပတထာ’’တိ ဝတွာ အတ္တနာ ရာဇဂဟံ ဂတော။
အာနန္ဒတ္ထေရောပိ ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဟာဇနံ သညာပေန္တော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ တတော နိက္ခမ္မ ရာဇဂဟံ ဂစ္ဆန္တော ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ စာရိကံ စရိ။ တသ္မိံ သမယေ အာနန္ဒတ္ထေရဿ တိံသမတ္တာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ယေဘုယျေန ကုမာရကာ ဧကဝဿိကဒုဝဿိကဘိက္ခူ စေဝ အနုပသမ္ပန္နာ စ ဝိဗ္ဘမိံသု။ ကသ္မာ ပနေတေ ပဗ္ဗဇိတာ, ကသ္မာ စ ဝိဗ္ဘမိံသူတိ? တေသံ ကိရ မာတာပိတရော စိန္တေသုံ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထုဝိဿာသိကော အဋ္ဌ ဝရေ ယာစိတွာ ဥပဋ္ဌဟတိ, ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ ဂန္တုံ သက္ကောတိ, အမှာကံ ဒါရကေ ဧတဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇေယျာမ, ဧဝံ သော သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ အာဂမိဿတိ, တသ္မိံ အာဂတေ မယံ မဟာသက္ကာရံ ကာတုံ လဘိဿာမာ’’တိ။ ဣမိနာ တာဝ ကာရဏေန နေသံ ဉာတကာ တေ ပဗ္ဗာဇေသုံ, သတ္ထရိ ပန ပရိနိဗ္ဗုတေ တေသံ သာ ပတ္ထနာ ဥပစ္ဆိန္နာ, အထ နေ ဧကဒိဝသေနေဝ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေသုံ။ အထ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ စာရိကံ စရိတွာ ရာဇဂဟမာဂတံ ဒိသွာ မဟာကဿပတ္ထေရော ဧဝမာဟာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကဿပသံယုတ္တေ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၀။) [သျ]‘‘အထ ကိဉ္စရဟိ တွံ အာဝုသော အာနန္ဒ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရသိ, သဿဃာတံ မညေ စရသိ, ကုလူပဃာတံ မညေ စရသိ, ဩလုဇ္ဇတိ ခေါ တေ အာဝုသော အာနန္ဒ ပရိသာ, ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပါယာ, န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ။
အပိ မေ ဘန္တေ ကဿပ သိရသ္မိံ ပလိတာနိ ဇာတာနိ, အထ စ ပန မယံ အဇ္ဇာပိ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ကုမာရကဝါဒါ န မုစ္စာမာတိ။ တထာ ဟိ ပန တွံ အာဝုသော အာနန္ဒ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရသိ, သဿဃာတံ မညေ စရသိ, ကုလူပဃာတံ မညေ စရသိ, ဩလုဇ္ဇတိ ခေါ တေ အာဝုသော အာနန္ဒ ပရိသာ, ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပါယာ, န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)။
တတ္ထ သဿဃာတံ မညေ စရသီတိ သဿံ ဃာတေန္တော ဝိယ အာဟိဏ္ဍသိ။ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသီတိ ကုလာနိ ဥပဃာတေန္တော ဝိယ အာဟိဏ္ဍသိ။ ဩလုဇ္ဇတီတိ ပလုဇ္ဇတိ ဘိဇ္ဇတိ။ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပါယာတိ အာဝုသော အာနန္ဒ ဧတေ တုယှံ ပါယေန ယေဘုယျေန နဝကာ ဧကဝဿိကဒုဝဿိကဒဟရာ စေဝ သာမဏေရာ စ ပလုဇ္ဇန္တိ။ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ အယံ ကုမာရကော အတ္တနော ပမာဏံ န ဝတ ဇာနာတီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟ။ ကုမာရကဝါဒါ န မုစ္စာမာတိ ကုမာရကဝါဒတော န မုစ္စာမ။ တထာ ဟိ ပန တွန္တိ ဣဒမဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ကာရဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယသ္မာ တွံ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရဝိရဟိတေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရသိ, တသ္မာ ကုမာရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရန္တော ‘‘ကုမာရကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟသီတိ။
န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဥပမာနသမုစ္စယသံသယဝိဿဂ္ဂဝိကပ္ပပဒပူရဏာဒီသု ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၃)
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၁။) [သျ]ဥပမာနေ ဒိဿတိ, သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၁၃) သမုစ္စယေ။ ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယေ။ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁၈၁) ဝဝဿဂ္ဂေ။ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသုပိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၃) ဝိကပ္ပေ။ ‘‘န ဝါဟံ ပဏ္ဏံ ဘုဉ္ဇာမိ, န ဟေတံ မယှ ဘောဇန’’န္တိအာဒီသု ပဒပူရဏေ။ ဣဓာပိ ပဒပူရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ စ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝါ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ကရောန္တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိအာဒီသု ပဒပူရဏေ’’တိ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ အယံ ကုမာရကော အတ္တနော ပမာဏံ န ဝတ ဇာနာသီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟာ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၄)။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝတာ’’တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝါယ’’န္တိ ဧတဿ ဝါ ‘‘န ဝေ အယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝေ-သဒ္ဒဿတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝေ-သဒ္ဒဿ ဧကံသတ္ထဘာဝေ တဒေဝ ပါဠိံ ပယောဂံ ကတွာ ဥဒါဟရန္တိ နေရုတ္တိကာ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော ပန ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ စ ဝါတိ ဝိဘာသာ, အညာသိပိ န အညာသိပီ’’တိ, (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) တံ တဿ မတိမတ္တံ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒမေကံ ပရူပဝါဒသမ္ဘဝကာရဏံ ‘‘တတ္ထ ကေစီ’’တိအာဒိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။
အညမ္ပိ ကာရဏမာဟ ‘‘သကျကုလပ္ပသုတော စာယသ္မာ’’တိ။ သာကိယကုလေ ဇာတော, သာကိယကုလဘာဝေန ဝါ ပါကဋော စ အာယသ္မာ အာနန္ဒော။ တတ္ထ…ပေ… ဥပဝဒေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညမ္ပိ ကာရဏံ ဝဒတိ ‘‘တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော’’တိ။ ဘာတာတိ စေတ္ထ ကနိဋ္ဌဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တဘာဝေန, န ပန ဝယသာ သဟဇာတဘာဝတော။
‘‘သုဒ္ဓေါဒနော ဓောတောဒနော, သက္ကသုက္ကာမိတောဒနာ၊
အမိတာ ပါလိတာ စာတိ, ဣမေ ပဉ္စ ဣမာ ဒုဝေ’’တိ။
ဝုတ္တေသု ဟိ သဗ္ဗကနိဋ္ဌဿ အမိတောဒနသက္ကဿ ပုတ္တော အာယသ္မာ အာနန္ဒော။ ဝုတ္တဉှိ မနောရထပူရဏိယံ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၂။) [သျ]‘‘ကပ္ပသတသဟဿံ ပန ဒါနံ ဒဒမာနော အမှာကံ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတော အမိတောဒနသက္ကဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, အထဿ သဗ္ဗေ ဉာတကေ အာနန္ဒိတေ ပမောဒိတေ ကရောန္တော ဇာတောတိ ‘အာနန္ဒော’တွေဝ နာမမကံသူ’’တိ။
တထာယေဝ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယမ္ပိ –
‘‘အညေ ပန ဝဒန္တိ – နာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတာ သဟဇာတော, ဝယသာ စ စူဠပိတုပုတ္တတာယ စ ဘဂဝတော ကနိဋ္ဌဘာတာယေဝ။ တထာ ဟိ မနောရထပူရဏိယံ ဧကနိပါတဝဏ္ဏနာယံ သဟဇာတဂဏနေ သော န ဝုတော’’တိ။
ယံ ဝုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိဿတ္ထာဒိဘာဝေ သတိ။ အတိဝိဿတ္ထသကျကုလပ္ပသုတတထာဂတဘာတုဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဟိ ကတ္ထစိ ဟေတွတ္ထော သမ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန နေတ္တိဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂုန္နဉ္စေ တရမာနာန’’န္တိ ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ –
‘‘သဗ္ဗာ တာ ဇိမှံ ဂစ္ဆန္တီတိ သဗ္ဗာ တာ ဂါဝိယော ကုဋိလမေဝ ဂစ္ဆန္တိ, ကသ္မာ? နေတ္တေ ဇိမှဂတေ သတိ နေတ္တေ ကုဋိလံ ဂတေ သတိ, နေတ္တဿ ကုဋိလံ ဂတတ္တာတိ အတ္ထော’’တိ။
ဥဒါနဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဣတိ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ သုတ္တပဒဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဟေတုအတ္ထတာ ဘုမ္မဝစနဿ ကာရဏဿ ဘာဝေန တဒဝိနာဘာဝီ ဖလဿ ဘာဝေါ လက္ခီယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။ တတ္ထာတိ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ ဝိဿတ္ထာဒိမှီတိ အတ္ထော, တသ္မိံ ဥစ္စိနနေတိပိ ဝဒန္တိ။ ဆန္ဒာဂမနံ ဝိယာတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒာ အာဂမနံ ဝိယာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဆန္ဒာတိ စ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ, ဆန္ဒေန အာဂမနံ ပဝတ္တနံ ဝိယာတိ အတ္ထော, ဆန္ဒေန အကတ္တဗ္ဗကရဏမိဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဆန္ဒံ ဝါ အာဂစ္ဆတိ သမ္ပယောဂဝသေနာတိ ဆန္ဒာဂမနံ, တထာ ပဝတ္တော အပါယဂမနီယော အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ အထ ဝါ အနနုရူပံ ဂမနံ အဂမနံ။ ဆန္ဒေန အဂမနံ ဆန္ဒာဂမနံ, ဆန္ဒေန သိနေဟေန အနနုရူပံ ဂမနံ ပဝတ္တနံ ဝိယ အကတ္တဗ္ဗကရဏံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသေက္ခဘူတာ ပဋိသမ္ဘိဒါ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၃။) [သျ]တံပတ္တာတိ တထာ, အသေက္ခာ စ တေ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာ စာတိ ဝါ တထာ, တာဒိသေ။ သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသ နယော။ ပရိဝဇ္ဇေန္တောတိ ဟေတွတ္ထေ အန္တသဒ္ဒေါ, ပရိဝဇ္ဇနဟေတူတိ အတ္ထော။ အနုမတိယာတိ အနုညာယ, ယာစနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော’’တိ ဣဒံ အသေက္ခာနံယေဝ ဥစ္စိနိတတ္တာ ဝုတ္တံ, န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသမ္ဘဝေန။ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဟိ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ပဟီယန္တိ, တသ္မာ ကိဉ္စာပိ သေက္ခော, တထာပိ ထေရော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ပန ကိဉ္စာပိ သေက္ခော, တထာပိ အဘဗ္ဗော အဂတိံ ဂန္တုန္တိ။ ‘‘အဘဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပန ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ တဿ အရဟဘာဝံ ဒဿေန္တော ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေ ကထေတိ, တေန သင်္ဂီတိယာ ဓမ္မဝိနယဝိနိစ္ဆယေ သမ္ပတ္တေ ဆန္ဒာဒိဝသေန အညထာ အကထေတွာ ယထာဘူတမေဝ ကထေဿတီတိ ဒဿေတိ။ န ဂန္တဗ္ဗာ, အနနုရူပါ ဝါ ဂတီတိ အဂတိ, တံ။ ပရိယတ္တောတိ အဓိဂတော ဥဂ္ဂဟိတော။
‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ သန္နိဋ္ဌာနဂဏနံ ဒဿေတိ။ ဥစ္စိနိတေနာတိ ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတေန။ အပိစ ဧဝံ…ပေ… ဥစ္စိနီတိ နိဂမနံ, ‘‘တေနာယသ္မတာ’’တိအာဒိ ပန သန္နိဋ္ဌာနဂဏနဒဿနန္တိပိ ဝဒန္တိ။
ဧဝံ သင်္ဂါယကဝိစိနနပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ အညမ္ပိ သင်္ဂါယနတ္ထံ ဒေသဝိစိနနာဒိပ္ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ပရိဝိတက္ကနံ အဟောသိ။ နု-သဒ္ဒေန ဟိ ပရိဝိတက္ကနံ ဒဿေတိ။ ရာဇဂဟန္တိ ‘‘ရာဇဂဟသာမန္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝဒန္တိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ဂုန္နံ စရဏဋ္ဌာနံ, သော ဝိယာတိ ဂေါစရော, ဘိက္ခူနံ စရဏဋ္ဌာနံ, မဟန္တော သော အဿ, ဧတ္ထာတိ ဝါ မဟာဂေါစရံ။ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိဟာရာနမ္ပိ အတ္ထိတာယ ပဟူတသေနာသနံ။
ထာဝရကမ္မန္တိ စိရဋ္ဌာယိကမ္မံ။ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သုဘဒ္ဒသဒိသော။ ဥက္ကောဋေယျာတိ နိဝါရေယျ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထေ, ဣမိနာ မနသိကာရေန ဟေတုဘူတေန ဧတဒဟောသီတိ အတ္ထော။ ဂရုဘာဝဇနနတ္ထံ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သံဃံ သာဝေသိ, န အပလောကနဉတ္တိကမ္မမတ္တေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
ကဒါ ပနာယံ ကတာတိ အာဟ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ကတဘာဝေါ စ ဣမာယ ဂဏနာယ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော, ပရိနိဗ္ဗာနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၄။) [သျ]သတ္တာဟန္တိ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသမ္ပိ သင်္ဂဏှိတွာ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ဘဂဝတော, ‘‘သရီရ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ အနိစ္စတာပဋိသညုတ္တာနိ ဂီတာနိ ဂါယိတွာ ပူဇာဝသေန ကီဠနတော သုန္ဒရံ ကီဠနဒိဝသာ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ, သပရဟိတသာဓနဋ္ဌေန ဝါ သာဓူတိ ဝုတ္တာနံ သပ္ပုရိသာနံ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ ကီဠနဒိဝသာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ ပုရိမသတ္တာဟေ ဧကဒေသေနေဝ သာဓုကီဠနမကံသု။ ဝိသေသတော ပန ဓာတုပူဇာဒိဝသေသုယေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၅) –
‘‘ဣတော ပုရိမေသု ဟိ ဒွီသု သတ္တာဟေသု တေ ဘိက္ခူ သံဃဿ ဌာနနိသဇ္ဇောကာသံ ကရောန္တာ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ သံဝိဒဟန္တာ သာဓုကီဠိကာယ ဩကာသံ န လဘိံသု, တတော နေသံ အဟောသိ ‘ဣမံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠိတံ ကီဠိဿာမ, ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယံ အမှာကံ ပမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ကောစိဒေဝ အာဂန္တွာ ဓာတုယော ဂဏှေယျ, တသ္မာ အာရက္ခံ ဌပေတွာ ကီဠိဿာမာ’တိ, တေန တေ ဧဝမကံသူ’’တိ။
တထာပိ တေ ဓာတုပူဇာယပိ ကတတ္တာ ဓာတုပူဇာဒိဝသာ နာမ။ ဣမေယေဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတိ ကတ္တဗ္ဗဿ အညဿ အဘာဝတော ဧကဒေသေန ကတမ္ပိ သာဓုကီဠနံ ဥပါဒါယ ‘‘သာဓုကီဠနဒိဝသာ’’တိ ပါကဋာ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ အဟေသု’’န္တိ။
စိတကာယာတိ ဝီသသတရတနုစ္စာယ စန္ဒနဒါရုစိတကာယ, ပဓာနကိစ္စဝသေနေဝ စ သတ္တာဟံ စိတကာယံ အဂ္ဂိနာ ဈာယီတိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန နိရန္တရံ သတ္တာဟမေဝ အဂ္ဂိနာ ဈာယိ တတ္ထ ပစ္ဆိမဒိဝသေယေဝ ဈာယိတတ္တာ, တသ္မာ သတ္တာဟသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမပစ္ဆိမာနဉှိ ဒွိန္နံ သတ္တာဟာနမန္တရေ သတ္တာဟေ ယတ္ထ ကတ္ထစိပိ ဒိဝသေ ဈာယမာနေ သတိ ‘‘သတ္တာဟေ ဈာယီ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန စတ္တာရော မလ္လပါမောက္ခာ သီသံ နှာတာ အဟတာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝတ္ထာ ‘မယံ ဘဂဝတော စိတကံ အာဠိမ္ပေဿာမာ’တိ န သက္ကောန္တိ အာဠိမ္ပေတု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၃)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၅။) [သျ]သတ္တိပဉ္ဇရံ ကတွာတိ သတ္တိခဂ္ဂါဒိဟတ္ထေဟိ ပုရိသေဟိ မလ္လရာဇူနံ ဘဂဝတော ဓာတုအာရက္ခကရဏံ ဥပလက္ခဏဝသေနာဟ။ သတ္တိဟတ္ထာ ပုရိသာ ဟိ သတ္တိယော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ, တာဟိ သမန္တတော ရက္ခာပနဝသေန ပဉ္ဇရပဋိဘာဂတ္တာ သတ္တိပဉ္ဇရံ။ သန္ဓာဂါရံ နာမ ရာဇူနံ ဧကာ မဟာသာလာ။ ဥယျောဂကာလာဒီသု ဟိ ရာဇာနော တတ္ထ ဌတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တု, ဧတ္တကာ ပစ္ဆတော, ဧတ္တကာ ဥဘောဟိ ပဿေဟိ, ဧတ္တကာ ဟတ္ထီသု အဘိရုဟန္တု, ဧတ္တကာ အဿေသု, ဧတ္တကာ ရထေသူ’’တိ ဧဝံ သန္ဓိံ ကရောန္တိ မရိယာဒံ ဗန္ဓန္တိ, တသ္မာ တံ ဌာနံ ‘‘သန္ဓာဂါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ ဥယျောဂဋ္ဌာနတော အာဂန္တွာပိ ယာဝ ဂေဟေသု အလ္လဂေါမယပရိဘဏ္ဍာဒီနိ ကရောန္တိ, တာဝ ဒွေ တီဏိ ဒိဝသာနိ ရာဇာနော တတ္ထ သန္ထမ္ဘန္တိ ဝိဿမန္တိ ပရိဿယံ ဝိနောဒေန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ, ရာဇူနံ ဝါ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရံ ဟ-ကာရဿ ဓ-ကာရံ, အနုသရာဂမဉ္စ ကတွာ, ယသ္မာ ဝါ ရာဇာနော တတ္ထ သန္နိပတိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ကသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣမသ္မိံ ကာလေ ဝပိတု’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဃရာဝါသကိစ္စာနိ သမ္မန္တယန္တိ, တသ္မာ ဆိန္နဝိစ္ဆိန္နံ ဃရာဝါသံ တတ္ထ သန္ဓာရေန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝိသာခမာသဿ အမာဝါသီ, တာဝ သောဠသ ဒိဝသာ သီဟဠဝေါဟာရဝသေန ဂဟိတတ္တာ, ဇေဋ္ဌမူလမာသဿ သုက္ကပက္ခေ စ ပဉ္စ ဒိဝသာတိ အာဟ ‘‘ဣတိ ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ’’တိ။ တတ္ထ စရိမဒိဝသေယေဝ ဓာတုယော ဘာဇယိံသု, တသ္မိံယေဝ စ ဒိဝသေ အယံ ကမ္မဝါစာ ကတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခပဉ္စမိယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဇေဋ္ဌနက္ခတ္တံ ဝါ မူလနက္ခတ္တံ ဝါ တဿ မာသဿ ပုဏ္ဏမိယံ စန္ဒေန ယုတ္တံ, တသ္မာ သော မာသော ‘‘ဇေဋ္ဌမူလမာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနာစာရန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အနာစာရံ။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ, (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) မင်္ဂလသုတ္တဋ္ဌကထာယဉ္စ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ) ‘‘သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသု, သတ္တသု စ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သတ္တသု ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဂဟိတေသု တဒဝိနာဘာဝတော မဇ္ဈေ စိတကာယ ဈာယနသတ္တာဟမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော, ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ အပ္ပကဉှိ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတိ, တသ္မာ အပ္ပကေန အဓိကောပိ သမုဒါယော အနဓိကော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ အဍ္ဎမာသတော အဓိကေပိ ပဉ္စဒိဝသေ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော’’တိ ဝုတ္တံ ဒွါသီတိခန္ဓကဝတ္တာနံ ကတ္ထစိ ‘‘အသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝစနံ ဝိယ, တထာ အပ္ပကေန ဦနောပိ သမုဒါယော အနူနော ဝိယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၆။) [သျ]ဟောတီတိ ကတွာ ဒိယဍ္ဎမာသတော ဦနေပိ ပဉ္စဒိဝသေ ‘‘ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ ဝုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ ၃၅၆) ဆမာသတော ဦနေပိ အဍ္ဎမာသေ ‘‘ဆမာသံ သဇ္ဈာယော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝစနံ ဝိယ, အညထာ အဋ္ဌကထာနံ အညမညဝိရောဓော သိယာ။ အပိစ ဒီဃဘာဏကာနံ မတေန တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဝသေန ‘‘ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ဝိနယသုတ္တနိပါတခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာသု ပန ခုဒ္ဒကဘာဏကာနံ မတေန ဧကမေဝ ဈာယနဒိဝသံ ကတွာ တဒဝသေသာနံ ဒွိန္နံ သတ္တာဟာနံ ဝသေန ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော, ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနာဒီသု ဝိယ တံ တံ ဘာဏကာနံ မတေန အဋ္ဌကထာသုပိ ဝစနဘေဒေါ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝဒန္တိ – ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အာဒိမှိ စတ္တာရော သာဓုကီဠနဒိဝသာယေဝ, တတော ပရံ တယော သာဓုကီဠနဒိဝသာ စေဝ စိတကဈာယနဒိဝသာ စ, တတော ပရံ ဧကော စိတကဈာယနဒိဝသောယေဝ, တတော ပရံ တယော စိတကဈာယနဒိဝသာ စေဝ ဓာတုပူဇာဒိဝသာ စ, တတော ပရံ စတ္တာရော ဓာတုပူဇာဒိဝသာယေဝ, ဣတိ တံ တံ ကိစ္စာနုရူပဂဏနဝသေန တီဏိ သတ္တာဟာနိ ပရိပူရေန္တိ, အဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန အဍ္ဎမာသောဝ ဟောတိ။ ‘‘ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တဝစနဉ္စ တံ တံ ကိစ္စာနုရူပဂဏနေနေဝ။ ဧဝဉှိ စတူသုပိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝစနံ သမေတီတိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ပန ဝုတ္တံ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ဧကော ဒိဝသော နဋ္ဌော, သော ပါဋိပဒဒိဝသော, ကောလာဟလဒိဝသော နာမ သော, တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတော’’တိ, (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) တံ န သုန္ဒရံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တန္တပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၇) ပါဋိပဒဒိဝသတောယေဝ ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟဿ ဝုတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဂဏိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဂဏနေနေဝ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခပဉ္စမီ ဧကဝီသတိမော ဒိဝသော ဟောတိ။
စတ္တာလီသ ဒိဝသာတိ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခဆဋ္ဌဒိဝသတော ယာဝ အာသဠှီ ပုဏ္ဏမီ, တာဝ ဂဏေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထန္တရေတိ စတ္တာလီသဒိဝသဗ္ဘန္တရေ။ ရောဂေါ ဧဝ ရောဂပလိဗောဓော။ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု ကတ္တဗ္ဗကိစ္စမေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၇။) [သျ]အာစရိယုပဇ္ဈာယပလိဗောဓော, တထာ မာတာပိတုပလိဗောဓော။ ယထာဓိပ္ပေတံ အတ္ထံ, ကမ္မံ ဝါ ပရိဗုန္ဓေတိ ဥပရောဓေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ ပလိဗောဓော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ တံ ကရဏီယံ ကရောတူတိ သင်္ဂါဟကေန ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ တံ သဗ္ဗံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနသင်္ခါတံ တဒေဝ ကရဏီယံ ကရောတု။
အညေပိ မဟာထေရာတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒယော။ သောကသလ္လသမပ္ပိတန္တိ သောကသင်္ခါတေန သလ္လေန အနုပဝိဋ္ဌံ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ အသမုစ္ဆိန္နအဝိဇ္ဇာတဏှာနုသယတ္တာ အဝိဇ္ဇာတဏှာဘိသင်္ခါတေန ကမ္မုနာ ဘဝယောနိဂတိဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ အတ္တဘာဝံ ဇနေတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဇနော။ ကိလေသေ ဇနေတိ, အဇနိ, ဇနိဿတီတိ ဝါ ဇနော, မဟန္တော ဇနော တထာ, တံ။ အာဂတာဂတန္တိ အာဂတမာဂတံ ယထာ ‘‘ဧကေကော’’တိ။ ဧတ္ထ သိယာ – ‘‘ထေရော အတ္တနော ပဉ္စသတာယ ပရိသာယ ပရိဝုတ္တော ရာဇဂဟံ ဂတော, အညေပိ မဟာထေရာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေ ဂဟေတွာ သောကသလ္လသမပ္ပိတံ မဟာဇနံ အဿာသေတုကာမာ တံ တံ ဒိသံ ပက္ကန္တာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တဝစနံ သမန္တပါသာဒိကာယ ‘‘မဟာကဿပတ္ထေရော ‘ရာဇဂဟံ အာဝုသော ဂစ္ဆာမာ’တိ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုသံဃံ ဂဟေတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော, အနုရုဒ္ဓတ္ထေရောပိ ဥပဍ္ဎံ ဂဟေတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တဝစနဉ္စ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဣဓ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရဘိက္ခူဟိယေဝ သဒ္ဓိံ တံ တံ ဒိသံ ဂတာတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ပန မဟာကဿပတ္ထေရအနုရုဒ္ဓတ္ထေရာယေဝ ပစ္စေကမုပဍ္ဎသံဃေန သဒ္ဓိံ ဧကေကံ မဂ္ဂံ ဂတာတိ? ဝုစ္စတေ – တဒုဘယမ္ပိ ဟိ ဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ အတ္ထတော သံသန္ဒနတ္တာ။ ဣဓ ဟိ နိရဝသေသေန ထေရာနံ ပစ္စေကဂမနဝစနမေဝ တတ္ထ နယဝသေန ဒဿေတိ, ဣဓ အတ္တနော အတ္တနော ပရိသာယ ဂမနဝစနဉ္စ တတ္ထ ဥပဍ္ဎသံဃေန သဒ္ဓိံ ဂမနဝစနေန။ ဥပဍ္ဎသံဃောတိ ဟိ သကသကပရိသာဘူတော ဘိက္ခုဂဏော ဂယှတိ ဥပဍ္ဎသဒ္ဒဿ အသမေပိ ဘာဂေ ပဝတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဟိ သန္နိပတိတေ သံဃေ ဥပဍ္ဎသံဃေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ, တဒါ သံဃဿ ဂဏနပထမတီတတ္တာ န ယုဇ္ဇတေဝ, ယဒိ စ သင်္ဂါယနတ္ထံ ဥစ္စိနိတာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ မဇ္ဈေ ဥပဍ္ဎသံဃေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ, ဧဝမ္ပိ တေသံ ဂဏပါမောက္ခာနံယေဝ ဥစ္စိနိတတ္တာ န ယုဇ္ဇတေဝ။ ပစ္စေကဂဏိနော ဟေတေ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သတ္တသတသဟဿာနိ, တေသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၈။) [သျ]ပါမောက္ခဘိက္ခဝေါ’’တိ, ဣတိ အတ္ထတော သံသန္ဒနတ္တာ တဒေတံ ဥဘယမ္ပိ ဝစနံ အညမညံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တံတံဘာဏကာနံ မတေနေဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။
‘‘အပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ဧတ္ထ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယသေလမယပတ္တံ, သုဂတစီဝရဉ္စ ဂဏှိတွာတိ အတ္ထော။ သောယေဝ ဟိ ပတ္တော ဘဂဝတာ သဒါ ပရိဘုတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ သမစိတ္တပဋိပဒါသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထာနုသာရေန အတိရေကဝီသတိဝဿကာလေပိ တဿေဝ ပရိဘုတ္တဘာဝံ ဒီပေတုကာမေန ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ သုနိဝတ္ထနိဝါသနော သုဂတစီဝရံ ပါရုပိတွာ သေလမယပတ္တမာဒါယ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇) ဂန္ဓမာလာဒယော နေသံ ဟတ္ထေတိ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ။
တတြာတိ တိဿံ သာဝတ္ထိယံ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇) အနိစ္စသဘာဝပဋိသညုတ္တာယ။ ဓမ္မေန ယုတ္တာ, ဓမ္မဿ ဝါ ပတိရူပါတိ ဓမ္မီ, တာဒိသာယ။ သညာပေတွာတိ သုဋ္ဌု ဇာနာပေတွာ, သမဿာသေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသိတဂန္ဓကုဋိန္တိ နိစ္စသာပေက္ခတ္တာ သမာသော။ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတော ‘‘ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ စ ‘‘ဝိဝရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ။ တထာ ဟိ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာတိ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတော ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) မိလာတာ မာလာ, သာယေဝ ကစဝရံ, မိလာတံ ဝါ မာလာသင်္ခါတံ ကစဝရံ တထာ။ အတိဟရိတွာတိ ပဌမံ ဌပိတဋ္ဌာနမဘိမုခံ ဟရိတွာ။ ယထာဌာနေ ဌပေတွာတိ ပဌမံ ဌပိတဋ္ဌာနံ အနတိက္ကမိတွာ ယထာဌိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတွာ။ ဘဂဝတော ဌိတကာလေ ကရဏီယံ ဝတ္တံ သဗ္ဗမကာသီတိ သေနာသနေ ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကုရုမာနော စာတိ တံ သဗ္ဗံ ဝတ္တံ ကရောန္တော စ။ လက္ခဏေ ဟိ အယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ နှာနကောဋ္ဌကဿ သမ္မဇ္ဇနဉ္စ တသ္မိံ ဥဒကဿ ဥပဋ္ဌာပနဉ္စ, တာနိ အာဒီနိ ယေသံ ဓမ္မဒေသနာဩဝါဒါဒီနန္တိ တထာ, တေသံ ကာလေသူတိ အတ္ထော။ သီဟဿ မိဂရာဇဿ သေယျာ သီဟသေယျာ, တဒ္ဓိတဝသေန, သဒိသဝေါဟာရေန ဝါ ဘဂဝတော သေယျာပိ ‘‘သီဟသေယျာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေဇုဿဒဣရိယာပထတ္တာ ဥတ္တမသေယျာ ဝါ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၆၉။) [သျ]ကပ္ပေသိ ပါဒေ ပါဒံ အစ္စာဓာယ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၈) တံ။ ကပ္ပနကာလော ကရဏကာလော နနူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
‘‘ယထာ တ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ အာဝိ ကရောတိ။ တတ္ထ ယထာ အညောပိ ဘဂဝတော…ပေ… ပတိဋ္ဌိတပေမော စေဝ အခီဏာသဝေါ စ အနေကေသု…ပေ… ဥပကာရသဉ္ဇနိတစိတ္တမဒ္ဒဝေါ စ အကာသိ, ဧဝံ အာယသ္မာပိ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဂုဏ…ပေ… မဒ္ဒဝေါ စ ဟုတွာ အကာသီတိ ယောဇနာ။ န္တိ နိပါတမတ္တံ။ အပိစ ဧတေန တထာကရဏဟေတုံ ဒဿေတိ, ယထာ အညေပိ ယထာဝုတ္တသဘာဝါ အကံသု, တထာ အာယသ္မာပိ အာနန္ဒော ဘဂဝတော…ပေ… ပတိဋ္ဌိတပေမတ္တာ စေဝ အခီဏာသဝတ္တာ စ အနေကေသု…ပေ… ဥပကာရသဉ္ဇနိတစိတ္တမဒ္ဒဝတ္တာ စာတိ ဟေတုအတ္ထဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဟေတုဂဗ္ဘာနိ ဟိ ဧတာနိ ပဒါနိ တဒတ္ထဿေဝ တထာကရဏဟေတုဘာဝတော။ ဓနပါလဒမန (စူဠဝ။ ၃၄၂), သုဝဏ္ဏကက္ကဋ (ဇာ။ ၁။၅။၉၄), စူဠဟံသ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃) -မဟာဟံသဇာတကာဒီဟိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၈၉) စေတ္ထ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဂုဏာနံ ဂဏော, သောယေဝ အမတနိပ္ဖါဒကရသသဒိသတာယ အမတရသော။ တံ ဇာနနပကတိတာယာတိ ပတိဋ္ဌိတပဒေ ဟေတု။ ဥပကာရ…ပေ… မဒ္ဒဝေါတိ ဥပကာရပုဗ္ဗဘာဝေန သမ္မာဇနိတစိတ္တမုဒုကော။ ဧဝမ္ပိ သော ဣမိနာ ကာရဏေန အဓိဝါသေသီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တမေန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တမေနန္တိ တံ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ။ ဧတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပဒါလင်္ကာရမတ္တံ။ အယဉှိ သဒ္ဒပကတိ, ယဒိဒံ ဒွီသု သဗ္ဗနာမေသု ပုဗ္ဗပဒဿေဝ အတ္ထပဒတာ။ သံဝေဇေသီတိ ‘‘နနု ဘဂဝတာ ပဋိကစ္စေဝ အက္ခာတံ ‘သဗ္ဗေဟေဝ ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၄၈) သံဝေဂံ ဇနေသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ‘‘ဘန္တေ…ပေ… အဿာသေဿထာတိ ပဌမံ ဝတွာ’’တိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ အဿ။ ယထာရုတတော ပန အာဒျတ္ထေန ဣတိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧဝမာဒိနာ သံဝေဇေသီ’’တိ ယောဇနာပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ယေန ကေနစိ ဟိ ဝစနေန သံဝေဂံ ဇနေသိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ သံဝေဇနဿ ကရဏံ သမ္ဘဝတီတိ။ သန္ထမ္ဘိတွာတိ ပရိဒေဝနာဒိဝိရဟေန အတ္တာနံ ပဋိဗန္ဓေတွာ ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ ဥဿန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတပိတ္တသေမှာဒိဒေါသံ။ ပိတ္တသေမှဝါတဝသေန ဟိ တိဿော ဓာတုယော ဣဓ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၀။) [သျ]ဘေသဇ္ဇကရဏယောဂျတာယ အဓိပ္ပေတာ, ယာ ‘‘ဒေါသာ, မလာ’’တိ စ လောကေ ဝုစ္စန္တိ, ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယော အာကာသောတိ စ ဘေဒေန ပစ္စေကံ ပဉ္စဝိဓာ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဝါယုပိတ္တကဖာ ဒေါသာ, ဓာတဝေါ စ မလာ တထာ၊
တတ္ထာပိ ပဉ္စဓာချာတာ, ပစ္စေကံ ဒေဟဓာရဏာ။
သရီရဒူသနာ ဒေါသာ, မလီနကရဏာ မလာ၊
ဓာရဏာ ဓာတဝေါ တေ တု, ဣတ္ထမနွတ္ထသညကာ’’တိ။
သမဿာသေတုန္တိ သန္တပ္ပေတုံ။ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတဒိဝသတော, ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ။ ဝိရိစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝိရေစနံ, ဩသဓပရိဘာဝိတံ ခီရမေဝ ဝိရေစနံ တထာ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ဘေသဇ္ဇပါနံ သန္ဓာယ။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန သောဘတီတိ သုဘော, မနုနော အပစ္စံ မာနဝေါ, န-ကာရဿ ပန ဏ-ကာရေ ကတေ မာဏဝေါ။ မနူတိ ဟိ ပဌမကပ္ပိကကာလေ မနုဿာနံ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌိတော ပုရိသော, ယော သာသနေ ‘‘မဟာသမ္မတရာဇာ’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ သကလလောကဿ ဟိတံ မနဘိ ဇာနာတီတိ မနူတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝဒန္တိ ‘‘ဒန္တဇ န-ကာရသဟိတော မာနဝသဒ္ဒေါ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏဝစနော, မုဒ္ဓဇ ဏ-ကာရသဟိတော ပန မာဏဝသဒ္ဒေါ ကုစ္ဆိတမူဠှာပစ္စဝစနော’’တိ။ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၂၈၉) ဟိ မုဒ္ဓဇ ဏ-ကာရသဟိတဿေဝ မာဏဝသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝဏ္ဏိတော။ တဋ္ဋီကာယမ္ပိ ‘‘ယံ အပစ္စံ ကုစ္ဆိတံ မူဠှံ ဝါ, တတ္ထ လောကေ မာဏဝဝေါဟာရော, ယေဘုယျေန စ သတ္တာ ဒဟရကာလေ မူဠှဓာတုကာ ဟောန္တီတိ တဿေဝတ္ထော ပကာသိတော’’တိ ဝဒန္တိ အာစရိယာ။ အညတ္ထ စ ဝီသတိဝဿဗ္ဘန္တရော ယုဝါ မာဏဝေါ, ဣဓ ပန တဗ္ဗောဟာရေန မဟလ္လကောပိ။ ဝုတ္တဉှိ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘မာဏဝေါတိ ပန တံ တရုဏကာလေ ဝေါဟရိံသု, သော မဟလ္လကကာလေပိ တေနေဝ ဝေါဟာရေန ဝေါဟရီယတီ’’တိ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၂၈၉) သုဘနာမကေန လဒ္ဓမာဏဝဝေါဟာရေနာတိ အတ္ထော။ သော ပန ‘‘သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗုတော, အာနန္ဒတ္ထေရော ကိရဿ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အာဂတော, မဟာဇနော တံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတီ’’တိ သုတွာ ‘‘ဝိဟာရံ ခေါ ပန ဂန္တွာ မဟာဇနမဇ္ဈေ န သက္ကာ သုခေန ပဋိသန္ထာရံ ဝါ ကာတုံ, ဓမ္မကထံ ဝါ သောတုံ, ဂေဟမာဂတံယေဝ နံ ဒိသွာ သုခေန ပဋိသန္ထာရံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၁။) [သျ]ကရိဿာမိ, ဧကာ စ မေ ကင်္ခါ အတ္ထိ, တမ္ပိ နံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ မာဏဝကံ ပေသေသိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဟိတံ မာဏဝက’’န္တိ ခုဒ္ဒကေ စေတ္ထ ကပစ္စယော။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ‘‘အကာလော’’တိအာဒိကံ ဝစနံ အာနန္ဒတ္ထေရော အဝေါစ။
အကာလောတိ အဇ္ဇ ဂန္တုံ အယုတ္တကာလော။ ကသ္မာတိ စေ ‘‘အတ္ထိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟေတ္ထ မတ္တာသဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ။ ပီတာတိ ပိဝိတာ။ သွေပီတိ ဧတ္ထ ‘‘အပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခော မန္တာ နုညာယာ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အယံ ပန တဿာဓိပ္ပါယော – ‘‘အပ္ပေဝ နာမာ’’တိ သံသယမတ္တေ ဝုတ္တေ အနုညာတဘာဝေါ န သိဒ္ဓေါ, တသ္မာ တံ သာဓနတ္ထံ ‘‘အပီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေ မယံ ဥပသင်္ကမေယျာမ, ဥပသင်္ကမိတုံ ပဋိဗလာ သမာနာ ဥပသင်္ကမိဿာမ စာ’’တိ။
ဒုတိယဒိဝသေတိ ခီရဝိရေစနပီတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ စေတကတ္ထေရေနာတိ စေတိယရဋ္ဌေ ဇာတတ္တာ စေတကောတိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေန ထေရေန။ ပစ္ဆာသမဏေနာတိ ပစ္ဆာနုဂတေန သမဏေန။ သဟတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌောတိ ‘‘ယေသု ဓမ္မေသု ဘဝံ ဂေါတမော ဣမံ လောကံ ပတိဋ္ဌပေသိ, တေ တဿ အစ္စယေန နဋ္ဌာ နု ခေါ, ဓရန္တိ နု ခေါ, သစေ ဓရန္တိ, ဘဝံ (နတ္ထိ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၄၈) အာနန္ဒော ဇာနိဿတိ, ဟန္ဒ နံ ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ‘‘ယေသံ သော ဘဝံ ဂေါတမော ဓမ္မာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ အဟောသိ, ယတ္ထ စ ဣမံ ဇနတံ သမာဒပေသိ နိဝေသေသိ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ကတမေသာနံ ခေါ ဘော အာနန္ဒ ဓမ္မာနံ သော ဘဝံ ဂေါတမော ဝဏ္ဏဝါဒီ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၈) ပုဋ္ဌော, အထဿ ထေရော တီဏိ ပိဋကာနိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ မာဏဝ ခန္ဓာနံ သော ဘဂဝါ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဣဓ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေ ဒသမံ သုတ္တမဘာသိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ…ပေ… မဘာသီ’’တိ။
ခဏ္ဍန္တိ ဆိန္နံ။ ဖုလ္လန္တိ ဘိန္နံ, သေဝါလာဟိဆတ္တကာဒိဝိကဿနံ ဝါ, တေသံ ပဋိသင်္ခရဏံ သမ္မာ ပါကတိကကရဏံ, အဘိနဝပဋိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပကဋ္ဌာယာတိ အာသန္နာယ။ ဝဿံ ဥပနေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝဿူပနာယိကာ, ဝဿူပဂတကာလော, တာယ။ သင်္ဂီတိပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၄၄၀) သာမညေန ဝုတ္တမ္ပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၂။) [သျ]ဝစနံ ဧဝံ ဂတေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သံသန္ဒေတုံ သာဓေတုံ ဝါ အာဟ ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိ။
ရာဇဂဟံ ပရိဝါရေတွာတိ ဗဟိနဂရေ ဌိတဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါတိ ဆဍ္ဍိတာ စ ပတိတာ စ ဥက္လာပါ စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဆဍ္ဍိတာ ဝိဿဋ္ဌာ, တတောယေဝ စ ဥပစိကာဒီဟိ ခါဒိတတ္တာ ဣတော စိတော စ ပတိတာ, သမ္မဇ္ဇနာဘာဝေန အာကိဏ္ဏကစဝရတ္တာ ဥက္လာပါ စာတိ။ တဒေဝတ္ထံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ အဝကုထိ ပူတိဘာဝမဂမာသီတိ ဥက္လာပေါ ထ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ, ဥဇ္ဈိဋ္ဌော ဝါ ကလာပေါသမူဟောတိ ဥက္လာပေါ, ဝဏ္ဏသင်္ဂမနဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဥပက္လေသော, သ္နေဟော’’ – ဣစ္စာဒိ, တေန ယုတ္တာတိ တထာ။ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဏီယန္တိ ဒိဿန္တီတိ ပရိဝေဏာ။ ကုရုမာနာတိ ကတ္တုကာမာ။ သေနာသနဝတ္တာနံ ပညတ္တတ္တာ, သေနာသနက္ခန္ဓကေ စ သေနာသနပဋိဗဒ္ဓါနံ ဗဟူနမ္ပိ ဝစနာနံ ဝုတ္တတ္တာ သေနာသနပဋိသင်္ခရဏမ္ပိ တဿ ပူဇာယေဝ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဝစနပူဇနတ္ထ’’န္တိ။ ပဌမံ မာသန္တိ ဝဿာနဿ ပဌမံ မာသံ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘တိတ္ထိယဝါဒပရိမောစနတ္ထဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘တိတ္ထိယာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယန္တိ ကတိကဝတ္တကရဏံ။ ဧဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ယံ-သဒ္ဒေါ တံ-သဒ္ဒါနပေက္ခော တေနေဝ အတ္ထဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ယံ ဝါ ကတိကဝတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ မယာပိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု ဘဂဝတာ…ပေ… ဝဏ္ဏိတန္တိ သေနာသနဝတ္တံ ပညပေန္တေန သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၀၈) စ သေနာသနပဋိဗဒ္ဓဝစနံ ကထေန္တေန ဝဏ္ဏိတံ။ သင်္ဂါယိဿာမာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒဿ ‘‘ဝုတ္တံ အဟောသီ’’တိ စ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓော, ဧကဿ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒဿ လောပေါ။
ဒုတိယဒိဝသေတိ ဧဝံ စိန္တိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ, သော စ ခေါ ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသောဝ။ ထေရာ ဟိ အာသဠှိပုဏ္ဏမိတော ပါဋိပဒဒိဝသေယေဝ သန္နိပတိတွာ ဝဿမုပဂန္တွာ ဧဝံ စိန္တေသုန္တိ။ ရာဇဒွါရေတိ ရာဇဂေဟဒွါရေ။ ဟတ္ထကမ္မန္တိ ဟတ္ထကိရိယံ, ဟတ္ထကမ္မဿ ကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိဝေဒေသုန္တိ ဇာနာပေသုံ။ ဝိသဋ္ဌာတိ နိရာသင်္ကစိတ္တာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၃။) [သျ]အာဏာယေဝ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ အာဏာစက္ကံ။ တထာ ဓမ္မောယေဝ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ, တံ ပနိဓ ဒေသနာဉာဏပဋိဝေဓဉာဏဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ တဒုဘယေနေဝ သင်္ဂီတိယာ ပဝတ္တနတော။ ‘‘ဓမ္မစက္ကန္တိ စေတံ ဒေသနာဉာဏဿာပိ နာမံ, ပဋိဝေဓဉာဏဿာပီ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၈) ဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ သန္နိသဇ္ဇဋ္ဌာနန္တိ သန္နိပတိတွာ နိသီဒနဋ္ဌာနံ။ သတ္တ ပဏ္ဏာနိ ယဿာတိ သတ္တပဏ္ဏီ, ယော ‘‘ဆတ္တပဏ္ဏော, ဝိသမစ္ဆဒေါ’’ တိပိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဇာတဂုဟဒွါရေတိ အတ္ထော။
ဝိဿကမ္မုနာတိ သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ကမ္မာကမ္မဝိဓာယကံ ဒေဝပုတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိထမ္ဘသောပါနန္တိ ဧတ္ထ သုဝိဘတ္တပဒဿ ဒွန္ဒတော ပုဗ္ဗေ သုယျမာနတ္တာ သဗ္ဗေဟိ ဒွန္ဒပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓော, တထာ ‘‘နာနာဝိဓ…ပေ… ဝိစိတ္တ’’န္တိအာဒီသုပိ။ ရာဇဘဝနဝိဘူတိန္တိ ရာဇဘဝနသမ္ပတ္တိံ, ရာဇဘဝနသောဘံ ဝါ။ အဝဟသန္တမိဝါတိ အဝဟာသံ ကုရုမာနံ ဝိယ။ သိရိယာတိ သောဘာသင်္ခါတာယ လက္ခိယာ။ နိကေတနမိဝါတိ ဝသနဋ္ဌာနမိဝ, ‘‘ဇလန္တမိဝါ’’တိပိ ပါဌော။ ဧကသ္မိံယေဝ ပါနီယတိတ္ထေ နိပတန္တာ ပက္ခိနော ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဇနာနံ စက္ခူနိ မဏ္ဍပေယေဝ နိပတန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကနိပါတ…ပေ… ဝိဟင်္ဂါန’’န္တိ။ နယနဝိဟင်္ဂါနန္တိ နယနသင်္ခါတဝိဟင်္ဂါနံ။ လောကရာမဏေယျကမိဝ သမ္ပိဏ္ဍိတန္တိ ယဒိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနံ ရာမဏေယျကံ သဗ္ဗမေဝ အာနေတွာ ဧကတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍိတံ သိယာ, တံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ယံ ယံ ဝါ လောကေ ရမိတုမရဟတိ, တံ သဗ္ဗံ သမ္ပိဏ္ဍိတမိဝါတိပိ အတ္ထော။ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍန္တိ ဖေဂ္ဂုရဟိတံ သာရံ ဝိယ, ကသဋဝိနိမုတ္တံ ပသန္နံ ဝိယ စ ဒဋ္ဌုမရဟရူပေသု သာရဘူတံ, ပသန္နဘူတဉ္စ။ အပိစ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဒဿနီယော သာရဘူတော ဝိသိဋ္ဌတရော မဏ္ဍော မဏ္ဍနံ အလင်္ကာရော ဧတဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍော, တံ။ မဏ္ဍံ သူရိယရသ္မိံ ပါတိ နိဝါရေတိ, သဗ္ဗေသံ ဝါ ဇနာနံ မဏ္ဍံ ပသန္နံ ပါတိ ရက္ခတိ, မဏ္ဍနမလင်္ကာရံ ဝါ ပါတိ ပိဝတိ အလင်္ကရိတုံ ယုတ္တဘာဝေနာတိ မဏ္ဍပေါ, တံ။
ကုသုမဒါမာနိ စ တာနိ ဩလမ္ဗကာနိ စေတိ ကုသုမဒါမောလမ္ဗကာနိ။ ဝိသေသနဿ စေတ္ထ ပရနိပါတော ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ ဝိဝိဓာနိယေဝ ကုသုမဒါမောလမ္ဗကာနိ တထာ, တာနိ ဝိနိဂ္ဂလန္တံ ဝိသေသေန ဝမေန္တံ နိက္ခာမေန္တမိဝ စာရု သောဘနံ ဝိတာနံ ဧတ္ထာတိ တထာ။ ကုဋ္ဋေန ဂဟိတော သမံ ကတောတိ ကုဋ္ဋိမော, ကောဋ္ဋိမော ဝါ, တာဒိသောယေဝ မဏီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၄။) [သျ]မဏိကောဋ္ဋိမော, နာနာရတနေဟိ ဝိစိတ္တော မဏိကောဋ္ဋိမော, တဿ တလံ တထာ။ အထ ဝါ မဏိယော ကောဋ္ဋေတွာ ကတတလတ္တာ မဏိကောဋ္ဋေန နိပ္ဖတ္တန္တိ မဏိကောဋ္ဋိမံ, တမေဝ တလံ, နာနာရတနဝိစိတ္တံ မဏိကောဋ္ဋိမတလံ တထာ။ တမိဝ စ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တံ သုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုပ္ဖပူဇာ ပုပ္ဖူပဟာရော။ ဧတ္ထ ဟိ နာနာရတနဝိစိတ္တဂ္ဂဟဏံ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တတာယနိဒဿနံ, မဏိကောဋ္ဋိမတလဂ္ဂဟဏံ သုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နန္တိ မဏ္ဍပံ။ ဗြဟ္မဝိမာနသဒိသန္တိ ဘာဝနပုံသကံ, ယထာ ဗြဟ္မဝိမာနံ သောဘတိ, တထာ အလင်္ကရိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိသေသေန မာနေတဗ္ဗန္တိ ဝိမာနံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဝိဟေ အာကာသေ မာယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဒေဝါ ယေနာတိ ဝိမာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသေသေန ဝါ သုစရိတကမ္မုနာ မီယတိ နိမ္မီယတီတိ ဝိမာနံ, ဝီတိ ဝါ သကုဏော ဝုစ္စတိ, တံ သဏ္ဌာနေန မီယတိ နိမ္မီယတီတိ ဝိမာနန္တိအာဒိနာပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကယောဇနဒွိယောဇနာဒိဘာဝေန ပမာဏဝိသေသယုတ္တတာယ, သောဘာတိသယယောဂေန စ ဝိသေသတော မာနနီယတာယ ဝိမာန’’န္တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝုတ္တံ။ နတ္ထိ အဂ္ဃမေတေသန္တိ အနဂ္ဃါနိ, အပရိမာဏဂ္ဃါနိ အဂ္ဃိတုမသက္ကုဏေယျာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိရူပံ, ပစ္စေကံ ဝါ အတ္ထရိတဗ္ဗာနီတိ ပစ္စတ္ထရဏာနိ, တေသံ သတာနိ တထာ။ ဥတ္တရာဘိမုခန္တိ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခံ။ ဓမ္မောပိ သတ္ထာယေဝ သတ္ထုကိစ္စနိပ္ဖါဒနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာသနာရဟံ ဓမ္မာသနံ ပညပေတွာ’’တိ။ ယထာဟ ‘‘ယော ခေါ…ပေ… မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိအာဒိ, (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) တထာဂတပ္ပဝေဒိတဓမ္မဒေသကဿ ဝါ သတ္ထုကိစ္စာဝဟတ္တာ တထာရူပေ အာသနေ နိသီဒိတုမရဟတီတိ ဒဿေတုမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အာသနာရဟန္တိ နိသီဒနာရဟံ။ ဓမ္မာသနန္တိ ဓမ္မဒေသကာသနံ, ဓမ္မံ ဝါ ကထေတုံ ယုတ္တာသနံ။ ဒန္တခစိတန္တိ ဒန္တေဟိ ခစိတံ, ဟတ္ထိဒန္တေဟိ ကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဒန္တော နာမ ဟတ္ထိဒန္တော ဝုစ္စတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဓမ္မာသနေ။ မမ ကိစ္စန္တိ မမ ကမ္မံ, မယာ ဝါ ကရဏီယံ။
ဣဒါနိ အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ အသေက္ခဘူမိသမာပဇ္ဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မိဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မိဉ္စ ပန ဒိဝသဧတိ တထာ ရညာ အာရောစာပိတဒိဝသေ, သာဝဏမာသဿ ကာဠပက္ခစတုတ္ထဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနတ္ထဇနနတော ဝိသသင်္ကာသတာယ ကိလေသော ဝိသံ, တဿ ခီဏာသဝဘာဝတော အညထာဘာဝသင်္ခါတာ သတ္တိ ဂန္ဓော။ တထာ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၅။) [သျ]သော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနာဒီသု ဝိလာပါဒိမကာသိ။ အပိစ ဝိသဇနနကပုပ္ဖါဒိဂန္ဓပဋိဘာဂတာယ နာနာဝိဓဒုက္ခဟေတုကိရိယာဇနနကော ကိလေသောဝ ‘‘ဝိသဂန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ သော ‘‘ဝိသံ ဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသပရိဘောဂါတိ ဝိသတ္တိကာ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၃) ဝုတ္တောတိ။ အပိစ ဝိသဂန္ဓောနာမ ဝိရူပေါ မံသာဒိဂန္ဓော, တံသဒိသတာယ ပန ကိလေသော။ ‘‘ဝိဿသဒ္ဒေါ ဟိ ဝိရူပေ’’တိ (ဓ။ သ။ ဋီ။ ၆၂၄) အဘိဓမ္မဋီကာယံဝုတ္တံ။ အဒ္ဓါတိ ဧကံသတော။ သံဝေဂန္တိ ဓမ္မသံဝေဂံ။ ‘‘ဩဟိတဘာရာန’’န္တိ ဟိ ယေဘုယျေန, ပဓာနေန စ ဝုတ္တံ။ ဧဒိသေသု ပန ဌာနေသု တဒညေသမ္ပိ ဓမ္မသံဝေဂေါယေဝ အဓိပ္ပေတော။ တထာ ဟိ ‘‘သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပံ ဉာဏံ, သော တဿာ ဘဂဝတော ဒဿနေ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၈) ရဇ္ဇုမာလာဝိမာနဝဏ္ဏနာယံဝုတ္တံ, သာ စ တဒါ အဝိညာတသာသနာ အနာဂတဖလာတိ။ ဣတရထာ ဟိ စိတ္တုတြာသဝသေန ဒေါသောယေဝ သံဝေဂေါတိ အာပဇ္ဇတိ, ဧဝဉ္စ သတိ သော တဿ အသေက္ခဘူမိသမာပဇ္ဇနဿ ဧကံသကာရဏံ န သိယာ။ ဧဝမဘူတော စ သော ဣဓ န ဝတ္တဗ္ဗောယေဝါတိ အလမတိပပဉ္စေန။ တေနာတိ တသ္မာ သွေ သံဃသန္နိပါတဿ ဝတ္တမာနတ္တာ, သေက္ခသကရဏီယတ္တာ ဝါ။ တေ န ယုတ္တန္တိ တဝ န ယုတ္တံ, တယာ ဝါ သန္နိပါတံ ဂန္တုံ န ပတိရူပံ။
မေတန္တိ မမ ဧတံ ဂမနံ။ ယွာဟန္တိ ယော အဟံ, ယန္တိ ဝါ ကိရိယာပရာမသနံ, တေန ‘‘ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂမနကိရိယံ ပရာမသတိ, ကိရိယာပရာမသနဿ စ ယံ တံ-သဒ္ဒဿ အယံ ပကတိ, ယဒိဒံ နပုံသကလိင်္ဂေန, ဧကဝစနေန စ ယောဂျတာ တထာယေဝ တတ္ထ တတ္ထ ဒဿနတော။ ကိရိယာယ ဟိ သဘာဝတော နပုံသကတ္တမေကတ္တဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ အာဝဇ္ဇေသီတိ ဥပနာမေသိ။ မုတ္တာတိ မုစ္စိတာ။ အပ္ပတ္တဉ္စာတိ အဂတဉ္စ, ဗိမ္ဗောဟနေ န တာဝ ဌပိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဧတ္ထန္တရေ, ဣမိနာ ပဒဒွယေန ဒဿိတကာလာနံ ဝေမဇ္ဈက္ခဏေ, တထာဒဿိတကာလဒွယဿ ဝါ ဝိဝရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘ကာရဏေ စေဝ စိတ္တေ စ, ခဏသ္မိံ ဝိဝရေပိ စ၊
ဝေမဇ္ဈာဒီသု အတ္ထေသု ‘အန္တရာ’တိ ရဝေါ ဂတော’’တိ။
ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒါယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ, ယေဟိ ဝါ ကိလေသေဟိ မုစ္စတိ, တေသံ လေသမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂဟေတွာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၆။) [သျ]အာသဝေဟီတိ ဘဝတော အာ ဘဝဂ္ဂံ, ဓမ္မတော စ အာ ဂေါတြဘုံ သဝနတော ပဝတ္တနတော အာသဝသညိတေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဥပလက္ခဏဝစနမတ္တဉ္စေတံ။ တဒေကဋ္ဌတာယ ဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ပါပဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိယေဝ။ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီတိ စိတ္တံ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အာသဝေဟိ ဝိမုစ္စမာနံ ဟုတွာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဝိမုစ္စိ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိနာ။ စင်္ကမေနာတိ စင်္ကမနကိရိယာယ။ ဝိသေသန္တိ အတ္တနာ လဒ္ဓမဂ္ဂဖလတော ဝိသေသမဂ္ဂဖလံ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတံ ကတံ ဥပစိတံ ပုညံ ယေနာတိ ကတပုညော, အရဟတ္တာဓိဂမာယ ကတာဓိကာရောတိ အတ္ထော။ ပဓာနမနုယုဉ္ဇာတိ ဝီရိယမနုယုဉ္ဇာဟိ, အရဟတ္တသမာပတ္တိယာ အနုယောဂံ ကရောဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟောဟိသီတိ ဘဝိဿသိ။ ကထာဒေါသောတိ ကထာယ ဒေါသော ဝိတထဘာဝေါ။ အစ္စာရဒ္ဓန္တိ အတိဝိယ အာရဒ္ဓံ။ ဥဒ္ဓစ္စာယာတိ ဥဒ္ဓတဘာဝါယ။ ဟန္ဒာတိ ဝေါဿဂ္ဂဝစနံ။ တေန ဟိ အဓုနာယေဝ ယောဇေမိ, န ပနာဟံ ပပဉ္စံ ကရောမီတိ ဝေါဿဂ္ဂံ ကရောတိ။ ဝီရိယသမတံ ယောဇေမီတိ စင်္ကမနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ တဿ ဟာပနဝသေန သမာဓိနာ သမတာပါဒနေန ဝီရိယဿ သမတံ သမဘာဝံ ယောဇေမိ, ဝီရိယေန ဝါ သမထသင်္ခါတံ သမာဓိံ ယောဇေမီတိပိ အတ္ထော။ ဒွိဓာပိ ဟိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝိဿမိဿာမီတိ အဿသိဿာမိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝိသေသတော ပသံသနာရဟဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာတိ စတုဣရိယာပထဝိရဟိတတာကာရဏေန။ ‘‘အနိပန္နော’’တိအာဒီနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနာနေဝ။ ပရိနိဗ္ဗုတောပိ သော အာကာသေယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တသ္မာ ထေရဿ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ, ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိသေသေန ပသံသာရဟံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတမေဝါတိ။
ဒုတိယဒိဝသေတိ ထေရေန အရဟတ္တပတ္တဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ ပဉ္စမိယန္တိ တိထီပေက္ခာယ ဝုတ္တံ, ‘‘ဒုတိယဒိဝသေ’’တိ ဣမိနာ တုလျာဓိကရဏံ။ ဘိန္နလိင်္ဂမ္ပိ ဟိ တုလျတ္ထပဒံ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘ဂုဏော ပမာဏံ, ဝီသတိ စိတ္တာနိ’’ ဣစ္စာဒိ။ ကာဠပက္ခဿာတိ သာဝဏမာသကာဠပက္ခဿ။ ပဌမဉှိ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏမကံသု, ပဌမမာသဘာဝေါ စ မဇ္ဈိမပ္ပဒေသဝေါဟာရေန။ တတ္ထ ဟိ ပုရိမပုဏ္ဏမိတော ယာဝ အပရာ ပုဏ္ဏမီ, တာဝ ဧကော မာသောတိ ဝေါဟရန္တိ။ တတော တီဏိ ဒိဝသာနိ ရာဇာ မဏ္ဍပမကာသိ, တတော ဒုတိယဒိဝသေ ထေရော အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ, တတိယဒိဝသေ ပန သန္နိပတိတွာ ထေရာ သင်္ဂီတိမကံသု, တသ္မာ အာသဠှိမာသကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ယာဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၇။) [သျ]သာဝဏမာသကာဠပက္ခပဉ္စမီ, တာဝ ပဉ္စဒိဝသာဓိကော ဧကမာသော ဟောတိ။ သမာနောတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော။ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌစိတ္တောတိ အတိဝိယ သောမနဿစိတ္တော, ပါမောဇ္ဇေန ဝါ ဟဋ္ဌစိတ္တော ပီတိယာ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧကံသန္တိ ဧကသ္မိံ အံသေ, ဝါမံသေတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ –
‘‘ဧကံသံ စီဝရန္တိ ဧတ္ထ ပုန သဏ္ဌာပနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ, ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၅)။
ဗန္ဓ…ပေ… ဝိယာတိ ဝဏ္ဋတော ပဝုတ္တသုပရိပက္ကတာလဖလမိဝ။ ပဏ္ဍု…ပေ… ဝိယာတိ သိတပီတပဘာယုတ္တပဏ္ဍုရောမဇကမ္ဗလေ ဌပိတော ဇာတိမာ မဏိ ဝိယ, ဇာတိဝစနေန စေတ္ထ ကုတ္တိမံ နိဝတ္တေတိ။ သမုဂ္ဂတပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာတိ ဇုဏှပက္ခပန္နရသုပေါသထေ သမုဂ္ဂတော သောဠသကလာပရိပုဏ္ဏော စန္ဒော ဝိယ။ ဗာလာ…ပေ… ဝိယာတိ တရုဏသူရိယပဘာသမ္ဖဿေန ဖုလ္လိတသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏပရာဂဂဗ္ဘံ သတပတ္တပဒ္ဓံ ဝိယ။ ‘‘ပိဉ္ဇရသဒ္ဒေါ ဟိ ဟေမဝဏ္ဏပရိယာယော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂၂) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တော။ ပရိယောဒါတေနာတိ ပဘဿရေန။ သပ္ပဘေနာတိ ဝဏ္ဏပ္ပဘာယ, သီလပ္ပဘာယ စ သမန္နာဂတေန။ သဿိရိကေနာတိ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသင်္ခါတာယ သိရိယာ အတိဝိယ သိရိမတာ။ မုခဝရေနာတိ ယထာဝုတ္တသောဘာသမလင်္ကတတ္တာ ဥတ္တမမုခေန။ ကာမံ ‘‘အဟမသ္မိ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ နာရောစေသိ, တထာရူပါယ ပန ဥတ္တမလီဠာယ ဂမနတော ပဿန္တာ သဗ္ဗေပိ တမတ္ထံ ဇာနန္တိ, တသ္မာ အာရောစေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ အာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသီ’’တိ။
ကိမတ္ထံ ပနာယံ ဧဝမာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသီတိ? ဝုစ္စတေ – သော ဟိ ‘‘အတ္တုပနာယိကံ အကတွာ အညဗျာကရဏံ ဘဂဝတာ သံဝဏ္ဏိတ’’န္တိ မနသိ ကရိတွာ ‘‘သေက္ခတာယ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂီတိယာ ဂဟေတုမယုတ္တမ္ပိ ဗဟုဿုတတ္တာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာနံ ထေရာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိဝိဇာနနေန သောမနဿုပ္ပါဒနတ္ထံ, ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဘဂဝတာ ဒိန္နဩဝါဒဿ စ သဖလတာဒီပနတ္ထံ ဧဝမာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသီတိ။ အာယသ္မတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၈။) [သျ]မဟာကဿပဿ ဧတဒဟောသိ သမသမဋ္ဌပနာဒိနာ ယထာဝုတ္တကာရဏေန သတ္ထုကပ္ပတ္တာ။ ဓရေယျာတိ ဝိဇ္ဇမာနော ဘဝေယျ။ ‘‘သောဘတိ ဝတ တေ အာဝုသော အာနန္ဒ အရဟတ္တသမဓိဂမတာ’’တိအာဒိနာ သာဓုကာရမဒါသိ။ အယမိဓ ဒီဃဘာဏကာနံ ဝါဒေါ။ ခုဒ္ဒကဘာဏကေသု စ သုတ္တနိပါတခုဒ္ဒကပါဌဘာဏကာနံ ဝါဒေါတိပိ ယုဇ္ဇတိ တဒဋ္ဌကထာသုပိ တထာ ဝုတ္တတ္တာ။
မဇ္ဈိမံ နိကာယံ ဘဏန္တိ သီလေနာတိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ, တပ္ပဂုဏာ အာစရိယာ။ ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိံ, တဒနတိက္ကမိတွာ ဝါ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘိက္ခုသံဃေ။ အာနန္ဒဿ ဧတမာသနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဧဝံကထနသမယေ။ ထေရော စိန္တေသိ ‘‘ကုဟိံ ဂတော’’တိ ပုစ္ဆန္တာနံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တေ အတိဝိယ ပါကဋဘာဝေန ဘဝိဿမာနတ္တာ, အယမ္ပိ မဇ္ဈိမဘာဏကေသွေဝ ဧကစ္စာနံ ဝါဒေါ, တသ္မာ ဣတိပိ ဧကေ ဝဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာကာသေန အာဂန္တွာ အတ္တနော အာသနေယေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသီတိပိ တေသမေဝ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ။ ပုလ္လိင်္ဂဝိသယေ ဟိ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဧကစ္စေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တီသုပိ စေတ္ထ ဝါဒေသု တေသံ တေသံ ဘာဏကာနံ တေန တေနာကာရေန အာဂတမတ္တံ ဌပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝစနေ အညံ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထိ။ သတ္တမာသံ ကတာယ ဟိ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂီတိယာ ကဒါစိ ပကတိယာဝ, ကဒါစိ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ, ကဒါစိ အာကာသေန အာဂတတ္တာ တံ တဒါဂမနမုပါဒါယ တထာ တထာ ဝဒန္တိ။ အပိစ သင်္ဂီတိယာ အာဒိဒိဝသေယေဝ ပဌမံ ပကတိယာ အာဂန္တွာ တတော ပရံ အာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပရိသံ ပတ္တကာလေ တတော ဩတရိတွာ ဘိက္ခုပန္တိံ အပီဠေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အာသနေ အတ္တာနံ ဒဿေသီတိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အာဂစ္ဆတု, အာဂမနာကာရမတ္တံ န ပမာဏံ, အာဂန္တွာ ဂတကာလေ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ သာဓုကာရဒါနမေဝ ပမာဏံ သတ္ထာရာ ဒါတဗ္ဗသာဓုကာရဒါနေနေဝ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အညေသမ္ပိ ဉာပိတတ္တာ, ဘဂဝတိ ဓရမာနေ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာယ စ ပသံသာယ ထေရဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ သဗ္ဗေသုပိ တီသု ဝါဒေသု။
ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ ဘိက္ခူ အာလပီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော, အညတြ ပန ဉာပနေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘အာမန္တယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ, (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈) ပဋိဝေဒယာမိ ဝေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၉။) [သျ]ဘိက္ခဝေ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ပက္ကောသနေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘ဧဟိ တွံ ဘိက္ခု မမ ဝစနေန သာရိပုတ္တံ အာမန္တေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) အာလပနေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘ဘိက္ခဝေါ’တိ’’ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉), ဣဓာပိ အာလပနေတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ အာလပနမတ္တဿ ပန အဘာဝတော ‘‘ကိံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ဝိညာပိယမာနတ္ထန္တရေန စ သဟစရဏတော ဉာပနေဝ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ အာမန္တေသီတိ ပဋိဝေဒေသိ ဝိညာပေသီတိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘ဘိက္ခဝေါ’တိ, ‘ဘဒ္ဒန္တေ’တိ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဟိ အာလပနမတ္တမေဝ ဒိဿတိ, န ဝိညာပိယမာနတ္ထန္တရံ, တံ ပန ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ပစ္စေကမေဝ အာရဒ္ဓံ။ တသ္မာ တာဒိသေသွေဝ အာလပနေ ဝဋ္ဋတီတိ နော တက္ကော။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အာမန္တယိတွာ ဒေဝိန္ဒော, ဝိဿကမ္မံ မဟိဒ္ဓိက’န္တိအာဒီသု (စရိယာ။ ၁၀၇) ဝိယ မန္တသဒ္ဒေါ ဂုတ္တဘာသနေ။ တသ္မာ ‘အာမန္တေသီ’တိ ဧတဿ သမ္မန္တယီတိ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘အာဝုသော’’တိအာဒိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ ဓမ္မံ ဝါ ဝိနယံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနေ, တေန ‘‘ကိမေကံ တေသု ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ အာယူတိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ ဌိတေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယသ္မာ, တသ္မာ’’တိ စ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိ တာယ အာယုသရိက္ခတာယ။ ဓုရန္တိ ဇေဋ္ဌကံ။ နော နပ္ပဟောတီတိ ပဟောတိယေဝ။ ဒွိပဋိသေဓော ဟိ သဟ အတိသယေန ပကတျတ္ထဒီပကော။
ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယဒိဒန္တိ စ ယော အယံ, ယဒိဒံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိ ယထာရုတလိင်္ဂမေဝ။ ‘‘ယဒိဒ’’န္တိ ပဒဿ စ အယံ သဘာဝေါ, ယာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ လိင်္ဂါနုရူပေန ‘‘ယော အယ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယာ အယ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယံ ဣဒ’’န္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗတာ တထာယေဝဿ တတ္ထ တတ္ထ ဒဿိတတ္တာ။ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသော။
အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နီတိ သယမေဝ အတ္တာနံ သမ္မတံ အကာသိ။ ‘‘အတ္တနာ’’တိ ဟိ ဣဒံ တတိယာဝိသေသနံ ဘဝတိ, တဉ္စ ပရေဟိ သမ္မန္နနံ နိဝတ္တေတိ, ‘‘အတ္တနာ’’တိ ဝါ အယံ ဝိဘတျန္တပတိရူပကော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၀။) [သျ]အဗျယသဒ္ဒေါ။ ကေစိ ပန ‘‘လိင်္ဂတ္ထေ တတိယာ အဘိဟိတကတ္တုဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒယုတ္တမေဝ ‘‘ထေရော’’တိ ကတ္တုနော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထာယ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုစ္ဆဓာတုဿ ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဥပါလိံ ဝိနယ’’န္တိ ကမ္မဒွယံ ဝုတ္တံ။
ဗီဇနိံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ဗီဇနီဂဟဏံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာယ ဟိ ဓမ္မကထိကာနံ ပရိသာယ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စမုခဝိကာရာဒိ ပဋိစ္ဆာဒီယတိ။ ဘဂဝါ စ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာဒဿနတ္ထမေဝ ဝိစိတြဗီဇနိံ ဂဏှာတိ။ အညထာ ဟိ သဗ္ဗဿပိ လောကဿ အလင်္ကာရဘူတံ ပရမုက္ကံသဂတသိက္ခာသံယမာနံ ဗုဒ္ဓါနံ မုခစန္ဒမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ န သိယာ။ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလိ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု တဿ သင်္ဂီတိယာ ပုရိမကာလေ ပဌမဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? နော န ယုတ္တော ဘဂဝတာ ပညတ္တာနုက္ကမေန, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန စ ပဌမဘာဝဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယျေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဌိတာနုက္ကမေနေဝ သင်္ဂီတာနိ, ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ, မေထုနဓမ္မေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဒဿိတေန သဟ တဒဝသိဋ္ဌမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သင်္ဂီတိကာရကဝစနသမ္မိဿံ ဝါ နု ခေါ, သုဒ္ဓံ ဝါ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ အာသင်္ကာပရိဟရဏတ္ထံ, ယထာသင်္ဂီတဿေဝ ပမာဏဘာဝံ ဒဿနတ္ထဉ္စ ပုစ္ဆံ သမုဒ္ဓရိတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ကိံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပဌမပါရာဇိကေတိ ဧတိဿံ တထာသင်္ဂီတာယ ပဌမပါရာဇိကပါဠိယံ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ တထာဂတာ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ နိရတ္ထကံ ဝဒန္တီ’’တိ။ အပနေတဗ္ဗန္တိ အတိရေကဘာဝေန နိရတ္ထကတာယ, ဝိတထဘာဝေန ဝါ အယုတ္တတာယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗဝစနံ။ ပက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အသမ္ပုဏ္ဏတာယ ဥပနေတဗ္ဗဝစနံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သာဝကာနံ ပန ဒေဝတာနံ ဝါ ဘာသိတေတိ ဘဂဝတော ပုစ္ဆာထောမနာဒိဝသေန ဘာသိတံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ ဘဂဝတော သာဝကာနံ ဒေဝတာနဉ္စ ဘာသိတေပိ။ တံ ပန ပက္ခိပနံ သမ္ဗန္ဓဝစနမတ္တဿေဝ, န သဘာဝါယုတ္တိယာ အတ္ထဿာတိ ဒဿေတိ ‘‘ကိံ ပန တ’’န္တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓဝစနမတ္တန္တိ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓဝစနမေဝ။ ဣဒံ ပဌမပါရာဇိကန္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌပေသုံ ဣမိနာဝ ဝါစနာမဂ္ဂေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိကိစ္စနိပ္ဖါဒနတ္ထံ, တဒတ္ထမေဝ စ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု ‘‘တေန…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ။ သဇ္ဈာယာရမ္ဘကာလေယေဝ ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထာတိ ဝဒန္တိ, တဒိဒံ ပန ပထဝီကမ္ပနံ ထေရာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၁။) [သျ]ဓမ္မသဇ္ဈာယာနုဘာဝေနာတိ ဉာပေတုံ ‘‘သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကပရိယန္တန္တိ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကပရိယန္တံ။ တသ္မိဉှိ စလိတေယေဝ သာပိ စလတိ, ဧတေန စ ပဒေသပထဝီကမ္ပနံ နိဝတ္တေတိ။
ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ဂဏနာ နတ္ထိ, သင်္ဂီတိမာရောပိတာနိ ပန ဧတ္တကာနေဝါတိ ဒီပေတုံ ‘‘ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမနယေနေဝါ’’တိ ဧတေန သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာတိ အတ္ထမာဟ။ န ကေဝလံ သိက္ခာပဒကဏ္ဍဝိဘင်္ဂနိယမေနေဝ, အထ ခေါ ပမာဏနိယမေနာပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဘာဏဝါရောတိ –
‘‘အဋ္ဌက္ခရာ ဧကပဒံ, ဧကဂါထာ စတုပ္ပဒံ၊
ဂါထာ စေကာ မတော ဂန္ထော, ဂန္ထော ဗာတ္တိံသတက္ခရော။
ဗာတ္တိံသက္ခရဂန္ထာနံ, ပညာသဒွိသတံ ပန၊
ဘာဏဝါရော မတော ဧကော, သွဋ္ဌက္ခရသဟဿကော’’တိ။
ဧဝံ အဋ္ဌက္ခရသဟဿပရိမာဏော ပါဌော ဝုစ္စတိ။ ဘဏိတဗ္ဗော ဝါရော ယဿာတိ ဟိ ဘာဏဝါရော, ဧကေန သဇ္ဈာယနမဂ္ဂေန ကထေတဗ္ဗဝါရောတိ အတ္ထော။ ခန္ဓကန္တိ မဟာဝဂ္ဂစူဠဝဂ္ဂံ။ ခန္ဓာနံ သမူဟတော, ပကာသနတော ဝါ ခန္ဓကောတိ ဟိ ဝုစ္စတိ, ခန္ဓာတိ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါဒိဝိနယကမ္မသင်္ခါတာ, စာရိတ္တဝါရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတာ စ ပညတ္တိယော အဓိပ္ပေတာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနိ ဟိ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ ပညတ္တိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပညတ္တိယဉ္စ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဒါရုက္ခန္ဓော, (အ။ နိ။ ၆။၄၁) အဂ္ဂိက္ခန္ဓော (အ။ နိ။ ၇။၇၂), ဥဒကက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၄၅၊ ၆။၃၇) ဝိယ။ အပိစ ဘာဂရာသဋ္ဌတာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ တာသံ ပညတ္တီနံ ဘာဂတော, ရာသိတော စ ဝိဘတ္တတ္တာ, တံ ပန ဝိနယပိဋကံ ဘာဏကေဟိ ရက္ခိတံ ဂေါပိတံ သင်္ဂဟာရုဠှနယေနေဝ စိရကာလံ အနဿမာနံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌဟိဿတီတိ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘အာဝုသော ဣမံ တုယှံ နိဿိတကေ ဝါစေဟီ’’တိ။
ဓမ္မံ သင်္ဂါယိတုကာမောတိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မသင်္ဂီတိံ ကတ္တုကာမော ‘‘ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝိယ ပါရိသေသနယေန ဓမ္မသဒ္ဒဿ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသွေဝ ပဝတ္တနတော။ အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
သံဃံ ဉာပေသီတိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတရံ အာဝုသော ပိဋကန္တိ ဝိနယာဝသေသေသု ဒွီသု ပိဋကေသု ကတရံ ပိဋကံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၂။) [သျ]ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ခုဒ္ဒကသင်္ဂီတိပရိယာပန္နတ္တာ တမန္တရေန ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တပိဋကေ စတဿော သင်္ဂီတိယော’’တိ။ သင်္ဂီတိယောတိ စ သင်္ဂါယနကာလေ ဒီဃာဒိဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ နိယမေတွာ သင်္ဂယှမာနတ္တာ နိကာယာဝ ဝုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒီဃသင်္ဂီတိ’’န္တိအာဒိ။ သုတ္တာနေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝဂ္ဂကရဏဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ, နာညာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ တယော ဝဂ္ဂါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ စတုတ္တိသံ သုတ္တာနိ တယော ဝဂ္ဂါ ဟောန္တိ, သုတ္တာနိ ဝါ စတုတ္တိံသ, တေသံ ဝဂ္ဂကရဏဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ, တေသု တီသု ဝဂ္ဂေသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ နာမ အတ္ထိ, တံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကသ္မာတိ စောဒနာသမ္ဘဝတော ‘‘တိဝိဓသီလာလင်္ကတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဟေတုဂဗ္ဘာနိ ဟိ ဧတာနိ။ စူဠမဇ္ဈိမမဟာသီလဝသေန တိဝိဓဿာပိ သီလဿ ပကာသနတ္တာ တေန အလင်္ကတံ ဝိဘူသိတံ တထာ နာနာဝိဓေ မိစ္ဆာဇီဝဘူတေ ကုဟနလပနာဒယော ဝိဒ္ဓံသေတီတိ နာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝကုဟနလပနာဒိဝိဒ္ဓံသနံ။ တတ္ထ ကုဟနာတိ ကုဟာယနာ, ပစ္စယပဋိသေဝနသာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထသန္နိဿိတသင်္ခါတေန တိဝိဓေန ဝတ္ထုနာ ဝိမှာပနာတိ အတ္ထော။ လပနာတိ ဝိဟာရံ အာဂတေ မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ကိမတ္ထာယ ဘောန္တော အာဂတာ, ကိံ ဘိက္ခူ နိမန္တေတုံ။ ယဒိ ဧဝံ ဂစ္ဆထ, အဟံ ပစ္ဆတော ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဘာသနာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပုပ္ဖဒါနာဒယော, နေမိတ္တိကတာဒယော စ သင်္ဂဏှာတိ။ အပိစေတ္ထ မိစ္ဆာဇီဝသဒ္ဒေန ကုဟနလပနာဟိ သေသံ အနေသနံ ဂဏှာတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန တဒဝသေသံ မဟိစ္ဆတာဒိကံ ဒုဿိလျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန ဇာလသရိက္ခတာယ ဇာလံ, တဿ ဝိနိဝေဌနံ အပလိဝေဌကရဏံ တထာ။
အန္တရာ စ ဘန္တေ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ဧတ္ထ အန္တရာသဒ္ဒေါ ဝိဝရေ ‘‘အပိစာယံ ဘိက္ခဝေ တပေါဒါဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၁) ဝိယ။ တသ္မာ ရာဇဂဟဿ စ နာဠန္ဒဿ စ ဝိဝရေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဤဒိသေသု ဌာနေသု အက္ခရစိန္တကာ ‘‘အန္တရာ ဂါမဉ္စ နဒိဉ္စ ယာတီ’’တိ ဧဝံ ဧကမေဝ အန္တရာသဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇန္တိ, သော ဒုတိယပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။ အယောဇိယမာနေ ဟိ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာသဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တတ္ထ ရညော ကီဠနတ္ထံ ပဋိဘာနစိတ္တဝိစိတြအဂါရမကံသု, တံ ‘‘ရာဇာဂါရက’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၃။) [သျ]ရညော ဥယျာနံ။ တဿ ကိရ ဒွါရသမီပေ တရုဏော အမ္ဗရုက္ခော အတ္ထိ, တံ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဿ သမီပေ ပဝတ္တတ္တာ ဥယျာနမ္ပိ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂတံ ယထာ ‘‘ဝရုဏနဂရ’’န္တိ, တသ္မာ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ နာမ ဥယျာနေ ရာဇာဂါရကေတိ အတ္ထော။ အဝိညာယမာနဿ ဟိ ဝိညာပနတ္ထံ ဧတံ အာဓာရဒွယံ ဝုတ္တံ ရာဇာဂါရမေတဿာတိ ဝါ ရာဇာဂါရကံ, ဥယျာနံ, ရာဇာဂါရဝတိ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ နာမ ဥယျာနေတိ အတ္ထော။ ဘိန္နလိင်္ဂမ္ပိ ဟိ ဝိသေသနပဒမတ္ထီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ သတိ ရာဇာဂါရံ အာဓာရော န သိယာ။ ‘‘ရာဇာဂါရကေတိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ အဘိရမနာရဟံ ကိရ ရာဇာဂါရမ္ပိ။ တတ္ထ, ယဿ ဝသေနေတံ ဧဝံ နာမံ လဘတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော။ ဧဝံ သတိ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ အာသန္နတရုဏမ္ဗရုက္ခေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဥယျာနမေဝ နာမဝသေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော အာပဇ္ဇတိ, တထာ စ ဝုတ္တဒေါသောဝ သိယာ။ သုပ္ပိယဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကန္တိ သုပ္ပိယံ နာမ သဉ္စယဿ အန္တေဝါသိံ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကဉ္စ။ ဗြဟ္မဒတ္တဉ္စ မာဏဝန္တိ ဧတ္ထ တရုဏော ‘‘မာဏဝေါ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော မာဏဝေါ, အင်္ဂကော မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၉, ၂၁၁) ဝိယ, တသ္မာ ဗြဟ္မဒတ္တံ နာမ တရုဏပုရိသဉ္စ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေတိ ပသံသာယ စေဝ ဂရဟာယ စ။ အထ ဝါ ဂုဏော ဝဏ္ဏော, အဂုဏော အဝဏ္ဏော, တေသံ ဘာသနံ ဥတ္တရပဒလောပေန တထာ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ။
‘‘တတော ပရ’’န္တိအာဒိမှိ အယံ ဝစနက္ကမော – သာမညဖလံ ပနာဝုသော အာနန္ဒ ကတ္ထ ဘာသိတန္တိ? ရာဇဂဟေ ဘန္တေ ဇီဝကမ္ဗဝနေတိ။ ကေန သဒ္ဓိန္တိ? အဇာတသတ္တုနာ ဝေဒေဟိပုတ္တေန သဒ္ဓိန္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သာမညဖလဿ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ စေ? န ဘဂဝတာ ဧဝ ဧတံ သုတ္တံ ဘာသိတံ, ရညာပိ ‘‘ယထာ နု ခေါ ဣမာနိ ပုထုသိပ္ပါယတနာနီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃) ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဝုတ္တမတ္ထိ, တသ္မာ ဧဝမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝါ ‘‘ကေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝါ ယထာရဟံ ဝတွာ သင်္ဂီတိမကာသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိန္တိ သုတ္တဝဂ္ဂသမုဒါယဝသေန ဝဝတ္ထိတံ ပါဠိံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟံ စတုတ္တိံသသုတ္တပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိ ဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ပရိဟရထာတိ ဥဂ္ဂဟဏဝါစနာဒိဝသေန ဓာရေထ။ တတော အနန္တရံ သင်္ဂါယိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၄။) [သျ]‘‘ဓမ္မသင်္ဂဟော စာ’’တိအာဒိနာ သမာသော။ ဧဝံ သံဝဏ္ဏိတံ ပေါရာဏကေဟီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘မဟာဓမ္မဟဒယေန, မဟာဓာတုကထာယ ဝါ သဒ္ဓိံ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိတဏ္ဍဝါဒိမတံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ကထာဝတ္ထုနာဝ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ သမာနဝါဒိမတံ ဒဿေတိ။ သဏှဉာဏဿ, သဏှဉာဏဝန္တာနံ ဝါ ဝိသယဘာဝတော သုခုမဉာဏဂေါစရံ။
စူဠနိဒ္ဒေသမဟာနိဒ္ဒေသဝသေန ဒုဝိဓောပိ နိဒ္ဒေသော။ ဇာတကာဒိကေ ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နေ, ယေဘုယျေန စ ဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ တာဒိသေ အဘိဓမ္မပိဋကေဝ သင်္ဂဏှိတုံ ယုတ္တံ, န ပန ဒီဃနိကာယာဒိပ္ပကာရေ သုတ္တန္တပိဋကေ, နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ဝိနယပိဋကေတိ ဒီဃဘာဏကာ ဇာတကာဒီနံ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသာနဉ္စေတ္ထ အဂ္ဂဟဏံ ဇာတကဂတိကတ္တာ, နေတ္တိပေဋကောပဒေသာဒီနဉ္စ နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဂတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတာနံ ဇာတကာဒီနံ ယထာနုလောမဒေသနာဘာဝတော တာဒိသေ သုတ္တန္တပိဋကေ သင်္ဂဟော ယုတ္တော, န ပန သဘာဝဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မပိဋကေ, နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာပရာဓသာသနေ ဝိနယပိဋကေတိ ဇာတကာဒီနံ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နတံ ဝဒန္တိ။ ယုတ္တမေတ္ထ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဧဝံ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမံ သင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ဧတသဒ္ဒေန ပရာမသိတဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တသင်္ဂီတိပ္ပကာရံ နိဒဿေတိ။ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရော။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ, မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ။ ဧတ္ထန္တရေတိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဿ, ပရိနိဗ္ဗာယနဿ စ ဝိဝရေ။ တဒေတံ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနီတိ ကာလဝသေန နိယမေတိ။ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝါတိ ဥဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တဓမ္မံ သန္ဓာယာဟ။ ယံ ဝစနံ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ပနေတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တိရသမေဝါ’’တိ, န တဒညရသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဝိမုတ္တိ, ရသိတဗ္ဗံ အဿာဒေတဗ္ဗန္တိ ရသံ, ဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ရသမေတဿာတိ ဝိမုတ္တိရသံ, အရဟတ္တဖလဿာဒန္တိ အတ္ထော။ အယံ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ မတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ပန တံ ကေစိဝါဒံ ကတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၅။) [သျ]ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဝိမုစ္စတိ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဝိမုတ္တိ, ယထာရဟံ မဂ္ဂေါ ဖလဉ္စ။ ရသန္တိ ဂုဏော, သမ္ပတ္တိကိစ္စံ ဝါ, ဝုတ္တနယေန သမာသော။ ဝိမုတ္တာနိသံသံ, ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝါ မဂ္ဂဖလနိပ္ဖါဒနတော, ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝါ ကိလေသာနမစ္စန္တဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတောတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အတ္ထရသဿာဒီသု အတ္ထရသော နာမ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ, ဓမ္မရသော နာမ စတ္တာရော မဂ္ဂါ, ဝိမုတ္တိရသော နာမ အမတနိဗ္ဗာန’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၃၅) ဝုတ္တံ။
ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကိလေသဝိနယနေန ဝိနယော, ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယပတနာဒိတော ဓာရဏေန ဓမ္မော စ ဟောတိ, တထာပိ ဣဓာဓိပ္ပေတေယေဝ ဓမ္မဝိနယေ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန သရူပတော နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော ခန္ဓာဒိဝသေန သဘာဝဓမ္မဒေသနာဗာဟုလ္လတော။ အထ ဝါ ယဒိပိ ဝိနယော စ ဓမ္မောယေဝ ပရိယတ္တိယာဒိဘာဝတော, တထာပိ ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဝိနယတန္တိ ဝိပရီတံ တန္တိမေဝ ဒီပေတိ ယထာ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ, ဂေါဗလီဗဒ္ဒ’’န္တိ။ ပယောဂဝသေန တံ ဒဿေန္တေန ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေန ဝိနယ…ပေ… ဓမ္မော, တေနေဝ တေသံ တထာဘာဝံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၄၇) အာဟာတိ အတ္ထော။
‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ အယံ ဂါထာ ဘဂဝတာ အတ္တနော သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အနန္တရံ ဘာသိတာ, တသ္မာ ‘‘ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အဝိဇဟိတံ ဥဒါနံ။ အယမဿ သင်္ခေပတ္ထော – အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ, တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ အနိဗ္ဗိသန္တော တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ။ ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ, န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ, တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဘော အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကာရက တဏှာဝဍ္ဎကိ တွံ မယာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ န ကာဟသိ န ကရိဿသိ။ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသကိလေသ ဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၆။) [သျ]ဘဉ္ဇိတာ။ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကူဋံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင်္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ။ အဟဉ္စ တဏှာနံ ခယ သင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ, အရဟတ္တဖလံ ဝါ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတော ပတ္တောသ္မီတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တမေဝ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ, အရဟတ္တဖလံ ဝါ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။
‘‘သန္ဓာဝိဿ’’န္တိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဂါထာယမတီတတ္ထေ ဣမိဿ’’န္တိ နေရုတ္တိကာ။ ‘‘တံကာလဝစနိစ္ဆာယမတီတေပိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ကေစိ။ ပုနပ္ပုနန္တိ အဘိဏှတ္ထေ နိပါတော။ ပါတဗ္ဗာ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ ဖာသု ပ-ကာရဿ ဖ-ကာရံ ကတွာ, ဖုသိတဗ္ဗာတိ ဝါ ဖာသု, သာယေဝ ဖာသုကာ။ အဇ္ဈဂါတိ စ ‘‘အဇ္ဇတနိယမာတ္တမိံ ဝါ အံ ဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ပန စိတ္တမေဝ ကတ္တာ, တဒါ ပရောက္ခာယေဝ။ အန္တောဇပ္ပနဝသေန ကိရ ဘဂဝါ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ ဂါထာဒွယမာဟ, တသ္မာ ဧသာ မနသာ ပဝတ္တိတဓမ္မာနမာဒိ။ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ အယံ ပန ဝါစာယ ပဝတ္တိတဓမ္မာနန္တိ ဝဒန္တိ။
ကေစီတိ ခန္ဓကဘာဏကာ။ ပဌမံ ဝုတ္တော ပန ဓမ္မပဒဘာဏကာနံ ဝါဒေါ။ ယဒါ…ပေ… ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ နိဒဿနတ္ထော, အာဒျတ္ထော စ ဣတိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိဒဿနေန ဟိ မရိယာဒဝစနေန ဝိနာ ပဒတ္ထဝိပလ္လာသကာရိနာဝ အတ္ထော ပရိပုဏ္ဏော န ဟောတိ။ တတ္ထ အာဒျတ္ထမေဝ ဣတိ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ‘‘တေန အာတာပိနော…ပေ… သဟေတုဓမ္မ’န္တိအာဒိဂါထာတ္တယံ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ခန္ဓကေတိ မဟာဝဂ္ဂေ။ ဥဒါနဂါထန္တိ ဇာတိယာ ဧကဝစနံ, တတ္ထာပိ ဝါ ပဌမဂါထမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ခန္ဓကဘာဏကာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဓမ္မပဒဘာဏကာနံ ဂါထာ မနသာဝ ဒေသိတတ္တာ တဒါ မဟတော ဇနဿ ဥပကာရာယ နာဟောသိ, အမှာကံ ပန ဂါထာ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဒေသိတတ္တာ တဒါ သုဏန္တာနံ ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဥပကာရာယ အဟောသိ, တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။ ဓမ္မပဒဘာဏကာ ပန ‘‘ဒေသနာယ ဇနဿ ဥပကာရာနုပကာရဘာဝေါ ပဌမဘာဝေ လက္ခဏံ န ဟောတိ, ဘဂဝတာ မနသာ ပဌမံ ဒေသိတတ္တာ ဣဒမေဝ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၇။) [သျ]ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယထာ ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု စ ယဒိ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ ဂါထာ မနသာဝ ဒေသိတာ, အထ ကသ္မာ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’န္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဥဒါနဝသေန ဥဒါနေတွာ အပရဘာဂေ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ကထေသီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၂ ဥဒါနဝတ္ထု) ဝုတ္တန္တိ? အတ္ထဝသေန တထာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ တတ္ထာပိ ဟိ မနသာ ဥဒါနေတွာတိ အတ္ထောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဒေသနာ ဝိယ ဟိ ဥဒါနမ္ပိ မနသာ ဥဒါနံ, ဝစသာ ဥဒါနန္တိ ဒွိဓာ ဝိညာယတိ။ ယဒိ စာယံ ဝစသာ ဥဒါနံ သိယာ, ဥဒါနပါဠိယမာရုဠှာ ဘဝေယျ, တသ္မာ ဥဒါနပါဠိယမနာရုဠှဘာဝေါယေဝ ဝစသာ အနုဒါနေတွာ မနသာ ဥဒါနဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿာ’’တိ ဧတေန န သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ, ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဧတေန ပန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယမေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော။ လောကိယသမယေ ပန ဧဝမ္ပိ သမ္ဗဇ္ဈနံ ဘဝတိ, တထာပိ နေသ သာသနသမယောတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သောမနဿမေဝ သောမနဿမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ, သီလမယ’’န္တိ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄) တံသမ္ပယုတ္တဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ သောမနဿေန ဝါ သဟဇာတာဒိသတ္တိယာ ပကတံ, တာဒိသေန ဉာဏေနာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။
ဟန္ဒာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ ဣင်္ဃ သမ္ပာဒေထာတိ ဟိ စောဒေတိ။ အာမန္တယာမီတိ ပဋိဝေဒယာမိ, ဗောဓေမီတိ အတ္ထော။ ဝေါတိ ပန ‘‘အာမန္တယာမီ’’တိ ဧတဿ ကမ္မပဒံ။ ‘‘အာမန္တနတ္ထေ ဒုတိယာယေဝ, န စတုတ္ထီ’’တိ ဟိ ဝတွာ တမေဝုဒါဟရန္တိ အက္ခရစိန္တကာ။ ဝယဓမ္မာတိ အနိစ္စလက္ခဏမုခေန သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏမ္ပိ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅, ၄၅, ၇၆, ၇၇၊ ၂။၃။၁, ၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝစနတော။ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနနယေနေဝ စ တဒါရမ္မဏံ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနံ အဝိပရီတံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒံ ပကာသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတိ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ, တာယ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနာယ အဝိပရီတနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါယ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာတိ အတ္ထော။ အပိစ ‘‘ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတေန သင်္ခေပေန သံဝေဇေတွာ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ သင်္ခေပေနေဝ နိရဝသေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၈။) [သျ]ဒဿေတိ။ အပ္ပမာဒပဒဉှိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ သာသနံ ပရိယာဒိယိတွာ တိဋ္ဌတိ, သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတာယ ကေဝလပရိပုဏ္ဏာယ သာသနသင်္ခါတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာတိ အတ္ထော။ ဥဘိန္နမန္တရေတိ ဒွိန္နံ ဝစနာနမန္တရာဠေ ဝေမဇ္ဈေ။ ဧတ္ထ ဟိ ကာလဝတာ ကာလောပိ နိဒဿိတော တဒဝိနာဘာဝိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သုတ္တန္တပိဋကန္တိ ဧတ္ထ သုတ္တမေဝ သုတ္တန္တံ ယထာ ‘‘ကမ္မန္တံ, ဝနန္တ’’န္တိ။ သင်္ဂီတဉ္စ အသင်္ဂီတဉ္စာတိ သဗ္ဗသရူပမာဟ။ ‘‘အသင်္ဂီတန္တိ စ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိ။ ကေစိ ပန ‘သုဘသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ပဌမသင်္ဂီတိယမသင်္ဂီတ’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ပဌမသင်္ဂီတိတော ပုရေတရမေဝ ဟိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေန သုဘဿ မာဏဝဿ ဘာသိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုဘသုတ္တံ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ္တံ ဧကံ သမယံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) အာဂတံ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိဝစနံ ပဌမသင်္ဂီတိယံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တရူပံ န ဟောတိ။ န ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရော သယမေဝ သုဘသုတ္တံ ဒေသေတွာ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတိ။ ဧဝံ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ‘‘ဧကမိဒါဟံ ဘန္တေ သမယံ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရာမိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတိကာရကေဟိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ သုဘသုတ္တံ သင်္ဂီတိမာရောပိတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အထာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ ဧဝမဓိပ္ပါယော သိယာ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ ဝုတ္တမ္ပိ သုဘသုတ္တံ ပဌမသင်္ဂီတိမာရောပေတွာ တန္တိံ ဌပေတုကာမေဟိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ အညေသု သုတ္တေသု အာဂတနယေနေဝ ‘ဧဝံ မေ သုတ’န္တိအာဒိနာ တန္တိ ဌပိတာ’’တိ။ ဧဝံ သတိ ယုဇ္ဇေယျ။ အထ ဝါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သုဘသုတ္တံ သယံ ဒေသေန္တောပိ သာမညဖလာဒီသု ဘဂဝတာ ဒေသိတနယေနေဝ ဒေသေသီတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ လဒ္ဓနယေ ဌတွာ ဒေသိတတ္တာ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အတ္တနိ အဒဟန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝမဓိပ္ပါယေပိ သတိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ‘‘အနုသင်္ဂီတဉ္စာ’’တိပိ ပါဌော။ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု ပုန သင်္ဂီတဉ္စာတိ အတ္ထဝသေန နိန္နာနာကရဏမေဝ။ သမောဓာနေတွာ ဝိနယပိဋကံ နာမ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သုတ္တ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၉။) [သျ]ဘိက္ခုဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝသေန ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ။ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝသေန ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ။ မဟာဝဂ္ဂစူဠဝဂ္ဂေသု အာဂတာ ဒွါဝီသတိ ခန္ဓကာ။ ပစ္စေကံ သောဠသဟိ ဝါရေဟိ ဥပလက္ခိတတ္တာ သောဠသ ပရိဝါရာတိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရပါဠိယဉှိ မဟာဝိဘင်္ဂေ သောဠသ ဝါရာ, ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ သောဠသ ဝါရာ စာတိ ဗာတ္တိံသ ဝါရာ အာဂတာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ပရိဝါရာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဒိဿတိ, ဗဟူသု ပန ပေါတ္ထကေသု ဝိနယဋ္ဌကထာယံ, အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘သောဠသ ပရိဝါရာ’’တိ ဧဝမေဝ ဒိဿမာနတ္တာ အယမ္ပိ ပါဌော န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ တဿေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ဣတီ’’တိ ယထာဝုတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနံ နိဒဿေတွာ ‘‘ဣဒ’’န္တိ တံ ပရာမသတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဣဒမတ္ထေ, ဣဒန္တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တံ, ဣတိ ဣဒန္တိ ဝါ ပရိယာယဒွယံ ဣဒမတ္ထေယေဝ ဝတ္တတိ ‘‘ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ ဗြဟ္မဇာလာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ သင်္ဂယှန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါ, တေသံ ဝါ သင်္ဂဟော ဂဏနာ ဧတဿာတိ ဗြဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော။ ဧဝမိတရေသုပိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ဒီဃဘာဏကမဇ္ဈိမဘာဏကာနံ ဝါဒေသု မဇ္ဈိမဘာဏကာနညေဝ ဝါဒဿ ယုတ္တတရတ္တာ ခုဒ္ဒကပါဌာဒယောပိ သုတ္တန္တပိဋကေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ခုဒ္ဒက…ပေ… သုတ္တန္တပိဋကံ နာမာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘သုဏာထ ဘာဝိတတ္တာနံ, ဂါထာ အတ္ထူပနာယိကာတိ (ထေရဂါ။ နိဒါနဂါထာ) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ထေရဂါထာ ထေရီဂါထာ’’တိ စ ပါဌော ယုတ္တော။
ဧဝံ သရူပတော ပိဋကတ္တယံ နိယမေတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု တိဗ္ဗိဓေသု ပိဋကေသု။ ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာ, ဝိသေသနယတ္တာ စ။ ဝိနယနတောတိ ဝိနယနဘာဝတော, ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသောယံ, ဘာဝလောပေါ ဝါ, ဣတရထာ ဒဗ္ဗမေဝ ပဓာနံ သိယာ, တထာ စ သတိ ဝိနယနတာဂုဏသမင်္ဂိနာ ဝိနယဒဗ္ဗေနေဝ ဟေတုဘူတေန ဝိနယောတိ အက္ခာတော, န ပန ဝိနယနတာဂုဏေနာတိ အနဓိပ္ပေတတ္ထပ္ပသင်္ဂေါ ဘဝေယျ။ အယံ နယော ဧဒိသေသု။ ဝိနီယတေ ဝါ ဝိနယနံ, တတောတိ အတ္ထော။ အယံ ဝိနယောတိ အတ္ထပညတ္တိဘူတော သညီသင်္ခါတော အယံ တန္တိ ဝိနယော။ ဝိနယောတိ အက္ခာတောတိ သဒ္ဒပညတ္တိဘူတော သညာသင်္ခါတော ဝိနယော နာမာတိ ကထိတော။ အတ္ထပညတ္တိယာ ဟိ နာမပညတ္တိဝိဘာဝနံ နိဗ္ဗစနန္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၀။) [သျ]ဣဒါနိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဝိဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝိဝိဓာ ဧတ္ထ နယာ, တသ္မာ ဝိဝိဓနယတ္တာ ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဝိဓတ္တံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘ပဉ္စဝိဓာ’’တိအာဒိနာ, တထာ ဝိသေသတ္တမ္ပိ ‘‘ဒဠှီကမ္မာ’’တိအာဒိနာ။ လောကဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု ဒဠှီကမ္မပယောဇနာ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု သိထိလကရဏပယောဇနာ။ သညမဝေလံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော အာစာရော အဇ္ဈာစာရော, ဝီတိက္ကမော, ကာယေ, ဝါစာယ စ ပဝတ္တော သော, တဿ နိသေဓနံ တထာ, တေန တထာနိသေဓနမေဝ ပရိယာယေန ကာယဝါစာဝိနယနံ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဝတွာ တဿာနေကဓာ ပရာမသနမာဟ ‘‘ဝိဝိဓနယတ္တာ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တာ စ ဂါထာ ဤဒိသဿ နိဗ္ဗစနဿ ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိဟေတုနာ ကရဏဘူတေနာတိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ‘‘ဝိဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိဝါကျဿ ယထာဝုတ္တဿ ဂုဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တေနာ’’တိအာဒိမာဟာတိပိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိနာ ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တဝစနမေဝ သန္ဓာယ ပေါရာဏေဟိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ သံသန္ဒေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ, ဒုတိယနယေ ဝိယ ‘‘တေနာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ဂါထာဝစနံ။ ဧတဿာတိ ဝိနယသဒ္ဒဿ, ‘‘ဝစနတ္ထာ’’တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝစနဿ အတ္ထော’’တိ ဟိ သမ္ဗန္ဓေ ဝုတ္တေပိ တဿ ဝစနသာမညတော ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဿာ’’တိ ပုန ဝုတ္တံ။ နေရုတ္တိကာ ပန သမာသတဒ္ဓိတေသု သိဒ္ဓေသု သာမညတ္တာ, နာမသဒ္ဒတ္တာ စ ဧဒိသေသု သဒ္ဒန္တရေန ဝိသေသိတဘာဝံ ဣစ္ဆန္တိ။
‘‘အတ္ထာန’’န္တိ ပဒံ ‘‘သူစနတော…ပေ… သုတ္တာဏာ’’တိ ပဒေဟိ ယထာရဟံ ကမ္မသမ္ဗန္ဓဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိနာ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေတိ ယော တံ သုတ္တံ သဇ္ဈာယတိ, သုဏာတိ, ဝါစေတိ, စိန္တေတိ, ဒေသေတိ စ, သုတ္တေန သင်္ဂဟိတော သီလာဒိအတ္ထော တဿပိ ဟောတိ, တေန ပရဿ သာဓေတဗ္ဗတော ပရဿပီတိ တဒုဘယံ တံ သုတ္တံ သူစေတိ ဒီပေတိ, တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေ လောကိယလောကုတ္တရတ္ထေ စာတိ ဧဝမာဒိဘေဒေ အတ္ထေ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထသဒ္ဒေါ စာယံ ဟိတပရိယာယော, န ဘာသိတတ္ထဝစနော။ ယဒိ သိယာ, သုတ္တံ အတ္တနောပိ ဘာသိတတ္ထံ သူစေတိ, ပရဿပီတိ အယမနဓိပ္ပေတတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ။ သုတ္တေန ဟိ ယော အတ္ထော ပကာသိတော, သော တဿေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၁။) [သျ]ပကာသကဿ သုတ္တဿ ဟောတိ, တသ္မာ န တေန ပရတ္ထော သူစိတော, တေန သူစေတဗ္ဗဿ ပရတ္ထဿ နိဝတ္တေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အတ္တတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထဝိနိမုတ္တဿ ဘာသိတတ္ထဿ အဘာဝါ အာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တဿ ဟိတပရိယာယဿ အတ္ထဿ သုတ္တေ အသမ္ဘဝတော သုတ္တာဓာရဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အတ္တတ္ထပရတ္ထာ ဝုတ္တာ။
အထ ဝါ သုတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ယေ အတ္တတ္ထာဒယော အတ္ထပ္ပဘေဒါ ‘‘န ဟ’ညဒတ္ထ’တ္ထိ ပသံသလာဘာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၆၃) ဝုတ္တာ ‘‘အတ္တတ္ထော, ပရတ္ထော, ဥဘယတ္ထော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော, သမ္ပရာယိကော အတ္ထော, ဥတ္တာနော အတ္ထော, ဂမ္ဘီရော အတ္ထော, ဂူဠှော အတ္ထော, ပဋိစ္ဆန္နော အတ္ထော, နေယျော အတ္ထော, နီတော အတ္ထော, အနဝဇ္ဇော အတ္ထော, နိက္ကိလေသော အတ္ထော, ဝေါဒါနော အတ္ထော, ပရမတ္ထော’’တိ, (မဟာနိ။ ၆၃) တေ အတ္ထပ္ပဘေဒေ သူစေတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ သုတ္တနိရပေက္ခံ အတ္တတ္ထာဒယော ဝုတ္တာ သုတ္တတ္ထဘာဝေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ, တေသု ပန ဧကောပိ အတ္ထပ္ပဘေဒေါ သုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗတံ နာတိဝတ္တတီတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထသဒ္ဒေါ ဘာသိတတ္ထပရိယာယောပိ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ပုရိမကာ ပဉ္စ အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဟိတပရိယာယာ, တတော ပရေ ဆ ဘာသိတတ္ထပ္ပဘေဒါ, ပစ္ဆိမကာ စတ္တာရော ဥဘယသဘာဝါ။ တတ္ထ သုဝိညေယျတာယ ဝိဘာဝေန အနဂါဓဘာဝေါ ဥတ္တာနော။ ဒုရဓိဂမတာယ ဝိဘာဝေန အဂါဓဘာဝေါ ဂမ္ဘီရော။ အဝိဝဋော ဂူဠှော။ မူလုဒကာဒယော ဝိယ ပံသုနာ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ တိရောဟိတော ပဋိစ္ဆန္နော။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဉာပေတဗ္ဗော နေယျော။ ယထာရုတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နီတော။ အနဝဇ္ဇနိက္ကိလေသဝေါဒါနာ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တာ, ကုသလဝိပါကကိရိယာဓမ္မဝသေန ဝါ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပရမတ္ထော နိဗ္ဗာနံ, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဧဝ ဝါ။
အထ ဝါ ‘‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ အတ္တတ္ထံ, ‘‘အပ္ပိစ္ဆကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ ဟောတီ’’တိ ပရတ္ထံ သူစေတိ။ ဧဝံ ‘‘အတ္တနာ စ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ, ပရဉ္စ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိယာ သမာဒပေတီ’’တိအာဒိသုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၄။၉၉, ၂၆၅) ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အပရေ ပန ‘‘ယထာသဘာဝံ ဘာသိတံ အတ္တတ္ထံ, ပူရဏကဿပါဒီနမညတိတ္ထိယာနံ သမယဘူတံ ပရတ္ထံ သူစေတိ, သုတ္တေန ဝါ သင်္ဂဟိတံ အတ္တတ္ထံ, သုတ္တာနုလောမဘူတံ ပရတ္ထံ, သုတ္တန္တနယဘူတံ ဝါ အတ္တတ္ထံ, ဝိနယာဘိဓမ္မနယဘူတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၂။) [သျ]ပရတ္ထံ သူစေတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ စ ဝိသေသေတွာ သုတ္တသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော, တသ္မာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ ဒေသနာယ သာတိသယံ အတ္တဟိတပရဟိတာဒီနိ ပကာသိတာနိ ဟောန္တိ တပ္ပဓာနဘာဝတော, န ပန အာဏာဓမ္မသဘာဝ-ဝသပ္ပဝတ္တာယာတိ ဣဒမေဝ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သူစ-သဒ္ဒဿ စေတ္ထ ရဿော။ ‘‘ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္န’န္တိ (ပါစိ။ ၆၅၅, ၁၂၄၂) စ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’တိ (အဋ္ဌသာ။ နိဒါနကထာ, ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) စ ဧဝမာဒီသု သုတ္တသဒ္ဒေါ ဥပစရိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အညေ ပန ယထာဝုတ္တသဒိသေနေဝ နိဗ္ဗစနေန သုတ္တသဒ္ဒဿ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝါစကတ္တံ ဝဒန္တိ။
သုတ္တေ စ အာဏာဓမ္မသဘာဝေါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယမနုဝတ္တတိ, န ဝိနယာဘိဓမ္မေသု ဝိယ ဝေနေယျဇ္ဈာသယော အာဏာဓမ္မသဘာဝေ, တသ္မာ ဝေနေယျာနံ ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာတိ အာဟ ‘‘သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝေနေယျာနံ ဟိတသမ္ပာဒနေ သုတ္တန္တဒေသနာယ တပ္ပရဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တပ္ပရဘာဝေါ စ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ဧတေန စ ဟေတုနာ နနု ဝိနယာဘိဓမ္မာပိ သုဝုတ္တာ, အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂံ ပရိဟရတိ။
အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန ကာလန္တရေန အတ္ထာဘိနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဿမိဝ ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သဿံ နာမ ဝပနရောပနာဒိက္ခဏေယေဝ ဖလံ န ပသဝတိ, အနုပုဗ္ဗဇဂ္ဂနာဒိဝသေန ကာလန္တရေနေဝ ပသဝတိ, တထာ ဣဒမ္ပိ သဝနဓာရဏာဒိက္ခဏေယေဝ အတ္ထေ န ပသဝတိ, အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန ကာလန္တရေနေဝ ပသဝတီတိ။ ပသဝတီတိ စ ဖလတိ, အဘိနိပ္ဖါဒေတီတိ အတ္ထော။ အဘိနိပ္ဖါဒနမေဝ ဟိ ဖလနံ။ ဥပါယသမင်္ဂီနညေဝ အတ္ထာဘိနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓေနု ဝိယ ခီရ’’န္တိ အာဟ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယထာ ဓေနု နာမ ကာလေ ဇာတဝစ္ဆာ ထနံ ဂဟေတွာ ဒုဟတံ ဥပါယဝန္တာနမေဝ ခီရံ ပဂ္ဃရာပေတိ, န အကာလေ အဇာတဝစ္ဆာ။ ကာလေပိ ဝါ ဝိသာဏာဒိကံ ဂဟေတွာ ဒုဟတံ အနုပါယဝန္တာနံ, တထာ ဣဒမ္ပိ နိဿရဏာဒိနာ သဝနဓာရဏာဒီနိ ကုရုတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၃။) [သျ]ဥပါယဝန္တာနမေဝ သီလာဒိအတ္ထေ ပဂ္ဃရာပေတိ, န အလဂဒ္ဒူပမာယ သဝနဓာရဏာဒီနိ ကုရုတံ အနုပါယဝန္တာနန္တိ။ ယဒိပိ ‘‘သူဒတီ’’တိ ဧတဿ ဃရတိ သိဉ္စတီတိ အတ္ထော, တထာပိ သကမ္မိကဓာတုတ္တာ ပဂ္ဃရာပေတီတိ ကာရိတဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော ယထာ ‘‘တရတီ’’တိ ဧတဿ နိပါတေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘သုတ္တာဏာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထမာဟ ‘‘သုဋ္ဌု စ နေ တာယတီ’’တိ။ နေတိ အတ္ထေ။
သုတ္တသဘာဂန္တိ သုတ္တသဒိသံ။ တဗ္ဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ တစ္ဆကာနံ သုတ္တန္တိ ဝဍ္ဎကီနံ ကာဠသုတ္တံ။ ပမာဏံ ဟောတိ တဒနုသာရေန တစ္ဆနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ကာဠသုတ္တံ ပသာရေတွာ သညာဏေ ကတေ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗဉ္စ ပညာယတိ, တသ္မာ တံ တစ္ဆကာနံ ပမာဏံ ဟောတိ, ဧဝံ ဝိဝါဒေသု ဥပ္ပန္နေသု သုတ္တေ အာနီတမတ္တေ ‘‘ဣဒံ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ပါကဋတ္တာ ဝိဝါဒေါ ဝူပသမ္မတိ, တသ္မာ ဧတံ ဝိညူနံ ပမာဏန္တိ။ ဣဒါနိ အညထာပိ သုတ္တသဘာဂတံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတ္တေနာတိ ပုပ္ဖါဝုတေန ယေန ကေနစိ ထိရသုတ္တေန။ သင်္ဂဟိတာနီတိ သုဋ္ဌု, သမံ ဝါ ဂဟိတာနိ, အာဝုတာနီတိ အတ္ထော။ န ဝိကိရိယန္တီတိ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာဘာဝမာဟ, န ဝိဒ္ဓံသီယန္တီတိ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာဘာဝံ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော – ယထာ ထိရသုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖါနိ ဝါတေန န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသီယန္တိ, ဧဝံ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာ အတ္ထာ မိစ္ဆာဝါဒေန န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသီယန္တီတိ။ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ စ ဒေသနာယ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒီနံ သာတိသယပ္ပကာသနတော အာဏာဓမ္မသဘာဝေဟိ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ ဝိသေသေတွာ ဣမဿေဝ သုတ္တသဘာဂတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယာနုသာရေန သမ္ဗန္ဓော စေဝ အတ္ထော စ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုတ္တန္တပိဋက’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေပိ အန္တသဒ္ဒဿ အဝစနံ တဿ ဝိသုံ အတ္ထာဘာဝဒဿနတ္ထံ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော။ သဟယောဂဿ ဟိ သဒ္ဒဿ အဝစနေန သေသတာ တဿ တုလျာဓိကရဏတံ, အနတ္ထကတံ ဝါ ဉာပေတိ။
ယန္တိ ဧသ နိပါတော ကာရဏေ, ယေနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုဍ္ဎိမန္တော ဓမ္မာ ယေန ဝုတ္တာ, တေန အဘိဓမ္မော နာမ အက္ခာတောတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဝသေနာယံ ပဘေဒေါတိ တဿ တဒတ္ထပ္ပဝတ္တတာဒဿနေန တမတ္ထံ သာဓေန္တော ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၄။) [သျ]အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဍ္ဎိဘာဝသင်္ခါတမတိရေကတ္ထံ ဒီပေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိက္ကမန္တီတိအာဒီသု ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော’’တိ။ အဘိညာတာတိ အဍ္ဎစန္ဒာဒိနာ ကေနစိ သညာဏေန ဉာတာ, ပညာတာ ပါကဋာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဍ္ဎစန္ဒာဒိဘာဝေါ ဟိ ရတ္တိယာ ဥပလက္ခဏဝသေန ပညာဏံ ဟောတိ ‘‘ယသ္မာ အဍ္ဎော, တသ္မာ အဋ္ဌမီ။ ယသ္မာ ဦနော, တသ္မာ စာတုဒ္ဒသီ။ ယသ္မာ ပုဏ္ဏော, တသ္မာ ပန္နရသီ’’တိ။ အဘိလက္ခိတာတိ ဧတ္ထာပိ အယမေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣဒံ ပန မူလပဏ္ဏာသကေ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၄) အဘိလက္ခိတသဒ္ဒပရိယာယော အဘိညာတသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာတိအာဒီသု လက္ခဏေ’’တိ။ ယဇ္ဇေဝံ လက္ခိတသဒ္ဒဿေဝ လက္ခဏတ္ထဒီပနတော အဘိ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထကောဝ သိယာတိ? နေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာပိ တဒတ္ထဇောတနတော။ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဟိ ဥပသဂ္ဂနိပါတာ တဒတ္ထဇောတကမတ္တာတိ လက္ခိတသဒ္ဒေန ဝါစကဘာဝေန ပကာသိတဿ လက္ခဏတ္ထဿေဝ ဇောတကဘာဝေန ပကာသနတော အဘိ-သဒ္ဒေါပိ လက္ခဏေ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ပရေဟိ ရာဇူဟိ ပူဇိတုမရဟော ရာဇာ။ ပူဇိတေတိ ပူဇာရဟေ။ ဣဒံ ပန သုတ္တနိပါတေ သေလသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၅၅၃ အာဒယော)။
အဘိဓမ္မေတိ ‘‘သုပိနန္တေန သုက္ကဝိသဋ္ဌိယာ အနာပတ္တိဘာဝေပိ အကုသလစေတနာ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝိနယပညတ္တိယာ သင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ။ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဘာဝေန ယထာဝုတ္တဓမ္မာနမေဝ အညမညသင်္ကရဝိရဟတော အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေတိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပါဏာတိပါတော အကုသလ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၉၂) ဧဝမာဒီသု ဝါ မရဏာဓိပ္ပါယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အကုသလော, န ပါဏသင်္ခါတဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒသင်္ခါတော အတိပါတော။ တထာ ‘‘အဒိန္နဿ ပရသန္တကဿ အာဒါနသင်္ခါတာ ဝိညတ္တိ အဗျာကတော ဓမ္မော, တံဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အကုသလော ဓမ္မော’’တိ ဧဝမာဒိနာပိ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိဝိနယေတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဇာတရူပရဇတံ န ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တော ဝိနယေ ဝိနေတိ နာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဏှတော ပါစိတ္တိယံ, ဧဝံ ပန ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တော အဘိဝိနယေ ဝိနေတိ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဇာတရူပရဇတံ ပရသန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၅။) [သျ]ယထာဝတ္ထုံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု အညတရံ, ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ဂဏှန္တဿ ပါစိတ္တိယံ, အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, ကေဝလံ လောလတာယ ဂဏှန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋံ, ရူပိယဆဍ္ဍကသမ္မတဿ အနာပတ္တီတိ ဧဝံ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဝိနယေပိ ပဋိဗလော ဝိနေတုန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ပရိစ္ဆိန္နတံ သရူပတော သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘အညမည…ပေ… ဟောတီ’’တိ အာဟ။
အဘိက္ကန္တေနာတိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဒီပေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဓိကေ’’တိ။ နနု စ ‘‘အဘိက္ကမန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဍ္ဎိဘာဝံ အတိရေကတ္တံ ဒီပေတိ, ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိ ဧတ္ထ ဉာဏလက္ခဏကိရိယာနံ သုပါကဋတံ ဝိသေသံ, ‘‘အဘိက္ကန္တေနာ’’တိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဣဒံ တာဝ ယုတ္တံ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာ ဥပသဂ္ဂဿ။ ‘‘ပါဒယော ကိရိယာယောဂေ ဥပသဂ္ဂါ’’တိ ဟိ သဒ္ဒသတ္ထေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဘိရာဇာ, အဘိဝိနယေ’’တိ ပန ပူဇိတပရိစ္ဆိန္နေသု ရာဇဝိနယေသု အဘိ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အသတွဝါစီ သဒ္ဒေါ သတွဝါစကော သမ္ဘဝတီတိ? နတ္ထိ အတြ ဒေါသော ပူဇနပရိစ္ဆေဒနကိရိယာနမ္ပိ ဒီပနတော, တာဟိ စ ကိရိယာဟိ ယုတ္တေသု ရာဇဝိနယေသုပိ ပဝတ္တတ္တာ။ အဘိပူဇိတော ရာဇာတိ ဟိ အတ္ထေန ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓံ နိမိတ္တံ ကတွာ ကမ္မသာဓနဘူတံ ရာဇဒဗ္ဗံ အဘိ-သဒ္ဒေါ ပဓာနတော ဝဒတိ, ပူဇနကိရိယံ ပန အပ္ပဓာနတော။ တထာ အဘိပရိစ္ဆိန္နော ဝိနယောတိ အတ္ထေန ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓံ နိမိတ္တံ ကတွာ ကမ္မသာဓနဘူတံ ဝိနယဒဗ္ဗံ အဘိ-သဒ္ဒေါ ပဓာနတော ဝဒတိ, ပရိစ္ဆိန္ဒနကိရိယံ ပန အပ္ပဓာနတော။ တသ္မာ အတိမာလာဒီသု အတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဧတ္ထ သဟ သာဓနေန ကိရိယံ ဝဒတီတိ အဘိရာဇအဘိဝိနယသဒ္ဒါ သောပသဂ္ဂါဝ သိဒ္ဓါ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မသဒ္ဒေပိ အဘိသဒ္ဒေါ သဟ သာဓနေန ဝုဍ္ဎိယာဒိကိရိယံ ဝဒတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဟောတု အဘိ-သဒ္ဒေါ ယထာဝုတ္တေသု အတ္ထေသု, တပ္ပယောဂေန ပန ဓမ္မသဒ္ဒေန ဒီပိတာ ဝုဍ္ဎိမန္တာဒယော ဓမ္မာ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ န ဘဝေယျုံ, ကထံ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇေယျာတိ အနုယောဂေ သတိ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အဘိဓမ္မေ။ ဥပနျာသေ စ-သဒ္ဒေါ။ ဘာဝေတီတိ စိတ္တဿ ဝဍ္ဎနံ ဝုတ္တံ, ဖရိတွာတိ အာရမ္မဏဿ ဝဍ္ဎနံ, တသ္မာ တာဟိ ဘာဝနာဖရဏဝုဍ္ဎီဟိ ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၆။) [သျ]အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒွါရပဋိပဒါဒီဟိ။ ဧကန္တတော လောကုတ္တရဓမ္မာနညေဝ ပူဇာရဟတ္တာ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ တေယေဝ ပူဇိတာတိ ဒဿိတာ။ ‘‘ပူဇာရဟာ’’တိ ဧတေန ကတ္တာဒိသာဓနံ, အတီတာဒိကာလံ, သက္ကုဏေယျတ္ထံ ဝါ နိဝတ္တေတိ။ ပူဇိတဗ္ဗာယေဝ ဟိ ဓမ္မာ ကာလဝိသေသနိယမရဟိတာ ပူဇာရဟာ ဧတ္ထ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော ဒဿိတော။ သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဖုသနာဒိသဘာဝေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ကာမာဝစရေဟိ မဟန္တဘာဝတော မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ အဓိကာ, တတောပိ ဥတ္တရဝိရဟတော အနုတ္တရာ ဓမ္မာတိ ဒဿေတိ ‘‘မဟဂ္ဂတာ’’တိအာဒိနာ။ တေနာတိ ‘‘ဝုဍ္ဎိမန္တော’’တိအာဒိနာ ဝစနေန ကရဏဘူတေန, ဟေတုဘူတေန ဝါ။
ယံ ပနေတ္ထာတိ ဧတေသု ဝိနယာဒီသု တီသု အညမညဝိသိဋ္ဌေသု ယံ အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ, တံ ပိဋကန္တိ အတ္ထော။ ဝိနယာဒယော ဟိ တယော သဒ္ဒါ အညမညာသာဓာရဏတ္တာ ဝိသိဋ္ဌာ နာမ, ပိဋကသဒ္ဒေါ ပန တေဟိ တီဟိပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘‘အဝိသိဋ္ဌော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတောတိ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတ္ထပတိဋ္ဌာနတ္ထေဟိ ကရဏဘူတေဟိ, ဝိသေသနဘူတေဟိ ဝါ။ အပိစ ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထန္တိ အာဟူတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဟိ တော-သဒ္ဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိနာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေဟိတော – သဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ နေရုတ္တိကာ ယထာ ‘‘အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆, ၄၀၈, ၄၁၁) ဧတေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတော, တံတဒတ္ထာနံ ဘာဇနတော စ ပိဋကံ နာမာတိ ဒဿေတိ။ အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကပဒဉှေတံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ပိဋ သဒ္ဒသံဃာဋေသူ’’တိ ဝတွာ ဣဓ ဝုတ္တမေဝ ပယောဂမုဒါဟရန္တိ, တသ္မာ တေသံ မတေန ပိဋီယတိ သဒ္ဒီယတိ ပရိယာပုဏီယတီတိ ပိဋကံ, ပိဋီယတိ ဝါ သံဃာဋီယတိ တံတဒတ္ထော ဧတ္ထာတိ ပိဋကန္တိ နိဗ္ဗစနံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ သမာသံ ဒဿေတိ။
မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာတိ ကာလာမသုတ္တေ, (အ။ နိ။ ၃။၆၆) သာဠှသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၃။၆၇) စ အာဂတံ ပါဠိမာဟ။ တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အမှာကံ ပိဋကတန္တိယာ သဒ္ဓိံ သမေတီတိ မာ ဂဏှိတ္ထာ’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၆၆) အတ္ထော ဝုတ္တော။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ပန ‘‘ပါဠိသမ္ပဒါနဝသေန မာ ဂဏှထာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ကုဒါလပိဋကမာဒါယာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၇။) [သျ]ကုဒါလဉ္စ ပိဋကဉ္စ အာဒါယ။ ကု ဝုစ္စတိ ပထဝီ, တဿာ ဒါလနတော ဝိဒါလနတော အယောမယဥပကရဏဝိသေသော ကုဒါလံ နာမ။ တေသံ တေသံ ဝတ္ထူနံ ဘာဇနဘာဝတော တာလပဏ္ဏဝေတ္တလတာဒီဟိ ကတော ဘာဇနဝိသေသော ပိဋကံ နာမ။ ဣဒံ ပန မူလပဏ္ဏာသကေ ကကစူပမသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၇)။
‘‘တေန…ပေ… ဉေယျာ’’တိ ဂါထာပဒံ ဥလ္လိင်္ဂေတွာ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ သဗ္ဗာဒီဟိ သဗ္ဗနာမေဟိ ဝုတ္တဿ ဝါ လိင်္ဂမာဒိယတေ, ဝုစ္စမာနဿ ဝါ, ဣဓ ပန ဝတ္တိစ္ဆာယ ဝုတ္တဿေဝါတိ ကတွာ ‘‘ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေန…ပေ… ကတွာ’’တိ စ ‘‘ပရိယတ္တိဘာဝတော, တဿ တဿ အတ္ထဿ ဘာဇနတော စာ’’တိ စ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမတိဒိသတိ။ တယောပီတိ ဧတ္ထ အပိသဒ္ဒေါ, ပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အဝယဝသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ‘‘အပီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပီ’’တိ ဝဒန္တော ဟိ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပိ-သဒ္ဒေါပိ ဝိသုံ နိပါတော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ကထေတဗ္ဗာနံ အတ္ထာနံ ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ ဝိနယနံ သာသနံ။ ကထေတဗ္ဗဿ သံဝရာသံဝရာဒိနော အတ္ထဿ ကထနံ ဝစနပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ကထာ, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒေသိတာရံ ဘဂဝန္တမပေက္ခိတွာ ဒေသနာ, သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန သာသနံ, ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝသေန ကထာတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒေသနာဒယော ဒေသေတဗ္ဗာဒိနိရပေက္ခာ န ဟောန္တိ, အာဏာဒယော ပန ဝိသေသတော ဒေသကာဒိအဓီနာတိ တံ တံ ဝိသေသယောဂဝသေန ဒေသနာဒီနံ ဘေဒေါ ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ အာဏာဝိဓာနံ ဝိသေသတော အာဏာရဟာဓီနံ တတ္ထ ကောသလ္လယောဂတော, ဧဝံ ဝေါဟာရပရမတ္ထဝိဓာနာနိ စ ဝိဓာယကာဓီနာနီတိ အာဏာဒိဝိဓိနော ဒေသကာယတ္တတာ ဝုတ္တာ။ အပရာဓဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိယ စ ဓမ္မာနုရူပမ္ပိ သာသနံ ဝိသေသတော, တထာ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာပေက္ခန္တိ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန သာသနံ ဝုတ္တံ။ သံဝရာသံဝရနာမရူပါနံ ဝိယ စ ဝိနိဗ္ဗေဌေတဗ္ဗာယ ဒိဋ္ဌိယာ ကထနံ သတိ ဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ, နာသတီတိ ဝိသေသတော တဒဓီနံ, တသ္မာ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝသေန ကထာ ဝုတ္တာ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၈။) [သျ]‘‘ဒေသကဿ ဝသေနေတ္ထ, ဒေသနာ ပိဋကတ္တယံ၊
သာသိတဗ္ဗဝသေနေတံ, သာသနန္တိ ပဝုစ္စတိ။
ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ, ဝသေနာပိ ကထာတိ စ၊
ဒေသနာသာသနကထာ-ဘေဒမ္ပေဝံ ပကာသယေ’’တိ။
ပဒတ္တယမ္ပေတံ သမောဓာနေတွာ တာသံ ဘေဒေါတိ ကတွာ ဘေဒသဒ္ဒေါ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗော ဒွန္ဒပဒတော ပရံ သုယျမာနတ္တာ ‘‘ဒေသနာဘေဒံ, သာသနဘေဒံ, ကထာဘေဒဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ’’တိ။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တံ, ဝိသေသံ ဝါ။ တေသု ပိဋကေသု။ သိက္ခာ စ ပဟာနဉ္စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ စ, တဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ။
ဒုတိယဂါထာယ ပရိယတ္တိဘေဒံ ပရိယာပုဏနဿ ပကာရံ, ဝိသေသဉ္စ ဝိဘာဝယေ။ ယဟိံ ဝိနယာဒိကေ ပိဋကေ။ ယံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိဉ္စ ယထာ ဘိက္ခု ပါပုဏာတိ, တထာ တမ္ပိ သဗ္ဗံ တဟိံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ယံ ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိဉ္စ ယဟိံ ယထာ ဘိက္ခု ပါပုဏာတိ, တထာ တမ္ပိ သဗ္ဗံ တဟိံ ဝိဘာဝယေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာတိ စ ယေဟိ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတုပရိယာပုဏနာဒိပ္ပကာရေဟိ, ဥပါရမ္ဘနိဿရဏဓမ္မကောသရက္ခဏဟေတုပရိယာပုဏနံ သုပ္ပဋိပတ္တိဒုပ္ပဋိပတ္တီတိ ဧတေဟိ ပကာရေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တေသုပိ စ အညေသု တထာ ပါပုဏန္တေသု ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဝတော, ယထာနုသိဋ္ဌံ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော စ ဘိက္ခူတိ ဝုတ္တံ။
တတြာတိ တာသု ဂါထာသု။ အယန္တိ အဓုနာ ဝက္ခမာနာ ကထာ။ ပရိဒီပနာတိ သမန္တတော ပကာသနာ, ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ ဝိဘဇနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘာဝနာတိ ဧဝံ ပရိဒီပနာယပိ သတိ ဂူဠှံ ပဋိစ္ဆန္နမကတွာ သောတူနံ သုဝိညေယျဘာဝေန အာဝိဘာဝနာ။ သင်္ခေပေန ပရိဒီပနာ, ဝိတ္ထာရေန ဝိဘာဝနာတိပိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ဧတံ ပဒဒွယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုရူပတော ကထိတံ, အတ္ထတော ပန ဧကမေဝ။ တသ္မာ ပရိဒီပနာ ပဌမဂါထာယ, ဝိဘာဝနာ ဒုတိယဂါထာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စ-သဒ္ဒေန ဥဘယတ္ထံ အညမညံ သမုစ္စေတိ။ ကသ္မာ, ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏေ နိပါတော ‘‘အက္ခရဝိပတ္တိယံ ဟီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယသ္မာ, ကသ္မာတိ ဝါ အတ္ထော။ အာဏံ ပဏေတုံ [ဌပေတုံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)] အရဟတီတိ အာဏာရဟော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၉၉။) [သျ]မဟာကာရုဏိကတာယ စ အဝိပရီတဟိတောပဒေသကဘာဝေန ပမာဏဝစနတ္တာ အာဏာရဟေန ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ ဝေါဟာရပရမတ္ထဓမ္မာနမ္ပိ တတ္ထ သဗ္ဘာဝတော ‘‘အာဏာဗာဟုလ္လတော’’တိ ဝုတ္တံ, တေန ယေဘုယျနယံ ဒဿေတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသေသေန သတ္တာနံ မနံ အဝဟရတီတိ ဝေါဟာရော, ပညတ္တိ, တသ္မိံ ကုသလော, တေန။
ပစုရော ဗဟုလော အပရာဓော ဒေါသော ဝီတိက္ကမော ယေသံ တေ ပစုရာပရာဓာ, သေယျသကတ္ထေရာဒယော။ ယထာပရာဓန္တိ ဒေါသာနုရူပံ။ ‘‘အနေကဇ္ဈာသယာ’’တိအာဒီသု အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, သော အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ, ဉာဏဉ္စ, ပဘေဒတော ပန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ, ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ, ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာ ဧဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခေါ ပနာယံ ကစ္စာန လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ, (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) အတ္ထိတာတိ ဟိ သဿတဂ္ဂါဟော အဓိပ္ပေတော, နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာသယော။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပန သုဒ္ဓသတ္တာနံ အနုလောမိကာ ခန္တိ, ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဒုဝိဓော အာသယော။ တတ္ထ စ အနုလောမိကာ ခန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ယထာဘူတဉာဏံ ပန ကမ္မသကတာဉာဏံ။ စတုဗ္ဗိဓော ပေသော အာသယန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထ နိဝသန္တိ, စိတ္တံ ဝါ အာဂမ္မ သေတိ ဧတ္ထာတိ အာသယော မိဂါသယော ဝိယ။ ယထာ မိဂေါ ဂေါစရာယ ဂန္တွာပိ ပစ္စာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝနဂဟနေ သယတီတိ တံ တဿ ‘‘အာသယော’’တိ ဝုစ္စတိ, တထာ စိတ္တံ အညထာပိ ပဝတ္တိတွာ ယတ္ထ ပစ္စာဂမ္မ သေတိ, တဿ သော ‘‘အာသယော’’တိ။ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ အနုသယာ။ မူသိကဝိသံ ဝိယ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာရဟာ အနာဂတာ, အတီတာ, ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါတိ။ စရိယာတိ ရာဂစရိယာဒိကာ ဆ မူလစရိယာ, အန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓာ, သံသဂ္ဂဝသေန ပန တေသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ စရိယာတိ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ စရိတံ။ တဉှိ ဝိဘင်္ဂေ စရိတနိဒ္ဒေသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၀။) [သျ]‘‘အဓိမုတ္တိ နာမ ‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’တိအာဒိနာ တန္နိန္နဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘အဓိမုတ္တိ နာမ သတ္တာနံ ပုဗ္ဗစရိယဝသေန အဘိရုစိ, သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေနာ’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ယာယ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ သတ္တေ သေဝန္တိ, ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေယေဝ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သီလဝန္တော န ဟောန္တိ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ သီလဝန္တော, တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနာ သဒိသေ သာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာရုပ္ပဘိက္ခူ, ဣတရေ အသာရုပ္ပါ, တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနာ သဒိသေ အသာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဓာတုသံယုတ္တဝသေန (သံ။ နိ။ ၂။၈၅ အာဒယော) စေသ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။ ဧဝမယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကာဒီနံ အညမညော ပသေဝနာဒိနိယမိတာ အဘိရုစိ အဇ္ဈာသယဓာတု ‘‘အဓိမုတ္တီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနေကာ အဇ္ဈာသယာဒယော တေ ယေသံ အတ္ထိ, အနေကာ ဝါ အဇ္ဈာသယာဒယော ယေသန္တိ တထာ ယထာ ‘‘ဗဟုကတ္တုကော, ဗဟုနဒိကော’’တိ။ ယထာနုလောမန္တိ အဇ္ဈာသယာဒီနံ အနုလောမံ အနတိက္ကမ္မ, ယေ ယေ ဝါ အဇ္ဈာသယာဒယော အနုလောမာ, တေဟိ တေဟီတိ အတ္ထော။ အာသယာဒီနံ အနုလောမဿ ဝါ အနုရူပန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန ‘‘အဟံ မမ သန္တက’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တသညိနော။ ယထာဓမ္မန္တိ ‘‘နတ္ထေတ္ထ အတ္တာ, အတ္တနိယံ ဝါ, ကေဝလံ ဓမ္မမတ္တမေဝေတ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဓမ္မသဘာဝါနုရူပန္တိ အတ္ထော။
သံဝရဏံ သံဝရော, ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ မဟန္တော သံဝရော အသံဝရော။ ဝုဍ္ဎိအတ္ထော ဟိ အယံ အ-ကာရော ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၁) တံယောဂတာယ စ ခုဒ္ဒကော သံဝရော ပါရိသေသာဒိနယေန သံဝရော, တသ္မာ ခုဒ္ဒကော, မဟန္တော စ သံဝရောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သံဝရာ သံဝရော’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမောစနံ, အတ္ထတော ပန တဿ ဥဇုဝိပစ္စနိကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဓမ္မာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ’’တိ။ နာမဿ, ရူပဿ, နာမရူပဿ စ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ, သော ပန ‘‘ရာဂါဒိပဋိပက္ခဘူတော’’တိ ဝစနတော တထာပဝတ္တမေဝ ဉာဏံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၁။) [သျ]‘‘တီသုပီ’’တိအာဒိနာ အပရဍ္ဎံ ဝိဝရတိ။ တီသုပိ တာသံ ဝစနသမ္ဘဝတော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေတံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတြ ‘‘ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝစနတော အာဟ ‘‘ဝိနယပိဋကေ အဓိသီလသိက္ခာ’’တိ။ သုတ္တန္တပါဠိယံ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) သမာဓိဒေသနာဗာဟုလ္လတော ‘‘သုတ္တန္တ ပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဿ အဓိပညာပဒဋ္ဌာနတော, အဓိပညာယ စ အတ္ထာယ တဒဝသေသနာမရူပဓမ္မကထနတော အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မပိဋကေ အဓိပညာသိက္ခာ’’တိ။
ကိလေသာနန္တိ သံက္လေသဓမ္မာနံ, ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ, ဥဘယာပေက္ခဉ္စေတံ ‘‘ယော ကာယဝစီဒွါရေဟိ ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမော, တဿ ပဟာနံ, တဿ ပဋိပက္ခတ္တာ’’တိ စ။ ‘‘ဝီတိက္ကမော’’တိ အယံ ‘‘ပဋိပက္ခ’’န္တိ ဘာဝယောဂေ သမ္ဗန္ဓော, ‘‘သီလဿာ’’တိ ပန ဘာဝပစ္စယေ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ အနုသယဝသေန သန္တာနေ အနုဝတ္တန္တာ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ ပရိယုဋ္ဌိတာပိ သီလဘေဒဘယဝသေန ဝီတိက္ကမိတုံ န လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿာ’’တိ။ ဩကာသာဒါနဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ ဥဋ္ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ, တဿ ပဟာနံ, စိတ္တသန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ကိလေသာနံ ပရိယုဋ္ဌာနဿ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ကိလေသာန’’န္တိ ဟိ အဓိကာရော, တံ ပန ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ စိတ္တသမာဒဟနဝသေန ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿာ’’တိ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယနကာ အနုရူပကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ အနုသယာ, တေသံ ပဟာနံ, တေ ပန သဗ္ဗသော အရိယမဂ္ဂပညာယ ပဟီယန္တီတိ အာဟ ‘‘အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယာ’’တိ။
ဒီပါလောကေန ဝိယ တမဿ ဒါနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ။ ဣဓ ပန အဓိသီလသိက္ခာယ ဝုတ္တဋ္ဌာနတ္တာ တေန တေန သုသီလျင်္ဂေန တဿ တဿ ဒုဿီလျင်္ဂဿ ပဟာနံ ‘‘တဒင်္ဂပ္ပဟာန’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန ဃဋပ္ပဟာရေန ဝိယ ဇလတလေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံ တံ မဂ္ဂဝတော သန္တာနေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၂။) [သျ]သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တမပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ, သံကိလေသေဟိ ဝါ ဒူသိတံ စရိတံ ဒုစ္စရိတံ။ တဒေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နံ, တံ သန္တာနံ သမ္မာ ကိလိသတိ ဝိဗာဓတိ, ဥပတာပေတိ စာတိ သံကိလေသော, တဿ ပဟာနံ။ ကာယဝစီဒုစ္စရိတဝသေန ပဝတ္တသံကိလေသဿ တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ ဝုတ္တံ သီလဿ ဒုစ္စရိတပဋိပက္ခတ္တာ။ သိက္ခတ္တယာနုသာရေန ဟိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသတီတိ တဏှာ, သာဝ ဝုတ္တနယေန သံကိလေသော, တဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ဝုတ္တံ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ယထာဝုတ္တနယေန သံကိလေသော, တဿ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ ဝုတ္တံ ပညာယ အတ္တာဒိဝိနိမုတ္တသဘာဝ ဓမ္မပ္ပကာသနတော။
ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာတိ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု ဧကမေကသ္မိံ ပိဋကေ, စ-သဒ္ဒေါ ဝါကျာရမ္ဘေ, ပက္ခန္တရေ ဝါ။ ပိ-သဒ္ဒေါ, အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အဝယဝသမ္ပိဏ္ဍနေ, တေန န ကေဝလံ စတုဗ္ဗိဓဿေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ, အထ ခေါ ပစ္စေကံ တဒဝယဝါနမ္ပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနံ ကရောတိ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ ဣဒါနိ တေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တန္တီတိ ပါဠိ။ သာ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော, သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော, ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ စ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနာနံ အာဠိ ပန္တီတိ ‘‘ပါဠီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဣဓ ပန ဝိနယဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီနံ သဒ္ဒဝါဒီနံ မတေန ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓဘူတာ တန္တိ ဓမ္မော နာမ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟိ နာမတ္ထေ, ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ တဿာယေဝါတိ တဿာ ယထာဝုတ္တာယ ဧဝ တန္တိယာ အတ္ထော။ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယာတိ ဥဂ္ဂဟဏ-ဓာရဏာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန မနသာ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတာယ ယထာဝုတ္တာယ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓဘူတာယ တဿာ တန္တိယာ။ ဒေသနာတိ ပစ္ဆာ ပရေသမဝဗောဓနတ္ထံ ဒေသနာသင်္ခါတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓဘူတာ တန္တိယေဝ။ အပိစ ယထာဝုတ္တတန္တိ သင်္ခါတသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဒေသနာ။ တန္တိယာ, တန္တိအတ္ထဿ စာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒုဝိဓာယပိ တန္တိယာ, တဒတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေ ဟိ ဘဂဝတာ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ, ဝေါဟာရဿ စ ဒီပကော သဒ္ဒေါယေဝ တန္တိ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ပန ဝါဒေ ဓမ္မဿာပိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဓမ္မဒေသနာနံ ကော ဝိသေသောတိ စေ? တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဗောဓကဘာဝေန ဉာတော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၃။) [သျ]ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတော ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဓမ္မော, ပစ္ဆာ ပရေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ပဝတ္တိတော တံ တဒတ္ထပ္ပကာသကော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ အယမိမေသံ ဝိသေသောတိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဒေသနာ ဒေသီယတိ သမုဋ္ဌာပီယတိ သဒ္ဒေါ ဧတေနာတိ ကတွာ မုသာဝါဒါဒယော ဝိယ တတ္ထာပိ ဟိ မုသာဝါဒါဒိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒါဒိသဒ္ဒေဟိ ဝေါဟရီယတီတိ။ ကိဉ္စာပိ အက္ခရာဝလိဘူတော ပညတ္တိသဒ္ဒေါယေဝ အတ္ထဿ ဉာပကော, တထာပိ မူလကာရဏဘာဝတော ‘‘အက္ခရသညာတော’’တိအာဒီသု ဝိယ တဿာယေဝ အတ္ထောတိ ပရမတ္ထသဒ္ဒေါယေဝ အတ္ထဿ ဉာပကဘာဝေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တဿာ တန္တိယာ ဒေသနာ’’တိ စ သဒိသဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဥပ္ပန္နာ စ ကုသလာဓမ္မာ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။
အဘိဓမ္မဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီနံ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝါဒီနံ မတေန သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿ အနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဧကန္တေန ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ နာမပညတ္တိပဗန္ဓဘူတာ တန္တိ ဓမ္မော နာမ, ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ တဿာယေဝါတိ တဿာ နာမပညတ္တိဘူတာယ တန္တိယာ ဧဝ အတ္ထော။ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယာတိ သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿာနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ နာမပဏ္ဏတ္တိပဗန္ဓဘူတာယ တဿာ တန္တိယာ။ ဒေသနာတိ ပရေသံ ပဗောဓနေန အတိသဇ္ဇနာ ဝါစာယ ပကာသနာ ဝစီဘေဒဘူတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာ တန္တိ။ တန္တိယာ, တန္တိအတ္ထဿ စာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒုဗ္ဗိဓာယပိ တန္တိယာ, တဒတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓောတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ ဧဝံ ဝဒန္တိ – သဘာဝတ္ထဿ, သဘာဝဝေါဟာရဿ စ အနုရူပဝသေနေဝ ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ ပဏ္ဏတ္တိ ဣဓ ‘‘တန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိ စ သဒ္ဒဝါဒီနံ မတေန သဒ္ဒေါယေဝ ဣဓ တန္တိ နာမ သိယာ။ တန္တိယာ, ဒေသနာယ စ နာနတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ စ တန္တိယာ ဝစီဘေဒကရဏမတ္တံ ဌပေတွာ ဒေသနာယ နာနတ္တံ နတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒေသနံ ဒဿေန္တေန မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာတိ ဝစီဘေဒကရဏမတ္တံ ဝိနာ တန္တိယာ သဟ ဒေသနာယ အနညတာ ဝုတ္တာ။ တထာ စ ဥပရိ ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသနာယ အနညဘာဝေန တန္တိယာပိ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ကထိတော ဟောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၄။) [သျ]အပိစ ယဒိ တန္တိယာ အညာယေဝ ဒေသနာ သိယာ, ‘‘တန္တိယာ စ တန္တိအတ္ထဿ စ ဒေသနာယ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဧဝံ ပန အဝတွာ ‘‘တန္တိယာ စ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တန္တိယာ, ဒေသနာယ စ အနညဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ‘‘ဒေသနာ နာမ ပညတ္တီ’’တိ ဒဿေန္တေန ဒေသနာယ အနညဘာဝတော တန္တိယာ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ကထိတော ဟောတီတိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပန ပရမတ္ထတော သဒ္ဒေါယေဝ ပရမတ္ထဝိနိမုတ္တာယ သမ္မုတိယာ အဘာဝါ, ဣမမေဝ စ နယံ ဂဟေတွာ ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ဓမ္မော စ ဒေသနာ စ ပရမတ္ထတော သဒ္ဒေါ ဧဝါ’’တိ ဝေါဟရန္တိ, တေပိ အနုပဝဇ္ဇာယေဝ။ ယထာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပါကာ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပါကာ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထဝိသယာယေဝါ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရပရိဝိတက္ကပုဗ္ဗကာနံ ရာဂါဒိအကုသလာနံ, မေတ္တာဒိကုသလာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာပိ သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ ပရမတ္ထဓမ္မမူလကတ္တာ ပနဿ ပရိကပ္ပဿ ပရမတ္ထဝိသယတာ သက္ကာ ပညပေတုံ, ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ စ။ ဧဝမ္ပိ ပဏ္ဏတ္တိဝါဒီနံ မတံ ဟောတု, သဒ္ဒဝါဒီနံ မတေပိ ဓမ္မဒေသနာနံ နာနတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရာ ဒီဟိ ပကာသိတန္တိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘သဒ္ဒေါ ဓမ္မော ဒေသနာ စ, ဣစ္စာဟု အပရေ ဂရူ၊
ဓမ္မော ပဏ္ဏတ္တိ သဒ္ဒေါ တု, ဒေသနာ ဝါတိ စာပရေ’’တိ။
တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာတိ ဧတ္ထ တန္တိအတ္ထော, တန္တိဒေသနာ, တန္တိအတ္ထပဋိဝေဓော စာတိ ဣမေ တယော တန္တိဝိသယာ ဟောန္တီတိ ဝိနယပိဋကာဒီနံ အတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာဓာရဘာဝေါ ယုတ္တော, ပိဋကာနိ ပန တန္တိယေဝါတိ တေသံ ဓမ္မာဓာရဘာဝေါ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ? တန္တိသမုဒါယဿ အဝယဝတန္တိယာ အာဓာရဘာဝတော။ သမုဒါယော ဟိ အဝယဝဿ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန အာဓာရဘာဝေန ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဓမ္မာဒီနံ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝတော တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ဝိနယာဒယော ဂမ္ဘီရာတိ ဝိနယာဒီနမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝုတ္တောယေဝ, တသ္မာ ဓမ္မာဒယော ဧဝ ဒုက္ခောဂါဟတ္တာ ဂမ္ဘီရာ, န ဝိနယာဒယောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ သမုခေန, ဝိသယဝိသယီမုခေန စ ဝိနယာဒီနညေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မော ဟိ ဝိနယာဒယော ဧဝ အဘိန္နတ္တာ။ တေသံ ဝိသယော အတ္ထော ဝါစကဘူတာနံ တေသမေဝ ဝါစ္စဘာဝတော, ဝိသယိနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၅။) [သျ]ဒေသနာပဋိဝေဓာ ဓမ္မတ္ထဝိသယဘာဝတောတိ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ, ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မတ္ထဒေသနာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝတော တဗ္ဗိသယော ပဋိဝေဓောပိ ဂမ္ဘီရော ယထာ တံ ဂမ္ဘီရဿ ဥဒကဿ ပမာဏဂ္ဂဟဏေ ဒီဃေန ပမာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော။ ပိဋကာဝယဝါနံ ဓမ္မာဒီနံ ဝုစ္စမာနော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ တံသမုဒါယဿ ပိဋကဿာပိ ဝုတ္တောယေဝ, တသ္မာ တထာ န စောဒေတဗ္ဗန္တိပိ ဝဒန္တိ, ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ပိဋကာဝယဝါသမ္ဘဝတော။ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဒုက္ခောဂါဟော, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော ဝိယ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထဝသာ ဟိ ဝိဘတ္တိဝစနလိင်္ဂပရိဏာမောတိ။ ဒုက္ခေန ဩဂယှန္တိ, ဒုက္ခော ဝါ ဩဂါဟော အန္တော ပဝိသနမေတေသူတိ ဒုက္ခောဂါဟာ။ န လဘိတဗ္ဗောတိ အလဗ္ဘနီယော, သောယေဝ အလဗ္ဘနေယျော, လဘီယတေ ဝါ လဗ္ဘနံ, တံ နာရဟတီတိ အလဗ္ဘနေယျော။ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထ ဩကာသေတိ ပတိဋ္ဌော, ပတိဋ္ဌဟနံ ဝါ ပတိဋ္ဌော, အလဗ္ဘနေယျော သော ယေသု တေ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ။ ဧကဒေသေန ဩဂါဟန္တေဟိပိ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ပတိဋ္ဌာ လဒ္ဓုံ န သက္ကာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ဧတံ ပုန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။
ဣဒါနိ ဟေတုဟေတုဖလာဒီနမ္ပိ ဝသေန ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟေတူတိ ပစ္စယော။ သော စ အတ္တနော ဖလံ ဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဓမ္မော ဒ-ကာရဿ ဓ-ကာရံ ကတွာ။ ဓမ္မသဒ္ဒဿ စေတ္ထ ဟေတုပရိယာယတာ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၁၈)။ နနု စ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ သမာသပဒဿ အဝယဝပဒတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဓမ္မေ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ။ တသ္မာ ဟေတုဓမ္မသဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ, ဉာဏပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓိတော ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါတိ။ တထာ ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန သာဓိတော အတ္ထဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၆။) [သျ]ဟေတုဖလဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟေတုနော ဖလံ ဟေတုဖလံ, တဉ္စ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတီတိ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။
ဒေသနာတိ ပညတ္တီတိ ဧတ္ထ သဒ္ဒဝါဒီနံ ဝါဒေ အတ္ထဗျဉ္ဇနကာ အဝိပရီတာဘိလာပဓမ္မနိရုတ္တိဘူတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာ တန္တိ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဒေသနာ နာမာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဒေသီယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ ဟိ ဒေသနာ။ ပကာရေန ဉာပီယတိ အတ္ထော ဧတာယ, ပကာရတော ဝါ ဉာပေတီတိ ပညတ္တိ။ တမေဝ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပန ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဟေတုံ, ဟေတုဖလဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဝါစကော ဟေသ ဓမ္မသဒ္ဒေါ, န ပရိယတ္တိဟေတုအာဒိဝါစကော, တသ္မာ ယော ယော အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဓမ္မော, တသ္မိံ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ တေသံ တေသံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဓမ္မာနံ အနုရူပံ ဝါ ယထာဓမ္မံ။ ဒေသနာပိ ဟိ ပဋိဝေဓော ဝိယ အဝိပရီတသဝိသယဝိဘာဝနတော ဓမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တတိ, တတောယေဝ စ အဝိပရီတာဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပေါ ဓမ္မနိရုတ္တိဘူတော တန္တိသင်္ခါတော ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော။ သော ဟိ အဘိလပ္ပတိ ဥစ္စာရီယတီတိ အဘိလာပေါ, ဓမ္မော အဝိပရီတော သဘာဝဘူတော အဘိလာပေါ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ, ဧတေန ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ဓမ္မနိရုတ္တိံ ဒဿေတိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေါ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝုတ္တော။ တဒဋ္ဌကထာယ စ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) တဿာ သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဒဿိတာ။ ‘‘ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ သဒ္ဒေါ ဝါစကော’’တိ ဟိ ဝစနဝစနတ္ထေ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ တံ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတော သဒ္ဒေါ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အဓိပ္ပါယော’’တိ ဧတေန ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တတော ဝိနိမုတ္တံ ပညတ္တိံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေတိ အနေကဓာ အတ္ထသမ္ဘဝေ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတတ္ထဿေဝ ဝုတ္တတ္တာတိ အယံ သဒ္ဒဝါဒီနံ ဝါဒတော ဝိနိစ္ဆယော။
ပညတ္တိဝါဒီနံ ဝါဒေ ပန သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿာနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ တန္တိသင်္ခါတာ နာမပညတ္တိ ဒေသနာ နာမ, ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တဒေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၇။) [သျ]မူလကာရဏဘူတဿ သဒ္ဒဿ ဒဿနဝသေန ကာရဏူပစာရေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါ’’တိ ဧတ္ထ အဘိလပ္ပတိ ဥစ္စာရီယတီတိ အဘိလာပေါတိ သဒ္ဒေါ ဝုစ္စတိ, န ပဏ္ဏတ္တိ, တထာပိ သဒ္ဒေ ဝုစ္စမာနေ တဒနုရူပံ ဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ တေန ဝေါဟာရေန ဒီပိတဿ အတ္ထဿ ဇာနနတော သဒ္ဒေ ကထိတေ တဒနုရူပါ ပဏ္ဏတ္တိပိ ကာရဏူပစာရေန ကထိတာယေဝ ဟောတိ။ အပိစ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသနာ နာမ သဒ္ဒေါ န ဟောတီတိ ဒီပိတမေဝ။ တေန ဟိ အဓိပ္ပါယမတ္တမေဝ မူလကာရဏသဒ္ဒဝသေန ကထိတံ, န ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထောတိ အယံ ပညတ္တိဝါဒီနံ ဝါဒတော ဝိနိစ္ဆယော။ အတ္ထန္တရမာဟ ‘‘အနုလောမ…ပေ… ကထန’’န္တိ, ဧတေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ဒေသနာသမုဋ္ဌာပကံ စိတ္တုပ္ပါဒံ ဒဿေတိ။ ကထီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဟိ ကထနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန နီတနေယျာဒိကာ ပါဠိဂတိယော, ဧကတ္တာဒိနန္ဒိယာဝတ္တာဒိကာ ပါဠိနိဿိတာ စ နယာ သင်္ဂဟိတာ။
သယမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဧတေန ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ပဋိဝေဓော, ဉာဏံ။ တဒေဝ အဘိသမေတိ, ဧတေန ဝါ အဘိသမေန္တီတိ အဘိသမယောတိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တံ ပဋိဝေဓံ အဘိသမယပ္ပဘေဒတော, အဘိသမယာကာရတော, အာရမ္မဏတော, သဘာဝတော စ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘သော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ လောကိယလောကုတ္တရောတိ ပဘေဒတော, ဝိသယတော, အသမ္မောဟတောတိ အာကာရတော, ဓမ္မေသု, အတ္ထေသု, ပညတ္တီသူတိ အာရမ္မဏတော, အတ္ထာနုရူပံ, ဓမ္မာနုရူပံ, ပညတ္တိပထာနုရူပန္တိ သဘာဝတော စ ပါကဋံ ကရောတိ။ တတ္ထ ဝိသယတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နာမ အဝိဇ္ဇာဒိဓမ္မာရမ္မဏော, သင်္ခါရာဒိအတ္ထာရမ္မဏော, တဒုဘယပညာပနာရမ္မဏော စ လောကိယော အဘိသမယော။ အသမ္မောဟတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နာမ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ယထာဝုတ္တဓမ္မတ္ထပညတ္တီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနော လောကုတ္တရော အဘိသမယော။ တထာ ဟိ ‘‘အယံ ဟေတု, ဣဒမဿ ဖလံ, အယံ တဒုဘယာနုရူပေါ ဝေါဟာရော’’တိ ဧဝံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန လောကိယဉာဏံ ဝိသယတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ, လောကုတ္တရဉာဏံ ပန တေသု ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု သမ္မောဟဿဉာဏေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ လောကုတ္တရော ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၈။) [သျ]ပဋိဝေဓော ဝိသယတော နိဗ္ဗာနဿ, အသမ္မောဟတော စ ဣတရဿာတိပိ ဝဒန္တိ ဧကေ။
အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ, သင်္ခါရေ ဥပ္ပါဒေတိ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧဝံ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေသု တီသု အပုညာဘိသင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယော, ဣတရေသံ ယထာနုရူပ’’န္တိအာဒိနာ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသု ပဋိဝေဓောတိပိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသူတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅) ကာရဏာနုရူပံ ကာရိယေသု။ ဆဗ္ဗိဓာယ ပညတ္တိယာ ပထော ပညတ္တိပထော, တဿ အနုရူပံ တထာ, ပညတ္တိယာ ဝုစ္စမာနဓမ္မာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓောတိ အတ္ထော။ အဘိသမယတော အညမ္ပိ ပဋိဝေဓတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓောတိ ဟိ တံတံရူပါဒိဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပိဋကေ, ပါဠိပဒေသေ ဝါ။ သလက္ခဏသင်္ခါတောတိ ရုပ္ပနနမနဖုသနာဒိသကသကလက္ခဏသင်္ခါတော။
ယထာဝုတ္တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ပိဋကာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မဇာတန္တိ ကာရဏပ္ပဘေဒေါ, ကာရဏမေဝ ဝါ။ အတ္ထဇာတန္တိ ကာရိယပ္ပဘေဒေါ, ကာရိယမေဝ ဝါ။ ယာ စာယံ ဒေသနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဒတ္ထဝိဇာနနဝသေန အဘိမုခေါ ဟောတိ။ ယော စေတ္ထာတိ ယော ဧတာသု တံ တံ ပိဋကာဂတာသု ဓမ္မတ္ထဒေသနာသု ပဋိဝေဓော, ယော စ ဧတေသု ပိဋကေသု တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သမ္ဘရိတဗ္ဗတော ကုသလမေဝ သမ္ဘာရော, သော သမ္မာ အနုပစိတော ယေဟိ တေ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရာ, တတောဝ ဒုပ္ပညေဟိ, နိပ္ပညေဟီတိ အတ္ထော။ န ဟိ ပညဝတော, ပညာယ ဝါ ဒုဋ္ဌုဘာဝေါ ဒူသိတဘာဝေါ စ သမ္ဘဝတီတိ နိပ္ပညတ္တာယေဝ ဒုပ္ပညာ ယထာ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ၁၀။၇၅၊ ပါရာ။ ၂၉၅၊ ဓ။ ပ။ ၃၀၈)။ ဧတ္ထ စ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ, တေသံ ပညာပနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော တံဒေသနာယ, အဘိသမယသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဥပ္ပါဒနဝိသယီကရဏာနံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, အဝိပရီတသဘာဝသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၀၉။) [သျ]ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပကာရန္တရံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ အနူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ပရိဒီပိတတ္ထဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘သိဒ္ဓေ ဟိ သတျာရမ္ဘော အတ္ထန္တရဝိညာပနာယ ဝါ ဟောတိ, နိယမာယ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ပုနာရမ္ဘဝစနေန အနူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ပရိဒီပိတတ္ထဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထေ နိပါတော, ဧတ္တကေန ဝစနက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဝါ ပရိမာဏံ ယဿာတိ ဧတ္တာဝံ, တေန, ဧတပရိမာဏဝတာ သဒ္ဒတ္ထက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘သဒ္ဒေ ဟိ ဝုတ္တေ တဒတ္ထောပိ ဝုတ္တောယေဝ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တော သံဝဏ္ဏိတော အတ္ထော ယဿာတိ ဝုတ္တတ္ထာ။
ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ဂါထာယ။ ဧဝံ အတ္ထော, ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝါ သေသော။ တီသု ပိဋကေသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကေကသ္မိ’’န္တိ အဓိကာရတော, ပကရဏတော ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကတ္တာ သဒ္ဒပဋိပတ္တိယာ နိဒ္ဓါရဏမိဓ အဝတ္တုကာမေန အာဓာရောယေဝ ဝုတ္တော။ န စေတ္ထ စောဒေတဗ္ဗံ ‘‘တီသုယေဝ ပိဋကေသု တိဝိဓော ပရိယတ္တိဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သိယာ’’တိ သမုဒါယဝသေန ဝုတ္တဿာပိ ဝါကျဿ အဝယဝါဓိပ္ပါယသမ္ဘဝတော။ ဒိဿတိ ဟိ အဝယဝဝါကျနိပ္ဖတ္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဒယော ဘုဉ္ဇန္တူ’’တိအာဒီသု, တသ္မာ အလမတိပပဉ္စေန။ ယထာ အတ္ထော န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပရိယတ္တိဘေဒေါတိ ပရိယာပုဏနံ ပရိယတ္တိ။ ပရိယာပုဏနဝါစကော ဟေတ္ထ ပရိယတ္တိသဒ္ဒေါ, န ပန ပါဠိပရိယာယော, တသ္မာ ပရိယာပုဏနပ္ပကာရောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တီဟိ ပကာရေဟိ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ ပါဠိယော ဧဝ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ စေဝ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အလဂဒ္ဒူပမာပရိယာပုဏနယောဂတော ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ ပရိယတ္တီ’’တိ ပါဠိပိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ပရတော နိဒ္ဒေသဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယေဝ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ, ပရိယာပုဋာ’’တိ စ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ။
အလဂဒ္ဒေါ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဥပမာ ဧတိဿာတိ အလဂဒ္ဒူပမာ။ အလဂဒ္ဒဿ ဂဟဏဉှေတ္ထ အလဂဒ္ဒသဒ္ဒေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာပူပိကောတိ ဧတ္ထ အာပူပ-သဒ္ဒေန အာပူပခါဒနံ ဝိယ, ဝေဏိကောတိ ဧတ္ထ ဝီဏာသဒ္ဒေန ဝီဏာဝါဒနဂ္ဂဟဏံ ဝိယ စ။ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန ဟိ ပရိယတ္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၀။) [သျ]ဥပမီယတိ, န အလဂဒ္ဒေန။ ‘‘အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏူပမာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈေပဒလောပံ ကတွာ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အလဂဒ္ဒေါတိ စ အာသီဝိသော ဝုစ္စတိ။ ဂဒေါတိ ဟိ ဝိသဿ နာမံ, တဉ္စ တဿ အလံ ပရိပုဏ္ဏံ အတ္ထိ, တသ္မာ အလံ ပရိယတ္တော ပရိပုဏ္ဏော ဂဒေါ အဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ အနုနာသိကလောပံ, ဒ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ, အလံ ဝါ ဇီဝိတဟရဏေ သမတ္ထော ဂဒေါ ယဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ ဝုတ္တနယေန။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏံ အတ္ထော ပယောဇနမေတိဿာတိ နိဿရဏတ္ထာ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ရာဇရတနာနုပါလကော, သော ဝိယာတိ တထာ, ဓမ္မရတနာနုပါလကော ခီဏာသဝေါ။ အညမတ္ထမနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။
ဒုဂ္ဂဟိတာတိ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတာ။ တဒေဝ သရူပတော နိယမေတုံ ‘‘ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ’’တိ အာဟ, ဥပါရမ္ဘဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာဒိဟေတု ဥဂ္ဂဟိတာတိ အတ္ထော။ လာဘသက္ကာရာဒိဟေတု ပရိယာပုဏနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အလဂဒ္ဒသုတ္တဋ္ဌကထာယံ –
‘‘ယော ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘ဧဝံ စီဝရာဒီနိ ဝါ လဘိဿာမိ, စတုပရိသမဇ္ဈေ ဝါ မံ ဇာနိဿန္တီ’တိ လာဘသက္ကာရဟေတု ပရိယာပုဏာတိ, တဿ သာ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒပရိယတ္တိ နာမ။ ဧဝံ ပရိယာပုဏနတော ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ အပရိယာပုဏိတွာ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ ဝရတရ’’န္တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၉)။
နနု စ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏူပမာ ပရိယတ္တိ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝဉ္စ သတိ သုဂ္ဂဟိတာပိ ပရိယတ္တိ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထာပိ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏဿ ဥပမာဘာဝေန ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော, သော ပဿေယျ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ, တမေနံ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှေယျ, အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟိတွာ ဂီဝါယ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှေယျ။ ကိဉ္စာပိ သော ဘိက္ခဝေ, အလဂဒ္ဒေါ တဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထံ ဝါ ဗာဟံ ဝါ အညတရံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဘောဂေဟိ ပလိဝေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၁။) [သျ]ဟေယျ။ အထ ခေါ သော နေဝ တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ။ တံ ကိဿ ဟေတု, သုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခဝေ, အလဂဒ္ဒဿ။ ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉)။
တသ္မာ ဣဓ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဧဝ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာတိ အယံ ဝိသေသော ကုတော ဝိညာယတိ, ယေန ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ? သစ္စမေတံ, ဣဒံ ပန ပါရိသေသဉာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ နိဿရဏတ္ထဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ပါရိသေသတော အလဂဒ္ဒဿ ဒုဂ္ဂဟဏူပမာယေဝ ပရိယတ္တိ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝိညာယတိ။ အလဂဒ္ဒဿ သုဂ္ဂဟဏူပမာ ဟိ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာ ဝါ ဟောတိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ ဝါ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ…ပေ… ပရိယတ္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယန္တိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ မူလပဏ္ဏာသကေ အလဂဒ္ဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉) ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။
အလဂဒ္ဒတ္ထိကောတိ အာသီဝိသေန, အာသီဝိသံ ဝါ အတ္ထိကော, အလဂဒ္ဒံ ဂဝေသတိ ပရိယေသတိ သီလေနာတိ အလဂဒ္ဒဂဝေသီ။ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနောတိ အာသီဝိသပရိယေသနတ္ထံ စရမာနော။ တဒတ္ထေ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဥပယောဂဝစနံ ဝါ, အလဂဒ္ဒပရိယေသနဋ္ဌာနံ ဝါ စရမာနော။ အလဂဒ္ဒံ ပရိယေသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ။ တမေနန္တိ တံ အလဂဒ္ဒံ။ ဘောဂေတိ သရီရေ။ ‘‘ဘောဂေါ တု ဖဏိနော တနူ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဘုဇီယတိ ကုဋိလံ ကရီယတီတိ ဘောဂေါ။ တဿာတိ ပုရိသဿ။ ဟတ္ထေ ဝါ ဗာဟာယ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ဟတ္ထော။ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂဗာဟာယ အဝသေသာ ဗာဟာ, ကတ္ထစိ ပန ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ‘‘ဟတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ ဗာဟာယ ဝိသုံ အနာဂတတ္တာ။ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဟတ္ထဉ္စ ဗာဟဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ သရီရံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ။ တတောနိဒါနန္တိ တန္နိဒါနံ, တံကာရဏာတိ အတ္ထော။ တံ ဟတ္ထာဒီသု ဍံသနံ နိဒါနံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ‘‘တန္နိဒါန’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တတောနိဒါန’’န္တိ ပုရိမပဒေ ပစ္စတ္တတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာ, တဿ စ လောပမကတွာ နိဒ္ဒေသော, ဟေတွတ္ထေ စ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ကာရဏတ္ထေ နိပါတပဒမေတန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ‘‘တတောနိဒါန’’န္တိ ဧတံ ‘‘မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝိသေသနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၂။) [သျ]တံ ကိဿ ဟေတူတိ ယံ ဝုတ္တံ ဟတ္ထာဒီသု ဍံသနံ, တန္နိဒါနဉ္စ မရဏာဒိဥပဂမနံ, တံ ကိဿ ဟေတု ကေန ကာရဏေနာတိ စေ? တဿ ပုရိသဿ အလဂဒ္ဒဿ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ မောဃပုရိသာတိ ဂုဏသာရရဟိတတာယ တုစ္ဆပုရိသာ။ ဓမ္မန္တိ ပါဠိဓမ္မံ။ ပရိယာပုဏန္တီတိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ, သဇ္ဈာယန္တိ စေဝ ဝါစုဂ္ဂတံ ကရောန္တာ ဓာရေန္တိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တမေဝ သရူပေန ဒဿေတိ ‘‘သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ။ န ဟိ သုတ္တာဒိနဝင်္ဂတော အညော ဓမ္မော နာမ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ဓမ္မာန’’န္တိ။ အတ္ထန္တိ စေတ္ထ သမ္ဗန္ဓီနိဒ္ဒေသော ဧသော, အတ္ထန္တိ စ ယထာဘူတံ ဘာသိတတ္ထံ, ပယောဇနတ္ထဉ္စ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ပဒံ သုတိသာမညေန အနေကဓာ အတ္ထံ ဒီပေတိ, တံ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဥပပရိက္ခန္တီတိ န ပရိဂ္ဂဏှန္တိ န ဝိစာရေန္တိ။ ဣက္ခသဒ္ဒဿ ဟိ ဒဿနင်္ကေသု ဣဓ ဒဿနမေဝ အတ္ထော, တဿ စ ပရိဂ္ဂဏှနစက္ခုလောစနေသု ပရိဂ္ဂဏှနမေဝ, တဉ္စ ဝိစာရဏာ ပရိယာဒါနဝသေန ဒုဗ္ဗိဓေသု ဝိစာရဏာယေဝ, သာ စ ဝီမံသာယေဝ, န ဝိစာရော, ဝီမံသာ စ နာမေသာ ဘာသိတတ္ထဝီမံသာ, ပယောဇနတ္ထဝီမံသာ စာတိ ဣဓ ဒုဗ္ဗိဓာဝ အဓိပ္ပေတာ, တာသု ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ, ဣမသ္မိံ သမာဓိ, ဣမသ္မိံ ပညာ, မယဉ္စ တံ ပူရေဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဘာသိတတ္ထဝီမံသဉ္စေဝ ‘‘သီလံ သမာဓိဿ ကာရဏံ, သမာဓိ ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိနာ ပယောဇနတ္ထဝီမံသဉ္စ န ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ အနုပပရိက္ခတန္တိ အနုပပရိက္ခန္တာနံ တေသံ မောဃပုရိသာနံ။ န နိဇ္ဈာနက္ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနံ နိဿေသေန ပေက္ခနံ ပညံ န ခမန္တိ။ ဈေ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ ပေက္ခနေယေဝ, န စိန္တနဈာပနေသု, တဉ္စ ဉာဏပေက္ခနမေဝ, န စက္ခုပေက္ခနံ, အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနမေဝ ဝါ, န လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ, တသ္မာ ပညာယ ဒိသွာ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဿေသေန ဈာယတေ ပေက္ခတေတိ ဟိ နိဇ္ဈာနံ။ သန္ဓိဝသေန အနုသွာရလောပေါ နိဇ္ဈာနက္ခမန္တီတိ, ‘‘နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီ’’တိပိ ပါဌော, တေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘တေသံ ပညာယ အတ္ထဿ အနုပပရိက္ခနတော တေ ဓမ္မာ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ, သမာဓိ, ဝိပဿနာ, မဂ္ဂေါ, ဝဋ္ဋံ, ဝိဝဋ္ဌံ ကထိတန္တိ ဧဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဟောန္တီ’’တိ။
ဥပါရမ္ဘာနိသံသာ စေဝါတိ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသာရောပနာနိသံသာ စ ဟုတွာ။ ဘုသော အာရမ္ဘနဉှိ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသာရောပနံ ဥပါရမ္ဘော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၃။) [သျ]ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပရဝမ္ဘနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပနယနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတိ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စာတိ ဣတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဿ ဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ အတ္တတော, သကဝါဒတော ဝါ ပမောက္ခပယောဇနာ စ ဟုတွာ။ ဣတိ သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထေ, တေန ‘‘ပရိယာပုဏန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပရိယာပုဏနံ ပရာမသတိ။ ဝဒန္တိ နိဂ္ဂဏှန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, ဒေါသော, ပမုစ္စနံ, ပမုစ္စာပနံ ဝါ ပမောက္ခော, အတ္တနော ဥပရိ အာရောပိတဿ ပမောက္ခော အာနိသံသော ယေသံ တထာ။ အာရောပိတဝါဒေါ ဟိ ‘‘ဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ဒေဝေန ဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ။ ဝါဒေါတိ ဝါ ဥပဝါဒေါနိန္ဒာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ သမာသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပရေဟိ သကဝါဒေ ဒေါသေ အာရောပိတေ, နိန္ဒာယ ဝါ အာရောပိတာယ တံ ဒေါသံ, နိန္ဒံ ဝါ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ မောစေဿာမာတိ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ပရိယာပုဏန္တီတိ။ အထ ဝါ သော သော ဝါဒေါ ဣတိ ဝါဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒဿ သဟ ဝိစ္ဆာယ တ-သဒ္ဒတ္ထေ ပဝတ္တတ္တာ။ ဣတိဝါဒသ ပမောက္ခော ယထာဝုတ္တနယေန, သော အာနိသံသော ယေသံ တထာ, တံ တံ ဝါဒပမောစနာနိသံသာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ယဿ စတ္ထာယာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏဿ, မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဘူတဿ ဝါ အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ အတ္ထာယ။ အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရော ဧသော ယထာ ‘‘ပဋိမာယ သရီရ’’န္တိ, ဘေဒျဘေဒကံ ဝါ ဧတံ ယထာ ‘‘ကထိနဿတ္ထာယ အာဘတံ ဒုဿ’’န္တိ။ ‘‘တဉ္စဿ အတ္ထ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ, တေန တဒတ္ထာယ ဧဝ ပရိယာပုဏနံ သမ္ဘဝတိ, နာညတ္ထာယာတိ ဝိနိစ္ဆိနောတိ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တီတိ ဟိ ဇာတိအာစာရဝသေန ဒုဝိဓာပိ ကုလပုတ္တာ ဉာယေန ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ တဉ္စဿ အတ္ထံ နာနုဘောန္တီတိ အဿ ဓမ္မဿ သီလာဒိပူရဏသင်္ခါတံ, မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဘူတံ ဝါ အနုပါဒါဝိမောက္ခသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဧတေ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟိနော နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိယေဝ။
အပရော နယော – ယဿ ဥပါရမ္ဘဿ, ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ ယေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, တေ ပရေဟိ ‘‘အယမတ္ထော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာယေဝ ‘‘တဒတ္ထောဝ ဟောတီ’’တိ ပဋိပါဒနက္ခမာ န ဟောန္တိ, တသ္မာ ပရဿ ဝါဒေ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေတုံ အတ္တနော ဝါဒံ ပမောစေတုဉ္စ အသက္ကောန္တာပိ တံ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ စ န ဝိန္ဒန္တိယေဝါတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ဟိ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောဝ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၄။) [သျ]‘‘တေသ’’န္တိအာဒီသု တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥပါရမ္ဘမာနဒဗ္ဗမက္ခပလာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂဟိတာတိ ဟိ ဟေတုဂဗ္ဘဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈)။ ဧတ္ထ စ ကာရဏေ ဖလဝေါဟာရဝသေန ‘‘တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဃတမာယု, ဒဓိ ဗလ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ကိဉ္စာပိ န တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ, တထာပိ ဝုတ္တနယေန ပရိယာပုဏန္တာနံ သဇ္ဈာယနကာလေ, ဝိဝါဒကာလေ စ တမ္မူလကာနံ ဥပါရမ္ဘာဒီနံ အနေကေသံ အကုသလာနံ ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘တေ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ဧတ္ထ န္တိ ယထာဝုတ္တဿတ္ထဿ အနနုဘဝနံ, တေသဉ္စ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနံ ပရာမသတိ။ ကိဿာတိ သာမိဝစနံ ဟေတွတ္ထေ, တထာ ဟေတူတိ ပစ္စတ္တဝစနဉ္စ။
ယာ ပနာတိ ဧတ္ထ ကိရိယာ ပါဠိဝသေန ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကိရိယာပက္ခေ ယာ သုဂ္ဂဟိတာတိ အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရော ‘‘စာရိကံ ပက္ကမတိ, စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၄, ၃၀၀) ဝိယ။ တဒေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘သီလက္ခန္ဓာဒီ’’တိအာဒိနာ, အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ သမာဓိဝိပဿနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ယော ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သီလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ သီလံ ပူရေတွာ, သမာဓိနော အာဂတဋ္ဌာနေ သမာဓိံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ, ဝိပဿနာယ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ, မဂ္ဂဖလာနံ အာဂတဋ္ဌာနေ ‘‘မဂ္ဂံ ဘာဝေဿာမိ, ဖလံ သစ္ဆိကရိဿာမီ’’တိ ဥဂ္ဂဏှာတိ, တဿေဝ သာ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာ နာမ ဟောတိ။ ယန္တိ ယံ ပရိယတ္တိသုဂ္ဂဟဏံ။ ဝုတ္တံ အလဂဒ္ဒသုတ္တေ။ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီတိ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ သီလာဒီနိ ပူရေန္တာနမ္ပိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ပသန္နေဟိ ဥပနီတေ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနမ္ပိ ပရေသံ ဝါဒေ သဟဓမ္မေန ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တာနမ္ပိ သကဝါဒတော ပရေဟိ အာရောပိတဒေါသံ ပရိဟရန္တာနမ္ပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ န ကေဝလံ သုဂ္ဂဟိတပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒီနိယေဝ, အပိ တု ပရဝါဒနိဂ္ဂဟသကဝါဒပတိဋ္ဌာပနာနိပိ ဣဇ္ဈန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာ ဒီသု ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၈)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၅။) [သျ]ယံ ပနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန ဒုဝိဓေန အတ္ထော။ ဒုက္ခပရိဇာနေန ပရိညာတက္ခန္ဓော။ သမုဒယပ္ပဟာနေန ပဟီနကိလေသော။ ပဋိဝိဒ္ဓါရဟတ္တဖလတာယ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပေါ။ အကုပ္ပန္တိ စ အရဟတ္တဖလဿေတံ နာမ။ သတိပိ ဟိ စတ္တုန္နံ မဂ္ဂါနံ, စတုန္နဉ္စ ဖလာနံ အဝိနဿနဘာဝေ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ သကသကနာမပရိစ္စာဂေန ဥပရူပရိ နာမန္တရပ္ပတ္တိတော တေသံ မဂ္ဂဖလာတိ ‘‘အကုပ္ပါမိ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ အရဟာ ပန သဗ္ဗဒါပိ အရဟာယေဝ နာမာတိ တဿေဝ ဖလံ ပုဂ္ဂလနာမဝသေန ‘‘အကုပ္ပ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ စ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ခီဏာသဝဿေဝ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမာ’’တိ။ တဿ ဟိ အပရိညာတံ, အပ္ပဟီနံ အဘာဝိတံ, အသစ္ဆိကတံ ဝါ နတ္ထိ, တသ္မာ သော ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တောပိ တန္တိဓာရကော ပဝေဏီပါလကော ဝံသာနုရက္ခကောဝ ဟုတွာ ပရိယာပုဏာတိ, တေနေဝါဟ ‘‘ပဝေဏီပါလနတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ပဝေဏီ စေတ္ထ ဓမ္မသန္တတိ ဓမ္မဿ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိ။ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝံသောတိ စ ယထာဝုတ္တပဝေဏီယေဝ။
နနု စ ယဒိ ပဝေဏီပါလနတ္ထာယ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ခီဏာသဝေါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စဿ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စော ပုထုဇ္ဇနော ဘိက္ခု ဆာတကဘယာဒိနာ ဂန္ထဓုရေသု ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုမသက္ကောန္တေသု သယံ ဘိက္ခာစာရေန အတိကိလမမာနော ‘‘အတိမဓုရံ ဗုဒ္ဓဝစနံ မာ နဿတု, တန္တိံ ဓာရေဿာမိ, ဝံသံ ဌပေဿာမိ, ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ ပရိယာပုဏာတိ။ တသ္မာ တဿာပိ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမ ကသ္မာ န ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧဝံ သန္တေပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမ န ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ပရိယာပုဏာတိ, အတ္တနော ပန ဘဝကန္တာရတော အဝိတိဏ္ဏတ္တာ တဿ သာ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာယေဝ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒုပမာ ဝါ ဟောတိ, နိဿရဏတ္ထာ ဝါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ နိဿရဏတ္ထာဝ။ ခီဏာသဝါနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဘဏ္ဍာဂါရိက သဒိသတ္တာ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ပသာဓနကာလေ တဒုပိယံ အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ရညော ဥပနာမေတွာ တံ အလင်္ကရောတိ, ဧဝံ ခီဏာသဝေါပိ ဓမ္မရတနဘဏ္ဍံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၆။) [သျ]မောက္ခာဓိဂမာယ ဘဗ္ဗရူပေ သဟေတုကေ သတ္တေ ပဿိတွာ တဒနုရူပံ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသင်္ခါတေန လောကုတ္တရေန အလင်္ကာရေန အလင်္ကရောတီတိ။
ဧဝံ တိဿော ပရိယတ္တိယော ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တီသုပိ ပိဋကေသု ယထာရဟံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဝိနယေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘သီလသမ္ပဒံ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒီသု ယသ္မာ သီလံ ဝိသုဇ္ဈမာနံ သတိသမ္ပဇညဗလေန, ကမ္မဿကတာဉာဏဗလေန စ သံကိလေသမလတော ဝိသုဇ္ဈတိ, ပါရိပူရိဉ္စ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ သီလသမ္ပဒါ သိဇ္ဈမာနာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိဘာဝေန သတိဗလံ, ဉာဏဗလဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ တဿာ ဝိဇ္ဇတ္တယူပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သဘာဂဟေတုသမ္ပာဒနတော။ သတိဗလေန ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ သမ္ပဇညဗလေန သဗ္ဗကိစ္စေသု သုဒိဋ္ဌကာရိတာပရိစယေန စုတူပပါတဉာဏာနုဗဒ္ဓါယ ဒုတိယဝိဇ္ဇာယ သိဒ္ဓိ။ ဝီတိက္ကမာဘာဝေန သံကိလေသပ္ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာဝသေန အဇ္ဈာသယသုဒ္ဓိယာ တတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ ပုရေတရသိဒ္ဓါနံ သမာဓိပညာနံ ပါရိပူရိံ ဝိနာ သီလဿ အာသဝက္ခယဉာဏူပနိဿယတာ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၁၄) ဝစနတော သမာဓိသမ္ပဒါ ဆဠဘိညတာယ ဥပနိဿယော။ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗယောဂေန ဂရုဝါသဒေသဘာသာကောသလ္လဥဂ္ဂဟဏပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ ပရိဘာဝိတာ ပညာသမ္ပဒါ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပဘေဒဿ ဥပနိဿယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမ္ပဒံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဿ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အနဝသေသာ ဆ အဘိညာ န ဣဇ္ဈန္တိ, တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန န သမာဓိသမ္ပဒါ အတ္ထီတိ သတိပိ ဝိဇ္ဇာနံ အဘိညေကဒေသဘာဝေ သီလသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ ဧဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ, ယထာ စ ပညာသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ တာသံ ပဋိလဒ္ဓတ္တာ။ ဧဝံ သီလသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, သမာဓိသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ စ ဆ အဘိညာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာသံ အဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသဒိသာ ဟိ ဣမေသံ အရိယာနံ ဣမေ ဝိသေသာဓိဂမာတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၇။) [သျ]တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတောတိ ဧတ္ထ ‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနံ ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပါရာ။ ၁၂) ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာတိ။ စသဒ္ဒေန သမုစ္စိနနဉ္စ တာသံ ဧတ္ထ ဧကဒေသဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါနမ္ပိ ဧကဒေသာနံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုတိယေ ‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ အပေက္ခိတွာ ကတံ, န တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ တာ ဟိ ဆသု အဘိညာသု အန္တောဂဓတ္တာ သုတ္တေ ဝိဘတ္တာယေဝါတိ။ စ-သဒ္ဒေန စ ပဋိသမ္ဘိဒါနမေကဒေသဝစနံ သမုစ္စိနောတိ။ တတိယေ ‘‘တာသဉ္စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေန သေသာနမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, ဆ အဘိညာ, စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တာယေဝ။ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပန အညတ္ထ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ, တတ္ထေဝ စ သမ္မာ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒီပေတုကာမော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အဝဓာရဏမကတွာ ‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ အဝဓာရဏံ ဌပေတိ။ ‘‘အဘိဓမ္မေ ပန တိဿော ဝိဇ္ဇာ, ဆ အဘိညာ, စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ အညေ စ သမ္မပ္ပဓာနာဒယော ဂုဏဝိသေသာ ဝိဘတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝိဘတ္တာ, ဝိသေသတော ပန ပညာဇာတိကတ္တာ စတဿောဝ ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘တာသဉ္စ တတ္ထေဝါ’တိ အဝဓာရဏဝိပလ္လာသော ကတော’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။
သုခေါ သမ္ဖဿော ဧတေသန္တိ သုခသမ္ဖဿာနိ, အနုညာတာနိယေဝ တာဒိသာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ, တေသံ ဖဿသာမညတော သုခေါ ဝါ သမ္ဖဿော တထာ, အနုညာတော သော ယေသန္တိ အနုညာတသုခသမ္ဖဿာနိ, တာဒိသာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ တေသံ ဖဿေန သမာနတာယ။ ဥပါဒိန္နကဖဿော ဣတ္ထိဖဿော, မေထုနဓမ္မောယေဝ။ ဝုတ္တံ အရိဋ္ဌေန နာမ ဂဒ္ဓဗာဓိပုဗ္ဗေန ဘိက္ခုနာ (မ။ နိ။ ၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇)။ သော ဟိ ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓေသု အန္တရာယိကေသု အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကံ န ဇာနာတိ, သေသန္တရာယိကေယေဝ ဇာနာတိ, တသ္မာ သော ရဟောဂတော ဧဝံ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ အဂါရိကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ ဟောန္တိ, ဘိက္ခူပိ မနာပိကာနိ စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၈။) [သျ]ပဿန္တိ …ပေ… ကာယဝိညေယျေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသန္တိ, မုဒုကာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ကသ္မာ ဣတ္ထီနံယေဝ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာ န ဝဋ္ဋန္တိ, ဧတေပိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝါ’’တိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘောဂရသေန သာဝဇ္ဇံ ကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သံသန္ဒိတွာ သဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ ဧကံ ကတွာ ထုလ္လဝါကေဟိ သဒ္ဓိံ အတိသုခုမသုတ္တံ ဃဋေန္တော ဝိယ, သာသပေန သဒ္ဓိံ သိနေရုနော သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ စ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ကိံ ဘဂဝတာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ မဟတာ ဥဿာဟေန ပဌမပါရာဇိကံ ပညတ္တံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟန္တော အရိယမဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ပက္ခိပန္တော ‘‘မေထုနဓမ္မေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဇိနစက္ကေ ပဟာရမဒါသိ, တေနာဟ ‘‘တထာဟ’’န္တိအာဒိ။
အနတိက္ကမနတ္ထေန အန္တရာယေ နိယုတ္တာ, အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ, အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ, သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ ဝိတ္ထာရော အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာဒီသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇) ဂဟေတဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော – ယေ ဣမေ ဓမ္မာ အန္တရာယိကာ ဣတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ ဒေသိတာ စေဝ ပညတ္တာ စ, တေ ဓမ္မေ ပဋိသေဝတော ပဋိသေဝန္တဿ ယထာ ယေန ပကာရေန တေ ဓမ္မာ အန္တရာယာယ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရဏတ္ထံ နာလံ သမတ္ထာ န ဟောန္တိ, တထာ တေန ပကာရေန အဟံ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဇာနာမီတိ။ တတော ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတီတိ တတော အနဝဇ္ဇသညိဘာဝဟေတုတော ဝီတိက္ကမိတွာ ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတိ။
စတ္တာရော…ပေ…အာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန –
‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ စတ္တာရော? အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော နော ပရဟိတာယ, ပရဟိတာယ ပဋိပန္နော နော အတ္တဟိတာယ, နေဝတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော နော ပရဟိတာယ, အတ္တဟိတာယ စေဝ ပဋိပန္နော ပရဟိတာယ စ…ပေ… ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… လောကသ္မိ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၉၆) –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၁၉။) [သျ]ဧဝမာဒိနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာပဋိသညုတ္တသုတ္တန္တပါဠိံ နိဒဿေတိ။ အဓိပ္ပါယန္တိ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလဒေသနာဝေါဟာရဝသေန, န ပရမတ္ထတော’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝဒတံ ဝရော၊
သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ, တတိယံ နူပလဗ္ဘတိ။
သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ, လောကသမ္မုတိကာရဏာ၊
ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ, ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏာ။
တသ္မာ ဝေါဟာရကုသလဿ, လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊
သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ, မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၄)၊
န ဟိ လောကသမ္မုတိံ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဝိဇဟန္တိ, လောကသမညာယ လောကနိရုတ္တိယာ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ အပိစ ‘‘ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ, ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထ’’န္တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၂၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၄၊ ကထာ။ အနုဋီ။ ၁) ဧဝမာဒီဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတီ’’တိ ဧဝံ အဓိပ္ပါယမဇာနန္တော။ အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတီတိ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၄) ဒုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှာတိ, ဝိပရီတံ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဂ္ဂဟိတန္တိ ဟိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ကိရိယာယဝိသေသနဘာဝေန နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ။ အယဉှိ ဘာဝနပုံသကပဒဿ ပကတိ, ယဒိဒံ နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ, ဘာဝပ္ပဋ္ဌာနတာ, သကမ္မာကမ္မကိရိယာနုယောဂံ ပစ္စတ္တောပယောဂဝစနတာ စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ’’တိ။ ယန္တိ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟံ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ မူလပဏ္ဏာသကေ မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၄) တထာဝါဒီနံ သာဓိနာမကံ ကေဝဋ္ဋပုတ္တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ဓမ္မေနာတိ ပါဌသေသော, မိစ္ဆာသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂဟဏံ ဒုဂ္ဂဟိတံ, အတ္တနာတိ စ သာမိအတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ဝိဘတ္တိယန္တပတိရူပကံ ဝါ အဗျယပဒံ, တသ္မာ အတ္တနော ဒုဂ္ဂဟဏေန ဝိပရီတဂါဟေနာတိ အတ္ထော။ အဗ္ဘာစိက္ခတီတိ အဗ္ဘက္ခာနံ ကရောတိ။ အတ္တနော ကုသလမူလာနိ ခနန္တော အတ္တာနံ ခနတိ နာမ။ တတောတိ ဒုဂ္ဂဟိတဘာဝဟေတုတော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၀။) [သျ]ဓမ္မစိန္တန္တိ ဓမ္မသဘာဝဝိစာရံ။ အတိဓာဝန္တောတိ ဌာတဗ္ဗမရိယာဒါယံ အဋ္ဌတွာ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေနပိ ဒါနံ ဟောတိ, သယမေဝ စိတ္တံ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဟောတိ, သဗ္ဗမ္ပိ စိတ္တံ သဘာဝဓမ္မာရမ္မဏမေဝ ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တယမာနော။ စိန္တေတုမသက္ကုဏေယျာနိ, အနရဟရူပါနိ ဝါ အစိန္တေယျာနိ နာမ, တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အစိန္တေယျာနီတိ တေသံ သဘာဝဒဿနံ။ န စိန္တေတဗ္ဗာနီတိ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဒဿနံ။ ‘‘ယာနီ’’တိအာဒိ တဿ ဟေတုဒဿနံ။ ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ စိတ္တက္ခေပဿ, ဝိဃာတဿ ဝိဟေသဿ စ ဘာဂီ အဿ, အစိန္တေယျာနိ ဣမာနိ စတ္တာရိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ဣမာနိ ဝါ စတ္တာရိ အစိန္တေယျာနိ နာမ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ယာနိ ဝါ…ပေ… အဿ, တသ္မာ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ အစိန္တေတဗ္ဗဘူတာနိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အစိန္တေယျာနိ နာမာတိ ယောဇနာ။ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပန –
‘‘ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဗုဒ္ဓါနံ ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော, ယံ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿ။ ဈာယိဿ ဘိက္ခဝေ ဈာနဝိသယော အစိန္တေယျော…ပေ… ကမ္မဝိပါကော ဘိက္ခဝေ အစိန္တေယျော…ပေ… လောကစိန္တာ ဘိက္ခဝေ အစိန္တေယျာ…ပေ… ဣမာနိ…ပေ… အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) –
စတုရင်္ဂုတ္တရေ ဝုတ္တံ အစိန္တေယျသုတ္တံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ အစိန္တေယျဘာဝဒီပကံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာမံ အစိန္တေယျာနိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာဒီနိ, တာနိ ပန အနုဿရန္တဿ ကုသလုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ဣမာနိ ပန ဧဝံ န ဟောန္တိ အဖလဘာဝတော, တသ္မာ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဒုဿီလျ…ပေ… ပဘေဒ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိပတ္တိံ သရူပတော ဒဿေတိ။ ‘‘ကထံ? ပိဋကဝသေနာ’’တိအာဒိဝစနသမ္ဗဇ္ဈနေန ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓဝိရဟိတဉှိ ဝစနံ ဗျာကုလံ။ သောတူနဉ္စ အတ္ထဝိညာပကံ န ဟောတိ, ပုဗ္ဗာပရညူနမေဝ စ တထာဝိစာရိတဝစနံ ဝိသယော။ ယထာဟ –
‘‘ပုဗ္ဗာပရညူ အတ္ထညူ, နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ၊
သုဂ္ဂဟီတဉ္စ ဂဏှာတိ, အတ္ထဉ္စော’ ပပရိက္ခတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၃၁)၊
တေသန္တိ ပိဋကာနံ။ ဧတန္တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၁။) [သျ]သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမဟာဝဂ္ဂပါထိကဝဂ္ဂသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ဝဂ္ဂေဟိ သင်္ဂဟော ဧတေသန္တိ တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ။ ဂါထာယ ပန ယဿ နိကာယဿ သုတ္တဂဏနတော စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ။ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာတိ တိဝဂ္ဂေါ သင်္ဂဟော။ ပဌမော ဧသ နိကာယော ဒီဃနိကာယောတိ အနုလောမိကော အပစ္စနီကော, အတ္ထာနုလောမနတော အတ္ထာနုလောမနာမိကော ဝါ, အနွတ္ထနာမောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘‘တိဝဂ္ဂေါ သင်္ဂဟော’’တိ ဧတံ ‘‘ယဿာ’’တိ အန္တရိကေပိ သမာသောယေဝ ဟောတိ, န ဝါကျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘နဝံ ပန ဘိက္ခုနာ စီဝရလာဘေနာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၈) ဧတ္ထ ‘‘နဝံစီဝရလာဘေနာ’’တိ ပဒံ ဝိယ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘အလဗ္ဘီတိ လဘော, လဘော ဧဝ လာဘော။ ကိံ အလဗ္ဘိ? စီဝရံ။ ကီဒိသံ? နဝံ, ဣတိ ‘နဝစီဝရလာဘေနာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ‘နဝံစီဝရလာဘေနာ’တိ ဝုတ္တံ, ပဋိလဒ္ဓနဝစီဝရေနာတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈေ ဌိတပဒဒွယေ ပနာတိ နိပါတော။ ဘိက္ခုနာတိ ယေန လဒ္ဓံ, တဿ နိဒဿန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈)။ ဣဓာပိ သဒ္ဒတော, အတ္ထတော စ ဝါကျေ ယုတ္တိယာအဘာဝတော သမာသောယေဝ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘တိဝဂ္ဂေါ’’တိ ပဒဉှိ ‘‘သင်္ဂဟော’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ ကရဏံ, ဧဝံ သတိ ကရဏဝစနန္တမေဝ သိယာ။ ယဒိ စ ပဒဒွယမေတံ တုလျာဓိကရဏံ, တထာ စ သတိ နပုံသကလိင်္ဂမေဝ သိယာ ‘‘တိလောက’’န္တိအာဒိပဒံ ဝိယ။ တထာ ‘‘တိဝဂ္ဂေါ’’တိ ဧတဿ ‘‘သင်္ဂဟော’’တိ ပဒမန္တရေန အညတ္ထာသမ္ဗန္ဓော န သမ္ဘဝတိ, တတ္ထ စ တာဒိသေန ဝါကျေန သမ္ဗဇ္ဈနံ န ယုတ္တံ, တသ္မာ သမာနေပိ ပဒန္တရန္တရိကေ သဒ္ဒတ္ထာဝိရောဓဘာဝေါယေဝ သမာသတာကာရဏန္တိ သမာသော ဧဝ ယုတ္တော။ တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာတိ ဟိ တိဝဂ္ဂေါသင်္ဂဟော အကာရဿ ဩကာရာဒေသံ, ဩကာရာဂမံ ဝါ ကတွာ ယထာ ‘‘သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော, အစိရပက္ကန္တော, မာသဇာတော’’တိအာဒိ, အဿ သင်္ဂဟဿာတိ စ သင်္ဂဟိတဿ အဿ နိကာယဿာတိ အတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘တယော ဝဂ္ဂါ ယဿာတိ ကတွာ ‘သင်္ဂဟော’တိ ပဒေန တုလျာဓိကရဏမေဝ သမ္ဘဝတိ, သင်္ဂဟောတိ စ ဂဏနာ။ ဋီကာစရိယေဟိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ပန ‘တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာ’တိ ပဒဒွယဿ တုလျာဓိကရဏတာယေဝ ဒဿိတာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ သင်္ချာသင်္ချေယျာနံ မိဿကတ္တာ, အပါကဋတ္တာ စ။
အတ္ထာနုလောမိကတ္တံ ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဂုဏောပစာရေန, တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ ဒီဃ-သဒ္ဒေန ဒီဃပ္ပမာဏာနိ သုတ္တာနိယေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၂။) [သျ]ဂဟိတာနိ, နိကာယသဒ္ဒေါ စ ရုဠှိဝသေန သမူဟနိဝါသတ္ထေသု ဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဒီဃပ္ပမာဏာန’’န္တိအာဒိနာ။ သင်္ကေတသိဒ္ဓတ္တာ ဝစနီယဝါစကာနံ ပယောဂတော တဒတ္ထေသု တဿ သင်္ကေတသိဒ္ဓတံ ဉာပေန္တော ‘‘နာဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ ဧကသမူဟမ္ပိ။ ဧဝံ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဝိစိတ္တံ။ ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣမေ တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ။ ပေါဏိကာ, စိက္ခလ္လိကာ စ ခတ္တိယာ, တေသံ နိဝါသော ‘‘ပေါဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထာတိ နိကာယသဒ္ဒဿ သမူဟနိဝါသာနံ ဝါစကဘာဝေ။ သာဓကာနီတိ အဓိပ္ပေတဿတ္ထဿ သာဓနတော ဥဒါဟရဏာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘သမာနီတာနီ’’တိ ပါဌသေသေန စေတဿ သမ္ဗန္ဓော, သက္ခီနိ ဝါ ယထာဝုတ္တနယေန သာဓကာနိ။ ယဉှိ နိဒ္ဓါရေတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထံ သာဓေန္တိ, တံ ‘‘သက္ခီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိ မနောရထပူရဏိယံ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စဂရုဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၁၃၂) ပန သက္ခိဘာဝတ္ထာယ အာဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅) သာသနတောတိ သာသနပယောဂတော, သာသနေ ဝါ။ လောကတောတိ လောကိယပယောဂတော, လောကေ ဝါ။ ဣဒံ ပန ပိဋကတ္တယေ န ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမမုဒါဟရဏံ သာသနတော သာဓကဝစနံ, ဒုတိယံ လောကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မူလပရိယာယ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ။ အဍ္ဎေန ဒုတိယံ ဒိယဍ္ဎံ, တဒေဝ သတံ, ဧကသတံ, ပညာသ စ သုတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ နိကာယေ။ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟောတိ ပဉ္စဒသဟိ ဝဂ္ဂေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတော သင်္ဂဟိတော။
သံယုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ သံယုတ္တံ, ကေသံ သံယုတ္တံ? သုတ္တဝဂ္ဂါနံ။ ယထာ ဟိ ဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ပဒံ, ပဒသမုဒါယေ စ ဝါကျံ, ဝါကျသမုဒါယေ သုတ္တံ, သုတ္တသမုဒါယေ ဝဂ္ဂေါတိ သမညာ, ဧဝံ ဝဂ္ဂသမုဒါယေ သံယုတ္တသမညာ။ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတေန ကထိတသုတ္တဝဂ္ဂါဒီနံ သံယုတ္တတ္တာ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဘာဝေါ (သံ။ နိ။ ၁။၁), တေနာဟ ‘‘ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သုတ္တန္တာနံ သဟဿာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိ ပါဌေ သုတ္တန္တာနံ သတ္တ သဟဿာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိပိ ပါဌော။ သံယုတ္တသင်္ဂဟောတိ သံယုတ္တနိကာယဿ သင်္ဂဟော ဂဏနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၃။) [သျ]ဧကေကေဟိ အင်္ဂေဟိ ဥပရူပရိ ဥတ္တရော အဓိကော ဧတ္ထာတိ အင်္ဂုတ္တရောတိ အာဟ ‘‘ဧကေကအင်္ဂါတိရေကဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟိ ဧကေကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဧကာဒသ အင်္ဂါနိ ကထိတာနိ။ အင်္ဂန္တိ စ ဓမ္မကောဋ္ဌာသော။
ပုဗ္ဗေတိ သုတ္တန္တပိဋကနိဒ္ဒေသေ။ ဝုတ္တမေဝ ပကာရန္တရေန သင်္ခိပိတွာ အဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သကလံ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဟိ ဣမိနာ ပကာရန္တရေန သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတိ။ အပိစ ယထာဝုတ္တတော အဝသိဋ္ဌံ ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဒေသိတံ, ဘဂဝတာ စ အနုမောဒိတံ နေတ္တိပေဋကောပဒေသာဒိကံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ပရိယာပန္နန္တိ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သိဒ္ဓေပိ ဟိ သတိ အာရမ္ဘော အတ္ထန္တရဝိညာပနာယ ဝါ ဟောတိ, နိယမာယ ဝါတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဒီဃပ္ပမာဏာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘ခုဒ္ဒကပ္ပမာဏာန’’န္တိအာဒိမဝတွာ သရူပဿေဝ ကထနံ ဝိနယာဘိဓမ္မာဒီနံ ဒီဃပ္ပမာဏာနမ္ပိ တဒန္တောဂဓတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေန စ ဝိညာယတိ ‘‘န သဗ္ဗတ္ထ ခုဒ္ဒကပရိယာပန္နေသု တဿ အနွတ္ထသမညတာ, ဒီဃနိကာယာဒိသဘာဝဝိပရီတဘာဝသာမညေန ပန ကတ္ထစိ တဗ္ဗောဟာရတာ’’တိ။ တဒညန္တိ တေဟိ စတူဟိ နိကာယေဟိ အညံ, အဝသေသန္တိ အတ္ထော။
နဝပ္ပဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ကထံ ပနေတံ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ နဝဟိ အင်္ဂေဟိ ဝဝတ္ထိတေဟိ အညမညသင်္ကရရဟိတေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, တထာ စ သတိ အသုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ သိယုံ, အထ သုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ, ဧဝံ သတိ သုတ္တန္တိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂမေဝ န သိယာ, ဧဝံ သန္တေ အဋ္ဌင်္ဂံ သာသနန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ အပိစ ‘‘သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။, ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သုတ္တဉ္စ နာမ သဂါထကံ ဝါ သိယာ, နိဂ္ဂါထကံ ဝါ, တသ္မာ အင်္ဂဒွယေနေဝ တဒုဘယံ သင်္ဂဟိတန္တိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တံ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာရဟိတံ နတ္ထိ, ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ, အထာပိ ကထဉ္စိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ, မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ (ခု။ ပါ။ ၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ။ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ။ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၄။) [သျ]သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ, ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊
သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ, သဟတာညေန နာညတော။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊
ယထာဝုတ္တဿ ဒေါသဿ, နတ္ထိ ဧတ္ထာဝဂါဟဏံ၊
တသ္မာ အသင်္ကရံယေဝ, နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊
သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ, (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၅, ၁၂၄၂) သာဝတ္ထိယာ သုတ္တဝိဘင်္ဂေ, (စူဠဝ။ ၄၅၆) သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဝစနတော ဝိနယာဘိဓမ္မပရိယတ္တိ ဝိသေသေသုပိ သုတ္တဝေါဟာရော ဒိဿတိ။ တေနေဝ စ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာယနော နေတ္တိယံ အာဟ ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ) တတ္ထ ဟိ သုတ္တာဒိဝသေန နဝင်္ဂဿ သာသနဿ ပရိယေဋ္ဌိ ပရိယေသနာ အတ္ထဝိစာရဏာ ‘‘နဝဝိဓ သုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဒေကဒေသေသု ပန ပရေ ဂေယျာဒယော သနိမိတ္တာ ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။ ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော။ သဩကာသဝိဓိတော ဟိ အနောကာသဝိဓိ ဗလဝါ။ အပိစ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတော ဗျဝစ္ဆေဒကံ ဝိသေသနံ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလဂါထာဗန္ဓေသု, သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသညုတ္တေသု, ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိဝစန သမ္ဗန္ဓေသု, အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တက အဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဧတ္ထ ဟိ သတိပိ သညာန္တရနိမိတ္တယောဂေ အနောကာသသညာနံ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဂါထာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာ, တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ ပတိဋ္ဌိတာ, သတိပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၅။) [သျ]ပဉှာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ, သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာ, ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော, ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ, တံ သုတ္တင်္ဂမေဝ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတော။ နနု စ ဧဝံ သန္တေပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ သုတ္တဿ အဘာဝတော ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂမေဝ န သိယာတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဧဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ။
ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ (ခု။ ပါ။ ၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ, တမ္ပိ န, နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန သညိတာနိ, အထ ခေါ သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယဉ္စ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ’’တိ, တမ္ပိ နတ္ထိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ သဟတာညေန, တသ္မာ။ သဟဘာဝေါ ဟိ နာမ အတ္တတော အညေန ဟောတိ။ သဟ ဂါထာဟီတိ စ သဂါထကံ, န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ, ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ, နနု စ ဂါထာသမုဒါယော တဒေကဒေသာဟိ ဂါထာဟိ အညော ဟောတိ, ယဿ ဝသေန ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ? တံ န။ န ဟိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ, ယော တဒေကဒေသေဟိ သဟ ဘဝေယျ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ဒီဃသုတ္တင်္ကိတဿာ’’တိအာဒီသု သမုဒါယေကဒေသာနံ ဝိဘာဂဝစနံ ဝေါဟာရမတ္တံ ပတိ ပရိယာယဝစနမေဝ, အယဉ္စ နိပ္ပရိယာယေန ပဘေဒဝိဘာဂဒဿနကထာတိ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ, တမ္ပိ န, အညတော။ အညာယေဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ တာဒိသာယေဝ ဟိ ကာရဏာနုရူပေန တတ္ထ ဒေသိတာ, အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒိနဝင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၆။) [သျ]ဣဒါနိ ဧတာနိ နဝင်္ဂါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိဒ္ဒေသော နာမ သုတ္တနိပါတေ –
‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ, တဿ စေ တံ သမိဇ္ဈတိ၊
အဒ္ဓါ ပီတိမနော ဟောတိ, လဒ္ဓါ မစ္စော ယဒိစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ။ (သု။ နိ။ ၇၇၂)၊ –
အာဂတဿ အဋ္ဌကဝဂ္ဂဿ၊
‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော, (ဣစ္စာယသ္မာ အဇိတော)၊
ကေနဿု န ပကာသတိ၊
ကိဿာဘိလေပနံ ဗြူသိ,
ကိံသု တဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိအာဒိနာ။ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈)၊ –
အာဂတဿ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ၊
‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ,
အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသံ၊
န ပုတ္တမိစ္ဆေယျ ကုတော သဟာယံ,
ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိအာဒိနာ။ (သု။ နိ။ ၃၅)၊ –
အာဂတဿ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဿ စ အတ္ထဝိဘာဂဝသေန သတ္ထုကပ္ပေန အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ကတော နိဒ္ဒေသော, ယော ‘‘မဟာနိဒ္ဒေသော, စူဠနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမိဓ နိဒ္ဒေသဿ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဓောသာစရိယေန ဒဿိတော, တထာ အညတ္ထာပိ ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသု, အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနာပိ နေတ္တိပ္ပကရဏဋ္ဌကထာယံ။ အပရေ ပန နိဒ္ဒေသဿ ဂါထာဝေယျာကရဏင်္ဂေသု ဒွီသု သင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ နိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယံ ဥပသေနတ္ထေရေန –
‘‘သော ပနေသ ဝိနယပိဋကံ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နော, ဒီဃနိကာယော…ပေ… ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယပရိယာပန္နော, သုတ္တံ…ပေ… ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂါထင်္ဂဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတော’’တိ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၇။) [သျ]ဧတ္ထ တာဝ ကတ္ထစိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနသဗ္ဘာဝတော နိဒ္ဒေသေကဒေသဿ ဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော ယုဇ္ဇတု, အဂါထာဘာဝတော ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟော ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ ဝီမံသိတဗ္ဗမေတံ။ ဓမ္မာပဒါဒီနံ ဝိယ ဟိ ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေါ ဂါထင်္ဂဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ဓမ္မပဒါဒီသု ဟိ ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု ဂါထာသမညာ ပတိဋ္ဌိတာ, နိဒ္ဒေသေ စ န ကောစိ ကေဝလော ဂါထာဗန္ဒပ္ပဒေသော ဥပလဗ္ဘတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘာသိတာနံယေဝ ဟိ အဋ္ဌကဝဂ္ဂါဒိသင်္ဂဟိတာနံ ဂါထာနံ နိဒ္ဒေသမတ္တံ ဓမ္မသေနာပတိနာ ကတံ။ အတ္ထဝိဘဇနတ္ထံ အာနီတာပိ ဟိ တာ အဋ္ဌကဝဂ္ဂါဒိသင်္ဂဟိတာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ မူလဂါထာယော သုတ္တနိပါတပရိယာပန္နတ္တာ အညာယေဝါတိ န နိဒ္ဒေသသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတာပိ တံ ဝေါဟာရမလဘမာနာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နာ ဂါထာယော ဝိယ, တသ္မာ ကာရဏန္တရမေတ္ထ ဂဝေသိတဗ္ဗံ, ယုတ္တတရံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ။
နာလကသုတ္တံ နာမ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတ ဒိဝသတော သတ္တမေ ဒိဝသေ နာလကတ္ထေရဿ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၀၆) ဘဂဝတာ ဘာသိတံ မောနေယျ ပဋိပဒါပရိဒီပကံ သုတ္တံ။ တုဝဋ္ဋကသုတ္တံ နာမ မဟာသမယသုတ္တန္တဒေသနာယ သန္နိပတိတေသု ဒေဝေသု ‘‘ကာ နု ခေါ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၉၂၂) ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ။ ဧဝမိဓ သုတ္တနိပါတေ အာဂတာနံ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဒဿိတော, တတ္ထေဝ အာဂတာနံ အသုတ္တနာမိကာနံ သုဒ္ဓိကဂါထာနံ ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟဉ္စ ဒဿယိဿတိ, ဧဝံ သတိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာရမ္ဘေ –
‘‘ဂါထာသတသမာကိဏ္ဏော, ဂေယျဗျာကရဏင်္ကိတော၊
ကသ္မာ သုတ္တနိပါတောတိ, သင်္ခမေသ ဂတောတိ စေ’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊ –
သကလဿာပိ သုတ္တနိပါတဿ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော ကသ္မာ စောဒိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ စောဒကေန သဂါထကတ္တံ, ကတ္ထစိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ စောဒနာမတ္တံ ကတံ, အညထာ သုတ္တနိပါတေ နိဂ္ဂါထကဿ သုတ္တဿေဝ အဘာဝတော ဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော န စောဒေတဗ္ဗော သိယာ, တသ္မာ စောဒကဿ ဝစနမေတံ အပ္ပမာဏန္တိ ဣဓ, အညာသု စ ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၈။) [သျ]တဿ သုတ္တင်္ဂဂါထင်္ဂသင်္ဂဟော ဒဿိတောတိ။ သုတ္တန္တိ စုဏ္ဏိယသုတ္တံ။ ဝိသေသေနာတိ ရာသိဘာဝေန ဌိတံ သန္ဓာယာဟ။ သဂါထာဝဂ္ဂေါ ဂေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ အသင်္ဂဟိတံ နာမ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီ’’တိ တီသုပိ ကိရ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ တဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ), ဧတ္ထာပိ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တနယေန ဝီမံသိတဗ္ဗော။ နော သုတ္တနာမိကာတိ အသုတ္တနာမိကာ သင်္ဂီတိကာလေ သုတ္တသမညာယ အပညာတာ။ ‘‘သုဒ္ဓိကဂါထာ နာမ ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ တီသုပိ ကိရ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ, ဝတ္ထုဂါထာတိ စ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ နိဒါနမာရောပေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တာ ဆပ္ပညာသ ဂါထာယော, နာလကသုတ္တဿ နိဒါနမာရောပေန္တေန တေနေဝ တဒါ ဝုတ္တာ ဝီသတိမတ္တာ ဂါထာယော စ ဝုစ္စန္တိ။ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၈၅) ပန ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ သင်္ဂီတိံ ကရောန္တေနာယသ္မတာ မဟာကဿပေန တမေဝ မောနေယျပဋိပဒံ ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ယေန, ယဒါ စ သမာဒပိတော နာလကတ္ထေရော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ, တံ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုကာမော ‘အာနန္ဒဇာတေ’တိအာဒိကာ (သု။ နိ။ ၆၈၄) ဝီသတိ ဝတ္ထုဂါထာယော ဝတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘နာလကသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဂတတ္တာ နာလကသုတ္တဿ ဝတ္ထုဂါထာယော နာလကသုတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာတိ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ ဝတ္ထုဂါထာယော ဣဓ သုဒ္ဓိကဂါထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထေဝ စ ပါရာယနဝဂ္ဂေ အဇိတမာဏဝကာဒီနံ သောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုစ္ဆာဂါထာ, ဘဂဝတော ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ စ ပါဠိယံ သုတ္တနာမေန အဝတွာ ‘အဇိတမာဏဝကပုစ္ဆာ, တိဿမေတ္တေယျမာဏဝကပုစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈) အာဂတတ္တာ, စုဏ္ဏိယဂန္ထေ ဟိ အသမ္မိဿတ္တာ စ ‘‘နော သုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂါထာ နာမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာ’’တိ ဧတေန ဥဒါနဋ္ဌေန ဥဒါနန္တိ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ကိမိဒံ ဥဒါနံ နာမ? ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဥဒါဟာရော။ ယထာ ဟိ ယံ တေလာဒိ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထု မာနံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, ဝိဿန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ, တံ ‘‘အဝသေသကော’’တိ ဝုစ္စတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၉။) [သျ]ယဉ္စ ဇလံ တဠာကံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆတိ, တံ ‘‘မဟောဃော’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ ယံ ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတံ ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရံ အန္တောဟဒယံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ, သော အဓိကော ဟုတွာ အန္တော အသဏ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဝစီဒွါရေန နိက္ခန္တော ပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဥဒါဟာရဝိသေသော ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘ဥဒ မောဒေ ကီဠာယဉ္စာ’’တိ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ, ဣဒဉ္စ ယေဘုယျေန ဝုတ္တံ ဓမ္မသံဝေဂဝသေန ဥဒိတဿာပိ ‘‘သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒိဥဒါနဿ (ဥဒါ။ ၄၄) ဥဒါနပါဠိယံ အာဂတတ္တာ, တထာ‘‘ဂါထာပဋိသံယုတ္တာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ယေဘုယျေနေဝ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, တဒါယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ, န အာပေါ’’တိအာဒိကဿ (ဥဒါ။ ၇၁) စုဏ္ဏိယဝါကျဝသေန ဥဒိတဿာပိ တတ္ထ အာဂတတ္တာ။ နနု စ ဥဒါနံ နာမ ပီတိသောမနဿသမုဋ္ဋာပိတော, ဓမ္မသံဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဝါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဂါထာဗန္ဓဝသေန, စုဏ္ဏိယဝါကျဝသေန စ ပဝတ္တော ဥဒါဟာရော, တထာ စေဝ သဗ္ဗတ္ထ အာဂတံ, ဣဓ ကသ္မာ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနံ ဝုတ္တန္တိ? တေသံ ဘိက္ခူနံ သညာပနတ္ထံ ဧဝ, န ပဋိဂ္ဂါဟကကရဏတ္ထံ။ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တဉှိ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နိဗ္ဗာနဂုဏာနုဿရဏေန ဥပ္ပန္နပီတိသောမနဿေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘အယံ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ကထမပစ္စယော ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ တေသံ တမတ္ထံ ဉာပေတုကာမေန ‘‘တဒါယတန’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပန ဧကန္တတော တေ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ကတွာတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
တယိဒံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဘာသိတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ သာဝကဘာသိတန္တိ တိဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ –
‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ,
အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသ’’န္တိ။ အာဒိနာ (သု။ နိ။ ၃၅) –
ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ အာဂတံ။ သာဝကဘာသိတမ္ပိ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၀။) [သျ]သဗ္ဗော ဒေါသော သမူဟတော၊
သဗ္ဗော မေ ဝိဟတော မောဟော,
သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိ။ အာဒိနာ (ထေရဂါ။ ၇၉) –
‘‘ကာယေန သံဝုတာ အာသိံ, ဝါစာယ ဥဒ စေတသာ၊
သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှ, သီတိဘူတာမှိ နိဗ္ဗုတာ’’တိ။ (ထေရီဂါ။ ၁၅)၊ –
ထေရီဂါထာသု စ အာဂတံ။ အညာနိပိ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝေဟိ ဘာသိတာနိ ‘‘အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ, ကဿပေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒီနိ (ဥဒါ။ ၂၇)။ သောဏဒဏ္ဍဗြာဟ္မဏာဒီဟိ မနုဿေဟိ စ ဘာသိတာနိ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၀၊ ၂။၂၉၀, ၃၅၇၊ သံ။ နိ။ ၁၁၈၇၊ ၂။၃၈၊ အ။ နိ။ ၅။၁၉၄) တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ ဥဒါနာနိ သန္တိ ဧဝ, တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဣဓ န အဓိပ္ပေတာနိ။ ယံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာမံ အာဟစ္စဘာသိတံ ဇိနဝစနဘူတံ, တဒေဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ သင်္ဂီတံ, တဒေဝ စ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ပရိယတ္တိဓမ္မံ နဝဓာ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဒိသန္တေန ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယာ ပန ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိကာ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃) ဂါထာ ဘဂဝတာ ဗောဓိမူလေ ဥဒါနဝသေန ပဝတ္တိတာ, အနေကသတသဟဿာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဥဒါနဘူတာ စ, တာ အပရဘာဂေ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ သင်္ဂဟံ အနာရောပေတွာ ဓမ္မပဒေ သင်္ဂဟိတာ, ယဉ္စ ‘‘အညာသိ ဝတ ဘော ကောဏ္ဍညော အညာသိ ဝတ ဘော ကောဏ္ဍညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၇၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဥဒါနဝစနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ဒေဝမနုဿာနံ ပဝေဒနသမတ္ထနိဂ္ဃေါသဝိပ္ဖါရံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တဒပိ ပဌမဗောဓိယံ သဗ္ဗေသံ ဧဝ ဘိက္ခူနံ သမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ‘‘အာရာဓယိံသု ဝတ မံ ဘိက္ခူ ဧကံ သမယ’’န္တိအာဒိဝစနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဒေသနာပရိယောသာနေ အတ္တနာပိ အဓိဂတဓမ္မေကဒေသဿ ယထာဒေသိတဿ အရိယမဂ္ဂဿ သဗ္ဗပဌမံ သာဝကေသု ထေရေန အဓိဂတတ္တာ အတ္တနော ပရိဿမဿ သဖလဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဟေတုတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၁။) [သျ]ပီတိသောမနဿဇနိတံ ဥဒါဟာရမတ္တံ, န ပန ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိယ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) ပဝတ္တိယာ, နိဝတ္တိယာ ဝါ ပကာသနန္တိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ န သင်္ဂီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒါနပါဠိယံ ပန အဋ္ဌသု ဝဂ္ဂေသု ဒသ ဒသ ကတွာ အသီတိယေဝ သုတ္တန္တာ သင်္ဂီတာ။ တထာ ဟိ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ –
‘‘အသီတိယေဝ သုတ္တန္တာ, ဝဂ္ဂါ အဋ္ဌ သမာသတော’’တိ။ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။
ဣဓ ပန ‘‘ဒွေအသီတိ သုတ္တန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဥဒါနပါဠိယာ န သမေတိ, တသ္မာ ‘‘အသီတိ သုတ္တန္တာ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အပိစ န ကေဝလံ ဣဓေဝ, အထ ခေါ အညာသုပိ (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဝိနယာဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု (ဓ။ သံ။ နိဒါနကထာ) တထာယေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီ’’တိ ပရိယာယေန အနေကံသေန ဝုတ္တံ သိယာ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အနုမာနေန ဂဏနမေဝ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ဦနာဓိကသင်္ချာ, ဣတရထာ တာယေဝ န သိယုန္တိပိ ဝဒန္တိ, ပစ္ဆာ ပမာဒလေခဝစနံ ဝါ ဧတံ။
ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ, ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတံ။ ဧကဓမ္မံ ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထ, အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယ။ ကတမံ ဧကဓမ္မံ? လောဘံ ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မံ ပဇဟထ, အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁) ဧဝမာဒိနာ ဧကဒုကတိကစတုက္ကနိပါတဝသေန ဝုတ္တံ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တသမူဟံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဣတိဝုတ္တကပါဠိယမေဝ ဥဒါနဂါထာဟိ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တာနိ ဂဏေတွာ သင်္ဂီတာနိ, တဒဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) တထာယေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’ ဣစ္စေဝ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ယထာဝုတ္တနယေန ဝါ အနေကံသတော ဝုတ္တန္တိပိ ဝတ္တုံ သက္ကာ, တထာပိ ဤဒိသေ ဌာနေ ပမာဏံ ဒဿေန္တေန ယာထာဝတောဝ နိယမေတွာ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’တိ ဣဒံ ပစ္ဆာ ပမာဒလေခမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဣတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဣတိဝုတ္တံ။ ဣတိဝုတ္တန္တိ သင်္ဂီတံ ဣတိဝုတ္တကံ။ ရုဠှိနာမံ ဝါ ဧတံ ယထာ ‘‘ယေဝါပနကံ, နတုမှာကဝဂ္ဂေါ’’တိ, ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ, ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတန္တိ နိဒါနဝစနေန သင်္ဂီတံ ယထာဝုတ္တသုတ္တသမူဟံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၂။) [သျ]ဇာတံ ဘူတံ ပုရာဝုတ္ထံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရိတံ ကာယတိ ကထေတိ ပကာသေတိ ဧတေနာတိ ဇာတကံ, တံ ပန ဣမာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပညာသာဓိကာနိ ပဉ္စဇာတကသတာနီ’’တိ ဣဒံ အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ကတွာ အနေကံသေန, ဝေါဟာရသုခတာမတ္တေန စ ဝုတ္တံ။ ဧကံသတော ဟိ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကာနိယေဝ ယထာဝုတ္တဂဏနတော တီဟိ ဦနတ္တာ။ တထာ ဟိ ဧကနိပါတေ ပညာသသတံ, ဒုကနိပါတေ သတံ, တိကနိပါတေ ပညာသ, တထာ စတုက္ကနိပါတေ, ပဉ္စကနိပါတေ ပဉ္စဝီသ, ဆက္ကနိပါတေ ဝီသ, သတ္တနိပါတေ ဧကဝီသ, အဋ္ဌနိပါတေ ဒသ, နဝနိပါတေ ဒွါဒသ, ဒသနိပါတေ သောဠသ, ဧကာဒသနိပါတေ နဝ, ဒွါဒသနိပါတေ ဒသ, တထာ တေရသနိပါတေ, ပကိဏ္ဏကနိပါတေ တေရသ, ဝီသတိနိပါတေ စုဒ္ဒသ, တိံသနိပါတေ ဒသ, စတ္တာလီသနိပါတေ ပဉ္စ, ပဏ္ဏာသနိပါတေ တီဏိ, သဋ္ဌိနိပါတေ ဒွေ, တထာ သတ္တတိနိပါတေ, အသီတိနိပါတေ ပဉ္စ, မဟာနိပါတေ ဒသာတိ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကာနေဝ ပဉ္စ ဇာတကသတာနိ သင်္ဂီတာနီတိ။
အဗ္ဘုတော ဓမ္မော သဘာဝေါ ဝုတ္တော ယတ္ထာတိ အဗ္ဘုတဓမ္မံ, တံ ပနိဒန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရောမေ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ –
‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ။ ကတမေ စတ္တာရော? သစေ ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုပရိသာ အာနန္ဒံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတိ, ဒဿနေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ။ တတြ စေ အာနန္ဒော, ဓမ္မံ ဘာသတိ, ဘာသိတေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ, အတိတ္တာဝ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုပရိသာ ဟောတိ, အထ အာနန္ဒော တုဏှီ ဘဝတိ။ သစေ ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနီပရိသာ…ပေ… ဥပါသကပရိသာ…ပေ… ဥပါသိကာ – ပရိသာ…ပေ… တုဏှီ ဘဝတိ။ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အာနန္ဒေ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၂၉) –
ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တံ တတ္ထ တတ္ထ ဘာသိတံ သဗ္ဗမ္ပိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တံ သုတ္တန္တံ သင်္ဂဏှာတိ။
စူဠဝေဒလ္လာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀) ဝိသာခေန နာမ ဥပါသကေန ပုဋ္ဌာယ ဓမ္မဒိန္နာယ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘာသိတံ သုတ္တံ စူဠဝေဒလ္လံ နာမ။ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရေန ပုစ္ဆိတေန အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ မဟာဝေဒလ္လံ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) နာမ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၃။) [သျ]သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တမ္ပိ (မ။ နိ။ ၁။၈၉) ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌေန တေနေဝ ဘာသိတံ, ဧတာနိ မဇ္ဈိမနိကာယပရိယာပန္နာနိ။ သက္ကပဉှံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄) ပန သက္ကေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ အဘာသိ, တံ ဒီဃနိကာယပရိယာပန္နံ။ မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၈၅) ပန တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာ အညတရေန ဘိက္ခုနာ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ မဇ္ဈိမနိကာယပရိယာပန္နံ။ ဧဝမာဒယော သဗ္ဗေပိ တတ္ထ တတ္ထာဂတာ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ‘‘ဝေဒလ္လ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေဒန္တိ ဉာဏံ။ တုဋ္ဌိန္တိ ယထာဘာသိတဓမ္မဒေသနံ ဝိဒိတွာ ‘‘သာဓု အယျေ သာဓာဝုသော’’တိအာဒိနာ အဗ္ဘနုမောဒနဝသပ္ပဝတ္တံ ပီတိသောမနဿံ။ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ လဘိတွာ, ပုနပ္ပုနံ လဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဧတေန ဝေဒသဒ္ဒေါ ဉာဏေ, သောမနဿေ စ ဧကသေသနယေန, သာမညနိဒ္ဒေသေန ဝါ ပဝတ္တတိ, ဝေဒမှိ နိဿိတံ တဿ လဘာပနဝသေနာတိ ဝေဒလ္လန္တိ စ ဒဿေတိ။
ဧဝံ အင်္ဂဝသေန သကလမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဝိဘဇိတုကာမော ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဓမ္မရာသိဝသေန။ ‘‘ဒွါသီတီ’’တိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာဝ။ ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန နာမ ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌေန ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၇၉) အတ္တနော ဂုဏပ္ပကာသနတ္ထံ ဝါ ထေရဂါထာယံ (ထေရဂါ။ ၁၀၁၇ အာဒယော) အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သမန္တတော ဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဣမိနာ ဧဝံ တေန အပရိဒီပိတာပိ ဓမ္မက္ခန္ဓာ သန္တီတိ ပကာသေတိ, တသ္မာ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏ မာဓုရိယသုတ္တာဒီနံ (မ။ နိ။ ၂။၃၁၇) ဝိမာနဝတ္ထာဒီသု ကေသဉ္စိ ဂါထာနဉ္စ ဝသေန စတုရာသီတိသဟဿတောပိ ဓမ္မက္ခန္ဓာနံ အဓိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ သုဘသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄), ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဉ္စ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဘာသိတတ္တာ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အန္တောဂဓံ ဟောတိ, န ဟောတီတိ? ပဋိသမ္ဘိဒါဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သယံ ဝုတ္တဓမ္မက္ခန္ဓာနမ္ပိ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ, ဘဂဝတာ ပန ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဘာသိတတ္တာ ‘‘သယံ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သုတ္တဒွယံ ဘဂဝတော ဂဟိတေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝမ္ပိ ဝတ္တုံ ယုတ္တတရံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဘဂဝတာ ဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ သာဝကာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ, တေနေဝ သာဝကဘာသိတမ္ပိ ကထာဝတ္ထာဒိကံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ နာမ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၄။) [သျ]ဇာတံ, တတောယေဝ စ အတ္တနာ ဘာသိတမ္ပိ သုဘသုတ္တာဒိကံ သင်္ဂီတိမာရောပေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနာဒိ။ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဉှိ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ, မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၆၇-၃၈၄) စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ အာရဘိတွာ တေသံယေဝ ဝိဘာဂဒဿနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အနေကာနုသန္ဓိကံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၁ အာဒယော) ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဉှိ နာနာဌာနေသု နာနာဓမ္မဒေသနာနံ ဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘အနေကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ကတိ ဆိန္ဒေ ကတိ ဇဟေ, ကတိ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊
ကတိ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ‘ဩဃတိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅)၊ –
ဧဝမာဒိနာ ပဉှာပုစ္ဆနံ ဂါထာဗန္ဓေသု ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။
‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ, ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊
ပဉ္စ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ‘ဩဃတိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅)၊ –
ဧဝမာဒိနာ စ ဝိဿဇ္ဇနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။
တိကဒုကဘာဇနံ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ နိက္ခေပကဏ္ဍအဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ယံ ကုသလတ္တိကမာတိကာပဒဿ (ဓ။ သ။ ၁) ဝိဘဇနဝသေန နိက္ခေပကဏ္ဍေ ဝုတ္တံ –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? တီဏိ ကုသလမူလာနိ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’? ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပါကာ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၈၇),
အယမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧသ နယော သေသတ္တိကဒုကပဒဝိဘဇနေသုပိ။ ယဒပိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ ဝုတ္တံ –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါ။ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ?
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၅။) [သျ]စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၈၆),
အယံ ကုသလတ္တိကမာတိကာပဒဿ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တော ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ စိတ္တဝါရဘာဇနံ ပန စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ ဝသေန (ဓ။ သ။ ၁) ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဉှိ တတ္ထ ဝုတ္တံ ကုသလစိတ္တဝိဘဇနတ္ထံ –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁),
အယမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧဝံ သေသစိတ္တဝါရဝိဘဇနေသု။ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ (ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော ဆဠ အဋ္ဌ။) စ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကမေကံ တိကဒုကဘာဇနံ, ဧကမေကံ စိတ္တဝါရဘာဇန’’န္တိ စ ဝစနတော ဟိ ‘‘ဧကေကော’’တိ အဝုတ္တေပိ အယမတ္ထော သာမတ္ထိယတော ဝိညာယမာနောဝ ဟောတိ။
ဝတ္ထု နာမ သုဒိန္နကဏ္ဍာဒိ။ မာတိကာ နာမ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄) တသ္မိံ တသ္မိံ အဇ္ဈာစာရေ ပညတ္တံ ဥဒ္ဒေသ သိက္ခာပဒံ။ ပဒဘာဇနိယန္တိ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘ယော ပနာတိ ယော ယာဒိသော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၅) နယပ္ပဝတ္တံ ပဒဝိဘဇနံ။ အန္တရာပတ္တီတိ ‘‘ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၅) ဧဝမာဒိနာ သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာ အာပတ္တိ။ အာပတ္တီတိ တံတံသိက္ခာပဒါနုရူပံ ဝုတ္တော တိကစ္ဆေဒမုတ္တော အာပတ္တိဝါရော။ အနာပတ္တီတိ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿ ခိတ္တစိတ္တဿ ဝေဒနာဋ္ဋဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၆) နယပ္ပဝတ္တော အနာပတ္တိဝါရော။ တိကစ္ဆေဒေါတိ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တေ အတိက္ကန္တသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, ဒသာဟာတိက္ကန္တေ ဝေမတိကော…ပေ… ဒသာဟာတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၈) ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တော တိကပါစိတ္တိယ-တိက-ဒုက္ကဋာဒိဘေဒေါ တိကပရိစ္ဆေဒေါ။ တတ္ထာတိ တေသု ဝတ္ထုမာတိကာဒီသု။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၆။) [သျ]ဧဝံ အနေကနယသမလင်္ကတံ သင်္ဂီတိပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ‘‘အယံ ဓမ္မော, အယံ ဝိနယော…ပေ… ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယာဒိဘေဒေန ဝဝတ္ထပေတွာ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပ္ပမုခေန ဝသီဂဏေန အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝပဋိမဏ္ဍိတာယ သင်္ဂီတိယာ ဣမဿ ဒီဃာဂမဿ ဓမ္မဘာဝေါ, မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနာဒိဘာဝေါ စ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သာဓာရဏဝစနေန ဒဿိတေပိ ဟိ ‘‘ယဒတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ဣဒမာရဘတိ, သောယေဝ ပဓာနဝသေန ဒဿိတော’’တိ အာစရိယေဟိ အယံ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ အပရော နယော – ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ဧကဝိဓာဒိဘေဒဘိန္နေသု ပကာရေသု ဓမ္မဝိနယာဒိဘာဝေါ သင်္ဂီတိကာရကေ ဟေဝ သင်္ဂီတိကာလေ ဝဝတ္ထာပိတော, န ပစ္ဆာ ကပ္ပနမတ္တသိဒ္ဓေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဝဝတ္ထာပေတွာ သင်္ဂီတံ, အထ ခေါ အညမ္ပီတိ ဒဿေတိ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ။ ဥဒါနသင်္ဂဟော နာမ ပဌမပါရာဇိကာဒီသု အာဂတာနံ ဝိနီတဝတ္ထုအာဒီနံ သင်္ခေပတော သင်္ဂဟဒဿနဝသေန ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဌပိတာ –
‘‘မက္ကဋီ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စ, ဂိဟီ နဂ္ဂေါ စ တိတ္ထိယာ၊
ဒါရိကုပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ပရေ ဒုဝေ’’တိ။ အာဒိကာ (ပါရာ။ ၆၆)၊ –
ဂါထာယော။ ဝုစ္စမာနဿ ဟိ ဝုတ္တဿ ဝါ အတ္ထဿ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဘာဝေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ ဥဒ္ဓံ ဒါနံ ရက္ခဏံ ဥဒါနံ, သင်္ဂဟဝစနန္တိ အတ္ထော။ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမူလပရိယာယဝဂ္ဂါဒိဝသေန ဝဂ္ဂသင်္ဂဟော။ ဝဂ္ဂေါတိ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟေဝ ကတာ သုတ္တသမုဒါယဿ သမညာ။ ဥတ္တရိမနုဿပေယျာလနီလပေယျာလာဒိဝသေန ပေယျာလသင်္ဂဟော။ ပါတုံ ရက္ခိတုံ, ဝိတ္ထာရိတုံ ဝါ အလန္တိ ဟိ ပေယျာလံ, သင်္ခိပိတွာ ဒဿနဝစနံ။ အင်္ဂုတ္တရနိကာယာဒီသု နိပါတသင်္ဂဟော, ဂါထင်္ဂါဒိဝသေန နိပါတနံ။ သမုဒါယကရဏဉှိ နိပါတော။ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန (သံ။ နိ။ ၁။၁) သံယုတ္တသင်္ဂဟော။ ဝဂ္ဂသမုဒါယေ ဧဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ကတာ သံယုတ္တသမညာ။ မူလပဏ္ဏာသကာဒိဝသေန ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟော, ပညာသ ပညာသ သုတ္တာနိ ဂဏေတွာ သင်္ဂဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန တဿံ တဿံ ပါဠိယံ ဒိဿမာနံ သင်္ဂီတိကာရကဝစနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒါနသင်္ဂဟ…ပေ… ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟာဒီဟိ အနေကဝိဓံ တထာ။ သတ္တဟိ မာသေဟီတိ ကိရိယာပဝဂ္ဂေ တတိယာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၇။) [သျ]‘‘ဧကာဟေနေဝ ဗာရာဏသိံ ပါယာသိ။ နဝဟိ မာသေဟိ ဝိဟာရံ နိဋ္ဌာပေသီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကိရိယာယ အာသုံ ပရိနိဋ္ဌာပနဉှိ ကိရိယာပဝဂ္ဂေါ။
တဒါ အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝဒဿနေန သာဓူနံ ပသာဒဇနနတ္ထမာဟ ‘‘သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ စဿာ’’တိအာဒိ။ အဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ သဉ္ဇာတပ္ပမောဒါ ဝိယ, သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယ စ သင်္ကမ္ပိ…ပေ… ပါတုရဟေသုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိယာတိ ဟိ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တနေ, ပဝတ္တနာယ ဝါ သမတ္ထံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ။ ဥဒကပရိယန္တန္တိ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကပရိယောသာနံ ကတွာ, သဟ တေန ဥဒကေန, တံ ဝါ ဥဒကံ အာဟစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တေန ဧကဒေသကမ္ပနံ နိဝါရေတိ။ သင်္ကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ကမ္ပိ။ သမ္ပကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓမဓော စ ဂစ္ဆန္တီ သမ္မာ ပကာရေန ကမ္ပိ။ သမ္ပဝေဓီတိ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ဘိယျော ပဝေဓိ။ ဧဝံ ဧတေန ပဒတ္တယေန ဆပ္ပကာရံ ပထဝီစလနံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ပုရတ္ထိမတော, ပစ္ဆိမတော စ ဥန္နမနဩနမနဝသေန သင်္ကမ္ပိ။ ဥတ္တရတော, ဒက္ခိဏတော စ ဥန္နမနဩနမနဝသေန သမ္ပကမ္ပိ။ မဇ္ဈိမတော, ပရိယန္တတော စ ဥန္နမနဩနမနဝသေန သမ္ပဝေဓိ။ ဧဝမ္ပိ ဆပ္ပကာရံ ပထဝီစလနံ ဒဿေတိ, ယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ –-
‘‘ပုရတ္ထိမတော ဥန္နမတိ ပစ္ဆိမတော ဩနမတိ, ပစ္ဆိမတော ဥန္နမတိ ပုရတ္ထိမတော ဩနမတိ, ဥတ္တရတော ဥန္နမတိ ဒက္ခိဏတော ဩနမတိ, ဒက္ခိဏတော ဥန္နမတိ ဥတ္တရတော ဩနမတိ, မဇ္ဈိမတော ဥန္နမတိ ပရိယန္တတော ဩနမတိ, ပရိယန္တတော ဥန္နမတိ မဇ္ဈိမတော ဩနမတီတိ ဧဝံ ဆပ္ပကာရံ…ပေ… အကမ္ပိတ္ထာ’’တိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၇၁)။
အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တာနိ အစ္ဆရိယာနိ, ပုပ္ဖဝဿစေလုက္ခေပါဒီနိ အညာယပိ သာ သမညာယ ပါကဋာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယာ လောကေ’’တိအာဒိ။ ယာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ မဟာကဿပါဒီဟိ ပဉ္စဟိ သတေဟိ ယေန ကတာ သင်္ဂီတာ, တေန ပဉ္စ သတာနိ ဧတိဿာတိ ‘‘ပဉ္စသတာ’’တိ စ ထေရေဟေဝ ကတတ္တာ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော ဧတိဿာ, ထေရေဟိ ဝါ ကတာတိ ‘‘ထေရိကာ’’တိ စ လောကေ ပဝုစ္စတိ, အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၈။) [သျ]ဧဝံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဒဿေတွာ ယဒတ္ထံ သာ ဣဓ ဒဿိတာ, ဣဒါနိ တံ နိဒါနံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒိနိကာယဿာတိ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နေသု ပဉ္စသု နိကာယေသု အာဒိဘူတဿ ဒီဃနိကာယဿ။ ခုဒ္ဒကပရိယာပန္နော ဟိ ဝိနယော ပဌမံ သင်္ဂီတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တ ပိဋကေ’’တိ။ တေနာတိ တထာဝုတ္တတ္တာ, ဣမိနာ ယထာဝုတ္တပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ တထာဝစနမေဝ သန္ဓာယ မယာ ဟေဋ္ဌာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ, ယထာဝုတ္တဝိတ္ထာရဝစနဿ ဝါ ဂုဏံ ဒဿေတီတိ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိ ဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ဗာဟိရနိဒါနဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၃၉။) [သျ]၁။ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ
ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁။ ဧတ္တာဝတာ စ ပရမသဏှသုခုမဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသာနေကဝိဓနယသမလင်္ကတံ ဗြဟ္မဇာလဿ သာဓာရဏတော ဗာဟိရနိဒါနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ သံဝဏ္ဏေန္တော အတ္ထာဓိဂမဿ သုနိက္ခိတ္တပဒမူလကတ္တာ, သုနိက္ခိတ္တပဒဘာဝဿ စ ‘‘ဣဒမေဝ’’န္တိ သဘာဝဝိဘာဝနေန ပဒဝိဘာဂေန သာဓေတဗ္ဗတ္တာ ပဌမံ တာဝ ပဒဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဒဝိဘာဂေန ဟိ ‘‘ဣဒံ နာမ ဧတံ ပဒ’’န္တိ ဝိဇာနနေန တံတံပဒါနုရူပံ လိင်္ဂဝိဘတ္တိ ဝစန ကာလပယောဂါဒိကံ သမ္မာပတိဋ္ဌာပနတော ယထာဝုတ္တဿ ပဒဿ သုနိက္ခိတ္တတာ ဟောတိ, တာယ စ အတ္ထဿ သမဓိဂမိယတာ။ ယထာဟ ‘‘သုနိက္ခိတ္တဿ ဘိက္ခဝေ – ပဒဗျဉ္ဇနဿ အတ္ထောပိ သုနယောဟောတီ’’တိအာဒိ။ အပိစ သမ္ဗန္ဓတော, ပဒတော, ပဒဝိဘာဂတော, ပဒတ္ထတော အနုယောဂတော, ပရိဟာရတော စာတိ ဆဟာကာရေဟိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော နာမ ဒေသနာသမ္ဗန္ဓော, ယံ လောကိယာ ‘‘ဥမ္မုဂ္ဃါတော’’တိပိ ဝဒန္တိ, သော ပန ပါဠိယာ နိဒါနပါဠိဝသေန, နိဒါနပါဠိယာ စ သင်္ဂီတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေန္တေန ဟိ နိဒါနပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော, တသ္မာ ပဒါဒိဝသေနေဝ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒန္တိအာဒိနာ ပဒတော, ပဒဝိဘာဂတော စ သံဝဏ္ဏနံ ကရောတိ ပဒါနံ တဗ္ဗိသေသာနဉ္စ ဒဿိတတ္တာ။ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဟိ ပဒါနံ ဝိသေသောယေဝ အဓိပ္ပေတော, န ပဒဝိဂ္ဂဟော။ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ။ အထ ဝါ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာပိ ပဒဝိဘာဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဒဝိဂ္ဂဟတော ပန ‘‘ဘိက္ခူနံ သံဃော’’တိအာဒိနာ ဥပရိ သံဝဏ္ဏနံ ကရိဿတိ, တထာ ပဒတ္ထာနုယောဂပရိဟာရေဟိပိ။ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော အန္တရာသဒ္ဒ စ သဒ္ဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ, နယဂ္ဂဟဏေန ဝါ တေ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနီ’’တိ။ ဣတရထာ ဟိ အန္တရာသဒ္ဒံ စ သဒ္ဒါဒီနမ္ပိ နိပါတဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ မေတိအာဒီနီတိ ဧတ္ထ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၀။) [သျ]ယာဝ ပဋိသဒ္ဒေါ, တာဝ တဒဝသိဋ္ဌာယေဝ သဒ္ဒါ သင်္ဂဟိတာ။ ပဋီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ ပတိသဒ္ဒဿ ကာရိယဘာဝတော။
ဣဒါနိ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဒတ္ထတော သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘အတ္ထတော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ သောတူနံ သံဝဏ္ဏနာနယကောသလ္လတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကထံ?
ဧကနာဠိကာ ကထာ စ, စတုရဿာ တထာပိ စ၊
နိသိန္နဝတ္တိကာ စေဝ, တိဓာ သံဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။
တတ္ထ ပါဠိံ ဝတွာ ဧကေကပဒဿ အတ္ထကထနံ ဧကာယ နာဠိယာ မိနိတသဒိသတ္တာ, ဧကေကံ ဝါ ပဒံ နာဠံ မူလံ, ဧကမေကံ ပဒံ ဝါ နာဠိကာ အတ္ထနိဂ္ဂမနမဂ္ဂေါ ဧတိဿာတိ ကတွာ ဧကနာဠိကာ နာမ။ ပဋိပက္ခံ ဒဿေတွာ, ပဋိပက္ခဿ စ ဥပမံ ဒဿေတွာ, သပက္ခံ ဒဿေတွာ, သပက္ခဿ စ ဥပမံ ဒဿေတွာ, ကထနံ စတူဟိ ဘာဂေဟိ ဝုတ္တတ္တာ, စတ္တာရော ဝါ ရဿာ သလ္လက္ခဏူပါယာ ဧတိဿာတိ ကတွာ စတုရဿာ နာမ, ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာနံ ဂန္တွာ ပုန သဘာဂဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာနဂမနံ နိသီဒါပေတွာ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အာဝတ္တနယုတ္တတ္တာ, နိယမတော ဝါ နိသိန္နဿ အာရဒ္ဓဿ ဝတ္တော သံဝတ္တော ဧတိဿာတိ ကတွာ နိသိန္နဝတ္တိကာ နာမ, ယထာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာနာပိ နိယုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, သောဒါဟရဏာ ပန ကထာ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယ တဋ္ဋီကာယံ ဧကာဒသနိပါတေ ဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာတော ဂဟေတဗ္ဗာ။
ဘေဒကထာ တတွကထာ, ပရိယာယကထာပိ စ၊
ဣတိ အတ္ထက္ကမေ ဝိဒွါ, တိဓာ သံဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။
တတ္ထ ပကတိအာဒိဝိစာရဏာ ဘေဒကထာ ယထာ ‘‘ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိ။ သရူပဝိစာရဏာ တတွကထာ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)။ ဝေဝစနဝိစာရဏာ ပရိယာယကထာ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၃၈ ဝေဝစနာဟာရဝိဘင်္ဂနိဿိတော ပါဠိ)။
ပယောဇနဉ္စ ပိဏ္ဍတ္ထော, အနုသန္ဓိ စ စောဒနာ၊
ပရိဟာရော စ သဗ္ဗတ္ထ, ပဉ္စဓာ ဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၁။) [သျ]တတ္ထ ပယောဇနံ နာမ ဒေသနာဖလံ, တံ ပန သုတမယဉာဏာဒိ။ ပိဏ္ဍတ္ထော နာမ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဿ အတ္ထဿ သုဝိဇာနနတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ကထနံ။ အနုသန္ဓိ နာမ ပုစ္ဆာနုသန္ဓာဒိ။ စောဒနာ နာမ ယထာဝုတ္တဿ ဝစနဿ ဝိရောဓိကထနံ။ ပရိဟာရော နာမ တဿ အဝိရောဓိကထနံ။
ဥမ္မုဂ္ဃါတော ပဒဉ္စေဝ, ပဒတ္ထော ပဒဝိဂ္ဂဟော၊
စာလနာ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဆဓာ သံဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိဝဏ္ဏနာ)၊
တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကာဒိနိဒါနံ ဥမ္မုဂ္ဃါတော။ ‘‘ဧဝမိဒ’’န္တိ နာနာဝိဓေန ပဒဝိသေသတာကထနံ ပဒံ, သဒ္ဒတ္ထာဓိပ္ပါယတ္ထာဒိ ပဒတ္ထော။ အနေကဓာ နိဗ္ဗစနံ ပဒဝိဂ္ဂဟော။ စာလနာ နာမ စောဒနာ။ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ ပရိဟာရော။
သမုဋ္ဌာနံ ပဒတ္ထော စ, ဘာဝါနုဝါဒဝိဓယော၊
ဝိရောဓော ပရိဟာရော စ, နိဂမနန္တိ အဋ္ဌဓာ။
တတ္ထ သမုဋ္ဌာနန္တိ အဇ္ဈတ္တိကာဒိနိဒါနံ။ ပဒတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတာနဓိပ္ပေတာဒိဝသေန အနေကဓာ ပဒဿ အတ္ထော။ ဘာဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ အနုဝါဒဝိဓယောတိ ပဌမဝစနံ ဝိဓိ, တဒါဝိကရဏဝသေန ပစ္ဆာ ဝစနံ အနုဝါဒေါ, ဝိသေသနဝိသေသျာနံ ဝါ ဝိဓာနုဝါဒ သမညာ။ ဝိရောဓောတိ အတ္ထနိစ္ဆယနတ္ထံ စောဒနာ။ ပရိဟာရောတိ တဿာ သောဓနာ။ နိဂမနန္တိ အနုသန္ဓိယာ အနုရူပံ အပ္ပနာ။
အာဒိတော တဿ နိဒါနံ, ဝတ္တဗ္ဗံ တပ္ပယောဇနံ၊
ပိဏ္ဍတ္ထော စေဝ ပဒတ္ထော, သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပါယကော၊
စောဒနာ သောဓနာ စေတိ, အဋ္ဌဓာ ဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။
တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော နာမ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော, ယော ‘‘အနုသန္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသာ ဝုတ္တတ္ထာဝ, ဧဝမာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထာဂတေ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရေ ဉတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ ဝိစေတဗ္ဗာတိ။
ဧဝမနေကတ္ထပ္ပဘေဒတာ ပယောဂတောဝ ဉာတဗ္ဗာတိ တဗ္ဗသေန တံ သမတ္ထေတုံ ‘‘တထာ ဟေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ဣမဿတ္ထဿ ဝါစကောတိ သင်္ကေတဝဝတ္ထိတာယေဝ သဒ္ဒါ တံ တဒတ္ထဿ ဝါစကာ, သင်္ကေတော စ နာမ ပယောဂဝသေန သိဒ္ဓေါတိ ဒဿေတုမ္ပိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ နနု စ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၂။) [သျ]‘‘ယထာပိ ပုပ္ဖရာသိမှာ, ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ၊
ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၅၃)၊
ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဥပမာကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထောယေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ သိယာတိ? န, ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ ဗျာ ခေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂၃၄, ၃၉၆) ဟိ အာကာရမတ္တဝါစကောယေဝ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော, န ပန အာကာရဝိသေသဝါစကော။ ဧတ္ထ ဟိ ကိဉ္စာပိ ပုပ္ဖရာသိသဒိသတော မနုဿူပပတ္တိ သပ္ပုရိသူပနိဿယ သဒ္ဓမ္မသဝန ယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂေန မာလာဂုဏသဒိသိယော ဗဟုကာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထဿ ဇောတိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏာဝ ဥပမာ နာမ ဥပမီယတိ ဧတာယာတိ ကတွာ, တေသံ ဥပမာကာရော စ ယထာသဒ္ဒေန အနိယမတော ဇောတိတော, တသ္မာ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ နိယမတော ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ, တထာပိ သော ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတိ နိဿယဘူတံ တမန္တရေန နိဿိတဘူတဿ ဥပမာကာရဿ အလဗ္ဘမာနတ္တာတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။ အထ ဝါ ဥပမီယနံ သဒိသီကရဏန္တိ ကတွာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏေဟိ သဒိသဘာဝသင်္ခါတော ဥပမာကာရောယေဝ ဥပမာ နာမ။ ‘‘သဒ္ဓမ္မတ္တံ သိယောပမာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အာကာရမတ္တဝါစကောဝ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဥပမာသင်္ခါတအာကာရဝိသေသဝါစကော ပန ဥပမာတ္ထောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။
တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပါယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ဥပဒိသနာကာရောပိ အတ္ထတော ဥပဒေသောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ ဧဝမေတန္တိ ဧတ္ထ ပန ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ။ တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောပိ အတ္ထတော သမ္ပဟံသနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနေတိ။ ဧဝမေဝ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ စ ဒေါသဝိဘာဝနေန ဂါရယှဝစနံ ဂရဟဏံ, တဒါကာရောပိ အတ္ထတော ဂရဟဏံ နာမ, တသ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၃။) [သျ]‘‘ဂရဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သော စေတ္ထ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ, ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇောတကမတ္တာ ဟိ နိပါတာတိ။ ဧဝမေဝါတိ စ အဓုနာ ဘာသိတာကာရေနေဝ။ အယံ ဝသလဂုဏယောဂတော ဝသလီ ကာဠကဏ္ဏီ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ ဌာနေ ဘာသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ဘန္တေတိ သာဓု ဘန္တေ, သုဋ္ဌု ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ တတ္ထ အတ္တနော ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနမေဝ ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟော, တဒါကာရောပိ အတ္ထတော ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟောယေဝ နာမ, တေနာဟ ‘‘ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ’’တိ။
ဧဝံ ဗျာ ခေါတိ ဧဝံ ဝိယ ခေါ။ ဧဝံ ခေါတိ ဟိ ဣမေသံ ပဒါနမန္တရေ ဝိယသဒ္ဒဿ ဗျာပဒေသောတိ နေရုတ္တိကာ ‘‘ဝ-ကာရဿ, ဗ-ကာရံ, ယ-ကာရသံယောဂဉ္စ ကတွာ ဒီဃဝသေန ပဒသိဒ္ဓီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အာကာရေတိ အာကာရမတ္တေ။ အပ္ပါဗာဓန္တိ ဝိသဘာဂဝေဒနာဘာဝံ။ အပ္ပါတင်္ကန္တိ ကိစ္ဆဇီဝိတကရရောဂါဘာဝံ။ လဟုဋ္ဌာနန္တိ နိဂ္ဂေလညတာယ လဟုတာယုတ္တံ ဥဋ္ဌာနံ။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ။ ဖာသုဝိဟာရန္တိ စတူသု ဣရိယာပထေသု သုခဝိဟာရံ။ ဝိတ္ထာရော ဒသမ သုဘသုတ္တဋ္ဌကထာယ မေဝ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၄၅) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ယထာဟံ ဝဒါမိ, ဧဝမ္ပိ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟိ။ ‘‘သာဓု ကိရ ဘဝ’’န္တိအာဒိကံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ, သော စ ဝဒနာကာရော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဒဿနေ’’တိ။ ကာလာမာတိ ကာလာမဂေါတ္တသမ္ဗန္ဓေ ဇနေ အာလပတိ။ ‘‘ဣမေ…ပေ… ဝါ’’တိ ယံ မယာ ဝုတ္တံ, တံ ကိံ မညထာတိ အတ္ထော။ သမတ္တာတိ ပရိပူရိတာ။ သမာဒိန္နာတိ သမာဒိယိတာ။ သံဝတ္တန္တိ ဝါ နော ဝါ သံဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနဒွယေ ကထံ ဝေါ တုမှာကံ မတိ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ နောတိ ဧဝမေဝ အမှာကံ မတိ ဧတ္ထ ဟောတိ, အမှာကမေတ္ထ မတိ ဟောတိ ယေဝါတိပိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ နော ဝါ, ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတံ, သော စ တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၄။) [သျ]အတ္ထတော အဝဓာရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဓာရဏေ’’တိ။ အာကာရတ္ထမညတြ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယေန စောဒနာ, သောဓနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ, ဧဝံဝိဓော, ဧဝမာကာရော’’တိ စ အာဒီသု ဣဒမတ္ထေ, ဂတဝိဓာကာရသဒ္ဒါ ပန ပကာရပရိယာယာ။ ဂတဝိဓယုတ္တာကာရသဒ္ဒေ ဟိ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ, သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ? နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၄၈), ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ’’တိအာဒိဝစနံ ပုစ္ဆာ, လဟုပရိဝတ္တံ, အာယူနံ ပမာဏဉ္စ ပရိမာဏံ, တဒါကာရောပိ အတ္ထတော ပုစ္ဆာ စ ပရိမာဏဉ္စ နာမ, တသ္မာ ဧတေသု ပုစ္ဆတ္ထော, ပရိမာဏတ္ထော စ ဧဝံသဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣဓ ပန သော ကတမေသု ဘဝတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဝါ, အနိယမတော ပဒေသေ ဝါတိ စောဒနာယ ‘‘သွာယမိဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
နနု ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ သိယာ, ကသ္မာ တီသုပီတိ စ, ဟောတု တိဗ္ဗိဓေသု အတ္ထေသု, ကေန ကိမတ္ထံ ဒီပေတီတိ စ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု အတ္ထေသု။ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ, နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ, ပါဠိဂတိယော ဝါ နယာ, တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိ အာဒိဝသေန, သင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန, သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကာဒိဝသေန, ကုသလာဒိဝသေန, ခန္ဓာဒိဝသေန, သင်္ဂဟာဒိဝသေန, သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန, ဌပနာဒိဝသေန, ကုသလမူလာဒိဝသေန, တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ ပိဋကတ္တယာနုရူပံ နာနာပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ။ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမံ တထာ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန, တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဝသေန အနေကာ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနမုပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ တထာ, ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၅။) [သျ]အတ္ထဗျဉ္ဇနေ ဟိ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏံ တထာ။ အပိစ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ, အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနအာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမ္ပန္နံ သမန္နာဂတံ တထာ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ ဟဒယင်္ဂမတော, သဝနေ အတိတ္တိဇနနတော, ဗျဉ္ဇနရသဝသေန ပရမဂမ္ဘီရဘာဝတော, ဝိစာရဏေ အတိတ္တိဇနနတော, အတ္ထရသဝသေန စ သမ္ပန္နံ သာဒုရသံ တထာ။
ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ, ယေ ဟရိတဗ္ဗာ ဗောဓိမူလေယေဝ သဝါသနသကလသံကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ သတိယေဝ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တဝေါဟာရေနပိ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ, သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာဝ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ သံသာရပင်္ကနိမုဂ္ဂဿ သတ္တနိကာယဿ သမုဒ္ဓရိတုကာမတော, တသ္မာ တေသံ ဝေနေယျဂတကိလေသသင်္ခါတာနံ ပဋိပက္ခာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ အဿ, ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။
အထ ဝါ ဘဂဝတော သာသနဿ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ တိတ္ထိယဘူတာနံ ပဋိပက္ခာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ တိတ္ထိယာ ဟရိတဗ္ဗာ နာဿု, တေသံ ပန သန္တာနဂတဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထတာကာရဏေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသင်္ခါတေဟိ တီဟိပိ ပါဋိဟာရိယေဟိ တေ ဟရိတာ အပနီတာ နာမ ဟောန္တိ။ ပဋီတိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ, အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ၄) ဝိယ, တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္လေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ, တဒေဝ ဒီဃဝသေန, သကတ္ထဝုတ္တိပစ္စယဝသေန ဝါ ပါဋိဟာရိယံ, အတ္တနော ဝါ ဥပက္လေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ တဒညေသံ ဟရဏံ ပါဋိဟာရိယံ ဝုတ္တနယေန။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော ဟိ ဝိဂတူပက္လေသေန, ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟတေသု စ အတ္တနော ဥပက္လေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္လေသဟရဏာနိ စ ဟောန္တီတိ တဒုဘယမ္ပိ နိဗ္ဗစနံ ယုဇ္ဇတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၆။) [သျ]အပိစ ယထာဝုတ္တေဟိ နိဗ္ဗစနေဟိ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသင်္ခါတော သမုဒါယော ပဋိဟာရိယံ နာမ။ ဧကေကံ ပန တသ္မိံ ဘဝံ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ဝိသေသတ္ထဇောတကပစ္စယန္တရေန သဒ္ဒရစနာဝိသေသသမ္ဘဝတော, ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ, မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော, တတ္ထ ဇာတံ, တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ, တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဘေဒေန, ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ လဗ္ဘမာနတ္တာ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ဟိ ကဒါစိ ဣဒ္ဓိဝသေနာပိ ဒေသနံ ကရောတိ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန သဟ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဒီသု, ကဒါစိ အာဒေသနာဝသေနာပိ အာမဂန္ဓဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၄၁), ယေဘုယျေန ပန အနုသာသနိယာ။ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ သတတံ ဓမ္မဒေသနာ။ ဣတိ တံတံဒေသနာကာရေန အနေကဝိဓပါဋိဟာရိယတာ ဒေသနာယ လဗ္ဘတိ။ အယမတ္ထော ဥပရိ ဧကာဒသမဿ ကေဝဋ္ဋသုတ္တဿ ဝဏ္ဏနာယ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၈၁) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အထ ဝါ တဿ ဝိဝိဓဿာပိ ပါဋိဟာရိယဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ သံသူစနတော ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, အနေကဝိဓပါဋိဟာရိယဒဿနန္တိ အတ္ထော။
ဓမ္မနိရုတ္တိယာဝ ဘဂဝတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ သဗ္ဗေသံ သုဏန္တာနံ နာနာဘာသိတာနံ တံတံဘာသာနုရူပတော ဒေသနာ သောတပထမာဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗ…ပေ… မာဂစ္ဆန္တ’’န္တိ။ သောတမေဝ သောတပထော, သဝနံ ဝါ သောတံ, တဿ ပထော တထာ, သောတဒွါရန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ယထာဒေသိတာကာရေန။ ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ, အသမတ္ထောယေဝ, တသ္မာတိ ပါဌသေသော။ ပနာတိ ဧကံသတ္ထေ, တေန သဒ္ဓါသတိဓိတိဝီရိယာဒိဗလသင်္ခါတေန သဗ္ဗထာမေန ဧကံသေနေဝ သောတုကာမတာသင်္ခါတကုသလစ္ဆန္ဒဿ ဇနနံ ဒဿေတိ။ ဇနေတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ, အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ သမ္ဘာဝနတ္ထော ‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဘာဝေတွာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ ၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ ၁။ပဌမဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ, တေန ‘‘သဗ္ဗထာမေန ဧကံသေနေဝ သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ နာမ ဧကေနာကာရေန သုတံ, ကိမင်္ဂံ ပန အညထာ’’တိ တထာသုတေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ကရောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧဒိသေသု ဂရဟတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ဂရဟတ္ထဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဿေဝ စ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဇောတကတ္တာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၇။) [သျ]‘‘နာနာနယနိပုဏ’’န္တိအာဒိနာ ဟိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သောတုမသက္ကုဏေယျဘာဝေန ဓမ္မဿ ဣဓ သမ္ဘာဝနမေဝ ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘အပိ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု, ရတိံ သော နာဓိဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသုယေဝ (ဓ။ ပ။ ၁၈၇) ဂရဟတ္ထသမ္ဘဝေသု ဂရဟတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ အပိ-သဒ္ဒေါ စ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နိပါတောယေဝ, န ဥပသဂ္ဂေါ။ တထာ ဟိ ‘‘အပိ-သဒ္ဒေါ စ နိပါတပက္ခိကော ကာတဗ္ဗော, ယတ္ထ ကိရိယာဝါစကတော ပုဗ္ဗော န ဟောတီ’’တိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။ မယာပီတိ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ မယာဝ, အထ ခေါ အညေဟိပိ တထာရူပေဟီတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
သာမံ ဘဝတီတိ သယမ္ဘူ, အနာစရိယကော။ န မယံ ဣဒံ သစ္ဆိကတန္တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘န အတ္တနော ဉာဏေနေဝ အတ္တနာ သစ္ဆိကတ’’န္တိ ပကရဏတော အတ္ထော ဝိညာယတိ။ သာမညဝစနဿာပိ ဟိ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂသဟစရဏဝိရောဓသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနလိင်္ဂဩစိတျကာလဒေသပကရဏာဒိဝသေန ဝိသေသတ္ထဂ္ဂဟဏံ သမ္ဘဝတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပရိမောစေန္တောတိ ‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဝုတ္တဒေါသတော ပရိမောစာပနဟေတု။ ဟေတွတ္ထေ ဟိ အန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ။ ဣမဿ သုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရဝိစာရဏေန အတ္တနော ဉာဏဿ ပစ္စက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧသာ ဟိ သံဝဏ္ဏနာကာရာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မေ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အယမိမဿ အတ္ထော, ဧဝမိဓ သံဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ပုရေတရမေဝ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရဝိစာရဏာ။
ဧတဒဂ္ဂပဒဿတ္ထော ဝုတ္တောဝ။ ‘‘ဗဟုဿုတာန’’န္တိအာဒီသု ပန အညေပိ ထေရာ ဗဟုဿုတာ, သတိမန္တော, ဂတိမန္တော, ဓိတိမန္တော, ဥပဋ္ဌာကာ စ အတ္ထိ, အယံ ပနာယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဂဏှန္တော ဒသဗလဿ သာသနေ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိယံ ဌတွာ ဂဏှိ, တသ္မာ ဗဟုဿုတာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ ဣမဿ စ ထေရဿ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဓာရဏသတိ အညေဟိ ထေရေဟိ ဗလဝတရာ အဟောသိ, တသ္မာ သတိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အယမေဝါယသ္မာ ဧကပဒေ ဌတွာ သဋ္ဌိပဒသဟဿာနိ ဂဏှန္တော သတ္ထာရာ ကထိတနိယာမေန သဗ္ဗပဒါနိ ဇာနာတိ, တသ္မာ ဂတိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၈။) [သျ]ဇာတော။ တဿေဝ စာယသ္မတော ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှနဝီရိယံ, သဇ္ဈာယနဝီရိယဉ္စ အညေဟိ အသဒိသံ အဟောသိ, တသ္မာ ဓိတိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ တထာဂတံ ဥပဋ္ဌဟန္တော စေသ န အညေသံ ဥပဋ္ဌာကဘိက္ခူနံ ဥပဋ္ဌဟနာကာရေန ဥပဋ္ဌဟတိ။ အညေပိ ဟိ တထာဂတံ ဥပဋ္ဌဟိံသု, န စ ပန ဗုဒ္ဓါနံ မနံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌဟိတုံ သက္ကောန္တိ, အယံ ပန ထေရော ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ တထာဂတဿ မနံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌဟိ, တသ္မာ ဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အတ္ထကုသလောတိ ဘာသိတတ္ထေ, ပယောဇနတ္ထေ စ ဆေကော။ ဓမ္မောတိ ပါဠိဓမ္မော, နာနာဝိဓော ဝါ ဟေတု။ ဗျဉ္ဇနန္တိ အက္ခရံ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော။ ပဒေန ဟိ ဗျဉ္ဇိတောပိ အတ္ထော အက္ခရမူလကတ္တာ ပဒဿ ‘‘အက္ခရေန ဗျဉ္ဇိတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထဿ ဝိယဉ္ဇနတော ဝါ ဝါကျမ္ပိ ဣဓ ဗျဉ္ဇနံ နာမ။ ဝါကျေန ဟိ အတ္ထော ပရိပုဏ္ဏံ ဗျဉ္ဇီယတိ, ယတော ‘‘ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတီ’’တိ အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ နိရုတ္တီတိ နိဗ္ဗစနံ, ပဉ္စဝိဓာ ဝါ နိရုတ္တိနယာ။ တေသမ္ပိ ဟိ သဒ္ဒရစနာဝိသေသေန အတ္ထာဓိဂမဟေတုတော ဣဓ ဂဟဏံ ယုဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗာပရံ နာမ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိ, သုတ္တဿ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေန အပရဘာဂဿ သံသန္ဒနံ။ ဘဂဝတာ စ ပဉ္စဝိဓဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပဉ္စဝိဓကောသလ္လေန ပသဋ္ဌဘာဝါနုရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရဏဗလန္တိ ဓာရဏသင်္ခါတံ ဗလံ, ဓာရဏေ ဝါ ဗလံ, ဥဘယတ္ထာပိ ဓာရေတုံ သာမတ္ထိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒဿေန္တော ဟုတွာ, ဒဿနဟေတူတိပိ အတ္ထော။ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကန္တိ အဝဓာရဏဖလမာဟ။ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထံ။ န အညထာတိ စ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာ, န ပန ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ, ဣတရထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရေနေဝ သောတုံ သမတ္ထတ္တာ တဒေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယထာဝုတ္တေန ပန အတ္ထေန ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနဝသေန ဓာရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, အညထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရေနေဝ ဓာရိတုံ သမတ္ထနတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနေန ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟေတ္ထ ဒွိန္နံ အတ္ထာနံ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ယုတ္တော တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ သုတဘာဝဒီပနေန ဧကဝိသယတ္တာ, ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပစ္ဆိမတ္ထဝသေန သမတ္ထော, ပုရိမတ္ထဝသေန စ အသမတ္ထောတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၉။) [သျ]‘‘ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာ’’တိ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သန္တတိယာ ပဝတ္တနကော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ, တသ္မာ ကိဉ္စာပိ နိယကဇ္ဈတ္တသန္တတိဝသေန ဧကသ္မိံ ယေဝတ္ထေ မေ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ, တထာပိ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဇ္ဇမာနဝိဘတ္တိဘေဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ, တီသု ဝိဘတ္တိယတ္ထေသု အတ္တနာ သညုတ္တဝိဘတ္တိတော ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ ဂါထာဘိဂီတန္တိ ဂါထာယ အဘိဂီတံ အဘိမုခံ ဂါယိတံ။ အဘောဇနေယျန္တိ ဘောဇနံ ကာတုမနရဟရူပံ။ အဘိဂီတပဒဿ ကတ္တုပေက္ခတ္တာ မယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ။ သုတသဒ္ဒဿ ကမ္မဘာဝသာဓနဝသေန ဒွါဓိပ္ပါယိကပဒတ္တာ ယထာယောဂံ ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။
ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ, ဇောတကမတ္တဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတသဒ္ဒေါယေဝ တံ တံ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိ။ အဿာတိ သုတသဒ္ဒဿ။ ဥပသဂ္ဂဝသေနပိ ဓာတုသဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဝါစကော ယထာ ‘‘အနုဘဝတိ ပရာဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော’’တိ။ တထာ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဓာတုသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ ဝိသေသတ္ထဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သောတဝိညေယျန္တိ သောတဒွါရနိဿိတေန ဝိညာဏေန ဝိညာတဗ္ဗံ, သသမ္ဘာရကထာ ဝါ ဧသာ, သောတဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ သောတဒွါရာနုသာရေန မနောဝိညာဏေန ဝိညာတဓမ္မဓရော။ န ဟိ သောတဒွါရနိဿိတဝိညာဏမတ္တေန ဓမ္မော ဝိညာယတိ, အထ ခေါ တဒနုသာရမနောဝိညာဏေနေဝ, သုတဓရောတိ စ တထာ ဝိညာတဓမ္မဓရော ဝုတ္တော, တသ္မာ တဒတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ သုတသဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗာပရပဒသမ္ဗန္ဓဝသေန အတ္ထဿ ဥပပန္နတာ, အနုပပန္နတာ စ ဝိညာယတိ, တသ္မာ သုတသဒ္ဒဿေဝ ဝသေန အယမတ္ထော ‘‘ဥပပန္နော, အနုပပန္နော’’တိ ဝါ န ဝိညာတဗ္ဗောတိ စောဒနာယ ပုဗ္ဗာပရပဒသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧတဒတ္ထဿ ဥပပန္နတံ ဒဿေတုံ ‘‘မေ-သဒ္ဒဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ကတ္တုတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသဝသေန မယာတိ အတ္ထေ ဝတ္တဗ္ဗေ သတိ, ယဒါ မေ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော, တဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ သမ္ဗန္ဓီယတ္ထေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၀။) [သျ]သာမိနိဒ္ဒေသဝသေန မမာတိ အတ္ထေ ဝတ္တဗ္ဗေ သတိ, ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိ နိဒ္ဒေသော, တဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ သဒ္ဒတော ဉာတဗ္ဗမတ္ထံ ဝိညာပေတွာ ဣဒါနိ တေဟိ ဒဿေတဗ္ဗမတ္ထံ နိဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဿ ဇောတကမတ္တတ္တာ နိပါတာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနာယ ဧဝ ဟိ အာကာရော, နိဒဿနံ, အဝဓာရဏမ္ပိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဧဝံ-သဒ္ဒဿ တိဝိဓောပိ အတ္ထော သဝနကိရိယာဇောတကဘာဝေန ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ သောတဒွါရိကဝိညာဏာနံ, တဒဘိနိပါတာနဉ္စ မနောဒွါရိက ဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ယတော သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတတ္ထေ ဣဓ သုတသဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တော။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဒ္ဒပယောဂဿ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ, တသ္မာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတမေဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဧတေန ဟိ ဝစနေန အဝဓာရဏေန နိရာကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ပန ယံ သုတံ သုတမေဝါတိ နိယမေတဗ္ဗံ, တထာ စ တံ သုတံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတိ, တသ္မာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ သန္ဓာယ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနိဝတ္တနံ ကရောတိ ဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘အသုတ’’န္တိ သဒ္ဒန္တရတ္ထဘာဝေန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – န ဣဒံ မယာ အတ္တနော ဉာဏေန ဒိဋ္ဌံ, န စ သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ, အထ ခေါ သုတံ, တဉ္စ ခေါ သုတံ သမ္မဒေဝါတိ။ တဒေဝ သမ္မာ သုတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အနူနာ…ပေ… ဒဿန’’န္တိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ဧဝါဒိသတ္တိယာ စေဝ, အညတ္ထာပေါဟနေန စ၊
ဒွိဓာ သဒ္ဒေါ အတ္ထန္တရံ, နိဝတ္တေတိ ယထာရဟ’’န္တိ။
အပိစ အဝဓာရဏတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတသဒ္ဒဿ သာဝဓာရဏတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ, တဒဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတိ ‘‘အနူ…ပေ… ဒဿန’’န္တိ ဣမိနာ။ သဝန-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဘာဝသဒ္ဒေန ယောဂတော ကမ္မသာဓနော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သုယျတီ’’တိ။ အနူနာဓိကတာယ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၁။) [သျ]အဝိပရီတံ, အဝိပရီတဿ ဝါ သုတ္တဿ ဂဟဏံ, တဿ နိဒဿနံ တထာ, ဣတိ သဝနဟေတု သုဏန္တပုဂ္ဂလသဝနဝိသေသဝသေန အယံ ယောဇနာ ကတာ။
ဧဝံ ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေနာပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရိကဝိညာဏဝီထိ, တဿာ။ သာ ဟိ နာနာပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ, န သောတဒွါရိက ဝိညာဏဝီထိ ဧကာရမ္မဏေယေဝ ပဝတ္တနတော, တထာ စေဝ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ တေန ဟိ သောတဒွါရိကဝိညာဏဝီထိ နိဝတ္တတိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနေန အနေကဝိဟိတေန ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာကာရသင်္ခါတေန နာနာဝိဓေန အာကာရေန, ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနံ။ ယသ္မိံ ပကာရေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ, တဒေဝ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဓမ္မပ္ပကာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပန သုတသဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထံ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ။ တဿာ ဟိ ဝိညာဏဝီထိယာ အာရမ္မဏမေဝ ‘‘အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဉ္စ နိယမိယမာနံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ အာရမ္မဏဘူတံ သုတ္တမေဝ။ အယဉှေတ္ထာတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ။ တပ္ပါကဋီကရဏတ္ထော ဟေတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ။ ဝိညာဏဝီထိယာ ကရဏဘူတာယ မယာ န အညံ ကတံ, ဣဒံ ပန အာရမ္မဏံ ကတံ။ ကိံ ပန တန္တိ စေ? အယံ ဓမ္မော သုတောတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပါယော – အာကာရတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေ ‘‘ဧကေနာကာရေနာ’’တိ ယော အာကာရော ဝုတ္တော, သော အတ္ထတော သောတဒွါရာနုသာရဝိညာဏဝီထိယာ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝေါယေဝ, တေန စ တဒါရမ္မဏဘူတဿ ဓမ္မဿေဝ သဝနံ ကတံ, န အညန္တိ။ ဧဝံ သဝနကိရိယာယ ကရဏကတ္တုကမ္မဝိသေသော ဣမိဿာ ယောဇနာယ ဒဿိတော။
အညမ္ပိ ယောဇနမာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိနာ။ နိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ နိဒဿနေန စ နိဒဿိတဗ္ဗဿာဝိနာဘာဝတော ‘‘ဧဝန္တိ နိဒဿိတဗ္ဗပ္ပကာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဟိ တဒဝိနာဘာဝတော ဧဝံသဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ, သုတသဒ္ဒဿ ကိရိယာပရတ္တာ, သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တသ္မိဉ္စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၂။) [သျ]ဝိညာဏပ္ပဗန္ဓေ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓော ဟိ ပဏ္ဏတ္တိယာ ဣဓ ပုဂ္ဂလော နာမ, သဝနကိရိယာ ပန တဿ ကိစ္စံ နာမ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတိ ဝေါဟာရဝိသယတ္တာ တဿာ ကိရိယာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနံ မယာတိ ယထာဝုတ္တဝိညာဏပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတပုဂ္ဂလဘူတေန မယာ။ သုတန္တိ သဝနကိရိယာသင်္ခါတေန ပုဂ္ဂလကိစ္စေန ယောဇိတံ, ဣမိဿာ ပန ယောဇနာယ ပုဂ္ဂလဗျာပါရဝိသယဿ ပုဂ္ဂလဿ, ပုဂ္ဂလဗျာပါရဿ စ နိဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာပိ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိညာဏပ္ပဗန္ဓဿ။ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာတိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိယာ။ နာနပ္ပကာရံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဿ ဂဟဏံ, နာနပ္ပကာရဿ ဝါ အတ္ထဗျဉ္ဇနဿ ဂဟဏံ တထာ, တတောယေဝ သာ ‘‘အာကာရပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘ဧဝန္တိ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အာကာရပညတ္တီတိ စ ဥပါဒါပညတ္တိယေဝ, ဓမ္မာနံ ပန ပဝတ္တိအာကာရမုပါဒါယ ပညတ္တတ္တာ တဒညာယ ဥပါဒါပညတ္တိယာ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘အာကာရပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ ဝိသယနိဒ္ဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော။ သောတဗ္ဗဘူတော ဟိ ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ကိရိယာယ ကတ္တုကမ္မဋ္ဌတ္တာ တဗ္ဗသေန စ တဒါဓာရဿာပိ ဒဗ္ဗဿ အာဓာရဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ, ဣဓ ပန ကိရိယာယ ကတ္တုပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဣစ္ဆိတောတိ ကမ္မမေဝ အာဓာရဝသေန ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘ကတ္တု ဝိသယဂ္ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ, အာရမ္မဏမေဝ ဝါ ဝိသယော။ အာရမ္မဏဉှိ တဒါရမ္မဏိကဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အတ္ထော သုဝိညေယျတရော ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တဝစနေ ပိဏ္ဍတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ ဧတ္တကေန ယထာဝုတ္တတ္ထေန ပဒတ္တယေန, ကတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နာနာကာရပ္ပဝတ္တေနာတိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တေန။ စိတ္တသန္တာနေနာတိ ယထာဝုတ္တဝိညာဏဝီထိသင်္ခါတေန စိတ္တပ္ပဗန္ဓေန။ ဂဟဏသဒ္ဒေ စေတံ ကရဏံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ကတ္တု ပရမတ္ထတော အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညမိဝ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရေန ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေါဟာရဝိသယော ဟိ သဒ္ဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၃။) [သျ]နေကန္တပရမတ္ထိကောတိ (ကာရကရူပသိဒ္ဓိယံ ယော ကာရေတိ သဟေတုသုတ္တံ ပဿိတဗ္ဗံ) သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော တဿ ဝိသယောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တု ဝိသယဂ္ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။
အပိစ သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံဝသေန တဒညနာမရူပဓမ္မသမုဒါယဘူတဿ တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုရိမနယေ သဝနကိရိယာ, တက္ကတ္တာ စ ပရမတ္ထတော တထာပဝတ္တစိတ္တသန္တာနမေဝ, တသ္မာ ကိရိယာဝိသယောပိ ‘‘ကတ္တု ဝိသယော’’တိ ဝုတ္တော။ ပစ္ဆိမနယေ ပန တထာပဝတ္တစိတ္တသန္တာနံ ကိရိယာ, တဒညဓမ္မသမုဒါယော ပန ကတ္တာ, တသ္မာ ကာမံ ဧကန္တတော ကိရိယာဝိသယောယေဝေသ ဓမ္မော, တထာပိ ကိရိယာဝသေန ‘‘တဗ္ဗန္တကတ္တု ဝိသယော’’တိ ဝုတ္တောတိ။ တံသမင်္ဂိနောတိ တေန စိတ္တသန္တာနေန သမင်္ဂိနော။ ကတ္တူတိ ကတ္တာရဿ။ ဝိသယောတိ အာရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ, အာရမ္မဏမေဝ ဝါ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာ နိစ္ဆိတဘာဝတော ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အပရော နယော – ယဿ…ပေ… အာကာရပညတ္တီတိ အာကာရတ္ထေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန ယောဇနံ ကတွာ တဒေဝ အဝဓာရဏတ္ထမ္ပိ ဂဟေတွာ ဣမသ္မိံယေဝ နယေ ယောဇေတုံ ‘‘ဂဟဏံ ကတံ’’ ဣစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏေန ဟိ သန္နိဋ္ဌာနမိဓာဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိနာ အဝဓာရဏတ္ထမ္ပိ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယမေဝ ယောဇနာ ကတာတိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဣမိဿာ ပန ယောဇနာယ ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အညမ္ပိ ယောဇနမာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ, အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဘူတဿ ဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ အတ္တနာ သုတာနဉှိ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ပုန ဥပဓာရဏံ အာကာရာဒိတ္တယံ, တဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော။ သော ပန ယံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလပညတ္တိ ပဝတ္တာ, တဿ ဗျာပါရဘူတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၄။) [သျ]ကိစ္စမေဝ, တသ္မာ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုဂ္ဂလကိစ္စံ နိဒ္ဒိသီယတီတိ။ ကာမံ သဝနကိရိယာ ပုဂ္ဂလဗျာပါရောပိ အဝိသေသေန, တထာပိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ တထာ ဟိ ပုဂ္ဂလဝါဒီနမ္ပိ သဝနကိရိယာ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထိ သဝနာဒီနံ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရဘာဝေန ဣစ္ဆိတတ္တာ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ, ဝိညာဏကိစ္စဿ စ သတ္တဝိညာဏာနမဘေဒကရဏဝသေန တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ တပ္ပါကဋီကရဏံ။ ဧတ္ထ ဟိ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပုဂ္ဂလကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တံ ပန ပုဂ္ဂလဿ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂီဘာဝေန ပုဂ္ဂလကိစ္စံ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စသမင်္ဂိနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ’’တိ အာဟ, တသ္မာ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသဝနကိစ္စဝတာ ဝိညာဏေန သမင်္ဂိနာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏဝသေန, လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေနာတိ စ သုတသဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝိညာဏကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဝနမေဝ ကိစ္စံ ယဿာတိ တထာ။ သဝနကိစ္စန္တိ ဝေါဟာရော သဝနကိစ္စဝေါဟာရော, လဒ္ဓေါ သော ယေနာတိ တထာ။ လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန ဝိညာဏသင်္ခါတေန ဝသေန သာမတ္ထိယေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ပန သမ္ဗန္ဓော – သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန မယာ လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန ဝိညာဏဝသေန ကရဏဘူတေန သုတန္တိ။
အပိစ ‘‘ဧဝ’’န္တိ သဒ္ဒဿတ္ထော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ, ‘‘သုတ’’န္တိ သဒ္ဒဿတ္ထော ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ, တသ္မာ တေ တထာရူပပညတ္တိ ဥပါဒါနဘူတပုဂ္ဂလဗျာပါရဘာဝေနေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ န ဟိ ပရမတ္ထတောယေဝ နိယမိယမာနေ သတိ ပုဂ္ဂလကိစ္စဝိညာဏကိစ္စဝသေန အယံ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ။ ဣမိဿာ ပန ယောဇနာယ ကတ္တုဗျာပါရကရဏဗျာပါရကတ္တုနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သဗ္ဗဿာပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ, သဗ္ဗာသဉ္စ ပညတ္တီနံ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တာသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ စ ‘‘မေ’’တိ စ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ အာကာရာဒိဘူတဿ ဓမ္မာနံ အသလ္လက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၅။) [သျ]သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ စ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော, အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ, သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ, ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော ‘‘သစ္စိကဋ္ဌော, ပရမတ္ထော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပဒါနံ ပန အတ္ထော အဘူတတ္တာ, အနုတ္တမတ္တာ စ န တထာ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထသင်္ခါတေန သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန ဝိသေသနဘူတေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိယေဝါတိ။ ဧတေန စ ဝိသေသနေန ဗာလဇနေဟိ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ပရိကပ္ပိတံ ပညတ္တိမတ္တံ နိဝတ္တေတိ။ တဒေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ, ဟေတုနာ ဝါ သာဓေတိ ‘‘ကိဉှေတ္ထ တ’’န္တိအာဒိနာ။ ယံ ဓမ္မဇာတံ, အတ္ထဇာတံ ဝါ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘မေ’’တိ ဝါ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ, တံ ဧတ္ထ ရူပဖဿာဒိဓမ္မသမုဒါယေ, ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပဒါနံ ဝါ အတ္ထေ။ ပရမတ္ထတော န အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ရူပဖဿာဒိဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော ပရမတ္ထတော ဧတ္ထ အတ္ထေဝ, ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပန နိဒ္ဒိဋ္ဌော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာ’’တိ စေတ္ထ အဓိကာရော။ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ တပ္ပါကဋီကရဏံ, ဟေတုဒဿနံ ဝါ။ ယံ တံ သဒ္ဒါယတနံ သောတေန သောတဒွါရေန, တန္နိဿိတဝိညာဏေန ဝါ ဥပလဒ္ဓံ အဓိဂမိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေန ဟိ သဒ္ဒါယတနမိဓ ဂဟိတံ ကမ္မသာဓနေနာတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ အဋ္ဌကထာနယေန ပညတ္တိသရူပံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကေနာပိ နယေန ဝုတ္တေသု ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥပါဒါပညတ္တိ အာဒယော ဟိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာတော မုတ္တာ သင်္ဂဟကာရေနေဝ အာစရိယေန ဝုတ္တာ။ ဝိတ္ထာရော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ ဂဟေတဗ္ဗော။ တံ တန္တိ တံ တံ ဓမ္မဇာတံ, သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏဿ ပစ္စာမသနဝသေန ဧဝန္တိ စ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ မေတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ရူပဝေဒနာဒိဘေဒေဟိ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ နိဿာယ ကာရဏံ ကတွာ ပညတ္တိ ဥပါဒါပညတ္တိ ယထာ ‘‘တာနိ တာနိ အင်္ဂါနိ ဥပါဒါယ ရထော ဂေဟံ, တေ တေ ရူပရသာဒယော ဥပါဒါယ ဃဋော ပဋော, စန္ဒိမသူရိယပရိဝတ္တာဒယော ဥပါဒါယ ကာလော ဒိသာ’’တိအာဒိ။ ပညပေတဗ္ဗဋ္ဌေန စေသာ ပညတ္တိ နာမ, န ပညာပနဋ္ဌေန။ ယာ ပန တဿ အတ္ထဿ ပညာပနာ, အယံ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိယေဝ။ ဒိဋ္ဌာဒီနိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၆။) [သျ]ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ ဥပနိဓာယ ဥပတ္ထမ္ဘံ ကတွာ အပေက္ခိတွာ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝဝိရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ဝတ္တမာနောပိ ဟိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တော ‘‘ဥပနိဓာပညတီ’’တိ ဝုစ္စတေ။ သာ ပနေသာ အနေကဝိဓာ တဒညပေက္ခူပနိဓာ ဟတ္ထဂတူပနိဓာ သမ္ပယုတ္တူပနိဓာသမာရောပိတူပနိဓာ အဝိဒူရဂတူပနိဓာ ပဋိဘာဂူပနိဓာ တဗ္ဗဟုလူပနိဓာတဗ္ဗိသိဋ္ဌူပနိဓာ’’တိအာဒိနာ။ တာသု အယံ ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကာ ဝိယ ပဌမာဒီနံ ဒိဋ္ဌာဒီနံ အညမညမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဒညပေက္ခူပနိဓာပညတ္တိ နာမ။
ဧဝံ ပညတ္တိယာပိ အတ္ထာဓိဂမနီယတာသင်္ခါတံ ဒဿေတဗ္ဗတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဒသာမတ္ထိယေန ဒီပေတဗ္ဗမတ္ထံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒီပေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝစနတ္တယေ။ စ-သဒ္ဒေါ ဥပနျာသော အတ္ထန္တရံ အာရဘိတုကာမေန ယောဇိတတ္တာ။ ‘‘သုတ’’န္တိ ဝုတ္တေ အသုတံ န ဟောတီတိ ပကာသိတောယမတ္ထော, တသ္မာ တထာ သုတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတာ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓသုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန အသမ္မောဟော ဒီပိတော နာမ, တေနာဟ ‘‘ဧဝန္တိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ အသမ္မောဟန္တိ စ ယထာသုတေ သုတ္တေ အသမ္မောဟံ။ တဒေဝ ယုတ္တိယာ, ဗျတိရေကေန စ သမတ္ထေဟိ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနဉ္စ သုတ္တံ နာနပ္ပကာရံ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓဉ္စ။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓေ သုတ္တေ ကထံ သမ္မူဠှော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဘဝိဿတိ။ ဣမာယ ယုတ္တိယာ, ဣမိနာ စ ဗျတိရေကေန ထေရဿ တတ္ထ အသမ္မူဠှဘာဝသင်္ခါတော ဒီပေတဗ္ဗော အတ္ထော ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမီဒိသေသု ယထာရဟံ။ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဥပရိ ထေရေန ဒဿိယမာနတ္တာ ‘‘သုတ္တဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာလန္တရေနာတိ သုတကာလတော အပရေန ကာလေန။ ယဿ…ပေ… ပဋိဇာနာတိ, ထေရဿ ပန သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ အနဿမာနံ အသမ္မုဋ္ဌံ တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ သော ဧဝံ ပဋိဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒီပိတေန ပန အတ္ထေန ကိံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣစ္စဿာတိ ဣတိ အဿ, တသ္မာ အသမ္မောဟဿ, အသမ္မောသဿ စ ဒီပိတတ္တာ အဿ ထေရဿပညာသိဒ္ဓီတိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန။ ပညာဝဇ္ဇိတသမာဓိအာဒိဓမ္မဇာတေန တံသမ္ပယုတ္တာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၇။) [သျ]ပညာယ သိဒ္ဓိ သဟဇာတာဒိသတ္တိယာ သိဇ္ဈနတော။ သမ္မောဟပဋိပက္ခေန ဝါ ပညာသင်္ခါတေန ဓမ္မဇာတေန။ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ ဟိ ပညာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ ဥပနိဿယာဒိကောဋိယာ သိဇ္ဈနတော။ ဣတရတ္ထာပိ ယထာရဟံ နယော နေတဗ္ဗော။
ဧဝံ ပကာသိတေန ပန အတ္ထေန ကိံ ဝိဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဒုဗ္ဗိဓေသု ဓမ္မေသု။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော, ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယံ, တသ္မာ တတ္ထ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော, ပညာ ပန ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ။ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဟိ နိဗ္ဗစနံ, ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနဘာဝေါ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁) ဝိယ။ အပိစ ယထာ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒယော ပုဗ္ဗင်္ဂမာ သမာနာပိ တဒါရမ္မဏဿ အဝိဇာနနတော အပ္ပဓာနဘူတာ, ဧဝံ ပုဗ္ဗင်္ဂမာယပိ အပ္ပဓာနတ္တေ သတိ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ နိဗ္ဗစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပုရေစာရိဘာဝေါ။ ဣတိ သဟဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမော ပုရေဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဒုဝိဓောပိ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဣဓ သမ္ဘဝတိ, ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သတိ ‘‘ပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝမေသ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဝိဘာဝိတေန သမတ္ထတာဝစနေန ကိမနုဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနေန ပရိပုဏ္ဏဿ, သင်္ကာသနာဒီဟိ ဝါ ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ, အက္ခရာဒီဟိ စ ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ သမန္နာဂတဿ, အတ္ထဗျဉ္ဇနသင်္ခါတေန ဝါ ရသေန သာဒုရသဿ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ နဝလောကုတ္တရရတနသန္နိဓာနတော သတ္တဝိဓဿ, ဒသဝိဓဿ ဝါ ရတနဿ သန္နိဓာနော ကောသော ဝိယာတိ ဓမ္မကောသော, တထာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရော, တတ္ထ နိယုတ္တောတိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော။ အထ ဝါ နာနာရာဇဘဏ္ဍရက္ခကော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယာတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဓမ္မဿ အနုရက္ခကော ဘဏ္ဍာဂါရိကောတိ တမေဝ သဒိသတာကာရဏဒဿနေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာဟ –
‘‘ဗဟုဿုတော ဓမ္မဓရော, သဗ္ဗပါဌီ စ သာသနေ၊
အာနန္ဒော နာမ နာမေန, ဓမ္မာရက္ခော တဝံ မုနေ’’တိ။ (အပ။ ၁။၅၄၂)၊
အညထာပိ ဒီပေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ, ဧဝံ သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၈။) [သျ]တဗ္ဗိသယေဟိ တေဟိ အတ္ထေဟိ ယောနိသော မနသိကာရဿ ဒီပနံ ယုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ယောနိ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘အယောနိသော’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကေန ဉာပကဟေတုဒဿနံ။ တတ္ထ ကတ္ထစိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ, သော ကာရဏေ, ကသ္မာတိ အတ္ထော, ဣမိနာ ဝစနေနေဝ ယောနိသော မနသိကရောတော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမ္ဘဝတော အဂ္ဂိ ဝိယ ဓူမေန ကာရိယေန ကာရဏဘူတော သော ဝိညာယတီတိ တဒနွယမ္ပိ အတ္ထာပတ္တိယာ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ။ ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ အာဝုသော ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝသေန အဓုနာ ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ ‘‘သုတ’’န္တိ ပဒေန ဝုစ္စမာနံ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကကာရဏေန ဉာပကဟေတုံ ဒဿေတွာ တဒေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ သဗ္ဗေန အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသကပယောဇနာဒိနာ သမ္ပတ္တိယာ။ ကိံ ဣမိနာ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ယောနိသော မနသိကာရေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဓမ္မဒွယေ။ ‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိနာ ကာရဏဘူတေန အဝိက္ခေပေန, သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိယာ ဧဝ သမတ္ထနံ ဝုတ္တံ, အဝိက္ခေပေန ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယဿ သိဒ္ဓိယာ သမတ္ထနံ န ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသေ ပယိရုပါသနာဘာဝဿ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ။ အတ္ထဝသေနေဝ ဟိ သော ပါကဋောတိ န ဝုတ္တော။
ဧတ္ထာဟ – ယထာ ယောနိသော မနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ ကာရဏဘူတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော, ဧဝံ အဝိက္ခေပေန ဖလဘူတေန သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ ကာရဏဘူတာနံ သိဒ္ဓိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော, သပ္ပုရိသူပနိဿယဝိရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိသမတ္ထနဝစနေန အဝိက္ခေပေန, သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ကာရဏဘူတေန သဒ္ဓမ္မဿဝနဿေဝ ဖလဘူတဿ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ, ကသ္မာ ပနေဝံ ဝုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိပ္ပါယန္တရသမ္ဘဝတော ဟိ တထာ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပါယော – သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရကာရဏတ္တာ, အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏံ အဇ္ဈတ္တိကကာရဏတ္တာ, တသ္မာ ဧကန္တကာရဏေ ဟောန္တေ ကိမတ္ထိယာ အနေကန္တကာရဏံ ပတိ ဖလဘာဝပရိကပ္ပနာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၉။) [သျ]တထာယေဝေတဿ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ, ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဧကန္တဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပဝတ္တိယာ။
‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ အညထာပိ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထမာဟ, ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝန္တိ…ပေ… နာနာကာရနိဒ္ဒေသောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ, သော စ အာကာရောတိ သောတဒွါရာနုသာရဝိညာဏဝီထိသင်္ခါတဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတော သော ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနာကာရော။ ဧဝံ ဘဒ္ဒကောတိ နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိဘာဝကာရဏတ္တာ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏေန သုန္ဒရော သေဋ္ဌော, သမာသပဒံ ဝါ ဧတံ ဧဝံ ဤဒိသော ဘဒ္ဒေါ ယဿာတိ ကတွာ။ န ပဏိဟိတော အပ္ပဏိဟိတော, သမ္မာ အပ္ပဏိ ဟိတော အတ္တာ ယဿာတိ တထာ, တဿ။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတဂုဏဒွယသမ္ပတ္တိံ။ ဂုဏဿေဝ ဟိ အပရာပရဝုတ္တိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကဘာဝေါ။ စရန္တိ ဝါ ဧတေန သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝံ, သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ စက္ကံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနာက္ကမဝသေနေဝ။ ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ ပတိရူပဒေသဝါသသပ္ပုရိသူပနိဿယသင်္ခါတဂုဏဒွယသမ္ပတ္တိံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တသ္မာတိ ပုရိမကာရဏံ ပုရိမဿေဝါတိ ဣဓ ကာရဏမာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ။
တေန ကိံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ ဣတိ ဣမာယ စတုစက္ကသမ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ။ အဿ ထေရဿ။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ အတ္ထိဘာဝေန သိဒ္ဓိယာ။ အာသယသုဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာဉာဏသင်္ခါတာယ အနုလောမိကခန္တိယာ, ကမ္မဿကတာဉာဏ-မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတဿ ယထာဘူတဉာဏဿ စာတိ ဒုဝိဓဿာပိ အာသယဿ အသုဒ္ဓိဟေတုဘူတာနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝေန သုဒ္ဓိ။ တဒေဝ ဟိ ဒွယံ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သုဒ္ဓသတ္တာနံ အာသယော။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ဟိ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ, (ဓ။ ပ။ ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ တွံ အာနန္ဒ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၀။) [သျ]ပဓာနမနုယုဉ္ဇ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ ကေစိ ပန ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော အာသယော’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ‘‘တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ ဝစနေန ဝိရောဓတော။ ဧဝမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတဿ အာသယဿ သုဒ္ဓိ န ယုတ္တာ တာယ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိယာ အဝတ္တဗ္ဗတောတိ? နော န ယုတ္တော ပုရိမဿ မဂ္ဂဿ, ပစ္ဆိမာနံ မဂ္ဂါနံ, ဖလာနဉ္စ ကာရဏဘာဝတော။ ပယောဂသုဒ္ဓီတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန သုဒ္ဓိ, သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန သုဒ္ဓိ။ ပတိရူပဒေသဝါသီ, ဟိ သပ္ပုရိသသေဝီ စ ယထာဝုတ္တဝိသုဒ္ဓပယောဂေါ ဟောတိ။ တထာဝိသုဒ္ဓေန ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဓမ္မဿဝနပယောဂေန, ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝါဝဟေန စ ကာယဝစီပယောဂေန အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ, တထာဘူတော စ ထေရော, တေန ဝိညာယတိ ပုရိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ ထေရဿ ပယောဂသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါဝါတိ။ တေန ကိံ ဝိဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘တာယ စာ’’တိအာဒိ။ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီတိ ပဋိဝေဓသင်္ခါတေ အဓိဂမေ ဆေကဘာဝသိဒ္ဓိ။ အဓိဂမေတဗ္ဗတော ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတော ပဋိဝေဓော ‘‘အဓိဂမော’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော, အာဂမောတိ စ ပရိယတ္တိ အာဂစ္ဆန္တိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယော ဧတေန, အာဘုသော ဝါ ဂမိတဗ္ဗော ဉာတဗ္ဗောတိ ကတွာ။
တေန ကိမနုဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန, တသ္မာ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဝါ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။ ဝစနန္တိ နိဒါနဝစနံ လောကတော, ဓမ္မတော စ သိဒ္ဓါယ ဥပမာယ တမတ္ထံ ဉာပေတုံ ‘‘အရုဏုဂ္ဂံ ဝိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဥပမာယ မိဓေကစ္စေ, အတ္ထံ ဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ (ဇာ။ ၂။၁၉။၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ အရုဏောတိ သူရိယဿ ဥဒယတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥဋ္ဌိတရံသိ, တဿ ဥဂ္ဂံ ဥဂ္ဂမနံ ဥဒယတော ဥဒယန္တဿ ဥဒယာဝါသမုဂ္ဂစ္ဆတော သူရိယဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာဂမာဓိဂမဗျတ္တိယာ ဤဒိသဿ ထေရဿ ဝုတ္တနိဒါနဝစနံ ဘဂဝတော ဝစနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘဝိတုမရဟတိ, နိဒါနဘာဝံ ဂတံ ဟောတီတိ ဣဒမတ္ထဇာတံ အနုဘာဝိတန္တိ။
ဣဒါနိ အပရမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ အသမ္မောဟာသမ္မောသသင်္ခါတဿ ဒီပေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ဒီပကေဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒေဟိ ပကာသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပကာသေန္တော ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေန, သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိ စ ဣမိနာ တေဟိ သဒ္ဒေဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၁။) [သျ]ပုဗ္ဗေ ဒီပိတံ အသမ္မောဟာသမ္မောသသင်္ခါတံ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထမာဟ အသမ္မောဟေန နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဿ, အသမ္မောသေန စ သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဿ သိဇ္ဈနတော။ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒီဟိ ပန ပကာသေတဗ္ဗတ္ထံ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာတိအာဒိနာ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ ထေရဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)။ ဟေတုဂဗ္ဘဉ္စေတံ ပဒဒွယံ, နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသင်္ခါတဿ, သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒ-ပဋိဝေဓသင်္ခါတဿ စ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထဿ ဒီပကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဘာဝေါ သဗ္ဘာဝေါ, အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဟိ သမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝေါ တထာ။ ‘‘သမ္ဘဝ’’န္တိပိ ပါဌော, သမ္ဘဝနံ သမ္ဘဝေါ, အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တီနံ သမ္ဘဝေါ တထာ။ ဧဝံ ဣတရတ္ထာပိ။ ‘‘သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိ ဧတေန ပန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော, ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ ဝုတ္တေပိ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ သောတဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတာယ ပါဠိယာ နိဒဿေတဗ္ဗာနံ ဘာသိတတ္ထပယောဇနတ္ထာနံ, တီသု စ ဉာဏေသု ပဝတ္တဉာဏဿ နာနပ္ပကာရဘာဝတော တဗ္ဘာဝပဋိဝေဓဒီပကေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝဒီပနံ ယုတ္တံ, သောတဗ္ဗဓမ္မဿ ပန အတ္ထာဓိဂမဟေတုတော, တံဝသေန စ တဒဝသေသဟေတုပ္ပဘေဒဿ ဂဟိတတ္တာ, နိရုတ္တိဘာဝတော စ သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝဒီပနံ ယုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဒေဝတ္ထဉှိ ဉာပေတုံ ‘‘အသမ္မောဟဒီပကေန, အသမ္မောသဒီပကေနာ’’တိ စ အဝတွာ တထာ ဝုတ္တန္တိ။
ဧဝံ အသမ္မောဟာသမ္မောသသင်္ခါတဿ ဒီပေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ဒီပကေဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒေဟိ ပကာသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယောနိသောမနသိကာရာဝိက္ခေပသင်္ခါတဿ ဒီပေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ဒီပကေဟိပိ တေဟိ ပကာသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပကာသေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဧဝန္တိ…ပေ… ဘာသမာနော, သုတန္တိ ဣဒံ…ပေ… ဘာသမာနော’’တိ စ ဣမိနာ တေဟိ သဒ္ဒေဟိ ပုဗ္ဗေ ဒီပိတံ ယောနိသောမနသိကာရာဝိက္ခေပသင်္ခါတံ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထမာဟ, ‘‘ဧတေ မယာ’’တိအာဒီဟိ ပန ပကာသေတဗ္ဗတ္ထံ သဝနယောဂဒီပကန္တိ စ အဝိက္ခေပဝသေန သဝနယောဂဿ သိဇ္ဈနတော တဒေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၂။) [သျ]သန္ဓာယာဟ။ တထာ ဟိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘သဝနဓာရဏဝစီပရိစရိယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာရဏပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)။ မနောဒိဋ္ဌီဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ, တသ္မာ တဒ္ဒီပကဝစနေနေဝ ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ စ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ, ဧတ္တကာဝ ဧတ္ထ အနုသန္ဓယော’’တိအာဒိဘေဒေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိသင်္ခါတာယ, ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထာပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။
သဝနဓာရဏဝစီပရိစရိယာ စ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာရဏပဋိဗဒ္ဓါ, တသ္မာ တဒ္ဒီပကဝစနေနေဝ ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာတိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ဣဒံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ တတ္ထ သုတာတိ သောတဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတာ။ ဓာတာတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ မနသိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေန ဥပဓာရိတာ။ ဝစသာ ပရိစိတာတိ ပဂုဏတာသမ္ပာဒနေန ဝါစာယ ပရိစိတာ သဇ္ဈာယိတာ။ ဣဒါနိ ပကာသေတဗ္ဗတ္ထဒွယဒီပကေန ယထာဝုတ္တသဒ္ဒဒွယေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တဒုဘယေနပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဒုဘယေနာတိ ပုရိမနယေ, ပစ္ဆိမနယေ စ ယထာဝုတ္တဿ ပကာသေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ပကာသကေန တေန ဒုဗ္ဗိဓေန သဒ္ဒေန။ အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိံ ဒီပေန္တောတိ အာဒရဇနနဿ ကာရဏဝစနံ။ တဒေဝ ကာရဏံ ဗျတိရေကေန ဝိဝရတိ, ယုတ္တိယာ ဝါ ဒဠှံ ကရောတိ ‘‘အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉှီ’’တိအာဒိနာ။ အသုဏန္တောတိ စေတ္ထ လက္ခဏေ, ဟေတုမှိ ဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ။ မဟတာ ဟိတာတိ မဟန္တတော ဟိတသ္မာ။ ပရိဗာဟိရောတိ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဗာဟိရော။
ဧတေန ပန ဝိဘာဝေတဗ္ဗတ္ထဒီပကေန သဒ္ဒဒွယေန အနုဘာဝေတဗ္ဗတ္ထမနုဘာဝေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဣမိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထေ ယောဇိတာယေဝ ဧတေ သဒ္ဒါ ဣဓ ဧကဿေဝါနုဘာဝတ္ထဿ အနုဘာဝကဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဉာပေတုံ ‘‘သကလေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စ မေ-သဒ္ဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၃။) [သျ]ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပုဗ္ဗေန ယောဇိတော, တဒပေက္ခာနံ ပန ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ သဟစရဏတော, အဝိနာဘာဝတော စ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာဂတပ္ပဝေဒိတန္တိ တထာဂတေန ပကာရတော ဝိဒိတံ, ဘာသိတံ ဝါ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ အတ္တနိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ အဋ္ဌပေန္တော။ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အသပ္ပုရိသဝိသယံ, သော စ အတ္ထတော အပကတညုတာသင်္ခါတာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ မဟာစောရဒီပကေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ, တထာ စာဟ ‘‘တထာဂတ…ပေ… အဒဟန္တော’’တိ။ ဟုတွာတိ စေတ္ထ သေသော။ တထာ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တောတိ သပ္ပုရိသဘူမိဩက္ကမနသရူပကထနံ။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေတံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ, မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာတိ? နယိဒမေဝံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော အနုဘာဝိတောတိ အတ္ထဿေဝ ဒဿနတော။ တေန ဟိ အနုဘာဝေတဗ္ဗမတ္ထံယေဝ တထာ ဒဿေတိ, န ပန အာနန္ဒတ္ထေရဿ အဓိမာနဿ, မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ သမ္ဘဝန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနံ, တသ္မာ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ သမယေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဘဂဝါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော, အယဉ္စာယသ္မာ အာနန္ဒော ဒေသနာကုသလော, ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ, စူဠပိတုပုတ္တော စ, ကိံ နု ခေါ သော သယံ သစ္ဆိကတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဥဒါဟု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ, တေသမေဝ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ တဒဘိပရိဟရဏတ္ထံ အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမနာဒိအတ္ထော အနုဘာဝိတောတိ။ သာယေဝ ယထာဝုတ္တာ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော, တဒဝတ္ထာနောက္ကမနသင်္ခါတာ စ သာဝကတ္တပဋိဇာနနာ သဒ္ဓမ္မော။ ဧဝံ သတိ ပရိယာယန္တရေန ပုရိမတ္ထမေဝ ဒဿေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ ကုဟနလပနာဒိဝသေန ပဝတ္တော အကုသလရာသိ အသဒ္ဓမ္မော, တဗ္ဗိရဟိတဘာဝေါ စ သဒ္ဓမ္မော။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာပိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပရိယာယန္တရေန ဒဿနံ, ယထာဝုတ္တာယ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာယ ပရိမောစေတိ။ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနနေန သတ္ထာရံ အပဒိသတီတိ အတ္ထော။ အပိစ သတ္ထုကပ္ပါဒိကိရိယတော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၄။) [သျ]တက္ကိရိယာသင်္ကာယ သမ္ဘဝတော။ ‘‘သတ္ထု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ မယာသုတ’’န္တိ သတ္ထာရံ အပဒိသတီတိ အတ္ထန္တရမနုဘာဝနံ ဟောတိ။ ‘‘ဇိနဝစန’’န္တိအာဒိပိ ပရိယာယန္တရဒဿနံ, အတ္ထန္တရမနုဘာဝနမေဝ ဝါ။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ, ဓမ္မောယေဝ နေတ္တိ တထာ။ ဝုတ္တနယေန စေတ္ထ ဥဘယထာ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပရမ္ပိ အနုဘာဝေတဗ္ဗမတ္ထမနုဘာဝေတိ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒိတဘာဝတန္တိ ဒေသနာဝသေန ပဝတ္တိတဘာဝံ။ ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တောတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတဝသေန ပုရိမတရံ သံဝိဇ္ဇမာနံ ဘဂဝတာ ဝစနမေဝ ဥတ္တာနိံ ကရောန္တော, ဣဒံ ဝစနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏေဟိ ဝိသာရဒဿ, ဝိသာရဒဟေတုဘူတစတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏသမ္ပန္နဿ ဝါ။ ဒသဉာဏဗလဓရဿ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသင်္ခါတေ ဥတ္တမဋ္ဌာနေ ဌိတဿ, ဥသဘဿ ဣဒန္တိ ဝါ အတ္ထေန အာသဘသင်္ခါတေ အကမ္ပနသဘာဝဘူတေ ဌာနေ ဌိတဿ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ, ယဒါ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၃၃) သီဟောပမသုတ္တာဒီသု အာဂတေန အနေကနယေန သီဟနာဒနဒိနော။ သဗ္ဗသတ္တေသု, သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ ဥတ္တမဿ။ န စေတ္ထ နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏာဘာဝတော နိဒ္ဓါရဏဝသေန သမာသော။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ သက္ကတဂန္ထေသု, သာသနဂန္ထေသု စ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မေန သတ္တာနမိဿရဿ။ ဓမ္မဿေဝ ဣဿရဿ တဒုပ္ပါဒနဝသေနာတိပိ ဝဒန္တိ။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝတ္ထဿ ပရိယာယန္တရဒီပနံ။ ဓမ္မေန လောကဿ ပဒီပမိဝ ဘူတဿ, တဒုပ္ပါဒကဘာဝေန ဝါ ဓမ္မသင်္ခါတပဒီပသမ္ပန္နဿ။ ‘‘ဓမ္မကာယောတိ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မေန လောကပဋိသရဏဘူတဿ, ဓမ္မသင်္ခါတေန ဝါ ပဋိသရဏေန သမ္ပန္နဿ။ ‘‘ယံနူနာဟံ…ပေ… တမေဝ ဓမ္မံ သက္ကတွာ ဂရုံ ကတွာ မာနေတွာ ပူဇေတွာ ဥပနိဿာယ ဝိဟရေယျ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိသဒ္ဓမ္မသင်္ခါတဿ ဝရစက္ကဿ ပဝတ္တိနော, သဒ္ဓမ္မာနမေတဿ ဝါ အာဏာစက္ကဝရဿ ပဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တဿ ဘဂဝတော ဣဒံ ဝစနံ သမ္မုခါဝ မယာ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနေတိ ပဒသမုဒါယဘူတေ ဝါကျေ။ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဒဠှတရံ နိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ။ နာတိသံသပ္ပနံ မတိဘေဒမတ္တံ ဝိမတိ။ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာတိ တထာ အကတ္တဗ္ဗဘာဝကာရဏဝစနံ။ အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၅။) [သျ]ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တောတိ ပန အဿဒ္ဓိယဝိနာသနဿ, သဒ္ဓါသမ္ပဒမုပ္ပါဒနဿ စ ကာရဏဝစနံ။ ‘‘တေနေတ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥဒါနဝသေန ဒဿေတိ။
‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဧဝံ ဝဒန္တော ဂေါတမဂေါတ္တဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော, ဂေါတမဂေါတ္တသမ္ဗန္ဓော ဝါ သာဝကော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတာ ဘာသိတဘာဝဿ, သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝဿ စ သူစနတော, တထာသူစနေနေဝ စ ခလိတဒုန္နိရုတ္တာဒိဂဟဏဒေါသာဘာဝဿ သိဇ္ဈနတော သာသနေ အဿဒ္ဓံ ဝိနာသယတိ, သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ, တတော ပရာ တိဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ, ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ, နိဒဿနတ္ထံ, အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဒဿနံ ဒီပနဉ္စာပိ, ပကာသနံ ဝိဘာဝနံ၊
အနုဘာဝနမိစ္စတ္ထော, ကိရိယာယောဂေန ပဉ္စဓာ။
ဒဿိတော ပရမ္ပရာယ, သိဒ္ဓေါ နေကတ္ထဝုတ္တိယာ၊
ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေတ္ထ, ပဒတ္တယေ နယညုနာ’’တိ။
ဧက-သဒ္ဒေါ ပန အညသေဋ္ဌာသဟာယသင်္ချာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) အညတ္ထေ ဒိဿတိ, ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁) သေဋ္ဌေ, ‘‘ဧကောဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ မ။ နိ။ ၁။၈၀၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၃၊ ဝိဘ။ ၄။၄၄၅) အသဟာယေ, ‘‘ဧကောဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) သင်္ချာယံ, ဣဓာပိ သင်္ချာယမေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ) ဧကောယေဝေသ သမယော, န ဒွေ ဝါ တယော ဝါတိ ဦနာဓိကာဘာဝေန ဂဏနဿ ပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော ဧကန္တိ အယံ သဒ္ဒေါတိ အတ္ထော, တေန ကဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနန္တိ အနုယောဂေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၆။) [သျ]သတိ ‘‘သမယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧဝံ ပရိစ္ဆေဒပရိစ္ဆိန္နဝသေန ဝုတ္တေပိ ‘‘အယံ နာမ သမယော’’တိ သရူပတော အနိယမိတတ္တာ အနိယမိတဝစနမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧကံ…ပေ…။ ဒီပန’’န္တိ ဣမိနာ။
ဣဒါနိ သမယသဒ္ဒဿ အနေကတ္ထဝုတ္တိတံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိယမေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ပဒဒွယေ, သမဘိနိဝိဋ္ဌော သမယ သဒ္ဒေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ပန ဒိဿတီတိ တေသွေကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဣဓ ပဝတ္တနတော။ သမဝါယေတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ, ကာရဏသမဝါယေတိ အတ္ထော။ ခဏေတိ ဩကာသေ။ ဟေတုဒိဋ္ဌီသူတိ ဟေတုမှိ စေဝ လဒ္ဓိယဉ္စ။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တကာလော။ သမယော နာမ တဿေဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ, အတ္ထတော ပန တဒနုရူပသရီရဗလဉ္စေဝ တပ္ပစ္စယပရိဿယာဘာဝေါ စ။ ဥပါဒါနံ နာမ ဉာဏေန တေသံ ဂဟဏံ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ပညာယ ဂဟေတွာ ဥပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ အမှာကံ သွေ ဂမနဿ ယုတ္တကာလော ဘဝိဿတိ, ကာယေ ဗလမတ္တာ စ ဖရိဿတိ, ဂမနပစ္စယာ စ အညော အဖာသုဝိဟာရော န ဘဝိဿတိ, အထေတံ ကာလဉ္စ ဂမနကာရဏသမဝါယသင်္ခါတံ သမယဉ္စ ဥပဓာရေတွာ အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ အာဂစ္ဆေယျာမာတိ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပါဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ‘‘ခဏော’’တိ စ ‘‘သမယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, သော ဧကောဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော ဂိမှာနံ ဥဏှသမယော။ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော ပရိဠာဟသမယော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမာသော ဝါ ဧသ, ဗျာသော ဝါ။ ပဝုဋ္ဌံ ဝနံ ပဝနံ, တသ္မိံ, ကပိလဝတ္ထုသာမန္တေ မဟာဝနသင်္ခါတေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ သမယောပိ ခေါတိ ဧတ္ထ သမယောတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတု။ ဘဒ္ဒါလီတိ တဿ ဘိက္ခုဿ နာမံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တယာ ဘဒ္ဒါလိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧကံ ကာရဏံ အတ္ထိ, တမ္ပိ တေ န ပဋိဝိဒ္ဓံ န သလ္လက္ခိတန္တိ။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါပိ ခေါ’’တိအာဒိ။
‘‘ဥဂ္ဂဟမာနော’’တိအာဒီသု မာနောတိ တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပကတိနာမံ, ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ပန သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာယ ‘‘ဥဂ္ဂဟမာနော’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၇။) [သျ]နံ သဉ္ဇာနန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဥဂ္ဂဟမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမဏမုဏ္ဍိကဿ ပုတ္တော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော။ သော ကိရ ဒေဝဒတ္တဿ ဥပဋ္ဌာကော။ သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပကာရေန ဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ သမယပ္ပဝါဒကော, တသ္မိံ, ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ကိရ ဌာနေ စင်္ကီတာရုက္ခပေါက္ခရသာတိပ္ပဘူတယော ဗြာဟ္မဏာ, နိဂဏ္ဌာစေလကပရိဗ္ဗာဇကာဒယော စ ပဗ္ဗဇိတာ သန္နိပတိတွာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပကာရေန ဝဒန္တိ ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ, တသ္မာ သော အာရာမော ‘‘သမယပ္ပဝါဒကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရူသကရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘တိန္ဒုကာစီရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ဧကသာလကော။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဌမံ ဧကာ သာလာ အဟောသိ, ပစ္ဆာ ပန မဟာပုညံ ပေါဋ္ဌပါဒပရိဗ္ဗာဇကံ နိဿာယ ဗဟူ သာလာ ကတာ, တသ္မာ တမေဝ ပဌမံ ကတံ ဧကံ သာလံ ဥပါဒါယ လဒ္ဓပုဗ္ဗနာမဝသေန ‘‘ဧကသာလကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မလ္လိကာယ နာမ ပသေနဒိရညော ဒေဝိယာ ဥယျာနဘူတော သော ပုပ္ဖဖလသစ္ဆန္နော အာရာမော, တေန ဝုတ္တံ ‘‘မလ္လိကာယ အာရာမေ’’တိ။ ပဋိဝသတီတိ တသ္မိံ ဖာသုတာယ ဝသတိ။
ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ။ အတ္ထောတိ ဝုဍ္ဎိ။ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္မာ ပါပုဏိတဗ္ဗတော သမ္ပရာယော, ပရလောကော, တတ္ထ နိယုတ္တော သမ္ပရာယိကော, ပရလောကတ္ထော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ယထာဝုတ္တဥဘယတ္ထသင်္ခါတဟိတပဋိလာဘာ။ သမ္ပရာယိကောပိ ဟိ အတ္ထော ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ ပဋိလဒ္ဓေါ နာမ ဟောတီတိ တံ အတ္ထဒွယမေကတော ကတွာ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓိယာ ပညာယ တံတဒတ္ထေ ရာတိ ဂဏှာတိ, ဓီ ဝါ ပညာ ဧတဿတ္ထီတိ ဓီရော။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ။ သာ ဟိ သုခုမေသုပိ အတ္ထေသု ပဍတိ ဂစ္ဆတိ, ဒုက္ခာဒီနံ ဝါ ပီဠနာဒိအာကာရံ ဇာနာတီတိ ပဏ္ဍာ။ တာယ ဣတော ဂတောတိ ပဏ္ဍိတော။ အထ ဝါ ဣတာ သဉ္ဇာတာ ပဏ္ဍာ ဧတဿ, ပဍတိ ဝါ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆတီတိ ပဏ္ဍိတော။ သမ္မာ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ သမ္မာ ပဟာနေန။ သမ္မာတိ စေတ္ထ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ အန္တန္တိ အဝသာနံ။ ပီဠနံ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖါရိတာကရဏံ။ တဒေဝ အတ္ထော တထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ။ သမေစ္စ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ သင်္ခတဋ္ဌော။ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ သန္တာပဋ္ဌော။ ဇရာယ, မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၈။) [သျ]ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ အဘိသမေတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အဘိသမယဋ္ဌော, ပီဠနာဒီနိယေဝ။ တာနိ ဟိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝမုပနေတွာ ‘‘အဘိသမယဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ အတ္ထော ဂေါစရော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနိယေဝ တဗ္ဗိသယ-ဘာဝူပဂမန-သာမညတော ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကော သမယသဒ္ဒေါ ဧဝါတိ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေပိ သဥပသဂ္ဂေါ အဘိသမယော ဝုတ္တော။
တေသု ပန အတ္ထေသု အယံ ဝစနတ္ထော – သဟကာရီကာရဏဝသေန သန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော, သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလဝသေနာတိ သမယော, ခဏော။ သမေန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆန္တိ ဓမ္မာ, သတ္တာ ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ, ဥပ္ပါဒါဒီဟိ စာတိ သမယော, ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ဟိ အတ္ထတော အဘူတောပိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ, ကရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတိ။ သမံ, သမ္မာ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော, သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝါနံ သဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော, န ပန အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမူဟော နာမ ကောစိ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ။ ပစ္စယန္တရသမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဝတ္တတိ ဝါ ဧတသ္မာတိ သမယော, ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သော ဟိ ပစ္စယန္တရသမာဂမနေနေဝ အတ္တနော ဖလံ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိသမင်္ဂီဘာဝံ ကရောတိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဟုတွာ ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဒဠှဂ္ဂဏဘာဝတော ဝါ တံသညုတ္တာ သတ္တာ အယန္တိ ဧတေန ယထာဘိနိဝေသံ ပဝတ္တန္တီတိ သမယော, ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနံ သမယော, ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ ပါပုဏနံ, သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပ္ပဝတ္တိ သမယော, ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိဂန္တဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန တံ တံ သဘာဝံ သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။
နနု စ အတ္ထမတ္တံ ယထာဓိပ္ပေတံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီတိ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကေ အတ္ထာ အဘိဓီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ဣဓ သမယသဒ္ဒဿ အနေကဓာ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၆၉။) [သျ]သဒ္ဒဝိသေသေ ဟိ အပေက္ခိတေ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကတ္ထာဘိဓာနံ သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ ယော ကာလာဒိအတ္ထော သမယ-သဒ္ဒေါ, သောယေဝ သမူဟာဒိအတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ ပန တေသံ တေသမတ္ထာနံ သမယသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညမုပါဒါယ အနေကတ္ထတာ သမယ-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရေ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘သာမညဝစနီယတံ, ဥပါဒါယ အနေကဓာ၊
အတ္ထံ ဝဒေ န ဟိ သဒ္ဒေါ, ဧကော နေကတ္ထကော သိယာ’’တိ။
သမဝါယာဒိအတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော, ကာလဿေဝ စ အပဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေသဒေသကာဒီနံ ဝိယ ဟိ ကာလဿ နိဒါနဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ သောပိ ဣဓ အပဒိသီယတိ။ ‘ဣမိနာ ကီဒိသံ ကာလံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ကာလတ္ထေန သမယ-သဒ္ဒေန။ အဍ္ဎမာသော ပက္ခဝသေန ဝုတ္တော, ပုဗ္ဗဏှာဒိကော ဒိဝသဘာဂဝသေန, ပဌမယာမာဒိကော ပဟာရဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခဏလယာဒယော သင်္ဂဟိတာ, အနိယမိတဝသေန ဧကံ ကာလံ ဒီပေတီတိ အတ္ထော။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေန ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိနာ နိယမိတဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ပညာယ ဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ, တထာပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝစသာ ဓာရေတုံ ဝါ သယံ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ပရေန ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ န သက္ကာ နာနပ္ပကာရဘာဝတော ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ ယာဝ ကာလပ္ပဘေဒေါ, တာဝ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန န သော ကာလပ္ပဘေဒေါ အတ္ထိ, ယော ဧတ္ထာနန္တောဂဓော သိယာတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ဧဝံ လောကိယသမ္မတကာလဝသေန သမယတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သာသနေ ပါကဋကာလဝသေန သမယတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယသဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓေါယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ တဿာ ဝိသေသပရိဟာရဝိသယတ္တာ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ သမယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိဩက္ကမနကာလော စေတ္ထ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော။ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ပဿိတွာ သံဝေဇနကာလော သံဝေဂသမယော။ ဆဗ္ဗဿာနိ သမ္ဗောဓိသမဓိဂမာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၀။) [သျ]စရိယကာလော ဒုက္ကရကာရိကသမယော။ ဒေဝသိကံ ဈာနဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော, ဝိသေသတော ပန သတ္တသတ္တာဟာနိ ဈာနသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနကာလော။ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿာနိ တံတံဓမ္မဒေသနာကာလော ဒေသနာသမယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယမကပါဋိဟာရိယသမယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေ တဒညေပိ သမယာ သန္တီတိ အတ္ထာပတ္တိတော တေသု သမယေသု ဣဓ ဒေသနာသမယသင်္ခါတော သမယဝိသေသော ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဒီပေတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသုယေဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော, အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယောယေဝ။ အရိယတုဏှီဘာဝသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော။ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာသမယော ဒေသနာသမယော, တသ္မာ တေသု ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု သမယေသု ဧကဒေသောဝ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဒွယံ ကရဏီယံ ဓမ္မီ ကထာ ဝါ အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၂) ဝုတ္တသမယေ သန္ဓာယ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသုပိ သမယေသူတိ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာဒေသနာသမယေသုပိ။ အညတရံ သမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတ္ထတော အဘေဒတ္တာ။
အညတ္ထ ဝိယ ဘုမ္မဝစနေန စ ကရဏဝစနေန စ နိဒ္ဒေသမကတွာ ဣဓ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသပယောဇနံ နိဒ္ဓါရေတုကာမော ပရမ္မုခေန စောဒနံ သမုဋ္ဌပေတိ ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ, ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘုမ္မံ, ဩကာသော, တတ္ထ ပဝတ္တံ ဝစနံ ဝိဘတ္တိ ဘုမ္မဝစနံ။ ကရောတိ ကိရိယမဘိနိပ္ဖါဒေဘိ ဧတေနာတိ ကရဏံ, ကိရိယာနိပ္ဖတ္တိကာရဏံ။ ဥပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော ကိရိယာယာတိ ဥပယောဂေါ, ကမ္မံ, တတ္ထ ဝစနံ တထာ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တစောဒနံ ပရိဟရတိ။ တတ္ထာတိ တေသု အဘိဓမ္မတဒညသုတ္တပဒဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မဝစနကရဏဝစနေဟိ အတ္ထသမ္ဘဝတော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ, အဓိကရဏဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထာနံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၁။) [သျ]ဟေတုကရဏတ္ထာနဉ္စ သမ္ဘဝတောတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣဓသ္မိံ သုတ္တပဒေ။ အညထာတိ ဥပယောဂဝစနေန။ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဿ သမ္ဘဝတော။
‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ ဣတောတိ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ သုတ္တပဒတော။ အဓိကရဏတ္ထောတိ အာဓာရတ္ထော။ ဘဝနံ ဘာဝေါ, ကိရိယာ, ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ, တဒေဝတ္ထော တထာ။ ကေန သမယတ္ထေန ဣဒံ အတ္ထဒွယံ သမ္ဘဝတီတိ အနုယောဂေ သတိ တဒတ္ထဒွယသမ္ဘဝါနုရူပေန သမယတ္ထေန, တံ ဒဠှံ ကရောန္တော ‘‘အဓိကရဏဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဒတ္ထတောယေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တမတ္ထဒွယံ သိဒ္ဓံ, ဝိဘတ္တိ ပန ဇောတကမတ္တာ။ တတ္ထ ကာလသင်္ခါတော, ကာလသဒ္ဒဿ ဝါ အတ္ထော ယဿာတိ ကာလတ္ထော။ သမူဟသင်္ခါတော, ‘သမူဟသဒ္ဒဿ ဝါ အတ္ထော ယဿာတိ သမူဟတ္ထော, ကော သော? သမယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာလတ္ထော, သမူဟတ္ထော စ သမယော တတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ အဓိကရဏံ အာဓာရောတိ, ယသ္မိံ ကာလေ, ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ, ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ နနု စာယံ ဥပါဒါပညတ္တိမတ္တော ကာလော, ဝေါဟာရမတ္တော စ သမူဟော, သော ကထံ အဓိကရဏံ သိယာ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ယထာ ဟိ ကာလော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော, သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော စ တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ, ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေဇာတော, သာယနှေ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု, သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓတ္တာ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ, ယဝရာသိယံ ပတ္တသမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု, ဧဝမိဓာပိ သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နတ္တာ, ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓတ္တာ စ တဒုဘယံ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ အဓိကရဏဘာဝေန ပညာပီယတီတိ။
‘‘ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထသမ္ဘဝဒဿနံ။ တတ္ထ ခဏော နာမ အဋ္ဌက္ခဏဝိနိမုတ္တော နဝမော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒက္ခဏော, ယာနိ ဝါ ပနေတာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၂။) [သျ]ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမုဿာနံ စတုစက္ကံ ပဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဧတ္ထ ပတိရူပဒေသဝါသော သပ္ပုရိသူပနိဿယော အတ္တသမ္မာပဏီဓိ ပုဗ္ဗေကတပုညတာတိ စတ္တာရိ စက္ကာနိ ဝုတ္တာနိ, တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဩကာသဋ္ဌေန ‘‘ခဏော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟိ ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသဘူတာနိ။ သမဝါယော နာမ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃, ၄၄၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခုဝိညာဏာဒိသာဓာရဏဖလနိပ္ဖါဒကတ္တေန သဏ္ဌိတာ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂီ။ စက္ခုရူပါဒီနဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒိ သာဓာရဏဖလံ။ ဟေတု နာမ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဇနကဟေတု။ ယထာဝုတ္တဿ ခဏသင်္ခါတဿ, သမဝါယသင်္ခါတဿ, ဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ သတ္တာသင်္ခါတေန ဘာဝေန တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ သတ္တာသင်္ခါတော ဘာဝေါ လက္ခီယတိ ဝိညာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော, ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ, ဧဝမိဓာပိ ယထာဝုတ္တဿ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒကိရိယာ, ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတီတိ။ နနု စေတ္ထ သတ္တာကိရိယာ အဝိဇ္ဇမာနာဝ, ကထံ တာယ လက္ခီယတီတိ? သစ္စံ, တထာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ သတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝဟောတိ အညကိရိယာသမ္ဗန္ဓာဘာဝေ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတော, တသ္မာ အတ္ထတော ဂမျမာနာယ တာယ သတ္တာကိရိယာယ လက္ခီယတီတိ။ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော – ယသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ခဏေ, ပစ္စယသမဝါယေ, ဟေတုမှိ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ခဏေ, ပစ္စယသမဝါယေ, ဟေတုမှိ ဝါ သတိ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ။ အယံ ပန အတ္ထော အဘိဓမ္မေယေဝ (အဋ္ဌသာ။ ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယေ) နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော, ယထာရဟမေသ နယော အညေသုပိ သုတ္တပဒေသူတိ။ တသ္မာတိ အဓိကရဏတ္ထဿ, ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထဿ စ သမ္ဘဝတော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ တဒုဘယတ္ထဿ သမယသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ဘုမ္မဝစနဝသေန ဒီပနတ္ထံ။ ဝိဘတ္တိယော ဟိ ပဒီပေါ ဝိယ ဝတ္ထုနော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ အတ္ထဿ ဇောတကာတိ, အယမတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထေသု ပါကဋောယေဝ။
ဟေတုအတ္ထော, ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ, ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထော, ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ, ကုဒါလေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၃။) [သျ]ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ကထံ ပန သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိ။ ဝိနယေ (ပါရာ။ ၂၀) အာဂတသိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဝတ္ထုဝသေန ထေရံ မရိယာဒံ ကတွာ ‘‘သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဝိညေယျော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာတိ ဧတ္ထ ပန တံတံဝတ္ထုဝီတိက္ကမောဝ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတု စေဝ ကရဏဉ္စ။ တထာ ဟိ ယဒါ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ပဌမမေဝ တေသံ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘူတံ တံ တံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခမာနော ဝိဟရတိ, တဒါ တံ တံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခိတွာ တဒတ္ထံ ဝသတီတိ သိဒ္ဓေါ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘာဝေါ ‘‘အန္နေနဝသတီ’’တိအာဒီသု အန္နမပေက္ခိတွာ တဒတ္ထံ ဝသတီတိအာဒိနာ ကာရဏေန အန္နာဒီနံ ဟေတုဘာဝေါ ဝိယ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလေ ပန တေနေဝ ပုဗ္ဗသိဒ္ဓေန ဝီတိက္ကမေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ, တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သာဓကတမတ္တာ ကရဏဘာဝေါပိ ဝီတိက္ကမဿေဝ သိဒ္ဓေါ ‘‘အသိနာ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒီသု အသိနာ ဆိန္ဒနကိရိယံ သာဓေတီတိအာဒိနာ ကာရဏေန အသိအာဒီနံ ကရဏဘာဝေါ ဝိယ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခမာနော တေနေဝ သဒ္ဓိံ တန္နိဿိတမ္ပိ ကာလံ အပေက္ခိတွာ ဝိဟရတီတိ ကာလဿာပိ ဣဓ ဟေတုဘာဝေါ ဝုတ္တော, သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တော စ တံ တံ ဝီတိက္ကမကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ ဝီတိက္ကမနိဿယဿ ကာလဿာပိ ကရဏဘာဝေါ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာလဿာပိ ဟေတုဘာဝေါ, ကရဏဘာဝေါ စ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန ဝီတိက္ကမောယေဝ ဟေတုဘူတော, ကရဏဘူတော စ။ သော ဟိ ဝီတိက္ကမက္ခဏေ ဟေတု ဟုတွာ ပစ္ဆာ သိက္ခာပဒပညာပနက္ခဏေ ကရဏမ္ပိ ဟောတီတိ။ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တောတိ ဝီတိက္ကမံ ပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုံ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ, ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန ကရဏဘူတေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော။ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနောတိ တတိယပါရာဇိကာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၂) ဝိယ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ တံ တံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၄။) [သျ]‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော, သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော’’တိ ဣဒံ ယထာက္ကမံ ကရဏဘာဝဿ, ဟေတုဘာဝဿ စ သမတ္ထနဝစနံ, တသ္မာ တဒနုရူပံ ‘‘တေနသမယေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ပဌမံ ‘‘ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ တတ္ထ ဟေတုဘာဝဿ သာတိသယမဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရန္တော ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတံ ပရိဝိတက္ကသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဝိဟာသီ’’တိ တီသုပိ ကိရ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိစိန္တာယ, အာစရိယဿ ဣဓ ကမဝစနိစ္ဆာ နတ္ထီတိ ဧဝမေတံ ဂဟေတဗ္ဗံ – အညာသုပိ ဟိ အဋ္ဌကထာသု အယမေဝ အနုက္ကမော ဝုတ္တော, န စ တာသု ‘တေန သမယေန ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’တိ ဝိနယပါဠိပဒေ ဟေတုအတ္ထဿေဝ သာတိသယံ အဓိပ္ပေတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တော အဝိသယတ္တာ, သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော ဟေတုဘူတေန, ကရဏဘူတေန စ သမယေန ဝိဟာသိ, သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဟေတုဘူတေန သမယေန ဝိဟာသီတိ ဧဝမေတ္ထ ယထာလာဘံ သမ္ဗန္ဓဘာဝတော ဧဝံ ဝုတ္တော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တဿ ဒုဝိဓဿာပိ အတ္ထဿ သမ္ဘဝတော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ ဝုတ္တနယေန ကရဏဝစနေန တဒုဘယတ္ထဿ ဇောတနတ္ထံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိနယေ။ ဧတ္ထ စ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဧဝ ဝီတိက္ကမသမယဿ သာဓကတမတ္တာ တဿ ကရဏဘာဝေ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော’’တိ အဇ္ဈာဟရိတပဒေန သမ္ဗန္ဓော, ဟေတုဘာဝေ ပန တဒပေက္ခနမတ္တတ္တာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ပဒေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာယေဝ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန, ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော, သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီ’’တိ။ ကရဏဉှိ ကိရိယတ္ထံ, န ဟေတု ဝိယ ကိရိယာကာရဏံ။ ဟေတု ပန ကိရိယာကာရဏံ, န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထောတိ။
‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဥပယောဂဝစနဿ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထသမ္ဘဝဒဿနံ, အစ္စန္တမေဝ ဒဗ္ဗဂုဏကိရိယာဟိ သံယောဂေါ အစ္စန္တသံယောဂေါ, နိရန္တရမေဝ တေဟိ သံယုတ္တဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောယေဝတ္ထော တထာ။ ဧဝံဇာတိကေတိ ဧဝံသဘာဝေ။ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ။ အစ္စန္တမေဝါတိ အာရဗ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ, တာဝ ဧကံသမေဝ, နိရန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ ကရုဏာဝိဟာရေနာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တထာ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၅။) [သျ]ကရုဏာနိဒါနတ္တာ ဒေသနာယ ဣဓ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ‘‘ကရုဏာဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တာ, န ပန ကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရော။ န ဟိ ဒေသနာကာလေ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိသယဿ ဒေသနာဉာဏဿ သတ္တဝိသယာယ မဟာကရုဏာယ သဟုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ, တသ္မာ ကရုဏာယ ပဝတ္တော ဝိဟာရောတိ ကတွာ ပရဟိတပဋိပတ္တိဝိဟာရော ဣဓ ‘‘ကရုဏာဝိဟာရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထသမ္ဘဝတော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ ဝုတ္တနယေန ဥပယောဂဝိဘတ္တိယာ တဒတ္ထဿ ဇောတနတ္ထံ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ သဇ္ဈာယတိ, ဒိဝသံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန အဘိဓမ္မေ, ဣတော အညေသု စ သုတ္တပဒေသု ဘုမ္မဝစနဿ အဓိကရဏတ္ထော, ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ, ဝိနယေ ကရဏဝစနဿ ဟေတုအတ္ထော, ကရဏတ္ထော စ ဣဓ ဥပယောဂဝစနဿ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ, တေနာတိ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ယထာ ဝုတ္တဿတ္ထဿ သင်္ဂဟဂါထာပဒံ အညတြာတိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု, ဝိနယေ စ။ သမယောတိ သမယသဒ္ဒေါ။ သဒ္ဒေယေဝ ဟိ ဝိဘတ္တိပရာ ဘဝတိအတ္ထေ အသမ္ဘဝတော။ သောတိ သွေဝ သမယသဒ္ဒေါ။
ဧဝံ အတ္တနော မတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပေါရာဏာစရိယမတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပေါရာဏာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏာတိ စ ပုရိမာ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ…ပေ… ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝါ ဧသ ဘေဒေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဘေဒေါ ဝိသေသော, န ပန အတ္ထေန, တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝတ္ထော’’တိ, သဗ္ဗေသုပိ အတ္ထတော အာဓာရော ဧဝ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ စ ဝစနေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကတော, ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂကရဏဝိဘတ္တိယော သိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ တေသံ မတိဒဿနေ ဂုဏမာဟ။
ဘာရိယဋ္ဌေန ဂရု။ တဒေဝတ္ထံ သင်္ကေတတော သမတ္ထေတိ ‘‘ဂရုံ ဟီ’’တိအာဒိနာ သင်္ကေတဝိသယော ဟိ သဒ္ဒေါ တံဝဝတ္ထိတောယေဝ စေသ အတ္ထဗောဓကောတိ။ ဂရုန္တိ ဂရုကာတဗ္ဗံ ဇနံ။ ‘‘လောကေ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ သာသနေယေဝ, လောကေပိ ဂရုကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘဂဝါတိ သင်္ကေတသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဂရုကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘဂဝါ, အထ အယမေဝ သာတိသယံ ဘဂဝါ နာမာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ လောကနာထော အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝသီလာဒိဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၆။) [သျ]သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ စ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနန္တိ။ န ကေဝလံ လောကေယေဝ, အထ ခေါ သာသနေပီတိ ဒဿေတိ ‘‘ပေါရာဏေဟီ’’တိအာဒိနာ, ပေါရာဏေဟီတိ စ အဋ္ဌကထာစရိယေဟီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဝါစကဝစနမ္ပိ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌ’’န္တိ။ ဝုစ္စတိ အတ္ထော, ဧတေနာတိ ဟိ ဝစနံ, သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော, တသ္မာ ယော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝစနေန ဝစနီယော အတ္ထော, သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတ္တာ, သာတိသယံ ဝါ ဂရုကရဏာရဟတာယ ဂါရဝယုတ္တော, ဂါရဝါရဟောတိ အတ္ထော။ ယေန ကာရဏတ္တယေန သော တထာဂတော ဂရု ဘာရိယဋ္ဌေန, တေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂရုတာကာရဏဒဿနဉှေတံ ပဒတ္တယံ။ ‘‘သိပ္ပါဒိသိက္ခာပကာပိ ဂရူယေဝ နာမ ဟောန္တိ, န စ ဂါရဝယုတ္တာ, အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတိ, တသ္မာ ဂရူတိ ကတွာ ‘ဂါရဝယုတ္တော’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ တဒေတံ ဝိသေသနပဒမတ္တံ, ပုရိမပဒဒွယမေဝ ကာရဏဒဿနံ သိယာ။
အပိစာတိ အတ္ထန္တရဝိကပ္ပတ္ထေ နိပါတော, အပရော နယောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ –
‘‘ဝဏ္ဏဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော,
ဒွေ စာပရေ ဝဏ္ဏဝိကာရနာသာ၊
ဓာတူနမတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ,
တဒုစ္စတေ ပဉ္စဝိဓာ နိရုတ္တီ’’တိ။ –
ဝုတ္တံ နိရုတ္တိလက္ခဏံ ဂဟေတွာ, ‘‘ပိသောဒရာဒီနိ ယထောပဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တသဒ္ဒနယေန ဝါ ပိသောဒရာဒိအာကတိဂဏပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ လောကိယ လောကုတ္တရသုခါဘိနိဗ္ဗတ္တကံ သီလာဒိပါရပ္ပတ္တံ ဘာဂျမဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိ။ တထာ အနေကဘေဒဘိန္နကိလေသသတသဟဿာနိ, သင်္ခေပတော ဝါ ပဉ္စမာရေ အဘဉ္ဇီတိ ‘‘ဘဂ္ဂဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဂ္ဂဝါ’’တိ ဣမိနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၇။) [သျ]လောကေ စ ဘဂ-သဒ္ဒေါ ဣဿရိယဓမ္မယသသိရီကာမပယတ္တေသု ဆသု ဓမ္မေသု ပဝတ္တတိ, တေ စ ဘဂသင်္ခါတာ ဓမ္မာ အဿ သန္တီတိ ဘဂဝါတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယုတ္တော ဘဂေဟိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာဒီဟိ အနေကဘေဒေဟိ သဗ္ဗဓမ္မေ ဝိဘဇိ ဝိဘဇိတွာ ဝိဝရိတွာ ဒေသေသီတိ ‘‘ဝိဘတ္တဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဘတ္တဝါ’’တိ။ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေ, ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ, သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေ, အညေ စ လောကိယလောကုတ္တရေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ‘‘ဘတ္တဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဘတ္တဝါ’’တိ ဣမိနာ။ တီသု ဘဝေသု တဏှာသင်္ခါတံ ဂမနမနေန ဝန္တံ ဝမိတန္တိ ‘‘ဘဝေသု ဝန္တဂမနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဝသဒ္ဒတော ဘ-ကာရံ ဂမနသဒ္ဒတော ဂ-ကာရံ ဝန္တသဒ္ဒတော ဝ-ကာရံ အာဒါယ, တဿ စ ဒီဃံ ကတွာ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝန္တဂမနော ဘဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ဘာဂျဝါ, တတော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿ ပဒဿာတိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒဿ။ ဝိတ္ထာရတ္ထောတိ ဝိတ္ထာရဘူတော အတ္ထော။ ‘‘သော စာ’’တိအာဒိနာ ဂန္ထမဟတ္တံ ပရိဟရတိ။ ဝုတ္တောယေဝ, န ပန ဣဓ ပန ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
အပိစ ဘဂေ ဝနိ, ဝမီတိ ဝါ ဘဂဝါ။ သော ဟိ ဘဂေ သီလာဒိဂုဏေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ, တေ ဝါ ဘဂသင်္ခါတေ သီလာဒိဂုဏေ ဝိနေယျသန္တာနေသု ‘‘ကထံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝနိ ယာစိ ပတ္ထယိ, ဧဝံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝါ သိရိံ, ဣဿရိယံ, ယသဉ္စ ဝမိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ဆဍ္ဍယိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ, စတုဒီပိဿရိယံ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယဉ္စ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသံ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ အာကာရဿ ရဿံ ကတွာ, သိနေရုယုဂန္ဓရာဒိဂတာ ဘာဇနလောကသောဘာ။ တာ ဘဂါ ဝမိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟိ, ဧဝံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါတိ ဧဝမာဒီဟိ တတ္ထ တတ္ထာဂတနယေဟိ စဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော, အမှေဟိ ပန သော ဂန္ထဘီရုဇနာနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ, ဂန္ထဂရုတာပရိဟရဏတ္ထဉ္စ အဇ္ဈုပေက္ခိတောတိ။
ဧဝမေတေသံ အဝယဝတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမုဒါယတ္ထံ ဒဿေန္တော ပုရိမပဒတ္တယဿ သမုဒါယတ္ထေန ဝုတ္တာဝသေသေန တေသမတ္ထာနံ ပဋိယောဂိတာယ တေနာပိ သဟ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ (သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၈။) [သျ]
ဧတ္တာဝတာတိ ဧတဿ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝစနေန ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ’’ တိဝစနေနာတိ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိဒါနဝစနေ။ ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောတိ ဧတ္ထ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ တထာဒေသိတတ္တာ ဟိ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ နာမ။ ဧသ နယော အပရတ္ထာပိ။ ‘‘ယော ခေါ အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ…ပေ… သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတေဝါတိ ကတွာ ‘‘ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မကာယန္တိ ဟိ ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓီဘူတံ ဓမ္မသင်္ခါတံ ကာယန္တိ အတ္ထော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မကာယောတိ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ တံ ပန ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ စ တာဒိသေန ပစ္စက္ခကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ အဓုနာ ဝက္ခမာနသုတ္တံ ပါဝစနံ ပကဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝစနံ နာမ။ တသ္မာ တုမှာကံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ အတီတသတ္ထုကဘာဝေါ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘာဝပ္ပဓာနော ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော, ဘာဝလောပေါ ဝါ, ဣတရထာ ပါဝစနမေဝ အနတိက္ကန္တသတ္ထုကံ, သတ္ထုအဒဿနေန ပန ဥက္ကဏ္ဌိတဿ ဇနဿ အတိက္ကန္တသတ္ထုကဘာဝေါတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇေယျ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘အယံ ဝေါ သတ္ထာတိ သတ္ထုအဒဿနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမဿာသေတီ’’ တိဝစနေန သဟ ဝိရောဓော ဘဝေယျာတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပါဝစနံ သတ္ထုကိစ္စနိပ္ဖါဒနေန န အတီတသတ္ထုကန္တိ ပန အတ္ထော။ သတ္ထူတိ ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီ, သမာသပဒံ ဝါ ဧတံ သတ္ထုအဒဿနေနာတိ။ ဥက္ကဏ္ဌနံ ဥက္ကဏ္ဌော, ကိစ္ဆဇီဝိတာ။ ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ’’တိ ဟိ ဝဒန္တိ။ တမိတော ပတ္တောတိ ဥက္ကဏ္ဌိတော, အနဘိရတိယာ ဝါ ပီဠိတော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဟုတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓံ ကဏ္ဌံ ကတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော အာဟိဏ္ဍတိ, ဝိဟရတိ စာတိ ဥက္ကဏ္ဌိတော နိရုတ္တိနယေန, တံ ဥက္ကဏ္ဌိတံ။ သဒ္ဒသာမတ္ထိယာဓိဂတမတ္တော စေသ, ဝေါဟာရတော ပန အနဘိရတိယာ ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ သမဿာသေတီတိ အဿာသံ ဇနေတိ။
တသ္မိံ သမယေတိ ဣမဿ သုတ္တဿ သင်္ဂီတိသမယေ။ ကာမံ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဘဂဝတိ ဧဝံ ဝတ္တုမရဟတိ, ဣဓ ပန အဝိဇ္ဇမာနေယေဝ တသ္မိံ ဧဝံ ဝဒတိ, တသ္မာ သန္ဓာယဘာသိတဝသေန တဒတ္ထံ ဒဿေတီတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဝသေန ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ။ တေနာတိ တထာသာဓနေန။ ဧဝံဝိဓဿာတိ ဧဝံပကာရဿ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၇၉။) [သျ]ဧဝံသဘာဝဿာတိပိ အတ္ထော။ နာမ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ နိပါတော ‘‘အတ္ထိ နာမ အာနန္ဒ ထေရံ ဘိက္ခုံ ဝိဟေသိယမာနံ အဇ္ဈုပေက္ခိဿထာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၁၆၆) ဝိယ, တေန ဧဒိသော အပိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော, ကာ နာမ ကထာ အညေသန္တိ ဂရဟတ္ထံ ဇောတေတိ။ အရိယဓမ္မဿာတိ အရိယာနံ ဓမ္မဿ, အရိယဘူတဿ ဝါ ဓမ္မဿ။ ဒသဝိဓဿ ကာယဗလဿ, ဉာဏဗလဿ စ ဝသေန ဒသဗလဓရော။ ဝဇိရဿ နာမ မဏိဝိသေသဿ သံဃာတော သမူဟော ဧကဂ္ဃနော, တေန သမာနော ကာယော ယဿာတိ တထာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝဇိရသံဃာတော နာမ န အညေန မဏိနာ ဝါ ပါသာဏေန ဝါ ဘေဇ္ဇော, အပိ တု သောယေဝ အညံ မဏိံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ ဘိန္ဒတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဇိရဿ နတ္ထိ ကောစိ အဘေဇ္ဇော မဏိ ဝါ ပါသာဏော ဝါ’’တိ, ဧဝံ ဘဂဝါပိ ကေနစိ အဘေဇ္ဇသရီရော။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ သက္ကာတိ။ နာမသဒ္ဒဿ ဂရဟာဇောတကတ္တာ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနဇောတကော ‘‘န ကေဝလံ ဘဂဝါယေဝ, အထ ခေါ အညေပီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဧဝံဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ အပရိနိဗ္ဗုတသဘာဝေန ဘဝိတုံ ယုတ္တောပိ ဧသ ပရိနိဗ္ဗုတော ဧဝါတိ ပကရဏာနုရူပမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာသာ ပတ္ထနာ ကေန ဇနေတဗ္ဗာ, န ဇနေတဗ္ဗာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အဟံ စိရံ ဇီဝိံ, စိရံ ဇီဝါမိ, စိရံ ဇီဝိဿာမိ, သုခံ ဇီဝိံ, သုခံ ဇီဝါမိ, သုခံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဇီဝိတမဒေါ နာမ, တေန မတ္တော ပမတ္တော တထာ။ သံဝေဇေတီတိ သံဝေဂံ ဇနေတိ, တတောယေဝ အဿ ဇနဿ သဒ္ဓမ္မေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သံဝေဇနဉှိ ဥဿာဟဟေတု ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ ဝစနတော။
ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလသုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒဿနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိန္တိ သုဏန္တပုဂ္ဂလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန, ပဉ္စသု စ ကောသလ္လေသု အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိနာ ပသံသိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ, တဉ္စ ခေါ သယမေဝ သုတံ န အနုဿုတံ, န စ ပရမ္ပရာဘတန္တိ အတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝါတိသဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒ-ပဋိမဏ္ဍိတ-သမယ-ဘာဝ-ဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၀။) [သျ]‘‘ကပ္ပကသာယကလိယုဂေ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊
ဟုတဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ, သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)၊
တဿာယမတ္ထော – ကပ္ပသင်္ခါတကာလသဉ္စယဿ လေခနဝသေန ပဝတ္တေ ကလိယုဂသင်္ခါတေ သကရာဇသမ္မတေ ဝဿာဒိသမူဟေ ဇာတော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒခဏသင်္ခါတော ဒိနသမူဟော အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟနမိဝ ကဒါစိ ပဝတ္တနဋ္ဌေန, အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တဋ္ဌေန စ မဟစ္ဆရိယံ ဟောတိ။ ကိမိဝ ဇာတန္တိ စေ? ဟုတဝဟသင်္ခါတဿ ပါဝကဿ မဇ္ဈေ သမ္မာ ဥဒိတမဓုမန္တံ အရဝိန္ဒသင်္ခါတံ ဝါရိဇမိဝ ဇာတန္တိ။ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂါရဝါဓိဝစနတော။
ဧဝံ ပဒဆက္ကဿ ပဒါနုက္ကမေန နာနပ္ပကာရတော အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ ‘‘အန္တရာ စ ရာဇဂဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနမတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘အန္တရာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ဧတ္ထ သမဘိနိဝိဋ္ဌော အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ သာမညဝစနီယတ္ထမပေက္ခိတွာ ပကရဏာဒိသာမတ္ထိယာဒိဂတတ္ထမန္တရေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပနဿ နာနတ္ထဘာဝေါ ပယောဂတော အဝဂမီယတီတိ ဒဿေတိ ‘‘တဒန္တရ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တဒန္တရန္တိ တံ ကာရဏံ။ မဉ္စ တဉ္စ မန္တေန္တိ, ကိမန္တရံ ကိံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာတိ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏက္ခဏေ။ ဓောဝန္တီ ဣတ္ထီ အဒ္ဒသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တရတောတိ ဟဒယေ။ ကောပါတိ စိတ္တကာလုဿိယကရဏတော စိတ္တပကောပါ ရာဂါဒယော။ အန္တရာ ဝေါသာနန္တိ အာရမ္ဘနိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈေ ပရိယောသာနံ အာပါဒိ။ အပိစာတိ တထာပိ, ဧဝံ ပဘဝသမ္ပန္နေပီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနန္တိ လောဟကုမ္ဘီနိရယေ သန္ဓာယာဟ။ အန္တရိကာယာတိ အန္တရေန။ ရာဇဂဟနဂရံ ကိရ အာဝိဇ္ဈိတွာ မဟာပေတလောကော။ တတ္ထ ဒွိန္နံ မဟာလောဟကုမ္ဘီနိရယာနံ အန္တရေန အယံ တပေါဒါ နဒီ အာဂစ္ဆတိ, တသ္မာ သာ ကုထိတာ သန္ဒတီတိ။ သွာယမိဓ ဝိဝရေ ပဝတ္တတိ တဒညေသမသမ္ဘဝတော။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ, (အ။ နိ။ ၆။၄၄၊ ၁၀။၇၅) ဧတေသံ အန္တရာ ကပ္ပါ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ, (ဗု။ ဝံ။ ၂၈။၉) အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆၊ ပဟာ။ ဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝိယ ကာရဏဝေမဇ္ဈေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရာသဒ္ဒါယေဝ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာ သိယုံ, န ပန စိတ္တခဏဝိဝရေသု ဝတ္တမာနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၁။) [သျ]အန္တရိကအန္တရသဒ္ဒါ။ အန္တရာသဒ္ဒဿ ဟိ အယမတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပါယော သိယာ – ယေသု အတ္ထေသု အန္တရိကသဒ္ဒေါ, အန္တရသဒ္ဒေါ စ ပဝတ္တတိ, တေသု အန္တရာသဒ္ဒေါပီတိ သမာနတ္ထတ္တာ အန္တရာသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တမာနော အန္တရိကသဒ္ဒေါ, အန္တရသဒ္ဒေါ, စ ဥဒါဟဋောတိ။ အထ ဝါ အန္တရာသဒ္ဒေါယေဝ ‘‘ယဿန္တရတော’’တိ (ဥဒါ။ ၂၀) ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တော –
‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ,
ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တော၊
တံ ဝိဂတဘယံ သုခိံ အသောကံ,
ဒေဝါ နာနုဘဝန္တိ ဒဿနာယာ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၂၀)၊ –
ဟိ အယံ ဥဒါနေ ဘဒ္ဒိယသုတ္တေ ဂါထာ။ သောယေဝ ဣက-သဒ္ဒေန သကတ္ထပဝတ္တေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘အန္တရိကာယာ’’တိ စ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဥဒါဟရဏောဒါဟရိတဗ္ဗာနမေတ္ထ ဝိရောဓာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ကိမတ္ထံ အတ္ထဝိသေသနိယမော ကတောတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနမေဝ, အထ ကသ္မာ သမ္ဗန္ဓီယတ္ထော ဝုတ္တော, သမ္ဗန္ဓီယတ္ထေ ဝါ ကသ္မာ ဥပယောဂဝစနံ ကတန္တိ အနုယောဂသမ္ဘဝတော တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေန သမ္ဗန္ဓီယတ္ထေ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ သဒ္ဒန္တရယောဂေန လဒ္ဓမိဒံ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတိ, န ကေဝလံ သာသနေဝ, လောကေပိ ဧဝမေဝိဒံ လဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဤဒိသေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသေသယောဂတာဒဿနမုခေန ဟိ အယမတ္ထောပိ ဒဿိတော။ ဧကေနပိ အန္တရာ-သဒ္ဒေန ယုတ္တတ္တာ ဒွေ ဥပယောဂဝစနာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဒွီဟိ ပန ယောဂေ ကာ ကထာတိ အတ္ထဿ သိဇ္ဈနတော။ အက္ခရံ စိန္တေန္တိ လိင်္ဂဝိဘတ္တိယာဒီဟီတိ အက္ခရစိန္တကာ, သဒ္ဒဝိဒူ။ အက္ခရ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ တမ္မူလကာနိ ပဒါဒီနိပိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ယဒိပိ သဒ္ဒတော ဧကမေဝ ယုဇ္ဇန္တိ, အတ္ထတော ပန သော ဒွိက္ခတ္တုံ ယောဇေတဗ္ဗော ဧကဿာပိ ပဒဿ အာဝုတ္တိယာဒိနယေန အနေကဓာ သမ္ပဇ္ဇနတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဒုတိယပဒေနပီ’’တိအာဒိနာ။ ကော ပန ဒေါသော အယောဇိတေတိ အာဟ ‘‘အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတီ’’တိ။ ဒုတိယပဒံ န ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော သဒ္ဒန္တရယောဂဝသာ သဒ္ဒေယေဝ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဥပယောဂဝိဘတ္တိယာ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ သဒ္ဒါဓိကာရော ဟိ ဝိဘတ္တိပယောဂေါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၂။) [သျ]အဒ္ဓါန-သဒ္ဒေါ ဒီဃပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။ ကိတ္တာဝတာ ပန သော ဒီဃော နာမ တဒတ္ထဘူတောတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဝိဘင်္ဂေတိ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒါဒီသု အဒ္ဓါနဂမနသမယသဒ္ဒဿ ပဒဘာဇနီယဘူတေ ဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၂၁၇)။ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ, ပဂေဝ တဒုတ္တရိ။ အဍ္ဎမေဝ ယောဇနဿ အဍ္ဎယောဇနံ, ဒွိဂါဝုတမတ္တံ။ ဣဓ ပန စတုဂါဝုတပ္ပမာဏံ ယောဇနမေဝ, တသ္မာ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော’’တိ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပါယော။
မဟန္တသဒ္ဒေါ ဥတ္တမတ္ထော, ဗဟွတ္ထော စ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘မဟတာ’’တိအာဒိ။ ဂုဏမဟတ္တေနာတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏမဟန္တဘာဝေန။ သင်္ချာမဟတ္တေနာတိ ဂဏနမဟန္တဘာဝေန။ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ။ သော ဘိက္ခုသံဃောတိ ဣဓ အာဂတော တဒါ ပရိဝါရဘူတော ဘိက္ခုသံဃော။ မဟာတိ ဥတ္တမော။ ဝါကျေပိ ဟိ တမိစ္ဆန္တိ ပယောဂဝသာ။ အပ္ပိစ္ဆတာတိ နိလ္လောဘတာ သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သာဝသေသော, အတ္ထော ပန နိရဝသေသော။ န ဟိ ‘‘အပ္ပလောဘတာတိ အဘိတ္ထဝိတုမရဟတီ’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာကာရော ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒဿ ပရိတ္တပရိယာယံ မနသိ ကတွာ ‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယာ’တိ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အပ္ပသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ‘အဘာဝတ္ထော’ တိပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘အပ္ပါဗာဓတဉ္စသဉ္ဇာနာမီ’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယာ’’တိ။ သင်္ချာယပိ မဟာတိ ဂဏနာယပိ ဗဟု အဟောသိ, ‘‘ဘိက္ခုသံဃော’’တိ ပဒါဝတ္ထိကန္တဝစနဝသေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒဿ ဆေဒနမိဝ ဟောတီတိ တဒပရာမသိတွာ ‘‘တေန ဘိက္ခုသံဃေနာ’’တိ ပုန ဝါကျာဝတ္ထိကန္တဝစနဝသေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒေန သဒိသီကရဏံ။ ဧသာ ဟိ သံဝဏ္ဏနကာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ဝိဘတ္တိယာနပေက္ခာဝသေန ယထာရဟံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတွာ ပုန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဝိဘတ္တိဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ နိက္ခိပနန္တိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သံဃောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသံဃာတေန သမဏဂဏေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ, တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄, ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၃။) [သျ]ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ, တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၃၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၁၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနဉ္စ သီလာနံ သာမညေန သံဃာတော သံဃဋိတော သမေတောတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသံဃာတော, သမဏဂဏော, ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသံဃာဋသင်္ခါတေနာ’’ တိပိ ပါဌော။ တထာ သင်္ခါတေန ကတိတေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဒိဋ္ဌိသီလာဒီနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ, ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော, တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ, (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၁၉၈, ၁၀၀၄) ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ စ အာဒိ။ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတတာယေဝ, ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ, (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) ဝစနတော ပန ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ။ သဒ္ဓိံ-သဒ္ဒေါ ဧကတောတိ အတ္ထေ နိပါတော။ ပဉ္စ…ပေ… မတ္တာနီတိ ပဉ္စ-သဒ္ဒေန မတ္တသဒ္ဒံ သင်္ခိပိတွာ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ဝုတ္တော။ ဧတေသန္တိ ဘိက္ခုသတာနံ။ ပုန ပဉ္စ မတ္တာ ပမာဏာတိ ဗျာသော, နိကာရလောပေါ စေတ္ထ နပုံသကလိင်္ဂတ္တာ။
သုပ္ပိယောတိ တဿ နာမမေဝ, န ဂုဏာဒိ။ န ကေဝလံ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝါယေဝ, အထ ခေါ သုပ္ပိယောပိ ပရိဗ္ဗာဇကော ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေန သဒ္ဓိန္တိ ပုဂ္ဂလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဉ္စ ခေါ မဂ္ဂပဋိပန္နသဘာဂတာယ ဧဝ, န သီလာစာရာဒိသဘာဂတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပိ-ကာရော’’တိအာဒိ။ သုခုစ္စာရဏဝသေန ပုဗ္ဗာပရပဒါနံ သမ္ဗန္ဓမတ္တကရဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ပဒသန္ဓိကရော’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သရဗျဉ္ဇနာဒိသန္ဓိဘာဝံ, တေနာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တော’’တိ, ဧတေန ပဒပူရဏမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အပိစ အဝဓာရဏတ္ထောပိ ခေါ-သဒ္ဒေါ ယုတ္တော ‘‘အဿောသိ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ, တေန အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော အဟောသိယေဝ, နာဿ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ကောစိ အန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ သဉ္ဇယဿာတိ ရာဇဂဟဝါသိနော သဉ္ဇယနာမဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ, ယဿ သန္တိကေ ပဌမံ ဥပတိဿကောလိတာပိ ပဗ္ဗဇိံသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၄။) [သျ]ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကောဝ, န အစေလကပရိဗ္ဗာဇကော။ ‘‘ယဒါ, တဒါ’’တိ စ ဧတေန သမကာလမေဝ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နတံ ဒဿေတိ။ အတီတကာလတ္ထော ပါဠိယံ ဟောတိသဒ္ဒေါ ယောဂဝိဘာဂေန, တံကာလာပေက္ခာယ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တဒါ ဟောတီတိ အတ္ထော။
အန္တေတိ သမီပေ။ ဝသတီတိ ဝတ္တပဋိဝတ္တာဒိကရဏဝသေန သဗ္ဗိရိယာပထသာဓာရဏဝစနံ, အဝစရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တေနေဝါဟ ‘‘သမီပစာရော သန္တိကာဝစရော သိဿော’’တိ။ စောဒိတာ ဒေဝဒူတေဟီတိ ဒဟရကုမာရော ဇရာဇိဏ္ဏသတ္တော ဂိလာနော ကမ္မကာရဏာ, ကမ္မကာရဏိကာ ဝါ မတသတ္တောတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဒေဝဒူတေဟိ စောဒိတာ ဩဝဒိတာ သံဝေဂံ ဥပ္ပါဒိတာ သမာနာပိ။ တေ ဟိ ဒေဝါ ဝိယ ဒူတာ, ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနံ ဝါ ဒူတာတိ ဒေဝဒူတာ။ ဟီနကာယူပဂါတိ အပါယကာယမုပဂတာ။ နရသင်္ခါတာ တေ မာဏဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာမညဝသေန စေတ္ထ သတ္တော ‘‘မာဏဝေါ’’တိ ဝုတ္တော, ဣတရေ ပန ဝိသေသဝသေန။ ပကရဏာဓိဂတော ဟေသ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ ကတကမ္မေဟီတိ ကတစောရကမ္မေဟိ။ တရုဏောတိ သောဠသဝဿတော ပဋ္ဌာယ ပတ္တဝီသတိဝဿော, ဥဒါနဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘သတ္တာ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဉ္စဒသဝဿကာ, တာဝ ‘ကုမာရကာ, ဗာလာ’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တတော ပရံ ဝီသတိဝဿာနိ ‘ယုဝါနော’’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၄) ဝုတ္တံ။ တရုဏော, မာဏဝေါ, ယုဝါတိ စ အတ္ထတော ဧကံ, လောကိယာ ပန ‘‘ဒွါဒသဝဿတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇရမပ္ပတ္တော, တာဝ တရုဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။
တေသု ဝါ ဒွီသု ဇနေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ယော ဝါ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိဂတော ကာလော, တဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော တတြာတိ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ အန္တရာ ရာဇဂဟဉ္စ နာဠန္ဒဉ္စ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော, တသ္မိံယေဝ သမယေ သုပ္ပိယောပိ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, ဗြဟ္မဒတ္တော စ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ။ နိပါတမတ္တန္တိ ဧတ္ထ မတ္တသဒ္ဒေန ဝိသေသတ္ထာဘာဝတော ပဒပူရဏတ္တံ ဒဿေတိ။ မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတိ မဓုပိဏ္ဍိကဒေသနာ နာမ ဣတိ နံ သုတ္တန္တံ ဓာရေဟိ, ရာဇညာတိ ပါယာသိရာဇညနာမကံ ရာဇာနမာလပတိ။ ပရိယာယတိ ပရိဝတ္တတီတိ ပရိယာယော, ဝါရော။ ပရိယာယေတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပဋိပါဒေတီတိ ပရိယာယော, ဒေသနာ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ ပရိယာယော, ကာရဏံ။ အနေကသဒ္ဒေနေဝ အနေကဝိဓေနာတိ အတ္ထော ဝိညာယတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၅။) [သျ]အဓိပ္ပါယမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘အနေကဝိဓေနာ’’တိ။ ကာရဏဉ္စေတ္ထ ကာရဏပတိရူပကမေဝ, န ဧကံသကာရဏံ အဝဏ္ဏကာရဏဿ အဘူတတ္တာ, တသ္မာ ကာရဏေနာတိ ကာရဏပတိရူပကေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အကာရဏမေဝ ‘ကာရဏ’န္တိ ဝတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။ ဇာတိဝသေနိဒံ ဗဟွတ္ထေ ဧကဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဗဟူဟီ’’တိအာဒိနာ။
‘‘အဝဏ္ဏဝိရဟိတဿ အသမာနဝဏ္ဏသမန္နာဂတဿပီ’’တိ ဝက္ခမာနကာရဏဿ အကာရဏဘာဝဟေတုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဒေါသဝိရဟိတဿပိ အသဒိသဂုဏသမန္နာဂတဿာပီတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အဝဏ္ဏံ ဒေါသံ နိန္ဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယံ လောကေ’’တိအာဒိနာ အရသရူပနိဗ္ဘောဂအကိရိယဝါဒဥစ္ဆေဒဝါဒဇေဂုစ္ဆီဝေနယိကတပဿီအပဂဗ္ဘဘာဝါနံ ကာရဏပတိရူပကံ ဒဿေတိ။ တသ္မာတိ ဟိ ဧတံ ‘‘အရသရူပေါ…ပေ… အပဂဗ္ဘော’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – လောကသမ္မတော အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလီကမ္မသာမီစိကမ္မအာသနာဘိနိမန္တနသင်္ခါတော သာမဂ္ဂီရသော သမဏဿ ဂေါတမဿ နတ္ထိ, တသ္မာ သော သာမဂ္ဂီရသသင်္ခါတေန ရသေန အသမ္ပန္နသဘာဝေါ, တေန သာမဂ္ဂီရသသင်္ခါတေန ပရိဘောဂေန အသမန္နာဂတော။ တဿ အကတ္တဗ္ဗတာဝါဒေါ, ဥစ္ဆိဇ္ဇိတဗ္ဗတာဝါဒေါ စ, တံ သဗ္ဗံ ဂူထံ ဝိယ မဏ္ဍနဇာတိယော ပုရိသော ဇေဂုစ္ဆီ။ တဿ ဝိနာသကော သောဝ တဒကရဏတော ဝိနေတဗ္ဗော။ တဒကရဏေန ဝယောဝုဍ္ဎေ တာပေတိ တဒါစာရဝိရဟိတတာယ ဝါ ကပဏပုရိသော။ တဒကရဏေန ဒေဝလောကဂဗ္ဘတော အပဂတော, တဒကရဏတော ဝါ သော ဟီနဂဗ္ဘော စာတိ ဧဝံ တဒေဝ အဘိဝါဒနာဒိအကရဏံ အရသရူပတာဒီနံ ကာရဏပတိရူပကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘နတ္ထိ…ပေ… ဝိသေသော’’တိ ဧတဿ ပန ‘‘သုန္ဒရိကာယ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ မရဏာနဝဗောဓော, သံသာရဿ အာဒိကောဋိယာ အပညာယနပဋိညာ, ဌပနီယပုစ္ဆာယ အဗျာကတဝတ္ထုဗျာကရဏ’’န္တိ ဧဝမာဒီနိ ကာရဏပတိရူပကာနိ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗာနိ, တထာ ‘‘တက္ကပရိယာဟတံ သမဏော…ပေ… သယမ္ပဋိဘာန’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနာစရိယကေန သာမံ ပဋိဝေဓေန တတ္ထ တတ္ထ တထာ တထာ ဓမ္မဒေသနာ, ကတ္ထစိ ပရေသံ ပဋိပုစ္ဆာကထနံ, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒီဟိ အာရောစိတနယေနေဝ ဗျာကရဏ’’န္တိ ဧဝမာဒီနိ, ‘‘သမဏော…ပေ… န အဂ္ဂပုဂ္ဂလော’’တိ ဧတေသံ ပန ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၆။) [သျ]ကမေနေဝ အနဝဗောဓော, လောကန္တဿ အဇာနနံ, အတ္တနာ ဣစ္ဆိတတပစာရာဘာဝေါ’’တိ ဧဝမာဒီနိ။ ဈာနဝိမောက္ခာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ အရိယံ ဝိသုဒ္ဓံ, ဥတ္တမံ ဝါ ဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ, အလံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ အရိယဉာဏဒဿနံ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ အလမရိယဉာဏဒဿနော။ သွေဝ ဝိသေသော တထာ။ အရိယဉာဏဒဿနမေဝ ဝါ ဝိသေသံ ဝုတ္တနယေန အလံ ပရိယတ္တံ ယဿ, ယသ္မိန္တိ ဝါ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော, ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောဝ။ တက္ကပရိယာဟတန္တိ ကပ္ပနာမတ္တေန သမန္တတော အာဟရိတံ, ဝိတက္ကေန ဝါ ပရိဃဋိတံ။ ဝီမံသာနုစရိတန္တိ ဝီမံသနာယ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိတံ။ သယမ္ပဋိဘာနန္တိ သယမေဝ အတ္တနော ဝိဘူတံ, တာဒိသံ ဓမ္မန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အကာရဏန္တိ အယုတ္တံ အနုပပတ္တိံ။ ကာရဏပဒေ စေတံ ဝိသေသနံ။ န ဟိ အရသရူပတာဒယော ဒေါသာ ဘဂဝတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ, ဓမ္မသံဃေသု စ ဒုရက္ခာတဒုပ္ပဋိပန္နာဒယော အကာရဏန္တိ ဝါ ယုတ္တိကာရဏရဟိတံ အတ္တနာ ပဋိညာမတ္တံ။ ပကတိကမ္မပဒဉ္စေတံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ကာရဏံ ဝတွာတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဣဝါတိ ဣဝ-သဒ္ဒတ္ထော ရူပကနယေန ယောဇေတဗ္ဗော ပတိရူပကကာရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ တထာတိ ဇာတိဝုဍ္ဎာနမနဘိဝါဒနာဒိနာ တေန တေန အာကာရေန။ ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ ဂုဏပသံသာသု ပဝတ္တနတော ယထာက္ကမံ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဒေါသံ နိန္ဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒုရက္ခာတောတိ ဒုဋ္ဌုမာက္ခာတော, တထာ ဒုပ္ပဋိဝေဒိတော။ ဝဋ္ဋတော နိယျာတီတိ နိယျာနံ, တဒေဝ နိယျာနိကော, တတော ဝါ နိယျာနံ နိဿရဏံ, တတ္ထ နိယုတ္တောတိ နိယျာနိကော။ ဝဋ္ဋတော ဝါ နိယျာတီတိ နိယျာနိကော ယ-ကာရဿ က-ကာရံ, ဤ-ကာရဿ စ ရဿံ ကတွာ။ ‘‘အနီယ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလာ ကတ္တုအဘိဓာယကော’’တိ သဒ္ဒဝိဒူ ဝဒန္တိ, န နိယျာနိကော တထာ။ သံသာရဒုက္ခဿ အနုပသမသံဝတ္တနိကော ဝုတ္တနယေန။ ပစ္စနီကပဋိပဒန္တိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိရုဒ္ဓပဋိပဒံ။ အနနုလောမပဋိပဒန္တိ သပ္ပုရိသာနံ အနနုလောမပဋိပဒံ။ အဓမ္မာနုလောမပဋိပဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနနုလောမပဋိပဒံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော, နနု သင်္ဂီတိကာလတော သော အဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဘာသနကာလော အတီတောတိ? သစ္စမေတံ, ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အတီတကာလတ္ထတ္တာ ပန ဘာသတိ-သဒ္ဒဿ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ကာလေ တေဟိ အဝဏ္ဏော ဝဏ္ဏော စ ဘာသီယတိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၇။) [သျ]တမပေက္ခိတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တတြာ’’တိ ပဒဿ ကာလပဋိနိဒ္ဒေသဝိကပ္ပနံ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တမ္ပိ သုပပန္နံ ဟောတိ။
‘‘သုပ္ပိယဿ ပန…ပေ… ဘာသတီ’’တိ ပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ ‘‘အန္တေဝါသီ ပနဿာ’’တိအာဒိဝစနံ။ အပရာမသိတဗ္ဗံ အရိယူပဝါဒကမ္မံ, တထာ အနက္ကမိတဗ္ဗံ။ သွာယန္တိ သော အာစရိယော။ အသိဓာရန္တိ အသိနာ တိခိဏဘာဂံ။ ကကစဒန္တ ပန္တိယန္တိ ခန္ဓကကစဿ ဒန္တသင်္ခါတာယ ဝိသမပန္တိယာ။ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ယေန ကေနစိ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန ပဟရိတွာ ကီဠမာနော ဝိယ။ အက္ခိကဏ္ဏကောသသင်္ခါတဋ္ဌာနဝသေန တီဟိ ပကာရေဟိ ဘိန္နော မဒေါ ယဿာတိ ပဘိန္နမဒေါ, တံ။ အဝဏ္ဏံ ဘာသမာနောတိ အဝဏ္ဏံ ဘာသနဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ န အယော ဝုဍ္ဎိ အနယော။ သောယေဝ ဗျသနံ, အတိရေကဗျသနန္တိ အတ္ထော, တံ ပါပုဏိဿတိ ဧကန္တမဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ ရတနတ္တယောပဝါဒဿ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယော နိန္ဒိယံ ပသံသတိ,
တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော၊
ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ,
ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၆၃၊ သံ နိ။ ၁။၁၈၀-၁၈၁၊ နေတ္တိ။ ၉၂)၊
‘‘အမှာကံ အာစရိယော’’တိအာဒိနာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ သံဝေဂုပ္ပတ္တိံ, အတ္တနော အာစရိယေ စ ကာရုညပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ကိဉ္စာပိ အန္တေဝါသိနာ အာစရိယဿ အနုကူလေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အယံ ပန ပဏ္ဍိတဇာတိကတ္တာ န ဤဒိသေသု ဌာနေသု တမနုဝတ္တတီတိ ဣဒါနိဿ ကမ္မဿကတာဉာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟလာဟလန္တိ တင်္ခဏညေဝ မာရဏကံ ဝိသံ။ ဟနတီတိ ဟိ ဟလော န-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ, ဟလာနမ္ပိ ဝိသေသော ဟလော ဟလာဟလော မဇ္ဈေဒီဃဝသေန, ဧတေန စ အညေ အဋ္ဌဝိဓေ ဝိသေ နိဝတ္တေတိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ပုမေ ပဏ္ဍေ စ ကာကောလ, ကာဠကူဋဟလာဟလာ၊
သရောတ္ထိကောသုင်္ကိကေ ယော, ဗြဟ္မပုတ္တော ပဒီပနော၊
ဒါရဒေါ ဝစ္ဆနာဘော စ, ဝိသဘေဒါ ဣမေ နဝါ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၈။) [သျ]ခရောဒကန္တိ စဏ္ဍသောတောဒကံ။ ‘‘ခါရောဒက’’န္တိပိ ပါဌော, အတိလောဏတာယ တိတ္တောဒကန္တိ အတ္ထော။ နရကပပါတန္တိ စောရပပါတံ။ မာဏဝကာတိ အတ္တာနမေဝ ဩဝဒိတုံ အာလပတိ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ ဘဒ္ဒါလိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါအဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဝိယ။ ‘‘ကမ္မဿကာ’’တိ ကမ္မမေဝ အတ္တသန္တကဘာဝံ ဝတွာ တဒေဝ ဝိဝရတိ ‘‘အတ္တနော ကမ္မာနုရူပမေဝ ဂတိံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိနာ။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန ဉာယေန။ ဥမ္မုဇ္ဇိတွာတိ အာစရိယော ဝိယ အယောနိသော အရိယူပဝါဒေ အနိမ္မုဇ္ဇန္တော ယောနိသော အရိယူပဝါဒတော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ, ဥဒ္ဓံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ မဒ္ဒမာနောတိ မဒ္ဒန္တော ဘိန္ဒန္တော။ ဧကံသကာရဏမေဝ ဣဓ ကာရဏန္တိ ဒဿေတုကာမေန ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ တ’’န္တိအာဒိနာ တဿ သမာရဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတိ, န္တိ စ နိပါတမတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အညော ပဏ္ဍိတသဘာဝေါ ဇာတိ အာစာရဝသေန ကုလပုတ္တော အနေကပရိယာယေန တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတုမာရဘတိ, တထာ အယမ္ပိ အာရဒ္ဓေါ, တဉ္စ ခေါ အပိ နာမာယမာစရိယော ဧတ္တကေနာပိ ရတနတ္တယာဝဏ္ဏဘာသတော ဩရမေယျာတိ။
သပ္ပရာဇဝဏ္ဏန္တိ အဟိရာဇဝဏ္ဏံ။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ဝဏ္ဏသုန္ဒရတာယ, ဝဏ္ဏသရီရေန ဝါ။ ဝါရိဇံ ကမလံ န ပဟရာမိ န ဘဉ္ဇာမိ, အာရာ ဒူရတောဝ ဥပသိင်္ဃာမီတိ အတ္ထော။ အထာတိ ဧဝံ သန္တေပိ။ ဂန္ဓတ္ထေနောတိ ဂန္ဓစောရော။ သညူဠှာတိ ဂန္ထိတာ ဗန္ဓိတာ။ ဂဟပတီတိ ဥပါလိဂဟပတိံ နာဋပုတ္တဿ အာလပနံ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗော ‘‘အယမီဒိသော’’တိ ပကာသေတဗ္ဗောတိ ဝဏ္ဏော, သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာပီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ဇာတိ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရမာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော, ရူပါယတနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလမေတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အပ္ပမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏီယတိ ပသံသီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ဂုဏော။ ဝဏ္ဏနံ ဂုဏသံကိတ္တနံ ဝဏ္ဏော, ပသံသာ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဇာတရူပပုဠိနက္ခရာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဣဓ ဂုဏောပိ ပသံသာပီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘အယံ ကိရာ’’တိအာဒိနာ။ ကိရာတိ စေတ္ထ အနုဿဝနတ္ထေ, ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ။ ဂုဏူပသဉှိတန္တိ ဂုဏောပသညုတံ။ ‘‘ဂုဏူပသဉှိတံ ပသံသ’’န္တိ ပန ဝဒန္တော ပသံသာယ ဧဝ ဂုဏဘာသနံ သိဒ္ဓံ တဿာ တဒဝိနာဘာဝတော, တသ္မာ ဣဒမတ္ထဒွယံ ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၉။) [သျ]ကထံ ဘာသတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧကော စ သော ပုဂ္ဂလော စာတိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ကေနဋ္ဌေန ဧကပုဂ္ဂလော? အသဒိသဋ္ဌေန, ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန, အသမသမဋ္ဌေန စ။ သော ဟိ ပဌမာဘိနီဟာရကာလေ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဋိပါဋိယာ အာဝဇ္ဇနံ အာဒိံ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသမဟာဇနေန အသဒိသော။ ယေ စဿ ဂုဏာ, တေပိ အညသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာ, ပုရိမကာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ, တေဟိ ပန အယမေဝေကော ရူပကာယနာမကာယေဟိ သမော။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပန ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ ဥပ္ပါဒကိရိယာယ ဝတ္တမာနကာလိကတ္တာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဗဟုဇနဟိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ လက္ခဏေ ဟေသ မာန-သဒ္ဒေါ, ဧဝရူပဉ္စေတ္ထ လက္ခဏံ န သက္ကာ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။ အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ, ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယမေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ ဟိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနာဂါမိဖလံ, တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ, တဒနိဗ္ဗတ္တတ္တာ တဒညက္ခဏေ ယထာရဟံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ’’ စ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတီတကာလိကဿာပိ ဝတ္တမာနပယောဂဿ ကတ္ထစိ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော’’တိ စေတ္ထ မာန-သဒ္ဒေါ သာမတ္ထိယတ္ထော။ ယာဝတာ သာမတ္ထိယေန မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ ဥပ္ပတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, တာဝတာ သာမတ္ထိယေန ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတေန ပရိပုဏ္ဏေန သမန္နာဂတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ တထာသာမတ္ထိယယောဂေန ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမာတိ။ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမော, အသမေဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟေဝ သမော မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏ နိက္ခံ ဝိယ နိဗ္ဗိသိဋ္ဌော, ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော’’တိ စေတဿ ဝိသေသနံ။ အာလယသင်္ခါတံ တဏှံ သမုဂ္ဃါတေတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ အာလယသမုဂ္ဃါတော။ ဝဋ္ဋံ ဥပစ္ဆိန္ဒတီတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေါ။
ပဟောန္တေနာတိ သက္ကောန္တေန။ ‘‘ပဉ္စနိကာယေ’’တိ ဝတွာပိ အနေကာဝယဝတ္တာ တေသံ န ဧတ္တကေန သဗ္ဗထာ ပရိယာဒါနန္တိ ‘‘နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၀။) [သျ]စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိတ္ထေနာတိ အနောတရဏဋ္ဌာနေန။ န ဝတ္တဗ္ဗော အပရိမာဏဝဏ္ဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ, နိရဝသေသာနဉ္စ တေသံ ဣဓ ပကာသနေန ပါဠိသံဝဏ္ဏနာယ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇနတော, စိတ္တသမ္ပဟံသနကမ္မဋ္ဌာနသမ္ပဇ္ဇနဝသေန စ သဖလတ္တာ။ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော သဗ္ဗထာမေန ပကာသိတတ္တာ။ ကိံ ပန သော တထာ ဩဂါဟေတွာ ဘာသတီတိ အာဟ။ ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တော ပနာ’’တိအာဒိ။ အနုက္ကမေန ပုနပ္ပုနံ ဝါ သဝနံ အနုဿဝေါ, ပရမ္ပရသဝနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ‘‘သုန္ဒရမိဒံ ကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ သယမေဝ ကာရဏပရိဝိတက္ကနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ နိဇ္ဈာယိတွာ ခမနံ ရုစ္စနံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တီတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ, တေဟိယေဝ သမ္ဗန္ဓိတေနာတိ အတ္ထော။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော, တေန ယထာဝုတ္တံ ကာရဏံ နိဝတ္တေတိ။ အတ္တနော ထာမေနာတိ အတ္တနော ဉာဏဗလေနေဝ, န ပန ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာနုရူပန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အသင်္ချေယျာပရိမေယျပ္ပဘေဒါ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ,
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၁၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၉, ၃၂၉)၊
ဣဓာပိ ဝက္ခတိ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။
ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိဒဿေတိ။ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တေ’’တိ။ အညမညဿာ’’တိ ဣဒံ ရုဠှိပဒံ ‘‘ဧကော ဧကာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄, ၄၅၂) ပဒံ ဝိယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညောအညဿာ’’တိ ရုဠှိပဒေနေဝ ဝိဝရတိ။ ‘‘ဥဇုမေဝါ’’တိ သာဝဓာရဏသမာသတံ ဝတွာ တေန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထံ အာဟ ‘‘ဤသကမ္ပိ အပရိဟရိတွာ’’တိ, ထောကတရမ္ပိ အဝိရဇ္ဈိတွာတိ အတ္ထော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အာစရိယေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဧကဝါရမိဝ အဝဏ္ဏဝဏ္ဏဘာသနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ ‘‘ဥဇုဝိပစ္စနီကဝါဒါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁) ဝုတ္တတ္တာ အနေကဝါရမေဝ တေ ဧဝံ ဘာသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုန ဣတရော အဝဏ္ဏံ ဣတရော ဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဟိ ဝိသဒ္ဒဿ ဝိဝိဓတ္ထတံ သမတ္ထေတိ။ သာရဖလကေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၁။) [သျ]သာရဒါရုဖလကေ, ဥတ္တမဖလကေ ဝါ။ ဝိသရုက္ခအာဏိန္တိ ဝိသဒါရုမယပဋာဏိံ။ ဣရိယာပထာနုဗန္ဓနေန အနုဗန္ဓာ ဟောန္တိ, န သမ္မာပဋိပတ္တိအနုဗန္ဓနေန။
သီသာနုလောကိနောတိ သီသေန အနုလောကိနော, သီသံ ဥက္ခိပိတွာ မဂ္ဂါနုက္ကမေန ဩလောကယမာနာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယမှိ သံဝစ္ဆရေ, ဥတုမှိ, မာသေ, ပက္ခေ ဝါ ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော, တသ္မိံ ကာလေ။ တေန ဟိ အနိယမတော သံဝစ္ဆရဥတုမာသဍ္ဎမာသာဝ နိဒ္ဒိသိတာ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိ ဒိဝသဿ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ, မုဟုတ္တာဒီနဉ္စ ဒိဝသပရိယာပန္နတော။ ‘‘တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော’’တိ စေတ္ထ အာဓာရဝစနမေတံ။ တေနေဝ ဟိ ကိရိယာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရတီ’’တိ သဟ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဟိ ဝတ္တမာနနိဒ္ဒေသော ကတော, ဣတရထာ တသ္မိံ ကာလေ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ, တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဉ္စ ပဋိပန္နောတိ အနဓိပ္ပေတတ္ထော အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အသမာနဝိသယာ ကိရိယာ ဧကာဓာရာ သမ္ဘဝန္တိ, ယာ စေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ အဒ္ဓါနပဋိပဇ္ဇနကိရိယာ, သာ စ အနိယမိတာ န ယုတ္တာတိ။ ရာဇဂဟပရိဝတ္တကေသူတိ ရာဇဂဟံ ပရိဝတ္တေတွာ ဌိတေသု။ ‘‘အညတရသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ တေသု ဘဂဝတော အနိဗဒ္ဓဝါသံ ဒဿေတိ။ သောတိ ဧဝံ ရာဇဂဟေ ဝသမာနော သော ဘဂဝါ။ ပိဏ္ဍာယ စရဏေနပိ ဟိ တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓဘာဝဝစနတော သန္နိဝါသတ္တမေဝ ဒဿေတိ။ ယဒိ ပန ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရမာနော သော ဘဂဝါ’’တိ ပစ္စာမသေယျ, ယထာဝုတ္တောဝ အနဓိပ္ပေတတ္ထော အာပဇ္ဇေယျာတိ။ တံ ဒိဝသန္တိ ယံ ဒိဝသံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော, တံ ဒိဝသ။ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နောတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂဝစနမေတံ။ ဘတ္တဘုဉ္ဇနတော ပစ္ဆာ ပစ္ဆာဘတ္တံ, တသ္မိံ ပစ္ဆာဘတ္တသမယေ။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တောတိ ယတ္ထ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ, တတော အပက္ကန္တော။ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နောတိ ‘‘နာဠန္ဒာယံ ဝေနေယျာနံ ဝိဝိဓဟိတသုခနိပ္ဖတ္တိံ အာကင်္ခမာနော ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ တိဝိဓသီလာလင်္ကတံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ဒေသေဿာမီ’’တိ တံ ယထာဝုတ္တံ ဒီဃမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော, ဣဒံ ပန ကာရဏံ ပကရဏတောဝ ပါကဋန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော’’တိ စောဒနာ ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ဣတရမ္ပိ စောဒနံ ဝိသောဓိတုံ ‘‘သုပ္ပိယောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ကာလေ, တံ ဒိဝသံ အနုဗန္ဓောတိ စ ဝုတ္တနယေန သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၂။) [သျ]ပါတော အသိတဗ္ဗောတိ ပါတရာသော, သော ဘုတ္တော ယေနာတိ ဘုတ္တပါတရာသော။ ဣစ္စေဝါတိ ဧဝမေဝ မနသိ သန္နိဓာယ, န ပန ‘‘ဘဂဝန္တံ, ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓိဿာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော တံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နဘာဝံ အဇာနန္တောဝါ’’တိ, တထာ အဇာနန္တော ဧဝ ဟုတွာ အနုဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ န ဟိ သော ဘဂဝန္တံ ဒဋ္ဌုမေဝ ဣစ္ဆတိ, တေနာဟ ‘‘သစေ ပန ဇာနေယျ, နာနုဗန္ဓေယျာ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကသ္မာ စ သုပ္ပိယော အနုဗန္ဓော’’တိ စောဒနာ ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။ ‘‘သော’’တိအာဒိနာ အပရမ္ပိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ။ ကဒါစိ ပန ဘဂဝါ အညတရဝေသေနေဝ ဂစ္ဆတိ အင်္ဂုလိမာလဒမနပက္ကုသာတိအဘိဂ္ဂမနာဒီသု, ကဒါစိ ဗုဒ္ဓသိရိယာ, ဣဓာပိ ဤဒိသာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓသိရိယာ သောဘမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သိရီတိ စေတ္ထ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသမ္ပတ္တိ, တဒေဝ ဥပမာဝသေန ဒဿေတိ ‘‘ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တမိဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဂစ္ဆတီတိ ဇင်္ဂမော ယထာ ‘‘စင်္ကမော’’တိ။ စဉ္စလမာနော ဂစ္ဆန္တော ဂိရိ, တာဒိသဿ ကနကဂိရိနော သိခရမိဝါတိ အတ္ထော။
‘‘တသ္မိံ ကိရာ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ, ပါဠိယံ အဒဿိတတ္တာ, ပေါရာဏဋ္ဌကထာယဉ္စ အနာဂတတ္တာ အနုဿဝသိဒ္ဓါ အယံ ကထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိရာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, တထာ ဝါ ဟောတု အညထာ ဝါ, အတ္တနာ အဒိဋ္ဌံ, အသုတံ, အမုတဉ္စ အနုဿဝမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ။ သမန္တာတိ သမန္တတော ဒသဟိ ဒိသာဟိ။ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေတိ တေသံ ရသ္မီနံ ပကတိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ သမန္တတော, ဥပရိ စ ပစ္စေကံ အသီတိဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ ပကတိယာဝ ဃနီဘူတာ ရသ္မိယော တိဋ္ဌန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဝိနယဋီကာယံ ပန ‘‘တာယေဝ ဗျာမပ္ပဘာ နာမ။ ယတော ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ရသ္မိယော တဠာကတော မာတိကာ ဝိယ ဒသသု ဒိသာသု ဓာဝန္တိ, သာ ယသ္မာ ဗျာမမတ္တာ ဝိယ ခါယတိ, တသ္မာ ဗျာမပ္ပဘာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ, (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၆) သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘ပုရတ္ထိမကာယတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ပစ္ဆိမကာယတော။ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော။ ဝါမဟတ္ထတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ဥပရိ ကေသန္တတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကေသာဝဋ္ဋေဟိ မောရဂီဝဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၃။) [သျ]ဂဂနတလေ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေဟိ ပဝါဠဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဃနပထဝိယံ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ဧဝံ သမန္တာ အသီတိဟတ္ထမတ္တံ ဌာနံ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဇ္ဇောတမာနာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဝိဓာဝန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၉၉) ကေစိ ပန အညထာပိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ တထာ အညတ္ထ အနာဂတတ္တာ, အယုတ္တတ္တာ စ။ တာသံ ပန ဗုဒ္ဓရသ္မီနံ တဒါ အနိဂ္ဂူဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တသ္မိံ ကိရ သမယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပက္ကုသာတိအဘိဂ္ဂမနာဒီသု ဝိယ ဟိ တဒါ တာသံ နိဂ္ဂူဟနေ ကိဉ္စိ ကာရဏံ နတ္ထိ။ အာဓာဝန္တီတိ အဘိမုခံ ဒိသံ ဓာဝန္တိ။ ဝိဓာဝန္တီတိ ဝိဝိဓာ ဟုတွာ ဝိဒိသံ ဓာဝန္တိ။
တသ္မိံ ဝနန္တရေ ဒိဿမာနာကာရေန တာသံ ရသ္မီနံ သောဘာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ရတနာဝေဠာ’’တိအာဒိ။ ရတနာဝေဠာ နာမ ရတနမယဝဋံသကံ မုဒ္ဓံ အဝတိ ရက္ခတီတိ ဟိ အဝေဠာ, အာဝေဠာ ဝါ, မုဒ္ဓမာလာ။ ဥက္ကာ နာမ ယာ သဇောတိဘူတာ, တာသံ သတံ, နိပတနံ နိပါတော, တဿ နိပါတော, တေန သမာကုလံ တထာ။ ပိသိတဗ္ဗတ္တာ ပိဋ္ဌံ, စီနဒေသေ ဇာတံ ပိဋ္ဌံ စီနပိဋ္ဌံ, ရတ္တစုဏ္ဏံ, ယံ ‘‘သိန္ဒူရော’’တိပိ ဝုစ္စတိ, စီနပိဋ္ဌမေဝ စုဏ္ဏံ။ ဝါယုနော ဝေဂေန ဣတော စိတော စ ခိတ္တံ တန္တိ တထာ။ ဣန္ဒဿ ဓနု လောကသင်္ကေတဝသေနာတိ ဣန္ဒဓနု, သူရိယရသ္မိဝသေန ဂဂနေ ပညာယမာနာကာရဝိသေသော။ ကုဋိလံ အစိရဋ္ဌာယိတ္တာ ဝိရူပံ ဟုတွာ ဇဝတိ ဓာဝတီတိ ဝိဇ္ဇု, သာယေဝ လတာ တံသဒိသဘာဝေနာတိ တထာ, ဝါယုဝေဂတော ဝလာဟကဃဋ္ဋနေနေဝ ဇာတရသ္မိ။ တာယတိ အဝိဇဟနဝသေန အာကာသံ ပါလေတီတိ တာရာ, ဂဏသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တဿ ပဘာ တထာ။ ဝိပ္ဖုရိတဝိစ္ဆရိတမိဝါတိ အာဘာယ ဝိဝိဓံ ဖရမာနံ, ဝိဇ္ဇောတယမာနံ ဝိယ စ။ ဝနဿ အန္တရံ ဝိဝရံ ဝနန္တရံ, ဘဂဝတာ ပတ္တပတ္တဝနပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနေဟိ တမ္ဗနခတာဒီဟိ အနုရဉ္ဇိတံ တထာ။ ကမလံ ပဒုမပုဏ္ဍရီကာနိ, အဝသေသံ နီလရတ္တသေတဘေဒံ သရောရုဟံ ဥပ္ပလံ, ဣတိ ပဉ္စဝိဓာ ပင်္ကဇဇာတိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ။ ဝိကသိတံ ဖုလ္လိတံ တဒုဘယံ ယဿ သရဿ တထာ။ သဗ္ဗေန ပကာရေန ပရိတော သမန္တတော ဖုလ္လတိ ဝိကသတီတိ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လံ အ-ကာရဿ အာ-ကာရံ, ရ-ကာရဿ စ လ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ပါလိဘဒ္ဒေါ’’တိ, တာရာနံ မရီစိ ပဘာ, တာယ ဝိကသိတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၄။) [သျ]ဝိဇ္ဇောတိတံ တထာ။ ဗျာမပ္ပဘာယ ပရိက္ခေပေါ ပရိမဏ္ဍလော, တေန ဝိလာသိနီ သောဘိနီ တထာ။ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ အညမညပဋိဗဒ္ဓတ္တာ မာလာကာရေနေဝ ဌိတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏမာလာ’’တိ။ ဒွတ္တိံသစန္ဒာဒီနံ မာလာ ကေနစိ ဂန္ထေတွာ ပဋိပါဋိယာ စ ဌပိတာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ယဒိ သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန ဟိ ‘‘ဂန္ထေတွာ ဌပိတဒွတ္တိံသစန္ဒမာလာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိကပ္ပေါပမာ ဟေသာ, လောကေပိ စ ဒိဿတိ။
‘‘မယေဝ မုခသောဘာဿေ, တျလမိန္ဒုဝိကတ္ထနာ၊
ယတောမ္ဗုဇေပိ သာတ္ထီတိ, ပရိကပ္ပေါပမာ အယ’’န္တိ။
ဒွတ္တိံသစန္ဒမာလာယ သိရိံ အတ္တနော သိရိယာ အဘိဘဝန္တီ ဣဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
ဧဝံ ဘဂဝတော တဒါ သောဘံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခုသံဃဿာပိ သောဘံ ဒဿေန္တော ‘‘တဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စတုဗ္ဗိဓာယ အပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပိစ္ဆာ။ ဒွါဒသဟိ သန္တောသေဟိ သန္တုဋ္ဌာ။ တိဝိဓေန ဝိဝေကေန ပဝိဝိတ္တာ။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ အသံသဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပဋိပတ္တိကာနံ စောဒကာ။ ပါပေ အကုသလေ ဂရဟိနော ပရေသံ ဟိတပဋိပတ္တိယာ ဝတ္တာရော။ ပရေသဉ္စ ဝစနက္ခမာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိနာ တဒဘိသမ္ဗန္ဓေန ဘဂဝတော သောဘံ ဒဿေတိ။ ရတ္တပဒုမာနံ သဏ္ဍော သမူဟော ဝနံ, တဿ မဇ္ဈေ ဂတာ တထာ။ ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ, သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ပတ္တနိယမမန္တရေန တထာ ဝုတ္တံ, ပတ္တနိယမေန ပန သတပတ္တံ ပဒုမံ, ဦနကသတပတ္တံ ပုဏ္ဍရီကံ။ ပဝါဠံ ဝိဒ္ဒုမော, တေန ကတာယ ဝေဒိကာယ ပရိက္ခိတ္တော ဝိယ။ မိဂပက္ခီနမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ, အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ သမ္ဘာဝနာယံ, တေနာဟ ‘‘ပဂေဝ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ မဟာထေရာတိ မဟာသာဝကေ သန္ဓာယာဟ။ သုရဉ္ဇိတဘာဝေန ဤသကံ ကဏှဝဏ္ဏတာယ မေဃဝဏ္ဏံ။ ဧကံသံ ကရိတွာတိ ဧကံသပါရုပနဝသေန ဝါမံသေ ကရိတွာ။ ကတ္တရဿ ဇိဏ္ဏဿ အာလမ္ဗနော ဒဏ္ဍော ကတ္တရဒဏ္ဍော, ဗာဟုလ္လဝသေနာယံ သမညာ။ သုဝမ္မံ နာမ သောဘဏုရစ္ဆဒေါ, တေန ဝမ္မိတာ သန္နဒ္ဓါတိ သုဝမ္မဝမ္မိတာ, ဣဒံ တေသံ ပံသုကူလဓာရဏနိဒဿနံ။ ယေသံ ကုစ္ဆိဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ တိဏပလာသာဒိ ဂန္ဓဇာတမေဝ ဟောတိ, တေ ဂန္ဓဟတ္ထိနော နာမ, ယေ ‘‘ဟေမဝတာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ, တေသမ္ပိ ထေရာနံ သီလာဒိဂုဏဂန္ဓတာယ တံသဒိသတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၅။) [သျ]အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာသင်္ခါတာယ တဏှာဇဋာယ ဝိဇဋိတဘာဝတော ဝိဇဋိတဇဋာ။ တဏှာဗန္ဓနာယ ဆိန္နတ္တာ ဆိန္နဗန္ဓနာ။ ‘‘သော’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဝစနဿ ဂုဏဒဿနံ။ အနုဗုဒ္ဓေဟီတိ ဗုဒ္ဓါနမနုဗုဒ္ဓေဟိ။ တေပိ ဟိ ဧကဒေသေန ဘဂဝတာ ပဋိဝိဒ္ဓပဋိဘာဂေနေဝ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈန္တိ။ ပတ္တပရိဝါရိတန္တိ ပုပ္ဖဒလေန ပရိဝါရိတံ။ ကံ ဝုစ္စတိ ကမလာဒိ, တသ္မိံ သရတိ ဝိရာဇတီတိ ကေသရံ, ကိဉ္ဇက္ခော။ ကဏ္ဏေ ကရီယတီတိ ကဏ္ဏိကာ။ ကဏ္ဏာလင်္ကာရော, တံသဒိသဏ္ဌာနတာယ ကဏ္ဏိကာ, ဗီဇကောသော။ ဆန္နံ ဟံသကုလာနံ သေဋ္ဌော ဓတရဋ္ဌော ဟံသရာဇာ ဝိယ, ဟာရိတော နာမ မဟာဗြဟ္မာ ဝိယ။
ဧဝံ ဂစ္ဆန္တံ ဘဂဝန္တံ, ဘိက္ခူ စ ဒိသွာ အတ္တနော ပရိသံ ဩလောကေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာဇဒဏ္ဍကေတိ ကာဇသင်္ခါတေ ဘာရာဝဟဒဏ္ဍကေ, ကာဇသ္မိံ ဝါ ဘာရလဂ္ဂိတဒဏ္ဍကေ။ ခုဒ္ဒကံ ပီဌံ ပီဌကံ။ မူလေ, အဂ္ဂေ စ တိဓာ ကတော ဒဏ္ဍော တိဒဏ္ဍော။ မောရဟတ္ထကော မောရပိဉ္ဆံ။ ခုဒ္ဒကံ ပသိဗ္ဗံ ပသိဗ္ဗကံ။ ကုဏ္ဍိကာ ကမဏ္ဍလု။ သာ ဟိ ကံ ဥဒကံ ဥဒေတိ ပသဝေတိ, ရက္ခတီတိ ဝါ ကုဏ္ဍိကာ နိရုတ္တိနယေန။ ဂဟိတံ ဩမကတော လုဇ္ဇိတံ, ဝိဝိဓံ လုဇ္ဇိတဉ္စ ပီဌက…ပေ… ကုဏ္ဍိကာဒိအနေကပရိက္ခာရသင်္ခါတံ ဘာရံ ဘရတိ ဝဟတီတိ ဂဟိတ…ပေ… ဘာရဘရိတာ။ ဣတီတိ နိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဣဒမတ္ထော။ ဧဝံ ဣဒံ ဝစနမာဒိ ယဿ ဝစနဿ တထာ, တဒေဝ နိရတ္ထကံ ဝစနံ ယဿာတိ ဧဝမာဒိနိရတ္ထကဝစနာ။ မုခံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မုခရာ, သဗ္ဗေပိ မုခဝန္တာ ဧဝ, အယံ ပန ဖရုသာဘိလာပမုခဝတီ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ နိန္ဒာယဉှိ အယံ ရပစ္စယော။ မုခေန ဝါ အမနာပံ ကမ္မံ ရာတိ ဂဏှာတီတိ မုခရာ။ ဝိဝိဓာ ကိဏ္ဏာ ဝါစာ ယဿာတိ ဝိကိဏ္ဏဝါစာ။ တဿာတိ သုပ္ပိယဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ။ န္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ပရိသံ။
ဣဒါနီတိ တဿ တထာရူပါယ ပရိသာယ ဒဿနက္ခဏေ။ ပနာတိ အရုစိသံသူစနတ္ထော, တထာပီတိ အတ္ထော။ လာဘ…ပေ… ဟာနိယာ စေဝ ဟေတုဘူတာယ။ ကထံ ဟာနီတိ အာဟ ‘‘အညတိတ္ထိယာနဉှီ’’တိအာဒိ။ နိဿိရီကတန္တိ နိသောဘတံ, အယမတ္ထော မောရဇာတကာဒီဟိပိ ဒီပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဥပတိဿကောလိတာနဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ပက္ခဟာနိတာယ ဝိတ္ထာရော။ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ စ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘တေသု ပန ပက္ကန္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပဗ္ဗဇိတကာလေယေဝ အဍ္ဎတေယျသတံ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာ ပဗ္ဗဇိ, တတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၆။) [သျ]ပရမ္ပိ တဒနုပဗ္ဗဇိတာ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာ အပရိမာဏာတိ ဒဿေတိ ‘‘သာပိ တေသံ ပရိသာ ဘိန္နာ’’တိ ဣမိနာ။ ယာယ ကာယစိ ဟိ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ ပဗ္ဗဇိတာယ တဿ ပရိသာ ဘိန္နာယေဝ နာမ သမာနဂဏတ္တာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမေဟီ’’တိအာဒိနာ လာဘပက္ခဟာနိံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ ဥသူယသင်္ခါတဿ ဝိသဿ ဥဂ္ဂါရော ဥဂ္ဂိလနံ ဥသူယဝိသုဂ္ဂါရော, တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယသ္မာ ပနေသာ’’တိအာဒိနာဝ ‘‘ကသ္မာ စ သော ရတနတ္တယဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ, ‘‘သစေ’’တိအာဒိကံ ပန သဗ္ဗမ္ပိ တပ္ပရိဝါရဝစနမေဝါတိ တေဟိပိ သာ ဝိသောဓိတာယေဝ နာမ။ ဘဂဝတော ဝိရောဓာနုနယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ ဧတေ အဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ။ ‘‘မာရေန အနွာဝိဋ္ဌာ ဧဝံ ဘာသန္တီ’’တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ အဋ္ဌကထာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတ္တာ။ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂။ ယသ္မာ အတ္ထင်္ဂတော သူရိယော, တသ္မာ အကာလော ဒါနိ ဂန္တုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ သာမီပိကဝေါဟာရော ယထာ ‘‘ဝရုဏနဂရံ, ဂေါဒါဂါမော’’တိ အာဟ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ တရုဏပရိယာယော လဋ္ဌိကာ-သဒ္ဒေါ ရုက္ခဝိသယေ ယထာ ‘‘မဟာဝနံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဗေလုဝလဋ္ဌိကာယ မူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒီ’’တိအာဒီသူတိ ဒဿေတိ’’ ‘‘တရုဏမ္ဗရုက္ခော’’တိ ဣမိနာ။ ကေစိ ပန ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ နာမ ဝုတ္တနယေန ဧကော ဂါမော’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဆာယူဒကသမ္ပန္နန္တိ ဆာယာယ စေဝ ဥဒကေန စ သမ္ပန္နံ။ မဉ္ဇုသာတိ ပေဠာ။ ပဋိဘာနစိတ္တဝိစိတ္တန္တိ ဣတ္ထိပုရိသသညောဂါဒိနာ ပဋိဘာနစိတ္တေန ဝိစိတ္တံ, ဧတေန ရညော အဂါရံ, တဒေဝ ရာဇာဂါရကန္တိ ဒဿေတိ။ ရာဇာဂါရကံ နာမ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ဒေဝါယတနန္တိ ဧကေ။
ဗဟုပရိဿယောတိ ဗဟုပဒ္ဒဝေါ။ ကေဟီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စောရေ’ဟိပီ’’တိအာဒိ။ ဟန္ဒာတိ ဝစနဝေါဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော, တဒါနုဘာဝတော နိပ္ပရိဿယတ္ထာယ ဣဒါနိ ဥပဂန္တွာ သွေ ဂမိဿာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိနာ ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေနာ’’ တိစ္စေဝ သီဟဠဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တဉ္စ ခေါ ပါဠိအာရုဠှဝသေနေဝ, န ပန တဒါ သုပ္ပိယဿ ပရိသာယ အဘာဝတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓိံ အတ္တနော ပရိသာယာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တောယေဝ ပါဠိယမာရုဠှော, န ပန တဒဝသေသာ သုပ္ပိယဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၇။) [သျ]ပရိသာတိ? ဒေသနာနဓီနဘာဝေန ပယောဇနာဘာဝတော။ ယထာ စေတံ, ဧဝံ အညမ္ပိ ဧဒိသံ ပယောဇနာဘာဝတော သင်္ဂီတိကာရကေဟိ န သင်္ဂီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပါဠိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဓာရံ ဝတွာ ‘တဒေတံ န သီဟဠဋ္ဌကထာနယဒဿနံ, ပါဠိယံ ဝုတ္တဘာဝဒဿနမေဝါ’တိ’’ ဝဒန္တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ပါဠိအာရုဠှဝသေနေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ အာပဇ္ဇနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ ဝါ အမှေဟိပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ တဒါ အညာယပိ ပရိသာယ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ, ပါဠိယမာရုဠှဝသေန ပန အညထာပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော ယုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။
ဣဒါနိ ‘‘တတြာပိ သုဒ’’န္တိအာဒိပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဝါသံ ဥပဂတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုစ္ဆိတံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ကုကတံ, တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ, ကုစ္ဆိတကိရိယာ, ဣတော စိတော စ စဉ္စလနန္တိ အတ္ထော, ဟတ္ထဿ ကုက္ကုစ္စံ တထာ။ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိနာ တထာဘူတတာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ နိဝါတေတိ ဝါတဝိရဟိတဋ္ဌာနေ။ ယထာဝုတ္တဒေါသာဘာဝေန နိစ္စလာ။ တံ ဝိဘူတိန္တိ တာဒိသံ သောဘံ။ ဝိပ္ပလပန္တီတိ သတိဝေါဿဂ္ဂဝသေန ဝိဝိဓာ လပန္တိ။ နိလ္လာလိတဇိဝှါတိ ဣတော စိတော စ နိက္ခန္တဇိဝှါ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ ကာကာနံ သဒ္ဒသဒိသံ သဒ္ဒံ ကုရုမာနာ။ ဃရုဃရုပဿာသိနောတိ ဃရုဃရုဣတိ သဒ္ဒံ ဇနေတွာ ပဿသန္တာ။ ဣဿာဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဥသူယနဝသေန။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘အာဒိပေယျာလနယောယ’’န္တိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃။ သမ္မာ ပဟောန္တိ တံ တံ ကမ္မန္တိ သမ္ပဟုလာ, ဗဟဝေါ, တေနာဟ ‘‘ဗဟုကာန’’န္တိ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတုဝဂ္ဂသံဃေနေဝ ဝိနယကမ္မဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝိနယပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယော ဇနာတိ စေသ ဥပလက္ခဏနိဒ္ဒေသော ဒွိန္နမ္ပိ သမ္ပဟုလတ္တာ။ တတ္ထ တတ္ထ တထာယေဝါဂတတ္တာ ‘‘သုတ္တန္တပရိယာယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ တံ ပါဠိယာ အာဂတဝေါဟာရဝသေန ဟိ အယံ ဘေဒေါ။ တယော ဇနာ တယော ဧဝ နာမ, တတော ပဋ္ဌာယ ဥတ္တရိ စတုပဉ္စဇနာဒိကာ သမ္ပဟုလာတိ အတ္ထော။ တတောတိ စာယံ မရိယာဒါဝဓိ။ မဏ္ဍလမာဠောတိ အနေကတ္ထပဝတ္တာ သမညာ, ဣဓ ပန ဤဒိသာယ ဧဝါတိ နိယမေန္တော အာဟ ‘‘ကတ္ထစီ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဏိကာ ဝုစ္စတိ ကူဋံ။ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေနာတိ ဟံသမဏ္ဍလာကာရဆန္နေန။ တဒေဝ ဆန္နံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၈။) [သျ]အညတ္ထ ‘‘သုပဏ္ဏဝင်္ကစ္ဆဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကူဋေန ယုတ္တော အဂါရော, သောယေဝ သာလာတိ ကူဋာဂါရသာလာ။ ထမ္ဘပန္တိံ ပရိက္ခိပိတွာတိ ထမ္ဘမာလံ ပရိဝါရေတွာ, ပရိမဏ္ဍလာကာရေန ထမ္ဘပန္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာ နာမ ပယိရုပါသနသာလာ။ ယတ္ထ ဥပဋ္ဌာနမတ္တံ ကရောန္တိ, န ဧကရတ္တဒိရတ္တာဒိဝသေန နိသီဒနံ, ဣဓ ပန တထာ ကတာ နိသီဒနသာလာယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘သန္နိပတိတာန’’ န္တေွဝ အဝတွာ ‘‘သန္နိသိန္နာန’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ မာနိတဗ္ဗောတိ မာဠော, မီယတိ ပမီယတီတိ ဝါ မာဠော။ မဏ္ဍလာကာရေန ပဋိစ္ဆန္နော မာဠောတိ မဏ္ဍလမာဠော, အနေကကောဏဝန္တော ပဋိဿယဝိသေသော။ ‘‘သန္နိသိန္နာန’’န္တိ နိသဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တံ, နိသဇ္ဇနဝသေန ဝါ ‘‘သန္နိသိန္နာန’’န္တိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒမဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ နိသီဒနဣရိယာပထံ, ကာယသာမဂ္ဂီဝသေန စ သမောဓာနံ သန္ဓာယ ပဒဒွယမေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သင်္ခိယာ ဝုစ္စတိ ကထာ သမ္မာ ခိယနတော ကထနတော။ ကထာဓမ္မောတိ ကထာသဘာဝေါ, ဥပပရိက္ခာ ဝိဓီတိ ကေစိ။
‘‘အစ္ဆရိယ’’န္တိအာဒိ တဿ ရူပဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘ကတမော ပန သော’’တိအာဒိ။ သောတိ ကထာဓမ္မော။ ‘‘နီယတီတိ နယော, အတ္ထော, သဒ္ဒသတ္ထံ အနုဂတော နယော သဒ္ဒနယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ နီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဝါ နယော, ဥပါယော, သဒ္ဒသတ္ထေ အာဂတော နယော အတ္ထဂဟဏူပါယော သဒ္ဒနယော။ တတ္ထ ဟိ အနဘိဏှဝုတ္တိကေ အစ္ဆရိယ-သဒ္ဒေါ ဣစ္ဆိတော ရုဠှိဝသေန။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟဏံ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ တဿ ဟိ တဒါရောဟဏံ န နိစ္စံ, ကဒါစိယေဝ သိယာ, ဧဝမိဒမ္ပိ။ အစ္ဆရာယောဂ္ဂံ အစ္ဆရိယံ နိရုတ္တိနယေန ယောဂ္ဂသဒ္ဒဿ လောပတော, တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ ဏိယပစ္စယဿ ဝိစိတြဝုတ္တိတော, သော ပန ပေါရာဏဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌကထာနယော’’တိ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗေ အဘူတန္တိ အဘူတပုဗ္ဗံ, ဧတေန န ဘူတံ အဘူတန္တိ နိဗ္ဗစနံ, ဘူတ-သဒ္ဒဿ စ အတီတတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယာဝဉ္စိဒန္တိ သန္ဓိဝသေန နိဂ္ဂဟိတာဂမောတိ အာဟ ‘‘ယာဝ စ ဣဒ’’န္တိ, ဧတဿ စ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒိတာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ယာဝ စယတ္တကံ ဣဒံ အယံ နာနာဓိမုတ္တိကတာ သုပ္ပဋိဝိဒိတာ, တံ ‘‘ဧတ္တကမေဝါ’’တိ န သက္ကာ အမှေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ, အက္ခာတုဉ္စာတိ သပါဌသေသတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတာယ အပ္ပမေယျတံ ဒဿေတီ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၉၉။) [သျ]‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ တေနာတိ ဧတ္ထ တ-သဒ္ဒေါ သကတ္ထပဋိနိဒ္ဒေသော, တသ္မာ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သမာနော သုပါကဋော နာမ ဟောတိ, တဒဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ တဿ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော’’တိအာဒိမာဟ။ န ဟေတ္ထ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော အတ္ထိ, ယော အတ္ထော တေဟိ ထေရေဟိ တ-သဒ္ဒေန ပရာမသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဂုဏသင်္ခါတံ သကတ္ထံယေဝေသ ပဓာနဘာဝေန ပရာမသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနံ အနာဝရဏဉာဏံ, အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ။ တဒုဘယဉှိ သမ္မာ အဝိပရီတံ သယမေဝ ဗုဇ္ဈတိ, သမ္မာ ဝါ ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရံ ဗုဇ္ဈတီတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ သာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိဿရိယဘာဝံ, တသ္မာ ‘‘အနုတ္တရာ သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အဗ္ဘညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ, တေန တာဒိသေန ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ သတိပိ ဉာဏဒဿနာနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ ဝိသယဝိသေသပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ပဌမမတ္ထံ အသာဓာရဏဉာဏဝသေန ဒဿေတိ။ အာသယာနုသယဉာဏေန ဇာနတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ ပဿတာတိ အတ္ထော။
ဒုတိယံ ဝိဇ္ဇတ္တယဝသေန။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ တတိယံ အဘိညာနာဝရဏဉာဏဝသေန။ အဘိညာပရိယာပန္နေပိ ‘‘တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟီ’’တိ တာသံ ရာသိဘေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန သမန္တစက္ခုနာ ပဿတာတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထံ သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန။ ပညာယာတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန။ ကုဋ္ဋဿ ဘိတ္တိယာ တိရော ပရံ, အန္တော ဝါ, တဒါဒီသု ဂတာနိ။ အတိဝိသုဒ္ဓေနာတိ အတိဝိယ ဝိသုဒ္ဓေန ပဉ္စဝဏ္ဏသမန္နာဂတေန သုနီလပါသာဒိကအက္ခိလောမသမလင်္ကတေန ရတ္တိဉ္စေဝ ဒိဝါ စ သမန္တာ ယောဇနံ ပဿန္တေန မံသစက္ခုနာ။ ပဉ္စမံ ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန။ ‘‘အတ္တဟိတသာဓိကာယာ’’တိ ဧကံသတော ဝုတ္တံ, ပရိယာယတော ပနေသာ ပရဟိတသာဓိကာပိ ဟောတိ။ တာယ ဟိ ဓမ္မသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကကိလေသသမုဂ္ဃါတာယ ဒေသနာဉာဏာဒိ သမ္ဘဝတိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ ဝိပဿနာသဟဂတော သမာဓိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၀။) [သျ]ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏမေတိဿာတိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ, တာယ။ ဒေသနာပညာယာတိ ဒေသနာကိစ္စနိပ္ဖါဒကေန သဗ္ဗညုတညာဏေန။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ, ပဉ္စမာရာနံ ဝါ, သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ။ တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ, အဇ္ဈုပေက္ခနဉ္စ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ပဉ္စမဝဂ္ဂေ သင်္ဂီတံ စင်္ကီသုတ္တဉ္စေတ္ထ (မ။ နိ။ ၂။၄၂၂) နိဒဿနံ, ဧတေန အရယော ဟတာ အနေနာတိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိမာဟ။ အတော နာဝစနဿ တာဗျပ္ပဒေသော မဟာဝိသယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပိစ အရယော ဟနတီတိ အန္တသဒ္ဒေန ပဒသိဒ္ဓိ, ဣကာရဿ စ အကာရော။ ပစ္စယာဒီနံ သမ္ပဒါနဘူတာနံ, တေသံ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏံ, ပဋိဂ္ဂဟိတုံ ဝါ အရဟတီတိ အရဟန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပစ္စယာဒီနဉ္စ အရဟတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ။ သာမဉ္စာတိ သယမေဝ, အပရနေယျော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ ပနေတ္ထ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာန’’န္တိ အယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ? သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော, ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ အနုပယောဇေတဗ္ဗတော ယဇ္ဇေဝံ ‘‘ဓမ္မာန’’န္တိ ဝိသေသောဝါနုပယောဇိတော သိယာ, ကသ္မာ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ အယမတ္ထော အနုပယောဇီယတီတိ? ဧကဒေသဿ အဂ္ဂဟဏတော။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ, ဧသ နယော ဤဒိသေသု။
ဣဒါနိ စ စတူဟိ ပဒေဟိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန အတ္တနာ အဓိပ္ပေတတရံ ဆဋ္ဌမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တရာယိကဓမ္မေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တဒေဝ နိဂမနံ ကရောတိ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အန္တရာယကရဓမ္မဉာဏေန ဇာနတာ, နိယျာနိကဓမ္မဉာဏေန ပဿတာ, အာသဝက္ခယဉာဏေန အရဟတာ, သဗ္ဗညုတညာဏေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနအာတိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနတ္ထစရဏေန ကိလေသာ ဧဝ အရယောတိ ကိလေသာရယော, တေသံ ကိလေသာရီနံ။ ဧတ္ထာဟ – ယဿ ဉာဏဿ ဝသေန သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ နာမ ဇာတော, ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဥဒါဟု ကမေနာတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ သတိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ, အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ပဋိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ, တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၁။) [သျ]အနတ္တာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၇၉၊ မဟာနိ။ ၂၇၊ စူဠနိ။ ၈, ၁၀၊ နေတ္တိ။ ၅) ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတိလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တေန တေ ‘သဗ္ဗဝိဒူ’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –
‘ဂစ္ဆံ သမာဟိတော နာဂေါ, ဌိတော နာဂေါ သမာဟိတော၊
သေယျံ သမာဟိတော နာဂေါ, နိသိန္နောပိ သမာဟိတော’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၄၃)၊ –
ဣဒမ္ပိ သဗ္ဗဒါ ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒီပကံ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ နာဂေါပမသုတ္တဝစနံ သုဝုတ္တံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ဝါဒေ ဝုတ္တဒေါသာ နာတိဝတ္တိ။ ဌိတိလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ, တသ္မာ သကိညေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန, ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ နာမ ဘဂဝါ ဇာတော, တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနိကံ နာမ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓဉှိ ဉာဏံ လောကေ အနုမာနိက’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ တံ န ယုတ္တမေဝ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပ္ပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထာဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿေဝ အသမ္ဘဝတော တထာ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ။ ယဉှိ သေသံ, တဒပစ္စက္ခမေဝ, အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ, တဿ သေသဘာဝေါ ဧဝ န သိယာ, အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ တထာဝဝတ္ထိတုမေဝ န သက္ကာတိ? သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဏဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော, ယံ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ, သကလမေကဒေသော ဝါ, တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော, ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ စ သကလဿ အဝိသယဘာဝေ တဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၂။) [သျ]ဧကန္တေနေဝ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓါ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တုပ္ပါဒပဋိဗဒ္ဓါတိ (မဟာနိ။ ၆၉, ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမတက္ကဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။
နနု စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ, တဒါ သကိံယေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာ နာတိဝတ္တိယေဝါတိ? န, တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမာနဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ, တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ, ‘‘ယာဝတကံ နေယျံ, တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ နေယျံ။ နေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ, ဉာဏပရိယန္တိကံ နေယျံ။ နေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဉာဏံ နပ္ပဝတ္တတိ, ဉာဏံ အတိက္ကမိတွာ နေယျပထော နတ္ထိ။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနော တေ ဓမ္မာ, ယထာ ဒွိန္နံ သမုဂ္ဂပဋလာနံ သမ္မာ ဖုသိတာနံ ဟေဋ္ဌိမံ သမုဂ္ဂပဋလံ ဥပရိမံ နာတိဝတ္တတိ, ဥပရိမံ သမုဂ္ဂပဋလံ ဟေဋ္ဌိမံ နာတိဝတ္တတိ။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနော, ဧဝမေဝ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နေယျဉ္စ ဉာဏဉ္စ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနော…ပေ… တေ ဓမ္မာ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉, ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဧဝမေကဇ္ဈံ, ဝိသုံ, သကိံ, ကမေန ဝါ ဣစ္ဆာနုရူပံ ပဝတ္တဿ တဿ ဉာဏဿ ဝသေန သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ နာမ ဇာတောတိ။
အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဌာနာဌာနာဒီနိ ဆဗ္ဗိသယာနိ ဆဟိ ဉာဏေဟိ ဇာနတာ, ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ စုတူပပါတဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေဟိ ပဿတာ, သဝါသနာနမာသဝါနံ အာသဝက္ခယဉာဏေန ခီဏတ္တာ အရဟတာ, ဈာနာဒိဓမ္မေ သံကိလေသဝေါဒါနဝသေန သာမံယေဝ အဝိပရီတာဝဗောဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန, ဧဝံ ဒသဗလဉာဏဝသေန စတူဟာကာရေဟိ ထောမိတေန။ အပိစ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ, တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မာနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတော နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ, ဒဝါဒီနံ ဆန္နမဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ, ဆန္ဒာဒီနံ ဆန္နမဟာနိဟေတုဘူတာယ အပရိက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၃။) [သျ]သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန, ဧဝံ အဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေန (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) စတူဟာကာရေဟိ ထောမိတေနာတိ ဧဝမာဒိနာ တေသံ တေသံ ဉာဏဒဿနပဟာနဗောဓနတ္ထေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ။
စတုဝေသာရဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘စတူဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထောမိတေနာ’’တိ ဧတေန ဣမေသံ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိ ပဒဿ ဝိသေသနတံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဟီနပဏီတဘေဒေန ဒုဝိဓာဝ အဓိမုတ္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ, ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပန အနေကဘေဒဘိန္နာဝါတိ အာဟ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ’’တိ။ သာ ပန အဓိမုတ္တိ အဇ္ဈာသယဓာတုယေဝ, တဒပိ တထာ တထာ ဒဿနံ, ခမနံ, ရောစနဉ္စာတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတိ ‘‘နာနဇ္ဈာသယတာ’’တိ ဣမိနာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ နာနဇ္ဈာသယတာ နာနာဒိဋ္ဌိကတာ နာနက္ခန္တိတာ နာနာရုစိတာ’’တိ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စ ဣဒန္တိ ပဒပူရဏမတ္တံ, ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ’’တိ ဧတေန ဝါ ပဒေန သမာနာဓိကရဏံ, တဿတ္ထော ပန ပါကဋောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ယာဝ စ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒိတာ’’တိ။
‘‘ယာ စ အယ’’န္တိအာဒိနာ ဓာတုသံယုတ္တပါဠိံ ဒဿေန္တော တဒေဝ သံယုတ္တံ မနသိ ကရိတွာ တေသံ အဝဏ္ဏဝဏ္ဏဘာသနေန သဒ္ဓိံ ဃဋေတွာ ထေရာနမယံ သင်္ခိယဓမ္မော ဥဒပါဒီတိ ဒဿေတိ။ အတော အဿ ဘဂဝတော ဓာတုသံယုတ္တဒေသနာနယေန တာသံ သုပ္ပဋိဝိဒိတဘာဝံ သမတ္ထနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုပ္ပဋိဝိဒိတဘာဝသမတ္ထနဉှိ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိဝစနံ။ တတ္ထ ယာ အယံ နာနာဓိမုတ္တိကတာ…ပေ… ရုစိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာတုသောတိ အဇ္ဈာသယဓာတုယာ။ သံသန္ဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓေန္တိ ဝိဿာသေန္တိ။ သမေန္တီတိ သမ္မာ, သဟ ဝါ ဘဝန္တိ။ ‘‘ဟီနာဓိမုတ္တိကာ’’တိအာဒိ တထာဘာဝဝိဘာဝနံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတီတသ္မိံ ကာလေ, အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နာနာဓိမုတ္တိကတာ-ပဒဿ နာနဇ္ဈာသယတာတိ အတ္ထဝစနံ။ နာနာဒိဋ္ဌိ…ပေ… ရုစိတာတိ တဿ သရူပဒဿနံ။ သဿတာဒိလဒ္ဓိဝသေန နာနာဒိဋ္ဌိကတာ။ ပါပါစာရကလျာဏာစာရာဒိပကတိဝသေန နာနက္ခန္တိတာ။ ပါပိစ္ဆာအပ္ပိစ္ဆာဒိဝသေန နာနာရုစိတာ။ နာဠိယာတိ တုမ္ဗေန, အာဠှကေန ဝါ။ တုလာယာတိ မာနေန။ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏန္တိ စေတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ, န ဒသဗလဉာဏန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၄။) [သျ]အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏေနာ’’တိ။ ဧဝံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃) ဝုတ္တံ, အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ, ဒသဗလသုတ္တဋ္ဌကထာသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၂၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၁) စ ဧဝမာဂတံ။
ပရဝါဒီ ပနာဟ ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ နတ္ထိ, သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝါယံ ပဘေဒေါ’’တိ, တံ တထာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉှိ သကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန တမ္ပိ တတော အဝသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ, ဒုတိယံ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝ, တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ, စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ, ပဉ္စမံ သတ္တာနမဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ, ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ, သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ, အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိမေဝ, နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ, ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ဇာနာတိ, ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ, ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, မဂ္ဂေါ ဟုတွာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။ အပိစ ပရဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ဧတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ, ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ, လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဇာနန္တော ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏာနိ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ, တတော ပရာနိ ဒွေ ‘‘အဝိတက္ကအဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ, အာသဝက္ခယဉာဏံ ‘‘သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ, သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ, သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရ’’န္တိ ဝက္ခတိ, တထာ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ, တတော ပရံ ဒွေ ရူပါဝစရာနိ, အဝသာနေ ဧကံ ‘‘လောကုတ္တရ’န္တိ ဝက္ခတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ, ကာမာဝစရမေဝ, လောကိယမေဝါတိ။ ဣတိ အညဒေဝ ဒသဗလဉာဏံ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ, တသ္မာ ပဉ္စမဗလဉာဏသင်္ခါတေန နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏေန စ သဗ္ဗညုတညာဏေန စ ဝိဒိတာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စ-ကာရောပိ ဟိ ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ။ သာတိ ယထာဝုတ္တာ နာနာဓိမုတ္တိကတာ။ ‘‘ဒွေပိ နာမာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တသုတ္တဿတ္ထံ သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ ‘‘ဣမေသု စာပီ’’တိအာဒိနာ တဿ သင်္ခိယဓမ္မဿ တဒဘိသမ္ဗန္ဓတံ အာဝိ ကရောတိ။ ဣတိ ဟ မေတိ ဧတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒတ္ထေ ဣတိ-သဒ္ဒေါ, ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တံ, အာဂမော ဝါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၅။) [သျ]သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပေါ, အကာရာဒေသော ဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧဝံ ဣမေ’’တိ ဣမိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၄။ ‘‘ဝိဒိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပကတိယတ္ထဘူတာ ဝိဇာနနကိရိယာ သာမညေန အဘေဒဝတီပိ သမာနာ တံတံကရဏယောဂျတာယ အနေကပ္ပဘေဒါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထူနီတိ ဃရဝတ္ထူနိ။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏေန ဒိသွာ အညာသီ’’တိ စ ဝေါဟာရဝစနမတ္တမေတံ။ န ဟိ တေန ဒဿနတော အညံ ဇာနနံ နာမ နတ္ထိ။ တဒိဒံ ဉာဏံ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓံ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓံ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓံ စိတ္တုပ္ပါဒပဋိဗဒ္ဓံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ ကိံ နာမ ကရောန္တော ဘဂဝါ တေန ဉာဏေန အာဝဇ္ဇနာဒိပဋိဗဒ္ဓေန အညာသီတိ သောတူနမတ္ထဿ သုဝိညာပနတ္ထံ ပရမ္မုခါ ဝိယ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ‘‘ကိံ ကရောန္တော အညာသီ’’တိ ဣမိနာ, ပစ္ဆိမယာမကိစ္စံ ကရောန္တော တံ ဉာဏံ အာဝဇ္ဇနာဒိပဋိဗဒ္ဓံ ဟုတွာ တေန တထာ အညာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာမညသ္မိံ သတိ ဝိသေသဝစနံ သာတ္ထကံ သိယာတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ကိစ္စဉ္စနာမေတ’’န္တိအာဒိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတံ ကတံ တဿ သမုဋ္ဌာပကကိလေသသမုဂ္ဃါဋနေန, ယတော ‘‘နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော’’တိ အဋ္ဌာရသသု ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဝုစ္စတိ။ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒါစာရော နတ္ထီတိ ဟေတ္ထ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဝုတ္တာနုယောဂေါ တဒဝတ္ထောယေဝါတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘တံ ပဉ္စဝိဓ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ပုရိမကိစ္စဒွယံ ဒိဝသဘာဂဝသေန, ဣတရတ္တယံ ရတ္တိဘာဂဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ တထာယေဝ ဝက္ခမာနတ္တာ။
‘‘ဥပဋ္ဌာကာနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ, သရီရဖာသုကတ္ထဉ္စာ’’တိ ဧတေန အနေကကပ္ပသမုပစိတပုညသမ္ဘာရဇနိတံ ဘဂဝတော မုခဝရံ ဒုဂ္ဂန္ဓာဒိဒေါသံ နာမ နတ္ထိ, တဒုဘယတ္ထမေဝ ပန မုခဓောဝနာဒီနိ ကရောတီတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယော ဗာဟိရဗ္ဘန္တရေဟိ မလေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော သုဓောတမဏိ ဝိယ ဟောတိ။ ဝိဝိတ္တာသနေတိ ဖလသမာပတ္တီနမနုရူပေ ဝိဝေကာနုဗြူဟနာသနေ။ ဝီတိနာမေတွာတိ ဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနံ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ န ဝိဝေကနိန္နတာယ, ပရေသဉ္စ ဒိဋ္ဌာနုဂတိ အာပဇ္ဇနတ္ထံ။ သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ အန္တရဝါသကံ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေန နိဝါသေတွာ ဝိဇ္ဇုလတာသဒိသံ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ မေဃဝဏ္ဏံ သုဂတစီဝရံ ပါရုပိတွာ သေလမယပတ္တံ အာဒါယာတိ အဓိပ္ပါယော။ တထာယေဝ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တော။ ‘‘ကဒါစိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၆။) [သျ]ဧကကော’’တိအာဒိ တေသံ တေသံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနာနုကူလံ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနဒဿနံ။ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော, တေန နဂရမ္ပိ ဝိကပ္ပေတိ။ ယထာရုစိ ဝတ္တမာနေဟိ အနေကေဟိ ပါဋိဟာရိယေဟိ ပဝိသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္ဆိမပက္ခံ ဝိတ္ထာရေတိ။ သေယျထိဒန္တိ စ တံ ကတမန္တိ အတ္ထေ နိပါတော, ဣဒံ ဝါ သပ္ပါဋိဟီရပဝိသနံ ကတမန္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ မုဒုဂတဝါတာတိ မုဒုဘူတာ, မုဒုဘာဝေန ဝါ ဂတာ ဝါတာ။ ဥဒကဖုသိတာနီတိ ဥဒကဗိန္ဒူနိ။ မုဉ္စန္တာတိ ဩသိဉ္စန္တာ။ ရေဏုံ ဝူပသမေတွာတိ ရဇံ သန္နိသီဒါပေတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ စဏ္ဍ-ဝါတာတပ-ဟိမပါတာဒိ-ဟရဏေန ဝိတာနကိစ္စနိပ္ဖါဒကတ္တာ, တတော တတော ဟိမဝန္တာဒီသု ပုပ္ဖူပဂရုက္ခတော ဥပသံဟရိတွာတိ အတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ တထာ န ဝုတ္တံ။ သမဘာဂကရဏမတ္တေန ဩနမန္တိ, ဥန္နမန္တိ စ, တတောယေဝ ပါဒနိက္ခေပသမယေ သမာဝ ဘူမိ ဟောတိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ သက္ခရကထလကဏ္ဋကသင်္ကုကလလာဒိအပဂမနဿာပိ သမ္ဘဝတော, တဉ္စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာလက္ခဏဿ နိဿန္ဒဖလံ, န ဣဒ္ဓိနိမ္မာနံ။ ပဒုမပုပ္ဖါနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော, တေန ‘‘ယဒိ ယထာဝုတ္တနယေန သမာ ဘူမိ ဟောတိ, ဧဝံ သတိ တာနိ န ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, တထာ ပန အသတိယေဝ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဘဂဝတော ယထာရုစိ ပဝတ္တနံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗဒါဝ ဘဂဝတော ဂမနံ ပဌမံ ဒက္ခိဏပါဒုဒ္ဓရဏသင်္ခါတာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတန္တိ အာဟ ‘‘ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဒက္ခိဏတာယ တထာ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော,(ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရော (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၃) စ ဝဒတိ, သဗ္ဗေသံ ဥတ္တမတာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ သတိ ဥတ္တမပုရိသာနံ တထာပကတိတာယာတိ အာပဇ္ဇတိ။ ဌပိတမတ္တေ နိက္ခမိတွာ ဓာဝန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒဉ္စ ယာဝဒေဝ ဝိနေယျဇနဝိနယနတ္ထံ သတ္ထု ပါဋိဟာရိယန္တိ တေသံ ဒဿနဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော’’တိ ဝတွာပိ ‘‘သုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရာနိ ဝိယာ’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတော သရီရေ ပီတာဘာယ ယေဘုယျတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ရသ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဥဒကပရိယာယော, ပိဉ္ဇရ-သဒ္ဒေါ ဟေမဝဏ္ဏပရိယာယော, သုဝဏ္ဏဇလဓာရာ ဝိယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏကထာ။၂၂) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ ပါသာဒကူဋာဂါရာဒီနိ တေသု တေသု ဂါမနိဂမာဒီသု သံဝိဇ္ဇမာနာနိ အလင်္ကရောန္တိယော ဟုတွာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၇။) [သျ]‘‘တထာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ ဓမ္မတာဝသေန တေသံ သဒ္ဒကရဏံ ဒဿေတိ။ တဒါ ကာယံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ကာယူပဂါနိ, န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတာနိ။ ‘‘အန္တရဝီထိ’’န္တိ ဣမိနာ ဘဂဝတော ပိဏ္ဍာယ ဂမနာနုရူပဝီထိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ဘဂဝါ လောလုပ္ပစာရပိဏ္ဍစာရိကော ဝိယ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတိ။ ယေ ပဌမံ ဂတာ, ယေ ဝါ တဒနုစ္ဆဝိကံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါတုံ သမတ္ထာ, တေ ဘဂဝတောပိ ပတ္တံ ဂဏှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိမာနေန္တီတိ ပတိဿမာနသာ ပူဇေန္တိ, ဘဂဝန္တံ ဝါ ပဋိမာနာပေန္တိ ပဋိမာနန္တံ ကရောန္တိ။ ဝေါဟာရမတ္တဉ္စေတံ, ဘဂဝတော ပန အပဋိမာနနာ နာမ နတ္ထိ။ စိတ္တသန္တာနာနီတိ အတီတေ, ဧတရဟိ စ ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနာနိ။ ယထာ ကေစိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပဗ္ဗဇိတွာတိ စ အရဟတ္တသမာပန္နာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခေပဂတဒဿနတ္ထံ, န ပန ဂိဟီနံ အရဟတ္တသမာပန္နတာပဋိက္ခေပနတ္ထံ။ အယဉှိ အရဟတ္တပ္ပတ္တာနံ ဂိဟီနံ သဘာဝေါ, ယာ တဒဟေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါ, ကာလံ ကိရိယာဝါတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အာယသ္မတာ နာဂသေနတ္ထေရေန ‘‘ဝိသမံ မဟာရာဇ, ဂိဟိလိင်္ဂံ, ဝိသမေ လိင်္ဂေ လိင်္ဂဒုဗ္ဗလတာယ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဂိဟီ တသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ပဗ္ဗဇတိ ဝါ ပရိနိဗ္ဗာယတိ ဝါ နေသော မဟာရာဇ, ဒေါသော အရဟတ္တဿ, ဂိဟိလိင်္ဂဿေဝေသော ဒေါသော ယဒိဒံ လိင်္ဂဒုဗ္ဗလတာ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၂။၂) သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သပ္ပါဋိဟီရပ္ပဝေသနသမ္ဗန္ဓေနေဝ မဟာဇနာနုဂ္ဂဟဏံ ဒဿိတံ, အပ္ပါဋိဟီရပ္ပဝေသနေန စ ပန ‘‘တေ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ’’တိအာဒိဝစနံ ယထာရဟံ သမ္ဗန္ဓိတွာ မဟာဇနာနုဂ္ဂဟဏံ အတ္ထတော ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ တမ္ပိ ဟိ ပုရေဘတ္တကိစ္စမေဝါတိ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာ စေတ္ထ မဏ္ဍလမာဠော။ တတ္ထ ဂန္တွာ မဏ္ဍလမာဠေတိ ဣဓ ပါဌော လိခိတော။ ‘‘ဂန္ဓမဏ္ဍလမာဠေ’’တိပိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၃) မနောရထပူရဏိယာ ဒိဿတိ, တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေန ပရိဘဏ္ဍေ မဏ္ဍလမာဠေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသတီတိ စ ပဝိသနကိရိယာသမ္ဗန္ဓတာယ, တဿမီပတာယ စ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပဝိသိတုံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န ပန အန္တော တိဋ္ဌတီတိ။ ဧဝဉှိ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိဝစနံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄) သူပပန္နံ ဟောတိ။
အထ ခေါတိ ဧဝံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတုံ ဂမနကာလေ။ ဥပဋ္ဌာနေတိ သမီပပဒေသေ။ ‘‘ပါဒေ ပက္ခာလေတွာ ပါဒပီဌေ ဌတွာ ဘိက္ခုသံဃံ ဩဝဒတီ’’တိ ဧတ္ထ ပါဒေ ပက္ခာလေန္တောဝ ပါဒပီဌေ တိဋ္ဌန္တော ဩဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၈။) [သျ]ဧတဒတ္ထံယေဝ ဟိ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနံ အာဂမယမာနော နိသီဒိ။ ဒုလ္လဘာ သမ္ပတ္တီတိ သတိပိ မနုဿတ္တပဋိလာဘေ ပတိရူပဒေသဝါသဣန္ဒြိယာဝေကလ္လသဒ္ဓါပဋိလာဘာဒယော သမ္ပတ္တိသင်္ခါတာ ဂုဏာ ဒုလ္လဘာတိ အတ္ထော။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ဒုလ္လဘာ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တီ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော အယုတ္တောဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါဒပီဌေ ဌတွာ ဩဝဒနကာလေ, တေသု ဝါ ဘိက္ခူသု, ရတ္တိယာ ဝသနံ ဌာနံ ရတ္တိဋ္ဌာနံ, တထာ ဒိဝါဌာနံ။ ‘‘ကေစီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနန္တိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကေ သုညဝိမာနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော တာဝတိံသဘဝနာဒီသုပိ။ တတော ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ တယော ဘာဂေ ကတွာ ပဌမဘာဂေ သစေ အာကင်္ခတိ, ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ, သစေ နာကင်္ခတိ, ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, အထ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဘာဂေ ပစ္ဆိမယာမဿ တတိယကောဋ္ဌာသေ ဝိယ လောကံ ဝေါလောကေတိ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကံ ပဿိတုံ, တေနာဟ ‘‘သစေ အာကင်္ခတီ’’တိအာဒိ။ သီဟသေယျန္တိအာဒီနမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ယဉှိ အပုဗ္ဗံ ပဒံ အနုတ္တာနံ, တဒေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ သမ္မာ အဿာသိတဗ္ဗောတိ ဂါဟာပနဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘိတဗ္ဗောတိ သမဿာသိတော။ တာဒိသော ကာယော ယဿာတိ တထာ။ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သန္နိပတတိ။ တဿာ ပရိသာယ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ကတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမ္ပတ္တပရိသာယအနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေနာ’’တိ။ ယတ္ထ ဓမ္မံ သဟ ဘာသန္တိ, သာ ဓမ္မသဘာ နာမ။ ကာလယုတ္တန္တိ ‘‘ဣမိဿာ ဝေလာယ ဣမဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ တံတံကာလာနုရူပံ။ သမယယုတ္တန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိအနုရူပံ ဝါ သမယယုတ္တံ။ အထ ဝါ သမယယုတ္တန္တိ ဟေတုဒါဟရဏေဟိ ယုတ္တံ။ ကာလေန သာပဒေသဉှိ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပရိသံ ဥယျောဇေတိ, န ယာဝ သမန္ဓကာရာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သမယံ ဝိဒိတွာ ပရိသံ ဥယျောဇေသီ’’တိပိ ကတ္ထစိ ပရိယာယဝစနပါဌော ဒိဿတိ, သော ပစ္ဆာ ပမာဒလိခိတော။
ဂတ္တာနီတိ ကာယောယေဝ အနေကာဝယဝတ္တာ ဝုတ္တော။ ‘‘ဥတုံ ဂဏှာပေတီ’’တိ ဣမိနာ ဥတုဂဏှာပနတ္ထမေဝ ဩသိဉ္စနံ, န ပန မလဝိက္ခာလနတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ န ဟိ ဘဂဝတော ကာယေ ရဇောဇလ္လံ ဥပလိမ္ပတီတိ။ စတုဇ္ဇာတိကေန ဂန္ဓေန ပရိဘာဝိတာ ကုဋီ ဂန္ဓကုဋီ။ တဿာ ပရိဝေဏံ တထာ။ ဖလသမာပတ္တီဟိ မုဟုတ္တံ ပဋိသလ္လီနော။ တတော တတောတိ အတ္တနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၀၉။) [သျ]အတ္တနော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဌာနတော, ဥပဂန္တွာ, သမီပေ ဝါ ဌာနံ ဥပဋ္ဌာနံ, ဘဇနံ သေဝနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိသီဒနဋ္ဌာနေ, ပုရိမယာမေ ဝါ, တေသု ဝါ ဘိက္ခူသု။
ပဉှာကထနာဒိဝသေန အဓိပ္ပါယံ သမ္ပာဒေန္တော ‘‘ဒသသဟဿိလောကဓာတူ’’တိ ဧဝံ အဝတွာ တဿာ အနေကာဝယဝသင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သကလဒသသဟဿိလောကဓာတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမေသု မနုဿပရိသာဗာဟုလ္လတော ဩကာသံ အလဘိတွာ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမယာမေယေဝ ဩကာသံ လဘမာနာ, ဘဂဝတာ ဝါ ကတောကာသတာယ ဩကာသံ လဘမာနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကီဒိသံ ပန ပုစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ယထာဘိသင်္ခတံ အန္တမသော စတုရက္ခရမ္ပီ’’တိ။ ယထာဘိသင်္ခတန္တိ အဘိသင်္ခတာနုရူပံ, တဒနတိက္ကမ္မ ဝါ, ဧတေန ယထာ တထာ အတ္တနော ပဋိဘာနာနုရူပံ ပုစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတိ။
ပစ္ဆာဘတ္တကာလဿ တီသု ဘာဂေသု ပဌမဘာဂေ သီဟသေယျာကပ္ပနံ ဧကန္တံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိသဇ္ဇာယ ပီဠိတဿ သရီရဿာ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ပုဗ္ဗေ ‘‘သစေ အာကင်္ခတီ’’တိ တဒါ သီဟသေယျာကပ္ပနဿ အနိဗဒ္ဓတာ ဝိဘာဝိတာ။ ကိလာသုဘာဝေါ ကိလမထော။ သရီရဿ ကိလာသုဘာဝမောစနတ္ထံ စင်္ကမေန ဝီတိနာမေတိ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ အာသယာနုသယဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏသင်္ခါတေန ပဉ္စမဆဋ္ဌဗလဘူတေန ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ။ တေန ဟိ လောကဝေါလောကနဗာဟုလ္လတာယ တံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဣဒဉ္စ ပစ္ဆိမယာမေ ဘဂဝတော ဗဟုလံ အာစိဏ္ဏဝသေန ဝုတ္တံ။ အပ္ပေကဒါ အဝသိဋ္ဌဗလဉာဏေဟိ, သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝ စ ဘဂဝါ တမတ္ထံ သာဓေတိ။
‘‘ပစ္ဆိမယာမကိစ္စံ ကရောန္တော အညာသီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေန္တော ‘‘တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တာနံ ဣဒံ ပဉ္စဝိဓံ ကိစ္စံ အဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ သဗ္ဗကာလံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတသတိသမ္ပဇညတ္တာ, တသ္မာ တဒဟေပိ တဒဝိဇဟနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဓ ပဉ္စဝိဓကိစ္စပယောဇနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စင်္ကမန္တိ တတ္ထ စင်္ကမနာနုရူပဋ္ဌာနံ။ စင်္ကမမာနော အညာသီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ အတ္ထဒွယေ ပစ္ဆိမတ္ထညေဝ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမတ္ထော ဟိ ပကရဏာဓိဂတတ္တာ သုဝိညေယျောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၀။) [သျ]‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဣမံ သင်္ခိယဓမ္မံ ဝိဒိတွာ ယေန မဏ္ဍလမာဠော, တေနုပသင်္ကမီ’’တိ အယံ သာဝသေသပါဌော, တသ္မာ ဧတံ ဝိဒိတွာ, ဧဝံ စိန္တေတွာ စ ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဉတွာ စ ပနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဿ ဧတဒဟောသီတိ အဿ ဘဂဝတော ဧတံ ပရိဝိတက္ကနံ, ဧသော ဝါ စေတသော ပရိဝိတက္ကော အဟောသိ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသောယံ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈ အာဒယော) ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏကိစ္စံ န သဗ္ဗထာ ပါကဋံ။ နိရန္တရန္တိ အနုပုဗ္ဗာရောစနဝသေန နိဗ္ဗိဝရံ, ယထာဘာသိတဿ ဝါ အာရောစနဝသေန နိဗ္ဗိသေသံ။ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာတိ တံ ယထာရောစိတံ ဝစနံ ဣမဿ သုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ကတွာ, ဣမဿ ဝါ သုတ္တဿ ဒေသနာယ ဥပ္ပန္နံ ကာရဏံ ကတွာတိပိ အတ္ထော။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏေ, တေန ဣမဿ သုတ္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကံ နိက္ခေပံ ဒဿေတိ။ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဌာနေသူတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဋ္ဌာနေသု။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ ကေနစိ ဝါ လောကသ္မိံ အနိဝတ္တိယံ။ သီဟနာဒံ နဒန္တောတိ သေဋ္ဌနာဒသင်္ခါတံ အဘီတနာဒံ နဒန္တော။ ယံ ပန လောကိယာ ဝဒန္တိ –
‘‘ဥတ္တရသ္မိံ ပဒေ ဗျဂ္ဃပုင်္ဂဝေါသဘကုဉ္ဇရာ၊
သီဟသဒ္ဒူလနာဂါဒျာ, ပုမေ သေဋ္ဌတ္ထဂေါစရာ’’တိ။
တံ ယေဘုယျဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီဟနာဒသဒိသံ ဝါ နာဒံ နဒန္တော။ အယမတ္ထော သီဟနာဒသုတ္တေန (အ။ နိ။ ၆။၆၄၊ ၁၀။၂၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝါ ကေသရော မိဂရာဇာ သဟနတော, ဟနနတော, စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ လောကဓမ္မာနံ သဟနတော, ပရပ္ပဝါဒါနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သီဟဿ တထာဂတဿ နာဒံ နဒန္တောတိပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော ‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သီဟောတိ ခေါ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။ ယံ ခေါ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဣဒမဿ ဟောတိ သီဟနာဒသ္မိ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၁။) [သျ]‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကာ ဟိ ဣဓ ဝက္ခမာနဒေသနာယေဝ သီဟနာဒေါ။ တေသံ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနနယေန ပစ္စယာကာရဿ သမောဓာနမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သိနေရုံ…ပေ… ဝိယ စာတိ ဥပမာဒွယေန ဗြဟ္မဇာလဒေသနာယ အနညသာဓာရဏတ္တာ သုဒုက္ကရတံ ဒဿေတိ။ သုဝဏ္ဏကူဋေနာတိ သုဝဏ္ဏမယပဟရဏောပကရဏဝိသေသေန။ ရတနနိကူဋေန ဝိယ အဂါရံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဗြဟ္မဇာလသုတ္တန္တံ နိဋ္ဌပေန္တော, နိကူဋေနာတိ စ နိဋ္ဌာနဂတေန အစ္စုဂ္ဂတကူဋေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ အရဟတ္တဖလပရိယောသာနတ္တာ သဗ္ဗဂုဏာနံ တဒေဝ သဗ္ဗေသံ ဥတ္တရိတရန္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမော ပန မေ-သဒ္ဒေါ ဒေသနာပေက္ခောတိ ပရိနိဗ္ဗုတဿာပိ မေ သာ ဒေသနာ အပရဘာဂေ ပဉ္စဝဿသဟဿာနီတိ အတ္ထော ယုတ္တော။ သဝနဥဂ္ဂဟဏဓာရဏဝါစနာဒိဝသေန ပရိစယံ ကရောန္တေ, တထာ စ ပဋိပန္နေ နိဗ္ဗာနံ သမ္ပာပိကာ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ယဒဂ္ဂေန ယေနာတိ ကရဏနိဒ္ဒေသော, တဒဂ္ဂေန တေနာ တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ ‘‘ယေန တေနာ’’တိ ဧတံ ပဒဒွယံ။ တတ္ထာတိ ဟိ တသ္မိံ မဏ္ဍလမာဠေတိ အတ္ထော။ ယေနာတိ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တေနာတိ ပန ဥပယောဂတ္ထေ။ တသ္မာ တတ္ထာတိ တံ မဏ္ဍလမာဠန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဥပသင်္ကမန္တောတိ အတ္ထော ပစ္စုပ္ပန္နကာလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, တဒုပသင်္ကမနဿ ပန အတီတဘာဝဿ သူစနတော ‘‘ဥပသင်္ကမီ’’တိ တက္ကာလာပေက္ခနဝသေန အတီတပယောဂေါ ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ‘‘ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိ ဝစနံ သူပပန္နံ ဟောတိ။ ဣတရထာ ဒွိန္နမ္ပိ ဝစနာနံ အတီတကာလိကတ္တာ တထာဝတ္တဗ္ဗမေဝ န သိယာ။ ဥပသင်္ကမနဿ စ ဂမနံ, ဥပဂမနဉ္စာတိ ဒွိဓာ အတ္ထော, ဣဓ ပန ဂမနမေဝ။ သမ္ပတ္တုကာမတာယ ဟိ ယံ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံ တံ ပဒေသာတိက္ကမနဝသေန ‘‘တံ ဌာနံ ဥပသင်္ကမိ ဥပသင်္ကမန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ, တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဂတော’’တိ, တေန ဥပဂမနတ္ထံ နိဝတ္တေတိ။ ယဉှိ ဌာနံ ပတ္တုမိစ္ဆန္တော ဂစ္ဆတိ, တံ ပတ္တတာယေဝ ‘‘ဥပဂမန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယမေတ္ထ န သံဝဏ္ဏိတံ ‘‘ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိ ပဒံ, တံ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဂတောတိ ဥပဂတော။ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အတ္ထန္တရံ ဝဒတိ သဥပသဂ္ဂေါပိ အနုပသဂ္ဂေါ ဝိယာတိ။ အတော ‘‘ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိ ပဒဿ ဧဝံ ဥပဂတော တတော အာသန္နတရံ ဘိက္ခူနံ သမီပသင်္ခါတံ ပဉှံ ဝါ ကထေတုံ, ဓမ္မံ ဝါ ဒေသေတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌာနံ ဥပဂန္တွာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ယေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ယေန ကာရဏေန ဘဂဝတာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၂။) [သျ]သော မဏ္ဍလမာဠော ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော။ ကာရဏံ ပန ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။
ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီတိ ဧတ္ထ ကေနိဒံ ပညတ္တန္တိ အနုယောဂေ သတိ ဘိက္ခူဟီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓကာလေတိ ဓရမာနဿ ဘဂဝတော ကာလေ။ ဝိသေသန္တိ ယထာလဒ္ဓတော ဥတ္တရိ ဈာနမဂ္ဂဖလံ။ အထာတိ သံသယတ္ထေ နိပါတော, ယဒိ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကယမာနံ နံ ဘိက္ခုန္တိ သမ္ဗန္ဓော, တထာ တတော ပဿနဟေတု ဒဿေတွာ, ဩဝဒိတွာတိ စ။ အနမတဂ္ဂေတိ အနာဒိမတိ။ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာတိ အာကာသေ ဥဂ္ဂန္တွာ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဘုမ္မတ္ထော ဧဝ ယုဇ္ဇတီတိ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဘာရောတိ တင်္ခဏေယေဝ ဘဂဝတော အနုစ္ဆဝိကာသနဿ ဒုလ္လဘတ္တာ ဂရုကမ္မံ။ ဖလကန္တိ နိသီဒနတ္ထာယ ကတံ ဖလံ။ ကဋ္ဌကန္တိ နိသီဒနယောဂျံ ဖလကတော အညံ ဒါရုက္ခန္ဓံ။ သင်္ကဍ္ဎိတွာတိ သံဟရိတွာ။ တတ္ထာတိ ပုရာဏပဏ္ဏေသု, ကေဝလံ တေသု ဧဝ နိသီဒိတုမနနုစ္ဆဝိကတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ, တတ္ထာတိ ဝါ တေသု ပီဌာဒီသု။ ဧဝံ သတိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပညပေန္တီတိ အတ္ထဝသာ ဝိဘတ္တိံ ဝိပရိဏာမေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပပ္ဖေါဋေတွာတိ ယထာဌိတံ ရဇောဇလ္လာဒိ-သံကိဏ္ဏမနနုရူပန္တိ တဗ္ဗိသောဓနတ္ထံ သဉ္စာလေတွာ။ ‘‘အမှာကံ ဤဒိသာ ကထာ အညတရိဿာ ဒေသနာယ ကာရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တာ, အဝဿံ ဘဂဝါ အာဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ ယထာနိသီဒနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဓာဂတော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ တာဝကာလိကံ ဂဏှိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ ရညာ ဌပိတံ, တေန စ အာဂတကာလေ ပရိဘုတ္တံ အာသနံ ရညော နိသီဒနာသနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ တထာ အဋ္ဌပိတံ ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, ဘဂဝတော စ ပညပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ တာဒိသံ ရညော နိသီဒနာသနံ ပါဠိယံ ကထိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိမုတ္တိဉာဏန္တိ စ သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတာရမ္မဏံ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ဗလဉာဏဉ္စ, ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။
‘‘နိသဇ္ဇာ’’တိ ဣဒံ နိသီဒနပရိယောသာနဒီပနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘တေသံ ဘိက္ခူနံ ဣမေ သင်္ခိယဓမ္မံ ဝိဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဇာနန္တောယေဝ ပုစ္ဆီတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါတိ အာဟ ‘‘ဇာနန္တောယေဝါ’’တိ။ အသတိ ကထာဝတ္ထုမှိ တဒနုရူပါ ဥပရူပရိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဝိသေသကထာ န သမူပဗြူဟတီတိ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ပုစ္ဆနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နု-ဣတိ ပုစ္ဆနတ္ထေ။ အသ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တနတ္ထေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတမာယ နု…ပေ… ဘဝထာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၃။) [သျ]ဌာနေ သန္ဓိဝသေန ဥကာရဿ ဩကာရာဒေသောဝ, န ပဌမာယ ပါဠိယာ အတ္ထတော ဝိသေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘တဿာပိ ပုရိမောယေဝ အတ္ထော’’တိ ဣမိနာ။ ပုရိမောယေဝတ္ထောတိ စ ‘‘ကတမာယ နု ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော အတ္ထော။
‘‘ကာ စ ပနာ’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ ‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဗျတိရေကော စ နာမ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာပေက္ခကော ဝိသေသာတိရေကတ္ထော, သော စ တံ ပုဗ္ဗေ ယထာပုစ္ဆိတာယ ကထာယ ဝက္ခမာနံ ဝိပ္ပကတဘာဝသင်္ခါတံ ဗျတိရေကတ္ထံ ဇောတေတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရော။ တာဒိသော ပန အတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထတောဝ သုဝိညေယျောတိ ကတွာ တဒညေသမေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တရာကထာတိ ကမ္မဋ္ဌာန…ပေ… ကထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒယော သမဏကရဏီယဘူတာတိ အန္တရာသဒ္ဒေန အပေက္ခိတေ ကရဏီယဝိသေသေ သမ္ဗန္ဓာပါဒါနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗေ တေသမေဝ ဝတ္တဗ္ဗရူပတ္တာ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယာယ ဟိ ကထာယ တေ ဘိက္ခူ သန္နိသိန္နာ, သာ ဧဝ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ ဝိသေသေန ပုန ပုစ္ဆီယတိ, န တဒညေ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒယောတိ။ အန္တရာသဒ္ဒဿ အညတ္ထမာဟ ‘‘အညာ, ဧကာ’’တိ စ။ ပရိယာယဝစနဉှေတံ ပဒဒွယံ။ ယသ္မာ အညတ္ထေ အယံ အန္တရာသဒ္ဒေါ ‘‘ဘူမန္တရံ, သမယန္တရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ တသ္မာ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီန’’န္တိ နိဿက္ကတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေမဇ္ဈေ ဝါ အန္တရာသဒ္ဒေါ, သာ ပန တေသံ ဝေမဇ္ဈဘူတတ္တာ အညာယေဝ, တေဟိ စ အသမ္မိဿတ္တာ ဝိသုံ ဧကာယေဝါတိ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘အညာ, ဧကာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ပကာရေန ကရဏံ ပကတော, တတော ဝိဂတာ, ဝိဂတံ ဝါ ပကတံ ယဿာတိ ဝိပ္ပကတာ, အပရိနိဋ္ဌိတာ။ သိခန္တိ ပရိယောသာနံ။ အယံ ပန တဒဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန ဥတ္တရိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နာဟ’’န္တိအာဒိ။ ကထာဘင်္ဂတ္ထန္တိ ကထာယ ဘဉ္ဇနတ္ထံ။ အတ္ထတော အာပန္နတ္တာ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေတိ။ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ တိရစ္ဆာနဘူတာတိ စ တိရောကရဏဘူတာ, ဝိဗန္ဓနဘူတာတိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ စောရမဟာမတ္တသေနာဘယကထာဒိကံ အနေကဝိဟိတံ နိရတ္ထကကထံ သင်္ဂဏှာတိ။ အယံ ကထာ ဧဝါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၄။) [သျ]အန္တောဂဓာဝဓာရဏတံ, အညတ္ထာပေါဟနံ ဝါ သန္ဓာယ စေတံ ဝုတ္တံ။ အထာတိ တဿာ အဝိပ္ပကတကာလေယေဝ။ ‘‘တံ နော’’တိအာဒိနာ အတ္ထတော အာပန္နမာဟ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ နနု စ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာ ကထာ ‘‘ဣတိ ဟ မေ’’တိအာဒိနာ ယထာဓိပ္ပါယံ နိဋ္ဌာပိတာယေဝါတိ? န နိဋ္ဌာပိတာ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနေန ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဘဂဝါ တသ္မိံ ခဏေ န ဥပသင်္ကမေယျ, ဘိယျောပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါယေဝ တထာ ပဝတ္တေယျုံ, ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနေန ပန န ပဝတ္တေသုံ, တေနေဝါဟ ‘‘အယံ နော…ပေ… အနုပ္ပတ္တော’’တိ။
ဣဒါနိ နိဒါနဿ, နိဒါနဝဏ္ဏနာယ ဝါ ပရိနိဋ္ဌိတဘာဝံ ဒဿေန္တော တဿ ဘဂဝတော ဝစနဿာနုကူလဘာဝမ္ပိ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဟိ ဧတ္တကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိဝစနက္ကမေန ယံ နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ ဝါ ဧတ္တကေန ‘‘တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိအာဒိဝစနက္ကမေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ သမတ္တာတိ ဝါ ဒွိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ကမလ…ပေ… သလိလာယာ’’တိအာဒိနာ ပန တဿ နိဒါနဿ ဘဂဝတော ဝစနဿာနုကူလဘာဝံ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ကမလကုဝလယုဇ္ဇလဝိမလသာဓုရသသလိလာယာတိ ကမလသင်္ခါတေဟိ ပဒုမပုဏ္ဍရီကသေတုပ္ပလရတ္တုပ္ပလေဟိ စေဝ ကုဝလယသင်္ခါတေန နီလုပ္ပလေန စ ဥဇ္ဇလဝိမလသာဓုရသသလိလဝတိယာ။ နိမ္မလသိလာတလရစနဝိလာသသောဘိတရတနသောပါနန္တိ နိမ္မလေန သိလာတလေန ရစနာယ ဝိလာသေန လီလာယ သောဘိတရတနသောပါနဝန္တံ, နိမ္မလသိလာတလေန ဝါ ရစနဝိလာသေန, သုသင်္ခတကိရိယာသောဘေန စ သောဘိတရတနသောပါနံ, ဝိလာသသောဘိတသဒ္ဒေဟိ ဝါ အတိဝိယ သောဘိတဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမုတ္တာတလသဒိသဝါလုကာစုဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂန္တိ ဝိဝိဓေန ပကိဏ္ဏာယ မုတ္တာယ တလသဒိသာနံ ဝါလုကာနံ စုဏ္ဏေဟိ ပဏ္ဍရဝဏ္ဏဘူမိဘာဂဝန္တံ။ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတြဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တဿာတိ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာဟိ ဘိတ္တီဟိ ဝိစိတြဿ, ဝေဒိကာဟိ ပရိက္ခိတ္တဿ စ။ ဥစ္စတရေန နက္ခတ္တပထံ အာကာသံ ဖုသိတုကာမတာယ ဝိယ, ဝိဇမ္ဘိတသဒ္ဒေန စေတဿ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဇမ္ဘိတသမုဿယဿာတိ ဝိက္ကီဠနသမူဟဝန္တဿ။ ဒန္တမယသဏှမုဒုဖလကကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓမဏိဂဏပ္ပဘာသမုဒယုဇ္ဇလသောဘန္တိ ဒန္တမယေ အတိဝိယ သိနိဒ္ဓဖလကေ ကဉ္စနမယာဟိ လတာဟိ ဝိနဒ္ဓါနံ မဏီနံ ဂဏပ္ပဘာသမုဒါယေန သမုဇ္ဇလသောဘာသမ္ပန္နံ။ သုဝဏ္ဏဝလယနုပုရာဒိသံဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတကထိတဟသိတ- မဓုရဿရဂေဟဇနဝိစရိတဿာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၅။) [သျ]သုဝဏ္ဏမယနိယုရပါဒကဋကာဒီနံ အညမညံ သံဃဋ္ဋနေန ဇနိတသဒ္ဒေဟိ သမ္မိဿိတကထိတသရဟသိတသရသင်္ခါတေန မဓုရဿရေန သမ္ပန္နာနံ ဂေဟနိဝါသီနံ နရနာရီနံ ဝိစရိတဋ္ဌာနဘူတဿ။ ဥဠာရိဿရိယဝိဘဝသောဘိတဿာတိ ဥဠာရတာသမ္ပန္နဇနဣဿရိယသမ္ပန္နဇနဝိဘဝသမ္ပန္နဇနေဟိ, တန္နိဝါသီနံ ဝါ နရနာရီနံ ဥတ္တမာဓိပစ္စဘောဂေဟိ သောဘိတဿ။ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဇုတိဝိဿရဝိဇ္ဇောတိတသုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိသာလ ဒွါရဗာဟန္တိ သုဝဏ္ဏရဇတနာနာမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒီနံ ဇုတီဟိ ပဘဿရဝိဇ္ဇောတိတသုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိတ္ထတဒွါရဗာဟံ။
တိဝိဓသီလာဒိဒဿနဝသေန ဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာနုဘာဝံ သမ္မာ သူစေတီတိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနုဘာဝသံသူစကံ, တဿ။ ကာလော စ ဒေသော စ ဒေသကော စ ဝတ္ထု စ ပရိသာ စ, တာသံ အပဒေသေန နိဒဿနေန ပဋိမဏ္ဍိတံ တထာ။
ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ နိဒါနဝစနံ ဝုတ္တံ, နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ, အသမ္မောသဓမ္မာ, သဒ္ဓေယျာ စ ဒေသကာလဝတ္ထုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗန္ဓော ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော, တေနေဝ စာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ အာဝုသော အာနန္ဒ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၄၃၉) ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ တဒေဝိဓာပိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါန’’န္တိ။
အပိစ သတ္ထုသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗ-ရစနာ-နုမာနာဂမ-တက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဟိဿ ပုရေတရံ ရစနာယ, ‘‘ဧဝမ္ပိ နာမ ဘဝေယျာ’’တိ အနုမာနဿ, အာဂမန္တရံ နိဿာယ ပရိဝိတက္ကဿ စ အဘာဝေါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနုရောဓဘာဝတော ခီဏာသဝတ္တသိဒ္ဓိ။ ခီဏာသဝတာယ ဟိ အာစရိယမုဋ္ဌိအာဒီနမဘာဝေါ, ဝိသုဒ္ဓါ စ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဣတိ ဒေသကသံကိလေသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပတ္တိဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၆။) [သျ]အဘာဝသံသူစကေဟိ, ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါဘိဗျဉ္ဇနကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ။ တတောယေဝ စ အန္တရာယိကနိယျာနိကေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော, အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိ စ နိဒါနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောတိ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော, ‘‘ဇာနတာ ပဿတာ’’တိအာဒိဝစနတော စ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထုသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။
အပိစ သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထိကာ ပဝတ္တိ, အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ, တသ္မာ ပရေသံယေဝ ဟိတာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ, န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထု စရိတံ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုပရိသာပဒေသေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ပကာသီယတိ။ အထ ဝါ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ, တဉ္စဿ ပမာဏဘာဝဒဿနံ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဣမိနာ တထာဂတဿ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန စေဝ ‘‘ဇာနတာ ပဿတာ’’တိအာဒိနာ အာသယာနုသယဉာဏာဒိပယောဂဒီပနေန စ ဝိဘာဝိတံ ဟောတိ, ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပယောဇနဿ မုခမတ္တနိဒဿနံ။ ကော ဟိ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဘာသိတဿ နိဒါနဿ ပယောဇနာနိ နိရဝသေသတော ဝိဘာဝိတုန္တိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဒေသနာစိရဋ္ဌိတတ္ထံ, အသမ္မောသာယ ဘာသိတံ၊
သဒ္ဓါယ စာပိ နိဒါနံ, ဝေဒေဟေန ယသဿိနာ။
သတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ စေဝ, သာသနသမ္ပဒါယ စ၊
တဿ ပမာဏဘာဝဿ, ဒဿနတ္ထမ္ပိ ဘာသိတ’’န္တိ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၇။) [သျ]ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ အဗ္ဘန္တရနိဒါနဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၅။ ဧဝံ အဗ္ဘန္တရနိဒါနသံဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗာဝိရောဓိနီ သံဝဏ္ဏနာ ကမာနတိက္ကမနေန ဗျာကုလဒေါသပ္ပဟာယိနီ, ဝိညူနဉ္စ စိတ္တာရာဓိနီ, အာဂတဘာရော စ အဝဿံ အာဝဟိတဗ္ဗောတိ သံဝဏ္ဏကဿ သမ္ပတ္တဘာရာဝဟနေန ပဏ္ဍိတာစာရသမတိက္ကမာဘာဝဝိဘာဝိနီ, တသ္မာ တဒါဝိကရဏသာဓကံ သံဝဏ္ဏနောကာသဝိစာရဏံ ကာတုမာဟ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ။ နိက္ခိတ္တဿာတိ ဒေသိတဿ, ‘‘ဒေသနာ နိက္ခေပေါ’’တိ ဟိ ဧတံ အတ္ထတော ဘိန္နမ္ပိ သရူပတော ဧကမေဝ, ဒေသနာပိ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဿ သီလာဒိအတ္ထဿ ဝေနေယျသန္တာနေသု နိက္ခိပနတော ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နနု သုတ္တမေဝ သံဝဏ္ဏီယတီတိ အာဟ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ သံဝဏ္ဏနာ ‘‘အယံ ဒေသနာ ဧဝံသမုဋ္ဌာနာ’’တိ သုတ္တဿ သမ္မဒေဝ နိဒါနပရိဇ္ဈာနေန တဗ္ဗဏ္ဏနာယ သုဝိညေယျတ္တာ ပါကဋာ ဟောတိ, တသ္မာ တဒေဝ သာဓာရဏတော ပဌမံ ဝိစာရယိဿာမာတိ။ ယာ ဟိ သာ ကထာ သုတ္တတ္ထသံဝဏ္ဏနာပါကဋကာရိနီ, သာ သဗ္ဗာပိ သံဝဏ္ဏကေန ဝတ္တဗ္ဗာ။ တဒတ္ထဝိဇာနနုပါယတ္တာ စ သာ ပရိယာယေန သံဝဏ္ဏနာယေဝါတိ။ ဣဓ ပန တသ္မိံ ဝိစာရိတေ ယဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ နိက္ခိတ္တံ, တဿာ ဝိဘာဂဝသေန ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅), ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇), ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) စ ဝုတ္တာနံ သုတ္တပဒေသာနံ သံဝဏ္ဏနာ ဝုစ္စမာနာ တံတံအနုသန္ဓိဒဿနသုခတာယ သုဝိညေယျာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိသာသနပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓဘာဝံ နာတိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ-သုတ္တ-နိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ။ နနု သံသဂ္ဂဘေဒေါပိ သမ္ဘဝတိ, အထ ကသ္မာ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သံသဂ္ဂဘေဒဿ သဗ္ဗတ္ထ အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ အတ္တဇ္ဈာသယဿ, ဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၈။) [သျ]‘‘အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ, အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ, အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စာ’’တိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသဗ္ဘာဝတော။ အတ္တဇ္ဈာသယဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ ပန အညမညံ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထိ, တသ္မာ နိရဝသေသံ ပတ္ထာရနယေန သံသဂ္ဂဘေဒဿ အလဗ္ဘနတော ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အတ္တဇ္ဈာသယေနပိ သိယာ သံသဂ္ဂဘေဒေါ, တဒန္တောဂဓတ္တာ ပန သံသဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တာနံ သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပေယေဝ သန္ဓာယ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ယထာရဟံ ဧကကဒုကတိကစတုကဝသေန သာသနပဋ္ဌာနနယေန သုတ္တနိက္ခေပါ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယမတ္တံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပနံ ကထနံ နိက္ခေပေါ, သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ, သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ နိက္ခိပီယတီတိ ဝါ နိက္ခေပေါ, သုတ္တမေဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော, သော အဿ အတ္ထိ ကာရဏဝသေနာတိ အတ္တဇ္ဈာသယော, အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဝါ ဧတဿ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော, သော ဧတဿ အတ္ထိ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ အရဏီယတော အဝဂန္တဗ္ဗတော အတ္ထော ဝုစ္စတိ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထု, တဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ, သာ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ, သာ ဧတဿ အတ္ထိ ဝုတ္တနယေနာတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အပိစ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တမေတေနာတိ နိက္ခေပေါ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တဒေသနာကာရဏမေဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ တဿာ ပုစ္ဆာယ ဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသိကံ။ တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော’’တိ။ ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏံ နိရပေက္ခိတွာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ နိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၉။) [သျ]အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅)။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာနိမိတ္တဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တတ္တာ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကေ အနဝရောဓော သိယာ, ပုစ္ဆာဝသိကဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓော သိယာတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပါဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) အာမိသုပ္ပါဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋောဝါယမတ္ထော။
အနဇ္ဈိဋ္ဌောတိ ပုစ္ဆာဒိနာ အနဇ္ဈေသိတော အယာစိတော, အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတိ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဟာရောတိ အာဝဠိ ယထာ ‘‘မုတ္တာဟာရော’’တိ, သွေဝ ဟာရကော, သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တာနံ ဟာရကော တထာ။ အနုပုဗ္ဗေန ဟိ သံယုတ္တကေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သမ္မပ္ပဓာနပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တန္တာနံ အာဝဠိ ‘‘သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တဟာရကော’’တိ ဝုစ္စတိ, တထာ ဣဒ္ဓိပါဒဟာရကာဒိ။ ဣဒ္ဓိပါဒဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂသုတ္တန္တဟာရကောတိ ပုဗ္ဗပဒေသု ပရပဒလောပေါ, ဒွန္ဒဂဗ္ဘသမာသော ဝါ ဧသော, ပေယျာလနိဒ္ဒေသော ဝါ။ တေသန္တိ ယထာဝုတ္တသုတ္တာနံ။
ပရိပက္ကာတိ ပရိဏတာ။ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာတိ အရဟတ္တဖလံ ပရိပါစေန္တာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော ဓမ္မာ။ ခယေတိ ခယနတ္ထံ, ခယကာရဏဘူတာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ။ အဇ္ဈာသယန္တိ အဓိမုတ္တိံ။ ခန္တိန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ။ မနန္တိ စိတ္တံ။ အဘိနီဟာရန္တိ ပဏိဓာနံ။ ဗုဇ္ဈနဘာဝန္တိ ဗုဇ္ဈနသဘာဝံ, ဗုဇ္ဈနာကာရံ ဝါ။ အဝေက္ခိတွာတိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, အပေက္ခိတွာ ဝါ။
စတ္တာရော ဝဏ္ဏာတိ စတ္တာရိ ကုလာနိ, စတ္တာရော ဝါ ရူပါဒိပမာဏာ သတ္တာ။ မဟာရာဇာနောတိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဒေဝါ။ ဝုစ္စန္တိ ကိံ, ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ကိန္တိ အတ္ထော။
ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေတိ နိမိတ္တေ ဘုမ္မံ, ဝဏ္ဏသဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘‘အစ္ဆရိယံ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄) ဘိက္ခုသံဃေန ဝုတ္တောပိ ဝဏ္ဏော သင်္ဂဟိတော။ တမ္ပိ ဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၀။) [သျ]အညေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) ဥပရိ ဒေသနံ အာရဘိဿတိ။ တဒေဝ ဝိဝရတိ ‘‘အာစရိယော’’တိအာဒိနာ။ ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ, ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဝုတ္တံ ဝဏ္ဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဒေသိတတ္တာ အာဟ ‘‘အန္တေဝါသီ ဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ဣဒါနိ ပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒေသနာကုသလောတိ ‘‘ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အယံ ဒေသနာ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဒေသနာယ ကုသလော, ဧတေန ပကရဏာနုဂုဏံ ဘဂဝတော ထောမနမကာသိ။ ဧသာ ဟိ သံဝဏ္ဏနကာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ တတ္ထ တတ္ထ ပကရဏာဓိဂတဂုဏေန ဘဂဝတော ထောမနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဥပမာနသမုစ္စယသံသယဝစနဝေါဿဂ္ဂပဒပူရဏသဒိသဝိကပ္ပါဒီသု ဗဟူသွတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပဏ္ဍိတောဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု ဥပမာနေ ဒိဿတိ, သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိံ ပဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။၂၁၃) သမုစ္စယေ။ ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယေ။ ‘‘အယံ ဝါ (အယဉ္စ) (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဝစနဝေါဿဂ္ဂေ။ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ပဒပူရဏေ။ ‘‘မဓုံ ဝါ မညတိ ဗာလော, ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၉) သဒိသေ။ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ, သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၂) ဝိကပ္ပေ။ ဣဓာပိ ဝိကပ္ပေယေဝ။ မမ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သံဃဿ ဝါတိ ဝိဝိဓာ ဝိသုံ ဝိကပ္ပနဿ ဇောတကတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော’’တိ။ ပရ-သဒ္ဒေါ ပန အတ္ထေဝ အညတ္ထော ‘‘အဟဉ္စေဝ ခေါ ပန ဓမ္မံ ဒေသေယျံ, ပရေ စ မေ န အာဇာနေယျု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ မဟာဝ။ ၇, ၈) အတ္ထိ အဓိကတ္ထော ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၈၁၄၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၆၈၊ ၁။၁၁၁) အတ္ထိ ပစ္ဆာဘာဂတ္ထော ‘‘ပရတော အာဂမိဿတီ’’တိအာဒီသု။ အတ္ထိ ပစ္စနီကတ္ထော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၂၂၊ အ။ နိ။ ၈။၇၀၊ ဥဒါ။ ၅၁) ဣဓာပိ ပစ္စနီကတ္ထောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပဋိဝိရုဒ္ဓါ သတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ သာသနဿ ပစ္စနီကဘူတာ ပစ္စတ္ထိကာ သတ္တာတိ အတ္ထော။ တ-သဒ္ဒေါ ပရေတိ ဝုတ္တမတ္ထံ အဝဏ္ဏဘာသနကိရိယာဝိသိဋ္ဌံ ပရာမသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ အဝဏ္ဏံ ဝဒန္တိ, တေသူ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၁။) [သျ]နနု တေသံ အာဃာတော နတ္ထိ ဂုဏမဟတ္တတ္တာ, အထ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတွာ တဒပနေတိ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိနာ။ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ, အထ ခေါ တထာပီတိ အတ္ထော။ ဤဒိသေသုပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော, တေန ရတနတ္တယနိမိတ္တမ္ပိ အကုသလစိတ္တံ န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ, ပဂေဝ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသနိမိတ္တန္တိ သမ္ဘာဝေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ သဒ္ဓမ္မနယနဋ္ဌေန နေတ္တီတိ ဓမ္မနေတ္တိ။ အာဟနတီတိ အာဘုသော ဃဋ္ဋေတိ, ဟိံသတိ ဝါ, ဝိဗာဓတိ, ဥပတာပေတိ စာတိ အတ္ထော။ ကတ္ထစိ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော ပစ္ဆာလိခိတော ပေါရာဏပါဌာနုဂတာယ ဋီကာယ ဝိရောဓတ္တာ, အတ္ထယုတ္တိယာ စ အဘာဝတော။ ယဒိပိ ဒေါမနဿာဒယော စ အာဟနန္တိ, ကောပေယေဝ ပနာယံ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ ‘‘ကောပဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဣမိနာ။ အဝယဝတ္ထဉှိ ဒဿေတွာ တတ္ထ ပရိယာယေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ အဓိဝစနန္တိ စ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တံ ဝစနံ, ပသိဒ္ဓံ ဝါ ဝစနံ, နာမန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမိတရေသုပိ။ ဧတ္ထ စ သဘာဝဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုအဘာဝဇောတနတ္ထံ ‘‘အာဟနတီ’’တိ ကတ္တုတ္ထေ အာဃာတသဒ္ဒံ ဒဿေတိ။ အာဟနတိ ဧတေန, အာဟနနမတ္တံ ဝါ အာဃာတောတိ ကရဏဘာဝတ္ထာပိ သမ္ဘဝန္တိယေဝ။ ‘‘အပ္ပတီတာ’’တိ ဧတဿတ္ထော ‘‘အတုဋ္ဌာ အသောမနဿိကာ’’တိ ဝုတ္တော, ဣဒံ ပန ပါကဋပရိယာယေန အပစ္စယသဒ္ဒဿ နိဗ္ဗစနဒဿနံ, တမ္မုခေန ပန န ပစ္စေတိ တေနာတိ အပ္ပစ္စယောတိ ကာတဗ္ဗံ။ အဘိရာဓယတီတိ သာဓယတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု တီသု ပဒေသု။ ဒွီဟီတိ အာဃာတအနဘိရဒ္ဓိပဒေဟိ။ ဧကေနာတိ အပစ္စယပဒေန။ ဧတ္တကေသု ဂဟိတေသု တံသမ္ပယုတ္တာ အဂ္ဂဟိတာ သိယုံ, န စ သက္ကာ တေပိ အဂ္ဂဟိတုံ ဧကုပ္ပါဒါဒိသဘာဝတ္တာတိ စောဒနံ ဝိသောဓေတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝေဒနာက္ခန္ဓေကဒေသာနံ။ သေသာနန္တိ သညာဝိညာဏာဝသိဋ္ဌသင်္ခါရက္ခန္ဓေကဒေသာနံ။ ကရဏန္တိ ဥပ္ပါဒနံ။ အာဃာတာဒီနဉှိ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယသမဝါယနံ ဣဓ ‘‘ကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ပန အတ္ထတော ဥပ္ပါဒနမေဝ။ တဒနုပ္ပါဒနဉှိ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ‘‘န ကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ယထာရဟံ ဧကုပ္ပါဒနိရောဓာရမ္မဏဝတ္ထုဘာဝတော။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ မနောပဒေါသေ။ ‘‘တေသု အဝဏ္ဏဘာသကေသူ’’တိ ဣမိနာ အာဓာရတ္ထေ ဘုမ္မံ ဒဿေတိ။ နိမိတ္တတ္ထေ, ဘာဝလက္ခဏေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ ဝါ အဝဏ္ဏေ’’တိ။ န ဟိ အဂုဏော, နိန္ဒာ ဝါ ကောပဒေါမနဿာနံ အာဓာရော သမ္ဘဝတိ တဗ္ဘာသကာယတ္တတ္တာ တေသံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၂။) [သျ]အဿထာတိ သတ္တမိယာ ရူပံ စေ-သဒ္ဒယောဂေန ပရိကပ္ပနဝိသယတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝေယျာထာ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ဘဝေယျာထ စေ, ယဒိ ဘဝေယျာထာ’တိ စ ဝဒန္တော ‘ယထာက္ကမံ ပုဗ္ဗာပရယောဂိနော ဧတေ သဒ္ဒါ’တိ ဉာပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကုပိတာ ကောပေန အနတ္တမနာ ဒေါမနဿေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဧဝံ ပဌမေန နယေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝစနံ အတ္ထန္တရာဘာဝဒဿနေန သမတ္ထေတိ။ ‘‘တုမှာက’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ‘‘တုမှ’’န္တိ ဧကော သဒ္ဒေါ ‘‘အမှာက’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ‘‘အမှ’’န္တိ သဒ္ဒေါ ဝိယ ယထာ ‘‘တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၉၃) အာဟ ‘‘တုမှာကံယေဝါ’’တိ။ အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိပရိယာယောတိ ကတွာ ‘‘တာယ စ အနတ္တမနတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္တရာယော’’တိ ဝုတ္တေ သမဏဓမ္မဝိသေသာနန္တိ အတ္ထဿ ပကရဏတော ဝိညာယမာနတ္တာ, ဝိညာယမာနတ္ထဿ စ သဒ္ဒဿ ပယောဂေ ကာမစာရတ္တာ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အန္တရာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အန္တရာယော’’တိ ဣဒံ မနောပဒေါသဿ အကရဏီယတာယ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ တုမှာကမေဝ တေန ကောပါဒိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနမန္တရာယော ဘဝေယျ, တသ္မာ တေ ကောပါဒိပရိယာယေန ဝုတ္တာ အာဃာတာဒယော န ကရဏီယာတိ အဓိပ္ပါယော, တေန ‘‘နာဟံ သဗ္ဗညူ’’တိ ဣဿရဘာဝေန တုမှေ တတော နိဝါရေမိ, အထ ခေါ ဣမိနာဝ ကာရဏေနာတိ ဒဿေတိ။ တံ ပန ကာရဏဝစနံ ယသ္မာ အာဒီနဝဝိဘာဝနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သော ပန မနောပဒေါသော န ကေဝလံ ကာလန္တရဘာဝိနောယေဝ ဟိတသုခဿ အန္တရာယကရော, အထ ခေါ တင်္ခဏပဝတ္တနာရဟဿပိ ဟိတသုခဿ အန္တရာယကရောတိ မနောပဒေါသေ အာဒီနဝံ ဒဠှတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိ နူ’’တိအာဒိမာဟာတိပိ သမ္ဗန္ဓော ဝတ္တဗ္ဗော။ ပရေသန္တိ ယေ အတ္တတော အညေ, တေသန္တိ အတ္ထော, န ပန ‘‘ပရေ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပဋိဝိရုဒ္ဓသတ္တာနန္တိ အာဟ ‘‘ယေသံ ကေသဉ္စီ’’တိ။ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘ကုပိတော ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ပါဠိယံ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတဝစနဇာနနမ္ပိ တဒတ္ထဇာနနေနေဝ သိဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတဿ အတ္ထ’’န္တိ။
အန္ဓံတမန္တိ အန္ဓဘာဝကရံ တမံ, အတိဝိယ ဝါ တမံ။ ယံ နရံ သဟတေ အဘိဘဝတိ, တဿ အန္ဓတမန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယန္တိ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ယသ္မိံ ကာလေ သဟတေ, တဒါ အန္ဓတမံ ဟောတီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၃။) [သျ]အတ္ထော, ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ, ယေန ကာရဏေန သဟတေ, တေန အန္ဓတမန္တိ။ ဧဝံ သတိ ယံတံ-သဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓတ္တာ ‘‘ယဒါ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ, ‘‘ကောဓော သဟတေ’’တိ ယဒေတံ ကောဓဿ အဘိဘဝနံ ဝုတ္တံ, ဧတံ အန္ဓတမန္တိ။ တတော စ ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, ကုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္ထံ ဓမ္မန္တိ ပါဠိအတ္ထံ, ပါဠိဓမ္မဉ္စ။ စိတ္တပ္ပကောပနောတိ စိတ္တဿ ပကတိဘာဝဝိဇဟနေန ပဒူသကော။ အန္တရတောတိ အဗ္ဘန္တရတော, စိတ္တတော ဝါ ကောဓဝသေန ဘယံ ဇာတံ။ န္တိ တထာသဘာဝံ ကောဓံ, ကောဓဿ ဝါ အနတ္ထဇနနာဒိပ္ပကာရံ။
သဗ္ဗတ္ထာပီတိ သဗ္ဗေသုပိ ပဌမဒုတိယတတိယနယေသု။ ‘‘အဝဏ္ဏေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရ’’န္တိ အဓိကာရော။ အဝဏ္ဏဘာသကာနမဝိသယတ္တာ ‘‘တတြာ’’တိ ပဒဿ တသ္မိံ အဝဏ္ဏေတိ အတ္ထောဝ ဒဿိတော။ အဘူတန္တိ ကတ္တုဘူတံ ဝစနံ, ယံ ဝစနံ အဘူတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘူတတောတိ ပန အဘူတတာကိရိယာဝ ဘာဝပ္ပဓာနတ္တာ, ဘာဝလောပတ္တာ စာတိ ဒဿေတိ ‘‘အဘူတဘာဝေနေဝါ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ဣတိပေတ’’န္တိအာဒိ နိဗ္ဗေဌနာကာရနိဒဿနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာတိ တသ္မိံ ဝစနေ။ ယောဇနာတိ အဓိပ္ပါယပယောဇနာ။ တုဏှီတိ အဘာသနတ္ထေ နိပါတော, ဘာဝနပုံသကော စေသ။ ‘‘ဣတိပေတံ အဘူတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ယံ တုမှေဟီ’’တိအာဒိနာ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ဣမိနာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အနေကဝိဓံ ကာရဏံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ကာရဏသရူပမာဟ ‘‘သဗ္ဗညုယေဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ တီသုပိ ပဒေသု ယောဇေတဗ္ဗော, သဗ္ဗညုဘာဝတော န အသဗ္ဗညူ, သွာက္ခာတတ္တာ န ဒုရက္ခာတော, သုပ္ပဋိပန္နတ္တာ န ဒုပ္ပဋိပန္နောတိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန နိဗ္ဗေဌေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ကသ္မာ ပန သဗ္ဗညူ’’တိအာဒိပဋိစောဒနာယပိ တံကာရဏဒဿနေန နိဗ္ဗေဌေတဗ္ဗမေဝါတိ အာဟ ‘‘တတြ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာရဏ’’န္တိ။ တတြာတိ တေသု သဗ္ဗညုတာဒီသု။ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ကာရဏန္တိ အနေကဝိဓေန ကာရဏာနုကာရဏံ ဒဿေတွာ ‘‘န သဗ္ဗညူ’’တိအာဒိဝစနံ နိဗ္ဗေဌေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တတြိဒံ ကာရဏံ – သဗ္ဗညူ ဧဝ အမှာကံ သတ္ထာ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ။ သွာက္ခာတော ဧဝ ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ။ သုပ္ပဋိပန္နော ဧဝ သံဃော သံကိလေသရဟိတတ္တာတိ။ ကာရဏာနုကာရဏဒဿနမ္ပေတ္ထ အသဗ္ဗညုတာဒိဝစန-နိဗ္ဗေဌနမေဝ တထာဒဿနဿ တေသမ္ပိ ကာရဏဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ဟိ ‘‘ကာရဏ’’န္တေွဝ ဝုစ္စတိ, ပတိဋ္ဌာနပတိဋ္ဌာနမ္ပိ ‘‘ပတိဋ္ဌာန’’န္တေွဝ ယထာ ‘‘တိဏေဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၄။) [သျ]ဘတ္တံ သိနိဒ္ဓံ, ပါသာဒေ ဓမ္မမဇ္ဈာယတီ’’တိ။ ဒုတိယံ ပဒန္တိ ‘‘အတစ္ဆ’’န္တိ ပဒံ။ ပဌမဿ ပဒဿာတိ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ပဒဿ။ စတုတ္ထန္တိ ‘‘န စ ပနေတံ အမှေသု သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ ပဒံ။ တတိယဿာတိ ‘‘နတ္ထိ စေတံ အမှေသူ’’တိ ပဒဿ။ ဝိဝိဓမေကတ္ထေယေဝ ပဝတ္တံ ဝစနံ ဝိဝစနံ, တဒေဝ ဝေဝစနံ, ဝစနန္တိ ဝါ အတ္ထော သဒ္ဒေန ဝစနီယတ္တာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ အ။ နိ။ ၁။ရူပါဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ဝိယ။ နာနာသဘာဝတော ဝိဂတံ ဝစနံ ယဿာတိ ဝေဝစနံ ဝုတ္တနယေန, ပရိယာယဝစနန္တိ အတ္ထော။
ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပရိယာယဝစနံ ဝုတ္တံ, နနု ဧကေကပဒဝသေနေဝ အဓိပ္ပေတော အတ္ထော သိဒ္ဓေါ, ဧဝံ သိဒ္ဓေ သတိ ကိမေတေ တေန ပရိယာယဝစနေန။ တဒေတဉှိ ဂန္ထဂါရဝါဒိအနေကဒေါသကရံ, ယဒိ စ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တဒေဝ ဝုတ္တံ အဿ, န တဒညန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာကာလေ, ဟိ အာယတိဉ္စ ကဿစိ ကထဉ္စိ တဒတ္ထပဋိဝေဓနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဒေသနာပဋိဂ္ဂါဟကေသု ဟိ ယော တေသံ ပရိယာယဝစနာနံ ယံ ပုဗ္ဗေ သင်္ကေတံ ကရောတိ ‘‘ဣဒမိမဿတ္ထဿ ဝစန’’န္တိ, တဿ တေနေဝ တဒတ္ထပဋိဝေဓော ဟောတိ။ အပိစ တသ္မိံ ခဏေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ အညဝိဟိတာနံ ဝိပရိယာယာနံ အညေန ပရိယာယေန တဒတ္ထာဝဗောဓနတ္ထမ္ပိ ပရိယာယဝစနံ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ယေ န သုဏန္တိ, တပ္ပရိဟာယနဝသေန တေသံ သဗ္ဗထာ ပရိပုဏ္ဏဿ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အနဝဗောဓော သိယာ, ပရိယာယဝစနေ ပန ဝုတ္တေ တဗ္ဗသေန ပရိပုဏ္ဏမတ္ထာဝဗောဓော ဟောတိ။ အထ ဝါ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ ပုနပ္ပုနံ တဒတ္ထလက္ခဏေန အသမ္မောဟနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ ဝုတ္တံ။ မန္ဒဗုဒ္ဓီနဉှိ ဧကေနေဝ ပဒေန ဧကတ္ထဿ သလ္လက္ခဏေန သမ္မောဟော ဟောတိ, အနေကေန ပရိယာယေန ပန ဧကတ္ထဿ သလ္လက္ခဏေန တထာသမ္မောဟော န ဟောတိ အနေကပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဧကတ္ထေယေဝ ပဝတ္တသဒ္ဒေန ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ နိစ္ဆိတတ္တာ။
အပရော နယော – ‘‘အနေကေပိ အတ္ထာ သမာနဗျဉ္ဇနာ ဟောန္တီ’’တိ ယာ အတ္ထန္တရပရိကပ္ပနာ သိယာ, တဿာ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထမ္ပိ ပရိယာယဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနေကေသမ္ပိ ဟိ အတ္ထာနံ ဧကပဒဝစနီယတာဝသေန သမာနဗျဉ္ဇနတ္တာ ယထာဝုတ္တဿ ပဒဿ ‘‘အယမတ္ထော နု ခေါ အဓိပ္ပေတော, ဥဒါဟု အယမတ္ထောဝါ’’တိ ပဝတ္တံ သောတူနမတ္ထန္တရပရိကပ္ပနံ ဝေဝစနံ အညမညံ ဘေဒကဝသေန ပရိဝဇ္ဇေတိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၅။) [သျ]‘‘နေကတ္ထဝုတ္တိယာ သဒ္ဒေါ, န ဝိသေသတ္ထဉာပကော၊
ပရိယာယေန ယုတ္တော တု, ပရိယာယော စ ဘေဒကော’’တိ။
အပရော နယော – အနညဿာပိ ပရိယာယဝစနဿ ဝစနေ အနေကာဟိ တာဟိ တာဟိ နာမပညတ္တီဟိ တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ပညာပနတ္ထမ္ပိ ပရိယာယဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ပရိယာယဝစနေ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမဿတ္ထဿ ဣဒမိဒမ္ပိ နာမ’’န္တိ သောတူနံ အနေကဓာ နာမပညတ္တိဝိဇာနနံ။ တတော စ တံတံပညတ္တိကောသလ္လံ ဟောတိ သေယျထာပိ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေ ပရိစယတံ။ အပိစ ဓမ္မကထိကာနံ တန္တိအတ္ထုပနိဗန္ဓနပရာဝဗောဓနာနံ သုခသိဒ္ဓိယာပိ ပရိယာယဝစနံ။ တဗ္ဗစနေန ဟိ ဓမ္မဒေသကာနံ တန္တိအတ္ထဿ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပနိဗန္ဓနေန ဌပနေန ပရေသံ သောတူနမဝဗောဓနံ သုခသိဒ္ဓံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အတ္တနော ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိယာ ဝိဘာဝနတ္ထံ, ဝေနေယျာနဉ္စ တတ္ထ ဗီဇဝါပနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ ဘဂဝါ နိဒ္ဒိသတိ။ တဒသမ္ပတ္တိကဿ ဟိ တထာဝစနံ န သမ္ဘဝတိ။ တေန စ ပရိယာယဝစနေန ယထာသုတေန တဿံ ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိယံ တပ္ပရိစရဏေန, တဒညသုစရိတသမုပဗြူဟနေန စ ပုညသင်္ခါတဿ ဗီဇဿ ဝပနံ သမ္ဘဝတိ။ ကော ဟိ ဤဒိသာယ သမ္ပတ္တိယာ ဝိညာယမာနာယ တဒေတံ နာဘိပတ္ထေယျာတိ, ကိံ ဝါ ဗဟုနာ။ ယဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ယထာ သဗ္ဗသ္မိံ အတ္ထေ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော, တထာ သဗ္ဗသ္မိံ သဒ္ဒဝေါဟာရေတိ ဧကမ္ပိ အတ္ထံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ဗောဓေတိ, နတ္ထိ တတ္ထ ဒန္ဓာယိတတ္တံ ဝိတ္ထာရိတတ္တံ, နာပိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနိ, အာဝေဏိကော စာယံ ဗုဒ္ဓဓမ္မော။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဟိ သုပ္ပဋိဝိဒိတဘာဝေန ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏေဟိ ဝိယ တေနပိ ဉာဏေန အတ္ထေ, ဓမ္မေ, နိရုတ္တိယာ စ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဧကမ္ပိ အတ္ထံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ဗောဓေတိ, န ပန တသ္မိံ သဒ္ဒဝေါဟာရေ, တထာဗောဓနေ ဝါ မန္ဒဘာဝေါ သမ္မာဗောဓနဿ သာဓနတ္တာ, န စ တေန အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဘာဝေါ ဧကဿေဝတ္ထဿ ဒေသေတဗ္ဗဿ သုဗ္ဗိဇာနနကာရဏတ္တာ, နာပိ တဗ္ဗစနေန ဓမ္မဒေသနာဟာနိ တဿ ဒေသနာသမ္ပတ္တိဘာဝတော။ တသ္မာ သာတ္ထကံ ပရိယာယဝစနံ, န စာပိ တံ ဂန္ထဂါရဝါဒိအနေကဒေါသကရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ စ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တဒေဝ ဝုတ္တံ အဿ, န တဒည’’န္တိ, တမ္ပိ န ယုတ္တံ ပယောဇနန္တရသမ္ဘဝတော။ တဒေဝ ဟိ အဝတွာ တဒညဿ ဝစနေန ဒေသနာက္ခဏေ သမာဟိတစိတ္တာနမ္ပိ သမ္မဒေဝ ပဋိဂ္ဂဏှန္တာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၆။) [သျ]တံတံပဒန္တောဂဓပဝတ္တိနိမိတ္တမာရဗ္ဘ တဒတ္ထာဓိဂမော ဟောတိ, ဣတရထာ တသ္မိံယေဝ ပဒေ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တေ တေသံ တဒတ္ထာနဓိဂတတာ သိယာတိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ယေန ကေနစိ အတ္ထဿ, ဗောဓာယ အညသဒ္ဒတော၊
ဝိက္ခိတ္တကမနာနမ္ပိ, ပရိယာယကထာ ကတာ။
မန္ဒာနဉ္စ အမူဠှတ္ထံ, အတ္ထန္တရနိသေဓယာ၊
တံတံနာမနိရုဠှတ္ထံ, ပရိယာယကထာ ကတာ။
ဒေသကာနံ သုကရတ္ထံ, တန္တိအတ္ထာဝဗောဓနေ၊
ဓမ္မနိရုတ္တိဗောဓတ္ထံ, ပရိယာယကထာ ကတာ။
ဝေနေယျာနံ တတ္ထ ဗီဇဝါပနတ္ထဉ္စ အတ္တနော၊
ဓမ္မဓာတုယာ လီဠာယ, ပရိယာယကထာ ကတာ။
တဒေဝ တု အဝတွာန, တဒညေဟိ ပဗောဓနံ၊
သမ္မာပဋိဂ္ဂဏှန္တာနံ, အတ္ထာဓိဂမာယ ကတ’’န္တိ။
ဣဒံ ပန နိဗ္ဗေဌနံ ဤဒိသေယေဝ, န သဗ္ဗတ္ထ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဝဏ္ဏေယေဝါတိ ကာရဏပတိရူပံ ဝတွာ, အဝတွာ ဝါ ဒေါသပတိဋ္ဌာပနဝသေန နိန္ဒာယ ဧဝ။ န သဗ္ဗတ္ထာတိ န ကေဝလံ အက္ကောသနခုံသနဝမ္ဘနာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ နိဗ္ဗေဌနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တဒေဝတ္ထံ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကရောတိ။ ‘‘သာသင်္ကနီယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ တထာနိဗ္ဗေဌေတဗ္ဗတာယ ကာရဏမေဝ ‘‘တသ္မာ’’တိ ပဋိနိဒ္ဒိသတိ။ ‘‘ဩဋ္ဌောသီ’’တိအာဒိ ‘‘န သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ဧတဿ ဝိဝရဏံ။ ဇာတိနာမဂေါတ္တကမ္မသိပ္ပအာဗာဓ လိင်္ဂ ကိလေသ အာပတ္တိ အက္ကောသနသင်္ခါတေဟိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ။ အဓိဝါသနမေဝ ခန္တိ, န ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခမနာဒယောတိ အဓိဝါသနခန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၆။ ဧဝံ အဝဏ္ဏဘူမိယာ သံဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ ဝဏ္ဏဘူမိယာပိ သံဝဏ္ဏနံ ကာတုမာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အဝဏ္ဏဘူမိယန္တိ အဝဏ္ဏပ္ပကာသနဋ္ဌာနေ။ တာဒိလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒီ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ, စတ္တာဝီတိ တာဒီ, တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ, မုတ္တာဝီတိ တာဒီ, တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ’’တိ (မဟာနိ။ ၃၈) နိဒ္ဒေသနယေန ပဉ္စသု အတ္ထေသု ဣဓ ပဌမေနတ္ထေန တာဒီ။ တတြာယံ နိဒ္ဒေသော –
ကထံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ, အရဟာ လာဘေပိ တာဒီ, အလာဘေပိ တာဒီ, ယသေပိ, အယသေပိ, ပသံသာယပိ, နိန္ဒာယပိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၇။) [သျ]သုခေပိ, ဒုက္ခေပိ တာဒီ, ဧကဉ္စေ ဗာဟံ ဂန္ဓေန လိမ္ပေယျုံ, ဧကဉ္စေ ဗာဟံ ဝါသိယာ တစ္ဆေယျုံ, အမုသ္မိံ နတ္ထိ ရာဂေါ, အမုသ္မိံ နတ္ထိ ပဋိဃော, အနုနယပဋိဃဝိပ္ပဟီနော ဥဂ္ဃါဋိနိဂ္ဃါဋိဝီတိဝတ္တော, အနုရောဓဝိရောဓသမတိက္ကန္တော, ဧဝံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီတိ (မဟာနိ။ ၃၈)။
ဝစနတ္ထော ပန တမိဝ ဒိဿတီတိ တာဒီ, ဣဋ္ဌမိဝ အနိဋ္ဌမ္ပိ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တဿ လက္ခဏံ တာဒိလက္ခဏံ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမပေက္ခနသဘာဝေါ။ အထ ဝါ တမိဝ ဒိဿတေ တာဒီ, သော ဧဝ သဘာဝေါ, တဒေဝ လက္ခဏံ တာဒိလက္ခဏန္တိ။ ဝဏ္ဏဘူမိယံ တာဒိလက္ခဏံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရ-သဒ္ဒေါ အညတ္ထေတိ အာဟ ‘‘ယေ ကေစီ’’တိအာဒိ။ အာနန္ဒန္တိ ဘုသံ ပမောဒန္တိ တံသမင်္ဂိနော သတ္တာ ဧတေနာတိ အာနန္ဒသဒ္ဒဿ ကရဏတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သောဘနမနော သုမနော, စိတ္တံ, သောဘနံ ဝါ မနော ယဿာတိ သုမနော, တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ နနု စ စိတ္တဝါစကဘာဝေ သတိ စေတသိကသုခဿ ဘာဝတ္ထတာ ယုတ္တာ, ပုဂ္ဂလဝါစကဘာဝေ ပန စိတ္တမေဝ ဘာဝတ္ထော သိယာ, န စေတသိကသုခံ, သုမနသဒ္ဒဿ ဒဗ္ဗနိမိတ္တံ ပတိ ပဝတ္တတ္တာ ယထာ ‘‘ဒဏ္ဍိတ္တံ သိခိတ္တ’’န္တိအာဒီတိ? သစ္စမေတံ ဒဗ္ဗေ အပေက္ခိတေ, ဣဓ ပန တဒနပေက္ခိတွာ တေန ဒဗ္ဗေန ယုတ္တံ မူလနိမိတ္တဘူတံ စေတသိကသုခမေဝ အပေက္ခိတွာ သုမနသဒ္ဒေါ ပဝတ္တော, တသ္မာ ဧတ္ထာပိ စေတသိကသုခမေဝ ဘာဝတ္ထော သမ္ဘဝတိ, တေနာဟ ‘‘စေတသိကသုခဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဧတေန ဟိ ဝစနေန တဒညစေတသိကာနမ္ပိ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓတ္တာ, စိတ္တကိရိယတ္တာ စ ယထာသမ္ဘဝံ သောမနဿဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စောဒနံ နာပဇ္ဇတေဝ ရုဠှိသဒ္ဒတ္တာ တဿ ယထာ ‘‘ပင်္ကဇ’’န္တိ ပရိဟရတိ။ ဥဗ္ဗိလယတီတိ ဥဗ္ဗိလံ, ဘိန္ဒတိ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဝိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တဒေဝ ဥဗ္ဗိလာဝိတံ ပစ္စယန္တရာဂမာဒိဝသေန။ ဥဒ္ဓံ ပလဝတီတိ ဝါ ဥဗ္ဗိလာဝိတံ အကာရာနံ ဣကာရံ, အာကာရဉ္စ ကတွာ, စိတ္တမေဝ ‘‘စေတသော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တဒ္ဓိတေ ပန သိဒ္ဓေ တံ အဗျတိရိတ္တံ တသ္မိံ ပဒေ ဝစနီယဿ သာမညဘာဝတော, တဿ ဝါ သဒ္ဒဿ နာမပဒတ္တာ, တသ္မာ ကဿာတိ သမ္ဗန္ဓီဝိသေသာနုယောဂေ ‘‘စေတသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ ကာယစိတ္တံ ဝါတပူရိတဘသ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာယနာကာရပ္ပတ္တံ ဟောတိ တဿာ ဂေဟသိတာယ ဩဒဂျပီတိယာ ဧတံ အဓိဝစနန္တိ သရူပံ ဒဿေတိ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စာဝဟာယာ’’တိအာဒိနာ။ ဥဒ္ဓစ္စာဝဟာယာတိ ဥဒ္ဓတဘာဝါဝဟာယ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၈။) [သျ]ဥပ္ပိလာပေတိ စိတ္တံ ဥပ္ပိလာဝိတံ ကရောတီတိ ဥဗ္ဗိလာပနာ, သာ ဧဝ ပီတိ, တဿာ။ ခန္ဓဝသေန ဓမ္မဝိသေသတ္တံ အာဟ ‘‘ဣဓာပီ’’တိအာဒိနာ။ အဝဏ္ဏဘူမိမပေက္ခာယ အပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘အယမ္ပိ ပါရာဇိကော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁။၈၉, ၉၁, ၁၆၇, ၁၇၁, ၁၉၅, ၁၉၇) ဝိယ, ဣဓ စ ကိဉ္စာပိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဥဗ္ဗိလာဝိတမေဝ နတ္ထိ, အထ ခေါ အာယတိံ ကုလပုတ္တာနံ ဧဒိသေသုပိ ဌာနေသု အကုသလုပ္ပတ္တိံ ပဋိသေဓေန္တော ဓမ္မနေတ္တိံ ဌပေတီတိ။ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော, ဧကေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဝုတ္တောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တေသံ ဝသေန သေသာနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကရဏံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန စေတ္ထ အတ္ထော ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တုမှံယေဝဿ တေန အန္တရာယောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အန္တရာယော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တဿ အကရဏီယတာကာရဏဝစန’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ အဝဏ္ဏပက္ခေ အမှေဟိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာနန္ဒိနော ဥဗ္ဗိလာဝိတာ’’တိ ဒီပိတံ ပီတိမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘တေန ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တေနာ’’တိ ဝစနံ သောမနဿရဟိတာယ ပီတိယာ အဘာဝတော တဗ္ဗစနေနေဝ ‘‘သုမနာ’’တိ ဒီပိတံ သောမနဿမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သောမနဿဿ အန္တရာယကရတာ ပါကဋာ, န တထာ ပီတိယာတိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတန္တိ ယထာဝုတ္တံ အတ္ထံ အဝိဘာဂတော မနသိ ကတွာ စောဒေတိ။ အာစရိယော ‘‘သစ္စ’’န္တိ တမတ္ထံ ပဋိဇာနိတွာ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏဝသေန ပရိဟရတိ။
တတ္ထ ဧတန္တိ အာနန္ဒာဒီနမကရဏီယတာဝစနံ, နနု ဘဂဝတာ ဝဏ္ဏိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗုဒ္ဓေါတိ ကိတ္တယန္တဿာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝစနံ ဂုဏာနုဿရဏဝသေန ကထေန္တဿ သာဓုဇနဿ။ ကသိဏေနာတိ ကသိဏတာယ သကလဘာဝေန။ ဇမ္ဗုဒီပဿာတိ စေတဿ အဝယဝဘာဝေန သမ္ဗန္ဓီဝစနံ။ အပရေ ပန ‘‘ဇမ္ဗုဒီပဿာတိ ကရဏဝစနတ္ထေ သာမိဝစန’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန ကသိဏဇမ္ဗုဒီပသဒ္ဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကရဏဝစနဉ္စ နိဿက္ကတ္ထေ။ ပဂေဝ ဧကဒေသတော ပနာတိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ –
‘‘မာ သောစိ ဥဒါယိ, အာနန္ဒော အဝီတရာဂေါ ကာလံ ကရေယျ, တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေယျ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၉။) [သျ]သတ္တက္ခတ္တုံ ဣမသ္မိံယေဝ ဇမ္ဗုဒီပေ မဟာရဇ္ဇံ ကာရေယျ, အပိစ ဥဒါယိ အာနန္ဒော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိအာဒိသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) –
သင်္ဂဟိတံ။ န္တိ သုတ္တန္တရေ ဝုတ္တံ ပီတိသောမနဿံ။ နေက္ခမ္မဿိတန္တိ ကာမတော နိက္ခမနေ ကုသလဓမ္မေ နိဿိတံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ ဂေဟဿိတန္တိ ဂေဟဝါသီနံ သမုဒါစိဏ္ဏတော ဂေဟသင်္ခါတေ ကာမဂုဏေ နိဿိတံ။ ကသ္မာ တဒေဝိဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိ။ ‘‘အာယသ္မတော ဆန္နဿ ဥပ္ပန္နသဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ, သမတ္ထေတုံ ဝါ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ ဘဂဝတိ, ဓမ္မေ စ ပဝတ္တဂေဟဿိတပေမတာယ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေတိ ပရိနိဗ္ဗာနာသန္နကာလေ ဘဂဝတာ ပညတ္တေန တဇ္ဇိတောတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေတိ ဝါ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ သံဃေန တဇ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဗြဟ္မဒဏ္ဍေနာတိ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဣတ္ထန္နာမော နေဝ ဝတ္တဗ္ဗော, န ဩဝဒိတဗ္ဗော, နာနုသာသိတဗ္ဗော’’တိ (စူဠဝ။ ၄၄၅) ကတေန ဗြဟ္မဒဏ္ဍေန။ တဇ္ဇိတောတိ သံဝေဇိတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂေဟဿိတပီတိသောမနဿံ ဈာနာဒီနံ အန္တရာယကရံ, တသ္မာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ သက္ကပဉှသုတ္တေ ‘‘သောမနဿံပါဟံ ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၉)။
‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ ကာရဏတော သမတ္ထေတိ။ ရာဂသဟိတတ္တာ ဟိ သာ အန္တရာယကရာတိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဣဒဉှိ ရာဂသဉှိတံ ပီတိသောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တထာပိ ပီတိဂ္ဂဟဏေန သောမနဿမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သောမနဿရဟိတာယ ပီတိယာ အဘာဝတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပီတိယေဝ ဂဟိတာ။ အပိစ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဝိဘာဂဿ သုတ္တေ ဝစနတော သောမနဿဿ ပါကဋော အန္တရာယကရဘာဝေါ, န တထာ ပီတိယာတိ သာယေဝ ရာဂသဟိတတ္ထေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ အဝဏ္ဏဘူမိယာ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓိတွာ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘လောဘော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကောဓသဒိသောဝါတိ အဝဏ္ဏဘူမိယံ ဝုတ္တကောဓသဒိသော ဧဝ။ ‘‘လုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိဂါထာနံ ‘‘ကုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိဂါထာသု ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ, ဓမ္မဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ, သံဃဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ, တတြ စေ တုမှေ အဿထ အာနန္ဒိနော သုမနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၀။) [သျ]ဥဗ္ဗိလာဝိတာ, အပိ နု တုမှေ ပရေသံ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇာနေယျာထာတိ? နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ အယံ တတိယဝါရော နာမ အဝဏ္ဏဘူမိယံ ဝုတ္တနယဝသေန တတိယဝါရဋ္ဌာနေ နီဟရိတဗ္ဗတ္တာ, သော ဒေသနာကာလေ တေန ဝါရေန ဗောဓေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာဘာဝတော ဒေသနာယ အနာဂတောပိ တဒတ္ထသမ္ဘဝတော အတ္ထတော အာဂတောယေဝ။ ယထာ တံ ဝိတ္ထာရဝသေန ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတိယဝါရော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဧတေန သံဝဏ္ဏနာကာလေ တထာဗုဇ္ဈနကသတ္တာနံ ဝသေန သော ဝါရော အာနေတွာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ ယထေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။
ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရဒဿနဝါရေတိ ယထာဝုတ္တံ တတိယဝါရံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗေ စတုတ္ထဝါရေ။ ‘‘တုမှာကံ သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ပဘုတိ ယာဝ ‘‘ဣမိနာပိ ကာရဏေန တစ္ဆ’’န္တိ ဝစနံ, တာဝ ယောဇနာ။ ‘‘သော ဟိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ တတ္ထ ဣတိပီတိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန။ ဝိတ္ထာရော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁၂၃ အာဒယော) ‘‘အနာပတ္တိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၇၇) ဝုတ္တေပိ သဘာဂါနမေဝ အာရောစနံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဘာဂါနံ ဘိက္ခူနံယေဝ ပဋိဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေယေဝ ဟိ တဿ အတ္ထကာမာ, သဒ္ဓေယျဝစနတ္တဉ္စ မညန္တိ, တတော စ ‘‘သာသနဿ အမောဃတာ ဒီပိတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္ထသမတ္ထနံ သိယာ။ ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိ ကာရဏဝစနံ။ ပါပိစ္ဆတာ စေဝ ပရိဝဇ္ဇိတာ, ကတ္တုဘူတာ ဝါ သာ, ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမောဃတာတိ နိယျာနိကဘာဝေန အတုစ္ဆတာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တတြ တုမှေဟီတိ တသ္မိံ ဝဏ္ဏေ တုမှေဟီ’’တိအာဒိနာ စေဝ ‘‘ဒုတိယံ ပဒံ ပဌမဿ ပဒဿ, စတုတ္ထဉ္စ တတိယဿ ဝေဝစန’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တနယေန။
စူဠသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇။ ကော အနုသန္ဓီတိ ပုစ္ဆာ ‘‘နနု ဧတ္တကေနေဝ ယထာဝုတ္တေဟိ အဝဏ္ဏဝဏ္ဏေဟိ သမ္ဗန္ဓာ ဒေသနာမတ္ထကံ ပတ္တာ’’တိ အနုယောဂသမ္ဘဝတော ကတာ။ ဝဏ္ဏေန စ အဝဏ္ဏေန စာတိ တဒုဘယပဒေန။ အတ္ထနိဒ္ဒေသော ဝိယ ဟိ သဒ္ဒနိဒ္ဒေသောပီတိ အက္ခရစိန္တကာ။ အထ ဝါ တထာဘာသနဿ ကာရဏတ္တာ, ကောဋ္ဌာသတ္တာ စ ‘‘ပဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဏ္ဏေန စ ဝဏ္ဏေန စာတိ ပန အဂုဏဂုဏဝသေန, နိန္ဒာပသံသာဝသေန စ သရူပဒဿနံ။ ‘‘နိဝတ္တော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၁။) [သျ]အမူလကတာယ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတာဘာဝတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒေသနာယ ဗောဓေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာဘာဝတော ဧတ္တကာဝ သာ ယုတ္တရူပါတိ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယေနေဝ အဒေသနာဘာဝေန နိဝတ္တော, ယထာ တံ ဝဏ္ဏဘူမိယံ တတိယဝါရောတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဗောဓေတဗ္ဗပုဂ္ဂလသမ္ဘဝေန ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတာယ အဓိဂတဘာဝတော အနုဝတ္တတိယေဝ။ ဣတိပေတံ ဘူတန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော တဒုပရိပိ အနုဝတ္တကတ္တာ, တေန ဝက္ခတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ အယံ ဝဏ္ဏာနုသန္ဓီတိ ဒဿေတွာ ဒုဝိဓေသု ပန တေသု ဝဏ္ဏေသု ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဝဏ္ဏာနုသန္ဓီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥပရိ သုညတာပကာသနေ အနုသန္ဓိံ ဒဿေဿတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈)။
ဧဝံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာမုခေန သမုဒါယတ္ထတံ ဝတွာ ဣဒါနိ အဝယဝတ္ထတံ ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ အပ္ပမေဝ ပရိတော သမန္တတော ခဏ္ဍိတတ္တာ ပရိတ္တံ နာမာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကန္တိ ပရိတ္တဿ နာမ’’န္တိ။ မတ္တာ ဝုစ္စတိ ပမာဏံ မီယတေ ပရိမီယတေတိ ကတွာ။ သမာသန္တကကာရေန အပ္ပမတ္တကံ ယထာ ‘‘ဗဟုပုတ္တကော’’တိ, ဧဝံ ဩရမတ္တကေပိ။ ဧတေနေဝ ‘‘အပ္ပါ မတ္တာ အပ္ပမတ္တာ, သာ ဧတဿာတိ အပ္ပမတ္တက’’န္တိအာဒိနာ ကပစ္စယဿ သာတ္ထကတမ္ပိ ဒဿေတိ အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာ။ မတ္တကသဒ္ဒဿ အနတ္ထကဘာဝတော သီလမေဝ သီလမတ္တကံ။ အနတ္ထကဘာဝေါတိ စ သကတ္ထတာ ပုရိမပဒတ္ထေယေဝ ပဝတ္တနတော။ န ဟိ သဒ္ဒါ ကေဝလံ အနတ္ထကာ ဘဝန္တီတိ အက္ခရစိန္တကာ။ နနု စ ဘဂဝတော ပါရမိတာနုဘာဝေန နိရတ္ထကမေကက္ခရမ္ပိ မုခဝရံ နာရောဟတိ, သကလဉ္စ ပရိယတ္တိသာသနံ ပဒေ ပဒေ စတုသစ္စပ္ပကာသနန္တိ ဝုတ္တံ, ကထံ တဿ အနတ္ထကတာ သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စံ, တမ္ပိ ပဒန္တရာဘိဟိတဿ အတ္ထဿ ဝိသေသနဝသေန တဒဘိဟိတံ အတ္ထံ ဝဒတိ ဧဝ, သော ပန အတ္ထော ဝိနာပိ တေန ပဒန္တရေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ အနတ္ထကမိစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ။ နနု အဝေါစုမှ ‘‘အနတ္ထကဘာဝေါ…ပေ… ပဝတ္တနတော’’တိ။ အပိစ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပဝသေန ဘဂဝတော ဒေသနာ ပဝတ္တတိ, ဝိနေယျာ စ အနာဒိမတိသံသာရေ လောကိယေသုယေဝ သဒ္ဒေသု ပရိဘာဝိတစိတ္တာ, လောကေ စ အသတိပိ အတ္ထန္တရာဝဗောဓေ ဝါစာသိလိဋ္ဌတာဒိဝသေန သဒ္ဒပယောဂေါ ဒိဿတိ ‘‘လဗ္ဘတိ ပလဗ္ဘတိ, ခဉ္ဇတိ နိခဉ္ဇတိ, အာဂစ္ဆတိ ပစ္စာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ။ တထာပရိစိတာနဉ္စ တထာဝိဓေနေဝ သဒ္ဒပယောဂေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၂။) [သျ]အတ္ထာဝဂမော သုခေါ ဟောတီတိ အနတ္ထကသဒ္ဒပယောဂေါ ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ပဒန္တရဝစနီယ-ဿတ္ထဿ ဝိသေသနာယ၊
ဗောဓနာယ ဝိနေယျာနံ, တထာနတ္ထပဒံ ဝဒေ’’တိ။
အထ ဝါ သီလမတ္တကန္တိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ) မနောမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတူ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၄၉၉) စ အာဒီသု ဝိယ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ဩရမတ္တက’’န္တိ ပဒဒွယေန သာမညတော ဝုတ္တောယေဝ ဟိ အတ္ထော ‘‘သီလမတ္တက’’န္တိ ပဒေန ဝိသေသတော ဝုတ္တော, တေန စ သီလံ ဧဝ သီလမတ္တံ, တဒေဝ သီလမတ္တကန္တိ နိဗ္ဗစနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သီလမေဝ သီလမတ္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အယံ ပန အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဩရမတ္တကန္တိ ဧတ္ထ ဩရန္တိ အပါရဘာဂေါ ‘‘ဩရတော ဘောဂံ (မဟာဝ။ ၆၆) ဩရံ ပါရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ ဟေဋ္ဌာအတ္ထော ဩရသဒ္ဒေါ ဩရံ အာဂမနာယ ယေ ပစ္စယာ, တေ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနီတိအာဒီသု ဝိယ။ သီလဉှိ သမာဓိပညာယော အပေက္ခိတွာ အပါရဘာဂေ, ဟေဋ္ဌာဘာဂေ စ ဟောတိ, ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘ဩရေ ပဝတ္တံ မတ္တံ ယဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။ သီလမတ္တကန္တိ ဧတ္ထာပိ မတ္တသဒ္ဒေါ အမဟတ္ထဝါစကော ‘‘ဘေသဇ္ဇမတ္တာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ သီလေပိ တဒေကဒေသဿေဝ သင်္ဂဟဏတ္ထံ အမဟတ္ထဝါစကော ဧတ္ထ မတ္တသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယသန္နိဿိတသီလာနိ ဣဓ ဒေသနံ အနာရုဠှာနိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ တာနိ ပါတိမောက္ခသံဝရအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလာနိ ဝိယ န သဗ္ဗပုထုဇ္ဇနေသု ပါကဋာနီတိ။ မတ္တန္တိ စေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေ နပုံသကလိင်္ဂံ။ ပမာဏပ္ပကတ္ထေသု ပန ‘‘မတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘မတ္တာ’’တိ ဝါ နပုံသကိတ္ထိလိင်္ဂံ။
‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ သဟ ယောဇနာယ ပိဏ္ဍတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယေန သီလေန ဝဒေယျ, ဧတံ သီလမတ္တကံ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝဒါမီတိ ဥဿာဟံ ကတွာပီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော’’တိ ဧတဿ ဝိဝရဏံ။ ဧတေန ဟိ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝိယ မာနသဒ္ဒဿ သာမတ္ထိယတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥဿာဟံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၃။) [သျ]ကုရုမာနော’’တိ အဝတွာ ‘‘ကတွာ’’တိ စ ဝစနံ တွာဒိပစ္စယန္တပဒါနမိဝ မာနန္တပစ္စယန္တပဒါနမ္ပိ ပရကိရိယာပေက္ခမေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘တတ္ထ သိယာ’’တိအာဒိနာ သန္ဓာယဘာသိတမတ္ထံ အဇာနိတွာ နီတတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ သုတ္တန္တရဝိရောဓိတံ မညမာနဿ ကဿစိ ဤဒိသီ စောဒနာ သိယာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိဝစနေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇)။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနေ ယုဉ္ဇတိ သီလေနာတိ ယောဂီ, တဿ။
အလင်္ကရဏံ ဝိဘူသနံ အလင်္ကာရော, ပသာဓနကိရိယာ။ အလံ ကရောတိ ဧတေနေဝါတိ ဝါ အလင်္ကာရော, ကုဏ္ဍလာဒိပသာဓနံ။ မဏ္ဍီယတေ မဏ္ဍနံ, ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ။ မဏ္ဍီယတိ ဧတေနာတိ ဝါ မဏ္ဍနံ, မုခစုဏ္ဏာဒိဦနပူရဏောပကရဏံ။ ဣဓ ပန သဒိသဝေါဟာရေန, တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ သီလမေဝ တထာ ဝုတ္တံ။ မဏ္ဍနေတိ မဏ္ဍနဟေတု, မဏ္ဍနကိရိယာနိမိတ္တံ ဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဏ္ဍတိ သီလေနာတိ မဏ္ဍနော, မဏ္ဍနဇာတိကော ပုရိသော။ ဗဟုမှိ စေတံ ဇာတျာပေက္ခာယ ဧကဝစနံ။ ဥဗ္ဗာဟနတ္ထေပိ ဟိ ဧကဝစနမိစ္ဆန္တိ ကေစိ, တဒယုတ္တမေဝ သဒ္ဒသတ္ထေ အနာဂတတ္တာ, အတ္ထယုတ္တိယာ စ အဘာဝတော။ ကထဉှိ ဧကဝစနနိဒ္ဒိဋ္ဌတော ဥဗ္ဗာဟနကရဏံ ယုတ္တံ သိယာ ဧကသ္မိံ ယေဝတ္ထေ ဥဗ္ဗာဟိတဗ္ဗဿ အညဿတ္ထဿ အဘာဝတော။ တသ္မာ ဝိပလ္လာသဝသေန ဗဟွတ္ထေ ဣဒံ ဧကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, မဏ္ဍနသီလေသူတိ အတ္ထော။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနပိ ဟိ အယမေဝိဓ ဝိနိစ္ဆယော (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) ဝုတ္တော။ အဂ္ဂတန္တိ ဥတ္တမဘာဝံ။
အဿံ ဘဝိဿာမီတိ အာကင်္ခေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ပရိပူရကာရီတိ စေတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန သကလမ္ပိ သီလထောမနသုတ္တံ ဒဿေတိ။
ကိကီဝ အဏ္ဍန္တိ ဧတ္ထာပိ တဒတ္ထေန ဣတိ-သဒ္ဒေန –
ပိယံဝ ပုတ္တံ နယနံဝ ဧကကံ၊
တထေဝ သီလံ အနုရက္ခမာနာ,
သုပေသလာ ဟောထ သဒါ သဂါရဝါ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉)၊ –
ဂါထံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ပုပ္ဖဂန္ဓော’’တိ ဝတွာ တဒေကဒေသေန ဒဿေတုံ ‘‘န စန္ဒန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စန္ဒနံ တဂရံ မလ္လိကာတိ ဟိ တံသဟစရဏတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၄။) [သျ]တေသံ ဂန္ဓောဝ ဝုတ္တော။ ပုပ္ဖဂန္ဓောတိ စ ပုပ္ဖဉ္စ တဒဝသေသော ဂန္ဓော စာတိ အတ္ထော။ တဂရမလ္လိကာဟိ ဝါ အဝသိဋ္ဌော ‘‘ပုပ္ဖဂန္ဓော’’တိ ဝုတ္တော။ သတဉ္စ ဂန္ဓောတိ ဧတ္ထ သီလမေဝ သဒိသဝေါဟာရေန ဝါ တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ ဂန္ဓော။ သီလနိဗန္ဓနော ဝါ ထုတိဃောသော ဝုတ္တနယေန ‘‘ဂန္ဓော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သီလဉှိ ကိတ္တိယာ နိမိတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘သီလဝတော ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ ၃။၃၁၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၇၈၅၊ ဥဒါ။ ၇၆)။ သပ္ပုရိသော ပဝါယတိ ပကာရေဟိ ဂန္ဓတိ တဿ ဂန္ဓူပဂရုက္ခပဋိဘာဂတ္တာ။
ဝဿိကီတိ သုမနပုပ္ဖံ, ‘‘ဝဿိက’’န္တိပိ ပါဌော, တဒတ္ထောဝ။ ဂန္ဓာ ဧဝ ဂန္ဓဇာတာ, ဂန္ဓပ္ပကာရာ ဝါ။ ယွာယန္တိ ယဒိဒံ, ဥတ္တမော ဂန္ဓော ဝါတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တာနန္တိ သမ္မာ အညာယ ဇာနိတွာ, အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဝါ ဝိမုတ္တာနံ။ မဂ္ဂံ န ဝိန္ဒတီတိ ကာရဏံ န လဘတိ, န ဇာနာတိ ဝါ။
‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ဂါထာယ ပဋိသန္ဓိပညာယ သပညော အာတာပီ ဝီရိယဝါ ပါရိဟာရိကပညာယ နိပကော နရသင်္ခါတော ဘိက္ခု သီလေ ပတိဋ္ဌာယ စိတ္တံ တပ္ပဓာနေန ဝုတ္တံ သမာဓိံ ဘာဝယံ ဘာဝယန္တော ဘာဝနာဟေတု တထာ ပညံ ဝိပဿနဉ္စ ဣမံ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာသင်္ခါတံ ဇဋံ ဝိဇဋယေ ဝိဇဋေယျ ဝိဇဋိတုံ သမတ္ထေယျာတိ သင်္ခေပတ္ထော။
ပထဝိံ နိဿာယာတိ ပထဝိံ ရသဂ္ဂဟဏဝသေန နိဿာယ, သီလသ္မိံ ပန ပရိပူရဏဝသေန နိဿာယ ပတိဋ္ဌာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အပ္ပကမဟန္တတာယ ပါရာပါရာဒိ ဝိယ ဥပနိဓာပညတ္တိဘာဝတော အညမညံ ဥပနိဓာယ အာဟာတိ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ဥပရိ ဂုဏေ ဥပနိဓာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီလဉှီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော, တေနိဒံ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ယသ္မာ သီလံ ကိဉ္စာပိ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန သမာဓိဿ ဗဟူပကာရံ, ပဘာဝါဒိဂုဏဝိသေသေ ပနဿ ဥပနိဓာယ ကလမ္ပိ ဘာဂံ န ဥပေတိ, တထာ သမာဓိ စ ပညာယာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ န ပါပုဏာတီတိ ဂုဏသမဘာဝေန န သမ္ပာပုဏာတိ, န သမေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိမန္တိ သမာဓိပညံ။ ဥပနိဓာယာတိ ဥပတ္ထမ္ဘံ ကတွာ။ တဉှိ တာဒိသာယ ပညတ္တိယာ ဥပတ္ထမ္ဘနံ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌိမန္တိ သီလသမာဓိဒွယံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၅။) [သျ]‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝိတ္ထာရဝစနံ။ ကဏ္ဍမ္ဗမူလိကပါဋိဟာရိယကထနဉ္စေတ္ထ ယထာကထဉ္စိပိ သီလဿ သမာဓိမပါပုဏတာသိဒ္ဓိယေဝိဓာဓိပ္ပေတာတိ ပါကဋတရပါဋိဟာရိယဘာဝေန, နိဒဿနနယေန စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဘိ…ပေ… တိတ္ထိယမဒ္ဒန’’န္တိ ဣဒံ ပန တဿ ယမကပါဋိဟာရိယဿ သုပါကဋဘာဝဒဿနတ္ထံ, အညေဟိ ဗောဓိမူလေ ဉာတိသမာဂမာဒီသု စ ကတပါဋိဟာရိယေဟိ ဝိသေသဒဿနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ သမ္ဗောဓိတော ဟိ အဋ္ဌမေပိ ဒိဝသေ ဒေဝတာနံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဝါ နော ဝါ’’တိ ဥပ္ပန္နကင်္ခါဝိဓမနတ္ထံ အာကာသေ ရတနစင်္ကမံ မာပေတွာ စင်္ကမန္တော ပါဋိဟာရိယံ အကာသိ, တတော ဒုတိယသံဝစ္ဆရေ ကုလနဂရဂတော ကပိလဝတ္ထုပုရေ နိဂြောဓာရာမေ ဉာတီနံ သမာဂမေပိ တေသံ မာနမဒပ္ပဟာနတ္ထံ ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ တတ္ထ အဘိသမ္ဗောဓိတောတိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနကာလတော။ သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေတိ သာဝတ္ထိနဂရဿ ဒက္ခိဏဒွါရေ။ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေတိ ကဏ္ဍေန နာမ ပသေနဒိရညော ဥယျာနပါလေန ရောပိတတ္တာ ကဏ္ဍမ္ဗနာမကဿ ရုက္ခဿ မူလေ။ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏတ္ထာယ ဘဂဝတော စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘တဒနုစ္ဆဝိကံ ဌာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ရတနမဏ္ဍပါဒိ သက္ကေန ဒေဝရညာ အာဏတ္တေန ဝိဿကမ္မုနာ ကတန္တိ ဝဒန္တိ ကေစိ။ ဘဂဝတာ နိမ္မိတန္တိ အပရေ။ အဋ္ဌကထာသု ပန အနေကာသု ‘‘သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန အာဏာပိတေန ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တေန မဏ္ဍပေါ ကတော, စင်္ကမော ပန ဘဂဝတာ နိမ္မိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေ ဒေဝတာဟိ ဓာရိယမာနေတိ အတ္ထော ဝိညာယတိ အညေသမသမ္ဘဝတော။ ‘‘ဒွါဒသယောဇနာယ ပရိသာယာ’’တိ ဣဒံ စတူသု ဒိသာသု ပစ္စေကံ ဒွါဒသယောဇနံ မနုဿပရိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒါ ကိရ ဒသသဟဿိလောကဓာတုတော စက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပရိပူရေတွာ ဒေဝဗြဟ္မာနောပိ သန္နိပတိံသု။ ယော ကောစိ ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထော စေ, သော အာဂစ္ဆတူတိ စောဒနာသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တာဒါနပရိဒီပန’’န္တိ။ အတ္တာဒါနဉှိ အနုယောဂေါ ပဋိပက္ခဿ အတ္တဿ အာဒါနံ ဂဟဏန္တိ ကတွာ။ တိတ္ထိယမဒ္ဒနန္တိ ‘‘ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ ကုဟာယနဝသေန ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတာနံ တိတ္ထိယာနံ မဒ္ဒနံ, တဉ္စ တထာ ကာတုံ အသမတ္ထတာသမ္ပာဒနမေဝ။ တဒေတံ ပဒဒွယံ ‘‘ယမကပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော စန္ဒနဃဋိကုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗမေဝ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၆။) [သျ]ဥပရိမကာယတောတိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) အာဂတနယဒဿနံ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တ’’န္တိ, ‘‘သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗ’’န္တိ စ။ တတ္ထာယံ ပါဠိသေသော –
‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပုရတ္ထိမကာယတော အဂ္ဂိ, ပစ္ဆိမကာယတော ဥဒကံ။ ပစ္ဆိမကာယတော အဂ္ဂိ, ပုရတ္ထိမကာယတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏအက္ခိတော အဂ္ဂိ, ဝါမအက္ခိတော ဥဒကံ။ ဝါမအက္ခိတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိ, ဝါမကဏ္ဏသောတတော ဥဒကံ။ ဝါမကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိ, ဝါမနာသိကာသောတတော ဥဒကံ။ ဝါမနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော အဂ္ဂိ, ဝါမအံသကူဋတော ဥဒကံ။ ဝါမအံသကူဋတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏအံသကူဋတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော အဂ္ဂိ, ဝါမဟတ္ထတော ဥဒကံ။ ဝါမဟတ္ထတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏဟတ္ထတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏပဿတော အဂ္ဂိ, ဝါမပဿတော ဥဒကံ။ ဝါမပဿတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏပဿတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏပါဒတော အဂ္ဂိ, ဝါမပါဒတော ဥဒကံ။ ဝါမပါဒတော အဂ္ဂိ, ဒက္ခိဏပါဒတော ဥဒကံ။ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ အဂ္ဂိ, အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ ဥဒကံ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ အဂ္ဂိ, အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ ဥဒကံ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိ, ဧကေကလောမတော ဥဒကံ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကေကလောမကူပတော’’ ဣစ္စေဝ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၆) အာဂတံ။
ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ ဧတ္ထာပိ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇိဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနန္တိ အယံ သဗ္ဗောပိ ပါဠိသေသော ပေယျာလနယေန, အာဒိ-သဒ္ဒေန စ ဒဿိတော။ ဧတ္ထ စ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ဥဗ္ဗာဟနဘူတာနံ ယမကာ ယမကာ ဝဏ္ဏာ ပဝတ္တန္တီတိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော, တေန ဝက္ခတိ ‘‘ဒုတိယာ ဒုတိယာ ရသ္မိယော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟိ တာသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၇။) [သျ]ယမကံ ယမကံ ပဝတ္တနာကာရေန သဟ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မာဓိဋ္ဌာနာနံ ဝိသုံ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာန’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဥဒကဓာရာ’’တိ ပုရိမေဟိ ပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာနံ အတ္ထာယ တေဇောကသိဏဝါယောကသိဏာနံ သမာပဇ္ဇနဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ပဝတ္တန္တီတိ ကတ္တုဝသေန ဝါ သမ္ဗန္ဓော ယထာ ‘‘ဧကဿ စေပိ ဘိက္ခုနော န ပဋိဘာသေယျ တံ ဘိက္ခုနိံ အပသာဒေတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၅၈)။ ကတ္တုကမ္မေသု ဟိ ဗဟုလာ သာမိဝစနံ အာချာတပယောဂေပိ ဣစ္ဆန္တိ နေရုတ္တိကာ။
ဧဝံ ပါဠိနယေန ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ အဋ္ဌကထာနယေန ဝိဝရန္တော ပစ္စာသတ္တိနယေန ‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာန’’န္တိ ပဒမေဝ ပဌမံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿာတိ ဘဂဝတော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိယော’’တိ ဣဒံ တာသံ ပီတာဘာနံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ, ဆဗ္ဗဏ္ဏာဟိ ရသ္မီဟိ အလင်္ကရဏကာလော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တာပိ ဟိ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘတော ဥဂ္ဂန္တွာ ဗြဟ္မလောကမာဟစ္စ ပဋိနိဝတ္တိတွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိမေဝ ဂဏှိံသု။ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ဝင်္ကဂေါပါနသိကံ ဝိယ ဗောဓိဃရံ အဟောသိ ဧကာလောကံ။ ဒုတိယာ ဒုတိယာ ရသ္မိယောတိ ပုရိမပုရိမတော ပစ္ဆာ ပစ္ဆာ နိက္ခန္တာ ရသ္မိယော။ ကသ္မာ သဒိသာကာရဝသေန ‘‘ဝိယာ’’တိ ဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ဒွိန္နဉ္စ စိတ္တာနံ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိ နာမ နတ္ထိ, ယေဟိ တာ ဧဝံ သိယုံ, တထာပိ ဣမိနာ ကာရဏဒွယေန ဧဝမေဝ ခါယန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဝင်္ဂပရိဝါသဿာတိ ဘဝင်္ဂဝသေန ပရိဝသနဿ, ဘဝင်္ဂသင်္ခါတဿ ပရိဝသနဿ ဝါ, ဘဝင်္ဂပတနဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာစိဏ္ဏဝသိတာယာတိ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနာဒီဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ သမာစိဏ္ဏပရိစယတာယ။ နနု စ ဧကဿာပိ စိတ္တဿ ပဝတ္တိယာ ဒွေ ကိဿော ရသ္မိယောပိ သမ္ဘဝေယျုန္တိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘တဿာ တဿာ ပန ရသ္မိယာ’’တိအာဒိနာ။ စိတ္တဝါရနာနတ္တာ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မစိတ္တာနိ, ကသိဏနာနတ္တာ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တဝါရာနိပိ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ပဝတ္တန္တိ။ အာဝဇ္ဇနာဝသာနေ တိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနာနိ ပရိကမ္မနာမေနေဝ ဣဓ ဝုတ္တာနိ။
ကထန္တိ အာဟ ‘‘နီလရသ္မိအတ္ထာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘မဉ္ဇိဋ္ဌရသ္မိအတ္ထာယ လောဟိတကသိဏံ, ပဘဿရရသ္မိအတ္ထာယ ပီတကသိဏ’’န္တိ ဣဒံ လောဟိတပီတရသ္မီနံ ကာရဏေယေဝ ဝုတ္တေ သိဒ္ဓန္တိ န ဝုတ္တံ။ တာသမေဝ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၈။) [သျ]မဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရရသ္မိယော ဝိသေသပဘေဒဘူတာတိ။ ‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓတ္ထာယာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဥပရိမကာယတော’’တိအာဒီနံ ဝိဝရဏံ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကက္ခန္ဓာပိ အညမညအသမ္မိဿာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဂ္ဂန္တွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ပတိံသု, တံ ဒိဝသံ ပန သတ္ထာ ယော ယော ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဓမ္မေ စ ပါဋိဟာရိယေ စ ပသန္နော, တဿ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန တံ တံ ဓမ္မဉ္စ ကထေသိ, ပါဋိဟာရိယဉ္စ ဒဿေသိ, ဧဝံ ဓမ္မေ ဘာသိယမာနေ, ပါဋိဟာရိယေ စ ကရိယမာနေ မဟာဇနော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တသ္မိဉ္စ သမာဂမေ အတ္တနော မနံ ဂဟေတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထံ အဒိသွာ နိမ္မိတံ ဗုဒ္ဓံ မာပေသိ, တေန ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ သတ္ထာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ သော ဝိဿဇ္ဇေသိ, သတ္ထု စင်္ကမနကာလေ နိမ္မိတော ဌာနာဒီသု အညတရံ ကပ္ပေသိ, တဿ စင်္ကမနကာလေ သတ္ထာ ဌာနာဒီသု အညတရံ ကပ္ပေသီတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္ထာ စင်္ကမတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတေန ‘‘သတ္ထာ တိဋ္ဌတိ, နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကေကမူလကာ သတ္ထုပက္ခေ စတ္တာရော, နိမ္မိတပက္ခေ စတ္တာရောတိ သဗ္ဗေ အဋ္ဌ ဝါရာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ သီလံ သမာဓိဿ ပတိဋ္ဌာမတ္တမေဝ ဟုတွာ နိဝတ္တတိ, သမာဓိယေဝ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ပါဋိဟာရိယကိစ္စံ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ တဒေတံ သမာဓိကိစ္စမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ ဧကမ္ပီ’’တိအာဒိ။
‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ သမာဓိဿ ပညမပါပုဏတာ ဝိဘာဝိတာ, ယံ ပန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣဒံ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ပညာကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တံ အနုက္ကမတော ဒဿေတိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနီ’’တိ ဣဒံ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတပဌမာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တံ, တတော ပုဗ္ဗေပိ ယတ္တကေန တသ္မိံ ဘဝေ ဣစ္ဆန္တော သာဝကဗောဓိံ ပတ္တုံ သက္ကုဏေယျ, တတ္တကံ ပုညသမ္ဘာရံ သမုပစိနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောယေဝ ဟိ ‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဟေတု သတ္ထာရဒဿန’’န္တိအာဒိနာ (ဗု။ ဝံ။ ၅၉) ဝုတ္တေသု အဋ္ဌဓမ္မေသု ဟေတုသမ္ပန္နတာ အဟောသိ။ ကေစိ ပန မနောပဏိဓာနဝစီပဏိဓာနဝသေန အနေကဓာ အသင်္ချေယျပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ပုဗ္ဗသမ္ဘာရံ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ သင်္ဂဟာရုဠှာသု အဋ္ဌကထာသု တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ တာသု ဟိ ယထာဝုတ္တနယေန ပဌမာဘိနီဟာရတော ပုဗ္ဗေ ဟေတုသမ္ပန္နတာယေဝ ဒဿိတာ။ ဧကူနတိံသဝဿကာလေ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၉။) [သျ]စက္ကရတနာရဟပုညဝန္တတာယ ဗောဓိသတ္တော စက္ကဝတ္တိသိရိသမ္ပန္နောတိ တဿ နိဝါသဘဝနံ ‘‘စက္ကဝတ္တိသိရိနိဝါသဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝနာတိ ရမ္မသုရမ္မသုဘသင်္ခါတာ နိကေတနာ။ ပဓာနယောဂန္တိ ဒုက္ကရစရိယာယ ဥတ္တမဝီရိယာနုယောဂံ။
ဥရုဝေလာယံ ကိရ သေနာနိဂမေ ကုဋုမ္ဗိကဿ ဓီတာ သုဇာတာ နာမ ဒါရိကာ ဝယပ္ပတ္တာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ နိဂြောဓမူလေ ပတ္ထနမကာသိ ‘‘သစာဟံ သမဇာတိကံ ကုလဃရံ ဂန္တွာ ပဌမဂဗ္ဘေ ပုတ္တံ လဘိဿာမိ, ခီရပါယာသေန ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၄၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေ နိဒါနကထာ) တဿာ သာ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိ။ သာ သတ္တ ဓေနုယော လဋ္ဌိဝနေ ခါဒါပေတွာ တာသမ္ပိ ဓီတရော ဂါဝိယော လဒ္ဓါ တထေဝ ခါဒါပေတွာ ပုန တာသမ္ပိ ဓီတရော တထေဝါတိ သတ္တပုတ္တိနတ္တိပနတ္တိပရမ္ပရာဂတာဟိ ဓေနူဟိ ခီရံ ဂဟေတွာ ခီရပါယာသံ ပစိတုမာရဘိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာဗြဟ္မာ တိယောဇနိကံ သေတစ္ဆတ္တံ ဥပရိ ဓာရေသိ, သက္ကော ဒေဝရာဇာ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေသိ, သကလလောကေ ဝိဇ္ဇမာနရသံ ဒေဝတာ ပက္ခိပိံသု, ပါယာသံ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋံ ဟုတွာ ပစတိ, တံ သာ သုဝဏ္ဏပါတိယာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာယ သဟေဝ ဗောဓိသတ္တဿ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ အထ ဗောဓိသတ္တော တံ ဂဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေ နာမ တိတ္ထေ ဧကတာလဋ္ဌိပ္ပမာဏေ ဧကူနပညာသပိဏ္ဍေ ကရောန္တော ပရိဘုဉ္ဇိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိသာခါပုဏ္ဏမာယံ ဥရုဝေလဂါမေ သုဇာတာယ ဒွိန္နံ ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ’’တိ။ တတ္ထ သုဇာတာယာတိ အာယသ္မတော ယသတ္ထေရဿ မာတုဘူတာယ ပစ္ဆာ သရဏဂမနဋ္ဌာနေ ဧတဒဂ္ဂပ္ပတ္တာယ သုဇာတာယ နာမ သေဋ္ဌိဘရိယာယ။ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ရသဿ သာရော ဥပတ္ထမ္ဘဗလကရော ဘူတနိဿိတော ဧကော ဝိသေသော ဩဇာ နာမ, သာ ဒိဝိ ဘဝါ ပက္ခိတ္တာ ဧတ္ထာတိ ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇော, တံ။ ပါတဗ္ဗော စ သော အသိတဗ္ဗော စာတိ ပါယာသော, ရသံ ကတွာ ပိဝိတုံ, အာလောပံ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇိတုံ ယုတ္တော ဘောဇနဝိသေသော, မဓုနာ သိတ္တော ပါယာသော မဓုပါယာသော, တံ။
တတော နေရဉ္ဇရာယ တီရေ မဟာသာလဝနေ နာနာသမာပတ္တီဟိ ဒိဝါဝိဟာရဿ ကတတ္တာ ‘‘သာယနှသမယေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရော တတ္ထ တတ္ထ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဒက္ခိဏုတ္တရေနာတိ ဒိဝါဝိဟာရတော ဗောဓိယာ ပဝိသနမဂ္ဂံ သန္ဓာယာဟ, ဥဇုကံ ဒက္ခိဏုတ္တရဂတေန ဒေဝတာဟိ အလင်္ကတေန မဂ္ဂေနာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၀။) [သျ]အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘ဒက္ခိဏုတ္တရေနာတိ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမုတ္တရေန အာဒိအဝသာနဂဟဏေန မဇ္ဈိမဿာပိ ဂဟိတတ္တာ, တထာ လုတ္တပယောဂဿ စ ဒဿနတော။ ဧဝဉှိ သတိ ‘ဒက္ခိဏပစ္ဆိမုတ္တရဒိသာဘာဂေန ဗောဓိမဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီ’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ဇာတကနိဒါနေ ဝုတ္တဝစနေန သမေတီ’’တိ။ ဒက္ခိဏဒိသတော ဂန္တဗ္ဗော ဥတ္တရဒိသာဘာဂေါ ဒက္ခိဏုတ္တရော, တေန ပဝိသိတွာတိ အပရေ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥတ္တရသဒ္ဒေါ စေတ္ထ မဂ္ဂဝါစကော။ ယဒိ ဟိ ဒိသာဝါစကော ဘဝေယျ, ‘ဒက္ခိဏုတ္တရာယာ’တိ ဝဒေယျာ’’တိ, တံ န ‘‘ဥတ္တရေန နဒီ သီဒါ, ဂမ္ဘီရာ ဒုရတိက္ကမာ’’တိအာဒိနာ ဒိသာဝါစကဿာပိ ဧနယောဂဿ ဒဿနတော, ဥတ္တရသဒ္ဒဿ စ မဂ္ဂဝါစကဿ အနာဂတတ္တာ။ အပိစ ဒိသာဘာဂံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဒိသာဘာဂေါပိ ဟိ ဒိသာ ဧဝါတိ။ အထ အန္တရာမဂ္ဂေ သောတ္ထိယေန နာမ တိဏဟာရကဗြာဟ္မဏေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ ကုသတိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အသိတဉ္စနဂိရိသင်္ကာသံ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနမဿာသဇနနဋ္ဌာနေ သမာဝိရုဠှံ ဗောဓိယာ မဏ္ဍနဘူတံ ဗောဓိမဏ္ဍမုပဂန္တွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ အဋ္ဌာသိ, သော ပန ပဒေသော ပဒုမိနိပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ ပကမ္ပိတ္ထ, တတော ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂံ, ဥတ္တရဒိသာဘာဂဉ္စ ဂန္တွာ တိဋ္ဌန္တေပိ မဟာပုရိသေ တထေဝ တေ အကမ္ပိံသု, တတော ‘‘နာယံ သဗ္ဗောပိ ပဒေသော မမ ဂုဏံ သန္ဓာရေတုံ သမတ္ထော’’တိ ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂမဂမာသိ, တတ္ထ ပလ္လင်္ကပ္ပမာဏံ နိစ္စလမဟောသိ, တဿေဝ စ နိပ္ပရိယာယေန ဗောဓိမဏ္ဍသမညာ, မဟာပုရိသော ‘‘ဣဒံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဋ္ဌာန’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာဘာဂေ ဌိတော တတ္ထ အကမ္ပနပ္ပဒေသေ တာနိ တိဏာနိ အဂ္ဂေ ဂဟေတွာ သဉ္စာလေသိ, တာဝဒေဝ စုဒ္ဒသဟတ္ထော ပလ္လင်္ကော အဟောသိ, တာနိပိ တိဏာနိ ဝိစိတ္တာကာရေန တူလိကာယ လေခါ ဂဟိတာနိ ဝိယ အဟေသုံ။ သော တတ္ထ တိသန္ဓိပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ စတုရင်္ဂိကံ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိသီဒိ, တမတ္ထံ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဗောဓိမဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဗောဓိ ဝုစ္စတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ, သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စ, သာ မဏ္ဍတိ ထာမဂတတာယ ပသီဒတိ ဧတ္ထာတိ ဗောဓိမဏ္ဍော, နိပ္ပရိယာယေန ယထာဝုတ္တပ္ပဒေသော, ပရိယာယေန ပန ဣဓ ဒုမရာဇာ။ တထာ ဟိ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗောဓိမဏ္ဍသဒ္ဒေါပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဗောဓိရုက္ခဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ’’တိ, တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၁။) [သျ]မာရဝိဇယသဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘာဒီဟိ ဘဂဝန္တံ အဿာသေတီတိ အဿတ္ထော။ အာပုဗ္ဗဉှိ သာသသဒ္ဒံ အနုသိဋ္ဌိတောသနေသု ဣစ္ဆန္တိ, ယံ တု လောကေ ‘‘စလဒလော, ကုဉ္ဇရာသနော’’ တိပိ ဝဒန္တိ။ အစ္စုဂ္ဂတဘာဝေန, အဇေယျဘူမိသီသဂတဘာဝေန, သကလသဗ္ဗညုဂုဏပဋိလာဘဋ္ဌာနဝိရုဠှဘာဝေန စ ဒုမာနံ ရာဇာတိ ဒုမရာဇာ, အဿတ္ထော စ သော ဒုမရာဇာ စာတိ အဿတ္ထဒုမရာဇာ တံ။ ဒွိန္နံ ဦရုဇာဏုသန္ဓီနံ, ဦရုမူလကဋိသန္ဓိဿ စ ဝသေန တယော သန္ဓယော, သဏ္ဌာနဝသေန ဝါ တယော ကောဏာ ယဿာတိ တိသန္ဓိ, သွေဝ ပလ္လင်္ကော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ ပရိသမန္တတော အင်္ကနံ အာသနန္တိ အတ္ထေန ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ, ဒွိဘာဝဉ္စ ကတွာ, တီဟိ ဝါ သန္ဓီဟိ လက္ခိတော ပလ္လင်္ကော တိသန္ဓိပလ္လင်္ကော, တံ။ အာဘုဇိတွာတိ အာဗန္ဓိတွာ, ဥဘော ပါဒေ သမဉ္ဆိတေ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိတ္ထာရော သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၆) အာဂမိဿတိ။ အတ္တာ, မိတ္တော, မဇ္ဈတ္တော, ဝေရီတိ စတူသုပိ သမပ္ပဝတ္တနဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ‘‘စတုရင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ပန ‘‘ဝီရိယာဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဧတေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ –
ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု, ဥပသုဿတု သရီရေ မံသလောဟိတံ, ယံ တံ ပုရိသထာမေန ပုရိသဝီရိယေန ပုရိသပရက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗံ, န တံ အပါပုဏိတွာ ဝီရိယဿ သဏ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၆၆၊ အ။ နိ။ ၃။၅၁၊ အ။ နိ။ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၇, ၁၉၆) –
ဝုတ္တနယေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတမေဝ။
စုဒ္ဒသ ဟတ္ထာ ဝိတ္ထတပ္ပမာဏဘာဝေန ယဿာတိ စုဒ္ဒသဟတ္ထော။ ပရိသမန္တတော အင်္ကီယတေ လက္ခီယတေ ပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ပလ္လင်္ကော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ, တဿ စ ဒွိတ္တံ ကတွာ။ အပိစ ‘‘ဣဒံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဋ္ဌာန’’န္တိ အဋ္ဌကထာသု ဝစနတော ပလ္လံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနံ ကရောတိ ဧတ္ထာတိ ပလ္လင်္ကော နိဂ္ဂဟိတာဂမဝသေန, အလုတ္တသမာသဝသေန ဝါ, စုဒ္ဒသဟတ္ထော စ သော ပလ္လင်္ကော စ, သွေဝ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတ္ထနီယဋ္ဌေန စ ဝရောတိ စုဒ္ဒသဟတ္ထပလ္လင်္ကဝရော, တတ္ထ ဂတော ပဝတ္တော နိသိန္နော တထာ။ စုဒ္ဒသဟတ္ထတာ စေတ္ထ ဝိတ္ထာရဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၂။) [သျ]တာနိယေဝ ဟိ တိဏာနိ အပရိမိတပုညာနုဘာဝတော စုဒ္ဒသဟတ္ထဝိတ္ထတပလ္လင်္ကဘာဝေန ပဝတ္တာနိ, န စ တာနိ အဋ္ဌမုဋ္ဌိပ္ပမာဏာနိ စုဒ္ဒသဟတ္ထအစ္စုဂ္ဂတာနိ သမ္ဘဝန္တိ။ တတောယေဝ စ ဣဓ ‘‘တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာဒီသု စ ‘‘တိဏာနိ သန္ထရိတွာ…ပေ… ပုရတ္ထိမာဘိမုခေါ နိသီဒိတွာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာရိပုတ္ထေရဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ)။ အညတ္ထ စ ‘‘တိဏာသနေ စုဒ္ဒသဟတ္ထသမ္မတေ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အစ္စုဂ္ဂတဘာဝေနေဝ စုဒ္ဒသဟတ္ထော’’တိ ယထာ တထာ ပရိကပ္ပနာဝသေန ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန, သာဓကေန စ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ ကာမဉ္စ မနောရထပူရဏိယာ စတုရင်္ဂုတ္တရဝဏ္ဏနာယ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ဗောဓိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ စုဒ္ဒသဟတ္ထုဗ္ဗေဓေ ဌာနေ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ နိသိန္နကာလတော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၃၃) ပါဌော ဒိဿတိ, တထာပိ တတ္ထ ဥဗ္ဗေဓသဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရဝါစကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, ယထာ ‘‘တိရိယံ သောဠသုဗ္ဗေဓော, ဥဒ္ဓမာဟု သဟဿဓာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၃။၄၀) မဟာပနာဒဇာတကေ။ တထာ ဟိ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘တိရိယံ သောဠသုဗ္ဗေဓောတိ ဝိတ္ထာရတော သောဠသကဏ္ဍပါတဝိတ္ထာရော အဟောသီ’’တိ (ဇာတက အဋ္ဌ။ ၂-၃၀၂ ပိဋ္ဌေ)။ အညထာ ဟိ အာကာသေယေဝ ဥက္ခိပိတွာ တိဏသန္ထရဏံ ကတံ, န အစလပဒေသေတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇေယျ သန္ထရဏကိရိယာဓာရဘာဝတော တဿ, သော စတ္ထော အနဓိပ္ပေတော အညတ္ထ အနာဂတတ္တာတိ။
ရဇတက္ခန္ဓံ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထန္တိ ပစ္ဆိမပဗ္ဗတံ။ မာရဗလန္တိ မာရံ, မာရဗလဉ္စ, မာရဿ ဝါ သာမတ္ထိယံ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ။ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄) ဇရာမရဏမုခေန ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ။ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏ’’န္တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနမာစိဏ္ဏမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပါဒကံ ကတွာတိ ကာရဏံ, ပတိဋ္ဌာနံ ဝါ ကတွာ။ ‘‘ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန အာသဝက္ခယဉာဏသင်္ခါတမဟာဝဇိရဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပနဝသေန ဝိပဿနံ ဘာဝေတွာ။ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမာယ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန အနေကာကာရဝေါကာရေ သင်္ခါရေ သမ္မသတော ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဝတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏမ္ပိ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၃။) [သျ]‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာယ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တီနံ ပုရေစရာနုစရဉာဏမ္ပိ။ ဣဓ ပန မဂ္ဂဉာဏမေဝ, ဝိသေသတော စ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ, တသ္မာ တဿေဝ ဝိပဿနာဂဗ္ဘဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏေတိ သဗ္ဗညုတာဒိနိရဝသေသဗုဒ္ဓဂုဏေ။ တဿာ ပါဒကံ ကတွာ သမာဓိ နိဝတ္တောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမဿ ပညာကိစ္စ’’န္တိ။ အဿာတိ ဘဂဝတော။
‘‘တတ္ထ ယထာ ဟတ္ထေ’’တိအာဒိနာ ဥပမာယ ပါကဋီကရဏံ။ ဟတ္ထေတိ ဟတ္ထပသတေ, ကရပုဋေ ဝါ။ ပါတိယန္တိ သရာဝကေ။ ဃဋေတိ ဥဒကဟရဏဃဋေ။ ဒွတ္တိံသဒေါဏဂဏှနပ္ပမာဏံ ကုဏ္ဍံ ကောလမ္ဗော။ တတော မဟတရာ စာဋိ။ တတောပိ မဟတီ မဟာကုမ္ဘီ။ သောဏ္ဍီ ကုသောဗ္ဘော။ နဒီဘာဂေါ ကန္ဒရော။ စက္ကဝါဠပါဒေသု သမုဒ္ဒေါ စက္ကဝါဠမဟာသမုဒ္ဒေါ။ သိနေရုပါဒကေ မဟာသမုဒ္ဒေတိ သီဒန္တရသမုဒ္ဒံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ပါတိယ’’န္တိအာဒိနာပိ တဒေဝတ္ထံ ပကာရန္တရေန ဝိဘာဝေတိ။ ပရိတ္တံ ဟောတိ ယထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿာ ပါဠိယာ အတ္ထဝိဘာဝနတ္ထာယ ယာ သံဝဏ္ဏနာ ဝုတ္တာ, တဒေဝ တဿာ ဂုဏဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိအာဒိ ပုထုဇ္ဇနေသု လဗ္ဘမာနဝိဘာဂဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ, န ပန မူလပရိယာယသံဝဏ္ဏနာဒီသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂) ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဝိသေသနိဒ္ဓါရဏတ္ထံ နိရဝသေသပုထုဇ္ဇနဿေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ဘဂဝတော ဥပရိဂုဏေ ဝိဘာဝေတုံ န သက္ကောတိ, တိဋ္ဌတု တာဝ ပုထုဇ္ဇနော, အရိယသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အဝိသယာ ဧဝ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သောတာပန္နော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇)။ ဂေါတ္တသမ္ဗန္ဓတာယ အာဒိစ္စဿ သူရိယဒေဝပုတ္တဿ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု, တေန ဝုတ္တံ နိဒ္ဒေသေ –
‘‘အာဒိစ္စော ဝုစ္စတိ သူရိယော။ သူရိယော ဂေါတမော ဂေါတ္တေန, ဘဂဝါပိ ဂေါတမော ဂေါတ္တေန, ဘဂဝါ သူရိယဿ ဂေါတ္တဉာတကော ဂေါတ္တဗန္ဓု, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါ အာဒိစ္စဗန္ဓူ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ၉၉)။
သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဗုဒ္ဓဿာဒိစ္စဗန္ဓုနာ’’တိ ပါဌမိစ္ဆန္တိ။ အာဒိစ္စဿ ဗန္ဓုနာ ဂေါတ္တေန သမာနော ဂေါတ္တသင်္ခါတော ဗန္ဓု ယဿ, ဗုဒ္ဓေါ စ သော အာဒိစ္စဗန္ဓု စာတိ ကတွာ။ ယသ္မာ ပန ခန္ဓကထာဒိကောသလ္လေနာပိ ဥပက္ကိလေသာနုပက္ကိလေသာနံ ဇာနနဟေတုဘူတံ ဗာဟုသစ္စံ ဟောတိ, ယထာဟ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၄။) [သျ]‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ ဘန္တေ ဗဟုဿုတော ဟောတီတိ? ယတော ခေါ ဘိက္ခု ခန္ဓကုသလော ဟောတိ။ ဓာတု…ပေ… အာယတန…ပေ… ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကုသလော ဟောတိ, ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘိက္ခု ဗဟုဿုတော ဟောတီ’’တိ။
တသ္မာ ‘‘ယဿ ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ယာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ အတ္ထဿ ပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာ။ အဋ္ဌကထာဝသေန အတ္ထဿ သောတဒွါရပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ သဝနံ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထာနံ သုနိက္ခေပသုနယနေန ဓမ္မဿ ပရိဟရဏံ ဓာရဏံ။ ဧဝံ သုတဓာတပရိစိတာနံ ဝိတက္ကနံ မနသာနုပေက္ခနံ ပစ္စဝေက္ခဏံ။
ဧဝံ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဝစနတ္ထမ္ပိ ဒဿေတိ ‘‘ဒုဝိဓော’’တိအာဒိနာ။ ပုထူနန္တိ အနေကဝိဓာနံ ကိလေသာဒီနံ။ ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာတိ ဗဟူနံ ဇနာနံ အဗ္ဘန္တရေ သမဝရောဓဘာဝတော ပုထုဇ္ဇနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုထုစာယံ ဇနောတိ ပုထု ဧဝ ဝိသုံယေဝ အယံ သင်္ချံ ဂတော။ ဣတီတိ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ဂါထာဗန္ဓေန သင်္ခေပတော ဒဿိတမတ္ထံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ‘‘နာနပ္ပကာရာန’’န္တိ ဣမိနာ ပုထု-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဗဟွတ္ထောတိ ဒဿေတိ။
အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတမတ္ထံ, တဒတ္ထဿ စ သာဓကံ အမ္ဗသေစနဂရုသိနာနနယေန နိဒ္ဒေသပါဠိယာ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝိဟတာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော, ပုထု ဗဟုကာ တာ ဧတေသန္တိ ပုထုအဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာ, ဧတေန အဝိဟတတ္တာ ပုထု သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော ဇနေန္တိ, ပုထူဟိ ဝါ သက္ကာယဒိဋ္ဌီဟိ ဇနိတာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဝိဟတတ္ထမေဝ ဝါ ဇနသဒ္ဒေါ ဝဒတိ, တသ္မာ ပုထု သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော ဇနေန္တိ န ဝိဟနန္တိ, ဇနာ ဝါ အဝိဟတာ ပုထု သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော ဧတေသန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတီတိပိ ဝဋ္ဋတိ, ဝိသေသနပရနိပါတနဉ္စေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ ‘‘ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာ’’တိ ဧတေန ပုထု ဗဟဝေါ ဇနာ သတ္ထာရော ဧတေသန္တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿိတံ။ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ ပန ကမ္မကိလေသေဟိ ဇနေတဗ္ဗာ, ဇာယန္တိ ဝါ သတ္တာ ဧတ္ထာတိ ဇနာ, ဂတိယော, ပုထု သဗ္ဗာ ဧဝ ဇနာ ဂတိယော ဧတေသန္တိ ဝစနတ္ထော။ ‘‘ပုထု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၅။) [သျ]နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီ’’တိ ဧတေန စ ဇာယန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာတိ ဇနာ, ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော, ပုထု နာနာဝိဓာ ဇနာ သင်္ခါရာ ဧတေသံ ဝိဇ္ဇန္တိ, ပုထု ဝါ နာနာဘိသင်္ခါရေ ဇနေန္တိ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ အတ္ထမာဟ။ တတော ပရံ ပန ‘‘ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီ’’တိအာဒိအတ္ထတ္တယံ ဇနေန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာတိ ဇနာ, ကာမောဃာဒယော, ရာဂသန္တာပါဒယော, ရာဂပရိဠာဟာဒယော စ, သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသပရိဠာဟာ။ ပုထု နာနပ္ပကာရာ တေ ဧတေသံ ဝိဇ္ဇန္တိ, တေဟိ ဝါ ဇနေန္တိ ဝုယှန္တိ, သန္တာပေန္တိ, ပရိဍဟန္တိ စာတိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ’’တိအာဒိ ပရိယာယဝစနံ။
အပိ စ ရတ္တာတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမကရေန ဆန္ဒရာဂေန ရတ္တာ။ ဂိဒ္ဓါတိ အဘိကင်္ခနသဘာဝေန အဘိဂိဇ္ဈနေန ဂိဒ္ဓါ။ ဂထိတာတိ ဂန္ထိတာ ဝိယ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ ကိလေသာဝိသနဝသေန ဝိသညီဘူတာ ဝိယ အနညကိစ္စမောဟံ သမာပန္နာ။ အဇ္ဈောသန္နာတိ အနညာသာဓာရဏေ ဝိယ ကတွာ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဌိတာ။ လဂ္ဂါတိ ဂါဝေါ ကဏ္ဋကေ ဝိယ အာသတ္တာ, မဟာပလိပေ ဝါ ပတနေန နာသိကဂ္ဂပလိပန္နပုရိသော ဝိယ ဥဒ္ဓရိတုမသက္ကုဏေယျဘာဝေန နိမုဂ္ဂါ။ လဂ္ဂိတာတိ မက္ကဋာလေပေန ဝိယ မက္ကဋော ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန အာသင်္ဂိတာ, ပလိဗုဒ္ဓါတိ သမ္ဗဒ္ဓါ, ဥပဒ္ဒုတာ ဝါတိ အယမတ္ထော အင်္ဂုတ္တရဋီကာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁) ဝုတ္တော။ ဧတေန ဇာယတီတိ ဇနော, ‘‘ရာဂေါ ဂေဓော’’တိ ဧဝမာဒိကော, ပုထု နာနာဝိဓော ဇနော ရာဂါဒိကော ဧတေသံ, ပုထူသု ဝါ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဇနာ ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ…ပေ… ပလိဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။
‘‘အာဝုတာ’’တိအာဒိပိ ပရိယာယဝစနမေဝ။ အပိစ ‘‘အာဝုတာတိ အာဝရိတာ။ နိဝုတာတိ နိဝါရိတာ။ ဩဖုတာတိ ပလိဂုဏ္ဌိတာ, ပရိယောနဒ္ဓါ ဝါ။ ပိဟိတာတိ ပိဒဟိတာ။ ပဋိစ္ဆန္နာတိ ဆာဒိတာ။ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတာ’’တိ တတ္ထေဝ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဇနေန္တိ ဧတေဟီတိ ဇနာ, နီဝရဏာ, ပုထု နာနာဝိဓာ ဇနာ နီဝရဏာ ဧတေသံ, ပုထူဟိ ဝါ နီဝရဏေဟိ ဇနာ အာဝုတာ…ပေ… ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။ ပုထူသု နီစဓမ္မသမာစာရေသု ဇာယတိ, ပုထူနံ ဝါ အဗ္ဘန္တရေ ဇနော အန္တောဂဓော, ပုထု ဝါ ဗဟုကော ဇနောတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ပုထူန’’န္တိအာဒိနာ, ဧတေန စ တတိယပါဒံ ဝိဝရတိ, သမတ္ထေတိ ဝါ။ ‘‘ပုထုဝါ’’တိအာဒိနာ ပန စတုတ္ထပါဒံ။ ပုထု ဝိသံသဋ္ဌော ဧဝ ဇနော ပုထုဇ္ဇနောတိ အယဉှေတ္ထ ဝစနတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၆။) [သျ]ယေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟိ နိမိတ္တဘူတေဟိ ဘဂဝတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ အယံ သမညာ ပဝတ္တာ, တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကောပိ ဟိ သဒ္ဒေါ အနေကပဝတ္တိနိမိတ္တမဓိကိစ္စ အနေကဓာ အတ္ထပ္ပကာသကော, ဘဂဝတော စ သဗ္ဗေပိ နာမသဒ္ဒါ အနေကဂုဏနေမိတ္တိကာယေဝ။ ယထာဟ –
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၁၃)၊
ကာနိ ပန တာနီတိ အနုယောဂေ သတိ ပဌမံ တဿရူပံ သင်္ခေပတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိသတိ။ တထာ အာဂတောတိ ဧတ္ထ အာကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသာဝဋ္ဌာနတော, ဝိသေသတ္ထိနာ စ သာမညသဒ္ဒဿာပိ ဝိသေသတ္ထေယေဝ အနုပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဋိပဒါဂမနတ္ထော အာဂတ သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န ဉာဏဂမနတ္ထော တထလက္ခဏံ အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၃၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၇၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄) ဝိယ, နာပိ ကာယဂမနာဒိ အတ္ထော ‘‘အာဂတော ခေါ မဟာသမဏော, မာဂဓာနံ ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၅၃) ဝိယ။ တတ္ထ ယဿ အာကာရဿ နိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ, တဒါကာရံ ကရုဏာပဓာနတ္တာ တဿ မဟာကရုဏာမုခေန ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ အာဂမနပဋိပဒါယ ဥဒါဟရဏဝသေန သာမညတော ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ သဗ္ဗလောကေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံတံ-သဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော စေတ္ထ တထာ-သဒ္ဒဿတ္ထဒဿနေ ယထာ-သဒ္ဒေန အတ္ထော ဝိဘာဝိတော။ တဒေဝ ဝိတ္ထာရေတိ ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ, ဝိပဿီအာဒီနဉ္စေတ္ထ ဆန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ မဟာပဒါနသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄) သမ္ပဟုလနိဒ္ဒေသေန (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။သမ္ဗဟုလပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ) သုပါကဋတ္တာ, အာသန္နတ္တာ စ တေသံ ဝသေန တံ ပဋိပဒံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဂတော ယထာ, တထာ အာဂတောတိ သဗ္ဗတြ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာပိ တဒေဝ ပဋိနိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ယေန အဘိနီဟာရေနာတိ မနုဿတ္တလိင်္ဂသမ္ပတ္တိဟေတုသတ္ထာရဒဿနပဗ္ဗဇ္ဇာဂုဏသမ္ပတ္တိအဓိကာရဆန္ဒာနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၇။) [သျ]မဟာပဏိဓာနေန။ သဗ္ဗေသဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ပဌမပဏိဓာနံ ဣမိနာဝ နီဟာရေန သမိဇ္ဈတိ။ အဘိနီဟာရောတိ စေတ္ထ မူလပဏိဓာနဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ မဟာဘိနီဟာရဝသေန ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါရမီပူရဏဝသေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧတ္ထ စ သုတ္တန္တိကာနံ မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပါရမီသု အယံ ဝိတ္ထာရကထာ’’တိအာဒိနာ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) ယာ ပါရမီသု ဝိနိစ္ဆယကထာ ဝုတ္တာ, ကိဉ္စာပိ သာ အမှေဟိ ဣဓ ဝုစ္စမာနာ ဂန္ထဝိတ္ထာရကရာ ဝိယ ဘဝိဿတိ, ယသ္မာ ပနာယံ သံဝဏ္ဏနာ ဧတိဿံ ပစ္ဆာ ပမာဒလေခဝိသောဓနဝသေန, တဒဝသေသတ္ထပရိယာဒါနဝသေန စ ပဝတ္တာ, တသ္မာ သာပိ ပါရမီကထာ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗာယေဝါတိ တတော စေဝ စရိယာပိဋကဋ္ဌကထာတော စ အာဟရိတွာ ယထာရဟံ ဂါထာဗန္ဓေဟိ သမလင်္ကရိတွာ အတ္ထမဓိပ္ပါယဉ္စ ဝိသောဓယမာနာ ဘဝိဿတိ။ ကထံ?
ကာ ပနေတာ ပါရမိယော, ကေနဋ္ဌေန ကတီဝိဓာ၊
ကော စ တာသံ ကမော ကာနိ, လက္ခဏာဒီနိ သဗ္ဗထာ။
ကော ပစ္စယော, သံကိလေသော, ဝေါဒါနံ ပဋိပက္ခကော၊
ပဋိပတ္တိဝိဘာဂေါ စ, သင်္ဂဟော သမ္ပဒါ တထာ။
ကိတ္တကေန သမ္ပာဒနံ, အာနိသံသော စ ကိံ ဖလံ၊
ပဉှမေတံ ဝိဿဇ္ဇိတွာ, ဘဝိဿတိ ဝိနိစ္ဆယော။
တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ –
ကာ ပနေတာ ပါရမိယောတိ –
တဏှာမာနာဒိမညတြ, ဥပါယကုသလေန ယာ၊
ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဟိတာ, ပါရမီ သာ ဝိဘာဝိတာ။
တဏှာမာနာဒိနာ ဟိ အနုပဟတာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ ဒါနာဒယော ဂုဏသင်္ခါတာ ဧတာ ကိရိယာ ‘‘ပါရမီ’’တိ ဝိဘာဝိတာ။
ကေနဋ္ဌေန ပါရမိယောတိ –
ပရမော ဥတ္တမဋ္ဌေန, တဿာယံ ပါရမီ တထာ၊
ကမ္မံ ဘာဝေါတိ ဒါနာဒိ, တဒ္ဓိတတော တိဓာ မတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၈။) [သျ]ပူရေတိ မဝတိ ပရေ, ပရံ မဇ္ဇတိ မယတိ၊
မုနာတိ မိနောတိ တထာ, မိနာတီတိ ဝါ ပရမော။
ပါရေ မဇ္ဇတိ သောဓေတိ, မဝတိ မယတီတိ ဝါ၊
မာယေတိ တံ ဝါ မုနာတိ, မိနောတိ မိနာတိ တထာ။
ပါရမီတိ မဟာသတ္တော, ဝုတ္တာနုသာရတော ပန၊
တဒ္ဓိတတ္ထတ္တယေနေဝ, ပါရမီတိ အယံ မတာ။
ဒါနသီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန ဟိ သတ္တုတ္တမတာယ မဟာဗောဓိသတ္တော ပရမော, တဿ အယံ, ဘာဝေါ, ကမ္မန္တိ ဝါ ပါရမီ, ဒါနာဒိကိရိယာ။ အထ ဝါ ပရတိ ပူရေတီတိ ပရမော နိရုတ္တိနယေန, ဒါနာဒိဂုဏာနံ ပူရကော, ပါလကော စ ဗောဓိသတ္တော, ပရမဿ အယံ, ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ ပါရမီ။ အပိစ ပရေ သတ္တေ မဝတိ အတ္တနိ ဗန္ဓတိ ဂုဏဝိသေသယောဂေန, ပရံ ဝါ အတိရေကံ မဇ္ဇတိ သံကိလေသမလတော, ပရံ ဝါ သေဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ ဝိသေသေန မယတိ ဂစ္ဆတိ, ပရံ ဝါ လောကံ ပမာဏဘူတေန ဉာဏဝိသေသေန ဣဓလောကမိဝ မုနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, ပရံ ဝါ အတိဝိယ သီလာဒိဂုဏဂဏံ အတ္တနော သန္တာနေ မိနောတိ ပက္ခိပတိ, ပရံ ဝါ အတ္တဘူတတော ဓမ္မကာယတော အညံ, ပဋိပက္ခံ ဝါ တဒနတ္ထကရံ ကိလေသစောရဂဏံ မိနာတိ ဟိံသတီတိ ပရမော, မဟာသတ္တော, ‘‘ပရမဿ အယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ပါရမီ။ ပါရေ ဝါ နိဗ္ဗာနေ မဇ္ဇတိ သုဇ္ဈတိ, သတ္တေ စ သောဓေတိ, တတ္ထ ဝါ သတ္တေ မဝတိ ဗန္ဓတိ ယောဇေတိ, တံ ဝါ မယတိ ဂစ္ဆတိ, သတ္တေ စ မာယေတိ ဂမေတိ, တံ ဝါ ယာထာဝတော မုနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, တတ္ထ ဝါ သတ္တေ မိနောတိ ပက္ခိပတိ, တတ္ထ ဝါ သတ္တာနံ ကိလေသာရိံ မိနာတိ ဟိံသတီတိ ပါရမီ, မဟာသတ္တော, ‘‘တဿ အယ’’န္တိအာဒိနာ ဒါနာဒိကိရိယာဝ ပါရမီတိ။ ဣမိနာ နယေန ပါရမီနံ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတိဝိဓာတိ သင်္ခေပတော ဒသဝိဓာ, တာ ပန ဗုဒ္ဓဝံသပါဠိယံ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၇၆) သရူပတော အာဂတာယေဝ။ ယထာဟ ‘‘ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၁၆)။ ယထာ စာဟ –
‘‘ကတိ နု ခေါ ဘန္တေ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာတိ? ဒသ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ, ကတမေ ဒသ? ဒါနံ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓကာရကော ဓမ္မော, သီလံ နေက္ခမ္မံ ပညာ ဝီရိယံ ခန္တိ သစ္စံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၄၉။) [သျ]အဓိဋ္ဌာနံ မေတ္တာ ဥပေက္ခာ ဗုဒ္ဓကာရကော ဓမ္မော, ဣမေ ခေါ သာရိပုတ္တ ဒသ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာတိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ, ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –
‘ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ, ပညာဝီရိယေန ပဉ္စမံ၊
ခန္တိသစ္စမဓိဋ္ဌာနံ, မေတ္တုပေက္ခာတိ တေ ဒသာ’တိ’’။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၇၆)၊
ကေစိ ပန ‘‘ဆဗ္ဗိဓာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ဧတာသံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ပန သင်္ဂဟော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ကော စ တာသံ ကမောတိ ဧတ္ထ ကမော နာမ ဒေသနာက္ကမော, သော စ ပဌမသမာဒါနဟေတုကော, သမာဒါနံ ပဝိစယဟေတုကံ, ဣတိ ယထာ အာဒိမှိ ပဌမာဘိနီဟာရကာလေ ပဝိစိတာ, သမာဒိန္နာ စ, တထာ ဒေသိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၁၆) တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပဌမံ သမာဒါနတာ-ဝသေနာယံ ကမော ရုတော၊
အထ ဝါ အညမညဿ, ဗဟူပကာရတောပိ စာ’’တိ။
တတ္ထ ဟိ ဒါနံ သီလဿ ဗဟူပကာရံ, သုကရဉ္စာတိ တံ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ။ ဒါနံ ပန သီလပရိဂ္ဂဟိတံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ ဒါနာနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ သီလံ နေက္ခမ္မပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… နေက္ခမ္မံ ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… ပညာ ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတာ…ပေ… ဝီရိယံ ခန္တိပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… ခန္တိ သစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ…ပေ… သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… အဓိဋ္ဌာနံ မေတ္တာပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… မေတ္တာ ဥပေက္ခာပရိဂ္ဂဟိတာ မဟပ္ဖလာ ဟောတိ မဟာနိသံသာတိ မေတ္တာနန္တရံ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ ဥပေက္ခာ ပန ကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတာ, ကရုဏာ စ ဥပေက္ခာပရိဂ္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ ပန မဟာကာရုဏိကာ ဗောဓိသတ္တာ သတ္တေသု ဥပေက္ခကာ ဟောန္တီတိ? ဥပေက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကေသု ကဉ္စိ ကာလံ ဥပေက္ခကာ ဟောန္တိ, န ပန သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗဒါ စာတိ ကေစိ။ အပရေ ပန န စ သတ္တေသု ဥပေက္ခကာ, သတ္တကတေသု ပန ဝိပ္ပကာရေသု ဥပေက္ခကာ ဟောန္တီတိ, ဣဒမေဝေတ္ထ ယုတ္တံ။
အပရော နယော –
သဗ္ဗသာဓာရဏတာဒိ-ကာရဏေဟိပိ ဤရိတံ၊
ဒါနံ အာဒိမှိ သေသာ တု, ပုရိမေပိ အပေက္ခကာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၀။) [သျ]ပစုရဇနေသုပိ ဟိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ, အပ္ပဖလတ္တာ, သုကရတ္တာ စ ဒါနံ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ။ သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော, ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော, ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနဿာနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ နေက္ခမ္မေန သီလသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိတော, ကာယဝစီသုစရိတံ ဝတွာ မနောသုစရိတဝစနတော, ဝိသုဒ္ဓသီလဿ သုခေနေဝ ဈာနသမိဇ္ဈနတော, ကမ္မာပရာဓပ္ပဟာနေန ပယောဂသုဒ္ဓိံ ဝတွာ ကိလေသာပရာဓပ္ပဟာနေန အာသယသုဒ္ဓိဝစနတော, ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနေ ဌိတဿ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဝစနတော စ သီလဿာနန္တရံ နေက္ခမ္မံ ဝုတ္တံ။ ပညာယ နေက္ခမ္မဿ သိဒ္ဓိပရိသုဒ္ဓိတော, ဈာနာဘာဝေ ပညာဘာဝဝစနတော။ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ ဟိ ပညာ, ပညာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ သမာဓိ။ သမထနိမိတ္တံ ဝတွာ ဥပေက္ခာနိမိတ္တဝစနတော, ပရဟိတဇ္ဈာနေန ပရဟိတကရဏူပါယကောသလ္လဝစနတော စ နေက္ခမ္မဿာနန္တရံ ပညာ ဝုတ္တာ။ ဝီရိယာရမ္ဘေန ပညာကိစ္စသိဒ္ဓိတော, သတ္တသုညတာဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ဝတွာ သတ္တဟိတာယ အာရမ္ဘဿ အစ္ဆရိယတာဝစနတော, ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ ဝတွာ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တဝစနတော, နိသမ္မကာရိတံ ဝတွာ ဥဋ္ဌာနဝစနတော စ။ နိသမ္မကာရိနော ဟိ ဥဋ္ဌာနံ ဖလဝိသေသမာဝဟတီတိ ပညာယာနန္တရံ ဝီရိယံ ဝုတ္တံ။
ဝီရိယေန တိတိက္ခာသိဒ္ဓိတော။ ဝီရိယဝါ ဟိ အာရဒ္ဓဝီရိယတ္တာ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဥပနီတံ ဒုက္ခံ အဘိဘုယျ ဝိဟရတိ။ ဝီရိယဿ တိတိက္ခာလင်္ကာရဘာဝတော။ ဝီရိယဝတော ဟိ တိတိက္ခာ သောဘတိ။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဝတွာ သမထနိမိတ္တဝစနတော, အစ္စာရမ္ဘေန ဥဒ္ဓစ္စဒေါသပ္ပဟာနဝစနတော။ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စဒေါသော ပဟီယတိ။ ဝီရိယဝတော သာတစ္စကရဏဝစနတော။ ခန္တိဗဟုလော ဟိ အနုဒ္ဓတော သာတစ္စကာရီ ဟောတိ။ အပ္ပမာဒဝတော ပရဟိတကိရိယာရမ္ဘေ ပစ္စုပကာရတဏှာဘာဝဝစနတော။ ယာထာဝတော ဓမ္မနိဇ္ဈာနေ ဟိ သတိ တဏှာ န ဟောတိ။ ပရဟိတာရမ္ဘေ ပရမေပိ ပရကတဒုက္ခသဟနတာဝစနတော စ ဝီရိယဿာနန္တရံ ခန္တိ ဝုတ္တာ။ သစ္စေန ခန္တိယာ စိရာဓိဋ္ဌာနတော, အပကာရိနော အပကာရခန္တိံ ဝတွာ တဒုပကာရကရဏေ အဝိသံဝါဒဝစနတော, ခန္တိယာ အပဝါဒဝါစာဝိကမ္ပနေန ဘူတဝါဒိတာယ အဝိဇဟနဝစနတော, သတ္တသုညတာဓမ္မ-နိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ဝတွာ တဒုပဗြူဟိတဉာဏသစ္စဿ ဝစနတော စ ခန္တိယာနန္တရံ သစ္စံ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနေန သစ္စသိဒ္ဓိတော။ အစလာဓိဋ္ဌာနဿ ဟိ ဝိရတိ သိဇ္ဈတိ။ အဝိသံဝါဒိတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၁။) [သျ]ဝတွာ တတ္ထ အစလဘာဝဝစနတော။ သစ္စသန္ဓော ဟိ ဒါနာဒီသု ပဋိညာနုရူပံ နိစ္စလော ပဝတ္တတိ။ ဉာဏသစ္စံ ဝတွာ သမ္ဘာရေသု ပဝတ္တိနိဋ္ဌာပနဝစနတော။ ယထာဘူတဉာဏဝါ ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အဓိဋ္ဌာတိ, တေ စ နိဋ္ဌာပေတိ။ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဘာဝတော စ သစ္စဿာနန္တရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ မေတ္တာယ ပရဟိတကရဏသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနသိဒ္ဓိတော, အဓိဋ္ဌာနံ ဝတွာ ဟိတူပသံဟာရဝစနတော။ ဗောဓိသမ္ဘာရေ ဟိ အဓိတိဋ္ဌမာနော မေတ္တာဝိဟာရီ ဟောတိ။ အစလာဓိဋ္ဌာနဿ သမာဒါနာဝိကောပနေန သမာဒါနသမ္ဘဝတော စ အဓိဋ္ဌာနဿာနန္တရံ မေတ္တာ ဝုတ္တာ။ ဥပေက္ခာယ မေတ္တာဝိသုဒ္ဓိတော, သတ္တေသု ဟိတူပသံဟာရံ ဝတွာ တဒပရာဓေသု ဥဒါသီနတာဝစနတော, မေတ္တာဘာဝနံ ဝတွာ တန္နိဿန္ဒဘာဝနာဝစနတော, ‘‘ဟိတကာမသတ္တေပိ ဥပေက္ခကော’’တိ အစ္ဆရိယဂုဏတာဝစနတော စ မေတ္တာယာနန္တရံ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာတိ ဧဝမေတာသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာနိ လက္ခဏာဒီနိ သဗ္ဗထာတိ ဧတ္ထ ပန အဝိသေသေန –
ပရေသမနုဂ္ဂဟဏံ, လက္ခဏန္တိ ပဝုစ္စတိ၊
ဥပကာရော အကမ္ပော စ, ရသော ဟိတေသိတာပိ စ။
ဗုဒ္ဓတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဒယာ ဉာဏံ ပဝုစ္စတိ၊
ပဒဋ္ဌာနန္တိ တာသန္တု, ပစ္စေကံ တာနိ ဘေဒတော။
သဗ္ဗာပိ ဟိ ပါရမိယော ပရာနုဂ္ဂဟလက္ခဏာ, ပရေသံ ဥပကာရကရဏရသာ, အဝိကမ္ပနရသာ ဝါ, ဟိတေသိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဗုဒ္ဓတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, မဟာကရုဏာပဒဋ္ဌာနာ, ကရုဏူပါယကောသလ္လပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။
ဝိသေသေန ပန ယသ္မာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အတ္တုပကရဏပရိစ္စာဂစေတနာ ဒါနပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ ကာယဝစီသုစရိတံ အတ္ထတော အကတ္တဗ္ဗဝိရတိ, ကတ္တဗ္ဗကရဏစေတနာဒယော စ သီလပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမော ကာမဘဝေဟိ နိက္ခမနစိတ္တုပ္ပါဒေါ နေက္ခမ္မပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော ဓမ္မာနံ သာမညဝိသေသလက္ခဏာဝဗောဓော ပညာပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော ကာယစိတ္တေဟိ ပရဟိတာရမ္ဘော ဝီရိယပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော သတ္တသင်္ခါရာပရာဓသဟနသင်္ခါတော အဒေါသပ္ပဓာနော တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ ခန္တိပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ ဝိရတိစေတနာဒိဘေဒံ အဝိသံဝါဒနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၂။) [သျ]သစ္စပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနသင်္ခါတော တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ အဓိဋ္ဌာနပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော လောကဿ ဟိတသုခူပသံဟာရော အတ္ထတော အဗျာပါဒေါ မေတ္တာပါရမီ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အနုနယပဋိဃဝိဒ္ဓံသနသင်္ခါတာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သတ္တသင်္ခါရေသု သမပ္ပဝတ္တိ ဥပေက္ခာပါရမီ။
တသ္မာ ပရိစ္စာဂလက္ခဏံ ဒါနံ, ဒေယျဓမ္မေ လောဘဝိဒ္ဓံသနရသံ, အနာသတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဘဝဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ, ပရိစ္စဇိတဗ္ဗဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ သီလနလက္ခဏံ သီလံ, သမာဓာနလက္ခဏံ, ပတိဋ္ဌာနလက္ခဏံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသံ, အနဝဇ္ဇရသံ ဝါ, သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဟိရောတ္တပ္ပပဒဋ္ဌာနံ။ ကာမတော, ဘဝတော စ နိက္ခမနလက္ခဏံ နေက္ခမ္မံ, တဒါဒီနဝဝိဘာဝနရသံ, တတောယေဝ ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ။ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ ပညာ, အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ, ဝိသယောဘာသနရသာ ပဒီပေါ ဝိယ, အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ, သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ, စတုသစ္စပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။ ဥဿာဟလက္ခဏံ ဝီရိယံ, ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ, အသံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ, သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။
ခမနလက္ခဏာ ခန္တိ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသဟနရသာ, အဓိဝါသနပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အဝိရောဓပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, ယထာဘူတဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ အဝိသံဝါဒနလက္ခဏံ သစ္စံ, ယာထာဝဝိဘာဝနရသံ, သာဓုတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သောရစ္စပဒဋ္ဌာနံ။ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အဓိဋ္ဌာနလက္ခဏံ အဓိဋ္ဌာနံ, တေသံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝနရသံ, တတ္ထ အစလတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဗောဓိသမ္ဘာရပဒဋ္ဌာနံ။ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ မေတ္တာ, ဟိတူပသံဟာရရသာ, အာဃာတဝိနယနရသာ ဝါ, သောမ္မဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဥပေက္ခာ, သမဘာဝဒဿနရသာ, ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏပဒဋ္ဌာနာ။ ဧတ္ထ စ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတတာ ဒါနာဒီနံ ပရိစ္စာဂါဒိလက္ခဏဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ, ယတော တာနိ ပါရမီသင်္ချံ လဘန္တိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာဒိပတ္ထနမညတြ အကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဝဋ္ဋဂါမီနိ ဒါနာဒီနိ ပါရမီသင်္ချံ လဘန္တီတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၃။) [သျ]အဘိနီဟာရော စ တာသံ, ဒယာ ဉာဏဉ္စ ပစ္စယော၊
ဥဿာဟုမ္မင်္ဂဝတ္ထာနံ, ဟိတာစာရာဒယော တထာ။
အဘိနီဟာရော တာဝ ပါရမီနံ သဗ္ဗာသမ္ပိ ပစ္စယော။ ယော ဟိ အယံ ‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တီ’’တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနသမ္ပာဒိတော ‘‘တိဏ္ဏော တာရေယျံ မုတ္တော မောစေယျံ, ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေယျံ သုဒ္ဓေါ သောဓေယျံ, ဒန္တော ဒမေယျံ, သန္တော သမေယျံ, အဿတ္ထော အဿာသေယျံ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေယျ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တော အဘိနီဟာရော, သော အဝိသေသေန သဗ္ဗပါရမီနံ ပစ္စယော။ တပ္ပဝတ္တိယာ ဟိ ဥဒ္ဓံ ပါရမီနံ ပဝိစယုပဋ္ဌာနသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနနိပ္ဖတ္တိယော မဟာပုရိသာနံ သမ္ဘဝန္တိ, အဘိနီဟာရော စ နာမေသ အတ္ထတော ဘေသမဋ္ဌင်္ဂါနံ သမောဓာနေန တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ, ‘‘အဟော ဝတာဟံ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈေယျံ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတသုခံ နိပ္ဖါဒေယျ’’န္တိအာဒိပတ္ထနာသင်္ခါတော အစိန္တေယျံ ဗုဒ္ဓဘူမိံ, အပရိမာဏံ လောကဟိတဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မမူလဘူတော ပရမဘဒ္ဒကော ပရမကလျာဏော အပရိမေယျပ္ပဘာဝေါ ပုညဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တဿ စ ဥပ္ပတ္တိယာ သဟေဝ မဟာပုရိသော မဟာဗောဓိယာနပဋိပတ္တိံ ဩတိဏ္ဏော နာမ ဟောတိ, နိယတဘာဝသမဓိဂမနတော, တတော စ အနိဝတ္တနသဘာဝတော ‘‘ဗောဓိသတ္တော’’တိ သမညံ လဘတိ, သဗ္ဗဘာဂေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ သမ္မာသတ္တမာနသတာ, ဗောဓိသမ္ဘာရေ သိက္ခာသမတ္ထတာ စဿ သန္တိဋ္ဌတိ။ ယထာဝုတ္တာဘိနီဟာရသမိဇ္ဈနေန ဟိ မဟာပုရိသာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမနပုဗ္ဗလိင်္ဂေန သယမ္ဘုဉာဏေန သမ္မဒေဝ သဗ္ဗပါရမိယော ဝိစိနိတွာ သမာဒါယ အနုက္ကမေန ပရိပူရေန္တိ, ယထာ တံ ကတမဟာဘိနီဟာရော သုမေဓပဏ္ဍိတော။ ယထာဟ –
‘‘ဟန္ဒ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ, ဝိစိနာမိ ဣတော စိတော၊
ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ, ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာ၊
ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၁၅, ၁၁၆)၊ –
ဝိတ္ထာရော။ လက္ခဏာဒိတော ပနေသ သမ္မဒေဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိပဏိဓာနလက္ခဏော, ‘‘အဟော ဝတာဟံ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈေယျံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၄။) [သျ]သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတသုခံ နိပ္ဖါဒေယျ’’န္တိအာဒိပတ္ထနာရသော, ဗောဓိသမ္ဘာရဟေတုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော, မဟာကရုဏာပဒဋ္ဌာနော, ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနော ဝါ။
တဿ ပန အဘိနီဟာရဿ စတ္တာရော ပစ္စယာ, စတ္တာရော ဟေတူ, စတ္တာရိ စ ဗလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ကတမေ စတ္တာရော ပစ္စယာ မဟာဘိနီဟာရာယ? ဣဓ မဟာပုရိသော ပဿတိ တထာဂတံ မဟတာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန အစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တံ, တဿ တံ နိဿာယ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မဟာဗောဓိယံ စိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတိ ‘‘မဟာနုဘာဝါ ဝတာယံ ဓမ္မဓာတု, ယဿာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ ဧဝံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မော, အစိန္တေယျာနုဘာဝေါ စာ’’တိ, သော တမေဝ မဟာနုဘာဝဒဿနံ နိဿာယ တံ ပစ္စယံ ကတွာ သမ္ဗောဓိယံ အဓိမုစ္စန္တော တတ္ထ စိတ္တံ ဌပေတိ, အယံ ပဌမော ပစ္စယော မဟာဘိနီဟာရာယ။
န ဟေဝ ခေါ ပဿတိ တထာဂတဿ ယထာဝုတ္တံ မဟာနုဘာဝတံ, အပိစ ခေါ သုဏာတိ ‘‘ဧဒိသော စ ဧဒိသော စ ဘဂဝါ’’တိ, သော တံ နိဿာယ တံ ပစ္စယံ ကတွာ သမ္ဗောဓိယံ အဓိမုစ္စန္တော တတ္ထ စိတ္တံ ဌပေတိ, အယံ ဒုတိယော ပစ္စယော မဟာဘိနီဟာရာယ။
န ဟေဝ ခေါ ပဿတိ တထာဂတဿ ယထာဝုတ္တံ မဟာနုဘာဝတံ, နာပိ တံ ပရတော သုဏာတိ, အပိစ ခေါ တထာဂတဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁) ဗုဒ္ဓါနုဘာဝပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မံ သုဏာတိ, သော တံ နိဿာယ…ပေ… အယံ တတိယော ပစ္စယော မဟာဘိနီဟာရာယ။
န ဟေဝ ခေါ ပဿတိ တထာဂတဿ ယထာဝုတ္တံ မဟာနုဘာဝတံ, နာပိ တံ ပရတော သုဏာတိ, နာပိ တထာဂတဿ ဓမ္မံ သုဏာတိ, အပိစ ခေါ ဥဠာရဇ္ဈာသယော ကလျာဏာဓိမုတ္တိကော ‘‘အဟမေတံ ဗုဒ္ဓဝံသံ ဗုဒ္ဓတန္တိံ ဗုဒ္ဓပဝေဏိံ ဗုဒ္ဒဓမ္မတံ ပရိပါလေဿာမီ’’တိ ယာဝဒေဝ ဓမ္မညေဝ သက္ကရောန္တော ဂရုံ ကရောန္တော မာနေန္တော ပူဇေန္တော ဓမ္မံ အပစယမာနော တံ နိဿာယ…ပေ… ဌပေတိ, အယံ စတုတ္ထော ပစ္စယော မဟာဘိနီဟာရာယာတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၅။) [သျ]ကတမေ စတ္တာရော ဟေတူ မဟာဘိနီဟာရာယ? ဣဓ မဟာပုရိသော ပကတိယာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတိ ပုရိမကေသု ဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော, အယံ ပဌမော ဟေတု မဟာဘိနီဟာရာယ။ ပုန စပရံ မဟာပုရိသော ပကတိယာပိ ကရုဏာဇ္ဈာသယော ဟောတိ ကရုဏာဓိမုတ္တော သတ္တာနံ ဒုက္ခံ အပနေတုကာမော, အပိစ အတ္တနော ကာယဉ္စ ဇီဝိတဉ္စ ပရိစ္စဇိ, အယံ ဒုတိယော ဟေတု မဟာဘိနီဟာရာယ။ ပုန စပရံ မဟာပုရိသော သကလတောပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော သတ္တဟိတာယ ဒုက္ကရစရိယတော သုစိရမ္ပိ ကာလံ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အနိဗ္ဗိန္နော ဟောတိ အနုတြာသီ, ယာဝ ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိ, အယံ တတိယော ဟေတု မဟာဘိနီဟာရာယ။ ပုန စပရံ မဟာပုရိသော ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿိတော ဟောတိ, ယော အဟိတတော နံ နိဝါရေတိ, ဟိတေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, အယံ စတုတ္ထော ဟေတု မဟာဘိနီဟာရာယ။
တတြာယံ မဟာပုရိသဿ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ – ဧကန္တေနေဝဿ ယထာ အဇ္ဈာသယော သမ္ဗောဓိနိန္နော ဟောတိ သမ္ဗောဓိပေါဏော သမ္ဗောဓိပဗ္ဘာရော, တထာ သတ္တာနံ ဟိတစရိယာယ, ယတော အနေန ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ သမ္ဗောဓိယာ ပဏိဓာနံ ကတံ ဟောတိ မနသာ, ဝါစာယ စ ‘‘အဟမ္ပိ ဧဒိသော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ သမ္မဒေဝ သတ္တာနံ ဟိတသုခံ နိပ္ဖါဒေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ သမ္ပန္နူပနိဿယဿ ပနဿ ဣမာနိ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ လိင်္ဂါနိ သမ္ဘဝန္တိ, ယေဟိ သမန္နာဂတဿ သာဝကဗောဓိသတ္တေဟိ, ပစ္စေကဗောဓိသတ္တေဟိ စ မဟာဝိသေသော မဟန္တံ နာနာကရဏံ ပညာယတိ ဣန္ဒြိယတော, ပဋိပတ္တိတော, ကောသလ္လတော စ။ ဣဓ ဟိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော မဟာပုရိသော ယထာ ဝိသဒိန္ဒြိယော ဟောတိ ဝိသဒဉာဏော, န တထာ ဣတရေ။ ပရဟိတာယ ပဋိပန္နော ဟောတိ, နော အတ္တဟိတာယ။ တထာ ဟိ သော ယထာ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ ပဋိပဇ္ဇိ, န တထာ ဣတရေ, တတ္ထ စ ကောသလ္လံ အာဝဟတိ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန, ဌာနာဌာနကုသလတာယ စ။
တထာ မဟာပုရိသော ပကတိယာ ဒါနဇ္ဈာသယော ဟောတိ ဒါနာဘိရတော, သတိ ဒေယျဓမ္မေ ဒေတိယေဝ, န ဒါနတော သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇတိ, သတတံ သမိတံ သံဝိဘာဂသီလော ဟောတိ, ပမုဒိတောဝ ဒေတိ အာဒရဇာတော, န ဥဒါသီနစိတ္တော, မဟန္တမ္ပိ ဒါနံ ဒတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၆။) [သျ]နေဝ ဒါနေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, ပဂေဝ အပ္ပံ။ ပရေသဉ္စ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော ဒါနေ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, ဒါနပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ ကရောတိ, အညေ စ ပရေသံ ဒေန္တေ ဒိသွာ အတ္တမနော ဟောတိ, ဘယဋ္ဌာနေသု စ ပရေသံ အဘယံ ဒေတီတိ ဧဝမာဒီနိ ဒါနဇ္ဈာသယဿ မဟာပုရိသဿ ဒါနပါရမိယာ လိင်္ဂါနိ။
တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ဟိရီယတိ ဩတ္တပ္ပတိ, သတ္တာနံ အဝိဟေဌနဇာတိကော ဟောတိ, သောရတော သုခသီလော အသဌော အမာယာဝီ ဥဇုဇာတိကော သုဗ္ဗစော သောဝစဿကရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော မုဒုဇာတိကော အထဒ္ဓေါ အနတိမာနီ, ပရသန္တကံ နာဒိယတိ အန္တမသော တိဏသလာကမုပါဒါယ, အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တံ ဣဏံ ဝါ ဂဟေတွာ ပရံ န ဝိသံဝါဒေတိ, ပရသ္မိံ ဝါ အတ္တနော သန္တကေ ဗျာမူဠှေ, ဝိဿရိတေ ဝါ တံ သညာပေတွာ ပဋိပါဒေတိ ယထာ တံ န ပရဟတ္ထဂတံ ဟောတိ, အလောလုပ္ပေါ ဟောတိ, ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု ပါပကံ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေတိ, ဣတ္ထိဗျသနာဒီနိ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေတိ, သစ္စဝါဒီ သစ္စသန္ဓော ဘိန္နာနံ သန္ဓာတာ သဟိတာနံ အနုပ္ပဒါတာ ပိယဝါဒီ မိဟိတပုဗ္ဗင်္ဂမော ပုဗ္ဗဘာသီ အတ္ထဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီ အနဘိဇ္ဈာလု အဗျာပန္နစိတ္တော အဝိပရီတဒဿနော ကမ္မဿကတာဉာဏေန, သစ္စာနုလောမိကဉာဏေန စ, ကတညူ ကတဝေဒီ ဝုဍ္ဎာပစာယီ သုဝိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ဓမ္မကာမော, ပရေသမ္ပိ ဓမ္မေ သမာဒပေတာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အကိစ္စတော သတ္တေ နိဝါရေတာ ကိစ္စေသု ပတိဋ္ဌပေတာ အတ္တနာ စ တတ္ထ ကိစ္စေ ယောဂံ အာပဇ္ဇိတာ, ကတွာ ဝါ ပန သယံ အကတ္တဗ္ဗံ သီဃညေဝ တတော ပဋိဝိရတော ဟောတီတိ ဧဝမာဒီနိ သီလဇ္ဈာသယဿ မဟာပုရိသဿ သီလပါရမိယာ လိင်္ဂါနိ။
တထာ မန္ဒကိလေသော ဟောတိ မန္ဒနီဝရဏော ပဝိဝေကဇ္ဈာသယော အဝိက္ခေပဗဟုလော, န တဿ ပါပကာ ဝိတက္ကာ စိတ္တမနွာဿဝန္တိ, ဝိဝေကဂတဿ စဿ အပ္ပကသိရေနေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, အမိတ္တပက္ခေပိ တုဝဋံ မေတ္တစိတ္တတာ သန္တိဋ္ဌတိ, ပဂေဝ ဣတရသ္မိံ, သတိမာ စ ဟောတိ စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သုသရိတာ အနုဿရိတာ, မေဓာဝီ စ ဟောတိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော, နိပကော စ ဟောတိ တာသု တာသု ဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု, အာရဒ္ဓဝီရိယော စ ဟောတိ သတ္တာနံ ဟိတကိရိယာသု, ခန္တိဗလသမန္နာဂတော စ ဟောတိ သဗ္ဗသဟော, အစလာဓိဋ္ဌာနော စ ဟောတိ ဒဠှသမာဒါနော, အဇ္ဈုပေက္ခကော စ ဟောတိ ဥပေက္ခာဌာနီယေသု ဓမ္မေသူတိ ဧဝမာဒီနိ မဟာပုရိသဿ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယာဒီနံ ဝသေန နေက္ခမ္မပါရမိယာဒီနံ လိင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၇။) [သျ]ဧဝမေတေဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရလိင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ မဟာပုရိသဿ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဘိနီဟာရာယ ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယော ဟေတူ’’တိ, တတြိဒံ သင်္ခေပတော ကလျာဏမိတ္တလက္ခဏံ – ဣဓ ကလျာဏမိတ္တော သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော သုတသမ္ပန္နော စာဂဝီရိယသတိသမာဓိပညာသမ္ပန္နော။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဒဟတိ တထာဂတဿ ဗောဓိံ ကမ္မံ, ကမ္မဖလဉ္စ, တေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ဟေတုဘူတံ သတ္တေသု ဟိတေသိတံ န ပရိစ္စဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ ဂရု ဘာဝနီယော စောဒကော ပါပဂရဟိကော ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော။ သုတသမ္ပတ္တိယာ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟံ ဂမ္ဘီရံ ဓမ္မကထံ ကတ္တာ ဟောတိ။ စာဂသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ သမာဟိတော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော။ ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ သတ္တာနံ ဟိတပဋိပတ္တိယာ။ သတိသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတဿတီ ဟောတိ အနဝဇ္ဇေသု ဓမ္မေသု။ သမာဓိသမ္ပတ္တိယာ အဝိက္ခိတ္တော ဟောတိ သမာဟိတစိတ္တော။ ပညာသမ္ပတ္တိယာ အဝိပရီတံ ပဇာနာတိ။ သော သတိယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနော ပညာယ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတံ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ သမာဓိနာ တတ္ထ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ ဝီရိယေန အဟိတာ သတ္တေ နိသေဓေတွာ ဟိတေ နိယောဇေတိ။ တေနာဟ –
‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော, ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊
ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ, နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃)၊
ဧဝံ ဂုဏသမန္နာဂတံဝ ကလျာဏမိတ္တံ ဥပနိဿာယ မဟာပုရိသော အတ္တနော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ သမ္မဒေဝ ပရိယောဒပေတိ။ သုဝိသုဒ္ဓါသယပယောဂေါဝ ဟုတွာ စတူဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတော နစိရေနေဝ အဋ္ဌင်္ဂေ သမောဓာနေတွာ မဟာဘိနီဟာရံ ကရောန္တော ဗောဓိသတ္တဘာဝေ ပတိဋ္ဌဟတိ အနိဝတ္တိဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။
တဿိမာနိ စတ္တာရိ ဗလာနိ အဇ္ဈတ္တိကဗလံ ယာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ အတ္တသန္နိဿယာ ဓမ္မဂါရဝေန အဘိရုစိ ဧကန္တနိန္နဇ္ဈာသယတာ, ယာယ မဟာပုရိသော အတ္တာဓိပတိလဇ္ဇာသန္နိဿယော, အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော စ ဟုတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏာတိ။ ဗာဟိရဗလံ ယာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ ပရသန္နိဿယာ အဘိရုစိ ဧကန္တနိန္နဇ္ဈာသယတာ, ယာယ မဟာပုရိသော လောကာဓိပတိဩတ္တပ္ပနသန္နိဿယော, အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော စ ဟုတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၈။) [သျ]ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏာတိ။ ဥပနိဿယဗလံ ယာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ အဘိရုစိ ဧကန္တနိန္နဇ္ဈာသယတာ, ယာယ မဟာပုရိသော တိက္ခိန္ဒြိယော, ဝိသဒဓာတုကော, သတိသန္နိဿယော, အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော စ ဟုတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏာတိ။ ပယောဂဗလံ ယာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ တဇ္ဇာ ပယောဂသမ္ပဒါ သက္ကစ္စကာရိတာ သာတစ္စကာရိတာ, ယာယ မဟာပုရိသော ဝိသုဒ္ဓပယောဂေါ, နိရန္တရကာရီ, အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော စ ဟုတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏာတိ။ ဧဝမယံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ, စတူဟိ ဟေတူဟိ, စတူဟိ စ ဗလေဟိ သမ္ပန္နသမုဒါဂမော အဋ္ဌင်္ဂသမောဓာနသမ္ပာဒိတော အဘိနီဟာရော ပါရမီနံ ပစ္စယော ဟောတိ မူလကာရဏဘာဝတော။
ယဿ စ ပဝတ္တိယာ မဟာပုရိသေ စတ္တာရော အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, သဗ္ဗံ သတ္တနိကာယံ အတ္တနော ဩရသပုတ္တံ ဝိယ ပိယစိတ္တေန ပရိဂ္ဂဏှာတိ, န စဿ စိတ္တံ ပုန သံကိလေသဝသေန သံကိလိဿတိ, သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟော စဿ အဇ္ဈာသယော, ပယောဂေါ စ ဟောတိ, အတ္တနော စ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎန္တိ, ပရိပစ္စန္တိ စ, ယတော မဟာပုရိသော ဥဠာရတရေန ပုညာဘိသန္ဒေန ကုသလာဘိသန္ဒေန ပဝဍ္ဎိယာ [ပဝတ္တိယာ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)] ပစ္စယေန သုခဿာဟာရေန သမန္နာဂတော သတ္တာနံ ဒက္ခိဏေယျော ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ, အသဒိသံ ပုညက္ခေတ္တဉ္စ ဟောတိ။ ဧဝမနေကဂုဏော အနေကာနိသံသော မဟာဘိနီဟာရော ပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယထာ စ မဟာဘိနီဟာရော, ဧဝံ မဟာကရုဏာ, ဥပါယကောသလ္လဉ္စ။ တတ္ထ ဥပါယကောသလ္လံ နာမ ဒါနာဒီနံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘာဝဿ နိမိတ္တဘူတာ ပညာ, ယာဟိ မဟာကရုဏူပါယကောသလ္လတာဟိ မဟာပုရိသာနံ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာ, နိရန္တရံ ပရသုခကရဏပသုတတာ, သုဒုက္ကရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တစရိတေဟိ ဝိသာဒါဘာဝေါ, ပသာဒသံဝုဒ္ဓိဒဿနသဝနာနုဿရဏာဝတ္ထာသုပိ သတ္တာနံ ဟိတသုခပဋိလာဘဟေတုဘာဝေါ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ တဿ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ, ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကမ္မသိဒ္ဓိ။ ပညာယ သယံ တရတိ, ကရုဏာယ ပရေ တာရေတိ။ ပညာယ ပရဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ, ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပဋိကာရံ အာရဘတိ။ ပညာယ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, ကရုဏာယ ဒုက္ခံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ပညာယ နိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ ဟောတိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၅၉။) [သျ]ကရုဏာယ တံ န ပါပုဏာတိ။ တထာ ကရုဏာယ သံသာရာဘိမုခေါ ဟောတိ, ပညာယ တတြ နာဘိရမတိ။ ပညာယ သဗ္ဗတ္ထ ဝိရဇ္ဇတိ, ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗေသမနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော, ကရုဏာယ သဗ္ဗေပိ အနုကမ္ပတိ, ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော။ ပညာယ အဟံကာရမမံကာရာဘာဝေါ, ကရုဏာယ အာလသိယဒီနတာဘာဝေါ။
တထာ ပညာကရုဏာဟိ ယထာက္ကမံ အတ္တနာထပရနာထတာ, ဓီရဝီရဘာဝေါ, အနတ္တန္တပါပရန္တပတာ, အတ္တဟိတပရဟိတနိပ္ဖတ္တိ, နိဗ္ဘယာဘီသနကဘာဝေါ, ဓမ္မာဓိပတိလောကာဓိပတိတာ, ကတညုပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ, မောဟတဏှာဝိဂမော, ဝိဇ္ဇာစရဏသိဒ္ဓိ, ဗလဝေသာရဇ္ဇနိပ္ဖတ္တီတိ သဗ္ဗဿာပိ ပါရမိတာဖလဿ ဝိသေသေန ဥပါယဘာဝတော ပညာ ကရုဏာ ပါရမီနံ ပစ္စယော။ ဣဒံ ပန ဒွယံ ပါရမီနံ ဝိယ ပဏိဓာနဿာပိ ပစ္စယော။
တထာ ဥဿာဟဥမ္မင်္ဂအဝတ္ထာနဟိတစရိယာ စ ပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယာ စ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဗုဒ္ဓဘူမိယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဥဿာဟော နာမ ဗောဓိသမ္ဘာရာနံ အဗ္ဘုဿာဟနဝီရိယံ။ ဥမ္မင်္ဂေါ နာမ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု ဥပါယကောသလ္လဘူတာ ပညာ။ အဝတ္ထာနံ နာမ အဓိဋ္ဌာနံ, အစလာဓိဋ္ဌာနတာ။ ဟိတစရိယာ နာမ မေတ္တာဘာဝနာ, ကရုဏာဘာဝနာ စ။ ယထာဟ –
‘‘ကတိ ပန ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓဘူမိယောတိ? စတဿော ခေါ သာရိပုတ္တ, ဗုဒ္ဓဘူမိယော။ ကတမာ စတဿော? ဥဿာဟော စ ဟောတိ ဝီရိယံ, ဥမ္မင်္ဂေါ စ ဟောတိ ပညာဘာဝနာ, အဝတ္ထာနဉ္စ ဟောတိ အဓိဋ္ဌာနံ, ဟိတစရိယာ စ ဟောတိ မေတ္တာဘာဝနာ။ ဣမာ ခေါ သာရိပုတ္တ, စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄)။
တထာ နေက္ခမ္မပဝိဝေကအလောဘာဒေါသာမောဟနိဿရဏပ္ပဘေဒါ စ ဆ အဇ္ဈာသယာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ ကာမေသု, ဃရာဝါသေ စ ဒေါသဒဿာဝိနော, ပဝိဝေကဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ သင်္ဂဏိကာယ ဒေါသဒဿာဝိနော။ အလောဘ…ပေ… လောဘေ…ပေ… အဒေါသ…ပေ… ဒေါသေ…ပေ… အမောဟ…ပေ… မောဟေ…ပေ… နိဿရဏ…ပေ… သဗ္ဗဘဝေသု ဒေါသဒဿာဝိနော’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၉)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၀။) [သျ]တသ္မာ ဧတေ စ ဆ အဇ္ဈာသယာပိ ပါရမီနံ ပစ္စယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ လောဘာဒီသု အာဒီနဝဒဿနေန, အလောဘာဒီနံ အဓိကဘာဝေန စ ဝိနာ ဒါနာဒိပါရမိယော သမ္ဘဝန္တိ။ အလောဘာဒီနဉှိ အဓိကဘာဝေန ပရိစ္စာဂါဒိနိန္နစိတ္တတာ, အလောဘဇ္ဈာသယာဒိတာ စာတိ, ယထာ စေတေ, ဧဝံ ဒါနဇ္ဈာသယတာဒယောပိ။ ယထာဟ –
‘‘ကတိ ပန ဘန္တေ ဗောဓာယ စရန္တာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာတိ? ဒသ ခေါ သာရိပုတ္တ, ဗောဓာယ စရန္တာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာ။ ကတမေ ဒသ? ဒါနဇ္ဈာသယာ သာရိပုတ္တ, ဗောဓိသတ္တာ မစ္ဆေရေ ဒေါသဒဿာဝိနော။ သီလ…ပေ… အသံဝရေ…ပေ… နေက္ခမ္မ…ပေ… ကာမေသု…ပေ… ယထာဘူတဉာဏ…ပေ… ဝိစိကိစ္ဆာယ။…ပေ… ဝီရိယ …ပေ… ကောသဇ္ဇေ…ပေ… ခန္တိ…ပေ… အက္ခန္တိယံ…ပေ… သစ္စ…ပေ… ဝိသံဝါဒနေ…ပေ… အဓိဋ္ဌာန…ပေ… အနဓိဋ္ဌာနေ…ပေ… မေတ္တာ…ပေ… ဗျာပါဒေ…ပေ… ဥပေက္ခာ…ပေ… သုခဒုက္ခေသု အာဒီနဝဒဿာဝိနော’’တိ။
ဧတေသု ဟိ မစ္ဆေရအသံဝရကာမဝိစိကိစ္ဆာကောသဇ္ဇအက္ခန္တိဝိသံဝါဒနအနဓိဋ္ဌာန- ဗျာပါဒသုခဒုက္ခသင်္ခါတေသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒါနာဒိနိန္နစိတ္တတာသင်္ခါတာ ဒါနဇ္ဈာသယတာဒယော ဒါနာဒိပါရမီနံ နိဗ္ဗတ္တိယာ ပစ္စယော။ တထာ အပရိစ္စာဂပရိစ္စာဂါဒီသု ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏမ္ပိ ဒါနာဒိပါရမီနံ ပစ္စယော ဟောတိ။
တတြာယံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝိဓိ – ခေတ္တဝတ္ထုဟိရညသုဝဏ္ဏဂေါမဟိံ သဒါသီဒါသပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဗျာသတ္တစိတ္တာနံ သတ္တာနံ ခေတ္တာဒီနံ ဝတ္ထုကာမဘာဝေန ဗဟုပတ္ထနီယဘာဝတော, ရာဇစောရာဒိသာဓာရဏဘာဝတော, ဝိဝါဒါဓိဋ္ဌာနတော, သပတ္တကရဏတော, နိဿာရတော, ပဋိလာဘပရိပါလနေသု ပရဝိဟေဌနဟေတုဘာဝတော, ဝိနာသနိမိတ္တဉ္စသောကာဒိအနေကဝိဟိတဗျသနာဝဟတော တဒါသတ္တိနိဒါနဉ္စ မစ္ဆေရမလပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တာနံ အပါယူပပတ္တိဟေတုဘာဝတောတိ ဧဝံ ဝိဝိဓဝိပုလာနတ္ထာဝဟာနိ ပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထူနိ နာမ, တေသံ ပရိစ္စာဂေါယေဝေကော သောတ္ထိဘာဝေါတိ ပရိစ္စာဂေ အပ္ပမာဒေါ ကရဏီယော။
အပိစ ‘‘ယာစကော ယာစမာနော အတ္တနော ဂုယှဿ အာစိက္ခနတော မယှံ ဝိဿာသိကော’’တိ စ ‘‘ပဟာယ ဂမနီယံ အတ္တနော သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရလောကံ ယာဟီတိဥပဒိသနတော မယှံ ဥပဒေသကော’’တိ စ ‘‘အာဒိတ္တေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၁။) [သျ]ဝိယ အဂါရေ မရဏဂ္ဂိနာ အာဒိတ္တေ လောကေ တတော မယှံ သန္တကဿ အပဟရဏတော အပဝါဟကသဟာယော’’တိ စ ‘‘အပဝါဟိတဿ စဿ အဇ္ဈာပနနိက္ခေပဋ္ဌာနဘူတော’’တိ စ ‘‘ဒါနသင်္ခါတေ ကလျာဏကမ္မသ္မိံ သဟာယဘာဝတော, သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ အဂ္ဂဘူတာယ ပရမဒုလ္လဘာယ ဗုဒ္ဓဘူမိယာ သမ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော စ ပရမော ကလျာဏမိတ္တော’’တိ စ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။
တထာ ‘‘ဥဠာရေ ကမ္မနိ အနေနာဟံ သမ္ဘာဝိတော, တသ္မာ သာ သမ္ဘာဝနာ အဝိတထာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘ဧကန္တဘေဒိတာယ ဇီဝိတဿ အာယာစိတေနာပိ မယာ ဒါတဗ္ဗံ, ပဂေဝ ယာစိတေနာ’’တိ စ ‘‘ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ ဂဝေသိတွာပိ ဒါတဗ္ဗော, [ဒါတဗ္ဗတော (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ)] သယမေဝါဂတော မမ ပုညေနာ’’တိ စ ‘‘ယာစကဿ ဒါနာပဒေသေန မယှမေဝါယမနုဂ္ဂဟော’’တိ စ ‘‘အဟံ ဝိယ အယံ သဗ္ဗောပိ လောကော မယာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အသတိ ယာစကေ ကထံ မယှံ ဒါနပါရမီ ပူရေယျာ’’တိ စ ‘‘ယာစကာနမေဝတ္ထာယ မယာ သဗ္ဗောပိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အယာစိတွာပိ မံ မမ သန္တကံ ယာစကာ ကဒါ သယမေဝ ဂဏှေယျု’’န္တိ စ ‘‘ကထမဟံ ယာစကာနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါ တေ မယှံ ပိယာ စဿု မနာပါ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟံ ဒဒမာနော ဒတွာပိ စ အတ္တမနော အဿံ ပမုဒိတော ပီတိသောမနဿဇာတော’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါ မေ ယာစကာ ဘဝေယျုံ, ဥဠာရော စ ဒါနဇ္ဈာသယော’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟမယာစိတော ဧဝ ယာစကာနံ ဟဒယမညာယ ဒဒေယျ’’န္တိ ‘‘သတိ ဓနေ, ယာစကေ စ အပရိစ္စာဂေါ မဟတီ မယှံ ဝဉ္စနာ’’တိ စ ‘‘ကထမဟံ အတ္တနော အင်္ဂါနိ, ဇီဝိတဉ္စာပိ ပရိစ္စဇေယျ’’န္တိ စ စာဂနိန္နတာ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ။
အပိစ ‘‘အတ္ထော နာမာယံ နိရပေက္ခံ ဒါယကမနုဂစ္ဆတိ ယထာ တံ နိရပေက္ခံ ခေပကံ ကိဋကော’’တိ အတ္ထေ နိရပေက္ခတာယ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ ယာစမာနော ပန ယဒိ ပိယပုဂ္ဂလော ဟောတိ ‘‘ပိယော မံ ယာစတီ’’တိ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ အထ ဥဒါသီနပုဂ္ဂလော ဟောတိ ‘‘အယံ မံ ယာစမာနော အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပရိစ္စာဂေန မိတ္တော ဟောတီ’’တိ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တော ဟိ ယာစကာနံ ပိယော ဟောတီတိ။ အထ ပန ဝေရီပုဂ္ဂလော ယာစတိ, ‘‘ပစ္စတ္ထိကော မံ ယာစတိ, အယံ မံ ယာစမာနော အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပရိစ္စာဂေန ဝေရီပိ ပိယော မိတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝိသေသတော သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၂။) [သျ]ဧဝံ ပိယပုဂ္ဂလေ ဝိယ မဇ္ဈတ္တဝေရီပုဂ္ဂလေသုပိ မေတ္တာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကရုဏံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ ဒါတဗ္ဗံ။
သစေ ပနဿ စိရကာလံ ပရိဘာဝိတတ္တာ လောဘဿ ဒေယျဓမ္မဝိသယာ လောဘဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေန ဗောဓိသတ္တပဋိညေန ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘နနု တယာ သပ္ပုရိသ သမ္ဗောဓာယ အဘိနီဟာရံ ကရောန္တေန သဗ္ဗသတ္တာနမုပကာရာယ အယံ ကာယော နိဿဋ္ဌော, တပ္ပရိစ္စာဂမယဉ္စ ပုညံ, တတ္ထ နာမ တေ ဗာဟိရေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ အဘိသင်္ဂပ္ပဝတ္တိ ဟတ္ထိသိနာနသဒိသီ ဟောတိ, တသ္မာ တယာ န ကတ္ထစိ အဘိသင်္ဂေါ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော။ သေယျထာပိ နာမ မဟတော ဘေသဇ္ဇရုက္ခဿ တိဋ္ဌတော မူလံ မူလတ္ထိကာ ဟရန္တိ, ပပဋိကံ, တစံ, ခန္ဓံ, ဝိဋပံ, သာခံ, ပလာသံ, ပုပ္ဖံ, ဖလံ ဖလတ္ထိကာ ဟရန္တိ, န တဿ ရုက္ခဿ ‘မယှံ သန္တကံ ဧတေ ဟရန္တီ’တိ ဝိတက္ကသမုဒါစာရော ဟောတိ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပဇ္ဇန္တေန မယာ မဟာဒုက္ခေ အကတညုကေ နိစ္စာသုစိမှိ ကာယေ ပရေသံ ဥပကာရာယ ဝိနိယုဇ္ဇမာနေ အဏုမတ္တောပိ မိစ္ဆာဝိတက္ကော န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော။ ကော ဝါ ဧတ္ထ ဝိသေသော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု မဟာဘူတေသု ဧကန္တဘေဒနဝိကိရဏဝိဒ္ဓံသနဓမ္မေသု။ ကေဝလံ ပန သမ္မောဟဝိဇမ္ဘိတမေတံ, ယဒိဒံ ‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’တိ အဘိနိဝေသော, တသ္မာ ဗာဟိရေသု မဟာဘူတေသု ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကေသုပိ ကရစရဏနယနာဒီသု, မံသာဒီသု စ အနပေက္ခေန ဟုတွာ ‘တံ တဒတ္ထိကာ ဟရန္တူ’တိ နိဿဋ္ဌစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော စဿ သမ္ဗောဓာယ ပဟိတတ္တဿ ကာယဇီဝိတေသု နိရပေက္ခဿ အပ္ပကသိရေနေဝ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ သုဝိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ, သော ဝိသုဒ္ဓကာယဝစီမနောကမ္မန္တော ဝိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ဉာယပဋိပတ္တိယံ ဌိတော အာယာပါယုပါယကောသလ္လသမန္နာဂမေန ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေန, အဘယဒါနသဒ္ဓမ္မဒါနေဟိ စ သဗ္ဗသတ္တေ အနုဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, အယံ တာဝ ဒါနပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာနယော။
သီလပါရမိယံ ပန ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ – ‘‘ဣဒဉှိ သီလံ နာမ ဂင်္ဂေါဒကာဒီဟိ ဝိသောဓေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဒေါသမလဿ ဝိက္ခာလနဇလံ, ဟရိစန္ဒနာဒီဟိ ဝိနေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ရာဂါဒိပရိဠာဟဿ ဝိနယနံ, မုတ္တာဟာရမကုဋကုဏ္ဍလာဒီဟိ ပစုရဇနာလင်္ကာရေဟိ အသာဓာရဏော သာဓူနမလင်္ကာရဝိသေသော, သဗ္ဗဒိသာဝါယနကော အတိကိတ္တိမော [သဗ္ဗဒိသာဝါယနတော အကိတ္တိမော (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇)]
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၃။) [သျ]သဗ္ဗကာလာနုရူပေါ စ သုရဘိဂန္ဓော, ခတ္တိယမဟာသာလာဒီဟိ, ဒေဝတာဟိ စ ဝန္ဒနီယာဒိဘာဝါဝဟနတော ပရမော ဝသီကရဏမန္တော, စာတုမဟာရာဇိကာဒိဒေဝလောကာရောဟဏသောပါနပန္တိ, ဈာနာဘိညာနံ အဓိဂမူပါယော, နိဗ္ဗာနမဟာနဂရဿ သမ္ပာပကမဂ္ဂေါ, သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓီနံ ပတိဋ္ဌာနဘူမိ, ယံ ယံ ဝါ ပနိစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ, တဿ တဿ သမိဇ္ဈနူပါယဘာဝတော စိန္တာမဏိကပ္ပရုက္ခာဒိကေ စ အတိသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဇ္ဈတိ ဘိက္ခဝေ, သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂၊ အ။ နိ။ ၈။၃၅)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စ အဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာတိ, သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅)။ တထာ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ အာနန္ဒ ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ, (အ။ နိ။ ၁၀။၁၊ ၁၁။၁) ‘‘ပဉ္စိမေ ဂဟပတယော, အာနိသံသာ သီလဝတော သီလသမ္ပဒါယာ’’တိအာဒိသုတ္တာနဉ္စ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၃၈၅) ဝသေန သီလဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ တထာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တာဒီနံ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ဝသေန သီလဝိရဟေ အာဒီနဝါ။
အပိစ ပီတိသောမနဿနိမိတ္တတော, အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာဘာဝတော, ဝိညူဟိ ပါသံသဘာဝတော, အဝိပ္ပဋိသာရဟေတုတော, ပရမသောတ္ထိဋ္ဌာနတော, ကုလသာပတေယျာဓိပတေယျဇီဝိတရူပဋ္ဌာနဗန္ဓုမိတ္တသမ္ပတ္တီနံ အတိသယနတော စ သီလံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ သီလဝတော ဟိ အတ္တနော သီလသမ္ပဒါဟေတု မဟန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘ကတံ ဝတ မယာ ကုသလံ, ကတံ ကလျာဏံ, ကတံ ဘီရုတ္တာဏ’’န္တိ။
တထာ သီလဝတော အတ္တာ န ဥပဝဒတိ, န စ ပရေ ဝိညူ, ဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာနဉ္စ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထိ, ‘‘သီလဝါ ပုရိသပုဂ္ဂလော ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဝိညူနံ ပါသံသော စ ဟောတိ။ တထာ သီလဝတော ယွာယံ ‘‘ကတံ ဝတ မယာ ပါပံ, ကတံ လုဒ္ဒံ, ကတံ ကိဗ္ဗိသ’’န္တိ ဒုဿီလဿ ဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော န ဟောတိ။ သီလဉ္စ နာမေတံ အပ္ပမာဒါဓိဋ္ဌာနတော, ဘောဂဗျသနာဒိပရိဟာရမုခေန မဟတော အတ္ထဿ သာဓနတော, မင်္ဂလဘာဝတော, ပရမံ သောတ္ထိဋ္ဌာနံ။ နိဟီနဇစ္စောပိ သီလဝါ ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနံ ပူဇနီယော ဟောတီတိ ကုလသမ္ပတ္တိံ အတိသေတိ သီလသမ္ပဒါ, ‘‘တံ ကိံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၄။) [သျ]မညသိ မဟာရာဇ, ဣဓ တေ အဿ ဒါသော ကမ္မကရော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၃) ဝက္ခမာနသာမညသုတ္တဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ, စောရာဒီဟိ အသာဓာရဏတော, ပရလောကာနုဂမနတော, မဟပ္ဖလဘာဝတော, သမထာဒိဂုဏာဓိဋ္ဌာနတော စ ဗာဟိရဓနံ သာပတေယျံ အတိသေတိ သီလံ။ ပရမဿ စိတ္တိဿရိယဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ခတ္တိယာဒီနမိဿရိယံ အတိသေတိ သီလံ။ သီလနိမိတ္တဉှိ တံတံသတ္တနိကာယေသု သတ္တာနမိဿရိယံ, ဝဿသတာဒိဒီဃပ္ပမာဏတော စ ဇီဝိတတော ဧကာဟမ္ပိ သီလဝတော ဇီဝိတဿ ဝိသိဋ္ဌတာဝစနတော, သတိပိ ဇီဝိတေ သိက္ခာနိက္ခိပနဿ မရဏတာဝစနတော စ သီလံ ဇီဝိတတော ဝိသိဋ္ဌတရံ။ ဝေရီနမ္ပိ မနုညဘာဝါဝဟနတော, ဇရာရောဂဝိပတ္တီဟိ အနဘိဘဝနီယတော စ ရူပသမ္ပတ္တိံ အတိသေတိ သီလံ။ ပါသာဒဟမ္မိယာဒိဋ္ဌာနပ္ပဘေဒေ ရာဇယုဝရာဇသေနာပတိအာဒိဌာနဝိသေသေ စ သုခဝိသေသာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော အတိသေတိ သီလံ။ သဘာဝသိနိဒ္ဓေ သန္တိကာဝစရေပိ ဗန္ဓုဇနေ, မိတ္တဇနေ စ ဧကန္တဟိတသမ္ပာဒနတော, ပရလောကာနုဂမနတော စ အတိသေတိ သီလံ။ ‘‘န တံ မာတာ ပိတာ ကယိရာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ တထာ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိဗလကာယေဟိ, မန္တာဂဒသောတ္ထာနပယောဂေဟိ စ ဒုရာရက္ခာနမနာထာနံ အတ္တာဓီနတော, အနပရာဓီနတော, မဟာဝိသယတော စ အာရက္ခဘာဝေန သီလမေဝ ဝိသိဋ္ဌတရံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိအာဒိ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂)။ ဧဝမနေကဂုဏသမန္နာဂတံ သီလန္တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ အပရိပုဏ္ဏာ စေဝ သီလသမ္ပဒါ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ, အပရိသုဒ္ဓါ စ ပါရိသုဒ္ဓိံ။
သစေ ပနဿ ဒီဃရတ္တံ ပရိစယေန သီလပဋိပက္ခဓမ္မာ ဒေါသာဒယော အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေန ဗောဓိသတ္တပဋိညေန ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘နနု တယာ ဗောဓာယ ပဏိဓာနံ ကတံ, သီလဝေကလ္လေန စ န သက္ကာ န စ သုကရာ လောကိယာပိ သမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတုံ, ပဂေဝ လောကုတ္တရာ’’တိ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနမဂ္ဂဘူတာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန သီလေန ပရမုက္ကံသဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ကိကီဝ အဏ္ဍ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ဝုတ္တနယေန သမ္မဒေဝ သီလံ ရက္ခန္တေန သုဋ္ဌု တယာ ပေသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၅။) [သျ]အပိစ တယာ ဓမ္မဒေသနာယ ယာနတ္တယေ သတ္တာနမဝတာရဏပရိပါစနာနိ ကာတဗ္ဗာနိ, သီလဝေကလ္လဿ စ ဝစနံ န ပစ္စေတဗ္ဗံ ဟောတိ, အသပ္ပါယာဟာရဝိစာရဿ ဝိယ ဝေဇ္ဇဿ တိကိစ္ဆနံ, တသ္မာ ‘‘ကထာဟံ သဒ္ဓေယျော ဟုတွာ သတ္တာနမဝတာရဏပရိပါစနာနိ ကရေယျ’’န္တိ သဘာဝပရိသုဒ္ဓသီလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဈာနာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန မေ သတ္တာနမုပကာရကရဏသမတ္ထတာ, ပညာပါရမီအာဒိပရိပူရဏဉ္စ ဈာနာဒယော ဂုဏာ စ သီလပါရိသုဒ္ဓိံ ဝိနာ န သမ္ဘဝန္တီတိ သမ္မဒေဝ သီလံ သောဓေတဗ္ဗံ။
တထာ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော ရဇောပထော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၁, ၃၇၁၊ ၂။၁၀၊ ၃။၁၃, ၂၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄၊ ၅။၁၀၀၂၊ အ။ နိ။ ၁၀။၉၉၊ နေတ္တိ။ ၉၄) ဃရာဝါသေ, ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၂။၄၂၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ စူဠနိ။ ၁၄၇) ‘‘မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈) စ ကာမေသု, ‘‘သေယျထာပိ ပုရိသော ဣဏံ အာဒါယ ကမ္မန္တေ ပယောဇေယျာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၂၆) ကာမစ္ဆန္ဒာဒီသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ‘‘အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁, ၃၉၈၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၁, ၃၇၁၊ ၂။၁၀၊ ၃။၁၃, ၂၁၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၉၁၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၀၂၊ အ။ နိ။ ၁၀။၉၉၊ နေတ္တိ။ ၉၈) ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီသု အာနိသံသာပဋိသင်္ခါဝသေန နေက္ခမ္မပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဒုက္ခက္ခန္ဓအာသိဝိသောပမသုတ္တာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃, ၁၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ‘‘ပညာယ ဝိနာ ဒါနာဒယော ဓမ္မာ န ဝိသုဇ္ဈန္တိ, ယထာသကံ ဗျာပါရသမတ္ထာ စ န ဟောန္တီ’’တိ ပညာယ ဂုဏာ မနသိ ကာတဗ္ဗာ။ ယထေဝ ဟိ ဇီဝိတေန ဝိနာ သရီရယန္တံ န သောဘတိ, န စ အတ္တနော ကိရိယာသု ပဋိပတ္တိသမတ္ထံ ဟောတိ။ ယထာ စ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိညာဏေန ဝိနာ ယထာသကံ ဝိသယေသု ကိစ္စံ ကာတုံ နပ္ပဟောန္တိ, ဧဝံ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပညာယ ဝိနာ သကကိစ္စပဋိပတ္တိယမသမတ္ထာနီတိ ပရိစ္စာဂါဒိပဋိပတ္တိယံ ပညာ ပဓာနကာရဏံ။ ဥမ္မီလိတပညာစက္ခုကာ ဟိ မဟာသတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ အတ္တနော အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိပိ ဒတွာ အနတ္တုက္ကံသကာ, အပရဝမ္ဘကာ စ ဟောန္တိ, ဘေသဇ္ဇရုက္ခာ ဝိယ ဝိကပ္ပရဟိတာ ကာလတ္တယေပိ သောမနဿဇာတာ။ ပညာဝသေန ဟိ ဥပါယကောသလ္လယောဂတော ပရိစ္စာဂေါ ပရဟိတပဝတ္တိယာ ဒါနပါရမိဘာဝံ ဥပေတိ။ အတ္တတ္ထဉှိ ဒါနံ မုဒ္ဓသဒိသံ [ဝုဒ္ဓိသဒိသံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇)] ဟောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၆။) [သျ]တထာ ပညာယ အဘာဝေန တဏှာဒိသံကိလေသာဝိယောဂတော သီလဿ ဝိသုဒ္ဓိယေဝ န သမ္ဘဝတိ, ကုတော သဗ္ဗညုဂုဏာဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ။ ပညဝါ ဧဝ စ ဃရာဝါသေ ကာမဂုဏေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနသမာပတ္တိယံ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေန္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နော, ပရေ စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေတိ။
ဝီရိယဉ္စ ပညာရဟိတံ ယထိစ္ဆိတမတ္ထံ န သာဓေတိ ဒုရာရမ္ဘဘာဝတော။ အနာရမ္ဘောယေဝ ဟိ ဒုရာရမ္ဘတော သေယျော, ပညာသဟိတေန ပန ဝီရိယေန န ကိဉ္စိ ဒုရဓိဂမံ ဥပါယပဋိပတ္တိတော။ တထာ ပညဝါ ဧဝ ပရာပကာရာဒီနမဓိဝါသကဇာတိယော ဟောတိ, န ဒုပ္ပညော။ ပညာဝိရဟိတဿ စ ပရေဟိ ဥပနီတာ အပကာရာ ခန္တိယာ ပဋိပက္ခမေဝ အနုဗြူဟေန္တိ။ ပညဝတော ပန တေ ခန္တိသမ္ပတ္တိယာ အနုဗြူဟနဝသေန အဿာ ထိရဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ ပညဝါ ဧဝ တီဏိပိ သစ္စာနိ တေသံ ကာရဏာနိ ပဋိပက္ခေ စ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ ပရေသံ အဝိသံဝါဒကော ဟောတိ။ တထာ ပညာဗလေန အတ္တာနမုပတ္ထမ္ဘေတွာ ဓိတိသမ္ပဒါယ သဗ္ဗပါရမီသု အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနော ဟောတိ။ ပညဝါ ဧဝ စ ပိယမဇ္ဈတ္တဝေရိဝိဘာဂမကတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဟိတူပသံဟာရကုသလော ဟောတိ။ တထာ ပညာဝသေန လာဘာလာဘာဒိလောကဓမ္မသန္နိပါတေ နိဗ္ဗိကာရတာယ မဇ္ဈတ္တော ဟောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာသံ ပါရမီနံ ပညာဝ ပါရိသုဒ္ဓိဟေတူတိ ပညာဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
အပိစ ပညာယ ဝိနာ န ဒဿနသမ္ပတ္တိ, အန္တရေန စ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒံ န သီလသမ္ပဒါ, သီလဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါရဟိတဿ စ န သမာဓိသမ္ပဒါ, အသမာဟိတေန စ န သက္ကာ အတ္တဟိတမတ္တမ္ပိ သာဓေတုံ, ပဂေဝ ဥက္ကံသဂတံ ပရဟိတန္တိ။ ‘‘နနု တယာ ပရဟိတာယ ပဋိပန္နေန သက္ကစ္စံ ပညာပါရိသုဒ္ဓိယာ အာယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ ဗောဓိသတ္တေန အတ္တာ ဩဝဒိတဗ္ဗော။ ပညာနုဘာဝေန ဟိ မဟာသတ္တော စတုရဓိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌိတော စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တော သတ္တေ နိယျာနမဂ္ဂေ အဝတာရေတိ, ဣန္ဒြိယာနိ စ နေသံ ပရိပါစေတိ။ တထာ ပညာဗလေန ခန္ဓာယတနာဒီသု ပဝိစယဗဟုလော ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော ယာထာဝတော ပရိဇာနန္တော ဒါနာဒယော ဂုဏဝိသေသေ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝံ နယန္တော ဗောဓိသတ္တသိက္ခာယ ပရိပူရကာရီ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ အနေကာကာရဝေါကာရေ ပညာဂုဏေ ဝဝတ္ထပေတွာ ပညာပါရမီ အနုဗြူဟေတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၇။) [သျ]တထာ ဒိဿမာနပါရာနိပိ လောကိယာနိ ကမ္မာနိ နိဟီနဝီရိယေန ပါပုဏိတုမသက္ကုဏေယျာနိ, အဂဏိတခေဒေန ပန အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဒုရဓိဂမံ နာမ နတ္ထိ။ နိဟီနဝီရိယော ဟိ ‘‘သံသာရမဟောဃတော သဗ္ဗသတ္တေ သန္တာရေဿာမီ’’တိ အာရဘိတုမေဝ န သက္ကုဏောတိ။ မဇ္ဈိမော ပန အာရဘိတွာန အန္တရာဝေါသာနမာပဇ္ဇတိ။ ဥက္ကဋ္ဌဝီရိယော ပန အတ္တသုခနိရပေက္ခော အာရဘိတွာ ပါရမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝီရိယသမ္ပတ္တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
အပိစ ‘‘ယဿ အတ္တနော ဧဝ သံသာရပင်္ကတော သမုဒ္ဓရဏတ္ထမာရမ္ဘော, တဿာပိ ဝီရိယဿ သိထိလဘာဝေန မနောရထာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ, ပဂေဝ သဒေဝကဿ လောကဿ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရေနာ’’တိ စ ‘‘ရာဂါဒီနံ ဒေါသဂဏာနံ မတ္တမဟာနာဂါနမိဝ ဒုန္နိဝါရဏဘာဝတော, တန္နိဒါနာနဉ္စ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဥက္ခိတ္တာသိကဝဓကသဒိသဘာဝတော, တန္နိမိတ္တာနဉ္စ ဒုဂ္ဂတီနံ သဗ္ဗဒါ ဝိဝဋမုခဘာဝတော, တတ္ထ နိယောဇကာနဉ္စ ပါပမိတ္တာနံ သဒါ သန္နိဟိတဘာဝတော, တဒေါဝါဒကာရိတာယ စ ဝသလဿ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ သတိ သမ္ဘဝေ ယုတ္တံ သယမေဝ သံသာရဒုက္ခတော နိဿရိတု’’န္တိ စ ‘‘မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဝီရိယာနုဘာဝေန ဒူရီ ဘဝန္တီ’’တိ စ ‘‘ယဒိ ပန သမ္ဗောဓိံ အတ္တာဓီနေန ဝီရိယေန သက္ကာ သမဓိဂန္တုံ, ကိမေတ္ထ ဒုက္ကရ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝီရိယဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘ခန္တိ နာမာယံ နိရဝသေသဂုဏပဋိပက္ခဿ ကောဓဿ ဝိဓမနတော ဂုဏသမ္ပာဒနေ သာဓူနံ အပ္ပဋိဟတမာယုဓံ, ပရာဘိဘဝနေ သမတ္ထာနမလင်္ကာရော, သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဗလသမ္ပဒါ, ကောဓဂ္ဂိဝိနယနာ ဥဒကဓာရာ, ကလျာဏကိတ္တိသဒ္ဒဿ သဉ္ဇာတိဒေသော, ပါပပုဂ္ဂလာနံ ဝစီဝိသဝူပသမကရော မန္တာဂဒေါ, သံဝရေ ဌိတာနံ ပရမာ ဓီရပကတိ, ဂမ္ဘီရာသယတာယ သာဂရော, ဒေါသမဟာသာဂရဿ ဝေလာ, အပါယဒွါရဿ ပိဓာနကဝါဋံ ဒေဝဗြဟ္မလောကာနံ အာရောဟဏသောပါနံ, သဗ္ဗဂုဏာနမဓိဝါသဘူမိ, ဥတ္တမာ ကာယဝစီမနောဝိသုဒ္ဓီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အပိစ ‘‘ဧတေ သတ္တာ ခန္တိသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော ဣဓလောကေ တပန္တိ, ပရလောကေ စ တပနီယဓမ္မာနုယောဂတော’’တိ စ ‘‘ယဒိပိ ပရာပကာရနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ပန ဒုက္ခဿ ခေတ္တဘူတော အတ္တဘာဝေါ, ဗီဇဘူတဉ္စ ကမ္မံ မယာဝ အဘိသင်္ခတ’’န္တိ စ ‘‘တဿ စ ဒုက္ခဿ အာဏဏျကရဏမေတ’’န္တိ စ ‘‘အပကာရကေ အသတိ ကထံ မယှံ ခန္တိသမ္ပဒါ သမ္ဘဝတီ’’တိ စ ‘‘ယဒိပါယံ ဧတရဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၈။) [သျ]အပကာရကော, အယံ နာမ ပုဗ္ဗေ အနေန မယှံ ဥပကာရော ကတော’’တိ စ ‘‘အပကာရော ဧဝ ဝါ ခန္တိနိမိတ္တတာယ ဥပကာရော’’တိ စ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ သတ္တာ မယှံ ပုတ္တသဒိသာ, ပုတ္တကတာပရာဓေသု စ ကော ကုဇ္ဈိဿတီ’’တိ စ ‘‘ယေန ကောဓဘူတာဝေသေန အယံ မယှံ အပရဇ္ဈတိ, သွာယံ ကောဓဘူတာဝေသော မယာ ဝိနေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ယေန အပကာရေန ဣဒံ မယှံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပန္နံ, တဿ အဟမ္ပိ နိမိတ္တ’’န္တိ စ ‘‘ယေဟိ ဓမ္မေဟိ အပကာရော ကတော, ယတ္ထ စ ကတော, သဗ္ဗေပိ တေ တသ္မိံယေဝ ခဏေ နိရုဒ္ဓါ, ကဿိဒါနိ ကေန ကောပေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အနတ္တတာယ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ကော ကဿ အပရဇ္ဈတီ’’တိ စ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ခန္တိသမ္ပဒါ ဗြူဟေတဗ္ဗာ။
ယဒိ ပနဿ ဒီဃရတ္တံ ပရိစယေန ပရာပကာရနိမိတ္တကော ကောဓော စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌေယျ, တေန ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ခန္တိ နာမေသာ ပရာပကာရဿ ပဋိပက္ခပဋိပတ္တီနံ ပစ္စုပကာရကာရဏ’’န္တိ စ ‘‘အပကာရော စ မယှံ ဒုက္ခုပ္ပါဒနေန ဒုက္ခုပနိသာယ သဒ္ဓါယ, သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာယ စ ပစ္စယော’’တိ စ ‘‘ဣန္ဒြိယပကတိရေသာ, ယဒိဒံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိသယသမာယောဂေါ, တတ္ထ အနိဋ္ဌဝိသယသမာယောဂေါ မယှံ န သိယာတိ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိ စ ‘‘ကောဓဝသိကော သတ္တော ကောဓေန ဥမ္မတ္တော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော, တတ္ထ ကိံ ပစ္စပကာရေနာ’’တိ စ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ သတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဩရသပုတ္တာ ဝိယ ပရိပါလိတာ, တသ္မာ န တတ္ထ မယာ စိတ္တကောပေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အပရာဓကေ စ သတိ ဂုဏေ ဂုဏဝတိ မယာ ကောပေါ န ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အသတိ ဂုဏေ ကဿစိပိ ဂုဏဿာဘာဝတော ဝိသေသေန ကရုဏာယိတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ကောပေန မယှံ ဂုဏယသာ နိဟီယန္တီ’’တိ စ ‘‘ကုဇ္ဈနေန မယှံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုက္ခသေယျာဒယော သပတ္တကန္တာ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ စ ‘‘ကောဓော စ နာမာယံ သဗ္ဗဒုက္ခာဟိတကာရကော သဗ္ဗသုခဟိတဝိနာသကော ဗလဝါ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စ ‘‘သတိ စ ခန္တိယာ န ကောစိ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စ ‘‘အပရာဓကေန အပရာဓနိမိတ္တံ ယံ ဒုက္ခံ အာယတိံ လဒ္ဓဗ္ဗံ, သတိ စ ခန္တိယာ မယှံ တဒဘာဝေါ’’တိ စ ‘‘စိန္တေန္တေန, ကုဇ္ဈန္တေန စ မယာ ပစ္စတ္ထိကောယေဝ အနုဝတ္တိတော’’တိ စ ‘‘ကောဓေ စ မယာ ခန္တိယာ အဘိဘူတေ တဿ ဒါသဘူတော ပစ္စတ္ထိကော သမ္မဒေဝ အဘိဘူတော’’တိ စ ‘‘ကောဓနိမိတ္တံ ခန္တိဂုဏပရိစ္စာဂေါ မယှံ န ယုတ္တော’’တိ စ ‘‘သတိ စ ကောဓေ ဂုဏဝိရောဓပစ္စနီကဓမ္မေ ကထံ မေ သီလာဒိဓမ္မာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆေယျုံ, အသတိ စ တေသု ကထာဟံ သတ္တာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၆၉။) [သျ]ဥပကာရဗဟုလော ပဋိညာနုရူပံ ဥတ္တမံ သမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ စ ‘‘ခန္တိယာ စ သတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော သမာဟိတဿ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တတော နိဗ္ဗာနံ အသင်္ခတာမတသန္တပဏီတတာဒိဘာဝတော နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, ‘ဗုဒ္ဓဓမ္မာ စ အစိန္တေယျာပရိမေယျပ္ပဘဝါ’တိ’’, တတော စ ‘‘အနုလောမိကခန္တိယံ ဌိတော ‘ကေဝလာ ဣမေ အတ္တတ္တနိယဘာဝရဟိတာ ဓမ္မမတ္တာ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ, န ကုတောစိ အာဂစ္ဆန္တိ, န ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တိ, န စ ကတ္ထစိ ပတိဋ္ဌိတာ, န စေတ္ထ ကောစိ ကဿစိ ဗျာပါရော’တိ အဟံကာရမမံကာရာနဓိဋ္ဌာနတာ နိဇ္ဈာနံ ခမတိ, ယေန ဗောဓိသတ္တော ဗောဓိယာ နိယတော အနာဝတ္တိဓမ္မော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ခန္တိပါရမိယာ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘သစ္စေန ဝိနာ သီလာဒီနမသမ္ဘဝတော, ပဋိညာနုရူပပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော, သစ္စဓမ္မာတိက္ကမေ စ သဗ္ဗပါပဓမ္မာနံ သမောသရဏဘာဝတော, အသစ္စသန္ဓဿ အပ္ပစ္စယိကဘာဝတော, အာယတိဉ္စ အနာဒေယျဝစနတာဝဟနတော, သမ္ပန္နသစ္စဿ သဗ္ဗဂုဏာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန သဗ္ဗသမ္ဗောဓိသမ္ဘာရာနံ ပါရိသုဒ္ဓိပါရိပူရိသမနွာယတော, သဘာဝဓမ္မာဝိသံဝါဒနေန သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရကိစ္စကရဏတော, ဗောဓိသတ္တပဋိပတ္တိယာ စ ပရိနိပ္ဖတ္တိတော’’တိအာဒိနာ သစ္စပါရမိယာ သမ္ပတ္တိယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘ဒါနာဒီသု ဒဠှသမာဒါနံ, တပ္ပဋိပက္ခသန္နိပါတေ စ နေသံ အစလာဓိဋ္ဌာနံ, တတ္ထ စ ဓီရဝီရဘာဝံ ဝိနာ န ဒါနာဒိသမ္ဘာရာ သမ္ဗောဓိနိမိတ္တာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိအာဒိနာ အဓိဋ္ဌာနဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘အတ္တဟိတမတ္တေ အဝတိဋ္ဌန္တေနာပိ သတ္တေသု ဟိတစိတ္တတံ ဝိနာ န သက္ကာ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတုံ, ပဂေဝ သဗ္ဗသတ္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမေနာ’’တိ စ ‘‘ပစ္ဆာ သဗ္ဗသတ္တာနံ လောကုတ္တရသမ္ပတ္တိမာကင်္ခန္တေန ဣဒါနိ လောကိယသမ္ပတ္တိမာကင်္ခါ ယုတ္တရူပါ’’တိ စ ‘‘ဣဒါနိ အာသယမတ္တေန ပရေသံ ဟိတသုခူပသံဟာရံ ကာတုမသက္ကောန္တော ကဒါ ပယောဂေန တံ သာဓယိဿာမီ’’တိ စ ‘‘ဣဒါနိ မယာ ဟိတသုခူပသံဟာရေန သံဝဒ္ဓိတာ ပစ္ဆာ ဓမ္မသံဝိဘာဂသဟာယာ မယှံ ဘဝိဿန္တီ’’တိ စ ‘‘ဧတေဟိ ဝိနာ န မယှံ ဗောဓိသမ္ဘာရာ သမ္ဘဝန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘူတိနိပ္ဖတ္တိကာရဏတ္တာ မယှံ ဧတေ ပရမံ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ ကုသလာယတနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၀။) [သျ]ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘သဝိသေသံ သဗ္ဗေသုပိ သတ္တေသု ဟိတဇ္ဈာသယတာ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ, ကိဉ္စ ကရုဏာဓိဋ္ဌာနတောပိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာ အနုဗြူဟေတဗ္ဗာ။ ဝိမရိယာဒီကတေန ဟိ စေတသာ သတ္တေသု ဟိတသုခူပသံဟာရနိရတဿ တေသံ အဟိတဒုက္ခာပနယနကာမတာ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒဠှမူလာ, ကရုဏာ စ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနံ အာဒိ စရဏံ ပတိဋ္ဌာ မူလံ မုခံ ပမုခ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ မေတ္တာဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။
တထာ ‘‘ဥပေက္ခာယ အဘာဝေ သတ္တေဟိ ကတာ ဝိပ္ပကာရာ စိတ္တဿ ဝိကာရံ ဥပ္ပါဒေယျုံ, သတိ စ စိတ္တဝိကာရေ ဒါနာဒိသမ္ဘာရာနံ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီ’’တိ စ ‘‘မေတ္တာသိနေဟေန သိနေဟိတေ စိတ္တေ ဥပေက္ခာယ ဝိနာ သမ္ဘာရာနံ ပါရိသုဒ္ဓိ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘အနုပေက္ခကော သင်္ခါရေသု ပုညသမ္ဘာရံ, တဗ္ဗိပါကဉ္စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပရိဏာမေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ စ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေ ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝိဘာဂမကတွာ ပရိစ္စဇိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာရဟိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာနံ, ဇီဝိတဿ ဝါ အန္တရာယံ အမနသိကရိတွာ သီလဝိသောဓနံ ကာတုံ န သက္ကာ’’တိ စ တထာ ‘‘ဥပေက္ခာဝသေန အရတိရတိသဟဿေဝ နေက္ခမ္မဗလသိဒ္ဓိတော, ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနဝသေနေဝ သဗ္ဗသမ္ဘာရကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော, အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယဿ အနုပေက္ခနေ ပဓာနကိစ္စာကရဏတော, ဥပေက္ခတော ဧဝ တိတိက္ခာနိဇ္ဈာနသမ္ဘဝတော, ဥပေက္ခာဝသေန သတ္တသင်္ခါရာနံ အဝိသံဝါဒနတော, လောကဓမ္မာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနေန သမာဒိန္နဓမ္မေသု အစလာဓိဋ္ဌာနသိဒ္ဓိတော, ပရာပကာရာဒီသု အနာဘောဂဝသေနေဝ မေတ္တာဝိဟာရနိပ္ဖတ္တိတောတိ သဗ္ဗသမ္ဗောဓိသမ္ဘာရာနံ သမာဒါနာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိနိပ္ဖတ္တိယော ဥပေက္ခာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဥပေက္ခာပါရမီ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အပရိစ္စာဂပရိစ္စာဂါဒီသု ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါနာဒိပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တထာ သပရိက္ခာရာ ပဉ္စဒသ စရဏဓမ္မာ ပဉ္စ စ အဘိညာယော။ တတ္ထ စရဏဓမ္မာ နာမ သီလသံဝရော, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ, စတ္တာရိ ဈာနာနိ စ။ တေသု သီလာဒီနံ စတုန္နံ တေရသပိ ဓုတင်္ဂဓမ္မာ, အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စ ပရိက္ခာရာ။ သဒ္ဓမ္မေသု သဒ္ဓါယ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃသီလစာဂဒေဝတုပသမာနုဿတိ လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနာ, သမ္ပသာဒနီယဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာ, တဒဓိမုတ္တတာ စ ပရိက္ခာရာ။ ဟိရောတ္တပ္ပါနံ အကုသလာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၁။) [သျ]အပါယာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာ, ကုသလဓမ္မူပတ္ထမ္ဘဘာဝပစ္စဝေက္ခဏာ, ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာ စ။ ဗာဟုသစ္စဿ ပုဗ္ဗယောဂေါ, ပရိပုစ္ဆကဘာဝေါ, သဒ္ဓမ္မာဘိယောဂေါ, အနဝဇ္ဇဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိပရိစယော, ပရိပက္ကိန္ဒြိယတာ, ကိလေသဒူရီဘာဝေါ, အပ္ပဿုတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ ဗဟုဿုတပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာ စ။ ဝီရိယဿ အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏာ, ဂမနဝီထိပစ္စဝေက္ခဏာ, ဓမ္မမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနာ, ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာ, သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ, တဒဓိမုတ္တတာ စ။ သတိယာ သတိသမ္ပဇညံ, မုဋ္ဌဿတိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ ဥပဋ္ဌိတဿတိပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာ စ။ ပညာယ ပရိပုစ္ဆကဘာဝေါ, ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ, ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ, ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ, ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာ, ဓမ္မမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, တဒဓိမုတ္တတာ စ။ စတုန္နံ ဈာနာနံ သီလာဒိစတုက္ကံ, အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ, အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝကရဏဉ္စ ပရိက္ခာရာ။
တတ္ထ သီလာဒီဟိ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သတ္တာနံ အဘယဒါနေ, အာသယသုဒ္ဓိယာ အာမိသဒါနေ, ဥဘယသုဒ္ဓိယာ ဓမ္မဒါနေ သမတ္ထောဟောတီတိအာဒိနာ စရဏာဒီနံ ဒါနာဒိသမ္ဘာရပစ္စယတာ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန မယံ န ဝိတ္ထာရယိမှ။ တထာ သမ္ပတ္တိစက္ကာဒယောပိ ဒါနာဒီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကော သံကိလေသောတိ ဧတ္ထ –
တဏှာဒီဟိ ပရာမဋ္ဌ-ဘာဝေါ တာသံ ကိလိဿနံ၊
သာမညတော ဝိသေသေန, ယထာရဟံ ဝိကပ္ပတာ။
အဝိသေသေန ဟိ တဏှာဒီဟိ ပရာမဋ္ဌဘာဝေါ ပါရမီနံ သံကိလေသော။ ဝိသေသေန ပန ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပါ ဒါနပါရမိယာ သံကိလေသော။ သတ္တကာလဝိကပ္ပါ သီလပါရမိယာ။ ကာမဘဝတဒုပသမေသု အဘိရတိအနဘိရတိဝိကပ္ပါ နေက္ခမ္မပါရမိယာ။ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝိကပ္ပါ ပညာပါရမိယာ။ လီနုဒ္ဓစ္စဝိကပ္ပါ ဝီရိယပါရမိယာ။ အတ္တပရဝိကပ္ပါ ခန္တိပါရမိယာ။ အဒိဋ္ဌာဒီသု ဒိဋ္ဌာဒိဝိကပ္ပါ သစ္စပါရမိယာ။ ဗောဓိသမ္ဘာရတဗ္ဗိပက္ခေသု ဒေါသဂုဏဝိကပ္ပါ အဓိဋ္ဌာနပါရမိယာ။ ဟိတာဟိတဝိကပ္ပါ မေတ္တာပါရမိယာ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိကပ္ပါ ဥပေက္ခာပါရမိယာ သံကိလေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၂။) [သျ]တဏှာဒီဟိ အဃာတတာ, ရဟိတတာ ဝိကပ္ပါနံ၊
ဝေါဒါနန္တိ ဝိဇာနိယာ, သဗ္ဗာသမေဝ တာသမ္ပိ။
အနုပဃာတာ ဟိ တဏှာ မာန ဒိဋ္ဌိ ကောဓု ပနာဟ မက္ခ ပလာသ ဣဿာမစ္ဆရိယ မာယာ သာဌေယျ ထမ္ဘ သာရမ္ဘ မဒ ပမာဒါဒီဟိ ကိလေသေဟိ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပါဒိရဟိတာ စ ဒါနာဒိပါရမိယော ပရိသုဒ္ဓါ ပဘဿရာ ဘဝန္တီတိ။
ကော ပဋိပက္ခောတိ –
အကုသလာ ကိလေသာ စ, ပဋိပက္ခာ အဘေဒတော၊
ဘေဒတော ပန ပုဗ္ဗေပိ, ဝုတ္တာ မစ္ဆရိယာဒယော။
အဝိသေသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ စ ဧတာသံ ပဋိပက္ခာ။ ဝိသေသေန ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ မစ္ဆရိယာဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဖလေသု အလောဘာဒေါသာမောဟဂုဏယောဂတော လောဘဒေါသမောဟပဋိပက္ခံ ဒါနံ, ကာယာဒိဒေါသတ္တယဝင်္ကာပဂမတော လောဘာဒိပဋိပက္ခံ သီလံ, ကာမသုခပရူပဃာတအတ္တကိလမထပရိဝဇ္ဇနတော ဒေါသတ္တယပဋိပက္ခံ နေက္ခမ္မံ, လောဘာဒီနံ အန္ဓီကရဏတော, ဉာဏဿ စ အနန္ဓီကရဏတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ပညာ, အလီနာနုဒ္ဓတဉာယာရမ္ဘဝသေန လောဘာဒိပဋိပက္ခံ ဝီရိယံ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသုညတာနံ ခမနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ခန္တိ, သတိပိ ပရေသံ ဥပကာရေ, အပကာရေ စ ယထာဘူတပ္ပဝတ္တိယာ လောဘာဒိပဋိပက္ခံ သစ္စံ, လောကဓမ္မေ အဘိဘုယျ ယထာသမာဒိန္နေသု သမ္ဘာရေသု အစလနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခံ အဓိဋ္ဌာနံ, နီဝရဏဝိဝေကတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ မေတ္တာ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အနုနယပဋိဃဝိဒ္ဓံသနတော, သမပ္ပဝတ္တိတော စ လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ဥပေက္ခာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကာ ပဋိပတ္တီတိ –
ဒါနာကာရာဒယော ဧဝ, ဥပ္ပါဒိတာ အနေကဓာ၊
ပဋိပတ္တီတိ ဝိညေယျာ, ပါရမီပူရဏက္ကမေ။
ဒါနပါရမိယာ ဟိ တာဝ သုခူပကရဏသရီရဇီဝိတပရိစ္စာဂေန, ဘယာပနယနေန, ဓမ္မောပဒေသေန စ ဗဟုဓာ သတ္တာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ ပဋိပတ္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၃။) [သျ]တတ္ထ အာမိသဒါနံ အဘယဒါနံ ဓမ္မဒါနန္တိ ဒါတဗ္ဗဝတ္ထုဝသေန တိဝိဓံ ဒါနံ။ တေသု ဗောဓိသတ္တဿ ဒါတဗ္ဗဝတ္ထု အဇ္ဈတ္တိကံ, ဗာဟိရန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ဗာဟိရံ အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ ယာနံ မာလာ ဂန္ဓံ ဝိလေပနံ သေယျာ အာဝသထံ ပဒီပေယျန္တိ ဒသဝိဓံ။ အန္နာဒီနံ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဝိဘာဂေန အနေကဝိဓဉ္စ။ တထာ ရူပါရမ္မဏံ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏတော ဆဗ္ဗိဓံ။ ရူပါရမ္မဏာဒီနဉ္စ နီလာဒိဝိဘာဂေန အနေကဝိဓံ။ တထာ မဏိကနကရဇတမုတ္တာပဝါဠာဒိခေတ္တဝတ္ထုအာရာမာဒိ ဒါသီဒါသဂေါမဟိံသာဒိနာနာဝိဓဝတ္ထူပကရဏဝသေန အနေကဝိဓံ။
တတ္ထ မဟာပုရိသော ဗာဟိရံ ဝတ္ထုံ ဒေန္တော ‘‘ယော ယေန အတ္ထိကော, တံ တဿေဝ ဒေတိ။ ဒေန္တော စ တဿ အတ္ထိကော’’တိ သယမေဝ ဇာနန္တော အယာစိတောပိ ဒေတိ, ပဂေဝ ယာစိတော။ မုတ္တစာဂေါ ဒေတိ, နော အမုတ္တစာဂေါ။ ပရိယတ္တံ ဒေတိ, နော အပရိယတ္တံ။ သတိ ဒေယျဓမ္မေ ပစ္စုပကာရသန္နိဿိတော န ဒေတိ, အသတိ ဒေယျဓမ္မေ, ပရိယတ္တေ စ သံဝိဘာဂါရဟံ ဝိဘဇတိ။ န စ ဒေတိ ပရူပဃာတာဝဟံ သတ္ထဝိသမဇ္ဇာဒိကံ, နာပိ ကီဠနကံ, ယံ အနတ္ထုပသံဟိတံ, ပမာဒါဝဟဉ္စ, န စ ဂိလာနဿ ယာစကဿ ပါနဘောဇနာဒိအသပ္ပါယံ, ပမာဏရဟိတံ ဝါ ဒေတိ, ပမာဏယုတ္တံ ပန သပ္ပါယမေဝ ဒေတိ။
တထာ ယာစိတော ဂဟဋ္ဌာနံ ဂဟဋ္ဌာနုစ္ဆဝိကံ ဒေတိ, ပဗ္ဗဇိတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနုစ္ဆဝိကံ ဒေတိ။ မာတာပိတရော ဉာတိသာလောဟိတာ မိတ္တာမစ္စာ ပုတ္တဒါရဒါသကမ္မကရာတိ ဧတေသု ကဿစိ ပီဠံ အဇနေန္တော ဒေတိ, န စ ဥဠာရံ ဒေယျဓမ္မံ ပဋိဇာနိတွာ လူခံ ဒေတိ, န စ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတော ဒေတိ, န စ ပစ္စုပကာရသန္နိဿိတော ဒေတိ, န စ ဖလပါဋိကင်္ခီ ဒေတိ အညတြ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ, န စ ယာစိတော, ဒေယျဓမ္မံ ဝါ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဒေတိ, န စ အသညတာနံ ယာစကာနံ အက္ကောသကပရိဘာသကာနမ္ပိ အပဝိဒ္ဓါ ဒါနံ ဒေတိ, အညဒတ္ထု ပသန္နစိတ္တော အနုကမ္ပန္တော သက္ကစ္စမေဝ ဒေတိ, န စ ကောတူဟလမင်္ဂလိကော ဟုတွာ ဒေတိ, ကမ္မဖလမေဝ ပန သဒ္ဒဟန္တော ဒေတိ, နာပိ ယာစကေ ပယိရုပါသနာဒီဟိ သံကိလမေတွာ ဒေတိ, အပရိကိလမေန္တော ဧဝ ပန ဒေတိ, န စ ပရေသံ ဝဉ္စနာဓိပ္ပါယော, ဘေဒါဓိပ္ပါယော ဝါ ဒါနံ ဒေတိ, အသံကိလိဋ္ဌစိတ္တောဝ ဒေတိ, နာပိ ဖရုသဝါစော ဘာကုဋိကမုခေါ ဒါနံ ဒေတိ, ပိယဝါဒီ စ ပန ပုဗ္ဗဘာသီ မိဟိတသိတဝစနော ဟုတွာ ဒေတိ, ယသ္မိံ စေ ဒေယျဓမ္မေ ဥဠာရမနုညတာယ ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၄။) [သျ]စိရပရိစယေန ဝါ ဂေဓသဘာဝတာယ ဝါ လောဘဓမ္မော အဓိမတ္တော ဟောတိ, ဇာနန္တော ဗောဓိသတ္တော တံ ခိပ္ပမေဝ ပဋိဝိနောဒယိတွာ ယာစကေ ပရိယေသေတွာပိ ဒေတိ, ယဉ္စ ဒေယျဝတ္ထု ပရိတ္တံ, ယာစကောပိ ပစ္စုပဋ္ဌိတော, တံ အစိန္တေတွာ အပိ အတ္တာနံ ဓာဝိတွာ ဒေန္တော ယာစကံ သမ္မာနေတိ ယထာ တံ အကိတ္တိပဏ္ဍိတော, န စ မဟာပုရိသော အတ္တနော ပုတ္တဒါရဒါသကမ္မကရပေါရိသေ ယာစိတော တေ အသညာပိတေ ဒေါမနဿပ္ပတ္တေ ယာစကာနံ ဒေတိ, သမ္မဒေဝ ပန သညာပိတေ သောမနဿပ္ပတ္တေ ဒေတိ, ဒေန္တော စ ယက္ခရက္ခသပိသာစာဒီနံ ဝါ မနုဿာနံ ဝါ ကုရူရကမ္မန္တာနံ ဇာနန္တော န ဒေတိ, တထာ ရဇ္ဇမ္ပိ တာဒိသာနံ န ဒေတိ, ယေ လောကဿ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ အနတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ယေ ပန ဓမ္မိကာ ဓမ္မေန လောကံ ပါလေန္တိ, တေသံ ရဇ္ဇဒါနံ ဒေတိ။ ဧဝံ တာဝ ဗာဟိရဒါနေ ပဋိပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဇ္ဈတ္တိကဒါနမ္ပိ ဒွီဟာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ယထာ နာမ ကောစိ ပုရိသော ဃာသစ္ဆာဒနဟေတု အတ္တာနံ ပရဿ နိဿဇ္ဇတိ, ဝိဓေယျဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ ဒါသဗျံ, ဧဝမေဝ မဟာပုရိသော သမ္ဗောဓိဟေတု နိရာမိသစိတ္တော သတ္တာနံ အနုတ္တရံ ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တော အတ္တနော ဒါနပါရမိံ ပရိပူရေတုကာမော အတ္တာနံ ပရဿ နိဿဇ္ဇတိ, ဝိဓေယျဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ ယထာကာမကရဏီယတံ, ကရစရဏနယနာဒိအင်္ဂပစ္စင်္ဂံ တေန တေန အတ္ထိကာနံ အကမ္ပိတော အလီနော အနုပ္ပဒေတိ, န တတ္ထ သဇ္ဇတိ, န သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇတိ ယထာ တံ ဗာဟိရဝတ္ထုသ္မိံ။ တထာ ဟိ မဟာပုရိသော ဒွီဟာကာရေဟိ ဗာဟိရဝတ္ထုံ ပရိစ္စဇတိ ယထာသုခံ ပရိဘောဂါယ ဝါ ယာစကာနံ, တေသံ မနောရထံ ပူရေန္တော အတ္တနော ဝသီဘာဝါယ ဝါ။ တတ္ထ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ မုတ္တစာဂေါ ဧဝမာဟ ‘‘နိဿင်္ဂဘာဝေနာဟံ သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ, ဧဝံ အဇ္ဈတ္တိကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ယံ အဇ္ဈတ္တိကဝတ္ထု ဒိယျမာနံ ယာစကဿ ဧကန္တေနေဝ ဟိတာယ သံဝတ္တတိ, တံ ဒေတိ, န ဣတရံ။ န စ မဟာပုရိသော မာရဿ, မာရကာယိကာနံ ဝါ ဒေဝတာနံ ဝိဟိံသာဓိပ္ပါယာနံ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ, အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဝါ ဇာနမာနော ဒေတိ ‘‘မာ တေသံ အနတ္ထော အဟောသီ’’တိ။ ယထာ စ မာရကာယိကာနံ, ဧဝံ တေဟိ အနွာဝိဋ္ဌာနမ္ပိ န ဒေတိ, နာပိ ဥမ္မတ္တကာနံ, ဣတရေသံ ပန ယာစိယမာနော သမနန္တရမေဝ ဒေတိ တာဒိသာယ ယာစနာယ ဒုလ္လဘဘာဝတော, တာဒိသဿ စ ဒါနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၅။) [သျ]အဘယဒါနံ ပန ရာဇတော စောရတော အဂ္ဂိတော ဥဒကတော ဝေရီပုဂ္ဂလတော သီဟဗျဂ္ဃါဒိဝါဠမိဂတော နာဂယက္ခရက္ခသပိသာစာဒိတော သတ္တာနံ ဘယေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ တတော ပရိတ္တာဏဘာဝေန ဒါတဗ္ဗံ။
ဓမ္မဒါနံ ပန အသံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာ။ ဩပါယိကော ဟိ တဿ ဥပဒေသော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဝသေန, ယေန သာသနေ အနောတိဏ္ဏာနံ အဝတာရဏံ ဩတိဏ္ဏာနံ ပရိပါစနံ။ တတ္ထာယံ နယော – သင်္ခေပတော တာဝ ဒါနကထာ သီလကထာ သဂ္ဂကထာ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ သံကိလေသော ဩကာရော စ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော။ ဝိတ္ထာရတော ပန သာဝကဗောဓိယံ အဓိမုတ္တစိတ္တာနံ သရဏဂမနံ, သီလသံဝရော, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ, အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ကမ္မကရဏဝသေန သမထာနုယောဂေါ, ရူပမုခါဒီသု ဝိပဿနာဘိနိဝေသေသု ယထာရဟံ အဘိနိဝေသနမုခေန ဝိပဿနာနုယောဂေါ, တထာ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒါယ သမ္မတ္တဂဟဏံ, တိဿော ဝိဇ္ဇာ, ဆ အဘိညာ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, သာဝကဗောဓီတိ ဧတေသံ ဂုဏသံကိတ္တနဝသေန ယထာရဟံ တတ္ထ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနာ, ပရိယောဒပနာ စ။ တထာ ပစ္စေကဗောဓိယံ, သမ္မာသမ္ဗောဓိယဉ္စ အဓိမုတ္တစိတ္တာနံ ယထာရဟံ ဒါနာဒိပါရမီနံ သဘာဝသရသလက္ခဏာဒိသံကိတ္တနမုခေန တီသုပိ အဝတ္ထာဘေဒေသု တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝတာဝိဘာဝနေန ယာနဒွယေ ပတိဋ္ဌာပနာ, ပရိယောဒပနာ စ။ ဧဝံ မဟာပုရိသော သတ္တာနံ ဓမ္မဒါနံ ဒေတိ။
တထာ မဟာပုရိသော အာမိသဒါနံ ဒေန္တော ‘‘ဣမိနာဟံ ဒါနေန သတ္တာနံ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလပဋိဘာနာဒိသမ္ပတ္တိဉ္စ ရမဏီယံ အဂ္ဂဖလသမ္ပတ္တိဉ္စ နိပ္ဖါဒေယျ’’န္တိ အန္နံ ဒေတိ, တထာ သတ္တာနံ ကာမကိလေသပိပါသဝူပသမာယ ပါနံ ဒေတိ, တထာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ, ဟိရောတ္တပ္ပါလင်္ကာရဿ စ နိပ္ဖတ္တိယာ ဝတ္ထာနိ ဒေတိ, တထာ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ စေဝ နိဗ္ဗာနသုခဿ စ နိပ္ဖတ္တိယာ ယာနံ ဒေတိ, တထာ သီလဂန္ဓနိပ္ဖတ္တိယာ ဂန္ဓံ ဒေတိ, တထာ ဗုဒ္ဓဂုဏသောဘာနိပ္ဖတ္တိယာ မာလာဝိလေပနံ ဒေတိ, တထာ ဗောဓိမဏ္ဍာသနနိပ္ဖတ္တိယာ အာသနံ ဒေတိ, တထာဂတသေယျနိပ္ဖတ္တိယာ သေယျံ ဒေတိ, သရဏဘာဝနိပ္ဖတ္တိယာ အာဝသထံ ဒေတိ, ပဉ္စစက္ခုပဋိလာဘာယ ပဒီပေယျံ ဒေတိ။
ဗျာမပ္ပဘာနိပ္ဖတ္တိယာ ရူပဒါနံ ဒေတိ, ဗြဟ္မဿရနိပ္ဖတ္တိယာ သဒ္ဒဒါနံ ဒေတိ, သဗ္ဗလောကဿ ပိယဘာဝါယ ရသဒါနံ ဒေတိ, ဗုဒ္ဓသုခုမာလဘာဝါယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၆။) [သျ]ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ ဒေတိ, အဇရာမရဏဘာဝါယ ဘေသဇ္ဇဒါနံ ဒေတိ, ကိလေသဒါသဗျဝိမောစနတ္ထံ ဒါသာနံ ဘုဇိဿတာဒါနံ ဒေတိ, သဒ္ဓမ္မာဘိရတိယာ အနဝဇ္ဇခိဍ္ဍာရတိဟေတုဒါနံ ဒေတိ, သဗ္ဗေပိ သတ္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ အတ္တနော ပုတ္တဘာဝူပနယနာယ ပုတ္တဒါနံ ဒေတိ, သကလဿာပိ လောကဿ ပတိဘာဝူပဂမနာယ ဒါရဒါနံ ဒေတိ, သုဘလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ သုဝဏ္ဏမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဒါနံ, အနုဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ နာနာဝိဓဝိဘူသနဒါနံ, သဒ္ဓမ္မကောသာဓိဂမာယ ဝိတ္တကောသဒါနံ, ဓမ္မရာဇဘာဝါယ ရဇ္ဇဒါနံ, ဒါနာဒိသမ္ပတ္တိယာ အာရာမုယျာနာဒိဝနဒါနံ, စက္ကင်္ကိတေဟိ ပါဒေဟိ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနာယ စရဏဒါနံ, စတုရောဃနိတ္ထရဏေ သတ္တာနံ သဒ္ဓမ္မဟတ္ထဒါနတ္ထံ ဟတ္ထဒါနံ, သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိပဋိလာဘာယ ကဏ္ဏနာသာဒိဒါနံ, သမန္တစက္ခုပဋိလာဘာယ စက္ခုဒါနံ, ‘‘ဒဿနသဝနာနုဿရဏပါရိစရိယာဒီသု သဗ္ဗကာလံ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟော သဗ္ဗလောကေန စ ဥပဇီဝိတဗ္ဗော မေ ကာယော ဘဝေယျာ’’တိ မံသလောဟိတာဒိဒါနံ။ ‘‘သဗ္ဗလောကုတ္တမော ဘဝေယျ’’န္တိ ဥတ္တမင်္ဂဒါနံ ဒေတိ။
ဧဝံ ဒဒန္တော စ န အနေသနာယ ဒေတိ, န ပရောပဃာတေန, န ဘယေန, န လဇ္ဇာယ, န ဒက္ခိဏေယျရောသနေန, န ပဏီတေ သတိ လူခံ, န အတ္တုက္ကံသနေန, န ပရဝမ္ဘနေန, န ဖလာဘိကင်္ခါယ, န ယာစကဇိဂုစ္ဆာယ, န အစိတ္တီကာရေန, အထ ခေါ သက္ကစ္စံ ဒေတိ, သဟတ္ထေန ဒေတိ, ကာလေန ဒေတိ, စိတ္တိံ ကတွာ ဒေတိ, အဝိဘာဂေန ဒေတိ, တီသု ကာလေသု သောမနဿိကော ဒေတိ, တတော ဧဝ စ ဒတွာ န ပစ္ဆာနုတာပီ ဟောတိ, န ပဋိဂ္ဂါဟကဝသေန မာနာဝမာနံ ကရောတိ, ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပိယသမုဒါစာရော ဟောတိ ဝဒညူ ယာစယောဂေါ သပရိဝါရဒါယကော။ အန္နဒါနဉှိ ဒေန္တော ‘‘တံ သပရိဝါရံ ကတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝတ္ထာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဒေတိ, တထာ ဝတ္ထဒါနံ ဒေန္တော ‘‘တံ သပရိဝါရံ ကတွာ ဒဿာမီ’’တိ အန္နာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဒေတိ။ ပါနဒါနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော, တထာ ရူပဒါနံ ဒေန္တော ဣတရာရမ္မဏာနိပိ တဿ ပရိဝါရံ ကတွာ ဒေတိ, ဧဝံ သေသေသုပိ။
တတ္ထ ရူပဒါနံ နာမ နီလပီတလောဟိတောဒါတာဒိဝဏ္ဏာဒီသု ပုပ္ဖဝတ္ထဓာတူသု အညတရံ လဘိတွာ ရူပဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘‘ရူပဒါနံ ဒဿာမိ, ရူပဒါနံ မယှ’’န္တိ စိန္တေတွာ တာဒိသေ ဒက္ခိဏေယျေ ဒါနံ ပတိဋ္ဌာပေတိ, ဧတံ ရူပဒါနံ နာမ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၇။) [သျ]သဒ္ဒဒါနံ ပန ဘေရီသဒ္ဒါဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သဒ္ဒံ ကန္ဒမူလာနိ ဝိယ ဥပ္ပါဋေတွာ, နီလုပ္ပလဟတ္ထကံ ဝိယ စ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, သဝတ္ထုကံ ပန ကတွာ ဒဒန္တော သဒ္ဒဒါနံ ဒေတိ နာမ, တသ္မာ ယဒါ ‘‘သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဘေရီမုဒိင်္ဂါဒီသု အညတရေန တူရိယေန တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဥပဟာရံ ကရောတိ, ကာရေတိ စ, ‘‘သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမိ, သဒ္ဒဒါနံ မေ’’တိ ဘေရီအာဒီနိ ဌပါပေတိ, ဓမ္မကထိကာနံ ပန သဒ္ဒဘေသဇ္ဇံ, တေလဖာဏိတာဒီနိ စ ဒေတိ, ဓမ္မဿဝနံ ဃောသေတိ, သရဘညံ ဘဏတိ, ဓမ္မကထံ ကထေတိ, ဥပနိသိန္နကထံ, အနုမောဒနကထဉ္စ ကရောတိ, ကာရေတိ စ, တဒါ သဒ္ဒဒါနံ နာမ ဟောတိ။
တထာ မူလဂန္ဓာဒီသု အညတရံ ရဇနီယံ ဂန္ဓဝတ္ထုံ, ပိသိတမေဝ ဝါ ဂန္ဓံ ယံ ကိဉ္စိ လဘိတွာ ဂန္ဓဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘‘ဂန္ဓဒါနံ ဒဿာမိ, ဂန္ဓဒါနံ မယှ’’န္တိ ဗုဒ္ဓရတနာဒီနံ ပူဇံ ကရောတိ, ကာရေတိ စ, ဂန္ဓပူဇနတ္ထာယ အဂရုစန္ဒနာဒိကေ ဂန္ဓဝတ္ထုကေ ပရိစ္စဇတိ, ဣဒံ ဂန္ဓဒါနံ။
တထာ မူလရသာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ရဇနီယံ ရသဝတ္ထုံ လဘိတွာ ရသဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘‘ရသဒါနံ ဒဿာမိ, ရသဒါနံ မယှ’’န္တိ ဒက္ခိဏေယျာနံ ဒေတိ, ရသဝတ္ထုမေဝ ဝါ အညံ ဂဝါဒိကံ ပရိစ္စဇတိ, ဣဒံ ရသဒါနံ။
တထာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ မဉ္စပီဌာဒိဝသေန, အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒိဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒါ ဟိ မဉ္စပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနာဒိကံ, နိဝါသနပါရုပနာဒိကံ ဝါ သုခသမ္ဖဿံ ရဇနီယံ အနဝဇ္ဇံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝတ္ထုံ လဘိတွာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘‘ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ ဒဿာမိ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ မယှ’’န္တိ ဒက္ခိဏေယျာနံ ဒေတိ။ ယထာဝုတ္တံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝတ္ထုံ လဘိတွာ ပရိစ္စဇတိ, ဧတံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ။
ဓမ္မဒါနံ ပန ဓမ္မာရမ္မဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဩဇာပါနဇီဝိတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဩဇာဒီသု ဟိ အညတရံ ရဇနီယံ ဓမ္မဝတ္ထုံ လဘိတွာ ဓမ္မာရမ္မဏဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘‘ဓမ္မဒါနံ ဒဿာမိ, ဓမ္မဒါနံ မယှ’’န္တိ သပ္ပိနဝနီတာဒိ ဩဇဒါနံ ဒေတိ, အမ္ဗပါနာဒိအဋ္ဌဝိဓံ ပါနဒါနံ ဒေတိ, ဇီဝိတဒါနန္တိ အာဘုဇိတွာ သလာကဘတ္တပက္ခိကဘတ္တာဒီနိ ဒေတိ။ အဖာသုကဘာဝေန အဘိဘူတာနံ ဗျာဓိကာနံ ဝေဇ္ဇံ ပဋ္ဌပေတိ, ဇာလံ ဖာလာပေတိ, ကုမီနံ ဝိဒ္ဓံသာပေတိ, သကုဏပဉ္ဇရံ ဝိဒ္ဓံသာပေတိ, ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါနံ သတ္တာနံ ဗန္ဓနမောက္ခံ ကာရေတိ, မာဃာတဘေရိံ စရာပေတိ, အညာနိပိ သတ္တာနံ ဇီဝိတပရိတ္တာဏတ္ထံ ဧဝရူပါနိ ကမ္မာနိ ကရောတိ, ကာရာပေတိ စ, ဣဒံ ဓမ္မဒါနံ နာမ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၈။) [သျ]သဗ္ဗမ္ပေတံ ယထာဝုတ္တဒါနသမ္ပဒံ သကလလောကဟိတသုခါယ ပရိဏာမေတိ အတ္တနော စ အကုပ္ပါယ ဝိမုတ္တိယာ အပရိက္ခယဿ ဆန္ဒဿ အပရိက္ခယဿ ဝီရိယဿ အပရိက္ခယဿ သမာဓိဿ အပရိက္ခယဿ ပဋိဘာနဿ အပရိက္ခယဿ ဈာနဿ အပရိက္ခယာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပရိဏာမေတိ, ဣမဉ္စ ဒါနပါရမိံ ပဋိပဇ္ဇန္တေန မဟာသတ္တေန ဇီဝိတေ အနိစ္စသညာ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ။ တထာ ဘောဂေသု, ဗဟုသာဓာရဏတာ စ နေသံ မနသိ ကာတဗ္ဗာ, သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာ သတတံ သမိတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဘောဂေဟိ ဂဟေတဗ္ဗသာရံ ဂဏှန္တော အာဒိတ္တတော ဝိယ အဂါရတော သဗ္ဗံ သာပတေယျံ, အတ္တာနဉ္စ ဗဟိ နီဟရန္တော န ကိဉ္စိ သေသေတိ, န ကတ္ထစိ ဝိဘာဂံ ကရောတိ, အညဒတ္ထု နိရပေက္ခော နိဿဇ္ဇတိ ဧဝ။ အယံ တာဝ ဒါနပါရမိယာ ပဋိပတ္တိက္ကမော။
သီလပါရမိယာ ပန အယံ ပဋိပတ္တိက္ကမော – ယသ္မာ သဗ္ဗညုသီလာလင်္ကာရေဟိ သတ္တေ အလင်္ကရိတုကာမေန မဟာပုရိသေန အာဒိတော အတ္တနော ဧဝ တာဝ သီလံ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စတူဟာကာရေဟိ သီလံ ဝိသုဇ္ဈတိ အဇ္ဈာသယဝိသုဒ္ဓိတော, သမာဒါနတော, အဝီတိက္ကမနတော, သတိ ဝီတိက္ကမေ ပုန ပါကဋီကရဏတော စ။ ဝိသုဒ္ဓါသယတာယ ဟိ ဧကစ္စော အတ္တာဓိပတိ ဟုတွာ ပါပဇိဂုစ္ဆနသဘာဝေါ အဇ္ဈတ္တံ ဟိရိဓမ္မံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ သုပရိသုဒ္ဓသမာစာရော ဟောတိ, တထာ ပရတော သမာဒါနေ သတိ ဧကစ္စော လောကာဓိပတိ ဟုတွာ ပါပတော ဥတ္တသန္တော ဩတ္တပ္ပဓမ္မံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ သုပရိသုဒ္ဓသမာစာရော ဟောတိ, ဣတိ ဥဘယထာပိ ဧတေ အဝီတိက္ကမနတော သီလေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ။ အထ စ ပန ကဒါစိ သတိသမ္မောသေန သီလဿ ခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ သိယာ, တာယယေဝ ယထာဝုတ္တာယ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ခိပ္ပမေဝ နံ ဝုဋ္ဌာနာဒိနာ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တီတိ။
တယိဒံ သီလံ ဝါရိတ္တံ စာရိတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထာယံ ဗောဓိသတ္တဿ ဝါရိတ္တသီလေ ပဋိပတ္တိက္ကမော – တေန သဗ္ဗသတ္တေသု တထာ ဒယာပန္နစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ယထာ သုပိနန္တေနပိ န အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ပရူပကရဏဝိရတတာယ ပရသန္တကော အလဂဒ္ဒေါ ဝိယ န ပရာမသိတဗ္ဗော။ သစေ ပဗ္ဗဇိတော ဟောတိ, အဗြဟ္မစရိယတောပိ အာရာစာရီ ဟောတိ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂဝိရတော, ပဂေဝ ပရဒါရဂမနတော။ ဂဟဋ္ဌော သမာနော ပရေသံ ဒါရေသု သဒါ ပါပကံ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေတိ။ ကထေန္တော သစ္စံ ဟိတံ ပိယံ ပရိမိတမေဝ စ ကာလေန ဓမ္မိံ ကထံ ဘာသိတာ ဟောတိ။ သဗ္ဗတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၇၉။) [သျ]အနဘိဇ္ဈာလု, အဗျာပန္နစိတ္တော, အဝိပရီတဒဿနော ကမ္မဿကတာဉာဏေန စ သမန္နာဂတော။ သမဂ္ဂတေသု သမ္မာပဋိပန္နေသု နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ ဟောတိ နိဝိဋ္ဌပေမောတိ။
ဣတိ စတုရာပါယဝဋ္ဋဒုက္ခာနံ ပထဘူတေဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ, အကုသလဓမ္မေဟိ စ ဩရမိတွာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ ပထဘူတေသု ကုသလကမ္မပထေသု, ကုသလဓမ္မေသု စ ပတိဋ္ဌိတဿ မဟာပုရိသဿ ပရိသုဒ္ဓါသယပယောဂတော ယထာဘိပတ္ထိတာ သတ္တာနံ ဟိတသုခူပသဉှိတာ မနောရထာ သီဃံ သီဃံ အဘိနိပ္ဖဇ္ဇန္တိ, ပါရမိယော ပရိပူရေန္တိ။ ဧဝံဘူတော ဟိ အယံ။ တတ္ထ ဟိံသာနိဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒါနံ ဒေတိ, အပ္ပကသိရေနေဝ မေတ္တာဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ, ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသေ အဓိဂစ္ဆတိ, အပ္ပါဗာဓော ဟောတိ အပ္ပါတင်္ကော, ဒီဃာယုကော သုခဗဟုလော, လက္ခဏဝိသေသေ ပါပုဏာတိ, ဒေါသဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တထာ အဒိန္နာဒါနနိဝတ္တိယာ စောရာဒီဟိ အသာဓာရဏေ ဘောဂေ အဓိဂစ္ဆတိ, ပရေဟိ အနာသင်္ကနီယော, ပိယော, မနာပေါ, ဝိဿာသနီယော, ဘဝသမ္ပတ္တီသု အလဂ္ဂစိတ္တော ပရိစ္စာဂသီလော, လောဘဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ အဗြဟ္မစရိယနိဝတ္တိယာ အလောဘော ဟောတိ သန္တကာယစိတ္တော, သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ အပရိသင်္ကနီယော, ကလျာဏော စဿ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ, အလဂ္ဂစိတ္တော ဟောတိ မာတုဂါမေသု အလုဒ္ဓါသယော, နေက္ခမ္မဗဟုလော, လက္ခဏဝိသေသေ အဓိဂစ္ဆတိ, လောဘဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။
မုသာဝါဒနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပမာဏဘူတော ဟောတိ ပစ္စယိကော ထေတော အာဒေယျဝစနော ဒေဝတာနံ ပိယော မနာပေါ သုရဘိဂန္ဓမုခေါ အသဒ္ဓမ္မာရက္ခိတကာယဝစီသမာစာရော, လက္ခဏဝိသေသေ အဓိဂစ္ဆတိ, ကိလေသဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ ပေသုညနိဝတ္တိယာ ပရူပက္ကမေဟိ အဘေဇ္ဇကာယော ဟောတိ အဘေဇ္ဇပရိဝါရော, သဒ္ဓမ္မေ စ အဘေဇ္ဇနကသဒ္ဓေါ, ဒဠှမိတ္တော ဘဝန္တရပရိစိတာနမ္ပိ သတ္တာနံ ဧကန္တပိယော, အသံကိလေသဗဟုလော။ ဖရုသဝါစာနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ သုခသီလော မဓုရဝစနော သမ္ဘာဝနီယော, အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော စဿ သရော နိဗ္ဗတ္တတိ။ သမ္ဖပ္ပလာပနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ, ဂရုဘာဝနီယော စ, အာဒေယျဝစနော ပရိမိတာလာပေါ, မဟေသက္ခော စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၀။) [သျ]ဟောတိ မဟာနုဘာဝေါ, ဌာနုပ္ပတ္တိကေန ပဋိဘာနေန ပဉှာဗျာကရဏကုသလော, ဗုဒ္ဓဘူမိယဉ္စ ဧကာယ ဧဝ ဝါစာယ အနေကဘာသာနံ သတ္တာနံ အနေကေသံ ပဉှာနံ ဗျာကရဏသမတ္ထော ဟောတိ။
အနဘိဇ္ဈာလုတာယ အကိစ္ဆလာဘီ ဟောတိ, ဥဠာရေသု စ ဘောဂေသု ရုစိံ ပဋိလဘတိ, ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနံ သမ္မတော ဟောတိ, ပစ္စတ္ထိကေဟိ အနဘိဘဝနီယော, ဣန္ဒြိယဝေကလ္လံ န ပါပုဏာတိ, အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော စ ဟောတိ။ အဗျာပါဒေန ပိယဒဿနော ဟောတိ သတ္တာနံ သမ္ဘာဝနီယော, ပရဟိတာဘိနန္ဒိတာယ စ သတ္တေ အပ္ပကသိရေနေဝ ပသာဒေတိ, အလူခသဘာဝေါ စ ဟောတိ မေတ္တာဝိဟာရီ, မဟေသက္ခော စ ဟောတိ မဟာနုဘာဝေါ။ မိစ္ဆာဒဿနာဘာဝေန ကလျာဏေ သဟာယေ ပဋိလဘတိ, သီသစ္ဆေဒံ ပါပုဏန္တောပိ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ, ကမ္မဿကတာဒဿနတော အကောတူဟလမင်္ဂလိကော စ ဟောတိ, သဒ္ဓမ္မေ စဿ သဒ္ဓါ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ မူလဇာတာ, သဒ္ဒဟတိ စ တထာဂတာနံ ဗောဓိံ, သမယန္တရေသု နာဘိရမတိ ဥက္ကာရဋ္ဌာနေ ရာဇဟံသော ဝိယ, လက္ခဏတ္တယဝိဇာနနေ ကုသလော ဟောတိ, အန္တေ စ အနာဝရဏဉာဏလာဘီ, ယာဝ စ ဗောဓိံ န ပါပုဏာတိ, တာဝ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တနိကာယေ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော ဟောတိ, ဥဠာရုဠာရသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏာတိ။
‘‘ဣတိ ဟိဒံ သီလံ နာမ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ အဓိဋ္ဌာနံ, သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ပဘဝဘူမိ, သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနံ အာဒိ စရဏံ ကာရဏံ မုခံ ပမုခ’’န္တိ ဗဟုမာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကာယဝစီသံယမေ, ဣန္ဒြိယဒမနေ, အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိယံ, ပစ္စယပရိဘောဂေ စ သတိသမ္ပဇညဗလေန အပ္ပမတ္တော ဟောတိ, လာဘသက္ကာရသိလောကံ ဥက္ခိတ္တာသိကပစ္စတ္ထိကံ ဝိယ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိကီဝ အဏ္ဍ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေန သက္ကစ္စံ သီလံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ဝါရိတ္တသီလေ ပဋိပတ္တိက္ကမော။
စာရိတ္တသီလေ ပန ပဋိပတ္တိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣဓ ဗောဓိသတ္တော ကလျာဏမိတ္တာနံ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ သာမီစိကမ္မံ ကာလေန ကာလံ ကတ္တာ ဟောတိ, တထာ တေသံ ကာလေန ကာလံ ဥပဋ္ဌာနံ ကတ္တာ ဟောတိ, ဂိလာနာနံ ကာယဝေယျာဝဋိကံ, ဝါစာယ ပုစ္ဆနဉ္စ ကတ္တာ ဟောတိ, သုဘာသိတပဒါနိ သုတွာ သာဓုကာရံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၁။) [သျ]ကတ္တာ ဟောတိ, ဂုဏဝန္တာနံ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေတာ, ပရေသံ အပကာရေ ခန္တာ, ဥပကာရေ အနုဿရိတာ, ပုညာနိ အနုမောဒိတာ, အတ္တနော ပုညာနိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပရိဏာမေတာ, သဗ္ဗကာလံ အပ္ပမာဒဝိဟာရီ ကုသလေသု ဓမ္မေသု, သတိ အစ္စယေ အစ္စယတော ဒိသွာ တာဒိသာနံ သဟဓမ္မိကာနံ ယထာဘူတံ အာဝိ ကတ္တာ, ဥတ္တရိဉ္စ သမ္မာပဋိပတ္တိံ သမ္မဒေဝ ပရိပူရေတာ။
တထာ အတ္တနော အနုရူပါသု အတ္ထူပသံဟိတာသု သတ္တာနံ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာပုရေက္ခာရော အနလသော သဟာယဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဥပ္ပန္နေသု စ သတ္တာနံ ဗျာဓိအာဒိဒုက္ခေသု ယထာရဟံ ပတိကာရဝိဓာယကော, ဉာတိဘောဂါဒိဗျသနပတိတေသု သောကပနောဒနော, ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝါဝဋ္ဌိတော ဟုတွာ နိဂ္ဂဟာရဟာနံ ဓမ္မေနေဝ နိဂ္ဂဏှနကော ယာဝဒေဝ အကုသလာ ဝုဋ္ဌာပေတွာ ကုသလေ ပတိဋ္ဌာပနာယ, ပဂ္ဂဟာရဟာနံ ဓမ္မေနေဝ ပဂ္ဂဏှနကော။ ယာနိ ပုရိမကာနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဥဠာရတမာနိ ပရမဒုက္ကရာနိ အစိန္တေယျာနုဘာဝါနိ သတ္တာနံ ဧကန္တဟိတသုခါဝဟာနိ စရိတာနိ, ယေဟိ နေသံ ဗောဓိသမ္ဘာရာ သမ္မဒေဝ ပရိပါကံ အဂမိံသု, တာနိ သုတွာ အနုဗ္ဗိဂ္ဂေါ အနုတြာသော ‘‘တေပိ မဟာပုရိသာ မနုဿာ ဧဝ, အနုက္ကမေန ပန သိက္ခာပါရိပူရိယာ ဘာဝိတတ္တာ တာဒိသာယ ဥဠာရတမာယ အာနုဘာဝသမ္ပတ္တိယာ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာ အဟေသုံ, တသ္မာ မယာပိ သီလာဒိသိက္ခာသု သမ္မဒေဝ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ယာယ ပဋိပတ္တိယာ အဟမ္ပိ အနုက္ကမေန သိက္ခံ ပရိပူရေတွာ ဧကန္တတော ပဒံ အနုပါပုဏိဿာမီ’’တိ သဒ္ဓါပုရေစာရိကံ ဝီရိယံ အဝိဿဇ္ဇန္တော သမ္မဒေဝ သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ။
တထာ ပဋိစ္ဆန္နကလျာဏော ဟောတိ ဝိဝဋာပရာဓော, အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော ဒုက္ခသဟော အဝိပရီတဒဿနဇာတိကော အနုဒ္ဓတော အနုန္နဠော အစပလော အမုခရော အဝိကိဏ္ဏဝါစော သံဝုတိန္ဒြိယော သန္တမာနသော ကုဟနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိရဟိတော အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော, အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု, အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခော, အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကာယေ, ဇီဝိတေ ဝါ အပေက္ခံ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ, ပဂေဝ အဓိမတ္တံ။ သဗ္ဗေပိ ဒုဿီလျဟေတုဘူတေ ကောဓုပနာဟာဒိကေ ကိလေသုပက္ကိလေသေ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ, အပ္ပမတ္တကေန ဝိသေသာဓိဂမေန အပရိတုဋ္ဌော ဟောတိ, န သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇတိ, ဥပရူပရိဝိသေသာဓိဂမာယ ဝါယမတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၂။) [သျ]ယေန ယထာလဒ္ဓါ သမ္ပတ္တိ ဟာနဘာဂိယာ ဝါ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောတိ, တထာ မဟာပုရိသော အန္ဓာနံ ပရိဏာယကော ဟောတိ, မဂ္ဂံ အာစိက္ခတိ, ဗဓိရာနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သညံ ဒေတိ, အတ္ထမနုဂ္ဂါဟေတိ, တထာ မူဂါနံ။ ပီဌသပ္ပိကာနံ ပီဌံ ဒေတိ, ဝါဟေတိ ဝါ။ အဿဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါပဋိလာဘာယ ဝါယမတိ, ကုသီတာနံ ဥဿာဟဇနနာယ, မုဋ္ဌဿတီနံ သတိသမာယောဂါယ။ ဝိဗ္ဘန္တတ္တာနံ သမာဓိသမ္ပဒါယ, ဒုပ္ပညာနံ ပညာဓိဂမာယ ဝါယမတိ။ ကာမစ္ဆန္ဒပရိယုဋ္ဌိတာနံ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိဝိနောဒနာယ ဝါယမတိ။ ဗျာပါဒထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာပရိယုဋ္ဌိတာနံ ဝိစိကိစ္ဆာဝိနောဒနာယ ဝါယမတိ။ ကာမဝိတက္ကာဒိပကတာနံ ကာမဝိတက္ကာဒိမိစ္ဆာဝိတက္ကဝိနောဒနာယ ဝါယမတိ။ ပုဗ္ဗကာရီနံ သတ္တာနံ ကတညုတံ နိဿာယ ပုဗ္ဗဘာသီ ပိယဝါဒီ သင်္ဂါဟကော သဒိသေန, အဓိကေန ဝါ ပစ္စုပကာရေ သမ္မာနေတာ ဟောတိ။
အာပဒါသု သဟာယကိစ္စံ အနုတိဋ္ဌတိ, တေသံ တေသဉ္စ သတ္တာနံ ပကတိံ, သဘာဝဉ္စ ပရိဇာနိတွာ ယေဟိ ယထာ သံဝသိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တေဟိ တထာ သံဝသတိ။ ယေသု စ ယထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တေသု တထာ ပဋိပဇ္ဇတိ။ တဉ္စ ခေါ အကုသလတော ဝုဋ္ဌာပေတွာ ကုသလေ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန, န အညထာ။ ပရစိတ္တာနုရက္ခဏာ ဟိ ဗောဓိသတ္တာနံ ယာဝဒေဝ ကုသလာဘိဝဍ္ဎိယာ။ တထာ ဟိတဇ္ဈာသယေနာပိ ပရော န သာဟသိတဗ္ဗော, န ဘဏ္ဍိတဗ္ဗော, န မင်္ကုဘာဝမာပါဒေတဗ္ဗော, န ပရဿ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ, န နိဂ္ဂဟဋ္ဌာနေ စောဒေတဗ္ဗော, န နီစတရံ ပဋိပန္နဿ အတ္တာ ဥစ္စတရေ ဌပေတဗ္ဗော, န စ ပရေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အသေဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ, န အတိသေဝိနာ, န အကာလသေဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။
ယုတ္တေ ပန သတ္တေ ဒေသကာလာနုရူပံ သေဝတိ, န စ ပရေသံ ပုရတော ပိယေပိ ဂရဟတိ, အပ္ပိယေ ဝါ ပသံသတိ, န အဓိဋ္ဌာယ ဝိဿာသီ ဟောတိ, န ဓမ္မိကံ ဥပနိမန္တနံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပညတ္တိံ ဥပဂစ္ဆတိ, နာဓိကံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, သဒ္ဓါသမ္ပန္နေ သဒ္ဓါနိသံသကထာယ သမ္ပဟံသေတိ, သီလသုတစာဂပညာသမ္ပန္နေ ပညာနိသံသကထာယ သမ္ပဟံသေတိ။ သစေ ပန ဗောဓိသတ္တော အဘိညာဗလပ္ပတ္တော ဟောတိ, ပမာဒါပန္နေ သတ္တေ အဘိညာဗလေန ယထာရဟံ နိရယာဒိကေ ဒဿေန္တော သံဝေဇေတွာ အဿဒ္ဓါဒိကေ သဒ္ဓါဒီသု ပတိဋ္ဌာပေတိ, သာသနေ ဩတာရေတိ, သဒ္ဓါဒိဂုဏသမ္ပန္နေ ပရိပါစေတိ။ ဧဝမဿ မဟာပုရိသဿ စာရိတ္တဘူတော အပရိမာဏော ပုညာဘိသန္ဒော ကုသလာဘိသန္ဒော ဥပရူပရိ အဘိဝဍ္ဎတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၃။) [သျ]အပိစ ယာ သာ ‘‘ကိံ သီလံ, ကေနဋ္ဌေန သီလ’’န္တိအာဒိနာ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ, ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာဒယော ဓမ္မာ သီလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာနပ္ပကာရတော သီလဿ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆) ဝုတ္တာ, သာ သဗ္ဗာပိ ဣဓ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ သာဝကဗောဓိသတ္တဝသေန သီလကထာ အာဂတာ, ဣဓ မဟာဗောဓိသတ္တဝသေန ကရုဏူပါယကောသလ္လပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ယတော ဣဒံ သီလံ မဟာပုရိသော ယထာ န အတ္တနော ဒုဂ္ဂတိယံ ပရိကိလေသဝိမုတ္တိယာ, သုဂတိယမ္ပိ န ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိယာ, န စက္ကဝတ္တီ, န ဒေဝ, န သက္က, န မာရ, န ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယာ ပရိဏာမေတိ, တထာ န အတ္တနော တေဝိဇ္ဇတာယ, န ဆဠဘိညတာယ, န စတုပဋိသမ္ဘိဒါဓိဂမာယ, န သာဝကဗောဓိယာ, န ပစ္စေကဗောဓိယာ ပရိဏာမေတိ, အထ ခေါ သဗ္ဗညုဘာဝေန သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုတ္တရသီလာလင်္ကာရသမ္ပာဒနတ္ထမေဝ ပရိဏာမေတီတိ အယံ သီလပါရမိယာ ပဋိပတ္တိက္ကမော။
တထာ ယသ္မာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကာမေဟိ စ ဘဝေဟိ စ နိက္ခမနဝသေန ပဝတ္တာ ကုသလစိတ္တုပ္ပတ္တိ နေက္ခမ္မပါရမီ, တသ္မာ သကလသံကိလေသနိဝါသနဋ္ဌာနတာယ, ပုတ္တဒါရာဒီဟိ မဟာသမ္ဗာဓတာယ, ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိနာနာဝိကမ္မန္တာဓိဋ္ဌာနဗျာကုလတာယ စ ဃရာဝါသဿ နေက္ခမ္မသုခါဒီနံ အနောကာသတံ, ကာမာနဉ္စ ‘‘သတ္ထဓာရာလဂ္ဂမဓုဗိန္ဒု ဝိယ စ ကဒလီ ဝိယ စ အဝလေယှမာနပရိတ္တဿာဒဝိပုလာနတ္ထာနုဗန္ဓာ’’တိ စ ဝိဇ္ဇုလတောဘာသေန ဂဟေတဗ္ဗံ နစ္စံ ဝိယ ပရိတ္တကာလူပလဗ္ဘာ, ဥမ္မတ္တကာလင်္ကာရော ဝိယ ဝိပရီတသညာယ အနုဘဝိတဗ္ဗာ, ကရီသာဝစ္ဆာဒနမုခံ ဝိယ ပဋိကာရဘူတာ, ဥဒကေ တေမိတင်္ဂုလိယာ နိသာရုဒကပါနံ ဝိယ အတိတ္တိကရာ, ဆာတဇ္ဈတ္တဘောဇနံ ဝိယ သာဗာဓာ, ဗလိသာမိသံ ဝိယ ဗျာသနုပနိပါတကာရဏာ (ဗျသနသန္နိပါတကာရဏာ – ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇), အဂ္ဂိသန္တာပေါ ဝိယ ကာလတ္တယေပိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ, မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ ဗန္ဓနနိမိတ္တာ, ဃာတကာဝစ္ဆာဒနကိမာလယော ဝိယ အနတ္ထစ္ဆာဒနာ, သပတ္တဂါမဝါသော ဝိယ ဘယဋ္ဌာနဘူတာ, ပစ္စတ္ထိကပေါသကော ဝိယ ကိလေသမာရာဒီနံ အာမိသဘူတာ, ဆဏသမ္ပတ္တိယော ဝိယ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ, ကောဋရဂ္ဂိ ဝိယ အန္တောဒါဟကာ, ပုရာဏကူပါဝလမ္ဗဗီရဏမဓုပိဏ္ဍံ ဝိယ အနေကာဒီနဝါ, လောဏူဒကပါနံ ဝိယ ပိပါသာဟေတုဘူတာ, သုရာမေရယံ ဝိယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၄။) [သျ]နီစဇနသေဝိတာ, အပ္ပဿာဒတာယ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ’’တိအာဒိနာ စ နယေန အာဒီနဝံ သလ္လက္ခေတွာ တဗ္ဗိပရိယာယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပဿန္တေန နေက္ခမ္မပဝိဝေကဥပသမသုခါဒီသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တေန နေက္ခမ္မပါရမိယံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
ယသ္မာ ပန နေက္ခမ္မံ ပဗ္ဗဇ္ဇာမူလကံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ တာဝ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇမနုတိဋ္ဌန္တေန မဟာသတ္တေန အသတိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ကမ္မဝါဒီနံ ကိရိယဝါဒီနံ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပန္နေသု ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု တေသံ သာသနေ ဧဝ ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ယထာဝုတ္တေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန တဿာ ဧဝ သီလပါရမိယာ ဝေါဒါပနတ္ထံ ဓုတဂုဏာ သမာဒါတဗ္ဗာ။ သမာဒိန္နဓုတဓမ္မာ ဟိ မဟာပုရိသာ သမ္မဒေဝ တေ ပရိဟရန္တာ အပ္ပိစ္ဆာသန္တုဋ္ဌသလ္လေခပဝိဝေကအသံသဂ္ဂဝီရိယာရမ္ဘသုဘရတာဒိဂုဏသလိလဝိက္ခာလိတကိလေသမလတာယ အနဝဇ္ဇသီလဝတဂုဏပရိသုဒ္ဓသမာစာရာ ပေါရာဏေ အရိယဝံသတ္တယေ ပတိဋ္ဌိတာ စတုတ္ထံ ဘာဝနာရာမတာသင်္ခါတံ အရိယဝံသံ ဂန္တုံ စတ္တာရီသာယ အာရမ္မဏေသု ယထာရဟံ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တိ။ ဧဝဉှိဿ သမ္မဒေဝ နေက္ခမ္မပါရမီ ပါရိပူရိတာ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ တေရသဟိ ဓုတဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသ ကသိဏာနိ ဒသာသုဘာနိ ဒသာနုဿတိယော စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ စတ္တာရော အာရုပ္ပါ ဧကာ သညာ ဧကံ ဝဝတ္ထာနန္တိ စတ္တာရီသ သမာဓိဘာဝနာကမ္မဋ္ဌာနာနိ, ဘာဝနာဝိဓာနဉ္စ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာနိ, တံ ပနေတံ သဗ္ဗံ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂, ၄၇) သဗ္ဗာကာရတော ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ သာဝကဗောဓိသတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဓ မဟာဗောဓိသတ္တဿ ဝသေန ကရုဏူပါယကောသလ္လပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧဝမေတ္ထ နေက္ခမ္မပါရမိယာ ပဋိပတ္တိက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ပညာပါရမိံ သမ္ပာဒေတုကာမေန ယသ္မာ ပညာ အာလောကော ဝိယ အန္ဓကာရေန မောဟေန သဟ န ဝတ္တတိ, တသ္မာ မောဟကာရဏာနိ တာဝ ဗောဓိသတ္တေန ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထိမာနိ မောဟကာရဏာနိ-အရတိ တန္ဒီ ဝိဇမ္ဘိတာ အာလသိယံ ဂဏသင်္ဂဏိကာရာမတာ နိဒ္ဒါသီလတာ အနိစ္ဆယသီလတာ ဉာဏသ္မိံ အကုတူဟလတာ မိစ္ဆာဓိမာနော အပရိပုစ္ဆကတာ ကာယဿ နသမ္မာပရိဟာရော အသမာဟိတစိတ္တတာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၅။) [သျ]ဒုပ္ပညာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သေဝနာ ပညဝန္တာနံ အပယိရုပါသနာ အတ္တပရိဘဝေါ မိစ္ဆာဝိကပ္ပေါ ဝိပရီတာဘိနိဝေသော ကာယဒဠှီဗဟုလတာ အသံဝေဂသီလတာ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ, သင်္ခေပတော ယေဝါပနဓမ္မေ အာသေဝတော အနုပ္ပန္နာ ပညာ နုပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နာ ပရိဟာယတိ, ဣတိ ဣမာနိ မောဟကာရဏာနိ, တာနိ ပရိဝဇ္ဇန္တေန ဗာဟုသစ္စေ, ဈာနာဒီသု စ ယောဂေါ ကရဏီယော။
တတ္ထာယံ ဗာဟုသစ္စဿ ဝိသယဝိဘာဂေါ – ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ ဒွါဒသပဒိကော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, တထာ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ကုသလာဒိဓမ္မပ္ပဘေဒါ စ, ယာနိ စ လောကေ အနဝဇ္ဇာနိ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ, ယော စ သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနနယော ဗျာကရဏဝိသေသော။ ဣတိ ဧဝံ ပကာရံ သကလမေဝ သုတဝိသယံ ဥပါယကောသလ္လပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ, သတိယာ, ဝီရိယေန စ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟဏသဝနဓာရဏပရိစယပရိပုစ္ဆာဟိ ဩဂါဟေတွာ တတ္ထ စ ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနေန သုတမယာ ပညာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာ, တထာ သတ္တာနံ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု ဌာနုပ္ပတ္တိကာ ပဋိဘာနဘူတာ, အာယာပါယဥပါယကောသလ္လဘူတာ စ ပညာ ဟိတေသိတံ နိဿာယ တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, တထာ ခန္ဓာဒီနံ သဘာဝဓမ္မာနံ အာကာရပရိတက္ကနမုခေန စေဝ နိဇ္ဈာနံ ခမာပေန္တေန စ စိန္တာမယာ ပညာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာ။
ခန္ဓာဒီနံယေဝ ပန သလက္ခဏသာမညလက္ခဏပရိဂ္ဂဟဏဝသေန လောကိယပရိညံ နိဗ္ဗတ္တေန္တေန ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာပညာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ, ယထာရဟံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ နိရုဇ္ဈတိ စ, န ဧတ္ထ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ, ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ’’တိ အဇ္ဈတ္တိကဓမ္မေ, ဗာဟိရကဓမ္မေ စ နိဗ္ဗိသေသံ ပရိဇာနန္တော တတ္ထ အာသင်္ဂံ ပဇဟန္တော, ပရေ စ တတ္ထ တံ ပဇဟာပေန္တော ကေဝလံ ကရုဏာဝသေနေဝ ယာဝ န ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဟတ္ထတလံ အာဂစ္ဆန္တိ, တာဝ ယာနတ္တယေ သတ္တေ အဝတာရဏပရိပါစနေဟိ ပတိဋ္ဌာပေန္တော, ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိယော, အဘိညာယော စ လောကိယဝသီဘာဝံ ပါပေန္တော ပညာယ မတ္ထကံ ပါပုဏာတိ။
တတ္ထ ယာစိမာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဉာဏံ စေတောပရိယဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ အနာဂတံသဉာဏန္တိ သပရိဘဏ္ဍာ ပဉ္စလောကိယာဘိညာသင်္ခါတာ ဘာဝနာပညာ, ယာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၆။) [သျ]စ ခန္ဓာယတနဓာတုဣန္ဒြိယသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိဘေဒေသု စတုဘူမကေသု ဓမ္မေသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန ဉာဏပရိစယံ ကတွာ သီလဝိသုဒ္ဓိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ မူလဘူတာသု ဣမာသု ဒွီသု ဝိသုဒ္ဓီသု ပတိဋ္ဌာယ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ သရီရဘူတာ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗာ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ ဘာဝနာပညာ, တာသံ သမ္ပာဒနဝိဓာနံ ယသ္မာ ‘‘တတ္ထ ‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’တိအာဒိကံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကာတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ယောဂိနာ’’တိအာဒိနာ, (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅) ‘‘ခန္ဓာတိ ပဉ္ဆ ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၃၁) စ ဝိသယဝိသယိဝိဘာဂေန (ဝိသယဝိဘာဂေန – စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) သဒ္ဓိံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သဗ္ဗာကာရတော ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ သာဝကဗောဓိသတ္တဿ ဝသေန ပညာ အာဂတာ, ဣဓ မဟာဗောဓိသတ္တဿ ဝသေန ကရုဏူပါယကောသလ္လပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ အပါပေတွာ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယံယေဝ ဝိပဿနာ ဌပေတဗ္ဗာတိ အယမေဝ ဝိသေသောတိ။ ဧဝမေတ္ထ ပညာပါရမိယာ ပဋိပတ္တိက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတာဘိနီဟာရေန မဟာသတ္တေန ပါရမီပရိပူရဏတ္ထံ သဗ္ဗကာလံ ယုတ္တပ္ပယုတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ အာဗဒ္ဓပရိကရဏေန, တသ္မာ ကာလေန ကာလံ ‘‘ကော နု ခေါ အဇ္ဇ မယာ ပုညသမ္ဘာရော, ဉာဏသမ္ဘာရော ဝါ ဥပစိတော, ကိံ ဝါ မယာ ပရဟိတံ ကတ’’န္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပစ္စဝေက္ခန္တေန သတ္တဟိတတ္ထံ ဥဿာဟော ကရဏီယော, သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ ဥပကာရာယ အတ္တနော ပရိဂ္ဂဟဘူတံ ဝတ္ထုံ, ကာယံ, ဇီဝိတဉ္စ နိရပေက္ခနစိတ္တေန ဩဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောတိ ကာယေန, ဝါစာယ ဝါ, တံ သဗ္ဗံ သမ္ဗောဓိယံ နိန္နစိတ္တေနေဝ ကာတဗ္ဗံ, ဗောဓိယာ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ, ဥဠာရေဟိ, ဣတ္တရေဟိ စ ကာမေဟိ ဝိနိဝတ္တစိတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, သဗ္ဗာသု စ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု ဥပါယကောသလ္လံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
တသ္မိံ တသ္မိဉ္စ သတ္တဟိတေ အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိသဗ္ဗသဟေန အဝိသံဝါဒိနာ။ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အနောဓိသော မေတ္တာယ, ကရုဏာယ စ ဖရိတဗ္ဗာ။ ယာ ကာစိ သတ္တာနံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ, သဗ္ဗာ သာ အတ္တနိ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေသဉ္စ သတ္တာနံ ပုညံ အဗ္ဘနုမောဒိတဗ္ဗံ, ဗုဒ္ဓါနံ မဟန္တတာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၇။) [သျ]မဟာနုဘာဝတာ အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ, ယဉ္စ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောတိ ကာယေန, ဝါစာယ ဝါ, တံ သဗ္ဗံ ဗောဓိစိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကာတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ဟိ ဥပါယေန ဒါနာဒီသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ထာမဝတော ဒဠှပရက္ကမဿ မဟာသတ္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ အပရိမေယျော ပုညသမ္ဘာရော, ဉာဏသမ္ဘာရော စ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဥပစီယတိ။
အပိစ သတ္တာနံ ပရိဘောဂတ္ထံ, ပရိပါလနတ္ထဉ္စ အတ္တနော သရီရံ, ဇီဝိတဉ္စ ပရိစ္စဇိတွာ ခုပ္ပိပါသသီတုဏှဝါတာတပါဒိဒုက္ခပတိကာရော ပရိယေသိတဗ္ဗော စ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော စ, ယဉ္စ ယထာဝုတ္တဒုက္ခပတိကာရဇံ သုခံ အတ္တနာ ပဋိလဘတိ, တထာ ရမဏီယေသု အာရာမုယျာနပါသာဒတဠာကာဒီသု, အရညာယတနေသု စ ကာယစိတ္တသန္တာပါဘာဝေန အဘိနိဗ္ဗုတတ္တာ အတ္တနာ သုခံ ပဋိလဘတိ, ယဉ္စ သုဏာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါ, မဟာဗောဓိသတ္တာ စ နေက္ခမ္မပဋိပတ္တိယံ ဌိတာ’’တိ စ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသုခဝိဟာရဘူတံ ဤဒိသံ နာမ ဈာနသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တီ’’တိ စ, တံ သဗ္ဗံ သတ္တေသု အနောဓိသော ဥပသံဟရတိ။ အယံ တာဝ နယော အသမာဟိတဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတဿ။
သမာဟိတဘူမိယံ ပန ပတိဋ္ဌိတော အတ္တနာ ယထာနုဘူတံ ဝိသေသာဓိဂမနိဗ္ဗတ္တံ ပီတိံ, ပဿဒ္ဓိံ, သုခံ, သမာဓိံ, ယထာဘူတဉာဏဉ္စ သတ္တေသု အဓိမုစ္စန္တော ဥပသံဟရတိ ပရိဏာမေတိ, တထာ မဟတိ သံသာရဒုက္ခေ, တဿ စ နိမိတ္တဘူတေ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒုက္ခေ နိမုဂ္ဂံ သတ္တနိကာယံ ဒိသွာ တတြာပိ ခါဒနဆေဒနဘေဒနသေဒနပိသနဟိံသနအဂ္ဂိသန္တာပါဒိဇနိတာ ဒုက္ခာ တိဗ္ဗာ ခရာ ကဋုကာ ဝေဒနာ နိရန္တရံ စိရကာလံ ဝေဒယန္တေ နရကေ, အညမညံ ကုဇ္ဈနသန္တာသနဝိသောဓနဟိံသနပရာဓီနတာဒီဟိ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တေ တိရစ္ဆာနဂတေ, ဇောတိမာလာကုလသရီရေ ခုပ္ပိပါသဝါတာတပါဒီဟိ ဍယှမာနေ, ဝိသုဿမာနေ စ ဝန္တခေဠာဒိအာဟာရေ, ဥဒ္ဓဗာဟု ဝိရဝန္တေ နိဇ္ဈာမတဏှိကာဒိကေ မဟာဒုက္ခံ ဝေဒယမာနေ ပေတေ စ ပရိယေဋ္ဌိမူလကံ မဟန္တံ အနယဗျသနံ ပါပုဏန္တေ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိကရဏယောဂေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုဒ္ဒသိကဒလိဒ္ဒါဒိဘာဝေန ခုပ္ပိပါသာဒိအာဗာဓယောဂေန ဗလဝန္တေဟိ အဘိဘဝနီယတော, ပရေသံ ဝဟနတော, ပရာဓီနတော စ နရကေ, ပေတေ, တိရစ္ဆာနဂတေ စ အတိသယန္တေ အပါယဒုက္ခနိဗ္ဗိသေသံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တေ မနုဿေ စ တထာ ဝိသယပရိဘောဂဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာယ ရာဂါဒိပရိဠာဟေန ဍယှမာနေ ဝါတဝေဂသမုဋ္ဌိတဇာလာသမိဒ္ဓသုက္ခကဋ္ဌသန္နိပါတေ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေ ဝိယ အနုပသန္တပရိဠာဟဝုတ္တိကေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၈။) [သျ]အနုပသန္တနိဟတပရာဓီနေ (အနိဟတပရာဓီနေ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) ကာမာဝစရဒေဝေ စ မဟတာ ဝါယာမေန ဝိဒူရမာကာသံ ဝိဂါဟိတသကုန္တာ ဝိယ, ဗလဝတာ ဒူရေ ပါဏိနာ ခိတ္တသရာ ဝိယ စ ‘‘သတိပိ စိရပ္ပဝတ္တိယံ အနစ္စန္တိကတာယ ပါတပရိယောသာနာ အနတိက္ကန္တဇာတိဇရာမရဏာ ဧဝါ’’တိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဒေဝေ စ ပဿန္တေန မဟန္တံ သံဝေဂံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ မေတ္တာယ, ကရုဏာယ စ အနောဓိသော သတ္တာ ဖရိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကာယေန, ဝါစာယ, မနသာ စ ဗောဓိသမ္ဘာရေ နိရန္တရံ ဥပစိနန္တေန ယထာ ပါရမိယော ပရိပူရေန္တိ, ဧဝံ သက္ကစ္စကာရိနာ သာတစ္စကာရိနာ အနောလီနဝုတ္တိနာ ဥဿာဟော ပဝတ္တေတဗ္ဗော, ဝီရိယပါရမီ ပရိပူရေတဗ္ဗာ။
အပိစ ‘‘အစိန္တေယျာပရိမေယျဝိပုလောဠာရဝိမလနိရုပမနိရုပက္ကိလေသဂုဏဂဏနိစယနိဒါနဘူတဿ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဥဿက္ကိတွာ သမ္ပဟံသနယောဂ္ဂံ ဝီရိယံ နာမ အစိန္တေယျာနုဘာဝမေဝ, ယံ န ပစုရဇနာ သောတုမ္ပိ သက္ကုဏန္တိ, ပဂေဝ ပဋိပဇ္ဇိတုံ။ တထာ ဟိ တိဝိဓာ အဘိနီဟာရစိတ္တုပ္ပတ္တိ, စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော, (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၂) ကရုဏေကရသတာ, ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု သစ္ဆိကရဏေန ဝိသေသပ္ပစ္စယော, နိဇ္ဈာနက္ခန္တိ, သဗ္ဗဓမ္မေသု နိရုပလေပေါ, သဗ္ဗသတ္တေသု ပိယပုတ္တသညာ, သံသာရဒုက္ခေဟိ အပရိခေဒေါ, သဗ္ဗဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေါ, တေန စ နိရတိမာနတာ, အဓိသီလာဒိအဓိဋ္ဌာနံ, တတ္ထ စ အစဉ္စလတာ, ကုသလကိရိယာသု ပီတိပါမောဇ္ဇတာ, ဝိဝေကနိန္နစိတ္တတာ, ဈာနာနုယောဂေါ, အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု အတိတ္တိယတာ, ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ ပရေသံ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဒေသနာယ အာရမ္ဘဒဠှတာ, ဓီရဝီရဘာဝေါ, ပရာပဝါဒပရာပကာရေသု ဝိကာရာဘာဝေါ, သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ, အဘိညာသု ဗလပ္ပတ္တိ, လက္ခဏတ္တယာဝဗောဓော, သတိပဋ္ဌာနာဒီသု အဘိယောဂေန လောကုတ္တရမဂ္ဂသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ, နဝလောကုတ္တရာဝက္ကန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကာ သဗ္ဗာပိ ဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပတ္တိ ဝီရိယာနုဘာဝေနေဝ သမိဇ္ဈတီတိ အဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနောဿဇ္ဇန္တေန သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ ဝီရိယံ ယထာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟံ ဟောတိ, ဧဝံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ သမ္ပဇ္ဇမာနေ စ ယထာဝုတ္တေ ဝီရိယေ, ခန္တိသစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒယော စ ဒါနသီလာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဗောဓိသမ္ဘာရာ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ သမ္ပန္နာ ဧဝ ဟောန္တီတိခန္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန ပဋိပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈၉။) [သျ]ဣတိ သတ္တာနံ သုခူပကရဏပရိစ္စာဂေန ဗဟုဓာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒါနေန ပဋိပတ္တိ, သီလေန တေသံ ဇီဝိတသာပတေယျဒါရရက္ခာဘေဒပိယဟိတဝစနာဝိဟိံသာဒိကရဏာနိ, နေက္ခမ္မေန တေသံ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏဓမ္မဒါနာဒိနာ အနေကဝိဓာ ဟိတစရိယာ, ပညာယ တေသံ ဟိတကရဏူပါယကောသလ္လံ, ဝီရိယေန တတ္ထ ဥဿာဟာရမ္ဘအသံဟီရကရဏာနိ, ခန္တိယာ တဒပရာဓသဟနံ, သစ္စေန နေသံ အဝဉ္စနတဒုပကာရကိရိယာသမာဒါနာဝိသံဝါဒနာဒိ, အဓိဋ္ဌာနေန တဒုပကရဏေ အနတ္ထသမ္ပာတေပိ အစလနံ, မေတ္တာယ နေသံ ဟိတသုခါနုစိန္တနံ, ဥပေက္ခာယ နေသံ ဥပကာရာပကာရေသု ဝိကာရာနာပတ္တီတိ ဧဝံ အပရိမာဏေ သတ္တေ အာရဗ္ဘ အနုကမ္ပိတသဗ္ဗသတ္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏော အပရိမာဏော ပုညဉာဏသမ္ဘာရုပစယော ဧတ္ထ ပဋိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော စေတာသံ ပစ္စယော ဝုတ္တော, တတ္ထ စ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒနံ။
ကော ဝိဘာဂေါတိ –
သာမညဘေဒတော ဧတာ, ဒသဝိဓာ ဝိဘာဂတော၊
တိဓာ ဟုတွာန ပစ္စေကံ, သမတိံသဝိဓာ သမံ။
ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ ဟိ သမတိံသ ပါရမိယော။ တတ္ထ ‘‘ကတာဘိနီဟာရဿ ဗောဓိသတ္တဿ ပရဟိတကရဏာဘိနိန္နာသယပယောဂဿ ကဏှဓမ္မဝေါကိဏ္ဏာ သုက္ကာ ဓမ္မာ ပါရမိယော, တေဟိ အဝေါကိဏ္ဏာ သုက္ကာ ဓမ္မာ ဥပပါရမိယော, အကဏှာ အသုက္ကာ ဓမ္မာ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ ကေစိ။ ‘‘သမုဒါဂမနကာလေသု ပူရိယမာနာ ပါရမိယော, ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ပုဏ္ဏာ ဥပပါရမိယော, ဗုဒ္ဓဘူမိယံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏာ ပရမတ္ထပါရမိယော။ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ဝါ ပရဟိတကရဏတော ပါရမိယော, အတ္တဟိတကရဏတော ဥပပါရမိယော, ဗုဒ္ဓဘူမိယံ ဗလဝေသာရဇ္ဇသမဓိဂမေန ဥဘယဟိတပရိပူရဏတော ပရမတ္ထပါရမိယောတိ ဧဝံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပဏိဓာနာရမ္ဘပရိနိဋ္ဌာနေသု တေသံ ဝိဘာဂေါ’’တိ အပရေ။ ‘‘ဒေါသုပသမကရုဏာပကတိကာနံ ဘဝသုခဝိမုတ္တိသုခပရမသုခပ္ပတ္တာနံ ပုညူပစယဘေဒတော တဗ္ဗိဘာဂေါ’’တိ အညေ။
‘‘လဇ္ဇာသတိမာနာပဿယာနံ လောကုတ္တရဓမ္မာဓိပတီနံ သီလသမာဓိပညာဂရုကာနံ တာရိတတရိတတာရယိတူနံ အနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပါရမီဥပပါရမီပရမတ္ထပါရမီဟိ ဗောဓိတ္တယပ္ပတ္တိတော ယထာဝုတ္တဝိဘာဂေါ’’တိ ကေစိ။ ‘‘စိတ္တပဏိဓိတော ယာဝ ဝစီပဏိဓိ, တာဝ ပဝတ္တာ သမ္ဘာရာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၀။) [သျ]ပါရမိယော, ဝစီပဏိဓိတော ယာဝ ကာယပဏိဓိ, တာဝ ပဝတ္တာ ဥပပါရမိယော, ကာယပဏိဓိတော ပဘုတိ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ အပရေ။ အညေ ပန ‘‘ပရပုညာနုမောဒနဝသေန ပဝတ္တာ သမ္ဘာရာ ပါရမိယော, ပရေသံ ကာရာပနဝသေန ပဝတ္တာ ဥပပါရမိယော, သယံ ကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ‘‘ဘဝသုခါဝဟော ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ပါရမီ, အတ္တနော နိဗ္ဗာနသုခါဝဟော ဥပပါရမီ, ပရေသံ တဒုဘယသုခါဝဟော ပရမတ္ထပါရမီ’’တိ ဧကေ။
ပုတ္တဒါရဓနာဒိဥပကရဏပရိစ္စာဂေါ ပန ဒါနပါရမီ, အတ္တနော အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဒါနဥပပါရမီ, အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ဒါနပရမတ္ထပါရမီ။ တထာ ပုတ္တဒါရာဒိကဿ တိဝိဓဿာပိ ဟေတု အဝီတိက္ကမနဝသေန တိဿော သီလပါရမိယော, တေသု ဧဝ တိဝိဓေသု ဝတ္ထူသု အာလယံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ နိက္ခမနဝသေန တိဿော နေက္ခမ္မပါရမိယော, ဥပကရဏအင်္ဂဇီဝိတတဏှံ သမူဟနိတွာ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတဝိနိစ္ဆယကရဏဝသေန တိဿော ပညာပါရမိယော, ယထာဝုတ္တဘေဒါနံ ပရိစ္စာဂါဒီနံ ဝါယမနဝသေန တိဿော ဝီရိယပါရမိယော, ဥပကရဏအင်္ဂဇီဝိတန္တရာယကရာနံ ခမနဝသေန တိဿော ခန္တိပါရမိယော, ဥပကရဏအင်္ဂဇီဝိတဟေတု သစ္စာပရိစ္စာဂဝသေန တိဿော သစ္စပါရမိယော, ဒါနာဒိပါရမိယော အကုပ္ပါဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ သမိဇ္ဈန္တီတိ ဥပကရဏာဒိဝိနာသေပိ အစလာဓိဋ္ဌာနဝသေန တိဿော အဓိဋ္ဌာနပါရမိယော, ဥပကရဏာဒိဝိဃာတကေသုပိ သတ္တေသု မေတ္တာယ အဝိဇဟနဝသေန တိဿော မေတ္တာပါရမိယော, ယထာဝုတ္တဝတ္ထုတ္တယဿ ဥပကာရာပကာရေသု သတ္တသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တတာပဋိလာဘဝသေန တိဿော ဥပေက္ခာပါရမိယောတိ ဧဝမာဒိနာ ဧတာသံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယထာ ဝိဘာဂတော တိံသ-ဝိဓာ သင်္ဂဟတော ဒသ၊
ဆပ္ပကာရာဝ ဧတာသု, ယုဂဠာဒီဟိ သာဓယေ။
ယထာ ဟိ ဧသာ ဝိဘာဂတော တိံသဝိဓာပိ ဒါနပါရမိအာဒိဘာဝတော ဒသဝိဓာ, ဧဝံ ဒါနသီလခန္တိဝီရိယဈာနပညာသဘာဝေန ဆဗ္ဗိဓာ။ ဧတာသု ဟိ နေက္ခမ္မပါရမီ သီလပါရမိယာ သင်္ဂဟိတာ တဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝေ။ နီဝရဏဝိဝေကဘာဝေ ပန ဈာနပါရမိယာ, ကုသလဓမ္မဘာဝေ ဆဟိပိ သင်္ဂဟိတာ, သစ္စပါရမီ သီလပါရမိယာ ဧကဒေသာ ဧဝ ဝစီသစ္စဝိရတိသစ္စပက္ခေ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၁။) [သျ]ဉာဏသစ္စပက္ခေ ပန ပညာပါရမိယာ သင်္ဂဟိတာ, မေတ္တာပါရမီ ဈာနပါရမိယာ ဧဝ, ဥပေက္ခာပါရမီ ဈာနပညာပါရမီဟိ, အဓိဋ္ဌာနပါရမီ သဗ္ဗာဟိပိ သင်္ဂဟိတာတိ။
ဧတေသဉ္စ ဒါနာဒီနံ ဆန္နံ ဂုဏာနံ အညမညသမ္ဗန္ဓာနံ ပဉ္စဒသ ယုဂဠာဒီနိ ပဉ္စဒသ ယုဂဠာဒိသာဓကာနိ ဟောန္တိ။ သေယျထိဒံ? ဒါနသီလယုဂဠေန ပရဟိတာဟိတာနံ ကရဏာကရဏယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနခန္တိယုဂဠေန အလောဘာဒေါသယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနဝီရိယယုဂဠေန စာဂသုတယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနဈာနယုဂဠေန ကာမဒေါသပ္ပဟာနယုဂဠသိဒ္ဓိ, ဒါနပညာယုဂဠေန အရိယယာနဓုရယုဂဠသိဒ္ဓိ, သီလခန္တိဒွယေန ပယောဂါသယသုဒ္ဓဒွယသိဒ္ဓိ, သီလဝီရိယဒွယေန ဘာဝနာဒွယသိဒ္ဓိ, သီလဈာနဒွယေန ဒုဿီလျပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဒွယသိဒ္ဓိ, သီလပညာဒွယေန ဒါနဒွယသိဒ္ဓိ, ခန္တိဝီရိယဒွယေန ခမာတေဇဒွယသိဒ္ဓိ, ခန္တိဈာနဒုကေန ဝိရောဓာနုရောဓပ္ပဟာနဒုကသိဒ္ဓိ, ခန္တိပညာဒုကေန သုညတာခန္တိပဋိဝေဓဒုကသိဒ္ဓိ, ဝီရိယဈာနဒုကေန ပဂ္ဂဟာဝိက္ခေပဒုကသိဒ္ဓိ, ဝီရိယပညာဒုကေန သရဏဒုကသိဒ္ဓိ, ဈာနပညာဒုကေန ယာနဒုကသိဒ္ဓိ။ ဒါနသီလခန္တိတိကေန လောဘဒေါသမောဟပ္ပဟာနတိကသိဒ္ဓိ, ဒါနသီလဝီရိယတိကေန ဘောဂဇီဝိတကာယသာရာဒါနတိကသိဒ္ဓိ, ဒါနသီလဈာနတိကေန ပုညကိရိယဝတ္ထုတိကသိဒ္ဓိ, ဒါနသီလပညာတိကေန အာမိသာဘယဓမ္မဒါနတိကသိဒ္ဓီတိ ဧဝံ ဣတရေဟိပိ တိကေဟိ, စတုက္ကာဒီဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ တိကာနိ, စတုက္ကာဒီနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓာနမ္ပိ ပန ဣမာသံ ပါရမီနံ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗပါရမီနံ သမူဟသင်္ဂဟတော ဟိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ။ သေယျထိဒံ? သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, ပညာဓိဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ အဓိတိဋ္ဌတိ ဧတေန, ဧတ္ထ ဝါ အဓိတိဋ္ဌတိ, အဓိဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ, သစ္စဉ္စ တံ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ, သစ္စဿ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ, သစ္စံ ဝါ အဓိဋ္ဌာနမေတဿာတိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ အဝိသေသတော တာဝ ကတာဘိနီဟာရဿ အနုကမ္ပိတသဗ္ဗသတ္တဿ မဟာသတ္တဿ ပဋိညာနုရူပံ သဗ္ဗပါရမီပရိဂ္ဂဟတော သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, တေသံ ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, သဗ္ဗပါရမိတာဂုဏေဟိ ဥပသမနတော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ။ တေဟိ ဧဝ ပရဟိတေသု ဥပါယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ။
ဝိသေသတော ပန ‘‘ယာစကာနံ ဇနာနံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနနတော, ပဋိညံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒါနတော, ဒါနံ အဝိသံဝါဒေတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၂။) [သျ]အနုမောဒနတော, မစ္ဆရိယာဒိပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော, ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဒေယျဓမ္မက္ခယေသု လောဘဒေါသမောဟဘယဝူပသမနတော, ယထာရဟံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓာနဉ္စ ဒါနတော, ပညုတ္တရတော စ ကုသလဓမ္မာနံ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဒါနံ။ တထာ သံဝရသမာဒါနဿ အဝီတိက္ကမနတော, ဒုဿီလျပရိစ္စာဂတော, ဒုစ္စရိတဝူပသမနတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ သီလံ။ ယထာပဋိညံ ခမနတော, ကတာပရာဓဝိကပ္ပပရိစ္စာဂတော, ကောဓပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာခန္တိ။ ပဋိညာနုရူပံ ပရဟိတကရဏတော, ဝိသယပရိစ္စာဂတော, အကုသလဝူပသမနတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဝီရိယံ။ ပဋိညာနုရူပံ လောကဟိတာနုစိန္တနတော, နီဝရဏပရိစ္စာဂတော, စိတ္တဝူပသမနတော, ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဈာနံ။ ယထာပဋိညံ ပရဟိတူပါယကောသလ္လတော, အနုပါယကိရိယပရိစ္စာဂတော, မောဟဇပရိဠာဟဝူပသမနတော, သဗ္ဗညုတာပဋိလာဘတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ပညာ။
တတ္ထ ဉေယျပဋိညာနုဝိဓာနေဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမပရိစ္စာဂေဟိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ဒေါသဒုက္ခဝူပသမေဟိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, အနုဗောဓပဋိဝေဓေဟိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ တိဝိဓသစ္စပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, တိဝိဓစာဂပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, တိဝိဓဝူပသမပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, တိဝိဓဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ စာဂူပသမပညာဓိဋ္ဌာနာနိ အဝိသံဝါဒနတော, ပဋိညာနုဝိဓာနတော စ။ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စူပသမပညာဓိဋ္ဌာနာနိ ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော, သဗ္ဗပရိစ္စာဂဖလတ္တာ စ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စစာဂပညာဓိဋ္ဌာနာနိ ကိလေသပရိဠာဟူပသမနတော, ကမ္မပရိဠာဟူပသမနတော စ။ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စစာဂူပသမာဓိဋ္ဌာနာနိ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမတော, ဉာဏာနုပရိဝတ္တနတော စာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော သစ္စပ္ပဘာဝိတာ စာဂပရိဗျဉ္ဇိတာ ဥပသမောပဗြူဟိတာ ပညာပရိသုဒ္ဓါ။ သစ္စဉှိ ဧတာသံ ဇနကဟေတု, စာဂေါ ပဋိဂ္ဂါဟကဟေတု, ဥပသမော ပရိဗုဒ္ဓိဟေတု ပညာ ပါရိသုဒ္ဓိဟေတု။ တထာ အာဒိမှိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စပဋိညတ္တာ, မဇ္ဈေ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ကတပဏိဓာနဿ ပရဟိတာယ အတ္တပရိစ္စာဂတော, အန္တေ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ သဗ္ဗူပသမပရိယောသာနတ္တာ။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပညာဓိဋ္ဌာနံ တသ္မိံ သတိ သမ္ဘဝတော, အသတိ အသမ္ဘဝတော, ယထာပဋိညဉ္စ သမ္ဘဝတော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၃။) [သျ]တတ္ထ မဟာပုရိသာ သတတံ အတ္တဟိတပရဟိတကရေဟိ ဂရုပိယဘာဝကရေဟိ သစ္စစာဂါဓိဋ္ဌာနေဟိ ဂိဟိဘူတာ အာမိသဒါနေန ပရေ အနုဂ္ဂဏှန္တိ။ တထာ အတ္တဟိတပရဟိတကရေဟိ, ဂရုပိယဘာဝကရေဟိ, ဥပသမပညာဓိဋ္ဌာနေဟိ စ ပဗ္ဗဇိတဘူတာ ဓမ္မဒါနေန ပရေ အနုဂ္ဂဏှန္တိ။
တတ္ထ အန္တိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တဿ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ။ ပရိပုဏ္ဏစတုရဓိဋ္ဌာနဿ ဟိ စရိမကဘဝူပပတ္တီတိ ဧကေ။ တတြာပိ ဟိ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိအဘိနိက္ခမနေသု ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သတော သမ္ပဇာနော သစ္စာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိယာ သမ္ပတိဇာတော ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဩလောကေတွာ သစ္စာနုပရိဝတ္တိနာ ဝစသာ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဇိဏ္ဏာတုရမတပဗ္ဗဇိတဒဿာဝိနော စတုဓမ္မပ္ပဒေသကောဝိဒဿ ယောဗ္ဗနာရောဂျဇီဝိတသမ္ပတ္တိမဒါနံ ဥပသမော, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန မဟတော ဉာတိပရိဝဋ္ဋဿ, ဟတ္ထဂတဿ စ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇဿ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေါတိ။
ဒုတိယေ ဌာနေ အဘိသမ္ဗောဓိယံ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏန္တိ ကေစိ။ တတ္ထ ဟိ ယထာပဋိညံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဘိသမယော။ တတော ဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သဗ္ဗကိလေသုပက္ကိလေသပရိစ္စာဂေါ။ တတော ဟိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ပရမူပသမသမ္ပတ္တိ။ တတော ဟိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘော။ တတော ဟိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ, တံ အသိဒ္ဓံ အဘိသမ္ဗောဓိယာပိ ပရမတ္ထဘာဝတော။
တတိယေ ဌာနေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ စတုရဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အညေ။ တတ္ထ ဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ အရိယသစ္စဒေသနာယ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သဒ္ဓမ္မမဟာယာဂကရဏေန စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သယံ ဥပသန္တဿ ပရေသံ ဥပသမနေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဝိနေယျာနံ အာသယာဒိပရိဇာနနေန ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ, တဒပိ အသိဒ္ဓံ အပရိယောသိတတ္တာ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၄။) [သျ]စတုတ္ထေ ဌာနေ ပရိနိဗ္ဗာနေ စတုရဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အပရေ။ တတြ ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ ပရမတ္ထသစ္စသမ္ပတ္တိယာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေန စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, ပညာပယောဇနပရိနိဗ္ဗာနေန ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏန္တိ။
တတြ မဟာပုရိသဿ ဝိသေသေန မေတ္တာခေတ္တေ အဘိဇာတိယံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ, ဝိသေသေန ကရုဏာခေတ္တေ အဘိသမ္ဗောဓိယံ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ, ဝိသေသေန မုဒိတာခေတ္တေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ, ဝိသေသေန ဥပေက္ခာခေတ္တေ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတြာပိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သံဝါသေန သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သံဝေါဟာရေန သောစေယျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ အာပဒါသု ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သာကစ္ဆာယ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သီလာဇီဝစိတ္တဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဒေါသာဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အဝိသံဝါဒနတော, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဆန္ဒာဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အနဘိသင်္ဂတော, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဘယာဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အနုပရောဓတော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန မောဟာဂတိံ န ဂစ္ဆတိ ယထာဘူတာဝဗောဓတော။
တထာ ပဌမေန အဒုဋ္ဌော အဓိဝါသေတိ, ဒုတိယေန အလုဒ္ဓေါ ပဋိသေဝတိ, တတိယေန အဘီတော ပရိဝဇ္ဇေတိ, စတုတ္ထေန အသံမူဠှော ဝိနောဒေတိ။ ပဌမေန နေက္ခမ္မသုခုပ္ပတ္တိ, ဣတရေဟိ ပဝိဝေကဥပသမသမ္ဗောဓိသုခုပ္ပတ္တိယော ဟောန္တိ။ တထာ ဝိဝေကဇပီတိသုခသမာဓိဇပီတိသုခအပီတိဇကာယသုခ သတိပါရိသုဒ္ဓိဇဥပေက္ခာသုခုပ္ပတ္တိယော ဧတေဟိ စတူဟိ ယထာက္ကမံ ဟောန္တီတိ။ ဧဝမနေကဂုဏာနုဗန္ဓေဟိ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သဗ္ဗပါရမိသမူဟသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သဗ္ဗပါရမိသင်္ဂဟော, ဧဝံ ကရုဏာပညာဟိပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရော ကရုဏာပညာဟိ သင်္ဂဟိတော။ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာ ဟိ ဒါနာဒိဂုဏာ မဟာဗောဓိသမ္ဘာရာ ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိပရိယောသာနာတိ။ ဧဝမေတာသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၅။) [သျ]သဗ္ဗာသံ ပန တာသမ္ပိ, ဥပါယောတိ သမ္ပာဒနေ၊
အဝေကလ္လာဒယော အတ္တ-နိယျာတနာဒယော မတာ။
သကလဿာပိ ဟိ ပုညာဒိသမ္ဘာရဿ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဥဒ္ဒိဿ အနဝသေသသမ္ဘရဏံ အဝေကလ္လကာရိတာယောဂေန, တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာ အာဒရဗဟုမာနယောဂေန, သာတစ္စကာရိတာ နိရန္တရပယောဂေန, စိရကာလာဒိယောဂေါ စ အန္တရာ အဝေါသာနာပဇ္ဇနေနာတိ။ တံ ပနဿ ကာလပရိမာဏံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣတိ စတုရင်္ဂယောဂေါ ဧတာသံ ပါရမီနံ သမ္ပာဒနူပါယော။
တထာ မဟာသတ္တေန ဗောဓာယ ပဋိပဇ္ဇန္တေန သမ္မာသမ္ဗောဓာယ ဗုဒ္ဓါနံ ပုရေတရမေဝ အတ္တာ နိယျာတေတဗ္ဗော ‘‘ဣမာဟံ အတ္တဘာဝံ ဗုဒ္ဓါနံ နိယျာတေမီ’’တိ။ တံ တံ ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထုဉ္စ ပဋိလာဘတော ပုရေတရမေဝ ဒါနမုခေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ မယှံ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ဇီဝိတပရိက္ခာရဇာတံ, တံ သဗ္ဗံ သတိ ယာစကေ ဒဿာမိ, တေသံ ပန ဒိန္နာဝသေသံ ဧဝ မယာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဧဝဉှိဿ သမ္မဒေဝ ပရိစ္စာဂါယ ကတေ စိတ္တာဘိသင်္ခါရေ ယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထု အဝိညာဏကံ, သဝိညာဏကံ ဝါ, တတ္ထ ယေ ဣမေ ပုဗ္ဗေ ဒါနေ အကတပရိစယော, ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထုဿ ပရိတ္တဘာဝေါ, ဥဠာရမနုညတာ, ပရိက္ခယစိန္တာတိ စတ္တာရော ဒါနဝိနိဗန္ဓာ။ တေသု ယဒါ မဟာဗောဓိသတ္တဿ သံဝိဇ္ဇမာနေသု ဒေယျဓမ္မေသု, ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စ ယာစကဇနေ ဒါနေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ န ကမတိ, တေန နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘အဒ္ဓါဟံ ဒါနေ ပုဗ္ဗေ အကတပရိစယော, တေန မေ ဧတရဟိ ဒါတုကမျတာ စိတ္တေ န သဏ္ဌာတီ’’တိ။ သော ‘‘ဧဝံ မေ ဣတော ပရံ ဒါနာဘိရတံ စိတ္တံ ဘဝိဿတိ, ဟန္ဒာဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒါနံ ဒဿာမိ, နနု မယာ ပဋိကစ္စေဝ ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထုံ ယာစကာနံ ပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဒါနံ ဒေတိ မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါဿဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော။ ဧဝံ မဟာသတ္တဿ ပဌမော ဒါနဝိနိဗန္ဓော ဟတော ဟောတိ ဝိဟတော သမုစ္ဆိန္နော။
တထာ မဟာသတ္တော ဒေယျဓမ္မဿ ပရိတ္တဘာဝေ သတိ ပစ္စယဝေကလ္လေ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘အဟံ ခေါ ပုဗ္ဗေ အဒါနသီလတာယ ဧတရဟိ ဧဝံ ပစ္စယဝေကလ္လော ဇာတော, တသ္မာ ဣဒါနိ မယာ ပရိတ္တေန ဝါ ဟီနေန ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၆။) [သျ]ယထာလဒ္ဓေန ဒေယျဓမ္မေန အတ္တာနံ ပီဠေတွာပိ ဒါနမေဝ ဒါတဗ္ဗံ, ယေနာဟံ အာယတိမ္ပိ ဒါနပါရမိံ မတ္ထကံ ပါပေဿာမီ’’တိ သော ဣတရီတရေန ဒါနံ ဒေတိ မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါဿဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော။ ဧဝံ မဟာသတ္တဿ ဒုတိယော ဒါနဝိနိဗန္ဓော ဟတော ဟောတိ ဝိဟတော သမုစ္ဆိန္နော။
တထာ မဟာသတ္တော ဒေယျဓမ္မဿ ဥဠာရမနုညတာယ အဒါတုကမျတာစိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘နနု တယာ သပ္ပုရိသ ဥဠာရတမာ သဗ္ဗသေဋ္ဌာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ, တသ္မာ တဒတ္ထံ တယာ ဥဠာရမနုညေ ဧဝ ဒေယျဓမ္မေ ဒါတုံ ယုတ္တရူပ’’န္တိ။ သော ဥဠာရံ, မနုညဉ္စ ဒါနံ ဒေတိ မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါဿဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော။ ဧဝံ မဟာပုရိသဿ တတိယော ဒါနဝိနိဗန္ဓော ဟတော ဟောတိ ဝိဟတော သမုစ္ဆိန္နော။
တထာ မဟာသတ္တော ဒါနံ ဒေန္တော ယဒါ ဒေယျဓမ္မဿ ပရိက္ခယံ ပဿတိ, သော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘အယံ ခေါ ဘောဂါနံ သဘာဝေါ, ယဒိဒံ ခယဓမ္မတာ ဝယဓမ္မတာ, အပိစ မေ ပုဗ္ဗေ တာဒိသဿ ဒါနဿ အကတတ္တာ ဧဝံ ဘောဂါနံ ပရိက္ခယော ဒိဿတိ, ဟန္ဒာဟံ ယထာလဒ္ဓေန ဒေယျဓမ္မေန ပရိတ္တေန ဝါ, ဝိပုလေန ဝါ ဒါနမေဝ ဒဒေယျံ, ယေနာဟံ အာယတိံ ဒါနပါရမိယာ မတ္ထကံ ပါပုဏိဿာမီ’တိ။ သော ယထာလဒ္ဓေန ဒါနံ ဒေတိ မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါဿဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော။ ဧဝံ မဟာသတ္တဿ စတုတ္ထော ဒါနဝိနိဗန္ဓော ဟတော ဟောတိ ဝိဟတော သမုစ္ဆိန္နော။ ဧဝံ ယေ ယေ ဒါနပါရမိယာ ဝိနိဗန္ဓဘူတာ အနတ္ထာ, တေသံ တေသံ ယထာရဟံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိဝိနောဒနံ ဥပါယော။ ယထာ စ ဒါနပါရမိယာ, ဧဝံ သီလပါရမိအာဒီသုပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အပိစ ယံ မဟာသတ္တဿ ဗုဒ္ဓါနံ အတ္တသန္နိယျာတနံ, တံ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗပါရမီနံ သမ္ပာဒနူပါယော, ဗုဒ္ဓါနဉ္စ အတ္တာနံ နိယျာတေတွာ ဌိတော မဟာပုရိသော တတ္ထ တတ္ထ ဗောဓိသမ္ဘာရပါရိပူရိယာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော သရီရဿ, သုခူပကရဏာနဉ္စ ဥပစ္ဆေဒကေသု ဒုဿဟေသုပိ ကိစ္စေသု (ကိစ္ဆေသု စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဒုရဘိသမ္ဘဝေသုပိ သတ္တသင်္ခါရသမုပနီတေသု အနတ္ထေသု တိဗ္ဗေသု ပါဏဟရေသု ‘‘အယံ မယာ အတ္တဘာဝေါ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိစ္စတ္တော, ယံ ဝါ တံ ဝါ ဧတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၇။) [သျ]ဟောတူ’’တိ တန္နိမိတ္တံ န ကမ္ပတိ န ဝေဓတိ ဤသကမ္ပိ အညထတ္တံ န ဂစ္ဆတိ, ကုသလာရမ္ဘေ အညဒတ္ထု အစလာဓိဋ္ဌာနော စ ဟောတိ, ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနမ္ပိ ဧတာသံ သမ္ပာဒနူပါယော။
အပိစ သမာသတော ကတာဘိနီဟာရဿ အတ္တနိ သိနေဟဿ ပရိယာဒါနံ, (ပရိသောသနံ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) ပရေသု စ သိနေဟဿ ပရိဝဍ္ဎနံ ဧတာသံ သမ္ပာဒနူပါယော။ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမာယ ဟိ ကတမဟာပဏိဓာနဿ မဟာသတ္တဿ ယာထာဝတော ပရိဇာနနေန သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနုပလိတ္တဿ အတ္တနိ သိနေဟော ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ, မဟာကရုဏာသမာယောဂဝသေန (သမာသေဝနေန စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) ပန ပိယပုတ္တေ ဝိယ သဗ္ဗသတ္တေ သမ္ပဿမာနဿ တေသု မေတ္တာကရုဏာသိနေဟော ပရိဝဍ္ဎတိ, တတော စ တံ တဒါဝတ္ထာနုရူပံ အတ္တပရသန္တာနေသု လောဘဒေါသမောဟဝိဂမေန ဝိဒူရီကတမစ္ဆရိယာဒိဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပက္ခော မဟာပုရိသော ဒါနပိယဝစနအတ္ထစရိယာ သမာနတ္တတာသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၃၊ အ။ နိ။ ၄။၃၂) စတုရဓိဋ္ဌာနာနုဂတေဟိ အစ္စန္တံ ဇနဿ သင်္ဂဟကရဏေန ဥပရိ ယာနတ္တယေ အဝတာရဏံ, ပရိပါစနဉ္စ ကရောတိ။
မဟာသတ္တာနဉှိ မဟာကရုဏာ, မဟာပညာ စ ဒါနေန အလင်္ကတာ, ဒါနံ ပိယဝစနေန, ပိယဝစနံ အတ္ထစရိယာယ, အတ္ထစရိယာ သမာနတ္တတာယ အလင်္ကတာ, သင်္ဂဟိတာ စ။ တေသဉှိ သဗ္ဗေပိ သတ္တေ အတ္တနာ နိဗ္ဗိသေသေ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သဗ္ဗတ္ထ သမာနသုခဒုက္ခတာယ သမာနတ္တတာသိဒ္ဓိ။ ဗုဒ္ဓဘူတာနမ္ပိ စ တေဟေဝ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ စတုရဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓေဟိ ဇနဿ အစ္စန္တိကသင်္ဂဟကရဏေန အဘိဝိနယနံ သိဇ္ဈတိ။ ဒါနဉှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ စာဂါဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓံ။ ပိယဝစနံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန, အတ္ထစရိယာ ပညာဓိဋ္ဌာနေန, သမာနတ္တတာ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓါ။ တထာဂတာနဉှိ သဗ္ဗသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သမာနတ္တတာ ပရိနိဗ္ဗာနေ။ တတြ ဟိ နေသံ အဝိသေသတော ဧကီဘာဝေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တ’’တိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘သစ္စော စာဂီ ဥပသန္တော, ပညဝါ အနုကမ္ပကော၊
သမ္ဘတသဗ္ဗသမ္ဘာရော, ကံ နာမတ္ထံ န သာဓယေ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၈။) [သျ]မဟာကာရုဏိကော သတ္ထာ, ဟိတေသီ စ ဥပေက္ခကော၊
နိရပေက္ခော စ သဗ္ဗတ္ထ, အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော။
ဝိရတ္တော သဗ္ဗဓမ္မေသု, သတ္တေသု စ ဥပေက္ခကော၊
သဒါ သတ္တဟိတေ ယုတ္တော, အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော။
သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗသတ္တာနံ, ဟိတာယ စ သုခါယ စ၊
ဥယျုတ္တော အကိလာသူ စ, အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော’’တိ။ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊
ပညာဓိကာဒိဘေဒေန, ဥဂ္ဃါဋိတညုအာဒိနာ၊
တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ, ဝသာ ကာလော တိဓာ မတော။
ဟေဋ္ဌိမေန ဟိ တာဝ ပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ, မဟာကပ္ပါနံ သတသဟဿဉ္စ, မဇ္ဈိမေန အဋ္ဌ အသင်္ချေယျာနိ, မဟာကပ္ပါနံ သတသဟဿဉ္စ, ဥပရိမေန ပန သောဠသ အသင်္ချေယျာနိ, မဟာကပ္ပါနံ သတသဟဿဉ္စ။ ဧတေ စ ဘေဒါ ယထာက္ကမံ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ, ပညာ တိက္ခာ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတိ။ ဝီရိယာဓိကာနံ ပညာ မန္ဒာ။ ပညာနုဘာဝေန စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အဘိဂန္တဗ္ဗာတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။
အပရေ ပန ‘‘ဝီရိယဿ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တာနံ အယံ ကာလဝိဘာဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ, အဝိသေသေန ပန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာနံ ဓမ္မာနံ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝေန ယထာဝုတ္တကာလဘေဒေန ဗောဓိသမ္ဘာရာ တေသံ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီတိ တယောပေတေ ကာလဘေဒါ ယုတ္တာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ တိဝိဓာ ဟိ ဗောဓိသတ္တာ အဘိနီဟာရက္ခဏေ ဘဝန္တိ ဧကော ဥဂ္ဃဋိတညူ, ဧကော ဝိပဉ္စိတညူ, ဧကော နေယျောတိ။ တေသု ယော ဥဂ္ဃဋိတညူ, သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခါ စတုပ္ပဒဂါထံ သုဏန္တော ဂါထာယ တတိယပဒေ အပရိယောသိတေ ဧဝ ဆဟိ အဘိညာဟိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ, သစေ သာဝကဗောဓိယံ အဓိမုတ္တော သိယာ။
ဒုတိယော ဘဂဝတော သမ္မုခါ စတုပ္ပဒဂါထံ သုဏန္တော အပရိယောသိတေ ဧဝ ဂါထာယ စတုတ္ထပဒေ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ, ယဒိ သာဝကဗောဓိယံ အဓိမုတ္တော သိယာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၉၉။) [သျ]ဣတရော ပန ဘဂဝတော သမ္မုခါ စတုပ္ပဒဂါထံ သုတွာ ပရိယောသိတာယ ဂါထာယ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ။
တယောပေတေ ဝိနာ ကာလဘေဒေန ကတာဘိနီဟာရာ, ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏာ စ အနုက္ကမေန ပါရမိယော ပူရေန္တာ ယထာက္ကမံ ယထာဝုတ္တဘေဒေန ကာလေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏန္တိ။ တေသု တေသု ပန ကာလဘေဒေသု အပရိပုဏ္ဏေသု တေ တေ မဟာသတ္တာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ မဟာဒါနံ ဒေန္တာပိ တဒနုရူပေ သီလာဒိသဗ္ဗပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာပိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တာပိ ဉာတတ္ထစရိယံ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယံ ပရမကောဋိံ ပါပေန္တာပိ အန္တရာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿန္တီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော, ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနဉ္စ အပရိနိဋ္ဌာနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလနိပ္ဖါဒိတံ ဝိယ ဟိ သဿံ ယထာဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒေန ပရိနိပ္ဖါဒိတာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ တဒန္တရာ ပန သဗ္ဗုဿာဟေန ဝါယမန္တေနာပိ န သက္ကာ အဓိဂန္တုန္တိ ပါရမိပါရိပူရိ ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကော အာနိသံသောတိ –
ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ –
‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
သံသရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ကပ္ပကောဋိသတေဟိပိ။
အဝီစိမှိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာ လောကန္တရေသု စ၊
နိဇ္ဈာမတဏှာ ခုပ္ပိပါသာ, န ဟောန္တိ ကာလကဉ္စိကာ။ (ကာလကဉ္စိကာ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊
န ဟောန္တိ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ, ဥပပဇ္ဇန္တာပိ ဒုဂ္ဂတိံ၊
ဇာယမာနာ မနုဿေသု, ဇစ္စန္ဓာ န ဘဝန္တိ တေ။
သောတဝေကလ္လတာ နတ္ထိ, န ဘဝန္တိ မူဂပက္ခိကာ၊
ဣတ္ထိဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနပဏ္ဍကာ။
န ဘဝန္တိ ပရိယာပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
မုတ္တာ အာနန္တရိကေဟိ, သဗ္ဗတ္ထ သုဒ္ဓဂေါစရာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၀။) [သျ]မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န သေဝန္တိ, ကမ္မကိရိယဒဿနာ၊
ဝသမာနာပိ သဂ္ဂေသု, အသညံ နုပပဇ္ဇရေ။
သုဒ္ဓါဝါသေသု ဒေဝေသု, ဟေတု နာမ န ဝိဇ္ဇတိ၊
နေက္ခမ္မနိန္နာ သပ္ပုရိသာ, ဝိသံယုတ္တာ ဘဝါဘဝေ၊
စရန္တိ လောကတ္ထစရိယာယော, ပူရေန္တိ သဗ္ဗပါရမီ’’တိ။ (အဋ္ဌသာ။ နိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇။ဒူရေနိဒါနကထာ)၊ –
ဧဝံ သံဝဏ္ဏိတာ အာနိသံသာ, ယေ စ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော အာနန္ဒ ဗောဓိသတ္တော တုသိတာ ကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၄) သောဠသ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မပ္ပကာရာ, ယေ စ ‘‘သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ, ဥဏှဉ္စ ဝူပသမတီ’’တိအာဒိနာ, (ခု။ နိ။ ၄-၃၁၃ ပိဋ္ဌေ) ‘‘ဇာယမာနေ ခေါ သာရိပုတ္တ, ဗောဓိသတ္တေ အယံ ဒသသဟဿိလောကဓာတု သင်္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတီ’’တိအာဒိနာ စ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တပ္ပကာရာ, ယေ ဝါ ပနညေပိ ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပါယသမိဇ္ဈနံ, ကမ္မာဒီသု စ ဝသိဘာဝေါတိ ဧဝမာဒယော တတ္ထ တတ္ထ ဇာတကဗုဒ္ဓဝံသာဒီသု ဒဿိတပ္ပကာရာ အာနိသံသာ, တေ သဗ္ဗေပိ ဧတာသံ အာနိသံသာ, တထာ ယထာနိဒဿိတဘေဒါ အလောဘာဒေါသာဒိဂုဏယုဂဠာဒယော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပိစ ယသ္မာ ဗောဓိသတ္တော အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပိတုသမော ဟောတိ ဟိတေသိတာယ, ဒက္ခိဏေယျကော ဂရု ဘာဝနီယော ပရမဉ္စ ပုညက္ခေတ္တံ ဟောတိ ဂုဏဝိသေသယောဂေန, ယေဘုယျေန စ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ, အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ, ဒေဝတာဟိ အနုပါလီယတိ, မေတ္တာကရုဏာပရိဘာဝိတသန္တာနတာယ ဝါဠမိဂါဒီဟိ စ အနဘိဘဝနီယော ဟောတိ, ယသ္မိံ ယသ္မိဉ္စ သတ္တနိကာယေ ပစ္စာဇာယတိ, တသ္မိံ တသ္မိံ ဥဠာရေန ဝဏ္ဏေန ဥဠာရေန ယသေန ဥဠာရေန သုခေန ဥဠာရေန ဗလေန ဥဠာရေန အာဓိပတေယျေန အညေ သတ္တေ အဘိဘဝတိ ပုညဝိသေသယောဂတော။
အပ္ပါဗာဓော ဟောတိ အပ္ပါတင်္ကော, သုဝိသုဒ္ဓါ စဿ သဒ္ဓါ ဟောတိ သုဝိသဒါ, သုဝိသုဒ္ဓံ ဝီရိယံ, သတိ သမာဓိ ပညာ သုဝိသဒါ, မန္ဒကိလေသော ဟောတိ မန္ဒဒရထော မန္ဒပရိဠာဟော, ကိလေသာနံ မန္ဒဘာဝေနေဝ သုဗ္ဗစော ဟောတိ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ, ခမော ဟောတိ သောရတော, သခိလော ဟောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၁။) [သျ]ပဋိသန္ဓာရကုသလော, အကောဓနော ဟောတိ အနုပနာဟီ, အမက္ခီ ဟောတိ အပဠာသီ, အနိဿုကီ ဟောတိ အမစ္ဆရီ, အသဌော ဟောတိ အမာယာဝီ, အထဒ္ဓေါ ဟောတိ အနတိမာနီ, အသာရဒ္ဓေါ ဟောတိ အပ္ပမတ္တော, ပရတော ဥပတာပသဟော ဟောတိ ပရေသံ အနုပတာပီ, ယသ္မိဉ္စ ဂါမခေတ္တေ ပဋိဝသတိ, တတ္ထ သတ္တာနံ ဘယာဒယော ဥပဒ္ဒဝါ ယေဘုယျေန အနုပ္ပန္နာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ စ ဝူပသမန္တိ, ယေသု စ အပါယေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န တတ္ထ ပစုရဇနော ဝိယ ဒုက္ခေန အဓိမတ္တံ ပီဠီယတိ, ဘိယျောသော မတ္တာယ သံဝေဂဘယမာပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ မဟာပုရိသဿ ယထာရဟံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ လဗ္ဘမာနာ ဧတေ သတ္တာနံ ပိတုသမတာဒက္ခိဏေယျတာဒယော ဂုဏဝိသေသာ အာနိသံသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တထာ အာယုသမ္ပဒါ ရူပသမ္ပဒါ ကုလသမ္ပဒါ ဣဿရိယသမ္ပဒါ အာဒေယျဝစနတာ မဟာနုဘာဝတာတိ ဧတေပိ မဟာပုရိသဿ ပါရမီနံ အာနိသံသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အာယုသမ္ပဒါ နာမ တဿံ တဿံ ဥပပတ္တိယံ ဒီဃာယုကတာ စိရဋ္ဌိတိကတာ, တာယ ယထာရဒ္ဓါနိ ကုသလသမာဒါနာနိ ပရိယောသာပေတိ, ဗဟုဉ္စ ကုသလံ ဥပစိနောတိ။ ရူပသမ္ပဒါ နာမ အဘိရူပတာ ဒဿနီယတာ ပါသာဒိကတာ, တာယ ရူပပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ ပသာဒါဝဟော ဟောတိ သမ္ဘာဝနီယော။ ကုလသမ္ပဒါ နာမ ဥဠာရေသု ကုလေသု အဘိနိဗ္ဗတ္တိ, တာယ [ဇာတိမဒါဒိမဒသတ္တာနမ္ပိ (မဒမတ္တာနမ္ပိ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)] ဥပသင်္ကမနီယော ဟောတိ ပယိရုပါသနီယော, တေန တေ နိဗ္ဗိသေဝနေ ကရောန္တိ။ ဣဿရိယသမ္ပဒါ နာမ မဟာဝိဘဝတာ, မဟေသက္ခတာ, မဟာပရိဝါရတာ စ, တာဟိ သင်္ဂဟိတဗ္ဗေ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၃၊ အ။ နိ။ ၁။၂၅၆) သင်္ဂဟိတုံ, နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ဓမ္မေန နိဂ္ဂဟေတုဉ္စ သမတ္ထော ဟောတိ။ အာဒေယျဝစနတာ နာမ သဒ္ဓေယျတာ ပစ္စယိကတာ, တာယ သတ္တာနံ ပမာဏဘူတော ဟောတိ, အလင်္ဃနီယာ စဿ အာဏာ ဟောတိ။ မဟာနုဘာဝတာ နာမ ပဘာဝမဟန္တတာ, တာယ ပရေဟိ န အဘိဘုယျတိ, သယမေဝ ပန ပရေ အညဒတ္ထု အဘိဘဝတိ ဓမ္မေန, သမေန, ယထာဘူတဂုဏေဟိ စ, ဧဝမေတေသံ အာယုသမ္ပဒါဒယော မဟာပုရိသဿ ပါရမီနံ အာနိသံသာ, သယဉ္စ အပရိမာဏဿ ပုညသမ္ဘာရဿ ပရိဝုဒ္ဓိဟေတုဘူတာ ယာနတ္တယေ သတ္တာနံ အဝတာရဏဿ ပရိပါစနဿ ကာရဏဘူတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၂။) [သျ]သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ တာသံ, ဇညာ ဖလံ သမာသတော၊
ဝိတ္ထာရတော အနန္တာပ-မေယျာ ဂုဏဂဏာ မတာ။
သမာသတော ဟိ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေါ ဧတာသံ ဖလံ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဗာတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃ အာဒယော၊ ၃။၁၉၈၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၆) အသီတာနုဗျဉ္ဇန, ဗျာမပ္ပဘာဒိအနေကဂုဏဂဏသမုဇ္ဇလရူပကာယသမ္ပတ္တိအဓိဋ္ဌာနာ ဒသဗလ- (မ။ နိ။ ၄။၈၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၁) စတုဝေသာရဇ္ဇ- (အ။ နိ။ ၄။၈) ဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မ- (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊) ပဘုတိအနန္တာပရိမာဏဂုဏသမုဒယောပသောဘိနီ ဓမ္မကာယသိရီ, ယာဝတာ ပန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယေ အနေကေဟိပိ ကပ္ပေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာပိ ဝါစာယ ပရိယောသာပေတုံ န သက္ကာ, ဣဒမေဝ တာသံ ဖလံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ,
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ, ပကိဏ္ဏကကထာ) –
ဧဝမေတ္ထ ပါရမီသု ပကိဏ္ဏကကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ယထာဝုတ္တာယ ပဋိပဒါယ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါနံ ပါရမီနံ ပူရိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ’’တိ။ သတိပိ မဟာပရိစ္စာဂါနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ, ဝိသေသသမ္ဘာရတာဒဿနတ္ထံ, သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏံ, တတောယေဝ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော နယနပရိစ္စာဂဿ, ပရိဂ္ဂဟပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ဓနရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဿ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ, တထာယေဝ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) ဝုတ္တံ။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ အင်္ဂုတ္တရဋီကာယံ, (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဿ ပဌမေ) ကတ္ထစိ ပန ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂေ ဝိသုံ ကတွာ နယနပရိစ္စာဂမညတြ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ဝါ ပက္ခိပိတွာ ရဇ္ဇပရိစ္စာဂမညတြ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ဝဒန္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၃။) [သျ]ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တသင်္ခါတာယ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀။၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၃၆၈၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၅) ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ သဒ္ဓိံ အဘိညာသမာပတ္တိနိပ္ဖါဒနံ ပုဗ္ဗယောဂေါ။ ဒါနာဒီသုယေဝ သာတိသယပဋိပတ္တိနိပ္ဖါဒနံ ပုဗ္ဗစရိယာ။ ယာ ဝါ စရိယာပိဋကသင်္ဂဟိတာ, သာ ပုဗ္ဗစရိယာ။ ကေစိ ပန ‘‘အဘိနီဟာရော ပုဗ္ဗယောဂေါ။ ဒါနာဒိပဋိပတ္တိ ဝါ ကာယဝိဝေကဝသေန ဧကစရိယာ ဝါ ပုဗ္ဗစရိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါနာဒီနဉ္စေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနဉ္စ သံသာရနိဗ္ဗာနေသု အာဒီနဝါနိသံသာနဉ္စ ဝိဘာဝနဝသေန, သတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယေ ပတိဋ္ဌာပနပရိပါစနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ ဓမ္မက္ခာနံ။ ဉာတီနမတ္ထဿ စရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ, သာပိ ကရုဏာယနဝသေနေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောကတ္ထစရိယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မဿကတာဉာဏဝသေန, အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနသိပ္ပါယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနပရိစယဝသေန, ခန္ဓာယတနာဒိပရိစယဝသေန, လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန စ ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓိစရိယာ, သာ ပနတ္ထတော ပညာပါရမီယေဝ, ဉာဏသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ ပန ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ကောဋိန္တိ ပရိယန္တံ ဥက္ကံသံ။ တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။
ဧဝံ ပါရမိပူရဏဝသေန ‘‘တထာ အာဂတော’’တိ ပဒဿတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတိပဋ္ဌာနာဒိဂ္ဂဟဏေန အာဂမနပဋိပဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတိ မဂ္ဂဖလပက္ခိကာနညေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ, ဝိပဿနာသင်္ဂဟိတာ ဧဝ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဂဟဏတော။ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပါဒေတွာ။ ဗြူဟေတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယေန အဘိနီဟာရေနာ’’တိအာဒိနာ အာဂမနပဋိပဒါယအာဒိံ ဒဿေတိ, ‘‘ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈေ, ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိနာ ပရိယောသာနံ။ တသ္မာ ‘‘အာဂတော’’တိ ဝုတ္တဿ အာဂမနဿ ကာရဏဘူတပဋိပဒါဝိသေသဒဿနံယေဝ တိဏ္ဏံ နယာနံ ဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထယောဇနတ္တယေန သိဒ္ဓံ ပဌမကာရဏမေဝ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဓလောကမှိ ဝိပဿိအာဒယော မုနယော သဗ္ဗညုဘာဝံ ယထာဝုတ္တေန ကာရဏတ္တယေန အာဂတာ ယထေဝ, တထာ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ အယံ သကျမုနိပိ ယေန ကာရဏေန အာဂတော, တေနေသ တထာဂတော နာမ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၄။) [သျ]သမ္ပတိဇာတောတိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ မုဟုတ္တဇာတော, န ပန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တော မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တဉှိ မဟာသတ္တံ ပဌမံ ဗြဟ္မာနော သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု, တေသံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အဇိနပ္ပဝေဏိယာ, တေသံ ဟတ္ထတော မနုဿာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု, ‘‘မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၁) ဝက္ခတိ။ ‘‘ကထဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရဒဿနံ။ ယထာဟ ဘဂဝါ မဟာပဒါနဒေသနာယံ။ သေတမှိ ဆတ္တေတိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေ။ အနုဟီရမာနေတိ ဓာရိယမာနေ။ ‘‘အနုဓာရိယမာနေ’’တိပိ ဣဒါနိ ပါဌော။ ‘‘ဧတ္ထ စ ဆတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ခဂ္ဂဒီနိ ပဉ္စ ကကုဓဘဏ္ဍာနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခဂ္ဂတာလဝဏ္ဋမောရဟတ္ထကဝါလဗီဇနီဥဏှီသပဋ္ဋာပိ ဟိ ဆတ္တေန သဟ တဒါ ဥပဋ္ဌိတာ အဟေသုံ။ ဆတ္တာဒီနိယေဝ စ တဒါ ပညာယိံသု, န ဆတ္တာဒိဂါဟကာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ အင်္ဂုတ္တရဋီကာယံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဿ ပဌမေ) ဧဝံ သတိ တာလဝဏ္ဋာဒီနမ္ပိ ကကုဓဘဏ္ဍသမညာ။ အပိစ ခဂ္ဂါဒီနိ ကကုဓဘဏ္ဍာနိ, တဒညာနိပိ တာလဝဏ္ဋာဒီနိ တဒါ ဥပဋ္ဌိတာနီတိ အဓိပ္ပါယေန တထာ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗာ စ ဒိသာတိ ဒသ ဒိသာ။ အနုဝိလောကေတီတိ ပုညာနုဘာဝေန လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယေ ဇာတေ ပညာယမာနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ မံသစက္ခုနာဝ ဩလောကေတီတိ အတ္ထော။ နယိဒံ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနံ သတ္တပဒဝီတိဟာရုတ္တရကာလံ ပဌမမေဝါနုဝိလောကနတော။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဩလောကေသိ။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ‘‘မဟာပုရိသ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ, ကုတော တယာ ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာ ဟေဋ္ဌာ ဥပရီတိ သဗ္ဗာ ဒိသာအနုဝိလောကေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနာ သဒိသမဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရာ ဒိသာ’’တိ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသီတိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဿ ပဌမေ) စ ဝုတ္တံ။ မဟာပဒါနသုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၁) ဧဝမေဝ ဝဏ္ဏိတံ။ တသ္မာ သတ္တပဒဝီတိဟာရတော ပဌမံ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနံ ကတွာ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ တဒုပရိ အာသဘိံ ဝါစံ ဘာသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓ, ပန အညာသု စ အဋ္ဌကထာသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၅။) [သျ]သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာသဘီဝါစာဘာသနံ တာဝ ယထာက္ကမံ ဧဝ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သတ္တမပဒူပရိ ဌတွာ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနံ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿာ’’တိအာဒီနိ ဝဒတိ, ဧဝမ္ပိ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဧဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘သတ္တမပဒူပရိ ဌတွာ’’တိ စ ပါဌော ပစ္ဆာ ပမာဒလေခဝသေန ဧဒိသေန ဝစနက္ကမေန မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယမဒိဿမာနတ္တာတိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ, အကမ္ပနိကံ ဝါ, နိဗ္ဘယန္တိ အတ္ထော။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ ဟိ အာသဘံ, သူရဘာဝေါ, တေန ယုတ္တတ္တာ ပနာယံ ဝါစာ ‘‘အာသဘီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗပဌမော။ ဇေဋ္ဌော, သေဋ္ဌောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သဒ္ဒတ္ထမတ္တတော ပန အဂ္ဂေါတိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗပဓာနော။ ဇေဋ္ဌောတိ ဂုဏဝသေနေဝ သဗ္ဗေသံ ဝုဒ္ဓတမော, ဂုဏေဟိ မဟလ္လကတမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေဋ္ဌောတိ ဂုဏဝသေနေဝ သဗ္ဗေသံ ပသဋ္ဌတမော။ လောကဿာတိ ဝိဘတ္တာဝဓိဘူတေ နိဿက္ကတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ တဗ္ဗသေနေဝ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော။
ဣဒါနိ တထာဂမနံ သမ္ဘာဝေန္တော ‘‘တဉ္စဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန တထံ အဝိတထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိသေသာဓိဂမာနန္တိ ဂုဏဝိသေသာဓိဂမာနံ။ တဒေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတိ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ, တေန ‘‘ပတိဋ္ဌဟီ’’တိ ဧတ္ထ ပကတိယတ္ထံပတိဋ္ဌာနကိရိယံ ပရာမသတိ။ ဣဒမဿာတိ ဣဒံ ပတိဋ္ဌဟနံ အဿ ဘဂဝတော။ ပဋိလာဘသဒ္ဒေ သာမိနိဒ္ဒေသော စေသ, ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ဝါ။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တန္တိ တပ္ပဋိလာဘသင်္ခါတဿ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကဿ ဟိတဿ ပဌမံ ပဝတ္တံ သဉ္ဇာနနကာရဏံ။ ဘဂဝတော ဟိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဂုဏဝိသေသာဓိဂမနေ ပဉ္စ မဟာသုပိနာဒယော ဝိယ ဧတာနိ သဉ္ဇာနနနိမိတ္တာနိ ပါတုဘဝန္တိ, ယထာ တံ လောကေ ပုညဝန္တာနံ ပုညဖလဝိသေသာဓိဂမနေတိ။
သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝဿာတိ သဗ္ဗလောကာနမုတ္တမဘာဝဿ, သဗ္ဗလောကာတိက္ကမနဘာဝဿ ဝါ။ သတ္တ ပဒါနိ သတ္တပဒံ, တဿ ဝီတိဟာရော ဝိသေသေန အတိဟရဏံ သတ္တပဒဝီတိဟာရော, သတ္တပဒနိက္ခေပေါတိ အတ္ထော။ သော ပန သမဂမနေ ဒွိန္နံ ပဒါနမန္တရေ မုဋ္ဌိရတနမတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၆။) [သျ]ဆတ္တံ မရူ ဓာရယုမန္တလိက္ခေ၊
သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ,
န ဒိဿရေ စာမရဆတ္တဂါဟကာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၉၃)၊ –
သုတ္တနိပါတေ နာဠကသုတ္တေ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ နိဒါနဂါထာပဒံ သန္ဓာယ ‘‘သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာတိ ဧတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဟိ ဧတသ္မိံ ဂါထာပဒေတိ အတ္ထော။ မဟာပဒါနသုတ္တေ အနာဂတတ္တာ ပန စာမရုက္ခေပဿ တထာ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဂတာနုသာရေန ဟိ ဣဓ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝံ ဝဒတိ, စမရော နာမ မိဂဝိသေသော။ ယဿ ဝါလေန ရာဇကကုဓဘူတံ ဝါလဗီဇနိံ ကရောန္တိ, တဿ အယန္တိ စာမရီ။ တဿာ ဥက္ခေပေါ တထာ, ဝုတ္တော သောတိ ဝုတ္တစာမရုက္ခေပေါ။ အရဟတ္တဝိမုတ္တိဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘဿာတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိသင်္ခါတဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘဿ။ သတ္တမပဒူပရီတိ ဧတ္ထ ပဒ-သဒ္ဒေါ ပဒဝဠဉ္ဇနဝါစကော, တသ္မာ သတ္တမဿ ပဒဝဠဉ္ဇနဿ ဥပရီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ အနာဝရဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿာ’’တိ။ တထာ အယံ ဘဂဝါ…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ အဓိကာရတ္တာ, ဂမျမာနတ္တာ စ န ဝုတ္တံ, ဧတေန စ အဘိဇာတိယံ ဓမ္မတာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိသေသာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ သာဓာရဏာတိ ဒဿေတိ။ ပါရမိတာနိဿန္ဒာ ဟိ တေ။
ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ဂဝမ္ပတိ ဥသဘော သမေဟိ ပါဒေဟိ ဝသူနံ ရတနာနံ ဓာရဏတော ဝသုန္ဒရသင်္ခါတံ ဘူမိံ ဖုသီ ယထာ, တထာ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ မုဟုတ္တဇာတော သော ဂေါတမော သမေဟိ ပါဒေဟိ ဝသုန္ဓရံ ဖုသီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ကမီတိ အဂမာသိ။ သတ္တ ပဒါနီတိ သတ္တပဒဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနာနိ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ, သတ္တပဒဝါရေဟီတိ ဝါ ကရဏတ္ထော ဥတ္တရပဒလောပဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မရူတိ ဒေဝါ ယထာမရိယာဒံ မရဏသဘာဝတော။ သမာတိ ဝိလောကနသမတာယ သမာ သဒိသိယော။ မဟာပုရိသော ဟိ ယထာ ဧကံ ဒိသံ ဝိလောကေသိ, ဧဝံ သေသဒိသာပိ, န ကတ္ထစိ ဝိလောကနေ ဝိနိဗန္ဓော တဿ အဟောသိ, သမာတိ ဝါ ဝိလောကေတုံ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိရူပဗီဘစ္ဆဝိသမရူပါနိ ဝိလောကေတုမယုတ္တာနိ ဒိသာသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၇။) [သျ]ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဝိဿဋ္ဌမဉ္ဇူဝိညေယျာဒိဝသေန အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရံ အဗ္ဘုဒီရယိ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော သီဟော ယထာ အဘိနဒီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ကာယဂမနတ္ထေန ဂတသဒ္ဒေန တထာဂတသဒ္ဒံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဉာဏဂမနတ္ထေန နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ’’တိအာဒီသုပိ ‘‘နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ဣဓ နေက္ခမ္မံ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ, န ပဗ္ဗဇ္ဇာဒယော ဧဝ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ ကေစိ, တဒယုတ္တမေဝ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဧဝ ဣဓ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတွာ။ ဂတောတိ ဥတ္တရိဝိသေသံ ဉာဏဂမနေန ပဋိပန္နော။ ပဟာယာတိ ဝါ ပဟာနဟေတု, ပဟာနေ ဝါ သတိ။ ဟေတုလက္ခဏတ္ထေသု ဟိ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ ‘‘သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၅) ဝိယ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနဟေတုကဉ္စ ‘‘ဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အဝဗောဓသင်္ခါတံ, ပဋိပတ္တိသင်္ခါတံ ဝါ ဂမနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနေန စ တံ လက္ခီယတိ, ဧသ နယော ‘‘ပဒါလေတွာ’’တိအာဒီသုပိ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကာရေန ဥပဋ္ဌိတာလောကသဉ္ဇာနနေန။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယေန, သပ္ပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာတိပိ ဝဒန္တိ။
ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘဂဝတော ဉာဏဂမနဝိသိဋ္ဌံ တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌဟိ သမာပတ္တီဟိ, အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိနိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယံ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပဒါလနံ ဝိပဿနာယ ဥပါယော။ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန, တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိယာ အရတိဝိနောဒနံ ဥပါယော။ သမာပတ္တိဝိပဿနာနုက္ကမေန ပန ဥပရိ ဝက္ခမာနနယေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေပိ နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝသေန ဒဿိတနီဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထံ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၈။) [သျ]သမာပတ္တိဝိဟာရပဝေသနနိဗန္ဓနေန နီဝရဏာနိ ကဝါဋသဒိသာနီတိ အာဟ ‘‘နီဝရဏကဝါဋံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ’’တိ။ ‘‘ရတ္တိံ အနုဝိတက္ကေတွာ အနုဝိစာရေတွာ ဒိဝါ ကမ္မန္တေ ပယောဇေတီ’’တိ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မူလပဏ္ဏာသကေ ဝမ္မိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝူပသမာ [ဓူမာယနာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇)] အဓိပ္ပေတာတိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဓူမံ ဝူပသမေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဝိတက္ကဝိစာရသင်္ခါတံ ဓူမံ ဝူပသမေတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရ’’မိစ္စေဝ အဓုနာ ပါဌော, သော န ပေါရာဏော အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန, အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန စ ယထာဝုတ္တပါဌဿေဝ ဥဒ္ဓတတ္တာ။ ဝိရာဇေတွာတိ ဇိဂုစ္ဆိတွာ, သမတိက္ကမိတွာ ဝါ။ တဒုဘယတ္ထော ဟေသ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၅၊ ပါရာ။ ၁၁၊ ဝိဘ။ ၆၂၅) ဝိယ။ ကာမံ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ ဧဝ ဒုက္ခံ, စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ဧဝ စ သုခံ ပဟီယတိ, အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။
ရူပသညာတိ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ စေဝ တဒါရမ္မဏာနိ စ ဝုတ္တာနိ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၄၈) တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ကသိဏရူပံ ပုရိမပဒလောပေန ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၂၃ အာဒယော) တသ္မာ ဣဓ ရူပေ ရူပဇ္ဈာနေ တံသဟဂတာ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဝုတ္တာနိ, ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ, ရူပသညာသမန္နာဂတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိဃသညာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ, ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ပဋိဟနနေန ဝိသယိဝိသယသမောဓာနေန သမုပ္ပန္နာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏသဟဂတာ သညာ။ နာနတ္တသညာတိ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ, ဒွါဒသ အကုသလသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ, ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧတာသံ စတုစတ္တာလီသသညာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဧတာ ဟိ ယသ္မာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ, ယသ္မာ စ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ, တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
အနိစ္စဿ, အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ, တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၀၉။) [သျ]‘‘နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ပဝတ္တမိစ္ဆာသညံ, သညာသီသေန စေတ္ထ ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ, ‘‘တေ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, အာယတိံ သမုဒယဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုဉ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏသညံ။ နိမိတ္တန္တိ သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟတံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ။ သာ ပနတ္ထတော တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာ။
အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ။ အနိစ္စာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝိသေန္တိ အသာရေ သာရဂ္ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နောတိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော နာမ။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု လေဏတာဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ မဟာဝ။ ၇, ၈) ဝစနတော အာလယော ဝုစ္စတိ တဏှာ, သာယေဝ စက္ခာဒီသု, ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘ဧဝံဝိဓာ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’တိ ပဝတ္တဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ, နိဗ္ဗာနံ, တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ, ဂေါတြဘု။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု အဘိနိဝိသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ, ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ဩဠာရိကေတိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ, အညထာ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာ စ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိပိ ဩဠာရိကာတိ တေသမ္ပိ တဗ္ဗစနီယတာ သိယာ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ။ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိကော ဟိ ဧတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒေါ။ ဣဒံ ပန ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၀။) [သျ]ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တိ။ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ စေတ္ထ သပ္ပဒေသဝိသယော ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ (ဓ။ ပ။ ၁၂၉)။
ကက္ခဠတ္တံ ကဌိနဘာဝေါ။ ပဂ္ဃရဏံ ဒြဝဘာဝေါ။ လောကိယဝါယုနာ ဘသ္တဿ ဝိယ ယေန တံတံကလာပဿ ဥဒ္ဓုမာယနံ, ထမ္ဘဘာဝေါ ဝါ, တံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ ဖုဋ္ဌဘာဝေ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ ယော ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ, အညထာ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒဘာဝေါ န သိယာ ဗျာပိတဘာဝါပတ္တိတော။ ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟိ တတ္ထ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေါ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ, တေနာဟ ဘဂဝါ အာကာသဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌော စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၇)။
ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏ’’န္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနိယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၂) စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ။ အဘိသင်္ခါရလက္ခဏာ စ စေတနာ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော, ကုသလာ စေတနာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၂၂၆) သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏေ ဌပနံ အဘိနိရောပနံ။ အာရမ္မဏာနမနုဗန္ဓနံ အနုမဇ္ဇနံ။ သဝိပ္ဖါရိကတာ ဖရဏံ။ အဓိမုစ္စနံ သဒ္ဒဟနံ အဓိမောက္ခော။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယဟေတု။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ကောသဇ္ဇာဒီသုပိ။ ကာယစိတ္တပရိဠာဟူပသမော ဝူပသမလက္ခဏံ။ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတေ အဓိစိတ္တေ ဝတ္တမာနေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာယ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ပဋိသင်္ခါနံ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒတော။
မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ, သမ္မာဝါစာပစ္စယသုဘာသိတံ သောတာရဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ, သယဉ္စ သမုဋ္ဌာနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၁။) [သျ]သမုဋ္ဌာနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝုတ္တိယာ, အာဇီဝဿေဝ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ။
‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဣဓ စေတနာ အဓိပ္ပေတာ, န ပန ‘‘သင်္ခါရာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၅၈၃, ၉၈၅၊ ဝိဘ။ ၁, ၂၀, ၅၂) ဝိယ သမပညာသစေတသိကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏ’’န္တိ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကာဝ စေတနာ။ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေါ နမနံ။ အာယတနံ ပဝတ္တနံ။ သဠာယတနဝသေန ဟိ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိ။ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏတိ ဧတ္ထ ဝဋ္ဋဿ ဇနကဟေတုဘာဝေါ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏံ, မဂ္ဂဿ ပန ဝက္ခမာနဿ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကတ္တန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏလက္ခဏံ။ ပုန ဥပ္ပတ္တိယာ အာယူဟနလက္ခဏံ။ သတ္တဇီဝတော သုညတာလက္ခဏံ။ ပဒဟနံ ဥဿာဟနံ။ ဣဇ္ဈနံ သမ္ပတ္တိ။ ဝဋ္ဋတော နိဿရဏံ နိယျာနံ။ အဝိပရီတဘာဝေါ တထလက္ခဏံ။ အညမညာနတိဝတ္တနံ ဧကရသော, အနူနာဓိကဘာဝေါဝ။ ယုဂနဒ္ဓါ နာမ သမထဝိပဿနာ အညမညောပကာရတာယ ယုဂဠဝသေန ဗန္ဓိတဗ္ဗတော။ ‘‘သဒ္ဓါပညာ ပဂ္ဂဟာဝိက္ခေပါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ နာမ သမာဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ နာမ ပညာ။ ခယောတိ ကိလေသက္ခယော မဂ္ဂေါ, တသ္မိံ ပဝတ္တဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ သမုစ္ဆေဒနလက္ခဏံ။ ကိလေသာနမနုပ္ပါဒပရိယောသာနတာယ အနုပ္ပါဒေါ, ဖလံ။ ကိလေသဝူပသမော ပဿဒ္ဓိ။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကာမတာဆန္ဒဿ။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ မူလလက္ခဏံ။ အာရမ္မဏပဋိပါဒကတာယ သမ္ပယုတ္တ-ဓမ္မာနမုပ္ပတ္တိဟေတုတာ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏံ။ ဝိသယာဒိသန္နိပါတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော သမောဓာနံ။ ယာ ‘‘သင်္ဂတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒီသု။ သမံ, သမ္မာ ဝါ ဩဒဟန္တိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဘဝန္တိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ အနေနာတိပိ သမောဓာနံ, ဖဿော, တဗ္ဘာဝေါ သမောဓာနလက္ခဏံ။ သမောသရန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ, ဝေဒနာ။ တာယ ဟိ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တမာနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝေဒနာနုဘဝနနိမိတ္တံ သမောသဋာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တဗ္ဘာဝေါ သမောသရဏလက္ခဏံ။ ပါသာဒါဒီသု ဂေါပါနသီနံ ကူဋံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပါမောက္ခဘာဝေါ ပမုခလက္ခဏံ။ သတိယာ သဗ္ဗတ္ထကတ္တာ သမ္ပယုတ္တာနံ အဓိပတိဘာဝေါ အာဓိပတေယျလက္ခဏံ။ တတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မတော, တေသံ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥတ္တရိ ပဓာနံ တတုတ္တရိ, တဗ္ဘာဝေါ တတုတ္တရိယလက္ခဏံ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလံ ကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ကတွာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၂။) [သျ]တံ ပန သီလာဒိဂုဏသာရဿ ပရမုက္ကံသဘာဝေန သာရံ။ တတော ဥတ္တရိ ဓမ္မဿာဘာဝတော ပရိယောသာနံ။ အယဉ္စ လက္ခဏဝိဘာဂေါ ဆဓာတုပဉ္စဈာနင်္ဂါဒိဝသေန တံတံသုတ္တပဒါနုသာရေန ပေါရာဏဋ္ဌကထာယမာဂတနယေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောပိ ကောစိ ဓမ္မော ပရိယာယန္တရပ္ပကာသနတ္ထံ ပုန ဒဿိတော။ တတော ဧဝ စ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ ‘‘ပညုတ္တရာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ, ‘‘ဝိမုတ္တိသာရမိဒံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ, ‘‘နိဗ္ဗာနောဂဓဉှိ အာဝုသော ဗြဟ္မစရိယံ နိဗ္ဗာနပရိယောသာန’’န္တိ [သံ။ နိ။ ၃။၅၁၂ (အတ္ထတော သမာနံ)] စ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တထံ အဝိတထံ လက္ခဏံ အာဂတောတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ။ တံ ပန ဂမနံ ဣဓ ဉာဏဂမနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏဂတိယာ’’တိ။ သတိပိ ဂတသဒ္ဒဿ အဝဗောဓနတ္ထဘာဝေ ဉာဏဂမနတ္ထေနေဝေသော သိဒ္ဓေါတိ န ဝုတ္တော။ အာ-သဒ္ဒဿ စေတ္ထ ဂတသဒ္ဒါနုဝတ္တိမတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပတ္တော အနုပ္ပတ္တော’’တိ။
အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ ‘‘တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိပရီတသဘာဝတော တထာနိ။ အမုသာသဘာဝတော အဝိတထာနိ။ အညာကာရရဟိတတော အနညထာနိ။ သစ္စသံယုတ္တာဒီသု အာဂတံ ပရိပုဏ္ဏသစ္စစတုက္ကကထံ သန္ဓာယ ‘‘ဣတိ ဝိတ္ထာရော’’တိ အာဟ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဝတွာ တဒပရာမသိတဗ္ဗမေဝ ဒဿေတိ ‘‘တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။
ဧဝံ သစ္စဝသေန စတုတ္ထကာရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ တထဘူတာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ ဝသေနာပိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတသဘာဝေါ, အနုပဝတ္တဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော ပုဗ္ဗပဒေ ဥတ္တရပဒလောပဝသေန။ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ဟိ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆန္တိ နေရုတ္တိကာ။ န စေတ္ထ ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ, န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီတိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော။ ဣတ္ထမေဝ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ဇာတိ ပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၃။) [သျ]ပစ္စယော ဟောတိ, တဒနုရူပံ ပါတုဘူတသဘာဝေါတိ။ ပစ္စယပက္ခေ ပန အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ န အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော န ဟောတိ, န စ အဝိဇ္ဇံ ဝိနာ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယာ ယာ အဝိဇ္ဇာ ယေသံ ယေသံ သင်္ခါရာနံ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ, အယံ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ပစ္စယသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တထာနံ ဓမ္မာနန္တိ ပစ္စယာကာရဓမ္မာနံ။ ‘‘သုဂတော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ ဂမုသဒ္ဒဿ ဗုဒ္ဓိယတ္ထတံ သန္ဓာယ ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဉာဏဂမနတ္ထံ။ ဂတိဗုဒ္ဓိယတ္ထာ ဟိ သဒ္ဒါ အညမညပရိယာယာ။ တသ္မာ ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟေတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ’’တိ အဓိကာရော, ဂမျမာနတ္တာ ဝါ န ပယုတ္တော။
ယံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဘဂဝါ ဇာနာတိ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒေဝကေ…ပေ… ပဇာယာတိ အာဓာရော ‘‘အတ္ထီ’’တိ ပဒေတိ ပုန အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသဦတိ တံနိဝါသသတ္တာပေက္ခာယ, အာပါထဂမနာပေက္ခာယ ဝါ ဝုတ္တံ။ တေန ဘဂဝတာ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တံ ရူပါယတနံ တထမေဝ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာဝိတထဘာဝေ ကာရဏမာဟ ‘‘ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ’’တိ။ သဗ္ဗာကာရတော ဉာတတ္တာ ပဿိတတ္တာတိ ဟိ ဟေတွန္တောဂဓမေတံ ပဒဒွယံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဇ္ဈတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နပရိတ္တအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတဒုဘယာဒိဘေဒမ္ပိ။ လဗ္ဘမာနကပဒဝသေနာတိ ‘‘ရူပါယတနံ ဒိဋ္ဌံ သဒ္ဒါယတနံ သုတံ ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ မုတံ သဗ္ဗံ ရူပံ မနသာ ဝိညာတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝစနတော ဒိဋ္ဌပဒဉ္စ ဝိညာတပဒဉ္စ ရူပါရမ္မဏေ လဗ္ဘတိ။ ရူပါရမ္မဏံ ဣဋ္ဌံ အနိဋ္ဌံ မဇ္ဈတ္တံ ပရိတ္တံ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌံ ဝိညာတံ ရူပံ ရူပါယတနံ ရူပဓာတု ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတကန္တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နာမေဟိ။ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဟိ အနေကနာမဘာဝံ သရူပတော နိဒဿေတိ။ တေရသဟိ ဝါရေဟီတိ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ရူပကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၆၁၅) အာဂတေ တေရသ နိဒ္ဒေသဝါရေ သန္ဓာယာဟ။ ဧကေကသ္မိံ ဝါရေ စေတ္ထ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဝတ္ထာပနနယာနံ ဝသေန ‘‘ဒွိပညာသာယ နယေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထမေဝါတိ ယထာဝုတ္တေန ဇာနနေန အပ္ပဋိဝတ္တိယဒေသနတာယ, ယထာဝုတ္တေန စ ပဿနေန အဝိပရီတဒဿိတာယ သစ္စမေဝ။ တမတ္ထံ စတုရင်္ဂုတ္တရေ ကာဠကာရာမသုတ္တေန (အ။ နိ။ ၄။၂၄) သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ စ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဒဠှီကရဏဇောတကော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၄။) [သျ]တေန ယထာဝုတ္တဿတ္ထဿ ဒဠှီကရဏံ ဇောတေတိ, သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဝါ အဋ္ဌာနပယုတ္တော, န ကေဝလံ မယာ ဧဝ, အထ ခေါ ဘဂဝတာပီတိ။ အနုဝိစရိတန္တိ ပရိစရိတံ။ ဇာနာမိ အဗ္ဘညာသိန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတကာလေသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အနာဂတေပိ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာယေဝ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဝိဒိတ-သဒ္ဒေါ ပန အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသော ကာလတ္တယသာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ္တံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၈၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁) ဝိယ, ပါကဋံ ကတွာ ဉာတန္တိ အတ္ထော, ဣမိနာ စေတံ ဒဿေတိ ‘‘အညေ ဇာနန္တိယေဝ, မယာ ပန ပါကဋံ ကတွာ ဝိဒိတ’’န္တိ။ ဘဂဝတာ ဟိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗညုဘူမိ နာမ ကထိတာ။ န ဥပဋ္ဌာသီတိ တံ ဆဒွါရိကမာရမ္မဏံ တဏှာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ တထာဂတော အတ္တတ္တနိယဝသေန န ဥပဋ္ဌာသိ န ဥပဂစ္ဆတိ, ဣမိနာ ပန ပဒေန ခီဏာသဝဘူမိ ကထိတာ။ ယထာ ရူပါရမ္မဏာဒယော ဓမ္မာ ယံသဘာဝါ, ယံပကာရာ စ, တထာ တေ ဓမ္မေ တံသဘာဝေ တံပကာရေ ဂမတိ ပဿတိ ဇာနာတီတိ တထာဂတောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘တထဒဿီအတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနေကတ္ထာ ဟိ ဓာတုသဒ္ဒါ။ ကေစိ ပန နိရုတ္တိနယေန, ပိသောဒရာဒိဂဏပက္ခေပေန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂) ဝါ ဒဿီ-သဒ္ဒလောပံ, အာဂတ-သဒ္ဒဿ စာဂမံ ကတွာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိမေတ္ထ ဝဏ္ဏေန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ဝိဇ္ဇမာနပဒံ ဆဍ္ဍေတွာ အဝိဇ္ဇမာနပဒဿ ဂဟဏတော။ ဝုတ္တဉ္စ ဗုဒ္ဓဝံသဋ္ဌကထာယံ –
‘‘တထာကာရေန ယော ဓမ္မေ, ဇာနာတိ အနုပဿတိ၊
တထဒဿီတိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဝုတ္တော တထာဂတော’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)၊
ဧတ္ထ ‘‘အနုပဿတီ’’တိ အာဂတသဒ္ဒတ္ထံ ဝတွာ တဒိဒံ ဉာဏပဿနမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာနာတီ’’တိ, သဒ္ဒါဓိဂတမတ္ထံ ပန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တထဒဿီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
ယံ ရတ္တိန္တိ ယဿ ရတ္တိယံ, အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ ရတ္တေကဒေသဘူတဿ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနက္ခဏဿ အစ္စန္တသံယောဂတ္တာ, သကလာပိ ဝါ ဧသာ ရတ္တိ အဘိသမ္ဗောဓာယ ပဒဟနကာလတ္တာ ပရိယာယေန အစ္စန္တသံယောဂဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပထဝီပုက္ခလနိရုတ္တရဘူမိသီသဂတတ္တာ န ပရာဇိတော အညေဟိ ဧတ္ထာတိ အပရာဇိတော, သွေဝ ပလ္လင်္ကောတိ အပရာဇိတပလ္လင်္ကော, တသ္မိံ။ တိဏ္ဏံမာရာနန္တိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တမာရာနံ, ဣဒဉ္စ နိပ္ပရိယာယတော ဝုတ္တံ, ပရိယာယတော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပဉ္စန္နမ္ပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၅။) [သျ]မာရာနံ မဒ္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မတ္ထကန္တိ သာမတ္ထိယသင်္ခါတံ သီသံ။ ဧတ္ထန္တရေတိ ဥဘိန္နံ ရတ္တီနမန္တရေ။ ‘‘ပဌမဗောဓိယာပီ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလမေဝ အန္တောဂဓဘေဒေန နိယမေတွာ ဝိသေသေတိ။ တာသု ပန ဝီသတိဝဿပရိစ္ဆိန္နာ ပဌမဗောဓီတိ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ, တဉ္စ တဒဋ္ဌကထာယမေဝ ‘‘ဘဂဝတော ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿန္တရေ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆) ကထိတတ္တာ ပဌမဗောဓိ နာမ ဝီသတိဝဿာနီတိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘ပဉ္စစတ္တာလီသာယ ဝဿေသု အာဒိတော ပန္နရသ ဝဿာနိ ပဌမဗောဓီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝဉ္စ သတိ မဇ္ဈေ ပန္နရသ ဝဿာနိ မဇ္ဈိမဗောဓိ, အန္တေ ပန္နရသ ဝဿာနိ ပစ္ဆိမဗောဓီတိ တိဏ္ဏံ ဗောဓီနံ သမပ္ပမာဏတာ သိယာ, တမ္ပိ ယုတ္တံ။ ပန္နရသတိကေန ဟိ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿာနိ ပရိပူရေန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပန္နရသဝဿပ္ပမာဏာယ ပဌမဗောဓိယာ ဝီသတိဝဿေသုယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿန္တရေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမ္ပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ‘‘ယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။
နိဒ္ဒေါသတာယ အနုပဝဇ္ဇံ အနုပဝဒနီယံ။ ပက္ခိပိတဗ္ဗာဘာဝေန အနူနံ။ အပနေတဗ္ဗာဘာဝေန အနဓိကံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ။ နိမ္မဒနဟေတု နိမ္မဒနံ။ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပီတိ ဝါလဓိလောမဿ ကောဋိပ္ပမာဏမ္ပိ။ အဝက္ခလိတန္တိ ဝိရာဓိတံ မုသာ ဘဏိတံ။ ဧကမုဒ္ဒိကာယာတိ ဧကရာဇလဉ္ဆနေန။ ဧကနာဠိယာတိ ဧကာဠှကေန, ဧကတုမ္ဗေန ဝါ။ ဧကတုလာယာတိ ဧကမာနေန။ ‘‘တထမေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နော အညထာတိ ဗျတိရေကတော ဒဿေတိ, တေန ယဒတ္ထံ ဘာသိတံ, ဧကန္တေန တဒတ္ထနိပ္ဖါဒနတော ယထာ ဘာသိတံ ဘဂဝတာ, တထာယေဝါတိ အဝိပရီတဒေသနတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဂဒတ္ထော’’တိ ဧတေန တထံ ဂဒတိ ဘာသတီတိ တထာဂတော ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ, နိရုတ္တိနယေန စ အာကာရာဂမံ ကတွာ, ဓာတုသဒ္ဒါနုဂတေန ဝါ အာကာရေနာတိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။
ဧဝံ ‘‘သုဂတော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ ဓာတုသဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိပရိကပ္ပေန နိရုတ္တိံ ဒဿေတွာ ဗာဟိရတ္ထသမာသေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဂဒနန္တိ သဗ္ဗဟိတနိပ္ဖါဒနတော ဘုသံ ကထနံ ဝစနံ, တဗ္ဘာဝမတ္တော ဝါ အာ-သဒ္ဒေါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၆။) [သျ]တထာ ဂတမဿာတိ တထာဂတော။ ယထာ ဝါစာယ ဂတံ ပဝတ္တိ, တထာ ကာယဿ, ယထာ ဝါ ကာယဿ ဂတံ ပဝတ္တိ, တထာ ဝါစာယ အဿ, တသ္မာ တထာဂတောတိ အတ္ထော။ တဒေဝ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂတော ပဝတ္တော, ဂတာ ပဝတ္တာ’’တိ စ ဧတေန ကာယဝစီကိရိယာနံ အညမညာနုလောမနဝစနိစ္ဆာယ ကာယဿ, ဝါစာယ စ ပဝတ္တိ ဣဓ ဂတ-သဒ္ဒေန ကထိတာတိ ဒဿေတိ, ‘‘ဧဝံဘူတဿာ’’တိအာဒိနာ ဗာဟိရတ္ထသမာသံ, ‘‘ယထာ တထာ’’တိ ဧတေန ယံတံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတာယ ‘‘တထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယထာ’’တိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတီတိ တထာသဒ္ဒတ္ထံ, ‘‘ဝါဒီ ကာရီ’’တိ ဧတေန ပဝတ္တိသရူပံ, ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိ ဧတေန ယထာဝါဒီတထာကာရိတာဒိကာရဏန္တိ။ ‘‘ဧဝံဘူတဿာ’’တိ ယထာဝါဒီတထာကာရိတာဒိနာ ပကာရေန ပဝတ္တဿ, ဣမံ ပကာရံ ဝါ ပတ္တဿ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိဒ္ဒိသတိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဝါစာယ ပဝတ္တိမ္ပိ ဒဿေတိ, တသ္မာ ကာမံ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ, သော ပန ပုဗ္ဗေ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ ပါရိသေသနယေန တထာကာရိတာအတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ယထာ ဝါစာ ဂတာ ယဿ,
တထာ ကာယော ဂတော ယတော၊
ယထာ ကာယော တထာ ဝါစာ,
တတော သတ္ထာ တထာဂတော’’တိ။
ဘဝဂ္ဂံ ပရိယန္တံ ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘တိရိယံ ဝိယ ဥပရိ, အဓော စ သန္တိ အပရိမာဏာ လောကဓာတုယော’’တိ, တေသံ တံ ပဋိသေဓေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလေန။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏသင်္ခါတေန ဒဿနေန။ တုလောတိ သဒိသော။ ပမာဏန္တိ မိနနကာရဏံ။ ပရေ အဘိဘဝတိ ဂုဏေန အဇ္ဈောတ္ထရတိ အဓိကော ဘဝတီတိ အဘိဘူ။ ပရေဟိ န အဘိဘူတော အဇ္ဈောတ္ထဋောတိ အနဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသဝစနေ နိပါတော။ ဒဿနဝသေန ဒသော, သဗ္ဗံ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ပရေ အတ္တနော ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။
‘‘အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော’’တိ အယံ န သဒ္ဒတော လဗ္ဘတိ, သဒ္ဒတော ပန ဧဝန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတြေဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂဒေါတိ ဒိဗ္ဗာဂဒေါ အဂံ ရောဂံ ဒါတိ အဝခဏ္ဍတိ, နတ္ထိ ဝါ ဂဒေါ ရောဂေါ ဧတေနာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၇။) [သျ]ကတွာ, တဿဒိသဋ္ဌေန ဣဓ ဒေသနာဝိလာသဿ, ပုညုဿယဿ စ အဂဒတာ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဂဒေါ ဝိယာ’’တိ။ ယာယ ဓမ္မဓာတုယာ ဒေသနာဝိဇမ္ဘနပ္ပတ္တာ, သာ ဒေသနာဝိလာသော။ ဓမ္မဓာတဦတိ စ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ တေန ဟိ ဓမ္မာနမာကာရဘေဒံ ဉတွာ တဒနုရူပံ ဒေသနံ နိယာမေတိ။ ဒေသနာဝိလာသောယေဝ ဒေသနာဝိလာသမယော ယထာ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄) အဓုနာ ပန ပေါတ္ထကေသု ဗဟူသုပိ မယ-သဒ္ဒေါ န ဒိဿတိ။ ပုညုဿယောတိ ဥဿနံ, အတိရေကံ ဝါ ဉာဏာဒိသမ္ဘာရဘူတံ ပုညံ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဩပမ္မသမ္ပာဒနံ။ တေနာတိ စ တဒုဘယေန ဒေသနာဝိလာသေန စေဝ ပုညုဿယေန စ သော ဘဂဝါ အဘိဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိနာ ဗာဟိရတ္ထသမာသံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေန တထော, န အညထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တထာယ ဂတောတိ ပုရိမသစ္စတ္တယံ သန္ဓာယာဟ, တထံ ဂတောတိ ပန ပစ္ဆိမသစ္စံ။ စတုသစ္စာနုက္ကမေန စေတ္ထ ဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထစတုက္ကံ ဝုတ္တံ။ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ဂတ-သဒ္ဒေါယေဝ အနုပသဂ္ဂေါ အဝဂတတ္ထံ, အတီတတ္ထဉ္စ ဝဒတီတိ ဒဿေတိ ‘‘အဝဂတော အတီတော’’တိ ဣမိနာ။
‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ လောကန္တိ ဒုက္ခသစ္စဘူတံ လောကံ။ တထာယ တီရဏပရိညာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒန္တိ အရိယမဂ္ဂံ, န ပန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနမတ္တံ။ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စမ္ပိ ကတမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော’’တိအာဒိနာ သစ္စစတုက္ကေပိ ဒုတိယပက္ခံ ဝုတ္တံ, အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဟေတုံ ဝါ ဧတေဟိ ဒဿေတိ။ တတောယေဝ ဟိ တာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။ ‘‘ယံ ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ သမာရကဿ သဗြဟ္မကဿ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ, တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃) အင်္ဂုတ္တရာဂမေ စတုက္ကနိပါတေ အာဂတံ ပါဠိမိမံ ပေယျာလမုခေန ဒဿေတိ, တဉ္စ အတ္ထသမ္ဗန္ဓတာယ ဧဝ, န ဣမဿတ္ထဿ သာဓကတာယ။ သာ ဟိ ပေယျာလနိဒ္ဒိဋ္ဌာ ပါဠိ တထဒဿိတာ အတ္ထဿ သာဓိကာတိ။ ‘‘တဿပိ ဧဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သာဓျသာဓကသံသန္ဒနံ ကရောတိ။ ‘‘ဣဒမ္ပိ စာ’’တိအာဒိနာ တထာဂတပဒဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၈။) [သျ]မဟာဝိသယတံ, အဋ္ဌဝိဓဿာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏဿ နိဒဿနမတ္တဉ္စ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ အတိဗျာသရူပေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌဝိဓံ ကာရဏံ, ပိ-သဒ္ဒေါ, အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ သမ္ဘာဝနေ ‘‘ဣတ္ထမ္ပိ မုခမတ္တမေဝ, ပဂေဝ အညထာ’’တိ။ တထာဂတဘာဝဒီပနေတိ တထာဂတနာမဒီပနေ။ ဂုဏေန ဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော နာမ, နာမေန စ ဘဂဝတိ တထာဂတ-သဒ္ဒေါတိ။ ‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၇၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပမာဒပဒံ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ တထာဂတပဒံ သင်္ဂါဟကန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဏ္ဏေယျာတိ ပရိကပ္ပဝစနမေတံ ‘‘ဝဏ္ဏေယျ ဝါ, န ဝါ ဝဏ္ဏေယျာ’’တိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ,
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ၊ စရိယာ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊ –
သမတ္ထနေ ဝါ ဧတံ ‘‘သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၂၃) ဝိယာတိပိ ဝဒန္တိ ကေစိ။
အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိ, ဧတ္ထန္တရေ မဟာဗောဓိယာနပဋိပတ္တိယာ ဟာနဋ္ဌာနသံကိလေသနိဝတ္တီနံ အဘာဝတော ယထာပဏိဓာနံ တထာဂတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ မဟိဒ္ဓိကတာယ, ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဥက္ကံသာဓိဂမေန အနာဝရဏဉာဏတာယ စ ကတ္ထစိပိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာရုစိ, တထာ ကာယဝစီစိတ္တာနံ ဂတာနိ ဂမနာနိ ပဝတ္တိယော ဧတဿာတိ တထာဂတော။ အပိစ ယသ္မာ လောကေ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရသဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ ဒိဿန္တိ, တသ္မာ ယထာ ဝိဓာ ဝိပဿိအာဒယော ဘဂဝန္တော နိခိလသဗ္ဗညုဂုဏသမင်္ဂိတာယ, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ဝိဓောတိ တထာဂတော, ယထာ ယုတ္တာ စ တေ ဘဂဝန္တော ဝုတ္တနယေန, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ယုတ္တောတိ တထာဂတော။ အပရော နယော-ယသ္မာ သစ္စံ တစ္ဆံ တထန္တိ ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ, တသ္မာ တထေန ဉာဏေန အာဂတောတိ တထာဂတောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၁၉။) [သျ]သမာဓိဉာဏေဟိ ဝိပဿိအာဒယော၊
မဟေသိနော သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော,
တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။
တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ,
သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊
တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။
တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ,
တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊
အနညနေယျေန ယတော ဝိဘာဝိတာ,
ယာထာဝတော တေန ဇိနော တထာဂတော။
အနေကဘေဒါသုပိ လောကဓာတူသု,
ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊
ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒဿနံ,
တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။
ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ,
ကရောတိ ဝါစာယနုလောမမတ္တနော၊
ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ,
တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။
ယထာဘိနီဟာရမတော ယထာရုစိ,
ပဝတ္တဝါစာတနုစိတ္တဘာဝတော၊
ယထာဝိဓာ ယေန ပုရာ မဟေသိနော,
တထာဝိဓော တေန ဇိနော တထာဂတော။
ယထာ စ ယုတ္တာ သုဂတာ ပုရာတနာ,
တထာဝ ယုတ္တော တထဉာဏတော စ သော၊
သမာဂတော တေန သမန္တလောစနော,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈ ထောကံ ဝိသဒိသံ)၊ –
သင်္ဂဟဂါထာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၀။) [သျ]‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ’’တိ အယံ ကဿ ပုစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သာမညတော ယထာဝုတ္တဿ သီလမတ္တကဿ ပုစ္ဆာဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၅၀) အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထ ပုစ္ဆာ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘တံ ကတမန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သာမညတော ပုစ္ဆာဝစနံ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ။
ပကတိယာတိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ, သယမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လက္ခဏန္တိ ယော ကောစိ ဉာတုမိစ္ဆိတော သဘာဝေါ။ အညာတန္တိ ဒဿနာဒိဝိသေသယုတ္တေန, ဣတရေန ဝါ ယေန ကေနစိပိ ဉာဏေန အညာတံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာနိ ဟိ ဉာဏဒဿနတုလနတီရဏာနိ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခမိဝ အဒိဋ္ဌံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကမေတ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတုလိတံ။ အတီရိတန္တိ ‘‘ဧဝမေဝိဒ’’န္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘူတံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋကတံ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏဿ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ပကာသီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ။ သံသန္ဒနတ္ထာယာတိ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏတ္ထာယ။ သံသန္ဒနဉှိ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ။ ‘‘သံသယပက္ခန္ဒော’’တိအာဒီသု ဒဠှတရံနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော။ နာတိသံသပ္ပနမတိဘေဒမတ္တံ ဝိမတိ။ တတောပိ အပ္ပတရံ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဒွိဓာ ဝိယ ပဝတ္တံ ဒွေဠှကံ။ ဒွိဓာ ဧလတိ ကမ္ပတိ စိတ္တမေတေနာတိ ဟိ ဒွေဠှကံ ဟပစ္စယံ, သကတ္ထဝုတ္တိကပစ္စယဉ္စ ကတွာ, တေန ဇာတော, တံ ဝါ ဇာတံ ယဿာတိ ဒွေဠှကဇာတော။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၉) အာဂတံ ခန္ဓပဉ္စကပဋိသံယုတ္တံ ပုစ္ဆံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကာ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုကမျတာတိ ကထေတုကာမတာယ။ ‘‘အညာဏတာ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၅) ဝိယ ဟိ ဧတ္ထ ယ-ကာရလောပေါ, ကရဏတ္ထေ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနံ, ကထေတုကမျတာယ ဝါ ပုစ္ဆာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗာပိ တထာ ပဝတ္တဝစနံ, တဒုပ္ပါဒကော ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၁။) [သျ]ယဒတ္ထံ ပနာယံ နိဒ္ဒေသနယော အာဟရိတော, တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဿ ဉာပနတ္ထံ ‘‘ဣမာသူ’’တိအာဒိမာဟ။ စိတ္တာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော။ ဘုသံ, သမန္တတော စ သံသပ္ပနာ ကင်္ခါ အာသပ္ပနာ, ပရိသပ္ပနာ စ။ သဗ္ဗာ ကင်္ခါ ဆိန္နာ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ ပရေသံ အနုမတိယာ, ကထေတုကမျတာယ စ ဓမ္မဒေသနာသမ္ဘဝတော, တထာ ဧဝ တတ္ထ တတ္ထ ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ဝုတ္တံ ‘‘အဝသေသာ ပန ဒွေ ပုစ္ဆာ ဗုဒ္ဓါနံ အတ္ထီ’’တိ။ ယာ ပနေတာ ‘‘သတ္တာဓိဋ္ဌာနာ ပုစ္ဆာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုစ္ဆာ ဧကာဓိဋ္ဌာနာ ပုစ္ဆာ အနေကာဓိဋ္ဌာနာ ပုစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ အပရာပိ အနေကဓာ ပုစ္ဆာယော နိဒ္ဒေသေ အာဂတာ, တာ သဗ္ဗာပိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဣဓ အဝိစယနံ ‘‘အလံ ဧတ္တာဝတာဝ, အတ္ထိကေဟိ ပန ဣမိနာ နယေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိစေတဗ္ဗာ’’တိ နယဒါနဿ သိဇ္ဈနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၈။ ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ ဝိဿဇ္ဇနာယ သတိယေဝ ယုတ္တရူပါတိ စောဒနာယ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိပါတနံ အတိပါတော။ အတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အတိရေကတ္ထော။ သီဃဘာဝေါ ဧဝ စ အတိရေကတာ, တသ္မာ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတိရေကံ ပါတနံ, သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော, အဘိဘဝနတ္ထော ဝါ, အတိက္ကမ္မ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဝေါဟာရဝစနမေတံ ‘‘အတိပါတော’’တိ။ အတ္ထတော ပန ပကရဏာဒိဝသေနာဓိဂတတ္တာ ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝေါဟာရတောတိ ပညတ္တိတော။ သတ္တောတိ ခန္ဓသန္တာနော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တပညတ္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ယထာ ဟိ အင်္ဂသမ္ဘာရာ, ဟောတိ သဒ္ဒေါ ရထော ဣတိ၊
ဧဝံ ခန္ဓေသု သန္တေသု, ဟောတိ သတ္တောတိ သမ္မုတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁)၊
ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ပါဏဿ အတိပါတော’’တိ, ‘‘ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော’’တိ စ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော, နနု နိရဝသေသာနံ ပါဏာနံ အတိပါတတော ဝိရတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသန္တိ? သစ္စမေတံ, ပါဏဘာဝသာမညေန ပနေတ္ထ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော, တတ္ထ ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၂။) [သျ]သဗ္ဗသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ပုထုတ္တံ သုဝိညာယမာနမေဝါတိ သာမညနိဒ္ဒေသမကတွာ ဘေဒဝစနိစ္ဆာဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သာမညတော သံဝရသမာဒါနံ, တဗ္ဗိသေသတော သံဝရဘေဒေါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဉာပနတ္ထမ္ပိ အယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပါဏဿ အတိပါတော’’တိအာဒိ ဟိ သံဝရဘေဒဒဿနံ။ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ’’တိအာဒိ ပန သံဝရသမာဒါနဒဿနန္တိ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဇာတိဒဗ္ဗာပေက္ခဝသေန ဝစနဘေဒမတ္တံ, အတ္ထတော သမာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။
တသ္မိံ ပန ပါဏေတိ ယထာဝုတ္တေ ဒုဗ္ဗိဓေပိ ပါဏေ။ ပါဏသညိနောတိ ပါဏသညာသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ။ ယာယ ပန စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ, သာ တာဒိသပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတောတိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ’’တိ, ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဿ ကာယဝစီပယောဂဿ တန္နိဿယေသု မဟာဘူတေသု သမုဋ္ဌာပိကာတိ အတ္ထော။ လဒ္ဓုပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ ပုရိမဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနိ, တသ္မာ သမာနဇာတိယာနံ ဘူတာနံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ တေသုယေဝ ဥပက္ကမေ ကတေ တတော ပရာနံ အသတိ အန္တရာယေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဘူတာနံ, တန္နိဿိတဿ စ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ ဟောတိ။ ‘‘ကာယဝစီဒွါရာန’’န္တိ ဧတေန ဝိတဏ္ဍဝါဒိမတံ မနောဒွါရေ ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။
ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကဿာပိ ဟိ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖါဒနဝသေန, ကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုဿ မဟန္တဘာဝေါ။ ဣတိ ဥဘယမ္ပေတံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတိ။ သတိပိ စ ပယောဂဝတ္ထူနံ အမဟန္တဘာဝေ ဟန္တဗ္ဗဿ ဂုဏမဟတ္တေနပိ တတ္ထ ပဝတ္တဥပကာရစေတနာ ဝိယ ခေတ္တဝိသေသနိပ္ဖတ္တိယာ အပကာရစေတနာပိ ဗလဝတီ, တိဗ္ဗတရာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿာ မဟာသာဝဇ္ဇတာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၃။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဂုဏဝန္တေသူ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကိလေသာန’’န္တိအာဒိနာ ပန သတိပိ ပယောဂဝတ္ထုဂုဏာနံ အမဟန္တဘာဝေ ကိလေသုပက္ကမာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာယ စေတနာယ ဒုဗ္ဗလဗလဝဘာဝဝသေန အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။
သမ္ဘရီယန္တိ သဟရီယန္တိ ဧတေဟီတိ သမ္ဘာရာ, အင်္ဂါနိ။ တေသု ပါဏသညိတာ, ဝဓကစိတ္တဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနိပိ ဟောန္တိ။ ဥပက္ကမော ပန ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော သဟဇာတောဝ။ ပဉ္စသမ္ဘာရဝတီ ပန ပါဏာတိပါတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧသ နယော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ။
ဧတ္ထာဟ – ခဏေ ခဏေ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု ကော ဟန္တိ, ကော ဝါ ဟညတိ, ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော, ဧဝံ သော အနုပတာပနဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန န ဝိကောပနသမတ္ထော, နာပိ ဝိကောပနီယော, အထ ရူပသန္တာနော, ဧဝမ္ပိ သော အစေတနတာယ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတော လဗ္ဘတိ ယထာ မတသရီရေ။ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟရဏပ္ပကာရာဒိအတီတေသု ဝါ သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ, အနာဂတေသု ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ အတီတာနာဂတေသု သမ္ဘဝတိ တေသံ အဘာဝတော။ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ဧဝ ပယောဂေါ သိယာ။ ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပကာရာဒိပယောဂဟေတုကံ မရဏံ, နိရီဟကတာယ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ, ခဏိကတ္တာ ဝဓာဓိပ္ပါယသမကာလဘိဇ္ဇနကဿ ကိရိယာပရိယောသာနကာလာနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ဝါ ပါဏာတိပါတကမ္မဗဒ္ဓေါတိ?
ဝုစ္စတေ – ဝဓကစေတနာသဟိတော သင်္ခါရာနံ ပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တိ, တေန ပဝတ္တိတဝဓပ္ပယောဂနိမိတ္တာပဂတုသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိနိဗန္ဓနော ယထာဝုတ္တဝဓပ္ပယောဂါကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော ဟညတိ, ကေဝလော ဝါ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော, ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ရူပသန္တာနေ ပရေန ပယောဇိတဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိဝိဗန္ဓကဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယာ ဝိဟတေ ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ, နာပိ အဟေတုကော ပါဏာတိပါတော, န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာအနုပ္ပတ္တိတော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၄။) [သျ]ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ, န စ ကတ္တုရဟိတော ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု သန္နိဟိတတာမတ္တေန ဥပကာရကေသု အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပါဒနနိယတေသု ကာရဏေသု ကတ္တုဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော ယထာ ‘‘ပဒီပေါ ပကာသေတိ, နိသာကရော စန္ဒိမာ’’တိ, န စ ကေဝလဿ ဝဓာဓိပ္ပါယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော သန္တာနဝသေန အဝဋ္ဌိတဿေဝ ပဋိဇာနနတော, သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္တကိရိယာသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မဗဒ္ဓေါတိ။ အယဉ္စ ဝိစာရော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
သာဟတ္ထိကောတိ သယံ မာရေန္တဿ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဟရဏံ။ အာဏတ္တိကောတိ အညံ အာဏာပေန္တဿ ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈိတွာ ဝါ ပဟရိတွာ ဝါ မာရေဟီ’’တိ အာဏာပနံ။ နိဿဂ္ဂိယောတိ ဒူရေ ဌိတံ မာရေတုကာမဿ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဥသုယန္တပါသာဏာဒီနံ နိဿဇ္ဇနံ။ ထာဝရောတိ အသဉ္စာရိမေန ဥပကရဏေန မာရေတုကာမဿ ဩပါတာပဿေနဥပနိက္ခိပနံ, ဘေသဇ္ဇသံဝိဓာနဉ္စ။ ဝိဇ္ဇာမယောတိ မာရဏတ္ထံ မန္တပရိဇပ္ပနံ အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ။ အာထဗ္ဗဏိကာ ဟိ အာထဗ္ဗဏံ ပယောဇေန္တိ နဂရေ ဝါ ရုဒ္ဓေ သင်္ဂါမေ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ ပဋိသေနာယ ပစ္စတ္ထိကေသု ပစ္စာမိတ္တေသု ဤတိံ ဥပ္ပါဒေန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ ဥပ္ပါဒေန္တိ ရောဂံ ဥပ္ပါဒေန္တိ ပဇ္ဇရကံ ဥပ္ပါဒေန္တိ သူစိကံ ဥပ္ပါဒေန္တိ ဝိသူစိကံ ကရောန္တိ ပက္ခန္ဒိယံ ကရောန္တိ။ ဝိဇ္ဇာဓရာ စ ဝိဇ္ဇံ ပရိဝတ္တေတွာ နဂရေ ဝါ ရုဒ္ဓေ…ပေ… ပက္ခန္ဒိယံ ကရောန္တိ။ ဣဒ္ဓိမယောတိ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော ဒါဌာကောဋနာဒီနိ ဝိယ။ ပိတုရညော ကိရ သီဟဠနရိန္ဒဿ ဒါဌာကောဋနေန စူဠသုမနကုဋုမ္ဗိယဿ မရဏံ ဟောတိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ’’တိအာဒိနာ ဂန္ထဂါရဝံ ပရိဟရိတွာ တဿ အနူနဘာဝမ္ပိ ကရောတိ ‘‘အတ္ထိကေဟီ’’တိအာဒိနာ။ ဣဓ အဝုတ္တောပိ ဟိ ဧသ အတ္ထော အတိဒိသနေန ဝုတ္တော ဝိယ အနူနော ပရိပုဏ္ဏောတိ။
ဒုဿီလဿ ဘာဝေါ ဒုဿီလျံ, ယထာဝုတ္တာ စေတနာ။ ‘‘ပဟာယာ’’တိ ဧတ္ထ တွာ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗကာလေတိ အာဟ ‘‘ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ, ဟေတုအတ္ထတံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ ပဟာနဟေတုကာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ သမုစ္ဆေဒနိကာ ဝိရတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မက္ခယဉာဏေန ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၅။) [သျ]ပါဏာတိပါတဒုဿီလျဿ ပဟီနတ္တာ ဘဂဝါ အစ္စန္တမေဝ တတော ပဋိဝိရတောတိ ဝုစ္စတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနဝိရတီနမဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော’’တိ ပဒေဟိ ဝုတ္တာနံ ပဟာနဝိရမဏာနံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလတာ နတ္ထိ, မဂ္ဂဓမ္မာနံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ, ပစ္စယဘူတာနံ သမ္မာဝါစာဒီနဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္နဘူတာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေန ဝိယ ဟောတိ။ ပစ္စယော ဟိ ပုရိမတရံ ပစ္စယသတ္တိယာ ဌိတော, တတော ပရံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ပစ္စယသတ္တိံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ဂဟဏပ္ပဝတ္တိအာကာရဝသေန သဟဇာတာဒိပစ္စယဘူတေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ပဟာယကဓမ္မေသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော, တပ္ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော သမ္ဘဝတိ။ တသ္မာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ သမ္မာဝါစာဒီဟိ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိ ပါဠိယံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိရတိပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ, တသ္မာ မဂ္ဂေန ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ဖလေန ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတောတိ အတ္ထော။ အပိစ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော, ပါဏဃာတဟေတုဘူတော ဓမ္မသမူဟော။ ကော ပနေသော? အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံသာဒယော ကိလေသာ။ တေ ဟိ ဘဂဝါ အရိယမဂ္ဂေန ပဟာယ သမုဂ္ဃါဋေတွာ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျတော အစ္စန္တမေဝ ပဋိဝိရတော ကိလေသေသု ပဟီနေသု တန္နိမိတ္တကမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော, တသ္မာ မဂ္ဂေန ပါဏာတိပါတံ ယထာဝုတ္တကိလေသံ ပဟာယ တေနေဝ ပါဏာတိပါတာ ဒုဿီလျစေတနာ ပဋိဝိရတောတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာ’’တိအာဒီသုပိ။
ဩရတော ဝိရတောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ, ပတိ-ဝိသဒ္ဒါနံ ဝါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗတော တထာ ဝုတ္တံ။ ဩရတောတိ ဟိ အဝရတော အဘိမုခံ ရတော, တေန ဥဇုကံ ဝိရမဏဝသေန သာတိသယတံ ဒဿေတိ။ ပဋိရတဿ စေတံ အတ္ထဝစနံ။ ဝိရတောတိ ဝိသေသေန ရတော, တေန သဟ ဝါသနာယ ဝိရမဏဘာဝံ, ဥဘယေန ပန သမုစ္ဆေဒဝိရတိဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ပန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တော။ သော ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိတာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္နန္တိ, န ဧဝံ ဘဂဝါ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၆။) [သျ]သဗ္ဗသော ပဟီနပါဏာတိပါတတ္တာ ပနေသ အစ္စန္တဝိရတော ဧဝါတိ။ ‘‘နတ္ထိ တဿာ’’တိအာဒိနာ ဧဝ-သဒ္ဒေန ဒဿိတံ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထဝသေန သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ ဝီတိက္ကမိဿာမီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ဓမ္မာတိ သဟ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော။ တေ ပန အနဝဇ္ဇဓမ္မေဟိ ဝေါကိဏ္ဏာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ဒုဗ္ဗလာ သာဝဇ္ဇာ ဓမ္မာ, ယသ္မာ စ ‘‘ကာယဝစီပယောဂံ ဥပလဘိတွာ ဣမဿ ကိလေသာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝိညုနာ သက္ကာ ဉာတုံ, တသ္မာ တေ ဣမိနာဝ ပရိယာယေန ‘‘စက္ခုသောတဝိညေယျာ’’တိ ဝုတ္တာ, န ပန စက္ခုသောတဝိညာဏာရမ္မဏတ္တာ။ အတော သသမ္ဘာရကထာယ စက္ခုသောတေဟိ, တန္နိဿိတဝိညာဏေဟိ ဝါ ကာယိကဝါစသိကပယောဂမုပလဘိတွာ မနောဝိညာဏေန ဝိညေယျာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာယိကာတိ ကာယေန ကတာ ပါဏာတိပါတာဒိနိပ္ဖါဒကာ ဗလဝန္တော အကုသလာ။ ‘‘ကာဠကာ’’ တိပိ ဋီကာယံ ဥဒ္ဓတပါဌော, ကဏှပက္ခိကာ ဗလဝန္တော အကုသလာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမိနာဝါ’’တိအာဒိနာ နယဒါနံ ကရောတိ, တဉ္စ ခေါ ‘‘အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယ အဒိန္နာဒါနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိပဒေသု။
ပါပေ သမေတီတိ သမဏော, ဂေါတမသမညာ, တေန ဂေါတ္တေနသမ္ဗန္ဓော ဂေါတမောတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သမဏောတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေါတ္တဝသေန လဒ္ဓဝေါဟာရောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတဝဏ္ဏာနုသန္ဓိယာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဝတ္တနတော, တေန စ ဘိက္ခုသံဃဝဏ္ဏဿာပိ ဘာသိတတ္တာ ဘိက္ခုသံဃဝဏ္ဏောပိ ဝုတ္တနယေန ဒေသိတဗ္ဗော, သော န ဒေသိတော။ ကိံ သော ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတဘာဝေါ ဘိက္ခုသံဃဿ န ဝိဇ္ဇတီတိ အနုယောဂမပနေန္တော ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ သတိ ကသ္မာ န ဒေသိတောတိ ပုနာနုယောဂံ ပရိဟရတိ ‘‘ဒေသနာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝန္တိ ဧဝမေဝ။
ဧတ္ထာယမဓိပ္ပါယော –‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, အညေ စ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ အနညသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဥပရိ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေတုကာမော ဘဂဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဂုဏဝသေနေဝ ဒေသနံ အာရဘိ, န ဘိက္ခုသံဃဂုဏဝသေနာပိ။ ဧသာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ပကတိ, ယဒိဒံ ဧကရသေနေဝ ဒေသနံ ဒဿေတုံ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကဿစိ အဂ္ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ရူပကဏ္ဍေ ဒုကာဒီသု, တန္နိဒ္ဒေသေသု စ ဟဒယဝတ္ထု န ဂဟိတံ။ ဣတရဝတ္ထူဟိ အသမာနဂတိကတ္တာ ဒေသနာဘေဒေါ ဟောတီတိ။ ယထာ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၇။) [သျ]စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ, န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ အာရုပ္ပေ တဒဘာဝတော, နိဿယနိဿိတဝသေန စ ဝတ္ထုဒုကာဒိဒေသနာ ပဝတ္တာ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထု, အတ္ထိ ရူပံ န စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ။ ယမ္ပိ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ, တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသုပိ န တဒနုရူပါ အာရမ္မဏဒုကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ, အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ တဒနာရမ္မဏရူပဿာဘာဝတောတိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုံ, တသ္မာ န ဧကရသာ ဒေသနာ ဘဝေယျာတိ န ဝုတ္တံ, တထာ နိက္ခေပကဏ္ဍေ စိတ္တုပ္ပါဒဝိဘာဂေန ဝိသုံ အဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိတက္ကအဝိစာရပဒဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဝိစာရော စာ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အာဝိတက္ကဝိစာရမတ္တပဒဝိဿဇနေ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိတက္ကော န ဥဒ္ဓတော။ အညထာ ဟိ ‘‘ဝိတက္ကော စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဧဝမေဝိဓာပိ ဘိက္ခုသံဃဂုဏော န ဒေသိတောတိ။ ကာမံ သဒ္ဒတော ဧဝံ န ဒေသိတော, အတ္ထတော ပန ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတဝဏ္ဏဿ အနုသန္ဓိဒဿနဝသေန ဣမိဿာ ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထံ ပနာ’’တိအာဒိ။
တတ္ထာယံ ဒီပနာ – ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကသံဃော နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတသတ္ထော’’တိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ နနု ဓမ္မဿာပိ ဝဏ္ဏော ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတောတိ? သစ္စံ ဘာသိတော, သော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဘဝတ္တာ, အရိယသံဃာဓာရတ္တာ စ ဓမ္မဿ ဓမ္မာနုဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ စ တေသံ, တဒုဘယဝဏ္ဏဒီပနေနေဝ ဒီပိတောတိ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓတော။ သဒ္ဓမ္မာနုဘာဝေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ, ဘိက္ခုသံဃော စ ပါဏာတိပါတာဒိပ္ပဟာနသမတ္ထော ဟောတိ။ အတ္ထာပတ္တိဝသေန ပရဝိဟေဌနဿ ပရိဝဇ္ဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ အဝတ္တနတောတိ အပဝတ္တနတော, အသဉ္စရဏတော ဝါ။ နိက္ခိတ္တော ဒဏ္ဍော ယေနာတိ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍော။ တထာ နိက္ခိတ္တသတ္ထော။ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ စတုဟတ္ထပ္ပမာဏော စေတ္ထ ဒဏ္ဍော။ တဒဝသေသော မုဂ္ဂရခဂ္ဂါဒယော သတ္ထံ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟေဌနဘာဝတောတိ ဝိဟိံ သနဘာဝတော, ဧတေန သသတိ ဟိံသတိ အနေနာတိ သတ္ထန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၈။) [သျ]အာပန္နမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကတရော ဇိဏ္ဏော, တဿ, တေနဝါ အာလမ္ဗိတော ဒဏ္ဍော ကတ္တရဒဏ္ဍော။ ဒန္တသောဓနံ ကာတုံ ယောဂ္ဂံ ကဋ္ဌံ ဒန္တကဋ္ဌံ, န ပန ဒန္တသောဓနကဋ္ဌံ။ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌဝါသိံ ဝါ’’တိပိ ပါဌော, ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနကဝါသိန္တိ အတ္ထော။ ခုဒ္ဒကံ နခစ္ဆေဒနာဒိကိစ္စနိပ္ဖါဒကံ သတ္ထံ ပိပ္ဖလိကံ။ ဣဒံ ပန ဘိက္ခုသံဃာဓီနဝစနံ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဝသေနပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတာ တဿာပိ ဧကဒေသေန ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
လဇ္ဇာ-သဒ္ဒေါ ဟိရိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပါပဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာယာ’’တိ။ ဓမ္မဂရုတာယ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓမ္မဿ စ အတ္တာဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာဝ ဝုတ္တာ, န လောကာဓိပတိဘူတံ ဩတ္တပ္ပံ။ အပိစ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ, တသ္မာ လဇ္ဇာတိ ဟိရိဩတ္တပ္ပါနမဓိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနံ ပါပုတ္တာသနရဟိတံ, ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ နာမ အတ္ထီတိ။ ‘‘ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယပိ ဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ, အယံ ပန ဒယာသဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ, ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော ကရုဏာယ, ဝက္ခမာနတ္တာ။ မိဒတိ သိနေဟတီတိ မေတ္တာ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ မေတ္တစိတ္တော, မေတ္တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ ဝါ, တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ မေတ္တာ ဧဝ မူလဘူတေန တန္နိမိတ္တေန ပုဂ္ဂလသ္မိံ ဗုဒ္ဓိယာ, သဒ္ဒဿ စ ပဝတ္တနတော။
‘‘ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ပါဏော ဘူတော ယေသန္တိ ပါဏဘူတာတိ နိဗ္ဗစနံ ကတ္တဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယသမင်္ဂိတာယ ပါဏသင်္ခါတေ တံတံကမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တနတော ဘူတနာမကေ သတ္တေတိ အတ္ထော။ အနုကမ္ပကောတိ ကရုဏာယနကော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ, တသ္မာ ပုရိမပဒတ္ထဘူတာ မေတ္တာ ဧဝ ပစ္စယဘာဝေန ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဣမိနာ ဟိ ပဒေန ကရုဏာယ ဂဟိတာယ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဟိ သမင်္ဂိဘာဝေါ ယထာက္ကမံ ပဒတ္တယေန ဒဿိတော။ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာပိ ဟိ ဟိတာနုကမ္ပနမေဝါတိ အဝဿံ အယမတ္ထော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ဣမာယ ပါဠိယာ, သံဝဏ္ဏနာယ စ တဿာ ဝိရတိယာ သတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၂၉။) [သျ]ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆိန္ဒနတ္ထေ, ဟရ-သဒ္ဒေါ နယနတ္ထေ, နယနဉ္စ နာမေတံ ဣဓ ပဝတ္တနံ, ယာပနံ, ပါလနံ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဣရိယတိ ယပေတိ ယာပေတိ ပါလေတီ’’တိ။ ယပေတိ ယာပေတီတိ စေတ္ထ ပရိယာယဝစနံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, အတ္တဘာဝံ ဝါ ယာပေတိ ပါလေတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဝါ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေ ကဿစိပိ တေန ဇောတိတတ္ထဿ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဝါ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ဝိသုံ ကပ္ပနမေဝ အတ္ထော ဝိကပ္ပတ္ထောတိ သော အနေကဘိန္နေသုယေဝ အတ္ထေသု လဗ္ဘတိ, အနေကဘေဒါ စ အတ္ထာ ဥပရိဝက္ခမာနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိ အဒိန္နာ…ပေ… အပေက္ခိတွာ’’တိ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဂန္ထဂါရဝပရိဟရဏံ, နယဒါနံ ဝါ။
ဣဒါနိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ဟနတီတိ န ဟိံသတိ။ န ဃာတေတီတိ န ဝဓတိ။ တတ္ထာတိ ပါဏာတိပါတေ။ သမနုညောတိ သန္တုဋ္ဌော။ အဟော ဝတ ရေတိ ဘောန္တော ဧကံသတော အစ္ဆရိယာတိ အတ္ထော။ အာစာရသီလမတ္တကန္တိ သာဓုဇနာစာရမတ္တကံ, မတ္တ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော, တေန ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိဂုဏေဟိပိ လောကိယပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝတ္တုံ န သက္ကောတီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယပရိဘောဂသီလာနိ ဣဓ န ဝိဘတ္တာနိ။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏမတ္တံ, မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝါ ယထာဝုတ္တတ္ထဿာဝဓာရဏံ ကရောတိ, ဧဝ-သဒ္ဒေန အာစာရသီလမေဝ ဝတ္တုံ သက္ကောတီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ‘‘ဣတိ ဝါ ဟိ ဘိက္ခဝေ ပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိ ဝစနသာမတ္ထိယေနေဝ တဒုတ္တရိ ဂုဏံ ဝတ္တုံ န သက္ခိဿတိ။ ‘‘တံ ဝေါ ဥပရိ ဝက္ခာမီ’’တိ စ အတ္ထဿာပဇ္ဇနတော တထာပန္နမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပရိ အသာဓာရဏဘာဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလဝိဝေစနေန ပန ‘‘ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဿိတံ။ ‘‘ဣတော ပရ’’န္တိအာဒိနာ ဂန္ထဂါရဝံ ပရိဟရတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပဒံ ပုဗ္ဗပဒံ,န ပုဗ္ဗပဒံ တထာ, န ပုဗ္ဗံ ဝါ အပုဗ္ဗံ, တမေဝ ပဒံ တထာ။
သဒ္ဒန္တရယောဂေန ဓာတူနမတ္ထဝိသေသဝါစကတ္တာ ‘‘အာဒါန’’န္တိ ဧတဿ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေနာဟ ‘‘ဟရဏ’’န္တိအာဒိ။ ပရဿာတိ အတ္တသန္တကတော ပရဘူတဿ သန္တကဿ, ယော ဝါ အတ္တတော အညော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၀။) [သျ]သော ပုဂ္ဂလော ပရော နာမ, တဿ ဣဒံ ပရန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ, ‘‘ပရသံဟရဏ’’န္တိပိ ပါဌော, သံ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဓနတ္ထော,ပရသန္တကဟရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော, တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ, စောရကမ္မံ။ စောရိကာတိ စောရဿ ကိရိယာ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထာတိ ‘‘အာဒိန္နာဒါန’’န္တိ ပဒေ။ ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဧတ္ထ အဒိန္နံ, န ပန ဒန္တပေါဏသိက္ခာပဒေ ဝိယ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ အတ္တသန္တကန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယတ္ထ ပရော’’တိအာဒိ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓော အာဝုတ္တိယာဒိနယေန။ တသ္မာ ‘‘တံ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ နာမ, တသ္မိံ ပရပရိဂ္ဂဟိတေ’’တိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာကာမံ ကရောတီတိ ယထာကာမကာရီ, တဿ ဘာဝေါ ယထာကာမကရိတာ, တံ။ တထာရုစိကရဏံ အာပဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ သသန္တကတ္တာ အဒဏ္ဍာရဟော ဓနဒဏ္ဍရာဇဒဏ္ဍဝသေန။ အနုပဝဇ္ဇော စ စောဒနာသာရဏာဒိဝသေန။ တံ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ အာဒိယတိ ဧတေနာတိ တဒါဒါယကော, သွေဝ ဥပက္ကမော, တံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ။ ထေယျာ ဧဝ စေတနာ ထေယျစေတနာ။ ခုဒ္ဒကတာအပ္ပဂ္ဃတာဒိဝသေန ဟီနေ။ မဟန္တတာမဟဂ္ဃတာဒိဝသေန ပဏီတေ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုဟီနတာယာတိ ဂမျမာနတ္တာ န ဝုတ္တံ, ဟီနေ, ဟီနဂုဏာနံ သန္တကေ စ စေတနာ ဒုဗ္ဗလာ, ပဏီတေ, ပဏီတဂုဏာနံ သန္တကေ စ ဗလဝတီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန တေဟိ ကာရဏေဟိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာစရိယာ ပန ဟီနပဏီတတော ခုဒ္ဒကမဟန္တေ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဓာပိ ခုဒ္ဒကေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, မဟန္တေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ဝတ္ထုဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနမုပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇန္တိ အယမ္ပိ နယော ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။
သာဟတ္ထိကာဒယောတိ ဧတ္ထ ပရသန္တကဿ သဟတ္ထာ ဂဟဏံ သာဟတ္ထိကော။ အညေ အာဏာပေတွာ ဂဟဏံ အာဏတ္တိကော။ အန္တောသုင်္ကဃာတေ ဌိတေန ဗဟိသုင်္ကဃာတံ ပါတေတွာ ဂဟဏံ နိဿဂ္ဂိယော။ ‘‘အသုကံ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါ အဝဟရာ’’တိ အတ္ထသာဓကာဝဟာရနိပ္ဖါဒကေန, အာဏာပနေန ဝါ, ယဒါ ကဒါစိ ပရသန္တကဝိနာသကေန သပ္ပိတေလကုမ္ဘိအာဒီသု ဒုကူလသာဋကစမ္မခဏ္ဍာဒိပက္ခိပနာဒိနာ ဝါ ဂဟဏံ ထာဝရော။ မန္တပရိဇပ္ပနေန ဂဟဏံ ဝိဇ္ဇာမယော။ ဝိနာ မန္တေန, ကာယဝစီပယောဂေဟိ တာဒိသဣဒ္ဓိယောဂေန ပရသန္တကဿ အာကဍ္ဎနံ ဣဒ္ဓိမယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၁။) [သျ]ကာယဝစီပယောဂေသု ဟိ သန္တေသုယေဝ ဣဒ္ဓိမယော အဝဟရဏပယောဂေါ ဟောတိ, နော အသန္တေသု။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၉), တေ စ ခေါ ပယောဂါ ယထာနုရူပံ ပဝတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံ ပန ပယောဂါနံ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗတ္ထ အဝဟာရေသု အသမ္ဘဝတော ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ ကတွာ အဒိဿမာနေန ဝါ, ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝဉ္စနေန ဝါ, အဝဟရဏံ ထေယျာဝဟာရော။ ပသယှ ဗလသာ အဘိဘုယျ သန္တဇ္ဇေတွာ, ဘယံ ဒဿေတွာ ဝါ အဝဟရဏံ ပသယှာဝဟာရော။ ပရဘဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အဝဟရဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ ဘဏ္ဍောကာသပရိကပ္ပဝသေန ပရိကပ္ပေတွာ အဝဟရဏံ ပရိကပ္ပါဝဟာရော။ ကုသံ သင်္ကာမေတွာ အဝဟရဏံ ကုသာဝဟာရော။ ဣတိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ အာဒိအတ္ထေန, နိဒဿနနယေန ဝါ အဝသေသာ စတ္တာရော ပဉ္စကာပိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စန္နဉှိ ပဉ္စကာနံ သမောဓာနဘူတာ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ သဗ္ဗေပိ အဒိန္နာဒါနမေဝ, အဝိညတ္တိယာ ဝါ အရိယာယ ဝိညတ္တိယာ ဝါ ဒိန္နမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိန္နာဒါယီ’’တိ ဣဒံ ပယောဂတော ပရိသုဒ္ဓဘာဝဒဿနံ။ ‘‘ဒိန္နပါဋိကင်္ခီ’’တိ ဣဒံ ပန အာသယတောတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။
အထေနေနာတိ ဧတ္ထ -သဒ္ဒေါ န-သဒ္ဒဿ ကာရိယော, အ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဧကော နိပါတော န-သဒ္ဒတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ထေနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ဒိဿမာနဝါကျာဝတ္ထိကဝိဘတ္တိယန္တပဋိရူပကတာကရဏေန သဒ္ဓိံ သမာသဒဿနမေတံ။ ပကရဏာဓိဂတေ ပန အတ္ထေ ဝိဝေစိယမာနေ ဣဓ အထေနတောယေဝ သုစိဘူတတာ အဓိဂမီယတိ အဒိန္နာဒါနာဓိကာရတ္တာတိ အာဟ ‘‘အထေနတ္တာယေဝ သုစိဘူတေနာ’’တိ တေန ဟေတာလင်္ကာရဝစနမေတန္တိ ဒဿေတိ။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ, အတ္တဘာဝေါ။ ဘဂဝတော ပန သော ရုဠှိယာ ယထာ တံ နိစ္ဆန္ဒရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော။ အဒတိ ဝါ သံသာရဒုက္ခန္တိ အတ္တာ, တေနာဟ ‘‘အတ္တဘာဝေနာ’’တိ။ ပဒတ္တယေပိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနန္တိ ဉာပေတုံ ‘‘အထေနံ…ပေ… ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထေနေန အတ္တနာ အထေနတ္တာ ဟုတွာ သုစိဘူတေန အတ္တနာ သုစိဘူတတ္တာ ဟုတွာ ဝိဟရတီတိပိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၂။) [သျ]သေသန္တိ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော’’တိ ဧဝမာဒိကံ။ တဉှိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယံ။ ကိဉ္စာပိ နယိဓ သိက္ခာပဒဝေါဟာရေန ဝိရတိ ဝုတ္တာ, ဣတော အညေသု ပန သုတ္တပဒေသေသု, ဝိနယာဘိဓမ္မေသု စ ပဝတ္တဝေါဟာရေန ဝိရတိယော, စေတနာ စ အဓိသီလသိက္ခာနမဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, တေသမညတရကောဋ္ဌာသဘာဝတော စ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တေွဝ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိ န ဝုတ္တံ, အဓိကာရဝသေန, ပန အတ္ထတော စ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနဿ ဝိသေသပစ္စယော, ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပ္ပဟာနဿာပီတိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ သုစိဘူတေနာတိ ဟိရောတ္တပ္ပါဒိသမန္နာဂမနံ, အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိ န ဝုတ္တံ။
ဗြဟ္မ-သဒ္ဒေါ ဣဓ သေဋ္ဌဝါစကော, အဗြဟ္မာနံ နိဟီနာနံ, အဗြဟ္မံ ဝါ နိဟီနံ စရိယံ ဝုတ္တိ အဗြဟ္မစရိယံ, မေထုနဓမ္မော။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ အာစာရန္တိ မေထုနဝိရတိံ။ န အာစရတီတိ အနာစာရီ, [အာရာစာရီ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈)] တဒါစာရဝိရဟိတောတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘အဗြဟ္မစရိယတော ဒူရစာရီ’’တိ။ ဒူရော မေထုနသင်္ခါတော အာစာရော, သော ဝိရဟေန ယဿတ္ထီတိ ဒူရစာရီ, မေထုနဓမ္မတော ဝါ ဒူရော ဟုတွာ တဗ္ဗိရတိံ အာစရတီတိ ဒူရစာရီတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ မိထုနာနံ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသာနံ ဥဘိန္နံ အယံ မေထုနောတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ရာဂပရိယုဋ္ဌာနဝသေနာ’’တိအာဒိနာ။ အသတံ ဓမ္မော အာစာရောတိ အသဒ္ဓမ္မော, တသ္မာ။ အဘေဒဝေါဟာရေန ဂါမသဒ္ဒေနေဝ ဂါမဝါသိနော ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါမဝါသီန’’န္တိ, ဂါမေ ဝသတံ ဓမ္မောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဒူရစာရီ’’တိ စေတ္ထ ဝစနတော, ပါဠိယံ ဝါ ‘‘မေထုနာ’’ တွေဝ အဝတွာ ‘‘ဂါမဓမ္မာ’’တိပိ ဝုတ္တတ္တာ
‘‘ဣဓ ဗြာဟ္မဏ, ဧကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ သမ္မာ ဗြဟ္မစာရီ ပဋိဇာနမာနော န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ, သော တံ အဿာဒေတိ, တံ နိကာမေတိ, တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, ဣဒမ္ပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ဗြဟ္မစရိယဿ ခဏ္ဍမ္ပိ ဆိဒ္ဒမ္ပိ သဗလမ္ပိ ကမ္မာသမ္ပိ, အယံ ဝုစ္စတိ ဗြာဟ္မဏ အပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ သံယုတ္တော မေထုနေန သံယောဂေန, န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၃။) [သျ]သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒေါမနဿေဟိ ဥပါယာသေဟိ, န ပရိမုစ္စတိ ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမိ။
ပုန စပရံ…ပေ… နပိ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမန္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ, အပိစ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သဉ္ဇဂ္ဃတိ သံကီဠတိ သံကေလာယတိ…ပေ… နပိ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သဉ္ဇဂ္ဃတိ သံကီဠတိ သံကေလာယတိ, အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ စက္ခုနာ စက္ခုံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ ပေက္ခတိ…ပေ… နပိ မာတုဂါမဿ စက္ခုနာ စက္ခုံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ ပေက္ခတိ, အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ တိရောကုဋ္ဋံ ဝါ တိရောပါကာရံ ဝါ ဟသန္တိယာ ဝါ ဘဏန္တိယာ ဝါ ဂါယန္တိယာ ဝါ ရောဒန္တိယာ ဝါ…ပေ… နပိ မာတုဂါမဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ တိရောကုဋ္ဋံ ဝါ တိရောပါကာရံ ဝါ ဟသန္တိယာ ဝါ ဘဏန္တိယာ ဝါ ဂါယန္တိယာ ဝါ ရောဒန္တိယာ ဝါ, အပိစ ခေါ ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဟသိတလပိတကီဠိတာနိ, တာနိ အနုဿရတိ…ပေ… နပိ ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဟသိတလပိတကီဠိတာနိ, တာနိ အနုဿရတိ, အပိစ ခေါ ပဿတိ ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတိပုတ္တံ ဝါ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတံ သမင်္ဂိဘူတံ ပရိစာရယမာနံ…ပေ… နပိ ပဿတိ ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတိပုတ္တံ ဝါ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတံ သမင်္ဂိဘူတံ ပရိစာရယမာနံ, အပိစ ခေါ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ။ သော တံ အဿာဒေတိ, တံ နိကာမေတိ, တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဣဒမ္ပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ဗြဟ္မစရိယဿ ခဏ္ဍမ္ပိ ဆိဒ္ဒမ္ပိ သဗလမ္ပိ ကမ္မာသမ္ပိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဗြာဟ္မဏ, အပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ သံယုတ္တော မေထုနေန သံယောဂေန, န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒေါမနဿေဟိ ဥပါယာသေဟိ, န ပရိမုစ္စတိ ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) –
အင်္ဂုတ္တရာဂမေ သတ္တကနိပါတေ ဇာဏုသောဏိသုတ္တေ အာဂတာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣဓာပိ အသဒ္ဓမ္မသေဝနာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၄။) [သျ]အဗြဟ္မစရိယံ။ ပဉ္စသိက္ခာပဒက္ကမေ မိစ္ဆာစာရေ ပန အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ယထာဝုတ္တာ ကာမေသု မိစ္ဆာစာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ, ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒသန္နံ ဓနက္ကီတာဒီနံ, သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနဉ္စ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ အညေ ပုရိသာ။ ယေ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘စတ္တာရော ကာမေသု မိစ္ဆာစာရာ အကာလော, အဒေသော, အနင်္ဂေါ, အဓမ္မော စာ’’တိ, တေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိမတ္တံ ပတိ ပရိကပ္ပေတွာ ဝဒန္တိ။ န ဟိ သာဂမနီယဋ္ဌာနေ ပဝတ္တာ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ မိစ္ဆာစာရော နာမ သမ္ဘဝတိ။ သာ ပနေသာ ဒုဝိဓာပိ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ ဂုဏဝိရဟိတေ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, ဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ ဂုဏရဟိတေပိ စ အဘိဘဝိတွာ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ မဟာသာဝဇ္ဇာ, ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေပိ ကိလေသာနံ, ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တဿ ပန အဗြဟ္မစရိယဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တီတိ။ မိစ္ဆာစာရဿ ပန စတ္တာရော သမ္ဘာရာ အဂမနီယဝတ္ထု, တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ, သေဝနာပယောဂေါ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာသု ‘‘စတ္တာရော သမ္ဘာရာ’’တိ (ဓ။ သ။ အကုသလကမ္မပထကထာ၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၈၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၉-၁၁၁) ဝုတ္တတ္တာ အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ သတိပိ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော အဘိဘုယျမာနဿ မိစ္ဆာစာရော န ဟောတီတိ ဝဒန္တိ ကေစိ။ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ န ပမာဏံ ဣတ္ထိယာ သေဝနပယောဂဿ ယေဘုယျေန အဘာဝတော, ပုရိသဿေဝ ယေဘုယျေန သေဝနပယောဂေါ ဟောတီတိ ဣတ္ထိယာ ပုရေတရံ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတွာ နိသိန္နာယ [နိပန္နာယ (ဓ။ သ။ အနုဋီ။ ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ)] မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ အာပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ပုရိသဿ ဝသေန ဥက္ကံသတော ‘‘စတ္တာရော သမ္ဘာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ဟိ ဣတ္ထိယာ ပုရိသကိစ္စကရဏကာလေ ပုရိသဿာပိ သေဝနာပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ ဝဒန္တိ ဧကေ။
ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ သေဝနာပယောဂေနေဝ သေဝနစိတ္တတာသိဒ္ဓိတော အဂမနီယဝတ္ထု, သေဝနာပယောဂေါ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ တယော, ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော အဂမနီယဝတ္ထု, တသ္မိံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၅။) [သျ]သေဝနစိတ္တံ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ တယော, အနဝသေသဂ္ဂဟဏေန ပန ဝုတ္တနယေန စတ္တာရောတိ, တမ္ပိ ကေစိယေဝ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဘိဓမ္မာနုဋီကာယံ (ဓ။ သ။ အနုဋီ။ အကုသလကမ္မပထကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။
֍ ဋ္ဌ ၉။ မုသာတိ တတိယန္တော, ဒုတိယန္တော ဝါ နိပါတော မိစ္ဆာပရိယာယော, ကိရိယာပဓာနောတိ အာဟ ‘‘ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿာ’’တိအာဒိ။ ပုရေ ကရဏံ ပုရေက္ခာရော, ဝိသံဝါဒနဿ ပုရေက္ခာရော ယဿာတိ တထာ, တဿ ကမ္မပထပ္ပတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဘဉ္ဇနကော’’တိ ဝုတ္တံ, ပရဿ ဟိတဝိနာသကောတိ အတ္ထော။ မုသာဝါဒေါ ပန သသန္တကဿ အဒါတုကာမတာယ, ဟသာဓိပ္ပါယေန စ ဘဝတိ။ ဝစသာ ကတာ ဝါယာမပ္ပဓာနာ ကိရိယာ ဝစီပယောဂေါ။ တထာ ကာယေန ကတာ ကာယပယောဂေါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယော ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ, တင်္ခဏေ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ, ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’တိ’’ (ပါရာ။ ၂၀၀၊ ပါစိ။ ၄) ဧတဒေဝ ဟိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ။ ဣတရံ ‘‘ဘဏိတဿ ဟောတိ ‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’န္တိ’’ (ပါရာ။ ၂၀၀၊ ပါစိ။ ၄) ဝုတ္တံ ပန ဟောတု ဝါ, မာ ဝါ, အကာရဏမေတံ။ အဿာတိ ဝိသံဝါဒကဿ။ ‘‘စေတနာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဝိသံ ဝါဒေတိ ဧတေနာတိ ဝိသံဝါဒနံ, တဒေဝ ကာယဝစီပယောဂေါ, တံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ တထာ, ဣမိနာ မုသာသင်္ခါတေန ကာယဝစီပယောဂေန, မုသာသင်္ခါတံ ဝါ ကာယဝစီပယောဂံ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ, သမုဋ္ဌာပေတိ ဝါ ဧတေနာတိ မုသာဝါဒေါတိ အတ္ထမာဟ။ ‘‘ဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တေ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ လက္ခဏတ္တယံ ဝိဘာဝိတမေဝ ဟောတိ။
‘‘အတထံ ဝတ္ထု’’န္တိ လက္ခဏံ ပန အဝိဘာဝိတမေဝ မုသာ-သဒ္ဒဿ ပယောဂသင်္ခါတကိရိယာဝါစကတ္တာ။ တသ္မာ ဣဓ နယေ လက္ခဏဿ အဗျာပိတတာယ, မုသာ-သဒ္ဒဿ စ ဝိသံဝါဒိတဗ္ဗတ္ထဝါစကတာသမ္ဘဝတော ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ မုသာဝါဒလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လက္ခဏတောတိ သဘာဝတော။ တထာတိ တေန တထာကာရေန။ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ။ ဣမသ္မိံ ပန နယေ မုသာ ဝတ္ထု ဝဒီယတိ ဝုစ္စတိ ဧတေနာတိ မုသာဝါဒေါတိ နိဗ္ဗစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သော ယမတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ ကမ္မပထပ္ပတ္တဿ ဝတ္ထုဝသေန အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇဘာဝမာဟ။ ယဿ အတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပဂုဏတာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၆။) [သျ]အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဂုဏဝသေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတိယေဝ။
‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ မုသာဝါဒသာမညဿာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယာတိ, ဟိ ဟသာဓိပ္ပါယေနာတိ စ မုသာဝါဒသာမညတော ဝုတ္တံ။ ဥဘယတ္ထာပိ စ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရေနေဝ မုသာဝါဒေါ, န ပန ဝစနမတ္တေန။ တတ္ထ ပန စေတနာ ဗလဝတီ န ဟောတီတိ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ ဝုတ္တာ။ နဒီ မညေတိ နဒီ ဝိယ။ အပ္ပတာယ ဦနဿ အတ္ထဿ ပူရဏဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ပူရဏကထာ, ဗဟုတရဘာဝေန ဝုတ္တကထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တေနာကာရေန ဇာတော တဇ္ဇော, တဿ ဝိသံဝါဒနဿ အနုရူပေါတိ အတ္ထော။ ဝါယာမောတိ ဝါယာမသီသေန ပယောဂမာဟ။ ဝီရိယပ္ပဓာနာ ဟိ ကာယိကဝါစသိကကိရိယာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ, န ဝါယာမမတ္တံ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပယောဂေ ကတေပိ အပရေန တသ္မိံ အတ္ထေ အဝိညာတေ ဝိသံဝါဒနဿ အသိဇ္ဈနတော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနမ္ပိ ဧကသမ္ဘာရဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘အဘူတဝစနံ, ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ, ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနန’’န္တိ တယော သမ္ဘာရေ ဝဒန္တိ။ ကာယိကောဝ သာဟတ္ထိကောတိ ကောစိ မညေယျာတိ တံ နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘သော ကာယေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာယ စေ ကိရိယာယ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတီတိ တင်္ခဏေ ဝါ ဒန္ဓတာယ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝါ ဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယန္တိ ဝိသံဝါဒကော။ ကိရိယသမုဋ္ဌာပိကစေတနာက္ခဏေယေဝါတိ ကာယိကဝါစသိကကိရိယသမုဋ္ဌာပိကာယ စေတနာယ ပဝတ္တက္ခဏေ ဧဝ။ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတီတိ ဝိသံဝါဒနစေတနာသင်္ခါတေန မုသာဝါဒကမ္မုနာ သမ္ဗန္ဓီယတိ, အလ္လီယတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သစေပိ ဒန္ဓတာယ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ စိရေနာပိ ပရော တဒတ္ထံ ဇာနာတိ, သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တင်္ခဏေယေဝ ဗဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝါ’’တိ ဣဒံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု အာဂတနယေန ဝုတ္တန္တိ ဣဓ သင်္ဂဟဋ္ဌကထာယ သင်္ဂဟကာရဿ အတ္တနော မတိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ယထာ…ပေ… တထာ’’တိ ဧတေန သာဟတ္ထိကော ဝိယ အာဏတ္တိကာဒယောပိ ဂဟေတဗ္ဗာ, အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထိ ပရဿ ဝိသံဝါဒနဘာဝေန တဿဒိသတ္တာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၇။) [သျ]ဒဿေတိ, ‘‘ဣဒမဿ…ပေ… အာဏာပေန္တောပီ’’တိ အာဏတ္တိကဿ ဂဟဏေ ကာရဏံ, ‘‘ပဏ္ဏံ…ပေ… နိဿဇ္ဇန္တောပီ’’တိ နိဿဂ္ဂိယဿ, ‘‘အယမတ္ထော…ပေ… ဌပေန္တောပီ’’တိ ထာဝရဿ။ ယသ္မာ ဝိသံဝါဒေတီတိ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ပဏ္ဏံ လိခိတွာတိ တာလာဒီနံ ပဏ္ဏံ အက္ခရေန လိခိတွာ, ပဏ္ဏန္တိ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တိရောကုဋ္ဋာဒီသူ’’တိ [ကုဍ္ဍာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈)] ပဏ္ဏေ အက္ခရံ လေခနိယာ လိခိတွာတိ အတ္ထော။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ အတ္တနောမတိယာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလတ္တာ အနတ္တုက္ကံသနေန ဝုတ္တံ။ ကိဉှေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗကာရဏံ အတ္ထိ သယမေဝ ဝိစာရိတတ္တာ။
သစ္စန္တိ ဝစီသစ္စံ, သစ္စေန သစ္စန္တိ ပုရိမေန ဝစီသစ္စေန ပစ္ဆိမံ ဝစီသစ္စံ။ ပစ္စယဝသေန ဓာတုပဒန္တလောပံ သန္ဓာယ ‘‘သန္ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန –
‘‘ဝိပုဗ္ဗော ဓာ ကရောတျတ္ထေ, အဘိပုဗ္ဗော တု ဘာသနေ၊
နျာသံပုဗ္ဗော ယထာယောဂံ, နျာသာရောပနသန္ဓိသူ’’တိ။ –
ဓာ-သဒ္ဒမေဝ ဃဋနတ္ထေ ပဌန္တိ။ တသ္မာ ပရိယာယဝသေန ‘‘သန္ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဒဓိပ္ပါယံ ဒဿေတိ ‘‘န အန္တရန္တရာ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ အန္တရိတတ္တာတိ အန္တရာ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ န တာဒိသောတိ န ဧဝံဝဒနသဘာဝေါ။ ဇီဝိတဟေတုပိ, ပဂေဝ အညဟေတူတိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော။
‘‘သစ္စတော ထေတတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝိယ ထေတ-သဒ္ဒေါ ထိရပရိယာယော, ထိရဘာဝေါ စ သစ္စဝါဒိတာဓိကာရတ္တာ ကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ထိရကထောတိ အတ္ထော’’တိ။ ထိတဿ ဘာဝေါတိ ဟိ ထေတော, ထိရဘာဝေါ, တေန ယုတ္တတ္တာ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ထေတော နာမ။ ဟလိဒ္ဒီတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏကန္ဒနိပ္ဖတ္တကော ဂစ္ဆဝိသေသော။ ထုသော နာမ ဓညတ္တစော, ဓညပလာသော စ။ ကုမ္ဘဏ္ဍန္တိ မဟာဖလော သူပသမ္ပာဒကော လတာဝိသေသော။ ဣန္ဒခီလော နာမ ဂမ္ဘီရနေမော ဧသိကာထမ္ဘော။ ယထာ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ န ဌိတာ, ဧဝံ န ဌိတာ ကထာ ဧတဿာတိ နဌိတကထော [နထိရကထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈)] ယထာ ပါသာဏလေခါဒယော အဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ ဌိတာ, ဧဝံ ဌိတာ ကထာ ဧတဿာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၈။) [သျ]ဌိတကထောတိ [ထိရကထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈)] ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော ယထာ ကထာယ ဥပမာယော ဟောန္တိ, ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကထာယ ဟိ ဧတာ ဥပမာယောတိ။
ပတ္တိသင်္ခါတာ သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ပစ္စယိကောတိ အာဟ ‘‘ပတ္တိယာယိတဗ္ဗကော’’တိ။ ပတ္တိယာ အယိတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗာ ယ-ကာရာဂမေန, ဝါစာ။ သာ ဧတဿာတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗကော, တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓါယိတဗ္ဗကော’’တိ။ တဒေဝတ္ထံ ဗျတိရေကေန, အနွယေန စ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဝိသံဝါဒနတော။ ဣတရပက္ခေ စ အဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘လောက’’န္တိ ဧတေန ‘‘လောကဿာ’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီတိ ဒဿေတိ။
သတိပိ ပစ္စေကံ ပါဌက္ကမေ အညာသု အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာ ဒီသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ အကုသလကမ္မပထကထာ၊ မ။ နိ။ ၁။၈၉) သံဝဏ္ဏနာက္ကမေန တိဏ္ဏမ္ပိ ပဒါနံ ဧကတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကာတုံ ‘‘ယာယ ဝါစာယာ’’တိအာဒိမာဟ, ယာယ ဝါစာယ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရဿာတိ ယံ ဘိန္ဒိတုံ တံ ဝါစံ ဘာသတိ, တဿ။ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တော, သော ဒွန္ဒဂဗ္ဘဘာဝံ ဇောတေတုံ ကမ္မဒွယေ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော။ သုညဘာဝန္တိ ပိယဝိရဟိတတာယ ရိတ္တဘာဝံ။ သာတိ ယထာဝုတ္တာ သဒ္ဒသဘာဝါ ဝါစာ, ဧတေန ပိယဉ္စ သုညဉ္စ ပိယသုညံ, တံ ကရောတိ ဧတာယာတိ ပိသုဏာ နိရုတ္တိနယေနာတိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ, ပိသတီတိ ဝါ ပိသုဏာ, သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။
ဖရုသန္တိ သိနေဟာဘာဝေန လူခံ။ သယမ္ပိ ဖရုသာတိ ဒေါမနဿသမုဋ္ဌိတတ္တာ သဘာဝေန သယမ္ပိ ကက္ကသာ။ ဖရုသသဘာဝတော နေဝ ကဏ္ဏသုခါ။ အတ္ထဝိပန္နတာယ န ဟဒယင်္ဂမာ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမနယေ ဖရုသံ ကရောတီတိ ဝစနတ္ထေန ဝါ ဖလူပစာရေန ဝါ ဝါစာယ ဖရုသသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုတိယနယေ မမ္မစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကန္တနိဋ္ဌုရတာယ ရုဠှိသဒ္ဒဝသေန သဘာဝေန, ကာရဏူပစာရေန ဝါ ဝါစာယ ဖရုသသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ယေနာတိ ပလာပသင်္ခါတေန နိရတ္ထကဝစနေန။ သမ္ဖန္တိ ‘‘သ’’န္တိ ဝုတ္တံ သုခံ, ဟိတဉ္စ ဖလတိ ပဟရတိ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထေန ‘‘သမ္ဖ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ အတ္တနော, ပရေသဉ္စ အနုပကာရကံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ, တေနာဟ ‘‘နိရတ္ထက’’န္တိ, ဣမိနာ သမ္ဖံ ပလပတိ ဧတေနာတိ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၉။) [သျ]‘‘တေသ’’န္တိအာဒိနာ စေတနာယ ဖလဝေါဟာရေန ပိသုဏာဒိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘သာ ဧဝါ’’တိအာဒိနာ ပန စေတနာယ ပဝတ္တိပရိကပ္ပနာယ ဟေတုံ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ‘‘ပဟာယာ’’တိအာဒိဝစနသန္နိဓာနတော တဿာယေဝ စ ပဟာတဗ္ဗတာ ယုတ္တိတော အဓိပ္ပေတာတိ အတ္ထော။
တတ္ထာတိ တာသု ပိသုဏဝါစာဒီသု။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာတိ လောဘေန, ဒေါသေန ဝါ ဝိဗာဓိတစိတ္တဿ, ဥပတာပိတစိတ္တဿ ဝါ, ဒူသိတစိတ္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ‘‘စေတနာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ယေန သဟ ပရေသံ ဘေဒါယ ဝဒတိ, တဿ အတ္တနော ပိယကမျတာယာတိ အတ္ထော။ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ နာမ ပိသုဏံ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ ကတွာ။ သမာသဝိသယေ ဟိ မုချဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ဗျာသဝိသယေ ဥပစာရဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဿ ယတော ဘေဒံ ကရောတိ, တေသု အဘိန္နေသု အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ဘိန္နေသု မဟာသာဝဇ္ဇံ။ တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝိသေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ယဿ ပေသုညံ ဥပသံဟရတိ, သော ဘိဇ္ဇတု ဝါ, မာ ဝါ, တဿ တဒတ္ထဝိညာပနမေဝ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘တဿ တဒတ္ထဝိဇာနန’’န္တိ။ ဘေဒပုရေက္ခာရတာပိယကမျတာနမေကေကပက္ခိပနေန စတ္တာရော။ ကမ္မပထပ္ပတ္တိ ပန ဘိန္နေ ဧဝ။ ဣမေသန္တိ အနိယမတာယ ပရမ္မုခါပဝတ္တာနမ္ပိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ပရိဝတ္တမာနေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣတောတိ ဣဓ ပဒေသေ, ဝုတ္တာနံ ယေသံ သန္တိကေ သုတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
‘‘ဒွိန္န’’န္တိ နိဒဿနဝစနံ ဗဟူနမ္ပိ သန္ဓာနတော။ ‘‘မိတ္တာန’’န္တိအာဒိ ‘‘သန္ဓာန’’န္တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ, တေန ပါဠိယံ ‘‘ဘိန္နာန’’န္တိ ဧတဿ ကမ္မဘာဝံ ဒဿေတိ။ သန္ဓာနကရဏဉ္စ နာမ တေသမနုရူပကရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုကတ္တာ’’တိ။ အနုပ္ပဒါတာတိ အနုဗလပ္ပဒါတာ, အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဗလပ္ပဒါနံ, အနုဝတ္တနဉ္စာတိ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓာနဿာတိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဗလဝသေန, အနုဝတ္တနဝသေန စ သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဒါနံ, ရက္ခဏံ ဝါ ဒဠှီကရဏံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဠှီကမ္မံ ကတ္တာ’’တိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော။ ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ သမဂ္ဂေါတိ ဟိ တဒဓိဋ္ဌာနာနံ ဝသေန တဗ္ဗိသေသနတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘သမဂ္ဂေ’’တိပိ ပဌန္တိ, တဒယုတ္တံ ‘‘ယတ္ထာ’’တိအာဒိဝစနေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ ယသ္မာ ပန အာကာရေန ဝိနာပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ သမဂ္ဂေသူတိ သမဂ္ဂဘူတေသု ဇနကာယေသု, တေနာဟ ‘‘တေ ပဟာယာ’’တိအာဒိ။ တပ္ပကတိယတ္ထောပိ ကတ္တုအတ္ထောဝါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၀။) [သျ]ဒဿေတိ ‘‘နန္ဒတီ’’တိ ဣမိနာ။ တပ္ပကတိယတ္ထေန ဟိ ‘‘ဒိသွာပိ သုတွာပီ’’တိ ဝစနံ သုပပန္နံ ဟောတိ။ သမဂ္ဂေ ကရောတိ ဧတာယာတိ သမဂ္ဂကရဏီ။ သာယေဝ ဝါစာ, တံ ဘာသိတာတိ အတ္ထမာဟ ‘‘ယာ ဝါစာ’’တိအာဒိနာ။ တာယ ဝါစာယ သမဂ္ဂကရဏံ နာမ။ ‘‘သုခါ သံဃဿ သာမဂ္ဂီ, သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၁၉၄) သမဂ္ဂါနိသံသဒဿနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သာမဂ္ဂိဂုဏပရိဒီပိကမေဝါ’’တိ။ ဣတရန္တိ တဗ္ဗိပရီတံ ဘေဒနိကံ ဝါစံ။
မမ္မာနီတိ ဒုဋ္ဌာရူနိ, တဿဒိသတာယ ပန ဣဓ အက္ကောသဝတ္ထူနိ ‘‘မမ္မာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ ဒုဋ္ဌာရူသု ယေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ ဃဋိတေသု စိတ္တံ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ ဟောတိ, တထာ တေသု ဒသသုဇာတိအာဒီသု အက္ကောသဝတ္ထူသု ဖရုသဝါစာယ ဖုသိတမတ္တေသူတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မမ္မာနိ ဝိယ မမ္မာနိ, ယေသု ဖရုသဝါစာယ ဆုပိတမတ္တေသု ဒုဋ္ဌာရူသု ဝိယ ဃဋ္ဋိတေသု စိတ္တံ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ ဟောတိ, ကာနိ ပန တာနိ? ဇာတိအာဒီနိ အက္ကောသဝတ္ထူနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) ‘‘ယဿ သရီရပ္ပဒေသဿ သတ္ထာဒိပဋိဟနေန ဘုသံ ရုဇ္ဇနံ, သော မမ္မံ နာမ။ ဣဓ ပန ယဿ စိတ္တဿ ဖရုသဝါစာဝသေန ဒေါမနဿသင်္ခါတံ ဘုသံ ရုဇ္ဇနံ, တံ မမ္မံ ဝိယာတိ မမ္မ’’န္တိ အပရေ။ တာနိ မမ္မာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ ဘိဇ္ဇန္တိ ယေနာတိ မမ္မစ္ဆေဒကော, သွေဝ ကာယဝစီပယောဂေါ, တာနိ သမုဋ္ဌာပေတီတိ တထာ။ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသာ ဝါစာ ဖရုသံ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ ကတွာ။ ‘‘ဖရုသစေတနာ’’ ဣစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဧကန္တဖရုသစေတနာ’’တိ ဝစနံ ဒုဋ္ဌစိတ္တတာယ ဧဝ ဖရုသစေတနာ အဓိပ္ပေတာ, န ပန သဝနဖရုသတာမတ္တေနာတိ ဉာပနတ္ထံ။ တဿာတိ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ ဧဝ။ အာဝိဘာဝတ္ထန္တိ ဖရုသဝါစာဘာဝဿ ပါကဋကရဏတ္ထံ။ တဿာတိ ဝါ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ ဧဝ, ဖရုသဝါစာဘာဝဿာတိ အတ္ထော။ တထေဝါတိ မာတုဝုတ္တာကာရေနေဝ, ဥဋ္ဌာသိ အနုဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။ သစ္စကိရိယန္တိ ယံ ‘‘စဏ္ဍာ တံ မဟိံသီ အနုဗန္ဓတူ’’တိ ဝစနံ မုခေန ကထေသိ, တံ မာတုစိတ္တေ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘တံ မာ ဟောတု, ယံ ပန ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ မယှံ ဥပရိ န ပတတူ’’တိ ကာရဏံ စိတ္တေန စိန္တေသိ, တဒေဝ မာတုစိတ္တေ အတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘တမေဝ ဟောတူ’’တိ သစ္စကရဏံ, ကတ္တဗ္ဗသစ္စံ ဝါ။ တတ္ထေဝါတိ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနေယေဝ။ ဗဒ္ဓါ ဝိယာတိ ယောတ္တာဒိနာ ပရိဗန္ဓိ ဝိယ။ ဧဝံ မမ္မစ္ဆေဒကောတိ ဧတ္ထ သဝနဖရုသတာမတ္တေန မမ္မစ္ဆေဒကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၁။) [သျ]ပယောဂေါတိ ဝစီပယောဂေါ။ စိတ္တသဏှတာယာတိ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ အဘာဝမာဟ။ တတောယေဝ ဟိ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာ, ကမ္မဘာဝံ ပန န သက္ကာ ဝါရေတုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မာတာပိတရော ဟီ’’တိအာဒိနာပိ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ဧဝံ ဗျတိရေကဝသေန စေတနာဖရုသတာယ ဖရုသဝါစာဘာဝံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ အနွယဝသေန သာဓေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ ဖရုသာ ဝါစာ ဟောတိယေဝါတိ အတ္ထော သာတိ ဖရုသဝါစာ။ ယန္တိ ပုဂ္ဂလံ။
ဧတ္ထာပိ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, ဣတရာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဘေဒေပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဖရုသဝါစာ ပယုဇ္ဇတိ, တဿ သမ္မုခါယေဝ သီသံ ဧတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧကေ ပန ‘‘ပရမ္မုခါပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါ’’တိ။ တတ္ထာယမဓိပ္ပါယော ယုတ္တော သိယာ, သမ္မုခါ ပယောဂေ အဂါရဝါဒီနံ ဗလဝဘာဝတော သိယာ စေတနာ ဗလဝတီ, ပရဿ စ တဒတ္ထဝိဇာနနံ, န တထာ ပရမ္မုခါ။ ယထာ ပန အက္ကောသိတေ မတေ အာဠဟနေ ကတာ ခမနာ ဥပဝါဒန္တရာယံ နိဝတ္တေတိ, ဧဝံ ပရမ္မုခါ ပယုတ္တာပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါတိ သက္ကာ ဉာတုန္တိ, တသ္မာ ဥဘယတ္ထာပိ ဖရုသဝါစာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနမညတြ တယောဝ တဿာ သမ္ဘာရာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တာတိ။ ကုပိတစိတ္တန္တိ အက္ကောသနာဓိပ္ပါယေနေဝ ဝုတ္တံ, န ပန မရဏာဓိပ္ပါယေန။ မရဏာဓိပ္ပါယေန ဟိ သတိ စိတ္တကောပေ အတ္ထသိဒ္ဓိယာ, တဒဘာဝေ စ ယထာရဟံ ပါဏာတိပါတဗျာပါဒါဝ ဟောန္တိ။
ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော ဣလတိ စိတ္တံ, ပုဂ္ဂလော ဝါ ကမ္ပတိ ဧတေနာတိ ကတွာ။ ဧတ္ထာတိ –
‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ, ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊
အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ, ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅)၊ –
ဣမိဿာ ဥဒါနဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ နိဒ္ဒေါသတာယ ‘‘နေလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ စိတ္တော ဂဟပတိ အာယသ္မတာ ကာမဘူထေရေန ပုဋ္ဌော သံယုတ္တာဂမဝရေ သဠာယတနဝဂ္ဂေ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ခေါ ဘန္တေ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇) ဝါစာ နာမ သဒ္ဒသဘာဝါ တံတဒတ္ထနိဗန္ဓနာတိ သာဒုရသသဒိသတ္တာ မဓုရမေဝ ဗျဉ္ဇနံ, အတ္ထော စ တဗ္ဘာဝတောတိ အတ္ထမေဝ သန္ဓာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၂။) [သျ]''ဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ, အတ္ထမဓုရတာယာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသနပရနိပါတောပိ ဟိ လောကေ ဒိဿတိ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိအာဒီသု။ အပိစ အဝယဝါပေက္ခနေ သတိ ‘‘မဓုရံ ဗျဉ္ဇနံ ယဿာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗော။ သုခါတိ သုခကရဏီ, သုခဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဏ္ဏသူလန္တိ ကဏ္ဏသင်္ကုံ။ ကဏ္ဏသဒ္ဒေန စေတ္ထ သောတဝိညာဏပဋိဗဒ္ဓတဒနုဝတ္တကာ ဝိညာဏဝီထိယော ဂဟိတာ။ ဝေါဟာရကထာ ဟေသာ သုတ္တန္တဒေသနာ, တဿာ ဝဏ္ဏနာ စ, တထာ စေဝ ဝုတ္တံ ‘‘သကလသရီရေ ကောပံ, ပေမ’’န္တိ စ။ န ဟိ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတော ကောပေါ, ပေမော စ သကလသရီရေ ဝတ္တတိ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ သုခေန စိတ္တံ ပဝိသတိ ယထာဝုတ္တကာရဏဒွယေနာတိ အတ္ထော, အလုတ္တသမာသော စေသ ယထာ ‘‘အမတင်္ဂတော’’တိ။ ပုရေတိ ဂုဏပါရိပုရေ, တေနာဟ ‘‘ဂုဏပရိပုဏ္ဏတာယာ’’တိ။ ပုရေ သံဝဍ္ဎာ ပေါရီ, တာဒိသာ နာရီ ဝိယာတိ ဝါစာပိ ပေါရီတိ အတ္ထမာဟ ‘‘ပုရေ’’တိအာဒိနာ။ သုကုမာရာတိ သုတရုဏာ။ ဥပမေယျပက္ခေ ပန အဖရုသတာယ မုဒုကဘာဝေါ ဧဝ သုကုမာရတာ။ ပုရဿာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသီဝါစကော သဟစရဏဝသေန ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ, တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ ဧသာတိ တံသမ္ဗန္ဓီနိဒ္ဒေသာ ဝါစာ။ ဧဝရူပီ ကထာတိ အတ္ထတ္တယေန ပကာသိတာ ကထာ။ ကန္တာတိ ကာမိတာ တုဋ္ဌာ ယထာ ‘‘ပက္ကန္တော’’တိ, မာန-သဒ္ဒဿ ဝါ အန္တဗျပ္ပဒေသော, ကာမိယမာနာတိ အတ္ထော။ ယထာ ‘‘အနာပတ္တိ အသမနုဘာသန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၆, ၄၃၀, ၄၄၁) မနံ အပ္ပေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာ’’တိ။ တထာကာရိနီတိ အတ္ထော။ အတော ဗဟုနော ဇနဿာတိ ဣဓ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ, န တု ပုရိမသ္မိံ ဝိယ ကတ္တရိ။
ကာမံ တေဟိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ, သော ပန အဖလတ္တာ ဘာသိတတ္ထပရိယာယေန အတ္ထောယေဝ နာမ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနတ္ထဝိညာပိကာ’’တိ။ အပိစ ပယောဇနတ္ထာဘာဝတော အနတ္ထာ, ဝါစာ, တံ ဝိညာပိကာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ သမ္ဖံ ပလပန္တိ ဧတာယာတိ ကတွာ။ အာသေဝနံ ဘာဝနံ ဗဟုလီကရဏံ။ ယံ ဇနံ ဂါဟာပယိတုံ ပဝတ္တိတော, တေန အဂ္ဂဟိတေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, ဂဟိတေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဘာရတနာမကာနံ ဒွေဘာတုကရာဇူနံ ယုဒ္ဓကထာ, ဒသဂိရိယက္ခေန သီတာယ နာမ ဒေဝိယာ အာဟရဏကထာ, ရာမရညာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၃။) [သျ]ပစ္စာဟရဏကထာ, ယထာ တံ အဓုနာ ဗာဟိရကေဟိ ပရိစယိတာ သက္ကဋဘာသာယ ဂဏ္ဌိတာ ရာမပုရာဏဘာရတပုရာဏာဒိကထာတိ, ဧဝမာဒိကာ နိရတ္ထကကထာ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာရတ…ပေ… ပုရေက္ခာရတာ’’တိ။
‘‘ကာလဝါဒီ’’တိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိသန္ဒဿနံ ယထာ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈, ၁၉၄) ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ဝိဟရတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ကထံ ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ အပေက္ခာသမ္ဘဝတော ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ဝိရတိ ကထန္တိ အာဟ ‘‘နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတ သတ္ထော’’တိ။ တဉ္စ ဒဏ္ဍသတ္ထနိဓာနံ ကထန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဥတ္တရုတ္တရံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ဥပါယသန္ဒဿနံ။ တထာ အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိသန္ဒဿန’’န္တိ။ အတ္ထသံဟိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဘာဝံ အနုလောမေတိ, တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာလေ ဝဒန္တေနာပိ ဥဘယတ္ထ အသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောကပရလောကဟိတသမ္ပာဒနကံ, တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနာပိ န လောကိယဓမ္မနိဿိတမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ ခေါ လောကုတ္တရဓမ္မနိဿိတမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မနိဿိတော ဟောတိ, တထာ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပါတိမောက္ခသံဝရော, သတိဉာဏခန္တိဝီရိယသံဝရောတိ ဟိ ပဉ္စန္နံ သံဝရဝိနယာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စန္နံ ပဟာနဝိနယာနဉ္စ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော စ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ, ကိစ္စကရော စ ဟောတိ, နာညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဇ္ဈာသယဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ, ပုစ္ဆာယ စ ဝသေန ဩတိဏ္ဏေ ဒေသနာဝိသယေ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတုဒါဟရဏသံသန္ဒနာနိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၄။) [သျ]တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဂမ္ဘီရုဒါနပဟူတတ္ထဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟိကာယ ဒေသနာယ ပရေ ယထာဇ္ဈာသယံ ပရမတ္ထသိဒ္ဓိယံ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထာပိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တကာလန္တိ ဝတ္တဗ္ဗဝစနဿ အနုရူပကာလံ, တတ္ထ ဝါ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗကာလံ။ သဘာဝဝသေနေဝ ဘူတတာတိ အာဟ ‘‘သဘာဝမေဝါ’’တိ။ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အတ္ထဝါဒီ။ အတ္ထဝဒနဉ္စ တန္နိဿိတဝါစာကထနမေဝါတိ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထသန္နိဿိတမေဝ ကတွာ’’တိ။ ဓမ္မဝါဒီ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
နိဓေတိ သန္နိဓာနံ ကရောတိ ဧတ္ထာတိ နိဓာနံ။ ဌပနောကာသော။ ‘‘ဌာနဝတီ’’တိ ဝုတ္တေ တသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတုံ ယုတ္တာတိပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဟဒယေ’’တိအာဒိ။ နိဓာနဝတီပိ ဝါစာ ကာလယုတ္တာဝ အတ္ထာဝဟာ, တသ္မာ ‘‘ကာလေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘နိဓာနဝတိံ’’ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဧတဿာပေက္ခဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဧဝရူပိ’’န္တိအာဒိနာ။ ဣစ္ဆိတတ္ထနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ အပဒိသိတဗ္ဗော, အပဒိသီယတိ ဝါ ဣစ္ဆိတတ္ထော အနေနာတိ အပဒေသော, ဥပမာ, ဟေတုဒါဟရဏာဒိကာရဏံ ဝါ, တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သာပဒေသာ, ဝါစာ, တေနာဟ ‘‘သဥပမံ သကာရဏန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာတိ ယာဝတာ ပရိယောသာနံ သမ္ဘဝတိ, တာဝတာ မရိယာဒံ ဒဿေတွာ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ…ပေ… ဘာသတီ’’တိ။ သိခမပ္ပတ္တာ ဟိ ကထာ အတ္ထာဝဟာ နာမ န ဟောတိ။ အတ္ထသံဟိတန္တိ ဧတ္ထ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဘာသိတတ္ထပရိယာယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနေကေဟိပီ’’တိအာဒိ။ ဘာသိတတ္ထော စ နာမ သဒ္ဒါနုသာရေန အဓိဂတော သဗ္ဗောပိ ပကတျတ္ထပစ္စယတ္ထဘာဝတ္ထာဒိကော, တတောယေဝ ဘဂဝတော ဝစနံ ဧကဂါထာပဒမ္ပိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဧကတ္တာဒိနန္ဒိယာဝတ္တာဒိနယေဟိ အနေကေဟိပိ နိဒ္ဓါရဏက္ခမတာယ ပရိယာဒါတုမသက္ကုဏေယျံ အတ္ထမာဝဟတီတိ။ ဧဝံ အတ္ထသာမညတော သံဝဏ္ဏေတွာ ဣစ္ဆိတတ္ထဝိသေသတောပိ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ယံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထဝါဒိနာ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထောယေဝ ဟိ ဣဓ ဂဟိတော။ နနု သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝစနံ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတတ္ထသဟိတံယေဝ, ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ အန္တောလီနစောဒနံ ပရိသောဓေတိ ‘‘န အည’’န္တိအာဒိနာ။ အညမတ္ထံ ပဌမံ နိက္ခိပိတွာ အနနုသန္ဓိဝသေန ပစ္ဆာ အညမတ္ထံ န ဘာသတိ။ ယထာနိက္ခိတ္တာနုသန္ဓိဝသေနေဝ ပရိယောသာပေတွာ ကထေတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၀။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တမူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘဇိတွာ သတိပိ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနဿ သံဝရသီလသင်္ဂဟေ ဥပရိဂုဏသင်္ဂဟတော, လောကိယပုထုဇ္ဇနာဝိသယတော စ ဥတ္တရိဒေသနာယ သင်္ဂဟိတုံ တံ ပရိဟရိတွာ ပစုရဇနပါကဋံ အာစာရသီလမေဝ ဝိဘဇန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ပါဠိယံ သမ္ဗန္ဓော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝိဇာယန္တိ ဝိရုဟန္တိ ဧတေဟီတိ ဗီဇာနိ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထာနံ သာရဖလာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဘဝန္တိ, အဟုဝုန္တိ စာတိ ဘူတာ, ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာတာ, ဝဍ္ဎိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဝဍ္ဎမာနကာနံ ဝဍ္ဎိတွာ, ဌိတာနဉ္စ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ယထာက္ကမမဓိဝစနံ။ ဝိရုဠှမူလာ ဟိ နီလဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တာ တရုဏရုက္ခဂစ္ဆာ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတာ မဟန္တာ ရုက္ခဂစ္ဆာ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာတိ။ ဂါမောတိ သမူဟော, သော စ သုဒ္ဓဋ္ဌကဓမ္မရာသိ, ဗီဇာနံ, ဘူတာနဉ္စ တထာလဒ္ဓသမညာနံ အဋ္ဌဓမ္မာနံ ဂါမော, တေယေဝ ဝါ ဂါမောတိ တထာ။ အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ဟိ သမုဒါယဿ အဘာဝတော ဒုဝိဓေနာပိ အတ္ထေန တေယေဝ တိဏရုက္ခလတာဒယော ဂယှန္တိ။
အပိစ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဟရိတဘာဝမာပန္နာ ရုက္ခဂစ္ဆာဒယော ဒေဝတာ ပရိဂ္ဂယှန္တိ, တသ္မာ ဘူတာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနတာယ ဂါမောတိ ဘူတဂါမောတိပိ ဝဒန္တိ, တေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ အယံ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ရူပံရူပံ, ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ စ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမာရမ္ဘော ဣဓ ဝိကောပနံ, တဉ္စ ဆေဒနာဒိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဆေဒနဘေဒနပစနာဒိဘာဝေနာ’’တိ။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ, စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒနာဘာဝတော, ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော, ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော, စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာဒီနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝတာဘာဝေ ကာရဏံ။ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ, တထာ ကဋုကမ္ဗိလာသာဒိနာ ဒေါဟဠာဒယော။ တတ္ထ ကသ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၆။) [သျ]ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော, တန္နိဿိတသတ္တာနုကမ္ပနတော စ။ တေနေဝါဟ အာဠဝကာနံ ရုက္ခစ္ဆေဒနာဒိဝတ္ထူသု ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၈၉)။
ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ, တမဿ အတ္ထိ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမေဝ ဘုဉ္ဇနတောတိ ဧကဘတ္တိကော။ တယိဒံ ဧကဘတ္တံ ကဒါ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတရာသဘတ္တ’’န္တိအာဒိ, ဒွီသု ဘတ္တေသု ပါတရာသဘတ္တံ သန္ဓာယာဟာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါတော အသိတဗ္ဗန္တိ ပါတရာသံ။ သာယံ အသိတဗ္ဗန္တိ သာယမာသံ, တဒေဝ ဘတ္တံ တထာ။ ဧက-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ မဇ္ဈနှိကကာလပရိစ္ဆေဒဘာဝေန ပယုတ္တော, န တဒန္တောဂဓဝါရဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ။
ရတ္တိယာ ဘောဇနံ ဥတ္တရပဒလောပတော ရတ္တိသဒ္ဒေန ဝုတ္တံ, တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ တထာယေဝါဓိပ္ပါယသမ္ဘဝတော, တေနာဟ ‘‘ရတ္တိယာ’’တိအာဒိ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ, တဒညော ဝိကာလော။ တတ္ထ ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ အပရနှောဝ ဣဓ ဝိကာလောတိ ပါရိသေသနယေန တတိယပဒဿ အတ္ထံ ဒီပေတုံ ‘‘အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈနှိကေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘာဝသာဓနော စေတ္ထ ဘောဇန-သဒ္ဒေါ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထဝါစကောတိ ဒီပေတိ ‘‘ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ ဘောဇန’’န္တိ ဣမိနာ။ ကဿ ပန တဒဇ္ဈောဟရဏန္တိ? ယာမကာလိကာဒီနမနုညာတတ္တာ, ဝိကာလဘောဇနသဒ္ဒဿ စ ယာဝကာလိကဇ္ဈောဟရဏေယေဝ နိရုဠှတ္တာ ‘‘ယာဝကာလိကဿာ’’တိ ဝိညာယတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာဝသေသော အာစရိယာနံ နယော – ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘောဇနံ, ယာဂုဘတ္တာဒိ သဗ္ဗံ ယာဝကာလိကဝတ္ထု။ ယထာ စ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ ဧတ္ထ ရတ္တိဘောဇနံ ရတ္တိသဒ္ဒေန ဝုစ္စတိ, ဧဝမေတ္ထ ဘောဇနဇ္ဈောဟရဏံ ဘောဇနသဒ္ဒေန။ ဝိကာလေ ဘောဇနံ ဝိကာလဘောဇနံ, တတော ဝိကာလဘောဇနာ။ ဝိကာလေ ယာဝကာလိကဝတ္ထုဿ အဇ္ဈောဟရဏာတိ အတ္ထောတိ။ ဤဒိသာ ဂုဏဝိဘူတိ န ဗုဒ္ဓကာလေယေဝါတိ အာဟ ‘‘အနောမာနဒီတီရေ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန ပါဠိယံ အနုသန္ဓိက္ကမော – ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမေဝ ဘုဉ္ဇနတော ‘‘ဧကဘတ္တိကော’’တိ ဝုတ္တေ ရတ္တိဘောဇနောပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၇။) [သျ]သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ သာယနှဘောဇီပိ ဧကဘတ္တိကော သိယာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။
သင်္ခေပတော ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀, ၅၀, ၁၁၆, ၁၂၄) နယပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော သာသနံ သဆန္ဒရာဂပ္ပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ နာနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ ဝိသုစတိ သာသနံ ဝိဇ္ဈတိ အနနုလောမိကဘာဝေနာတိ ဝိသူကံ, ပဋိဝိရုဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြ ဥပမံ ဒဿေတိ ‘‘ပဋာဏီဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ, ပဋာဏီသင်္ခါတံ ကီလံ ဝိယ ဘူတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိသူက’’န္တိ ဧတဿ ပဋာဏီဘူတန္တိ အတ္ထမာဟာတိပိ ဝဒန္တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ, ပရေဟိ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညတော ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စသဒ္ဒေန သာမညနိဒ္ဒေသနယေန ဂဟိတံ, ဧကသေသနယေန ဝါ။ တထာ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေဟိ ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနီတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ သုဒ္ဓဟေတုတာဇောတနဝသေန ဟိ ဒွါဓိပ္ပါယိကာ ဧတေ သဒ္ဒါ။ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတဉ္စ ဝိသူကဒဿနဉ္စ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနံ, သမာဟာရဝသေနေတ္ထ ဧကတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယထာပါဌံ ဝါကျာဝတ္ထိကန္တဝစနေန သဟ သမုစ္စယသမာသဒဿနတ္ထံ ‘‘နစ္စာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဤဒိသေသု။ (ဒဿနဝိသယေ မယူရနစ္စာဒိပဋိက္ခိပနေန နစ္စာပနဝိသယေပိ ပဋိက္ခိပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ) ‘‘နစ္စာဒီနိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တတ္ထသမတ္ထနံ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန, ယထာသကံ ဝါ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသမ္ဘဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဇာနာတိ အညတြ အတိနိပါတမတ္တာ’’တိ။
‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ စာ’’တိ ဧတေန အဝိသူကဘူတဿ ပန ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယ ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတမ္ပိ စေတ္ထ ဂီတံ န ဝဋ္ဋတိ, ဂီတူပသံဟိတော ပန ဓမ္မော ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ကတ္ထစိ ပန န-ကာရဝိပရိယာယေန ပါဌော ဒိဿတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ စ ဂီတော စေ ဓမ္မာနုလောမတ္ထပဋိသံယုတ္တောပိ န ဝဋ္ဋတိ, ဓမ္မော စေ ဂီတသဒ္ဒပဋိသံယုတ္တောပိ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၈။) [သျ]ဂီတဿရေန ဓမ္မော ဂါယိတဗ္ဗော, ယော ဂါယေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၄၉) ဟိ ဒေသနာယ ဧဝ ပဋိက္ခေပေါ, န သဝနာယ။ ဣမဿ စ သိက္ခာပဒဿ ဝိသုံ ပညာပနတော ဝိညာယတိ ‘‘ဂီတဿရေန ဒေသိတောပိ ဓမ္မော န ဂီတော’’တိ။ ယဉ္စ သက္ကပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗသဒ္ဒံ နိဒ္ဓရန္တေန ‘‘ယံ ပန အတ္ထနိဿိတံ ဓမ္မနိဿိတံ ကုမ္ဘဒါသိဂီတမ္ပိ သုဏန္တဿ ပသာဒေါ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နိဗ္ဗိဒါ ဝါ သဏ္ဌာတိ, ဧဝရူပေါ သဒ္ဒေါ သေဝိတဗ္ဗော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၅) ဝုတ္တံ, တံ အသမာဒါနသိက္ခာပဒဿ သေဝိတဗ္ဗတာမတ္တပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ သမာဒါနသိက္ခာပဒဿ ဟိ ဧဝရူပံ သုဏန္တဿ သိက္ခာပဒသံဝရံ ဘိဇ္ဇတိ ဂီတသဒ္ဒဘာဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝိနယဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘ဂီတန္တိ နဋာဒီနံ ဝါ ဂီတံ ဟောတု, အရိယာနံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ရတနတ္တယဂုဏူပသံဟိတံ သာဓုကီဠနဂီတံ ဝါ, အသံယတဘိက္ခူနံ ဓမ္မဘာဏကဂီတံ ဝါ, အန္တမသော ဒန္တဂီတမ္ပိ, ယံ ‘‘ဂါယိဿာမာ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဩကူဇိတံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗမေတံ ဂီတံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၅၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၃၄။၂၅)။
ကိဉ္စာပိ မာလာ-သဒ္ဒေါ လောကေ ဗဒ္ဓပုပ္ဖဝါစကော, သာသနေ ပန ရုဠှိယာ အဗဒ္ဓပုပ္ဖေသုပိ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ ဗဒ္ဓမဗဒ္ဓံ ဝါ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘မာလာ’’ တွေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖ’’န္တိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓ’’န္တိ စေတ္ထ ဝါသစုဏ္ဏဓူပါဒိကံ ဝိလေပနတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ။ ဝုတ္တတ္ထံ ဝိယ ဟိ ဝုစ္စမာနတ္ထမန္တရေနာပိ သဒ္ဒေါ အတ္ထဝိသေသဝါစကော။ ဆဝိရာဂကရဏန္တိ ဝိလေပနေန ဆဝိယာ ရဉ္ဇနတ္ထံ ပိသိတွာ ပဋိယတ္တံ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ။ ပိဠန္ဓနံ ဓာရဏံ။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ မဏ္ဍနံ။ ဂန္ဓဝသေန, ဆဝိရာဂဝသေန စ သာဒိယနံ ဝိဘူသနံ။ တဒေဝတ္ထံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဒီပေတိ ‘‘တတ္ထ ပိဠန္ဓန္တော’’တိအာဒိနာ။ တထာ စေဝ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယမ္ပိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၇) ဝုတ္တံ, ပရမတ္ထဇောတိကာယံ ပန ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယံ ‘‘မာလာဒီသု ဓာရဏာဒီနိ ယထာသင်္ချံ ယောဇေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ယောဇေန္တေန ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကိံ ပနေတံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယာယာ’’တိအာဒိ။ ယာယ ဒုဿီလျစေတနာယ ကရောတိ, သာ ဣဓ ကာရဏံ။ ‘‘တတော ပဋိဝိရတော’’တိ ဟိ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ဧတေနေဝ ‘‘မာလာ…ပေ… ဝိဘူသနာနံ ဌာနံ, မာလာ…ပေ… ဝိဘူသနာနေဝ ဝါ ဌာန’’န္တိ သမာသမ္ပိ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၄၉။) [သျ]တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စေတနာဒိဓမ္မောယေဝ ဟိ ဓာရဏာဒိကိရိယာ။ တတ္ထ စ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကာရဏံ သဟဇာတာဒေါပကာရကတော, ပဓာနတော စ။ ‘‘စေတယိတွာ ကမ္မံ ကရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဓာရဏာဒိဘူတာ ဧဝ စ စေတနာ ဌာနန္တိ။ ဌာန-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ဒွန္ဒပဒတော သုယျမာနတ္တာ။
ဥစ္စာတိ ဥစ္စသဒ္ဒေန အကာရန္တေန သမာနတ္ထံ အာကာရန္တံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ အစ္စုဂ္ဂတဝါစကန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တ’’န္တိ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ, မဉ္စာဒိ။ သမဏသာရုပ္ပရဟိတတ္တာ, ဂဟဋ္ဌေဟိ စ သေဋ္ဌသမ္မတတ္တာ အကပ္ပိယပစ္စတ္ထရဏံ ‘‘မဟာသယန’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိသီဒနံ ပနေတ္ထ သယနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာပိ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’တိ ဧသ နိဒ္ဒေသော ဧကသေသနယေန ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဧတသ္မိမ္ပိ ဝိကပ္ပေ အာသနပုဗ္ဗကတ္တာ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိရိယာဝါစကအာသနသယနသဒ္ဒလောပတော ဥတ္တရပဒလောပနိဒ္ဒေသောတိပိ ဝိနယဋီကာယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၂။၁၀၆) ဝုတ္တံ။
ဇာတမေဝ ရူပမဿ န ဝိပ္ပကာရန္တိ ဇာတရူပံ, သတ္ထုဝဏ္ဏံ။ ရဉ္ဇီယတိ သေတဝဏ္ဏတာယ, ရဉ္ဇန္တိ ဝါ ဧတ္ထ သတ္တာတိ ရဇတံ ယထာ ‘‘နေသံ ပဒက္ကန္တ’’န္တိ။ ‘‘စတ္တာရော ဝီဟယော ဂုဉ္ဇာ, ဒွေ ဂုဉ္ဇာ မာသကော ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏေန ဝီသတိမာသကော နီလကဟာပဏော ဝါ ဒုဒြဒါမကာဒိကော ဝါ တံတံဒေသဝေါဟာရာနုရူပံ ကတော ကဟာပဏော။ လောဟာဒီဟိ ကတော လောဟမာသကာဒိကော။ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီတိ ပရိယာဒါနဝစနံ။ ဝေါဟာရန္တိ စ ကယဝိက္ကယဝသေန သဗ္ဗောဟာရံ။ အညေဟိ ဂါဟာပနေ, ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘န ဥဂ္ဂဏှာပေတိ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယတီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟဏံ။ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ။ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနံ။ တိဝိဓမ္ပေတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟေတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဝုတ္တန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၀။) [သျ]အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာတိအာဒီသုပိ။
နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိယာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ‘‘သတ္တဝိဓဿာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဋ္ဌိဒိနပရိပါကော သုကဓညဝိသေသော သာလိ နာမ သလီယတေ သီလာဃတေတိ ကတွာ။ ဒဗ္ဗဂုဏပကာသေ ပန –
‘‘အထ ဓညံ တိဓာ သာလိ-သဋ္ဌိကဝီဟိဘေဒတော၊
သာလယော ဟေမန္တာ တတြ, သဋ္ဌိကာ ဂိမှဇာ အပိ၊
ဝီဟယော တွာသဠှာချာတာ, ဝဿကာလသမုဗ္ဘ ဝါ’’တိ။ –
ဝုတ္တံ။ ဝဟတိ, ဗြူဟေတိ ဝါ သတ္တာနံ ဇီဝိတန္တိ ဝီဟိ, သဿံ။ ယုဝိတဗ္ဗော မိဿိတဗ္ဗောတိ ယဝေါ။ သော ဟိ အတိလူခတာယ အညေန မိဿေတွာ ပရိဘုဉ္ဇီယတိ။ ဂုဓတိ ပရိဝေဓတိ ပလိဗုဒ္ဓတီတိ ဂေါဓူမော, ယံ ‘‘မိလက္ခဘောဇန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ သောဘနတ္တာ ကမနီယဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ကင်္ဂု, အတိသုခုမဓညဝိသေသော။ ဝရီယတိ အတိလူခတာယ နိဝါရီယတိ, ခုဒ္ဒါပဋိဝိနယနတော ဝါ ဘဇီယတီတိ ဝရကော။ ကောရံ ရုဓိရံ ဒူသတီတိ ကုဒြူသကော, ဝဏ္ဏသင်္ကမနေန ယော ‘‘ဂေါဝဍ္ဎနော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ တာနိ သတ္တပိ သပ္ပဘေဒါ နိဓာနေ ပေါသနေ သာဓုတ္တေန ‘‘ဓညာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ သမ္ပဋိစ္ဆနံ, ပရာမသနဉ္စ ဣဓ ပဋိဂ္ဂဟဏသဒ္ဒေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဘေသဇ္ဇံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ။ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။ မံသ-သဒ္ဒေန မစ္ဆာနမ္ပိ မံသံ ဂဟိတံ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အာမကမံသမစ္ဆာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ မစ္ဆမံသံ အနုညာတံ အဒိဋ္ဌံ, အသုတံ, အပရိသင်္ကိတန္တိ ဝါ ပယောဂဿ ဒဿနတော ဝိရူပေကသေသနယော ဒဿိတော အနေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကာမံ လောကိယာ –
‘‘အဋ္ဌဝဿာ ဘဝေ ဂေါရီ, ဒသဝဿာ တု ကညကာ၊
သမ္ပတ္တေ ဒွါဒသဝဿေ, ကုမာရီတိဘိဓီယတေ’’တိ။ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၁။) [သျ]ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန ပုရိသန္တရဂတာဂတဝသေန ဣတ္ထိကုမာရိကာဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထီတိ ပုရိသန္တရဂတာ’’တိအာဒိ။ ဒါသိဒါသဝသေနေဝါတိ ဒါသိဒါသဝေါဟာရဝသေနေဝ။ ဧဝံ ဝုတ္တေတိ တာဒိသေန ကပ္ပိယဝစနေန ဝုတ္တေ။ ဝိနယဋ္ဌကထာသု အာဂတဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိနယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သော ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၄) ဂဟေတဗ္ဗော။
ဗီဇံ ခိပန္တိ ဧတ္ထ, ခိတ္တံ ဝါ ဗီဇံ တာယတီတိ ခေတ္တံ, ကေဒါရောတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ရုဟတီ’’တိ။ အပရဏ္ဏဿ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တမန္နံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ န-ကာရဿ ဏ-ကာရံ ကတွာ, သာလိအာဒိ။ ဝသန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ အပရဏ္ဏာနိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထူတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဝတ္ထု နာမာ’’တိအာဒိနာ။ ပုဗ္ဗဏ္ဏဿ အပရံ ပဝတ္တမန္နံ အပရဏ္ဏံ ဝုတ္တနယေန။ ဧဝံ အဋ္ဌကထာနယာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ခေတ္တံ နာမ ယတ္ထ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ဝါ အပရဏ္ဏံ ဝါ ဇာယတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၄) ဝုတ္တဝိနယပါဠိနယာနုရူပမ္ပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယတ္ထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တဒတ္ထာယာတိ ခေတ္တတ္ထာယ။ အကတဘူမိဘာဂေါတိ အပရိသင်္ခတော တဒုဒ္ဒေသိကော ဘူမိဘာဂေါ။ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထု သီသေနာ’’တိအာဒိနာ နိဒဿနမတ္တမေတန္တိ ဒဿေတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပေါက္ခရဏီကူပါဒယော သင်္ဂဟိတာ။
ဒူတဿ ဣဒံ, ဒူတေန ဝါ ကာတုမရဟတီတိ ဒူတေယျံ။ ပဏ္ဏန္တိ လေခသာသနံ။ သာသနန္တိ မုခသာသနံ။ ဃရာ ဃရန္တိ အညသ္မာ ဃရာ အညံ ဃရံ။ ခုဒ္ဒကဂမနန္တိ ဒူတေယျဂမနတော အပ္ပတရဂမနံ, အနဒ္ဓါနဂမနံ ရဿဂမနန္တိ အတ္ထော။ တဒုဘယေသံ အနုယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါတိ အာဟ ‘‘တဒုဘယကရဏ’’န္တိ။ တသ္မာတိ တဒုဘယကရဏဿေဝ အနုယောဂဘာဝတော။
ကယနံ ကယော, ပရမ္ပရာ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဓနဿ ဒါနံ။ ကီ-သဒ္ဒဉှိ ဒဗ္ဗဝိနိမယေ ပဌန္တိ ဝိက္ကယနံ ဝိက္ကယော, ပဌမမေဝ အတ္တနော ဓနဿ ပရေသံ ဒါနန္တိ ဝဒန္တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယာဒီသု ပန ‘‘ကယ’’န္တိ ပရဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ။ ဝိက္ကယန္တိ အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ ဒါန’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၉၄) ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ‘‘ကယိတဉ္စ ဟောတိ ပရဘဏ္ဍံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကရောန္တေန, ဝိက္ကီတဉ္စ အတ္တနော ဘဏ္ဍံ ပရဟတ္ထဂတံ ကရောန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၅) ဝိနယဋ္ဌကထာဝစနေန သမေတိ။ ဝဉ္စနံ မာယာကရဏံ, ပဋိဘာနကရဏဝသေန ဥပါယကုသလတာယ ပရသန္တကဂ္ဂဟဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တုလာ နာမ ယာယ တုလီယတိ ပမီယတိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၂။) [သျ]တာယ ကူဋံ ‘‘တုလာကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ကရောန္တော တုလာယ ရူပအင်္ဂဂဟဏာကာရပဋိစ္ဆန္နသဏ္ဌာနဝသေန ကရောတီတိ စတုဗ္ဗိဓတာ ဝုတ္တာ။ အတ္တနာ ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ ပစ္ဆာဘာဂေ, ပရေသံ ဒါတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကတွာ မိနေန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂဏှန္တော ပစ္ဆာဘာဂေ’’တိအာဒိ။ အက္ကမတိ နိပ္ပီဠတိ, ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မူလေ ရဇ္ဇုန္တိ တုလာယ မူလေ ယောဇိတံ ရဇ္ဇုံ။ တထာ အဂ္ဂေ။ တန္တိ အယစုဏ္ဏံ။
ကနတိ ဒိဗ္ဗတီတိ ကံသော, သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ ဘောဇနပါနပတ္တာ။ ဣဓ ပန သောဝဏ္ဏမယေ ပါနပတ္တေတိ အာဟ ‘‘သုဝဏ္ဏပါတီ’’တိ။ တာယ ဝဉ္စနန္တိ နိကတိဝသေန ဝဉ္စနံ။ ‘‘ပတိရူပကံ ဒဿေတွာ ပရသန္တကဂဟဏဉှိ နိကတိ, ပဋိဘာနကရဏဝသေန ပန ဥပါယကုသလတာယ ဝဉ္စန’’န္တိ နိကတိဝဉ္စနံ ဘေဒတော ကဏှဇာတကဋ္ဌကထာဒီသု (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၀။၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၄၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၁၆၅၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၈ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန တဒုဘယမ္ပိ ‘‘ဝဉ္စန’’မိစ္စေဝ။ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိနာ ဟိ ပတိရူပကံ ဒဿေတွာ ပရသန္တကဂဟဏမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သမဂ္ဃတရန္တိ တာသံ ပါတီနံ အညမညံ သမကံ အဂ္ဃဝိသေသံ။ ပါသာဏေတိ ဘူတာဘူတဘာဝသဉ္ဇာနနကေ ပါသာဏေ။ ဃံသနေနေဝ သုဝဏ္ဏဘာဝသညာပနံ သိဒ္ဓန္တိ ‘‘ဃံသိတွာ’’တွေဝ ဝုတ္တံ။
ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒိမိနနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ, တသ္မိံ ဘေဒေါ ဆိဒ္ဒကရဏံ ဟဒယဘေဒေါ။ တိလာဒီနံ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတာ သိခါယေဝ သိခါ, တဿာ ဘေဒေါ ဟာပနံ သိခါဘေဒေါ။
ရဇ္ဇုယာ ဘေဒေါ ဝိသမကရဏံ ရဇ္ဇုဘေဒေါ။ တာနီတိ သပ္ပိတေလာဒီနိ။ အန္တောဘာဇနေတိ ပဌမံ နိက္ခိတ္တဘာဇနေ။ ဥဿာပေတွာတိ ဥဂ္ဂမာပေတွာ, ဥဒ္ဓံ ရာသိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆိန္ဒန္တောတိ အပနေန္တော။
ကတ္တဗ္ဗကမ္မတော ဥဒ္ဓံ ကောဋနံ ပဋိဟနနံ ဥက္ကောဋနံ။ အဘူတကာရီနံ လဉ္ဇဂ္ဂဟဏံ, န ပန ပုန ကမ္မာယ ဥက္ကောဋနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဿာမိကေ…ပေ… ဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ ဥပါယေဟီတိ ကာရဏပတိရူပကေဟိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ဝဉ္စနေ။ ‘‘ဝတ္ထု’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဧကံ ဝတ္ထု’’န္တိ ဝဒန္တော အညာနိပိ အတ္ထိ ဗဟူနီတိ ဒဿေတိ။ အညာနိပိ ဟိ သသဝတ္ထုအာဒီနိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တာနိ။ မိဂန္တိ မဟန္တံ မိဂံ။ တေန ဟီတိ မိဂဂ္ဂဟဏေ ဥယျောဇနံ, ယေန ဝါ ကာရဏေန ‘‘မိဂံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ, တေန ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၃။) [သျ]ဟိ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ယောဂဝသေနာတိ ဝိဇ္ဇာဇပ္ပနာဒိပယောဂဝသေန။ မာယာဝသေနာတိ မန္တဇပ္ပနံ ဝိနာ အဘူတဿာပိ ဘူတာကာရသညာပနာယ စက္ခုမောဟနမာယာယ ဝသေန။ ယာယ ဟိ အမဏိအာဒယောပိ မဏိအာဒိအာကာရေန ဒိဿန္တိ။ ပါမင်္ဂေါ နာမ ကုလာစာရယုတ္တော အာဘရဏဝိသေသော, ယံ လောကေ ‘‘ယညောပဝိတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝက္ကလိတ္ထေရာပဒါနေပိ ဝုတ္တံ –
‘‘ပဿထေတံ မာဏဝကံ, ပီတမဋ္ဌနိဝါသနံ၊
ဟေမယညောပဝိတ္တင်္ဂံ, ဇနနေတ္တမနောဟရ’’န္တိ။ (အပ။ ၂။၅၄။၄၀)၊
တဒဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ပီတမဋ္ဌနိဝါသနန္တိ သိလိဋ္ဌသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဝတ္ထေ နိဝတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဟေမယညောပဝိတ္တင်္ဂန္တိ သုဝဏ္ဏပါမင်္ဂလဂ္ဂိတဂတ္တန္တိ အတ္ထော’’တိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၄။၄၀) သဝနံ သဌနံ သာဝိ, အနုဇုကတာ, တေနာဟ ‘‘ကုဋိလယောဂေါ’’တိ, ဇိမှတာယောဂေါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧတေသံယေဝါ’’တိအာဒိနာ တုလျာဓိကရဏတံ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ လဒ္ဓဂုဏဒဿနံ။ ယေ ပန စတုန္နမ္ပိ ပဒါနံ ဘိန္နာဓိကရဏတံ ဝဒန္တိ, တေသံ ဝါဒမာဟ ‘‘ကေစီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ‘‘ကေစီ’’တိ သာရသမာသကာရကာ အာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ, တေသံ တံ န ယုတ္တံ ဝဉ္စနေန သင်္ဂဟိတဿေဝ ပုန ဂဟိတတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိနာ။
မာရဏန္တိ မုဋ္ဌိပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဟိံသနံ ဝိဟေဌနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တု ပါဏာတိပါတံ။ ဝိဟေဌနတ္ထေပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၈၀) မာရဏ-သဒ္ဒေါပိ ဣဓ ဝိဟေဌနေယေဝ ဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘ပုဗ္ဗေ ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’တိအာဒီသု သယံကာရော, ဣဓ ပရံကာရော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န သက္ကာ တထာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ, ဆ ပယောဂါ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂါဟဘာဝသာမညေပိ သတိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိသေသဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ။ ယထာ စ ပရသန္တကဿ ဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေပိ သတိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ, န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ တထာဝိဘဇိတဗ္ဗဿာဘာဝတော, တသ္မာ ယထာဝုတ္တောယေဝတ္ထော သုန္ဒရတရောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၄။) [သျ]ဝိပရာမောသောတိ ဝိသေသေန သမန္တတော ဘုသံ မောသာပနံ မုယှနကရဏံ, ထေနနံ ဝါ။ ထေယျံ စောရိကာ မောသောတိ ဟိ ပရိယာယော။ သော ကာရဏဝသေန ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဟိမဝိပရာမောသော’’တိအာဒိ။ မုသန္တီတိ စောရေန္တိ, မောသေန္တိ ဝါ မုယှနံ ကရောန္တိ, မောသေတွာ တေသံ သန္တကံ ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယန္တိ စ တဿာ ကိရိယာယ ပရာမသနံ။ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နံ ဇနန္တိ ပရပက္ခေပိ အဓိကာရော။ အာလောပနံ ဝိလုမ္ပနံ အာလောပေါ။ သဟသာ ကရဏံ သဟသာကာရော။ သဟသာ ပဝတ္တိတာ သာဟသိကာ, သာဝ ကိရိယာ တထာ။
ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ‘‘သဟသာကာရာ ပဋိဝိရတော’’တိ ပရိယောသာနေန ဧတပ္ပရိမာဏေန ပါဌေန။ အန္တရဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ ပါဠိယံ ယထာရုတမာဂတဝသေနေဝ ဆဗ္ဗီသတိသိက္ခာပဒသင်္ဂဟမေတံ သီလံ ယေဘုယျေန သိက္ခာပဒါနမဝိဘတ္တတ္တာ စူဠသီလံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသေန ဟိ ဣဓ စူဠမဇ္ဈိမာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဓမ္မဝသေန။ တထာ ဟိ ဣဓသင်္ခိတ္တေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သိက္ခာပဒါနံ အဝိဘတ္တာနံ ဝိဘဇနဝသေန မဇ္ဈိမသီလဒေသနာ ပဝတ္တာ, တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈိမသီလံ ဝိတ္ထာရေန္တော’’တိ။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဇ္ဈိမသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁။ ‘‘ယထာ ဝါ ပနေကေ ဘောန္တော’’တိအာဒိဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓမာဟ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထာယမဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထေ, တေန ဣမမတ္ထံ ဝိကပ္ပေတိ ‘‘ဥဿာဟံ ကတွာ မမ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနောပိ ပုထုဇ္ဇနော ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိနာ ပရာနုဒ္ဒေသိကနယေန ဝါ သဗ္ဗထာပိ အာစာရသီလမတ္တမေဝ ဝဒေယျ, န တဒုတ္တရိံ။ ‘‘ယထာပနေကေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏဘာဝံ ပဋိဇာနမာနာ, ပရေဟိ စ တထာ သမ္ဘာဝိယမာနာ တဒနုရူပပဋိပတ္တိံ အဇာနနတော, အသမတ္ထနတော စ န အဘိသမ္ဘုဏန္တိ, န ဧဝမယံ။ အယံ ပန သမဏော ဂေါတမော သဗ္ဗထာပိ သမဏသာရုပ္ပပဋိပတ္တိံ ပူရေသိယေဝါ’’တိ ဧဝံ အညုဒ္ဒေသိကနယေန ဝါ သဗ္ဗထာပိ အာစာရသီလမတ္တမေဝ ဝဒေယျ, န တဒုတ္တရိန္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၅။) [သျ]ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရေ ဝိကပ္ပနတ္ထေနေဝ ဥပနျာသာဒိအတ္ထဿ သိဇ္ဈနတော။ ဧကေတိ အညေ။ ‘‘ဧကစ္စေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဘောန္တောတိ သာဓူနံ ပိယသမုဒါဟာရော။ သာဓဝေါ ဟိ ပရေ ‘‘ဘောန္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဝါ သမာလပန္တိ။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတတာယ သမဏာ။ ဇာတိမတ္တေန စ ဗြာဟ္မဏာတိ။
သဒ္ဓါ နာမ ဣဓ စတုဗ္ဗိဓေသု ဌာနေသူတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ကမ္မကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓေနေဝ ဣဓလောကပရလောကသဒ္ဒဟနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧတ္ထ ကမ္မံ ဝိပစ္စတိ, ကမ္မဖလဉ္စ အနုဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တဒတ္ထံ ဗျတိရေကတော ဉာပေတိ ‘‘အယံ မေ’’တိအာဒိနာ။ ပဋိကရိဿတီတိ ပစ္စုပကာရံ ကရိဿတိ။ တဒေဝ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဧဝံဒိန္နာနိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒေသနာသီသမတ္တံ ပဓာနံ ကတွာ နိဒဿနတော။ တေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စယံ နိဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပနာ’’တိအာဒိ။
‘‘သေယျထိဒ’’န္တိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘သော ကတမော’’တိ အတ္ထေ ဧကော နိပါတော, နိပါတသမုဒါယော ဝါ, တေန စ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘပဒေ သဒ္ဒက္ကမေန အပ္ပဓာနဘူတောပိ ဗီဇဂါမဘူတဂါမော ဝိဘဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ပဓာနဘူတော ဝိယ ပဋိနိဒ္ဒိသီယတိ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော အညော အတ္ထက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ကတမော သော ဗီဇဂါမဘူတဂါမော’’တိ။ တသ္မိဉှိ ဝိဘတ္တေ တဗ္ဗိသယသမာရမ္ဘောပိ ဝိဘတ္တောဝ ဟောတိ။ ဣမမတ္ထဉှိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ သမာရမ္ဘံ အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စ ပါဠိယံ ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒိနာ သော နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ, မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇန္တိ ဣဓ ဒွိဓာ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတော န စောဒေတဗ္ဗမေတံ ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ပုစ္ဆိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ ဝိဘတ္တော’’တိ။ တတ္ထ ဟိ ပဌမေန အတ္ထေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, ဒုတိယေန ဘူတဂါမော, ဒုဝိဓောပေသ သာမညနိဒ္ဒေသေန ဝါ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ ဧကသေသနယေန ဝါ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗဉှေတ’’န္တိအာဒိံ။ အတီဝ ဝိသတိ ဘေသဇ္ဇပယောဂေသူတိ အတိဝိသံ, အတိဝိသာ ဝါ, ယာ ‘‘မဟောသဓ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ ကစ္ဆကောတိ ကာဠကစ္ဆကော, ယံ ‘‘ပိလက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ကပိတ္ထနောတိ အမ္ဗိလင်္ကုရဖလော သေတရုက္ခော။ သော ဟိ ကမ္ပတိ စလတီတိ ကပိထနော ထနပစ္စယေန, ကပီတိ ဝါ မက္ကဋော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၆။) [သျ]တဿ ထနသဒိသံ ဖလံ ယဿာတိ ကပိတ္ထနော။ ‘‘ကပိတ္ထနောတိ ပိပ္ပလိရုက္ခော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၀၈) ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ ဖဠုဗီဇံ နာမ ပဗ္ဗဗီဇံ။ အဇ္ဇကန္တိ သေတပဏ္ဏာသံ။ ဖဏိဇ္ဇကန္တိ သမီရဏံ။ ဟိရိဝေရန္တိ ဝါရံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝိရုဟနသမတ္ထမေဝါ’’တိ ဣမိနာ။ ဣတရဉှိ အဗီဇသင်္ချံ ဂတံ, တဉ္စ ခေါ ရုက္ခတော ဝိယောဇိတမေဝ။ အဝိယောဇိတံ ပန တထာ ဝါ ဟောတု, အညထာ ဝါ ‘‘ဘူတဂါမော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ ယထာဝုတ္တေန ဒုတိယဋ္ဌေန။ ဝိနယာ (ပါစိ။ ၉၁) နုရူပတော တေသံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၁၂။ သန္နိဓာနံ သန္နိဓိ, တာယ ကရီယတေတိ သန္နိဓိကာရော, အန္နပါနာဒိ။ ဧဝံ ကာရ-သဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ သန္ဓာယ ‘‘သန္နိဓိကာရပရိဘောဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယမပရော နယော – ယထာ ‘‘အာစယံ ဂါမိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေန ‘‘အာစယဂါမိနော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀) နိဒ္ဒေသော ကတော, ဧဝမိဓာပိ ‘‘သန္နိဓိကာရံ ပရိဘောဂ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေန ‘‘သန္နိဓိကာရပရိဘောဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, သန္နိဓိံ ကတွာ ပရိဘောဂန္တိ အတ္ထော။ ဝိနယဝသေနာတိ ဝိနယာဂတာစာရဝသေန။ ဝိနယာဂတာစာရော ဟိ ဥတ္တရလောပေန ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုတ္တော, ကာယဝါစာနံ ဝါ ဝိနယနံ ဝိနယော။ သုတ္တန္တနယပဋိပတ္တိယာ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ဝိနယာစာရောယေဝ ဣဓ လဗ္ဘတိ။ သမ္မာ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခေါတိ စ ဝိနယာစာရဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ သုတ္တန္တနယပဋိပတ္တိ ဧဝ။ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ အပရဇ္ဇူတိ အပရသ္မိံ ဒိဝသေ။ ဒတွာတိ ပရိဝတ္တနဝသေန ဒတွာ။ ဌပါပေတွာတိ စ အတ္တနော သန္တကကရဏေန ဌပါပေတွာ။ တေသမ္ပိ သန္တကံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟာဒိဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုတ္တန္တနယဝသေန သလ္လေခေါ ဧဝ န ဟောတိ။
ယာနိ စ တေသံ အနုလောမာနီတိ ဧတ္ထ သာနုလောမဓညရသံ, မဓုကပုပ္ဖရသံ, ပက္ကဍာကရသဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသာ သဗ္ဗေပိ ဖလပုပ္ဖပတ္တရသာ အနုလောမပါနာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာပရိစ္ဆေဒကာလံ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတန္တိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၇။) [သျ]သန္နိဓီယတေတိ သန္နိဓိ, ဝတ္ထမေဝ။ ပရိယာယတိ ကပ္ပီယတီတိ ပရိယာယော, ကပ္ပိယဝါစာနုသာရေန ပဋိပတ္တိ, တဿ ကထာတိ ပရိယာယကထာ။ တဗ္ဗိပရီတော နိပ္ပရိယာယော, ကပ္ပိယမ္ပိ အနုပဂ္ဂမ္မ သန္တုဋ္ဌိဝသေန ပဋိပတ္တိ, ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကာရဏေ, တသ္မာ ကပ္ပိယကာရဏဝသေန ဝုတ္တာ ကထာ ပရိယာယကထာ။ တဒပိ အဝတွာ သန္တုဋ္ဌိဝသေန ဝုတ္တာ နိပ္ပရိယာယော။ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ အညဿ ဒါနာကာရဒဿနံ။ ပါဠိယာ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသော။ အတ္ထဿ ပုစ္ဆာ ပရိပုစ္ဆနံ။ ‘‘အဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ အဒါနေ သလ္လေခကောပနံ ဒဿေတိ။ အပ္ပဟောန္တေတိ ကာတုံ အပ္ပဟောနကေ သတိ။ ပစ္စာသာယာတိ စီဝရပဋိလာဘာသာယ။ အနုညာတကာလေတိ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကော ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသော, အတ္ထတေ ကထိနေ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသေန သဟ ဟေမန္တိကာ စတ္တာရော မာသာ, ပိဋ္ဌိသမယေ ယော ကောစိ ဧကော မာသောတိ ဧဝံ တတိယကထိနသိက္ခာပဒါဒီသု အနုညာတသမယေ။ သုတ္တန္တိ စီဝရသိဗ္ဗနသုတ္တံ။ ဝိနယကမ္မံ ကတွာတိ မူလစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပစ္စာသာစီဝရမေဝ မူလစီဝရံ ကတွာ ဌပေတဗ္ဗံ, တံ ပုန မာသပရိဟာရံ လဘတိ, ဧတေန ဥပါယေန ယာဝ ဣစ္ဆတိ, တာဝ အညမညံ မူလစီဝရံ ကတွာ ဌပေတုံ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တနယေန, ဝိကပ္ပနာဝသေန ဝါ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ။ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘သန္နိဓိ စ ဟောတိ သလ္လေခဉ္စ ကောပေတီ’’တိ။
ဥပရိ မဏ္ဍပသဒိသံ ပဒရစ္ဆန္နံ, သဗ္ဗပလိဂုဏ္ဌိမံ ဝါ ဆာဒေတွာ ကတံ ဝယှံ။ ဥဘောသု ပဿေသု သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ ဂေါပါနသိယော ဒတွာ ဂရုဠပက္ခကနယေန ကတာ သန္ဒမာနိတာ။ ဖလကာဒိနာ ကတံ ပီဌကယာနံ သိဝိကာ။ အန္တောလိကာသင်္ခါတာ ပဋပေါဋလိကာ ပါဋင်္ကီ။ ‘‘ဧကဘိက္ခုဿ ဟီ’’တိအာဒိ တဒတ္ထဿ သမတ္ထနံ။ အရညတ္ထာယာတိ အရညဂမနတ္ထာယ။ ဓောတပါဒကတ္ထာယာတိ ဓောဝိတပါဒါနမနုရက္ခဏတ္ထာယ။ သံဟနိတဗ္ဗာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာတိ သံဃာဋာ, ဥပါဟနာယေဝ သံဃာဋာ တထာ, ယုဂဠဘူတာ ဥပါဟနာတိ အတ္ထော။ အညဿ ဒါတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မဉ္စောတိ နိဒဿနမတ္တံ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ ပီဌဘိသာဒယော နိသီဒနသယနယောဂ္ဂါ ဂဟေတဗ္ဗာ တေသုပိ တထာပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။
အာဗာဓပစ္စယာ ဧဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ ဂန္ဓာ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဒဿေတိ ‘‘ကဏ္ဍုကစ္ဆုဆဝိဒေါသာဒိအာဗာဓေ သတီ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘လက္ခဏေ ဟိ သတိ ဟေတုတ္ထောပိ ကတ္ထစိ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ တတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၈။) [သျ]ကဏ္ဍူတိ ခဇ္ဇု။ ကစ္ဆူတိ ဝိတစ္ဆိကာ။ ဆဝိဒေါသောတိ ကိလာသာဒိ။ အာဟရာပေတွာတိ ဉာတိပဝါရိတတော ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဝါ န ယေန ကေနစိ ဝါ အာကာရေန ဟရာပေတွာ။ ဘေသဇ္ဇပစ္စယေဟိ ဂိလာနဿ ဝိညတ္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ, ဂန္ဓံ ဂဟေတွာ ကဝါဋေ ပဉ္စင်္ဂုလိကံ ဒါတုံ, ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရေ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော ‘‘ဒွါရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဃရဓူပနံ ဝိဟာရဝါသနာ, စေတိယဃရဝါသနာ ဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယပဋိမာပူဇာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။
ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ, ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂါရဟံ ဝတ္ထု, တသ္မာ ယထာဝုတ္တာနမ္ပိ ပသင်္ဂံ နိဝါရေတုံ ‘‘ဝုတ္တာဝသေသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ, ပါရိသေသနယတော ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တာဝသေသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံ ပနေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိ။ တထာရူပေ ကာလေတိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဒုက္ကရာဒိကာလေ။ ဝလ္လူရောတိ သုက္ခမံသံ။ ဘာဇန-သဒ္ဒေါ သပ္ပိတေလဂုဠသဒ္ဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗော တဒဝိနာဘာဝိတ္တာ။ ကာလဿေဝါတိ ပဂေဝ။ ဥဒကကဒ္ဒမေတိ ဥဒကေ စ ကဒ္ဒမေ စ။ နိမိတ္တေ စေတံ ဘုမ္မံ, ဘာဝလက္ခဏေ ဝါ။ အစ္ဆထာတိ နိသီဒထ။ ဘုဉ္ဇန္တဿေဝါတိ ဘုဉ္ဇတော ဧဝ ဘိက္ခုနော, သမ္ပဒါနဝစနံ, အနာဒရတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ကိရိယန္တရာဝစ္ဆေဒနယောဂေန ဟေတ္ထ အနာဒရတာ။ ဂီဝါယာမကန္တိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ, ဂီဝံ အာယမေတွာ အာယတံ ကတွာတိ အတ္ထော, ယထာ ဝါ ဘုတ္တေ အတိဘုတ္တတာယ ဂီဝါ အာယမိတဗ္ဗာ ဟောတိ, တထာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ စတုမာသမ္ပီတိ ဝဿာနဿ စတ္တာရော မာသေပိ။ ကုဋုမ္ဗံ ဝုစ္စတိ ဓနံ, တဒဿတ္ထီတိ ကုဋုမ္ဗိကော, မုဏ္ဍော စ သော ကုဋုမ္ဗိကော စာတိ မုဏ္ဍကုဋုမ္ဗိကော, တဿ ဇီဝိကံ တထာ, တံ ကတွာ ဇီဝတီတိ အတ္ထော။ နယဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အာမိသပဒေန ဒဿိတာနံ သန္နိဓိဝတ္ထူနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဗ္ဗိရဟိတံ သမဏပဋိပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခုနော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဂုဠပိဏ္ဍော တာလပက္ကပ္ပမာဏ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ စတုဘာဂမတ္တန္တိ ကုဋုမ္ဗမတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧကာ တဏ္ဍုလနာဠီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန တဿာ စတုဘာဂေါ ဧကပတ္ထောတိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ကုဍုဝေါ ပသတော ဧကော, ပတ္ထော တေ စတုရော သိယုံ၊
အာဠှကော စတုရော ပတ္ထာ, ဒေါဏံ ဝါ စတုရာဠှက’’န္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၉။) [သျ]ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာဟရာပေတွာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဂေဝ ယထာလဒ္ဓံ။ ‘‘အဖာသုကကာလေ’’တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဌပိတဿ ပရိဘောဂေါ သလ္လေခံ န ကောပေတီတိ ဒဿေတိ။ သမ္မုတိကုဋိကာဒယော စတဿော, အဝါသာဂါရဘူတေန ဝါ ဥပေါသထာဂါရာဒိနာ သဟ ပဉ္စကုဋိယော သန္ဓာယ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္နိဓိ နာမ နတ္ထိ တတ္ထ အန္တောဝုတ္ထအန္တောပက္ကဿ အနုညာတတ္တာ။ ‘‘တထာဂတဿာ’’တိအာဒိနာ အဓိကာရာနုရူပံ အတ္ထံ ပယောဇေတိ။ ပိလောတိကခဏ္ဍန္တိ ဇိဏ္ဏစောဠခဏ္ဍံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃။ ‘‘ဂီဝံ ပသာရေတွာ’’တိ ဧတေန သယမေဝ အာပါထဂမနေ ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္တကမ္ပီတိ ဝိနိစ္ဆယဝိစာရဏာ ဝတ္ထုကိတ္တနမ္ပိ။ ပယောဇနမတ္တမေဝါတိ ပဒတ္ထယောဇနမတ္တမေဝ။ ယဿ ပန ပဒဿ ဝိတ္ထာရကထံ ဝိနာ န သက္ကာ အတ္ထော ဝိညာတုံ, တတ္ထ ဝိတ္ထာရကထာပိ ပဒတ္ထသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။
ကုတူဟလဝသေန ပေက္ခိတဗ္ဗတော ပေက္ခံ, နဋသတ္ထဝိဓိနာ ပယောဂေါ။ နဋသမူဟေန ပန ဇနသမူဟေ ကတ္တဗ္ဗဝသေန ‘‘နဋသမ္မဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဇနာနံ သမ္မဒ္ဒေ သမူဟေ ကတန္တိ ဟိ သမ္မဇ္ဇံ။ သာရသမာသေ ပန ‘‘ပေက္ခာမဟ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ, ‘‘သမ္မဇ္ဇဒဿနုဿဝ’’န္တိ တေသံ မတေ အတ္ထော။ ဘာရတနာမကာနံ ဒွေဘာတုကရာဇူနံ, ရာမရညော စ ယုဇ္ဈနာဒိကံ တပ္ပသုတေဟိ အာစိက္ခိတဗ္ဗတော အက္ခာနံ။ ဂန္တုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, ပဂေဝ တံ သောတုံ။ ပါဏိနာ တာဠိတဗ္ဗံ သရံ ပါဏိဿရန္တိ အာဟ ‘‘ကံသတာဠ’’န္တိ, လောဟမယော တူရိယဇာတိဝိသေသော ကံသော, လောဟမယပတ္တော ဝါ, တဿ တာဠနသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ ပါဏီနံ တာဠနသရန္တိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ပါဏိတာဠန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဃနသင်္ခါတာနံ တူရိယဝိသေသာနံ တာဠနံ ဃနတာဠံ နာမ, ဒဏ္ဍမယသမ္မတာဠံ သိလာတလာကတာဠံ ဝါ။ မန္တေနာတိ ဘူတာဝိသနမန္တေန။ ဧကေတိ သာရသမာသာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ, ယထာ စေတ္ထ, ဧဝမိတော ပရေသုပိ ‘‘ဧကေ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု။ တေ ကိရ ဒီဃနိကာယဿတ္ထဝိသေသဝါဒိနော။ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠံ နာမ ရုက္ခသာရဒဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ စတုရဿအမ္ဗဏံ ကတွာ စတူသု ပဿေသု ဓမ္မေန ဩနဒ္ဓိတွာ ဝါဒိတဘဏ္ဍဿ တာဠနံ။ တဉှိ ဧကာဒသဒေါဏပ္ပမာဏမာနဝိသေသသဏ္ဌာနတ္တာ ‘‘အမ္ဗဏက’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဗိမ္ဗိသကန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ တထာ ကုမ္ဘသဏ္ဌာနတာယ ကုမ္ဘော, ဃဋောယေဝ ဝါ, တဿ ဓုနနန္တိ ခုဒ္ဒကဘာဏကာ။ အဗ္ဘောက္ကိရဏံ ရင်္ဂဗလိကရဏံ။ တေ ဟိ နစ္စဋ္ဌာနေ ဒေဝတာနံ ဗလိကရဏံ နာမ ကတွာ ကီဠန္တိ, ယံ ‘‘နန္ဒီ’’တိပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၀။) [သျ]ဝုစ္စတိ။ ဣတ္ထိပုရိသသံယောဂါဒိကိလေသဇနကံ ပဋိဘာနစိတ္တံ သောဘနကရဏတော သောဘနကရံ နာမ။ ‘‘သောဘနဃရက’’န္တိ သာရသမာသေ ဝုတ္တံ။ စဏ္ဍာယ အလန္တိ စဏ္ဍာလံ, အယောဂုဠကီဠာ။ စဏ္ဍာလာ နာမ ဟီနဇာတိကာ သုနခမံသဘောဇိနော, တေသံ ဣဒန္တိ စဏ္ဍာလံ။ သာဏေ ဥဒကေန တေမေတွာ အညမညံ အာကောဋနကီဠာ သာဏဓောဝနကီဠာ။ ဝံသေန ကတံ ကီဠနံ ဝံသန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဠုံ ဥဿာပေတွာ ကီဠန’’န္တိ။
နိခဏိတွာတိ ဘူမိယံ နိခါတံ ကတွာ။ နက္ခတ္တကာလေတိ နက္ခတ္တယောဂဆဏကာလေ။ တမတ္ထံ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ ဒသကနိပါတပါဠိယာ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆) သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိစေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဋ္ဌိဓောဝနေ။ ဣန္ဒဇာလေနာတိ အဋ္ဌိဓောဝနမန္တံ ပရိဇပ္ပေတွာ ယထာ ပရေ အဋ္ဌီနိယေဝ ပဿန္တိ, န မံသာဒီနိ, ဧဝံ မံသာဒီနမန္တရဓာပနမာယာယ။ ဣန္ဒဿ ဇာလမိဝ ဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတုံ သမတ္ထနတော ‘‘ဣန္ဒဇာလ’’န္တိ မာယာ ဝုစ္စတိ ဣန္ဒစာပါဒယော ဝိယ။ အဋ္ဌိဓောဝနန္တိ အဋ္ဌိဓောဝနကီဠာ။
ဟတ္ထိအာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတုန္တိ ဟတ္ထိအာဒီသု အဘိရုဟိတွာ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈနံ, ဟတ္ထိအာဒီဟိ စ သဒ္ဓိံ သယမေဝ ယုဇ္ဈနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဟတ္ထိအာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အညေဟိ ယုဇ္ဈိတုံ, သယံ ဝါ ယုဇ္ဈိတုန္တိ ဟိ အတ္ထော။ တေတိ ဟတ္ထိအာဒယော။ အညမညံ မထေန္တိ ဝိလောထေန္တီတိ မလ္လာ, ဗာဟုယုဒ္ဓကာရကာ, တေသံ ယုဒ္ဓံ။ သမ္ပဟာရောတိ သင်္ဂါမော။ ဗလဿ သေနာယ အဂ္ဂံ ဂဏနကောဋ္ဌာသံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗလဂ္ဂံ, ‘‘ဧတ္တကာ ဟတ္ထီ, ဧတ္တကာ အဿာ’’တိအာဒိနာ ဗလဂဏနဋ္ဌာနံ။ သေနံ ဝိယူဟန္တိ ဧတ္ထ ဝိဘဇိတွာ ဌပေန္တိ, သေနာယ ဝါ ဧတ္ထ ဗျူဟနံ ဝိနျာသောတိ သေနာဗျူဟော, ‘‘ဣတော ဟတ္ထီ ဟောန္တု, ဣတော အဿာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ ယုဒ္ဓတ္ထံ စတုရင်္ဂဗလာယ သေနာယ ဒေသဝိသေသေသု ဝိစာရဏဋ္ဌာနံ, တံ ပန ဘေဒတော သကဋဗျူဟာဒိဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စက္ကပဒုမဗျူဟာနံ ဒဏ္ဍဘောဂမဏ္ဍလာသံဟတဗျူဟာနဉ္စ ဂဟဏံ, ‘‘တယော ဟတ္ထီ ပစ္ဆိမံ ဟတ္ထာနီကံ, တယော အဿာ ပစ္ဆိမံ အဿာနီကံ, တယော ရထာ ပစ္ဆိမံ ရထာနီကံ, စတ္တာရော ပုရိသာ သရဟတ္ထာ ပတ္တီ ပစ္ဆိမံ ပတ္တာနီက’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၂၄ ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒေ) ကဏ္ဍဝိဒ္ဓသိက္ခာပဒဿ ပဒဘာဇနံ သန္ဓာယ ‘‘တယော…ပေ…အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဿာ’’တိ အာဟ။ တဉ္စ ခေါ ‘‘ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ, တိပုရိသော အဿော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၁။) [သျ]''စတုပုရိသော ရထော, စတ္တာရော ပုရိသာ သရဟတ္ထာ ပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၄ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒေ) ဝုတ္တလက္ခဏတော ဟတ္ထိအာဒိဂဏနေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဧတေန စ ‘‘ဆ ဟတ္ထိနိယော, ဧကော စ ဟတ္ထီ ဣဒမေက’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၅) စမ္မက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမနီကံ ပဋိက္ခိပတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄။ ကာရဏံ နာမ ဖလဿ ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပမာဒေါ…ပေ… ဌာန’’န္တိ။ ပဒါနီတိ သာရီအာဒီနံ ပတိဋ္ဌာနာနိ။ အဋ္ဌာပဒန္တိ သညာယ ဒီဃတာ။ ‘‘အဋ္ဌပဒ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ဒသပဒံ နာမ ဒွီဟိ ပန္တီတိ ဝီသတိယာ ပဒေဟိ ကီဠနဇူတံ။ အဋ္ဌပဒဒသပဒေသူတိ အဋ္ဌပဒဒသပဒဖလကေသု။ အာကာသေယေဝ ကီဠနန္တိ ‘‘အယံ သာရီ အသုကပဒံ မယာ နီတာ, အယံ အသုကပဒ’’န္တိ ကေဝလံ မုခေနေဝ ဝဒန္တာနံ အာကာသေယေဝ ဇူတဿ ကီဠနံ။ နာနာပထမဏ္ဍလန္တိ အနေကဝိဟိတသာရီမဂ္ဂပရိဝဋ္ဋံ။ ပရိဟရိတဗ္ဗန္တိ သာရိယော ပရိဟရိတုံ ယုတ္တကံ။ ဣတော စိတော စ သရန္တိ ပရိဝတ္တန္တီတိ သာရိယော, ယေန ကေနစိ ကတာနိ အက္ခဗီဇာနိ။ တတ္ထာတိ တာသု သာရီသု, တသ္မိံ ဝါ အပနယနုပနယနေ။ ဇူတခလိကေတိ ဇူတမဏ္ဍလေ။ ‘‘ဇူတဖလကေ’’တိပိ အဓုနာ ပါဌော။ ပါသကံ ဝုစ္စတိ ဆသု ပဿေသု ဧကေကံ ယာဝ ဆက္ကံ ဒဿေတွာ ကတကီဠနကံ, တံ ဝဍ္ဎေတွာ ယထာလဒ္ဓံ ဧကကာဒိဝသေန သာရိယော အပနေန္တော, ဥပနေန္တော စ ကီဠန္တိ, ပသတိ အဋ္ဌပဒါဒီသု ဗာဓတိ, ဖုသတိ စာတိ ဟိ ပါသကော, စတုဗ္ဗီသတိဝိဓော အက္ခော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
‘‘အဋ္ဌကံ မာလိကံ ဝုတ္တံ, သာဝဋ္ဋဉ္စ ဆကံ မတံ၊
စတုက္ကံ ဗဟုလံ ဉေယျံ, ဒွိ ဗိန္ဒုသန္တိဘဒြကံ၊
စတုဝီသတိ အာယာ စ, မုနိန္ဒေန ပကာသိတာ’’တိ။
တေန ကီဠနမိဓ ပါသကကီဠနံ။ ဃဋနံ ပဟရဏံ, တေန ကီဠာ ဃဋိကာတိ အာဟ ‘‘ဒီဃဒဏ္ဍကေနာ’’တိအာဒိ။ ဃဋေန ကုမ္ဘေန ကီဠာ ဃဋိကာတိ ဧကေ။ မဉ္ဇိဋ္ဌိကာယ ဝါတိ မဉ္ဇိဋ္ဌိသင်္ခါတဿ ယောဇနဝလ္လိရုက္ခဿ သာရံ ဂဟေတွာ ပက္ကကသာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သိတ္ထောဒကေန ဝါတိ [ပိဋ္ဌောဒကေန ဝါ (အဋ္ဌကထာယံ)] စ ပက္ကမဓုသိတ္ထောဒကံ။ သလာကဟတ္ထန္တိ တာလဟီရာဒီနံ ကလာပဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဗဟူသု သလာကာသု ဝိသေသရဟိတံ ဧကံ သလာကံ ဂဟေတွာ တာသု ပက္ခိပိတွာ ပုန တညေဝ ဥဒ္ဓရန္တာ သလာကဟတ္ထေန ကီဠန္တီတိ ကေစိ။ ဂုဠကီဠာတိ ဂုဠဖလကီဠာ, ယေန ကေနစိ ဝါ ကတဂုဠကီဠာ။ ပဏ္ဏေန ဝံသာကာရေန ကတာ နာဠိကာ ပဏ္ဏနာဠိကာ, တေနေဝါဟ ‘‘တံဓမန္တာ’’တိ။ ခုဒ္ဒကေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၂။) [သျ]က-ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ ‘‘ခုဒ္ဒကနင်္ဂလ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဟတ္ထပါဒါနံ မောက္ခေန မောစနေန စယတိ ပရိဝတ္တတိ ဧတာယာတိ မောက္ခစိကာ, တေနာဟ ‘‘အာကာသေ ဝါ’’တိအာဒိ။ ပရိဗ္ဘမနတ္တာယေဝ တံ စက္ကံ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိဗ္ဘမနစက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပဏ္ဏေန ကတာ နာဠိ ပဏ္ဏနာဠိ, ဣမိနာ ပတ္တာဠှကပဒဒွယဿ ယထာက္ကမံ ပရိယာယံ ဒဿေတိ။ တေန ကတာ ပန ကီဠာ ပတ္တာဠှကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာယာ’’တိအာဒိ။ ခုဒ္ဒကော ရထော ရထကော က-သဒ္ဒဿ ခုဒ္ဒကတ္ထဝစနတော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ အာကာသေ ဝါ ယံ ဉာပေတိ, တဿ ပိဋ္ဌိယံ ဝါ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အက္ခရံ လိခိတွာ ‘‘ဧဝမိဒ’’န္တိ ဇာနနေန ကီဠာ အက္ခရိကာ, ပုစ္ဆန္တဿ မုခါဂတံ အက္ခရံ ဂဟေတွာ နဋ္ဌမုတ္တိလာဘာဒိဇာနနကီဠာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဝဇ္ဇ-သဒ္ဒေါ အပရာဓတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယထာဝဇ္ဇံ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဝါဒိတာနုရူပံ နစ္စနံ, ဂါယနံ ဝါ ယထာဝဇ္ဇန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ ကတေ ဇယော ဘဝိဿတိ, ဧဝံ ကတေ ပရာဇယော’’တိ ဇယပရာဇယံ ပုရက္ခတွာ ပယောဂကရဏဝသေန ပရိဟာရပထာဒီနမ္ပိ ဇူတပ္ပမာဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ပင်္ဂစီရာဒီဟိ စ ဝံသာဒီဟိ ကတ္တဗ္ဗာ ကိစ္စသိဒ္ဓိ, အသိဒ္ဓိ စာတိ ဇယပရာဇယာဝဟော ပယောဂေါ ဝုတ္တော, ယထာဝဇ္ဇန္တိ စ ကာဏာဒီဟိ သဒိသာကာရဒဿနေဟိ ဇယပရာဇယဝသေန ဇူတကီဠိကဘာဝေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေပိ ဟေတေ ဇောတေန္တိ ပကာသေန္တိ ဧတေဟိ တပ္ပယောဂိကာ ဇယပရာဇယဝသေန, ဇဝန္တိ စ ဂစ္ဆန္တိ ဇယပရာဇယံ ဧတေဟီတိ ဝါ အတ္ထေန ဇူတသဒ္ဒဝစနီယတံ နာတိဝတ္တန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅။ ပမာဏာတိက္ကန္တာသနန္တိ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ကာရေတဗ္ဗံ သုဂတင်္ဂုလေနာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အတိက္ကန္တာသနံ။ ကမ္မဝသေန ပယောဇနတော ‘‘အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တီတိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိဝါဠရူပါနိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပလ္လင်္ကော နာမ အာဟရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတော’’တိ (ပါစိ။ ၉၈၄) ‘‘အကပ္ပိယရူပါကုလော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကော’’တိ သာရသမာသေ ဝုတ္တံ။ ဒီဃလောမကော မဟာကောဇဝေါတိ စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော ကာဠဝဏ္ဏော မဟာကောဇဝေါ။ ကုဝုစ္စတိ ပထဝီ, တဿံ ဇဝတိ သောဘနဝိတ္ထဋဝသေနာတိ ကောဇဝေါ။ ‘‘စတုရင်္ဂုလာဓိကာနိ ကိရ တဿ လောမာနီ’’တိ ဝစနတော စတုရင်္ဂုလတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၃။) [သျ]ဟေဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဥဒ္ဒလောမီ ဧကန္တလောမီတိ ဝိသေသဒဿနမေတံ, တသ္မာ ယဒိ တာသု န ပဝိသတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝါနဝိစိတ္တန္တိ ဘိတ္တိစ္ဆဒါဒိအာကာရေန ဝါနေန သိဗ္ဗနေန ဝိစိတြံ။ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏန္တိ မိဂလောမပကတမတ္ထရဏံ။ သေတတ္ထရဏောတိ ဓဝလတ္ထရဏော။ သီတတ္ထိကေဟိ သေဝိတဗ္ဗတ္တာ သေတတ္ထရဏော, ‘‘ဗဟုမုဒုလောမကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဃနပုပ္ဖကောတိ သဗ္ဗထာ ပုပ္ဖါကာရသမ္ပန္နော။ ‘‘ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ ဥဏ္ဏာမယော လောဟိတတ္ထရဏော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂၅၈) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ အာမလကပတ္တာကာရာဟိ ပုပ္ဖပန္တီဟိ ယေဘုယျတော ကတတ္တာ အာမလကပတ္တောတိပိ ဝုစ္စတိ။
တိဏ္ဏံ တူလာနန္တိ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ တူလာနံ။ ဥဒိတံ ဒွီသု လောမံ ဒသာ ယဿာတိ ဥဒ္ဒလောမီ ဣ-ကာရဿ အကာရံ, တ-ကာရဿ လောပံ, ဒွိဘာဝဉ္စ ကတွာ။ ဧကသ္မိံ အန္တေ လောမံ ဒသာ ယဿာတိ ဧကန္တလောမီ။ ဥဘယတ္ထ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ တေသံ ဝါဒေ ပန ဥဒိတမေကတော ဥဂ္ဂတံ လောမမယံ ပုပ္ဖံ ယဿာတိ ဥဒ္ဒလောမီ ဝုတ္တနယေန။ ဥဘတော အန္တတော ဧကံ သဒိသံ လောမမယံ ပုပ္ဖံ ယဿာတိ ဧကန္တလောမီတိ ဝစနတ္ထော။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတော ဥဂ္ဂတလောမံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ‘ဥဒ္ဓလောမီ’တိပိ ပါဌော။ ဧကန္တလောမီတိ ဥဘတော ဥဂ္ဂတလောမံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ဝုတ္တံ, နာမမတ္တမေသ ဝိသေသော။ အတ္ထတော ပန အဂ္ဂဟိတာဝသေသော အဋ္ဌကထာဒွယေပိ နတ္ထီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကောသေယျဉ္စ ကဋ္ဋိဿဉ္စ ကဋ္ဋိဿာနိ ဝိရူပေကသေသဝသေန။ တေဟိ ပကတမတ္ထရဏံ ကဋ္ဋိဿံ။ ဧတဒေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယပစ္စတ္ထရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကောသေယျသုတ္တာနမန္တရန္တရံ သုဝဏ္ဏမယသုတ္တာနိ ပဝေသေတွာ ဝီတမတ္ထရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဝဏ္ဏသုတ္တံ ကိရ ‘‘ကဋ္ဋိဿံ, ကဿဋ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ကောသေယျကဿဋမယ’’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တံ။ ကဋ္ဋိဿံ နာမ ဝါကဝိသေသောတိပိ ဝဒန္တိ။ ရတနပရိသိဗ္ဗိတန္တိ ရတနေဟိ သံသိဗ္ဗိတံ, သုဝဏ္ဏလိတ္တန္တိ ကေစိ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ဝိနယေတိ ဝိနယဋ္ဌကထံ, ဝိနယပရိယာယံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဟိ သုတ္တန္တိကပရိယာယေ ‘‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယပရိယာယံ ပန ပတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၄။) [သျ]ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတ္တာ သုဒ္ဓကောသေယျမေဝ ဝဋ္ဋတိ, နေတရာနီတိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော, သုတ္တန္တိကပရိယာယေ ပန ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတာပိ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတိ, ဣတရာနိ ဝဋ္ဋန္တိ, သစေပိ တာနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ, ဘူမတ္ထရဏဝသေန ယထာနုရူပံ မဉ္စပီဌာဒီသု စ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဂဟဋ္ဌာနမ္ပိ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ဌပေတွာ…ပေ… န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယန္တိ ကတ္ထစိ ပါဌော, ပေါရာဏဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယန္တိ အတ္ထော။ နစ္စယောဂ္ဂန္တိ နစ္စိတုံ ပဟောနကံ။ ကရောန္တိ ဧတ္ထ နစ္စန္တိ ကုတ္တကံ, တံ ပန ဥဒ္ဒလောမီဧကန္တလောမီဝိသေသမေဝ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ဒွိဒသေကဒသာနျုဒ္ဒ-လောမီဧကန္တလောမိနော၊
တဒေဝ သောဠသိတ္ထီနံ, နစ္စယောဂ္ဂဉှိ ကုတ္တက’’န္တိ။
ဟတ္ထိနော ပိဋ္ဌိယံ အတ္ထရံ ဟတ္ထတ္ထရံ။ ဧဝံ သေသပဒေသုပိ။ အဇိနစမ္မေဟီတိ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ, တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမတရာနိ, တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိ, ဥပရူပရိ ဌပေတွာ သိဗ္ဗနဝသေန ဟိ သန္တတိဘူတာ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကဒလီမိဂေါတိ မဉ္ဇာရာကာရမိဂေါ, တဿ ဓမ္မေန ကတံ ပဝရပစ္စတ္ထရဏံ တထာ။ ‘‘တံ ကိရာ’’တိအာဒိ တဒါကာရဒဿနံ, တသ္မာ သုဒ္ဓမေဝ ကဒလီမိဂစမ္မံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဥတ္တရံ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတီတိ ဥတ္တရစ္ဆဒေါ, ဝိတာနံ။ တမ္ပိ လောဟိတမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရတ္တဝိတာနေနာ’’တိ။ ‘‘ယံ ဝတ္တတိ, တံ သဥတ္တရစ္ဆေဒ’’န္တိ ဧတ္ထ သေသော, သံသိဗ္ဗိတဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ရတ္တဝိတာနေသု စ ကာသာဝံ ဝဋ္ဋတိ, ကုသုမ္ဘာဒိရတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗရတ္တမေဝ။ ယံ ပန နာနာဝဏ္ဏံ ဝါနစိတ္တံ ဝါ လေပစိတ္တံ ဝါ, တံ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္စတ္ထရဏဿေဝ ပဓာနတ္တာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓံ သေတဝိတာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ဥဘတောတိ ဥဘယတ္ထ မဉ္စဿ သီသဘာဂေ, ပါဒဘာဂေ စာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ သဥတ္တရစ္ဆဒေ ဝိယ ဝိနိစ္ဆယော။ ပဒုမဝဏ္ဏံ ဝါတိ နာတိရတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိစိတြံ ဝါတိ ပန သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယတ္တာ ဝုတ္တံ, န ပန ဥဘတော ဥပဓာနေသု အကပ္ပိယတ္တာ။ န ဟိ လောဟိတက-သဒ္ဒေါ စိတ္တေ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋလိကဂ္ဂဟဏေနေဝ စိတ္တကဿာပိ အတ္ထရဏဿ သင်္ဂဟေတဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော။ သစေ ပမာဏယုတ္တန္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကတော သမတ္ထေတုံ အာဟ ‘‘မဟာဥပဓာနံ ပန ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ။ မဟာဥပဓာနန္တိ စ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဥပဓာနံ။ သီသပ္ပမာဏမေဝ ဟိ တဿ ပမာဏံ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၅။) [သျ]သီသပ္ပမာဏံ ဗိဗ္ဗောဟနံ ကာတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) သီသပ္ပမာဏဉ္စ နာမ ယဿ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ မိနိယမာနံ ဝိဒတ္ထိ စေဝ စတုရင်္ဂုလဉ္စ ဟောတိ။ ဗိဗ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ တိရိယတော မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ, ဒီဃတော ပန ဒိယဍ္ဎရတနံ ဝါ ဒွိရတနံ ဝါ။ တံ ပန အကပ္ပိယတ္တာယေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ, န တု ဥစ္စာသယနမဟာသယနပရိယာပန္နတ္တာ။ ဒွေပီတိ သီသူပဓာနံ, ပါဒူပဓာနဉ္စ။ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာတိ ပစ္စတ္ထရဏံ ကတွာ အတ္ထရိတွာတိ အတ္ထော, ဣဒဉ္စ ဂိလာနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အဂိလာနဿာပိ သီသူပဓာနဉ္စ ပါဒူပဓာနဉ္စာတိ ဒွယမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ ဗိဗ္ဗောဟနာနိ သန္ထရိတွာ ဥပရိ ပစ္စတ္ထရဏံ ကတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဝိနယေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ကထံ ပန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ ယထာ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဟောတိ, ဧဝံ အာသန္ဒိယာ ပါဒစ္ဆိန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပလ္လင်္ကဿ ပန အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ အာဟရိတွာ ပုန အပ္ပဋိဗဒ္ဓတာကာရဏမ္ပိ ဘေဒနမေဝ။ ဝိဇဋေတွာတိ ဇဋံ နိဗ္ဗေဓေတွာ။ ဗိဗ္ဗောဟနံ ကာတုန္တိ တာနိ ဝိဇဋိတတူလာနိ အန္တော ပက္ခိပိတွာ ဗိဗ္ဗောဟနံ ကာတုံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆။ ‘‘မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တဒါရကာန’’န္တိ ဧတေန အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာနမေဝ ဂဟဏံ, မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တတ္တာတိ စ ကာရဏံ ဒဿေတိ, တေနေဝါယမတ္ထော သိဇ္ဈတိ ‘‘အနေကဒိဝသာနိ အန္တောသယနဟေတု ဧသ ဂန္ဓော’’တိ။ ဥစ္ဆာဒေန္တိ ဥဗ္ဗဋ္ဋေန္တိ။ သဏ္ဌာနသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ သုသဏ္ဌာနတာသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ပရိမဒ္ဒန္တီတိ သမန္တတော မဒ္ဒန္တိ။
တေသံယေဝ ဒါရကာနန္တိ ပုညဝန္တာနမေဝ ဒါရကာနံ။ တေသမေဝ ဟိ ပကရဏာနုရူပတာယ ဂဟဏံ။ မဟာမလ္လာနန္တိ မဟတံ ဗာဟုယုဒ္ဓကာရကာနံ။ အာဒါသော နာမ မဏ္ဍနကပကတိကာနံ မနုဿာနံ အတ္တနော မုခဆာယာပဿနတ္ထံ ကံသလောဟာဒီဟိ ကတော ဘဏ္ဍဝိသေသော။ တာဒိသံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အလင်္ကာရဉ္ဇနမေဝ န ဘေသဇ္ဇဉ္ဇနံ။ မဏ္ဍနာနုယောဂဿ ဟိ အဓိပ္ပေတတ္တာ တမိဓာနဓိပ္ပေတံ။ လောကေ မာလာ-သဒ္ဒေါ ဗဒ္ဓမာလာယမေဝ ‘‘မာလာ မာလျံ ပုပ္ဖဒါမေ’’တိ ဝစနတော။ သာသနေ ပန သုဒ္ဓပုပ္ဖေသုပိ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အဗဒ္ဓမာလာ ဝါ’’တိ။ ကာဠပီဠကာဒီနန္တိ ကာဠဝဏ္ဏပီဠကာဒီနံ။ မတ္တိကကက္ကန္တိ ဩသဓေဟိ အဘိသင်္ခတံ ယောဂမတ္တိကာစုဏ္ဏံ။ ဒေန္တီတိ ဝိလေပေန္တိ။ စလိတေတိ ဝိကာရာပဇ္ဇနဝသေန စလနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၆။) [သျ]ပတ္တေ, ကုပိတေတိ အတ္ထော။ တေနာတိ သာသပကက္ကေန။ ဒေါသေတိ ကာဠပီဠကာဒီနံ ဟေတုဘူတေ လောဟိတဒေါသေ။ ခါဒိတေတိ အပနယနဝသေန ခါဒိတေ။ သန္နိသိန္နေတိ တာဒိသေ ဒုဋ္ဌလောဟိတေ ပရိက္ခီဏေ။ မုခစုဏ္ဏကေနာတိ မုခဝိလေပနေန။ စုဏ္ဏေန္တီတိ ဝိလိမ္ပေန္တိ။ တံ သဗ္ဗန္တိ မတ္တိကာကက္ကသာသပတိလဟလိဒ္ဒိကက္ကဒါနသင်္ခါတံ မုခစုဏ္ဏံ, မုခဝိလေပနဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။ အတ္ထာနုက္ကမသမ္ဘဝတော ဟိ အယံ ပဒဒွယဿ ဝဏ္ဏနာ။ မုခစုဏ္ဏသင်္ခါတံ မုခဝိလေပနန္တိ ဝါ ပဒဒွယဿ တုလျာဓိကရဏဝသေန အတ္ထဝိဘာဝနာ။
ဟတ္ထဗန္ဓန္တိ ဟတ္ထေ ဗန္ဓိတဗ္ဗမာဘရဏံ, တံ ပန သင်္ခကပါလာဒယောတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထေ’’တိအာဒိ။ သင်္ခေါ ဧဝ ကပါလံ တထာ။ ‘‘အပရေ’’တိအာဒိနာ ယထာက္ကမံ ‘‘သိခါဗန္ဓ’’န္တိအာဒိ ပဒါနမတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတိ။ တတ္ထ သိခန္တိ စူဠံ။ စီရကံ နာမ ယေန စူဠာယ ထိရကရဏတ္ထံ, သောဘနတ္ထဉ္စ ဝိဇ္ဈတိ။ မုတ္တာယ, မုတ္တာ ဧဝ ဝါ လတာ မုတ္တာလတာ, မုတ္တာဝဠိ။ ဒဏ္ဍော နာမ စတုဟတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုဟတ္ထဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိ။ အလင်္ကတဒဏ္ဍကန္တိ ပန တတော ဩမကံ ရထယဋ္ဌိအာဒိကံ သန္ဓာယာဟ။ ဘေသဇ္ဇနာဠိကန္တိ ဘေသဇ္ဇတုမ္ဗံ။ ပတ္တာဒိဩလမ္ဗနံ ဝါမံသေယေဝ အစိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါမပဿေ ဩလဂ္ဂိတ’’န္တိ။ ကဏ္ဏိကာ နာမ ကူဋံ, တာယ စ ရတနေန စ ပရိက္ခိတ္တော ကောသော ယဿ တထာ။ ပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တသိဗ္ဗိတန္တိ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌဝသေန ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ သိဗ္ဗိတံ တိဝိဓမ္ပိ ဆတ္တံ။ ရတနမတ္တာယာမံ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတန္တိ တေသံ ပရိစယနိယာမေန ဝါ နလာဋေ ဗန္ဓိတုံ ပဟောနကပ္ပမာဏေန ဝါ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကေသန္တပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ’’တိ ဧတေန တဒနဇ္ဈောတ္ထရဏဝသေန ဗန္ဓနာကာရံ ဒဿေတိ။ မေဃမုခေတိ အဗ္ဘန္တရေ။ ‘‘မဏိ’’န္တိ ဣဒံ သိရောမဏိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စူဠာမဏိ’’န္တိ, စူဠာယံ မဏိန္တိ အတ္ထော။ စမရဿ အယံ စာမရော, သွေဝ ဝါလော, တေန ကတာ ဗီဇနီ စာမရဝါလဗီဇနီ။ အညာသံ ပန မကသဗီဇနီဝါကမယဗီဇနီဥသီရမယဗီဇနီမောရပိဉ္ဆမယဗီဇနီနံ, ဝိဓူပနတာလဝဏ္ဋာနဉ္စ ကပ္ပိယတ္တာ တဿာယေဝ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇။ ဒုဂ္ဂတိတော, သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ, သဂ္ဂမဂ္ဂေါ, မောက္ခမဂ္ဂေါ စ။ တံ နိယျာနမရဟတိ, တသ္မိံ ဝါ နိယျာနေ နိယုတ္တာ, တံ ဝါ နိယျာနံ ဖလဘူတံ ဧတိဿာတိ နိယျာနိကာ, ဝစီဒုစ္စရိတကိလေသတော နိယျာတီတိ ဝါ နိယျာနိကာ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ, ယ-ကာရဿ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၇။) [သျ]က-ကာရံ ကတွာ။ အနီယ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလာ ကတွတ္ထာဘိဓာယကော။ စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပဝိရတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ, သမ္ဖပ္ပလာပေါ, တဿာ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ, တသ္မာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တိရစ္ဆာနဘူတာတိ တိရောကရဏဘူတာ ဝိဗန္ဓနဘူတာ။ သောပိ နာမာတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တတ္တာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ ကာမဿာဒဝသေနာတိ ကာမသင်္ခါတအဿာဒဝသေန။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကံ, ဟိတပဋိသံယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဥပါဟနာတိ ယာနကထာသမ္ဗန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုဋ္ဌု နိဝေသိတဗ္ဗောတိ သုနိဝိဋ္ဌော။ တထာ ဒုန္နိဝိဋ္ဌော။ ဂါမ-သဒ္ဒေန ဂါမဝါသီ ဇနောပိ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော’’တိအာဒိ။
သူရကထာတိ ဧတ္ထ သူရ-သဒ္ဒေါ ဝီရဝါစကောတိ ဒဿေတိ ‘‘သူရော အဟောသီ’’တိ ဣမိနာ။ ဝိသိခါ နာမ မဂ္ဂသန္နိဝေသော, ဣဓ ပန ဝိသိခါဂဟဏေန တန္နိဝါသိနောပိ ဂဟိတာ ‘‘သဗ္ဗော ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ, တေနေဝါဟ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိအာဒိ။
ကုမ္ဘဿ ဌာနံ နာမ ဥဒကဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒကဋ္ဌာနကထာ’’တိ။ ဥဒကတိတ္ထကထာတိပိ ဝုစ္စတိ တတ္ထေဝ သမဝရောဓတော။ အပိစ ကုမ္ဘဿ ကရဏဋ္ဌာနံ ကုမ္ဘဋ္ဌာနံ။ တဒပဒေသေန ပန ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘ကုမ္ဘဒါသိကထာ ဝါ’’တိ ဣမိနာ။ ပုဗ္ဗေ ပေတာ ကာလင်္ကတာတိ ပုဗ္ဗပေတာ။ ‘‘ပေတော ပရေတော ကာလင်္ကတော’’တိ ဟိ ပရိယာယဝစနံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမတိဒိသိတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ပုရိမပစ္ဆိမကထာဟိ ဝိမုတ္တာတိ ဣဓာဂတာဟိ ပုရိမာဟိ, ပစ္ဆိမာဟိ စ ကထာဟိ ဝိမုတ္တာ။ နာနာသဘာဝါတိ အတ္တ-သဒ္ဒဿ သဘာဝပရိယာယဘာဝမာဟ။ အသုကေန နာမာတိ ပဇာပတိနာ ဗြဟ္မုနာ, ဣဿရေန ဝါ။ ဥပ္ပတ္တိဌိတိသမ္ဘာရာဒိဝသေန လောကံ အက္ခာယတိ ဧတာယာတိ လောကက္ခာယိကာ, သာ ပန လောကာယတသမညေ ဝိတဏ္ဍသတ္ထေ နိဿိတာ သလ္လာပကထာတိ ဒဿေတိ ‘‘လောကာယတဝိတဏ္ဍသလ္လာပကထာ’’တိ ဣမိနာ။ လောကာ ဗာလဇနာ အာယတန္တိ ဧတ္ထ ဥဿဟန္တိ ဝါဒဿာဒေနာတိ လောကာယတံ, လောကော ဝါ ဟိတံ န ယတတိ န ဤဟတိ တေနာတိ လောကာယတံ။ တဉှိ ဂန္ထံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ န
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၈။) [သျ]ဥပ္ပါဒေန္တိ။ အညမညဝိရုဒ္ဓံ, သဂ္ဂမောက္ခဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ကထံ တနောန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိတဏ္ဍော, ဝိရုဒ္ဓေန ဝါ ဝါဒဒဏ္ဍေန တာဠေန္တိ ဧတ္ထ ဝါဒိနောတိ ဝိတဏ္ဍော, သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ။
သာဂရဒေဝေန ခတောတိ ဧတ္ထ သာဂရရညော ပုတ္တေဟိ ခတောတိပိ ဝဒန္တိ။ ဝိဇ္ဇတိ ပဝေဒနဟေတုဘူတာ မုဒ္ဓါ ယဿာတိ သမုဒ္ဒေါ ဓ-ကာရဿ ဒ-ကာရံ ကတွာ, သဟ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဝါစကော ‘‘သလောမကောသပက္ခကော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ ဘဝတိ ဝဍ္ဎတီတိ ကတွာ။ ဝိဘဝေါတိ ဟာနိ တဗ္ဗိရဟတော။ ဒွန္ဒတော ပုဗ္ဗေ သုယျမာနော ဣတိသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ ဘဝေါ ဣတိ အဘဝေါ’’တိ။ ယံ ဝါ တံ ဝါတိ ယံ ကိဉ္စိ, အထ တံ အနိယမန္တိ အတ္ထော။ အဘူတဉှိ အနိယမတ္ထံ သဟ ဝိကပ္ပေန ယံတံ-သဒ္ဒေဟိ ဒီပေန္တိ အာစရိယာ။ အပိစ ဘဝေါတိ သဿတော။ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ ဘဝေါတိ ဝါ ကာမသုခံ။ အဘဝေါတိ အတ္တကိလမထော။
ဣတိ ဣမာယ ဆဗ္ဗိဓာယ ဣတိဘဝါဘဝကထာယ သဒ္ဓိံ ဗာတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ နာမ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ ဗတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘ဣတိ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော, ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဧဝံပကာရံ, ဣတော အညံ ဝါ တာဒိသံ နိရတ္ထကကထံ အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တီ’’တိ, အာဒိအတ္ထော ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ ‘‘နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၆၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃, ၄၁၁၊ ၂။၁၁, ၄၁၈၊ ၃။၁၄, ၁၀၂၊ အ။ နိ။ ၁၀။၉၉) ဝိယ, ဣတိ ဧဝမာဒိံ အညမ္ပိ တာဒိသံ ကထမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၁၈။ ဝိရုဒ္ဓဿ ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော, သော ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂါဟိကာ, တေသံ တထာ, ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဂဏှာတိ ဧတာယာတိ ဝိဂ္ဂါဟိကာ, သာယေဝ ကထာ တထာ။ သာရမ္ဘကထာတိ ဥပါရမ္ဘကထာ။ သဟိတန္တိ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓံ။ တတောယေဝ သိလိဋ္ဌံ။ တံ ပန အတ္ထကာရဏယုတ္တတာယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထယုတ္တံ ကာရဏယုတ္တန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ န္တိ ဝစနံ။ ပရိဝတ္တိတွာ ဌိတံ သပတ္တဂတော အသမတ္ထော ယောဓော ဝိယ န ကိဉ္စိ ဇာနာသိ, ကိန္တု သယမေဝ ပရာဇေသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝါဒေါ ဒေါသောတိ ပရိယာယဝစနံ။ တထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၆၉။) [သျ]စရ ဝိစရာတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အာစရိယကုလေ။ နိဗ္ဗေဓေဟီတိ မယာ ရောပိတံ ဝါဒံ ဝိဿဇ္ဇေဟိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉။ ဒူတဿ ကမ္မံ ဒူတေယျံ, တဿ ကထာ တထာ, တဿံ။ ဣဓ, အမုတြာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, တေနာဟ ‘‘အသုကံ နာမ ဌာန’’န္တိ။ ဝိတ္ထာရတော ဝိနိစ္ဆယော ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၄၃၆-၄၃၇) ဝုတ္တောတိ သင်္ခေပတော ဣဓ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခေပတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟိသာသနန္တိ ယထာဝုတ္တဝိပရီတံ သာသနံ။ အညေသန္တိ ဂိဟီနညေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀။ တိဝိဓေနာတိ သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထသန္နိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနဘေဒတော တိဝိဓေန။ ဝိမှာပယန္တီတိ ‘‘အယမစ္ဆရိယပုရိသော’’တိ အတ္တနိ ပရေသံ ဝိမှယံ သမ္ပဟံသနံ အစ္ဆရိယံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ ဝိပုဗ္ဗဉှိ မှိ-သဒ္ဒံ သမ္ပဟံသနေ ဝဒန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ သမ္ပဟံသနာကာရော စ အစ္ဆရိယံ။ လပန္တီတိ အတ္တာနံ ဝါ ဒါယကံ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ ယထာ သော ကိဉ္စိ ဒဒါတိ, ဧဝံ ဥက္ကာစေတွာ ဥက္ခိပနဝသေန ဒီပေတွာ ကထေန္တိ။ နိမိတ္တံ သီလမေတေသန္တိ နေမိတ္တိကာတိ တဒ္ဓိတဝသေန တဿီလတ္ထော ယထာ ‘‘ပံသုကူလိကော’’တိ (မဟာနိ။ ၅၂) အပိစ နိမိတ္တေန ဝဒန္တိ, နိမိတ္တံ ဝါ ကရောန္တီတိ နေမိတ္တိကာ။ နိမိတ္တန္တိ စ ပရေသံ ပစ္စယဒါနသညုပ္ပါဒကံ ကာယဝစီကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ နိပ္ပေသော နိပ္ပိသနံ စုဏ္ဏံ ဝိယ ကရဏံ။ နိပ္ပိသန္တီတိ ဝါ နိပ္ပေသာ, နိပ္ပေသာယေဝ နိပ္ပေသိကာ, နိပ္ပိသနံ ဝါ နိပ္ပေသော, တံ ကရောန္တီတိပိ နိပ္ပေသိကာ။ နိပ္ပေသော စ နာမ ဘဋပုရိသော ဝိယ လာဘသက္ကာရတ္ထံ အက္ကောသနခုံသနုပ္ပဏ္ဍနပရပိဋ္ဌိမံသိကတာ။ လာဘေန လာဘန္တိ ဣတော လာဘေန အမုတြ လာဘံ။ နိဇိဂီသန္တိ မဂ္ဂန္တိ ပရိယေသန္တီတိ ပရိယာယဝစနံ။ ကုဟကာဒယော သဒ္ဒါ ကုဟာနာဒီနိ နိမိတ္တံ ကတွာ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကုဟနာ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ။ အဋ္ဌကထဉ္စာတိ တံတံပါဠိသံဝဏ္ဏနာဘူတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထဉ္စ။
မဇ္ဈိမသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၀။) [သျ]မဟာသီလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁။ အင်္ဂါနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ အင်္ဂသဟစရိတံ သတ္ထံ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝါ။ နိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော, တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထပါဒါဒီသူ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘အင်္ဂန္တိ အင်္ဂဝိကာရံ ပရေသံ အင်္ဂဝိကာရဒဿနေနာပိ လာဘာလာဘာဒိဝိဇာနန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နိမိတ္တသတ္ထန္တိ နိမိတ္တေန သဉ္ဇာနနပ္ပကာရဒီပကံ သတ္ထံ, တံ ဝတ္ထုနာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပဏ္ဍုရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဏ္ဍုရာဇာတိ စ ‘‘ဒက္ခိဏာရာမာဓိပတိ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သီဟဠဒီပေ ဒက္ခိဏာရာမနာမကဿ သံဃာရာမဿ ကာရကောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒက္ခိဏမဓုရာဓိပတီ’’တိ စ ကတ္ထစိ လိခိတံ, ဒက္ခိဏမဓုရနဂရဿ အဓိပတီတိ အတ္ထော။ မုတ္တာယောတိ မုတ္တိကာ။ မုဋ္ဌိယာတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ။ ဃရဂေါလိကာယာတိ သရဗုနာ။ သော ‘‘မုတ္တာ’’တိ သညာနိမိတ္တေနာဟ, သင်္ချာနိမိတ္တေန ပန ‘‘တိဿော’’တိ။
‘‘မဟန္တာန’’န္တိ ဧတေန အပ္ပကံ နိမိတ္တမေဝ, မဟန္တံ ပန ဥပ္ပါဒေါတိ နိမိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပတိတန္တိ ဥပ္ပတနံ။ သုဘာသုဘဖလံ ပကာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဂစ္ဆတီတိ ဥပ္ပါဒေါ, ဥပ္ပါတောပိ, သုဘာသုဘသူစိကာ ဘူတဝိကတိ။ သော ဟိ ဓူမော ဝိယ အဂ္ဂိဿ ကမ္မဖလဿ ပကာသနမတ္တမေဝ ကရောတိ, န တု တမုပ္ပါဒေတီတိ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ နာမ ဖလံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ နာမ အာကာရေန။ အာဒိသန္တီတိ နိဒ္ဒိသန္တိ။ ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ ကာလဝသေန။ ဣဒံ နာမာတိ ဝတ္ထုဝသေန ဝဒတိ။ ယော ဝသဘံ, ကုဉ္ဇရံ, ပါသာဒံ, ပဗ္ဗတံ ဝါ အာရုဠှမတ္တာနံ သုပိနေ ပဿတိ, တဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ဖလ’’န္တိအာဒိနာ ဟိ ဝတ္ထုကိတ္တနံ ဟောတိ။ သုပိနကန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ အင်္ဂသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဒဿနမတ္တေန ပုဗ္ဗေ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန မဟာနုဘာဝတာဒိနိပ္ဖါဒကလက္ခဏဝိသေသဒဿနေန ‘‘လက္ခဏ’’န္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော, တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ လက္ခဏေနာ’’တိအာဒိ။ လက္ခဏန္တိ ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေသု ဒိဿမာနာကာရဝိသေသံ သတ္တိသိရိဝစ္ဆဂဒါပါသာဒါဒိကမဓိပ္ပေတံ တံ တံ ဖလံ လက္ခီယတိ အနေနာတိ ကတွာ, သတ္ထံ ပန တပ္ပကာသနတော လက္ခဏံ။ အာဟတေတိ ပုရာဏေ။ အနာဟတေတိ နဝေ။ အဟတေတိ ပန ပါဌေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒေဝရက္ခသမနုဿာဒိဘေဒေန ယထာဖလံ ပရိကပ္ပိတေန ဝိဝိဓဝတ္ထဘာဂေ ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ သဉ္ဆိန္နေ ဣဒံ နာမ ဘောဂါဒိဖလံ ဟောတိ။ ဧဝရူပေန ဒါရုနာတိ ပလာသသိရိဖလာဒိဒါရုနာ, တထာ ဒဗ္ဗိယာ။ ယဒိ ဒဗ္ဗိဟောမာဒီနိပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၁။) [သျ]အဂ္ဂိဟောမာနေဝ, အထ ကသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘ဧဝရူပါယာ’’တိအာဒိ။ ဒဗ္ဗိဟောမာဒီနိ ဟောမောပကရဏာဒိဝိသေသေဟိ ဖလဝိသေသဒဿနဝသေန ဝုတ္တာနိ, အဂ္ဂိဟောမံ ပန ဝုတ္တာဝသေသသာဓနဝသေန ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဒဗ္ဗိဟောမာဒီနီ’’တိအာဒိ။
ကုဏ္ဍကောတိ တဏ္ဍုလခဏ္ဍံ, တိလဿ ဣဒန္တိ တေလံ, သမာသတဒ္ဓိတပဒါနိ ပသိဒ္ဓေသု သာမညဘူတာနီတိ ဝိသေသကရဏတ္ထံ ‘‘တိလတေလာဒိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပက္ခိပနန္တိ ပက္ခိပနတ္ထံ။ ‘‘ပက္ခိပနဝိဇ္ဇ’’န္တိပိ ပါဌော, ပက္ခိပနဟေတုဘူတံ ဝိဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ဒက္ခိဏက္ခကဇဏ္ဏုလောဟိတာဒီဟီတိ ဒက္ခိဏက္ခကလောဟိတဒက္ခိဏဇဏ္ဏုလောဟိတာဒီဟိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂအင်္ဂဝိဇ္ဇာနံ ဝိသေသဒဿနေန ပုနရုတ္တဘာဝမပနေတိ။ အင်္ဂုလဋ္ဌိံ ဒိသွာတိ အင်္ဂုလိဘူတံ, အင်္ဂုလိယာ ဝါ ဇာတံ အဋ္ဌိံ ပဿိတွာ, အင်္ဂုလိစ္ဆဝိမတ္တံ အပဿိတွာ တဒဋ္ဌိဝိပဿနဝသေနေဝ ဗျာကရောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အင်္ဂလဋ္ဌိန္တိ သရီရ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁) ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝိရုဟနဘာဝေန လဋ္ဌိသဒိသတ္တာ သရီရမေဝ အင်္ဂလဋ္ဌီတိ ဝိညာယတိ။ ကုလပုတ္တောတိ ဇာတိကုလပုတ္တော, အာစာရကုလပုတ္တော စ။ ဒိသွာပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ အဒိသွာပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ အဗ္ဘိနော သတ္ထံ အဗ္ဘေယျံ။ မာသုရက္ခေန ကတော ဂန္ထော မာသုရက္ခော။ ရာဇူဟိ ပရိဘူတ္တံ သတ္ထံ ရာဇသတ္ထံ။ သဗ္ဗာနိပေတာနိ ခတ္တဝိဇ္ဇာပကရဏာနိ။ သိဝ-သဒ္ဒေါ သန္တိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သန္တိကရဏဝိဇ္ဇာ’’တိ, ဥပသဂ္ဂူပသမနဝိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ သိဝါ-သဒ္ဒမေဝ ရဿံ ကတွာ ဧဝမဟာတိ သန္ဓာယ ‘‘သိင်္ဂါလရုတဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝဒန္တိ, သိင်္ဂါလာနံ ရုတေ သုဘာသုဘသဉ္ဇာနနဝိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘူတဝေဇ္ဇမန္တောတိ ဘူတဝသီကရဏမန္တော။ ဘူရိဃရေတိ အန္တောပထဝိယံ ကတဃရေ, မတ္တိကာမယဃရေ ဝါ။ ‘‘ဘူရိဝိဇ္ဇာ သဿဗုဒ္ဓိကရဏဝိဇ္ဇာ’’တိ သာရသမာသေ။ သပ္ပါဝှါယနဝိဇ္ဇာတိ သပ္ပါဂမနဝိဇ္ဇာ။ ဝိသဝန္တမေဝ ဝါတိ ဝိသဝမာနမေဝ ဝါ။ ဘာဝနိဒ္ဒေသဿ ဟိ မာန-သဒ္ဒဿ အန္တဗျပ္ပဒေသော။ ယာယ ကရောန္တိ, သာ ဝိသဝိဇ္ဇာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝိသတန္တြမေဝ ဝါ’’တိပိ ပါဌော။ ဧဝံ သတိ သရူပဒဿနံ ဟောတိ, ဝိသဝိစာရဏဂန္ထောယေဝါတိ အတ္ထော။ တန္တြန္တိ ဟိ ဂန္ထဿ ပရသမညာ။ သပက္ခကအပက္ခကဒွိပဒစတုပ္ပဒါနန္တိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာဒိသပက္ခကဃရဂေါလိကာဒိအပက္ခကဒေဝမနုဿစင်္ဂေါရာဒိဒွိပဒ- ကဏ္ဋသသဇမ္ဗုကာဒိစတုပ္ပဒါနံ။ ရုတံ ဝဿိတံ။ ဂတံ ဂမနံ, ဧတေန ‘‘သကုဏဝိဇ္ဇာ’’တိ ဣဓ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၂။) [သျ]မိဂသဒ္ဒဿ လောပံ, နိဒဿနမတ္တံ ဝါ ဒဿေတိ။ သကုဏဉာဏန္တိ သကုဏဝသေန သုဘာသုဘဖလဿ ဇာနနံ။ နနု သကုဏဝိဇ္ဇာယ ဧဝ ဝါယသဝိဇ္ဇာပဝိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘တံ ဝိသုညေဝ သတ္ထ’’န္တိ။ တံတံပကာသကသတ္ထာနုရူပဝသေန ဟိ ဣဓ တဿ တဿ ဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပရိပက္ကဂတဘာဝေါ အတ္တဘာဝဿ, ဇီဝိတကာလဿ စ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိနာ။ အာဒိဋ္ဌဉာနန္တိ အာဒိသိတဗ္ဗဿ ဉာဏံ။ သရရက္ခဏန္တိ သရတော အတ္တာနံ, အတ္တတော ဝါ သရဿ ရက္ခဏံ။ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟိက’’န္တိ ဣမိနာ မိဂ-သဒ္ဒဿ သဗ္ဗသကုဏစတုပ္ပဒေသု ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ, ဧကသေသနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသ စတုပ္ပဒေသွေဝ မိဂ-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ သကုဏစတုပ္ပဒါနံ ရုတဇာနနသတ္ထဿ မိဂစက္ကသမညာ, ယထာ တံ သုဘာသုဘဇာနနပ္ပကာရေ သဗ္ဗတော ဘဒြံ စက္ကာဒိသမညာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂။ ‘‘သာမိနော’’တိအာဒိ ပသဋ္ဌာပသဋ္ဌကာရဏဝစနံ။ လက္ခဏန္တိ တေသံ လက္ခဏပ္ပကာသကသတ္ထံ။ ပါရိသေသနယေန အဝသေသံ အာဝုဓံ။ ‘‘ယမှိ ကုလေ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ တထာဇာနနဟေတု ဧဝ သေသံ လက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ အယံ ဝိသေသောတိ ‘‘လက္ခဏ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ လက္ခဏတော ဝိသေသော။ တဒတ္ထာဝိကရဏတ္ထံ ‘‘ဣဒဉ္စေတ္ထ ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ အဂ္ဂိံ ဓမမာနန္တိ အဂ္ဂိံ မုခဝါတေန ဇာလေန္တံ။ မက္ခေသီတိ ဝိနာသေတိ။ ပိဠန္ဓနကဏ္ဏိကာယာတိ ကဏ္ဏာလင်္ကာရဿ။ ဂေဟကဏ္ဏိကာယာတိ ဂေဟကူဋဿ, ဧတေန ဧကသေသနယံ, သာမညနိဒ္ဒေသံ ဝါ ဥပေတံ။ ကစ္ဆပလက္ခဏန္တိ ကုမ္မလက္ခဏံ။ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနန္တိ မိဂ-သဒ္ဒဿ စတုပ္ပဒဝါစကတ္တမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃။ အသုကဒိဝသေတိ ဒုတိယာတတိယာဒိတိထိဝသေန ဝုတ္တံ။ အသုကနက္ခတ္တေနာတိ အဿယုဇဘရဏီကတ္တိကာရောဟဏီအာဒိနက္ခတ္တယောဂဝသေန။ ဝိပ္ပဝုတ္ထာနန္တိ ဝိပ္ပဝသိတာနံ သဒေသတော နိက္ခန္တာနံ။ ဥပသင်္ကမနံ ဥပယာနံ။ အပယာနံ ပဋိက္ကမနံ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘ဗာဟိရာနံ ရညံ…ပေ… ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုတိယဝါကျေပိ။ ‘‘အဗ္ဘန္တရာနံ ရညံ ဇယော’’တိအာဒီဟိ ဒွီဟိ ဝါကျေဟိ ဝုတ္တာ ဇယပရာဇယာ ပါကဋာယေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄။ ရာဟူတိ ရာဟု နာမ အသုရိဿရော အသုရရာဇာ။ တထာ ဟိ မဟာသမယသုတ္တေ အသုရနိကာယေ ဝုတ္တံ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၃။) [သျ]‘‘သတဉ္စ ဗလိပုတ္တာနံ, သဗ္ဗေ ဝေရောစနာမကာ၊
သန္နယှိတွာ ဗလိသေနံ, ရာဟုဘဒ္ဒမုပါဂမု’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၉)၊
တဿ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဂဟဏံ သံယုတ္တနိကာယေ စန္ဒိမသုတ္တသူရိယသုတ္တေဟိ ဒီပေတဗ္ဗံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အာဒိအတ္ထော ‘‘စန္ဒဂ္ဂါဟာဒယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, တေန သူရိယဂ္ဂါဟနက္ခတ္တဂ္ဂါဟာ သင်္ဂယှန္တိ။ တသ္မာ စန္ဒိမသူရိယာနမိဝ နက္ခတ္တာနမ္ပိ ရာဟုနာ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိနာ နက္ခတ္တဂါဟေ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ အင်္ဂါရကာဒိဂါဟသမာယောဂေါပီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန အင်္ဂါရကသသိပုတ္တသူရဂရုသုက္ကရဝိသုတကေတုသင်္ခါတာနံ ဂါဟာနံ သမာယောဂေါ အပိ နက္ခတ္တဂါဟောယေဝ သဟ ပယောဂေန ဂဟဏတော။ သဟပယောဂေါပိ ဟိ ဝေဒသမယေန ဂဟဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥက္ကာနံ ပတနန္တိ ဥက္ကောဘာသာနံ ပတနံ။ ဝါတသံဃာတေသု ဟိ ဝေဂေန အညမညံ သံဃဋ္ဋေန္တေသု ဒီပိကောဘာသော ဝိယ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အာကာသတော ပတတိ, တတြာယံ ဥက္ကာပါတဝေါဟာရော။ ဇောတိသတ္ထေပိ ဝုတ္တံ –
‘‘မဟာသိခါ စ သုက္ခဂ္ဂါ-ရတ္တာနိလသိခေါဇ္ဇလာ၊
ပေါရိသီ စ ပမာဏေန, ဥက္ကာ နာနာဝိဓာ မတာ’’တိ။
ဒိသာကာလုသိယန္တိ ဒိသာသု ခေါဘနံ, တံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘အဂ္ဂိသိခဓူမသိခါဒီဟိ အာကုလဘာဝေါ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ, အဂ္ဂိသိခဓူမသိခါဒီနံ ဗဟုဓာ ပါတုဘာဝေါ ဧဝ ဒိသာဒါဟော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒေဝ ‘‘ဓူမကေတူ’’တိ လောကိယာ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ ဇောတိသတ္ထေ –
‘‘ကေတု ဝိယ သိခါဝတီ, ဇောတိ ဥပ္ပါတရူပိနီ’’တိ။
သုက္ခဝလာဟကဂဇ္ဇနန္တိ ဝုဋ္ဌိမန္တရေန ဝါယုဝေဂစလိတဿ ဝလာဟကဿ နဒနံ။ ယံ လောကိယာ ‘‘နိဃာတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ ဇောတိသတ္ထေ –
‘‘ယဒါန္တလိက္ခေ ဗလဝါ, မာရုတော မာရုတာဟတော၊
ပတတျဓော သ နီဃာတော, ဇာယတေ ဝါယုသမ္ဘဝေါ’’တိ။
ဥဒယနန္တိ လဂ္ဂနမာယူဟနံ။
‘‘ယဒေါဒေတိ တဒါ လဂနံ, ရာသီနမနွယံ ကမာ’’တိ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၄။) [သျ]ဟိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထင်္ဂမနမ္ပိ တတော သတ္တမရာသိပ္ပမာဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘာ ဓူမော ရဇော ရာဟူတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အဝိသုဒ္ဓတာ။ တဗ္ဗိနိမုတ္တတာ ဝေါဒါနံ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ, စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? အဗ္ဘာ ဘိက္ခဝေ, စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေန…ပေ… ဓူမော…ပေ… ရဇော…ပေ… ရာဟု ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣမေ ခေါ…ပေ… န ဝိရောစန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၅၀)။
֍ ဋ္ဌ ၂၅။ ဒေဝဿာတိ မေဃဿ။ ဓာရာနုပ္ပဝေစ္ဆနံ ဝဿနံ။ အဝဂ္ဂါဟောတိ ဓာရာယ အဝဂ္ဂဟဏံ ဒုဂ္ဂဟဏံ, တေနာဟ ‘‘ဝဿဝိဗန္ဓော’’တိ။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါတိ ဟတ္ထေန အဓိပ္ပေတဝိညာပနံ, တံ ပန အင်္ဂုလိသင်္ကောစနေန ဂဏနာယေဝါတိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁) ဝုတ္တံ။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ပန ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါ နာမ အင်္ဂုလိပဗ္ဗေသု သညံ ဌပေတွာ ဂဏနာ’’တိ ဒဿိတာ။ ဂဏနာ ဝုစ္စတိ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ ပရိသေသဉာယေန, သာ ပန ပါဒသိကမိလက္ခကာဒယော ဝိယ ‘‘ဧကံ ဒွေ’’တိအာဒိနာ နဝန္တဝိဓိနာ နိရန္တရဂဏနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမူဟနံ သင်္ကလနံ ဝိသုံ ဥပ္ပါဒနံ အပနယနံ ပဋုပ္ပါဒနံ [သဋုပ္ပါဒနံ (အဋ္ဌကထာယံ)] ‘‘သဒုပ္ပါဒန’’န္တိပိ ပဌန္တိ, သမ္မာ ဥပ္ပါဒနန္တိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေါကလနဘာဂဟာရာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ဝေါကလနံ ဝိသုံ သမူဟကရဏံ, ဝေါမိဿနန္တိ အတ္ထော။ ဘာဂကရဏံ ဘာဂေါ။ ဘုဉ္ဇနံ ဝိဘဇနံ ဟာရော။ သာတိ ယထာဝုတ္တာ ပိဏ္ဍဂဏနာ ဒိသွာတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌမတ္တေန ဂဏေတွာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
ပဋိဘာနကဝီတိ ဧတ္ထ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၁) ဝုတ္တာနန္တိ သေသော, ကဝီနံ ကဗျကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဧတေန ကဝီဟိ ကတံ, ကဝီနံ ဝါ ဣဒံ ကာဝေယျန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ‘‘အတ္တနော စိန္တာဝသေနာ’’တိအာဒိ တေသံ သဘာဝဒဿနံ။ တထာ ဟိ ဝတ္ထုံ, အနုသန္ဓိဉ္စ သယမေဝ စိရေန စိန္တေတွာ ကရဏဝသေန စိန္တာကဝိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိဉ္စိ သုတွာ သုတေန အသုတံ အနုသန္ဓေတွာ ကရဏဝသေန သုတကဝိ, ကိဉ္စိ အတ္ထံ ဥပဓာရေတွာ တဿ သင်္ခိပနဝိတ္ထာရဏာဒိဝသေန အတ္ထကဝိ, ယံ ကိဉ္စိ ပရေန ကတံ ကဗ္ဗံ ဝါ နာဋကံ ဝါ ဒိသွာ တံသဒိသမေဝ အညံ အတ္တနော ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ကရဏဝသေန ပဋိဘာနကဝီတိ။ န္တိ တမတ္ထံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၅။) [သျ]တပ္ပဋိဘာဂန္တိ တေန ဒိဋ္ဌေန သဒိသံ။ ‘‘ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနံ, ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဧတ္ထ ဝါ ဘာဝနပုံသကံ။ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနဝသေနာတိ ကာရဏာနုရူပံ ပဝတ္တနကဉာဏဝသေန။ ဇီဝိကတ္ထာယာတိ ပကရဏာဓိဂတဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ကဝီနံ ဣဒန္တိ ကဗျံ, ယံ ‘‘ဂီတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆။ ပရိဂ္ဂဟဘာဝေန ဒါရိကာယ ဂဏှနံ အာဝါဟနံ။ တထာ ဒါနံ ဝိဝါဟနံ။ ဣဓ ပန တထာကရဏဿ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသော, ဟေတုဂဗ္ဘဝသေန ဝါ, တေနာဟ ‘‘ဣမဿ ဒါရကဿာ’’တိအာဒိ။ ဣတီတိ ဧဝံဟောန္တေသု, ဧဝံဘာဝတော ဝါ။ ဥဋ္ဌာနန္တိ ခေတ္တာဒိတော ဥပ္ပန္နမာယံ။ ဣဏန္တိ ဓနဝဍ္ဎနတ္ထံ ပရဿ ဒိန္နံ ပရိယုဒဉ္စနံ။ ပုဗ္ဗေ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ အသမ္ပတ္တေပိ ဥဒ္ဓရိတမိဏံ ဥဋ္ဌာနံ, ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေ ပန သမ္ပတ္တေ ဣဏန္တိ ကေစိ, တဒယုတ္တမေဝ ဣဏဂဟဏေနေဝ သိဇ္ဈနတော။ ပရေသံ ဒိန္နံ ဣဏံ ဝါ ဓနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ထာဝရန္တိ စိရဋ္ဌိတိကံ။ ဒေသန္တရေ ဒိဂုဏတိဂုဏာဒိဂဟဏဝသေန ဘဏ္ဍပ္ပယောဇနံ ပယောဂေါ။ တတ္ထ ဝါ အညတ္ထ ဝါ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ဝဍ္ဎိဂဟဏဝသေန ပယောဇနံ ဥဒ္ဓါရော။ ‘‘ဘဏ္ဍမူလရဟိတာနံ ဝါဏိဇံ ကတွာ ဧတ္တကေန ဥဒယေန သဟ မူလံ ဒေထာ’တိ ဓနဒါနံ ပယောဂေါ, တာဝကာလိကဒါနံ ဥဒ္ဓါရော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အဇ္ဇ ပယောဇိတံ ဒိဂုဏံ စတုဂုဏံ ဟောတီတိ ယဒိ အဇ္ဇ ပယောဇိတံ ဘဏ္ဍံ, ဧဝံ အပရဇ္ဇ ဒိဂုဏံ, အဇ္ဇ စတုဂုဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သုဘဿ, သုဘေန ဝါ ဂမနံ ပဝတ္တနံ သုဘဂေါ, တဿ ကရဏံ သုဘဂကရဏံ, တံ ပန ပိယမနာပဿ, သဿိရီကဿ ဝါ ကရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပိယမနာပကရဏ’’န္တိအာဒိ။ သဿိရီကကရဏန္တိ သရီရသောဘဂ္ဂကရဏံ။ ဝိလီနဿာတိ ပတိဋ္ဌဟိတွာပိ ပရိပက္ကမပါပုဏိတွာ ဝိလောပဿ။ တထာ ပရိပက္ကဘာဝေန အဋ္ဌိတဿ။ ပရိယာယဝစနမေတံ ပဒစတုက္ကံ။ ဘေသဇ္ဇဒါနန္တိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌာပနဘေသဇ္ဇဿ ဒါနံ။ တီဟိ ကာရဏေဟီတိ ဧတ္ထ ဝါတေန, ပါဏကေဟိ ဝါ ဂဗ္ဘေ ဝိနဿန္တေ န ပုရိမကမ္မုနာ ဩကာသော ကတော, တပ္ပစ္စယာ ဧဝ ကမ္မံ ဝိပစ္စတိ, သယမေဝ ပန ကမ္မုနာ ဩကာသေ ကတေ န ဧကန္တေန ဝါတာ, ပါဏကာ ဝါ အပေက္ခိတဗ္ဗာတိ ကမ္မဿ ဝိသုံ ကာရဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅) ပန ဝါတေန ပါဏကေဟိ ဝါ ဂဗ္ဘော ဝိနဿန္တော ကမ္မံ ဝိနာ န ဝိနဿတီတိ အဓိပ္ပါယေန တမညာတြ ဒွီဟိ ကာရဏေဟီတိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာပနီယန္တိ ဥပသမကရံ။ ပဋိကမ္မန္တိ ယထာ တေ န ခါဒန္တိ, တထာ ပဋိကရဏံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၆။) [သျ]ဗန္ဓကရဏန္တိ ယထာ ဇိံ စာလေတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ အနာလောဠိတကရဏံ။ ပရိဝတ္တနတ္ထန္တိ အာဝုဓာဒိနာ သဟ ဥက္ခိတ္တဟတ္ထာနံ အညတ္ထ ပရိဝတ္တနတ္ထံ, အတ္တနာ ဂေါပိတဋ္ဌာနေ အခိပေတွာ ပရတ္ထ ခိပနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခိပတီတိ စ အညတ္ထ ခိပတီတိ အတ္ထော။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေတိ အဍ္ဍဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ။ ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ဒေဝတာယ ကဏ္ဏေ ကထနဝသေန ဇပ္ပနံ ကဏ္ဏဇပ္ပနန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ဒေဝတံ ဩတာရေတွာတိ ဧတ္ထ မန္တဇပ္ပနေန ဒေဝတာယ ဩတာရဏံ။ ဇီဝိကတ္ထာယာတိ ယထာ ပါရိစရိယံ ကတွာ ဇီဝိတဝုတ္တိ ဟောတိ, တထာ ဇီဝိတဝုတ္တိကရဏတ္ထာယ။ အာဒိစ္စပါရိစရိယာတိ ကရမာလာဟိ ပူဇံ ကတွာ သကလဒိဝသံ အာဒိစ္စာဘိမုခါဝဋ္ဌာနေန အာဒိစ္စဿ ပရိစရဏံ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဇီဝိကတ္ထာယာ’’တိ ပဒမာကဍ္ဎတိ။ သိရိဝှါယနန္တိ ဤ-ကာရတော အ-ကာရလောပေန သန္ဓိနိဒ္ဒေသော, တေနာဟ ‘‘သိရိယာ အဝှါယန’’န္တိ။ ‘‘သိရေနာ’’တိ ပန ဌာနဝသေန အဝှါယနာကာရံ ဒဿေတိ။ ယေ တု အ-ကာရတော အ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ‘‘သိရဝှါယန’’န္တိ ပဌန္တိ, တေသံ ပါဌေ အယမတ္ထော ‘‘မန္တံ ဇပ္ပေတွာ သိရသာ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ အဝှါယန’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇။ ဒေဝဋ္ဌာနန္တိ ဒေဝါယတနံ။ ဥပဟာရန္တိ ပူဇံ။ သမိဒ္ဓိကာလေတိ အာယာစိတဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓကာလေ။ သန္တိပဋိဿဝကမ္မန္တိ ဒေဝတာယာစနာယ ယာ သန္တိ ပဋိကတ္တဗ္ဗာ, တဿာ ပဋိဿဝကရဏံ။ သန္တီတိ စေတ္ထ မန္တဇပ္ပနေန ပူဇာကရဏံ, တာယ သန္တိယာ အာယာစနပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။ တသ္မိန္တိ ယံ ‘‘သစေ မေ ဣဒံ နာမ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ ပဋိဿဝဖလဘူတေ ယထာဘိပတ္ထိတကမ္မသ္မိံ။ တဿာတိ ယော ‘‘ပဏိဓီ’’တိ စ ဝုတ္တော, တဿ ပဋိဿဝဿ။ ယထာပဋိဿဝဉှိ ဥပဟာရေ ကတေ ပဏိဓိအာယာစနာ ကတာ နိယျာတိတာ ဟောတီတိ။ ဂဟိတမန္တဿာတိ ဥဂ္ဂဟိတမန္တဿ။ ပယောဂကရဏန္တိ ဥပစာရကမ္မကရဏံ။ ဣတီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော, တေန ဝဿဝေါဿ-သဒ္ဒါနံ ပုရိသပဏ္ဍကေသု ပဝတ္တိံ ကာရဏဘာဝေန ဒဿေတိ, ပဏ္ဍကတော ဝိသေသေန အသတိ ဘဝတီတိ ဝဿော။ ပုရိသလိင်္ဂတော ဝိရဟေန အဝအသတိ ဟီဠိတော ဟုတွာ ဘဝတီတိ ဝေါဿော။ ဝိသေသော ရာဂဿဝေါ ယဿာတိ ဝဿော။ ဝိဂတော ရာဂဿဝေါ ယဿာတိ ဝေါဿောတိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓီတိပိ ဝဒန္တိ။ ဝဿကရဏံ တဒနုရူပဘေသဇ္ဇေန။ ဝေါဿကရဏံ ပန ဥဒ္ဓတဗီဇတာဒိနာပိ, တေနေဝ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝေါဿဝရာတိ ဥဒ္ဓတဗီဇာ ဩရောဓပါလကာ’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၇။) [သျ]ဝုတ္တံ။ အစ္ဆန္ဒိကဘာဝမတ္တန္တိ ဣတ္ထိယာ အကာမဘာဝမတ္တံ။ လိင်္ဂန္တိ ပုရိသနိမိတ္တံ။
ဝတ္ထုဗလိကမ္မကရဏန္တိ ဃရဝတ္ထုသ္မိံ ဗလိကမ္မဿ ကရဏံ, တံ ပန ဥပဒ္ဒဝပဋိဗာဟနတ္ထံ, ဝဍ္ဎနတ္ထဉ္စ ကရောန္တိ, မန္တဇပ္ပနေန အတ္တနော, အညေသဉ္စ မုခသုဒ္ဓိကရဏံ။ တေသန္တိ အညေသံ။ ယောဂန္တိ ဘေသဇ္ဇပယောဂံ။ ဝမနန္တိ ပစ္ဆိန္ဒနံ။ ဥဒ္ဓံဝိရေစနန္တိ ဝမနဘေဒမေဝ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဒေါသာနံ နီဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိရေစနန္တိ ပကတိဝိရေစနမေဝ။ အဓောဝိရေစနန္တိ သုဒ္ဓဝတ္ထိကသာဝဝတ္ထိအာဒိဝတ္ထိကိရိယာ ‘‘အဓော ဒေါသာနံ နီဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အထော ဝမနံ ဥဂ္ဂိရဏမေဝ, ဥဒ္ဓံဝိရေစနံ ဒေါသနီဟရဏံ။ တထာ ဝိရေစနံ ဝိရေကောဝ, အဓောဝိရေစနံ ဒေါသနီဟရဏန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော ပါကဋော ဟောတိ။ ဒေါသာနန္တိ စ ပိတ္တာဒိဒေါသာနန္တိ အတ္ထော။ သေမှနီဟရဏာဒိ သိရောဝိရေစနံ။ ကဏ္ဏဗန္ဓနတ္ထန္တိ ဆိန္နကဏ္ဏာနံ သံဃဋနတ္ထံ။ ဝဏဟရဏတ္ထန္တိ အရုပနယနတ္ထံ။ အက္ခိတပ္ပနတေလန္တိ အက္ခီသု ဥသုမဿ နီဟရဏတေလံ။ ယေန အက္ခိမှိ အဉ္ဇိတေ ဥဏှံ ဥသုမံ နိက္ခမတိ။ ယံ နာသိကာယ ဂဏှီယတိ, တံ နတ္ထု။ ပဋလာနီတိ အက္ခိပဋလာနိ။ နီဟရဏသမတ္ထန္တိ အပနယနသမတ္ထံ။ ခါရဉ္ဇနန္တိ ခါရကမဉ္ဇနံ။ သီတမေဝ သစ္စံ နိရုတ္တိနယေန, တဿ ကာရဏံ အဉ္ဇနံ သစ္စဉ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘သီတလဘေသဇ္ဇဉ္ဇန’’န္တိ။ သလာကဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ အက္ခိရောဂဝေဇ္ဇကမ္မံ။ သလာကသဒိသတ္တာ သလာကသင်္ခါတဿ အက္ခိရောဂဿ ဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ ဟိ သာလာကိယံ။ ဣဒံ ပန ဝုတ္တာဝသေသဿ အက္ခိရောဂပဋိကမ္မဿ သင်္ဂဟဏတ္ထံ ဝုတ္တံ ‘‘တပ္ပနာဒယောပိ ဟိ သာလာကိယာနေဝါ’’တိ။ ပဋိဝိဒ္ဓဿ သလာကဿ နိက္ခမနတ္ထံ ဝေဇ္ဇကမ္မံ သလာကဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ ကေစိ, တံ ပန သလ္လကတ္တိယပဒေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သလ္လဿ ပဋိဝိဒ္ဓဿ ကတ္တနံ ဥဗ္ဗာဟနံ သလ္လကတ္တံ, တဒတ္ထာယ ဝေဇ္ဇကမ္မံ သလ္လကတ္တဝေဇ္ဇကမ္မံ။ ကုမာရံ ဘရတီတိ ကုမာရဘတော, တဿ ဘာဝေါ ကောမာရဘစ္စံ, ကုမာရော ဧဝ ဝါ ကောမာရော, ဘတနံ ဘစ္စံ, တဿ ဘစ္စံ တထာ, တဒဘိနိပ္ဖါဒကံ ဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ အတ္ထော။ မူလာနိ ပဓာနာနိ ရောဂူပသမနေ သမတ္ထာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ, မူလာနံ ဝါ ဗျာဓီနံ ဘေသဇ္ဇာနိ တထာ။ မူလာနုဗန္ဓဝသေန ဟိ ဒုဝိဓော ဗျာဓိ။ တတြ မူလဗျာဓိမှိ တိကိစ္ဆိတေ ယေဘုယျေန ဣတရံ ဝူပသမတိ, တေနာဟ ‘‘ကာယတိကိစ္ဆတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၈။) [သျ]ဒဿေတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယတိကိစ္ဆတန္တိ မူလဘာဝတော သရီရဘူတေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ, သရီရဘူတာနံ ဝါ ရောဂါနံ တိကိစ္ဆကဘာဝံ။ ခါရာဒီနီတိ ခါရောဒကာဒီနိ။ တဒနုရူပေ ဝဏေတိ ဝူပသမိတဿ မူလဗျာဓိနော အနုစ္ဆဝိကေ အရုမှိ။ တေသန္တိ မူလဘေသဇ္ဇာနံ။ အပနယနံ အပဟရဏံ, တေဟိ အတိကိစ္ဆနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ ကောမာရဘစ္စသလ္လကတ္တသာလာကိယာဒိဝိသေသဘူတာနံ တန္တီနံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ပါရိသေသဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဒဝသေသာယ တန္တိယာ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, သဗ္ဗာနိ စေတာနိ အာဇီဝဟေတုကာနိယေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ ‘‘မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁) ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိယံ ‘‘ဣတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတီ-တိ ပကာရတ္ထေ နိပါတော, ဝါ-တိ ဝိကပ္ပနတ္ထေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမိနာ ပကာရေန, ဣတော အညေန ဝါတိ။ တေန ယာနိ ဣတော ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ သိပ္ပါယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒီနိ ဇီဝိကောပါယဘူတာနိ အာဇီဝိကပကတာ ဥပဇီဝန္တိ, တေသံ ပရိဂ္ဂဟော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မဟာသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကသဿတဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈။ ဣဒါနိ သုညတာပကာသနဝါရဿတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တော အနုသန္ဓိံ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝုတ္တဝဏ္ဏဿာတိ သဟတ္ထေ ဆဋ္ဌိဝစနံ, သာမိအတ္ထေ ဝါ အနုသန္ဓိ-သဒ္ဒဿ ဘာဝကမ္မဝသေန ကိရိယာဒေသနာသု ပဝတ္တနတော။ ဘိက္ခုသံဃေန ဝုတ္တဝဏ္ဏဿာတိ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ တေန ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝဏ္ဏဿ။ တတြ ပါဠိယံ အယံ သမ္ဗန္ဓော – န ဘိက္ခဝေ, ဧတ္တကာ ဧဝ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယေ တုမှာကံ ပါကဋာ, အပါကဋာ ပန ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, အညေ ဓမ္မာ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ ‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ ဧဝံ ဂဟိတာ’’တိအာဒိနာ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ယထာဂဟိတာကာရဿ သုညဘာဝပ္ပကာသနတော, ‘‘တဉ္စ ပဇာနနံ န ပရာမသတီ’’တိ သီလာဒီနဉ္စ အပရာမသနီယဘာဝဒီပနေန နိစ္စသာရာဒိဝိရဟပ္ပကာသနတော, ယာသု ဝေဒနာသု အဝီတရာဂတာယ ဗာဟိရာနံ ဧတာနိ ဒိဋ္ဌိဝိဗန္ဓကာနိ သမ္ဘဝန္တိ, တာသံ ပစ္စယဘူတာနဉ္စ သမ္မောဟာဒီနံ ဝေဒကကာရကသဘာဝါဘာဝဒဿနမုခေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တတ္တနိယတာဝိရဟဒီပနတော, အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနတော စ အယံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၇၉။) [သျ]ဒေသနာ သုညတာဝိဘာဝနပ္ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘သုညတာပကာသနံ အာရဘီ’’တိ။
ပရိယတ္တီတိ ဝိနယာဒိဘေဒဘိန္နာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ တန္တိ။ ဒေသနာတိ တဿာ တန္တိယာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ ဝိဘာဝနာ, ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပဘူတာ ဝါ ပညာပနာ, အနုလောမာဒိဝသေန ဝါ ကထနန္တိ ပရိယတ္တိဒေသနာနံ ဝိသေသော ပုဗ္ဗေယေဝ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဒေသနာယ, ပရိယတ္တိယ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဧဝမာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစ္စသဘာဝသမာဓိပညာပကတိပုညာပတ္တိဉေယျာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ တထာ ဟိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘စတုန္နံ ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ အနနုဗောဓာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁) သစ္စေ ပဝတ္တတိ, ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) သဘာဝေ, ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃, ၉၄, ၁၄၅၊ ၃။၁၄၂၊ မ။ နိ။ ၃။၁၆၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) သမာဓိမှိ, ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ, သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတိ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၀) ပညာယံ, ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ ဘိက္ခဝေ, သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၃၁၊ ၃။၃၇၃၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ပကတိယံ, ‘‘ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၈၄၊ ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁၅။၃၈၅) ပုညေ, ‘‘စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၃) အာပတ္တိယံ, ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဉေယျေ ပဝတ္တတိ။ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ သတ္တဇီဝတော သုညာ ဓမ္မမတ္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ကိမတ္ထိယံ ဂုဏေ ပဝတ္တနန္တိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
မကသတုဏ္ဍသူစိယာတိ သူစိမုခမက္ခိကာယ တုဏ္ဍသင်္ခါတာယ သူစိယာ။ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညတြ တထာဂတာတိ ဌပေတွာ တထာဂတံ။ ‘‘ဒုဒ္ဒသာ’’တိ ပဒေနေဝ တေသံ ဓမ္မာနံ ဒုက္ခောဂါဟတာ ပကာသိတာတိ ‘‘အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ လဘိတဗ္ဗာတိ လဗ္ဘနီယာ, သာ ဧဝ လဗ္ဘနေယျာ, လဘီယတေ ဝါ လဗ္ဘနံ, တမရဟတီတိ လဗ္ဘနေယျာ, န လဗ္ဘနေယျာ အလဗ္ဘနေယျာ, ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထာတိ ပတိဋ္ဌာ, ပတိဋ္ဌဟနံ ဝါ ပတိဋ္ဌာ, အလဗ္ဘနေယျာ ပတိဋ္ဌာ ဧတ္ထာတိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ကောစိ အတ္တနော ပမာဏံ အဇာနန္တော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၀။) [သျ]ဉာဏေန တေ ဓမ္မေ ဩဂါဟိတုံ ဥဿာဟံ ကရေယျ, တဿ တံ ဉာဏံ အပ္ပတိဋ္ဌမေဝ မကသတုဏ္ဍသူစိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေတိ။ ဩဂါဟိတုမသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဧတေ ဤဒိသာ ဝါ’’တိ တေ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာ ဧဝ ဒုဒ္ဒသာ’’တိ။ ယေ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ, တေသံ ဩဂါဟိတွာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဧဝ ဒုရနုဗောဓာတိ။ သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟပဋိပ္ပဿဒ္ဓိသင်္ခါတအဂ္ဂဖလမတ္ထကေ သမုပ္ပန္နတာ, ပုရေစရာနုစရဝသေန နိဗ္ဗုတသဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟသမာပတ္တိသမောကိဏ္ဏတ္တာ စ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟာ။ တဗ္ဘာဝတော သန္တာတိ အတ္ထော။ သန္တာရမ္မဏာနိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ, သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော။
အထ ဝါ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသတဗ္ဗိသယဝိညာဏာနံ အနန္တဘာဝေါ ဝိယ သုသမူဟတဝိက္ခေပတာယ နိစ္စသမာဟိတဿ မနသိကာရဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏဓမ္မာနံ သန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိရဇ္ဈိတွာ နိမိတ္တပဋိဝေဓော ဝိယ ဣဿာသာနံ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော သာဒုရသော မဟာရသောဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ, အတပ္ပနကရဏသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သောဟိစ္စံ တိတ္တိ တပ္ပနန္တိ ဟိ ပရိယာယော။ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေနာတိ ပတ္ထေတွာ သာဒုရသကရဏဋ္ဌေနာတိပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တာနံ တေသု စ ဗုဒ္ဓါနမေဝ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသယဘာဝူပဂမနတော န တက္ကဗုဒ္ဓိယာ ဂေါစရာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ’’တိအာဒိ။ နိပုဏာတိ ဉေယျေသု တိက္ခပ္ပဝတ္တိယာ ဆေကာ။ ယသ္မာ ပန သော ဆေကဘာဝေါ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ, သုခုမဉေယျဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ စ သုပါကဋော ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဏှသုခုမသဘာဝတ္တာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတေဟိယေဝါတိ အဝဓာရဏံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ’’တိ အာဟ။
အယံ အဋ္ဌကထာနယတော အပရော နယော – ဝိနယပဏ္ဏတ္တိအာဒိဂမ္ဘီရနေယျဝိဘာဝနတော ဂမ္ဘီရာ။ ကဒါစိယေဝ အသင်္ချေယျေ မဟာကပ္ပေ အတိက္ကမိတွာပိ ဒုလ္လဘဒဿနတာယ ဒုဒ္ဒသာ။ ဒဿနဉ္စေတ္ထ ပညာစက္ခုဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မနွယသင်္ခါတဿ အနုဗောဓဿ ကဿစိဒေဝ သမ္ဘဝတော ဒုရနုဗောဓာ။ သန္တသဘာဝတော, ဝေနေယျာနဉ္စ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပဒါနံ ပရိယောသာနတ္တာ သန္တာ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ပဏီတာ။ သမဓိဂတသစ္စလက္ခဏတာယ အတက္ကေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၁။) [သျ]အတက္ကေန ဝါ ဉာဏေန အဝစရိတဗ္ဗတော အတက္ကာဝစရာ။ နိပုဏံ, နိပုဏေ ဝါ အတ္ထေ သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဝသေန ဝိဘာဝနတော နိပုဏာ။ လောကေ အဂ္ဂပဏ္ဍိတေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝေဒိတဗ္ဗတော ပကာသိတဗ္ဗတော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ။
အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘတော ဟိ ဘဂဝါ ‘‘သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မိ, (မ။ နိ။ ၁။၁၇၈၊ ၂။၃၄၂၊ ဓ။ ပ။ ၃၅၃၊ မဟာဝ။ ၁၁) ဒသဗလသမန္နာဂတော ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ၂။၂၂) အတ္တနော သဗ္ဗညုတာဒိဂုဏေ ပကာသေသိ, တေနေဝါဟ ‘‘သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီ’’တိ။ သယံ-သဒ္ဒေန, နိဒ္ဓါရိတာဝဓာရဏေန ဝါ နိဝတ္တေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အနညနေယျော ဟုတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, အညေဟိ အဗောဓိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပေါ ‘‘အညာဏတာ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ပရိ။ ၂၉၆) ဝိယာတိ ဒဿေတိ ‘‘အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေနာ’’တိ ဣမိနာ။ အပိစ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိ ပဒဿ အနညနေယျော ဟုတွာတိ အတ္ထဝစနံ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ပဒဿ ပန သယမေဝ…ပေ… ကတွာတိ။ သယံ-သဒ္ဒါ ဟိ သစ္ဆိကတွာတိ ဧတ္ထာပိ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေနာတိ စ တဿ ဟေတုဝစနံ, ကရဏဝစနံ ဝါ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝိယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗသဘာဝံ န ဟောတိ, အာသဝက္ခယဉာဏေ ပန အဓိဂတေ အဓိဂတမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တဿ ပစ္စက္ခကရဏံ သစ္ဆိကိရိယာတိ အာဟ ‘‘အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ကတွာ’’တိ။ ဟေတုအတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတဿ အဘိဝိသိဋ္ဌဉာဏဿာဓိဂမဟေတူတိ အတ္ထော။ အဘိဝိသိဋ္ဌဉာဏန္တိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏေ အဓိပ္ပေတေ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ပဝေဒနဉ္စေတ္ထ အညာဝိသယာနံ သစ္စာဒီနံ ဒေသနာကိစ္စသာဓနတော, ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ပဋိဇာနနတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂုဏဓမ္မေဟီတိ ဂုဏသင်္ခါတေဟိ ဓမ္မေဟိ။ ယထာဘူတမေဝ ယထာဘုစ္စံ သကတ္ထေ ဏျပစ္စယဝသေန။
ဝဒမာနာတိ ဧတ္ထ သတ္တိအတ္ထော မာနသဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ, (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀၊ ကထာ။ ၄၀၅) တသ္မာ ဝတ္တုံ ဥဿာဟံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတာ ဟိ ဝတ္တုကာမာ နာမ ဟောန္တိ, တေနာဟ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၂။) [သျ]‘‘တထာဂတဿာ’’တိအာဒိ။ သာဝသေသံ ဝဒန္တာပိ ဝိပရီတဝဒန္တာ ဝိယ သမ္မာ ဝဒန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ယထာ သမ္မာ ဝဒန္တိ, တထာ ဒဿေတုံ ‘‘အဟာပေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဟိ အနဝသေသဝဒနမေဝ သမ္မာ ဝဒနန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျု’’န္တိ ဣမိနာ စ ‘‘ဝဒေယျု’’န္တိ ဧတဿ သမတ္ထနတ္ထဘာဝမာဟ ယထာ ‘‘သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၁။၁။၉) ယေ ဧဝံ ဘဂဝတာ ထောမိတာ, တေ ဓမ္မာ ကတမေတိ ယောဇနာ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိပါဠိယာ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တဝစနဿ ဝိရောဓိဘာဝံ စောဒေန္တော ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယဒိ ဧဝန္တိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တဝစနံ ယဒိ သိယာတိ အတ္ထော။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ-သဒ္ဒေါပိ ဟိ ဣဓ ဗဟုဝစနောယေဝ ‘‘အတ္ထိ ခီရာ, အတ္ထိ ဂါဝေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိပါတဘာဝဿေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ယဒိပိ တဒိဒံ ဉာဏံ ဧကမေဝ သဘာဝတော, တထာပိ သမ္ပယောဂတော, အာရမ္မဏတော စ ပုထုဝစနပ္ပယောဂမရဟတီတိ ဝိဿဇ္ဇေတိ ‘‘ပုထုစိတ္တ…ပေ… ရမ္မဏတော’’တိ ဣမိနာ။ ပုထုစိတ္တသမာယောဂတောတိ ပုထူဟိ စိတ္တေဟိ သမ္ပယောဂတော။ ပုထူနိ အာရမ္မဏာနိ ဧတဿာတိ ပုထုအာရမ္မဏံ, တဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အပိစ ပုထု အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏမေတဿာတိ ပုထုအာရမ္မဏာရမ္မဏန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ, ကာမာဝစရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဧကဿ အာရမ္မဏသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ပုထုအာရမ္မဏတော’’တိ ဝုတ္တံ, တေနဿ ပုထုဉာဏကိစ္စသာဓကတ္တံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟေတံ ဉာဏံ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ, သတ္တာရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဝနကဉာဏံ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ, နဝသတ္တာဝါသပရိဇာနနဉာဏံ, ဒသဗလဉာဏန္တိ ဧဝမာဒီနံ အနေကသတသဟဿဘေဒါနံ ဉာဏာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ကိစ္စံ သာဓေတိ, တေသံ အာရမ္မဏဘူတာနံ အနေကေသမ္ပိ ဓမ္မာနံ တဒါရမ္မဏဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ ယထာက္ကမံ တဗ္ဗိဝရဏံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ သာဓကဘာဝေန ဒဿေတိ။ တတ္ထာတိ အတီတဓမ္မေ။ ဧကဝါရဝသေန ပုထုအာရမ္မဏဘာဝံ နိဝတ္တေတွာ အနေကဝါရဝသေန ကမပ္ပဝတ္တိယာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမေနာပိ ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိသယေသု ပဝတ္တတိ, န တထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၃။) [သျ]သကိံယေဝ။ ယထာ ဗာဟိရကာ ဝဒန္တိ ‘‘သကိံယေဝ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ, န ကမေနာ’’တိ။
ယဒိ ဧဝံ အစိန္တေယျာပရိမေယျပ္ပဘေဒဿ ဉေယျဿ ပရိစ္ဆေဒဝတာ ဧကေန ဉာဏေန နိရဝသေသတော ကထံ ပဋိဝေဓောတိ, ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘ပရိစ္ဆေဒဝန္တံ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ။ အပရိစ္ဆေဒဉှိ တံ ဉာဏံ ဉေယျမိဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ ဉေယျံ။ ယာဝတကံ ဉေယျံ, တာဝတကံ ဉာဏ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၆၉, ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅ အဓိပ္ပါယတ္ထမေဝ ဂဟိတံ ဝိယ ဒိဿတိ) ဧဝမ္ပိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန, ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ အနဝသေသပဋိဝေဓော န သမ္ဘဝတိယေဝါတိ? နယိဒမေဝံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုမိစ္ဆိတံ သကလမေကဒေသော ဝါ, တတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ ဝိက္ခေပါဘာဝတော စ ဘဂဝါ သဗ္ဗကာလံ သမာဟိတောတိ ဉာတုမိစ္ဆိတဿ ပစ္စက္ခဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏ’’န္တိအာဒိ, (မဟာနိ။ ၆၉, ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) နနု စေတ္ထ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပဿန္တာနံ ဝိယ, ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ ဝိယ စ အနေကဓမ္မာဝဗောဓကာလေ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ? ဂဟေတဗ္ဗံ အစိန္တေယျာနုဘာဝတာယ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော’’တိ, (အ။ နိ။ ၄။၇၇) ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏဿ ပဋိလာဘေန ဘဂဝါ သန္တာနေန သဗ္ဗဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထော အဟောသိ သဗ္ဗနေယျာဝရဏဿ ပဟာနတော, တသ္မာ သဗ္ဗညူ, န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော ယထာသန္တာနေန သဗ္ဗဿ ဣန္ဓနဿ ဒဟနသမတ္ထတာယ ပါဝကော ‘‘သဗ္ဗဘူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။
ကာမဉ္စာယမတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝိတ္ထာရိတောယေဝ, ပကာရန္တရေန ပန သောတုဇနာနုဂ္ဂဟကာမတာယ, ဣမိဿာ စ ပေါရာဏသံဝဏ္ဏနာဝိသောဓနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ပုန ဝိဘာဝိတောတိ န စေတ္ထ ပုနရုတ္တိဒေါသော ပရိယေသိတဗ္ဗော, ဧဝမီဒိသေသု။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝတော ဒသဗလာဒိဉာဏာနိပိ အနညသာဓာရဏာနိ, သဗ္ဗဒေသဝိသယတ္တာ ပန တေသံ ဉာဏာနံ န တေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အဟာပေတွာ ဂဟိတာ နာမ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၄။) [သျ]နိပ္ပဒေသဝိသယတ္တာ တသ္မိံ ဂဟိတေ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ ပါဠိအတ္ထာနုသာရေန တဒေဝ ဉာဏံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ‘‘ယေဟိ တထာဂတဿ ယထာဘုစ္စံ ဝဏ္ဏံ သမ္မာ ဝဒမာနာ ဝဒေယျု’’န္တိ တမေဝ ပကာသိတံ တမန္တရေန အညဿ နိပ္ပဒေသဝိသယဿ အဘာဝတော, နိပ္ပဒေသဝိသယေနေဝ စ ယထာဘုစ္စံ သမ္မာ ဝဒနသမ္ဘဝတောတိ။
အညေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ သန္နိဋ္ဌာပနတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အညေဝါတိ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝဝတ္ထာပနဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဝဝတ္ထာပနဝစနန္တိ စ သန္နိဋ္ဌာပနဝစနန္တိ အတ္ထော, သန္နိဋ္ဌာပနဉ္စ အဝဓာရဏမေဝ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အညေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘န ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒယော’’တိ ဣမိနာ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ အယဉ္စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အနိယတဒေသတာယ စ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ယတ္ထ ဝုတ္တော, တတော အညတ္ထာပိ ဝစနိစ္ဆာဝသေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရာဝါ’’တိအာဒိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေန စ အာဒိအတ္ထေန ဒုဒ္ဒသာဝ န သုဒသာ, ဒုရနုဗောဓာဝ န သုရနုဗောဓာ, သန္တာဝ န ဒရထာ, ပဏီတာဝ န ဟီနာ, အတက္ကာဝစရာဝ န တက္ကာဝစရာ, နိပုဏာဝ န လူခါ, ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာဝ န ဗာလဝေဒနီယာတိ နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗပဒေဟီတိ ယာဝ ‘‘ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ, တာဝ သဗ္ဗပဒေဟိ။
ဧဝံ နိဝတ္တေတဗ္ဗတံ ယုတ္တိယာ ဒဠှီကရောန္တော ‘‘သာဝကပါရမိဉာဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာဝကပါရမိဉာဏန္တိ သာဝကာနံ ဒါနာဒိပါရမိပါရိပူရိယာ နိပ္ဖန္နံ ဝိဇ္ဇတ္တယဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါဘေဒံ ဉာဏံ, တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ။ တတောတိ သာဝကပါရမိဉာဏတော။ တတ္ထာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေ။ တတောပီတိ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌတော ပစ္စေကဗောဓိဉာဏတောပိ။ အပိ-သဒ္ဒေန, ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ ကော ပန ဝါဒေါ သာဝကပါရမိဉာဏတောတိ သမ္ဘာဝေတိ။ တတ္ထာပီတိ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏေပိ။ ဣတော ပနာတိ သဗ္ဗညုတညာဏတော ပန, တသ္မာ ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏေ ဝဝတ္ထာနံ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂမ္ဘီရေသု ဝိသေသာ, ဂမ္ဘီရာနံ ဝါ ဝိသေသေန ဂမ္ဘီရာ။ အယဉ္စ ဂမ္ဘီရော အယဉ္စ ဂမ္ဘီရော ဣမေ ဣမေသံ ဝိသေသေန ဂမ္ဘီရာတိ ဝါ ဂမ္ဘီရတရာ။ တရသဒ္ဒေနေဝေတ္ထ ဗျဝစ္ဆေဒနံ သိဒ္ဓံ။
ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – ကိဉ္စာပိ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ သေက္ခဉာဏံ ပုထုဇ္ဇနဉာဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဂမ္ဘီရံ, ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ ပန ဥပါဒါယ န တထာ ဂမ္ဘီရန္တိ ‘‘ဂမ္ဘီရမေဝါ’’တိ န သက္ကာ ဗျဝစ္ဆိဇ္ဇိတုံ, တထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၅။) [သျ]ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမ္ပိ ယထာဝုတ္တံ ဉာဏမုပါဒါယ ဂမ္ဘီရံ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဥပါဒါယ န ဧဝံ ဂမ္ဘီရန္တိ ‘‘ဂမ္ဘီရမေဝါ’’တိ န သက္ကာ ဗျဝစ္ဆိဇ္ဇိတုံ, တသ္မာ တတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ န လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မာ ပန သာဝကပါရမိဉာဏာဒီနမိဝ ကိဉ္စိ ဥပါဒါယ ဂမ္ဘီရာဘာဝါဘာဝတော ‘‘ဂမ္ဘီရာ ဧဝါ’’တိ ဝဝတ္ထာနံ လဗ္ဘတီတိ။ ယထာ စေတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ, ဧဝံ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဒုဒ္ဒသံ။ ‘‘ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ ပန တတော ဒုဒ္ဒသတရန္တိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝဝတ္ထာနသမ္ဘဝေါ နေတဗ္ဗော, တေနေဝါဟ ‘‘တထာ ဒုဒ္ဒသာဝ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနန္တိပိ ပါဌော, တဿာ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဝိဿဇ္ဇနဝစနံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘဇနာကာရေန။ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ဘဝတု တာဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနုပါယဘာဝတော သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဧကမ္ပိ ပုထုနိဿယာရမ္မဏဉာဏကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈) ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဿ ပန ဝိဿဇ္ဇနံ သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဝိသယဝိသေသဝသေန အနညသာဓာရဏေန ဝိဘဇနနယေန အနာရဘိတွာ သနိဿယာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝိဘဇနနယေန ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ? တတ္ထ ယထာ သစ္စပစ္စယာကာရာဒီနံ ဝိဘဇနံ အနညသာဓာရဏံ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝ ဝိသယော, ဧဝံ နိရဝသေသဒိဋ္ဌိဂတဝိဘဇနမ္ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, တတ္ထ ဌာနာနီတိ ကာရဏာနိ။ ဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ ဟောတီတိ ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနေကဝိဓတာယ, ဒုဗ္ဗိညေယျတာယ စ နာနာနယေဟိ ပဝတ္တမာနံ ဒေသနာဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ ဝိပုလံ, ဗဟုပ္ပဘေဒဉ္စ ဟောတိ။ ဉာဏံ အနုပဝိသတီတိ တတော ဧဝ စ ဒေသနာဉာဏံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိဘာဂသော ကုရုမာနံ အနုပဝိသတိ, တေ အနုပဝိသိတွာ ဌိတံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဗုဒ္ဓဉာဏဿ မဟန္တဘာဝေါ ပညာယတီတိ ဧဝံဝိဓဿ နာမ ဓမ္မဿ ဒေသကံ, ပဋိဝေဓကဉ္စာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဿ, ပဋိဝေဓဉာဏဿ စ ဥဠာရဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ။ ဒေသနာ ဂမ္ဘီရာ ဟောတီတိ သဘာဝေန ဂမ္ဘီရာနံ တေသံ စတုဗ္ဗိဓာနမ္ပိ ဒေသနာ ဒေသေတဗ္ဗဝသေန ဂမ္ဘီရာဝ ဟောတိ, သာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗဒါ စ ယာနတ္တယမုခေနေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘တိလက္ခဏာဟတာ သုညတာပဋိသံယုတ္တာ’’တိ, တီဟိ လက္ခဏေဟိ အာဟတာ, အတ္တတ္တနိယတော သုညဘာဝပဋိသညုတ္တာ စာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၆။) [သျ]ကိဉ္စာပိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉, ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ နေတ္တိ။ ၁၅) ဝစနတော သဗ္ဗာပိ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဉာဏရဟိတာ နာမ နတ္ထိ, သမသမပရက္ကမနဝသေန သီဟသမာနဝုတ္တိတာယ စ သဗ္ဗတ္ထ သမာနုဿာဟပ္ပဝတ္တိ, ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ပန ဒေသနာ ဝိသေသတော ဉာဏေန အနုပဝိဋ္ဌာ, ဂမ္ဘီရတရာ စ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကထံ ပန ဝိနယပဏ္ဏတ္တိံ ပတွာ ဒေသနာ တိလက္ခဏာဟတာ, သုညတာပဋိသညုတ္တာ စ ဟောတိ, နနု တတ္ထ ဝိနယပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝါတိ? န တတ္ထ ဝိနယပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ။ တတ္ထာပိ ဟိ သန္နိသိန္နပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပဝတ္တမာနာ ဒေသနာ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာဒိဝိဘာဝိနီ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တတ္တနိယတာ, သုညဘာဝပ္ပကာသိနီ စ ဟောတိ, တေနေဝါဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဝိနယပညတ္တိန္တိ ဝိနယဿ ပညာပနံ။ ည-ကာရဿ ပန ဏ္ဏ-ကာရေ ကတေ ဝိနယပဏ္ဏတ္တိန္တိပိ ပါဌော။ ဘူမန္တရန္တိ ဓမ္မာနံ အဝတ္ထာဝိသေသဉ္စ ဌာနဝိသေသဉ္စ။ ဘဝန္တိ ဓမ္မာ ဧတ္ထာတိ ဘူမီတိ ဟိ အဝတ္ထာဝိသေသော, ဌာနဉ္စ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ အဝတ္ထာဝိသေသော သတိအာဒိဓမ္မာနံ သတိပဋ္ဌာနိန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒေါ ‘‘ဝစ္ဆော, ဒမ္မော, ဗလီဗဒ္ဒေါ’’တိ အာဒယော ဝိယ။ ဌာနဝိသေသော ကာမာဝစရာဒိဘေဒေါ။ ပစ္စယာကာရ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ သမယန္တရန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိသေသံ, နာနာဝိဟိတာ ဒိဋ္ဌိယောတိ အတ္ထော, အညသမယံ ဝါ, ဗာဟိရကသမယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယပညတ္တိံ ပတွာ မဟန္တံ ဂဇ္ဇိတံ ဟောတီတိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ…ပေ… ပဋိသံယုတ္တာ, တသ္မာ။ ဆေဇ္ဇဂါမိနီတိ အတေကိစ္ဆဂါမိနီ။
ဧဝံ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန လဟုကဂရုကာဒိဝသေန တဒနုရူပေ ဝတ္ထုမှိ ဩတရန္တေ။ ယံ သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထာမောတိ ဉာဏသာမတ္ထိယံ။ ဗလန္တိ အကမ္ပနသင်္ခါတော ဝီရဘာဝေါ။ ထာမော ဗလန္တိ ဝါ သာမတ္ထိယဝစနမေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာဒေသနာဉာဏဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမဉှိ ဒေသနာဉာဏံ။ ဧသာတိ သိက္ခာပဒပညာပနမေဝ ဝုစ္စမာနပဒမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသတိ, ဧသော သိက္ခာပဒပညာပနသင်္ခါတော ဝိသယော အညေသံ အဝိသယောတိ အတ္ထော။ ဣတီတိ တထာဝိသယာဝိသယဘာဝဿ ဟေတုဘာဝေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၇။) [သျ]ပဋိနိဒ္ဒေသဝစနံ, နိဒဿနတ္ထော ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ, တေန ‘‘ဣဒံ လဟုကံ, ဣဒံ ဂရုက’’န္တိအာဒိနယံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဧဝမပရတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝံ။
ယဒိပိ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန သတိပဋ္ဌာနာဒယော သုတ္တန္တပိဋကေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) ဝိဘတ္တာ, တထာပိ သုတ္တန္တဘာဇနီယာဒိဝသေန အဘိဓမ္မေယေဝ တေ ဝိသေသတော ဝိဘတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိဘဇိတွာ’’တိ။ တတ္ထ သတ္တ ဖဿာတိ သတ္တဝိညာဏဓာတုသမ္ပယောဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘သတ္တ ဝေဒနာ’’တိအာဒိပိ။ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ နာမာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ဝုတ္တာဝသေသံ အဘိဓမ္မေ အာဂတံ ဓမ္မာနံ ဝိဘဇိတဗ္ဗာကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနာနိ ဧတ္ထာတိ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနန္တိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော။ ‘‘အဘိဓမ္မပိဋက’’န္တိ ဧတဿ ဟိ ဣဒံ ဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ စ ပစ္စယနယံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မဝသေနေဝ သမန္တပဋ္ဌာနဿ စတုဝီသတိဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ –
‘‘တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ,
ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊
တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ,
ဆ အနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ…ပေ…
ဆ ပစ္စနီယမှိ…ပေ… အနုလောမပစ္စနီယမှိ…ပေ…
ပစ္စနီယာနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ’’တိ။ [ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁(က), ၄၄(ခ), ၄၈(ဂ), ၅၂(ဃ)]၊
ဧဝံ ဓမ္မဝသေန စတုဝီသတိဘေဒေသု တိကပဋ္ဌာနာဒီသု ဧကေကံ ပစ္စယနယေန အနုလောမာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတီတိ ဆန္နဝုတိသမန္တပဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထ ပန ဓမ္မာနုလောမေ တိကပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရေ ပစ္စယာနုလောမေ ဟေတုမူလကေ ဟေတုပစ္စယဝသေန ဧကူနပညာသ ပုစ္ဆာနယာ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနနယာတိအာဒိနာ ဒဿိယမာနာ အနန္တဘေဒါ နယာတိ အာဟ ‘‘အနန္တနယ’’န္တိ။
နဝဟာကာရေဟီတိ ဥပ္ပါဒါဒီဟိ နဝဟိ ပစ္စယာကာရေဟိ။ တံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပါဒေါ ဟုတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ ဥပ္ပါဒေါ, ဖလုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝေါ။ သတိ စ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, နာသတိ။ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒေါ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ, တထာ ပဝတ္တတိ ဓရတိ ဧတသ္မိံ ဖလန္တိ ပဝတ္တံ။ နိမီယတိ ဖလမေတသ္မိန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၈။) [သျ]နိမိတ္တံ။ (နိဒဒါတိ ဖလံ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဧတေနာတိ နိဒါနံ။) (ဧတ္ထန္တရေ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ) အာယူဟတိ ဖလံ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နုပ္ပတ္တိယာ ဃဋေတိ ဧတေနာတိ အာယူဟနံ။ သံယုဇ္ဇတိ ဖလံ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နေန ဧတသ္မိန္တိ သံယောဂေါ။ ယတ္ထ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပလိဗုဒ္ဓတိ ဖလမေတေနာတိ ပလိဗောဓော။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သတိ ဖလမုဒယတိ ဧတေနာတိ သမုဒယော။ ဟိနောတိ ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ဟေတု။ အဝိဇ္ဇာယ ဟိ သတိ သင်္ခါရာ ပဝတ္တန္တိ, ဓရန္တိ စ, တေ အဝိဇ္ဇာယ သတိ အတ္တနော ဖလံ (နိဒဒန္တိ) (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၅၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈ ပဿိတဗ္ဗံ) ဘဝါဒီသု ခိပန္တိ, အာယူဟန္တိ အတ္တနော ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဃဋေန္တိ, အတ္တနော ဖလေန သံယုဇ္ဇန္တိ, ယသ္မိံ သန္တာနေ သယံ ဥပ္ပန္နာ တံ ပလိဗုဒ္ဓန္တိ, ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ဥဒယန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဟိနောတိ စ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တံ ဟုတွာ…ပေ… ပစ္စယော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝူပဂမနဝိသေသာ ဥပ္ပါဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သင်္ခါရာဒီနံ ဝိညာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တမတ္ထံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိယာ သာဓေန္တေန ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဌိတိ, ပစ္စယော, ဥပ္ပါဒေါ ဧဝ ဌိတိ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝုတ္တတ္တာ အာသဝါဝ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ‘‘ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ’’တိ, အဝိဇ္ဇာ စ သင်္ခါရာ စ ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ပစ္စယတော ဧဝ သမုပ္ပန္နာ, န ဝိနာ ပစ္စယေနာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ သင်္ခါရာနံ, အဝိဇ္ဇာယ စ ဥပ္ပါဒါဒိကေ ပစ္စယာကာရေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝတော ဓမ္မဋ္ဌိတိသင်္ခါတေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ ဉာဏံ။ ‘‘ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါ’’တိ ဝစနတော ဟိ ဒွါဒသ ပစ္စယာ ဧဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ အယဉ္စ နယော န ပစ္စုပ္ပန္နေ ဧဝ, အထ ခေါ အတီတာနာဂတေသုပိ, န စ အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ သင်္ခါရေသု, အထ ခေါ သင်္ခါရာဒီနံ ဝိညာဏာဒီသုပိ လဗ္ဘတီတိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပစ္စယာကာရဿ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ပါဠိမာဟရိ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁) ပန ဒဿိတာ ဟေတာဒိပစ္စယာဧဝေတ္ထ ဥပ္ပါဒါဒိပစ္စယာကာရေဟိ ဂဟိတာတိ တေပိ ယထာသမ္ဘဝံ နီဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန န ယောဇယိမှ, အတ္ထိကေဟိ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၉၄) ဂဟေတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၈၉။) [သျ]တဿ တဿ ဓမ္မဿာတိ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ။ တထာ တထာ ပစ္စယဘာဝေနာတိ ဥပ္ပါဒါဒိဟေတာဒိပစ္စယသတ္တိယာ။ ကမ္မကိလေသဝိပါကဝသေန တီဏိ ဝဋ္ဋာနိ ယဿာတိ တိဝဋ္ဋံ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝသေန တယော အဒ္ဓါ ကာလာ ဧတဿာတိ တိယဒ္ဓံ။ ဟေတုဖလဖလဟေတုဟေတုဖလဝသေန တယော သန္ဓယော ဧတဿာတိ တိသန္ဓိ။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော, ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပါ, ဟေတု, ဝိပါကော စ။ အထ ဝါ ဟေတု ဝိပါကောတိ သင်္ခိပ္ပန္တီတိ သင်္ခေပါ။ အဝိဇ္ဇာဒယော, ဝိညာဏာဒယော စ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ဝါ သင်္ခေပသဒ္ဒေါ။ အတီတဟေတုသင်္ခေပါဒိဝသေန စတ္တာရော သင်္ခေပါ ယဿာတိ စတုသင်္ခေပံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ခေပေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ, အတီတဟေတုအာဒီနံ ပကာရာ။ တေ သင်္ခေပေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဝီသတိ အာကာရာ ဧတဿာတိ ဝီသတာကာရံ။
ခတ္တိယာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နာပိ သဿတဝါဒိနော ဇာတိသတသဟဿာနုဿရဏာဒိကဿ အဘိနိဝေသဟေတုနော ဝသေန စတ္တာရောဝ ဟောန္တိ, န တတော ဥဒ္ဓံ, အဓော ဝါတိ သဿတဝါဒီနံ ပရိမာဏပရိစ္ဆေဒဿ အနညဝိသယတံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော ဇနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ တတ္ထ စတ္တာရော ဇနာတိ စတ္တာရော ဇနသမူဟာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော တေသု ဧကေကဿာပိ အနေကပ္ပဘေဒတော။ တေတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝါဒိနော။ ဣဒံ နိဿာယာတိ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ သမ္မာ အဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထာပိ စ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓာနံ ဓမ္မာနံ သန္တတိဃနဿ အဘေဒိတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘေဒနိဗန္ဓနံ နာနတ္တနယံ အနုပဓာရေတွာ ဂဟိတံ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ နိဿာယ။ ဣဒံ ဂဏှန္တီတိ ဣဒံ သဿတဂ္ဂဟဏံ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တိ, ဣမိနာ နယေန ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒယောပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ‘‘အာတပ္ပမနွာယာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇိတွာ, ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆) ဝါ ဝိဓမိတွာ။ နိဇ္ဇဋန္တိ အနောနဒ္ဓံ။ နိဂုမ္ဗန္တိ အနာဝုဋံ။ အပိစ ဝေဠုအာဒီနံ ဟေဋ္ဌုပရိယသံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဇဋာ။ ကုသာဒီနံ ဩဝရဏဋ္ဌေန ဂုမ္ဗော။ တဿဒိသတာယ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဗျာကုလာ ပါကဋတာ ‘‘ဇဋာ, ဂုမ္ဗော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, ဒိဋ္ဌိဇဋာဝိဇဋနေန, ဒိဋ္ဌိဂုမ္ဗဝိဝရဏေန စ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကတွာတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၀။) [သျ]‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌိတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေသနာကုသလော ဘဂဝါ သမယန္တရံ ဝိဂ္ဂဟဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉။ အတ္ထိ ပရိယာယော သန္တိ-သဒ္ဒေါ, သော စ သံဝိဇ္ဇန္တိပရိယာယော, သံဝိဇ္ဇမာနတာ စ ဉာဏေန ဥပလဗ္ဘမာနတာတိ အာဟ ‘‘သန္တီ’’တိအာဒိ။ သံဝိဇ္ဇမာနပရိဒီပနေန ပန ‘‘သန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆိန္နတံ, တတော စ နေသံ မိစ္ဆာဂါဟတော သိထိလကရဏဝိဝေစနေဟိ အတ္တနော ဒေသနာယ ကိစ္စကာရိတံ, အဝိတထတဉ္စ ဒီပေတိ ဓမ္မရာဇာ။ အတ္ထီတိ စ သန္တိပဒေန သမာနတ္ထော ပုထုဝစနဝိသယော ဧကော နိပါတော ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၃။၁၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၇) ဝိယ။ အာလပနဝစနန္တိ ဗုဒ္ဓါလပနဝစနံ။ ဘဂဝါယေဝ ဟိ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခဝေါ’’တိ စ အာလပတိ, န သာဝကာ။ သာဝကာ ပန ‘‘အာဝုသော, အာယသ္မာ’’တိအာဒိသမ္ဗန္ဓနေနေဝ။ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကစ္စေတိ အတ္ထော ဧဝ သင်္ချာဝါစကဿ ဧက-သဒ္ဒဿ နိယတေကဝစနတ္တာ, န သမိတဗဟိတပါပတာယ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဝါ ဟောန္တု, အညထာ ဝါ, သမ္မုတိမတ္တေနေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ ‘‘လောကေနာ’’တိအာဒိနာ။ သဿတာဒိဝသေန ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေန္တီတိ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ပုဗ္ဗန္တံ ပုရိမသိဒ္ဓေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ကပ္ပေတွာ အာသေဝနဗလဝတာယ, ဝိစိတြဝုတ္တိတာယ စ ဝိကပ္ပေတွာ အပရဘာဂသိဒ္ဓေဟိ အဘိနိဝေသဘူတေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂါဟေဟိ ဂဏှန္တိ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တီ’’တိ။ ပုရိမဘာဂပစ္ဆိမဘာဂသိဒ္ဓါနံ ဝါ တဏှာဥပါဒါနာနံ ဝသေန ယထာက္ကမံ ကပ္ပနဂဟဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ သမ္ဘဝတိ။ ပဟုတပသံသာနိန္ဒာတိသယသံသဂ္ဂနိစ္စယောဂါဒိဝိသယေသု ဣဓ နိစ္စယောဂဝသေန ဝိဇ္ဇမာနတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗန္တ ကပ္ပေါ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ပဟုတေ စ ပသံသာယံ, နိန္ဒာယဉ္စာတိသယနေ၊
နိစ္စယောဂေ စ သံသဂ္ဂေ, ဟောန္တိမေ မန္တုအာဒယော’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၁။) [သျ]ကောဋ္ဌာသေသူတိ ဧတ္ထ ကောဋ္ဌာသာဒီသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော အာဒိ-သဒ္ဒလောပေန, နိဒဿနနယေန စ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဒပူရဏသမီပဥမ္မဂ္ဂါဒီသုပိ ဟိ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣင်္ဃ တာဝ သုတ္တန္တေ ဝါ ဂါထာယော ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပရိယာပုဏဿု (ပါစိ။ ၄၄၂), သုတ္တန္တေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၂၂၁) စ ပဒပူရဏေ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ, ‘‘ဂါမန္တသေနာသန’’န္တိအာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) သမီပေ, ‘‘ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော, အတ္ထီတိ ခေါ ကစ္စာန အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၁၀) စ ဥမ္မဂ္ဂေတိ။
အန္တပူရောတိ မဟာအန္တအန္တဂုဏေဟိ ပူရော။ ‘‘သာ ဟရိတန္တံ ဝါ ပန္ထန္တံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) မဇ္ဈိမနိကာယေ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တန္တပါဠိ။ တတ္ထ သာတိ တေဇောဓာတု။ ဟရိတန္တန္တိ ဟရိတတိဏရုက္ခမရိယာဒံ။ ပန္ထန္တန္တိ မဂ္ဂမရိယာဒံ။ အာဂမ္မ အနာဟာရာ နိဗ္ဗာယတီတိ သေသော။ ‘‘အန္တမိဒံ ဘိက္ခဝေ, ဇီဝိကာနံ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၀၊ ဣတိဝု။ ၉၁) ပိဏ္ဍိယာလောပသုတ္တန္တပါဠိ။ တတ္ထ ပိဏ္ဍံ ဥလတိ ဂဝေသတီတိ ပိဏ္ဍောလော, ပိဏ္ဍာစာရိကော, တဿ ဘာဝေါ ပိဏ္ဍောလျံ, ပိဏ္ဍစရဏေန ဇီဝိကတာတိ အတ္ထော။ ဧသေဝါတိ သဗ္ဗပစ္စယသင်္ခယဘူတော နိဗ္ဗာနဓမ္မော ဧဝ, တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧတေန သဗ္ဗပစ္စယသင်္ခယနတော အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ သင်္ခတဘူတဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရဘာဂံ ပရိယောသာနဘူတံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ပရဘာဂေါဝ အတ္ထော ယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ သက္ကာယောတိ သက္ကာယဂါဟော။
ကပ္ပေါတိ လေသော။ ကပ္ပကတေနာတိ တိဏ္ဏံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏာနံ အညတရဒုဗ္ဗဏ္ဏကတေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ မဟာကပ္ပသမန္တဘာဝကိလေသကာမဝိတက္ကကာလပညတ္တိသဒိသဘာဝါဒီသုပိ ဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) မဟာကပ္ပေ ဝတ္တတိ, ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေ, ‘‘သင်္ကပ္ပေါ ကာမော ရာဂေါ ကာမော သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ ၈) ကိလေသကာမေ, ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု ဝိတက္ကေ, ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၂။) [သျ]ကာလေ, ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၁၈) ပညတ္တိယံ, ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ကိရ ဘော သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ န ဇာနိမှာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) သဒိသဘာဝေတိ။
တဏှာဒိဋ္ဌီသု ပဝတ္တိံ မဟာနိဒ္ဒေသပါဠိယာ (မဟာနိ။ ၂၈) သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒါနတောတိ သင်္ခေပတော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ဂုဏဝစနံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ဥပနိဿယသဟဇာတဘူတာယ အဘိနန္ဒနသင်္ခါတာယ တဏှာယ စေဝ သဿတာဒိအာကာရေန အဘိနိဝိသန္တဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ စ ဝသေန။ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထဓမ္မဝိသယာယ ကပ္ပနာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ အတီတကာလဝါစကောယေဝ ပုဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ, န ပန ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပဓာနာဒိဝါစကော, ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဿ ကပ္ပနဝတ္ထုနော အဘာဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ စ ကောဋ္ဌာသဝါစကော, န ပန အဗ္ဘန္တရာဒိဝါစကောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပေတွာတိ စ တသ္မိံ ပုဗ္ဗန္တေ တဏှာယနာဘိနိဝေသနာနံ သမတ္ထနံ ပရိနိဋ္ဌာပနမာဟ။ ဌိတာတိ တဿာ လဒ္ဓိယာ အဝိဇဟနံ, ပုဗ္ဗန္တမေဝ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ တေသမတ္ထီတိ ယောဇနာ။ အတ္ထိတာ, အနုဂတတာ စ နာမ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိယာတိ ဒဿေတိ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘တေ ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒိပါဠိယာ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတိ။ တတ္ထ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ။ ဝိသယော ဟိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ပုဗ္ဗန္တော။ ဝိသယဘာဝတော ဟေသ တဿာ အာဂမနဋ္ဌာနံ, အာရမ္မဏပစ္စယော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမ္မ ပဋိစ္စာ’’တိ။ တဒေတံ အညေသံ ပတိဋ္ဌာပနဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညမ္ပိ ဇနံ ဒိဋ္ဌိဂတိတံ ကရောန္တာ’’တိ။
အဓိဝစနပထာနီတိ [အဓိဝစနပအဒါနိ (အဋ္ဌကထာယံ)] ရုဠှိမတ္တေန ပညတ္တိပထာနိ။ ဒါသာဒီသု ဟိ သိရိဝဍ္ဎကာဒိသဒ္ဒါ ဝိယ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ တထာ ပဏ္ဏတ္တိယေဝ အဓိဝစနံ, သာ စ ဝေါဟာရဿ ပထောတိ။ အထ ဝါ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိဘာဂေ, ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ။ အဓိ ဥပရိဘာဂေ ဝစနံ အဓိဝစနံ။ ဥပါဒါနိယဘူတာနံ ရူပါဒီနံ [ဥပါဒါဘူတရူပါဒီနံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၉)] ဥပရိ ပညာပိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တိ, တသ္မာ ပညတ္တိဒီပကပထာနီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ ဝုစ္စတိ, ယဒိဒံ ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ, န ရူပဝေဒနာဒယော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၃။) [သျ]ဝိယ ပရမတ္ထောတိ။ အဓိမုတ္တိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဓိဝစန-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော ‘‘နိရုတ္တိပထော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၇ ဒုကမာတိကာ) ဝိယ ဥတ္တိသဒ္ဒဿ ဝစနပရိယာယတ္တာ။ ‘‘ဘူတံ အတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ ပန ဘူတသဘာဝတော အတိရေကံ။ တမတိဓာဝိတွာ ဝါ မုစ္စန္တီတိ အဓိမုတ္တိယော, တာသံ ပထာနိ တဒ္ဒီပကတ္တာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ, အဓိကံ ဝါ သဿတာဒိကံ မုစ္စန္တီတိ အဓိမုတ္တိယော။ အဓိကဉှိ သဿတာဒိံ, ပကတိအာဒိံ, ဒဗ္ဗာဒိံ, ဇီဝါဒိံ, ကာယာဒိဉ္စ အဘူတံ အတ္ထံ သဘာဝဓမ္မေသု အဇ္ဈာရောပေတွာ ဒိဋ္ဌိယော ပဝတ္တန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀။ အဘိဝဒန္တီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ ဝဒန္တိ။ ‘‘အယမေဝ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ အဘိဘဝိတွာပိ ဝဒန္တိ။ အဘိဝဒနကိရိယာယ အဇ္ဇာပိ အဝိစ္ဆေဒဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတန္တိ အယမေတ္ထ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။ ကထေတုကမျတာယ ဟေတုဘူတာယ ပုစ္ဆိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မိစ္ဆာ ပဿတီတိ ဒိဋ္ဌိ, ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘မုတ္တဂတံ, (အ။ နိ။ ၉။၁၁) သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၄၁) ဝိယ ဂတ-သဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော, ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တမေဝ, နတ္ထညံ အဝဂန္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, ဒိဋ္ဌိပကာရော ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ လောကိယာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရသဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။ ဧကသ္မိံယေဝ ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပညာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာတိ စ လောကောတိ စ ဂဟေတွာ’’တိ။ အမရံ နိစ္စံ ဓုဝန္တိ သဿတဝေဝစနာနိ, မရဏာဘာဝေန ဝါ အမရံ။ ဥပ္ပါဒါဘာဝေန သဗ္ဗဒါပိ အတ္ထိတာယ နိစ္စံ။ ထိရဋ္ဌေန ဝိကာရာဘာဝေန ဓုဝံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ မဟာနိဒ္ဒေသ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠီဟိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ‘‘ရူပံ ဂဟေတွာ’’တိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနတ္ထော – ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ။ ဝေဒနံ, သညံ, သင်္ခါရေ, ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဣမိဿာ ပဉ္စဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝုတ္တော, ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာန’’န္တိအာဒိကာယ ပန ပဉ္စဒသဝိဓာယပိ တဒဝသေသာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညော ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ တထာ ဧကံ ခန္ဓံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ အညော အတ္တနော ဥပဘောဂဘူတော ‘‘လောကော’’တိ စ။ သသန္တတိပတိတေ ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညော ပရသန္တတိပတိတော ‘‘လောကော’’တိ စ ပညပေတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၄။) [သျ]ဧတ္ထာဟ – ‘‘သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသ’’န္တိ ကသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ, နနု တေသံ အတ္တာ စ လောကော စ သဿတောတိ အဓိပ္ပေတော, န ဝါဒေါတိ? သစ္စမေတံ, သဿတသဟစရိတတာယ ပန ဝါဒေါပိ သဿတောတိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ, သဿတော ဣတိ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဝါ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဿတံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တီတိ သဿတဝါဒါ တိပိ ယုဇ္ဇတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁။ အာတာပနဘာဝေနာတိ ဝိဗာဓနဿ ဘာဝေန, ဝိဗာဓနဋ္ဌေန ဝါ။ ပဟာနဉ္စေတ္ထ ဝိဗာဓနံ။ ပဒဟနဝသေနာတိ သမာဒဟနဝသေန။ သမာဒဟနံ ပန ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုမဒတွာ စိတ္တဿ ဥဿာဟနံ။ ယထာ သမာဓိ ဝိသေသဘာဂိယတံ ပါပုဏာတိ, ဧဝံ ဝီရိယဿ ဗဟုလီကရဏံ အနုယောဂေါ။ ဣတိ ပဒတ္တယေန ဝီရိယမေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တိပ္ပဘေဒံ ဝီရိယ’’န္တိ။ ယထာက္ကမဉှိဟ တီဟိ ပဒေဟိ ဥပစာရပ္ပနာစိတ္တပရိဒမနဝီရိယာနိ ဒဿေတိ။ န ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အပ္ပမာဒေါ, သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော။ သော ပန သတိပဋ္ဌာနာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဧဝ။ သမ္မာ ဥပါယေန မနသိ ကရောတိ ကမ္မဋ္ဌာနမေတေနာတိ သမ္မာမနသိကာရော, သော ပန ဉာဏမေဝ, န အာရမ္မဏဝီထိဇဝနပဋိပါဒကာ, တေနာဟ ‘‘အတ္ထတော ဉာဏ’’န္တိ။ ပထမနသိကာရောတိ ကာရဏမနသိကာရော။ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘ယသ္မိဉှီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ယသ္မိံ မနသိကာရေတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကရဏူပါယဘူတေ ဉာဏသင်္ခါတေ မနသိကာရေ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဒန္တရသမ္ပယောဂါဒိနာ ဝိယ ပကရဏဝသေနာပိ သဒ္ဒေါ ဝိသေသဝိသယောတိ ဒီပေတိ။ ဝီရိယဉ္စာတိ ယထာဝုတ္တေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တံ တိပ္ပဘေဒံ ဝီရိယဉ္စ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘အာတပ္ပ…ပေ… မနသိကာရမနွာယာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ, သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သဒ္ဓိံ စတုန္နံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ အဓိဂမနပဋိပဒါ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗာ, သာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၁) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပတ္ထော’’တိ။ တထာဇာတိကန္တိ တထာသဘာဝံ, ဧတေန စုဒ္ဒသဝိဓေဟိ စိတ္တပရိဒမနေဟိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ပဂုဏတာပါဒနေန ဒမိတတံ ဒဿေတိ။ စေတသော သမာဓိ စေတောသမာဓိ, သော ပန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿေဝ သမာဓိ။ ယထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယေနာ’’တိ အတ္ထေ နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ယေန သမာဓိနာ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၅။) [သျ]ဝိဇမ္ဘနဘူတေဟိ လောကိယာဘိညာသင်္ခါတေဟိ ဈာနာနုဘာဝေဟိ သမ္ပန္နောတိ ဈာနာနုဘာဝသမ္ပန္နော။ သော ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဧဝံ ဝဒတီတိ ဝတ္တမာနဝစနံ, တထာဝဒနဿ အဝိစ္ဆေဒဘာဝေန သဗ္ဗကာလိကတာဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိယမိတေ ဟိ ကာလဝိသေသေ ဝိပ္ပကတကာလဝစနန္တိ။ ဝနတိ ယာစတိ ပုတ္တန္တိ ဝဉ္ဈာ ဈ-ပစ္စယံ, န-ကာရဿ စ နိဂ္ဂဟိတံ ကတွာ, ဝဓတိ ပုတ္တံ, ဖလံ ဝါ ဟနတီတိပိ ဝဉ္ဈာ သပစ္စယghy-ကာရဿ ဈ-ကာရံ, နိဂ္ဂဟိတာဂမဉ္စ ကတွာ။ သာ ဝိယ ကဿစိ ဖလဿ အဇနေနာတိ ဝဉ္ဈော, တေနာဟ ‘‘ဝဉ္ဈပသူ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ပဒတ္ထဝတာ ဣမိနာ ကီဒိသံ သာမတ္ထိယတ္ထံ ဒဿေတီတိ အန္တောလီနစောဒနံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဈာနလာဘိဿ ဝိသေသေန ဈာနဓမ္မာ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ, တမ္မုခေန ပန သေသဓမ္မာပီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဈာနာဒီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါဒိဇနကဘာဝန္တိ ရူပါဒီနံ ဇနကသာမတ္ထိယံ။ ပဋိက္ခိပတီတိ ‘‘နယိမေ ကိဉ္စိ ဇနေန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ကသ္မာတိ စေ? သတိ ဟိ ဇနကဘာဝေ ရူပါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ, သုခါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ စ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပါဒဝန္တတာ ဝိညာယတိ, ဥပ္ပါဒေ စ သတိ အဝဿံဘာဝီ နိရောဓောတိ အနဝကာသာဝ နိစ္စတာ သိယာ, တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတီတိ။
ဌိတောတိ နိစ္စလံ ပတိဋ္ဌိတော, ကူဋဋ္ဌ-သဒ္ဒေါယေဝ ဝါ လောကေ အစ္စန္တံ နိစ္စေ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဋ္ဌတီတိ ဌာယီ, ဧသိကာ စ သာ ဌာယီ စာတိ ဧသိကဋ္ဌာယီ, ဝိသေသနပရနိပါတော စေသ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရနေမော နိစ္စလဋ္ဌိတိကော ဣန္ဒခီလော ဝိယာတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကူဋဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ စေတ္ထ အနိစ္စတာဘာဝမာဟ။ ‘‘ဧသိကဋ္ဌာယီ ဌိတော’’တိ ဣမိနာ ပန ယထာ ဧသိကာ ဝါတပ္ပဟာရာဒီဟိ န စလတိ, ဧဝံ န ကေနစိ ဝိကာရမာပဇ္ဇတီတိ ဝိကာရာဘာဝံ, ဝိကာရောပိ အတ္ထတော ဝိနာသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘယေနာပိ လောကဿ ဝိနာသာဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိ။
ဧဝမဋ္ဌကထာဝါဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကေစိဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေစိ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မုဉ္ဇတောတိ [မုဉ္ဇေ (အဋ္ဌကထာယံ)] မုဉ္ဇတိဏတော။ ဤသိကာတိ ကဠီရော။ ယဒိဒံ အတ္တသင်္ခါတံ ဓမ္မဇာတံ ဇာယတီတိ ဝုစ္စတိ, တံ သတ္တိရူပဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ဗျတ္တိရူပဝသေန နိက္ခမတိ, အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဟိ ဧတေန ကာရဏေ ဖလဿ အတ္ထိဘာဝဒဿနေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၆။) [သျ]ဗျတ္တိရူပဝသေန အဘိဗျတ္တိဝါဒံ ဒဿေတိ။ သာလိဂဗ္ဘေ သံဝိဇ္ဇမာနံ သာလိသီသံ ဝိယ ဟိ သတ္တိရူပံ, တဒဘိနိက္ခန္တံ ဝိယ ဗျတ္တိရူပန္တိ။ ကထံ ပန သတ္တိရူပဝသေန ဝိဇ္ဇမာနောယေဝ ပုဗ္ဗေ အနဘိဗျတ္တော ဗျတ္တိရူပဝသေန အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ? ယထာ အန္ဓကာရေန ပဋိစ္ဆန္နော ဃဋော အာလောကေန အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမယမ္ပီတိ။
ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ကိံ ကရောန္တော အာလောကော ဃဋံ ပကာသေတီတိ ဝုစ္စတိ, ယဒိ ဃဋဝိသယံ ဗုဒ္ဓိံ ကရောန္တော ပကာသေတိ, အနုပ္ပန္နာယ ဧဝ ဗုဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတ္တိဒီပနတော အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ။ အထ ဃဋဝိသယာယ ဗုဒ္ဓိယာ အာဝရဏဘူတံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တော ပကာသေတိ, ဧဝမ္ပိ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတေဝ။ သတိ ဟိ ဃဋဝိသယာယ ဗုဒ္ဓိယာ ကထံ အန္ဓကာရော တဿာ အာဝရဏံ ဟောတီတိ။ ယထာ စ ဃဋဿ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနောပိ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ။ တတ္ထာပိ ဟိ ယဒိ ဣန္ဒြိယဝိသယာဒိသန္နိပါတေန အနုပ္ပန္နာ ဧဝ ဗုဒ္ဓိ ဥပ္ပန္နာ, ဥပ္ပတ္တိဝစနေနေဝ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ အဘိဗျတ္တိမတ္တမတိက္ကမ္မ အနုပ္ပန္နာယ ဧဝ ဗုဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတ္တိဒီပနတော။ တထာ သဿတဝါဒေါပိ တေနေဝ ကာရဏေန။ အထ ဗုဒ္ဓိပ္ပဝတ္တိယာ အာဝရဏဘူတဿ အန္ဓကာရဋ္ဌာနိယဿ မောဟဿ ဝိဓမနေန ဗုဒ္ဓိ ဥပ္ပန္နာ။ ဧဝမ္ပိ သတိ အတ္ထဝိသယာယ ဗုဒ္ဓိယာ ကထံ မောဟော တဿာ အာဝရဏံ ဟောတီတိ, ဟာယတေဝ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ, ကိဉ္စ ဘိယျော – ဘေဒသဗ္ဘာဝတောပိ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ။ န ဟိ အဘိဗျဉ္ဇနကာနံ စန္ဒိမသူရိယမဏိပဒီပါဒီနံ ဘေဒေန အဘိဗျဉ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဃဋာဒီနံ ဘေဒေါ ဟောတိ, ဟောတိ စ ဝိသယဘေဒေန ဗုဒ္ဓိဘေဒေါ ယထာဝိသယံ ဗုဒ္ဓိယာ သမ္ဘဝတောတိ ဘိယျောပိ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ, န စေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနတာဘိဗျတ္တိဝသေန ဝုတ္တိကပ္ပနာ ယုတ္တာ ဝိဇ္ဇမာနတာဘိဗျတ္တိကိရိယာသင်္ခါတာယ ဝုတ္တိယာ ဝုတ္တိမတော စ အနညထာနုဇာနနတော။ အနညာယေဝ ဟိ တထာ ဝုတ္တိသင်္ခါတာ ကိရိယာ တဗ္ဗန္တဝတ္ထုတော, ယထာ ဖဿာဒီဟိ ဖုသနာဒိဘာဝေါ, တသ္မာ ဝုတ္တိမတော အနညာယ ဧဝ ဝိဇ္ဇမာနတာဘိဗျတ္တိသင်္ခါတာယ ဝုတ္တိယာ ပရိကပ္ပိတော ကေသဉ္စိ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ န ယုတ္တော ဧဝါတိ။ ယေ ပန ‘‘ဤသိကဋ္ဌာယီ ဌိတော’’တိ ပဌိတွာ ယထာဝုတ္တမတ္ထမိစ္ဆန္တိ, တေ တဒိဒံ ကာရဏဘာဝေန ဂဟေတွာ ‘‘တေ စ သတ္တာ သန္ဓာဝန္တိ သံသရန္တိ စဝန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဒေဟိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓမ္ပိ ကရောန္တိ, န အဋ္ဌကထာယမိဝ အသမ္ဗန္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ စ သတ္တာ သန္ဓာဝန္တီတိ ဧတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၇။) [သျ]ယေ ဣဓ မနုဿဘာဝေန အဝဋ္ဌိတာ, တေယေဝ ဒေဝဘာဝါဒိဥပဂမနေန ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အညထာ ကတဿ ကမ္မဿ ဝိနာသော, အကတဿ စ အဗ္ဘာဂမော အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
အပရာပရန္တိ အပရသ္မာ ဘဝါ အပရံ ဘဝံ, အပရမပရံ ဝါ, ပုနပ္ပုနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘စဝန္တီ’’တိ ပဒမုလ္လိင်္ဂေတွာ ‘‘ဧဝံ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အတ္ထံ ဝိဝရတိ, အတ္တနော တထာဂဟိတဿ နိစ္စသဘာဝတ္တာ န စုတူပပတ္တိယော။ သဗ္ဗဗျာပိတာယ နာပိ သန္ဓာဝနသံသရဏာနိ, ဓမ္မာနံယေဝ ပန ပဝတ္တိဝိသေသေန ဧဝံ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ ဧဝံ ဝေါဟရီယန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတေန ‘‘အဝဋ္ဌိတသဘာဝဿ အတ္တနော, ဓမ္မိနော စ ဓမ္မမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စာ’’တိ ဣမံ ဝိပရိဏာမဝါဒံ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဣမိဿံ သဿတဝါဒဝိစာရဏာယမေဝ ‘‘ဧဝံဂတိကာ’’တိ ပဒတ္ထဝိဘာဝနေ ဝက္ခာမ။ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ အသမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္ဓာဝန္တီတိအာဒိနာ ဝစနေန အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတိ ဝိနာသေတိ သန္ဓာဝနာဒိဝစနသိဒ္ဓါယ အနိစ္စတာယ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ပဋိညာတဿ သဿတဝါဒဿ ဝိရုဒ္ဓဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတိကဿာ’’တိအာဒိ တဒတ္ထသမတ္ထနံ။ န နိဗဒ္ဓန္တိ န ထိရံ။ ‘‘သန္ဓာဝန္တီ’’တိအာဒိဝစနံ, သဿတဝါဒဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘သုန္ဒရမ္ပိ အသုန္ဒရမ္ပိ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဒါ သရန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ သဿတိယော ရ-ကာရဿ သ-ကာရံ, ဒွိဘာဝဉ္စ ကတွာ, ပထဝီသိနေရုစန္ဒိမသူရိယာ, သဿတီဟိ သမံ သဒိသံ တထာ, ဘာဝနပုံသကဝစနဉ္စေတံ။ ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဟိ ကတ္တုအဓိကာရော။ သဿတိသမန္တိ ဝါ လိင်္ဂဗျတ္တယေန ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သဿတိသမော အတ္တာ စ လောကော စ အတ္ထိ ဧဝါတိ အတ္ထော, ဣတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပဒပူရဏမတ္တံ။ ဧဝ-သဒ္ဒဿ ဟိ ဧ-ကာရေ ပရေ ဣတိ-သဒ္ဒေ ဣ-ကာရဿ ဝ-ကာရမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ သဿတိသမန္တိ သဿတံ ထာဝရံ နိစ္စကာလန္တိပိ အတ္ထော, သဿတိသမ-သဒ္ဒဿ သဿတပဒေန သမာနတ္ထတံ သန္ဓာယ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၁) ဝုတ္တော။
ဟေတုံ ဒဿေန္တောတိ ယေသံ ‘‘သဿတော’’တိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေတိ, တေသံ ဟေတုံ ဒဿေန္တော အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ဟိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စက္ခကတမတ္ထံ အတ္တနောယေဝ သာဓေတိ, အတ္တနော ပန ပစ္စက္ခကတေန အတ္ထေန အတ္တနော အပ္ပစ္စက္ခဘူတမ္ပိ အတ္ထံ သာဓေတိ, အတ္တနာ စ ယထာနိစ္ဆိတံ အတ္ထံ ပရေပိ ဝိညာပေတိ, န
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၈။) [သျ]အနိစ္ဆိတံ, ဣဒံ ပန ဟေတုဒဿနံ ဧတေသု အနေကေသု ဇာတိသတသဟဿေသု ဧကောဝါယံ မေ အတ္တာ စ လောကော စ အနုဿရဏသမ္ဘဝတော။ ယော ဟိ ယမတ္ထံ အနုဘဝတိ, သော ဧဝ တံ အနုဿရတိ, န အညော။ န ဟိ အညေန အနုဘူတမတ္ထံ အညော အနုဿရိတုံ သက္ကောတိ ယထာ တံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတေန အနုဘူတံ ဓမ္မရက္ခိတော။ ယထာ စေတာသု, ဧဝံ ဣတော ပုရိမတရာသုပိ ဇာတီသု, တသ္မာ ‘‘သဿတော မေ အတ္တာ စ လောကော စ, ယထာ စ မေ, ဧဝံ အညေသမ္ပိ သတ္တာနံ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ သဿတဝသေန ဒိဋ္ဌိဂဟဏံ ပက္ခန္ဒန္တော ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပရေပိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနေကဝိဟိတာနိ အဓိမုတ္တိပထာနိ အဘိဝဒန္တိ, သော ဧဝမာဟာ’’တိ ဝစနတော ပရာနုဂါဟာပနဝသေန ဣဓ ဟေတုဒဿနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတိ။ ဧတန္တိ အတ္တနော စ လောကဿ စ သဿတဘာဝံ။ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ အတ္ထတော အာပန္နဒဿနံ။ ဌာန-သဒ္ဒေါ ကာရဏေ, တဉ္စ ခေါ ဣဓ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ ကာရဏဉ္စ နာမေတံ တိဝိဓံ သမ္ပာပကံ နိဗ္ဗတ္တကံ ဉာပကန္တိ။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကကာရဏံ, ဗီဇံ အင်္ကုရဿ နိဗ္ဗတ္တကကာရဏံ, ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒယော အနိစ္စတာဒီနံ ဉာပကကာရဏံ, ဣဓာပိ ဉာပကကာရဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာပကော ဟိ အတ္ထော ဉာပေတဗ္ဗတ္ထဝိသယဿ ဉာဏဿ ဟေတုဘာဝတော ကာရဏံ။ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ တံ ဉာဏံ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနံ, ဝသတိ တံ ဉာဏမေတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ ဝတ္ထု-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒိသိတွာပိ ဌာန-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၃၂-၃၃။ ဒုတိယတတိယဝါရာနံ ပဌမဝါရတော ဝိသေသော နတ္ထိ ဌပေတွာ ကာလဘေဒန္တိ အာဟ ‘‘ဥပရိ ဝါရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ တဒေတံ ကာလဘေဒံ ယထာပါဠိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေဝလဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေန ဒုတိယတတိယဝါရာ ယာဝ ဒသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပါ, ယာဝ စတ္တာလီသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပါ စ အနုဿရဏဝသေန ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဒေဝံ ကသ္မာ သဿတဝါဒေါ စတုဓာ ဝိဘတ္တော, နနု တိဓာ ကာလဘေဒမကတွာ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိကဝါဒေါ ဝိယ ဒုဝိဓေနေဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗော သိယာတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘မန္ဒပညော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ မန္ဒပညာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏလာဘီနံ ဝသေန တိဓာ ကာလဘေဒံ ကတွာ တက္ကနေန သဟ စတုဓာ ဝိဘတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ နနု စ အနုဿဝါဒိဝသေန တက္ကိကာနံ ဝိယ မန္ဒပညာဒီနမ္ပိ ဝိသေသလာဘီနံ ဟီနာဒိဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၉။) [သျ]အနေကဘေဒသမ္ဘဝတော ဗဟုဓာ ဘေဒေါ သိယာ, အထ ကသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဝိသေသလာဘိနော တယော ဧဝ ရာသီ ကတွာ ဝုတ္တာတိ? ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတုကာမတ္တာ။ တီသု ဟိ ရာသီသု ယေ ဟီနမဇ္ဈိမပညာ, တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ဦနကမေဝ အနုဿရန္တိ။ ယေ ပန ဥက္ကဋ္ဌပညာ, တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမိတွာ နာနုဿရန္တီတိ တတ္ထ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတုကာမတော အနေကဇာတိသတသဟဿဒသစတ္တာရီသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာနုဿရဏဝသေန တယော ဧဝ ရာသီ ကတွာ ဝုတ္တာတိ။ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ယထာဝုတ္တကာလတ္တယတော, စတ္တာရီသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပတော ဝါ ဥဒ္ဓံ နာနုဿရတိ, ကသ္မာ? ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ။ တေသဉှိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဝိရဟတော ဒုဗ္ဗလာ ပညာ ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄။ တပ္ပကတိယတ္တောပိ ကတ္တုတ္ထောယေဝါတိ အာဟ ‘‘တက္ကယတီ’’တိ။ တပ္ပကတိယတ္တတ္တာ ဧဝ ဟိ ဒုတိယနယောပိ ဥပပန္နော ဟောတိ။ တတ္ထ တက္ကယတီတိ ဦဟယတိ, သဿတာဒိအာကာရေန တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပယတီတိ အတ္ထော။ တက္ကောတိ အာကောဋနလက္ခဏော, ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏော ဝါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဘူတော ဝိတက္ကော။ တေန တေန ပရိယာယေန တက္ကနံ သန္ဓာယ ‘‘တက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝီမံသာယ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထဝစနမတ္တံ။ နိဗ္ဗစနံ ပန တက္ကိပဒေ ဝိယ ဒွိဓာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝီမံသာ နာမ ဝိစာရဏာ, သာ စ ဒုဝိဓာ ပညာ စေဝ ပညာပတိရူပိကာ စ။ ဣဓ ပန ပညာပတိရူပိကာဝ, သာ စတ္ထတော လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေါ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသသင်္ခါတော ဝါ အယောနိသောမနသိကာရော။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ မိစ္ဆာဒဿနဘူတံ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ, တဒေတမတ္ထတ္တယံ ဒဿေတုံ ‘‘တုလနာ ရုစ္စနာ ခမနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တုလယိတွာ’’တိအာဒီသုပိ ယထာက္ကမံ ‘‘လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေနာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမန္တတော, ပုနပ္ပုနံ ဝါ အာဟနနံ ပရိယာဟတံ, တံ ပန ဝိတက္ကဿ အာရမ္မဏံ ဦဟနမေဝ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ ပဒန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တေန တေန ပရိယာယေန တက္ကေတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ပရိယာယေနာတိ စ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယာတိ တိဓာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါယ။ အနုဝိစရိတန္တိ အနုပဝတ္တိတံ, ဝီမံသာနုဂတေန ဝါ ဝိစာရေန အနုမဇ္ဇိတံ။ တဒနုဂတဓမ္မကိစ္စမ္ပိ ဟိ ပဓာနဓမ္မေ အာရောပေတွာ တထာ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဘာတိ ဒိဿတီတိ ပဋိဘာနံ, ယထာသမာဟိတာကာရဝိသေသဝိဘာဝကော ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေါ, တတော ဇာတန္တိ ပဋိဘာနံ, တထာ ပညာယနံ, သယံ အတ္တနော ပဋိဘာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၀။) [သျ]သယံပဋိဘာနံ, တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနော ပဋိဘာနမတ္တသဉ္ဇာတ’’န္တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝိသေသာဓိဂမာဒယော နိဝတ္တေတိ။ အနာမဋ္ဌကာလဝစနေ ဝတ္တမာနဝသေနေဝ အတ္ထနိဒ္ဒေသော ဥပပန္နောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ။
ပါဠိယံ ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသေန ဝါ ဝုတ္တံ တက္ကီဘေဒံ ဝိဘဇန္တော ‘‘တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓော’’တိအာဒိမာဟ။ ပရေဟိ ပုန သဝနံ အနုဿုတိ, သာ ယဿာယံ အနုဿုတိကော။ ပုရိမံ အနုဘူတပုဗ္ဗံ ဇာတိံ သရတီတိ ဇာတိဿရော။ လဗ္ဘတေတိ လာဘော, ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓံ ရူပါဒိ, သုခါဒိ စ, န ပန ဈာနာဒိဝိသေသော, တေနေဝါဟ ပါဠိယံ ‘‘သော တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုဝိစရိတံ သယံပဋိဘာနံ ဧဝမာဟာ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပဋိဘာနမတ္တသဉ္ဇာတ’’န္တိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရောပိ ဝဒတိ ‘‘မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသာဓိဂမာဒယော နိဝတ္တေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄) သော ဧတဿာတိ လာဘီ။ သုဒ္ဓေန ပုရိမေဟိ အသမ္မိဿေန, သုဒ္ဓံ ဝါ တက္ကနံ သုဒ္ဓတက္ကော, သော ယဿာယံ သုဒ္ဓတက္ကိကော။ တေန ဟီတိ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော, တေန တထာ ဝေဿန္တရရညောဝ ဘဂဝတိ သမာနေတိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟံ ဥယျောဇေတိ။ လာဘိတာယာတိ ရူပါဒိသုခါဒိလာဘီဘာဝတော။ ‘‘အနာဂတေပိ ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣဒံ လာဘီတက္ကိနော ဧဝမ္ပိ သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘဝဒဿနဝသေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ တက္ကနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာဂတံသတက္ကနေနေဝ ဟိ သဿတဂ္ဂါဟီ ဘဝတိ။ ‘‘အတီတေပိ ဧဝံ အဟောသီ’’တိ ဣဒံ ပန အနာဂတံသတက္ကနဿ ဥပနိဿယနိဒဿနမတ္တံ။ သော ဟိ ‘‘ယထာ မေ ဣဒါနိ အတ္တာ သုခီ ဟောတိ, ဧဝံ အတီတေပီတိ ပဌမံ အတီတံသာနုတက္ကနံ ဥပနိဿာယ အနာဂတေပိ ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ တက္ကယန္တော ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ‘‘ဧဝံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ အနိစ္စေသု ဘာဝေသု အညော ကရောတိ, အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဒေါသော အာပဇ္ဇတိ, တထာ စ သတိ ကတဿ ဝိနာသော အကတဿ စ အဇ္ဈာဂမော သိယာ။ နိစ္စေသု ပန ဘာဝေသု အညော ကရောတိ, အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဒေါသော နာပဇ္ဇတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ကတဿ အဝိနာသော, အကတဿ စ အနဇ္ဈာဂမော သိယာတိ တက္ကိကဿ ယုတ္တိဂဝေသနာကာရံ ဒဿေတိ။
တက္ကမတ္တေနေဝါတိ သုဒ္ဓတက္ကနေနေဝ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဟိ အာဂမာဒီနံ, အနုဿဝါဒီနဉ္စ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘နနု စ ဝိသေသလာဘိနောပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၁။) [သျ]သဿတဝါဒိနော ဝိသေသာဓိဂမဟေတု အနေကေသု ဇာတိသတသဟဿေသု, ဒသသု သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု, စတ္တာလီသာယ စ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု ယထာနုဘူတံ အတ္တနော သန္တာနံ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဇာတံ ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ အနုဿရိတွာ တတော ပုရိမတရာသုပိ ဇာတီသု တထာဘူတဿ အတ္ထိတာနုဝိတက္ကနမုခေန အနာဂတေပိ ဧဝံ ဘဝိဿတီတိ အတ္တနော ဘဝိဿမာနာနုတက္ကနံ, သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ တထာဘာဝါနုတက္ကနဉ္စ ကတွာ သဿတာဘိနိဝေသိနော ဇာတာ, ဧဝဉ္စ သတိ သဗ္ဗောပိ သဿတဝါဒီ အနုဿုတိကဇာတိဿရလာဘီတက္ကိကာ ဝိယ အတ္တနော ဥပလဒ္ဓဝတ္ထုနိမိတ္တေန တက္ကနေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ တက္ကီပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌေယျ, တထာ စ သတိ ဝိသေသဘေဒရဟိတတ္တာ ဧကောဝါယံ သဿတဝါဒေါ ဝဝတ္ထိတော ဘဝေယျ, အဝဿဉ္စ ဝုတ္တပ္ပကာရံ တက္ကနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ဝိသေသလာဘီ သဿတဝါဒီ ဧကစ္စသဿတိကပက္ခံ, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကပက္ခံ ဝါ ဘဇေယျာတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသေသလာဘီနဉှိ ခန္ဓသန္တာနဿ ဒီဃဒီဃတရံ ဒီဃတမကာလာနုဿရဏံ သဿတဂ္ဂါဟဿ အသာဓာရဏကာရဏံ။ တထာ ဟိ ‘‘အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရာမိ။ ဣမိနာမဟံ ဧတံ ဇာနာမီ’’တိ အနုဿရဏမေဝ ပဓာနကာရဏဘာဝေန ဒဿိတံ။ ယံ ပန တဿ ‘‘ဣမိနာမဟံ ဧတံ ဇာနာမီ’’တိ ပဝတ္တံ တက္ကနံ, န တံ ဣဓ ပဓာနံ အနုဿရဏံ ပဋိစ္စ တဿ အပဓာနဘာဝတော, ပဓာနကာရဏေန စ အသာဓာရဏေန နိဒ္ဒေသော သာသနေ, လောကေပိ စ နိရုဠှော ယထာ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ယဝင်္ကုရော’’တိအာဒိ။
ဧဝံ ပနာယံ ဒေသနာ ပဓာနကာရဏဝိဘာဝိနီ, တသ္မာ သတိပိ အနုဿဝါဒိဝသေန, တက္ကိကာနံ ဟီနာဒိဝသေန စ မန္ဒပညာဒီနံ ဝိသေသလာဘီနံ ဗဟုဓာ ဘေဒေ အညတရဘေဒသင်္ဂဟဝသေန ဘဂဝတာ စတ္တာရိဋ္ဌာနာနိ ဝိဘဇိတွာ ဝဝတ္ထိတာ သဿတဝါဒါနံ စတုဗ္ဗိဓတာ။ န ဟိ, ဣဓ သာဝသေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဓမ္မရာဇာတိ။ ယဒေဝံ အနုဿုတိကာဒီသုပိ အနုဿဝါဒီနံ ပဓာနဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? န တေသံ အညာယ သစ္ဆိကိရိယာယ အဘာဝေန တက္ကပဓာနတ္တာ, ‘‘ပဓာနကာရဏေန စ အသာဓာရဏေန နိဒ္ဒေသော သာသနေ, လောကေပိ စ နိရုဠှော’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ။ အထ ဝါ ဝိသေသာဓိဂမနိမိတ္တရဟိတဿ တက္ကနဿ သဿတဂ္ဂါဟေ ဝိသုံ ကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသေသာဓိဂမော ဝိသုံ သဿတဂ္ဂါဟကာရဏဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗော, သော စ မန္ဒမဇ္ဈိမတိက္ခပညာဝသေန တိဝိဓောတိ တိဓာ ဝိဘဇိတွာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၂။) [သျ]သဗ္ဗတက္ကိနော စ တက္ကီဘာဝသာမညတော ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ စတုဓာ ဧဝ ဝဝတ္ထာပိတော သဿတဝါဒေါ ဘဂဝတာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅။ ‘‘အညတရေနာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာနပယုတ္တဿ ပန ဝါ-သဒ္ဒဿ အနိယမတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ’’တိ, တေန စတူသု ဝတ္ထူသု ယထာရဟမေကစ္စံ ဧကစ္စဿ ပညာပနေ သဟကာရီကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဗာဟျတ္ထဝါစကော ကတ္တုနိဒ္ဒိဋ္ဌော နိပါတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနေတာနိ ဝတ္ထူနိ အတ္တနော အဘိနိဝေသဿ ဟေတု, ဥဒါဟု ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနဿာတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ, ယဒိ တာဝ အတ္တနော အဘိနိဝေသဿ ဟေတု, အထ ကသ္မာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဂဟိတာနိ, န သညာဝိပလ္လာသာဒယော။ တထာ ဟိ ဝိပရီတသညာအယောနိသောမနသိကာရအသပ္ပုရိသူပနိဿယအသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒီနိပိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ။ အထ ပန ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနဿ ဟေတု, အနုဿရဏဟေတုဘူတော အဓိဂမော ဝိယ, တက္ကနပရိယေဋ္ဌိဘူတာ ယုတ္တိ ဝိယ စ အာဂမောပိ ဝတ္ထုဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗော, ဥဘယထာပိ စ ယထာဝုတ္တဿ အဝသေသကာရဏဿ သမ္ဘဝတော ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတေဝါတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ, ကသ္မာ? အဘိနိဝေသပက္ခေ တာဝ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော အသပ္ပုရိသူပနိဿယအသဒ္ဓမ္မဿဝနေဟိ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ဝိပလ္လာသသညော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝဿ အနဝဗောဓတော ဓမ္မယုတ္တိံ အတိဓာဝန္တော ဧကတ္တနယံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ယထာဝုတ္တာနုဿရဏတက္ကနေဟိ ခန္ဓေသု ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃၁) အဘိနိဝေသံ ဥပနေသိ, ဣတိ အာသန္နကာရဏတ္တာ, ပဓာနကာရဏတ္တာ စ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ဣတရေသမ္ပိ ဂဟိတတ္တာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဣဓ ဂဟိတာနိ။ ပတိဋ္ဌာပနပက္ခေ ပန အာဂမောပိ ယုတ္တိယမေဝ ဌိတော ဝိသေသေန နိရာဂမာနံ ဗာဟိရကာနံ တက္ကဂ္ဂါဟိဘာဝတော, တသ္မာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ သဿတဂ္ဂါဟဿ ဝတ္ထုဘာဝေန ဂဟိတာနိ။
ကိဉ္စ ဘိယျော – ဒုဝိဓံ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ လက္ခဏံ သဘာဝလက္ခဏံ, သာမညလက္ခဏဉ္စ။ တတ္ထ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓော ပစ္စက္ခဉာဏံ, သာမညလက္ခဏာဝဗောဓော အနုမာနဉာဏံ။ အာဂမော စ သုတမယာယ ပညာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၃။) [သျ]သာဓနတော အနုမာနဉာဏမေဝ အာဝဟတိ, သုတာနံ ပန ဓမ္မာနံ အာကာရပရိဝိတက္ကနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယံ ဌိတော စိန္တာမယပညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဘာဝနာယ ပစ္စက္ခဉာဏံ အဓိဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အာဂမောပိ တက္ကနဝိသယံ နာတိက္ကမတိ, တသ္မာ စေသ တက္ကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော အဋ္ဌကထာယံ အနုဿုတိတက္ကဂ္ဂဟဏေန ဝိဘာဝိတော, ဧဝံ အနုဿရဏတက္ကနေဟိ အသင်္ဂဟိတဿ အဝသိဋ္ဌဿ ကာရဏဿ အသမ္ဘဝတော ယုတ္တမေဝိဒံ ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနေကဝိဟိတာနိ အဓိမုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉), ‘‘သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) စ ဝစနတော ပန ပတိဋ္ဌာပနဝတ္ထူနိယေဝ ဣဓ ဒေသိတာနိ တံဒေသနာယ ဧဝ အဘိနိဝေသဿာပိ သိဇ္ဈနတော။ အနေကဘေဒေသု ဟိ ဒေသိတေသု ယသ္မိံ ဒေသိတေ တဒညေပိ ဒေသိတာ သိဒ္ဓါ ဟောန္တိ, တမေဝ ဒေသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနိဝေသပတိဋ္ဌာပနေသု စ အဘိနိဝေသေ ဒေသိတေပိ ပတိဋ္ဌာပနံ န သိဇ္ဈတိ အဘိနိဝေသဿ ပတိဋ္ဌာပနေ အနိယမတော။ အဘိနိဝေသိနောပိ ဟိ ကေစိ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ, ကေစိ န ပတိဋ္ဌာပေန္တိ။ ပတိဋ္ဌာပနေ ပန ဒေသိတေ အဘိနိဝေသောပိ သိဇ္ဈတိ ပတိဋ္ဌာပနဿ အဘိနိဝေသေ နိယမတော။ ယော ဟိ ယတ္ထ ပရေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, သောပိ တမဘိနိဝိသတီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆။ တယိဒန္တိ ဧတ္ထ တ-သဒ္ဒေန ‘‘သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တီ’’တိ ဧတဿ ပရာမသနန္တိ အာဟ ‘‘တံ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဂတ’’န္တိ။ တတောတိ တသ္မာ ပကာရတော ဇာနနတ္တာ။ ပရမဝဇ္ဇတာယ အနေကဝိဟိတာနံ အနတ္ထာနံ ကာရဏဘာဝတော ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဌာနာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ။ ယထာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ တဒေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဒိဋ္ဌိယောဝ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနမေဝ ဒိဋ္ဌီနံ ဥပ္ပါဒါယ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) သာဓနံ။ တတ္ထ ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိ, (သံ။ နိ။ ၃။၈၁) အဝိဇ္ဇာပိ ဥပနိဿယာဒိဘာဝေန။ ယထာဟ ‘‘အဿုတဝါ ဘိက္ခဝေ, ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၁) ဖဿောပိ ဖုသိတွာ ဂဟဏူပါယဋ္ဌေန။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၄။) [သျ]ဖဿပစ္စယာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈) ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၄) သညာပိ အာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏဋ္ဌေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာ။ နိ။ ၁၀၉) ပထဝိံ ပထဝိတော သညတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) စ အာဒိ။ ဝိတက္ကောပိ အာကာရပရိဝိတက္ကနဋ္ဌေန။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ, သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ, (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄) စ အာဒိ။ အယောနိသော မနသိကာရောပိ အကုသလာနံ သာဓာရဏကာရဏဋ္ဌေန။ တေနာဟ ‘‘တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိ ကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ပါပမိတ္တောပိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိ အာပဇ္ဇနဋ္ဌေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စ ‘‘ဗာဟိရံ ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂန္တိ ကရိတွာ နာညံ ဧကင်္ဂမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ မဟတော အနတ္ထာယ သံဝတ္တတိ, ယထယိဒံ ဘိက္ခဝေ, ပါပမိတ္တတာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ပရတောဃောသောပိ ဒုရက္ခာတဓမ္မဿဝနဋ္ဌေန။ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေမေ ဘိက္ခဝေ, ပစ္စယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပါဒါယ။ ကတမေ ဒွေ? ပရတော စ ဃောသော, အယောနိသော စ မနသိကာရော’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၆) ပရေဟိ သုတာ, ဒေသိတာ ဝါ ဒေသနာ ပရတောဃောသော။
‘‘ခန္ဓာ ဟေတူ’’တိအာဒိပါဠိ တဒတ္ထဝိဘာဝိနီ။ တတ္ထ ဇနကဋ္ဌေန ဟေတု, ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ပစ္စယော။ ဥပါဒါယာတိ ဥပါဒိယိတွာ, ပဋိစ္စာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပ္ပါဒါယာ’’တိပိ ပါဌော, ဥပ္ပဇ္ဇနာယာတိ အတ္ထော။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ, ခန္ဓာဒယော ဧဝ။ ဣဓ ပန သမုဋ္ဌာနဘာဝေါယေဝ သမုဋ္ဌာန-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော ဘာဝလောပတ္တာ, ဘာဝပ္ပဓာနတ္တာ စ။ အာဒိန္နာ သကသန္တာနေ။ ပဝတ္တိတာ သပရသန္တာနေသု။ ပရ-သဒ္ဒေါ အဘိဏှတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိ။ ပရိနိဋ္ဌာပိတာတိ ‘‘ဣဒမေဝ ဒဿနံ သစ္စံ, အညံ ပန မောဃံ တုစ္ဆံ မုသာ’’တိ အဘိနိဝေသဿ ပရိယောသာနံ မတ္ထကံ ပါပိတာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အဋ္ဌသု ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓေ သန္ဓာယာဟ။ ပဝတ္တနဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဖဿသညာဝိတက္ကာယောနိသောမနသိကာရေ။ အာသေဝနဝသေနာတိ ပါပမိတ္တပရတောဃောသေ။ ယဒိပိ သရူပတ္ထဝသေန ဝေဝစနံ, သင်္ကေတတ္ထဝသေန ပန ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံဝိဓပရလောကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေန ကေနစိ ဟိ ဝိသေသနေနေဝ ဝေဝစနံ သာတ္ထကံ သိယာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၅။) [သျ]ပရလောကော စ ကမ္မဝသေန အဘိမုခေါ သမ္ပရေတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အဘိသမ္ပရာယောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣတိ ခေါ အာနန္ဒ, ကုသလာနိ သီလာနိ အနုပုဗ္ဗေန အဂ္ဂါယ ပရေန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁၀။၂) ဝိယ ဟိ စုရာဒိဂဏဝသေန ပရ-သဒ္ဒံ ဂတိယမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ, အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော။
ဧဝံဂတိကာတိ ဧဝံဂမနာ ဧဝံနိဋ္ဌာ, ဧဝမနုယုဉ္ဇနေန ဘိဇ္ဇနနဿနပရိယောသာနာတိ အတ္ထော။ ဂတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ‘‘ယေဟိ သမန္နာဂတဿ မဟာပုရိသဿ ဒွေဝ ဂတိယော ဘဝန္တီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ ၂။၃၃, ၃၅၊ ၃။၁၉၉, ၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၄, ၃၉၇) ဝိယ နိဋ္ဌာနတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ ဧဝံ ပရမတ္ထတော အသန္တံ အတ္တာနံ, သဿတဘာဝဉ္စ တသ္မိံ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဂဟိတာ, ပရာမဋ္ဌာ စ သမာနာ ဗာလလပနာယေဝ ဟုတွာ ယာဝ ပဏ္ဍိတာ န သမနုယုဉ္ဇန္တိ, တာဝ ဂစ္ဆန္တိ, ပါတုဘဝန္တိ စ, ပဏ္ဍိတေဟိ သမနုယုဉ္ဇိယမာနာ ပန အနဝဋ္ဌိတဝတ္ထုကာ အဝိမဒ္ဒက္ခမာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒူ ဝိယ, ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ စ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဝိနဿန္တိ စာတိ။
တတ္ထာယံ အနုယုဉ္ဇနေ သင်္ခေပကထာ – ယဒိ ဟိ ပရေဟိ ကပ္ပိတော အတ္တာ လောကော ဝါ သဿတော သိယာ, တဿ နိဗ္ဗိကာရတာယ ပုရိမရူပါဝိဇဟနတော ကဿစိ ဝိသေသာဓာနဿ ကာတုမသက္ကုဏေယျတာယ အဟိတတော နိဝတ္တနတ္ထံ, ဟိတေ စ ပဋိပဇ္ဇနတ္ထံ ဥပဒေသော ဧဝ သဿတဝါဒိနော နိပ္ပယောဇနော သိယာ, ကထံ ဝါ တေန သော ဥပဒေသော ပဝတ္တီယတိ ဝိကာရာဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ သတိ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော အဇဋာကာသဿ ဝိယ ဒါနာဒိကိရိယာ, ဟိံသာဒိကိရိယာ စ န သမ္ဘဝတိ, တထာ သုခဿ, ဒုက္ခဿ စ အနုဘဝနနိဗန္ဓော ဧဝ သဿတဝါဒိနော န ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဗဒ္ဓါဘာဝတော။ ဇာတိအာဒီနဉ္စ အသမ္ဘဝတော ဝိမောက္ခော န ဘဝေယျ, အထ ပန ဓမ္မမတ္တံ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စ, ယဿ ဝသေနာယံ ကိရိယာဒိဝေါဟာရောတိ ဝဒေယျ, ဧဝမ္ပိ ပုရိမရူပါဝိဇဟနေန အဝဋ္ဌိတဿ အတ္တနော ဓမ္မမတ္တန္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ, တေ ဝါ ပနဿ ဓမ္မာ အဝတ္ထာဘူတာ, တသ္မာ တဿ ဥပ္ပန္နာ အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ, ယဒိ အညေ, န တာဟိ အဝတ္ထာဟိ တဿ ဥပ္ပန္နာဟိပိ ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ, ယာဟိ ကရောတိ ပဋိသံဝေဒေတိ စဝတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စာတိ ဣစ္ဆိတံ, ဧဝဉ္စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၆။) [သျ]ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထကာ သိယာ, တသ္မာ တဒဝတ္ထော ဧဝ ယထာဝုတ္တဒေါသော, အထာနညေ, ဥပ္ပါဒဝိနာသဝန္တီဟိ အဝတ္ထာဟိ အနညဿ အတ္တနော တာသံ ဝိယ ဥပ္ပါဒဝိနာသသဗ္ဘာဝတော ကုတော ဘဝေယျ နိစ္စတာဝကာသော, တာသမ္ပိ ဝါ အတ္တနော ဝိယ နိစ္စတာပဝတ္တိ, တသ္မာ ဗန္ဓဝိမောက္ခာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ သဿတဝါဒေါ, န စေတ္ထ ကောစိ ဝါဒီ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝေ ပရိသုဒ္ဒံ ယုတ္တိံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော ဘဝေယျ, ယုတ္တိရဟိတဉ္စ ဝစနံ န ပဏ္ဍိတာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတိ, တေနာဝေါစုမှ ‘‘ယာဝ ပဏ္ဍိတာ န သမနုယုဉ္ဇန္တိ, တာဝ ဂစ္ဆန္တိ, ပါတုဘဝန္တိ စာ’’တိ။
သကာရဏံ သဂတိကန္တိ ဧတ္ထ သဟ-သဒ္ဒေါ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထော ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ဝိယ, န ပန သမဝါယတ္ထော စ-သဒ္ဒေန ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တဿ ဒိဋ္ဌိဂတဿ သမုစ္စိနိတတ္တာ, ‘‘တဉ္စ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ စ ကာရဏဂတီနမေဝ ပဇာနနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တယိဒံ ဘိက္ခဝေ, ကာရဏဝန္တံ ဂတိဝန္တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ တထာဂတော ပဇာနာတိ, န ကေဝလဉ္စ တဒေဝ, အထ ခေါ တဿ ကာရဏဂတိသင်္ခါတံ တဉ္စ သဗ္ဗန္တိ။ ‘‘တတော…ပေ… ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တဝါကျဿ အတ္ထံ ဝုတ္တနယေန သံဝဏ္ဏေတိ ‘‘တတော စာ’’တိအာဒိနာ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝိဓ ဝိဘဇနန္တိ ပကရဏာနုရူပမတ္ထံ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စာ’’တိ, တသ္မိံ ဝါ ဝုတ္တေ တဒဓိဋ္ဌာနတော အာသဝက္ခယဉာဏံ, တဒဝိနာဘာဝတော ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ ဒသဗလာဒိဉာဏံ ဂဟိတမေဝါတိပိ တဒေဝ ဝုတ္တံ။
ဧဝံဝိဓန္တိ ‘‘သီလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဧဝံဝုတ္တပ္ပကာရံ။ ပဇာနန္တောပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန, အပိ-သဒ္ဒေန ဝါ ‘‘တဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တ စ-သဒ္ဒဿ သမ္ဘာဝနတ္ထဘာဝံ ဒဿေတိ, တေန တတော ဒိဋ္ဋိဂတတော ဥတ္တရိတရံ သာရဘူတံ သီလာဒိဂုဏဝိသေသမ္ပိ တထာဂတော နာဘိနိဝိသတိ, ကော ပန ဝါဒေါ ဝဋ္ဋာမိသေတိ သမ္ဘာဝေတိ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဒိဋ္ဋိမာနဝသေန ပရာမသနာကာရဒဿနံ။ ပဇာနာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပကာရတ္ထေန, နိဒဿနတ္ထေန ဝါ။ ‘‘မမ’’န္တိ တဏှာဝသေန ပရာမသနာကာရံ ဒဿေတိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနပရာမာသဝသေနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနသင်္ခါတပရာမာသဝသေန။ ဓမ္မသဘာဝမတိက္ကမိတွာ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ပရတော အဘူတတော အာမသနံ ပရာမာသော, တဏှာဒယော ဧဝ။ န ဟိ တံ အတ္ထိ, ယံ ခန္ဓေသု ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၇။) [သျ]အပရာမသတော အပရာမသန္တဿ အဿ တထာဂတဿ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အပရာမသတော’’တိ စေဒံ နိဗ္ဗုတိပဝေဒနာယ (နိဗ္ဗုတိဝေဒနဿ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၆) ဟေတုဂဗ္ဘဝိသေသနံ။ ‘‘ဝိဒိတာ’’တိ ပဒမပေက္ခိတွာ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ။ အပရာမသတော ပရာမာသရဟိတပဋိပတ္တိဟေတု အဿ တထာဂတဿ ကတ္တုဘူတဿ နိဗ္ဗုတိ အသင်္ခတဓာတု ဝိဒိတာ, အဓိဂတာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘အပရာမသတော’’တိ ဟေဒံ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ။
‘‘အပရာမာသပစ္စယာ’’တိ ပစ္စတ္တညေဝ ပဝေဒနာယ ကာရဏဒဿနံ။ အဿာတိ ကတ္တာရံ ဝတွာပိ ပစ္စတ္တညေဝါတိ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ပုန ကတ္တုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သယမေဝ အတ္တနာယေဝါ’’တိ။ သယံ, အတ္တနာတိ ဝါ ဘာဝနပုံသကံ။ နိပါတပဒဉှေတံ။ ‘‘အပရာမသတော’’တိ ဝစနတော ပရာမာသာနမေဝ နိဗ္ဗုတိ ဣဓ ဒေသိတာ, တံဒေသနာယ ဧဝ တဒညေသမ္ပိ နိဗ္ဗုတိယာ သိဇ္ဈနတောတိ ဒဿေတိ ‘‘တေသံ ပရာမာသကိလေသာန’’န္တိ ဣမိနာ, ပရာမာသသင်္ခါတာနံ ကိလေသာနန္တိ အတ္ထော။ အပိစ ကာမံ ‘‘အပရာမသတော’’တိ ဝစနတော ပရာမာသာနမေဝ နိဗ္ဗုတိ ဣဓ ဒေသိတာတိ ဝိညာယတိ, တံဒေသနာယ ပန တဒဝသေသာနမ္ပိ ကိလေသာနံ နိဗ္ဗုတိ ဒေသိတာ နာမ ဘဝတိ ပဟာနေကဋ္ဌတာဒိဘာဝတော, တသ္မာ တေသမ္ပိ နိဗ္ဗုတိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ပရာမာသကိလေသာန’’န္တိ, တဏှာဒိဋ္ဌိမာနသင်္ခါတာနံ ပရာမာသာနံ, တဒညေသဉ္စ ကိလေသာနန္တိ အတ္ထော။ ဂေါဗလီဗဒ္ဒနယော ဟေသ။ နိဗ္ဗုတီတိ စ နိဗ္ဗာယနဘူတာ အသင်္ခတဓာတု, တဉ္စ ဘဂဝါ ဗောဓိမူလေယေဝ ပတ္တော, တသ္မာ သာ ပစ္စတ္တညေဝ ဝိဒိတာတိ။
ယထာပဋိပန္နေနာတိ ယေန ပဋိပန္နေန။ တပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘တာသံယေဝ…ပေ… အာဒိမာဟာ’’တိ အနုသန္ဓိဒဿနံ။ ကသ္မာ ပန ဝေဒနာနညေဝ ကမ္မဋ္ဌာနမာစိက္ခတီတိ အာဟ ‘‘ယာသူ’’တိအာဒိ, ဣမိနာ ဒေသနာဝိလာသံ ဒဿေတိ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဟိ ဘဂဝါ ဒေသနာကုသလော ခန္ဓာယတနာဒိဝသေန အနေကဝိဓာသု စတုသစ္စဒေသနာသု သမ္ဘဝန္တီသုပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဝေဒနာသု မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ပက္ခန္ဒာတိ ဒဿနတ္ထံ တထာပက္ခန္ဒနမူလဘူတာ ဝေဒနာယေဝ ပရိညာဘူမိဘာဝေန ဥဒ္ဓရတီတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝါဒေ။ ဧဝံ ဧတ္ထာတိပိ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၈။) [သျ]ဟိ ဝေဒနာဂဟဏေန ဂဟိတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတော အဝိဇ္ဇာသမုဒယော သမုဒယသစ္စံ, အတ္ထင်္ဂမနိဿရဏပရိယာယေဟိ နိရောဓသစ္စံ, ‘‘ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ’’တိ ဧတေန မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ’’တိ ဣဒံ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏတ္ထပဒန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသတော ဟိ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိအာဒိလက္ခဏာနံ ဝသေန သမုဒယာဒီသု အတ္ထော ယထာရဟံ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတဗ္ဗော။ အဝိသေသတော ပန ဝေဒနာယ သမုဒယာဒီနိ ဝိပဿနာပညာယ အာရမ္မဏပဋိဝေဓဝသေန, မဂ္ဂပညာယ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ဇာနိတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝုတ္တလက္ခဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပါဒေန စေဝ မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃါဋေန စ။ ယာဝ ဟိ မဂ္ဂေန န သမုဂ္ဃါဋီယတိ, တာဝ ပစ္စယောတိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ ဥပ္ပါဒလက္ခဏံ, ဇာတိန္တိ အတ္ထော။ ပဉ္စန္နံ လက္ခဏာနန္တိ ဧတ္ထ စ စတုန္နမ္ပိ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပါဒလက္ခဏမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စယလက္ခဏမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ သမုဒယံ ပဋိစ္စ တေသံ ယထာရဟံ ဥပကာရကတ္တာ။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ ‘‘မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃါဋေန စာ’’တိ။ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ ဣဒံ နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ, ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၆၊ ဥဒါ။ ၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၁) ဝုတ္တလက္ခဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ နိရောဓေန စေဝ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါဋေန စ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏန္တိ နိရောဓလက္ခဏံ, ဘင်္ဂန္တိ အတ္ထော။ ဝယန္တိ နိရောဓံ။ ယန္တိ ယသ္မာ ပစ္စယဘာဝသင်္ခါတဟေတုတော။ ဝေဒနံ ပဋိစ္စာတိ ပုရိမုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏာဒိပစ္စယဘူတံ ဝေဒနံ လဘိတွာ။ သုခံ သောမနဿန္တိ သုခဉ္စေဝ သောမနဿဉ္စ။ အယန္တိ ပုရိမဝေဒနာယ ယထာရဟံ ပစ္ဆိမုပ္ပန္နာနံ သုခသောမနဿာနံ ပစ္စယဘာဝေါ။ အဿာဒေါ နာမ အဿာဒိတဗ္ဗောတိ ကတွာ။
အပရော နယော – ယန္တိ သုခံ, သောမနဿဉ္စ။ အယန္တိ စ နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သုခသောမနဿမေဝ အဿာဒပဒမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသီယတိ, ဣမသ္မိံ ပန ဝိကပ္ပေ သုခသောမနဿာနံ ဥပ္ပါဒေါယေဝ တေဟိ ဥပ္ပါဒဝန္တေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, သတ္တိယာ, သတ္တိမတော စ အဘိန္နတ္တာ။ န ဟိ သုခသောမနဿမန္တရေန တေသံ ဥပ္ပါဒေါ လဗ္ဘတိ။ ဣတိ ပုရိမဝေဒနံ ပဋိစ္စ သုခသောမနဿုပ္ပါဒေါပိ ပုရိမဝေဒနာယ အဿာဒေါ နာမ အဿာဒီယတေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၀၉။) [သျ]ကတွာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ပုရိမမုပ္ပန္နံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ သောမနဿုပ္ပတ္တိယံ ယော ပုရိမဝေဒနာယ ပစ္စယဘာဝသင်္ခါတော အဿာဒေတဗ္ဗာကာရော, သောမနဿဿ ဝါ ဥပ္ပါဒသင်္ခါတော တဒဿာဒနာကာရော, အယံ ပုရိမဝေဒနာယ အဿာဒေါတိ။ ကထံ ပန ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နနု ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ? စေတသိကသုခဿေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယမဓိပ္ပေတတ္တာ နာယံ ဒေါသော။ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယဉှိ ဝိသေသနမေဝ သောမနဿဂ္ဂဟဏံ သောမနဿံ သုခန္တိ ယထာ ‘‘ရုက္ခော သီသပါ’’တိ အညပစ္စယဝသေန ဥပ္ပတ္တိယံ ပန ကာယိကသုခမ္ပိ အဿာဒေါယေဝ, ယထာလာဘကထာ ဝါ ဧသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
‘‘ယာ ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ သတ္တိမတာ သတ္တိ နိဒဿိတာ။ တတြာယမတ္ထော – ယာ ဝေဒနာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ, ဇရာယ, မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ တဿာ ဧဝံဘူတာယ အယံ အနိစ္စဒုက္ခဝိပရိဏာမဘာဝေါ ဝေဒနာယ သဗ္ဗာယပိအာဒီနဝေါတိ။ အာဒီနံ ပရမကာရုညံ ဝါတိ ပဝတ္တတိ ဧတသ္မာတိ ဟိ အာဒီနဝေါ။ အပိစအာဒီနံ အတိဝိယ ကပဏံ ပဝတ္တနဋ္ဌေန ကပဏမနုဿော အာဒီနဝေါ, အယမ္ပိ ဧဝံသဘာဝေါတိ တထာ ဝုစ္စတိ။ သတ္တိမတာ ဟိ သတ္တိ အဘိန္နာ တဒဝိနာဘာဝတော။
ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ဥပေက္ခာဝေဒနာယ, သဗ္ဗာသု ဝါ ဝေဒနာသုအာဒီနဝမာဟ, ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ခဒုက္ခတာဝသေနဒုက္ခဝေဒနာယ, ‘‘ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ ဣမိနာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာဝသေန သုခဝေဒနာယ။ အဝိသေသေန ဝါ တီဏိပိ ပဒါနိ တိဿန္နမ္ပိ ဝေဒနာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဆန္ဒရာဂဝိနယောတိ ဆန္ဒသင်္ခါတရာဂဝိနယနံ ဝိနာသော။ ‘‘အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော’’တိ ဝစနတော ယံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိယာယဝစနမေဝိဒံ ပဒဒွယံ။ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာတိ မဂ္ဂဿ ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနဝသေန ဝါ ယထာက္ကမံ ယောဇနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝေဒနာယာတိ နိဿက္ကဝစနံ။ နိဿရဏန္တိ နေက္ခမ္မံ။ ယာဝ ဟိ ဝေဒနာပဋိဗဒ္ဓံ ဆန္ဒရာဂံ နပ္ပဇဟတိ, တာဝါယံ ပုရိသော ဝေဒနာယ အလ္လီနောယေဝ ဟောတိ။ ယဒါ ပန တံ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ, တဒါယံ ပုရိသော ဝေဒနာယ နိဿဋော ဝိသံယုတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ဝေဒနာယ နိဿရဏံ ဝုတ္တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၀။) [သျ]တဗ္ဗစနေန ပန ဝေဒနာသဟဇာတနိဿယာရမ္မဏဘူတာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိပိ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ နိဿရဏဝစနံ သိဒ္ဓမေဝ။ ဝေဒနာသီသေန ဟိ ဒေသနာ အာဂတာ, တတ္ထ ပန ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ လက္ခဏဟာရဝသေနာပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာနတ္ထေရေန –
‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ, ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ၊
ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗော, သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄၈၅)၊
ကာမုပါဒါနမူလကတ္တာ သေသုပါဒါနာနံ ပဟီနေ စ ကာမုပါဒါနေ ဥပါဒါနသေသာဘာဝတော ‘‘ဝိဂတဆန္ဒရာဂတာယ အနုပါဒါနော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧတေန ‘‘အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ဧတဿတ္ထံ သင်္ခေပေန ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝိဂတဆန္ဒရာဂတာယ အနုပါဒါနော, အနုပါဒါနတ္တာ စ အနုပါဒါဝိမုတ္တောတိ။ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတုံ, သမတ္ထေတုံ ဝါ ‘‘ယသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဥပါဒါနေတိ သေသုပါဒါနမူလဘူတေ ကာမုပါဒါနေ။ တဿာတိ ကာမုပါဒါနဿ။ အနုပါဒိယိတွာတိ ဆန္ဒရာဂဝသေန အနာဒိယိတွာ, ဧတေန ‘‘အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ပဒဿ ယ-ကာရလောပေန သမာသဘာဝံ, ဗျာသဘာဝံ ဝါ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇။ ‘‘ဣမေ ခေါ’’တိအာဒိ ယထာပုဋ္ဌဿ ဓမ္မဿ ဝိဿဇ္ဇိတဘာဝေန နိဂမနဝစနံ, ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တပဇာနနမေဝ စ ဣမ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယေ တေ သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မေ…ပေ… အပုစ္ဆိံ, ယေဟိ သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မေဟိ…ပေ… ဝဒေယျုံ, တဉ္စ…ပေ… ပဇာနာတီတိ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဣမေ သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ…ပေ… ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘အနုပါဒါဝိမုတ္တော ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော’’တိ ဣမိနာ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ, ‘‘ဝေဒနာနံ, သမုဒယဉ္စာ’’တိအာဒိနာ စ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။ တထာပိ ယဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဣမံ ဒိဋ္ဌိဂတံ သကာရဏံ သဂတိကံ ပဘေဒတော ဝိဘဇိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, တဿာ ပဒဋ္ဌာနေန စေဝ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဥပ္ပတ္တိဘူမိယာ စ တဒေဝ ပါကဋတရံ ကတ္တုကာမော ဓမ္မရာဇာ ဧဝံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒေဝ နိယျာတိတ’’န္တိ, နိဂမိတံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၁။) [သျ]အတ္ထော။ အန္တရာတိ ပုစ္ဆိတဝိဿဇ္ဇိတဓမ္မဒဿနဝစနာနမန္တရာ ဒိဋ္ဌိယော ဝိဘတ္တာ တဿ ပဇာနနာကာရဒဿနဝသေနာတိ အတ္ထော။
ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
ဧကစ္စသဿတဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၈။ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ တဒ္ဓိတပဒံ သမာသပဒေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧကစ္စသဿတဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တေသု, သင်္ခါရေသု စ ဧကစ္စံ သဿတမေတဿာတိ ဧကစ္စသဿတော, ဝါဒေါ, သော ဧတေသန္တိ ဧကစ္စသဿတိကာ တဒ္ဓိတဝသေန, သမာသဝသေန ပန ဧကစ္စသဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဧကစ္စသဿတဝါဒါ။ ဧသ နယော ဧကစ္စအသဿတိကပဒေပိ။ နနု စ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ တဒညေသံ ဧကစ္စအသဿတိကဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ သိဒ္ဓမေဝါတိ? သစ္စံ အတ္ထတော, သဒ္ဒတော ပန အသိဒ္ဓမေဝ တသ္မာ သဒ္ဒတော ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဣဓ သာဝသေသံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဓမ္မဿာမီ။ ‘‘ဣဿရော နိစ္စော, အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ သတ္တေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ဣဿရဝါဒါ။ တထာ ‘‘နိစ္စော ဗြဟ္မာ, အညေ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံပဝတ္တဝါဒါပိ။ ‘‘ပရမာဏဝေါ နိစ္စာ, ဒွိအဏုကာဒယော အနိစ္စာ’’တိ (ဝိသိသိကဒဿနေ သတ္တမပရိစ္ဆေဒေ ပဌမကဏ္ဍေ ပဿိတဗ္ဗံ) ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ကာဏာဒါ။ တထာ ‘‘စက္ခာဒယော အနိစ္စာ, ဝိညာဏံ နိစ္စ’’န္တိ (နျာယဒဿနေ, ဝိသေသိကဒဿနေ စ ပဿိတဗ္ဗံ) ဧဝံပဝတ္တဝါဒါပိ။ ဣဓာတိ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ, ဣမိဿာ ဝါ ဒေသနာယ။ ဂဟိတာတိ ဝုတ္တာ, ဒေသိတဗ္ဗဘာဝေန ဝါ ဒေသနာဉာဏေန သမာဒိန္နာ တထာ စေဝ ဒေသိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဣဓ ပုရိမကာ တယော ဝါဒါ သတ္တဝသေန, စတုတ္ထော သင်္ခါရဝသေန ဒေသိတော။ ‘‘သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣဒံ ပန တေဟိ သဿတဘာဝေန ဂယှမာနာနံ ဓမ္မာနံ ယာထာဝသဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, န ပန ဧကစ္စသဿတိကမတဒဿနဝသေန။ တဿ ဟိ သဿတာဘိမတံ အသင်္ခတမေဝါတိ လဒ္ဓိ။ တေနေဝါဟ ပါဠိယံ ‘‘စိတ္တန္တိ ဝါ…ပေ… ဌဿတီ’’တိ။ န ဟိ ယဿ သဘာဝဿ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ, တဿေဝ နိစ္စဓုဝါဒိဘာဝေါ အနုမ္မတ္တကေန သက္ကာ ပဋိဇာနိတုံ, ဧတေန စ ‘‘ဥပ္ပါဒဝယဓုဝတာယုတ္တာ သဘာဝါ သိယာ နိစ္စာ, သိယာ အနိစ္စာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၂။) [သျ]သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၈) ပဝတ္တသတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။
တတြာယံ အယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ ဟိ ‘‘ယေန သဘာဝေန ယော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ, တေနေဝ သဘာဝေန သော ဓမ္မော နတ္ထီ’’တိ ဝုစ္စေယျ, သိယာ အနေကန္တဝါဒေါ။ အထ အညေန, န သိယာ အနေကန္တဝါဒေါ။ န စေတ္ထ ဒေသန္တရာဒိသမ္ဗန္ဓဘာဝေါ ယုတ္တော ဝတ္တုံ တဿ သဗ္ဗလောကသိဒ္ဓတ္တာ, ဝိဝါဒါဘာဝတော စ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ သုဝဏ္ဏဃဋေန မကုဋေ ကတေ ဃဋဘာဝေါ နဿတိ, မကုဋဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သုဝဏ္ဏဘာဝေါ တိဋ္ဌတိယေဝ, ဧဝံ သဗ္ဗသဘာဝါနံ ကောစိ ဓမ္မော နဿတိ, ကောစိ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဘာဝေါ ဧဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ကိံ တံ သုဝဏ္ဏံ, ယံ ဃဋေ, မကုဋေ စ အဝဋ္ဌိတံ, ယဒိ ရူပါဒိ, သော သဒ္ဒေါ ဝိယ အနိစ္စော။ အထ ရူပါဒိသမူဟော သမ္မုတိမတ္တံ, န တဿ အတ္ထိတာ ဝါ နတ္ထိတာ ဝါ နိစ္စတာ ဝါ လဗ္ဘတီ’’တိ, တသ္မာ အနေကန္တဝါဒေါ န သိယာ။ ဓမ္မာနဉ္စ ဓမ္မိနော အညထာနညထာ စ ပဝတ္တိယံ ဒေါသော ဝုတ္တောယေဝ သဿတဝါဒဝိစာရဏာယံ။ တသ္မာ သော တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ န နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗရူပေါ အတ္တာ, လောကော စ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာပရိဇာနနတော ယထာ နိစ္စာဒီနံ အညတရံ ရူပံ, ယထာ ဝါ ဒီပါဒယော။ န ဟိ ရူပါဒီနံ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝါနံ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗသဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ, ဇီဝဿ စ နိစ္စာဒီသု အညတရံ ရူပံ သိယာတိ, ဧဝံ သတ္တဘင်္ဂေါ ဝိယ သေသဘင်္ဂါနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၈)။
နနု စ ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ, ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါဒေ စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓော ဧဝ, အထ ဧဝံဝါဒီနံ ကထံ မိစ္ဆာဒဿနံ သိယာတိ, ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာဒဿန’’န္တိ? အသဿတေသုယေဝ ပန ကေသဉ္စိ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ ဣဓ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, တေန ပန ဧကဝါဒေ ပဝတ္တမာနေန စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝါဝဗောဓော ဝိဒူသိတော သံသဋ္ဌဘာဝတော ဝိသသံသဋ္ဌော ဝိယ သပ္ပိပိဏ္ဍော, တတော စ တဿ သကိစ္စကရဏာသမတ္ထတာယ သမ္မာဒဿနပက္ခေ ဌပေတဗ္ဗတံ နာရဟတီတိ။ အသဿတဘာဝေန နိစ္ဆိတာပိ ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၃။) [သျ]စက္ခုအာဒယော သမာရောပိတဇီဝသဘာဝါ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဂယှန္တီတိ တဒဝဗောဓဿ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝါဟ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုံ ဣတိပိ…ပေ… ကာယော ဣတိပိ အယံ အတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသင်္ခတာယ, သင်္ခတာယ စ ဓာတုယာ ဝသေန ယထာက္ကမံ ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ, ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧဝံပဝတ္တော ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါယေဝ ဘဝေယျာတိ ဧဝမ္ပကာရာ စောဒနာ အနဝကာသာ ဟောတိ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝပဋိပတ္တိဘာဝတော။ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝပဋိပတ္တိယေဝ ဟေသ ဝုတ္တနယေန အသံသဋ္ဌတ္တာ, အနာရောပိတဇီဝသဘာဝတ္တာ စ။
ဧတ္ထာဟ – ပုရိမသ္မိမ္ပိသဿတဝါဒေ အသဿတာနံ ဓမ္မာနံ ‘‘သဿတာ’’တိ ဂဟဏံ ဝိသေသတော မိစ္ဆာဒဿနံ ဘဝတိ။ သဿတာနံ ပန ‘‘သဿတာ’’တိ ဂါဟော န မိစ္ဆာဒဿနံ ယထာသဘာဝဂ္ဂါဟဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ သတိ ဣမဿ ဝါဒဿ ဝါဒန္တရတာ န ဝတ္တဗ္ဗာ, ဣဓ ဝိယ ပုရိမေပိ ဧကစ္စေသွေဝ ဓမ္မေသု သဿတဂ္ဂါဟသမ္ဘဝတောတိ, ဝတ္တဗ္ဗာယေဝ အသဿတေသွေဝ ‘‘ကေစိဒေဝ ဓမ္မာ သဿတာ, ကေစိ အသဿတာ’’တိ ပရိကပ္ပနာဝသေန ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဘာဂပ္ပဝတ္တိယာ ဣမဿ ဝါဒဿ ဒဿိတတ္တာ။ နနု စ ဧကဒေသဿ သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ အယံ သပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟော ပုရိမသ္မိံ နိပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆေယျာတီ? တထာပိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝါဒီ တဗ္ဗိသယဝိသေသဝသေန ဝါဒဒွယဿ ပဝတ္တတ္တာ။ အညေ ဧဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဿတာ’’တိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ, အညေ ‘‘ဧကစ္စေဝ သဿတာ, ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ။ သင်္ခါရာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ, ဧကဒေသပရိဂ္ဂဟော စ ဝါဒဒွယဿ ပရိဗျတ္တောယေဝ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အနေကဝိဓသမုဿယေ, ဧကဝိဓသမုဿယေ စ ခန္ဓပဗန္ဓေန အဘိနိဝေသဘာဝတော တထာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဟိ သဿတဝါဒီ ဇာတိဝိသေသဝသေန နာနာဝိဓရူပကာယသန္နိဿယေ ဧဝ အရူပဓမ္မပုဉ္ဇေ သဿတာဘိနိဝေသီ ဇာတော အဘိညာဏေန, အနုဿဝါဒီဟိ စ ရူပကာယဘေဒဂဟဏတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိ’’န္တိ, (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ပါရာ။ ၁၂) ‘‘စဝန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒိ။ ဝိသေသလာဘီ ပန ဧကစ္စသဿတိကော အနုပဓာရိတဘေဒသမုဿယေ ဓမ္မပဗန္ဓေ သဿတာကာရဂဟဏေန အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓသန္တာနဝိသယတ္တာ တဒဘိနိဝေသဿ။ တထာ ဟိ တီသုပိ ဝါဒေသု ‘‘တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၄။) [သျ]အနုဿရတိ, တတော ပရံ နာနုဿရတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တက္ကီနံ ပန ဥဘိန္နမ္ပိ သဿတေကစ္စသဿတဝါဒီနံ သဿတာဘိနိဝေသဝိသေသော ရူပါရူပဓမ္မဝိသယတာယ သုပါကဋောယေဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉။ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီဝိဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏမ္ပိ အသင်္ချေယျကပ္ပါနမတိက္ကမေန ပုန သံဝဋ္ဋနတော, အဒ္ဓါ-သဒ္ဒဿ စ ကာလပရိယာယတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိ။ အတိက္ကမ္မ အယနံ ပဝတ္တနံ အစ္စယော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ, ဥပသဂ္ဂဝသေန စ အတ္ထဝိသေသဝါစကတ္တာ သံ-သဒ္ဒေန ယုတ္တော ဝဋ္ဋ-သဒ္ဒေါ ဝိနာသဝါစီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ, ဝတု-သဒ္ဒေါ ဝါ ဂတိယမေဝ။ သင်္ခယတ္ထဇောတကေန ပန သံ-သဒ္ဒေန ယုတ္တတ္တာ တဒတ္ထသမ္ဗန္ဓနေန ဝိနာသတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ ဣမိနာ။ သင်္ခယဝသေန ဝတ္တတီတိ ဟိ သဒ္ဒတော အတ္ထော, တ-ကာရဿ စေတ္ထ ဋ-ကာရာဒေသော။ ဝိပတ္တိကရမဟာမေဃသမုပ္ပတ္တိတ္တော ဟိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဏုသဟဂတောပိ သင်္ခါရော န ဟောတိ, တာဝ လောကော သံဝဋ္ဋတီတိ ဝုစ္စတိ။ ပါဠိယံ လောကောတိ ပထဝီအာဒိဘာဇနလောကော အဓိပ္ပေတော တဒဝသေသဿ ဗာဟုလ္လတော, တဒေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယေ’’တိအာဒိနာ။ ဥပရိဗြဟ္မလောကေသူတိ အာဘဿရဘူမိတော ဥပရိဘူမီသု။ အဂ္ဂိနာ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနဉှိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, တေနေဝါဟ ပါဠိယံ ‘‘အာဘဿရသံဝတ္တနိကာ ဟောန္တီ’’တိ။ ကသ္မာ တဒေဝ ဝုတ္တန္တိ စေ? တဿေဝ ဗဟုလံ ပဝတ္တနတော။ အယဉှိ ဝါရနိယမော –
‘‘သတ္တသတ္တဂ္ဂိနာ ဝါရာ, အဋ္ဌမေ အဋ္ဌမေ ဒကာ၊
စတုသဋ္ဌိ ယဒါ ပုဏ္ဏာ, ဧကော ဝါယုဝရော သိယာ’’တိ။ (အဘိဓမ္မတ္ထဝိဘာဝနီဋီကာယ ပဉ္စမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာယမ္ပိ)၊
အာရုပ္ပေသု ဝါတိ ဧတ္ထ ဝိကပ္ပနတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန သံဝဋ္ဋမာနလောကဓာတူဟိ အညလောကဓာတူသု ဝါတိ ဝိကပ္ပေတိ။ န ဟိ သဗ္ဗေ အပါယသတ္တာ တဒါ ရူပါရူပဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ အပါယေသု ဒီဃတရာယုကာနံ မနုဿလောကူပပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော, မနုဿလောကူပပတ္တိဉ္စ ဝိနာ တဒါ တေသံ တတြူပပတ္တိယာ အနုပပတ္တိတော။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောပိ ဟိ သံဝဋ္ဌမာနေ ကပ္ပေ နိရယတော န မုစ္စတိ, ပိဋ္ဌိစက္ကဝါဠေယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အဋ္ဌကထာသု (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၁၁) ဝုတ္တံ။ သတိပိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပုညာပုညာဘိသင်္ခါရမနသာ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ ဝိနာ မနသာဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၅။) [သျ]နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ရူပါဝစရသတ္တာ ဧဝ ‘‘မနောမယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, န ပန ဗာဟိရပစ္စယပဋိယတ္တာ တဒညေတိ ဒဿေတုံ ‘‘မနေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ မနောမယာ’’တိ အာဟ။ ယဒေဝံ ကာမာဝစရသတ္တာနမ္ပိ ဩပပါတိကာနံ မနောမယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, အဓိစိတ္တဘူတေန အတိသယမနသာ နိဗ္ဗတ္တသတ္တေသုယေဝ မနောမယဝေါဟာရတောတိ ဒဿေန္တေန ဈာန-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ဈာနမနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ အရူပါဝစရသတ္တာနံ မနောမယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? န တတ္ထ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတာသင်္ကာယ အဘာဝေန မနသာ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တာတိ အဝဓာရဏာသမ္ဘဝတော။ နိရုဠှောဝါယံ လောကေ မနောမယဝေါဟာရော ရူပါဝစရသတ္တေသု။ တထာ ဟိ အန္နမယော ပါနမယော မနောမယော အာနန္ဒမယော ဝိညာဏမယောတိ ပဉ္စဓာ အတ္တာနံ ဝေဒဝါဒိနော ပရိကပ္ပေန္တိ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒေပိ ဝက္ခတိ ‘‘ဒိဗ္ဗော ရူပီ မနောမယော’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၇) တေ ပန ဈာနာနုဘာဝတော ပီတိဘက္ခာ သယံပဘာ အန္တလိက္ခစရာတိ အာဟ ‘‘ပီတိ တေသ’’န္တိအာဒိ, တေသံ အတ္တနောဝ ပဘာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သောဘနာ ဝါ ဌာယီ သဘာ ဧတေသန္တိ သုဘဋ္ဌာယိနောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဥက္ကံသေနာတိ အာဘဿရေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဘာပ္ပမာဏာဘာ ပန ဒွေ, စတ္တာရော စ ကပ္ပေ တိဋ္ဌန္တိ။ အဋ္ဌ ကပ္ပေတိ စတုန္နမသင်္ချေယျကပ္ပါနံ သမုဒါယဘူတေ အဋ္ဌ မဟာကပ္ပေ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀။ ဝိနာသဝါစီယေဝ ဝဋ္ဋ-သဒ္ဒေါ ပဋိသေဓဇောတကေန ဥပသဂ္ဂေန ယုတ္တတ္တာ သဏ္ဌာဟနတ္ထဉာပကောတိ အာဟ ‘‘သဏ္ဌာတီ’’တိ, အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ နိဗ္ဗတ္တတိ, ဝဍ္ဎတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃသမုပ္ပတ္တိတော ဟိ ပဋ္ဌာယ ပထဝီသန္ဓာရကုဒကတံသန္ဓာရကဝါယုအာဒီနံ သမုပ္ပတ္တိဝသေန ယာဝ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပါတုဘာဝေါ, တာဝ လောကော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝုစ္စတိ။ ပကတိယာတိ သဘာဝေန, တဿ ‘‘သုည’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တထာသုညတာယ ကာရဏမာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ နတ္ထိတာယာ’’တိ။ ပုရိမတရံ အညေသံ သတ္တာနမနုပ္ပန္နတ္တာတိ ဘာဝေါ, တေန ယထာ ဧကစ္စာနိ ဝိမာနာနိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ဆဍ္ဍိတတ္တာ သုညာနိ, န ဧဝမိဒန္တိ ဒဿေတိ။
အပရော နယော – သကကမ္မဿ ပဌမံ ကရဏံ ပကတိ, တာယ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော, တေန ယထာ ဧတဿ အတ္တနော ကမ္မဗလေန ပဌမံ နိဗ္ဗတ္တိ, န ဧဝံ အညေသံ တဿ ပုရိမတရံ, သမာနကာလေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တိ အတ္ထိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၆။) [သျ]တထာ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ နတ္ထိတာယ သုညမိဒန္တိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနော ဣဓ ဗြဟ္မကာယိကာ, တေသံ နိဝါသတာယ ဘူမိပိ ‘‘ဗြဟ္မကာယိကာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဗြဟ္မကာယိကဘူမီတိ ပန ပါဌေဗြဟ္မကာယိကာနံ သမ္ဗန္ဓိနီ ဘူမီတိ အတ္ထော။ ကတ္တာ သယံ ကာရကော။ ကာရေတာ ပရေသံ အာဏာပကော။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၈) ဝုတ္တနယေန, ဧတေန နိဗ္ဗတ္တက္ကမံ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနဘာဝေ စ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ကမ္မံ ဥပနိဿယဘာဝေန ပစ္စယော ဧတိဿာတိ ကမ္မပစ္စယာ။ အထ ဝါ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ဝိပစ္စနကကမ္မဿ သဟကာရီကာရကဘာဝတော ကမ္မဿ ပစ္စယာတိ ကမ္မပစ္စယာ။ ဥတု သမုဋ္ဌာနမေတိဿာတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနာ’’တိပိ သမာသဝသေန ပါဌော ကမ္မသဟာယော ပစ္စယော, ဝုတ္တနယေန ဝါ ကမ္မဿ သဟာယဘူတော ပစ္စယောတိ ကမ္မပစ္စယော, သော ဧဝ ဥတု တထာ, သောဝ သမုဋ္ဌာနမေတိဿာတိ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုအာနာ။ ရတနဘူမီတိ ဥက္ကံသဂတပုညကမ္မာနုဘာဝတော ရတနဘူတာ ဘူမိ, န ကေဝလံ ဘူမိယေဝ, အထ ခေါ တပ္ပရိဝါရာပီတိ အာဟ ‘‘ပကတီ’’တိအာဒိ။ ပကတိနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေတိ ပုရိမကပ္ပေသု ပုရိမကာနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဗြဟ္မဝိမာန’’န္တိ ဝုတ္တာယ ဗြဟ္မကာယိကဘူမိယာ။ သာမညဝိသေသဝသေန စေတံ အာဓာရဒွယံ။ ကထံ ပဏီတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိယာ ဌိတာနံ ဟီနာယ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အထ သတ္တာန’’န္တိအာဒိ, နိကန္တိဝသေန ပဌမဇ္ဈာနံ ဘာဝေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ပကတိယာ သဘာဝေန နိကန္တိ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝသိတဋ္ဌာနေတိ ဝုတ္ထပုဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ တတော ဩတရန္တီတိ ဥပပတ္တိဝသေန ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိတော ပဌမဇ္ဈာနဘူမိံ အပသက္ကန္တိ, ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အပ္ပါယုကေတိ ယံ ဥဠာရပုညကမ္မံ ကတံ, တဿ ဥပဇ္ဇနာရဟဝိပါကပဗန္ဓတော အပ္ပပရိမာဏာယုကေ။ တဿ ဒေဝလောကဿာတိ တသ္မိံ ဒေဝလောကေ, နိဿယဝသေန ဝါ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော။ အာယုပ္ပမာဏေနေဝါတိ ပရမာယုပ္ပမာဏေနေဝ။ ပရိတ္တန္တိ အပ္ပကံ။ အန္တရာဝ စဝန္တီတိ ရာဇကောဋ္ဌာဂါရေ ပက္ခိတ္တတဏ္ဍုလနာဠိ ဝိယ ပုညက္ခယာ ဟုတွာ သကကမ္မပ္ပမာဏေန တဿ ဒေဝလောကဿ ပရမာယုအန္တရာ ဧဝ စဝန္တိ။
ကိံ ပနေတံ ပရမာယု နာမ, ကထံ ဝါ တံ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပမာဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝဝိသေသေ ဝိပါကပ္ပဗန္ဓဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၇။) [သျ]ဌိတိကာလနိယမော ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနူပနိဿယဝသေန သရီရာဝယဝဝဏ္ဏသဏ္ဌာနပ္ပမာဏာဒိဝိသေသာ ဝိယ တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ယေဘုယျေန နိယတပရိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ, ဂဗ္ဘသေယျကကာမာဝစရဒေဝရူပါဝစရသတ္တာနံ သုက္ကသောဏိတာဒိဥတုဘောဇနာဒိဥတုအာဒိပစ္စယုပ္ပန္နပစ္စယူပတ္ထမ္ဘိတော စ, သော အာယုဟေတုကတ္တာ ကာရဏူပစာရေန အာယု, ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒဝသေန ပရမာယူတိ စ ဝုစ္စတိ။ ယထာသကံ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာယီနမ္ပိ ဟိ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဌပနာကာရဝုတ္တိတာယ ပဝတ္တကာနိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာနိ န ကေဝလံ နေသံ ခဏဋ္ဌိတိယာ ဧဝ ကာရဏဘာဝေန အနုပါလကာနိ, အထ ခေါ ယာဝ ဘင်္ဂုပစ္ဆေဒါ [ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒါ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀)] အနုပဗန္ဓဿ အဝိစ္ဆေဒဟေတုဘာဝေနာပိ။ တသ္မာ စေသ အာယုဟေတုကောယေဝ, တံ ပန ဒေဝါနံ, နေရယိကာနဉ္စ ယေဘုယျေန နိယတပရိစ္ဆေဒံ, ဥတ္တရကုရုကာနံ ပန ဧကန္တနိယတပရိစ္ဆေဒမေဝ။ အဝသိဋ္ဌမနုဿပေတတိရစ္ဆာနဂတာနံ ပန စိရဋ္ဌိတိသံဝတ္တနိကကမ္မဗဟုလေ ကာလေ တံကမ္မသဟိတသန္တာနဇနိတသုက္ကသောဏိတပစ္စယာနံ, တမ္မူလကာနဉ္စ စန္ဒိမသူရိယသမဝိသမပရိဝတ္တနာဒိဇနိတဥတုအာဟာရာဒိသမဝိသမပစ္စယာနံ ဝသေန စိရာစိရကာလတာယ အနိယတပရိစ္ဆေဒံ, တဿ စ ယထာ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနာဝသေန တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသနိယမော သိဒ္ဓေါ, ဒဿနာနုဿဝါဒီဟိ တထာယေဝ အာဒိတော ဂဟဏသိဒ္ဓိယာ, ဧဝံ တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ယေဘုယျေန သမပ္ပမာဏံ ဌိတိကာလံ ဒဿနာနုဿဝေဟိ လဘိတွာ တံ ပရမတံ အဇ္ဈောသာယ ပဝတ္တိတဘဝပတ္ထနာဝသေန အာဒိတော ပရိစ္ဆေဒနိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယသ္မာ ပန ကမ္မံ တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု ယထာ တံတံဥပပတ္တိနိဿိတဝဏ္ဏာဒိနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ, ဧဝံ နိယတာယုပရိစ္ဆေဒါသု ဥပပတ္တီသု ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေန ဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာယုပ္ပမာဏေနေဝ စဝန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယသဟာယေဟိ အနုပါလကပစ္စယေဟိ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာကာရော အတ္ထတော ပရမာယုကဿ ဟောတိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါနတိက္ကမနတော, တသ္မာ သတိပိ ကမ္မာဝသေသေ ဌာနံ န သမ္ဘဝတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပုညဗလေန ဌာတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ‘‘အာယုက္ခယာ ဝါ ပုညက္ခယာ ဝါ အာဘဿရကာယာ စဝိတွာ’’တိ ဝစနတော ပနေတ္ထ ကာမာဝစရဒေဝါနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၈။) [သျ]ဝိယ ဗြဟ္မကာယိကာနမ္ပိ ယေဘုယျေနေဝ နိယတာယုပရိစ္ဆေဒဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဒေဝလောကတော ဒေဝပုတ္တာ အာယုက္ခယေန ပုညက္ခယေန အာဟာရက္ခယေန ကောပေနာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ စဝန္တီတိ အဋ္ဌကထာသု (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အပ္ပမာဒဝဂ္ဂေ) ဝုတ္တံ။ ကပ္ပံ ဝါ ဥပဍ္ဎကပ္ပံ ဝါတိ ဧတ္ထ အသင်္ချေယျကပ္ပေါ အဓိပ္ပေတော, သော စ တထာရူပေါ ကာလောယေဝ, ဝါ-သဒ္ဒေါ ပန ကပ္ပဿ တတိယဘာဂံ ဝါ တတော ဦနမဓိကံ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၄၁။ အနဘိရတီတိ ဧကကဝိဟာရေန အနဘိရမဏသင်္ခါတာ အညေဟိ သမာဂမိစ္ဆာယေဝ။ တတ္ထ ‘‘ဧကကဿ ဒီဃရတ္တံ နိဝသိတတ္တာ’’တိ ပါဠိယံ ဝစနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရဿာပီ’’တိအာဒိ။ ဧဝမနွယမတ္ထံ ဒဿေတွာ နနု ဥက္ကဏ္ဌိတာပိ သိယာတိ စောဒနာသောဓနဝသေန ဗျတိရေကံ ဒဿေတိ ‘‘ယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ပိယဝတ္ထုဝိရဟေန, ပိယဝတ္ထုအလာဘေန ဝါ စိတ္တဝိဂ္ဃါတော ဥက္ကဏ္ဌိတာ, သာ ပနတ္ထတော ဒေါမနဿစိတ္တုပ္ပါဒေါဝ, တေနာဟ ‘‘ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ သာ ဗြဟ္မလောကေ နတ္ထိ ဈာနာနုဘာဝပဟီနတ္တာ။ တဏှာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ စိတ္တဿ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဥဗ္ဗိဇ္ဇနာ ဖန္ဒနာ ဧဝ ဣဓ ပရိတဿနာ။ သာ ဟိ ဒီဃရတ္တံ ဈာနရတိယာ ဌိတဿ ယထာဝုတ္တာနဘိရတိနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နာ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ဂဟဏဿ စ ကာရဏဘူတာ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘တဏှာတဿ နာပိ ဒိဋ္ဌိတဿနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၁) နနု ဝုတ္တံ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဣမံယေဝ ပါဠိံ နီဟရိတွာ ‘‘အဟော ဝတ အညေပိ သတ္တာ ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ အယံ တဏှာတဿနာ နာမာ’’တိ? သစ္စံ, တံ ပန ဒိဋ္ဌိတဿနာယ ဝိသုံ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေန္တေန တဏှာတဿနမေဝ တတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တံ, န ပန ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိတဿနာယ အလဗ္ဘမာနတ္တာတိ န ဒေါသော။ ဣဒါနိ သမာနသဒ္ဒဝစနီယာနံ အတ္ထာနမုဒ္ဓရဏံ ကတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဋိဃသင်္ခါတော စိတ္တုတြာသော ဧဝ တာသတဿနာ။ ဧဝမညတ္ထာပိ ယထာရဟံ။ ‘‘ဇာတိံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ ဝိဘင်္ဂပါဠိ, (ဝိဘ။ ၉၂၁) တတြာယမတ္ထကထာ – ဇာတိံ ပဋိစ္စ ဘယန္တိ ဇာတိပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဘယံ။ ဘယာနကန္တိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ဘယဝသေန ဂတ္တကမ္ပော, ဝိသေသတော ဟဒယမံသစလနံ။ လောမဟံသောတိ လောမာနံ ဟံသနံ, ဘိတ္တိယံ နာဂဒန္တာနမိဝ ဥဒ္ဓဂ္ဂဘာဝေါ, ဣမိနာ ပဒဒွယေန ကိစ္စတော ဘယံ ဒဿေတွာ ပုန စေတသော ဥတြာသောတိ သဘာဝတော ဒဿိတန္တိ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ဘယာနကန္တိ ဘေရဝါရမ္မဏနိမိတ္တံ ဗလဝဘယံ, တေန သရီရဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၁၉။) [သျ]ဆမ္ဘိတတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၁) ဝုတ္တံ, အနေနေဝ ဘယန္တိ ဧတ္ထ ခုဒ္ဒကဘယံ ဒဿိတံ, ဣတိ ဧတ္ထ ပယောဂေ အယံ တဿနာတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော။ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန စေဝ တဏှာသင်္ခါတေန စ ပရိတဿိတေန ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝ စလိတမေဝ ကမ္ပိတမေဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၅-၁၁၇) အဋ္ဌကထာယမတ္ထံ ဝက္ခတိ။ တေန ဝိညာယတိ လဗ္ဘမာနမ္ပိ တဏှာတဿနမန္တရေန ဒိဋ္ဌိတဿနာယေဝ နိဟဋာတိ။ ‘‘တေပီ’’တိအာဒိ သီဟောပမသုတ္တန္တပါဠိ (အ။ နိ။ ၄။၃၃) တတ္ထ တေပီတိ ဒီဃာယုကာ ဒေဝါပိ။ ဘယန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနာပရိစိဏ္ဏန္တေ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဘာယနဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဘယဉာဏံ။ သံဝေဂန္တိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ, ဩတ္တပ္ပမေဝ ဝါ။ သန္တာသန္တိ အာဒီနဝနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေဟိ သန္တာသနဉာဏံ။ ဥပပတ္တိဝသေနာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ။
သဟဗျတန္တိ သဟာယဘာဝမိစ္ဆေဝ သဒ္ဒတော အတ္ထော သဟဗျ-သဒ္ဒဿ သဟာယတ္ထေ ပဝတ္တနတော။ သော ဟိ သဟ ဗျာယတိ ပဝတ္တတိ, ဒေါသံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ သဟဗျောတိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ။ သဟာယဘာဝေါ ပန သဟဘာဝေါယေဝ နာမာတိ အဓိပ္ပါယတော အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သဟဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သသာဓနသမဝါယတ္ထော ဝါ သဟ-သဒ္ဒေါ အဓိကိစ္စပဒေ အဓိသဒ္ဒေါ ဝိယ, တသ္မာ သဟ ဧကတော ဝတ္တမာနဿ ဘာဝေါ သဟဗျံ ယထာ ‘‘ဒါသဗျ’’န္တိ တဒေဝ သဟဗျတာ, သကတ္ထဝုတ္တိဝသေန ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဟဘာဝ’’န္တိ။ အပိစ သဟ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ သဟဝေါ, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျံ ယထာ ‘‘ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယ’’န္တိ, တဒေဝ သဟဗျတာတိ ဧဝံ ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၂) ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂။ ဣမေ သတ္တေ အဘိဘဝိတွာတိ သေသော။ အဘိဘဝနာ စေတ္ထ ပါပသဘာဝေန ဇေဋ္ဌဘာဝေန ‘‘တေ သတ္တေ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော’’တိ အတ္တနော မညနာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇေဋ္ဌကောဟမသ္မီ’’တိ။ အညဒတ္ထူတိ ဒဿနေ အန္တရာယာဘာဝဝစနေန, ဒသောတိ ဧတ္ထ ဒဿနေယျဝိသေသပရိဂ္ဂဟာဘာဝေန စ အနာဝရဏဒဿာဝိတံ ပဋိဇာနာတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပဿာမီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဒဿနေယျဝိသေသဿ ဟိ ပဒေသဘူတဿ အဂ္ဂဟဏေ သတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၀။) [သျ]န ဒဒါတီ’’တိ, ဒေယျဓမ္မဝိသေသဿ စေတ္ထ ပဒေသဘူတဿ အဂ္ဂဟဏတော ပဗ္ဗဇိတော သဗ္ဗမ္ပိ န ဒဒါတီတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ ဒေယျဓမ္မဿ နိပ္ပဒေသတာ ဝိညာယတိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ဝသေ ဝတ္တေမီတိ ဝသဝတ္တီ။ အဟံ-သဒ္ဒယောဂတော ဟိ သဗ္ဗတ္ထ အမှယောဂေန ဝစနတ္ထော။ သတ္တဘာဇနဘူတဿ လောကဿ နိမ္မာတာ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပထဝီ’’တိအာဒိ စေတ္ထ ဘာဇနလောကဝသေန အဓိပ္ပါယကထနံ။ သဇိတာတိ ရစိတာ, ဝိဘဇိတာ ဝါ, တေနာဟ ‘‘တွံ ခတ္တိယော နာမာ’’တိအာဒိ။ စိဏ္ဏဝသိတာယာတိ သမာစိဏ္ဏပဉ္စဝိဓဝသိဘာဝတော။ တတ္ထာတိ ဘူတဘဗျေသု။ အန္တောဝတ္ထိမှီတိ အန္တောဂဗ္ဘာသယေ။ ပဌမစိတ္တက္ခဏေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တက္ခဏေ။ ဒုတိယတောတိ ပဌမဘဝင်္ဂစိတ္တက္ခဏတော။ ပဌမဣရိယာပထေတိ ယေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှာတိ, တသ္မိံ ဣရိယာပထေ။ ဣတိ အတီတဝသေန, ဘူတ-သဒ္ဒဿ ဝတ္တမာနဝသေန စ ဘဗျ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၂) ပန ဘဗျ-သဒ္ဒတ္ထော အနာဂတဝသေနာပိ ဝုတ္တော။ အဟေသုန္တိ ဟိ ဘူတာ။ ဘဝန္တိ, ဘဝိဿန္တိ စာတိ ဘဗျာ တဗ္ဗာနီယာ ဝိယ ဏျပစ္စယဿ ကတ္တရိပိ ပဝတ္တနတော။
‘‘ဣဿရော ကတ္တာ နိမ္မာတာ’’တိ ဝတွာပိ ပုန ‘‘မယာ ဣမေ သတ္တာ နိမ္မိတာ’’တိ ဝစနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ ကာရဏဝသေနာ’’တိအာဒိ [ကာရဏတော (အဋ္ဌကထာယံ)] ကာရဏဝသေန သာဓေတုကာမတာယ ပဋိညာကရဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နနု စေသ ဗြဟ္မာ အနဝဋ္ဌိတဒဿနတ္တာ ပုထုဇ္ဇနဿ ပုရိမတရဇာတိပရိစိတမ္ပိ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဝသေန စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တပဋိဗဒ္ဓေန သတ္တနိမ္မာနေန ဝိပလ္လဋ္ဌော ‘‘မယာ ဣမေ သတ္တာ နိမ္မိတာ’’တိအာဒိနာ ဣဿရကုတ္တဒဿနံ ပက္ခန္ဒမာနော အဘိနိဝိသနဝသေန ပတိဋ္ဌိတော, န ပန ပတိဋ္ဌာပနဝသေန။ အထ ကသ္မာ ကာရဏဝသေန သာဓေတုကာမော ပဋိညံ ကရောတီတိ ဝုတ္တန္တိ? န စေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသမ္ပိ ဟိ ‘‘ဧဝံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာနမ္ပိ တထာအဘိနိဝေသဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနက္ကမေနေဝ တဿ သော အဘိနိဝေသော ဇာတော, န တု အဘိနိဝိသနမတ္တေန, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’တိအာဒိ။ ပါဠိယံ မနသော ပဏိဓီတိ မနသော ပတ္ထနာ, တထာ စိတ္တုပ္ပတ္တိမတ္တမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣတ္ထဘာဝန္တိ ဣဒပ္ပကာရဘာဝံ။ ယသ္မာ ပန သော ပကာရော ဗြဟ္မတ္တဘာဝေါယေဝိဓာဓိပ္ပေတော, တသ္မာ ‘‘ဗြဟ္မဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပကာရော ဣတ္ထံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၁။) [သျ]တဿ ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တန္တိ ဟိ နိဗ္ဗစနံ။ ကေဝလန္တိ ကမ္မဿကတာဉာဏေန အသမ္မိဿံ သုဒ္ဓံ။ မညနာမတ္တေနေဝါတိ ဒိဋ္ဌိမညနာမတ္တေနေဝ, န အဓိမာနဝသေန။ ဝင်္ကဆိဒ္ဒေန ဝင်္ကအာဏီ ဝိယ ဩနမိတွာ ဝင်္ကလဒ္ဓိကေန ဝင်္ကလဒ္ဓိကာ ဩနမိတွာ တဿေဝ ဗြဟ္မုနော ပါဒမူလံ ဂစ္ဆန္တိ, တံပက္ခကာ ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ နနု စ ဒေဝါနံ ဥပပတ္တိသမနန္တရံ ‘‘ဣမာယ နာမ ဂတိယာ စဝိတွာ ဣမိနာ နာမ ကမ္မုနာ ဣဓူပပန္နာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတိ, အထ ကသ္မာ တေသံ ဧဝံ မညနာ သိယာတိ? ပုရိမဇာတီသု ကမ္မဿကတာဉာဏေ သမ္မဒေဝ နိဝိဋ္ဌဇ္ဈာသယာနမေဝ တထာပစ္စဝေက္ခဏာယ ပဝတ္တိတော။ တာဒိသာနမေဝ ဟိ တထာပစ္စဝေက္ခဏာ သမ္ဘဝတိ, သာ စ ခေါ ယေဘုယျဝသေန, ဣမေ ပန ပုရိမာသုပိ ဇာတီသု ဣဿရကုတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန နိဗဒ္ဓါဘိနိဝေသာ ဧဝမေဝ မညမာနာ အဟေသုန္တိ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ မယ’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃။ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ဤသော, မဟန္တော ဤသော မဟေသော, သုပ္ပတိဋ္ဌိတမဟေသတာယ ပရေဟိ ‘‘မဟေသော’’ ဣတိ အက္ခာယတီတိ မဟေသက္ခော, မဟေသက္ခာနံ အတိသယေန မဟေသက္ခောတိ မဟေသက္ခတရောတိ ဝစနတ္ထော။ သော ပန မဟေသက္ခတရဘာဝေါ အာဓိပတေယျပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဿရိယပရိဝါရဝသေန မဟာယသတရော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄။ ကိံ ပနေတံ ကာရဏန္တိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘သော တတော’’တိအာဒိ, တေန ‘‘ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဣဓာဂမနမေဝ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဓေဝ အာဂစ္ဆတီတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ ဧဝ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂစ္ဆတိ။ ဧတန္တိ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဘိက္ခဝေ, ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ။ ပါဠိယံ ယံ အညတရော သတ္တောတိ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ, ကာရဏတ္ထေ ဝါ ဧသ နိပါတော, ဟေတုမှိ ဝါ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသော, ယေန ဌာနေနာတိ အတ္ထော, ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ။ ‘‘ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ဣတ္ထတ္တဿ အာဂမနသင်္ခါတံ ဌာနံ, တဒေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧသ န သော ပဗ္ဗဇတိ, စေတောသမာဓိံ ဖုသတိ, ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿတီတိ ဧတေသုပိ ပဒေသု။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဘိက္ခဝေ, ဝိဇ္ဇတိ, ယံ အညတရော သတ္တော’’တိ ဟိ ဣမာနိ ပဒါနိ ‘‘ပဗ္ဗဇတီ’’တိအာဒီဟိပိ ပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ န ဂစ္ဆတီတိ အဂါရံ, ဂေဟံ, အဂါရဿ ဟိတံ အာဂါရိယံ, ကသိဂေါရက္ခာဒိကမ္မံ, တမေတ္ထ နတ္ထီတိ အနာဂါရိယံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တေနာဟ ‘‘အဂါရသ္မာ’’တိအာဒိ။ ပ-သဒ္ဒေန ဝိသိဋ္ဌော ဝဇ-သဒ္ဒေါ ဥပသင်္ကမနေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၂။) [သျ]ပရန္တိ ပစ္ဆာ, အတိသယံ ဝါ, အညံ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိပိ အတ္ထော။ ‘‘န သရတီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အယမတ္ထော အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ ‘‘သရိတု’’န္တိအာဒိနာ။ အပဿန္တောတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အပဿနဟေတု, ပဿိတုံ အသက္ကောန္တော ဟုတွာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ မာန-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဟိ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဣဓ သာမတ္ထိယတ္ထော။ သဒါဘာဝတောတိ သဗ္ဗဒါ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဇရာဝသေနာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန မရဏဝသေနာပီတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅။ ခိဍ္ဍာပဒေါသိနောတိ ကတ္တုဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ, ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာတိ ပန သကတ္ထဝုတ္တိဝသေန, သဒ္ဒမနပေက္ခိတွာ ပန အတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ခိဍ္ဍာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခိဍ္ဍာပဒေါသကာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဣ-ကာရာဂမဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပဒုဿနံ ဝါ ပဒေါသော, ခိဍ္ဍာယ ပဒေါသော ခိဍ္ဍာပဒေါသော, သော ဧတေသန္တိ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ။ ‘‘ပဒူသိကာတိပိ ပါဠိံ လိခန္တီ’’တိ အညနိကာယိကာနံ ပမာဒလေခတံ ဒဿေတိ။ မဟာဝိဟာရဝါသီနိကာယိကာနဉှိ ဝါစနာမဂ္ဂဝသေန အယံ သံဝဏ္ဏနာ ပဝတ္တာ။ အပိစ တေန ပေါတ္ထကာရုဠှကာလေ ပမာဒလေခံ ဒဿေတိ။ တမ္ပိ ဟိ ပဒတ္ထသောဓနာယ အဋ္ဌကထာယ သောဓိတနိယာမေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, တေနာဟ ‘‘သာ အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထီ’’တိ။ ဝေလံ အတိက္ကန္တံ အတိဝေလံ, တံ။ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ, တေနာဟ ‘‘အတိစိရ’’န္တိ, အာဟာရူပဘောဂကာလံ အတိက္ကမိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရတိဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟဿခိဍ္ဍာ-သဒ္ဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဟဿခိဍ္ဍာသု ရတိဓမ္မော ရမဏသဘာဝေါ’’တိ။ ဟသနံ ဟဿော, ကေဠိဟဿော။ ခေဍနံ ကီဠနံ ခိဍ္ဍာ, ကာယိကဝါစသိကကီဠာ။ အနုယောဂဝသေန တံသမာပန္နာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟဿရတိဓမ္မဉ္စေဝါ’’တိအာဒိ။ ကီဠာ ယေသံ တေ ကေဠိနော, တေသံ ဟဿော တထာ။ ကီဠာဟဿပယောဂေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဉ္စေတ္ထ ကေဠိဟဿသုခံ။ တဒဝသိဋ္ဌကီဠာပယောဂေန ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ကာယိကဝါစသိကကီဠာသုခံ။
‘‘တေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရဒဿနံ။ ကိရ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဝိတ္ထာရဇောတကောယေဝ, န တု အနုဿဝနာရုစိယာဒိဇောတကော တထာယေဝ ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာသု စ ဝုတ္တတ္တာ။ သိရိဝိဘဝေနာတိ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသိရိယာ, ပရိဝါရာဒိသမ္ပတ္တိယာ စ။ နက္ခတ္တန္တိ ဆဏံ။ ယေဘုယျေန ဟိ နက္ခတ္တယောဂေန ကတတ္တာ တထာယောဂေါ ဝါ ဟောတု, မာ ဝါ, နက္ခတ္တမိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ အာဟာရန္တိ ဧတ္ထ ကော ဒေဝါနမာဟာရော, ကာ စ တေသမာဟာရဝေလာတိ? သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမာဝစရဒေဝါနံ သုဓာဟာရော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၃။) [သျ]ဒွါဒသပါပဓမ္မဝိဂ္ဃါတေန ဟိ သုခဿ ဓာရဏတော ဒေဝါနံ ဘောဇနံ ‘‘သုဓာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ပန သေတာ သင်္ခူပမာ အတုလျဒဿနာ သုစိ သုဂန္ဓာ ပိယရူပါ။ ယံ သန္ဓာယ သုဓာဘောဇနဇာတကေ ဝုတ္တံ –
‘‘သင်္ခူပမံ သေတ’မတုလျဒဿနံ,
သုစိံ သုဂန္ဓံ ပိယရူပ’မဗ္ဘုတံ၊
အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ မမ ဇာတု စက္ခုဘိ,
ကာ ဒေဝတာ ပါဏိသု ကိံ သုဓော’ဒဟီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၂၂၇)၊
‘‘ဘုတ္တာ စ သာ ဒွါဒသဟန္တိ ပါပကေ,
ခုဒ္ဒံ ပိပါသံ အရတိံ ဒရက္လမံ၊
ကောဓူပနာဟဉ္စ ဝိဝါဒပေသုဏံ,
သီတုဏှ တန္ဒိဉ္စ ရသုတ္တမံ ဣဒ’’န္တိ စ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၂၂၉)၊
သာ စ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဥပရိမာနံ ဥပရိမာနံ ပဏီတတမာ ဟောတိ, တံ ယထာသကံ ပရိမိတဒိဝသဝသေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဗိဠာရပဒပ္ပမာဏံ သုဓာဟာရံ တေ ဘုဉ္ဇန္တိ, သော ဇိဝှါယ ဌပိတမတ္တော ယာဝ ကေသဂ္ဂနခဂ္ဂါ ကာယံ ဖရတိ, ယထာသကံ ဂဏိတဒိဝသဝသေန သတ္တ ဒိဝသေ ယာပနသမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ ကေစိဝါဒေ ပနေတ္ထ ဗိဠာရပဒ-သဒ္ဒေါ သုဝဏ္ဏသင်္ခါတဿ သင်္ချာဝိသေသဿ ဝါစကော။ ပမာဏတော ပန ဥဒုမ္ဗရဖလပ္ပမာဏံ, ယံ ပါဏိတလံ ကဗဠဂ္ဂဟန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ မဓုကောသေ –
‘‘ပါဏိရက္ခော ပိစု စာပိ, သုဝဏ္ဏကမုဒုမ္ဗရံ၊
ဗိဠာရပဒကံ ပါဏိ-တလံ တံ ကဗဠဂ္ဂဟ’’န္တိ။
‘‘နိရန္တရံ ခါဒန္တာပိ ပိဝန္တာပီ’’တိ ဣဒံ ပရိကပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တံ, န ပန ဧဝံ နိယမဝသေန တထာ ခါဒနပိဝနာနမနိယမဘာဝတော။ ကမ္မဇတေဇဿ ဗလဝဘာဝေါ ဥဠာရပုညနိဗ္ဗတ္တတ္တာ, ဥဠာရဂရုသိနိဒ္ဓသုဓာဟာရဇီရဏတော စ။ ကရဇကာယဿ မန္ဒဘာဝေါ ပန သုခုမာလဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ပကတိပထဝိယံ ပတိအာတုံ အသက္ကောန္တံ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ‘‘ဩဠာရိကံ ကာယံ အဓိဋ္ဌေဟီ’’တိ အဝေါစ။ မနုဿာနံ ပန ကမ္မဇတေဇဿ မန္ဒဘာဝေါ, ကရဇကာယဿ ဗလဝဘာဝေါ စ ဝုတ္တဝိပရီတေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကရဇကာယောတိ ဧတ္ထ ကော ဝုစ္စတိ သရီရံ, တတ္ထ ပဝတ္တော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၄။) [သျ]ရဇော ကရဇော, ကိံ တံ? သုက္ကသောဏိတံ။ တဉှိ ‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၂၀၉၊ စူဠနိ။ ၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တရာဂရဇဖလတ္တာ သရီရဝါစကေန က-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ကာရဏဝေါဟာရေန ‘‘ကရဇော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန သုက္ကသောဏိတသင်္ခါတေန ကရဇေန သမ္ဘူတော ကာယော ကရဇကာယောတိ အာစရိယာ။ တထာ ဟိ ကာယော မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါတိ ဝုတ္တော။ မဟာအဿပူရသုတ္တန္တဋီကာယံ ပန ‘‘ကရီယတိ ဂဗ္ဘာသယေ ခိပီယတီတိ ကရော, သမ္ဘဝေါ, ကရတော ဇာတောတိ ကရဇော, မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုအာဒီနံ သဏ္ဌာပနဝသေန ကရတော ဟတ္ထတော ဇာတောတိ ကရဇောတိ အပရေ။ ဥဘယထာပိ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပမာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကရောတိ ပုတ္တေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ကရော, သုက္ကသောဏိတံ, တေန ဇာတော ကရဇောတိပိ ဝဒန္တိ။ တထာ အသမ္ဘူတောပိ စ ဒေဝါဒီနံ ကာယော တဗ္ဗောဟာရေန ‘‘ကရဇကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ပူတိကာယော, ဇရသိင်္ဂါလော’’တိ။ တေသန္တိ မနုဿာနံ။ အစ္ဆယာဂု နာမ ပသန္နာ အကသဋာ ယာဂု။ ဝတ္ထုန္တိ ကရဇကာယံ။ ဧကံ အာဟာရဝေလန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တံ, ကေသဉ္စိ မတေန ပန သတ္တာဟံ။
ဧဝံ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ဒဿေတွာ ဥပမာဝသေနပိ တမာဝိကရောန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္တပါသာဏေတိ အစ္စုဏှပါသာဏေ။ ရတ္တသေတပဒုမတော အဝသိဋ္ဌံ ဥပ္ပလံ။ အကထာယန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဒေဝါန’’န္တိ အဝိသေသေန, ဒေဝါနံ ကမ္မဇတေဇော ဗလဝါ ဟောတိ, ကရဇံ မန္ဒန္တိ ဝါ ကမ္မဇတေဇကရဇကာယာနံ ဗလဝမန္ဒတာသင်္ခါတ ကာရဏသာမညေန။ တဒေတဉှိ ကာရဏံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒေဝါနံ သမာနမေဝ, တသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဒေဝါ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဗဠီကာရဘူတံ သုဓာဟာရံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တီတိ ကဗဠီကာရာဟာရူပဇီဝိနော။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ‘‘ခိဍ္ဍာပဒုဿနမတ္တေနေဝ ဟေတေ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာတိ ဝုတ္တာ’’တိ အယံ ပါဌော ‘‘တေယေဝ စဝန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတဿာနန္တရေ ပဌိတဗ္ဗော တဒနုသန္ဓိကတ္တာ။ အယဉှေတ္ထာနုသန္ဓိ – ယဒိ သဗ္ဗေပိ ဧဝံ ကရောန္တာ ကာမာဝစရဒေဝါ စဝေယျုံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ’’တိ နာမဝိသေသေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တာတိ? ဝိစာရဏာယ ဧဝမာဟာတိ, ဧတေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဒေဝါ ဧဝံ စဝန္တာပိ ခိဍ္ဍာယ ပဒုဿနသဘာဝမတ္တံ ပတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၅။) [သျ]နာမဝိသေသေန တထာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ယဒေကေ ဝဒေယျုံ ‘‘ကေစိဝါဒပတိဋ္ဌာပကောယံ ပါဌော’’တိ, တဒယုတ္တမေဝ ဣတိ-သဒ္ဒန္တရိကတ္တာ, အန္တေ စ တဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အတ္ထိကေဟိ ပန တဿ ကေစိဝါဒသမဝရောဓနံ အန္တေ ဣတိသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗောတိ။
֍ * ၄၇-၄၈။ မနောပဒေါသိနောတိ ကတ္တုဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ, မနောပဒေါသိကာတိ စ သကတ္ထဝုတ္တိဝသေန, အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘မနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မနောပဒေါသကာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဣ-ကာရာဂမဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ မနေနာတိ ဣဿာပကတတ္တာ ပဒုဋ္ဌေန မနသာ။ အပရော နယော – ဥသူယနဝသေန မနသာ ပဒေါသော မနောပဒေါသော, ဝိနာသဘူတော သော ဧတေသမတ္ထီတိ မနောပဒေါသိကာတိ။ ‘‘တေ အညမညမှိ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ကိလန္တကာယာ ကိလန္တစိတ္တာ တေ ဒေဝါ တမှာ ကာယာ စဝန္တီ’’တိ ဝစနတော ‘‘ဧတေ စာတုမဟာရာဇိကာ’’တိ အာဟ။ မနေန ပဒုဿနမတ္တေနေဝ ဟေတေ မနောပဒေါသိကာတိ ဝုတ္တာ။ ‘‘တေသု ကိရာ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရော။ ရထေန ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ အညေဟိ အညတ္ထာပိ ပဋိပဇ္ဇနသမ္ဘဝတော။ ဧတန္တိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ။ ဥဒ္ဓုမာတော ဝိယာတိ ပီတိယာ ကရဏဘူတာယ ဥန္နတော ဝိယ။ ဘိဇ္ဇမာနော ဝိယာတိ တာယ ဘိဇ္ဇန္တော ဝိယ, ပီတိယာ ဝါ ကတ္တုဘူတာယ ဘဉ္ဇိတော ဝိယ။ ကုဒ္ဓါ နာမ သုဝိဇာနနာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ကုဒ္ဓဘာဝမဿ ဉတွာတိ အတ္ထော။
အကုဒ္ဓေါ ရက္ခတီတိ ကုဒ္ဓဿ သော ကောဓော ဣတရသ္မိံ အကုဇ္ဈန္တေ အနုပါဒါနော စေဝ ဧကဝါရမတ္တံ ဥပ္ပတ္တိယာ အနာသေဝနော စ ဟုတွာ စာဝေတုံ န သက္ကောတိ, ဥဒကန္တံ ပတွာ အဂ္ဂိ ဝိယ နိဗ္ဗာယတိ, တသ္မာ အကုဒ္ဓေါ ဣတရံ စဝနတော ရက္ခတိ။ ဥဘောသု ပန ကုဒ္ဓေသု ဘိယျော ဘိယျော အညမညမှိ ပရိဝဍ္ဎနဝသေန တိခိဏသမုဒါစာရော နိဿယဒဟနရသော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဟဒယဝတ္ထုံ နိဒဟန္တော အစ္စန္တသုခုမာလကရဇကာယံ ဝိနာသေတိ, တတော သကလောပိ အတ္တဘာဝေါ အန္တရဓာယတိ, တမတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥဘောသု ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ စာဟ ပါဠိယံ ‘‘တေ အညမညမှိ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ကိလန္တကာယာ ကိလန္တစိတ္တာ တေ ဒေဝါ တမှာ ကာယာ စဝန္တီ’’တိ။ ဧကဿ ကောဓော ဣတရဿ ပစ္စယော ဟောတိ, တဿပိ ကောဓော ဣတရဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောဓဿ ဘိယျော ဘိယျော ပရိဝဍ္ဎနာယ ဧဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, န စဝနာယ နိဿယဒဟနရသေန အတ္တနောယေဝ ကောဓေန ဟဒယဝတ္ထုံ နိဒဟန္တေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၆။) [သျ]အစ္စန္တသုခုမာလဿ ကရဇကာယဿ စဝနတော။ ကန္ဒန္တာနံယေဝ ဩရောဓာနန္တိ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာတိ အယံ တေသံ ကရဇကာယမန္ဒတာယ, တထာဥပ္ပဇ္ဇနကဿ စ ကောဓဿ ဗလဝတာယ ဌာနသော စဝနဘာဝေါ ဧတေသု ဒေဝေသု ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဓမ္မနိယာမော သဘာဝေါတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၉-၅၂။ စက္ခာဒီနံ ဘေဒံ ပဿတီတိ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိကာရာပတ္တိဒဿနတော, အန္တေ စ အဒဿနူပဂမနတော ဝိနာသံ ပဿတိ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဓမ္မဘေဒဿ။ ပစ္စယံ ဒတွာတိ အနန္တရပစ္စယာဒိဝသေန ပစ္စယသတ္တိံ ဒတွာ, ပစ္စယော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ န ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဗလဝတရမ္ပိ သမာနံ ဣမိနာ ကာရဏေန န ပဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဗလဝတရန္တိ စ စိတ္တဿ လဟုတရဘေဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဧကသ္မိံ ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဘိဇ္ဇန္တိ။ စိတ္တဿ ဘေဒံ န ပဿတီတိ ဧတ္ထ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇန္တမ္ပိ စိတ္တံ ပရဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေနေဝ ဘိဇ္ဇတိ, တသ္မာ ပုရိမစိတ္တဿ အဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိယ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိတော ဘာဝပက္ခော ဗလဝတရော ပါကဋောဝ ဟောတိ, န အဘာဝပက္ခောတိ ဣဒံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယဉ္စတ္ထော အလာဘစက္ကနိဒဿနေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန တက္ကီဝါဒီ နာနတ္တနယဿ ဒုရဝဓာနတာယ, ဧကတ္တနယဿ စ မိစ္ဆာဂဟိတတ္တာ ‘‘ယဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သဗ္ဗဒါပိ ဧဝရူပေန ပဝတ္တတိ, အယံ မေ အတ္တာ နိစ္စော’’တိအာဒိနာ အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ‘‘သော တံ အပဿန္တော’’တိအာဒိနာ သဟ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတိ။
အန္တာနန္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၃။ အန္တာနန္တသဟစရိတော ဝါဒေါ အန္တာနန္တော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ, အန္တာနန္တသန္နိဿယော ဝါ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ, သော ဧတေသန္တိ အန္တာနန္တိကာတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တာနန္တဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေန အန္တာနန္တသဟစရိတော, တန္နိဿယော ဝါ, အန္တာနန္တေသု ဝါ ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ အန္တာနန္တဝါဒါ။ ဣဒါနိ ‘‘အန္တဝါ အယံ လောကော’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနပါဌာနုရူပံ အတ္ထံ ဝိဘဇန္တော ‘‘အန္တံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အမတိ ဂစ္ဆတိ ဘာဝေါ ဩသာနမေတ္ထာတိ ဟိ အန္တော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၇။) [သျ]မရိယာဒါ, တပ္ပဋိသေဓနေန အနန္တော။ အန္တော စ အနန္တော စ အန္တာနန္တော စ နေဝန္တနာနန္တော စ အန္တာနန္တော တွေဝ ဝုတ္တော သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသေနဝါ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝိယ။ စတုတ္ထပဒဉှေတ္ထ တတိယပဒေန သမာနတ္ထန္တိ အန္တာနန္တပဒေနေဝ ယထာဝုတ္တနယဒွယေန စတုဓာ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ကဿ ပနာယံ အန္တာနန္တောတိ? လောကီယတိ သံသာရနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ အဝပဿီယတိ, လောကိယန္တိ ဝါ ဧတ္ထ တေဟိ ပုညာပုညာနိ, တဗ္ဗိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ သင်္ချံ ဂတဿ အတ္တနော။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘အန္တာနန္တံ လောကဿ ပညပေန္တီ’’တိ။ ကော ပနေသော အတ္တာတိ? ဈာနဝိသယဘူတံ ကသိဏနိမိတ္တံ။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ စက္ကဝါဠပရိယန္တံ, အပရိယန္တံ ဝါ ဝဍ္ဎနဝသေန, တဒနုဿဝါဒိဝသေန စ တတ္ထ လောကသညီ ဝိဟရတိ, တထာ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခတိ ‘‘တံ ‘လောကော’တိ ဂဟေတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄-၆၀) ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဈာနံ, တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ ဣဓ အတ္တာ, လောကောတိ စ ဂဟိတာ’’တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။
ဧတ္ထာဟ – ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝါဒီနံ အန္တာနန္တိကတ္တံ အန္တဉ္စ အနန္တဉ္စ အန္တာနန္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒတ္တာ, ပစ္ဆိမဿ ပန တက္ကိကဿ တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ကထံ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ဧဝ။ အန္တာနန္တပဋိသေဓနဝါဒေါပိ ဟိ သော အန္တာနန္တဝိသယောယေဝ တမာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တံ ဝါ အန္တန္တံ ဝါ အန္တာနန္တံ ဝါ နေဝန္တာနာနန္တံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယထာ တတိယဝါဒေ ဒေသပဘေဒဝသေန ဧကဿေဝ လောကဿ အန္တဝတာ, အနန္တဝတာ စ သမ္ဘဝတိ, ဧဝမေတ္ထ တက္ကီဝါဒေပိ ကာလပဘေဒဝသေန ဧကဿေဝ တဒုဘယသမ္ဘဝတော အညမညပဋိသေဓေန တဒုဘယညေဝ ဝုစ္စတိ, ဒွိန္နမ္ပိ စ ပဋိသေဓာနံ ပရိယုဒါသတာ။ ကထံ? အန္တဝန္တပဋိသေဓေန ဟိ အနန္တဝါ ဝုစ္စတိ, အနန္တဝန္တပဋိသေဓေန စ အန္တဝါ။ ဒွိပဋိသေဓော ဟိ ပကတိယတ္ထဉာပကော။ ဣတိ ပဋိသေဓနဝသေန အန္တာနန္တသင်္ခါတဿ ဥဘယဿ ဝုတ္တတ္တာ ယုတ္တောယေဝ တဗ္ဗိသယဿ ပစ္ဆိမဿာပိ အန္တာနန္တိကဘာဝေါတိ။ ယဒေဝံ သော အန္တာနန္တိကဝါဒဘာဝတော တတိယဝါဒသမဝရောဓေယေဝ သိယာတိ? န, ကာလပဘေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဒေသပဘေဒဝသေန ဟိ အန္တာနန္တိကော တတိယဝါဒီ ဝိယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၈။) [သျ]ပစ္ဆိမောပိ တက္ကိကော ကာလပဘေဒဝသေန အန္တာနန္တိကော ဟောတိ။ ကထံ? ယသ္မာ အယံ လောကသညိတော အတ္တာ အနန္တော ကဒါ စိ သက္ခိဒိဋ္ဌောတိ အဓိဂတဝိသေသေဟိ မဟေသီဟိ အနုသုယျတိ, တသ္မာ နေဝန္တဝါ။ ယသ္မာ ပနာယံ အန္တဝါ ကဒါစိ, သက္ခိဒိဋ္ဌောတိ တေဟိယေဝ အနုသုယျတိ, တသ္မာ နာနန္တဝါတိ။ အယံ တက္ကိကော အဝဍ္ဎိတဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎိတဘာဝဿ ဥဘယထာ လဗ္ဘမာနဿ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော အပ္ပစ္စက္ခကာရိတာယ အနုဿဝါဒိမတ္တေ ဌတွာ ဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ‘‘နေဝန္တဝါ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ, အဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ပန ‘‘နာနန္တဝါ’’တိ, န ပန အန္တတာနန္တတာနံ အစ္စန္တမဘာဝေန ယထာ တံ ‘‘နေဝသညာနာသညာ’’တိ။ ယထာ စာနုဿုတိကတက္ကိနော, ဧဝံ ဇာတိဿရတက္ကိအာဒီနမ္ပိ ဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ကေစိ ပန ယဒိ ပနာယံ အတ္တာ အန္တဝါ, ဧဝံ သတိ ဒူရဒေသေ ဥပပဇ္ဇနာနုဿရဏာဒိကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိ န သိယာ။ အထ အနန္တဝါ, ဧဝဉ္စ ဣဓ ဌိတဿေဝ ဒေဝလောကနိရယာဒီသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနံ သိယာ။ သစေ ပန အန္တဝါ စေဝ အနန္တဝါ စ, ဧဝမ္ပိ တဒုဘယဒေါသသမာယောဂေါ သိယာ။ တသ္မာ ‘‘အန္တဝါ, အနန္တဝါ’’တိ စ အဗျာကရဏီယော အတ္တာတိ ဧဝံ တက္ကနဝသေန စတုတ္ထဝါဒပ္ပဝတ္တိံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ယဒိ ပနေသ ဝုတ္တနယေန အန္တာနန္တိကော ဘဝေယျ, အထ ကသ္မာ ‘‘ယေ တေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဧဝမာဟံသု ‘အန္တဝါ အယံ လောကော ပရိဝဋုမော’တိ, တေသံ မုသာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၇) တဿ ပုရိမဝါဒတ္တယပဋိက္ခေပေါ ဝုတ္တောတိ? ပုရိမဝါဒတ္တယဿ တေန ယထာဓိပ္ပေတပ္ပကာရဝိလက္ခဏဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ကာရဏေန တထာ ပဋိက္ခေပေါ ဝုတ္တော, န ပန တဿ အန္တာနန္တိကတ္တာဘာဝေန, န စ ပရိယန္တရဟိတဒိဋ္ဌိဝါစာဟိ ပဋိက္ခေပေန, အဝဿဉ္စေတံ ဧဝမေဝ ဉာတဗ္ဗံ။ အညထာ ဟေသ အမရာဝိက္ခေပပက္ခညေဝ ဘဇေယျ စတုတ္ထဝါဒေါ။ န ဟိ အန္တတာအနန္တတာတဒုဘယဝိနိမုတ္တော အတ္တနော ပကာရော အတ္ထိ, တက္ကီဝါဒီ စ ယုတ္တိမဂ္ဂကောယေဝ။ ကာလဘေဒဝသေန စ ဧကသ္မိမ္ပိ လောကေ တဒုဘယံ နော န ယုဇ္ဇတီတိ။ ဘဝတု တာဝ ပစ္ဆိမဝါဒီဒွယဿ အန္တာနန္တိကဘာဝေါ ယုတ္တော အန္တာနန္တာနံ ဝသေန ဥဘယဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒဿ။ ကထံ ပန ပုရိမဝါဒီဒွယဿ ပစ္စေကံ အန္တာနန္တိကဘာဝေါ ယုတ္တော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၉။) [သျ]သိယာ ဧကေကဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒဿာတိ? ဝုစ္စတေ – သမုဒါယေ ပဝတ္တမာန-သဒ္ဒဿ အဝယဝေပိ ဥပစာရဝုတ္တိတော။ သမုဒိတေသု ဟိ အန္တာနန္တဝါဒီသု ပဝတ္တမာနော အန္တာနန္တိ က-သဒ္ဒေါ တတ္ထ နိရုဠှတာယ တဒဝယဝေသုပိ ပစ္စေကံ အန္တာနန္တိကဝါဒီသု ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အရူပဇ္ဈာနေသု ပစ္စေကံ အဋ္ဌဝိမောက္ခပရိယာယော’’, ယထာ စ ‘‘လောကေ သတ္တာသယော’’တိ။ အထ ဝါ အဘိနိဝေသတော ပုရိမကာလေ ပဝတ္တဝိတက္ကဝသေန အယံ တတ္ထ ဝေါဟာရော ကတော။ တေသဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ တထာရူပစေတောသမာဓိသမဓိဂမတော ပုဗ္ဗကာလေ ‘‘အန္တဝါ နု ခေါ အယံ လောကော, ဥဒါဟု အနန္တဝါ’’တိ ဥဘယာကာရာဝလမ္ဗိနော ဝိတက္ကဿ ဝသေန နိရုဠှော အန္တာနန္တိကဘာဝေါ ပစ္ဆာ ဝိသေသလာဘေန တေသု အန္တာနန္တဝါဒေသု ဧကဿေဝ ဝါဒဿ သင်္ဂဟေ ဥပ္ပန္နေပိ ပုရိမသိဒ္ဓရုဠှိယာ ဝေါဟာရီယတိ ယထာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ မရဏဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၃) အရဟတိ သတ္တပရိယာယော, ယထာ စ ဘဝန္တရဂတေပိ မဏ္ဍူကာဒိဝေါဟာရောတိ။
֍ * ၅၄-၆၀။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဝဍ္ဎနာယ ဟေဋ္ဌာ, ဥပရိ, တိရိယဉ္စ စက္ကဝါဠပရိယန္တဂတာဂတဝသေန အန္တာနန္တဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဘာဂနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ ဥဒ္ဓမဓော အဝဍ္ဎေတွာ တိရိယံ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘စက္ကဝါဠပရိယန္တံ ကတွာ’’တိ အဓိကာရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တက္ကယတီတိ တက္ကီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) သဒ္ဒတော, ‘‘စတုဗ္ဗိဓော တက္ကီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) အတ္ထတော စ သဿတဝါဒေ ဝုတ္တနယေန။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနုသာရေနာတိ ဒဿနဘူတေန ဝိညာဏေန ဥပလဒ္ဓပုဗ္ဗဿ အန္တဝန္တာဒိနော အနုဿရဏေန, ဧဝဉ္စ ကတွာ အနုဿုတိတက္ကီသုဒ္ဓတက္ကီနမ္ပိ ဣဓ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘‘နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဝိယ သုတာဒီနမ္ပိ ဂဟိတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အန္တဝါ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆိတဿ အတ္တနော သဗ္ဗဒါဘာဝပရာမသနဝသေနေဝ ဣမေသံ ဝါဒါနံ ပဝတ္တနတော သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော, သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇, ၉၈)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၀။) [သျ]အမရာဝိက္ခေပဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၁။ န မရတီတိ ‘‘ဧဝမေဝါ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနာဘာဝေန န ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ, အနေကန္တိကာယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိယန္တရဟိတာတိ ဩသာနဝိဂတာ, အနိဋ္ဌင်္ဂတာတိ အတ္ထော။ ဝိဝိဓောတိ ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ နာနပ္ပကာရော။ ခေပေါတိ သကဝါဒေန ပရဝါဒါနံ ခိပနံ။ ကော ပနေသော အမရာဝိက္ခေပေါတိ? တထာပဝတ္တော ဒိဋ္ဌိပ္ပဓာနော တာဒိသာယ ဝါစာယ သမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပါဒေါယေဝ။ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ, ဝါစာယ စ ဝိက္ခိပန္တိ, ဝိဝိဓမပနေန္တီတိ ဝါ အမရာဝိက္ခေပိနော, တေယေဝ ‘‘အမရာဝိက္ခေပိကာ’’တိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘မစ္ဆဇာတိ’’ စ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဧကာ’’တိ ဝဒန္တော မစ္ဆဇာတိဝိသေသော ဧသောတိ ဒဿေတိ။ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ ဧကသ္မိံ သဘာဝေ အနဝဋ္ဌာနတော။ ယထာ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတိ, တထာ သန္ဓာဝနတော, ဧတေန အမရာယ ဝိက္ခေပေါ တထာ, သော ဝိယာတိ အမရာဝိက္ခေပေါတိ အတ္ထမာဟ ‘‘သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာဒိဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိက္ခေပပဒတ္ထေန ဥပမိတတ္တာ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တော။ အမရာ ဝိယ ဝိက္ခေပေါ အမရာဝိက္ခေပေါတိ ကေစိ။ အထ ဝါ အမရာ ဝိယ ဝိက္ခိပန္တီတိ အမရာဝိက္ခေပိနော, တေယေဝ အမရာဝိက္ခေပိကာ။
֍ ဋ္ဌ ၆၂။ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ, အဗျာကတဓမ္မေ စ (အကုသလဓမ္မေပိ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၂) သဘာဝဘေဒဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဉာဏံ နတ္ထီတိ ကုသလာကုသလပဒါနံ ကုသလာကုသလကမ္မပထဝသေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝိဃာတော ဝိဟေသာ ကာယိကဒုက္ခံ ‘‘ဝိပ္ပဋိသာရုပ္ပတ္တိယာ’’တိ ဒေါမနဿဿ ဟေတုဘာဝေန ဝစနတော, တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခံ ဘဝေယျာ’’တိ။ မုသာဝါဒေတိ နိမိတ္တေ ဘုမ္မဝစနံ, နိဿက္ကတ္ထေ ဝါ။ မုသာဝါဒဟေတု, မုသာဝါဒတော ဝါ ဩတ္တပ္ပေန စေဝ ဟိရိယာ စာတိ အတ္ထော။ ကီဒိသံ အမရာဝိက္ခေပမာပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘အပရိယန္တဝိက္ခေပ’’န္တိ, တေန အမရာသဒိသဝိက္ခေပသင်္ခါတံ ဒုတိယနယံ နိဝတ္တေတိ။ ယထာဝုတ္တေ ဟိ နယဒွယေ ပဌမနယဝသေနာယမတ္ထော ဒဿိတော, ဒုတိယနယဝသေန ပန အမရာသဒိသဝိက္ခေပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိဝစနံ ဝက္ခတိ။
‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိ ယံ တယာ ပုဋ္ဌံ, တံ ဧဝန္တိပိ မေ လဒ္ဓိ နော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ။ အနိယမိတဝိက္ခေပေါတိ သဿတာဒီသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၁။) [သျ]ဧကသ္မိမ္ပိ ပကာရေ အဋ္ဌတွာ ဝိက္ခေပကရဏံ, ပရဝါဒိနာ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပကာရေ ပုစ္ဆိတေ တဿ ပဋိက္ခေပဝိက္ခေပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ အပရိယန္တဝိက္ခေပဒဿနံယေဝ အဋ္ဌကထာယံ ကတံ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နောတိ အနိယမိတဝိက္ခေပေါ’’တိအာဒိနာ, ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ဝါ အကုသလန္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ စ။ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဟိ အနိယမေတွာ, နိယမေတွာ စ သဿတေကစ္စသဿတုစ္ဆေဒတက္ကီဝါဒါနံ ပဋိသေဓနေန တံ တံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပတေဝ အပရိယန္တဝိက္ခေပဝါဒတ္တာ။ ‘‘အမရာဝိက္ခေပိနော’’တိ ဒဿေတွာ အတ္တနာ ပန အနဝဋ္ဌိတဝါဒတ္တာ န ကိသ္မိဉ္စိ ပက္ခေ အဝတိဋ္ဌတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သယံ ပန ဣဒံ…ပေ… န ဗျာကရောတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ ကုသလာဒီနံ အဗျာကရဏေန တဒေဝ အနဝဋ္ဌာနံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ န တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ကိံ နော နောတိ တေ လဒ္ဓီတိ နေဝ န ဟောတီတိ တဝ လဒ္ဓိ ဟောတိ ကိန္တိ အတ္ထော။ နော နောတိပိ မေ နောတိ နေဝ န ဟောတီတိပိ မေ လဒ္ဓိ နော ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၃။ အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝဝိသယာနညေဝ ရာဂါဒီနံ ဝသေန ယောဇနံ ကာတုံ ‘‘အဇာနန္တောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဟသာတိ အနုပဓာရေတွာ ဝေဂေန။ ‘‘ဘဒြမုခါတိ ပဏ္ဍိတာနံ သမုဒါစိဏ္ဏမာလပနံ, သုန္ဒရမုခါတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဗျာကရဏေ, နိမိတ္တေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဆန္ဒရာဂပဒါနံ သမာနတ္ထဘာဝေပိ ဝိကပ္ပနဇောတကေန ဝါ-သဒ္ဒေန ယောဂျတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒါဒိနယေန ဘိန္နတ္ထတာဝ ယုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒော ဒုဗ္ဗလရာဂေါ, ရာဂေါ ဗလဝရာဂေါ’’တိ။ ဒေါသပဋိဃေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္တကမ္ပိ နာမာတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ ဝတ္တတိ, နာမ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ။ န ကေဝလံ ဣတော ဥတ္တရိတရမေဝ, အထ ခေါ ဧတ္တကမ္ပိ န ဇာနာမိ နာမ, ပဂေဝ တဒုတ္တရိဇာနနေတိ အတ္ထော။ ပရေဟိ ကတသက္ကာရသမာနဝိသယာနံ ပန ရာဂါဒီနံ ဝသေန အယံ ယောဇနာ – ကုသလာကုသလံ ယထာဘူတံ အပဇာနန္တောပိ ယေသမဟံ သမဝါယေန ကုသလမေဝ ‘‘ကုသလ’’န္တိ, အကုသလမေဝ ‘‘အကုသလ’’န္တိ စ ဗျာကရေယျံ, တေသု တထာ ဗျာကရဏဟေတု ‘‘အဟော ဝတ ရေ ပဏ္ဍိတော’’တိ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရောန္တေသု မမ ဆန္ဒော ဝါ ရာဂေါ ဝါ အဿာတိ။ ဒေါသပဋိဃေသုပိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘တံ မမဿ ဥပါဒါနံ, သော မမဿ ဝိဃာတော’’တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မနယေန (ဓ။ သ။ ၁၂၁၉ အာဒယော) ယထာလာဘဝစနံ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒရာဂဒွယ’’န္တိအာဒိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၂။) [သျ]တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာ (ဓ။ သ။ ၁၂၁၉ အာဒယော) ဣဒါနိ သုတ္တန္တနယေန အဝိသေသယောဇနံ ဒဿေတိ ‘‘ဥဘယမ္ပိ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ သုတ္တန္တေ ဟိ ဒေါသောပိ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တော ‘‘ကောဓုပါဒါနဝိနိဗန္ဓာ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၃) ‘‘ဥဘယမ္ပီ’’တိ စ အတ္ထတော ဝုတ္တံ, န သဒ္ဒတော စတုန္နမ္ပိ သဒ္ဒါနမတ္ထဒွယဝါစကတ္တာ။ ဒဠှဂ္ဂဟဏန္တိ အမုဉ္စနဂ္ဂဟဏံ။ ပဋိဃောပိ ဟိ အာရမ္မဏံ န မုဉ္စတိ ဥပနာဟာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော, လောဘဿေဝ ဥပါဒါနဘာဝေန ပါကဋတ္တာ ဒေါသဿာပိ ဥပါဒါနဘာဝံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဝိဟနနံ ဝိဟိံသနံ ဝိဗာဓနံ။ ရာဂေါပိ ဟိ ပရိဠာဟဝသေန သာရဒ္ဓဝုတ္တိတာယ နိဿယံ ဝိဟနတိ။ ‘‘ရာဂေါ ဟီ’’တိအာဒိနာ ရာဂဒေါသာနံ ဥပါဒါနဘာဝေ ဝိသေသဒဿနမုခေန တဒတ္ထသမတ္ထနံ။ ဝိနာသေတုကာမတာယ အာရမ္မဏံ ဂဏှာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတီတိ တသ္မာ ဂဟဏဝိဟနနတော။
֍ ဋ္ဌ ၆၄။ ပဍတိ သဘာဝဓမ္မေ ဇာနာတိ, ယထာသဘာဝံ ဝါ ဂစ္ဆတီတိ ပဏ္ဍာ, သာ ယေသံ တေ ပဏ္ဍိတာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စေနာ’’တိအာဒိနာ။ ပဏ္ဍိတဿ ဘာဝေါ ပဏ္ဍိစ္စံ, ပညာ။ ယေန ဟိ ဓမ္မေန ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတေန ယုတ္တော ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝုစ္စတိ, သောယေဝ ဓမ္မော ပဏ္ဍိစ္စံ။ တေန သုတစိန္တာမယပညာ ဝုတ္တာ တာသမေဝ ဝိသယဘာဝတော။ သမာပတ္တိလာဘိနော ဟိ ဘာဝနာမယပညာ။ ‘‘နိပုဏာ’’တိ ဣမိနာ ပန ကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတံ သာဘာဝိကဉာဏံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဏှသုခုမဗုဒ္ဓိနော’’တိ။ အတ္ထန္တရန္တိ အတ္ထနာနတ္တံ, အတ္ထမေဝ ဝါ။ ‘‘ဝိညာတပရပ္ပဝါဒါ’’တိ ဧတေန ကတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသာမညဝါစကတ္တာ ‘‘ကတဝိဇ္ဇော’’တိအာဒီသု ဝိယ ကတ-သဒ္ဒေါ ဉာဏာနုယုတ္တတံ ဝဒတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ကတဝါဒပရိစယာ’’တိ ဧတေန ပန ‘‘ကတသိပ္ပေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမုဒါစိဏ္ဏဝါဒတံ။ ဥဘိန္နမန္တရာ ပန သမုစ္စယဒွယေန သာမညနိဒ္ဒေသံ, ဧကသေသံ ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝါလဝေဓီနံ ရူပံ သဘာဝေါ ဝိယ ရူပမေတေသန္တိ ဝါလဝေဓိရူပါတိ အာဟ ‘‘ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသာ’’တိ။ သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဂ္ဂဿ အံသုကောဋိဝေဓကဓနုဂ္ဂဟသဒိသာတိ အတ္ထော။ တာဒိသောယေဝ ဟိ ‘‘ဝါလဝေဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ မညေ-သဒ္ဒေါ ဥပမာဇောတကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိန္ဒန္တာ ဝိယာ’’တိ။ ပညာဂတေနာတိ ပညာပဘေဒေန, ပညာယ ဧဝ ဝါ။ သမနုယုဉ္ဇနာ လဒ္ဓိယာ ပုစ္ဆာ။ သမနုဂါဟနာ တံကာရဏဿာတိ ဒဿေတိ ‘‘ကိံ ကုသလ’’န္တိအာဒိနာ။ သမနုဘာသနာပိ ဩဝါဒဝသေန သမနုယုဉ္ဇနာယေဝါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၃။) [သျ]အာဟ ‘‘သမနုယုဉ္ဇေယျု’’န္တိ။ ‘‘န သမ္ပာယေယျ’’န္တိ ဧတ္ထ ဒ-ကာရဿ ယ-ကာရာဒေသတံ, ဧယျ-သဒ္ဒဿ စ သာမတ္ထိယတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘န သမ္ပာဒေယျ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၆၅-၆၆။ မန္ဒာ အတိက္ခာ ပညာ ယဿာတိ မန္ဒပညော, တေနာဟ ‘‘အပညဿေဝေတံ နာမ’’န္တိ။ ‘‘မောဟမူဟော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဟ-ကာရလောပေန ‘‘မောမူဟော’’တိ ဝုတ္တံ, တဉ္စ အတိသယတ္ထဒီပကံ ပရိယာယဒွယဿ အတိရေကတ္ထဘာဝတောတိ ယထာ ‘‘ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတိသမ္မူဠှော’’တိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ သတိ ပုနာရမ္ဘော နိယမာယ ဝါ ဟောတိ, အတ္ထန္တရဝိညာပနာယ ဝါ။ ယထာ ပုဗ္ဗေ ကမ္မုနာ အာဂတော, တထာ ဣဓာပီတိ တထာဂတော, သတ္တော။ ဧတ္ထ စ ကာမံ ပုရိမာနမ္ပိ တိဏ္ဏံ ကုသလာဒိဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓတော အတ္ထေဝ မန္ဒဘာဝေါ, တေသံ ပန အတ္တနော ကုသလာဒိဓမ္မာနဝဗောဓဿ အဝဗောဓနတော ဝိသေသော အတ္ထီတိ။ ပစ္ဆိမောယေဝ တဒဘာဝတော မန္ဒမောမူဟဘာဝေန ဝုတ္တော။ နနု စ ပစ္ဆိမဿာပိ အတ္တနော ဓမ္မာနဝဗောဓဿ အဝဗောဓော အတ္ထိယေဝ ‘‘အတ္ထိ ပရော လောကော’တိ ဣတိ စေ မေ အဿ, ‘အတ္ထိ ပရော လောကော’တိ ဣတိ တေ နံ ဗျာကရေယျံ, ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိဝစနတောတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ, န ပန တဿ ပုရိမာနံ ဝိယ အပရိညာတဓမ္မဗျာကရဏနိမိတ္တမုသာဝါဒါဒိဘာယနဇိဂုစ္ဆနာကာရော အတ္ထိ, အထ ခေါ မဟာမူဠှောယေဝါတိ တထာဝေသ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏတ္ထံ ‘‘အတ္ထိ ပရော လောကော’’တိ ဣတိ စေ မံ ပုစ္ဆသီတိ ပုစ္ဆာဌပနမေဝ တေန ဒဿီယတိ, န အတ္တနော ဓမ္မာနဝဗောဓာဝဗောဓောတိ အယမေဝ ဝိသေသေန ‘‘မန္ဒော မောမူဟော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝ ဟိ တထာဝါဒီနံ သဉ္စယံ ဗေလဋ္ဌပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အယဉ္စ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အတ္ထိ ပရော လောကော’’တိ သဿတဒဿနဝသေန, သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ ယဒိ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော သဿတဒဿနဝသေန ပုစ္ဆေယျ, ယဒိ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိကော သမ္မာဒဿနဝသေနာတိ ဒွိဓာပိ အတ္ထော ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကော’’တိ နတ္ထိကဒဿနဝသေန, သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ, ‘‘အတ္ထိ စ နတ္ထိ စ ပရော လောကော’’တိ ဥစ္ဆေဒဒဿနဝသေန, သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ, ‘‘နေဝတ္ထိ န နတ္ထိ ပရော လောကော’’တိ ဝုတ္တပကာရတ္တယပဋိက္ခေပေ သတိ ပကာရန္တရဿ အသမ္ဘဝတော အတ္ထိတာနတ္ထိတာဟိ န ဝတ္တဗ္ဗာကာရော ပရော လောကောတိ ဝိက္ခေပညေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၄။) [သျ]ပုရက္ခာရေန, သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ သေသစတုက္ကတ္တယေပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုညသင်္ခါရတ္တိကော ဝိယ ဟိ ကာယသင်္ခါရတ္တိကေန ပုရိမစတုက္ကသင်္ဂဟိတော ဧဝ အတ္ထော သေသစတုက္ကတ္တယေန သတ္တပရာမာသပုညာဒိသဖလတာစောဒနာနယေန (အတ္တပရာမာသပုညာဒိဖလတာစောဒနာနယေန ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၅, ၆၆) သင်္ဂဟိတော။ ဧတ္ထ ဟိ တတိယစတုက္ကေန ပုညာဒိကမ္မသဖလတာယ, သေသစတုက္ကတ္တယေန စ သတ္တပရာမာသတာယ စောဒနာနယော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အမရာဝိက္ခေပိကော ပန သဿတာဒီနံ အတ္တနော အရုစ္စနတာယ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိက္ခေပညေဝ ကရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ပုစ္ဆိတာကာရပဋိသေဓနဝသေန ဝိက္ခေပါကာရဒဿနံ။ ကသ္မာ ပန ဝိက္ခေပဝါဒိနော ပဋိက္ခေပေါဝ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တော။ နနု ဝိက္ခေပပက္ခဿ ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိ အနုဇာနနမ္ပိ ဝိက္ခေပပက္ခေ အဝဋ္ဌာနတော ယုတ္တရူပံ သိယာတိ? န, တတ္ထာပိ တဿ သမ္မူဠှတ္တာ, ပဋိက္ခေပဝသေနေဝ စ ဝိက္ခေပဝါဒဿ ပဝတ္တနတော။ တထာ ဟိ သဉ္စယော ဗေလဋ္ဌပုတ္တော ရညာ အဇာတသတ္တုနာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ပုဋ္ဌော ပရလောကတ္ထိတာဒီနံ ပဋိသေဓနမုခေနေဝ ဝိက္ခေပံ ဗျာကာသိ။
ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ သဗ္ဗောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒယော ဓမ္မေ, ပရလောကတ္ထိတာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပနမတ္တံ အာပဇ္ဇတိ, အထ တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတိကဘာဝေါ သိယာ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတတ္ထမဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – န ဟေဝ ခေါ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ, အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန။ သဿတာဘိနိဝေသဝသေန ဟိ မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ပုဂ္ဂလော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ, ပရလောကတ္ထိတာဒီနိ စ ယာထာဝတော အပ္ပဋိဗုဇ္ဈမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုမသက္ကုဏေယျတာယ မုသာဝါဒဘယေန စ ဝိက္ခေပမာပဇ္ဇတီတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ယာသံ သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော, သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇, ၉၈) အထ ဝါ ပုညပါပါနံ, တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန, အသဒ္ဒဟနေန စ တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမေဝ သုန္ဒရန္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝေသာ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၅။) [သျ]ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ’’ စာတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁)။ ယံ ပနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမေပိ စတ္တာရော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တဓမ္မာနုသာရေနေဝ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတတ္တာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု ပဝိဋ္ဌာ’’တိ, တဒေတဿ အမရာဝိက္ခေပဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပနဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟောတိ? ဥစ္ဆေဒဝသေန အနဘိနိဝေသနတော။ နတ္ထိ ဟိ ကောစိ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတဝေဒီ ဝိဝါဒဗဟုလတ္တာ လောကဿ။ ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိ ပန သဒ္ဒန္တရေန ဓမ္မနိဇ္ဈာနနာ အနာဒိကာလိကာ လောကေ, တသ္မာ သဿတလေသဿ ဧတ္ထ လဗ္ဘနတော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧတဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၇။ အဓိစ္စ ယဒိစ္ဆကံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ ကဿစိ ဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗံ ဝိနာ သမုပ္ပန္နောတိ အတ္တလောကသညိတာနံ ခန္ဓာနံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိအာကာရာရမ္မဏဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ တဒါကာရသန္နိဿယေနေဝ ပဝတ္တိတော, တဒါကာရသဟစရိတတော စ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တိ, ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဒဿနံ ဝါ အန္တပဒလောပေန အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ ယထာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ, ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အကာရဏသမုပ္ပန္နန္တိ ကာရဏမန္တရေန ယဒိစ္ဆကံ သမုပ္ပန္နံ။
֍ * ၆၈-၇၃။ အသညသတ္တာတိ ဧတ္ထ ဧတံ အသညာဝစနန္တိ အတ္ထော။ ဒေသနာသီသန္တိ ဒေသနာယ ဇေဋ္ဌကံ ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ, တေန သညံ ဓုရံ ကတွာ ဘဂဝတာ အယံ ဒေသနာ ကတာ, န ပန တတ္ထ အညေသံ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ အတ္ထိတာယာတိ ဒဿေတိ, တေနေဝါဟ ‘‘အစိတ္တုပ္ပါဒါ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ ဟိ ယထာ လောကုတ္တရဓမ္မံ ဒေသေန္တော သမာဓိံ, ပညံ ဝါ ဓုရံ ကတွာ ဒေသေတိ, ဧဝံ လောကိယဓမ္မံ ဒေသေန္တော စိတ္တံ, သညံ ဝါ။ တတ္ထ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇), ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ ဝိဘ။ ၈၀၄) ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ, တထာ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, (ဓ။ သ။ ၁) ကိံ စိတ္တော တွံ ဘိက္ခု (ပါရာ။ ၁၄၆, ၁၈၀) မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ, (ဓ။ ပ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၉၀၊ ပေဋကော။ ၈၃, ၈၄) သန္တိ ဘိက္ခဝေ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၆။) [သျ]သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော, (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂, ၃၄၁, ၃၅၇၊ အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ စူဠနိ။ ၈၃) နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈) စ ဧဝမာဒီနိ သုတ္တာနိ ဧတဿတ္ထဿ သာဓကာနိ။ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ မိစ္ဆာလဒ္ဓိ တတ္ထေဝ ဗာဟုလ္လေန ပရိဗ္ဘမနတော တရန္တိ ဗာလာ ဧတ္ထာတိ ကတွာ, တဒေဝ အနပ္ပကာနမနတ္ထာနံ တိတ္ထိယာနဉ္စ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, နိဝါသဋ္ဌေန ဝါ အာယတနန္တိ တိတ္ထာယတနံ, တသ္မိံ, အညတိတ္ထိယသမယေတိ အတ္ထော။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဥပပတ္တိဝိသေသေ ဝိမုတ္တိသညိနော, သညာဝိရာဂါဝိရာဂေသု အာဒီနဝါနိသံသဒဿာဝိနော စ ဟုတွာ အသညသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အက္ခဏဘူမိယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, န သာသနိကာ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကစ္စော တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတွာ’’တိ။ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ စတုတ္ထေ ဘူတကသိဏေ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတိယဇ္ဈာနေ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ, တေနေဝါဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယထေဝ ဟိ ရူပပဋိဘာဂဘူတေသု ကသိဏဝိသေသေသု ရူပဝိဘာဝနေန ရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော အရူပသမာပတ္တိဝိသေသော သစ္ဆိကရီယတိ, ဧဝံ အပရိဗျတ္တဝိဂ္ဂဟတာယ အရူပပဋိဘာဂဘူတေ ကသိဏဝိသေသေ အရူပဝိဘာဝနေန အရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော ရူပသမာပတ္တိဝိသေသော အဓိဂမီယတိ, တသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘သညာ ရောဂေါ သညာ ဂဏ္ဍော’’တိအာဒိနာ, (မ။ နိ။ ၃။၂၄) ‘‘ဓိ စိတ္တံ, ဓိဗ္ဗတေ တံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၈-၇၃) စ နယေန အရူပပဝတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန, တဒဘာဝေ စ သန္တပဏီတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနေန ရူပသမာပတ္တိယာ အဘိသင်္ခရဏံ, ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ပန သဒ္ဓိံ ဥပစာရေန အရူပသမာပတ္တိယော ဝိသေသေန ပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏေပီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဿာပိ ဟိ အရူပပဋိဘာဂတာ လဗ္ဘတီတိ? ဝတ္တဗ္ဗမေဝေတံ ကေသဉ္စိ, အဝစနံ ပန ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဂ္ဂဟိတဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မဘာဝမတ္တေ ပရိနိဗ္ဗိန္ဒာ (ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မ ဘာဝမတ္တေန ပရိနိပ္ဖန္နာ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆-၇၃) ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မပဋိဘာဂဘူတေ စ ဝိသယဝိသေသေ ပါတုဘဝတိ, ဧဝံ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပီတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ တိတ္ထိယေဟေဝ ပန တဿာ သမာပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ, တေသဉ္စ ဝိသယပဒေသနိမိတ္တဿေဝ တဿ ဈာနဿ ပဋိပတ္တိတော တံ ကာရဏံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၇။) [သျ]ပဿန္တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ စတုတ္ထေယေဝ ဘူတကသိဏေ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဝိယ ပုရိမဘူတကသိဏတ္တယေပိ ဝဏ္ဏပဋိစ္ဆာယာဝ ပဏ္ဏတ္တိအာရမ္မဏံ ဈာနဿ လောကဝေါဟာရာနုရောဓေနေဝ ပဝတ္တိတော, ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉၆) ပထဝီကသိဏဿ အာဒါသစန္ဒမဏ္ဍလူပမာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ စတုတ္ထေ ပန ဘူတကသိဏေ ဘူတပဋိစ္ဆာယာ ဧဝ ဈာနဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ တဿေဝ အရူပပဋိဘာဂတာ ယုတ္တာ, တသ္မာ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကထံ ပဿတီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေ သတီ’’တိအာဒိ။ သန္တောတိ နိဗ္ဗုတော, ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနမေတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာလံ ကတွာတိ မရဏံ ကတွာ, ယော ဝါ မနုဿလောကေ ဇီဝနကာလော ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယေဟိ ကရီယတိ, တံ ကရိတွာတိပိ အတ္ထော။ အသညသတ္တေသု နိဗ္ဗတ္တတီတိ အသညသတ္တသင်္ခါတေ သတ္တနိကာယေ ရူပပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ ဥပပဇ္ဇတိ, အညေသု ဝါ စက္ကဝါဠေသု တဿာ ဘူမိယာ အတ္ထိတာယ အနေကဝိဓဘာဝံ သန္ဓာယ ပုထုဝစနနိဒ္ဒေသောတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေယေဝ။ တတ္ထာတိ အသညီဘဝေ။ ယဒိ ရူပက္ခန္ဓမတ္တမေဝ အသညီဘဝေ ပါတုဘဝတိ, ကထံ အရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ တတ္ထ ရူပံ ပဝတ္တတိ, နနု သိယာ အရူပသန္နိဿိတာယေဝ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ ဣဓေဝ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ တထာ ဥပ္ပတ္တိယာ အဒဿနတောတိ? နာယမနုယောဂေါ အညတ္ထာပိ အပ္ပဝိဋ္ဌော, ကထံ ပန ရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ အရူပဓာတုယာ အရူပံ ပဝတ္တတီတိ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တေန သမာနဇာတိယမေဝ။ ကသ္မာ? ဣဓေဝ အဒဿနတော, ကထဉ္စ ကဗဠီကာရာဟာရေန ဝိနာ ရူပဓာတုယာ ရူပံ ပဝတ္တတီတိ။ ဣဒမ္ပိ စ တံသဘာဝမေဝ, ကိံ ကာရဏာ? ဣဓ အဒဿနတောယေဝ။ ဣတိ အညတ္ထာပိ တထာ ပဝတ္တိဒဿနတော, ကိမေတေန အညနိဒဿနေန ဣဓေဝ အနုယောဂေန။ အပိစ ယထာ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ အဝိဂတတဏှံ, တဿ သဟ ရူပေန သမ္ဘဝတော ရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တိ ရူပသာပေက္ခတာယ ကာရဏဿ။ ယဿ ပန နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ ဝိဂတတဏှံ, တဿ ဝိနာ ရူပေန ပဝတ္တိ ရူပနိရပေက္ခတာယ ကာရဏဿ, ဧဝံ ယဿ ရူပပ္ပဗန္ဓဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ အရူပေ ဝိဂတတဏှံ, တဿ ဝိနာ အရူပေန ပဝတ္တိ အရူပနိရပေက္ခတာယ ကာရဏဿ, ဧဝံ ဘာဝနာဗလာဘာဝတော ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပါရူပသမ္ဘဝေါ ဝိယ, ဘာဝနာဗလေန စတုဝေါကာရဘဝေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၈။) [သျ]အရူပဿေဝ သမ္ဘဝေါ ဝိယ စ။ အသညီဘဝေပိ ဘာဝနာဗလေန ရူပဿေဝ သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။
ကထံ ပန တတ္ထ ကေဝလော ရူပပ္ပဗန္ဓော ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယရဟိတော စိရကာလံ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စေတဗ္ဗံ, ကိတ္တကံ ဝါ ကာလံ ပဝတ္တတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန န ကေဝလံ ဣဓ စေဝ အညတ္ထ စ ဝုတ္တော အာဂမောယေဝ ဧတဒတ္ထဉာပနေ, အထ ခေါ အယံ ပနေတ္ထ ယုတ္တီတိ ဒဿေတိ။ ဇိယာဝေဂုက္ခိတ္တောတိ ဓနုဇိယာယ ဝေဂေန ခိပိတော။ ဈာနဝေဂေါ နာမ ဈာနာနုဘာဝေါ ဖလဒါနေ သမတ္ထတာ။ တတ္တကမေဝ ကာလန္တိ ဥက္ကံသတော ပဉ္စ မဟာကပ္ပသတာနိ။ တိဋ္ဌန္တီတိ ယထာနိဗ္ဗတ္တဣရိယာပထမေဝ စိတ္တကမ္မရူပကသဒိသာ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဈာနဝေဂေတိ အသညသမာပတ္တိပရိက္ခိတ္တေ စတုတ္ထဇ္ဈာနကမ္မဝေဂေ, ပဉ္စမဇ္ဈာနကမ္မဝေဂေ ဝါ။ အန္တရဓာယတီတိ ပစ္စယနိရောဓေန နိရုဇ္ဈတိ န ပဝတ္တတိ။ ဣဓာတိ ကာမာဝစရဘဝေတိ အတ္ထော အညတ္ထ တေသမနုပ္ပတ္တိတော။ ပဋိသန္ဓိသညာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပါဒေါယေဝ သညာသီသေန ဝုတ္တော။ ကထံ ပန အနေကကပ္ပသတမတိက္ကမေန စိရနိရုဒ္ဓတော ဝိညာဏတော ဣဓ ဝိညာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ နိရုဒ္ဓေ စက္ခုပသာဒေ စက္ခုဝိညာဏမုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဒိဋ္ဌန္တိ? နယိဒမေကန္တတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရုဒ္ဓမ္ပိ ဟိ စိတ္တံ သမာနဇာတိကဿ အန္တရာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော သမနန္တရပစ္စယမတ္တံ ဟောတိယေဝ, န ဗီဇံ။ ဗီဇံ ပန ကမ္မမေဝ, တသ္မာ ကမ္မတော ဗီဇဘူတတော အာရမ္မဏာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ အသညီဘဝတော စုတာနံ ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိဝိညာဏံ ဟောတိယေဝ, တေနာဟ ‘‘ဣဓ ပဋိသန္ဓိသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ နာမ ဥတုနိယာမေန ပုပ္ဖဂ္ဂဟဏေ နိယတကာလာနံ ရုက္ခာနံ ဝိဒါရဏသင်္ခါတေ ဝေခေ ဒိန္နေ ဝေခဗလေန အနိယမတာ ဟောတိ ပုပ္ဖဂ္ဂဟဏဿ, ဧဝမေဝ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဝိပ္ပယောဂေန ဝတ္တမာနေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ရူပါရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတေ ဝေခေ ဒိန္နေ တဿ သမာပတ္တိဝေခဗလဿ အနုရူပတော အရူပဘဝေ, အသညဘဝေ စ ယထာက္ကမံ ရူပရဟိတာ, အရူပရဟိတာ စ ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပုန သညုပ္ပါဒါ စ ပန ‘‘တေ ဒေဝါ တမှာ ကာယာ စဝန္တီ’’တိ သညုပ္ပါဒေါ တေသံ စဝနဿ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တော, ‘‘သညုပ္ပါဒါ’’တိ ဝစနံ ဝါ ကိမတ္ထဒဿနန္တိ စောဒနာယ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓ ပဋိသန္ဓိသညုပ္ပါဒေန တေသံ စဝနဿ ပညာယနတော ဉာပကဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော, ‘‘သညုပ္ပါဒါ’’တိ ဝစနံ ဝါ တေသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၃၉။) [သျ]စဝနဿ ပညာယနဘာဝဒဿနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သညုပ္ပါဒါ’’တိ ဟိ ဧတဿ သညုပ္ပါဒေန ဟေတုဘူတေန စဝန္တိ, သညုပ္ပါဒါ ဝါ ဥပ္ပါဒသညာ တေ ဒေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သန္တဘာဝါယာတိ နိဗ္ဗာနာယ။ နနု စေတ္ထ ဇာတိသတသဟဿဒသသံဝဋ္ဋာဒီနမတ္ထကေ, တဒဗ္ဘန္တရေ ဝါ ပဝတ္တာယ အသညူပပတ္တိယာ ဝသေန လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါပိ လာဘီသဿတဝါဒေါ ဝိယ အနေကဘေဒေါ သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စမေဝ, အနန္တရတ္တာ ပန အာသန္နာယ အသညူပပတ္တိယာ ဝသေန လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ နယဒဿနဝသေန ဧကောဝ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟတော အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ သဿတဝါဒေ အာဂတော သဗ္ဗောပိ ဒေသနာနယော ယထာသမ္ဘဝံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေပိ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ အဝိဘဇိတွာ ဒဿိတော, အဝဿဉ္စဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သံကိလေသပက္ခေ သတ္တာနမဇ္ဈာသယဿ သဿတုစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဒုဝိဓတ္တာ, တေသု စ ဥစ္ဆေဒပ္ပသင်္ဂါဘာဝတော။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ အာသယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စာ’’တိ, တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ယာသံ သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော, သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇, ၉၈)။
နနု စ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုတ္တော ‘‘အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ နာဟောသိ’’န္တိအာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော အပုဗ္ဗသတ္တပါတုဘာဝဂါဟကတ္တာ။ သဿတဒိဋ္ဌိ ပန အတ္တနော, လောကဿ စ သဒါဘာဝဂါဟိနီ ‘‘အတ္ထိတွေဝ သဿတိသမ’’န္တိ ပဝတ္တနတောတိ? နော န ယုတ္တော အနာဂတကောဋိအဒဿနေန သဿတဂ္ဂါဟသမဝရောဓတ္တာ။ ယဒိပိ ဟိ အယံ ဝါဒေါ ‘‘သောမှိ ဧတရဟိ အဟုတွာ သန္တတာယ ပရိဏတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၈) အတ္တနော, လောကဿ စ အတီတကောဋိပရာမသနဝသေန ပဝတ္တော, တထာပိ ဝတ္တမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ န တေသံ ကတ္ထစိ အနာဂတေ ပရိယန္တံ ပဿတိ, ဝိသေသေန စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလေသု အပရိယန္တဒဿနပဘာဝိတော သဿတဝါဒေါ, ယထာဟ ‘‘သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁ အတ္ထတော သမာနံ) ယဒေဝံ သိယာ ဣမဿ စ ဝါဒဿ, သဿတဝါဒါဒီနဉ္စ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု သင်္ဂဟော န ယုတ္တောယေဝ အနာဂတကာလပရာမသနဝသေန ပဝတ္တတ္တာတိ? ယုတ္တော ဧဝ သမုဒါဂမဿ အတီတကောဋ္ဌာသိကတ္တာ။ တထာ ဟိ နေသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၀။) [သျ]သမုဒါဂမော အတီတံသပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေဟိ, တပ္ပတိရူပကာနုဿဝါဒိပဘာဝိတေဟိ စ တက္ကနေဟိ သင်္ဂဟိတောတိ, တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရေန ဓမ္မဿာမိနာ နိရဝသေသတော အဂတိံ, ဂတိဉ္စ ယထာဘူတံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတာ ဧတာ ဒိဋ္ဌိယော, တသ္မာ ယာဝတိကာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဂဝတာ ဒေသိတာ, ယထာ စ ဒေသိတာ, တာဝတိကာ တထာ စေဝ သန္နိဋ္ဌာနတော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ, န စေတ္ထ ယုတ္တိဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓဝိသယော, တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တတ္ထ န ဧကန္တေန ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၈-၈၂)။
ဒုတိယဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အပရန္တကပ္ပိကဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၄။ ‘‘အပရန္တေဉာဏံ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၇), အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၄) ဝိယ အပရန္တ –သဒ္ဒါနံ ယထာက္ကမံ အနာဂတကာလကောဋ္ဌာသဝါစကတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အနာဂတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတ’’န္တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေန ‘‘အပရန္တံ ကပ္ပေတွာ’’တိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိသေသမတ္တမေဝ စေတ္ထ ဝက္ခာမ။
သညီဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅။ အာဃာတနာ ဥဒ္ဓန္တိ ဥဒ္ဓမာဃာတနံ, မရဏတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တော အတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဓမာဃာတန’’န္တိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဥဒ္ဓမာဃာတနော သဟစရဏဝသေန, တဒ္ဓိတဝသေန စ, အန္တလောပနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသ။ သော ဧတေသန္တိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကာ။ ဧဝံ သဒ္ဒတော နိပ္ဖန္နံ အတ္ထတော ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓမာဃာတနာ အတ္တာနံ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, အာဃာတနာ ဥဒ္ဓံ ဥပရိဘူတံ အတ္တဘာဝန္တိ အတ္ထော။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘ဥဒ္ဓံ မရဏတော အတ္တာ နိဗ္ဗိကာရော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သော ဧတေသ’’န္တိအာဒိနာ အဿတ္ထိယတ္ထံ ဒဿေတိ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓမဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီ သဟစရဏာဒိနယေန, သညီ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သညီဝါဒါ သမာသဝသေန။ သညီဝါဒေါ ဧဝ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဟိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၁။) [သျ]֍ * ၇၆-၇၇။ ရူပီ အတ္တာတိ ဧတ္ထ ကသိဏရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ရူပဝိနိမုတ္တေန အတ္တနာ ဘဝိတဗ္ဗံ ‘‘ရူပမဿ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ သညာယ ဝိယ ရူပဿာပိ အတ္တနိယတ္တာ။ န ဟိ ‘‘သညီ အတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ သညာ ဧဝ အတ္တာ, အထ ခေါ ‘‘သညာ အဿ အတ္ထီ’’တိ အတ္ထေန အတ္တနိယာဝ, တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ ‘သညာ’တိ ဂဟေတွာ’’တိ? န ခေါ ပနေတမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ရူပမဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ, အထ ခေါ ‘‘ရုပ္ပနသီလော ရူပီ’’တိ။ ရုပ္ပနဉ္စေတ္ထ ရူပသရိက္ခတာယ ကသိဏရူပဿ ဝဍ္ဎိတာဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ဝိသေသာပတ္တိ။ သာ ဟိ ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိတ္တဝိပုလတာဒိဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ယဒေဝံ သိယာ ‘‘ရုပ္ပနသီလော ရူပီ’’တိ, အထ ဣမဿ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုဇ္ဇတိ ရုပ္ပနသီလဿ ဘေဒသဗ္ဘာဝတောတိ? ယုဇ္ဇတေဝ ကာယဘေဒတော ဥဒ္ဓံ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော နိဗ္ဗိကာရတာယ တေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ရူပမဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ ဝုတ္တေပိ န ကောစိ ဒေါသော ကပ္ပနာသိဒ္ဓေန ဘေဒေန အဘေဒဿာပိ နိဒ္ဒေသဒဿနတော ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။
အပိစ အဝယဝဝသေန အဝယဝိနော တထာနိဒ္ဒေသနိဒဿနတော ယထာ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၉၀), ရုပ္ပနံ ဝါ ရူပံ, ရူပသဘာဝေါ, တဒဿ အတ္ထီတိ ရူပီ, အတ္တာ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁။ဒုကမာတိကာ) ဝိယ, ဧဝဉ္စ ကတွာ အတ္တနော ရူပသဘာဝတ္တာ ‘‘ရူပီ အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဉာယာဂတမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဂဟေတွာ’’တိ ဧတေန စေတဿ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ ကသိဏရူပေ။ အဿာတိ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော, အာဇီဝကာဒယော တက္ကမတ္တေန ပညပေန္တိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အာဇီဝကာ ဟိ တက္ကိကာယေဝ, န လာဘိနော။ နိယတဝါဒိတာယ ဟိ ကမ္မဖလပဋိက္ခေပတော နတ္ထိ တေသံ ဈာနသမာပတ္တိလာဘော။ တထာ ဟိကဏှာဘိဇာတိအာဒီသု ကာဠကာဒိရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဧကစ္စေ အာဇီဝကာ ပဋိဇာနန္တိ။ ပုရိမနယေန စေတ္ထ လာဘီနံ ဒဿေတိ, ပစ္ဆိမနယေန ပန တက္ကိကံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ရောဂ-သဒ္ဒေါ ဘင်္ဂပရိယာယော ဘင်္ဂဿာပိ ရုဇ္ဇနဘာဝတော, ဧဝဉ္စ ကတွာ အရောဂ-သဒ္ဒဿ နိစ္စပရိယာယတာ ဥပပန္နာ ဟောတိ, တေနာဟ ‘‘နိစ္စော’’တိ။ ရောဂ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဗျာဓိပရိယာယော။ အရောဂေါတိ ပန ရောဂရဟိတတာသီသေန နိဗ္ဗိကာရတာယ နိစ္စတံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပဋိဇာနာတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိစ္စော’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၂။) [သျ]ဝုတ္တံ။ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသပဌမာရုပ္ပဝိညာဏနတ္ထိဘာဝါကိဉ္စညာယတနာနိ ယထာရဟမရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တံ နာမ။ နိမ္ဗပဏ္ဏေ တပ္ပရိမာဏော တိတ္တကရသော ဝိယ သရီရပ္ပရိမာဏော အရူပီ အတ္တာ သရီရေ တိဋ္ဌတီတိ တက္ကမတ္တေနေဝ နိဂဏ္ဌာ ‘‘အရူပီ အတ္တာ သညီ’’တိ ပညပေန္တီတိ အာဟ ‘‘နိဂဏ္ဌာဒယော ဝိယာ’’တိ။
တတိယာ ပနာတိ ‘‘ရူပီ စ အရူပီ စ အတ္တာ’’တိ လဒ္ဓိ။ မိဿကဂါဟဝသေနာတိ ရူပါရူပသမာပတ္တီနံ ယထာဝုတ္တာနိ နိမိတ္တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဧကောဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ, တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ ‘‘သညာ’’တိ ဂဟဏဝသေန။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါရူပသမာပတ္တိလာဘီ တာသံ နိမိတ္တံ ရူပဘာဝေန, အရူပဘာဝေန စ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ‘‘ရူပီ စ အရူပီ စာ’’တိ အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ အထေတဝါဒိနော ဝိယ, တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မာနံ မိဿကဂဟဏဝသေန ‘‘ရူပီ စ အရူပီ စ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိဿ အဋ္ဌာသိ။ စတုတ္ထာတိ ‘‘နေဝ အရူပီ စ နာရူပီ စ အတ္တာ’’တိ လဒ္ဓိ။ တက္ကဂါဟေနေဝါတိ သင်္ခါရသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဓမ္မာ ဝိယ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ သကိစ္စသာဓနာသမတ္ထတာယ ခမ္ဘကုစ္ဆိ [ထမ္ဘကုဋ္ဋ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁၇၆-၇၇)] ဟတ္ထပါဒါဒိသံဃာတော ဝိယ နေဝ ရူပီ, ရူပသဘာဝါနတိဝတ္တနတော န စ အရူပီတိ ဧဝံ ပဝတ္တတက္ကဂါဟေနေဝ။
အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – နေဝရူပီ နာရူပီတိ ဧတ္ထ ဟိ အန္တာနန္တိကစတုတ္ထဝါဒေ ဝိယ အညမညပဋိက္ခေပဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတိပိ စ တတိယဝါဒေန ဣမဿ သမာနတ္ထဘာဝေ တတ္ထ ဒေသကာလဘေဒဝသေန ဝိယ ဣဓ ကာလဝတ္ထုဘေဒဝသေန တတိယစတုတ္ထဝါဒါနံ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာလဘေဒဝသေန ဟိ ဣဓ တတိယဝါဒဿ ပဝတ္တိ ရူပါရူပနိမိတ္တာနံ သဟအနုပဋ္ဌာနတော။ စတုတ္ထဝါဒဿ ပန ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ ရူပါရူပဓမ္မသမူဟဘာဝတောတိ။ ဒုတိယစတုက္ကံ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဒ္ဒတ္ထတော သမာနတ္ထတ္တာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တမ္ပိ ‘‘အမတိ ဂစ္ဆတိ ဘာဝေါ ဩသာနမေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ အမှေဟိ ဝုတ္တမေဝ, ကေဝလံ ပန တတ္ထ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တော, ဣဓ အပရန္တကပ္ပနာဝသေနာတိ အယံ ဝိသေသော ပါကဋောယေဝ။ ကာမဉ္စ နာနတ္တသညီ အတ္တာတိ အယမ္ပိ ဝါဒေါ သမာပန္နကဝသေန လဗ္ဘတိ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝသေန သညာဘေဒသမ္ဘဝတော။ တထာပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၃။) [သျ]သမာပတ္တိယံ ဧကရူပေနေဝ သညာယ ဥပဋ္ဌာနတော လာဘီဝသေန ဧကတ္တသညိတာ သာတိသယံ ယုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သမာပန္နကဝသေန ဧကတ္တသညီ’’တိ။ ဧကသမာပတ္တိလာဘိနော ဧဝ ဝါ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတိပိ စ သမာပတ္တိဘေဒတော သညာဘေဒသမ္ဘဝေ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေယေဝ သညာနာနတ္တဿ ဩဠာရိကဿ သမ္ဘဝတော တက္ကီဝသေနေဝ နာနတ္တသညိတံ ဒဿေတုံ ‘‘အသမာပန္နကဝသေန နာနတ္တသညီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တကသိဏဝသေနာတိ အဝဍ္ဎိတတ္တာ အပ္ပကကသိဏဝသေန, ကသိဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သညာယ ဝိသယဒဿနံ။ ဝိသယဝသေန ဟိ သညာယ ပရိတ္တတာ, ဣမိနာ စ သတိပိ သညာဝိနိမုတ္တဓမ္မေ ‘‘သညာယေဝ အတ္တာ’’တိ ဝဒတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ဝိပုလကသိဏဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ စေဝ ဣဓ စ အန္တာနန္တစတုက္ကေ ပဌမဒုတိယဝါဒေသု သဒ္ဒတ္ထမတ္တတော သမာနေသုပိ သဘာဝတော တေဟိ ဒွီဟိ ဝါဒေဟိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝါဒါနံ ဝိသေသော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ, အညထာ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဝါဒေသု သတိပိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပနဘေဒမတ္တေန ကေဟိစိ ဝိသေသေ ကေဟိစိ အဝိသေသောယေဝ သိယာတိ။
အယံ ပန အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ‘‘အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော အတ္တာ, အဏုမတ္တော အတ္တာ’’တိအာဒိလဒ္ဓိဝသေန ပရိတ္တော စ သော သညီ စာတိ ပရိတ္တသညီ ကာပိလကာဏာဒပဘုတယော [ကပိလကဏာဒါဒယော (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇၆-၇၇)] ဝိယ။ အတ္တနော သဗ္ဗဂတဘာဝပဋိဇာနနဝသေန အပ္ပမာဏော စ သော သညီ စာတိ အပ္ပမာဏသညီတိ။
ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍတ္တာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုပဘာဝဇနိတေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ဒိဿမာနာပိ သတ္တာနံ သုခါဒိသမင်္ဂိတာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ဒိဋ္ဌာ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ။ စတုက္ကနယံ, ပဉ္စကနယဉ္စ သန္ဓာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဘူမိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝိသယာသု ဟိ ပဉ္စဝေါကာရဈာနဘူမီသု ဝေဟပ္ဖလဘူမိံ ဌပေတွာ အဝသေသာ ယထာရဟံ စတုက္ကနယေ တိကဇ္ဈာနဿ, ပဉ္စကနယေ စ စတုက္ကဇ္ဈာနဿ ဝိပါကဋ္ဌာနတ္တာ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဘူမိယော နာမ။ သုဒ္ဓါဝါသာ ပန တေသမဝိသယာ။ နိဗ္ဗတ္တမာနန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ။ နနု စ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တဝါဒါနံ အပရန္တဒိဋ္ဌိဘာဝတော ‘‘နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိသွာ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနံ အနုပပန္နမေဝ သိယာ။ အနာဂတဝိသယာ ဟိ ဧတေ ဝါဒါတိ? ဥပပန္နမေဝ အနာဂတဿ ဧကန္တသုခီဘာဝါဒိကဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၄။) [သျ]ပကပ္ပနာယ ပစ္စုပ္ပန္နနိဗ္ဗတ္တိဒဿနေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိသွာ ‘ဧကန္တသုခီ’တိ ဂဏှာတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ ဗာဟုလ္လေန သုခါဒိသဟိတဓမ္မပ္ပဝတ္တိဒဿနံ ပဋိစ္စ တေသံ ‘‘ဧကန္တသုခီ’’တိအာဒိဂဟဏတော တဒနုရူပါယေဝ ဘူမိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန ဝိယ ဟိ အတ္ထပကရဏာဒိဝသေနပိ အတ္ထဝိသေသော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဧကန္တသုခီ’’တိအာဒီသု စ ဧကန္တဘာဝေါ ဗဟုလံ ပဝတ္တိမတ္တံ ပတိ ပယုတ္တော။ တထာပဝတ္တိမတ္တဒဿနေန တေသံ ဧဝံ ဂဟဏတော။ အထ ဝါ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ယံ ယဒေဝ ပဿန္တိ, တံ တဒေဝ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ဥဒါနေ ‘‘အညတိတ္ထိယာ ဘိက္ခဝေ, ပရိဗ္ဗာဇကာ အန္ဓာ အစက္ခုကာ’’တိအာဒိ, (ဥဒါ။ ၅၅) တသ္မာ အလမေတ္ထ ယုတ္တိမဂ္ဂနာတိ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဒိသွာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝိသေသတော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အသညီနေဝသညီနာသညီဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၈-၈၃။ အထ န ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထီတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘ကေဝလဉှီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘အသညီ’’တိ စ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ စ ဂဏှန္တာနံ တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာရဏန္တိ ဝိသေသကာရဏံ, ဒိဋ္ဌိသမုဒါဂမကာရဏံ ဝါ။ သတိပိ ကိဉ္စိ ကာရဏပရိယေသနသမ္ဘဝေ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝါဒါနံ အနာဒရိယဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဧကန္တေန ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတိကဿာ’’တိအာဒိ, ဧတေန ပရိယေသနက္ခမာဘာဝတောတိ အပရိယေသိတဗ္ဗကာရဏံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အသညီဝါဒေ အသညီဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဝသေန ပဝတ္တော ပဌမဝါဒေါ, ‘‘သညံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန သညံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန ဌိတာယ အညာယ သညာယ အဘာဝတော ‘‘အသညီ’’တိ ပဝတ္တော ဒုတိယဝါဒေါ, တထာ သညာယ သဟ ရူပဓမ္မေ, သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော တတိယဝါဒေါ, တက္ကဂါဟဝသေနေဝ စတုတ္ထဝါဒေါ ပဝတ္တော။
ဒုတိယစတုက္ကေပိ ကသိဏရူပဿ အသဉ္ဇာနနသဘာဝတာယ အသညီတိ ကတွာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ဝုတ္တနယေန စတ္တာရော ဝိကပ္ပါ ပဝတ္တာ။ နေဝသညီနာသညီဝါဒေ ပန နေဝသညီနာသညီဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၅။) [သျ]စုတိပဋိသန္ဓီသု, သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ သုခုမာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝပဋိဇာနနဝသေန ပဌမဝါဒေါ, အသညီဝါဒေ ဝုတ္တနယေန သုခုမာယ သညာယ ဝသေန, သဉ္ဇာနနသဘာဝတာပဋိဇာနနဝသေန စ ဒုတိယဝါဒါဒယော ပဝတ္တာတိ။ ဧဝံ ကေနစိ ပကာရေန သတိပိ ကာရဏပရိယေသနသမ္ဘဝေ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝါဒါနံ ပရိယေသနက္ခမာဘာဝတော အာဒရံ ကတွာ မဟုဿာဟေန တေသံ ကာရဏံ န ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ။ ဧတေသံ ပန သညီအသညီနေဝသညီနာသညီဝါဒါနံ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ ဝစနတော ပါကဋောယေဝ။
ဥစ္ဆေဒဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၄။ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဝိနာသာသမ္ဘဝတော အတ္ထိဘာဝဟေတုကော ဥစ္ဆေဒေါတိ ဒဿေတုံ ဝိဇ္ဇမာနဝါစကေန သန္တ-သဒ္ဒေန ‘‘သတော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနဿာ’’တိ။ ဝိဇ္ဇမာနတာပယုတ္တော စေသ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝါဒဝိသယော သတ္တောယေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, တေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ယထာ ဟေတုဖလဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ သတိပိ ဧကသန္တာနပရိယာပန္နာနံ ဘိန္နသန္တတိပတိတေဟိ ဝိသေသေ ဟေတုဖလဘူတာနံ ပရမတ္ထတော ဘိန္နသဘာဝတ္တာ ဘိန္နသန္တာနပတိတာနံ ဝိယ အစ္စန္တံ ဘေဒသန္နိဋ္ဌာနေန နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂဟဏံ ဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသဿ ကာရဏံ, ဧဝံ ဟေတုဖလဘူတာနံ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သဘာဝဘေဒေ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ဧကတ္တနယေန အစ္စန္တမဘေဒဂဟဏမ္ပိ ကာရဏမေဝါတိ။ သန္တာနဝသေန ဟိ ပဝတ္တမာနေသု ခန္ဓေသု ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝေန တေသံ ဣဓ သတ္တဂါဟော, သတ္တဿ စ အတ္ထိဘာဝဂါဟဟေတုကော ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ, အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေန ပန နိရန္တရဝိနာသော ဣဓ ‘‘ဥစ္ဆေဒေါ’’တိ အဓိပ္ပေတော ယာဝါယံ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနော ဘဝတိ, တာဝါယံ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ ဂဟဏတောတိ အာဟ ‘‘ဥပစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ဥ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဥပ-သဒ္ဒပရိယာယော, သော စ ဥပသင်္ကမနတ္ထော, ဥပသင်္ကမနဉ္စေတ္ထ အနုပုဗ္ဗမုပ္ပဇ္ဇိတွာ အပရာပရံ နိရောဓဝသေန နိရန္တရတာ။ အပိစ ပုနာနုပ္ပဇ္ဇမာနဝသေန နိရုဒယဝိနာသောယေဝ ဥစ္ဆေဒေါ နာမ ယထာဝုတ္တနယေန ဂဟဏတောတိ အာဟ ‘‘ဥပစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ဥ-သဒ္ဒေါ, ဟိ ဥပ-သဒ္ဒေါ စ ဧတ္ထ ဥပရိဘာဂတ္ထော။ နိရုဒ္ဓတော ပရဘာဂေါ စ ဣဓ ဥပရိဘာဂေါတိ ဝုစ္စတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၆။) [သျ]နိရန္တရဝသေန, နိရုဒယဝသေန ဝါ ဝိသေသေန နာသော ဝိနာသော, သော ပန မံသစက္ခုပညာစက္ခူနံ ဒဿနပထာတိက္ကမနတော အဒဿနမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဒဿန’’န္တိ။ အဒဿနေ ဟိ နာသ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှော ‘‘ဒွေ စာပရေ ဝဏ္ဏဝိကာရနာသာ’’တိအာဒီသု (ကာသိကာ ၆-၃-၁၀၉ သုတ္တံ ပဿိတဗ္ဗံ) ဝိယ။ ဘာဝဝိဂမန္တိ သဘာဝါပဂမံ။ ယထာဓမ္မံ ဘဝနံ ဘာဝေါတိ ဟိ အတ္ထေန ဣဓ ဘာဝ-သဒ္ဒေါ သဘာဝဝါစကော။ ယော ပန နိရန္တရံ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ, သော အတ္တနော သဘာဝေန ဌာတုမသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘ဘာဝါပဂမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဥစ္ဆေဒဝါဒဿ ယထာပါဌံ သမုဒါဂမံ နိဒဿနမတ္တေန ဒဿေတိ, တေန ဝက္ခတိ ‘‘တထာ စ အညထာ စ ဝိကပ္ပေတွာဝါ’’တိ။ တတ္ထာတိ ‘‘သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တီ’’တိ ဝစနေ။ လာဘီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ။ တဒဝသေသလာဘီ စေဝ သဗ္ဗသော အလာဘီ စ ဣဓ အပရန္တကပ္ပိကဋ္ဌာနေ ‘‘အလာဘီ’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ။
စုတိန္တိ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စုတိမေဝ။ ဧသ နယော စုတိမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထာပိ။ ဥပပတ္တိံ အပဿန္တောတိ ဒဋ္ဌုံ သမတ္ထေပိ သတိ အနောလောကနဝသေန အပဿန္တော။ န ဥပပါတန္တိ ပုဗ္ဗယောဂါဘာဝေန, ပရိကမ္မာကရဏေန ဝါ ဥပပတ္တိံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောတိ, ဧဝဉ္စ ကတွာ နယဒွယေ ဝိသေသော ပါကဋော ဟောတိ။ ကော ပရလောကံ ဇာနာတိ, န ဇာနာတိယေဝါတိ နတ္ထိကဝါဒဝသေန ဥစ္ဆေဒံ ဂဏှာတီတိ သဟ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော, နတ္ထိကဝါဒဝသေန မဟာမူဠှဘာဝေနေဝ ‘‘ဣတော အညော ပရလောကော အတ္ထီ’’တိ အနဝဗောဓနတော ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဧတ္တကောယေဝ ဝိသယော, ယွာယံ ဣန္ဒြိယဂေါစရော’’တိ အတ္တနော ဓီတုယာ ဟတ္ထဂ္ဂဏှနကရာဇာ ဝိယ ကာမသုခါဘိရတ္တတာယပိ ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ကာမသုခဂိဒ္ဓတာယ ဝါ’’တိ။ ဝဏ္ဋတော ပတိတပဏ္ဏာနံ ဝဏ္ဋေန အပဋိသန္ဓိကဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘န ပုန ဝိရုဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ သတ္တာတိ ယထာ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော ပုန န ပဋိသန္ဓီယတိ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ မရဏပရိယောသာနာ အပေါနောဗ္ဘဝိကာ အပ္ပဋိသန္ဓိကမရဏမေဝ နိဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဥဒကပုဗ္ဗုဠကူပမာ ဟိ သတ္တာ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇမာနတောတိ တဿ လဒ္ဓိ။ တထာတိ ‘‘လာဘီ အနုဿရန္တော’’တိအာဒိနာ [အရဟတော (အဋ္ဌ)] နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ အညထာတိ တက္ကနဿ အနေကပ္ပကာရသမ္ဘဝတော တတော အညေနပိ ပကာရေန။ လာဘိနောပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၇။) [သျ]စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပပါတဿ အဒဿနမတ္တံ ပတိ တက္ကနေနေဝ ဣမာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာဝါ’’တိ။ တထာ စ ဝိကပ္ပေတွာဝ ဥပ္ပန္နာ အညထာ စ ဝိကပ္ပေတွာဝ ဥပ္ပန္နာတိ ဟိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ‘‘ဒွေ ဇနာ’’တိအာဒိနာ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟကပ္ပဘေဒဒဿနေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယထာ အမရာဝိက္ခေပိကဝါဒါ ဧကန္တအလာဘီဝသေနေဝ ဒေသိတာ, ယထာ စ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကသညီဝါဒေ စတုတ္ထစတုက္ကေ သညီဝါဒါ ဧကန္တလာဘီဝသေနေဝ ဒေသိတာ, နယိမေ။ ဣမေ ပန သဿတေကစ္စသဿတဝါဒါဒယော ဝိယ လာဘီအလာဘီဝသေနေဝ ဒေသိတာတိ။ ယဒေဝံ ကသ္မာ သဿတဝါဒါဒီသု ဝိယ လာဘီဝသေန, တက္ကီဝသေန စ ပစ္စေကံ ဒေသနမကတွာ သဿတဝါဒါဒိဒေသနာဟိ အညထာ ဣဓ ဒေသနာ ကတာတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိတော။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော, တေ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဝိဓေနာကာရေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ, န အညထာ။ ယဒိ ဟိ ဣဓာပိ စ တထာဒေသနာယ နိဗန္ဓနဘူတော ဝေနေယျဇ္ဈာသယော ဘဝေယျ, တထာရူပမေဝ ဘဂဝါ ဝဒေယျ, ကထံ? ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ အာတပ္ပမနွာယ…ပေ… ယထာ သမာဟိတေ စိတ္တေ သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေတိ, သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန အရဟတော စုတိစိတ္တံ ပဿတိ, ပုထူနံ ဝါ ပရသတ္တာနံ, န ဟေဝ ခေါ တဒုဒ္ဓံ ဥပပတ္တိံ။ သော ဧဝမာဟ ‘ယတော ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ ကာယဿ ဘဒေါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ, န ဟောတိ ပရံ မရဏာ’တိအာဒိနာ’’ ဝိသေသလာဘိနော, တက္ကိနော စ ဝိသုံ ကတွာ။ ယသ္မာ ပန တထာဒေသနာယ နိဗန္ဓနဘူတော ဝေနေယျဇ္ဈာသယော န ဣဓ ဘဝတိ, တသ္မာ ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ သဿတဝါဒါဒိဒေသနာဟိ အညထာယေဝါယံ ဒေသနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ သဿတေကစ္စသဿတဝါဒါဒီသု ဝိယ န ဣဓ တက္ကီဝါဒတော ဝိသေသလာဘီဝါဒေါ ဘိန္နာကာရော, အထ ခေါ သမာနပ္ပကာရတာယ သမာနာကာရောယေဝါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ပကာသနတ္ထံ အယမုစ္ဆေဒဝါဒေါ ဘဂဝတာ ပုရိမဝါဒေဟိ ဝိသိဋ္ဌာကာရဘာဝေန ဒေသိတော။ သမ္ဘဝတိ ဟိ ဣဓ တက္ကိနောပိ အနုဿဝါဒိဝသေန အဓိဂမဝတော ဝိယ အဘိနိဝေသော။ အပိစ န ဣမာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဂဝတာ အနာဂတေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၈။) [သျ]ဧဝံဘာဝီဝသေန ဒေသိတာ, နာပိ ဧဝမေတေ ဘဝေယျုန္တိ ပရိကပ္ပနာဝသေန, အထ ခေါ ယထာ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇, ၂၀၃, ၄၂၇၊ ၃။၂၇, ၂၈၊ ဥဒါ။ ၅၅) မညိတာ, တထာ တထာယေဝ ဣမေ ဒိဋ္ဌိဂတာ ယထာဘုစ္စံ သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပကာသိတာ, ယေဟိ ဂမ္ဘီရာဒိပ္ပကာရာ အပုထုဇ္ဇနဂေါစရာ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ပကာသန္တိ, ယေသဉ္စ ပရိကိတ္တနေန တထာဂတာ သမ္မဒေဝ ထောမိတာ ဟောန္တိ။
အပရော နယော – ယထာ ဥစ္ဆေဒဝါဒီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဥတ္တရုတ္တရဘဝဒဿီဟိ အပရဘဝဒဿီနံ တေသံ ဝါဒပဋိသေဓဝသေန သကသကဝါဒါ ပတိဋ္ဌာပိတာ, တထာယေဝါယံ ဒေသနာ ကတာတိ ပုရိမဒေသနာဟိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဝတ္တိဘေဒေါ န စောဒေတဗ္ဗော, ဧဝဉ္စ ကတွာ အရူပဘဝဘေဒဝသေန ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ စတုဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝိယ ကာမရူပဘဝဘေဒဝသေနာပိ အနေကဓာ ဝိဘဇိတွာယေဝ ဝတ္တဗ္ဗော, ဧဝံ သတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တသတ္တကတော ဗဟုတရဘေဒေါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ, အထ ဝါ ပစ္စေကံ ကာမရူပဘဝဘေဒဝသေန ဝိယ အရူပဘဝဝသေနာပိ န ဝိဘဇိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော, ဧဝမ္ပိ သတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တသတ္တကတော အပ္ပတရဘေဒေါဝ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ စ ဧဝံပကာရာပိ စောဒနာ အနဝကာသာ ဧဝ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနဉှိ ယထာဘိမတံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅။ မာတာပိတူနံ ဧတန္တိ တံသမ္ဗန္ဓနတော ဧတံ မာတာပိတူနံ သန္တကန္တိ အတ္ထော။ သုက္ကသောဏိတန္တိ ပိတု သုက္ကံ, မာတု သောဏိတဉ္စ, ဥဘိန္နံ ဝါ သုက္ကသင်္ခါတံ သောဏိတံ။ မာတာပေတ္တိကေတိ နိမိတ္တေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဣတီတိ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ။ ‘‘ရူပကာယဝသေနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ရူပကာယသီသေနာ’’တိ ဝဒန္တော အရူပမ္ပိ တေသံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟဏံ ဉာပေတိ။ ဣမိနာ ပကာရေန ဣတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝမေကေ’’တိ။ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဣဒမတ္ထော, ဣမိနာ ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဧကေတိ ဧကစ္စေ, အညေ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆။ မနုဿာနံ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတ္တာ, အညေသဉ္စ အသမ္ဘဝတော ‘‘ကာမာဝစရော’’တိ ဧတ္ထ ဆကာမာဝစရဒေဝပရိယာပန္နောတိ အတ္ထော။ ကဗဠီကာရော စေတ္ထ ယထာဝုတ္တသုဓာဟာရော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၄၉။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၈၇။ ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တောတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ မဟာဝယဝေါ အင်္ဂေါ, တတ္ထ ဝိသုံ ပဝတ္တော ပစ္စင်္ဂေါ, သဗ္ဗေဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ ယုတ္တော တထာ။ တေသန္တိ စက္ခုသောတိန္ဒြိယာနံ။ ဣတရေသန္တိ ဃာနဇိဝှါကာယိန္ဒြိယာနံ။ တေသမ္ပိ ဣန္ဒြိယာနံ သဏ္ဌာနံ ပုရိသဝေသဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘သမာနေပိ တတ္ထ ဥဘယလိင်္ဂါဘာဝေ ပုရိသသဏ္ဌာနာဝ တတ္ထ ဗြဟ္မာနော, န ဣတ္ထိသဏ္ဌာနာ’’တိ။
֍ * ၈၈-၉၂။ အာကာသာနဉ္စာယတန-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဘဝေယေဝါတိ အာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနဘဝ’’န္တိ။ ဧတ္ထာဟ – ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမေသု တီသု ဝါဒေသု ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝတ္တုံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝမာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ, စတုဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ ပန အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တေသု စတုတ္ထာဒီသု စတူသု ဝါဒေသု ကသ္မာ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အရူပီနံ ကာယော ဝိဇ္ဇတိ။ ယော ဘေဒေါတိ ဝုစ္စေယျာတိ? သစ္စမေတံ, ရူပတ္တဘာဝေ ပန ပဝတ္တဝေါဟာရေနေဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကော အရူပတ္တဘာဝေပိ ကာယဝေါဟာရံ အာရောပေတွာ ဧဝမာဟ။ လောကသ္မိဉှိ ဒိဿတိ အညတ္ထဘူတောပိ ဝေါဟာရော တဒညတ္ထသမာရောပိတော ယထာ တံ ‘‘သသဝိသာဏံ, ခံ ပုပ္ဖ’’န္တိ။ ယထာ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဒိဋ္ဌိယော ပညပေန္တိ, တထာယေဝ ဘဂဝါပိ ဒေသေတီတိ။ အပိစ နာမကာယဘာဝတော ဖဿာဒိဓမ္မသမူဟဘူတေ အရူပတ္တဘာဝေ ကာယနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမူဟဋ္ဌေနပိ ဟိ ‘‘ကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဟတ္ထိကာယော အဿကာယော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧတ္ထ စ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝါဒိနိရဝသေသဝိဘဝပတိဋ္ဌာပကာနံ ဒုတိယာဒိဝါဒါနံ အပရန္တကပ္ပိကဘာဝေါ ယုတ္တော ဟောတု အနာဂတဒ္ဓဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ, ကထံ ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ပစ္စက္ခဘူတမနုဿတ္တဘာဝါပဂမပတိဋ္ဌာပကဿ ပဌမဝါဒဿ အပရန္တကပ္ပိကဘာဝေါ ယုဇ္ဇေယျ ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓဝိသယတ္တာ တဿ ဝါဒဿ။ ဒုတိယဝါဒါဒီနဉှိ ပုရိမပုရိမဝါဒသင်္ဂဟိတဿေဝ အတ္တနော အနာဂတေ တဒုတ္တရိဘဝူပပန္နဿ သမုစ္ဆေဒဗောဓနတော ယုဇ္ဇတိ အပရန္တကပ္ပိကတာ, တထာ စေဝ ဝုတ္တံ ‘‘နော စ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅) ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထိ ခေါ ဘော အညော အတ္တာ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၇) တံ မနုဿတ္တဘာဝါဒိဟေဋ္ဌိမတ္တဘာဝဝိသေသာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗထာ အညဘာဝတော။ ပဌမဝါဒဿ ပန အနာဂတေ တဒုတ္တရိဘဝူပပန္နဿ အတ္တနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၀။) [သျ]သမုစ္ဆေဒဗောဓနာဘာဝတော, ‘‘အတ္ထိ ခေါ ဘော အညော အတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ အညဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော စ န ယုဇ္ဇတေဝ အပရန္တကပ္ပိကတာတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ ဣဓလောကပရိယာပန္နတ္တေပိ ပဌမဝါဒဝိသယဿ အနာဂတကာလိကဿေဝ တေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပဌမဝါဒိနာပိ ဟိ ဣဓလောကပရိယာပန္နဿ အတ္တနော ပရံ မရဏာ ဥစ္ဆေဒေါ အနာဂတကာလဝသေနေဝ အဓိပ္ပေတော, တသ္မာ စဿ အပရန္တကပ္ပိကတာယ န ကောစိ ဝိရောဓောတိ။
ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၃။ ဉာဏေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒိဋ္ဌော, ဒိဋ္ဌော စ သော သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မော စာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော, ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဥပလဒ္ဓသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သော ပန အက္ခာနမိန္ဒြိယာနံ အဘိမုခီဘူတော ဝိသယောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စက္ခဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိ။ တတ္ထ ယော အနိန္ဒြိယဝိသယော, သောပိ သုပါကဋဘာဝေန ဣန္ဒြိယဝိသယော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ, တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ယထာကမ္မံ ပဋိလဘိတဗ္ဗတ္တဘာဝဿ ဝါစကံ ပဒံ, နာမန္တိ ဝါ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဉ္စေတ္ထ ဒုက္ခဝူပသမနမေဝ, န အဂ္ဂဖလံ, န စ အသင်္ခတဓာတု တေသမဝိသယတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝူပသမန’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနေ ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၄။ ကာမနီယတ္တာ ကာမာ စ တေ အနေကာဝယဝါနံ သမူဟဘာဝတော သတ္တာနဉ္စ ဗန္ဓနတော ဂုဏာ စာတိ ကာမဂုဏာတိ အတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မနာပိယရူပါဒီဟီ’’တိအာဒိ။ ယာဝ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏဉ္စေတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ သုဋ္ဌု အပ္ပိတောတိ သမ္မာ ဌပိတော။ ဌပနာ စေတ္ထ အလ္လီယနာတိ အာဟ ‘‘အလ္လီနော’’တိ။ ပရိတော တတ္ထ တတ္ထ ကာမဂုဏေသု ယထာသကံ ဣန္ဒြိယာနိ စာရေတိ ဂေါစရံ ဂဏှာပေတီတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘‘ဣတော စိတော စ ဥပနေတီ’’တိ။ ပရိ-သဒ္ဒဝိသိဋ္ဌော ဝါ ဣဓ စရ-သဒ္ဒေါ ကီဠာယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပလဠတီ’’တိအာဒိ [လဠတိ (အဋ္ဌကထာယံ)]။ ပလဠတီတိ ဟိ ပကာရေန လဠတိ, ဝိလာသံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ဥတ္တမကာမဂုဏိကာနမေဝ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ပညပေန္တီတိ ဒဿေတိ။ မန္ဓာတုမဟာရာဇဝသဝတ္တီဒေဝရာဇကာမဂုဏာ ဟိ ဥတ္တမတာယ နိဒဿိတာ, ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ဧဝရူပေ’’တိအာဒိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၉၅။ အညထာဘာဝါတိ ကာရဏေ နိဿက္ကဝစနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ သုတ္တပဒေသု ဒေသိတနယေန, ဧတေန သောကာဒီနမုပ္ပဇ္ဇနာကာရံ ဒဿေတိ။ ဉာတိဘောဂရောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စေတသော အဗ္ဘန္တရံ နိဇ္ဈာယနံ သောစနံ အန္တောနိဇ္ဈာယနံ, တဒေဝ လက္ခဏမေတဿာတိ အန္တောနိဇ္ဈာယနလက္ခဏော။ တသ္မိံ သောကေ သမုဋ္ဌာနဟေတုဘူတေ နိဿိတံ တန္နိဿိတံ။ ဘုသံ ဝိလပနံ လာလပ္ပနံ, တန္နိဿိတမေဝ လာလပ္ပနံ, တဒေဝ လက္ခဏမဿာတိ တန္နိဿိတလာလပ္ပနလက္ခဏော။ ပသာဒသင်္ခါတေ ကာယေ နိဿိတဿ ဒုက္ခသဟဂတကာယဝိညာဏဿ ပဋိပီဠနံ ကာယပဋိပီဠနံ, သသမ္ဘာရကထနံ ဝါ ဧတံ ယထာ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’’တိ တဒုပနိဿယဿ ဝါ အနိဋ္ဌရူပဿ ပစ္ဆာ ပဝတ္တနတော ‘‘ရူပကာယဿ ပဋိပီဠန’’န္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တဿ မနသော ဝိဟေသနံ မနောဝိဃာတံ။ တဒေဝ လက္ခဏမဿာတိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ပရိဒေဝနာယပိ အသက္ကုဏန္တဿ အန္တောဂတသောကသမုဋ္ဌိတော ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သော ပန စေတသော အပ္ပသန္နာကာရော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိသာဒလက္ခဏော’’တိ။ သာဒနံ ပသာဒနံ သာဒေါ, ပသန္နတာ။ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဗောဓကော ယထာ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တတော ဝိဂမနံ ဝိသာဒေါ, အပ္ပသန္နဘာဝေါ။
֍ ဋ္ဌ ၉၆။ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကိတံ, တံ ပနတ္ထတော ဝိတက္ကောဝ, တထာ ဝိစာရိတန္တိ ဧတ္ထာပိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိနိရောပနဝသေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော’’တိအာဒိ။ ဧတေနာတိ ဝိတက္ကဝိစာရေ ပရာမသိတွာ ကရဏနိဒ္ဒေသော, ဟေတုနိဒ္ဒေသော ဝါ။ တေနေတမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘ခေါဘကရသဘာဝတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ တံသဟိတမ္ပိ ဈာနံ တေဟိ သဥပ္ပီဠနံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ, တေနာဟ ‘‘သကဏ္ဋကံ [ဘကဏ္ဍကံ (အဋ္ဌကထာယံ)] ဝိယ ခါယတီ’’တိ။ ဩဠာရိကဘာဝေါ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသင်္ခါတေန ကဏ္ဋကေန သဟ ပဝတ္တကထာ။ ကဏ္ဋကသဟိတဘာဝေါ စ သဥပ္ပီဠနတာ ဧဝ, လောကေ ဟိ သကဏ္ဋကံ ဖရုသကံ ဩဠာရိကန္တိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၇။ ပီတိဂတံ ပီတိယေဝ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၈၁၊ မဟာနိ။ ၁၂) ဝိယ ဂတ-သဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော။ အယဉှိ သံဝဏ္ဏကာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ အနတ္ထကပဒံ, တုလျာဓိကရဏပဒဉ္စ ဌပေတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ တထာ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ဒိဿတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၂။) [သျ]‘‘ယောပနာတိ ယော ယာဒိသော, (ပါရာ။ ၄၅) နိဗ္ဗာနဓာတူတိ နိဗ္ဗာယနမတ္တ’’န္တိ စ အာဒိ။ ယာယ နိမိတ္တဘူတာယ ဥဗ္ဗိလာဝနပီတိယာ ဥပ္ပန္နာယ စိတ္တံ ဥဗ္ဗိလာဝိတံ နာမ, သာယေဝ ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တံ ဘာဝဝါစကဿ နိမိတ္တေ ပဝတ္တနတော။ ဣတိ ပီတိယာ ဥပ္ပန္နာယ ဧဝ စိတ္တဿ ဥဗ္ဗိလာဝနတော တဿ ဥဗ္ဗိလာဝိတဘာဝေါ ပီတိယာ ကတော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဥဗ္ဗိလဘာဝကရဏ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၈။ အာဘုဇနံ မနသိကရဏံ အာဘောဂေါ။ သမ္မာ အနုက္ကမေန, ပုနပ္ပုနံ ဝါ အာရမ္မဏဿ အာဟာရော သမန္နာဟာရော။ အယံ ပန ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉၈) ဝုတ္တနယော – စိတ္တဿ အာဘုဂ္ဂဘာဝေါ အာရမ္မဏေ အဘိနတဘာဝေါ အာဘောဂေါ။ သုခေန ဟိ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ အဘိနတံ ဟောတိ, န ဒုက္ခေန ဝိယ အပနတံ, နာပိ အဒုက္ခမသုခေန ဝိယ အနဘိနတံ, အနပနတဉ္စာတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘မနုညဘောဇနာဒီသု ခုပ္ပိပါသာဒိအဘိဘူတဿ ဝိယ ကာမေဟိ ဝိဝေစိယမာနဿ ဥပါဒါရမ္မဏပတ္ထနာဝိသေသတော အဘိဝဍ္ဎတိ, မနုညဘောဇနံ ဘုတ္တာဝိနော ဝိယ ပန ဥဠာရကာမရသဿ ယာဝဒတ္ထံ နိစိတဿ သဟိတဿ ဘုတ္တကာမတာယ ကာမေသု ပါတဗျတာ န ဟောတိ, ဝိသယာနဘိဂိဒ္ဓနတော ဝိသယေဟိ ဒုမ္မောစိယေဟိ ဇလူကာ ဝိယ သယမေဝ မုစ္စတီ’’တိ စ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ကာမဂုဏသန္တပ္ပိတတာယ သံသာရဒုက္ခဝူပသမံ ဗျာကာသိ ပဌမဝါဒီ။ ကာမာဒီနံ အာဒီနဝဒဿိတာယ, ပဌမာဒိဈာနသုခဿ သန္တဘာဝဒဿိတာယ စ ပဌမာဒိဈာနသုခတိတ္တိယာ သံသာရဒုက္ခုပစ္ဆေဒံ ဗျာကံသု ဒုတိယာဒိဝါဒိနော။ ဣဓာပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဝိစာရော ယထာသမ္ဘဝံ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – ဧကသ္မိမ္ပိ အတ္တဘာဝေ ပဉ္စ ဝါဒါ လဗ္ဘန္တိ။ ပဌမဝါဒေ ယဒိ ကာမဂုဏသမပ္ပိတော အတ္တာ, ဧဝံ သော ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော။ ဒုတိယာဒိဝါဒေသု ယဒိ ပဌမဝါဒသင်္ဂဟိတော သောယေဝ အတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမင်္ဂီ, ဧဝံ သတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တောတိ။ တေနေဝ ဟိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ ဝိယ ဣဓ ပါဠိယံ ‘‘အညော အတ္တာ’’တိ အညဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ ကထံ ပန အစ္စန္တနိဗ္ဗာနပညာပကဿ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော, န ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာတိ? တံတံသုခဝိသေသသမင်္ဂိတာပဋိလဒ္ဓေန ဗန္ဓဝိမောက္ခေန သုဒ္ဓဿ အတ္တနော သကရူပေနေဝ အဝဋ္ဌာနဒီပနတော။ တေသဉှိ တထာပဋိလဒ္ဓေန ကမ္မဗန္ဓဝိမောက္ခေန သုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော အတ္တာ သကရူပေနေဝ အဝဋ္ဌာသီတိ လဒ္ဓိ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ခေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၃။) [သျ]ဘော အယံ အတ္တာ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ပတ္တော ဟောတီ’’တိ သဿတဘာဝဉာပကစ္ဆာယာယ ဧဝ တေသံ ဝါဒဒဿနံ ကတန္တိ။
‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနံ။ တတ္ထ ယာသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌီနံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ။ တဿ ဣမာ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ကထိတာတိ နိယမနံ, နိယတာနပေက္ခဝစနံ ဝါ ဧတံ ‘‘ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ။ သေသာတိ ပဉ္စပညာသ ဒိဋ္ဌိယော။ တာသု အန္တာနန္တိကဝါဒါဒီနံ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟဘာဝေါ တတ္ထ တတ္ထ ပကာသိတောယေဝ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ ဧဝ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ ဝိသယဘာဝေန ဒဿိတာ, န ပန တဒုဘယမေကဇ္ဈန္တိ? အသမ္ဘဝေါ ဧဝေတ္ထ ကာရဏံ။ န ဟိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသု ဝိယ တဒုဘယဝိနိမုတ္တေ မဇ္ဈန္တေ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနာ သမ္ဘဝတိ တဒုဘယန္တရမတ္တေန ဣတ္တရကာလတ္တာ။ အထ ပန ပစ္စုပ္ပန္နတ္တဘာဝေါ တဒုဘယဝေမဇ္ဈံ, ဧဝံ သတိ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနာက္ခမော တဿ ဥဘယသဘာဝေါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသုယေဝ အန္တောဂဓောတိ ကထံ တဒုဘယမေကဇ္ဈံ အဒဿိတံ သိယာ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝန္တတာယ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော’’တိ မဇ္ဈန္တော ဝုစ္စတိ, သောပိ ‘‘ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ စ အပရန္တကပ္ပိကာ စ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကာ စာ’’တိ ဥပရိ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေဟိ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကေ’’တိ ဧတေန သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသေန ဝါ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဟိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝုတ္တဝစနဿ နိရဝသေသသင်္ကဍ္ဎနာဘာဝတော အနတ္ထကတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ကေ ပန တေ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကာတိ? ယေ အန္တာနန္တိကာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝမာဒိနာ ဥဘယသမ္ဗန္ဓာဘိနိဝေသိနော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၀၀-၁၀၄။ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပနာဝစနဒွယဿ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဧကဇ္ဈန္တိ ရာသိကရဏတ္ထေ နိပါတော။ ဧကဓာ ကရောတီတိ ဧကဇ္ဈန္တိပိ နေရုတ္တိကာ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော, ဣမိနာ ပကာရေန ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈာသယန္တိ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဒိဋ္ဌိဇ္ဈာသယံ။ တဒုဘယဝသေန ဟိ သတ္တာနံ သံကိလေသပက္ခေ ဒုဝိဓော အဇ္ဈာသယော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ, ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ, ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ, ဝေရဇ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာပိ ပဿိတဗ္ဗံ)၊
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၄။) [သျ]တဉ္စ ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အပရိမာဏေ ဧဝ ဉေယျဝိသေသေ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ ‘‘စတ္တာရော ဇနာ သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိနာ ဒွါသဋ္ဌိယာ ပဘေဒေဟိ သင်္ဂဏှနဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ပမာဏဘူတာယ တုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တုလာယ တုလယန္တော ဝိယာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၆) ‘‘သိနေရုပါဒတော ဝါလုကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယာ’’တိ ပန ဧတေန သဗ္ဗညုတညာဏတော အညဿ ဉာဏဿ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေတိ ပရမဂမ္ဘီရတာဝစနတော။
ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ, ဧတေသံ ဝါ အညတရေန, နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော, ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာဒိတ္တယဝိနိမုတ္တဿ စ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အဘာဝတော ယာနိ တာနိ သာမညဖလာဒိသုတ္တန္တရေသု ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ အကိရိယာဟေတုကနတ္ထိကဝါဒါဒီနိ, ယာနိ စ ဣဿရပကတိပဇာပတိပုရိသကာလသဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဝါဒါဒိပ္ပဘေဒါနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၆၀-၁၆၂၊ ဝိဘ။ အနုဋီ။ ၂။၁၉၄-၁၉၅ ဝါကျခန္ဓေသု ပဿိတဗ္ဗံ) ဗဟိဒ္ဓါပိ ဒိဿမာနာနိ, တေသံ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟတော အန္တောဂဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? အကိရိယဝါဒေါ တာဝ ‘‘ဝဉ္ဈော ကူဋဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ ကိရိယာဘာဝဒီပနတော သဿတဝါဒေ အန္တောဂဓော, တထာ ‘‘သတ္တိမေ ကာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၄) နယပ္ပဝတ္တော ပကုဓဝါဒေါ, ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) နယပ္ပဝတ္တော အဟေတုကဝါဒေါ စ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒေ။ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) နယပ္ပဝတ္တော နတ္ထိကဝါဒေါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅) ဝုတ္တံ။ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန နိဂဏ္ဌဝါဒါဒယော သင်္ဂဟိတာ။
ယဒိပိ ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၇) နာဋပုတ္တဝါဒဘာဝေန စာတုယာမသံဝရော အာဂတော, တထာပိ သတ္တဝတာတိက္ကမေန ဝိက္ခေပဝါဒိတာယ နာဋပုတ္တဝါဒေါပိ သဉ္စယဝါဒေါ ဝိယ အမရာဝိက္ခေပဝါဒေသု အန္တောဂဓော။ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရံ, အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၂။၁၂၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၃၅) ဧဝံပကာရာ ဝါဒါ ပန ‘‘ရူပီ အတ္တာ ဟောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၅။) [သျ]အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိအာဒိဝါဒေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, အတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံပကာရာ သဿတဝါဒေ။ ‘‘န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံပကာရာ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ။ ‘‘ဟောတိ စ န ဟောတိ စ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, အတ္ထိ စ နတ္ထိ စ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံပကာရာ ဧကစ္စသဿတဝါဒေ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ, နေဝတ္ထိ န နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံပကာရာ အမရာဝိက္ခေပဝါဒေ။ ဣဿရပကတိပဇာပတိပုရိသကာလဝါဒါ ဧကစ္စသဿတဝါဒေ။ ကဏာဒဝါဒေါ, သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဝါဒါ စ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣမိနာ နယေန သုတ္တန္တရေသု, ဗဟိဒ္ဓါ စ အညတိတ္ထိယသမယေ ဒိဿမာနာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဣမာသုယေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု အန္တောဂဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ပန တတ္ထ တတ္ထာဂတနယေန ဝုစ္စမာနာ ဂန္ထဝိတ္ထာရကရာ, အတိတ္ထေ စ ပက္ခန္ဒနမိဝ ဟောတီတိ န ဝိတ္ထာရယိမှ။ ဣဓ ပါဠိယံ အတ္ထဝိစာရဏာယ အဋ္ဌကထာယံ အနုတ္တာနတ္ထပကာသနမေဝ ဟိ အမှာကံ ဘာရောတိ။
‘‘ဧဝမယံ ယထာနုသန္ဓိဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ’’တိ ဝစနပ္ပသင်္ဂေန သုတ္တဿာနုသန္ဓယော ဝိဘဇိတုံ ‘‘တယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထန္တရနိသေဓနတ္ထဉှိ ဝိသေသနိဒ္ဓါရဏံ။ တတ္ထ အနုသန္ဓနံ အနုသန္ဓိ, သမ္ဗန္ဓမတ္တံ, ယံ ဒေသနာယ ကာရဏဋ္ဌေန ‘‘သမုဋ္ဌာန’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပုစ္ဆာဒယော ဟိ ဒေသနာယ ဗာဟိရကာရဏံ တဒနုရူပေန ဒေသနာပဝတ္တနတော။ တံသမ္ဗန္ဓောပိ တန္နိဿိတတ္တာ ကာရဏမေဝ။ အဗ္ဘန္တရကာရဏံ ပန မဟာကရုဏာဒေသနာဉာဏာဒယော။ အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ပုစ္ဆာယ ကတော အနုသန္ဓိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ, ပုစ္ဆံ အနုသန္ဓိံ ကတွာ ဒေသိတတ္တာ သုတ္တဿ သမ္ဗန္ဓော ပုစ္ဆာယ ကတော နာမ ဟောတိ။ ပုစ္ဆာသင်္ခါတော အနုသန္ဓိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုစ္ဆာနိဿိတေန ဟိ အနုသန္ဓိနာ တန္နိဿယဘူတာ ပုစ္ဆာပိ ဂဟိတာတိ။ အထ ဝါ အနုသန္ဓဟတီတိ အနုသန္ဓိ, ပုစ္ဆာသင်္ခါတော အနုသန္ဓိ ဧတဿာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ, တံတံသုတ္တပဒေသော။ ပုစ္ဆာယ ဝါ အနုသန္ဓီယတီတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ, ပုစ္ဆံ ဝစနသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဒေသိတော တံသမုဋ္ဌာနိကော တံတံသုတ္တပဒေသောဝ။ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိမှိပိ ဧသေဝ နယော။ အနုသန္ဓီယတီတိ အနုသန္ဓိ, ယော ယော အနုသန္ဓိ, အနုသန္ဓိနော အနုရူပံ ဝါ ယထာနုသန္ဓိ။
ပုစ္ဆာယ, အဇ္ဈာသယေန စ အနနုသန္ဓိကော အာဒိမှိ ဒေသိတဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ တပ္ပဋိပက္ခဓမ္မဝသေန ဝါ ပဝတ္တော ဥပရိသုတ္တပဒေသော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၆။) [သျ]တထာ ဟိ သော ‘‘ယေန ပန ဓမ္မေန…ပေ… ကကစူပမာ အာဂတာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀-၁၀၄) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော, ယထာပါဠိမယံ ဝိဘာဂေါတိ ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ နန္ဒော ဂေါပါလကော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ပဌန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ သုတ္တေ တထာ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ နန္ဒဂေါပါလကသုတ္တေ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ပန ပဌိတဗ္ဗံ တသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ အတ္ထဿ ဥပပတ္တိတော။ ဣဒဉှိ သံယုတ္တာဂမဝရေ သဠာယတနဝဂ္ဂေ သင်္ဂီတသုတ္တံ။ ဂင်္ဂါယ ဝုယှမာနံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဥပမံ ကတွာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတေ ကုလပုတ္တေ ဒေသိတေ နန္ဒော ဂေါပါလကော ‘‘အဟမိမံ ပဋိပတ္တိံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, ဥပသမ္ပဒဉ္စ ဂဟေတွာ တထာပဋိပဇ္ဇမာနော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တော။ တသ္မာ ‘‘နန္ဒဂေါပါလကသုတ္တ’’န္တိ ပညာယိတ္ထ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘန္တေ’’တိအာဒီနိ ပန အညတရောယေဝ ဘိက္ခု အဝေါစ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘ကိံ နု ခေါ ဘန္တေ, ဩရိမံ တီရ’န္တိအာဒိ’’။
တတြာယမတ္ထော – ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘သစေ ခေါ ဘိက္ခဝေ, ဒါရုက္ခန္ဓော န ဩရိမံ တီရံ ဥပဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ ဂင်္ဂါယ ဝုယှမာနံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဥပမံ ကတွာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတေ ကုလပုတ္တေ ဒေသိတေ။ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစာတိ အနုသန္ဓိကုသလတာယ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနမဝေါစ။ တထာဂတော ဟိ ‘‘ဣမိဿံ ပရိသတိ နိသိန္နော အနုသန္ဓိ ကုသလော အတ္ထိ, သော မံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿတီ’’တိ ဧတ္တကေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဩရိမံ တီရန္တိ ဩရိမဘူတံ တီရံ။ တထာ ပါရိမံ တီရန္တိ။ မဇ္ဈေ သံသီဒေါတိ ဝေမဇ္ဈေ သံသီဒနံ နိမ္မုဇ္ဇနံ။ ထလေ ဥဿာဒေါတိ ဇလမဇ္ဈေ ဥဋ္ဌိတေ ထလသ္မိံ ဥဿာရိတော အာရုဠှော။ မနုဿဂ္ဂါဟောတိ မနုဿာနံ သမ္ဗန္ဓီဘူတာနံ, မနုဿေဟိ ဝါ ဂဟဏံ။ တထာ အမနုဿဂ္ဂါဟောတိ အာဝဋ္ဋဂ္ဂါဟောတိ ဥဒကာဝဋ္ဋေန ဂဟဏံ။ အန္တောပူတီတိ ဝက္ကဟဒယာဒီသု အပူတိကဿာပိ ဂုဏာနံ ပူတိဘာဝေန အဗ္ဘန္တရံပူတီတိ။
‘‘အထ ခေါ အညတရဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၈၈-၉၀) တတြာယမတ္ထော – ဣတိ ကိရာတိ ဧတ္ထ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိယံ, တေန ဘဂဝတော ယထာဒေသိတာယ အတ္တသုညတာယ အတ္တနော အရုစိယဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ, အမ္ဘော သဘာဝဓမ္မာတိ အတ္ထော။ ယဒိ ရူပံ အနတ္တာ…ပေ… ဝိညာဏံ အနတ္တာ။ ဧဝံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၇။) [သျ]သတီတိ သပါဌသေသယောဇနာ။ အနတ္တကတာနီတိ အတ္တနာ န ကတာနိ, အနတ္တဘူတေဟိ ဝါ ခန္ဓေဟိ ကတာနိ။ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီတိ ကီဒိသမတ္တဘာဝံ ဖုသိဿန္တိ။ အသတိ အတ္တနိ ခန္ဓာနဉ္စ ခဏိကတ္တာ တာနိ ကမ္မာနိ ကံ နာမ အတ္တာနံ အတ္တနော ဖလေန ဖုသိဿန္တိ, ကော ကမ္မဖလံ ပဋိသံဝေဒိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဘိက္ခုနော စေတောပရိဝိတက္ကံ အတ္တနော စေတသာ စေတော – ပရိယဉာဏသမ္ပယုတ္တေန သဗ္ဗညုတညာဏသမ္ပယုတ္တေန ဝါ အညာယ ဇာနိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
အဝိဒွါတိ သုတာဒိဝိရဟေန အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ အပဏ္ဍိတော။ ဝိဒွါတိ ဟိ ပဏ္ဍိတာဓိဝစနံ ဝိဒတိ ဇာနာတီတိ ကတွာ။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပဂတော, အရိယဓမ္မေ အဝိနီတတာယ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇောတိ အတ္ထော။ တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာတိ ‘‘ယဒိ အဟံ နာမ ကောစိ နတ္ထိ, ဧဝံ သတိ မယာ ကတဿ ကမ္မဿ ဖလံ ကော ပဋိသံဝေဒေတိ, သတိ ပန တသ္မိံ သိယာ ကမ္မဖလူပဘောဂေါ’’တိ တဏှာဓိပတိတော အာဂတေန အတ္တဝါဒုပါဒါနသဟဂတေန စေတသာ။ အတိဓာဝိတဗ္ဗန္တိ အတိက္ကမိတွာ ဓာဝိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ခဏိကတ္တေပိ သင်္ခါရာနံ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ကတံ, တတ္ထေဝ ဖလူပပတ္တိတော ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တဿေဝ သိဒ္ဓေ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓေ ဧကတ္တနယံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ဧကေန ကာရကဝေဒကဘူတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ ကမ္မကမ္မဖလာနမသမ္ဗန္ဓော သိယာတိ အတ္တတ္တနိယသုညတာပကာသနံ သတ္ထုသာသနံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ မညေယျာတိ။ ဣဒါနိ အနတိဓာဝိတဗ္ဗတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တံ ကိံ မညထာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဥပရိ ဒေသနာတိ ဒေသနာသမုဋ္ဌာနဓမ္မဒီပိကာယ ဟေဋ္ဌိမဒေသနာယ ဥပရိ ပဝတ္တိတာ ဒေသနာ။ ဒေသနာသမုဋ္ဌာနဓမ္မဿ အနုရူပပဋိပက္ခဓမ္မပ္ပကာသနဝသေန ဒုဝိဓေသု ယထာနုသန္ဓီသု အနုရူပဓမ္မပ္ပကာသနဝသေန ယထာနုသန္ဓိဒဿနမေတံ ‘‘ဥပရိ ဆ အဘိညာ အာဂတာ’’တိ။ တဒဝသေသံ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိပက္ခဓမ္မပ္ပကာသနဝသေန။ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မူလပဏ္ဏာသကေယေဝ စေတာနိ သုတ္တာနိ။ ကိလေသေနာတိ ‘‘လောဘော စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိအာဒိနာ ကိလေသဝသေန။ ဘဏ္ဍနေနာတိ ဝိဝါဒေန။ အက္ခန္တိယာတိ ကောပေန။ ကကစူပမာတိ ခရပန္တိဥပမာ။ ဣမသ္မိမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခာယံ ‘‘အယမ္ပိ ပါရာဇိကော’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ၁။၇၂-၇၃, ၁၆၇, ၁၇၁, ၁၉၅, ၁၉၇) ဝိယ, သမ္ပိဏ္ဍနေ ဝါ, တေန ယထာ ဝတ္ထသုတ္တာဒီသု ပဋိပက္ခဓမ္မပ္ပကာသနဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၈။) [သျ]ယထာနုသန္ဓိ, ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ ဗြဟ္မဇာလေတိ အပေက္ခနံ, သမ္ပိဏ္ဍနံ ဝါ ကရောတိ။ တထာ ဟိ နိစ္စသာရာဒိပညာပကာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝသေန ဥဋ္ဌိတာယံ ဒေသနာ နိစ္စသာရာဒိသုညတာပကာသနေန နိဋ္ဌာပိတာတိ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တသံဝဏ္ဏနာယ ဂုဏံ ဒဿေတိ။
ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၅-၁၁၇။ မရိယာဒဝိဘာဂဒဿနတ္ထန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိပရာမာသဿ တထာဂတာနံ ဇာနနပဿနေန, သဿတာဒိမိစ္ဆာဒဿနဿ စ သမ္မာဒဿနေန သင်္ကရာဘာဝ-ဝိဘာဂပ္ပကာသနတ္ထံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိပရာမာသောယေဝ တေသံ, န တု တထာဂတာနမိဝ ယထာဘူတံ ဇာနနပဿနံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒနမေဝေတံ မိစ္ဆာဒဿနဝေဒယိတံ, န တု သောတာပန္နဿ သမ္မာဒဿနဝေဒယိတမိဝ နိစ္စလန္တိ စ ဟိ ဣမာယ ဒေသနာယ မရိယာဒဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ယေန ဒိဋ္ဌိအဿာဒေန…ပေ… တံ ဝေဒယိတ’’န္တိ, ‘‘ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန စေဝ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ စ။ ‘‘တဒပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယေန သောမနဿဇာတာ ပညပေန္တီတိ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာမတ္ထိယတော ဟိ အဝဂတတ္ထဿေဝေတ္ထ တ-သဒ္ဒေန ပရာမသနံ။ ဒိဋ္ဌိအဿာဒေနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယဘူတေန အဿာဒေန။ ‘‘ဒိဋ္ဌိသုခေနာ’’တိအာဒိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ တေသံ ဘဝန္တာနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တဒပိ ဝေဒယိတံ တဏှာဂတာနံ ဝေဒယိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘ယထာဘူတဓမ္မာနံ သဘာဝ’’န္တိ စ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သင်္ခတဓမ္မသဘာဝံ အဇာနနမတ္တေန မိစ္ဆာ အဘိနိဝိသန္တိ။ သာမညဇောတနာ စ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ။ တသ္မာယမေတ္ထ ဝိသေသယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဧဝံဂဟိတံ ဧဝံပရာမဋ္ဌံ ဧဝံဂတိကံ ဟောတိ ဧဝံအဘိသမ္ပရာယန္တိ ယထာဘူတမဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ အထ ဝါ ယသ္မိံ ဝေဒယိတေ အဝီတတဏှတာယ ဧဝံဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပါဒီယတိ, တံ ဝေဒယိတံ သမုဒယအတ္ထင်္ဂမာဒိတော ယထာဘူတမဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနန္တိ။ ဧဝံ ဝိသေသယောဇနာယ ဟိ ယထာ အနာဝရဏဉာဏသမန္တစက္ခူဟိ တထာဂတာနံ ယထာဘူတမေတ္ထ ဇာနနံ, ပဿနဉ္စ ဟောတိ, န ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ, အထ ခေါ တေသံ တဏှာဒိဋ္ဌိပရာမာသောယေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဣမာယ ဒေသနာယ ဒဿေတီတိ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဧဝမ္ပိ စာယံ ဒေသနာ မရိယာဒဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ဇာတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၅၉။) [သျ]ဝေဒယိတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) ဒိဋ္ဌိပညာပနဝသေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိဿာဒသုခပရိယာယေန ဝုတ္တံ, တဒပိ အနုဘဝနံ။ တဏှာဂတာနန္တိ တဏှာယ ဥပဂတာနံ, ပဝတ္တာနံ ဝါ တဒေဝ ဝုတ္တိနယေန ဝိဝရတိ ‘‘ကေဝလံ…ပေ… ဝေဒယိတ’’န္တိ။ တဉ္စ ခေါ ပနေတန္တိ စ ယထာဝုတ္တံ ဝေဒယိတမေဝ ပစ္စာမသတိ, တေနေတံ ဒီပေတိ – ‘‘တဒပိ ဝေဒယိတံ တဏှာဂတာနံ ဝေဒယိတမေဝါ’’တိ ဝစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တဒပိ ဝေဒယိတံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါ’’တိ ပုန သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗောတိ။ တဒပိ တာဝ န သမ္ပာပုဏာတီတိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန မရိယာဒဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘န သောတာပန္နဿ ဒဿနမိဝ နိစ္စလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒဿနန္တိ စ သမ္မာဒဿနသုခံ, မဂ္ဂဖလသုခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုတော စာယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဧဝ-သဒ္ဒသာမတ္ထိယတော။ ‘‘ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေန မဂ္ဂဖလသုခံ ဝိယ အဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဟုတွာ ဧကရူပေ အဝတိဋ္ဌတိ, အထ ခေါ တံ ဝဋ္ဋာမိသဘူတံ ဒိဋ္ဌိတဏှာသလ္လာနုဝိဒ္ဓတာယ သဥပ္ပီဠတ္တာ ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါတိ အတ္ထော အာပန္နော ဟောတိ, တေနေဝါဟ ‘‘ပရိတဿိတေနာ’’တိအာဒိ။ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော သသမ္ဗန္ဓနယော။
ဧဝံ ဝိသေသကာရဏတော ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ အဝိသေသကာရဏတော တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘တတြ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ သဗ္ဗေသဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝေဒနာ, အဝိဇ္ဇာ, တဏှာ စ အဝိသိဋ္ဌကာရဏံ။ တတ္ထ တဒပီတိ ‘‘သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ပညာပနဟေတုဘူတံ သုခါဒိဘေဒံ တိဝိဓမ္ပိ ဝေဒယိတံ, တဒပိ ယထာက္ကမံ ဒုက္ခသလ္လာနိစ္စတော, အဝိသေသေန သမုဒယတ္ထင်္ဂမဿာဒါဒီနဝနိဿရဏတော ဝါ ယထာဘူတမဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ ဟောတိ, တတော ဧဝ စ သုခါဒိပတ္ထနာသမ္ဘဝတော, တဏှာယ စ ဥပဂတတ္တာ တဏှာဂတာနံ တဏှာပရိတဿိတေန ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝ ဒိဋ္ဌိစလနမေဝ။ ‘‘အသတိ အတ္တနိ ကော ဝေဒနံ အနုဘဝတီ’’တိ ကာယဝစီဒွါရေသု ဒိဋ္ဌိယာ စောပနပ္ပတ္တိမတ္တမေဝ, န ပန ဒိဋ္ဌိယာ ပညပေတဗ္ဗော ကောစိ ဓမ္မော သဿတော အတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယောတိ။ ဧကစ္စသဿတာဒီသုပိ ဧသ နယော။
ဖဿပစ္စယဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၈။ ပရမ္ပရပစ္စယဒဿနတ္ထန္တိ ယံ ဒိဋ္ဌိယာ မူလကာရဏံ, တဿာပိ ကာရဏံ, ပုန တဿပိ ကာရဏန္တိ ဧဝံ ပစ္စယပရမ္ပရဒဿနတ္ထံ။ ယေန ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၀။) [သျ]တဏှာပရိတဿိတေန ဧတာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ပဝတ္တန္တိ, တဿ ဝေဒယိတံ ပစ္စယော, ဝေဒယိတဿာပိ ဖဿော ပစ္စယောတိ ဧဝံ ပစ္စယပရမ္ပရဝိဘာဝိနီ အယံ ဒေသနာ။ ကိမတ္ထိယံ ပန ပစ္စယပရမ္ပရဒဿနန္တိ စေ? အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထံ။ တေန ဟိ ယထာ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော ပညာပနဓမ္မော, တပ္ပစ္စယဓမ္မာ စ ယထာသကံ ပစ္စယဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ပစ္စယေဟိ ဝိနာ, ဧဝံ ပညပေတဗ္ဗဓမ္မာပိ ရူပဝေဒနာဒယော, န ဧတ္ထ ကောစိ သဿတော အတ္တာ ဝါ လောကော ဝါတိ ဧဝမတ္ထန္တရံ ဝိညာပိတံ ဟောတိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိပရိဖန္ဒိတံ တဒပိ ဝေဒယိတံ ဒိဋ္ဌိကာရဏဘူတာယ တဏှာယ ပစ္စယဘူတံ ဖဿပစ္စယာ ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၁၃၁။ တဿ ပစ္စယဿာတိ တဿ ဖဿသင်္ခါတဿ ပစ္စယဿ။ ဒိဋ္ဌိဝေဒယိတေ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယဘူတေ ဝေဒယိတေ, ဖဿပဓာနေဟိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ။ သာဓေတဗ္ဗေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဗလဝကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝိနာပိ စက္ခာဒိဝတ္ထူဟိ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ စ ကေဟိစိ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ပန ကဒါစိပိ ဖဿေန ဝိနာ, တသ္မာ ဖဿော ဝေဒနာယ ဗလဝကာရဏံ။ န ကေဝလံ ဝေဒနာယ ဧဝ, အထ ခေါ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ။ သန္နိဟိတောပိ ဟိ ဝိသယော သစေ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဖုသနာကာရဝိရဟိတော ဟောတိ, န တဿ အာရမ္မဏပစ္စယော ဘဝတီတိ ဖဿော သဗ္ဗေသမ္ပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိသေသပစ္စယော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ ဓမ္မသင်္ဂဏီပကရဏေ စိတ္တုပ္ပါဒံ ဝိဘဇန္တေန ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိ ဖဿဿေဝ ပဌမမုဒ္ဓရဏံ ကတံ, ဝေဒနာယ ပန သာတိသယမဓိဋ္ဌာနပစ္စယော ဧဝ။ ‘‘ပဋိသံဝေဒိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တဒပီ’’တိ ဧတ္ထာဓိကာရောတိ အာဟ ‘‘တံ ဝေဒယိတ’’န္တိ။ ဂမျမာနတ္ထဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ ပယောဂံ ပတိ ကာမစာရတ္တာ, လောပတ္တာ, သေသတ္တာပိ စ ဧသ န ပယုတ္တော။ ဧဝမီဒိသေသု။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ဂမျမာနာဓိကာရတော, လောပတော သေသတော စာတိ၊
ကာရဏေဟိ စတူဟိပိ, န ကတ္ထစိ ရဝေါ ယုတ္တော’’တိ။
‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဖဿဿ ဗလဝကာရဏတာဒဿနေန တဒတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ ပတတောတိ ပတန္တဿ။ ထူဏာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကဒါရုဿေတံ အဓိဝစနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၁။) [သျ]ဒိဋ္ဌိဂတိကာဓိဋ္ဌာနဝဋ္ဋကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၄။ ကိဉ္စာပိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါဠိယံ ဝေဒယိတမနာဂတံ, ဟေဋ္ဌာ ပန တီသုပိ ဝါရေသု အဓိကတတ္တာ, ဥပရိ စ ‘‘ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝေဒယိတမေဝေတ္ထ ပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဝေဒယိတာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတီ’’တိ။ ‘‘ယေပိ တေ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဿ စ ပိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ တေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သဿတဝါဒါ…ပေ… သဗ္ဗေပိ တေ ဆဟိ ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒေန္တီတိ ဟိ ဝေဒယိတကိရိယာဝသေန တံတံဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ သမ္ပိဏ္ဍိတတ္တာ ဝေဒယိတသမ္ပိဏ္ဍနမေဝ ဇာတံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဝါကျံ ကိရိယာပဓာနန္တိ။ ဥပရိ ဖဿေ ပက္ခိပနတ္ထာယာတိ ‘‘ဆဟိ ဖဿာယတနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥပရိ ဖဿေ ပက္ခိပနတ္ထံ, ပက္ခိပနဉ္စေတ္ထ ဝေဒယိတဿ ဖဿပစ္စယတာဒဿနမေဝ။ ‘‘ဆဟိ ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဟိ ဆဟိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေဟိ ဆဠာရမ္မဏပဋိသံဝေဒနံ ဧကန္တတော ဆဖဿဟေတုကမေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ တေ’’တိအာဒိ။
ကမ္ဗောဇောတိ ဧဝံနာမကံ ရဋ္ဌံ။ တထာ ဒက္ခိဏာပထော။ ‘‘သဉ္ဇာတိဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏတ္ထော သဉ္ဇာတိ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သမောသရဏ-သဒ္ဒေါ။ အာယတန-သဒ္ဒေါပိ တဒုဘယတ္ထေ။ အာယတနေတိ သမောသရဏဘူတေ စတုမဟာပထေ။ နန္တိ မဟာနိဂြောဓရုက္ခံ။ ဣဒဉှိ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ ပဉ္စနိပါတေ သဒ္ဓါနိသံသသုတ္တပဒံ။ တတ္ထ စ သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ သုဘူမိယံ စတုမဟာပထေ မဟာနိဂြောဓော သမန္တာ ပက္ခီနံ ပဋိသရဏံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၃၈) တန္နိဒ္ဒေသော ဝုတ္တော။ သတိ သတိအာယတနေတိ သတိသင်္ခါတေ ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ, တတြ တတြေဝ သက္ခိတဗ္ဗတံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ အာယတန္တိ ဧတ္ထ ဖလာနိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ပဝတ္တန္တိ, အာယဘူတံ ဝါ အတ္တနော ဖလံ တနောတိ ပဝတ္တေတီတိ အာယတနံ, ကာရဏံ။ သမ္မန္တီတိ ဥပသမ္မန္တိ အဿာသံ ဇနေန္တိ။ အာယတန-သဒ္ဒေါ အညေသု ဝိယ န ဧတ္ထ အတ္ထန္တရာဝဗောဓကောတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ’’တိ, တထာ တထာ ပညတ္တိမတ္တေတိ အတ္ထော။ ရုက္ခဂစ္ဆသမူဟေ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ ဟိ အရညဝေါဟာရော, အရညမေဝ စ အရညာယတနန္တိ။ အတ္ထတ္တယေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန အာကရနိဝါသာဓိဋ္ဌာနတ္ထေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ‘‘ဟိရညာယတနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၂။) [သျ]သုဝဏ္ဏာယတန’’န္တိအာဒီသု ဟိ အာကရေ, ‘‘ဣဿရာယတနံ ဝါသုဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသေ, ‘‘ကမ္မာယတနံ သိပ္ပါယတန’’န္တိအာဒီသု အဓိဋ္ဌာနေ ပဝတ္တတိ, နိဿယေတိ အတ္ထော။
အာယတန္တိ ဧတ္ထ အာကရောန္တိ, နိဝသန္တိ, အဓိဋ္ဌဟန္တီတိ ယထာက္ကမံ ဝစနတ္ထော။ စက္ခာဒီသု စ ဖဿာဒယော အာကိဏ္ဏာ, တာနိ စ နေသံ ဝါသော, အဓိဋ္ဌာနဉ္စ နိဿယပစ္စယဘာဝတော။ တသ္မာ တဒေတမ္ပိ အတ္ထတ္တယမိဓ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘စက္ခာဒီသု ဟီ’’တိအာဒိ။ ဖဿော ဝေဒနာ သညာ စေတနာ စိတ္တန္တိ ဣမေ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာ အညေသမ္ပိ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အာယတနဘာဝတော, ပဓာနဝသေန ဝါ။ တထာ ဟိ စိတ္တုပ္ပါဒံ ဝိဘဇန္တေန ဘဂဝတာ တေယေဝ ‘‘ဖဿော ဟောတိ, ဝေဒနာ, သညာ, စေတနာ, စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ ပဌမံ ဝိဘတ္တာ။ သဉ္ဇာယန္တိ တန္နိဿယာရမ္မဏဘာဝေန တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။ သမောသရန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဘာဝေန သမောသရဏတော။ တာနိ စ နေသံ ကာရဏံ တေသမဘာဝေ အဘာဝတော။ အယံ ပန ယထာဝုတ္တော သဉ္ဇာတိဒေသာဒိအတ္ထော ရုဠှိဝသေနေဝ တတ္ထ တတ္ထ နိရုဠှတာယ ဧဝ ပဝတ္တတ္တာတိ အာစရိယအာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ပဒတ္ထဝိဝရဏမုခေန ပဝတ္တော အတ္ထော – အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတဿ စ နယနတော အာယတနံ။ စက္ခာဒီသု ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သေန သေန အနုဘဝနာဒိကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋေန္တိ ဝါယမန္တိ, အာယဘူတေ စ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ ဝိတ္ထာရေန္တိ, အာယတဉ္စ သံသာရဒုက္ခံ နယန္တိ ပဝတ္တေန္တီတိ။ ဣတိ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိအတ္ထေန ဣတိ သဒ္ဒေန ‘‘သောတံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။
တတ္ထ တိဏ္ဏန္တိ စက္ခုပသာဒရူပါရမ္မဏစက္ခုဝိညာဏာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏာနံ။ တေသံ သမာဂမနဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတော ‘‘ဖဿော သင်္ဂတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ သော ‘‘သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ နယေန အာရောပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ယထာ ‘‘စက္ခုံပဋိစ္စ…ပေ… ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃, ၄၅၊ ၂။၄။၆၁၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဧတသ္မိံ သုတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ သညာဒီသု သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ဝေဒနာယ ပဓာနကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဖဿသီသေန ဒေသနာ ကတာ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဖဿံ အာဒိံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၃။) [သျ]ကတွာ အပရန္တပဋိသန္ဓာနေန ပစ္စယပရမ္ပရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆဟိ ဖဿာယတနေဟီ’’တိ စ ‘‘ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ စ ဖဿသီသေန ဒေသနာ ကတာတိ။ ဖဿာယတနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ ဝစနံ သင်္ဂဏှာတိ။
‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒမတ္တတော စောဒနာလေသံ ဒဿေတွာ ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထတော တံ ပရိဟရတိ။ န အာယတနာနိ ဖုသန္တိ ရူပါနမနာရမ္မဏဘာဝတော။ ဖဿော အရူပဓမ္မော ဝိသမာနော ဧကဒေသေန အာရမ္မဏံ အနလ္လိယမာနောပိ ဖုသနာကာရေန ပဝတ္တော ဖုသန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿောဝ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဖုသတီ’’တိ။ တေနေဝ သော ‘‘ဖုသနလက္ခဏော, သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဆဟိ ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ အဖုသနကိစ္စာနိပိ နိဿိတဝေါဟာရေန ဖုသနကိစ္စာနိ ကတွာ ဒဿနမေဝ ဖဿေ ဥပနိက္ခိပနံ နာမ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တီ’’တိ။ ဥပနိက္ခိပိတွာတိ ဟိ ဖုသနကိစ္စာရောပနဝသေန ဖဿသ္မိံ ပဝေသေတွာတိ အတ္ထော။ ဖဿဂတိကာနိ ကတွာ ဖဿုပစာရံ အာရောပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပစာရော နာမ ဝေါဟာရမတ္တံ, န တေန အတ္ထသိဒ္ဓိ အတံသဘာဝတော။ အတ္ထသိဇ္ဈနကော ပန တံသဘာဝေါယေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဟု –
‘‘အတ္ထဉှိ နာထော သရဏံ အဝေါစ,
န ဗျဉ္ဇနံ လောကဟိတော မဟေသီ’’တိ။
အတ္တနော ပစ္စယဘူတာနံ ဆန္နံ ဖဿာနံ ဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ယာဝ မနောသမ္ဖဿဇာတိ သင်္ခေပတော ဆဗ္ဗိဓံ သန္ဓာယ ‘‘ဆဖဿာယတနသမ္ဘဝါ ဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရတော ပန –
‘‘ဖဿတော ဆဗ္ဗိဓာပေတာ, ဥပဝိစာရဘေဒတော၊
တိဓာ နိဿိတတော ဒွီဟိ, တိဓာ ကာလေန ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ –
အဋ္ဌသတပရိယာယေ ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ။ မဟာဝိဟာရဝါသိနော စေတ္ထ ယထာ ဝိညာဏံ နာမရူပံ သဠာယတနံ, ဧဝံ ဖဿံ, ဝေဒနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နမ္ပိ သသန္တတိပရိယာပန္နံ ဒီပေန္တော ဝိပါကမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, အညေ ပန ယထာ တထာ ဝါ ပစ္စယဘာဝေါ သတိ န သက္ကာ ဝဇ္ဇေတုန္တိ သဗ္ဗမေဝ ဣစ္ဆန္တိ။ သာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒါ ဝေဒနာ။ ရူပတဏှာဒိဘေဒါယာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၄။) [သျ]‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဗြာဟ္မဏပုတ္တော’’တိ ပိတုနာမဝသေန ဝိယ အာရမ္မဏနာမဝသေန ဝုတ္တာယ ရူပတဏှာ ယာဝ ဓမ္မတဏှာတိ သင်္ခေပတော ဆဗ္ဗိဓာယ။ ဝိတ္ထာရတော ပန –
‘‘ရူပတဏှာဒိကာ ကာမ-တဏှာဒီဟိ တိဓာ ပုန၊
သန္တာနတော ဒွိဓာ ကာလ-ဘေဒေန ဂုဏိတာ သိယု’’န္တိ။ –
ဧဝံ ဝုတ္တအဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါယ။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယသီသေန။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယောဝ ဥဒ္ဓဋော, နနု သုခါ ဝေဒနာ, အဒုက္ခမသုခါ စ တဏှာယ အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပကတူပနိဿယဝသေန စတုဓာ ပစ္စယော, ဒုက္ခာ စ အာရမ္မဏမတ္တပကတူပနိဿယဝသေန ဒွိဓာတိ? သစ္စမေတံ, ဥပနိဿယေ ဧဝ ပန တံ သဗ္ဗမ္ပိ အန္တောဂဓန္တိ ဧဝမုဒ္ဓဋော။ ယုတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏူပနိဿယဿ ဥပနိဿယသာမညတော ဥပနိဿယေ အန္တောဂဓတာ, ကထံ ပန အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတီနံ တတ္ထ အန္တောဂဓဘာဝေါ သိယာတိ? တေသမ္ပိ အာရမ္မဏသာမညတော အာရမ္မဏူပနိဿယေန သင်္ဂဟိတတ္တာ အာရမ္မဏူပနိဿယဝသမောဓာနဘူတေဝ ဥပနိဿယေ ဧဝ အန္တောဂဓတာ ဟောတိ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘ဥပနိဿယေနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိဒ္ဓေ ဟိ သတျာရမ္ဘော နိယမာယ ဝါ ဟောတိ အတ္ထန္တရဝိညာပနာယ ဝါတိ။ ဧဝမီဒိသေသု။
စတုဗ္ဗိဓဿာတိ ကာမုပါဒါနံ ယာဝ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတုဗ္ဗိဓဿ။ နနု စ တဏှာဝ ကာမုပါဒါနံ, ကထံ သာယေဝ တဿ ပစ္စယော သိယာတိ? သစ္စံ, ပုရိမတဏှာယ ပန ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္ဆိမတဏှာယ ဒဠှဘာဝတော ပုရိမာယေဝ တဏှာ ပစ္ဆိမာယ ပစ္စယော ဘဝတိ။ တဏှာဒဠှတ္တမေဝ ဟိ ‘‘ကာမုပါဒါနံ ဥပါယာသော ဥပကဋ္ဌာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပ-သဒ္ဒဿ ဒဠှတ္ထေ ပဝတ္တနတော။ အပိစ ဒုဗ္ဗလာ တဏှာ တဏှာယေဝ, ဗလဝတီ တဏှာ ကာမုပါဒါနံ။ အထ ဝါ အပတ္တဝိသယပတ္ထနာ တဏှာ တမသိ စောရာနံ ဟတ္ထပသာရဏံ ဝိယ, သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏံ ကာမုပါဒါနံ စောရာနံ ဟတ္ထဂတဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ ဝိယ။ အပ္ပိစ္ဆတာပဋိပက္ခာ တဏှာ။ သန္တုဋ္ဌိတာပဋိပက္ခံ ကာမုပါဒါနံ။ ပရိယေသနဒုက္ခမူလံ တဏှာ, အာရက္ခဒုက္ခမူလံ ကာမုပါဒါနံ။ အယမ္ပိ တေသံ ဝိသေသော ကေစိဝါဒဝသေန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၄၄) ဒဿိတော ပုရိမနယဿေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄) သကဝါဒဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၅။) [သျ]အသဟဇာတဿ ဥပါဒါနဿ ဥပနိဿယကောဋိယာ, သဟဇာတဿ ပန သဟဇာတကောဋိယာတိ ယထာလာဘမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တတ္ထ အသဟဇာတာ အနန္တရနိရုဒ္ဓါ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ဆဓာ ပစ္စယော။ အာရမ္မဏဘူတာ ပန အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယေဟိ တိဓာ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝုတ္တနယေန ဥပနိဿယေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ တဏှာယ ရူပါဒီနိ အဿာဒေတွာ ကာမေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တဏှာ ကာမုပါဒါနဿ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယော။ တထာ ရူပါဒိဘေဒေ သမ္မူဠှော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄-၉၅, ၂၂၅၊ ၃။၉၁, ၁၁၆, ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၇၆, ၂၁၇၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၀၇, ၉၂၅, ၉၇၁) မိစ္ဆာဒဿနံ, သံသာရတော မုစ္စိတုကာမော အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ, ခန္ဓေသု အတ္တတ္တနိယဂါဟဘူတံ သက္ကာယဒဿနဉ္စ ဂဏှာတိ။ တသ္မာ ဣတရေသမ္ပိ တိဏ္ဏံ တဏှာ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟဇာတာ ပန သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဟေတုဝသေန သတ္တဓာ သဟဇာတာနံ ပစ္စယော။ တမ္ပိ သဗ္ဗံ သဟဇာတပစ္စယေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘သဟဇာတကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဘဝဿာတိ ကမ္မဘဝဿ စေဝ ဥပပတ္တိဘဝဿ စ။ တတ္ထ စေတနာဒိသင်္ခါတံ သဗ္ဗံ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ။ ကာမဘဝါဒိနဝဝိဓော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ တေသု ဥပပတ္တိဘဝဿ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ ဥပပတ္တိဘဝဟေတုဘူတဿ ကမ္မဘဝဿ ကာရဏဘာဝတော, တဿ စ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ပကတူပနိဿယဝသေန ပစ္စယော။ ကမ္မာရမ္မဏကရဏကာလေ ပန ကမ္မသဟဇာတမုပါဒါနံ ဥပပတ္တိဘဝဿ အာရမ္မဏဝသေန ပစ္စယော။ ကမ္မဘဝဿ ပန သဟဇာတဿ သဟဇာတမုပါဒါနံ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စေဝ ဟေတုမဂ္ဂဝသေန စ အနေကဓာ ပစ္စယော။ အသဟဇာတဿ ပန အနန္တရဿ အသဟဇာတမုပါဒါနံ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနဝသေန, ဣတရဿ စ နာနန္တရဿ ပကတူပနိဿယဝသေန, သမ္မသနာဒိကာလေသု အာရမ္မဏာဒိဝသေန စ ပစ္စယော။ တတ္ထ အနန္တရာဒိကေ ဥပနိဿယပစ္စယေ, သဟဇာတာဒိကေ စ သဟဇာတပစ္စယေ ပက္ခိပိတွာ တထာတိ ဝုတ္တံ, ရူပူပဟာရတ္ထော ဝါ ဟေသ အနုကဍ္ဎနတ္ထော ဝါ။ တေန ဟိ ဥပနိဿယကောဋိယာ စေဝ သဟဇာတကောဋိယာ စာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၆။) [သျ]ဘဝေါ ဇာတိယာတိ ဧတ္ထ ဘဝေါတိ ကမ္မဘဝေါ အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ ဇာတိယာ ပစ္စယော, န ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဇာတိယေဝ ဟိ ဥပပတ္တိဘဝေါတိ, သာ စ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တခန္ဓာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတီတိ ပနေတ္ထ သဝိကာရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ, တေနာယံ စောဒနာ နိဝတ္တိတာ ‘‘နနု ဇာတိပိ ဘဝေါယေဝ, ကထံ သော ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ, ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ကမ္မဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ စေ? ဗာဟိရပစ္စယသမတ္တေပိ ကမ္မဝသေနေဝ ဟီနပဏီတာဒိဝိသေသဒဿနတော။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ ယဒိဒံ ဟီနပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) သဝိကာရာတိ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရေန သဝိကာရာ, န အညေဟိ, တေ စ အတ္ထတော ဥပပတ္တိဘဝေါယေဝ, သော ဧဝ စ တဿ ကာရဏံ ဘဝိတုမယုတ္တော တဏှာယ ကာမုပါဒါနဿ ပစ္စယဘာဝေ ဝိယ ပုရိမပစ္ဆိမာဒိဝိသေသာနမသမ္ဘဝတော, တသ္မာ ကမ္မဘဝေါယေဝ ဥပပတ္တိဘဝသင်္ခါတာယ ဇာတိယာ ကမ္မပစ္စယေန စေဝ ပကတူပနိဿယပစ္စယေန စ ပစ္စယောတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မပစ္စယံ ဥပနိဿယေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဇာတိယာ သတိ ဇရာမရဏံ, ဇရာမရဏာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ စ ဗာလဿ သောကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ, နာသတိ, တသ္မာ ဇာတိဇရာမရဏာဒီနံ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထဝိနိစ္ဆယဿ အကတတ္တာ, သဟဇာတူပနိဿယသီသေနေဝ ပစ္စယဝိစာရဏာယ စ, ဒဿိတတ္တာ, အင်္ဂါဒိဝိဓာနဿ စ အနာမဋ္ဌတ္တာ ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသယတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိစာရဏာယ နိရဝသေသာ အယံ ကုတော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘ဝိတ္ထာရတော’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဣဓ ပနဿာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယမ္ပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာ ဧကဒေသေနေဝ ကထိတာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဗြဟ္မဇာလေ။ အဿာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ။ ပယောဇနမတ္တမေဝါတိ ဒိဋ္ဌိယာ ကာရဏဘူတဝေဒနာဝသေန ဧကဒေသမတ္တံ ပယောဇနမေဝ။ ‘‘မတ္တမေဝါ’’တိ ဟိ အဝဓာရဏတ္ထေ ပရိယာယဝစနံ ‘‘အပ္ပံ ဝဿသတံ အာယု, ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အညမညတ္ထာဝဗောဓနဝသေန သပယောဇနတ္တာ, မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝါ ပမာဏေ, ပယောဇနသင်္ခါတံ ပမာဏမေဝ, န တဒုတ္တရီတိ အတ္ထော။ ‘‘မတ္တ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ ဧဝ-သဒ္ဒေါ သန္နိဋ္ဌာနေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၇။) [သျ]‘‘မတ္တမေဝါတိ ဧကတ္ထံ, မတ္တပဒံ ပမာဏကေ၊
မတ္တာဝဓာရဏေ ဝါ, သန္နိဋ္ဌာနမှိ စေတရ’’န္တိ။
ဧကဒေသေနေဝိဓ ပါဠိယံ ကထိတတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ တထာ ကထနေ သဒ္ဓိံ ဥဒါဟရဏေန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဣမမဓိပ္ပါယံ ဒဿေတိ ‘‘ဝဋ္ဋကထံ ကထေန္တော ဘဂဝါ အဝိဇ္ဇာ-တဏှာ-ဒိဋ္ဌီနမညတရသီသေန ကထေသိ, တေသု ဣဓ ဒိဋ္ဌိသီသေနေဝ ကထေန္တော ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဗလဝကာရဏတ္တာ ဝေဒနာမူလကံ ဧကဒေသမေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ကထေသီ’’တိ။ ဧတာနိ စ သုတ္တာနိ အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ ဒသနိပါတေ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁ ဝါကျခန္ဓေ) တတ္ထ ပုရိမကောဋိ န ပညာယတီတိ အသုကဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ, စက္ကဝတ္တိနော ဝါ ကာလေ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ, န တတော ပုဗ္ဗေတိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ ပုရိမော အာဒိမရိယာဒေါ အပ္ပဋိဟတဿ မမ သဗ္ဗညုတညာဏဿာပိ န ပညာယတိ တတာ မရိယာဒဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စေတန္တိ ဣမိနာ မရိယာဒါဘာဝေန အယံ အဝိဇ္ဇာ ကာမံ ဝုစ္စတိ။ အထ စ ပနာတိ ဧဝံ ကာလနိယမေန မရိယာဒါဘာဝေန ဝုစ္စမာနာပိ။ ဣဒပ္ပစ္စယာတိ ဣမသ္မာ ပဉ္စနီဝရဏသင်္ခါတပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ သမ္ဘဝတီတိ ဧဝံ ဓမ္မနိယာမေန အဝိဇ္ဇာယ ကောဋိ ပညာယတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကော စာဟာရော အဝိဇ္ဇာယ, ‘ပဉ္စ နီဝရဏာ’ တိဿ ဝစနီယ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁) ဟိ တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ, ဋီကာယံ ပန ‘‘အာသဝပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၄၄) အာဟ, တံ ဥဒါဟရဏသုတ္တေန န သမေတိ။ အယံ ပစ္စယော ဣဒပ္ပစ္စယော မ-ကာရဿ ဒ-ကာရာဒေသဝသေန။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဤဒိသဿ ပယောဂဿ ဒိဿနတော ဣဒ-သဒ္ဒေါယေဝ ပကတီ’’တိ ဝဒန္တိ, အယုတ္တမေဝေတံ ဝဏ္ဏဝိကာရာဒိဝသေန နာနာပယောဂဿ ဒိဿမာနတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဝဏ္ဏဝိကာရေန ‘‘အမူ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘အသူ’’တိ ဒိဿတိ, ‘‘ဣမေသူ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧသူ’’တိ, ဧဝမိဓာပိ ဝဏ္ဏဝိကာရော စ ဝါကျေ ဝိယ သမာသေပိ လဗ္ဘတေဝ ယထာ ‘‘ဇာနိပတိ တုဒမ္ပတီ’’တိ။ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရေန ဝုတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘဝတဏှာယာတိ ဘဝသညောဇနဘူတာယ တဏှာယ။ ဣဒပ္ပစ္စယာတိ ဣမသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ ‘‘ကော စာဟာရော ဘဝတဏှာယ, ‘အဝိဇ္ဇာ’ တိဿ ဝစနီယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဘဝဒိဋ္ဌိယာတိ သဿတဒိဋ္ဌိယာ။ ဣဒပ္ပစ္စယာတိ ဣဓ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၈။) [သျ]ပန ဝေဒနာပစ္စယာတွေဝ အတ္ထော။ နနု ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ကထေတဗ္ဗာ, ကိမတ္ထိယံ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထနန္တိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အနုလောမေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာ နာမ ဝဋ္ဋကထာ, တံ ကထနေနေဝ ဘဂဝါ ဧတေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ယာဝိဒံ မိစ္ဆာဒဿနံ န ပဋိနိဿဇ္ဇန္တိ, တာဝ ဣမိနာ ပစ္စယပရမ္ပရေန ဝဋ္ဋေယေဝ နိမုဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေသီတိ။ ဣတော ဘဝါဒိတော။ ဧတ္ထ ဘဝါဒီသု။ ဧသ နယော သေသပဒဒွယေပိ။ ဣမိနာ အပရိယန္တံ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဝိပန္နဋ္ဌာတိ ဝိဝိဓေန နာသိတာ။
ဝိဝဋ္ဋကထာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၅။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မိစ္ဆာဂါဟဒဿနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဘူတံ, ဒိဋ္ဌိဂတိကဝသေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မဒေသနာ ဟေသာ။ ယုတ္တယောဂဘိက္ခုအဓိဋ္ဌာနန္တိ ယုတ္တယောဂါနံ ဘိက္ခူနမဓိဋ္ဌာနဘူတံ, ဘိက္ခုဝသေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တိ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတံ။ ‘‘ယေဟီ’’တိအာဒိနာ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မိစ္ဆာဒဿနဿ ကာရဏဘူတာယ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ ဖဿာယတနမိဓ ဂဟိတံ ဒေသနာကုသလေန ဘဂဝတာတိ ဒဿေတိ။ ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနေတိ ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယ’’န္တိအာဒိကံ ဣမံ ပါဠိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိမတ္တမေဝ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ န္တိ ‘‘ဖဿသမုဒယာ, ဖဿနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တံ ကာရဏံ။ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ’’တိအာဒီသု ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဣမဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၄၂၉) ပဋ္ဌာနေ ဝစနတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ စက္ခာဒီနံ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ’’တိအာဒီသု ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယမေဝ နာမံ။ နနု စ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ ဝစနတော သဗ္ဗေသု ဆသု ဖဿာယတနေသု ‘‘နာမရူပသမုဒယာ နာမရူပနိရောဓာ’’ ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ စက္ခာယတနာဒီသု ‘‘အာဟာရသမုဒယာ အာဟာရနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စမေတံ အဝိသေသေန, ဣဓ ပန ဧဝမ္ပိ စက္ခာဒီသု သမ္ဘဝတီတိ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဥတ္တရိတရဇာနနေနေဝ ဒိဋ္ဌိဂတဿ ဇာနနမ္ပိ သိဒ္ဓန္တိ ကတွာ ပါဠိယမနာဂတေပိ ‘‘ဒိဋ္ဌိဉ္စ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီလသမာဓိပညာယော လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ, ဝိမုတ္တိ ပန ဣဒ ဟေဋ္ဌိမာ ဖလသမာပတ္တိယော ‘‘ယာဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၆၉။) [သျ]အရဟတ္တာ’’တိ အဂ္ဂဖလဿ ဝိသုံ ဝစနတော။ ပစ္စက္ခာနုမာနေန စေတ္ထ ပဇာနနာ, တေနေဝါဟ ‘‘ဗဟုဿုတော ဂန္ထဓရော ဘိက္ခု ဇာနာတီ’’တိအာဒိ, ယထာလာဘံ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒေသနာ ပနာတိ ဧတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ အရုစိယတ္ထော, တေနိမံ ဒီပေတိ – ယဒိပိ အနာဂါမိအာဒယော ယထာဘူတံ ပဇာနန္တိ, တထာပိ အရဟတော ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနဝသေန ဒေသနာ အရဟတ္တနိကူဋေန နိဋ္ဌာပိတာတိ။ သုဝဏ္ဏဂေဟော ဝိယ ရတနမယကဏ္ဏိကာယ ဒေသနာ အရဟတ္တကဏ္ဏိကာယ နိဋ္ဌာပိတာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယတော ခေါ…ပေ… ပဇာနာတီ’’တိ ဧတေန ဓမ္မဿ နိယျာနိကဘာဝေန သဒ္ဓိံ သံဃဿ သုပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ, တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကော ဧဝံ ဇာနာတီတိ? ခီဏာသဝေါ ဇာနာတိ, ယာဝ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဇာနာတီ’’တိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃော ဒဿိတော, တေန ယဒေတံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဝသေနာပိ ဒီပေတု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈), တံ ယထာရုတဝသေနေဝ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၆။ ‘‘ဒေသနာဇာလဝိမုတ္တော ဒိဋ္ဋိဂတိကော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဒဿနံ ဒေသနာယ ကေဝလပရိပုဏ္ဏတံ ဉာပေတုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အန္တော ဇာလဿာတိ အန္တောဇာလံ, ဒဗ္ဗပဝေသနဝသေန အန္တောဇာလေ အကတာပိ တန္နိဿိတဝါဒပ္ပဝေသနဝသေန ကတာတိ အန္တောဇာလီကတာ, အန္တော ဇာလဿ တိဋ္ဌန္တီတိ ဝါ အန္တောဇာလာ, ဒဗ္ဗဝသေန အနန္တောဇာလာပိ တန္နိဿိတဝါဒဝသေန အန္တောဇာလာ ကတာတိ အန္တောဇာလီကတာ။ အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရဝါစကတော ဤပစ္စယော, အန္တသရဿ ဝါ ဤကာရာဒေသောတိ သဒ္ဒဝိဒူ ယထာ ‘‘ဓဝလီကာရော, ကဗဠီကာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၁), ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဿိတာ အဝသိတာဝ ဟုတွာ ဥမ္မုဇ္ဇမာနာ ဥမ္မုဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ မာန-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော အပ္ပဟီနေန ဥမ္မုဇ္ဇနဘာဝေန ပုန ဥမ္မုဇ္ဇနဘာဝဿ လက္ခိတတ္တာ, တထာ ‘‘ဩသီဒန္တာ’’တိအာဒီသုပိ အန္တ-သဒ္ဒေါ။ ဥမ္မုဇ္ဇနေနေဝ အဝုတ္တဿာပိ နိမုဇ္ဇနဿ ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဩသီဒန္တာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အပါယူပပတ္တိဝသေန အဓော ဩသီဒနံ, သမ္ပတ္တိဘဝဝသေန ဥဒ္ဓမုဂ္ဂမနံ။ တထာ ပရိတ္တဘူမိမဟဂ္ဂတဘူမိဝသေန, ဒိဋ္ဌိယာ ဩလီနတာတိဓာဝနဝသေန, ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိအပရန္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန စ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိယာပန္နာတိ အန္တောဂဓာ။ တဗ္ဘာဝေါ စ တဒါဗဒ္ဓေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေန အာဗဒ္ဓါ’’တိ။ ‘‘န ဟေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တပါဠိယာ အာပန္နတ္ထံ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၀။) [သျ]ဣဒါနိ ဥပမာသံသန္ဒနမာဟ ‘‘ကေဝဋ္ဋော ဝိယာ’’တိအာဒိနာ။ ကေ ဥဒကေ ဝဋ္ဋတိ ပရိစရတီတိ ကေဝဋ္ဋော, မစ္ဆဗန္ဓော။ ကာမံ ကေဝဋ္ဋန္တေဝါသီပိ ပါဠိယံ ဝုတ္တော, သော ပန တဒနုဂတိကောဝါတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ဒသသဟဿိလောကဓာတူတိ ဇာတိက္ခေတ္တံ သန္ဓာယာဟ တတ္ထေဝ ပဋိဝေဓသမ္ဘဝတော, အညေသဉ္စ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ အညတ္ထာပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ အန္တောဇာလီကတာဝ။ ဩဠာရိကာတိ ပါကဋဘာဝေန ထူလာ။ တဿာတိ ပရိတ္တောဒကဿ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၇။ ‘‘သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဧတေန ဝါဒသင်္ဂဟဏေန ပုဂ္ဂလသင်္ဂဟောတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော…ပေ… ဒဿေန္တောတိ ဒေသနာကုသလတာယ ယထာဝုတ္တေသု ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနဋ္ဌာနဘူတေသု ကတ္ထစိပိ ဘဝါဒီသု အတ္တနော အနဝရောဓဘာဝံ ဒဿေန္တော။ နယန္တီတိ သတ္တေ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနမာဝဟန္တိ, တံ ပန တထာအာကဍ္ဎနဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဂီဝါယာ’’တိအာဒိ။ ‘‘နေတ္တိသဒိသတာယာ’’တိ ဣမိနာ သဒိသဝေါဟာရံ, ဥပမာတဒ္ဓိတံ ဝါ ဒဿေတိ။ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ သဒိသတာဝိဘာဝနာ။ ဂီဝါယာတိ ဧတ္ထ မဟာဇနာနန္တိ သမ္ဗန္ဓီနိဒ္ဒေသော နေတီတိ ဧတ္ထာပိ ကမ္မဘာဝေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော နီ-သဒ္ဒဿ ဒွိကမ္မိကတ္တာ, အာချာတပယောဂေ စ ဗဟုလံ သာမိဝစနဿ ကတ္တုကမ္မတ္ထဇောတကတ္တာ။ အဿာတိ အနေန ဘဂဝတာ, သာ ဘဝနေတ္တိ ဥစ္ဆိန္နာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုန အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝါတိ သာမတ္ထိယတ္ထမာဟ။ ဇီဝိတပရိယာဒါနေ ဝုတ္တေယေဝ ဟိ ပုန အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝေါ ဝုတ္တော နာမ တဿေဝ အဒဿနဿ ပဓာနကာရဏတ္တာ။ ‘‘န ဒက္ခန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အနာဂတဝစနဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ‘‘ယတြ ဟိ နာမ သာဝကော ဧဝရူပံ ဉဿတိ ဝါ ဒက္ခတိ ဝါ သက္ခိံ ဝါ ကရိဿတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၂၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၂) ဝိယာတိ ဒဿေတိ ‘‘န ဒက္ခိဿန္တီ’’တိ ဣမိနာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ဂမိဿန္တီ’’တိ။ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝန္တိ စ ဓရမာနကပဏ္ဏတ္တိယာ ဧဝ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ, အတီတပဏ္ဏတ္တိယာ ပန တထာဂတပဏ္ဏတ္တိ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ, တတော ဥဒ္ဓမ္ပိ အညဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေသု ပဝတ္တတိ ဧဝ ယထာ အဓုနာ ဝိပဿိအာဒီနံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တမေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၇) ပညာယ စေတ္ထ ပဏ္ဏာဒေသောတိ နေရုတ္တိကာ။
ကာယောတိ အတ္တဘာဝေါ, ယော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော။ ဧဝဉှိဿ အမ္ဗရုက္ခသဒိသတာ, တဒဝယဝါနဉ္စ ရူပက္ခန္ဓစက္ခာယတနစက္ခုဓာတာဒီနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၁။) [သျ]အမ္ဗပက္ကသဒိသတာ ယုဇ္ဇတိ။ တန္တိ ကာယံ။ ပဉ္စပက္ကဒွါဒသပက္ကအဋ္ဌာရသပက္ကပရိမာဏာတိ ပဉ္စပက္ကပရိမာဏာ ဧကာ, ဒွါဒသပက္ကပရိမာဏာ ဧကာ, အဋ္ဌာရသပက္ကပရိမာဏာ ဧကာတိ တိဝိဓာ ပက္ကမ္ဗဖလပိဏ္ဍီ ဝိယ။ ပိဏ္ဍော ဧတဿာတိ ပိဏ္ဍီ, ထဝကော။ တဒနွယာနီတိ ဝဏ္ဋာနုဂတာနိ, တေနာဟ ‘‘တံယေဝ ဝဏ္ဋံ အနုဂတာနီ’’တိ။
မဏ္ဍူကကဏ္ဋကဝိသသမ္ဖဿန္တိ ဝိသဝန္တဿ ဘေကဝိသေသဿ ကဏ္ဋကေန, တဒညေန စ ဝိသေန သမ္ဖဿံ, မဏ္ဍူကကဏ္ဋကေ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဝိသဿ သမ္ဖဿံ ဝါ။ သကဏ္ဋကော ဇလစာရီ သတ္တော ဣဓ မဏ္ဍူကော နာမ, ယော ‘‘ပါသာဏကစ္ဆပေါ’’တိ ဝေါဟရန္တိ, တဿ နင်္ဂုဋ္ဌေ အဂ္ဂကောဋိယံ ဌိတော ကဏ္ဋကောတိပိ ဝဒန္တိ။ ဧကံ ဝိသမစ္ဆကဏ္ဋကန္တိပိ ဧကေ။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဋစ္ဆေဒေ ဝဏ္ဋူပနိဗန္ဓာနံ အမ္ဗပက္ကာနံ အမ္ဗရုက္ခတော ဝိစ္ဆေဒေါ ဝိယ ဘဝနေတ္တိစ္ဆေဒေ တဒုပနိဗန္ဓာနံ ခန္ဓာဒီနံ သန္တာနတော ဝိစ္ဆေဒေါတိ ဧတ္တာဝတာဝ ပါဠိယမာဂတံ ဩပမ္မံ, တဒဝသေသံ ပန အတ္ထတော လဒ္ဓမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၈။ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏဗလံ။ ကထိတသုတ္တဿ နာမာတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ နိပါတော, တေန ‘‘ဧဝမ္ပိ နာမ ကထိတသုတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တနယေန သုတ္တဿ ဂုဏံ သမ္ဘာဝေတိ။ ဟန္ဒာတိ ဝေါဿဂ္ဂတ္ထေ။ တေန ဟိ အဓုနာဝ ဂဏှာပေဿာမိ။ န ပပဉ္စံ ကရိဿာမီတိ ဝေါဿဂ္ဂံ ကရောတိ။
ဓမ္မပရိယာယေတိ ဓမ္မဒေသနာသင်္ခါတာယ ပါဠိယာ။ ဣဓတ္ထောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဟိတံ။ ပရတ္ထောတိ သမ္ပရာယဟိတံ, တဒုဘယတ္ထော ဝါ။ ဘာသိတတ္ထောပိ ယုဇ္ဇတိ ‘‘ဓမ္မဇာလ’’န္တိ ဧတ္ထ တန္တိဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ။ ဣဟာတိ ဣဓ သာသနေ။ နန္တိ နိပါတမတ္တံ ‘‘န နံ သုတော သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ န္တိ ဓမ္မာတိ ပါဠိဓမ္မာ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှနတော အတ္ထသင်္ခါတံ ဇာလမေတ္ထာတိ အတ္ထဇာလံ။ တထာ ဓမ္မဇာလံ ဗြဟ္မဇာလံ ဒိဋ္ဌိဇာလန္တိ ဧတ္ထာပိ။ သင်္ဂါမံ ဝိဇိနာတိ ဧတေနာတိ သင်္ဂါမဝိဇယော, သင်္ဂါမော စေတ္ထ ပဉ္စဟိ မာရေဟိ သမာဂမနံ အဘိယုဇ္ဈနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေဝပုတ္တမာရမ္ပီ’’တိအာဒိ။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ ဟိ အတ္ထဇာလံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ, သီလာဒိအနဝဇ္ဇဓမ္မနိဒ္ဒေသတော စ ဓမ္မဇာလံ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတာနံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝိဘတ္တတ္တာ ဗြဟ္မဇာလံ။ ဒိဋ္ဋိဝိဝေစနမုခေန သုညတာပကာသနေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဘတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိဇာလံ။ တိတ္ထိယဝါဒနိမ္မဒ္ဒနုပါယတ္တာ အနုတ္တရော သင်္ဂါမဝိဇယောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၂။) [သျ]နိဒါနာဝသာနတောတိ ‘‘အထ ဘဂဝါ အနုပ္ပတ္တော’’တိ ဝစနသင်္ခါတနိဒါနပရိယောသာနတော။ မရိယာဒါဝဓိဝစနဉှေတံ။ အပိစ နိဒါနာဝသာနတောတိ နိဒါနပရိယောသာနေ ဝုတ္တတ္တာ နိဒါနာဝသာနဘူတတော ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ, ပရေ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅, ၆) ဝစနတော။ အာဘိဝိဓိအဝဓိဝစနဉှေတံ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အဝေါစာ’’တိ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓနေန ဝုတ္တံ။ ‘‘နိဒါနေန အာဒိကလျာဏ’’န္တိ ဝစနတော ပန နိဒါနမ္ပိ နိဂမနံ ဝိယ သုတ္တပရိယာပန္နမေဝ။ အလဗ္ဘ…ပေ… ဂမ္ဘီရန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိသေသနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၉။ ယထာ အနတ္တမနာ အတ္တနော အနတ္ထစရတာယ ပရမနာ ဝေရိမနာ နာမ ဟောန္တိ, ယထာဟ ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မပဒေ, ဥဒါနေ စ –
‘‘ဒိသော ဒိသံ ယံ တံ ကယိရာ, ဝေရီ ဝါ ပန ဝေရိနံ၊
မိစ္ဆာပဏိဟိတံ စိတ္တံ, ပါပိယော နံ တတော ကရေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၂၊ ဥဒါ။ ၃၃)၊
န ဧဝမိမေ အနတ္တမနာ, ဣမေ ပန အတ္တနော အတ္ထစရတာယ အတ္တမနာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သကမနာ’’တိ။ သကမနတာ စ ပီတိယာ ဂဟိတစိတ္တတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘ဗုဒ္ဓဂတာယာ’’တိအာဒိနာ။
အယံ ပန အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – အတ္တမနာတိ သမတ္တမနာ, ဣမာယ ဒေသနာယ ပရိပုဏ္ဏမနသင်္ကပ္ပါတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝိလာသော ဒေသနာယ ဝိဇမ္ဘနံ, တဉ္စ ဒေသနာကိစ္စနိပ္ဖါဒကံ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ ကရဝီကဿ ရုတမိဝ မဉ္ဇုမဓုရဿရော ယဿာတိ ကရဝီကရုတမဉ္ဇူ, တေန။ အမတာဘိသေကသဒိသေနာတိ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမကံ သဗ္ဗသမ္ဘာရာဘိသင်္ခတံ ဥဒကံ ဒီဃာယုကတာသံဝတ္တနတော အမတံ နာမ။ တေနာဘိသေကသဒိသေန။ ဗြဟ္မုနော သရော ဝိယ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော သရော ယဿာတိဗြဟ္မဿရော, တေန။ အဘိနန္ဒတီတိ တဏှာယတိ, တေနာဟ ‘‘တဏှာယမ္ပိ အာဂတော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ သေဝန္တီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥပဂမနေပီ’’တိ။
တထာ အဘိနန္ဒန္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီတိ အတ္ထမာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနေပီ’’တိ။ အဘိနန္ဒိတွာတိ ဝုတ္တောယေဝတ္ထော ‘‘အနုမောဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပကာသိတောတိ သန္ဓာယ ‘‘အနုမောဒနေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၃။) [သျ]ဣမမေဝတ္ထံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘သုဘာသိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဒ္ဒတော သုဘာသိတံ, အတ္ထတော သုလပိတံ။ သီလပ္ပကာသနေန ဝါ သုဘာသိတံ, သုညတာပကာသနေန သုလပိတံ။ ဒိဋ္ဌိဝိဘဇနေန ဝါ သုဘာသိတံ, တန္နိဗ္ဗေဓကသဗ္ဗညုတညာဏဝိဘဇနေန သုလပိတံ။ ဧဝံ အဝဏ္ဏဝဏ္ဏနိသေဓနာဒီဟိပိ ဣဓ ဒဿိတပ္ပကာရေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တာဒိနောတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမပေက္ခနာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ တာဒိဘူတဿ။ ဣမဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရော ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ, စတ္တာဝီတိ တာဒီ, ဝန္တာဝီတိ တာဒီ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၃၈) မဟာနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တော, သော ဥပရိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ အာဝိဘဝိဿတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) တတ္ထ တတ္ထ ပဝတ္တာယ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ နာမ ဘဝတိ။ ဗျာကရဏမေဝ ဟိ ဝေယျာကရဏံ, တထာပိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝသေန ပဝတ္တံ သုတ္တံ သဂါထကံ စေ, ဂေယျံ နာမ ဘဝတိ။ နိဂ္ဂါထကံ, စေ အင်္ဂန္တရဟေတုရဟိတဉ္စ, ဝေယျာကရဏံ နာမ။ ဣတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝသေန ပဝတ္တဿာပိ ဂေယျသာဓာရဏတော, အင်္ဂန္တရဟေတုရဟိတဿ စ နိဂ္ဂါထကဘာဝဿေဝ အနညသာဓာရဏတော ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝမနပေက္ခိတွာ နိဂ္ဂါထကဘာဝမေဝ ဝေယျာကရဏဟေတုတာယ ဒဿေန္တော ‘‘နိဂ္ဂါထကတ္တာ ဟိ ဣဒံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ အာဟ။
ကသ္မာတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘ဘညမာနေတိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဥဘယသမ္ဗန္ဓပဒဉှေတံ ဟေဋ္ဌာ, ဥပရိ စ သမ္ဗဇ္ဈနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဘညမာနေ’’တိ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ဝုတ္တတ္တာ န ကေဝလံ သုတ္တပရိယောသာနေယေဝ, အထ ခေါ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဌာနေသု အကမ္ပိတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ယဒေဝံ သကလေပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဘညမာနေ အကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတိ, န ပန တဿ တဿ ဒိဋ္ဌိဂတဿ ပရိယောသာနေ ပရိယောသာနေတိ အတ္ထောတိ? နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိပိ န ပဝိသတိ သမ္ဘဝမတ္တေနေဝ အနုယုဉ္ဇနတော, အယံ ပန အတ္ထော န သမ္ဘဝမတ္တေနေဝ ဝုတ္တော, အထ ခေါ ဒေသနာကာလေ ကမ္ပနာကာရေနေဝ အာစရိယပရမ္ပရာဘတေန။ တေနေဝ ဟိ အာကာရေနာယမတ္ထော သင်္ဂီတိမာရုဠှော, တထာရုဠှနယေနေဝ စ သင်္ဂဟကာရေန ဝုတ္တောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ, ဣတရထာ အတက္ကာဝစရဿ ဣမဿတ္ထဿ တက္ကပရိယာဟတကထနံ အနုပပန္နံ သိယာတိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ‘‘ဓာတုက္ခောဘေနာ’’တိအာဒီသု အတ္ထော မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၁) ဂဟေတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၄။) [သျ]အပရေသုပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ပါရမိပဝိစယနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဗုဒ္ဓဝံသေ –
‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော, သဘာဝသရသလက္ခဏေ၊
ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ, ဒသသဟဿီ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁၆၆)၊
တထာ သာသနပတိဋ္ဌာနန္တရဓာနာဒယောပိ။ တတ္ထ သာသနပတိဋ္ဌာနေ တာဝ ဘဂဝတော ဝေဠုဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ, မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ မဟာမေဃဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ, မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ ဝိနယပိဋကသဇ္ဈာယနေတိ ဧဝမာဒီသု သာသနဿ မူလာနိ ဩတိဏ္ဏာနီတိ ပီတိဝသံ ဂတာ နစ္စန္တာ ဝိယ အယံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိတ္ထ။ သာသနန္တရဓာနေ ပန ‘‘အဟော ဤဒိသဿ သဒ္ဓမ္မဿ အန္တရဓာန’’န္တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ ဝိယ ယထာ တံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနေ။ ဝုတ္တဉှေတမပဒါနေ –
‘‘တဒါယံ ပထဝီ သဗ္ဗာ, အစလာ သာ စလာစလာ၊
သာဂရော စ သသောကောဝ, ဝိနဒီ ကရုဏံ ဂိရ’’န္တိ။ (အပ။ ၂။၅၄။၁၃၁)၊
ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပဌမံ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေ။ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏေတိ ပုဏ္ဏံ နာမ ဒါသိံ ပါရုပိတွာ အာမကသုသာနေ ဆဍ္ဍိတဿ သာဏမယပံသုကူလဿ တုမ္ဗမတ္တေ ပါဏေ ဝိဓုနိတွာ မဟာအရိယဝံသေ ဌတွာ ဂဟဏေ။ ပံသုကူလဓောဝနေတိ တဿေဝ ပံသုကူလဿ ဓောဝနေ။ ကာဠကာရာမသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၄။၂၄) အင်္ဂုတ္တရာဂမေ စတုက္ကနိပါတေ။ ဂေါတမကသုတ္တမ္ပိ (အ။ နိ။ ၃။၁၇၆) တတ္ထေဝ တိကနိပါတေ။ ဝီရိယဗလေနာတိ မဟာဘိနိက္ခမနေ စက္ကဝတ္တိသိရိပရိစ္စာဂဟေတုဘူတဝီရိယပ္ပဘာဝေန။ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေ –
‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ, အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု၊
ဥပသုဿတု နိဿေသံ, သရီရေ မံသလောဟိတ’’န္တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂, ၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၉၆၊ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)၊
ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယာနုဘာဝေနာတိ ယထာရဟမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာတိ ဝိမှယာဝဟကိရိယာနုဘာဝဃဋ္ဋိတာ။ ပံသုကူလဓောဝနေ ဘဂဝတော ပုညတေဇေနာတိ ဝဒန္တိ။ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏေ ယထာ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာတိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, တံ ပန ကဒါစိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၅။) [သျ]ပဝတ္တတ္တာ ‘‘အကာလကမ္ပနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေဿန္တရဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅) ပန ပါရမီပူရဏပုညတေဇေန အနေကက္ခတ္တုံ ကမ္ပိတတ္တာ အကာလကမ္ပနံ နာမ ဘဝတိ။ သက္ခိနိဒဿနေ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿာနုရူပတော သက္ခိ ဝိယ ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ခိဘာဝေနာ’’တိ ယထာ တံ မာရဝိဇယကာလေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)။ သာဓုကာရဒါနေနာတိ ပကရဏာနုရူပဝသေန ဝုတ္တံ ယထာ တံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသင်္ဂီတိကာလာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၃၀၁)။
‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာ အနေကတ္ထပထဝီကမ္ပနဒဿနမုခေန ဣမဿ သုတ္တဿ မဟာနုဘာဝတာယေဝ ဒဿိတာ။ တတ္ထ ဇောတိဝနေတိ နန္ဒဝနေ။ တဉှိ သာသနဿ ဉာဏာလောကသင်္ခါတာယ ဇောတိယာ ပါတုဘူတဋ္ဌာနတ္တာ ဇောတိဝနန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မန္တိ အနမတဂ္ဂသုတ္တာဒိဓမ္မံ။ ပါစီနအမ္ဗလဋ္ဌိကဋ္ဌာနန္တိ ပါစီနဒိသာဘာဂေ တရုဏမ္ဗရုက္ခေန လက္ခိတဋ္ဌာနံ။
ဧဝန္တိ ဘဂဝတာ ဒေသိတကာလာဒီသု ပထဝီကမ္ပနမတိဒိသတိ။ အနေကသောတိ အနေကဓာ။ သယမ္ဘုနာ ဒေသိတဿ ဗြဟ္မဇာလဿ ယဿ သုတ္တသေဋ္ဌဿာတိ ယောဇနာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ယောနိသောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနသမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာဒိနာ ဉာယေန ဥပါယေန ပဋိပဇ္ဇန္တူတိ အတ္ထော။ အယံ တာဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝိဘာဝနာ။
ပကရဏနယဝဏ္ဏနာ
‘‘ဣတော ပရံ အာစရိယ-ဓမ္မပါလေန ယာ ကတာ၊
သမုဋ္ဌာနာဒိဟာရာဒိ-ဝိဝိဓတ္ထဝိဘာဝနာ။
န သာ အမှေဟုပေက္ခေယျာ, အယဉှိ တဗ္ဗိသောဓနာ၊
တသ္မာ တမ္ပိ ပဝက္ခာမ, သောတူနံ ဉာဏဝုဍ္ဎိယာ။
အယဉှိ ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ပကရဏနယောတိ စ တမ္ဗပဏ္ဏိဘာသာယ ဝဏ္ဏနာနယော။ ‘‘နေတ္တိပေဋကပ္ပကရဏေ ဓမ္မကထိကာနံ ယောဇနာနယောတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ အဘိဓမ္မဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနာယံ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနပယောဇနဘာဇနေသု, ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ ပဌမံ နိဒ္ဓါရိတေသု သုကရာ, ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ, တသ္မာ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၆။) [သျ]သမုဋ္ဌာနံ ပယောဇနံ, ဘာဇနဉ္စာပိ ပိဏ္ဍတ္ထံ၊
နိဒ္ဓါရေတွာန ပဏ္ဍိတော, တတော ဟာရာဒယော သံသေ။
တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ နာမ ဒေသနာနိဒါနံ, တံ သာဓာရဏမသာဓာရဏန္တိ ဒုဝိဓံ, တထာ သာဓာရဏမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရတော။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အဇ္ဈတ္တိကသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဘဂဝတော မဟာကရုဏာ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတဿ လောကနာထဿ ဝေနေယျာနံ ဓမ္မဒေသနာယ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ တိဝိဓာဝတ္ထာယပိ မဟာကရုဏာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယာဝဒေဝ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထဒါနေဟိ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏတ္ထံ တဒုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ မဟာကရုဏာ, ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏဒသဗလဉာဏာဒယောပိ ဒေသနာယ သာဓာရဏမဇ္ဈတ္တိကသမုဋ္ဌာနံ နာမ။ သဗ္ဗဉှိ ဉေယျဓမ္မံ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗာကာရံ, သတ္တာနံ အာသယာနုသယာဒိကဉ္စ ယာထာဝတော ဇာနန္တော ဘဂဝါ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီသု ကောသလ္လေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိစိတြနယဒေသနံ ပဝတ္တေသိ။ ဗာဟိရံ ပန သာဓာရဏသမုဋ္ဌာနံ ဒသသဟဿိမဟာဗြဟ္မပရိဝါရဿ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ။ တဒဇ္ဈေသနဉှိ ပတိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏာဇနိတံ အပ္ပေါဿုက္ကတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မဒေသနာယ ဥဿာဟဇာတော အဟောသိ။
အသာဓာရဏမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရတော ဒုဝိဓမေဝ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကံ ယာယ မဟာကရုဏာယ, ယေန စ ဒေသနာဉာဏေန ဣဒံ သုတ္တံ ပဝတ္တိတံ, တဒုဘယမေဝ။ သာမညာဝတ္ထာယ ဟိ သာဓာရဏမ္ပိ သမာနံ မဟာကရုဏာဒိဝိသေသာဝတ္ထာယ အသာဓာရဏံ ဘဝတိ, ဗာဟိရံ ပန အသာဓာရဏသမုဋ္ဌာနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဘဏနန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အပိစ နိန္ဒာပသံသာသု သတ္တာနံ ဝေနေယျာဃာတာနန္ဒာဒိဘာဝမနာပတ္တိ။ တတ္ထ စ အနာဒီနဝဒဿနံ ဗာဟိရမသာဓာရဏသမုဋ္ဌာနမေဝ, တထာ နိန္ဒာပသံသာသု ပဋိပဇ္ဇနက္ကမဿ, ပသံသာဝိသယဿ စ ခုဒ္ဒကာဒိဝသေန အနေကဝိဓဿ သီလဿ, သဗ္ဗညုတညာဏဿ စ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ, တဒုတ္တရိ စ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ, တထာဂတဿ စ ကတ္ထစိပိ ဘဝါဒီသု အပရိယာပန္နတာယ သတ္တာနမနဝဗောဓောပိ ဗာဟိရမသာဓာရဏသမုဋ္ဌာနံ။
ပယောဇနမ္ပိ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ သဗ္ဗာယပိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၇။) [သျ]တေနေဝါဟ ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ, ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၆) အသာဓာရဏံ ပန ဗာဟိရသမုဋ္ဌာနတော ဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိန္ဒာပသံသာသု ဟိ သတ္တာနနွေနေယျာဃာတာနန္ဒာဒိဘာဝပ္ပတ္တိအာဒိကံ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဖလဘူတံ ကာရဏဘာဝေန ဣမံ ဒေသနံ ပယောဇေတိ။ ဖလဉှိ တဒုပ္ပါဒကသတ္တိယာ ကာရဏံ ပယောဇေတိ နာမ ဖလေ သတိယေဝ တာယ သတ္တိယာ ကာရဏဘာဝပ္ပတ္တိတော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တံ ဖလံ ဣမာယ ဒေသနာယ ဘဂဝန္တံ ပယောဇေတီတိ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ဖလံ, တံ အာကင်္ခိတဗ္ဗတ္တာ ဒေသနာယ ဒေသကံ ပယောဇေတိ နာမ။ အပိစ ကုဟနလပနာဒိနာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ, ဒိဋ္ဌိသီသေန ပစ္စယာကာရဝိဘာဝနံ, ဆဖဿာယတနဝသေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော, သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ, အတ္တနော အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနဉ္စ ပယောဇနမေဝ။
ဘာဇနံ ပန ဒေသနာဓိဋ္ဌာနံ။ ယေ ဟိ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏနိမိတ္တအနုရောဓဝိရောဓဝန္တစိတ္တာ ကုဟနာဒိဝိဝိဓမိစ္ဆာဇီဝနိရတာ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိပင်္ကနိမုဂ္ဂါ သီလက္ခန္ဓာဒီသု အပရိပူရကာရိနော အဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသဉာဏာ ဝေနေယျာ, တေ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဘာဇနံ။
ပိဏ္ဍတ္ထော ပန ဣဓ လဗ္ဘမာနပဒေဟိ, သမုဒါယေန စ သုတ္တပဒေန ယထာသမ္ဘဝံ သင်္ဂဟိတော အတ္ထော။ အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနေန ဟိ ဒဿိတံ ပဋိညာနုရူပံ သမဏသညာယ နိယောဇနံ, တထာ ခန္တိသောရစ္စာနုဋ္ဌာနံ, ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာနုယောဂေါ, သဒ္ဓါပညာသမာယောဂေါ, သတိသမ္ပဇညာဓိဋ္ဌာနံ, ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလသိဒ္ဓိ, ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယပ္ပဟာနံ, ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိ, လောကဓမ္မေဟိ အနုပလေပေါ စ –
ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန ဒဿိတာ သီလဝိသုဒ္ဓိ, တာယ စ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပတ္တိ, မေတ္တာကရုဏာသမင်္ဂိတာ, ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ, တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနံ, ဝိရတိတ္တယသိဒ္ဓိ, ပိယမနာပဂရုဘာဝနီယတာနိပ္ဖတ္တိ, လာဘသက္ကာရသိလောကသမုဒါဂမော, သမထဝိပဿနာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ, အကုသလမူလတနုကရဏံ, ကုသလမူလရောပနံ, ဥဘယာနတ္ထဒူရီကရဏံ, ပရိသာသု ဝိသာရဒတာ, အပ္ပမာဒဝိဟာရော, ပရေဟိ ဒုပ္ပဓံသိယတာ, အဝိပ္ပဋိသာရာဒိသမင်္ဂိတာ စ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၈။) [သျ]‘‘ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ ဒဿိတံ ဂမ္ဘီရဓမ္မဝိဘာဝနံ, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတာ, ကပ္ပါနမသင်္ချေယျေနာပိ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတာ, သုခုမေနပိ ဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈိတုမသက္ကုဏေယျတာ, ဓမ္မနွယသင်္ခါတေန အနုမာနဉာဏေနာပိ ဒုရဓိဂမနီယတာ, ပဿဒ္ဓသဗ္ဗဒရထတာ, သန္တဓမ္မဝိဘာဝနံ, သောဘနပရိယောသာနတာ, အတိတ္တိကရဘာဝေါ, ပဓာနဘာဝပ္ပတ္တိ, ယထာဘူတဉာဏဂေါစရတာ, သုခုမသဘာဝတာ, မဟာပညာဝိဘာဝနာ စ။ ဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ ဒဿိတာ သမာသတော သဿတဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော လီနတာတိဓာဝနဝိဘာဝနံ, ဥဘယဝိနိဗန္ဓနိဒ္ဒေသော, မိစ္ဆာဘိနိဝေသကိတ္တနံ, ကုမ္မဂ္ဂပဋိပတ္တိပ္ပကာသနံ, ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟဉာပနံ, ပရာမာသပရိဂ္ဂဟော, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌိပတိဋ္ဌာပနာ, ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘာဂါ, တဏှာဝိဇ္ဇာပဝတ္တိ, အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသော, အန္တဒွယာဝတာရဏံ, အာသဝေါဃယောဂကိလေသဂန္ထသံယောဇနုပါဒါနဝိသေသဝိဘဇနဉ္စ –
တထာ ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ ဒဿိတာ စတုန္နမရိယသစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဗောဓသိဒ္ဓိ, ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာဝိဂမော, သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိနိမိတ္တပရိဂ္ဂဟော, အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိ, ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိ, တိဝိဓပညာပရိဂ္ဂဟော, သတိသမ္ပဇညာနုဋ္ဌာနံ, သဒ္ဓါပညာသမာယောဂေါ, ဝီရိယသမတာနုယောဇနံ, သမထဝိပဿနာနိပ္ဖတ္တိ စ –
‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ပဒေဟိ ဒဿိတာ အဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ, တထာ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ပဒေဟိ တဏှာသိဒ္ဓိ, တဒုဘယေန စ နီဝရဏသညောဇနဒွယသိဒ္ဓိ, အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋာနုပစ္ဆေဒေါ, ပုဗ္ဗန္တာဟရဏာပရန္တာနုသန္ဓာနာနိ, အတီတပစ္စုပ္ပန္နကာလဝသေန ဟေတုဝိဘာဂေါ, အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အညမညာနတိဝတ္တနံ, အညမညူပကာရိတာ, ပညာဝိမုတ္တိစေတောဝိမုတ္တီနံ ပဋိပက္ခနိဒ္ဒေသော စ –
‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ပဒေန ဒဿိတာ သဿတာဒိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာ, တေန စ ဓမ္မာနံ နိစ္စတာပဋိသေဓော, အနိစ္စတာပတိဋ္ဌာပနံ, ပရမတ္ထတော ကာရကာဒိပဋိက္ခေပေါ, ဧဝံဓမ္မတာနိဒ္ဒေသော, သုညတာပကာသနံ သမတ္ထနိရီဟ ပစ္စယလက္ခဏဝိဘာဝနဉ္စ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၇၉။) [သျ]‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာ ဘဂဝတော ပဟာနသမ္ပတ္တိ, ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဝသီဘာဝေါ, သိက္ခတ္တယနိပ္ဖတ္တိ, နိဗ္ဗာနဓာတုဒွယဝိဘာဂေါ, စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ, ဘဝယောနိအာဒီသု အပရိယာပန္နတာ စ –
သကလေန ပန သုတ္တပဒေန ဒဿိတော ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု ဘဂဝတော တာဒိဘာဝေါ, တတ္ထ စ ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနံ, ကုသလဓမ္မာနံ အာဒိဘူတဓမ္မဒွယနိဒ္ဒေသော သိက္ခတ္တယူပဒေသော, အတ္တန္တပါဒိပုဂ္ဂလစတုက္ကသိဒ္ဓိ, ကဏှကဏှဝိပါကာဒိကမ္မစတုက္ကဝိဘာဂေါ, စတုရပ္ပမညာဝိသယနိဒ္ဒေသော, သမုဒယတ္ထင်္ဂမာဒိပဉ္စကဿ ယထာဘူတာဝဗောဓော, ဆသာရဏီယဓမ္မဝိဘာဝနာ, ဒသနာထကဓမ္မပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒယော ယထာသမ္ဘဝံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာ အတ္ထာ ပိဏ္ဍတ္ထော။
သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ
ဒေသနာဟာရဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ နေတ္တိယာ, ပေဋကောပဒေသေ စ ဝုတ္တနယဝသေန ဟာရာဒီနံ နိဒ္ဓါရဏံ။ တတ္ထ ‘‘အတ္တာ, လောကော’’တိ စ ဒိဋ္ဌိယာ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန, ဝေဒနာဖဿာယတနာဒိမုခေန စ ဂဟိတေသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု တဏှာဝဇ္ဇိတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ။ တဏှာ သမုဒယသစ္စံ။ တံ ပန ‘‘ပရိတဿနာဂဟဏေန တဏှာဂတာန’’န္တိ, ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ စ ပဒေဟိ သမုဒယဂ္ဂဟဏေနဉ္စ ပါဠိယံ သရူပေန ဂဟိတမေဝ။ အယံ တာဝ သုတ္တန္တနယော။
အဘိဓမ္မေ ပန ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ အာဂတနယေန အာဃာတာနန္ဒာဒိဝစနေဟိ, ‘‘အာတပ္ပမနွာယာ’’တိအာဒိပဒေဟိ, စိတ္တပဒေါသဝစနေန, သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတိကပဒေဟိ, ကုသလာကုသလဂ္ဂဟဏေန, ဘဝဂ္ဂဟဏေန, သောကာဒိဂ္ဂဟဏေန, ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန, တတ္ထ တတ္ထ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန စာတိ သင်္ခေပတော သဗ္ဗလောကိယကုသလာကုသလဓမ္မဝိဘာဝနပဒေဟိ ဂဟိတာ ဓမ္မကိလေသာ သမုဒယသစ္စံ။ တဒုဘယေသမပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ။ တဿ ပန တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒနာနံ အတ္ထင်္ဂမနိဿရဏပရိယာယေဟိ ပစ္စတ္တံ နိဗ္ဗုတိဝစနေန, အနုပါဒါဝိမုတ္တိဝစနေန စ ပါဠိယံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဿပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒီနိ ယထာဘူတပဋိဝေဓနာပဒေသေန ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒီနိ ယထာဘူတပဇာနနပရိယာယေန, ဘဝနေတ္တိယာ ဥစ္ဆေဒဝစနေန စ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၀။) [သျ]တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ, ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ, မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏန္တိ ဧဝံ စတုသစ္စဝသေန, ယာနိ ပါဠိယံ သရူပေနေဝ အာဂတာနိ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနိ, တေသဉ္စ ဝသေန ဣဓ အဿာဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေနေယျာနံ တာဒိဘာဝါပတ္တိအာဒိ ဖလံ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ပယောဇနံ။ တဒေဝ ဖလန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တဒတ္ထဉှိ ဣဒံ သုတ္တံ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ။ အာဃာတာဒီနမကရဏီယတာ, အာဃာတာဒိဖလဿ စ အနညသန္တာနဘာဝိတာ နိန္ဒာပသံသာသု ယထာသဘာဝံ ပဋိဇာနနနိဗ္ဗေဌနာနီတိ ဧဝံ တံတံပယောဇနာဓိဂမဟေတု ဥပါယော။ အာဃာတာဒီနံ ကရဏပဋိသေဓနာဒိအပဒေသေန အတ္ထကာမေဟိ တတော စိတ္တံ သာဓုကံ ရက္ခိတဗ္ဗန္တိ အယံ အာဏာရဟဿ ဓမ္မရာဇဿ အာဏတ္တီတိ။ အယံ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏဖလူပါယာဏတ္တိဝသေန ဆဗ္ဗိဓဓမ္မသန္ဒဿနလက္ခဏော ဒေသနာဟာရော နာမ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘အဿာဒါဒီနဝတာ, နိဿရဏမ္ပိ စ ဖလံ ဥပါယော စ၊
အာဏတ္တီ စ ဘဂဝတော, ယောဂီနံ ဒေသနာဟာရော’’တိ။
ဝိစယဟာရဝဏ္ဏနာ
ကပ္ပနာဘာဝေပိ ဝေါဟာရဝသေန, အနုဝါဒဝသေန စ ‘‘မမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိယမာဘာဝတော ဝိကပ္ပနတ္ထံ ဝါဂ္ဂဟဏံ။ တံဂုဏသမင်္ဂိတာယ, အဘိမုခီကရဏာယ စ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနံ။ အညဘာဝတော, ပဋိဝိရုဒ္ဓဘာဝတော စ ‘‘ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ, ဝဏ္ဏပဋိပက္ခတော, အဝဏ္ဏနီယတော စ ‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ, ဗျတ္တိဝသေန, ဝိတ္ထာရဝသေန စ ‘‘ဘာသေယျု’’န္တိ, ဓာရဏသဘာဝတော, အဓမ္မပဋိပက္ခတော စ ‘‘ဓမ္မဿာ’’တိ, ဒိဋ္ဌိသီလေဟိ သံဟတဘာဝတော, ကိလေသာနံ သံဃာတကရဏတော စ ‘‘သံဃဿာ’’တိ, ဝုတ္တပဋိနိဒ္ဒေသတော, ဝစနုပနျာသတော စ ‘‘တတြာ’’တိ, သမ္မုခီဘာဝတော, ပုထုဘာဝတော စ ‘‘တုမှေဟီ’’တိ, စိတ္တဿ ဟနနတော, အာရမ္မဏာဘိဃာတတော စ ‘‘အာဃာတော’’တိ, အာရမ္မဏေ သင်္ကောစဝုတ္တိယာ အနဘိမုခတာယ, အတုဋ္ဌာကာရတာယ စ ‘‘အပ္ပစ္စယော’’တိ, အာရမ္မဏစိန္တနတော, နိဿယတော စ ‘‘စေတသော’’တိ, အတ္ထဿ အသာဓနတော, အနု အနု အနတ္ထသာဓနတော စ ‘‘အနဘိရဒ္ဓီ’’တိ, ကာရဏာနရဟတ္တာ, သတ္ထုသာသနေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၁။) [သျ]ဌိတေဟိ ကာတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ စ ‘‘န ကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အဓိပ္ပေတတ္ထေ ပဝတ္တတာနိဒဿနေန, အတ္ထသော စ –
မမန္တိ သာမိနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗနာမပဒံ။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နိပါတပဒံ။ ဘိက္ခဝေတိ အာလပနနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒံ။ ပရေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒံ။ အဝဏ္ဏန္တိ ကမ္မနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒံ။ ဘာသေယျုန္တိ ကိရိယာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ အာချာတပဒံ။ ဓမ္မဿ, သံဃဿာတိ စ သာမိနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒံ။ တတြာတိ အာဓာရနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗနာမပဒံ။ တုမှေဟီတိ ကတ္တုနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗနာမပဒံ။ န-ဣတိ ပဋိသေဓနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နိပါတပဒံ။ အာဃာတော, အပ္ပစ္စယော, အနဘိရဒ္ဓီတိ စ ကမ္မနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒံ။ စေတသောတိ သာမိနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒံ။ ကရဏီယာတိ ကိရိယာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမပဒန္တိ။ ဧဝံ တဿ တဿ ပဒဿ ဝိသေသတာနိဒဿနေန, ဗျဉ္ဇနသော စ ဝိစယနံ ပဒဝိစယော။ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန သက္ကာယေဝ အဋ္ဌကထံ, တဿာ စ လီနတ္ထဝိဘာဝနံ အနုဂန္တွာ အယမတ္ထော ဝိညုနာ ဝိဘာဝေတုန္တိ န ဝိတ္ထာရယိမှ။
‘‘တတြ စေ တုမှေ အဿထ ကုပိတာ ဝါ အနတ္တမနာ ဝါ, အပိ နု တုမှေ ပရေသံ သုဘာသိတံ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇာနေယျာထာ’’တိ အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။ သတ္တာဓိဋ္ဌာနာ, အနေကာဓိဋ္ဌာနာ, ပရမတ္ထဝိသယာ, ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယာတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ပုစ္ဆာဝိစယနံ ပုစ္ဆာဝိစယော။ ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဧကံသဗျာကရဏံ, နိရဝသေသံ, သဥတ္တရံ, လောကိယန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗဿာပိ ဝိဿဇ္ဇနဿ ယထာရဟံ ဝိစယနံ ဝိဿဇ္ဇနာဝိစယော။
‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ…ပေ… န စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ ကရဏီယာ’’တိ ဣမာယ ပဌမဒေသနာယ ‘‘မမံ ဝါ…ပေ… တုမှံယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ အယံ ဒုတိယဒေသနာ သံသန္ဒတိ။ ကသ္မာ? ပဌမာယ မနောပဒေါသံ နိဝါရေတွာ ဒုတိယာယ တတ္ထာဒီနဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ တထာ ဣမာယ ဒုတိယဒေသနာယ ‘‘မမံ ဝါ…ပေ… အပိ နု တုမှေ ပရေသံ သုဘာသိတံ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇာနေယျာထာ’’တိ အယံ တတိယဒေသနာ သံသန္ဒတိ။ ကသ္မာ? ဒုတိယာယ တတ္ထာဒီနဝံ ဒဿေတွာ တတိယာယ ဝစနတ္ထသလ္လက္ခဏမတ္တေပိ အသမတ္ထဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ တထာ ဣမာယ တတိယဒေသနာယ ‘‘မမံ ဝါ…ပေ… န စ ပနေတံ အမှေသု သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ အယံ စတုတ္ထဒေသနာ သံသန္ဒတိ။ ကသ္မာ? တတိယာယ မနောပဒေါသံ သဗ္ဗထာ နိဝါရေတွာ စတုတ္ထာယ အဝဏ္ဏဋ္ဌာနေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရဿ ဒဿိတတ္တာတိ ဣမိနာ နယေန ပုဗ္ဗေန အပရံ သံသန္ဒိတွာ ဝိစယနံ ပုဗ္ဗာပရဝိစယော။ အဿာဒဝိစယာဒယော ဝုတ္တနယာဝ။ တေသံ လက္ခဏသန္ဒဿနမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၂။) [သျ]‘‘အပိ နု တုမှေ ပရေသံ သုဘာသိတံ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇာနေယျာထာ’’တိ ဣမာယ ပုစ္ဆာယ ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ အယံ ဝိဿဇ္ဇနာ သမေတိ။ ကုပိတော ဟိ နေဝ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာနံ န မာတာပိတူနံ န ပစ္စတ္ထိကာနံ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတဿ အတ္ထံ အာဇာနာတိ။ ‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တကံ…ပေ… တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိ ဣမာယ ပုစ္ဆာယ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိကာ အယံ ဝိဿဇ္ဇနာ သမေတိ။ ဘဂဝါ ဟိ အနုတ္တရေန ပါဏာတိပါတဝိရမဏာဒိဂုဏေန သမန္နာဂတော, တဉ္စ ခေါ သမာဓိံ, ပညဉ္စ ဥပနိဓာယ အပ္ပမတ္တကံ ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တကံ။ ‘‘ကတမေ စ တေ ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ’’တိအာဒိကာယ ပုစ္ဆာယ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိကာ ဝိဿဇ္ဇနာ သမေတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဂုဏာ ဟိ အညတြ တထာဂတာ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ ဒုရနုဗောဓာ သန္တာ ပဏီတာ အတက္ကာဝစရာ နိပုဏာ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာတိ ဣမိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနာယ ပုစ္ဆာနုရူပတာဝိစယနမေဝ ဣဓ သင်္ဂဟဂါထာယ အဘာဝတော အနုဂီတိဝိစယောတိ။ အယံ ပဒပဉှာဒိဧကာဒသဓမ္မဝိစယနလက္ခဏော ဝိစယဟာရော နာမ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘ယံ ပုစ္ဆိတဉ္စ ဝိဿဇ္ဇိတဉ္စာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၂)။
ယုတ္တိဟာရသံဝဏ္ဏနာ
မမန္တိ သာမိနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတိ သဘာဝနိရုတ္တိယာ တထာပယောဂဒိဿနတော, အဝဏ္ဏဿ စ တဒပေက္ခတ္တာ။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတိ နေပါတိကာနမနေကတ္ထတ္တာ, ဧတ္ထ စ နိယမာဘာဝတော။ ဘိက္ခဝေတိ အာမန္တနနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတိ တဒတ္ထေယေဝ ဧတဿ ပယောဂဿ ဒိဿနတော, ဒေသကဿ စ ပဋိဂ္ဂါဟကာပေက္ခတောတိ ဧဝမာဒိနာ ဗျဉ္ဇနတော စ –
သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အာဃာတာဒီနမကရဏံ တာဒိဘာဝါယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ယသ္မိံ သန္တာနေ အာဃာတာဒယော ဥပ္ပန္နာ, တန္နိမိတ္တကာ အန္တရာယာ တဿေဝ သမ္ပတ္တိဝိဗန္ဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ ကမ္မာနံ သန္တာနန္တရေသု အသင်္ကမနတော။ စိတ္တမဘိဘဝိတွာ ဥပ္ပန္နာ အာဃာတာဒယော သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတသလ္လက္ခဏေပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၃။) [သျ]အသမတ္ထတာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ ကောဓလောဘာနံ အန္ဓတမသဘာဝတော။ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျတော ဝေရမဏီ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပါမောဇ္ဇပါသံသာယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ သီလသမ္ပတ္တိယာ မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တေန ဂုဏေန တထာဂတဿ ဝဏ္ဏနာ ဧကဒေသဘူတာပိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏဂ္ဂဟဏာယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ အနညသာဓာရဏတ္တာ။ တဇ္ဇာအယောနိသောမနသိကာရပရိက္ခတာနိ အဓိဂမတက္ကနာနိ သဿတဝါဒါဒိအဘိနိဝေသာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ ကပ္ပနဇာလဿ အသမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ။ ဝေဒနာဒီနံ အနဝဗောဓေန ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ ဝဍ္ဎတီတိ ယုဇ္ဇတိ အဿာဒါနုပဿနာသဗ္ဘာဝတော, သတိ စ ဝေဒယိတဘာဝေ (ဝေဒယိတရာဂေ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၄၉) တတ္ထ အတ္တတ္တနိယဂါဟော, သဿတာဒိဂါဟော စ ဝိပရိပ္ဖန္ဒတီတိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏဿ သန္နိဟိတတ္တာ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ သမ္ဘဝတိ။ သဿတာဒိဝါဒေ ပညပေန္တာနံ, တဒနုစ္ဆဝိကဉ္စ ဝေဒနံ ဝေဒယန္တာနံ ဖဿော ဟေတူတိ ယုဇ္ဇတိ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏသင်္ဂတိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဆဖဿာယတနနိမိတ္တံ ဝဋ္ဋဿ အနုပစ္ဆေဒေါတိ ယုဇ္ဇတိ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယတ္ထင်္ဂမာဒိပဇာနနာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတိကသညံ အတိစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ယုဇ္ဇတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဘာဝတော။ ဣမာဟိယေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနံ အန္တောဇာလီကတဘာဝေါတိ ယုဇ္ဇတိ အကိရိယဝါဒါဒီနံ, ဣဿရဝါဒါဒီနဉ္စ တဒန္တောဂဓတ္တာ, တထာ စေဝ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတံ။ ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော တထာဂတဿ ကာယောတိ ယုဇ္ဇတိ ဘဂဝတော အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ဌတွာ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ယထာဘူတံ ဘာဝိတတ္တာ။ ကာယဿ ဘေဒါ ပရိနိဗ္ဗုတံ န ဒက္ခန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ ရူပါဒီသု ကဿစိပိ အနဝသေသတောတိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထတော စ သုတ္တေ ဗျဉ္ဇနတ္ထာနံ ယုတ္တိတာဝိဘာဝနလက္ခဏော ယုတ္တိဟာရော နာမ ယထာဟ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဟာရာနံ, ယာ ဘူမီ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၃)။
ပဒဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ
ဝဏ္ဏာရဟာဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏတာနာဒေယျဝစနတာဒိ ဝိပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏာရဟဝဏ္ဏသုဗ္ဗဏ္ဏတာသဒ္ဓေယျဝစနတာဒိ သမ္ပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ အာဃာတာဒယော နိရယာဒိဒုက္ခဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အာဃာတာဒီနမကရဏံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိယာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိ အရိယဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၄။) [သျ]သီလက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ, အရိယော သီလက္ခန္ဓော အရိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အရိယော သမာဓိက္ခန္ဓော အရိယဿ ပညာက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပ္ပကာရဉာဏံ ဒေသနာဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဒေသနာဉာဏံ ဝေနေယျာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗာယပိ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘာဝတော သာ ယထာရဟံ နဝဝိဓဿပိ ဘဝဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဘဝေါ ဇာတိယာ။ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ, သောကာဒီနဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝေဒနာနံ ယထာဘူတံ သမုဒယတ္ထင်္ဂမာဒိပဋိဝေဓနာ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဝေဓော ဟောတိ။ တတ္ထ အနုဗောဓော ပဋိဝေဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ပဋိဝေဓော စတုဗ္ဗိဓဿ သာမညဖလဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာဂဟဏံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပဒဋ္ဌာနံ, သင်္ခါရာ ဝိညာဏဿ။ ယာဝ ဝေဒနာ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနန္တိ နေတွာ တေသံ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယမာဂတနယေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာ ဥပါဒါနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ သဿတာဒိပညာပနံ ပရေသံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီဟိ ဝိမုခတာယ အသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒီနဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘အညတြ ဖဿာ’’တိအာဒီသု ဖဿော ဝေဒနာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဆ ဖဿာယတနာနိ ဖဿဿ, သကလဿ စ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ ယထာဘူတံ သမုဒယာဒိပဇာနနံ နိဗ္ဗိဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ, နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂဿာတိအာဒိနာ ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ နေတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတော ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒေါ သဗ္ဗညုတာယ ပဒဋ္ဌာနံ, တထာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ စာတိ။ အယံ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနဓမ္မာ, တေသဉ္စ ပဒဋ္ဌာနဓမ္မာတိ ယထာသမ္ဘဝံ ပဒဋ္ဌာနဓမ္မနိဒ္ဓါရဏလက္ခဏော ပဒဋ္ဌာနဟာရော နာမ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဇိနော, တဿ စ ဓမ္မဿ ယံ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၄)။
လက္ခဏဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒိဂ္ဂဟဏေန ကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယသာရမ္ဘပရဝမ္ဘနာဒီနံ သင်္ဂဟော ပဋိဃစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတာယ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အာနန္ဒာဒိဂ္ဂဟဏေန အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒါနံ သင်္ဂဟော လောဘစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတာယ ဧကလက္ခဏတ္တာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၅။) [သျ]တထာ အာဃာတဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဂန္ထနီဝရဏာနံ သင်္ဂဟော ကာယဂန္ထနီဝရဏလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အာနန္ဒဂ္ဂဟဏေန ဖဿာဒီနံ သင်္ဂဟော သင်္ခါရက္ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ သီလဂ္ဂဟဏေန အဓိစိတ္တာဓိပညာသိက္ခာနံ သင်္ဂဟော သိက္ခာလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဥပါဒါနာနံ သင်္ဂဟော ဥပါဒါနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ သင်္ဂဟော ဥပါဒါနက္ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ ဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန သမ္မသနုပဂါနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အာယတနာနံ, ဓာတူနဉ္စ သင်္ဂဟော အာယတနလက္ခဏေန, ဓာတုလက္ခဏေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန ဟေတုအာသဝေါဃယောဂနီဝရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော ဟေတာဒိလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ, တထာ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာဂ္ဂဟဏေနပိ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ ဖဿဂ္ဂဟဏေန သညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ သင်္ဂဟော ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေန, ခန္ဓလက္ခဏေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဆဖဿာယတနဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌခန္ဓာယတနဓာတိန္ဒြိယာဒီနံ သင်္ဂဟော ဖဿုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ, သမ္မသနီယဘာဝေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဘဝနေတ္တိဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဝဋ္ဋဟေတုဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ။ အယံ သုတ္တေ အနာဂတေပိ ဓမ္မေ ဧကလက္ခဏတာဒိနာ အာဂတေ ဝိယ နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏော လက္ခဏဟာရော နာမ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ, ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၅)။
စတုဗျူဟဟာရဝဏ္ဏနာ
မမန္တိ အနေရုတ္တပဒံ, တထာ ဝါတိ စ။ ဘိက္ခနသီလာ ဘိက္ခူ။ ပရေန္တိဝိရုဒ္ဓဘာဝမုပဂစ္ဆန္တီတိ ပရာ, အညတ္ထေ ပနေတံ အနေရုတ္တပဒန္တိ ဧဝမာဒိနာ နေရုတ္တံ, တံ ပန ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ, ‘‘မမ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာဝသေန, တဿာ လီနတ္ထဝိဘာဝနီဝသေန စ သုဝိညေယျတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။ ယေ တေ နိန္ဒာပသံသာဟိ သမ္မာကမ္ပိတစေတသာ မိစ္ဆာဇီဝတော အနောရတာ သဿတာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသိနော သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓေသု အပ္ပတိဋ္ဌိတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဂုဏရသဿာဒဝိမုခါ ဝေနေယျာ, တေ ကထံ နု ခေါ ယထာဝုတ္တဒေါသဝိနိမုတ္တာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၆။) [သျ]ဥဘယဟိတပရာ ဘဝေယျုန္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။ ဧဝမဓိပ္ပေတာ ပုဂ္ဂလာ, ဒေသနာဘာဇနဋ္ဌာနေ စ ဒဿိတာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနံ။
ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိ ပန ပဒသန္ဓိပဒတ္ထနိဒ္ဒေသနိက္ခေပသုတ္တဒေသနာသန္ဓိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ။ တတ္ထ ‘‘မမ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓောတိအာဒိနာ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒသန္ဓိ။ ‘‘မမ’’န္တိ ဝုတ္တဿ ဘဂဝတော ‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တေန ပရေဟိ ဥပဝဒိတေန အဂုဏေနသမ္ဗန္ဓောတိအာဒိနာ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒတ္ထသန္ဓိ။ ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ, ပရေ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိအာဒိဒေသနာ သုပ္ပိယေန ပရိဗ္ဗာဇကေန ဝုတ္တအဝဏ္ဏာနုသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တာ။ ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ, ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိအာဒိဒေသနာ ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေန ဝုတ္တဝဏ္ဏာနုသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တာ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ ဒုရနုဗောဓာ’’တိအာဒိဒေသနာ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တဝဏ္ဏာနုသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တာတိ ဧဝံ နာနာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ တံတဒနုသန္ဓီဟိ, ဧကာနုသန္ဓိကဿ စ ပုဗ္ဗာပရဘာဂေဟိ သမ္ဗန္ဓော နိဒ္ဒေသသန္ဓိ။ နိက္ခေပသန္ဓိ ပန စတုဗ္ဗိဓသုတ္တနိက္ခေပဝသေန။ သုတ္တသန္ဓိ စ တိဝိဓသုတ္တာနုသန္ဓိဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဧဝ ဝိစာရိတာ, အမှေဟိ စ ပုဗ္ဗေ သံဝဏ္ဏိတာ။ ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနာန္တရေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနံ ဒေသနာသန္ဓိ, သာ ပနေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… န စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ ကရဏီယာ’’တိ အယံ ဒေသနာ ‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ ဘိက္ခဝေ, ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩကန္တေယျုံ, တတြပိ ယော မနော ပဒူသေည, န မေ သော တေန သာသနကရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဣမာယ ဒေသနာယ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတိ။ ‘‘တုမှံယေဝဿ တေန အနန္တရာယော’’တိ အယံ ‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝ သတ္တာ ကမ္မဒါယာဒါ ကမ္မယောနီ ကမ္မဗန္ဓူ ကမ္မပဋိသရဏာ ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ, ယဒိဒံ ဟီနပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉-၂၉၇) ဣမာယ, ‘‘အပိ နု တုမှေ…ပေ… အာဇာနေယျာထာ’’တိ အယံ –
‘‘ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, ကုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတိ၊
အန္ဓံ တမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ ကောဓော သဟတေ နရ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၆၄၊ မဟာနိ။ ၅, ၁၅၆, ၁၉၅)၊ –
ဣမာယ, ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ, ပရေ ဝဏ္ဏံ…ပေ… န စေတသော ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တံ ကရဏီယ’’န္တိ အယံ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၇။) [သျ]အဓမ္မာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀), ‘‘ကုလ္လူပမံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ နိတ္ထရဏတ္ထာယ, နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀) စ ဣမာယ, ‘‘တတြ စေ တုမှေ…ပေ… တုမှံယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ အယံ –
‘‘လုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, လုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတိ၊
အန္ဓံ တမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ လောဘော သဟတေ နရ’’န္တိ။ (ဣတိဝု။ ၈၈၊ မဟာနိ။ ၅, ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၁၂၈) စ –
‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ, တဏှာဆဒနဆာဒိတာ၊
ပမတ္တဗန္ဓုနာဗဒ္ဓါ, မစ္ဆာဝ ကုမီနာမုခေ၊
ဇရာမရဏမနွေန္တိ, ဝစ္ဆော ခီရပကောဝ မာတရ’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၆၄၊ နေတ္တိ။ ၂၇, ၉၀၊ ပေဋကော။ ၁၄) စ –
ဣမာယ, ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတံ သီလမတ္တက’’န္တိ အယံ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယမ္ပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ယညော ပုရိမေဟိ ယညေဟိ အပ္ပဋ္ဌတရော စ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော စ မဟပ္ဖလတရော စ မဟာနိသံသတရော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၅၃) ဣမာယ ပဌမဇ္ဈာနဿ သီလတော မဟပ္ဖလမဟာနိသံသတရတာဝစနေန ဈာနတော သီလဿ အပ္ပဖလအပ္ပါနိသံသတရဘာဝဒီပနတော။
‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိဒေသနာ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော သီလဝါ အရိယသီလေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိဒေသနာယ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၄), ‘‘အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိဒေသနာ ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော’’တိအာဒိဒေသနာယ, (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇, ၈) ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တဓမ္မပဋိဝေဓေန ဟိ ဉာဏဿ ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝေါ ဝိညာယတိ။
‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိဒေသနာ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ, အသဿတော, သဿတော စ အသဿတော စ, နေဝသဿတော စ နာသဿတော စ, အန္တဝါ, အနန္တဝါ, အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ, နေဝန္တဝါ စ နာနန္တဝါ စ အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒိဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၂၇)။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၈။) [သျ]တထာ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ အပရန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိဒေသနာ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ …ပေ… အဘိဝဒန္တိ သညီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ။ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ အသညီ, သညီ စ အသညီ စ, နေဝသညီ စ နာသညီ စ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ။ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ သတော ဝါ ပန သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တိ, ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ဝါ ပနေကေ အဘိဝဒန္တီ’’န္တိအာဒိဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၂၁), ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယဉ္စ…ပေ… တထာဂတော’’တိအာဒိဒေသနာ ‘‘တဒိဒံ သင်္ခတံ ဩဠာရိကံ, အတ္ထိ ခေါ ပန သင်္ခါရာနံ နိရောဓော, အတ္ထေတန္တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ တဿ နိဿရဏဒဿာဝီ တထာဂတော တဒုပါတိဝတ္တော’’တိအာဒိဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၂၉), ‘‘တဒပိ တေသံ…ပေ… ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါ’’တိ အယံ ‘‘ဣဒံ တေသံ ဝတ အညတြေဝ သဒ္ဓါယ အညတြ ရုစိယာ အညတြ အနုဿဝါ အညတြ အာကာရပရိဝိတက္ကာ အညတြ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ပစ္စတ္တံယေဝ ဉာဏံ ဘဝိဿတိ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိယောဒါတ’န္တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ပစ္စတ္တံ ခေါ ပန ဘိက္ခဝေ, ဉာဏေ အသတိ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ ယဒပိ တေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏာ တတ္ထ ဉာဏဘာဝမတ္တမေဝ ပရိယောဒါပေန္တိ, တဒပိ တေသံ ဘဝတံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပါဒါနမက္ခာယတီ’’တိအာဒိဒေသနာယ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃), ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ အယံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော, ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ, ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ, တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၄၅), ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ဣမေ အာဝုသော ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ (ပရိယေသိတဗ္ဗံ) စ အာဒိဒေသနာယ, ‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဆန္နံ ဖဿာယတနာန’’န္တိအာဒိဒေသနာ ‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု နေဝ ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတိ, န သညံ, န သင်္ခါရေ, န ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတိ, သော ဧဝံ အသမနုပဿန္တော န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပါဒိယတိ, အနုပါဒိယံ န ပရိတဿတိ, အပရိတဿံ ပစ္စတ္တံယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတီ’’တိအာဒိဒေသနာယ, ‘‘သဗ္ဗေတေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိဒေသနာ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ, သဗ္ဗေတေ ဣမာနေဝ ပဉ္စ ကာယာနိ အဘိဝဒန္တိ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိအာဒိဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၂၆), ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ…ပေ… ဒေဝမနုဿာ’’တိ အယံ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၈၉။) [သျ]‘‘အစ္စီ ယထာ ဝါတဝေဂေန ခိတ္တာ (ဥပသိဝါတိ ဘဂဝါ),
အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခံ၊
ဧဝံ မုနီ နာမကာယာ ဝိမုတ္တော,
အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၈၀) –
အာဒိဒေသနာယ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတီတိ။ အယံ နေရုတ္တမဓိပ္ပါယဒေသနာနိဒါနပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓီနံ စတုန္နံ ဝိဘာဝနလက္ခဏော စတုဗျူဟဟာရော နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘နေရုတ္တမဓိပ္ပါယော’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၆)။
အာဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနမကရဏီယတာဝစနေန ခန္တိသောရစ္စာနုဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ခန္တိယာ သဒ္ဓါပညာပရာပကာရဒုက္ခသဟဂတာနံ သင်္ဂဟော, တထာ သောရစ္စေန သီလဿ။ သဒ္ဓါဒိဂ္ဂဟဏေန စ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိသကလဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ သီလဂ္ဂဟဏေန အဝိပ္ပဋိသာရာဒယော သဗ္ဗေပိ သီလာနိသံသဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန အပ္ပမာဒဝိဟာရော, တေန သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ အာဝတ္တတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တဓမ္မဂ္ဂဟဏေန မဟာဗောဓိပကိတ္တနံ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အာသဝက္ခယဉာဏံ, အာသဝက္ခယဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ မဟာဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တေန ဒသဗလာဒယော သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အာဝတ္တန္တိ။ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန တဏှာဝိဇ္ဇာနံ သင်္ဂဟော, တာဟိ အနမတဂ္ဂံ သံသာရဝဋ္ဋံ အာဝတ္တတိ။ ဝေဒနာနံ ယထာဘူတံ သမုဒယာဒိပဋိဝေဓနေန ဘဂဝတော ပရိညာတ္တယဝိသုဒ္ဓိ, တာယ ပညာပါရမိမုခေန သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန အယောနိသောမနသိကာရပရိဂ္ဂဟော, တေန စ နဝ အယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာဂ္ဂဟဏေန နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိအာဒိ သဿတာဒိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိဒဿနံ, တေန အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယံ အာဝတ္တတိ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ ယထာဘူတံ ပဇာနနေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသော, တေန သတ္တပိ ဝိသုဒ္ဓိယော အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော တထာဂတဿ ကာယော’’တိ တဏှာပဟာနံ ဝုတ္တံ, တေန ဘဂဝတော သကလသံကိလေသပ္ပဟာနံ အာဝတ္တတီတိ အယံ ဒေသနာယ ဂဟိတဓမ္မာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၀။) [သျ]သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန အာဝတ္တနလက္ခဏော အာဝတ္တဟာရော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ဧကမှိ ပဒဋ္ဌာနေ, ပရိယေသတိ သေသကံ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၇)။
ဝိဘတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာနန္ဒာဒယော အကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ အယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယေဟိ ပန ဓမ္မေဟိ အာဃာတာနန္ဒာဒီနံ အကရဏံ အပ္ပဝတ္တိ, တေ အဗျာပါဒါဒယော ကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု အာဃာတာဒယောကာမာဝစရာဝ, အဗျာပါဒါဒယော စတုဘူမကာ, တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ ကုသလာ ဝါ အဗျာကတာ ဝါ, တဿာ ဟိရောတ္တပ္ပါဒယော ဓမ္မာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကုသလာ သိယာ ကာမာဝစရာ, သိယာ လောကုတ္တရာ။ အဗျာကတာ လောကုတ္တရာဝ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာ သိယာ ကုသလာ, သိယာ အဗျာကတာ။ တတ္ထ ကုသလာနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ပဒဋ္ဌာနံ။ အဗျာကတာနံ မဂ္ဂဓမ္မာ, ဝိပဿနာ, အာဝဇ္ဇနာ ဝါ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု ကုသလာ လောကုတ္တရာဝ, အဗျာကတာ သိယာ ကာမာဝစရာ, သိယာ လောကုတ္တရာ, သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော အကုသလာဝ ကာမာဝစရာဝ, တာသံ အဝိသေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ အယောနိသောမနသိကာရော ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝိသေသတော ပန သန္တတိဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဧကတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂါဟော အတီတဇာတိအနုဿရဏတက္ကသဟိတော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓဘာဝဿ အဂ္ဂဟဏတော နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂါဟော တဇ္ဇာသမန္နာဟာရသဟိတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာ သိယာ ကုသလာ, သိယာ အကုသလာ, သိယာ အဗျာကတာ, သိယာ ကာမာဝစရာ, သိယာ ရူပါဝစရာ, သိယာ အရူပါဝစရာ, တာသံ ဖဿော ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝေဒနာနံ ယထာဘူတံ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိပဋိဝေဓနံ မဂ္ဂဉာဏံ, အနုပါဒါဝိမုတ္တိ စ ဖလဉာဏံ, တေသံ ‘‘အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ နေတဗ္ဗော။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိအာဒီသု အဝိဇ္ဇာတဏှာ အကုသလာ ကာမာဝစရာ, တာသု အဝိဇ္ဇာယ အာသဝါ, အယောနိသောမနသိကာရော ဧဝ ဝါ ပဒဋ္ဌာနံ။ တဏှာယ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘တဒပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၁။) [သျ]ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ ဖဿဿ ဝေဒနာယ ဝိယ ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန ဖဿာယတနာဒီနမ္ပိ ယထာရဟံ ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ နေတဗ္ဗောတိ အယံ သံကိလေသဓမ္မေ, ဝေါဒါနဓမ္မေ စ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော, ပဒဋ္ဌာနတော, ဘူမိတော စ ဝိဘဇနလက္ခဏော ဝိဘတ္တိဟာရော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ, ဘူမိဉ္စ ဝိဘဇ္ဇတေ အယံ ဟာရော’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၈)။
ပရိဝတ္တနဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနမကရဏံ ခန္တိသောရစ္စာနိ အနုဗြူဟေတွာ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလသိဒ္ဓိယာ ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိမာဝဟတိ။ အာဃာတာဒယော ပန ပဝတ္တိယမာနာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏတံ, ဒုက္ခသေယျံ, ဘောဂဟာနိံ, အကိတ္တိံ, ပရေဟိ ဒုရုပသင်္ကမနတဉ္စ နိပ္ဖါဒေန္တာ နိရယာဒီသု မဟာဒုက္ခမာဝဟန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကလျာဏံ ပရမ္ပရမာဝဟတိ။ ပါဏာတိပါတာဒိ ပန ဝိပ္ပဋိသာရာဒိအကလျာဏံ ပရမ္ပရမာဝဟတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဉာဏံ ဝေနေယျာနံ ယထာရဟံ ဝိဇ္ဇာဘိညာဒိဂုဏဝိသေသမာဝဟတိ သဗ္ဗညေယျဿ ယထာသဘာဝါဝဗောဓတော။ တထာ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသရဟိတံ ပန ဉာဏံ ဉေယျေသု သာဓာရဏဘာဝတော ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသေသံ နာဝဟတိ။ သဗ္ဗာပိ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ယထာရဟံ သဿတုစ္ဆေဒဘာဝတော အန္တဒွယဘူတာ သက္ကာယတီရံ နာတိဝတ္တန္တိ အနိယျာနိကသဘာဝတ္တာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပန သပရိက္ခာရာ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘူတာ သက္ကာယတီရမတိက္ကမ္မ ပါရံ ဂစ္ဆတိ နိယျာနိကသဘာဝတ္တာ။ ဝေဒနာနံ ယထာဘူတံ သမုဒယာဒိပဋိဝေဓနာ အနုပါဒါဝိမုတ္တိမာဝဟတိ မဂ္ဂဘာဝတော။ ဝေဒနာနံ ယထာဘူတံ သမုဒယာဒိအသမ္ပဋိဝေဓော သံသာရစာရကာဝရောဓမာဝဟတိ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝတော။ ဝေဒယိတသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကော သမ္မောဟော တဒဘိနန္ဒနမာဝဟတိ, ယထာဘူတာဝဗောဓော ပန တတ္ထ နိဗ္ဗေဓံ, ဝိရာဂဉ္စ အာဝဟတိ။ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ အယောနိသောမနသိကာရသဟိတာ တဏှာ အနေကဝိဟိတံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ပသာရေတိ။ ယထာဝုတ္တတဏှာသမုစ္ဆေဒေါ ပဌမမဂ္ဂေါ တံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ သင်္ကောစေတိ။ သဿတဝါဒါဒိပညာပနဿ ဖဿော ပစ္စယော အသတိ ဖဿေ တဒဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗဒ္ဓါနံ ဖဿာယတနာဒီနမနိရောဓနေန ဖဿာဒိအနိရောဓော သံသာရဒုက္ခဿ အနိဝတ္တိယေဝ ယာထာဝတော ဖဿာယတနာဒိပရိညာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဒဿနာနိ အတိဝတ္တတိ, တေသံ ပန တထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၂။) [သျ]အပရိညာ ဒိဋ္ဌိဒဿနံ နာတိဝတ္တတိ။ ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒေါ အာယတိံ အတ္တဘာဝဿ အနိဗ္ဗတ္တိယာ သံဝတ္တတိ, အသမုစ္ဆိန္နာယ ဘဝနေတ္တိယာ အနာဂတေ ဘဝပ္ပဗန္ဓော ပရိဝတ္တတိယေဝါတိ အယံ သုတ္တေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခတော ပရိဝတ္တနလက္ခဏော ပရိဝတ္တနဟာရော နာမ။ ကိမာဟ ‘‘ကုသလာကုသလေ ဓမ္မေ, နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဘာဝိတေ ပဟီနေ စာ’’တိအာဒိ။
ဝေဝစနဟာရဝဏ္ဏနာ
‘‘မမံ မမ မေ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘ဝါ ယဒိ စာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ သမဏာ တပဿိနော’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ပရေ အညေ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘အဝဏ္ဏံ အကိတ္တိံ နိန္ဒ’’န္တိ…ပေ… နံ။ ‘‘ဘာသေယျုံ ဘဏေယျုံ ကထေယျု’’န္တိ…ပေ… နံ။ ‘‘ဓမ္မဿ ဝိနယဿ သတ္ထုသာသနဿာ’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘သံဃဿ သမူဟဿ ဂဏဿာ’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘တတြ တတ္ထ တေသူ’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘တုမှေဟိ ဝေါ ဘဝန္တေဟီ’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘အာဃာတော ဒေါသော ဗျာပါဒေါ’’တိ…ပေ… နံ ‘‘အပ္ပစ္စယော ဒေါမနဿံ စေတသိကဒုက္ခ’’န္တိ…ပေ… နံ။ ‘‘စေတသော စိတ္တဿ မနသော’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘အနဘိရဒ္ဓိ ဗျာပတ္တိ မနောပဒေါသော’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘န နော အ မာ’’တိ…ပေ… နံ။ ‘‘ကရဏီယာ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယံ တဿ တဿ အတ္ထဿ တံတံပရိယာယသဒ္ဒယောဇနာလက္ခဏော ဝေဝစနဟာရော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝေဝစနာနိ ဗဟူနိ တု, သုတ္တေ ဝုတ္တာနိ ဧကဓမ္မဿာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၁၀)။
ပညတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတော ဝတ္ထုဝသေန ဒသဝိဓေန, ဧကူနဝီသတိဝိဓေန ဝါ ပညတ္တော။ အပစ္စယော ဥပဝိစာရဝသေန ဆဓာ ပညတ္တော။ အာနန္ဒော ပီတိအာဒိဝသေန ဝေဝစနေန နဝဓာ ပညတ္တော။ ပီတိ သာမညတော ပန ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စဓာ ပညတ္တော။ သောမနဿံ ဥပဝိစာရဝသေန ဆဓာ, သီလံ ဝါရိတ္တစာရိတ္တာဒိဝသေန အနေကဓာ, ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဉာဏံ စိတ္တုပ္ပါဒဝသေန စတုဓာ, ဒွါဒသဓာ ဝါ, ဝိသယဘေဒတော အနေကဓာ စ, ဒိဋ္ဌိသဿတာဒိဝသေန ဒွါသဋ္ဌိယာ ဘေဒေဟိ, တဒန္တောဂဓဝိဘာဂေန အနေကဓာ စ, ဝေဒနာ ဆဓာ, အဋ္ဌသတဓာ, အနေကဓာ စ, တဿာ သမုဒယော ပဉ္စဓာ, တထာ အတ္ထင်္ဂမောပိ, အဿာဒေါ ဒုဝိဓေန, အာဒီနဝေါ တိဝိဓေန, နိဿရဏံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၃။) [သျ]ဧကဓာ, စတုဓာ စ, အနုပါဒါဝိမုတ္တိ ဒုဝိဓေန, ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ဝိသယဘေဒေန စတုဓာ, အဋ္ဌဓာ စ, ‘‘တဏှာဂတာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ တဏှာ ဆဓာ, အဋ္ဌသတဓာ, အနေကဓာ စ, ဖဿော နိဿယဝသေန ဆဓာ, ဥပါဒါနံ စတုဓာ, ဘဝေါ ဒွိဓာ, အနေကဓာ စ, ဇာတိ ဝေဝစနဝသေန ဆဓာ, တထာ ဇရာ သတ္တဓာ, မရဏံ အဋ္ဌဓာ, နဝဓာ စ, သောကော ပဉ္စဓာ, ပရိဒေဝေါ ဆဓာ, ဒုက္ခံ စတုဓာ, တထာ ဒေါမနဿံ, ဥပါယာသော စတုဓာ ပညတ္တောတိ အယံ ပဘေဒပညတ္တိ, သမူဟပညတ္တိ စ။
‘‘သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ပဘဝပညတ္တိ, ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဒုက္ခဿ ပရိညာပညတ္တိ, သမုဒယဿ ပဟာနပညတ္တိ, နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တိ, မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။ ‘‘အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိသဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သင်္ဂဟပညတ္တိ။ ‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော’’တိအာဒိ ဒုဝိဓေန ပရိနိဗ္ဗာနပညတ္တီတိ ဧဝံ အာဃာတာဒီနံ ပဘဝပညတ္တိပရိညာပညတ္တိအာဒိဝသေန။ တထာ ‘‘အာဃာတော’’တိ ဗျာပါဒဿ ဝေဝစနပညတ္တိ။ ‘‘အပ္ပစ္စယော’’တိ ဒေါမနဿဿဝေဝစနပညတ္တီတိအာဒိဝသေန စ ပညတ္တိဘေဒေါ ဝိဘဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ အယံ ဧကေကဿ ဓမ္မဿ အနေကာဟိ ပညတ္တီဟိ ပညပေတဗ္ဗာကာရဝိဘာဝနလက္ခဏော ပညတ္တိဟာရော နာမ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ, ပဏ္ဏတ္တီဟိ ဝိဝိဓာဟိ ဒေသေတီ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၁၁)။
ဩတရဏဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟော, တထာ အနဘိရဒ္ဓိဂ္ဂဟဏေန။ အပ္ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟောတိ ဣဒံ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏံ။ တထာ အာဃာတာဒိဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာယတနံ, ဓမ္မဓာတု, ဒုက္ခသစ္စံ, သမုဒယသစ္စံ ဝါ ဂဟိတန္တိ ဣဒံ အာယတနမုခေန, ဓာတုမုခေန, သစ္စမုခေန စ ဩတရဏံ။ တထာ အာဃာတာဒီနံ သဟဇာတာ အဝိဇ္ဇာ ဟေတုသဟဇာတအညမညနိဿသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော, အသဟဇာတာ ပန အနန္တရနိရုဒ္ဓါ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ပစ္စယော။ အနနန္တရာ ပန ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော။ တဏှာဥပါဒါနာဒိ ဖဿာဒီနမ္ပိ တေသံ သဟဇာတာနံ, အသဟဇာတာနဉ္စ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကောစိ ပနေတ္ထ အဓိပတိဝသေန, ကောစိ ကမ္မဝသေန, ကောစိ အာဟာရဝသေန, ကောစိ ဣန္ဒြိယဝသေန, ကောစိ ဈာနဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၄။) [သျ]ကောစိ မဂ္ဂဝသေနာပိ ပစ္စယောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမုခေန ဩတရဏံ။ ဣမိနာဝ နယေန အာနန္ဒာဒီနမ္ပိ ခန္ဓာဒိမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။
တထာ သီလံ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရတိစေတနာ, အဗျာပါဒါဒိစေတသိကဓမ္မာ စ, ပါဏာတိပါတာဒယော စေတနာဝ, တေသံ, တဒုပကာရကဓမ္မာနဉ္စ လဇ္ဇာဒယာဒီနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနာဒီသု သင်္ဂဟတော ပုရိမနယေနေဝ ခန္ဓာဒိမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဉာဏဒိဋ္ဌိဝေဒနာအဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဂ္ဂဟဏေသုပိ။ နိဿရဏာနုပါဒါဝိမုတ္တိဂ္ဂဟဏေသု ပန အသင်္ခတဓာတုဝသေနပိ ဓာတုမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ, တထာ ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ဧတေန ဘဂဝတော သီလာဒယော ပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓာ, သတိပဋ္ဌာနာဒယော စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ပကာသိတာ ဟောန္တီတိ တံမုခေနပိ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ သဿတာဒိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာဒီပနေန အနိစ္စတာမုခေန ဩတရဏံ, တထာ ဧဝံဓမ္မတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမုခေန ဩတရဏံ။ အနိစ္စဿ ဒုက္ခာနတ္တဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတမုခေန, သုညတာမုခေန ဩတရဏံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိမုခေဟိ သုတ္တတ္ထဿ ဩတရဏလက္ခဏော ဩတရဏဟာရော နာမ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော စ ပဋိစ္စုပ္ပါဒေါ, ဣန္ဒြိယခန္ဓာ စ ဓာတုအာယတနာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၁၂)။
သောဓနဟာရဝဏ္ဏနာ
‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ, ပရေ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ဓမ္မဿ ဝါ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ သံဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ ‘‘တတြ တုမှေဟိ န အာဃာတော, န အပ္ပစ္စယော, န စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ ကရဏီယာ’’တိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ ဒုတိယနယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော, တထာ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကတမ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာ။ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ နော စ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ စေဝ ပဒသုဒ္ဓိ စ, အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။
တထာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကတမေ စ တေ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာ။ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကိမာဂမ္မာ’’တိအာဒိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၅။) [သျ]အာရမ္ဘပုစ္ဆာ။ ‘‘ယထာ သမာဟိတေ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ, နော စ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဣမေ ခေါ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ စ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ အာရမ္ဘာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပဒါရမ္ဘာနံ သောဓိတာသောဓိတဘာဝဝိစာရဏလက္ခဏော သောဓနဟာရော နာမ, ဝုတ္တမ္ပိ စ ‘‘ဝိဿဇ္ဇိတမှိ ပဉှေ, ဂါထာယံ ပုစ္ဆိတာယမာရဗ္ဘာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၁၃)။
အဓိဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ
‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ။ တမဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘မမံ ဝါ’’တိ။ ဓမ္မဿ ဝါ သံဃဿ ဝါတိ ပက္ခေပိ ဧသ နယော။ တထာ ‘‘သီလ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ။ တမဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိ။ ‘‘အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ, တမဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ, တထာ ‘‘ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ။ တမဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယထာဒေသိတမေဝ သာမညဝိသေသာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ အယံ သုတ္တာဂတာနံ ဓမ္မာနံ အဝိကပ္ပနာဝသေန ယထာဒေသိတမေဝ သာမညဝိသေသနိဒ္ဓါရဏလက္ခဏော အဓိဋ္ဌာနဟာရော နာမ, ယထာဟ ‘‘ဧကတ္တတာယ ဓမ္မာ, ယေပိ စ ဝေမတ္တတာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၁၄)။
ပရိက္ခာရဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနံ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒီနိ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) ဧကူနဝီသတိ အာဃာတဝတ္ထူနိ ဟေတု။ အာနန္ဒာဒီနံ အာရမ္မဏာဘိသိနေဟော ဟေတု။ သီလဿ ဟိရိဩတ္တပ္ပံ, အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စ ဟေတု။ ‘‘ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဓမ္မဿ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော ဟေတု။ ဝိသေသေန ပညာပါရမီ။ ဒိဋ္ဌီနံ အသပ္ပုရိသူပနိဿယော, အသဒ္ဓမ္မဿဝနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန အယောနိသောမနသိကာရော စ အဝိသေသေန ဟေတု။ ဝိသေသေန ပန သဿတဝါဒါဒီနံ အတီတဇာတိအနုဿရဏာဒိ ဟေတု။ ဝေဒနာနံ အဝိဇ္ဇာ, တဏှာ, ကမ္မာဒိဖဿော စ ဟေတု။ အနုပါဒါဝိမုတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေါ ဟေတု။ အညာဏဿ အယောနိသောမနသိကာရော ဟေတု။ တဏှာယ သံယောဇနိယေသု အဿာဒါနုပဿနာ ဟေတု။ ဖဿဿ သဠာယတနာနိ ဟေတု။ သဠာယတနဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၆။) [သျ]နာမရူပံ ဟေတု။ ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒဿ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာ ဟေတူတိ အယံ ပရိက္ခာရသင်္ခါတေ ဟေတုပစ္စယေ နိဒ္ဓါရေတွာ သံဝဏ္ဏနာလက္ခဏော ပရိက္ခာရဟာရော နာမ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ ဓမ္မံ, ဇနယန္တိပ္ပစ္စယာ ပရမ္ပရတော’’တိအာဒိ။
သမာရောပနဟာရဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနမကရဏီယတာဝစနေန ခန္တိသမ္ပဒါ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ သောရစ္စသမ္ပဒါ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဉာဏသမ္ပဒါ။ ‘‘အပရာမသတော စဿ ပစ္စတ္တညေဝ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ’’တိ, ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ စ ဧတေဟိ သမာဓိသမ္ပဒါယ သဒ္ဓိံ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဝသီဘာဝသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။ တတ္ထ ခန္တိသမ္ပဒါ ပဋိသင်္ခါနဗလသိဒ္ဓိတော သောရစ္စသမ္ပဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ, သောရစ္စသမ္ပဒါ ပန အတ္ထတော သီလမေဝ, သီလံ သမာဓိသမ္ပဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ။ သမာဓိ ဉာဏသမ္ပဒါယ ပဒဋ္ဌာနန္တိ အယံ ပဒဋ္ဌာနသမာရောပနာ။
ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနံ သီလဿ ပရိယာယဝိဘာဂဒဿနံ။ သဿတဝါဒါဒိဝိဘာဂဒဿနံ ပန ဒိဋ္ဌိယာ ပရိယာယဝစနန္တိ အယံ ဝေဝစနသမာရောပနာ။
သီလေန ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ, တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတိ။ သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, တဏှာသံကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတိ။ ပညာယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, အနုသယပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတီတိ အယံ ပဟာနသမာရောပနာ။
သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ ပဟာနတ္တယသိဒ္ဓိတောတိ အယံ ဘာဝနာသမာရောပနာ။ အယံ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနပဟာနဘာဝနာသမာရောပနဝိစာရဏလက္ခဏော သမာရောပနဟာရော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ မူလာ, ယေ စေကတ္ထာ ပကာသိတာ မုနိနာ’’တိအာဒိ, (နေတ္တိ။ ၄။၁၆) အယံ သောဠသဟာရယောဇနာ။
သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၇။) [သျ]ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ
နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနမကရဏဝစနေန တဏှာဝိဇ္ဇာသင်္ကောစော ဒဿိတော။ သတိ ဟိ အတ္တတ္တနိယဝတ္ထူသု သိနေဟေ, သမ္မောဟေ စ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနာ အာဃာတော ဇာယတိ, နာသတိ။ တထာ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိဝစနေဟိ ‘‘ပစ္စတ္တညေဝ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ, အနုပါဒါဝိမုတ္တော, ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိဝစနေဟိ စ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တာသံ ပန ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာဒိပဒေဟိ, ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိအာဒိပဒေဟိ စ သရူပတောပိ ဒဿိတာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ ရူပဓမ္မာ, အရူပဓမ္မာ စ အဓိဋ္ဌာနံ။ ယထာက္ကမံ သမထော စ ဝိပဿနာ စ ပဋိပက္ခော, တေသံ ပန စေတောဝိမုတ္တိ, ပညာဝိမုတ္တိ စ ဖလံ။ တတ္ထ တဏှာ သမုဒယသစ္စံ, တဏှာဝိဇ္ဇာ ဝါ, တဒဓိဋ္ဌာနဘူတာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ, တေသမပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ သမထဝိပဿနာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ, စတုသစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တဏှာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာသာဌေယျမာနာတိမာနမဒပမာဒပါပိစ္ဆတာပါပမိတ္တတာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပါဒိဝသေန သဗ္ဗောပိ အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနပိ ဝိပရီတမနသိကာရကောဓုပနာဟမက္ခပဠာသဣဿာမစ္ဆရိယသာရမ္ဘ ဒေါဝစဿတာ ဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘဝဒိဋ္ဌာဒိဝသေန။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ပန အမာယာအသာဌေယျာဒိဝသေန, အဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန စ သဗ္ဗောပိ ကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ, ဝိပဿနာပက္ခိယာနဉ္စ အနိစ္စသညာဒီနံ ဝသေနာတိ အယံ တဏှာဝိဇ္ဇာဟိ သံကိလေသပက္ခံ သုတ္တတ္ထံ သမထဝိပဿနာဟိ စ ဝေါဒါနပက္ခံ စတုသစ္စယောဇနမုခေန နယနလက္ခဏဿ နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယဿ ဘူမိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တဏှဉ္စ အဝိဇ္ဇမ္ပိ စ, သမထေန ဝိပဿနာယ ယော နေတီ’’တိအာဒိ။
တိပုက္ခလနယဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာဒီနမကရဏဝစနေန အဒေါသသိဒ္ဓိ, တထာ ပါဏာတိပါတဖရုသဝါစာဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေနာပိ။ အာနန္ဒာဒီနမကရဏဝစနေန ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၈။) [သျ]အလောဘသိဒ္ဓိ, တထာ အဗြဟ္မစရိယတော ပဋိဝိရတိဝစနေနာပိ။ အဒိန္နာဒါနာဒီဟိ ပန ပဋိဝိရတိဝစနေန တဒုဘယသိဒ္ဓိ။ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ အမောဟသိဒ္ဓိ။ ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ တပ္ပဋိပက္ခတော အာဃာတာဒီနမကရဏဝစနေန စ တီဏိ ကုသလမူလာနိ သိဒ္ဓါနိယေဝ ဟောန္တိ။ တတ္ထ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ တိဝိဓဒုစ္စရိတသံကိလေသမလဝိသမာကုသလသညာဝိတက္ကပဉ္စာဒိဝသေန သဗ္ဗောပိ အကုသလပက္ခော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတဝေါဒါနသမကုသလသညာဝိတက္ကပညာသဒ္ဓမ္မသမာဓိ- ဝိမောက္ခမုခဝိမောက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗောပိ ကုသလပက္ခော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စာယံ သစ္စယောဇနာ – လောဘော သမုဒယသစ္စံ, သဗ္ဗာနိ ဝါ ကုသလာကုသလမူလာနိ, တေဟိ ပန နိဗ္ဗတ္တာ တေသမဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ, တေသမပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ ဝိမောက္ခာဒိကာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ။ အယံ အကုသလမူလေဟိ သံကိလေသပက္ခံ, ကုသလမူလေဟိ စ ဝေါဒါနပက္ခံ စတုသစ္စယောဇနမုခေန နယနလက္ခဏဿ တိပုက္ခလနယဿ ဘူမိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘ယော အကုသလေ သမူလေဟိ,
နေတိ ကုသလေ စ ကုသလမူလေဟီ’’တိအာဒိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၁၈)၊
သီဟဝိက္ကီဠိတနယဝဏ္ဏနာ
အာဃာတာနန္ဒာဒီနမကရဏ-ဝစနေန သတိသိဒ္ဓိ။ မိစ္ဆာဇီဝါပဋိဝိရတိဝစနေန ဝီရိယသိဒ္ဓိ။ ဝီရိယေန ဟိ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကေ ဝိနောဒေတိ, ဝီရိယသာဓနဉ္စ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန သတိသိဒ္ဓိ။ သတိယာ ဟိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တတ္ထ စ အာဒီနဝါနိသံသေ သလ္လက္ခေတွာ သာဝဇ္ဇံ ပဟာယ အနဝဇ္ဇံ သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘နိယျာတနပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိပညာသိဒ္ဓိ။ ပညဝါ ဟိ ယထာဘူတာဝဗောဓော သမာဟိတော စ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။
တထာ ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော, ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ, ဧကန္တသုခီ အတ္တာ, ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော’’တိ စ ဧဝမာဒီဟိ အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော။ ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၉၉။) [သျ]သမပ္ပိတော’’တိအာဒိနာ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော။ သဗ္ဗေဟေဝ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနပဒေဟိ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသောတိ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ သိဒ္ဓါ ဟောန္တိ, တေသံ ပဋိပက္ခတော စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနေဝ။ တတ္ထ စတူဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။ ကထံ ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ, တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတောပိ။ တေသု ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္ထဒိဋ္ဌိကော သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္ထဒိဋ္ဌိကော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရသင်္ခါတေန ဝီရိယဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဓမတိ။ တတိယော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္ထဒိဋ္ဌိကော သမာဓိဗလေန သမာဟိတဘာဝတော သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝံ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝိစိတ္တတ္တာ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လတ္ထဒိဋ္ဌိကော စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ စတူဟိ စေတ္ထ ဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃယောဂဂန္ထအဂတိတဏှုပ္ပါဒုပါဒါနသတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိအပရိညာဒိဝသေန သဗ္ဗောပိ အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဈာနဝိဟာရာဓိဋ္ဌာနသုခဘာဂိယဓမ္မအပ္ပမညာသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန သဗ္ဗောပိ ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စာယံ သစ္စယောဇနာ – သုဘသညာသုခသညာဟိ, စတူဟိပိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ, တေသမဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ, တေသမပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ သတိပဋ္ဌာနာဒိကာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ။ အယံ ဝိပလ္လာသေဟိ သံကိလေသပက္ခံ, သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီဟိ ဝေါဒါနပက္ခံ စတုသစ္စယောဇနမုခေန နယနလက္ခဏဿ သီဟဝိက္ကီဠိတနယဿ ဘူမိ, ယထာဟ ‘‘ယော နေတိ ဝိပလ္လာသေဟိ, ကိလေသေ ဣန္ဒြိယေဟိ သဒ္ဓမ္မေ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၁၉)။
ဒိသာလောစနအင်္ကုသနယဒွယဝဏ္ဏနာ
ဣတိ တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရနယဒွယမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယတ္တယဒိသာဘူတဓမ္မာနံ သမာလောစနမေဝ ဒိသာလောစနနယော။ တေသံ သမာနယနမေဝ အင်္ကုသနယော။ တသ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၅၀၀။) [သျ]ယထာဝုတ္တနယေန အတ္ထနယာနံ ဒိသာဘူတဓမ္မသမာလောကနနယနဝသေန တမ္ပိ နယဒွယံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝေယျာကရဏေသု ဟိ ယေ, ကုသလာကုသလာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၄။၂၀)။ အယံ ပဉ္စနယယောဇနာ။
ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာသနပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
ဣဒံ ပန သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သာသနပဋ္ဌာနေ သံကိလေသဝါသနာသေက္ခဘာဂိယံ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိသံကိလေသာနံ သီလာဒိပုညကိရိယဿ, အသေက္ခသီလာဒိက္ခန္ဓဿ စ ဝိဘတ္တတ္တာ, သံကိလေသဝါသနာနိဗ္ဗေဓာသေက္ခဘာဂိယမေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တတ္ထာနံ သေက္ခသီလက္ခန္ဓာဒိကဿ စ ဝိဘတ္တတ္တာ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ပန သာသနပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရံ သတ္တဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏဉေယျံ ဒဿနဘာဝနံ သကဝစနပရဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယာဝိဿဇ္ဇနီယံ ကမ္မဝိပါကံ ကုသလာကုသလံ အနုညာတပဋိက္ခိတ္တံ ဘဝေါ စ လောကိယလောကုတ္တရာဒီနမတ္ထာနံ ဣဓ ဝိဘတ္တတ္တာတိ။ အယံ သာသနပဋ္ဌာနယောဇနာ။
ပကရဏနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထဝိဘာဝနာ။
ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။
Comments
Post a Comment