ဒီဃနိကာယေ
သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ
(ဒုတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၂။ သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ရာဇာမစ္စကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၀။ ဣဒါနိ သာမညဖလသုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော အနုပ္ပတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ…ပေ… သုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာတိ အနုက္ကမေန ပဒဝဏ္ဏနာ, ပဒံ ပဒံ ပတိ အနုက္ကမေန ဝဏ္ဏနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဉှိ, ဥတ္တာနံ ဝါ ပဒမညတြ ဝဏ္ဏနာပိ ‘‘အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ’’တိပိ ပဌန္တိ, ပုဗ္ဗေ အဝဏ္ဏိတပဒဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂဇနပဒဋ္ဌာနဝိသေသသမ္ပဒါဒိယောဂတော ပဓာနဘာဝေန ရာဇူဟိ ဂဟိတဋ္ဌေန ဧဝံနာမကံ, န ပန နာမမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ နနု မဟာဝဂ္ဂေ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ အာဂတော ဧသ ပုရောဟိတော ဧဝ, န ရာဇာ, ကသ္မာ သော ရာဇသဒ္ဒဝစနီယဘာဝေန ဂဟိတောတိ? မဟာဂေါဝိန္ဒေန ပုရောဟိတေန ပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ စေတံ ရေဏုနာ နာမ မဂဓရာဇေန ပရိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ဧဝံ ဝုတ္တံ, န ပန သော ရာဇသဒ္ဒဝစနီယဘာဝေန ဂဟိတော တဿ ရာဇာဘာဝတော။ မဟာဂေါဝိန္ဒပရိဂ္ဂဟိတဘာဝကိတ္တနဉှိ တဒါ ရေဏုရညာ ပရိဂ္ဂဟိတဘာဝူပလက္ခဏံ။ သော ဟိ တဿ သဗ္ဗကိစ္စကာရကော ပုရောဟိတော, ဣဒမ္ပိ စ လောကေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂။) [သျ]သမုဒါစိဏ္ဏံ ‘‘ရာဇကမ္မပသုတေန ကတမ္ပိ ရညာ ကတ’’န္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မန္ဓာတုရညာ စေဝ မဟာဂေါဝိန္ဒံ ဗောဓိသတ္တံ ပုရောဟိတမာဏာပေတွာ ရေဏုရညာ စ အညေဟိ စ ရာဇူဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ရာဇဂဟန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘မဟာဂေါဝိန္ဒော’’တိ မဟာနုဘာဝေါ ဧကော ပုရာတနော ရာဇာတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ရာဇဓာနီဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဂယှတီတိ ဟိ ဂဟံ, ရာဇူနံ, ရာဇူဟိ ဝါ ဂဟန္တိ ရာဇဂဟံ။ နဂရသဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။
အညေပေတ္ထ ပကာရေတိ နဂရမာပနေန ရညာ ကာရိတသဗ္ဗဂေဟတ္တာ ရာဇဂဟံ, ဂိဇ္ဈကူဋာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဗ္ဗတေဟိ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ပဗ္ဗတရာဇေဟိ ပရိက္ခိတ္တဂေဟသဒိသန္တိပိ ရာဇဂဟံ, သမ္ပန္နဘဝနတာယ ရာဇမာနံ ဂေဟန္တိပိ ရာဇဂဟံ, သုသံဝိဟိတာရက္ခတာယ အနတ္ထာဝဟိတုကာမေန ဥပဂတာနံ ပဋိရာဇူနံ ဂဟံ ဂဟဏဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ, ရာဇူဟိ ဒိသွာ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ တေသံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ, အာရာမရာမဏေယျတာဒီဟိ ရာဇတိ, နိဝါသသုခတာဒိနာ စ သတ္တေဟိ မမတ္တဝသေန ဂယှတိ ပရိဂ္ဂယှတီတိပိ ရာဇဂဟန္တိ ဧဒိသေ ပကာရေ။ နာမမတ္တမေဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ သော ပန ပဒေသော ဝိသေသဋ္ဌာနဘာဝေန ဥဠာရသတ္တပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓကာလေ, စက္ကဝတ္တိကာလေ စာ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ အညဒါပိ ကဒါစိ သမ္ဘဝတော, ‘‘နဂရံ ဟောတီ’’တိ စ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမေဝ မနုဿာဝါသဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သေသကာလေ သုညံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ ယက္ခာနံ။ ဝသနဝနန္တိ အာပါနဘူမိဘူတံ ဥပဝနံ။
အဝိသေသေနာတိ ဝိဟာရဘာဝသာမညေန, သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓံ ဝိသေသပရာမသနမန္တရေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ, (အ။ နိ။ ၅။၁၀၁၊ ပါစိ။ ၁၄၇၊ ပရိ။ ၄၄၁) ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, (ဓ။ သ။ ၁၆၀) မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၇၁, ၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇, ၄၅၉, ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉, ၃၁၅၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂) သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉) သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓေန ဝိသေသပရာမသနေန ယထာက္ကမံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃။) [သျ]ဣရိယာပထဝိဟာရာဒိဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနံ, န ဧဝမိဒံ, ဣဒံ ပန တထာ ဝိသေသပရာမသနမန္တရေန အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ။
သတိပိ စ ဝုတ္တနယေန အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနေ ဣဓ ဣရိယာပထသင်္ခါတဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနမေဝ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ကသ္မာ ပန သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓဿ ဝိသေသပရာမသနဿာဘာဝေပိ ဣဓ ဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနံ သမ္ဘဝတီတိ? ဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနဿ သဒ္ဒန္တရသင်္ခါတဝိသေသဝစနဿ အဘာဝတော ဧဝ။ ဝိသေသဝစနေ ဟိ အသတိ ဝိသေသမိစ္ဆတာ ဝိသေသော ပယောဇိတဗ္ဗောတိ။ အပိစ ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနဿ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ တထာဒီပနမေဝ သမ္ဘဝတီတိ။ ကသ္မာ စာယမတ္ထော သိဒ္ဓေါတိ? ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီနမ္ပိ သာဓာရဏတော။ ကဒါစိပိ ဟိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိနာ န ဘဝတိ တမန္တရေန အတ္တဘာဝပရိဟရဏာဘာဝတောတိ။
ဣရိယနံ ပဝတ္တနံ ဣရိယာ, ကာယိကကိရိယာ, တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ပထောတိ ဣရိယာပထော, ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော။ န ဟိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိအဝတ္ထာဟိ ဝိနာ ကဉ္စိ ကာယိကံ ကိရိယံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကာ, တသ္မာ သော တာယ ပဝတ္တနုပါယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန, ဝိဟရဏမတ္တံ ဝါ တန္တိ ဝိဟာရော, သော ဧဝ ဝိဟာရော တထာ, အတ္ထတော ပနေသ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိအာကာရပ္ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓောဝ။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော, တတ္ထ ဗဟုလံ ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကေ ဘဝေါတိ အတ္ထော, ယော ဝါ တတ္ထ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ, တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဒိဗ္ဗော, အဘိညာဘိနီဟာရာဒိဝသေန ဝါ မဟာဂတိကတ္တာ ဒိဗ္ဗော, သောဝ ဝိဟာရော, ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟော ဝါ ဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော, မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနာနိ။ နေတ္တိယံ [နေတ္တိ။ ၈၆ (အတ္ထတော သမာနံ)] ပန စတဿော အာရုပ္ပသမာပတ္တိယော အာနေဉ္ဇဝိဟာရာတိ ဝိသုံ ဝုတ္တံ, တံ ပန မေတ္တာဇ္ဈာနာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝိယ တာသံ ဘာဝနာဝိသေသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟသာမညတော တာပိ ‘‘ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ’’ တွေဝ ဝုတ္တာ။ ဗြဟ္မာနံ, ဗြဟ္မဘူတာ ဝါ ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ, မေတ္တာဇ္ဈာနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာ ဥတ္တမာ, အနညသာဓာရဏတ္တာ ဝါ အရိယာနံ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ, စတဿောပိ ဖလသမာပတ္တိယော။ ဣဓ ပန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ, တဗ္ဗသေန ပဝတ္တာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄။) [သျ]အပ္ပမညာယော, စတုတ္ထဇ္ဈာနိကအဂ္ဂဖလသမာပတ္တိ စ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရာ။
အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ တာသမေကတော အပ္ပဝတ္တတ္တာ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ သမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ, ဘာဝလောပေနာယံ ဘာဝပ္ပဓာနေန ဝါ နိဒ္ဒေသော။ ဘဂဝါ ဟိ လောဘဒေါသမောဟုဿန္နေ လောကေ သကပဋိပတ္တိယာ ဝေနေယျာနံ ဝိနယနတ္ထံ တံ တံ ဝိဟာရေ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တထာ ဟိ ယဒါ သတ္တာ ကာမေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အလောဘကုသလမူလုပ္ပါဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိမုပ္ပါဒေတွာ ကာမေသု ဝိရဇ္ဇေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ဣဿရိယတ္ထံ သတ္တေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တဒါ ဗြဟ္မဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အဒေါသကုသလမူလုပ္ပါဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိမုပ္ပါဒေတွာ အဒေါသေန ဒေါသံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဝဒန္တိ, တဒါ အရိယဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အမောဟကုသလမူလုပ္ပါဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိမုပ္ပါဒေတွာ အမောဟေန မောဟံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ, ဣရိယာပထဝိဟာရေန စ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပန’’န္တိ။
‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တသံဝဏ္ဏနာယ ဂုဏဒဿနံ, တသ္မာတိ အတ္ထော, ယထာဝုတ္တတ္ထသမတ္ထနံ ဝါ။ တေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ ဝဒမာနော ပန ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆေဒနတ္ထဇောတကော, ‘‘ဟရတီ’’တိ ဧတဿ စ နေတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထောတိ ဉာပေတိ ‘‘ဌိတောပီ’’တိအာဒိနာ ဝိစ္ဆေဒနယနာကာရေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ သတိ တတ္ထ ကဿ ကေန ဝိစ္ဆိန္ဒနံ, ကထံ ကဿ နယနန္တိ အန္တောလီနစောဒနံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒီတိ အယမ္ပိ သမ္ဗန္ဓော ဥပပန္နော ဟောတိ။ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနေဝ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ, တထာပိ ဥပါဒိန္နကဿ နာမ သရီရဿ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရိပတန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, အပတမာနံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော, နာနာသမာပတ္တီဟိ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅။) [သျ]ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတိ, သတ္တာနံ, အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ သုခံ ဟရတိ, တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဝိဟရတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဝတွာ ဗုဒ္ဓါနမနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ပုန ‘‘အမ္ဗဝနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒမဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ ဘဂဝတော။ တဿာတိ ရာဇဂဟသင်္ခါတဿ ဂေါစရဂါမဿ။ ယဿ သမီပဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဘုမ္မဝစနံ ပဝတ္တတိ, သောပိ တဿ သမီပဝသေန ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘ရာဇဂဟသမီပေ အမ္ဗဝနေ’’တိ ဣမိနာ။ သမီပတ္ထေတိ အမ္ဗဝနဿ သမီပတ္ထေ။ ဧတန္တိ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဝစနံ။ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဓာရဝစနံ။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ဘုမ္မံ, အာဓာရော, တဒေဝ ဝစနံ တထာ, ဘုမ္မေ ပဝတ္တံ ဝါ ဝစနံ ဝိဘတ္တိ ဘုမ္မဝစနံ, တေန ယုတ္တံ တထာ, သတ္တမီဝိဘတ္တိယုတ္တပဒန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာမံ ဘဂဝါ အမ္ဗဝနေယေဝ ဝိဟရတိ။ တဿမီပတ္တာ ပန ဂေါစရဂါမဒဿနတ္ထံ ဘုမ္မဝစနဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိပိ ဝုတ္တံ ယထာ တံ ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဂါဝေါ စရန္တိ, ကူပေ ဂဂ္ဂကုလ’’န္တိ စာတိ။ အနေနေဝ ယဒိ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ, အထ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အမ္ဗဝနေ’’တိ။ ယဒိ စ အမ္ဗဝနေ, ဧဝမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ။ န ဟိ ‘‘ပါဋလိပုတ္တေ ပါသာဒေ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဣဓ အဓိကရဏာဓိကရဏဿ အဘာဝတော အဓိကရဏဿ ဒွယနိဒ္ဒေသော ယုတ္တော သိယာတိ စောဒနာ အနဝကာသာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုမာရဘတော ဧဝ ကောမာရဘစ္စော သကတ္ထဝုတ္တိပစ္စယေန, နိရုတ္တိနယေန ဝါ ယထာ ‘‘ဘိသဂ္ဂမေဝ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ခန္ဓကပါဠိဝသေန တဒတ္ထံ သာဓေတိ။ ကသ္မာ စ အမ္ဗဝနံ ဇီဝကသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂေန မူလတော ပဋ္ဌာယ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဒေါသာဘိသန္နန္တိ ဝါတပိတ္တာဒိဝသေန ဥဿန္နဒေါသံ။ ဝိရေစေတွာတိ ဒေါသပ္ပကောပတော ဝိဝေစေတွာ။ သိဝေယျကံ ဒုဿယုဂန္တိ သိဝိရဋ္ဌေ ဇာတံ မဟဂ္ဃံ ဒုဿယုဂံ။ ဒိဝသဿ ဒွတ္တိက္ခတ္တုန္တိ ဧကဿေဝ ဒိဝသဿ ဒွိဝါရေ ဝါ တိဝါရေ ဝါ ဘာဂေ, ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ, ဧကသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ဒွိဝါရံ ဝါ တိဝါရံ ဝါတိ အတ္ထော။ တမ္ဗပဋ္ဋဝဏ္ဏေနာတိ တမ္ဗလောဟပဋ္ဋဝဏ္ဏေန။ သစီဝရဘတ္တေနာတိ စီဝရေန, ဘတ္တေန စ။ ‘‘တံ သန္ဓာယာ’’တိ ဣမိနာ န ဘဂဝါ အမ္ဗဝနမတ္တေယေဝ ဝိဟရတိ, အထ ခေါ ဧဝံ ကတေ ဝိဟာရေ။ သော ပန တဒဓိကရဏတာယ ဝိသုံ အဓိကရဏဘာဝေန န ဝုတ္တောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆။) [သျ]သန္ဓာယဘာသိတမတ္ထံ ဒဿေတိ။ သာမညေ ဟိ သတိ သန္ဓာယဘာသိတနိဒ္ဓါရဏံ။
အဍ္ဎေန တေဠသ အဍ္ဎတေဠသ။ တာဒိသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ အဍ္ဎော ပနေတ္ထ သတဿေဝ။ ယေန ဟိ ပယုတ္တော တဗ္ဘာဂဝါစကော အဍ္ဎသဒ္ဒေါ, သော စ ခေါ ပဏ္ဏာသာဝ, တသ္မာ ပညာသာယ ဦနာနိ တေဠသ ဘိက္ခုသတာနီတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘အဍ္ဎသတေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဍ္ဎမေဝ သတံ သတဿ ဝါ အဍ္ဎံ တထာ။
ရာဇတီတိ အတ္တနော ဣဿရိယသမ္ပတ္တိယာ ဒိဗ္ဗတိ သောဘတိ စ။ ရဉ္ဇေတီတိ ဒါနာဒိနာ, သဿမေဓာဒိနာ စ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ရမေတိ, အတ္တနိ ဝါ ရာဂံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိကပ္ပနတ္ထော။ ဇနပဒဝါစိနော ပုထုဝစနပရတ္တာ ‘‘မဂဓာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဇနပ္ပဒါပဒေသေန ဝါ တဗ္ဗာသိကာနံ ဂဟိတတ္တာ။ ရညောတိ ပိတု ဗိမ္ဗိသာရရညော။ သသတိ ဟိံသတီတိ သတ္တု, ဝေရီ, အဇာတောယေဝ သတ္တု အဇာတသတ္တု။ ‘‘နေမိတ္တကေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝစနေန စ အဇာတဿ တဿ သတ္တုဘာဝေါ န တာဝ ဟောတိ, သတ္တုဘာဝဿ ပန တထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝံ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတိ။ အဇာတဿေဝ ပန တဿ ‘‘ရညော လောဟိတံ ပိဝေယျ’’န္တိ ဒေဝိယာ ဒေါဟဠဿ ပဝတ္တတ္တာ အဇာတောယေဝေသ ရညော သတ္တူတိပိ ဝဒန္တိ။
‘‘တသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ, သမတ္ထေတိ စ။ ဒေါဟဠောတိ အဘိလာသော။ ဘာရိယေတိ ဂရုကေ, အညေသံ အသက္ကုဏေယျေ ဝါ။ အသက္ကောန္တီတိ အသက္ကုဏမာနာ။ အကထေန္တီတိ အကထယမာနာ သမာနာ။ နိဗန္ဓိတွာတိ ဝစသာ ဗန္ဓိတွာ။ သုဝဏ္ဏသတ္ထကေနာတိ သုဝဏ္ဏမယေန သတ္ထကေန, ဃနသုဝဏ္ဏကတေနာတိ အတ္ထော။ အယောမယဉှိ ရညော သရီရံ ဥပနေတုံ အယုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ သုဝဏ္ဏပရိက္ခတေန ဝါ အယောမယသတ္ထေနာတိ အတ္ထေပိ အယမေဝါဓိပ္ပါယော။ ဗာဟုံ ဖာလာပေတွာတိ လောဟိတသိရာဝေဓဝသေန ဗာဟုံ ဖာလာပေတွာ။ ကေဝလဿ လောဟိတဿ ဂဗ္ဘိနိယာ ဒုဇ္ဇီရဘာဝတော ဥဒကေန သမ္ဘိန္ဒိတွာ ပါယေသိ။ ဟညိဿတီတိ ဟညိဿတေ, အာယတိံ ဟနီယတေတိ အတ္ထော။ နေမိတ္တကာနံ ဝစနံ တထံ ဝါ သိယာ, ဝိတထံ ဝါတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ပုတ္တောတိ ဝါ ဓီတာတိ ဝါ န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိနာ အညမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေတွာ နိဝါရေသိ။ ရညော ဘာဝေါ ရဇ္ဇံ, ရဇ္ဇဿ သမီပေ ပဝတ္တတီတိ ဩပရဇ္ဇံ, ဌာနန္တရံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇။) [သျ]မဟာတိ မဟတီ။ သမာသေ ဝိယ ဟိ ဝါကျေပိ မဟန္တသဒ္ဒဿ မဟာဒေသော။ ဓုရာတိ ဂဏဿ ဓုရဘူတာ, ဓောရယှာ ဇေဋ္ဌကာတိ အတ္ထော။ ဓုရံ နီဟရာမီတိ ဂဏဓုရမာဝဟာမိ, ဂဏဗန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သော န သက္ကာ’’တိအာဒိနာ ပုန စိန္တနာကာရံ ဒဿေတိ။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေနာတိ အဟိမေခလိကကုမာရဝဏ္ဏဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနာ။ တေနာတိ အပ္ပါယုကဘာဝေန။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ တေန ဟီတိ ဝါ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကုမာရံ…ပေ… ဥယျောဇေသီ’’တိ။ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော, ဣမိနာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ခေါတိအာဒီဟိပိ ခန္ဓကပါဠိယေဝ (စူဠဝ။ ၃၃၉)။
ပေါတ္ထနိယန္တိ ဆုရိကံ။ ယံ ‘‘နခရ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ, ဒိဝါ ဒိဝသေတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၀) ဒိဝသဿပိ ဒိဝါ။ သာမျတ္ထေ ဟေတံ ဘုမ္မဝစနံ ‘‘ဒိဝါ ဒိဝသဿာ’’တိ အညတ္ထ ဒဿနတော။ ဒိဝဿ ဒိဝသေတိပိ ဝဋ္ဋတိ အကာရန္တဿပိ ဒိဝသဒ္ဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ နေပါတိကမ္ပိ ဒိဝါသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ, မဇ္ဈနှိကဝေလာယန္တိ အတ္ထော။ သာ ဟိ ဒိဝသဿ ဝိသေသော ဒိဝသောတိ။ ‘‘ဘီတော’’တိအာဒိ ပရိယာယော, ကာယထမ္ဘနေန ဝါ ဘီတော။ ဟဒယမံသစလနေန ဥဗ္ဗိဂ္ဂေါ။ ‘‘ဇာနေယျုံ ဝါ, မာ ဝါ’’တိ ပရိသင်္ကာယ ဥဿင်္ကီ။ ဉာတေ သတိ အတ္တနော အာဂစ္ဆမာနဘယဝသေန ဥတြသ္တော။ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ ဒေဝဒတ္တေန ဝုတ္တာကာရံ ဝိပ္ပကာရန္တိ အပကာရံ အနုပကာရံ, ဝိပရီတကိစ္စံ ဝါ။ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူတိ ဒေဝဒတ္တပရိသံ သန္ဓာယာဟ။
အစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အပနယနဝသေန ဝိလုမ္ပိတွာ။ ရဇ္ဇေနာတိ ဝိဇိတေန။ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ‘‘ရဇ္ဇ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ, ရာဇဘာဝေန ဝါ။
မနသော အတ္ထော ဣစ္ဆာ မနောရထော ရ-ကာရာဂမံ, တ-ကာရလောပဉ္စ ကတွာ, စိတ္တဿ ဝါ နာနာရမ္မဏေသု ဝိဗ္ဘမကရဏတော မနသော ရထော ဣဝ မနောရထော, မနော ဧဝ ရထော ဝိယာတိ ဝါ မနောရထောတိပိ နေရုတ္တိကာ ဝဒန္တိ။ သုကိစ္စကာရိမှီတိ သုကိစ္စကာရီ အမှိ။ အဝမာနန္တိ အဝမညနံ အနာဒရံ။ မူလဃစ္စန္တိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနံ သန္ဓာယာဟ, ဘာဝနပုံသကမေတံ။ ရာဇကုလာနံ ကိရ သတ္ထေန ဃာတနံ ရာဇူနမနာစိဏ္ဏံ, တသ္မာ သော ‘‘နနု ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တာပနဂေဟံ နာမ ဥဏှဂဟာပနဂေဟံ, တံ ပန ဓူမေနေဝ အစ္ဆိန္နာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓူမဃရ’’န္တိ။ ကမ္မကရဏတ္ထာယာတိ တာပန ကမ္မကရဏတ္ထမေဝ။ ကေနစိ ဆာဒိတတ္တာ ဥစ္စော အင်္ဂေါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈။) [သျ]ဥစ္စင်္ဂေါ, ယဿ ကဿစိ ဂဟဏတ္ထံ ပဋိစ္ဆန္နော ဥန္နတင်္ဂေါတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စင်္ဂံ ကတွာ ပဝိသိတုံ မာ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ’’တိပိ ပါဌော, ဧဝံ သတိ မဇ္ဈိမင်္ဂေါဝ, ဥစ္ဆင်္ဂေ ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ ကတွာတိ အတ္ထော။ မောဠိယန္တိ စူဠာယံ ‘‘ဆေတွာန မောဠိံ ဝရဂန္ဓဝါသိတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၅၅၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘မောဠိံ ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ စတုမဓုရေနာတိ သပ္ပိသက္ကရမဓုနာဠိကေရသ္နေဟသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ မဓုရေဟိ အဘိသင်္ခတပါနဝိသေသေနာတိ ဝဒန္တိ, တံ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တပါဠိယာ (မ။ နိ။ ၁။၄၇၃) န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဒဓိ စ မဓု စ သပ္ပိ စ ဖာဏိတဉ္စ ဧကဇ္ဈံ သံသဋ္ဌ’’န္တိ, (မ။ နိ။ ၁။၄၈၅) တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဓိ စ မဓု စာတိ သုပရိသုဒ္ဓံ ဒဓိ စ သုမဓုရံ မဓု စ။ ဧကဇ္ဈံ သံသဋ္ဌန္တိ ဧကတော ကတွာ မိဿိတံ အာလုဠိတံ။ တဿ တန္တိ တဿ တံ စတုမဓုရဘေသဇ္ဇံ ပိဝတော’’တိ ‘‘အတ္တုပက္ကမေန မရဏံ န ယုတ္တ’’န္တိ မနသိ ကတွာ ရာဇာ တဿာ သရီရံ လေဟိတွာ ယာပေတိ။ န ဟိ အရိယာ အတ္တာနံ ဝိနိပါတေန္တိ။
မဂ္ဂဖလသုခေနာတိ မဂ္ဂဖလသုခဝတာ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသုခူပသဉှိတေန စင်္ကမေန ယာပေတီတိ အတ္ထော။ ဟာရေဿာမီတိ အပနေဿာမိ။ ဝီတစ္စိတေဟီတိ ဝိဂတအစ္စိတေဟိ ဇာလဝိဂတေဟိ သုဒ္ဓင်္ဂါရေဟိ။ ကေနစိ သညတ္တောတိ ကေနစိ သမ္မာ ဉာပိတော, ဩဝဒိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဿုကရဏတ္ထာယာတိ မဿုဝိသောဓနတ္ထာယ။ မနံ ကရောထာတိ ယထာ ရညော မနံ ဟောတိ, တထာ ကရောထ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဘဝေ။ စေတိယင်္ဂဏေတိ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇနဋ္ဌာနဘူတေ စေတိယဿ ဘူမိတလေ။ နိသဇ္ဇနတ္ထာယာတိ ဘိက္ခုသံဃဿ နိသီဒနတ္ထာယ။ ပညတ္တကဋသာရကန္တိ ပညပေတဗ္ဗဥတ္တမကိလဉ္ဇံ။ တထာဝိဓော ကိလဉ္ဇော ဟိ ‘‘ကဋသာရကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ကမ္မဒွယဿ။ တံ ပန မနောပဒေါသဝသေနေဝ တေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ –
‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ, မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊
မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ, စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၉၀)၊
ပရိစာရကောတိ သဟာယကော။ အဘေဒေပိ ဘေဒမိဝ ဝေါဟာရော လောကေ ပါကဋောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ဧကာယပိ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉။) [သျ]ဥပ္ပါဒကိရိယာယ ဣဓ ဘေဒဝေါဟာရော, ပဋိသန္ဓိဝသေန ဟုတွာ, ပဝတ္တိဝသေန နိဗ္ဗတ္တီတိ ဝါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ, ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝါ ပဝတ္တနသင်္ခါတံ သာတိသယနိဗ္ဗတ္တနံ ဉာပေတုံ ဧကာယေဝ ကိရိယာ ပဒဒွယေန ဝုတ္တာ။ တထာဝစနဉှိ ပဋိသန္ဓိဝသေန နိဗ္ဗတ္တနေယေဝ ဒိဿတိ ‘‘မက္ကဋကော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅) ကဏ္ဋကော နာမ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တိ, (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) မဏ္ဍူကော နာမ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဒွိန္နံ ဝါ ပဒါနံ ဘာဝတ္ထမပေက္ခိတွာ ‘‘ယက္ခော’’တိအာဒီသု သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ကတံ ပုရိမာယ ပစ္ဆိမဝိသေသနတော, ပရိစာရကဿ…ပေ… ယက္ခဿ ဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော, ဟေတွတ္ထေ ဝါ ဧတ္ထ တွာ-သဒ္ဒေါ ယက္ခဿ ဘာဝတော ပဝတ္တနဟေတူတိ။ အဿ ပန ရညော မဟာပုညဿပိ သမာနဿ တတ္ထ ဗဟုလံ နိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗတာယ စိရပရိစိတနိကန္တိ ဝသေန တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တံ ဒိဝသမေဝါတိ ရညော မရဏဒိဝသေယေဝ။ ခေါဘေတွာတိ ပုတ္တသ္နေဟဿ ဗလဝဘာဝတော, တံသဟဇာတပီတိ ဝေဂဿ စ သဝိပ္ဖါရတာယ တံ သမုဋ္ဌာနရူပဓမ္မေဟိ ဖရဏဝသေန သကလသရီရံ အာလောဠေတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသီ’’တိ။ ပိတုဂုဏန္တိ ပိတုနော အတ္တနိ သိနေဟဂုဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မယိ ဇာတေပီ’’တိအာဒိ။ ဝိဿဇ္ဇေထ ဝိဿဇ္ဇေထာတိ တုရိတဝသေန, သောကဝသေန စ ဝုတ္တံ။
အနုဋ္ဌုဘိတွာတိ အဆဍ္ဍေတွာ။
နာဠာဂိရိဟတ္ထိံ မုဉ္စာပေတွာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော, တေန ‘‘အဘိမာရကပုရိသပေသေနာဒိပ္ပကာရေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရတ္တယံ ပစ္စာမသတိ, ကတ္ထစိ ပန သော န ဒိဋ္ဌော။ ပဉ္စ ဝတ္ထူနီတိ ‘‘သာဓု ဘန္တေ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ အာရညိကာ အဿူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝိနယေ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ။ ယာစိတွာတိ ဧတ္ထ ယာစနံ ဝိယ ကတွာတိ အတ္ထော။ န ဟိ သော ပဋိပဇ္ဇိတုကာမော ယာစတီတိ အယမတ္ထော ဝိနယေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၀) ဝုတ္တောယေဝ။ သညာပေဿာမီတိ စိန္တေတွာ သံဃဘေဒံ ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒဉ္စ တဿ အနိက္ခိတ္တဓုရတာဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, သော ပန အကတေပိ သံဃဘေဒေ တေဟိ သညာပေတိယေဝ။ ဥဏှလောဟိတန္တိ ဗလဝသောကသမုဋ္ဌိတံ ဥဏှဘူတံ လောဟိတံ။ မဟာနိရယေတိ အဝီစိနိရယေ။ ဝိတ္ထာရကထာနယောတိ အဇာတသတ္တုပသာဒနာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာယ ကထာယ နယမတ္တံ။ ကသ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀။) [သျ]ပနေတ္ထ သာ န ဝုတ္တာ, နနု သင်္ဂီတိကထာ ဝိယ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၄၃) အာဂတာပိ သာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စောဒနာယ အာဟ ‘‘အာဂတတ္တာ ပန သဗ္ဗံ န ဝုတ္တ’’န္တိ, ခန္ဓကေ အာဂတတ္တာ, ကိဉ္စိမတ္တဿ စ ဝစနက္ကမဿ ဝုတ္တတ္တာ န ဧတ္ထ ကောစိ ဝိရောဓောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ယထာနုသန္ဓိနာ နိဂမနံ။
ကောသလရညောတိ ပသေနဒိကောသလဿ ပိတု မဟာကောသလရညော။ နနု ဝိဒေဟဿ ရညော ဓီတာ ဝေဒေဟီတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘န ဝိဒေဟရညော’’တိ ဣမိနာ။ အထ ကေနဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာဓိဝစနမေတ’’န္တိ, ပဏ္ဍိတဝေဝစနံ, ပဏ္ဍိတနာမန္တိ ဝါ အတ္ထော။ အယံ ပန ပဒတ္ထော ကေန နိဗ္ဗစနေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတြာယ’’န္တိအာဒိ။ ဝိဒန္တီတိ ဇာနန္တိ။ ဝေဒေနာတိ ကရဏဘူတေန ဉာဏေန။ ‘‘ဤဟတီ’’တိ ဧတဿ ပဝတ္တတီတိပိ အတ္ထော ဋီကာယံ ဝုတ္တော။ ဝေဒေဟီတိ ဣဓ နဒါဒိဂဏောတိ အာဟ ‘‘ဝေဒေဟိယာ’’တိ။
သောယေဝ အဟော တဒဟော, သတ္တမီဝစနေန ပန ‘‘တဒဟူ’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒိဝသေ။ ဥပသဒ္ဒေန ဝိသိဋ္ဌော ဝသသဒ္ဒေါ ဥပဝသနေယေဝ, န ဝသနမတ္တေ, ဥပဝသနဉ္စ သမာဒါနမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သီလေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သီလေနာတိ သာသနေ အရိယုပေါသထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနသနေနာတိ အဘုဉ္ဇနမတ္တသင်္ခါတံ ဗာဟိရုပေါသထံ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အနိယမတ္ထော, တေန ဧကစ္စံ မနောဒုစ္စရိတံ, ဒုဿီလျာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဂေါပါလကုပေါသထော အဘိဇ္ဈာသဟဂတဿ စိတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တော, နိဂဏ္ဌုပေါသထော မောသဝဇ္ဇာဒိဝသေန။ ယထာဟ ဝိသာခုပေါသထေ ‘‘သော တေန အဘိဇ္ဈာသဟဂတေန စေတသာ ဒိဝသံ အတိနာမေတီ’’တိ, (အ။ နိ။ ၃။၇၁) ‘‘ဣတိ ယသ္မိံ သမယေ သစ္စေ သမာဒပေတဗ္ဗာ, မုသာဝါဒေ တသ္မိံ သမယေ သမာဒပေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) စ အာဒိ။
ဧဝံ အဓိပ္ပေတတ္ထာနုရူပံ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန နိဗ္ဗစနာနုရူပံ အဓိပ္ပေတတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထသဒ္ဒေ။ သမာနသဒ္ဒဝစနီယာနံ အနေကပ္ပဘေဒါနံ အတ္ထာနမုဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော သမာနသဒ္ဒဝစနီယေသု ဝါ အတ္ထေသု အဓိပ္ပေတဿေဝ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အနေကတ္ထဒဿနဉှိ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏတ္ထမေဝ။ နနု စ ‘‘အတ္ထမတ္တံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီ’’တိအာဒိနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁။) [သျ]အတ္ထုဒ္ဓါရေ စောဒနာ, သောဓနာ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ အပိစ ဝိသေသသဒ္ဒဿ အဝါစကဘာဝတော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဒိဝိသယောပိ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ သာမညရူပေါ ဧဝ, အထ ကသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဒိဝိသေသဝိသယော ဝုတ္တောတိ? သစ္စမေတံ, အယံ ပနတ္ထော တာဒိသံ သဒ္ဒသာမညမနာဒိယိတွာ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ဘဝတ္ထဒဿနဝသေနေဝ ဝုတ္တောတိ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သီလဒိဋ္ဌိဝသေန (သီလသုဒ္ဓိဝသေန ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၀) ဥပေတေဟိ သမဂ္ဂေဟိ ဝသီယတိ န ဥဋ္ဌီယတီတိ ဥပေါသထော, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ သမာဒါနဝသေန, အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါ ဥပေစ္စ အရိယဝါသာဒိအတ္ထာယ ဝသိတဗ္ဗော အာဝသိတဗ္ဗောတိ ဥပေါသထော, သီလံ။ အနသနာဒိဝသေန ဥပေစ္စ ဝသိတဗ္ဗော အနုဝသိတဗ္ဗောတိ ဥပေါသထော, ဝတသမာဒါနသင်္ခါတော ဥပဝါသော။ နဝမဟတ္ထိကုလပရိယာပန္နေ ဟတ္ထိနာဂေ ကိဉ္စိ ကိရိယမနပေက္ခိတွာ တံကုလသမ္ဘူတတာမတ္တံ ပတိ ရုဠှိဝသေနေဝ ဥပေါသထောတိ သမညာ, တသ္မာ တတ္ထ နာမပညတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရယော ဥပဂန္တွာ ဥသေတိ ဒါဟေတီတိ ဥပေါသထော, ဥသသဒ္ဒေါ ဒါဟေတိပိ သဒ္ဒဝိဒူ ဝဒန္တိ။ ဒိဝသေ ပန ဥပေါသထ သဒ္ဒပဝတ္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာယေဝ။ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါဖဂ္ဂူ’’တိအာဒီသု သုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗသော ကိလေသမလာဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓဿ။ ဝေတိ နိပါတမတ္တံ, ဗျတ္တန္တိ ဝါ အတ္ထော။ သဒါတိ နိစ္စကာလမ္ပိ။ ဖဂ္ဂူတိ ဖဂ္ဂုဏီနက္ခတ္တမေဝ ယုတ္တံ ဘဝတိ, နိရုတ္တိနယေန စေတဿ သိဒ္ဓိ။ ယဿ ဟိ သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ဖဂ္ဂုဏမာသေ ဥတ္တရဖဂ္ဂုဏီယုတ္တဒိဝသေ တိတ္ထနှာနံ ကရောန္တဿ သံဝစ္ဆရမ္ပိ ကတပါပပဝါဟနံ ဟောတီတိ လဒ္ဓိ။ တတော တံ ဝိဝေစေတုံ ဣဒံ မဇ္ဈိမာဂမာဝရေ မူလပဏ္ဏာသကေ ဝတ္ထသုတ္တေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါတိ ယထာဝုတ္တကိလေသမလသုဒ္ဓိယာ ပရိသုဒ္ဓဿ ဥပေါသထင်္ဂါနိ, ဝတသမာဒါနာနိ စ အသမာဒိယတောပိ နိစ္စကာလံ ဥပေါသထဝါသော ဧဝ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီသု ‘‘အဘိက္ခုကော အာဝါသော န ဂန္တဗ္ဗော’’တိ နီဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပဝသိတဗ္ဗဒိဝသောတိ ဥပဝသနကရဏဒိဝသော, အဓိကရဏေ ဝါ တဗ္ဗသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနိဗ္ဗစနေန သမေတိ။ အန္တောဂဓာဝဓာရဏေန, အညတ္ထာပေါဟနေန စ နိဝါရဏံ သန္ဓာယ ‘‘သေသဒွယနိဝါရဏတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပန္နရသေ’’တိ ပဒမာရဗ္ဘ ဒိဝသဝသေန ယထာဝုတ္တနိဗ္ဗစနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂။) [သျ]ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စဒသန္နံ တိထီနံ ပူရဏဝသေန ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဟိ ဒိဝသော ဝုတ္တော။
‘‘တာနိ ဧတ္ထ သန္တီ’’တိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ နနွေတာနိ အညတ္ထာပိ သန္တီတိ စောဒနာ သိယာတိ တံ နိဝါရေတုံ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနေန ဗဟုသော, အတိသယတော ဝါ ဧတ္ထ တဒ္ဓိတဝိသယော ပယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ စာတုမာသီ, စာတုမာသိနီတိ စ ပစ္စယဝိသေသေန ဣတ္ထိလိင်္ဂေယေဝ ပရိယာယဝစနံ။ ပရိယောသာနဘူတာတိ စ ပူရဏဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ တာယ သဟေဝ စတုမာသပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ဣဓာတိ ပါဠိယံ။ တီဟိ အာကာရေဟိ ပူရေတီတိ ပုဏ္ဏာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘မာသပုဏ္ဏတာယာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တဒါ ကတ္တိကမာသဿ ပုဏ္ဏတာယ မာသပုဏ္ဏတာ။ ပုရိမပုဏ္ဏမိတော ဟိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရာ ပုဏ္ဏမီ, တာဝ ဧကော မာသောတိ တတ္ထ ဝေါဟာရော။ ဝဿာနဿ ဥတုနော ပုဏ္ဏတာယ ဥတုပုဏ္ဏတာ။ ကတ္တိကမာသလက္ခိတဿ သံဝစ္ဆရဿ ပုဏ္ဏတာယ သံဝစ္ဆရပုဏ္ဏတာ။ ပုရိမကတ္တိကမာသတော ပဘုတိ ယာဝ အပရကတ္တိကမာသော, တာဝ ဧကော ကတ္တိကသံဝစ္ဆရောတိ ဧဝံ သံဝစ္ဆရပုဏ္ဏတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကိကာနံ မတေန ပန မာသဝသေန သံဝစ္ဆရသမညာ လက္ခိတာ။ တထာ စ လက္ခဏံ ဂရုသင်္ကန္တိဝသေန။ ဝုတ္တဉှိ ဇောတိသတ္ထေ –
‘‘နက္ခတ္တေန သဟောဒယ-မတ္ထံ ယာတိ သူရမန္တိ၊
တဿ သင်္ကံ တတြ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝဿံ မာသကမေနေဝါ’’တိ။
မိနီယတိ ဒိဝသော ဧတေနာတိ မာ။ တဿ ဟိ ဂတိယာ ဒိဝသော မိနိတဗ္ဗော ‘‘ပါဋိပဒေါ ဒုတိယာ, တတိယာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထ ပုဏ္ဏောတိ ဧတိဿာ ရတ္တိယာ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏော။ စန္ဒဿ ဟိ သောဠသမော ဘာဂေါ ‘‘ကလာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဒါ စ စန္ဒော သဗ္ဗာသမ္ပိ သောဠသန္နံ ကလာနံ ဝသေန ပရိပုဏ္ဏော ဟုတွာ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ’’တိ ပဒါနိ ဒိဝသဝသေန ဝုတ္တာနိ, ‘‘ကောမုဒိယာ’’တိအာဒီနိ တဒေကဒေသရတ္တိဝသေန။
ကသ္မာ ပန ရာဇာ အမစ္စပရိဝုတော နိသိန္နော, န ဧကကောဝါတိ စောဒနာယ သောဓနာလေသံ ဒဿေတုံ ပါဠိပဒတ္ထမေဝ အဝတွာ ‘‘ဧဝရူပါယာ’’တိအာဒီနိပိ ဝဒတိ။ ဧတေဟိ စာယံ သောဓနာလေသော ဒဿိတော ‘‘ဧဝံ ရုစိယမာနာယ ရတ္တိယာ တဒါ ပဝတ္တတ္တာ တထာ ပရိဝုတော နိသိန္နော’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃။) [သျ]ဓောဝိယမာနဒိသာဘာဂါယာတိ ဧတ္ထာပိ ဝိယသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ရဇတဝိမာနနိစ္ဆရိတေဟီတိ ရဇတဝိမာနတော နိက္ခန္တေဟိ, ရဇတဝိမာနပ္ပဘာယ ဝါ ဝိပ္ဖုရိတေဟိ။ ‘‘ဝိသရော’’တိ ဣဒံ မုတ္တာဝဠိအာဒီနမ္ပိ ဝိသေသနပဒံ။ အဗ္ဘံ ဓူမော ရဇော ရာဟူတိ ဣမေ စတ္တာရော ဥပက္ကိလေသာ ပါဠိနယေန (အ။ နိ။ ၄။၅၀၊ ပါစိ။ ၄၄၇)။ ရာဇာမစ္စေဟီတိ ရာဇကုလသမုဒါဂတေဟိ အမစ္စေဟိ။ အထ ဝါ အနုယုတ္တကရာဇူဟိ စေဝ အမစ္စေဟိ စာတိ အတ္ထော။ ကဉ္စနာသနေတိ သီဟာသနေ။ ‘‘ရညံ တု ဟေမမာသနံ, သီဟာသနမထော ဝါဠဗီဇနိတ္ထီ စ စာမရ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ နိသိန္နောတိ နိသီဒနမတ္တေ စောဒနာ။ ဧတ န္တိ ကန္ဒနံ, ပဗောဓနံ ဝါ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ဟေတုနာ။ နက္ခတ္တ န္တိ ကတ္တိကာနက္ခတ္တဆဏံ။ သမ္မာ ဃောသိတဗ္ဗံ ဧတရဟိ နက္ခတ္တန္တိ သံဃုဋ္ဌံ။ ပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမေဟိ လာဇေန, ပုဏ္ဏဃဋေဟိ စ ပဋိမဏ္ဍိတံ ဃရေသု ဒွါရံ ယဿ တဒေတံ နဂရံ ပဉ္စ…ပေ… ဒွါရံ။ ဓဇော ဝဋော။ ပဋာကော ပဋ္ဋောတိ သီဟဠိယာ ဝဒန္တိ။ တဒါ ကိရ ပဒီပုဇ္ဇလနသီသေန ကတနက္ခတ္တံ။ တထာ ဟိ ဥမ္မာဒန္တိဇာတကာဒီသုပိ (ဇာ။ ၂။၁၈။၅၇) ကတ္တိကမာသေ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သမုဇ္ဇလိတဒီပမာလာလင်္ကတသဗ္ဗဒိသာဘာဂ’’န္တိ။ ဝီထိ နာမ ရထိကာ မဟာမဂ္ဂေါ။ ရစ္ဆာ နာမ အနိဗ္ဗိဒ္ဓါ ခုဒ္ဒကမဂ္ဂေါ။ တတ္ထ တတ္ထ နိသိန္နဝသေန သမာနဘာဂေန ပါဋိယေက္ကံ နက္ခတ္တကီဠံ အနုဘဝမာနေန သမဘိကိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဧဝံ ဝတွာပိ တတ္ထေဝ ဣတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတန္တိ အတ္ထော။
ဥဒါနံ ဥဒါဟာရောတိ အတ္ထတော ဧကံ။ မာနန္တိ မာနပတ္တံ ကတ္တုဘူတံ။ ဆဍ္ဍနဝသေန အဝသေကော။ သောတဝသေန ဩဃော။ ပီတိဝစနန္တိ ပီတိသမုဋ္ဌာနဝစနံ ကမ္မဘူတံ။ ဟဒယန္တိ စိတ္တံ ကတ္တုဘူတံ။ ဂဟေတုန္တိ ဗဟိ အနိစ္ဆရဏဝသေန ဂဏှိတုံ, ဟဒယန္တောယေဝ ဌပေတုံ န သက္ကောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဓိကံ ဟုတွာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဝစနံ ပဋိဂ္ဂါဟက နိရပေက္ခံ ကေဝလံ ဥဠာရာယ ပီတိယာ ဝသေန သရသတော သဟသာဝ မုခတော နိစ္ဆရတိ, တဒေဝိဓ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ။
ဒေါသေဟိ ဣတာ ဂတာ အပဂတာတိ ဒေါသိနာ တ-ကာရဿ န-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ကိလေသေ ဇိတော ဝိဇိတာဝီတိ ဇိနော’’တိ အာဟ ‘‘ဒေါသာပဂတာ’’တိ။ ယဒိပိ သုတ္တေ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄။) [သျ]န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? အဗ္ဘာ ဘိက္ခဝေ…ပေ… မဟိကာ။ ဓူမော ရဇော။ ရာဟု ဘိက္ခဝေ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသော’’တိ, (စူဠဝ။ ၄၄၇) တထာပိ တတိယုပက္ကိလေသဿ ပဘေဒဒဿန ဝသေန အဋ္ဌကထာနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စဟိ ဥပက္ကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမတ္ထော စ ရမဏီယာဒိသဒ္ဒယောဂတော ဉာယတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ အနီယ-သဒ္ဒေါပိ ဗဟုလာ ကတွတ္ထာဘိဓာယကော ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉၆) ဒဿေတိ ‘‘ရမယတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဇုဏှာဝသေန ရတ္တိယာ သုရူပတ္တမာဟ ‘‘ဝုတ္တဒေါသဝိမုတ္တာယာ’’တိအာဒိနာ။ အဗ္ဘာဒယော စေတ္ထ ဝုတ္တဒေါသာ။ အယဉ္စ ဟေတု ‘‘ဒဿိတုံ ယုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာပိ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။ တေန ကာရဏေန, ဥတုသမ္ပတ္တိယာ စ ပါသာဒိကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသာယ ရတ္တိယာ ယုတ္တော ဒိဝသော မာသော ဥတု သံဝစ္ဆရောတိ ဧဝံ ဒိဝသမာသာဒီနံ လက္ခဏာ သလ္လက္ခဏုပါယာ ဘဝိတုံ ယုတ္တာ, တသ္မာ လက္ခိတဗ္ဗာတိ လက္ခဏိယာ, သာ ဧဝ လက္ခညာ ယ-ဝတော ဏ-ကာရဿ ဉ-ကာရာဒေသဝသေန ယထာ ‘‘ပေါက္ခရညော သုမာပိတာ’’တိ အာဟ ‘‘ဒိဝသမာသာဒီန’’န္တိအာဒိ။
‘‘ယံ နော ပယိရုပါသတော စိတ္တံ ပသီဒေယျာ’’တိ ဝစနတော သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါတိ ဧတ္ထ ပရမတ္ထသမဏော, ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော စ အဓိပ္ပေတော, န ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏော, န စ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမိတပါပတာယာ’’တိအာဒိ။ ဗဟတိ ပါပေ ဗဟိ ကရောတီတိ ဗြာဟ္မဏော နိရုတ္တိနယေန။ ဗဟုဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ, ဧကဝစနေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဝစနဗျတ္တယော ဝစနဝိပလ္လာသောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘ပယိရုပါသတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပယိရုပါသတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗဟုဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနဝသေန ဝစနဗျတ္တယော ဒဿိတော။ အတ္တနိ, ဂရုဋ္ဌာနိယေ စ ဟိ ဧကသ္မိမ္ပိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါ နိရုဠှော။ ပယိရုပါသတောတိ စ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယနိဒ္ဒေသော ဧသ ယထာ ‘‘ပယိရုဒါဟာသီ’’တိ။ အယဉှိ ဗဟုလံ ဒိဋ္ဌပယောဂေါ, ယဒိဒံ ပရိသဒ္ဒေ ယ-ကာရပရေ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော။ တထာ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ ‘‘ပရိယာဒီနံ ရယာဒိဝဏ္ဏဿ ယရာဒီဟိ ဝိပရိယာယော’’တိ။ ယန္တိ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေနပိ ဝစနေနာတိ ‘‘ရမဏီယာ ဝတာ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဩဘာသနိမိတ္တကမ္မန္တိ ဩဘာသဘူတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅။) [သျ]နိမိတ္တကမ္မံ, ပရိဗျတ္တံ နိမိတ္တကရဏန္တိ အတ္ထော။ မဟာပရာဓတာယာတိ မဟာဒေါသတာယ။
‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ တဒတ္ထဝိဝရဏံ။ ဒေဝဒတ္တော စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယဝသေန အတ္ထုပနယနေ, တေန ယထာ ရာဇာ အဇာတသတ္တု အတ္တနော ပိတု အရိယသာဝကဿ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာကဿ ဃာတနေန မဟာပရာဓော, ဧဝံ ဘဂဝတော မဟာနတ္ထကရဿ ဒေဝဒတ္တဿ အပဿယဘာဝေနာပီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပနေတိ။ တဿ ပိဋ္ဌိဆာယာယာတိ ဝေါဟာရမတ္တံ, တဿ ဇီဝကဿ ပိဋ္ဌိအပဿယေန, တံ ပမုခံ ကတွာ အပဿာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိက္ခေပပစ္ဆေဒနတ္ထန္တိ ဝက္ခမာနာယ အတ္တနော ကထာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိက္ခေပဿ ပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ, အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တဿံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အသိက္ခိတာနန္တိ ကာယဝစီသံယမနေ ဝိဂတသိက္ခာနံ။ ကုလူပကေတိ ကုလမုပဂတေ သတ္ထာရေ။ ဂဟိတာသာရတာယာတိ ဂဟေတဗ္ဗဂုဏသာရဝိဂတတာယ။ နိဗ္ဗိက္ခေပန္တိ အညေသမပနယနဝိရဟိတံ။
ဘဒ္ဒန္တိ အဝဿယသမ္ပန္နတာယ သုန္ဒရံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၁။ အယဉ္စတ္ထော ဣမာယ ပါဠိစ္ဆာယာယ အဓိဂတော, ဣမမတ္ထမေဝ ဝါ အန္တောဂဓံ ကတွာ ပါဠိယမေဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိနာ။ အသတ္ထာပိ သမာနော သတ္ထာ ပဋိညာတော ယေနာတိ သတ္ထုပဋိညာတော, တဿ အဗုဒ္ဓဿာပိ သမာနဿ ဗုဒ္ဓပဋိညာတဿ ‘‘အဟမေကော လောကေ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော’’တိ အာစရိယပဋိညာတဘာဝံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိနာ အနုဿုတိမတ္တံ ပတိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယောဝ ကိရသဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ပရတော မက္ခလိပဒနိဗ္ဗစနေပိ။ ဧကူနဒါသသတံ ပူရယမာနောတိ ဧကေနူနဒါသသတံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အနူနဒါသသတံ ကတွာ ပူရယမာနော။ ဧဝံ ဇာယမာနော စေသ မင်္ဂလဒါသော ဇာတော။ ဇာတရူပေနေဝါတိ မာတုကုစ္ဆိတော ဝိဇာတဝေသေနေဝ, ယထာ ဝါ သတ္တာ အနိဝတ္ထာ အပါရုတာ ဇာယန္တိ, တထာ ဇာတရူပေနေဝ။ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဥပဂတာ ဘဇန္တာ ဟောန္တိ။ တဒေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသီတိ တဒေဝ နဂ္ဂရူပံ ‘‘အယမေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ သိယာ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကတွာ အဂ္ဂဟေသိ။ ပဗ္ဗဇိံသူတိ တံ ပဗ္ဗဇိတမနုပဗ္ဗဇိံသု။
‘‘ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော’’တိ ဧတေန ပဗ္ဗဇိတသမူဟတာမတ္တေန သံဃော, န နိယျာနိကဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓသီလသာမညဝသေန သံဟတတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆။) [သျ]အတ္ထီတိ အဿ သတ္ထုပဋိညာတဿ ပရိဝါရဘာဝေန အတ္ထိ။ ‘‘သံဃီ ဂဏီ’’တိ စေဒံ ပရိယာယဝစနံ, သင်္ကေတမတ္တတော နာနန္တိ အာဟ ‘‘သွေဝါ’’တိအာဒိ။ သွေဝါတိ စ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇိတသမူဟဝသေန သံဃီ, ဂဟဋ္ဌသမူဟဝသေန ဂဏီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ ဂဏေ ဧဝ လောကေ သံဃ-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ။ အစေလကဝတစရိယာဒိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတမတ္တံ အာစာရော။ ပညာတော ပါကဋော သံဃီအာဒိဘာဝေန။ အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌောတိ အတ္ထတော ဧကံ။ တတ္ထ လဗ္ဘမာနာပ္ပိစ္ဆတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထမ္ပိ န နိဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တသ္မိံ သာသနိကေ ဝိယ သန္တဂုဏနိဂ္ဂူဟဏလက္ခဏာ အပ္ပိစ္ဆတာ လဗ္ဘတိ။ ယသောတိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ တရန္တိ ဧတေန သံသာရောဃန္တိ ဧဝံ သမ္မတတာယ လဒ္ဓိ တိတ္ထံ နာမ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္မတော, န စ သာဓူဟိ သမ္မတောတိ အတ္ထမာဟ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိနာ။ န ဟိ တဿ သာဓူဟိ သမ္မတတာ လဗ္ဘတိ။ သုန္ဒရော သပ္ပုရိသောတိ ဒွိဓာ အတ္ထော။ အဿုတဝတောတိ အဿုတာရိယဓမ္မဿ, ကတ္တုတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ‘‘ဣမာနိ မေ ဝတသမာဒါနာနိ ဧတ္တကံ ကာလံ သုစိဏ္ဏာနီ’’တိ ဗဟူ ရတ္တိယော ဇာနာတိ။ တာ ပနဿ ရတ္တိယော စိရကာလဘူတာတိ ကတွာ ‘‘စိရံ ပဗ္ဗဇိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, အန္တတ္ထအညပဒတ္ထသမာသော စေသ ယထာ ‘‘မာသဇာတော’’တိ။ အထ တဿ ပဒဒွယဿ ကော ဝိသေသောတိ စေ? စိရပဗ္ဗဇိတဂ္ဂဟဏေနဿ ဗုဒ္ဓိသီလတာ, ရတ္တညူဂဟဏေန တတ္ထ သမ္ပဇာနတာ ဒဿိတာ, အယမေတဿ ဝိသေသောတိ။ ကိံ ပန အတ္ထံ သန္ဓာယ သော အမစ္စော အာဟာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိရပဗ္ဗဇိတဿာ’’တိအာဒိ။ ဩကပ္ပနီယာတိ သဒ္ဒဟနီယာ။ အဒ္ဓါနန္တိ ဒီဃကာလံ။ ကိတ္တကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ’’တိ, ဒွိန္နံ, တိဏ္ဏံ ဝါ ရာဇူနံ ရဇ္ဇာနုသာသနပဋိပါဋိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဒ္ဓဂတော’’တိ ဝတွာပိ ပုန ကတံ ဝယဂ္ဂဟဏံ ဩသာနဝယာပေက္ခံ ပဒဒွယဿ အတ္ထဝိသေသသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပစ္ဆိမဝယ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဥဘယန္တိ ‘‘အဒ္ဓဂတော, ဝယောအနုပ္ပတ္တော’’တိ ပဒဒွယံ။
ကာဇရော နာမ ဧကော ရုက္ခဝိသေသော, ယော ‘‘ပဏ္ဏကရုက္ခော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဒိသွာ ဝိယ အနတ္တမနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗေ ပိတရာ သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒေသနာယ သုတပုဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဈာနာ…ပေ… ကာမော’’တိ။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတန္တိ တီဟိ လက္ခဏေဟိ အဘိဃဋိတံ။ ဒဿနေနာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ သော ဟိ ဒိသွာ တေန သဒ္ဓိံ အလ္လာပသလ္လာပံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇။) [သျ]ကတွာ, တတော အကိရိယဝါဒံ သုတွာ စ အနတ္တမနော အဟောသိ။ ဂုဏကထာယာတိ အဘူတဂုဏကထာယ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌုတရံ အနတ္တမနော’’တိ။ ယဒိ အနတ္တမနော, ကသ္မာ တုဏှီ အဟောသီတိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ ‘‘အနတ္တမနော သမာနောပီ’’တိအာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၂။ ဂေါသာလာယာတိ ဧဝံနာမကေ ဂါမေတိ ဝုတ္တံ။ ဝဿာနကာလေ ဂုန္နံ ပတိဋ္ဌိတသာလာယာတိ ပန အတ္ထေ တဗ္ဗသေန တဿ နာမံ သာတိသယမုပပန္နံ ဟောတိ ဗဟုလမနညသာဓာရဏတ္တာ, တထာပိ သော ပေါရာဏေဟိ အနနုဿုတောတိ ဧကစ္စဝါဒေါ နာမ ကတော။ ‘‘မာ ခလီတိ သာမိကော အာဟာ’’တိ ဣမိနာ တထာဝစနမုပါဒါယ တဿ အာချာတပဒေန သမညာတိ ဒဿေတိ။ သညာယ ဟိ ဝတ္တုမိစ္ဆာယ အာချာတပဒမ္ပိ နာမိကံ ဘဝတိ ယထာ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇)။ သေသန္တိ ‘‘သော ပဏ္ဏေန ဝါ’’တိအာဒိဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၃။ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိနာမမိဝ အဇိတောတိ တဿ နာမမတ္တံ။ ကေသေဟိ ဝါယိတော ကမ္ဗလော ယဿာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိကိဋ္ဌတရန္တိ နိဟီနတရံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ တိကနိပါတေ မက္ခလိသုတ္တ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၈) မာဟရိ။ တန္တာဝုတာနီတိ တန္တေ ဝီတာနိ။ ‘‘သီတေ သီတော’’တိအာဒိနာ ဆဟာကာရေဟိ တဿ ပဋိကိဋ္ဌတရံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၄။ ပကုဇ္ဈတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေသု ဗျာပဇ္ဇတီတိ ပကုဓော။ ဝစ္စံ ကတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာပိ ကေနစိ အသုစိနာ မက္ခိတွာပီတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝါလိကာထူပံ ကတွာတိ ဝတသမာဒါနသီသေန ဝါလိကာသဉ္စယံ ကတွာ, တထာရူပေ အနုပဂမနီယဋ္ဌာနေ ပုန ဝတံ သမာဒါယ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၆။ ‘‘ဂဏ္ဌနကိလေသော’’တိ ဧတဿ ‘‘ပလိဗုန္ဓနကိလေသော’’တိ အတ္ထဝစနံ, သံသာရေ ပရိဗုန္ဓနကိစ္စော ခေတ္တဝတ္ထုပုတ္တဒါရာဒိဝိသယော ရာဂါဒိကိလေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဝံဝါဒိတာယာ’’တိ ဣမိနာ လဒ္ဓိဝသေနဿ နာမံ, န ပနတ္ထတောတိ ဒဿေတိ။ ယာဝ ဟိ သော မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါဋိတော, တာဝ အတ္ထိယေဝ။ အယံ ပန ဝစနတ္ထော – ‘‘နတ္ထိ မယှံ ဂဏ္ဌော’’တိ ဂဏှာတီတိ နိဂဏ္ဌောတိ။ နာဋဿာတိ ဧဝံနာမကဿ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈။) [သျ]ကောမာရဘစ္စဇီဝကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၇။ သဗ္ဗထာ တုဏှီဘူတဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဧသ နာဂ…ပေ… ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုပဏ္ဏောတိ ဂရုဠော, ဂရုဍော ဝါ သက္ကဋမတေန။ ‘‘ဍ-ဠာန’မဝိသေသော’’တိ ဟိ တတ္ထ ဝဒန္တိ။ ယထာဓိပ္ပါယံ န ဝတ္တတီတိ ကတွာ ‘‘အနတ္ထော ဝတ မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပသန္တဿာတိ သဗ္ဗထာ သညမေန ဥပသမံ ဂတဿ။ ဇီဝကဿ တုဏှီဘာဝေါ မမ အဓိပ္ပါယဿ မဒ္ဒနသဒိသော, တသ္မာ တဒေဝ တုဏှီဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ ကထာပနေန မမ အဓိပ္ပါယော သမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ရညော အဓိပ္ပါယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟတ္ထိမှိ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိန္တိ ကာရဏပုစ္ဆာယံ နိပါတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ ဣမိနာ, ယေန တုဝံ တုဏှီ, ကိံ တံ ကာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ကာရဏံ ဥဒ္ဓရိတွာ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဧတေသန္တိ ဧတေသံ ကုလူပကော အတ္ထိ ယထာ, ဣမေသံ နု ခေါ တိဏ္ဏံ ကာရဏာနံ အညတရေန ကာရဏေန တုဏှီ ဘဝသီတိ ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ကထာပေတီတိ ကထာပေတုကာမော ဟောတိ။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ အဘိမုခံ ဌိတေနာတိ အတ္ထော, ပါဒဇာဏု ကပ္ပရ ဟတ္ထ သီသသင်္ခါတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ သမံ ကတွာ ဩနာမေတွာ အဘိမုခံ ဌိတေန ပဌမံ ဝန္ဒိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘နဝကတရေနုပါလိ ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’တိအာဒိကံ (ပရိ။ ၄၆၉) ဝိနယပါဠိမာဟရိတွာ ဧကံသကရဏအဉ္ဇလိပဂ္ဂဟဏပါဒသမ္ဗာဟနပေမဂါရဝုပဋ္ဌာပနဝသေန ပဉ္စပတိဋ္ဌိတဝန္ဒနာ’’တိ, တမေတ္ထာနဓိပ္ပေတံ ဒူရတော ဝန္ဒနေ ယထာဝုတ္တပဉ္စင်္ဂဿ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ပဏမနာ အဉ္ဇလိပဂ္ဂဟဏကရပုဋသမာယောဂေါ။ ‘‘ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ’’တိ စ ကာယပဏာမော ဝုတ္တော, ‘‘မမ သတ္ထုနော’’တိအာဒိနာ ပန ဝစီပဏာမော, တဒုဘယပုရေစရာနုစရဝသေန မနောပဏာမောတိ။ ကာမံ သဗ္ဗာပိ တထာဂတဿ ပဋိပတ္တိ အနညသာဓာရဏာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတရူပါဝ, တထာပိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိ အဘိဇာတိ အဘိနိက္ခမန အဘိသမ္ဗောဓိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တန (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၃၀) ယမကပါဋိဟာရိယဒေဝေါရောဟနာနိ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ သုပါကဋာနိ, န သက္ကာ ကေနစိ ပဋိဗာဟိတုန္တိ တာနိယေဝေတ္ထ ဥဒ္ဓဋာနိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉။) [သျ]ဣတ္ထံ ဣမံ ပကာရံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဣတ္ထမ္ဘူတော, တဿ အာချာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ, သောယေဝတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတ္ထံ ဧဝံပကာရော ဘူတော ဇာတောတိ ဣတ္ထမ္ဘူတော, တာဒိသောတိ အာချာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ, တဒေဝတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော, တသ္မိံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အတ္ထော။ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ ဟိ အဘိသဒ္ဒေါ ပဓာနဝသေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော ကမ္မပ္ပဝစနီယော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနကိရိယာပကာရဿ ဒီပနတော, တေန ပယောဂတော ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေ သမာနမ္ပိ အပ္ပဓာနဝသေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘဂဝတောတိ အတ္ထော’’တိ။ နနု စ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒေါ အပ္ပယုတ္တော, ကထမေတ္ထ တံပယောဂတော ဥပယောဂဝစနံ သိယာတိ? အတ္ထတော ပယုတ္တတ္တာ။ အတ္ထသဒ္ဒပယောဂေသု ဟိ အတ္ထပယောဂေါယေဝ ပဓာနောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒပယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တံ အဘိ ဧဝံ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဥဂ္ဂတော’’တိ အဘိသဒ္ဒပယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနံ ကတန္တိ။ ယထာ ဟိ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘိ မာတုဝိသယေ, မာတုယာ ဝါ သာဓူ’’တိ ဧဝံ အဓိကရဏတ္ထေ, သာမိအတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနဿ, သာမိဝစနဿ ဝါ ပသင်္ဂေ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနဇောတကေန ကမ္မပ္ပဝစနီယေန အဘိသဒ္ဒေန ပယောဂတော ဥပယောဂဝစနံ ကတံ, ဧဝမိဓာပိ သာမိအတ္ထေ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ ယထာ စ တတ္ထ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတုဝိသယေ, မာတု သမ္ဗန္ဓီ ဝါ သာဓုတ္တပ္ပကာရပ္ပတ္တော’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓီ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနပ္ပကာရပ္ပတ္တော’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ တတ္ထ ဟိ ဒေဝဒတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဣဓ ကိတ္တိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ, ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဝစနံ, သာဓုသဒ္ဒေါ ဝိယ ဥဂ္ဂတသဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကလျာဏောတိ ဘဒ္ဒကော။ ကလျာဏဘာဝေါ စဿ ကလျာဏဂုဏဝိသယတာယာတိ အာဟ ‘‘ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော’’တိ, ကလျာဏေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော တဗ္ဗိသယတာယ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ တံ ဝိသယတာ ဟေတ္ထ သမန္နာဂမော, ကလျာဏဂုဏဝိသယတာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀။) [သျ]တန္နိဿိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ သေဋ္ဌောတိ ပရိယာယဝစနေပိ ဧသေဝ နယော။ သေဋ္ဌဂုဏဝိသယတာ ဧဝ ဟိ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ သေဋ္ဌတာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမ’’န္တိအာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉) ဝိယ။ ‘‘အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ ဂုဏာနံ သံကိတ္တနတော, သဒ္ဒနီယတော စ ဝဏ္ဏောယေဝ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ နာမာတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ ဝဏ္ဏော ဧဝ ဟိ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ကိတ္တိ, သဒ္ဒနီယတော သဒ္ဒေါတိ စ ဝုစ္စတိ။ ကိတ္တိပရိယာယော ဟိ သဒ္ဒသဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဥဠာရသဒ္ဒါ ဣသယော, ဂုဏဝန္တော တပဿိနော’’တိ။ ကိတ္တိဝသေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ဘိန္နာဓိကရဏတံ ဒဿေတိ ‘‘ထုတိဃောသော’’တိ ဣမိနာ။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ထုတိပရိယာယော ကိတ္တနမဘိတ္ထဝနံ ကိတ္တီတိ။ ထုတိဝသေန ပဝတ္တော ဃောသော ထုတိဃောသော, အဘိတ္ထဝုဒါဟာရောတိ အတ္ထော။ အဘိသဒ္ဒေါ အဘိဘဝနေ, အဘိဘဝနဉ္စေတ္ထ အဇ္ဈောတ္ထရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ’’တိ, အနညသာဓာရဏေ ဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ အဘိဗျာပေတွာတိ အတ္ထော။ ကိန္တိ-သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ စောဒနာယ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟာတိ အနုသန္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဒါနံ သမ္ဗဇ္ဈနံ ပဒသမ္ဗန္ဓော။ သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒေဝါနမတိဒေဝေါ သက္ကာနမတိသက္ကော ဗြဟ္မာနမတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဒေဝကေ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒေါ, သော ဘဂဝါ။ ယံ တံ-သဒ္ဒါ ဟိ နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣဒမာဒိပဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ, န ပိတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၆၊ စူဠနိ။ ၂)။ ပရတော ပန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒံ ဂုဏကိတ္တနံ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိပိသဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရီယန္တိ, ဧဝမိဓ ဗုဒ္ဓဂုဏသံကိတ္တကေနာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ သတိ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ ယေ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ ပါကဋာ ပညာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, တေ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ ‘‘ဣတိပီ’’တိ ပဒဒွယေန တေသံ နာနပ္ပကာရတာဒီပနတော။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁။) [သျ]ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အာသန္နပစ္စက္ခကရဏတ္ထော, ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန စ နေသံ နာနပ္ပကာရဘာဝေါ ဒီပိတော, တာနိ စ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ဝိညုဇာတိကာနံ ပစ္စက္ခာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ တာနိ သံကိတ္တေန္တေန ဝိညုနာ စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနေဝ ကတွာ သံကိတ္တေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ နိရူပေတွာ ကိတ္တေန္တေ ယဿ သံကိတ္တေတိ, တဿ ဘဂဝတိ အတိဝိယ ပသာဒေါ ဟောတိ။
အာရကတ္တာတိ ကိလေသေဟိ သုဝိဒူရတ္တာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ။ အရာနန္တိ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ။ ဟတတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပစ္စယာဒီနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနဉ္စေဝ ပူဇာ ဝိသေသာနဉ္စ။ ရဟာဘာဝါတိ စက္ခုရဟာဒီနမဘာဝတော။ ရဟောပါပကရဏာဘာဝေါ ဟိ ပဒမနတိက္ကမ္မ ရဟာဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။ တတောတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃)။ ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော, ဧဝံ တံသံဝဏ္ဏနာယ ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၂၄) နေသံ ဝိတ္ထာရော ဂဟေတဗ္ဗော။
ယသ္မာ ဇီဝကော ဗဟုသော သတ္ထု သန္တိကေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ ဌိတော, ဒိဋ္ဌသစ္စတာယ စ သတ္ထုသာသနေ ဝိဂတကထံကထော, သတ္ထုဂုဏကထနေ စ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော, တသ္မာ သော ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဧဝ အာဟာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝကော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ သာမတ္ထိယတ္ထမာဟ။ ထာမော ဒေသနာဉာဏမေဝ, ဗလံ ပန ဒသဗလဉာဏံ။ ဝိဿတ္ထန္တိ ဘာဝနပုံသကပဒံ, အနာသင်္ကန္တိ အတ္ထော။
ပဉ္စဝဏ္ဏာယာတိ ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စပကာရာယ။ နိရန္တရံ ဖုဋံ အဟောသိ ကတာဓိကာရဘာဝတော။ ကမ္မန္တရာယဝသေန ဟိဿ ရညော ဂုဏသရီရံ ခတူပဟတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေသ ဇီဝကမေဝ ဂမနသဇ္ဇာယ အာဏာပေတီတိ အာဟ ‘‘ဣမာယာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၈။ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ဥတ္တမဘာဝေါယေဝေတ္ထ ကာရဏံ, အထ ခေါ အပ္ပသဒ္ဒတာပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဿယာနရထယာနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထိယာနေသု စ နိဗ္ဗိသေဝနမေဝ ဂဏှန္တော ဟတ္ထိနိယောပိ ကပ္ပါပေသိ။ ပဒါနုပဒန္တိ ပဒမနုဂတံ ပဒံ ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ ဟတ္ထိယာနဿ ပဒေ တေသံ ပဒံ ကတွာ, ပဒသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပဒဝဠဉ္ဇေ။ နိဗ္ဗုတဿာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂။) [သျ]သဗ္ဗကိလေသဒရထဝူပသမဿ။ နိဗ္ဗုတေဟေဝါတိ အပ္ပသဒ္ဒတာယ သဒ္ဒသင်္ခေါဘနဝူပသမေဟေဝ။
ကရေဏူတိ ဟတ္ထိနိပရိယာယဝစနံ။ ကဏတိ သဒ္ဒံ ကရောတီတိ ဟိ ကရေဏု, ကရောဝ ယဿာ, န ဒီဃော ဒန္တောတိ ဝါ ကရေဏု, ‘‘ကရေဏုကာ’’တိပိ ပါဌော, နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ။ အာရောဟနသဇ္ဇနံ ကုထာဒီနံ ဗန္ဓနမေဝ။ ဩပဝယှန္တိ ရာဇာနမုပဝဟိတုံ သမတ္ထံ။ ‘‘ဩပဂုယှ’’န္တိပိ ပဌန္တိ, ရာဇာနမုပဂူဟိတုံ ဂေါပိတုံ သမတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဝံ ကိရဿာ’’တိအာဒိ ပဏ္ဍိတဘာဝဝိဘာဝနံ။ ကထာ ဝတ္တတီတိ လဒ္ဓေါကာသဘာဝေန ဓမ္မကထာ ပဝတ္တတိ။ ‘‘ရညော အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အာသန္နစာရီဘာဝေန ဟတ္ထိနီသု ဣတ္ထိယော နိသဇ္ဇာပိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၈) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣတ္ထိယော နိဿာယ ပုရိသာနံ ဘယံ နာမ နတ္ထိ, သုခံ ဣတ္ထိပရိဝုတော ဂမိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပန အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တံ သိယာ။ ရညော ပရေသံ ဒူရုပသင်္ကမနဘာဝဒဿနတ္ထံ တာ ပုရိသဝေသံ ဂါဟာပေတွာ အာဝုဓဟတ္ထာ ကာရိတာ။ ဟတ္ထိနိကာသတာနီတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထိနိယော ဧဝ ဟတ္ထိနိကာ။ ‘‘ပဉ္စ ဟတ္ထိနိယာ သတာနီ’’တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော, သော အယုတ္တောဝ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ ဤဒိသေသု ပစ္ဆိမပဒဿ သမာသဿေဝ ဒဿနတော။ ကဿစိဒေဝါတိ သန္နိပတိတေ မဟာဇနေ ယဿ ကဿစိ ဧဝ, တဒညေသမ္ပိ အာယတိံ မဂ္ဂဖလာနမုပနိဿယောတိ အာဟ ‘‘သာ မဟာဇနဿ ဥပကာရာယ ဘဝိဿတီ’’တိ။
ပဋိဝေဒေသီတိ ဉာပေသိ။ ဥပစာရဝစနန္တိ ဝေါဟာရဝစနမတ္တံ တေနေဝ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ အပရိယောသာနတော။ တေနာဟ ‘‘တဒေဝ အတ္တနော ရုစိယာ ကရောဟီ’’တိ။ ဣမိနာယေဝ ဟိ တဒတ္ထပရိယောသာနံ။ မညသီတိ ပကတိယာဝ ဇာနာသိ။ တဒေဝါတိ ဂမနာဂမနမေဝ။ ယဒိ ဂန္တုကာမော, ဂစ္ဆ, အထ န ဂန္တုကာမော, မာ ဂစ္ဆ, အတ္တနော ရုစိယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၉။ ပါဋိဧက္ကာယေဝ သန္ဓိဝသေန ပစ္စေကာ။ ‘‘မဟဉ္စ’’န္တိ ပဒေ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မဟတာ’’တိ။ မဟန္တဿ ဘာဝေါ မဟဉ္စံ။ န ကေဝလံ နိဂ္ဂဟီတန္တဝသေနေဝ ပါဌော, အထ ခေါ အာကာရန္တဝသေနာပီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃။) [သျ]အာဟ ‘‘မဟစ္စာတိပိ ပါဠီ’’တိ။ ယထာ ‘‘ခတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ခတျာ’’တိ, ဧဝံ ‘‘မဟတိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဟတျာ။ ပုန စ-ကာရံ ကတွာ မဟစ္စာတိ သန္ဓိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ။ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝတ္တဗ္ဗေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝိပလ္လာသော လိင်္ဂဝိပရိယာယော။ ဝိသေသနဉှိ ဘိယျော ဝိသေသျလိင်္ဂါဒိဂါဟကံ။ တိယောဇနသတာနန္တိ ပစ္စေကံ တိယောဇနသတပရိမဏ္ဍလာနံ။ ဒွိန္နံ မဟာရဋ္ဌာနံ ဣဿရိယသိရီတိ အင်္ဂမဂဓရဋ္ဌာနမာဓိပစ္စမာဟ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိနာ။ ပဋိမုက္ကဝေဌနာနီတိ အာဗန္ဓသိရောဝေဌနာနိ။ အာသတ္တခဂ္ဂါနီတိ အံသေ ဩလမ္ဗနဝသေန သန္နဒ္ဓါသီနိ။ မဏိဒဏ္ဍတောမရေတိ မဏိဒဏ္ဍင်္ကုသေ။
‘‘အပရာပီ’’တိအာဒိနာ ပဒသာ ပရိဝါရာ ဝုတ္တာ။ ခုဇ္ဇဝါမနကာ ဝေသဝသေန, ကိရာတသဝရအန္ဓကာဒယော ဇာတိဝသေန တာသံ ပရိစာရကိနိယော ဒဿိတာ။ ဝိဿာသိကပုရိသာတိ ဝဿဝရေ သန္ဓာယာဟ။ ကုလဘောဂဣဿရိယာဒိဝသေန မဟတီ မတ္တာ ပမာဏမေတေသန္တိ မဟာမတ္တာ, မဟာနုဘာဝါ ရာဇာမစ္စာ။ ဝိဇ္ဇာဓရတရုဏာ ဝိယာတိ မန္တာနုဘာဝေန ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇာဓရကုမာရကာ ဝိယ။ ရဋ္ဌိယပုတ္တာတိ ဘောဇပုတ္တာ။ ရဋ္ဌေ ပရိစရန္တီတိ ဟိ လုဒ္ဒကာ ရဋ္ဌိယာ, တေသံ နာနာဝုဓပရိစယတာယ ရာဇဘဋဘူတာ ပုတ္တာတိ အတ္ထော, အန္တရရဋ္ဌဘောဇကာနံ ဝါ ပုတ္တာ ရဋ္ဌိယပုတ္တာ, ခတ္တိယာ ဘောဇရာဇာနော။ ‘‘အနုယုတ္တာ ဘဝန္တု တေ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၉) ဝုတ္တော ဘောဇသဒ္ဒေါ ဘောဇကဝါစကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဿာပေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ပသာရေတွာ။ ဇယသဒ္ဒန္တိ ‘‘ဇယတု မဟာရာဇာ’’တိအာဒိဇယပဋိဗဒ္ဓံ သဒ္ဒံ။ ဓနုပန္တိပရိက္ခေပေါတိ ဓနုပန္တိပရိဝါရော။ သဗ္ဗတ္ထ တံဂါဟကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟတ္ထိဃဋာတိ ဟတ္ထိသမူဟာ။ ပဟရမာနာတိ ဖုသမာနာ။ အညမညသံဃဋ္ဋနာတိ အဝိစ္ဆေဒဂမနေန အညမညသမ္ဗန္ဓာ။ သေဏိယောတိ ဂန္ဓိကသေဏီဒုဿိကသေဏီအာဒယော ‘‘အနပလောကေတွာ ရာဇာနံ ဝါ သံဃံ ဝါ ဂဏံ ဝါ ပူဂံ ဝါ သေဏိံ ဝါ အညတြ ကပ္ပါ ဝုဋ္ဌာပေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၈၂) ဝိယ။ ‘‘အဋ္ဌာရသ အက္ခောဘိဏီ သေနိယော’’တိ ကတ္ထစိ လိခန္တိ, သော အနေကေသုပိ ပေါတ္ထကေသု န ဒိဋ္ဌော။ အနေကသင်္ချာ စ သေနာ ဟေဋ္ဌာ ဂဏိတာတိ အယုတ္တောယေဝ။ တဒါ သဗ္ဗာဝုဓတော သရောဝ ဒူရဂါမီတိ ကတွာ သရပတနာတိက္ကမပ္ပမာဏေန ရညော ပရိသံ သံဝိဒဟတိ။ ကိမတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄။) [သျ]သယံ ဘာယနဋ္ဌေန စိတ္တုတြာသော ဘယံ ယထာ တထာ ဘာယတီတိ ကတွာ။ ဘာယိတဗ္ဗေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေ ‘‘ဘာယိတဗ္ဗမိဒ’’န္တိ ဘာယိတဗ္ဗာကာရေန တီရဏတော ဉာဏံ ဘယံ ဘယတော တီရေတီတိ ကတွာ။ တေနေဝါဟ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၅၁) ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ ပန ဘာယတိ, န ဘာယတီတိ? န ဘာယတိ။ တဉှိ ‘အတီတာ သင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ, ပစ္စုပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ, အနာဂတာ နိရုဇ္ဈိဿန္တီ’တိ တီရဏမတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဘာယနဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာရမ္မဏံ ဘယံ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ကတွာ။ ဘာယနဟေတုဋ္ဌေန ဩတ္တပ္ပံ ဘယံ ပါပတော ဘာယတိ ဧတေနာတိ ကတွာ။ ဘယာနကန္တိ ဘာယနာကာရော။ တေပီတိ ဒီဃာယုကာ ဒေဝါပိ။ ဓမ္မဒေသနန္တိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပန္နရသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ ဓမ္မဒေသနံ။ ယေဘုယျေနာတိ ဌပေတွာ ခီဏာသဝဒေဝေ တဒညေသံ ဝသေန ဗာဟုလ္လတော။ ခီဏာသဝတ္တာ ဟိ တေသံ စိတ္တုတြာသဘယမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကာမံ သီဟောပမသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၃၃) စိတ္တုတြာသဘယမ္ပိ တဒတ္ထဘာဝေန ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ပကရဏာနုရူပတော ဉာဏဘယမေဝ ဂဟိတံ။ သံဝေဂန္တိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ။ သန္တာသန္တိ သဗ္ဗသော ဥဗ္ဗိဇ္ဇနံ။ ဘာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘယမေဝ ဘီမဘာဝေန ဘေရဝန္တိ ဘယဘေရဝံ, ဘီတဗ္ဗဝတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘အာဂစ္ဆတီ’’တိ, ဧတံ နရံ တံ ဘယဘေရဝံ အာဂစ္ဆတိ နူနာတိ အတ္ထော။
ဘီရုံ ပသံသန္တီတိ ပါပတော ဘာယနတော ဥတြာသနတော ဘီရုံ ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟိ တတ္ထ သူရန္တိ တသ္မိံ ပါပကရဏေ သူရံ ပဂဗ္ဘဓံသိနံ န ဟိ ပသံသန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဘယာ ဟိ သန္တော န ကရောန္တိ ပါပ’’န္တိ။ တတ္ထ ဘယာတိ ပါပုတြာသတော, ဩတ္တပ္ပဟေတူတိ အတ္ထော။
ဆမ္ဘိတဿာတိ ထမ္ဘိတဿ, ထ-ကာရဿ ဆ-ကာရာဒေသော။ တဒတ္ထမာဟ ‘‘သကလသရီရစလန’’န္တိ, ဘယဝသေန သကလကာယပကမ္ပနန္တိ အတ္ထော။ ဥယျောဓနံ သမ္ပဟာရော။
ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိအာဒိ တေသမဓိပ္ပါယဝိဝရဏံ။ ဧကေကသ္မိံ မဟာဒွါရေ ဒွေ ဒွေ ကတွာ စတုသဋ္ဌိ ခုဒ္ဒကဒွါရာနိ။ ‘‘တဒါ’’တိအာဒိနာ အကာရဏဘာဝေ ဟေတုံ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ သကဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဇီဝကော ကိရာ’’တိအာဒိ အာသင်္ကနာကာရဒဿနံ။ အဿာတိ အဇာတသတ္တုရညော။ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ အနဘိရတော။ ဆတ္တံ ဥဿာပေတုကာမော မညေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅။) [သျ]သမ္ဗန္ဓော။ ဘာယိတွာတိ ဘာယနဟေတု။ တဿာတိ ဇီဝကဿ။ သမ္မသဒ္ဒေါ သမာနတ္ထော, သမာနဘာဝေါ စ ဝယေနာတိ အာဟ ‘‘ဝယဿာဘိလာပေါ’’တိ။ ဝယေန သမာနော ဝယဿော ယထာ ‘‘ဧကရာဇာ ဟရိဿဝဏ္ဏော’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇)။ သမာနသဒ္ဒဿ ဟိ သာဒေသမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ, တေန အဘိလာပေါ အာလပနံ တထာ, ရုဠှီနိဒ္ဒေသော ဧသ, ‘‘မာရိသာ’’တိ အာလပနမိဝ။ ယထာ ဟိ မာရိသာတိ နိဒ္ဒုက္ခတာဘိလာပေါ သဒုက္ခေပိ နေရယိကေ ဝုစ္စတိ ‘‘ယဒါ ခေါ တေ မာရိသ သင်္ကုနာ သင်္ကု ဟဒယေ သမာဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒီသု, (မ။ နိ။ ၁။၅၁၂) ဧဝံ ယော ကောစိ သဟာယော အသမာနဝယောပိ ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ, တသ္မာ သဟာယာဘိလာပေါ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကစ္စိ န ဝဉ္စေသီတိ ပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ပလမ္ဘေသီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဣဓ ပရိကပ္ပတ္ထောဝ သမ္ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝိပ္ပလမ္ဘေယျာသီ’’တိ, န ပလောဘေယျာသီတိ အတ္ထော။ ကထာယ သလ္လာပေါ, သော ဧဝ နိဂ္ဃေါသော တထာ။
ဝိနဿေယျာတိ စိတ္တဝိဃာတေန ဝိဟညေယျ။ ‘‘န တံ ဒေဝါ’’တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘ဒဠှံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တုရိတဝသေနိဒမာမေဍိတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တရမာနောဝါ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘အဘိက္ကမ မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ သသမ္ဗန္ဓမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မဟာရာဇ စောရဗလံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။
သာမညဖလပုစ္ဆာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၀။ အယံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကောကာသော နာဂဿ ဘူမိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဟာရဿာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝတော တေဇောတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ရညော သရီရံ ဖရိ ယထာ တံ သောဏဒဏ္ဍဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တောဝနသဏ္ဍဂတဿ။ ‘‘အတ္တနော အပရာဓံ သရိတွာ မဟာဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဣဒံ သေဒမုဉ္စနဿ ကာရဏဒဿနံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝတော သေဒမုဉ္စနံ သမ္ဘဝတိ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော။
ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနောယေဝ။ တဒယုတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိနာ။ အဘိမာရေတိ ဓနုဂ္ဂဟေ။ ဓနပါလန္တိ နာဠာဂိရိံ။ သော ဟိ တဒါ နာဂရေဟိ ပူဇိတဓနရာသိနော လဗ္ဘနတော ‘‘ဓနပါလော’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတောယေဝ, အထ ခေါ ပကတိယာပိ ဘဂဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆။) [သျ]သညာတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာကိဏ္ဏဝရလက္ခဏောတိ ဗတ္တိံသ မဟာပုရိသလက္ခဏေ သန္ဓာယာဟ။ အနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတောတိ အသီတာနုဗျဉ္ဇနေ (ဇိနာလင်္ကာရဋီကာယ ဝိဇာတမင်္ဂလဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရော)။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာဟိ ရသ္မီဟီတိ တဒါ ဝတ္တမာနာ ရသ္မိယော။ ဣဿရိယလီဠာယာတိ ဣဿရိယဝိလာသေန။ နနု စ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဣဿရိယလီလာယ ပုစ္ဆာ အဂါရဝေါယေဝ သိယာတိ စောဒနာယ ‘‘ပကတိ ဟေသာ’’တိအာဒိမာဟ, ပကတိယာ ပုစ္ဆနတော န အဂါရဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နေန ဘိက္ခုသံဃေန ပုရေ ကတေပိ အတ္ထတော တဿ ပုရတော နိသိန္နော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဝါရေတွာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၁။ ယေန, တေနာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယတ္ထ, တတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ။ ယေန မဏ္ဍလဿ ဒွါရံ, တေနူပသင်္ကမီတိ သမ္ပတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ ဥပဂမနမေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥပဂတော’’တိ။ အနုစ္ဆဝိကေ ဧကသ္မိံ ပဒေသေတိ ယတ္ထ ဝိညုဇာတိကာ အဋ္ဌံသု, တသ္မိံ။ ကော ပနေသ အနုစ္ဆဝိကပဒေသော နာမ? အတိဒူရတာဒိဆနိသဇ္ဇဒေါသဝိရဟိတော ပဒေသော, နပစ္ဆတာဒိအဋ္ဌနိသဇ္ဇဒေါသဝိရဟိတော ဝါ။ ယထာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –
‘‘န ပစ္ဆတော န ပုရတော, နာပိ အာသန္နဒူရတော၊
န ကစ္ဆေ နော ပဋိဝါတေ, န စာပိ ဩနတုန္နတေ၊
ဣမေ ဒေါသေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ, ဧကမန္တံ ဌိတာ အဟူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧဝမိစ္စာဒိပါဌဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၁)၊
တဒါ ဘိက္ခုသံဃေ တုဏှီဘာဝဿ အနဝသေသတော ဗျာပိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတ’’န္တိ ဝိစ္ဆာဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယတော…ပေ… မေဝါ’’တိ, ယတော ယတော ဘိက္ခုတောတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထေန, ဟတ္ထဿ ဝါ ကုကတဘာဝေါ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ, အသညမော, အသမ္ပဇညကိရိယာ စ။ တထာ ပါဒကုက္ကုစ္စန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနေ, တေန တဒညောပိ စက္ခုသောတာဒိအသညမော နတ္ထီတိ ဝိဘာဝိတော။ တတ္ထ ပန စက္ခုအသံယမော သဗ္ဗပဌမော ဒုန္နိဝါရိတော စာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဝိပ္ပသန္နရဟဒမိဝါတိ အနာဝိလောဒကသရမိဝ။ ယေနေတရဟိ…ပေ… ဣမိနာ မေ…ပေ… ဟောတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညော ဟိ အတ္ထက္ကမော, အညော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇။) [သျ]သဒ္ဒက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယိက-ဝါစသိကေန ဥပသမေန လဒ္ဓေန မာနသိကောပိ ဥပသမော အနုမာနတော လဒ္ဓေါ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘မာနသိကေန စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီလူပသမေနာတိ သီလသညမေန။ ဝုတ္တမတ္ထံ လောကပကတိယာ သာဓေန္တော ‘‘ဒုလ္လဘဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။
ဥပသမန္တိ အာစာရသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ သံယမံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ တထာ ဣစ္ဆာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ သောတိ အယျကော, ဥဒယဘဒ္ဒေါ ဝါ။ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ တဒတ္ထ-သမတ္ထနံ။ ဃာတေဿတိယေဝါတိ တံကာလာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဃာတေသီ’’တိ။ ဣဒဉှိ သမ္ပတိပေက္ခဝစနံ။ ပဉ္စပရိဝဋ္ဋောတိ ပဉ္စရာဇပရိဝဋ္ဋော။
ကသ္မာ ဧဝမာဟ, နနု ဘဂဝန္တမုဒ္ဒိဿ ရာဇာ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝစီဘေဒေတိ ယထာဝုတ္တဥဒါနဝစီဘေဒေ။ တုဏှီ နိရဝေါတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ စိတ္တဇာနနာကာရဒဿနံ။ အယံ…ပေ… န သက္ခိဿတီတိ ဉတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝစနာနန္တရန္တိ ဥဒါနဝစနာနန္တရံ။ ယေနာတိ ယတ္ထ ပဒေသေ, ယေန ဝါ သောတပထေန။ ယေန ပေမန္တိ ဧတ္ထာပိ ယထာရဟမေသ နယော။
ကတာပရာဓဿ အာလပနံ နာမ ဒုက္ကရန္တိ သန္ဓာယ ‘‘မုခံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဂမာ ခေါ တွံ မဟာရာဇ ယထာပေမ’’န္တိ ဝစနနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝါ တဒါ တဒတ္ထဒီပနာကာရေန ပဝတ္တံ နာနာနယဝိစိတ္တံ ဘဂဝတော မဓုရဝစနမ္ပိ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကမ္ပိ ဟိ အတ္ထံ ဘဂဝါ ယထာ သောတူနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တထာ ဒေသေတိ။ ယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတာ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေသညေဝ အတ္ထောပိ ဘာသိတော’’တိ။ ပဉ္စဟာကာရေဟီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမဘာဝါဒိသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၃၈, ၁၆၂) –
‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒီ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ, စတ္တာဝီတိ တာဒီ, တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ, မုတ္တာဝီတိ တာဒီ, တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ။
ကထံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ? အရဟာ လာဘေပိ တာဒီ, အလာဘေပိ, ယသေပိ, အယသေပိ, ပသံသာယပိ, နိန္ဒာယပိ, သုခေပိ, ဒုက္ခေပိ တာဒီ, ဧကံ စေ ဗာဟံ ဂန္ဓေန လိမ္ပေယျုံ, ဧကံ စေ ဗာဟံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈။) [သျ]ဝါသိယာ တစ္ဆေယျုံ, အမုသ္မိံ နတ္ထိ ရာဂေါ, အမုသ္မိံ နတ္ထိ ပဋိဃံ, အနုနယပဋိဃဝိပ္ပဟီနော, ဥဂ္ဃါတိနိဃာတိဝီတိဝတ္တော, အနုရောဓဝိရောဓသမတိက္ကန္တော, ဧဝံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ။
ကထံ အရဟာ စတ္တာဝီတိ တာဒီ? အရဟတော…ပေ… ထမ္ဘော, သာရမ္ဘော, မာနော, အတိမာနော, မဒေါ, ပမာဒေါ, သဗ္ဗေ ကိလေသာ, သဗ္ဗေ ဒုစ္စရိတာ, သဗ္ဗေ ဒရထာ, သဗ္ဗေ ပရိဠာဟာ, သဗ္ဗေ သန္တာပါ, သဗ္ဗာ ကုသလာဘိသင်္ခါရာ စတ္တာ ဝန္တာ မုတ္တာ ပဟီနာ ပဋိနိဿဋ္ဌာ, ဧဝံ အရဟာ စတ္တာဝီတိ တာဒီ။
ကထံ အရဟာ တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ? အရဟာ ကာမောဃံ တိဏ္ဏော, ဘဝေါဃံ တိဏ္ဏော, ဒိဋ္ဌောဃံ တိဏ္ဏော, အဝိဇ္ဇောဃံ တိဏ္ဏော, သဗ္ဗံ သံသာရပထံ တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏော နိတ္တိဏ္ဏော အတိက္ကန္တော သမတိက္ကန္တော ဝီတိဝတ္တော, သော ဝုဋ္ဌဝါသော စိဏ္ဏစရဏော ဇာတိမရဏသင်္ခယော, ဇာတိမရဏသံသာရော (မဟာနိ။ ၃၈) နတ္ထိ တဿ ပုနဗ္ဘဝေါတိ, ဧဝံ အရဟာ တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ။
ကထံ အရဟာ မုတ္တာဝီတိ တာဒီ? အရဟတော ရာဂါ စိတ္တံ မုတ္တံ ဝိမုတ္တံ သုဝိမုတ္တံ, ဒေါသာ, မောဟာ, ကောဓာ, ဥပနာဟာ, မက္ခာ, ပဠာသာ, ဣဿာယ, မစ္ဆရိယာ, မာယာယ, သာဌေယျာ, ထမ္ဘာ, သာရမ္ဘာ, မာနာ, အတိမာနာ, မဒါ, ပမာဒါ, သဗ္ဗကိလေသေဟိ, သဗ္ဗဒုစ္စရိတေဟိ, သဗ္ဗဒရထေဟိ, သဗ္ဗပရိဠာဟေဟိ, သဗ္ဗသန္တာပေဟိ, သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရေဟိ စိတ္တံ မုတ္တံ ဝိမုတ္တံ သုဝိမုတ္တံ၊ ဧဝံ အရဟာ မုတ္တာဝီတိ တာဒီ။
ကထံ အရဟာ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ? အရဟာ ‘သီလေ သတိ သီလဝါ’တိ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ, ‘သဒ္ဓါယ သတိ သဒ္ဓေါ’တိ, ‘ဝီရိယေ သတိ ဝီရိယဝါ’တိ, ‘သတိယာ သတိ သတိမာ’တိ, ‘သမာဓိမှိ သတိ သမာဟိတော’တိ, ‘ပညာယ သတိ ပညဝါ’တိ, ‘ဝိဇ္ဇာယ သတိ တေဝိဇ္ဇော’တိ, ‘အဘိညာယ သတိ ဆဠဘိညော’တိ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ, ဧဝံ အရဟာ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ’’တိ။
ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ တာဒီနမတိသယော တာဒီ။ တေနာဟ ‘‘သုပ္ပတိဋ္ဌိတော’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ ကာဠကာရာမသုတ္တန္တေ ‘‘ဣတိ ခေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉။) [သျ]ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု တာဒီယေဝ တာဒီ, တမှာ စ ပန တာဒိမှာ အညော တာဒီ ဥတ္တရိတရော ဝါ ပဏီတတရော ဝါ နတ္ထီတိ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိဓာရိယိဒ္ဓိသိဒ္ဓေဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒိလက္ခဏေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ –
‘‘ကတမာ အရိယာ ဣဒ္ဓိ? ဣဓ ဘိက္ခု သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ, အပ္ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ, သစေ အာကင်္ခတိ ‘အပ္ပဋိကူလေ ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ, ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ, သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ, အပ္ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ, သစေ အာကင်္ခတိ ‘အပ္ပဋိကူလေ စ ပဋိကူလေ စ ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ, ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ, သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလေ စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော ဝိဟရေယျံ သတော သမ္ပဇာနော’တိ, ဥပေက္ခကော တတ္ထ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇)။
ဗဟိဒ္ဓါတိ သာသနတော ဗဟိသမယေ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၂။ ဧသာတိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဝန္ဒနာကာရော။ တမတ္ထံ လောကသိဒ္ဓါယ ဥပမာယ သာဓေတုံ ‘‘ရာဇာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩကာသန္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။
န မေ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဘာရော အတ္ထီတိ သတ္ထု သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ အတ္ထတော အာပန္နာယ ဒဿနံ။ ‘‘ယဒိ အာကင်္ခသီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ဟိ ဧသ အတ္ထော အာပန္နော ဟောတိ။ သဗ္ဗံ တေ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီတိ ဧတ္ထာပိ အယံ နယော။ ‘‘ယံ အာကင်္ခသိ, တံ ပုစ္ဆာ’’တိ ဝစနေနေဝ ဟိ အယမတ္ထော သိဇ္ဈတိ။ အသာဓာရဏံ သဗ္ဗညုပဝါရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဒိ ‘‘ယဒါကင်္ခသီ’’တိ န ဝဒန္တိ, အထ ကထံ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘သုတွာ’’တိအာဒိ။ ပဒေသဉာဏေယေဝ ဌိတတ္တာ တထာ ဝဒန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါ ပန သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒီနိ သုတ္တပဒါနိ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန အာဂတာနိ, တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယက္ခနရိန္ဒဒေဝသမဏဗြာဟ္မဏပရိဗ္ဗာဇကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိ အာဠဝကဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀။) [သျ]ယက္ခဿ ဩကာသကရဏံ, ‘‘ပုစ္ဆ မဟာရာဇာ’’တိ နရိန္ဒာနံ, ‘‘ပုစ္ဆ ဝါသဝါ’’တိအာဒိ ဒေဝါနမိန္ဒဿ, ‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ သမဏာနံ, ‘‘ဗာဝရိဿ စာ’’တိအာဒိ ဗြာဟ္မဏာနံ, ‘‘ပုစ္ဆ မံ သဘိယာ’’တိအာဒိ ပရိဗ္ဗာဇကာနံ ဩကာသကရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝါသဝါတိ ဒေဝါနမိန္ဒာလပနံ။ တဒေတဉှိ သက္ကပဉှသုတ္တေ။ မနသိစ္ဆသီတိ မနသာ ဣစ္ဆသိ။
ကတာဝကာသာတိ ယသ္မာ တုမှေ မယာ ကတောကာသာ, တသ္မာ ဗာဝရိဿ စ တုယှံ အဇိတဿ စ သဗ္ဗေသဉ္စ သေသာနံ ယံ ကိဉ္စိ သဗ္ဗံ သံသယံ ယထာ မနသာ ဣစ္ဆထ, တထာ ပုစ္ဆဝှေါ ပုစ္ဆထာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ဗာဝရိဿ သံသယံ မနသာ ပုစ္ဆဝှေါ, တုမှာကံ ပန သဗ္ဗေသံ သံသယံ မနသာ စ အညထာ စ ယထာ ဣစ္ဆထ, တထာ ပုစ္ဆဝှေါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဗာဝရီ ဟိ ‘‘အတ္တနော သံသယံ မနသာဝ ပုစ္ဆထာ’’တိ အန္တေဝါသိကေ အာဏာပေသိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘အနာဝရဏဒဿာဝီ, ယဒိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ၊
မနသာ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ, ဝါစာယ ဝိဿဇေဿတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၁၁)၊
တဒေတံ ပါရာယနဝဂ္ဂေ။ တထာ ‘‘ပုစ္ဆ မံ သဘိယာ’’တိအာဒိပိ။
ဗုဒ္ဓဘူမိန္တိ ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနံ, အာသဝက္ခယဉာဏံ, သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စ။ ဗောဓိသတ္တဘူမိ နာမ ဗောဓိသတ္တဋ္ဌာနံ ပါရမီသမ္ဘရဏဉာဏံ, ဘူမိသဒ္ဒေါ ဝါ အဝတ္ထာဝါစကော, ဗုဒ္ဓါဝတ္ထံ, ဗောဓိသတ္တာဝတ္ထာယန္တိ စ အတ္ထော။ ဧကတ္တနယေန ဟိ ပဝတ္တေသု ခန္ဓေသု အဝတ္ထာယေဝ တံ တဒါကာရနိဿိတာ။
ယော ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ပဒေသဉာဏေ ဌိတော သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ, တဿ တဒေဝ အစ္ဆရိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ကောဏ္ဍည ပဉှာနီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကောဏ္ဍညာတိ ဂေါတ္တဝသေန သရဘင်္ဂမာလပန္တိ။ ဝိယာကရောဟီတိ ဗျာကရောဟိ။ သာဓုရူပါတိ သာဓုသဘာဝါ။ ဓမ္မောတိ သနန္တနော ပဝေဏီဓမ္မော။ ယန္တိ အာဂမနကိရိယာပရာမသနံ, ယေန ဝါ ကာရဏေန အာဂစ္ဆတိ, တေန ဝိယာကရောဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုဒ္ဓန္တိ သီလပညာဒီဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ, ဂရုန္တိ အတ္ထော။ ဧသ ဘာရောတိ သံသယုပစ္ဆေဒနသင်္ခါတော ဧသော ဘာရော, အာဂတော ဘာရော တယာ အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁။) [သျ]မယာ ကတာဝကာသာ ဘောန္တော ပုစ္ဆန္တု။ ကသ္မာတိ စေ? အဟဉှိ တံ တံ ဝေါ ဗျာကရိဿံ ဉတွာ သယံ လောကမိမံ, ပရဉ္စာတိ။ သယန္တိ စ သယမေဝ ပရူပဒေသေန ဝိနာ။ ဧဝံ သရဘင်္ဂကာလေ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ပဉှာနန္တိ ဓမ္မယာဂပဉှာနံ။ အန္တကရန္တိ နိဋ္ဌာနကရံ။ သုစိရတေနာတိ ဧဝံ နာမကေန ဗြာဟ္မဏေန။ ပုဋ္ဌုန္တိ ပုစ္ဆိတုံ။ ဇာတိယာတိ ပဋိသန္ဓိယာ, ‘‘ဝိဇာတိယာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပံသုံ ကီဠန္တော သမ္ဘဝကုမာရော နိသိန္နောဝ ဟုတွာ ပဝါရေသီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တဂ္ဃါတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ယထာပိ ကုသလော တထာတိ ယထာ သဗ္ဗဓမ္မကုသလော သဗ္ဗဓမ္မဝိဒူ ဗုဒ္ဓေါ ဇာနာတိ ကထေတိ, တထာ တေ အဟမက္ခိဿန္တိ အတ္ထော။ ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ သမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတိ။ ယထာဟ ‘‘ယေန ယဿ ဟိ သမ္ဗန္ဓော, ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)။ ဇာနနာ စေတ္ထ ကထနာ။ ယထာ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော အာစရိယေန။ ရာဇာ စ ခေါ တံ ယဒိ ကာဟတိ ဝါ, န ဝါတိ ယော တံ ဣဓ ပုစ္ဆိတုံ ပေသေသိ, သော ကောရဗျရာဇာ တံ တယာ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ, တယာ ဝါ ပုဋ္ဌေန မယာ အက္ခာတမတ္ထံ ယဒိ ကရောတု ဝါ, န ဝါ ကရောတု, အဟံ ပန ယထာဓမ္မံ တေ အက္ခိဿံ အာစိက္ခိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ပန –
‘‘ရာဇာ စ ခေါ တန္တိ အဟံ တံ ပဉှံ ယထာ တုမှာကံ ရာဇာ ဇာနာတိ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ, တထာ အက္ခိဿံ။ တတော ဥတ္တရိ ရာဇာ ယထာ ဇာနာတိ, တထာ ယဒိ ကရိဿတိ ဝါ, န ဝါ ကရိဿတိ, ကရောန္တဿ ဝါ အကရောန္တဿ ဝါ တဿေဝေတံ ဘဝိဿတိ, မယှံ ပန ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒီပေတီ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၁၆။၁၇၂) –
ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ဝါကျဒွယသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၃။ သိပ္ပမေဝ သိပ္ပါယတနံ အာယတနသဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတ္တာ။ အပိစ သိက္ခိတဗ္ဗတာယ သိပ္ပဉ္စ တံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော, နိဿယဘာဝတော ဝါ အာယတနဉ္စာတိ သိပ္ပါယတနံ။ သေယျထိဒန္တိ ဧကောဝ နိပါတော, နိပါတသမုဒါယော ဝါ။ တဿ တေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂။) [သျ]ကတမေတိ ဣဓ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကတမေ ပန တေ’’တိ။ ဣမေ ကတမေတိပိ ပစ္စေကမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဣဒဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗာပေက္ခနဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ တေ သိပ္ပါယတနိကာ ကတမေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုထုသိပ္ပါယတနာနီ’’တိ ဟိ သာဓာရဏတော သိပ္ပါနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥပရိ တံတံသိပ္ပူပဇီဝိနောဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ။ ကသ္မာတိ စေ? ပပဉ္စံ ပရိဟရိတုကာမတ္တာ။ အညထာ ဟိ ယထာဓိပ္ပေတာနိ တာဝ သိပ္ပါယတနာနိ ဒဿေတွာ ပုန တံတံသိပ္ပူပဇီဝိနောပိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယုံ တေသမေဝေတ္ထ ပဓာနတော အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝဉ္စ သတိ ကထာပပဉ္စော ဘဝေယျ, တသ္မာ တံ ပပဉ္စံ ပရိဟရိတုံ သိပ္ပူပဇီဝီဟိ တံတံသိပ္ပါယတနာနိ သင်္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟာတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထာရောဟာတိအာဒီဟိ ယေ တံ တံ သိပ္ပံ နိဿာယ ဇီဝန္တိ, တေ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ သိပ္ပံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တီတိ သိပ္ပူပဇီဝိနော။
ဟတ္ထိမာရောဟန္တီတိ ဟတ္ထာရောဟာ, ဟတ္ထာရုဠှယောဓာ။ ဟတ္ထိံ အာရောဟာပယန္တီတိ ဟတ္ထာရောဟာ, ဟတ္ထာစရိယ ဟတ္ထိဝေဇ္ဇ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာဒယော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပုရိသော ဟတ္ထိနော အာရောဟနယောဂ္ဂေါ ဟောတိ, တံ ဟတ္ထိဿ ပယောဂံ ဝိဓာယန္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပေတေသံ ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟတ္ထာစရိယာ နာမ ယေ ဟတ္ထိနော, ဟတ္ထာရောဟကာနဉ္စ သိက္ခာပကာ။ ဟတ္ထိဝေဇ္ဇာ နာမ ဟတ္ထိဘိသက္ကာ။ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ နာမ ဟတ္ထီနံ ပါဒရက္ခကာ။ ဟတ္ထိံ မဏ္ဍယန္တိ ရက္ခန္တီတိ ဟတ္ထိမဏ္ဍာ, တေယေဝ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ, ဟတ္ထိံ မိနေန္တိ သမ္မာ ဝိဒဟနေန ဟိံသန္တီတိ ဝါ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟတ္ထီနံ ယဝပဒါယကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ အဿာရောဟာတိ ဧတ္ထာပိ သုဒ္ဓဟေတုကတ္တုဝသေန ယထာဝုတ္တောဝ အတ္ထော။ ရထေ နိယုတ္တာ ရထိကာ။ ရထရက္ခာ နာမ ရထဿ အာဏိရက္ခကာ။ ဓနုံ ဂဏှန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ, ဣဿာသာ, ဓနုံ ဂဏှာပေန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ, ဓနုသိပ္ပသိက္ခာပကာ ဓနွာစရိယာ။
စေလေန စေလပဋာကာယ ယုဒ္ဓေ အကန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ စေလကာ, ဇယဒ္ဓဇဂါဟကာတိ အာဟ ‘‘ယေ ယုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ။ ဇယဓဇန္တိ ဇယနတ္ထံ, ဇယကာလေ ဝါ ပဂ္ဂဟိတဓဇံ။ ပုရတောတိ သေနာယ ပုဗ္ဗေ။ ယထာ တထာ ဌိတေ သေနိကေ ဗျူဟဝိစာရဏဝသေန တတော တတော စလယန္တိ ဥစ္စာလေန္တီတိ စလကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ရညော’’တိအာဒိ။ သကုဏဂ္ဃိအာဒယော ဝိယ မံသပိဏ္ဍံ ပရသေနာသမူဟသင်္ခါတံ ပိဏ္ဍံ သာဟသိကတာယ ဆေတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃။) [သျ]ဆေတွာ ဒယန္တိ ဥပ္ပတိတွာ ဥပ္ပတိတွာ နိဂ္ဂစ္ဆန္တီတိ ပိဏ္ဍဒါယကာ။ တေနာဟ ‘‘တေ ကိရာ’’တိအာဒိ။ သာဟသံ ကရောန္တီတိ သာဟသိကာ, တေယေဝ မဟာယောဓာ။ ပိဏ္ဍမိဝါတိ တာလဖလပိဏ္ဍမိဝါတိ ဝဒန္တိ, ‘‘မံသပိဏ္ဍမိဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၃) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာစရိယေနာ’’တိ ဝုတ္တေ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပိဏ္ဍေ ဇနသမူဟသင်္ခါတေ သမ္မဒ္ဒေ ဒယန္တိ ဥပ္ပတန္တာ ဝိယ ဂစ္ဆန္တီတိ ပိဏ္ဍဒါယကာ, ဒယ-သဒ္ဒေါ ဂတိယံ, အယ-သဒ္ဒဿ ဝါ ဒ-ကာရာဂမေန နိပ္ဖတ္တိ။
ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတာတိ သင်္ဂါမံ ပတွာ ဇဝပရက္ကမာဒိဝသေန အတိဝိယ ဥဂ္ဂတာ။ တဒေဝါတိ ပရေဟိ ဝုတ္တံ တမေဝ သီသံ ဝါ အာဝုဓံ ဝါ။ ပက္ခန္ဒန္တီတိ ဝီရသူရဘာဝေန အသဇ္ဇမာနာ ပရသေနမနုပဝိသန္တိ။ ထာမဇဝဗလပရက္ကမာဒိသမ္ပတ္တိယာ မဟာနာဂသဒိသတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထိအာဒီသုပီ’’တိအာဒိ။ ဧကန္တသူရာတိ ဧကစရသူရာ အန္တသဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော, သူရဘာဝေန ဧကာကိနော ဟုတွာ ယုဇ္ဈနကာတိ အတ္ထော။ သဇာလိကာတိ သဝမ္မိကာ။ သန္နာဟော ကင်္ကဋော ဝမ္မံ ကဝစော ဥရစ္ဆဒေါ ဇာလိကာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ သစမ္မိကာတိ ဇာလိကာ ဝိယ သရီရပရိတ္တာဏေန စမ္မေန သစမ္မိကာ။ စမ္မကဉ္စုကန္တိ စမ္မမယကဉ္စုကံ။ ပဝိသိတွာတိ တဿ အန္တော ဟုတွာ, ပဋိမုဉ္စိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရပရိတ္တာဏံ စမ္မန္တိ စမ္မပဋိသိဗ္ဗိတံ စေလကံ, စမ္မမယံ ဝါ ဖလကံ။ ဗလဝသိနေဟာတိ သာမိနိ အတိသယပေမာ။ ဃရဒါသယောဓာတိ အန္တောဇာတဒါသပရိယာပန္နာ ယောဓာ, ‘‘ဃရဒါသိကပုတ္တာ’’တိပိ ပါဌော, အန္တောဇာတဒါသီနံ ပုတ္တာတိ အတ္ထော။
အာဠာရံ ဝုစ္စတိ မဟာနသံ, တတ္ထ နိယုတ္တာ အာဠာရိကာ။ ပူဝိကာတိ ပူဝသမ္ပာဒကာ, ယေ ပူဝမေဝ နာနပ္ပကာရတော သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကိဏန္တာ ဇီဝန္တိ။ ကေသနခသဏ္ဌပနာဒိဝသေန မနုဿာနံ အလင်္ကာရဝိဓိံ ကပ္ပေန္တိ သံဝိဒဟန္တီတိ ကပ္ပကာ။ စုဏ္ဏဝိလေပနာဒီဟိ မလဟရဏဝဏ္ဏသမ္ပာဒနဝိဓိနာ နှာပေန္တိ နဟာနံ ကရောန္တီတိ နှာပိကာ။ နဝန္တာဒိဝိဓိနာ ပဝတ္တော ဂဏနဂန္ထော အန္တရာ ဆိဒ္ဒါဘာဝေန အစ္ဆိဒ္ဒကောတိ ဝုစ္စတိ, တဒေဝ ပဌေန္တီတိ အစ္ဆိဒ္ဒကပါဌကာ။ ဟတ္ထေန အဓိပ္ပါယဝိညာပနံ, ဂဏနံ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါ။ အင်္ဂုလိသင်္ကောစနဉှိ မုဒ္ဒါတိ ဝုစ္စတိ, တေန စ ဝိညာပနံ, ဂဏနံ ဝါ ဟောတိ။ ဟတ္ထသဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘န ဘုဉ္ဇမာနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄။) [သျ]သဗ္ဗံ ဟတ္ထံ မုခေ ပက္ခိပိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁၈) ဝိယ, တမုပနိဿာယ ဇီဝန္တီတိ မုဒ္ဒိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါယာ’’တိအာဒိ။
အယကာရော ကမ္မာရကာရကော။ ဒန္တကာရော ဘမကာရော။ စိတ္တကာရော လေပစိတ္တကာရော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကောဋ္ဋကလေခကဝိလီဝကာရဣဋ္ဌကကာရဒါရုကာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ ကရဏနိပ္ဖါဒနဝသေန ဒဿေတွာ။ သန္ဒိဋ္ဌိကမေဝါတိ အသမ္ပရာယိကတာယ သာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သယမနုဘဝိတဗ္ဗံ အတ္တပစ္စက္ခန္တိ အတ္ထော။ ဥပဇီဝန္တီတိ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တိ။ သုခိတန္တိ သုခပ္ပတ္တံ။ ထာမဗလူပေတဘာဝေါဝ ပီဏနန္တိ အာဟ ‘‘ပီဏိတံ ထာမဗလူပေတ’’န္တိ။ ဥပရီတိ ဒေဝလောကေ။ တထာ ဥဒ္ဓန္တိပိ။ သော ဟိ မနုဿလောကတော ဥပရိမော။ အဂ္ဂံ ဝိယာတိ အဂ္ဂံ, ဖလံ။ ‘‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော တံ ကမ္မဿ အဂ္ဂိသိခါ ဝိယ ဟောတီ’’တိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ အပိစ သဂ္ဂန္တိ ဥတ္တမံ, ဖလံ။ သဂ္ဂန္တိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂံ, ရူပသဒ္ဒါဒိဒသဝိဓံ အတ္တနော ဖလံ နိပ္ဖါဒေတုံ အရဟတီတိ အတ္ထော။ သုအဂ္ဂိကာဝ နိရုတ္တိနယေန သောဝဂ္ဂိကာ, ဒက္ခိဏာသဒ္ဒါပေက္ခာယ စ သဗ္ဗတ္ထ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ သုခေါတိ သုခူပါယော ဣဋ္ဌော ကန္တော။ အဂ္ဂေတိ ဥဠာရေ။ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဗာဟိရံ ရူပံ, အတ္တနော ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ ဝဏ္ဏောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဒက္ခန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတာယာတိ ဒက္ခိဏာ, ပရိစ္စာဂမယံ ပုညန္တိ အာဟ ‘‘ဒက္ခိဏံ ဒါန’’န္တိ။
မဂ္ဂေါ သာမညံ သမိတပါပသင်္ခါတဿ သမဏဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ, တဿ ဝိပါကတ္တာ အရိယဖလံ သာမညဖလံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တပါဠိဝသေန တဒတ္ထံ သာဓေတိ။ တံ ဧသ ရာဇာ န ဇာနာတိ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ။ ယသ္မာ ပနေသ ‘‘ဒါသကဿကာဒိဘူတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ လောကတော အဘိဝါဒနာဒိလာဘော သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ နာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဤဒိသမတ္ထံ ဇာနန္တော’’တိ ဝီမံသန္တော ပူရဏာဒိကေ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ ကထာယ အနဓိဂတဝိတ္တော ဘဂဝန္တမ္ပိ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒါသကဿကောပမံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅။) [သျ]ရာဇာမစ္စာတိ ရာဇကုလသမုဒါဂတာ အမစ္စာ, အနုယုတ္တကရာဇာနော စေဝ အမစ္စာ စာတိပိ အတ္ထော။ ကဏှပက္ခန္တိ ယထာပုစ္ဆိတေ အတ္ထေ လဗ္ဘမာနဒိဋ္ဌိဂတူပသံဟိတံ သံကိလေသပက္ခံ။ သုက္ကပက္ခန္တိ တဗ္ဗိဓုရံ ဥပရိ သုတ္တာဂတံ ဝေါဒါနပက္ခံ။ သမဏကောလာဟလန္တိ သမဏကောတူဟလံ တံ တံ သမဏဝါဒါနံ အညမညဝိရောဓံ။ သမဏဘဏ္ဍနန္တိ တေနေဝ ဝိရောဓေန ‘‘ဧဝံဝါဒီနံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အယံ ဒေါသော, ဧဝံဝါဒီနံ တေသံ အယံ ဒေါသော’’တိ ဧဝံ တံ တံ ဝါဒဿ ပရိဘာသနံ။ ဣဿရာနုဝတ္တကော ဟိ လောကောတိ ဓမ္မတာဒဿနေန တဒတ္ထသမတ္ထနံ။ အတ္တနော ဒေသနာကောသလ္လေန ရညော ဘာရံ ကရောန္တော, န တဒညေန ပရဝမ္ဘနာဒိကာရဏေန။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၄။ နု-သဒ္ဒေါ ဝိယ နော-သဒ္ဒေါပိ ပုစ္ဆာယံ နိပါတောတိ အာဟ ‘‘အဘိဇာနာသိ နူ’’တိ။ အယဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အဘိဇာနာသိပဒေနေဝ, အထ ခေါ ‘‘ပုစ္ဆိတာ’’တိ ပဒေန စာတိ သမုစ္စယတ္ထော။ ကထံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိနာ။ ပုစ္ဆိတာ နူတိ ပုဗ္ဗေ ပုစ္ဆံ ကတ္တာ နု။ နံ ပုဋ္ဌဘာဝန္တိ တာဒိသံ ပုစ္ဆိတဘာဝံ အဘိဇာနာသိ နု။ န တေ သမ္မုဋ္ဌန္တိ တဝ န ပမုဋ္ဌံ ဝတာတိ အတ္ထော။ အဖာသုကဘာဝေါတိ တထာ ဘာသနေန အသုခဘာဝေါ။ ပဏ္ဍိတပတိရူပကာနန္တိ (သာမံ ဝိယ အတ္တနော သက္ကာရာနံ ပဏ္ဍိတဘာသာနံ) အာမံ ဝိယ ပက္ကာနံ ပဏ္ဍိတာ ဘာသာနံ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၃) ပါဠိပဒအတ္ထဗျဉ္ဇနေသူတိ ပါဠိသင်္ခါတေ ပဒေ, တဒတ္ထေ တပ္ပရိယာပန္နက္ခရေ စ, ဝါကျပရိယာယော ဝါ ဗျဉ္ဇနသဒ္ဒေါ ‘‘အက္ခရံ ပဒံ ဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒီသု (နေတ္တိ။ ၂၈) ဝိယ။ ဘဂဝတော ရူပံ သဘာဝေါ ဝိယ ရူပမဿာတိ ဘဂဝန္တရူပေါ, ဘဂဝါ ဝိယ ဧကန္တပဏ္ဍိတောတိ အတ္ထော။
ပူရဏကဿပဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၅။ ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ, ဧကံ သမယမိစ္စေဝ အတ္ထော။ သမ္မောဒေတိ သမ္မောဒနံ ကရောတီတိ သမ္မောဒနီယံ။ အနီယသဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလာ ကတွတ္ထာဘိဓာယကော ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ, (ဓ။ သ။ သုတ္တန္တဒုကမာတိကာ ၉၇) သမ္မောဒနံ ဝါ ဇနေတီတိ သမ္မောဒနိယံ တဒ္ဓိတဝသေန။ သရိတဗ္ဗန္တိ သာရဏီယံ, သရဏဿ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ဝါ သာရဏိယံ, ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မောဒဇနကံ သရိတဗ္ဗယုတ္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ, သရိတဗ္ဗယုတ္တကန္တိ စ သရဏာနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၆၆။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေနေဝ, တေန သုဒ္ဓကတ္တာရံ ဒဿေတိ, အာဏတ္တိယာတိ ပန ဟေတုကတ္တာရံ, နိဿဂ္ဂိယထာဝရာဒယောပိ ဣဓ သဟတ္ထ ကရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဟတ္ထာဒီနီတိ ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏနာသာဒီနိ။ ပစနံ ဒဟနံ ဝိဗာဓနန္တိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တဿာ’’တိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ နာမ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပစတော’’တိ ဧတဿ ‘‘တဇ္ဇေန္တဿ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၉၇) ဒုတိယောပိ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန တဇ္ဇနံ, ပရိဘာသနဉ္စ ဒဏ္ဍေန သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တဿ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, အဓုနာ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘တဇ္ဇေန္တဿ ဝါ’’တိ ပါဌောပိ ဗဟုသော ဒိဿတိ။ သောကန္တိ သောကကာရဏံ, သောစနန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏသမ္ပာဒနေန ဖလဿပိ ကတ္တဗ္ဗတော။ ပရေဟီတိ အတ္တနော ဝစနကရေဟိ ကမ္မဘူတေဟိ။ ဖန္ဒတောတိ ဧတ္ထ ပရဿ ဖန္ဒနဝသေန သုဒ္ဓကတ္တုတ္ထော န လဗ္ဘတိ, အထ ခေါ အတ္တနော ဖန္ဒနဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရံ ဖန္ဒန္တံ ဖန္ဒနကာလေ သယမ္ပိ ဖန္ဒတော’’တိ, အတ္တနာ ကတေန ပရဿ ဝိဗာဓနပယောဂေန သယမ္ပိ ဖန္ဒတောတိ အတ္ထော။ ‘‘အတိပါတာပယတော’’တိ ပဒံ သုဒ္ဓကတ္တရိ, ဟေတုကတ္တရိ စ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဟနန္တဿာပိ ဟနာပေန္တဿာပီ’’တိ ဣမိနာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘အာဒိယတော’’တိအာဒီသု။ ကရဏကာရဏဝသေနာတိ သယံကာရပရံကာရဝသေန။
ဃရဘိတ္တိယာ အန္တော စ ဗဟိ စ သန္ဓိ ဃရသန္ဓိ။ ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသော လောပေါ ဝိလုမ္ပနံ နိလ္လောပေါတိ အာဟ ‘‘မဟာဝိလောပ’’န္တိ။ ဧကာဂါရေ နိယုတ္တော ဝိလောပေါ ဧကာဂါရိကော။ တေနာဟ ‘‘ဧကမေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိပန္ထေ တိဋ္ဌတော’’တိ ဧတ္ထ အစ္ဆိန္ဒနတ္ထမေဝ တိဋ္ဌတီတိ အယမတ္ထော ပကရဏတော သိဒ္ဓေါတိ ဒဿေတိ ‘‘အာဂတာဂတာန’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘ပရိတော သဗ္ဗသော ပန္ထေ ဟနနံ ပရိပန္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆) အယမတ္ထောပိ အာစရိယေန ဝုတ္တော။ ကရောမီတိ သညာယာတိ သဉ္စေတနိကဘာဝမာဟ, တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘သဉ္စိစ္စ ကရောတောပိ န ကရီယတိ နာမ, ပဂေဝ အသဉ္စိစ္စာ’’တိ။ ပါပံ န ကရီယတီတိ ပုဗ္ဗေ အသတော ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ပါပံ အကတမေဝ နာမ။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ပါပ’’န္တိ။
ယဒိ ဧဝံ ကထံ သတ္တာ ပါပေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္တနော ဝါဒေ ပရေဟိ အာရောပိတံ ဒေါသမပနေတုကာမော ပူရဏော ဣမမတ္ထမ္ပိ ဒဿေတီတိ အာဟ ‘‘သတ္တာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သညာမတ္တမေတံ ‘‘ပါပံ ကရောန္တီ’’တိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇။) [သျ]ပါပံ ပန နတ္ထေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ကိရဿ ဟောတိ – ဣမေသံ သတ္တာနံ ဟိံသာဒိကိရိယာ အတ္တာနံ န ပါပုဏာတိ တဿ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ, သရီရံ ပန အစေတနံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမံ, တသ္မိံ ဝိကောပိတေပိ န ကိဉ္စိ ပါပန္တိ။ ပရိယန္တော ဝုစ္စတိ နေမိ ပရိယောသာနေ ဌိတတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယေန ‘‘နိသိတခုရမယနေမိနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆)။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ စက္ကပရိယောသာနမေဝ ပရိယန္တော, ခုရေန သဒိသော ပရိယန္တော ယဿာတိ ခုရပရိယန္တော။ ခုရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ခုရဓာရာ ဂဟိတာ တဒဝရောဓတော။ ပါဠိယံ စက္ကေနာတိ စက္ကာကာရကတေန အာဝုဓဝိသေသေန။ တံ မံသခလကရဏသင်္ခါတံ နိဒါနံ ကာရဏံ ယဿာတိ တတောနိဒါနံ, ‘‘ပစ္စတ္တဝစနဿ တောအာဒေသော, သမာသေ စဿ လောပါဘာဝေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော။ ‘‘ပစ္စတ္တတ္ထေ နိဿက္ကဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရော။ ‘‘ကာရဏတ္ထေ နိပါတသမုဒါယော’’တိပိ အက္ခရစိန္တကာ။
ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏဒိသာ အပ္ပတိရူပဒေသော, ဥတ္တရဒိသာ ပန ပတိရူပဒေသောတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဒက္ခိဏဉ္စေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တဉ္စ ဒေသဒိသာပဒေသေန တန္နိဝါသိနော သန္ဓာယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒက္ခိဏတီရေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟနနဒါနကိရိယာ ဟိ တဒါယတ္တာ။ မဟာယာဂန္တိ မဟာဝိဇိတရညော ယညသဒိသမ္ပိ မဟာယာဂံ။ ဒမသဒ္ဒေါ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ, ဥပေါသထသီလဿ စ ဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယဒမေန ဥပေါသထကမ္မေနာ’’တိ။ ကေစိ ပန ဥပေါသထကမ္မေနာ’တိ ဣဒံ ဣန္ဒြိယဒမဿ ဝိသေသနံ, တသ္မာ ‘ဥပေါသထကမ္မဘူတေန ဣန္ဒြိယဒမေနာ’တိ’’ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ တဒုဘယတ္ထဝါစကတ္တာ ဒမသဒ္ဒဿ, အတ္ထဒွယဿ စ ဝိသေသဝုတ္တိတော။ အဓုနာ ဟိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ဝါ-သဒ္ဒေါ, စ-သဒ္ဒေါပိ ဒိဿတိ။ သီလသံယမေနာတိ တဒညေန ကာယိကဝါစသိကသံဝရေန။ သစ္စဝစနေနာတိ အမောသဝဇ္ဇေန။ တဿ ဝိသုံ ဝစနံ လောကေ ဂရုတရပုညသမ္မတဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ပါပဓမ္မေသု မုသာဝါဒေါ ဂရုတရော, ဧဝံ ပုညဓမ္မေသု အမောသဝဇ္ဇော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဣတိဝုတ္တကေ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈။) [သျ]‘‘ဧကဓမ္မံ အတီတဿ, မုသာဝါဒိဿ ဇန္တုနော၊
ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿ, နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယ’’န္တိ။ (ဣတိဝု။ ၂၇)၊
ပဝတ္တီတိ ယော ကရောတိ, တဿ သန္တာနေ ဖလုပ္ပါဒပစ္စယဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ။ ဧဝဉှိ ‘‘နတ္ထိ ကမ္မံ, နတ္ထိ ကမ္မဖလ’’န္တိ အကိရိယဝါဒဿ ပရိပုဏ္ဏတာ။ သတိ ဟိ ကမ္မဖလေ ကမ္မာနမကိရိယဘာဝေါ ကထံ ဘဝိဿတိ။ သဗ္ဗထာပီတိ ‘‘ကရောတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ။
လဗုဇန္တိ လိကုစံ။ ပါပပုညာနံ ကိရိယမေဝ ပဋိက္ခိပတိ, န ရညာ ပုဋ္ဌံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ဗျာကရောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒဉှိ အဝဓာရဏံ ဝိပါကပဋိက္ခေပနိဝတ္တနတ္ထံ။ ယော ဟိ ကမ္မံ ပဋိက္ခိပတိ, တေန အတ္ထတော ဝိပါကောပိ ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မံ ပဋိဗာဟန္တေနာပီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂)။
ပဋိရာဇူဟိ အနဘိဘဝနီယဘာဝေန ဝိသေသတော ဇိတန္တိ ဝိဇိတံ, ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဒေသော။ ‘‘မာ မယှံ ဝိဇိတေ ဝသထာ’’တိ အပသာဒနာ ပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗာဇနသင်္ခါတာ ဝိဟေဌနာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဟေဌေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဥပဓာရဏံ သလ္လက္ခဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ, တဒမိနာ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ ‘‘သာရတော အဂ္ဂဏှန္တော’’တိ။ တဿ ပန အတ္ထဿ အဒ္ဓနိယဘာဝါပါဒနဝသေန စိတ္တေန သန္ဓာရဏံ နိက္ကုဇ္ဇနံ, တဒမိနာ ပဋိက္ခိပတီတိ ဒဿေတိ ‘‘သာရဝသေနေဝ…ပေ… အဋ္ဌပေန္တော’’တိ ဣမိနာ။ သာရဝသေနေဝါတိ ဥတ္တမဝသေနေဝ, အဝိတထတ္တာ ဝါ ပရေဟိ အနုစ္စာလိတော ထိရဘူတော အတ္ထော အဖေဂ္ဂုဘာဝေန သာရောတိ ဝုစ္စတိ, တံဝသေနေဝါတိ အတ္ထော။ နိဿရဏန္တိ ဝဋ္ဋတော နိယျာနံ။ ပရမတ္ထောတိ အဝိပရီတတ္ထော, ဥတ္တမဿ ဝါ ဉာဏဿာရမ္မဏဘူတော အတ္ထော။ ဗျဉ္ဇနံ ပန တေန ဥဂ္ဂဟိတဉ္စေဝ နိက္ကုဇ္ဇိတဉ္စ တထာယေဝ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဘာသိတတ္တာ။
မက္ခလိဂေါသာလဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၈။ ဥဘယေနာတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓဝစနေန။ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဣမိနာ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ပဋိက္ခိပနေ တဿ အညာဏမေဝ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ သံကိလေသပစ္စယန္တိ သံကိလိဿနဿ မလီနဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉။) [သျ]ကာရဏံ။ ဝိသုဒ္ဓိပစ္စယန္တိ သံကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓိယာ ဝေါဒါနဿ ပစ္စယံ။ အတ္တကာရေတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဧ-ကာရဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ယထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထာ ဖုသိတဂ္ဂေ’’တိ, (ခု။ ပါ။ ၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆) ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ ယထာ ‘‘ဣဒမ္ပိဿ ဟောတိ သီလသ္မိ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄), တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အတ္တကာရော’’တိ ဣမိနာ။ သော စ တေန တေန သတ္တေန အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကမ္မံ, အတ္တနာ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗပယောဂေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗညုတန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ တန္တိ အတ္တနာ ကတကမ္မံ။ ဒုတိယပဒေနာတိ ‘‘နတ္ထိ ပရကာရေ’’တိ ပဒေန။ ပရကာရော စ နာမ ပရဿ ဝါဟသာ ဣဇ္ဈနကပယောဂေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပရကာရ’’န္တိအာဒိ။ ဩဝါဒါနုသာသနိန္တိ ဩဝါဒဘူတမနုသာသနိံ, ပဌမံ ဝါ ဩဝါဒေါ, ပစ္ဆာ အနုသာသနီ။ ‘‘ပရကာရ’’န္တိ ပဒဿ ဥပလက္ခဏဝသေန အတ္ထဒဿနဉ္စေတံ, လောကုတ္တရဓမ္မေ ပရကာရာဝဿယော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မဟာသတ္တ’’န္တိ။ အတ္ထေဝေသ လောကိယဓမ္မေ ယထာ တံ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တဿ အာဠာရုဒကေ နိဿာယ ပဉ္စာဘိညာလောကိယသမာပတ္တိလာဘော, တဉ္စ ပစ္ဆိမဘဝိကမဟာသတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဿပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော တေသမ္ပိ တဒဘာဝတော။ မနုဿသောဘဂျတန္တိ မနုဿေသု သုဘဂဘာဝံ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ကမ္မဝါဒဿ, ကိရိယဝါဒဿ စ ပဋိက္ခိပနေန။ ဇိနစက္ကေတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ ကမ္မံ ကဏှံ ကဏှဝိပါက’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၂) နယပ္ပဝတ္တေ ကမ္မာနံ, ကမ္မဖလာနဉ္စ အတ္ထိတာပရိဒီပနေ ဗုဒ္ဓသာသနေ။ ပစ္စနီကကထနံ ပဟာရဒါနသဒိသန္တိ ‘‘ပဟာရံ ဒေတိ နာမာ’’တိ။
ယထာဝုတ္တအတ္တကာရပရကာရာဘာဝတော ဧဝ သတ္တာနံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ သန္ဓာယ ‘‘နတ္ထိပုရိသကာရေ’’တိ တဿ ပဋိက္ခိပနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒေဝတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိနာ, ‘‘မနုဿသောဘဂျတ’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ ‘‘ဗလေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ဝီရိယမေဝိဓ ဗလန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝီရိယံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တာနဉှိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိက နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိအာဝဟံ ဝီရိယဗလံ နတ္ထီတိ သော ပဋိက္ခိပတိ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ဝေါဒါနိယဗလဿ ပဋိက္ခိပနံ သံကိလေသိကဿာပိ ဗလဿ တေန ပဋိက္ခိပနတော။ ယဒိ ဝီရိယာဒီနိ ပုရိသကာရဝေဝစနာနိ, အထ ကသ္မာ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ နော ဝီရိယေနာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ နော ဝီရိယေနာတိ ဣဒံ ဖလံ အမှာကံ ဝီရိယေန ပဝတ္တံ။ ပဝတ္တဝစနပဋိက္ခေပကရဏဝသေနာတိ အညေသံ ပဝတ္တဝေါဟာရဝစနဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀။) [သျ]ပဋိက္ခေပကရဏဝသေန။ ဝီရိယထာမပရက္ကမသမ္ဗန္ဓနေန ပဝတ္တဗလဝါဒီနံ ဝါဒဿ ပဋိက္ခေပကရဏဝသေန ‘‘နတ္ထိ ဗလ’’န္တိ ပဒမိဝ သဗ္ဗာနိပေတာနိ တေန အာဒီယန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တဉ္စ ဝစနီယတ္ထတော ဝုတ္တံ, ဝစနတ္ထတော ပန တဿာ တဿာ ကိရိယာယ ဥဿန္နဋ္ဌေန ဗလံ။ သူရဝီရဘာဝါဝဟဋ္ဌေန ဝီရိယံ။ တဒေဝ ဒဠှဘာဝတော, ပေါရိသဓုရံ ဝဟန္တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗတော စ ပုရိသထာမော။ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပုရိသပရက္ကမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တာ။ အဿသနပဿသနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပါဏနတော ပါဏာတိ ဣမိနာ အတ္ထေန သမာနေပိ ပဒဒွယေ ဧကိန္ဒြိယာဒိဝသေန ပါဏေ ဝိဘဇိတွာ သတ္တတော ဝိသေသံ ကတွာ ဧသ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဧကိန္ဒြိယော’’တိအာဒိ။ ဘဝန္တီတိ ဘူတာတိ သတ္တပါဏပရိယာယေပိ သတိ အဏ္ဍကောသာဒီသု သမ္ဘဝနဋ္ဌေန တတော ဝိသေသာဝ, တေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘အဏ္ဍ…ပေ… ဝဒတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဝတ္ထိကောသော ဂဗ္ဘာသယော။ ဇီဝနတော ပါဏံ ဓာရေန္တော ဝိယ ဝဍ္ဎနတော ဇီဝါ။ တေနာဟ ‘‘သာလိယဝါ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိရုဠှဓမ္မာ တိဏရုက္ခာ ဂဟိတာ။ နတ္ထိ ဧတေသံ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီသု ဝသော သာမတ္ထိယန္တိ အဝသာ။ တထာ အဗလာ အဝီရိယာ။ တေနာဟ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ။ နိယတာတိ နိယမနာ, အဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတဿ အဘေဇ္ဇမဏိနော ဝိယ နိယတပ္ပဝတ္တိတာယ ဂတိဇာတိဗန္ဓာပဝဂ္ဂဝသေန နိယာမောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တာသု တာသု ဇာတီသု။ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ သမ္ဗန္ဓီဘူတာနံ ဂမနံ သမဝါယေန သမာဂမော။ သမ္ဗန္ဓီနိရပေက္ခောပိ ဘာဝသဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓီသဟိတော ဝိယ ပကတိယတ္ထဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သဘာဝေါယေဝါ’’တိ, ယထာ ကဏ္ဋကဿ တိက္ခတာ, ကပိတ္ထဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလတာ, မိဂပက္ခီနံ ဝိစိတ္တာကာရတာ စ, ဧဝံ သဗ္ဗဿာပိ လောကဿ ဟေတုပစ္စယမန္တရေန တထာ တထာ ပရိဏာမော အကုတ္တိမော သဘာဝေါယေဝါတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ ပရိဏမနံ နာနပ္ပကာရတာပတ္တိ။ ယေနာတိ သတ္တပါဏာဒိနာ။ ယထာ ဘဝိတဗ္ဗံ, တထေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဆဠဘိဇာတိယော ပရတော ဝိတ္ထာရီယိဿန္တိ။ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝဒန္တော မက္ခလိ အဒုက္ခမသုခဘူမိံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညာ အဒုက္ခမသုခဘူမိ နတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ။ အယံ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁။) [သျ]ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝစနံ ကရဏဘာဝေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ အာစရိယဿ မတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘အညာ သုခဒုက္ခဘူမိ နတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဒိဋ္ဌော, န ‘‘အဒုက္ခမသုခဘူမီ’’တိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဆသွေဝါဘိဇာတီသူ’’တိ ဝစနံ အဓိကရဏဘာဝေန ဂဟေတွာ ဆသု ဧဝ အဘိဇာတီသု သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒနံ, န တေဟိ အညတ္ထ, တာယေဝ သုခဒုက္ခဘူမိ, န တဒညာတိ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေဝ စ ယုတ္တတရော ပဋိက္ခေပိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဘူမိဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝစနေန ပဋိက္ခေပိတဗ္ဗဿ ဒဿနံ သိယာ, အထ ‘‘အညာ အဒုက္ခမသုခါ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေယျ, န ‘‘အဒုက္ခမသုခဘူမီ’’တိ ဒဿနဟေတုဝစနဿ ဘူမိအတ္ထာဘာဝတော။ ဒဿေတိ စေတံ တာသံ ဘူမိယာ အဘာဝမေဝ, တေန ဝိညာယတိ အယံ ပါဌော, အယဉ္စတ္ထော ယုတ္တတရောတိ။
ပမုခယောနီနန္တိ မနုဿေသု ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဝသေန, တိရစ္ဆာနာဒီသု သီဟဗျဂ္ဃါဒိဝသေန ပဓာနယောနီနံ, ပဓာနတာ စေတ္ထ ဥတ္တမတာ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမယောနီန’’န္တိ။ သဋ္ဌိ သတာနီတိ ဆ သဟဿာနိ။ ‘‘ပဉ္စ စ ကမ္မုနော သတာနီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနံ ‘‘ပဉ္စ ကမ္မသတာနိ စာ’’တိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကေဝလံ တက္ကမတ္တကေန နိရတ္ထကံ ဒိဋ္ဌိံ ဒီပေတီ’’တိ ဣမမေဝတ္ထမတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တက္ကမတ္တကေနာ’’တိ ဝဒန္တော ယသ္မာ တက္ကိကာ အဝဿယဘူတတထတ္ထဂ္ဂဟဏအင်္ကုသနယမန္တရေန နိရင်္ကုသတာယ ပရိကပ္ပနဿ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သာရတော မညမာနာ တထေဝ အဘိနိဝိဿ တတ္ထ စ ဒိဋ္ဌိဂါဟံ ဂဏှန္တိ, တသ္မာ န တေသံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိံ ဝိညူဟိ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣမမဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေတိ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ပဉ္စိန္ဒြိယဝသေနာတိ စက္ခာဒိပဉ္စိန္ဒြိယဝသေန။ တေ ဟိ ‘‘စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယသင်္ခါတာနိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ‘ပဉ္စ ကမ္မာနီ’တိ တိတ္ထိယာ ပညပေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ ‘‘ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ စ ‘တီဏိ ကမ္မာနီ’တိ’’။ ကမ္မန္တိ လဒ္ဓီတိ တဒုဘယံ ဩဠာရိကတ္တာ ပရိပုဏ္ဏကမ္မန္တိ လဒ္ဓိ။ မနောကမ္မံ အနောဠာရိကတ္တာ ဥပဍ္ဎကမ္မန္တိ လဒ္ဓီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သဘာဝနိရုတ္တိံ အဇာနန္တော ‘‘ဒွဋ္ဌိပဋိပဒါ’’တိ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ’’တိ။ သဒ္ဒရစကာ ပန ‘‘ဒွါသဋ္ဌိယာ သလောပေါ, အတ္တမာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ သဘာဝနိရုတ္တိယာ ယောဂတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂။) [သျ]အသိဒ္ဓတ္တာ။ ယဒိ ဟိ သာ ယောဂေန သိဒ္ဓါ အဿ, ဧဝံ သဘာဝနိရုတ္တိယေဝ သိယာ, တထာ စ သတိ အာစရိယာနံ မတေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘စုလ္လာသီတိ သဟဿာနီ’’တိအာဒိကာ ပန အညတြ ဒိဋ္ဌပယောဂါ သဘာဝနိရုတ္တိယေဝ။ ဒိဿတိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု –
‘‘စုလ္လာသီတိ သဟဿာနိ, ကပ္ပါ တိဋ္ဌန္တိ ယေ မရူ၊
န တွေဝ တေပိ တိဋ္ဌန္တိ, ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သမောဟိတာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၁၅၊ မဟာနိ။ ၁၀, ၃၉)၊
ဧကသ္မိံ ကပ္ပေတိ စတုန္နမသင်္ချေယျကပ္ပါနံ အညတရဘူတေ ဧကသ္မိံ အသင်္ချေယျကပ္ပေ။ တတ္ထာပိ စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီသညိတံ ဧကမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဒွဋ္ဌန္တရကပ္ပါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သော အဿုတသာသနဓမ္မော ဣတရေ ဇာနာတိ ဗာဟိရကာနမဝိသယတ္တာ, အဇာနန္တော ဧဝမာဟာတိ အတ္ထော။
ဥရဗ္ဘေ ဟနန္တိ, ဟန္တွာ ဝါ ဇီဝိတံ ကပ္ပေန္တီတိ ဩရဗ္ဘိကာ။ ဧသ နယော သာကုဏိကာဒီသုပိ။ လုဒ္ဒါတိ ဝုတ္တာဝသေသကာ ယေ ကေစိ စာတုပ္ပဒဇီဝိကာ နေသာဒါ။ မာဂဝိကပဒသ္မိဉှိ ရောဟိတာဒိမိဂဇာတိယေဝ ဂဟိတာ။ ဗန္ဓနာဂါရေ နိယောဇေန္တီတိ ဗန္ဓနာဂါရိကာ။ ကုရူရကမ္မန္တာတိ ဒါရုဏကမ္မန္တာ။ အယံ သဗ္ဗောပိ ကဏှကမ္မပသုတတာယ ကဏှာဘိဇာတီတိ ဝဒတိ ကဏှဿ ဓမ္မဿ အဘိဇာတိ အဗ္ဘုပ္ပတ္တိ ယဿာတိ ကတွာ။ ဘိက္ခူတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဘိက္ခူ။ ကဏ္ဋကေတိ ဆန္ဒရာဂေ။ သညောဂဝသေန တေသံ ပက္ခိပနံ။ ကဏ္ဋကသဒိသဆန္ဒရာဂေန သညုတ္တာ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ဟိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ ‘‘တေ ပဏီတပဏီတေ ပစ္စယေ ပဋိသေဝန္တီ’’တိ တဿ မိစ္ဆာဂါဟော, တသ္မာ ဉာယလဒ္ဓေပိ ပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနာ အာဇီဝကသမယဿ ဝိလောမဂါဟိတာယ ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တိ နာမာတိ ဝဒတိ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ ကဏ္ဋကေန ယထာဝုတ္တေန သဟ ဇီဝိကာ။ အယဉှိဿ ပါဠိယေဝါတိ အယံ မက္ခလိဿ ဝါဒဒီပနာ အတ္တနာ ရစိတာ ပါဠိယေဝါတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာ ဧဝ နာမ ဧကေ အပရေ ပဗ္ဗဇိတာ ဗာဟိရကာ သန္တိ, တေ နီလာဘိဇာတီတိ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ သဝိသေသံ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဏ္ဋကေ ဝတ္တန္တာ ဝိယ ဘဝန္တီတိ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ ဝုတ္တာ။ နီလဿ ဓမ္မဿ အဘိဇာတိ ယဿာတိ နီလာဘိဇာတိ။ ဧဝမိတရေသုပိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃။) [သျ]အမှာကံ သညောဇနဂဏ္ဌော နတ္ထီတိ ဝါဒိနော ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ နိဂဏ္ဌာ။ ဧကမေဝ သာဋကံ ပရိဒဟန္တာ ဧကသာဋကာ။ ကဏှတော ပရိသုဒ္ဓေါ နီလော, တတော ပန လောဟိတောတိအာဒိနာ ယထာက္ကမံ တဿ ပရိသုဒ္ဓံ ဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍရတရာတိ ဘုဉ္ဇနနဟာနပဋိက္ခေပါဒိဝတသမာယောဂေန ပရိသုဒ္ဓတရာ ကဏှနီလမုပါဒါယ လောဟိတဿာပိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတော။ ဩဒါတဝသနာတိ ဩဒါတဝတ္ထပရိဒဟနာ။ အစေလကသာဝကာတိ အာဇီဝကသာဝကဘူတာ။ တေ ကိရ အာဇီဝကလဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာယ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ပဏ္ဍရတရာ ဟလိဒ္ဒါဘာနမ္ပိ ပုရိမေ ဥပါဒါယ ပရိသုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ တဿ ဆန္ဒာဂမနံ ဒဿေတိ။ နန္ဒာဒီနံ သာဝကဘူတာ ပဗ္ဗဇိတာ အာဇီဝကာ။ တထာ အာဇီဝကိနိယော။ နန္ဒာဒယော ကိရ တထာရူပံ အာဇီဝကပဋိပတ္တိံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဌိတာ, တသ္မာ နိဂဏ္ဌေဟိ အာဇီဝကသာဝကေဟိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ပဏ္ဍရတရာ ဝုတ္တာ ပရမသုက္ကာဘိဇာတီတိ အယံ တဿ လဒ္ဓိ။
ပုရိသဘူမိယောတိ ပဓာနနိဒ္ဒေသော။ ဣတ္ထီနမ္ပိ ဟေတာ ဘူမိယော ဧသ ဣစ္ဆတေဝ။ သတ္တ ဒိဝသေတိ အစ္စန္တသညောဂဝစနံ, ဧတ္တကမ္ပိ မန္ဒာ မောမူဟာတိ။ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတောတိ မာတုကုစ္ဆိံ သန္ဓာယာဟ။ ရောဒန္တိ စေဝ ဝိရဝန္တိ စ တမနုဿရိတွာ။ ခေဒနံ, ကီဠနဉ္စ ခိဍ္ဍာသဒ္ဒေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ခိဍ္ဍာဘူမိ ဝုတ္တာ။ ပဒဿ နိက္ခိပနံ ပဒနိက္ခိပနံ။ ယဒါ တထာ ပဒံ နိက္ခိပိတုံ သမတ္ထော, တဒါ ပဒဝီမံသဘူမိ နာမာတိ ဘာဝေါ။ ဝတာဝတဿ ဇာနနကာလေ။ ဘိက္ခု စ ပန္နကောတိအာဒိပိ တေသံ ဗာဟိရကာနံ ပါဠိယေဝ။ တတ္ထ ပန္နကောတိ ဘိက္ခာယ ဝိစရဏကော, တေသံ ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပန္နကော။ ဇိနောတိ ဇိဏ္ဏော ဇရာဝသေန ဟီနဓာတုကော, အတ္တနော ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခံ ဇိနိတွာ ဌိတော။ သော ကိရ တထာဘူတော ဓမ္မမ္ပိ ကဿစိ န ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ အာဟာ’’တိ။ ဩဋ္ဌဝဒနာဒိဝိပ္ပကာရေ ကတေပိ ခမနဝသေန န ကိဉ္စိ ကထေတီတိပိ ဝဒန္တိ။ အလာဘိန္တိ ‘‘သော န ကုမ္ဘိမုခါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဝုတ္တအလာဘဟေတုသမာယောဂေန အလာဘိံ။ တတောယေဝ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလပရေတတာယ သယနပရာယနဋ္ဌေန သမဏံ ပန္နဘူမီတိ ဝဒတိ။
အာဇီဝဝုတ္တိသတာနီတိ သတ္တာနမာဇီဝဘူတာနိ ဇီဝိကာဝုတ္တိသတာနိ။ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကသတာနီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ စေသ သဘာဝလိင်္ဂမဇာနန္တော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၄။) [သျ]‘‘ပရိဗ္ဗာဇကသတေ’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝမညေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇာသတာနီ’’တိ။ နာဂဘဝနံ နာဂမဏ္ဍလံ ယထာ ‘‘မဟိံသကမဏ္ဍလ’’န္တိ။ ပရမာဏုအာဒိ ရဇော။ ပသုဂ္ဂဟဏေန ဧဠကဇာတိ ဂဟိတာ။ မိဂဂ္ဂဟဏေန ရုရုဂဝယာဒိ မိဂဇာတိ။ ဂဏ္ဌိမှီတိ ဖဠုမှိ, ပဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဗြဟ္မကာယိကာဒိဝသေန, တေသဉ္စ အန္တရဘေဒဝသေန ဗဟူ ဒေဝါ။ တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဧကစ္စအန္တရဘေဒေါ မဟာသမယသုတ္တေန (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ ‘‘သော ပနာ’’တိအာဒိနာ အဇာနန္တော ပနေသ ဗဟူ ဒေဝေပိ သတ္တ ဧဝ ဝဒတီတိ တဿ အပ္ပမာဏတံ ဒဿေတိ။ မနုဿာပိ အနန္တာတိ ဒီပဒေသကုလဝံသာဇီဝါဒိဝိဘာဂဝသေန။ ပိသာစာ ဧဝ ပေသာစာ, တေ အပရပေတာဒိဝသေန မဟန္တမဟန္တာ, ဗဟုတရာတိ အတ္ထော။ ဗာဟိရကသမယေ ပန ‘‘ဆဒ္ဒန္တဒဟမန္ဒာကိနိယော ကုဝါဠိယမုစလိန္ဒနာမေန ဝေါဟရိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။
ဂဏ္ဌိကာတိ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိကာ။ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိမှိ ဟိ ပဝုဋသဒ္ဒေါ။ မဟာပပါတာတိ မဟာတဋာ။ ပါရိသေသနယေန ခုဒ္ဒကပပါတသတာနိ။ ဧဝံ သုပိနေသုပိ။ ‘‘မဟာကပ္ပိနော’’တိ ဣဒံ ‘‘မဟာကပ္ပါန’’န္တိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဒတော ပနေသ အဇာနန္တော ဧဝံ ဝဒတီတိ န ဝိစာရဏက္ခမံ။ တထာ ‘‘စုလ္လာသီတိ သတသဟဿာနီ’’တိ ဣဒမ္ပိ။ သော ဟိ ‘‘စတုရာသီတိ သတသဟဿာနီ’’တိ ဝတ္တုမသက္ကောန္တော ဧဝံ ဝဒတိ။ သဒ္ဒရစကာ ပန ‘‘စတုရာသီတိယာ တုလောပေါ, စဿ စု, ရဿ လော, ဒွိတ္တဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တကာ မဟာသရာတိ ဧတပ္ပမာဏဝတာ မဟာသရတော, သတ္တမဟာသရတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရာတိ တဿ ဝါဒါနုဿဝနေ နိပါတော။ ပဏ္ဍိတောပိ…ပေ… န ဂစ္ဆတိ, ကသ္မာ? သတ္တာနံ သံသရဏကာလဿ နိယတဘာဝတော။
‘‘အစေလကဝတေန ဝါ အညေန ဝါ ယေန ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တမတိဒိသတိ ‘‘တာဒိသေနေဝါ’’တိ ဣမိနာ။ တပေါကမ္မေနာတိ တပကရဏေန။ ဧတ္ထာပိ ‘‘တာဒိသေနေဝါ’’တိ အဓိကာရော။ ယော…ပေ… ဝိသုဇ္ဈတိ, သော အပရိပက္ကံ ကမ္မံ ပရိပါစေတိ နာမာတိ ယောဇနာ။ အန္တရာတိ စတုရာသီတိမဟာကပ္ပသတသဟဿာနမဗ္ဘန္တရေ။ ဖုဿ ဖုဿာတိ ပတွာ ပတွာ။ ဝုတ္တပရိမာဏံ ကာလန္တိ စတုရာသီတိမဟာကပ္ပသတသဟဿပမာဏံ ကာလံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အပရိပက္ကံ သံသရဏနိမိတ္တံ ကမ္မံ သီလာဒိနာ သီဃံယေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၅။) [သျ]ဝိသုဒ္ဓပ္ပတ္တိယာ ပရိပါစေတိ နာမ။ ပရိပက္ကံ ကမ္မံ ဖုဿ ဖုဿ ကာလေန ပရိပက္ကဘာဝါနာပါဒနေန ဗျန္တိံ ဝိဂမနံ ကရောတိ နာမာတိ။ ဒေါဏေနာတိ ပရိမိနနဒေါဏတုမ္ဗေန။ ရူပကဝသေနတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မိတံ ဝိယာ’’တိ။ န ဟာပနဝဍ္ဎနံ ပဏ္ဍိတဗာလဝသေနာတိ ဒဿေတိ ‘‘န သံသာရော’’တိအာဒိနာ။ ဝဍ္ဎနံ ဥက္ကံသော။ ဟာပနံ အဝကံသော။
ကတသုတ္တဂုဠေတိ ကတသုတ္တဝဋ္ဋိယံ။ ပလေတီတိ ပရေတိ ယထာ ‘‘အဘိသမ္ပရာယော’’တိ, (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၄) ရ-ကာရဿ ပန လ-ကာရံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပလိဗုဒ္ဓေါ’’တိ (စူဠနိ။ ၁၅၊ မိ။ ပ။ ၃။၆)။ သော စ စုရာဒိဂဏဝသေန ဂတိယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဣမာယ ဥပမာယ စေသ သတ္တာနံ သံသာရော အနုက္ကမေန ခီယတေဝ, န ဝဍ္ဎတိ ပရိစ္ဆိန္နရူပတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တေ ခီဏေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝါတိ ခီယနဋ္ဌာနေယေဝ။
အဇိတကေသကမ္ဗလဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၁။ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနစေတနာယေဝ ဝုတ္တာ။ တံမုခေန စ ဖလန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဒိန္နဉှိ မုချတော အန္နာဒိဝတ္ထု, တံ ကထမေသ ပဋိက္ခိပိဿတိ။ ဧသ နယော ယိဋ္ဌံ ဟုတန္တိ ဧတ္ထာပိ။ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ မဟာယာဂေါ။ ပါဟုနဘာဝေန ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရော ပါဟုနကသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလံ, နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ သဒိသဖလံ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ ဒါနေ ဌာနန္တရာဒိပတ္တိ ဝိယ ဟိ အာနိသံသော, သင်္ခဗြာဟ္မဏဿ ဒါနေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၉) တာဏလာဘမတ္တံ ဝိယ နိဿန္ဒော, ပဋိသန္ဓိသင်္ခါတံ သဒိသဖလံ ဝိပါကော။ အယံ လောကော, ပရလောကောတိ စ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ဝုတ္တော ဖလာဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခိပနတော။ ပစ္စက္ခဒိဋ္ဌော ဟိ လောကော ကထံ တေန ပဋိက္ခိတ္တော သိယာ။ ‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏမာဟ, ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝယောနိအာဒီသု ဌိတာ ဣမေ သတ္တာ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ တေသူတိ မာတာပိတူသု။ ဖလာဘာဝဝသေနေဝ ဝဒတိ, န မာတာပိတူနံ, နာပိ တေသု ဣဒါနိ ကရိယမာနသက္ကာရာသက္ကာရာနမဘာဝဝသေန တေသံ လောကေ ပစ္စက္ခတ္တာ။ ပုဗ္ဗုဠဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပါဒေါ နာမ ကေဝလော, န စဝိတွာ အာဂမနပုဗ္ဗကော အတ္ထီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၆။) [သျ]ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇနကာ သတ္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သမဏေန နာမ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ကဿစိ အကထေတွာ သညတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ အဟောပုရိသိကာ နာမ သိယာ။ ကိဉှိ ပရော ပရဿ ကရိဿတိ, တထာ စ အတ္တနော သမ္ပာဒနဿ ကဿစိ အဝဿယော ဧဝ န သိယာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ယေ ဣမဉ္စ…ပေ… ပဝေဒေန္တီ’’တိ အာဟ။ အယံ အဋ္ဌကထာဝသေသကော အတ္ထော။
စတူသု မဟာဘူတေသု နိယုတ္တော စာတုမဟာဘူတိကော, အတ္ထမတ္တတော ပန ဒဿေတုံ ‘‘စတုမဟာဘူတမယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ မတ္တိကာယ နိဗ္ဗတ္တံ ဘာဇနံ မတ္တိကာမယံ, ဧဝမယမ္ပိ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တော စတုမဟာဘူတမယောတိ ဝုစ္စတိ။ အဇ္ဈတ္တိကပထဝီဓာတူတိ သတ္တသန္တာနဂတာ ပထဝီဓာတု။ ဗာဟိရပထဝီဓာတုန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ မဟာပထဝိံ, တေန ပထဝီယေဝ ကာယောတိ ဒဿေတိ။ အနုဂစ္ဆတီတိ အနုဗန္ဓတိ။ ဥဘယေနာပီတိ ပဒဒွယေနပိ။ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဗာဟိရပထဝိကာယတော တဒေကဒေသဘူတာ ပထဝီ အာဂန္တွာ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝပ္ပတ္တိ ဟုတွာ သတ္တဘာဝေန သဏ္ဌိတာ, သာ စ မဟာပထဝီ ဃဋာဒိဂတပထဝီ ဝိယ ဣဒါနိ တမေဝ ဗာဟိရံ ပထဝိကာယံ သမုဒါယဘူတံ ပုန ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတိ, သဗ္ဗသော တေန ဗာဟိရပထဝိကာယေန နိဗ္ဗိသေသတံ ဧကီဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ အာပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဧတ္ထ ပဇ္ဇုန္နေန မဟာသမုဒ္ဒတော ဂဟိတအာပေါ ဝိယ ဝဿောဒကဘာဝေန ပုနပိ မဟာသမုဒ္ဒံ, သူရိယရံသိတော ဂဟိတဣန္ဒဂ္ဂိသင်္ခါတတေဇော ဝိယ ပုနပိ သူရိယရံသိံ, မဟာဝါယုက္ခန္ဓတော နိဂ္ဂတမဟာဝါတော ဝိယ ပုနပိ မဟာဝါယုက္ခန္ဓံ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အဓိပ္ပါယော။
မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနီတိ မနမေဝ ဆဋ္ဌံ ယေသံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယာနံ, တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အာကာသံ ပက္ခန္ဒန္တိ တေသံ ဝိသယဘာဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝိသယီဂဟဏေန ဟိ ဝိသယာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ကထံ ဂဏိတာ မဉ္စပဉ္စမာတိ အာဟ ‘‘မဉ္စော စေဝ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ အာဠာဟနံ သုသာနန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဂုဏာဂုဏပဒါနီတိ ဂုဏဒေါသကောဋ္ဌာသာနိ။ သရီရမေဝ ဝါ ပဒါနိ တံတံကိရိယာယ ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ပါရာဝတပက္ခိဝဏ္ဏာနီတိ ပါရာဝတဿ နာမ ပက္ခိနော ဝဏ္ဏာနိ။ ‘‘ပါရာဝတပက္ခဝဏ္ဏာနီ’’တိ ပါဌော, ပါရာဝတသကုဏဿ ပတ္တဝဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၇။) [သျ]ဘသ္မန္တာတိ ဆာရိကာပရိယန္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဆာရိကာဝသာနမေဝါ’’တိ။ အာဟုတိသဒ္ဒေနေတ္ထ ‘‘ဒိန္နံ ယိဋ္ဌံ ဟုတ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒါနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပါဟုနကသက္ကာရာဒိဘေဒံ ဒိန္နဒါန’’န္တိ ဣမိနာ, ဝိရူပေကသေသနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသ။ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပါယတော အတ္ထော သဒ္ဒတော တဿ အနဓိဂမိတတ္တာ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ဒဗ္ဗန္တိ မုယှန္တီတိ ဒတ္တူ, ဗာလပုဂ္ဂလာ, တေဟိ ဒတ္တူဟိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗာလာ ဒေန္တီ’’တိအာဒိ။ ပါဠိယံ ‘‘လောကော အတ္ထီ’’တိ မတိ ယေသံ တေ အတ္ထိကာ, ‘‘အတ္ထီ’’တိ စေဒံ နေပါတိကပဒံ, တေသံ ဝါဒေါ အတ္ထိကဝါဒေါ, တံ အတ္ထိကဝါဒံ။
တတ္ထာတိ တေသု ယထာဝုတ္တေသု တီသု မိစ္ဆာဝါဒီသု။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟတိ အကိရိယဝါဒိဘာဝတော။ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အာယတိံ ဥပပတ္တိယာ ပဋိက္ခိပနတော။ ဝိပါကန္တိ စ အာနိသံသနိဿန္ဒသဒိသဖလဝသေန တိဝိဓမ္ပိ ဝိပါကံ။ ဥဘယံ ပဋိဗာဟတိ သဗ္ဗသော ဟေတုပဋိသေဓနေနေဝ ဖလဿာပိ ပဋိသေဓိတတ္တာ။ ဥဘယန္တိ စ ကမ္မံ ဝိပါကမ္ပိ။ သော ဟိ ‘‘အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ, ဝိသုဇ္ဈန္တိ စာ’’တိ ဝဒန္တော ကမ္မဿ ဝိယ ဝိပါကဿာပိ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီနံ ပစ္စယတ္တာဘာဝဇောတနတော တဒုဘယံ ပဋိဗာဟတိ နာမ။ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ အသတိ ကမ္မသ္မိံ ဝိပါကာဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ ဟောတိ အသတိ ဝိပါကေ ကမ္မဿ နိရတ္ထကတာပတ္တိတော။ ဣတီတိ ဝုတ္တတ္ထနိဒဿနံ။ အတ္ထတောတိ သရူပတော, ဝိသုံ ဝိသုံ တံတံဒိဋ္ဌိဒီပကဘာဝေန ပါဠိယံ အာဂတာပိ တဒုဘယပဋိဗာဟကာဝါတိ အတ္ထော။ ပစ္စေကံ တိဝိဓဒိဋ္ဌိကာ ဧဝ တေ ဥဘယပဋိဗာဟကတ္တာ။ ‘‘ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကာ’’တိ ဟိ ဟေတုဝစနံ ဟေတုဂဗ္ဘတ္တာ တဿ ဝိသေသနဿ။ အဟေတုကဝါဒါ စေဝါတိအာဒိ ပဋိညာဝစနံ တပ္ဖလဘာဝေန နိစ္ဆိတတ္တာ။ တသ္မာ ဝိပါကပဋိဗာဟကတ္တာ နတ္ထိကဝါဒါ, ကမ္မပဋိဗာဟကတ္တာ အကိရိယဝါဒါ, တဒုဘယပဋိဗာဟကတ္တာ အဟေတုကဝါဒါတိ ယထာလာဘံ ဟေတုဖလတာသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ဟိ ဝိပါကပဋိဗာဟနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိကော ဥစ္ဆေဒဝါဒီ, သော အတ္ထတော ကမ္မပဋိဗာဟနေန အကိရိယဒိဋ္ဌိကော, ဥဘယပဋိဗာဟနေန အဟေတုကဒိဋ္ဌိကော စ ဟောတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
‘‘ယေ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာ တေသမနုဒိဋ္ဌိကာနံ နိယာမောက္ကန္တိဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ တေသန္တိ ပူရဏာဒီနံ။ သဇ္ဈာယန္တီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၈။) [သျ]ယထာ တထာ တေဟိ ကတံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌန္တိ။ ဝီမံသန္တီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ။ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ ‘‘ကရောတော…ပေ… ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဝီမံသန္တာနံ တေသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတေ ကမ္မဖလာဘာဝါဒိကေ ‘‘ကရောတော န ကရီယတိ ပါပ’’န္တိအာဒိ နယပ္ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာဒဿနသင်္ခါတာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ မိစ္ဆာသတိသင်္ခါတာ လဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ကရောတော န ကရီယတိ ပါပ’’န္တိအာဒိဝသေန ဟိ အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေ, နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ စ တထာ တထာ ဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာနီယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမုပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝမ္ပိ ‘‘တံသဘာဝ’’န္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ မုသာ ဝိတထံ သရဏတော ပဝတ္တနတော မိစ္ဆာသတီတိ ဝုစ္စတိ။ စတုရင်္ဂုတ္တရဋီကာယမ္ပိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၃၀) စေသ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒယော ဝိယ ဟိ မိစ္ဆာသတိ နာမ ပါဋိယေက္ကော ကောစိ ဓမ္မော နတ္ထိ, တဏှာသီသေန ဂဟိတာနံ စတုန္နမ္ပိ အကုသလက္ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနန္တိ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယမ္ပိ သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၃) ဝုတ္တံ။
စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာသကံ ဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂတံ ပဟာယ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ, စိတ္တသီသေန စေတ္ထ မိစ္ဆာသမာဓိ ဧဝ ဝုတ္တော။ သော ဟိ ပစ္စယဝိသေသေဟိ လဒ္ဓဘာဝနာဗလော ဤဒိသေ ဌာနေ သမာဓာနပတိရူပကကိစ္စကရောယေဝ ဟောတိ ဝါလဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု ပဝတ္တေသု သန္နိဋ္ဌာနဘူတေ သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ‘‘ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ, တထာ ဒုတိယာဒီသူ’’တိ ဣဒံ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမေဝ, န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ တိကိစ္ဆာ ကေနစိ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဒဿနံ တေသွေဝ ဌတွာ သတ္တမဇဝနဿ အဝဿမုပ္ပဇ္ဇမာနဿ နိဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ, ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တေ စ စိတ္တဝါရေ ဩဝါဒါနုသာသန ဝသေန တိကိစ္ဆာယ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အတေကိစ္ဆာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၉။) [သျ]အနိဝတ္တိနော’’တိ။ အရိဋ္ဌကဏ္ဋကသဒိသာတိ အရိဋ္ဌဘိက္ခုကဏ္ဋကသာမဏေရသဒိသာ, တေ ဝိယ အတေကိစ္ဆာ အနိဝတ္တိနော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂတိကာယေဝ ဇာတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော, အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ, သော ဧကမေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ကောစိ ဒွေ, ကောစိ တီဏိပီတိ ယဿ ဒွီသု, တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသော, အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ, သော ဒွေ, တီဏိပိ ဩက္ကမတိ, ဧတေန ပန ဝစနေန ယာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣတိ သဗ္ဗေပေတေ အတ္ထတော ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကာ’’တိအာဒိနာ ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကတာမုခေန ဒီပိတာ အတ္ထတော သိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကတာ, သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ။ ယာ ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကန္တိဘူတာ, သာ ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမသိဒ္ဓိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အညမညံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပီ’’တိအာဒိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနသာမတ္ထိယတံ, သမာနဖလတဉ္စ ဝိဘာဝေတိ။ သဂ္ဂါဝရဏာဒိနာ ဟေတာ သမာနသာမတ္ထိယာ စေဝ သမာနဖလာ စ, တသ္မာ တိဿောပိ စေတာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာပိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝ, ဧကာယ ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာ တဿာ အနုဗလပ္ပဒါယိကာယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပတ္တော သဂ္ဂမဂ္ဂါဝရဏဉ္စေဝါ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘အဘဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ အာဝိကရောတိ။ မောက္ခမဂ္ဂါဝရဏန္တိ နိဗ္ဗာနပထဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ နိဝါရဏံ။ ပဂေဝါတိ ပဋိက္ခေပတ္ထေ နိပါတော, မောက္ခသင်္ခါတံ ပန နိဗ္ဗာနံ ဂန္တုံ ကာ နာမ ကထာတိ အတ္ထော။ အပိစ ပဂေဝါတိ ပါ ဧဝ, ပဌမတရမေဝ မောက္ခံ ဂန္တုမဘဗ္ဗော, မောက္ခဂမနတောပိ ဒူရတရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမညတ္ထာပိ ယထာရဟံ။
‘‘ဝဋ္ဋခါဏု နာမေသ သတ္တော’’တိ ဣဒံ ဝစနံ နေယျတ္ထမေဝ, န နီတတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယံ နာမ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိံ ပနေသ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော ဟောတိ, ဥဒါဟု အညသ္မိမ္ပီတိ? ဧကသ္မိံယေဝ နိယတော, အာသေဝနဝသေန ပန ဘဝန္တရေပိ တံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ရောစေတိယေဝါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀၃)။ အကုသလဉှိ နာမေတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ, န ကုသလံ ဝိယ သဗလံ မဟာဗလံ, တသ္မာ ‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော’’တိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ မိစ္ဆတ္တနိယာမောပိ အစ္စန္တိကော သိယာ, န စ အစ္စန္တိကော။ ယဒေဝံ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၀။) [သျ]အာဟ ‘‘အာသေဝနဝသေနာ’’တိအာဒိ, တသ္မာ ယထာ သတ္တင်္ဂုတ္တရပါဠိယံ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါပိ နိမုဂ္ဂေါ ဧဝ ဗာလော’’တိ [အ။ နိ။ ၇။၁၅ (အတ္ထတော သမာနံ)] ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာပိ ဝုတ္တာ။ ယာဒိသေ ဟိ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ အယံ တံ တံ ဒဿနံ ဩက္ကန္တော, ပုန ကဒါစိ တပ္ပဋိပက္ခေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခိပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တသ္မာ တတ္ထ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀၂) ဣဓ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝရူပဿ ဟိ ယေဘုယျေန ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏံ ကတံ, ဣတိ အာသေဝနဝသေန ဘဝန္တရေပိ တံတံဒိဋ္ဌိယာ ရောစနတော ယေဘုယျေနဿ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝဋ္ဋခါဏုကော နာမေသ ဇာတော, န ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမဿ အစ္စန္တိကတာယာတိ နီဟရိတွာ ဉာတဗ္ဗတ္ထတာယ နေယျတ္ထမိဒံ, န နီတတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သန္ဓာယ အဘိဓမ္မေပိ ‘‘အရဟာ, ယေ စ ပုထုဇ္ဇနာ မဂ္ဂံ န ပဋိလဘိဿန္တိ, တေ ရူပက္ခန္ဓဉ္စ န ပရိဇာနန္တိ, ဝေဒနာက္ခန္ဓဉ္စ န ပရိဇာနိဿန္တီ’’တိအာဒိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက ၂၁၀) ဝုတ္တံ။ ပထဝိဂေါပကောတိ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ပထဝိပါလကော။ တဒတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပရမသာဝဇ္ဇာနုသာရေန သောတူနံ သတိမုပ္ပါဒေန္တော ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ သံသာရခါဏုဘာဝဿာပိ ပစ္စယော အပဏ္ဏကဇာတော, တသ္မာ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အကလျာဏဇနန္တိ ကလျာဏဓမ္မဝိရဟိတဇနံ အသာဓုဇနံ။ အာသီဝိသန္တိ အာသုမာဂတဟလာဟလံ။ ဘူတိကာမောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထာနံ ဝသေန အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဝုဍ္ဎိကာမော။ ဝိစက္ခဏောတိ ပညာစက္ခုနာ ဝိဝိဓတ္ထဿ ပဿကော, ဓီရောတိ အတ္ထော။
ပကုဓကစ္စာယနဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၄။ ‘‘အကဋာ’’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရဿ ဋ-ကာရာဒေသောတိ အာဟ ‘‘အကတာ’’တိ, သမေန, ဝိသမေန ဝါ ကေနစိပိ ဟေတုနာ အကတာ, န ဝိဟိတာတိ အတ္ထော။ တထာ အကဋဝိဓာတိ ဧတ္ထာပိ။ နတ္ထိ ကတဝိဓော ကရဏဝိဓိ ဧတေသန္တိ အကဋဝိဓာ။ ပဒဒွယေနာပိ လောကေ ကေနစိ ဟေတုပစ္စယေန နေသံ အနိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ကရောဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာတိ ကဿစိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ, ဒေဝဿ, ဣဿရာဒိနော စ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာ။ အနိမ္မာပိတာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၁။) [သျ]ကဿစိ အနိမ္မာပိတာ။ ကာမံ သဒ္ဒတော ယုတ္တံ, အတ္ထတော စ ပုရိမေန သမာနံ, တထာပိ ပါဠိယမဋ္ဌကထာယဉ္စ အနာဂတမေဝ အဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တံ နေဝ ပါဠိယ’’န္တိအာဒိနာ။
ဗြဟ္မဇာလသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀) ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣဒမေတ္ထ ယောဇနာမတ္တံ – ဝဉ္ဈာတိ ဟိ ဝဉ္ဈပသုဝဉ္ဈတာလာဒယော ဝိယ အဖလာ ကဿစိ အဇနကာ, တေန ပထဝိကာယာဒီနံ ရူပါဒိဇနကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ရူပသဒ္ဒါဒယော ဟိ ပထဝိကာယာဒီဟိ အပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကာတိ တဿ လဒ္ဓိ။ ပဗ္ဗတဿ ကူဋမိဝ ဌိတာတိ ကူဋဋ္ဌာ, ယထာ ပဗ္ဗတကူဋံ ကေနစိ အနိဗ္ဗတ္တိတံ ကဿစိ စ အနိဗ္ဗတ္တကံ, ဧဝမေတေပိ သတ္တကာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယမိဒံ ‘‘ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိ ဇာယတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ တတော နိက္ခမတိ, န အဝိဇ္ဇမာနံ, ဣတရထာ အညတောပိ အညဿ ဥပလဒ္ဓိ သိယာ, ဧဝမေတေပိ သတ္တကာယာ, တသ္မာ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတာတိ။ ဌိတတ္တာတိ နိဗ္ဗိကာရဘာဝေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ န စလန္တီတိ န ဝိကာရမာပဇ္ဇန္တိ။ ဝိကာရာဘာဝတော ဟိ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတတာ, အနိဉ္ဇနဉ္စ အတ္တနော ပကတိယာ အဝဋ္ဌာနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘န ဝိပရိဏမန္တီ’’တိ။ ပကတိန္တိ သဘာဝံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မတ္တာ ဧဝ န အညမညံ ဥပဟနန္တိ။ သတိ ဟိ ဝိကာရမာပါဒေတဗ္ဗဘာဝေ ဥပဃာတကတာ သိယာ, တထာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ သတိ အနုဂ္ဂါဟကတာပီတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘နာလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီယေဝ ကာယေကဒေသတ္တာ ပထဝိကာယော ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ, ပထဝိသမူဟော ဝါ ကာယသဒ္ဒဿ သမူဟဝါစကတ္တာ ယထာ ‘‘ဟတ္ထိကာယော’’တိ။ ဇီဝသတ္တမာနံ ကာယာနံ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရဘာဝတော န ဟန္တဗ္ဗတာ, န ဃာတေတဗ္ဗတာ စ, တသ္မာ နေဝ ကောစိ ဟန္တာ, ဃာတေတာ ဝါ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တန္နံ တွေဝ ကာယာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ကောစိ ဟန္တာ နတ္ထိ, ကထံ တေသံ သတ္ထပ္ပဟာရောတိ တတ္ထ စောဒနာယာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သတ္တန္နံ တွေဝါတိ သတ္တန္နမေဝ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ နိပါတမတ္တံ။ ပဟတန္တိ ပဟရိတံ။ ဧကတောဓာရာဒိကံ သတ္ထံ။ အန္တရေနေဝ ပဝိသတိ, န တေသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကေဝလံ ‘‘အဟံ ဣမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေမီ’’တိ တေသံ တထာ သညာမတ္တမေဝ, ဟနနဃာတနာဒိ ပန ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝ ကာယာနံ အဝိကောပနီယဘာဝတောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၂။) [သျ]နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၇။ စတ္တာရော ယာမာ ဘာဂါ စတုယာမံ, စတုယာမံ ဧဝ စာတုယာမံ။ ဘာဂတ္ထော ဟိ ဣဓ ယာမ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ရတ္တိယာ ပဌမော ယာမော’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၆၈)။ သော ပနေတ္ထ ဘာဂေါ သံဝရလက္ခိတောတိ အာဟ ‘‘စတုကောဋ္ဌာသေန သံဝရေန သံဝုတော’’တိ, သံယမတ္ထော ဝါ ယာမသဒ္ဒေါ ယမနံ သညမနံ ယာမောတိ ကတွာ။ ‘‘ယတတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ အနုပသဂ္ဂေါပိ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ သညမတ္ထဝါစကော, သော ပန စတူဟိ အာကာရေဟီတိ အာဟ ‘‘စတုကောဋ္ဌာသေန သံဝရေနာ’’တိ။ အာကာရော ကောဋ္ဌာသောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဝါရိတော သဗ္ဗဝါရိ ယဿာယံ သဗ္ဗဝါရိဝါရိတော ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝါရိတသဗ္ဗဥဒကော’’တိ။ ဝါရိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝါရိပရိဘောဂေါ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ပဋိက္ခိတ္တော သဗ္ဗသီတောဒကော တပ္ပရိဘောဂေါ ယဿာတိ တထာ။ တန္တိ သီတောဒကံ။ သဗ္ဗဝါရိယုတ္တောတိ သံဝရလက္ခဏမတ္တံ ကထိတံ။ သဗ္ဗဝါရိဓုတောတိ ပါပနိဇ္ဇရလက္ခဏံ။ သဗ္ဗဝါရိဖုဋောတိ ကမ္မက္ခယလက္ခဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗေနာ’’တိအာဒိမာဟ, သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ယုတ္တောတိ ဟိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သံဝရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေန သမန္နာဂတော။ ဓုတပါပေါတိ သဗ္ဗေန နိဇ္ဇရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေန ဝိဓုတပါပေါ။ ဖုဋ္ဌောတိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ခေပနေန မောက္ခပ္ပတ္တိယာ ကမ္မက္ခယလက္ခဏေန သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဖုဋ္ဌော, တံ ပတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွေယေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ, အနညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ ၂။၃၄၊ ၃။၁၉၉, ၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၄, ၃၉၈) ဝိယ ဂမုသဒ္ဒေါ နိဋ္ဌာနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကောဋိပ္ပတ္တစိတ္တော’’တိ, မောက္ခာဓိဂမေန ဥတ္တမမရိယာဒပ္ပတ္တစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ကာယာဒီသု ဣန္ဒြိယေသု သံယမေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သံယတစိတ္တော။ အတီတေ ဟေတ္ထ တ-သဒ္ဒေါ။ သံယမေတဗ္ဗဿ အဝသေသဿ အဘာဝတော သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တော။ ကိဉ္စိ သာသနာနုလောမန္တိ ပါပဝါရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အသုဒ္ဓလဒ္ဓိတာယာတိ ‘‘အတ္ထိ ဇီဝေါ, သော စ သိယာ နိစ္စော, သိယာ အနိစ္စော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၇၇)။ ဧဝမာဒိမလီနလဒ္ဓိတာယ။ သဗ္ဗာတိ ကမ္မပကတိဝိဘာဂါဒိဝိသယာပိ သဗ္ဗာ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော။ ဒိဋ္ဌိယေဝါတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဇာတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၃။) [သျ]သဉ္စယဗေလဋ္ဌပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၇၉-၁၈၁။ အမရာဝိက္ခေပေ ဝုတ္တနယော ဧဝါတိ ဗြဟ္မဇာလေ အမရာဝိက္ခေပဝါဒဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁) ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ကသ္မာ? ဝိက္ခေပဗျာကရဏဘာဝတော, တထေဝ စ တတ္ထ ဝိက္ခေပဝါဒဿ အာဂတတ္တာ။
ပဌမသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၂။ ပီဠေတွာတိ တေလယန္တေန ဥပ္ပီဠေတွာ, ဣမိနာ ရညော အာဘောဂမာဟ။ ဝဒတော ဟိ အာဘောဂဝသေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထနိစ္ဆယော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ စ တဒါဘောဂညူ, ပရမ္ပရာဘတတ္ထဿာဝိရောဓိနော စ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ယထာ တထာ ဝစနောကာသလဒ္ဓဘာဝမတ္တေန အတ္ထော န ဝုတ္တော, အထ ခေါ တေသံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရာဒိဝသေန အတ္ထဝိဝေစနာ ကတာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၃။ ယထာ တေ ရုစ္စေယျာတိ ဣဒါနိ မယာ ပုစ္ဆိယမာနော အတ္ထော ယထာ တဝ စိတ္တေ ရုစ္စေယျ, တယာ စိတ္တေ ရုစ္စေထာတိ အတ္ထော။ ကမ္မတ္ထေ ဟေတံ ကိရိယာပဒံ။ မယာ ဝါ ဒါနိ ပုစ္ဆိယမာနမတ္ထံ တဝ သမ္ပဒါနဘူတဿ ရောစေယျာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဃရဒါသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဇာတော အန္တောဇာတော။ ဓနေန ကီတော ဓနက္ကီတော။ ဗန္ဓဂ္ဂါဟဂဟိတော ကရမရာနီတော။ သာမမေဝ ယေန ကေနစိ ဟေတုနာ ဒါသဘာဝမုပဂတော သာမံဒါသဗျောပဂတော။ သာမန္တိ ဟိ သယမေဝ။ ဒါသဗျန္တိ ဒါသဘာဝံ။ ကောစိ ဒါသောပိ သမာနော အလသော ကမ္မံ အကရောန္တော ‘‘ကမ္မကာရော’’တိ န ဝုစ္စတိ, သော ပန န တထာဘူတောတိ ဝိသေသနမေတန္တိ အာဟ ‘‘အနလသော’’တိအာဒိ။ ဒူရတောတိ ဒူရဒေသတော အာဂတံ။ ပဌမမေဝါတိ အတ္တနော အာသန္နတရဋ္ဌာနုပသင်္ကမနတော ပဂေဝ ပုရေတရမေဝ။ ဥဋ္ဌဟတီတိ ဂါရဝဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ တိဋ္ဌတိ, ပစ္စုဋ္ဌာတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပစ္ဆာတိ သာမိကဿ နိပဇ္ဇာယ ပစ္ဆာ။ သယနတော အဝုဋ္ဌိတေတိ ရတ္တိယာ ဝိဘာယနဝေလာယ သေယျတော အဝုဋ္ဌိတေ။ ပစ္စူသကာလတောတိ အတီတရတ္တိယာ ပစ္စူသကာလတော။ ယာဝ သာမိနော ရတ္တိံ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ အပရာယ ဘာဝိနိယာ ရတ္တိယာ ပဒေါသဝေလာယံ ယာဝ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ။ ယာ အတီတရတ္တိယာ ပစ္စူသဝေလာ, ဘာဝိနိယာ စ ပဒေါသဝေလာ, ဧတ္ထန္တရေ သဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပစ္ဆာ နိပတတီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၄။) [သျ]ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရမေဝါတိ ကိံ ကရဏီယမေဝ ကိန္တိ ပုစ္ဆာယ ကာတဗ္ဗတော, ပုစ္ဆိတွာ ကာတဗ္ဗဝေယျာဝစ္စန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဿဝေနေဝ သမီပစာရိတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပဋိသုဏန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ ပဋိကုဒ္ဓံ မုခံ ဩလောကေတုံ န ဝိသဟတီတိပိ ဒဿေတိ ‘‘တုဋ္ဌပဟဋ္ဌ’’န္တိ ဣမိနာ။
ဒေဝေါ ဝိယာတိ အာဓိပစ္စပရိဝါရာဒိသမန္နာဂတော ပဓာနဒေဝေါ ဝိယ, တေန မညေ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဥပမတ္ထောတိ ဉာပေတိ ယထာ ‘‘အက္ခာဟတံ မညေ အဋ္ဌာသိ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အန္တေပုရံ ဥပသောဘယမာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၅)။ သော ဝတဿာဟန္တိ ဧတ္ထ သော ဝတ အဿံ အဟန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ, သော ရာဇာ ဝိယ အဟမ္ပိ ဘဝေယျံ။ ကေနာတိ စေ? ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျံ, တေနာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သော ဝတ အဟ’’န္တိအာဒိ။ ဝတသဒ္ဒေါ ဥပမာယံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝရူပေါ’’တိ။ ပုညာနီတိ ဥဠာရတရံ ပုညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အညဒါ ကတပုညတော ဥဠာရာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘သော ဝတဿာယ’’န္တိပိ ပါဌေ သော ရာဇာ ဝိယ အယံ အဟမ္ပိ အဿံ။ ကထံ? ‘‘ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျ’’န္တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဿန္တိ ဟိ ဥတ္တမပုရိသယောဂေ အဟံ-သဒ္ဒေါ အပ္ပယုတ္တောပိ အယံ-သဒ္ဒေန ပရာမသနတော ပယုတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ သော အဟံ ဧဝရူပေါ အဿံ ဝတ, ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျန္တိ ပဌမပါဌဿ အတ္ထမိစ္ဆန္တိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ ဒုတိယပါဌေ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ အဝတ္တဗ္ဗော သိယာ တတ္ထ အယံ-သဒ္ဒေန အဟံ-သဒ္ဒဿ ပရာမသနတော, ‘‘သော’’တိ စ ပရာမသိတဗ္ဗဿ အညဿ သမ္ဘဝတော။ ယန္တိ ဒါနံ။ သတဘာဂမ္ပီတိ သတဘူတံ ဘာဂမ္ပိ, ရညာ ဒိန္နဒါနံ သတဓာ ကတွာ တတ္ထ ဧကဘာဂမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဇီဝံ န သက္ခိဿာမိ ဒါတုန္တိ ယာဝဇီဝံ ဒါနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရောန္တောပိ သတဘာဂမတ္တမ္ပိ ဒါတုံ န သက္ခိဿာမိ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယံ ဥဿာဟံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံနူနာ’’တိ နိပါတော ပရိဝိတက္ကနတ္ထေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ စိန္တနဘာဝ’’န္တိ။
ကာယေန ပိဟိတောတိ ကာယေန သံဝရိတဗ္ဗဿ ကာယဒွါရေန ပဝတ္တနကဿ ပါပဓမ္မဿ သံဝရဏဝသေန ပိဒဟိတော။ ဥဿုက္ကဝစနဝသေန ပနတ္ထော ဝိဟရေယျ-ပဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာတိ အာဟ ‘‘အကုသလပဝေသနဒွါရံ ထကေတွာ’’တိ။ ဟုတွာတိ ဟိ သေသော။ အကုသလပဝေသနဒွါရန္တိ စ ကာယကမ္မဘူတာနမကုသလာနံ ပဝေသနဘူတံ ကာယဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ဒွါရံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၅။) [သျ]သေသပဒဒွယေပီတိ ‘‘ဝါစာယ သံဝုတော, မနသာ သံဝုတော’’တိ ပဒဒွယေပိ။ ဃာသစ္ဆာဒနေန ပရမတာယာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရိယေသနေ သလ္လေခဝသေန ပရမတာယ, ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေ ဝါ သဏ္ဌိတော ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမေဝ ပရမံ ပမာဏံ ကောဋိ ဧတဿ, န တတော ပရံ ကိဉ္စိ အာမိသဇာတံ ပရိယေသတိ, ပစ္စာသိသတိ စာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရမော, တဿ ဘာဝေါ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာတိပိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော။ ဃသိတဗ္ဗော အသိတဗ္ဗောတိ ဃာသော, အာဟာရော, အာဘုသော ဆာဒေတိ ပရိဒဟတိ ဧတေနာတိ အစ္ဆာဒနံ, နိဝါသနံ, အပိစ ဃသနံ ဃာသော, အာဘုသော ဆာဒီယတေ အစ္ဆာဒနန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧတဒတ္ထမ္ပီတိ ဃာသစ္ဆာဒနတ္ထာယာပိ။ အနေသနန္တိ ဧကဝီသတိဝိဓမ္ပိ အနနုရူပမေသနံ။
ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကတော ပဝိဝိတ္တေ ဌိတကာယာနံ, သမ္ဗန္ဓီဘူတာနံ ကာယဝိဝေကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နေက္ခမ္မာဘိရတာနန္တိ ဈာနာဘိရတာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနန္တိ တာယ ဧဝ ဈာနာဘိရတိယာ ပရမံ ဥတ္တမံ ဝေါဒါနံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိံ ပတ္တာနံ။ နိရုပဓီနန္တိ ကိလေသူပဓိအဘိသင်္ခါရူပဓီဟိ အစ္စန္တဝိဂတာနံ။ ဝိသင်္ခါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တဒဓိဂမနေတာ ဝိသင်္ခါရဂတာ, အရဟန္တော, တေသံ။ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိ ဣမိနာ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၇, ၉) အာဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမော ဝိဝေကော ဣတရေဟိ ဒွီဟိ ဝိဝေကေဟိ သဟာပိ ဝတ္တဗ္ဗော ဣတရေသု သိဒ္ဓေသု တဿာပိ သိဇ္ဈနတော, ဝိနာ စ တသ္မိံ သိဒ္ဓေပိ ဣတရေ သမသိဇ္ဈနတော။ တထာ ဒုတိယောပိ။ တတိယော ပန ဣတရေဟိ သဟေဝ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဝိနာ ဣတရေသု သိဒ္ဓေသုယေဝ တဿ သိဇ္ဈနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယာ’’တိအာဒိ တဒဓိပ္ပါယဝိဘာဝနံ။ တတ္ထ ဂဏေ ဇနသမာဂမေ သန္နိပတနံ ဂဏသင်္ဂဏိကာ, တံ ပဟာယ။ ကာယေန ဧကော ဝိဟရတိ ဝိစရတိ ပုဂ္ဂလဝသေန အသဟာယတ္တာ။ စိတ္တေ ကိလေသာနံ သန္နိပတနံ စိတ္တကိလေသသင်္ဂဏိကာ, တံ ပဟာယ။ ဧကော ဝိဟရတိ ကိလေသဝသေန အသဟာယတ္တာ။ မဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ, ဂေါတြဘုအာဒီနဉ္စ အာရမ္မဏကရဏမတ္တတ္တာ န တေသံ ဝသေန သာတိသယာ နိဗ္ဗုတိသုခသမ္ဖုသနာ, ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိဝသေန ပန သာတိသယာတိ အာဟ ‘‘ဖလသမာပတ္တိံ ဝါ နိရောဓသမာပတ္တိံ ဝါ’’တိ။ ဖလပရိယောသာနော ဟိ နိရောဓော။ ပဝိသိတွာတိ သမာပဇ္ဇနဝသေန အန္တောကတွာ။ နိဗ္ဗာနံ ပတွာတိ ဧတ္ထ ဥဿုက္ကဝစနမေတံ အာရမ္မဏကရဏေန, စိတ္တစေတသိကာနံ နိရောဓေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၆။) [သျ]စ နိဗ္ဗုတိပဇ္ဇနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ စောဒနတ္ထေတိ ဇာနာပေတုံ ဥဿာဟကရဏတ္ထေ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၄။ အဘိဟရိတွာတိ အဘိမုခဘာဝေန နေတွာ။ နန္တိ တထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝိဟရန္တံ။ အဘိဟာရောတိ နိမန္တနဝသေန အဘိဟရဏံ။ ‘‘စီဝရာဒီဟိ ပယောဇနံ သာဓေဿာမီ’’တိ ဝစနသေသေန ယောဇနာ။ တထာ ‘‘ယေနတ္ထော, တံ ဝဒေယျာထာ’’တိ။ စီဝရာဒိဝေကလ္လန္တိ စီဝရာဒီနံ လူခတာယ ဝိကလဘာဝံ။ တဒုဘယမ္ပီတိ တဒေဝ အဘိဟာရဒွယမ္ပိ။ သပ္ပါယန္တိ သဗ္ဗဂေလညာပဟရဏဝသေန ဥပကာရာဝဟံ။ ဘာဝိနော အနတ္ထဿ အဇနနဝသေန ပရိပါလနံ ရက္ခာဂုတ္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ပန အနတ္ထဿ နိသေဓဝသေန ပရိပါလနံ အာဝရဏဂုတ္တိ။ ကိမတ္ထိယံ ‘‘ဓမ္မိက’န္တိ ဝိသေသနန္တိ အာဟ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟာရသီမာယာတိ ဥပစာရသီမာယ, လာဘသီမာယ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၅။ ကေဝလော ယဒိ-ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာပေက္ခကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ တဝ ဒါသော’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ လဗ္ဘမာနေ သတိ။ ဒုတိယံ ဥပါဒါယ ပဌမဘာဝေါ, တသ္မာ ‘‘ပဌမ’’န္တိ ဘဏန္တော အညဿာပိ အတ္ထိတံ ဒီပေတိ။ တဒေဝ စ ကာရဏံ ကတွာ ရာဇာပိ ဧဝမာဟာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမန္တိ ဘဏန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါတိ ပဌမသဒ္ဒေန အညဿာပိ အတ္ထိတာဒီပနေနေဝ။
ဒုတိယသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၆။ ကသတီတိ ဝိလေခတိ ကသိံ ကရောတိ။ ဂဟပတိကောတိ ဧတ္ထ က-သဒ္ဒေါ အပ္ပတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဂေဟမတ္တေ ဇေဋ္ဌကော’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဂဟဿ ပတိ ဂဟပတိ, ခုဒ္ဒကော ဂဟပတိ ဂဟပတိကော ဧကသ္မိညေဝ ဂေဟမတ္တေ ဇေဋ္ဌကတ္တာတိ, ခုဒ္ဒကဘာဝေါ ပနဿ ဂေဟဝသေနေဝါတိ ကတွာ ‘‘ဧကဂေဟမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဟိ အနေကကုလဇေဋ္ဌကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ, ဂဟံ, ဂေဟန္တိ စ အတ္ထတော သမာနမေဝ။ ကရသဒ္ဒေါ ဗလိမှီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗလိသင်္ခါတ’’န္တိ။ ကရောတီတိ အဘိနိပ္ဖါဒေတိ သမ္ပာဒေတိ။ ဝဍ္ဎေတီတိ ဥပရူပရိ ဥပ္ပါဒနေန မဟန္တံ သန္နိစယံ ကရောတိ။
ကသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အပ္ပမ္ပိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရန္တိ ဒဿနဉ္စ ပဂေဝ မဟန္တန္တိ ဝိညာပနတ္ထံ။ ဧသာ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၇။) [သျ]ကထိကာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အတ္ထန္တရဝိညာပနန္တိ။ အပ္ပမ္ပိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရဘာဝေါ ပန မဇ္ဈိမနိကာယေ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ လဋုကိကောပမသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၂။၁၄၈ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘သေယျထာပိ ဥဒါယိ ပုရိသော ဒလိဒ္ဒေါ အဿကော အနာဠှိယော, တဿ’ဿ ဧကံ အဂါရကံ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂံ ကာကာတိဒါယိံ နပရမရူပံ, ဧကာ ခဋောပိကာ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂါ နပရမရူပါ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ ယဒိ အပ္ပမ္ပိ ဘောဂံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရံ, ကသ္မာ ဒါသဝါရေပိ ဘောဂဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ အာဟ ‘‘ဒါသဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနောပိ အနိဿရောတိ အတ္တာနမ္ပိ သယမနိဿရော။ ယထာ စ ဒါသဿ ဘောဂါပိ အဘောဂါယေဝ ပရာယတ္တဘာဝတော, ဧဝံ ဉာတယောပီတိ ဒါသဝါရေ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝဋ္ဋတိ ပရမ္ပရဘာဝေန သမန္တတော အာဝဋ္ဋတီတိ ပရိဝဋ္ဋော, ဉာတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဉာတိယေဝ ဉာတိပရိဝဋ္ဋော’’တိ။
ပဏီတတရသာမညဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၉။ တန္တိ ယထာ ဒါသဝါရေ ‘‘ဧဝမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, န တထာ ဣဓ ကဿကဝါရေ, တဒဝစနံ ကသ္မာတိ အနုယုဉ္ဇေယျ စေတိ အတ္ထော။ ဧဝမေဝါတိ ဝုစ္စမာနေတိ ယထာ ပဌမဒုတိယာနိ သာမညဖလာနိ ပညတ္တာနိ, တထာယေဝ ပညပေတုံ သက္ကာ နု ခေါတိ ဝုတ္တေ။ ဧဝရူပါဟီတိ ယထာဝုတ္တဒါသကဿကူပမာသဒိသာဟိ ဥပမာဟိ။ သာမညဖလံ ဒီပေတုံ ပဟောတိ အနန္တပဋိဘာနတာယ ဝိစိတ္တနယဒေသနဘာဝတော။ တတ္ထာတိ ဧဝံ ဒီပနေ။ ပရိယန္တံ နာမ နတ္ထိ အနန္တနယဒေသနဘာဝတော, သဝနေ ဝါ အသန္တောသနေန ဘိယျော ဘိယျော သောတုကာမတာဇနနတော သောတုကာမတာယ ပရိယန္တံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တထာပီတိ ‘‘ဒေသနာယ ဥတ္တရုတ္တရာဓိကနာနာနယဝိစိတ္တဘာဝေ သတိပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, သတိပိ ဧဝံ အပရိယန္တဘာဝေတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ အနုမာနဉာဏေန စိန္တေတွာ။ ဥပရိ ဝိသေသန္တိ တံ ဌပေတွာ တဒုပရိ ဝိသေသမေဝ သာမညဖလံ ပုစ္ဆန္တော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘သဝနေ’’တိအာဒိ။ ဧတေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – အနေကတ္ထာ သမာနာပိ သဒ္ဒါ ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကာယေဝ တံတဒတ္ထဒီပကာတိ။
သာဓုကံ သာဓူတိ ဧကတ္ထမေတံ သာဓုသဒ္ဒဿေဝ က-ကာရေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ သာဓုကသဒ္ဒဿတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓုသဒ္ဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၈။) [သျ]အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဥဒါဟဋော။ တေန စ နနု သာဓုကသဒ္ဒဿေဝ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝတ္တဗ္ဗော, န သာဓုသဒ္ဒဿာတိ စောဒနာ နိသေဓိတာ။ အာယာစနေတိ အဘိမုခံ ယာစနေ, အဘိပတ္ထနာယန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပဋိစ္ဆနေတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ သမ္ပဟံသနေတိ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏဝသေန ဟံသနေ တောသနေ, ဥဒဂ္ဂတာကရဏေတိ အတ္ထော။
သာဓု ဓမ္မရုစီတိ ဂါထာ ဥမ္မာဒန္တီဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁)။ တတ္ထာယမဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယပဝေဏီ – သုစရိတဓမ္မေ ရောစေတီတိ ဓမ္မရုစိ, ဓမ္မရတောတိ အတ္ထော။ တာဒိသော ဟိ ဇီဝိတံ ဇဟန္တောပိ အကတ္တဗ္ဗံ န ကရောတိ။ ပညာဏဝါတိ ပညဝါ ဉာဏသမ္ပန္နော။ မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘောတိ မိတ္တာနံ အဒုဿနဘာဝေါ။ ‘‘အဒူသကော အနုပဃာတကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အဒြုဗ္ဘော’’တိပိ ပါဌော ဒ-ကာရဿ ဒြ-ကာရံ ကတွာ။
ဒဠှီကမ္မေတိ သာတစ္စကိရိယာယံ။ အာဏတ္တိယန္တိ အာဏာပနေ။ ဣဓာပီတိ သာမညဖလေပိ။ အဿာတိ သာဓုကသဒ္ဒဿ။ ‘‘သုဏောဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဟိ သာဓုကသဒ္ဒေန သဝနမနသိကာရာနံ သာတစ္စကိရိယာပိ တဒါဏာပနမ္ပိ ဇောတိတံ ဟောတိ။ အာယာစနေနေဝ စ ဥယျောဇနသာမညတော အာဏတ္တိ သင်္ဂဟိတာတိ န သာ ဝိသုံ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဝုတ္တာ။ အာဏာရဟဿ ဟိ အာဏတ္တိ, တဒနရဟဿ အာယာစနန္တိ ဝိသေသော။ သုန္ဒရေပီတိ သုန္ဒရတ္ထေပိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေန သာဓုကသဒ္ဒဿ အတ္ထတ္တယေန ပကာသိတံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ, တဿ ဝါ အတ္ထတ္တယဿ ဣဓ ယောဂျတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒဠှီကမ္မတ္ထေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှန္တောတိ သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှန္တော။ သုန္ဒရန္တိ ဘာဝနပုံသကံ။ ဘဒ္ဒကန္တိ ပသတ္ထံ, ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကန္တိ ဝါ သဝနာနုဂ္ဂဟဏေ ပရိယာယဝစနံ။
မနသိ ကရောဟီတိ ဧတ္ထ န အာရမ္မဏပဋိပါဒနလက္ခဏော မနသိကာရော, အထ ခေါ ဝီထိပဋိပါဒနဇဝနပဋိပါဒနမနသိကာရပုဗ္ဗကေ စိတ္တေ ဌပနလက္ခဏောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာဝဇ္ဇ, သမန္နာဟရာ’’တိ အာဟ။ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တောတိ ယထာဝုတ္တမနသိကာရဒွယပုဗ္ဗကာယ စိတ္တပဋိပါဋိယာ ဧကာရမ္မဏေ ဌပနဝသေန အနုဒ္ဓတစိတ္တော ဟုတွာ။ နိသာမေဟီတိ သုဏာဟိ, အနဂ္ဃရတနမိဝ ဝါ သုဝဏ္ဏမဉ္ဇုသာယ ဒုလ္လဘဓမ္မရတနံ စိတ္တေ ပဋိသာမေဟီတိပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၅၉။) [သျ]အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တေ ကရောဟီ’’တိ။ ဧဝံ ပဒဒွယဿ ပစ္စေကံ ယောဇနာဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိယောဂီဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ သဝနေ နိယောဇနဝသေန ကိရိယန္တရပဋိသေဓနတော, တေန သောတံ ဩဒဟာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ မနသိကာရေန ဒဠှီကမ္မနိယောဇနေန အညစိန္တာပဋိသေဓနတော။ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ ‘‘သာဓုက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏေပိ ဧသ နယော။
ဓာရဏူပပရိက္ခာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တုလနတီရဏာဒိကေ, ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝေဓေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ ပကာသေတိ, သယမေတေနာတိ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ, သဘာဝနိရုတ္တိ, သဟ ဗျဉ္ဇနေနာတိ သဗျဉ္ဇနော, ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သဟပ္ပဝတ္တိ ဟိ ‘‘သမ္ပန္နတာ သမဝါယတာ ဝိဇ္ဇမာနတာ’’တိအာဒိနာ အနေကဝိဓာ, ဣဓ ပန သမ္ပန္နတာယေဝ တဒညဿ အသမ္ဘဝတော, တသ္မာ ‘‘သဟ ဗျဉ္ဇနေနာ’’တိ နိဗ္ဗစနံ ကတွာပိ ‘‘ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၉) အတ္ထော အာစရိယေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ တံ ‘‘န ကုသလာ အကုသလာ, ကုသလပဋိပက္ခာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော အနုဓာတဗ္ဗတော အတ္ထော, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိ, သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထော, ဝုတ္တနယေန အတ္ထသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သာဓုကပဒံ ဧကမေဝ သမာနံ အာဝုတ္တိနယာဒိဝသေန ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မော နာမ တန္တိ။ ဒေသနာ နာမ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ အတ္ထော နာမ တန္တိယာ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓော နာမ တန္တိယာ, တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ယသ္မာ စေတေ ဓမ္မဒေသနာတ္ထပဋိဝေဓာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ, အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… မနသိ ကရောဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုက္ခောဂါဟတာ, ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ, ဥပ္ပါဒေတုမသက္ကုဏေယျတာယ, တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ နိဒါနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။
‘‘သုဏာဟိ သာဓုက’’န္တိ ‘‘သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝဒန္တော န ကေဝလံ အတ္ထက္ကမတော ဧဝ အယံ ယောဇနာ, အထ ခေါ သဒ္ဒက္ကမတောပိ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သက္ကာ မဟာရာဇာ’’တိ ဣဓာပိ ‘‘အညမ္ပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၀။) [သျ]ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ…ပေ… ပဏီတတရဉ္စာ’’တိ ဣဒမနုဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပဋိညာတံ သာမညဖလဒေသန’’န္တိ။ ဝိတ္ထာရတော ဘာသနန္တိ အတ္ထမေဝ ဒဠှံ ကရောတိ ‘‘ဒေသေဿာမီတိ သံခိတ္တဒီပန’’န္တိအာဒိနာ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒေသနံ နာမ ဥဒ္ဒိသနံ။ ဘာသနံ နာမ နိဒ္ဒိသနံ ပရိဗျတ္တကထနံ။ တေနာယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ္တေ ဝင်္ဂီသသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၄) ဂါထာပဒေန သာဓေတုံ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃေါသောတိ သာဠိကာယ နိဂ္ဃေါသော ဝိယ, ယထာ သာဠိကာယ အာလာပေါ မဓုရော ကဏ္ဏသုခေါ ပေမနီယော, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဘာနန္တိ စေတဿ ဝိသေသနံ လိင်္ဂဘေဒဿပိ ဝိသေသနဿ ဒိဿနတော ယထာ ‘‘ဂုဏော ပမာဏ’’န္တိ။ ပဋိဘာနန္တိ စ သဒ္ဒေါ ဝုစ္စတိ ပဋိဘာတိ တံတဒါကာရေန ဒိဿတီတိ ကတွာ။ ဥဒီရယီတိ ဥစ္စာရယိ, ဝုစ္စတိ ဝါ, ကမ္မဂဗ္ဘဉ္စေတံ ကိရိယာပဒံ။ ဣမိနာ စေတံ ဒီပေတိ – အာယသ္မန္တံ ဓမ္မသေနာပတိံ ထောမေတုကာမေန ဒေသနာဘာသနာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တေန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန အာယသ္မတာ ဝင်္ဂီသတ္ထေရေန ‘‘သင်္ခိတ္တေန, ဝိတ္ထာရေနာ’’တိ စ ဝိသေသနံ ကတံ, တေနာယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ။ ‘‘န ကိရ ဘဂဝါ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသေဿတိ, အထ ခေါ ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသိဿတီ’’တိ ဟိ တံ ပဒံ သုတွာဝ ဥဿာဟဇာတော သဉ္ဇာတုဿာဟော, ဟဋ္ဌတုဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အယမာစရိယဿ အဓိပ္ပါယော။ အပိစ ‘‘တေန ဟိ မဟာရာဇ သုဏောဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟိ, ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဥယျောဇနပဋိညာကရဏပ္ပကာရံ ဥဿာဟဇနနကာရဏံ သဗ္ဗေနေဝ ဥဿာဟသမ္ဘဝတော, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘သုဏောဟိ, သာဓုကံ မနသိ ကရောဟိ, ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေဟေဝ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဥဿာဟဇာတောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စဿောသီတိ ပတိ အဿောသိ ဘဂဝတော ဝစနသမနန္တရမေဝ ပစ္ဆာ အဿောသိ, ‘‘သက္ကာ ပန ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ အဿောသီတိ အတ္ထော။ တံ ပန ပတိဿဝနံ အတ္ထတော သမ္ပဋိစ္ဆနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆိ, ပဋိဂ္ဂဟေသီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဣတိ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၁၉၀။ ‘‘အထဿ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဝစနသမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတံ အဝေါစာ’’တိ ပဒံ ဝိဘဇိတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဣမိနာ ဝုစ္စမာနံ အဓိကရဏံ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ လောကမေဝါဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဒေသောပဒေသေ နိပါတော’’တိ ဣမိနာ။ ဒေသဿ ဥပဒိသနံ ဒေသောပဒေသော, တသ္မိံ။ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထ ဒေသောပဒေသေ, အထာယမတ္ထော န ဝတ္တဗ္ဗော အဝုတ္တေပိ လဗ္ဘမာနတ္တာတိ စောဒနာယာဟ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိ။ သာမညဘူတံ ဣဓသဒ္ဒံ ဂဏှိတွာ ‘‘သွာယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န တု ယထာဝိသေသိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀)။ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ လောကသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝတော။ ဣဓ လောကေတိ စ ဇာတိက္ခေတ္တံ, တတ္ထာပိ အယံ စက္ကဝါဠော အဓိပ္ပေတော။ သာသနမုပါဒါယ ဝုစ္စတိ ‘‘သမဏော’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော။ အယဉှိ စတုကင်္ဂုတ္တရပါဠိ။ တတ္ထ ပဌမော သမဏောတိ သောတာပန္နော။ ဒုတိယော သမဏောတိ သကဒါဂါမီ။ ဝုတ္တဉှေတံ တတ္ထေဝ –
‘‘ကတမော စ ဘိက္ခဝေ ပဌမော သမဏော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိ, (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ‘‘ကတမော စ ဘိက္ခဝေ ဒုတိယော သမဏော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) စ အာဒိ။
ဩကာသန္တိ ကဉ္စိ ပဒေသမုပါဒါယ ဝုစ္စတိ ‘‘တိဋ္ဌမာနဿာ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော။
ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿာတိ ဣမိဿံယေဝ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ပတိဋ္ဌမာနဿ, ဒေဝဘူတဿ မေ သတောတိ ဒေဝဘာဝေန, ဒေဝေါ ဟုတွာ ဝါ ဘူတဿ သမာနဿ။ မေတိ အနာဒရယောဂေ သာမိဝစနံ။ ပုန မေတိ ကတ္တုတ္ထေ။ ဣဒဉှိ သက္ကပဉှတော ဥဒါဟဋံ။
ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဩကာသာပဒိသနဿာပိ အသမ္ဘဝေန အတ္ထန္တရဿ အဗောဓနတော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတမေဝ သန္ဓာယ ‘‘လောက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ဥယျောဇနပဋိညာကရဏဝိသယေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၂။) [သျ]အာလပနန္တိ ပုန ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ အာလပတိ။ ‘‘အရဟ’’န္တိ အာဒယော သဒ္ဒါ ဝိတ္ထာရိတာတိ ယောဇနာ။ အတ္ထတော ဟိ ဝိတ္ထာရဏံ သဒ္ဒမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ‘‘အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိနာ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) တထာဂတ-သဒ္ဒေါ ဥဒါနဋ္ဌကထာဒီသု, ‘‘အရဟ’’န္တိ အာဒယော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၀) အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရိတာ အာစရိယေန, တသ္မာ တေသု ဝုတ္တနယေနပိ တေသမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာဂတဿ သတ္တနိကာယန္တောဂဓတာယ ‘‘ဣဓ ပန သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထာယံ ယသ္မိံ သတ္တနိကာယေ, ယသ္မိဉ္စ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဒေဝလောကေ, န ဗြဟ္မလောကေတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။
တဿာပရေနာတိ တဿ နိဂမဿ အပရေန, တတော ဗဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတောတိ မဟာသာလတော။ ဩရတော မဇ္ဈေတိ အဗ္ဘန္တရံ မဇ္ဈိမပဒေသော။ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေတိ ပဉ္စနိမိတ္တဗဒ္ဓါ သီမာ ဝိယ ပဉ္စဟိ ယထာဝုတ္တနိမိတ္တေဟိ ပရိစ္ဆိန္နေ။ အဍ္ဎတေယျယောဇနသတေတိ ပဏ္ဏာသယောဇနေဟိ ဦနတိယောဇနသတေ။ အယဉှိ မဇ္ဈိမဇနပဒေါ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနော, န သမပရိဝဋ္ဋော, န စ သမစတုရဿော, ဥဇုကေန ကတ္ထစိ အသီတိယောဇနော ဟောတိ, ကတ္ထစိ ယောဇနသတိကော, တထာပိ စေသ ကုဋိလပရိစ္ဆေဒေန မိနိယမာနော ပရိယန္တ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတိကော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နဝယောဇနသတေ’’တိ။ အသီတိမဟာထေရာတိ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ သုနာပရန္တကဿ ပုဏ္ဏတ္ထေရဿာပိ မဟာသာဝကေသု ပရိယာပန္နတ္တာ။ သုနာပရန္တဇနပဒေါ ဟိ ပစ္စန္တဝိသယော။ တထာ ဟိ ‘‘စန္ဒနမဏ္ဍလမာဠပဋိဂ္ဂဟဏေ ဘဂဝါ န တတ္ထ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတီ’’တိ မဇ္ဈိမာဂမ- (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၃၉၇) သံယုတ္တာဂမဋ္ဌကထာသု (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၈၈-၈၉) ဝုတ္တံ။ သာရပ္ပတ္တာတိ ကုလဘောဂိဿရိယာဒိဝသေန, သီလသာရာဒိဝသေန စ သာရဘူတာ။ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာတိဗြဟ္မာယုပေါက္ခရသာတိအာဒိဗြာဟ္မဏာ စေဝ အနာထပိဏ္ဍိကာဒိဂဟပတိကာ စ။
တတ္ထာတိ မဇ္ဈိမပဒေသေ, တသ္မိံယေဝ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနေ ဝါ။ သုဇာတာယာတိ ဧဝံနာမိကာယ ပဌမံ သရဏဂမနိကာယ ယသတ္ထေရမာတုယာ။ စတူသု ပနေတေသု ဝိကပ္ပေသု ပဌမော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၃။) [သျ]အာသန္နတရပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ အာသန္နတရာယ ဟိ ပဋိပတ္တိယာ ဌိတောပိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဥပ္ပါဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ, ပဂေဝ ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကေ ဌိတော။ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟပဗ္ဗဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ အာသန္နမတ္တပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန, တတိယော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန။ န ဟိ မဟာသတ္တာနံ အန္တိမဘဝူပပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ နာမ အတ္ထိ ဗုဒ္ဓတ္ထာယ ကာလမာဂမယမာနေနေဝ တတ္ထ ပတိဋ္ဌနတော။ စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓဘာဝကရဓမ္မသမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝဒဿနေန။ ဗောဓိယာ ဟိ နိယတဘာဝပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိညူဟိ ဝတ္တုံ သက္ကာ ဥပ္ပါဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ။ ယထာ ပန ‘‘သန္ဒန္တိ နဒိယော’’တိ သန္ဒနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ, ဧဝံ ဥပ္ပါဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ စတူသုပိ ဝိကပ္ပေသု ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပဝတ္တာပရတဝတ္တမာနဝစနဉ္စေတံ။ စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝတ္တမာနလက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထေ ပကာသိတံ –
‘‘နိစ္စပဝတ္တိ သမီပေါ, ပဝတ္တုပရတော တထာ၊
ပဝတ္တာပရတော စေဝ, ဝတ္တမာနော စတုဗ္ဗိဓော’’တိ။
ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိဂုဏရာသိ အာဂတော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ တေသံ နိပ္ဖတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ ဧကင်္ဂုတ္တရဝဏ္ဏနာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) ဝုတ္တံ။ အသတိ ဟိ နိပ္ဖတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တေ န တာဝတာ ‘‘ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ စတူသု ဝိကပ္ပေသု သဗ္ဗပဌမံ ‘‘တထာဂတော သုဇာတာယ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ တထာဂတဿ ဥပ္ပန္နတာသင်္ခါတံ အတ္ထိဘာဝံ။ တဒေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော မုချတော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတော…ပေ… အတ္ထော’’တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ အတီတကာလဝသေန ကောစိ အတ္ထံ ဂဏှေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၇) ဝိယ ဟိ ဣဓ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေါ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကော။ နနု စ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂီသင်္ခါတော ဥပ္ပန္နောယေဝ တထာဂတော ပဝေဒနဒေသနာဒီနိ သာဓေတိ, အထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၄။) [သျ]ကသ္မာ ယထာဝုတ္တော အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနော ဥပ္ပဇ္ဇမာနောယေဝ တထာဂတော အဓိပ္ပေတော။ န ဟိ သော ပဝေဒနဒေသနာဒီနိ သာဓေတိ မဓုပါယာသဘောဇနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ, တာဝ တေသံ ကိစ္စာနမသာဓနတောတိ? န ဟေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဂဟဏေနေဝ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂီသင်္ခါတဿ ဥပ္ပန္နဿာပိ ဂဟိတတ္တာ။ ကာရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ ဖလမ္ပိ ဂဟိတံ တဒဝိနာဘာဝိတ္တာ။ ဣတိ ပဝေဒနဒေသနာဒိသာဓကဿ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂိနောပိ တထာဂတဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ နေယျတ္ထမိဒံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ တထာ ဟိ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) ဥပ္ပဇ္ဇမာနော, ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နောတိ တီဟိ ကာလေဟိ အတ္ထဝိဘဇနေ ‘‘ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ လဒ္ဓဗျာကရဏတော ယာဝ အနာဂါမိဖလာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ မတိ။ ယသ္မာ ပန ဧကင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ဘိက္ခဝေ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) သုတ္တပဒဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) အာဂတံ, တသ္မာ ဣဓာပိ အရဟတ္တဖလက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ သန္ဓာယာ’’တိ ဣမိနာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ စ သဗ္ဗဝေနေယျာနံ ပဌမတရံ အရဟတ္တဖလဝသေန ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ စ ဣမိနာ အရဟတ္တဖလက္ခဏဝသေန အတီတကာလံ ဒဿေတီတိ။ အယမေဝ စ နယော အင်္ဂုတ္တရဋီကာကာရေန အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန အဓိပ္ပေတောတိ။
သော ဘဂဝါတိ ယော သော တထာဂတော ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ပကိတ္တိတဂုဏော, သော ဘဂဝါ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣမသဒ္ဒေန နိဒဿေတိ ဝုစ္စမာနတ္ထဿ ပရာမသနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခမတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဣမံ လောက’’န္တိ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ သန္ဓာယာတိ။ ‘‘သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝက’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝါကျံ ပဒနိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တံ, ယထာပဒံ ပန ‘‘သဒေဝကော’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣမေ စ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏဗာဟိရတ္ထသမာသာ။ ဧတ္ထ ဟိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော, သမုဒါယော သမာသတ္ထော ဟောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၅။) [သျ]လောကာဝယဝေန ကတဝိဂ္ဂဟေန လောကသမုဒါယဿ ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ သမဝါယဇောတကသဟသဒ္ဒယောဂေ ဟိ အယမေဝ သမာသော ဝိညာယတိ။ ဒေဝေဟီတိ စ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝေဟိ, အရူပါဝစရဒေဝေဟိ ဝါ။ ဗြဟ္မုနာတိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဗြဟ္မုနာ, ရူပါဝစရဗြဟ္မုနာ ဧဝ ဝါ, ဗဟုကတ္တုကာဒီနမိဝ နေသံ သိဒ္ဓိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ ပကာရေန နိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။
ဧဝံ ဝစနတ္ထတော အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဝစနီယတ္ထတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ မာရော ဇာတော, တန္နိဝါသီ စ။ ယသ္မာ စေသ ဒါမရိကရာဇပုတ္တော ဝိယ တတ္ထ ဝသိတတ္တာ ပါကဋော, တသ္မာ သန္တေသုပိ အညေသု ဝသဝတ္တိမဟာရာဇာဒီသု ပါကဋတရေန တေနေဝ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တောတိ, အယဉ္စ နယော မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၀) ပကာသိတောဝ။ မာရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တံသမ္ဗန္ဓိနော ဒေဝါပိ ဂဟိတာ ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကဿ ဂဟဏတော။ ဧဝဉှိ ဝသဝတ္တိသတ္တလောကဿ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဟောတိ။ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏမ္ပိ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ ပစ္စတ္ထိကာ ဧဝ ပစ္စာမိတ္တာ, တေယေဝ သမဏဗြာဟ္မဏာ, တေသံ ဂဟဏံ တထာ, တေန ဗာဟိရကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တံ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တာနမ္ပိ တေသံ ဣမိနာ ဂဟဏတော။ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ ပန သာသနိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေနေဝ သတ္တဝိသယောပိ လောကသဒ္ဒေါ ဝိညာယတိ သမဝါယတ္ထဝသေန တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ, ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဝသေန အတုလျယောဂဝိသယေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော အဗျဘိစာရေနတ္ထဉာပကံ ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ, န ပန လောကသဒ္ဒေန သတ္တလောကဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော’’တိ။ သဒေဝကာဒိဝစနေန ဥပပတ္တိဒေဝါနံ, သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉ္စ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဒေဝ…ပေ… မနုဿဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၆။) [သျ]ရာဇာနော။ အဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏန္တိ သမ္မုတိဒေဝေဟိ, သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ စ အဝသိဋ္ဌမနုဿာနံ ဂဟဏံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပဒေသု။ တီဟိ ပဒေဟီတိ သဒေဝကသမာရကသဗြဟ္မကပဒေဟိ။ ဒွီဟီတိ သဿမဏဗြာဟ္မဏီသဒေဝမနုဿပဒေဟိ။ သမာသပဒတ္ထေသု သတ္တလောကဿပိ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ အပရမ္ပိ ဝစနီယတ္ထမာဟ။ အရူပိနောပိ သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တော ‘‘ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ’’တိ ဣဒံ နိဗ္ဗစနံ လဒ္ဓုမရဟန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ဗြဟ္မဇာလာဒီသု ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိအာဒိ, (အ။ နိ။ ၃။၁၉၇) အရူပါဝစရဘူတော ဩကာသလောကော, သတ္တလောကော စ ဂဟိတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော, ရူပီ ဗြဟ္မလောကောတိ ဧတ္ထာပိ။ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကဿ သဝိသေသံ မာရဝသေ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ ‘‘သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော’’တိ။ သော ဟိ တဿ ဒါမရိကဿ ဝိယ ဝသပဝတ္တနောကာသော။ ရူပီ ဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော ပါရိသေသဉာယေန အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မသင်္ခါတာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေနေဝ တဒညာသံ သဒေဝကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ကထံ ပနေတ္ထ စတုပရိသဝသေန မနုဿလောကော ဂဟိတောတိ? ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိ’’န္တိ ဣမိနာ သမဏပရိသာ, ဗြာဟ္မဏပရိသာ စ ဂဟိတာ, ‘‘သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ဣမိနာ ခတ္တိယပရိသာ, ဂဟပတိပရိသာ စာတိ။ ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဣမာယေဝ စတဿော ပရိသာ ဝုတ္တာ။ စတုပရိသသင်္ခါတံ ပဇန္တိ ဟိ ဣဓ အတ္ထော။
အညထာ ဂဟေတဗ္ဗမာဟ ‘‘သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော’’တိ။ ကထံ ပန ဂဟိတောတိ? ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိ’’န္တိ ဣမိနာ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဂဟိတာ, ‘‘သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝသင်္ခါတာ ခတ္တိယာ, ဂဟပတိသုဒ္ဒသင်္ခါတာ စ အဝသေသမနုဿာတိ။ ဣတော ပန အညေသံ မနုဿသတ္တာနမဘာဝတော ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ ဧတေယေဝ စတူဟိ ပကာရေဟိ ဌိတာ မနုဿသတ္တာ ဝုတ္တာ။ စတုကုလပ္ပဘေဒံ ပဇန္တိ ဟိ ဣဓ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိကပ္ပဒွယေပိ ပဇာဂဟဏေန စတုပရိသာဒိဝသေန မနုဿာနညေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၇။) [သျ]ဂဟိတတ္တာ ဣဒါနိ အဝသေသသတ္တေပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ စတုပရိသဝသေန ဂဟိတေန မနုဿလောကေန သဟ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဂဟိတော, သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာဂဂရုဠာဒိဝသေန စ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စတုပရိသသဟိတော အဝသေသသုဒ္ဒနာဂသုပဏ္ဏနေရယိကာဒိသတ္တလောကော, စတုကုလပ္ပဘေဒမနုဿသဟိတော ဝါ အဝသေသနာဂသုပဏ္ဏနေရယိကာဒိသတ္တလောကော ဂဟိတောတိ။
ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂတိပရိစ္ဆေဒတော, တဗ္ဗိဇာနနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဌမနယေန ဟိ ပဉ္စသု ဂတီသု ဒေဝဂတိပရိယာပန္နာဝ ပဉ္စကာမဂုဏသမင်္ဂိတာယ, ဒီဃာယုကတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ သေဋ္ဌာ။ ဒုတိယနယေန ပန အရူပိနော ဒူရသမုဂ္ဃါဋိတကိလေသဒုက္ခတာယ, သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ, အတိဝိယ ဒီဃာယုကတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဥက္ကဋ္ဌာ။ အာစရိယေဟိ ပန ဒုတိယနယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဌမပဒေနေဝ ပဓာနနယေန သဗ္ဗလောကဿ သစ္ဆိကတဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ ဣမိနာ ကာရဏဝိသေသေန သေသပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဒဿေတိ ‘‘တတော ယေသ’’န္တိအာဒိနာ။ တတောတိ ပဌမပဒတော ပရံ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဆကာမာဝစရိဿရော’’ တိယေဝ ဝုတ္တေ သက္ကာဒီနမ္ပိ တဿ အာဓိပစ္စံ သိယာတိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝသဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေန သာဟသိကကရဏေန ဝသဝတ္တာပနမေဝ တဿာဓိပစ္စန္တိ ဒဿေတိ။ သော ဟိ ဆဋ္ဌဒေဝလောကေပိ အနိဿရော တတ္ထ ဝသဝတ္တိဒေဝရာဇဿေဝ ဣဿရတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ အင်္ဂုတ္တရာဂမဝရေ အဋ္ဌနိပါတေ ဒါနာနိသံသသုတ္တေ ‘‘တတြ ဘိက္ခဝေ ဝသဝတ္တီ ဒေဝပုတ္တော ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထုံ အတိရေကံ ကရိတွာ…ပေ… ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၆) ဝိတ္ထာရော။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘တတြ ဟိ ဝသဝတ္တိရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, မာရော ပန ဧကသ္မိံ ပဒေသေ အတ္တနော ပရိသာယ ဣဿရိယံ ပဝတ္တေန္တော ရဇ္ဇပစ္စန္တေ ဒါမရိကရာဇပုတ္တော ဝိယ ဝသတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၀) ‘‘ဗြဟ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၈။) [သျ]မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဧကင်္ဂုလိယာ’’တိအာဒိ ဧကဒေသေန မဟာနုဘာဝတာဒဿနံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝလောကုတ္တရံ။ ပုထူတိ ဗဟုကာ, ဝိသုံ ဘူတာ ဝါ။ ဥက္ကဋ္ဌဋ္ဌာနာနန္တိ ဥက္ကံသဂတိကာနံ။ ဘာဝါနုက္ကမောတိ ဘာဝဝသေန ပရေသမဇ္ဈာသယာနုရူပံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိပဒါနံ အနုက္ကမော, ဘာဝဝသေန အနုသန္ဓိက္ကမော ဝါ ဘာဝါနုက္ကမော, အတ္ထာနဉ္စေဝ ပဒါနဉ္စ အနုသန္ဓာနပဋိပါဋီတိ အတ္ထော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော တထာယေဝ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ ၁) ဒိဋ္ဌတ္တာ, အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) စ ဝဏ္ဏိတတ္တာ။ ‘‘ဝိဘာဝနာနုက္ကမော’’တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော ပန တေသု အဒိဋ္ဌတ္တာ န သုန္ဒရော။
ဣဒါနိ ပေါရာဏကာနံ သံဝဏ္ဏနာနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပေါရာဏာ ပနာဟူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညပဒေန နိရဝသေသသတ္တလောကဿ ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ အဝသေသလောကန္တိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တိဘဝူပဂေ သတ္တေ’’တိ, တေဓာတုကသင်္ခါတေ တယော ဘဝေ ဥပဂတသတ္တေတိ အတ္ထော။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ အာကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထဝသေန သင်္ဂဟေတွာ။ တေယေဝ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ, သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ပဒဒွယေ ပက္ခိပတီတိ ဉာပေတုံ ‘‘ပုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ, သဿမဏဗြာဟ္မဏီဘာဝါဒိနာ စ တေန တေန ပကာရေန။ ‘‘တိဘဝူပဂေ သတ္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေဓာတုကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တာ ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တိ။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ ပနာဟူတိ ယောဇနာ။
သာမန္တိ အတ္တနာ။ အညတ္ထာပေါဟနေန, အန္တောဂဓာဝဓာရဏေန ဝါ တပ္ပဋိသေဓနမာဟ ‘‘အပရနေယျော ဟုတွာ’’တိ, အပရေဟိ အနဘိဇာနာပေတဗ္ဗော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃, ၄၂၂၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တံ ‘‘အဘိညာယာ’’တိ။ အဘိသဒ္ဒေန န ဝိသေသနမတ္တံ ဇောတိတံ, အထ ခေါ ဝိသေသနမုခေန ကရဏမ္ပီတိ ဒဿေတိ ‘‘အဓိကေန ဉာဏေနာ’’တိ ဣမိနာ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ ဧတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၆၉။) [သျ]အာဒိသဒ္ဒေန ဥပမာနအတ္ထာပတ္တိသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂသဟစရဏာဒိနာ ကာရဏလေသမတ္တေန ပဝေဒနံ သင်္ဂဏှာတိ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗဓမ္မပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ ဗောဓေတိ ဝိညာပေတီတိ သဒ္ဒတော အတ္ထဝစနံ။ ပကာသေတီတိ အဓိပ္ပါယတော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဝေစိတဗ္ဗော။
အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ ဟိတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဖလသမာပတ္တိယာ အန္တရာ ဌိတိကာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဟောတီတိ ကတွာ ကတံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ, ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တံ ခဏမ္ပိ ပုဗ္ဗာဘောဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗေ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အဋ္ဌကထာသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တောတိ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဝသေန အပ္ပံ ဝါ ဝိပဉ္စိတညုဿ, နေယျဿ စ ဝသေန ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော။ ကထံ ဒေသေတီတိ အာဟ ‘‘အာဒိမှိပီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မဿ ကလျာဏတာ နိယျာနိကတာယ, နိယျာနိကတာ စ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇဘာဝေနေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ’’တိ။ ဒေသနာယာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဒေသကာယတ္တေန ဟိ အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စာပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ပရမတ္ထတော ကောစိ နတ္ထိ, ယေသု ပန အဝယဝေသု သမုဒါယရူပေန အဝေက္ခိတေသု ဂါထာဒိသမညာ, တံ တတော ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ သံသာမိဝေါဟာရမာရောပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထိ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာန’’န္တိ အာဟ။ သာသနဿာတိ ပဋိပတ္တိဓမ္မဿ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ဟိ ယထာပရာဓာဒိနာ သာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ, တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနန္တိ ကတွာ ပဋိပတ္တိဓမ္မော ‘‘သာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထိ သာသနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုပ္ပဒိကာယပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ, တေန ဧဝံ အပ္ပကတရာယပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကလျာဏတာ, ပဂေဝ ဗဟုတရာယာတိ သမ္ဘာဝေတိ။ ပဒဉ္စေတ္ထ ဂါထာယ စတုတ္ထံသော, ယံ ‘‘ပါဒေါ’’တိပိ ဝုစ္စတိ, ဧတေနေဝ တိပါဒိကဆပါဒိကာသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဝယဝေ ကလျာဏတ္တယံ ဒဿေတွာ သကလေပိ သုတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာတိဗဟုဝိဘာဂံ ယထာနုသန္ဓိနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၀။) [သျ]ဧကာနုသန္ဓိကံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိကဿာ’’တိ အာဟ။ ဣတရသ္မိံ ပန တေနေဝ ဓမ္မဝိဘာဂေန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာ လဗ္ဘန္တီတိ ‘‘အနေကာနုသန္ဓိကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဒါနန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဌပိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာဒိအပဒိသနလက္ခဏံ နိဒါနဂန္ထံ။ ဣဒမဝေါစာတိ နိဂမနံ ဥပလက္ခဏမေဝ ‘‘ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ, ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ နိဂမနဿပိ ဂဟေတဗ္ဗတော။ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဌပိတာနိပိ ဟိ နိဒါနနိဂမနာနိ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဝိဓာနတော တဒန္တောဂဓာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အန္တေ အနုသန္ဓီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမော အနုသန္ဓိ။
‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိနာ သာသနဿ ဣဓ ပဋိပတ္တိဓမ္မတံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သာသနဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ –
‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀, ၅၀, ၁၁၆, ၁၂၄)၊
ဧဝံ ဝုတ္တဿ သတ္ထုသာသနဿ ပကာသကော ပရိယတ္တိဓမ္မော ဧဝ သီလာဒိအတ္ထဝသေန ကလျာဏတ္တယဝိဘာဝနေ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ပဋိပတ္တိယေဝ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ သီလသမာဓိဝိပဿနာ အာဒိ နာမ သာသနသမ္ပတ္တိဘူတာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ မူလဘာဝတော။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ။ ဒိဋ္ဌီတိ ဝိပဿနာ, အဝိနာဘာဝတော ပနေတ္ထ သမာဓိဂ္ဂဟဏံ။ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တေ ဗာဟိယသုတ္တပဒမိဒံ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၁)။ ကာမံ သုတ္တေ အရိယမဂ္ဂဿ အန္တဒွယဝိဂမေန တေသံ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝေါ ဝုတ္တော, မဇ္ဈိမဘာဝသာမညတော ပန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာရမ္ဘနိပ္ဖတ္တီနံ မဇ္ဈိမဘာဝဿာပိ သာဓကဘာဝေ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ, မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဧဝံ ဝုတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ မဇ္ဈံ နာမာ’’တိ, သီလသမာဓိဝိပဿနာသင်္ခါတာနံ အာရမ္ဘာနံ, ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတာနဉ္စ နိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော အရိယမဂ္ဂေါ မဇ္ဈံ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဝသေန ဖလံ ပရိယောသာနံ နာမ, အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဝသေန ပန နိဗ္ဗာနံ။ သာသနပရိယောသာနာ ဟိ နိဗ္ဗာနဓာတု။ မဂ္ဂဿ နိပ္ဖတ္တိ ဖလဝသေန, နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ စ ဟောတိ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတောတိ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ သာသနဿ ပရိယောသာနတံ အာဂမေန သာဓေတုံ ‘‘ဧတဒတ္ထံ ဣဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၁။) [သျ]ဧတဒေဝ ဖလံ အတ္ထော ယဿာတိ ဧတဒတ္ထံ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ပိင်္ဂလကောစ္ဆဗြာဟ္မဏံ ဘဂဝါ အာလပတိ။ ဣဒဉှိ မဇ္ဈိမာဂမေ မူလပဏ္ဏာသကေ စူဠသာရောပမသုတ္တ (မ။ နိ။ ၁။၃၁၂ အာဒယော) ပဒံ။ ဧတဒေဝ ဖလံ သာရံ ယဿာတိ ဧတံသာရံ နိဂ္ဂဟိတာဂမေန။ တထာ ဧတံပရိယောသာနံ။ နိဗ္ဗာနောဂဓန္တိ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ။ အာဝုသော ဝိသာခါတိ ဓမ္မဒိန္နာယ ထေရိယာ ဝိသာခဂဟပတိမာလပနံ။ ဣဒဉှိ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒိသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော ‘‘ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ သဒ္ဒပဗန္ဓဝသေန ဒေသနာယ ကလျာဏတ္တယဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ တဒတ္ထဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထတောပိ ဟိ တဿာဓိပ္ပေတဘာဝံ ဟိ-သဒ္ဒေန သမတ္ထေတိ။ တထာ သမတ္ထနမုခေန စ အတ္ထဝသေန ကလျာဏတ္တယဝိဘာဂံ ဒဿေတီတိ။ အတ္ထတော ပနေတံ ဒဿေန္တော ယော တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကတဝိဓိ သဒ္ဒပဗန္ဓော ဂါထာသုတ္တဝသေန ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ ဣဓ ဒေသနာတိ ဝုတ္တော, တဿ စတ္ထော ဝိသေသတော သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အာဒိမှိ သီလ’’န္တိအာဒိ။ ဝိသေသကထနဉှေတံ။ သာမညတော ပန သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရသီလံ ဂဟိတံ, တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရမဂ္ဂေါတိ အတ္ထတ္တယဝသေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ။ ဣတရထာ ဟိ ကလျာဏတ္တယဝိဘာဂေါ အသဗ္ဗသာဓာရဏော သိယာ။ ဧတ္ထ စ သီလမူလကတ္တာ သာသနဿ သီလေန အာဒိကလျာဏတာ ဝုတ္တာ, သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော မဂ္ဂေန မဇ္ဈေကလျာဏတာ။ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏတာ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တာနုသာရေန သောတူနမနုသာသနီဒဿနံ။
ဧသာတိ ယထာဝုတ္တာကာရေန ကထနာ။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ဓမ္မကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။
ဝဏ္ဏနာ အတ္ထဝိဝရဏာ, ပသံသနာ ဝါ။ န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ တသ္မာတိ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိနိယျာနတ္ထဒေသနတော။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာတိ သိထိလဓနိတာဒိဘေဒေသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၂။) [သျ]ဒသသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ, ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာတိ ဝိဝဋကရဏတာယ ဩဋ္ဌေ အဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗတော သဗ္ဗထာ ဩဋ္ဌဖုသနရဟိတဝိမုတ္တဗျဉ္ဇနာ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာတိ သဗ္ဗဿေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗထာ ဝိဿဂ္ဂဗျဉ္ဇနာ သဝရဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာတိ သဗ္ဗဿေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗထာ ဗိန္ဒုသဟိတဗျဉ္ဇနာ ပါရသိကာဒိမိလက္ခုဘာသာ ဝိယ။ ဧဝံ ‘‘ဒမိဠကိရာတသဝရမိလက္ခူနံ ဘာသာ ဝိယာ’’တိ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မိလက္ခူတိ စ ပါရသိကာဒယော။ သဗ္ဗာပေသာ ဗျဉ္ဇနေကဒေသဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ အဘာဝတော အဗျဉ္ဇနာ နာမာ’’တိ။
ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယံ သိထိလံ။ တာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ တေသွေဝ ဒုတိယစတုတ္ထံ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလမက္ခရံ ဒီဃံ။ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။
ပမာဏံ ဧကမတ္တဿ, နိမီသုမီသတော’ ဗြဝုံ၊
အင်္ဂုလိဖောဋကာလဿ, ပမာဏေနာပိ အဗြဝုံ။
သညောဂပရံ, ဒီဃဉ္စ ဂရုကံ။ အသံယောဂပရံ ရဿံ လဟုကံ။ ဌာနကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ အဝိဝဋေန မုခေန ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟိတံ။ ပရပဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ သမ္ဗန္ဓံ။ တထာ အသမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဝဝတ္ထိတံ။ ဌာနကရဏာနိ ဝိဿဋ္ဌာနိ ကတွာ ဝိဝဋေန မုခေန ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ ဝိမုတ္တံ။ ဒသဓာတိအာဒီသု ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိသင်္ခါတဿ အက္ခရုပ္ပါဒကစိတ္တဿ ဒသဟိ ပကာရေဟိ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဘေဒေါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ, ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဿ စ ဗျဉ္ဇနတော ပကာသနတော ဗျဉ္ဇနာနီတိ, ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ကရဏဘူတာယ ဗျဉ္ဇနာနံ ဒသဓာ ပဘေဒေါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
အမက္ခေတွာတိ အမိလေစ္ဆေတွာ အဝိနာသေတွာ, အဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ တဒတ္ထမာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနမေဝ ကတွာ’’တိ, ယမတ္ထံ ဘဂဝါ ဉာပေတုံ ဧကဂါထံ, ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ, တမတ္ထံ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ဧဝ ဒေသနာယ ဒေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၃။) [သျ]ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနဓမ္မဒေသနတော။ ကေဝလသဒ္ဒေါ ဣဓ အနဝသေသဝါစကော။ န အဝေါမိဿတာဒိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သကလာဓိဝစန’’န္တိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ။ တံ ပနတ္ထတော ဦနာဓိကနိသေဓနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အနူနာဓိကဝစန’’န္တိ။ တတ္ထ ယဒတ္ထံ ဒေသိတော, တဿ သာဓကတ္တာ အနူနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တဗ္ဗိဓုရဿ ပန အသာဓကတ္တာ အနဓိကတာ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ ဝါ ဝေါဒါနတ္ထဿ အဝုတ္တဿ အဘာဝတော အနူနတာ, အပနေတဗ္ဗဿ သံကိလေသတ္ထဿ ဝုတ္တဿ အဘာဝတော အနဓိကတာ။ သကလန္တိ သဗ္ဗဘာဂဝန္တံ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသေနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ ဒေသနာ ဟောတိ တဏှာယ သံကိလိဋ္ဌတ္တာ။ လောကေဟိ တဏှာယ အာမသိတဗ္ဗတော လောကာမိသာ, စီဝရာဒယော ပစ္စယာ, တေသု အဂဓိတစိတ္တတာယ လောကာမိသနိရပေက္ခော။ ဟိတဖရဏေနာတိ ဟိတတော ဖရဏေန ဟိတူပသံဟာရေန ဝိသေသနဘူတေန။ မေတ္တာဘာဝနာယ ကရဏဘူတာယ မုဒုဟဒယော။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သကလသံကိလေသတော, ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏာကာရသဏ္ဌိတေန, ကာရုညာဓိပ္ပါယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒဿာမိ, ဧဝဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါနံ ဝတံ။ ပဏ္ဍိတပညတ္တတာယ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မံ, ဗြဟ္မာနံ ဝါ သေဋ္ဌာနံ စရိယန္တိ ဒါနမေဝ ဗြဟ္မစရိယံ။ မစ္ဆရိယလောဘာဒိနိဂ္ဂဟဏေန သမာစိဏ္ဏတ္တာ ဒါနမေဝ သုစိဏ္ဏံ။ ဣဒ္ဓီတိ ဒေဝိဒ္ဓိ။ ဇုတီတိ ပဘာ, အာနုဘာဝေါ ဝါ။ ဗလဝီရိယူပပတ္တီတိ မဟတာ ဗလေန, ဝီရိယေန စ သမန္နာဂမော။ နာဂါတိ ဝရုဏနာဂရာဇာနံ ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ အာလပနံ။
ဒါနပတီတိ ဒါနသာမိနော။ ဩပါနဘူတန္တိ ဥဒကတိတ္ထမိဝ ဘူတံ။
ဓီရာတိ သော ဝိဓုရပဏ္ဍိတမာလပတိ။
မဓုဿဝေါတိ မဓုရသသန္ဒနံ။ ပုညန္တိ ပုညဖလံ, ကာရဏဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ ဗြဟ္မံ, ဗြဟ္မာနံ ဝါ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ, ဝေယျာဝစ္စံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
တိတ္တိရိယန္တိ တိတ္တိရသကုဏရာဇေန ဘာသိတံ။
အညတြ တာဟီတိ ပရဒါရဘူတာဟိ ဝဇ္ဇေတွာ။ အမှန္တိ အမှာကံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၄။) [သျ]တပဿီ, လူခေါ, ဇေဂုစ္ဆီ, ပဝိဝိတ္တောတိ စတုဗ္ဗိဓဿ ဒုက္ကရဿ ကတတ္တာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ လောမဟံသနသုတ္တံ မဇ္ဈိမာဂမေ မူလပဏ္ဏာသကေ, ‘‘မဟာသီဟနာဒသုတ္တ’’န္တိပိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆) တံ ဝဒန္တိ။
ဣဒ္ဓန္တိ သမိဒ္ဓံ။ ဖီတန္တိ ဖုလ္လိတံ။ ဝိတ္ထာရိကန္တိ ဝိတ္ထာရဘူတံ။ ဗာဟုဇညန္တိ ဗဟူဟိ ဇနေဟိ နိယျာနိကဘာဝေန ဉာတံ။ ပုထုဘူတန္တိ ဗဟုဘူတံ။ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟီတိ ဧတ္ထ ဒေဝလောကတော ယာဝ မနုဿလောကာ သုပကာသိတန္တိ အဓိပ္ပါယဝသေန ပါသာဒိကသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၇၀) ဝုတ္တံ, ယာဝ ဒေဝါ စ မနုဿာ စာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလသာသနံ ဣဓ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧဝံ ဒေသေန္တော စာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ဗြဟ္မစရိယသဒ္ဒေန ဓမ္မသဒ္ဒါဒီနံ သမာနတ္ထတံ ဒဿေတိ, ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝစနံ သရူပတော အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထန္တိ စ ဝိဘာဝေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၁။ ဝုတ္တပ္ပကာရသမ္ပဒန္တိ ယထာဝုတ္တအာဒိကလျာဏတာဒိပ္ပဘေဒဂုဏသမ္ပဒံ။ ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ, န မာနဇာတိကဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုလဘာဝတော။ ဘောဂရူပါဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟေယျာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အနဝဋ္ဌာနတော, န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာဒိမဒါ နိမိတ္တဿ သမဝဋ္ဌာနတော။ တသ္မာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလီနာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇံ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတိတာယာတိ ဝိပရီတဇာတိတာယ, ဟီနဇာတိတာယာတိ အတ္ထော။ ယေဘုယျေန ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတိကာ ဧဝ, န ဒုဇ္ဇာတိကာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သီလေ ပတိဋ္ဌဟိတုံ န ဥဿဟန္တိ, သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီလမေဝ ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ, ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ သာ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော သာသနေ ပတိဋ္ဌာ နာမ။
ဧဝံ ဗျတိရေကတော အတ္ထံ ဝတွာ အနွယတောပိ ဝဒတိ ‘‘ဂဟပတိဒါရကာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ကစ္ဆေဟိ သေဒံ မုဉ္စန္တေဟီတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ တထာ ပိဋ္ဌိယာ လောဏံ ပုပ္ဖမာနာယာတိ, သေဒံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၅။) [သျ]မုဉ္စန္တကစ္ဆာ လောဏံ ပုပ္ဖမာနပိဋ္ဌိကာ ဟုတွာ, တေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ လက္ခိတာတိ အတ္ထော။ ဘူမိံ ကသိတွာတိ ဘူမိယာ ကဿနတော, ခေတ္တူပဇီဝနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာဒိသဿာတိ ဇာတိမန္တူပနိဿယဿ။ ဒုဗ္ဗလံ မာနံ။ ဗလဝံ ဒပ္ပံ။ ကမ္မန္တိ ပရိကမ္မံ။ ‘‘ဣတရေဟီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဥဿန္နတ္တာ’’တိ ဟေတုပဒံ ဝိဝရတိ။ ‘‘ဣတီ’’တိ ဝတွာ တဒပရာမသိတဗ္ဗံ ဒဿေတိ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိအာဒိနာ, ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ နိဒဿနေ, ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။
ပစ္စာဇာတောတိ ဧတ္ထ အာကာရော ဥပသဂ္ဂမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပတိဇာတော’’တိ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗထာ သုဒ္ဓံ။ ဓမ္မဿ သာမီ တဒုပ္ပါဒကဋ္ဌေန, ဓမ္မေန ဝါ သဒေဝကဿ လောကဿ သာမီတိ ဓမ္မဿာမီ။ သဒ္ဓန္တိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟနံ။ ဝိညူဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဓမ္မပ္ပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နပုဂ္ဂလဘာဝတော။ ‘‘ယော ဧဝံ သွာက္ခာတဓမ္မော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ ယောဇနသတန္တရေပိ ဝါ ပဒေသေ။ ဇာယမ္ပတိကာတိ ဇာနိပတိကာ။ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ဃရသာမိကဃရသာမိနီဝသေန ဒွိန္နမေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ, ယဿ ပန ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော, တဿ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧကာယပိ တာဝ သံဝါသော သမ္ဗာဓောယေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ ကိဉ္စနံ, ခေတ္တဝတ္ထာဒိနာ ပလိဗောဓနံ, တဒုဘယေန သဟ ဝတ္တတီတိ သကိဉ္စနပလိဗောဓနော, သောယေဝတ္ထော တထာ။ ရာဂေါ ဧဝ ရဇော, တဒါဒိကာ ဒေါသမောဟရဇာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၂၀၉၊ စူဠနိ။ ၇၄) အာဂမနပထတာပိ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ သံဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အသဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗန္ဓသဘာဝေန။ ရူပကဝသေန, တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ အဗ္ဘောကာသောတိ ဒဿေတုံ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနာဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ အဋ္ဌာနဋ္ဌာနဘာဝေန တေသံ တဗ္ဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရဇာနံ သန္နိပါတဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရမကတွာ သမာသတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ သင်္ခေပကထာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿာပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၆။) [သျ]အနာပဇ္ဇနေန အဆိဒ္ဒံ ကတွာ။ စရိမကစိတ္တန္တိ စုတိစိတ္တံ။ ကိလေသမလေနာတိ တဏှာသံကိလေသာဒိမလေန။ အမလီနန္တိ အသံကိလိဋ္ဌံ။ ပရိယောဒါတဋ္ဌေန နိမ္မလဘာဝေန သင်္ခံ ဝိယ လိခိတံ ဓောတန္တိ သင်္ခလိခိတံ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘လိခိတသင်္ခသဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓောတသင်္ခသပ္ပဋိဘာဂန္တိ တဒတ္ထဿေဝ ဝိဝရဏံ။ အပိစ လိခိတံ သင်္ခံ သင်္ခလိခိတံ ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ, တဿဒိသတ္တာ ပန ဣဒံ သင်္ခလိခိတန္တိပိ ဒဿေတိ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ အဇ္ဈာဝသတာတိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေန ကမ္မပ္ပဝစနီယေန ယောဂတော ‘‘အဂါရ’’န္တိ ဧတံ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါရမဇ္ဈေ’’တိ။ ယံ နူန ယဒိ ပန ပဗ္ဗဇေယျံ, သာဓု ဝတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသာယေန ရတ္တာနိ ကာသာယာနီတိ ဒဿေတိ ‘‘ကသာယရသပီတတာယာ’’တိ ဣမိနာ။ ကသ္မာ စေတာနိ ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ အနုစ္ဆဝိကာနီ’’တိ။ အစ္ဆာဒေတွာတိ ဝေါဟာရဝစနမတ္တံ, ပရိဒဟိတွာတိ အတ္ထော, တဉ္စ ခေါ နိဝါသနပါရုပနဝသေန။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန, တဿ ဟိတံ ဝုဍ္ဎိအာဝဟံ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ။ တံ အနဂါရိယန္တိ တသ္မိံ အနဂါရိယေ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၂။ သဟဿတောတိ ကဟာပဏသဟဿတော။ ဘောဂက္ခန္ဓော ဘောဂရာသိ။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ပုတ္တော နတ္တာ ပနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပေမဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဗန္ဓနဋ္ဌေန, ဧတေန အာဗန္ဓနတ္ထော ပရိဝဋ္ဋ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၃။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော သမာနော တေန သံဝရေန ဥပေတော နာမာတိ ကတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစာရဂေါစရာနံ ဝိတ္ထာရော ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၃) ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ စ တဿေဝ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတဘာဝဿ ပစ္စယဒဿနံ။ အဏုသဒိသတာယ အပ္ပမတ္တကံ ‘‘အဏူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကေသူ’’တိ။ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နအနုခုဒ္ဒကာပတ္တိဝသေန, သဟသာ ဥပ္ပန္နအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒဝသေန စ အပ္ပမတ္တကတာ။ ဘယဒဿီတိ ဘယဒဿနသီလော။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ, သုန္ဒရံ ဝါ, တဗ္ဘာဝေါ စ သက္ကစ္စံ ယာဝဇီဝံ အဝီတိက္ကမဝသေန။ ‘‘သိက္ခာပဒေသူ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၇။) [သျ]တဒဝယဝဘူတံ ‘‘သိက္ခာပဒံ သမာဒါယ သိက္ခတီ’’တိ အတ္ထဿ ဂမျမာနတ္တာ ကမ္မပဒံ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တံ တံ သိက္ခာပဒ’’န္တိ, တံ တံ သိက္ခာကောဋ္ဌာသံ, သိက္ခာယ ဝါ အဓိဂမုပါယံ, တဿာ ဝါ နိဿယန္တိ အတ္ထော။
ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိဝစနေ။ အာစာရဂေါစရဂ္ဂဟဏေနေဝါတိ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိ ဝစနေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလေ ကာယကမ္မဝစီကမ္မေ ဂဟိတေပီ’’တိ။ န ဟိ အာစာရဂေါစရသဒ္ဒမတ္တေန ကုသလကာယဝစီကမ္မဂ္ဂဟဏံ သမ္ဘဝတိ, ဣမိနာ ပုနရုတ္တိတာယ စောဒနာလေသံ ဒဿေတိ။ တဿာတိ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနတ္ထန္တိ ဥပ္ပတ္တိယာ ကာယဝစီဝိညတ္တိသင်္ခါတဿ ဒွါရဿ ကမ္မာပဒေသေန ဒဿနတ္ထံ, ဧတေန ယထာဝုတ္တစောဒနာယ သောဓနံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သိဒ္ဓေပိ သတိ ပုနာရမ္ဘော နိယမာယ ဝါ ဟောတိ, အတ္ထန္တရဗောဓနာယ ဝါ, ဣဓ ပန အတ္ထန္တရံ ဗောဓေတိ, တသ္မာ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။ ကုသလေနာတိ စ သဗ္ဗသော အနေသနပဟာနတော အနဝဇ္ဇေန။ ကထံ တေန ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယဝစီဒွါရေသု ဥပ္ပန္နေန အနဝဇ္ဇေန ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ တဒုဘယမေဝ ဟိ အာဇီဝဟေတုကံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။
ဣဒါနိ သုတ္တန္တရေန သံသန္ဒိတုံ ‘‘မုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တန္တဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သုတ္တန္တရသံသန္ဒနာသင်္ခါတအတ္ထန္တရဝိကပ္ပနတ္ထော။ မုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တန္တံ နာမ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ, ယံ ‘‘သမဏမုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ထပတီတိ ပဉ္စကင်္ဂံ နာမ ဝဍ္ဎကိံ ဘဂဝါ အာလပတိ။ ထပတိ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဝဍ္ဎကိပရိယာယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ‘‘ကတမေ စ ထပတိ ကုသလာ သီလာ? ကုသလံ ကာယကမ္မံ ကုသလံ ဝစီကမ္မ’’န္တိ သီလဿ ကုသလကာယကမ္မဝစီကမ္မဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓမ္ပိ ခေါ အဟံ ထပတိ သီလသ္မိံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၅) ဧဝံ ပဝတ္တာယ မုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တဒေသနာယ ‘‘ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတော ကုသလေနာ’’တိ သီလဿ ကုသလကာယကမ္မဝစီကမ္မဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ သာမညဖလသုတ္တဒေသနာ ဧကသင်္ဂဟာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ ယထာ တံ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ, တသ္မာ ဤဒိသီပိ ဘဂဝတော ဒေသနာဝိဘူတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၈။) [သျ]အတ္ထေဝါတိ။ သီလသ္မိံ ဝဒါမီတိ သီလန္တိ ဝဒါမိ, သီလသ္မိံ ဝါ အာဓာရဘူတေ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္နံ, နိဒ္ဓါရဏသမုဒါယဘူတေ ဝါ ဧကံ သီလန္တိ ဝဒါမိ။
တိဝိဓေနာတိ စူဠသီလမဇ္ဈိမသီလမဟာသီလတော တိဝိဓေန။ ‘‘မနစ္ဆဋ္ဌေသူ’’တိ ဣမိနာ ကာယပဉ္စမာနမေဝ ဂဟဏံ နိဝတ္တေတိ။ ဥပရိ နိဒ္ဒေသေ ဝက္ခမာနေသု သတ္တသု ဌာနေသု။ တိဝိဓေနာတိ စတူသု ပစ္စေကံ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပတာဝသေန တိဗ္ဗိဓေန။
စူဠမဇ္ဈိမမဟာသီလဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၄-၂၁၁။ ဧဝန္တိ ‘‘သော ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ နယေန။ ‘‘သီလသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ တတော ဧကဿ နိဒ္ဓါရဏီယတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧကံ သီလ’’န္တိ။ အပိစ ဣမိနာ အာဓာရေ ဘုမ္မံ ဒဿေတိ သမုဒါယဿ အဝယဝါဓိဋ္ဌာနတ္တာ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ပဒေန ကတွတ္ထဝသေန သမာနာဓိကရဏံ ဘုမ္မဝစနဿ ကတွတ္ထေ ပဝတ္တနတော ယထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုသိတဂ္ဂေ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆) ဒဿေတိ ‘‘ပစ္စတ္တဝစနတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ။ အယမေဝတ္ထောတိ ပစ္စတ္တဝစနတ္ထော ဧဝ။ ဗြဟ္မဇာလေတိ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ, (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဗြဟ္မဇာလသုတ္တပဒေ ဝါ။ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒမဿ ဟောတိ သီလသ္မိ’’န္တိ ဧတ္ထ မဟာသီလပရိယောသာနေန နိဒ္ဓါရိယမာနဿ အဘာဝတော ပစ္စတ္တဝစနတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ အဿ သီလံ ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ, တတောယေဝ စ ပါဠိယံ အပိဂ္ဂဟဏမကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၂။ အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဘယာဒီနိ အသံဝရမူလကာနိ ဘယာနိ။ ‘‘သီလဿာသံဝရတောတိ သီလဿ အသံဝရဏတော, သီလသံဝရာဘာဝတောတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၀) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, ‘‘ယဒိဒံ သီလသံဝရတော’’တိ ပန ပဒဿ ‘‘ယံ ဣဒံ ဘယံ သီလသံဝရတော ဘဝေယျာ’’တိ အတ္ထဝစနတော, ‘‘သီလသံဝရဟေတု ဘယံ န သမနုပဿတီ’’တိ စ အတ္ထဿ ဥပပတ္တိတော သီလသံဝရတော သီလသံဝရဟေတူတိ အတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယံ ဣဒံ ဘယံ သီလသံဝရတော ဘဝေယျာ’’တိ ဟိ ပါဌောပိ ဒိဿတိ။ ‘‘သံဝရတော’’တိ ဟေတုံ ဝတွာ တဒဓိဂမိတအတ္ထဝသေန ‘‘အသံဝရမူလကဿ ဘယဿ အဘာဝါ’’တိပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၇၉။) [သျ]ဟေတုံ ဝဒတိ။ ယထာဝိဓာနဝိဟိတေနာတိ ယထာဝိဓာနံ သမ္ပာဒိတေန။ ခတ္တိယာဘိသေကေနာတိ ခတ္တိယဘာဝါဝဟေန အဘိသေကေန။ မုဒ္ဓနိ အဝသိတ္တောတိ မတ္ထကေယေဝ အဘိသိတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယထာဝိဓာနဝိဟိတေနာ’’တိ ဣမိနာ ပေါရာဏကာစိဏ္ဏဝိဓာနသမင်္ဂိတာသင်္ခါတံ ဧကံ အင်္ဂံ ဒဿေတိ, ‘‘ခတ္တိယာဘိသေကေနာ’’တိ ဣမိနာ ခတ္တိယဘာဝါဝဟတာသင်္ခါတံ, ‘‘မုဒ္ဓနိ အဝသိတ္တော’’တိ ဣမိနာ မုဒ္ဓနိယေဝ အဘိသိဉ္စိတဘာဝသင်္ခါတံ။ ဣတိ တိဝင်္ဂသမန္နာဂတော ခတ္တိယာဘိသေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ယေန အဘိသိတ္တရာဇူနံ ရာဇာနုဘာဝေါ သမိဇ္ဈတိ။ ကေန ပနာယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ? ပေါရာဏကသတ္ထာဂတနယေန။ ဝုတ္တဉှိ အဂ္ဂညသုတ္တဋ္ဌကထာယံ မဟာသမ္မတာဘိသေကဝိဘာဝနာယ ‘‘တေ ပနဿ ခေတ္တသာမိနော တီဟိ သင်္ခေဟိ အဘိသေကမ္ပိ အကံသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၃၁) မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယဉ္စ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ ‘‘မုဒ္ဓါဝသိတ္တေနာတိ တီဟိ သင်္ခေဟိ ခတ္တိယာဘိသေကေန မုဒ္ဓနိ အဘိသိတ္တေနာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆၀) သီဟဠဋ္ဌကထာယမ္ပိ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ပဌမံ တာဝ အဘိသေကံ ဂဏှန္တာနံ ရာဇူနံ သုဝဏ္ဏမယာဒီနိ တီဏိ သင်္ခါနိ စ ဂင်္ဂေါဒကဉ္စ ခတ္တိယကညဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အယံ ပန တတ္ထာဂတနယေန အဘိသေကဝိဓာနဝိနိစ္ဆယော – အဘိသေကမင်္ဂလတ္ထဉှိ အလင်္ကတပဋိယတ္တဿ မဏ္ဍပဿ အန္တောကတဿ ဥဒုမ္ဗရသာခမဏ္ဍပဿ မဇ္ဈေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဥဒုမ္ဗရဘဒ္ဒပီဌမှိ အဘိသေကာရဟံ အဘိဇစ္စံ ခတ္တိယံ နိသီဒါပေတွာ ပဌမံ တာဝ မင်္ဂလာဘရဏဘူသိတာ ဇာတိသမ္ပန္နာ ခတ္တိယကညာ ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏမယသာမုဒ္ဒိကဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ, ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ ခတ္တိယဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ, တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, ဧတေသု ခတ္တိယဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော, ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ, ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။ တတော ပုန ပုရောဟိတောပိ ပေါရောဟိစ္စဌာနာနုရူပါလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ ရဇတမယံ သင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ တဿ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ, ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၀။) [သျ]ဗြာဟ္မဏဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ, တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, ဧတေသု ဗြာဟ္မဏဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော, ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ, ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။ တတော ပုန သေဋ္ဌိပိ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဘူသနဘူသိတော ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ ရတနမယံ သင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ တဿ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ, ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ ဂဟပတိဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ, တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, ဧတေသု ဂဟပတိဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော, ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ, ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။ တေ ပန တဿ ဧဝံ ဝဒန္တာ ‘‘သစေ တွံ အမှာကံ ဝစနာနုရူပံ ရဇ္ဇံ ကရိဿသိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ကရိဿသိ, တဝ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလတူ’’တိ ဧဝံ ရညော အဘိသပန္တိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ဝဍ္ဎကီသူကရဇာတကာဒီဟိ စာယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော, အဘိသေကောပကရဏာနိပိ သမန္တပါသာဒိကာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ) ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ။
ယသ္မာ နိဟတပစ္စာမိတ္တော, တသ္မာ န သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနဝဇ္ဇတာ ကုသလဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ကုသလံ သီလပဒဋ္ဌာနေဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကုသလသီလပဒဋ္ဌာနာ အဝိပ္ပဋိသာရပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိဓမ္မာ, အဝိပ္ပဋိသာရာဒိနိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပန္နံ စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, စေတသိကသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ စ ပဏီတရူပေဟိ ဖုဋ္ဌသရီရဿ ဥပ္ပန္နံ ကာယိကသုခန္တိ။
ဣန္ဒြိယသံဝရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၃။ သာမညဿ ဝိသေသာပေက္ခတာယ ဣဓာဓိပ္ပေတောပိ ဝိသေသော တေန အပရိစ္စတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စက္ခုသဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဗုဒ္ဓစက္ခုမှိ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ။ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ဟိ အဘိဓေယျဘာဝေန ဝိသေသတ္ထံ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တနေန ဝိသေသသဒ္ဒေါ ဝိဘာဝေတိ, န အဝိဇ္ဇမာနံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနမေဝ စက္ခု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၁။) [သျ]ဒဿနန္တိ ဗုဒ္ဓစက္ခု, အာသယာနုသယဉာဏံ, ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ။ သမန္တတော သဗ္ဗသော ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သမန္တစက္ခု, သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တထူပမန္တိ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓူပမံ, ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သုမေဓ သမန္တစက္ခု တွံ ဇနတမဝေက္ခဿူတိ အတ္ထော။ အရိယမဂ္ဂတ္တယပညာတိ ဟေဋ္ဌိမာရိယမဂ္ဂတ္တယပညာ။ ‘‘ဓမ္မစက္ခု နာမ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ, တီဏိ စ ဖလာနီ’’တိ သဠာယတနဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၄၁၈) ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန မဂ္ဂေဟေဝ ဖလာနိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ စတုသစ္စသင်္ခါတေ ဓမ္မေ စက္ခူတိ ဟိ ဓမ္မစက္ခု။ ပညာယေဝ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ ပညာစက္ခု, ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုမှီတိ ဒုတိယဝိဇ္ဇာယ။ ဣဓာတိ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ။ အယန္တိ စက္ခုသဒ္ဒေါ။ ‘‘ပသာဒစက္ခုဝေါဟာရေနာ’’တိ ဣမိနာ ဣဓ စက္ခုသဒ္ဒေါ စက္ခုပသာဒေယေဝ နိပ္ပရိယာယတော ဝတ္တတိ, ပရိယာယတော ပန နိဿယဝေါဟာရေန နိဿိတဿ ဝတ္တဗ္ဗတော စက္ခုဝိညာဏေပိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ ဒဿေတိ။ ဣဓာပိ သသမ္ဘာရကထာ အဝသိဋ္ဌာတိ ကတွာ သေသပဒေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ, ‘‘န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ’’တိအာဒိပဒေသုပီတိ အတ္ထော။ ဝိဝိဓံ အသနံ ခေဒနံ ဗျာသေကော, ကိလေသော ဧဝ ဗျာသေကော, တေန ဝိရဟိတော တထာ, ဝိရဟိတတာ စ အသမ္မိဿတာ, အသမ္မိဿဘာဝေါ စ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓတာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မိဿံ ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ, ကိလေသဒုက္ခေန အဝေါမိဿံ, တတော စ သုဝိသုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ သတိ စ သုဝိသုဒ္ဓေ ဣန္ဒြိယသံဝရေ နီဝရဏေသု ပဓာနဘူတပါပဓမ္မဝိဂမေန အဓိစိတ္တာနုယောဂေါ ဟတ္ထဂတော ဧဝ ဟောတိ, တသ္မာ အဓိစိတ္တသုခမေဝ ‘‘အဗျာသေကသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတိ ‘‘အဓိစိတ္တသုခ’’န္တိ ဣမိနာ။
သတိသမ္ပဇညကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၄။ သမန္တတော ပကာရေဟိ, ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော, တဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ, တထာပဝတ္တဉာဏံ, တဿ ဝိဘဇနံ သမ္ပဇညဘာဇနီယံ, တသ္မိံ သမ္ပဇညဘာဇနီယမှိ။ ‘‘ဂမန’’န္တိ ဣမိနာ အဘိက္ကမနံ အဘိက္ကန္တန္တိ ဘာဝသာဓနမာဟ။ တထာ ပဋိက္ကမနံ ပဋိက္ကန္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဝတ္တန’’န္တိ။ ဂမနဉ္စေတ္ထ နိဝတ္တေတွာ, အနိဝတ္တေတွာ စ ဂမနံ, နိဝတ္တနံ ပန နိဝတ္တိမတ္တမေဝ, အညမညမုပါဒါနကိရိယာမတ္တဉ္စေတံ ဒွယံ။ ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဂမနေ’’တိအာဒိ။ အဘိဟရန္တောတိ ဂမနဝသေန ကာယံ ဥပနေန္တော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၂။) [သျ]ပဋိနိဝတ္တေန္တောတိ တတော ပုန နိဝတ္တေန္တော။ အပနာမေန္တောတိ အပက္ကမနဝသေန ပရိဏာမေန္တော။ အာသနဿာတိ ပီဌကာဒိအာသနဿ။ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါတိ အဋနိကာဒိပုရိမာဝယဝါဘိမုခေါ။ သံသရန္တောတိ သံသပ္ပန္တော။ ပစ္ဆိမအင်္ဂပဒေသန္တိ အဋနိကာဒိပစ္ဆိမာယဝပ္ပဒေသံ။ ပစ္စာသံသရန္တောတိ ပဋိအာသပ္ပန္တော။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ နိပန္နဿေဝ အဘိမုခံ သံသပ္ပနပဋိအာသပ္ပနာနိ ဒဿေတိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာသယနေသု ဟိ ယော ဂမနဝိဓုရော ကာယဿ ပုရတော အဘိဟာရော, သော အဘိက္ကမော။ ပစ္ဆတော အပဟာရော ပဋိက္ကမောတိ လက္ခဏံ။
သမ္ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ, တေန အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ’’တိ။ ‘‘သမ္ပဇညမေဝ ဝါ ကာရီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပဇာနဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ ဒုတိယဝိကပ္ပဿ သမတ္ထနံ။ ‘‘သမ္ပဇည’’န္တိ စ ဣမိနာ သမ္ပဇာန-သဒ္ဒဿ သမ္ပဇညပရိယာယတာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တတော, သမ္မာ, သမံ ဝါ ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ, တဒေဝ သမ္ပဇည’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂။၅၂၃) အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယထာ အတိက္ကန္တာဒီသု အသမ္မောဟံ ဥပ္ပါဒေတိ, တထာ သမ္ပဇာနဿ ကာရော ကရဏံ သမ္ပဇာနကာရော, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သမ္ပဇာနကာရီတိ။
ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိသင်္ခါတေန အတ္ထေန သဟ ဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ, အဘိက္ကန္တာဒိ, သာတ္ထကဿ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ သပ္ပါယဿ အတ္တနော ပတိရူပဿ သမ္ပဇာနနံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ, အညတ္ထ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇာနနံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဟိ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂေါစရသဒ္ဒေါ တဒတ္ထဒွယေပိ ပဝတ္တတိ။ အတိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနသင်္ခါတံ အသမ္မောဟမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ စိတ္တဝသေနေဝါတိ စိတ္တဿ ဝသေနေဝ, စိတ္တဝသမနုဂတေနေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ တုလယိတွာ တီရေတွာ, ပဋိသင်္ခါယာတိ အတ္ထော။ သံဃဒဿနေနေဝ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိအတ္ထာယ ဂမနံ သင်္ဂဟိတံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ တဒတ္ထမေဝ ဝိဝရိတုံ ‘‘စေတိယံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ဧသ။ သမထဝိပဿနုပ္ပါဒနမ္ပိ ဟိ ဘိက္ခုနော ဝဍ္ဎိယေဝ။ တတ္ထာတိ အသုဘာရမ္မဏေ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၃။) [သျ]အာမိသတောတိ စီဝရာဒိအာမိသပစ္စယတော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ။
တသ္မိန္တိ သာတ္ထကသမ္ပဇညဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတအတ္ထေ။ ယသ္မာ ပန ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိယေဝ အတ္ထော နာမ, တသ္မာ ယံ ‘‘သာတ္ထက’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ ဂမနံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ သပ္ပါယမေဝါတိ သိယာ အဝိသေသေန ကဿစိ အာသင်္ကာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘စေတိယဒဿနံ တာဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မဟာပူဇာယာတိ မဟတိယာ ပူဇာယ, ဗဟူနံ ပူဇာဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တကမ္မရူပကာနီ ဝိယာတိ စိတ္တကမ္မကတပဋိမာယော ဝိယ, ယန္တပယောဂေန ဝါ နာနပ္ပကာရဝိစိတ္တကိရိယာ ပဋိမာယော ဝိယ။ တတြာတိ တာသု ပရိသာသု။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ အသမပေက္ခနံ နာမ ဂေဟဿိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈) မာတုဂါမသမ္ဖဿဝသေန ကာယသံသဂ္ဂါပတ္တိ။ ဟတ္ထိအာဒိသမ္မဒ္ဒေန ဇီဝိတန္တရာယော။ ဝိသဘာဂရူပဒဿနာဒိနာ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။ ‘‘ဒသဒွါဒသယောဇနန္တရေ ပရိသာ သန္နိပတန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ။ မဟာပရိသပရိဝါရာနန္တိ ကဒါစိ ဓမ္မဿဝနာဒိအတ္ထာယ ဣတ္ထိပုရိသသမ္မိဿပရိဝါရေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
တဒတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ အသုဘဒဿနဿ သာတ္ထကဘာဝသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ။ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဝစနဒါနဝသေန ဘိက္ခူနံ အနုဝတ္တနကထာ အာစိဏ္ဏာ, တသ္မာ ပဋိဝစနဿ အဒါနဝသေန အနနုဝတ္တနကထာ တဿ ဒုတိယာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ကထာ နာမ န ကထိတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ဒွေ ကထာတိ ဟိ ဝစနကရဏာကရဏကထာ။ တတ္ထ ဝစနကရဏကထာယေဝ ကထိတပုဗ္ဗာ, ဒုတိယာ န ကထိတပုဗ္ဗာ။ တသ္မာ သုဗ္ဗစတ္တာ ပဋိဝစနမဒါသီတိ အတ္ထော။
ဧဝန္တိ ဣမိနာ။ ‘‘သစေ ပန စေတိယဿ မဟာပူဇာယာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပစ္စာမသတိ, န ‘‘ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘ’’န္တိအာဒိကမေဝ။ ပရိဂ္ဂဟိတံ သာတ္ထကံ, သပ္ပါယဉ္စ ယေန သော ပရိဂ္ဂဟိတသာတ္ထကသပ္ပါယော, တဿ, တေန ယထာနုပုဗ္ဗိကံ သမ္ပဇညပရိဂ္ဂဟဏံ ဒဿေတိ။ ဝုစ္စမာနယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, တဒေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၄။) [သျ]ဘာဝနာယ ဝိသယဘာဝတော ဂေါစရန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒနဝသေန ဥဂ္ဂဟဏံ ကတွာ။ ဘိက္ခာစာရဂေါစရေတိ ဘိက္ခာစာရသင်္ခါတေ ဂေါစရေ, အနေန ကမ္မဋ္ဌာနေ, ဘိက္ခာစာရေ စ ဂေါစရသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။
ဣဓာတိ သာသနေ။ ဟရတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဝတ္တနဝသေန နေတိ, ယာဝ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကမာ အနုယုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ န ပစ္စာဟရတီတိ အာဟာရူပယောဂတော ယာဝ ဒိဝါဌာနုပသင်္ကမနာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပဋိနေတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စတူသု ဘိက္ခူသု။ အာဝရဏီယေဟီတိ နီဝရဏေဟိ။ ပဂေဝါတိ ပါတောယေဝ။ သရီရပရိကမ္မန္တိ မုခဓောဝနာဒိသရီရပဋိဇဂ္ဂနံ။ ဒွေ တယော ပလ္လင်္ကေတိ ဒွေ တယော နိသဇ္ဇာဝါရေ။ ဦရုဗဒ္ဓါသနဉှေတ္ထ ပလ္လင်္ကော။ ဥသုမန္တိ ဒွေ တီဏိ ဥဏှာပနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတွာတိ တဒဟေ မူလဘူတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတွာ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနမုခေနေဝ, ကမ္မဋ္ဌာနမဝိဇဟန္တော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တေန ‘‘ပတောပိ အစေတနော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၀၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၆၈၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) ဝက္ခမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။
ဂန္တွာတိ ပါပုဏိတွာ။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ စေ, တဒေဝ နိပစ္စကာရသာဓနံ။ အညဉ္စေ, အနိပစ္စကာရကရဏမိဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတဗ္ဗိသယေန တံ ဌပေတွာ။ ‘‘မဟန္တံ စေတိယံ စေ’’တိအာဒိနာ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ မူလကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ ပပဉ္စာဘာဝဒဿနံ။ အညေန ပန တထာပိ အညထာပိ ဝန္ဒိတဗ္ဗမေဝ။ တထေဝါတိ တိက္ခတ္တုမေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော သာရီရိကစေတိယံ ဂရုတရန္တိ ကတွာ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စေတိယံ ဗာဓယမာနာ ဗောဓိသာခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၂၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၇၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉) အယံ အာစရိယဿ မတိ, ‘‘ဗောဓိယင်္ဂဏံ ပတ္တေနာပီ’’တိ ပန ဝစနတော ယဒိ စေတိယင်္ဂဏတော ဂတေ ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂေ ဗောဓိယင်္ဂဏံ ဘဝေယျ, သာပိ ဝန္ဒိတဗ္ဗာတိ မဂ္ဂါနုက္ကမေနေဝ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနံ, န တု ဂရုကာတဗ္ဗတာနုက္ကမေန။ ဧဝဉှိ သတိ ဗောဓိယင်္ဂဏံ ပဌမံ ပတ္တေနာပိ ဗောဓိံ ဝန္ဒိတွာ စေတိယံ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ, ဧကမေဝ ပတ္တေနာပိ တဒေဝ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၅။) [သျ]တဒုဘယမ္ပိ အပ္ပတ္တေန န ဝန္ဒိတဗ္ဗန္တိ အယမတ္ထော သုဝိညာတော ဟောတိ။ ဘိက္ခာစာရဂတမဂ္ဂေန ဟိ ပတ္တဋ္ဌာနေ ကတ္တဗ္ဗအန္တရာဝတ္တဒဿနမေတံ, န ပန ဓုဝဝတ္တဒဿနံ။ ပုဗ္ဗေ ဟေသ ကတဝတ္တောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပဂေဝ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဗုဒ္ဓဂုဏာနုဿရဏဝသေနေဝ ဗောဓိအာဒိပရိဘောဂစေတိယေပိ နိပစ္စကရဏံ ဥပပန္နန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဝိယ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ပဋိသာမိတဋ္ဌာနန္တိ သောပါနမူလဘာဝသာမညေန ဝုတ္တံ, ဗုဒ္ဓါရမ္မဏပီတိဝိသယဘူတစေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏတော ဗာဟိရဋ္ဌာနံ ပတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဂါမသမီပေတိ ဂါမူပစာရေ။ တာဝ ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆန္တိ, ဓမ္မံ ဝါ သောတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇနသင်္ဂဟတ္ထန္တိ ‘‘မယိ အကထေန္တေ ဧတေသံ ကော ကထေဿတီ’’တိ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန မဟာဇနဿ သင်္ဂဟဏတ္ထံ။ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဓမ္မကထာ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဓမ္မကထာ နာမ ကာတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ, ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မကထာ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၃) ပန ‘‘တသ္မာ’’တိ ဧတဿ ‘‘ကထေတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ အတ္တနာ ပရိဟရိယမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟနဝသေန, တဒနုဂုဏံယေဝ ဓမ္မကထံ ကထေတွာတိ အတ္ထော, ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ အနုမောဒနံ ကတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါ’’တိ အဓိကာရော။ တတ္ထာတိ ဂါမတော နိက္ခမနဋ္ဌာနေယေဝ။
‘‘ပေါရာဏကဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ပေါရာဏကာစိဏ္ဏဒဿနေန ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဒဠှံ ကရောတိ။ သမ္ပတ္တပရိစ္ဆေဒေနေဝါတိ ‘‘ပရိစိတော အပရိစိတော’’တိအာဒိဝိဘာဂံ အကတွာ သမ္ပတ္တကောဋိယာ ဧဝ, သမာဂမမတ္တေနေဝါတိ အတ္ထော။ အာနုဘာဝေနာတိ အနုဂ္ဂဟဗလေန။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။ ဆာတကေတိ ဒုဗ္ဘိက္ခေ။
‘‘ပစ္ဆိမယာမေပိ နိသဇ္ဇာစင်္ကမေဟိ ဝီတိနာမေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ။ ကရောန္တဿာတိ ကရမာနဿေဝ, အနာဒရေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ကမ္မဇတေဇောတိ ဂဟဏိံ သန္ဓာယာဟ။ ပဇ္ဇလတီတိ ဥဏှဘာဝံ ဇနေတိ။ တတောယေဝ ဥပါဒိန္နကံ ဂဏှာတိ, သေဒါ မုစ္စန္တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝီထိံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၆။) [သျ]နာရောဟတိ ခုဒါပရိဿမေန ကိလန္တကာယဿ သမာဓာနာဘာဝတော။ အနုပါဒိန္နံ ဩဒနာဒိဝတ္ထု။ ဥပါဒိန္နံ ဥဒရပဋလံ။ အန္တောကုစ္ဆိယဉှိ ဩဒနာဒိဝတ္ထုသ္မိံ အသတိ ကမ္မဇတေဇော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒရပဋလံ ဂဏှာတိ, ‘‘ဆာတောသ္မိ, အာဟာရံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝဒါပေတိ, ဘုတ္တကာလေ ဥဒရပဋလံ မုဉ္စိတွာ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ, အထ သတ္တော ဧကဂ္ဂေါ ဟောတိ, ယတော ‘‘ဆာယာရက္ခသော ဝိယ ကမ္မဇတေဇော’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော။ သော ပဂေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘တသ္မာ’’တိ သေသော။ ဂေါရူပါနန္တိ ဂုန္နံ, ဂေါသမူဟာနံ ဝါ, ဝဇတော ဂေါစရတ္ထာယ နိက္ခမနဝေလာယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဝိပရီတနယေန ဥပါဒိန္နကံ မုဉ္စိတွာ အနုပါဒိန္နကံ ဂဏှာတိ။ အန္တရာဘတ္တေတိ ဘတ္တဿ အန္တရေ, ယာဝ ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇတိ, တာဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန အာဟာရဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ’’တိ။ အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုယာ အဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ တတောတိ ဘုဉ္ဇနတော။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုပဋ္ဌာနဿ အနဝစ္ဆေဒဒဿနမေတံ, ဥတ္တရုတ္တရိန္တိ အတ္ထော, ယထာ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ ပဝတ္တာယ သရပဋိပါဋိယာ အနဝစ္ဆေဒေါ, ဧဝမေတဿာပိ ကမ္မဋ္ဌာနုပဋ္ဌာနဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဒိသာ စာ’’တိအာဒိနာ တထာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿာပိ သာတ္ထကဘာဝံ ဒဿေတိ။ အာသနန္တိ နိသဇ္ဇာသနံ။
နိက္ခိတ္တဓုရောတိ ဘာဝနာနုယောဂေ အနုက္ခိတ္တဓုရော အနာရဒ္ဓဝီရိယော။ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ အပရိပူရဏေန သဗ္ဗဝတ္တာနိ ဘိန္ဒိတွာ။ ပဉ္စဝိဓစေတောခီလဝိနိဗန္ဓစိတ္တောတိ ပဉ္စဝိဓေန စေတောခီလေန, ဝိနိဗန္ဓေန စ သမ္ပယုတ္တစိတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ မဇ္ဈိမာဂမေ စေတောခီလသုတ္တေ –
‘‘ကတမဿ ပဉ္စ စေတောခီလာ အပ္ပဟီနာ ဟောန္တိ? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သတ္ထရိ ကင်္ခတိ, ဓမ္မေ ကင်္ခတိ, သံဃေ ကင်္ခတိ, သိက္ခာယ ကင်္ခတိ, သဗြဟ္မစာရီသု ကုပိတော ဟောတီ’’တိ, (မ။ နိ။ ၁။၁၈၅)
‘‘ကတမဿ ပဉ္စ စေတသော ဝိနိဗန္ဓာ အသမုစ္ဆိန္နာ ဟောန္တိ? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ, ကာယေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ, ရူပေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ, ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ, အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၆)။ စ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၇။) [သျ]ဝိတ္ထာရော။ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ပန ပဉ္စဝိဓစေတောဝိနိဗန္ဓစိတ္တဘာဝေါယေဝ ပဒေကဒေသမုလ္လိင်္ဂေတွာ ဒဿိတော။ စိတ္တဿ ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ ဟိ စေတောခီလော, စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာ မုဋ္ဌိယံ ဝိယ ကတွာ ဂဏှနဘာဝေါ စေတသော ဝိနိဗန္ဓော။ ပဌမော စေတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာဒေါသဝသေန, ဒုတိယော လောဘဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ စရိတွာတိ ဝိစရိတွာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိရဟဝသေန တုစ္ဆော။
ဘာဝနာသဟိတမေဝ ဘိက္ခာယ ဂတံ, ပစ္စာဂတဉ္စ ယဿာတိ ဂတပစ္စာဂတိကံ, တဒေဝ ဝတ္တံ, တဿ ဝသေန။ အတ္တကာမာတိ အတ္တနော ဟိတသုခမိစ္ဆန္တာ, ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မော ဟိ ဟိတံ, သုခဉ္စ တန္နိမိတ္တကန္တိ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ အတ္တတော နိဗ္ဗိသေသတ္တာ, အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ စ ဓမ္မော အတ္တာ နာမ, တံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္တကာမာ။ အဓုနာ ပန အတ္ထကာမာတိ ဟိတဝါစကေန အတ္ထသဒ္ဒေန ပါဌော ဒိဿတိ, ဓမ္မသညုတ္တံ ဟိတမိစ္ဆန္တာ, ဟိတဘူတံ ဝါ ဓမ္မမိစ္ဆန္တာတိ တဿတ္ထော။ ဣဏဋ္ဋာတိ ဣဏေန ပီဠိတာ။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ ဧတ္ထာတိ သာသနေ။
ဥသဘံ နာမ ဝီသတိ ယဋ္ဌိယော, ဂါဝုတံ နာမ အသီတိ ဥသဘာ။ တာယ သညာယာတိ တာဒိသာယ ပါသာဏသညာယ, ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနမာဂတာ’’တိ ဇာနန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ နန္တိ ကိလေသံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပါဒုဒ္ဓါရဏမကတ္ထုကာမတော တိဋ္ဌတိ, ပစ္ဆာဂတော ပန ဌိတိမနတိက္ကမိတုကာမတော။ သောတိ ဥပ္ပန္နကိလေသော ဘိက္ခု။ အယန္တိ ပစ္ဆာဂတော။ ဧတန္တိ ပရဿ ဇာနနံ။ တတ္ထေဝါတိ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ။ သောယေဝ နယောတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကာ ယော ပတိဋ္ဌာနေ ဝုတ္တော, သော ဧဝ နိသဇ္ဇာယပိ နယော။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာနံ ဆိန္နဘတ္တဘာဝဘယေနာပိ ယောနိသောမနသိကာရံ ပရိဗြူဟေတီတိ ဣဒမ္ပိ ပရဿ ဇာနနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမပါဒေယေဝါတိ ပဌမံ ကမ္မဋ္ဌာနဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဥဒ္ဓရိတပါဒဝဠဉ္ဇေယေဝ။ ဧတီတိ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘အာလိန္ဒကဝါသီ မဟာဖုဿဒေဝတ္ထေရော ဝိယာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌာနေယေဝေတံ ကထိတံ။ ‘‘ကွာယံ ဧဝံ ပဋိပန္နပုဗ္ဗော’’တိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတိ။
မဒ္ဒန္တာတိ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ သာလိသီသာဒီနိ မဒ္ဒန္တာ။ အဿာတိ ထေရဿ, ဥဘယာပေက္ခဝစနမေတံ။ အဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တဒိဝသေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၈။) [သျ]စင်္ကမနကောဋိယန္တိ စ။ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာယ ဝိက္ခေပံ ကတွာ, နိဗန္ဓိတွာ စ ပဋိဇာနိတွာယေဝ အာရောစေသိ။
ပဌမံ တာဝါတိ ပဒသောဘနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ။ မဟာပဓာနန္တိ ဘဂဝတော ဒုက္ကရစရိယံ, အမှာကံ အတ္ထာယ လောကနာထေန ဆဗ္ဗဿာနိ ကတံ ဒုက္ကရစရိယံ ‘‘ဧဝါဟံ ယထာဗလံ ပူဇေဿာမီ’’တိ အတ္ထော။ ပဋိပတ္တိပူဇာယေဝ ဟိ ပသတ္ထတရာ သတ္ထုပူဇာ, န တထာ အာမိသပူဇာ။ ဌာနစင်္ကမမေဝါတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ, န ဘောဇနကာလာဒီသု အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗနိသဇ္ဇာယ ပဋိက္ခေပဝသေန။ ဧဝသဒ္ဒေန ဟိ ဣတရာယ နိသဇ္ဇာယ, သယနဿ စ နိဝတ္တနံ ကရောတိ။ ဝိပ္ပယုတ္တေန ဥဒ္ဓဋေ ပဋိနိဝတ္တေန္တောတိ သမ္ပယုတ္တေန ဥဒ္ဓရိတပါဒေယေဝ ပုန ဌပနံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဂါမသမီပံ ဂန္တွာ’’တိ ဝတွာ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘ဂါဝီ နူ’’တိအာဒိနာ။ ကစ္ဆကန္တရတောတိ ဥပကစ္ဆန္တရတော, ဥပကစ္ဆေ လဂ္ဂိတကမဏ္ဍလုတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဒကဂဏ္ဍူသန္တိ ဥဒကာဝဂဏ္ဍကာရကံ။ ကတိနံ တိထီနံ ပူရဏီ ကတိမီ, ‘‘ပဉ္စမီ နု ခေါ ပက္ခဿ, အဋ္ဌမီ’’တိအာဒိနာ ဒိဝသံ ဝါ ပုစ္ဆိတောတိ အတ္ထော။ အနာရောစနဿ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ အာရောစေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ သဗ္ဗေဟေဝ ပက္ခဂဏနံ ဥဂ္ဂဟေတု’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၆)။
‘‘ဥဒကံ ဂိလိတွာ အာရောစေတီ’’တိ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထာတိ ဂါမဒွါရေ။ နိဋ္ဌုဘနန္တိ ဥဒကနိဋ္ဌုဘနဋ္ဌာနံ။ တေသူတိ မနုဿေသု။ ဉာဏစက္ခုသမ္ပန္နတ္တာ စက္ခုမာ။ ဤဒိသောတိ သုသမ္မဋ္ဌစေတိယင်္ဂဏာဒိကော။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏန္တိ ခီဏာသဝဘာဝေန ပဝါရဏံ။
ဝီထိံ ဩတရိတွာ ဣတော စိတော စ အနောလောကေတွာ ပဌမမေဝ ဝီထိယော သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေနာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၃၂)။ တံ ဂမနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဟိ ဇဝေန ပိဏ္ဍပါတိယဓုတင်္ဂံ နာမ ကိဉ္စိ အတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဇဝေန ဂမနေ လောလုပ္ပစာရိတာ ဝိယ အသာရုပ္ပတံ ဒဿေတိ။ ဥဒကသကဋန္တိ ဥဒကသာရသကဋံ။ တဉှိ ဝိသမဘူမိဘာဂပ္ပတ္တံ နိစ္စလမေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဒနုရူပန္တိ ဘိက္ခာဒါနာနုရူပံ။ ‘‘အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ ရထဿ အက္ခာနံ တေလေန အဗ္ဘဉ္ဇနံ, ဝဏဿ လေပနံ, ပုတ္တမံသဿ ခါဒနဉ္စ တိဓာ ဥပမာ ယဿ အာဟရဏဿာတိ တထာ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၈၉။) [သျ]‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ, ယာပနာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄, ၃၈၇၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၅။၉၊ ဝိဘ။ ၅၁၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ကတွာ။ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိ ပန ပဋိက္ခေပမတ္တဒဿနံ။ ဘတ္တကိလမထန္တိ ဘတ္တဝသေန ဥပ္ပန္နကိလမထံ။ ပုရေဘတ္တာဒိ ဒိဝါဝသေန ဝုတ္တံ။ ပုရိမယာမာဒိ ရတ္တိဝသေန။
ဂတပစ္စာဂတေသု ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဟရဏံ ဝတ္တန္တိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟရဏပစ္စာဟရဏသင်္ခါတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ’’တိအာဒီသုပိ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ ကပ္ပါနံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ, သတသဟဿဉ္စ တဇ္ဇာ ပုညဉာဏသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ, သာဝကဗောဓိယာ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဧကမသင်္ချေယျံ, ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, မဟာသာဝကာနံ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဝင်္ဂီသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ ဝိတ္ထာရော) ကပ္ပသတသဟဿမေဝ, ဣတရေသံ ပန အတီတာသု ဇာတီသု ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယဝသေန ကာလနိယမမန္တရေန နိဗ္ဗတ္တိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယကုသလံ။ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနန္တရေ ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌပိတာနံ ထေရာနံ သက္ခိဒဿနံ။ တတ္ထ ထေရော ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယောတိ ဗာဟိယဝိသယေ သဉ္ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဗာဟိယော, ဒါရုစီရပရိဟရဏတော ဒါရုစီရိယောတိ စ သမညိတော ထေရော။ သော ဟာယသ္မာ –
‘‘တသ္မာ တိဟ တေ ဗာဟိယ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ, သုတေ, မုတေ, ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတီ’တိ, ဧဝဉှိ တေ ဗာဟိယ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ယတော ခေါ တေ ဗာဟိယ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ, သုတေ, မုတေ, ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတိ, တတော တွံ ဗာဟိယ န တေန။ ယတော တွံ ဗာဟိယ န တေန, တတော ဗာဟိယ န တတ္ထ။ ယတော တွံ ဗာဟိယ န တတ္ထ, တတော တွံ ဗာဟိယ နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန, ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’တိ’’ (ဥဒါ။ ၁၀)။
ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ ဧဝံ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနမ္ပိ မဟာပညတာဒိဒီပနာနိ သုတ္တပဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ ဝိသေသတော ပန အင်္ဂုတ္တရာဂမေ ဧတဒဂ္ဂသုတ္တပဒါနိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈) သိခါပတ္တန္တိ ကောဋိပ္ပတ္တံ နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တံ သဗ္ဗထာ ပရိပုဏ္ဏတော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၀။) [သျ]တန္တိ အသမ္မုယှနံ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တာ အဘိက္ကမတီ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိဂါဟဝသေန, ‘‘အဟံ အဘိက္ကမာမီ’’တိ ဣမိနာ မာနဂါဟဝသေန, တဒုဘယဿ ပန ဝိနာ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တနတော တဏှာဂါဟဝသေနာတိ တီဟိပိ မညနာဟိ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဿ အဘိက္ကမေ သမ္မုယှနံ ဒဿေတိ။ ‘‘တထာ အသမ္မုယှန္တော’’တိ ဝတွာ တဒေဝ အသမ္မုယှနံ ယေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဟောတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတူတိ တေနေဝ အဘိက္ကမနစိတ္တေန သမုဋ္ဌာနာ, တံစိတ္တသမုဋ္ဌာနိကာ ဝါ ဝါယောဓာတု။ ဝိညတ္တိန္တိ ကာယဝိညတ္တိံ။ ဇနယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဿာ ဝိကာရဘာဝတော။ ဣတီတိ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေနာတိ ကိရိယမယစိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယာ ဝိစလနာကာရသင်္ခါတကာယဝိညတ္တိဝသေန။ တဿာတိ အဋ္ဌိသံဃာဋဿ။ အဘိက္ကမတောတိ အဘိက္ကမန္တဿ။ ဩမတ္တာတိ အဝမတ္တာ လာမကပ္ပမာဏာ။ ဝါယောဓာတုတေဇောဓာတုဝသေန ဣတရာ ဒွေ ဓာတုယော။
ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ စေတ္ထ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတာ တေဇောဓာတု ဥဒ္ဓရဏဿ ပစ္စယော။ ဥဒ္ဓရဏဂတိကာ ဟိ တေဇောဓာတု, တေန တဿာ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ, တထာ အဘာဝတော ပန ဣတရာသံ ဩမတ္တတာတိ။ ယသ္မာ ပန တေဇောဓာတုယာ အနုဂတာ ဝါယောဓာတု အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ ပစ္စယော။ ကိရိယဂတိကာယ ဟိ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရော, တေန တဿာ တတ္ထ တေဇောဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ, ဣတရာသဉ္စ တဒဘာဝတော ဩမတ္တတာတိ ဒဿေတိ ‘‘တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသူ’’တိ ဣမိနာ။ သတိပိ စေတ္ထ အနုဂမကာနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေ တေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ပဌမေ ဟိ နယေ တေဇောဓာတုယာ အနုဂမကတာ, ဝါယောဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာ, ဒုတိယေ ပန ဝါယောဓာတုယာ အနုဂမကတာ, တေဇောဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာတိ။ တတ္ထ အက္ကန္တဋ္ဌာနတော ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ ဥဒ္ဓရဏံ, ဌိတဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတော ဟရဏံ အတိဟရဏံ။ ခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ, ပတိဋ္ဌိတပါဒဃဋ္ဋနာပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၁။) [သျ]ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ, ယာဝ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ, တာဝ ဟရဏံ အတိဟရဏံ, တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ ဝါ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတု ဝေါဿဇ္ဇနေ ပစ္စယော။ ဂရုတရသဘာဝါ ဟိ အာပေါဓာတု, တေန တဿာ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ တာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ, ဣတရာသဉ္စ တဒဘာဝတော ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေါဿဇ္ဇနေ…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ ပထဝီဓာတု သန္နိက္ခေပနဿ ပစ္စယော။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ တဿာ သာတိသယကိစ္စတ္တာ အာပေါဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ, တထာ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝသေန သန္နိရုဇ္ဈနဿ သိဇ္ဈနတော တဿာ သန္နိရုဇ္ဈနေပိ အာပေါဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုဇ္ဈနေသူ’’တိ။
အနုဂမကာနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေပိ သတိ ပထဝီဓာတုအာပေါဓာတုဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ပဌမေ ဟိ နယေ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂမကတာ, အာပေါဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာ, ဒုတိယေ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂမကတာ, ပထဝီဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာတိ။ ဝေါဿဇ္ဇနဉ္စေတ္ထ ပါဒဿ ဩနာမနဝသေန ဝေါဿဂ္ဂေါ, တတော ပရံ ဘူမိအာဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ သန္နိက္ခေပနံ, ပတိဋ္ဌာပေတွာ နိမ္မဒ္ဒနဝသေန ဂမနဿ သန္နိရောဓော သန္နိရုဇ္ဈနံ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ အတိက္ကမနေ, တေသု ဝါ ယထာဝုတ္တေသု ဥဒ္ဓရဏာတိဟရဏဝီတိဟရဏဝေါဿဇ္ဇနသန္နိက္ခေပနသန္နိရုဇ္ဈနသင်္ခါတေသု ဆသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဥဒ္ဓရဏေတိ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ။ ရူပါရူပဓမ္မာတိ ဥဒ္ဓရဏာကာရေန ပဝတ္တာ ရူပဓမ္မာ, တံသမုဋ္ဌာပကာ စ အရူပဓမ္မာ။ အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော။ သဗ္ဗတ္ထ ဧသ နယော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥဒ္ဓရဏာဒိကေ ဥပ္ပန္နာ, တတ္ထ တတ္ထေဝ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ဒေသန္တရသင်္ကမနံ အတ္ထိ လဟုပရိဝတ္တနတော။ ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗန္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိစ္ဆေဒံ။ သန္ဓိ သန္ဓီတိ ဂဏ္ဌိ ဂဏ္ဌိ။ ဩဓိ ဩဓီတိ ဘာဂံ ဘာဂံ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ ဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသေ သန္ဓာယ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရော ဧဝ ဟိ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ပဝတ္တိက္ခဏော ဂမနယောဂဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ, ပါဒေ စ ဗန္ဓခုရဓာရာသမာဂမတောပိ သီဃတရော, ယထာ တိလာနံ ဘိဇ္ဇယမာနာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၂။) [သျ]ပဋပဋာယနေန ဘေဒေါ လက္ခီယတိ, ဧဝံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပါဒေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋပဋာယန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဥပ္ပါဒဝသေန ပဋပဋ-သဒ္ဒံ အကရောန္တာပိ ကရောန္တာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တိလဘေဒလက္ခဏံ ပဋပဋာယနံ ဝိယ ဟိ သင်္ခတဘေဒလက္ခဏံ ဥပ္ပါဒေါ ဥပ္ပန္နာနမေကန္တတော ဘိန္နတ္တာ။ တတ္ထာတိ အဘိက္ကမနေ။ ကော ဧကော အဘိက္ကမတိ နာဘိက္ကမတိယေဝ။ ကဿ ဝါ ဧကဿ အဘိက္ကမနံ သိယာ, န သိယာ ဧဝ။ ကသ္မာ? ပရမတ္ထတော ဟိ…ပေ… ဓာတူနံ သယနံ, တသ္မာတိ အတ္ထော။ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနသမ္မူဠှဿ အတ္တနော အဘိက္ကမနနိဝတ္တနဉှေတံ ဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘ကော ဧကော…ပေ… အဘိက္ကမန’’န္တိ စောဒနာယ ‘‘ပရမတ္ထတော ဟီ’’တိအာဒိနာ သောဓနာ ဝုတ္တာ။
တသ္မိံ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေတိ ယထာဝုတ္တေ ဆဗ္ဗိဓေပိ ကောဋ္ဌာသေ ဂမနာဒိကဿ အပစ္စာမဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘သဒ္ဓိံ ရူပေန ဥပ္ပဇ္ဇတေ, နိရုဇ္ဈတီ’’တိ စ သိလောကပဒေန သဟ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပဌမပဒသမ္ဗန္ဓေ ရူပေနာတိ ယေန ကေနစိ သဟုပ္ပဇ္ဇနကေန ရူပေန။ ဒုတိယပဒသမ္ဗန္ဓေ ပန ‘‘ရူပေနာ’’တိ ဣဒံ ယံ တတော နိရုဇ္ဈမာနစိတ္တတော ဥပရိ သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ, တဒေဝ တဿ နိရုဇ္ဈမာနစိတ္တဿ နိရောဓေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈနကံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အညထာ ရူပါရူပဓမ္မာ သမာနာယုကာ သိယုံ။ ယဒိ စ သိယုံ, အထ ‘‘ရူပံ ဂရုပရိဏာမံ ဒန္ဓနိရောဓ’’န္တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ, ‘‘နာဟံ ဘိက္ခဝေ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ, ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၈) ဧဝမာဒိပါဠိဝစနေဟိ စ ဝိရောဓော သိယာ။ စိတ္တစေတသိကာ ဟိ သာရမ္မဏသဘာဝါ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏပစ္စယဘူတမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ တေသံ တံသဘာဝနိပ္ဖတ္တိအနန္တရံ နိရောဓော, ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ ပကာသေတဗ္ဗာ, ဧဝံ တေသံ ပကာသေတဗ္ဗဘာဝနိပ္ဖတ္တိ သောဠသဟိ စိတ္တေဟိ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတေန သဟ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ရူပဓမ္မာနမိစ္ဆိတာတိ။ လဟုပရိဝတ္တနဝိညာဏဝိသေသဿ သင်္ဂတိမတ္တပစ္စယတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, ဝိသယသင်္ဂတိမတ္တတာယ စ ဝိညာဏဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ, ဒန္ဓမဟာဘူတပစ္စယတာယ ရူပဿ ဂရုပရိဝတ္တိတာ။ ယထာဘူတံ နာနာဓာတုဉာဏံ ခေါ ပန တထာဂတဿေဝ, တေန စ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မောဝ ဝုတ္တော, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တထေဝါတိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမာနက္ခဏတာ န ယုဇ္ဇတေဝ, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄)
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၃။) [သျ]ဝုတ္တံ, တဒေတံ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိယာ ဝိညတ္တိယာ ဧကနိရောဓဘာဝဿ သုဝိညေယျတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တတော သဝိညတ္တိကေန ပုရေတရံ သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေန ရူပေန သဒ္ဓိံ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတိ, အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော, အညော အတ္ထက္ကမောတိ။ ယဉှိ ပုရိမုပ္ပန္နံ စိတ္တံ, တံ နိရုဇ္ဈန္တံ အညဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ အနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေနေဝ နိရုဇ္ဈတိ, တထာ လဒ္ဓပစ္စယမေဝ အညမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ, အဝတ္ထာဝိသေသတော စေတ္ထ အညထာ။ ယဒိ ဧဝံ တေသမုဘိန္နံ အန္တရော လဗ္ဘေယျာတိ စောဒနံ ‘‘နော’’တိ အပနေတုမာဟ ‘‘အဝီစိ မနုသမ္ဗန္ဓော’’တိ, ယထာ ဝီစိ အန္တရော န လဗ္ဘတိ, တဒေဝေဒန္တိ အဝိသေသံ ဝိဒူ မညန္တိ, ဧဝံ အနု အနု သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသန္တာနော, ရူပသန္တာနော စ နဒီသောတောဝ နဒိယံ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝိယ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အဝီစီတိ ဟိ နိရန္တရတာဝသေန ဘာဝနပုံသကဝစနံ။
အဘိမုခံ လောကိတံ အာလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရတောပေက္ခန’’န္တိ။ ယံဒိသာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ, တိဋ္ဌတိ, နိသီဒတိ, သယတိ ဝါ, တဒဘိမုခံ ပေက္ခနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ တာဒိသမာလောကိတံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ တဒနုဂတဒိသာလောကနံ ဝိလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘အနုဒိသာပေက္ခန’’န္တိ, အဘိမုခဒိသာနုရူပဂတေသု ဝါမဒက္ခိဏပဿေသု ဝိဝိဓာ ပေက္ခနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာဥပရိပစ္ဆာပေက္ခနဉှိ ‘‘ဩလောကိတဥလ္လောကိတာပလောကိတာနီ’’တိ ဂဟိတာနိ။ သာရုပ္ပဝသေနာတိ သမဏပတိရူပဝသေန, ဣမိနာဝ အသာရုပ္ပဝသေန ဣတရေသမဂ္ဂဟဏန္တိ သိဇ္ဈတိ။ သမ္မဇ္ဇနပရိဘဏ္ဍာဒိကရဏေ ဩလောကိတဿ, ဥလ္လောကဟရဏာဒီသု ဥလ္လောကိတဿ, ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တပရိဿယပရိဝဇ္ဇနာဒီသု အပလောကိတဿ စ သိယာ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဝါ’’တိအာဒိ, ဧတေန ဥပလက္ခဏမတ္တဉ္စေတန္တိ ဒဿေတိ။
ကာယသက္ခိန္တိ ကာယေန သစ္ဆိကတံ ပစ္စက္ခကာရိနံ, သာဓကန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ အာယသ္မာ ဝိပဿနာကာလေ ‘‘ယမေဝါဟံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတံ နိဿာယ သာသနေ အနဘိရတိအာဒိဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော, တမေဝ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပေါ, တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော, တေနေဝ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ, ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ နန္ဒဿာတိ ကတ္တုတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ အာလောကနေန။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၄။) [သျ]သာတ္ထကတာ စ သပ္ပါယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ အာလောကိတဝိလောကိတဿာတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဿေဝ အာလောကိတဝိလောကိတေ။ ဂေါစရသမ္ပဇညဘာဝတော ဧတ္ထာတိ အာလောကိတဝိလောကိတေ။ အတ္တနော ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝါတိ ခန္ဓာဒိကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနံ ကာတဗ္ဗံ, န အညော ဥပါယော ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ဝက္ခမာနကမ္မဋ္ဌာနမုခေနေဝ။ ယသ္မာ ပန အာလောကိတာဒိ နာမ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော, တသ္မာ တဿ ယာထာဝတော ဇာနနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာလောကေတာတိ အာလောကေန္တော။ တထာ ဝိလောကေတာ။ ဝိညတ္တိန္တိ ကာယဝိညတ္တိံ။ ဣတီတိ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေနာတိ ကိရိယမယစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ဝါယောဓာတုယာ ဝိစလနာကာရသင်္ခါတကာယဝိညတ္တိဝသေန။ အက္ခိဒလန္တိ အက္ခိပဋလံ။ အဓော သီဒတီတိ ဩသီဒန္တံ ဝိယ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဓံ လင်္ဃေတီတိ လင်္ဃေန္တံ ဝိယ ဥပရိ ဂစ္ဆတိ။ ယန္တကေနာတိ အက္ခိဒလေသု ယောဇိတရဇ္ဇုယော ဂဟေတွာ ပရိဗ္ဘမနကစက္ကေန။ တတောတိ တထာ အက္ခိဒလာနမောသီဒနုလ္လင်္ဃနတော။ မနောဒွါရိကဇဝနဿ မူလကာရဏပရိဇာနနံ မူလပရိညာ။ အာဂန္တုကဿ အဗ္ဘာဂတဿ, တာဝကာလိကဿ စ တင်္ခဏမတ္တပဝတ္တကဿ ဘာဝေါ အာဂန္တုကတာဝကာလိကဘာဝေါ, တေသံ ဝသေန။
တတ္ထာတိ တေသု ဂါထာယ ဒဿိတေသု သတ္တသု စိတ္တေသု။ အင်္ဂကိစ္စံ သာဓယမာနန္တိ ပဓာနဘူတအင်္ဂကိစ္စံ နိပ္ဖါဒေန္တံ, သရီရံ ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝင်္ဂဉှိ ပဋိသန္ဓိသဒိသတ္တာ ပဓာနမင်္ဂံ, ပဓာနဉ္စ ‘‘သရီရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေန ဝါ ကာရဏကိစ္စံ သာဓယမာနန္တိ အတ္ထော။ တံ အာဝဋ္ဋေတွာတိ ဘဝင်္ဂသာမညဝသေန ဝုတ္တံ, ပဝတ္တာကာရဝိသေသဝသေန ပန အတီတာဒိနာ တိဗ္ဗိဓံ, တတ္ထ စ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒဿေဝ အာဝဋ္ဋနံ။ တန္နိရောဓာတိ တဿ နိရုဇ္ဈနတော, အနန္တရပစ္စယဝသေန ဟေတုဝစနံ။ ‘‘ပဌမဇဝနေပိ…ပေ… သတ္တမဇဝနေပီ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စဒွါရိကဝီထိယံ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ, အယံ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာနမဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ ပုရေတရံ ပဝတ္တာယောနိသောမနသိကာရဝသေန အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာကာရေန ပဝတ္တနတော ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘသဟဂတမတ္တံ ဇဝနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနိဋ္ဌေ စ ဒေါသသဟဂတမတ္တံ, န ပနေကန္တရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၅။) [သျ]မနောဒွါရေ ဧဝ ဧကန္တရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ ဟောတိ, တဿ ပန မနောဒွါရိကဿ ရဇ္ဇနဒုဿနာဒိနော ပဉ္စဒွါရိကဇဝနံ မူလံ, ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ, ဧဝံ မနောဒွါရိကဇဝနဿ မူလကာရဏဝသေန မူလပရိညာ ဝုတ္တာ, အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရိက ဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန, ဣတ္တရတာဝသေန စ။ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေတိ သင်္ဂါမပ္ပဒေသေ။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပရိဝတ္တမာနဝသေန, အပရာပရံ ဘဝင်္ဂုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဘဝင်္ဂုပ္ပါဒဝသေန ဟိ တေသံ ဘိဇ္ဇိတွာ ပတနံ, ဣမိနာ ပန ဟေဋ္ဌိမဿ, ဥပရိမဿ စ ဘဝင်္ဂဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ပဉ္စဒွါရိကဇဝနတော ဝိသဒိသဿ မနောဒွါရိကဇဝနဿ ဥပ္ပါဒံ ဒဿေတိ တဿ ဝသေနေဝ ရဇ္ဇနာဒိပဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အာလောကိတဝိလောကိတံ ဟောတီ’’တိ။
အာပါထန္တိ ဂေါစရဘာဝံ။ သကကိစ္စနိပ္ဖါဒနဝသေနာတိ အာဝဇ္ဇနာဒိကိစ္စနိပ္ဖါဒနဝသေန။ တန္တိ ဇဝနံ။ စက္ခုဒွါရေ ရူပဿ အာပါထဂမနေန အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပဝတ္တနတော ပဝတ္တိကာရဏဝသေနေဝ ‘‘ဂေဟဘူတေ’’တိ ဝုတ္တံ, န နိဿယဝသေန။ အာဂန္တုကပုရိသော ဝိယာတိ အဗ္ဘာဂတပုရိသော ဝိယ။ ဒုဝိဓာ ဟိ အာဂန္တုကာ အတိထိအဗ္ဘာဂတဝသေန။ တတ္ထ ကတပရိစယော ‘‘အတိထီ’’တိ ဝုစ္စတိ, အကတပရိစယော ‘‘အဗ္ဘာဂတော’’တိ, အယမေဝိဓာဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ပရဂေဟေ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ဇဝနဿ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနံ အယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာသိနေသူတိ နိသိန္နေသု။ အာဏာကရဏန္တိ အတ္တနော ဝသကရဏံ။
သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ ဖဿာဒီဟိ။ တတ္ထ တတ္ထေဝ သကကိစ္စနိပ္ဖါဒနဋ္ဌာနေ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဣတီတိ တသ္မာ အာဝဇ္ဇနာဒိဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပရိယောသာနာနံ ဘိဇ္ဇနတော။ ဣတ္တရာနီတိ အစိရဋ္ဌိတိကာနိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝစနေ အယံ ဥပမာတိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော တာဝ တတ္တကော ကာလော ဧတေသန္တိ တာဝကာလိကာနိ, တဿ ဘာဝေါ, တံဝသေန။
ဧတန္တိ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ယထာဝုတ္တဓမ္မသမုဒါယေ။ ဒဿနံ စက္ခုဝိညာဏံ, တဿ ဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနပညာယနတော အာဝဇ္ဇနာဒီနမဂ္ဂဟဏံ။
သမဝါယေတိ သာမဂ္ဂိယံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန အာလောကနဝိလောကန ပညာယမာနေ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ, တဗ္ဗိနိမုတ္တကော ကော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၆။) [သျ]ဧကော အာလောကေတိ န တွေဝ အာလောကေတိ။ ကော စ ဧကော ဝိလောကေတိ နတွေဝ ဝိလောကေတီတိ အတ္ထော။
‘‘တထာ’’တိအာဒိ အာယတနဝသေန, ဓာတုဝသေန စ ဒဿနံ။ စက္ခုရူပါနိ ယထာရဟံ ဒဿနဿ နိဿယာရမ္မဏပစ္စယော, တထာ အာဝဇ္ဇနာ အနန္တရာဒိပစ္စယော, အာလောကော ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဒဿနဿ သုတ္တန္တနယေန ပရိယာယတော ပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ သဟဇာတပစ္စယောပိ ဒဿနဿေဝ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အညမညသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယာနမ္ပိ လဗ္ဘနတော, ‘‘သဟဇာတာဒိပစ္စယာ’’တိပိ အဓုနာ ပါဌော ဒိဿတိ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။
ဣဒါနိ ယထာပါဌံ သမိဉ္ဇနပသာရဏေသု သမ္ပဇာနံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမိဉ္ဇိတေ ပသာရိတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဗ္ဗာနန္တိ ပဗ္ဗဘူတာနံ။ တံသမိဉ္ဇနပသာရဏေနေဝ ဟိ သဗ္ဗေသံ ဟတ္ထပါဒါနံ သမိဉ္ဇနပသာရဏံ ဟောတိ, ပဗ္ဗမေတေသန္တိ ဝါ ပဗ္ဗာ ယထာ ‘‘သဒ္ဓေါ’’တိ, ပဗ္ဗဝန္တာနန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တဝသေနေဝါတိ စိတ္တရုစိယာ ဧဝ, စိတ္တသာမတ္ထိယာ ဝါ။ ယံ ယံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သာတ္ထေပိ အနတ္ထေပိ သမိဉ္ဇိတုံ, ပသာရိတုံ ဝါ, တံတံစိတ္တာနုဂတေနေဝ သမိဉ္ဇနပသာရဏမကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာတိ သမိဉ္ဇနပသာရဏေသု အတ္ထာနတ္ထပရိဂ္ဂဏှနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ခဏေ ခဏေတိ တထာ ဌိတက္ခဏဿ ဗျာပနိစ္ဆာဝစနံ။ ဝေဒနာတိ သန္ထမ္ဘနာဒီဟိ ရုဇ္ဇနာ။ ‘‘ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ပရမ္ပရပယောဇနံ ဒဿေတိ။ တထာ ‘‘တာ ဝေဒနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာပိ။ ပုရိမံ ပုရိမဉှိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဝစနံ။ ကာလေတိ သမိဉ္ဇိတုံ, ပသာရိတုံ ဝါ ယုတ္တကာလေ။ ဖာတိန္တိ ဝုဒ္ဓိံ။ ဈာနာဒိ ပန ဝိသေသော။
တတြာယံ နယောတိ သပ္ပါယာသပ္ပါယအပရိဂ္ဂဏှနေ ဝတ္ထုသန္ဒဿနသံင်္ခါတော နယော။ တဒပရိဂ္ဂဟဏေ အာဒီနဝဒဿနေနေဝ ပရိဂ္ဂဟဏေပိ အာနိသံသော ဝိဘာဝိတောတိ တေသမိဓ ဥဒါဟရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာစေတိယင်္ဂဏေတိ ဒုဋ္ဌဂါမဏိရညာ ကတဿ ဟေမမာလီနာမကဿ မဟာစေတိယဿ အင်္ဂဏေ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဒီပပ္ပသာဒကော ထေရော, ရာဇိနော အယျကဿ မေ၊
ဧဝံ ကိရာဟ နတ္တာ တေ, ဒုဋ္ဌဂါမဏိ ဘူပတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၇။) [သျ]မဟာပုညော မဟာထူပံ, သောဏ္ဏမာလိံ မနောရမံ၊
ဝီသံ ဟတ္ထသတံ ဥစ္စံ, ကာရေဿတိ အနာဂတေ’’တိ။
ဘူမိပ္ပဒေသော စေတ္ထ အင်္ဂဏံ ‘‘ဥဒင်္ဂဏေ တတ္ထ ပပံ အဝိန္ဒု’’န္တိအာဒိသု (ဇာ။ ၁။၁။၂) ဝိယ, တသ္မာ ဥပစာရဘူတေ သုသင်္ခတေ ဘူမိပ္ပဒေသေတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ကာရဏေန ဂိဟီ ဇာတောတိ ကာယသံသဂ္ဂသမာပဇ္ဇနဟေတုနာ ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ ဟီနာယာဝတ္တော။ ဈာယီတိ ဈာယနံ ဍယှနမာပဇ္ဇိ။ မဟာစေတိယင်္ဂဏေပိ စီဝရကုဋိံ ကတွာ တတ္ထ သဇ္ဈာယံ ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရကုဋိဒဏ္ဍကေ’’တိ, စီဝရကုဋိယာ စီဝရဆဒနတ္ထာယ ကတဒဏ္ဍကေတိ အတ္ထော။ ‘‘မဏိသပ္ပေါ နာမ သီဟဠဒီပေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧကာ သပ္ပဇာတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန, (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၄၂) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄) စ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကေစိ, အပရေ, အညေ’’တိ ဝါ အဝတွာ ‘‘ဝဒန္တိ’’စ္စေဝ ဝစနဉ္စ သာရတော ဂဟေတဗ္ဗတာဝိညာပနတ္ထံ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗဿ အဝစနတော, တသ္မာ န နီလသပ္ပါဒိ ဣဓ ‘‘မဏိသပ္ပေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
မဟာထေရဝတ္ထုနာတိ ဧဝံနာမကဿ ထေရဿ ဝတ္ထုနာ။ အန္တေဝါသိကေဟီတိ တတ္ထ နိသိန္နေသု ဗဟူသု အန္တေဝါသိကေသု ဧကေန အန္တေဝါသိကေန။ တေနာဟ ‘‘တံ အန္တေဝါသိကာ ပုစ္ဆိံသူ’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄) ဝက္ခမာနပ္ပကာရံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပကရဏတောပိ ဟိ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ။ တတ္ထ ဌိတာနံ ပုစ္ဆန္တာနံ သင်္ဂဟဏဝသေန ‘‘တုမှေဟီ’’တိ ပုန ပုထုဝစနကရဏံ။ ဧဝံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿာတိ ဧဝရူပေါ နိဂ္ဂဟိတလောပဝသေန တေန, ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထာပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အာလောကိတဝိလောကိတပက္ခမပေက္ခနံ ကရောတိ။ အယံ နယော ဥပရိပိ။
သုတ္တာကဍ္ဎနဝသေနာတိ ယန္တေ ယောဇိတသုတ္တာနံ အာဝိဉ္ဆနဝသေန။ ဒါရုယန္တဿာတိ ဒါရုနာ ကတယန္တရူပဿ။ တံ တံ ကိရိယံ ယာတိ ပါပုဏာတိ, ဟတ္ထပါဒါဒီဟိ ဝါ တံ တံ အာကာရံ ကုရုမာနံ ယာတိ ဂစ္ဆတီတိ ယန္တံ, နဋကာဒိပဉ္စာလိကာရူပံ, ဒါရုနာ ကတံ ယန္တံ တထာ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ တထာ ဟိ နံ ပေါတ္ထေန ဝတ္ထေန အလင်္ကရိယတ္တာ ပေါတ္ထလိကာ, ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ယဿာ သဇီဝဿေဝါတိ ပဉ္စာလိကာတိ စ ဝေါဟရန္တိ။ ဟတ္ထပါဒလဠနန္တိ ဟတ္ထပါဒါနံ ကမ္ပနံ, ဟတ္ထပါဒေဟိ ဝါ လီဠာကရဏံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၈။) [သျ]သံဃာဋိပတ္တစီဝရဓာရဏေတိ ဧတ္ထ သံဃာဋိစီဝရာနံ သမာနဓာရဏတာယ ဧကတောဒဿနံ ဂန္ထဂရုတာပနယနတ္ထံ, အန္တရဝါသကဿ နိဝါသနဝသေန, သေသာနံ ပါရုပနဝသေနာတိ ယထာရဟမတ္ထော။ တတ္ထာတိ သံဃာဋိစီဝရဓာရဏပတ္တဓာရဏေသု။ ဝုတ္တပ္ပကာရောတိ ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိနာ သုတ္တေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ။
ဥဏှပကတိကဿာတိ ဥဏှာလုကဿ ပရိဠာဟဗဟုလကာယဿ။ သီတာလုကဿာတိ သီတဗဟုလကာယဿ။ ဃနန္တိ အပ္ပိတံ။ ဒုပဋ္ဋန္တိ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သံဃာဋိံ, ဒိဂုဏံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ, ဒိဂုဏံ အန္တရဝါသကံ, ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိပရီတန္တိ တဒုဘယတော ဝိပရီတံ, တေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ အသပ္ပါယံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဠာဒိဒါနေနာ’’တိအာဒိ။ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လီယာပနခဏ္ဍံ အဂ္ဂဠံ။ အာဒိသဒ္ဒေန တုန္နကမ္မာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ-သဒ္ဒေါ အနုကဍ္ဎနတ္ထော, အသပ္ပါယမေဝါတိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ဝါကဝိသေသမယံ သေတဝဏ္ဏံ ဒုကူလံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကောသေယျကမ္ဗလာဒိကံ သာနုလောမံ ကပ္ပိယစီဝရံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဒိသဉှီ’’တိအာဒိ။ အရညေ ဧကကဿ နိဝါသန္တရာယကရန္တိ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယေကဒေသမာဟ။ စောရာဒိသာဓာရဏတော စ တထာ ဝုတ္တံ။ နိပ္ပရိယာယေန တံ အသပ္ပါယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေနေဝ ယထာဝုတ္တမသပ္ပါယံ အနေကန္တံ တထာရူပပစ္စယေန ကဿစိ ကဒါစိ သပ္ပါယသမ္ဘဝတော။ ဣဒံ ပန ဒွယံ ဧကန္တမေဝ အသပ္ပါယံ ကဿစိ ကဒါစိပိ သပ္ပါယာဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ မိစ္ဆာ အာဇီဝန္တိ ဧတေနာတိ မိစ္ဆာဇီဝေါ, အနေသနဝသေန ပစ္စယပရိယေသနပယောဂေါ။ နိမိတ္တကမ္မာဒီဟိ ပဝတ္တော မိစ္ဆာဇီဝေါ တထာ, ဧတေန ဧကဝီသတိဝိဓံ အနေသနပယောဂမာဟ။ ဝုတ္တဉှိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယဉ္စ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ –
‘‘ယော ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တာနံ န သမ္မာ ပယောဇေတိ, ခဏ္ဍသီလော ဟောတိ, ဧကဝီသတိဝိဓံ အနေသနံ နိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။ သေယျထိဒံ? ဝေဠုဒါနံ, ပတ္တဒါနံ, ပုပ္ဖ, ဖလ, ဒန္တကဋ္ဌ, မုခေါဒက, သိနာန, စုဏ္ဏ, မတ္တိကာဒါနံ, စာဋုကမျတံ, မုဂ္ဂသူပျတံ, ပါရိဘဋုတံ, ဇင်္ဃပေသနိကံ, ဝေဇ္ဇကမ္မံ, ဒူတကမ္မံ, ပဟိဏဂမနံ, ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍံ, ဒါနာနုပ္ပဒါနံ, ဝတ္ထုဝိဇ္ဇံ, နက္ခတ္တဝိဇ္ဇံ, အင်္ဂဝိဇ္ဇ’’န္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၉၉။) [သျ]အဘိဓမ္မဋီကာကာရေန ပန အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဧဝံ ဝုတ္တံ –
‘‘ဧကဝီသတိ အနေသနာ နာမ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရောတိ, ဒူတကမ္မံ ကရောတိ, ပဟိဏကမ္မံ ကရောတိ, ဂဏ္ဍံ ဖာလေတိ, အရုမက္ခနံ ဒေတိ, ဥဒ္ဓံဝိရေစနံ ဒေတိ, အဓောဝိရေစနံ ဒေတိ, နတ္ထုတေလံ ပစတိ, ဝဏတေလံ ပစတိ, ဝေဠုဒါနံ ဒေတိ, ပတ္တ, ပုပ္ဖ, ဖလ, သိနာန, ဒန္တကဋ္ဌ, မုခေါဒက, စုဏ္ဏ, မတ္တိကာဒါနံ ဒေတိ, စာဋုကမ္မံ ကရောတိ, မုဂ္ဂသူပိယံ, ပါရိဘဋုံ, ဇင်္ဃပေသနိကံ ဒွါဝီသတိမံ ဒူတကမ္မေန သဒိသံ, တသ္မာ ဧကဝီသတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၅၀-၅၁)။
အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စေတ္ထ ဗြဟ္မဇာလာဒိသုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တံ, ဋီကာဝစနံ ပန ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂါဒိအဘိဓမ္မနယေန, အတော စေတ္ထ ကေသဉ္စိ ဝိသမတာတိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ ‘‘နိမိတ္တကမ္မာဒီ’’တိ ဣမိနာ နိမိတ္တောဘာသပရိကထာယော ဝုတ္တာ။ ‘‘မိစ္ဆာဇီဝေါ’’တိ ပန ယထာဝုတ္တပယောဂေါ, တသ္မာ နိမိတ္တကမ္မဉ္စ မိစ္ဆာဇီဝေါ စ, တဗ္ဗသေန ဥပ္ပန္နံ အသပ္ပါယံ သီလဝိနာသနေန အနတ္ထာဝဟတ္တာတိ အတ္ထော။ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ဟိ ကတ္ထစိ ပုလ္လိင်္ဂပယောဂေါ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒေါ’’တိ။ အတိရုစိယေ ရာဂါဒယော, အတိအရုစိယေ စ ဒေါသာဒယောတိ အာဟ ‘‘အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိ။ တန္တိ တဒုဘယံ။ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေနာတိ ဝက္ခမာနကမ္မဋ္ဌာနဿ အဝိဇဟနဝသေန။
‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဒဿေတွာ ‘‘တတ္ထ စီဝရမ္ပိ အစေတန’’န္တိအာဒိနာ စီဝရဿ ဝိယ ‘‘ကာယောပိ အစေတနော’’တိ ကာယဿ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန တမတ္ထံ ပရိဒီပေန္တော ‘‘တသ္မာ နေဝ သုန္ဒရံ စီဝရံ လဘိတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ဣတရီတရသန္တောသဿ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သမ္ဗန္ဓော ဝတ္တဗ္ဗော – အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဒဿေန္တော ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ပန တဒတ္ထံ ပရိဒီပိတုံ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ စီဝရ’’န္တိအာဒိ။ ဣဒါနိ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနဿ ပယောဇနဘူတံ ဣတရီတရသန္တောသသင်္ခါတံ လဒ္ဓဂုဏံ ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘တသ္မာ နေဝ သုန္ဒရ’’န္တိအာဒီတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၀။) [သျ]တတ္ထ အဗ္ဘန္တရေတိ အတ္တနော သန္တာနေ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ စီဝရပါရုပနေ။ တေသု ဝါ ပါရုပကတ္တပါရုပိတဗ္ဗစီဝရေသု။ ကာယောပီတိ အတ္တပညတ္တိမတ္တော ကာယောပိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ, အစေတနတ္တာတိ အတ္ထော။ အဟန္တိ ကမ္မဘူတော ကာယော။ ဓာတုယောတိ စီဝရသင်္ခါတော ဗာဟိရာ ဓာတုယော။ ဓာတုသမူဟန္တိ ကာယသင်္ခါတံ အဇ္ဈတ္တိကံ ဓာတုသမူဟံ။ ပေါတ္ထကရူပပဋိစ္ဆာဒနေ ဓာတုယော ဓာတုသမူဟံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုသနံ သ္နေဟသေစနံ, ပူရဏံ ဝါ ပေါတ္ထံ, လေပနခနနကိရိယာ, တေန ကတန္တိ ပေါတ္ထကံ, တမေဝ ရူပံ တထာ, ခနနကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ဒါရုမတ္တိကာဒိရူပမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာတိ အစေတနတ္တာ, အတ္တသုညဘာဝတော ဝါ။
နာဂါနံ နိဝါသော ဝမ္မိကော နာဂဝမ္မိကော။ စိတ္တီကရဏဋ္ဌာနဘူတော ရုက္ခော စေတိယရုက္ခော။ ကေဟိစိ သက္ကတဿာပိ ကေဟိစိ အသက္ကတဿ ကာယဿ ဥပမာနဘာဝေန ယောဂျတ္တာ တေသမိဓ ကထနံ။ တေဟီတိ မာလာဂန္ဓဂူထမုတ္တာဒီဟိ။ အတ္တသုညတာယ နာဂဝမ္မိကစေတိယရုက္ခာဒီဟိ ဝိယ ကာယသင်္ခါတေန အတ္တနာ သောမနဿံ ဝါ ဒေါမနဿံ ဝါ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘လဘိဿာမိ ဝါ, နော ဝါ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏပုဗ္ဗကေန ‘‘လဘိဿာမီ’’တိ အတ္ထသမ္ပဿနေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘သဟသာဝ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။
ဂရုပတ္တောတိ အတိဘာရဘူတော ပတ္တော။ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဂဏ္ဌိကာ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာ ယထာ ‘‘ဒွတ္တိပတ္တာ (ပါစိ။ ၂၃၂), ဆပ္ပဉ္စဝါစာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၁) အညပဒဘူတဿ ဟိ ဝါ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထော ဣဓ ပဓာနော စတုဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ ပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ ပတ္တော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယောတိ ဝိကပ္ပနဝသေန အတ္ထဿ ဂယှမာနတ္တာ။ အာဟတာ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာ ယဿာတိ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတော ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ, စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟိ ဝါ အာဟတော တထာ, ဒုဗ္ဗိသောဓနီယဘာဝဿ ဟေတုဂဗ္ဘဝစနဉ္စေတံ။ ကာမဉ္စဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၁၂) ပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတောပိ ပတ္တော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တော, ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတာမတ္တေန ပန ပလိဗောဓကရဏတော ဣဓ အသပ္ပါယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဒ္ဓေါတပတ္တောတိ အဂဏ္ဌိကာဟတမ္ပိ ပကတိယာဝ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယပတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘တံ ဓောဝန္တဿေဝါ’’တိအာဒိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၁။) [သျ]တဒုဘယဿာပိ အသပ္ပါယဘာဝေ ကာရဏံ။ ‘‘မဏိဝဏ္ဏပတ္တော ပန လောဘနီယော’’တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ သော ဝိနယပရိယာယေန ကပ္ပိယော, သုတ္တန္တပရိယာယေန ပန အန္တရာယကရဏတော အသပ္ပါယောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပတ္တံ ဘမံ အာရောပေတွာ မဇ္ဇိတွာ ပစန္တိ ‘မဏိဝဏ္ဏံ ကရိဿာမာ’တိ, န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော) ဟိ ဝိနယဋ္ဌကထာသု ပစနကိရိယာမတ္တမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘မဏိဝဏ္ဏံ ပန ပတ္တံ အညေန ကတံ လဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ‘‘တာဒိသဉှိ အရညေ ဧကကဿ နိဝါသန္တရာယကရ’’န္တိအာဒိနာ စီဝရေ ဝုတ္တနယေန ‘‘နိမိတ္တကမ္မာဒိဝသေန လဒ္ဓေါ ပန ဧကန္တအကပ္ပိယော သီလဝိနာသနေန အနတ္ထာဝဟတ္တာ’’တိအာဒိနာ အမှေဟိ ဝုတ္တနယောပိ ယထာရဟံ နေတဗ္ဗော။ သေဝမာနဿာတိ ဟေတွန္တော ဂဓဝစနံ အဘိဝဍ္ဎနပရိဟာယနဿ။
‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ သင်္ခေပေါ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ဝိတ္ထာရော။ သဏ္ဍာသေနာတိ ကမ္မာရာနံ အယောဂဟဏဝိသေသေန။ အဂ္ဂိဝဏ္ဏပတ္တဂ္ဂဟဏေတိ အဂ္ဂိနာ ဈာပိတတ္တာ အဂ္ဂိဝဏ္ဏဘူတပတ္တဿ ဂဟဏေ။ ရာဂါဒိပရိဠာဟဇနကပတ္တဿ ဤဒိသမေဝ ဥပမာနံ ယုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။
‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ သံဃာဋိစီဝရပတ္တဓာရဏေသု ဧကတော အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဒဿေတိ။ ဆိန္နဟတ္ထပါဒေ အနာထမနုဿေတိ သမ္ဗန္ဓော။ နီလမက္ခိကာ နာမ အာသာဋိကကာရိကာ။ ဂဝါဒီနဉှိ ဝဏေသု နီလမက္ခိကာဟိ ကတာ အနယဗျသနဟေတုဘူတာ အဏ္ဍကာ အာသာဋိကာ နာမ ဝုစ္စတိ။ အနာထသာလာယန္တိ အနာထာနံ နိဝါသသာလာယံ။ ဒယာလုကာတိ ကရုဏာဗဟုလာ။ ဝဏမတ္တစောဠကာနီတိ ဝဏပ္ပမာဏေန ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယ ဆိန္နစောဠခဏ္ဍကာနိ။ ကေသဉ္စီတိ ဗဟူသု ကေသဉ္စိ အနာထမနုဿာနံ။ ထူလာနီတိ ထဒ္ဓါနိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါပုဏနေ, ဘာဝလက္ခဏေ, နိမိတ္တေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မံ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏပဋိစ္ဆာဒနမတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ။ စောဠကေန, ကပါလေနာတိ စ အတ္ထယောဂေ ကမ္မတ္ထေ တတိယာ, ကရဏတ္ထေ ဝါ။ ဝဏပဋိစ္ဆာဒနမတ္တေနေဝ ဘေသဇ္ဇကရဏမတ္တေနေဝါတိ ပန ဝိသေသနံ, န ပန မဏ္ဍနာနုဘဝနာဒိပ္ပကာရေန အတ္ထောတိ။ သင်္ခါရဒုက္ခတာဒီဟိ နိစ္စာတုရဿ ကာယဿ ပရိဘောဂဘူတာနံ ပတ္တစီဝရာနံ ဧဒိသမေဝ ဥပမာနမုပပန္နန္တိ တထာ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုခုမတ္တသလ္လက္ခဏေန ဥတ္တမဿ သမ္ပဇာနဿ ကရဏသီလတ္တာ, ပုရိမေဟိ စ သမ္ပဇာနကာရီဟိ ဥတ္တမတ္တာ ဥတ္တမသမ္ပဇာနကာရီ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၂။) [သျ]အသနာဒိကိရိယာယ ကမ္မဝိသေသယောဂတော အသိတာဒိပဒေဟေဝ ကမ္မဝိသေသသဟိတော ကိရိယာဝိသေသော ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အသိတေတိ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနေ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌဝိဓောပိ အတ္ထောတိ အဋ္ဌပ္ပကာရောပိ ပယောဇနဝိသေသော။
တတ္ထ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနာဒီသု အတ္ထော နာမ ဣမိနာ မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒဝသေန ‘‘ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) သုတ္တေ ဝုတ္တံ အဋ္ဌဝိဓမ္ပိ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ မဟာသိဝတ္ထေရော (ဓ။ သ။ ၁။၁၃၅၅) ဟိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ပဋိက္ခေပေါ နာမ, ဥပရိ ပန အဋ္ဌင်္ဂါနိ ပယောဇနဝသေန သမောဓာနေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒတိ။ တတ္ထ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိ ဧကမင်္ဂံ, ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’’တိ ဧကံ, ‘‘နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ, ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စာ’’တိ ဧကံ, ဖာသုဝိဟာရော ပန ဘောဇနာနိသံသမတ္တန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ ပယောဇနဝသေန သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ။ အညထာ ပန ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိ ဧကမင်္ဂံ, ‘‘န မဒါယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘န မဏ္ဍနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘န ဝိဘူသနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ, နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ, ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာ’’တိ ပန ဘောဇနာနိသံသမတ္တန္တိ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဣဓာနဓိပ္ပေတာနိ။ ကသ္မာတိ စေ? ပယောဇနာနမေဝ အဘာဝတော, တေသမေဝ စ ဣဓ အတ္ထသဒ္ဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ နနု စ ‘‘နေဝဒဝါယာတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော’’တိ မရိယာဒဝစနေန ဒုတိယနယဿေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? န, ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခေပင်္ဂဒဿနမုခေန ပစ္စဝေက္ခဏပါဠိယာ ဒေသိတတ္တာ, ယထာဒေသိတတန္တိက္ကမဿေဝ မရိယာဒဘာဝေန ဒဿနတော။ ပါဌက္ကမေနေဝ ဟိ ‘‘နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, န အတ္ထက္ကမေန, တေန ပန ‘‘ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာတိအာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၃။) [သျ]တိဓာ ဒေန္တေ ဒွိဓာ ဂါဟံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဘောဇနာဒိဂဟဏတ္ထာယ ဟတ္ထဩတာရဏံ ဘုဉ္ဇနာဒိအတ္ထာယ အာလောပကရဏန္တိအာဒိနာ အနုက္ကမေန ဘုဉ္ဇနာဒိပယောဂေါ ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ ဝိဘာဝိတော။ ဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေန နိဝတ္တေတဗ္ဗံ ဒဿေတိ ‘‘န ကောစီ’’တိအာဒိနာ။ ကုဉ္စိကာ နာမ အဝါပုရဏံ, ယံ ‘‘တာဠော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ယန္တကေနာတိ စက္ကယန္တကေန။ ယတတိ ဥဂ္ဃါဋနနိဂ္ဃါဋနဥက္ခိပနနိက္ခိပနာဒီသု ဝါယမတိ ဧတေနာတိ ဟိ ယန္တကံ။ သဉ္စုဏ္ဏကရဏံ မုသလကိစ္စံ။ အန္တောကတွာ ပတိဋ္ဌာပနံ ဥဒုက္ခလကိစ္စံ။ အာလောဠိတဝိလောဠိတဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဟတ္ထကိစ္စံ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ တတ္ထာတိ ဟတ္ထကိစ္စသာဓနေ, ဘာဝလက္ခဏေ, နိမိတ္တေ ဝါ ဘုမ္မံ။ တနုကခေဠောတိ ပသန္နခေဠော။ ဗဟလခေဠောတိ အာဝိလခေဠော။ ဇိဝှါသင်္ခါတေန ဟတ္ထေန အာလောဠိတဝိလောဠိတဝသေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တကံ ဇိဝှါဟတ္ထပရိဝတ္တကံ။ ကဋစ္ဆု, ဒဗ္ဗီတိ ကတ္ထစိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ပုမေ ကဋစ္ဆု ဒဗ္ဗိတ္ထီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ယေန ဘောဇနာဒီနိ အန္တောကတွာ ဂဏှာတိ, သော ကဋစ္ဆု, ယာယ ပန တေသမုဒ္ဓရဏာဒီနိ ကရောတိ, သာ ဒဗ္ဗီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပလာလသန္ထာရန္တိ ပတိဋ္ဌာနဘူတံ ပလာလာဒိသန္ထာရံ။ နိဒဿနမတ္တဉှေတံ။ ဓာရေန္တောတိ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော။ ပထဝီသန္ဓာရကဇလဿ တံသန္ဓာရကဝါယုနာ ဝိယ ပရိဘုတ္တာဟာရဿ ဝါယောဓာတုနာဝ အာမာသယေ အဝဋ္ဌာနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဣမိနာ။ တထာ ပရိဘုတ္တဉှိ အာဟာရံ ဝါယောဓာတု ဟေဋ္ဌာ စ တိရိယဉ္စ ဃနံ ပရိဝဋုမံ ကတွာ ယာဝ ပက္ကာ သန္နိရုဇ္ဈနဝသေန အာမာသယေ ပတိဋ္ဌိတံ ကရောတီတိ။ ဥဒ္ဓနံ နာမ ယတ္ထ ဥက္ခလိယာဒီနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပစန္တိ, ယာ ‘‘စုလ္လီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ရဿဒဏ္ဍော ဒဏ္ဍကော။ ပတောဒေါ ယဋ္ဌိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရမတိဒိသတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿေဝ ဟိ ဓာတုဝသေန ဝိဘာဝနာ။ တတ္ထ အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အဘိဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ကုစ္ဆိယံ ဝိမိဿံ ကရောန္တော ဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော, အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရော ပန ‘‘တတော ယာဝ ကုစ္ဆိ, တာဝ ဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၃) အာဟ။ တဒုဘယမ္ပိ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဥဘယတ္ထာပိ ကုစ္ဆိသမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဟရဏဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
အပိစ အတိဟရတီတိ မုခဒွါရံ အတိက္ကာမေန္တော ဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ကုစ္ဆိဂတံ ပဿတော ဟရတိ။ ဓာရေတီတိ အာမာသယေ ပတိဋ္ဌိတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၄။) [သျ]ကရောတိ။ ပရိဝတ္တေတီတိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တနံ ကရောတိ။ သဉ္စုဏ္ဏေတီတိ မုသလေန ဝိယ သဉ္စုဏ္ဏနံ ကရောတိ။ ဝိသောသေတီတိ ဝိသောသနံ နာတိသုက္ခံ ကရောတိ။ နီဟရတီတိ ကုစ္ဆိတော ဗဟိ နိဒ္ဓါရေတိ။ ပထဝီဓာတုကိစ္စေသုပိ ယထာဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော။ တာနိ ပန အာဟာရဿ ဓာရဏပရိဝတ္တနသဉ္စုဏ္ဏနဝိသောသနာနိ ပထဝီသဟိတာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ကာတုံ သက္ကောတိ, န ကေဝလာ, တသ္မာ တာနိ ပထဝီဓာတုယာပိ ကိစ္စဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ သိနေဟေတီတိ တေမေတိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ယထာ ဝါယောဓာတုအာဒီဟိ အတိဝိယ သောသနံ န ဟောတိ, တထာ အလ္လဘာဝဉ္စ နာတိအလ္လတာကရဏဝသေန အနုပါလေတိ။ အဉ္ဇသောတိ အာဟာရဿ ပဝိသနပရိဝတ္တနနိက္ခမနာဒီနံ မဂ္ဂေါ။ ဝိညာဏဓာတူတိ မနောဝိညာဏဓာတု ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏာဒိဝိဇာနနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏာဒိကိစ္စေ။ တံတံဝိဇာနနဿ ပစ္စယဘူတော တံနိပ္ဖါဒကောယေဝ ပယောဂေါ သမ္မာပယောဂေါ နာမ။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ,။ သော တဗ္ဗိသယဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖါဒေတိ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ တမနွာယ အာဂမ္မာတိ အတ္ထော။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဝသေန, အဇ္ဈာဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိပဋိသံဝေဒနဝသေန စ တာနိ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒီနိ အာဝဇ္ဇေတိ ဝိဇာနာတိ။ အာဝဇ္ဇနပုဗ္ဗကတ္တာ ဝိဇာနနဿ ဝိဇာနနမ္ပေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမ္မာပယောဂေါ နာမ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ တမနွာယ အာဂမ္မ။ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ဘုဉ္ဇနကော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အာဘုဇတိ သမန္နာဟရတိ, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အာဘောဂပုဗ္ဗကော ဟိ သဗ္ဗော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ ‘‘အာဘုဇတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။
ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပစ္စာဂမနမ္ပိ ဂမနသဘာဝတ္တာ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတံ။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိယေသနသဘာဝတ္တာ ဣမိနာဝ ပဋိက္ကမနသာလာဒိဥပသင်္ကမနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ ပရိဘောဂတောတိ ဒန္တမုသလေဟိ သဉ္စုဏ္ဏေတွာ ဇိဝှါယ သမ္ပရိဝတ္တနက္ခဏေယေဝ အန္တရဟိတဝဏ္ဏဂန္ဓသင်္ခါရဝိသေသံ သုဝါနဒေါဏိယံ သုဝါနဝမထု ဝိယ ပရမဇေဂုစ္ဆံ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ အာသယတောတိ ဧဝံ ပရိဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာသယဘာဝူပဂမနေန ပရမဇိဂုစ္ဆနဟေတုဘူတတော အာမာသယဿ ဥပရိ ပတိဋ္ဌာနကပိတ္တာဒိစတုဗ္ဗိဓာသယတော။ အာသယတိ ဧကဇ္ဈံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၅။) [သျ]ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဗလဝဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဟိ အာသယော, အာမာသယဿ ဥပရိ ပတိဋ္ဌာနကော ပိတ္တာဒိ စတုဗ္ဗိဓာသယော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော။ နိဓာနတောတိ အာမာသယတော။ နိဓေတိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဟိ အာမာသယော ‘‘နိဓာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပရိပက္ကတောတိ ဘုတ္တာဟာရပရိပါစနေန ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇသာ အပရိပါကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဝုတ္တကမ္မဇတေဇသာဝ ပရိပါကတော။ ဖလတောတိ နိပ္ဖတ္တိတော, သမ္မာပရိပစ္စမာနဿ, အသမ္မာပရိပစ္စမာနဿ စ ဘုတ္တာဟာရဿ ယထာက္ကမံ ကေသာဒိကုဏပဒဒ္ဒုအာဒိရောဂါဘိနိပ္ဖတ္တိသင်္ခါတပယောဇနတောတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒမဿ ဖလ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ နိဿန္ဒနတောတိ အက္ခိကဏ္ဏာဒီသု အနေကဒွါရေသု ဣတော စိတော စ ဝိဿန္ဒနတော။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘အန္နံ ပါနံ ခါဒနီယံ, ဘောဇနဉ္စ မဟာရဟံ၊
ဧကဒွါရေန ပဝိသိတွာ, နဝဒွါရေဟိ သန္ဒတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၃)၊
သမ္မက္ခနတောတိ ဟတ္ထဩဋ္ဌာဒိအင်္ဂေသု နဝသု ဒွါရေသု ပရိဘောဂကာလေ, ပရိဘုတ္တကာလေ စ ယထာရဟံ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ သဗ္ဗတ္ထ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာတိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ။ တံတံကိရိယာနိပ္ဖတ္တိပဋိပါဋိဝသေန စာယံ ‘‘ဂမနတော’’တိအာဒိကာ အနုပုဗ္ဗီ ဌပိတာ။ သမ္မက္ခနံ ပန ပရိဘောဂါဒီသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ နိဿန္ဒဝသေန ဝိသေသတော ပဋိက္ကူလန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပတ္တကာလေတိ ယုတ္တကာလေ, ယထာဝုတ္တေန ဝါ တေဇေန ပရိပစ္စနတော ဥစ္စာရပဿာဝဘာဝံ ပတ္တကာလေ။ ဝေဂသန္ဓာရဏေန ဥပ္ပန္နပရိဠာဟတ္တာ သကလသရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ။ တတောယေဝ အက္ခီနိ ပရိဗ္ဘမန္တိ, စိတ္တဉ္စ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ။ အညေ စ သူလဘဂန္ဒရာဒယော ရောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သဗ္ဗံ တန္တိ သေဒမုစ္စနာဒိကံ။
အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟိတေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ အယုတ္တဋ္ဌာနေ။ တာဒိသေ ဟိ ကရောန္တံ ကုဒ္ဓါ မနုဿာ, အမနုဿာ ဝါ ဇီဝိတက္ခယမ္ပိ ပါပေန္တိ။ အာပတ္တီတိ ပန ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ ယထာရဟံ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာ။ ပတိရူပေ ဌာနေတိ ဝုတ္တဝိပရီတေ ဌာနေ။ သဗ္ဗံ တန္တိ အာပတ္တိအာဒိကံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၆။) [သျ]နိက္ခမာပေတာ အတ္တာ နာမ အတ္ထိ, တဿ ကာမတာယ နိက္ခမနန္တိ ဗာလမညနံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘အကာမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, အတ္တနော အနိစ္ဆာယ အပယောဂေန ဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ နိက္ခမတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္နိစိတာတိ သမုစ္စယေန ဌိတာ။ ဝါယုဝေဂသမုပ္ပီဠိတာတိ ဝါယောဓာတုယာ ဝေဂေန သမန္တတော အဝပီဠိတာ, နိက္ခမနဿ စေတံ ဟေတုဝစနံ။ ‘‘သန္နိစိတာ ဥစ္စာရပဿာဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘သော ပနာယံ ဥစ္စာရပဿာဝေါ’’တိ ပုန ဝစနံ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ပုလ္လိင်္ဂပယောဂဿ သမ္ဘဝတာဒဿနတ္ထံ။ ဧကတ္တမေဝ ဟိ တဿ နိယတလက္ခဏန္တိ။ အတ္တနာ နိရပေက္ခံ နိဿဋ္ဌတ္တာ နေဝ အတ္တနော အတ္ထာယ သန္တကံ ဝါ ဟောတိ, ကဿစိပိ ဒီယနဝသေန အနိဿဇ္ဇိတတ္တာ, ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ စ န ပရဿပီတိ အတ္ထော။ သရီရနိဿန္ဒောဝါတိ သရီရတော ဝိဿန္ဒနမေဝ နိက္ခမနမတ္တံ။ သရီရေ သတိ သော ဟောတိ, နာသတီတိ သရီရဿ အာနိသံသမတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တဒယုတ္တမေဝ နိဒဿနေန ဝိသမဘာဝတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပဋိဇဂ္ဂနမတ္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, ပဋိသောဓနမတ္တံ ဧဝါတိ စဿ အတ္ထော။ ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနံ ဥဒကတုမ္ဗော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတဥဒကံ။
‘‘ဂတေတိ ဂမနေ’’တိ ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂဟဏေန ဂမနေပိ ပုရတော, ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အတိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတ’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၅) အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, တံ ကေစိဝါဒေါ နာမ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ကတံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဂမနေ ပဝတ္တဿ ပုရတော, ပစ္ဆတော စ ကာယာတိဟရဏဿ တဒဝိနာဘာဝတော ပဒဝီတိဟာရနိယမိတာယ ဂမနကိရိယာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ, ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဒီဟိ (အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃) စ ဝိရောဓနတော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဂမနဿ ဥဘယတ္ထ သမဝရောဓတ္တံ, ဘေဒတ္တဉ္စ –
‘‘ဧတ္ထ စ ဧကော ဣရိယာပထော ဒွီသု ဌာနေသု အာဂတော။ သော ဟေဋ္ဌာ ‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ’တိ ဧတ္ထ ဘိက္ခာစာရဂါမံ ဂစ္ဆတော စ အာဂစ္ဆတော စ အဒ္ဓါနဂမနဝသေန ကထိတော။ ‘ဂတေ ဌိတေ နိသိန္နေ’တိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ စုဏ္ဏိကပါဒုဒ္ဓါရဣရိယာပထဝသေန ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
‘‘ဂတေ’’တိအာဒီသု အဝတ္ထာဘေဒေန ကိရိယာဘေဒေါယေဝ, န ပန အတ္ထဘေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၇။) [သျ]‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သုတ္တေတိ ဒီဃနိကာယေ, မဇ္ဈိမနိကာယေ စ သင်္ဂီတေ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၅) အဒ္ဓါနဣရိယာပထာတိ စိရပဝတ္တကာ ဒီဃကာလိကာ ဣရိယာပထာ အဒ္ဓါနသဒ္ဒဿ စိရကာလဝစနတော ‘‘အဒ္ဓနိယံ အဿ စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ ၃။၁၇၇၊ ပါရာ။ ၂၁) ဝိယ, အဒ္ဓါနဂမနပဝတ္တကာ ဝါ ဒီဃမဂ္ဂိကာ ဣရိယာပထာ။ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ ဟိ ဒီဃမဂ္ဂပရိယာယော ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၂၁၃, ၂၁၇) ဝိယ။ မဇ္ဈိမာတိ ဘိက္ခာစာရာဒိဝသေန ပဝတ္တာ နာတိစိရကာလိကာ, နာတိဒီဃမဂ္ဂိကာ ဝါ ဣရိယာပထာ။ စုဏ္ဏိယဣရိယာပထာတိ ဝိဟာရေ, အညတ္ထ ဝါ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ အပ္ပမတ္တကဘာဝေန စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏိယဘူတာ ဣရိယာပထာ။ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဟိ ‘‘စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏ’’န္တိ လောကေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ခုဒ္ဒကစုဏ္ဏိကဣရိယာပထာ’’တိပိ ပါဌော, ခုဒ္ဒကာ ဟုတွာ ဝုတ္တနယေန စုဏ္ဏိကာ ဣရိယာပထာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ဧဝံ အဝတ္ထာဘေဒေန ဣရိယာပထဘေဒမတ္တဿ ကထနတော။ တေသုပီတိ ‘‘ဂတေ ဌိတေ’’တိအာဒီသုပိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေန။
အပရဘာဂေတိ ဂမနဣရိယာပထတော အပရဘာဂေ။ ဌိတောတိ ဌိတဣရိယာပထသမ္ပန္နော။ ဧတ္ထေဝါတိ စင်္ကမနေယေဝ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ။
ဂမနဌာနနိသဇ္ဇာနံ ဝိယ နိသီဒနသယနဿ ကမဝစနမယုတ္တံ ယေဘုယျေန တထာ ကမာဘာဝတောတိ ‘‘ဥဋ္ဌာယ’’ မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။
ဇာဂရိတသဒ္ဒသန္နိဓာနတော စေတ္ထ ဘဝင်္ဂေါတရဏဝသေန နိဒ္ဒေါက္ကမနမေဝ သယနံ, န ပန ပိဋ္ဌိပသာရဏမတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ကိရိယာမယပဝတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဒိဝါသေယျသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၇၇) ဝိယ ပိဋ္ဌိပသာရဏဿာပိ သယနဣရိယာပထဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ ဧတ္ထာဝရောဓနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကရဏံ ကိရိယာ, ကာယာဒိကိစ္စံ, တံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ကိရိယာမယာနိ တဒ္ဓိတသဒ္ဒါနမနေကတ္ထဝုတ္တိတော။ အထ ဝါ အာဝဇ္ဇနဒွယကိစ္စံ ကိရိယာ, တာယ ပကတာနိ, နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝါ ကိရိယာမယာနိ။ အာဝဇ္ဇနဝသေန ဟိ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒေ သတိ ဝီထိစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ နာနပ္ပကာရတော ဝတ္တန္တိ ပရိဝတ္တန္တီတိ ပဝတ္တာနိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘စိတ္တာန’’န္တိ ပါဌော, သော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာဒီဟိ, (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) တဋ္ဋီကာဟိ စ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ န ပေါရာဏပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိရိယာမယာနိ ဧဝ ပဝတ္တာနိ တထာ, ဇဝနံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရိကဝီထိစိတ္တံ။ တေနာဟ အဘိဓမ္မဋီကာယံ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၅)
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၈။) [သျ]‘‘ကာယာဒိကိရိယာမယတ္တာ, အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမာ’’တိ။ အပ္ပဝတ္တန္တိ နိဒ္ဒေါက္ကမနကာလေ အနုပ္ပဇ္ဇနံ သုတ္တံ နာမာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ နေယျတ္ထဝစနဉှိ ဣဒံ, ဣတရထာ ဆဒွါရိကစိတ္တာနံ ပုရေစရာနုစရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒွါရဝိမုတ္တစိတ္တာနံ ပဝတ္တံ သုတ္တံ နာမ သိယာ, ဧဝဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေါက္ကမနကာလတော အညသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာနံ ဒွါရဝိမုတ္တစိတ္တာနမ္ပိ ပဝတ္တံ ဇာဂရိတေ သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စိတ္တဿ ပယောဂကာရဏဘူတေ ဩဋ္ဌာဒိကေ ပဋိစ္စ ယထာသကံ ဌာနေ သဒ္ဒေါ ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘ဩဋ္ဌေ စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ သဒ္ဒေါ ယထာဌာနံ ဇာယတိ, ဩဋ္ဌာလနာဒိနာ ပန ပယောဂေနေဝ ဇာယတိ, န ဝိနာ တေန ပယောဂေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဩဋ္ဌေ စာတိအာဒိ သဒ္ဒုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိဒဿန’’န္တိ, တဒယုတ္တမေဝ တထာ အဝစနတော။ န ဟိ ‘‘ဩဋ္ဌေ စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ သသမုစ္စယေန ကမ္မဝစနေန ဌာနဝစနံ သမ္ဘဝတီတိ။ တဒနုရူပန္တိ တဿ သဒ္ဒဿ အနုရူပံ။ ဘာသနဿ ပဋိသဉ္စိက္ခနဝိရောဓတော တုဏှီဘာဝပက္ခေ ‘‘အပရဘာဂေ ဘာသိတော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတီ’’တိ န ဝုတ္တံ, တေန စ ဝိညာယတိ ‘‘တုဏှီဘူတောဝ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ အတ္ထော’’တိ။
ဘာသနတုဏှီဘာဝါနံ သဘာဝတော ဘေဒေ သတိ အယံ ဝိဘာဂေါ ယုတ္တော သိယာ, နာသတီတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ဥပါဒါရူပပဝတ္တိယဉှီ’’တိအာဒိ။ ဥပါဒါရူပဿ သဒ္ဒါယတနဿ ပဝတ္တိ တထာ, သဒ္ဒါယတနဿ ပဝတ္တနံ ဘာသနံ, အပ္ပဝတ္တနံ တုဏှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယသ္မာ ပန မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေ အနန္တရေ အနန္တရေ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တရူပါရူပဓမ္မာနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရောဓဒဿနဝသေန သမ္ပဇာနကာရိတာ ဂဟိတာ, တသ္မာ တံ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၆၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၉) အာဂတအသမ္မောဟသမ္ပဇညဝိပဿနာဝါရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, န စတုဗ္ဗိဓသမ္ပဇညဝိဘာဂဝသေန, အတော တတ္ထေဝ တမဓိပ္ပေတံ, န ဣဓာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တယိဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အသမ္မောဟသင်္ခါတံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ယဿ ဝစနဿာတိ အသမ္မောဟဓုရံ, မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေယေဝ တဿ ဝစနဿ အဓိပ္ပေတဘာဝဿ ဟေတုဂဗ္ဘမိဒံ ဝစနံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ လဗ္ဘတိ ယာဝဒေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၀၉။) [သျ]သာမညဖလဝိသေသဒဿနပဓာနတ္တာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ, တသ္မာ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အဘိက္ကန္တာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ။ နနု ‘‘သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော’’တိ ဧတဿ ဥဒ္ဒေသဿာယံ နိဒ္ဒေသော, အထ ကသ္မာ သမ္ပဇညဝသေနေဝ ဝိတ္ထာရော ကတောတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သမ္ပဇာနကာရီတိ စာ’’တိအာဒိမာဟ, သတိသမ္ပယုတ္တဿေဝ သမ္ပဇာနဿ ဝသေန အတ္ထဿ ဝိဒိတဗ္ဗတ္တာ ဧဝံ ဝိတ္ထာရော ကတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သတိသမ္ပယုတ္တဿေဝါ’’တိ စ ဣမိနာ ယထာ သမ္ပဇညဿ ကိစ္စတော ပဓာနတာ ဂဟိတာ, ဧဝံ သတိယာပီတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ, န ပနေတံ သတိယာ သမ္ပဇညေန သဟ ဘာဝမတ္တဒဿနံ။ န ဟိ ကဒါစိ သတိရဟိတာ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ။
နနု စ သမ္ပဇညဝသေနေဝါယံ ဝိတ္ထာရော, အထ ကသ္မာ သတိသမ္ပယုတ္တဿ သမ္ပဇညဿ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စောဒနမ္ပိ သောဓေတိ ‘‘သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတောတိ ဧတဿ ဟိ ပဒဿ အယံ ဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမိနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော’’တိ ဧဝံ ဧကတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရတ္တာ ဥဒ္ဒေသေ ဝိယ နိဒ္ဒေသေပိ တဒုဘယံ သမဓုရဘာဝေနေဝ ဂဟိတန္တိ။ ဣမိနာပိ ဟိ သတိယာ သမ္ပဇညေန သမဓုရတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ ဧကတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဘာဝဒဿနေန တဒတ္ထဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဣဒါနိ ဝိဘင်္ဂနယေနာပိ တဒတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာပိ ဟိ သမ္ပဇညဿ ဝိယ သတိယာပေတ္ထ ပဓာနတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ဧတာနိ ပဒါနီတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဥဒ္ဒေသပဒါနိ။ ဝိဘတ္တာနေဝါတိ သတိယာ သမ္ပဇညေန သမ္ပယောဂမကတွာ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘတ္တာနိယေဝ။
မဇ္ဈိမဘာဏကာ, ပန အာဘိဓမ္မိကာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) စ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ဧကော ဘိက္ခု ဂစ္ဆန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော ဂစ္ဆတိ, ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ တထာ ဧကော တိဋ္ဌန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော တိဋ္ဌတိ, ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ တိဋ္ဌတိ။ ဧကော နိသီဒန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော နိသီဒတိ, ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ နိသီဒတိ။ ဧကော သယန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော သယတိ, ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယတိ။ ဧတ္တကေန ပန ဂေါစရသမ္ပဇညံ န ပါကဋံ ဟောတီတိ စင်္ကမနေန ဒီပေန္တိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု စင်္ကမံ ဩတရိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတော ပရိဂ္ဂဏှာတိ ‘‘ပါစီနစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၀။) [သျ]ရူပါရူပဓမ္မာ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာပိ ပါစီနစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, စင်္ကမနဝေမဇ္ဈေ ပဝတ္တာ ဥဘော ကောဋိယော အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, စင်္ကမနေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဌာနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ, ဌာနေ ပဝတ္တာ နိသဇ္ဇံ, နိသဇ္ဇာယ ပဝတ္တာ သယနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ, ဥဋ္ဌဟန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ အယံ ဘိက္ခု ဂတာဒီသု သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။
ဧဝံ ပန သုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ န ကာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ယော ဘိက္ခု ယာဝ သက္ကောတိ, တာဝ စင်္ကမိတွာ ဌတွာ နိသီဒိတွာ သယမာနော ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သယတိ ‘‘ကာယော အစေတနော, မဉ္စော အစေတနော, ကာယော န ဇာနာတိ ‘အဟံ မဉ္စေ သယိတော’တိ, မဉ္စောပိ န ဇာနာတိ ‘မယိ ကာယော သယိတော’တိ။ အစေတနော ကာယော အစေတနေ မဉ္စေ သယိတော’’တိ။ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ, ပဗုဇ္ဈန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ပဗုဇ္ဈတိ, အယံ သုတ္တေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။
‘‘ကာယာဒိကိရိယာနိပ္ဖတ္တနေန တမ္မယတ္တာ, အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမ, တသ္မိံ သတိ ဇာဂရိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဘိက္ခု ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အပိစ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ဇဂ္ဂန္တောပိ ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။
ဝိမုတ္တာယတနသီသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တောပိ, ဗာတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ ပဟာယ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ သပ္ပါယကထံ ကထေန္တောပိ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။
အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု စိတ္တရုစိယံ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တောပိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပန္နောပိ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ဒုတိယဉှိ ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရဝိရဟတော ဝိသေသတော တုဏှီဘာဝေါ နာမာတိ။ အယမ္ပိ နယော ပုရိမနယတော ဝိသေသနယတ္တာ ဣဓာပိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ တထာ ဟေသ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) ‘‘အယံ ပနေတ္ထ အပရောပိ နယော’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၁။) [သျ]အာရဘိတွာ ယထာဝုတ္တနယော ဝိဘာဝိတောတိ။ ‘‘ဧဝံ ခေါ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ, တသ္မာ တတ္ထ နိဒ္ဒေသာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သတိသမ္ပယုတ္တဿ သမ္ပဇညဿာတိ ဟိ နိဒ္ဒေသာနုရူပံ အတ္ထဝစနံ။ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောယေဝ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဘိက္ကန္တပဋိက္ကန္တာဒီသု သတ္တသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ စတုဗ္ဗိဓေန ပကာရေနာတိ အတ္ထော။
သန္တောသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၅။ အတ္ထဒဿနေန ပဒဿပိ ဝိညာယမာနတ္တာ ပဒမနပေက္ခိတွာ သန္တောသဿ အတ္တနိ အတ္ထိတာယ ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္တုဿတိ န လုဒ္ဓေါ ဘဝတီတိ ဟိ ပဒနိဗ္ဗစနံ။ အပိစ ပဒနိဗ္ဗစနဝသေန အတ္ထေ ဝုတ္တေ ယဿ သန္တောသဿ အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝတော သန္တုဋ္ဌော နာမ, သော အပါကဋောတိ တံ ပါကဋကရဏတ္ထံ ‘‘ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသေန သမန္နာဂတော’’တိ အတ္ထမတ္တမာဟ, စီဝရာဒိကေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကပ္ပိယပစ္စယေ သန္တောသေန သမင်္ဂီဘူတောတိ အတ္ထော။ ဣတရ-သဒ္ဒေါ ဟိ အနိယမဝစနော ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံ ကိဉ္စိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကပ္ပိယပစ္စယေ’’တိ။ အထ ဝါ ဣတရံ ဝုစ္စတိ ဟီနံ ပဏီတတော အညတ္တာ, တထာ ပဏီတမ္ပိ ဟီနတော အညတ္တာ။ အညမညာပေက္ခာသိဒ္ဓါ ဟိ ဣတရတာ, တသ္မာ ဟီနေန ဝါ ပဏီတေန ဝါ စီဝရာဒိကပ္ပိယပစ္စယေန သန္တောသေန သမင်္ဂီဘူတောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သန္တုဿတိ တေန, သန္တုဿနမတ္တန္တိ ဝါ သန္တောသော, တထာ ပဝတ္တော အလောဘော, အလောဘပဓာနာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ။ လဘနံ လာဘော, အတ္တနော လာဘဿ အနုရူပံ သန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ, အတ္တနော ဗလဿ အနုရူပံ သန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော။ သာရုပ္ပန္တိ သပ္ပါယံ ပတိရူပံ ဘိက္ခုနော အနုစ္ဆဝိကတာ, အတ္တနော သာရုပ္ပဿ အနုရူပံ သန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
အပရော နယော – လဗ္ဘတေတိ လာဘော, ယော ယော လာဘော ယထာလာဘံ, ဣတရီတရပစ္စယော, ယထာလာဘေန သန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော။ ဗလဿ အနုရူပံ ပဝတ္တတီတိ ယထာဗလံ, အတ္တနော ဗလာနုစ္ဆဝိကပစ္စယော, ယထာ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သသာဓနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၂။) [သျ]အနုရူပကိရိယံ ဝဒတိ, ယထာ တံ ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ သသာဓနံ အဓိကရဏကိရိယန္တိ။ ယထာဗလေန သန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော။ သာရုပ္ပတိ ပတိရူပံ ဘဝတိ, သောဘနံ ဝါ အာရောပေတီတိ သာရုပ္ပံ, ယံ ယံ သာရုပ္ပံ ယထာသာရုပ္ပံ, ဘိက္ခုနော သပ္ပါယပစ္စယော, ယထာသာရုပ္ပေန သန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။ ယထာဝုတ္တံ ပဘေဒမနုဂတာ ဝဏ္ဏနာ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ။
ဣဓာတိ သာသနေ။ အညံ န ပတ္ထေတီတိ အပ္ပတ္တပတ္ထနဘာဝမာဟ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတီတိ ပတ္တပတ္ထနာဘာဝံ။ ပဌမေန အပ္ပတ္တပတ္ထနာဘာဝေယေဝ ဝုတ္တေ ယထာလဒ္ဓတော အညဿ အပတ္ထနာ နာမ အပ္ပိစ္ဆတာယပိ သိယာ ပဝတ္တိအာကာရောတိ အပ္ပိစ္ဆတာပသင်္ဂဘာဝတော တတောပိ နိဝတ္တမေဝ သန္တောသဿ သရူပံ ဒဿေတုံ ဒုတိယေန ပတ္တပတ္ထနာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမုပရိပိ။ ပကတိဒုဗ္ဗလောတိ အာဗာဓာဒိဝိရဟေပိ သဘာဝဒုဗ္ဗလော။ သမာနော သီလာဒိဘာဂေါ ယဿာတိ သဘာဂေါ, သဟ ဝါ သီလာဒီဟိ ဂုဏဘာဂေဟိ ဝတ္တတီတိ သဘာဂေါ, လဇ္ဇီပေသလော ဘိက္ခု, တေန။ တံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ ဂရုစီဝရံ န ဖာသုဘာဝါဝဟံ, သရီရခေဒါဝဟဉ္စ ဟောတီတိ ပယောဇနဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဝုတ္တံ, န အတြိစ္ဆတာဒိဝသေန။ အတြိစ္ဆတာဒိပ္ပကာရေန ဟိ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါ သန္တောသဝိရောဓီ ဟောတိ, တဿ ပန တဒဘာဝတော ယထာဝုတ္တပ္ပယောဇနဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါပိ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ပယောဇနဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါပိ န တာဝ သန္တောသဝိရောဓီ, ပဂေဝ တထာ အပရိဝတ္တေတွာ ပရိဘောဂေတိ သမ္ဘာဝိတဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထဉှေတ္ထ အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ စီဝရနိဒ္ဒေသေပိ ‘‘ပတ္တစီဝရာဒီနံ အညတရ’’န္တိ ဝစနံ ယထာရုတံ ဂဟိတာဝသေသပစ္စယသန္တောသဿ စီဝရသန္တောသေ သမဝရောဓိတာဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ထေရကော အယမာယသ္မာ မလ္လကော’’တိအာဒီသု ထေရဝေါဟာရဿ ပညတ္တိမတ္တေပိ ပဝတ္တိတော ဒသဝဿတော ပဘုတိ စိရဝဿပဗ္ဗဇိတေသွေဝ ဣဓ ပဝတ္တိဉာပနတ္ထံ ‘‘ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ထေရာနန္တိ ဝါ သံဃတ္ထေရံ ဝဒတိ။ စိရပဗ္ဗဇိတာနန္တိ ပန တဒဝသေသေ ဝုဍ္ဎဘိက္ခူ။ သင်္ကာရကူဋာဒိတောတိ ကစဝရရာသိအာဒိတော။ အနန္တကာနီတိ နန္တကာနိ ပိလောတိကာနိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၃။) [သျ]‘‘အ-ကာရော စေတ္ထ နိပါတမတ္တ’’န္တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆၅) ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တထာ စာဟု ‘‘နန္တကံ ကပ္ပဋော ဇိဏ္ဏဝသနံ တု ပဋစ္စရ’’န္တိ နတ္ထိ ဒသာသင်္ခါတော အန္တော ကောဋိ ယေသန္တိ ဟိ နန္တကာနိ, န-သဒ္ဒဿ တု အနာဒေသေ အနန္တကာနီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ သင်္ကေတကောဝိဒါနံ ပန အာစရိယာနံ တထာ အဝုတ္တတ္တာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘သနန္တကာနီ’’တိပိ ပါဌော, နန္တကေန သဟ သံသိဗ္ဗိတာနိ ပံသုကူလာနိ စီဝရာနီတိ အတ္ထော။ သံဃာဋိန္တိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ။ တီဏိပိ ဟိ စီဝရာနိ သံဃဋိတတ္တာ ‘‘သံဃာဋီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မဟဂ္ဃံ စီဝရံ, ဗဟူနိ ဝါ စီဝရာနိ လဘိတွာ တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဿ ဂဟဏမ္ပိ မဟိစ္ဆတာဒိနယေ အဋ္ဌတွာ ယထာသာရုပ္ပနယေ ဧဝ ဌိတတ္တာ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ယထာသာရုပ္ပနယေန ယထာလဒ္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဂဟဏမ္ပိ န တာဝ သန္တောသဝိရောဓီ, ပဂေဝ အနညဂဟဏေန ယထာလဒ္ဓဿေဝ ယထာသာရုပ္ပံ ပရိဘောဂေတိ သမ္ဘာဝိတဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထဉှေတ္ထ အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ, ဧဝံ သေသပစ္စယေသုပိ ယထာဗလယထာသာရုပ္ပနိဒ္ဒေသေသု အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပကတိဝိရုဒ္ဓန္တိ သဘာဝေနေဝ အသပ္ပါယံ။ သမဏဓမ္မကရဏသီသေန သပ္ပါယပစ္စယပရိယေသနံ, ပရိဘုဉ္ဇနဉ္စ ဝိသေသတော ယုတ္တတရန္တိ အတ္ထန္တရံ ဝိညာပေတုံ ‘‘ယာပေန္တောပီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိဿကာဟာရန္တိ တဏ္ဍုလမုဂ္ဂါဒီဟိ နာနာဝိဓပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏေဟိ မိဿေတွာ ကတံ အာဟာရံ။
အညမ္ပိ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဌမေ ဟိ နယေ ယထာလဒ္ဓဿ ဝိဿဇ္ဇနေန, ဒုတိယေ ပန ယထာပတ္တဿ အသမ္ပဋိစ္ဆနေန ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော ဝုတ္တောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဟိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပက္ခန္တရဇောတကော။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ပိ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ ‘‘ဥတ္တမသေနာသနံ နာမ ပမာဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာ တဗ္ဘာဝမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ နိသိန္နဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဒ္ဒါဘိဘူတဿာတိ ထိနမိဒ္ဒေါက္ကမနေန စိတ္တစေတသိကဂေလညဘာဝတော ဘဝင်္ဂသန္တတိသင်္ခါတာယ နိဒ္ဒါယ အဘိဘူတဿ, နိဒ္ဒါယန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပဋိဗုဇ္ဈတောတိ တထာရူပေန အာရမ္မဏန္တရေန ပဋိဗုဇ္ဈန္တဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၄။) [သျ]ပဋိဗုဇ္ဈနဟေတု ကာမဝိတက္ကာ ပါတုဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဋိဗုဇ္ဈနတော’’တိပိ ဟိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ။ အယမ္ပီတိ ပဌမနယံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။
တေသံ အာဘတေနာတိ တေဟိ ထေရာဒီဟိ အာဘတေန, တေသံ ဝါ ယေန ကေနစိ သန္တကေနာတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မုတ္တဟရီတကန္တိ ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတံ, ပူတိဘာဝေန ဝါ မောစိတံ ဆဍ္ဍိတံ ဟရီတကံ, ဣဒါနိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဂေါမုတ္တဟရီတက’’န္တိ ပါဌော, သော န ပေါရာဏပါဌော တဗ္ဗဏ္ဏနာယ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ စတုမဓုရန္တိ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၈၄ အာဒယော) ဝုတ္တံ ဒဓိမဓုသပ္ပိဖာဏိတသင်္ခါတံ စတုမဓုရံ, ဧကသ္မိဉ္စ ဘာဇနေ စတုမဓုရံ ဌပေတွာ တေသု ယဒိစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာဟိ ဘန္တေတိ အတ္ထော။ ‘‘သစဿာ’’တိအာဒိနာ တဒုဘယဿ ရောဂဝူပသမနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတန္တိ ‘‘ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၇၃, ၁၂၈) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထံ။ အပ္ပိစ္ဆတာဝိသိဋ္ဌာယ သန္တုဋ္ဌိယာ နိယောဇနတော ပရမေန ဥက္ကံသဂတေန သန္တောသေန သန္တုဿတီတိ ပရမသန္တုဋ္ဌော။
ကာမဉ္စ သန္တောသပ္ပဘေဒါ ယထာဝုတ္တတောပိ အဓိကတရာ စီဝရေ ဝီသတိ သန္တောသာ, ပိဏ္ဍပါတေ ပန္နရသ, သေနာသနေ စ ပန္နရသ, ဂိလာနပစ္စယေ ဝီသတီတိ, ဣဓ ပန သင်္ခေပေန ဒွါဒသဝိဓောယေဝ သန္တောသော ဝုတ္တော။ တဒဓိကတရပ္ပဘေဒေါ ပန စတုရင်္ဂုတ္တရေ မဟာအရိယဝံသသုတ္တဋ္ဌကထာယ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၈) ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ‘‘ဣဓ မဟာရာဇ ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနနိဒ္ဒိဋ္ဌေန သန္တုဋ္ဌပဒေနေဝ သန္တောသပ္ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန ပိဏ္ဍပါတေနာ’’တိအာဒိ ဒေသနာနုရူပံ တေန သန္တောသေန သန္တုဋ္ဌဿ အနုစ္ဆဝိကံ ပစ္စယပ္ပဘေဒံ, တဿ စ ကာယကုစ္ဆိပရိဟာရိယဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝမာဟာတိ အယမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမဉ္စဿ စီဝရပိဏ္ဍပါတေဟေဝ ယထာက္ကမံ ကာယကုစ္ဆိပရိဟာရိယေဟိ သန္တုဋ္ဌတာ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ, တထာပိ သေသပရိက္ခာရစတုက္ကေန စ ဝိနာ ဝိစရဏမယုတ္တံ, သဗ္ဗတ္ထ စ ကာယကုစ္ဆိပရိဟာရိယတာ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာယံ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသီတိ လက္ခဏမတ္တံ တဒညကိစ္စဿာပိ တာယ သာဓေတဗ္ဗတ္တာ, တေန ဝက္ခတိ ‘‘မဉ္စပီဌာနံ အင်္ဂပါဒစီဝရကုဋိဒဏ္ဍကသဇ္ဇနကာလေ စာ’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ‘‘န ဟေတံ ကတ္ထစိပိ ပါဠိယမာဂတ’’န္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၅။) [သျ]ဗန္ဓနန္တိ ကာယဗန္ဓနံ။ ပရိဿာဝနေန ပရိဿာဝနဉ္စ, တေန သဟာတိ ဝါ အတ္ထော။ ယုတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာသင်္ခါတော ယောဂေါ ယဿ, တသ္မိံ ဝါ ယောဂေါ ယုတ္တောတိ ယုတ္တယောဂေါ, တဿ။
ကာယံ ပရိဟရန္တိ ပေါသေန္တိ, ကာယဿ ဝါ ပရိဟာရော ပေါသနမတ္တံ ပယောဇနမေတေဟီတိ ကာယပရိဟာရိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ ပေါသနဉ္စေတ္ထ ဝဍ္ဎနံ, ဘရဏံ ဝါ, တထာ ကုစ္ဆိပရိဟာရိယာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗဟိဒ္ဓါဝ ကာယဿ ဥပကာရကဘာဝေန ကာယပရိဟာရိယတာ, အဇ္ဈောဟရဏဝသေန သရီရဋ္ဌိတိယာ ဥပကာရကဘာဝေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိယတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘တိစီဝရံ တာဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိဟရတီ’’တိ ဧတဿ ပေါသေတီတိ အတ္ထဝစနံ။ ဣတီတိ နိဒဿနေ နိပါတော, ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ကာယပရိဟာရိယံ ဟောတီတိ ကာရဏဇောတနေ ဝါ, တသ္မာ ပေါသနတော ကာယပရိဟာရိယံ ဟောတီတိ။ ဧဝမုပရိပိ။ စီဝရကဏ္ဏေနာတိ စီဝရပရိယန္တေန။
ကုဋိပရိဘဏ္ဍကရဏကာလေတိ ကုဋိယာ သမန္တတော ဝိလိမ္ပနေန သမ္မဋ္ဌကရဏကာလေ။
အင်္ဂံ နာမ မဉ္စပီဌာနံ ပါဒူပရိ ဌပိတော ပဓာနသမ္ဘာရဝိသေသော။ ယတ္ထ ပဒရသဉ္စိနနပိဋ္ဌိအပဿယနာဒီနိ ကရောန္တိ, ယော ‘‘အဋနီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။
မဓုဒ္ဒုမပုပ္ဖံ မဓုကံ နာမ, မက္ခိကာမဓူဟိ ကတပူဝံ ဝါ။ ပရိက္ခာရမတ္တာ ပရိက္ခာရပမာဏံ။ သေယျံ ပဝိသန္တဿာတိ ပစ္စတ္ထရဏကုဉ္စိကာနံ တာဒိသေ ကာလေ ပရိဘုတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တတြဋ္ဌကံ ပစ္စတ္ထရဏ’’န္တိ။ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ပစ္စတ္ထရဏာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတ္ထေဝ သေနာသနေ တိဋ္ဌနကဉှိ ‘‘တတြဋ္ဌက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိကပ္ပနဝစနတော ပန တေသမညတရဿ နဝမတာ, ယထာဝုတ္တပဋိပါဋိယာ စေတ္ထ နဝမဘာဝေါ, န တု တေသံ တထာပတိနိယတဘာဝေန။ ကသ္မာတိ စေ? တထာယေဝ တေသမဓာရဏတော။ ဧသ နယော ဒသမာဒီသုပိ။ တေလံ ပဋိသာမေတွာ ဟရိတာ ဝေဠုနာဠိအာဒိကာ တေလနာဠိ။ နနု သန္တုဋ္ဌပုဂ္ဂလဒဿနေ သန္တုဋ္ဌောဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရိကော ဒဿေတဗ္ဗောတိ အနုယောဂေ ယထာရဟံ တေသမ္ပိ သန္တုဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဟန္တော ပရိက္ခာရသင်္ခါတော ဘာရော ဧတေသန္တိ မဟာဘာရာ, အယံ အဓုနာ ပါဌော, အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘မဟာဂဇာ’’တိ ပါဌဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၆။) [သျ]‘‘ဒုပ္ပေါသဘာဝေန မဟာဂဇာ ဝိယာတိ မဟာဂဇာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ဝုတ္တံ, န တေ ဧတ္တကေဟိ ပရိက္ခာရေဟိ ‘‘မဟိစ္ဆာ, အသန္တုဋ္ဌာ, ဒုဗ္ဘရာ, ဗာဟုလ္လဝုတ္တိနော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဒိ ဣတရေပိ သန္တုဋ္ဌာ အပ္ပိစ္ဆတာဒိသဘာဝါ, ကိမေတေသမ္ပိ ဝသေန အယံ ဒေသနာ ဣစ္ဆိတာတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌပရိက္ခာရိကဿ ဝသေန ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဣစ္ဆိတဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ အနုယောဂမ္ပိ အပနေတိ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ, တဿေဝ တထာ ပက္ကန္တဘာဝေန ‘‘ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေနာ’’တိအာဒိ ပါဠိယာ ယောဂျတော တဿ ဝသေန ဣစ္ဆိတဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝစနီယဿ ဟေတုဘာဝဒဿနေန ဟိ ဝါစကဿာပိ ဟေတုဘာဝေါ ဒဿိတောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဣတိ ဣမဿာ’’တိအာဒိ လဒ္ဓဂုဏဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ သလ္လဟုကာ ဝုတ္တိ ဇီဝိကာ ယဿာတိ သလ္လဟုကဝုတ္တိ, တဿ ဘာဝေါ သလ္လဟုကဝုတ္တိတာ, တံ။ ကာယပါရိဟာရိယေနာတိ ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသော, ဘာဝလောပနိဒ္ဒေသော ဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ကာယံ ပရိဟရဏမတ္တကေနာ’’တိ ဣမိနာ, ကာယပေါသနပ္ပမာဏေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ကုစ္ဆိပရိဟာရိယေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဝုတ္တနယေန စေတ္ထ ဒွိဓာ ဝစနတ္ထော, ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ပန ပဌမဿ ဝစနတ္ထဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဒုတိယောဝ ဣဓ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မမာယနတဏှာယ အာသင်္ဂေါ။ ပရိဂ္ဂဟတဏှာယ ဗန္ဓော။ ဇိယာမုတ္တောတိ ဓနုဇိယာယ မုတ္တော။ ယူထာတိ ဟတ္ထိဂဏတော။ တိဓာ ပဘိန္နမဒေါ မဒဟတ္ထီ။ ဝနပဗ္ဘာရန္တိ ဝနေ ပဗ္ဘာရံ။
စတူသု ဒိသာသု သုခဝိဟာရိတာယ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ, ‘‘ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇, ၄၅၉, ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉) ဝါ နယေန ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဖရဏဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ ဧတဿာတိ စတုဒ္ဒိသော, သော ဧဝ စာတုဒ္ဒိသော, စတဿော ဝါ ဒိသာ စတုဒ္ဒိသံ, ဝုတ္တနယေန တမဿာတိ စာတုဒ္ဒိသော ယထာ ‘‘သဒ္ဓေါ’’တိ။ တာသွေဝ ဒိသာသု ကတ္ထစိပိ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟနတိ, သယံ ဝါ တေဟိ န ပဋိဟညတေတိ အပ္ပဋိဃော။ သန္တုဿမာနောတိ သကေန, သန္တေန ဝါ, သမမေဝ ဝါ တုဿနကော။ ဣတရီတရေနာတိ ယေန ကေနစိ ပစ္စယေန, ဥစ္စာဝစေန ဝါ။ ပရိစ္စ သယန္တိ ပဝတ္တန္တိ ကာယစိတ္တာနိ, တာနိ ဝါ ပရိသယန္တိ အဘိဘဝန္တီတိ ပရိဿယာ, သီဟဗျဂ္ဃါဒယော ဗာဟိရာ, ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော စ အဇ္ဈတ္တိကာ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၇။) [သျ]ဥပယောဂတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သဟိတာတိ အဓိဝါသနခန္တိယာ, ဝီရိယာဒိဓမ္မေဟိ စ ယထာရဟံ ခန္တာ, ဂဟန္တာ စာတိ အတ္ထော။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အဆမ္ဘီ။ ဧကော စရေတိ အသဟာယော ဧကာကီ ဟုတွာ စရိတုံ ဝိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ သမတ္ထနေ ဟိ ဧယျ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ကော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃) ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပတာယ ဧကဝိဟာရီတိ ဒဿေတိ ‘‘ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ ဣမိနာ။ သဏ္ဌာနေန ခဂ္ဂသဒိသံ ဧကမေဝ မတ္ထကေ ဥဋ္ဌိတံ ဝိသာဏံ ယဿာတိ ခဂ္ဂေါ၊ ခဂ္ဂသဒ္ဒေန တံသဒိသဝိသာဏဿ ဂဟိတတ္တာ, မဟိံသပ္ပမာဏော မိဂဝိသေသော, ယော လောကေ ‘‘ပလာသာဒေါ, ဂဏ္ဌကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, တဿ ဝိသာဏေန ဧကီဘာဝေန သဒိသောတိ အတ္ထော။ အပိစ ဧကဝိဟာရိတာယ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ ဒဿေတုမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရော ပနဿာ အတ္ထော ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ, (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂) စူဠနိဒ္ဒေသေ (စူဠနိ။ ၁၂၈) စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ ဝဏ္ဏိတန္တိ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ ဘဂဝတာ တထာ ဒေသနာယ ဝိဝရိတံ, ထောမိတံ ဝါ။ ခဂ္ဂဿ နာမ မိဂဿ ဝိသာဏေန ကပ္ပေါ သဒိသော တထာ။ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ဘော ကိရ သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) ဝိယ ပဋိဘာဂေ ဝတ္တတိ, တဿ ဘာဝေါ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပတာ, တံ သော အာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဝါတာဘိဃာတာဒီဟိ သိယာ သကုဏော ဆိန္နပက္ခော, အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ, ဣဓ ပန ဍေတုံ သမတ္ထော သပက္ခိကောဝ အဓိပ္ပေတောတိ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ ဝုတ္တံ, န တု ‘‘အာကာသေ အန္တလိက္ခေ စင်္ကမတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁) ဝိယ ပရိယာယမတ္တဒဿနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ပက္ခယုတ္တော သကုဏော’’တိ။ ဥပ္ပတတီတိ ဥဒ္ဓံ ပတတိ ဂစ္ဆတိ, ပက္ခန္ဒတီတိ အတ္ထော။ ဝိဓုနန္တာတိ ဝိဘိန္ဒန္တာ, ဝိစာလေန္တာ ဝါ။ အဇ္ဇတနာယာတိ အဇ္ဇဘာဝတ္ထာယ။ တထာ သွာတနာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ အတ္တနော ပတ္တံ ဧဝ ဘာရော ယဿာတိ သပတ္တဘာရော။ မမာယနတဏှာဘာဝေန နိဿင်္ဂေါ။ ပရိဂ္ဂဟတဏှာဘာဝေန နိရပေက္ခော။ ယေန ကာမန္တိ ယတ္ထ အတ္တနော ရုစိ, တတ္ထ။ ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ။ ယေန ယထာ ပဝတ္တော ကာမောတိ ဟိ ယေနကာမော, တံ, ယထာကာမန္တိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၈။) [သျ]နီဝရဏပ္ပဟာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၆။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထစတုက္ကဿ ပုန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ကထနံ ကိမတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယေန အနုယောဂံ ဥဒ္ဓရိတွာ သောဓေတိ ‘‘သော…ပေ… ကိံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ။ ပစ္စယသမ္ပတ္တိန္တိ သမ္ဘာရပါရိပူရိံ။ ဣမေ စတ္တာရောတိ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယသံဝရော သမ္ပဇညံ သန္တောသောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ စတ္တာရော အာရညိကဿ သမ္ဘာရာ။ န ဣဇ္ဈတီတိ န သမ္ပဇ္ဇတိ န သဖလော ဘဝတိ။ န ကေဝလံ အနိဇ္ဈနမတ္တံ, အထ ခေါ အယမ္ပိ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော အရညေ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝိယ, ဝနစရကာနံ ဝိယ စ နိဝါသနမတ္တမေဝ, န ပန အရညဝါသာနုစ္ဆဝိကာ ကာစိ သမ္မာပဋိပတ္တိ အတ္ထီ’’တိ အပဝါဒဝသေန ဝစနီယဘာဝမာပဇ္ဇတိ, ဣမဿတ္ထဿ ပန ဒဿနေန ဝိရုဇ္ဈနတော သဒ္ဓိံ-သဒ္ဒေါ န ပေါရာဏောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အာရညကေဟိ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ, ဝနစရဝိသဘာဂဇနေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိဝသေန ဝသနီယဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပဏိဓာယ အရညေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, ယော ဝသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၂၃) ဝိယ ဟိ ဝတ္ထဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ဝသိတဗ္ဗပရိယာယော။ တထာ ဟိ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပဿ ဟိ အရညဝါသော ကာဠမက္ကဋအစ္ဆတရစ္ဆဒီပိမိဂါနံ အဋဝိဝါသသဒိသော ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၆) အဓိဝတ္ထာတိ အဓိဝသန္တာ။ ပဌမံ ဘေရဝသဒ္ဒံ သာဝေန္တိ။ တာဝတာ အပလာယန္တဿ ဟတ္ထေဟိပိ သီသံ ပဟရိတွာ ပလာပနာကာရံ ကရောန္တီတိ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ကထိတံ။ ဧဝံ ဗျတိရေကတော ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဒဿိတဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ အနွယတောပိ ပကာသေတုံ ‘‘ယဿ ပနေတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ ကာဠကော တိလကောတိ ဝဏ္ဏဝိကာရာပနရောဂဝသေန အညတ္ထ ပရိယာယဝစနံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဒုန္နာမကဉ္စ အရိသံ, ဆဒ္ဒိကော ဝမထူရိတော၊
ဒဝထု ပရိတာပေါထ, တိလကော တိလကာဠကော’’တိ။
တိလသဏ္ဌာနံ ဝိယ ဇာယတီတိ ဟိ တိလကော, ကာဠော ဟုတွာ ဇာယတီတိ ကာဠကော။ ဣဓ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ထုလ္လဝဇ္ဇံ ကာဠကသဒိသတ္တာ ကာဠကံ, မိစ္ဆာဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ အဏုမတ္တဝဇ္ဇံ တိလကသဒိသတ္တာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၉။) [သျ]တိလကန္တိ အယံ ဝိသေသော။ တန္တိ တထာ ဥပ္ပါဒိတံ ပီတိံ။ ဝိဂတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ခယဝယဝသေန သမ္မသနံ။ ခီယနဋ္ဌေန ဟိ ခယောဝ ဝိဂတော, ဝိပရီတော ဝါ ဟုတွာ အယနဋ္ဌေန ဝယောတိပိ ဝုစ္စတိ။ အရိယဘူမိ နာမ လောကုတ္တရဘူမိ။ ဣတီတိ အရိယဘူမိဩက္ကမနတော, ဒေဝတာနံ ဝဏ္ဏဘဏနတော ဝါ, တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝတာနံ ဝစနံ သုတွာ တဿ ယသော ပတ္ထဋောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အယသပတ္ထရဏမ္ပိ ဒေဝတာနမာရောစနဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဝိဝိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဇနဝိဝေကေတိ အာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ တံ ပန ဇနသဒ္ဒနိဂ္ဃေါသာဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇနကဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ ဣဓ ဇညံ ဂဟိတံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ယဒေဝ တံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသံ, တဒေဝ တံ ဝိဇနဝါတ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၃)။ အပ္ပသဒ္ဒန္တိ စ ပကတိသဒ္ဒါဘာဝမာဟ။ အပ္ပနိဂ္ဃေါသန္တိ နဂရနိဂ္ဃေါသာဒိသဒ္ဒါဘာဝံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယ, အတ္ထော ပန နိရဝသေသောတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၆၄) ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒဿ ပရိတ္တပရိယာယံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ သိယာ’တိ။ တေနာဟ ‘န ဟိ တဿာ’တိအာဒိ။ အပ္ပသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဘာဝတ္ထောတိပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘အပ္ပါဗာဓတဉ္စ သဉ္ဇာနာမီ’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယာ’’တိ။ တမတ္ထံ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ (ဝိဘ။ ၅၂၈) သံသန္ဒန္တော ‘‘ဧတဒေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတဒေဝါတိ စ မယာ သံဝဏ္ဏိယမာနံ နိဿဒ္ဒတံ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သန္တိကေပီတိ ဂါမာဒီနံ သမီပေပိ ဧဒိသံ ဝိဝိတ္တံ နာမ, ပဂေဝ ဒူရေတိ အတ္ထော။ အနာကိဏ္ဏန္တိ အသင်္ကိဏ္ဏံ အသမ္ဗာဓံ။ ယဿ သေနာသနဿ သမန္တာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝနဂဟနံ နဒီဂဟနံ ဟောတိ, န ကောစိ အဝေလာယ ဥပသင်္ကမိတုံ သက္ကောတိ, ဣဒံ သန္တိကေပိ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။ သေတီတိ သယတိ။ အာသတီတိ နိသီဒတိ။ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ သေန-သဒ္ဒဿ, အာသန-သဒ္ဒဿ စ အဓိကရဏတ္ထဘာဝံ ဒဿေတိ, စ-သဒ္ဒေန စ တဒုဘယပဒဿ စတ္ထသမာသဘာဝံ။ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂပါဠိမေဝ အာဟရတိ။
ဣဒါနိ တဿာယေဝတ္ထံ သေနာသနပ္ပဘေဒဒဿနဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ နိဒဿနနယေန သရူပတော ဒဿိတသေနာသနဿေဝ ဟိ အယံ ဝိဘာဂေါ။ တတ္ထ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၀။) [သျ]သကလော အာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ, ‘‘ဂရုဠသဏ္ဌာနပါသာဒေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါသာဒေါ စတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ပဋိရာဇူနံ ပဋိဗာဟနယောဂ္ဂေါ စတုပဉ္စဘူမကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏဝန္တော ပတိဿယဝိသေသော။ အပရော နယော – ဝိဟာရော ဒီဃမုခပါသာဒေါ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဧကပဿဆဒနကဂေဟံ။ တဿ ကိရ ဧကပဿေ ဘိတ္တိ ဥစ္စတရာ ဟောတိ, ဣတရပဿေ နီစာ, တေန တံ ဧကဆဒနကံ ဟောတိ။ ပါသာဒေါ အာယတစတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနကံ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တံ။ ဂုဟာ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗန္ဓံ ပဗ္ဘာရံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ‘‘မဏ္ဍပေါတိ သာခါမဏ္ဍပေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) ဧဝံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန, အင်္ဂုတ္တရဋီကာကာရေန စ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။
ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၇) ပန ဝိဟာရောတိ သမန္တာ ပရိဟာရပထံ, အန္တောယေဝ စ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ဒဿေတွာ ကတသေနာသနံ။ အဍ္ဎယောဂေါတိ သုပဏ္ဏဝင်္ကဂေဟံ။ ပါသာဒေါတိ ဒွေ ကဏ္ဏိကာနိ ဂဟေတွာ ကတော ဒီဃပါသာဒေါ။ အဋ္ဋောတိ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠောတိ ဘောဇနသာလာသဒိသော မဏ္ဍလမာဠော။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၂-၄၈၇) ဝုတ္တံ။ လေဏန္တိ ပဗ္ဗတံ ခဏိတွာ ဝါ ပဗ္ဘာရဿ အပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေ ကုဋ္ဋံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဝါ ကတသေနာသနံ။ ဂုဟာတိ ဘူမိဒရိ ဝါ ယတ္ထ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒီပံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဗ္ဗတဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါတိ ဝုတ္တံ။
တံ အာဝသထဘူတံ ပတိဿယသေနာသနံ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန, ဝိဟာရဋ္ဌာနဋ္ဌေန စ ဝိဟာရသေနာသနံ နာမ။ မသာရကာဒိစတုဗ္ဗိဓော မဉ္စော။ တထာ ပီဌံ။ ဥဏ္ဏဘိသိအာဒိပဉ္စဝိဓာ ဘိသိ။ သီသပ္ပမာဏံ ဗိမ္ဗောဟနံ။ ဝိတ္ထာရတော ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလတာ, ဒီဃတော မဉ္စဝိတ္ထာရပ္ပမာဏတာ စေတ္ထ သီသပ္ပမာဏံ။ မသာရကာဒီနိ မဉ္စပီဌဘာဝတော, ဘိသိဥပဓာနဉ္စ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓတော မဉ္စပီဌသေနာသနံ။ မဉ္စပီဌဘူတဉှိ သေနာသနံ, မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓဉ္စ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသေန ဝါ ‘‘မဉ္စပီဌသေနာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ဧဝမေဝ ဝဒတိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘မဉ္စပီဌသေနာသနန္တိ မဉ္စပီဌဉ္စေဝ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓသေနာသနဉ္စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) ဝုတ္တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၁။) [သျ]စိမိလိကာ နာမ သုဓာပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ ဝဏ္ဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ပဋခဏ္ဍာဒီဟိ သိဗ္ဗေတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍော နာမ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိတရစ္ဆစမ္မာဒီသုပိ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ အဋ္ဌကထာသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၈၂) ဟိ သေနာသနပရိဘောဂေ ပဋိက္ခိတ္တစမ္မံ န ဒိဿတိ။ တိဏသန္ထာရောတိ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏာနံ သန္ထာရော။ ဧသေဝ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေပိ။ စိမိလိကာဒိ ဘူမိယံ သန္ထရိတဗ္ဗတာယ သန္ထတသေနာသနံ။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဘိက္ခူ ပဋိက္ကမန္တီတိ ဌပေတွာ ဝါ ဧတာနိ မဉ္စာဒီနိ ယတ္ထ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ, သဗ္ဗမေတံ သေနာသနံ နာမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဝသေသံ ရုက္ခမူလာဒိပဋိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ အဘိသင်္ခရဏာဘာဝတော ကေဝလံ သယနဿ, နိဿဇ္ဇာယ စ ဩကာသဘူတတ္တာ ဩကာသသေနာသနံ။ သေနာသနဂ္ဂဟဏေနာတိ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသန’’န္တိ ဣမိနာ သေနာသနသဒ္ဒေန ဝိဝိတ္တသေနာသနဿ ဝါ အာဒါနေန, ဝစနေန ဝါ ဂဟိတမေဝ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော, ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတော။
ယဒေဝံ ကသ္မာ ‘‘အရည’’န္တိအာဒိ ပုန ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂေန ‘‘ဣဓ ပနဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဂဟိတေသုပိ သေနာသနေသု ယထာဝုတ္တဿ ဘိက္ခုနော အနုစ္ဆဝိကမေဝ သေနာသနံ ဒဿေတုကာမတ္တာ ပုန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန အာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ဝိနယေ အာဂတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န အဘိဓမ္မေ။ ဝိနယေ ဟိ ဂဏမှာဩဟီယနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၆၉၁) ဘိက္ခုနီနံ အာရညကဓုတင်္ဂဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဣဒမ္ပိ စ တာသံ အရညံ နာမ, န ပန ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမံ အရညမေဝ သေနာသနံ, ဣဒမ္ပိ စ တာသံ ဂဏမှာဩဟီယနာပတ္တိကရံ, န တု ပဉ္စဓနုသတိကာဒိမေဝ အရညံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘ဧကာ ဝါ ဂဏမှာ ဩဟီယေယျာတိ အဂါမကေ အရညေ ဒုတိယိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဒဿနူပစာရံ ဝါ သဝနူပစာရံ ဝါ ဝိဇဟန္တိယာ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ, ဝိဇဟိတေ အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿာ’’တိ။
ဝိနယဋ္ဌကထာသုပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဟိ တထာဝ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ။ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘အရညန္တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) အာဂတံ။ ဝိနယသုတ္တန္တာ ဟိ ဥဘောပိ ပရိယာယဒေသနာ နာမ, အဘိဓမ္မော ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ, တသ္မာ ယံ န ဂါမပဒေသန္တောဂဓံ, တံ အရညန္တိ နိပ္ပရိယာယေန ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒခီလာ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ယံ ဌာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၂။) [သျ]ပဝတ္တံ, သဗ္ဗမေတံ အရညံ နာမာတိ စေတ္ထ အတ္ထော။ အာရညကံ နာမ…ပေ… ပစ္ဆိမန္တိ ဣဒံ ပန သုတ္တန္တနယေန အာရညကသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၅၂) အာရညိကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အနုရူပံ, တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ယံ တဿ လက္ခဏံ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တမေဝ, အတော တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
သန္ဒစ္ဆာယန္တိ သီတစ္ဆာယံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ ရုက္ခမူလန္တိ ရုက္ခသမီပံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ, နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ နိပတန္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိ။ ပဗ္ဗတန္တိ သုဒ္ဓပါသာဏသုဒ္ဓပံသုဥဘယမိဿကဝသေန တိဝိဓောပိ ပဗ္ဗတော အဓိပ္ပေတော, န သိလာမယော ဧဝ။ သေလ-သဒ္ဒေါ ပန အဝိသေသတော ပဗ္ဗတပရိယာယောတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာ တဒုဘယဿ အနုရူပတံ ဒဿေတိ။ ဒိသာသု ခါယမာနာသူတိ ဒသသု ဒိသာသု အဘိမုခီဘာဝေန ဒိဿမာနာသု။ တထာရူပေနပိ ကာရဏေန သိယာ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာတိ ဧတံ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗဒိသာဟိ အာဂတေန ဝါတေန ဗီဇိယမာနဘာဝဟေတုဒဿနတ္ထန္တိ ကေစိ။ ကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ ပိပါသဝိနောဒနဿ ကာရကတ္တာ။ ‘‘ယံ နဒီတုမ္ဗန္တိပိ နဒီကုဉ္ဇန္တိပိ ဝဒန္တိ, တံ ကန္ဒရန္တိ အပဗ္ဗတပဒေသေပိ ဝိဒုဂ္ဂနဒီနိဝတ္တနပဒေသံ ကန္ဒရန္တိ ဒဿေတီ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၃၀) အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရော, တေနေဝ ဝိညာယတိ ‘‘နဒီတုမ္ဗနဒီကုဉ္ဇသဒ္ဒါ နဒီနိဝတ္တနပဒေသဝါစကာ’’တိ။ နဒီနိဝတ္တနပဒေသော စ နာမ နဒိယာ နိက္ခမနဥဒကေန ပုန နိဝတ္တိတွာ ဂတော ဝိဒုဂ္ဂပဒေသော။ ‘‘အပဗ္ဗတပဒေသေပီ’’တိ ဝဒန္တော ပန အဋ္ဌကထာယံ နိဒဿနမတ္တေန ပဌမံ ပဗ္ဗတပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ, ယထာဝုတ္တော ပန နဒီပဒေသောပိ ကန္ဒရော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။
‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာပိ နိဒဿနမတ္တေနေဝ တဿာနုရူပဘာဝမာဟ။ ဥဿာပေတွာတိ ပုဉ္ဇံ ကတွာ။ ‘‘ဒွိန္နံ ပဗ္ဗတာနမ္ပိ အာသန္နတရေ ဌိတာနံ ဩဝရကာဒိသဒိသံ ဝိဝရံ ဟောတိ, ဧကသ္မိံယေဝ ပန ပဗ္ဗတေ ဥမင်္ဂသဒိသ’’န္တိ ဝဒန္တိ အာစရိယာ။ ဧကသ္မိံယေဝ ဟိ ဥမင်္ဂသဒိသံ အန္တောလေဏံ ဟောတိ ဥပရိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ, န ဒွီသု တထာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ဥမင်္ဂသဒိသ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဧကသ္မိံ ယေဝါ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ‘‘မဟာဝိဝရ’’န္တိ ဣဒံ ပန ဥဘယေဟိပိ။ ဥမင်္ဂသဒိသန္တိ စ ‘‘သုဒုင်္ဂါသဒိသ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ သုဒုင်္ဂါတိ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၃။) [သျ]ဘူမိဃရဿေတံ အဓိဝစနံ, ‘‘တံ ဂဟေတွာ သုဒုင်္ဂါယ ရဝန္တံ ယက္ခိနီ ခိပီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနန္တိ ပကတိသဉ္စာရဝသေန မနုဿေဟိ န သဉ္စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ကဿနဝပ္ပနာဒိဝသေန ဟိ ပကတိသဉ္စာရပဋိက္ခေပေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ န ကသန္တိ န ဝပန္တီ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဝနသဏ္ဌာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစနံ, ဝနပတ္ထန္တိ ဘီသနကာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ သလောမဟံသာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ ပရိယန္တာနမေတံ, ဝနပတ္ထန္တိ န မနုဿူပစာရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၁) ဣမံ ဝိဘင်္ဂပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပတ္ထောတိ ဟိ ပဗ္ဗတဿ သမာနဘူမိ, ယော ‘‘သာနူ’’တိပိ ဝုစ္စတိ, တဿဒိသတ္တာ ပန မနုဿာနမသဉ္စရဏဘူတံ ဝနံ, တသ္မာ ပတ္ထသဒိသံ ဝနံ ဝနပတ္ထောတိ ဝိသေသနပရနိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗာသု ဒိသာသု အဘိမုခေါ ဩကာသော အဗ္ဘောကာသောတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆန္န’’န္တိ, ကေနစိ ဆဒနေန အန္တမသော ရုက္ခသာခါယပိ န ဆာဒိတန္တိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍကာနံ ဥပရိ စီဝရံ ဆာဒေတွာ ကတာ စီဝရကုဋိ။ နိက္ကဍ္ဎိတွာတိ နီဟရိတွာ။ အန္တောပဗ္ဘာရလေဏသဒိသော ပလာလရာသိယေဝ အဓိပ္ပေတော, ဣတရထာ တိဏပဏ္ဏသန္ထာရသင်္ဂေါပိ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဗ္ဘာရလေဏသဒိသေ အာလယေ’’တိ, ပဗ္ဘာရသဒိသေ, လေဏသဒိသေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆဂုမ္ဗာဒီနမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပုရိမနယံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။
ပိဏ္ဍပါတဿ ပရိယေသနံ ပိဏ္ဍပါတော ဥတ္တရပဒလောပေန, တတော ပဋိက္ကန္တော ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တောတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနတော ပဋိက္ကန္တော’’တိ။ ပလ္လင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ ‘‘သမန္တတော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ, တသ္မာ ပရိသမန္တတော အင်္ကနံ အာသနံ ပလ္လင်္ကော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ, ဒွိဘာဝဉ္စ ကတွာ ယထာ ‘‘ပလိဗုဒ္ဓေါ’’တိ, (မိ။ ပ။ ၆။၃။၆) သမန္တဘာဝေါ စ ဝါမောရုံ, ဒက္ခိဏောရုဉ္စ သမံ ဌပေတွာ ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ အညမညသမ္ဗန္ဓနကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသန’’န္တိ။ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာဝ ဣဓ ပလ္လင်္ကော, န အာဟရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဘုဇိတွာတိ စ ယထာ ပလ္လင်္ကဝသေန နိသဇ္ဇာ ဟောတိ, တထာ ဥဘော ပါဒေ အာဘုဂ္ဂေ သမိဉ္ဇိတေ ကတွာ, တံ ပန ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ တထာဗန္ဓတာကရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယော ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကံ ဌပနဿ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဝိညာပိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၄။) [သျ]ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကံ ဌပနံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိနာ, အဋ္ဌာရသန္နံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကဋ္ဌိကာနံ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒနမေဝ တထာ ဌပနန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဣဒါနိ တထာ ဌပနဿ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ တထာ ဌပနေ သတိ, ဣမိနာ ဝါ တထာဌပနဟေတုနာ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩနမန္တိ။ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ပန ပရမ္ပရပယောဇနဒဿနံ။ အထာတိ ဧဝံ အနောနမနေ။ ဝေဒနာတိ ပိဋ္ဌိဂိလာနာဒိဝေဒနာ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃေတိ။ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဝေပုလ္လံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ပရိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဘိသဒ္ဒပရိယာယော အဘိမုခတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ပရိသဒ္ဒဿ သမီပတ္ထတံ ဒဿေတိ ‘‘မုခသမီပေ ဝါ ကတွာ’’တိ ဣမိနာ, မုခဿ သမီပေ ဝိယ စိတ္တေ နိဗဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာပနဝသေန ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိသဒ္ဒဿ သမီပတ္ထတံ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ (ဝိဘ။ ၅၃၇) သာဓေတုံ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာသိကဂ္ဂေတိ နာသပုဋဂ္ဂေ။ မုခနိမိတ္တံ နာမ ဥတ္တရောဋ္ဌဿ ဝေမဇ္ဈပ္ပဒေသော, ယတ္ထ နာသိကဝါတော ပဋိဟညတိ။
ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဒဿိတံ, ဧဝံ ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကော သန္တော ဣရိယာပထော ဒဿိတော, ‘‘ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝေါ, ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟဏူပါယောတိ။ ပရိ-သဒ္ဒေါ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ မုခ-သဒ္ဒေါ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိက္ခမနမေဝ ဟိ နိယျာနံ။ အသမ္မောသနဘာဝေါ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ တတြာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေ။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ, ပရိစ္စတ္တသမ္မောသပဋိပက္ခတာယ စ နိယျာနံ သတိံ ကတွာ, ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ, အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ စ မတိ။ အထ ဝါ ‘‘ကာယာဒီသု သုဋ္ဌုပဝတ္တိယာ ပရိဂ္ဂဟိတံ, တတော ဧဝ စ နိယျာနဘာဝယုတ္တံ, ကာယာဒိပရိဂ္ဂဟဏဉာဏသမ္ပယုတ္တတာယ ဝါ ပရိဂ္ဂဟိတံ, တတောယေဝ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၅။) [သျ]နိယျာနဘူတံ ဥပဋ္ဌာနံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ အယံ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရဿ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၃၇) မတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၇။ အဘိဇ္ဈာယတိ ဂိဇ္ဈတိ အဘိကင်္ခတိ ဧတာယာတိ အဘိဇ္ဈာ, ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ။ လုစ္စနဋ္ဌေနာတိ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန, ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထောတိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန, (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၇) အင်္ဂုတ္တရဋီကာကာရေန စ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုတ္တေသု စ ဒိဿတိ ‘‘လုစ္စတီတိ ခေါ ဘိက္ခု လောကောတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ လုစ္စတိ? စက္ခု ခေါ ဘိက္ခု လုစ္စတိ, ရူပါ လုစ္စန္တိ, စက္ခုဝိညာဏံ လုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၈၂) အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ, (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၇-၁၃) ပန ဣဓ စ အဓုနာ ပေါတ္ထကေ ‘‘လုစ္စနပလုစ္စနဋ္ဌေနာ’’တိ လိခိတံ။ တတ္ထ လုစ္စနမေဝ ပလုစ္စနပရိယာယေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ လုစသဒ္ဒေါ ဟိ အပေက္ခနာဒိအတ္ထောပိ ဘဝတိ ‘‘ဩလောကေတီ’’တိအာဒီသု, ဘိဇ္ဇနပဘိဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝံသတ္ထပကာသိနိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ခဏဘင်္ဂဝသေန လုစ္စနသဘာဝတော, စုတိဘင်္ဂဝသေန စ ပလုစ္စနသဘာဝတော လောကော နာမာ’’တိ (ဝံသတ္ထပကာသိနိယံ နာမ မဟာဝံသဋီကာယံ ပဌမပရိစ္ဆေဒေ ပဉ္စမဂါထာ ဝဏ္ဏနာယံ) ကေစိ ပန ‘‘ဘိဇ္ဇနဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေနာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အာဟစ္စဘာသိတဝစနတ္ထေန ဝိရုဇ္ဈနတော, လုစသဒ္ဒဿ စ အနုပ္ပါဒဝါစကတ္တာ အယုတ္တမေဝေတံ။ အပိစ အာစရိယေဟိပိ ‘‘လုစ္စနပလုစ္စနဋ္ဌေနာ’’တိ ပါဌမေဝ ဥလ္လိင်္ဂေတွာ တထာ အတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ, ပစ္ဆာ ပန ပရမ္ပရာဘတဝသေန ပမာဒလေခတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ န ဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န လုစ္စတိ န ပလုစ္စတီတိ ယော ဂဟိတောပိ တထာ န ဟောတိ, သွေဝ လောကော, အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝါ လုစ္စတိ ဘိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီတိ ဂဟေတဗ္ဗောဝ လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ, ဒုက္ခသစ္စံ ဝါ လောကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကော’’တိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝစနတောပိ ယထာဝုတ္တော ကေသဉ္စိ အတ္ထော န ယုတ္တောတိ။
တသ္မာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာနမေဝ လောကဘာဝတော။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေနေဝ အနုပ္ပါဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ, န ပန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေန ပဋိပက္ခာနံ သုဋ္ဌုပဟီနံ။ ‘‘ပဟီနတ္တာ’’တိ ဟိ တထာပဟီနသဒိသတံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဈာနဿ အနဓိဂတတ္တာ။ ဧဝံ ပန ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ တထာ ပဟာနတောယေဝေတံ စိတ္တံ ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ နာမ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၆။) [သျ]န တု စက္ခုဝိညာဏမိဝ သဘာဝတော အဘိဇ္ဈာဝိရဟိတတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ, တံ စိတ္တံ ဝါ။ အဓုနာ မုဉ္စနဿ, အနာဂတေ စ ပုန အနာဒါနဿ ကရဏံ ပရိသောဓနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ စ ဣမဿ စိတ္တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ပရိသောဓိတတ္တာ ဝိဂတာဘိဇ္ဈတာ, ဧဝံ အဗျာပန္နတာ, ဝိဂတထိနမိဒ္ဓတာ, အနုဒ္ဓတတာ, နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ နိဒဿေန္တော ‘‘ဗျာပါဒပဒေါသံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။ ပူတိကုမ္မာသာဒယောတိ အာဘိဒေါသိကယဝကုမ္မာသာဒယော။ ပုရိမပကတိန္တိ ပရိသုဒ္ဓပဏ္ဍရသဘာဝံ, ဣမိနာ ဝိကာရမာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝိကာရာပတ္တိယာတိ ပုရိမပကတိဝိဇဟနသင်္ခါတေန ဝိကာရမာပဇ္ဇနေန။ ‘‘ဥဘယ’’န္တိအာဒိနာ တုလျတ္ထသမာသဘာဝမာဟ။ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ အကလ္လတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂၊ ဝိဘ။ ၅၄၆) ထိနဿ, ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာယဿ အကလ္လတာ’’တိအာဒိနာ စ မိဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ထိနံ စိတ္တဂေလညံ, မိဒ္ဓံ စေတသိကဂေလည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဟိ ထိနမိဒ္ဓဿ အညမညံ အဝိပ္ပယောဂေ စိတ္တကာယလဟုတာဒီနံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ ယထာက္ကမံ တံတံဝိသေသဿ ယာ တေသံ အကလ္လတာဒီနံ ဝိသေသပစ္စယတာ, အယမေတေသံ သဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌာလောကော နာမ ပဿိတော ရတ္တိံ စန္ဒာလောကဒီပါလောကဥက္ကာလောကာဒိ, ဒိဝါ စ သူရိယာလောကာဒိ။ ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ တဿ သဉ္ဇာနနသမတ္ထာ သညာ အာလောကသညာ, တဿာ စ ဝိဂတနီဝရဏာယ ပရိသုဒ္ဓါယ အတ္ထိတာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ အတိသယတ္ထဝိသိဋ္ဌဿ ဟိ အတ္ထိအတ္ထဿ အဝဗောဓကော အယမီကာရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ရတ္တိမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ, ဝိဂတထိနမိဒ္ဓဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ စေတံ ဝုတ္တံ။ သုတ္တေသု ပါကဋောဝါယမတ္ထော။
သရတီတိ သတော, သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနောတိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘သတိယာ စ ဉာဏေန စ သမန္နာဂတော’’တိ ဣမိနာ။ သန္တေသုပိ အညေသု ဝီရိယသမာဓိအာဒီသု ကသ္မာ ဣဒမေဝ ဥဘယံ ဝုတ္တံ, ဝိဂတာဘိဇ္ဈာဒီသု ဝါ ဣဒံ ဥဘယံ အဝတွာ ကသ္မာ ဣဓေဝ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂမပနေတုံ ‘‘ဣဒံ ဥဘယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌသတိသမ္ပဇညသင်္ခါတံ ဣဒံ ဥဘယန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမိတွာ ဌိတောတိ တ-သဒ္ဒဿ အတီတတ္ထတံ အာဟ, ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ပဇဟနမေဝ စ အတိက္ကမနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၇။) [သျ]‘‘ကထံ ဣဒံ ကထံ ဣဒ’’န္တိ ပဝတ္တတီတိ ကထံကထာ, ဝိစိကိစ္ဆာ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီ, န ကထံကထီ အကထံကထီ, နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆောတိ ဝစနတ္ထော, အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ဣဒံ ကထံ ဣဒ’န္တိ ဧဝံ နပ္ပဝတ္တတီတိ အကထံကထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဣဒံ ‘‘အကထံကထီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဝိစိကိစ္ဆတိ, န ကင်္ခတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒိဘေဒတောတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပစ္စယပဟာနပဟာယကာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ ပဘေဒတော ဝတ္တဗ္ဗာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၈။ ဝဍ္ဎိယာ ဂဟိတံ ဓနံ ဣဏံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဍ္ဎိယာ ဓနံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ဝိဂတော အန္တော ဗျန္တော, သော ယဿာတိ ဗျန္တီ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဂတန္တ’’န္တိ, ဝိရဟိတဒါတဗ္ဗဣဏပရိယန္တံ ကရေယျာတိ စေတဿ အတ္ထော။ တေသန္တိ ဝဍ္ဎိယာ ဂဟိတာနံ ဣဏဓနာနံ။ ပရိယန္တော နာမ တဒုတ္တရိ ဒါတဗ္ဗဣဏသေသော။ နတ္ထိ ဣဏမဿာတိ အဏဏော။ တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ။ တမေဝ နိဒါနံ အာဏဏျနိဒါနံ, အာဏဏျဟေတု အာဏဏျကာရဏာတိ အတ္ထော။ အာဏဏျမေဝ ဟိ နိဒါနံ ကာရဏမဿာတိ ဝါ အာဏဏျနိဒါနံ, ‘‘ပါမောဇ္ဇံ သောမနဿ’’န္တိ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဣဏပလိဗောဓတော မုတ္တောမှီ’’တိ ဗလဝပါမောဇ္ဇံ လဘတိ။ ‘‘ဇီဝိကာနိမိတ္တမ္ပိ မေ အဝသိဋ္ဌံ အတ္ထီ’’တိ သောမနဿံ အဓိဂစ္ဆတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၉။ ဝိသဘာဂဝေဒနာ နာမ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သာ ဟိ ကုသလဝိပါကသန္တာနဿ ဝိရောဓိဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဝိသဘာဂါ, တဿာ ဥပ္ပတ္တိယာ ကရဏဘူတာယ။ ကကစေနေဝါတိ ကကစေန ဣဝ။ စတုဣရိယာပထန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဣရိယာပထံ။ ဗျာဓိတော ဟိ ယထာ ဌာနဂမနေသု အသမတ္ထော, ဧဝံ နိသဇ္ဇာဒီသုပိ။ အာဗာဓေတီတိ ပီဠေတိ။ ဝါတာဒီနံ ဝိကာရဘူတာ ဝိသမာဝတ္ထာယေဝ ‘‘အာဗာဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတော’’တိ, အာဗာဓသမုဋ္ဌာနေန ဒုက္ခဝေဒနာသင်္ခါတေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတော ဒုက္ခသမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ပန အာဗာဓဘာဝေန အာဒိမှိ ဗာဓတီတိ အာဗာဓောတိ ကတွာ အာဗာဓသင်္ခါတေန မူလဗျာဓိနာ အာဗာဓိကော, အပရာပရံ သဉ္ဇာတဒုက္ခသင်္ခါတေန အနုဗန္ဓဗျာဓိနာ ဒုက္ခိတောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန ဝုတ္တဿ ဒုက္ခိတပဒဿ အာဗာဓိကပဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗတာ ပါကဋာ ဟောတီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၈။) [သျ]အယမေတ္ထ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၉) ဝုတ္တနယော။ အဓိကံ မတ္တံ ပမာဏံ အဓိမတ္တံ, ဗာဠှံ, အဓိမတ္တံ ဂိလာနော ဓာတုသင်္ခယေန ပရိက္ခီဏသရီရောတိ အဓိမတ္တဂိလာနော။ အဓိမတ္တဗျာဓိပရေတတာယာတိ အဓိမတ္တဗျာဓိပီဠိတတာယ။ န ရုစ္စေယျာတိ န ရုစ္စေထ, ကမ္မတ္ထပဒဉ္စေတံ ‘‘ဘတ္တဉ္စဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အဿာ’’တိ ကတ္တုဒဿနတော။ မတ္တာသဒ္ဒေါ အနတ္ထကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗလမတ္တာတိ ဗလမေဝါ’’တိ, အပ္ပမတ္တကံ ဝါ ဗလံ ဗလမတ္တာ။ တဒုဘယန္တိ ပါမောဇ္ဇံ, သောမနဿဉ္စ။ လဘေထ ပါမောဇ္ဇံ ‘‘ရောဂတော မုတ္တောမှီ’’တိ။ အဓိဂစ္ဆေယျ သောမနဿံ ‘‘အတ္ထိ မေ ကာယဗလ’’န္တိ ပါဠိယာ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၀။ ကာကဏိကမတ္တံ နာမ ‘‘ဧကဂုဉ္ဇမတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒိယဍ္ဎဝီဟိမတ္တ’’န္တိ ဝိနယဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ အပိစ ကဏ-သဒ္ဒေါ ကုဏ္ဍကေ –
‘‘အကဏံ အထုသံ သုဒ္ဓံ, သုဂန္ဓံ တဏ္ဍုလပ္ဖလံ၊
တုဏ္ဍိကီရေ ပစိတွာန, တတော ဘုဉ္ဇန္တိ ဘောဇန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၁) အာဒီသု ဝိယ၊
‘‘ကဏော တု ကုဏ္ဍကော ဘဝေ’’တိ (အဘိဓာနေ ဘကဏ္ဍေ စတုဗ္ဗဏ္ဏဝဂ္ဂေ ၄၅၄ ဂါထာ) ဟိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပကော ပန ကဏော ကာကဏောတိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ကာလဝဏ’’န္တိ, တသ္မာ ကာကဏောဝ ပမာဏမဿာတိ ကာကဏိကံ, ကာကဏိကမေဝ ကာကဏိကမတ္တံ, ခုဒ္ဒကကုဏ္ဍကပ္ပမာဏမေဝါတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ရာဇဒါယော နာမ ကာကဏိကမတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ, အဍ္ဎမာသဂ္ဃနိကံ မံသံ ဒေတီ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၆။ဥမင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာယ) ဝုတ္တေန ဥမင်္ဂဇာတကဝစနေန စ အဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဝယောတိ ခယော ဘင်္ဂေါ, တဿ ‘‘ဗန္ဓနာ မုတ္တောမှီ’’တိ အာဝဇ္ဇယတော တဒုဘယံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လဘေထ ပါမောဇ္ဇံ, အဓိဂစ္ဆေယျ သောမနဿ’’န္တိ။ ဝစနာဝသေသံ သန္ဓာယ ‘‘သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ စ ပဌမဒုတိယပဒေသု ဝုတ္တနယေနေဝ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ တတိယာဒီသု တီသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဧကေကော ဟိ ဥပမာပက္ခော ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တော။
֍ * ၂၂၁-၂၂၂။ အဓီနောတိ အာယတ္တော, န သေရိဘာဝယုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ရုစိယာ ကိဉ္စိ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ။ ဧဝမိတရသ္မိမ္ပိ။ ယေန ဂန္တုကာမော, တေန ကာမံ ဂမော န ဟောတီတိ သပါဌသေသယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမန္တိ စေတံ ဘာဝနပုံသကဝစနံ, ကာမေန ဝါ ဣစ္ဆာယ ဂမော ကာမံဂမော နိဂ္ဂဟီတာဂမေန။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၂၉။) [သျ]ဒါသဗျာတိ ဧတ္ထ ဗျ-သဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတံ ဒဿေတိ ‘‘ဒါသဘာဝါ’’တိ ဣမိနာ။ အပရာဓီနတာယ အတ္တနော ဘုဇော ဝိယ သကိစ္စေ ဧသိတဗ္ဗော ပေသိတဗ္ဗောတိ ဘုဇိဿော, သယံဝသီတိ နိဗ္ဗစနံ။ ‘‘ဘုဇော နာမ အတ္တနော ယထာသုခံ ဝိနိယောဂေါ, သော ဣဿော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧတ္ထာတိ ဘုဇိဿော, အဿာမိကော’’တိ မူလပဏ္ဏာသကဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘အတ္တနော သန္တကော’’တိ အာဟ, အတ္တာဝ အတ္တနော သန္တကော, န ပရဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုဒကတာယ ကံ ပါနီယံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရော, အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ စ ဒီဃပရိယာယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၃။ သေသာနီတိ ဗျာပါဒါဒီနိ။ တတြာတိ ဒဿနေ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ သဒိသတာ, ယေန ဣဏာဒီနံ ဥပမာဘာဝေါ, ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနဉ္စ ဥပမေယျဘာဝေါ ဟောတိ, သော နေသံ ဥပမောပမေယျသမ္ဗန္ဓော သဒိသတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေဟီတိ ပရေဟိ ဣဏသာမိကေဟိ။ ကိဉ္စိ ပဋိဗာဟိတုန္တိ ဖရုသဝစနာဒိကံ ကိဉ္စိပိ ပဋိသေဓေတုံ န သက္ကောတိ ဣဏံ ဒါတုမသက္ကုဏတ္တာ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တိတိက္ခာကာရဏ’’န္တိအာဒိ, ဣဏဿ တိတိက္ခာကာရဏတ္တာတိ အတ္ထော။ ယော ယမှိ ကာမစ္ဆန္ဒေန ရဇ္ဇတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ယမှိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝတ္ထုဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ကာမစ္ဆန္ဒေန ရဇ္ဇတိ။ တဏှာသဟဂတေန တံ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတီတိ တဏှာဘူတေန ကာမစ္ဆန္ဒေန တံ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘မမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ သဟဂတသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ တဗ္ဘာဝမတ္တော ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ နန္ဒီရာဂသဟဂတာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃, ၄၈၀၊ ၃။၃၇၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝိယ။ တေနာတိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝတ္ထုဘူတေန ပုဂ္ဂလေန။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တိတိက္ခာကာရဏ’’န္တိအာဒိ, ကာမစ္ဆန္ဒဿ တိတိက္ခာကာရဏတ္တာတိ အတ္ထော။ တိတိက္ခာသဒိသော စေတ္ထ ရာဂပဓာနော အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ ‘‘တိတိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တော, န တု ‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၁၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၄) ဝိယ တပဘူတော အဒေါသပဓာနော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ဃရသာမိကေဟီတိ ဃရဿ သာမိကဘူတေဟိ သဿုသသုရသာမိကေဟိ။ ဣတ္ထီနံ ကာမစ္ဆန္ဒော တိတိက္ခာကာရဏံ ဟောတိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သေသာနံ ရောဂါဒိသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပိတ္တဒေါသကောပနဝသေန ပိတ္တရောဂါတုရော။ တဿ ပိတ္တကောပနတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၀။) [သျ]သဗ္ဗမ္ပိ မဓုသက္ကရာဒိကံ အမဓုရဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တိတ္တကံ တိတ္တကန္တိ ဥဂ္ဂိရတိယေဝါ’’တိ။ တုမှေ ဥပဒ္ဒဝေထာတိ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၂၃) ဥဒ္ဓဋပါဌော, ‘‘ဥပဒ္ဒဝံ ကရောထာ’’တိ နာမဓာတုဝသေန အတ္ထော, ဣဒါနိ ပန ‘‘တုမှေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝိဗ္ဘမတီတိ ဣတော စိတော စ အာဟိဏ္ဍတိ, ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တတိ။ မဓုသက္ကရာဒီနံ ရသံ န ဝိန္ဒတိ နာနုဘဝတိ န ဇာနာတိ န လဘတိ စ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာသနရသန္တိ သာသနဿ ရသံ, သာသနမေဝ ဝါ ရသံ။
နက္ခတ္တဆဏံ နက္ခတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အဟော နစ္စံ, အဟော ဂီတ’’န္တိ။ မုတ္တောတိ ဗန္ဓနတော ပမုတ္တော။ ဓမ္မဿဝနဿာတိ သောတဗ္ဗဓမ္မဿ။
သီဃံ ပဝတ္တေတဗ္ဗကိစ္စံ အစ္စာယိကံ။ သီဃတ္ထော ဟိ အတိသဒ္ဒေါ ‘‘ပါဏာတိပါတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၉၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၈) ဝိယ။ ဝိနယေ အပကတညုနာတိ ဝိနယက္ကမေ အကုသလေန။ ပကတံ နိဋ္ဌာနံ ဝိနိစ္ဆယံ ဇာနာတီတိ ပကတညူ, န ပကတညူ တထာ။ သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ယာထာဝတော န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိဒေဝါ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပိယမံသေပီတိ သူကရမံသာဒိကေပိ။ အကပ္ပိယမံသသညာယာတိ အစ္ဆမံသာဒိသညာယ။
ဒဏ္ဍကသဒ္ဒေနာပီတိ သာခါဒဏ္ဍကသဒ္ဒေနပိ။ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတောတိ အဝသင်္ကိတော စေဝ သမန္တတော သင်္ကိတော စ, အတိဝိယ သင်္ကိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒါကာရဒဿနံ ‘‘ဂစ္ဆတိပီ’’တိအာဒိ။ သော ဟိ ထောကံ ဂစ္ဆတိပိ။ ဂစ္ဆန္တော ပန တာယ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတတာယ တတ္ထ တတ္ထ တိဋ္ဌတိပိ။ ဤဒိသေ ကန္တာရေ ဂတေ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဝတ္တတိပိ, တသ္မာ စ ဂတဋ္ဌာနတော အဂတဋ္ဌာနမေဝ ဗဟုတရံ ဟောတိ, တတော ဧဝ စ သော ကိစ္ဆေန ကသိရေန ခေမန္တဘူမိံ ပါပုဏာတိ ဝါ, န ဝါ ပါပုဏာတိ။ ကိစ္ဆေန ကသိရေနာတိ ပရိယာယဝစနံ, ကာယိကဒုက္ခေန ခေဒနံ ဝါ ကိစ္ဆံ, စေတသိကဒုက္ခေန ပီဠနံ ကသိရံ။ ခေမန္တဘူမိန္တိ ခေမဘူတံ ဘူမိံ အန္တသဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝတ္တာ, ဘယဿ ခီယနံ ဝါ ခေမော, သောဝ အန္တော ပရိစ္ဆေဒေါ ယဿာ တထာ, သာ ဧဝ ဘူမီတိ ခေမန္တဘူမိ, တံ နိဗ္ဘယပ္ပဒေသန္တိ အတ္ထော။ အဋ္ဌသု ဌာနေသူတိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဝိစိကိစ္ဆာ? သတ္ထရိ ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတိ။ ဓမ္မေ။ သံဃေ။ သိက္ခာယ။ ပုဗ္ဗန္တေ။ အပရန္တေ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၅)
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၁။) [သျ]ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု။ အဓိမုစ္စိတွာတိ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ, သဒ္ဒဟိတွာ ဝါ။ သဒ္ဓါယ ဂဏှိတုန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ‘‘ဣဒမေဝ’’န္တိ သဒ္ဒဟနဝသေန ဂဏှိတုံ, သဒ္ဒဟိတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ ဣတီတိ တသ္မာ ဝုတ္တနယေန အသက္ကုဏနတော အန္တရာယံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, နတ္ထိ နု ခေါ’’တိ အရညံ ပဝိဋ္ဌဿ အာဒိမှိ ဧဝ သပ္ပနံ သံသယော အာသပ္ပနံ။ တတော ပရံ သမန္တတော, ဥပရူပရိ ဝါ သပ္ပနံ ပရိသပ္ပနံ။ ဥဘယေနပိ တတ္ထေဝ သံသယဝသေန ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အပရိယောဂါဟန’’န္တိ, ‘‘ဧဝမိဒ’’န္တိ သမန္တတော အနောဂါဟနန္တိ အတ္ထော။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ အရညသညာယ ဥပ္ပန္နံ ဆမ္ဘိတဘာဝံ ဟဒယမံသစလနံ, ဥတြာသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပမေယျပက္ခေပိ ယထာရဟမေသမတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၄။ တတြာယံ သဒိသတာတိ ဧတ္ထ ပန အပ္ပဟီနပက္ခေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဣဏာဒိသဒိသာ, တဒဂ္ဂေန စ တေသံ ပဟာနံ အာဏဏျာဒိသဒိသတာတိ။ ဣဒံ ပန အနုတ္တာနပဒတ္ထမတ္တံ – သမိဒ္ဓတန္တိ အဍ္ဎတံ။ ပုဗ္ဗေ ပဏ္ဏမာရောပိတာယ ဝဍ္ဎိယာ သဟ ဝတ္တတီတိ သဝဍ္ဎိကံ။ ပဏ္ဏန္တိ ဣဏဒါနဂ္ဂဟဏေ သလ္လက္ခဏဝသေန လိခိတပဏ္ဏံ။ ပုန ပဏ္ဏန္တိ ဣဏယာစနဝသေန သာသနလိခိတပဏ္ဏံ။ နိလ္လေပတာယာတိ ဓနသမ္ဗန္ဓာဘာဝေန အဝိလိမ္ပနတာယ။ တထာ အလဂ္ဂတာယ။ ပရိယာယဝစနဉှေတံ ဒွယံ။ အထ ဝါ နိလ္လေပတာယာတိ ဝုတ္တနယေန အဝိလိမ္ပနဘာဝေန ဝိသေသနဘူတေန အလဂ္ဂတာယာတိ အတ္ထော။ ဆ ဓမ္မေတိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ဘာဝေတွာတိ ဗြူဟေတွာ, အတ္တနိ ဝါ ဥပ္ပါဒေတွာ။ အနုပ္ပန္နအနုပ္ပါဒနဥပ္ပန္နပ္ပဟာနာဒိဝိဘာဝနဝသေန မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ သဝိသေသံ ပါဠိယာ အာဂတတ္တာ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏယိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနေ’’တိ စ ဣမသ္မိံ ဒီဃာဂမေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂ အာဒယော) သင်္ဂီတမာဟ, န မဇ္ဈိမာဂမေ နိကာယန္တရတ္တာ။ နိကာယန္တရာဂတောပိ ဟိ အတ္ထော အာစရိယေဟိ အညတ္ထ ယေဘုယျေန ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒါဒိပ္ပဟာနဘာဂေပိ။ ပရဝတ္ထုမှီတိ အာရမ္မဏဘူတေ ပရသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ။ မမာယနာဘာဝေန နေဝ သင်္ဂေါ။ ပရိဂ္ဂဟာဘာဝေန န ဗဒ္ဓေါ။ ဒိဗ္ဗာနိပိ ရူပါနိ ပဿတော ကိလေသော န သမုဒါစရတိ, ပဂေဝ မာနုသိယာနီတိ သမ္ဘာဝနေ အပိ-သဒ္ဒေါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၂။) [သျ]အနတ္ထကရောတိ အတ္တနော, ပရဿ စ အဟိတကရော။ ဆ ဓမ္မေတိ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, မေတ္တာဘာဝနာနုယောဂေါ, ကမ္မဿကတာ, ပဋိသင်္ခါနဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ တတ္ထေဝါတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေယေဝ။ စာရိတ္တသီလမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ ‘‘အာစာရပဏ္ဏတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါရိတ္တပဏ္ဏတ္တိသိက္ခာပဒံ သင်္ဂဏှာတိ။
ပဝေသိတောတိ ပဝေသာပိတော။ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသာပိတတ္တာ အလဒ္ဓနက္ခတ္တာနုဘဝနော ပုရိသော ဟိ ‘‘နက္ခတ္တဒိဝသေ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသိတော ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တော, နက္ခတ္တဒိဝသေ ဧဝ ဝါ တဒနနုဘဝနတ္ထံ တထာ ကတော ပုရိသော ဧဝံ ဝုတ္တောတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အပရသ္မိန္တိ တတော ပစ္ဆိမေ, အညသ္မိံ ဝါ နက္ခတ္တဒိဝသေ။ ဩကာသန္တိ ကမ္မကာရဏာကာရဏံ, ကမ္မကာရဏက္ခဏံ ဝါ။ မဟာနတ္ထကရန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထဟာပနမုခေန မဟတော အနတ္ထဿ ကာရကံ။ ဆ ဓမ္မေတိ အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော, ဣရိယာပထသမ္ပရိဝတ္တနတာ, အာလောကသညာမနသိကာရော, အဗ္ဘောကာသဝါသော, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ, ဓမ္မနက္ခတ္တဿာတိ ယထာဝုတ္တသောတဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတဿ မဟဿ။ သာဓူနံ ရတိဇနနတော ဟိ ဓမ္မောပိ ဆဏသဒိသဋ္ဌေန ‘‘နက္ခတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တော။
ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေ မဟာနတ္ထကရန္တိ ပရာယတ္တတာပါဒနေန ဝုတ္တနယေန မဟတော အနတ္ထဿ ကာရကံ။ ဆ ဓမ္မေတိ ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, ဝုဍ္ဎသေဝိတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ဗလဿ, ဗလေန ဝါ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဿ ကရဏံ ဗလက္ကာရော, တေန။ နေက္ခမ္မပဋိပဒန္တိ နီဝရဏတော နိက္ခမနပဋိပဒံ ဥပစာရဘာဝနမေဝ, န ပဌမံ ဈာနံ။ အယဉှိ ဥပစာရဘာဝနာဓိကာရော။
ဗလဝါတိ ပစ္စတ္ထိကဝိဓမနသမတ္ထေန ဗလေန ဗလဝါ ဝန္တု-သဒ္ဒဿ အဘိသယတ္ထဝိသိဋ္ဌဿ အတ္ထိယတ္ထဿ ဗောဓနတော။ ဟတ္ထသာရန္တိ ဟတ္ထဂတဓနသာရံ။ သဇ္ဇာဝုဓောတိ သဇ္ဇိတဓနွာဒိအာဝုဓော, သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓောတိ အတ္ထော။ သူရဝီရသေဝကဇနဝသေန သပရိဝါရော။ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ပုရိသံ။ ဗလဝန္တတာယ, သဇ္ဇာဝုဓတာယ, သပရိဝါရတာယ စ စောရာ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပလာယေယျုံ။ အနတ္ထကာရိကာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓကရဏတော ဝုတ္တနယေန အဟိတကာရိကာ။ ဆ ဓမ္မေတိ ဗဟုဿုတတာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၃။) [သျ]ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, အဓိမောက္ခဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ယထာ ဗာဟုသစ္စာဒီနိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာယပီတိ ဣဓာပိ ဗဟုဿုတတာဒယော တယောပိ ဓမ္မာ ဂဟိတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, ပန သပ္ပါယကထာ စ ပဉ္စန္နမ္ပိ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, တသ္မာ တာသု တဿ တဿ နီဝရဏဿ အနုစ္ဆဝိကသေဝနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တိဏံ ဝိယာတိ တိဏံ ဘယဝသေန န ဂဏေတိ ဝိယ။ ဒုစ္စရိတကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာတိ ဒုစ္စရိတစရဏူပါယဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ နိတ္ထရဏဝသေန ဒုစ္စရိတသင်္ခါတံ ကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဟိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနနိမိတ္တတာမုခေန မိစ္ဆာပဋိပတ္တိမေဝ ပရိဗြူဟေတီတိ တဿာ အပ္ပဟာနံ ဒုစ္စရိတစရဏူပါယော, ပဟာနဉ္စ ဒုစ္စရိတဝိဓူနနူပါယောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၅။ ‘‘တုဋ္ဌာကာရော’’တိ ဣမိနာ ပါမောဇ္ဇံ နာမ တရုဏပီတိံ ဒဿေတိ။ သာ ဟိ တရုဏတာယ ကထဉ္စိပိ တုဋ္ဌာဝတ္ထာ တုဋ္ဌာကာရမတ္တံ။ ‘‘တုဋ္ဌဿာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပမုဒိတဿာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ, တဿတ္ထော ‘‘ဩက္ကန္တိကဘာဝပ္ပတ္တာယ ပီတိယာ ဝသေန တုဋ္ဌဿာ’’တိ ဋီကာယံ ဝုတ္တော, ဧဝံ သတိ ပါမောဇ္ဇပဒေန ဩက္ကန္တိကာ ပီတိယေဝ ဂဟိတာ သိယာ။ ‘‘သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ ဧတဿာ စတ္ထော ‘‘အတ္တနော သဝိပ္ဖါရိကတာယ, အတ္တသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပုပ္ပတ္တိယာ စ သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ ဖရဏလက္ခဏာ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ ဝုတ္တော, ဧဝဉ္စ သတိ ပီတိပဒေန ဖရဏာ ပီတိယေဝ ဂဟိတာ သိယာ, ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။ ဣဓ, ပန အညတ္ထ စ တရုဏဗလဝတာမတ္တသာမညေန ပဒဒွယဿ အတ္ထဒီပနတော ယာ ကာစိ တရုဏာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ, ဗလဝတီ ပီတိ, ပဉ္စဝိဓာယ ဝါ ပီတိယာ ယထာက္ကမံ တရုဏဗလဝတာသမ္ဘဝတော ပုရိမာ ပုရိမာ ပါမောဇ္ဇံ, ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ပီတီတိပိ ဝဒန္တိ, အယမေတ္ထ တဒနုစ္ဆဝိကော အတ္ထော။ တုဋ္ဌဿာတိ ပါမောဇ္ဇသင်္ခါတာယ တရုဏပီတိယာ ဝသေန တုဋ္ဌဿ။ တ-သဒ္ဒေါ ဟိ အတီတတ္ထော, ဣတရထာ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓာဘာဝါပတ္တိတော, ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဘာဝဿ စ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ’’တိ ဣမိနာ ပီတိ နာမ ဧတ္ထ ဗလဝပီတီတိ ဒဿေတိ။ သာ ဟိ အတ္တနော သဝိပ္ဖါရိကတာယ, အတ္တသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပုပ္ပတ္တိယာ စ သကလသရီရံ သင်္ခေါဘယမာနာ ဇာယတိ။ သကလသရီရေ ပီတိဝေဂဿ ပီတိဝိပ္ဖါရဿ ဥပ္ပါဒနဉ္စေတ္ထ သင်္ခေါဘနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၄။) [သျ]ပီတိသဟိတံ ပီတိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ကိံ ပန တံ? မနော, ပီတိ မနော ဧတဿာတိ သမာသော။ ပီတိယာ သမ္ပယုတ္တံ မနော ယဿာတိပိ ဝဋ္ဋတိ, တဿ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယောတိ ဣဓ သဗ္ဗောပိ အရူပကလာပေါ အဓိပ္ပေတော, န ပန ကာယလဟုတာဒီသု ဝိယ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယမေဝ, န စ ကာယာယတနာဒီသု ဝိယ ရူပကာယမ္ပီတိ ဒဿေတိ ‘‘နာမကာယော’’တိ ဣမိနာ။ ပဿဒ္ဓိဒွယဝသေနေဝ ဟေတ္ထ ပဿမ္ဘနမဓိပ္ပေတံ, ပဿမ္ဘနံ ပန ဝိဂတကိလေသဒရထတာတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတဒရထော ဟောတီ’’တိ, ပဟီနဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသဒရထောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောယေဝ တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋသရီရတာယ ကာယိကမ္ပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယိကမ္ပိ စေတသိကမ္ပိ သုခံ ဝေဒယတီ’’တိ။ ဣမိနာ နေက္ခမ္မသုခေနာတိ ‘‘သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန သံကိလေသနီဝရဏပက္ခတော နိက္ခန္တတ္တာ, ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကတ္တာ စ ယထာရဟံ နေက္ခမ္မသင်္ခါတေန ဥပစာရသုခေန အပ္ပနာသုခေန စ။ သမာဓာနမ္ပေတ္ထ တဒုဘယေနေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစာရဝသေနာပိ အပ္ပနာဝသေနာပီ’’တိ။
ဧတ္ထ ပနာယမဓိပ္ပါယော – ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဿဒ္ဓကာယဿ သုခပဋိသံဝေဒနာ, တာဝ ယထာ ပုဗ္ဗေ, တထာ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယေဝ ဝုတ္တာ, န အပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနေ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပါဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ, န ပဋိပက္ခာနံ သုပ္ပဟီနတာ, ပဟီနတ္တာတိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၁)။ ပဿဒ္ဓကာယဿ သုခပဋိသံဝေဒနာယ စ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောယေဝ တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋသရီရတာယ ကာယိကမ္ပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ။ အပိစ ကာ နာမ ကထာ အညေဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ အဋ္ဌကထာယမေဝ ‘‘ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝုတ္တတ္တာ။ သုခိနော စိတ္တသမာဓာနေ ပန သုခဿ ဥပစာရဘာဝနာယ ဝိယ အပ္ပနာယပိ ကာရဏတ္တာ, ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ စ ဝက္ခမာနာယ အပ္ပနာယ ဟေတုဖလဝသေန သမ္ဗဇ္ဈနတော ပုဗ္ဗဘာဂသမာဓိ, အပ္ပနာသမာဓိ စ ဝုတ္တော, ပုဗ္ဗဘာဂသုခမိဝ ဝါ အပ္ပနာသုခမ္ပိ အပ္ပနာသမာဓိဿ ကာရဏမေဝါတိ တမ္ပိ အပ္ပနာသုခံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၅။) [သျ]အပ္ပနာသမာဓိနော ကာရဏဘာဝေန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဂဟိတန္တိ ဣမမတ္ထမသလ္လက္ခေန္တာ နေက္ခမ္မပဒတ္ထံ ယထာတထံ အဂ္ဂဟေတွာ ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာယမ္ပိ သံကိဏ္ဏာကုလံ ကေစိ ကရောန္တီတိ။
ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၆။ ယဒေဝံ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဧတေနေဝ ဥပစာရဝသေနပိ အပ္ပနာဝသေနပိ စိတ္တဿ သမာဓာနံ ကထိတံ သိယာ, ဧဝံ သန္တေ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ ကိမတ္ထိယာတိ စောဒနာယ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ…ပေ… ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သမာဟိတေ’’တိ ပဒဒွယံ ‘‘ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓိတွာ သမာဟိတတ္တာ တထာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပရိဝိသေသဒဿနတ္ထန္တိ ဥပစာရသမာဓိတော, ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိတော စ ဥပရိ ပတ္တဗ္ဗဿ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ။ ဥပစာရသမာဓိသမဓိဂမေနေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝိသေသော သမဓိဂန္တုံ သက္ကာ, န ပန တေန ဝိနာ, ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမေပိ ပါမောဇ္ဇုပ္ပါဒါဒိကာရဏပရမ္ပရာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, ဒုတိယမဂ္ဂါဒိသမဓိဂမေ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပ္ပနာသမာဓိနာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအပ္ပနာသမာဓိနာ။ တဿ သမာဓိနောတိ ယော အပ္ပနာလက္ခဏော သမာဓိ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တော, တဿ သမာဓိနော။ ပဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝိဘာဂဿ စေဝ ပဌမာဘိညာဒိဝိဘာဂဿ စ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ။ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပသမုဒါယဘူတံ စာတုမဟာဘူတိကကာယံ။ သော ဟိ ဂဗ္ဘာသယေ ကရီယတီတိ ကတွာ ကရသင်္ခါတတော ပုပ္ဖသမ္ဘဝတော ဇာတတ္တာ ကရဇောတိ ဝုစ္စတိ။ ကရောတိ ဟိ မာတု သောဏိတသင်္ခါတပုပ္ဖဿ, ပိတု သုက္ကသင်္ခါတသမ္ဘဝဿ စ နာမံ, တတော ဇာတော ပန အဏ္ဍဇဇလာဗုဇဝသေန ဂဗ္ဘသေယျကကာယောဝ။ ကာမံ ဩပပါတိကာဒီနမ္ပိ ဟေတုသမ္ပန္နာနံ ယထာဝုတ္တသမာဓိသမဓိဂမော သမ္ဘဝတိ, တထာပိ ယေဘုယျတ္တာ, ပါကဋတ္တာ စ သွေဝ ကာယော ဝုတ္တောတိ။ ကရောတိ ပုတ္တေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ကရော, သုက္ကသောဏိတံ, ကရေန ဇာတော ကရဇောတိပိ ဝဒန္တိ။
နနု စ နာမကာယောပိ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန တထာ လဒ္ဓူပကာရောဝ သိယာ, အထ ကသ္မာ ယထာဝုတ္တော ရူပကာယောဝ ဣဓ ဂဟိတောတိ? သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓေန အဓိဂတတ္တာ။ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိသဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၆။) [သျ]ဟိ ရူပကာယော ဧဝ ဣဓ ဘဂဝတာ ဝုတ္တောတိ အဓိဂမီယတိ တဿေဝ အဘိသန္ဒနာဒိကိရိယာယောဂျတ္တာတိ။ အဘိသန္ဒေတီတိ အဘိသန္ဒနံ ကရောတိ, သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေနာတိ ဟိ ဘေဒဝသေန, သမုဒါယာဝယဝဝသေန စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ ဟေတုကိရိယာ ဧတ္ထ လဗ္ဘတိ, အဘိသန္ဒနံ ပနေတံ ဈာနမယေန ပီတိသုခေန ကရဇကာယဿ တိန္တဘာဝါပါဒနံ, သဗ္ဗတ္ထကမေဝ စ လူခဘာဝဿာပနယနန္တိ အာဟ ‘‘တေမေတိ သ္နေဟေတီ’’တိ, အဝဿုတဘာဝံ, အလ္လဘာဝဉ္စ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပန အဘိသန္ဒနံ နာမ ယထာဝုတ္တပီတိသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ပရိပ္ဖရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိ သုခံ ကရောတီ’’တိ။ တံသမုဋ္ဌာနရူပဖရဏဝသေနေဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခတာ။ ပရိသန္ဒေတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘသ္တံ နာမ စမ္မပသိဗ္ဗကံ။ ပရိပ္ဖရတီတိ သုဒ္ဓကိရိယာပဒံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တတော ဖုသတီ’’တိ, သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန သမန္တတော ဖုဋ္ဌော ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ဖုသနကိရိယာယေဝေတ္ထ ဥပပန္နာ, န ဗျာပနကိရိယာ ဘိက္ခုဿေဝ သုဒ္ဓကတ္တုဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗဝါ ယထာ ‘‘ဂုဏဝါ’’တိ, တဿ သဗ္ဗဝတော, ‘‘အဝယဝါဝယဝီသမ္ဗန္ဓေ အဝယဝိနိ သာမိဝစန’’န္တိ သဒ္ဒလက္ခဏေန ပနေတဿ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ အဝယဝေန သမ္ဗဇ္ဈနတော အဝယဝီဝိသယောယေဝေသ သဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ မန္တွာ ဆဝိမံသာဒိကောဋ္ဌာသသင်္ခါတေန အဝယဝေန အဝယဝီဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗကောဋ္ဌာသဝတော ကာယဿာ’’တိ။ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဥပါ…ပေ… ဌာန’’န္တိ အတ္ထဝစနံ။ ဥပါဒိန္နကသန္တတိပဝတ္တိဋ္ဌာနေတိ ကမ္မဇရူပသန္တတိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေ အဖုဋံ နာမ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆဝိမံသလောဟိတာနုဂတန္တိ ဆဝိမံသလောဟိတာဒိကမ္မဇရူပမနုဂတံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ကမ္မဇရူပံ, တတ္ထ တတ္ထ စိတ္တဇရူပဿာပိ ဗျာပနတော တေန တဿ ကာယဿ ဖုဋဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အဖုဋံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၇။ ဆေကောတိ ကုသလော, တံ ပန ကောသလ္လံ ‘‘ကံသထာလေ နှာနိယစုဏ္ဏာနိ အာကိရိတွာ’’တိအာဒိသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော, ပကရဏတော စ နှာနိယစုဏ္ဏာနံ ကရဏေ, ပယောဇနေ, ပိဏ္ဍနေ စ သမတ္ထတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပဋိဗလော’’တိအာဒိနာ။ ကံသသဒ္ဒေါ ပန ‘‘မဟတိယာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၇။) [သျ]ကံသပါတိယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၁) သုဝဏ္ဏေ အာဂတော, ‘‘ကံသော ဥပဟတော ယထာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၃၄) ကိတ္တိမလောဟေ, ‘‘ဥပကံသော နာမ ရာဇာ မဟာကံသဿ အတြဇော’’တိအာဒီသု [ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၀။၁၆၄ (အတ္ထတော သမာနံ)] ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ။ ဣဓ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ လောဟေတိ အာဟ ‘‘ယေန ကေနစိ လောဟေန ကတဘာဇနေ’’တိ။ နနု ဥပမာကရဏမတ္တမေဝိဒံ, အထ ကသ္မာ ကံသထာလကဿ သဝိသေသဿ ဂဟဏံ ကတန္တိ အနုယောဂံ ပရိဟရတိ ‘‘မတ္တိကာဘာဇန’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘သန္ဒေန္တဿာ’’တိ ပရိမဒ္ဒေတွာ ပိဏ္ဍံ ကရောန္တဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ, န ပန သန္ဒနက္ခမံ ဟောတိ, အနာဒရလက္ခဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ကိရိယန္တရဿ ပဝတ္တနက္ခဏေယေဝ ကိရိယန္တရဿ ပဝတ္တနဉှိ အနာဒရလက္ခဏံ။ ‘‘ပရိပ္ဖေါသကံ ပရိပ္ဖေါသက’’န္တိ ဣဒံ ဘာဝနပုံသကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘သိဉ္စိတွာ သိဉ္စိတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ဖုသသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပရိသိဉ္စနေ ယထာ တံ ဝါတဝုဋ္ဌိသမယေ ‘‘ဒေဝေါ စ ထောကံ ထောကံ ဖုသာယတီ’’တိ, (ပါစိ။ ၃၆၂) တသ္မာ တတော တတော နှာနိယစုဏ္ဏတော ဥပရိ ဥဒကေန ဗျာပနကရဏဝသေန ပရိသိဉ္စိတွာ ပရိသိဉ္စိတွာတိ အတ္ထော။ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ ပကရဏာဓိဂတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော, ‘‘သိဉ္စိတွာ သိဉ္စိတွာ’’တိ ပန ဝစနံ ‘‘ပရိပ္ဖေါသကံ ပရိပ္ဖေါသက’’န္တိ ဧတဿ ‘‘သန္ဒေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနဘာဝဝိညာပနတ္ထံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ‘‘သန္ဒေယျာ’’တိ ဧတ္ထ သန္ဒ-သဒ္ဒေါ ပိဏ္ဍကရဏေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပိဏ္ဍံ ကရေယျာ’’တိ။ အနုဂတာတိ အနုပဝိသနဝသေန ဂတာ ဥပဂတာ။ ပရိဂ္ဂဟိတာတိ ပရိတော ဂဟိတာ သမန္တတော ဖုဋ္ဌာ။
အန္တရော စ ဗာဟိရော စ ပဒေသော, တေဟိ သဟ ပဝတ္တတီတိ သန္တရဗာဟိရာ, နှာနိယပိဏ္ဍိ, ‘‘သမန္တရဗာဟိရာ’’တိပိ ပါဌော, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန အာဂမော။ ယထာဝုတ္တေန ပရိဂ္ဂဟိတတာကာရဏေနေဝ သန္တရဗာဟိရော နှာနိယပိဏ္ဍိ ဖုဋာ ဥဒကသ္နေဟေနာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဥဒကသိနေဟေန ဖုဋာ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တနံ သဗ္ဗတ္ထကံ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ, သဗ္ဗပဒေသေ ဟုတွာ ဧဝ ဖုဋာတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္တရဗာဟိရာ ဖုဋာ’’တိ စ ဣမိနာ နှာနိယပိဏ္ဍိယာ သဗ္ဗသော ဥဒကေန တေမိတဘာဝမာဟ, ‘‘န စ ပဂ္ဃရဏီ’’တိ ပန ဣမိနာ တိန္တာယပိ တာယ ဃနထဒ္ဓဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘န စ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒု’’န္တိအာဒိ။ ဥဒကဿ ဖုသိတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၈။) [သျ]ဖုသိတံ, န စ ပဂ္ဃရဏီ သူဒနီတိ အတ္ထော, ‘‘ဗိန္ဒုံ ဥဒကံ’’ တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော, ဥဒကသင်္ခါတံ ဗိန္ဒုန္တိ တဿတ္ထော။ ဗိန္ဒုသဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ဗျာလမ္ဗမ္ဗုဓရဗိန္ဒူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဓာရာဝယဝေ။ ဧဝံ ပန အပဂ္ဃရဏတော ဟတ္ထေနပိ ဒွီဟိပိ တီဟိပိ အင်္ဂုလေဟိ ဂဟေတုံ, ဩဝဋ္ဋိကာယ ဝါ ကာတုံ သက္ကာ။ ယဒိ ဟိ သာ ပဂ္ဃရဏီ အဿ, ဧဝံ သတိ သ္နေဟဝိဂမနေန သုက္ခတ္တာ ထဒ္ဓါ ဟုတွာ တထာ ဂဟေတုံ, ကာတုံ ဝါ န သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဝဋ္ဋိကာယာတိ ပရိဝဋ္ဋုလဝသေန, ဂုဠိကာဝသေန သာ ပိဏ္ဍိ ကာတုံ သက္ကာတိ အတ္ထော။
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၉။ တာဟိ တာဟိ ဥဒကသိရာဟိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇတိ ဥဒ္ဓံ နိက္ခမတီတိ ဥဗ္ဘိဒံ, တာဒိသံ ဥဒကံ ယဿာတိ ဥဗ္ဘိဒေါဒကော, ဒ-ကာရဿ ပန တ-ကာရေ ကတေ ဥဗ္ဘိတောဒကော, ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဗ္ဘိန္နဥဒကော’’တိ ဝုတ္တံ, နဒီတီရေ ခတကူပကော ဝိယ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကဥဒကောတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကမ္ပိ ဥဒကံ ကတ္ထစိ ဟေဋ္ဌာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆတိ, န တံ ကောစိ အန္တောယေဝ ပတိဋ္ဌိတံ ကာတုံ သက္ကောတိ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟနတော, ဣဓ ပန ဝါလိကာတဋေ ဝိယ ဥဒကရဟဒဿ အန္တောယေဝ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌတိ, န ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆတီတိ ဝိညာယတိ အခေါဘကဿ သန္နိသိန္နဿေဝ ဥဒကဿ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ဟေဋ္ဌာ’’တိအာဒိ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဥဒကရဟဒဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာဥဒကသိရာ, လောဟိတာနုဂတာ လောဟိတသိရာ ဝိယ ဥဒကာနုဂတော ပထဝိပဒေသော ‘‘ဥဒကသိရာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဂ္ဂစ္ဆနကဥဒကောတိ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟနကဥဒကော။ အန္တောယေဝါတိ ဥဒကရဟဒဿ အန္တော သမတလပဒေသေ ဧဝ။ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကဥဒကောတိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကဥဒကော။ အာဂမနမဂ္ဂေါတိ ဗာဟိရတော ဥဒကရဟဒါဘိမုခံ အာဂမနမဂ္ဂေါ။ ကာလေန ကာလန္တိ ရုဠှီပဒံ ‘‘ဧကော ဧကာယာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၄၃, ၄၄၄, ၄၅၂) ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလေ ကာလေ’’တိ။ အနွဒ္ဓမာသန္တိ ဧတ္ထ အနုသဒ္ဒေါ ဗျာပနေ။ ဝဿာနဿ အဒ္ဓမာသံ အဒ္ဓမာသန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ အနုဒသာဟန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဝုဋ္ဌိန္တိ ဝဿနံ။ အနုပ္ပဝစ္ဆေယျာတိ န ဥပဝစ္ဆေယျ။ ဝဿသဒ္ဒတော စဿ သိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ ‘‘န ဝဿေယျာ’’တိ ဣမိနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၃၉။) [သျ]‘‘သီတာ ဝါရိဓာရာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂပဒဿ ‘‘သီတံ ဓာရ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂေန အတ္ထဝစနံ ဓာရသဒ္ဒဿ ဒွိလိင်္ဂိကဘာဝဝိညာပနတ္ထံ။ သီတန္တိ ခေါဘနာဘာဝေန သီတလံ, ပုရာဏပဏ္ဏတိဏကဋ္ဌာဒိသံကိဏ္ဏာဘာဝေန ဝါ သေတံ ပရိသုဒ္ဓံ။ သေတံ သီတန္တိ ဟိ ပရိယာယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဗ္ဘိဒေါဒကောယေဝ ရဟဒေါ ဂဟိတော, န ဣတရေတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဥဂ္ဂစ္ဆနဥဒကဉှီ’’တိအာဒိနာ။ ဥဂ္ဂန္တွာ ဥဂ္ဂန္တွာ ဘိဇ္ဇန္တန္တိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဓာရာကိရဏဝသေန ဥဗ္ဘိဇ္ဇန္တံ, ဝိနဿန္တံ ဝါ။ ခေါဘေတီတိ အာလောဠေတိ။ ဝုဋ္ဌီတိ ဝဿနံ။ ဓာရာနိပါတပုဗ္ဗုဠကေဟီတိ ဥဒကဓာရာနိပါတေဟိ စ တတောယေဝ ဥဋ္ဌိတဥဒကပုဗ္ဗုဠကသင်္ခါတေဟိ ဖေဏပဋလေဟိ စ။ ဧဝံ ယထာက္ကမံ တိဏ္ဏမ္ပိ ရဟဒါနမဂဟေတဗ္ဗတံ ဝတွာ ဥဗ္ဘိဒေါဒကဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဝဒတိ ‘‘သန္နိသိန္နမေဝါ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သန္နိသိန္နမေဝါတိ သမ္မာ, သမံ ဝါ နိသိန္နမေဝ, အပရိက္ခောဘတာယ နိစ္စလမေဝ, သုပ္ပသန္နမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒ္ဓိနိမ္မိတမိဝါတိ ဣဒ္ဓိမတာ ဣဒ္ဓိယာ တထာ နိမ္မိတံ ဣဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဥပမောပမေယျဝစနေ။ သေသန္တိ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိကံ။
တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၁။ ‘‘ဥပ္ပလိနီ’’တိအာဒိ ဂစ္ဆဿပိ ဝနဿပိ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန ‘‘ယာဝ အဂ္ဂါ, ယာဝ စ မူလာ’’တိ ဝစနယောဂေန ‘‘အပ္ပေကစ္စာနီ’’တိအာဒိနာ ဥပ္ပလဂစ္ဆာဒီနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဝနမေဝါဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပလာနီတိ ဥပ္ပလဂစ္ဆာနိ။ ဧတ္ထာတိ ဥပ္ပလဝနေ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝယဝေန ဟိ သမုဒါယဿ နိဗ္ဗစနံ ကတံ။ ဧကဉှိ ဥပ္ပလဂစ္ဆာဒိ ဥပ္ပလာဒိယေဝ, စတုပဉ္စမတ္တမ္ပိ ပန ဥပ္ပလာဒိဝနန္တိ ဝေါဟရီယတိ, သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ဇလာသယောပိ ဥပ္ပလိနိအာဒိဘာဝေန ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စာတိ ဧတသ္မိံ ပဒတ္တယေ, ဧတေသု ဝါ တီသု ဥပ္ပလပဒုမပုဏ္ဍရီကသင်္ခါတေသု အတ္ထေသု။ ‘‘သေတရတ္တနီလေသူ’’တိ ဥပ္ပလမေဝ ဝုတ္တံ, သေတုပ္ပလရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလေသူတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ ဥပ္ပလံ ဥပ္ပလမေဝ ဥပ္ပလသဒ္ဒဿ သာမညနာမဝသေန တေသု သဗ္ဗေသုပိ ပဝတ္တနတော။ သတပတ္တန္တိ ဧတ္ထ သတသဒ္ဒေါ ဗဟုပရိယာယော ‘‘သတဂ္ဃီ သတရံသိ သူရိယော’’တိအာဒီသု ဝိယ အနေကသင်္ချာဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အနေကပတ္တဿာပိ ပဒုမဘာဝေ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ပတ္တန္တိ စ ပုပ္ဖဒလမဓိပ္ပေတံ။ ဝဏ္ဏနိယမေန သေတံ ပဒုမံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၀။) [သျ]ရတ္တံ ပုဏ္ဍရီကန္တိ သာသနဝေါဟာရော, လောကေ ပန ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ, သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဏ္ဍရီကံ သိတံ ရတ္တံ, ကောကနဒံ ကောကာသကော’’တိ။ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဟိ ကောကနာမကာနံ သုနခါနံ နာဒယတော သဒ္ဒါပယတော, တေဟိ စ အသိတဗ္ဗတော ‘‘ကောကနဒံ, ကောကာသကော’’တိ စ ပဒုမံ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ပဒ္မံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓ’’န္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော ဥဒကံ ပါတိ, ဥဒကေ ဝါ ပ္လဝတီတိ ဥပ္ပလံ။ ပင်္ကေ ဒဝတိ ဂစ္ဆတိ, ပကာရေန ဝါ ဒဝတိ ဝိရုဟတီတိ ပဒုမံ။ ပဏ္ဍရံ ဝဏ္ဏမဿ, မဟန္တတာယ ဝါ မုဍိတဗ္ဗံခဏ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ပုဏ္ဍရီကံ မ-ကာရဿ ပ-ကာရာဒိဝသေန။ မုဍိသဒ္ဒဉှိ မုဍရိသဒ္ဒံ ဝါ ခဏ္ဍနတ္ထမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ, သဒ္ဒသတ္ထတော စေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ။ ယာဝ အဂ္ဂါ, ယာဝ စ မူလာ ဥဒကေန အဘိသန္ဒနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ဥဒကာနုဂ္ဂတာနီ’’တိ ဝစနံ, တသ္မာ ဥဒကတော န ဥဂ္ဂတာနိစ္စေဝ အတ္ထော, န တု ဥဒကေ အနုရူပဂတာနီတိ အာဟ ‘‘ဥဒကာ…ပေ… ဂတာနီ’’တိ။ ဣဓ ပန ဥပ္ပလာဒီနိ ဝိယ ကရဇကာယော, ဥဒကံ ဝိယ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၃။ ယသ္မာ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တမေဝ ‘‘စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ, တဉ္စ ရာဂါဒိဥပက္ကိလေသမလာပဂမတော နိရုပက္ကိလေသံ နိမ္မလံ, တသ္မာ ဥပက္ကိလေသဝိဂမနမေဝ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသဋ္ဌေန ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ယသ္မာ စ ပရိသုဒ္ဓဿေဝ ပစ္စယဝိသေသေန ပဝတ္တိဝိသေသော ပရိယောဒါတတာ သုဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏဿ နိဃံသနေန ပဘဿရတာ ဝိယ, တသ္မာ ပဘဿရတာယေဝ ပရိယောဒါတတာတိ အာဟ ‘‘ပဘဿရဋ္ဌေန ပရိယောဒါတ’’န္တိ။ ဝိဇ္ဇု ဝိယ ပဘာယ ဣတော စိတော စ နိစ္ဆရဏံ ပဘဿရံ ယထာ ‘‘အာဘဿရာ’’တိ။ ဩဒါတေန ဝတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဩဒါတေနာ’’တိ ဂုဏဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒါတေန…ပေ… ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥတုဖရဏတ္ထန္တိ ဥဏှဿ ဥတုနော ဖရဏဒဿနတ္ထံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ကိလိဋ္ဌဝတ္ထေနာ’’တိအာဒိ။ ဥတုဖရဏံ န ဟောတီတိ ဩဒါတဝတ္ထေန ဝိယ သဝိသေသံ ဥတုဖရဏံ န ဟောတိ, အပ္ပကမတ္တမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တင်္ခဏ…ပေ… ဗလဝံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘တင်္ခဏဓောတပရိသုဒ္ဓေနာ’’တိ စ ဧတေန ဩဒါတသဒ္ဒေါ ဧတ္ထ ပရိသုဒ္ဓဝစနော ဧဝ ‘‘ဂိဟီ ဩဒါတဝတ္ထဝသနော’’တိအာဒီသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၁။) [သျ]ဝိယ, န သေတဝစနော ယေန ကေနစိ တင်္ခဏဓောတပရိသုဒ္ဓေနေဝ ဥတုဖရဏသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတိ။
နနု စ ပါဠိယံ ‘‘နာဿ ကိဉ္စိ သဗ္ဗာဝတော ကာယဿ ဩဒါတေန ဝတ္ထေန အဖုဋံ အဿာ’’တိ ကာယဿ ဩဒါတဝတ္ထဖရဏံ ဝုတ္တံ, န ပန ဝတ္ထဿ ဥတုဖရဏံ, အထ ကသ္မာ ဥတုဖရဏံ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ဣမိဿာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဝတ္ထံ ဝိယ ကရဇကာယော, ဥတုဖရဏံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ, တသ္မာ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဧတေန စ ဩဒါတေန ဝတ္ထေန သဗ္ဗာဝတော ကာယဿ ဖရဏာသမ္ဘဝတော, ဥပမေယျေန စ အယုတ္တတ္တာ ကာယဂ္ဂဟဏေန တန္နိဿိတဝတ္ထံ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဝတ္ထဂ္ဂဟဏေန စ တပ္ပစ္စယံ ဥတုဖရဏန္တိ ဒဿေတိ။ နေယျတ္ထတော ဟိ အယံ ဥပမာ ဝုတ္တာ။ ဝိစိတြဒေသနာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တောတိ။ ယောဂိနော ဟိ ကရဇကာယော ဝတ္ထံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဥတုဖရဏသဒိသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခေန ဖရိတဗ္ဗတ္တာ, ဥတုဖရဏံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ ဝတ္ထဿ ဝိယ တေန ကရဇကာယဿ ဖရဏတော, ပုရိသဿ သရီရံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥတုဖရဏဋ္ဌာနိယဿ သုခဿ နိဿယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဒဉှိ ယထာဝုတ္တဝစနဿ ဂုဏဒဿနံ။ ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန စေတသာ’’တိ စေတောဂဟဏေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ ဉာပေတုံ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ, စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခေနာ’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ နာမ သာတလက္ခဏံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ, သန္တသဘာဝတ္တာ ပနေတ္ထ ဥပေက္ခာယေဝ ‘‘သုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၅)။
ဧတ္တာဝတာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမပရိဒီပနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမပရိဒီပနာ, တာဝတာ ဝစနက္ကမေန။ လဘနံ လာဘော, သော ဧတဿာတိ လာဘီ, ရူပဇ္ဈာနာနံ လာဘီ ရူပဇ္ဈာနလာဘီ ယထာ ‘‘လာဘီ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’’န္တိ, (သံ။ နိ။ ၂။၇၀၊ ဥဒါ။ ၃၈) လဘနသီလော ဝါ လာဘီ။ ကိံ လဘနသီလော? ရူပဇ္ဈာနာနီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝမိတရသ္မိမ္ပိ။ န အရူပဇ္ဈာနလာဘီတိ န ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ, အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမာပတ္တီနံ ဥပရိ အဘိညာဓိဂမေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၂။) [သျ]အဝိနာဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟီတိ ‘‘ကသိဏာနုလောမတော, ကသိဏပဋိလောမတော ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော, ဈာနာနုလောမတော, ဈာနပဋိလောမတော, ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော, ဈာနုက္ကန္တိကတော, ကသိဏုက္ကန္တိကတော, ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော, အင်္ဂသင်္ကန္တိတော, အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော, အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိတော အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော, အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ။ သတိပိ ဈာနေသု အာဝဇ္ဇနာဒိပဉ္စဝိဓဝသီဘာဝေ အယမေဝ စုဒ္ဒသဝိဓော ဝသီဘာဝေါ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တနေ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တေန ‘‘စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသီဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ စ အရူပသမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသီဘာဝံ ဝိနာ ရူပသမာပတ္တီသု ဧဝ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန သမာပတ္တိ န ဣဇ္ဈတီတိ တာသံ အဘိညာဓိဂမေ အဝိနာဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နနု ယထာပါဌမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘ပါဠိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ, သာဝသေသပါဌဘာဝတော နီဟရိတွာ ဧသ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဇ္ဇေဝံ အရူပဇ္ဈာနာနိပိ ပါဠိယံ ဂဟေတဗ္ဗာနိ, အထ ကသ္မာ တာနိ အဂ္ဂဟေတွာ သာဝသေသပါဌော ဘဂဝတာ ကတောတိ? သဗ္ဗာဘိညာနံ ဝိသေသတော ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကတ္တာ။ သတိပိ ဟိ တာသံ တထာ အဝိနာဘာဝေ ဝိသေသတော ပနေတာ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကာ, တသ္မာ တာသံ တပ္ပါဒကဘာဝဝိညာပနတ္ထံ တတ္ထေဝ ဌတွာ ဒေသနာ ကတာ, န ပန အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ ဣဓ အနနုပယောဂတော။ တေနာဟ ‘‘အရူပဇ္ဈာနာနိ အာဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗာနီ’’တိ။
ဝိပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ ‘‘ပုန စပရံ မဟာရာဇ (ပါဠိယံ နတ္ထိ) ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာပိ ကိမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိ ပဒံ ပုန ဝုတ္တန္တိ စောဒနာယာဟ ‘‘သော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ, ယထာရုတဝသေန, နေယျတ္ထဝသေန စ ဝုတ္တာသု အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသိတာဝိသိဋ္ဌံ ဘိက္ခုံ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သေသန္တိ ‘‘သော’’တိ ပဒတ္ထတော သေသံ ‘‘ဧဝံ သမာဟိတေ’’တိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ သာဓိပ္ပါယမတ္ထဇာတံ။ ဉေယျံ ဇာနာတီတိ ဉာဏံ, တဒေဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဿတီတိ ဒဿနံ, ဉာဏမေဝ ဒဿနံ န စက္ခာဒိကန္တိ ဉာဏဒဿနံ, ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဉာဏံ, တယိဒံ ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၃။) [သျ]ဉာဏဒဿနပဒံ သာသနေ ယေသု ဉာဏဝိသေသေသု နိရုဠှံ, တံ သဗ္ဗံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဉာဏဒဿနန္တိ မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓတ္ထန္တိ ဉာဏဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိပယောဇနာယ။ ဖာသုဝိဟာရောတိ အရိယဝိဟာရဘူတော သုခဝိဟာရော။ ဘဂဝတောပီတိ န ကေဝလံ ဒေဝတာရောစနမေဝ, အထ ခေါ တဒါ ဘဂဝတောပိ ဉာဏဒဿနံ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟံ ကာလင်္ကတဿ အဿာတိ သတ္တာဟကာလင်္ကတော။ ‘‘ကာလာမော’’တိ ဂေါတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ စေတောဝိမုတ္တိ [ဝိမုတ္တိ (အဋ္ဌကထာယံ)] နာမ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ ယသ္မာ ဝိပဿနာဉာဏံ ဉေယျသင်္ခါတေ တေဘူမကသင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဇာနာတိ, ဘင်္ဂါနုပဿနတော စ ပဋ္ဌာယ ပစ္စက္ခတော တေ ပဿတိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနံ နာမ ဇာတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ။
အဘိနီဟရတီတိ ဝိပဿနာဘိမုခံ စိတ္တံ တဒညကရဏီယတော နီဟရိတွာ ဟရတီတိ အယံ သဒ္ဒတော အတ္ထော, အဓိပ္ပါယတော ပန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒဘိမုခဘာဝေါယေဝ ဟိဿ တန္နိန္နတာဒိကရဏံ, တံ ပန ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေ တသ္မိံ စိတ္တေ ဝိပဿနာက္ကမေန ဇာတေ ဝိပဿနာဘိမုခံ စိတ္တပေသနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္နိန္နန္တိ တဿံ ဝိပဿနာယံ နိန္နံ။ ဣတရဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တဿံ ပေါဏံ ဝင်္ကံ ပဗ္ဘာရံ နီစန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တောယေဝ။ ဩဒနကုမ္မာသေဟိ ဥပစီယတိ ဝဍ္ဎာပီယတိ, ဥပစယတိ ဝါ ဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စုစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ‘‘အနိစ္စဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စဓမ္မောတိ ပဘင်္ဂုတာယ အဒ္ဓုဝသဘာဝေါ။ ဒုဂ္ဂန္ဓဝိဃာတတ္ထာယာတိ သရီရေ ဒုဂ္ဂန္ဓဿ ဝိဂမာယ။ ဥစ္ဆာဒနဓမ္မောတိ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗတာသဘာဝေါ, ဣမဿ ပူတိကာယဿ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝတော ဂန္ဓောဒကာဒီဟိ ဥဗ္ဗဋ္ဋနဝိလိမ္ပနဇာတိကောတိ အတ္ထော။ ဥစ္ဆာဒနေန ဟိ ပူတိကာယေ သေဒဝါတပိတ္တသေမှာဒီဟိ ဂရုဘာဝဒုဂ္ဂန္ဓာနမပဂမော ဟောတိ။ မဟာသမ္ဗာဟနံ မလ္လာဒီနံ ဗာဟုဝဍ္ဎနာဒိအတ္ထံဝ ဟောတိ, အင်္ဂပစ္စင်္ဂါဗာဓဝိနောဒနတ္ထံ ပန ခုဒ္ဒကသမ္ဗာဟနမေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကသမ္ဗာဟနေနာ’’တိ, မန္ဒသမ္ဗာဟနေနာတိ အတ္ထော။ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မောတိ ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗတာသဘာဝေါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၄။) [သျ]ဧဝံ အနိယမိတကာလဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ နိယမိတကာလဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ ‘‘ဒဟရကာလေ’’တိအာဒိနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အတ္ထဒဿနဝသေနေဝ အတ္ထန္တရဝိကပ္ပနဿ ဝိညာယမာနတ္တာ န ပယုတ္တော, လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဝါ။ ဒဟရကာလေတိ အစိရဝိဇာတကာလေ။ သယာပေတွာ အဉ္ဆနပီဠနာဒိဝသေန ပရိမဒ္ဒနဓမ္မောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မိတန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, တေန ယထာပမာဏံ, မန္ဒံ ဝါ အဉ္ဆနပီဠနာဒီနိ ဒဿေတိ။ အဉ္ဆနဉ္စေတ္ထ အာကဍ္ဎနံ။ ပီဠနံ သမ္ဗာဟနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန သမိဉ္ဇနဥဂ္ဂမနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပရိဟရိတောပီတိ ဥစ္ဆာဒနာဒိနာ သုခေဓိတောပိ။ ဘိဇ္ဇတိ စေဝါတိ အနိစ္စတာဒိဝသေန နဿတိ စ။ ဝိကိရတိ စာတိ ဧဝံ ဘိန္ဒန္တော စ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အသာဓေန္တော ဝိပ္ပကိဏ္ဏောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ နဝဟိ ပဒေဟိ ယထာရဟံ ကာယေ သမုဒယဝယဓမ္မာနုပဿိတာ ဒဿိတာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဆဟိ ပဒေဟီတိ ‘‘ရူပီ, စာတုမဟာဘူတိကော, မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ, ဩဒနကုမ္မာသူပစယော, ဥစ္ဆာဒနဓမ္မော, ပရိမဒ္ဒနဓမ္မော’’တိ ဣမေဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ။ ယုတ္တံ တာဝ ဟောတု မဇ္ဈေ တီဟိပိ ပဒေဟိ ကာယဿ သမုဒယကထနံ တေသံ တဒတ္ထဒီပနတော, ‘‘ရူပီ, ဥစ္ဆာဒနဓမ္မော, ပရိမဒ္ဒနဓမ္မော’’တိ ပန တီဟိ ပဒေဟိ ကထံ တဿ တထာကထနံ ယုတ္တံ သိယာ တေသံ တဒတ္ထဿ အဒီပနတောတိ? ယုတ္တမေဝ တေသမ္ပိ တဒတ္ထဿ ဒီပိတတ္တာ။ ‘‘ရူပီ’’တိ ဟိ ဣဒံ အတ္တနော ပစ္စယဘူတေန ဥတုအာဟာရလက္ခဏေန ရူပေန ရူပဝါတိ အတ္ထဿ ဒီပကံ။ ပစ္စယသင်္ဂမဝိသိဋ္ဌေ ဟိ တဒဿတ္ထိအတ္ထေ အယမီကာရော။ ‘‘ဥစ္ဆာဒနဓမ္မော, ပရိမဒ္ဒနဓမ္မော’’တိ စ ဣဒံ ပဒဒွယံ တထာဝိဓရူပုပ္ပါဒနေန သဏ္ဌာနသမ္ပာဒနတ္ထဿ ဒီပကန္တိ။ ဒွီဟီတိ ‘‘ဘေဒနဓမ္မော, ဝိဒ္ဓံသနဓမ္မော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ နိဿိတဉ္စ ကာယပရိယာပန္နေ ဟဒယဝတ္ထုမှိ နိဿိတတ္တာ ဝိပဿနာစိတ္တဿ။ တဒါ ပဝတ္တဉှိ ဝိပဿနာစိတ္တမေဝ ‘‘ဣဒဉ္စ မေ ဝိညာဏ’’န္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ကာယေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော, ကာယသညိတာနဉ္စ ရူပဓမ္မာနံ အာရမ္မဏကရဏတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ သုဋ္ဌု ဩဘာသတီတိ သုဘော, ပဘာသမ္ပန္နော မဏိ, တာယ ဧဝ ပဘာသမ္ပတ္တိယာ မဏိနော ဘဒြတာတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဘောတိ သုန္ဒရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိသုဒ္ဓါကရသမုဋ္ဌာနမေဝ မဏိနော သုဝိသုဒ္ဓဇာတိတာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိမာတိ ပရိသုဒ္ဓါကရသမုဋ္ဌိတော’’တိ။ သုဝိသုဒ္ဓရတနာကရတော သမုဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ အာကရပရိဝိသုဒ္ဓိမူလကော ဧဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၅။) [သျ]ဟိ မဏိနော ကုရုဝိန္ဒဇာတိအာဒိဇာတိဝိသေသောတိ။ ဣဓာဓိပ္ပေတဿ ပန ဝေဠုရိယမဏိနော ဝိဠူရ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄ အာဒယော ဝါကျက္ခန္ဓေသု ပဿိတဗ္ဗံ) ပဗ္ဗတဿ, ဝိဠူရ ဂါမဿ စ အဝိဒူရေ ပရိသုဒ္ဓါကရော။ ယေဘုယျေန ဟိ သော တတော သမုဋ္ဌိတော။ တထာ ဟေသ ဝိဠူရနာမကဿ ပဗ္ဗတဿ, ဂါမဿ စ အဝိဒူရေ သမုဋ္ဌိတတ္တာ ဝေဠုရိယောတိ ပညာယိတ္ထ, ဒေဝလောကေ ပဝတ္တဿပိ စ တံသဒိသဝဏ္ဏနိဘတာယ တဒေဝ နာမံ ဇာတံ ယထာ တံ မနုဿလောကေ လဒ္ဓနာမဝသေန ဒေဝလောကေ ဒေဝတာနံ, သော ပန မယူရဂီဝါဝဏ္ဏော ဝါ ဟောတိ ဝါယသပတ္တဝဏ္ဏော ဝါ သိနိဒ္ဓဝေဏုပတ္တဝဏ္ဏော ဝါတိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပရမတ္ထဒီပနိယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဝံသဝဏ္ဏော’’တိပိ နာမံ ဇာတံ။ ‘‘မဉ္ဇာရက္ခိမဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိ စ ဝုတ္တော, တတောယေဝ သော ဣဓ ပဒေသေ မဉ္ဇာရမဏီတိ ပါကဋော ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိပရိဘောဂါရဟပဏီတတရမဏိဘာဝတော ပန တဿေဝ ပါဠိယံ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ပုန စပရံ အာနန္ဒ ရညော မဟာသုဒဿနဿ မဏိရတနံ ပါတုရဟောသိ, သော အဟောသိ မဏိ ဝေဠုရိယော သုဘော ဇာတိမာ အဋ္ဌံသော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၈)။ ပါသာဏသက္ခရာဒိဒေါသနီဟရဏဝသေနေဝ ပရိကမ္မနိပ္ဖတ္တီတိ ဒဿေတိ ‘‘အပနီတပါသာဏသက္ခရော’’တိ ဣမိနာ။
ဆဝိယာ ဧဝ သဏှဘာဝေန အစ္ဆတာ, န သံဃာတဿာတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆောတိ တနုစ္ဆဝီ’’တိ။ တတော စေဝ ဝိသေသေန ပသန္နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သုဋ္ဌု ပသန္နော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂမဏိရတနာကာရသမ္ပတ္တိ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နတာ။ တေနာဟ ‘‘ဓောဝနဝေဓနာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ ပါသာဏာဒီသု ဓောတတာ ဓောဝနံ, ကာဠကာဒိအပဟရဏတ္ထာယ စေဝ သုတ္တေန အာဝုနတ္ထာယ စ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ ဝေဓနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန တာပသဏှကရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိန္တိ အာဝုနိတသုတ္တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဒိသ’’န္တိအာဒိ, တာဒိသဿေဝ အာဝုတဿ ပါကဋဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
မဏိ ဝိယ ကရဇကာယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတော။ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိညာဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတတ္တာ။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဝိပဿနာလာဘီ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၆။) [သျ]ဘိက္ခု သမ္မဒေဝ တဿ ဒဿနတော, တဿ ပုရိသဿ မဏိနော အာဝိဘူတကာလော ဝိယ တဿ ဘိက္ခုနော ကာယဿ အာဝိဘူတကာလော တန္နိဿယဿ ပါကဋဘာဝတော။ သုတ္တဿာဝိဘူတကာလော ဝိယ တေသံ ဓမ္မာနမာဝိဘူတကာလော တန္နိဿိတဿ ပါကဋဘာဝတောတိ အယမေတ္ထ ဥပမာသမ္ပာဒနေ ကာရဏဝိဘာဝနာ, ‘‘အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ ကတ္ထစိ ပါဌော, ‘‘ဣဒဉ္စ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနတော ပန ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ပါဌောဝ သုန္ဒရတရော, ‘‘ဝိပဿနာဝိညာဏ’’န္တိ ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဉာဏံ အဘိနီဟရိတွာတိ ဝိပဿနာဉာဏာဘိမုခံ စိတ္တံ နီဟရိတွာ။
တတြာတိ ဝေဠုရိယမဏိမှိ။ တဒါရမ္မဏာနန္တိ ကာယသညိတရူပဓမ္မာရမ္မဏာနံ။ ‘‘ဖဿပဉ္စမကာန’’န္တိအာဒိပဒတ္တယဿေတံ ဝိသေသနံ အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနဝိပရိဏာမောတိ ကတွာ ပစ္ဆိမပဒဿာပိ ဝိသေသနဘာဝတော။ ဖဿပဉ္စမကဂ္ဂဟဏေန, သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကဂ္ဂဟဏေန စ ဂဟိတဓမ္မာ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တေသံ ဝိပဿနာဝိညာဏဂတိကတ္တာ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ‘‘ဝိပဿနာဝိညာဏ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပန ဝိပဿနာဝိညာဏဿေဝ ဂဟဏန္တိ? ‘‘ဣဒဉ္စ မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထ သိတံ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ ဣမိနာ တဿေဝ ဝစနတော။ ‘‘အယံ ခေါ မေ ကာယော’’တိအာဒိနာ ဟိ ဝိပဿနာဉာဏေန ဝိပဿိတွာ ‘‘တဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဝိညာဏံ ဧတ္ထ သိတံ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ နိဿယဝိသယာဒိဝသေန မနသိ ကရောတိ, တသ္မာ တဿေဝ ဣဓ ဂဟဏံ သမ္ဘဝတိ, နာညဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာဝိညာဏဿေဝ ဝါ အာဝိဘူတကာလော’’တိ။ ဓမ္မသင်္ဂဟာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂ အာဒယော) ဒေသိတနယေန ပါကဋဘာဝတော စေတ္ထ ဖဿပဉ္စမကာနံ ဂဟဏံ, နိရဝသေသပရိဂ္ဂဟဏတော သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကာနံ, ယထာရုတံ ဒေသိတဝသေန ပဓာနဘာဝတော ဝိပဿနာဝိညာဏဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိံ ပနေတေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အာဝိဘဝန္တိ, ဥဒါဟု ပုဂ္ဂလဿာတိ? ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿေဝ, တဿ ပန အာဝိဘူတတ္တာ ပုဂ္ဂလဿာပိ အာဝိဘူတာ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုနော အာဝိဘူတကာလော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။
ယသ္မာ ပနိဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တရံ ဟောတိ, တသ္မာ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော, ဆဋ္ဌဘိညာယ စ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ သဗ္ဗာဘိညာနံ ပုရတောဝ ဝုတ္တန္တိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၇။) [သျ]ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဣဒဉ္စ မဂ္ဂဉာဏာနန္တရ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ စောဒနာလေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘မဂ္ဂဉာဏာနန္တရ’’န္တိ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာဘူတံ ဂေါတြဘုဉာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ, သဗ္ဗေသံ ဝါ မဂ္ဂဖလာနမနန္တရံ ဟောတိ, ပဓာနတော ပန တဗ္ဗစနေနေဝ သဗ္ဗဿပိ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အဝိသေသတော တဿ ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ။ မဂ္ဂသဒ္ဒေန စ အရဟတ္တမဂ္ဂဿေဝ ဂဟဏံ တဿေဝါဘိညာပရိယာပန္နတ္တာ, အဘိညာသမ္ဗန္ဓေန စ စောဒနာသမ္ဘဝတော။ လောကိယာဘိညာနံ ပုရတော ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ တာသံ နာနန္တရတာယ အနုပကာရံ, အာသဝက္ခယဉာဏသင်္ခါတာယ ပန လောကုတ္တရာဘိညာယ ပုရတော ဝုတ္တံ တဿာ အနန္တရတာယ ဥပကာရံ, တသ္မာ ဣဒံ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော, ဆဋ္ဌာဘိညာယ စ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပန ဥပကာရဋ္ဌာနေ တထာ အဝတွာ အနုပကာရဋ္ဌာနေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ ဟိ စောဒနာ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ ပရိဟာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဉာဏာနုပုဗ္ဗိယာ မဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရတာယ ဥပကာရံ ဟောတိ, ဧဝံ သတိပီတိ အတ္ထော။
အဘိညာဝါရေတိ ဆဠဘိညာဝသေန ဝုတ္တေ ဒေသနာဝါရေ။ ဧတဿ အန္တရာ ဝါရော နတ္ထီတိ ပဉ္စသု လောကိယာဘိညာသု ကထိတာသု အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝိယ ဆဋ္ဌာဘိညာပိ အဝဿံ ကထေတဗ္ဗာ အဘိညာလက္ခဏဘာဝေန တပ္ပရိယာပန္နတော, န စ ဝိပဿနာဉာဏံ လောကိယာဘိညာနံ, ဆဋ္ဌာဘိညာယ စ အန္တရာ ပဝေသေတွာ ကထေတဗ္ဗံ အနဘိညာလက္ခဏဘာဝေန တဒပရိယာပန္နတော။ ဣတိ ဧတဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ တာသမဘိညာနံ အန္တရာ ဝါရော နတ္ထိ, တသ္မာ တတ္ထ အဝသရာဘာဝတော ဣဓေဝ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရံ ဝိပဿနာဉာဏံ ကထိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထန္တရမာဟ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, တေန န ကေဝလံ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဣဓ ဒဿနေ တဒေဝ ကာရဏံ, အထ ခေါ ဣဒမ္ပီတိ ဣမမတ္ထံ သမုစ္စိနာတီတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၃၅) ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဤဒိသေ ဌာနေ စ-သဒ္ဒေါ ဝါ-သဒ္ဒတ္ထော, သော စ ဝိကပ္ပတ္ထောတိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ ယုတ္တမေဝ အတ္ထန္တရဒဿနေ ပယုတ္တတ္တာ။ အတ္တနာ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗဿ ဟိ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဿေဝ ဇောတကာ ဥပသဂ္ဂနိပါတာ ယထာ မဂ္ဂနိဒဿနေ သာခါဘင်္ဂါ, ယထာ စ အဒိဿမာနာ ဇောတနေ ပဒီပါတိ ဧဝမီဒိသေသု။ ဟောတိ စေတ္ထ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၈။) [သျ]‘‘အတ္ထန္တရဒဿနမှိ, စ သဒ္ဒေါ ယဒိ ဒိဿတိ၊
သမုစ္စယေ ဝိကပ္ပေ သော, ဂဟေတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ’’တိ။
အကတသမ္မသနဿာတိ ဟေတုဂဗ္ဘပဒံ။ တထာ ကတသမ္မသနဿာတိ စ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘေရဝမ္ပိ ရူပံ ပဿတောတိ ဧတ္ထ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ ရူပံ နိမ္မိနိတွာ မံသစက္ခုနာ ပဿတောတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ဘယံ သန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသိမဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယာ’’တိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၃၅) ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဘေရဝံ သဒ္ဒံ သုဏတောတိ ဧတ္ထာပိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ သဒ္ဒံ နိမ္မိနိတွာ မံသသောတေန သုဏတောပီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ဘယံ သန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသိမဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယ။ ထေရော ဟိ ကောဉ္စနာဒသဟိတံ သဗ္ဗသေတံ ဟတ္ထိနာဂံ မာပေတွာ ဒိသွာ, သုတွာ စ သဉ္ဇာတဘယသန္တာသောတိ အဋ္ဌကထာသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၈၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၃) ဝုတ္တော။ အနိစ္စာဒိဝသေန ကတသမ္မသနဿ ဒိဗ္ဗာယ…ပေ… ဘယံ သန္တာသော န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘယဝိနောဒနဟေတု နာမ ဝိပဿနာဉာဏေန ကတသမ္မသနတာ, တဿ, တေန ဝါ သမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဣဓေဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရမေဝ။ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ ယထာပါဌံ ယုတ္တတရနယံ ဒဿေတိ။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တံ ပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိပရမ္ပရာဂတသုခံ ဝိပဿနာသုခံ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဈာနာဘိညာဒီဟိ အသမ္မိဿံ ဝိသုံ ဘူတံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဓမ္မပဒေ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိအာဒိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊
ဣဓာပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမ္ပိ ခေါ မဟာရာဇ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ…ပေ… ပဏီတတရဉ္စာ’’တိ, တသ္မာ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ဣမမေဝ နယံ ယုတ္တတရန္တိ ဝဒန္တိ။ အာဒိတောဝါတိ အဘိညာနမာဒိမှိယေဝ။
မနောမယိဒ္ဓိဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၆-၇။ မနောမယန္တိ ဧတ္ထ ပန မယသဒ္ဒေါ အပရပညတ္တိဝိကာရပဒပူရဏနိဗ္ဗတ္တိအာဒီသု အနေကေသွတ္ထေသု အာဂတော။ ဣဓ ပန နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၄၉။) [သျ]ဒဿေတုံ ‘‘မနေန နိဗ္ဗတ္တိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဘိညာမနေန နိဗ္ဗတ္တိတ’’န္တိ အတ္ထောတိ အာစရိယေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၃၆, ၂၃၇) ဝုတ္တံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၇) ပန ‘‘အဓိဋ္ဌာနမနေန နိမ္မိတတ္တာ မနောမယ’’န္တိ အာဂတံ, အဘိညာမနေန, အဓိဋ္ဌာနမနေန စာတိ ဥဘယထာပိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဥဘယမ္ပေတံ ယုတ္တမေဝ။ အင်္ဂံ နာမ ဟတ္ထပါဒါဒိတံတံသမုဒါယံ, ပစ္စင်္ဂံ နာမ ကပ္ပရဇဏ္ဏုအာဒိ တသ္မိံ တသ္မိံ သမုဒါယေ အဝယဝံ။ ‘‘အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏတာယေဝ အဟီနတာ, န တု အပ္ပဏီတတာ, ပရိပုဏ္ဏဘာဝေါ စ စက္ခုသောတာဒီနံ သဏ္ဌာနဝသေနေဝ။ နိမ္မိတရူပေ ဟိ ပသာဒေါ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဏ္ဌာနဝသေန အဝိကလိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာဝ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနမ္ပိ အဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဏ္ဌာနဝသေနာတိ စ ကမလဒလာဒိသဒိသသဏ္ဌာနမတ္တဝသေန, န ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒါဒိဣန္ဒြိယဝသေန။ ‘‘သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂိံ အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိမတာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝိဒ္ဓကဏ္ဏောတိ ကုလစာရိတ္တဝသေန ကဏ္ဏာလင်္ကာရပိဠန္ဓနတ္ထံ အဝိဇ္ဈိတကဏ္ဏော, နိဒဿနမတ္တမေတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရေဟီ’’တိ, ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဝယဝဝိသေသာဒိသဗ္ဗာကာရေဟီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ဣဒ္ဓိမတာ။
အယမေဝတ္ထော ပါဠိယမ္ပိ ဝိဘာဝိတောတိ အာဟ ‘‘မုဉ္ဇမှာ ဤသိကန္တိအာဒိဥပမာတ္တယမ္ပိ ဟိ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘မုဉ္ဇမှာ ဤသိကန္တိအာဒိ ဥပမာမတ္တံ။ ယမ္ပိ ဟိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ဥပမာမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ အတ္ထန္တရဒဿနံ နိဝတ္တေတိ, ‘‘ယမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပန တဿ ဥပမာဘာဝံ သမတ္ထေတိ။ နိယတာနပေက္ခေန စ ယံ-သဒ္ဒေန ‘‘မုဉ္ဇမှာ ဤသိက’’န္တိအာဒိဝစနမေဝ ပစ္စာမသတိ။ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝါတိ သဏ္ဌာနတောပိ ဝဏ္ဏတောပိ အဝယဝဝိသေသတောပိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထံယေဝ။ ကထံ သဒိသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မုဉ္ဇသဒိသာ ဧဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ မုဉ္ဇံ နာမ တိဏဝိသေသော, ယေန ကောစ္ဆာဒီနိ ကရောန္တိ။ ‘‘ပဝါဟေယျာ’’တိ ဝစနတော အန္တော ဌိတာ ဧဝ ဤသိကာ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ ‘‘အန္တော ဤသိကာ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဤသိကာတိ စ ကဠီရော။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ပန ‘‘ကဏ္ဍ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၃၉၉) ဝုတ္တံ။ ဝဋ္ဋာယ ကောသိယာတိ ပရိဝဋ္ဋုလာယ အသိကောသိယာ။ ပတ္ထဋာယာတိ ပဋ္ဋိကာယ။ ကရဍိတဗ္ဗော ဘာဇေတဗ္ဗောတိ ကရဏ္ဍော, ပေဠာ။ ကရဍိတဗ္ဗော ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ကရဏ္ဍော, နိမ္မောကံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၀။) [သျ]ဣဓာပိ နိမ္မောကမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကရဏ္ဍာတိ ဣဒမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဝိလီဝကရဏ္ဍော နာမ ပေဠာ။ ကသ္မာ အဟိကဉ္စုကဿေဝ နာမံ, န ဝိလီဝကရဏ္ဍကဿာတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘အဟိကဉ္စုကော ဟီ’’တိအာဒိနာ, သွေဝ အဟိနာ သဒိသော, တသ္မာ တဿေဝ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ပန ‘‘ကရဏ္ဍာယာတိ ပေဠာယ, နိမ္မောကတောတိ စ ဝဒန္တီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၃၉၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေဠာဂဟဏံ အဟိနာ အသဒိသတာယ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
ယဇ္ဇေဝံ ‘‘သေယျထာပိ ပန မဟာရာဇ ပုရိသော အဟိံ ကရဏ္ဍာ ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ပုရိသဿ ကရဏ္ဍတော အဟိဥဒ္ဓရဏူပမာယ အယမတ္ထော ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟိ သော ဟတ္ထေန တတော ဥဒ္ဓရိတုံ သက္ကာတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ဟိ အနိယမဝစနေပိ ဟတ္ထေန ဥဒ္ဓရဏဿေဝ ပါကဋတ္တာ တံဒဿနမိဝ ဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထေန ဥဒ္ဓရမာနော ဝိယ ဒဿိတော’’တိ။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ စိတ္တေန ဥဒ္ဓရဏဿ ဟေတုဒဿနံ။ အဟိနော နာမ ပဉ္စသု ဌာနေသု သဇာတိံ နာတိဝတ္တန္တိ ဥပပတ္တိယံ, စုတိယံ, ဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနေ, သမာနဇာတိယာ မေထုနပဋိသေဝနေ, ဇိဏ္ဏတစာပနယနေတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဇာတိယံ ဌိတော’’တိ။ ဥရဂဇာတိယမေဝ ဌိတော ပဇဟတိ, န နာဂိဒ္ဓိယာ အညဇာတိရူပေါတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ မဟိဒ္ဓိကေ နာဂေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယာတိ အတ္တနောယေဝ တစံ အတ္တနော သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယ။ ပုရာဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တောတိ ဇိဏ္ဏတာယ ကတ္ထစိ မုတ္တံ ကတ္ထစိ ဩလမ္ဗိတံ ဇိဏ္ဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တော။ စတူဟီတိ ‘‘သဇာတိယံ ဌိတော, နိဿာယ, ထာမေန, ဇိဂုစ္ဆန္တော’’တိ ယထာဝုတ္တေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ တတောတိ ကဉ္စုကတော။ အညေနာတိ အတ္တတော အညေန။ စိတ္တေနာတိ ပုရိသဿ စိတ္တေနေဝ, န ဟတ္ထေန။ သေယျထာပိ နာမ ပုရိသော အဟိံ ပဿိတွာ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ဣမံ အဟိံ ကဉ္စုကတော ဥဒ္ဓရေယျ’’န္တိ အဟိံ ကရဏ္ဍာ စိတ္တေန ဥဒ္ဓရေယျ, တဿ ဧဝမဿ ‘‘အယံ အဟိ, အယံ ကရဏ္ဍော, အညော အဟိ, အညော ကရဏ္ဍော, ကရဏ္ဍာ တွေဝ အဟိ ဥဗ္ဘတော’’တိ, ဧဝမေဝ…ပေ… သော ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ…ပေ… အဟီနိန္ဒြိယန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၁။) [သျ]ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၉။ ဘာဇနာဒိဝိကတိကိရိယာနိဿယဘူတာ သုပရိကမ္မကတမတ္တိကာဒယော ဝိယ ဝိကုဗ္ဗနကိရိယာနိဿယဘာဝတော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၁။ ပုဗ္ဗေ နီဝရဏပ္ပဟာနဝါရေ ဝိယ ကန္တာရဂ္ဂဟဏံ အကတွာ ကေဝလံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂ္ဂဟဏံ ခေမမဂ္ဂဒဿနတ္ထံ။ ကသ္မာ ပန ခေမမဂ္ဂဿေဝ ဒဿနံ, န ကန္တာရမဂ္ဂဿ, နနု ဥပမာဒဿနမတ္တမေတန္တိ စောဒနံ ပရိဟရန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အပ္ပဋိဘယဉှီ’’တိအာဒိ ပန ခေမမဂ္ဂဿေဝ ဂဟဏကာရဏဒဿနံ။ ဝါတာတပါဒိနိဝါရဏတ္ထံ သီသေ သာဋကံ ကတွာ။ တထာ တထာ ပန ပရိပုဏ္ဏဝစနံ ဥပမာသမ္ပတ္တိယာ ဥပမေယျသမ္ပာဒနတ္ထံ, အဓိပ္ပေတဿ စ ဥပမေယျတ္ထဿ သုဝိညာပနတ္ထံ, ဟေတုဒါဟရဏဘေဒျဘေဒကာဒိသမ္ပန္နဝစနေန စ ဝိညူဇာတိကာနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သုခံ ဝဝတ္ထပေတီတိ အကိစ္ဆံ အကသိရေန သလ္လက္ခေတိ, ပရိစ္ဆိန္ဒတိ စ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၃။ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ မန္တွာ ယုဝသဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗမေဝ ဒဟရသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တရုဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ယုဝါပိ ကောစိ အနိစ္ဆနကော, အနိစ္ဆနတော စ အမဏ္ဍနဇာတိကောတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မဏ္ဍနဇာတိကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ မန္တွာ မဏ္ဍနဇာတိကာဒိသဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗမေဝ ယုဝသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောဗ္ဗန္နေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယဉှိ ယထာက္ကမံ ပဒတ္တယဿ ဝိသေသိတဗ္ဗဝိသေသကဘာဝေန ဝစနတော တထာ သံဝဏ္ဏနာ ကတာ, ဣတရထာ ဧကကေနာပိ ပဒေန အဓိပ္ပေတတ္ထာဓိဂမိကာ သပရိဝါရာ သံဝဏ္ဏနာဝ ကာတဗ္ဗာ သိယာတိ။ ‘‘မဏ္ဍနပကတိကော’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒိဝသဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဏိကသဒ္ဒေါ ဒေါသပရိယာယော, ဒေါသော စ နာမ ကာဠတိလကာဒီတိ ဒဿေတိ ‘‘ကာဠတိလကာ’’တိအာဒိနာ။ ကာဠတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ ကာဠတိလကာနိ, ကာဠာ ဝါ ကမ္မာသာ, ယေ ‘‘သာသပဗီဇိကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ တိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ တိလကာနိ။ ဝင်္ဂံ နာမ ဝိယင်္ဂံ ဝိပရိဏာမိတမင်္ဂံ။ ယောဗ္ဗန္နပီဠကာဒယော မုခဒူသိပီဠကာ, ယေ ‘‘ခရပီဠကာ’’ တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ မုခနိမိတ္တန္တိ မုခစ္ဆာယံ။ မုခေ ဂတော ဒေါသော မုခဒေါသော။ လက္ခဏဝစနမတ္တမေတံ မုခေ အဒေါသဿပိ ပါကဋဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, ယထာ ဝါ မုခေ ဒေါသော, ဧဝံ မုခေ အဒေါသောပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၂။) [သျ]မုခဒေါသောတိ သရလောပေန ဝုတ္တော သာမညနိဒ္ဒေသတောပိ အနေကတ္ထဿ ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ, ပိသဒ္ဒလောပေန ဝါ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝုတ္တောပိ ဟိ အတ္ထော သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ဝုတ္တော ဝိယ ဝိညာယတိ, မုခဒေါသော စ မုခအဒေါသော စ မုခဒေါသောတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ အတ္ထဿ ပရိပုဏ္ဏတာယ ‘‘ပရေသံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဝတ္တဗ္ဗဿာဝသိဋ္ဌဿ, ဂါဟော နိဒဿနာဒိနာ၊
အပိသဒ္ဒါဒိလောပေန, ဧကသေသနယေန ဝါ။
အသမာနေ သဒ္ဒေ တိဓာ, စတုဓာ စ သမာနကေ၊
သာမညနိဒ္ဒေသတောပိ, ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ’’တိ။
‘‘သရာဂံ ဝါ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၅။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏူပမာယန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ, ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေ ဝါ ဒဿိတာယ ဥပမာယ။ ကသ္မာ ပန ပါဠိယံ ဂါမတ္တယမေဝ ဥပမာနေ ဂဟိတန္တိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဒိဝသံ ကတကိရိယာ နာမ ပါကတိကသတ္တဿာပိ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတိ။ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ ဂန္တုံ သက္ကုဏေယျံ ဂါမတ္တယမေဝ ဘဂဝတာ ဂဟိတံ, န တဒုတ္တရီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ တံဒိဝသဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ, ဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေန ပန တဒဟေဝ ကတကိရိယာ အဓိပ္ပေတာတိ မန္တွာ အဋ္ဌကထာယံ တံဒိဝသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံဒိဝသဂတဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေနေဝ စ မဟာဘိနီဟာရေဟိ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ တီသုပိ ဘဝေသု ကတကိရိယာ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒီပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတဒတ္ထမ္ပိ ဟိ ဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏန္တိ။ တီသု ဘဝေသု ကတကိရိယာယာတိ အဘိသမ္ပရာယေသု ပုဗ္ဗေ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ပန ဣဒါနိ, ပုဗ္ဗေ စ ကတကိစ္စဿ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၇။ ပါဠိယံ ရထိကာယ ဝီထိံ သဉ္စရန္တေတိ အညာယ ရထိကာယ အညံ ရထိံ သဉ္စရန္တေတိ အတ္ထော, တေန အပရာပရံ သဉ္စရဏံ ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရန္တေ’’တိ, တံတံကိစ္စဝသေန ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အယမေဝတ္ထော ရထိဝီထိသဒ္ဒါနမေကတ္ထတ္တာ။ သိင်္ဃာဋကမှီတိ ဝီထိစတုက္ကေ။ ပါသာဒေါ ဝိယ ဘိက္ခုဿ ကရဇကာယော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၃။) [သျ]ဒဋ္ဌဗ္ဗော တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗဒဿနသိဒ္ဓိတော။ မံသစက္ခုမတော ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုသမဓိဂမော။ ယထာဟ ‘‘မံသစက္ခုဿ ဥပ္ပါဒေါ, မဂ္ဂေါ ဒိဗ္ဗဿ စက္ခုနော’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၁)။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ အယမေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ပတွာ ဌိတော ဘိက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗဿ ဒဿနတော။ ဂေဟံ ပဝိသန္တော, တတော နိက္ခမန္တော ဝိယ စ မာတုကုစ္ဆိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပဝိသန္တော, တတော စ ဝိဇာတိဝသေန နိက္ခမန္တော မာတုကုစ္ဆိယာ ဂေဟသဒိသတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မာတရံ ကုဋိကံ ဗြူသိ, ဘရိယံ ဗြူသိ ကုလာဝက’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉)။ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဂေဟံ ပဝိသန္တော ဝိယ အတ္တဘာဝံ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဩက္ကမန္တော, ဂေဟာ နိက္ခမန္တော ဝိယ စ အတ္တဘာဝတော စဝနဝသေန အပက္ကမန္တော အတ္တဘာဝဿ ဂေဟသဒိသတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၄)။
အပရာပရံ သဉ္စရဏကသတ္တာတိ ပုနပ္ပုနံ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမနကသတ္တာ။ အဗ္ဘောကာသဋ္ဌာနေတိ အဇ္ဈောကာသဒေသဘူတေ။ မဇ္ဈေတိ နဂရဿ မဇ္ဈဘူတေ သိင်္ဃာဋကေ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေကဒေသေ။ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကသတ္တာ။ ဣမိနာ ဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ဇာတသံဝဒ္ဓေ သတ္တေ ဝဒတိ, ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရဏကသတ္တာ’’တိ ပန ဧတေန တထာ အနိယမိတကာလိကေ သာဓာရဏသတ္တေ။ ဧဝဉှိ တေသံ ယထာက္ကမံ သဉ္စရဏကသန္နိသိန္နကဇနောပမတာ ဥပပန္နာ ဟောတီတိ။ တီသု ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ အာဝိဘူတကာလောတိ ဧတ္ထ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အနိယမတော ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နနု စာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထာ, အထ ကသ္မာ ‘‘တီသု ဘဝေသူ’’တိ စတုဝေါကာရဘဝဿာပိ သင်္ဂဟော ကတော။ န ဟိ သော အရူပဓမ္မာရမ္မဏောတိ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒန္တိ တီသု ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနန္တိ ဣဒံ ဝစန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၇) အယမေတ္ထ အာစရိယဿ မတိ, ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဋ္ဌကထာယမေဝ ယထာဝုတ္တော အနုယောဂေါ ပရိဟရိတောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – နနု စာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထာ, အထ ကသ္မာ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒိနာ အဝိသေသတော စတုဝေါကာရဘဝူပဂဿာပိ သင်္ဂဟော ကတော။ န
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၄။) [သျ]ဟိ သော အရူပဓမ္မာရမ္မဏောတိ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘သတ္တေ ပဿတိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒိဝစနံ။ ဧဝဉှိ သတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ပါဠိယမေဝ ယထာဝုတ္တော အနုယောဂေါ ပရိဟရိတောတိ။ ယဒဂ္ဂေန သော ပါဠိယံ ပရိဟရိတော, တဒဂ္ဂေန အဋ္ဌကထာယမ္ပိ တဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာဘာဝတော။ ဒေသနာသုခတ္ထမေဝါတိ ကေဝလံ ဒေသနာသုခတ္ထံ ဧဝ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, န ပန စတုဝေါကာရဘဝူပဂါနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ အာဝိဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ ‘‘ဌပေတွာ အရူပဘဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒွီသု ဘဝေသူ’’တိ ဝါ သတ္တေ ပဿတိ ကာမာဝစရဘဝတော, ရူပါဝစရဘဝတော စ စဝမာနေတိ ဝါ ကာမာဝစရဘဝေ, ရူပါဝစရဘဝေ စ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဝါ ဝုစ္စမာနာ ဟိ ဒေသနာ ယထာရဟံ ဘေဒျဘေဒကာဒိဝိဘာဝနေန သုခါသုခါဝဗောဓာ စ န ဟောတိ, အဝိသေသေန ပန ဧဝမေဝ ဝုစ္စမာနာ သုခါသုခါဝဗောဓာ စ။ ဒေသေတုံ, အဝဗောဓေတုဉ္စ သုကရတာပယောဇနဉှိ ‘‘ဒေသနာသုခတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အာရုပ္ပေ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဂေါစရဘူတာနံ ရူပဓမ္မာနမဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၈။ ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န လောကိယာဘိညာသု ဝိယ အဘိညာပါဒကံ။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ စ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ, ဝိပဿနာ စ နာမေသာ တိဝိဓာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဘေဒေန မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာ, ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာ, သာဝကာနံ ဝိပဿနာ စာတိ။ တတ္ထ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ, ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ ဝိပဿနာ စိန္တာမယဉာဏသမ္ဗန္ဓိကာ သယမ္ဘုဉာဏဘူတာ, သာဝကာနံ ပန သုတမယဉာဏသမ္ဗန္ဓိကာ ပရောပဒေသသမ္ဘူတာ။ သာ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ အညတရတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ, အရူပမုခဝသေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနဉ္စ အညတရမုခဝသေန အနေကဓာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၄) နာနာနယတော ဝိဘာဝိတာ, မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဘေဒဂမနတော နာနာနယံ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဂဗ္ဘံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၅။) [သျ]ဂဏှာပေန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှသုခုမတရံ အနညသာဓာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဟောတိ, ယံ အဋ္ဌကထာသု ‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ယဿ စ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿပ္ပဘေဒဿ ပါဒကဘာဝေန သမာပဇ္ဇိယမာနာ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ ဒေဝသိကံ သတ္ထု ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ။ သွာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိပဿနာစာရော ပရမတ္ထမဉ္ဇုသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၄၄) ဥဒ္ဒေသတော အာစရိယေန ဒဿိတော, တတော သော အတ္ထိကေဟိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဓ ပန သာဝကာနံ ဝိပဿနာဝ အဓိပ္ပေတာ။
‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ ဣဒံ ကိရိယာပယောဇနဘူတေ တဒတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ, တသ္မာ အသတိပိ ပယောဇနဝါစကေ ပယောဇနဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ခယဉာဏနိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယာ’’တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ နိဗ္ဗာနံ, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ စ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဣဓ ခယော နာမ, တတ္ထ ဉာဏံ ခယဉာဏံ, တဿ နိဗ္ဗတ္တနသင်္ခါတော အတ္ထော ပယောဇနံ, တဒတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ခေပေတိ ပါပဓမ္မေ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ ခယော, မဂ္ဂေါ။ သော ပန ပါပက္ခယော အာသဝက္ခယေန ဝိနာ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ သုတ္တန္တဒုကမာတိကာ ၁၄၈) ဧတ္ထ ခယဂ္ဂဟဏေန အာသဝက္ခယောဝ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ ‘‘အာသဝါနံ ခယော’’တိ ဣမိနာ။ အနုပ္ပါဒေ ဉာဏန္တိ အာသဝါနမနုပ္ပါဒဘူတေ အရိယဖလေ ဉာဏံ။ ခီယိံသု အာသဝါ ဧတ္ထာတိ ခယော, ဖလံ။ သမိတပါပတာယ သမဏော, သမိတပါပတာ စ နိပ္ပရိယာယတော အရဟတ္တဖလေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဖလ’’န္တိ။ ခယာတိ စ ခီဏတ္တာတိ အတ္ထော။ ခီယန္တိ အာသဝါ ဧတ္ထာတိ ခယော, နိဗ္ဗာနံ။ ‘‘အာသဝက္ခယာ’’တိ ပန သမာသဝသေန ဒွိဘာဝံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာသဝါနံ ခယော’’တိ ပဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အာသဝက္ခယပဒဂ္ဂဟဏံ။
‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿာ’’တိအာဒိဂါထာ ဓမ္မပဒေ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃)။ တတ္ထ ဥဇ္ဈာနသညိနောတိ ဂရဟသညိနော။ အရာတိ ဒူရာ။ ‘‘အရာ သိင်္ဃာမိ ဝါရိဇ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ဇာ။ ၁။၆။၁၁၆) ဝိယ ဟိ ဒူရတ္ထောယံ နိပါတော။ ‘‘အာရာ’’တိပိ ပါဌော။ အရာသဒ္ဒေါ ဝိယ အာရာသဒ္ဒေါပိ ဒူရတ္ထေ ဧကော နိပါတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒေဝ ဟိ ပဒံ သဒ္ဒသတ္ထေ ဥဒါဟဋံ။ ကာမဉ္စ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတာ အာရာ ဒူရံ ဂတောဝ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၅၃) ဝုတ္တံ, တထာပိ အာသဝဝဍ္ဎိယာ သင်္ခါရေ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၆။) [သျ]ဝဍ္ဎေန္တော ဝိသင်္ခါရတော သုဝိဒူရဒူရော, တသ္မာ ‘‘အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ ဧတ္ထ အာသဝက္ခယပဒံ ဝိသင်္ခါရာဓိဝစနမ္ပိ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ခယနံ ခယော, အာသဝါနံ ခဏနိရောဓော။ သေသံ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဘင်္ဂေါ အာသဝါနံ ခယောတိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ဣဓ ပန နိဗ္ဗာနမ္ပိ မဂ္ဂေါပိ အဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ နိဗ္ဗာနမနာရဗ္ဘ မဂ္ဂေနေဝ အာသဝါနံ ခယော ဟောတီတိ။
တန္နိန္နန္တိ တသ္မိံ အာသဝါနံ ခယဉာဏေ နိန္နံ။ သေသံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပါဠိယံ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ, အနဝသေသေတွာ စ တဒါ တဿ ဘိက္ခုနော ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဧတ္တကံ ဒုက္ခန္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ န ဣတော ဘိယျောတိ အနဝသေသေတွာ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေန ပဇာနနမေဝ ယထာဘူတံ ပဇာနနံ နာမာတိ ဒဿေတိ ‘‘သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ရသောတိ သဘာဝေါ ရသိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ကတွာ, အတ္တနော ရသော သရသော, သော ဧဝ လက္ခဏံ, တဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေနာတိ အတ္ထော။ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနဉ္စ နာမ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခသစ္စဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ, တထာ တဿ ပဝတ္တိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိက’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဒုက္ခံ သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။ တဒုဘယန္တိ ဒုက္ခံ, ဒုက္ခသမုဒယော စ။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ။ ဌာနန္တိ ဟိ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တတာယာတိ ကတွာ။ တဒုဘယံ ပတွာတိ စ တဒုဘယဝတော ပုဂ္ဂလဿ တဒုဘယဿ ပတ္တိ ဝိယ ဝုတ္တာ။ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဟိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ, န တဒုဘယဿ။ အပိစ ပတွာတိ ပါပုဏနဟေတု, ပုဂ္ဂလဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမာပဇ္ဇနတောတိ အတ္ထော။ အသမာနကတ္တုကေ ဝိယ ဟိ သမာနကတ္တုကေပိ တွာပစ္စယဿ ဟေတွတ္ထေ ပဝတ္တိ သဒ္ဒသတ္ထေသု ပါကဋာ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ‘‘န ပဝတ္တတိ တဒုဘယမေတေနာ’’တိ ကတွာ, အပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ‘‘န ပဝတ္တတိ တဒုဘယမေတ္ထာ’’တိ ကတွာ, အနေန စ ‘‘ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ, ဒုက္ခသမုဒယဿ ပန ဂဟဏံ တံနိဗ္ဗတ္တကဿ နိရုဇ္ဈနတော တဿာပိ နိရုဇ္ဈနဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၇။) [သျ]နိဗ္ဗာနပဒေယေဝ တ-သဒ္ဒေါ နိဝတ္တတီတိ အယံ-သဒ္ဒေါ ပုန ဝုတ္တော။ သဗ္ဗနာမိကဉှိ ပဒံ ဝုတ္တဿ ဝါ လိင်္ဂဿ ဂါဟကံ, ဝုစ္စမာနဿ ဝါ။ တဿာတိ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ သမ္ပာပကန္တိ သစ္ဆိကရဏဝသေန သမ္မဒေဝ ပါပကံ, ဧတေန စ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓံ ဂမယတိ, ဂစ္ဆတိ ဝါ ဧတာယာတိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ, သာယေဝ ပဋိပဒါ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ’’တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။
ကိလေသဝသေနာတိ အာသဝသင်္ခါတကိလေသဝသေန။ တဒေဝ အာသဝပရိယာယေန ဒဿေန္တော ပုန အာဟ, တသ္မာ န ဧတ္ထ ပုနရုတ္တိဒေါသောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိယာယဒေသနာဘာဝေါ နာမ ဟိ အာဝေဏိကော ဗုဒ္ဓဓမ္မောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ နနု စ အာသဝါနံ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယောဝ အတ္ထိ, န သေသသစ္စပရိယာယော, အထ ကသ္မာ သရူပတော ဒဿိတသစ္စာနိယေဝ ကိလေသဝသေန ပရိယာယတော ပုန ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာတိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ, တံသမ္ဗန္ဓတ္တာ ပန သေသသစ္စာနံ တံသမုဒယာဒိပရိယာယောပိ လဗ္ဘတီတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယဘူတအာသဝသမ္ဗန္ဓာနိ ဟိ အာသဝသမုဒယာဒီနီတိ, သစ္စာနိ ဒဿေန္တောတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ စေတ္ထ အာသဝါနမေဝ ဂဟဏံ, န သေသကိလေသာနံ တထာ အနာရဒ္ဓတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၃၃၊ ၃။၁၉) အာသဝဝိမုတ္တသီသေနေဝ သဗ္ဗကိလေသဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ မိဿကမဂ္ဂေါဝ ဣဓ ကထိတော လောကိယဝိပဿနာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ မိဿကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဣမိနာ တယောပိ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယာ ဝုတ္တာ စတုသစ္စပဇာနနာယ ဧဝ စတုကိစ္စသိဒ္ဓိတော, ပဟာနာဘိသမယော ပန ပါရိသေသတော ‘‘ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏံ ဒဿေတီ’’တိ။ စတ္တာရိ ဟိ ကိစ္စာနိ စတုသစ္စပဇာနနာယ ဧဝ သိဒ္ဓါနိ။ ယထာဟ ‘‘တံ ခေါ ပနိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပရိညာတန္တိ မေ ဘိက္ခဝေ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၂၉)။ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဇာနတော ပဿတောတိ စ ဟေတုနိဒ္ဒေသော, ‘‘ဇာနနဟေတု ပဿနဟေတု ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဇာနနပဿနကိရိယာနံ, ဝိမုစ္စနကိရိယာယ စ သမာနကာလတာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၈။) [သျ]တထာပိ ဓမ္မာနံ သမာနကာလိကာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာ သဟဇာတာဒိကောဋိယာ လဗ္ဘတီတိ, ဟေတုဂဗ္ဘဝိသေသနတာဒဿနမေတန္တိပိ ဝဒန္တိ။
ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဘဝရာဂဿ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ သမဝရောဓောတိ ဒိဋ္ဌာသဝဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အဓုနာ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော န ပေါရာဏော, ပစ္ဆာ ပမာဒလိခိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘယဘေရဝသုတ္တသံဝဏ္ဏနာဒီသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄) အနေကာသုပိ တထေဝ သံဝဏ္ဏိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ သစ္စပဋိဝေဓော အနိယမိတပုဂ္ဂလဿ အနိယမိတကာလဝသေန ဝုတ္တော, တထာပိ အဘိသမယကာလေ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော’’တိ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော, သော စ ကာမံ ကဿစိ မဂ္ဂက္ခဏတော ပရံ ယာဝဇ္ဇတနာ အတီတကာလိကော ဧဝ, သဗ္ဗပဌမံ ပနဿ အတီတကာလိကတ္တံ ဖလက္ခဏေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိန္တိ ဣမိနာ ဖလက္ခဏ’’န္တိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ တထာ စေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ တဂ္ဂဟဏေန ပန တဒဝိနာဘာဝတော သေသာနိ နိရဝသေသာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ, ဧကဒေသာနိ ဝါ အပရိပုဏ္ဏာယပိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ သမ္ဘဝတော။ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ‘‘နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’’တိ ပဒပရိယောသာနေဟိ။ တဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ဘူမိန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ နနု စ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဖလမေဝ တဿ အာရမ္မဏသင်္ခါတာ ဘူမိ, အထ ကထံ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိဒဿနန္တိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ကမ္မဿ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝတော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ပဇာနာတိ, ယသ္မာ စ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ‘‘ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိအာဒီနိ ပဇာနာတိ, တသ္မာ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိဒဿနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တေန ဉာဏေနာ’’တိ ဟိ ယထာရုတတော, အဝိနာဘာဝတော စ ဂဟိတေန ပဉ္စဝိဓေန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေနာတိ အတ္ထော။
‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ သောတုဇနာနံ သုဝိညာပနတ္ထံ ပရမ္မုခါ ဝိယ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ‘‘ကတမာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ယေန ပနာဓိပ္ပါယေန စောဒနာ ကတာ, တဒဓိပ္ပါယံ ပကာသေတွာ ပရိဟာရံ ဝတ္တုကာမော ‘‘န တာဝဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န တာဝ…ပေ… ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’’တိ ဝက္ခမာနမေဝ ဟိ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ အယံ စောဒနာ သမုဋ္ဌာပိတာ, တတ္ထ န တာဝဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၅၉။) [သျ]အတီတာ ဇာတိ ခီဏာတိ အဿ ဘိက္ခုနော အတီတာ ဇာတိ, န တာဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ ခီဏာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ’’တိ, မဂ္ဂဘာဝနာယ ပုရိမတရမေဝ နိရုဇ္ဈနဝသေန ခီဏတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ န အနာဂတာ အဿ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော’’တိ, ဣဒဉ္စ အနာဂတဘာဝသာမညမေဝ ဂဟေတွာ လေသေန စောဒနာဓိပ္ပါယဝိဘာဝနတ္ထံ ဝဒတိ, န အနာဂတဝိသေသံ အနာဂတေ မဂ္ဂဘာဝနာယ ခေပနပယောဂါဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ဟိ ပယောဂေါ သမ္ဘဝတိ, န အဝိဇ္ဇမာနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနာဂတဝိသေသော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတော, တဿ စ ခေပနေ ဝါယာမောပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ပန မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ အနာဂတဝိသေသောတိ စ အဘာဝိတေ မဂ္ဂေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော အနန္တရဇာတိဘေဒေါ ဝုစ္စတိ။ န ပစ္စုပ္ပန္နာ အဿ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’’တိ, ဧကဘဝပရိယာပန္နတာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဟိ ဇာတိ။ ‘‘ယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပန မဂ္ဂဘာဝနာယ ကိလေသဟေတုဝိနာသနမုခေန အနာဂတဇာတိယာ ဧဝ ခီဏဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသူတိ ဘဝတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တနယေန အနဝသေသတော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝဒဿနတ္ထံ, ပုဗ္ဗပဒဒွယေပေတ္ထ ဥတ္တရပဒလောပေါ။ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ သော’’တိအာဒိ ‘‘ကထဉ္စ နံ ပဇာနာတီ’’တိ စောဒနာယ သောဓနာဝစနံ။ တတ္ထ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဇာတိံ။ သောတိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ ပဇာနနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဒဿနံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏပရမ္ပရာယ တထာ ပဇာနနာ သိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏန္တရဝိဘာဝနတ္ထမေဝ ဟိ ‘‘ဇာနန္တော ပဇာနာတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနဒွယံ ဝုတ္တံ, ဇာနန္တော ဟုတွာ, ဇာနနဟေတု ဝါ ပဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။
ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ နိဗ္ဗတ္တနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဝုတ္ထ’’န္တိ, သမန္တတော နိရဝသေသေန ဝသိတံ ပရိစိဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနိဒံ သော အတီတကာလဝသေန ပဇာနာတီတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကောပိ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တလက္ခဏော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၀။) [သျ]ပဋိပန္နော နာမ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) တထာ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝသန္တိ နာမာတိ ဝသန္တာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ, န ဝုတ္ထဝါသာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္ထဝါသတ္တာ။ နနု စ ‘‘သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ ဝုတ္တာ, န သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယော, အထ ကသ္မာ ‘‘စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓံ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတ’’န္တိ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ သာဓာရဏတော ဝုတ္တန္တိ? သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီနမ္ပိ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဟိ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီနမ္ပိ သေသာနံ ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာဘိသမယာနုဂုဏာဝ ပဝတ္တိ, ဣတရသစ္စေသု စ နေသံ ပဟာနာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ပါကဋာ ဧဝါတိ။ ဒုက္ခနိရောဓမဂ္ဂေသု ယထာက္ကမံ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာပိ ယာဝဒေဝ သမုဒယပဟာနတ္ထာတိ ကတွာ တဒတ္ထေယေဝ တာသံ ပက္ခိပနေန ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ ပဒဿ အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခမူလံ သမုစ္ဆိန္န’’န္တိ ဣမိနာပိ တဒေဝ ပကာရန္တရေန ဝိဘာဝေတိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ အတီတနိဒ္ဒေသော ကတောတိ အာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော’’တိအာဒိ။ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ, တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣတ္ထဘာဝါယာ’’တိ ဣမိနာ, အာယ-သဒ္ဒေါ စ သမ္ပဒါနတ္ထေ, တဒတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ တေ ပန ပကာရာ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရဘူတာ ပရိညာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယာ’’တိ။ တေ ဟိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတော မဂ္ဂါနုဘာဝေန ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ မဂ္ဂေ ပစ္စဝေက္ခိတေ တံကိစ္စပစ္စဝေက္ခဏာယပိ သုခေန သိဒ္ဓိတော။ ဧဝံ သာဓာရဏတော စတူသု မဂ္ဂေသု ပစ္စေကံ စတုကိစ္စဝသေန သောဠသကိစ္စဘာဝံ ပကာသေတွာ တေသုပိ ကိစ္စေသု ပဟာနမေဝ ပဓာနံ တဒတ္ထတ္တာ ဣတရေသံ ပရိညာဒီနန္တိ တဒေဝ ဝိသေသတော ပကာသေတုံ ‘‘ကိလေသက္ခယဘာဝါယ ဝါ’’တိ အာဟ။
အပိစ ပုရိမနယေန ပစ္စဝေက္ခဏပရမ္ပရာယ ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဓာနတ္တာ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိမေဝ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အယံ ပကာရော ဣတ္ထံ, တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ, အာယသဒ္ဒေါ စေတ္ထ သမ္ပဒါနဝစနဿ ကာရိယဘူတော နိဿက္ကတ္ထေတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ဣမသ္မာ ဧဝံ ပကာရာ’’တိ ပန ဝဒန္တော ပကာရော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၁။) [သျ]နာမ ပကာရဝန္တတော အတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ သော ဘေဒေါ အဿ, တဿေဝ သော ပကာရော န သိယာ, တသ္မာ ဣတ္ထံ-သဒ္ဒေါ ပကာရဝန္တဝါစကော, အတ္ထတော ပန အဘေဒေပိ သတိ အဝယဝါဝယဝိတာဒိနာ ဘေဒပရိကပ္ပနာဝသေန သိယာ ကိဉ္စိ ဘေဒမတ္ထံ, တသ္မာ ဣတ္ထတ္တသဒ္ဒေါ ပကာရဝါစကောတိ ဒဿေတိ။ အယမိဓ ဋီကာယံ, (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၈) မဇ္ဈိမာဂမဋီကာဝိနယဋီကာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၄) စ အာဂတနယော။
သဒ္ဒဝိဒူ ပန ပဝတ္တိနိမိတ္တာနုသာရေန ဧဝမိစ္ဆန္တိ – အယံ ပကာရော အဿာတိ ဣတ္ထံ, ပကာရဝန္တော။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ တဿ ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ, ပကာရော, ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော ဣမသ္မာ ဧဝံ ပကာရာ’’တိ အာဟာတိ။ ပဌမဝိကပ္ပေပိ ယထာရဟံ ဧသ နယော။ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနခန္ဓသန္တာနာတိ သရူပကထနံ။ အပရန္တိ အနာဂတံ။ ‘‘ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ဣဒါနိ ပါဌော, ‘‘ဣမေ ပန စရိမကတ္တဘာဝသင်္ခါတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ပန မဇ္ဈိမာဂမဝိနယဋီကာဒီသု, (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၄) ဣဓ စ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၈) ဥလ္လိင်္ဂိတပါဌော။ တတ္ထ စရိမကတ္တဘာဝသင်္ခါတာတိ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နဘာဝေန ပစ္ဆိမကတ္တဘာဝကထိတာ။ ပရိညာတာတိ မဂ္ဂေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတာ။ တိဋ္ဌန္တီတိ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနောကာသာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧတေန ဟိ တေသံ ခန္ဓာနံ အပရိညာမူလာဘာဝေန အပတိဋ္ဌာဘာဝံ ဒဿေတိ။ အပရိညာမူလိကာ ဟိ ပတိဋ္ဌာ, တဒဘာဝတော ပန အပ္ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ ယထာဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ ဘိက္ခဝေ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ, အတ္ထိ နန္ဒီ, အတ္ထိ တဏှာ, ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။ တဒုပမံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ, ယထာ ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ မူလာဘာဝတော အပ္ပတိဋ္ဌာ အနောကာသာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧဝမေတေပိ အပရိညာမူလာဘာဝတောတိ။ အယမေတ္ထ ဩပမ္မသံသန္ဒနာ။ စရိမကစိတ္တနိရောဓေနာတိ ပရိနိဗ္ဗာနစိတ္တနိရောဓေန။ အနုပါဒါနောတိ အနိန္ဓနော။ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝန္တိ ယေသု ခန္ဓေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တထာ တထာ ပရိကပ္ပနာသိဒ္ဓါ ပညတ္တိ, တဒဘာဝတော တဿာပိ ဓရမာနကပညတ္တိယာ အဘာဝေန အပညတ္တိကဘာဝံ ဂမိဿန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိ ပညတ္တီတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ ယထာ ‘‘ပညာသ ပဏ္ဏာသာ’’တိ။ ပညာသ ပဏ္ဏာဒေသောတိ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၄၉။ ယေဘုယျေန သံခိပတိ သင်္ကုစိတော ဘဝတီတိ သင်္ခေပေါ, ပဗ္ဗတမတ္ထကံ။ တဉှိ ပဗ္ဗတပါဒတော အနုက္ကမေန ဗဟုလံ သံခိတ္တံ သင်္ကုစိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဗ္ဗတမတ္ထကေ’’တိ, ပဗ္ဗတသိခရေတိ အတ္ထော။ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – သင်္ခိပီယတိ ပဗ္ဗတဘာဝေန ဂဏီယတီတိ သင်္ခေပေါ, ပဗ္ဗတပရိယာပန္နော ပဒေသော, တသ္မိံ ပဗ္ဗတပရိယာပန္နေ ပဒေသေတိ အတ္ထောတိ။ အနာဝိလောတိ အကာလုသိယော, သာ စဿ အနာဝိလတာ ကဒ္ဒမာဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ကဒ္ဒမော’’တိ။ သပတိ အပဒါပိ သမာနာ ဂစ္ဆတီတိ သိပ္ပိ, ခုဒ္ဒကာ သိပ္ပိ သိပ္ပိယော ကာ-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ, ယော ‘‘မုတ္တိကော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ သဝတိ ပသဝတီတိ သမ္ဗုကော, ယံ ‘‘ဇလသုတ္တိ, သင်္ခလိကာ’’တိ စ ဝေါဟရန္တိ။ သမာဟာရေ ယေဘုယျတော နပုံသကပယောဂေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သိပ္ပိယသမ္ဗုက’’န္တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သက္ခရာတိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ ပါသာဏာ။ ကထလာနီတိ ကပါလခဏ္ဍာနိ။ သမူဟဝါစကဿ ဃဋာသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိ လိင်္ဂဿာပိ ဒိဿနတော ‘‘ဂုမ္ဗ’’န္တိ ပဒဿတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဃဋာ’’တိ ဣမိနာ။
ကာမဉ္စ ‘‘သိပ္ပိယသမ္ဗုကမ္ပိ သက္ခရကထလမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတိယေဝ, သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗာနိ စရန္တိပိ တိဋ္ဌန္တိပိ, တထာပိ သဟစရဏနယေန သဗ္ဗာနေဝ စရန္တိ ဝိယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တမ္ပီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတိယေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာသမ္ဘဝမတ္ထံ ဒဿေတိ, ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပန သဟစရဏနယံ။ ပန-သဒ္ဒေါ အရုစိသံသူစနေ, တထာပီတိ အတ္ထော။ အန္တရန္တရာတိ ဗဟူနံ ဂါဝီနမန္တရန္တရာ ဌိတာသု ဂါဝီသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ။ ဂါဝေါတိ ဂါဝိယော။ ဣတရာပီတိ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ။ စရန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ သဟစရဏနယေန။ တိဋ္ဌန္တမေဝါတိအာဒီသု အယမဓိပ္ပါယော – သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗာနံ စရဏကိရိယာယပိ ယောဂတော ဌာနကိရိယာယ အနေကန္တတ္တာ ဧကန္တတော တိဋ္ဌန္တမေဝ န ကဒါစိပိ စရန္တံ သက္ခရကထလံ ဥပါဒါယ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ တိဋ္ဌန္တန္တိ ဝုတ္တံ, န တု တေသံ ဌာနကိရိယမုပါဒါယ။ တေသံ ပန စရဏကိရိယမုပါဒါယ ‘‘စရန္တမ္ပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒလောပေါ ဟေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရမ္ပိ ဒွယန္တိ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗံ ပဒဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣတရဉ္စ ဒွယန္တိ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗမေဝ။ စရန္တန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ဌာနကိရိယမုပါဒါယ ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒလောပေါ, ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ သဟစရဏနယော ဒဿိတော, အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ယထာလာဘနယောပိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၃။) [သျ]တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ ဝါ ဣမာယ သဟစရိယာယ, ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ခရကထလဿ ဟိ ဝသေန တိဋ္ဌန္တန္တိ, သိပ္ပိသမ္ဗုကဿ မစ္ဆဂုမ္ဗဿ စ ဝသေန တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တမ္ပီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၉)။ အလဗ္ဘမာနဿာပိ အတ္ထဿ သဟယောဂီဝသေန ဒေသနာမတ္တံ ပတိ သဟစရဏနယော, သာဓာရဏတော ဒေသိတဿာပိ အတ္ထဿ သမ္ဘဝဝသေန ဝိဝေစနံ ပတိ ယထာလာဘနယောတိ ဥဘယထာပိ ယုဇ္ဇတိ။
ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝဒန္တိ – အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတိယေဝ, ဣတရာနိ စရန္တိပိ တိဋ္ဌန္တိပီ’’တိ ဣမိနာ ယထာလာဘနယော ဒဿိတော ယထာသမ္ဘဝံ အတ္ထဿ ဝိဝေစိတတ္တာ, ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပန သဟစရဏနယော အလဗ္ဘမာနဿာပိ အတ္ထဿ သဟယောဂီဝသေန ဒေသနာမတ္တဿ ဝိဘာဝိတတ္တာတိ, တဒေတမ္ပိ အနုပဝဇ္ဇမေဝ အတ္ထဿ ယုတ္တတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ တထာ ဒဿနဿာပိ သမ္ဘဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တီရေတိ ဥဒကရဟဒဿ တီရေ။ ဥဒကရဟဒေါ စ နာမ ကတ္ထစိ သမုဒ္ဒေါပိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရဟဒေါပိ တတ္ထ ဂမ္ဘီရော, သမုဒ္ဒေါ သရိတောဒကော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၈)။ ကတ္ထစိ ဇလာသယောပိ ‘‘ရဟဒေါပိ တတ္ထ ဓရဏီ နာမ, ယတော မေဃာ ပဝဿန္တိ, ဝဿာ ယတော ပတာယန္တီ’’တိအာဒီသု, (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၁) ဣဓာပိ ဇလာသယောယေဝ။ သော ဟိ ဥဒကဝသေန ရဟော စက္ခုရဟာဒိကံ ဒဒါတီတိ ဥဒကရဟဒေါ ဩ-ကာရဿ အ-ကာရံ ကတွာ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဥဒကံ ဟရတီတိ ဥဒကရဟဒေါ နိရုတ္တိနယေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။
‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိနာ စတုတ္ထဇ္ဈာနာန္တရံ ဒဿိတဝိပဿနာဉာဏတော ပဋ္ဌာယ ယထာဝုတ္တတ္ထဿ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပုန စပရံ မဟာရာဇ ဘိက္ခု ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ…ပေ… ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီ’’တိအာဒိနာ ဧတ္တကေန, ဧတပရိမာဏဝန္တေန ဝါ ဝစနက္ကမေန။ ဝိပဿနာဉာဏန္တိ ဉာဏဒဿနနာမေန ဒဿိတံ ဝိပဿနာဉာဏံ, တဿ စ ဝိသုံ ဂဏနဒဿနေန ဟေဋ္ဌာ စတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရံ ဝတ္တဗ္ဗတာကာရဏေသု တီသု နယေသု တတိယနယဿေဝ ယုတ္တတရဘာဝေါပိ ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မနောမယဉာဏဿ ဣဒ္ဓိဝိဓသမဝရောဓိတဘာဝေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၉ အာဒယော) ဝုတ္တေပိ ဣဓ ပါဠိယံ ဝိသုံ ဒေသိတတ္တာ ဝိသုံ ဧဝ ဂဟဏံ, တထာ ဒေသနာ စ ပါဋိယေက္ကသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလတ္ထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၄။) [သျ]အနာဂတံသဉာဏယထာကမ္မူပဂဉာဏဒွယဿ ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေန နိပ္ဖန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဗ္ဗသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ တံ ဉာဏဒွယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ဟိ အနာဂတံသဉာဏံ, ယထာကမ္မူပဂဉာဏဉ္စာတိ ဒွေပိ ဉာဏာနိ ပရိဘဏ္ဍာနိ ဟောန္တီတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏန္တိ စုတူပပါတဉာဏနာမေန ဒဿိတံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ။
သဗ္ဗေသံ ပန ဒသန္နံ ဉာဏာနံ အာရမ္မဏဝိဘာဂဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အနာဂတတ္တာ တတ္ထာနာဂတဉာဏာနံ အာရမ္မဏဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ ဒသန္နံ ဉာဏာနံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာရမ္မဏဝိဘာဂေ, တေသု ဝါ ဒသသု ဉာဏေသု။ ဘူမိဘေဒတော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတံ, ကာလဘေဒတော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ, သန္တာနဘေဒတော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ စာတိ ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တဝိဓာရမ္မဏံ။ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတိကတ္တယေနေဝ ဟိ တဿ အာရမ္မဏဝိဘာဂေါ, န မဂ္ဂါရမ္မဏတိကေန။ နိမ္မိတရူပါယတနမတ္တမေဝါတိ အတ္တနာ နိမ္မိတံ ရူပါရမ္မဏမေဝ, အတ္တနာ ဝါ နိမ္မိတေ မနောမယေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနံ ရူပါယတနမေဝါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဣဒဉှိ တဿ ဉာဏဿ အဘိနိမ္မိယမာနေ မနောမယေ ကာယေ ရူပါယတနမေဝါရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ, န ပန တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနမဘာဝတော။ န ဟိ ရူပကလာပေါ ဂန္ဓာယတနာဒိဝိရဟိတော အတ္ထီတိ သဗ္ဗထာ ပရိနိပ္ဖန္နမေဝ နိမ္မိတရူပံ။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏ’’န္တိ, ယထာက္ကမံ ဘူမိကာလသန္တာနဘေဒတော တိဗ္ဗိဓာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဝသေန ဧကဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ သမာနံ အာသဝက္ခယဉာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတိကဝသေန တိဝိဓာရမ္မဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမာဏဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ပရိတ္တတိကဝသေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ, အဇ္ဈတ္တိကဝသေန ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, အတီတတိကဝသေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဉ္စ ဟောတိ။
ဥတ္တရိတရသဒ္ဒေါ, ပဏီတတရသဒ္ဒေါ စ ပရိယာယောတိ ဒဿေတိ ‘‘သေဋ္ဌတရ’’န္တိ ဣမိနာ။ ရတနကူဋံ ဝိယ ကူဋာဂါရဿ အရဟတ္တံ ကူဋံ ဥတ္တမင်္ဂဘူတံ ဘဂဝတော ဒေသနာယ အရဟတ္တပရိယောသာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တနိကူဋေနာ’’တိ။ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ တိတ္ထကရမတဟရဝိဘာဝိနိံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသိနိံ တိဝိဓသီလာလင်္ကတပရမသလ္လေခပဋိပတ္တိပရိဒီပိနိံ ဈာနာဘိညာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိဘူသိနိံ စုဒ္ဒသဝိဓမဟာသာမညဖလပဋိမဏ္ဍိတံ အနညသာဓာရဏံ သာမညဖလဒေသနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၅။) [သျ]ရတနာဂါရံ ဝိယ ရတနကူဋေန အရဟတ္တကူဋေန နိဋ္ဌာပေသိ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ, အရဟတ္တဖလဿ ဒေသိတတ္တာတိ အတ္ထော။
အဇာတသတ္တုဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၀။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတာ ဒေသိတဿ သာမညဖလသုတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂီတဿ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိပါဌဿပိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ပဌမံ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သာမညဖလေ, သုတ္တပဒေသေ ဝါ။ ကရဏံ ကာရော, သာဓု ဣတိ ကာရော တထာ, ‘‘သာဓု ဘဂဝါ, သာဓု သုဂတာ’’တိအာဒိနာ တံ ပဝတ္တေန္တော။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ ဒေသနာယ အာဒိဉ္စ မဇ္ဈဉ္စ ပရိယောသာနဉ္စ။ သက္ကစ္စံ သာဒရံ ဂါရဝံ သုတွာ, ‘‘စိန္တေတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနံ။ ဣမေ ပဉှေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆန္တော အဟံ စိရံ ဝတ အမှိ, ဧဝံ ပုစ္ဆန္တောပိ အဟံ ထုသေ ကောဋ္ဋေန္တော ဝိယ ကဉ္စိ သာရံ နာလတ္ထန္တိ ယောဇနာ။ တထာ ယော…ပေ… ဝိဿဇ္ဇေသိ, တဿ ဘဂဝတော ဂုဏသမ္ပဒါ အဟော ဝတ။ ဒသဗလဿ ဂုဏာနုဘာဝံ အဇာနန္တော အဟံ ဝဉ္စိတော သုစိရံ ဝတ အမှီတိ။ ဝဉ္စိတောတိ စ အညာဏေန ဝဉ္စိတော အာဝဋ္ဋိတော, မောဟေန ပဋိစ္ဆာဒိတော အမှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒသဗလဿ ဂုဏာနုဘာဝံ အဇာနန္တော’’တိ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ။ စိန္တေတွာ အာဝိကရောန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥလ္လင်္ဃနသမတ္ထာယပိ ဥဗ္ဗေဂပီတိယာ အနုလ္လင်္ဃနမ္ပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓာယ ပီတိယာ ဖုဋသရီရော’’တိ။ ဖုဋသရီရောတိ စ ဖုသိတသရီရောတိ အတ္ထော, န ဗျာပိတသရီရောတိ သဗ္ဗာယ ပီတိယာ အဗျာပိတတ္တာ။ တန္တိ အတ္တနော ပသာဒဿ အာဝိကရဏံ, ဥပါသကတ္တပဝေဒနဉ္စ။ အာရဒ္ဓံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။
အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ ဝိဂတာ, ဝိဂတဘာဝေါ စ ခယော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော, တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုန္ဒရေ’’တိ။
‘‘ကော မေ’’တိအာဒိ ဂါထာ ဝိမာနဝတ္ထုမှိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇)။ တတ္ထ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကတမော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ, လိင်္ဂဝိပရိယာယောယံ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဤဒိသာယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဤဒိသေန ပရိဝါရေန,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၆။) [သျ]ပရိဇနေန စ။ ဇလန္တိ ဇလန္တော ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန, အဘိရူပေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ သဗ္ဗာ ဒသပိ ဒိသာ ဩဘာသယန္တော။ စန္ဒော ဝိယ, သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တော ကော ဝန္ဒတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
အဘိရူပေတိ အတိရေကရူပေ ဥဠာရဝဏ္ဏေန သမ္ပန္နရူပေ။ အဗ္ဘာနုမောဒနေတိ အဘိအနုမောဒနေ အဘိပ္ပမောဒိတဘာဝေ။ ကိမတ္ထိယံ ‘‘အဗ္ဘာနုမောဒနေ’’တိ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ယုတ္တံ တာဝ ဟောတု အဗ္ဘာနုမောဒနေ, ကသ္မာ ပနာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောတိ စောဒနာယ သောဓနာမုခေန အာမေဍိတဝိသယံ နိဒ္ဓါရေတိ ‘‘ဘယေ ကောဓေ’’တိအာဒိနာ, ဣမိနာ သဒ္ဒလက္ခဏေန ဟေတုဘူတေန ဧဝံ ဝုတ္တော, ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဝိသယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သာဓု သာဓု ဘန္တေ’’တိ အာမေဍိတဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ တဿ ဝိသယံ နိဒ္ဓါရေန္တော ဧဝမာဟာတိပိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘စောရော စောရော, သပ္ပေါ သပ္ပေါ’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ, ‘‘ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ, ပဟရ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ, ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၇၊ ၃။၃၅၊ ၅။၁၀၈၅) ပသံသာယံ, ‘‘ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ, လုနာဟိ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ, ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ, ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၄၄) အစ္ဆရေ, ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဟာသေ, ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက, ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၆၃) သောကေ, ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ပသာဒေ။ စသဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော, တေန ဂရဟာ အသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပါပေါ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဟိ ဂရဟာယံ, ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ။ ဧဝမေတေသု နဝသု, အညေသု စ ဝိသယေသု အာမေဍိတဝစနံ ဗုဓော ကရေယျ, ယောဇေယျာတိ အတ္ထော။ အာမေဍနံ ပုနပ္ပုနမုစ္စာရဏံ, အာမေဍီယတိ ဝါ ပုနပ္ပုနမုစ္စာရီယတီတိ အာမေဍိတံ, ဧကဿေဝတ္ထဿ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝစနံ။ မေဍိသဒ္ဒေါ ဟိ ဥမ္မာဒနေ, အာပုဗ္ဗော တု ဒွတ္တိက္ခတ္တုမုစ္စာရဏေ ဝတ္တတိ ယထာ ‘‘ဧတဒေဝ ယဒါ ဝါကျ-မာမေဍယတိ ဝါသဝေါ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၇။) [သျ]ဧဝံ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နယိဒံ အာမေဍိတဝသေနေဝ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ပစ္စေကမတ္ထဒွယဝသေနပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အာမေဍိတဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဝိစ္ဆာဝသေနာပိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာတိပိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ဗျာပေတဗ္ဗဿ ဒွိက္ခတ္တုမဝုတ္တတ္တာ။ ဗျာပေတဗ္ဗဿ ဟိ ဗျာပကေန ဂုဏကိရိယာဒဗ္ဗေန ဗျာပနိစ္ဆာယ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝစနံ ဝိစ္ဆာ ယထာ ‘‘ဂါမော ဂါမော ရမဏီယော’’တိ။ တတ္ထ အဘိက္ကန္တန္တိ အဘိက္ကမနီယံ, တဗ္ဘာဝေါ စ အတိဣဋ္ဌတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတိဣဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ, ပဒတ္တယဉ္စေတံ ပရိယာယဝစနံ။ ဧတ္ထာတိ ဒွီသု အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေသု။ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တံ, တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မဒေသနာယေဝါတိ ကတွာ ‘‘ယဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’တိ အာဟ, ယာယံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ မယာ သုတာ, တဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာသင်္ခါတံ ဝစနံ အဘိက္ကန္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဋိနိဒ္ဒေသောပိ ဟိ အတ္ထတော အဘေဒတ္တာ ယုတ္တော ဧဝ ‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမာဟူ’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈) ဝိယ။ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝုတ္တဿ ဝါ အတ္ထမတ္တဒဿနံ ဧတံ, တသ္မာ အတ္ထဝသေန လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော, ကာရိယဝိပရိဏာမဝသေန စေတ္ထ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမတာ။ ဝစနန္တိ ဟေတ္ထ သေသော, အဘိက္ကန္တံ ဘဂဝတော ဝစနံ, ယာယံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ မယာ သုတာ, သာ အဘိက္ကန္တံ အဘိက္ကန္တာတိ အတ္ထော။ ဒုတိယပဒေပိ ‘‘အဘိက္ကန္တန္တိ ပသာဒနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ယထာရဟမေသ နယော နေတဗ္ဗော။
‘‘ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိအာဒိနာ အတ္ထဒွယသရူပံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒေါသနာသနတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဒေါသဝိဒ္ဓံသနတော။ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာဒနဝသေန အဓိဂမာပနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ, တေသု ‘‘ဂုဏာဓိဂမနတော’’တိ ဝုတ္တေသုယေဝ ဂုဏေသု ပဓာနဘူတာ ဂုဏာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ တေ ပဓာနဘူတေ ဂုဏေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါပဓာနာ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ, ပညာပဓာနာ လောကုတ္တရာတိ, ပဓာနနိဒ္ဒေသော စေသ ဒေသနာယ အဓိဂမေတဗ္ဗေဟိ သီလသမာဓိဒုကာဒီဟိပိ ယောဇနာသမ္ဘဝတော။ အညမ္ပိ အတ္ထဒွယံ ဒဿေတိ ‘‘သာတ္ထတော’’တိအာဒိနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၈။) [သျ]သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော။ သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယျသဒ္ဒပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော။ သဏှသုခုမဘာဝေန ဒုဗ္ဗိညေယျတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော။ ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင်္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော။ ထမ္ဘသာရမ္ဘနိမ္မဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပါယပ္ပဝတ္တိယာ ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမနေန ကရုဏာသီတလတော။ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒါတတော။ အဝဒါတံ, ဩဒါတန္တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပါထရမဏီယတော။ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပါထရမဏီယတာယ ဧဝ သုယျမာနသုခတော။ ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ, ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော, သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော, မိစ္ဆာဝါဒဝိဒ္ဓံသနတော, သမ္မာဝါဒပတိဋ္ဌာပနတော, အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော, ကုသလမူလသံရောပနတော, အပါယဒွါရဝိဓာနတော, သဂ္ဂမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏတော, ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော, အနုသယသမုဂ္ဃါဋနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
န ကေဝလံ ပဒဒွယေနေဝ, တတော ပရမ္ပိ စတူဟိ ဥပမာဟီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ‘‘စက္ခုမန္တော ရူပါနိ ဒက္ခန္တီ’’တိ ဣဒံ ‘‘တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျာ’’တိ စတုတ္ထဥပမာယ အာကာရမတ္တဒဿနံ, န ပန ဥပမန္တရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘စတူဟိ ဥပမာဟီ’’တိ။ အဓောမုခဋ္ဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခံ ဇာတံ။ ဥဂ္ဃါဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ‘‘ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ’’တိ သမာစိက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ, ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝစနမတ္တံ အဝတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ, ဧဝံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ နိဿန္ဒေဟံ ဒဿေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ။ နိရန္တရရုက္ခဂဟနေန ဧကဂ္ဃနော ဝနသဏ္ဍော ဃနဝနသဏ္ဍော။ မေဃဿ ပဋလံ မေဃပဋလံ, မေဃစ္ဆန္နတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ကဿစိပိ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ကိဉ္စိ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ ဥပရိ မုခံ ဌပေယျ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ ဝိမုခံ, အဓောမုခဋ္ဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ နိက္ကုဇ္ဇိတပဒဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၆၉။) [သျ]ယထာဒဿိတေန အတ္ထဒွယေန ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ, န ယထာသင်္ချံ။ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဟိ ဧသ ရာဇာ သဒ္ဓမ္မဝိမုခေါ, ပါပမိတ္တေန ပန ဒေဝဒတ္တေန ပိတုဃာတာဒီသု ဥယျောဇိတတ္တာ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတောတိ။ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန ဘဂဝတာတိ သမ္ဗန္ဓော။
‘‘ကဿပဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒိနာ တဒါ ရညာ အဝုတ္တဿာပိ အတ္ထာပတ္တိမတ္တဒဿနံ။ ကာမဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ နီဝရဏဘာဝတော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာ သတ္တေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေနာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ ဘိက္ခဝေ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ, [အ။ နိ။ ၁။၃၁၀ (အတ္ထတော သမာနံ)] မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဂုမ္ဗပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတ္ထော။ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေနာ’’တိ ဝဒန္တော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဧကာဝ အနုသန္ဓိ, ဧကံဝ သာသနန္တိ ကတွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနမ္ပိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဧကသာသနံ ကရောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာဒီသုပိ ဟိ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ, ဧဝဉ္စ ကတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နဿ သာသနဿ ဝိဝရဏဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတီတိ။
သဗ္ဗော အကုသလဓမ္မသင်္ခါတော အပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါတိ ကတွာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂတော မိစ္ဆာ ဝိတထော မဂ္ဂေါတိ ကတွာ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယဿ ပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗော ဟိ ကုသလဓမ္မော သဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ သမ္မတ္တဓမ္မာ မောက္ခမဂ္ဂေါ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ န တထာ ဥဇ္ဇလော, ယထာ တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဓာရေယျာတိ ဓရေယျ, သမာဟရေယျ သမာဒဟေယျာတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဝဏ္ဏာယတနာနိ။ တေသံ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနံ ပဋိစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဒ္ဓံသကံ တထာ။ ဒေသနာသင်္ခါတံ ပဇ္ဇောတံ တထာ။ တဒုဘယံ တုလျာဓိကရဏဝသေန ဝိယူဟိတွာ တဿ ဓာရကော သမာဒဟကောတိ အတ္ထေန ‘‘တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကဒေသနာပဇ္ဇောတဓာရကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏမဂ္ဂါစိက္ခဏတေလပဇ္ဇောတဓာရဏ သင်္ခါတ စတုဗ္ဗိဓောပမောပမိတဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၀။) [သျ]ယထာဝုတ္တေဟိ ဝါ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဓမနာဒိဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော’’တိ။
‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိပါဌဿ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ။ ပသန္နစိတ္တတာယပသန္နာကာရံ ကရောတိ။ ပသန္နစိတ္တတာ စ ဣမံ ဒေသနံ သုတွာ ဧဝါတိ အတ္ထံ ဉာပေတုံ ‘‘ဣမာယ ဒေသနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ဒေသနာယ ဟေတုဘူတာယ။ ပသန္နာကာရန္တိ ပသန္နေဟိ သာဓုဇနေဟိ ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပရာယဏ’’န္တိ။ ပရာယဏတာ ပန အနတ္ထနိသေဓနေန, အတ္ထသမ္ပာဒနေန စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဃဿ တာတာ, ဟိတဿ စ ဝိဓာတာ’’တိ။ အဃဿာတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနံ, ပါပတောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခတောတိပိ ဝဒန္တိ ကေစိ။ တာယတိ အဝဿယံ ကရောတီတိ တာတာ။ ဟိတဿာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဝိဒဟတိ သံဝိဓာနံ ကရောတီတိ ဝိဓာတာ။ ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘ဣတိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော, သော စ အာကာရတ္ထော’’တိ ဒဿေတိ။ သရဏန္တိ ဂမနံ။ ဟိတာဓိပ္ပါယေန ဘဇနံ, ဇာနနံ ဝါ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသု ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ သဟေဝ ဣတိသဒ္ဒေန အတ္ထော ဝုတ္တောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ နာယံ ဂမိ-သဒ္ဒေါ နီ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဒွိကမ္မိကော, တသ္မာ ယထာ ‘‘အဇံ ဂါမံ နေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ‘‘ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ယော ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆတိ, သော ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဂစ္ဆေယျ သရဏံ ဝါ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂမတီယဒီပနာ) ခုဒ္ဒကနိကာယဋ္ဌကထာယ ဥဒ္ဓဋာ စောဒနာ အနဝကာသာ။ န ဟိ ဂမိ-သဒ္ဒံ ဒုဟာဒိနျာဒိဂဏိကံ ကရောန္တိ အက္ခရစိန္တကာတိ။ ဟောတု တာဝ ဂမိ-သဒ္ဒဿ ဧကကမ္မဘာဝေါ, တထာပိ ‘‘ဂစ္ဆတေဝ ပုဗ္ဗံ ဒိသံ, ဂစ္ဆတိ ပစ္ဆိမံ ဒိသ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉၊ ၃။၈၇) ဝိယ ‘‘ဘဂဝန္တံ, သရဏ’’န္တိ ပဒဒွယဿ သမာနာဓိကရဏတာ ယုတ္တာတိ? န, တဿ ပဒဒွယဿ သမာနာဓိကရဏဘာဝါနုပပတ္တိတော။ တဿ ဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေ အဓိပ္ပေတေ ပဋိဟတစိတ္တောပိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမန္တော ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတော နာမ သိယာ။ ယဉှိ တံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝိသေသိတံ သရဏံ, တမေဝေသ ဂတောတိ, န စေတ္ထ အနုပပတ္တိကေန အတ္ထေန အတ္ထော, တသ္မာ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဂမနီယတ္ထဿ ဒီပနံ, ‘‘သရဏ’’န္တိ ပန ဂမနာကာရဿာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၁။) [သျ]ဝုတ္တနယေန ဣတိလောပဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဂမိဿ ဧကကမ္မတ္တာ, ဣတိလောပံ ဝိဇာနိယာ၊
ပဋိဃာတပ္ပသင်္ဂတ္တာ, န စ တုလျတ္ထတာ သိယာ။
တသ္မာ ဂမနီယတ္ထဿ, ပုဗ္ဗပဒံဝ ဇောတကံ၊
ဂမနာကာရဿ ပရံ, ဣတျုတ္တံ သရဏတ္တယေ’’တိ။
‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝဒန္တော အနေနေဝ အဓိပ္ပါယေန ဘဇနံ, ဇာနနံ ဝါ သရဏဂမနံ နာမာတိ နိယမေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိအာဒီသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ, ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧတဿ ဝါ အနညသာဓာရဏတာဒဿနဝသေန ပါဋိယေက္ကမေဝ အတ္ထဝစနံ ‘‘ဘဇာမီ’’တိအာဒိပဒတ္တယံ။ ဘဇနဉှိ သရဏာဓိပ္ပါယေန ဥပသင်္ကမနံ, သေဝနံ သန္တိကာဝစရဘာဝေါ, ပယိရုပါသနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနညသာဓာရဏတံယေဝ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ဂတိအတ္ထံ ဒဿေတွာ ဗုဒ္ဓိအတ္ထမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ, တတ္ထ ဧဝန္တိ ‘‘ဘဂဝါ မေ သရဏ’’န္တိအာဒိနာ အဓိပ္ပါယေန။ ကသ္မာ ပန ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဗုဇ္ဈာမီ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိနာ, အနေန စ နိရုတ္တိနယမန္တရေန သဘာဝတောဝ ဂမုဓာတုဿ ဗုဒ္ဓိအတ္ထောတိ ဒီပေတိ။ ဓာတူနန္တိ မူလသဒ္ဒသင်္ခါတာနံ ဣ, ယာ, ကမု, ဂမုဣစ္စာဒီနံ။
‘‘အဓိဂတမဂ္ဂေ, သစ္ဆိကတနိရောဓေ’’တိ ပဒဒွယေနာပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ, န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိ အာဟ။ နနု စ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုစ္စတိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန မဂ္ဂဋ္ဌာ ဧဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗာ, န ဣတရော နိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဧဝ ‘‘အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေန ဟိ အပါယဝိနိမုတ္တိသမ္ဘဝေါတိ။ ဧဝံ အနေကေဟိပိ ဝိနယ- (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) သုတ္တန္တဋီကာကာရေဟီ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၀) ဝုတ္တံ, တဒေတံ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနဝသေန နိပ္ပရိယာယတော အပါယဝိနိမုတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တဒနုပပတ္တိဝသေန ပန ပရိယာယတော အပါယဝိနိမုတ္တကံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနမ္ပိ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ’’တိ ပဒေန ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၂။) [သျ]တထာ ဟေသ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နဘာဝေန ဝုတ္တောတိ, ဆတ္တဝိမာနေ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆ အာဒယော) ဆတ္တမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ အဓိဂတမဂ္ဂေ, သစ္ဆိကတနိရောဓေ စ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စ ပုဂ္ဂလေ အပါယေသု အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ သပါဌသေသယောဇနာ။ အတီတကာလိကေန ဟိ ပုရိမပဒဒွယေန ဖလဋ္ဌာနမေဝ ဂဟဏံ, ဝတ္တမာနကာလိကေန စ ပစ္ဆိမေန ပဒေန သဟ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန မဂ္ဂဋ္ဌာနမေဝ။ ‘‘အပတမာနေ’’တိ ပန ပဒေန ဓာရဏာကာရဒဿနံ အပတနကရဏဝသေနေဝ ဓာရေတီတိ, ဓာရဏသရူပဒဿနံ ဝါ။ ဓာရဏံ နာမ အပတနကရဏမေဝါတိ, အပတနကရဏဉ္စ အပါယာဒိနိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဝသေန ဝဋ္ဋတော နိယျာနမေဝ။ ‘‘အပါယေသူ’’တိ ဟိ ဒုက္ခဗဟုလဋ္ဌာနတာယ ပဓာနဝသေန ဝုတ္တံ, ဝဋ္ဋဒုက္ခေသု ပန သဗ္ဗေသုပိ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ စေတ္ထ အပါယဘဝတော ဝုဋ္ဌာတိ, သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ သုဂတိကာမဘဝေကဒေသတော, အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမဘဝတော, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပဘဝတော, သဗ္ဗဘဝေဟိပိ ဝုဋ္ဌာတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဧဝဉ္စ ကတွာ အရိယမဂ္ဂေါ နိယျာနိကတာယ, နိဗ္ဗာနဉ္စ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယေန ဓမ္မော နာမာတိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏံ လဘိတွာ အရိယမဂ္ဂဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိ, သွာယမတ္ထော စ ပါဠိယာ ဧဝ သိဒ္ဓေါတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ တေသန္တိ တတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ။ ‘‘အဂ္ဂေါ အက္ခာယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဩ-ကာရဿ အ-ကာရံ, မ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ ‘‘အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အက္ခာယတီ’’တိ စေတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ‘‘ယာဝတာ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) သုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ, ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမိနာ ဝါ တဒဝသေသသင်္ဂဟော။
ယသ္မာ ပန အရိယဖလာနံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိ ဝစနတော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာ, နိယျာနပရိယောသာနတာ စ, ပရိယတ္တိယာ ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၃။) [သျ]နိယျာနဓမ္မသမဓိဂမဟေတုတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သွာယမတ္ထော စ ပါဌာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနေတိ ဆတ္တော ကိရ နာမ သေတဗျာယံ ဗြာဟ္မဏမာဏဝကော, သော ဥက္ကဋ္ဌာယံ ပေါက္ခရသာတိဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဂရုဒက္ခိဏံ ဒဿာမီ’’တိ ဥက္ကဋ္ဌာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ, အထဿ ဘဂဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ စောရန္တရာယံ, တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တမာနဉ္စ ဒိသွာ ဂါထာဗန္ဓဝသေန သရဏဂမနဝိဓိံ ဒေသေသိ, တဿ တာဝတိံသဘဝနုပဂဿ တိံသယောဇနိကံ ဝိမာနံ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ။ ဒေဝလောကေပိ ဟိ တဿ မနုဿကာလေ သမညာ ယထာ ‘‘မဏ္ဍူကော ဒေဝပုတ္တော, (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၈ အာဒယော) ကုဝေရော ဒေဝရာဇာ’’တိ, ဣဓ ပန ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ ဝတ္ထု ကာရဏံ ဧတဿာတိ ကတွာ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘န တထာ တပတိ နဘေ သူရိယော, စန္ဒော စ န ဘာသတိ န ဖုဿော, ယထာ’’တိအာဒိကာ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၉) ဒေသနာ ‘‘ဆတ္တမာဏဝကဝိမာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တတြာယံ ဂါထာ ပရိယာပန္နာ, တသ္မာ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနဝတ္ထုဒေသနာယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာမရာဂေါ ဘဝရာဂေါတိ ဧဝမာဒိဘေဒေါ အနာဒိကာလဝိဘာဝိတော သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ပဟီယတိ ဧတေနာတိ ရာဂဝိရာဂေါ, မဂ္ဂေါ။ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ, အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ စ သောကဿ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ နတ္ထိ ဧဇာ, သောကော စ ဧတသ္မိန္တိ အနေဇံ, အသောကဉ္စ, ဖလံ။ တဒဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၇) ပန ‘‘တဏှာဝသိဋ္ဌာနံ သောကနိမိတ္တာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော အသောက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မမသင်္ခတန္တိ သမ္ပဇ္ဇ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ အပ္ပဋိသင်္ခတတ္တာ အသင်္ခတံ အတ္တနော သဘာဝဓာရဏတော ပရမတ္ထဓမ္မဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ တဒဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဓမ္မန္တိ သဘာဝဓမ္မံ။ သဘာဝတော ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မော ဟေသ, ယဒိဒံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ, န ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝိယ ပညတ္တိဓမ္မဝသေနာ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၇) ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ဓမ္မသဒ္ဒေါ တီသုပိ ဌာနေသု ယောဇေတဗ္ဗော။ အပ္ပဋိကူလသဒ္ဒေန စ တတ္ထ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂဟိတံ ‘‘နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိပိ ပဋိကူလ’’န္တိ ကတွာ, အပ္ပဋိကူလန္တိ စ အဝိရောဓဒီပနတော ကိဉ္စိ အဝိရုဒ္ဓံ, ဣဋ္ဌံ ပဏီတန္တိ ဝါ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၄။) [သျ]ပဂုဏရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ, ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော ဝါ ပဂုဏံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ, ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ မဟာဝ။ ၉)။
ဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဣဓ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ ဂဟိတော, တဒဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သဝနဝေလာယံ, ဥပပရိက္ခဏဝေလာယံ, ပဋိပဇ္ဇနဝေလာယန္တိ သဗ္ဗဒါပိ ဣဋ္ဌမေဝါတိ မဓုရံ, သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယာယ ပဋိဘာနသမ္ပဒါယ ပဝတ္တိတတ္တာ သုပ္ပဝတ္တိဘာဝတော, နိပုဏဘာဝတော စ ပဂုဏံ, ဝိဘဇိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ခန္ဓာဒိဝသေန, ကုသလာဒိဝသေန, ဥဒ္ဒေသာဒိဝသေန စ သုဋ္ဌု ဝိဘဇနတော သုဝိဘတ္တန္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မမေဝ ဝဒတီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၇) ဝုတ္တံ။ အာပါထကာလေ ဝိယ မဇ္ဇနကာလေပိ, ကထေန္တဿ ဝိယ သုဏန္တဿာပိ သမ္မုခီဘာဝတော ဥဘတောပစ္စက္ခတာဒဿနတ္ထံ ဣဓေဝ ‘‘ဣမ’’န္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနမာဟ။ ပုန ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓဿာပိ ဓမ္မဿ သာဓာရဏဝစနံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ဟိ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာနမတ္တာယပိ ယာထာဝပဋိပတ္တိယာ အပါယပတနတော ဓာရေတိ, ဣမဿ စ အတ္ထဿ ဣဒမေဝ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ သာဓကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာဓာရဏဘာဝေန ယထာဝုတ္တံ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဒဿေန္တော ပုန ‘‘ဣမ’’န္တိ အာဟ။ ယသ္မာ စေသာ ဘ-ကာရတ္တယေန စ ပဋိမဏ္ဍိတာ ဒေါဓကဂါထာ, တသ္မာ တတိယပါဒေ မဓုရသဒ္ဒေ မ-ကာရော အဓိကောပိ အရိယစရိယာဒိပဒေဟိ ဝိယ အနေကက္ခရပဒေန ယုတ္တတ္တာ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒိဋ္ဌိသီလသံဃာတေနာတိ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ, တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄, ၃၅၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၁၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ စေဝ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ, တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄, ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၉၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သီလာနဉ္စ သံဟတဘာဝေန, ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေနာတိ အတ္ထော။ သံဟတောတိ သံဃဋိတော, သမေတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၅။) [သျ]အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာ ဧဝ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ အာဟစ္စပါဌေန သမတ္ထေတိ။
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သံဃေ။ ဒိန္နန္တိ ပရိစ္စတ္တံ အန္နာဒိဒေယျဓမ္မံ, ဂါထာဗန္ဓတ္တာ စေတ္ထ အနုနာသိကလောပေါ။ ဒေါဓကဂါထာ ဟေသာ။ မဟပ္ဖလမာဟူတိ ‘‘မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဗုဒ္ဓါဒယော အာဟု။ စတူသူတိ စေတ္ထ စ-ကာရော အဓိကောပိ ဝုတ္တနယေန အနုပဝဇ္ဇော။ အစ္စန္တမေဝ ကိလေသာသုစိတော ဝိသုဒ္ဓတ္တာ သုစီသု။ ‘‘သောတာပန္နော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၄၈၈) ဝုတ္တေသု စတူသု ပုရိသယုဂေသု။ စတုသစ္စဓမ္မဿ, နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ စ ပစ္စက္ခတော ဒဿနေန, အရိယဓမ္မဿ ပစ္စက္ခဒဿာဝိတာယ ဝါ ဓမ္မဒသာ။ တေ ပုဂ္ဂလာ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌေ ယုဂလေ အကတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလဂဏနေန အဋ္ဌ စ ဟောန္တိ။ ဣမံ သံဃံ သရဏတ္ထံ သရဏာယ ပရာယဏာယ အပါယဒုက္ခဝဋ္ဋဒုက္ခပရိတာဏာယ ဥပေဟိ ဥပဂစ္ဆ ဘဇ သေဝ, ဧဝံ ဝါ ဇာနာဟိ ဗုဇ္ဈဿူတိ သဟ ယောဇနာယ အတ္ထော။ ယတ္ထ ယေသု သုစီသု စတူသု ပုရိသယုဂေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမာဟု, ဓမ္မဒသာ တေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌ စ, ဣမံ သံဃံ သရဏတ္ထမုပေဟီတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုတ္တော ဧဝ အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂါထာသုခတ္ထဉ္စေတ္ထ ပုရိသပဒေ ဤကာရံ, ပုဂ္ဂလာပဒေ စ ရဿံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။
ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိဝစနက္ကမေန။ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနာနိ, တိက္ခတ္တုံ ဝါ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနာနီတိ သရဏဂမနာနိ။ ပဋိဝေဒေသီတိ အတ္တနော ဟဒယဂတံ ဝါစာယ ပဝေဒေသိ။
သရဏဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
သရဏဂမနဿ ဝိသယပ္ပဘေဒဖလသံကိလေသဘေဒါနံ ဝိယ, ကတ္တု စ ဝိဘာဝနာ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတိ ယေဝါတိ သဟ ကတ္တုနာ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ တေသု သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ ဟိ ကတ္တာရံ ဝိဘာဝေတိ တေန ဝိနာ သရဏဂမနဿေဝ အသမ္ဘဝတော, ‘‘သရဏဂမန’’န္တိ ဣမိနာ စ သရဏဂမနမေဝ, ‘‘သရဏ’’န္တိအာဒီဟိ ပန ယထာက္ကမံ ဝိသယာဒယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေါဒါနံ န ဂဟိတံ, နနု ဝေါဒါနဝိဘာဝနာပိ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ, တံ ပန သံကိလေသဂ္ဂဟဏေနေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၆။) [သျ]အတ္ထတော ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ န ဂဟိတံ။ ယာနိ ဟိ နေသံ သံကိလေသကာရဏာနိ အညာဏာဒီနိ, တေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပါဒနေန, ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနေန ဝေါဒါနံ ဟောတီတိ။ အတ္ထတောတိ သရဏသဒ္ဒတ္ထတော, ‘‘သရဏတ္ထတော’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ဟိံသတ္ထဿ သရသဒ္ဒဿ ဝသေနေတံ သိဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ဓာတွတ္ထဝသေန ‘‘ဟိံသတီတိ သရဏ’’န္တိ ဝတွာ တံ ပန ဟိံသနံ ကေသံ, ကထံ, ကဿ ဝါတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘သရဏဂတာန’’န္တိအာဒိနာ။ ကေသန္တိ ဟိ သရဏဂတာနံ။ ကထန္တိ တေနေဝ သရဏဂမနေန။ ကဿာတိ ဘယာဒီနန္တိ ယထာက္ကမံ သောဓနာ။ တတ္ထ သရဏဂတာနန္တိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂတာနံ။ သရဏဂမနေနာတိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနေန ကုသလဓမ္မေန။ ဘယန္တိ ဝဋ္ဋဘယံ။ သန္တာသန္တိ စိတ္တုတြာသံ တေနေဝ စေတသိကဒုက္ခဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဒုက္ခန္တိ ကာယိကဒုက္ခဂ္ဂဟဏံ။ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသန္တိ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ပရိကိလိဿနံ သံဝိဗာဓနံ, သမုပတာပနံ ဝါ’’တိ ကတွာ, တယိဒံ သဗ္ဗံ ပရတော ဖလကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဟိံသနဉ္စေတ္ထ ဝိနာသနမေဝ, န ပန သတ္တဟိံသနမိဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဟနတိ ဝိနာသေတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဧတန္တိ သရဏပဒံ။ အဓိဝစနန္တိ နာမံ, ပသိဒ္ဓဝစနံ ဝါ, ယထာဘုစ္စံ ဝါ ဂုဏံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ရတနတ္တယဿေဝါ’’တိ။
ဧဝံ ဟိံသနတ္ထဝသေန အဝိသေသတော သရဏသဒ္ဒတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒတ္ထဝသေနေဝ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရတနတ္တယဿ ပစ္စေကံ ဟိံသနကာရဏဒဿနမေဝ ဟိ ပုရိမနယတော ဣမဿ ဝိသေသောတိ။ တတ္ထ ဟိတေ ပဝတ္တနေနာတိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ ဘိက္ခဝေ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၆၄, ၆၉) အတ္ထေ သတ္တာနံ နိယောဇနေန။ အဟိတာ စ နိဝတ္တနေနာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ခေါ ပါပကော ဝိပါကော, ပါပကံ အဘိသမ္ပရာယ’’န္တိအာဒိနာ အာဒီနဝဒဿနာဒိမုခေန အနတ္ထတော စ သတ္တာနံ နိဝတ္တနေန။ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဟိတာဟိတေသု အပ္ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုကံ ဗျသနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ဝိနာသေတိ။ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန မဂ္ဂသင်္ခါတော ဓမ္မော, ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတော ပန အဿာသဒါနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ယောဇနာ။ ကာရာနန္တိ ဒါနဝသေန, ပူဇာဝသေန စ ဥပနီတာနံ သက္ကာရာနံ။ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အတ္ထဝိသေသဝါစကော ‘‘အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၇။) [သျ]အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတော ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံ သတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာပိ ပရိယာယေနာတိ ရတနတ္တယဿ ပစ္စေကံ ဟိံသကဘာဝကာရဏဒဿနဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေန ဣမိနာပိ ကာရဏေန။ ယသ္မာ ပနိဒံ သရဏပဒံ နာထပဒံ ဝိယ သုဒ္ဓနာမပဒတ္တာ ဓာတွတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ သင်္ကေတတ္ထမ္ပိ ဝဒတိ, တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သရဏံ ပရာယဏန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ သရဏတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရဏဂမနတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တပ္ပသာဒါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိ ဧဝမာဒိနာ တသ္မိံ ရတနတ္တယေ ပသာဒေါ တပ္ပသာဒေါ, တဒေဝ ရတနတ္တယံ ဂရု ဧတဿာတိ တဂ္ဂရု, တဿ ဘာဝေါ တဂ္ဂရုတာ, တပ္ပသာဒေါ စ တဂ္ဂရုတာ စ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာ, တာဟိ။ ဝိဟတကိလေသော ဝိဓုတဝိစိကိစ္ဆာသမ္မောဟာသဒ္ဓိယာဒိပါပဓမ္မတ္တာ, တဒေဝ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပရာဂတိ တာဏံ လေဏံ ဧတဿာတိ တပ္ပရာယဏော, တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ, သာယေဝ အာကာရော တပ္ပရာယဏတာကာရော, တေန ပဝတ္တော တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော။ ဧတ္ထ စ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန လောကိယံ သရဏဂမနမာဟ။ တဉှိ သဒ္ဓါပဓာနံ, န ဉာဏပဓာနံ, ဂရုတာဂဟဏေန ပန လောကုတ္တရံ။ အရိယာ ဟိ ရတနတ္တယံ ဂုဏာဘိညတာယ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကတွာ ပဿန္တိ, တသ္မာ တပ္ပသာဒေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ဝိဟတကိလေသော, တဂ္ဂရုတာယ စ အဂါရဝကရဏဟေတူနံ သမုစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တပ္ပရာယဏတာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂတိကတာတိ တာယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝက္ခမာနံ သရဏဂမနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိသေသေန ဝါ ပသာဒဂရုတာ ဇောတိတာတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန အနဝေစ္စပ္ပသာဒဿ လောကိယဿ, အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ စ လောကုတ္တရဿ ဂဟဏံ, တထာ ဂရုတာဂဟဏေန လောကိယဿ ဂရုကရဏဿ, လောကုတ္တရဿ စာတိ ဥဘယေနပိ ပဒေန ဥဘယမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရသရဏဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တမေတေနာတိ ဥပ္ပါဒေါ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မသမူဟော, စိတ္တဉ္စ တံ ဥပ္ပါဒေါ စာတိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ဟိ ကတ္ထစိ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ, တဒါကာရပ္ပဝတ္တံ သဒ္ဓါပညာဒိသမ္ပယုတ္တဓမ္မသဟိတံ စိတ္တံ သရဏဂမနံ နာမ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တံသမင်္ဂီ’’တိအာဒိ ကတ္တုဝိဘာဝနာ။ တေန ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေန သမင်္ဂီတိ တံသမင်္ဂီ။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၈။) [သျ]စိတ္တုပ္ပါဒေနာ’’တိ။ ဥပေတီတိ ဘဇတိ သေဝတိ ပယိရုပါသတိ, ဇာနာတိ ဝါ, ဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
လောကုတ္တရံ သရဏဂမနံ ကေသန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌသစ္စာန’’န္တိ, အဋ္ဌန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနန္တိ အတ္ထော။ ကဒါ တံ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ’’တိ, ‘‘ဣဇ္ဈတီ’’တိ ပဒေန စေတဿ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဣဇ္ဈမာနေနေဝ ဟိ စတုသစ္စာဓိဂမေန ဖလဋ္ဌာနမ္ပိ သရဏဂမကတာ သိဇ္ဈတိ လောကုတ္တရသရဏဂမနဿ ဘေဒါဘာဝတော, တေသဉ္စ ဧကသန္တာနတ္တာ။ ကထံ တံ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေနာ’’တိအာဒိ, ဥပပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒတော, အာရမ္မဏတော, ကိစ္စတော စ သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေနာတိ စေတ္ထ ပဟာနာဘိသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အာရမ္မဏတောတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ အာရမ္မဏတော ဣဇ္ဈတီတိ ဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ, တွာ-သဒ္ဒေါ စ ဟေတုတ္ထဝါစကော ယထာ ‘‘သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။၂၉)။ အပိစ ‘‘အာရမ္မဏတော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သရူပတော နိယမေတိ ‘‘နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ကိစ္စတော’’တိ တဒဝသေသံ ဘာဝနာဘိသမယံ ပရိညာဘိသမယဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ ဧတေန ဝါ မဂ္ဂက္ခဏာနုရူပံ ဧကာရမ္မဏတံ ဒဿေတွာ ‘‘ကိစ္စတော’’တိ ဣမိနာ ပဟာနတော အဝသေသံ ကိစ္စတ္တယံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတော စတုသစ္စာဓိဂမော ဧဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ ဝိညာယတိ။ တတ္ထ ဟိ စတုသစ္စာဓိဂမနေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဿ ပဟာနာဘိသမယဝသေန သမုစ္ဆိန္ဒနံ ဘဝတိ, နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန, မဂ္ဂဓမ္မော စ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနောယေဝ သရဏဂမနတ္ထံ သာဓေတိ, ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန သာဝကဂေါစရဘူတာ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနာ သရဏဂမနတ္ထံ သာဓေန္တိ, တထာ အရိယသံဃဂုဏာ။ တေနာဟ ‘‘သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။
ဖလပရိယတ္တီနမ္ပေတ္ထ ဝုတ္တနယေန မဂ္ဂါနုဂုဏပ္ပဝတ္တိယာ ဂဟဏံ, အပရိညေယျဘူတာနဉ္စ ဗုဒ္ဓသံဃဂုဏာနံ တဂ္ဂုဏသာမညတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သကလဘာဝဝိသိဋ္ဌဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတီတိ။ ဣဇ္ဈန္တဉ္စ သဟေဝ ဣဇ္ဈတိ, န လောကိယံ ဝိယ ပဋိပါဋိယာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၇၉။) [သျ]ပဒီပဿ ဝိယ ဟိ ဧကက္ခဏေယေဝ မဂ္ဂဿ စတုကိစ္စသာဓနန္တိ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သရဏဂမနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ န ပဝတ္တတိ, မဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပန အဓိဂတမေဝ တံ ဟောတိ ဧကစ္စာနံ တေဝိဇ္ဇာဒီနံ လောကိယဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယာ’’တိ, တေသံ ပန ဝစနေ လောကိယမေဝ သရဏဂမနံ သိယာ, န လောကုတ္တရံ, တဉ္စ အယုတ္တမေဝ ဒုဝိဓဿာပိ တဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ။ အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော, သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနတော, အာရမ္မဏတော စ သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တန္တိ လောကိယသရဏဂမနံ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓါပဋိလာဘော။ သဒ္ဓါမူလိကာတိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ သဟဇာတဝသေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယေဝ ဟိ တမ္မူလိကတာ သဒ္ဓါဝိရဟိတဿ ဗုဒ္ဓါဒီသု သမ္မာဒဿနဿ အသမ္ဘဝတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ, ဓမ္မသုဓမ္မတံ သံဃသုပ္ပဋိပန္နတဉ္စ လောကိယာဝဗောဓဝသေန သမ္မာ ဉာယေန ဒဿနတော။ ‘‘သဒ္ဓါပဋိလာဘော’’တိ ဣမိနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာပိ သဒ္ဓါ လောကိယသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ, ‘‘သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ပန ဧတေန သဒ္ဓူပနိဿယာ ယထာဝုတ္တာ ပညာတိ။ လောကိယမ္ပိ ဟိ သရဏဂမနံ ဒုဝိဓံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ, ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဉ္စ။ တတ္ထ ပဌမေန ပဒေန မာတာဒီဟိ ဥဿာဟိတဒါရကာဒီနံ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ ဂဟိတံ, ဒုတိယေန ပန ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ။ တဒုဘယမေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝိသေသဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥဇုံ ကရီယတီတိ ဟိ အတ္ထေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဘာဝေါ, ဒိဋ္ဌိ ဥဇုံ ကရီယတိ ဧတေနာတိ အတ္ထေန ပန သဒ္ဓါယပိ။ သဒ္ဓါသမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တပ္ပဓာနဿာပိ စိတ္တုပ္ပါဒဿ ဂဟဏံ, ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မပဒေန စ ယထာဝုတ္တေန ကရဏသာဓနေန, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ, သဒ္ဓါသမ္မာဒိဋ္ဌီနံ ပန ဝိသုံ ဂဟဏံ တံသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒဿ တပ္ပဓာနတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တယိဒန္တိ လောကိယံ သရဏဂမနမေဝ ပစ္စာမသတိ လောကုတ္တရဿ တထာ ဘေဒါဘာဝတော။ တဿ ဟိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဝုတ္တနယေန ဣဇ္ဈနတော တထာဝိဓဿ သမာဒါနဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဧသ ဘေဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၀။) [သျ]န သမ္ဘဝတီတိ။ အတ္တာ သန္နိယျာတီယတိ အပ္ပီယတိ ပရိစ္စဇီယတိ ဧတေနာတိ အတ္တသန္နိယျာတနံ, ယထာဝုတ္တံ သရဏဂမနသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ တံ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပဋိသရဏမေတဿာတိ တပ္ပရာယဏော, ပုဂ္ဂလော, စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဝါ, တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ ‘‘သရဏ’’န္တိ အဓိပ္ပါယေန သိဿဘာဝံ အန္တေဝါသိကဘာဝသင်္ခါတံ ဝတ္တပဋိဝတ္တာဒိကရဏံ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ သိဿဘာဝူပဂမနံ။ သရဏဂမနာဓိပ္ပါယေနေဝ ပဏိပတတိ ဧတေနာတိ ပဏိပါတော, ပဏိပတနဉ္စေတ္ထ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မမေဝ, သဗ္ဗတ္ထ စ အတ္ထတော ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သံသာရဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထံ အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ပရိစ္စဇနံ အတ္တပရိစ္စဇနံ။ တပ္ပရာယဏတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဟိတောပဒေသကထာပရိယာယေန ဓမ္မဿာပိ အာစရိယဘာဝေါ သမုဒါစရီယတိ ‘‘ဖလော အမ္ဗော အဖလော စ, တေ သတ္ထာရော ဥဘော မမာ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဿ အန္တေဝါသိကော’’တိ။ ‘‘အဘိဝါဒနာ’’တိအာဒိ ပဏိပါတဿ အတ္ထဒဿနံ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝါတိ အဝဓာရဏဿ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီသုပိ သီဟဂတိကဝသေန အဓိကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ တဒညနိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတီတိ။ ‘‘ဣမေသဉှီ’’တိအာဒိ စတုဓာ ပဝတ္တနဿ သမတ္ထနံ, ကာရဏဒဿနံ ဝါ။
ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီနိ ဧကေန ပကာရေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, ဧတေန အတ္တသန္နိယျာတနတပ္ပရာယဏတာဒီနံ စတုန္နံ ပရိယာယန္တရေဟိပိ အတ္တသန္နိယျာတနတပ္ပရာယဏတာဒိ ကတမေဝ ဟောတိ အတ္ထဿ အဘိန္နတ္တာ ယထာ တံ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနအဘူတာရောစနာနီ’’တိ ဒဿေတိ။ ဇီဝိတပရိယန္တိကန္တိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ, ယာဝဇီဝံ ဂစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ မဟာကဿပေါ ကိရ သယမေဝ ပဗ္ဗဇိတဝေသံ ဂဟေတွာ မဟာတိတ္ထဗြာဟ္မဏဂါမတော နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆန္တော တိဂါဝုတမဂ္ဂံ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ, အန္တရာ စ နာဠန္ဒံ ဗဟုပုတ္တကနိဂြောဓရုက္ခမူလေ ဧကကမေဝ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ‘‘အယံ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အဇာနန္တောယေဝ ‘‘သတ္ထာရဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၁။) [သျ]ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) သရဏဂမနမကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာကဿပဿ သရဏဂမနံ ဝိယာ’’တိ။ ဝိတ္ထာရော ကဿပသံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) ဂဟေတဗ္ဗော။ တတ္ထ သတ္ထာရဉ္စဝတာဟံ ပဿေယျံ, ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျန္တိ သစေ အဟံ သတ္ထာရံ ပဿေယျံ, ဣမံ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဿေယျံ။ န ဟိ မေ ဣတော အညေန သတ္ထာရာ ဘဝိတုံ သက္ကာ။ သုဂတဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ, ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျန္တိ သစေ အဟံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ သုဂတံ နာမ ပဿေယျံ, ဣမံ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဿေယျံ။ န ဟိ မေ ဣတော အညေန သုဂတေန ဘဝိတုံ သက္ကာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ, ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျန္တိ သစေ အဟံ သမ္မာ သာမဉ္စ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ နာမ ပဿေယျံ, ဣမံ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဿေယျံ, န ဟိ မေ ဣတော အညေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ သက္ကာတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာ။ သဗ္ဗတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ, ဝတ-သဒ္ဒေါ စ ပဒပူရဏမတ္တံ, စေ-သဒ္ဒေန ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ ‘‘သစေ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ဝတ-သဒ္ဒေါ စ ပဿိတုကာမတာယ ဧကံသတ္ထံ ဒီပေတီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
‘‘သော အဟ’’န္တိအာဒိ သုတ္တနိပါတေ အာဠဝကသုတ္တေ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂေနေဝ တဿ သရဏဂမနမာဂတံ, သောတာပန္နဘာဝဒဿနတ္ထံ, ပန ပသာဒါနုရူပဒဿနတ္ထဉ္စ ဧဝံ ဝါစံ ဘိန္ဒတီတိ တဒဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၁) ဝုတ္တံ။ ဂါမာ ဂါမန္တိ အညသ္မာ ဒေဝဂါမာ အညံ ဒေဝဂါမံ, ဒေဝတာနံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ, မဟန္တဉ္စ ဂါမန္တိပိ အတ္ထော။ ပုရာ ပုရန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတန္တိ ဗုဒ္ဓဿ သုဗုဒ္ဓတံ, ဓမ္မဿ သုဓမ္မတံ, သံဃဿ သုပ္ပဋိပန္နတဉ္စ အဘိတ္ထဝိတွာတိ သဟ သမုစ္စယေန, ပါဌသေသေန စ အတ္ထော, သမ္ဗုဒ္ဓံ နမဿမာနော ဓမ္မဃောသကော ဟုတွာ ဝိစရိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အာဠဝကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာတာဂိရဟေမဝတာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ နနု စ ဧတေ အာဠဝကာဒယော အဓိဂတမဂ္ဂတ္တာ မဂ္ဂေနေဝ အာဂတသရဏဂမနာ, ကသ္မာ တေသံ တပ္ပရာယဏတာသရဏဂမနံ ဝုတ္တန္တိ? မဂ္ဂေနာဂတသရဏဂမနေဟိပိ တေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရဿ ပဝေဒိတတ္တာ။ ‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ…ပေ… သုဓမ္မတံ, (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄) တေ မယံ ဝိစရိဿာမ, ဂါမာ ဂါမံ နဂါ နဂံ…ပေ… သုဓမ္မတ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၁၈၂) စ ဟိ ဧတေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရော ပဝေဒိတော။ တသ္မာ သရဏဂမနဝိသေသမနပေက္ခိတွာ ပဝေဒနာကာရမတ္တံ ဥပဒိသန္တေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထာတိ ‘‘ကထံ ခေါ ဗြာဟ္မဏော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌဿ အဋ္ဌဝိဓပဉှဿ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ယော ဝေဒီ’’တိအာဒိနာ ဗျာကရဏပရိယောသာနကာလေ။ ဣဒဉှိ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၄) ပရိစုမ္ဗတီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၂။) [သျ]ပရိဖုသတိ။ ပရိသမ္ဗာဟတီတိ ပရိမဇ္ဇတိ။ ဧဝမ္ပိ ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧဝမ္ပိ ပရမနိပစ္စကာရေန ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သော ပနေသာတိ ပဏိပါတော။ ဉာတိ…ပေ… ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဉာတိဝသေန, ဘယဝသေန, အာစရိယဝသေန, ဒက္ခိဏေယျဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ဒွန္ဒပရတော သုယျမာနတ္တာ။ တတ္ထ ဉာတိဝသေနာတိ ဉာတိဘာဝဝသေန။ ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသော ဟိ အယံ, ဘာဝလောပနိဒ္ဒေသော ဝါ တဗ္ဘာဝဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ပဏိပါတပဒေန စေတေသံ သမ္ဗန္ဓော တဗ္ဗသေန ပဏိပါတဿ စတုဗ္ဗိဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေနာ’’တိ, ဒက္ခိဏေယျတာဟေတုကေန ပဏိပါတေနေဝါတိ အတ္ထော။ ဣတရေဟီတိ ဉာတိဘာဝါဒိဟေတုကေဟိ ပဏိပါတေဟိ။ ‘‘သေဋ္ဌဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနံ။ ဣဒါနိ ‘‘န ဣတရေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထတ္တယံ ယထာက္ကမံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာကိယော ဝါ’’တိ ပိတုပက္ခတော ဉာတိကုလဒဿနံ, ‘‘ကောလိယော ဝါ’’တိ ပန မာတုပက္ခတော။ ဝန္ဒတီတိ ပဏိပါတဿ ဥပလက္ခဏဝစနံ။ ရာဇပူဇိတောတိ ရာဇူဟိ, ရာဇူနံ ဝါ ပူဇိတော ယထာ ‘‘ဂါမပူဇိတော’’တိ။ ပူဇာဝစနပယောဂေ ဟိ ကတ္တရိ သာမိဝစနမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဘဂဝတောတိ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ, ဗုဒ္ဓဘူတဿ ဝါ ဘဂဝတော။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ သိက္ခိတသိပ္ပံ။
‘‘စတုဓာ’’တိအာဒိ သိင်္ဂါလောဝါဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) ဃရမာဝသန္တိ ဃရေ ဝသန္တော, ကမ္မပ္ပဝစနီယယောဂတော စေတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ကမ္မံ ပယောဇယေတိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ပယောဇေယျ။ ကုလာနဉှိ န သဗ္ဗကာလံ ဧကသဒိသံ ဝတ္တတိ, ကဒါစိ ရာဇာဒိဝသေန အာပဒါပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘အာပဒါသု ဥပ္ပန္နာသု ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ မနသိ ကတွာ နိဓာပေယျာတိ အာဟ ‘‘အာပဒါသု ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဣမေသု ပန စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ‘‘ဧကေန ဘောဂေ ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တကောဋ္ဌာသတောယေဝ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနမ္ပိ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနမ္ပိ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ပေသကာရနှာပိတကာဒီနမ္ပိ ဝေတနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အယံ ဘောဂပရိဂ္ဂဟဏာနုသာသနီ, ဧဝရူပံ အနုသာသနိံ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံယေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ, သမ္ပရာယိကံ, ပန နိယျာနိကံ ဝါ အနုသာသနိံ ပစ္စာသိသန္တောပိ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတမေဝ ကရောတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ ‘‘သေဋ္ဌဝသေနေဝ…ပေ… ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တဿတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၃။) [သျ]‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ပန ‘‘သေဋ္ဌဝသေန စ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တဿ ဗျတိရေကဒဿနံ။ အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ ကတွာ ဂဟိတသရဏာယ ဥပါသိကာယ ဝါတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ပဗ္ဗဇိတမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဂေဝ အပဗ္ဗဇိတ’’န္တိ။ သရဏဂမနံ န ဘိဇ္ဇတိ သေဋ္ဌဝသေန အဝန္ဒိတတ္တာ။ တထာတိ အနုကဍ္ဎနတ္ထေ နိပါတော ‘‘သရဏဂမနံ န ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ ရဋ္ဌပူဇိတတ္တာတိ ရဋ္ဌေ, ရဋ္ဌဝါသီနံ ဝါ ပူဇိတတ္တာ။ တယိဒံ ဘယဝသေန ဝန္ဒိတဗ္ဗဘာဝဿေဝ သမတ္ထနံ, န တု အဘေဒဿ ကာရဏဒဿနံ, တဿ ပန ကာရဏံ သေဋ္ဌဝသေန အဝန္ဒိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သေဋ္ဌဝသေန စ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ သေဋ္ဌဝသေနာတိ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတာယ သေဋ္ဌဘာဝဝသေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အယံ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျောတိ ဝန္ဒတီ’’တိ။ တိတ္ထိယမ္ပိ ဝန္ဒတော န ဘိဇ္ဇတိ, ပဂေဝ ဣတရံ။ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါတိ သရဏဂမနဝိဘာဂေါ, တဗ္ဗိဘာဂသမ္ဗန္ဓတော စေတ္ထ သက္ကာ အဘေဒေါပိ သုခေန ဒဿေတုန္တိ အဘေဒဒဿနံ ကတံ။
အရိယမဂ္ဂေါ ဧဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယောတိ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနုပ္ပါဒနိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မသဒိသံ ဝိပါကဖလံ, တဗ္ဗိပရီတံ အာနိသံသဖလန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ သာလိဗီဇာဒီနံ ဖလာနိ တံသဒိသာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ, ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ, န မူလင်္ကုရပတ္တက္ခန္ဓနာဠာနိ, ဧဝံ ကုသလာကုသလာနံ ဖလာနိ အရူပဓမ္မဘာဝေန, သာရမ္မဏဘာဝေန စ သဒိသာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ, ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ, န တဒညာနိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနိပိ ကမ္မအသဒိသာနိ, တာနိ ပန အာနိသံသာနိ နာမ ဟောန္တိ, အာနိသံသနိရုတ္တိမတ္တဉ္စ လဘန္တီတိ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မပဒေ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိမာဟရိတွာ ဒဿေတိ။
ယော စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ, ယော ပနာတိ အတ္ထော။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ဗျတိရေကတ္ထဒီပနေ ယဒိ ‘‘ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တိ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၁၈၈) ဝုတ္တံ ခေမံ သရဏံ န ဟောတိ, န ဥတ္တမံ သရဏံ, ဧတဉ္စ သရဏမာဂမ္မ သဗ္ဗဒုက္ခာ န ပမုစ္စတိ, ဧဝံ သတိ ကိံ နာမ ဝတ္ထု ခေမံ သရဏံ ဟောတိ, ဥတ္တမံ သရဏံ, ကိံ နာမ ဝတ္ထုံ သရဏမာဂမ္မ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ စေ?
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၄။) [သျ]ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော…ပေ…
ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊
ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၉၂)၊
ဧဝမီဒိသေသု။ လောကိယဿ သရဏဂမနဿ အညတိတ္ထိယာဝန္ဒနာဒိနာ ကုပ္ပနတော, စလနတော စ အကုပ္ပံ အစလံ လောကုတ္တရမေဝ သရဏဂမနံ ပကာသေတုံ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါစာသိလိဋ္ဌတ္ထဉ္စေတ္ထ သမ္မာသဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ ဝုတ္တဿ သရူပဒဿနံ။ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမန္တိ ဒုက္ခနိရောဓံ။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနန္တိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိံ။ ‘‘ဧတ’’န္တိ ‘‘စတ္တာရိ…ပေ… ပဿတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ လောကုတ္တရသရဏဂမနသင်္ခါတံ အရိယသစ္စဒဿနံ။ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော ပဒတ္တယေပိ ယောဇေတဗ္ဗော။
နိစ္စတော အနုပဂမနာဒိဝသေနာတိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန, ဣတိနာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေဟိ တော-သဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈) အာဂတံ ပါဠိံ သာဓကဘာဝေန အာဟရတိ။ အဋ္ဌာနန္တိ ဇနကဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နော သောတာပန္နော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ စတုဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ဧကမ္ပိ သင်္ခါရံ။ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဏှေယျ။ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆) ဧဝံ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဏှေယျ, ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပန အရိယသာဝကော ပရိဠာဟဝူပသမတ္ထံ မတ္တဟတ္ထိပရိတ္တာသိတော စောက္ခဗြာဟ္မဏော ဝိယ ဥက္ကာရဘူမိံ ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော ဥပဂစ္ဆတိ။ အတ္တဝါရေ ကသိဏာဒိပဏ္ဏတ္တိသင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သင်္ခါရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပရိဝါရေ –
‘‘အနိစ္စာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ, ဒုက္ခာနတ္တာ စ သင်္ခတာ၊
နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ ပညတ္တိ, အနတ္တာ ဣတိ နိစ္ဆယာ’’တိ။ (ပရိ။ ၂၅၇)၊
ဣမေသု ပန တီသုပိ ဝါရေသု အရိယသာဝကဿ စတုဘူမကဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, တေဘူမကဝသေနေဝ ဝါ။ ယံ ယဉှိ ပုထုဇ္ဇနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၅။) [သျ]‘‘နိစ္စံ သုခံ အတ္တာ’’တိ ဂါဟံ ဂဏှာတိ, တံ တံ အရိယသာဝကော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဂဏှန္တော ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။
‘‘မာတရ’’န္တိအာဒီသု ဇနိကာ မာတာ, ဇနကော ပိတာ, မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော တေဟိ အညမ္ပိ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနမေဝ။ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇသကဇီဝိတဟေတုပိ ဟိ သော တံ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေယျ, တထာပိ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ မဟာသာဝဇ္ဇတာဒဿနတ္ထံ အရိယဘာဝဿ စ ဗလဝတာပကာသနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝဓကစိတ္တေန ပဒူသနစိတ္တော, ပဒူသိတစိတ္တော ဝါ။ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေယျ။ သံဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယံ ဌိတံ သံဃံ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဘိန္ဒေယျ, ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ အာကာရေဟိ သံဃော ဘိဇ္ဇတိ ကမ္မေန, ဥဒ္ဒေသေန, ဝေါဟရန္တော, အနုဿာဝနေန, သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈) အညံ သတ္ထာရန္တိ ဣတော အညံ တိတ္ထကရံ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဘဝသမ္ပဒါတိ သုဂတိဘဝေန သမ္ပဒါ, ဣဒံ ဝိပါကဖလံ။ ဘောဂသမ္ပဒါတိ မနုဿဘောဂဒေဝဘောဂေဟိ သမ္ပဒါ, ဣဒံ ပန အာနိသံသဖလံ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိပါဠိံ (သံ။ နိ။ ၁။၃၇) သာဓကဘာဝေန ဒဿေတိ။
ဂတာ သေတိ ဧတ္ထ သေ-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိန္တိ တေ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ တန္နိမိတ္တံ အပါယံ န ဂမိဿန္တိ။ မာနုသန္တိ စ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝိသညောဂနိဒ္ဒေသော, မနုဿေသု ဇာတန္တိ အတ္ထော။ ဒေဝကာယန္တိ ဒေဝသံဃံ, ဒေဝပုရံ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ကာယော သမူဟော ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။
‘‘အပရမ္ပီ’’တိအာဒိနာ သဠာယတနဝဂ္ဂေ မောဂ္ဂလ္လာနသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) အာဂတံ အညမ္ပိ ဖလမာဟ, အပရမ္ပိ ဖလံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အညေ ဒေဝေတိ အသရဏင်္ဂတေ ဒေဝေ။ ဒသဟိ ဌာနေဟီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေနာ’’တိအာဒိ တဿရူပဒဿနံ။ အဓိဂဏှန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ‘‘ဧသ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘သာဓု ခေါ ဒေဝါနမိန္ဒ ဓမ္မသရဏဂမနံ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) သုတ္တပဒံ အတိဒိသတိ။ ဝေလာမသုတ္တံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၆။) [သျ]နာမ အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ နဝနိပါတေ ဇာတိဂေါတ္တရူပဘောဂသဒ္ဓါပညာဒီဟိ မရိယာဒဝေလာတိက္ကန္တေဟိ ဥဠာရေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဝေလာမနာမကဿ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ စတုရာသီတိသဟဿရာဇူနံ အာစရိယဗြာဟ္မဏဿ ဒါနကထာပဋိသညုတ္တံ သုတ္တံ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) တတ္ထ ဟိ ကရီသဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏာနံ စတုရာသီတိသဟဿသင်္ချာနံ သုဝဏ္ဏပါတိရူပိယပါတိကံသပါတီနံ ယထာက္ကမံ ရူပိယသုဝဏ္ဏ ဟိရညပူရာနံ, သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာနံ, စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ အဿသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ရထသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ဓေနုသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ကညာသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ပလ္လင်္ကသဟဿာနံ, စတုရာသီတိယာ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနံ, အပရိမာဏဿ စ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိစ္စဇနဝသေန သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တသံဝစ္ဆရာနိ နိရန္တရံ ပဝတ္တဝေလာမမဟာဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ, တတော သတံသောတာပန္နာနံ ဒိန္နဒါနတော ဧကဿ သကဒါဂါမိနော, တတော ဧကဿ အနာဂါမိနော, တတော ဧကဿ အရဟတော, တတော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ, တတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ, တတော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ, တတော စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရကရဏံ, တတော သရဏဂမနံ မဟပ္ဖလတရန္တိ အယမတ္ထော ပကာသိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယံ ဂဟပတိ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ, ယော စေကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ, ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရံ, ယော စ သတံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနံ ဘောဇေယျ, ယော စေကံ သကဒါဂါမိံ ဘောဇေယျ, ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀)။
ဣမိနာ စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော လောကုတ္တရဿေဝ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝေလာမသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သရဏံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂေနာဂတံ အနိဝတ္တနသရဏံ အဓိပ္ပေတံ, အပရေ ပနာဟု ‘အတ္တာနံ နိယျာတေတွာ ဒိန္နတ္တာ သရဏဂမနံ တတော မဟပ္ဖလတရ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၉။၂၀) ကူဋဒန္တသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘ယသ္မာ စ သရဏဂမနံ နာမ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂမယံ ပုညကမ္မံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ, တသ္မာ မဟပ္ဖလတရဉ္စ မဟာနိသံသတရဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅၀, ၃၅၁) ဣမိနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၇။) [သျ]ပန နယေန လောကိယဿာပိ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဣဓ ဒဿိတမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၀) ဟိ အယမေဝတ္ထော ဣစ္ဆိတောတိ ဝိညာယတိ ဣဓ စေဝ အညာသု စ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာဒီသု အဝိသေသတောယေဝ ဝုတ္တတ္တာ, အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ အယမတ္ထော အဘိမတော သိယာ သာရတ္ထဒီပနိယံ, (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ဝေရဉ္ဇကအဏ္ဍဝဏ္ဏနာ။၁၅) အင်္ဂုတ္တရဋီကာယဉ္စ တဒုဘယသာဓာရဏဝစနတော။ အပရေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ကူဋဒန္တသုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၉) လောကုတ္တရဿေဝ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဝုတ္တ’’န္တိ, တဒယုတ္တမေဝ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… ဒေတီ’’တိ ဟိ တဒုဘယသာဓာရဏကာရဏဝသေန တဒုဘယဿာပိ ဖလံ တတ္ထ ဝုတ္တန္တိ။ ဝေလာမသုတ္တာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တဆတ္တမာဏဝကဝိမာနာဒီနံ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆ အာဒယော) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အညာဏံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနမဇာနနံ တတ္ထ သမ္မောဟော။ သံသယော နာမ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆) ဝိစိကိစ္ဆာ။ မိစ္ဆာဉာဏံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနံ အဂုဏဘာဝပရိကပ္ပနေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။ အာဒိသဒ္ဒေန အနာဒရာဂါရဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ သံကိလိဿတီတိ သံကိလိဋ္ဌံ မလီနံ ဘဝတိ။ န မဟာဇုတိကန္တိအာဒိပိ သံကိလေသပရိယာယော ဧဝ။ တတ္ထ န မဟာဇုတိကန္တိ န မဟုဇ္ဇလံ, အပရိသုဒ္ဓံ အပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န မဟာဝိပ္ဖါရန္တိ န မဟာနုဘာဝံ, အပဏီတံ အနုဠာရန္တိ အတ္ထော။ သာဝဇ္ဇောတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝသေန သဒေါသော။ တဒေဝ ဖလဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အနိဋ္ဌဖလော’’တိ ဝုတ္တံ, သာဝဇ္ဇတ္တာ အကန္တိဖလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ လောကိယသရဏဂမနံ သိက္ခာသမာဒါနံ ဝိယ အဂဟိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ဇီဝိတပရိယန္တမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တဿ ခန္ဓဘေဒေန ဘေဒေါ, သော စ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝိရဟိတတ္တာ အဒေါသောတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ ဟောတီ’’တိ။ သောတိ အနဝဇ္ဇော သရဏဂမနဘေဒေါ။ သတိပိ အနဝဇ္ဇတ္တေ ဣဋ္ဌဖလောပိ န ဟောတိ, ပဂေဝ အနိဋ္ဌဖလော အဝိပါကတ္တာ။ န ဟိ တံ အကုသလံ ဟောတိ, အထ ခေါ ဘေဒနမတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဝန္တရေပီတိ အညသ္မိမ္ပိ ဘဝေ။
ဓရသဒ္ဒဿ ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဥပါသက’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ကမ္မမေဝ, တဉ္စ ခေါ အာကာရဋ္ဌာနေတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါသကော အယန္တိ ဧဝံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၈။) [သျ]ဓာရေတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓာရေတူတိ စ ဥပဓာရေတူတိ အတ္ထော။ ဥပဓာရဏဉ္စေတ္ထ ဇာနနမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဇာနာတူ’’တိ ဣမိနာ။ ဥပါသကဝိဓိကောသလ္လတ္ထန္တိ ဥပါသကဘာဝဝိဓာနကောသလ္လတ္ထံ။ ကော ဥပါသကောတိ သရူပပုစ္ဆာ, ကိံ လက္ခဏော ဥပါသကော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာတိ ဟေတုပုစ္ဆာ, ကေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဥပါသကသဒ္ဒေါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိရုဠှောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ သဒ္ဒဿ ဟိ အဘိဓေယျေ ပဝတ္တိနိမိတ္တမေဝ တဒတ္ထဿ တဗ္ဘာဝကာရဏံ။ ကိမဿ သီလန္တိ ဝတသမာဒါနပုစ္ဆာ, ကီဒိသံ အဿ ဥပါသကဿ သီလံ, ကိတ္တကေန ဝတသမာဒါနေနာယံ သီလသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကော အာဇီဝေါတိ ကမ္မသမာဒါနပုစ္ဆာ, ကော အဿ သမ္မာအာဇီဝေါ, ကေန ကမ္မသမာဒါနေန အဿ အာဇီဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ပုစ္ဆတိ, သော ပန မိစ္ဆာဇီဝဿ ပရိဝဇ္ဇနေန ဟောတီတိ မိစ္ဆာဇီဝေါပိ ဝိဘဇီယတိ။ ကာ ဝိပတ္တီတိ တဒုဘယေသံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိပုစ္ဆာ, ကာ အဿ ဥပါသကဿ သီလဿ, အာဇီဝဿ စ ဝိပတ္တီတိ အတ္ထော။ သာမညနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဟိ သတိ အနန္တရဿေဝ ဝိဓိ ဝါ ပဋိသေဓော ဝါတိ အနန္တရဿ ဂဟဏံ။ ကာ သမ္ပတ္တီတိ တဒုဘယေသမေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိပုစ္ဆာ, ကာ အဿ ဥပါသကဿ သီလဿ, အာဇီဝဿ စ သမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော။ သရူပဝစနတ္ထာဒိသင်္ခါတေန ပကာရေန ကိရတီတိ ပကိဏ္ဏံ, တဒေဝ ပကိဏ္ဏကံ, အနေကာကာရေန ပဝတ္တံ အတ္ထဝိနိစ္ဆယန္တိ အတ္ထော။
ယော ကောစီတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒီသု ယော ကောစိ, ဣမိနာ ပဒေန အကာရဏမေတ္ထ ဇာတိအာဒိဝိသေသောတိ ဒဿေတိ, ‘‘သရဏဂတော’’တိ ဣမိနာ ပန သရဏဂမနမေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ။ ‘‘ဂဟဋ္ဌော’’တိ စ ဣမိနာ အာဂါရိကေသွေဝ ဥပါသကသဒ္ဒေါ နိရုဠှော, န ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတေသူတိ။ တမတ္ထံ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တေ မဟာနာမသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃) သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတောတိ ဗုဒ္ဓါဒိသရဏဂမနတော။ မဟာနာမာတိ အတ္တနော စူဠပိတုနော သုက္ကောဒနဿ ပုတ္တံ မဟာနာမံ နာမ သကျရာဇာနံ ဘဂဝါ အာလပတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဗုဒ္ဓါဒိသရဏဂမနေန ဥပါသကော နာမ ဟောတိ, န ဇာတိအာဒီဟိ ကာရဏေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာမဉ္စ တပုဿဘလ္လိကာနံ ဝိယ ဒွေဝါစိကဥပါသကဘာဝေါပိ အတ္ထိ, သော ပန တဒါ ဝတ္ထုတ္တယာဘာဝတော ကဒါစိယေဝ ဟောတီတိ သဗ္ဗဒါ ပဝတ္တံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၈၉။) [သျ]တေဝါစိကဥပါသကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သရဏဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေပိ ဟိ ပစ္ဆာ တိသရဏဂတာ ဧဝ, န စေတ္ထ သမ္ဘဝတိ အညံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ သရဏဂတော ဥပါသကော နာမာတိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ဉာပေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဥပါသနတောတိ တေနေဝ သရဏဂမနေန, တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာယ ဂါရဝဗဟုမာနာဒိယောဂေန ပယိရုပါသနတော, ဣမိနာ ကတွတ္ထံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။
ဝေရမဏိယောတိ ဧတ္ထ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျံ, တဿ မဏနတော ဟနနတော ဝိနာသနတော ဝေရမဏိယော နာမ, ပဉ္စ ဝိရတိယော ဝိရတိပဓာနတ္တာ တဿ သီလဿ။ တထာ ဟိ ဥဒါဟဋေ မဟာနာမသုတ္တေ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃) ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ သာဓကံ, သရူပဉ္စ ဒဿေတိ ယထာ တံ ဥယျာနပါလဿ ဧကေနေဝ ဥဒကပတိဋ္ဌာနပယောဂေန အမ္ဗသေစနံ, ဂရုသိနာနဉ္စ။ ယထာဟ အမ္ဗဝိမာနေ (ဝိ။ ဝ။ ၁၁၅၁ အာဒယော) –
‘‘အမ္ဗော စ သိတ္တော သမဏော စ နှာပိတော,
မယာ စ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပကံ၊
ဣတိ သော ပီတိယာ ကာယံ, သဗ္ဗံ ဖရတိ အတ္တနော’’တိ။
[‘‘အမ္ဗော စ သိဉ္စတော အာသိ, သမဏော စ နဟာပိတော၊
ဗဟုဉ္စ ပုညံ ပသုတံ, အဟော သဖလံ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (ဣဓ ဋီကာယံ မူလပါဌော)]
ဧဝမီဒိသေသု။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ပဉ္စဝေရဝိရတိမတ္တေန။
မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာတိ အယုတ္တဝဏိဇ္ဇာ, န သမ္မာဝဏိဇ္ဇာ, အသာရုပ္ပဝဏိဇ္ဇကမ္မာနီတိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ အကရဏေနေဝ ပဇဟိတွာ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန, တေန မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇကမ္မေန အာဇီဝနတော အညမ္ပိ အဓမ္မိကံ အာဇီဝနံ ပဋိက္ခိပတိ။ သမေနာတိ အဝိသမေန, တေန ကာယဝိသမာဒိဒုစ္စရိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသမာဒိနာ သုစရိတေန အာဇီဝနံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ပဉ္စင်္ဂုတ္တရပါဠိမာဟရိတွာ သာဓကံ, သရူပဉ္စ ဒဿေတိ။ ဝါဏိဇာနံ အယန္တိ ဝဏိဇ္ဇာ, ယဿ ကဿစိ ဝိက္ကယော, ဣတ္ထိလိင်္ဂပဒမေတံ။ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၀။) [သျ]ဝါ ယထာကတံ ပဋိလဘိတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ သတ္တဝဏိဇ္ဇာတိ မနုဿဝိက္ကယော။ မံသဝဏိဇ္ဇာတိ သူနကာရာဒယော ဝိယ မိဂသူကရာဒိကေ ပေါသေတွာ မံသံ သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကယော။ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာတိ ယံ ကိဉ္စိ မဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ ဝိသဝဏိဇ္ဇာတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ, သင်္ဂဟေတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ ပရောပရောဓနိမိတ္တတာယ အကရဏီယာတိ ဝုတ္တာ, သတ္တဝဏိဇ္ဇာ အဘုဇိဿဘာဝကရဏတော, မံသဝဏိဇ္ဇာ ဝဓဟေတုတော, မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ပမာဒဋ္ဌာနတော, ဝိသဝဏိဇ္ဇာ ပရူပဃာတကာရဏတော။
တဿေဝါတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏဿ သီလဿ စေဝ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာဒိပ္ပဟာနလက္ခဏဿ အာဇီဝဿ စ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ ဝိပတ္တီတိ ဘေဒေါ, ပကောပေါ စ။ ဧဝံ သီလအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဥပါသကဿ ဝိပတ္တိံ ဒဿေတွာ အဿဒ္ဓိယာဒိဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာယာတိ အဿဒ္ဓိယာဒိဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ။ စဏ္ဍာလောတိ နီစဓမ္မဇာတိကဋ္ဌေန ဥပါသကစဏ္ဍာလော။ မလန္တိ မလီနဋ္ဌေန ဥပါသကမလံ။ ပတိကိဋ္ဌောတိ လာမကဋ္ဌေန ဥပါသကနိဟီနော။ သာပိဿာတိ သာပိ အဿဒ္ဓိယာဒိဝိပ္ပဋိပတ္တိ အဿ ဥပါသကဿ ဝိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာ ပနာယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ စာ’’တိအာဒိ။ ဥပါသကစဏ္ဍာလသုတ္တံ, (အ။ နိ။ ၅။၁၇၅) ဥပါသကရတနသုတ္တဉ္စ ပဉ္စင်္ဂုတ္တရေ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒီသု, ကမ္မကမ္မဖလေသု စ သဒ္ဓါဝိပရိယာယော မိစ္ဆာဝိမောက္ခော အဿဒ္ဓိယံ, တေန သမန္နာဂတော အဿဒ္ဓေါ။ ယထာဝုတ္တသီလဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဒုဿီလော။ ‘‘ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနာ ဣဒံ နာမ မင်္ဂလံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတေန ကောတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန သမန္နာဂတော ကောတူဟလမင်္ဂလိကော။ မင်္ဂလံ ပစ္စေတီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဘေဒံ မင်္ဂလမေဝ ပတ္တိယာယတိ နော ကမ္မန္တိ ကမ္မဿကတံ နော ပတ္တိယာယတိ။ ဣတော စ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣတော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တော, သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အဿဒ္ဓေါ’’တိအာဒီသု ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတီတိ ဒုပ္ပဋိပန္နံ ဒက္ခိဏာရဟသညီ ဂဝေသတိ။ တတ္ထာတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီတိ ပဌမတရံ ဒါနမာနနာဒိကံ ကုသလကိရိယံ ကရောတိ, ဗာဟိရကသမယေ ပဌမတရံ ကုသလကိရိယံ ကတွာ ပစ္ဆာ သာသနေ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၁။) [သျ]ဟောတီတိ။ တတ္ထာတိ ဝါ တေသံ ဗာဟိရကာနံ တိတ္ထိယာနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခိဏေယျပရိယေသနပုဗ္ဗကာရေ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဿာတိ ဥပါသကဿ။ သီလသမ္ပဒါတိ ယထာဝုတ္တေန ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏေန သီလေန သမ္ပဒါ။ အာဇီဝသမ္ပဒါတိ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာဒိပ္ပဟာနလက္ခဏေန အာဇီဝေန သမ္ပဒါ။ ဧဝံ သီလသမ္ပဒါအာဇီဝသမ္ပဒါဝသေန ဥပါသကဿ သမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ သဒ္ဓါဒိဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ စဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယေ စ ပဉ္စ ဓမ္မာ, တေပိ အဿ သမ္ပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မေဟီတိ ဂုဏေဟိ။ စတုန္နံ ပရိသာနံ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဥပါသကောဝ ရတနံ ဥပါသကရတနံ။ ဂုဏသောဘာကိတ္တိသဒ္ဒသုဂန္ဓတာဒီဟိ ဥပါသကောဝ ပဒုမံ ဥပါသကပဒုမံ။ တထာ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကံ။ သေသံ ဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိဂဏ္ဌီနန္တိ နိဂဏ္ဌသမဏီနံ။ အာဒိမှီတိ ပဌမတ္ထေ။ ဥစ္ဆဂ္ဂန္တိ ဥစ္ဆုအဂ္ဂံ ဥစ္ဆုကောဋိ။ တထာ ဝေဠဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ကောဋိယန္တိ ပရိယန္တကောဋိယံ, ပရိယန္တတ္ထေတိ အတ္ထော။ အမ္ဗိလဂ္ဂန္တိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသံ။ တထာ တိတ္တကဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကကောဋ္ဌာသေန ‘‘ဣမသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ နာမ ဖလံ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒိနာ တံတံဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ ပရိဝေဏဂ္ဂေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဂ္ဂေတိ ဧတ္ထ ဥပယောဂဝစနဿ ဧကာရာဒေသော, ဝစနဝိပလ္လာသော ဝါ, ကတွာ-သဒ္ဒေါ စ သေသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒိံ ကတွာ’’တိ။ ဘာဝတ္ထေ တာ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ ‘‘အဇ္ဇဘာဝ’’န္တိ ဣမိနာ, အဇ္ဇဘာဝေါ စ နာမ တသ္မိံ ဓမ္မဿဝနသမယေ ဓရမာနကတာပါပုဏကဘာဝေါ။ တဒါ ဟိ တံ နိဿယဝသေန ဓရမာနတံ နိမိတ္တံ ကတွာ တံဒိဝသနိဿိတအရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပုန အရုဏုဂ္ဂမနာ ဧတ္ထန္တရေ အဇ္ဇသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ ဓရမာနကတာသင်္ခါတံ အဇ္ဇဘာဝံ အာဒိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဇ္ဇတန္တိ ဝါ အဇ္ဇဣစ္စေဝ အတ္ထော တာ-သဒ္ဒဿ သကတ္ထဝုတ္တိတော ယထာ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ, အယံ အာစရိယာနံ မတိ။ ဧဝံ ပဌမက္ခရေန ဒိဿမာနပါဌာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတိယက္ခရေန ဒိဿမာနပါဌာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အဇ္ဇဒဂ္ဂေတိ ဝါ ပါဌော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဂမမတ္တတ္တာ ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဇ္ဇာတိ ဟိ နေပါတိကမိဒံ ပဒံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဇ အဂ္ဂန္တိ အတ္ထော’’တိ။
‘‘ပါဏော’’တိ ဣဒံ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဧဝ, ‘‘ပါဏုပေတ’’န္တိ စ ကရဏတ္ထေနေဝ သမာသောတိ ဉာပေတုံ ‘‘ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၂။) [သျ]တာဝ ဥပေတ’’န္တိ အာဟ။ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဟိ ဥပေတော, ပါဏေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဥပေတော ပါဏုပေတောတိ အတ္ထော အာစရိယေဟိ အဘိမတော။ ဣမိနာ စ ‘‘ပါဏုပေတန္တိ ဣဒံ ပဒံ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတာဒဿန’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘ပါဏုပေတ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ, တာဝ သရဏံ ဥပေတော, ဥပေန္တော စ န ဝါစာမတ္တေန, န စ ဧကဝါရံ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန, အထ ခေါ ပါဏာနံ ပရိစ္စဇနဝသေန ယာဝဇီဝံ ဥပေတောတိ အာပါဏကောဋိကတာ ဒဿိတာ။ ‘‘တီဟိ…ပေ… ဂတ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သရဏံ ဂတ’’န္တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ။ ‘‘အနညသတ္ထုက’’န္တိ ဣဒံ ပန အန္တောဂဓာဝဓာရဏေန, အညတ္ထာပေါဟနေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထဒဿနံ။ ဧကစ္စော ကပ္ပိယကာရကသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဥပါသကသဒ္ဒဿ ဝစနီယောပိ ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါသကံ ကပ္ပိယကာရက’’န္တိ, အတ္တသန္နိယျာတနသရဏဂမနံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ပါဏုပေတ’’န္တိ ဣမိနာ နီတတ္ထတော ဒဿိတံ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတံ ဒဿေတွာ ဧဝံ ဝဒန္တော ပနေသ ရာဇာ ‘‘ဇီဝိတေန သဟ ဝတ္ထုတ္တယံ ပဋိပူဇေန္တော သရဏဂမနံ ရက္ခာမီ’’တိ အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေတီတိ နေယျတ္ထတော ဝိဘာဝိတံ တဿ ရညော အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ သမတ္ထနေ, ကာရဏတ္ထေ ဝါ, တေန ဣမာယ ယုတ္တိယာ, ဣမိနာ ဝါ ကာရဏေန ဥပါသကံ မံ ဘဂဝါ ဓာရေတူတိ အယမတ္ထော ပကာသိတော။
အစ္စယနံ သာဓုမရိယာဒံ အတိက္ကမ္မ မဒ္ဒိတွာ ပဝတ္တနံ အစ္စယော, ကာယိကာဒိအဇ္ဈာစာရသင်္ခါတော ဒေါသောတိ အာဟ ‘‘အပရာဓော’’တိ, အစ္စေတိ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ဝါ အစ္စယော, ကာယိကာဒိဝီတိက္ကမဿ ပဝတ္တနကော အကုသလဓမ္မသင်္ခါတော ဒေါသော ဧဝ, သော စ အပရဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ အပရာဓောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ အပရဇ္ဈန္တံ ပုရိသံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော’’တိ။ ဓမ္မန္တိ ဒသရာဇဓမ္မံ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတဿ မဟာဟံသဇာတကာဒီဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ စရတီတိ အာစရတိ ကရောတိ။ ဓမ္မေနေဝါတိ ဓမ္မတော အနပေတေနေဝ, အနပေတကုသလဓမ္မေနေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ပိတုဃာတနာဒိနာ အဓမ္မေနာ’’တိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတူ’’တိ ဧတဿ အဓိဝါသနံ သမ္ပဋိစ္ဆတူတိ သဒ္ဒတော အတ္ထော, အဓိပ္ပါယတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၃။) [သျ]ပန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ခမတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန အကရဏမေတ္ထ သံဝရောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပုန ဧဝရူပဿာ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘အပရာဓဿာ’’တိအာဒိ အညမညံ ဝေဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၁။ ‘‘ယထာဓမ္မော ဌိတော, တထေဝါ’’တိ ဣမိနာပိ ယထာ-သဒ္ဒဿ အနုရူပတ္ထမာဟ, သာဓုသမာစိဏ္ဏကုသလဓမ္မာနုရူပန္တိ အတ္ထော။ ပဋိသဒ္ဒဿ အနတ္ထကတံ ဒဿေတိ ‘‘ကရောသီ’’တိ ဣမိနာ။ ပဋိကမ္မံ ကရောသီတိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရဏံ နာမ ကတာပရာဓဿ ခမာပနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ခမာပေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဧတဿ အဓိဝါသနံ သမ္ပဋိစ္ဆာမာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ခမာမာ’’တိ ဣမိနာ။ ဝုဒ္ဓိ ဟေသာတိ ဧတ္ထ ဟ-ကာရော ပဒသိလိဋ္ဌတာယ အာဂမော, ဟိ-သဒ္ဒေါ ဝါ နိပါတမတ္တံ။ ဧသာတိ ယထာဓမ္မံ ပဋိကိရိယာ, အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာ စ။ တေနာဟ ‘‘ယော အစ္စယံ…ပေ… အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော တထာဂတော အရိယော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ။ ဝိနေတိ သတ္တေ ဧတေနာတိ ဝိနယော, သာသနံ။ ဝဒ္ဓတိ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိ ဧတာယာတိ ဝုဒ္ဓိ။ ကတမာ ပန သာ, ယာ ‘‘ဧသာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဝုဒ္ဓီတိ စောဒနမပနေတုံ ‘‘ယော အစ္စယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ ‘‘ကတမာ’’တိအာဒိနာ, ယာ အယံ သံဝရာပဇ္ဇနာ, သာ ‘‘ဧသာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဝုဒ္ဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’’တိ ဣဒံ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာယ ပုဗ္ဗကိရိယာဒဿနန္တိ ဝိညာပနတ္ထံ ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရိတွာ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အဓိပ္ပါယန္တရဝိညာပနံ, ဧတပဒေန ပန တဿာပိ ပဋိနိဒ္ဒေသော သမ္ဘဝတိ ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’’ တိပိ ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗကိရိယာမတ္တဿေဝ ဒဿနံ, န ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ။ ‘အာယတိဉ္စ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’တိ ဣဒံ ပန ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿေဝါတိ ဝိညာပနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ခမာပနဿာပိ ဝုဒ္ဓိဟေတုဘာဝေန အရိယူပဝါဒေ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ ခမာပနာဘာဝေပိ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာယ ဧဝ အရိယူပဝါဒါပဂမနံ ဝုတ္တံ သိယာ, န စ ပန ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ကသ္မာ ပန ‘‘ယာယ’’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မနိဒ္ဒေသော ဒဿိတော, နနု ပါဠိယံ ‘‘ယော အစ္စယ’’န္တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော ကတောတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဒေသနံ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၄။) [သျ]ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မဒေသနံ ကရောန္တော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာပိ ဟိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မဒေသနာ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနပုဂ္ဂလဒေသနာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော – ကိဉ္စာပိ ‘‘ဝုဒ္ဓိ ဟေသာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဒေသနာ အာရဒ္ဓါ, တထာပိ ပုန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တေန ‘‘ယော အစ္စယ’’န္တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနာ အာရဒ္ဓါ ဒေသနာဝိလာသဝသေန, ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန စာတိ။ တဒုဘယဝသေနေဝ ဟိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာဒိဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓာ ဒေသနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၂။ ဝစသာယတ္တေတိ ဝစသာ အာယတ္တေ။ ဝါစာပဋိဗန္ဓတ္တေတိ ဝဒန္တိ, တံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝစသာယတ္ထေတိ ပန ဝါစာပရိယောသာနတ္ထေတိ အတ္ထော ယုတ္တော ဩသာနကရဏတ္ထဿ သာသဒ္ဒဿ ဝသေန သာယသဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိတော ယထာ ‘‘ဒါယော’’တိ။ ဧဝဉှိ သမတ္ထနဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဂမနာယ ကတံ ဝါစာပရိယောသာနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ တသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ။ ဟန္ဒသဒ္ဒဉှိ စောဒနတ္ထေ, ဝစသဂ္ဂတ္ထေ စ ဣစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ ဘိက္ခဝေ အာမန္တယာမီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဟိ စောဒနတ္ထေ, ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ အပါယာမီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၈၄၃) ဝစသဂ္ဂတ္ထေ, ဝစသဂ္ဂေါ စ နာမ ဝါစာဝိဿဇ္ဇနံ, တဉ္စ ဝါစာပရိယောသာနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုက္ကရကိစ္စဝသေန ဗဟုကိစ္စတာတိ အာဟ ‘‘ဗလဝကိစ္စာ’’တိ။ ‘‘အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ, ဣတရံ ကရဏီယံ။ ပဌမံ ဝါ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ, ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရဏီယံ။ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကိစ္စံ, မဟန္တံ ကရဏီယ’’န္တိပိ ဥဒါနဋ္ဌကထာဒီသု (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၅) ဝုတ္တံ။ ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓတ္တာ, ဂမနကာလဇာနနတော, အညကိရိယာယ စ အနုပယုတ္တတ္တာ ‘‘တဿ ကာလံ တွမေဝ ဇာနာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘တယာ ဉာတံ ဂမနကာလံ တွမေဝ ဉတွာ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ။ အထ ဝါ ယထာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စနိယောဇနေ ‘‘ဣမံ ဇာန, ဣမံ ဒေဟိ, ဣမံ အာဟရာ’’တိ (ပါစိ။ ၈၈, ၉၃) ဝုတ္တံ, တထာ ဣဓာပိ တယာ ဉာတံ ကာလံ တွမေဝ ဇာနာသိ, ဂမနဝသေန ကရောဟီတိ ဂမနေ နိယောဇေတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တွမေဝ ဇာနာသီ’’တိ ပါဌသေသော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ’’တိအာဒိ ယထာသမာစိဏ္ဏံ ပကရဏာဓိဂတမတ္တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒက္ခိဏန္တိ ပကာရတော ကတံ ဒက္ခိဏံ။ တေနာဟ ‘‘တိက္ခတ္တု’’န္တိ။ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလန္တိ ဒွီသု ဟတ္ထေသု ဇာတာနံ ဒသန္နံ နခါနံ သမောဓာနေန ဧကီဘာဝေန သမုဇ္ဇလန္တံ, တေန ဒွိန္နံ ကရတလာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၅။) [သျ]သမဋ္ဌပနံ ဒဿေတိ။ အဉ္ဇလိန္တိ ဟတ္ထပုဋံ။ အဉ္ဇတိ ဗျတ္တိံ ပကာသေတိ ဧတာယာတိ အဉ္ဇလိ။ အဉ္ဇု-သဒ္ဒဉှိ ဗျတ္တိယံ, အလိပစ္စယဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ အဘိမုခေါဝါတိ သမ္မုခေါ ဧဝ, န ဘဂဝတော ပိဋ္ဌိံ ဒဿေတွာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စပ္ပတိဋ္ဌိတဝန္ဒနာနယော ဝုတ္တော ဧဝ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၃။ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကာနံ အတ္တနော ပုဗ္ဗေ ကတကုသလမူလာနံ ခဏနေန ခတော, တေသမေဝ ဥပဟနနေန ဥပဟတော, ပဒဒွယေနပိ တဿ ကမ္မာပရာဓမေဝ ဒဿေတိ ပရိယာယဝစနတ္တာ ပဒဒွယဿ။ ကုသလမူလသင်္ခါတပတိဋ္ဌာဘေဒနေန ခတူပဟတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိန္နပတိဋ္ဌော ဇာတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာ, မူလန္တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ပတိဋ္ဌဟတိ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနံ ဧတာယာတိ ဟိ ပတိဋ္ဌာ, တဿ ကုသလူပနိဿယသမ္ပဒါ, သာ ကိရိယာပရာဓေန ဘိန္နာ ဝိနာသိတာ ဧတေနာတိ ဘိန္နပတိဋ္ဌော။ တဒေဝ ဝိတ္ထာရေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ကုသလမူလသင်္ခါတာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနဇာတာ, တထာ အနေန ရညာ အတ္တနာဝ အတ္တာ ခတော ခနိတောတိ ယောဇနာ။ ခတောတိ ဟိ ဣဒံ ဣဓ ကမ္မဝသေန သိဒ္ဓံ, ပါဠိယံ ပန ကတ္တုဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဒဒွယဿ ပရိယာယတ္တာ ‘‘ဥပဟတော’’တိ ဣဓ န ဝုတ္တံ။
‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၂၀၉၊ စူဠနိ။ ၇၄) ဝစနတော ရာဂဒေါသမောဟာဝ ဣဓ ရဇော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂရဇာဒိဝိရဟိတ’’န္တိ။ ဝီတသဒ္ဒဿ ဝိဂတပရိယာယတံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဂတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ ဓမ္မေသု စက္ခုန္တိ စတုသစ္စဓမ္မေသု ပဝတ္တံ တေသံ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခုံ။ ဓမ္မေသူတိ ဝါ ဟေဋ္ဌိမေသု တီသု မဂ္ဂဓမ္မေသု။ စက္ခုန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဧကံ စက္ခုံ, သမုဒါယေကဒေသဝသေန အာဓာရတ္ထသမာသောယံ, န တု နိဒ္ဓါရဏတ္ထသမာသော။ သော ဟိ သာသနဂန္ထေသု, သက္ကတဂန္ထေသု စ သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသိဒ္ဓေါတိ။ ဓမ္မမယန္တိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေန နိဗ္ဗတ္တံ, ဣမိနာ ‘‘ဓမ္မေန နိဗ္ဗတ္တံ စက္ခု ဓမ္မစက္ခူ’’တိ အတ္ထမာဟ။ အပိစ ဓမ္မမယန္တိ သီလာဒိတိဝိဓဓမ္မက္ခန္ဓောယေဝ မယ-သဒ္ဒဿ သကတ္ထေ ပဝတ္တနတော, အနေန ‘‘ဓမ္မောယေဝ စက္ခု ဓမ္မစက္ခူ’’တိ အတ္ထမာဟ။ အညေသု ဌာနေသူတိ အညေသု သုတ္တပဒေသေသု, ဧတေန ယထာပါဌံ တိဝိဓတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿေဝေတံ အဓိဝစနံ, တသ္မိမ္ပိ အနဓိဂတေ အညေသံ ဝတ္တဗ္ဗတာယေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၆။) [သျ]ဣဒါနိ ‘‘ခတာယံ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ’’တိအာဒိပါဌဿ သုဝိညေယျမဓိပ္ပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာဘဝိဿာတိ သစေ န အဘဝိဿထ, ဧဝံ သတီတိ အတ္ထော။ အတီတေ ဟိ ဣဒံ ကာလာတိပတ္တိဝစနံ, န အနာဂတေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပတ္တော အဘဝိဿာတိ ဧတ္ထာပိ။ နနု စ မဂ္ဂပါပုဏနဝစနံ ဘဝိဿမာနတ္တာ အနာဂတကာလိကန္တိ? သစ္စံ အနိယမိတေ, ဣဓ ပန ‘‘ဣဓေဝါသနေ နိသိန္နော’’တိ နိယမိတတ္တာ အတီတကာလိကမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ ဘဂဝါ ရညော အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ အစိရပက္ကန္တဿေဝ အဝေါစာတိ။ ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂေနာတိ ဒေဝဒတ္တေန, ဒေဝဒတ္တပရိသာသင်္ခါတေန စ ပါပမိတ္တေန သံသဂ္ဂတော။ အဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိနာ ပါဌာနာရုဠှံ ဝစနာဝသေသံ ဒဿေတိ။ တသ္မာတိ သရဏံ ဂတတ္တာ မုစ္စိဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘မမ စ သာသနမဟန္တတာယာ’’တိ ပါဌော ယုတ္တော, ကတ္ထစိ ပန စ-သဒ္ဒေါ န ဒိဿတိ, တတ္ထ သော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ သရဏံ ဂတတ္တာယေဝ မုစ္စိဿတိ, အထ ခေါ ယတ္ထ ဧသ ပသန္နော, ပသန္နာကာရဉ္စ ကရောတိ, တဿ စ တိဝိဓဿပိ သာသနဿ ဥတ္တမတာယာတိ ဟိ သဟ သမုစ္စယေန အတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ။
‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဒုက္ကရကမ္မဝိပါကတော သုကရေန မုစ္စနေန ဥပမာဒဿနံ။ ကောစီတိ ကောစိ ပုရိသော။ ကဿစီတိ ကဿစိ ပုရိသဿ, ‘‘ဝဓ’’န္တိ ဧတ္ထ ဘာဝယောဂေ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တေန ဒဏ္ဍေနာတိ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တသင်္ခါတေန ဓနဒဏ္ဍေန။ မုစ္စေယျာတိ ဝဓကမ္မဒဏ္ဍတော မုစ္စေယျ, ဒဏ္ဍေနာတိ ဝါ နိဿက္ကတ္ထေ ကရဏဝစနံ ‘‘သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၂၊ စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝိယ, ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တေန ဓနဒဏ္ဍတော, ဝဓဒဏ္ဍတော စ မုစ္စေယျာတိ အတ္ထော။ လောဟကုမ္ဘိယန္တိ လောဟကုမ္ဘိနရကေ။ တတ္ထ ဟိ တဒနုဘဝနကာနံ သတ္တာနံ ကမ္မဗလေန လောဟမယာ မဟတီ ကုမ္ဘီ နိဗ္ဗတ္တာ, တသ္မာ တံ ‘‘လောဟကုမ္ဘီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပရိမတလတော အဓော ပတန္တော, ဟေဋ္ဌိမတလတော ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တော, ဥဘယထာ ပန သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊
နိရယေ ပစ္စမာနာနံ, ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၈၀၂၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၄)၊
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၇။) [သျ]‘‘ဟေဋ္ဌိမတလံ ပတွာ, ဥပရိမတလံ ပါပုဏိတွာ မုစ္စိဿတီ’’တိ ဝဒန္တော ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – ယထာ အညေ သေဋ္ဌိပုတ္တာဒယော အပရာပရံ အဓော ပတန္တာ, ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တာ စ အနေကာနိ ဝဿသတသဟဿာနိ တတ္ထ ပစ္စန္တိ, န တထာ အယံ, အယံ ပန ရာဇာ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ဧကဝါရမေဝ အဓော ပတန္တော, ဥဒ္ဓဉ္စ ဂစ္ဆန္တော သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိယေဝ ပစ္စိတွာ မုစ္စိဿတီတိ။ အယံ ပန အတ္ထော ကုတော လဒ္ဓေါတိ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒမ္ပိ ကိရ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝါ’’တိ အာဟ။ ကိရသဒ္ဒေါ စေတ္ထ အနုဿဝနတ္ထော, တေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တဘာဝဿ အာစရိယပရမ္ပရတော သုယျမာနတံ, ဣမဿ စ အတ္ထဿ အာစရိယပရမ္ပရာဘတဘာဝံ ဒီပေတိ။ အထ ပါဠိယံ သင်္ဂီတံ သိယာတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘ပါဠိယံ ပန န အာရုဠှ’’န္တိ ဣမိနာ, ပကိဏ္ဏကဒေသနာဘာဝေန ပါဠိယမနာရုဠှတ္တာ ပါဌဘာဝေန န သင်္ဂီတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပကိဏ္ဏကဒေသနာ ဟိ ပါဠိယမနာရုဠှာတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။
ယဒိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ နရကေ ပစ္စတိ, ဧဝံ သတိ ဣမံ ဒေသနံ သုတွာ ကော ရညော အာနိသံသော လဒ္ဓေါတိ ကဿစိ အာသင်္ကာ သိယာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ စောဒနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒါလာဘာဒိကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အနေကဝိဓံ မဟာနိသံသံ သရူပတော နိယမေတွာ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အယံ…ပေ… နိဒ္ဒံ လဘတီ’’တိ ဣမိနာ နိဒ္ဒါလာဘံ ဒဿေတိ, တဒါ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာပဂတဘာဝဉ္စ နိဒ္ဒါလာဘသီသေန, ‘‘တိဏ္ဏံ…ပေ… အကာသီ’’တိ ဣမိနာ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ မဟာသက္ကာရကိရိယံ, ‘‘ပေါထုဇ္ဇနိကာယ…ပေ… နာဟောသီ’’တိ ဣမိနာ သာတိသယံ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါပဋိလာဘံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော, ‘‘အနာဂတေ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ပန ဥက္ကံသတော သမ္ပရာယိကော ဒဿိတော, အနဝသေသတော ပန အပရာပရေသု ဘဝေသု အပရိမာဏောယေဝ သမ္ပရာယိကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ မဓုရာယာတိ မဓုရရသဘူတာယ။ ဩဇဝန္တိယာတိ မဓုရရသဿာပိ သာရဘူတာယ ဩဇာယ ဩဇဝတိယာ။ ပုထုဇ္ဇနေ ဘဝါ ပေါထုဇ္ဇနိကာ။ ပဉ္စ မာရေ ဝိသေသတော ဇိတဝါတိ ဝိဇိတာဝီ, ပရူပဒေသဝိရဟတာ စေတ္ထ ဝိသေသဘာဝေါ။ ပစ္စေကံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ, အနာစရိယကော ဟုတွာ သာမညေဝ သမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သယမေဝ ဗုဇ္ဈန္တိ, န ပရေ ဗောဓေန္တိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၈။) [သျ]အတ္ထရသမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, န ဓမ္မရသံ။ န ဟိ တေ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပညတ္တိံ အာရောပေတွာ ဒေသေတုံ သက္ကောန္တိ, မူဂေန ဒိဋ္ဌသုပိနော ဝိယ, ဝနစရကေန နဂရေ သာယိတဗျဉ္ဇနရသော ဝိယ စ နေသံ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိသမာပတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒံ ပါပုဏန္တီ’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၀, ၉၁) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ရညော ကမ္မန္တရာယာဘာဝေ တသ္မိံယေဝ အာသနေ ဓမ္မစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇိဿထ, အထ ကထံ အနာဂတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ။ ယဒိ စ အနာဂတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, အထ ကထံ တသ္မိံယေဝ အာသနေ ဓမ္မစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇိဿထ, နနု ဣမေ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိဥပနိဿယာ ဘိန္နနိဿယာ ဒွိန္နံ ဗောဓီနံ အသာဓာရဏဘာဝတော။ အသာဓာရဏာ ဟိ ဧတာ ဒွေ ယထာက္ကမံ ပဉ္စင်္ဂဒွယင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ, အဘိနီဟာရသမိဒ္ဓိဝသေန, ပါရမီသမ္ဘရဏကာလဝသေန, အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဝသေန စာတိ? နာယံ ဝိရောဓော ဣတော ပရတောယေဝဿ ပစ္စေကဗောဓိသမ္ဘာရာနံ သမ္ဘရဏီယတ္တာ။ သာဝကဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈနကသတ္တာပိ ဟိ အသတိ တဿာ သမဝါယေ ကာလန္တရေ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈိဿန္တိ တထာဘိနီဟာရဿ သမ္ဘဝတောတိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘ပစ္စေကဗောဓိယာယေဝါယံ ရာဇာ ကတာဘိနီဟာရော။ ကတာဘိနီဟာရာပိ ဟိ တတ္ထ နိယတိမပ္ပတ္တာ တဿ ဉာဏဿ ပရိပါကံ အနုပဂတတ္တာ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝေ သာဝကဗောဓိံ ပါပုဏိဿန္တီတိ ဘဂဝါ ‘သစာယံ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ’တိအာဒိမဝေါစ, မဟာဗောဓိသတ္တာနမေဝ စ အာနန္တရိယပရိမုတ္တိ ဟောတိ, န ဣတရေသံ ဗောဓိသတ္တာနံ။ တထာ ဟိ ပစ္စေကဗောဓိယံ နိယတော သမာနော ဒေဝဒတ္တော စိရကာလသမ္ဘူတေန လောကနာထေ အာဃာတေန ဂရုတရာနိ အာနန္တရိယကမ္မာနိ ပသဝိ, တသ္မာ ကမ္မန္တရာယေန အယံ ဣဒါနိ အသမဝေတဒဿနာဘိသမယော ရာဇာ ပစ္စေကဗောဓိနိယာမေန အနာဂတေ ဝိဇိတာဝီ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယုတ္တတရမေတ္ထ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ယထာဝုတ္တံ ပါဠိမေဝ သံဝဏ္ဏနာယ နိဂမဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောတိ။ အပိစ ပါဠိယမနာရုဠှမ္ပိ အတ္ထံ သင်္ဂဟေတုံ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိအာဒိနာ နိဂမနံ ကရောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၁၉၉။) [သျ]ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟိရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယာ သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။
သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၀။) [သျ]၃။ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
အဒ္ဓါနဂမနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၄။ ဧဝံ သာမညဖလသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, သာမညဖလသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဘာဝံ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ကောသလေသူတိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ဣတိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ အာဒိအတ္ထော, ပဒတ္ထဝိပလ္လာသဇောတကော ပန ဣတိသဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော, အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ဝါ ဧသ, ဥပလက္ခဏနိဒ္ဒေသော ဝါ။ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ နာမ ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂဟိတတာယ အပုဗ္ဗဿ ပဒဿ အတ္ထဝိဘဇနာ။ ‘‘ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတ-မတ္ထံ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဟိ ဝုတ္တံ, ‘‘အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော, သော အယုတ္တောဝ ဋီကာယ အနုဒ္ဓဋတ္တာ, တထာ အသံဝဏ္ဏိတတ္တာ စ။
‘‘ရာဇကုမာရာ ဂေါတ္တဝသေန ကောသလာ နာမာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၄) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ကောသံ လန္တိ ဂဏှန္တိ, ကုသလံ ဝါ ပုစ္ဆန္တီတိ ကောသလာ’’တိ။ ဇနပဒိနောတိ ဇနပဒဝန္တော, ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ။ ‘‘ကောသလာ နာမ ရာဇကုမာရာ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ သိဒ္ဓေပိ ‘‘ဇနပဒိနော’’တိ ဝစနံ သန္တေသုပိ အညေသု တံတံနာမပညာတေသု တတ္ထ နိဝသန္တေသု ဇနပဒိဘာဝတော တေသမေဝ နိဝသနမုပါဒါယ ဇနပဒဿာယံ သမညာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘တေသံ နိဝါသော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကောသလာနံ နိဝါသာ ကောသလာ’’တိ တဒ္ဓိတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကောပိ ဇနပဒေါ’’တိ ဣမိနာ ပန သဒ္ဒတောယေဝေတံ ပုထုဝစနံ, အတ္ထတော ပနေသ ဧကော ဧဝါတိ ဝိဘာဝေတိ။ အပိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အနုဂ္ဂဟေ, တေန ကာမံ ဧကောယေဝေသ ဇနပဒေါ, တထာပိ ဣမိနာ ကာရဏေန ပုထုဝစနမုပပန္နန္တိ အနုဂ္ဂဏှာတိ။ ယဒိ ဧကောဝ ဇနပဒေါ, ကထံ တတ္ထ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှိသဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိ, ရုဠှိသဒ္ဒတ္တာ ဗဟုဝစနမုပပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဿိတေသု ပယုတ္တဿ ပုထုဝစနဿ, ပုထုဘာဝဿ ဝါ နိဿယေ အဘိနိရောပနာ ဣဓ ရုဠှိ, တေန ဝုတ္တံ အာစရိယေန ဣဓ စေဝ အညတ္ထ စ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာဒီသု ‘‘အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ ဤဒိသလိင်္ဂဝစနာနိ ဣစ္ဆန္တိ, အယမေတ္ထ ရုဠှိ ယထာ ‘အညတ္ထာပိ ကုရူသု ဝိဟရတိ, အင်္ဂေသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၁။) [သျ]ဝိဟရတီ’တိ စာ’’တိ။ ကေစိ ပန ကောသလနာမာဘိနိရောပနမိစ္ဆန္တိ, အယုတ္တမေတံ ပုထုဝစနဿ အပ္ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ နာမာဘိနိရောပနာယ ဟိ ဧကဝစနမ္ပိ ဘဝတိ ယထာ ‘‘သီဟော ဂါယတီ’’တိ။ တဗ္ဗိသေသိတေပိ ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒတ္တာ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ ကောသလေသု ဇနပဒေ’’တိ, ကောသလနာမကေ တသ္မိံ ဇနပဒေတိ အတ္ထော။ အဘူတတော ဟိ ဝေါဟာရမတ္တံ ရုဠှိ, ဘူတတောယေဝ အတ္ထော ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ –
‘‘သန္တိ ပုတ္တာ ဝိဒေဟာနံ, ဒီဃာဝု ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
တေ ရဇ္ဇံ ကာရယိဿန္တိ, မိထိလာယံ ပဇာပတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၇၆) အာဒီသု –
တံပုတ္တသင်္ခါတဿ ဧကတ္ထဿ ရုဠှိဝသေန ‘‘ပုတ္တာ’’တိ ဗဟုဝစနပယောဂေါ, တထာ ဣဓာပိ တန္နိဝါသသင်္ခါတဿ ဧကတ္ထဿ ရုဠှိဝသေန ‘‘ကောသလေသူ’’တိ ဗဟုဝစနပယောဂေါ ဟောတိ။ ယထာ စ ‘‘ပါဏံ န ဟညေ, န စ’ဒိန္နမာဒိယေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၂, ၄၃, ၄၅) ဇာတိဝသေန ဗဟွတ္ထာနမေကဝစနပယောဂေါ, တထာ ဣဓာပိ ဇာတိဝသေန အဝယဝပ္ပဘေဒေန ဗဟွတ္ထဿ ‘‘ဇနပဒေ’’တိ ဧကဝစနပယောဂေါ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ အာစရိယေန မဇ္ဈိမာဂမဋီကာယံ ‘‘တဗ္ဗိသေသနေပိ ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘တသ္မိံ အင်္ဂေသု ဇနပဒေ’တိ’’။
ဧဝံ ရုဠှိဝသေန ဗဟုမှိ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဗဟွတ္ထဝသေန ဗဟုမ္ပိ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဒဿေန္တော ‘‘ပေါရာဏာ ပနာဟူ’’တိအာဒိမာဟ။ ပန-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသတ္ထဇောတနော, တေန ပုထုအတ္ထဝိသယတာယ ဧဝေတံ ပုထုဝစနံ, န ရုဠှိဝသေနာတိ ဝက္ခမာနံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ သော ဟိ ပဒေသော တိယောဇနသတပရိမာဏတာယ ဗဟုပ္ပဘေဒေါတိ, ဣမသ္မိံ ပန နယေ တေသု ကောသလေသု ဇနပဒေသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာပနာဒန္တိ မဟာပနာဒဇာတက (ဇာ။ ၁။၃။၄၀, ၄၁, ၄၂) သုရုစိဇာတကေသု (ဇာ။ ၁။၁၄။၁၀၂ အာဒယော) အာဂတံ သုရုစိနော နာမ ဝိဒေဟရညော ပုတ္တံ မဟာပနာဒနာမကံ ရာဇကုမာရံ။ နာနာနာဋကာနီတိ ဘဏ္ဍုကဏ္ဍပဏ္ဍုကဏ္ဍပမုခါနိ ဆသတသဟဿာနိ နာနာဝိဓနာဋကာနိ, ကတ္ထစိ ပန အာဒိသဒ္ဒေါပိ ဒိဋ္ဌော, သော ဇာတကဋ္ဌကထာယံ န ဒိဿတိ, ယဒိ စ ဒိဿတိ, တေန နဋလင်္ဃကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိတမတ္တမ္ပီတိ မိဟိတမတ္တမ္ပိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၂။) [သျ]တဿ ကိရ ဒိဗ္ဗနာဋကာနံ အနန္တရဘဝေယေဝ ဒိဋ္ဌတ္တာ မနုဿနာဋကာနံ နစ္စံ အမနုညံ အဟောသိ။ နင်္ဂလာနိပိ ဆဍ္ဍေတွာတိ ကသိကမ္မပ္ပဟာနဝသေန နင်္ဂလာနိ ပဟာယ, နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ န ဟိ ကေဝလံ ကဿကာ ဧဝ, အထ ခေါ အညေပိ ဥဘယရဋ္ဌဝါသိနော မနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စံ ပဟာယ တသ္မိံ မင်္ဂလဋ္ဌာနေ သန္နိပတိံသု။ တဒါ ကိရ မဟာပနာဒကုမာရဿ ပါသာဒမင်္ဂလံ, ဆတ္တမင်္ဂလံ, အာဝါဟမင်္ဂလန္တိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဧကတော အကံသု, ကာသိဝိဒေဟရဋ္ဌဝါသိနောပိ တတ္ထ သန္နိပတိတွာ အတိရေကသတ္တဝဿာနိ ဆဏမနုဘဝိံသူတိ, အဓုနာ ပန ‘‘နင်္ဂလာဒီနီ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော န ပေါရာဏပါဌော ဋီကာယမနုဒ္ဓဋတ္တာ။
မဟာဇနကာယေ သန္နိပတိတေတိ ကေစိ ‘‘ပဟံသနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ရာဇကုမာရံ ဟာသာပေဿာမာ’’တိ, ကေစိ ‘‘တံ ကီဠနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဇနသမူဟေ သန္နိပတိတေ။ အတုလမ္ဗာဘိရုဟနဒါရုစိတကပဝေသနာဒိ နာနာကီဠာယော ဒဿေတွာ။ သက္ကပေသိတော ကိရ ဒိဗ္ဗနာဋကော ရာဇင်္ဂဏေ အာကာသေ ဌတွာ ဥပဍ္ဎဘာဂံ နာမ ဒဿေတိ, ဧကောဝ ဟတ္ထော, ဧကော ပါဒေါ, ဧကံ အက္ခိ, ဧကာ ဒါဌာ နစ္စတိ စလတိ, ဥပဍ္ဎံ ဖန္ဒတိ, သေသံ နိစ္စလမဟောသိ, တံ ဒိသွာ မဟာပနာဒေါ ထောကံ ဟသိတမကာသိ, ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သော ဒိဗ္ဗနာဋကံ ဒဿေတွာ ဟသာပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဟဇ္ဇာ နာမ ဝိဿာသိကာ ‘‘သုဋ္ဌု ဟဒယမေတေသ’’န္တိ ကတွာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဉာတကပရိဇနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တသ္မာတိ တထာ ဝစနတော။ တံ ကုသလန္တိ ဝစနံ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကစ္စိ ကုသလံ? အာမ ကုသလ’’န္တိ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တကုသလဝါဒိတာယ တေ မနုဿာ အာဒိတော ‘‘ကုသလာ’’တိ သမညံ လဘိံသု, တေသံ ကုသလာနံ ဣဿရာတိ ရာဇကုမာရာ ကောသလာ နာမ ဇာတာ, တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ပန ပဒေသော ကောသလာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာယံ အာစရိယေနေဝ ဝုတ္တံ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော သိယာ – ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ သညီသညာ ယထာက္ကမံ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမနယေ ဝိယ ဣဓာပိ ရုဠှိဝသေနေဝ ဗဟုဝစနံ ဟောတိ။ ရာဇကုမာရာနံ နာမလာဘဟေတုမတ္တဉှေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ ဣဓ ပန အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တံ သော ပဒေသောတိ ပဒေသသာမညတော ဝုတ္တံ, ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ, တေ ပဒေသာတိ အတ္ထော။ ကောသလာတိ ဝုစ္စတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၃။) [သျ]ကုသလာ ဧဝ ကောသလာတိ ကတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၄) တတြာယမဓိပ္ပါယော သိယာ – သော ပဒေသောတိ ဇာတိသဒ္ဒဝသေန, ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ဝုတ္တတ္တာ ပုထုအတ္ထဝိသယတာယ ဧဝ ဗဟုဝစနံ ဟောတိ။ ပဒေသဿ နာမလာဘဟေတု ဟေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဟိ ဝစနမုပါဒါယ ရုဠှိနာမဝသေန ဝုတ္တနယေန ကောသလာ ယထာ ‘‘ယေဝါပနကံ, နတုမှာကဝဂ္ဂေါ’’တိ။ အပိစ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ကောသလာ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တီတိ။ ကုသလန္တိ စ အာရောဂျံ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၅၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၂၉) ဝိယ, ကစ္စိ တုမှာကံ အာရောဂျံ ဟောတီတိ အတ္ထော, ဆေကံ ဝါ ‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ, သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) ဝိယ, ကစ္စိ တေသံ နာဋကာနံ ဆေကတာ ဟောတီတိ အတ္ထော။
စရဏံ စာရိကာ, စရဏံ ဝါ စာရော, သော ဧဝ စာရိကာ, တယိဒံ မဂ္ဂဂမနမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, န စုဏ္ဏိကဂမနမတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဓါနဂမန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ, အဒ္ဓါနဂမနသင်္ခါတာယ စာရိကာယ စရမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အဘေဒေပိ ဝါ ဘေဒဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒီ’’တိ, (မ။ နိ။ ၁။၂၅၆) အဒ္ဓါနဂမနသင်္ခါတံ စာရိကံ စရမာနော, စရဏံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထကော ဟိ ကရဘူဓာတူနမတ္ထောတိ။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂ’’န္တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော, သော န သုန္ဒရော။ န ဟိ စာရိကာသဒ္ဒေါ မဂ္ဂဝါစကောတိ။ ဣဒါနိ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ နိယမေန္တော ‘‘စာရိကာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ သာဝကာနမ္ပိ ရုဠှိဝသေန စာရိကာယ သမ္ဘဝတော တတော ဝိသေသေတိ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ဣမိနာ။ တထာ ဟိ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘စာရိကံ စရမာနောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ စာရိကာ နာမ မဟာဇနသင်္ဂဟတ္ထံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘတိ, ဗုဒ္ဓေ ဥပါဒါယ ပန ရုဠှိသဒ္ဒေန သာဝကာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ ကိလဉ္ဇာဒီဟိ ကတဗီဇနီပိ တာလဝဏ္ဋံ ဝိယာ’’တိ။ ဒူရေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန, အပိ-သဒ္ဒေန ဝါ နာတိဒူရေပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနံ တတ္ထာပိ စာရိကာသမ္ဘဝတော။ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလန္တိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဝသေန ဗောဓနာရဟပုဂ္ဂလံ။ သဟသာ ဂမနန္တိ သီဃဂမနံ။ ‘‘မဟာကဿပဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသူ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တောတိ ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တော, ပစ္စုဋ္ဌဟန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တိံသယောဇန’’န္တိ ပဒမနုကဍ္ဎတိ။ ပက္ကုသာတိ နာမ ဂန္ဓာရရာဇာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၄။) [သျ]မဟာကပ္ပိနော နာမ ကုက္ကုဋဝတီရာဇာ။ ဓနိယော နာမ ကောရဏ္ဍသေဋ္ဌိပုတ္တော ဂေါပေါ။
ဧဝံ ဓမ္မဂရုတာကိတ္တနမုခေန မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒီနိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၄) ဧကဒေသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝနဝါသိတိဿသာမဏေရဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ စာရိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဒိဝသ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကော ပနေသ တိဿသာမဏေရော နာမ? သာဝတ္ထိယံ ဓမ္မသေနာပတိနော ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဇာတော မဟာပုညော ‘‘ပိဏ္ဍပါတဒါယကတိဿော, ကမ္ဗလဒါယကတိဿော’’တိ စ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမော ပစ္ဆာ ‘‘ဝနဝါသိတိဿော’’တိ ပါကဋော ခီဏာသဝသာမဏေရော။ ဝိတ္ထာရော ဓမ္မပဒေ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၄ ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထု)။ အာကာသဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ အာကာသေနေဝ ဂန္တုကာမော ဘဂဝါ ‘‘ဆဠဘိညာနံ အာရောစေဟီ’’တိ အဝေါစ။ တဿာတိ တိဿသာမဏေရဿ။ တန္တိ ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန စီဝရံ ပါရုပန္တံ။ နော ထေရော နော ဩရမတ္တကော ဝတာတိ သမ္ဗန္ဓော, ဂုဏေန လာမကပ္ပမာဏိကော နော ဟောတီတိ အတ္ထော။
အတ္တနော ပတ္တာသနေတိ ဘိက္ခူနံ အာသနပရိယန္တေ။ တေသံ ဂါမိကာနံ ဒါနပဋိသံယုတ္တံ မင်္ဂလံ ဝတွာ။ ကသ္မာ ပန သဒေဝကဿ လောကဿ မဂ္ဂဒေသကောပိ သမာနော ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂဒေသကောတိ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဿ, သုဂတိမဂ္ဂဿ ဝါ ဒေသကော။
တာယာတိ အရညသညာယ။ သံဃကမ္မဝသေန သိဇ္ဈမာနာပိ ဥပသမ္ပဒါ သတ္ထု အာဏာဝသေန သိဇ္ဈနတော ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဿေဝ တဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော သတ္ထာ ‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’တိ အဝေါစာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတွာ, တတောယေဝေသ ဓမ္မသေနာပတိနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော။ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ပန ဓမ္မသေနာပတိအာဒိထေရာနံ စတ္တာလီသဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရာနံ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စေကံ ဂမနံ, ဘဂဝတော စ ဧကကဿေဝ ဂမနံ ခုဒ္ဒကဘာဏကာနံ မတေန ဝုတ္တံ, ဣဓ, ပန မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယဉ္စ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅) အညထာ ဂမနံ ဒီဃဘာဏကမဇ္ဈိမဘာဏကာနံ မတေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယန္တိ မဟာကဿပါဒီနမတ္ထာယ စာရိကာ။ ယံ ပန အနုဂ္ဂဏှန္တဿ ဘဂဝတော ဂမနံ, အယံ အတုရိတစာရိကာ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၅။) [သျ]ဣမံ ပန စာရိကန္တိ အတုရိတစာရိကံ။ မဟာမဏ္ဍလန္တိ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နေနေဝ ဗာဟိရိမေန ပမာဏေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ မဟန္တတရံ မဏ္ဍလံ။ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလန္တိ ဣတရေသံ ဥဘိန္နံ ဝေမဇ္ဈေ ပဝတ္တံ မဏ္ဍလံ။ အန္တောမဏ္ဍလန္တိ ဣတရေဟိ ခုဒ္ဒကံ မဏ္ဍလံ, ဣတရေသံ ဝါ အန္တောဂဓတ္တာ အန္တိမံ မဏ္ဍလံ, အဗ္ဘန္တရိမံ မဏ္ဍလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ပနိမေသံ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘ကတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နဝယောဇနသတိကတာ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နဝသေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ တတော ပရံ အတုရိတစာရိကာယ အဂမနတော။ တဒုတ္တရိ ဟိ တုရိတစာရိကာယ ဧဝ တထာဂတော ဂစ္ဆတိ, န အတုရိတစာရိကာယ။ ပဝါရေတွာဝ စာရိကာစရဏံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ’’တိအာဒိ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပဌမကတ္တိကပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဝသေ။ သမန္တာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု သမန္တတော။ မဟာဇနကာယဿ သန္နိပတနတော ပုရိမံ ပုရိမံ အာဂတာ နိမန္တေတုံ လဘန္တိ။ တထာ သန္နိပတနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ သမထဿ တရုဏဘာဝေါ ဥပစာရသမာဓိဝသေန, ဝိပဿနာယ ပန သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဉာဏံ, ကင်္ခါဝိတရဏဉာဏံ, သမ္မသနဉာဏံ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏန္တိ စတုန္နံ ဉာဏာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တရုဏဝိပဿနာတိ ဟိ တေသံ စတုန္နံ ဉာဏာနမဓိဝစနံ။ ပဝါရဏာသင်္ဂဟံ ဒတွာတိ အနုမတိဒါနဝသေန ဒတွာ။ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယန္တိ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမိယံ။ ‘‘မိဂသိရဿ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရဝသေန မိဂသိရမာသဿ ပဌမံ ပါဋိပဒဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဧတရဟိ ပဝတ္တဝေါဟာရဝသေန ပန ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒဒိဝသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အညေနပိ ကာရဏေနာတိ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာတရုဏဘာဝတော အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန။ စတုမာသန္တိ အာသဠှီပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒတော ယာဝ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမီ, တာဝ စတုမာသံ။ ‘‘သမန္တာ ယောဇနသတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဝသနံ ဝဿံ, ဝသနကိရိယာ, ဝုတ္ထံ ဝသိတံ ဝဿမဿာတိ ဝုတ္ထဝဿော, တဿ။ တထာဂတေန ဝိနေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဘဂဝတော ဝေနေယျသတ္တာ’’တိ သာမိနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တော, ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသ။ ဝေနေယျသတ္တာတိ စ စရိတာနုရူပံ ဝိနေတဗ္ဗသတ္တာ။ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနောတိ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစနဘာဝေန ပရိပက္ကံ ပဋိမာနေန္တော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၆။) [သျ]ဖုဿမာဃဖဂ္ဂုဏစိတ္တမာသာနံ အညတရမာသဿ ပဌမဒိဝသေ နိက္ခမနတော မာသနိယမော ဧတ္ထ န ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကမာသံ ဝါ ဒွိတိစတုမာသံ ဝါ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ’’တိ။ တတ္ထေဝါတိ ဝဿူပဂမနဋ္ဌာနေ ဧဝ။ ‘‘သတ္တဟိ ဝါ’’တိအာဒိ ‘‘ဧကမာသံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ – ယဒိ အပရမ္ပိ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝသတိ, သတ္တဟိ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေတိ။ ယဒိ ဒွိမာသံ ဆဟိ, ယဒိ တိမာသံ ပဉ္စဟိ, ယဒိ စတုမာသံ တတ္ထေဝ ဝသတိ, စတူဟိ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေတီတိ။ ကသ္မာ ပန စာရိကာဂမနန္တိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိရေကံ ဇရာဒုဗ္ဗလော ဗာဠှဇိဏ္ဏော။ တေ ကဒါ ပဿိဿန္တိ, န ပဿိဿန္တိ ဧဝ။ လောကာနုကမ္ပကာယာတိ လောကာနုကမ္ပကာယ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န စီဝရာဒိဟေတူ’’တိ။
ဇင်္ဃဝိဟာရဝသေနာတိ ဇင်္ဃာဟိ ဝိစရဏဝသေန, ဇင်္ဃာဟိ ဝိစရိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ကတိပါဟံ နိဝသနဝသေန ဝါ။ သဗ္ဗိရိယာပထသာဓာရဏဉှိ ဝိဟာရဝစနံ။ သရီရဖာသုကတ္ထာယာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသဝသေန ဥဿန္နဓာတုကဿ သရီရဿ ဝိစရဏေန ဖာသုဘာဝတ္ထာယ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) မဃဒေဝဇာတကာဒိ (ဇာ။ ၁။၁။၉) ဒေသနာနံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ အဘိကင်္ခိတဗ္ဗအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလတ္ထာယ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလဿ ဝါ အဘိကင်္ခနတ္ထာယ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယာတိ သုရာပါနသိက္ခာပဒါဒိ (ပါစိ။ ၃၂၇, ၃၂၈, ၃၂၉) ပညာပနေ ဝိယ သိက္ခာပဒါနံ ပညာပနတ္ထာယ။ ဗောဓနတ္ထာယာတိ အင်္ဂုလိမာလာဒယော (မ။ နိ။ ၂။၃၄၇) ဝိယ ဗောဓနေယျသတ္တေ စတုသစ္စဗောဓနတ္ထာယ။ မဟတာတိ မဟတိယာ။ ကဉ္စိ, ကတိပယေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ ဥဒ္ဒိဿ စာရိကာ နိဗဒ္ဓစာရိကာ။ တဒညာ သမ္ဗဟုလေ ဥဒ္ဒိဿ ဂါမနိဂမနဂရပဋိပါဋိယာ စာရိကာ အနိဗဒ္ဓစာရိကာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ယံ စရတီတိ ကိရိယာပရာမသနံ။
‘‘ဧသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာတိ ဇာတိက္ခေတ္တဘူတံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? တတ္ထေဝ ဘဗ္ဗသတ္တာနံ သမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တေ ဘဗ္ဗေ ပရိပက္ကိန္ဒြိယေ ပဿိတုံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ အဘိနီဟရိတွာ ဌိတော ဘဂဝါ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရတီတိ ဝုစ္စတိ, ဣဒဉ္စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၇။) [သျ]ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မနုဿာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ, ဣမသ္မိံယေဝ စ သပရိဝါရေ ဇမ္ဗုဒီပေ ဗောဓနေယျာ ဟောန္တိ။ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝေတိ ဗောဓနေယျသတ္တသင်္ခါတေ ဘဂဝတော ဗန္ဓဝေ။ ဂေါတ္တာဒိသမ္ဗန္ဓာ ဝိယ ဟိ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ဗန္ဓာ ဝေနေယျာ ဘဂဝတော ဗန္ဓဝါ နာမာတိ။ ဂေါစရဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ကိရ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ယေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ ပရိပက္ကဉာဏာ, တေ မယှံ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ သမန္နာဟရတိ, တဿ သဟသမန္နာဟာရာ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ တဒါ ဝိနယူပဂါ ဝေနေယျာ ဉာဏဿ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ, အယမေတ္ထ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ဧဝမာပါထဂတာနံ ပန နေသံ ဥပနိဿယံ ပုဗ္ဗစရိယံ, ပုဗ္ဗဟေတုံ, သမ္ပတိ ဝတ္တမာနဉ္စ ပဋိပတ္တိံ ဩလောကေတိ။ ဝေနေယျသတ္တပရိဂ္ဂဏှနတ္ထဉှိ သမန္နာဟာရေ ကတေ ပဌမံ နေသံ ဝေနေယျဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ, အထ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သရဏဂမနာဒိဝသေန ကဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိံ ဝီမံသမာနော ပုဗ္ဗူပနိဿယာဒီနိ ဩလောကေတိ။ တေနာဟ ‘‘အထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ သောတိ အမ္ဗဋ္ဌော။ ဝါဒပဋိဝါဒံ ကတွာတိ ‘‘ဧဝံ နု တေ အမ္ဗဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၂) မယာ ဝုတ္တဝစနဿ ‘‘ယေ စ ခေါ တေ ဘော ဂေါတမ မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၃) ပဋိဝစနံ ဒတွာ, အသဗ္ဘိဝါကျန္တိ အသပ္ပုရိသဝါစံ, တိက္ခတ္တုံ ဣဗ္ဘဝါဒနိပါတနဝသေန နာနပ္ပကာရံ သာဓုသဘာဝါယ ဝါစာယ ဝတ္တုမယုတ္တံ ဝါကျံ ဝက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗိသေဝနန္တိ ဝိဂတတုဒနံ, မာနဒပ္ပဝသေန အပဂတပရိနိပ္ဖန္ဒနန္တိ အတ္ထော။
အဝသရိတဗ္ဗန္တိ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ တဿ ဂါမဿ ဣဒံ နာမမတ္တံ, ကိမေတ္ထ အတ္ထပရိယေသနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဇ္ဈာနင်္ဂလန္တိပိ ပါဌော’’တိ။ ‘‘ယေန ဒိသာဘာဂေနာ’’တိ ကရဏနိဒ္ဒေသာနုရူပံ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တေန အဝသရီ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ယသ္မိံ ပဒေသေ’’တိ ပန ဘုမ္မနိဒ္ဒေသာနုရူပံ ‘‘တံ ဝါ အဝသရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒုဘယမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တေန ဒိသာဘာဂေနာ’’တိအာဒိနာ။ ဂတောတိ ဥပဂတော, အဂမာသီတိ အတ္ထော။ ပုန ဂတောတိ သမ္ပတ္တော, သမ္ပာပုဏီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလေ’’တိ ဣဒံ တဒါ ဘဂဝတော ဂေါစရဂါမနိဒဿနံ, သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလဝနသဏ္ဍေ’’တိ ဣဒံ ပန နိဝါသဋ္ဌာနဒဿနံ, နိပ္ပရိယာယတော အဓိကရဏေ စေတံ ဘုမ္မန္တိ တဒုဘယမ္ပိ ပဒံ ဝိသေသတ္ထဒဿနေန ဝိဝရန္တော ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၈။) [သျ]ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘သီလခန္ဓာဝါရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တနယေန ဝေနေယျဟိတသမပေက္ခနဝသေနေဝ ဘဂဝတော ဝိဟာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဓမ္မရာဇဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗသော အဓမ္မနိဂ္ဂဏှနပရာ ဧဝ ပဋိပတ္တိ, သာ စ သီလသမာဓိပညာဝသေနာတိ သီလာဒိတ္တယဿေဝ ဂဟဏံ။ သီလခန္ဓာဝါရန္တိ စက္ကဝတ္တိရညော ဒါရုဣဋ္ဌကာဒိကတံ ခန္ဓာဝါရသဒိသံ သီလသင်္ခါတံ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ ဝိဟရတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒါရုက္ခန္ဓာဒီဟိ အာသမန္တတော ဝရန္တိ ပရိက္ခိပန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ခန္ဓာဝါရော အ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ, ရာဇူနံ အစိရနိဝါသဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ပန ဘဂဝတော အစိရနိဝသနကိရိယာသမ္ဗန္ဓမတ္တေန ဘယနိဝါရဏဋ္ဌေန တံသဒိသတာယ သီလမ္ပိ တထာ ဝုစ္စတိ။ သမာဓိကောန္တန္တိ သမ္မာသမာဓိသင်္ခါတံ မင်္ဂလသတ္တိံ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ ဇယမန္တပဒံ။ ပရိဝတ္တယမာနောတိ ပရိဇပ္ပမာနော။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏသရ’’န္တိပိ ပါဌော, သဗ္ဗညုတညာဏဝဇိရဂ္ဂသရံ အပရာပရံ သမ္ပရိဝတ္တမာနောတိ အတ္ထော။ ယထာဘိရုစိတေန ဝိဟာရေနာတိ သဗ္ဗဝိဟာရသာဓာရဏဒဿနံ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီသု ယေန ယေန အတ္တနာ အဘိရုစိတေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။
ပေါက္ခရသာတိဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၅။ မန္တေတိ ဣရုဝေဒါဒိမန္တသတ္ထေ။ ဣရုဝေဒါဒယော ဟိ ဂုတ္တဘာသိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဏ-သဒ္ဒေါ သဒ္ဒေတိ အာဟ ‘‘သဇ္ဈာယတီ’’တိ။ လောကိယာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဗြဟ္မုနော အပစ္စံ ဗြာဟ္မဏော, နာဂမော, ဏတ္တံ, ဒီဃာဒီ’’တိ။ ကသ္မာ အယမေဝ ဝစနတ္ထော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိအာဒိ။ အထ ကေသံ ဣတရော ဝစနတ္ထောတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘အရိယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အထ ဝါ ယံ လောကိယာ ဝဒန္တိ ‘‘ဗြဟ္မုနာ ဇာတော ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိနိရုတ္တိံ, တံ ပဋိက္ခိပိတုံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိ ဟိ အဝဓာရဏေန တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘ဇာတိဗြာဟ္မဏာန’’န္တိ ပန ဣမိနာ သဒ္ဒန္တရေန ဒဿိတေသု ဇာတိဗြာဟ္မဏဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏဝသေန ဒုဝိဓေသု ဗြာဟ္မဏေသု ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗဟန္တိ ပါပေ ဗဟိ ကရောန္တီတိ ဟိ အရိယာ ဗြာဟ္မဏာ နိရုတ္တိနယေန။ ‘‘တဿ ကိရ ကာယော သေတပေါက္ခရသဒိသော’’တိ ဣဒမေဝဿ နာမလာဘဟေတုဒဿနံ, သေသံ ပန တပ္ပသင်္ဂေန ယထာဝိဇ္ဇမာနဝိသေသဒဿနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ နံ ပေါက္ခရသဒိသတ္တာ ပေါက္ခရသာတီတိ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ။ ပေါက္ခရေန သဒိသော ကာယော ယဿာတိ ဟိ ပေါက္ခရသာတီ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၀၉။) [သျ]နိရုတ္တိနယေန။ သာတသဒ္ဒေါ ဝါ သဒိသတ္ထော, ပေါက္ခရေန သာတော သဒိသော ကာယော တထာ, သော ယဿာတိ ပေါက္ခရသာတီ။ သေတပေါက္ခရသဒိသောတိ သေတပဒုမဝဏ္ဏော။ ဒေဝနဂရေတိ အာလကမန္ဒာဒိဒေဝပုရေ။ ဥဿာပိတရဇတတောရဏန္တိ ဂမ္ဘီရနေမနိခါတံ အစ္စုဂ္ဂတံ ရဇတမယံ ဣန္ဒခီလံ။ ကာဠမေဃရာဇီတိ ကဒါစိ ဒိဿမာနာ ကာဠအဗ္ဘလေခါ။ ရဇတပနာဠိကာတိ ရဇတမယတုမ္ဗံ။ သုဝဋ္ဋိတာတိ ဝဋ္ဋဘာဝဿ ယုတ္တဋ္ဌာနေ သုဋ္ဌု ဝဋ္ဋုလာ။ ကာဠဝင်္ဂတိလကာဒီနမဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓါ။ ‘‘အရာဇကေ’’တိအာဒိနာပိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တဘာဝမေဝ နိဒဿေတိ။
ဣဒါနိ အပရမ္ပိ တဿ နာမလာဘဟေတုံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ ‘‘ဟိမဝန္တပဒေသေ မဟာသရေ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဣဒမေဝဿ နာမလာဘဟေတုဒဿနံ။ သေသံ ပန တပ္ပသင်္ဂေန တထာပဝတ္တာကာရဒဿနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ နံ ပေါက္ခရေ သယိတတ္တာ ပေါက္ခရသာတီတိ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ။ ပေါက္ခရေ ကမလေ သယတီတိ ဟိ ပေါက္ခရသာတီ, သာတံ ဝါ ဝုစ္စတိ သမသဏ္ဌာနံ, ပေါက္ခရေ ဇာတံ သမသဏ္ဌာနံ တထာ, တမဿတ္ထီတိပိ ပေါက္ခရသာတီ။ ယံ ပန အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကီဒိသော ပုဗ္ဗယောဂေါ, ယေန နံ ဘဂဝါ အနုဂ္ဂဏှိတုံ တံ ဌာနံ ဥပဂတောတိ အာဟာ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅) တဒေတံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဧကဒေသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သော တတော မနုဿလောက’’န္တိအာဒိဝစနတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တီတိ ဧတ္ထ အပရာပရံ နိဗ္ဗတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာရူပေန ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တိမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မာတုကုစ္ဆိဝါသံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သံသေဒဇောယေဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီတိ ဒဿေတိ။ န ပုပ္ဖတီတိ န ဝိကသတိ။ တေနာတိ တာပသေန။ နာဠတောတိ ပုပ္ဖဒဏ္ဍတော။ သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏေဟိ ပိဉ္ဇရံ ဟေမဝဏ္ဏော ယဿာတိ သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏပိဉ္ဇရော, တံ, သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏေဟိ ဝိကိဏ္ဏဘာဝေန ဟေမဝဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ပိဉ္ဇရသဒ္ဒေါ ဟိ ဟေမဝဏ္ဏပရိယာယောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂၂) ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ပဒုမရေဏုပိဉ္ဇရန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ရဇတဗိမ္ဗကန္တိ ရူပိယမယရူပကံ။ ပဋိဇဂ္ဂါမီတိ ပေါသေမိ။ ပါရန္တိ ပရိယောသာနံ, နိပ္ဖတ္တိ ဝါ ဝုစ္စတိ နဒီသမုဒ္ဒါဒီနံ ပရိယောသာနဘူတံ ပါရံ ဝိယာတိ ကတွာ။ ပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတေန သဘာဝဉာဏေန ပဏ္ဍိတော။ ဣတိ ကတ္တဗ္ဗေသု, ဝေဒေသု ဝါ ဝိသာရဒပညာသင်္ခါတေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၀။) [သျ]ဝေယျတ္တိယေန ဗျတ္တော။ အဂ္ဂဗြာဟ္မဏောတိ ဒိသာပါမောက္ခဗြာဟ္မဏော။ သိပ္ပန္တိ ဝေဒသိပ္ပံ တဿေဝ ပကရဏာဓိဂတတ္တာ။ ဗြဟ္မဒေယျံ အဒါသီတိ ဝက္ခမာနနယေန ဗြဟ္မဒေယျံ ကတွာ အဒါသိ။
‘‘အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ, အာ-သဒ္ဒေါ စ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ, တတော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ဣဒံ အဇ္ဈာပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဣဿရိယတ္ထော, အာ-သဒ္ဒေါ မရိယာဒတ္ထော တတော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ဣဒံ ကမ္မပ္ပဝစနီယယောဂေ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနာမကေ’’တိအာဒိနာ။ တဒေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဿ နဂရဿ သာမိကော ဟုတွာ’’တိ ဟိ ‘‘အဘိဘဝိတွာ’’တိ ဧတဿတ္ထဝိဝရဏံ, တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘သာမိဘာဝေါ အဘိဘဝန’’န္တိ။ ‘‘ယာယ မရိယာဒါယာ’’တိအာဒိ ပန အာ-သဒ္ဒဿတ္ထဝိဝရဏံ, တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘အာသဒ္ဒေါ မရိယာဒတ္ထော, မရိယာဒါ စ နာမ ယာယ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ, သာယေဝ အပရာဓီနတာ’’တိ။ ယာယ မရိယာဒါယာတိ ဟိ ယာယ အပရာဓီနတာသင်္ခါတာယ အနညသာဓာရဏာယ အဝတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပသဂ္ဂဝသေနာ’’တိအာဒိ ပန ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနာမကေ’’တိ ဧတဿတ္ထဝိဝရဏံ, တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘သတိပိ ဘုမ္မဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဓာတွတ္ထာနုဝတ္တကဝိသေသကဘူတေဟိ ဒုဝိဓေဟိပိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနမေဝေတ္ထ ဝိဟိတ’’န္တိ။ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ ပန အတ္ထာနုဂတသမညာပရိဒီပနံ။ ဝတ္ထု နာမ နဂရမာပနာရဟဘူမိပ္ပဒေသော ‘‘အာရာမဝတ္ထု, ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။
ဥက္ကာတိ ဒဏ္ဍဒီပိကာ။ အဂ္ဂဟေသုန္တိ ‘‘အဇ္ဇ မင်္ဂလဒိဝသော, တသ္မာ သုနက္ခတ္တံ, တတ္ထာပိ အယံ သုခဏော မာ အတိက္ကမီ’’တိ ရတ္တိဝိဘာယနံ အနုရက္ခန္တာ, ရတ္တိယံ အာလောကကရဏတ္ထာယ ဥက္ကာ ဌပေတွာ ဥက္ကာသု ဇလမာနာသု နဂရဿ ဝတ္ထုံ အဂ္ဂဟေသုံ, တေနေတံ ဒီပေတိ – ဥက္ကာသု ဌိတာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ မူလဝိဘုဇာဒိ အာကတိဂဏပက္ခေပေန, နိရုတ္တိနယေန ဝါ ဥက္ကာသု ဝိဇ္ဇောတယန္တီသု ဌိတာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ, တထာ ဥက္ကာသု ဌိတာသု ဌိတာ အာသီတိပိ ဥက္ကဋ္ဌာတိ။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘တဉ္စ နဂရံ ‘မင်္ဂလဒိဝသော သုခဏော, သုနက္ခတ္တံ မာ အတိက္ကမီ’တိ ရတ္တိမ္ပိ ဥက္ကာသု ဌိတာသု မာပိတတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌာတိပိ ဝုစ္စတိ, ဒဏ္ဍဒီပိကာသု ဇာလေတွာ ဓာရိယမာနာသု မာပိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ) တဒပိမိနာ သံသန္ဒတိ စေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၁။) [သျ]သမေတိ စ နဂရဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟဿပိ နဂရမာပနပရိယာပန္နတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ, ဥပကရဏသမ္ပတ္တိယာ, မနုဿသမ္ပတ္တိယာ စ တံ နဂရံ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏယောဂတော ဥက္ကဋ္ဌာတိ နာမံ လဘတီ’’တိ။ လောကိယာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဥက္ကာ ဓာရီယတိ ဧတဿ မာပိတကာလေတိ ဥက္ကဋ္ဌာ, ဝဏ္ဏဝိကာရောယ’’န္တိ, ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန စာယံ သမညာ, တေနေဝိဓ ပယောဂေါ ဒိဿတိ ‘‘ယထာ စ ဘဝံ ဂေါတမော ဥက္ကဋ္ဌာယ အညာနိ ဥပါသကကုလာနိ ဥပသင်္ကမတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉) မူလပရိယာယသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) စ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိအာဒိ။ ဧဝမေတ္ထ ဟောတု ဥပသဂ္ဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ, ကထံ ပနေတံ သေသပဒေသု သိယာတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘တဿ အနုပယောဂတ္တာ သေသပဒေသူ’’တိ။ တတ္ထ တဿာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဥပယောဂသညုတ္တဿ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ပဒဿ။ အနုပယောဂတ္တာတိ ဝိသေသနဘာဝေန အနုပယုတ္တတ္တာ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘သတ္တုဿဒ’’န္တိအာဒီသု သတ္တသု ပဒေသု။
ကိံ နု ခွါယံ သဒ္ဒပယောဂေါ သဒ္ဒလက္ခဏာနုဂတောတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘တတ္ထ…ပေ… ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ။ တတ္ထာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန, အနုပယောဂဝသေန စ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဝုတ္တေ ဒုဗ္ဗိဓေပိ ဝိဓာနေ။ လက္ခဏန္တိ ဂဟဏူပါယဉာယဘူတံ သဒ္ဒလက္ခဏံ, သုတ္တံ ဝါ။ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ သဒ္ဒသတ္ထေသု ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဉာဏေန ဂဝေသိတဗ္ဗံ, ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ဟိ သဒ္ဒလက္ခဏာနုဂတောဝါယံ သဒ္ဒပယောဂေါတိ ဒဿေတိ, သဒ္ဒဝိဒူ စ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ဥပအနုအဓိအာဣစ္စာဒိပုဗ္ဗဝသယောဂေ သတ္တမိယတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ပါပုဏာတိ, ဝိသေသိတဗ္ဗပဒေ စ ယထာဝိဓိမနုပယောဂေါ ဝိသေသနပဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘူတာန’’န္တိ။ တတြ ယဒါ အဓိ-သဒ္ဒေါ, အာ-သဒ္ဒေါ စ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ, တဒါ ‘‘တတိယာသတ္တမီနဉ္စာ’’တိ လက္ခဏေန အဇ္ဈာပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘သတ္တမိယတ္ထေ ကာလဒိသာသု ဥပါနွဇ္ဈာဝသယောဂေ, အဓိပုဗ္ဗသိဌာဝသာနံ ပယောဂေ, တပ္ပါနစာရေသု စ ဒုတိယာ။ ကာလေ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ, ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ, ကဉ္စိ ကာလံ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော, ဣမံ ရတ္တိံ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော။ ဒိသာယံ ပုရိမံ ဒိသံ ဓတရဋ္ဌော။ ဥပါဒိပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဂါမံ ဥပဝသတိ, ဂါမံ အနုဝသတိ, ဂါမံ အာဝသတိ, အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ, အဓိပုဗ္ဗသိဌာဝသာနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၂။) [သျ]ပယောဂေ ပထဝိံ အဓိသေဿတိ, ဂါမံ အဓိတိဋ္ဌတိ, ဂါမံ အဇ္ဈာဝသတိ။ တပ္ပါနစာရေသု နဒိံ ပိဝတိ, ဂါမံ စရတိ ဣစ္စာဒီတိ။
ယဒါ ပန အဓိ-သဒ္ဒေါ ဣဿရိယတ္ထော, အာ-သဒ္ဒေါ စ မရိယာဒတ္ထော, တဒါ ‘‘ကမ္မပ္ပဝစနီယယုတ္တေ’’တိ လက္ခဏေန ကမ္မပ္ပဝစနီယယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘အနုအာဒယော ဥပသဂ္ဂါ, ဓီအာဒယော နိပါတာ စ ကမ္မပ္ပဝစနီယသညာ ဟောန္တိ ကိရိယာသင်္ခါတံ ကမ္မံ ပဝစနီယံ ယေသံ တေ ကမ္မပ္ပဝစနီယာ’’တိ။ သေသပဒါနံ ပန ယထာဝိဓိမနုပယောဂေ ကတရေန လက္ခဏေန ဥပယောဂဝစနန္တိ? ယထာဝုတ္တလက္ခဏေနေဝ။ ယဇ္ဇေဝံ တေသမ္ပိ အာဓာရဘာဝတော နာနာဓာရတာ သိယာတိ? န, ဗဟူနမ္ပိ ပဒါနံ နဂရဝသေန ဧကတ္ထဘာဝတော။ သကတ္ထမတ္တဉှိ တေသံ နာနာကရဏန္တိ။ အညေ ပန သဒ္ဒဝိဒူ ဧဝမိစ္ဆန္တိ ‘‘သမာနာဓိကရဏပဒါနံ ပစ္စေကံ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓနေန ဝိသေသိတဗ္ဗပဒေန သမာနဝစနတာ ယထာ ‘ကဋံ ကရောတိ, ဝိပုလံ, ဒဿနီယ’န္တိ ဧတ္ထ ‘ကဋံ ကရောတိ, ဝိပုလံ ကရောတိ, ဒဿနီယံ ကရောတီ’တိ ပစ္စေကံ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓနေန ကမ္မတ္ထေယေဝ ဒုတိယာ’’တိ, တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဝိသေသနပဒါနံ သမာနာဓိကရဏာနံ ကိရိယာသမ္ဗဇ္ဈနာဘာဝတော။ ယဒါ ဟိ ကိရိယာသမ္ဗဇ္ဈနံ, တဒါ ဝိသေသနမေဝ န ဟောတီတိ။
ဥဿဒတာ နာမေတ္ထ ဗဟုလတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟုဇန’’န္တိ။ တံ ပန ဗဟုလတံ ဒဿေတိ ‘‘အာကိဏ္ဏမနုဿ’’န္တိအာဒိနာ။ အရညာဒီသု ဂဟေတွာ ပေါသေတဗ္ဗာ ပေါသာဝနိယာ, ဧတေန တေသံ ဓမ္မဘာဝံ ဒဿေတိ။ အာဝိဇ္ဈိတွာတိ ပရိက္ခိပိတွာ။ ခဏိတွာ ကတာ ပေါက္ခရဏီ, အာဗန္ဓိတွာ ကတံ တဠာကံ။ အစ္ဆိန္နူဒကဋ္ဌာနေယေဝ ဇလဇကုသုမာနိ ဇာတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒကဿ နိစ္စဘရိတာနေဝါ’’တိ။ ဥဒကဿာတိ စ ပူရဏကိရိယာယောဂေ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ ‘‘မဟန္တေ မဟန္တေ သာဏိပသိဗ္ဗကေ ကာရာပေတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏဿ ပူရာပေတွာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၄) ဝိယ။ သဟ ဓညေနာတိ သဓညန္တိ နဂရသဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တံ, ယထာဝါကျံ ဝါ ဥပယောဂဝစနေန။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒိဘေဒံ ဗဟုဓညသန္နိစယန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန တဒုဘယဝိနိမုတ္တံ အလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒိသူပေယျံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝိညာယတိ – နယိဓ ဓညသဒ္ဒေါ သာလိအာဒိဓညဝိသေသဝါစကော, ပေါသနေ သာဓုတ္တမတ္တေန ပန နိရဝသေသပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏသူပေယျဝါစကော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၃။) [သျ]ဝိရူပေကသေသဝသေန ဝါ ပယုတ္တောတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ယထာဝုတ္တပဒတ္တယေန။ ရာဇလီလာယာတိ ရာဇူနံ ဝိလာသေန။ သမိဒ္ဓိယာ ဥပဘောဂပရိဘောဂသမ္ပုဏ္ဏဘာဝေန သမ္ပတ္တိ သမိဒ္ဓိသမ္ပတ္တိ။
‘‘ရာဇဘောဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဒိန္န’’န္တိ အဝဿံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတော ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ကေနာ’’တိအာဒိနာ။ ရညာ ဝိယ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ရာဇဘောဂ္ဂန္တိ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော။ ယာဝ ပုတ္တနတ္တပနတ္တပရမ္ပရာ ကုလသန္တကဘာဝေန ရာဇတော လဒ္ဓတ္တာ ‘‘ရညော ဒါယဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ ဘိက္ခဝေ ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဝိယ စ ဒါယသဒ္ဒေါ ဒါယဇ္ဇပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒါယဇ္ဇန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ကထံ ဒိန္နတ္တာ ဗြဟ္မဒေယျံ နာမာတိ စောဒနံ ပရိဟရတိ ‘‘ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ’’တိအာဒိနာ။ ရာဇနီဟာရေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဟိ ဥဒ္ဓံ ပရိဘောဂလာဘဿ ဗြဟ္မဒေယျတာ နာမ နတ္ထိ, ဣဒဉ္စ တထာ ဒိန္နမေဝ, တသ္မာ ဗြဟ္မဒေယျံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇန္တိ သရီရဒဏ္ဍဓနဒဏ္ဍာဒိဘေဒံ ဒဏ္ဍမာဟ။ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတာဒီသူတိ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတပါဒဂါမဒွါရအဋဝိမုခါဒီသု။ သေတစ္ဆတ္တဂ္ဂဟဏေန သေသရာဇကကုဓဘဏ္ဍမ္ပိ ဂဟိတံ တပ္ပမုခတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ရညာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တေွဝ ဝုတ္တေ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္ထော န ပါကဋောတိ ဟုတွာ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဉှိ သော ရာဇကုလတော အသမုဒါဂတောပိ ရာဇာ ဟုတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီတိ အယမိဓာဓိပ္ပေတော အတ္ထော။ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒါယံ, ‘‘ရာဇဒါယ’’န္တိ ဣမိနာဝ ရညာ ဒိန္နဘာဝေ သိဒ္ဓေ ‘‘ရညာ ပသေနဒိနာ ကောသလေန ဒိန္န’’န္တိ ပုန စ ဝစနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဒါယကရာဇဒီပနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အသုကေန ရညာ ဒိန္နန္တိ ဒါယကရာဇဿ အဒီပိတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထ စ ပဌမနယေ ‘‘ရာဇဘောဂ္ဂ’’န္တိ ပဒေ ပုစ္ဆာသမ္ဘဝတော ဣဒံ ဝုတ္တံ, ဒုတိယနယေ ပန ‘‘ရာဇဒါယ’’န္တိ ပဒေတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ အတိဗဟုလတာယ ပုရတော ဌပနောကာသာဘာဝတော ပဿေနပိ ဩဒနသူပဗျဉ္ဇနာဒိ ဒီယတိ ဧတဿာတိ ပသေနဒိ, အလုတ္တသမာသဝသေန။ သော ဟိ ရာဇာ တဏ္ဍုလဒေါဏဿ ဩဒနမ္ပိ တဒုပိယေန သူပဗျဉ္ဇနေန ဘုဉ္ဇတိ။ တထာ ဟိ နံ ဘုတ္တပါတရာသကာလေ သတ္ထု သန္တိကမာဂန္တွာ ဣတော စိတော စ သမ္ပရိဝတ္တန္တံ နိဒ္ဒါယ အဘိဘုယျမာနံ ဥဇုကံ နိသီဒိတုမသက္ကောန္တံ ဘဂဝါ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၄။) [သျ]‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ,
နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊
ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂၅၊ နေတ္တိ။ ၂၆, ၉၀)၊
ဣမာယ ဂါထာယ ဩဝဒိ။ ဘာဂိနေယျဉ္စ သော သုဒဿနံ နာမ မာဏဝံ –
‘‘မနုဇဿ သဒါ သတီမတော,
မတ္တံ ဇာနတော လဒ္ဓဘောဇနေ၊
တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ,
သဏိကံ ဇီရတိ အာယုပါလယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄) –
ဣမံ ဂါထံ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟာပေတွာ အတ္တနော ဘုဉ္ဇန္တဿ ဩသာနပိဏ္ဍကာလေ ဒေဝသိကံ ဘဏာပေတိ, သော အပရေန သမယေန တဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ သလ္လက္ခေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဩသာနပိဏ္ဍပရိဟရဏေန နာဠိကောဒနမတ္တာယ သဏ္ဌဟိတွာ တနုသရီရော ဗလဝါ သုခပ္ပတ္တော အဟောသီတိ။ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၂) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စာမိတ္တံ ပရသေနံ ဇိနာတီတိ ပသေနဒီ’’တိ။ သဒ္ဒဝိဒူပိ ဟိ ဇ-ကာရဿ ဒ-ကာရေ ဣဒမုဒါဟရန္တိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဘာဂိနေယျံ အဇာတသတ္တုရာဇာနံ, ပဉ္စစောရသတာဒီနိ စ အဝရုဒ္ဓကာနိ ဇိနာတီတိ။ ကောသလရဋ္ဌဿာဓိပတိဘာဝတော ကောသလော, တသ္မာ ကောသလာဓိပတိနာ ပသေနဒိ နာမကေန ရညာ ဒိန္နန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဿဋ္ဌပရိစ္စတ္တတာသင်္ခါတေန ပုန အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေနေဝ ဒိန္နတ္တာ ဣဓ ဗြဟ္မဒေယျံ နာမ, န တု ပုရိမနယေ ဝိယ ရာဇသင်္ခေပေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေန ဒိန္နတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ နိဿဋ္ဌံ ဟုတွာ, နိဿဋ္ဌဘာဝေန ဝါ ပရိစ္စတ္တံ နိဿဋ္ဌပရိစ္စတ္တံ, မုတ္တစာဂဝသေန စဇိတန္တိ အတ္ထော။
သဝနံ ဥပလဗ္ဘောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဥပလဘီ’’တိ ဣမိနာ, သော စာယမုပလဗ္ဘော သဝနဝသေနေဝ ဇာနနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရသမ္ပတ္တဝစနနိဂ္ဃေါသာနုသာရေန အညာသီ’’တိ။ သောတဒွါရာနုသာရဝိညာဏဝီထိဝသေန ဇာနနမေဝ ဟိ ဣဓ သဝနံ တေနေဝ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿတ္ထဿ အဓိဂတတ္တာ, န ပန သောတဒွါရဝီထိဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၅။) [သျ]သုတမတ္တံ တေန တဒတ္ထဿ အနဓိဂတတ္တာ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဒ္ဒပယောဂဿ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတကသဒ္ဒေန ဝိနာပိ အညတ္ထာပေါဟနဝသေန အဿောသိ ဧဝ, နာဿ ကောစိ သဝနန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော’’တိ, အန္တောဂဓာဝဓာရဏေပိ စ သဗ္ဗသ္မိံ ဝါကျေ နီတတ္ထတော အဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ‘‘ဧဝါ’’တိ သာမတ္ထိယာ သာတိသယံ ဧတဒတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာတိ ပဌမဝိကပ္ပေါ ဝုတ္တော, နီတတ္ထတော အဝဓာရဏေန ကော အတ္ထော ဧကန္တိကော ကတော, အဝဓာရိတော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အထ ပဒပူရဏမတ္တေန ခေါ-သဒ္ဒေန ကိံ ပယောဇနန္တိ စောဒနမပနေတိ ‘‘ပဒပူရဏေနာ’’တိအာဒိနာ, အက္ခရသမူဟပဒဿ, ပဒသမူဟဝါကျဿ စ သိလိဋ္ဌတာပယောဇနမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အဿောသီ’’တိ ဟိဒံ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတံ မဏ္ဍိတံ ဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ, တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သုခုစ္စာရဏဝသေန သိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေ, တသ္မာ ပဒပူရဏမတ္တမ္ပိ ပဒဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာပယောဇနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မတ္တသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော, တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတာ ဒဿိတာ, ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ပဒဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတာ။
‘‘သမဏော ခလူ’’တိအာဒိ ယထာသုတတ္ထနိဒဿနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိနာ။ သမိတပါပတ္တာတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ယထာရဟံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ စ အနုတ္တရေန အရိယမဂ္ဂေန သမိတပါပေါ’’တိ။ တဒေဝတ္ထံ နိဒ္ဒေသပါဌေန သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ အနေန ဘိက္ခုနာ, ဘဂဝတာ ဝါ။ သမိတာတိ သမာပိတာ, သမဘာဝံ ဝါ အာပါဒယိတာ, အဿ ဝါ သမ္ပဒါနဘူတဿ သန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အတ္ထာနုဂတာ စာယံ ဘဂဝတိ သမညာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ စာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ တထာ သမိတပါပတ္တာ။ ယထာဘူတံ ပဝတ္တော ယထာဘုစ္စံ, တဒေဝ ဂုဏော, တေန အဓိဂတံ တထာ။ ‘‘ခလူ’’တိ ဣဒံ နေပါတိကံ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကပဒေ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၈) ဝိယ, န နာမံ, အနေကတ္ထတ္တာ စ နိပါတာနံ အနုဿဝနတ္ထောဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၆။) [သျ]ပရမ္ပရသဝနဉ္စေတ္ထ အနုဿဝနံ။ ဗြာဟ္မဏဇာတိသမုဒါဂတန္တိ ဗြာဟ္မဏဇာတိယာ အာဂတံ, ဇာတိသိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလပနဝစနမတ္တံ, န တဒုတ္တရိ အတ္ထပရိဒီပနံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ။ ဓမ္မပဒေ ဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဌေန, (ဓ။ ပ။ ၃၁၅ အာဒယော) သုတ္တနိပါတေ စ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တပဒေန ဗြာဟ္မဏဇာတိသမုဒါဂတာလပနဘာဝံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတြာယမတ္ထော – သစေ ရာဂါဒိကိဉ္စနေဟိ သကိဉ္စနော အဿ, သော အာမန္တနာဒီသု ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဝဒန္တော ဟုတွာ ဝိစရဏတော ဘောဝါဒီယေဝ နာမ ဟောတိ, န ဗြာဟ္မဏော။ ‘‘အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၉၆, သု။ နိ။ ၆၂၅) သေသဂါထာပဒံ။ တတ္ထ ရာဂါဒယော သတ္တေ ကိဉ္စန္တိ မဒ္ဒန္တိ ပလိဗုဒ္ဓန္တီတိ ကိဉ္စနာနိ။ မနုဿာ ကိရ ဂေါဏေဟိ ခလံ မဒ္ဒါပေန္တာ ‘‘ကိဉ္စေဟိ ကပိလ, ကိဉ္စေဟိ ကာဠကာ’’တိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ကိဉ္စနသဒ္ဒေါ မဒ္ဒနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ နိဒ္ဒေသေ ‘‘အကိဉ္စနန္တိ ရာဂကိဉ္စနံ, ဒေါသ, မောဟ, မာန, ဒိဋ္ဌိ, ကိလေသကိဉ္စနံ, ဒုစ္စရိတကိဉ္စနံ, ယဿေတေ ကိဉ္စနာ ပဟီနာ သမုစ္ဆိန္နာ ဝူပသန္တာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ, သော ဝုစ္စတိ အကိဉ္စနော’’တိ (စူဠနိ။ ၂၈, ၃၂, ၆၀, ၆၃)။ ဂေါတမောတိ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တနံ, ယံ ‘‘အာဒိစ္စဂေါတ္တ’’န္တိပိ လောကေ ဝဒန္တိ, သကျပုတ္တောတိ ပန ဇာတိဝသေန သာကိယောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တေ –
‘‘အာဒိစ္စာ နာမ ဂေါတ္တေန, သာကိယာ နာမ ဇာတိယာ၊
တမှာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ, န ကာမေ အဘိပတ္ထယ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၅)၊
တထာ စာဟ ‘‘ဂေါတမောတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တေတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ, ‘‘ဂေါတမော’’တိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ, ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ, ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန, တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ, ဂေါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဘိဓာနေ, ဗုဒ္ဓိယဉ္စ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၇။) [သျ]‘‘ဂေါ ဂေါဏေ စေန္ဒြိယေ ဘုမျံ, ဝစနေ စေဝ ဗုဒ္ဓိယံ၊
အာဒိစ္စေ ရသ္မိယဉ္စေဝ, ပါနီယေပိ စ ဝတ္တတေ၊
တေသု အတ္ထေသု ဂေါဏေ ထီ, ပုမာ စ ဣတရေ ပုမာ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသု ဂတော, ဂေါပဉ္စမော’’တိအာဒီသု ဂေါသဒ္ဒေါ ဂေါဏေ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဂေါစရော’’တိအာဒီသု ဣန္ဒြိယေ။ ‘‘ဂေါရက္ခ’’န္တိအာဒီသု ဘူမိယံ။ တထာ ဟိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဂေါရက္ခန္တိ ခေတ္တရက္ခံ, ကသိကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီ ဟိ ‘ဂေါ’တိ ဝုစ္စတိ, တပ္ပဘေဒေါ စ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၉-၆၂၆)။ ‘‘ဂေါတ္တံ နာမ ဒွေ ဂေါတ္တာနိ ဟီနဉ္စ ဂေါတ္တံ, ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၅) ဝစနေ, ဗုဒ္ဓိယဉ္စ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဂေါဂေါတ္တံ ဂေါတမံ နမေ’’တိ ပေါရာဏကဝိရစနာယ အာဒိစ္စေ, အာဒိစ္စဗန္ဓုံ ဂေါတမံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ နမာမီတိ ဟိ အတ္ထော, ‘‘ဥဏှဂူ’’တိအာဒီသု ရသ္မိယံ, ဥဏှာ ဂါဝေါ ရသ္မိယော ဧတဿာတိ ဟိ ဥဏှဂု, သူရိယော။ ‘‘ဂေါသီတစန္ဒန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၉) ပါနီယေ, ဂေါသင်္ခါတံ ပါနီယံ ဝိယ သီတံ, တဒေဝ စန္ဒနံ တထာ။ တသ္မိဉှိ ဥဒ္ဓနတော ဥဒ္ဓရိတပက္ကုထိတတေလသ္မိံ ပက္ခိတ္တေ တင်္ခဏညေဝ တံ တေလံ သီတလံ ဟောတီတိ။ ဧတေသု ပန အတ္ထေသု ဂေါဏေ ဝတ္တမာနော ဂေါ-သဒ္ဒေါ ယထာရဟံ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ပုလ္လိင်္ဂေါ စ, သေသေသု ပန ပုလ္လိင်္ဂေါယေဝ။
ကိံ ပနေတံ ဂေါတ္တံ နာမာတိ? အညကုလပရမ္ပရာယ အသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာဓာရဏမေဝ ဟိ ဣဒံ တံကုလပရိယာပန္နာနံ သာဓာရဏတော စ သာမညရူပံ။ တထာ ဟိ တံကုလေ ဇာတာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာဒယောပိ ‘‘ဂေါတမော’’ တွေဝ ဝုစ္စန္တိ, တေနေဝ ဘဂဝါ အတ္တနော ပိတရံ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာနံ ‘‘အတိက္ကန္တဝရာ ခေါ ဂေါတမ တထာဂတာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) အဝေါစ, ဝေဿဝဏောပိ မဟာရာဇာ ဘဂဝန္တံ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နံ, ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒာမ ဂေါတမ’’န္တိ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၈) အာယသ္မာပိ ဝင်္ဂီသော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ‘‘သာဓု နိဗ္ဗာပနံ ဗြူဟိ, အနုကမ္ပာယ ဂေါတမာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၂)။ ဣဓ ပန ဘဂဝန္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တေတီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထတ္တယံ ပစ္စာမသတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သမဏော’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၈။) [သျ]ဣမိနာ သရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော တဗ္ဗိသယသမိတပါပတာပရိကိတ္တနတော, ‘‘ဂေါတမော’’တိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ တဗ္ဗိသယဥဠာရဂေါတ္တသမ္ဘူတတာပရိကိတ္တနတော။
သကျဿ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ ပုတ္တော သကျပုတ္တော, ဣမိနာ ပန ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလသမ္ဘူတတာပရိကိတ္တနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ယထာဟ –
‘‘မဟာသမ္မတရာဇဿ, ဝံသဇော ဟိ မဟာမုနိ၊
ကပ္ပါဒိသ္မိဉှိ ရာဇာသိ, မဟာသမ္မတနာမကော’’တိ။ (မဟာဝံသေ ဒုတိယပရိစ္ဆေဒေ ပဌမဂါထာ)၊
ကထံ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနန္တိ အာဟ ‘‘ကေနစီ’’တိအာဒိ။ ပရိဇိယနံ ပရိဟာယနံ ပါရိဇုညံ, ပရိဇိရတီတိ ဝါ ပရိဇိဏ္ဏော, တဿ ဘာဝေါ ပါရိဇုညံ, တေန။ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတောတိ အတ္ထော။ တဒေဝ ပရိယာယန္တရေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အပရိက္ခီဏံယေဝ တံ ကုလံ ပဟာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရိက္ခီဏန္တိ ဟိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန အပရိက္ခယံ။ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဒ္ဓါယ ဧဝ ပဗ္ဗဇိတော။ ဧဝဉှိ ‘‘ကေနစီ’’တိအာဒိနာ နိဝတ္တိတဝစနံ သူပပန္နံ ဟောတိ။ နနု စ ‘‘သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣဒံ ဥစ္စာကုလာ ပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနမေဝ သိယာ တဒတ္ထဿေဝ ဝိညာယမာနတ္တာ, န သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနံ တဒတ္ထဿ အဝိညာယမာနတ္တာတိ? န ခေါ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ, မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဿ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ လောကနာထဿ အဘိဇာတိယံ တဿ ကုလဿ န ကိဉ္စိ ပါရိဇုညံ, အထ ခေါ ဝုဍ္ဎိယေဝ, တတော တဿ သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ တထာ သမိဒ္ဓတမံ ကုလံ ပဟာယ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝေါ သိဒ္ဓေါယေဝါတိ, ဣမံ ပရိဟာရံ ‘‘ကေနစိ ပါရိဇုညေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော ပရန္တိ ‘‘ကောသလေသု စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒိဝစနံ။
‘‘သာဓု ဓမ္မရုစိ ရာဇာ, သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊
သာဓု မိတ္တာနမဒုဗ္ဘော, ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။ အာဒီသု –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၁၉။) [သျ]ဝိယ သာဓုသဒ္ဒေါ ဣဓ သုန္ဒရတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရံ ခေါ ပနာ’’တိ။ ခေါတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော, ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ။ ဧဝံ သာတ္ထကတာဝိညာပနတ္ထဉှိ သံဝဏ္ဏနာယမေတေသံ ဂဟဏံ။ သုန္ဒရန္တိ စ ဘဒ္ဒကံ, ဘဒ္ဒကတာ စ ပဿန္တာနံ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ အတ္ထော စေတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဝသေန တိဝိဓံ ဟိတံ သုခမ္ပိ တထေဝ တိဝိဓံ သုခံ။
တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ, အယံ သဒ္ဒတော အတ္ထော။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝရူပါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယာဒိသေဟိ စ ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗကာလမ္ပိ-အစ္စန္တာယ-သဒ္ဓါယ-ပသာဒနီယော တေသံ ယထာဘူတသဘာဝတ္တာ, တာဒိသေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘တထာရူပါနံ အရဟတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာရူပေါ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓသဒ္ဓါနန္တိ လဒ္ဓသဒ္ဒဟာနံ, ပရဇနဿ သဒ္ဓံ ပဋိလဘန္တာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဒ္ဓသဒ္ဒါနန္တိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓကိတ္တိသဒ္ဒါနံ, ဧတေန ‘‘အရဟတ’’န္တိ ပဒဿ အရဟန္တာနန္တိ အတ္ထော, အရဟန္တသမညာယ စ ပါကဋဘာဝေါ ဒဿိတော, အပိစ ‘‘ယထာရူပေါ သော ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဣမိနာ ‘‘တထာရူပါန’’န္တိ ပဒဿ အနိယမဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ သရူပနိယမဝသေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂမေန လောကေ အရဟန္တောတိ လဒ္ဓသဒ္ဓါန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဒမ္ပိ ဟိ ‘‘တထာရူပါန’’န္တိ ပဒဿေဝ အတ္ထဒဿနံ, အယမေဝ စ နယော အာစရိယေဟိ အဓိပ္ပေတော ဣဓ ဋီကာယံ, (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅) သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ တထေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ယထာရူပါ တေ ဘဝန္တော အရဟန္တော’’တိ အဝတွာ ‘‘ယထာရူပေါ သော ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတိယေဝ ဂရုဂါရဝဝသေန ‘‘တထာရူပါနံ အရဟတ’’န္တိ ပုထုဝစနနိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝဝိညာပနတ္ထံ။ အတ္တနိ, ဂရူသု စ ဟိ ဗဟုဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ‘‘ယထာဘုစ္စ…ပေ… အရဟတ’’န္တိ ဣမိနာ စ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ, လူခပ္ပမာဏာနဉ္စ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတံ ယထာရုတတော ဒဿေတိ အရဟန္တဘာဝဿ တေသညေဝ ယထာရဟံ ဝိသယတ္တာ, တံဒဿနေန ပန ဣတရေသမ္ပိ ရူပပ္ပမာဏဃောသပ္ပမာဏာနံ ပသာဒါဝဟတာ ဒဿိတာယေဝ တဒဝိနာဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပသာဒသောမ္မာနီတိ ပသန္နာနိ, သီတလာနိ စ, ပသာဒဝသေန ဝါ သီတလာနိ, အနေန ပသန္နမနတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တေပိ တဒုတ္တရိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၀။) [သျ]ကတ္တဗ္ဗတာသမ္ဘဝတော အယံ သမ္ဘာဝနတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီ’’တိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ဒဿနညေဝ သာဓု, န တဒုတ္တရိ ကရဏ’’န္တိ အနဓိပ္ပေတတ္ထော အာပဇ္ဇတိ, သမ္ဘာဝနတ္ထော စေတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ, အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓမုပဂတော, တသ္မာ အယံ ‘‘သာဓု ဟောတီ’’တိ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ပေါက္ခရသာတီ အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ အာမန္တေသီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော, ‘‘အဇ္ဈာသယံ ကတွာ’’တိ စ ပါဌသေသော တဒတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ယဿ ဟိ အတ္ထော ဝိညာယတိ, သဒ္ဒေါ န ပယုဇ္ဇတိ, သော ‘‘ပါဌသေသော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာ’’တိ။ မူလပဏ္ဏာသကေ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဋ္ဌကထာယ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၄) အာဂတံ ကောသိယသကုဏဝတ္ထု စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။
အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၆။ ‘‘အဇ္ဈာယကော’’တိ ဣဒံ ပဌမပကတိယာ ဂရဟာဝစနမေဝ, ဒုတိယပကတိယာ ပသံသာဝစနံ ကတွာ ဝေါဟရန္တိ ယထာ တံ ‘‘ပုရိသော နရော’’တိ ဒဿေတုံ အဂ္ဂညသုတ္တပဒ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၂) မုဒါဟဋံ။ တတ္ထ ဣမေတိ ဈာယကနာမေန သမညိတာ ဇနာ။ န ဈာယန္တီတိ ပဏ္ဏကုဋီသု ဈာနံ န အပ္ပေန္တိ န နိပ္ဖါဒေန္တိ, ဂါမနိဂမသာမန္တံ ဩသရိတွာ ဝေဒဂန္ထေ ကရောန္တာဝ အစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ တံ ပနေတေသံ ဗြာဟ္မဏဈာယကသင်္ခါတံ ပဌမဒုတိယနာမံ ဥပါဒါယ တတိယမေဝ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈာယကာတွေဝ တတိယံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ, အက္ခရန္တိ စ နိရုတ္တိ သမညာ။ သာ ဟိ တသ္မိံယေဝ နိရုဠှဘာဝေန အညတ္ထ အသဉ္စရဏတော ‘‘အက္ခရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မန္တေ ပရိဝတ္တေတီတိ ဝေဒေ သဇ္ဈာယတိ, ပရိယာပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ဟိ အဓိအာပုဗ္ဗဣ-သဒ္ဒဝသေန ပဒသန္ဓိ, ဣတရတ္ထ ပန ဈေ-သဒ္ဒဝသေန။ မန္တေ ဓာရေတီတိ ယထာအဓီတေ မန္တေ အသမ္မူဠှေ ကတွာ ဟဒယေ ဌပေတိ။
အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ ပရူပဃာတကရတ္တာ သာဓူနမပရိဘောဂေါတိ ကတွာ ‘‘ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣစ္စန္တေ ထောမီယန္တေ ဒေဝါ ဧတာယာတိ ဣရု ဣစ-ဓာတုဝသေန စ-ကာရဿ ရ-ကာရံ ကတွာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၁။) [သျ]ဣတ္ထိလိင်္ဂေါယံ။ ယဇ္ဇန္တေ ပုဇ္ဇန္တေ ဒေဝါ အနေနာတိ ယဇု ပုန္နပုံသကလိင်္ဂဝသေန။ သောယန္တိ အန္တံ ကရောန္တိ, သာယန္တိ ဝါ တနုံ ကရောန္တိ ပါပမနေနာတိ သာမံ သော-ဓာတုပက္ခေ ဩ-ကာရဿ အာ-ကာရံ ကတွာ။ ဝိဒန္တိ ဓမ္မံ, ကမ္မံ ဝါ ဧတေဟီတိ ဝေဒါ, တေ ဧဝ မန္တာ ‘‘သုဂတိယောပိ မုနန္တိ, သုယျန္တိ စ ဧတေဟီ’’တိ ကတွာ။ ပဟရဏံ သံဃဋ္ဋနံ ပဟတံ, ဩဋ္ဌာနံ ပဟတံ တထာ, တဿ ကရဏဝသေန, ဩဋ္ဌာနိ စာလေတွာ ပဂုဏဘာဝကရဏဝသေန ပါရံ ဂတော, န အတ္ထဝိဘာဝနဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါရဂူတိ စ နိစ္စသာပေက္ခတာယ ကိတန္တသမာသော။
‘‘သဟ နိဃဏ္ဋုနာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝါကျံ ဝိဘတျန္တဝသေန နိဗ္ဗစနဒဿနံ။ နိဃဏ္ဋုရုက္ခာဒီနန္တိ နိဃဏ္ဋု နာမ ရုက္ခဝိသေသော, တဒါဒိကာနမတ္ထာနန္တိ အတ္ထော, ဧတေန နိဃဏ္ဋုရုက္ခပရိယာယံ အာဒိံ ကတွာ တပ္ပမုခေန သေသပရိယာယာနံ တတ္ထ ဒဿိတတ္တာ သော ဂန္ထော နိဃဏ္ဋု နာမ ယထာ တံ ‘‘ပါရာဇိကကဏ္ဍော, ကုသလတ္တိကော’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဣမိနာ ယထာရုတမေဝ တဒတ္ထဿ အဓိဂတတ္တာ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဝစနီယဝါစကဘာဝေန အတ္ထံ, သဒ္ဒဉ္စ နိခဍတိ ဘိန္ဒတိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတီတိ နိခဏ္ဍု, သော ဧဝ ခ-ကာရဿ ဃ-ကာရံ ကတွာ ‘နိဃဏ္ဍူ’တိ ဝုတ္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၆), တဒေတံ အဋ္ဌကထာနယတော အညနယဒဿနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ဟိ သော အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓော သိယာ, ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဧဝမိစ္ဆန္တိ ‘‘တတ္ထ တတ္ထာဂတာနိ နာမာနိ နိဿေသတော ဃဋေန္တိ ရာသိံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ နိဃဏ္ဋု နိဂ္ဂဟိတာဂမေနာ’’တိ။ ဝေဝစနပ္ပကာသကန္တိ ပရိယာယသဒ္ဒဒီပကံ, ဧကေကဿ အတ္ထဿ အနေကပရိယာယဝစနဝိဘာဝကန္တိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အနေကေသမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကသဒ္ဒဝစနီယတာဝိဘာဝနဝသေနပိ တဿ ဂန္ထဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ကော ပနေသောတိ? ဧတရဟိ နာမလိင်္ဂါနုသာသနရတနမာလာဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဒိ။ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပေါ, တထေဝ ဝိဝိဓံ ကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ဝိကပ္ပေါ, ကိရိယာကပ္ပေါ စ သော ဝိကပ္ပေါ စာတိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ။ သော ဟိ ဝဏ္ဏပဒသမ္ဗန္ဓပဒတ္ထာဒိဝိဘာဂတော ဗဟုဝိကပ္ပေါတိ ကတွာ ‘‘ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, သော စ ဂန္ထဝိသေသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကဝီနံ ဥပကာရာဝဟံ သတ္ထ’’န္တိ, စတုန္နမ္ပိ ကဝီနံ ကဝိဘာဝသမ္ပဒါဘောဂသမ္ပဒါဒိပယောဇနဝသေန ဥပကာရာဝဟော ဂန္ထောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၂။) [သျ]အတ္ထော။ ကော ပနေသောတိ? ကဗျဗန္ဓနဝိဓိဝိဓာယကော ကဗျာလင်္ကာရဂီတာသုဗောဓာလင်္ကာရာဒိ။ ဣဒံ ပန မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ မဟာဝိသယော သတသဟဿဂါထာပရိမာဏော, ယံ ‘‘နယစရိယာဒိပကရဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝစနတ္ထတော ပန ကိဋယတိ ဂမေတိ ဉာပေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂန္တိ ကေဋုဘံ ကိဋ-ဓာတုတော အဘပစ္စယဝသေန, အ-ကာရဿ စ ဥကာရော။ အထ ဝါ ကိရိယာဒိဝိဘာဂံ အနဝသေသပရိယာဒါနတော ကိဋေန္တော ဂမန္တော ဩဘေတိ ပူရေတီတိ ကေဋုဘံ ကိဋ-သဒ္ဒူပပဒဥဘဓာတုဝသေန။ အပိစ ကိဋန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ကဝယော ဗန္ဓေသု ကောသလ္လမေတေနာတိ ကေဋုဘံ, ပုရိမနယေနေဝေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော, နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေနာတိ အက္ခရပ္ပဘေဒေါ, တံ ပန ဆသု ဝေဒင်္ဂေသု ပရိယာပန္နံ ပကရဏဒွယမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာ စ နိရုတ္တိ စာ’’တိ။ တတ္ထ သိက္ခန္တိ အက္ခရသမယမေတာယာတိ သိက္ခာ, အကာရာဒိဝဏ္ဏာနံ ဌာနကရဏပယတနပဋိပါဒကသတ္ထံ။ နိစ္ဆယေန, နိဿေသတော ဝါ ဥတ္တိ နိရုတ္တိ, ဝဏ္ဏာဂမဝဏ္ဏဝိပရိယာယာဒိလက္ခဏံ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ဝဏ္ဏာဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော,
ဒွေ စာပရေ ဝဏ္ဏဝိကာရနာသာ၊
ဓာတုဿ အတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ,
တဒုစ္စတေ ပဉ္စဝိဓာ နိရုတ္တီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၀)၊
ဣဓ ပန တဗ္ဗသေန အနေကဓာ နိဗ္ဗစနပရိဒီပကံ သတ္ထံ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘နိရုတ္တီ’’တိ အဓိပ္ပေတံ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတောပိ အက္ခရပဘေဒဘာဝဿ အာစရိယေဟိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၆) ဝုတ္တတ္တာ, တမန္တရေန နိဗ္ဗစနဝိဘာဂဿ စ ဗျာကရဏင်္ဂေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဗျာကရဏံ, နိရုတ္တိ စ ဟိ ပစ္စေကမေဝ ဝေဒင်္ဂံ ယထာဟု –
‘‘ကပ္ပေါ ဗျာကရဏံ ဇောတိ-သတ္ထံ သိက္ခာ နိရုတ္တိ စ၊
ဆန္ဒောဝိစိတိ စေတာနိ, ဝေဒင်္ဂါနိ ဝဒန္တိ ဆာ’’တိ။
တသ္မာ ဗျာကရဏင်္ဂေန အသင်္ကရဘူတမေဝ နိရုတ္တိနယေန နိဗ္ဗစနမိဓာဓိပ္ပေတံ, န ဆသု ဗျဉ္ဇနပဒေသု ဝိယ တဒုဘယသာဓာရဏနိဗ္ဗစနံ ဝေဒင်္ဂဝိသယတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၃။) [သျ]အာဂတနိရုတ္တိနယဝိနိစ္ဆယော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာန’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁, ၂၅) ဧတ္ထ ရ-ကာရာဂမော ဝိယ အဝိဇ္ဇမာနဿ အက္ခရဿ အာဂမော ဝဏ္ဏာဂမော နာမ။ ဟိံသနတ္တာ ‘‘ဟိံသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သီဟော’’တိ ပရိဝတ္တနံ ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနာနမက္ခရာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော နာမ။ ‘‘နဝဆန္နကေဒါနိ ဒိယျတီ’’တိ (ဇာ။ ၁။၆။၈၈) ဧတ္ထ အ-ကာရဿ ဧ-ကာရာပဇ္ဇနံ ဝိယ အညက္ခရဿ အညက္ခရာပဇ္ဇနံ ဝဏ္ဏဝိကာရော နာမ။ ‘‘ဇီဝနဿ မူတော ဇီဝနမူတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဇီမူတော’’တိ ဝ-ကာရ န-ကာရာနံ ဝိနာသော ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနက္ခရာနံ ဝိနာသော ဝဏ္ဏဝိနာသော နာမ။ ‘‘ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ ပကုဗ္ဗမာနော, အာသဇ္ဇ မံ တွံ ဝဒသေ ကုမာရာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၈၅) ဧတ္ထ ‘‘ပကုဗ္ဗမာနော’’တိ ပဒဿ အဘိဘဝမာနောတိ အတ္ထပဋိပါဒနံ ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ယထာယောဂံ ဝိသေသတ္ထပဋိပါဒနံ ဓာတူနမတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ နာမာတိ။
ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ အယံ စတုတ္ထောယေဝ သိယာ, အထ ကေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမောတိ အာဟ ‘‘အာထဗ္ဗဏဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ’’တိ။ အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ နာမ အာထဗ္ဗဏဝေဒိကေဟိ ဝိဟိတော ပရူပဃာတကရော မန္တော, သော ပန ဣတိဟာသပဉ္စမဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ ဂဏိတတာမတ္တေန ဂဟိတော, န သရူပဝသေန, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧတေသ’’န္တိ ပဒဿ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တေွဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တဉှိ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနန္တိ။ ဣတိဟ အသာတိ ဧဝံ ဣဓ လောကေ အဟောသိ ‘‘အာသာ’’တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ဣဟ ဌာနေ ဣတိ ဧဝံ, ဣဒံ ဝါ ကမ္မံ, ဝတ္ထုံ ဝါ အာသ ဣစ္ဆာဟီတိပိ အတ္ထော။ တဿ ဂန္ထဿ မဟာဝိသယတာဒီပနတ္ထဉ္စေတ္ထ ဝိစ္ဆာဝစနံ, ဣမိနာ ‘‘ဣတိဟာသာ’’တိ ဝစနေန ပဋိသံယုတ္တော ဣတိဟာသော တဒ္ဓိတဝသေနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣတိဟ အာသ, ဣတိဟ အာသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ဣတိဟာသော နိရုတ္တိနယေနာတိ အတ္ထဒဿနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဧဝမိစ္ဆန္တိ ‘‘ဣတိဟ-သဒ္ဒေါ ပါရမ္ပရိယောပဒေသေ ဧကောဝ နိပါတော, အသတိ ဝိဇ္ဇတီတိ အသော, ဣတိဟ အသော ဧတသ္မိန္တိ ဣတိဟာသော သမာသဝသေနာ’’တိ, တေသံ မတေ ‘‘ဣတိဟ အသာ’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ ပါရမ္ပရိယောပဒေသော အသ ဝိဇ္ဇမာနော အဟောသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုရာဏကထာသင်္ခါတော’’တိ ဣမိနာ တဿ ဂန္ထဝိသေသဘာဝမာဟ, ဘာရတနာမကာနံ ဒွေဘာတိကရာဇူနံ ယုဒ္ဓကထာ, ရာမရညော သီတာဟရဏကထာ, နရသီဟရာဇုပ္ပတ္တိကထာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၄။) [သျ]ဧဝမာဒိပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဘာရတပုရာဏရာမပုရာဏနရသီဟပုရာဏာဒိဂန္ထော ဣတိဟာသော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တေသံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါန’’န္တိ ဣမိနာ ယထာဝါကျံ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနဘာဝံ ဒဿေတိ။
ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ, နာမာချာတောပသဂ္ဂနိပါတာဒိဝသေန အနေကဝိဘာဂံ ဝိဘတ္တိယန္တပဒံ။ တဒပိ ဗျာကရဏေ အာဂတမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒဝသေသ’’န္တိ, ပဒတော အဝသေသံ ပကတိပစ္စယာဒိသဒ္ဒလက္ခဏဘူတန္တိ အတ္ထော။ တံ တံ သဒ္ဒံ, တဒတ္ထဉ္စ ဗျာကရောတိ ဗျာစိက္ခတိ ဧတေနာတိ ဗျာကရဏံ, ဝိသေသေန ဝါ အာကရီယန္တေ ပကတိပစ္စယာဒယော အဘိနိပ္ဖါဒီယန္တေ ဧတ္ထ, အနေနာတိ ဝါ ဗျာကရဏံ, သာဓုသဒ္ဒါနမနွာချာယကံ မုဒ္ဓဗောဓဗျာကရဏ သာရဿတဗျာကရဏ ပါဏိနီဗျာကရဏစန္ဒြဗျာကရဏာဒိ အဓုနာပိ ဝိဇ္ဇမာနသတ္ထံ။ အဓီယတီတိ အဇ္ဈာယတိ။ ဝေဒေတီတိ ပရေသံ ဝါစေတိ။ စ-သဒ္ဒေါ အတ္ထဒွယသမုစ္စိနနတ္ထော, ဝိကပ္ပနတ္ထော ဝါ အတ္ထန္တရဿ ဝိကပ္ပိတတ္တာ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ ပဒကောတိ ဗျာကရဏေသု အာဂတပဒကောသလ္လံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဝေယျာကရဏောတိ တဒဝသိဋ္ဌပကတိပစ္စယာဒိသဒ္ဒဝိဓိကောသလ္လန္တိ ဣမဿတ္ထဿ ဝိညာပနတ္ထံ ပဒဒွယဿ ဧကတော အတ္ထဝစနံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အတ္ထန္တရဝိညာပနံ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – တေ ဧဝ ဝေဒေ ပဒသော ကာယတီတိ ပဒကောတိ။ တတ္ထ ပဒသောတိ ဂဇ္ဇဗန္ဓပဇ္ဇဗန္ဓပဒေန။ ကာယတီတိ ကထေတိ ယထာ ‘‘ဇာတက’’န္တိ, ဣမိနာ ဝေဒကာရကသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ ‘‘အဇ္ဈာယကော’’တိအာဒီဟိ ဣမဿ ဝိသေသော ပါကဋော ဟောတီတိ။
အာယတိံ ဟိတံ ဗာလဇနသင်္ခါတော လောကော န ယတတိ န ဤဟတိ အနေနာတိ လောကာယတံ။ တဉှိ ဂန္ထံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေန္တိ, လောကာ ဝါ ဗာလဇနာ အာယတန္တိ ဥဿဟန္တိ ဝါဒဿာဒေန ဧတ္ထာတိ လောကာယတံ။ အညမညဝိရုဒ္ဓံ, သဂ္ဂမောက္ခဝိရုဒ္ဓံ ဝါ တနောန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိတဏ္ဍော ဍ-ပစ္စယဝသေန, န-ကာရဿ စ ဏ-ကာရံ ကတွာ, ဝိရုဒ္ဓေန ဝါဒဒဏ္ဍေန တာဠေန္တိ ဝါဒိနော ဧတ္ထာတိ ဝိတဏ္ဍော တဍိ-ဓာတုဝသေန, နိဂ္ဂဟီတာဂမဉ္စ ကတွာ။ အဒေသမ္ပိ ယံ နိဿာယ ဝါဒီနံ ဝါဒေါ ပဝတ္တော, တံ တေသံ ဒေသတောပိ ဥပစာရဝသေန ဝုစ္စတိ ယထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၅။) [သျ]‘‘စက္ခုံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတိ, ဧတ္ထ နိရုဇ္ဈမာနာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၄) ဝိသေသေန ဝါ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ တဍေန္တိ စာလေန္တိ ဧတေနာတိ ဝိတဏ္ဍော, တံ ဝဒန္တိ, သော ဝါဒေါ ဝါ ဧတေသန္တိ ဝိတဏ္ဍဝါဒါ, တေသံ သတ္ထံ တထာ။ လက္ခဏဒီပကသတ္ထံ ဥတ္တရပဒလောပေန, တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ လက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘လက္ခဏဒီပက’’န္တိအာဒိနာ။ လက္ခီယတိ ဗုဒ္ဓဘာဝါဒိ အနေနာတိ လက္ခဏံ, နိဂြောဓဗိမ္ဗတာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ယေသံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဒွါဒသသဟဿဂန္ထပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ဘာဏဝါရပ္ပမာဏာဒီသု ဝိယ ဗာတ္တိံသက္ခရဂန္ထောဝ အဓိပ္ပေတော။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘အဋ္ဌက္ခရာ ဧကပဒံ, ဧကာ ဂါထာ စတုပ္ပဒံ၊
ဂါထာ စေကာ မတော ဂန္ထော, ဂန္ထော ဗာတ္တိံသတက္ခရော’’တိ။
ဒွါဒသဟိ ဂုဏိတသဟဿဗာတ္တိံသက္ခရဂန္ထပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ လက္ခဏသတ္ထေ, အာဓာရေ စေတံ ဘုမ္မံ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ သောဠသ စ သဟဿဉ္စ သောဠသသဟဿံ, သောဠသာဓိကသဟဿဂါထာပရိမာဏာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ အာဓာရာဓေယျဝစနံ သူပပန္နံ ဟောတီတိ။ ပဓာနဝသေန ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏဒီပနတော ဗုဒ္ဓမန္တာ နာမ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနမ္ပိ ဟိ လက္ခဏံ တတ္ထ ဒီပိတမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေသံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ။
‘‘အနူနော ပရိပူရကာရီ’’တိ အတ္ထမတ္တဒဿနံ, သဒ္ဒတော ပန အဓိဂတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝယော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကော ပနေသ အဝယောတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘အဝယော နာမာ’’တိအာဒိနာ။ အယမေတ္တာဓိပ္ပါယော – ယော တာနိ သန္ဓာရေတုံ သက္ကောတိ, သော ‘‘ဝယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန န သက္ကောတိ, သော အဝယော နာမ။ ယော စ အဝယော န ဟောတိ, သော ‘‘ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိယတ္ထဂမကာ’’တိ ဉာယေန ဝယော ဧဝါတိ။ ဝယတီတိ ဟိ ဝယော, အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကတ္ထစိပိ အပရိကိလမန္တော အဝိတ္ထာယန္တော တေ ဂန္ထေ သန္တာနေ ပဏေတိ ဗျဝဟရတီတိ အတ္ထော။ အယံ ပန ဝိနယဋ္ဌကထာနယော (ပါရာ။ ၈၄) – အနဝယောတိ အနု အဝယော, သန္ဓိဝသေန ဥ-ကာရလောပေါ, အနု အနု အဝယော အနူနော, ပရိပုဏ္ဏသိပ္ပေါတိ အတ္ထော။ ဝယောတိ ဟိ ဟာနိ ‘‘အာယဝယော’’တိအာဒီသု ဝိယ, နတ္ထိ ဧတဿ ယထာဝုတ္တဂန္ထေသု ဝယော ဦနတာတိ အဝယော, အနု အနု အဝယော အနဝယောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၆။) [သျ]‘‘အနုညာတော’’တိ ပဒဿ ကမ္မသာဓနဝသေန, ‘‘ပဋိညာတော’’တိ ပဒဿ စ ကတ္တုသာဓနဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ။ ပါဠိယံ ‘‘ယမဟံ ဇာနာမိ, တံ တွံ ဇာနာသီ’’တိ ဣဒံ အနုဇာနနာကာရဒဿနံ, ‘‘ယံ တွံ ဇာနာသိ, တမဟံ ဇာနာမီ’’တိ ဣဒံ ပန ပဋိဇာနနာကာရဒဿနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယံ အဟ’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘အာမ အာစရိယာ’’တိ ဟိ ယထာဂတံ ပဋိဇာနနဝစနမေဝ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ။ ယန္တိ တေဝိဇ္ဇကံ ပါဝစနံ။ တဿာတိ အာစရိယဿ။ ပဋိဝစနဒါနမေဝ ပဋိညာ တထာ, တာယ သယမေဝ ပဋိညာတောတိ အတ္ထော။ ‘‘သကေ’’တိအာဒိ အနုဇာနနပဋိဇာနနာဓိကာရဒဿနံ။ အဒေသဿပိ ဒေသမိဝ ကပ္ပနာမတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတရသ္မိ’’န္တိအာဒိ။ သဿ အတ္တနော သန္တကံ သကံ။ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရတော, ပရမ္ပရဘူတေဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ အာဂတံ အာစရိယကံ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, တာသံ သမူဟော တေဝိဇ္ဇကံ, ဝေဒတ္တယံ။ ပဓာနံ ဝစနံ, ပကဋ္ဌာနံ ဝါ အဋ္ဌကာဒီနံ ဝစနံ ပါဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၇။ ဣဒါနိ ယေနာဓိပ္ပါယေန ဗြာဟ္မဏော ပေါက္ခရသာတီ အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ အာမန္တေတွာ ‘‘အယံ တာတာ’’တိအာဒိဝစနမဗြဝိ, တဒဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဧသ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂတဿာတိ ပုဗ္ဗေ ပါကဋဿ ကိတ္တိမတော ပေါရာဏဇနဿ။ ဗဟူ ဇနာတိ ပူရဏကဿပါဒယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စန္တိ ခတ္တိယာဒိဇာတိမန္တံ, လောကသမ္မတံ ဝါ ဇနံ။ ဂရူတိ ဘာရိယံ, အတ္တာနံ တတော မောစေတွာ အပဂမနမတ္တမ္ပိ ဒုက္ကရံ ဟောတိ, ပဂေဝ တဒုတ္တရိ ကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနတ္ထော နာမ တထာပဂမနာဒိနာ နိန္ဒာဗျာရောသဥပါရမ္ဘာဒိ။
‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒယောဂေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဝသေနေဝ ‘‘ဂေါတမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘တံ ဘဝန္တံ, တထာ သန္တံယေဝါ’’တိ ပဒေသုပိ တဿ အနုပယောဂတ္တာ တဒတ္ထဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘တဿ ဘောတော’’တိအာဒိနာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓာပီ’’တိအာဒိ။ တထာ သတောယေဝါတိ ယေနာကာရေန အရဟတာဒိနာ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော, တေနာကာရေန သန္တဿ ဘူတဿ ဧဝ တဿ ဘဝတော ဂေါတမဿ သဒ္ဒေါ ယဒိ ဝါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ အတ္ထော။ အပိစ တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ တထာ သန္တံယေဝါတိ ဧကဿပိ အတ္ထဿ ဒွိက္ခတ္တုံ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဝစနံ သာမညဝိသိဋ္ဌတာပရိကပ္ပနေန အတ္ထဝိသေသဝိညာပနတ္ထံ, တသ္မာ ‘‘တဿ ဘောတော ဂေါတမဿာ’’တိ သာမညသမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၇။) [သျ]သတောယေဝါ’’တိ ဝိသေသသမ္ဗန္ဓဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယဒိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သံသယတ္ထော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ သံသယိတဗ္ဗတ္တာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ ဝိကပ္ပနတ္ထော တေသု ဧကဿ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတ္တာ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဣမဿ ဝစနံ သစ္စံ ဝါ ယဒိ ဝါ မုသာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ယဒိ-သဒ္ဒေါ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ ဥဘောပိ ဝိကပ္ပတ္ထာယေဝ။ ယဒိ-သဒ္ဒေါပိ ဟိ ‘‘ယံ ယဒေဝ ပရိသံ ဥပသင်္ကမတိ ယဒိ ခတ္တိယပရိသံ ယဒိ ဗြာဟ္မဏပရိသ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၄) ဝါ-သဒ္ဒတ္ထော ဒိဿတိ။ ‘‘အပ္ပံ ဝဿသတံ အာယု, ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ စ ဣဓ သမာနတ္ထသဒ္ဒပယောဂေါတိ။ ပါဠိယံ ‘‘ယဒိ ဝါ နော တထာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘သန္တံယေဝ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတွာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နနု ‘‘ဂေါတမ’’န္တိ ပဒေယေဝ ဥပယောဂဝစနံ သိယာ, န ဧတ္ထာတိ စောဒနာယ ‘‘ဣဓာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တဿ အနုပယောဂတ္တာ, ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ သမ္ဗန္ဓဝိသေသဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗတ္တာ ဝါ ဣဓာပိ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဝသေနေဝ ဥပယောဂဝစနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ အတ္ထော ယဿ တထာ, အဘိသဒ္ဒေါ, ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနမေဝ ဝါ အတ္ထော တထာ, သောယေဝတ္ထော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သဒ္ဒယောဂေါ ဟောတိ, တဒဂ္ဂေန အတ္ထယောဂေါပီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၈။ ဘောတိ အတ္တနော အာစရိယံ အာလပတိ။ ယထာ-သဒ္ဒံ သာတ္ထကံ ကတွာ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇေတုံ ‘‘ယထာ သက္ကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ဘဂဝါ။ ပုရိမနယေ အာကာရတ္ထဇောတနယထာ-သဒ္ဒယောဂျတော ကထန္တိ ပုစ္ဆာမတ္တံ, ဣဓ ပန တဒယောဂျတော ‘‘အာကာရပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိရကသမယေ အာစရိယမှိ ဥပဇ္ဈာယသမုဒါစာရောတိ အာဟ ‘‘အထ နံ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ, ဥပဇ္ဈာယသညိတော အာစရိယဗြာဟ္မဏောတိ အတ္ထော။
ကာမဉ္စ မန္တော, ဗြဟ္မံ, ကပ္ပေါတိ တိဗ္ဗိဓော ဝေဒေါ, တထာပိ အဋ္ဌကာဒိ ဝုတ္တံ ပဓာနဘူတံ မူလံ မန္တော, တဒတ္ထဝိဝရဏမတ္ထံ ဗြဟ္မံ, တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ယညကိရိယာဝိဓာနံ ကပ္ပေါတိ မန္တဿေဝ ပဓာနဘာဝတော, ဣတရေသဉ္စ တန္နိဿယေနေဝ ဇာတတ္တာ မန္တဂ္ဂဟဏေန ဗြဟ္မကပ္ပါနမ္ပိ ဂဟဏံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘တီသု ဝေဒေသူ’’တိ ဣမိနာ။ မန္တောတိ ဟိ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဣသီဟိ ဝုတ္တမူလဝေဒဿေဝ နာမံ, ဝေဒေါတိ သဗ္ဗဿ, တသ္မာ ‘‘ဝေဒေသူ’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၈။) [သျ]ဝုတ္တေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဂဟဏံ သိဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လက္ခဏာနီတိ လက္ခဏဒီပကာနိ မန္တပဒါနိ။ ပဇ္ဇဂဇ္ဇဗန္ဓပဝေသနဝသေန ပက္ခိပိတွာ။ ဗြာဟ္မဏဝေသေနေဝါတိ ဝေဒဝါစကဗြာဟ္မဏလိင်္ဂေနေဝ။ ဝေဒေတိ မဟာပုရိသလက္ခဏမန္တေ။ မဟေသက္ခာ သတ္တာတိ မဟာပုညဝန္တော ပဏ္ဍိတသတ္တာ။ ဇာနိဿန္တိ ဣတိ မနသိ ကတွာ ဝါစေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေနာတိ တထာ ဝါစနတော။ ပုဗ္ဗေတိ ‘‘တထာဂတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗကာလတော ပဘုတိ တထာဂတဿ ဓရမာနကာလေ။ အဇ္ဈာယိတဗ္ဗဝါစေတဗ္ဗဘာဝေန အာဂစ္ဆန္တိ ပါကဋာ ဘဝန္တိ။ ဧကဂါထာဒွိဂါထာဒိဝသေန အနုက္ကမေန အန္တရဓာယန္တိ။ န ကေဝလံ လက္ခဏမန္တာယေဝ, အထ ခေါ အညေပိ ဝေဒါ ဗြာဟ္မဏာနံ အညာဏဘာဝေန အနုက္ကမေန အန္တရဓာယန္တိ ဧဝါတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) ဝုတ္တံ။
ဗုဒ္ဓဘာဝပတ္ထနာ ပဏိဓိ, ပါရမီသမ္ဘရဏံ သမာဒါနံ, ကမ္မဿကတာဒိပညာ ဉာဏံ။ ‘‘ပဏိဓိမဟတော သမာဒါနမဟတောတိအာဒိနာ ပစ္စေကံ မဟန္တသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ကရုဏာ အာဒိ ယေသံ သဒ္ဓါသီလာဒီနံ တေ ကရုဏာဒယော, တေ ဧဝ ဂုဏာ ကရုဏာဒိဂုဏာ, ပဏိဓိ စ သမာဒါနဉ္စ ဉာဏဉ္စ ကရုဏာဒိဂုဏာ စ, တေဟိ မဟန္တော ပဏိဓိသမာဒါနဉာဏကရုဏာဒိဂုဏမဟန္တောတိ နိဗ္ဗစနံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ဒွန္ဒတောပရတ္တာ မဟန္တသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇီယတီတိ။ အပိစ ပဏိဓိ စ သမာဒါနဉ္စ ဉာဏဉ္စ ကရုဏာ စ, တမာဒိ ယေသံ တေ တထာ, တေယေဝ ဂုဏာ, တေဟိ မဟန္တောတိ နိဗ္ဗစနေနပိ အတ္ထော သူပပန္နော ဟောတိ, ပဏိဓိမဟန္တတာဒိ စဿ ဗုဒ္ဓဝံသ (ဗု။ ဝံ။ ၉ အာဒယော) စရိယာပိဋကာဒိ (စရိယာ။ ၁ အာဒယော) ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာပဒါနသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မဟာပုရိသဿာတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပဒေသာဒိဝသေန မဟန္တဿ ပုရိသဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ခတ္တိယော, ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဧဝမာဒိ ဇာတိ။ ‘‘ကောဏ္ဍညော, ဂေါတမော’’တိ ဧဝမာဒိ ဂေါတ္တံ။ ‘‘ပေါဏိကာ, စိက္ခလ္လိကာ, သာကိယာ, ကောလိယာ’’တိ ဧဝမာဒိ ကုလပဒေသော, တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဣဓ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဒွေယေဝ ဂတိယော ဘဝန္တီ’’တိ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတီတိ။
နိဋ္ဌာတိ နိပ္ဖတ္တိယော သိဒ္ဓိယော။ နနွာယံ ဂတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော, ကသ္မာ နိဋ္ဌာယမေဝ ဝုတ္တောတိ အာဟ‘‘ကာမဉ္စာယ’’န္တိအာဒိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၂၉။) [သျ]ဘဝဘေဒေတိ နိရယာဒိဘဝဝိသေသေ။ သော ဟိ သုစရိတဒုစ္စရိတကမ္မေန သတ္တေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိ။ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ, နိဝါသဋ္ဌာနံ။ ဂမတိ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတီတိ ဂတိ။ ပညာ, ဂမနံ ဗျာပနံ ဂတိ, ဝိဿဋဘာဝေါ, သော ပန ဣတော စ ဧတ္တော စ ဗျာပေတွာ ဌိတတာဝ။ ဂမနံ နိပ္ဖတ္တနံ ဂတိ, နိဋ္ဌာ, အဇ္ဈာသယပဋိသရဏတ္ထာပိ နိဒဿနနယေန ဂဟိတာ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဣမေသံ ခေါ အဟံ ဘိက္ခူနံ သီလဝန္တာနံ ကလျာဏဓမ္မာနံ နေဝ ဇာနာမိ အာဂတိံ ဝါ ဂတိံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၈) ဧတ္ထ အဇ္ဈာသယေ ဝတ္တတိ, ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၃၉) ဧတ္ထ ပဋိသရဏေ, ပရာယဏေ အပဿယေတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆတိ ယထာရုစိ ပဝတ္တတီတိ ဂတိ, အဇ္ဈာသယော။ ဂစ္ဆတိ အဝစရတိ, အဝစရဏဝသေန ဝါ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ, ပဋိသရဏံ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသညုတ္တဿ ဟိ အရဟတော နိဗ္ဗာနမေဝ ပဋိသရဏံ, ဣဓ ပန နိဋ္ဌာယံ ဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော တဒညေသမဝိသယတ္တာ။
နနု ဒွိန္နံ နိပ္ဖတ္တီနံ နိမိတ္တဘူတာနိ လက္ခဏာနိ ဝိသဒိသာနေဝ, အထ ကသ္မာ ‘‘ယေဟိ သမန္နာဂတဿာ’’တိအာဒိနာ တေသံ သဒိသဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတွာ သောဓေန္တော ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာနေပိ နိဂြောဓဗိမ္ဗတာဒိလက္ခဏဘာဝေ အတ္ထေဝ ကောစိ နေသံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘န တေဟေဝ ဗုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏာနိ သုဝိသဒါနိ, သုပရိဗျတ္တာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ စ ဟောန္တိ, န ဧဝံ စက္ကဝတ္တီန’’န္တိ အယံ ပန ဝိသေသော အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) ပကာသိတော။ ဇာယန္တိ ဘိန္နေသုပိ အတ္ထေသု အဘိန္နဓီသဒ္ဒါ ဧတာယာတိ ဇာတိ, လက္ခဏဘာဝမတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘သဗလာဒီသု ဘိန္နေသု, ယာယ ဝတ္တန္တုဘိန္နဓီ၊
သဒ္ဒါ သာ ဇာတိရေသာ စ, မာလာသုတ္တမိဝနွိတာ’’တိ။
တသ္မာ လက္ခဏတာမတ္တေန သမာနဘာဝတော ဝိသဒိသာနိပိ တာနိယေဝ စက္ကဝတ္တိနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တဘူတာနိ လက္ခဏာနိ သဒိသာနိ ဝိယ ကတွာ တာနိ ဗုဒ္ဓနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တဘူတာနိ လက္ခဏာနိ နာမာတိ ဣဒံ ဝစနံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ အဓိအာပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါရေ ဝသတီ’’တိ စတူဟိ အစ္ဆရိယဓမ္မေဟီတိ အဘိရူပတာ, ဒီဃာယုကတာ, အပ္ပါဗာဓတာ, ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ ပိယမနာပတာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အစ္ဆရိယသဘာဝဘူတာဟိ ဣဒ္ဓီဟိ။ ယထာဟ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၀။) [သျ]‘‘ရာဇာ အာနန္ဒ, မဟာသုဒဿနော စတူဟိ ဣဒ္ဓီဟိ သမန္နာဂတော အဟောသိ။ ကတမာဟိ စတူဟိ ဣဒ္ဓီဟိ? ဣဓာနန္ဒ, ရာဇာ မဟာသုဒဿနော အဘိရူပေါ အဟောသိ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၅၂)။
စေတိယဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၄၄) အာဂတနယံ ဂဟေတွာပိ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘သရီရတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝါယတိ, အယံ ဧကာ ဣဒ္ဓိ။ မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော ဝါယတိ, အယံ ဒုတိယာ။ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ စတူသု ဒိသာသု သဗ္ဗကာလံ ခဂ္ဂဟတ္ထာ အာရက္ခံ ဂဏှန္တိ, အယံ တတိယာ။ အာကာသေန ဝိစရတိ, အယံ စတုတ္ထီ’’တိ။ အနာဂတဝံသသံဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘အဘိရူပဘာဝေါ ဧကာ ဣဒ္ဓိ, သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ သမန္နာဂတဘာဝေါ ဒုတိယာ, ယာဝတာယုကမ္ပိ သကလလောကဿ ဒဿနာတိတ္တိကဘာဝေါ တတိယာ, အာကာသစာရိဘာဝေါ စတုတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ သမန္နာဂတဘာဝေါတိ သမဝိပါစနိယာ ကမ္မဇတေဇောဓာတုယာ သမ္ပန္နတာ။ ယဿ ဟိ ဘုတ္တမတ္တောဝ အာဟာရော ဇီရတိ, ယဿ ဝါ ပန ပုဋဘတ္တံ ဝိယ တထေဝ တိဋ္ဌတိ, ဥဘောပေတေ န သမဝေပါကိနိယာ သမန္နာဂတာ။ ယဿ ပန ပုန ဘတ္တကာလေ ဘတ္တစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ, အယံ သမဝေပါကိနိယာ သမန္နာဂတော နာမ, တထာရူပတာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟီတိ ဒါနံ, ပိယဝစနံ, အတ္ထစရိယာ, သမာနတ္တတာတိ ဣမေဟိ သင်္ဂဟောပါယေဟိ။ ယထာဟ –
‘‘ဒါနဉ္စ ပေယျဝဇ္ဇဉ္စ, အတ္ထစရိယာ စ ယာ ဣဓ၊
သမာနတ္တတာ စ ဓမ္မေသု, တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ၊
ဧတေ ခေါ သင်္ဂဟာ လောကေ, ရထဿာဏီဝ ယာယတော။
ဧတေ စ သင်္ဂဟာ နာဿု, န မာတာ ပုတ္တကာရဏာ၊
လဘေထ မာနံ ပူဇံ ဝါ, ပိတာ ဝါ ပုတ္တကာရဏာ။
ယသ္မာ စ သင်္ဂဟာ ဧတေ, သမပေက္ခန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
တသ္မာ မဟတ္တံ ပပ္ပေါန္တိ, ပါသံသာ စ ဘဝန္တိ တေ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၃)၊
ရဉ္ဇနတောတိ ပီတိသောမနဿဝသေန ရဉ္ဇနတော, န ရာဂဝသေန, ပီတိသောမနဿာနံ ဇနနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာတိ ပန သဗ္ဗေသံ ရာဇူနံ သမညာ တထာ အကရောန္တာနမ္ပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၁။) [သျ]ဝိလီဝဗီဇနာဒီသု တာလဝဏ္ဋဝေါဟာရော ဝိယ ရုဠှိဝသေန ပဝတ္တိတော, တသ္မာ ‘‘အစ္ဆရိယဓမ္မေဟီ’’တိ အသာဓာရဏနိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဒ္ဒသာမတ္ထိယတော အနေကဓာ စက္ကဝတ္တီသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ ဒဿေန္တော ပဓာနဘူတံ ဝစနတ္ထံ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ကရတန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပဓာနံ စက္ကရတနဿ ပဝတ္တနမန္တရေန စက္ကဝတ္တိဘာဝါနာပတ္တိတော။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘ကိတ္တာဝတာ စက္ကဝတ္တီ ဟောတီတိ? ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ စက္ကရတနေ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၅၆)။ ယသ္မာ ပန ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝါမဟတ္ထေန ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဒိသပနာဠိံ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ ဥက္ခိပိတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန စက္ကရတနံ ဥဒကေန အဗ္ဘုက္ကိရိတွာ ‘‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတနံ, အဘိဝိဇိနာတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄) ဝစနေန စက္ကရတနံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေသိ, တသ္မာ တာဒိသံ ပဝတ္တာပနံ သန္ဓာယ ‘‘စက္ကရတနံ ဝတ္တေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘အထ ခေါ အာနန္ဒ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဥဋ္ဌာယာသနာ…ပေ… စက္ကရတနံ အဗ္ဘုက္ကိရိ ‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတန’န္တိ’’အာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။ န ကေဝလဉ္စ စက္ကသဒ္ဒေါ စက္ကရတနေယေဝ ဝတ္တတိ အထ ခေါ သမ္ပတ္တိစက္ကာဒီသုပိ, တသ္မာ တံတဒတ္ထဝါစကသဒ္ဒသာမတ္ထိယတောပိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သမ္ပတ္တိစက္ကေဟီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟီတိ –
‘‘ပတိရူပေ ဝသေ ဒေသေ, အရိယမိတ္တကရော သိယာ၊
သမ္မာပဏိဓိသမ္ပန္နော, ပုဗ္ဗေ ပုညကတော နရော၊
ဓညံ ဓနံ ယသော ကိတ္တိ, သုခဉ္စေတံဓိဝတ္တတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) –
ဝုတ္တေဟိ ပတိရူပဒေသဝါသာဒိသမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ။ ဝတ္တတီတိ ပဝတ္တတိ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဥပရူပရိ ကုသလဓမ္မံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇတိ။ တေဟီတိ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ။ ပရန္တိ သတ္တနိကာယံ, ယထာ သယံသဒ္ဒေါ သုဒ္ဓကတ္တုတ္ထဿ ဇောတကော, တထာ ပရံသဒ္ဒေါပိ ဟေတုကတ္တုတ္ထဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝတ္တေတီတိ ပဝတ္တေတိ သမ္ပာဒေတိ, ဥပရူပရိ ကုသလဓမ္မံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇာပေတိ။ ယထာဟ –
‘‘ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဧဝမာဟ ‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော, အဒိန္နံ န အာဒါတဗ္ဗံ, ကာမေသု မိစ္ဆာ န စရိတဗ္ဗာ, မုသာ န ဘဏိတဗ္ဗာ, မဇ္ဇံ န ပါတဗ္ဗံ, ယထာဘုတ္တဉ္စ ဘုဉ္ဇထာ’တိ။ ယေ ခေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၂။) [သျ]ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော, တေ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အနုယန္တာ အဟေသု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။
ဣရိယာပထစက္ကာနန္တိ ဣရိယာပထဘူတာနံ စက္ကာနံ။ ဣရိယာပထောပိ ဟိ ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၉, ၁၀၉)။ ယထာဟ –
‘‘ရထင်္ဂေ လက္ခဏေ ဓမ္မော-ရစက္ကေသွိရိယာပထေ၊
စက္ကံ သမ္ပတ္တိယံ စက္က-ရတနေ မဏ္ဍလေ ဗလေ၊
ကုလာလဘဏ္ဍေ အာဏာယ-မာယုဓေ ဒါနရာသိသူ’’တိ။
ဝတ္တောတိ ပဝတ္တနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ, ဣမိနာဝ ဣရိယာပထစက္ကံ ဝတ္တေတိ ပရဟိတာယ ဥပ္ပါဒေတီတိ နိဗ္ဗစနမ္ပိ ဒဿေတိ အတ္ထတော သမာနတ္တာ။ တထာ စာဟ –
‘‘အထ ခေါ တံ အာနန္ဒ စက္ကရတနံ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ပဝတ္တိ, အနွဒေဝ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ။ ယသ္မိံ ခေါ ပနာနန္ဒ, ပဒေသေ စက္ကရတနံ ပတိဋ္ဌာသိ, တတ္ထ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဝါသံ ဥပဂစ္ဆိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။
အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – အပ္ပဋိဟတံ အာဏာသင်္ခါတံ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘ပဉ္စဟိ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဓမ္မေနေဝ စက္ကံ ဝတ္တေတိ, တံ ဟောတိ စက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကေနစိ မနုဿဘူတေန ပစ္စတ္ထိကေန ပါဏိနာ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ အတ္ထညူ စ ဟောတိ, ဓမ္မညူ စ မတ္တညူ, စ ကာလညူ စ ပရိသညူ စ။ ဣမေဟိ ခေါ…ပေ… ပါဏိနာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၅။၁၃၁)။
ခတ္တိယမဏ္ဍလာဒိသညိတံ စက္ကံ သမူဟံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ အနုဝတ္တေတီတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော, တေ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အနုယန္တာ အဟေသု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။ စက္ကလက္ခဏံ ဝတ္တတိ ဧတဿာတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဿ ဒေဝ ကုမာရဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၃။) [သျ]ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနိ သဟဿာရာနိ သနေမိကာနိ သနာဘိကာနိ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာနီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅)။ စက္ကံ မဟန္တံ ကာယဗလံ ဝတ္တတိ ဧတဿာတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အယဉှိ ဒေဝ ကုမာရော သတ္တုဿဒေါ…ပေ… အယဉှိ ဒေဝ ကုမာရော သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅)။ တေန ဟိဿ လက္ခဏေန မဟဗ္ဗလဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ စက္ကံ ဒသဝိဓံ, ဒွါဒသဝိဓံ ဝါ ဝတ္တဓမ္မံ ဝတ္တတိ ပဋိပဇ္ဇတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ တေ တာတ ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပေတ္တိကံ ဒါယဇ္ဇံ, ဣင်္ဃ တွံ တာတ အရိယေ စက္ကဝတ္တိဝတ္တေ ဝတ္တာဟီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၃)။ စက္ကံ မဟန္တံ ဒါနံ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတီတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ပဋ္ဌပေသိ ခေါ အာနန္ဒ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော တာသံ ပေါက္ခရဏီနံ တီရေ ဧဝရူပံ ဒါနံ အန္နံ အန္နတ္ထိကဿ, ပါနံ ပါနတ္ထိကဿ, ဝတ္ထံ ဝတ္ထတ္ထိကဿ, ယာနံ ယာနတ္ထိကဿ, သယနံ သယနတ္ထိကဿ, ဣတ္ထိံ ဣတ္ထိတ္ထိကဿ, ဟိရညံ ဟိရညတ္ထိကဿ, သုဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏတ္ထိကဿာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၅၄)။
ရာဇာတိ သာမညံ တဒညသာဓာရဏတော။ စက္ကဝတ္တီတိ ဝိသေသံ အနညသာဓာရဏတော။ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဉာယေ, သမော ဧဝ စ ဉာယော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဉာယေန သမေနာ’’တိ။ ဝတ္တတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ နာမ စရတီ’’တိ အဝုတ္တေပိ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော, ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သဒတ္ထပရတ္ထေ’’တိ ယောဇီယတိ။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ ယသ္မာ စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဓမ္မေနေဝ ရဇ္ဇမဓိဂစ္ဆတိ, န အဓမ္မေန ပရူပဃာတာဒိနာ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ လဘိတွာ’’တိအာဒိ, ဓမ္မေနာတိ စ ဉာယေန, ကုသလဓမ္မေန ဝါ။ ရညော ဘာဝေါ ရဇ္ဇံ, ဣဿရိယံ။
ပရေသံ ဟိတောပါယဘူတံ ဓမ္မံ ကရောတိ, စရတီတိ ဝါ ဓမ္မိကော။ အတ္တနော ဟိတောပါယဘူတဿ ဓမ္မဿ ကာရကော, စရကော ဝါ ရာဇာတိ ဓမ္မရာဇာတိ ဣမံ သဝိသေသံ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ပရဟိတဓမ္မကရဏေန ဝါ’’တိအာဒိနာ။ အယံ ပန မဟာပဒါနဋ္ဌကထာနယော – ဒသဝိဓေ ကုသလဓမ္မေ, အဂတိရဟိတေ ဝါ ရာဇဓမ္မေ နိယုတ္တောတိ ဓမ္မိကော၊ တေနေဝ ဓမ္မေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၄။) [သျ]လောကံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ပရိယာယဝစနမေဝ ဟိ ဣဒံ ပဒဒွယန္တိ။ အာစရိယေန ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ကဝတ္တိဝတ္တသင်္ခါတံ ဓမ္မံ စရတိ, စက္ကဝတ္တိဝတ္တသင်္ခါတော ဝါ ဓမ္မော ဧတဿ, ဧတသ္မိံ ဝါ အတ္ထီတိ ဓမ္မိကော, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မော စ သော ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာ စာတိ ဓမ္မရာဇာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈)။ ‘‘ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ’’တိ ဝစနတော ‘‘စာတုရန္တော’’တိ ဣဒံ စတုဒီပိဿရတံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘စာတုရန္တာယာ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရော သမုဒ္ဒါ အန္တာ ပရိယောသာနာ ဧတိဿာတိ စာတုရန္တာ, ပထဝီ။ သာ ဟိ စတူသု ဒိသာသု ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒါဒိစတုသမုဒ္ဒပရိယောသာနတ္တာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတုသမုဒ္ဒ အန္တာယာ’’တိ, သာ ပန အဝယဝဘူတေဟိ စတုဗ္ဗိဓေဟိ ဒီပေဟိ ဝိဘူသိတာ ဧကလောကဓာတုပရိယာပန္နာ ပထဝီယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘စတုဗ္ဗိဓဒီပဝိဘူသိတာယ ပထဝိယာ’’တိ ဣမိနာ။ ယထာဟ –
‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ, ပရိဟရန္တိ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊
သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု, ယေ စ ပါဏာ ပထဝိဿိတာ’’တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘စတုဒီပဝိဘူသိတာယာ’’တိ အဝတွာ စတုဗ္ဗိဓဒီပဝိဘူသိတာယာတိ ဝိဓသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ပစ္စေကံ ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပါနမ္ပိ မဟာဒီပေယေဝ သင်္ဂဟဏတ္ထံ သဒ္ဒါတိရိတ္တေန အတ္ထာတိရိတ္တဿ ဝိညာယမာနတ္တာ, ကောဋ္ဌာသဝါစကေန ဝါ ဝိဓသဒ္ဒေန သမာနဘာဂါနံ ဂဟိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကောပါဒိပစ္စတ္ထိကေတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ကာမမောဟမာနမဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဇေတီတိ တံကာလာပေက္ခာယ ဝတ္တမာနဝစနံ, ဝိဇိတဝါတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဝိဒူ ဟိ အတီတေ တာဝီသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ။ ‘‘သဗ္ဗရာဇာနော ဝိဇေတီ’’တိ ဝဒန္တော ကာမံ စက္ကဝတ္တိနော ကေနစိ ယုဒ္ဓံ နာမ နတ္ထိ, ယုဒ္ဓေန ပန သာဓေတဗ္ဗဿ ဝိဇယဿ သိဒ္ဓိယာ ‘‘ဝိဇိတသင်္ဂါမော’’ တွေဝ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။
ထာဝရဿ ဓုဝဿ ဘာဝေါ ထာဝရိယံ, ယထာ ဇနပဒေ ထာဝရိယံ ပတ္တော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘န သက္ကာ ကေနစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ကေနစိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဇနပဒေ ထာဝရိယပ္ပတ္တောတိ တပ္ပုရိသသမာသံ ဒဿေတိ, ဣတရေန စ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော ဇနပဒေါ ထာဝရိယပ္ပတ္တော ဧတသ္မိန္တိ အညပဒတ္ထသမာသံ။ တမှီတိ အသ္မိံ ရာဇိနိ။ ယထာ ဇနပဒေါ တသ္မိံ ထာဝရိယံ ပတ္တော, တဒါဝိကရောန္တော ‘‘အနုယုတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုယုတ္တောတိ နိစ္စပယုတ္တော။ သကမ္မနိရတောတိ စက္ကဝတ္တိနော ရဇ္ဇကမ္မေ သဒါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၅။) [သျ]ပဝတ္တော။ အစလော အသမ္ပဝေဓီတိ ပရိယာယဝစနမေတံ, စောရာနံ ဝါ ဝိလောပနမတ္တေန အစလော, ဒါမရိကတ္တေန အသမ္ပဝေဓီ။ စောရေဟိ ဝါ အစလော, ပဋိရာဇူဟိ အသမ္ပဝေဓီ။ အနတိမုဒုဘာဝေန ဝါ အစလော, အနတိစဏ္ဍဘာဝေန အသမ္ပဝေဓီ။ တထာ ဟိ အတိစဏ္ဍဿ ရညော ဗလိခဏ္ဍာဒီဟိ လောကံ ပီဠယတော မနုဿာ မဇ္ဈိမဇနပဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒတီရာဒီနိ နိဿာယ ပစ္စန္တေ ဝါသံ ကပ္ပေန္တိ, အတိမုဒုကဿ စ ရညော စောရသာဟသိကဇနဝိလောပပီဠိတာ မနုဿာ ပစ္စန္တံ ပဟာယ ဇနပဒမဇ္ဈေ ဝါသံ ကပ္ပေန္တိ, ဣတိ ဧဝရူပေ ရာဇိနိ ဇနပဒေါ ထာဝရဘာဝံ န ပါပုဏာတိ။ ဧတသ္မိံ ပန တဒုဘယဝိရဟိတေ သုဝဏ္ဏတုလာ ဝိယ သမဘာဝပ္ပတ္တေ ရာဇိနိ ရဇ္ဇံ ကာရယမာနေ ဇနပဒေါ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဌပေတွာ အယောပဋ္ဋေန ပရိက္ခိတ္တော ဝိယ အစလော အသမ္ပဝေဓီ ထာဝရိယပ္ပတ္တောတိ။
သေယျထိဒန္တိ ဧကောဝ နိပါတော, ‘‘သော ကတမော, တံ ကတမံ, သာ ကတမာ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနဝသေန ပယောဇိယမာနောဝ ဟောတိ, ဣဓ တာနိ ကတမာနီတိ ပယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တဿ စေတာနီ’’တိအာဒိ။ စစတိ စက္ကဝတ္တိနော ယထာရုစိ အာကာသာဒိဂမနာယ ပရိဗ္ဘမတီတိ စက္ကံ။ စက္ကရတနဉှိ အန္တောသမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုဝသေန ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ဝစနသမနန္တရမေဝ ပဝတ္တတိ, န စန္ဒသူရိယဝိမာနာဒိ ဝိယ ဗဟိသမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုဝသေနာတိ ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ရတိဇနနဋ္ဌေနာတိ ပီတိသောမနဿုပ္ပါဒနဋ္ဌေန။ တဉှိ ပဿန္တဿ, သုဏန္တဿ စ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယဓမ္မတ္တာ။ ဝစနတ္ထတော ပန ရမေတိ ရတိံ ကရောတီတိ ရတနံ, ရမနံ ဝါ ရတံ, တံ နေတီတိ ရတနံ, ရတံ ဝါ ဇနေတီတိ ရတနံ ဇ-ကာရလောပဝသေနာတိပိ နေရုတ္တိကာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဟတ္ထိရတနာဒီသု။
စိတ္တီကတဘာဝါဒိနာပိ စက္ကဿ ရတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော, သော ပန ရတိဇနနဋ္ဌေနေဝ ဧကသင်္ဂဟတာယ ဝိသုံ န ဂဟိတော။ ကသ္မာ ဧကသင်္ဂဟောတိ စေ? စိတ္တီကတာဒိဘာဝဿပိ ရတိနိမိတ္တတ္တာ။ အထ ဝါ ဂန္ထဗျာသံ ပရိဟရိတုကာမေန စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ န ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညာသု ပန အဋ္ဌကထာသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃။ယာနီဓာတိဂါထာဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၆။) [သျ]စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတိ။
‘‘စက္ကရတနဿ စ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ အညံ ဒေဝဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ, သဗ္ဗေပိ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ တဿေဝ ပူဇဉ္စ အဘိဝါဒနာဒီနိ စ ကရောန္တီတိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ။ စက္ကရတနဿ စ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ အဂ္ဃတီတိ အဂ္ဃေါ နတ္ထိ, ဣတိ မဟဂ္ဃဋ္ဌေနပိ ရတနံ။ စက္ကရတနဉ္စ အညေဟိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနရတနေဟိ အသဒိသန္တိ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ။ ယသ္မာ ပန ယသ္မိံ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မိံယေဝ စက္ကဝတ္တိနော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဗုဒ္ဓါ စ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေနပိ ရတနံ။ တဒေတံ ဇာတိရူပကုလဣဿရိယာဒီဟိ အနောမဿ ဥဠာရသတ္တဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အညဿာတိ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေနပိ ရတနံ။ ယထာ စ စက္ကရတနံ, ဧဝံ သေသာနိပီ’’တိ။
တတြာယံ တဋ္ဋီကာယ, အညတ္ထ စ ဝုတ္တနယေန အတ္ထဝိဘာဝနာ – ဣဒဉှိ ‘‘စိတ္တီကတ’’န္တိအာဒိဝစနံ နိဗ္ဗစနတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ န ဟောတိ, အထ ကိန္တိ စေ? လောကေ ‘‘ရတန’’န္တိ သမ္မတဿ ဝတ္ထုနော ဂရုကာတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တံ။ သရူပတော ပနေတံ လောကိယမဟာဇနေန သမ္မတံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိကံ, စက္ကဝတ္တိရညော ဥပ္ပန္နံ စက္ကရတနာဒိကံ, ကတညုကတဝေဒိပုဂ္ဂလာဒိကံ, သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဗုဒ္ဓါဒိသရဏတ္တယဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဟော မနောဟရ’’န္တိ စိတ္တေ ကတ္တဗ္ဗတာယ စိတ္တီကတံ, သွာယံ စိတ္တီကာရော တဿ ပူဇနီယတာယာတိ ကတွာ ပူဇနီယန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိစိတြကတဋ္ဌေန စိတ္တီကတ’’န္တိ ဘဏန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဣဓ စိတ္တသဒ္ဒဿ ဟဒယဝါစကတ္တာ ‘‘စိတ္တီကတွာ သုဏာထ မေ’’တိ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၈၀) အာဟစ္စဘာသိတပါဠိယံ ဝိယ။ တထာ စာဟု ‘‘ယထာရဟမိဝဏ္ဏာဂမော ဘူကရေသူ’’တိ။ ‘‘ပဿ စိတ္တီကတံ ရူပံ, မဏိနာ ကုဏ္ဍလေန စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၀၂) ပန ပုဗ္ဗေ အဝိစိတြံ ဣဒါနိ ဝိစိတြံ ကတန္တိ စိတ္တီကတန္တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော တတ္ထ စိတ္တသဒ္ဒဿ ဝိစိတြဝါစကတ္တာ။ မဟန္တံ ဝိပုလံ အပရိမိတံ အဂ္ဃတီတိ မဟဂ္ဃံ။ နတ္ထိ ဧတဿ တုလာ ဥပမာ, တုလံ ဝါ သဒိသန္တိ အတုလံ။ ကဒါစိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၇။) [သျ]ဒုက္ခေန လဒ္ဓဗ္ဗဒဿနတ္တာ ဒုလ္လဘဒဿနံ။ အနောမေဟိ ဥဠာရဂုဏေဟေဝ သတ္တေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော အနောမသတ္တပရိဘောဂံ။
ဣဒါနိ နေသံ စိတ္တီကတာဒိအတ္ထာနံ သဝိသေသံ စက္ကရတနေ လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတွာ ဣတရေသုပိ တေ အတိဒိသိတုံ ‘‘ယထာ စ စက္ကရတန’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အညံ ဒေဝဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ ရညော အနညသာဓာရဏိဿရိယာဒိသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဟေတုတော, အညေသံ သတ္တာနံ ယထိစ္ဆိတတ္ထပဋိလာဘဟေတုတော စ။ အဂ္ဃေါ နတ္ထိ အတိဝိယ ဥဠာရသမုဇ္ဇလရတနတ္တာ, အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မတာယ စ။ ယဒဂ္ဂေန စ မဟဂ္ဃံ, တဒဂ္ဂေန အတုလံ။ သတ္တာနံ ပါပဇိဂုစ္ဆနေန ဝိဂတကာဠကော ပုညပသုတတာယ မဏ္ဍဘူတော ယာဒိသော ကာလော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါရဟော, တာဒိသေ ဧဝ စက္ကဝတ္တီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကဒါစိ ကရဟစီတိ ပရိယာယဝစနံ, ‘‘ကဒါစီ’’တိ ဝါ ယထာဝုတ္တကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ‘‘ကရဟစီ’’တိ ဇမ္ဗုသိရိဒီပသင်္ခါတံ ဒေသံ။ တေနာဟ –
‘‘ကာလံ ဒီပဉ္စ ဒေသဉ္စ, ကုလံ မာတရမေဝ စ၊
ဣမေ ပဉ္စ ဝိလောကေတွာ, ဥပ္ပဇ္ဇတိ မဟာယသော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၀)၊
ဥပမာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဥပမောပမေယျာနဉ္စ န အစ္စန္တမေဝ သဒိသတာ, တသ္မာ ယထာ ဗုဒ္ဓါ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န တထာ စက္ကဝတ္တိနော, စက္ကဝတ္တိနော ပန အနေကဒါပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေပိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တပူရဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုလ္လဘုပ္ပါဒေါယေဝါတိ ဣမိနာ ဒုလ္လဘုပ္ပါဒတာသာမညေန တေသံ ဒုလ္လဘဒဿနတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမံ စက္ကရတနာနုဘာဝေန သမိဇ္ဈမာနော ဂုဏော စက္ကဝတ္တိပရိဝါရဇနသာဓာရဏော, တထာပိ စက္ကဝတ္တီ ဧဝ နံ သာမိဘာဝေန ဝိသဝိတာယ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ တဒတ္ထမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယထာဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ, ဆန္နမ္ပိ ဝါ အတ္ထာနံ သေသရတနေသုပိ လဗ္ဘနတော ‘‘ဧဝံ သေသာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣမေဟိ ပန ရတနေဟိ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ကိမတ္ထံ ပစ္စနုဘောတိ, နနု ဝိနာပိ တေသု ကေနစိ ရညာ စက္ကဝတ္တိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စောဒနာယ တဿ တေဟိ ဟထာရဟမတ္ထပစ္စနုဘဝနဒဿနေန ကေနစိပိ အဝိနာဘာဝိတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဇိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၈။) [သျ]ခတ္တိယမဏ္ဍလံ ဇိနာတိ မဟေသက္ခတာသံဝတ္တနိယကမ္မနိဿန္ဒဘာဝတော။ ယထာသုခံ အနုဝိစရတိ ဟတ္ထိရတနံ, အဿရတနဉ္စ အဘိရုဟိတွာ တေသံ အာနုဘာဝေန အန္တောပါတရာသံယေဝ သမုဒ္ဒပရိယန္တံ ပထဝိံ အနုပရိယာယိတွာ ရာဇဓာနိယာ ဧဝ ပစ္စာဂမနတော။ ပရိဏာယကရတနေန ဝိဇိတမနုရက္ခတိ တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသံဝိဒဟနတော။ အဝသေသေဟိ မဏိရတနဣတ္ထိရတနဂဟပတိရတနေဟိ ဥပဘုဉ္ဇနေန ပဝတ္တံ ဥပဘောဂသုခံ အနုဘဝတိ ယထာရဟံ တေဟိ တထာနုဘဝနသိဒ္ဓိတော။ သော ဟိ မဏိရတနေန ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေတွာ အာလောကဒဿနာဒိနာ သုခမနုဘဝတိ, ဣတ္ထိရတနေန အတိက္ကန္တမာနုသကရူပဒဿနာဒိဝသေန, ဂဟပတိရတနေန ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတမဏိကနကရဇတာဒိဓနပဋိလာဘဝသေန သုခမနုဘဝတိ။
ဣဒါနိ သတ္တိယာ, သတ္တိဖလေန စ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပဌမေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တိဝိဓာ ဟိ သတ္တိယော ‘‘သက္ကောန္တိ သမတ္ထေန္တိ ရာဇာနော ဧတာယာ’’တိ ကတွာ။ ယထာဟု –
‘‘ပဘာဝုဿာဟမန္တာနံ, ဝသာ တိဿော ဟိ သတ္တိယော၊
ပဘာဝေါ ဒဏ္ဍဇော တေဇော, ပတာပေါ တု စ ကောသဇော။
မန္တော စ မန္တနံ သော တု, စတုက္ကဏ္ဏော ဒွိဂေါစရော၊
တိဂေါစရော တု ဆက္ကဏ္ဏော, ရဟဿံ ဂုယှမုစ္စတေ’’တိ။
တတ္ထ ဝီရိယဗလံ ဥဿာဟသတ္တိ။ ပဌမေန စဿ စက္ကရတနေန တဒနုယောဂေါ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ ကသ္မာတိ စေ? တေန ဥဿာဟသတ္တိယာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ အပ္ပဋိဟတာဏာစက္ကဘာဝဿ သိဒ္ဓိတော။ ပညာဗလံ မန္တသတ္တိ။ ပစ္ဆိမေန စဿ ပရိဏာယကရတနေန တဒနုယောဂေါ။ ကသ္မာတိ စေ? တဿ သဗ္ဗရာဇကိစ္စေသု ကုသလဘာဝေန မန္တသတ္တိယာ ဝိယ အဝိရဇ္ဈနပယောဂတ္တာ။ ဒမနေန, ဓနေန စ ပဘုတ္တံ ပဘူသတ္တိ။ ဟတ္ထိအဿဂဟပတိရတနေဟိ စဿ တဒနုယောဂေါ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ဟတ္ထိအဿရတနာနံ မဟာနုဘာဝတာယ, ဂဟပတိရတနတော ပဋိလဒ္ဓကောသသမ္ပတ္တိယာ စ ပဘာဝသတ္တိယာ ဝိယ ပဘာဝသမိဒ္ဓိသိဒ္ဓိတော။ ဣတ္ထိမဏိရတနေဟိ တိဝိဓသတ္တိယောဂဖလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ယထာဝုတ္တာဟိ တိဝိဓာဟိ သတ္တီဟိ ပယုဇ္ဇနတော ယံ ဖလံ လဒ္ဓဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၃၉။) [သျ]တေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? တေဟေဝ ဥပဘောဂသုခဿ သိဇ္ဈနတော။
ဒုဝိဓသုခဝသေနပိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သော ဣတ္ထိမဏိရတနေဟီ’’တိအာဒိ ကထိတံ။ ဘောဂသုခန္တိ သမီပေ ကတွာ ပရိဘောဂဝသေန ပဝတ္တသုခံ။ သေသေဟီတိ တဒဝသေသေဟိ စက္ကာဒိပဉ္စရတနေဟိ။ အပစ္စတ္ထိကတာဝသေန ပဝတ္တသုခံ ဣဿရိယသုခံ။ ဣဒါနိ တေသံ သမ္ပန္နဟေတုဝသေနပိ ကေနစိ အဝိနာဘာဝိတမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝိသေသတော’’တိအာဒိမာဟ။ အဒေါသကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေနာတိ အဒေါသသင်္ခါတေန ကုသလမူလေန သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန ဥပ္ပါဒိတကမ္မဿ အာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ သောမ္မတရရတနဇာတိကတ္တာ။ ကမ္မဖလဉှိ ယေဘုယျေန ကမ္မသရိက္ခကံ။ မဇ္ဈိမာနိ မဏိဣတ္ထိဂဟပတိရတနာနိ အလောဘကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥဠာရဓနဿ, ဥဠာရဓနပဋိလာဘကာရဏဿ စ ပရိစ္စာဂသမ္ပဒါဟေတုကတ္တာ။ ပစ္ဆိမံ ပရိဏာယကရတနံ အမောဟကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇတိ မဟာပညေနေဝ စက္ကဝတ္တိရာဇကိစ္စဿ ပရိနေတဗ္ဗတ္တာ, မဟာပညဘာဝဿ စ အမောဟကုသလမူလဇနိတကမ္မနိဿန္ဒဘာဝတော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တေတိ မဟာဝဂ္ဂေ ဒုတိယေ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၃)။ ရတနသုတ္တဿာတိ တတ္ထ ပဉ္စမဝဂ္ဂေ သင်္ဂီတဿ ဒုတိယဿ ရတနသုတ္တဿ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၃)။ ဥပဒေသော နာမ သဝိသေသံ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ဝိစာရဏဝသေန ပဝတ္တော နယော။
သရဏတော ပဋိပက္ခဝိဓမနတော သူရာ သတ္တိဝန္တော, နိဗ္ဘယာဝဟာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဘီရုကဇာတိကာ’’တိ။ အသုရေ ဝိဇိနိတွာ ဌိတတ္တာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဓီရော နာမ, တဿ သေနင်္ဂဘာဝတော ဒေဝပုတ္တော ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဓီရဿ အင်္ဂံ, တဿ ရူပမိဝ ရူပံ ယေသံ တေ ဓီရင်္ဂရူပါ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝပုတ္တသဒိသကာယာ’’တိ။ ဧကေတိ သာရသမာသနာမကာ အာစရိယာ, တဒက္ခမန္တော အာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သဘာဝေါတိ သဘာဝဘူတော အတ္ထော။ ဥတ္တမသူရာတိ ဥတ္တမယောဓာ။ သူရသဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ ယောဓတ္ထော။ ဧဝဉှိ ပုရိမနယတော ဣမဿ ဝိသေသတာ ဟောတိ, ‘‘ဥတ္တမတ္ထော သူရသဒ္ဒေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ, ‘‘ဥတ္တမာ သူရာ ဝုစ္စန္တီ’’တိပိ ဟိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝီရာနန္တိ ဝီရိယဝန္တာနံ။ အင်္ဂန္တိ ကာရဏံ ‘‘အင်္ဂီယတိ ဉာယတိ ဖလမေတေနာ’’တိ ကတွာ။ ယေန ဝီရိယေန ‘‘ဓီရာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တဒေဝ ဓီရင်္ဂံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၀။) [သျ]နာမာတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ရူပန္တိ သရီရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာ’’တိ။ ဝီရိယမေဝ ဝီရိယမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယ’’န္တိ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄) တသ္မာ ဝီရိယသင်္ခါတသရီရာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဝီရိယံ ပန န ဧကန္တရူပန္တိ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အပိစ ဓီရင်္ဂေန နိဗ္ဗတ္တံ ဓီရင်္ဂန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမ္ပိ ဝီရိယတော ရူပံ န ဧကန္တံ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ဝိယ-သဒ္ဒေန ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ရူပံ သရီရဘူတံ ဓီရင်္ဂံ ဝီရိယမေတေသန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ, တထာပိ ဝီရိယံ နာမ ကိဉ္စိ သဝိဂ္ဂဟံ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ ‘‘ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ, ဣဓာပိ မယသဒ္ဒေါ သကတ္ထေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တသ္မာ သဝိဂ္ဂဟဝီရိယသဒိသာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဝိဂ္ဂဟံ စေ ဝီရိယံ နာမ သိယာ, တေ စဿ ပုတ္တာ တံသဒိသာယေဝ ဘဝေယျုန္တိ အယမေဝ စတ္ထော အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) အနုမတော။ မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဓီရင်္ဂံ ရူပမေတေသန္တိ ဓီရင်္ဂရူပါ, ဝီရိယဇာတိကာ ဝီရိယသဘာဝါ ဝီရိယမယာ အကိလာသုနော အဟေသုံ, ဒိဝသမ္ပိ ယုဇ္ဈန္တာ န ကိလမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄) တဒေတံ ရူပသဒ္ဒဿ သဘာဝတ္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓ စေဝ အညတ္ထ ကတ္ထစိ ‘‘ဓိတင်္ဂရူပါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝီရိယတ္ထောပိ ဟိ ဓိတိသဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ, ဒိဋ္ဌံ သော အတိဝတ္တတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၅၇) ဓိတိသဒ္ဒေါ ဝိယ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ဝီရင်္ဂ’’န္တိ ပါဌောဝ ဒိဋ္ဌော။ ယထာ ရုစ္စတိ, တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
နနု စ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပဋိသေနာ နာမ နတ္ထိ, ယ’မဿ ပုတ္တာ ပမဒ္ဒေယျုံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သစေ’’တိအာဒိမာဟ, ပရသေနာ ဟောတု ဝါ, မာ ဝါ, ‘‘သစေ ပန ဘဝေယျာ’’တိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန တေသံ ဧဝမာနုဘာဝတံ ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော, ‘‘ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပရသေနံ ပမဒ္ဒိတုံ သမတ္ထာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ပကရဏတောပိ အတ္ထန္တရဿ ဝိညာယမာနတ္တာ, ယထာ ‘‘သိက္ခမာနေန ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနာ အညာတဗ္ဗံ ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပရိပဉှိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၃၄) ဧတဿ ပဒဘာဇနီယေ (ပါစိ။ ၄၃၆) ‘‘သိက္ခိတုကာမေနာ’’တိ အတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပရိမဒ္ဒိတုံ သမတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ ပရသေနံ ပမဒ္ဒန္တာ တိဋ္ဌန္တိ, အထ ခေါ ပမဒ္ဒနသမတ္ထာ ဧဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၁။) [သျ]ဟောန္တိ။ ဧဝမညတြပိ ယထာရဟံ။ ပရသေနံ ပမဒ္ဒနာယ သမတ္ထေန္တီတိ ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတီတိပိ ဝဒန္တိ။
ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတဿ ဧတရဟိ ဝိပစ္စမာနကဿ ပုညဓမ္မဿ စိရတရံ ဝိပစ္စိတုံ ပစ္စယဘူတံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသမုဒါဂတံ ပယောဂသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗောတိအာဒိနာ ပဉ္စသီလဓမ္မေနာ’’တိ အတ္ထမာဟ။ အယဉှိ အတ္ထော ‘‘ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော, တေ ရာဇာနံ မဟာသုဒဿနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟံသု ‘ဧဟိ ခေါ မဟာရာဇ, သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, သကံ တေ မဟာရာဇ, အနုသာသ မဟာရာဇာ’တိ။ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဧဝမာဟ ‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော, အဒိန္နံ န အာဒါတဗ္ဗံ, ကာမေသု မိစ္ဆာ န စရိတဗ္ဗာ, မုသာ န ဘဏိတဗ္ဗာ, မဇ္ဇံ န ပါတဗ္ဗံ, ယထာဘုတ္တဉ္စ ဘုဉ္ဇထာ’တိ။ ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော, တေ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အနုယန္တာ အဟေသု’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄) အာဂတံ ရညော ဩဝါဒဓမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ‘‘အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိသေသနဝစနံ သုသမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အညာသုပိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၂၃) အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။
မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အဒဏ္ဍေနာတိ ယေ ကတာပရာဓေ သတ္တေ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဂဏှန္တိ, တေ ဓနဒဏ္ဍေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တိ နာမ, ယေ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ အနုသာသန္တိ, တေ သတ္ထဒဏ္ဍေန။ အယံ ပန ဒုဝိဓမ္ပိ ဒဏ္ဍံ ပဟာယ အဒဏ္ဍေန အဇ္ဈာဝသတိ။ အသတ္ထေနာတိ ယေ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေန ပရံ ဝိဟေသန္တိ, တေ သတ္ထေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တိ နာမ။ အယံ ပန သတ္ထေန ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယပိ ပိဝနမတ္တံ လောဟိတံ ကဿစိ အနုပ္ပါဒေတွာ ဓမ္မေနေဝ, ‘ဧဟိ ခေါ မဟာရာဇာ’တိ ဧဝံ ပဋိရာဇူဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာဂမနော ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပထဝိံ အဘိဝိဇိနိတွာ အဇ္ဈာဝသတိ အဘိဘဝိတွာ သာမီ ဟုတွာ ဝသတီတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄) ဝုတ္တံ, တဒေတံ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတေန ဧတရဟိ ဝိပစ္စမာနကေန ယေန ကေနစိ ပုညဓမ္မေနာ’’တိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဓမ္မေန ပဋိရာဇူဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာဂမနော ဝုတ္တပ္ပကာရံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၂။) [သျ]ပထဝိံ အဘိဝိဇိနိတွာ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ။ အာစရိယေနပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) ဝုတ္တံ ဓမ္မေနာတိ ကတူပစိတေန အတ္တနော ပုညဓမ္မေန။ တေန ဟိ သဉ္စောဒိတာ ပထဝိယံ သဗ္ဗရာဇာနော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇံ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ နိယျာတေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမံ ပထဝိံ သာဂရပရိယန္တံ အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဓမ္မေန အဘိဝိဇိယ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ, တေနပိ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဒဿေတိ, တသ္မာ ဥဘယထာပိ ဧတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စက္ကဝတ္တိဝတ္တပူရဏာဒိပယောဂသမ္ပတ္တိမန္တရေန ဟိ ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတကမ္မေနေဝ ဧဝမဇ္ဈာဝသနံ န သမ္ဘဝတိ, တထာ ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတကမ္မမန္တရေန စက္ကဝတ္တိဝတ္တပူရဏာဒိပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဧဝါတိ။
ဧဝံ ဧကံ နိပ္ဖတ္တိံ ကထေတွာ ဒုတိယံ နိပ္ဖတ္တိံ ကထေတုံ ယဒေတံ ‘‘သစေ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တံ, တတ္ထ အနုတ္တာနမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အရဟံ…ပေ… ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ ရာဂါဒယော သတ္တ ပါပဓမ္မာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ တေ သတ္တသန္တာနံ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေန္တိ, တသ္မာ တေ ဣဓ ဆဒသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘ရာဂဒေါသာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုစ္စရိတန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော အညေန မနောဒုစ္စရိတေန သဟ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန ဝိသေသေန သတ္တာနံ ဆဒနတော, ပရမသာဝဇ္ဇတ္တာ စ ဝိသုံ ဂဟိတာ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ အန္တောဇာလီကတာ, ဧတ္ထ သိတာဝ ဥမ္မုဇ္ဇမာနာ ဥမ္မုဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ တထာ မုယှနဋ္ဌေန မောဟော, အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာတိ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန အညာဏမေဝ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိဿ ဒွိဓာပိ ဆဒနတ္ထော ကထိတော ‘‘အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ မောဟော သဟတေ နရ’’န္တိ, (မဟာနိ။ ၅, ၁၅၆, ၁၉၅) ‘‘အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော လောကော, ဝေဝိစ္ဆာ ပမာဒါ နပ္ပကာသတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၃၉၊ စူဠနိ။ ပါရာယနဝဂ္ဂ။၂) စ။ ဧဝံ ရာဂဒေါသာဒီနမ္ပိ ဆဒနတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) ပန ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသတဏှာဝသေန သတ္တ ပါပဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တတြ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ, တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာတိ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန လောဘော ဧဝ ဒွိဓာ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိဿ ဒွိဓာပိ ဆဒနတ္ထော ဧကန္တိကောဝ။ ယထာဟ ‘‘အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ ရာဂေါ သဟတေ နရ’’န္တိ, ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၃။) [သျ]တဏှာဆဒနဆာဒိတာ’’တိ (ဥဒါ။ ၉၄) စ, ကိလေသဂ္ဂဟဏေန စ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာဒယော ဝုတ္တာ။
သတ္တဟိ ပဋိစ္ဆန္နေတိ ဟေတုဂဗ္ဘဝစနံ, သတ္တဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ကိလေသဝသေန အန္ဓကာရေ လောကေတိ အတ္ထော။ တံ ဆဒနန္တိ သတ္တပါပဓမ္မသင်္ခါတံ ဆဒနံ။ ဝိဝဋ္ဋေတွာတိ ဝိဝဋ္ဋံ ကတွာ ဝိဂမေတွာ။ တဒေဝ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တတော သဉ္ဇာတာလောကော ဟုတွာ’’တိ။ ကိလေသဆဒနဝိဂမော ဧဝ ဟိ အာလောကော, ဧတေန ဝိဝဋ္ဋယိတဗ္ဗော ဝိဂမေတဗ္ဗောတိ ဝိဝဋ္ဋော, ဆာဒေတိ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ဆဒေါ, ဝိဝဋ္ဋော ဆဒေါ အနေနာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ ဝါတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ အယဉှိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒသဒ္ဒေါ ဒဠှဓမ္မပစ္စက္ခဓမ္မသဒ္ဒါဒယော ဝိယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန အာကာရန္တော, ဩကာရန္တော စ ဟောတိ။ တထာ ဟိ မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသတဏှာသင်္ခါတံ ဆဒနံ အာဝရဏံ ဝိဝဋံ ဝိဒ္ဓံသိတံ ဝိဝဋကံ ဧတေနာတိ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ, ‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော’’တိ, (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) တဿာ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါတိ ဩကာရဿ အာကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘အာဓနွာဒိတောတိ လက္ခဏေန သမာသန္တဂတေဟိ ဓနုသဒ္ဒါဒီဟိ ကွစိ အာပစ္စယော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဏ္ဍိဝဓနွာ, ပစ္စက္ခဓမ္မာ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ပယောဂမုဒါဟရန္တိ။
ကသ္မာ ပဒတ္တယမေတံ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂံ ဟေတာလင်္ကာရနယေန ပရိဟရန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ, တတ္ထာတိ စ တီသု ပဒေသူတိ အတ္ထော။ ပူဇာဝိသေသံ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ အရဟတီတိ အရဟန္တိ အတ္ထေန ပူဇာရဟတာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ပူဇာရဟတာတိ တဿာ ပူဇာရဟတာယ ဟေတု ဝုတ္တော။ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနပုဗ္ဗကတ္တာ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဗုဒ္ဓတ္တဟေတုဘူတာ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတာ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာဒိဝသေန တိဝိဓံ ဝဋ္ဋဉ္စ ရာဂါဒိဝသေန သတ္တဝိဓော ဆဒေါ စ ဝဋ္ဋစ္ဆဒါ, ဝဋ္ဋစ္ဆဒေဟိ ဝိဂတော, ဝိဂတာ ဝါ ဝဋ္ဋစ္ဆဒါ ယဿာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ ဝါ, ဒွန္ဒပုဗ္ဗဂေါ ပန ဝိ-သဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော စ ဝိစ္ဆဒေါ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော စ သော ဝိစ္ဆဒေါ စာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၄။) [သျ]ဥတ္တရပဒေ ပုဗ္ဗပဒလောပေါတိ အတ္ထံ ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘အရဟံ ဝဋ္ဋာဘာဝေနာ’’တိ ဣဒံ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, ကိလေသာရီနံ သံသာရစက္ကဿာရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပါပကရဏေ စ ရဟာဘာဝါတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဖလေန ဟေတာနုမာနဒဿနံ – ယထာ တံ ဓူမေန အဂ္ဂိဿ, ဥဒကောဃေန ဥပရိ ဝုဋ္ဌိယာ, ဧတေန စ အတ္ထေန အရဟဘာဝေါ ဟေတု, ဝဋ္ဋာဘာဝေါ ဖလန္တိ အယံ အာစရိယမတိ။ ‘‘ပစ္စယာဒီနံ, ပူဇာဝိသေသဿ စ အရဟတ္တာ’’တိ ပန ဟေတုနာ ဖလာနုမာနဒဿနမ္ပိ သိယာ ယထာ တံ အဂ္ဂိနာ ဓူမဿ, ဥပရိ ဝုဋ္ဌိယာ ဥဒကောဃဿ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဆဒနာဘာဝေနာ’’တိ ဣဒံ ပန ဟေတုနာ ဖလာနုမာနဒဿနံ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသစ္ဆဒနာဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝဿ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဟိ ဝိစ္ဆဒတာ, သဗ္ဗညုတညာဏေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေါ။ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော စ ဝိစ္ဆဒေါ စာ’’တိ ဣဒံ ဟေတုဒွယံ။ ကာမဉ္စ အာစရိယမတိယာ ဖလေန ဟေတုအနုမာနဒဿနေ ဝိဝဋ္ဋတာ ဖလမေဝ ဟောတိ, ဟေတုအနုမာနဒဿနဿ, ပန တထာဉာဏဿ စ ဟေတုဘာဝတော ဟေတုယေဝ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပဒတ္တယဝစနေ ဟေတာလင်္ကာရနယေန ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုတိယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုတိယေန ဝေသာရဇ္ဇေနာတိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ တထာဂတဿ ဝေသာရဇ္ဇာနိ, ယေဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ သမန္နာဂတော တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ, ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) ဘဂဝတာ ဝုတ္တက္ကမေန ဒုတိယဘူတေန ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’တိ, တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ ဘိက္ခဝေ န သမနုပဿာမိ, ဧတမဟံ ဘိက္ခဝေ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ ပရိဒီပိတေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ပုရိမသိဒ္ဓီတိ ပုရိမဿ ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ အရဟတ္တသိဒ္ဓိ, ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇဿ တဒတ္ထဘာဝတော တေန ဝေသာရဇ္ဇေန တဒတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’ တိ’’အာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇံ ‘‘ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထောတိ။ တတော စ ဝိညာယတိ ‘‘ယထာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၅။) [သျ]ဒုတိယေန ဝေသာရဇ္ဇေန ပုရိမသိဒ္ဓိ, ဧဝံ ပုရိမေနပိ အတ္ထေန ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇသိဒ္ဓီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမိနာ နယေန စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန ပဒတ္တယဝစနေ ပယောဇနဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဣတရထာ ဟိ ကိဉ္စိပယောဇနာဘာဝတော ဣဒံယေဝ ဝစနံ ဣဓ အဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
ပဌမေနာတိ ဝုတ္တနယေန ပဌမဘူတေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ, တတြ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ ပရိဒီပိတေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ဒုတိယသိဒ္ဓီတိ ဒုတိယဿ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ တဿ တဒတ္ထဘာဝတော။ တတိယစတုတ္ထေဟီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ တတိယစတုတ္ထဘူတေဟိ ‘‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာတိ, တတြ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ စ ‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော, သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ, တတြ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) စ ပရိဒီပိတေဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ။ တတိယသိဒ္ဓီတိ တတိယဿ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတ္ထသိဒ္ဓိ တေဟိ တဿ ပါကဋဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာထာဝတော အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မာပဒေသေန ဟိ သတ္ထု ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော အဟောသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဘာဝေနေဝ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာသိဒ္ဓိတော ‘‘တတိယေန တတိယစတုတ္ထသိဒ္ဓီ’’တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။
ဧဝံ ပဒတ္တယဝစနေ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စက္ခုတ္တယဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရိမဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဥပနျာသတ္ထော။ ပုရိမံ ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒံ ဘဂဝတော ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလတ္တယဉာဏသင်္ခါတံ ဓမ္မစက္ခုံ သာဓေတိ ကိလေသာရီနံ, သံသာရစက္ကဿ အရာနဉ္စ ဟတဘာဝဒီပနတော။ ဒုတိယံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပဒံ အာသယာနုသယဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓစက္ခုံ သာဓေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ တံသမ္ဘဝတော။ တဒေတဉှိ ဉာဏဒွယံ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ န သမ္ဘဝတိ။ တတိယံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ပဒံ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ သမန္တစက္ခုံ သာဓေတိ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဟိ ဝတွာ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ဝစနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါယ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိဘာဝေတီတိ။ ‘‘အဟံ ခေါ ပန တာတ အမ္ဗဋ္ဌ မန္တာနံ ဒါတာ’’တိ ဣဒံ အပ္ပဓာနံ, ‘‘တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာ’’တိ ဣဒမေဝ ပဓာနံ သမုတ္တေဇနာဝစနန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၆။) [သျ]သန္ဓာယ ‘‘တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာတိ ဣမိနာ’ဿ မန္တေသု သူရဘာဝံ ဇနေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, လက္ခဏဝိဘာဝနေ ဝိသဒဉာဏတာသင်္ခါတံ သူရဘာဝံ ဇနေတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၉။ ဧဝံ ဘောတိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနေ နိပါတော, ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဉ္စေတ္ထ တထာ မယံ တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဝေဒိဿာမ, တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာတိ စ ဧဝံ ပဝတ္တဿ ပေါက္ခရသာတိနော ဝစနဿ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော။ ‘‘တဿတ္ထော’’တိအာဒိနာပိ ဟိ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏဿ ပေါက္ခရသာတိဿ ပဋိဿုတွာ’’တိ, တံ ပနေသ အာစရိယဿ သမုတ္တေဇနာယ လက္ခဏေသု ဝိဂတသမ္မောဟဘာဝေန ဗုဒ္ဓမန္တေ သမ္ပဿမာနတ္တာ ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တာယာတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ သမုတ္တေဇနာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, အဓုနာ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘တာယ အာစရိယကထာယာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ အတ္ထတော စေသ အဝိရုဒ္ဓေါယေဝ။ မန္တေသု သတိသမုပ္ပါဒိကာ ဟိ ကထာ သမုတ္တေဇနာတိ။
အယာနဘူမိန္တိ ယာနဿ အဘူမိံ, ယာနေန ယာတုမသက္ကုဏေယျဋ္ဌာနဘူတံ, ဒွါရကောဋ္ဌကသမီပံ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။
အဝိသေသေန ဝုတ္တဿပိ ဝစနဿ အတ္ထော အဋ္ဌကထာပမာဏတော ဝိသေသေန ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဌိတမဇ္ဈနှိကသမယေ’’တိ။ သဗ္ဗေသမာစိဏ္ဏဝသေန ပဌမနယံ ဝတွာ ပဓာနိကာနမေဝ အာဝေဏိကာစိဏ္ဏဝသေန ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ ဒိဝါပဓာနိကာတိ ဒိဝါပဓာနာနုယုဉ္ဇနကာ, ဒိဝသဘာဂေ သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ တေ ဧဝံ စင်္ကမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တာဒိသာနဉှီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိဝေဏတော ပရိဝေဏမာဂစ္ဆန္တော ပပဉ္စော ဟောတိ, ပုစ္ဆိတွာဝ ပဝိသိဿာမီ’’တိ အမ္ဗဋ္ဌဿ တဒုပသင်္ကမနာဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၀။ အဘိညာတကုလေ ဇာတော အဘိညာတကောလညော။ ကာမဉ္စ ဝက္ခမာနနယေန ပုဗ္ဗေ အမ္ဗဋ္ဌကုလမပညာတံ, တဒါ ပန ပညာတန္တိ အာဟ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ရူပဇာတိမန္တကုလာပဒေသေဟီတိ ‘‘အယမီဒိသော’’တိ အပဒိသနဟေတုဘူတေဟိ စတူဟိ ရူပဇာတိမန္တကုလေဟိ။ ယေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၇။) [သျ]တေ ဘိက္ခူ စိန္တယိံသု, တဒဓိပ္ပါယံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသတော ဝုတ္တမ္ပိ ဝိသေသတော ဝိညာယမာနတ္ထံ သန္ဓာယ ဘာသိတဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဂန္ဓကုဋိံ သန္ဓာယာ’’တိ ဣမိနာ။ ဧဝမီဒိသေသု။
အတုရိတောတိ အဝေဂါယန္တော, ‘‘အတုရန္တော’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ကထံ ပဝိသန္တော အတရမာနော ပဝိသတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘သဏိက’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဒပ္ပမာဏဋ္ဌာနေတိ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ မုဋ္ဌိရတနပမာဏဋ္ဌာနေ။ သိန္ဒုဝါရော နာမ ဧကော ပုပ္ဖူပဂရုက္ခော, ယဿ သေတံ ပုပ္ဖံ ဟောတိ, ယော ‘‘နိဂ္ဂုဏ္ဍီ’’ တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပမုခန္တိ ဂန္ဓကုဋိဂဗ္ဘပမုခံ။ ‘‘ကုဉ္စိကစ္ဆိဒ္ဒသမီပေ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဒွါရံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၁။ ‘‘ဒါနံ ဒဒမာနေဟီ’’တိ ဣမိနာ ပါရမိတာနုဘာဝေန သယမေဝ ဒွါရဝိဝရဏံ ဒဿေတိ။
ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိံသူတိ ဧတ္ထ သမတ္ထေန သံ-သဒ္ဒေန ဝိညာယမာနံ ဘဂဝတော တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဌမံ ပဝတ္တမောဒတာသင်္ခါတံ နေယျတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါပိ ဟိ ‘‘ကစ္စိ ဘော မာဏဝါ ခမနီယံ, ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော တေဟိ မာဏဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ ပဌမညေဝ ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ။ သမပ္ပဝတ္တမောဒါတိ ဘဂဝတော တဒနုကရဏေန သမံ ပဝတ္တသံသန္ဒနာ။ တဒတ္ထံ သဟ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရမနိဗ္ဗုတကိလေသဒရထတာယ ဘဂဝတော သီတောဒကသဒိသတာ, အနိဗ္ဗုတကိလေသဒရထတာယ စ မာဏဝါနံ ဥဏှောဒကသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ။ မုဒသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ သံသန္ဒနေယေဝ, န ပါမောဇ္ဇေ, ဧဝဉှိ ယထာဝုတ္တဥပမာဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကီဘာဝ’’န္တိ, သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ ဧကရူပတန္တိ အတ္ထော။
ခမနီယန္တိ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ဒုက္ခဗဟုလတာယ သဘာဝတော ဒုဿဟံ ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တိ, ယာပနီယန္တိ အာဟာရာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကံ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ, သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပါဗာဓံ, ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပါတင်္ကံ, တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ, တဒနုရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ, သုခဝိဟာရဖလသဗ္ဘာဝေန ကစ္စိဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကစ္စိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၈။) [သျ]ဗလပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒနံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနိကံ, တဒေဝ သမ္မောဒနိယံ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ သမ္မောဒေတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ။ ဧဝံ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဒိတုံ အရဟတီတိ သမ္မောဒနိကံ, တဒေဝ သမ္မောဒနိယံ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သာရေတု’’န္တိ ဧတဿ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တေတု’’န္တိ အတ္ထဝစနံ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတောတိ အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော။ ‘‘သာရေတုံ အရဟတီ’’တိ အတ္ထေ ယထာပဒံ ဒီဃေန ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သရိတဗ္ဗ’’န္တိ အတ္ထေ ပန ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဒ္ဒတော အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထမတ္တတော ဒဿေတုံ ‘‘သုယျမာနသုခတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုယျမာနသုခတောတိ အာပါထမဓုရတ္တမာဟ, အနုဿရိယမာနသုခတောတိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတ္တံ။ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာတိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယံ, အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတ္တံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။
အပသာဒေဿာမီတိ မင်္ကုံ ကရိဿာမိ။ ဥဘောသု ခန္ဓေသု သာဋကံ အာသဇ္ဇေတွာ ကဏ္ဌေ ဩလမ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘ကဏ္ဌေ ဩလမ္ဗိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဿကဏ္ဏံ ဂဟေတွာတိ နိဝတ္ထသာဋကဿ ကောဋိံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ။ စင်္ကမိတုမာရုဟနံ သန္ဓာယ ‘‘စင်္ကမံ အဘိရုဟိတွာ’’တိ အာဟ။ ဓာတုသမတာတိ ရသာဒိဓာတူနံ သမာဝတ္ထတာ, အရောဂတာတိ အတ္ထော။ ပါသာဒိကတ္ထန္တိ ပသာဒဇနနတ္ထံ ‘‘ဂတဂတဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပါသာဒိကတ္တာ’’တိပိ ပါဌော, တဿတ္ထော – အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပသာဒါဝဟတ္တာတိ, ‘‘ဥပ္ပန္နဗဟုမာနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပ္ပဏ္ဍနကထန္တိ အဝဟသိတဗ္ဗတာယုတ္တကထံ။ ‘‘အနာစာရဘာဝသာရဏီယ’’န္တိ တဿ ဝိသေသနံ, အနာစာရဘာဝေန သာရဏီယံ ‘‘အနာစာရော ဝတာယ’’န္တိ သရိတဗ္ဗကန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၂။ ကာတုံ ဒုက္ကရမသက္ကုဏေယျံ ကိစ္စမယံ အာရဘီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဝဂ္ဂံ ဂဟေတုကာမော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသက္ကုဏေယျဉှေတံ သဒေဝကေနပိ လောကေန, ယဒိဒံ ဘဂဝတော အပသာဒနံ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါယမတီ’’တိ။ ဟန္ဒ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေမီတိ ဧဝံ အဋ္ဌာနေ ဝါယမန္တောပိ အယံ ဗာလော ‘‘မယိ ကိဉ္စိ အကထေန္တေ မယာ သဒ္ဓိံ ဥတ္တရိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၄၉။) [သျ]ကထေတုမ္ပိ န ဝိသဟတီ’’တိ မာနမေဝ ပဂ္ဂဏှိဿတိ, ကထေန္တေ ပန ကထာပသင်္ဂေနဿ ဇာတိဂေါတ္တေ ဝိဘာဝိတေ မာနနိဂ္ဂဟော ဘဝိဿတိ, ‘‘ဟန္ဒ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေမီ’’တိ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ ဧတဒဝေါစာတိ အတ္ထော။ အာစာရသမာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယာ, တေသံ ပန အာစရိယာနံ ပကဋ္ဌာ အာစရိယာတိ ပါစရိယာ ယထာ ‘‘ပပိတာမဟော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အာစရိယေဟိ စ တေသံ အာစရိယေဟိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဌမဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၃။ ကိဉ္စာပိ ‘‘သယာနော ဝါ’’တိအာဒိဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ, မာနဝသေန ပန ယုဂဂ္ဂါဟံ ကရောန္တော ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမံ တီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ဣရိယာပထေသူတိ ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသု။ တေသွေဝ ဟိ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ သလ္လပိတုမရဟတိ, န တု သယနေ ဂရုကရဏီယာနံ သယာနာနမ္ပိ သမ္မုခါ ဂရုကာရေဟိ သယနဿ အကတ္တဗ္ဗဘာဝတော။ ကထာသလ္လာပန္တိ ကထာဝသေန ယုဂဂ္ဂါဟကရဏတ္ထံ သလ္လပနံ။ သယာနေန ဟိ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ သယာနဿ ကထာ နာမ အာစာရော န ဟောတိ, တထာပေတံ ဣတရေဟိ သဒိသံ ကတွာ ကထနံ ဣဓ ကထာသလ္လာပေါ။
ယံ ပနေတံ ‘‘သယာနော ဝါ ဟိ ဘော ဂေါတမ ဗြာဟ္မဏော သယာနေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ သလ္လပိတုမရဟတီ’’တိ ဝုတ္တဿ သလ္လာပဿ အနာစာရဘာဝဝိဘာဝနံ သတ္ထာရာ အမ္ဗဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ကတံ, တံ ပါဠိဝသေန သင်္ဂီတိမနာရုဠှမ္ပိ အဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ သမာဘတန္တိ ‘‘ယေ စ ခေါ တေ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိကာယ ဥပရိပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘တတော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂေါရူပန္တိ ဂေါ နူန ရူပကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ, ရူပသဒ္ဒဿ စ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော။ ယဒိ အဟီဠေန္တော ဘဝေယျ, ‘‘မုဏ္ဍာ သမဏာ’’တိ ဝဒေယျ, ဟီဠေန္တော ပန ဂရဟတ္ထေန က-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိ ဝဒတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မုဏ္ဍေ မုဏ္ဍာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဗ္ဘာတိ ဂဟပတိကာတိ အတ္ထမတ္တဝစနံ, သဒ္ဒတော ပန ဣဘဿ ပယောဂေါ ဣဘော ဥတ္တရပဒလောပေန, တံ ဣဘံ အရဟန္တီတိ ဣဗ္ဘာ ဒွိတ္တံ ကတွာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သောဘနံ ဂမနတော ဣဘသင်္ခါတော ဟတ္ထိဝါဟနဘူတော ပရဿ ဝသေန ပဝတ္တတိ, န အတ္တနော, ဧဝမေတေပိ ဗြာဟ္မဏာနံ သုဿူသကာ သုဒ္ဒါ ပရဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၀။) [သျ]ဝသေန ပဝတ္တန္တိ, န အတ္တနော, တသ္မာ ဣဘသဒိသပယောဂတာယ ဣဗ္ဘာတိ။ တေ ပန ကုဋုမ္ဗိကတာယ ဃရဝါသိနော ဃရသာမိကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ ဣမိနာ။
ကဏှာတိ ကဏှဇာတိကာ။ ဒွိဇာ ဧဝ ဟိ သုဒ္ဓဇာတိကာ, န ဣတရေတိ တဿာဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ကာဠကာ’’တိ။ ပိတာမဟဘာဝေန ဉာတိဗန္ဓဝတ္တာ ဗန္ဓု။ တေနာဟ ‘‘ပိတာမဟောတိ ဝေါဟရန္တီ’’တိ။ အပစ္စာတိ ပုတ္တာ။ မုခတော နိက္ခန္တာတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုဗ္ဗပုရိသာ ဗြဟ္မုနော မုခတော နိက္ခန္တာ, အယံ တေသံ ပဌမုပ္ပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – ‘‘ဣဗ္ဘာ ကဏှာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗန္ဓုပါဒါပစ္စာ’’တိ ဝဒန္တော ကုလဝသေန သမဏာ ဝေဿကုလပရိယာပန္နာ, ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ဗြဟ္မုနော ပိဋ္ဌိပါဒတော နိက္ခန္တာ, န ပကတိဝေဿာ ဝိယ နာဘိတောတိ ဒဿေတီတိ, ဣဒံ ပနဿ ‘‘မုခတော နိက္ခန္တာ’’တိအာဒိဝစနတောပိ အတိဝိယ အသမဝေက္ခိတပုဗ္ဗဝစနံ စတုဝဏ္ဏပရိယာပန္နဿေဝ သမဏဘာဝသမ္ဘဝတော။ အနိယမေတွာတိ အဝိသေသေတွာ, အနုဒ္ဒေသိကဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
မာနမေဝ နိဿာယ ကထေသီတိ မာနမေဝါပဿယံ ကတွာ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တော, ပရေ စ ဝမ္ဘေန္တော ‘‘မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိအာဒိဝစနံ ကထေသိ။ ဇာနာပေဿာမီတိ အတ္တနော ဂေါတ္တပမာဏံ ယာထာဝတော ဝိဘာဝနေန ဝိညာပေဿာမိ။ အတ္ထောတိ ဟိတံ, ဣစ္ဆိတဝတ္ထု ဝါ, တံ ပန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသင်္ခါတော အတ္ထော’’တိ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကံ ယထာ ‘‘ဒဏ္ဍိကော’’တိ။ ဒုတိယဿပိ ပုဂ္ဂလဝါစကဿ တဒဿတ္ထိပစ္စယဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဌမေန တဒါရမ္မဏိကစိတ္တမေဝ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဿ မာဏဝဿ စိတ္တ’’န္တိ။ အတ္ထိကမဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကဝါ ယထာ ‘‘ဂုဏဝါ’’တိ။
‘‘ယာယေဝ ခေါ ပနတ္ထာယာ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယေနေဝ ခေါ ပနတ္ထေနာ’’တိ ဣမိနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တမေဝ အတ္ထန္တိ ဣဒံ ပုရိသလိင်္ဂဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ဟိ သာဘာဝိကလိင်္ဂတာဒဿနေန ဣဓ အသာဘာဝိကလိင်္ဂတာသိဒ္ဓီတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယာယ အတ္ထာယာတိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေနေဝ တဒတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ, ယဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ အတ္ထာယာတိ အတ္ထောတိ။ အဿာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၁။) [သျ]အမ္ဗဋ္ဌဿ ဒဿေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေသံ သန္တိကံ အာဂတာနန္တိ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ သန္တိကမုပဂတာနံ သာဓုရူပါနံ။ ဝတ္တန္တိ တေသံ သမာစိဏ္ဏံ။ ပကရဏတောယေဝ ‘‘အာစရိယကုလေ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ, ‘‘အဝုသိတဝါ’’တိ စ အသိက္ခိတဘာဝေါယေဝ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တော ယထာ တံ စီဝရဒါနံ တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေသီတိ။ တေနာဟ ‘‘အာစရိယကုလေ အဝုသိတဝါ အသိက္ခိတော’’တိ။ အသိက္ခိတတ္တာ ဧဝ အပ္ပဿုတော, ‘‘ဝုသိတမာနီ’’တိ စ ပဒါပေက္ခာယ အပရိယောသိတဝစနတ္တာ သမာနောတိ ပါဌသေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘အပ္ပဿုတောဝ သမာနော’’တိ ဣမိနာ။ ဗာဟုသစ္စဉှိ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပသမတ္ထံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တဒဘာဝတော ပနာယံ အမ္ဗဋ္ဌော အဝုသိတဝါ အသိက္ခိတော အပ္ပဿုတောတိ ဝိညာယတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထာပတ္တိတော ကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ကိမညတြ အဝုသိတတ္တာ’’တိ။ ဣမမ္ပိ သမ္ဗန္ဓံ ဒီပေတိ ‘‘ဧတဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ယထာရုတတော ပန ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေန အနုပသမကာရဏဒဿနမေတံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ‘‘ကိမညတြ အဝုသိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကာရဏံ ဧတဿ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေ ကာရဏန္တိ။ ‘‘ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေနာ’’တိပိ ပါဌော, တထာ သမုဒါစာရဝသေန ဝုတ္တံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ယောဇေန္တိ – အဝုသိတတ္တာ အဝုသိတဘာဝံ အညတြ ဌပေတွာ ဧတဿ ဧဝံ ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေ ကာရဏံ ကိမညံ အတ္ထီတိ။ ပုရိမယောဇနာဝေတ္ထ ယုတ္တတရာ ယထာပါဌံ ယောဇေတဗ္ဗတော။ ‘‘အညတြာ’’တိ နိပါတယောဂတော အဝုသိတတ္တာတိ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ တဒေဝ ကာရဏံ သမတ္ထေတိ ‘‘အာစရိယကုလေ’’တိအာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၄။ ကောဓသင်္ခါတဿ ပရဿ ဝသာနုဂတစိတ္တတာယ အသကမနော။ မာနနိမ္မဒနတ္ထန္တိ မာနဿ နိမ္မဒနတ္ထံ အဘိမဒ္ဒနတ္ထံ, အမဒနတ္ထံ ဝါ, မာနမဒဝိရဟတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဒေါသံ ဥဂ္ဂိလေတွာတိ သိနေဟပါနေန ကိလိန္နံ ဝါတပိတ္တသေမှဒေါသံ ဥဗ္ဗမနံ ကတွာ။ ဂေါတ္တေန ဂေါတ္တန္တိ အမ္ဗဋ္ဌေနေဝ ဘဂဝတာ ပုဋ္ဌေန ဝုတ္တေန သာဝဇ္ဇေန ပုရာတနဂေါတ္တေန အဓုနာ အနဝဇ္ဇသညိတံ ဂေါတ္တံ။ ကုလာပဒေသေန ကုလာပဒေသန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဋ္ဌာပေတွာတိ သာဝဇ္ဇတော ဥဋ္ဌဟနံ ကတွာ, ဥဒ္ဓရိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂေါတ္တဉ္စေတ္ထ အာဒိပုရိသဝသေန, ကုလာပဒေသော ပန တဒနွယေ ဥပ္ပန္နာဘိညာတပုရိသဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော ယထာ ‘‘အာဒိစ္စော မာဃဝေါ’’တိ။ သာကိယာနဉှိ အာဒိစ္စဂေါတ္တံ အဒိတိယာ နာမ ဒေဝဓီတာယ ပုတ္တဘူတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၂။) [သျ]အာဒိပုရိသံ ပတိ ဟောတိ, တံ ‘‘ဂေါတမဂေါတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တေ –
‘‘အာဒိစ္စာ နာမ ဂေါတ္တေန, သာကိယာ နာမ ဇာတိယာ၊
တမှာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ, န ကာမေ အဘိပတ္ထယ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၅)၊
မာဃဝကုလံ ပန တဒနွယေ အဘိညာတံ မစလဂါမိကပုရိသံ ပတိ ဟောတီတိ။ ဂေါတ္တမူလဿ ဂါရယှတာယ အမာနဝတ္ထုဘာဝပဝေဒနတော ‘‘မာနဒ္ဓဇံ မူလေ ဆေတွာ နိပါတေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဃဋ္ဋေန္တောတိ ဇာတိဂေါတ္တဝသေန ဩမသန္တော။ ဟီဠေန္တောတိ ဟီဠနံ ဂရဟံ ကရောန္တော။ ‘‘စဏ္ဍာ ဘော ဂေါတမ သကျဇာတီ’’တိအာဒိနာ သာကိယေသု စဏ္ဍဘာဝါဒိဒေါသံ ပါပိတေသု သမဏောပိ ဂေါတမော ပါပိတော ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ယသ္မိံ မာနုဿယကောဓုဿယာ အညမညူပတ္ထဒ္ဓါ, သော ‘‘စဏ္ဍော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတိ ‘‘မာနနိဿိတကောဓယုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ, ပကတူပနိဿယာရမ္မဏဝသေန စေတ္ထ နိဿိတဘာဝေါ, န သဟဇာတာဒိဝသေန။ ခရာတိ စိတ္တေန, ဝါစာယ စ ကက္ခဠာ။ လဟုကာတိ တရုဏာ အဝုဒ္ဓကမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပကေနေဝါ’’တိအာဒိ။ အလာဗုကဋာဟန္တိ လာဗုဖလဿ အဘေဇ္ဇကပါလံ။ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဿာတိ သာဟသိကာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ, သာရမ္ဘကာတိ အပရေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၄) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ သမာနာတိ ဟောန္တာ ဘဝမာနာတိ အသသဒ္ဒဝသေနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သန္တာတိ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ န သက္ကရောန္တီတိ သက္ကာရံ န ကရောန္တီတိ အတ္ထမေဝ ဝိညာပေတိ ‘‘န ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိအာဒိနာ။ အပစိတိကမ္မန္တိ ပဏိပါတကမ္မံ။ ‘‘ယဒိမေ သကျာ’’တိ ပစ္ဆိမဝါကျေ ယ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာပရာမသနဿ အနိယမဿ ‘‘တယိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ပုရိမဝါကျေ တ-သဒ္ဒေန နိယမနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ဣမေ သကျာ’’တိအာဒိ။ နာနုလောမန္တိ အတ္တနော ဇာတိယာ န အနုစ္ဆဝိကံ။
ဒုတိယဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၅။ သန္ဓာဂါရပဒနိဗ္ဗစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တဒါ အဘိသိတ္တသကျရာဇူနမ္ပိ ဗဟုတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဘိသိတ္တသကျရာဇာနော’’တိ။ ကာမဉှိ သကျရာဇကုလေ ယော သဗ္ဗေသံ ဝုဒ္ဓတရော, သမတ္ထော စ, သော ဧဝ အဘိသေကံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၃။) [သျ]လဘတိ။ ဧကစ္စော ပန အဘိသိတ္တော သမာနော ‘‘ဣဒံ ရဇ္ဇံ နာမ ဗဟုကိစ္စံ ဗဟုဗျာပါရ’’န္တိ တတော နိဗ္ဗိဇ္ဇ ရဇ္ဇံ ဝယသာ အနန္တရဿ နိယျာတေတိ, ကဒါစိ သောပိ အညဿာတိ ဧဝံ ပရမ္ပရာနိယျာတနဝသေန တဒါ ဗဟူ အဘိသိတ္တပုဗ္ဗာ သကျရာဇာနော ဟောန္တီတိ ဣဒံ အာစရိယဿာဘိမတံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၅)။ အပိစ ယထာရဟံ ဌာနန္တရေသု အဘိသိတ္တသကျရာဇူနမ္ပိ ဗဟုတံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေ ဟိ ‘‘ရာဇာနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ရာဇာနော နာမ ပထဗျာရာဇာ, ပဒေသရာဇာ, မဏ္ဍလိကာ, အန္တရဘောဂိကာ, အက္ခဒဿာ, မဟာမတ္တာ, ယေ ဝါ ပန ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ ကရောန္တာ အနုသာသန္တိ, ဧတေ ရာဇာနော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၂)။
သံဟာရိမေဟိ ဝါဠရူပေဟိ ကတော ပလ္လင်္ကော, ဘဒ္ဒပီဌံ ဝေတ္တာသနံ။ မိဟိတမတ္တံ ဟသိတမတ္တံ။ အနုဟသန္တီတိ မမုဒ္ဒေသိကံ မဟာဟသိတံ ကရောန္တိ, ဣဒဉှိ ‘‘အနုဇဂ္ဃန္တာ’’တိ ဧတဿ သံဝဏ္ဏနာပဒံ။ ဇဂ္ဃသဒ္ဒေါ စ မဟာဟသနေ ပဝတ္တတိ ‘‘န ဥဇ္ဇဂ္ဃိကာယ အန္တရဃရေ ဂမိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၅၈၆) ဝိယ။
ကဏှာယနတော ပဋ္ဌာယ ပရမ္ပရာဂတံ ကုလဝံသံ အနုဿဝဝသေန ဇာနန္တိ။ ကုလာဘိမာနိနော ဟိ ယေဘုယျေန ပရေသံ ဥစ္စာဝစံ ကုလံ တထာ တထာ ဥဒါဟရန္တိ, အတ္တနော စ ကုလဝံသံ ဇာနန္တိ, ဧဝံ အမ္ဗဋ္ဌောပိ, တထာ ဟေသ ပရတော ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတော ဝဇိရပါဏိ ဘယေန အတ္တနော ကုလဝံသံ ယာထာဝတော ကထေသီတိ။ ဩလမ္ဗေတွာတိ ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဏ္ဌာနာဒိနာ သာဋကံ အဝလမ္ဗေတွာ။ တတောတိ တထာဇာနနတော, ဂမနတော စ။ မမညေဝ မညေတိ မမမေဝ အနုဇဂ္ဃန္တာ မညေ။
တတိယဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၆။ ခေတ္တလေဍ္ဍူနန္တိ ခေတ္တေ ကသနဝသေန ဥဋ္ဌာပိတမတ္တိကာခဏ္ဍာနံ။ လေဍ္ဍုကာနမန္တရေ နိဝါသိတတ္တာ ‘‘လေဍ္ဍုကိကာ’’ ဣစ္စေဝ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၆) သညာတာ ခုဒ္ဒကသကုဏိကာ။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ လေဍ္ဍုကိကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘စာတကသကုဏိကာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၅၀) ဝုတ္တာ, နိဃဏ္ဋုသတ္ထေသု ပန တံ ‘‘လာပသကုဏိကာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကောဓဝသေန လဂ္ဂိတုန္တိ ဥပနယှိတုံ, အာဃာတံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၄။) [သျ]‘‘အမှေ ဟံသကောဉ္စမောရသမေ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တော ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတံ ‘‘န တံ ကောစိ ဟံသော ဝါ ကောဉ္စော ဝါ မောရော ဝါ အာဂန္တွာ ကိံ တွံ လပသီတိ နိသေဓေတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သင်္ဂီတိမနာရုဠှံ တဒါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ။ တဒါ ဝဒန္တောယေဝ ဟိ ဧဝံ ကရောတီတိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ‘‘ဧဝံ နု တေ’’တိအာဒိဝစနံ, ‘‘အဝုသိတဝါယေဝါ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ မာနဝသေန သမဏေန ဂေါတမေန ဝုတ္တန္တိ အမ္ဗဋ္ဌော မညတီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘နိမ္မာနော ဒါနိ ဇာတောတိ မညမာနော’’တိ။
ဒါသိပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၇။ နိမ္မာဒေတီတိ အ-ကာရဿ အာ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ဥမ္မာဒေ မဒသဒ္ဒေန နိပ္ဖန္နတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘နိမ္မဒေတီ’’တိ ဣမိနာ။ နိမ္မာနေတိ ဝိဂတမာနေ။ ယဒိ ပနာဟံ ဂေါတ္တံ ပုစ္ဆေယျံ သာဓု ဝတာတိ အတ္ထော။ ပါကဋံ ကာတုကမျတာယ တိက္ခတ္တုံ မဟာသဒ္ဒေန အဝေါစ။ ကသ္မာ အဝေါစာတိ ပန အသုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနန္တဿာပိ တထာဝစနေ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဂေါတ္တဘူတံ နာမမေဝ အဓိပ္ပေတံ, န ဝိသုံ ဂေါတ္တန္တိ အာဟ ‘‘မာတာပေတ္တိကန္တိ မာတာပိတူနံ သန္တက’’န္တိ။ ဂေါတ္တဉှိ ပိတိတော လဒ္ဓဗ္ဗံ ပေတ္တိကမေဝ, န မာတာပေတ္တိကံ။ န ဟိ ဗြာဟ္မဏာနံ သဂေါတ္တာယ ဧဝ အာဝါဟဝိဝါဟော ဣစ္ဆိတော, ဂေါတ္တနာမံ ပန ဇာတိသိဒ္ဓံ, န ကိတ္တိမံ, န ဂုဏနာမံ ဝါ, ဇာတိ စ ဥဘယသမ္ဗန္ဓိနီတိ မာတာပေတ္တိကမေဝ, န ပေတ္တိကမတ္တံ။ နာမဂေါတ္တန္တိ ဂေါတ္တဘူတံ နာမံ, န ကိတ္တိမံ, န ဂုဏနာမံ ဝါ ဝိသေသနပရနိပါတဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ နာမဉ္စ တဒေဝ ပဝေဏီဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ဟိ နာမဂေါတ္တံ။ တတ္ထ ယာ ‘‘ကဏှာယနော’’တိ နာမပဏ္ဏတ္တိ နိရုဠှာ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝသေန နာမ’’န္တိ။ တံ ပနေတံ နာမံ ကဏှဣသိတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံ ကုလပရမ္ပရာဝသေန အာဂတံ, န ဧတသ္မိံယေဝ နိရုဠှန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝေဏီဝသေန ဂေါတ္တ’’န္တိ။ ဂေါတ္တပဒဿ ဝစနတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
‘‘အနုဿရတော’’တိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ အနုဿရဏမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ ကုလသုဒ္ဓိဝီမံသနဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ကုလကောဋိံ သောဓေန္တဿာ’’တိ, ကုလဂ္ဂံ ဝိသောဓေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အယျပုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ အယျသဒ္ဒေါ အယျိရကေတိ ဝုတ္တံ ‘‘သာမိနော ပုတ္တာ’’တိ။ စတူသု
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၅။) [သျ]ဒါသီသု ဒိသာ ဩက္ကာကရညော အန္တောဇာတဒါသီ။ တေနာဟ ‘‘ဃရဒါသိယာ ပုတ္တော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အမ္ဗဋ္ဌော ဇာတိံ နိဿာယ မာနထဒ္ဓေါ, န စ တဿ ယာထာဝတော ဇာတိယာ အဝိဘာဝိတာယ မာနနိဂ္ဂဟော ကရီယတိ, အကတေ စ မာနနိဂ္ဂဟေ မာနဝသေန ရတနတ္တယံ အပရဇ္ဈိဿတိ, ကတေ ပန မာနနိဂ္ဂဟေ အပရဘာဂေ ရတနတ္တယေ ပသီဒိဿတိ, န စေဒိသီ ဝါစာ ဖရုသဝါစာ နာမ ဟောတိ စိတ္တဿ သဏှဘာဝတော။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ အဘယသုတ္တဉ္စ (မ။ နိ။ ၂။၈၃) ဧတ္ထ နိဒဿနံ။ ကေစိ စ ဇနာ ကက္ခဠာယ ဝါစာယ ဝုတ္တာ အဂ္ဂိနာ ဝိယ လောဟာဒယော မုဒုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတ္တုကာမော ‘‘အယျပုတ္တာ သကျာ ဘဝန္တိ, ဒါသိပုတ္တော တွမသိ သကျာန’’န္တိ အဝေါစ။
‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၉၅) ဝိယ ဒဟသဒ္ဒေါ ဓာရဏတ္ထော, ဓာရဏဉ္စေတ္ထ ပုဗ္ဗပုရိသဝသေန သညာပနန္တိ အာဟ ‘‘ဩက္ကာကော နော ပုဗ္ဗပုရိသော’’တိအာဒိ။ ဒဟသဒ္ဒဉှိ ဘသ္မီကရဏေ, ဓာရဏေ စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ပဘာ နိစ္ဆရတီတိ ပဘဿရံ ဟုတွာ နိက္ခမတိ တထာရူပေန ပုညကမ္မေန ဒန္တာနံ ပဘဿရဘာဝတော။
တေတိ ဇေဋ္ဌကုမာရေ။ ပဌမကပ္ပိကာနန္တိ ပဌမကပ္ပဿ အာဒိကာလေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ကိရသဒ္ဒေန စေတ္ထ အနုဿဝတ္ထေန, ယော ဝုစ္စမာနာယ ရာဇပရမ္ပရာယ ကေသဉ္စိ မတိဘေဒေါ, တံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ အနုဿဝဝစနေနေဝ ဟိ အနနုဿုတော ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိအာဒီနံ မတိဘေဒေါ နိရာကရီယတီတိ။ မဟာသမ္မတဿာတိ အဂ္ဂညသုတ္တေ ဝက္ခမာနနယေန ‘‘အယံ နော ရာဇာ’’တိ မဟာဇနေန သမ္မန္နိတွာ ဌပိတတ္တာ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ဧဝံ သမ္မတဿ။ ယံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ –
‘‘အာဒိစ္စကုလသမ္ဘူတော, သုဝိသုဒ္ဓဂုဏာကရော၊
မဟာနုဘာဝေါ ရာဇာသိ, မဟာသမ္မတနာမကော။
ယော စက္ခုဘူတော လောကဿ, ဂုဏရံသိသမုဇ္ဇလော၊
တမောနုဒေါ ဝိရောစိတ္ထ, ဒုတိယော ဝိယ ဘာဏုမာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၆။) [သျ]ဌပိတာ ယေန မရိယာဒါ, လောကေ လောကဟိတေသိနာ၊
ဝဝတ္ထိတာ သက္ကုဏန္တိ, န ဝိလင်္ဃယိတု ဇနာ။
ယသဿိနံ တေဇဿိနံ, လောကသီမာနုရက္ခကံ၊
အာဒိဘူတံ မဟာဝီရံ, ကထယန္တိ ‘မနူ’တိ ယ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၇)၊
တဿ စ ပုတ္တပပုတ္တပရမ္ပရံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝဒန္တိ –
‘‘တဿ ပုတ္တော မဟာတေဇော, ရောဇော နာမ မဟီပတိ၊
တဿ ပုတ္တော ဝရရောဇော, ပဝရော ရာဇမဏ္ဍလေ။
တဿာသိ ကလျာဏဂုဏော, ကလျာဏော နာမ အတြဇော၊
ရာဇာ တဿာသိ တနယော, ဝရကလျာဏနာမကော။
တဿ ပုတ္တော မဟာဝီရော, မန္ဓာတာ ကာမဘောဂိနံ၊
အဂ္ဂဘူတော မဟိန္ဒေန, အဍ္ဎရဇ္ဇေန ပူဇိတော။
တဿ သူနု မဟာတေဇော, ဝရမန္ဓာတုနာမကော၊
‘ဥပေါသထော’တိ နာမေန, တဿ ပုတ္တော မဟာယသော။
ဝရော နာမ မဟာတေဇော, တဿ ပုတ္တော မဟာဝရော၊
တဿာသိ ဥပဝရောတိ, ပုတ္တော ရာဇာ မဟာဗလော။
တဿ ပုတ္တော မဃဒေဝေါ, ဒေဝတုလျော မဟီပတိ၊
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, တဿ ပုတ္တပရမ္ပရာ။
တေသံ ပစ္ဆိမကော ရာဇာ, ‘ဩက္ကာကော’ဣတိ ဝိဿုတော၊
မဟာယသော မဟာတေဇော, အခုဒ္ဒေါ ရာဇမဏ္ဍလေ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၇)၊
ဣဒံ အဋ္ဌကထာနုပရောဓဝစနံ။ ယံ ပန ဒီပဝံသေ ဝုတ္တံ –
‘‘ပဌမာဘိသိတ္တော ရာဇာ, ဘူမိပါလော ဇုတိန္ဓရော၊
မဟာသမ္မတော နာမေန, ရဇ္ဇံ ကာရေသိ ခတ္တိယော။
တဿ ပုတ္တော ရောဇော နာမ, ဝရရောဇော စ ခတ္တိယော၊
ကလျာဏော ဝရကလျာဏော, ဥပေါသထော မဟိဿရော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၇။) [သျ]မန္ဓာတာ သတ္တမော တေသံ, စတုဒီပမှိ ဣဿရော၊
ဝရော ဥပဝရော ရာဇာ, စေတိယော စ မဟိဿရော’’တိအာဒိ။
ယဉ္စ မဟာဝံသာဒီသု ဝုတ္တံ –
‘‘မဟာသမ္မတရာဇဿ, ဝံသဇော ဟိ မဟာမုနိ၊
ကပ္ပါဒိသ္မိံ ရာဇာသိ, မဟာသမ္မတနာမကော။
ရောဇော စ ဝရရောဇော စ, တထာ ကလျာဏကာ ဒုဝေ၊
ဥပေါသထော စ မန္ဓာတာ, ဝရကော ပဝရာ ဒုဝေ’’တိအာဒိ။
သဗ္ဗမေတံ ယေဘုယျတော အဋ္ဌကထာဝိရောဓဝစနံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ မန္ဓာတုရာဇာ ဆဋ္ဌော ဝုတ္တော, မဃဒေဝရာဇာ ဧကာဒသမော, တဿ စ ပုတ္တပရမ္ပရာယ စတုရာသီတိသဟဿရာဇူနံ ပစ္ဆိမကော ဩက္ကာကရာဇာ, တေသု ပန မန္ဓာတုရာဇာ သတ္တမော ဝုတ္တော, မဃဒေဝရာဇာ အနေကေသံ ရာဇသဟဿာနံ ပစ္ဆိမကော, တဿ စ ပုတ္တပရမ္ပရာယ အနေကရာဇသဟဿာနံ ပစ္ဆိမကော ဩက္ကာကရာဇာတိ ဧဝမာဒိနာ အနေကဓာ ဝိရောဓဝစနံ အဋ္ဌကထာယံ နိရာကရောတိ။ နနု အဝေါစုမှ ‘‘ကိရသဒ္ဒေန စေတ္ထ အနုဿဝတ္ထေန, ယော ဝုစ္စမာနာယ ရာဇပရမ္ပရာယ ကေသဉ္စိ မတိဘေဒေါ, တံ ဥလ္လိင်္ဂေတီ’’တိ။ တေသံ ပစ္ဆတောတိ မဃဒေဝပရမ္ပရာဘူတာနံ ကဠာရဇနကပရိယောသာနာနံ စတုရာသီတိခတ္တိယသဟဿာနံ အပရဘာဂေတိ ယထာနုဿုတံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဒီပဝံသာဒီသု ပန ‘‘ကဠာရဇနကရညော ပုတ္တပရမ္ပရာယ အနေကခတ္တိယသဟဿာနံ ပစ္ဆိမကော ရာဇာ သုဇာတော နာမ, တဿ ပုတ္တော ဩက္ကာကော ရာဇာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဃဒေဝပရမ္ပရာယ အနေကသဟဿရာဇူနံ အပရဘာဂေ ပဌမော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ, တဿ ပရမ္ပရာဘူတာနံ ပန အနေကသဟဿရာဇူနံ အပရဘာဂေ ဒုတိယော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ, တဿပိ ပရမ္ပရာယ အနေကသဟဿရာဇူနံ အပရဘာဂေ တတိယော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တယော ဩက္ကာကဝံသာ အဟေသု’’န္တိအာဒိ။
ဇာတိယာ ပဉ္စမဒိဝသေ နာမကမ္မာဒိမင်္ဂလံ လောကာစိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စမဒိဝသေ အလင်္ကရိတွာ’’တိ။ သဟသာ ဝရံ အဒါသိန္တိ ပုတ္တဒဿနေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၈။) [သျ]ဗလဝသောမနဿပ္ပတ္တော တုရိတံ အဝီမံသိတွာ တုဋ္ဌိဒါယဝသေန ဝရံ အဒါသိံ ‘‘ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သာတိ ဇန္တုကုမာရမာတာ။ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတီတိ မမ ဝရဒါနံ အန္တရံ ကတွာ ဣမံ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတိ။
ရဇ္ဇံ ကာရေဿန္တီတိ ရာဇဘာဝံ မဟာဇနေန မဟာဇနံ ဝါ ကာရာပေဿန္တိ။ နပ္ပသဟေယျာတိ နိဝါသတ္ထာယ ပရိယတ္တော န ဘဝေယျ။
ကဠာရဝဏ္ဏတာယ ကပိလဗြာဟ္မဏော နာမ အဟောသိ။ နိက္ခမ္မာတိ ဃရာဝါသတော ကာမေဟိ စ နိက္ခမိတွာ။ သာကော နာမ သဗ္ဗသာရမယော ရုက္ခဝိသေသော, ယေန ပါသာဒါဒိ ကရီယတေ, တံသမုဒါယဘူတေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ ဘူမိယာ ပဝတ္တံ ဘုမ္မံ, တံ ဂုဏဒေါသံ ဇာလေတိ ဇောတေတိ, တံ ဝါ ဇလတိ ဇောတတိ ပါကဋံ ဘဝတိ ဧတာယာတိ ဘုမ္မဇာလာ။ ဟေဋ္ဌာ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အသီတိဟတ္ထေ’’တိ ဣဒမနုကဍ္ဎတိ။ ဧတသ္မိံ ပဒေသေတိ သာကဝနသဏ္ဍမာဟ။ ခန္ဓပန္တိဝသေန ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋာ။ သာခါပန္တိဝသေန ပါစီနာဘိမုခါ။ တေဟီတိ မိဂသူကရေဟိ, မဏ္ဍူကမူသိကေဟိ စ။ တေတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒယော သပ္ပဗိဠာရာ စ။
ဧတ္ထာတိ ဧဝံ မာပိယမာနေ နဂရေ။ တုမှာကံ ပုရိသေသု ပရိယာပန္နံ ဧကေကမ္ပိ ပုရိသံ ပစ္စတ္ထိကဘူတံ အညံ ပုရိသသတမ္ပိ ပုရိသသဟဿမ္ပိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ခိဿတီတိ ယောဇနာ။ စက္ကဝတ္တိဗလေနာတိ စက္ကဝတ္တိဗလဘာဝေန။ အတိသေယျောတိ အတိဝိယ ဥတ္တမော ဘဝေယျ။ ကပိလဿ ဣသိနော ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ကပိလဝတ္ထု။
နေသံ သန္တိကေ ဘဝေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသဒိသသံယောဂေတိ ဇာတိယာ အသဒိသာနံ ဃရာဝါသပယောဂေ ဟေတုဘူတေ။ အဝသေသာဟိ အတ္တနော အတ္တနော ကဏိဋ္ဌာဟိ။
ဝဍ္ဎမာနာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, အနန္တရာယိကာယ ပုတ္တဓီတုဝဍ္ဎနာယ ဝဍ္ဎမာနေသု ဧဝ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ လောဟိတကတာယ ကောဝိဠာရပုပ္ဖသဒိသာနိ။ ကုဋ္ဌရောဂေါ နာမ သာသမသူရီရောဂါ ဝိယ ယေဘုယျေန သင်္ကမနသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ရောဂေါ သင်္ကမတီ’’တိ။ ဥပရိ ပဒရေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပံသုံ ရာသိကရဏေန ဒတွာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၅၉။) [သျ]နာဋကိတ္ထိယော နာမ နစ္စန္တိယော။ ရာဇဘရိယာယော ဩရောဓာ နာမ။ တဿာတိ သုသိရဿ။ မိဂသကုဏာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဝနစရကပေတာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။
တသ္မိံ ရာမရညေ နိသိန္နေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဒရေတိ ဒါရုဖလကေ။ ခတ္တိယမာယာရောစနေန အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ဇာနာပေတွာ။
မာတိကန္တိ မာတိတော အာဂတံ။ ပါဘတန္တိ မူလဘဏ္ဍံ, ပဏ္ဏာကာရော ဝါ။ ရညောတိ ရာမရာဇဿ ဇေဋ္ဌပုတ္တဘူတဿ ဗာရာဏသိရညော။ တတ္ထာတိ ဗာရာဏသိယံ။ ဣဓေဝါတိ ဟိမဝန္တပဿေယေဝ။ နဂရန္တိ ရာဇဓာနီဘူတံ မဟာနဂရံ။ ကောလရုက္ခော နာမ ကုဋ္ဌဘေသဇ္ဇုပဂေါ ဧကော ရုက္ခဝိသေသော။ ဗျဂ္ဃပထေတိ ဗျဂ္ဃမဂ္ဂေ။
မာတုလာတိ မာတု ဘာတရော။ ကေသဂ္ဂဟဏန္တိ ကေသဝေဏိဗန္ဓနံ။ ဒုဿဂ္ဂဟဏန္တိ ဝတ္ထဿ နိဝသနာကာရော။ နှာနတိတ္ထန္တိ ယထာဝုတ္တာယ ပေါက္ခရဏိယာ ဥဒကနှာနတိတ္ထံ။ ဣဒါနိပိ တေသံ ဇာတိသမ္ဘေဒါဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အာဝါဟော ဒါရိကာဟရဏံ။ ဝိဝါဟော ဒါရိကာဒါနံ။ တတ္ထာတိ တေသု သကျကောလိယေသု။ ဓာတုသဒ္ဒါနမနေကတ္ထတ္တာ သမုသဒ္ဒေါ နိဝါသတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝသန္တီ’’တိ။ အဂ္ဂေတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, အာဒျတ္ထေ စ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ, ကိရိယာဝိသေသောတိ စ ဒဿေတိ ‘‘တံ အဂ္ဂ’’န္တိအာဒိနာ။ ယဒေတ္ထ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ အမ္ဗဋ္ဌ ရာဇာ ဩက္ကာကော ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ ‘သကျာ ဝတ ဘော ကုမာရာ, ပရမသကျာ ဝတ ဘော ကုမာရာ’တိ, တဒဂ္ဂေ ခေါ ပန အမ္ဗဋ္ဌ သကျာ ပညာယန္တီ’’တိ, တဒေတံ သဒ္ဒတော, အတ္ထတော စ သာဘာဝိကနိဗ္ဗစနနိဒဿနံ ‘‘သကာဟိ ဘဂိနီဟိပိ သဒ္ဓိံ သံဝါသဝသေန ဇာတိသမ္ဘေဒမကတွာ ကုလဝံသံ အနုရက္ခိတုံ သက္ကုဏန္တိ သမတ္ထေန္တီတိ သကျာ’’တိ တေယေဝ သဒ္ဒရစနာဝိသေသေန သာကိယာ။ ယံ ပနေတံ သက္ကတနိဃဏ္ဋုသတ္ထေသု ဝုတ္တံ –
‘‘သာကရုက္ခပဋိစ္ဆန္နံ, ဝါသံ ယသ္မာ ပုရာကံသု၊
တသ္မာ ဒိဋ္ဌာ ဝံသဇာတေ, ဘုဝိ ‘သကျာ’တိ ဝိဿုတာ’’တိ။
တဒေတံ သဒ္ဒမတ္တံ ပတိ အသာဘာဝိကနိဗ္ဗစနနိဒဿနံ ‘‘ကပိလမုနိနော ဝသနဋ္ဌာနေ သာကဝနေ ဝသန္တီတိ သကျာ, သာကိယာ’’တိ စ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၀။) [သျ]ကာဠဝဏ္ဏတာယ ကဏှော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာဠဝဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ။ ဟနုယံ ဇာတာ မဿူ, ဥတ္တရောဋ္ဌဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒါဌာကာရေန ဇာတာ ဒါဌိကာ။ ဣဒဉ္စ အတ္ထမတ္တေန ဝုတ္တံ, တဒ္ဓိတဝသေန ပန ယထာ ဧတရဟိ ယက္ခေ ‘‘ပိသာစော’’တိ သမညာ, ဧဝံ တဒါ ‘‘ကဏှော’’တိ, တသ္မာ ဇာတမတ္တေယေဝ သဗျာဟရဏေန ပိသာစသဒိသတာယ ကဏှောတိ။ တထာဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ခေါ ပန အမ္ဗဋ္ဌ ဧတရဟိ မနုဿာ ပိသာစေ ဒိသွာ ‘ပိသာစာ’တိ သဉ္ဇာနန္တိ, ဧဝမေဝ ခေါ အမ္ဗဋ္ဌ တေန ခေါ ပန သမယေန မနုဿာ ပိသာစေ ‘ကဏှာ’တိ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပိသာစော ဇာတောတိ ဣဒါနိ ပါကဋနာမေန သုဝိညာပနတ္ထံ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န သကဗဠေန မုခေန ဗျာဟရိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁၉) ဝိယ ဥပသဂ္ဂဝသေန သဒ္ဒကရဏတ္ထော ဟရသဒ္ဒေါ, ပုန ဒုတိယောပသဂ္ဂေန ယုတ္တော ဥစ္စာသဒ္ဒကရဏေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စာသဒ္ဒမကာသီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၈။ အတ္တနော ဥပါရမ္ဘမောစနတ္ထာယာတိ အာစရိယေန, အမ္ဗဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္တနော ဥပရိ ပါပေတဗ္ဗောပဝါဒဿ အပနယနတ္ထံ။ ‘‘အတ္တနော’’တိ ဟေတံ ဝိစ္ဆာလောပဝစနံ။ ပရိဘိန္ဒိဿတီတိ အနတ္ထကာမတာပဝေဒနေန ပရိဘေဒံ ကရိဿတိ, ပေသုညံ ဥပသံဟရိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထဝိညာပနေ သာဓနတာယ ဝါစာ ဧဝ ကရဏံ ဝါက္ကရဏံ နိရုတ္တိနယေန, တံ ကလျာဏမဿာတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော။ အသ္မိံ ဝစနေတိ ဧတ္ထ တသဒ္ဒေန ကာမံ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘော ဂေါတမ ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၆) အမ္ဗဋ္ဌေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဇာတိဝါဒေါ ပရာမသိတဗ္ဗော ဟောတိ, တထာပေသ ဇာတိဝါဒေါ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာယေဝ တေန ပဋိမန္တေတဗ္ဗော, တသ္မာ ပဋိမန္တနဟေတုဘာဝေန ပသိဒ္ဓံ ဝေဒတ္တယဝစနမေဝ ပရာမသိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတေ ဝေဒတ္တယဝစနေ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘ပေါရာဏံ ခေါ ပန တေ အမ္ဗဋ္ဌ မာတာပေတ္တိက’’န္တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနဿပိ ပရာမသနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတသ္မိံ ဝါ ဒါသိပုတ္တဝစနေ’’တိ အာဟ။ အပိစ ပဋိမန္တေတုန္တိ ဧတ္ထ ပဋိမန္တနာ နာမ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနာ, ဥတ္တရိကထနာ ဝါ, တသ္မာ အတ္ထဒွယာနုရူပံ တဗ္ဗိသယဿ တ-သဒ္ဒေန ပရာမသနံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၉။ တာဝါတိ မန္တနာယ ပဌမမေဝ, အကတာယ ဧဝ မန္တနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဇ္ဇာနာတိ ဒုဗ္ဗိညေယျာ, ပဌမမေဝ သီသမုက္ခိပိတုံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၁။) [သျ]အသမတ္ထနတော, ဇာတိယာ စ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ, အဋ္ဋဿ စ ဒုက္ကရဏတော အမ္ဗဋ္ဌော သယမေဝ မောစေတူတိ အဓိပ္ပါယော။ အတ္တနာဝ သကျေသု ဣဗ္ဘဝါဒနိပါတနေန အတ္တနော ဥပရိ ပါပုဏနံ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တနာ ဗဒ္ဓံ ပုဋက’’န္တိ ဝုတ္တံ, အတ္တနာဝ ဗဒ္ဓံ ပုဋောဠိန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၀။ ဓမ္မော နာမ ကာရဏံ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈ အာဒယော) ဝိယ, ဓမ္မေန သဟ ဝတ္တတီတိ သဟဓမ္မော, သော ဧဝ သဟဓမ္မိကောတိ အာဟ ‘‘သဟေတုကော’’တိအာဒိ, ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဇနကော ဝါ ဟေတု, ဥပတ္ထမ္ဘကော ကာရဏံ။ အညေန အဋ္ဌာနဂတေန အညံ အဋ္ဌာနဂတံ ဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။
တတောတိ ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒနာတော ပရံ, တတိယစောဒနာယ အနာဂတာယ ဧဝ ပက္ကမိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၁။ ပူဇိတဗ္ဗတော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ယက္ခော နာမ။ ယော အဂ္ဂိဿ ပကတိဝဏ္ဏော, တေန သမန္နာဂတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒိတ္တန္တိ အဂ္ဂိဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ကန္ဒလော နာမ ပုပ္ဖူပဂရုက္ခဝိသေသော, ယဿ သေတံ ပုပ္ဖံ ပုပ္ဖတိ, မကုဠမ္ပိဿ သေတဝဏ္ဏံ ဒါဌာကာရံ ဟောတိ။ ဝိရူပရူပန္တိ ဝိပရီတရူပသဏ္ဌာနံ။
အဋ္ဌမသတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသိန္နဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဿ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏံ အပ္ပေါဿုက္ကတံ သန္ဓာယ ‘‘အဟဉ္စေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝတ္တမာနေတိ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနေ, အနနုဝတ္တမာနေ ဝါ။ တသ္မာတိ တဒါ တထာပဋိညာတတ္တာ။ တာသေတွာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇာပေဿာမီတိ အာဂတော ယထာ တံ မူလပဏ္ဏာသကေ အာဂတဿ သစ္စကပရိဗ္ဗာဇကဿ သမာဂမေ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၇)။
‘‘ဘဂဝါ စေဝ ပဿတိ အမ္ဗဋ္ဌော စာ’’တိ ဧတ္ထ ဣတရေသမဒဿနေ ဒုဝိဓမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ အဂရု, ယသ္မာ စ ဝဒေယျုံ, တသ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေသမ္ပိ သာဓာရဏတော အဂရု အဘာရိယံ။ အာဝါဟေတွာတိ မန္တဗလေန အဝှါနံ ကတွာ။ တဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ။ အန္တောကုစ္ဆိ အန္တအန္တဂုဏာဒိကော။ ဝါဒသံဃဋ္ဋေတိ ဝါစာသံဃဋ္ဋနေ။ မညမာနောတိ မညနတော။ သမ္ဗန္ဓဒဿနဉှေတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၂။ တာဏံ ဂဝေသမာနောတိ ‘‘အယမေဝ သမဏော ဂေါတမော ဣတော ဘယတော မမ တာယကော’’တိ ဘဂဝန္တံယေဝ ‘‘တာဏ’’န္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၂။) [သျ]ပရိယေသန္တော, ဥပဂစ္ဆန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တာယတီတိ ယထူပဋ္ဌိတဘယတော ပါလေတိ။ တေနာဟ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ, ကတ္တုသာဓနမေတံ။ နိလီယတီတိ ယထူပဋ္ဌိတေနေဝ ဘယေန ဥပဒ္ဒုတော နိလီနော ဟောတိ, အဓိကရဏသာဓနမေတံ။ သရသဒ္ဒေါ ဟိံသနေ, တဉ္စ ဝိဒ္ဓံသနမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘယံ ဟိံသတိ ဝိဒ္ဓံသေတီ’’တိ, ကတ္တုသာဓနမေတံ။
အမ္ဗဋ္ဌဝံသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၄။ ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏတောတိ ဂင်္ဂါယ နာမ နဒိယာ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ။ ဗြာဟ္မဏတာပသာတိ ဗြဟ္မကုလိနော တာပသာ။ သရံ ဝါ သတ္တိအာဒယော ဝါ ပရဿ ဥပရိ ခိပိတုကာမဿ မန္တာနုဘာဝေန ဟတ္ထံ န ပရိဝတ္တတိ, ဟတ္ထေ ပန အပရိဝတ္တန္တေ ကုတော အာဝုဓံ ပရိဝတ္တိဿတီတိ တထာ အပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ‘‘အာဝုဓံ န ပရိဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဒြံ ဘောတိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ, သာဓူတိ အတ္ထော။ ဓနုနာ ခိတ္တသရေန အဂမနီယံ သသမ္ဘာရကထာနယေန ‘‘ဓနု အဂမနီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတိ, စက္ခုနာ ပဿတီ’’တိ။ အမ္ဗဋ္ဌံ နာမ ဝိဇ္ဇန္တိ သတ္တာနံ သရီရေ အဗ္ဘင်္ဂံ ဌပေတီတိ အမ္ဗဋ္ဌာ နိရုတ္တိနယေန, ဧဝံလဒ္ဓနာမံ မန္တဝိဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ယတော အမ္ဗဋ္ဌာ ဝိဇ္ဇာ ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ ကတွာ ကဏှော ဣသိ ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော’’တိ ပညာယိတ္ထ, တဗ္ဗံသဇာတတာယ ပနာယံ မာဏဝေါ ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ သော ကိရ ‘‘ကထံ နာမာဟံ ဒိသာယ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ တံ ဟီနံ ဇာတိံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ယထာ တထာ ဣမံ ဇာတိံ သောဓေဿာမီ’’တိ နိဂ္ဂတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထံ ပူရေဿာမီ’’တိ။ အယဉှိဿ မနောရထော – ဝိဇ္ဇာဗလေန ရာဇာနံ တာသေတွာ တဿ ဓီတရံ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ မျာယံ ဒါသဇာတိ သောဓိတာ ဘဝိဿတီတိ။
သေဋ္ဌမန္တေတိ သေဋ္ဌဘူတေ ဝေဒမန္တေ။ ကော နု ကိံ ကာရဏာ ဒါသိပုတ္တော သမာနော မဒ္ဒရူပိံ ဓီတရံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ခုရတိ ဆိန္ဒတိ, ခုရံ ဝါ ပါတိ ပိဝတီတိ ခုရပ္ပေါ, ခုရမဿ အဂ္ဂေ အပ္ပီယတိ ဌပီယတီတိ ဝါ ခုရပ္ပေါ, သရော။ မန္တာနုဘာဝေန ရညော ဗာဟုက္ခမ္ဘမတ္တံ ဇာတံ, တေန ပန ဗာဟုက္ခမ္ဘေန ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ရာဇာ ဘီတော ဥဿင်္ကီ ဥတြသ္တော အဟောသိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဘယေန ဝေဓမာနော အဋ္ဌာသီ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၃။) [သျ]သရဘင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၂) အာဂတာနံ ဒဏ္ဍကီရာဇာဒီနံ ပစ္ဆာ ဩက္ကာကရာဇာ အဟောသိ, တေသံ ပဝတ္တိ စ သဗ္ဗတ္ထ စိရကာလံ ပါကဋာတိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍကီရညော’’တိအာဒိ။ အပရဒ္ဓဿ ဒဏ္ဍကီရညော, အပရဒ္ဓေါ နာဠိကေရော, အဇ္ဇုနော စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သတိပိ ဝါလုကာဒိဝဿေ အာဝုဓဝဿေနေဝ ဝိနာသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဝုဓဝုဋ္ဌိယာ’’တိ။ ‘‘အယမ္ပိ ဤဒိသော မဟာနုဘာဝေါ’’တိ မညမာနာ ဧဝံ စိန္တယန္တာ ဘယေန အဝေါစုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဥန္ဒြိယိဿတီတိ ဘိန္ဒိယိဿတိ။ ကမ္မရူပဉှေတံ ‘‘ပထဝီ’’တိ ကမ္မကတ္တုဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ယထာ ‘‘ကုသုလော ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ ထုသမုဋ္ဌီတိ ပလာသမုဋ္ဌိ, ဘုသမုဋ္ဌိ ဝါ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘သရသန္ထမ္ဘနမတ္တေ’’တိအာဒိ။
ဘီတတသိတာ ဘယဝသေန ဆမ္ဘိတသရီရာ ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမာ ဟောန္တိ ဟဋ္ဌလောမာ, အဘီတတသိတာ ပန ဘယုပဒ္ဒဝါဘာဝတော အစ္ဆမ္ဘိတသရီရာ ပတိတလောမာ ဟောန္တိ အဟဋ္ဌလောမာ, ခေမေန သောတ္ထိနာ တိဋ္ဌန္တိ, တာယ ပန ပတိတလောမတာယ တဿ သောတ္ထိဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတီတိ ဖလေန ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ပလ္လောမော’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပန္နလောမော’’တိအာဒိနာ။ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ယထာ တံ ဘယဘေရဝသုတ္တေ ‘‘ဘိယျော ပလ္လောမမာပါဒိံ အရညေ ဝိဟာရာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၆ အာဒယော)။ ဣဒန္တိ ဩသာနဝစနံ။ ‘‘သစေ မေ ရာဇာ တံ ဒါရိကံ ဒဿေတိ, ကုမာရော သောတ္ထိ ပလ္လောမော ဘဝိဿတီ’’တိ ပဋိညာကရဏံ ပကရဏတောယေဝ ပါကဋံ။ တေနာတိ ကဏှေန။ မန္တေတိ ဗာဟုက္ခမ္ဘကမန္တဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘကဝိဇ္ဇာသင်္ခါတေ မန္တေ။ ဧဝရူပါနဉှိ ဘယုပဒ္ဒဝကရာနံ မန္တာနံ ဧကံသေနေဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘကမန္တာဟောန္တိ ယထာ တံ ကုသုမာရကဝိဇ္ဇာဒီနံ။ ပရိဝတ္တိတေတိ ပဇပ္ပိတေ။ အတ္တနော ဓီတုယာ အပဝါဒမောစနတ္ထံ တံ အဒါသံ ဘုဇိဿံ ကရောတိ။ တဿာ အနုရူပေ ဣဿရိယေ ဌပနတ္ထံ ဥဠာရေ စ နံ ဌာနေ ဌပေသိ။ ဧကေန ပက္ခေနာတိ မာတုပက္ခေန။ ကရုဏာယန္တော သမဿာသနတ္ထံ အာဟ, န ပန ဥစ္စာကုလီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။
ခတ္တိယသေဋ္ဌဘာဝဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၅။ ဗြာဟ္မဏေသူတိ ဝေါဟာရမတ္တံ, ဗြာဟ္မဏာနံ သမီပေ ဗြာဟ္မဏေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာနိ အာသနာဒီနိ လဘေထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၄။) [သျ]‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ အန္တရေ’’တိ။ ကေဝလံ ဝေဒသတ္ထာနုရူပံ ပရလောကဂတေ သဒ္ဓါယ ဧဝ ကာတဗ္ဗံ, န တဒညံ ကိဉ္စိ အဘိပတ္ထေန္တေနာတိ သဒ္ဓန္တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ‘‘မတကေ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မင်္ဂလာဒိဘတ္တေတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဥဿဝဒေဝတာရာဓနာဒိဘတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ ယညဘတ္တေတိ ပါပသညမာဒိဝသေန ကတဘတ္တေ။ ‘‘ပါပသညမာဒိဘတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဟိ အဂ္ဂိဟောမော ဣဓ ယညံ။ ပါဟုနကာနန္တိ အတိထီနံ။ အနာဂန္တုကာနမ္ပိ ပါဟေဏကဘတ္တံ ‘‘ပါဟုန’’န္တေွဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏာကာရဘတ္တေ ဝါ’’တိ။ အာဝဋံ နိဝါရဏံ။ အနာဝဋံ အနိဝါရဏံ။ ခတ္တိယဘာဝံ အပ္ပတ္တော ဥဘတောသုဇာတာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၆။ ဣတ္ထိယာ ဝါ ဣတ္ထိံ ကရိတွာတိ ဧတ္ထ ကရဏံ နာမ ကိရိယာသာမညဝိသယံ ကရဘူဓာတူနံ အတ္ထဝသေန သဗ္ဗဓာတွန္တောဂဓတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပရိယေသိတွာ’’တိ။ ခတ္တိယကုမာရဿ ဘရိယာဘူတံ ဗြာဟ္မဏကညံ ဣတ္ထိံ ပရိယေသိတွာ ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဣတ္ထိယာ ဝါ ခတ္တိယာဝ သေဋ္ဌာ, ‘‘ဟီနာ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ပါဠိမုဒါဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုရိသေန ဝါ ပုရိသံ ကရိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ခတ္တိယကညာယ ပတိဘူတံ ဗြာဟ္မဏကုမာရံ ပုရိသံ ပရိယေသိတွာ ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုရိသေန ဝါ ခတ္တိယာဝ သေဋ္ဌာ, ဟီနာ ဗြာဟ္မဏာတိ ယောဇနာ။ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ပကရဏေတိ ဧတ္ထ ပကရဏံ နာမ ကာရဏံ ‘‘ဧတသ္မိံ နိဒါနေ ဧတသ္မိံ ပကရဏေ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၄၂, ၉၀) ဝိယ, တသ္မာ ရာဂါဒိဝသေန ပက္ခလိတေ ဌာနေ ဟေတုဘူတေတိ အတ္ထော, တံ ပန အတ္ထတော အပရာဓောဝ, သော စ အကတ္တဗ္ဗကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဒေါသေ’’တိအာဒိ။ ဘဿသဒ္ဒေါ ဘသ္မပရိယာယော။ ဘသီယတိ နိရတ္ထကဘာဝေန ခိပီယတီတိ ဟိ ဘဿံ, ဆာရိကာ။ ‘‘ဝဓိတွာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ ‘‘ဩကိရိတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၇။ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇနေတဗ္ဗော, တေဟိ ဝါ ဇာယတီတိ ဇနိတော, သွေဝ ဇနေတော, မနုဿောဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနော’’တိ။ တဒေတံ ပဇာဝစနံ ဝိယ ဇာတိသဒ္ဒဝသေန ဗဟုမှိ ဧကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာယာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတသ္မိံ ဇနေတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိသရန္တီတိ ဂေါတ္တံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟံ ဂေါတမော, အဟံ ကဿပေါ’’တိအာဒိနာ သရဏံ ကရောန္တိ ဝိစိနန္တိ။
ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၅။) [သျ]ဝိဇ္ဇာစရဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၈။ ဣမသ္မိံ ပန သိလောကေ အာဟရိယမာနေ ဗြဟ္မဂရုကာ သဒ္ဓေယျတံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ, အမ္ဗဋ္ဌော စ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော’’တိ ပဒံ သုတွာ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပုစ္ဆိဿတိ, ဧဝမယံ ဝိဇ္ဇာစရဏပရိဒီပနီ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဘဝိဿတီတိ ပဿိတွာ လောကနာထော ဣမံ သိလောကံ သနင်္ကုမာရဘာသိတံ အာဟရီတိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဣမာယ ပန ဂါထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရထာ ဟိ ဘဂဝါပိ အသဗ္ဗညူ ပရာဝဿယော ဘဝေယျ, န စ ယုဇ္ဇတိ ဘဂဝတော ပရာဝဿယတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဟမ္ပိ ဟိ, အမ္ဗဋ္ဌ, ဧဝံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ။ ဗြာဟ္မဏသမယေ သိဒ္ဓန္တိ ဗြာဟ္မဏလဒ္ဓိယာ ပါကဋံ။ ဝက္ခမာနနယေန ဇာတိဝါဒါဒိပဋိသံယုတ္တံ။ ‘‘သံသန္ဒိတွာတိ ဃဋေတွာ, အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၇) အာစရိယေနဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ပဋိက္ခိပိတွာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော အယုတ္တောဝ။ ကသ္မာတိ စေ? န ဟိ ပါဠိယံ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပဋိက္ခိပတိ, တဒေဝ အမ္ဗဋ္ဌေန စိန္တိတံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ဃဋေတွာ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ အနုတ္တရံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ဒေသေတီတိ။
ဝါဒေါတိ လဒ္ဓိ, ဝစီဘေဒေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏ…ပေ…အာဒိဝစန’’န္တိ။ လဒ္ဓိပိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝစနမေဝ။ ဣဒန္တိ အဇ္ဈေနဇ္ဈာပနယဇနယာဇနာဒိကမ္မံ, န ဝေဿဿ, န ခတ္တိယဿ, န တဒညေသန္တိ အတ္ထံ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂေါတ္တဝါဒမာနဝါဒေသု။ တတ္ထာပိ ဟိ ဂေါတ္တဝါဒေါတိ ဂေါတ္တံ အာရဗ္ဘ ဝါဒေါ, ကဿပဿေဝိဒံ ဝဋ္ဋတိ, န ကောသိယဿာတိအာဒိဝစနန္တိ အတ္ထော။ မာနဝါဒေါတိ မာနံ အာရဗ္ဘ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဝသေန ဝါဒေါ, ဗြာဟ္မဏဿေဝိဒံ ဝဋ္ဋတိ, န သုဒ္ဒဿာတိအာဒိဝစနန္တိ အတ္ထော။ ဇာတိဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါတိ ဇာတိသန္နိဿိတဝါဒေ ပဋိဗဒ္ဓါ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂေါတ္တဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါဒီသု။ ဂေါတ္တဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါတိ ဟိ ဂေါတ္တဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါ။ မာနဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါတိ မာနဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါ, ယေ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿေဝ အဇ္ဈေနဇ္ဈာပနယဇနယာဇနာဒယောတိ ဧဝံ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တာ, တေ မာနဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ။ အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါတိ အာဝါဟဝိဝါဟေသု ဝိနိဗဒ္ဓါ။ ယေ ဟိ ဝိနိဗဒ္ဓတ္တယဝသေန ‘‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ, န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တနကာ, တေ အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါ စ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထသေသံ သန္ဓာယ ‘‘ဧသ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၆။) [သျ]နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓဘာဝဝိဘာဝနတ္ထဉှိ ‘‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ, န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ, တဒေတံ ဇာတိဝါဒါဒီဟိ တီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာဝုတ္တိအာဒိနယေန ဟိ ဇာတိဝါဒါဒယော ဒွိက္ခတ္တုမတ္ထဒီပကာ။ တထာ ဟိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပန အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါ, တေ ဧဝ သမ္ဗန္ဓတ္တယဝသေန ‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ, န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’တိ ဧဝံ ပဝတ္တနကာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၈)။
နနု ပုဗ္ဗေ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပုဋ္ဌံ, ကသ္မာ တံ ပုန ပုစ္ဆတီတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘တတော အမ္ဗဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယဿံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တိယံ။ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂိဿာမာတိ ဩလဂ္ဂါ အန္တောဂဓာ ဘဝိဿာမ။ တတောတိ တာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ။ အဝက္ခိပီတိ အဝစာသိ။ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇာစရဏာနိယေဝ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏာနီ’’တိ ဂဟေတွာ ဌိတော ဟိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇာစရဏေသု ဝိဘဇိယမာနေသု သော တတော ဒူရတော အပနီတော နာမ ဟောတိ။ ယတ္ထာတိ ယဿံ ပန ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တိယံ။ အနုတ္တရဝိဇ္ဇာစရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇာနနကိရိယာယောဂေ ကမ္မမ္ပိ ယုဇ္ဇနကိရိယာယောဂေ ကတ္တာယေဝ ဥပပန္နော။ ပဓာနကိရိယာပေက္ခာ ဟိ ကာရကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ နော ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သမုဒါဂမတောတိ အာဒိသမုဋ္ဌာနတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၉။ ကာမံ စရဏပရိယာပန္နတ္တာ စရဏဝသေန နိယျာတေတုံ ဝဋ္ဋတိ, အမ္ဗဋ္ဌဿ ပန အသမပထဂမနံ နိဝါရေန္တော သီလဝသေနေဝ နိယျာတေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စရဏပရိယာပန္နမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇, ၁၁, ၂၁) ဝုတ္တနယေန ခုဒ္ဒကာဒိဘေဒံ တိဝိဓံ သီလံ။ သီလဝသေနေဝါတိ သီလပရိယာယဝသေနေဝ။ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ သီလန္တိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဇာတိသိဒ္ဓံ အဟိံသနာဒိယမနိယမလက္ခဏံ အပ္ပမတ္တကံ သီလံ။ တသ္မာတိ တထာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနံ သီလမတ္တမ္ပိ နိဿာယ လဂ္ဂေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေယျာတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓေ သီလမတ္တေ ‘စရဏ’န္တိ လဂ္ဂေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, တဒေတံ အဋ္ဌကထာယမေဝ သာကာရဝစနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ, အဓိပ္ပါယမတ္တဒဿနံ ဝါ ဧတံ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေယျာတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနသီလမတ္တပဋိသံယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘မယမ္ပိ စရဏသမ္ပန္နာ’’တိ လဂ္ဂေယျ, တသ္မာ သီလဝသေနေဝ နိယျာတေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာပသင်္ဂါဘာဝတော ပန ဥပရိ စရဏဝသေနေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၇။) [သျ]နိယျာတေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေနေဝ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနမ္ပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝါပတ္တိတော ‘‘အဋ္ဌပိ သမာပတ္တိယော ‘စရဏ’န္တိ နိယျာတိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာနိပိ ဟိ အင်္ဂသမတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာနေဝါတိ။ နိယျာတိတာတိ စ အသေသတော နီဟရိတွာ ဂဟိတာ, နိဒဿိတာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာဉာဏတော ပနာတိ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနီယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိပဿနာဉာဏတော ပဋ္ဌာယ။
စတုအပါယမုခကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၀။ အသမ္ပာပုဏန္တောတိ အာရဘိတွာပိ သမ္ပဇ္ဇိတုမသက္ကောန္တော။ အဝိသဟမာနောတိ အာရဘိတုမေဝ အသက္ကောန္တော။ ‘‘ခါရီ’’တိ တာပသပရိက္ခာရဿေတံ အဓိဝစနံ, သော စ အနေကဘေဒေါတိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အရဏီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အရဏီတိ ဟေဋ္ဌိမုပရိမဝသေန အဂ္ဂိဓမနကံ အရဏီဒွယံ။ ကမဏ္ဍလူတိ ကုဏ္ဍိကာ။ သုဇာတိ ဟောမဒဗ္ဗိ။ သုဇာသဒ္ဒေါ ဟိ ဟောမကမ္မနိ ဟဗျန္နာဒီနမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတဒဗ္ဗိယံ ဝတ္တတိ ယထာ တံ ကူဋဒန္တသုတ္တေ ‘‘ပဌမော ဝါ ဒုတိယော ဝါ သုဇံ ပဂ္ဂဏှန္တာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄၁)။ တထာ ဟိ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘သုဇာတိ ဒဗ္ဗီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၀)။ ဟဗျန္နာဒီနံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဇာယတီတိ ဟိ သုဇာ။ ကေစိ ပန ဣမမတ္ထမဝိစာရေတွာ တုန္နတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘သူစီ’’တိ ပဌန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ အာစရိယေန တထာ အဝဏ္ဏိတတ္တာ။ စမတိ အဒတီတိ စမရော, မိဂဝိသေသော, တဿ ဝါလေန ကတာ ဗီဇနီ စာမရာ။ အာဒိသဒ္ဒေန တိဒဏ္ဍတိဃဋိကာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုစ္ဆိတေန ဝင်္ကာကာရေန ဇာယတီတိ ကာဇော ယထာ ‘‘ကာလဝဏ’’န္တိ၊ ကစတိ ဘာရံ ဗန္ဓတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ကာစော။ ဒုဝိဓမ္ပိ ဟိ ပဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ခါရိဘရိတန္တိ ခါရီဟိ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဧကေန ဝိ-ကာရေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘ခါရိဝိဝိဓ’’န္တိ ပဌန္တာနံ ဝါဒေ သမုစ္စယသမာသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
နနု ဥပသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော သာသနိကောပိ ယော ကောစိ အနုပသမ္ပန္နော အတ္ထတော ပရိစာရကောဝ ဟောတိ အပိ ခီဏာသဝသာမဏေရော, ကိမင်္ဂံ ပန ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတေတိ အနုယောဂံ ပတိ တတ္ထ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ကပ္ပိယ…ပေ…
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၈။) [သျ]ဝတ္တကရဏဝသေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန။ အနေကသတသဟဿသံဝရဝိနယသမာဒါနဝသေန ဥပသမ္ပန္နဘာဝဿ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော ခီဏာသဝသာမဏေရောပိ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခုနော ပရိစာရကောတိ ဝုတ္တော။
‘‘နဝကောဋိသဟဿာနိ, အသီတိသတကောဋိယော၊
ပညာသသတသဟဿာနိ, ဆတ္တိံသ စ ပုနာပရေ၊
ဧတေ သံဝရဝိနယာ, သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတာ၊
ပေယျာလမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, သိက္ခာ ဝိနယသံဝရေ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။၃၇)၊
ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ အနေကသတသဟဿာနံ သံဝရဝိနယာနံ သမာဒါယ သိက္ခနေန ဥပရိဘူတာ အဂ္ဂဘူတာ သမ္ပဒါတိ ဟိ ဥပသမ္ပဒါ, တာယ စေသ ဥပသမ္ပဒါယ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နောတိ။
အယံ ပနာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏော တာပသော။ တာပသာ ဟိ ကမ္မဝါဒိကိရိယဝါဒိနော, န သာသနဿ ပဋာဏီဘူတာ, ယတော နေသံ ပဗ္ဗဇိတုမာဂတာနံ ဝိနာဝ တိတ္ထိယပရိဝါသေန ခန္ဓကေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုညာတာ။ တပေါ ဧတေသမတ္ထီတိ တာပသာ တ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ။ ‘‘လောမသာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ သ-ပစ္စယမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာမံ ခီဏာသဝေါပိ သာမဏေရော ပုထုဇ္ဇနဿ ဘိက္ခုနော အတ္ထတော ပရိစာရကောဝ ဟောတိ, သော ပန ဝတ္တကရဏမတ္တေနေဝ ပရိစာရကော, န လာမကဘာဝေန။ တာပသော တု ဂုဏဝသေန စေဝ ဝေယျာဝစ္စကရဏဝသေန စ လာမကဘာဝေနေဝ ပရိစာရကော, န ဝတ္တကရဏမတ္တေန, ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ သန္ဓာယ တာပသဿေဝ ပရိစာရကတာ ဝုတ္တာတိ။
‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိနာ စောဒကော ကာရဏံ စောဒေတိ။ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ အာစရိယော ကာရဏံ ဒဿေတွာ ပရိဟရတိ။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ပရိဟရိတမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣမသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသက္ကောန္တန္တိ အသမတ္ထနေန ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တံ အလဇ္ဇိံ။ ခုရဓာရူပမန္တိ ခုရဓာရာနံ မတ္ထကေနေဝ အက္ကမိတွာ ဂမနူပမံ။ ဗဟုဇနသမ္မတာတိ မဟာဇနေန သေဋ္ဌသမ္မတာ။ အညေတိ အပရေ ဘိက္ခူ။ ဣဓာတိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ။ ဆန္ဒေန သဟ စရန္တီတိ သဆန္ဒစာရိနော, ယထာကာမံ ပဋိပန္နကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုသိက္ခန္တောတိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိယာ သိက္ခန္တော။ တာပသာဝ ဗဟုကာ ဟောန္တိ, န ဘိက္ခူ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၆၉။) [သျ]ကုဒါလပိဋကာနံ နိဗ္ဗစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဗဟုဇနကုဟာပနတ္ထန္တိ ဗဟုနော ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ အဂ္ဂိသာလန္တိ အဂ္ဂိဟုတ္တသာလံ။ နာနာဒါရူဟီတိ ပလာသရုက္ခဒဏ္ဍာဒီဟိ နာနာဝိဓသမိဓာဒါရူဟိ။ ဟောမကရဏဝသေနာတိ ယညကရဏဝသေန။
ဥဒကဝသေနေတ္ထ ပါနာဂါရံ။ တေနာဟ ‘‘ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ ယံ ဘတ္တပုဋံ ဝါ ယာနိ တဏ္ဍုလာဒီနိ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမ္ဗိလယာဂု နာမ တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ယာဂု။ တဏှာဒီဟိ အာမသိတဗ္ဗတော စီဝရာဒိ အာမိသံ နာမ။ ဝဍ္ဎိယာတိ ဒိဂုဏတိဂုဏာဒိဝဍ္ဎိယာ။ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတီတိ ဓနံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယံ နိဒဿနမတ္တေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ ပနဿ ပဋိပတ္တိမုခ’’န္တိ, ဣဒံ ပန ပါဠိဝစနံ အဿ စတုတ္ထဿ ပုဂ္ဂလဿ ကောဟညပဋိပတ္တိယာ မုခမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? သော ဟိ နာနာဝိဓေန ကောဟညေန လောကံ ဝိမှာပယန္တော တတ္ထ အစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ‘‘တတ္ထ ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
‘‘သဗ္ဗာပိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနနယေန ဒဿိတမေဝ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနနယေန ဝိဝရိတုံ ‘‘အဋ္ဌဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခလာဒီသု မနုဿာနံ သန္တိကေ ဥပတိဋ္ဌိတွာ ဝီဟိမုဂ္ဂမာသတိလာဒီနိ ဘိက္ခာစရိယနိယာမေန သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဥဉ္ဆနံ ဥဉ္ဆာ, သာ ဧဝ စရိယာ ဝုတ္တိ ဧတေသန္တိ ဥဉ္ဆာစရိယာ။ အဂ္ဂိပက္ကိကာယ ဘတ္တဘိက္ခာယ ဇီဝန္တီတိ အဂ္ဂိပက္ကိကာ, န အဂ္ဂိပက္ကိကာ အနဂ္ဂိပက္ကိကာ, တဏ္ဍုလဘိက္ခာယ ဧဝ ဇီဝိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဉ္ဆာစရိယာ ဟိ ခလာဒီနိ ဂန္တွာ ဥပတိဋ္ဌိတွာ မနုဿေဟိ ဒိယျမာနံ ခလဂ္ဂံ နာမ ဓညံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, အနဂ္ဂိပက္ကိကာ ပန တာဒိသမပဋိဂ္ဂဏှိတွာ တဏ္ဍုလမေဝ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ န သယံ ပစန္တီတိ အသာမပါကာ, ပက္ကဘိက္ခာယ ဧဝ ဇီဝိကာ။ အယော ဝိယ ကဋ္ဌိနော မုဋ္ဌိပ္ပမာဏော ပါသာဏော အယမုဋ္ဌိ နာမ, တေန ဝတ္တန္တီတိ အယမုဋ္ဌိကာ။ ဒန္တေန ဥပ္ပါဋိတံ ဝက္ကလံ ရုက္ခတ္တစော ဒန္တဝက္ကလံ, တေန ဝတ္တန္တီတိ ဒန္တဝက္ကလိကာ။ ပဝတ္တံ ရုက္ခာဒိတော ပါတာပိတံ ဖလံ ဘုဉ္ဇန္တိ သီလေနာတိ ပဝတ္တဖလဘောဇိနော။ ပဏ္ဍုပလာသသဒ္ဒဿ ဧကသေသနယေန ဒွိဓာ အတ္ထော, ဇိဏ္ဏတာယ ပဏ္ဍုဘူတံ ပလာသဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏပက္ကဘာဝေန တံသဒိသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၀။) [သျ]ပုပ္ဖဖလာဒိ စာတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘သယံ ပတိတာနေဝ ပုပ္ဖဖလပဏ္ဍုပလာသာဒီနိ ခါဒန္တာ ယာပေန္တီ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၀) တေန ဝတ္တန္တီတိ ပဏ္ဍုပလာသိကာ, သယံပတိတပဏ္ဏပုပ္ဖဖလဘောဇိနော။ ဣဒါနိ တေ အဋ္ဌဝိဓေပိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကေဏိယဇဋိလဝတ္ထု ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) ဂဟေတဗ္ဗံ။
သင်္ကဍ္ဎိတွာတိ ဘိက္ခာစရိယာဝသေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။
တဏ္ဍုလဘိက္ခန္တိ တဏ္ဍုလမေဝ ဘိက္ခံ။ ဘိက္ခိတဗ္ဗာ ယာစိတဗ္ဗာ, ဘိက္ခူနံ အယန္တိ ဝါ ဘိက္ခာတိ ဟိ ဘိက္ခာသဒ္ဒေါ တဏ္ဍုလာဒီသုပိ နိရုဠှော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပစိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။
ဘိက္ခာပရိယေဋ္ဌိ နာမ ဒုက္ခာတိ ပရေသံ ဂေဟတော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘိက္ခာယ ပရိယေသနာ နာမ ဒီနဝုတ္တိဘာဝေန ဒုက္ခာ။
ယေ ပန ‘‘ပါသာဏဿ ပရိဂ္ဂဟော နာမ ဒုက္ခော ပဗ္ဗဇိတဿာ’’တိ ဒန္တေဟေဝ ဥပ္ပါဋေတွာ ခါဒန္တိ, တေ ဒန္တဝက္ကလိကာ နာမာတိ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော။
ပဏ္ဍုပလာသသဒ္ဒေါ ပုပ္ဖဖလဝိသယောပိ သဒိသတာကပ္ပနေနာတိ ဒဿေတိ ‘‘ပုပ္ဖဖလပဏ္ဍုပလာသာဒီနီ’’တိ ဣမိနာ။
တေတိ ပဏ္ဍုပလာသိကာ။ နိဒဿနမတ္တမေတံ အညေသမ္ပိ တထာ ဘေဒသမ္ဘဝတော။ ပါပုဏနဋ္ဌာနေတိ ဂဟေတုံ သမ္ပာပုဏနဋ္ဌာနေ။ ဧကရုက္ခတောတိ ပဌမံ ဥပဂတရုက္ခတော။
ကထမေတ္တာဝတာ သဗ္ဗာပိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စောဒနာ န တာဝ ဝိသောဓိတာတိ အာဟ ‘‘ဣမာ ပနာ’’တိအာဒိ။ စတူဟိယေဝါတိ ‘‘ခါရိဝိဓမာဒါယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာဟိ ပဝတ္တဖလဘောဇနိကာ, ကန္ဒမူလဖလဘောဇနိကာ, အဂျာဂါရိကာ, အာဂါရိကာ စေတိ စတူဟိ ဧဝ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာဟိ။ အဂါရံ ဘဇန္တီတိ အဂါရံ နိဝါသဘာဝေန ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ဣမိနာ ဟိ ‘‘စတုဒွါရံ အဂါရံ ကရိတွာ အစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တာယ စတုတ္ထာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ တေသမဝရောဓတံ ဒဿေတိ။ ဧဝမိတရေသုပိ ပဋိလောမတော ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဂ္ဂိပရိစရဏဝသေန အဂျာဂါရံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၁။) [သျ]ဘဇန္တိ။ ဧဝံ ပန တေသမဝရောဓတံ ဝဒန္တော တဒနုရူပံ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စေကံ ဒုဝိဓတံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၁။ အာစရိယေန ပေါက္ခရသာတိနာ သဟ ပဝတ္တတီတိ သာစရိယကော, တဿ။ အပါယမုခမ္ပီတိ ဝိနာသကာရဏမ္ပိ။ ပဂေဝ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သန္ဒိဿနေတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပိ နု တွံ ဣမာယ အနုတ္တရာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သန္ဒိဿသိ သာစရိယကော’’တိအာဒိ။ တတြာယမဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – ‘‘နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ သန္ဒိဿနံ ပဋိက္ခိပိတွာ အသန္ဒိဿနာကာရမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကော စာဟ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာစရိယကော အဟံ ကော စ ကီဒိသော ဟုတွာ အနုတ္တရာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သန္ဒိဿာမိ, အနုတ္တရာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ ကာ စ ကီဒိသာ ဟုတွာ သာစရိယကေ မယိ သန္ဒိဿတိ, အာရကာ အဟံ…ပေ… သာစရိယကောတိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၂။ အပါယေ ဝိနာသနုပါယေ နိယုတ္တော အာပါယိကော။ တဗ္ဘာဝံ န ပရိပူရေတိ ပရိပူရေတုံ န သက္ကောတီတိ အပရိပူရမာနော, တဗ္ဘာဝေန အပရိပုဏ္ဏောတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ အာပါယိကေန ဟောန္တေနာပိ တဗ္ဘာဝံ အပရိပူရမာနေန ပေါက္ခရသာတိနာ ဧသာ ဝါစာ ဘာသိတာတိ အတ္ထတော သမ္ဗန္ဓတ္တာ ကတွတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာပါယိကေနာပိ အပရိပူရမာနေနာ’’တိ။ အပိစ အတ္တနာ အပရိပူရမာနေန အာပါယိကေနာပိ သယံ အပရိပူရမာနာပါယိကေန ဟုတွာပိ ပေါက္ခရသာတိနာ ဧသာ ဝါစာ ဘာသိတာတိ အတ္ထယုတ္တိတော ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော, အညော အတ္ထက္ကမောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကရဏတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ပဒဒွယဿ ကတ္တုပဒေန သမာနတ္ထတ္တာ, သမာနတ္ထာနဉ္စ ပဒါနံ အညမညံ ကရဏဘာဝါနုပပတ္တိတော, အလမတိပပဉ္စေန။
ပုဗ္ဗကဣသိဘာဝါနုယောဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၃။ ဒီယတေတိ ဒတ္တိ, သာ ဧဝ ဒတ္တိကန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နက’’န္တိ။ အဒါတုကာမမ္ပိ ဒါတုကာမံ ကတွာ သမ္မုခါ ပရမာဝဋ္ဋေတိ သမ္မူဠှံ ကရောတိ ဧတာယာတိ သမ္မုခါဝဋ္ဋနီ။ တေနာဟ ‘‘န ဒေမီတိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ပုန တဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ ကာရဏာနုရူပံ ရာဇူနံ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကသ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၂။) [သျ]မေ ဒိန္နော’’တိ။ သင်္ခပလိတကုဋ္ဌန္တိ ဓောတသင်္ခမိဝ သေတကုဋ္ဌံ။ သေတပေါက္ခရရဇတတော ဂုဏသမာနကာယတ္တာ ဧဝမာဟ။ အနုဂစ္ဆတီတိ ပရမနုဗန္ဓတိ။
ယဒိ ဒုဝိဓေနပိ ကာရဏေန ရာဇာ ဗြာဟ္မဏဿ သမ္မုခါဘာဝံ န ဒေတိ, အထ ကသ္မာ တဒုပသင်္ကမနံ န ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ခေတ္တဝိဇ္ဇာယာတိ နီတိသတ္ထေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၃) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာပိ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ခေတ္တဝိဇ္ဇာတိ အဗ္ဘေယျမာသုရက္ခရာဇသတ္ထာဒိနီတိသတ္ထ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁) ဒုဿမေတ္ထ တိရောကရဏိယံ။ တေနာဟ ‘‘သာဏိပါကာရဿ အန္တော ဌတွာ’’တိ။ အန္တသဒ္ဒေန ပန တဗ္ဘာဝေန ပဒေ ဝဍ္ဎိယမာနေ ဒုဿန္တံ ယထာ ‘‘ဝနန္တော’’တိ။ ‘‘ပယာတန္တိ သဒ္ဓံ, သဿတိကံ ဝါ။ တေနာဟ အဘိဟရိတွာ ဒိန္န’’န္တိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ မတကဘတ္တသင်္ခေပေန ဝါ နိစ္စဘတ္တသင်္ခေပေန ဝါ အဘိဟရိတွာ ဒိန္နံ ဘိက္ခန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ အတ္ထာပတ္တိဝစနံ။ နိဋ္ဌန္တိ နိစ္ဆယံ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဧဝရူပံ အမနာပံ မမ္မဝစနံ အဝေါစာတိ စောဒနံ ကာရဏံ ဒဿေတွာ သောဓေတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရဟဿမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ မမ္မဝစနံ ပကာသေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၄။ ရာဇာသနံ နာမ ဟတ္ထိက္ခန္ဓပဒေသံ သန္ဓာယ ‘‘ဟတ္ထိဂီဝါယ ဝါ နိသိန္နော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ရထူပတ္ထရေတိ ရထဿ ဥပရိ အတ္ထရိတပဒေသေ။ တေနာဟ ‘‘ရထမှီ’’တိအာဒိ။ ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတေဟီတိ ဥဂ္ဂတာနမတိသယေန ဥဂ္ဂတေဟိ။ န ဟိ ဝိစ္ဆာသမာသော လောကိကေဟိ အဘိမတောတိ။ ရညော အပစ္စံ ရာဇညော, ဗဟုကတ္တံ ပတိ, ဧကသေသနယေန ဝါ ‘‘ရာဇညေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါကဋမန္တနန္တိ ပကာသဘူတံ မန္တနံ။ တဒေဝိဓာဓိပ္ပေတံ, န ရဟဿမန္တနံ သုဒ္ဒါဒီဟိပိ သုယျမာနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ အာဂစ္ဆေယျ သုဒ္ဒေါ ဝါ သုဒ္ဒဒါသော ဝါ’’တိအာဒိ။ တာဒိသေဟိယေဝါတိ ရညော အာကာရသဒိသေဟေဝ။ တဿတ္ထဿ သာဓနသမတ္ထံ ဝစနံ ရညာ ဘဏိတံ ယထာ, တထာ သောပိ တဿတ္ထဿ သာဓနသမတ္ထမေဝ ဘဏိတံ ဝစနံ အပိနု ဘဏတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၅။ ‘‘ပဝတ္တာရော’’တိ ဧတဿ ပါဝစနဘာဝေန ဝတ္တာရောတိ သဒ္ဒတော အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တေ တထာဘူတာ မန္တာနံ ပဝတ္တကာ နာမ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၃။) [သျ]တသ္မာ အဓိပ္ပါယတော အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဝတ္တယိတာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဒသဒ္ဒေန, ဟိ တုပစ္စယေန စ ‘‘ဝတ္တာရော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ, တထာ ဝတုသဒ္ဒေန ‘‘ပဝတ္တယိတာရော’’တိ။ ဣဒံ အာစရိယဿ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၅) စ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ စ မတံ။ ဝတုသဒ္ဒေနေဝ ‘‘ပဝတ္တာရော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိံ ဒဿေတီတိပိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ပဒဒွယဿ တုလျာဓိကရဏတ္တာ ‘‘မန္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဒ္ဒေ ဗဟိ ကတွာ ရဟော ဘာသိတဗ္ဗဋ္ဌေန မန္တာ ဧဝ တံ တံ အတ္ထပဋိပတ္တိဟေတုတာယ ပဒ’’န္တိ ဟိ တုလျာဓိကရဏံ ဟောတိ, အနုပနီတာသာဓာရဏတာယ ရဟဿဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာယ မန္တနကိရိယာယ ပဒမဓိဂမုပါယန္တိပိ မန္တပဒန္တိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော။ ဂီတန္တိ ဂါယနဝသေန သဇ္ဈာယိတံ, ဂါယနမ္ပိဓ ဥဒတ္တာနုဒတ္တာဒိသရသမ္ပာဒနဝသေနေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သရသမ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ။ ပါဝစနဘာဝေန အညေသံ ဝုတ္တံ။ တမညေသံ ဝါဒါပနဝသေန ဝါစိတံ။ သင်္ဂဟေတွာ ဥပရူပရိ သညူဠှာဝသေန သမုပဗျူဠှံ။ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါဒိဝသေန, တတ္ထာပိ ပစ္စေကံ မန္တဗြဟ္မာဒိဝသေန, အဇ္ဈာယာနုဝါကာဒိဝသေန စ ရာသိကတံ။ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ပိဏ္ဍံ ကတွာ ဌပိတံ။ အညေသံ ဝါစိတံ အနုဝါစေန္တီတိ အညေသံ ကမ္မဘူတာနံ တေဟိ ဝါစာပိတံ မန္တပဒံ ဧတရဟိ ဗြာဟ္မဏာ အညေသံ အနုဝါစာပေန္တိ။
တေသန္တိ မန္တကတ္တူနံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ, ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဗ္ဗစက္ခုသဒိသဉ္စ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတော ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန သတ္တာနံ ကမ္မဿကတာဒီနိ စေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုသဒိသေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အတီတကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏာနံ မန္တဇ္ဈေနဝိဓိဉ္စ ဩလောကေတွာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ရူပမေဝ ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ အာရမ္မဏန္တိ တမိဓ အဋ္ဌာနဂတံ ဟောတိ။ ပါဝစနေန သဟ သံသန္ဒိတွာတိ ယံ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တံ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတံ ဝစနံ, တေန သဟ သံသန္ဒိတွာ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ။ န ဟိ တေသံ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတော အတ္ထော ပစ္စက္ခတော ဟောတိ။ ဂန္ထိံသူတိ ပဇ္ဇဂဇ္ဇဗန္ဓဝသေန သက္ကတဘာသာယ ဗန္ဓိံသု။ အပရာ ပရေတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ အပရာ အညေပိ ပရေ ပစ္ဆိမာ ဩက္ကာကရာဇကာလာဒီသု ဥပ္ပန္နာ။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပက္ခိပိတွာတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဂန္ထိတမန္တပဒေသွေဝ ပါဏာတိပါတာဒိကိလေသသန္နိဿိတပဒါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပက္ခိပနံ ကတွာ။ ဝိရုဒ္ဓေ အကံသူတိ သုတ္တနိပါတေ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တာဒီသု (သု။ နိ။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တ) အာဂတနယေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၄။) [သျ]သံကိလေသိကတ္ထဒီပနတော ပစ္စနီကဘူတေ အကံသု။ ဣသီတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ဣသိ ဝါ ဣသိတ္ထာယ ပဋိပန္နော ဝါ’’တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဋိညာဂဟဏဝသေန ဒေသနာသောတပတိတံ န ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဓာတိ ‘‘တျာဟံ မန္တေ အဓီယာမိ, ‘သာစရိယကော’တိ တွံ မညသီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဟေဋ္ဌာ ပဋိညာ ဂဟိတာ, တထာ ‘‘တံ ကိံ မညသိ အမ္ဗဋ္ဌ, တာဝတာ တွံ ဘဝိဿသိ ဣသိ ဝါ ဣသိတ္ထာယ ဝါ ပဋိပန္နော သာစရိယကောတိ, နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဧဝံ ဣဓ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၆။ နိရာမဂန္ဓာတိ ကိလေသာသုစိဝသေန ဝိဿဂန္ဓရဟိတာ။ အနိတ္ထိဂန္ဓာတိ ဣတ္ထီနံ ဂန္ဓမတ္တဿပိ အဝိသဟနေန ဣတ္ထိဂန္ဓရဟိတာ။ ရဇောဇလ္လဓရာတိ ပကတိရဇသေဒါဒိဇလ္လဓရာ။ ပါကာရပုရိသဂုတ္တီတိ ပါကာရာဝရဏံ, ပုရိသာဝရဏဉ္စ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘နိရာမဂန္ဓာ’’တိ ဧတေန တေသံ ဒသန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတံ ဒဿေတိ, ‘‘အနိတ္ထိဂန္ဓာ, ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ စ ဧတေန ဧကဝိဟာရိတံ, ‘‘ရဇောဇလ္လဓရာ’’တိ ဧတေန မဏ္ဍနဝိဘူသနာဘာဝံ, ‘‘အရညာယတနေ ပဗ္ဗတပါဒေသု ဝသိံသူ’’တိ ဧတေန မနုဿူပစာရံ ပဟာယ ဝိဝိတ္တဝါသံ, ‘‘ဝနမူလဖလာဟာရာ ဝသိံသူ’’တိ ဧတေန သာလိမံသောဒနာဒိပဏီတာဟာရ ပဋိက္ခေပံ, ‘‘ယဒါ’’တိအာဒိနာ ယာနဝါဟနပဋိက္ခေပံ, ‘‘သဗ္ဗဒိသာသူ’’တိအာဒိနာ ရက္ခာဝရဏပဋိက္ခေပံ။ ဧဝဉ္စ ဒဿေန္တော မိစ္ဆာပဋိပဒါပက္ခိကံ သာစရိယကဿ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဝုတ္တိံ ဥပါဒါယ သမ္မာပဋိပဒါပက္ခိကာပိ တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝုတ္တိ အရိယဝိနယေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဥပါဒါယ မိစ္ဆာပဋိပဒါယေဝ။ ကထဉှိ နာမ တေ ဘဝိဿတိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယုတ္တတာတိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ သန္တဇ္ဇေန္တော နိဂ္ဂဏှာတီတိပိ ဝိဘာဝေတိ။ ဣဒဉှိ ဝက္ခမာနာယ ပါဠိယာ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနန္တိ။
ဒုဿပဋ္ဋိကာ ဒုဿပဋ္ဋံ။ ဒုဿကလာပေါ ဒုဿဝေဏီ။ ဝေဌကေဟီတိ ဝေဌကပဋ္ဋကေဟိ, ဒုဿေဟိ သံဝေဌေတွာ ကတနမိတဖာသုကာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကပ္ပေတုန္တိ ကတ္တရိကာယ ဆိန္ဒိတုံ။ ကပ္ပိတဝါလေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ မဿု ကပ္ပါပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝိယ ဟိ ကပုသဒ္ဒေါ ဆေဒနေ ဝတ္တတိ။ ယုတ္တဋ္ဌာနေသူတိ ဂီဝါသီသဝါလဓီသု။ ဝါလာတိ တေသု ဌာနေသု ဇာယမာနာ လောမာ။ သဟစရဏဝသေန, ဌာနီနာမေန ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၅။) [သျ]‘‘ကုတ္တဝါလာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝါဠယုတ္တတ္တာ’’တိ ပါဌံ ကပ္ပေတွာ ဝါဠရူပယုတ္တတ္တာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, ပါဠိယာနပေက္ခနမေဝ တေသံ ဒေါသော။ ‘‘ကုတ္တဝါလေဟိ ဝဠဝါရထေဟီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ သမန္တာနဂရန္တိ နဂရဿ သမန္တတော။ ပါကာရဿ အဓောဘာဂေ ကတသုဓာကမ္မံ ဌာနံ နဂရဿ သမီပေ ကတ္တဗ္ဗတော, ဥပကာရကရဏတော စ ‘‘ဥပကာရိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နဂရဿ ဥပကာရိကာ ဧတာသန္တိ နဂရူပကာရိကာယော, ရာဇဓာနီအပေက္ခာယ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ မတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန အနေကံသိကဇာနနာ။ ဥပရိ ဒေသနာယ အဝဍ္ဎကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဠိယံ သော မံ ပဉှေနာတိ သော ဇနော မံ ပုစ္ဆာဝသေန သောဓေယျ။ အဟံ ဝေယျာကရဏေန သောဓေဿာမီတိ အဟမ္ပိမံ ဝိဿဇ္ဇနာဝသေန သောဓေဿာမီတိ ယထာရဟမဓိကာရဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒွေလက္ခဏဒဿနဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၇။ ‘‘နိသိန္နာန’’န္တိအာဒိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ, ဝိသေသနံ ဝါ။ သင်္ကုစိတေ ဣရိယာပထေ အနဝသေသတော လက္ခဏာနံ ဒုဗ္ဗိဘာဝနတော ‘‘န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တထာ သုဝိဘာဝနတော ပန ‘‘သက္ကောတီ’’တိ။ ပရိယေသနသုခတ္ထမေဝ တဒါစိဏ္ဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာတိ ဒုဝိဓေနပိ ကာရဏေန။
ဂဝေသီတိ ဉာဏေန ပရိယေသနမကာသိ။ ဂဏယန္တောတိ ဉာဏေနေဝ သင်္ကလယန္တော။ သမာနယီတိ သမ္မာ အာနယိ သမာဟရိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ အာကင်္ခတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟော ဝတာ’’တိအာဒိ။ အနုပသဂ္ဂမ္ပိ ဟိ ပဒံ ကတ္ထစိ သဥပသဂ္ဂမိဝ အတ္ထဝိသေသဝါစကံ ယထာ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ။ တတော တတော သရီရပ္ပဒေသတော။ ကိစ္ဆတီတိ ကိလမတိ။ တေနာဟ ‘‘န သက္ကောတိ ဒဋ္ဌု’’န္တိ။ တာယာတိ ‘‘ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ။ တတောတိ သန္နိဋ္ဌာနံ အဂမနတော။ ဧဝံ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ အာသိသနတ္ထတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံသယတ္ထတံ ဒဿေန္တော ‘‘ကင်္ခါယ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကင်္ခါယာတိ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တာယ ကင်္ခါယ။ အသတွပဓာနဉှိ အာချာတိကံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဝတ္ထာပဘေဒဂတာ ဝိမတိ ဧဝ ‘‘တီဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ, တိပ္ပကာရေဟိ သံသယဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ ကာလုသိယဘာဝေါတိ အပ္ပသန္နတာယ ဟေတုဘူတော အာဝိလဘာဝေါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၆။) [သျ]ဝတ္ထိကောသေနာတိ နာဘိယာ အဓောဘာဂသင်္ခါတေ ဝတ္ထိမှိ ဇာတေန လိင်္ဂပသိဗ္ဗကေန။ ‘‘အဏ္ဍကောသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂, ၁၈၉၊ ၂။၂၇၊ အ။ နိ။ ၇။၇၁၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝိယ ဟိ ကောသသဒ္ဒေါ ပရိဝေဌကပသိဗ္ဗကေ ဝတ္တတိ။ ဝတ္ထေန ဂုဟိတဗ္ဗတ္တာ ဝတ္ထဂုယှံ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ကောသောဟိတံ ဝတ္ထဂုယှံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ သုဝိသုဒ္ဓကဉ္စနမဏ္ဍလသန္နိဘံ, အတ္တနော သဏ္ဌာနသန္နိဝေသသုန္ဒရတာယ အာဇာနေယျဂန္ဓဟတ္ထိနော ဝရင်္ဂပရမစာရုဘာဝံ, ဝိကသမာနတပနိယာရဝိန္ဒသမုဇ္ဇလကေသရာဝတ္တဝိလာသံ, သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတဇလဝနန္တရာဘိလက္ခိတသမ္ပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသောဘဉ္စ အတ္တနော သိရိယာ အဘိဘုယျ ဝိရာဇတိ, ယံ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရမလေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ, စိရကာလပရိစိတဗြဟ္မစရိယာဓိကာရတာယ, သဏ္ဌိတသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စ ကောပီနမ္ပိ သမာနံ အကောပီနမေဝ ဇာတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဝရဝါရဏဿေဝါတိ ဝရဂန္ဓဟတ္ထိနော ဣဝ။ ပဟူတဘာဝန္တိ ပုထုလဘာဝံ။ ဧတ္ထေဝ ဟိ တဿ သံသယော။ တနုမုဒုသုကုမာရာဒီသု ပနဿ ဂုဏေသု ဝိစာရဏာ ဧဝ နာဟောသိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၈။ ‘‘တထာရူပ’’န္တိ ဣဒံ သမာသပဒန္တိ အာဟ ‘‘တံရူပ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ယထာ အမ္ဗဋ္ဌော ကောသောဟိတံ ဝတ္ထဂုယှမဒ္ဒဿ, တထာ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရမဘိသင်္ခရဏေ။ ဣမိနာ ဟိ ‘‘တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရီ’’တိအာဒိပါဠိပရာမသနံ, အတော စေတ္ထ သဟ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရနယေန ဝတ္ထဂုယှဒဿနကာရဏံ မိလိန္ဒပဉှာပါဌေန (မိ။ ပ။ ၃။၃) ဝိဘာဝိတံ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝတ္ထဂုယှဒဿနေ’’တိ ပရာမသန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ။ န ဟိ တံ ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ အတ္ထိ, ယံ ဧဝံ ပရာမသိတဗ္ဗံ သိယာ, ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရနယော စ အဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ကိမေတ္ထ အညေန ဝတ္တဗ္ဗံ စတုပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တေန ဆဠဘိညေန ဝါဒီဝရေန ဘဒန္တနာဂသေနတ္ထေရေန ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဟိရီ ကရီယတေ ဧတ္ထာတိ ဟိရိကရဏံ, တဒေဝ ဩကာသော တထာ, ဟိရိယိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဥတ္တရဿာတိ သုတ္တနိပါတေ အာဂတဿ ဥတ္တရမာဏဝဿ (မ။ နိ။ ၂။၃၈၄)။ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတေသံ ဝတ္ထု သုတ္တနိပါတတော ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဆာယန္တိ ပဋိဗိမ္ဗံ။ ကထံ ဒဿေသိ, ကီဒိသံ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိ။ ဆာယာရူပကမတ္တန္တိ ဘဂဝတော ပဋိဗိမ္ဗရူပကမေဝ, န ပကတိဝတ္ထဂုယှံ, တဉ္စ ဗုဒ္ဓသန္တာနတော ဝိနိမုတ္တတ္တာ ရူပကမတ္တံ ဘဂဝတာ သဒိသဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဝယဝံ ဣဒ္ဓိမယံ ဗိမ္ဗကမေဝ ဟောတိ, ဧဝဉ္စ ကတွာ အပ္ပကတ္ထေန က-ကာရေန ဝိသေသိတဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဆာယာရူပကမတ္တံ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခရိတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၇။) [သျ]ဒဿေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တံ ပန ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ယထာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓရူပံ န ဒိဿတိ, တထာ ကတွာ ဒဿေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၈) အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ တဒေတံ ဘဒန္တနာဂသေနတ္ထေရေန ဝုတ္တေန ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခတဆာယာရူပကမတ္တဒဿနဝစနေန သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ယထာ တံ ‘‘ခီရေန ခီရံ, ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒက’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာဝစနေနေဝ ဟိ သေသဗုဒ္ဓရူပဿ တင်္ခဏေ အဒဿိတဘာဝေါ အတ္ထတော အာပန္နော ဟောတိ။ နိဝါသနနိဝတ္ထတာဒိဝစနေန ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓသန္တာနတော ဝိနိမုတ္တဿပိ ဆာယာရူပကဿ နိဝါသနာဒိအဗဟိဂတဘာဝေါ ဒဿိတော, န စ စောဒေတဗ္ဗံ ‘‘ကထံ နိဝါသနာဒိအန္တရဂတံ ဆာယာရူပကံ ဘဂဝါ ဒဿေတိ, ကထဉ္စ အမ္ဗဋ္ဌော ပဿတီ’’တိ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဣဒ္ဓိဝိသယောတိ။ ဆာယံ ဒိဋ္ဌေတိ ဆာယာယ ဒိဋ္ဌာယ။ ဧတန္တိ ဆာယာရူပကံ။ ဗုဇ္ဈနကေ သတိ ဇီဝိတနိမိတ္တမ္ပိ ဟဒယမံသံ ဒဿေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ နိန္နေတွာတိ နီဟရိတွာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ကလ္လောသီတိ ဝိဿဇ္ဇနေ တွံ ကုသလော ဆေကော အသိ, ယထာဝုတ္တော ဝါ ဝိဿဇ္ဇနာမဂ္ဂေါ ဥပပန္နော ယုတ္တော အသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကုသလော’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ, အယုတ္တမေတံ။ မိလိန္ဒပဉှေ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနာဝသာနေ ‘‘ကလ္လော’’ ဣစ္စေဝ ဒိဋ္ဌောတိ။
နိန္နာမေတွာတိ မုခတော နီဟရဏဝသေန ကဏ္ဏသောတာဒိအဘိမုခံ ပဏာမေတွာ, အဓိပ္ပါယမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘နီဟရိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထိနသူစိံ ဝိယာတိ ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနေန ကက္ခဠသူစိမိဝ ကတွာ။ တထာကရဏေနာတိ ကထိနသူစိံ ဝိယ ကရဏေန။ ဧတ္ထာတိ ပဟူတဇိဝှါယ။ မုဒုဘာဝေါ, ဒီဃဘာဝေါ, တနုဘာဝေါ စ ဒဿိတော အမုဒုနော ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနတ္ထမသက္ကုဏေယျတ္တာတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၈) ဝုတ္တံ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ယသ္မာ မုဒုမေဝ ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနတ္ထံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တထာကရဏေန မုဒုဘာဝေါ ဒဿိတော အဂ္ဂိ ဝိယ ဓူမေန။ ယသ္မာ စ မုဒုယေဝ ဃနသုခုမဘာဝါပဇ္ဇနေန ဒီဃဂါမိ, တသ္မာ ကဏ္ဏသောတာနုမသနေန ဒီဃဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယသ္မာ ပန မုဒု ဧဝ ဃနသုခုမဘာဝါပဇ္ဇနေန တနု ဟောတိ, တသ္မာ နာသိကာသောတာနုမသနေန တနုဘာဝေါ ဒဿိတောတိ။ အပုထုလဿ တထာပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမသက္ကုဏေယျတ္တာ နလာဋစ္ဆာဒနေန ပုထုလဘာဝေါ ဒဿိတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၉။ ပတ္ထေန္တော ဟုတွာ ဥဒိက္ခန္တောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၈။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၂၉၀။ မူလဝစနံ ကထာ။ ပဋိဝစနံ သလ္လာပေါ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၁။ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတက’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၂၄၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၂) ဝိယ က-သဒ္ဒေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တမေဝ ဇိဂုစ္ဆန္တော’’တိ။ တမေဝါတိ ပဏ္ဍိတဘာဝမေဝ, အမ္ဗဋ္ဌမေဝါတိပိ အတ္ထော။ အမ္ဗဋ္ဌဉှိ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ…ပေ… အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ။ ကာမဉ္စ အမ္ဗဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ, နာမဂေါတ္တဝသေန ပန အနိယမံ ကတွာ ဂရဟန္တော ပုထုဝစနေန ဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဒေဝ ခေါ တွ’’န္တိ ဧတဿ အနိယမဝစနဿ ‘‘ဧဝရူပေနာ’’တိ ဣဒံ နိယမဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယာဒိသော’’တိအာဒိနာ။ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မဝစနတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဒိသေ အတ္ထစရကေ’’တိ။ န အညတြာတိ န အညတ္ထ သုဂတိယံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အတ္ထစရကေနာ’’တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကမုခေန အနတ္ထစရကတံယေဝ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပနေယျ ဥပနေယျာ’’တိ ဣဒံ တွာဒျန္တံ ဝိစ္ဆာဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဥပနေတွာ ဥပနေတွာတိ တံ တံ ဒေါသံ ဥပနီယ ဥပနီယ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဒါသာဒိဘာဝံ အာရောပေတွာ’’တိ။ ပါတေသီတိ ပဝဋ္ဋနဝသေန ပါတေသိ။ ယဉ္စ အဂမာသိ, တမ္ပိ အဿ တထာဂမနသင်္ခါတံ ဌာနံ အစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ယောဇနာ။
ပေါက္ခရသာတိဗုဒ္ဓူပသင်္ကမနဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၉၂-၃-၆။ ကိတ္တကော ပန သောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မောဒနီယကထာယပိ ကာလော နတ္ထီ’’တိ။ အာဂမာ နူတိ အာဂတော နု။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဓာတိ ဧတ္ထ, တုမှာကံ သန္တိကန္တိ အတ္ထော။ အဓိဝါသေတူတိ သာဒိယတု, တံ ပန သာဒိယနံ ဣဓ မနသာဝ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော, န ကာယဝါစာဟီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆတူ’’တိ။ အဇ္ဇ ပဝတ္တမာနံ အဇ္ဇတနံ, ပုညံ, ပီတိပါမောဇ္ဇဉ္စ, ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာရန္တိ ဥပကာရံ, သက္ကာရံ ဝါ။ အစောပေတွာတိ အစာလေတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၇။ ‘‘သဟတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သဟတ္ထေနာ’’တိ။ သုဟိတန္တိ ဓာတံ, ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခာဘာဝေန ဝါ သုခိတံ။ ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထော, တာဝ ဘောဇနေန တဒါ ကတံ။ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ, န နိမန္တနပဝါရဏာတိ အာဟ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဟတ္ထသညာယာ’’တိ နိဒဿနမတ္တံ အညတ္ထ မုခဝိကာရေန, ဝစီဘေဒေန စ ပဋိက္ခေပဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၇၉။) [သျ]ဝုတ္တတ္တာ, ဧကက္ခဏေပိ စ တထာပဋိက္ခေပဿ လဗ္ဘနတော။ ဩနီတာ ပတ္တတော ပါဏိ ဧတဿာတိ ဩနီတပတ္တပါဏီတိ ဘိန္နာဓိကရဏဝိသယော တိပဒေါ ဗာဟိရတ္ထသမာသော။ မုဒ္ဓဇဏ-ကာရေန, ပန သညောဂတ-ကာရေန စ ဩဏိတ္တသဒ္ဒေါ ဝိနာဘူတေတိ ဒဿေတိ ‘‘ဩဏိတ္တပတ္တပါဏိန္တိပိ ပါဌော’’တိအာဒိနာ။ သုစိကရဏတ္ထေ ဝါ ဩဏိတ္တသဒ္ဒေါ။ ဩဏိတ္တံ အာမိသာပနယနေန သုစိကတံ ပတ္တံ ပါဏိ စ အဿာတိ ဟိ ဩဏိတ္တပတ္တပါဏိ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ’’တိ။ ‘‘ဩဏိတ္တံ နာနာဘူတံ ဝိနာဘူတံ, အာမိသာပနယနေန ဝါ သုစိကတံ ပတ္တံ ပါဏိတော အဿာတိ ဩဏိတ္တပတ္တပါဏီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂၃) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမဝစနံ ‘‘ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ’’တိ ဣမိနာ အသံသန္ဒနတော ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝံဘူတန္တိ ‘‘ဘုတ္တာဝိံ ဩနီတပတ္တပါဏိ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘူတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၈။ အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗံ ကထံ။ တေနာဟ ‘‘အနုပဋိပါဋိကထ’’န္တိ။ ကာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘ဒါနာနန္တရံ သီလ’’န္တိအာဒိ, တေနာယမတ္ထော ဗောဓိတော ဟောတိ – ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ, သုကရတ္တာ, သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ဥပါယဘာဝတော စ အာဒိတော ကထေတဗ္ဗာ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု ဝိနိဿဋဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ, တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ, သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော, ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော, ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ တဉ္စေ ဒါနသီလံ ဝဋ္ဋနိဿိတံ, အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဿ ဖလန္တိ ဒဿနတ္ထံ သီလကထာနန္တရံ သဂ္ဂကထာ။ တာယ ဟိ ဧဝံ ဒဿိတံ ဟောတိ ‘‘ဣမေဟိ ဒါနသီလမယေဟိ, ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ စ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယျာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော လဒ္ဓဗ္ဗာ’’တိ။ သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော, သဗ္ဗထာ ပန တေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါတိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂကထာနန္တရံ မဂ္ဂကထာ။ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန တဒဓိဂမုပါယဒဿနတ္ထံ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ, ဩကာရော, သံကိလေသော, နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗော။ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ ဟိ သဗ္ဗေ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ, ပဂေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၀။) [သျ]ဣတရေတိ အာဒီနဝေါ, သဗ္ဗေပိ ကာမာ ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသံဟိတာတိ လာမကဘာဝေါ ဩကာရော, သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ သံကိလေသော, သဗ္ဗသံကိလေသဝိပ္ပယုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ။ အယမ္ပိ အတ္ထော ဗောဓိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂေါတိ ဟိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန အာဒျတ္ထေန ကာမာဒီနဝါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟောတိ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ။ တေနာဟ ‘‘သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေတီ’’တိ။ ဝိတ္ထာရော သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၃။၂၆) ဂဟေတဗ္ဗော။
ကသိ-သဒ္ဒေါ ဉာဏေန ဂဟဏေတိ အာဟ ‘‘ဂဟိတာ’’တိအာဒိ။ သာမံသဒ္ဒေန နိဝတ္တေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အသာဓာရဏာ အညေသ’’န္တိ ဣမိနာ, လောကုတ္တရဓမ္မာဓိဂမေ ပရူပဒေသဝိဂတတ္တာ, ဧကေနေဝ လောကေ ပဌမံ အနုတ္တရာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ စ အညေသမသာဓာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဧတ္ထ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော, န ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၈၃ အာဒယော) ဝိယ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ, န စ စူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆) ဝိယ အာသဝက္ခယော။ ‘‘တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏမေဝ, န သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိစ္စဝသေနာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓကိစ္စဝသေန။
ပေါက္ခရသာတိဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉၉။ ပါဠိယံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒီသု ဒဿနံ နာမ ဉာဏတော အညမ္ပိ စက္ခာဒိဒဿနံ အတ္ထီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏပတ္တိတော အညာပိ ကာယဂမနာဒိပတ္တိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဧကဒေသတောပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဓမ္မတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ, တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓမေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိစတုကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဠှံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ ‘‘ကထံ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဧကသ္မိံ ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ သာဓေန္တံ ပဝတ္တတိ။ န ဟိ တာဒိသံ လောကေ ဒိဋ္ဌံ, န အာဂမော ဝါ တာဒိသော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၁။) [သျ]အတ္ထီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ပဒီပေါ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ ဝဋ္ဋိံ ဒဟတိ, သ္နေဟံ ပရိယာဒိယတိ, အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, အာလောကဉ္စာပိ ဒဿေတိ, ဧဝမေတံ ဉာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဒုက္ခေပေတံ ဉာဏံ, ဒုက္ခသမုဒယေပေတံ ဉာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓေပေတံ ဉာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယပေတံ ဉာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၇၉၄) သုတ္တပဒမ္ပေတ္ထ ဥဒါဟရိတဗ္ဗန္တိ။
တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာတိ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ, အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ ဝိစိကိစ္ဆာ အနေန ဝိတိဏ္ဏာ။ ဝိဂတာ ကထံကထာတိ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, န နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ကထံကထာ အဿ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ။ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တောတိ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ, တပ္ပဋိပက္ခေသု စ သီလာဒိဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော အဓိဂတော။ သာယံ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာ ကတ္ထာတိ စောဒနာယ ‘‘သတ္ထုသာသနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ကတ္ထ? သတ္ထုသာသနေ’’တိ အာဟ။ အတ္တနာဝ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌတ္တာ, အဓိဂတတ္တာ စ န အဿ ပစ္စယော ပစ္စေတဗ္ဗော ပရော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တတ္ထာဓိပ္ပါယမာဟ ‘‘န ပရဿာ’’တိအာဒိနာ။ န ဝတ္တတီတိ န ပဝတ္တတိ, န ပဋိပဇ္ဇတိ ဝါ, န ပရံ ပစ္စေတိ ပတ္တိယာယတီတိ အပရပ္ပစ္စယောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ အဝုတ္တံ, တဒေတံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ, ပရတော ဝုစ္စမာနတ္တာ စ အဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမတ္ထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၂။) [သျ]၄။ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၀။ ဧဝံ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… အင်္ဂေသူတိ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ သုန္ဒရဘာဝေန သာတိသယာနိ အင်္ဂါနိ ဧတေသမတ္ထီတိ အင်္ဂါ။ တဒ္ဓိတပစ္စယဿ အတိသယဝိသိဋ္ဌေ အတ္ထိတာအတ္ထေ ပဝတ္တိတော, ပဓာနတော ရာဇကုမာရာ, ရုဠှိဝသေန ပန ဇနပဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အင်္ဂါ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပိ အဓိပ္ပေတာ, န အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ ဧဝ။ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ တဿာ စာရိကာယ ကာရဏဝစနံ။ အာဂမနေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပနဝသေန အာဂန္တုံ န ဒဿန္တိ, နာနုဇာနိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
နီလာသောကကဏိကာရကောဝိဠာရကုန္ဒရာဇရုက္ခာဒိသမ္မိဿတာယ တံ စမ္ပကဝနံ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမပဋိမဏ္ဍိတံ, န စမ္ပကရုက္ခာနညေဝ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမတာယာတိ ဝဒန္တိ, တထာရူပါယ ပန ဓာတုယာ စမ္ပကရုက္ခာဝ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏမ္ပိ ကုသုမံ ပုပ္ဖန္တိ။ ဣဒါနိပိ ဟိ ကတ္ထစိ ဒေသေ ဒိဿန္တိ, ဧဝဉ္စ ယထာရုတမ္ပိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ကုသုမဂန္ဓသုဂန္ဓေတိ ဝုတ္တနယေန သမ္မိဿကာနံ, သုဒ္ဓစမ္ပကာနံ ဝါ ကုသုမာနံ ဂန္ဓေဟိ သုဂန္ဓေ။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တော န မာပနကာလေယေဝ တသ္မိံ နဂရေ စမ္ပကရုက္ခာ ဥဿန္နာ, အထ ခေါ အပရဘာဂေပီတိ ဒဿေတိ။ မာပနကာလေ ဟိ စမ္ပကရုက္ခာနမုဿန္နတာယ တံ နဂရံ ‘‘စမ္ပာ’’တိ နာမံ လဘိ။ ဣဿရတ္တာတိ အဓိပတိဘာဝတော။ သေနာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သေနိကော, သွေဝ သေနိယော။ ဗဟုဘာဝဝိသိဋ္ဌာ စေတ္ထ အတ္ထိတာ တဒ္ဓိတပစ္စယေန ဇောတိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟတိယာ သေနာယ သမန္နာဂတတ္တာ’’တိ။ သာရသုဝဏ္ဏသဒိသတာယာတိ ဥတ္တမဇာတိသုဝဏ္ဏသဒိသတာယ။ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘သေနိယော’’တိ တဿ နာမံ, ဗိမ္ဗီတိ အတ္တဘာဝဿ နာမံ ဝုစ္စတိ, သော တဿ သာရဘူတော ဒဿနီယော ပါသာဒိကော အတ္တဘာဝသမိဒ္ဓိယာ ဗိမ္ဗိသာရောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၀)။
֍ * ၃၀၁-၂။ သံဟတာတိ သန္နိပတနဝသေန သံဃဋိတာ, သန္နိပတိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကေကိဿာယ ဒိသာယာတိ ဧကေကာယ ပဒေသဘူတာယ ဒိသာယ။ ပါဠိယံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနမဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘သံဃိနော’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၃။) [သျ]ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သံဃီ’’တိ ပုထုတ္တေ ဧကဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဧတေသ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဧဝံ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၀၁, ၃၀၂) ဝုတ္တံ, သံဃီတိ ပန ဒီဃဝသေန ဗဟုဝစနမ္ပိ ဒိဿတိ။ အဂဏာတိ အသမူဟဘူတာ အဂဏဗန္ဓာ, ‘‘အဂဏနာ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော, သင်္ချာတ္ထဿ အယုတ္တတ္တာ။ န ဟိ တေသံ သင်္ချာ အတ္ထီတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုဗ္ဗေ အန္တောနဂရေ အဂဏာပိ ပစ္ဆာ ဗဟိနဂရေ ဂဏံ ဘူတာ ပတ္တာတိ ဂဏီဘူတာတိ။ အဘူတတဗ္ဘာဝေ ဟိ ကရာသဘူယောဂေ အ-ကာရဿ ဤ-ကာရာဒေသော, ဤပစ္စယော ဝါ။ ရာဇရာဇညာဒီနံ ဒဏ္ဍဓရော ပုရိသောဝ တတော တတော ခတ္တိယာနံ တာယနတော ရက္ခဏတော ခတ္တာ နိရုတ္တိနယေန။ သော ဟိ ယတ္ထ တေဟိ ပေသိတော, တတ္ထ တေသံ ဒေါသံ ပရိဟရန္တော ယုတ္တပတ္တဝသေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ကထေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုစ္ဆိတပဉှေ ဗျာကရဏသမတ္ထော’’တိ။ ကုလာပဒေသာဒိနာ မဟတီ မတ္တာ ပမာဏမေတဿာတိ မဟာမတ္တော။
သောဏဒဏ္ဍဂုဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၃။ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ ရဇ္ဇာနိ နာမ, ဝိသိဋ္ဌာနိ ရဇ္ဇာနိ ဝိရဇ္ဇာနိ, တာနေဝ ဝေရဇ္ဇာနိ, နာနာဝိဓာနိ ဝေရဇ္ဇာနိ တထာ, တေသု ဇာတာတိအာဒိနာ တိဓာ တဒ္ဓိတနိဗ္ဗစနံ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တီတိ။ ယညာနုဘဝနတ္ထန္တိ ယဿ ကဿစိ ယညဿ အနုဘဝနတ္ထံ။ တေတိ နာနာဝေရဇ္ဇကာ ဗြာဟ္မဏာ။ တဿာတိ သောဏဒဏ္ဍဗြာဟ္မဏဿ။ ဥတ္တမဗြာဟ္မဏောတိ အဘိဇနသမ္ပတ္တိယာ, ဝိတ္တသမ္ပတ္တိယာ, ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိယာ စ ဥဂ္ဂတတရော, ဥဠာရော ဝါ ဗြာဟ္မဏော။ အာဝဋ္ဋနီမာယာ ဝုတ္တာဝ။ လာဘမစ္ဆေရေန နိပ္ပီဠိတတာယ အသန္နိပါတော ဘဝိဿတိ။
အင်္ဂေတိ ဂမေတိ အတ္တနော ဖလံ ဉာပေတိ, သယံ ဝါ အင်္ဂီယတိ ဂမီယတိ ဉာယတီတိ အင်္ဂံ, ဟေတု။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏေနာ’’တိ။ လောကဓမ္မတာနုဿရဏေန အပရာနိပိ ကာရဏာနိ အာဟံသူတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။
ဒွီဟိ ပက္ခေဟီတိ မာတုပက္ခေန, ပိတုပက္ခေန စာတိ ဒွီဟိ ဉာတိပက္ခေဟိ။ ‘‘ဥဘတော သုဇာတော’’တိ ဟိ ဧတ္ထကေယေဝ ဝုတ္တေ ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ သုဇာတတ္တံ ဝိဇာနေယျ, သုဇာတသဒ္ဒေါ စ ‘‘သုဇာတော စာရုဒဿနော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉) အာရောဟသမ္ပတ္တိပရိယာယောပိ ဟောတီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၄။) [သျ]ဇာတိဝသေနေဝ သုဇာတတ္တံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘောတော မာတာ ဗြာဟ္မဏီ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန, မာတုပက္ခတော စ ပိတုပက္ခတော စ ပစ္စေကံ တိဝိဓေန ဉာတိပရိဝဋ္ဋေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဣမိနာပိ ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတီတိ အာဟ ‘‘သံသုဒ္ဓါ တေ မာတုဂဟဏီ’’တိ, သံသုဒ္ဓါဝ အနညပုရိသသာဓာရဏာတိ အတ္ထော။ အနောရသပုတ္တဝသေနာပိ ဟိ လောကေ မာတာပိတုသမညာ ဒိဿတိ, ဣဓ ပနဿ ဩရသပုတ္တဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ ဂဟဏီ, တတိယာဝဋ္ဋသင်္ခါတော ဂဗ္ဘာသယသညိတော မာတုကုစ္ဆိပဒေသော သမဝေပါကိနိယာတိ သမဝိပါစနိယာ။ ဧတ္ထာတိ မဟာသုဒဿနသုတ္တေ။ ယထာဘုတ္တမာဟာရံ ဝိပါစနဝသေန ဂဏှာတိ န ဆဍ္ဍေတီတိ ဂဟဏီ, ကမ္မဇတေဇောဓာတု, ယာ ‘‘ဥဒရဂ္ဂီ’’တိ လောကေ ပညာယတိ။
ပိတုပိတာတိ ပိတုနော ပိတာ။ ပိတာမဟောတိ အာမဟ-ပစ္စယေန တဒ္ဓိတသိဒ္ဓိ။ ‘‘စတုယုဂ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ တံ တဒတ္ထေ ယုဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကာလဝိသေသော ယုဂံ နာမ။ ဧတံ ယုဂသဒ္ဒေန အာယုပ္ပမာဏဝစနံ အဘိလာပမတ္တံ လောကဝေါဟာရဝစနမတ္တမေဝ, အဓိပ္ပေတတ္ထတော ပန ပိတာမဟောယေဝ ပိတာမဟယုဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တော တဿေဝ ပဓာနဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတော ဥဒ္ဓန္တိ ပိတာမဟတော ဥပရိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗပုရိသာ’’တိ, တဒဝသေသာ ပုဗ္ဗကာ ဆ ပုရိသာတိ အတ္ထော။ ပုရိသဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ‘‘မာတိတော’’တိ ပါဠိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
တတြာယမဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – မာတာ စ ပိတာ စ ပိတရော, ပိတူနံ ပိတရော ပိတာမဟာ, တေသံ ယုဂေါ ဒွန္ဒော ပိတာမဟယုဂေါ, တသ္မာ, ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ ပိတာမဟဒွန္ဒာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဧဝဉ္စ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ မာတာမဟောပိ ဂဟိတော။ ယုဂသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသော ‘‘ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂေါ’’တိ, အတော တတ္ထ တတ္ထ ဉာတိပရိဝဋ္ဋေ ပိတာမဟဒွန္ဒံ ဂဟိတံ ဟောတီတိ။
‘‘ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ’’တိ ဣဒံ ကာကာပေက္ခနမိဝ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓဂတန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ ယာဝ သတ္တမော ပုရိသော, တာဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၅။) [သျ]အက္ခိတ္တော အနုပကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အက္ခိတ္တောတိ အပ္ပတ္တခေပေါ။ အနဝက္ခိတ္တောတိ သဒ္ဓထာလိပါကာဒီသု န ဆဍ္ဍိတော။ န ဥပကုဋ္ဌောတိ န ဥပက္ကောသိတော။ ‘‘ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ ဣဒံ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတိပီတိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥဘတော…ပေ… ယုဂါ’’တိ ဧတေန ဗြာဟ္မဏဿ ယောနိဒေါသာဘာဝေါ ဒဿိတော သံသုဒ္ဓဂဟဏိကဘာဝကိတ္တနတော, ‘‘အက္ခိတ္တော’’တိ ဧတေန ကိရိယာပရာဓာဘာဝေါ။ ကိရိယာပရာဓေန ဟိ သတ္တာ ခေပံ ပါပုဏန္တိ။ ‘‘အနုပကုဋ္ဌော’’တိ ဧတေန အယုတ္တသံသဂ္ဂါဘာဝေါ။ အယုတ္တသံသဂ္ဂဉှိ ပဋိစ္စ သတ္တာ အက္ကောသံ လဘန္တီတိ။
ဣဿရောတိ အာဓိပတေယျသံဝတ္တနိယကမ္မဗလေန ဤသနသီလော, သာ ပနဿ ဣဿရတာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စယာ ပါကဋာ ဇာတာ, တသ္မာ အဍ္ဎဘာဝပရိယာယေန ဒဿေန္တော ‘‘အဍ္ဎောတိ ဣဿရော’’တိ အာဟ။ မဟန္တံ ဓနမဿ ဘူမိဂတံ, ဝေဟာသဂတဉ္စာတိ မဟဒ္ဓနော။ တဿာတိ တဿ တဿ ဂုဏဿ, အယမေဝ စ ပါဌော အဓုနာ ဒိဿတိ။ အဂုဏံယေဝ ဒဿေမာတိ အနွယတော တဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဗျတိရေကတော ဘဂဝတော အနုပသင်္ကမနကာရဏံ အဂုဏမေဝ ဒဿေမ။
အဓိကရူပေါတိ ဝိသိဋ္ဌရူပေါ ဥတ္တမသရီရော။ ဒဿနံ အရဟတီတိ ဒဿနီယောတိ အာဟ ‘‘ဒဿနယောဂ္ဂေါ’’တိ။ ပသာဒံ အာဝဟတီတိ ပါသာဒိကော။ တေနာဟ ‘‘ပသာဒဇနနတော’’တိ။ ပေါက္ခရသဒ္ဒေါ ဣဓ သုန္ဒရတ္ထေ, သရီရတ္ထေ စ နိရုဠှော။ ဝဏ္ဏဿာတိ ဝဏ္ဏဓာတုယာ။ ပကာသနိယေန ပရိသုဒ္ဓနိမိတ္တေန ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ ဝဏ္ဏဓာတုယံ ပဝတ္တနတော တန္နိမိတ္တမေဝ ဝဏ္ဏတာ, သာ စ ဝဏ္ဏနိဿိတာတိ အဘေဒဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တမေန ပရိသုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိ။ သရီရံ ပန သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌံ ကရစရဏဂီဝါသီသာဒိသမုဒါယံ, တဉ္စ အဝယဝဘူတေန သဏ္ဌာနနိမိတ္တေန ဂယှတိ, တသ္မာ တန္နိမိတ္တမေဝ ပေါက္ခရတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သရီရသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ’’တိ, ဥတ္တမာယ သရီရသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္ထဝသာ ဟိ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော။ သဗ္ဗေသု ဝဏ္ဏေသု သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောဝ ဥတ္တမောတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏေသုပိ သေဋ္ဌေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန သမန္နာဂတော’’တိ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ, စက္ကဝတ္တိနော စ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန ဝစ္ဆသသဒ္ဒေါ သရီရာဘေ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ဗြဟ္မဝစ္ဆသီတိ ဥတ္တမသရီရာဘော, သုဝဏ္ဏာဘော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော သရီရသဒိသေနေဝ သရီရေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၆။) [သျ]သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ, န ဗြဟ္မုဇုဂတ္တတံ။ ဩကာသောတိ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂဋ္ဌာနံ။ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ, အဝယဝပါရိပူရိယာ စ ဒဿနဿ ဩကာသော န ခုဒ္ဒကောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာနေဝါ’’တိအာဒိ။
သီလန္တိ ယမနိယမလက္ခဏံ သီလံ, တံ ပနဿ ရတ္တညုတာယ ဝုဒ္ဓံ ဝဒ္ဓိတန္တိ ဝိသေသတော ‘‘ဝုဒ္ဓသီလီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုဒ္ဓသီလေနာတိ သဗ္ဗဒါ သမ္မာယောဂတော ဝုဒ္ဓေန ဓုဝသီလေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဒတ္တယမ္ပေတံ အဓိပ္ပေတတ္ထတော ဝိသိဋ္ဌံ ဟောတိ, သဒ္ဒတ္ထမတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ဣဒံ ဝုဒ္ဓသီလီပဒဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စသီလတော ပရံ တတ္ထ သီလဿ အဘာဝတော, တေသမဇာနနတော စ ‘‘ပဉ္စသီလမတ္တမေဝါ’’တိ အာဟ။
ဝါစာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနတာ ဧဝ သုန္ဒရဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုန္ဒရာ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ’’တိ။ ဌာနကရဏသမ္ပတ္တိယာ, သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ ကဿစိပိ အနူနတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ အက္ခရာနိ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အက္ခရမေဝ ဟိ တံတဒတ္ထဝါစကဘာဝေန ပရိစ္ဆိန္နံ ပဒံ။ အထ ဝါ ပဒမေဝ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇကတ္တာ ဗျဉ္ဇနံ, သိထိလဓနိတာဒိအက္ခရပါရိပူရိယာ စ ပဒဗျဉ္ဇနဿ ပရိမဏ္ဍလတာ, ပရိမဏ္ဍလံ ပဒဗျဉ္ဇနမေတိဿာတိ တထာ။ အပိစ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ, နာမာဒိ, ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, ဝါကျံ, တေသံ ပရိပုဏ္ဏတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အတ္ထဝိညာပနေ သာဓနတာယ ဝါစာဝ ကရဏံ ဝါက္ကရဏန္တိ တုလျာဓိကရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒါဟရဏဃောသော’’တိ ဝုတ္တံ, ဝစီဘေဒသဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ, တေန ဝါ ဘာသိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ပူရေ ဂုဏေဟိ ပရိပုဏ္ဏဘာဝေ ဘဝါတိ ပေါရီ။ ပုန ပုရေတိ ရာဇဓာနီမဟာနဂရေ။ ဘဝတ္တာတိ သံဝဍ္ဎတ္တာ။ သုခုမာလတ္တနေနာတိ သုခုမာလဘာဝေန, ဣမိနာ တဿာ ဝါစာယ မုဒုသဏှတ္တမာဟ။ အပလိဗုဒ္ဓါယာတိ ပိတ္တသေမှာဒီဟိ အပရိယောနဒ္ဓါယ, ဟေတုဂဗ္ဘပဒမေတံ။ တတော ဧဝ ဟိ ယထာဝုတ္တဒေါသာဘာဝေါတိ။ ဍံသေတွာ ဝိယ ဧကဒေသကထနံ သန္ဒိဋ္ဌံ, သဏိကံ စိရာယိတွာ ကထနံ ဝိလမ္ဗိတံ, ‘‘သန္နိဒ္ဓဝိလမ္ဗိတာဒီ’’တိပိ ပါဌော။ သဒ္ဒေန အဇနကံ ဝစိနံ, မမ္မကသင်္ခါတံ ဝါ ဧကက္ခရမေဝ ဒွတ္တိက္ခတ္တုမုစ္စာရဏံ သန္နိဒ္ဓံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဒုက္ခလိတာနုကဍ္ဎိတာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဠာဂဠေနာတိ ဧဠာပဂ္ဃရဏေန။ ‘‘ဧဠာ ဂဠန္တီ’’တိ ဝုတ္တဿေဝ ဒွိဓာ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘လာလာ ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၇။) [သျ]ပဂ္ဃရန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဿေ’ဠမူဂံ ဥရဂံ ဒုဇိဝှ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၇။၄၉) ဝိယ ဟိ ဧဠာသဒ္ဒေါ လာလာယ, ခေဠေ စ ပဝတ္တတိ။ ခေဠဖုသိတာနီတိ ခေဠဗိန္ဒူနိ။
တတြာယမဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – ဧလန္တိ ဒေါသော ဝုစ္စတိ ‘‘ယာ သာ ဝါစာ နေလာ ကဏ္ဏသုခါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၈, ၁၉၄) ဝိယ။ ဒုပ္ပညာ စ သဒေါသမေဝ ကထံ ကထေန္တာ ဧလံ ပဂ္ဃရာပေန္တိ, တသ္မာ တေသံ ဝါစာ ဧလဂဠာ နာမ ဟောတိ, တဗ္ဗိပရီတာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ပါကဋံ ကတွာ’’တိ ဣမိနာ တဿာ ဝါစာယ အတ္ထပါရိပူရိံ ဝဒတိ။ ဝိညာပနသဒ္ဒေန ဧတဿ သမ္ဗန္ဓော။
ဇရာဇိဏ္ဏတာယ ဇိဏ္ဏောတိ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စာဒိဘာဝမာပါဒိတော။ ဝုဒ္ဓိမရိယာဒပ္ပတ္တောတိ ဝုဒ္ဓိယာ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိယန္တံ ပတ္တော။ ဇာတိမဟလ္လကတာယာတိ ဥပပတ္တိယာ မဟလ္လကဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘စိရကာလပ္ပသုတော’’တိ။ အဒ္ဓသဒ္ဒေါ အဒ္ဓါနပရိယာယော ဒီဃကာလဝါစကော။ ကိတ္တကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ’’တိ, ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ရာဇူနံ ရဇ္ဇပသာသနပဋိပါဋိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဒ္ဓဂတော’’တိ ဝတွာပိ ကတံ ဝယောဂဟဏံ ဩသာနဝယာပေက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တော’’တိ။ ပစ္ဆိမော တတိယဘာဂေါတိ ဝဿသတဿ တိဓာ ကတေသု ဘာဂေသု တတိယော ဩသာနဘာဂေါ။ ပစ္စေကံ တေတ္တိံသဝဿတော စ အဓိကမာသပက္ခာဒိပိ ဝိဘဇီယတိ, တသ္မာ သတ္တသဋ္ဌိမေ ဝဿေ ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနမာသပက္ခဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆိမဝယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ ဟိ ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သတ္တသဋ္ဌိဝဿတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆိမဝယော ကောဋ္ဌာသော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပစ္ဆိမဝယော နာမ ဝဿသတဿ ပစ္ဆိမော တတိယဘာဂေါ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရောဓော ဘဝေယျာတိ။
ဧဝံ ကေဝလဇာတိဝသေန ပဌမဝိကပ္ပံ ဝတွာ ဂုဏမိဿကဝသေနပိ ဒုတိယဝိကပ္ပံ ဝဒန္တေန ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နာယံ ဇိဏ္ဏတာ ဝယောမတ္တေန, အထ ခေါ ကုလပရိဝဋ္ဋေန ပုရာဏတာတိ အာဟ ‘‘ဇိဏ္ဏောတိ ပေါရာဏော’’တိအာဒိ။ စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယောတိ စိရကာလံ ပဝတ္တကုလပရိဝဋ္ဋော, တေနာဿ ကုလဝသေန ဥဒိတောဒိတဘာဝမာဟ။ ‘‘ဝယောအနုပ္ပတ္တော’’တိ ဣမိနာ ဇာတိဝုဒ္ဓိယာ ဝက္ခမာနတ္တာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၈။) [သျ]ဂုဏဝုဒ္ဓိယာ စ တတော သာတိသယတ္တာ ‘‘ဝုဒ္ဓေါတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဒ္ဓိယာ ယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝက္ခမာနံ ပတိ ပါရိသေသဂ္ဂဟဏဉှေတံ။ တထာ ဇာတိမဟလ္လကတာယပိ တေနေဝ ပဒေန ဝက္ခမာနတ္တာ, ဝိဘဝမဟတ္တတာယ စ အနဝသေသိတတ္တာ ‘‘မဟလ္လကောတိ ဝိဘဝမဟန္တတာယ သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။ မဂ္ဂပဋိပန္နောတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ယုတ္တပဋိပတ္တိဝီထိံ အဝေါက္ကမ္မ စရဏဝသေန ဥပဂတောတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဇာတိဝုဒ္ဓဘာဝမနုပ္ပတ္တော, တမ္ပိ အန္တိမဝယံ ပစ္ဆိမဝယမေဝ အနုပ္ပတ္တောတိ သာဓိပ္ပါယယောဇနာ။ ဣမိနာ ဟိ ပစ္ဆိမဝယဝသေန ဇာတိဝုဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတီတိ။
ဗုဒ္ဓဂုဏကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၄။ တာဒိသေဟိ မဟာနုဘာဝေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန ဌပနမ္ပိ န မာဒိသာနံ ပဏ္ဍိတဇာတီနမနုစ္ဆဝိကံ, ကုတော ပန ဥက္ကံသဝသေန ဌပနန္တိ ဣဒံ ဗြာဟ္မဏဿ န ယုတ္တရူပန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ခေါ ပန မေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေပိ ဂုဏာ အတ္တနော ဂုဏေဟိ သဒိသာ, တေပိ ဂုဏေ ဥတ္တရိတရေယေဝ မညမာနော ပကာသေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒိသာတိ စ ဧကဒေသေန သဒိသာ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗထာ သဒိသာ ကေစိပိ ဂုဏာ အညေသု လဗ္ဘန္တိ။ ‘‘ကော စာဟ’’န္တိအာဒိ ဥတ္တရိတရာကာရဒဿနံ။ အဟဉ္စ ကီဒိသော နာမ ဟုတွာ သဒိသော ဘဝိဿာမိ, သမဏဿ…ပေ… ဂုဏာ စ ကီဒိသာ နာမ ဟုတွာ သဒိသာ ဘဝိဿန္တီတိ သာဓိပ္ပါယယောဇနာ။ ကေစိ နဝံ ပါဌံ ကရောန္တိ, အယမေဝ မူလပါဌော ယထာ တံ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ ‘‘ကော စာဟံ ဘော ဂေါတမ သာစရိယကော, ကာ စ အနုတ္တရာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ’’တိ။ ဣတရေတိ အတ္တနော ဂုဏေဟိ အသဒိသေ ဂုဏေ, ‘‘ပကာသေတီ’’တိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကန္တေနေဝါတိ သဒိသဂုဏာနံ ဝိယ ပသင်္ဂါဘာဝေန။
ဧဝံ နိယာမေန္တော သောဏဒဏ္ဍော ဣဒံ အတ္ထဇာတံ ဒီပေတိ။ ယထာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏေ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ မယမေဝ အရဟာမာ’’တိ။ ဂေါပဒကန္တိ ဂါဝိယာ ခုရဋ္ဌာနေ ဌိတဥဒကံ။ ဂုဏေတိ သဒိသဂုဏေပိ, ပဂေဝ အသဒိသဂုဏေ။
သဋ္ဌိကုလသတသဟဿန္တိ သဋ္ဌိသဟဿာဓိကံ ကုလသတသဟဿံ။ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာဒီသု (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) ပန ကတ္ထစိ ဘဂဝတော အသီတိကုလသဟဿတာဝစနံ ဧကေကပက္ခမေဝ သန္ဓာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၈၉။) [သျ]သုဓာမဋ္ဌပေါက္ခရဏိယောတိ သုဓာယ ပရိကမ္မကတာ ပေါက္ခရဏိယော။ သတ္တရတနာနန္တိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ။ ပူရယောဂေ ဟိ ကရဏတ္ထေ ဗဟုလံ ဆဋ္ဌီဝစနံ။ ပါသာဒနိယူဟာဒယောတိ ဥပရိပါသာဒေ ဌိတတုလာသီသာဒယော။ ‘‘သတ္တရတနာန’’န္တိ အဓိကာရော, အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရော ဧသ။ ကုလပရိယာယေနာတိ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ အသမ္ဘိန္နခတ္တိယကုလာနုက္ကမေန။ တေသုပီတိ စတူသု နိဓီသုပိ။ ဂဟိတံ ဂဟိတံ ဌာနံ ပူရတိယေဝ ဓနေန ပါကတိကမေဝ ဟောတိ, န ဦနံ။
ဘဒ္ဒကေနာတိ သုန္ဒရေန။ ပစ္ဆိမဝယေ ဝုတ္တနယေန ပဌမဝယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မာတာပိတူနံ အနိစ္ဆာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ အနာဒရော တေန ယုတ္တေ အတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေသန္တိ မာတာပိတူနံ။ ကန္ဒိတွာတိ ‘‘ကဟံ ပိယပုတ္တကာ’’တိအာဒိနာ ပရိဒေဝိတွာ။
အပရိမာဏောယေဝါတိ ‘‘ဧတ္တကော ဧသော’’တိ ကေနစိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုမသက္ကုဏေယျတာယ အပရိစ္ဆိန္နောယေဝ။ ဒွေ ဝေဠူ အဓောကဋိမတ္တကမေဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နံ ဝေဠူနံ ဥပရိ ကဋိမတ္တမေဝါ’’တိ။ ပါရမိတာနုဘာဝေန ဗြာဟ္မဏဿ ဧဝ ပညာယတိ, ဘဂဝါ ပန တဒါ ပကတိပ္ပမာဏောဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပညာယမာနော’’တိ ဝုတ္တမိဝ ဒိဿတိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါရမိတာဗလေနေဝ ဧဝံ အပရိမာဏတာ, န ဣဒ္ဓိဗလေနာတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အတုလောတိ အသဒိသော။ ‘‘ဓမ္မပဒေ ဂါထမာဟာ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော အယုတ္တောဝ။ န ဟိ ဓမ္မပဒေ အယံ ဂါထာ ဒိဿတိ။ သုဓာပိဏ္ဍိယတ္ထေရာပဒါနာဒီသု (အပ။ ၁။၁၀။သုဓာပိဏ္ဍိယတ္ထေရာပဒါန) ပနာယံ ဂါထာ အာဂတာ, သာ စ ခေါ အညဝတ္ထုသ္မိံ ဧဝ, န ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုမှိ, တသ္မာ ပါဠိဝသေန သင်္ဂီတိမနာရုဠှာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝါယံ ဂါထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတ္ထ တေ တာဒိသေတိ ပရိယာယဝစနမေတံ ‘‘အပ္ပံ ဝဿသတံ အာယု, ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂၇။၂၁) ဝိယ, ‘‘ဧတာဒိသေ’’တိပိ ပဌန္တိ, တဒသုန္ဒရံ အပဒါနာဒီသု တထာ အဒိဿနတော။ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတေ ကုတောစိပိ အဘယေ တေ တာဒိသေ ပူဇယတော ဧတ္ထ ဣဒံ ပုညံ ကေနစိ မဟာနုဘာဝေန အပိ သင်္ခါတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၀။) [သျ]ဗာဟန္တရန္တိ ဒွိန္နံ ဗာဟူနမန္တရံ။ ဒွါဒသ ယောဇနသတာနီတိ ဒွါဒသာဓိကာနိ ယောဇနသတာနိ။ ဗဟလန္တရေနာတိ သမန္တာ သရီရပရိဏာဟပ္ပမာဏေန။ ပုထုလတောတိ ဝိတ္ထာရတော။ အင်္ဂုလိပဗ္ဗာနီတိ ဧကေကာနိ အင်္ဂုလိပဗ္ဗာနိ။ ဘမုကန္တရန္တိ ဒွိန္နံ ဘမုကာနမန္တရံ။ မုခံ ဝိတ္ထာရတော ဒွိယောဇနသတံ ပရိမဏ္ဍလတော ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဧဒိသော ဘဂဝါ’’တိ ယာ ပရေဟိ ဝုတ္တာ ကထာ, တဿာ အနုရူပန္တိ ယထာကထံ, ဣမိနာ အညေဟိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတော ဝဏ္ဏကထံ သုတွာ ဩလောကေတုကာမတာယ အာဂတောတိ ဒဿေတိ, ယထာကထန္တိ ဝါ ကီဒိသံ။ ‘‘ယထာကထံ ပန တုမှေ ဘိက္ခဝေ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ အဝိဝဒမာနာ ဖာသုကံ ဝဿံ ဝသိတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၉၄) ဝိယ ဟိ ပုစ္ဆာယံ ဧသ နိပါတသမုဒါယော, ဧကော ဝါ နိပါတော။
ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေတိ ဂန္ဓကုဋိယာ ပရိဝေဏေ, ဂန္ဓကုဋိတော ဗဟိ ပရိဝေဏဗ္ဘန္တရေတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ မဉ္စကေ။ ‘‘သီဟသေယျံ ကပ္ပေသီ’’တိ ယထာ ရာဟု အသုရိန္ဒော အာယာမတော, ဝိတ္ထာရတော, ဥဗ္ဗေဓတော စ ဘဂဝတော ရူပကာယဿ ပရိစ္ဆေဒံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, တထာ ရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောန္တော သီဟသေယျံ ကပ္ပေသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၀၄) ဧဝံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ, ‘‘တဒေတံ ‘န မယာ အသုရိန္ဒ အဓောမုခေန ပါရမိယော ပူရိတာ, ဥဒ္ဓဂ္ဂမေဝ ကတွာ ဒါနံ ဒိန္န’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန အစ္စန္တမေဝ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဧတဉှိ ဂန္ဓကုဋိဒွါရဝိဝရဏာဒီသု ဝိယ ပါရမိတာနုဘာဝသိဒ္ဓိဒဿနံ, အညထာ တဒေဝ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အဓောမုခေနာတိ ဩသက္ကိတဝီရိယတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဥဒ္ဓဂ္ဂမေဝါတိ အနောသက္ကိတဝီရိယတံ, ဥဗ္ဘကောဋိကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ တဒါ ရာဟု ဥပါသကဘာဝံ ပဋိဝေဒေသီတိ အာဟ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိအာဒိ။
ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယံ နိရုတ္တိနယေန, အတောယေဝ ဥတ္တမတာ ပရိသုဒ္ဓတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တမံ ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလံ, န သုခဝိပါကဋ္ဌေန တဿ အရဟတမသမ္ဘဝတော။ ကုသလသီလေနာတိ အနဝဇ္ဇေနေဝ ဝိဒ္ဓသ္တသဝါသနကိလေသေန သီလေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဒစတုက္ကမ္ပေတံ အဓိပ္ပေတတ္ထတော ဝိသိဋ္ဌံ ဟောတိ, သဒ္ဒတ္ထမတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ဣဒမဿ ဝေဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၁။) [သျ]ကတ္ထစိ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနိ, ကတ္ထစိ အပရိမာဏာပိ ဒေဝမနုဿာတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဘဂဝတော ဧကေကာယ ဓမ္မဒေသနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဟာသမယသုတ္တ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁ အာဒယော) မင်္ဂလသုတ္တ- (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၆၁ အာဒယော) ဒေသနာဒီသု ဟိ စတုဝီသတိယာ ဌာနေသု အသင်္ချေယျာ အပရိမေယျာ ဒေဝမနုဿာ မဂ္ဂဖလာမတံ ပိဝိံသု။ ကောဋိသတသဟဿာဒိပရိမာဏေနပိ ဗဟူ ဧဝ, နိဒဿနဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အနုတ္တရသိက္ခာပကဘာဝေန ဘဂဝါ ဗဟူနံ အာစရိယော, တေသံ အာစရိယဘူတာနံ သာဝကာနမာစရိယဘာဝေန သာဝကဝေနေယျာနံ ပါစရိယော။ ဘဂဝတာ ဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ သာဝကာ ဝေနေယျံ ဝိနေန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝါဝ တေသံ ပဓာနော အာစရိယောတိ။
ဝဒန္တဿာဓိပ္ပေတောဝ အတ္ထော ပမာဏံ, န လက္ခဏဟာရာဒိဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဣမဿ ဝါ ပူတိကာယဿာ’’တိ ပါဌာဝသာနေ ပေယျာလံ ကတွာ ‘‘ကေလနာ ပဋိကေလနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂပါဠိ (ဝိဘ။ ၈၅၄) ‘‘ဗာဟိရာနံ ဝါ ပရိက္ခာရာနံ မဏ္ဍနာ’’တိအာဒိ ပေယျာလဝသေန ဂယှတိ။ တတ္ထ ဣမဿ ဝါ ပူတိကာယဿာတိ ဣမဿ ဝါ မနုဿသရီရဿ။ ယထာ ဟိ တဒဟုဇာတောပိ သိင်္ဂါလော ‘‘ဇရသိင်္ဂါလော’’ တွေဝ, ဦရုပ္ပမာဏာပိ စ ဂလောစိလတာ ‘‘ပူတိလတာ’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ မနုဿသရီရော ‘‘ပူတိကာယော’’ တွေဝ, တဿ မဏ္ဍနာတိ အတ္ထော။ ကေလနာတိ ကီဠနာ။ ‘‘ကေလာယနာ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ပဋိကေလနာတိ ပဋိကီဠနာ။ စပလဿ ဘာဝေါ စာပလျံ, စာပလ္လံ ဝါ, ယေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဝဿသတိကောပိ သမာနော တဒဟုဇာတဒါရကော ဝိယ ဟောတိ, တဿေဒမဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပါပေ ပုရေ ကရောတိ, န ဝါ ပါပံ ပုရေ ကရောတီတိ အပါပပုရေက္ခာရောတိ ယုတ္တာယုတ္တသမာသေန ဒုဝိဓမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပါပေ နဝလောကုတ္တရဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပါပေတိ စ ပါပပဋိပက္ခေ, ပါပဝိရဟိတေ ဝါ။ ဗြဟ္မနိ သေဋ္ဌေ ဘဂဝတိ ဘဝါ တဿ ဓမ္မဒေသနာဝသေန အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ, ဗြဟ္မုနော ဝါ ဘဂဝတော အပစ္စံ ဂရုကရဏာဒိနာ, ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ စ, ဗြဟ္မံ ဝါ သေဋ္ဌံ အရိယမဂ္ဂံ ဇာနာတီတိ ဗြဟ္မညာ, အရိယသာဝကသင်္ခါတာ ပဇာ။ တေနာဟ ‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ’’တိအာဒိ။ ဗြာဟ္မဏပဇာယာတိ ဗဟိတပါပပဇာယ။ ‘‘အပါပပုရေက္ခာရော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရေက္ခာရော’’တိ ပဒမဓိကာရောတိ ဒဿေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၂။) [သျ]‘‘ဧတိဿာယ စ ပဇာယ ပုရေက္ခာရော’’တိ ဣမိနာ။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော ‘‘န ကေဝလံ အပါပပုရေက္ခာရော ဧဝ, အထ ခေါ ဗြဟ္မညာယ စ ပဇာယ သမ္ဗန္ဓဘူတာယ ပုရေက္ခာရော’’တိ။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ အဓိပ္ပါယမတ္တဒဿနံ။ ‘‘အပါပပုရေက္ခာရော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဗြဟ္မညာယ ပဇာယာ’’တိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, န စ ပစ္စေကမတ္ထဒီပကံ, ပကတိဗြာဟ္မဏဇာတိဝသေနပိ စေတဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ အယုတ္တသမာသော စာယံ။ ပါပန္တိ ပါပကမ္မံ, အဟိတံ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ တဿ သမ္ဗန္ဓိပေက္ခတ္တာ ကဿာ အပါပပုရေက္ခာရောတိ ပုစ္ဆာယ ဧဝမာဟာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္တနာ’’တိအာဒိ တဒတ္ထဝိဝရဏံ။ ဗြာဟ္မဏပဇာယာတိ ဗြာဟ္မဏဇာတိပဇာယ။
ရဉ္ဇန္တိ အဋ္ဋံ ဘဇန္တိ ရာဇာနော ဧတေနာတိ ရဋ္ဌံ, ဧကဿ ရညော ရဇ္ဇဘူတကာသိကောသလာဒိမဟာဇနပဒါ။ ဇနာ ပဇ္ဇန္တိ သုခဇီဝိကံ ပါပုဏန္တိ ဧတ္ထာတိ ဇနပဒေါ, ဧကဿ ရညော ရဇ္ဇေ ဧကေကကောဋ္ဌာသဘူတာ ဥတ္တရပထဒက္ခိဏပထာဒိခုဒ္ဒကဇနပဒါ။ တတ္ထာတိ တထာ အာဂတေသု။ ပုစ္ဆာယာတိ အတ္တနာ အဘိသင်္ခတာယ ပုစ္ဆာယ။ ဝိဿဇ္ဇနာသမ္ပဋိစ္ဆနေတိ ဝိဿဇ္ဇနာယ အတ္တနော ဉာဏေန သမ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ ကေသဉ္စိ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ, ဉာဏပရိပါကံ, စိတ္တာစာရဉ္စ ဉတွာ ဘဂဝါဝ ပုစ္ဆာယ ဥဿာဟံ ဇနေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘တတ္ထ ကတမံ သာခလျ’’န္တိအာဒိ နိက္ခေပကဏ္ဍပါဠိ (ဓ။ သ။ ၁၃၅၀)။ အဒ္ဓါနဒရထန္တိ ဒီဃမဂ္ဂါဂမနပရိဿမံ။ အဿာတိ ဘဂဝတော, မုခပဒုမန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗာလာတပသမ္ဖဿနေနေဝါတိ အဘိနဝုဂ္ဂတသူရိယရံသိသမ္ဖဿနေန ဣဝ။ တထာ ဟိ သူရိယော ‘‘ပဒ္မဗန္ဓူ’’တိ လောကေ ပါကဋော, စန္ဒော ပန ‘‘ကုမုဒဗန္ဓူ’’တိ။ ပုဏ္ဏစန္ဒဿ သိရိယာ သမာနာ သိရီ ဧတဿာတိ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ။ ကထံ နိက္ကုဇ္ဇိတသဒိသတာတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဧဟိ သွာဂတဝါဒီ’’တိ ဣမိနာ သုခသမ္ဘာသပုဗ္ဗကံ ပိယဝါဒိတံ ဒဿေတိ, ‘‘သခိလော’’တိ ဣမိနာ သဏှဝါစတံ, ‘‘သမ္မောဒကော’’တိ ဣမိနာ ပဋိသန္ဓာရကုသလတံ, ‘‘အဗ္ဘာကုဋိကော’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝိပ္ပသန္နမုခတံ, ‘‘ဥတ္တာနမုခေါ’’တိ ဣမိနာ သုခသလ္လာပတံ, ‘‘ပုဗ္ဗဘာသီ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟဿ ဩကာသကရဏေန ဟိတဇ္ဈာသယတံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၃။) [သျ]ယတ္ထ ကိရာတိ ဧတ္ထ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသူစနေ –
‘‘ခဏဝတ္ထုပရိတ္တတ္တာ, အာပါထံ န ဝဇန္တိ ယေ၊
တေ ဓမ္မာရမ္မဏာ နာမ, ယေ’သံ ရူပါဒယော ကိရာ’’တိ။ –
အာဒီသု (အဘိဓမ္မာဝတာရ-အဋ္ဌကထာယံ အာရမ္မဏဝိဘာဂေ ဆဋ္ဌအနုစ္ဆေဒေ – ၇၇) ဝိယ, တေန ဘဂဝတာ အဓိဝုတ္ထပဒေသေ န ဒေဝတာနုဘာဝေန မနုဿာနံ အနုပဒ္ဒဝတာ, အထ ခေါ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေနေဝ ဟိ တာ အာရက္ခံ ဂဏှန္တိ။ ပံသုပိသာစကာဒယောတိ ပံသုနိဿိတပိသာစကာဒယော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘူတရက္ခသာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဣဒါနိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝမေဝ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အနုသာသိတဗ္ဗော သံဃော နာမ သဗ္ဗောပိ ဝေနေယျဇနသမူဟော။ သယံ ဥပ္ပါဒိတော သံဃော နာမ နိဗ္ဗတ္တိတအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။ ‘‘တာဒိသော’’တိ ဣမိနာ ‘‘သယံ ဝါ ဥပ္ပါဒိတော’’တိ ဝုတ္တဝိကပ္ပေါ ဧဝ ပစ္စာမဋ္ဌော အနန္တရဿ ဝိဓိ ပဋိသေဓောဝါတိ ကတွာ, တသ္မာ ‘‘ပုရိမပဒဿေဝ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပန္တရဂဟဏန္တိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၀၄) ဝုတ္တံ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ကာမံ ‘‘ဂဏီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သံဃီ’’တိ ပဒဿေဝ ဝေဝစနံ, အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပဒွယေ ဒုတိယဝိကပ္ပမေဝ ပစ္စာမသိတွာ ‘‘တာဒိသောဝဿ ဂဏော အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝသိဋ္ဌဿပိ ပဌမဝိကပ္ပဿ သင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ပုရိမပဒဿေဝ ဝါ ဝေဝစနမေတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ – ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရာဒီနံ ပစ္စေကဂဏီနံ ဂဏံ, သုတ္တန္တိကာဒိဂဏံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘တာဒိသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ဟိ သဗ္ဗောဝ ဘိက္ခုဂဏော အနုသာသိတဗ္ဗော နာမ, နိဗ္ဗတ္တိတအရိယဂဏော ပန သယံ ဥပ္ပါဒိတော နာမ, တသ္မာ ‘‘တာဒိသော’’တိ ဣမိနာ ဝိကပ္ပဒွယဿာပိ ပစ္စာမသနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပဒဒွယဿ ဝိသေသတ္ထတံ ဒဿေတွာ သဗ္ဗထာ သမာနတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမပဒဿေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။ ပူရဏမက္ခလိအာဒီနံ ဗဟူနံ တိတ္ထကရာနံ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အစေလကာဒိမတ္တကေနပိ ကာရဏေနာတိ နိစ္စောဠတာဒိမတ္တကေနပိ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌတာဒိသမာရောပနလက္ခဏေန ကာရဏေန။
နဝကာတိ အဘိနဝါ။ ပါဟုနကာတိ ပဟေဏကံ ပဋိဂ္ဂဏှိတုမနုစ္ဆဝိကာ, ဧတေန ဒုဝိဓေသု အာဂန္တုကေသု ပုရေတရမာဂတဝသေန ဣဓ အတိထိနော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၄။) [သျ]န ဘောဇနဝေလာယမာဂတဝသေန အဗ္ဘာဂတာတိ ဒဿေတိ။ ပရိယာပုဏာမီတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ဇာနာမိ, ဓာတွတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကပ္ပမ္ပီတိ အာယုကပ္ပမ္ပိ, ဘဏေယျ စေတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိရံ စိရကာလေ ကပ္ပေါ ခီယေထ, ဒီဃမန္တရေ ဒီဃကာလန္တရေပိ တထာဂတဿ ဝဏ္ဏော န ခီယေထာတိ ယောဇနာ။ ‘‘စိရ’’န္တိ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ဆန္ဒဟာနိဘယာ ရဿတ္ထံ နိဂ္ဂဟိတလောပေါ, အတိဒီဃကာလံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘စိရဒီဃမန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ, ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗမေတံ, ကိရိယာရဟာဒိယောဂေ ဝိယ စ အန္တရယောဂေ အဓိကက္ခရပါဒေါ အနုပဝဇ္ဇော, အယဉ္စ ဂါထာ အဘူတပရိကပ္ပနာဝသေန အဋ္ဌကထာသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ, ပကိဏ္ဏကကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀) ဝုတ္တာ တထာ ဘာသမာနဿ အဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၅။ နန္တိ အာစရိယံ။ အလံ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အရဟတ္ထော ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၃၄, ၁၄၃) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယုတ္တမေဝါ’’တိ။ ပုဋေန နေတွာ အသိတဗ္ဗတော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပုဋောသံ ဝုစ္စတိ ပါထေယျံ။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ဒဿေတိ ‘‘တံ ဂဟေတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ပါဠိယံ ပုဋံသေနပိ ကုလပုတ္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ပုဋံသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အံသေနာ’’တိအာဒိ အဓိပ္ပါယမတ္တဒဿနံ, ဝဟန္တေန ကုလပုတ္တေန ဥပသင်္ကမိတုံ အလမေဝါတိ အတ္ထော။
သောဏဒဏ္ဍပရိဝိတက္ကဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၀၆-၇။ န ဣဓ တိရော-သဒ္ဒေါ ‘‘တိရောကုဍ္ဍေ ဝါ တိရောပါကာရေ ဝါ ဆဍ္ဍေယျ ဝါ ဆဍ္ဍာပေယျ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၂၅) ဝိယ ဗဟိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အန္တောဝနသဏ္ဍေ ဂတဿာ’’တိ။ တတ္ထ ဝိဟာရောပိ ဝနသဏ္ဍပရိယာပန္နောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဟာရဗ္ဘန္တရံ ပဝိဋ္ဌဿာ’’တိ ဣမိနာ။ ဧတေ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ နိသိန္နာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန ဥဘတောပက္ခိကာ, ‘‘ဣတရေ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဧကတောပက္ခိကာ’’တိ အတ္ထတော အာပန္နော ဟောတိ။ ဒလိဒ္ဒတ္တာ, ဉာတိပါရိဇုညာဒိနာ ဇိဏ္ဏတ္တာ စ နာမဂေါတ္တဝသေန အပါကဋာ ဟုတွာ ပါကဋာ ဘဝိတုကာမာ ဧဝမကံသူတိ အဓိပ္ပါယော။ ကေရာဋိကာတိ သဌာ။ တတ္ထာတိ ဒွီသု ဇနေသု။ တတောတိ ဝိဿာသတော, ဒါနတော ဝါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၅။) [သျ]ဗြာဟ္မဏပညတ္တိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၉။ အနောနတကာယဝသေန ထဒ္ဓဂတ္တော, န မာနဝသေန။ တေန ပါဠိယံ ဝက္ခတိ ‘‘အဗ္ဘုန္နာမေတွာ’’တိ။ စေတောဝိတက္ကံ သန္ဓာယ စိတ္တသီသေန ‘‘စိတ္တံ အညာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဃာတန္တိ စိတ္တဒုက္ခံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၁။ သကသမယေတိ ဗြာဟ္မဏလဒ္ဓိယံ။ မီယမာနောတိ မရိယမာနော။ ဒိဋ္ဌိသဉ္ဇာနနေနေဝါတိ အတ္တနော လဒ္ဓိသဉ္ဇာနနေနေဝ။ သုဇန္တိ ဟောမဒဗ္ဗိံ, နိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တမေဝ။ ဂဏှန္တေသူတိ ဇုဟနတ္ထံ ဂဏှနကေသု, ဣရုဝိဇ္ဇေသူတိ အတ္ထော။ ဣရုဝေဒဝသေန ဟောမကရဏတော ဟိ ယညယဇကာ ‘‘ဣရုဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပဌမော ဝါတိ တတ္ထ သန္နိပတိတေသု သုဇာကိရိယာယံ သဗ္ဗပဓာနော ဝါ။ ဒုတိယော ဝါတိ တဒနန္တရိကော ဝါ။ ‘‘သုဇ’’န္တိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သုဇာယာ’’တိ။ အဂ္ဂိဟုတ္တမုခတာယ ယညဿ ယညေ ဒိယျမာနံ သုဇာမုခေန ဒိယျတိ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တမုခါ ယညာ, သာဝိတ္တီ ဆန္ဒသော မုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀)။ တသ္မာ ‘‘ဒိယျမာန’’န္တိ အယံ ပါဌသေသော ဝိညာယတီတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၁၁) ဝုတ္တံ။ အပိစ သုဇာယ ဒိယျမာနံ သုဇန္တိ တဒ္ဓိတဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ။ ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ပုရိမဝါဒေ စေတ္ထ ဒါနဝသေန ပဌမော ဝါ ဒုတိယော ဝါ, ပစ္ဆိမဝါဒေ အာဒါနဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဝိသေသတောတိ ဝိဇ္ဇာစရဏဝိသေသတော, န ဗြာဟ္မဏေဟိ ဣစ္ဆိတဝိဇ္ဇာစရဏမတ္တတော။ ဥတ္တမဗြာဟ္မဏဿာတိ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျတာယ ဥက္ကဋ္ဌဗြာဟ္မဏဿ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိ ဝိဇ္ဇာစရဏဝိသေသဒီပကဿ ‘‘ကတမံ ပန တံ ဗြာဟ္မဏသီလံ, ကတမာ သာ ပညာ’’တိအာဒိဝစနဿ ဩကာသကရဏတ္ထမေဝ ‘‘ဣမေသံ ပန ဗြာဟ္မဏ ပဉ္စန္နံ အင်္ဂါန’’န္တိအာဒိဝစနံ ဘဂဝါ အဝေါစ, တသ္မာ ပဓာနဝစနာနုရူပမနုသန္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၃။ အပဝဒတီတိ ဝဏ္ဏာဒီနိ အပနေတွာ ဝဒတိ, အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိက္ခိပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒန္တိ ‘‘မာ ဘဝံ သောဏဒဏ္ဍော ဧဝံ အဝစာ’’တိအာဒိဝစနံ။ ဗြာဟ္မဏသမယန္တိ ဗြာဟ္မဏသိဒ္ဓန္တံ။ မာ ဘိန္ဒီတိ မာ ဝိနာသေသိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၆။ သမောယေဝ ဟုတွာ သမောတိ သမသမော, သဗ္ဗထာ သမောတိ အတ္ထော။ ပရိယာယဒွယဉှိ အတိသယတ္ထဒီပကံ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ, ရူပရူပ’’န္တိ။ ဧကဒေသမတ္တတော ပန အင်္ဂကေန မာဏဝေန တေသံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၆။) [သျ]သမဘာဝတော တံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဌပေတွာ ဧကဒေသမတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ကုလကောဋိပရိဒီပနန္တိ ကုလဿ အာဒိပရိဒီပနံ။ ယသ္မာ အတ္တနော ဘဂိနိယာ…ပေ… န ဇာနိဿတိ, တသ္မာ န တဿ မာတာပိတုမတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ, ကုလကောဋိပရိဒီပနံ ပန သန္ဓာယ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အတ္ထဘဉ္ဇနက’’န္တိ ဣမိနာ ကမ္မပထပတ္တံ ဝဒတိ။ ဂုဏေတိ ယထာဝုတ္တေ ပဉ္စသီလေ။ အထာပိ သိယာတိ ယဒိပိ တုမှာကံ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော သိယာ, ဘိန္နသီလဿာပိ ပုန ပကတိသီလေ ဌိတဿ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ ဝဏ္ဏာဒယော သာဓေန္တီတိ ဧဝံ သိယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓေတီ’’တိ ပါဌေ ‘‘ဝဏ္ဏော’’တိ ကတ္တာ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၁၆) အဇ္ဈာဟဋော, နိဒဿနဉ္စေတံ။ မန္တဇာတီသုပိ ဟိ ဧသေဝ နယော။ သီလမေဝါတိ ပုန ပကတိဘူတံ သီလမေဝ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ သာဓေဿတိ, ကသ္မာတိ စေ ‘‘တသ္မိံ ဟိ…ပေ… ဝဏ္ဏာဒယော’’တိ။ တတ္ထ သမ္မောဟမတ္တံ ဝဏ္ဏာဒယောတိ ဝဏ္ဏမန္တဇာတိယော ဗြာဟ္မဏဘာဝဿ အင်္ဂန္တိ သမ္မောဟမတ္တမေတံ, အသမဝေက္ခိတွာ ကထိတမိဒံ။
သီလပညာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၁၇။ ကထိတော ဗြာဟ္မဏေန ပဉှောတိ ‘‘သီလဝါ စ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဒွိန္နမေဝ အင်္ဂါနံ ဝသေန ယထာပုစ္ဆိတော ပဉှော ယာထာဝတော ဝိဿဇ္ဇိတော။ ဧတ္ထာတိ ယထာဝိဿဇ္ဇိတေ အတ္ထေ, အင်္ဂဒွယေ ဝါ။ တဿာတိ သောဏဒဏ္ဍဿ။ ယဒိ ဧကမင်္ဂံ ဌပေယျ, အထ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကုဏေယျ။ ယဒိ ပန န ဌပေယျ, အထ သက္ကုဏေယျ, ကိံ ပနေသ တထာ သက္ခိဿတိ နု ခေါ, နောတိ ဝီမံသနတ္ထမေဝ ဧဝမာဟ, န တု ဧကဿ အင်္ဂဿ ဌပနီယတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ စာဟ ‘‘ဧဝမေတံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိ။ ဓောဝိတတ္တာဝ ပရိသုဇ္ဈနန္တိ အာဟ ‘‘သီလပရိသုဒ္ဓါ’’တိ, သီလသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗသော သုဒ္ဓါ အနုပက္ကိလိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ကုတော ဒုဿီလေ ပညာ အသမာဟိတတ္တာ တဿ။ ကုတော ဝါ ပညာရဟိတေ ဇဠေ ဧဠမူဂေ သီလံ သီလဝိဘာဂဿ, သီလပရိသောဓနူပါယဿ စ အဇာနနတော။ ဧဠာ မုခေ ဂဠတိ ယဿာတိ ဧဠမူဂေါ ခ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ, ဧလမုခေါ, ဧလမူကော ဝါ။ ဣတိ ဗဟုဓာ ပါဌောတိ ဘယဘေရဝသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၈) ဝုတ္တော။ ပကဋ္ဌံ ဥက္ကဋ္ဌံ ဉာဏံ ပညာဏန္တိ ကတွာ ပါကတိကံ ဉာဏံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ပညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာဒိဉာဏဉှိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, တဒေတံ ပကာရေဟိ ဇာနနတော ပညာဝါတိ အာဟ ‘‘ပညာယေဝါ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၇။) [သျ]စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန ဓောတာတိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန သကလသံကိလေသမလဝိသုဒ္ဓိယာ ဓောဝိတာ ဝိသုဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘ကထံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓောဝတီတိ သုဇ္ဈတိ။ သဋ္ဌိအသီတိဝဿာနီတိ သဋ္ဌိဝဿာနိ ဝါ အသီတိဝဿာနိ ဝါ။ မရဏကာလေပိ, ပဂေဝ အညသ္မိံ ကာလေ။ မဟာသဋ္ဌိဝဿတ္ထေရော ဝိယာတိ သဋ္ဌိဝဿမဟာထေရော ဝိယ။ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော နာမ ယထာဥပ္ပန္နံ ဝေဒနံ သဘာဝသရသတော ဥပဓာရေတွာ ပုန ပဒဋ္ဌာနတော ‘‘အယံ ဝေဒနာ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော စ ဖဿော အနိစ္စော ဒုက္ခော ဝိပရိဏာမဓမ္မော’’တိ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တိတဝိပဿနာ။ ဧဝံ ပဿန္တေန ဟိ သုခေန သက္ကာ သာ ဝေဒနာ အဓိဝါသေတုံ ‘‘ဝေဒနာ ဧဝ ဝေဒယတီ’’တိ။ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ယထာဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခဝေဒနံ အနုဝတ္တိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ဝီထိပဋိပန္နာယ ဝိပဿနာယ တံ ဝိနောဒေတွာ။ သံသုမာရပတိတေနာတိ ကုမ္ဘီလေန ဝိယ ဘူမိယံ ဥရေန နိပဇ္ဇမာနေန။ ‘‘နာဟ’’န္တိအာဒိံ တထာ သီလရက္ခဏမေဝ ဒုက္ကရန္တိ ကတွာ ဝဒတိ။ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဟိ အရဟတ္တံ ဟတ္ထဂတံယေဝ။ ယထာဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၉) စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဥဂ္ဃါဋိတညုနော ဧဝါယံ ဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဃါဋိတညုတာယာ’’တိ။ ပညာယ သီလံ ဓောဝိတွာတိ သီလံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု အခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနေန ပညာယ သုဝိသောဓိတံ ကတွာ။ သန္တတိမဟာမတ္တဝတ္ထု ဓမ္မပဒေ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။သန္တိမဟာမတ္တဝတ္ထု)။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၈။ ‘‘ကသ္မာ အာဟာ’’တိ ဥပရိဒေသနာယ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ လဇ္ဇာ နာမ ‘‘သီလဿ စ ဇာတိယာ စ ဂုဏဒေါသပ္ပကာသနေန သမဏေန ဂေါတမေန ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ပရိသာယ ပညာတတာ, သာ တထာ ဝိဿဇ္ဇိတုမသမတ္ထတာယ ဘိဇ္ဇိဿတီတိ အတ္ထော, ပဌမံ အလဇ္ဇမာနောပိ ဣဒါနိ လဇ္ဇိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရမန္တိ ပမာဏံ။ ‘‘ဧတ္တကပရမာ မယ’’န္တိ ပဒါနံ တုလျာဓိကရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ မယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သီလပညာဏ’’န္တိ ဝစနမေဝ အမှာကံ ပရမံ, တဒတ္ထဘူတာနိ ပဉ္စသီလာနိ, ဝေဒတ္တယဝိဘာဝနံ ပညဉ္စ လက္ခဏာဒိတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဇာနနံ နတ္ထိ, ကေဝလံ တတ္ထ ဝစီပရမာဝ မယန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – ဧတ္တကပရမာတိ ဧတ္တကဥက္ကံသကောဋိကာ, ပဌမံ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနာဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၈။) [သျ]အမှာကံ ဥက္ကံသကောဋီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မယာ သကသမယဝသေန ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော’’တိ။ ပရန္တိ အတိရေကံ။ ဘာသိတဿာတိ ဝစနဿ သဒ္ဒဿ။
အယံ ပန ဝိသေသောတိ သီလနိဒ္ဒေသေ နိယျာတနမတ္တံ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သီလမိစ္စေဝ နိယျာတိတ’’န္တိ။ သာမညဖလသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၀) ဟိ သီလံ နိယျာတေတွာပိ ပုန သာမညဖလမိစ္စေဝ နိယျာတိတံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ မဟဂ္ဂတစိတ္တာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတ္တာ, ဈာနာနဉ္စ တံ သမ္ပယောဂတော ‘‘အတ္ထတော ပညာသမ္ပဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပညာနိဒ္ဒေသေ ဟိ ဈာနပညံ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဌမံ ဝိပဿနာပညာ နိယျာတိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပညာယာ’’တိအာဒိ။
သောဏဒဏ္ဍဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂၁။ ဒဟရော ယုဝါတိ ဧတ္ထ ဒဟရဝစနေန ပဌမယောဗ္ဗနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပဌမယောဗ္ဗနကာလဂတော ဟိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုတ္တဿ ပုတ္တော နတ္တာ နာမ။ နပ္ပဟောတီတိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, ပုတ္တနတ္တပ္ပမာဏောပိ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အာသနာ မေ တံ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဧတဿ အတ္ထာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘မမ အဂါရဝေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ အဉ္ဇလိပဂ္ဂဟဏံ။ အယဉှိ ယထာ တထာ အတ္တနော မဟာဇနဿ သမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကောဟညေန ပရေ ဝိမှာပေတွာ လာဘုပ္ပါဒနံ နိဇိဂီသန္တော ဝိစရတိ, တသ္မာဿ အတိဝိယ ကုဟကဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ ကိရာ’’တိအာဒိံ ဝဒတိ။ အဂါရဝံ နာမ နတ္ထီတိ အဂါရဝဝစနံ နာမ နတ္ထိ, နာယံ ဘဂဝတိ အဂါရဝေန ‘‘အဟဉ္စေဝ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ, အထ ခေါ အတ္တနော လာဘပရိဟာနိဘယေနေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၂။ တင်္ခဏာနုရူပါယာတိ ယာဒိသီ တဒါ တဿ အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိ, တဒနုရူပါယာတိ မဇ္ဈေပဒလောပေန အတ္ထော။ တဒါ တဿ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ တာဒိသဿ ဉာဏပရိပါကဿ အဘာဝတော ကေဝလံ အဗ္ဘုဒယသန္နိဿိတော ဧဝ အတ္ထော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ သန္ဒဿေတွာ’’တိ, ပစ္စက္ခတော ဝိဘာဝေတွာတိ အတ္ထော။ ကုသလေ ဓမ္မေတိ တေဘူမကေ ကုသလဓမ္မေ, အယမေတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော အတ္ထော။ ပရိယာယတော ပန ‘‘စတုဘူမကေ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ လောကုတ္တရကုသလဿပိ အာယတိံ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အာယတိံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၂၉၉။) [သျ]ဝါသနာဘာဂိယာယ ဝါ’’တိ။ တတ္ထာတိ ကုသလေ ဓမ္မေ ယထာသမာဒပိတေ။ နန္တိ သောဏဒဏ္ဍဗြာဟ္မဏံ။ သမုတ္တေဇေတွာတိ သမ္မဒေဝ ဥပရူပရိ နိသာနေတွာ ပုညကိရိယာယ တိက္ခဝိသဒဘာဝမာပါဒေတွာ။ တံ ပန အတ္ထတော တတ္ထ ဥဿာဟဇနနမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဥဿာဟံ ကတွာ’’တိ။ တာယ စ သဥဿာဟတာယာတိ ဧဝံ ပုညကိရိယာယ သဥဿာဟတာ နိယမတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထသမ္ပာဒနီတိ ယထာဝုတ္တာယ သဥဿာဟတာယ စ သမ္ပဟံသေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေဟိ စ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေဟီတိ ဧဝရူပါ တေ ဂုဏသမင်္ဂိတာ စ ဧကန္တေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထနိပ္ဖါဒနီတိ တသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနေဟိ, အညေဟိ စ ဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသေတွာ သမ္မဒေဝ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဘာဝမာပါဒေတွာတိ အတ္ထော။
ယဒိ ဘဂဝါ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿိ, အထ ကသ္မာ သော ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆီတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုဟကတာယာတိ ဝုတ္တနယေန ကောဟညကတ္တာ, ဣမိနာ ပယောဂသမ္ပတ္တိအဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဇ္ဇေဝံ ကသ္မာ ဘဂဝါ တဿ တထာ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿီတိ ပဋိစောဒနမ္ပိ သောဓေန္တော ‘‘ကေဝလမဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေဝလန္တိ နိဗ္ဗေဓာသေက္ခဘာဂိယေန အသမ္မိဿံ။ နိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတ္ထာယ, ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ဝါ။ အာယတိံ ဝိသေသာဓိဂမနူပါယဘူတာ ပုညကိရိယာသု ပရိစယသင်္ခါတာ ဝါသနာ ဧဝ ဘာဂေါ, တသ္မိံ ဥပါယဘာဝေန ပဝတ္တာတိ ဝါသနာဘာဂိယာ။ န ဟိ ဘဂဝတော နိရတ္ထကာ စတုပ္ပဒိကဂါထာမတ္တာပိ ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာ ပုရိမပစ္ဆိမကထာ’’တိ။ အာဒိတော စေတ္ထ ပဘုတိ ယာဝ ဗြာဟ္မဏဿ ဝိဿဇ္ဇနာပရိယောသာနံ, တာဝ ပုရိမကထာ, ဘဂဝတော ပန သီလပညာဝိဿဇ္ဇနာ ပစ္ဆိမကထာ။ ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာဒိပဋိသညုတ္တာ ကထာ အာယတိံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ဝါသနာဘာဂိယာ ဧဝါတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၀။) [သျ]၅။ ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂၃။ ဧဝံ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ ကူဋဒန္တသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, သောဏဒဏ္ဍ သုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ ကူဋဒန္တသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… မဂဓေသူတိ ကူဋဒန္တသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘မဂဓာ နာမ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ’’တိအာဒီသု အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ ကောသလဇနပဒဝဏ္ဏနာယံ အမှေဟိ ဝုတ္တနယော ယထာရဟံ နေတဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – မဂေန သဒ္ဓိံ ဓာဝန္တီတိ မဂဓာ, ရာဇကုမာရာ, မံသေသု ဝါ ဂိဇ္ဈန္တီတိ မဂဓာ နိရုတ္တိနယေန။ ရုဠှိတော, ပစ္စယလောပတော စ တေသံ နိဝါသဘူတေပိ ဇနပဒေ ဝုဒ္ဓိ န ဟောတီတိ နေရုတ္တိကာ။ ဇနပဒနာမေယေဝ ဗဟုဝစနံ, န ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံ မဂဓေသု ဇနပဒေ’’တိ။ ဣတော ပရန္တိ ‘‘မဂဓေသူ’’တိ ပဒတော ပရံ ‘‘စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒိဝစနံ။ ပုရိမသုတ္တဒွယေတိ အမ္ဗဋ္ဌသောဏဒဏ္ဍသုတ္တဒွယေ။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ယံ တတ္ထ အာဂတသဒိသံ ဣဓာဂတံ, တံ အတ္ထဝဏ္ဏနာတော ဝုတ္တနယမေဝ, တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တရုဏော အမ္ဗရုက္ခော အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’တိ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တသဒိသာဝါ’’တိ အာဟ။
ယညာဝါဋံ သမ္ပာဒေတွာ မဟာယညံ ဥဒ္ဒိဿ သဝိညာဏကာနိ, အဝိညာဏကာနိ စ ယညူပကရဏာနိ ဥပဋ္ဌပိတာနီတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘မဟာယညော ဥပက္ခဋော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ, တံ ပနေတံ ဥပကရဏံ တေသံ တထာ သဇ္ဇနမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘သဇ္ဇိတော’’တိ ဣမိနာ။ ဝစ္ဆတရသတာနီတိ ယုဝဘာဝပ္ပတ္တာနိ ဗလဝဝစ္ဆသတာနိ။ ဝစ္ဆာနံ ဝိသေသာတိ ဟိ ဝစ္ဆတရာ, တေ ပန ဝစ္ဆာ ဧဝ ဟောန္တိ, န ဒမ္မာ, န စ ဗလီဗဒ္ဒါတိ အာဟ ‘‘ဝစ္ဆသတာနီ’’တိ။ အယံ အာစရိယမတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၂၃)။ တရ-သဒ္ဒေါ ဝါ အနတ္ထကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝစ္ဆသတာနီ’’တိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗောပိ ဝစ္ဆပ္ပဘေဒေါ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ။ ဧတေတိ ဥသဘာဒယော ဥရဗ္ဘပရိယောသာနာ။ အနေကေသန္တိ အနေကဇာတိကာနံ။ မိဂပက္ခီနန္တိ မဟိံသရုရုပသဒကုရုင်္ဂဂေါကဏ္ဏမိဂါနဉ္စေဝ မောရကပိဉ္ဇရဝဋ္ဋကတိတ္တိရ လာပါဒိပက္ခီနဉ္စ။ သင်္ချာဝသေန အနေကတံ သတ္တသတဂ္ဂဟဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ‘‘သတ္တသတ္တသတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, သတ္တသတာနိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၁။) [သျ]သတ္တသတာနိ စာတိ အတ္ထော။ ထူဏန္တိ ယညောပကရဏာနံ မိဂပက္ခီနံ ဗန္ဓနတ္ထမ္ဘံ။ ယူပေါတိပိ တဿ နာမံ။ တေနာဟ ‘‘ယူပသင်္ခါတ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၈။ ဝိဓာတိ ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနာ။ ယော ဟိ ယညသင်္ခါတဿ ပုညဿ ဥပက္ကိလေသော, တဿ ဝိဓမနတော နိဝါရဏတော နိရောဓနတော ဝိဓာ ဝုစ္စန္တိ ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနာ, တာ ဧဝ ပုညာဘိသန္ဒံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပေန္တီတိ ‘‘ဌပနာ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ အဝိပ္ပဋိသာရတော ဧဝ ဟိ ဥပရူပရိ ပုညာဘိသန္ဒပ္ပဝတ္တီတိ။ ဌပနာ စေတာ ယညဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တီသု ကာလေသု ပဝတ္တိယာ တိပ္ပကာရာတိ အာဟ ‘‘တိဋ္ဌပန’’န္တိ။ ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပရိဝါရပရိယာယော ‘‘ပရိကရောန္တိ ယညံ အဘိသင်္ခရောန္တီ’’တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘သောဠသပရိဝါရ’’န္တိ။
မဟာဝိဇိတရာဇယညကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၃၆။ ပုဗ္ဗေ ဘူတံ ဘူတပုဗ္ဗံ ယထာ ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗစရိတ’’န္တိ, အတ္တနော ပုရိမဇာတိသမ္ဘူတံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတံ ပုညစရိယန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ တဿ အနုဂါမိနိဓိဿ ထာဝရနိဓိနာ နိဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ကာလသတ္တမိယာ နေပါတိကပဒ’’န္တိ။ အတီတကာလေတိ ဟိ တေသံ မတေန အတ္ထော။ အဿာတိ အနေန။ မဟန္တံ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဝိဇိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မဟန္တံ ဝါ ဝိဇိတံ ပထဝီမဏ္ဍလမဿ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘အန္တောရဋ္ဌေတိ ယဿ ဝိဇိတေ ဝိဟရတိ, တဿ ရဋ္ဌေ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ဝိဇိတသဒ္ဒေါ ရဇ္ဇေ ပဝတ္တတိ, ဣမိနာ တဿ ဧကရာဇဘာဝံ ဒီပေတိ, န စက္ကဝတ္တိရာဇဘာဝံ သတ္တရတနသမ္ပန္နတာအဝစနတော။ ပါဠိယံ န ယေန ကေနစိ သန္တကမတ္တေန အဍ္ဎတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဍ္ဎော’’တိ ဝတွာ ‘‘မဟဒ္ဓနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ကောစီ’’တိအာဒိ။ အဍ္ဎတာ ဟိ နာမ ဝိဘဝသမ္ပန္နတ္တာ သာ စ တံ တဒုပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ တထာ မဟဒ္ဓနတာပီတိ တံ ထာမပ္ပတ္တံ ဥက္ကံသဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိမာဏသင်္ချေနာ’’တိ အာဟ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိသေသတော ကာမာ ဣဓ ဘောဂါ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ပိဏ္ဍပိဏ္ဍဝသေနာတိ ဘာဇနာလင်္ကာရာဒိဝိဘာဂံ အဟုတွာ ကေဝလံ ခဏ္ဍခဏ္ဍဝသေန။
ရူပံ အပ္ပေတွာ, အနပ္ပေတွာ ဝါ မာသပ္ပမာဏေန ကတော မာသကော။ အာဒိသဒ္ဒေန ထာလကာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ အနေကကောဋိသင်္ချေနာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၂။) [သျ]ကဟာပဏာနံ ကောဋိသတာဒိပ္ပမာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ကောဋိသတပ္ပမာဏေနေဝ ခတ္တိယမဟာသာလဘာဝပ္ပတ္တိတော။
တုဋ္ဌီတိ သုမနတာ။ ဥပကရဏသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏပရိယာယော။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘နာနာဝိဓာလင်္ကာရသုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒိဘေဒ’’န္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝတ္ထသေယျာဝသထာဒီနိ သင်္ဂယှန္တိ, သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဝေဠုရိယဝဇိရပဝါဠာနိ သတ္တ ရတနာနီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟု –
‘‘သုဝဏ္ဏံ ရဇတံ မုတ္တာ, မဏိဝေဠုရိယာနိ စ၊
ဝဇိရဉ္စ ပဝါဠန္တိ, သတ္တာဟု ရတနာနိမေ’’တိ။
သာလိဝီဟိအာဒိ သတ္တဓညံ သာနုလောမံ ပုဗ္ဗန္နံ နာမ ပုရေက္ခတံ သဿဖလန္တိ ကတွာ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော မုဂ္ဂမာသာဒိ တဒဝသေသံ အပရန္နံ နာမ။ အပရန္နတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တမန္နံ ပုဗ္ဗန္နံ, တတော အပရသ္မိံ ပဝတ္တမန္နံ အပရန္နံ။ န္န-ကာရဿ ပန ဏ္ဏ-ကာရေ ကတေ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ, အပရဏ္ဏဉ္စာတိ နေရုတ္တိကာ။ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေါ ပနေတေသံ အာဒိကပ္ပေ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမံ ‘‘အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော ပဟူတဇာတရူပရဇတော’’တိ ဝစနံ ဒေဝသိကံ ပရိဗ္ဗယဒါနဂဟဏာဒိဝသေန, ပရိဝတ္တနဓနဓညဝသေန စ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပန ‘‘ပဟူတဓနဓညော’’တိ ဝစနံ နိဓာနဂတဓနဝသေန, သင်္ဂဟိတဓညဝသေန စာတိ ဣမံ ဝိသေသံ သန္ဓာယ အယံ နယော ဒဿိတော။ ဝီသကဟာပဏမ္ဗဏာဒိဒေဝသိကဝဠဉ္ဇနမ္ပိ ဟိ မဟာသာလလက္ခဏံ။
ဣဒါနိ တဗ္ဗိပရီတဝသေန ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော အာရဒ္ဓေါ။ ဣမိနာ ဧဝ ဟိ ပုရိမဝစနံ နိဓာနဂတဓနဝသေန, သင်္ဂဟိတဓညဝသေန စ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထတော သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘ပဟူတဓနဓညော’’တိ ဝစနံ။ အဿာတိ မဟာဝိဇိတရညော။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒေဝသိကံ, ဘာဝနပုံသကမေတံ။ ဒါသကမ္မကရပေါရိသာဒီနံ ဝေတ္တနာနုပ္ပဒါနံ ပရိဗ္ဗယဒါနံ။ ဣဏသောဓနာဒိဝသေန ဓနဓညာနမာဒါနံ ဂဟဏံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဣဏဒါနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပရိဝတ္တနဓနဓညဝသေနာတိ ကယဝိက္ကယကရဏေန ပရိဝတ္တိတဗ္ဗာနံ ဓနဓညာနံ ဝသေန။ ကတ္ထစိ ပန သမုစ္စယဝိရဟိတပါဌော ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ပရိဗ္ဗယဒါနဂ္ဂဟဏာဒိဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ပရိဝတ္တနပဒေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ တာဒိသေန ဝိဓိနာ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာနံ ဓနဓညာနံ ဝသေနာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၃။) [သျ]ကောဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ ဓညဋ္ဌပနဋ္ဌာနံ, တဒေဝ အဂါရံ တထာ။ တေနာဟ ‘‘ဓညေန ပရိပုဏ္ဏကောဋ္ဌာဂါရော’’တိ။ ဧဝံ သာရဂဗ္ဘံ ကောသော, ဓညဋ္ဌပနဋ္ဌာနံ ကောဋ္ဌာဂါရန္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတော အညထာပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အသိနော တိက္ခဘာဝပရိဟာရတော ပရိစ္ဆဒေါ ‘‘ကောသော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ရညော တိက္ခဘာဝပရိဟာရကတ္တာ စတုရင်္ဂိနီ သေနာ ‘‘ကောသော’’တိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓော ကောသော’’တိအာဒိ။ ‘‘ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၁၄) ဝုတ္တလက္ခဏေန စေတ္ထ ဟတ္ထိအာဒယော ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝတ္ထကောဋ္ဌာဂါရဂ္ဂဟဏေနေဝ သဗ္ဗဿပိ ကုပ္ပဘဏ္ဍဋ္ဌပနဋ္ဌာနဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကောဋ္ဌာဂါရံ တိဝိဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇာတရူပရဇတတော ဟိ အညံ လောဟအယဒါရုဝိသာဏဝတ္ထာဒိကမသာရဒဗ္ဗံ ဂေါပေတဗ္ဗတော ဂ-ကာရဿ က-ကာရံ ကတွာ ကုပ္ပံ ဝုစ္စတိ။ ဇာတရူပရဇတနိဓာနံ ဓနကောဋ္ဌာဂါရံ။ တတ္ထ တတ္ထ ရတနံ ဝိလောကေတွာ စရဏံ ရတနဝိလောကနစာရိကာ။ ကာမံ တမတ္ထံ ရာဇာ ဇာနာတိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပန ကထာပေတွာ ပရိသာယ နိဿဒ္ဒဘာဝါပါဒနတ္ထမေဝ ဧဝံ ပုစ္ဆတိ။ တထာ ကထာပနေ ဟိ အသတိ ပရိသာ သဒ္ဒံ ကရိဿတိ ‘‘ကသ္မာ ရာဇာ ပရမ္ပရာဂတံ ကုလဓနံ ဝိနာသေတီ’’တိ, တတော စ ပကတိက္ခောဘော ဘဝိဿတိ, သတိ ပန တထာ ကထာပနေ ‘‘ဧတံကာရဏာ တံ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ နိဿဒ္ဒဘာဝမာပဇ္ဇိဿတိ။ တတော စ ပကတိက္ခောဘော န ဘဝိဿတိ, တသ္မာ တထာ ပုစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မရဏဝသန္တိ မရဏဿ, မရဏသင်္ခါတံ ဝါ ဝိသယံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၇။ ပါဠိယံ ‘‘အာမန္တေတွာ’’တိ ဧတဿ မန္တိတုကာမော ဟုတွာတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘ဧကေန ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓာတွတ္ထာနုဝတ္တကော ဟေတ္ထ ဥပသဂ္ဂေါ, ပကရဏာဓိဂတော စ ကတ္ထစိ အတ္ထဝိသေသော ယထာ ‘‘သိက္ခမာနေန ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနာ အညာတဗ္ဗံ ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပရိပဉှိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၃၄)။ တထာ ဟိဿ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခမာနေနာတိ သိက္ခိတုကာမေန။ အညာတဗ္ဗန္တိ ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၃၆)။ အာမန္တေသီတိ မန္တိတုကာမောသိ။ ဇနပဒဿ အနုပဒ္ဒဝတ္ထံ, ယညဿ စ စိရာနပ္ပဝတ္တနတ္ထံ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသီတိ အာဟ ‘‘အယံ ရာဇာ’’တိအာဒိ။ အာဟရန္တာနံ မနုဿာနံ ဂေဟာနီတိ သမ္ဗန္ဓော, အနာဒရေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၄။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၃၈။ သတ္တာနံ ဟိတသုခဿ ဝိဒူသနတော, အဟိတဒုက္ခဿ စ အာဝဟနတော ကဏ္ဋကသဒိသတာယ စောရာ ဧဝ ဣဓ ‘‘ကဏ္ဋကာ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘စောရကဏ္ဋကေဟိ သကဏ္ဋကော’’တိ။ ယထာ ဂါမဝါသီနံ ဃာတကာ ဂါမဃာတကာ အဘေဒဝသေန, ဥပစာရေန စ နိဿယနာမဿ နိဿိတေပိ ပဝတ္တနတော, ဧဝံ ပန္ထိကာနံ ဒုဟနာ ဗာဓနာ ပန္ထဒုဟာ။ ဓမ္မတော အပေတဿ အယုတ္တဿ ကရဏသီလော အဓမ္မကာရီ, ယော ဝါ အတ္တနော ဝိဇိတေ ဇနပဒါဒီနံ တတော တတော အနတ္ထတော တာယနေန ခတ္တိယေန ကတ္တဗ္ဗဓမ္မော, တဿ အကရဏသီလောတိ အတ္ထော။ ဒဿူတိ စောရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဒံသေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ဟိ ဒဿဝေါ နိဂ္ဂဟီတလောပေန, တေ ဧဝ ခီလသဒိသတ္တာ ခီလန္တိ ဒဿုခီလံ။ ယထာ ဟိ ခေတ္တေ ခီလံ ကသနာဒီနံ သုခပ္ပဝတ္တိံ, မူလသန္တာနေန သဿပရိဗုဒ္ဓိဉ္စ ဝိဗန္ဓတိ, ဧဝံ ဒဿဝေါပိ ရဇ္ဇေ ရာဇာဏာယ သုခပ္ပဝတ္တိံ, မူလဝိရုဠှိယာ ဇနပဒပရိဗုဒ္ဓိဉ္စ ဝိဗန္ဓန္တီ။ ပါဏစာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘မာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဟိံသနံ ဒဿေတုံ ‘‘ကောဋ္ဋနေနာ’’တိ။ ဝဓသဒ္ဒေါ ဟိ ဟိံသနတ္ထောပိ ဟောတိ ‘‘ဝဓတိ န ရောဒတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၈၀) ဝိယ, ကပ္ပရာဒီဟိ ပေါထနေနာတိ အတ္ထော။ အဒ္ဒု နာမ ဒါရုက္ခန္ဓေန ကတော ဗန္ဓနောပကရဏဝိသေသော, တေန ဗန္ဓနံ တထာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ရဇ္ဇုဗန္ဓနသင်္ခလိကဗန္ဓနဃရဗန္ဓနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဟာ-ဓာတုယာ ဇာနိပဒနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ဟာနိယာ’’တိ ဣမိနာ, သာ စ ဓနဟာယနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိ။
ပဉ္စသိခမတ္တံ ဌပေတွာ မုဏ္ဍာပနံ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကရဏံ။ တံ ‘‘ကာကပက္ခကရဏ’’န္တိပိ ဝေါဟရန္တိ။ သီသေ ဆကဏောဒကာဝသေစနံ ဂေါမယသိဉ္စနံ။ ကုဒဏ္ဍကော နာမ စတုဟတ္ထတော ဦနော ရဿဒဏ္ဍကော, ယော ‘‘ဂဒ္ဒုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ, တေန ဗန္ဓနံ ကုဒဏ္ဍကဗန္ဓနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ခုရမုဏ္ဍံ ကရိတွာ ဘသ္မပုဋဝဓနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သမ္မာသဒ္ဒေါ ဉာယတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဟေတုနာ’’တိအာဒိ, ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဦဟနိဿာမီတိ ဥဒ္ဓရိဿာမိ, အပနေဿာမီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ကတပရိစယတာယ ဥဿာဟံ ကရောန္တိ။ ‘‘အနုပ္ပဒေတူ’’တိ ဧတဿ အနု အနု ပဒေတူတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဒိန္နေ အပ္ပဟောန္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသိဥပကရဏဘဏ္ဍံ ဖာလပါဇနယုဂနင်္ဂလာဒိ, ဣမိနာ ပါဠိယံ ဗီဇဘတ္တမေဝ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၅။) [သျ]သက္ခိကရဏပဏ္ဏာရောပနနိဗန္ဓနံ ဝဍ္ဎိယာ သဟ ဝါ ဝိနာ ဝါ ပုန ဂဟေတုကာမဿ ဒါနေ ဟောတိ, ဣဓ ပန တဒုဘယမ္ပိ နတ္ထိ ပုန အဂ္ဂဟေတုကာမတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ခိံ အကတွာ’’တိအာဒိ။ တေနာဟ ‘‘မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေနာ’’တိ။ သက္ခိန္တိ တဒါ ပစ္စက္ခကဇနံ။ ပဏ္ဏေ အနာရောပေတွာတိ တာလာဒိပဏ္ဏေ ယထာစိဏ္ဏံ လိခနဝသေန အနာရောပေတွာ။ အညတ္ထ ပဏ္ဏာကာရေပိ ပါဘတသဒ္ဒေါ, ဣဓ ပန ဘဏ္ဍမူလေယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဏ္ဍမူလဿာ’’တိအာဒိ။ ဘဏ္ဍမူလဉှိ ပကာရတော ဥဒယဘဏ္ဍာနိ အာဘရတိ သံဟရတိ ဧတေနာတိ ပါဘတံ။ ဥဒယဓနတော ပဂေဝ အာဘတံ ပါဘတန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ, ပဏ္ဏာကာရော ပန တံ တဒတ္ထံ ပတ္ထေန္တေဟိ အာဘရီယတေတိ ပါဘတံ။ ပတ္ထနတ္ထဇောတကော ဟိ အယံ ပ-သဒ္ဒေါ။
‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ပါဘတသဒ္ဒဿ မူလဘဏ္ဍတ္ထတံ စူဠသေဋ္ဌိဇာတကပါဌေန (ဇာ။ ၁။၁။၄) သာဓေတိ။ တတြာယမဋ္ဌကထာ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄) ‘‘အပ္ပကေနပီတိ ထောကေနပိ ပရိတ္တကေနပိ။ မေဓာဝီတိ ပညဝါ။ ပါဘတေနာတိ ဘဏ္ဍမူလေန။ ဝိစက္ခဏောတိ ဝေါဟာရကုသလော။ သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနန္တိ မဟန္တံ ဓနဉ္စ ယသဉ္စ ဥပ္ပါဒေတွာ တတ္ထ အတ္တာနံ သဏ္ဌာပေတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ယထာ ကိံ? အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမံ, ယထာ ပဏ္ဍိတပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ အနုက္ကမေန ဂေါမယစုဏ္ဏာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ မုခဝါတေန ဓမန္တော သမုဋ္ဌာပေတိ ဝဍ္ဎေတိ မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ပဏ္ဍိတော ထောကမ္ပိ ပါဘတံ လဘိတွာ နာနာဥပါယေဟိ ပယောဇေတွာ ဓနဉ္စ ယသဉ္စ ဝဍ္ဎေတိ, ဝဍ္ဎေတွာ စ ပန တတ္ထ အတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာပေတိ, တာယ ဧဝ ဝါ ပန ဓနယသမဟန္တတာယ အတ္တာနံ သမုဋ္ဌာပေတိ, အဘိညာတံ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော’’တိ။
ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဒေဝသိကံ။ မာသေ မာသေ ဒါတဗ္ဗံ မာသိကံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အနုပေါသထိကာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ တဿ ပုရိသဿ။ ကုသလာနုရူပေန, ကမ္မာနုရူပေန သူရဘာဝါနုရူပေနာတိ ဒွန္ဒတော ပရံ သုယျမာနော အနုရူပသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဆေကဘာဝါနုရူပတာ စေတ္ထ ကုသလာနုရူပံ။ ကတ္ထစိ ကုလသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ, သော စ ဇာဏုသောဏိအာဒိကုလာနမိဝ ကုလာနုရူပမ္ပိ ဒါတဗ္ဗတော ယုဇ္ဇတေဝ။ သေနာပစ္စာဒိ ဌာနန္တရံ, ဣမိနာ ဘတ္တဝေတနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သကကမ္မပသုတတ္တာ, အနုပဒ္ဒဝတ္တာ စ ဓနဓညာနံ ရာသိကော ရာသိကာရဘူတော။ ခေမေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၆။) [သျ]ဌိတာတိ အနုပဒ္ဒဝေန ပဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အဘယာ’’တိ, ကုတောစိပိ ဘယရဟိတာတိ အတ္ထော။ မောဒါ မောဒမာနာတိ မောဒါယ မောဒမာနာ, သောမနဿေနေဝ မောဒမာနာ, န သံသန္ဒနမတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၈၁) ဟိ မုဒသဒ္ဒေါ သံသန္ဒနေပိ ပဝတ္တတိ, အညေ မောဒါ ဟုတွာ အပရေပိ မောဒမာနာ ဝိဟရန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အညမညံ ပမုဒိတစိတ္တာတိ, အသညောဂေပိ ဝတ္တိစ္ဆာယေဝ ဝုဒ္ဓီတိ ဒွိဓာ ပါဌော ဝုတ္တော။ ဣဒ္ဓဖီတဘာဝန္တိ သမိဒ္ဓဝေပုလ္လဘာဝံ။
စတုပရိက္ခာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၃၉။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေ အနုယန္တိ အနုဝတ္တန္တီတိ အနုယန္တာ။ တေယေဝ အာနုယန္တာ ယထာ ‘‘အနုဘာဝေါ ဧဝ အာနုဘာဝေါ’’တိ, ‘‘အာနုယုတ္တာ’’တိပိ ပါဌော, တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေ အနုယုဇ္ဇန္တီတိ ဟိ အာနုယုတ္တာ ဝုတ္တနယေန။ အဿာတိ ရညော။ တေတိ အာနုယန္တခတ္တိယာဒယော။ ‘‘အမှေ ဧတ္ထ ဗဟိ ကရောတီ’’တိ အတ္တမနာ န ဘဝိဿန္တိ။ ‘‘နိဗန္ဓဝိပုလာယာဂမော ဂါမော နိဂမော။ ဝိဝဍ္ဎိတမဟာအာယော မဟာဂါမော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၃၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အပါကာရပရိက္ခေပေါ သာပဏော နိဂမော, သပါကာရာပဏံ နဂရံ, တံ တဗ္ဗိပရီတော ဂါမော’’တိ (ကင်္ခါဝိတရဏီ အဘိနဝဋီကာယံ သံဃာဒိသေသကဏ္ဍေ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒေ ပဿိတဗ္ဗံ) ဝိနယဋီကာသု။ ဂသန္တိ မဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂါမော, သွေဝ ပါကဋော စေ, နိဂမော နာမ အတိရေကော ဂါမောတိ ကတွာ။ ဘုသတ္ထော ဟေတ္ထ နီ-သဒ္ဒေါ, သညာသဒ္ဒတ္တာ စ ရဿောတိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဇနပဒတ္ထော ဝုတ္တောဝ။ ‘‘သာမျာမစ္စော သခါ ကောသော, ဒုဂ္ဂဉ္စ ဝိဇိတံ ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တာသု သတ္တသု ရာဇပကတီသု ရညော တဒဝသေသာနံ ဆန္နံ ဝသေန ဟိတသုခါတိဝုဒ္ဓိ, တဒေကဒေသာ စ အာနုယန္တာဒယောတိ အာဟ ‘‘ယံ တုမှာက’’န္တိအာဒိ။
တံတံကိစ္စေသု ရညာ အမာ သဟ ဘဝန္တီတိ အမစ္စာ။ ‘‘အမာဝါသီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ သမကိရိယာယ အမာတိ အဗျယပဒံ, စ-ပစ္စယေန တဒ္ဓိတသိဒ္ဓီတိ နေရုတ္တိကာ။ ရဇ္ဇကိစ္စဝေါသာသနကာလေ ပန တေ ရညာ ပိယာ, သဟပဝတ္တနကာ စ ဘဝန္တီတိ ဒဿေတိ ‘‘ပိယသဟာယကာ’’တိ ဣမိနာ။ ရညော ပရိသတိ ဘဝါ ‘‘ပါရိသဇ္ဇာ။ ကေ ပန တေတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေသာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၇။) [သျ]အာဏတ္တိကာရကာ’’တိ, ယထာဝုတ္တာနုယုတ္တခတ္တိယာဒီဟိ အဝသေသာ ရညော အာဏာကရာတိ အတ္ထော။ သတိပိ ဒေယျဓမ္မေ အာနုဘာဝသမ္ပတ္တိယာ, ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေ တာဒိသံ ဒါတုံ န သက္ကာ။ ဝုဒ္ဓကာလေ စ တာဒိသာနမ္ပိ ရာဇူနံ တဒုဘယံ ဟာယတေဝ, ဒေယျဓမ္မေ ပန အသတိ ပဂေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒေယျဓမ္မသ္မိဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒေယျဓမ္မသ္မိံ အသတိ စ မဟလ္လကကာလေ စ ဒါတုံ န သက္ကာတိ ယောဇနာ။ ဧတေနာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏဒွယေန။ အနုမတိယာတိ အနုဇာနနေန။ ပက္ခာတိ သပက္ခာ ယညဿ အင်္ဂဘူတာ။ ယညံ ပရိကရောန္တီတိ ပရိက္ခာရာ, သမ္ဘာရာ, တေ စ တဿ ယညဿ အင်္ဂဘူတတ္တာ ပရိဝါရာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရိဝါရာ ဘဝန္တီ’’တိ။ ‘‘ရထော’’တိအာဒိနာ ဣဓာနဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိသေဓေတိ။
‘‘ရထော သေတပရိက္ခာရော, ဈာနက္ခော စက္ကဝီရိယော၊
ဥပေက္ခာ ဓုရသမာဓိ, အနိစ္ဆာ ပရိဝါရဏ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၄)၊
ဟိ သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂပါဠိ။ တတ္ထ ရထောတိ ဗြဟ္မယာနသညိတော အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂရထော။ သေတပရိက္ခာရောတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာလင်္ကာရော။ ‘‘သီလပရိက္ခာရော’’တိပိ ပါဌော။ ဈာနက္ခောတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဈာနင်္ဂါနံ ဝသေန ဈာနမယအက္ခော။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော။ ဥပေက္ခာ ဓုရသမာဓီတိ ဥပေက္ခာ ဒွိန္နံ ဓုရာနံ သမတာ။ အနိစ္ဆာ ပရိဝါရဏန္တိ အလောဘော သီဟဓမ္မာဒီနိ ဝိယ ပရိဝါရဏံ။
အဋ္ဌပရိက္ခာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၀။ ဥဘတော သုဇာတာဒီဟိ ဝုစ္စမာနေဟိ။ ယသသာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနုဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘အာဏာဌပနသမတ္ထတာယာ’’တိ။ ‘‘သဒ္ဓေါ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဒါတာဒါနဿ ဖလံ ပစ္စနုဘောတိ ပတ္တိယာယတီ’’တိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါနေ သူရောတိ ဒါနသူရော, ဒေယျဓမ္မေ ဤသကမ္ပိ သင်္ဂံ အကတွာ မုတ္တစာဂေါ, တဗ္ဘာဝေါ ပန ကမ္မဿကတာဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ဟိ တိက္ခဝိသဒဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သဒ္ဒေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒါနသူရော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘န သဒ္ဓါမတ္တကေနာ’’တိအာဒိ။ ယဿ ဟိ ကမ္မဿကတာ ပစ္စက္ခမိဝ ဥပဋ္ဌာတိ, သော ဧဝံ ဝုတ္တော။ ယံ ဒါနံ ဒေတီတိ ယံ ဒေယျဓမ္မံ ပရဿ ဒေတိ။ တဿ ပတိ ဟုတွာတိ တဗ္ဗိသယံ လောဘံ သုဋ္ဌုမဘိဘဝန္တော တဿ အဓိပတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၈။) [သျ]ဟုတွာ ဒေတိ။ ကာရဏောပစာရဝစနဉှေတံ။ ပရတောပိ ဧသေဝ နယော။ တဗ္ဗိသယေန လောဘေန အနာကဍ္ဎနီယတ္တာ န ဒါသော, န သဟာယော။
တဒေဝတ္ထံ ဗျတိရေကတော, အနွယတော စ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓာနဓိပ္ပေတဿ ဟိ ဒါသာဒိဒွယဿ ဗျတိရေကတော ဒဿနံ။ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီသု မဓုရဿေဝ ပဏီတတ္တာ ‘‘မဓုရံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ, နိဒဿနမတ္တံ ဝါ ဧတံ, ပဏီတံ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒါသော ဟုတွာ ဒေတိ တဏှာယ ဒါသဗျတံ ဥပဂတတ္တာ။ သဟာယော ဟုတွာ ဒေတိ တဿ ပိယဘာဝါနိဿဇ္ဇနတော။ သာမီ ဟုတွာ ဒေတိ တတ္ထ တဏှာဒါသဗျတော အတ္တာနံ မောစေတွာ အဘိဘုယျ ပဝတ္တနတော။ ယံ ပနေတံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမိပရိဘောဂသဒိသာ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၀) တံ တဏှာဒါသဗျမတိက္ကန္တတာသာမညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ခီဏာသဝဿ ပရိဘောဂေါ သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ခီဏာသဝဿေဝ ဒါနံ ဒါနသာမီတိ အတ္ထော ဥပပန္နော ဟောတိ, ပစ္ဆာ ဝါ ပမာဒလိခိတမေတံ။ တာဒိသောတိ ဒါနသာမိသဘာဝေါ။
သမိတပါပသမဏဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေနေတ္ထ ဝုတ္တာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ ဝါ ကပဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုဂ္ဂတာတိ ဒုက္ကရံ ဇီဝိကမုပဂတာ ကသိရဝုတ္တိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဒလိဒ္ဒမနုဿာ’’တိ။ ပထာဝိနောတိ မဂ္ဂဂါမိနော။ ဝဏိဗ္ဗကာတိ ဒါယကာနံ ဂုဏကိတ္တနဝသေန, ကမ္မဖလကိတ္တနမုခေန စ ယာစနကာ သေယျထာပိ နဂ္ဂစရိယာဒယောတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဣဋ္ဌံ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒုဘယေနေဝ ဟိ ဒါနဿ ဝဏ္ဏထောမနာ သမ္ဘဝတိ။ ယေ ဝိစရန္တိ, တေ ဝဏိဗ္ဗကာ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပသတမတ္တန္တိ ဝီဟိတဏ္ဍုလာဒိဝသေန ဝုတ္တံ, သရာဝမတ္တန္တိ ယာဂုဘတ္တာဒိဝသေန။ ဩပါနံ ဝုစ္စတိ ဩဂါဟေတွာ ပါတဗ္ဗတော နဒီတဠာကာဒီနံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ တိတ္ထံ, ဩပါနမိဝဘူတောတိ ဩပါနဘူတော။ တေနာဟ ‘‘ဥဒပါနဘူတော’’တိအာဒိ။ ဟုတွာတိ ဘာဝတော။ သုတမေဝ သုတဇာတန္တိ ဇာတသဒ္ဒဿ အနတ္ထန္တရဝါစကတ္တမာဟ ယထာ ‘‘ကောသဇာတ’’န္တိ။
အတီတာဒိအတ္ထစိန္တနသမတ္ထတာ နာမ တဿ ရညော အနုမာနဝသေန, ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဗုဒ္ဓါနံ ဝိယ တတ္ထ ပစ္စက္ခဒဿိတာယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုညာပုညာနိသံသစိန္တနဉ္စေတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၀၉။) [သျ]ပကရဏာဓိဂတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုညဿာတိ ယညပုညဿ။ ဒါယကစိတ္တမ္ပီတိ ဒါယကာနံ, ဒါယကံ ဝါ စိတ္တမ္ပိ, ဒါတုကမျတာစိတ္တမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေသု ပန အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု အဍ္ဎတာဒယော ပဉ္စ ယညဿ တာဝ ပရိက္ခာရာ ဟောန္တု တေဟိ ဝိနာ တဿ အသိဇ္ဈနတော, သုဇာတတာ, ပန သူရူပတာ စ ကထံ ယညဿ ပရိက္ခာရော သိယာ တဒုဘယေန ဝိနာပိ တဿ သိဇ္ဈနတောတိ စောဒနာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဋ္ဌန္နမင်္ဂါနံ ပရိက္ခာရဘာဝံ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေ ဟိ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ကေစိ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ အဍ္ဎတာဒယော ပဉ္စ ယညဿ ဧကံသတောဝ အင်္ဂါနိ, န ဧဝံ သုဇာတတာ, သုရူပတာ စ, တဒုဘယံ ပန အနေကံသတောဝ အင်္ဂန္တိ ဒီပေတုံ အရုစိသူစကဿ ကိရသဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ကတ’’န္တိ။ တေ ဟိ ‘‘အယံ ဒုဇ္ဇာတောတိအာဒိဝစနဿ အနေကံသိကတံ မညမာနာ တထာ ဝဒန္တိ, တယိဒံ အသာရံ။ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဟေတံ ဗျတိရေကတော ယညဿ အင်္ဂဘာဝဒဿနံ တတ္ထ သိယာ ကေသဉ္စိ တထာ ပရိဝိတက္ကော’’တိ တဿာပိ အဝကာသာဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ, တဒုဘယသာဓာရဏဝသေနေဝ အနေကံသတော အင်္ဂဘာဝဿ အဒဿနတော စ။ ကိရသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ တဒါ ဗြာဟ္မဏဿ စိန္တိတာကာရသူစနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝမနေန စိန္တေတွာ ‘‘ဣမာနိပိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ တဿေဝ ယညဿ ပရိက္ခာရာ ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တာနီ’’တိ ကိရသဒ္ဒေန တဿ စိန္တိတာကာရော သူစိတော ဟောတိ။ ဧဝမာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အယံ ဝိရူပေါ ကိတ္တကံ…ပေ… ဥပစ္ဆိန္ဒိဿတိ, အယံ ဒလိဒ္ဒေါ, အပ္ပေသက္ခော, အဿဒ္ဓေါ, အပ္ပဿုတော, န အတ္ထညူ, န မေဓာဝီ ကိတ္တကံ…ပေ… ဥပစ္ဆိန္ဒိဿတီ’’တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
စတုပရိက္ခာရာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၁။ ‘‘သုဇံ ပဂ္ဂဏှန္တာန’’န္တိ ဧတ္ထ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၁၁-၃၁၃) ဝုတ္တေသု ဒွီသု ဝိကပ္ပေသု ဒုတိယဝိကပ္ပံ နိသေဓေန္တော ‘‘မဟာယာဂ’’န္တိအာဒိမာဟ, တေန စ ပုရောဟိတဿ သယမေဝ ကဋစ္ဆုဂ္ဂဟဏဇောတနေန ဧဝံ သဟတ္ထာ သက္ကစ္စံ ဒါနေ ယုတ္တပယုတ္တတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဒုဇ္ဇာတဿာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သုဇာတတာယ အနေကံသတော အင်္ဂဘာဝဒဿနမေဝိဒ’’န္တိ အဂ္ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဟိ ‘‘ဧဝံ အနဇ္ဈာယကဿ…ပေ… ဒုဿီလဿ…ပေ…
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၀။) [သျ]ဒုပ္ပညဿ သံဝိဓာနေန ပဝတ္တဒါနံ ကိတ္တကံ ကာလံ ပဝတ္တိဿတီ’’တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာတိ တဒုဘယကာရဏတော။
တိဿောဝိဓာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၂။ တိဏ္ဏံ ဌာနာနန္တိ ဒါနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနသင်္ခါတာနံ တိဿန္နံ ဘူမီနံ, အဝတ္ထာနာနန္တိ အတ္ထော။ စလန္တီတိ ကမ္ပန္တိ ပုရိမာကာရေန န တိဋ္ဌန္တိ။ ကရဏတ္ထေတိ တတိယာဝိဘတ္တိအတ္ထေ။ ကရဏီယသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဟိ ကတ္တရိ ဧဝ ဧတံ သာမိဝစနံ, န ကရဏေ။ ယေဘုယျေန ဟိ ကရဏဇောတကဝစနဿ အတ္ထဘာဝတော အနုတ္တကတ္တာဝ ကရဏတ္ထောတိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ပစ္ဆာနုတာပဿ အကရဏူပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗ…ပေ… ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစလာတိ ဒဠှာ ကေနစိ အသံဟီရာ။ ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ပတိဋ္ဌာပနူပါယမ္ပိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ပတိဋ္ဌာပနေန ဟိ ယထာ တံ ဒါနံ သမ္ပတိ ယထာဓိပ္ပါယံ နိပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ အာယတိမ္ပိ ဝိပုလဖလတာယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန အနုပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ ဒွီသု ဌာနေသူတိ ယဇမာနယိဋ္ဌဋ္ဌာနေသု။ ဝိပ္ပဋိသာရော…ပေ… န ကတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဉ္စစေတနာတိ ပရိစ္စာဂစေတနာ, တဿာ နိစ္စလဘာဝေါ နာမ မုတ္တစာဂတာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဥဠာရဘာဝေါ။ ပစ္ဆာသမနုဿရဏစေတနာတိ ပရစေတနာ, တဿာ ပန နိစ္စလဘာဝေါ ‘‘အဟော မယာ ဒါနံ ဒိန္နံ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ ဒါနဿ သက္ကစ္စံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒုဘယစေတနာနံ နိစ္စလကရဏူပါယံ ဗျတိရေကတော ဒဿေတုံ ‘‘တထာ…ပေ… ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာ အကရောန္တဿာတိ မုဉ္စစေတနံ, ပစ္ဆာသမနုဿရဏစေတနဉ္စ နိစ္စလမကရောန္တဿ, ဝိပ္ပဋိသာရံ, ဥပ္ပါဒေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘နာပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နမတီ’’တိ ဣဒံ ပန ပစ္ဆာသမနုဿရဏစေတနာယ ဧဝ ဗျတိရေကတော နိစ္စလကရဏူပါယဒဿနံ။ ဧဝဉှိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဠာရေသု ဘောဂေသူတိ ခေတ္တဝိသေသေ ပရိစ္စာဂဿ ကတတ္တာ လဒ္ဓေသုပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု။ နာပိ စိတ္တံ နမတိ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ ယထာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘မဟာရောရုဝ’’န္တိအာဒိ။ တဿ ဟိ သေဋ္ဌိဿ ဂဟပတိနော ဝတ္ထု ကောသလသံယုတ္တေ, (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁) မယှကဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၆။မယှကဇာတကဝဏ္ဏနာ) စ အာဂတံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၁။) [သျ]‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ သော မဟာရာဇ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ တဂရသိခိံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသိ, ‘ဒေထ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတ’န္တိ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ, ဒတွာ စ ပန ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ ‘‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျု’’’န္တိအာဒိ။
သော ကိရ အညေသုပိ ဒိဝသေသု တံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဿတိ, ဒါတုံ ပနဿ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ အယံ ပဒုမဝတိယာ ဒေဝိယာ တတိယပုတ္တော တဂရသိခီ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ဝုဋ္ဌာယ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ မနောသိလာတလေ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဩရုယှ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ နဂရဝါသီနံ ဃရဒွါရေသု သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဌပေန္တော ဝိယ ပါသာဒိကေဟိ အဘိက္ကမနာဒီဟိ အနုပုဗ္ဗေန သေဋ္ဌိနော ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တော, တံ ဒိဝသဉ္စ သေဋ္ဌိ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ပဏီတံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဃရဒွါရကောဋ္ဌကေ အာသနံ ပညပေတွာ ဒန္တန္တရာနိ သောဓေန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ တံ ဒိဝသံ ပါတောဝ ဘုတွာ နိသိန္နတ္တာ ဒါနစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဘရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမဿ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနတ္ထံ ပက္ကာမိ။ သေဋ္ဌိဘရိယာ သမ္ပဇညဇာတိကာ စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဧတ္တကေန ကာလေန ဣမဿ ‘ဒေထာ’တိ ဝစနံ န သုတပုဗ္ဗံ, ဒါပေန္တောပိ စ အဇ္ဇ န ယဿ ဝါ တဿ ဝါ ဒါပေတိ, ဝီတရာဂဒေါသမောဟဿ ဝန္တကိလေသဿ ဩဟိတဘာရဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒါပေတိ, ယံ ဝါ တံ ဝါ အဒတွာ ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမီ’’တိ ဃရာ နိက္ခမ္မ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ အန္တောနိဝေသနေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ သုပရိသုဒ္ဓေဟိ သာလိတဏ္ဍုလေဟိ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ တဒနုရူပံ ခါဒနီယံ, ဗျဉ္ဇနံ, သူပေယျဉ္စ အဘိသင်္ခရိတွာ ပတ္တံ ပူရေတွာ ဗဟိ ဂန္ဓေဟိ အလင်္ကရိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဟတ္ထေသု ပတိဋ္ဌပေတွာ ဝန္ဒိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘အညေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ အပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ခေါ သေဋ္ဌိ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ကတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အာဟ ‘‘မယံ တုမှာကံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကန္တာ, အပိ ဝေါ လဒ္ဓေါ ပိဏ္ဍပါတော’’တိ? အာမ, သေဋ္ဌိ လဒ္ဓေါတိ။ ‘‘ပဿာမာ’’တိ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၂။) [သျ]ဩလောကေသိ, အထဿ ပိဏ္ဍပါတဂန္ဓော ဥဋ္ဌဟိတွာ နာသပုဋံ ပဟရိ။ သော စိတ္တံ သံယမေတုံ အသက္ကောန္တော ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ, တဿ ပန ဝိပ္ပဋိသာရဿ ဥပ္ပန္နာကာရော ‘‘ဝရမေတ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝုတ္တောယေဝ။ ပိဏ္ဍပါတဒါနေန ပနေသ သတ္တက္ခတ္တုံ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပန္နော, သတ္တက္ခတ္တုမေဝ စ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, အယဉ္စဿ သတ္တမော ဘဝေါ, ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရေန ပန နာပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နမတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သံယုတ္တဝရလဉ္ဆကေ –
‘‘ယံ ခေါ သော မဟာရာဇ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ ‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျု’န္တိ, တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန နာဿုဠာရာယ ဘတ္တဘောဂါယ စိတ္တံ နမတိ, နာဿုဠာရာယ ဝတ္ထဘောဂါယ, ယာနဘောဂါယ, နာဿုဠာရာနံ ပဉ္စန္နံ ကာမဂုဏာနံ ဘောဂါယ စိတ္တံ နမတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁)။
မယှကဇာတကေပိ ဝုတ္တံ –
‘‘ဣတိ မဟာရာဇ အာဂန္တုကသေဋ္ဌိ တဂရသိခိပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒိန္နပစ္စယေန ဗဟုံ ဓနံ လဘိ, ဒတွာ အပရစေတနံ ပဏီတံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ ပဏီတေ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိတုံ နာသက္ခီ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၆။မယှကဇာတကဝဏ္ဏနာ)။
ဘာတု ပနေသ ဧကံ ပုတ္တံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၄) သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတံ ဝေါရောပေသိ, တေန ကမ္မေန ဗဟူနိ ဝဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတ္ထ, သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ အပုတ္တကော ဇာတော, ဣဒါနိပိ တေနေဝ ကမ္မေန မဟာရောရုဝံ ဥပပန္နော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာရောရုဝံ ဥပပန္နဿ သေဋ္ဌိဂဟပတိနော ဝိယာ’’တိ, ပုရိမပစ္ဆိမစေတနာဝသေန စေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကာ ဟိ စေတနာ ဒွေ ပဋိသန္ဓိယော န ဒေတီတိ။
ဒသအာကာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၃။ အာကရောတိ အတ္တနော အနုရူပတာယ သမရိယာဒပရိစ္ဆေဒံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အာကာရော, ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒသဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟေတ္ထ အာ-သဒ္ဒေါ။ န ဒုဿီလေသွေဝ, အထ ခေါ သီလဝန္တေသုပိ ဝိပ္ပဋိသာရံ ဥပ္ပါဒေဿတိ။ တဒုဘယေပိ န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗောတိ ဟိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၃။) [သျ]ဒဿေတုံ အပိ-သဒ္ဒေန, ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ သမ္ပိဏ္ဍနံ ကရောတိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကတောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဗလဝတရံ ဝိပ္ပဋိသာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဒုဗ္ဗလော ပန ဒေယျဓမ္မတော, ပရိဝါရဇနတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ယုတ္တန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ။ ဝိပ္ပဋိသာရမ္ပိ ဝိနောဒေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံယေဝါတိ ပါဏာတိပါတီနမေဝ။ ယဇနံ နာမေတ္ထ ဒါနမေဝါဓိပ္ပေတံ, န အဂ္ဂိဇုဟနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေတု ဘဝ’’န္တိ။ ဝိဿဇ္ဇတူတိ မုတ္တစာဂဝသေန စဇတု။ အဗ္ဘန္တရန္တိ အဇ္ဈတ္တံ သကသန္တာနေ။
သောဠသာကာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၄။ အနုမတိပက္ခာဒယော ဧဝ ဟေဋ္ဌာ ယညဿ ဝတ္ထုံ ကတွာ ‘‘သောဠသပရိက္ခာရာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန သန္ဒဿနာဒိဝသေန အနုမောဒနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သောဠသဟိ အာကာရေဟီ’’တိ။ ဒဿေတွာတိ အတ္တနော ဒေသနာနုဘာဝေန ပစ္စက္ခမိဝ ဖလံ ဒဿေတွာ, အနေကဝါရံ ပန ဒဿနတော ‘‘ဒဿေတွာ ဒဿေတွာ’’တိ ဗျာပနဝစနံ, တဒေဝ အာဘုသော မေဍနဋ္ဌေန အာမေဍိတဝစနန္တိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၄) ဝုတ္တံ။ ‘‘သမာဒပေတွာ သမာဒပေတွာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တမတ္ထန္တိ ဒါနဖလဝသေန ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓမတ္ထံ။ သမာဒပေတွာတိ သုတမတ္တံ အကတွာ ယထာ ရာဇာ တမတ္ထံ သမ္မဒေဝ အာဒိယတိ စိတ္တေ ကရောန္တော သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှာတိ, တထာ သက္ကစ္စံ အာဒါပေတွာ။
‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနေနာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ လောဘဒေါသမောဟဣဿာမစ္ဆရိယမာနာဒယောပိ ဟိ ဒါနစိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ, တေသံ ဝိနောဒနေနပိ တံ ဝေါဒါပိတံ သမုတ္တေဇိတံ နာမ ဟောတိ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပတ္တိတော, အာသန္နတရဘာဝတော ပန ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနမေဝ ဂဟိတံ။ ပဝတ္တိတေ ဟိ ဒါနေ တဿ သမ္ဘဝေါတိ။ ယာထာဝတော ဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဂုဏေဟိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌဘာဝါပါဒနံ သမ္ပဟံသနန္တိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိအာဒိ။ ဓမ္မတောတိ သစ္စတော။ တဒတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မေန သမေန ကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစ္စဉှိ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ, ဥပသမစရိယဘာဝတော သမံ, ယုတ္တဘာဝေန ကာရဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၅။ တသ္မိံ ယညေ ရုက္ခတိဏစ္ဆေဒေါပိ နာမ နာဟောသိ, ကုတော ပါဏဝဓောတိ ပါဏဝဓာဘာဝဿေဝ ဒဠှီကရဏတ္ထံ, သဗ္ဗသော ဝိပရီတဂ္ဂါဟေဟိ အဝိဒူသိတတာဒဿနတ္ထဉ္စ ပါဠိယံ ‘‘နေဝ ဂါဝေါ ဟညိံသူ’’တိအာဒီနိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၄။) [သျ]ဝတွာပိ ‘‘န ရုက္ခာ ဆိဇ္ဇိံသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ယူပနာမကေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗရိဟိသတ္ထာယာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထာယ။ ဝနမာလာသင်္ခေပေနာတိ ဝနပုပ္ဖေဟိ ဂန္ဓိတမာလာနိယာမေန။ ဧဝံ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၅) ဝုတ္တံ, ဝနပန္တိအာကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဘူမိယံ ဝါ ပတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိဘူမိံ ပရိက္ခိပန္တာ တတ္ထ တတ္ထ ပတ္ထရန္တိ။ မန္တာဒိနာ ဟိ ပရိသင်္ခတာ ဘူမိ ဝိန္ဒတိ အဿ လာဘသက္ကာရေတိ ကတွာ ‘‘ဝေဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေပိ ရုက္ခာ တေပိ ဒဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော, ကမ္မကတ္တာ စေတံ ဒွယံ, အဘိဟိတကမ္မံ ဝါ။ ဝတ္တိစ္ဆာယ ဟိ ယထာသတ္တိံ ကာရကာ ဘဝန္တိ။ ဝုတ္တနယေန ပါဏဝဓာဘာဝဿ ဒဠှီကရဏတ္ထံ, ဝိပရီတဂ္ဂါဟေန အဝိဒူသိတဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေတန္တိ ဒဿေတိ ကိံ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အန္တောဂေဟဒါသော အန္တောဇာတော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဓနက္ကီတကရမရာနီတသာမံဒါသဗျူပဂတာနံ သင်္ဂဟော။ ပုဗ္ဗမေဝါတိ ဘတိကရဏတော ပဂေဝ။ ဓနံ ဂဟေတွာတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယထာကမ္မံ ဂဟေတွာ။ ဘတ္တဝေတနန္တိ ဒေဝသိကံ ဘတ္တဉ္စေဝ မာသိကာဒိပရိဗ္ဗယဉ္စ။ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တဇ္ဇိတာတိ သန္တဇ္ဇိတာ။ ပရိကမ္မာနီတိ သဗ္ဗဘာဂိယာနိ ကမ္မာနိ, ဥစ္စာဝစာနိ ကမ္မာနီတိ အတ္ထော။ ပိယသမုဒါစာရေနေဝါတိ ဣဋ္ဌဝစနေနေဝ။ ယထာနာမဝသေနေဝါတိ ပါကဋနာမာနုရူပေနေဝ။ သပ္ပိတေလနဝနီတဒဓိမဓုဖာဏိတေန စေဝါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော, တေန ပဏီတပဏီတာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနဉ္စေဝ ဝတ္ထယာနမာလာဂန္ဓဝိလေပနသေယျာဝသထာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေနာဟ ‘‘ပဏီတေဟိ သပ္ပိတေလာဒိသမ္မိဿေဟေဝါ’’တိအာဒိ။ တဿ တဿ ကာလဿ အနုရူပေဟိ ယာဂု…ပေ… ပါနကာဒီဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သပ္ပိအာဒီနန္တိ သပ္ပိအာဒီဟိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၆။ ပဋိသာမေတဗ္ဗတော, အတ္တနော အတ္တနော သန္တကဘာဝတော စ သံ နာမ ဓနံ ဝုစ္စတိ, တဿ ပတီတိ သပတိ နိဂ္ဂဟိတလောပေန, ဓနဝါ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတာဝဟတ္တာ တဿ ဟိတန္တိ သာပတေယျံ, တဒေဝ ဓနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဟူတံ ဓန’’န္တိ။ အက္ခယဓမ္မမေဝါတိ အခယသဘာဝမေဝ။ ဂါမဘာဂေနာတိ သံကိတ္တနဝသေန ဂါမေ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဘာဂေန, ဧဝံ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၆) ဝုတ္တံ, ပစ္စေကံ သဘာဂဂါမကောဋ္ဌာသေနာတိပိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၅။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၄၇။ ယညာဝါဋောတိ ခဏိတာဝါဋဿ အဿမေဓာဒိယညယဇနဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ, တဗ္ဗောဟာရေန ပန ဣဓ ဒါနသာလာယ ဧဝ, တာယ စ ပုရတ္ထိမနဂရဒွါရေ ကတာယ ပုရတ္ထိမဘာဂေ ဧဝါတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ပုရတ္ထိမတော နဂရဒွါရေ’’တိအာဒိနာ။ တံ ပန ဌာနံ ရညော ဒါနသာလာယ နာတိဒူရေ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ယတော တတ္ထ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ အကိလန္တရူပါယေဝ သာယနှေ ရညော ဒါနသာလံ သမ္ပာပုဏန္တိ။ ‘‘ဒက္ခိဏေန ယညာဝါဋဿာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယာဂုံ ပိဝိတွာတိ ဟိ ယာဂုသီသေန ပါတရာသဘောဇနမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၈။ မဓုရန္တိ သာဒုရသံ။ ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထန္တိ ‘‘အပိစ မေ ဘော ဧဝံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနမတ္ထံ။ ပရိဟာရေနာတိ ဘဂဝန္တံ ဂရုံ ကတွာ အဂါရဝပရိဟာရေန, ဥဇုကဘာဝါပနယနေန ဝါ, ဥဇုကဝုတ္တိံ ပရိဟရိတွာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာဝ ယထာစိန္တိတမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဇုကမေဝ ပုစ္ဆယမာနော အဂါရဝေါ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။
နိစ္စဒါနအနုကုလယညဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၉။ ဥဋ္ဌာယာတိ ဒါနေ ဥဋ္ဌာနဝီရိယမာဟ, သမုဋ္ဌာယာတိ တဿ သာတစ္စကိရိယံ။ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မာနိ အကရောန္တော ဒလိဒ္ဒိယာဒိအနတ္ထာပတ္တိယာ နဿိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အပ္ပသမ္ဘာရတရော စေဝ မဟပ္ဖလတရော စာတိ သင်္ခေပတော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော ပါဠိယံ ပန ‘‘အပ္ပတ္ထတရော စ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော စ မဟပ္ဖလတရော စ မဟာနိသံသတရော စာ’’တိ ပါဌော။ တတ္ထ အပ္ပသမ္ဘာရတရောတိ အတိဝိယ ပရိတ္တသမ္ဘာရော, အသမာရဗ္ဘိယသမ္ဘာရော။ အပ္ပတ္ထတရောတိ ပန အတိဝိယ အပ္ပကိစ္စော, အတ္ထော စေတ္ထ ကိစ္စံ, တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ‘‘အပ္ပဋ္ဌတရော’’တိပိ ပါဌော။ သမ္မာ အာရဘီယတိ ယညော ဧတေနာတိ သမာရမ္ဘော, သမ္ဘာရသမ္ဘရဏဝသေန ပဝတ္တသတ္တပီဠာ, အပ္ပေါ သမာရမ္ဘော ဧတဿာတိ တထာ, အယံ ပနာတိသယေနာတိ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော။ ဝိပါကသညိတံ မဟန္တံ သဒိသံ ဖလမေတဿာတိ မဟပ္ဖလော, အယံ ပနာတိသယေနာတိ မဟပ္ဖလတရော။ ဥဒယသညိတံ မဟန္တံ နိဿန္ဒာဒိဖလမေတဿာတိ မဟာနိသံသော, အယံ ပနာတိသယေနာတိ မဟာနိသံသတရော။ ဓုဝဒါနာနီတိ ဓုဝါနိ ထိရာနိ အဝိစ္ဆိန္နာနိ ကတွာ ဒါတဗ္ဗဒါနာနိ။ နိစ္စဘတ္တာနီတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသီသေန စတုပစ္စယဂ္ဂဟဏံ။ အနုကုလယညာနီတိ အနုကုလံ ကုလာနုက္ကမံ ဥပါဒါယ ဒါတဗ္ဗဒါနာနိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၆။) [သျ]တေနာဟ ‘‘အမှာက’’န္တိအာဒိ။ ယာနိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ, တာနိ အနုကုလယညာနိ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိဗဒ္ဓဒါနာနီတိ နိဗန္ဓေတွာ နိယမေတွာ ပဝေဏီဝသေန ပဝတ္တိတဒါနာနိ။
ဟတ္ထိဒန္တေန ကတာ ဒန္တမယသလာကာ, ယတ္ထ ဒါယကာနံ နာမံ အင်္ကန္တိ, ဣမိနာ တံ နိစ္စဘတ္တံ သလာကဒါနဝသေနာတိ ဒဿေတိ။ တံ ကုလန္တိ အနာထပိဏ္ဍိကကုလံ။ ဒါလိဒ္ဒိယေနာတိ ဒလိဒ္ဒဘာဝေန။ ‘‘ဧကသလာကတော ဥဒ္ဓံ ဒါတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဣမိနာ ဧကေနပိ သလာကဒါနေန နိဗဒ္ဓဒါနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုမဒတွာ အနုရက္ခဏမာဟ။ ရညောတိ သေတဝါဟနရညော။
အာဒီနိ ဝတွာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကသ္မာ သေနော ဝိယ မံသပေသိံ ပက္ခန္ဒိတွာ ဂဏှာသီ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သမသမဒါနေ ဥဿုက္ကနဝစနာနံ သင်္ဂဟော။ ဂလဂ္ဂါဟာတိ ဂလဂ္ဂဟဏာ။ ‘‘ကမ္မစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော အတ္တနော ကမ္မောကာသာဒါနမ္ပိ ပီဠာယေဝါတိ ဒဿေတိ။ သမာရမ္ဘသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပီဠနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပီဠာသင်္ခါတော သမာရမ္ဘော’’တိ။ ပုဗ္ဗစေတနာမုဉ္စစေတနာအပရစေတနာသမ္ပတ္တိယာ ဒါယကဝသေန တီဏိ အင်္ဂါနိ, ဝီတရာဂတာဝီတဒေါသတာဝီတမောဟတာပဋိပတ္တိယာ ဒက္ခိဏေယျဝသေန စ တီဏီတိ ဧဝံ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတာ ဟောတိ ဒက္ခိဏာ, ဆဠင်္ဂုတ္တရေ နန္ဒမာတာသုတ္တဉ္စ (အ။ နိ။ ၆။၃၇) တဿတ္ထဿ သာဓကံ။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကစေတနာဝသေန မဟာနဒီ ဝိယ, မဟောဃော ဝိယ စ ဣတော စိတော စ အဘိသန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တိတော ပုညမေဝ ပုညာဘိသန္ဒော။ တထာဝိဓန္တိ ပမာဏဿ ကာတုံ အသုကရတ္တမာဟ။ ကာရဏမဟတ္တေန ဖလမဟတ္တမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဥပရိ နဇ္ဇာ ဝုဋ္ဌိယာ မဟောဃော ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၀။ နဝနဝေါတိ သဗ္ဗဒါ အဘိနဝေါ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါယကဿ ဗျာပါရာပဇ္ဇနတော ကိစ္စပရိယောသာနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေနာ’’တိအာဒိ။ ယထာရဒ္ဓဿ အာဝါသဿ ကတိပယေနာပိ ကာလေန ပရိသမာပေတဗ္ဗတော ကိစ္စပရိယောသာနံ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏသာလ’’န္တိအာဒိ။ မဟာဝိဟာရေပိ ကိစ္စပရိယောသာနဿ အတ္ထိတာဥပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဝါရံ ဓနပရိစ္စာဂံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တန္တာဒိပါဠိနယေန။ နဝါနိသံသာတိ သီတပဋိဃာတာဒယော ပဋိသလ္လာနာရာမပရိယောသာနာ ယထာပစ္စဝေက္ခဏံ ဂဏိတာ နဝ ဥဒယာ, အပ္ပမတ္တတာယ စေတေ ဝုတ္တာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၇။) [သျ]ယသ္မာ ပန အာဝါသံ ဒေန္တေန နာမ သဗ္ဗမ္ပိ ပစ္စယဇာတံ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ သံယုတ္တာဂမဝရလဉ္ဆကေ ‘‘သော စ သဗ္ဗဒဒေါ ဟောတိ ယော ဒဒါတိ ဥပဿယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၂), သဒါ ပုညပဝဍ္ဎနူပါယဉ္စ ဧတံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထေဝ ‘‘ယေ ဒဒန္တိ ဥပဿယံ, တေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, သဒါ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၇) တထာ ဟိ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿာပိ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ နဟာယိတွာ ပတိဿယေ မုဟုတ္တံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝါတာတပေဟိ ကိလမတိ, ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိပန္နဿ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ, သဘာဂသန္တတိ ပတိဋ္ဌာတိ, ဝဏ္ဏဓာတု အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ပါဒေ ကဏ္ဋကော ဝိဇ္ဈတိ, ခါဏု ပဟရတိ, သရီသပါဒိပရိဿယာ စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိပန္နဿ သဗ္ဗေ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ, သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တဿ ဥပသမသုခဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ သေဒါ မုစ္စန္တိ အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ, သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ, မုဟုတ္တံ နိပန္နဿ ပန အက္ခိပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ, ဒွါရဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အာဝါသေ ဝသန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝါသံ ဒေန္တေန…ပေ… ဟောတီ’’တိ ‘‘သဒါ ပုညပဝဍ္ဎနူပါယဉ္စ ဧတ’’န္တိ စ, တသ္မာ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ အာနိသံသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ခန္ဓကပရိယာယေနာတိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၉၄) အာဂတဝိနယပါဠိနယေန။ တတ္ထ ဟိ အာဂတာ –
‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟန္တိ, တတော ဝါဠမိဂါနိ စ၊
သရီသပေ စ မကသေ, သိသိရေ စာပိ ဝုဋ္ဌိယော။
တတော ဝါတာတပေါ ဃောရော, သဉ္ဇာတော ပဋိဟညတိ၊
လေဏတ္ထဉ္စ သုခတ္ထဉ္စ, ဈာယိတုဉ္စ ဝိပဿိတုံ။
ဝိဟာရဒါနံ သံဃဿ, အဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏိတံ၊
တသ္မာ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပေါသော, သမ္ပဿံ အတ္ထမတ္တနော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၈။) [သျ]ဝိဟာရေ ကာရယေ ရမ္မေ, ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေ၊
တေသံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ။
ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊
တေ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ, သဗ္ဗဒုက္ခပနူဒနံ၊
ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယ, ပရိနိဗ္ဗာတိ အနာသဝေါ’’တိ။ –
ရာဇဂဟသေဋ္ဌာဒီနံ ဝိဟာရဒါနေန အနုမောဒနာဂါထာယော ပေယျာလဝသေန ဒဿိတာ။ တတ္ထ သီတံ ဥဏှန္တိ ဥတုဝိသဘာဂဝသေန ဝုတ္တံ။ သိသိရေ စာပိ ဝုဋ္ဌိယောတိ ဧတ္ထ သိသိရောတိ သမ္ဖုသိတကဝါတော ဝုစ္စတိ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ဥဇုကမေဃဝုဋ္ဌိယော ဧဝ။ ဧတာနိ သဗ္ဗာနိ ‘‘ပဋိဟန္တီ’’တိ ဣမိနာဝ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ပဋိဟညတီတိ ဝိဟာရေန ပဋိဟညတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နိလီယနတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ သီတာဒိပရိဿယာဘာဝေန သုခဝိဟာရတ္ထံ။ ‘‘ဈာယိတုဉ္စ ဝိပဿိတု’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ပဒဒွယံ ‘‘သုခတ္ထဉ္စာ’’တိ ဣမိနာဝ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သုခတ္ထဉ္စ ဝိဟာရဒါနံ, ကတမသုခတ္ထံ? ဈာယိတုံ, ဝိပဿိတုဉ္စ ယံ သုခံ တဒတ္ထံ။ အထ ဝါ ပရပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ – ဈာယိတုဉ္စ ဝိပဿိတုဉ္စ ဝိဟာရဒါနံ, ‘‘ဣဓ ဈာယိဿတိ ဝိပဿိဿတီ’’တိ ဒဒတော ဝိဟာရဒါနံ သံဃဿ အဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သော စ သဗ္ဗဒဒေါ ဟောတိ, ယော ဒဒါတိ ဥပဿယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၂)။
ယသ္မာ စ အဂ္ဂံ ဝဏ္ဏိတံ, တသ္မာ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပေါသောတိ ဂါထာ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ ပရိယတ္တိဗဟုဿုတေ စ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတေ စ ဝါသေယျ။ တေသံ အန္နဉ္စာတိ ယံ တေသံ အနုစ္ဆဝိကံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထာနိ စ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနာနိ စ, တံ သဗ္ဗံ တေသု ဥဇုဘူတေသု အကုဋိလစိတ္တေသု။ ဒဒေယျာတိ နိဒဟေယျ။ တဉ္စ ခေါ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ, န စိတ္တပ္ပသာဒံ ဝိရာဓေတွာ။ ဧဝံ ဝိပ္ပသန္နစိတ္တဿ ဟိ တေ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာတိ အနာသဝေါတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော။
အယံ ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၅၀) စေဝ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၃။၂၉၅) စ သံဝဏ္ဏိတော ဋီကာနယော – သီတန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၁၉။) [သျ]ဗဟိဒ္ဓါ ဥတုဝိပရိဏာမဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနကသီတံ။ ဥဏှန္တိ အဂ္ဂိသန္တာပံ, တဿ ဝနဍာဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိဟန္တီတိ ပဋိဗာဓတိ ယထာ တဒုဘယဝသေန ကာယစိတ္တာနံ ဗာဓနံ န ဟောတိ, ဧဝံ ကရောတိ။ သီတုဏှဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘိက္ခု ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ, ဝါဠမိဂါနီတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိစဏ္ဍမိဂေ။ ဂုတ္တသေနာသနဉှိ အာရညကမ္ပိ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ သရန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ဒီဃဇာတိကေ သပ္ပါဒိကေ။ မကသေတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ, ဋံသာဒီနမ္ပိ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိသိရေတိ သိသိရကာလဝသေန, သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒိဝသေန စ ဥပ္ပန္နေ သိသိရသမ္ဖဿေ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ယဒါ တဒါ ဥပ္ပန္နာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ပဋိဟန္တီတိ ယောဇနာ။
ဝါတာတပေါ ဃောရောတိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ဥမ္မူလဘဉ္ဇနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဃောရော သရဇအရဇာဒိဘေဒေါ ဝါတော စေဝ ဂိမှပရိဠာဟသမယေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ဃောရော သူရိယာတပေါ စ ပဋိဟညတိ ပဋိဗာဟီယတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ ဝုတ္တပရိဿယာဘာဝေန ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ။ ဈာယိတုန္တိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဥပနိဇ္ဈာယိတုံ။ ဝိပဿိတုန္တိ အနိစ္စာဒိတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ။
ဝိဟာရေတိ ပတိဿယေ။ ကာရယေတိ ကာရာပေယျ။ ရမ္မေတိ မနောရမေ နိဝါသသုခေ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ကာရေတွာ ပန ဧတ္ထ ဝိဟာရေ ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ကလျာဏဓမ္မေ နိဝါသေယျ, တေ နိဝါသေန္တော ပန တေသံ ဗဟုဿုတာနံ ယထာ ပစ္စယေဟိ ကိလမထော န ဟောတိ, ဧဝံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေသု ကမ္မကမ္မဖလာနံ, ရတနတ္တယဂုဏာနဉ္စ သဒ္ဒဟနေန ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
ဣဒါနိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အညမညူပကာရိတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဗဟုဿုတာ။ တဿာတိ ဥပါသကဿ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပနူဒနံ သဒ္ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ သော ဥပါသကော ယံ သဒ္ဓမ္မံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဇာနိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမနေန အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ ဧကာဒသဂ္ဂိဝူပသမေန သီတိ ဘဝတီတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၀။) [သျ]သီတပဋိဃာတာဒိကာ ဝိပဿနာဝသာနာ တေရသ, အန္နာဒိလာဘော, ဓမ္မဿဝနံ, ဓမ္မာဝဗောဓော, ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ သတ္တရသ အာနိသံသာ ဝုတ္တာ။
ပဋိဂ္ဂဟဏကာနံ ဝိဟာရဝသေန ဥပ္ပန္နဖလာနုရူပမ္ပိ ဒါယကာနံ ဝိဟာရဒါနဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ကမ္မသရိက္ခကဖလံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သံဃဿ ပန ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သံဃိကဝိဟာရမေဝ ပဓာနဝသေန ဝဒတိ, သံဃိကဝိဟာရော နာမေသ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရော, ယံ သန္ဓာယ ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တံ ‘‘သံဃိကော နာမ ဝိဟာရော သံဃဿ ဒိန္နော ဟောတိ ပရိစ္စတ္တော’’တိ။ ယတ္ထ ဟိ စေတိယံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ, ဓမ္မဿဝနံ ကရီယတိ, စတူဟိ ဒိသာဟိ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာယေဝ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ကုဉ္စိကာယ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ သေနာသနံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ယထာဖာသုကံ ဂစ္ဆန္တိ, သော အန္တမသော စတုရတနိကာပိ ပဏ္ဏသာလာ ဟောတု, စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရောတွေဝ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၁။ လောဘံ နိဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဒုပ္ပရိစ္စဇာ။ ‘‘ဧကဘိက္ခုဿ ဝါ’တိအာဒိ ဥပါသကာနံ တထာ သမာဒါနေ အာစိဏ္ဏံ, ဒဠှတရံ သမာဒါနဉ္စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, သရဏံ ပန တေသံ သာမံ သမာဒိန္နမ္ပိ သမာဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ သန္တိကေတိ ယောဇနာ။ တတ္ထာတိ ယထာဂဟိတေ သရဏေ, ‘‘တဿာ’’တိပိ ပါဌော, ယထာဂဟိတသရဏဿာတိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ပုနပ္ပုနံ ကတ္တဗ္ဗတာတိ ဝိညူဇာတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိညူဇာတိကာနမေဝ ဟိ သရဏာဒိအတ္ထကောသလ္လာနံ သုဝဏ္ဏဃဋေ သီဟဝသာ ဝိယ အကုပ္ပံ သရဏဂမနံ တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ဇီဝိတပရိစ္စာဂမယံ ပုည’’န္တိ စ ဣဒံ ‘‘သစေ တွံ ယထာဂဟိတံ သရဏံ န ဘိန္ဒိဿတိ, ဧဝါဟံ တံ မာရေမီ’’တိ ကာမံ ကောစိ တိဏှေန သတ္ထေန ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, တထာပိ ‘‘နေဝါဟံ ဗုဒ္ဓံ ‘န ဗုဒ္ဓေါ’တိ, ဓမ္မံ ‘န ဓမ္မော’တိ, သံဃံ ‘န သံဃော’တိ ဝဒါမီ’’တိ ဒဠှတရံ ကတွာ ဂဟိတသရဏဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ဒေတီ’’တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ဖလာနိသံသာနိ ပနဿ သရဏဂမနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၀ သရဏဂမနကထာ) ဝုတ္တာနေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၂။ ဝက္ခမာနနယေန ဝေရဟေတုတာယ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မော, တံ မဏတိ ‘‘မယိ ဣဓ ဌိတာယ ကထမာဂစ္ဆသီ’’တိ တဇ္ဇေန္တီ ဝိယ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၁။) [သျ]နိဝါရေတီတိ ဝေရမဏီ, တတော ဝါ ပါပဓမ္မတော ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ‘‘ဝိရမဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ဣ-ကာရဿ ဧ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယံ ပနာဟ ‘‘ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ, ဝိရမဏိသိက္ခာပဒန္တိ ဒွိဓာသဇ္ဈာယံ ကရောန္တီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ သာဓာရဏဝိဘာဝနာ) ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာဝေတ္ထ ဝိရတိ အဓိပ္ပေတာ, န ဖလသမ္ပယုတ္တာ ယညာဓိကရဏတော။ အသမာဒိန္နသီလဿ သမ္ပတ္တတော ယထူပဋ္ဌိတဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ။ သမာဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ။ သေတု ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ, တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဃာတနပ္ပဝတ္တာ ဝိရတိ သေတုဃာတဝိရတိ။ အညတြ ‘‘သမုစ္ဆေဒဝိရတီ’’တိပိ ဝုတ္တာ။ ဣဒါနိ တာ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိ…ပေ… ဒီနီတိ အပဒိသိတဗ္ဗဇာတိဂေါတ္တကုလာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝယဗာဟုသစ္စာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပရိဟရတီတိ အဝီတိက္ကမဝသေန ပရိဝဇ္ဇေတိ, သီဟဠဒီပေ စက္ကနဥပါသကဿ ဝိယ သမ္ပတ္တဝိရတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ပါဏံ န ဟနာမီ’’တိအာဒီသု အာဒယတ္ထေန ဣတိ-သဒ္ဒေန, ဝိကပ္ပတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ ‘‘အဒိန္နံ နာဒိယာမိ, အဒိန္နာဒါနာ ဝိရမာမိ, ဝေရမဏိံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဧဝမာဒီနံ ပစ္စေကမတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သိက္ခာပဒ’’ မိစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာဒိယာမီတိ သမ္မာ အာဒိယာမိ, အဝီတိက္ကမာဓိပ္ပါယေန, အခဏ္ဍာ’ ဆိဒ္ဒါ’ ကမ္မာသာ’ သဗလကာရိတာယ စ ဂဏှာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥတ္တရဝဍ္ဎမာနပဗ္ဗတဝါသိဥပါသကဿ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉ ကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၀၉-၁၁၁၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ) ဝိယ သမာဒါနဝိရတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာဒိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဒါနိ တတ္ထာ တတ္ထာဂတေသု ဓမ္မတော, ကောဋ္ဌာသတော, အာရမ္မဏတော, ဝေဒနာတော, မူလတော, အာဒါနတော, ဘေဒတောတိအာဒိနာ အနေကဓာ ဝိနိစ္ဆယေသု သင်္ခေပေနေဝ အာရမ္မဏတော ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမာ ဒွေတိ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိယော။ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိဝတ္ထူ’’တိ ပရမတ္ထတော ပါဏော ဝုတ္တော, ပညတ္တိတော ပန ‘‘သတ္တာဒိဝတ္ထူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧဝဉှိ ‘‘သတ္တေယေဝ အာရဘိတွာ ပါဏာတိပါတာ, အဗြဟ္မစရိယာ စ ဝိရမတီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧကတာနာနတာဒိဝိနိစ္ဆယ) ခုဒ္ဒကာဂမဋ္ဌကထာဝစနေန သံသန္ဒတိ သမေတီတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၂။) [သျ]သတ္တသင်္ခါရဝသေန အဒိန္နဝတ္ထု, တထာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝတ္ထု, ဝိတထဝတ္ထု, သင်္ခါရဝသေနေဝ သုရာမေရယဝတ္ထူတိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ယထာဝုတ္တံ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုံ အာလမ္ဗိတွာ ဝီတိက္ကမနစေတနာသင်္ခါတဝိရမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရမဏဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ ပစ္ဆိမာတိ သေတုဃာတဝိရတိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာဝ တထာပိ ကိစ္စသာဓနတော။ ဣမိနာ ပန တတ္ထေဝ အာဂတေသု တီသု အာစရိယဝါဒေသု ဒွေ ပဋိဗာဟိတွာ ဧကဿေဝါနုဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘သမ္ပတ္တဝိရတိ, ဟိ သမာဒါနဝိရတိ စ ယဒေဝ ပဇဟတိ, တံ အတ္တနော ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလမေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သမာဒါနဝိရတိ ယတော ဝိရမတိ, တံ အတ္တနော ဝါ ပရေသံ ဝါ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလမေဝါလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ။ သမ္ပတ္တဝိရတိ ပန ယတော ဝိရမတိ, တေသံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာလမ္ဗဏာနေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတီ’’တိ အပရေ။ ‘‘ဒွယမ္ပိ စေတံ ယတော ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလတော ဝိရမတိ, တေသမာရမ္မဏဘူတံ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမေဝါလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ။ ပုရိမပုရိမပဒတ္ထဉှိ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုမာလမ္ဗဏံ ကတွာ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမပဒတ္ထတော ဝိရမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရမတီ’’တိ အညေ။ ပဌမဝါဒေါ စေတ္ထ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? တဿ အတ္တနော ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလဿ ပစ္စုပ္ပန္နာဘာဝတော, အဗဟိဒ္ဓါဘာဝတော စ။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ဟိ ပဉ္စန္နံ သိက္ခာပဒါနံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ, ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏတာ စ ဝုတ္တာ။ တထာ ဒုတိယဝါဒေါပိ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? ပုရိမဝါဒေန သမ္မိဿတ္တာ, ပရေသံ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလာရမ္မဏဘာဝေ စ အနေကန္တိ ကတ္တာ, ဒွိန္နံ အာလမ္ဗဏပ္ပဘေဒဝစနတော စ။ တတိယဝါဒေါ ပန ယုတ္တော သဗ္ဗဘာဏကာနမဘိမတော, တသ္မာ တဒေဝ အနုဇာနာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တီသု အာစရိယဝါဒေသု ဒွေ ပဋိဗာဟိတွာ ဧကဿေဝါနုဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဧတ္ထာဟ – ယဇ္ဇေတံ ဝိရတိဒွယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမေဝါလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တေယျ, ဧဝံ သတိ အညံ စိန္တေန္တော အညံ ကရေယျ, ယဉ္စ ပဇဟတိ, တံ န ဇာနေယျာတိ အယ’မနဓိပ္ပေတော အတ္ထော အာပဇ္ဇတီတိ? ဝုစ္စတေ – န ဟိ ကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တေန္တော ‘‘အညံ စိန္တေန္တော အညံ ကရောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယဉ္စ ပဇဟတိ, တံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ပန အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏောဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ, ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိဝတ္ထာရမ္မဏမ္ပေတံ ဝိရတိဒွယံ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၃။) [သျ]‘‘အာရဘိတွာန အမတံ, ဇဟန္တော သဗ္ဗပါပကေ၊
နိဒဿနဉ္စေတ္ထ ဘဝေ, မဂ္ဂဋ္ဌောရိယပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧကတာနာနတာဝိနိစ္ဆယ)၊
ဣဒါနိ သင်္ခေပေနေဝ အာဒါနတော, ဘေဒတော ဝါ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ သီလံ သမာဒိယာမီ’’တိအာဒိနာ ဧကတော ဧကဇ္ဈံ ဂဏှာတိ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ကိစ္စဝသေန ဧတာသံ ပဉ္စဝိဓတာ ဝိညာယတိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ ဧကဇ္ဈံ သမာဒိန္နတ္တာ။ န ဟိ တဒါ ပဉ္စင်္ဂိကတ္တံ သီလဿ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယံ တု ဝီတိက္ကန္တံ, တေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမီ’’တိအာဒိနာ ဧကေကံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝေရမဏိသိက္ခာပဒ’’န္တိ စ ဣဒံ သမာသဘာဝေန ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ သာဓာရဏဝိဘာဝနာ) ဝုတ္တံ, ပါဠိပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ဝေရမဏိ’’န္တိ နိဂ္ဂဟိတန္တမေဝ ဗျာသဘာဝေန ဒိဿတိ။ ဂဟဋ္ဌဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ သာမဏေရာနံ ပန ယထာ တထာ ဝါ သမာဒါနေ ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ ပါရာဇိကာပတ္တိတော။ ဣတိ ဧကဇ္ဈံ, ပစ္စေကဉ္စ သမာဒါနေ ဝိသေသော ဣဓ ဝုတ္တော, ခုဒ္ဒကာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကဇ္ဈံ သမာဒိယတော ဧကာယေဝ ဝိရတိ ဧကာဝ စေတနာ ဟောတိ, ကိစ္စဝသေန ပနေတာသံ ပဉ္စဝိဓတ္တံ ဝိညာယတိ။ ပစ္စေကံ သမာဒိယတော ပန ပဉ္စေဝ ဝိရတိယော, ပဉ္စ စ စေတနာ ဟောန္တီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧကတာနာနတာဒိဝိနိစ္ဆယ) အယံ ဝိသေသော ဝုတ္တော။ ဘေဒေပိ ‘‘ယထာ တထာ ဝါ သမာဒိယန္တု, သာမဏေရာနံ ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ။ ပါရာဇိကဋ္ဌာနိယာနိ ဟိ တာနိ တေသံ။ ယံ တု ဝီတိက္ကန္တံ ဟောတိ, တေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ဂဟဋ္ဌာနံ ပန ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ ဧကမေဝ ဘိန္နံ ဟောတိ, ယတော တေသံ တံသမာဒါနေနေဝ ပုန ပဉ္စင်္ဂိကတ္တံ သီလဿ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဝုတ္တောပိ ဒီဃဘာဏကာနံ ဝါဒေါ အပရေဝါဒေါ နာမ တတ္ထ ကတော။
သေတုဃာတဝိရတိယာ ပန ဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနေန အကုပ္ပသဘာဝတ္တာ။ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဘဝန္တရေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝန္တရေပီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော အရိယဘာဝံ အဇာနန္တောပီတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတိ။ ဇီဝိတဟေတုပိ, ပဂေဝ အညဟေတု။ ‘‘နေဝ ပါဏံ ဟနတိ, န သုရံ ပိဝတီ’’တိ ဣဒံ မဇ္ဈေပေယျာလနိဒ္ဒိဋ္ဌံ, မိဂပဒဝဠဉ္ဇနနယေန ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၄။) [သျ]ဝုတ္တံ။ သုရန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂံ န ကရောတိ။ ‘‘မဇ္ဇန္တိ တဒေဝ ဥဘယံ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ သုရာသဝဝိနိမုတ္တံ မဒနီယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၁၃၄) သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တဒုဘယမေဝ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇံ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စိ အတ္ထိ မဒနီယံ, ယေန ပီတေန မတ္တော ဟောတိ ပမတ္တော, ဣဒံ ဝုစ္စတိ မဇ္ဇ’’န္တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ပုရိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သစေ ပိဿာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထေဝ ဝိသေသဒဿနံ, အဇာနန္တဿပိ ခီရမေဝ မုခံ ပဝိသတိ, န သုရာ, ပဂေဝ ဇာနန္တဿ။ ကောဉ္စသကုဏာနန္တိ ကုန္တသကုဏာနံ။ သစေပိ မုခေ ခီရမိဿကေ ဥဒကေ ပက္ခိပန္တီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘န စေတ္ထ ဥပမောပမေယျာနံ သမ္ဗဒ္ဓတာ သိယာ ကောဉ္စသကုဏာနံ ယောနိသိဒ္ဓတ္တာ’’တိ ကောစိ ဝဒေယျာတိ အာဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ ယောနိသိဒ္ဓန္တိ မနုဿတိရစ္ဆာနာနံ ဥဒ္ဓံ တိရိယမေဝ ဒီဃတာ ဝိယ, ဗကာနံ မေဃသဒ္ဒေန, ကုက္ကုဋီနံ ဝါတေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဝိယ စ ဇာတိသိဒ္ဓံ, ဣတိ ကောစိ ဝဒေယျ စေတိ အတ္ထော။ ‘‘စေဝါ’’တိပိ ပါဌံ ဝတွာ သမုစ္စယတ္ထမိစ္ဆန္တိ ကေစိ။ ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု သီလံ ဝိယ, ဝိဇာတေ တဿာ ဒိဝင်္ဂမနံ ဝိယ စ သဘာဝေန သိဒ္ဓံ, မဂ္ဂဓမ္မတာယ ဝါ အရိယမဂ္ဂါနုဘာဝေန သိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝိဿဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။
ဒိဋ္ဌိဇုကရဏံ နာမ ဘာရိယံ ဒုက္ကရံ, တသ္မာ သရဏဂမနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနတော မဟဋ္ဌတရမေဝ, န အပ္ပဋ္ဌတရန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတန္တိ သိက္ခာပဒံ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဂဏှန္တဿာပီတိ အာဒရံ ဂါရဝမကတွာ သမာဒိယန္တဿာပိ။ သာဓုကံ ဂဏှန္တဿာပီတိ သက္ကစ္စံ သီလာနိ သမာဒိယန္တဿာပိ အပ္ပဋ္ဌတရမေဝ, အပ္ပသမာရမ္ဘတရဉ္စ, န ဒိဂုဏံ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီလံ ဣဓ အဘယဒါနတာယ ဒါနံ, အနဝသေသံ ဝါ သတ္တနိကာယံ ဒယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ။ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – သရဏံ ဥပဂတေန ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သက္ကစ္စံ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ကာတဗ္ဗာ, တတ္ထ စ သံကိလေသော သာဓုကံ ပရိဟရိတဗ္ဗော, သိက္ခာပဒါနိ ပန သမာဒါနမတ္တံ, သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရမဏမတ္တဉ္စာတိ သရဏဂမနတော သီလဿ အပ္ပဋ္ဌတရတာ, အပ္ပသမာရမ္ဘတရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဒါနာဒိနာ ဒဏ္ဍနိဓာနတော, သကလလောကိယလောကုတ္တရ ဂုဏာဓိဋ္ဌာနတော စဿ မဟပ္ဖလတရတာ, မဟာနိသံသတရတာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၅။) [သျ]တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အဂ္ဂါနီ’’တိ ဉာတတ္တာ အဂ္ဂညာနိ။ စိရရတ္တတာယ ဉာတတ္တာ ရတ္တညာနိ။ ‘‘အရိယာနံ သာဓူနံ ဝံသာနီ’’တိ ဉာတတ္တာ ဝံသညာနိ။ ပုရိမကာနံ အာဒိပုရိသာနံ ဧတာနီတိ ပေါရာဏာနိ။ သဗ္ဗသော ကေနစိပိ ပကာရေန သာဓူဟိ န ကိဏ္ဏာနိ န ဆဍ္ဍိတာနီတိ အသံကိဏ္ဏာနိ။ အယဉ္စ နယော နေသံ ယထာ အတီတေ, ဧဝံ ဧတရဟိ, အနာဂတေ စာတိ အာဟ ‘‘အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိ။ အတီတေ ဟိ ကာလေ အသံကိဏ္ဏဘာဝဿ ‘‘အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာနီ’’တိ နိဒဿနံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ ‘‘န သင်္ကိယန္တီ’’တိ, အနာဂတေ ‘‘န သင်္ကိယိဿန္တီ’’တိ။ အတောယေဝ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာနိ န ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ န ဟိ ကဒါစိပိ ဝိညူ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဟိံသာဒိပါပဓမ္မံ အနုဇာနန္တိ။ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အဘယံ ဒေတီတိ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဟိတဒဏ္ဍတ္တာ သကလဿပိ သတ္တနိကာယဿ ဘယာဘာဝံ ဒေတိ။ န ဟိ အရိယသာဝကတော ကဿစိ ဘယံ ဟောတိ။ အဝေရန္တိ ဝေရာဘာဝံ။ အဗျာပဇ္ဈန္တိ နိဒ္ဒုက္ခတံ။ ‘‘အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အဘယံ ဒတွာ’’တိအာဒိ အာနိသံသဒဿနံ, ဟေတုမ္ပိ စေတ္ထ တွာ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘မာတရံ သရိတွာ ရောဒတီ’’တိ။
ယံ ကိဉ္စိ စဇနလက္ခဏံ, သဗ္ဗံ တံ ယညောတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ။ န နု စ ပဉ္စသီလံ သဗ္ဗကာလိကံ။ အဗုဒ္ဓုပ္ပါဒကာလေပိ ဟိ ဝိညူ တံ သမာဒိယန္တိ, န စ ဧကန္တတော ဝိမုတ္တာယတနံ ဗာဟိရကာနမ္ပိ သမာဒိန္နတ္တာ။ သရဏဂမနံ ပန ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒဟေတုကံ, ဧကန္တတော စ ဝိမုတ္တာယတနံ, ကထံ တတ္ထ သရဏဂမနတော ပဉ္စသီလဿ မဟပ္ဖလတာတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဇေဋ္ဌကန္တိ မဟပ္ဖလဘာဝေန ဥတ္တမံ။ ‘‘သရဏဂမနေယေဝ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သီလဿ သရဏဂမနေန အဘိသင်္ခတတ္တာ တတော မဟပ္ဖလတံ, တထာ အနဘိသင်္ခတဿ စ သီလဿ အပ္ပဖလတံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၃။ ဤဒိသမေဝါတိ ဧဝံ သံကိလေသပဋိပက္ခမေဝ ဟုတွာ။ နနု စ ပဌမဇ္ဈာနာဒိယညာယေဝ ဒေသေတဗ္ဗာ, ကသ္မာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနမာရဘတီတိ အနုယောဂံ ပရိဟရိတုံ ‘‘တိဝိဓ…ပေ… ဒဿေတုကာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဝိဓသီလပါရိပူရိယံ ဌိတဿ ဟိ နေသံ ယညာနံ အပ္ပဋ္ဌတရတာ, မဟပ္ဖလတရတာ စ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ဒဿေတုကာမတ္တာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ အာရဘတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၆။) [သျ]ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေဟိ ဂုဏေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘သော တံ ဓမ္မံ သုတွာ တထာဂတေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ သရဏဂမနံ, သီလသမ္ပဒါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာတိ ဧဝမာဒယော ဂုဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော န ကိလမတီတိ ယောဇနာ။ တာနီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ပဏီတာနမေဝ ဈာနာနံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ကတောတိ မန္တဝါ ‘‘ဧကံ ကပ္ပံ, အဋ္ဌ ကပ္ပေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, မဟာကပ္ပဝသေန စေတ္ထ အတ္ထော။ ဟီနံ ပန ပဌမံ ဈာနံ အသင်္ချေယျကပ္ပဿ တတိယဘာဂံ အာယုံ ဒေတိ။ မဇ္ဈိမံ ဥပဍ္ဎကပ္ပံ။ ဟီနံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဒွေ ကပ္ပါနိ, မဇ္ဈိမံ စတ္တာရီတိအာဒိနာ အတ္ထော နေတဗ္ဗော။ အပိစ ယသ္မာ ပဏီတာနိယေဝေတ္ထ ဈာနာနိ အဓိပ္ပေတာနိ မဟပ္ဖလတရဘာဝဒဿနပရတ္တာ ဒေသနာယ, တသ္မာ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဧကံ ကပ္ပ’’န္တိအာဒိနာ ပဏီတာနေဝ ဈာနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဒေဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ။ စတုက္ကနယေန ဟိ ဒေသနာ အာဂတာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အာရုပ္ပတာတိ အာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိဝသေန ဘာဝိတ’’န္တိ, တထာ ဘာဝိတတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ အာရုပ္ပံ ဟုတွာ ဝီသတိကပ္ပသဟဿာဒီနိ အာယုံ ဒေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အယံ အာစရိယဿ မတိ။ အထ ဝါ တဒေဝါတိ အာရုပ္ပသင်္ခါတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ, တံ ပန ကသ္မာ ဝီသတိကပ္ပသဟဿာဒီနိ အာယုံ ဒေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိဝသေန ဘာဝိတ’’န္တိ, တထာ ဘာဝိတတ္တာ ဧဝံ ဒေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အပရော နယော ‘‘တဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝါတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇေယျာတိ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိဝသေန ဘာဝိတ’’န္တိ အာဟ, တထာ ဘာဝိတံ အင်္ဂသမတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသင်္ခါတံ အာရုပ္ပဇ္ဈာနမေဝါဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သမ္မဒေဝ နိစ္စသညာဒိပဋိပက္ခဝိဓမနဝသေန ပဝတ္တမာနာ ပုဗ္ဗဘာဂိယေ ဧဝ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ သမာနေန္တီ ဝိပဿနာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဿ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ သမာဝဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာသုခသဒိသဿ ပန သုခဿ အဘာဝါ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ ယထာဟ ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မပဒေ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၇။) [သျ]ယသ္မာ ပနာယံ ဒေသနာ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဣမာနိ ဉာဏာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ဝသေန ပဝတ္တိတာ, တသ္မာ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပတိဋ္ဌာဘူတံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သမာနရူပနိမ္မာနံ နာမ မနောမယိဒ္ဓိယာ အညေဟိ အသာဓာရဏကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော…ပေ… မဟပ္ဖလာ’’တိ။ ဟတ္ထိအဿာဒိဝိဝိဓရူပကရဏံ ဝိကုဗ္ဗနံ, တဿ ဒဿနသမတ္ထတာယ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိမဇာတီသု ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတော ခန္ဓပဒေသော။ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ မဂ္ဂသုခံ နိဋ္ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတိ…ပေ… မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ သမာပေန္တောတိ ပရိယောသာပေန္တော။
ကူဋဒန္တဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၅၄-၈။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိ ဒေသနာယ ပသာဒဝစနံ, ‘‘ဧသာဟံ ဘဝန္တ’’န္တိအာဒိ ပန သရဏဂမနဝစနန္တိ တဒုဘယသမ္ဗန္ဓံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေသနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တနူတိ မန္ဒော ကာယိကစေတသိကသုခသမုပဗျူဟတော။ သဗ္ဗေ တေ ပါဏယောတိ ‘‘သတ္တ စ ဥသဘသတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ တေ ပါဏိနော။ တံ ပဝတ္တိန္တိ တေသံ ပါဏီနံ မောစနာကာရံ။ အာကုလဘာဝေါတိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မဿ သုတတ္တာ ပါဏီသု အနုဒ္ဒယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဌိတဿ ‘‘ကထဉှိ နာမ မယာ တာဝ ဗဟူ ပါဏိနော မာရဏတ္ထာယ ဗန္ဓာပိတာ’’တိ စိတ္တေ ပရိဗျာကုလဘာဝေါ, ယသ္မာ အတ္ထိ, တသ္မာ န ဒေသေတီတိ ယောဇနာ, ‘‘ဥဒပါဒီ’’တိပိ ပါဌော။ သုတွာတိ ‘‘မုတ္တာ ဘော တေ ပါဏယော’’တိ အာရောစိတဝစနံ သုတွာ။ စိတ္တစာရောတိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ။ ‘‘ကလ္လစိတ္တံ မုဒုစိတ္တံ ဝိနီဝရဏစိတ္တံ ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ ပသန္နစိတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ပဒပဉ္စကံ သန္ဓာယ‘‘ကလ္လစိတ္တန္တိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဒါနကထံ သီလကထ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာယ အနုပုဗ္ဗိကထာယ အာနုဘာဝေန။ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန ကလ္လစိတ္တတာ အရောဂစိတ္တတာ, ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန မုဒုစိတ္တတာ အကထိနစိတ္တတာ, ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန ဝိက္ခေပါဘာဝတော ဝိနီဝရဏစိတ္တတာ တေဟိ အမလီနစိတ္တတာ, ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟဏဝသေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တတာ အမလီနစိတ္တတာ, ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အဝိမုတ္တတာယ ပသန္နစိတ္တတာ အနာဝိလစိတ္တတာ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗိကထာနုဘာဝေန ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၈။) [သျ]ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၂၉။) [သျ]၆။ မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဗြာဟ္မဏဒူတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၉။ ဧဝံ ကူဋဒန္တသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ မဟာလိသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, ကူဋဒန္တသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ မဟာလိသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ဝေသာလိယန္တိ မဟာလိသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလဘာဝူပဂမနတောတိ ဧတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – ဗာရာဏသိရညော ကိရ အဂ္ဂမဟေသိယာ မံသပေသိဂဗ္ဘေန ဒွေ ဒါရကာ နိဗ္ဗတ္တာ ဓီတာ စ ပုတ္တော စ, တေသံ အညမညံ ဝိဝါဟေန သောဠသက္ခတ္တုံ ပုတ္တဓီတုဝသေန ဒွေ ဒွေ ဒါရကာ ဝိဇာတာ။ တတော တေသံ ဒါရကာနံ ယထာက္ကမံ ဝဍ္ဎေန္တာနံ ပစ္စေကံ သပရိဝါရာနံ အာရာမုယျာနနိဝါသဋ္ဌာနပရိဝါရသမ္ပတ္တိံ ဂဟေတုံ အပ္ပဟောနကတာယ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ဂါဝုတန္တရေန ဂါဝုတန္တရေန ပရိက္ခိပိံသု, ဧဝံ တဿ ပုနပ္ပုနံ တိပါကာရပရိက္ခေပေန ဝိသာလဘာဝမုပဂတတ္တာ ‘‘ဝေသာလီ’’တွေဝ နာမံ ဇာတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလဘာဝူပဂမနတော ဝေသာလီတိ လဒ္ဓနာမကေ နဂရေ’’တိ။ ဝိတ္ထာရကထာ စေတ္ထ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၆) ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဝေသာလိဝတ္ထု၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ) စ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဗဟိနဂရေတိ နဂရတော ဗဟိ, န အမ္ဗပါလိဝနံ ဝိယ အန္တောနဂရသ္မိံ။ သယံဇာတန္တိ သယမေဝ ဇာတံ အရောပိမံ။ မဟန္တဘာဝေနာတိ ရုက္ခဂစ္ဆာနံ, ဌိတောကာသဿ စ မဟန္တဘာဝေန။ တေနေဝါဟ ‘‘ဟိမဝန္တေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ’’တိ။ ယံ ပန ဝေနယိကာနံ မတေန ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ –
‘‘တတ္ထ မဟာဝနံ နာမ သယံဇာတံ အရောပိမံ သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနံ။ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တာ ပန မဟာဝနံ ဟိမဝန္တေန သဟ ဧကာဗဒ္ဓံ အပရိစ္ဆေဒံ ဟုတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ အာဟစ္စ ဌိတံ, ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၂)။
တံ မဇ္ဈိမဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနမ္ပိ သမာနကထာ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယဉှိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၂) သံယုတ္တဋ္ဌကထာယဉ္စ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၇) တထေဝ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဒီဃဘာဏကာနံ မတေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ စ ‘‘အဟုတွာ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ, ဧဝံ သတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၀။) [သျ]သဗ္ဗေသမ္ပိ သမာနဝါဒေါ သိယာတိ။ ကူဋာဂါရသာလာသင်္ခေပေနာတိ ဟံသမဏ္ဍလာကာရသင်္ခါတဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေန ကူဋာဂါရသာလာနိယာမေန, တထာ ကတတ္တာ ပါသာဒေါယေဝ ‘‘ကူဋာဂါရသာလာ’’တိ ဝုတ္တော, တဗ္ဗောဟာရေန ပန သကလောပိ သံဃာရာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၂) တု ဧဝံ ဝုတ္တံ –
‘‘ကူဋာဂါရသာလာ ပန မဟာဝနံ နိဿာယ ကတေ အာရာမေ ကူဋာဂါရံ အန္တောကတွာ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆဒနေန ကတာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
ကောသလေသု ဇာတာ, ဘဝါ, တေ ဝါ နိဝါသော ဧတေသန္တိ ကောသလကာ။ ဧဝံ မာဂဓကာ။ ဇနပဒဝါစိနော ဟိ ပါယတော ပုလ္လိင်္ဂပုထုဝစနာ။ ယဿ အကရဏေ ပုဂ္ဂလော မဟာဇာနိယော ဟောတိ, တံ ကရဏံ အရဟတီတိ ကရဏီယန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗကမ္မေနာ’’တိ။ အကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ အသတိ သမဝါယေ, တသ္မာ သမဝါယေ သတိ ကတ္တဗ္ဗတော တံ ကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၀။ ယာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ နာနတ္တသညာ, တာသံ ဝသေန ‘‘နာနာရမ္မဏစာရတော’’တိ ဝုတ္တံ, နာနာရမ္မဏပ္ပဝတ္တိတောတိ အတ္ထော။ သမ္ဘဝန္တဿေဝ ဟိ ပဋိသေဓော, န အသမ္ဘဝန္တဿ။ ပဋိက္ကမ္မာတိ နိဝတ္တေတွာ တထာ စိတ္တံ အနုပ္ပါဒေတွာ။ သလ္လီနောတိ ဈာနသမာပတ္တိယာ ဧကတ္တာရမ္မဏံ အလ္လီနော။ နိလီနောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကီဘာဝ’’န္တိအာဒိ။ သပရိဝါရတ္တာ အနေကောပိ တဒါ ဧကော ဝိယ ဘဝတီတိ ဧကီဘာဝေါ, တံ ဧကီဘာဝံ။ ယေနာယသ္မာ နာဂိတော, တံ သန္ဓာယ ‘‘တသ္မာ ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဩဋ္ဌဒ္ဓလိစ္ဆဝိဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၁။ အဒ္ဓေါဋ္ဌတာယာတိ ဥပဍ္ဎောဋ္ဌတာယ။ တဿ ကိရ ဥတ္တရောဋ္ဌဿ အပ္ပကတာယ တိရိယံ ဖာလေတွာ အဒ္ဓမပနီတံ ဝိယ ခါယတိ စတ္တာရော ဒန္တေ, ဒွေ စ ဒါဌာ န ဆာဒေတိ, တေန နံ ‘‘ဩဋ္ဌဒ္ဓေါ’’တိ ဝေါဟရတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဓော-သဒ္ဒေန ပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဩဋ္ဌဿ ဩလမ္ဗကတာယ ‘‘ဩဋ္ဌာဓော’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ တထာ ပါဌဿ အဒိဿနတော, အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၆၁) စ အဝဏ္ဏိတတ္တာ။ အယံ ကိရ ဥပေါသထိကော ဒါယကော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၁။) [သျ]ဒါနပတိ သဒ္ဓေါ ပသန္နော ဗုဒ္ဓမာမကော ဓမ္မသံဃမာမကော။ တေနာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ခန္ဓကေ, (မဟာဝ။ ၂၈၉) မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၁) စ အာဂတနယေန ‘‘နီလပီတာဒိ…ပေ… တာဝတိံသပရိသသပ္ပဋိဘာဂါယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ဝေသာလီ ဘဂဝတော ကာလေ ဣဒ္ဓါ စေဝ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ စ အဟောသိ။ တတ္ထ ဟိ ရာဇူနမေဝ သတ္တ သဟဿာနိ, သတ္တ သတာနိ, သတ္တ စ ရာဇာနော အဟေသုံ, တထာ ယုဝရာဇသေနာပတိဘဏ္ဍာဂါရိကပဘုတီနမ္ပိ, ပါသာဒကူဋာဂါရအာရာမပေါက္ခရဏိအာဒယောပိ တပ္ပရိမာဏာယေဝ, ဗဟုဇနာ, အာကိဏ္ဏမနုဿာ, သုဘိက္ခာ စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟတိယာ လိစ္ဆဝိပရိသာယာ’’တိ။ တဿ ပန ကုလဿ အာဒိဘူတာနံ ယထာဝုတ္တာနံ မံသပေသိယာ နိဗ္ဗတ္တဒါရကာနံ တာပသေန ပါယိတံ ယံ ခီရံ ဥဒရံ ပဝိသတိ, သဗ္ဗံ တံ မဏိဘာဇနဂတံ ဝိယ ဒိဿတိ, စရိမကဘဝေ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု ဝိယ ဥဒရစ္ဆဝိယာ အတိဝိပ္ပသန္နတာယ တေ နိစ္ဆဝီ အဟေသုံ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘သိဗ္ဗေတွာ ဌပိတာ ဝိယ နေသံ အညမညံ လီနာ ဆဝိ အဟောသီ’’တိ။ ဧဝံ တေ နိစ္ဆဝိတာယ ဝါ လီနစ္ဆဝိတာယ ဝါ လိစ္ဆဝီတိ ပညာယိံသု, နိရုတ္တိနယေန စေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ, တဗ္ဗံသေ ဥပ္ပန္နာ သဗ္ဗေပိ လိစ္ဆဝယော နာမ ဇာတာ။ တေနာဟ ‘‘လိစ္ဆဝိပရိသာယာ’’တိ, လိစ္ဆဝိရာဇူနံ, လိစ္ဆဝိဝံသဘူတာယ ဝါ ပရိသာယာတိ အတ္ထော။ မဟန္တံ ယသံ လာတိ ဂဏှာတီတိ မဟာလိ ယထာ ‘‘ဘဒ္ဒါလီ’’တိ။ မူလနာမန္တိ မာတာပိတူဟိ ကတနာမံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၂။ သာသနေ ယုတ္တပယုတ္တောတိ ဘာဝနမနုယုတ္တော။ သဗ္ဗတ္ထ သီဟသမာနဝုတ္တိနောပိ ဘဂဝတော ပရိသာယ မဟတ္တေ သတိ တဒဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပဝတ္တိယမာနာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဝိသေသော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဟန္တေန ဥဿာဟေန ဓမ္မံ ဒေသေဿတီ’’တိ။
‘‘ဝိဿာသိကော’’တိ ဝတွာ တမဿ ဝိဿာသိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထူလသရီရောတိ ဝဌရသရီရော။ ထေရဿ ခီဏာသဝဘာဝတော ‘‘အာလသိယဘာဝေါ အပ္ပဟီနော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော, ဝါသနာလေသံ ပန ဥပါဒါယ ‘‘ဤသကံ အပ္ပဟီနော ဝိယ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သာဝကာနံ ဗုဒ္ဓါနမိဝ သဝါသနာ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ။ ယထာဝုတ္တံ ပါသာဒမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ကူဋာဂါရမဟာဂေဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါစီနမုခါတိ ပါစီနပမုခါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၂။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၃၆၃။ ဝိနေယျဇနာနုပရောဓေန ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ပဋိဟာရိယဝိဇမ္ဘနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ။ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမနဝေလာယဉှိ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော အာဝေဠာဝေဠာ ယမလာ ယမလာ ဟုတွာ သဝိသေသံ ပဘဿရာ ဝိနိစ္ဆရိံသု။ တာဟိ ‘‘ဘဂဝါ နိက္ခမတီ’’တိ သမာရောစိတမိဝ နိက္ခမနံ သဉ္ဇာနိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံသူစိတနိက္ခမနော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၄။ ‘‘အဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တဒိဝသတော အတီတမနန္တရံ ဟိယျောဒိဝသံ ပုရိမံ နာမ, တထာ ‘‘ဟိယျော’’တိ ဝုတ္တဒိဝသတော ပရံ ပုရိမတရံ အတိသယေန ပုရိမတ္တာ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ဒိဝသေသု ဝဝတ္ထိတော ယထာက္ကမံ ပုရိမပုရိမတရဘာဝေါ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယဒေတ္ထ ‘‘ပုရိမတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တတော ပဘုတိ ယံ ယံ ဩရံ, တံ တံ ပုရိမံ။ ယံ ယံ ပရံ, တံ တံ ပုရိမတရန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဩရပါရဘာဝဿ ဝိယ, ဟိ ဒိသာဝိဒိသာဘာဝဿ ဝိယ စ ပုရိမပုရိမတရဘာဝဿ အပေက္ခာသိဒ္ဓိ။ မူလဒိဝသတောတိအာဒိဒိဝသတော။ အဂ္ဂေတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, ဥပယောဂဝစနဿ ဝါ ဧ-ကာရာဒေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘အဂ္ဂ’’န္တိ ဣမိနာ, ပဌမန္တိ အတ္ထော။ တံ ပနေတ္ထ ပရာ အတီတာ ကောဋိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရကောဋိံ ကတွာ’’တိ။ ယံ-သဒ္ဒေါ ပရိစ္ဆေဒေ နိပါတော, တပ္ပယောဂေန စာယံ ‘‘ဝိဟရာမီ’’တိ ဝတ္တမာနပယောဂေါ, အတ္ထော ပန အတီတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝ ဝိဟာသိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ ဒိဝသဿ။ ပဌမဝိကပ္ပေ ‘‘ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမဿ ‘‘ယဒဂ္ဂေ’’တိ ဣမိနာ ဥဇုကံ တာဝ သမ္ဗန္ဓိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘နစိရံ တီဏိ ဝဿာနီ’’တိ ပမာဏဝစနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ‘‘နစိရံ တီဏိ ဝဿာနီ’’တိ ဣမေဟိပိ ကုဋိလံ သမ္ဗန္ဓော ကတ္တဗ္ဗော။ နစိရန္တိ စေတံ ဘာဝနပုံသကံ, အစ္စန္တသညောဂံ ဝါ။ တဉှိ ပမာဏတော ဝိသေသေတုံ ‘‘တီဏိ ဝဿာနီ’’တိ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘နစိရံ ဝိဟာသိံ တီဏိယေဝ ဝဿာနီ’’တိ။
အယန္တိ သုနက္ခတ္တော။ ပိယဇာတိကာနီတိ ဣဋ္ဌသဘာဝါနိ။ သာတဇာတိကာနီတိ မဓုရသဘာဝါနိ။ မဓုရသဒိသတာယ ဟိ ‘‘မဓုရ’’န္တိ မနောရမံ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏံ ကရောန္တေန ကာမေန ဥပသံဟိတာနီတိ ကာမူပသံဟိတာနိ, ကာမနီယာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကာမဿာဒယုတ္တာနီ’’တိ, အာရမ္မဏိကေန ကာမသင်္ခါတေန အဿာဒေန သညုတ္တာနိ, ကာမသင်္ခါတဿ ဝါ အဿာဒဿ ယောဂျာနီတိ အတ္ထော။ သရီရသဏ္ဌာနေတိ သရီရဗိမ္ဗေ, အာဓာရေ စေတံ ဘုမ္မံ။ တသ္မာ သဒ္ဒေနာတိ တံ နိဿာယ တတော ဥပ္ပန္နေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၃။) [သျ]သဒ္ဒေနာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဝိနာ ပါဌသေသံ ဘဝိတဗ္ဗပဒေနေဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ မဓုရေနာတိ ဣဋ္ဌေန သာတေန။ ကဏ္ဏသက္ခလိယန္တိ ကဏ္ဏပဋ္ဋိကာယံ။
ဧတ္တာဝတာတိ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏပရိကမ္မဿ အကထနမတ္တေန။ ‘‘အတ္တနာ ဉာတမ္ပိ န ကထေတိ, ကိံ ဣမဿ သာသနေ အဓိဋ္ဌာနေနာ’’တိ ကုဇ္ဈန္တော ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ, သဟ ကုဇ္ဈနေနေဝ စေသ ဈာနာဘိညာ ပရိဟာယိ။ စိန္တေသီတိ ‘‘ကသ္မာ နု ခေါ သော မယှံ တံ ပရိကမ္မံ န ကထေသီ’’တိ ပရိဝိစာရေန္တော အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇနဝသေန စိန္တေသိ။ အနုက္ကမေနာတိ ပါထိကသုတ္တေ, (ဒီ။ နိ။ ၃။၃ အာဒယော) မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၈၁) စ အာဂတနယေန တံ တံ အယုတ္တမေဝ စိန္တေန္တော, ဘာသန္တော, ကရောန္တော စ အနုက္ကမေန ဘဂဝတိ ဗဒ္ဓါဃာတတာယ သာသနေ ပတိဋ္ဌံ အလဘန္တော ဂိဟိဘာဝံ ပတွာ တမတ္ထံ ကထေတိ။
ဧကံသဘာဝိတသမာဓိဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၆၆-၃၇၁။ ဧကံသာယာတိ တဒတ္ထေ စတုတ္ထီဝစနံ, ဧကံသတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အံသသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော, သော စ အဓိကာရတော ဒိဗ္ဗရူပဒဿနဒိဗ္ဗသဒ္ဒသဝနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧကကောဋ္ဌာသာယာ’’တိအာဒိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိကပ္ပနေ ဧကံသဿေဝါဓိပ္ပေတတ္တာ။ အနုဒိသာယာတိ ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာဒိဘေဒါယ စတုဗ္ဗိဓာယ အနုဒိသာယ။ ဥဘယကောဋ္ဌာသာယာတိ ဒိဗ္ဗရူပဒဿနတ္ထံ, ဒိဗ္ဗသဒ္ဒသဝနတ္ထဉ္စ။ ဘာဝိတောတိ ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဉ္စ သမဓိဂတံ ဟောတိ, ဧဝံ ဘာဝိတော။ တယိဒံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိကမ္မကရဏေန ဣဇ္ဈန္တီသု ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဧကဇ္ဈံ ဣဇ္ဈန္တီသုပိ ကမေနေဝ ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဘဝတိ ဧကဇ္ဈံ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော။ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ‘‘ဒိဗ္ဗာနဉ္စ ရူပါနံ ဒဿနာယ, ဒိဗ္ဗာနဉ္စ သဒ္ဒါနံ သဝနာယာ’’တိ ဣဒံ ဧကဿ ဥဘယသမတ္ထတာသန္ဒဿနမေဝ, န ဧကဇ္ဈံ ကိစ္စသိဒ္ဓိသမ္ဘဝသန္ဒဿနံ။ ‘‘ဧကံသဘာဝိတော သမာဓိ ဟေတူ’’တိ ဣမိနာ သုနက္ခတ္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာယ ဧဝ ပရိကမ္မဿ ကတတ္တာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒိဗ္ဗသဒ္ဒံ နာဿောသီတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၂။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏတော ဒိဗ္ဗသောတဉာဏမေဝ သေဋ္ဌန္တိ မညမာနော မဟာလိ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ ဒိဗ္ဗသောတေန…ပေ… မညေ’’တိ။ အပဏ္ဏကန္တိ အဝိရဇ္ဈနကံ, အနဝဇ္ဇံ ဝါ။ သမာဓိယေဝ ဘာဝေတဗ္ဗဋ္ဌေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၄။) [သျ]သမာဓိဘာဝနာ။ ‘‘ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ သေဋ္ဌ’’န္တိ မညမာနေန စ တေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏမ္ပိ ဒိဗ္ဗသောတေနေဝ သဟ ဂဟေတွာ ‘‘ဧတာသံ နူန ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ပုထုဝစနေန ပုစ္ဆိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘယံသဘာဝိတာနံ သမာဓီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိရာ ဧတာ သမာဓိဘာဝနာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တာ ဟိ ဣတော ဗာဟိရကာနမ္ပိ ဣဇ္ဈန္တိ။ န အဇ္ဈတ္တိကာ ဘဂဝတာ သာမုက္ကံသိကဘာဝေန အပ္ပဝေဒိတတ္တာ။ န ဟိ တေ သစ္စာနိ ဝိယ သာမုက္ကံသိကာ။ ယဒတ္ထန္တိ ယေသံ အတ္ထာယ, အဘေဒေပိ ဘေဒဝစနမေတံ, ယဿ ဝါ ဝိသေသနဘူတဿ အတ္ထာယ။ တေတိ အရိယဖလဓမ္မေ။ ‘‘တ’’န္တိပိ အဓုနာ ပါဌော။ တေ ဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ, ‘‘အတ္ထိ ခေါ မဟာလိ အညေဝ ဓမ္မာ…ပေ… ယေသံ သစ္ဆိကိရိယာဟေတု ဘိက္ခူ မယိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တီ’’တိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဓမ္မာ စ ဣဓ ဝုတ္တာ။
စတုအရိယဖလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၇၃။ သံယောဇေန္တီတိ ဗန္ဓေန္တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝဋ္ဋဒုက္ခဘယေ သံယောဇနတော တတ္ထ သတ္တေ သံယောဇေန္တိ နာမ, တသ္မာ။ ကတ္ထစိ ‘‘ဝဋ္ဋဒုက္ခမယေ ရထေ’’တိ ပါဌော, န ပေါရာဏော တထာ အာစရိယေန အဝဏ္ဏိတတ္တာ။ မဂ္ဂသောတံ အာပန္နော, န ပသာဒါဒိသောတံ။ ‘‘သောတောတိ ဘိက္ခဝေ အရိယမဂ္ဂဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အာပန္နောတိ စ အာဒိတော ပတ္တောတိ အတ္ထော အာ-ဥပသဂ္ဂဿ အာဒိကမ္မနိ ပဝတ္တနတော, ဣဒံ ပန ဖလဋ္ဌဝသေန ဝဒတိ။ အတီတကာလဝစနဉှေတံ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန မဂ္ဂသောတံ အာပဇ္ဇတိ နာမ။ တေနေဝါဟ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂေ ‘‘သောတာပန္နေ ဒါနံ ဒေတိ, သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နေ ဒါနံ ဒေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) အပတနဓမ္မောတိ အနုပပဇ္ဇနသဘာဝေါ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ ဥပရိမဂ္ဂဓမ္မနိယာမေန။ ဟေဋ္ဌိမန္တေန သတ္တမဘဝတော ဥပရိ အနုပပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ဝါ နိယတောတိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော။ ပရံ အယနံ ပရာဂတိ အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ အနေနာတိ ပုန တတိယသမာသဝစနံ, ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။
တနုတ္တံ နာမ ပဝတ္တိယာ မန္ဒတာ, ဝိရဠတာ စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တနုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ကရဟစီတိ နိပါတမတ္တံ, ပရိယာယဝစနံ ဝါ။ ‘‘ဩရေန စေ မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ပရိယေသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၆၂၇) ဝိယ ဩရ-သဒ္ဒေါ န အတိရေကတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာန’’န္တိ, ဟေဋ္ဌာဘာဂဿ ကာမဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ဟိတာနန္တိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၅။) [သျ]‘‘သုဒ္ဓါဝါသဘူမိယ’’န္တိ တေသံ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ ဩပပါတိကောတိ ဥပပါတိကော ဥပပါတနေ သာဓုကာရီ။ တေနာဟ ‘‘သေသယောနိပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ ပရိနိဗ္ဗာနဓမ္မောတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနသဘာဝေါ။ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမုတ္တိ, စိတ္တမေဝ ဝိမုတ္တိ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ စိတ္တသီသေန စေတ္ထ သမာဓိ ဂဟိတော ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော, စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၁။၁။၉) ဝိယ။ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တဖလပညာဝ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ။ သာမန္တိ အတ္တနာဝ, အပရပ္ပစ္စယေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဘိဇာနိတွာ’’တိ ဣမိနာ တွာဒိပစ္စယကာရိယဿ ယ-ကာရဿ လောပေါ ဒဿိတော။ ‘‘အဘိညာယာ’’တိ ဣမိနာ ပန နာ-ဝစနကာရိယဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစ္ဆီတိ ပစ္စက္ခတ္ထေ နေပါတိကံ။ ပစ္စက္ခကရဏံ နာမ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတွာ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ။
အရိယအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၇၄-၅။ ဥပ္ပတိတွာတိ အာကာသမဂ္ဂေန ဍေတွာ။ ပဋိပဇ္ဇတိ အရိယာသာဝကော နိဗ္ဗာနံ, အရိယဖလဉ္စ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ, သာ စ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဧဝါတိ အရိယမဂ္ဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါနာမေန ဣဓ ဝုတ္တော။ အာတတဝိတတာဒိဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကံ။ ဒိသာဝိဒိသာနိဝိဋ္ဌပဒေသေန အဋ္ဌင်္ဂိကော။ အဋ္ဌင်္ဂတော မုတ္တော အညော ကောစိ အဋ္ဌင်္ဂိကော နာမ မဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂမတ္တောယေဝါ’’တိအာဒိနာ။ န ဟိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထီတိ။ တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသံ အကတွာ ‘အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ, တာနိ အဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော’တိ သမာသဂဗ္ဘတဒ္ဓိတဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ကာတဗ္ဗာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၇၄, ၃၇၅) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, အဓိပ္ပါယော စေတ္ထ စိန္တေတဗ္ဗော။ အညပဒတ္ထသမာသေ ဟိ ကတေ န သက္ကာ အဋ္ဌင်္ဂအဋ္ဌင်္ဂိကာနံ ဘေဒေါ အညမညံ ဝိပရိယာယံ ကတွာပိ နိယမေတုံ ဗျာသေ ဥဘယပဒတ္ထပရဘာဝေန သဟေဝ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေန အတ္ထာပတ္တိတော။ သမာသဂဗ္ဘေ ပန တဒ္ဓိတေ ကတေ သက္ကာ ဧဝ တေသံ ဘေဒေါ အညမညံ ဝိပရိယာယံ ကတွာ နိယမေတုံ သမာသေ ဥတ္တရပဒတ္ထပရဘာဝေန ဝိနာဝ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေန အတ္ထာပတ္တိတော။ ဧကတ္ထိဘာဝလက္ခဏော ဟိ သမာသောတိ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တန္တဋီကာယံ ပန အာစရိယေနေဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၆။) [သျ]မဂ္ဂင်္ဂသမုဒါယေ မဂ္ဂဝေါဟာရော ဟောတိ, သမုဒါယော စ သမုဒါယီဟိ သမန္နာဂတော, တသ္မာ အတ္တနော အဝယဝဘူတာနိ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ ဧတဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော’’တိ။ ပဌမနယေ စေတ္ထ အင်္ဂိနာ အင်္ဂဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဒုတိယနယေ ပန အင်္ဂေန အင်္ဂိနောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
ဣဒါနိ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေ လက္ခဏတော, ကိစ္စခဏာရမ္မဏဘေဒကမတော စ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမ္မာဒဿနလက္ခဏာတိ အဝိပရီတံ ယာထာဝတော စတုန္နမရိယသစ္စာနံ ပစ္စက္ခမေဝ ဒဿနသဘာဝါ။ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိပရီတမဘိနိရောပနသဘာဝေါ။ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာတိ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ဝါစာ ဇနေ သင်္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိပက္ခတော ဝိရတိသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစပ္ပဟာနေန ဇနေ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ ဟောတိ, ဧဝံ အဝိပရီတံ ပရိဂ္ဂဟဏသဘာဝါ။ သမ္မာ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏောတိ ယထာ စီဝရကမ္မာဒိကော ကမ္မန္တော ဧကံ ကာတဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ, တံတံကိရိယာနိပ္ဖါဒကော ဝါ စေတနာသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ဟတ္ထပါဒစလနာဒိကံ ကိရိယံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဧဝံ သာဝဇ္ဇကတ္တဗ္ဗကိရိယာသမုဋ္ဌာပကမိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနေန သမ္မာကမ္မန္တော နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ ဟောတိ, သမ္ပယုတ္တေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ အဝိပရီတံ သမုဋ္ဌာပနသဘာဝေါ။ သမ္မာ ဝေါဒါပနလက္ခဏောတိ ကာယဝါစာနံ, ခန္ဓသန္တာနဿ စ သံကိလေသဘူတမိစ္ဆာဇီဝပ္ပဟာနေန အဝိပရီတံ ဝေါဒါပနသဘာဝေါ။ သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏောတိ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ စိတ္တဿ သံကိလေသပက္ခေ ပတိတုမဒတွာ အဝိပရီတံ ပဂ္ဂဟဏသဘာဝေါ။ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာတိ တာဒိဘာဝလက္ခဏေန အဝိပရီတံ တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနသဘာဝေါ။ သမ္မာ သမာဓာနလက္ခဏောတိ ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနေန အဝိပရီတံ စိတ္တဿ သမာဒဟနသဘာဝေါ။
သဟဇေကဋ္ဌတာယ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ အဝိဇ္ဇာဒယော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော အညေ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသာ နာမ။ ပဿတီတိ ပကာသေတိ ကိစ္စပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘တပ္ပဋိ…ပေ… အသမ္မောဟတော’’တိ။ ဣဒဉှိ တဿာ ပဿနာကာရဒဿနံ။ တေနေဝ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန အင်္ဂေန တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တတိ။ ပုရိမာနိ ဒွေ ကိစ္စာနိ သဗ္ဗေသမေဝ သာဓာရဏာနီတိ အာဟ ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဣဒမနုကဍ္ဎတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၇။) [သျ]ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဥပစာရက္ခဏေ။ ဥပစာရဘာဝနာဝသေန အနေကဝါရံ ပဝတ္တစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ နာနက္ခဏာ။ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဝိသယတ္တာ နာနာရမ္မဏာ။ မဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ ဧကက္ခဏာ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ ဧကာရမ္မဏာ။ ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒုက္ခာဒိဉာဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗေန ဣဓ သာတိသယံ နိဗ္ဗတ္တေန ကိစ္စေန, ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စေန။ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ စတူသု သစ္စေသု ကာတဗ္ဗကိစ္စ နိဗ္ဗတ္တိတော။တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒိပ္ပဟာနနိဗ္ဗတ္တိတော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဝိရတိစေတနာ, သဗ္ဗေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၀၄) ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ပန ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပီ’’တိ ဝုတ္တံ, မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော, သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စေတနာယော ဟောန္တီတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ စေတနာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောဝါ’’တိ အာဟ။ ဧကဿေဝ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ, ဧကာယေဝ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ ဧဝ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနာသမ္ဘဝေန သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော, တံသိဒ္ဓိယဉ္စ အင်္ဂတ္တယတ္တာသိဒ္ဓိတော စ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ စေတာသံ ဒုဝိဓတံ, အဘေဒတဉ္စ ဒဿေတိ။ သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေနာတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနစတုသတိပဋ္ဌာနဘာဝဝသေန။
ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကာနံ အဘိနိရောပနာ နုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနု ပဗြူဟနသန္တာနံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခေါပေက္ခာနံ ဝသေန စတူဟိ ဈာနေဟိ သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော, တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပါဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ, သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တဘူတေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပဟာနစတုသတိကိစ္စံ ဧကောဝ သမာဓိ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတိ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ။ တထာ မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ။ တထာ မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ တတိယဇ္ဈာနသမာဓိ တတိယဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ။ တထာ မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ။ တထာ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိယေဝါ’’တိ။
တသ္မာတိ ပညာပဇ္ဇောတတ္တာ အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ပညာသတ္ထတ္တာ ကိလေသစောရေ ဃာတေန္တောတိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အနာဒိမတိ သံသာရေ ဣမိနာ ယောဂိနာ ကဒါစိပိ အသမုဂ္ဃါဋိတပုဗ္ဗော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၈။) [သျ]ကိလေသဂဏော, တဿ သမုဂ္ဃါဋကော စ အရိယမဂ္ဂေါ။ အယဉ္စေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ ဗဟူပကာရာ, တသ္မာ။ တဒေဝ ဗဟူပကာရတံ ကာရဏဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘ယောဂိနော ဗဟူပကာရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
တဿာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ဗဟူပကာရော’’တိ ဝတွာ တံ ဗဟူပကာရတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အယံ တမ္ဗကံသာဒိမယတ္တာ ကူဋော။ တံပရိဟရဏတော မဟာသာရတာယ ဆေကော။ ဧဝန္တိ ယထာ ဟေရညိကဿ စက္ခုနာ ဒိသွာ ကဟာပဏဝိဘာဂဇာနနေ ကိရိယာသာဓကတမဘာဝေန ကရဏန္တရံ ဗဟုကာရံ ယဒိဒံ ဟတ္ထော, ဧဝံ ယောဂိနော ပညာယ ဩလောကေတွာ ဓမ္မဝိဘာဂဇာနနေ ပုဗ္ဗစာရီဘာဝေန ဓမ္မန္တရံ ဗဟုကာရံ ယဒိဒံ ဝိတက္ကော ဝိတက္ကေတွာဝ ပညာယ တဒဝဗောဓတော။ တသ္မာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဗဟုကာရောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုတိယဥပမာယံ ဧဝန္တိ ယထာ တစ္ဆကော ပရေန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဒိန္နံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရံ ဝါသိယာ တစ္ဆေတွာ ဂေဟာဒိကရဏကမ္မေ ဥပနေတိ, ဧဝံ ယောဂီ ဝိတက္ကေန လက္ခဏာဒိတော ဝိတက္ကေတွာ ဒိန္နဓမ္မေ ယာထာဝတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိညာဘိသမယာဒိကမ္မေ ဥပနေတီတိ ယောဇနာ။ ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝစီဘေဒေ နိဝတ္တနပဝတ္တနကရာယ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကောဝါတိ အာဟ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဒိန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဝိသာခဿ နာမ ဂဟပတိနော ဝုတ္တံ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တပဒံ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄) သာဓကဘာဝေန ဒဿေတိ။ ဘိန္ဒတီတိ နိစ္ဆာရေတိ။
ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာ ကာယိကကိရိယာနိယာမကဿ ကမ္မန္တဿ ဥပကာရိကာတိ တဒတ္ထံ လောကတော ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယံ သုစရိတန္တိ ကာယသုစရိတံ, ဝစီသုစရိတဉ္စ။ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ နာမ စတုဗ္ဗိဓဝစီသုစရိတတိဝိဓကာယသုစရိတေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မာအာဇီဝံ အဋ္ဌမံ ကတွာ ဝုတ္တံ အာဒိဗြဟ္မစရိယကသီလံ။ ယဉှိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ။ တဒုဘယာနန္တရန္တိ ဒုစ္စရိတဒွယပ္ပဟာယကဿ သုစရိတဒွယပါရိပူရိဟေတုဘူတဿ သမ္မာဝါစာသမ္မာကမ္မန္တဒွယဿ အနန္တရံ။ သုတ္တပမတ္တေနာတိ အပ္ပေါဿုက္ကံ သုတ္တေန, ပမတ္တေန စ။ ဣဒံ ဝီရိယန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ။ ကာယာဒီသူတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု။ ဣန္ဒြိယသမတာဒယော သမာဓိဿ ဥပကာရကာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၃၉။) [သျ]တဗ္ဗိဓုရာ ဓမ္မာ အနုပကာရကာ။ ဂတိယောတိ နိပ္ဖတ္တိယော, ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ။ သမနွေသိတွာတိ ဥပဓာရေတွာ, ဟေတုမှိ စာယံ တွာပစ္စယော။
ဒွေပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၇၆-၇။ ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ အနုသန္ဓိကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘အယံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ တေန အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိဝသေနာယံ ဥပရိ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တေနာတိ တထာလဒ္ဓိကတ္တာ။ အဿာတိ လိစ္ဆဝိရညော။ ဒေသနာယန္တိ သဏှသုခုမာယ သုညတပဋိသညုတ္တာယ ယထာဒေသိတဒေသနာယ။ နာဓိမုစ္စတီတိ န သဒ္ဒဟတိ န ပသီဒတိ။ တန္တိဓမ္မံ နာမ ကထေန္တောတိ ယေသံ အတ္ထာယ ဓမ္မော ကထီယတိ, တတ္ထ တေသံ အသတိပိ မဂ္ဂပဋိဝေဓေ ကေဝလံ သာသနေ ပဝေဏီဘူတံ, ပရိယတ္တိဘူတံ ဝါ တန္တိဓမ္မံ ကတွာ ကထေန္တော, တေန တဒါ တေသံ မဂ္ဂပဋိဝေဓာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧဝရူပဿာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ အဝိပရီတဒေသနတာယ ဧဝံပါကဋဓမ္မကာယဿ သတ္ထုနော။ အဿာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမေန သမာဟိတစိတ္တဿ ကုလပုတ္တဿ ဧတံ ‘‘တံ ဇီဝ’’န္တိအာဒိနာ ဥစ္ဆေဒါဒိဂဟဏံ အပိ နု ယုတ္တန္တိ ပုစ္ဆတိ, လဒ္ဓိယာ ပန ဈာနာဓိဂမမတ္တေန န တာဝ ဝိဝေစိတတ္တာ ‘‘ယုတ္တမဿေတ’’န္တိ တေဟိ ဝုတ္တေ ဈာနလာဘိနောပေတံ ဂဟဏံ အယုတ္တမေဝါတိ တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒံ, သဿတဝါဒံ ဝါ ‘‘အဟံ ခေါ…ပေ… န ဝဒါမီ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိပိတွာတိ သာဓိပ္ပါယတ္ထော။ ဧတန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန။ အထ စ ပနာတိ ဧဝံ ဇာနနတော, ပဿနတော စ။ ကာမံ ဝိပဿကာဒိဒဿနမ္ပိ ပါဠိယံ ကတံ, အရဟတ္တကူဋေန ပန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥတ္တရိ ခီဏာသဝံ ဒဿေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဒွေ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိပဿကတော ပဋ္ဌာယ ‘‘န ကလ္လံ တဿေတံ ဝစနာယာ’’တိ အဝေါစုံ။ ဣမဿာတိ ခီဏာသဝဿ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘အတ္တမနာ အဟေသု’’န္တိ ပါဠိယံ န ဝုတ္တံ, ‘‘န ကလ္လ’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိဿဇ္ဇနာဝစနေနေဝ တေသံ အတ္တမနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တေ မမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ခီဏာသဝေါ ဝိဂတသမ္မောဟော တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော, တသ္မာ တဿ တထာ ဝတ္တုမယုတ္တန္တိ ဥပ္ပန္နနိစ္ဆယတာယ တံ မမ ဝစနံ သုတွာ အတ္တမနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၀။) [သျ]အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ သောပိ ခေါ လိစ္ဆဝိ ရာဇာ တေ ဝိယ တထာသဉ္ဇာတနိစ္ဆယတ္တာ အတ္တမနော အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ သောပိ အတ္တမနော အဟောသီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၁။) [သျ]၇။ ဇာလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဒွေပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၇၈။ ဧဝံ မဟာလိသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ ဇာလိယသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, မဟာလိသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ ဇာလိယသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ကောသမ္ဗိယန္တိ ဇာလိယသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဃောသိတေနာ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈေလောပသမာသံ ဒဿေတိ, ဃောသိတဿ အာရာမောတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၄) ဝိယ ဒါယကကိတ္တနံ ဟောတိ, ဧဝံ ပန ကိတ္တေန္တော အာယသ္မာ အာနန္ဒော အညေပိ တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေ နိယောဇေတီတိ အညတ္ထ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကောယံ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ, ကထဉ္စာနေန အာရာမော ကာရိတော, ကထံ ပန တတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟာသီတိ ပုစ္ဆာယ သဗ္ဗံ တံ ဝိဿဇ္ဇနံ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ သင်္ခေပတောဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပုဗ္ဗေ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ အလ္လကပ္ပရဋ္ဌန္တိ ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ, ကတ္ထစိ ပန ‘‘အဒ္ဒိလရဋ္ဌ’’န္တိ စ ‘‘ဒမိဠရဋ္ဌ’’န္တိ စ လိခိတံ။ တတောတိ အလ္လကပ္ပရဋ္ဌတော။ ‘‘ပုတ္တံ…ပေ… အဂမာသီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘တဿေတံ ကမ္မ’’န္တိ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ။ တဒါတိ တေသံ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသေ။ ဗလဝပါယာသန္တိ ဂရုတရံ ဗဟုပါယာသံ။ ဇီရာပေတုန္တိ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ပက္ကာပေတုံ။ အသန္နိဟိတေတိ ဂေဟတော ဗဟိ အညံ ဂတေ။ ဘုဿတီတိ နဒတိ, ‘‘ဘုဘု’’ဣတိ သုနခသဒ္ဒံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပိဿ ဧကံ ကမ္မံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပန စီဝရကမ္မတ္ထာယ အညံ ဌာနံ ဂတေ သုနခဿ ဟဒယံ ဖာလိတံ။ တိရစ္ဆာနာ နာမေတေ ဥဇုဇာတိကာ ဟောန္တိ အကုဋိလာ, မနုဿာ ပန အညံ ဟဒယေန စိန္တေတိ, အညံ မုခေန ကထေန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဂဟနဉှေတံ ဘန္တေ ယဒိဒံ မနုဿာ, ဥတ္တာနကဉှေတံ ဘန္တေ ယဒိဒံ ပသဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃)။
ဣတိ သော တာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟဝသေန ဥဇုဒိဋ္ဌိတာယ အကုဋိလတာယ ကာလင်္ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော…ပေ… နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ တဿ ပန ကဏ္ဏမူလေ ကထေန္တဿ သဒ္ဒေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၂။) [သျ]သောဠသယောဇနဋ္ဌာနံ ဖရတိ, ပကတိကထာသဒ္ဒေါ ပန သကလံ ဒသယောဇနသဟဿံ ဒေဝနဂရံ, ဧဝံ သရဃောသသမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဃောသကဒေဝပုတ္တော’’ တွေဝ နာမံ အဟောသိ။ အယမဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟေန ဘုက္ကရဏဿ နိဿန္ဒော။ စဝိတွာတိ အာဟာရက္ခယေန စဝိတွာ။ ဒေဝလောကတော ဟိ ဒေဝပုတ္တာ အာယုက္ခယေန, ပုညက္ခယေန, အာဟာရက္ခယေန, ကောပေနာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ စဝန္တိ။ ဣမဿ ပန ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇတော မုဋ္ဌဿတိဿ အာဟာရက္ခယေန စဝနံ ဟောတိ။ သော ကောသမ္ဗိယံ နဂရသောဘိနိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ နဂရသောဘိနိယော ကိရ ဓီတရံ ပဋိဇဂ္ဂန္တိ, န ပုတ္တံ။ ဓီတရော ဟိ တာသံ ပဝေဏိံ ဃဋယန္တိ, တသ္မာ သာပိ တံ သင်္ကာရကူဋေ ဆဍ္ဍာပေတိ။ အယမဿ ပုဗ္ဗေ ပုတ္တဆဍ္ဍနကမ္မဿ နိဿန္ဒော။ ပါပကမ္မဉှိ နာမေတံ ‘‘အပ္ပက’’န္တိ နာဝမညိတဗ္ဗံ။ တမေကော မနုဿော ကာကသုနခပရိဝါရိတံ ဒိသွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ, တဿ ပန ဟတ္ထတော ကောသမ္ဗကသေဋ္ဌိ ကဟာပဏသဟဿံ ဒတွာ အဂ္ဂဟေသိ, တမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ကောသမ္ဗိယံ ဧကဿ ကုလဿ ဃရေ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္တက္ခတ္တုံ ဃာတာပနတ္ထံ ဥပက္ကမကရဏမ္ပိ ပုတ္တဆဍ္ဍနကမ္မဿေဝ နိဿန္ဒော။ သေဋ္ဌိဓီတာယာတိ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတာယ။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ ပညာဝေယျတ္တိယေန။ သာ ဟိ တဿ ပိတရာ ပေသိတံ မာရာပနပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ ဝိဝါဟပဏ္ဏံ ဗန္ဓိတွာ ဇီဝိတလာဘံ ကရောတိ။ တာယေဝ သရသမ္ပတ္တိယာ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတော။
သရီရသန္တပ္ပနတ္ထန္တိ ဟိမဝန္တေဝ မူလဖလာဟာရတာယ ကိလန္တသရီရဿ လောဏမ္ဗိလသေဝနေန ပီနနတ္ထံ။ တသိတာတိ ပိပါသိတာ။ ကိလန္တာတိ ပရိဿန္တကာယာ။ ဝဋရုက္ခန္တိ မဟာနိဂြောဓရုက္ခံ။ တေ ကိရ တံ ပတွာ တဿ မူလေ နိသီဒိံသု။ အထ ဇေဋ္ဌကတာပသော နိဂြောဓရုက္ခဿ သောဘာသမ္ပတ္တိံ ပဿိတွာ ‘‘မဟာနုဘာဝေါ မညေ ဧတ္ထ အဓိဝုတ္ထာ ဒေဝတာ။ သာဓု ဝတာယံ ဒေဝတာ ဣသိဂဏဿ ပါနီယာဒိဒါနေန အဒ္ဓါနပရိဿမံ ဝိနောဒေယျာ’’တိ စိန္တေသိ။ ဒေဝတာပိ တထာ စိန္တိတံ ဥတွာ ဣသိဂဏဿ ပါနီယနှာနကဘောဇနာနိ အဒါသိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဇေဋ္ဌကတာပသဿ ပန တထာ စိန္တနံ အဝိသေသတော သဗ္ဗတ္ထ အာရောပေတွာ ‘‘သင်္ဂဟံ ပစ္စာသိသန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ’’တိ ဣမိနာ ဟတ္ထပ္ပသာရဏမတ္တေန တဿာ ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဒေဝတာ အာဟာတိ သာ အတ္တနော ပုညဿ ပရိတ္တကတ္တာ လဇ္ဇာယ ကထေတုံ အဝိသဟန္တီပိ ပုနပ္ပုနံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၃။) [သျ]နိပ္ပီဠိယမာနာ ဧဝမာဟ။ သောတိ အနာထပိဏ္ဍိကော ဂဟပတိ။ ဘတကာနန္တိ ဘတိယာ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တာနံ ဒါသပေသကမ္မကရာနံ။ ပကတိဘတ္တဝေတနမေဝါတိ ပကတိယာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တဝေတနမေဝ။ တဒါ ဥပေါသထိကတ္တာ ကမ္မံ အကရောန္တာနမ္ပိ ကမ္မကရဏဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တဝေတနမေဝ, န တတော ဦနန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ခုဒ္ဒကဘာဏကာနံ မတေန ‘‘သာယမာသတ္ထာယ အာဂတော’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။သာမာဝတီဝတ္ထု) ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ဒီဃဘာဏကာနံ မတေန ‘‘မဇ္ဈနှိကေ ပါတရာသတ္ထာယ အာဂတော’’တိ။ ကဉ္စီတိ ကဉ္စိပိ ဘတကံ, ကိဉ္စိပိ ဘတကကမ္မန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ မဇ္ဈနှိကကာလတ္တာ ‘‘ဥပဍ္ဎဒိဝသော ဂတော’’တိ အာဟ, တေန ဥပဍ္ဎဒိဝသမေဝ သမာဒိန္နတ္တာ ‘‘ဥပဍ္ဎူပေါသထော’’တိ တံ ဝေါဟရန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ သာမာဝတီဝတ္ထု) ရတ္တိဘာဂေန ဥပဍ္ဎူပေါသထော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန မဇ္ဈနှိကတော ပဋ္ဌာယ ဒိဝသဘာဂေနေဝ, တဒဝသေသဒိဝသရတ္တိဘာဂေန ဝါ။ အသမေပိ ဟိ ဘာဂေ ဥပဍ္ဎသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။ တဒဟေဝါတိ အရုဏုဂ္ဂမနကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ သဉ္ဇာတပီတိပါမောဇ္ဇော။ တဒဟေဝါတိ ကောသမ္ဗိံ ပတ္တဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေယေဝ။ တုရိတာတ္ထာတိ တုရိတာ အတ္ထ, သီဃယာယိနော ဘဝထာတိ အတ္ထော။ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တန္တိ စတုပဋိသမ္ဘိဒါသမလင်္ကတံ အရဟန္တဘာဝံ။ တေပိ သေဋ္ဌိနော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ အဍ္ဎမာသမတ္တံ ဒါနာနိ ဒတွာ ပစ္စာဂမ္မ တယော ဝိဟာရေ ကာရေသုံ။ ဘဂဝါ ပန ဒေဝသိကံ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသတိ။ ယဿ စ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထော, တဿေဝ ဃရေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ, တဒါ ပန ဃောသိတဿ ဝိဟာရေ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရတိ ဃောသိတာရာမေ’’တိ။
ဗာဟိရသမယမတ္တေန ဥပဇ္ဈာယော, န သာသနေ ဝိယ ဥပဇ္ဈာယလက္ခဏေန။ ဥပေစ္စ ပရဿ ဝါစာယ အာရမ္ဘနံ ဗာဓနံ ဥပါရမ္ဘော, ဒေါသဒဿနဝသေန ဃဋ္ဋနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝါဒံ အာရောပေတုကာမာ ဟုတွာ’’တိ။ ဝဒန္တိ နိန္ဒာဝသေန ကထေန္တိ ဧတေနာတိ ဟိ ဝါဒေါ, ဒေါသော, တမာရောပေတုကာမာ ဥပရိ ပတိဋ္ဌပေတုကာမာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ကထမာရောပေတုကာမာတိ အာဟ ‘‘ဣတိ ကိရာ’’တိအာဒိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ယံ ဝတ္ထု ဇီဝသညိတံ, တဒေဝ သရီရသညိတံ။ ဣဒဉှိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၄။) [သျ]သမနုပဿတီ’’တိ ဝုတ္တဝါဒံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ရူပဉ္စ အတ္တာနဉ္စ အဒွယံ ဧကီဘာဝံ ကတွာ သမနုပဿနဝသေန, ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓေဝ သတ္တော ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ အဿာတိ သမဏဿ ဂေါတမဿ။ ဘိဇ္ဇတီတိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿတိ။ တေန ဇီဝိတသရီရာနံ အနညတ္တာနုဇာနနတော, သရီရဿ စ ဘေဒဒဿနတော။ န ဟေတ္ထ ယထာ ဒိဋ္ဌဘေဒဝတာ သရီရတော အနညတ္တာ အဒိဋ္ဌောပိ ဇီဝဿ ဘေဒေါ ဝုတ္တော, ဧဝံ အဒိဋ္ဌဘေဒဝတာ ဇီဝတော အနညတ္တာ သရီရဿာပိ အဘေဒေါတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ တဿ ဘေဒဿ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓတ္တာ, ဘူတုပါဒါယရူပဝိနိမုတ္တဿ စ သရီရဿ အဘာဝတောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဟောတီ’’တိ။
အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ အညဒေဝ ဝတ္ထု ဇီဝသညိတံ, အညံ သရီရသညိတံ။ ဣဒဉှိ ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဝါဒံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ရူပဘေဒဿေဝ ဒိဋ္ဌတ္တာ, အတ္တနိ စ တဒဘာဝတော ‘‘အတ္တာ နိစ္စော’’တိ အယမတ္ထော အာပန္နော ဝါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘သတ္တော သဿတော အာပဇ္ဇတီ’’တိ။
֍ * ၃၇၉-၃၈၀။ တယိဒံ နေသံ ဝဉ္ဈာပုတ္တဿ ဒီဃရဿတာဒိပရိကပ္ပနသဒိသံ, တသ္မာယံ ပဉှော ဌပနီယော။ န ဟေသ အတ္ထနိဿိတော, န ဓမ္မနိဿိတော, နာဒိဗြဟ္မစရိယကော, န နိဗ္ဗိဒါဒိအတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။ တံ တတ္ထ ရာဇနိမီလနံ ကတွာ ‘‘တေန ဟာဝုသောသုဏာထာ’’တိအာဒိနာ သတ္ထာ နေသံ ဥပရိ ဓမ္မဒေသနမာရဘီတိ အာဟ ‘‘အထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဒွေ အန္တာ။ အရိယမဂ္ဂေါ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ။ တဿာယေဝ ပဋိပဒါယာတိ မိစ္ဆာပဋိပဒါယ ဧဝ။
သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿာတိ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတဿ ‘‘ဧဝမဟံ ဣတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရိဿာမီ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇမုပဂတဿ, တဒနုရူပဉ္စ သီလံ ပူရေတွာ ပဌမဇ္ဈာနေန သမာဟိတစိတ္တဿ။ ဧတန္တိ ကိလေသဝဋ္ဋပရိဝုဒ္ဓိဒီပနံ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိအာဒိကံ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသနိဿိတဝစနံ။ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော န ဟောတီတိ ဓမ္မေသု တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော န ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနဝသေန ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၅။) [သျ]ဧတမေဝံ ဇာနာမီတိ ယေန သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတံ သသမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ‘‘မဟဂ္ဂတစိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဇာနာမိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟဂ္ဂတစိတ္တမေတန္တိ သညံ ဌပေသိ’’န္တိ။ နော စ ဧဝံ ဝဒါမီတိ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ တံ ဓမ္မဇာတံ သနိဿယံ အဘေဒတော ဂဏှန္တာ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိ, တဒုဘယံ ဝါ ဘေဒတော ဂဏှန္တာ ‘‘အညံ ဇီဝံ အည သရီရ’’န္တိ အတ္တနော မိစ္ဆာဂါဟံ ပဝေဒေန္တိ, ဧဝမဟံ န ဝဒါမိ တဿ ဓမ္မဿ သုပရိညာတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ။ ဗာဟိရကာ ယေဘုယျေန ကသိဏဇ္ဈာနာနိ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကသိဏပရိကမ္မံ ဘာဝေန္တဿာ’’တိ။ ယသ္မာ ဘာဝနာနုဘာဝေန ဈာနာဓိဂမော, ဘာဝနာ စ ပထဝီကသိဏာဒိသဉ္ဇာနနမုခေန ဟောတီတိ ကတွာ သညာသီသေန နိဒ္ဒိသီယတိ, တသ္မာ ‘‘သညာဗလေန ဥပ္ပန္န’’န္တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ တတ္ထ တတ္ထ ဝါရေ ‘‘အထ စ ပနာဟံ န ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဘဂဝတော ဝစနမုပဒေသံ ကတွာ န ဝတ္တဗ္ဗံ ကိရေတံ ကေဝလိနာ ဥတ္တမပုရိသေနာတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘န ကလ္လံ တဿေတ’’န္တိ အာဟံသု, န သယံ ပဋိဘာနေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မညမာနာ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တနယတ္တာ, ပါကဋတ္တာ စ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ဇာလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
ဇာလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၆။) [သျ]၈။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တ
အစေလကဿပဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၈၁။ ဧဝံ ဇာလိယသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, ဇာလိယသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ဥရုညာယံ ဝိဟရတီတိ မဟာသီဟနာဒသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဧတဒေဝ နာမန္တိ ယသ္မိံ ရဋ္ဌေ တံ နဂရံ, တဿ ရဋ္ဌဿပိ ယသ္မိံ နဂရေ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ, တဿ နဂရဿပိ ‘‘ဥရုညာ’’တွေဝ နာမံ, တသ္မာ ဥရုညာယန္တိ ဥရုညာနာမဇနပဒေ ဥရုညာနာမနဂရေတိ အာဝုတ္တိအာဒိနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – န သဗ္ဗတ္ထ နိယတပုလ္လိင်္ဂပုထုဝစနာဝ ဇနပဒဝါစီ သဒ္ဒါ, ကတ္ထစိ အနိယတပုလ္လိင်္ဂပုထုဝစနာပိ ယထာ ‘‘အာဠဝိယံ ဝိဟရတီ’’တိ (ပါစိ။ ၈၄, ၈၉) ကေစိ ဇနပဒမေဝတ္ထံ ဝဒန္တိ, တံ အပနေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရမဏီယောတိ မနောဟရဘူမိဘာဂတာယ, ဆာယူဒကသမ္ပတ္တိယာ, ဇနဝိဝိတ္တတာယ စ မနောရမော။ မိဂါနံ အဘယံ ဒေတိ ဧတ္ထာတိ မိဂဒါယော။ တေနာဟ ‘‘သော’’တိအာဒိ။ စေလံ ဝတ္ထံ, တံ နတ္ထိ အဿာတိ အစေလောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နဂ္ဂပရိဗ္ဗာဇကော’’တိ။ နာမန္တိ ဂေါတ္တနာမံ။ တပနံ သန္တပနံ ကာယဿ ခေဒနံ တပေါ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ တပဿီ။ ယသ္မာ တထာဘူတော တပံ နိဿိတော, တပေါ စ တံ နိဿိတော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘တပနိဿိတက’’န္တိ အာဟ။ မုတ္တာစာရာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပရတော ပါဠိယ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၇) မာဂတာ ဟတ္ထာပလေခနာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ လူခံ ဖရုသံ သာဓုသမ္မတာစာရဝိရဟတော အပသာဒနီယံ အာဇီဝတိ ဝတ္တတီတိ လူခါဇီဝီတိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော။ ဥပ္ပဏ္ဍေတီတိ ဥဟသနဝသေန ပရိဘာသတိ။ ဥပဝဒတီတိ အဝညာပုဗ္ဗကံ အပဝဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟီဠေတိ ဝမ္ဘေတီ’’တိ။ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ကာရဏဿ အနုကာရဏ’’န္တိ။ တထာဝုတ္တသဒ္ဒတ္ထောယေဝေတ္ထ ကာရဏသဒ္ဒဿ ဟေတုဘာဝတော။ အတ္ထဝသာ ပယုတ္တော ဟိ သဒ္ဒပယောဂေါ။ သောယေဝ စ သဒ္ဒတ္ထော ပရေဟိ ဝုစ္စမာနော အနုကာရဏံ တဒနုရူပံ တဿဒိသံ ဝါ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ဝုတ္တကာရဏဘာဝတော။ ပရေဟီတိ ယေသံ တုမှေဟိ ဣဒံ ဝုတ္တံ, တေဟိ ပရေဟိ။ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၇။) [သျ]ယထာ တေဟိ ဝုတ္တံ, တထာ စေ တုမှေဟိ န ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ တေဟိ ဝုတ္တကာရဏေန သကာရဏော ဟုတွာ တုမှာကံ ဝါဒေါ ဝါ တတော ပရံ တဿ အနုဝါဒေါ ဝါ ကောစိ အပ္ပမတ္တကောပိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ကာရဏံ ဌာနံ နာဂစ္ဆေယျ, ကိမေဝံ နာဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ သင်္ခေပတော ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၂။ ဣဒါနိ ယံ ဝိဘဇ္ဇဝါဒံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘န မေတေ ဝုတ္တဝါဒိနော’’တိ သင်္ခေပေန ဝတွာ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓာဟံ ကဿပါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ ဟိ နိရတ္ထကံ အနုပသမသံဝတ္တနိကံ ကာယကိလမထံ ‘‘အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ဒုက္ခော အနရိယော အနတ္ထသံဟိတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃)။ ဂရဟတိ, သာတ္ထကံ ပန ဥပသမသံဝတ္တနိကံ ကာယကိလမထံ ‘‘အာရညိကော ဟောတိ, ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၅။၁၈၁, ၁၈၂၊ ပရိ။ ၃၂၅) ဝဏ္ဏေတိ။ အပ္ပပုညတာယာတိ အပုညတာယ။ အပ္ပသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ‘‘ဒွတ္တိဆဒနဿ ပရိယာယံ အပ္ပဟရိတေ ဌိတေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၃၅) ဝိယ အဘာဝတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝတော ကမ္မဖလံ ပဋိက္ခိပန္တေန ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄, ၂၂၅၊ ၃။၉၁, ၁၁၆, ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ အ။ နိ။ ၃။၁၁၈၊ ၁၀။၁၇၆၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၀၇) မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာ ဇီဝိတဝုတ္တိဟေတု တထာ တထာ ဒုစ္စရိတပူရဏံ သန္ဓာယ ‘‘တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဘိယျောသောမတ္တာယာတိ မတ္တတော အတိရေကံ။ ‘‘ဘိယျောသော’’တိ ဟိ ဣဒံ ဘိယျောသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ နေပါတိကံ။ အနေသနဝသေနာတိ ကောဟညေ ဌတွာ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ယထာ တထာ တပံ ကတွာ အနေသိတဗ္ဗမေသနာဝသေန မိစ္ဆာဇီဝေနာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တနယေန ဇီဝိတဝုတ္တိဟေတု တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ။ ဣမေ ဒွေတိ ‘‘အပ္ပပုညော, ပုညဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ ဒုစ္စရိတကာရိနော ဒွေ ပုဂ္ဂလေ။
ဒုတိယနယေ ဣမေ ဒွေတိ ‘‘အပ္ပပုညော, ပုညဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ သုစရိတကာရိနော ဒွေ ပုဂ္ဂလေ။
ပဌမဒုတိယနယေသု ဝုတ္တနယေနေဝ တတိယစတုတ္ထနယေသုပိ ယထာက္ကမံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမတတိယနယေသု စေတ္ထ အဟေတုကအကိရိယဝါဒိနော။ ဒုတိယစတုတ္ထနယေသု ပန ကမ္မကိရိယဝါဒိနောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၈။) [သျ]အပ္ပဒုက္ခဝိဟာရီတိ အပ္ပကံ ဒုက္ခေန ဝိဟာရီ။ ဗာဟိရကာစာရယုတ္တောတိ သာသနာစာရတော ဗာဟိရကေန တိတ္ထိယာစာရေန ယုတ္တော။ အတ္တာနံ သုခေတွာတိ အဓမ္မိကေန အနေသနာယ လဒ္ဓပစ္စယနိမိတ္တေန သုခေန အတ္တာနံ သုခေတွာ သုခံ ကတွာ, ‘‘သုခေ ဌပေတွာ’’တိ အဓုနာ ပါဌော။
‘‘န ဒါနိ မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာနံ တိဿန္နံ မညနာနံ ဝသေန ဒုစ္စရိတပူရဏမာဟ။ လာဘသက္ကာရံ ဝါ ဥပ္ပါဒေန္တော တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပုရေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန။ ပရိဗ္ဗာဇိကာယာတိ ဗာဟိရပဗ္ဗဇ္ဇမုပဂတာယ တာပသဒါရိကာယ, ဆန္နပရိဗ္ဗာဇိကာယ စ။ ‘‘အပရော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဟိ ‘‘တာပသော ဝါ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော ဝါ’’တိ အဓိကာရော။ ဒဟရာယာတိ တရုဏာယ။ မုဒုကာယာတိ သုခုမာလာယ။ လောမသာယာတိ တနုတမ္ဗလောမတာယ အပ္ပလောမဝတိယာ။ လောမံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ လောမသာ။ လိင်္ဂတ္တယေပိ ဟိ သ-ပစ္စယေန ပဒသိဒ္ဓိမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ကာမေသူတိ ဝတ္ထုကာမေသု။ ပါတဗ္ဗတန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟေတ္ထ ပါ-သဒ္ဒေါ, တဗ္ဗသဒ္ဒေါ စ ဘာဝသာဓနော။ တာ-သဒ္ဒေါ ပန သကတ္ထေ ယထာ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ, ပါတဗ္ဗတန္တိ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ, ကတ္တုသာဓနော စေတ္ထ တဗ္ဗသဒ္ဒေါ ယထာ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ပဉ္စတ္တယသုတ္တေ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗသင်္ခါရမတ္တေန ဧတဿ အာယတနဿ ဥပသမ္ပဒံ ပညပေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄) တထာ ဟိ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ, ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတမတ္တေန ပဉ္စဒွါရိကသညာပဝတ္တိမတ္တေနာတိ အယဉှိ ဧတ္ထ အတ္ထော’’တိ, (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၄) တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘ယထာ နိယျန္တီတိ နိယျာနိကာတိ ဗဟုလံ ဝစနတော ကတ္တုသာဓနော နိယျာနိကသဒ္ဒေါ, ဧဝံ ဣဓ ဝိညာတဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာတဗ္ဗ’န္တိ,’’ တာ-သဒ္ဒေါ ပန ဘာဝေ။ အဿာဒိယမာနပက္ခေ ဌိတော ကိလေသကာမောပိ ဝတ္ထုကာမပရိယာပန္နောယေဝ, တသ္မာ တေသု ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။
ဣဒန္တိ နယစတုက္ကဝသေန ဝုတ္တံ အတ္ထပ္ပဘေဒဝိဘဇနံ။ ‘‘တိတ္ထိယဝသေန အာဂတံ အဋ္ဌကထာယံ တထာ ဝိဘတ္တတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၈၂) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, တထာယေဝ ပန ပါဠိယမ္ပိ ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာသနေပီတိ ဣမသ္မိံ သာသနေပိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၄၉။) [သျ]ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ န လဘတိ, တသ္မာ အနေသနံ ကတွာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တံ ဝါ အတ္တနိ အသန္တံ ‘‘အတ္ထိ မေ’’တိ ယထာရုတံ ပဋိဇာနိတွာ။ သာမန္တဇပ္ပနပစ္စယပဋိသေဝနဣရိယာပထသန္နိဿိတသင်္ခါတာနိ တီဏိ ဝါ ကုဟနဝတ္ထူနိ ပဋိသေဝိတွာ။
တာဒိသောဝါတိ ဓုတင်္ဂ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၄၄ အာဒယော) သမာဒါနဝသေန လူခါဇီဝီ ဧဝ။ အနေသနဝသေနာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘အရဟတ္တပဋိဇာနနေနာ’’တိအာဒိပိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဒုလ္လဘသုခေါ ဘဝိဿာမိ ဒုဂ္ဂတီသု ဥပပတ္တိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ အသက္ကောန္တောတိ ဧတ္ထ အန္တသဒ္ဒေါ ဘာဝလက္ခဏေ, အသက္ကုဏမာနေ သတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၃။ အသုကဋ္ဌာနတောတိ အသုကဘဝတော။ အာဂတာတိ ဥပပတ္တိဝသေန ဣဓာဂတာ။ ဣဒါနိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနဉ္စာတိ ဥပပတ္တိဝသေနေဝ အာယတိံ ဂမိတဗ္ဗဘဝဉ္စ။ တတောတိ အတီတဘဝတော။ ပုန ဥပပတ္တိန္တိ အာယတိံ အနန္တရဘဝေ ပုန ဥပပတ္တိံ, တတော အနန္တရဘဝေပိ ပုန ဥပပတ္တိန္တိ ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တိံ။ ကေန ကာရဏေန ဂရဟိဿာမီတိ ဧတ္ထ ယထာဘူတမဇာနန္တော ဣစ္ဆာဒေါသဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဂရဟေယျ, န တထာ စာဟံ, အဟံ ပန ယထာဘူတံ ဇာနန္တော သဗ္ဗမ္ပေတံ ကေန ကာရဏေန ဂရဟိဿာမိ, သဗ္ဗဿပေတဿ တပဿ ဂရဟာယ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဣမမဓိပ္ပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဂရဟိတဗ္ဗမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဏ္ဍိကန္တိ ပုဋဘဏ္ဍိကံ။ ဥပမာပက္ခေ ပရိသုဒ္ဓတာယ ဓောတံ, တထာ အဓောတဉ္စ, ဥပမေယျပက္ခေ ပန ပသံသိတဗ္ဗဂုဏတာယ ဓောတံ ပရိသုဒ္ဓံ, တထာ အဓောတဉ္စာတိ အတ္ထော။ တမတ္ထန္တိ ဂရဟိတဗ္ဗဿ စေဝ ဂရဟဏံ, ပသံသိတဗ္ဗဿ စ ပသံသနံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၄။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ, သမ္ပရာယိကဿ စ အတ္ထဿ သာဓနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဂရုကတ္တာ န ကောစိ န သာဓူတိ ဝဒတိ။ ပဉ္စဝိဓံ ဝေရန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝိဓဝေရံ။ တဉှိ ပဉ္စဝိဓဿ သီလဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော, သတ္တာနံ ဝေရဟေတုတာယ စ ‘‘ဝေရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တတော ဧဝ စ တံ န ကောစိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒတိ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထာနမသာဓနတော, သတ္တာနံ သာဓုဘာဝဿ ဒူသနတော စ။ န နိရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရူပဂ္ဂဟဏေ န နိဝါရေတဗ္ဗံ။ ဒဿနီယဒဿနတ္ထော ဟိ စက္ခုပဋိလာဘောတိ တေသမဓိပ္ပါယော။ အယမေဝ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၀။) [သျ]နယော သောတာဒီသုပိ။ ယဒဂ္ဂေန တေသံ ပဉ္စဒွါရေ အသံဝရော သာဓု, တဒဂ္ဂေန တတ္ထ သံဝရော န သာဓူတိ အဓိပ္ပါယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုန…ပေ… အသံဝရ’’န္တိ။
အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယံ တေ ဧကစ္စံ ဝဒန္တိ ‘‘သာဓူ’’တိ တေ ‘‘ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာ တိတ္ထိယာ ယံ အတ္တကိလမထာနုယောဂါဒိံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ မယံ န ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒါမ။ ယံ တေ…ပေ… ‘‘န သာဓူ’’တိ ယံ ပန တေ အနဝဇ္ဇပစ္စယပရိဘောဂံ, သုနိဝတ္ထသုပါရုတာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိဉ္စ ‘‘န သာဓူ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ မယံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒါမာတိ။
ဣတိ ယံ ပရဝါဒမူလကံ စတုက္ကံ ဒဿိတံ, တဒေဝ ပုန သကဝါဒမူလကံ စတုက္ကံ ကတွာ ဒဿိတန္တိ ဝိညာပေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ကေနစိ သမာနံ, တေနပိ တံ သမာနမေဝ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ ကေနစိ အသမာနံ, တေနပိ တံ အသမာနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သမာနာသမာနတ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ သမာနတန္တိ သမာနတာမတ္တံ။ အနဝသေသတော ဟိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပာဒနဉ္စ သကဝါဒေဝ ဒိဿတိ, န ပရဝါဒေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တျာဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ။ သကဝါဒပရဝါဒါနုရူပံ ဝုတ္တနယေန ပဉ္စသီလာဒိဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သမနုယုဉ္ဇာပနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၈၅။ အန္တမိတိ အာဏတ္တိယံ ပဉ္စမီအတ္တနောပဒံ။ လဒ္ဓိံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘ကိံ သမဏော ဂေါတမော သံကိလေသဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတိ, ဥဒါဟု ပရေ ဂဏာစရိယာ, ဧတ္ထ တာဝ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ဝဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဋိညာတံ သိဒ္ဓန္တံ ပုစ္ဆန္တော။ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘သမဏောဝ ဂေါတမော သံကိလေသဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကာရဏေနပိ ဧတမတ္ထံ ဂါဟယာ’’တိ ဧဝံ ဟေတုံ ပုစ္ဆန္တော။ ဥဘယံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘ဣဒံ နာမေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ကာရဏံ ဝတွာ ပဋိညာတေ အတ္ထေ သာဓိယမာနေ အနွယတော, ဗျတိရေကတော စ ကာရဏံ သမတ္ထေတုံ သဒိသာသဒိသပ္ပဘေဒံ ဥပမောဒါဟရဏဒွယံ ပုစ္ဆန္တော။ အပိစ ဟေတုပမောဒါဟရဏဝသေန တိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ ယထာပဋိညာတေ အတ္ထေ သာဓိတေ သမ္မဒေဝ အနု ပစ္ဆာ ဘာသန္တော နိဂမေန္တောပိ သမနုဘာသတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပသံဟရိတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ ‘‘ကိံ တေ’’တိအာဒိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၁။) [သျ]ဥပသံဟရဏာကာရဒဿနံ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘သံဃေန ဝါ သံဃ’’န္တိ ပဒေပိ။ ဝစနသေသံ, ဥပသံဟရဏာကာရဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။
တမတ္ထန္တိ တံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တနသင်္ခါတံ, သမာဒါတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနဝသေသံ သမာဒါယ ဝတ္တနသင်္ခါတဉ္စ အတ္ထံ။ ယောဇေတွာတိ အကုသလာဒိပဒေဟိ ယောဇေတွာ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတာဒိအတ္ထေန အကုသလာ စေဝ တတောယေဝ အကုသလာတိ စ သင်္ခါတာ, သင်္ခါတသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဉာတတ္ထော, ကောဋ္ဌာသတ္ထော စ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဉာတာ, ကောဋ္ဌာသံ ဝါ ကတွာ ဌပိတာ’’တိ, ပုရိမေန စေတ္ထ ပဒေန ဧကန္တာကုသလေ ဝဒတိ, ပစ္ဆိမေန တံ သဟဂတေ, တပ္ပဋိပက္ခိယေ စ။ ဧဝဉှိ ကောဋ္ဌာသကရဏေန ဌပနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ အကုသလပက္ခိကဘာဝေန ဟိ ဝဝတ္ထာပနံ ကောဋ္ဌာသကရဏံ။ အဝဇ္ဇသဒ္ဒေါ ဒေါသတ္ထော ဂါရယှပရိယာယတ္တာ, အ-သဒ္ဒဿ စ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတောတိ အာဟ ‘‘သဒေါသာ’’တိ။ အရိယာ နာမ နိဒ္ဒေါသာ။ ဣမေ ပန အကုသလာ ကထဉ္စိပိ နိဒ္ဒေါသာ န ဟောန္တီတိ နိဒ္ဒေါသဋ္ဌေန အရိယာ ဘဝိတုံ နာလံ အသမတ္ထာ။
֍ * ၃၈၆-၃၉၂။ ‘‘ယ’’န္တိ ဧတံ ကာရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ယံ ဝါ ပနာတိ အသမ္ဘာဝနာဝစနမေတံ, ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။ ပဟာယ ဝတ္တန္တီတိ စ အတ္ထဝသာ ပုထုဝစနဝိပရိဏာမောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ဝါ တံ ဝါ အပ္ပမတ္တကံ ပဟာယ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဂဏာစရိယာ စေတ္ထ ပူရဏမက္ခလိအာဒယော။ သတ္ထုပဘဝတ္တာ သံဃဿ သံဃသမ္ပတ္တိယာပိ သတ္ထုသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝီယတီတိ အာဟ ‘‘သံဃ…ပေ… သိဒ္ဓိတော’’တိ, သာ ပန ပသံသာ ပသာဒဟေတုကာတိ ပသာဒမုခေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပသီဒမာနာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေန ပိ-သဒ္ဒေန အပ္ပသီဒမာနာပိ ဧဝမေဝ န ပသီဒန္တီတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ယထာ ဟိ အနွယတော သတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ သာဝကေသု, သာဝကသမ္ပတ္တိယာ စ သတ္ထရိ ပသာဒေါ သမုစ္စီယတိ, ဧဝံ ဗျတိရေကတော သတ္ထုဝိပတ္တိယာ သာဝကေသု, သာဝကဝိပတ္တိယာ စ သတ္ထရိအပ္ပသာဒေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ သရီရသမ္ပတ္တိန္တိ ရူပသမ္ပတ္တိံ, ရူပကာယပါရိပူရိန္တိ အတ္ထော။ ရူပပ္ပမာဏေ သတ္တေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ, ‘‘ဓမ္မဒေသနံ ဝါ သုတွာ’’တိ ဣဒန္တု ဃောသပ္ပမာဏေ, ဓမ္မပ္ပမာဏေ စ, ‘‘ဘိက္ခူနံ ပနာစာရဂေါစရ’’န္တိအာဒိံ ပန ဓမ္မပ္ပမာဏေ, လူခပ္ပမာဏေ စ။ အာစာရဂေါစရာဒီဟိ ဓမ္မော, သမ္မာပဋိပတ္တိယာ လူခေါ စ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၂။) [သျ]ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဘဝန္တိ ဝတ္တာရော’’တိ ပဌမပဒေ ရူပပ္ပမာဏာ, ဃောသပ္ပမာဏာ, ဓမ္မပ္ပမာဏာ စ, ဒုတိယပဒေ ဓမ္မပ္ပမာဏာဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကီဝရူပေါတိ ကိတ္တကဇာတိကော။ ယာ သံဃဿ ပသံသာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
တတ္ထ ယာ ဗုဒ္ဓါနံ, ဗုဒ္ဓသာဝကာနမေဝ စ ပါသံသတာ, အညေသဉ္စ တဒဘာဝေါ ဇောတိတော, တံ ဝိရတိပ္ပဟာနသံဝရုဒ္ဒေသဝသေန နီဟရိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အယမဓိပ္ပါယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေတုဃာတဝိရတိယာ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တတ္တာ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမတ္တံ, ဝိပဿနာမတ္တဝသေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနမတ္တန္တိ ယထာလာဘံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာမတ္တဝသေနာတိ စ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ဝိဝိဓံ ဒဿနမတ္တဝသေန, န ပန နာမရူပဝဝတ္ထာနပစ္စယပရိဂ္ဂဏှနပုဗ္ဗကံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနဝသေန။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ, ဟိ အနတ္တာနုပဿနာ စ ဗာဟိရကာနံ နတ္ထိ။ ဣတရာနိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏပ္ပဟာနာနိ တီဏိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနတ္တာ။ လောကိယပဉ္စသီလတော အညော သဗ္ဗောပိ သီလသံဝရော, ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ ၃။၁၅၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄) ဝုတ္တော သုပရိသုဒ္ဓေါ ခန္တိသံဝရော, ‘‘ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ ၆၀) ဝုတ္တော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒကော မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတော ဉာဏသံဝရော, မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပိဒဟနဝသေန ပဝတ္တော သုပရိသုဒ္ဓေါ ဣန္ဒြိယသံဝရော, ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၊ ဝိဘ။ ၂၀၅) ဝုတ္တော သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတော ဝီရိယသံဝရောတိ ဣမံ သံဝရပဉ္စကံ သန္ဓာယ ‘‘သေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ပဉ္စ ခေါ ပနိမေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တသီလဿေဝ ပုန ဂဟဏံ သာသနေ သီလဿ ဗဟုဘာဝံ ဒဿေတွာ တဒေကဒေသေ ဧဝ ပရေသံ အဝဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ဥပေါသထုဒ္ဒေသာ’’တိ အဓုနာ ပါဌော။ ပညာယတီတိ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ပါကဋော ဟောတိ, တသ္မာ မယာ ဟိ…ပေ… နတ္ထီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒံ, အဘီတနာဒံ ကေနစိ အပ္ပဋိဝတ္တိယဝါဒံ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၃။) [သျ]‘‘ဥတ္တရသ္မိံ ပဒေ ဗျဂ္ဃ-ပုင်္ဂဝေါသဘကုဉ္ဇရ၊
သီဟသဒ္ဒူလနာဂါဒျာ, ပုမေ သေဋ္ဌတ္ထဂေါစရာ’’တိ။
တံ ယေဘုယျဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အရိယအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၃။ ‘‘အယံ ပန ယထာဝုတ္တော မမ ဝါဒေါ အဝိပရီတောဝ, တဿေဝံ အဝိပရီတဘာဝေါ ဣမံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အပရပ္ပစ္စယတော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အဝိပရီတဘာဝါဝဗောဓနတ္ထံ။ ပါဠိယံ ‘‘အတ္ထိ ကဿပါ’’တိအာဒီသု အယံ ယောဇနာ – ယံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော သာမံယေဝ အတ္တပစ္စက္ခတော ဧဝံ ဉဿတိ ဒက္ခတိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဝဒန္တော ယုတ္တပတ္တကာလေ တထဘာဝတော ဘူတံ, ဧကံသေန ဟိတာဝဟဘာဝတော အတ္ထံ, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ, ဝိနယယောဂတော, ပရေသဉ္စ ဝိနယနတော ဝိနယံ ဝဒတီ’’တိ, သော မယာ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတော သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဘူတော အတ္ထိ ကဿပ မဂ္ဂေါ, တဿ စ အဓိဂမူပါယဘူတာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါတိ, တေန ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဣမေ ဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ နယပ္ပဝတ္တော ဝါဒေါ ကေနစိ အသမ္ပကမ္ပိတော ယထာဘူတ သီဟနာဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဒက္ခတီတိ စေတ္ထ ဿတိ-သဒ္ဒေန ပဒသိဒ္ဓိ ‘‘ယတြ ဟိ နာမ သာဝကော ဧဝရူပံ ဉဿတိ ဝါ ဒက္ခတိ ဝါ သက္ခိံ ကရိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။
‘‘ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိအာဒိ သုတ္တပဒေသု (အ။ နိ။ ၃။၁၃၄) ဝိယ စ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိပဒဉ္စ ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တော။ ‘‘အယမေဝါ’’တိ သာဝဓာရဏဝစနံ မဂ္ဂဿ ပုထုဘာဝပဋိက္ခေပတ္ထံ, သဗ္ဗအရိယသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ, သာသနေ ပါကဋဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၆၇, ၃၈၄)။
‘‘ဧသေဝ မဂ္ဂေါ နတ္ထညော, ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ, (ဓ။ ပ။ ၂၇၄) –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၄။) [သျ]မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊
ဧတေန မဂ္ဂေန အတရိံ သု ပုဗ္ဗေ,
တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄, ၄၀၉၊ စူဠနိ။ ၁၀၇, ၂၁၁၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀) စ –
သဗ္ဗေသု စေဝ သုတ္တပဒေသေသု, အဘိဓမ္မပဒေသေသု (ဝိဘ။ ၃၅၅) စ ဧကောဝါယံ မဂ္ဂေါ ပါကဋောတိ။
တပေါပက္ကမကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၄။ တပေါယေဝ ဥပက္ကမိတဗ္ဗတော, အာရဘိတဗ္ဗတော တပေါပက္ကမာတိ အာဟ ‘‘တပါရမ္ဘာ’’တိ, အာရမ္ဘနဉ္စေတ္ထ တပကရဏမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘တပေါကမ္မာနီ’’တိ ဣမိနာ။ သမဏကမ္မသင်္ခါတာတိ သမဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မသညိတာ။ ဗြာဟ္မဏကမ္မသင်္ခါတာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ နိစ္စောလောတိ နိဿဋ္ဌစောလော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တစောလော။ စေလံ, စောလောတိ စ ပရိယာယဝစနံ။ ကောစိ ဆိန္နဘိန္နပဋပိလောတိကဓရောပိ ဒသန္တယုတ္တဿ ဝတ္ထဿ အဘာဝတော ‘‘နိစ္စောလော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျာတိ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘နဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ, နဂ္ဂိယဝတသမာဒါနေန သဗ္ဗထာ နဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ လောကိယကုလပုတ္တာစာရဝိရဟိတတာဝ ဝိဿဋ္ဌာစာရတာတိ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္စာရကမ္မာဒီသူ’’တိအာဒိနာ။ ကထံ ဝိရဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဌိတကောဝါ’’တိအာဒိ, ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ ဝမိတွာ မုခဝိက္ခာလနာဒိအာစာရဿပိ တေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ အပလိခတီတိ ဥဒကေန အဓောဝနတော အပလိဟတိ။ သော ကိရ ဒဏ္ဍကံ ‘‘သတ္တော’’တိ ပညပေတိ, တသ္မာ တံ ပဋိပဒံ ပူရေန္တော ဧဝံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စာရံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပလိခတီတိ အပကသတိ။
‘‘ဧဟိ ဘဒန္တော’’တိ ဝုတ္တေ ဥပဂမနသင်္ခါတော ဝိဓိ ဧဟိဘဒ္ဒန္တော, တံ စရတီတိ ဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော, ရုဠှိသဒ္ဒေန စေတ္ထ တဒ္ဓိတသိဒ္ဓိ ယထာ ‘‘ဧဟိပဿိကော’’တိ, (မ။ နိ။ ၁။၇၄) တပ္ပဋိက္ခေပေန နဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော, တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဘိက္ခာဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။ န ဧတီတိ န အာဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ နတိဋ္ဌဘဒ္ဒန္တိကောတိ ဧတ္ထာပိ။ သမဏေန နာမ သယံဝစနကရေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, န ပရဝစနကရေနာတိ အဓိပ္ပါယေန တဒုဘယမ္ပိ…ပေ… န ကရောတိ။ ပုရေတရန္တိ တံ ဌာနံ အတ္တနာ ဥပဂမနတော ပဌမတရံ, တံ ကိရ သော ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၅။) [သျ]ယာဒိစ္ဆကီ ဧဝ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ အဓိပ္ပါယေန န ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဒိဿကတံ ပန ‘‘မမ နိမိတ္တဘာဝေန ဗဟူ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ သံဃာဋမာပါဒိတာ’’တိ အဓိပ္ပါယေန နာဓိဝါသေတိ။ နိမန္တနမ္ပိ ‘‘ဧဝံ တေသံ ဝစနံ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန န သာဒိယတိ။ ကုမ္ဘီတိ ပက္ကဘိက္ခာပက္ခိတ္တကုမ္ဘော။ ဥက္ခလီတိ ဘိက္ခာပစနကုမ္ဘော။ ပစ္ဆီတိ ဘိက္ခာပက္ခိတ္တပိဋကံ။ တတောပီတိ ကုမ္ဘီကဠောပိတောပိ။ ကုမ္ဘီအာဒီသုပိ သော သတ္တသညီတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘီကဠောပိယော’’တိအာဒိ။ ‘‘အယံ မ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တရန္တိ ဥဘိန္နမန္တရာဠံ။
ကဗဠန္တရာယောတိ အာလောပဿ အန္တရာယော။ ဧတ္ထာပိ သော သတ္တသညီ။ ပုရိသန္တရဂတာယာတိ ပုရိသသမီပဂတာယ။ ရတိအန္တရာယောတိ ကာမရတိယာ အန္တရာယော။ ဂါမသဘာဂါဒိဝသေန သင်္ဂမ္မ ကိတ္တေန္တိ ဧတိဿာတိ သံကိတ္တိ။ တထာ သံဟဋတဏ္ဍုလာဒိသဉ္စယော တေန ကတဘတ္တမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’’တိ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ မဟာသီဟနာဒသုတ္တန္တဋီကာယံ ပန အာစရိယေနေဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိတ္တယန္တိ ဧတာယာတိ သံကိတ္တိ, ဂါမဝါသီဟိ သမုဒါယဝသေန ကိရိယမာနကိရိယာ, ဧတ္ထ ပန ဘတ္တသံကိတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’တိ’’။ ဣဒံ ပန တဿ ဥက္ကဋ္ဌပဋိပဒါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘နဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော’’တိအာဒီသုပိ ဥက္ကဋ္ဌပဋိပဒါဒဿနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာသဒ္ဒေါ သုနခပရိယာယော။ တဿာတိ သုနခဿ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ။ သမူဟသမူဟစာရိနီတိ သံဃသံဃစာရိနီ။ မနုဿာတိ ဝေယျာဝစ္စကရမနုဿာ။
သောဝီရကန္တိ ကဉ္ဇိကံ။ ‘‘လောဏသောဝီရက’’န္တိ ကေစိ, တဒယုတ္တမေဝ, ‘‘သဗ္ဗသဿသမ္ဘာရေဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ လောဏသောဝီရကဉှိ သဗ္ဗမစ္ဆမံသပုပ္ဖဖလာဒိသမ္ဘာရကတံ။ သုရာပါနမေဝါတိ မဇ္ဇလက္ခဏပ္ပတ္တာယ သုရာယ ပါနမေဝ။ မေရယမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟိတံ လက္ခဏဟာရေန, ဧကသေသနယေန ဝါ။ သဗ္ဗေသုပီတိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေသုပိ ကဉ္ဇိကသုရာဒီသု။ ဧကာဂါရမေဝ ဘိက္ခာစရိယာယ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧကာဂါရိကော။ နိဝတ္တတီတိ ပစ္စာဂစ္ဆတိ, သတိ ဘိက္ခာလာဘေ တဒုတ္တရိ န ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာလောပေနေဝ ဝတ္တတီတိ ဧကာလောပိကော။ ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒတ္တိ, ဒွတ္တိအာလောပမတ္တဂ္ဂါဟိ ခုဒ္ဒကံ ဘိက္ခာဒါနဘာဇနံ။ တေနာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကပါတီ’’တိ။ အဂ္ဂဘိက္ခန္တိ အနာမဋ္ဌဘိက္ခံ, သမာဘိသင်္ခတတာယ ဝါ ဥတ္တမဘိက္ခံ။ အဘုဉ္ဇနဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၆။) [သျ]ဧကော ဟော ဧတဿာတိ ဧကာဟိကော, အာဟာရော, တံ အာဟာရံ အာဟာရေတီတိ အတ္ထော။ သော ပန အတ္ထတော ဧကဒိဝသလင်္ဃကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဒိဝသန္တရိက’’န္တိ။ ဧသ နယော ‘‘ဒွါဟိက’’န္တိအာဒီသုပိ။ အပိစ ဧကာဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟံ ဘုဉ္ဇနံ, ဧကာဟဝါရော ဝါ ဧကာဟိကံ။ ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဒွီဟံ ဘုဉ္ဇနံ, ဒွီဟဝါရော ဝါ ဒွါဟိကံ။ သေသဒွယေပိ အယံ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌော ဟိ ပရိယာယဘတ္တဘောဇနိကော ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟမေဝ ဘုဉ္ဇတိ။ ဧဝံ သေသဒွယေပိ။ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာယံ ပန ‘‘ဧကာဟံ အန္တရဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထေရာ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒန္တိ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝါရတ္ထော ပရိယာယ သဒ္ဒေါ။ ဧကာဟဝါရေနာတိ ဧကာဟိကဝါရေန။ ‘‘ဧကာဟိက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိမေဝ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တဘာဝေန ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ဣတိ ဧဝရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၅။ သာမာကော နာမ ဂေါဓုမော။ သယံဇာတာ ဝီဟိဇာတီတိ အရောပိမဝီဟိဇာတိ။ ယဒေဝ ‘‘ဝီဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ လိခိတွာတိ ကသိတွာ။ သိလေသောပီတိ ကဏိကာရာဒိရုက္ခနိယျာသောပိ။ ကုဏ္ဍကန္တိ တနုတရံ တဏ္ဍုလသကလံ, တဏ္ဍုလခဏ္ဍကန္တိ အတ္ထော။ ဩဒနေန ကတံ ကဉ္ဇိယံ ဩဒနကဉ္ဇိယံ။ ‘‘ဝါသိတကေန ပိညာကေန နဟာယေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၂၀၃) ဝိယ ပိညာက သဒ္ဒေါ တိလပိဋ္ဌပရိယာယော။ ယထာဟ ‘‘ပိညာကံ နာမ တိလပိဋ္ဌံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘တရုဏကဒလိက္ခန္ဓမေဝ ပိညာက’’န္တိ ကေစိ, န ဂဟေတဗ္ဗမေတံ ကတ္ထစိပိ တထာ အဝစနတော။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၆။ သဏေဟိ သဏဝါကေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သာဏာနိ, အညေဟိ မိဿကာနိ သာဏာနိ ဧဝ မသာဏာနိ နိရုတ္တိနယေန, န ဆစီဝရပရိယာပန္နာနိ ဘင်္ဂါနိ။ ကေစိ ပန ‘‘မသာဏာနိ နာမ စောဠဝိသေသာနီတိ ပရိကပ္ပေတွာ မဿကစောဠာနီ’’တိ ပဌန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ပေါရာဏေဟိ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဧရကတိဏာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန အက္ကမကစိကဒလိဝါကာဒီနံ သင်္ဂဟော, ဧရကာဒီဟိ ကတာနိ ဟိ ဆဝါနိ လာမကာနိ ဒုဿာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။ ဆဝသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဟီနဝါစကော, ပုရိမဝိကပ္ပေ ပန မတသရီရဝါစကော။ ဆဍ္ဍိတနန္တကာနီတိ ဆဍ္ဍိတပိလောတိကာနိ။ အဇိနဿေဒန္တိ အဇိနံ, ပကတိအဇိနမိဂစမ္မံ, တဒေဝ မဇ္ဈေ ဖာလိတကဉ္စေ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၇။) [သျ]အဇိနဿ ခိပံ ဖာလိတမုပဍ္ဎန္တိအဇိနက္ခိပံ။ ‘‘သခုရကန္တိပိ ဝဒန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၅) ပပဉ္စသူဒနိယံ ဝုတ္တံ, ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ သမုဒိတဉ္စေ, အဇိနက္ခိပန္တိ တေသမဓိပ္ပါယော။ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာသု ပန ‘‘အဇိနမေဝ အဘေဒတော အဇိနက္ခိပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကန္ဒိတွာတိ ဥဇ္ဇဝုဇ္ဇဝေန ကန္ဒိတွာ။ ‘‘ဂန္ထေတွာ’’တိပိ ပါဌော, ဝဋ္ဋေတွာ ဗန္ဓိတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ဖလကစီရေ နိဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အဇိတဝါဒဿ ပဋိကိဋ္ဌတရဘာဝေ ဥပမာဒဿနတ္ထံ ယဒေဝ ကေသကမ္ဗလံ သန္ဓာယ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၈) ဝုတ္တံ။
တန္တာဝုတာနီတိ တန္တံ ပသာရေတွာ ဝီတာနိ။ ပဋိကိဋ္ဌောတိ ဟီနော။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကေသကမ္ဗလော’’တိအာဒိ။ ပါဠိယံ ဥဗ္ဘဋ္ဌကော’’တိ ဧတဿ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဌိတကော’’တိ အတ္ထော မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၅) ဝုတ္တော။ ဥဗ္ဘသဒ္ဒေါ ဟိ ဥပရိအတ္ထေ နေပါတိကော ယထာ ‘‘ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလ’’န္တိ။ အနေကပရိမာဏာ, ဟိ နိပါတာ, အနေကတ္ထာ စ။
မိစ္ဆာဝါယာမဝသေနေဝ ဥက္ကုဋိကဝတာနုယောဂေါတိ အာဟ ‘‘ဥက္ကုဋိကဝီရိယံ အနုယုတ္တော’’တိ။ န ကေဝလံ နိသိန္နောယေဝ ဥက္ကုဋိကော, အထ ခေါ ဂစ္ဆန္တောပိ…ပေ… ဂစ္ဆတိ။ အယကဏ္ဋကေတိ အယောမယကဏ္ဋကေ။ ပကတိကဏ္ဋကေတိ သလာကကဏ္ဋကေ။ ဥစ္စဘူမိယံ ထဏ္ဍိလသဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စေ ဘူမိဋ္ဌာနေ’’တိ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ထဏ္ဍိလန္တိ သမာပကတိဘူမိ ဝုစ္စတိ ‘‘ပတ္ထဏ္ဍိလေ ပါတုရဟောသီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အမရကောသေပိ ဟိ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒီ ပရိက္ခတာ ဘူမိ, သမေ ထဏ္ဍိလံ စာတုရေ’’တိ (သတ္တရသမဝဂ္ဂေ ၁၈ ဂါထာယံ) တသ္မာ ထဏ္ဍိလေ အနန္တရဟိတာယ ပကတိဘူမိယံ သေယျမ္ပိ ကပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ တတ္ထေဝ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေ ဝုတ္တံ ‘‘ယော ထဏ္ဍိလေ ဝတ ဝသာ, သေတေ ထဏ္ဍိလသာယိ သော’’တိ (သတ္တရသမဝဂ္ဂေ ၄၄ ဂါထာယံ) ရဇော ဧဝ ဇလ္လံ မလီနံ ရဇောဇလ္လံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သရီရ’’န္တိအာဒိ။ လဒ္ဓံ အာသနန္တိ နိသီဒိတုံ ယထာလဒ္ဓမာသနံ။ အကောပေတွာတိ အညတ္ထ အနုပဂန္တွာ။ တထာ စာဟ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒနသီလော’’တိ။ ဧဝံ နိသီဒန္တော ဟိ တံ အကောပေန္တော နာမ ဟောတိ။ စတူသု မဟာဝိကဋေသု ဂူထမေဝိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂူထံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တဉှိ အာသယဝသေန ဝိရူပံ ကဋတ္တာ ‘‘ဝိကဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာယံ တတိယန္တိ သာယနှသမယသင်္ခါတံ တတိယသမယံ။ အဿာတိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂဿ။ ပါတောပဒမိဝ သာယံပဒံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၈။) [သျ]နေပါတိကံ။ အနုသာရလောပေန ပန ‘‘သာယတတိယက’’န္တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ယာဝ ‘‘ထုသောဒကံ ပိဝတီ’’တိ ဧတာနိ ဝတပဒါနိ ဧကဝါရာနိ, ‘‘ဧကာဂါရိကော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပန နာနာဝါရာနိ, နာနာကာလိကာနိ ဝါ။ တထာ ‘‘သာကဘက္ခော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ, ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတိ, မသာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒီနိ စ။ တထာ ဟေတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ, ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ပိ-သဒ္ဒေါပိ ဣဓ ဝိကပ္ပတ္ထော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမေသု ပန ဝတပဒေသု တဒုဘယမ္ပိ န ကတံ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒိဝစနဿ, ‘‘ရဇောဇလ္လဓရောပိ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတီ’’တိ ဝစနဿ စ အဝိရောဓော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိမေတ္ထ အဝိရောဓစိန္တာယ။ ဥမ္မတ္တကပစ္ဆိသဒိသော ဟိ တိတ္ထိယဝါဒေါ။ အပိစ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိ အာရဘိတွာ တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗမ္ပိ အညမညဝိရောဓမေဝ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ ဒဿေန္တေန တေန အစေလကဿပေန ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တပေါပက္ကမနိရတ္ထကတာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၇။ သီလသမ္ပဒါဒီဟီတိ သီလသမ္ပဒါ, သမာဓိသမ္ပဒါ, ပညာသမ္ပဒါတိ ဣမာဟိ လောကုတ္တရာဟိ သမ္ပဒါဟိ။ ဝိနာတိ ဝိရဟိတတ္တာ, ဝိနာ ဝါ တာဟိ န ကဒါစိပိ သာမညံ ဝါ ဗြဟ္မညံ ဝါ သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ တေသံ တပေါပက္ကမာနံ နိရတ္ထကတံ ဒဿေန္တောတိ သပါဌသေသယောဇနာ။ ဒေါသဝေရဝိရဟိတန္တိ ဒေါသသင်္ခါတဝေရတော ဝိရဟိတံ။ ဣဒဉှိ ဒေါသဿ မေတ္တာယ ဥဇုပဋိပက္ခတော ဝုတ္တံ။ ယံ ပန အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါသဂ္ဂဟဏေန ဝါ သဗ္ဗေပိ ဈာနပဋိပက္ခာ သံကိလေသဓမ္မာ ဂဟိတာ။ ဝေရဂ္ဂဟဏေန ပစ္စတ္ထိကဘူတာ သတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဒေါသရဟိတံ, တဒဂ္ဂေန ဝေရရဟိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၉၇), တဒေတံ ပါဠိယံ ဝေရသဒ္ဒဿေဝ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ တဒတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ဒေါသသဒ္ဒဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၈။ ဧတ္တကမတ္တန္တိ နဂ္ဂစရိယာဒိမတ္တံ။ ပါကဋဘာဝေန ကာယတိ အတ္ထံ ဂမေတီတိ ပကတိ, လောကသိဒ္ဓဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ပကတိကထာ ဧသာ’’တိ။ ‘‘မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ မတ္တာသဒ္ဒေါ အပ္ပတ္တံ အန္တောနီတံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၅၉။) [သျ]ကတွာ ပမာဏဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ တေန ပန ပမာဏေန ပဟာတဗ္ဗော ဧဝ ပဋိပတ္တိက္ကမော ပကရဏပ္ပတ္တော။ ဣမိနာ ‘‘တပေါပက္ကမေနာ’’တိ သဒ္ဒန္တရေန ဝါ အဓိဂတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပဋိပတ္တိက္ကမေနာ’’တိ ဣမိနာ။ တတောတိ တသ္မာ သာမညဗြဟ္မညဿ အပ္ပမတ္တကေနေဝ ပဋိပတ္တိက္ကမေန သုဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမံ ဟေတုသမ္ဗန္ဓံ သန္ဓာယ ‘‘ပဒသမ္ဗန္ဓေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၉။ အညထာတိ ယဒိ အစေလကဘာဝါဒိနာ သာမညံ ဝါ ဗြဟ္မညံ ဝါ အဘဝိဿ, ဧဝံ သတိ သုဝိဇာနောဝ သမဏော, သုဝိဇာနော ဗြာဟ္မဏော။ ယသ္မာ ပန တုမှေ ဣတော အညထာဝ သာမညံ, အညထာ ဗြဟ္မညံ ဝဒထ, တသ္မာ ဒုဇ္ဇာနောဝ သမဏော ဒုဇ္ဇာနော ဗြာဟ္မဏောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ။ တံ ပကတိဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ပါကတိကံ သာမညံ, ဗြဟ္မညဉ္စ ဟဒယေ ဌပေတွာ တေန အစေလကဿပေန ‘‘ဒုက္ကရံ သုဒုက္ကရ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဘဂဝတာ စ တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပကတိ ခေါ ဧသာ’’တိအာဒိ ဘာသိတံ, တမေဝ ဣဓ ပါကတိကသာမညဗြဟ္မညဝိသယံ ကထံ ပဋိသံဟရိတွာ။ သဘာဝတောဝ ပရမတ္ထတော ဧဝ သမဏဿ, ဗြာဟ္မဏဿ စ ဒုဇ္ဇာနဘာဝံ အာဝိကရောန္တော ပုနပိ ‘‘ပကတိ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာပီတိ သမဏဗြာဟ္မဏဝါဒေပိ။ ပဒသမ္ဗန္ဓန္တိ ဟေတုပဒေန သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗာပရဝါကျသမ္ဗန္ဓံ။
သီလသမာဓိပညာသမ္ပဒါဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၀၀-၁။ ပဏ္ဍိတောတိ ဟေတုသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော။ ကထံ ဥဂ္ဂဟေသီတိ ပရိပက္ကဉာဏတ္တာ ဃဋေ ပဒီပေန ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ သမုဇ္ဇလန္တေန ပညာဝေယျတ္တိယေန တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ဒေသိတမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တံ ဒေသနံ ဥပဓာရေသိ။ ယသ္မာ ဥဂ္ဂဟေသိ, တသ္မာ…ပေ… ဝိဒိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ စာတိ ယော အစေလကော ဟောတိ, ယာဝ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ, တဿ စ။ တဿ စေတိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ, အဘာဝိတာ အသစ္ဆိကတာ ဟောတိ စေတိ ယောဇနာ။ တာ သမ္ပတ္တိယော ပုစ္ဆာမိ, ယာဟိ သမဏော စ ဗြာဟ္မဏော စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သီလသမ္ပဒါဒိဝိဇာနနတ္ထန္တိ သီလသမ္ပဒါဒိဝိဇာနနဟေတု။ ‘‘ကသ္မာ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အထ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏေ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သီလသမ္ပဒါယာတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၀။) [သျ]ဥပလက္ခဏနိဒ္ဒေသော ဝါယံ, တေန ‘‘စိတ္တသမ္ပဒါယ, ပညာသမ္ပဒါယာ’’တိ ပဒဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလစိတ္တပညာသမ္ပဒါဟိ အညာ’’တိ။ ဣမေဟိ စ အသေက္ခသီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အရဟတ္တဖလမေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘အရဟတ္တဖလပရိယောသာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဣဒဉှိ ကာကောလောကနမိဝ ဥဘယာပေက္ခဝစနံ။
သီဟနာဒကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀၂။ အနုတ္တရန္တိ အနညသာဓာရဏတာယ, အနညသာဓာရဏတ္ထဝိသယတာယ စ အနုတ္တရံ။ မဟာသီဟနာဒန္တိ မဟန္တံ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒံ။ အတိဝိယ အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓတာယ ပရမဝိသုဒ္ဓံ။ ‘‘ပရမန္တိ ဥက္ကဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘ဥတ္တမ’န္တိ’’ အာစရိယေန ဝုတ္တံ, ဥက္ကဋ္ဌပရိယာယော စ ပရမသဒ္ဒေါ အတ္ထီတိ တဿာဓိပ္ပါယော။ သီလမေဝါတိ လောကိယသီလမတ္တတ္တာ သီလသာမညမေဝ။ ယထာ အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော လောကုတ္တရသီလံ သဝါသနပဋိပက္ခဓမ္မဝိဒ္ဓံသနတော, ဧဝံ လောကိယသီလမ္ပိ အနညသာဓာရဏမေဝ တဒနုစ္ဆဝိကဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ ‘‘နာဟံ တတ္ထာ’’တိ ပါဠိဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ‘‘ယာဝတာ ကဿပ အရိယံ ပရမံ သီလ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သီလဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အာကာရဒဿနံ။ ‘‘ယဒိဒံ အဓိသီလ’’န္တိ ဣဒံ ပန ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒဒွယေ အနိယမဝစနံ။ ‘‘ယဒိဒံ အဓိသီလ’’န္တိ စ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဗုဒ္ဓသီလံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တ-သဒ္ဒေနပိ ဥဘယဿေဝ ပရာမသနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သီလေပိ ပရမသီလေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သမသမန္တိ သမေန ဝိသေသနဘူတေန သီလေန သမန္တိ အတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘မမ သီလသမေန သီလေန မယာ သမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ သီလေတိ ဒုဝိဓေပိ သီလေ။ ဣတိ ဣမန္တိ ဧဝံ ဣမံ သီလဝိသယံ။ ပဌမန္တိ ဥပ္ပတ္တိက္ကမတော ပဌမံ ပဝတ္တတ္တာ ပဌမဘူတံ။
တပတီတိ ကိလေသေ သန္တပ္ပတိ, ဝိဓမတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တဒေဝါ’’တိ ဣမိနာ တုလျာဓိကရဏသမာသမာဟ။ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဟီဠေတိ လာမကတော ဌပေတိ။ အာရကာ ကိလေသေဟီတိ ကတွာ နိဒ္ဒေါသတ္တာ အရိယာ။ အာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေနာတိ အဋ္ဌာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေန။ ဝိပဿနာဝီရိယသင်္ခါတာတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တဝီရိယသင်္ခါတာ။ လောကိယမတ္တတ္တာ တပေါဇိဂုစ္ဆာဝ။ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ ဝီရိယသင်္ခါတာ တပေါဇိဂုစ္ဆာတိ အဓိကာရဝသေန သမ္ဗန္ဓော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၁။) [သျ]သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌဘာဝတော ပရမာ နာမ။ ယထာ ယုဝိနော ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ, ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆိနော ဘာဝေါ ဇေဂုစ္ဆံ။ ယဒိဒံ အဓိဇေဂုစ္ဆန္တိ သီလေ ဝိယ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဗုဒ္ဓဇေဂုစ္ဆံ။ တတ္ထာတိ ဇေဂုစ္ဆေပိ အဓိဇေဂုစ္ဆေပိ။ ကမ္မဿကတာပညာတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ, အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ဝိဘ။ ၇၉၃) နယပ္ပဝတ္တံ ဉာဏံ။ ယထာဟ ဝိဘင်္ဂေ –
‘‘တတ္ထ ကတရံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ, အတ္ထိ ဒိန္နံ, အတ္ထိ ယိဋ္ဌံ, အတ္ထိ ဟုတံ, အတ္ထိ သုကဋဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော…ပေ… ဌပေတွာ သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏံ သဗ္ဗာပိ သာသဝါ ကုသလာ ပညာ ကမ္မဿကတာဉာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၇၉၃)။
သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ အကုသလံ အတ္တနော ဝါ ဟောတု, ပရဿ ဝါ, န သကံ နာမ။ ကသ္မာ? အတ္ထဘဉ္ဇနတော, အနတ္ထဇနနတော စ။ တထာ သဗ္ဗမ္ပိ ကုသလံ သကံ နာမ။ ကသ္မာ? အနတ္ထဘဉ္ဇနတော, အတ္ထဇနနတော စ။ ဧဝံ ကမ္မဿကဘာဝေ ပဝတ္တာ ပညာ ကမ္မဿကတာပညာ နာမ။ ဝိပဿနာပညာတိ မဂ္ဂသစ္စဿ, ပရမတ္ထသစ္စဿ စ အနုလောမနတော သစ္စာနုလောမိကသညိတာ ဝိပဿနာပညာ, လောကိယမတ္တတော ပညာဝ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ နပုံသကလိင်္ဂဝိပရိယာယော ဣဓ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော။ ယာယံ အဓိပညာတိ သီလေ ဝိယ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓာပိ ဗုဒ္ဓပညာ။ တတ္ထာတိ ပညာယပိ အဓိပညာယပိ။ ယထာရဟံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘာဝတော ဝိမုတ္တိယေဝ နာမ။ မဂ္ဂဖလဝသေန ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနပဋိပ္ပဿမ္ဘနာနိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယော။ အထ ဝါ သမ္မာဝါစာဒိဝိရတီနံ အဓိသီလဂ္ဂဟဏေန, သမ္မာဝါယာမဿ အဓိဇေဂုစ္ဆဂ္ဂဟဏေန, သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဓိပညာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သမ္မာသင်္ကပ္ပသတိသမာဓယော မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နာ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နိဿရဏဝိမုတ္တိ ပန နိဗ္ဗာနမေဝ။ ယာ အယံ အဓိဝိမုတ္တီတိ သီလေ ဝုတ္တနယေန ဒုဝိဓာပိ အဓိဝိမုတ္တိ။ တတ္ထာတိ ဝိမုတ္တိယာပိ အဓိဝိမုတ္တိယာပိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၃။ ယံ ကိဉ္စိ ဇနဝိဝိတ္တဋ္ဌာနံ သုညာဂါရမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ နဒန္တေန ဝိနာ အညော ဇနော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကကောဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ခတ္တိယပရိသာ, ဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မပရိသာတိ ဣမာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၂။) [သျ]တဒတ္ထံ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မဟာသီဟနာဒသုတ္တပဒေန (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) သာဓေန္တော ‘‘စတ္တာရိမာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေသာရဇ္ဇာနီတိ ဝိသာရဒဘာဝါ, ဉာဏပ္ပဟာနအန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာနိမိတ္တံ ကုတောစိပိ အသန္တဿနဘာဝါ နိဗ္ဘယဘာဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝေသာရဇ္ဇ’’န္တိ ဟိ စတူသု ဌာနေသု သာရဇ္ဇာဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နသောမနဿမယဉာဏဿေတံ နာမံ။ အညေဟိ ပန အသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာဂတဿ တထာဂတဝေသာရဇ္ဇာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဝေသာရဇ္ဇာနိ ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ, တထာ အာဂတဝေသာရဇ္ဇာနီ’’တိ ဝါ ဒုတိယဿ တထာဂတသဒ္ဒဿ တုလျာဓိကရဏတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အယံ အဋ္ဌကထာနယော။ နေရုတ္တိကာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သမာသေ သိဒ္ဓေ သာမညတ္တာ, သညာသဒ္ဒတ္တာ စ တထာ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ, အဋ္ဌပရိသံ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဝါ အာသဘာ, ဗုဒ္ဓါ, တေသံ ဌာနန္တိပိ အတ္ထော။
အပိစ တယော ပုင်္ဂဝါ – ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော, ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝါ ဥသဘော, ဝဇသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ ဧကဂါမခေတ္တေ ဝါ ဇေဋ္ဌော ဥသဘော, ဒွီသု ဂါမခေတ္တေသု ဇေဋ္ဌော ဝသဘော, သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗတ္ထ ဇေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိဿယသဟော သေတော ပါသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အကမ္ပနီယော နိသဘောတိ။ နိသဘောဝ ဣဓ ‘‘ဥသဘော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ, ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ။ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသတထာဂတဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသာပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနောဝ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဝိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ။
သီဟနာဒံ နဒတီတိ ‘‘သေဋ္ဌနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒတီ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ သီဟနာဒသဒိသံ နာဒံ နဒတိ။ အယမတ္ထော ခန္ဓဝဂ္ဂသံယုတ္တေ အာဂတေန သီဟနာဒသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝါ သီဟော မိဂရာဇာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၃။) [သျ]ပရိဿယာနံ သဟနတော, ဂေါဏမဟိံ သမတ္တဝါရဏာဒီနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တထာဂတော မုနိရာဇာ လောကဓမ္မာနံ သဟနတော, ပရပ္ပဝါဒါနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တဿ သီဟဿ နာဒံ နဒတိ။ တတ္ထ ယထာ မိဂသီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟော ဒသတထာဂတဗလေန သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၈။၂) နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။
ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဉာတုမိစ္ဆိတံ အတ္ထံ အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပံ အဘိသင်္ခရိတွာ။ တင်္ခဏညေဝါတိ ပုစ္ဆိတက္ခဏေယေဝ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ, အတ္ထဓမ္မာနုရူပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနတော စိတ္တံ ပရိတောသေတိယေဝ။ အဿာတိ သမဏဿ ဂေါတမဿ။ သောတဗ္ဗံ မညန္တီတိ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတေန နဝမေန ခဏေန လဗ္ဘမာနတ္တာ ‘‘ယံ နော သတ္ထာ သာသတိ, တံ မယံ သောဿာမာ’’တိ အာဒရဘာဝဇာတာ မဟန္တေနေဝ ဥဿာဟေန သောတဗ္ဗံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ မညတိ။ ကလ္လစိတ္တာ မုဒုစိတ္တာတိ ပသာဒါဘိဝုဒ္ဓိယာ ဝိဂတုပက္ကိလေသတာယ ကလ္လစိတ္တာ မုဒုစိတ္တာ ဟောန္တိ။ မုဒ္ဓပ္ပသန္နာတိ တုစ္ဆပ္ပသန္နာ နိရတ္ထကပ္ပသန္နာ။ ပသန္နာကာရော နာမ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗသက္ကာရော, သော ဒုဝိဓော ဓမ္မာမိသပူဇာဝသေန, တတ္ထ အာမိသပူဇံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဏီတာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မပူဇာ ပန ပါဠိယမေဝ ‘‘တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဒဿိတာ။ တထာဘာဝါယာတိ ယထာဘာဝါယ ယဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဿ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော, တထာဘာဝါယ။ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိပူရဏတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ ဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏပရိယောသာနာ, သာ စ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ ယာယ အနုပုဗ္ဗိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ, ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ သတိ အဇ္ဈတ္တိကင်္ဂသမဝါယေ ဧကံသိကာ တဿာ ပါရိပူရီတိ တံ အနုပုဗ္ဗိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကေစိ သရဏေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ပူရေန္တာ ပူရေတုံ သက္ကောတိ နာမ, တထာ ပူရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာကာရေန ပန ပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣမသ္မိံ ပနောကာသေတိ ‘‘ပဋိပန္နာ စ အာရာဓေန္တီ’’တိ သီဟနာဒကိစ္စပါရိပူရိဋ္ဌပနေ ပါဠိပဒေသေ။ သမောဓာနေတဗ္ဗာတိ သင်္ကလယိတဗ္ဗာ။ ဧကစ္စံ…ပေ… ပဿာမီတိ ဘဂဝတော ဧကော သီဟနာဒေါ အသာဓာရဏော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၄။) [သျ]အညေဟိ အပ္ပဋိဝတ္တိယော သေဋ္ဌနာဒေါ အဘီတနာဒေါတိ ကတွာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အပရံ တပဿိန္တိ အဓိကာရော။ ပုရိမာနံ ဒသန္နန္တိ ‘‘ဧကစ္စံ တပဿိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တသီဟနာဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘ဝိမုတ္တိယာ မယှံ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တသီဟနာဒါ ပုရိမကာနံ ဒသန္နံ သီဟနာဒါနံ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကဿာ’’တိ။ ‘‘ပရိသာသု စ နဒတီ’’တိ အာဒယော ‘‘ပဋိပန္နာ စ မံ အာရာဓေန္တီ’’တိ ပရိယောသာနာ ဒသ ဒသ သီဟနာဒါ ပရိဝါရာ။ ‘‘ဧကစ္စံ တပဿိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ ပဿာမီ’’တိ ဟိ သီဟနာဒံ နဒန္တော ဘဂဝါ ပရိသာသု နဒတိ ဝိသာရဒေါ ဟုတွာ နဒတိ, တတ္ထ စ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, ဝိဿဇ္ဇနေန ပရဿ စိတ္တံ အာရာဓေတိ, သုတွာ သောတဗ္ဗံ မညန္တိ, သုတွာ စ ဘဂဝတော ပသီဒန္တိ, ပသန္နာ စ ပသန္နာကာရံ ကရောန္တိ, ယံ ပဋိပတ္တိံ ဒေသေတိ, တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ပဋိပန္နာ စ မံ အာရာဓေန္တီတိ ဧဝံ ပရိဝါရေတွာ အတ္ထယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ အယမေဝ နယော သေသေသုပိ နဝသု။
‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တာနံ သီဟနာဒါနံ သင်္ကလယိတွာ ဒဿနံ။ တေ ဒသာတိ ‘‘ပရိသာသု စ နဒတီ’’တိ အာဒယော ဒသ သီဟနာဒါ။ ပုရိမာနံ ဒသန္နန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ မူလဘူတာနံ ပုရိမကာနံ ဒသသီဟနာဒါနံ။ ပရိဝါရဝသေနာတိ မူလိံ ကတွာ ပစ္စေကံ ပရိဝါရဝသေန ယောဇိယမာနာ သတံ သီဟနာဒါ။ ပုရိမာ စ ဒသာတိ မူလမူလိယော ကတွာ ပရိဝါရဝသေန အယောဇိယမာနာ ပုရိမကာ စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒသာဓိကံ သီဟနာဒသတံ ဟောတိ။ အညသ္မိံ ပန သုတ္တေတိ မဇ္ဈိမာဂမစူဠသီဟနာဒသုတ္တာဒိမှိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉၃) တေနာတိ သင်္ချာမဟတ္တေန။ မဟာသီဟနာဒတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ‘‘မဟာသီဟနာဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, န ပန မဇ္ဈိမနိကာယေ မဟာသီဟနာဒသုတ္တမိဝ စူဠသီဟနာဒသုတ္တမုပါဒါယာတိ အဓိပ္ပါယော။
တိတ္ထိယပရိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀၄။ ပဋိသေဓေတွာတိ တထာ ဘာဝါဘာဝဒဿနေန ပဋိက္ခိပိတွာ။ ယံ ဘဂဝါ ပါထိကဝဂ္ဂေ ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၅၇) ‘‘ဣဓ နိဂြောဓ တပဿီ’’တိအာဒိနာ ဥပက္ကိလေသဝိဘာဂံ, ပါရိသုဒ္ဓိဝိဘာဂဉ္စ ဒဿေန္တော သပရိသဿ နိဂြောဓပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုရတော သီဟနာဒံ နဒတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နဒိတပုဗ္ဗန္တိ ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တေ အာဂတနယေန ပုဗ္ဗေ နိဂြောဓပရိဗ္ဗာဇကဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၅။) [သျ]နဒိတံ။ တပဗြဟ္မစာရီတိ ဥတ္တမတပစာရီ, တပေန ဝါ ဝီရိယေန ဗြဟ္မစာရီ။ ဣဒန္တိ ‘‘ရာဇဂဟေ…ပေ… ပဉှံ အပုစ္ဆီ’’တိ ပါဠိယံ အာဂတဝစနံ။ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀၃) ပန ယထာဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ပစ္စာမဋ္ဌံ။ ဧတ္ထ စ ကာမံ ယဒါ နိဂြောဓော ပဉှမပုစ္ဆိ, ဘဂဝါ စဿ ဝိဿဇ္ဇေသိ, န တဒါ ဘဂဝါ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရတိ, ရာဇဂဟသမီပေယေဝ ဥဒုမ္ဗရိကာယ ဒေဝိယာ ဥယျာနေ ဝိဟရတိ တတ္ထေဝ တထာ ပုစ္ဆိတတ္တာ, ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ စ, တထာပိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဘဂဝတော ဝိဟာရော န တာဝ ဝိစ္ဆိန္နော, တသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘တတြ မ’’န္တိအာဒိဝစနံ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တတြ ရာဇဂဟေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တံ မ’’န္တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ‘‘ယံ တံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝိညာပေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ’’တိ ဣဒံ တတ္ထ ကတဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဂိဇ္ဈကူဋေ မဟာဝိဟာရေ’’တိ ဣမိနာ။ ဥဒုမ္ဗရိကာယာတိ တန္နာမိကာယ။ ဥယျာနေတိ တတ္ထ ကတပရိဗ္ဗာဇကာရာမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နိဂြောဓော နာမ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော။ သန္ဓာနော နာမ ပဉ္စဥပါသကသတပရိဝါရော အနာဂါမိဥပါသကော။ ကထာသလ္လာပန္တိ ‘‘ယဂ္ဃေ ဂဟပတိ ဇာနေယျာသိ, ကေန သမဏော ဂေါတမော သဒ္ဓိံ သလ္လပတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၅၃) သလ္လာပကထံ။ ပရန္တိ အတိသယတ္ထေ နိပါတော။ ဝိယာတိ ပဒပူရဏမတ္တေ ယထာ တံ ‘‘အတိဝိယာ’’တိ။ အန္ဓဗာလန္တိ ပညာစက္ခုနာ အန္ဓံ ဗာလဇနံ။ ယောဂေတိ နယေ, ဒုက္ခနိဿရဏူပါယေတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၅။ အနေနာတိ ဘဂဝတာ။ ခန္ဓကေတိ မဟာဝဂ္ဂေ ပဗ္ဗဇ္ဇခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၉၆) ယံ ပရိဝါသံ ပရိဝသတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ အညတိတ္ထိယော ဘူတောတိ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၇၆) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂဟေတွာဝ ပရိဝသတီတိ အာဟ ‘‘သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတော’’တိ။ တန္တိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဝုတ္တံ ပရိဝါသံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ ‘‘အာကင်္ခတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, အာကင်္ခတိ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၁) ဧတ္ထ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေနေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ, န ဂိဟိဘူတေန, တသ္မာ အပရိဝသိတွာယေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘတိ။ န ဂါမပ္ပဝေသနာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန နဝေသိယာဝိဓဝါထုလ္လကုမာရိကပဏ္ဍကဘိက္ခုနိဂေါစရတာ, သဗြဟ္မစာရီနံ ကိံ ကရဏီယေသု ဒက္ခာနလသာဒိတာ, ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီသု တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒတာ, ယဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၆။) [သျ]တိတ္ထာယတနတော ဣဓာဂတော, တဿ အဝဏ္ဏဘဏနေ အတ္တမနတာ, ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဝဏ္ဏဘဏနေ အနတ္တမနတာ, ယဿ တိတ္ထာယတနတော ဣဓာဂတော, တဿ ဝဏ္ဏဘဏနေ အနတ္တမနတာ, ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝဏ္ဏဘဏနေ အတ္တမနတာတိ ဣမေသံ သတ္တဝတ္တာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပူရေန္တေန ပရိဝသိတဗ္ဗန္တိ ယဒါ ပရိဝသတိ, တဒါ ပူရမာနေန ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌဝတ္တပူရဏေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နံ ဝတ္တာနံ ပူရဏေန။ ဧတ္ထာတိ ပရိဝါသေ, ဥပသမ္ပဒါယ ဝါ။ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာတိ အဇ္ဈာသယဝီမံသနဝသေန သုဝဏ္ဏံ ဝိယ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ဥပသမ္ပဒါပိ ဟိ တေန သင်္ဂယှတိ။
‘‘ဂဏမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာတိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ဂဏပ္ပဟောနကာနံ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေ သံဃတ္ထေရော ဝိယ တဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ နိသီဒိတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀၅) အာစရိယေန ဝုတ္တံ, ဣဒါနိ ပန ဗဟူသုပိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘တံ နိသီဒါပေတွာ’’တိ ကာရိတဝသေန ပါဌော ဒိဿတိ။ အစိရမုပသမ္ပန္နဿ အဿာတိ အစိရူပသမ္ပန္နော, အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာ နစိရမေဝါ’’တိ အာဟ။ ကာယစိတ္တဝိဝေကာဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဥပဓိဝိဝေကတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇနာဓိကာရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေန စေဝ စိတ္တေန စာ’’တိ။ ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝိဝိတ္တော။ တာဒိသဿ သီလဝိသောဓနေ အပ္ပမာဒေါ အဝုတ္တသိဒ္ဓေါတိ ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမာဒမေဝ ဒဿေတိ။ ပေသိတစိတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော, တန္နိန္နော တပ္ပေါဏော တပ္ပဗ္ဘာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံဘူတော စ တထာ အနပေက္ခတာယ ဝိဿဇ္ဇိတကာယော နာမာတိ အဓိပ္ပါယမာဝိကာတုံ ‘‘ဝိဿဋ္ဌအတ္တဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာတိ စေတ္ထ စိတ္တံ ဝုစ္စတိ ရူပကာယဿ အဝိသယတ္တာ။ ယဿာတိ အရဟတ္တဖလဿ။ ဇာတိကုလပုတ္တာပိ အာစာရသမ္ပန္နာ ဧဝ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ ဟောန္တီတိ တေပိ ဇာတိကုလပုတ္တေ တေဟေဝ အာစာရကုလပုတ္တေဟိ ဧကသင်္ဂဟေ ကရောန္တော ‘‘အာစာရကုလပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဣမိနာ ဟိ အာစာရသမ္ပန္နာ ဇာတိကုလပုတ္တာပိ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ အာစာရသမ္ပန္နာနမေဝါဓိပ္ပေတဘာဝေါ စ ‘‘သမ္မဒေဝါ’’တိ သဒ္ဒန္တရေန ဝိညာယတိ။ ‘‘ဩတိဏ္ဏောမှိ ဇာတိယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိ သံဝေဂပုဗ္ဗိကံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘သမ္မဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဟေတုနာဝ ကာရဏေနေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဟေတုနာတိ နယေန ဥပါယေန။ ကာရဏေနေဝါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၇။) [သျ]တဗ္ဗိဝရဏဝစနံ။ တန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ တဒေဝ ဟိ ‘‘အနုတ္တရံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာန’’န္တိ ဝတ္တုမရဟတိ အညေသံ တထာ အဘာဝတော။ ‘‘ယံတံသဒ္ဒါ နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သဒ္ဒနယေနပိ တဒတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ယဿတ္ထာယ…ပေ… ပဗ္ဗဇ္ဇန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ တဿ အရဟတ္တဖလဿ အတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ ပဗ္ဗဇန္တိ, တသ္မာ အရဟတ္တဖလမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပါယော။ နတ္ထိ ပရော ဇနော တထာ သစ္ဆိကရဏေ ပစ္စယော ယဿာတိ အပရပ္ပစ္စယော, တံ။ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သံ-သဒ္ဒေါပိ ဓာတုသဒ္ဒါနုဝတ္တကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါပုဏိတွာ’’တိ, ပတွာ အဓိဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဓာတုသဒ္ဒါနုဝတ္တကော, သံ-သဒ္ဒေါ ပန ဓာတုဝိသေသကောတိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတွာ’’တိ, အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာယော နိပ္ဖါဒေတွာ, ပရိပူရေတွာဝါတိ အတ္ထော။
နိဋ္ဌာပေတုန္တိ နိဂမနဝသေန ပရိယောသာပေတုံ။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ…ပေ… ဝိဟာသီ’’တိ ဣမိနာ ဧဝ ဟိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနာ ပရိယောသာပိတာ, တံ ပန နိဂမေတုံ ‘‘အညတရော…ပေ… အဟောသီ’’တိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဝုတ္တံ။ ဧကတောဝ ဣဓ အညတရော, န ပန နာမဂေါတ္တာဒီဟိ အပါကဋတော။ အရဟန္တာနန္တိ ဥဗ္ဗာဟနေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တထာ ဥဗ္ဗာဟိတတ္တာ စ တေသမဗ္ဘန္တရောတိ အတ္ထော အာပန္နောတိ အဓိပ္ပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိမာဟ။ ကေစိ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – အရဟန္တာနန္တိ စေတံ သမ္ဗန္ဓေယေဝ သာမိဝစနံ, အတော စေတ္ထ သဟ ပါဌသေသေန အဓိပ္ပါယမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယာ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၈။) [သျ]၉။ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ပေါဋ္ဌပါဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀၆။ ဧဝံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, မဟာသီဟနာဒသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… သာဝတ္ထိယန္တိ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ ဣဒံ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သာဝတ္ထိံ ဥပနိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, စီဝရာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓတာယ ဥပနိဿယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဇေတော နာမ ရာဇကုမာရော, တေန ရောပိတတ္တာ သံဝဍ္ဎိတတ္တာ ပရိပါလိတတ္တာ ဇေတဿ ဝနံ ဥပဝနန္တိ အတ္ထမာဟ ‘‘ဇေတဿ ကုမာရဿ ဝနေ’’တိ။ သုဒတ္တော နာမ ဂဟပတိ အနာထာနံ ပိဏ္ဍဿ ဒါယကတ္တာ အနာထပိဏ္ဍိကော။ တေန ဇေတဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋိသန္ထရဏေန တံ ကိဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋီဟေဝ သေနာသနံ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋီဟေဝ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန သော အာရာမော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာတိတော။ တေနာဟ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ အာရာမော ကာရိတော’’တိ။ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ, ပါဏိနော နိဝါသဖာသုတာဒိနာ ဝါ ဝိသေသေန ပဗ္ဗဇိတာ တတော တတော အာဂမ္မ ရမန္တိ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တဂုဏသမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရေ အာနေတွာ ရမေတီတိ အာရာမော။
ဖောဋော ယဿ ပါဒေသု ဇာတောတိ ပေါဋ္ဌပါဒေါ။ ဖောဋော ပေါဋ္ဌောတိ ဟိ ပရိယာယော။ ပရိဗ္ဗာဇကော ဒုဝိဓော ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော, အစ္ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော စ။ တတ္ထ အစ္ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကောပိ အစေလကော အာဇီဝကောတိ ဒုဝိဓော။ တေသု အစေလကော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နဂ္ဂေါ, အာဇီဝကော ပန ဥပရိ ဧကမေဝ ဝတ္ထံ ဥပကစ္ဆကန္တရေ ပဝေသေတွာ ပရိဟရတိ, ဟေဋ္ဌာ နဂ္ဂေါ။ အယံ ပန ဒုဝိဓောပေသ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော’’တိ, ဝတ္ထစ္ဆာယာဆာဒနပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတတ္တာ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကသင်္ချံ ဂတောတိ အတ္ထော။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလောတိ မဟာဝိဘဝတာယ မဟာသာရတံ ပတ္တော ဗြာဟ္မဏော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၆၉။) [သျ]ဂဏာစရိယောတိ သာပေက္ခတာယ သမာသော။ သမယန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသော, ဧကသေသနိဒ္ဒေသော ဝါ, တံ တံ သမယန္တိ အတ္ထော။ ပဝဒန္တီတိ ပကာရတော ဝဒန္တိ, အတ္တနာ အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန ယထာ တထာ သမယံ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ တာရုက္ခောတိ တဿ နာမံ။ ပဘုတိ သဒ္ဒေန တောဒေယျဇာဏုသောဏီသောဏဒဏ္ဍကူဋဒန္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ, အာဒိသဒ္ဒေန ပန ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကာဒိကေ။ တိန္ဒုကော နာမ ကာဠက္ခန္ဓရုက္ခော။ စီရန္တိ ပန္တိ။ တိန္ဒုကာ စီရံ ဧတ္ထ သန္တီတိ တိန္ဒုကစီရော။ တထာ ဧကာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ဧကသာလကော။ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတိ ကတွာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ ‘‘တသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ ယထာပါဌံ ဝိဘတျန္တဒဿနံ။
အနေကာကာရာနဝသေသဉေယျတ္ထဝိဘာဂတော, အပရာပရုပ္ပတ္တိတော စ ဘဂဝတော ဉာဏံ လောကေ ပတ္ထဋမိဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ ပတ္ထရိတွာ’’တိ, ယတော တဿ ဉာဏဇာလတာ ဝုစ္စတိ။ ဝေနေယျာနံ တဒန္တောဂဓဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ဝေနေယျသတ္တပရိဂ္ဂဏှနတ္ထံ သမန္နာဟာရေ ကတေ ပဌမံ နေသံ ဝေနေယျဘာဝေနေဝ ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ, အထ သရဏဂမနာဒိဝသေန ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ဝီမံသီယတီတိ အာဟ ‘‘ကိန္နု ခေါ ဘဝိဿတီတိ ဥပပရိက္ခန္တော’’တိ။ နိရောဓန္တိ သညာနိရောဓံ။ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ တတော နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနံ သညုပ္ပတ္တိံ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏေန သံသန္ဒိတွာတိ ယထာ တေ နိရောဓံ, နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဗျာကရိံသု, ဗျာကရိဿန္တိ စ, တထာ ဗျာကရဏဝသေန သံသန္ဒိတွာ။ ကတိပါဟစ္စယေနာတိ ဒွီဟတီဟစ္စယေန။ ပါဠိယမေဝ ဟိ ဣမမတ္ထံ ဝက္ခတိ။ သရဏံ ဂမိဿတီတိ ‘‘သရဏ’’မိတိ ဂမိဿတိ။ ‘‘ဟတ္ထိသာရိပုတ္တောတိ ဟတ္ထိသာရိနော ပုတ္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ အဓုနာ ပန ‘‘စိတ္တော ဟတ္ထိသာရိပုတ္တော’’ တွေဝ ပါဌော ဒိဿတိ, စိတ္တော နာမ ဟတ္ထာစရိယဿ ပုတ္တောတိ အတ္ထော။
သုရတ္တဒုပဋ္ဋန္တိ ရဇနေန သမ္မာ ရတ္တံ ဒိဂုဏံ အန္တရဝါသကံ ပရိဝတ္တနဝသေန နိဝါသေတွာ။ ‘‘ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပိတွာ’’တိ ဣဒံ ပရိကပ္ပဝစနံ ‘‘တာဒိသော အတ္ထိ စေ, တံ ဝိယာ’’တိ။ မေဃဝဏ္ဏန္တိ ရတ္တမေဃဝဏ္ဏံ, သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတမေဃသင်္ကာသန္တိ အတ္ထော။ ပဌမေန စေတ္ထ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ, ဒုတိယေန ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။ ဧကံသဝရဂတန္တိ ဝါမံသဝရပ္ပဝတ္တံ။ တထာ ဟိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၀။) [သျ]‘‘ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ [သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တ (ဝင်္ဂီသသုတ္တ) ဝဏ္ဏနာ] တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ’’တိ ဝစနံ။ ယတောတိ ယထာဝုတ္တဝစနဿ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေဝ အဓိဝစနတ္တာ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္စဂ္ဃန္တိ ဧကံ ကတွာ အနဓိဋ္ဌိတကာလေ ပါဋေက္ကံ မဟဂ္ဃံ, ပစ္စဂ္ဃံ ဝါ အဘိနဝံ, အဗ္ဘုဏှေ တင်္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပုရိမဉ္စေတ္ထ အတ္ထဝိကပ္ပံ ကေစိ န ဣစ္ဆတိ။ တထာ ဟိ အာစရိယေနေဝ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စဂ္ဃေတိ အဘိနဝေ, ပစ္စေကံ မဟဂ္ဃတာယ ပစ္စဂ္ဃေတိ ကေစိ, တံ န သုန္ဒရံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မဟဂ္ဃံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, ပရိဘုဉ္ဇန္တိ စာ’’တိ, ဣဓာပိ တေန ပစ္ဆိမောယေဝ အတ္ထဝိကပ္ပေါ ဂဟိတော။ အဘိနဝတာယ ‘‘ပစ္စဂ္ဃ’’န္တိ စ ဣဒံ အာဒိတော တထာ လဒ္ဓဝေါဟာရေန, အနညပရိဘောဂတာယ စ ဝုတ္တံ, တထာ ဝါ သတ္ထု အဓိဋ္ဌာနေန တံ ပတ္တံ သဗ္ဗကာလံ ‘‘ပစ္စဂ္ဃ’’န္တေွဝ ဝုစ္စတိ။ သေလမယပတ္တန္တိ မုဂ္ဂဝဏ္ဏသိလာမယံ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယံ ပတ္တံ။ အယမေဝ ဟိ ဘဂဝတာ နိစ္စပရိဘုတ္တော ပတ္တော သမစိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာဒီသုပိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၃၇) တထာ ဝုတ္တတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၇။ အတ္တနော ရုစိဝသေန အဇ္ဈာသယဝသေန, န ပရေဟိ ဥဿာဟိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အတိပ္ပဂဘာဝမေဝ ဒိသွာ’’တိ စ ဣဒံ ဘူတကထနံ န တာဝ ဘိက္ခာစရဏဝေလာ သမ္ပတ္တာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဘဂဝါ ဟိ တဒါ ကာလဿေဝ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တော ‘‘ဝါသနာဘာဂိယာယ ဓမ္မဒေသနာယ ပေါဋ္ဌပါဒံ အနုဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ ပါဠိယံ အတိပ္ပဂေါ ခေါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဂေါ’’တိ ဣဒံ ကစ္စာယနမတေန ပ-ဣစ္စုပသဂ္ဂတော ဩ-ကာရဂ-ကာရာဂမနေ သိဒ္ဓံ။ ပ-သဒ္ဒေါယေဝ ပါတောအတ္ထံ ဝဒတိ။ အညေသံ ပန သဒ္ဒဝိဒူနံ မတေန ပါတောပဒမိဝ နေပါတိကံ။ တေနေဝ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌကထာသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁) ဝုတ္တံ ‘‘အတိပ္ပဂေါ ခေါတိ အတိဝိယ ပါတော’’တိ။ အပိစ ပဌမံ ဂစ္ဆတိ ဒိဝသဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ ပဂေါတိ နိဗ္ဗစနံ ဣမိနာ ဒဿိတံ။ ဒုဝိဓော ခလုသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟိ ပဂေါတိ သဒ္ဒေါ နာမနိပါတောပသဂ္ဂဝသေန တိဝိဓော။ ဧဝဉှိ ဣဓ ‘‘အတိပ္ပဂဘာဝမေဝ ဒိသွာ’’တိ ဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၁။) [သျ]ယံနူနာတိ ဧသ နိပါတော အညတ္ထ သံသယပရိဒီပနော, ဣဓ ပန သံသယပတိရူပကပရိဒီပနောဝ။ ကသ္မာ ‘‘သံသယပရိဒီပနေ’’တိ ဝုတ္တံ, နနု ဗုဒ္ဓါနံ သံသယော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနဉ္စာ’’တိအာဒိ။ သံသယော နာမ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေ ဧဝ တဿ သမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ။ ပရိဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂေါတိ အဓိပ္ပေတကိစ္စဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တပရိဝိတက္ကော။ ဧသာတိ ‘‘ကရိဿာမ, န ကရိဿာမာ’’တိအာဒိကော ဧသ စိတ္တာစာရော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ လဗ္ဘတိ သမ္ဘဝတိ ဝိစာရဏဝသေနေဝ ပဝတ္တနတော, န ပန သံသယဝသေန။ တေနာဟာတိ ယေနေသ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ လဗ္ဘတိ, တေန ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ ဣမမေဝ ပါဠိံ ဣမဿ အတ္ထဿ သာဓကံ ကရောတိ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယံနူနာတိ ပရိကပ္ပနေ နိပါတော။ ‘‘ဥပသင်္ကမေယျ’’န္တိ ကိရိယာပဒေန ဝုစ္စမာနောယေဝ ဟိ အတ္ထော အနေန ဇောတီယတိ။ တသ္မာ အဟံ ယံနူန ယဒိ ပန ဥပသင်္ကမေယျံ သာဓု ဝတာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ တေန သမာနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ ပနာဟန္တိ အတ္ထော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၈။ အဿာတိ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ။ ဥဒ္ဓံဂမနဝသေနာတိ ဥန္နတဗဟုလတာယ ဥဂ္ဂန္တွာ ဥဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တနဝသေန။ ဒိသာသု ပတ္ထဋဝသေနာတိ ဝိပုလဘာဝေန ဘူတပရမ္ပရာယ သဗ္ဗဒိသာသု ပတ္ထရဏဝသေန။ ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ယထာ ဥန္နတပါယော သဒ္ဒေါ ဥန္နာဒေါ, ဧဝံ ဝိပုလဘာဝေန ဥပရူပရိ ပဝတ္တောပိ ဥန္နာဒေါယေဝါတိ တဒုဘယံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဥန္နာဒိနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပုန တဒုဘယမေဝ ဝိဘာဂံ ကတွာ ‘‘ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါယာ’’တိ။ အတော ပါဠိနယာနုရူပမေဝ အတ္ထံ ဝိဝရတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒတာကာရဏံ, တဿ စ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘တေသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗာလာတပေတိ အဘိနဝုဂ္ဂတသူရိယာတပေ။ ကာမဿာဒေါ နာမ ကာမဂုဏဿာဒေါ။ ဘဝဿာဒေါ နာမ ကာမရာဂါဒိသဟဂတော ဘဝေသု အဿာဒေါ။
သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနမိဝ နိပ္ပဘတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ခဇ္ဇောပနကူပမာ ဇာတာ’’တိ။ လာဘသက္ကာရောပိ နော ပရိဟီနောတိ အတ္ထော ဗာဝေရုဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၄။၁၅၄) ဒီပေတဗ္ဗော။ ပရိသဒေါသောတိ ပရိသာယ ပဝတ္တဒေါသော။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၉။ သဏ္ဌပေသီတိ သညမနဝသေန သမ္မဒေဝ ဌပေသိ။ သဏ္ဌပနဉ္စေတ္ထ တိရစ္ဆာနကထာယ အညမညသ္မိံ အဂါရဝဿ စဇာပနဝသေန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၂။) [သျ]အာစာရသိက္ခာပနံ, ယထာဝုတ္တဒေါသဿ နိဂူဟနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာပေသီ’’တိအာဒိ။ နန္တိ ပရိသံ။ အပ္ပသဒ္ဒန္တိ နိဿဒ္ဒံ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါဘာဝံ။ ‘‘ဧကော နိသီဒတီ’’တိအာဒိ အတ္ထာပတ္တိဒဿနံ။ ဝုဒ္ဓိန္တိ လာဘဂုဏဝုဒ္ဓိံ။ ပတ္ထယမာနောတိ ပတ္ထယနဟေတု။ မာနန္တေ ဟိ လက္ခဏေ, ဟေတုမှိ စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကာ ကိရာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အပရဒ္ဓန္တိ အပရဇ္ဈိတံ။ နပ္ပမဇ္ဇန္တီတိ ပမာဒံ န အာပဇ္ဇန္တိ, န အဂါရဝံ ကရောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၀။ နော အာဂတေ အာနန္ဒောတိ အမှာကံ ဘဂဝတိ အာဂတေ အာနန္ဒော ပီတိ ဟောတိ။ ‘‘စိရဿံ ခေါ ဘန္တေ ဘဂဝါ ဣမံ ပရိယာယမကာသီ’’တိ ဝစနံ ပုဗ္ဗေပိ တတ္ထ အာဂတပုဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တဝစနမိဝ ဟောတီတိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပရိဟရန္တော ‘‘ကသ္မာ အာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပိယသမုဒါစာရာတိ ပိယာလာပါ။ တသ္မာတိ တထာ ပိယသမုဒါစာရဿ ပဝတ္တနတော။ န ကေဝလံ အယမေဝ, အထ ခေါ အညေပိ ပဗ္ဗဇိတာ ယေဘုယျေန ဘဂဝတော အပစိတိံ ကရောန္တေဝါတိ တဒညေသမ္ပိ ဗာဟုလ္လကမ္မေန တဒတ္ထံ သာဓေတုံ ‘‘ဘဂဝန္တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥစ္စာကုလီနတာယာ’’တိ, မဟာသမ္မတရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နခတ္တိယကုလတာယာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ သောဏဒဏ္ဍေန ဝုတ္တံ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော ဥစ္စာကုလာ ပဗ္ဗဇိတော အသမ္ဘိန္နခတ္တိယကုလာ’’တိ, (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၄) တေန သာသနေ အပ္ပသန္နာနမ္ပိ ကုလဂါရဝေန ဘဂဝတိ အပစိတိံ ဒဿေတိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ကာ နာမ ကထာတိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ကီဒိသာ နာမ ကထာ။ ဝိပ္ပကတာတိ အာရဒ္ဓါ ဟုတွာ အပရိယောသိတာ။ ‘‘ကာ ကထာ ဝိပ္ပကတာ’’တိ ပန ဝဒန္တော အတ္ထတော တဿာ ပရိယောသာပနံ ပဋိဇာနာတိ နာမ။ ကာ ကထာတိ စ အဝိသေသစောဒနာ, တသ္မာ ယဿာ တဿာ သဗ္ဗဿာပိ ကထာယ ပရိယောသာပနံ ပဋိညာတံ ဟောတိ, တဉ္စ ပဋိဇာနနံ ပဒေသညုနော အဝိသံယန္တိ အာဟ ‘‘ယာဝ…ပေ… သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသီ’’တိ။ ဧသာတိ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ ကထိတာ ရာဇကထာဒိကာ။ နိဿာရာတိ နိရတ္ထကဘာဝေန သာရရဟိတာ။
အဘိသညာနိရောဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၁။ ‘‘တိဋ္ဌတေသာ’’တိ ဧတဿ အာပန္နမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ’’တိအာဒိမာဟ။ သုကာရဏန္တိ သုန္ဒရံ အတ္ထာဝဟံ ဟိတာဝဟံ ကာရဏံ။ ယတ္ထာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၃။) [သျ]အညတရိဿံ သာလာယံ။ နာနာတိတ္ထသင်္ခါတာသု လဒ္ဓီသု နိယုတ္တာတိ နာနာတိတ္ထိယာဏိယသဒ္ဒေန။ ဏိကသဒ္ဒေန ဝါ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘အန္တိယော’’တိ။ ‘‘အယံ ကိံ ဝဒတိ အယံ ကိံ ဝဒတီ’’တိ ကုတူဟလံ ကောလာဟလမေတ္ထ အတ္ထီတိ ကောတူဟလာ, သာ ဧဝ သာလာ ကောတူဟလသာလာတိ အာဟ ‘‘ကောတူဟလုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော’’တိ။ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ ဓာတွတ္ထာနုဝတ္တနတော။ သညာသီသေနာယံ ဒေသနာ, တသ္မာ သညာသဟဂတာ သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ ဂယှန္တိ, တတ္ထ ပန စိတ္တံ ပဓာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တနိရောဓေ’’တိ။ ပဟာနဝသေန ပန အစ္စန္တနိရောဓဿ တေဟိ အနဓိပ္ပေတတ္တာ, အဝိသယတ္တာ စ ‘‘ခဏိကနိရောဓေ’’တိ အာဟ။ ကာမံ သောပိ တေသံ အဝိသယောဝ, အတ္ထတော ပန နိရောဓကထာ ဝုစ္စမာနာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ အတ္ထာပတ္တိမတ္တံ ပတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿာတိ အဘိသညာနိရောဓကထာယ။ ‘‘ကိတ္တိဃောသော’’တိ ‘အဟော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ, ဘဝန္တရပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ ကာရဏံ ဧဝံ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတိ, သာဝကေ စ ဧဒိသေ သံဝရသမာဒါနေ ပတိဋ္ဌာပေတီ’တိ ထုတိဃောသော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ပတ္ထရတီတိ။ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဘဂဝတော ကထာကိတ္တိဃောသော ပတ္ထရတီ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ပဋိဘာဂကိရိယန္တိ ပဠာသဝသေန ပဋိဘာဂဘူတံ ပယောဂံ။ ဘဝန္တရသမယန္တိ တတြ တတြ ဝုဋ္ဌာနသမယံ အဘူတပရိကပ္ပိတံ ကိဉ္စိ ဥဿာရိယဝတ္ထုံ အတ္တနော သမယံ ကတွာ ကထေန္တိ။ ကိဉ္စိဒေဝ သိက္ခာပဒန္တိ ‘‘ဧကမူလကေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧတ္တကံ ဝေလံ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒိကံ ကိဉ္စိဒေဝ ကာရဏံ သိက္ခာကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ပညပေန္တိ။ နိရောဓကထန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိကထံ။
တေသူတိ ကောတူဟလသာလာယံ သန္နိပတိတေသု နာနာတိတ္ထိယသမဏဗြာဟ္မဏေသု။ ဧကစ္စေတိ ဧကေ။ ပုရိမောတိ ‘‘အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ ပုရိသဿ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိပိ နိရုဇ္ဈန္တိပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝါဒီ။ ဧတ္ထာတိ စတူသု ဝါဒီသု။ ယွာယံ ဣဓ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာပတ္တိန္တိ အသညီဘဝါဝဟံ ဝါယောကသိဏပရိကမ္မံ, အာကာသကသိဏပရိကမ္မံ ဝါ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိံ, ပဉ္စမဇ္ဈာနသမာပတ္တိံ ဝါ။ နိရောဓေတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သညာနိရောဓေ။ ဟေတုံ အပဿန္တောတိ ယေန ဟေတုနာ အသညီဘဝေ သညာယ နိရောဓော သဗ္ဗသော အနုပ္ပါဒေါ, ယေန စ တတော စုတဿ ဣဓ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၄။) [သျ]ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ သညာယ ဥပ္ပါဒေါ, တဒုဘယမ္ပိ ဟေတုံ အဝိသယတာယ အပဿန္တော။
ဒုတိယောတိ ‘‘သညာ ဟိ ဘော ပုရိသဿ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝါဒီ။ နန္တိ ပဌမဝါဒိံ။ နိသေဓေတွာတိ ‘‘န ခေါ ပန မေတံ ဘော ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ မိဂသိင်္ဂတာပသဿာတိ ဧဝံနာမကတာပသဿ။ တဿ ကိရ မတ္ထကေ မိဂသိင်္ဂါကာရေန ဒွေ စူဠာ ဥဋ္ဌဟိံသု, ‘‘ဣသိသိင်္ဂေါ’’တိပိ တဿ နာမံ။ အသညကဘာဝန္တိ မုဉ္ဆာပတ္တိယာ ကိရိယာမယသညာဝသေန ဝိဂတသညိဘာဝံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဝိသညီ ဟုတွာ’’တိ။ စတ္တာလီသနိပါတေ အာဂတနယေန မိဂသိင်္ဂတာပသဝတ္ထုံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘မိဂသိင်္ဂတာပသော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကိလေသာနံ သန္တာပနတော အတ္တန္တပေါ။ ဒုက္ကရတပတာယ ဃောရတပေါ တိဗ္ဗတပေါ။ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါပါဒနေန သဗ္ဗသော မိလာပိတစက္ခာဒိတိက္ခိန္ဒြိယတာယ ပရမဓိတိန္ဒြိယော။ သက္ကဝိမာနန္တိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ တထာရူပပစ္စယာ ကဒါစိ ဥဏှံ, ကဒါစိ ထဒ္ဓံ, ကဒါစိ စလိတံ ဟောတိ။ ‘‘သက္က…ပေ… ပတ္ထေတီ’’တိ အယောနိသော စိန္တေတွာ ပေသေသိ။ ဘဂ္ဂေါတိ ဘဉ္ဇိတကုသလဇ္ဈာသယော, အဓုနာ ပန ‘‘လဂ္ဂေါ’’တိ ပါဌံ လိခန္တိ။ တေန ဒိဗ္ဗဖဿေနာတိ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏမတ္တဒိဗ္ဗဖဿေန။ တန္တိ တထာ သညာပဋိလာဘံ။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘သညာ ဟိ ဘော ပုရိသဿ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ အာကာရေန သညာနိရောဓမာဟ။ ဣမိနာဝ နယေန ဣတော ပရေသုပိ ဒွီသု ဌာနေသု ပါဠိမာဟရိတွာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတိယောတိ ‘‘သန္တိ ဟိ ဘော သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝါဒီ။ အာထဗ္ဗဏပယောဂန္တိ အာထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတံ အာထဗ္ဗဏိကာနံ ဝိသညိဘာဝါပါဒနပ္ပယောဂံ။ ဥပကဍ္ဎနံ အာဟရဏံ။ အပကဍ္ဎနံ အပဟရဏံ။ အာထဗ္ဗဏံ ပယောဇေတွာတိ အာထဗ္ဗဏဝေဒေ အာဂတံ အဂ္ဂိဇုဟနပုဗ္ဗကံ မန္တပဒံ ပယောဇေတွာ သီသစ္ဆိန္နတာဒိဒဿနေန သညာနိရောဓမာဟ။ တဿာတိ ယဿ သီသစ္ဆိန္နတာဒိ ဒဿိတံ, တဿ။
စတုတ္ထောတိ ‘‘သန္တိ ဟိ ဘော ဒေဝတာ မဟိဒ္ဓိကာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝါဒီ။ ယက္ခဒါသီနန္တိ ဒေဝဒါသီနံ, ယာ ‘‘ယောဂဝတိယော’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၅။) [သျ]ယောဂိနိယောတိပိ ပါကဋာ။ မဒနိဒ္ဒန္တိ သုရာမဒနိမိတ္တကံ သုပနံ။ ဒေဝတူပဟာရန္တိ နစ္စနဂါယနာဒိနာ ဒေဝတာနံ ပူဇံ။ သုရာပါတိန္တိ ပါတိပုဏ္ဏံ သုရံ။ ဒိဝါတိ အတိဒိဝါ, ဥဿူရေတိ အတ္ထော။ တန္တိ တထာ သုပိတွာ ဝုဋ္ဌဟနံ။ သုတ္တကာလေ ဒေဝတာနံ သညာပကဍ္ဎနဝသေန နိရောဓံ သမာပန္နာ, ပဗုဒ္ဓကာလေ သညုပကဍ္ဎနဝသေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌိတာတိ မညမာနောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဠမူဂကထာ ဝိယာတိ ဣမေသံ ပဏ္ဍိတမာနီနံ ကထာ အန္ဓဗာလကထာသဒိသီ။ စတ္တာရော နိရောဓေတိ အညမညဝိဓုရေ စတ္တာရောပိ နိရောဓေ။ ဧကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဧကသဘာဝေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဗဟုနာတိ န စ အညမညဝိရုဒ္ဓေန ဗဟုဝိဓေန နာနာသဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တေနာပိ ဧကေနာတိ ဧကသဘာဝဘူတေန တေနာပိ နိရောဓေန။ အညေနေဝါတိ တေဟိ ဝုတ္တာကာရတော အညာကာရေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သောတိ ဧကသဘာဝဘူတော နိရောဓော။ အညတြ သဗ္ဗညုနာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓံ ဌပေတွာ။ ဣဓာတိ ကောတူဟလသာလာယံ။ အယံ နိရောဓော အယံ နိရောဓောတိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဗျာပနိစ္ဆာဝစနံ သတ္ထာ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန အနေကာကာရဝေါကာရံ နိရောဓံ ဝိဘာဝေဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ကတံ။ အဟော နူနာတိ ဧတ္ထ အဟောတိ အစ္ဆရိယေ နိပါတော, နူနာတိ အနုဿရဏေ။ တသ္မာ အဟော နူန ဘဂဝါတိ အနညသာဓာရဏဒေသနတ္တာ ဘဂဝါ နိရောဓမ္ပိ အဟော အစ္ဆရိယံ ကတွာ အာရာဓေယျ မညေတိ အဓိပ္ပါယော။ အဟော နူန သုဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အစ္ဆရိယဝိဘာဝနတော ဧဝ စေတ္ထ ဒွိက္ခတ္တုံ အာမေဍိတဝစနံ။ အစ္ဆရိယတ္ထောပိ ဟေသ အဟောသဒ္ဒေါ အနုဿရဏမုခေနေဝ ပေါဋ္ဌပါဒေန ဂဟိတော။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဿရဏတ္ထေ နိပါတဒွယ’’န္တိ။ တေနာတိ အနုဿရဏတ္ထမုခေန ပဝတ္တနတော။ ‘‘အဟော…ပေ… သုဂတော’’တိ ဝစနေန ဧတဒဟောသီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ယံတံသဒ္ဒါ နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သာဓိပ္ပါယံ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဧတေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ကာလဒေသပုဂ္ဂလာဒိဝိဘာဂေန ဗဟုဘေဒတ္တာ ဣမေသံ နိရောဓဓမ္မာနန္တိ ဗဟုတ္တေ သာမိဝစနံ, ကုသလသဒ္ဒယောဂေ စေတံ ဘုမ္မတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုသလော နိပုဏော ဆေကောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ အဟော နူန ကထေယျာတိ အစ္ဆရိယံ ကတွာ ကထေယျ မညေ။ သော သုဂတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိဏ္ဏဝသိတာယာတိ နိရောဓသမာပတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝတ္တာ။ သဘာဝံ ဇာနာတီတိ နိရောဓသဘာဝံ ယာထာဝတော ဇာနာတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၆။) [သျ]အဟေတုကသညုပ္ပါဒနိရောဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၂။ ဃရမဇ္ဈေယေဝ ပက္ခလိတာတိ ယထာ ဃရတော ဗဟိ ဂန္တုကာမာ ပုရိသာ မဂ္ဂံ အနောတရိတွာ ဃရဝိဝရေ သမတလေ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ဧဝ ပက္ခလနံ ပတ္တာ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ အတ္ထော။ အသာဓာရဏော ဟေတု, သာဓာရဏော ပစ္စယောတိ ဧဝမာဒိဝိဘာဂေါ အညတြ ဝုတ္တော, ဣဓ ပန တေန ဝိဘာဂေန ပယောဇနံ နတ္ထိ သညာယ အကာရဏဘာဝပဋိက္ခေပပရတ္တာ စောဒနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရဏဿေဝ နာမ’’န္တိ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဟေတူ ဟိ ပေါဋ္ဌပါဒ သပ္ပစ္စယာ ပုရိသဿ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိပိ နိရုဇ္ဈန္တိပီ’’တိ, တတ္ထ သဟေတူ သပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ ပန နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ, န တိဋ္ဌန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နိရုဇ္ဈန္တိပီ’’တိ ဝစနံ, န တု နိရောဓဿ သဟေတုသပစ္စယတာဒဿနတ္ထံ။ ဥပ္ပါဒေါယေဝ ဟိ သဟေတုကော, န နိရောဓော။ ယဒိ ဟိ နိရောဓောပိ သဟေတုကော သိယာ, တဿပိ ပုန နိရောဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ အင်္ကုရာဒီနံ ပုန အင်္ကုရာဒိနာ ဝိယ, န စ တဿ ပုန နိရောဓော အတ္ထိ, တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါဠိယာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္စ နယော ခဏနိရောဓဝသေန ဝုတ္တော။ ယော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သဗ္ဗသော အနုပ္ပါဒနိရောဓော, သော ‘‘သဟေတုကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော တထာရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိနာ အဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သိက္ခာ ဧကာ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သိက္ခာ ဧကာ သညာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၂) တတော ဧဝ စ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၁၃) ဝုတ္တံ ‘‘သညာယ သဟေတုကံ ဥပ္ပါဒနိရောဓံ ဒီပေတု’’န္တိ။ ဧတဉှိ ပါဠိဝစနံ, အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ အနုပ္ပါဒနိရောဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သိက္ခာတိ ဟေတွတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ယ-ကာရလောပေါ ဝါ ‘‘သင်္ချာပိ တမှာ ဝနပတ္တာ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၂) ဝိယ။ ဟေတုဘာဝေါ စဿာ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧကသဒ္ဒေါ စ အညပရိယာယော, န သင်္ချာဝါစီ ‘‘ဣတ္ထေကေ သတော သတ္တဿာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅-၉၁, ၉၄-၉၈၊ မ။ နိ။ ၃။၂၁) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာယ ဧကစ္စာ သညာ ဇာယန္တီ’’တိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၃။ ဝိတ္ထာရေတုကမျတာတိ ဝိတ္ထာရေတုကာမတာယ။ ပုစ္ဆာဝသေနာတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာဝသေန, ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာဝသေနာတိ ဝါ သမာသော။ ‘‘ပေါဋ္ဌပါဒဿေဝါယံ ပုစ္ဆာ’’တိ အာသင်္ကာယ ‘‘ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ သညာယ…ပေ… ဒီပေတုံ တာ ဒဿေန္တောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၇။) [သျ]ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တဿံ ဥပရိ ဝက္ခမာနာယ ဒေသနာယ။ တတိယာတိ အဓိပညာသိက္ခာ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အယံ…ပေ… ဒေသိတောတိ ဧတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပဝသေန အာဂတာ။ ကသ္မာတိ စေ? ပရိယာပန္နတ္တာ, သဘာဝတော, ဥပကာရတော စ ယထာရဟံ ပညာက္ခန္ဓေ အဝရောဓတ္တာ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တထာ ဟိ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တေ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ကာမဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တနယေန တိဿောပိ သိက္ခာ အာဂတာ, တထာပိ အဓိစိတ္တသိက္ခာယ ဧဝ အဘိသညာနိရောဓော ဒဿိတော။ ဣတရာ ပန တဿာ သမ္ဘာရဘာဝေန အာနီတာတိ အယမတ္ထော ပါဠိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါတိ ပဉ္စ ကာမကောဋ္ဌာသေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂေါ။ အသမုပ္ပန္နကာမစာရောတိ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နတာဝသေန နသမုပ္ပန္နော ယော ကောစိ ကာမစာရော, ယာ ကာစိ လောဘုပ္ပတ္တိ။ အဓုနာ ပန ‘‘အသမုပ္ပန္နကာမရာဂေါ’’တိ ပါဌော, သော အယုတ္တောဝ အတ္ထတော ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ ကာမရာဂေါ စေတ္ထ ဝိသယဝသေန နိယမိတတ္တာ ကာမဂုဏာရမ္မဏောဝ လောဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကာမစာရော ပန ဈာနနိကန္တိဘဝရာဂါဒိပ္ပဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ လောဘစာရော။ ကာမနဋ္ဌေန, ကာမေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန စ ကာမစာရော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေဘူမကဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ။ ယသ္မာ ဥဘယေသမ္ပိ သဟစရဏဉာယေန ကာမသညာဘာဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကာမသညာ’’တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ တဒုဘယမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အသမုပ္ပန္နကာမစာရတော ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿ ဝိသေသဒဿနံ, အသမုပ္ပန္နကာမစာရဿေဝ ဝါ ဣဓာဓိပ္ပေတဘာဝဒဿနံ။ ကာမံ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါပိ အသမုပ္ပန္နော ဧဝ အနာဂါမိမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါဋီယတိ, တသ္မိံ ပန သမုဂ္ဃါဋိတေပိ န သဗ္ဗော ရာဂေါ သမုဂ္ဃါဋံ ဂစ္ဆတိ တဿ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ။ တသ္မာ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဂ္ဂဟဏေန ဣတရဿ သဗ္ဗဿ ဂဟဏံ န ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထသာဓာရဏေန ပရိယာယေန ဥဘယမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ပါဠိယံ ကာမသညာဂ္ဂဟဏံ ကတံ, အတော တဒုဘယံ သရူပတော, ဝိသေသတော စ ဒဿေတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဘာဝတော ‘‘အသမုပ္ပန္နကာမစာရော ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ အသမုပ္ပန္နကာမစာရဿေဝ ဣဓ ဝဋ္ဋနတော အယမတ္ထော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၈။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ။ သဒိသတ္တာတိ ကာမသညာဒိဘာဝေန သမာနတ္တာ, ဧတေန ပါဠိယံ ‘‘ပုရိမာ’’တိ ဣဒံ သဒိသကပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အနာဂတာ ဟိ ဣဓ ‘‘နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တာ အနုပ္ပါဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တသ္မာ အနာဂတမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နာဝ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝိဝေကဇပီတိသုခသင်္ခါတာတိ ဝိဝေကဇပီတိသုခေဟိ သဟ အက္ခာတာ, န ဝိဝေကဇပီတိသုခါနီတိ အက္ခာတာ။ တံသမ္ပယုတ္တာ ဟိ သညာယေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ, န ဝိဝေကဇပီတိသုခါနိ။ အထ ဝါ ဝိဝေကဇပီတိသုခကောဋ္ဌာသိကာတိ အတ္ထော။ သင်္ခါတသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ‘‘အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၈၉, ၉၁) ဝိယ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန နာနတ္ထသညာပဋိဃသညာဟိ နိပုဏတာယ သုခုမာ။ ဘူတတာယ သစ္စာ။ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဘူတာ’’တိ ဣမိနာ။ သုခုမဘာဝေန, ပရမတ္ထဘာဝေန စ အဝိပရီတသဘာဝါတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဗျာသဝသေန ယထာပါဌမတ္ထံ ဒဿေတွာ သမာသဝသေနပိ ယထာပါဌမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာသဗျာသဝသေန ဟိ ဒွိဓာ ပါဌော ဒိဿတိ။ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုဘာဝသိဒ္ဓါ, သညာယ သဏှသုခုမတာ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ။ ဘူတတာယာတိ သုခုမဘာဝေန, ပရမတ္ထဘာဝေန စ အဝိပရီတတာယ, ဝိဇ္ဇမာနတာယ ဝါ။ ဝိဝေကဇေဟီတိ နီဝရဏဝိဝေကတော ဇာတေဟိ။ ဣဒါနိ ဈာနသမင်္ဂီဝသေန ဝုတ္တဿ ဒုတိယပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ အဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။
သမာပဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနံ ဝိယ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိဈာနေ ပရိယာပန္နံ ဟောတိ ယထာ တံ ဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏော ဓမ္မေသု, အာဝဇ္ဇနပစ္စဝေက္ခဏာနိ ပန န ဈာနပရိယာပန္နာနိ, တသ္မာ ဈာနပရိယာပန္နမေဝ ဝသီကရဏံ ဂဟေတွာ ‘‘သမာပဇ္ဇန္တော, အဓိဋ္ဌဟန္တော, ဝုဋ္ဌဟန္တော စ သိက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။ တေန…ပေ… ဈာနေနာတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘သိက္ခာ’’တိ ဧတဿ သံဝဏ္ဏနာပဒံ။ တေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ, ပဌမဇ္ဈာနေန ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ ဟေတုဘာဝေါ စေတ္ထ ဈာနဿ ဝိဝေကဇပီတိသုခသုခုမသစ္စသညာယ ဥပ္ပတ္တိယာ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ။ ကာမသညာယ ပန နိရောဓဿ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါဝ။ သော စ ခေါ သုတ္တန္တပရိယာယေန။ တထာ စေဝ ဟေဋ္ဌာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၇၉။) [သျ]သံဝဏ္ဏိတံ ‘‘တထာရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိနာ အဘာဝတော’’တိ ဧတေနုပါယေနာတိ ယွာယံ ပဌမဇ္ဈာနတပ္ပဋိပက္ခသညာဝသေန ‘‘သိက္ခာ ဧကာ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သိက္ခာ ဧကာ သညာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဧတ္ထ နယော ဝုတ္တော, ဧတေန နယေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၄။ ဣဒါနိ အာကိဉ္စညာယတနပရမာယ ဧဝ သညာယ ဒဿနေ ကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ ဣဒဉ္စ…ပေ… ဥဒ္ဓဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေသံ ပနိဒံ အင်္ဂတော သမ္မသနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိယာ’’တိအာဒိ။ အင်္ဂတောတိ ဈာနင်္ဂတော။ ဣဒဉှိ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာယ လက္ခဏဝစနံ။ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနဉှိ ကရောန္တော သမာပတ္တိံ ပတွာ အင်္ဂတောဝ သမ္မသနံ ကရောတိ, န စ သညာ သမာပတ္တိယာ ကိဉ္စိ အင်္ဂံ ဟောတိ။ အထ စ ပနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စ သညာ သညာတိ ဧဝံ အင်္ဂတော သမ္မသနံ ဥဒ္ဓဋ’’န္တိ, တသ္မာ လက္ခဏဝစနမေတံ။ အင်္ဂတောတိ ဝါ အဝယဝတောတိ အတ္ထော, အနုပဒဓမ္မတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကလာပတောတိ သမူဟတော။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သမာပတ္တိဝသေန တံတံသညာနံ ဥပ္ပါဒနိရောဓေ ဝုစ္စမာနေ အင်္ဂဝသေန သော ဝုတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂတောဝ သမ္မသနံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိ သညာဝသေနေဝ အင်္ဂတော သမ္မသနဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။ တဒေဝါတိ အာကိဉ္စညာယတနမေဝ, န နေဝသညာနာသညာယတနံ တတ္ထ ပဋုသညာဘာဝတော။
‘‘ယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ယတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယော နာမာ’’တိ ယထာ ‘‘အာဒိမှီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အာဒိတော’’တိ ဝုစ္စတိ အတ္ထေ ပရိဂ္ဂယှမာနေ ယထာယုတ္တဝိဘတ္တိယာဝ တော-သဒ္ဒဿ လဗ္ဘနတော။ နာမ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဝါစာသိလိဋ္ဌတာမတ္တံ။ သဿေဒန္တိ သကံ, အတ္တနာ အဓိဂတဈာနံ, တသ္မိံ သညာ သကသညာ, သာ ဧတဿတ္ထီတိ သကသညီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပဌမဇ္ဈာနသညာယ သညဝါ’’တိ။ ဤကာရော စေတ္ထ ဥပရိ ဝုစ္စမာနနိရောဓပါဒကတာယ သာတိသယာယ ဈာနသညာယ အတ္ထိဘာဝဇောတကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန သညဂ္ဂံ ဖုသတီ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သကသညိတာဂ္ဂဟဏေန တသ္မိံ တသ္မိံ ဈာနေ သဗ္ဗသော သုစိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
လောကိယာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ, သာမိအတ္ထေ ဧဝ ဝါ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ တံ တေသု သေဋ္ဌံ, တဒဂ္ဂေန တေသမ္ပိ သေဋ္ဌန္တိ။ ဝိဘတ္တာဝဓိအတ္ထေ ဝါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၀။) [သျ]သာမိဝစနံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘လောကိယာန’’န္တိ ဝိသေသနံ လောကုတ္တရသမာပတ္တီဟိ တဿ အသေဋ္ဌဘာဝတော ကတံ။ သေသံ ‘‘ကိစ္စကာရကသမာပတ္တီန’’န္တိ ပန ဝိသေသနံ အကိစ္စကာရကသမာပတ္တိတော တဿ အသေဋ္ဌဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အကိစ္စကာရကတာ စဿာ ‘‘ယထေဝ ဟိ တတ္ထ သညာ, ဧဝံ ဖဿာဒယောပီ’’တိ, ‘‘ယဒဂ္ဂေန ဟိ တတ္ထ ဓမ္မာ သင်္ခါရာဝသေသဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပကတိဝိပဿကာနံ သမ္မသိတုံ အသက္ကုဏေယျရူပေန ဌိတာ, တဒဂ္ဂေန ဟေဋ္ဌိမသမာပတ္တိဓမ္မာ ဝိယ ပဋုကိစ္စကရဏသမတ္ထာပိ န ဟောန္တီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၈၇) ပဋုသညာကိစ္စာဘာဝဝစနတော ဝိညာယတိ။ သွာယမတ္ထော ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယ နာမ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယ အာရုပ္ပကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၆) အာစရိယေန သဝိသေသံ ဝုတ္တော, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ သမာပတ္တိယော ဥပရိမာနံ ဥပရိမာနံ သမာပတ္တီနံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ သာဓေန္တိ, န ဧဝံ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ ကဿစိပိ အဓိဋ္ဌာနံ သာဓေတိ, တသ္မာ သာ အကိစ္စကာရိကာ ဣတရာ ကိစ္စကာရိကာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ တဿာပိ ဝိပဿနာစိတ္တပရိဒမနာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စသာဓနတော, တသ္မာ ပုရိမောယေဝ အတ္ထော ယုတ္တော။ ကသ္မာ စေတံ တေသမဂ္ဂန္တိ အာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိယ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဣတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘လောကိယာနံ…ပေ… အဂ္ဂတ္တာ’’တိ တဿတ္ထော ဝုတ္တော, ‘‘အဂ္ဂတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ဝါ နိဒဿနမေတံ။
ပကပ္ပေတီတိ သံဝိဒဟတိ။ ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တော ဟိ ဈာနသုခံ အတ္တနိ သံဝိဒဟတိ နာမ။ အဘိသင်္ခရောတီတိ အာယူဟတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဟိ သမုဒါယတ္ထော။ ယသ္မာ ပန နိကန္တိဝသေန စေတနာကိစ္စဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိ, တသ္မာ ဖလူပစာရေန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘နိကန္တိံ…ပေ… နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာ အာကိဉ္စညာယတနသညာတိ ဣဒါနိ လဗ္ဘမာနာ အာကိဉ္စညာယတနသညာ။ တံသမတိက္ကမေနေဝ ဥပရိဈာနတ္ထာယ စေတနာဘိသင်္ခရဏသမ္ဘဝတော နိရုဇ္ဈေယျုံ။ အညာတိ အာကိဉ္စညာယတနသညာဟိ အညာ။ ဩဠာရိကာတိ တတော ထူလတရာ။ ကာ ပန တာတိ အာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂသညာ’’တိ။ အာကိဉ္စညာယတနတော ဝုဋ္ဌာယ ဧဝ ဟိ ဥပရိဈာနတ္ထာယ စေတနာဘိသင်္ခရဏာနိ ဘဝေယျုံ, ဧဝဉ္စ အာကိဉ္စညာယတနသညာ နိရုဇ္ဈေယျုံ, ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဘဝင်္ဂဝသေန ဟောတိ, တတော ပရမ္ပိ ယာဝ ဥပရိဈာနသမာပဇ္ဇနံ, တာဝ အန္တရန္တရာ ဘဝင်္ဂသညာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တာ စ အာကိဉ္စညာယတနသညာဟိ ဩဠာရိကာတိ အဓိပ္ပါယော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၁။) [သျ]စေတေန္တောဝါတိ နေဝသညာနာသညာယတနဇ္ဈာနံ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေပိ သမာပဇ္ဇနဝသေန ပကပ္ပေန္တော ဧဝ။ န စေတေတီတိ တထာ ဟေဋ္ဌိမဈာနေသု ဝိယ ဝါ ပုဗ္ဗာဘောဂါဘာဝတော န ပကပ္ပေတိ နာမ။ ပုဗ္ဗာဘောဂဝသေန ဟိ ဈာနံ ပကပ္ပေန္တော ဣဓ ‘‘စေတေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ အဘိသင်္ခရောန္တောဝါတိ တတ္ထ အပ္ပဟီနနိကန္တိကတာဝသေန အာယူဟန္တော ဧဝ။ နာဘိသင်္ခရောတီတိ တထာ ဟေဋ္ဌိမဈာနေသု ဝိယ ဝါ ပုဗ္ဗာဘောဂါဘာဝတော နာယူဟတိ နာမ။ ‘‘အဟမေတံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေမိ ဥပသမ္ပာဒေမိ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဟိ ဧဝံ အဘိသင်္ခရဏံ တတ္ထ သာလယဿေဝ ဟောတိ, န အနာလယဿ, တသ္မာ ဧကဒွိစိတ္တက္ခဏိကမ္ပိ ဈာနံ ပဝတ္တေန္တော တတ္ထ အပ္ပဟီနနိကန္တိကတာယ ‘‘အဘိသင်္ခရောန္တော ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပနဿ တထာ ဟေဋ္ဌိမဈာနေသု ဝိယ ဝါ တတ္ထ ပုဗ္ဗာဘောဂေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘န အဘိသင်္ခရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဣမဿ…ပေ… အတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘န စေတေတိ, နာဘိသင်္ခရောတီ’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အာဘောဂသမန္နာဟာရောတိ အာဘောဂသင်္ခါတော, အာဘောဂဝသေန ဝါ စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိမုခံ, အာရမ္မဏဿ ဝါ စိတ္တာဘိမုခံ အနွာဟာရော။ ‘‘သွာယမတ္ထော’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ ဥပမာယ ပဋိပါဒေတိ။ ပုတ္တဃရာစိက္ခဏေနာတိ ပုတ္တဃရဿ အာရောစနနယေန။
ဂန္တွာ အာဒါယ အာဂတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္ဆာဘာဂေတိ အာသနသာလာယ ပစ္ဆိမဒိသာယံ ဌိတဿ ပိတုဃရဿ ပစ္ဆာဘာဂေ။ တတောတိ ပုတ္တဃရတော။ လဒ္ဓဃရမေဝါတိ ယတောနေန ဘိက္ခာ လဒ္ဓါ, တမေဝ ဃရံ ပုတ္တဂေဟမေဝ။ အာသနသာလာ ဝိယ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ တတော ပိတုဃရပုတ္တဃရဋ္ဌာနိယာနံ နေဝသညာနာသညာယတနနိရောဓသမာပတ္တီနံ ဥပဂန္တဗ္ဗတော။ ပိတုဂေဟံ ဝိယ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ အမနသိကာတဗ္ဗတော, မဇ္ဈေ ဌိတတ္တာ စ။ ပုတ္တဂေဟံ ဝိယ နိရောဓသမာပတ္တိ မနသိကာတဗ္ဗတော, ပရိယန္တေ ဌိတတ္တာ စ။ ပိတုဃရံ အမနသိကရိတွာတိ ပဝိသိတွာ သမတိက္ကန္တမ္ပိ ပိတုဃရံ အမနသိကရိတွာ။ ပုတ္တဃရဿေဝ အာစိက္ခဏံ ဝိယ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗမ္ပိ နေဝသညာနာသညာယတနံ အမနသိကရိတွာ ပရတော နိရောဓသမာပတ္တတ္ထာယ ဧဝ မနသိကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ အမနသိကာရသာမညေန, မနသိကာရသာမညေန စ ဥပမောပမေယျတာ ဝုတ္တာ အာစိက္ခဏေနပိ မနသိကာရဿေဝ ဇောတနတော။ န ဟိ မနသိကာရေန ဝိနာ အာစိက္ခဏံ သမ္ဘဝတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၂။) [သျ]တာ ဈာနသညာတိ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေ ပဝတ္တာ နေဝသညာနာသညာယတနဈာနသညာ။ နိရောဓသမာပတ္တိယဉှိ ယထာရဟံ စတုတ္ထာရုပ္ပကုသလကိရိယဇဝနံ ဒွိက္ခတ္တုမေဝ ဇဝတိ, န တဒုတ္တရိ။ နိရုဇ္ဈန္တီတိ သရသဝသေနေဝ နိရုဇ္ဈန္တိ, ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဗလေန ပန ဥပရိ အနုပ္ပါဒေါ။ ယထာ စ ဈာနသညာနံ, ဧဝံ ဣတရသညာနမ္ပီတိ အာဟ ‘‘အညာ စာ’’တိအာဒိ။ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ဘိက္ခူတိ ယထာဝုတ္တေ သညဂ္ဂေ ဌိတဘာဝေန ပဋိပန္နော ဘိက္ခု, သော စ ခေါ အနာဂါမီ ဝါ အရဟာ ဝါ ဒွီဟိ ဖလေဟိ သမန္နာဂမော, တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ, သောဠသဝိဓာ ဉာဏစရိယာ, နဝဝိဓာ သမာဓိစရိယာတိ ဣမေသံ ဝသေန နိရောဓပဋိပါဒနပဋိပတ္တိံ ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေန စိတ္တစေတသိကာနံ အပ္ပဝတ္တိယေဝ သညာဝေဒနာသီသေန ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဖုသတီတိ ဧတ္ထ ဖုသနံ နာမ ဝိန္ဒနံ ပဋိလဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီ’’တိ ဣမိနာ။ အတ္ထတော ပန ဝုတ္တနယေန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ စိတ္တစေတသိကာနံ သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိယေဝ။
နိရတ္ထကတာယ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ, တသ္မာ သညာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ နိရောဓပဒေန အနန္တရိကံ ကတွာ သမာပတ္တိပဒေ ဝတ္တဗ္ဗေ တေသံ ဒွိန္နမန္တရေ သမ္ပဇာနပဒံ ဌပိတန္တိ အာဟ ‘‘နိရောဓပဒေန အန္တရိကံ ကတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနု…ပေ… အတ္ထော’’တိ, တေန အယုတ္တသမာသောယံ ယထာရုတပါဌောတိ ဒဿေတိ။ တတြာပီတိ တသ္မိံ ယထာပဒမနုပုဗ္ဗိဌပနေပိ အယံ ဝိသေသတ္ထောတိ ယောဇနာ။ သမ္ပဇာနန္တဿာတိ တံ တံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနဝသေန ပဇာနန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ အန္တေတိ ယထာဝုတ္တာယ နိရောဓပဋိပါဒနပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနေ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သမ္ပဇာနန္တဿာတိ သမ္ပဇာနကာရိနော, ဣမိနာ နိရောဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနကဿ ဘိက္ခုနော အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗပါဋိဟာရိကပညာယ သဒ္ဓိံ အတ္ထသာဓိကာ ပညာ ကိစ္စတော ဒဿိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ ဝစနသေသာပေက္ခာ’ နပေက္ခတာ ဒွိန္နံ ဝိကပ္ပါနံ ဝိသေသော။
သံဝဏ္ဏနောကာသာနုပ္ပတ္တိတော နိရောဓသမာပတ္တိကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သရူပဝိသေသော, သမာပဇ္ဇနကော, သမာပဇ္ဇနဋ္ဌာနံ, သမာပဇ္ဇနကာရဏံ, သမာပဇ္ဇနာကာရောတိ ဧဝမာဒိနာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၃။) [သျ]သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ တတ္ထာတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၇) ကထိတတောဝါတိ ကထိတဋ္ဌာနတော ဧဝ, တေဝီသတိမပရိစ္ဆေဒတောတိ အတ္ထော, န ဣဓ တံ ဝဒါမ ပုနရုတ္တိဘာဝတော, ဂန္ထဂရုကဘာဝတော စာတိ အဓိပ္ပါယော။
ပါဠိယံ ဧဝံ ခေါ အဟန္တိ ဧတ္ထ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥဂ္ဂဟိတာကာရဒဿနန္တိ ကတွာ။ ဧဝံ ပေါဋ္ဌပါဒါတိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော တထေဝ အနုဇာနနန္တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘သုဥဂ္ဂတိတံ တယာ’တိ အနုဇာနန္တော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၅။ သညာ အဂ္ဂါ ဧတ္ထာတိ သညဂ္ဂံ, အာကိဉ္စညာယတနံ။ အဝသေသသမာပတ္တီသုပိ သညဂ္ဂံ အတ္ထီတိ ဧတ္ထ ပန သညဂ္ဂဘာဝေါ ‘‘သညဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တော, သညာယေဝ အဂ္ဂန္တိ တုလျာဓိကရဏသမာသော ဝါ။ ‘‘ပုထူ’’တိ အယံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော, နိကာရလောပေါ ဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟူနီ’’တိ။ ‘‘ယထာ’’တိ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရသင်္ခါတော ပကာရဝိသေသော ဂဟိတော, န ပကာရသာမညန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီသူ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ ဈာနာနံ တာဝ ယုတ္တော ကရဏဘာဝေါ သညာနိရောဓဖုသနဿ သာဓကတမဘာဝတော, ကသိဏာနံ ပန ကထန္တိ? တေသမ္ပိ သော ယုတ္တော ဧဝ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဈာနာနံ နိရောဓဖုသနဿ သာဓကတမဘာဝေါ, တဒဂ္ဂေန ကသိဏာနမ္ပိ တဒဝိနာဘာဝတော။ အနေကကရဏာပိ စ ကိရိယာ ဟောတိယေဝ ယထာ ‘‘အညေန မဂ္ဂေန ယာနေန ဒီပိကာယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
ဧကဝါရန္တိ သကိံ။ ပုရိမသညာနိရောဓန္တိ ကာမသညာနိရောဓံ, န ပန နိရောဓသမာပတ္တိသညိတံ သညာနိရောဓံ။ ဧကံ သညဂ္ဂန္တိ ဧကံ သညာဘူတံ အဂ္ဂံ, ဧကော သညဂ္ဂဘာဝေါ ဝါ ဟေဋ္ဌိမာယ သညာယ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော။ သညာ စ သာ အဂ္ဂဉ္စာတိ ဟိ သညဂ္ဂံ, န သညာသု အဂ္ဂန္တိ။ ယထာ ပန သညာ အဂ္ဂေါ ဧတ္ထာတိ သညဂ္ဂံ, အာကိဉ္စညာယတနံ, ဧဝံ သေသဈာနမ္ပိ။ ယေန စ နိမိတ္တေန ဈာနံ ‘‘သညဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ သညာသင်္ခါတံ နိမိတ္တံ ဘာဝလောပေန, ဘာဝပ္ပဓာနေန ဝါ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ဒွေ ဝါရေတိ ဒွိက္ခတ္တုံ။ သတသဟဿံ သညဂ္ဂါနီတိ မိဂပဒဝဠဉ္ဇနနိဒ္ဒေသော။ သေသကသိဏေသူတိ ကသိဏာနမေဝ ဂဟဏံ နိရောဓကထာယ အဓိကတတ္တာ, တတော ဧဝ စေတ္ထ ဈာနဂ္ဂဟဏေနပိ ကသိဏဇ္ဈာနာနိ ဧဝ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ‘‘ပထဝီကသိဏေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ တဒါရမ္မဏိကံ ဈာနံ အနာမသိတွာ ဝုတ္တံ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၄။) [သျ]ဧဝံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ တဒါရမ္မဏံ အနာမသိတွာ ဝဒတိ။ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ နိဂမနံ ကရောတိ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ ဧကဝါရံ သမာပန္နဇ္ဈာနသညမ္ပိ။ သင်္ဂဟေတွာတိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏေန တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော သင်္ဂဟံ ကတွာ, သမာပဇ္ဇနဝသေန, သဉ္ဇာနနလက္ခဏေန စ ဧကတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပရာပရန္တိ ပုနပ္ပုနံ။ ဗဟူနိ သညဂ္ဂါနိ ဟောန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၆။ ပဌမနယေ ဈာနပဒဋ္ဌာနံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန သညာဉာဏာနိ ဒဿိတာနိ။ ဒုတိယနယေ ပန ယသ္မာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂေန ဃဋေန္တဿ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေန သညာဉာဏာနိ ဒဿိတာနိ။ တတိယနယေ စ ယသ္မာ ပဌမနယော ဩဠာရိကော, ဒုတိယနယောပိ မိဿကောတိ တဒုဘယံ အသမ္ဘာဝေတွာ အစ္စန္တသုခုမဂမ္ဘီရံ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ ဒဿေတုံ မဂ္ဂဖလဝသေန သညာဉာဏာနိ ဒဿိတာနိ။ တယောပေတေ နယာ မဂ္ဂသောဓနဝသေန ဒဿိတာ။
‘‘အယံ ပနေတ္ထ သာရော’’တိ ဝိဘာဝေတုံ တိပိဋကမဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေါ အာဘတော။ တထာ ဟိ ‘‘အရဟတ္တဖလသညာယ ဥပ္ပါဒါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၁၆) ထေရဝါဒါနုကူလမေဝ ဥပရိ အတ္ထော သံဝဏ္ဏိတောတိ။ ဣမေ ဘိက္ခူတိ ပုရိမဝါဒိနော ဘိက္ခူ။ တဒါ ဒီဃနိကာယတန္တိံ ပရိဝတ္တန္တေ ဣမံ ဌာနံ ပတွာ ယထာဝုတ္တပဋိပါဋိယာ တယော နယေ ကထေန္တေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဧဝံ ထေရော ဝဒတိ။ နိရောဓံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ကထိတေ တဒနန္တရံ သညာဉာဏုပ္ပတ္တိံ ပုစ္ဆန္တော အတ္ထတော နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ နာမ။ နိရောဓတော စ ဝုဋ္ဌာနံ အရဟတ္တဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝါ သိယာ, အနာဂါမိဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝါ, တတ္ထ သညာ ပဓာနာ, တဒနန္တရဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ တဒုဘယံ နိဒ္ဓါရေန္တော ထေရော ‘‘ပေါဋ္ဌပါဒေါ ဟေဋ္ဌာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဂဝါတိ အာလပနဝစနံ။
ယထာ မဂ္ဂဝီထိယံ မဂ္ဂဖလဉာဏေသု ဥပ္ပန္နေသု နိယမတော မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိဝီထိယံ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏ’’န္တိ။ ‘‘ဣဒံ အရဟတ္တဖလ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနံ။ အယမေဝ ပစ္စယော ဣဒပ္ပစ္စယော မ-ကာရဿ ဒ-ကာရံ ကတွာ။ ဒ-ကာရေနပိ ပကတိပဒမိစ္ဆန္တိ ကေစိ သဒ္ဒဝိဒူ။ သော ပန
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၅။) [သျ]ထေရဝါဒေ န ဖလသမာဓိသညာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဖလသမာဓိသညာပစ္စယာ’’တိ, အရဟတ္တဖလသမာဓိသဟဂတသညာပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ကိရာတိ အနုဿရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယထာဓိဂတဓမ္မာနုဿရဏပက္ခိယာ ဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ သမာဓိသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗံ အရဟတ္တဖလံ ဂဟိတံ သဟစရဏဉာယေန, တသ္မိံ အသတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ အသမ္ဘဝေါတိ ပါဠိယံ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမိဓ ဒီဃဘာဏကာနံ မတေန ဖလပစ္စဝေက္ခဏာယ ဧကန္တိကတာ ဒဿိတာ။ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘သာ ပန န သဗ္ဗေသံ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ။ ဧကော ဟိ ပဟီနကိလေသမေဝ ပစ္စဝေက္ခတိ, ဧကော အဝသိဋ္ဌကိလေသမေဝ, ဧကော မဂ္ဂမေဝ, ဧကော ဖလမေဝ, ဧကော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣမာသု ပန ပဉ္စသု ပစ္စဝေက္ခဏာသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ နော လဒ္ဓုံ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၅), တဒေတံ မဇ္ဈိမဘာဏကာနံ မတေန ဝုတ္တံ။ အာဘိဓမ္မိကာ ပန ဝဒန္တိ –
‘‘မဂ္ဂံ ဖလဉ္စ နိဗ္ဗာနံ, ပစ္စဝေက္ခတိ ပဏ္ဍိတော၊
ဟီနေ ကိလေသေ သေသေ စ, ပစ္စဝေက္ခတိ ဝါ န ဝါ’’တိ။ (အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ဂဟဝိဘာဂေ ဝိသုဒ္ဓိဘေဒေ)၊
သညာအတ္တကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၇။ ‘‘ဂါမသူကရော’’တိ ဣမိနာ ဝနသူကရမပနေတိ။ ဧဝဉှိ ဥပမာဝစနံ သူပပန္နံ ဟောတီတိ။ ဒေသနာယ သဏှဘာဝေန သာရမ္ဘမက္ခဣဿာဒိမလဝိသောဓနတော သုတမယဉာဏံ နှာပိတံ ဝိယ, သုခုမဘာဝေန အနုဝိလိတ္တံ ဝိယ, တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတတာယ ကုဏ္ဍလာဒျာလင်္ကာရဝိဘူသိတံ ဝိယ စ ဟောတိ။ တဒနုပဝိသတော ဉာဏဿ, တထာဘာဝါ တံသမင်္ဂိနော စ ပုဂ္ဂလဿ တထာဘာဝါပတ္တိ, နိရောဓကထာယ နိဝေဒနဉ္စဿ သိရိသယနေ ပဝေသနသဒိသန္တိ အာဟ ‘‘သဏှသုခုမ…ပေ… အာရာပိတောပီ’’တိ။ တတ္ထာတိ တိဿံ နိရောဓကထာယံ။ မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ သုခံ န ဝိန္ဒန္တော အလဘန္တော, အဇာနန္တော ဝါ။ မလဝိဒူသိတတာယ ဂူထဋ္ဌာနသဒိသံ။ အတ္တနော လဒ္ဓိန္တိ အတ္တဒိဋ္ဌိံ။ အနုမတိံ ဂဟေတွာတိ အနုညံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဒိသော မေ အတ္တာ’’တိ အနုဇာနာပေတွာ, အတ္တနော လဒ္ဓိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၆။) [သျ]ပါဠိယံ ကံ ပနာတိ ဩဠာရိကော, မနောမယော, အရူပီတိ တိဏ္ဏံ အတ္တဝါဒါနံ ဝသေန တိဝိဓေသု အတ္တာနေသု ကတရံ အတ္တာနံ ပစ္စေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒေသနာယ သုကုသလော’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝဿံ မေ ဘဂဝါ လဒ္ဓိံ ဝိဒ္ဓံသေဿတီ’’တိ တဿ မနသိကာရံ ဒဿေတိ။ ပရိဟရန္တောတိ ဝိဒ္ဓံသနတော အပနေန္တော, အရူပီ အတ္တာတိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ နိဂူဟန္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါဠိယံ ‘‘ဩဠာရိကံ ခေါ’’တိအာဒိမှိ ပရိဗ္ဗာဇကဝစနေ အယမဓိပ္ပါယော – ယသ္မာ စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓံ ဧကတ္တဝသေန ဂဟေတွာ ရူပီဘာဝတော ‘‘ဩဠာရိကော အတ္တာ’’တိ ပစ္စေတိ အတ္တဝါဒီ, အန္နပါနောပဋ္ဌာနတဉ္စဿ ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘သဿတော’’တိ မညတိ, ရူပီဘာဝတော ဧဝ စ သညာယ အညတ္တံ ဉာယာဂတမေဝ, ယံ ဝေဒဝါဒိနော ‘‘အန္နမယော, ပါနမယော’’တိ စ ဒွိဓာ ဝေါဟရန္တိ, တသ္မာ ပရိဗ္ဗာဇကော တံ အတ္တဝါဒိမတံ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဠာရိကံ ခေါ’’တိအာဒိမာဟာတိ။
‘‘ဩဠာရိကော စ ဟိ တေ ပေါဋ္ဌပါဒ အတ္တာ အဘဝိဿာ’’တိအာဒိမှိ ဘဂဝတော ဝစနေ စာယမဓိပ္ပါယော – ယဒိ အတ္တာ ရူပီ ဘဝေယျ, ဧဝံ သတိ ရူပံ အတ္တာ သိယာ, န စ သညီ သညာယ အရူပဘာဝတော, ရူပဓမ္မာနဉ္စ အသဉ္ဇာနနသဘာဝတ္တာ။ ရူပီ စ သမာနော ယဒိ တဝ မတေန နိစ္စော, သညာ စ အပရာပရံ ပဝတ္တနတော တတ္ထ တတ္ထ ဘိဇ္ဇတီတိ ဘေဒသဗ္ဘာဝတော အနိစ္စာ, ဧဝမ္ပိ ‘‘အညာ သညာ, အညော အတ္တာ’’တိ သညာယ အဘာဝတော အစေတနောဝ အတ္တာ ဟောတိ, တသ္မာ ဧသ အတ္တာ န ကမ္မဿ ကာရကော, န စ ဖလဿ ဥပဘုဉ္ဇနကောတိ အာပန္နမေဝါတိ ဣမံ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဩဠာရိကော စာ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ တတ္ထာတိ ‘‘ရူပီ အတ္တာ’’တိ ဝါဒေ။ ပစ္စာဂစ္ဆတောတိ သေသကိရိယာပေက္ခာယ ကမ္မတ္ထေယေဝ ဥပယောဂဝစနံ, ပစ္စာဂစ္ဆတောတိ စ ပစ္စာဂစ္ဆန္တဿ, ဇာနန္တဿ, ပဋိစ္စ ဝါဒေန ပဝတ္တဿာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘အညာ စ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အညာ စ သညာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဥပ္ပါဒပုဗ္ဗကော နိရောဓော, န စ ဥပ္ပန္နံ အနိရုဇ္ဈနကံ နာမ အတ္ထီတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘စတုန္နံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ နေသံ ဧကာလမ္ဗဏဝတ္ထုကဘာဝေ ဥပ္ပါဒနိရောဓာဓိကာရတ္တာ ဧကုပ္ပါဒနိရောဓဘာဝေါဝ ဝုတ္တော။ အပရာပရန္တိ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခ။
֍ * ၄၁၈-၄၂၀။ ပါဠိယံ မနောမယန္တိ ဈာနမနသော ဝသေန မနောမယံ။ ယော ဟိ ဗာဟိရပစ္စယနိရပေက္ခော, သော မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တောတိ မနောမယော။ ရူပလောကေ နိဗ္ဗတ္တသရီရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယံ ဝေဒဝါဒိနော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၇။) [သျ]‘‘အာနန္ဒမယော, ဝိညာဏမယော’’တိ စ ဒွိဓာ ဝေါဟရန္တိ။ တတြာပီတိ ‘‘မနောမယော အတ္တာ’’တိ ဝါဒေပိ။ ဒေါသေ ဒိန္နေတိ ‘‘အညာဝ သညာ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဒေါသေ ဒိန္နေ အတ္တနော လဒ္ဓိံယေဝ ဝဒန္တော ‘‘အရူပိံ ခေါ’’တိအာဒိမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာပိ ပုရိမဝါဒေ ဝုတ္တနယေန ‘‘ယဒိ အတ္တာ မနောမယော သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂီ အဟီနိန္ဒြိယော ဘဝေယျ, ဧဝံ သတိ ရူပံ အတ္တာ သိယာ, န စ သညီ သညာယ အရူပဘာဝတော’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဒေါသဒဿနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တမတ္ထဉှိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘မနောမယော စ ဟိ တေ ပေါဋ္ဌပါဒါ’’တိအာဒိမဝေါစ။ ကသ္မာ ပနာယံ ပရိဗ္ဗာဇကော ပဌမံ ဩဠာရိကံ အတ္တာနံ ပဋိဇာနိတွာ တံ လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန မနောမယံ အတ္တာနံ ပဋိဇာနာတိ? တမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ပုန အရူပိံ အတ္တာနံ ပဋိဇာနာတီတိ? ကာမဉ္စေတ္ထ ကာရဏံ ‘‘တတော သော အရူပီ အတ္တာတိ ဧဝံလဒ္ဓိကော သမာနောပိ…ပေ… အာဒိမာဟာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ, တထာပိ ဣမေ တိတ္ထိယာ နာမ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တာ ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏုကော ဝိယ စဉ္စလာတိ ကာရဏန္တရမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သညာ နပ္ပတိဋ္ဌာတီတိ အာရမ္မဏေ သဉ္ဇာနနဝသေန သညာ န ပတိဋ္ဌာတိ, အာရမ္မဏေ သညံ န ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သညာပတိဋ္ဌာနကာလေတိ ဧတ္ထာပိ အယံ နယော။
တတြာပီတိ ‘‘အရူပီ အတ္တာ’’တိ ဝါဒေပိ။ သညာယာတိ ပကတိသညာယ, ဧဝံ ဘဒန္တဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၁၈-၄၂၀) ဝုတ္တံ။ အညသ္မိံ တိတ္ထာယတနေ ဥပ္ပါဒနိရောဓန္တိ ဟိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ဝေဒိကာနံ မတေန နာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာယ နာနာရမ္မဏာယ သညာယ ဥပ္ပါဒနိရောဓမိစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာစရိယသညာယာ’’တိ ပဌန္တိ, တဒယုတ္တံ အတ္ထဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ, ထေရေန စ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ အပရာပရံ ပဝတ္တာယ သညာယ ဥပ္ပါဒဝယဒဿနတော ဥပ္ပါဒနိရောဓံ ဣစ္ဆတိ။ တထာပိ ‘‘သညာ သညာ’’တိ ပဝတ္တသမညံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ အဝိစ္ဆေဒံ ပရိကပ္ပေန္တော သဿတံ မညတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တာနံ ပန သဿတံ မညတီ’’တိ။ တသ္မာတိ အပရာပရံ ပဝတ္တသညာယ နာမမတ္တေန သဿတံ မညနတော။ သညာယ ဥပ္ပါဒနိရောဓမတ္တေ အဋ္ဌတွာ တဒုတ္တရိ သဿတဂ္ဂါဟဿ ဂဟဏတော ဒေါသံ ဒဿေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တထေဝါတိ ယထာ ‘‘ရူပီ အတ္တာ, မနောမယော အတ္တာ’’တိ စ ဝါဒဒွယေ အတ္တနော အသညတာ, ဧဝဉ္စဿ ‘‘အစေတနတာ’’တိအာဒိဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၈။) [သျ]ဒုန္နိဝါရော, တထေဝ ဣမသ္မိံ ဝါဒေပီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒဿနေနာတိ အတ္တဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန။ အဘိဘူတတ္တာတိ အနာဒိကာလဘာဝိတဘာဝေန အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ, နိဝါရိတဉာဏစာရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန သန္တတိဃနေန, သမူဟဃနေန စ ဝဉ္စိတော ဗာလော ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဓမ္မသမူဟံ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ‘‘နိစ္စော’’တိ စ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရတိ, တံ ဧကတ္တသညိတံ သန္တတိဃနံ, သမူဟဃနဉ္စ ဝိနိဘုဇ္ဇ ယာထာဝတော ဇာနနံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ, သော စ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တိတ္ထိယာနံ နတ္ထိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ပရိဗ္ဗာဇကော တာဒိသဿ ဉာဏပရိပါကဿ အဘာဝတော ဝုစ္စမာနမ္ပိ နာနတ္တံ နာညာသီတိ အာဟ ‘‘တံ နာနတ္တံ အဇာနန္တော’’တိ။ သညာ နာမာယံ နာနာရမ္မဏာ နာနာက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝေတိ စာတိ ဝေဒိကာနံ မတံ။ သညာယ ဥပ္ပါဒနိရောဓံ ပဿန္တောပိ သညာမယံ သညာဘူတံ အတ္တာနံ ပရိကပ္ပေတွာ ယထာဝုတ္တဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော နိစ္စမေဝ ကတွာ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။ တထာဘူတဿ စ တဿ သဏှသုခုမပရမဂမ္ဘီရဓမ္မတာ န ဉာယတေဝါတိ ဣဒံ ကာရဏံ ပဿန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ဒုဇ္ဇာနံ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အထဿ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
ဒိဋ္ဌိအာဒီသု ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဒဿနံ အဘိနိဝိသနံ ဒိဋ္ဌိ။ တဿာ ဧဝ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ နိဇ္ဈာနဝသေန ခမနံ ခန္တိ။ တထာ ရောစနံ ရုစိ။ ‘‘အညထာယေဝါ’’တိအာဒိ တေသံ ဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿနံ။ တတ္ထ အညထာယေဝါတိ ယထာ အရိယဝိနယေ အန္တဒွယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဝသေန ဒဿနံ ဟောတိ, တတော အညထာယေဝ။ အညဒေဝါတိ ယံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇတိ ခန္ဓာယတနာဒိ, တဿ စာပိ အနိစ္စတာဒိ, တတော အညဒေဝ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ အတ္တသဿတာဒိကံ တယာ ခမတေ စေဝ ရုစ္စတေ စာတိ အတ္ထော။ အာဘုသော ယုဉ္ဇနံ အာယောဂေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယုတ္တပယုတ္တတာ’’တိ။ ပဋိပတ္တိယာတိ ပရမတ္တစိန္တနာဒိပရိဗ္ဗာဇကပဋိပတ္တိယာ။ အာစရိယဿ ဘာဝေါ အာစရိယကံ, ယထာ တထာ ဩဝါဒါနုသာသနံ, တဒဿတ္ထီတိ အာစရိယကော ယထာ ‘‘သဒ္ဓေါ’’တိ အာဟ ‘‘အညတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အညသ္မိံ တိတ္ထာယတနေ တဝ အာစရိယဘာဝေါ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ သဟ ယောဇနာယ ယထာဝါကျံ ဒဿနံ။ ‘‘အယံ ပရမတ္ထော, အယံ သမ္မုတီ’’တိ ဣမဿ ဝိဘာဂဿ ဒုဗ္ဗိဘာဂတ္တာ ဒုဇ္ဇာနံ ဧတံ နာနတ္တံ။ ‘‘ယဇ္ဇေတံ ဒုဇ္ဇာနံ တာဝ တိဋ္ဌတု, အညံ ပနတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တထာ ပဋိပန္နတံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၈၉။) [သျ]ပရိဗ္ဗာဇကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညော ဝါ သညာတောတိ သညာသဘာဝတော အညသဘာဝေါ ဝါ အတ္တာ ဟောတူတိ အတ္ထော။ အဓုနာ ပန ‘‘အညာ ဝါ သညာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ အဿာတိ အတ္တနော။
လောကီယတိ ဒိဿတိ, ပတိဋ္ဌဟတိ ဝါ ဧတ္ထ ပုညပါပံ, တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော, အတ္တာ။ သော ဟိဿ ကာရကော, ဝေဒကော စာတိ ဣစ္ဆိတော။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁၊ ဥဒါ။ ၅၅) နယပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ န ဟေသ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထနိဿိတော တဒသံဝတ္တနတော။ ယော ဟိ တံ သံဝတ္တနကော, သော ‘‘တံ နိဿိတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျ ယထာ တံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရော။ ဧတေနေဝ နယေန န ဓမ္မနိဿိတတာပိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ။ ဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ, တဒေဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ ယထာ ‘‘ဝိနယော ဧဝ ဝေနယိကော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၈)။ တေနာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ တဿ အဝဓာရဏဖလတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒိမတ္တ’’န္တိ။ တဒိဓ အဓိသီလသိက္ခာဝ။ သာ ဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတေ သာသနဗြဟ္မစရိယေ အာဒိဘူတာ, န အညတ္ထ ဝိယ အာဇီဝဋ္ဌမကာဒိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘အဓိသီလသိက္ခာမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ။ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယာတိ ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝါယ။ ‘‘အဘိဇာနနာယာတိ ဉာတပရိညာဝသေန အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ တီရဏပဟာနပရိညာဝသေန သမ္ဗောဓနတ္ထာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပိစ အဘိဇာနနာယာတိ အဘိညာပညာဝသေန ဇာနနာယ။ တံ ပန ဝဋ္ဋဿ ပစ္စက္ခကရဏမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခကိရိယာယာ’’တိ။ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဋိဝေဓတ္ထာယ။ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ သံသာရဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓုပသမာသံဝတ္တနံ ဝဋ္ဋန္တောဂဓတ္တာ, တဿ ဝဋ္ဋသမ္ဗန္ဓနတော စ။ တထာ အဘိညာသမ္ဗောဓနိဗ္ဗာနာသံဝတ္တနဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကာမံ တဏှာပိ ဒုက္ခသဘာဝါ ဧဝ, တဿာ ပန သမုဒယဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘တဏှံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဘာဝနတောတိ ဥပ္ပါဒနတော။ ဒုက္ခံ ပဘာဝေန္တီပိ တဏှာ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယန္တရသဟိတာ ဧဝ ပဘာဝေတိ, န ကေဝလာတိ အာဟ ‘‘သပ္ပစ္စယာ’’တိ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ န ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခသမုဒယာ, ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေတိ ဟိ အပ္ပဝတ္တိ။ ဒုက္ခနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ, တဒတ္ထဉ္စ သာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၀။) [သျ]မဂ္ဂပါတုဘာဝေါတိ မဂ္ဂသမုပ္ပါဒေါ။ ဖလသစ္ဆိကိရိယာတိ ဖလဿာဓိဂမဝသေန ပစ္စက္ခကရဏံ။ တံ အာကာရန္တိ တံ တုဏှီဘာဝသင်္ခါတံ ဂမနလိင်္ဂ အာရောစေန္တော ဝိယ, န ပန အဘိမုခံ အာရောစေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၁။ သမန္တတော နိဂ္ဂဏှနဝသေန တောဒနံ ဝိဇ္ဈနံ သန္နိတောဒကံ။ မနောဂဏာဒီနံ ဝိသေသနဿ နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ဝါစာယ သန္နိတောဒကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝစနပတောဒကေနာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘သန္နိတောဒကေနာ’’တိ ဧတ္ထ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝစနပတောဒကေနာ’’တိ ဟိ ဝစနေန ပတောဒကေနာတိ အတ္ထော, ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ဝါစာယ သန္နိတောဒနကိရိယာယ သဇ္ဈဗ္ဘရိတမကံသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘သဇ္ဈဗ္ဘရိတ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘သံ အဓိ အဘိ အရိဘ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ, သမန္တတော ဘုသံ အရိတန္တိ အတ္ထော, သတမတ္တေဟိ တုတ္တကေဟိ ဝိယ ဝိဝိဓေဟိ ပရိဗ္ဗာဇကဝါစာတောဒနေဟိ တုဒိံ သူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိ ဝိဇ္ဈိံသူ’’တိ။ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ ပရမတ္ထသဘာဝတော ဥပလဗ္ဘမာနံ, န ပကတိအာဒိ ဝိယ အနုပလဗ္ဘမာနံ။ တစ္ဆန္တိ သစ္စံ။ တထန္တိ အဝိပရီတံ။ အတ္ထတော ဝေဝစနမေဝ တံ ပဒတ္တယံ။ နဝလောကုတ္တရဓမ္မေသူတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ, တေ ဓမ္မေ ဝိသယံ ကတွာ။ ဌိတသဘာဝန္တိ အဝဋ္ဌိတသဘာဝံ, တဒုပ္ပါဒကန္တိ အတ္ထော။ လောကုတ္တရဓမ္မနိယာမနိယတန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မသမ္ပာပနနိယာမေန နိယတံ။ ဣဒါနိ ပန ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မနိယာမတ’’န္တိ ပါဌော, သော န ပေါရာဏော အာစရိယေန အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ ကသ္မာ ပနေသာ ပဋိပဒါ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနဉှီ’’တိအာဒိ။ သာတိ ပဋိပဒါ။ ဧဒိသာတိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။
စိတ္တဟတ္ထိသာရိပုတ္တပေါဋ္ဌပါဒဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၂။ ဟတ္ထိံ သာရေတိ ဒမေတီတိ ဟတ္ထိသာရီ, ဟတ္ထာစရိယော။ သုခုမေသု အတ္ထန္တရေသူတိ ခန္ဓာယတနာဒီသု သုခုမဉာဏဂေါစရေသု ဓမ္မေသု။ အဘိဓမ္မိကော ကိရေသ။ ကုသလောတိ ပုဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ကတပရိစယတာယ ဆေကော။ တာဒိသေ စိတ္တေတိ ဂိဟိဘာဝစိတ္တေ။ ဣတရော ပန တံ သုတွာဝ န ဝိဗ္ဘမိ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယမေဝ အဘိရမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂိဟိဘာဝေ အာနိသံသကထာယ ကထိတတ္တာတိ ဧတ္ထ သီလဝန္တဿ ဘိက္ခုနော တထာ ကထနေန ဝိဗ္ဘမနေ နိယောဇိတတ္တာ ဣဒါနိ သယမ္ပိ သီလဝါ ဧဝ ဟုတွာ ဆ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၁။) [သျ]ဝါရေ ဝိဗ္ဘမီတိ အဓိပ္ပါယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကမ္မသရိက္ခကေန ဟိ ကမ္မဖလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကထေန္တာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ မဟာသာဝကဿ ကထိတေတိ မဟာသာဝကဘူတေန မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရေန အပသာဒနဝသေန ကထိတေ, ကထနနိမိတ္တံ ပတိဋ္ဌံ လဒ္ဓုံ အသက္ကောန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဗ္ဘမိတွာ ဂိဟီ ဇာတော’’တိ ဣဒံ သတ္တမဝါရမိဝ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃ စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရဝတ္ထု) ပန ကုဒါလပဏ္ဍိတဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇ ကုဒ္ဒါလဇာတကဝဏ္ဏနာ) စ ဆက္ခတ္တုမေဝ ဝိဗ္ဘမနဝါရော ဝုတ္တော။ ဂိဟိသဟာယကောတိ ဂိဟိကာလေ သဟာယကော။ အပသက္ကန္တောပိ နာမာတိ အပိ နာမ အပသက္ကန္တော, ဂါရယှဝစနမေတံ။ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၃။ ပညာစက္ခုနော နတ္ထိတာယာတိ သုဝုတ္တဒုရုတ္တသမဝိသမဒဿနသမတ္ထဿ ပညာစက္ခုနော အဘာဝေန။ ယာဒိသေန စက္ခုနာ သော ‘‘စက္ခုမာ’’တိ ဝုတ္တော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဘာသိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ဧကံသိကာတိ ဧကန္တိကာ, နိဗ္ဗာနဝဟဘာဝေန နိစ္ဆိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပညတ္တာတိ ဝဝတ္ထပိတာ။ န ဧကံသိကာတိ န ဧကန္တိကာ နိဗ္ဗာနာဝဟဘာဝေန နိစ္ဆိတာ ဝဋ္ဋန္တောဂဓဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ အယမတ္ထော ဟိ ‘‘ကသ္မာ စေတေ ပေါဋ္ဌပါဒ မယာ ဧကံသိကာ ဓမ္မာ ဒေသိတာ ပညတ္တာ, ဧတေ ပေါဋ္ဌပါဒ အတ္ထသံဟိတာ…ပေ… နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ သံသန္ဒတိ သမေတီတိ။
ဧကံသိကဓမ္မဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၅။ ‘‘ကသ္မာ အာရဘီ’’တိ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အနိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ ပယောဇနံ ဝိဿဇ္ဇိတံ။ ဖလေ ဟိ သိဒ္ဓေ ဟေတုပိ သိဒ္ဓေါ ဟောတီတိ, အယံ အာစရိယမတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၂၅) အပရေ ပန ‘‘ဧဒိသေသု အတ္ထသဒ္ဒေါ ကာရဏေ ဝတ္တတိ, ဟေတွတ္ထေ စ ပစ္စတ္တဝစနံ, တသ္မာ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနန္တိ ဧတ္ထ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနကာရဏာ’’တိ အတ္ထမိစ္ဆန္တိ။ ပညာပိတနိဋ္ဌာယာတိ ပဝေဒိတဝိမုတ္တိမဂ္ဂဿ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတိ ဧတာယာတိ နိဋ္ဌာတိ ဟိ ဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဂေါဋ္ဌာ ပဋ္ဌိတဂါဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၆) မဟာသီဟနာဒသုတ္တပဒေ ဝိယ ဌာ-သဒ္ဒဿ ဂတိအတ္ထေ ပဝတ္တနတော။ နိဋ္ဌာမဂ္ဂေါ စ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘နိဋ္ဌာ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တဿေဝ ဟိ နိယျာနိကတာ,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၂။) [သျ]အနိယျာနိကတာ စ ဝုစ္စတိ, န နိဋ္ဌာယ။ နိယျာတီတိ နိယျာနိကာ ယ-ကာရဿ က-ကာရံ ကတွာ။ အနီယသဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလံ ကတ္တုတ္ထာဘိဓာယကော, န နိယျာနိကာ အနိယျာနိကာ, တဿာ ဘာဝေါ တထာ။ နိယျာနံ ဝါ နိဂ္ဂမနံ နိဿရဏံ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဝူပသမောတိ အတ္ထော, နိယျာနမေဝ နိယျာနိကံ, န နိယျာနိကံ အနိယျာနိကံ, သော ဧဝ ဘာဝေါ သဘာဝေါ အနိယျာနိကဘာဝေါ, တဿ ဒဿနတ္ထန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
‘‘သဗ္ဗေ ဟီ’’တိအာဒိ တဒတ္ထဝိဝရဏံ။ အမတံ နိဗ္ဗာနံ နိဋ္ဌမိတိ ပညပေတိ ယထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ လောကထူပိကာဒိဝသေန နိဋ္ဌံ ပညပေန္တီတိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝစနသာမညမတ္တံ ဂဟေတွာ တထာ ပညပေန္တိ။ လောကထူပိကာ နာမ ဗြဟ္မဘူမိ ဝုစ္စတိ လောကဿ ထူပိကသဒိသတာပရိကပ္ပနေန။ ကေစိ ပန ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနဘူမိံ လောကထူပိကာ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ အဋ္ဌကထာသု တထာ အဝစနတော။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘‘အညော ပုရိသော, အညာ ပကတီ’’တိ ပကတိပုရိသန္တရာဝဗောဓော မောက္ခော, ဗုဒ္ဓိအာဒိဂုဏဝိနိမုတ္တဿ အတ္တနော အသကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနံ မောက္ခော, ကာယဝိပတ္တိကတိ ဇာတိဗန္ဓာနံ အပဝဇ္ဇနဝသေန အပ္ပဝတ္တော မောက္ခော, ပရေန ပုရိသေန ပလောကတာ မောက္ခော, တံသမီပတာ မောက္ခော, တံသမာယောဂေါ မောက္ခောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မိံ တသ္မိဉှိ သမယေ နိဋ္ဌံ အပညပေန္တော နာမ နတ္ထိ။ ဗြာဟ္မဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနဗြဟ္မလောကော နိဋ္ဌာ။ တတ္ထ ဟိ နေသံ နိစ္စာဘိနိဝေသော ယထာ တံ ဗကဿ ဗြဟ္မုနော, (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) ဝေခနသာဒိတာပသာနံ အာဘဿရာ, သဉ္စယာဒိပရိဗ္ဗာဇကာနံ သုဘကိဏှာ, အာဇီဝကာနံ ‘‘အနန္တမာနသော’’တိ ပရိကပ္ပိတော အသညီဘဝေါ။ ဣမသ္မိံ ပန သာသနေ အရဟတ္တံ နိဋ္ဌာ, သဗ္ဗေပိ စေတေ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဗြဟ္မလောကာဒီနိ အရဟတ္တမညနာယ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝစနသာမညမတ္တံ ဂဟေတွာ တထာ ပညပေန္တိ, န ပန ပရမတ္ထတော နေသံသမယေ နိဗ္ဗာနပညာပနဿ လဗ္ဘနတောတိ အာဟ ‘‘သာ စ န နိယျာနိကာ’’တိအာဒိ။ ယထာပညတ္တာတိ ယေန ယေန ပကာရေန ပညတ္တာ, ပညတ္တပ္ပကာရာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ န နိယျာတီတိ ‘‘ယေနာကာရေန နိဋ္ဌာ ပါပုဏီယတီ’’တိ တေဟိ ပဝေဒိတာ, တေနာကာရေန တဿာ အပတ္တဗ္ဗတာယ န နိယျာတိ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ‘‘နာယံ နိဋ္ဌာ ပဋိပဒါ ဝဋ္ဋဿ အနတိက္ကမနတော’’တိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာ။ နိဝတ္တတီတိ ပဋိက္ခေပကာရဏဝစနံ, ယသ္မာ တေဟိ ပညတ္တာ နိဋ္ဌာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၃။) [သျ]ပဋိပဒါ န နိယျာတိ န ဂစ္ဆတိ, အညဒတ္ထု တံသမင်္ဂိနံ ပုဂ္ဂလံ သံသာရေ ဧဝ ပရိဗ္ဘမာပေန္တီ နိဝတ္တတိ, တသ္မာ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာတိ အတ္ထော။ တန္တိ အနိယျာနိကဘာဝံ။
ဇာနံ, ပဿန္တိ စ ပုထုဝစနဝိပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဇာနန္တာ ပဿန္တာ’’တိ။ ဂစ္ဆန္တာဒိသဒ္ဒါနဉှိ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဇာနံ သဘိက္ခုကံ အာရာမံ အနာပုစ္ဆာ ပဝိသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၀၂၄) လိင်္ဂဝသေန ဝိပရိယာယော, ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာစံ အဒဒမပ္ပိယော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၄၆၊ ဇာ။ ၁။၇။၅၅) ဝိဘတ္တိဝသေန, ယာစန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ပုထုဝစနဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဓာနံ ဇာနနံ နာမ ပစ္စက္ခတော ဇာနနံ တဿ ဇေဋ္ဌဘာဝတော, ဒဿနမပ္ပဓာနံ တဿ သံသယာနုဗန္ဓတ္တာတိ အယံ ကမော ဝုတ္တော ‘‘ဇာနံ ပဿ’’န္တိ။ တေနေတ္ထ ဇာနနေန ဒဿနံ ဝိသေသေတိ။ ဧဝဉှိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနိ ခေါ တသ္မိံ လောကေ မနုဿာနံ သရီရသဏ္ဌာနာဒီနီတိ ဧကတော အဓိပ္ပါယဒဿနံ သူပပန္နံ ဟောတိ။ အယဉှေတ္ထာဓိပ္ပါယော ‘‘ကိံ တုမှာကံ ဧကန္တသုခေ လောကေ ပစ္စက္ခတော ဉာဏဒဿနံ အတ္ထီ’’တိ။ ဇာနန္တိ ဝါ တဿ လောကဿ အနုမာနဝိသယတံ ဝုစ္စတိ, ပဿန္တိ ပစ္စက္ခတော ဝိသယတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘အပိ တုမှာကံ လောကော ပစ္စက္ခတော ဉာတော, ဥဒါဟု အနုမာနတော’’တိ။
ယသ္မာ ပန လောကေ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္ထော ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝေန ပါကဋော, တသ္မာ ပါကဋေန အတ္ထေန အဓိပ္ပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌပဒေန ဝါ ဒဿနံ, တဒနုဂတဉ္စ ဇာနနံ ဂဟေတွာ တဒုဘယေနေဝ အတ္ထေန အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနီတိ ဟိ ဒဿနေန, တဒနုဂတေန စ ဉာဏေန ဂဟိတပုဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သရီရသဏ္ဌာနာဒီနီ’’တိ သမရိယာဒဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘အပ္ပါဋိဟီရကတ’’န္တိ အယံ အနုနာသိကလောပနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပါဋိဟီရကံ တ’’န္တိ။ တံ ဝစနံ အပ္ပါဋိဟီရကံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပါဋိဟီရပဒေ အနုနာသိကလောပေါ, ‘‘ကတ’’န္တိ စ ဧကံ ပဒန္တိ ကေစိ, တဒယုတ္တံ သမာသသမ္ဘဝတော, အနုနာသိကလောပဿ စ အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝမေတ္ထ ဝဏ္ဏယန္တိ – ပဋိပက္ခဟရဏတော ပဋိဟာရိယံ, တဒေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ အတ္တနာ ဥတ္တရဝိရဟိတဝစနံ။ ပါဋိဟာရိယမေဝေတ္ထ ‘‘ပါဋိဟီရက’’န္တိ ဝုတ္တံ ပရေဟိ ဝုစ္စမာနဥတ္တရေဟိ သဥတ္တရတ္တာ, န ပါဋိဟီရကန္တိ အပ္ပါဋိဟီရကံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၄။) [သျ]ဝိရဟတ္ထော စေတ္ထ အ-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဟရဏဝိရဟိတ’’န္တိ။ သဥတ္တရဉှိ ဝစနံ တေန ဥတ္တရဝစနေန ပဋိဟရီယတိ ဝိပရိဝတ္တီယတိ, တသ္မာ ဥတ္တရဝစနံ ပဋိဟရဏံ နာမ, တတော ဝိရဟိတန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဧဝ နိယျာနဿ ပဋိဟရဏမဂ္ဂဿ အဘာဝတော ‘‘အနိယျာနိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနိယျာနိက’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၆။ ဝိလာသော ဣတ္ထိလီဠာ, ယော ‘‘သိင်္ဂါရဘာဝဇာ ကိရိယာ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ အာကပ္ပေါ ကေသဗန္ဓဝတ္ထဂ္ဂဟဏာဒိအာကာရဝိသေသော, ဝေသသံဝိဓာနံ ဝါ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဟာဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဟာဝါတိ ဟိ စာတုရိယံ ဝုစ္စတိ။
တယောအတ္တပဋိလာဘဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၈။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ, အတ္တဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အတ္တဘာဝပဋိလာဘော’’တိ။ ကထံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဠာရိကတ္တဘာဝပဋိလာဘေနာ’’တိအာဒိ။ ကာမဘဝံ ဒဿေတိ ဣတရဘဝဒွယတ္တဘာဝတော ဩဠာရိကတ္တာ။ ရူပဘဝံ ဒဿေတိ ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဟုတွာ ရူပီဘာဝေန ဥပလဗ္ဘနတော။ အရူပဘဝံ ဒဿေတိ အရူပီဘာဝေန ဥပလဗ္ဘနတော။ သံကိလေသိကာ ဓမ္မာ နာမ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါ တဒဘာဝေ ကဿစိ သံကိလေသဿ အသမ္ဘဝတော။ ဝေါဒါနိယာ ဓမ္မာ နာမ သမထဝိပဿနာ တာသံ ဝသေန သဗ္ဗသော စိတ္တဝေါဒါနဿ သိဇ္ဈနတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၉။ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အသမုစ္ဆေဒေ သတိ န ကဒါစိပိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ဝါ ပါရိပူရီ, ဝေပုလ္လံ ဝါ သမ္ဘဝတိ, သမုစ္ဆေဒေ ပန သတိ သမ္ဘဝတီတိ မဂ္ဂဖလပညာနမေဝ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တာ ဟိ သကိံ ပရိပုဏ္ဏာပိ အပရိဟီနဓမ္မတ္တာ ပရိပုဏ္ဏာ ဧဝ ဘဝန္တိ။ တရုဏပီတီတိ ဥပ္ပန္နမတ္တာ အလဒ္ဓါသေဝနာ ဒုဗ္ဗလပီတိ။ ဗလဝတုဋ္ဌီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓါသေဝနာ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယဘူတာ ထိရတရာ ပီတိ။ ဣဒါနိ သင်္ခေပတော ပိဏ္ဍတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝိဟာရံ သယံ…ပေ… ဝိဟရိဿတီတိ အဝေါစုမှာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဝိဟာရံ ‘‘သံကိလေသိကဝေါဒါနိယဓမ္မာနံ ပဟာနာဘိဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌံ ပညာယ ပါရိပူရိဝေပုလ္လဘူတံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အပရပ္ပစ္စယေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခတော
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၅။) [သျ]သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟရိဿတီ’’တိ ကထယိမှာတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ။ တဿာတိ ဩဝါဒကရဿ ဘိက္ခုနော။ ဧဝံ ဝိဟရတောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိဟရဏဟေတု, ဝိဟရန္တဿ ဝါ။ တန္နိမိတ္တံ ပါမောဇ္ဇံ, ပမောဒပ္ပဘဝါ ပီတိ, တပ္ပစ္စယဘူတံ ပဿဒ္ဓိဒွယံ, တထာ သူပဋ္ဌိတာ သတိ, ဥက္ကံသဂတတာယ ဥတ္တမဉာဏံ။ သုခေါ စ ဝိဟာရော ဘဝိဿတီတိ ယောဇနာ။ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓီ ဟိ ‘‘ပဿဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘နာမကာယပဿဒ္ဓီ’’တိပိ ပဌန္တိ, တဒယုတ္တမေဝ ပဿဒ္ဓိဒွယဿ အဝိနာဘာဝတော။ ကသ္မာ ပနေသ သုခေါ ဝိဟာရောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဝိဟာရေသူ’’တိအာဒိ, သဗ္ဗေသုပိ ဣရိယာပထဝိဟာရာဒီသု သန္တပဏီတတာယ ဣမဿေဝ သုခတ္တာ ‘‘သုခေါ ဝိဟာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ သုခေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပသန္တော ပရမမဓုရော’’တိ။
ပဌမဇ္ဈာနေ ပဋိလဒ္ဓမတ္တေ ဟီနဘာဝတော ပီတိ ဒုဗ္ဗလာ ပါမောဇ္ဇပက္ခိကာ, သုဘာဝိတေ ပန တသ္မိံ ပဂုဏေ သာ ပဏီတာ ဗလဝဘာဝတော ပရိပုဏ္ဏကိစ္စာ ပီတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ပါမောဇ္ဇာဒယော ဆပိ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။ ပါမောဇ္ဇံ နိဝတ္တတီတိ ဒုဗ္ဗလပီတိသင်္ခါတံ ပါမောဇ္ဇံ ဆသု ဓမ္မေသု နိဝတ္တတိ ဟာယတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟိတေန ဟိ စတုက္ကနယဝိဘတ္တေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗဒါ ပီတိ ဗလဝတီ ဧဝ ဟောတိ, န ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိယ ကဒါစိ ဒုဗ္ဗလာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပီတိ နိဝတ္တတိ တပ္ပဟာနေနေဝ တတိယဇ္ဈာနဿ လဗ္ဘနတော။ ‘‘သုခေါ ဝိဟာရော’’တိ ဣမိနာ သမာဓိ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘တထာ စတုတ္ထေ’’တိ။ ယေ ပန ‘‘သုခေါ ဝိဟာရော’တိ ဧတေန သုခံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန သန္တဝုတ္တိတာယ ဥပေက္ခာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ‘‘သုခ’’မိစ္စေဝ ဘာသိတာတိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၅) ကတွာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံယေဝ ဒီဃနိကာယေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၃၂၊ ၃။၁၆၆, ၃၅၈) အာဂတံ အနေကဓာ ဒေသနာနယမုဒ္ဓရိတွာ ဣဓ ဒေသိတနယံ နိယမေတုံ ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓ…ပေ… ကထိတန္တိ ဥပရိမဂ္ဂံ အကထေတွာ ကေဝလံ ဝိပဿနာပါဒကမေဝ ဈာနံ ကထိတံ။ စတူဟိ…ပေ… ကထိတာတိ ဝိပဿနာပါဒကဘာဝေန ဈာနာနိ ကထေတွာ တတော ပရံ ဝိပဿနာပုဗ္ဗကာ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ကထိတာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိ ကထိတာတိ ပဌမဇ္ဈာနိကာဒိကာ ဖလသမာပတ္တိယော အကထေတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာ ဧဝ ဖလသမာပတ္တိ ကထိတာ။ ပီတိဝေဝစနမေဝ ကတွာတိ ဒွိန္နံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၆။) [သျ]ပီတီနံ ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ပါမောဇ္ဇံ ပီတိဝေဝစနမေဝ ကတွာ, တဒုဘယံ အဘေဒတော ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပီတိသုခါနံ အပရိစ္စတ္တတ္တာ, ‘‘သုခေါ ဝိဟာရော’’တိ စ သာတိသယဿ သုခဝိဟာရဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဒုတိယဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိ နာမ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ ပဌမဇ္ဈာနေပိ ပီတိသုခါနိ လဗ္ဘန္တိ, တာနိ ပန ဝိတက္ကဝိစာရပရိက္ခောဘေန န တတ္ထ သန္တပဏီတာနိ, ဣဓ စ သန္တပဏီတာနေဝ အဓိပ္ပေတာနိ, တသ္မာ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာ ဧဝ ဖလသမာပတ္တိ ဂဟိတာ, န ပဌမဇ္ဈာနိကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၄၃၂-၄၃၇။ ဝိဘာဝနတ္ထောတိ ပကာသနတ္ထော သရူပတော နိရူပနတ္ထော ‘‘န သမဏော ဂေါတမော ဗြာဟ္မဏေ ဇိဏ္ဏေ …ပေ… အဘိဝါဒေတိ ဝါ ပစ္စုဋ္ဌေတိ ဝါ အာသနေန ဝါ နိမန္တေတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၂) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘အယံ သော’’တိအာဒိ။ ‘‘အယံ အတ္တပဋိလာဘော သော ဧဝါ’’တိ ဧဝံ သရူပတော ဝိဘာဝေတွာ ပကာသေတွာ။ အယန္တိ ဟိ ဘဂဝတာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အတ္တပဋိလာဘံ အာသန္နပစ္စက္ခဘာဝေန ပစ္စာမသတိ, သောတိ ပန ပရေဟိ ပုစ္ဆိယမာနံ ပရမ္မုခဘာဝေန။ န နံ ဧဝံ ဝဒါမာတိ ဧတ္ထ နန္တိ ဩဠာရိကမတ္တပဋိလာဘံ။ သပ္ပါဋိဟီရကတန္တိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရေဟိ စောဒိတဝစနပဋိဟာရကံ သဥတ္တရဝစနံ သပ္ပါဋိဟီရကန္တိ ဟိ အယမေဝ ဝိသေသော။ တုစ္ဆောတိ မုသာ အဘူတော။ သောတိ မနောမယော, အရူပေါ ဝါ အတ္တပဋိလာဘော။ သွေဝါတိ သော ဧဝ ဩဠာရိကော အတ္တပဋိလာဘော။ တသ္မိံ သမယေ သစ္စော ဟောတီတိ တသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နသမယေ ဝိဇ္ဇမာနော ဟောတိ။ အတ္တပဋိလာဘောတွေဝ နိယျာတေသီတိ အတ္တပဋိလာဘသဒ္ဒေန တထာ ဧဝ ပရိယောသာပေသိ, န ပန နံ ‘‘အတ္တပဋိလာဘော’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ပညတ္တိံ သရူပတော နီဟရိတွာ ဒဿေသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ရူပါဒယော စေတ္ထ ဓမ္မာတိ ရူပဝေဒနာဒယော ဧဝ ဧတ္ထ လောကေ သဘာဝဓမ္မာ။ နာမမတ္တမေတန္တိ ရူပါဒိကေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ နာမပညတ္တိမတ္တမေတံ ‘‘အတ္တပဋိလာဘော’’တိ။ ဧဝရူပါ ဝေါဟာရာတိ ‘‘ဩဠာရိကော အတ္တပဋိလာဘော’’တိအာဒိဝေါဟာရာ။ နာမပညတ္တိဝသေနာတိ နာမဘူတပညတ္တိမတ္တဝသေန။ ‘‘အတ္တပဋိလာဘော’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိ နိယျာတနတ္ထံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၈။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာတိ ရူပါဒိကေ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တမေတံ အတ္တပဋိလာဘောတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ယသ္မိံ စိတ္တ သမယေ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၇။) [သျ]ပဋိပုစ္ဆိတွာတိ ယထာ ပရေ ပုစ္ဆေယျုံ, တထာ ကာလဝိဘာဂတော ပဋိပဒါနိ ပုစ္ဆိတွာ။ ဝိနယနတ္ထန္တိ ယထာပုစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ဉာပနဝသေန ဝိနယနတ္ထာယ။ ယေ တေ အတီတာ ဓမ္မာတိ အတီတသမယေ အတီတတ္တပဋိလာဘဿ ဥပါဒါနဘူတာ ရူပါဒယော ဓမ္မာ။ တေ ဧတရဟိ နတ္ထိ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ တတော ဧဝ ‘‘အဟေသု’’န္တိ သင်္ချံ ဂတာ။ တသ္မာတိ ဥပါဒါနဿ အတီတသ္မိံယေဝ သမယေ လဗ္ဘနတော။ သောပီတိ တဒုပါဒါနော မေ အတ္တပဋိလာဘောပိ။ တသ္မိံယေဝ သမယေတိ အတီတေ ဧဝ သမယေ။ သစ္စော အဟောသီတိ ဘူတော ဝိဇ္ဇမာနော ဝိယ အဟောသိ။ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနန္တိ အနာဂတာနဉ္စေဝပစ္စုပ္ပန္နာနဉ္စ ရူပါဒိဓမ္မာနံ ဥပါဒါနဘူတာနံ။ တဒါ အဘာဝါတိ တသ္မိံ အတီတသမယေ အဘာဝါ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ တဒုပါဒါနဘူတော အနာဂတော, ပစ္စုပ္ပန္နော စ အတ္တပဋိလာဘော တသ္မိံ အတီတ သမယေ မောဃော တုစ္ဆော မုသာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အတ္ထတောတိ ပညတ္တိအတ္ထတော။ နာမမတ္တမေဝါတိ သမညာမတ္တမေဝ။ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ အတ္တပဋိလာဘံ ပဋိဇာနာတိ။
‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ယေ တေ အနာဂတာ ဓမ္မာ, တေ ဧတရဟိ နတ္ထိ, ‘‘ဘဝိဿန္တီ’’တိ ပန သင်္ချံ ဂတာ, တသ္မာ သောပိ မေ အတ္တပဋိလာဘော တသ္မိံယေဝ သမယေ သစ္စော ဘဝိဿတိ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပန ဓမ္မာနံ တဒါ အဘာဝါ တသ္မိံ သမယေ ‘‘မောဃော အတီတော, မောဃော ပစ္စုပ္ပန္နော’’တိ ဧဝံ အတ္ထတော နာမမတ္တမေဝ အတ္တပဋိလာဘံ ပဋိဇာနာတိ။ ယေ ဣမေ ပစ္စုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ, တေ ဧတရဟိ ‘‘အတ္ထီ’’တိ သင်္ချံ ဂတာ, တသ္မာ ယွာယံ မေ အတ္တပဋိလာဘော, သော ဣဒါနိ သစ္စော ဟောတိ။ အတီတာနာဂတာနံ ပန ဓမ္မာနံ အဓုနာ အဘာဝါ ဧတရဟိ ‘‘မောဃော အတီတော, မောဃော အနာဂတော’’တိ ဧဝံ အတ္ထတော နာမမတ္တမေဝ အတ္တပဋိလာဘံ ပဋိဇာနာတီတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။
֍ * ၄၃၉-၄၄၃။ သံသန္ဒိတုန္တိ သမာနေတုံ။ ဂဝါတိ ဂါဝိတော။ တတ္ထာတိ ခီရာဒီသု ပဉ္စဂေါရသေသု။ ယသ္မိံ သမယေ ခီရံ ဟောတီတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဘူတုပါဒါယသညိတံ ဥပါဒါနဝိသေသံ ဥပါဒါယ ခီရပညတ္တိ ဟောတိ။ န တသ္မိံ…ပေ… ဂစ္ဆတိ ခီရပညတ္တိဥပါဒါနဿ ဘူတုပါဒါယရူပဿ ဒဓိအာဒိပညတ္တိယာ အနုပါဒါနတော။ ပဋိနိယတဝတ္ထုကာ ဟိ ဧတာ လောကသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ယေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါယတိ ကထီယတိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ။ အတ္တံ နီဟရိတွာ ဥစ္စန္တိ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ နိရုတ္တိ။ တံ တဒတ္ထံ နမန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ နာမံ, တထာ ဝေါဟရန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၈။) [သျ]ဧတေနာတိ ဝေါဟာရော, ပညတ္တိယေဝ။ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိနာ ခီရေ ဝုတ္တနယံ ဒဓိအာဒီသုပိ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ အတိဒိသတိ။
သမနုဇာနနမတ္တကာနီတိ ‘‘ဣဒံ ခီရံ, ဣဒံ ဒဓီ’’တိအာဒိနာ တာဒိသေသု ဘူတုပါဒါယရူပဝိသေသေသု လောကေ ပရမ္ပရာဂတံ ပညတ္တိံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ သမနုဇာနနံ ဝိယ ပစ္စယဝိသေသဝိသိဋ္ဌံ ရူပါဒိခန္ဓသမူဟံ ဥပါဒါယ ‘‘ဩဠာရိကော အတ္တပဋိလာဘော’’တိ စ ‘‘မနောမယော အတ္တပဋိလာဘော’’တိ စ ‘‘အရူပေါ အတ္တပဋိလာဘော’’တိ စ တထာ တထာ သမနုဇာနနမတ္တကာနိ, န စ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ဥပါဒါနတော အညော ကောစိ ပရမတ္ထတော အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိရုတ္တိမတ္တကာနီတိ သဒ္ဒနိရုတ္တိယာ ဂဟဏူပါယမတ္တကာနိ။ ‘‘သတ္တော ဖဿော’’တိအာဒိနာ ဟိ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏုတ္တရကာလံ တဒနုဝိဒ္ဓပဏ္ဏတ္တိဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ တဒတ္ထာဝဗောဓော။ တထာ စာဟု –
‘‘ပဌမံ သဒ္ဒံ သောတေန, တီတံ ဒုတိယစေတသာ၊
နာမံ တတိယစိတ္တေန, အတ္ထံ စတုတ္ထစေတသာ’’တိ။ (မဏိသာရမဉ္ဇုသာဋီကာယံ ပစ္စယသင်္ဂဟဝိဘာဂေပိ)၊
ဝစနပထမတ္တကာနီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိရုတ္တိယေဝ ဟိ အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပဇ္ဇန္တာနံ ကာရဏဋ္ဌေန ဝစနပထော။ ဝေါဟာရမတ္တကာနီတိ တထာ တထာ ဝေါဟာရမတ္တကာနိ။ နာမပဏ္ဏတ္တိမတ္တကာနီတိ တဿေဝ ပရိယာယော, တံတံနာမပညာပနမတ္တကာနီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမေတန္တိ ‘‘အတ္တပဋိလာဘော’’တိ ဝါ ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ပေါသော’’တိ ဝါ သဗ္ဗမေတံ ဝေါဟာရမတ္တကံ။ ကသ္မာတိ စေ, ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုညောတိ ပရမတ္ထတော ဝိဝိတ္တော။
ယဇ္ဇေဝံ ကသ္မာ စေသာ ဗုဒ္ဓေဟိပိ ဝုစ္စတီတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမ္မုတိယာ ဝေါဟာရဿ ကထနံ သမ္မုတိကထာ။ ပရမတ္ထဿ သဘာဝဓမ္မဿ ကထနံ ပရမတ္ထကထာ။ ပရမတ္ထသန္နိဿိတကထာဘာဝတော အနိစ္စာဒိကထာပိ ‘‘ပရမတ္ထကထာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပရမတ္ထဓမ္မောယေဝ ဟိ ‘‘အနိစ္စော, ဒုက္ခော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, န သမ္မုတိဓမ္မော။
‘‘အနိစ္စာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ, ဒုက္ခာနတ္တာ စ သင်္ခတာ၊
နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ ပညတ္တိ, အနတ္တာ ဣတိ နိစ္ဆယာ’’ တိ။ (ပရိ။ ၂၅၇) –
ဝစနတော ပနေသ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ခန္ဓာဒိပညတ္တိ ပန တဇ္ဇာပညတ္တိ ဝိယ ပရမတ္ထသန္နိဿယာ, အာသန္နတရာ စ, ပုဂ္ဂလပညတ္တိအာဒယော ဝိယ န
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၃၉၉။) [သျ]ဒူရေ, တသ္မာ ခန္ဓာဒိကထာပိ ‘‘ပရမတ္ထကထာ’’တိ ဝုတ္တာ, ခန္ဓာဒိသီသေန ဝါ တဒုပါဒါနသဘာဝဓမ္မာ ဧဝ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ သဘာဝဓမ္မာပိ သမ္မုတိမုခေနေဝ ဒေသနမာရောဟန္တိ, န ပရမတ္ထမုခေန, တသ္မာ သဗ္ဗာပိ ဒေသနာ သမ္မုတိကထာဝ သိယာတိ? နယိဒမေဝံ ကထေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ကထာဝိဘာဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, န စ သဒ္ဒေါ ကေနစိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝိနာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ။
ကသ္မာ စေဝံ ဒုဗ္ဗိဓာ ဗုဒ္ဓါနံ ကထာ ပဝတ္တတီတိ အနုယောဂံ ကာရဏဝိဘာဝနေန ပရိဟရိတုံ ‘‘တတ္ထ ယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝိဇာနိတုံ စတုသစ္စံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတော နိယျာတုံ အရဟတ္တသင်္ခါတံ ဇယဂ္ဂါဟံ ဂဟေတုံ သက္ကောတိ။ ယသ္မာ ပရမတ္ထကထာယ ဧဝ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော, အရိယသစ္စကထာ စ သိခါပ္ပတ္တာ ဒေသနာ, တသ္မာ ဝိနေယျပုဂ္ဂလဝသေန အာဒိတော သမ္မုတိကထံ ကထေန္တောပိ ဘဂဝါ ပရတော ပရမတ္ထကထံယေဝ ကထေတီတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အာဒိတောဝ သမ္မုတိကထံ ကထေတီ’’တိ ဟိ ဝဒန္တော ပရတော ပရမတ္ထကထမ္ပိ ကထေတီတိ ဒီပေတိ, ဣတရတ္ထ ပန ‘‘အာဒိတောဝ ကထေတီ’’တိ အဝဒန္တော သဗ္ဗတ္ထပီတိ။ ‘‘တထာ’’တိအာဒိနာ ကထာဒွယကထနေ ပရိယာယန္တရံ ဝိဘာဝေတိ။ ဗောဓေတွာတိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ တထာ တထာ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ဇာနာပေတွာ, ဣမိနာ ပန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ကတ္ထစိ သမ္မုတိကထာပုဗ္ဗိကာ ပရမတ္ထကထာ ဟောတိ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန, ကတ္ထစိ ပရမတ္ထကထာပုဗ္ဗိကာ သမ္မုတိကထာ, ဣတိ ဝိနေယျဒမ္မကုသလဿ သတ္ထု ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန တထာ တထာ ဒေသနာ ပဝတ္တတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တော ဧဝ သမ္မုတိမနုဝတ္တတိ, သမ္မုတိံ အပရိစ္စဇန္တောယေဝ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝေတိ, နံ တတ္ထ အဘိနိဝေသာတိဓာဝနာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝိသေယျ, သမညံ နာတိဓာဝေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၃၉-၄၄၃)။
ပဌမံ သမ္မုတိကထာကထနံ ပန ဝေနေယျဝသေန ယေဘုယျေန ဗုဒ္ဓါနမာစိဏ္ဏန္တိ တံ ကာရဏေန သဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပကတိယာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ လူခါကာရာတိ ဝေနေယျာနမနဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဝသေန လူခသဒိသာ။ နနု စ သမ္မုတိ နာမ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အဘူတာ, တံ ကထံ ဗုဒ္ဓါ ကထေန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မုတိကထံ ကထေန္တာပီ’’တိအာဒိ။ သစ္စမေဝါတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၀။) [သျ]တထမေဝ။ သဘာဝမေဝါတိ သမ္မုတိဘာဝေန တံသဘာဝမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အမုသာဝါ’’တိ။ ပရမတ္ထဿ ပန သစ္စာဒိဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ကော ပနိမေသံ သမ္မုတိပရမတ္ထဓမ္မာနံ ဝိသေသောတိ? ယသ္မိံ ဘိန္နေ, ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ အဝယဝဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ န တံသညာ, သော ဃဋပဋာဒိပ္ပဘေဒေါ သမ္မုတိ, တဗ္ဗိပရိယာယတော ပရမတ္ထော။ န ဟိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝုတ္တနယေန သမ္မုတိ စ သစ္စသဘာဝါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသီတိ နာနာဒေသဘာသာကုသလော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနမတ္ထသံဝဏ္ဏနကော အာစရိယော ဝိယ နာနာဝိဓသမ္မုတိပရမတ္ထကုသလော ဘဂဝါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဒုဝေယေဝ သစ္စာနိ အက္ခာသီတိ အတ္ထော။ တံ သရူပတော, ပရိမာဏတော စ ဒဿေတိ ‘‘သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ, တတိယံ နူပလဗ္ဘတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဝဒတံ ဝရောတိ သဗ္ဗေသံ ဝဒန္တာနံ ဝရော။ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓါ သမ္မုတိ။ ပရမော ဥတ္တမော အဝိပရီတော ယထာဘူတသဘာဝေါ ပရမတ္ထော။
ဣဒါနိ နေသံ သစ္စသဘာဝံ သဟ ကာရဏေန ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကေတဝစန’’န္တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ လောကသမ္မုတိကာရဏံ, တသ္မာ သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ, ယသ္မာ စ ဓမ္မာနံ ဘူတလက္ခဏံ, တသ္မာ ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စန္တိ ယောဇနာ။ လောကသမ္မုတိကာရဏန္တိ ဟိ သင်္ကေတဝစနဿ သစ္စဘာဝေ ကာရဏဒဿနံ, လောကသိဒ္ဓါ သမ္မုတိ သင်္ကေတဝစနဿ အဝိသံဝါဒနတာယ ကာရဏန္တိ အတ္ထော, ဝိသံဝါဒနာဘာဝတော သင်္ကေတဝစနံ သစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မာနံ ဘူတလက္ခဏန္တိ စ ပရမတ္ထဝစနဿ သစ္စဘာဝေ ကာရဏဒဿနံ။ သဘာဝဓမ္မာနံ ယော ဘူတော အဝိပရီတော သဘာဝေါ, တဿ လက္ခဏံ အင်္ဂနံ ဉာပနန္တိ အတ္ထော, ယာထာဝတော အဝိသံဝါဒနဝသေန ပဝတ္တနတော ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အနင်္ဂဏသုတ္တဋီကာယံ ပန အာစရိယေနေဝ နိဿက္ကဝစနေန ပဒမုလ္လိင်္ဂေတွာ ‘‘လောကသမ္မုတိကာရဏာတိ လောကသမညံ နိဿာယ ပဝတ္တနတော။ ဓမ္မာနန္တိ သဘာဝဓမ္မာနံ။ ဘူတကာရဏာတိ ယထာဘူတသဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တနတော’’တိ ဝုတ္တံ။
အညတ္ထ ပန –
‘‘တသ္မာ ဝေါဟရကုသလဿ, လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊
သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ, မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၄) –
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၁။) [သျ]အယမ္ပိ ဂုဏပရိဒီပနီ ဂါထာ ဒိဿတိ။ တတ္ထ တသ္မာတိ သစ္စဿ ဒုဝိဓတ္တာ, သင်္ကေတဝစနဿ ဝါ သစ္စဘာဝတော။ သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿာတိ ‘‘ပုဂ္ဂလော သတ္တော’’တိအာဒိနာ လောကသမညံ ကထေန္တဿ မုသာဝါဒေါ နာမ န ဇာယတီတိ အတ္ထော။ အပိစ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ပုဂ္ဂလ ကထံ ကထေတိ ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ, ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထံ, ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ, အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ, ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ, ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထံ, ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ, လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထဉ္စာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၄၊ ကထာ။ အနုဋီ။ ၁) တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တကာရဏမ္ပိ အာဟရိတွာ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ယဒိ တထာဂတော ပရမတ္ထသစ္စံ သမ္မဒေဝ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဌိတောပိ လောကသမညာဘူတံ သမ္မုတိသစ္စံ ဂဟေတွာဝ ဝဒတိ, ဧဝဉ္စေတ္ထ ကော လောကိယမဟာဇနေဟိ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဟီ’’တိအာဒိ, အယံ ပါဠိယံ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – လောကိယမဟာဇနော အပ္ပဟီနပရာမာသတ္တာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ပရာမသန္တော ဝေါဟရတိ။ တထာဂတော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနပရာမာသတ္တာ အပရာမသန္တောဝ ယသ္မာ လောကသမညာဟိ ဝိနာ လောကိယော အတ္ထော လောကေန ဒုဗ္ဗိညေယျော, တသ္မာ တာဟိ တံ ဝေါဟရတိ။ တထာ ဝေါဟရန္တော စ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျသတ္တေ ပရမတ္ထသစ္စေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ။ ဒေသနံ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသပဋိသညုတ္တာယ ဝဋ္ဋကထာယ ဝိနိဝတ္တေတွာ ဝိဝေစေတွာ။ အရဟတ္တနိကူဋေန နိဋ္ဌာပေသီတိ ‘‘အပရာမသ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန တဏှာမာနပရာမာသပ္ပဟာနကိတ္တနေန တပ္ပဟာယကအရဟတ္တသင်္ခါတနိကူဋေန ဒေသနံ ပရိယောသာပေသိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၂။) [သျ]၁၀။ သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
သုဘမာဏဝကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄၄။ ဧဝံ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ သုဘသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ သုဘသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… သာဝတ္ထိယန္တိ သုဘသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ အနုနာသိကလောပေန ‘‘အစိရ ပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘အစိရံ ပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိ ဣမိနာ ယထာ ပေါဋ္ဌပါဒသုတ္တေ ‘‘အပ္ပါဋိဟီရက တံ ဘာသိတံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ, အစိရံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ ဝါ အစိရပရိနိဗ္ဗုတော ယထာ ‘‘အစိရပက္ကန္တော, မာသဇာတော’’တိ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အစိရပရိနိဗ္ဗုတေတိ စ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝဿ စိရကာလတာပဋိက္ခေပေန အာသန္နတာမတ္တံ ဒဿိတံ, ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ပန န ဒဿိတောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိနိဗ္ဗာနတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမိတော ဥဒ္ဓံ ယာဝ ဇေဋ္ဌပုဏ္ဏမီ, တာဝ ကာလံ သန္ဓာယ ‘‘မာသမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မတ္တသဒ္ဒေန ပန တဿ ကာလဿ ကိဉ္စိ အသမ္ပုဏ္ဏတံ ဇောတေတိ။ တုဒိသညိတော ဂါမော နိဝါသော ဧတဿာတိ တောဒေယျော။ တံ ပနေသ ယသ္မာ သောဏဒဏ္ဍော (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၀) ဝိယ စမ္ပံ, ကူဋဒန္တော (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၂၃) ဝိယ စ ခါဏုမတံ အဇ္ဈာဝသတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဿ အဓိပတိတ္တာ’’တိ, ဣဿရဘာဝတောတိ အတ္ထော။ အယမ္ပိ ဟိ ရညော ပသေနဒိကောသလဿ ပုရောဟိတဗြာဟ္မဏော။ ပုတ္တမ္ပိ အာဟာတိ သုဘံ မာဏဝမ္ပိ ဩဝဒန္တော အာဟ။
အဉ္ဇနာနန္တိ အက္ခိအဉ္ဇနတ္ထာယ ဃံသိတအဉ္ဇနာနံ။ ဝမ္မိကာနန္တိ ကိမိသမာဟဋဝမ္မိကာနံ သဉ္စယံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဓူနန္တိ မက္ခိကမဓူနံ။ သမာဟာရန္တိ မကရန္ဒသန္နိစယံ။ ပဏ္ဍိတော ဃရမာဝသေတိ ယသ္မာ အပ္ပတရပ္ပတရေပိ ဂယှမာနေ ဘောဂါ ခီယန္တိ, အပ္ပတရပ္ပတရေပိ စ သဉ္စိယမာနေ ဝဍ္ဎန္တိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တမုပမတ္တယံ ပညာယ ဒိသွာ ဝိညုဇာတိကော ကိဉ္စိပိ ဝယမကတွာ အာယမေဝ ဥပ္ပါဒေန္တော ဃရေဝသေ ဃရာဝါသမနုတိဋ္ဌေယျာတိ လောဘာဒေသိတပဋိပတ္တိံ ဥပဒိသတိ။
အဒါနမေဝ သိက္ခာပေတွာ သိက္ခာပနဟေတု လောဘာဘိဘူတတာယ တသ္မိံယေဝ ဃရေ သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ လောဘဝသိကဿ ဟိ ဒုဂ္ဂတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၃။) [သျ]ပါဋိကင်္ခါ, ‘‘ဇနဝသဘော နာမ ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗပရိစယေန အတိဝိယ ပိယာယတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေနာ’’တိအာဒိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)။ နိက္ခန္တေတိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဗဟိ နိဂ္ဂတေ။ သုဘံ မာဏဝံ အနုဂ္ဂဏှိတုကာမော ဧကကောဝ ဘဂဝါ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဘုက္ကာရန္တိ ‘‘ဘု ဘူ’’တိ သုနခသဒ္ဒကရဏံ။ ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဗြာဟ္မဏသမုဒါစာရေန ပရိဘဝိတွာ ပရိဘဝနဟေတု။ ‘‘ဘောဝါဒိ နာမ သော ဟောတိ, သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အဒါနမေဝ သိက္ခာပေတွာ သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာဟ, ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ မံ ‘ဘော ဘော’တိ ပရိဘဝိတွာ သုနခေါ ဇာတော’’တိ ဝဒတီတိ? တထာ နိဗ္ဗတ္တိယာ တဒုဘယသာဓာရဏဖလတ္တာ။ အာနိသံသဖလဉှိ သာဓာရဏကမ္မေနပိ ဇာတံ, န ဝိပါကဖလံ ဝိယ ဧကကမ္မေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝီစိံ ဂမိဿသိ ကတောကာသဿ ကမ္မဿ ပဋိဗာဟိတုမသက္ကုဏေယျဘာဝတော။ ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ။ ဥဒ္ဓနန္တရေတိ စုလ္လိကန္တရေ။ နန္တိ သုနခံ။
တံ ပဝတ္တိန္တိ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တကာရဏံ။ ဗြာဟ္မဏစာရိတ္တဿ အပရိဟာပိတတံ သန္ဓာယ, တထာ ပိတရံ ဥက္ကံသေန္တော ‘‘ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာဟ။ မုခါရုဠှန္တိ သယံပဋိဘာနဝသေန မုခမာရုဠှံ။ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆီတိ ‘‘သုတမေတံ ဘော ဂေါတမ မယှံ ပိတာ သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ, ‘‘ကိမိဒံ သစ္စံ ဝါ အသစ္စံ ဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တထေဝ ဝတွာတိ ယထာ ပုဗ္ဗေ သုနခဿ ဝုတ္တံ, တထေဝ ဝတွာ။ အဝိသံဝါဒနတ္ထန္တိ သစ္စာပနတ္ထံ, ‘‘တောဒေယျဗြာဟ္မဏော သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝစနဿ အဝိသံဝါဒနေန အတ္တနော အဝိသံဝါဒိဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပေါဒကန္တိ အပ္ပကေန ဥဒကေန သမ္ပာဒိတံ။ မဓုပါယာသန္တိ သာဒုရသံ, မဓုယောဇိတံ ဝါ ပါယာသံ။ တထာ အကာသိ, ယထာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဒဿေသီတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သော သုနခေါ တံ သဗ္ဗံ နေတွာ ဒဿေသိ, န ဇာတိဿရတာယ။ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဘုက္ကရဏံ ပန ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓဝါသနာဝသေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၄၄) ဧဝံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ပန စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုနခေါ ‘ဉာတောမှိ ဣမိနာ’တိ ရောဒိတွာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၄။) [သျ]‘ဟုံ ဟု’န္တိ ကရောန္တော ဓနနိဓာနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပါဒေန ပထဝိံ ခဏိတွာ သညံ အဒါသီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၉) ဇာတိဿရာကာရမာဟ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
‘‘ဘဝပဋိစ္ဆန္နံ နာမ ဧဝရူပံ သုနခပဋိသန္ဓိအန္တရံ ပါကဋံ သမဏဿ ဂေါတမဿ, အဒ္ဓါ ဧသ သဗ္ဗညူ’’တိ ဘဂဝတိ ပသန္နစိတ္တော။ အင်္ဂဝိဇ္ဇာပါဌကော ကိရေသ။ တေနဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဣမံ ဓမ္မပဏ္ဏာကာရံ ကတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ, တတော သော စုဒ္ဒသ ပဉှေ အဘိသင်္ခရိတွာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စုဒ္ဒသ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ’’တိ။ တတ္ထ စုဒ္ဒသ ပဉှေတိ ‘‘ဒိဿန္တိ ဟိ ဘော ဂေါတမ မနုဿာ အပ္ပါယုကာ, ဒိဿန္တိ ဒီဃာယုကာ။ ဒိဿန္တိ ဗဝှါဗာဓာ, အပ္ပါဗာဓာ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ, ဝဏ္ဏဝန္တော။ အပ္ပေသက္ခာ, မဟေသက္ခာ။ အပ္ပဘောဂါ, မဟာဘောဂါ။ နီစကုလီနာ, ဥစ္စာကုလီနာ။ ဒိဿန္တိ ဒုပ္ပညာ, ဒိဿန္တိ ပညဝန္တော။ ကော နု ခေါ ဘော ဂေါတမ ဟေတု ကော ပစ္စယော, ယေန မနုဿာနံယေဝ သတံ မနုဿဘူတာနံ ဒိဿန္တိ ဟီနပဏီတတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) ဣမေ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တေ အာဂတေ စုဒ္ဒသ ပဉှေ။ ‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝ သတ္တာ ကမ္မဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) သင်္ခေပတော, ဝိတ္ထာရတော စ ဝိဿဇ္ဇနပရိယောသာနေ ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂတော။ အင်္ဂသုဘတာယ ‘‘သုဘော’’ တိဿ နာမံ။ မာဏဝေါတိ ပန မဟလ္လကကာလေပိ တရုဏဝေါဟာရေန နံ ဝေါဟရတိ။ အတ္တနော ဘောဂဂါမတောတိ တုဒိဂါမတော အာဂန္တွာ တင်္ခဏိကံ ဝသတိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၅။ ‘‘ဧကာ စ မေ ကင်္ခါ အတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဥပရိ ပုစ္ဆိယမာနဿ ပဉှဿ ပဂေဝ တေန အဘိသင်္ခတဘာဝံ ဒဿေတိ။ မာဏဝကန္တိ ခုဒ္ဒကမာဏဝံ ‘‘ဧကပုတ္တကော, (မ။ နိ။ ၂။၂၉၆, ၃၅၃၊ ပါရာ။ ၂၆) ပိယပုတ္တကော’’တိအာဒီသု ဝိယ က-သဒ္ဒဿ ခုဒ္ဒကတ္ထေ ပဝတ္တနတော။ ဝိသဘာဂဝေဒနာတိ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သာ ဟိ ကုသလကမ္မနိဗ္ဗတ္တေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဝေဒနာပဋိပက္ခဘာဝတော ‘‘ဝိသဘာဂဝေဒနာ’’တိ စ ကာယံ ဂါဠှာ ဟုတွာ ဗာဓနတော ပီဠနတော ‘‘အာဗာဓော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကီဒိသာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘ယာ ဧကဒေသေ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ သရီရေကဒေသေ ဥဋ္ဌဟိတွာပိ အပရိဝတ္တိဘာဝကရဏတော အယပဋ္ဋေန အာဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဂဏှာတိ, ဣမိနာ ဗလဝရောဂေါ အာဗာဓော နာမာတိ ဒဿေတိ။ ကိစ္ဆဇီဝိတကရောတိ အသုခဇီဝိတာဝဟော, ဣမိနာ ဒုဗ္ဗလော အပ္ပမတ္တကော ရောဂေါ အာတင်္ကော နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဥဋ္ဌာနန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၅။) [သျ]သယနနိသဇ္ဇာဒိတော ဥဋ္ဌဟနံ, တေန ယထာ တထာ အပရာပရံ သရီရဿ ပရိဝတ္တနံ ဝဒတိ။ ဂရုကန္တိ ဘာရိယံ အကိစ္စသိဒ္ဓိကံ။ ဂိလာနဿေဝ ကာယေ ဗလံ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဟုဋ္ဌာနေန စေတ္ထ ဂေလညာဘာဝေါ ပုစ္ဆိတော။ ဟေဋ္ဌာ စတူဟိ ပဒေဟိ အဖာသုဝိဟာရာဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာပိ ဣဒါနိ ပုန ဖာသုဝိဟာရဘာဝံ ပုစ္ဆတိ, တေန သဝိသေသော ဧတ္ထ ဖာသုဝိဟာရော ပုစ္ဆိတောတိ ဝိညာယတိ။ အသတိပိ ဟိ အတိသယတ္ထဇောတနေ သဒ္ဒေ အတ္ထာပတ္တိတော အတိသယတ္ထော လဗ္ဘတေဝ ယထာ ‘‘အဘိရူပဿ ကညာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဂမနဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမံ အာဏာပနဝစနံ, ဣဒံ ပန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာကာရဒဿနန္တိ အယမိမေသံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၇။ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တပတ္တကာလော, သမယော နာမ တဿေဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ, အတ္ထတော ပနေသ တဇ္ဇံ သရီရဗလဉ္စေဝ တပ္ပစ္စယပရိဿယာဘာဝေါ စ။ ဥပါဒါနံ နာမ ဉာဏေန တေသံ ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘ပညာယာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သွေ ဂမနကာလော ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ကာလံ, ‘‘ကာယေ’’တိအာဒိနာ သမယဉ္စ သရူပတော ဒဿေတိ။ ဖရိဿတီတိ ဖရဏဝသေန ဌဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၈။ စေတိယရဋ္ဌေတိ စေတိရဋ္ဌေ။ ယ-ကာရေန ဟိ ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘စေတိရဋ္ဌတော အညံ ဝိသုံယေဝေကံ ရဋ္ဌ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယသ္မာ မရဏံ နာမ တာဒိသာနံ ဒသဗလာနံ ရောဂဝသေနေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ယေန ရောဂေန တံ ဇာတံ, တဿ သရူပပုစ္ဆာ, ကာရဏပုစ္ဆာ, မရဏဟေတုကစိတ္တသန္တာပပုစ္ဆာ, တဿ စ သန္တာပဿ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏတာ, တထာ မရဏဿ စ အပ္ပဋိကရဏတာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ မရဏပဋိသညုတ္တံ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထေသီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘော အာနန္ဒာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကော နာမာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ရောဂံ ပုစ္ဆတိ, ‘‘ကိံ ဘဂဝါ ပရိဘုဉ္ဇီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏံ, ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ စိတ္တသန္တာပံ, ‘‘သတ္ထာ နာမာ’’တိအာဒိနာ တဿ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏတံ, ‘‘ဧကာ ဒါနီ’’တိအာဒိနာ မရဏဿ အပ္ပဋိကရဏတံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာဇာနီတိ မဟာဟာနိ။ ယတြာတိ ယေန ကာရဏေန ပရိနိဗ္ဗုတော, တေန ကော ဒါနိ အညော မရဏာ မုစ္စိဿတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနီတိ စ အတ္တနော မနသိကာရံ ပတိ ဝေါဟာရမတ္တေန ဝုတ္တံ။ လဇ္ဇိဿတီတိ လဇ္ဇာ ဝိယ ဘဝိဿတိ, ဝိဇ္ဇိဿတီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၆။) [သျ]အတ္ထော။ ပီတဘေသဇ္ဇာနုရူပံ အာဟာရဘောဇနံ ပေါရာဏာစိဏ္ဏန္တိ အာဟ ‘‘ပီတ…ပေ… ဒတွာ’’တိ။
ဟုတွာတိ ပါဌသေသော သန္တိကာဝစရဘာဝဿ ဝိသေသနတော။ မာရော ပါပိမာ ဝိယ န ရန္ဓဂဝေသီ, ဥတ္တရမာဏဝေါ ဝိယ စ န ဝီမံသနာဓိပ္ပါယော, အပိ တု ခလု ဥပဋ္ဌာကော ဟုတွာ သန္တိကာဝစရောတိ ဟိ ဝိသေသေတိ။ န ရန္ဓဂဝေသီတိ န ဆိဒ္ဒဂဝေသီ။ ယေသု ဓမ္မေသူတိ ဝိမောက္ခုပါယေသု နိယျာနိကဓမ္မေသု။ ဓရန္တီတိ အဓုနာ တိဋ္ဌန္တိ, ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၉။ အတ္ထတော ပယုတ္တတာယ သဒ္ဒပယောဂဿ သဒ္ဒပဗန္ဓလက္ခဏာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ တဒတ္ထဘူတေဟိ သီလာဒီဟိ တီဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တီဏိ ပိဋကာနိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ’’တိ။ သင်္ခိတ္တေန ကထိတန္တိ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ မာဏဝ ခန္ဓာန’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနတော, သာမညတော စ သင်္ခေပေနေဝ ကထိတံ။ ‘‘ကတမေသံ တိဏ္ဏ’’န္တိ အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာယေဝ, န ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ မာဏဝဿေဝ ဟိ အယံ ပုစ္ဆာ, န ထေရဿာတိ အာဟ ‘‘မာဏဝေါ’’တိအာဒိ။ အညတ္ထ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယေဝ ဒိဿတိ, န အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ။ ဣဓ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တဒေတံ အဋ္ဌကထာပမာဏတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ တဒါ ပဝတ္တမာနဉှိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ အဋ္ဌကထမ္ပိ သင်္ဂဟမာရောပိံသု။ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာဘာဝေ ပနဿ ထေရဿေဝ ဝစနတာ သိယာ။
သီလက္ခန္ဓဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၅၀-၄၅၃။ သီလက္ခန္ဓဿာတိ ဧတ္ထ ပဒတ္ထဝိပလ္လာသကာရီ ဣတိသဒ္ဒေါ လုတ္တော, အတ္ထနိဒ္ဒေသော ဝိယ သဒ္ဒနိဒ္ဒေသော ဝါ, ယထာရုတော စ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ, တေန ‘‘အရိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ…ပေ… ပတိဋ္ဌပေသီ’’တိ အယံ ပါဌော ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေသု ဒဿိတေသူ’’တိ, တေသု တီသု ခန္ဓေသု ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿိတေသူတိ အတ္ထော။ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ သာမညဖလာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄) ဒေသိတနယေနေဝ, တေန ဣမဿ သုတ္တဿ ဗုဒ္ဓဘာသိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာသနေ န သီလမေဝ သာရောတိ အရိယမဂ္ဂသာရေ ဘဂဝတော သာသနေ ယထာဒဿိတံ သီလံ သာရော ဧဝ န ဟောတိ သာရဝတော မဟတော ရုက္ခဿ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၇။) [သျ]ပပဋိကဋ္ဌာနိကတ္တာ။ အဋ္ဌာနပယုတ္တော ဟိ ဧဝသဒ္ဒေါ ယထာဌာနေ န ယောဇေတဗ္ဗော။ ယဇ္ဇေဝံ ကသ္မာ တမိဓ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိ။ ဈာနာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အဓိဂန္တုကာမဿ အဓိဋ္ဌာနမတ္တံ တတ္ထ အပ္ပတိဋ္ဌိတဿ တေသမသမ္ဘဝတော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂) အထ ဝါ သာသနေ န သီလမေဝ သာရောတိ ကာမဉ္စေတ္ထ သာသနေ မဂ္ဂဖလသီလသင်္ခါတံ လောကုတ္တရသီလမ္ပိ သာရမေဝ, တထာပိ န သီလက္ခန္ဓော ဧဝ သာရော ဟောတိ, အထ ခေါ သမာဓိက္ခန္ဓောပိ ပညာက္ခန္ဓောပိ သာရော ဧဝါတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယထာပယုတ္တေန ဧဝသဒ္ဒေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ပုရိမောယေဝ ပနတ္ထော ယုတ္တတရော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတော ဥတ္တရီ’’တိအာဒိ။ အညမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗန္တိ သေသခန္ဓဒွယံ။
သမာဓိက္ခန္ဓဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅၄။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ထေရော သမာဓိက္ခန္ဓံ ပုဋ္ဌောပိ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိကေ ဝိဿဇ္ဇေသိ, နနု ဧဝံ သန္တေ အညံ ပုဋ္ဌော အညံ ဗျာကရောန္တော အမ္ဗံ ပုဋ္ဌော လဗုဇံ ဗျာကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဤဒိသီ စောဒနာ ဣဓ အနောကာသာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကထဉ္စ…ပေ… အာရဘီ’’တိ အာဟ, တေနေတ္ထ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒယောပိ သမာဓိဥပကာရကတံ ဥပါဒါယ သမာဓိက္ခန္ဓပက္ခိကဘာဝေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဒဿေတိ။ ယေ တေ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဒေသနာနန္တရံ အဘိညာဒေသနာယ အဝသရောတိ ကတွာ ရူပဇ္ဈာနာနေဝ အာဂတာနိ, န အရူပဇ္ဈာနာနိ။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒိကာ ဟိ သပရိဘဏ္ဍာ ဆပိ အဘိညာယော။ ယသ္မာ ပန လောကိယာဘိညာယော ဣဇ္ဈမာနာ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စုဒ္ဒသဝိဓေန စိတ္တပရိဒမနေန ဝိနာ န ဣဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အဘိညာသု ဒေသိယမာနာသု အရူပဇ္ဈာနာနိပိ ဒေသိတာနေဝ ဟောန္တိ နာနန္တရိကဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အာနေတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာနီ’’တိ, ဝုတ္တနယေန ဒေသိတာနေဝ ကတွာ သံဝဏ္ဏကေဟိ ပကာသေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာဝ အရူပဇ္ဈာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ‘‘အရူပဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၄၇၁-၄၈၀။ န စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တကေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဌာနာဌာနပယုတ္တဿ ဧဝသဒ္ဒဿာနုရူပမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၈။) [သျ]လောကိယသမာဓိက္ခန္ဓဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘န စိတ္တေကဂ္ဂတာ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရိယော သမာဓိက္ခန္ဓောတိ ဧတ္ထ ဟိ အရိယသဒ္ဒေါ သုဒ္ဓမတ္တပရိယာယောဝ, န လောကုတ္တရပရိယာယော။ ယထာ စေတ္ထ, တထာ အရိယော သီလက္ခန္ဓောတိ ဧတ္ထာပိ။ ဣတောတိ ပညာက္ခန္ဓတော, သော စ ဥက္ကဋ္ဌတော အရဟတ္တဖလပရိယာပန္နော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တပရိယောသာန’’န္တိအာဒိ။ လောကိယာဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဟိ ဝိနာပိ ဟိ အရဟတ္တေ အဓိဂတေ ‘‘နတ္ထေဝ ဥတ္တရိကရဏီယ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ, တဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဣဓ ပန လောကိယာဘိညာယောပိ အာဂတာယေဝ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျံ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၀၉။) [သျ]၁၁။ ကေဝဋ္ဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ကေဝဋ္ဋဂဟပတိပုတ္တဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၈၁။ ဧဝံ သုဘသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ ကေဝဋ္ဋသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, သုဘသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ ကေဝဋ္ဋသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… နာဠန္ဒာယန္တိ ကေဝဋ္ဋသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ပါဝါရိကဿာတိ ဧဝံနာမကဿ သေဋ္ဌိနော။ အမ္ဗဝနေတိ အမ္ဗရုက္ခဗဟုလေ ဥပဝနေ။ တံ ကိရ သော သေဋ္ဌိ ဘဂဝတော အနုစ္ဆဝိကံ ဂန္ဓကုဋိံ, ဘိက္ခုသံဃဿ စ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနကုဋိမဏ္ဍပါဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ ဒွါရကောဋ္ဌကသမ္ပန္နံ ကတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ နိယျာတေသိ, ပုရိမဝေါဟာရေန ပနေသ ဝိဟာရော ‘‘ပါဝါရိကမ္ဗဝန’’န္တေွဝ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကေဝဋ္ဋော’’ တိဒံ နာမမတ္တံ။ ‘‘ကေဝဋ္ဋေဟိ သံရက္ခိတတ္တာ, တေသံ ဝါ သန္တိကေ သမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ’’တိ ကေစိ။ ဂဟပတိပုတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ကာမဉ္စေသ တဒါ ဂဟပတိဋ္ဌာနေ ဌိတော, ပိတု ပနဿ အစိရကာလကတတာယ ပုရိမသမညာယ ‘‘ဂဟပတိပုတ္တော’’တွေဝ ဝေါဟရီယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂဟပတိမဟာသာလော’’တိ, မဟာဝိဘဝတာယ မဟာသာရော ဂဟပတီတိ အတ္ထော, ရ-ကာရဿ ပန လ-ကာရံ ကတွာ ‘‘မဟာသာလော’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပလိဗုဒ္ဓေါ’’တိ (စူဠနိ။ ၁၅၊ မိ။ ပ။ ၆။၃။၇၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၀၂) သဒ္ဓေါ ပသန္နောတိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော, တတောယေဝ ရတနတ္တယပ္ပသန္နော။ ကမ္မကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ဝါ သဒ္ဓေါ, ရတနတ္တယပ္ပသာဒဗဟုလတာယ ပသန္နော။ သဒ္ဓါဓိကတ္တာယေဝါတိ တထာစိန္တာယ ဟေတုဝစနံ, သဒ္ဓါဓိကော ဟိ ဥမ္မာဒပ္ပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။
သမိဒ္ဓါတိ သမ္မဒေဝ ဣဒ္ဓါ, ဝိဘဝသမ္ပတ္တိယာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ သမ္ပုဏ္ဏာ, အာကိဏ္ဏာ ဗဟူ မနုဿာ ဧတ္ထာတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘အံသကူဋေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဟိ တွံ ဘိက္ခု အနွဒ္ဓမာသံ, အနုမာသံ, အနုသံဝစ္ဆရံ ဝါ မနုဿာနံ ပသာဒါယ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ကရောဟီ’’တိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော အာဏာပနမေဝ သမာဒိသနံ, တံ ပန တသ္မိံ ဌာနေ ဌပနံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဌာနန္တရေ ဌပေတူ’’တိ။ ဥတ္တရိမနုဿာနန္တိ ပကတိမနုဿေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ ဥတ္တမပုရိသာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဈာယီနံ, အရိယာနဉ္စ။ ဓမ္မတောတိ အဓိဂမဓမ္မတော,
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၀။) [သျ]ဈာနာဘိညာမဂ္ဂဖလဓမ္မတောတိ အတ္ထော, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ နိဿက္ကဝစနံ။ တတော ဟိ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ နိဒ္ဓါရေတိ။ ဧဝံ ဥတ္တရိသဒ္ဒံ မနုဿသဒ္ဒေန ဧကပဒံ ကတွာ ဣဒါနိ ပါဋိဟာရိယသဒ္ဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဝိသုမေဝ ပဒံ ကရောန္တော ‘‘ဒသကုသလသင်္ခါတတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ မနုဿဓမ္မတောတိ ပကတိမနုဿဓမ္မတော။ ပဇ္ဇလိတပဒီပေါတိ ပဇ္ဇလန္တပဒီပေါ။ တေလသ္နေဟန္တိ တေလသေစနံ။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိန္တိ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော စန္ဒနပတ္တဒါနဝတ္ထုမှိ (စူဠဝ။ ၂၅၂)။ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသီတိ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဂိဟီနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ယော ဒဿေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၂) ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိပဋိက္ခေပကံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညပေသိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၂။ ဂုဏသမ္ပတ္တိတော အစာဝနံ သန္ဓာယ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘န ဂုဏဝိနာသနေနာ’’တိ ဣမိနာ။ တေနာဟ ‘‘သီလဘေဒ’’န္တိအာဒိ။ ဝိသဟန္တော နာမ နတ္ထီတိ နိဝါရိတဋ္ဌာနေ ဥဿဟန္တော နာမ နတ္ထိ။ ဧဝမ္ပိ ဣမိနာ ကာရဏန္တရေနာယံ ဥဿဟန္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝိဿာသိကော, တသ္မာ ဝိဿာသံ ဝဍ္ဎေတွာတိ ယောဇနာ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ စ ဗြူဟေတွာ, ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၈၃-၄။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ ကထံ တေန ကတာ, ကတ္ထ ဝါ ဥပ္ပန္နာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဧကေနာတိ ဂန္ဓာရေန နာမ ဣသိနာဝ။ ဧဝဉှိ ပုဗ္ဗေနာပရံ သံသန္ဒတီတိ။ ဂန္ဓာရီ နာမေသာ ဝိဇ္ဇာ စူဠဂန္ဓာရီ, မဟာဂန္ဓာရီတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ စူဠဂန္ဓာရီ နာမ တိဝဿတော ဩရံ မတသတ္တာနံ ဥပပန္နဋ္ဌာနဇာနနာ ဝိဇ္ဇာ။ ဝင်္ဂီသဝတ္ထု (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၂၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၁၂) စေတ္ထ သာဓကံ။ မဟာဂန္ဓာရီ နာမ တဿ စေဝ ဇာနနာ, တဒုတ္တရိ စ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏကမ္မဿ သာဓိကာ ဝိဇ္ဇာ။ ယေဘုယျေန ဟေသာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏကိစ္စံ သာဓေတိ။ တဿာ ကိရ ဝိဇ္ဇာယ သာဓကော ပုဂ္ဂလော တာဒိသေ ဒေသေ, ကာလေ စ မန္တံ ပရိဇပ္ပေတွာ ဗဟုဓာပိ အတ္တာနံ ဒဿေတိ, ဟတ္ထိအာဒီနိပိ ဒဿေတိ, အဒဿနီယောပိ ဟောတိ, အဂ္ဂိထမ္ဘမ္ပိ ကရောတိ, ဇလထမ္ဘမ္ပိ ကရောတိ, အာကာသေပိ အတ္တာနံ ဒဿေတိ, သဗ္ဗံ ဣန္ဒဇာလသဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဋောတိ ဒုက္ခိတော ဗာဓိတော။ တေနာဟ ‘‘ပီဠိတော’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၁။) [သျ]အာဒေသနာပါဋိဟာရိယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၈၅။ ကာမံ ‘‘စေတသိက’’န္တိ ဣဒံ ယေ စေတသိ နိယုတ္တာ စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တာ, တေသံ သာဓာရဏဝစနံ, သာဓာရဏေ ပန ဂဟိတေ စိတ္တဝိသေသော ဒဿိတော နာမ ဟောတိ။ သာမညဇောတနာ စ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ, တသ္မာ စေတသိကပဒဿ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောမနဿဒေါမနဿံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အာဟ။ သောမနဿဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌာ ရာဂါဒယော, သဒ္ဓါဒယော စ ဓမ္မာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ, ဒေါမနဿဂ္ဂဟဏေန ဒေါသာဒယော။ ဝိတက္ကဝိစာရာ ပန သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ ပိ-သဒ္ဒဿ ဝတ္တဗ္ဗသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော သုဝိညေယျောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တဝ မနော’’တိ, ဣမိနာ ပကာရေန တဝ မနော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ကေန ပကာရေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သောမနဿိတော ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ တေ မနော’’တိ ဣဒံ သောမနဿိတတာဒိမတ္တဒဿနံ, န ပန ယေန သောမနဿိတော ဝါ ဒေါမနဿိတော ဝါ, တံ ဒဿနန္တိ တံ စိတ္တံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ဣတိပိ တေ စိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ နိဒဿနတ္ထော ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ ကစ္စာန အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အတ္ထ’’န္တိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဣဓာပိ ဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ပရဿ စိန္တံ မနတိ ဇာနာတိ ဧတာယာတိ စိန္တာမဏိ န-ကာရဿ ဏ-ကာရံ ကတွာ, သာ ဧဝ ပုဗ္ဗပဒမန္တရေန မဏိကာ။ စိန္တာ နာမ န စိတ္တေန ဝိနာ ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ပရေသံ စိတ္တံ ဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘တဿာ ကိရ ဝိဇ္ဇာယ သာဓကော ပုဂ္ဂလော တာဒိသေ ဒေသေ, ကာလေ စ မန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ ယဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော, တဿ ဒိဋ္ဌသုတာဒိဝိသေသသဉ္ဇာနနမုခေန စိတ္တာစာရံ အနုမိနန္တော ကထေတီ’’တိ ကေစိ။ ‘‘ဝါစံ နိစ္ဆရာပေတွာ တတ္ထ အက္ခရသလ္လက္ခဏဝသေန ကထေတီ’’တိ အပရေ။ သာ ပန ဝိဇ္ဇာ ပဒကုသလဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၉။၄၉ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗာ။
အနုသာသနီပါဋိဟာရိယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၈၆။ ပဝတ္တေန္တာတိ ပဝတ္တနကာ ဟုတွာ, ပဝတ္တနဝသေန ဝိတက္ကေထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝန္တိ ဟိ ယထာနုသိဋ္ဌာယ အနုသာသနိယာ ဝိဓိဝသေန, ပဋိသေဓဝသေန စ ပဝတ္တိအာကာရပရာမသနံ, သာ စ အနုသာသနီ သမ္မာဝိတက္ကာနံ, မိစ္ဆာဝိတက္ကာနဉ္စ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနဝသေန တတ္ထ အာနိသံသဿ, အာဒီနဝဿ စ ဝိဘာဝနတ္ထံ ပဝတ္တတိ။ အနိစ္စသညမေဝ, န နိစ္စသညံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၂။) [သျ]ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထဉှိ ဧဝ-ကာရဂ္ဂဟဏံ။ ဣဓာပိ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော, ပယောဇနဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ-ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂန္တိ နိဒဿနမတ္တံ တဒညရာဂဿ စေဝ ဒေါသာဒီနဉ္စ ပဟာနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ, တပ္ပဟာနဿ စ တဒညရာဂါဒိခေပနဿ ဥပါယဘာဝတော ဒုဋ္ဌလောဟိတဝိမောစနဿ ပုဗ္ဗဒုဋ္ဌမံသခေပနူပါယတာ ဝိယ။ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝါတိ အဝဓာရဏံ ပဋိပက္ခဘာဝတော သာဝဇ္ဇဓမ္မနိဝတ္တနပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာဓိဂမူပါယာနိသံသဘူတာနံ တဒညေသံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ နာနန္တရိကဘာဝတော။ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယန္တိ ဒဿေတိ ဣဒ္ဓိယေဝ ပါဋိဟာရိယန္တိ ကတွာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
ပါဋိဟာရိယပဒဿ ပန ဝစနတ္ထံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော, ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတုပက္ကိလေသေ အဋ္ဌင်္ဂဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ, တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စေဝ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန, ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ပဋီ’’တိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ, အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ၄) ပါရာယနသုတ္တပဒေ ဝိယ, တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတုပက္ကိလေသေ စ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ, အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ, ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတုပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ နာမ ဘဝန္တိ, ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ, မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော, တတ္ထ ဇာတံ, တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ, တတော ဝါ အာဂတန္တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၃။) [သျ]ပါဋိဟာရိယံ, ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဝါ ပရသန္တာနေ ပသာဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဿ ကိလေသဿ ဟရဏတော ဝုတ္တနယေန ပါဋိဟာရိယံ။ သတတံ ဓမ္မဒေသနာတိ သဗ္ဗကာလံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဒေသနာ။
ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေနာတိ သဟာဒိယောဂေ ကရဏဝစနံ, တေန သဒ္ဓိံ အာစိဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ဣတရတ္ထာပိ ဧသ နယော။ ဓမ္မသေနာပတိဿ အာစိဏ္ဏန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမတ္ထံ ခန္ဓကဝတ္ထုနာ သာဓေန္တော ‘‘ဒေဝဒတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂယာသီသေတိ ဂယာဂါမဿ အဝိဒူရေ ဂယာသီသနာမကော ဟတ္ထိကုမ္ဘသဒိသော ပိဋ္ဌိပါသာဏော အတ္ထိ, ယတ္ထ ဘိက္ခုသဟဿဿပိ ဩကာသော ဟောတိ, တသ္မိံ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ။ ‘‘စိတ္တာစာရံ ဉတွာ’’တိ ဣမိနာ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတိ, ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိ ဣမိနာ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ, ‘‘ဝိကုဗ္ဗနံ ဒဿေတွာ’’တိ ဣမိနာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ။ မဟာနာဂါတိ မဟာခီဏာသဝါ အရဟန္တော။ ‘‘နာဂေါ’’တိ ဟိ အရဟတော အဓိဝစနံ နတ္ထိ အာဂု ပါပမေတဿာတိ ကတွာ။ ယထာဟ သဘိယသုတ္တေ –
‘‘အာဂုံ န ကရောတိ ကိဉ္စိ လောကေ,
သဗ္ဗသံယောဂေ ဝိသဇ္ဇ ဗန္ဓနာနိ၊
သဗ္ဗတ္ထ န သဇ္ဇတီ ဝိမုတ္တော,
နာဂေါ တာဒိ ပဝုစ္စတေ တထတ္တာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၂၇၊ မဟာနိ။ ၈၀၊ စူဠနိ။ ၂၇, ၁၃၉)၊
အဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဓမ္မသေနာပတိဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အရဟတ္တဖလေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၈၆) ဝုတ္တံ။ သံဃဘေဒကက္ခန္ဓကပါဠိယံ ပန ‘‘အထ ခေါ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန အာဒေသနာပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာ, အာယသ္မတာ စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာ ဩဝဒိယမာနာနံ အနုသာသိယမာနာနံ ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ ‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’န္တိ’’ (စူဠဝ။ ၃၄၅) ဥဘိန္နမ္ပိ ထေရာနံ ဓမ္မဒေသနာယ တေသံ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘောဝ ဒဿိတော, တယိဒံ ဝိသဒိသဝစနံ ဒီဃဘာဏကာနံ, ခန္ဓကဘာဏကာနဉ္စ မတိဘေဒေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ဂါဟကဘာသိတာ ဟိ အယံ ပါဠိ, အဋ္ဌကထာ စ တေဟေဝ သင်္ဂဟမာရောပိတာ, အပိစ ပါဠိယံ ဥပရိမဂ္ဂဖလမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဓမ္မစက္ခုံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၄။) [သျ]ဥဒပါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ တံ ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ, (မ။ နိ။ ၂။၃၄၃) စူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆) စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သတတံ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ သာတိသယတာယ ဝုတ္တံ။ သဥပါရမ္ဘာနိ ယထာဝုတ္တေန ပတိရူပကေန ဥပါရမ္ဘိတဗ္ဗတော။ သဒေါသာနိ ပရာရောပိတဒေါသသမုစ္ဆိန္ဒနဿ အနုပါယဘာဝတော။ သဒေါသတ္တာ ဧဝ အဒ္ဓါနံ န တိဋ္ဌန္တိ စိရကာလဋ္ဌာယီနိ န ဟောန္တိ။ အဒ္ဓါနံ အတိဋ္ဌနတော န နိယျန္တီတိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ။ အနိယျာနိကတာယ ဟိ တာနိ အနဒ္ဓနိယာနိ။ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ အနုပါရမ္ဘံ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပဘဝတော, ဝိသုဒ္ဓိနိဿယတော စ။ တတောယေဝ နိဒ္ဒေါသံ။ န ဟိ တတ္ထ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဒိဒေါသသမ္ဘဝေါ အတ္ထိ။ နိဒ္ဒေါသတ္တာ ဧဝ အဒ္ဓါနံ တိဋ္ဌတိ ပရပ္ပဝါဒဝါတေဟိ, ကိလေသဝါတေဟိ စ အနုပဟန္တဗ္ဗတော။ အဒ္ဓါနံ တိဋ္ဌနတော နိယျာတီတိ ဣဓာပိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ။ နိယျာနိကတာယ ဟိ တံ အဒ္ဓနိယံ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော, တေန စ ဥပါရမ္ဘာဒိံ, အနုပါရမ္ဘာဒိဉ္စာတိ ဥဘယံ ယထာက္ကမံ ဥဘယတ္ထ ဂါရယှပါသံသဘာဝါနံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။
ဘူတနိရောဓေသကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၈၇။ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ယသ္မာ မဟာဘူတပရိယေသကော ဘိက္ခု ပုရိမေသု ဒွီသု ပါဋိဟာရိယေသု ဝသိပ္ပတ္တော သုကုသလောပိ သမာနော မဟာဘူတာနံ အပရိသေသနိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ နာဝဗုဇ္ဈိ, တသ္မာ တဒုဘယာနိ နိယျာနာဝဟတ္တာဘာဝတော အနိယျာနိကာနီတိ တေသံ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထံ။ နိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ တက္ကရဿ ဧကန္တတော နိယျာနာဝဟန္တိ တဿေဝ နိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထံ။
ဧဝံ ဧတိဿာ ဒေသနာယ မုချပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုသင်္ဂိကပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ နိယျာနမေဝ ဟိ ဧတိဿာ ဒေသနာယ မုချပယောဇနံ တဿ တဒတ္ထဘာဝတော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန မဟန္တဘာဝေါ အနုသင်္ဂိကပယောဇနံ အတ္ထာပတ္တိယာဝ ဂန္တဗ္ဗတော။ ကီဒိသော နာမေသ ဘိက္ခူတိ အာဟ ‘‘ယော မဟာဘူတေ’’တိအာဒိ။ ပရိယေသန္တောတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၅။) [သျ]အပရိယေသံ နိရုဇ္ဈနဝသေန မဟာဘူတေ ဂဝေသန္တော, တေသံ အနဝသေသနိရောဓံ ဝီမံသန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိစရိတွာတိ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ပရိစရိတွာ။ ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ ကိရေတံ, ယဒိဒံ တဿ ဘိက္ခုနော တထာ ဝိစရဏံ ယထာ အဘိဇာတိယံ မဟာပထဝိကမ္ပာဒိ။ ဝိဿဇ္ဇောကာသန္တိ ဝိဿဇ္ဇဋ္ဌာနံ, ‘‘ဝိဿဇ္ဇကရ’’န္တိပိ ပါဌော, ဝိဿဇ္ဇကန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ဗုဒ္ဓမေဝ ပုစ္ဆိတွာ နိက္ကင်္ခတ္တာ, တဿေဝ ဝိဿဇ္ဇိတုံ သမတ္ထတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟန္တဘာဝပ္ပကာသနတ္ထန္တိ သဒေဝကေ လောကေ အနညသာဓာရဏဿ ဗုဒ္ဓါနံ မဟန္တဘာဝဿ မဟာနုဘာဝတာယ ဒီပနတ္ထံ။ ဣဒဉ္စ ကာရဏန္တိ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ဧဒိသော ဧကော ဘိက္ခု တဒါနုဘာဝပ္ပကာသကော ဟောတီ’’တိ ဣမမ္ပိ ကာရဏံ။
ကတ္ထာတိ နိမိတ္တေ ဘုမ္မံ, ကသ္မိံ ဌာနေ ကာရဏဘူတေတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ အာဂမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကိံ အာရမ္မဏံ ပစ္စယဘူတံ အဓိဂန္တွာ အဓိဂမနဟေတူတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကိံ ပတ္တဿာ’’တိ။ ကိမာရမ္မဏံ ပတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ နိရုဇ္ဈန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဟေတုဂဗ္ဘဝိသေသနမေတံ။ တေတိ မဟာဘူတာ။ အပ္ပဝတ္တိဝသေနာတိ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ဝစနတ္ထလက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာန-သမုဋ္ဌာနကလာပစုဏ္ဏနာနတ္တေကတ္တဝိနိဗ္ဘောဂါ- ဝိနိဗ္ဘောဂသဘာဂ-ဝိသဘာဂအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရသင်္ဂဟပစ္စယသမန္နာဟာရပစ္စယဝိဘာဂါကာရတော, သသမ္ဘာရသင်္ခေပသသမ္ဘာရဝိဘတ္တိသလက္ခဏသင်္ခေပသလက္ခဏဝိဘတ္တိအာကာရတော စာတိ သဗ္ဗေန အာကာရေန။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၈။ ဒိဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမင်္ဂီဘူတာ ဟုတွာ ဝိစရန္တိ, ကီဠန္တိ, ဇောတေန္တိ စာတိ ဒေဝါ, ဒေဝလောကာ။ တေ ယန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဒေဝယာနိယော ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉၇) ဧတ္ထ အနီယသဒ္ဒေါ ကတွတ္ထေ, တထာ ဣဓ ကရဏတ္ထေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန ဟေသာ’’တိအာဒိ။ ဝသံ ဝတ္တေန္တောတိ ဧတ္ထ ဝသဝတ္တနံ နာမ ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနဂမနံ။ တန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ။ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဧတေသံ ဣဿရာတိ စာတုမဟာရာဇိကာ။ ကသ္မာ ပနေသ သမီပေ ဌိတံ သဒေဝကလောကပဇ္ဇောတံ ဘဂဝန္တံ အပုစ္ဆိတွာ ဒူရေ ဒေဝေ ဥပသင်္ကမီတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘သမီပေ ဌိတ’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘ယေ ဒေဝါ မဂ္ဂဖလလာဘိနော, တေပိ တမတ္ထံ ဧကဒေသေန ဇာနေယျုံ, ဗုဒ္ဓဝိသယော ပနာယံ ပဉှော ပုစ္ဆိတော’’တိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၆။) [သျ]စိန္တေတွာ ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ အာဟံသု။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယေ’’တိအာဒိ။ န လဗ္ဘာတိ န သက္ကာ, အဇ္ဈောတ္ထရဏံ နာမေတ္ထ ပုစ္ဆာယ နိဗ္ဗာဓနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘ဟတ္ထတော မောစေဿာမာ’’တိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ, ဟန္ဒ နံ ဒူရမပနေဿာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိက္ကန္တတရာတိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒေါ အတိသဒ္ဒတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အတိက္ကန္တတရာ’’တိ, ရူပသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ပညာပဋိဘာနာဒိဂုဏေဟိ စ အမှေ အဘိဘုယျ ပရေသံ ကာမနီယတရာတိ အတ္ထော။ ပဏီတတရာတိ ဥဠာရတရာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တမတရာ’’တိ။
֍ * ၄၉၁-၄၉၃။ သဟဿက္ခော ပန သက္ကော အဘိသမေတာဝီ အာဂတဖလော ဝိညာတသာသနော, သော ကသ္မာ တံ ဘိက္ခုံ ဥပါယေန နိယျောဇေသီတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိနာ။
ခဇ္ဇောပနကန္တိ ရတ္တိံ ဇလန္တံ ခုဒ္ဒကကိမိံ။ ဓမန္တော ဝိယာတိ မုခဝါတံ ဒေန္တော ဝိယ။ အတ္ထိ စေဝါတိ ဧဒိသော မဟာဘူတပရိယေသကော ပုဂ္ဂလော နာမ ဝိဇ္ဇမာနော ဧဝ ဘဝေယျ, မယာ အပေသိတောယေဝ ပစ္ဆာ ဇာနိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တတောတိ တထာ စိန္တနတော ပရံ။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဒေဝယာနိယသဒိသောဝ။ ‘‘ဒေဝယာနိယမဂ္ဂေါတိ ဝါ…ပေ… အဘိညာဉာဏန္တိ ဝါ သဗ္ဗမေတံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿေဝ နာမ’’န္တိ ဣဒံ ပါဠိယံ, အဋ္ဌကထာသု စ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတရုဠှိနာမဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗာသုပိ ဟိ အဘိညာသု ဒေဝယာနိယမဂ္ဂါဒိဧကစိတ္တက္ခဏိကအပ္ပနာဒိနာမံ ယထာရဟံ သမ္ဘဝတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၄။ အာဂမနပုဗ္ဗဘာဂေ နိမိတ္တန္တိ ဗြဟ္မုနော အာဂမနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပဇ္ဇနကနိမိတ္တံ။ ဥဒယတော ပုဗ္ဗဘာဂေတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ ဝေယျာကရဏေနာတိ ဗျာကရဏေန။ အနာရဒ္ဓစိတ္တောတိ အနာရာဓိတစိတ္တော အတုဋ္ဌစိတ္တော။ ဝါဒန္တိ ဒေါသံ။ ဝိက္ခေပန္တိ ဝါစာယ ဝိဝိဓာ ခေပနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၅။ ကုဟကတ္တာတိ ဝုတ္တနယေန အဘူတတော အညေသံ ဝိမှာပေတုကာမတ္တာ။ ‘‘ဂုဟကတ္တာ’’တိ ပဌိတွာ ဂုယှိတုကာမတ္တာတိ အတ္ထမ္ပိ ဝဒန္တိ ကေစိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၇။) [သျ]တီရဒဿီသကုဏူပမာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၉၇။ ပဒေသေနာတိ ဧကဒေသေန, ဥပါဒိန္နကေန သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နေနာတိ အတ္ထော။ အနုပါဒိန္နကေပီတိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေပိ။ နိပ္ပဒေသတောတိ အနဝသေသတော။ တသ္မာတိ တထာ ပုစ္ဆိတတ္တာ, ပုစ္ဆာယ အယုတ္တဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုစ္ဆာမူဠှဿာတိ ပုစ္ဆိတုမဇာနနတော ပုစ္ဆာယ သမ္မူဠှဿ။ ဝိတထပဉှော ဟိ ‘‘ပုစ္ဆာမူဠှော’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဂ္ဂမူဠှော’’တိ။ ပုစ္ဆာယ ဒေါသံ ဒဿေတွာတိ တေန ကတပုစ္ဆာယ ပုစ္ဆိတာကာရေ ဒေါသံ ဝိဘာဝေတွာ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနန္တိ တထာ သိက္ခာပိတာယ အဝိတထပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မာ ဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ပုစ္ဆာနုရူပံ, ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတော, န စ တထာဂတာ ဝိရဇ္ဈိတွာ ကတပုစ္ဆာနုရူပံ ဝိရဇ္ဈိတွာဝ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, အတ္ထသဘာဂတာယ စ ဝိဿဇ္ဇနဿ ပုစ္ဆကာ တဒတ္ထံ အနဝဗုဇ္ဈန္တာ သမ္မုယှန္တိ, တသ္မာ ပုစ္ဆံ သိက္ခာပေတွာ အဝိတထပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ဗုဒ္ဓါနမာစိဏ္ဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဒုဝိညာပယောတိ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ဒုဝိညာပေတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၈။ န ပတိဋ္ဌာတီတိ ပစ္စယံ ကတွာ န ပတိဋ္ဌဟတိ။ ‘‘ကတ္ထာ’’တိ ဣဒံ နိမိတ္တေ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ အာဂမ္မာ’’တိ။ အပ္ပတိဋ္ဌာတိ အပ္ပစ္စယာ, သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သမုစ္ဆိန္နကာရဏာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒိန္နံယေဝါတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓမေဝ။ ယသ္မာ ဧကဒိသာဘိမုခံ သန္တာနဝသေန ဗဟုဓာ သဏ္ဌိတေ ရူပပ္ပဗန္ဓေ ဒီဃသညာ, တမုပါဒါယ တတော အပ္ပကံ သဏ္ဌိတေ ရဿသညာ, တဒုဘယဉ္စ ဝိသေသတော ရူပဂ္ဂဟဏမုခေန ဂယှတိ, တသ္မာ ‘‘သဏ္ဌာနဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပပရိမာဏေ ရူပသံဃာတေ အဏုသညာ, တဒုပါဒါယ တတော မဟတိ ထူလသညာ, ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ဝိသေသတော ရူပဂ္ဂဟဏမုခေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘သဏ္ဌာနဝသေန ဥပါဒါရူပံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဝဏ္ဏမတ္တမေဝ ကထိတန္တိ ဣမမတ္ထံ သမုစ္စိနာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ရူပါယတနပရိယာယောဝ။ သုဘန္တိ သုန္ဒရံ, ဣဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ အသုဘန္တိ အသုန္ဒရံ, အနိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏံ ပနေဝံ ကထိတ’’န္တိ။ ဒီဃံ ရဿံ အဏုံ ထူလံ သုဘာသုဘန္တိ တီသုပိ ဌာနေသု ရူပါယတနမုခေန ဥပါဒါရူပဿေဝ ဂဟဏံ ဘူတရူပါနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ကတ္ထ အာပေါ စ ပထဝီ, တေဇော ဝါယော န ဂါဓတီ’’တိ ဟိ ဘူတရူပါနိ ဝိသုံ ဂယှန္တိ။ နာမန္တိ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓစတုက္ကံ။ တဉှိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော, နာမကရဏတော စ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဟေဋ္ဌာ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၈။) [သျ]‘‘ဒီဃံ ရဿ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဣဓ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပသညာယ ဂဟိတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဒီဃာဒိဘေဒ’’န္တိ ဣမိနာ။ အာဒိသဒ္ဒေန အာပါဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော။ ယသ္မာ ဝါ ဒီဃာဒိသမညာ န ရူပါယတနဝတ္ထုကာဝ, အထ ခေါ ဘူတရူပဝတ္ထုကာပိ။ တထာ ဟိ သဏ္ဌာနံ ဖုသနမုခေနပိ ဂယှတိ, တသ္မာ ဒီဃရဿာဒိဂ္ဂဟဏေန ဘူတရူပမ္ပိ ဂယှတေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘ဒီဃာဒိဘေဒံ ရူပ’’ မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကိံ အာဂမ္မာတိ ကိံ အဓိဂန္တွာ ကိဿ အဓိဂမနဟေတု။ ‘‘ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ အနုပ္ပါဒနိရောဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ခဏနိရောဓန္တိ အာဟ ‘‘အသေသမေတံ နပ္ပဝတ္တတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၉။ တတြ ဝေယျာကရဏံ ဘဝတီတိ အနုသန္ဓိဝစနမတ္တံ စုဏ္ဏိယပါဌံ ဝတွာ ဝေယျာကရဏဝစနဘူတံ ဝိညာဏန္တိအာဒိံ သိလောကမာဟာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ ဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗံ, သဗ္ဗဉာဏုတ္တမေန အရိယမဂ္ဂဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဿေတံ နာမ’’န္တိ။ နိဒဿီယတေတိ နိဒဿနံ, စက္ခုဝိညေယျံ, န နိဒဿနံ အနိဒဿနံ, အစက္ခုဝိညေယျန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ နိဒဿနံ ဝါ ဥပမာ, တဒေတဿ နတ္ထီတိ အနိဒဿနံ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနဿ နိစ္စဿ ဧကဘူတဿ အစ္စန္တပဏီတသဘာဝဿ သဒိသံ နိဒဿနံ ကုတောစိ လဗ္ဘတီတိ။ ယံ အဟုတွာ သမ္ဘောတိ, ဟုတွာ ပဋိဝေတိ, တံ သင်္ခတံ ဥဒယဝယန္တေဟိ သအန္တံ, အသင်္ခတဿ ပန နိဗ္ဗာနဿ နိစ္စဿ တေ ဥဘောပိ အန္တာ န သန္တိ, တတော ဧဝ နဝဘာဝါပဂမသင်္ခါတာ ဇရတာပိ တဿ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပါဒန္တော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒန္တောတိ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာ။ ဝယန္တောတိ ဘင်္ဂါဝတ္ထာ။ ဌိတဿ အညထတ္တန္တောတိ ဇရတာ ဝုတ္တာ။ အဝသေသဂ္ဂဟဏေန ဌိတာဝတ္ထာ အနုညာတာ ဟောတိ။ တိတ္ထဿာတိ ပါနတိတ္ထဿ။ တတ္ထ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိနာ။ ပပန္တီတိ ပကာရေန ပိဝန္တိ။ တထာ ဟိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ပပန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟိ ပပန္တိ ပါနတိတ္ထ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၉၉) နိရုတ္တိနယေန, ယထာရုတလက္ခဏေန ဝါ ပ-ကာရဿ ဘ-ကာရော ကတော။ သဗ္ဗတောတိ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနမုခတော။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌတိံသာယ ကမ္မဋ္ဌာနေသု ယေန ယေန မုခေနာ’’တိ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ပကာရေန ဘာသနံ ဇောတနံ ပဘာ, သဗ္ဗတော ပဘာ အဿာတိ သဗ္ဗတောပဘံ, ကေနစိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ သမန္တတော ပဘဿရံ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနေတိ နိမိတ္တေ ဘုမ္မံ ဒဿေတိ ‘‘ဣဒံ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မာ’’တိ ဣမိနာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၁၉။) [သျ]ယေန နိဗ္ဗာနမဓိဂတံ, တံ သန္တတိပရိယာပန္နာနံယေဝ ဣဓ အနုပ္ပါဒနိရောဓော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါဒိန္နကဓမ္မဇာတံ နိရုဇ္ဈတိ, အပ္ပဝတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
တတ္ထာတိ ယဒေတံ ‘‘ဝိညာဏဿ နိရောဓေနာ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ။ ဝိညာဏံ ဥဒ္ဓရတိ တဿ ဝိဘဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ စရိမကဝိညာဏန္တိ အရဟတော စုတိစိတ္တသင်္ခါတံ ပရိနိဗ္ဗာနစိတ္တံ။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏန္တိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရစိတ္တံ။ ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီတိ ဧတသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဧတံ နာမရူပံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ နိရုဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဇ္ဈာတ…ပေ… ဘာဝံ ယာတီ’’တိ။ ဝိဇ္ဈာတဒီပသိခါ ဝိယာတိ နိဗ္ဗုတဒီပသိခါ ဝိယ။ ‘‘အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿာပီ’’တိအာဒိနာ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုမုခေန အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုမေဝ ဝဒတိ နာမရူပဿ အနဝသေသတော ဥပရုဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုပ္ပါဒဝသေန ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေနာတိ ကတ္တရိ, ကရဏေ ဝါ ကရဏဝစနံ, နိရောဓေနာတိ ပန ဟေတုမှိ။ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနေ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ကေဝဋ္ဋသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
ကေဝဋ္ဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၀။) [သျ]၁၂။ လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ
လောဟိစ္စဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၁။ ဧဝံ ကေဝဋ္ဋသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ လောဟိစ္စသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, ကေဝဋ္ဋသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ လောဟိစ္စသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ကောသလေသူတိ လောဟိစ္စသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ သာလဝတိကာတိ ကာရဏမန္တရေန ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန တဿ ဂါမဿ နာမံ။ ဂါမဏိကာဘာဝေနာတိ ကေစိ။ ဝတိယာတိ ကဏ္ဋကသာခါဒိဝတိယာ။ လောဟိတော နာမ တဿ ကုလေ ပုဗ္ဗပုရိသော, တဗ္ဗံသဝသေန လောဟိတဿ အပစ္စံ လောဟိစ္စောတိ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေါတ္တတော အာဂတနာမံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၂။ ‘‘ကိဉှိ ပရော ပရဿ ကရိဿတီ’’တိ ပရာနုကမ္ပာ ဝိရဟိတတ္တာ လာမကံ။ န တု ဥစ္ဆေဒသဿတာနံ အညတရဿာတိ အာဟ ‘‘န ပနာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဟိ လဒ္ဓိမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, အညထာ ဥစ္ဆေဒသဿတဂ္ဂါဟဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော နာမ နတ္ထီတိ တေသမညတရံ သိယာ။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ မနသိ, ဝစသိ စ ဥပ္ပန္နတာသာဓာရဏဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ။ သော ကိရ…ပေ… ဘာသတိယေဝါတိ စ တဿာ လဒ္ဓိယာ လောကေ ပါကဋဘာဝံ ဝဒတိ။ ယသ္မာ ပန အတ္တတော အညော ပရော ဟောတိ, တသ္မာ ယထာ အနုသာသကတော အနုသာသိတဗ္ဗော ပရော, ဧဝံ အနုသာသိတဗ္ဗတောပိ အနုသာသကောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကိံ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ စေတ္ထ ‘‘ကရိဿတီ’’တိ အနာဂတကာလဝစနံ, အနာဂတေပိ ဝါ တေန တဿ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကုသလံ ဓမ္မန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မံ နိက္ကိလေသဓမ္မံ, ဝိမောက္ခဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပရေသံ ဓမ္မံ ကထေဿာမီ’’တိ တေဟိ အတ္တာနံ ပရိဝါရာပေတွာ ဝိစရဏံ ကိမတ္ထိယံ, အာသယဝုဒ္ဓဿပိ အနုရောဓေန ဝိနာ တံ န ဟောတိ, တသ္မာ အတ္တနာ…ပေ… ဝိဟာတဗ္ဗန္တိ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ပါပကံ လောဘဓမ္မံ ဝဒါမီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၄။ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ ပုလ္လိင်္ဂိကဿပိ အတ္ထဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂသမညာတိ ဒဿေတိ။ သောတိ လောဟိစ္စဗြာဟ္မဏော။ ဘာရောတိ ဘဂဝတော ပရိသဗာဟုလ္လတ္တာ, အတ္တနော စ ဗဟုကိစ္စကရဏီယတ္တာ ဂရု ဒုက္ကရံ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၁။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၀၈။ ကထာဖာသုကတ္ထန္တိ ကထာသုခတ္ထံ, သုခေန ကထံ ကထေတုဉ္စေဝ သောတုဉ္စာတိ အတ္ထော။ အယံ ဥပါသကောတိ ရောသိကနှာပိတံ အာဟ။ အပ္ပေဝ နာမ သိယာတိ ဧတ္ထ ပီတိဝသေန အာမေဍိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဂဇ္ဇိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝိသေသတော ပီတိသောမနဿဇာတော ဟောတိ, တသ္မာ ပီတိဝသေန ပဌမံ ဂဇ္ဇတိ, ဒုတိယမ္ပိ အနုဂဇ္ဇတိ။ ကိံ ဝိသေသံ ဂဇ္ဇနမနုဂဇ္ဇနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ။ အာဒေါ ဘာသနံ အလ္လာပေါ, သညောဂေ ပရေ ရဿော။ တဒုတ္တရိ သဟ ဘာသနံ သလ္လာပေါ။
လောဟိစ္စဗြာဟ္မဏာနုယောဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၉။ သမုဒယသဉ္ဇာတီတိ အာယုပ္ပါဒေါတိ အာဟ ‘‘ဘောဂုပ္ပါဒေါ’’တိ။ တတောတိ သာလဝတိကာယ။ လာဘန္တရာယကရောတိ ဓနဓညလာဘဿ အန္တရာယကရော။ အနုပုဗ္ဗော ကပိ-သဒ္ဒေါ အာကင်္ခနတ္ထောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – သာတိသယေန ဟိတေန အနုကမ္ပကော အနုဂ္ဂဏှနကော ဟိတာနုကမ္ပီတိ။ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အာသေဝနလာဘေန နိပ္ပဇ္ဇတိ, ဗလဝတီ ဟောတိ အဝဂ္ဂဟာတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိယတာ ဟောတီ’’တိ။
֍ * ၅၁၀-၅၁၁။ ဒုတိယံ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘နနု ရာဇာ ပသေနဒိကောသလော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ဒုတိယံ ဥပပတ္တိံ ဌာနံ ယုတ္တိံ။ ကာရဏဉှိ ဘဂဝါ ဥပမာမုခေန ဒဿေတိ, ဣမာယ စ ဥပပတ္တိယာ တုမှေ စေဝ အညေ စာတိ လောဟိစ္စမ္ပိ အန္တောကတွာ သံဝေဇနံ ကတံ ဟောတိ။ ယေ စ ဣမေ ကုလပုတ္တာ ဒိဗ္ဗာ ဂဗ္ဘာ ပရိပါစေန္တီတိ ယောဇနာ။ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ, ဉာဏပရိပါကဿ ဝါ အဘာဝေန အသက္ကောန္တာ။ ကမ္မပဒေန အတုလျာဓိကရဏတ္တာ ပရိပါစေန္တိ ကိရိယာယ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ဥပယောဂတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယေ ပန ‘‘ပရိပစ္စန္တီ’’တိ ကမ္မရူပေန ပဌန္တိ, တေသံ မတေ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ပယောဇနံ နတ္ထိ ကမ္မကတ္တုဘာဝတော, အတ္ထော ပနဿ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဝုတ္တနယေန ဒါနာဒိပုညဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဟိတာနုကမ္ပာဒိတာ စ တဿ တံသမင်္ဂီသတ္တဝသေန ဟောတိ။ ဒိဝိ ဘဝါတိ ဒိဗ္ဗာ။ ဂဗ္ဘေန္တိ ပရိပစ္စနဝသေန အတ္တနိ ပဗန္ဓေန္တီတိ ဂဗ္ဘာ, ဒေဝလောကာ။ ‘‘ဆန္နံ ဒေဝလောကာန’’န္တိ နိဒဿနဝစနမေတံ။ ဗြဟ္မလောကဿာပိ ဟိ ဒိဗ္ဗဂဗ္ဘဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဟေတုကတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဘာဝနံ ဘာဝယမာနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၂။) [သျ]ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဒေဝလောကဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ပူရယမာနာ’’တိ ဝတွာ တံ ပဋိပဒံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနံ ဒဒမာနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ယထာရုစိ သုခသမပ္ပိတာတိ ဘဝါ, ဝိမာနာနိ။ ဒေဝဘာဝါဝဟတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဗ္ဘာ။ ဒါနာဒယော ဒေဝလောကသံဝတ္တနိက ပုညဝိသေသာ။ ဒိဗ္ဗာ ဘဝါတိ ဣဓ ဒေဝလောကပရိယာပန္နာ ဥပပတ္တိဘဝါ အဓိပ္ပေတာ။ တဒါဝဟော ဟိ ကမ္မဘဝေါ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဒေဝလောကေ ဝိပါကက္ခန္ဓာ’’တိ။
တယောစောဒနာရဟဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁၃။ အနိယာမိတေနေဝါတိ အနိယမိတေနေဝ, ‘‘တွံ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကော, ဧဝံ သတ္တာနံ အနတ္ထဿ ကာရကော’’တိ ဧဝံ အနုဒ္ဒေသိကေနေဝ။ သဗ္ဗလောကပတ္ထဋာယ လဒ္ဓိယာ သမုပ္ပဇ္ဇနတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ဥဂ္ဂတံ။ မာနန္တိ ‘‘အဟမေတံ ဇာနာမိ, အဟမေတံ ပဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ပဏ္ဍိတမာနံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝိဓမေတွာ, ဇဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ တယော သတ္ထာရေတိ အသမ္ပာဒိတအတ္တဟိတော အနောဝါဒကရသာဝကော စ အသမ္ပာဒိတအတ္တဟိတော ဩဝါဒကရသာဝကော စ သမ္ပာဒိတအတ္တဟိတော အနောဝါဒကရသာဝကော စေတိ ဣမေ တယော သတ္ထာရေ။ စတုတ္ထော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ န စောဒနာရဟော, တသ္မာ ‘‘တံ တေန ပုစ္ဆိတော ဧဝ ကထေဿာမီ’’တိ စောဒနာရဟေဝ တယော သတ္ထာရေ ပဌမံ ဒဿေတိ, ပစ္ဆာ စတုတ္ထံ သတ္ထာရံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ စတုတ္ထော သတ္ထာ ဧကော အဒုတိယော အနညသာဓာရဏော, တထာပိ သော ယေသံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ ဝသေန ‘‘ဓမ္မမယော ကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ, တေသံ သမုဒါယဘူတောပိ တေ ဂုဏာဝယဝေ သတ္ထုဋ္ဌာနိယေ ကတွာ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ လောဟိစ္စ သတ္ထာ’’တိ အဘာသိ။
အညာတိ ယ-ကာရလောပနိဒ္ဒေသော ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈, ၃၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၄, ၄၄၄) ဝိယ, တဒတ္ထေ စေတံ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘အညာယာ’’တိအာဒိနာ။ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနိတွာ ဌိတတ္တာ ဧကဒေသေနဿ သာသနံ ကရောန္တီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရံ တဿ သာသနံ အကတွာ’’တိ။ ဥက္ကမိတွာ ဥက္ကမိတွာတိ ကဒါစိ တထာ ကရဏံ, ကဒါစိ တထာ အကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝိစ္ဆာဝစနံ, ယဒိစ္ဆိတံ ကရောန္တီတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၃။) [သျ]အဓိပ္ပါယော။ ပဋိက္ကမန္တိယာတိ အနဘိရတိယာ အဂါရဝေန အပဂစ္ဆန္တိယာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္ဆန္တိယာ’’တိအာဒိ။ ဧကာယာတိ အဒုတိယာယ ဣတ္ထိယာ, သမ္ပယောဂန္တိ မေထုနဓမ္မသမာယောဂံ။ ဧကော ဣစ္ဆေယျာတိ အဒုတိယော ပုရိသော သမ္ပယောဂံ ဣစ္ဆေယျာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဩသက္ကနာဒိမုခေန ဣတ္ထိပုရိသသမ္ဗန္ဓနိဒဿနံ ဂေဟဿိတာဂေဟဿိတအပေက္ခဝသေန တဿ သတ္ထုနော သာဝကေသု ပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ အတိဝိရတ္တဘာဝတော ဒဋ္ဌုမ္ပိ အနိစ္ဆမာနံ ပရမ္မုခိံ ဌိတံ ဣတ္ထိံ။ လောဘေနာတိ ပရိဝါရံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကလာဘသက္ကာရလောဘေန။ ဤဒိသောတိ ဧဝံသဘာဝေါ သတ္ထာ။ ယေနာတိ လောဘဓမ္မေန။ တတ္ထ သမ္ပာဒေဟီတိ တသ္မိံ ပဋိပတ္တိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ သမ္ပာဒေဟိ။ ကာယဝင်္ကာဒိဝိဂမေန ဥဇုံ ကရောဟိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၄။ သဿရူပကာနိ တိဏာနီတိ သဿသဒိသာနိ နီဝါရာဒိတိဏာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၅။ ဧဝံ စောဒနံ အရဟတီတိ ဝုတ္တနယေန သာဝကေသု အပ္ပေါဿုက္ကဘာဝါပါဒနေ နိယောဇနဝသေန စောဒနံ အရဟတိ, န ပဌမော ဝိယ ‘‘ဧဝရူပေါ တဝ လောဘဓမ္မော’’တိအာဒိနာ, န စ ဒုတိယော ဝိယ ‘‘အတ္တာနမေဝ တာဝ တတ္ထ သမ္ပာဒေဟီ’’တိအာဒိနာ။ ကသ္မာ? သမ္ပာဒိတအတ္တဟိတတာယ တတိယဿ။
နစောဒနာရဟသတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁၆။ န စောဒနာရဟောတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ စောဒနာရဟတာ နာမ သတ္ထုဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝါ သာဝကဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝါ ဥဘယဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝါ ဟောတိ, တယိဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဣမသ္မိံ သတ္ထရိ နတ္ထိ, တသ္မာ န စောဒနာရဟောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဿဝါတိ ပဋိဿဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၇။ မယာ ဂဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇေ အနုပဝဇ္ဇေ သမ္မာပဋိပန္နေ, ပရေသဉ္စ သမ္မဒေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေန္တေ သတ္ထရိ အဘူတဒေါသာရောပနဝသေန မိစ္ဆာဂဟိတာယ နိရယဂါမိနိယာ ပါပဒိဋ္ဌိယာ။ နရကပပါတန္တိ နရကသင်္ခါတံ မဟာပပါတံ။ ပပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ပပါတော။ ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေနာတိ ဓမ္မဒေသနာသင်္ခါတေန ဟတ္ထေန။ သဂ္ဂမဂ္ဂထလေတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၄။) [သျ]သဂ္ဂဂါမိမဂ္ဂဘူတေ ပုညဓမ္မထလေ, စာတုမဟာရာဇိကာဒိသဂ္ဂသောတာပတ္တိအာဒိမဂ္ဂသင်္ခါတေ ဝါ ထလေ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၅။) [သျ]၁၃။ တေဝိဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁၈။ ဧဝံ လောဟိစ္စသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ တေဝိဇ္ဇသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ, လောဟိစ္စသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ တေဝိဇ္ဇသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ကောသလေသူတိ တေဝိဇ္ဇသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ နာမန္တိ နာမမတ္တံ။ ဒိသာဝါစီသဒ္ဒတော ပယုဇ္ဇမာနော ဧနသဒ္ဒေါ အဒုရတ္ထေ ဣစ္ဆိတော, တပ္ပယောဂေန စ ပဉ္စမိယတ္ထေ သာမိဝစနံ, တသ္မာ ‘‘ဥတ္တရေနာ’’တိ ပဒေန အဒူရတ္ထဇောတနံ, ပဉ္စမိယတ္ထေ စ သာမိဝစနံ ဒဿေတုံ ‘‘မနသာကဋတော အဝိဒူရေ ဥတ္တရပဿေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒိသာဝါစီသဒ္ဒတော ပဉ္စမီဝစနဿ အဒူရတ္ထဇောတနတော အဒူရတ္ထံ ဒဿေတုံ ဧနသဒ္ဒေန ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ကေစိ, သတ္တမိယတ္ထေ စေတံ တတိယာဝစနံ ‘‘ပုဗ္ဗေန ဂါမံ ရမဏီယ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘အက္ခရစိန္တကာ ပန ဧန-သဒ္ဒယောဂေ အဝဓိဝါစိနိ ပဒေ ဥပယောဂဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ, အတ္ထော ပန သာမိဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတော, တသ္မာ ဣဓ သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၅၁၈) အယံ အာစရိယမတိ။ တရုဏအမ္ဗရုက္ခသဏ္ဍေတိ တရုဏမ္ဗရုက္ခသမူဟေ။ ရုက္ခသမုဒါယဿ ဟိ ဝနသမညာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၉။ ကုလစာရိတ္တာဒိသမ္ပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန မန္တဇ္ဈေနာဘိရူပတာဒိသမ္ပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒေသေ, ကုလေ ဝါ။ တေ နိဝါသဋ္ဌာနေန ဝိသေသေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ မန္တသဇ္ဈာယကရဏတ္ထန္တိ အာထဗ္ဗဏမန္တာနံ သဇ္ဈာယကရဏတ္ထံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အညေသံ ဗဟူနံ ပဝေသနံ နိဝါရေတွာ’’တိ။ နဒီတီရေတိ အစိရဝတိယာ နဒိယာ တီရေ။
မဂ္ဂါမဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၂၀။ ဇင်္ဃစာရန္တိ စင်္ကမေန, ဣတော စိတော စ ဝိစရဏံ။ သော ဟိ ဇင်္ဃာသု ကိလမထဝိနောဒနတ္ထံ စရဏတော ‘‘ဇင်္ဃဝိဟာရော, ဇင်္ဃစာရော’’တိ စ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘အနုစင်္ကမန္တာနံ အနုဝိစရန္တာန’’န္တိ။ စုဏ္ဏမတ္တိကာဒိ နှာနီယသမ္ဘာရော။ တေန ဝုတ္တန္တိ ဥဘောသုပိ အနုစင်္ကမနာနုဝိစရဏာနံ လဗ္ဘနတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂေါ စေတ္ထ ဗြဟ္မလောကဂမနူပါယပဋိပဒါဘူတော ဥဇုမဂ္ဂေါ။ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဇုကံ မဂ္ဂတိ ဥပဂစ္ဆတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၆။) [သျ]ဧတေနာတိ ဟိ မဂ္ဂေါ, တဒညော အမဂ္ဂေါ, အ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ကတမံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂမေဝ ဒဿေတိ။ ပဋိပဒန္တိ ဗြဟ္မလောကဂါမိမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ။
အဉ္ဇသာယနောတိ ဥဇုမဂ္ဂဿ ဝေဝစနံ ပရိယာယဒွယဿ အတိရေကတ္ထဒီပနတော ယထာ ‘‘ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အဉ္ဇသသဒ္ဒေါ ဥဇုကပရိယာယော။ နိယျာတီတိ နိယျာနိယော, သော ဧဝ နိယျာနိကောတိ ဒဿေတိ ‘‘နိယျာယန္တော’’တိ ဣမိနာ။ နိယျာနိကော နိယျာတီတိ စ ဧကန္တနိယျာနံ ဝုတ္တံ, ဂစ္ဆန္တော ဟုတွာ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ မဂ္ဂေါ ‘‘နိယျာတီ’’တိ ဝုတ္တော, နနွေသ ဂမနေ အဗျာပါရောတိ? သစ္စံ။ ယသ္မာ ပနဿ နိယျာတု-ပုဂ္ဂလဝသေန နိယျာနဘာဝေါ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ နိယျာယန္တပုဂ္ဂလဿ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇနဝသေန နိယျာယန္တော မဂ္ဂေါ ‘‘နိယျာတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ကရောတီတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒေတိ။ တထာ ဥပ္ပါဒေန္တောယေဝ ဟိ တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ သဟ ဗျေတိ ဝတ္တတီတိ သဟဗျော, သဟဝတ္တနကော, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဘာဝါယာ’’တိ။ သဟဘာဝေါတိ စ သလောကတာ, သမီပတာ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဧကဋ္ဌာနေ ပါတုဘာဝါယာ’’တိ။ သကမေဝါတိ အတ္တနော အာစရိယေန ပေါက္ခရသာတိနာ ကထိတမေဝ။ ထောမေတွာတိ ‘‘အယမေဝ ဥဇုမဂ္ဂေါ အယမဉ္ဇသာယနော’’တိအာဒိနာ ပသံသိတွာ။ တထာ ပဂ္ဂဏှိတွာ။ ဘာရဒွါဇောပိ သကမေဝ အတ္တနော အာစရိယေန တာရုက္ခေန ကထိတမေဝ အာစရိယဝါဒံ ထောမေတွာ ပဂ္ဂဏှိတွာ ဝိစရတီတိ ယောဇနာ။ တေန ဝုတ္တန္တိ ယထာ တထာ ဝါ အဘိနိဝိဋ္ဌဘာဝေန ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။
֍ * ၅၂၁-၅၂၂။ အနိယျာနိကာဝါတိ အပ္ပါဋိဟာရိကာဝ, အညမညဿ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အဝိပရီတတ္ထဒဿနတ္ထံ ဥတ္တရရဟိတာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တုလန္တိ မာနပတ္ထတုလံ။ အညမညဝါဒဿ အာဒိတောဝ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော, သွေဝ ဝိဝဒနဝသေန အပရာပရံ ဥပ္ပန္နော ဝိဝါဒေါတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော’’တိအာဒိ။ ဒုဝိဓောပိ ဧသောတိ ဝိဂ္ဂဟော, ဝိဝါဒေါတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တောပိ ဧသော ဝိရောဓော။ နာနာအာစရိယာနံ ဝါဒတောတိ နာနာရုစိကာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒဘာဝတော။ နာနာဝါဒေါ နာနာဝိဓော ဝါဒေါတိ ကတွာ, အဓုနာ ပန ‘‘နာနာအာစရိယာနံ ဝါဒေါ နာနာဝါဒေါ’’တိ ပါဌော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၇။) [သျ]֍ ဋ္ဌ ၅၂၃။ ဧကဿာပီတိ တုမှေသု ဒွီသု ဧကဿာပိ။ ဧကသ္မိန္တိ သကဝါဒပရဝါဒေသု ဧကသ္မိမ္ပိ။ သံသယော နတ္ထီတိ ‘‘မဂ္ဂေါ နု ခေါ, န မဂ္ဂေါ’’တိ ဝိစိကိစ္ဆာ နတ္ထိ, အဉ္ဇသာနဉ္ဇသာဘာဝေ ပန သံသယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧသ ကိရာ’’တိအာဒိ ဧဝံ သတီတိ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထ မဂ္ဂသညိနော, ဧဝံ သတိ ‘‘ကိသ္မိံ ဝေါ ဝိဂ္ဂဟော’’တိ ဘဂဝါ ပုစ္ဆတိ။ ဣတိသဒ္ဒေန စေတ္ထ အာဒျတ္ထေန ဝိဝါဒေါ, နာနာဝါဒေါ စ သင်္ဂဟိတော။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၄။ ‘‘ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဇုကံ မဂ္ဂတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ မဂ္ဂေါ, ဥဇုမဂ္ဂေါ။ တဒညော အမဂ္ဂေါ, အ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အနုဇုမဂ္ဂေတိ ဧတ္ထာပိ အ-သဒ္ဒေါ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော စ ယုဇ္ဇတိ။ တမေဝ ဝတ္ထုန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗြာဟ္မဏာနံ မဂ္ဂဿ မဂ္ဂဘာဝသင်္ခါတံ, သကမဂ္ဂဿ ဥဇုမဂ္ဂဘာဝသင်္ခါတဉ္စ ဝတ္ထုံ။ သဗ္ဗေ တေတိ သဗ္ဗေ တေ နာနာအာစရိယေဟိ ဝုတ္တမဂ္ဂါ, ယေ ပါဠိယံ ‘‘အဒ္ဓရိယာ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။ အယမေတ္ထ ပါဠိအတ္ထော – အဒ္ဓရော နာမ ယညဝိသေသော, တဒုပယောဂိဘာဝတော အဒ္ဓရိယာနိ ဝုစ္စန္တိ ယဇူနိ, တာနိ သဇ္ဈာယန္တီတိ အဒ္ဓရိယာ, ယဇုဝေဒိနော။ တိတ္တိရိနာ နာမ ဣသိနာ ကတာ မန္တာတိ တိတ္တိရာ, တေ သဇ္ဈာယန္တီတိ တိတ္တိရိယာ, ယဇုဝေဒိနော ဧဝ။ ယဇုဝေဒသာခါ ဟေသာ, ယဒိဒံ တိတ္တိရန္တိ။ ဆန္ဒော ဝုစ္စတိ ဝိသေသတော သာမဝေဒေါ, တံ သရေန ကာယန္တီတိ ဆန္ဒောကာ, သာမဝေဒိနော။ ‘‘ဆန္ဒောဂါ’’တိပိ တတိယက္ခရေန ပဌန္တိ, သော ဧဝတ္ထော။ ဗဟဝေါ ဣရိယော ထောမနာ ဧတ္ထာတိ ဗဝှါရိ, ဣရုဝေဒေါ, တံ အဓီယန္တီတိ ဗဝှါရိဇ္ဈာ။
ဗဟူနီတိ ဧတ္ထာယံ ဥပမာသံသန္ဒနာ – ယထာ တေ နာနာမဂ္ဂါ ဧကံသတော တဿ ဂါမဿ ဝါ နိဂမဿ ဝါ ပဝေသာယ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဗြာဟ္မဏေဟိ ပညာပိယမာနာပိ နာနာမဂ္ဂါ ဧကံသတော ဗြဟ္မလောကူပဂမနာယ ဗြဟ္မုနာ သဟဗျတာယ ဟောန္တီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၅။ ပဋိဇာနိတွာ ပစ္ဆာ နိဂ္ဂယှမာနာ အဝဇာနန္တီတိ ပုဗ္ဗေ နိဒ္ဒေါသတံ သလ္လက္ခမာနာ ပဋိဇာနိတွာ ပစ္ဆာ သဒေါသဘာဝေန နိဂ္ဂယှမာနာ ‘‘နေတံ မမ ဝစန’’န္တိ အဝဇာနန္တိ, န ပဋိဇာနန္တီတိ အတ္ထော။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၈။) [သျ]֍ * ၅၂၇-၅၂၉။ တေ တေဝိဇ္ဇာတိ တေဝိဇ္ဇကာ တေ ဗြာဟ္မဏာ။ ဧဝသဒ္ဒေန ဉာပိတော အတ္ထော ဣဓ နတ္ထီတိ ဝ-ကာရော ဂဟိတော, သော စ အနတ္ထကောဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘အာဂမသန္ဓိမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ, ဝဏ္ဏာဂမေန ပဒန္တရသန္ဓိမတ္တံ ကတန္တိ အတ္ထော။ အန္ဓပဝေဏီတိ အန္ဓပန္တိ။ ‘‘ပဏ္ဏာသသဋ္ဌိ အန္ဓာ’’တိ ဣဒံ တဿာ အန္ဓပဝေဏိယာ မဟတော ဂစ္ဆဂုမ္ဗဿ အနုပရိဂမနယောဂျတာဒဿနံ။ ဧဝဉှိ တေ ‘‘သုစိရံ ဝေလံ မယံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ သညိနော ဟောန္တိ။ အန္ဓာနံ ပရမ္ပရသံသတ္တဝစနေန ယဋ္ဌိဂါဟကဝိရဟတာ ဒဿိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယဋ္ဌိဂါဟကေနာ’’တိအာဒိ။ တဒုဒါဟရဏံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဧကော ကိရာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အနုပရိဂန္တွာတိ ကဉ္စိ ကာလံ အနုက္ကမေန သမန္တတော ဂန္တွာ။ ကစ္ဆန္တိ ကစ္ဆဗန္ဓဒုဿကဏ္ဏံ။ ‘‘ကစ္ဆံ ဗန္ဓန္တီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၃၄။၄၂) ဝိယ ဟိ ကစ္ဆသဒ္ဒေါ နိဗ္ဗသနဝိသေသပရိယာယော။ အပိစ ကစ္ဆန္တိ ဥပကစ္ဆကဋ္ဌာနံ။ ‘‘သမ္ဗာဓော နာမ ဥဘော ဥပကစ္ဆကာ မုတ္တကရဏ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၀၀) ဝိယ ဟိ ကာယေကဒေသဝါစကော ကစ္ဆသဒ္ဒေါ။ စက္ခုမာတိ ယဋ္ဌိဂါဟကံ ဝဒတိ။ ‘‘ပုရိမော’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တက္ကမေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမကညေဝါတိ အတ္ထာဘာဝတော နာမမတ္တမေဝ, တံ ပန ဘာသိတံ တေဟိ သာရသညိတမ္ပိ နာမမတ္တတာယ အသာရဘာဝတော နိဟီနမေဝါတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘လာမကံယေဝါ’’တိ ဣမိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၀။ ယောတိ ဗြဟ္မလောကော။ ယတောတိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌနတော ဝိသေသပရာမသနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဂ္ဂမနကာလေ’’တိအာဒိနာ ပကရဏာဓိဂတမာဟ။ အာယာစန္တီတိ ဥဂ္ဂမနံ ပတ္ထေန္တိ။ ကသ္မာ? လောကဿ ဗဟုကာရဘာဝတော။ တထာ ထောမနာဒီသု။ သောမ္မောတိ သီတလော။ အယံ ကိရ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိ ‘‘ပုဗ္ဗေဗြာဟ္မဏာနမာယာစနာယ စန္ဒိမသူရိယာ’ဂန္တွာ လောကေ ဩဘာသံ ကရောန္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၂။ ဣဓ ပန ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမသ္မိံ ပန အပ္ပစ္စက္ခဘူတဿ ဗြဟ္မုနော သဟဗျတာယ မဂ္ဂဒေသနေ တေဝိဇ္ဇာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, ယေ ပစ္စက္ခဘူတာနမ္ပိ စန္ဒိမသူရိယာနံ သဟဗျတာယ မဂ္ဂံ ဒေသေတုံ န သက္ကောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပစ္စာမသတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၂၉။) [သျ]အစိရဝတီနဒီဥပမာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄၂။ သမဘရိတာတိ သမ္ပုဏ္ဏာ။ တတော ဧဝ ကာကပေယျာ။ ပါရာတိ ပါရိမတီရ, အာလပနမေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အမ္ဘော’’တိ ဝုတ္တံ။ အပါရန္တိ ဩရိမတီရံ။ ဧဟီတိ အာဂစ္ဆာဟိ။ ဝတာတိ ဧကံသေန။ အထ ဂမိဿသိ, ဧဝံ သတိ ဧဟီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အတ္ထိမေ’’တိအာဒိ အဝှါနကာရဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၄၄။ ပဉ္စသီလ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ ယမနိယမာဒိဗြာဟ္မဏဓမ္မာနံ တဒန္တောဂဓဘာဝတော။ တဗ္ဗိပရီတာတိ ပဉ္စသီလာဒိဝိပရီတာ ပဉ္စဝေရာဒယော။ ဣန္ဒန္တိ ဣန္ဒနာမကံ ဒေဝပုတ္တံ, သက္ကံ ဝါ။ ‘‘အစိရဝတိယာ တီရေ နိသိန္နော’’တိ ဣမိနာ ယဿာ တီရေ နိသိန္နော, တဒေဝ ဥပမံ ကတွာ အာဟရတိ ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပုနပီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အပရမ္ပီ’’တိ ဝစနံ ဣတရာယပိ နဒီဥပမာယ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၄၆။ ကာမယိတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ ကာမနီယဘာဝေန။ ဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ကာမယိတဗ္ဗတော သတ္တာနံ စိတ္တဿ အာဗန္ဓနဘာဝေန။ ကာမဉ္စာယံ ဂုဏသဒ္ဒေါ အတ္ထန္တရေသုပိ ဒိဋ္ဌပယောဂေါ, တေသံ ပနေတ္ထ အသမ္ဘဝတော ပါရိသေသဉာယေန ဗန္ဓနဋ္ဌောယေဝ ယုတ္တောတိ ဒဿေတုံ အယမတ္ထုဒ္ဓါရော အာရဒ္ဓေါ။ အဟတာနန္တိ အဓောတာနံ အဘိနဝါနံ။ ဧတ္ထာတိ ခန္ဓကပါဠိပဒေ ပဋလဋ္ဌောတိ ပဋလသဒ္ဒဿ, ပဋလသင်္ခါတော ဝါ အတ္ထော။ ဂုဏဋ္ဌောတိ ဂုဏသဒ္ဒဿ အတ္ထော နာမ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အစ္စေန္တီတိ အတိက္ကမ္မ ပဝတ္တန္တိ။ ဧတ္ထာတိ သောမနဿဇာတကပါဠိပဒေ။ ဒက္ခိဏာတိ တိရစ္ဆာနဂတေ ဒါနစေတနာ။ ဧတ္ထာတိ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂသုတ္တပဒေ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) မာလာဂုဏေတိ မာလာဒါမေ။ ဧတ္ထာတိ သတိပဋ္ဌာန- (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၉) ဓမ္မပဒပါဠိပဒေသု, (ဓ။ ပ။ ၅၃) နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ကောဋ္ဌာသာပဓာနသီလာဒိသုက္ကာဒိသမ္ပဒါဇိယာသုပိ ပဝတ္တနတော။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ဂုဏော ပဋလရာသာနိသံသေ ကောဋ္ဌာသဗန္ဓနေ၊
သီလသုက္ကာဒျပဓာနေ, သမ္ပဒါယ ဇိယာယ စာ’’တိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၀။) [သျ]ဧသေဝါတိ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဧဝ။ န ဟိ ရူပါဒီနံ ကာမေတဗ္ဗဘာဝေ ဝုစ္စမာနေ ပဋလဋ္ဌော ယုဇ္ဇတိ တထာ ကာမေတဗ္ဗတာယ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ရာသဋ္ဌာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပါရိသေသတော ပန ဗန္ဓနဋ္ဌောဝ ယုဇ္ဇတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ နေသံ ကာမေတဗ္ဗတာ, တဒဂ္ဂေန ဗန္ဓနဘာဝေါတိ။
ကောဋ္ဌာသဋ္ဌောပိ စေတ္ထ ယုဇ္ဇတေဝ စက္ခုဝိညေယျာဒိကောဋ္ဌာသဘာဝေန နေသံ ကာမေတဗ္ဗတော။ ကောဋ္ဌာသေ စ ဂုဏသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဒိဂုဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆) –
အာဒီသု ပန သမ္ပဒါဋ္ဌော ဂုဏသဒ္ဒေါ, သောပိ ဣဓ န ယုဇ္ဇတီတိ အနုဒ္ဓဋော။
ဒဿနမေဝ ဣဓ ဝိဇာနနန္တိ အာဟ ‘‘ပဿိတဗ္ဗာ’’တိ။ ‘‘သောတဝိညာဏေန သောတဗ္ဗာ’’တိအာဒိအတ္ထံ ‘‘ဧတေနုပါယေနာ’’တိ အတိဒိသတိ။ ဂဝေသိတာပိ ‘‘ဣဋ္ဌာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယိဋ္ဌာ ဝါ ဟောန္တု မာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ ဟိ ဣဓ ဣဋ္ဌာ, တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ’’တိ, သုခါရမ္မဏဘူတာတိ အတ္ထော။ ကာမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ ဣဋ္ဌဘာဝေန မနံ အပ္ပယန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ မနာပါ။ ပိယဇာတိကာတိ ပိယသဘာဝါ။ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ အတ္တာနမာရမ္မဏံ ကတွာ။ ကမ္မဘူတေ အာရမ္မဏေ သတိ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တံ ကာရဏဘာဝေန နိဒဿေန္တော ‘‘ရာဂုပ္ပတ္တိကာရဏဘူတာ’’တိ အာဟ။
ဂေဓေနာတိ လောဘေန။ အဘိဘူတာ ဟုတွာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ယောဇနာ။ မုစ္ဆာကာရန္တိ မောဟနာကာရံ။ အဓိဩသန္နာတိ အဓိဂယှ အဇ္ဈောသာယ အဝသန္နာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဩဂါဠှာ’’တိ။ သာနန္တိ အဝသာနံ။ ပရိနိဋ္ဌာနပ္ပတ္တာတိ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနဝသေန ပရိနိဋ္ဌာနံ ဥယျာတာ။ အာဒီနဝန္တိ ကာမပရိဘောဂေ သမ္ပတိ, အာယတိဉ္စ ဒေါသံ အပဿန္တာ။ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိသမ္ဘောဂနိမိတ္တသံကိလေသတော နိဿရန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ, ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ တေသံ ပရိဘောဂပညာ။ တဒဘာဝတော အနိဿရဏပညာတိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒမေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္စဝေက္ခဏပရိဘောဂဝိရဟိတာတိ ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ပရိဘောဂတော ဝိရဟိတာ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၁။) [သျ]֍ * ၅၄၈-၉။ အာဝရန္တီတိ ကုသလဓမ္မုပ္ပတ္တိံ အာဒိတော ဝါရေန္တိ။ နိဝါရေန္တီတိ နိရဝသေသတော ဝါရယန္တိ။ ဩနန္ဓန္တီတိ ဩဂါဟန္တာ ဝိယ ဆာဒေန္တိ။ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ သဗ္ဗသော ဆာဒေန္တိ။ အာဝရဏာဒီနံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ အာဝရဏာဒိအတ္ထာနံ ဝသေန။ တေ ဟိ အာသေဝနဗလဝတာယ ပုရိမပုရိမေဟိ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာ ဒဠှတရတမာဒိဘာဝပ္ပတ္တာ။
သံသန္ဒနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅၀။ ဣတ္ထိပရိဂ္ဂဟေ သတိ ပုရိသဿ ပဉ္စကာမဂုဏပရိဂ္ဂဟော ပရိပုဏ္ဏော ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထိပရိဂ္ဂဟေန သပရိဂ္ဂဟော’’တိ။ ‘‘ဣတ္ထိပရိဂ္ဂဟေန အပရိဂ္ဂဟော’’တိ စ ဣဒံ တေဝိဇ္ဇဗြာဟ္မဏေသု ဒိဿမာနပရိဂ္ဂဟာနံ ဒုဋ္ဌုလ္လတမပရိဂ္ဂဟာဘာဝဒဿနံ။ ဧဝံ ဘူတာနံ တေဝိဇ္ဇာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ကာ ဗြဟ္မုနာ သံသန္ဒနာ, ဗြဟ္မာ ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပရိဂ္ဂဟောတိ။ ဝေရစိတ္တေန အဝေရော, ကုတော ဧတဿ ဝေရပယောဂေါတိ အဓိပ္ပါယော။ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတေနာတိ စိတ္တုပ္ပါဒဂေလညသညိတေန, ဣမိနာ တဿ ရူပကာယဂေလညဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဗျာပဇ္ဈေနာတိ ဒုက္ခေန။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန တဒေကဋ္ဌာ သံကိလေသဓမ္မာ သင်္ဂယှန္တိ။ အတောယေဝေတ္ထ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာဘာဝတော’’တိ တဒုဘယာဘာဝမတ္တဟေတုဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ သတိ န ကဒါစိ စိတ္တံ ပုရိသဿ ဝသေ ဝတ္တတိ, ပဟီနာယ ပန တာယ သိယာ စိတ္တဿ ပုရိသဝသေ ဝတ္တနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တဂတိကာတိ စိတ္တဝသိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဿ ဝသေ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ န တာဒိသောတိ ဗြာဟ္မဏာ ဝိယ န စိတ္တဝသိကော ဟောတိ, အထ ခေါ ဝသီဘူတဈာနာဘိညတာယ စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၂။ ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂေတိ ဗြဟ္မလောကဂါမိမဂ္ဂေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗေ, ပညာပေတဗ္ဗေ ဝါ, တံ ပညပေန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပဂန္တွာတိ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ဥပသင်္ကမိတွာ, ပဋိဇာနိတွာ ဝါ။ သမတလန္တိ သညာယာတိ မတ္ထကေ ဧကင်္ဂုလံ ဝါ ဥပဍ္ဎင်္ဂုလံ ဝါ သုက္ခတာယ သမတလန္တိ သညာယ။ ပင်္ကံ ဩတိဏ္ဏာ ဝိယာတိ အနေကပေါရိသံ မဟာပင်္ကံ ဩတိဏ္ဏာ ဝိယ။ အနုပ္ပဝိသန္တီတိ အပါယမဂ္ဂံ ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂသညာယ ဩဂါဟန္တိ။ တတော ဧဝ သံသီဒိတွာ ဝိသာဒံ ပါပုဏန္တိ။ ဧဝန္တိ ‘‘သမတလ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ သံသီဒိတွာတိ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၂။) [သျ]နိမုဇ္ဇိတွာ။ မရီစိကာယာတိ မိဂတဏှိကာယ ကတ္တုဘူတာယ။ ဝဉ္စေတွာတိ နဒီသဒိသံ ပကာသနေန ဝဉ္စေတွာ။ ဝါယမာနာတိ ဝါယမမာနာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သုက္ခတရဏံ မညေ တရန္တီတိ သုက္ခနဒီတရဏံ တရန္တိ မညေ။ အဘိန္နေပိ ဘေဒဝစနမေတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တေဝိဇ္ဇာ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဥပဂန္တွာ သံသီဒန္တိ, တသ္မာ။ ယထာ တေတိ တေ ‘‘သမတလ’’န္တိ သညာယ ပင်္ကံ ဩတိဏ္ဏာ သတ္တာ ဟတ္ထပါဒါဒီနံ သံဘဉ္ဇနံ ပရိဘဉ္ဇနံ ပါပုဏန္တိ ယထာ။ ဣဓေဝ စာတိ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ။ သုခံ ဝါ သာတံ ဝါ န လဘန္တီတိ ဈာနသုခံ ဝါ ဝိပဿနာသာတံ ဝါ န လဘန္တိ, ကုတော မဂ္ဂသုခံ ဝါ နိဗ္ဗာနသာတံ ဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ မဂ္ဂဒီပကန္တိ ‘‘မဂ္ဂဒီပက’’ မိစ္စေဝ တေဟိ အဘိမတံ။ တေဝိဇ္ဇကန္တိ တေဝိဇ္ဇတ္ထဉာပကံ။ ပါဝစနန္တိ ပကဋ္ဌဝစနသမ္မတံ ပါဌံ။ တေဝိဇ္ဇာနံ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ဣရိဏန္တိ အရညာနိယာ ဣဒံ အဓိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါမကံ မဟာရည’’န္တိ။ အနုပဘောဂရုက္ခေဟီတိ မိဂရုရုအာဒီနမ္ပိ အနုပဘောဂါရဟေဟိ ကိံ ပက္ကာဒိဝိသရုက္ခေဟိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝနေ။ ပရိဝတ္တိတုမ္ပိ န သက္ကာ ဟောန္တိ မဟာကဏ္ဋကဂစ္ဆဂဟနတာယ။ ဉာတီနံ ဗျသနံ ဝိနာသော ဉာတိဗျသနံ။ ဧဝံ ဘောဂသီလဗျသနေသုပိ။ ရောဂေါ ဧဝ ဗျသတိ ဝိဗာဓတီတိ ရောဂဗျသနံ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဗျသနေပိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၄။ နနု ဇာတသဒ္ဒေနေဝ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ဇာတော ဟုတွာ သံဝဍ္ဎိတော ဇာတသံဝဍ္ဎောတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၅၅၄) ဝုတ္တံ, ဇာတော စ သော သံဝဍ္ဎော စာတိ ဇာတသံဝဍ္ဎောတိ ပန ယုဇ္ဇတိ ဝိသေသနပရနိပါတတ္တာ။ န သဗ္ဗသော ပစ္စက္ခာ ဟောန္တိ ပရိစယာဘာဝတော။ စိရနိက္ခန္တောတိ နိက္ခန္တော ဟုတွာ စိရကာလော။ စိရံ နိက္ခန္တဿ အဿာတိ ဟိ စိရနိက္ခန္တော။ ‘‘ဇာတသံဝဍ္ဎော’’တိ ပဒဒွယေန အတ္ထဿ ပရိပုဏ္ဏာဘာဝတော ‘‘တမေန’’န္တိ ကမ္မပဒံ ‘‘တာဝဒေဝ အဝသဋ’’န္တိ ပုန ဝိသေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒန္ဓာယိတတ္တန္တိ ဝိဿဇ္ဇနေ မန္ဒတ္တံ သဏိကဝုတ္တိ, တံ ပန သံသယဝသေန စိရာယနံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကင်္ခါဝသေန စိရာယိတတ္တ’’န္တိ။ ဝိတ္ထာယိတတ္တန္တိ သာရဇ္ဇိတတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိတ္ထာယိတတ္တံ နာမ ထမ္ဘိတတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ထဒ္ဓဘာဝဂ္ဂဟဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဟတဘာဝံ ဒဿေတိ တဿေဝ အနာဝရဏဉာဏဘာဝတော။ နနွေတမ္ပိ အန္တရာယပဋိဟတံ သိယာတိ အာသင်္ကံ ပရိဟရတိ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ မာရာဝဋ္ဋနာဒိဝသေနာတိ ဧတ္ထ စက္ခုမောဟမုစ္ဆာကာလာဒိ သင်္ဂယှတိ။ န
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၃။) [သျ]သက္ကာ တဿ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ စတူသု အနန္တရာယိကဓမ္မေသု ပရိယာပန္နဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၅။ ဥဣစ္စုပသဂ္ဂယောဂေ လုမ္ပသဒ္ဒေါ, လုပိသဒ္ဒေါ ဝါ ဥဒ္ဓရဏတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓရတူ’’တိ။ ဥပသဂ္ဂဝိသေသေန ဟိ ဓာတုသဒ္ဒါ အတ္ထဝိသေသဝုတ္တိနော ဟောန္တိ ယထာ ‘‘အာဒါန’’န္တိ။ ပဇာသဒ္ဒေါ ပကရဏာဓိဂတတ္တာ ဒါရကဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏဒါရက’’န္တိ။
ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂဒေသနာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၅၆-၇။ ‘‘အပုဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗတာကာရဏံ ဒီပေတိ။ ယဿ အတိသယေန ဗလံ အတ္ထိ, သော ဗလဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗလသမ္ပန္နော’’တိ။ သင်္ခံ ဓမေတီတိ သင်္ခဓမကော, သင်္ခံ ဓမယိတွာ တတော သဒ္ဒပဝတ္တကော။ ‘‘ဗလဝါ’’တိအာဒိဝိသေသနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဒုဗ္ဗလော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဗလဝတော ပန သင်္ခသဒ္ဒေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပနာဝ ဝဋ္ဋတိ ပဋိပက္ခတော သမ္မဒေဝ စေတသော ဝိမုတ္တိဘာဝတော, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ကာမာဝစရံ ဝုစ္စတိ ပမာဏကရာနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဝိက္ခမ္ဘနတော။ တထာ ဟိ တံ ဗြဟ္မဝိဟာရပုဗ္ဗဘာဂဘူတံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ ဩဒိဿကာနောဒိဿကဒိသာဖရဏဝသေန ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ပန ရူပါရူပါဝစရံ အပ္ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အရူပါဝစရေ ဩဒိဿကာနောဒိဿကဝသေန ဖရဏံ န လဗ္ဘတိ, တထာ ဒိသာဖရဏဉ္စ။ ကေစိ ပန ‘‘တံ အာဂမနဝသေန လဗ္ဘတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ။ န ဟိ ဗြဟ္မဝိဟာရနိဿန္ဒော အာရုပ္ပံ, အထ ခေါ ကသိဏနိဿန္ဒော, တသ္မာ ယံ သုဘာဝိတံ ဝသီဘာဝံ ပါပိတံ အာရုပ္ပံ, တံ အပ္ပမာဏကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ဝါ သာတိသယံ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာယ အဘိသင်္ခတေန သန္တာနေန နိဗ္ဗတ္တိတံ, ယဉ္စ ဗြဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သမာပန္နံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ, တံ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဖရဏပမာဏဝသေန အပ္ပမာဏကတ’’န္တိ အပရေ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရကမ္မေတိ ရူပါဝစရကမ္မေ စ အရူပါဝစရကမ္မေ စ သတိ။ န ဩဟီယတိ န တိဋ္ဌတီတိ ကတူပစိတမ္ပိ ကာမာဝစရကမ္မံ ယထာဓိဂတေ မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနေ အပရိဟီနေ တံ အဘိဘဝိတွာ ပဋိဗာဟိတွာ သယံ ဩဟီယကံ
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၄။) [သျ]ဟုတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဒါတုံ သမတ္ထဘာဝေ န တိဋ္ဌတိ။ ‘‘န အဝသိဿတီ’’တိ ဧတဿ ဟိ အတ္ထဝစနံ ‘‘န ဩဟီယတီ’’တိ, တဒေတံ ‘‘န အဝတိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသဝစနံ, ပရိယာယဝစနံ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ လဂ္ဂိတုန္တိ အာဝရိတုံ နိသေဓေတုံ။ ဌာတုန္တိ ပဋိဗလံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာတုံ။ ဖရိတွာတိ ပဋိဖရိတွာ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ တဿ သာမတ္ထိယံ ခေပေတွာ။ ဩကာသံ ဂဟေတွာတိ ဝိပါကဒါနောကာသံ ဂဟေတွာ, ဣမိနာ ‘‘လဂ္ဂိတုံ ဝါ ဌာတုံ ဝါ’’တိ ဝစနမေဝ ဝိတ္ထာရေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ အတ္ထာပတ္တိဒဿနံ။ ကမ္မဿ ပရိယာဒိယနံ နာမ တဿ ဝိပါကုပ္ပါဒနံ နိသေဓေတွာ အတ္တနော ဝိပါကုပ္ပါဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ကာမာဝစရကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ။ သယမေဝါတိ ရူပါရူပါဝစရကမ္မမေဝ။ ဗြဟ္မသဟဗျတံ ဥပနေတိ အသတိ တာဒိသာနံ စေတောပဏိဓိဝိသေသေတိ အဓိပ္ပါယော။ တိဿဗြဟ္မာဒီနံ ဝိယ ဟိ မဟာပုညာနံ စေတောပဏိဓိဝိသေသေန မဟဂ္ဂတကမ္မံ ပရိတ္တကမ္မဿ ဝိပါကံ န ပဋိဗာဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ မဟဂ္ဂတဿ ဂရုကကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ ပရိတ္တံ လဟုကကမ္မံ ကထမတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီတိ? တီသုပိ ကိရ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေသု ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘နိကန္တိဗလေနေဝ ဈာနံ ပရိဟာယတိ, တတော ပရိဟီနဈာနတ္တာ ပရိတ္တကမ္မံ လဒ္ဓေါကာသ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနီဝရဏာဝတ္ထာယ နိကန္တိယာ ဈာနဿ ပရိဟာနိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဣဒမေတ္ထ ယုတ္တတရကာရဏံ – အသတိပိ မဟဂ္ဂတကမ္မုနော ဝိပါကပဋိဗာဟနသမတ္ထေ ပရိတ္တကမ္မေ ‘‘ဣဇ္ဈတိ ဘိက္ခဝေ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ သီလဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၀၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂၊ အ။ နိ။ ၈။၃၅) ဝစနတော ကာမဘဝေ စေတောပဏိဓိ မဟဂ္ဂတကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ ပရိတ္တကမ္မုနော ဝိပါကောကာသံ ကရောတီတိ။ ဧဝံ မေတ္တာဒိဝိဟာရီတိ ဝုတ္တနယေန အပ္ပနာပတ္တာနံ မေတ္တာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ဝသေန ဝိဟာရီ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၉။ ပဌမမုပနိဓာယ ဒုတိယံ, ကိမေတံ, ယမုပနိဓီယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမမေဝါ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ သင်္ဂီတန္တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုနပ္ပုနံ သရဏဂမနံ ဒဠှတရံ, မဟပ္ဖလတရဉ္စ, တသ္မာ ဒုတိယမ္ပိ သရဏဂမနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကတိပါဟစ္စယေနာတိ ဒွီဟတီဟစ္စယေန။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၅။) [သျ]ပဗ္ဗဇိတွာတိ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂဟေတွာ။ အဂ္ဂညသုတ္တမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၂) အမုံယေဝ ဝါသေဋ္ဌမာရဗ္ဘ ကထေသိ, နာညန္တိ ဉာပေတုံ ‘‘အဂ္ဂညသုတ္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဂတနယေန ဥပသမ္ပဒဉ္စေဝ အရဟတ္တဉ္စ အလတ္ထုံ ပဋိလဘိံသူတိ အတ္ထော။ ယမေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တဒေတံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ တေဝိဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။
တေဝိဇ္ဇသုတ္တသံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတြိဒံ သာဓုဝိလာသိနိယာ သာဓုဝိလာသိနိတ္တသ္မိံ ဟောတိ –
ဗျဉ္ဇနဉ္စေဝ အတ္ထော စ, ဝိနိစ္ဆယော စ သဗ္ဗထာ၊
သာဓကေန ဝိနာ ဝုတ္တော, နတ္ထိ စေတ္ထ ယတော တတော။
သမ္ပဿတံ သုဓီမတံ, သာဓူနံ စိတ္တတောသနံ၊
ကရောတိ ဝိဝိဓံ သာယံ, တေန သာဓုဝိလာသိနီတိ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၆။) [သျ]နိဂမနကထာ
သဒ္ဓမ္မေ ပါဋဝတ္ထာယ, သာသနဿ စ ဝုဒ္ဓိယာ၊
ဝဏ္ဏနာ ယာ သမာရဒ္ဓါ, သီလက္ခန္ဓကထာယ သာ။
သာဓုဝိလာသိနီ နာမ, သဗ္ဗသော ပရိနိဋ္ဌိတာ၊
ပဏ္ဏာသာယ သာဓိကာယ, ဘာဏဝါရပ္ပမာဏတော။
အနေကသေတိဘိန္ဒော ယော, အနန္တဗလဝါဟနော၊
သိရီပဝရာဒိနာမော, ရာဇာ နာနာရဋ္ဌိဿရော။
ဇမ္ဗုဒီပတလေ ရမ္မေ, မရမ္မဝိသယေ အကာ၊
တမ္ဗဒီပရဋ္ဌေ ပုရံ, အမရပုရနာမကံ။
မဏ္ဍလာစလသာမန္တံ, ဧရာဝတီနဒိဿိတံ၊
နာနာဇနာနမာဝါသံ, ဟေမပါသာဒလင်္ကတံ။
တတြာဘိသေကပတ္တော သော, ရဇ္ဇံ ကာရေသိ ဓမ္မတော၊
ရာဇာဂါရမဟာထူပံ, အကာသိ သမ္ပသာဒနံ။
ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယဉ္စ, ပဟာယ ဇိနသာသနံ၊
ဝိသောဓေသိ ယထာဘူတံ, သတတံ ဒဠှမာနသော။
တေနေဝ ကာရိတေ ရမ္မေ, ဆာယူဒကသမပ္ပိတေ၊
ဒွိပါကာရပရိက္ခိတ္တေ, ဘာဝနာဘိရတာရဟေ။
မဟာမုနိသမညာ ယာ, သမ္ဗုဒ္ဓသမ္မုခါ ကတာ၊
ပဋိမာ တံပါသာဒမှာ, ဥဇုအာသန္နဒက္ခိဏေ။
အသောကာရာမအာရာမေ, ပဉ္စဘူမိမဟာလယေ၊
ရတနဘူမိကိတ္တိ ဝှယေ, ဓမ္မပါသာဒလင်္ကတေ။
တထာ ဒက္ခိဏဒေဝိယာ, နဂရသမီပေ ကတေ၊
ပုဗ္ဗုတ္တရေ ဇယဘူမိ-ကိတ္တာဘိဓာနကေပိ စ။
(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄၃၇။) [သျ]တထေဝုတ္တရဒေဝိယာ, နဂရဗ္ဘန္တရေ ကတေ၊
သောဏ္ဏဂုဟထူပန္တိကေ, ပရိမာဏကနာမကေ။
တထာ စ ဥပရာဇေန, ကတေ နဂရပစ္ဆိမေ၊
မဟာဂုဟထူပန္တိကေ, မင်္ဂလာဝါသနာမကေ။
ဣတိ သောဏ္ဏဝိဟာရေသု, ဝသံနေကေသု ဝါရတော၊
သက္ကတော သဗ္ဗရာဇူနံ, တိက္ခတ္တုံ လဒ္ဓလဉ္ဆနော။
ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတီတိ သုဝိချာတော၊
ဒွေဝိဘင်္ဂါဒိဓာရဏာ, ဥပဇ္ဈာစရိယတံ ပတ္တော။
လင်္ကာဒီပါဂတာနမ္ပိ, ပရဒီပနိဝါသိနံ၊
ဘိက္ခူနံ ဝါစကော ဓမ္မံ, ပဋိပတ္တိံ နိယောဇကော။
ယံ နိဿာယ ဝိသောဓေသိ, သာသနံ ဧသ ဘူပတိ၊
အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ, သော’ကာသိ ဝဏ္ဏနံ ဣမံ။
သမ္ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာနာ, ပဉ္စတာလီသကေ’ဒ္ဓကေ၊
တိသတေ ဒွိသဟဿေ စ, သမ္ပတ္တေ သာ သုနိဋ္ဌိတာ။
ပေဋကာလင်္ကာရဝှယံ, နေတ္တိသံဝဏ္ဏနံ သုဘံ၊
ဣမဉ္စ သင်္ခရောန္တေန, ယံ ပုညံ ပသုတံ မယာ။
အညမ္ပိ တေန ပုညေန, ပတွာန ဗောဓိမုတ္တမံ၊
တာရယိတွာ ဗဟူ သတ္တေ, မောစေယျံ ဘဝဗန္ဓနာ။
သဒါ ရက္ခန္တု ရာဇာနော, ဓမ္မေနေဝ ပဇံ ဣမံ၊
နိရတာ ပုညကမ္မေသု, ဇောတေန္တု ဇိနသာသနံ။
ဣမေ စ ပါဏိနော သဗ္ဗေ, သဗ္ဗဒါ နိရုပဒ္ဒဝါ၊
နိစ္စံ ကလျာဏသင်္ကပ္ပါ, ပပ္ပေါန္တု အမတံ ပဒန္တိ။
ဣတိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ
သာဓုဝိလာသိနီ နာမ အဘိနဝဋီကာ သမတ္တာ။
သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment