သံယုတ္တနိကာယေ
သဂါထာဝဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ကရုဏာသီတလဟဒယံ, ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ၊
သနရာမရလောကဂရုံ, ဝန္ဒေ သုဂတံ ဂတိဝိမုတ္တံ။
ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ, ဘာဝေတွာ စေဝ သစ္ဆိကတွာ စ၊
ယံ ဥပဂတော ဂတမလံ, ဝန္ဒေ တမနုတ္တရံ ဓမ္မံ။
သုဂတဿ ဩရသာနံ, ပုတ္တာနံ မာရသေနမထနာနံ၊
အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟံ, သိရသာ ဝန္ဒေ အရိယသံဃံ။
ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော, ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ၊
ယံ သုဝိဟတန္တရာယော, ဟုတွာ တဿာနုဘာဝေန။
သံယုတ္တဝဂ္ဂပဋိမဏ္ဍိတဿ, သံယုတ္တအာဂမဝရဿ၊
ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓသံဝဏ္ဏိတဿ, ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ။
အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ, အဋ္ဌကထာ အာဒိတော ဝသိသတေဟိ၊
ပဉ္စဟိ ယာ သင်္ဂီတာ, အနုသင်္ဂီတာ စ ပစ္ဆာပိ။
သီဟဠဒီပံ ပန အာဘတာထ, ဝသိနာ မဟာမဟိန္ဒေန၊
ဌပိတာ သီဟဠဘာသာယ, ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂။)အပနေတွာန တတောဟံ, သီဟဠဘာသံ မနောရမံ ဘာသံ၊
တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကံ, အာရောပေန္တော ဝိဂတဒေါသံ။
သမယံ အဝိလောမေန္တော, ထေရာနံ ထေရဝံသဒီပါနံ၊
သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာနံ, မဟာဝိဟာရေ နိဝါသီနံ။
ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတ-မတ္ထံ, အတ္ထံ ပကာသယိဿာမိ၊
သုဇနဿ စ တုဋ္ဌတ္ထံ, စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿ။
သာဝတ္ထိပဘူတီနံ, နဂရာနံ ဝဏ္ဏနာ ကတာ ဟေဋ္ဌာ၊
သင်္ဂီတီနံ ဒွိန္နံ, ယာ မေ အတ္ထံ ဝဒန္တေန။
ဝိတ္ထာရဝသေန သုဒံ, ဝတ္ထူနိ စ ယာနိ တတ္ထ ဝုတ္တာနိ၊
တေသမ္ပိ န ဣဓ ဘိယျော, ဝိတ္ထာရကထံ ကရိဿာမိ။
သုတ္တာနံ ပန အတ္ထာ, န ဝိနာ ဝတ္ထူဟိ ယေ ပကာသန္တိ၊
တေသံ ပကာသနတ္ထံ, ဝတ္ထူနိပိ ဒဿယိဿာမိ။
သီလကထာ ဓုတဓမ္မာ, ကမ္မဋ္ဌာနာနိ စေဝ သဗ္ဗာနိ၊
စရိယာဝိဓာနသဟိတော, ဈာနသမာပတ္တိဝိတ္ထာရော။
သဗ္ဗာ စ အဘိညာယော, ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော စေဝ၊
ခန္ဓာဓာတာယတနိန္ဒြိယာနိ, အရိယာနိ စေဝ စတ္တာရိ။
သစ္စာနိ ပစ္စယာကာရဒေသနာ, သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ၊
အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂါ, ဝိပဿနာဘာဝနာ စေဝ။
ဣတိ ပန သဗ္ဗံ ယသ္မာ, ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ မယာ သုပရိသုဒ္ဓံ၊
ဝုတ္တံ တသ္မာ ဘိယျော, န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမိ။
‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, ဧသ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနဉှိ၊
ဌတွာ ပကာသယိဿတိ, တတ္ထ ယထာဘာသိတမတ္ထံ’’။
ဣစ္စေဝ ကတော တသ္မာ, တမ္ပိ ဂဟေတွာန သဒ္ဓိမေတာယ၊
အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနထ, သံယုတ္တဝိနိဿိတံ အတ္ထန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃။)၁။ ဒေဝတာသံယုတ္တံ
၁။ နဠဝဂ္ဂေါ
၁။ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
တတ္ထ သံယုတ္တာဂမော နာမ သဂါထာဝဂ္ဂေါ, နိဒါနဝဂ္ဂေါ, ခန္ဓကဝဂ္ဂေါ, သဠာယတနဝဂ္ဂေါ, မဟာဝဂ္ဂေါတိ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ ဟောတိ။ သုတ္တတော –
‘‘သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စ၊
ဒွါသဋ္ဌိ စေဝ သုတ္တာနိ, ဧသော သံယုတ္တသင်္ဂဟော’’။
ဘာဏဝါရတော ဘာဏဝါရသတံ ဟောတိ။ တဿ ဝဂ္ဂေသု သဂါထာဝဂ္ဂေါ အာဒိ, သုတ္တေသု ဩဃတရဏသုတ္တံ။ တဿာပိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒိ။ သာ ပနေသာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ အာဒိမှိ ဝိတ္ထာရိတာ, တသ္မာ သာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၁။ ယံ ပနေတံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ နိဒါနံ, တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, ဟရတီတိ အာချာတပဒန္တိ ဣမိနာ တာဝ နယေန ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္ထတော ပန ဧဝံသဒ္ဒေါ တာဝ ဥပမူပဒေသ-သမ္ပဟံသန-ဂရဟဏ-ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏာဒိ-အနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ – ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧဝမာဒီသု ဥပမာယံ အာဂတော။ ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၂၂) ဥပဒေသေ။ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ, ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) သမ္ပဟံသနေ။ ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယံ ဝသလီ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇) ဂရဟဏေ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေတိ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ။ ‘‘ဧဝံ ဗျာ ခေါ အဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၉၈)
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄။)အာကာရေ။ ‘‘ဧဟိ တွံ မာဏဝက, ယေန သမဏော အာနန္ဒော တေနုပသင်္ကမ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ မမ ဝစနေန သမဏံ အာနန္ဒံ အပ္ပါဗာဓံ အပ္ပါတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆ – ‘သုဘော မာဏဝေါ တောဒေယျပုတ္တော ဘဝန္တံ အာနန္ဒံ အပ္ပါဗာဓံ အပ္ပါတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆတီ’တိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟိ – ‘သာဓု ကိရ ဘဝံ အာနန္ဒော ယေန သုဘဿ မာဏဝဿ တောဒေယျပုတ္တဿ နိဝေသနံ, တေနုပသင်္ကမတု အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’တိ’’အာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၅) နိဒဿနေ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ ကာလာမာ, ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ဝါတိ? အကုသလာ, ဘန္တေ။ သာဝဇ္ဇာ ဝါ အနဝဇ္ဇာ ဝါတိ? သာဝဇ္ဇာ, ဘန္တေ။ ဝိညုဂရဟိတာ ဝါ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဝါတိ? ဝိညုဂရဟိတာ, ဘန္တေ။ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ ဝါ နော ဝါ, ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီတိ? သမတ္တာ, ဘန္တေ, သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ, ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) အဝဓာရဏေ။ သွာယမိဓ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏံ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာ ပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ? သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။
နိဒဿနတ္ထေန – ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော – ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလသုတ္တံ နိဒဿေတိ။
အဝဓာရဏတ္ထေန – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုဿုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော, ဂတိမန္တာနံ, သတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂၀-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ – ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော ဓမ္မကုသလော ဗျဉ္ဇနကုသလော နိရုတ္တိကုသလော ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ – ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅။)မေသဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိဿ – ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယျ’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၁) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ ’’ တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၈) မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။
သုတန္တိ အယံ သုတသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဂမန-ဝိဿုတ-ကိလိန္နဥပစိတာနုယောဂ-သောတဝိညေယျ-သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟိဿ – ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မဿ ပဿတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁) ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝဿုတာ အဝဿုတဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၅၇) ကိလိန္နာကိလိန္နဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၁၂) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သောတဝိညေယျန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ – ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ, သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ – ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ, သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။
ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင်္ဂိပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ သုတန္တိ အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနံ။ တထာ ဧဝန္တိ တဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနံ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ‘‘နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ မယာ န အညံ ကတံ, ဣဒံ ပန ကတံ, အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆။)တထာ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိဿာမိ, တံ မယာ ဧဝံ သုတ’’န္တိ။
တထာ ဧဝန္တိ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂဟဏံ ဟောတိ, တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော။ ဧဝန္တိ ဟိ အယံ အာကာရပညတ္တိ။ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော။ ဧတ္တာဝတာ နာနာကာရပ္ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော ကတ္တုဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ ဟောတိ။
အထ ဝါ ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ‘‘မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန သုတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ကိဉှေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ, ယံ ဧဝန္တိ ဝါ မေတိ ဝါ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ။ သုတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ယဉှိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ, တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။ တထာ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပါဒါပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။
ဧတ္ထ စ ဧဝန္တိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ န ဟိ သမ္မူဠှော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ။ သုတန္တိ ဝစနေန သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတိ။ ယဿ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ, န သော ကာလန္တရေန မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စဿ အသမ္မောဟေန ပညာသိဒ္ဓိ, အသမ္မောသေန ပန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ ဗျဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ, သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပဋိဝေဓသမတ္ထတာ။ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဓမ္မကောသဿ အနုပါလနသမတ္ထတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တသိဒ္ဓိ။
အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဝစနေန ယောနိသော မနသိကာရံ ဒီပေတိ, အယောနိသော မနသိကရောတော ဟိ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓာဘာဝတော။ သုတန္တိ ဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇။)ပုန ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ယောနိသော မနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတံ သာဓေတိ, သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တဿ ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ တဒဘာဝတော။ အဝိက္ခေပေန သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သပ္ပုရိသူပနိဿယဉ္စ သာဓေတိ။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော သောတုံ သက္ကောတိ, န စ သပ္ပုရိသေ အနုပနိဿယမာနဿ သဝနံ အတ္ထီတိ။
အပရော နယော – ယသ္မာ ‘‘ဧဝန္တိ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ, သော စ ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေန အာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒီပေတိ။ သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိဿယဝိရဟိတဿ ဝါ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စဿ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ, ပုရိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ, တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ, ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ။ ဣတိ ပယောဂါသယသုဒ္ဓဿ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နဿ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂံ ဝိယ သူရိယဿ ဥဒယတော, ယောနိသော မနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလကမ္မဿ, အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒါနံ ဌပေန္တော ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။
အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဣမိနာ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေန ဝစနေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ သောတဗ္ဗဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ။ ဧဝန္တိ စ ဣဒံ ယောနိသော မနသိကာရဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော – ‘‘ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော – ‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ တဒုဘယေနပိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉှိ ဓမ္မံ အာဒရေန အဿုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတွာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗောတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈။)ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ, သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ, တဿေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ, သတ္ထာရံ အပဒိသတိ, ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ, ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။
အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တော – ‘‘သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ, န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကတ္တဗ္ဗာ’’တိ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ, သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပါဒေတီတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဝိနာသယတိ အဿဒ္ဓံ, သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊
ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ, ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။
ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –
‘‘သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ, သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ, ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ’’။
တထာ ဟိဿ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) သမဝါယော အတ္ထော။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) ခဏော။ ‘‘ဥဏှသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၃၅၈) ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂) သမူဟော။ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ, ဘဒ္ဒါလိ, အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါ အဟောသိ, ဘဂဝါ ခေါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ဘဂဝါပိ မံ ဇာနိဿတိ – ‘ဘဒ္ဒါလိ, နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ အပရိပူရကာရီ’တိ။ အယမ္ပိ ခေါ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉။)တေ, ဘဒ္ဒါလိ, သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါ အဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဟေတု။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဂ္ဂါဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၆၀) ဒိဋ္ဌိ။
‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော, ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော၊
အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော, ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –
အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉) ပဋိလာဘော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈) ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) ပဋိဝေဓော။ ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော။ တေန သံဝစ္ဆရ-ဥတု-မာသဍ္ဎမာသ-ရတ္တိ-ဒိဝ-ပုဗ္ဗဏှ-မဇ္ဈနှိက-သာယနှ-ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမ-မုဟုတ္တာဒီသု ကာလပ္ပဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယသ္မိံ ယသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တံ ထေရဿ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ, ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။
ယေ ဝါ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိ ဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုဿေသု အတိဝိယ သုပ္ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒါ ဧဝ သမယာ။ တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင်္ခါတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော စာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော, အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိသမယေသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀။)ပရဟိတပဋိပတ္တိသမယော, သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသု ဓမ္မိကထာသမယော, ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော, တေသုပိ သမယေသု အညတရံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရ’’န္တိ စ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု ‘‘ယသ္မိံ သမယေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ စ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, ဝိနယေ စ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ ကရဏဝစနေန, တထာ အကတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ။ တတ္ထ တထာ, ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု စ အဓိကရဏတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ အဓိကရဏဉှိ ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော, တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ ဘာဝေန တေသံ ဘာဝေါ လက္ခီယတိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။
ဝိနယေ စ ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယျော, တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။
ဣဓ ပန အညသ္မိံ စ ဧဝံဇာတိကေ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ ဣမံ အညံ ဝါ သုတ္တန္တံ ဒေသေသိ, အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။
တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတွာ, ဘုမ္မေန ကရဏေန စ၊
အညတြ သမယော ဝုတ္တော, ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။
ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ, သဗ္ဗတ္ထ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁။)ဘုမ္မမေဝ အတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘဂဝါတိ ဂရု။ ဂရုံ ဟိ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု, တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –
‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊
ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂)၊
အပိစ –
‘‘ဘဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော, ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊
ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော, ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ –
ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေနဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄) ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောယေဝ။
ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဝစနေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဒဿေန္တော ဘဂဝတော ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ။ တေန ‘‘နယိဒံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ ပါဝစနံ, အယံ ဝေါ သတ္ထာ’’တိ သတ္ထု အဒဿနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမဿာသေတိ။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝါတိ ဝစနေန တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝတော အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒဿေန္တော ရူပကာယပရိနိဗ္ဗာနံ သာဓေတိ။ တေန ‘‘ဧဝံဝိဓဿ နာမ အရိယဓမ္မဿ ဒေသကော ဒသဗလဓရော ဝဇိရသံဃာတသမာနကာယော သောပိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော, ကေန အညေန ဇီဝိတေ အာသာ ဇနေတဗ္ဗာ’’တိ ဇီဝိတမဒမတ္တံ ဇနံ သံဝေဇေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စဿ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ ဧဝန္တိ စ ဘဏန္တော ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ။ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ။ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ။ ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ။
သာဝတ္ထိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနမေတံ။ ဣဓ ပန ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂။)အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ, တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝါ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဇေတဝနေတိ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဝနေ။ တဉှိ တေန ရောပိတံ သံဝဍ္ဎိတံ ပရိပါလိတံ အဟောသိ, တသ္မာ ‘‘ဇေတဝန’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ။ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေတိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာတိတတ္တာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ သင်္ခံ ဂတေ အာရာမေ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄) ဝုတ္တော။
တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ, ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နနု အဝေါစုမှ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂေါယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင်္ဂါယံ စရန္တိ, ယမုနာယံ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ဇေတဝနံ, တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ဟိဿ သာဝတ္ထိဝစနံ, ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနနိဒဿနတ္ထံ သေသဝစနံ။
အညတရာ ဒေဝတာတိ နာမဂေါတ္တဝသေန အပါကဋာ ဧကာ ဒေဝတာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဘိဇာနာတိ နော, ဘန္တေ, ဘဂဝါ အဟု ဉာတညတရဿ မဟေသက္ခဿ ယက္ခဿ သံခိတ္တေန တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိံ ဘာသိတာ’’တိ ဧတ္ထ ပန အဘိညာတော သက္ကောပိ ဒေဝရာဇာ ‘‘အညတရော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ စ ဣဒံ ဒေဝါနမ္ပိ ဒေဝဓီတာနမ္ပိ သာဓာရဏဝစနံ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဒေဝေါ အဓိပ္ပေတော, သော စ ခေါ ရူပါဝစရာနံ ဒေဝါနံ အညတရော။
အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒေါ ခယသုန္ဒရာဘိရူပအဗ္ဘာနုမောဒနာဒီသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပဌမော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃။)ယာမော, စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသံဃော, ဥဒ္ဒိသတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ခယေ ဒိဿတိ။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘိက္ကန္တတရော စ ပဏီတတရော စာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၀) သုန္ဒရေ။
‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ, ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။ –
ဧဝမာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇) အဘိရူပေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမ, အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပါရာ။ ၁၅) အဗ္ဘာနုမောဒနေ။ ဣဓ ပန ခယေ။ တေန အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ, ပရိက္ခီဏာယ ရတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာယံ ဒေဝပုတ္တော မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ အာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိယာမော ဟိ ကိရေသ ဒေဝတာနံ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေယေဝ အာဂစ္ဆန္တိ။
အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာတိ ဣဓ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒေါ အဘိရူပေ, ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒေါ ပန ဆဝိထုတိ-ကုလဝဂ္ဂ-ကာရဏ-သဏ္ဌာနပ္ပမာဏ-ရူပါယတနာဒီသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောသိ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၅၅၃) ဆဝိယာ။ ‘‘ကဒါ သညူဠှာ ပန တေ, ဂဟပတိ, ဣမေ သမဏဿ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၇) ထုတိယံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘော ဂေါတမ, ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၅) ကုလဝဂ္ဂေ။ ‘‘အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဂန္ဓထေနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၄) ကာရဏေ။ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၈) သဏ္ဌာနေ။ ‘‘တယော ပတ္တဿ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပါရာ။ ၆၀၂) ပမာဏေ။ ‘‘ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ရူပါယတနေ။ သော ဣဓ ဆဝိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာ အဘိရူပစ္ဆဝိ, ဣဋ္ဌဝဏ္ဏာ မနာပဝဏ္ဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေဝတာ ဟိ မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆမာနာ ပကတိဝဏ္ဏံ ပကတိဣဒ္ဓိံ ဇဟိတွာ ဩဠာရိကံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ အတိရေကဝဏ္ဏံ အတိရေကဣဒ္ဓိံ မာပေတွာ နဋသမဇ္ဇာဒီနိ ဂစ္ဆန္တာ မနုဿာ ဝိယ အဘိသင်္ခတေန ကာယေန အာဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရာ အနဘိသင်္ခတေနပိ အာဂန္တုံ သက္ကောန္တိ, ရူပါဝစရာ ပန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄။)န သက္ကောန္တိ။ တေသဉှိ အတိသုခုမော အတ္တဘာဝေါ, န တေန ဣရိယာပထကပ္ပနံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယံ ဒေဝပုတ္တော အဘိသင်္ခတေနေဝ အာဂတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာ’’တိ။
ကေဝလကပ္ပန္တိ ဧတ္ထ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ အနဝသေသ-ယေဘုယျာဗျာမိဿာနတိရေကဒဠှတ္ထဝိသံယောဂါဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပါရာ။ ၁) အနဝသေသတ္ထမတ္ထော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပါ စ အင်္ဂမဂဓာ ပဟူတံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ အာဒါယ ဥပသင်္ကမိဿန္တီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၄၃) ယေဘုယျတာ။ ‘‘ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၅) အဗျာမိဿတာ။ ‘‘ကေဝလံ သဒ္ဓါမတ္တကံ နူန အယမာယသ္မာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၄၄) အနတိရေကတာ။ ‘‘အာယသ္မတော, ဘန္တေ, အနုရုဒ္ဓဿ ဗာဟိယော နာမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ကေဝလကပ္ပံ သံဃဘေဒါယ ဌိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄၃) ဒဠှတ္ထတာ။ ‘‘ကေဝလီ ဝုသိတဝါ ဥတ္တမပုရိသောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၇) ဝိသံယောဂေါ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ အနဝသေသတ္ထော အဓိပ္ပေတော။
ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ အဘိသဒ္ဒဟန-ဝေါဟာရ-ကာလ-ပညတ္တိ-ဆေဒန-ဝိကပ္ပ-လေသသမန္တဘာဝါဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဩကပ္ပနိယမေတံ ဘောတော ဂေါတမဿ, ယထာ တံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အဘိသဒ္ဒဟနမတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဝေါဟာရော။ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလော။ ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု ပညတ္တိ။ ‘‘အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၉၄, ၁၁၀၁) ဆေဒနံ။ ‘‘ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၆) ဝိကပ္ပေါ။ ‘‘အာတ္ထိ ကပ္ပေါ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) လေသော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေါ။ ဣဓ ပနဿ သမန္တဘာဝတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော ဇေတဝန’’န္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅။)ဩဘာသေတွာတိ ဝတ္ထာလင်္ကာရသရီရသမုဋ္ဌိတာယ အာဘာယ ဖရိတွာ, စန္ဒိမာ ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကပဇ္ဇောတံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။
ယေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ တသ္မာ ‘‘ယတ္ထ ဘဂဝါ, တတ္ထ ဥပသင်္ကမီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပါယေန, သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပါယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝံ ဂတာ တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ယေနတ္ထေန လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတာ, တံ ပုစ္ဆိတုကာမာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇုလိံ သိရသိ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော – ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ ဌိတာ ဧကမန္တံ ဌိတာ ဟောတိ, တထာ အဋ္ဌာသီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ အဋ္ဌာသီတိ ဌာနံ ကပ္ပေသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ဒေဝမနုဿာ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ တိဋ္ဌန္တိ, အယဉ္စ ဒေဝေါ တေသံ အညတရော, တသ္မာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။
ကထံ ဌိတော ပန ဧကမန္တံ ဌိတော ဟောတီတိ? ဆ ဌာနဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ။ သေယျထိဒံ – အတိဒူရံ, အစ္စာသန္နံ, ဥပရိဝါတံ, ဥန္နတပ္ပဒေသံ, အတိသမ္မုခံ, အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ ဌိတော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ, ဥစ္စာသဒ္ဒေန ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ ဌိတော သံဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝါတေ ဌိတော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ ဌိတော အဂါရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခါ ဌိတော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ ဌိတော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ ဌာနဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ အဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသီ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆။)ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ အဝေါစ။ ကထံ နူတိ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဘဂဝတော ဟိ တိဏ္ဏောဃဘာဝေါ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ပါကဋော, တေနိမိဿာ ဒေဝတာယ တတ္ထ ကင်္ခါ နတ္ထိ, ဣမိနာ ပန ကာရဏေန ‘‘တိဏ္ဏော’’တိ န ဇာနာတိ, တေန သာ တံ ကာရဏံ ပုစ္ဆမာနာ ဧဝမာဟ။
မာရိသာတိ ဒေဝတာနံ ပိယသမုဒါစာရဝစနမေတံ။ နိဒ္ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယဒါ ခေါ တေ, မာရိသ, သင်္ကုနာ သင်္ကု ဟဒယေ သမာဂစ္ဆေယျ, အထ နံ တွံ ဇာနေယျာသိ ‘ဝဿသဟဿံ မေ နိရယေ ပစ္စမာနဿာ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၁၂) ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ နေရယိကသတ္တော နိဒ္ဒုက္ခော နာမ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ န နိဒ္ဒုက္ခော, ရုဠှီသဒ္ဒေန ပန ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ ပဌမကပ္ပိကာနံ နိဒ္ဒုက္ခာနံ သုခသမပ္ပိတာနံ ဧသ ဝေါဟာရော, အပရဘာဂေ ဒုက္ခံ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ, ရုဠှီသဒ္ဒေန အယံ ဝေါဟာရော ဝုစ္စတေဝ နိပ္ပဒုမာပိ နိရုဒကာပိ ဝါ ပေါက္ခရဏီ ပေါက္ခရဏီ ဝိယ။
ဩဃမတရီတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော ဩဃာ, ကာမောဃော ဘဝေါဃော ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃောတိ။ တတ္ထ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဆန္ဒရာဂေါ ကာမောဃော နာမ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ စ ဘဝေါဃော နာမ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌောဃော နာမ။ စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇောဃော နာမ။ တတ္ထ ကာမောဃော အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတေသု စိတ္တုပ္ပါဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဘဝေါဃော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတေသု စိတ္တုပ္ပါဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒိဋ္ဌောဃော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တေသု စိတ္တုပ္ပါဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဝိဇ္ဇောဃော သဗ္ဗာကုသလေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
သဗ္ဗောပိ စေသ အဝဟနနဋ္ဌေန ရာသဋ္ဌေန စ ဩဃောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝဟနနဋ္ဌေနာတိ အဓောဂမနဋ္ဌေန။ အယဉှိ အတ္တနော ဝသံ ဂတေ သတ္တေ အဓော ဂမေတိ, နိရယာဒိဘေဒါယ ဒုဂ္ဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ, ဥပရိဘာဝံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ဂန္တုံ အဒေန္တော အဓော တီသု ဘဝေသု စတူသု ယောနီသု ပဉ္စသု ဂတီသု သတ္တသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု နဝသု သတ္တာဝါသေသု စ ဂမေတီတိပိ အတ္ထော။ ရာသဋ္ဌေနာတိ မဟန္တဋ္ဌေန။ မဟာ ဟေသော ကိလေသရာသိ အဝီစိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ပတ္ထဋော, ယဒိဒံ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဆန္ဒရာဂေါ နာမ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမယံ ရာသဋ္ဌေနာပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇။)ဩဃောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတရီတိ ဣမံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ ကေန နု တွံ, မာရိသ, ကာရဏေန တိဏ္ဏောတိ ပုစ္ဆတိ။
အထဿာ ဘဂဝါ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အပ္ပတိဋ္ဌံ ခွါဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပတိဋ္ဌန္တိ အပ္ပတိဋ္ဌဟန္တော။ အနာယူဟန္တိ အနာယူဟန္တော, အဝါယမန္တောတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဘဂဝါ ဂူဠှံ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ပဉှံ ကထေသိ။ ဒေဝတာပိ နံ သုတွာ ‘‘ဗာဟိရကံ တာဝ ဩဃံ တရန္တာ နာမ ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တာ တရိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အာယူဟန္တာ တရန္တိ, အယံ ပန အဝီစိတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ပတ္ထဋံ ကိလေသောဃံ ကိလေသရာသိံ အပ္ပတိဋ္ဌဟန္တော အနာယူဟန္တော အတရိန္တိ အာဟ။ ကိံ နု ခေါ ဧတံ? ကထံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ? ဝိမတိံ ပက္ခန္တာ ပဉှဿ အတ္ထံ န အညာသိ။
ကိံ ပန ဘဂဝတာ ယထာ သတ္တာ န ဇာနန္တိ, ဧဝံ ကထနတ္ထာယ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုတာ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ? န ဧတဒတ္ထာယ ပဋိဝိဒ္ဓါ။ ဒွေ ပန ဘဂဝတော ဒေသနာ နိဂ္ဂဟမုခေန စ အနုဂ္ဂဟမုခေန စ။ တတ္ထ ယေ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဟောန္တိ အညာတေပိ ဉာတသညိနော ပဉ္စသတာ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ, တေသံ မာနနိဂ္ဂဟတ္ထံ ယထာ န ဇာနန္တိ, ဧဝံ မူလပရိယာယာဒိသဒိသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ အယံ နိဂ္ဂဟမုခေန ဒေသနာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘နိဂ္ဂယှ နိဂ္ဂယှာဟံ, အာနန္ဒ, ဝက္ခာမိ, ပဝယှ ပဝယှ, အာနန္ဒ, ဝက္ခာမိ, ယော သာရော, သော ဌဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၉၆)။ ယေ ပန ဥဇုကာ သိက္ခာကာမာ, တေသံ သုဝိညေယျံ ကတွာ အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒိသဒိသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ‘‘အဘိရမ, တိဿ, အဘိရမ, တိဿ, အဟမောဝါဒေန အဟမနုဂ္ဂဟေန အဟမနုသာသနိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄) စ နေ သမဿာသေတိ။ အယံ အနုဂ္ဂဟမုခေန ဒေသနာ။
အယံ ပန ဒေဝပုတ္တော မာနတ္ထဒ္ဓေါ ပဏ္ဍိတမာနီ, ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – အဟံ ဩဃံ ဇာနာမိ, တထာဂတဿ ဩဃတိဏ္ဏဘာဝံ ဇာနာမိ, ‘‘ဣမိနာ ပန ကာရဏေန တိဏ္ဏော’’တိ ဧတ္တကမတ္တံ န ဇာနာမိ။ ဣတိ မယှံ ဉာတမေဝ ဗဟု, အပ္ပံ အညာတံ, တမဟံ ကထိတမတ္တမေဝ ဇာနိဿာမိ။ ကိဉှိ နာမ တံ ဘဂဝါ ဝဒေယျ, ယဿာဟံ အတ္ထံ န ဇာနေယျန္တိ။ အထ သတ္ထာ ‘‘အယံ ကိလိဋ္ဌဝတ္ထံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈။)ဝိယ ရင်္ဂဇာတံ အဘဗ္ဗော ဣမံ မာနံ အပ္ပဟာယ ဒေသနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ, မာနနိဂ္ဂဟံ တာဝဿ ကတွာ ပုန နီစစိတ္တေန ပုစ္ဆန္တဿ ပကာသေဿာမီ’’တိ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ပဉှံ ကထေသိ။ သောပိ နိဟတမာနော အဟောသိ, သာ စဿ နိဟတမာနတာ ဥတ္တရိပဉှပုစ္ဆနေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ပန ပဉှပုစ္ဆနဿ အယမတ္ထော – ကထံ ပန တွံ, မာရိသ, အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ, ယထာဟံ ဇာနာမိ, ဧဝံ မေ ကထေဟီတိ။
အထဿ ဘဂဝါ ကထေန္တော ယဒါသွာဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယဒါ သွာဟန္တိ ယသ္မိံ ကာလေ အဟံ။ သုကာရော နိပါတမတ္တံ။ ယထာ စ ဧတ္ထ, ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု။ သံသီဒါမီတိ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ အတရန္တော တတ္ထေဝ ဩသီဒါမိ။ နိဗ္ဗုယှာမီတိ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အတိဝတ္တာမိ။ ဣတိ ဌာနေ စ ဝါယာမေ စ ဒေါသံ ဒိသွာ အတိဋ္ဌန္တော အဝါယမန္တော ဩဃမတရိန္တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ ပဉှော ကထိတော။ ဒေဝတာယပိ ပဋိဝိဒ္ဓေါ, န ပန ပါကဋော, တဿ ပါကဋီကရဏတ္ထံ သတ္တ ဒုကာ ဒဿိတာ။ ကိလေသဝသေန ဟိ သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဝါ သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, အဝသေသကိလေသာနဉ္စေဝ အဘိသင်္ခါရာနဉ္စ ဝသေန အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ တဏှာဝသေန ဝါ သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဝါ သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ ဩလီယနာဘိနိဝေသာ ဟိ ဘဝဒိဋ္ဌိ, အတိဓာဝနာဘိနိဝေသာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ လီနဝသေန ဝါ သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ တထာ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တော သံသီဒတိ နာမ, သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟန္တော နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘သေယျထာပိ, စုန္ဒ, ယေ ကေစိ အကုသလာ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေ တေ အဓောဘာဂင်္ဂမနီယာ, ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေ တေ ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၈၆)။
ဣမံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ သုတွာဝ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ တုဋ္ဌာ ပသန္နာ အတ္တနော တုဋ္ဌိဉ္စ ပသာဒဉ္စ ပကာသယန္တီ စိရဿံ ဝတာတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ စိရဿန္တိ စိရဿ ကာလဿ အစ္စယေနာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉။)အယံ ကိရ ဒေဝတာ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ တဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဋ္ဌာယ အန္တရာ အညံ ဗုဒ္ဓံ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, တသ္မာ အဇ္ဇ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဧဝမာဟ။ ကိံ ပနိမာယ ဒေဝတာယ ဣတော ပုဗ္ဗေ သတ္ထာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောတိ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝါ ဟောတု အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝါ, ဒဿနံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗြာဟ္မဏန္တိ ဗာဟိတပါပံ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏံ။ ပရိနိဗ္ဗုတန္တိ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတံ။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ ဝိသတ္တိကန္တိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု အာသတ္တဝိသတ္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသတ္တိကာ ဝုစ္စတိ တဏှာ, တံ ဝိသတ္တိကံ အပ္ပတိဋ္ဌမာနံ အနာယူဟမာနံ တိဏ္ဏံ နိတ္တိဏ္ဏံ ဥတ္တိဏ္ဏံ စိရဿံ ဝတ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏံ ပဿာမီတိ အတ္ထော။
သမနုညော သတ္ထာ အဟောသီတိ တဿာ ဒေဝတာယ ဝစနံ စိတ္တေနေဝ သမနုမောဒိ, ဧကဇ္ဈာသယော အဟောသိ။ အန္တရဓာယီတိ အဘိသင်္ခတကာယံ ဇဟိတွာ အတ္တနော ပကတိဥပါဒိဏ္ဏကကာယသ္မိံယေဝ ဌတွာ လဒ္ဓါသာ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ ဒသဗလံ ဂန္ဓေဟိ စ မာလေဟိ စ ပူဇေတွာ အတ္တနော ဘဝနံယေဝ အဂမာသီတိ။
ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ နိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂။ ဣဒါနိ ဒုတိယသုတ္တတော ပဋ္ဌာယ ပဌမမာဂတဉ္စ ဥတ္တာနတ္ထဉ္စ ပဟာယ ယံ ယံ အနုတ္တာနံ, တံ တဒေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဇာနာသိ နောတိ ဇာနာသိ နု။ နိမောက္ခန္တိအာဒီနိ မဂ္ဂါဒီနံ နာမာနိ။ မဂ္ဂေန ဟိ သတ္တာ ကိလေသဗန္ဓနတော နိမုစ္စန္တိ, တသ္မာ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ နိမောက္ခောတိ ဝုတ္တော။ ဖလက္ခဏေ ပန တေ ကိလေသဗန္ဓနတော ပမုတ္တာ, တသ္မာ ဖလံ သတ္တာနံ ပမောက္ခောတိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သတ္တာနံ သဗ္ဗဒုက္ခံ ဝိဝိစ္စတိ, တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ဝိဝေကောတိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗာနိ ဝါ ဧတာနိ နိဗ္ဗာနဿေဝ နာမာနိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ ပတွာ သတ္တာ သဗ္ဗဒုက္ခတော နိမုစ္စန္တိ ပမုစ္စန္တိ ဝိဝိစ္စန္တိ, တသ္မာ တဒေဝ ‘‘နိမောက္ခော ပမောက္ခော ဝိဝေကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာနာမိ ခွါဟန္တိ ဇာနာမိ ခေါ အဟံ။ အဝဓာရဏတ္ထော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀။)ခေါကာရော။ အဟံ ဇာနာမိယေဝ။ သတ္တာနံ နိမောက္ခာဒိဇာနနတ္ထမေဝ ဟိ မယာ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ သီဟနာဒံ နဒတိ။ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒံ နာမ ကိရ ဧတံ သုတ္တံ။
နန္ဒီဘဝပရိက္ခယာတိ နန္ဒီမူလကဿ ကမ္မဘဝဿ ပရိက္ခယေန။ နန္ဒိယာ စ ဘဝဿ စာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဟိ ပုရိမနယေ နန္ဒီဘဝေန တိဝိဓကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော, သညာဝိညာဏေဟိ တံသမ္ပယုတ္တာ စ ဒွေ ခန္ဓာ။ တေဟိ ပန တီဟိ ခန္ဓေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ တေသံ ဂဟဏေန ဂဟိတာဝါတိ အနုပါဒိဏ္ဏကာနံ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိဝသေန သဥပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ ဟောတိ။ ဝေဒနာနံ နိရောဓာ ဥပသမာတိ ဥပါဒိဏ္ဏကဝေဒနာနံ နိရောဓေန စ ဥပသမေန စ။ တတ္ထ ဝေဒနာဂဟဏေန တံသမ္ပယုတ္တာ တယော ခန္ဓာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ, တေသံ ဝတ္ထာရမ္မဏဝသေန ရူပက္ခန္ဓောပိ။ ဧဝံ ဣမေသံ ဥပါဒိဏ္ဏကာနံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိဝသေန အနုပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ ဟောတိ။ ဒုတိယနယေ ပန နန္ဒိဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော, ဘဝဂ္ဂဟဏေန ဥပပတ္တိဘဝသင်္ခါတော ရူပက္ခန္ဓော, သညာဒီဟိ သရူပေနေဝ တယော ခန္ဓာ။ ဧဝံ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိဝသေန နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမမေဝ စ နယံ စတုနိကာယိကဘဏ္ဍိကတ္ထေရော ရောစေတိ။ ဣတိ နိဗ္ဗာနဝသေနေဝ ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။
နိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဥပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃။ တတိယေ ဥပနီယတီတိ ပရိက္ခီယတိ နိရုဇ္ဈတိ, ဥပဂစ္ဆတိ ဝါ, အနုပုဗ္ဗေန မရဏံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ဂေါပါလေန ဂေါဂဏော နီယတိ, ဧဝံ ဇရာယ မရဏသန္တိကံ ဥပနီယတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ အပ္ပန္တိ ပရိတ္တံ ထောကံ။ တဿ ဒွီဟာကာရေဟိ ပရိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သရသပရိတ္တတာယ စ ခဏပရိတ္တတာယ စ။ သရသပရိတ္တတာယပိ ဟိ ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတံ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၄၃) ဝစနတော ပရိတ္တံ။ ခဏပရိတ္တတာယပိ။ ပရမတ္ထတော ဟိ အတိပရိတ္တော သတ္တာနံ ဇီဝိတက္ခဏော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁။)ဧကစိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တောယေဝ။ ယထာ နာမ ရထစက္ကံ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဧကေနေဝ နေမိပ္ပဒေသေန ပဝတ္တတိ, တိဋ္ဌမာနမ္ပိ ဧကေနေဝ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ, တသ္မိံ စိတ္တေ နိရုဒ္ဓမတ္တေ သတ္တော နိရုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – အတီတေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝတိ န ဇီဝိဿတိ, အနာဂတေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝိဿတိ န ဇီဝတိ န ဇီဝိတ္ထ, ပစ္စုပ္ပန္နေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝတိ န ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝိဿတိ။
‘‘ဇီဝိတံ အတ္တဘာဝေါ စ, သုခဒုက္ခာ စ ကေဝလာ၊
ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာ, လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏော။
‘‘ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿ, တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓ၊
သဗ္ဗေပိ သဒိသာ ခန္ဓာ, ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ။
‘‘အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတော, ပစ္စုပ္ပန္နေန ဇီဝတိ၊
စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကော, ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၀)၊
ဇရူပနီတဿာတိ ဇရံ ဥပဂတဿ, ဇရာယ ဝါ မရဏသန္တိကံ ဥပနီတဿ။ န သန္တိ တာဏာတိ တာဏံ လေဏံ သရဏံ ဘဝိတုံ သမတ္ထာ နာမ ကေစိ နတ္ထိ။ ဧတံ ဘယန္တိ ဧတံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ မရဏူပဂမနံ, အာယုပရိတ္တတာ, ဇရူပနီတဿ တာဏာဘာဝေါတိ တိဝိဓံ ဘယံ ဘယဝတ္ထု ဘယကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပုညာနိ ကယိရာထ သုခါဝဟာနီတိ ဝိညူ ပုရိသော သုခါဝဟာနိ သုခဒါယကာနိ ပုညာနိ ကရေယျ။ ဣတိ ဒေဝတာ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ သန္ဓာယ ပုဗ္ဗစေတနံ အပရစေတနံ မုဉ္စစေတနဉ္စ ဂဟေတွာ ဗဟုဝစနဝသေန ‘‘ပုညာနီ’’တိ အာဟ။ ဈာနဿာဒံ ဈာနနိကန္တိံ ဈာနသုခဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘သုခါဝဟာနီ’’တိ အာဟ။ တဿာ ကိရ ဒေဝတာယ သယံ ဒီဃာယုကဋ္ဌာနေ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ကာမာဝစရဒေဝေသု ပရိတ္တာယုကဋ္ဌာနေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ထုလ္လဖုသိတကေ ဝုဋ္ဌိပါတသဒိသေ သတ္တေ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ ‘‘အဟောဝတိမေ သတ္တာ ဈာနံ ဘာဝေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဧကကပ္ပ-ဒွေကပ္ပ-စတုကပ္ပ-အဋ္ဌကပ္ပ-သောဠသကပ္ပ-ဒွတ္တိံသကပ္ပ-စတုသဋ္ဌိကပ္ပပ္ပမာဏံ အဒ္ဓါနံ တိဋ္ဌေယျု’’န္တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
အထ ဘဂဝါ – ‘‘အယံ ဒေဝတာ အနိယျာနိကံ ဝဋ္ဋကထံ ကထေတီ’’တိ ဝိဝဋ္ဋမဿာ ဒဿေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ လောကာမိသန္တိ ဒွေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂။)လောကာမိသာ ပရိယာယေန စ နိပ္ပရိယာယေန စ။ ပရိယာယေန တေဘူမကဝဋ္ဋံ လောကာမိသံ, နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော ပစ္စယာ။ ဣဓ ပရိယာယလောကာမိသံ အဓိပ္ပေတံ။ နိပ္ပရိယာယလောကာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သန္တိပေက္ခောတိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ အစ္စန္တသန္တိံ ပေက္ခန္တော ဣစ္ဆန္တော ပတ္ထယန္တောတိ။
ဥပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အစ္စေန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄။ စတုတ္ထေ အစ္စေန္တီတိ အတိက္ကမန္တိ။ ကာလာတိ ပုရေဘတ္တာဒယော ကာလာ။ တရယန္တိ ရတ္တိယောတိ ရတ္တိယော အတိက္ကမမာနာ ပုဂ္ဂလံ မရဏူပဂမနာယ တရယန္တိ သီဃံ သီဃံ ဂမယန္တိ။ ဝယောဂုဏာတိ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝယာနံ ဂုဏာ, ရာသယောတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဟတာနံ ဝတ္ထာနံ ဒိဂုဏံ သံဃာဋိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧတ္ထ ဟိ ပဋလဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဧတ္ထ အာနိသံသဋ္ဌော။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော။ ‘‘ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧတ္ထ ရာသဋ္ဌော။ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ ဧတ္ထ ဗန္ဓနဋ္ဌော။ ဣဓ ပန ရာသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ တသ္မာ ဝယောဂုဏာတိ ဝယောရာသယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီတိ အနုပဋိပါဋိယာ ပုဂ္ဂလံ ဇဟန္တိ။ မဇ္ဈိမဝယေ ဌိတံ ဟိ ပဌမဝယော ဇဟတိ, ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတံ ဒွေ ပဌမမဇ္ဈိမာ ဇဟန္တိ, မရဏက္ခဏေ ပန တယောပိ ဝယာ ဇဟန္တေဝ။ ဧတံ ဘယန္တိ ဧတံ ကာလာနံ အတိက္ကမနံ, ရတ္တိဒိဝါနံ တရိတဘာဝေါ, ဝယောဂုဏာနံ ဇဟနဘာဝေါတိ တိဝိဓံ ဘယံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
အစ္စေန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃။)၅။ ကတိဆိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅။ ပဉ္စမေ ကတိ ဆိန္ဒေတိ ဆိန္ဒန္တော ကတိ ဆိန္ဒေယျ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဆိန္ဒေ ဇဟေ’’တိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဂါထာဗန္ဓဿ ပန မဋ္ဌဘာဝတ္ထံ အယံ ဒေဝတာ သဒ္ဒပုနရုတ္တိံ ဝဇ္ဇယန္တီ ဧဝမာဟ။ ကတိ သင်္ဂါတိဂေါတိ ကတိ သင်္ဂေ အတိဂတော, အတိက္ကန္တောတိ အတ္ထော။ သင်္ဂါတိကောတိပိ ပါဌော, အယမေဝ အတ္ထော။ ပဉ္စ ဆိန္ဒေတိ ဆိန္ဒန္တော ပဉ္စ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဆိန္ဒေယျ။ ပဉ္စ ဇဟေတိ ဇဟန္တော ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဇဟေယျ။ ဣဓာပိ ဆိန္ဒနဉ္စ ဇဟနဉ္စ အတ္ထတော ဧကမေဝ, ဘဂဝါ ပန ဒေဝတာယ အာရောပိတဝစနာနုရူပေနေဝ ဧဝမာဟ။ အထ ဝါ ပါဒေသု ဗဒ္ဓပါသသကုဏော ဝိယ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဟေဋ္ဌာ အာကဍ္ဎမာနာကာရာနိ ဟောန္တိ, တာနိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဆိန္ဒေယျာတိ ဝဒတိ။ ဟတ္ထေဟိ ဂဟိတရုက္ခသာခါ ဝိယ ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဥပရိ အာကဍ္ဎမာနာကာရာနိ ဟောန္တိ, တာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဇဟေယျာတိ ဝဒတိ။ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေတိ ဧတေသံ သံယောဇနာနံ ဆိန္ဒနတ္ထာယ စေဝ ပဟာနတ္ထာယ စ ဥတ္တရိ အတိရေကံ ဝိသေသံ ဘာဝေန္တော သဒ္ဓါပဉ္စမာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ သင်္ဂါတိဂေါတိ ရာဂသင်္ဂေါ ဒေါသသင်္ဂေါ မောဟသင်္ဂေါ မာနသင်္ဂေါ ဒိဋ္ဌိသင်္ဂေါတိ ဣမေ ပဉ္စ သင်္ဂေ အတိက္ကန္တော။ ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတီတိ စတုရောဃတိဏ္ဏောတိ ကထီယတိ။ ဣမာယ ပန ဂါထာယ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ လောကိယလောကုတ္တရာနိ ကထိတာနီတိ။
ကတိဆိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဇာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆။ ဆဋ္ဌေ ဇာဂရတန္တိ ဇာဂရန္တာနံ။ ပဉ္စ ဇာဂရတန္တိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ပန သဒ္ဓါဒီသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု ဇာဂရန္တေသု ပဉ္စ နီဝရဏာ သုတ္တာ နာမ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နော ဝါ ဌိတော ဝါ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေန္တောပိ ပမာဒတာယ အကုသလသမင်္ဂိတာယ သုတ္တော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သုတ္တေသု ပဉ္စသု နီဝရဏေသု ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာဂရာနိ နာမ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄။)ကသ္မာ? ယသ္မာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောပိ အပ္ပမာဒတာယ ကုသလသမင်္ဂိတာယ ဇာဂရော နာမ ဟောတိ။ ပဉ္စဟိ ပန နီဝရဏေဟေဝ ကိလေသရဇံ အာဒိယတိ ဂဏှာတိ ပရာမသတိ။ ပုရိမာ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပစ္ဆိမာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရိသုဇ္ဈတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ လောကိယလောကုတ္တရာနေဝ ကထိတာနီတိ။
ဇာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အပ္ပဋိဝိဒိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇။ သတ္တမေ ဓမ္မာတိ စတုသစ္စဓမ္မာ။ အပ္ပဋိဝိဒိတာတိ ဉာဏေန အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ။ ပရဝါဒေသူတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝါဒေသု။ တေ ဟိ ဣတော ပရေသံ တိတ္ထိယာနံ ဝါဒတ္တာ ပရဝါဒါ နာမ။ နီယရေတိ အတ္တနော ဓမ္မတာယပိ ဂစ္ဆန္တိ, ပရေနပိ နီယန္တိ။ တတ္ထ သယမေဝ သဿတာဒီနိ ဂဏှန္တာ ဂစ္ဆန္တိ နာမ, ပရဿ ဝစနေန တာနိ ဂဏှန္တာ နီယန္တိ နာမ။ ကာလော တေသံ ပဗုဇ္ဈိတုန္တိ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဗုဇ္ဈိတုံ အယံ ကာလော။ လောကသ္မိဉှိ ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော, ဓမ္မော ဒေသိယတိ, သံဃော သုပ္ပဋိပန္နော, ပဋိပဒါ ဘဒ္ဒိကာ, ဣမေ စ ပန မဟာဇနာ ဝဋ္ဋေ သုတ္တာ နပ္ပဗုဇ္ဈန္တီတိ ဒေဝတာ အာဟ။ သမ္ဗုဒ္ဓါတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ကာရဏေန ဗုဒ္ဓါ။ စတ္တာရော ဟိ ဗုဒ္ဓါ – သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ, စတုသစ္စဗုဒ္ဓေါ, သုတဗုဒ္ဓေါတိ။ တတ္ထ သမတိံသပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ နာမ။ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ပါရမိယော ပူရေတွာ သယမ္ဘုတံ ပတ္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ နာမ။ အဝသေသာ ခီဏာသဝါ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ နာမ။ ဗဟုဿုတော သုတဗုဒ္ဓေါ နာမ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ တယောပိ ပုရိမာ ဝဋ္ဋန္တိ။ သမ္မဒညာတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ကာရဏေန ဇာနိတွာ။ စရန္တိ ဝိသမေ သမန္တိ ဝိသမေ ဝါ လောကသန္နိဝါသေ ဝိသမေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝိသမေ ဝါ ကိလေသဇာတေ သမံ စရန္တီတိ။
အပ္ပဋိဝိဒိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅။)၈။ သုသမ္မုဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈။ အဋ္ဌမေ သုသမ္မုဋ္ဌာတိ ပညာယ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝေနေဝ သုနဋ္ဌာ။ ယထာ ဟိ ဒွေ ခေတ္တာနိ ကသိတွာ, ဧကံ ဝပိတွာ, ဗဟုဓညံ အဓိဂတဿ အဝါပိတခေတ္တတော အလဒ္ဓံ သန္ဓာယ ‘‘ဗဟုံ မေ ဓညံ နဋ္ဌ’’န္တိ ဝဒန္တော အလဒ္ဓမေဝ ‘‘နဋ္ဌ’’န္တိ ဝဒတိ, ဧဝမိဓာပိ အပ္ပဋိဝိဒိတာဝ သုသမ္မုဋ္ဌာ နာမ။ အသမ္မုဋ္ဌာတိ ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝေနေဝ အနဋ္ဌာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
သုသမ္မုဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ မာနကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉။ နဝမေ မာနကာမဿာတိ မာနံ ကာမေန္တဿ ဣစ္ဆန္တဿ။ ဒမောတိ ဧဝရူပဿ ပုဂ္ဂလဿ သမာဓိပက္ခိကော ဒမော နတ္ထီတိ ဝဒတိ။ ‘‘သစ္စေန ဒန္တော ဒမသာ ဥပေတော, ဝေဒန္တဂူ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၅) ဧတ္ထ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဒမောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘ယဒိ သစ္စာ ဒမာ စာဂါ, ခန္တျာ ဘိယျောဓ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၁) ဧတ္ထ ပညာ။ ‘‘ဒါနေန ဒမေန သံယမေန သစ္စဝဇ္ဇေန အတ္ထိ ပုညံ, အတ္ထိ ပုညဿ အာဂမော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၅) ဧတ္ထ ဥပေါသထကမ္မံ။ ‘‘သက္ခိဿသိ ခေါ တွံ, ပုဏ္ဏ, ဣမိနာ ဒမူပသမေန သမန္နာဂတော သုနာပရန္တသ္မိံ ဇနပဒေ ဝိဟရိတု’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၈၈၊ မ။ နိ။ ၃။၃၉၆) ဧတ္ထ အဓိဝါသနခန္တိ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဒမောတိ သမာဓိပက္ခိကဓမ္မာနံ ဧတံ နာမံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န မောနမတ္ထိ အသမာဟိတဿာ’’တိ။ တတ္ထ မောနန္တိ စတုမဂ္ဂဉာဏံ, တဉှိ မုနာတီတိ မောနံ, စတုသစ္စဓမ္မေ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ မစ္စုဓေယျဿာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋဿ။ တဉှိ မစ္စုနော ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန မစ္စုဓေယျန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပါရန္တိ တဿေဝ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ။ တရေယျာတိ ပဋိဝိဇ္ဈေယျ ပါပုဏေယျ ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကော အရညေ ဝိဟရန္တော ပမတ္တော ပုဂ္ဂလော မစ္စုဓေယျဿ ပါရံ န တရေယျ န ပဋိဝိဇ္ဈေယျ န ပါပုဏေယျာတိ။
မာနံ ပဟာယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန နဝဝိဓမာနံ ပဇဟိတွာ။ သုသမာဟိတတ္တောတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓီဟိ သုဋ္ဌု သမာဟိတတ္တော။ သုစေတသောတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆။)ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာယ သုန္ဒရစိတ္တော။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဟိ သုစေတသောတိ န ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေန သုစေတသော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓာယတနာဒီသု ဝိပ္ပမုတ္တော ဟုတွာ။ တရေယျာတိ ဧတ္ထ တေဘူမကဝဋ္ဋံ သမတိက္ကမန္တော နိဗ္ဗာနံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော တရတီတိ ပဋိဝေဓတရဏံ နာမ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ တိဿော သိက္ခာ ကထိတာ ဟောန္တိ။ ကထံ – မာနော နာမာယံ သီလဘေဒနော, တသ္မာ ‘‘မာနံ ပဟာယာ’’တိ ဣမိနာ အဓိသီလသိက္ခာ ကထိတာ ဟောတိ။ ‘‘သုသမာဟိတတ္တော’’တိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ‘‘သုစေတသော’’တိ ဧတ္ထ စိတ္တေန ပညာ ဒဿိတာ, တသ္မာ ဣမိနာ အဓိပညာသိက္ခာ ကထိတာ။ အဓိသီလဉ္စ နာမ သီလေ သတိ ဟောတိ, အဓိစိတ္တံ စိတ္တေ သတိ, အဓိပညာ ပညာယ သတိ။ တသ္မာ သီလံ နာမ ပဉ္စပိ ဒသပိ သီလာနိ, ပါတိမောက္ခသံဝရော အဓိသီလံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စိတ္တံ, ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနံ အဓိစိတ္တံ။ ကမ္မဿကတဉာဏံ ပညာ, ဝိပဿနာ အဓိပညာ။ အနုပ္ပန္နေပိ ဟိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ပဝတ္တတီတိ ပဉ္စသီလံ ဒသသီလံ သီလမေဝ, ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ ပဝတ္တတီတိ အဓိသီလံ။ စိတ္တပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပိစ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တေန သမာဒိန္နံ ပဉ္စသီလမ္ပိ ဒသသီလမ္ပိ အဓိသီလမေဝ။ သမာပန္နာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယောပိ အဓိစိတ္တမေဝ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ လောကိယသီလံ သီလမေဝ, လောကုတ္တရံ အဓိသီလံ။ စိတ္တပညာသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ သမောဓာနေတွာ တိဿော သိက္ခာ သကလသာသနံ ကထိတံ ဟောတီတိ။
မာနကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ အရညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀။ ဒသမေ သန္တာနန္တိ သန္တကိလေသာနံ, ပဏ္ဍိတာနံ ဝါ။ ‘‘သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၃), ဒူရေ သန္တော ပကာသန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၀၄) ဟိ ပဏ္ဍိတာပိ သန္တောတိ ဝုတ္တာ။ ဗြဟ္မစာရိနန္တိ သေဋ္ဌစာရီနံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသန္တာနံ။ ကေန ဝဏ္ဏော ပသီဒတီတိ ကေန ကာရဏေန ဆဝိဝဏ္ဏော ပသီဒတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ကသ္မာ ပနေသာ ဧဝံ ပုစ္ဆတိ? ဧသာ ကိရ ဝနသဏ္ဍဝါသိကာ ဘုမ္မဒေဝတာ အာရညကေ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေ အရညံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇။)ပဝိသိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသိန္နေ ပဿတိ။ တေသဉ္စ ဧဝံ နိသိန္နာနံ ဗလဝစိတ္တေကဂ္ဂတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ, သဘာဂသန္တတိ ဩက္ကမတိ, စိတ္တံ ပသီဒတိ။ စိတ္တေ ပသန္နေ လောဟိတံ ပသီဒတိ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ဥပါဒါရူပါနိ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ, ဝဏ္ဋာ ပမုတ္တတာလဖလဿ ဝိယ မုခဿ ဝဏ္ဏော ဟောတိ။ တံ ဒိသွာ ဒေဝတာ စိန္တေသိ – ‘‘သရီရဝဏ္ဏော နာမာယံ ပဏီတာနိ ရသသမ္ပန္နာနိ ဘောဇနာနိ သုခသမ္ဖဿာနိ နိဝါသနပါပုရဏသယနာနိ ဥတုသုခေ တေဘူမိကာဒိဘေဒေ စ ပါသာဒေ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီနိ စ လဘန္တာနံ ပသီဒတိ, ဣမေ ပန ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ မိဿကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တိ, ဝိရဠမဉ္စကေ ဝါ ဖလကေ ဝါ သိလာယ ဝါ သယနာနိ ကပ္ပေန္တိ, ရုက္ခမူလာဒီသု ဝါ အဗ္ဘောကာသေ ဝါ ဝသန္တိ, ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဧတေသံ ဝဏ္ဏော ပသီဒတီ’’တိ။ တသ္မာ ပုစ္ဆိ။
အထဿာ ဘဂဝါ ကာရဏံ ကထေန္တော ဒုတိယံ ဂါထံ အာဟ။ တတ္ထ အတီတန္တိ အတီတေ အသုကော နာမ ရာဇာ ဓမ္မိကော အဟောသိ, သော အမှာကံ ပဏီတေ ပစ္စယေ အဒါသိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ လာဘိနော အဟေသုံ။ အထ မယံ ဧဝရူပါနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိမှာ, စီဝရာနိ ပါရုပိမှာတိ ဧဝံ ဧကစ္စေ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကာ ဝိယ ဣမေ ဘိက္ခူ အတီတံ နာနုသောစန္တိ။ နပ္ပဇပ္ပန္တိ နာဂတန္တိ အနာဂတေ ဓမ္မိကော ရာဇာ ဘဝိဿတိ, ဖီတာ ဇနပဒါ ဘဝိဿန္တိ, ဗဟူနိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ, ‘‘ခါဒထ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္တာရော ဘဝိဿန္တိ, တဒါ မယံ ဧဝရူပါနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိဿာမ, စီဝရာနိ ပါရုပိဿာမာတိ ဧဝံ အနာဂတံ န ပတ္ထေန္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေနာတိ ယေန ကေနစိ တင်္ခဏေ လဒ္ဓေန ယာပေန္တိ။ တေနာတိ တေန တိဝိဓေနာပိ ကာရဏေန။
ဧဝံ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿေဝ ဝဏ္ဏဿ ဝိနာသံ ဒဿေန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အနာဂတပ္ပဇပ္ပါယာတိ အနာဂတဿ ပတ္ထနာယ။ ဧတေနာတိ ဧတေန ကာရဏဒွယေန။ နဠောဝ ဟရိတော လုတောတိ ယထာ ဟရိတော နဠော လာယိတွာ ဥဏှပါသာဏေ ပက္ခိတ္တော သုဿတိ, ဧဝံ သုဿန္တီတိ။
အရညသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။ နဠဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
နဠဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈။)၂။ နန္ဒနဝဂ္ဂေါ
၁။ နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁။ နန္ဒနဝဂ္ဂဿ ပဌမေ တတြာတိ တသ္မိံ အာရာမေ။ ခေါတိ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေန နိပါတမတ္တံ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ ပရိသဇေဋ္ဌကေ ဘိက္ခူ ဇာနာပေသိ။ ဘိက္ခဝေါတိ တေသံ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ ဘဒန္တေတိ ပတိဝစနဒါနံ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ တတ္ထ သမ္မုခီဘူတာ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘိက္ခူ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဘဂဝတော ဝစနံ ပတိအဿောသုံ, အဘိမုခါ ဟုတွာ သုဏိံသု သမ္ပဋိစ္ဆိံသူတိ အတ္ထော။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ တတ္ထ တာဝတိံသကာယိကာတိ တာဝတိံသကာယေ နိဗ္ဗတ္တာ။ တာဝတိံသကာယော နာမ ဒုတိယဒေဝလောကော ဝုစ္စတိ။ မဃေန မာဏဝေန သဒ္ဓိံ မစလဂါမေ ကာလံ ကတွာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နေ တေတ္တိံသ ဒေဝပုတ္တေ ဥပါဒါယ ကိရ တဿ ဒေဝလောကဿ အယံ ပဏ္ဏတ္တိ ဇာတာတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန သေသစက္ကဝါဠေသုပိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝလောကာ အတ္ထိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သဟဿံ စာတုမဟာရာဇိကာနံ သဟဿံ တာဝတိံသာန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၉), တသ္မာ နာမပဏ္ဏတ္တိယေဝေသာ တဿ ဒေဝလောကဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ နိဒ္ဒေါသံ ပဒံ ဟောတိ။
နန္ဒနေ ဝနေတိ ဧတ္ထ တံ ဝနံ ပဝိဋ္ဌေ ပဝိဋ္ဌေ နန္ဒယတိ တောသေတီတိ နန္ဒနံ။ ပဉ္စသု ဟိ မရဏနိမိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ‘‘သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ စဝိဿာမာ’’တိ ပရိဒေဝမာနာ ဒေဝတာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, အဘိဇ္ဇနဓမ္မာ နာမ သင်္ခါရာ နတ္ထီ’’တိ ဩဝဒိတွာ တတ္ထ ပဝေသာပေတိ။ တာသံ အညာဟိ ဒေဝတာဟိ ဗာဟာသု ဂဟေတွာ ပဝေသိတာနမ္ပိ တဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာဝ မရဏသောကော ဝူပသမ္မတိ, ပီတိပါမောဇ္ဇမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ တသ္မိံ ကီဠမာနာ ဧဝ ဥဏှသန္တတ္တော ဟိမပိဏ္ဍော ဝိယ ဝိလီယန္တိ, ဝါတာပဟတဒီပသိခါ ဝိယ ဝိဇ္ဈာယန္တီတိ ဧဝံ ယံကိဉ္စိ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ နန္ဒယတိ တောသေတိယေဝါတိ နန္ဒနံ, တသ္မိံ နန္ဒနေ။ အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတာတိ အစ္ဆရာတိ ဒေဝဓီတာနံ နာမံ, တာသံ သမူဟေန ပရိဝုတာ။
ဒိဗ္ဗေဟီတိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တေဟိ။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ မနာပိယရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဗန္ဓနေဟိ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉။)ဝါ။ သမပ္ပိတာတိ ဥပေတာ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပရိစာရယမာနာတိ ရမမာနာ, တေသု တေသု ဝါ ရူပါဒီသု ဣန္ဒြိယာနိ သဉ္စာရယမာနာ။ တာယံ ဝေလာယန္တိ တသ္မိံ ပရိစာရဏကာလေ။ သော ပနဿ ဒေဝပုတ္တဿ အဓုနာ အဘိနိဗ္ဗတ္တကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ဟိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေယေဝ ရတ္တသုဝဏ္ဏက္ခန္ဓော ဝိယ ဝိရောစယမာနော တိဂါဝုတပ္ပမာဏော အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဒိဗ္ဗဝတ္ထနိဝတ္ထော ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော ဒိဗ္ဗမာလာဝိလေပနဓရော ဒိဗ္ဗေဟိ စန္ဒနစုဏ္ဏေဟိ သမံ ဝိကိရိယမာနော ဒိဗ္ဗေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ဩဝုတော နိဝုတော ပရိယောနဒ္ဓေါ လောဘာဘိဘူတော ဟုတွာ လောဘနိဿရဏံ နိဗ္ဗာနံ အပဿန္တော အာသဘိံ ဝါစံ ဘာသန္တော ဝိယ မဟာသဒ္ဒေန ‘‘န တေ သုခံ ပဇာနန္တီ’’တိ ဣမံ ဂါထံ ဂါယမာနော နန္ဒနဝနေ ဝိစရိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဂါထံ အဘာသီ’’တိ။
ယေ န ပဿန္တိ နန္ဒနန္တိ ယေ တတြ ပဉ္စကာမဂုဏာနုဘဝနဝသေန နန္ဒနဝနံ န ပဿန္တိ။ နရဒေဝါနန္တိ ဒေဝနရာနံ, ဒေဝပုရိသာနန္တိ အတ္ထော။ တိဒသာနန္တိ တိက္ခတ္တုံ ဒသန္နံ။ ယသဿိနန္တိ ပရိဝါရသင်္ခါတေန ယသေန သမ္ပန္နာနံ။
အညတရာ ဒေဝတာတိ ဧကာ အရိယသာဝိကာ ဒေဝတာ။ ပစ္စဘာသီတိ ‘‘အယံ ဗာလဒေဝတာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ နိစ္စံ အစလံ မညတိ, နာဿာ ဆေဒနဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မတံ ဇာနာတီ’’တိ အဓိပ္ပါယံ ဝိဝဋ္ဋေတွာ ဒဿေန္တီ ‘‘န တွံ ဗာလေ’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ပတိအဘာသိ။ ယထာ အရဟတံ ဝစောတိ ယထာ အရဟန္တာနံ ဝစနံ, တထာ တွံ န ဇာနာသီတိ။ ဧဝံ တဿာ အဓိပ္ပါယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣဒါနိ အရဟန္တာနံ ဝစနံ ဒဿေန္တီ အနိစ္စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကသင်္ခါရာ ဟုတွာ အဘာဝတ္ထေန အနိစ္စာ။ ဥပ္ပါဒဝယဓမ္မိနောတိ ဥပ္ပါဒဝယသဘာဝါ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ ယသ္မာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ ဥပ္ပါဒဝယဓမ္မိနောတိ။ ဥပ္ပါဒဝယဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒနန္တရာ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တေသံ ဝူပသမော သုခေါတိ တေသံ သင်္ခါရာနံ ဝူပသမသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သုခံ။ ဣဒံ အရဟတံ ဝစောတိ။
နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀။)၂။ နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဒုတိယေ နန္ဒတီတိ တုဿတိ အတ္တမနော ဟောတိ။ ပုတ္တိမာတိ ဗဟုပုတ္တော။ တဿ ဟိ ဧကစ္စေ ပုတ္တာ ကသိကမ္မံ ကတွာ ဓညဿ ကောဋ္ဌေ ပူရေန္တိ, ဧကစ္စေ ဝဏိဇ္ဇံ ကတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ အာဟရန္တိ, ဧကစ္စေ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ယာနဝါဟနဂါမနိဂမာဒီနိ လဘန္တိ။ အထ တေသံ အာနုဘာဝသင်္ခါတံ သိရိံ အနုဘဝမာနာ မာတာ ဝါ ပိတာ ဝါ နန္ဒတိ။ ဆဏဒိဝသာဒီသု ဝါ မဏ္ဍိတပသာဓိတေ ပုတ္တေ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ ဒိသွာ နန္ဒတီတိ, ‘‘နန္ဒတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ’’တိ အာဟ။ ဂေါဟိ တထေဝါတိ ယထာ ပုတ္တိမာ ပုတ္တေဟိ, တထာ ဂေါသာမိကောပိ သမ္ပန္နံ ဂေါမဏ္ဍလံ ဒိသွာ ဂါဝေါ နိဿာယ ဂေါရသသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ဂေါဟိ နန္ဒတိ။ ဥပဓီ ဟိ နရဿ နန္ဒနာတိ, ဧတ္ထ ဥပဓီတိ စတ္တာရော ဥပဓီ – ကာမူပဓိ, ခန္ဓူပဓိ, ကိလေသူပဓိ, အဘိသင်္ခါရူပဓီတိ။ ကာမာပိ ဟိ ‘‘ယံ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ, အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တဿ သုခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ‘‘ဥပဓိယတိ ဧတ္ထ သုခ’’န္တိ ဣမိနာ ဝစနတ္ထေန ဥပဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ခန္ဓာပိ ခန္ဓမူလကဿ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, ကိလေသာပိ အပါယဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, အဘိသင်္ခါရာပိ ဘဝဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတောတိ။ ဣဓ ပန ကာမူပဓိ အဓိပ္ပေတော။ ပဉ္စ ဟိ ကာမဂုဏာ တေဘူမိကာဒိပါသာဒ-ဥဠာရသယန-ဝတ္ထာလင်္ကာရ-နာဋကပရိဝါရာဒိဝသေန ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပီတိသောမနဿံ ဥပသံဟရမာနာ နရံ နန္ဒယန္တိ။ တသ္မာ ယထာ ပုတ္တာ စ ဂါဝေါ စ, ဧဝံ ဣမေပိ ဥပဓီ ဟိ နရဿ နန္ဒနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ သော နန္ဒတိ ယော နိရူပဓီတိ ယော ကာမဂုဏသမ္ပတ္တိရဟိတော ဒလိဒ္ဒေါ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနော, န ဟိ သော နန္ဒတိ။ ဧဝရူပေါ မနုဿပေတော စ မနုဿနေရယိကော စ ကိံ နန္ဒိဿတိ ဘဂဝါတိ အာဟ။
ဣဒံ သုတွာ သတ္ထာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဒေဝတာ သောကဝတ္ထုမေဝ နန္ဒဝတ္ထုံ ကရောတိ, သောကဝတ္ထုဘာဝမဿာ ဒီပေဿာမီ’’တိ ဖလေန ဖလံ ပါတေန္တော ဝိယ တာယေဝ ဥပမာယ တဿာ ဝါဒံ ဘိန္ဒန္တော တမေဝ ဂါထံ ပရိဝတ္တေတွာ သောစတီတိ အာဟ။ တတ္ထ သောစတိ ပုတ္တေဟီတိ ဝိဒေသဂမနာဒိဝသေန ပုတ္တေသု နဋ္ဌေသုပိ နဿန္တေသုပိ ဣဒါနိ နဿိဿန္တီတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁။)နာသသင်္ကီပိ သောစတိ, တထာ မတေသုပိ မရန္တေသုပိ စောရေဟိ ရာဇပုရိသေဟိ ဂဟိတေသု ဝါ ပစ္စတ္ထိကာနံ ဟတ္ထံ ဥပဂတေသု ဝါ မရဏသင်္ကီပိ ဟုတွာ သောစတိ။ ရုက္ခပဗ္ဗတာဒီဟိ ပတိတွာ ဟတ္ထပါဒါဒီနံ ဘေဒဝသေန ဘိန္နေသုပိ ဘိဇ္ဇန္တေသုပိ ဘေဒသင်္ကီပိ ဟုတွာ သောစတိ။ ယထာ စ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ, ဂေါသာမိကောပိ တထေဝ နဝဟာကာရေဟိ ဂေါဟိ သောစတိ။ ဥပဓီ ဟိ နရဿ သောစနာတိ ယထာ စ ပုတ္တဂါဝေါ, ဧဝံ ပဉ္စ ကာမဂုဏောပဓီပိ –
‘‘တဿ စေ ကာမယာနဿ, ဆန္ဒဇာတဿ ဇန္တုနော၊
တေ ကာမာ ပရိဟာယန္တိ, သလ္လဝိဒ္ဓေါဝ ရုပ္ပတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၇၃) –
ဝုတ္တနယေန နရံ သောစန္တိ။ တသ္မာ နရဿ သောစနာ သောကဝတ္ထုကမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ သော သောစတိ, ယော နိရူပဓီတိ ယဿ ပန စတုဗ္ဗိဓာပေတေ ဥပဓိယော နတ္ထိ, သော နိရုပဓိ မဟာခီဏာသဝေါ ကိံ သောစိဿတိ, န သောစတိ ဒေဝတေတိ။
နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နတ္ထိပုတ္တသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃။ တတိယေ နတ္ထိ ပုတ္တသမံ ပေမန္တိ ဝိရူပေပိ ဟိ အတ္တနော ပုတ္တကေ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗကံ ဝိယ မညန္တိ, မာလာဂုဠေ ဝိယ သီသာဒီသု ကတွာ ပရိဟရမာနာ တေဟိ ဩဟဒိတာပိ ဩမုတ္တိကာပိ ဂန္ဓဝိလေပနပတိတာ ဝိယ သောမနဿံ အာပဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘နတ္ထိ ပုတ္တသမံ ပေမ’’န္တိ။ ပုတ္တပေမသမံ ပေမံ နာမ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂေါသမိတံ ဓနန္တိ ဂေါဟိ သမံ ဂေါဓနသမံ ဂေါဓနသဒိသံ အညံ ဓနံ နာမ နတ္ထိ ဘဂဝါတိ အာဟ။ သူရိယသမာ အာဘာတိ သူရိယာဘာယ သမာ အညာ အာဘာ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သမုဒ္ဒပရမာတိ ယေ ကေစိ အညေ သရာ နာမ, သဗ္ဗေ တေ သမုဒ္ဒပရမာ, သမုဒ္ဒေါ တေသံ ဥတ္တမော, သမုဒ္ဒသဒိသံ အညံ ဥဒကနိဓာနံ နာမ နတ္ထိ, ဘဂဝါတိ။
ယသ္မာ ပန အတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နာမ နတ္ထိ။ မာတာပိတာဒယော ဟိ ဆဍ္ဍေတွာပိ ပုတ္တဓီတာဒယော စ အပေါသေတွာပိ သတ္တာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂။)အတ္တာနမေဝ ပေါသေန္တိ။ ဓညေန စ သမံ ဓနံ နာမ နတ္ထိ။ (ယဒါ ဟိ သတ္တာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ ဟောန္တိ), တထာရူပေ ဟိ ကာလေ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနိ ဂေါမဟိံသာဒီနိပိ ဓညဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဓညသာမိကာနမေဝ သန္တိကံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ပညာယ စ သမာ အာဘာ နာမ နတ္ထိ။ သူရိယာဒယော ဟိ ဧကဒေသံယေဝ ဩဘာသန္တိ, ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ စ တမံ ဝိနောဒေန္တိ။ ပညာ ပန ဒသသဟဿိမ္ပိ လောကဓာတုံ ဧကပ္ပဇ္ဇောတံ ကာတုံ သက္ကောတိ, အတီတံသာဒိပဋိစ္ဆာဒကဉ္စ တမံ ဝိဓမတိ။ မေဃဝုဋ္ဌိယာ စ သမော သရော နာမ နတ္ထိ။ နဒီဝါပိ ဟောတု တလာကာဒီနိ ဝါ, ဝုဋ္ဌိသမော သရော နာမ နတ္ထိ။ မေဃဝုဋ္ဌိယာ ဟိ ပစ္ဆိန္နာယ မဟာသမုဒ္ဒေါ အင်္ဂုလိပဗ္ဗတေမနမတ္တမ္ပိ ဥဒကံ န ဟောတိ, ဝုဋ္ဌိယာ ပန ပဝတ္တမာနာယ ယာဝ အာဘဿရဘဝနာပိ ဧကောဒကံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဒေဝတာယ ပဋိဂါထံ ဝဒန္တော နတ္ထိ အတ္တသမံ ပေမန္တိအာဒိမာဟာတိ။
နတ္ထိပုတ္တသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ခတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄။ စတုတ္ထေ ခတ္တိယော ဒွိပဒန္တိ ဒွိပဒါနံ ရာဇာ သေဋ္ဌော။ ကောမာရီတိ ကုမာရိကာလေ ဂဟိတာ။ အယံ သေသဘရိယာနံ သေဋ္ဌာတိ ဝဒတိ။ ပုဗ္ဗဇောတိ ပဌမံ ဇာတော ကာဏော ဝါပိ ဟောတု ကုဏိအာဒီနံ ဝါ အညတရော, ယော ပဌမံ ဇာတော, အယမေဝ ပုတ္တော ဣမိဿာ ဒေဝတာယ ဝါဒေ သေဋ္ဌော နာမ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဒွိပဒါဒီနံ ဗုဒ္ဓါဒယော သေဋ္ဌာ, တသ္မာ ဘဂဝါ ပဋိဂါထံ အာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝါ သဗ္ဗေသံယေဝ အပဒါဒိဘေဒါနံ သတ္တာနံ သေဋ္ဌော, ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပနေသ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌော ဒွိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒံ သေဋ္ဌောတိ အာဟ။ ဒွိပဒေသု ဥပ္ပန္နဿ စဿ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌဘာဝေါ အပ္ပဋိဟတောဝ ဟောတိ။ အာဇာနီယောတိ ဟတ္ထီ ဝါ ဟောတု အဿာဒီသု အညတရော ဝါ, ယော ကာရဏံ ဇာနာတိ, အယံ အာဇာနီယောဝ စတုပ္ပဒါနံ သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ကူဋကဏ္ဏရညော ဂုဠဝဏ္ဏအဿော ဝိယ။ ရာဇာ ကိရ ပါစီနဒွါရေန နိက္ခမိတွာ စေတိယပဗ္ဗတံ ဂမိဿာမီတိ ကလမ္ဗနဒီတီရံ သမ္ပတ္တော, အဿော တီရေ ဌတွာ ဥဒကံ ဩတရိတုံ န ဣစ္ဆတိ, ရာဇာ အဿာစရိယံ အာမန္တေတွာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃။)‘‘အဟော ဝတ တယာ အဿော သိက္ခာပိတော ဥဒကံ ဩတရိတုံ န ဣစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ အာစရိယော ‘‘သုသိက္ခာပိတော ဒေဝ အဿော, ဧတဿ ဟိ စိတ္တံ – ‘သစာဟံ ဥဒကံ ဩတရိဿာမိ, ဝါလံ တေမိဿတိ, ဝါလေ တိန္တေ ရညော အင်္ဂေ ဥဒကံ ပါတေယျာ’တိ, ဧဝံ တုမှာကံ သရီရေ ဥဒကပါတနဘယေန န ဩတရတိ, ဝါလံ ဂဏှာပေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ အဿော ဝေဂေန ဩတရိတွာ ပါရံ ဂတော။ သုဿူသာတိ သုဿူသမာနာ။ ကုမာရိကာလေ ဝါ ဂဟိတာ ဟောတု ပစ္ဆာ ဝါ, သုရူပါ ဝါ ဝိရူပါ ဝါ, ယာ သာမိကံ သုဿူသတိ ပရိစရတိ တောသေတိ, သာ ဘရိယာနံ သေဋ္ဌာ။ အဿဝေါတိ အာသုဏမာနော။ ဇေဋ္ဌော ဝါ ဟိ ဟောတု ကနိဋ္ဌော ဝါ, ယော မာတာပိတူနံ ဝစနံ သုဏာတိ, သမ္ပဋိစ္ဆတိ, ဩဝါဒပဋိကရော ဟောတိ, အယံ ပုတ္တာနံ သေဋ္ဌော, အညေဟိ သန္ဓိစ္ဆေဒကာဒိစောရေဟိ ပုတ္တေဟိ ကော အတ္ထော ဒေဝတေတိ။
ခတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သဏမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅။ ပဉ္စမေ ဌိတေ မဇ္ဈနှိကေတိ ဌိတမဇ္ဈနှိကေ။ သန္နိသီဝေသူတိ ယထာ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဥပဂန္တွာ သန္နိသိန္နေသု ဝိဿမမာနေသု။ ဌိတမဇ္ဈနှိကကာလော နာမေသ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဣရိယာပထဒုဗ္ဗလျကာလော။ ဣဓ ပန ပက္ခီနံယေဝ ဝသေန ဒဿိတော။ သဏတေဝါတိ သဏတိ ဝိယ မဟာဝိရဝံ ဝိယ မုစ္စတိ။ သဏမာနမေဝ စေတ္ထ ‘‘သဏတေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တပ္ပဋိဘာဂံ နာမေတံ။ နိဒါဃသမယသ္မိဉှိ ဌိတမဇ္ဈနှိကကာလေ စတုပ္ပဒဂဏေသု စေဝ ပက္ခီဂဏေသု စ သန္နိသိန္နေသု ဝါတပူရိတာနံ သုသိရရုက္ခာနဉ္စေဝ ဆိဒ္ဒဝေဏုပဗ္ဗာနဉ္စ ခန္ဓေန ခန္ဓံ သာခါယ သာခံ သံဃဋ္ဋယန္တာနံ ပါဒပါနဉ္စ အရညမဇ္ဈေ မဟာသဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တံ ဘယံ ပဋိဘာတိ မန္တိ တံ ဧဝရူပေ ကာလေ မဟာအရညဿ သဏမာနံ မယှံ ဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဒန္ဓပညာ ကိရေသာ ဒေဝတာ တသ္မိံ ခဏေ အတ္တနော နိသဇ္ဇဖာသုကံ ကထာဖာသုကံ ဒုတိယကံ အလဘန္တီ ဧဝမာဟ။ ယသ္မာ ပန တာဒိသေ ကာလေ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တဿ ဝိဝိတ္တေ အရညာယတနေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုနော အနပ္ပကံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄။)‘‘သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ, သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊
အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ, သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃) စ,
‘‘ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါပိ, အပရော စေ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အတီဝ ဖာသု ဘဝတိ, ဧကဿ ဝသတော ဝနေ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၅၃၇) စ၊
တသ္မာ ဘဂဝါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သာ ရတိ ပဋိဘာတိ မန္တိ ယာ ဧဝရူပေ ကာလေ ဧကကဿ နိသဇ္ဇာ နာမ, သာ ရတိ မယှံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ။
သဏမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ နိဒ္ဒါတန္ဒီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆။ ဆဋ္ဌေ နိဒ္ဒါတိ, ‘‘အဘိဇာနာမဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ဧဝရူပါယ အဗျာကတနိဒ္ဒါယ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေသု သေခပုထုဇ္ဇနာနံ သသင်္ခါရိကအကုသလေ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နံ ထိနမိဒ္ဓံ။ တန္ဒီတိ အတိစ္ဆာတာတိသီတာဒိကာလေသု ဥပ္ပန္နံ အာဂန္တုကံ အာလသိယံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ တန္ဒီ? ယာ တန္ဒီ တန္ဒိယနာ တန္ဒိမနတာ အာလသျံ အာလသျာယနာ အာလသျာယိတတ္တံ, အယံ ဝုစ္စတိ တန္ဒီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၇)။ ဝိဇမ္ဘိတာတိ ကာယဝိဇမ္ဘနာ။ အရတီတိ အကုသလပက္ခာ ဥက္ကဏ္ဌိတတာ။ ဘတ္တသမ္မဒေါတိ ဘတ္တမုစ္ဆာ ဘတ္တကိလမထော။ ဝိတ္ထာရော ပန တေသံ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဝိဇမ္ဘိတာ? ယာ ကာယဿ ဇမ္ဘနာ ဝိဇမ္ဘနာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတောဝ။ ဧတေနာတိ ဧတေန နိဒ္ဒါဒိနာ ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌော နိဝါရိတပါတုဘာဝေါ။ နပ္ပကာသတီတိ န ဇောတတိ, န ပါတုဘဝတီတိ အတ္ထော။ အရိယမဂ္ဂေါတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ပါဏိနန္တိ သတ္တာနံ။ ဝီရိယေနာတိ မဂ္ဂသဟဇာတဝီရိယေန။ နံ ပဏာမေတွာတိ ဧတံ ကိလေသဇာတံ နီဟရိတွာ။ အရိယမဂ္ဂေါတိ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂေါ။ ဣတိ မဂ္ဂေနေဝ ဥပက္ကိလေသေ နီဟရိတွာ မဂ္ဂဿ ဝိသုဒ္ဓိ ဝုတ္တာတိ။
နိဒ္ဒါတန္ဒီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅။)၇။ ဒုက္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇။ သတ္တမေ ဒုတ္တိတိက္ခန္တိ ဒုက္ခမံ ဒုအဓိဝါသိယံ။ အဗျတ္တေနာတိ ဗာလေန။ သာမညန္တိ သမဏဓမ္မော။ ဣမိနာ ဒေဝတာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ယံ ပဏ္ဍိတာ ကုလပုတ္တာ ဒသပိ ဝဿာနိ ဝီသတိပိ သဋ္ဌိပိ ဝဿာနိ ဒန္တေ အဘိဒန္တမာဓာယ ဇိဝှါယ တာလုံ အာဟစ္စပိ စေတသာ စိတ္တံ အဘိနိဂ္ဂဏှိတွာပိ ဧကာသနံ ဧကဘတ္တံ ပဋိသေဝမာနာ အာပါဏကောဋိကံ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာ သာမညံ ကရောန္တိ။ တံ ဘဂဝါ ဗာလော အဗျတ္တော ကာတုံ န သက္ကောတီတိ။ ဗဟူ ဟိ တတ္ထ သမ္ဗာဓာတိ တသ္မိံ သာမညသင်္ခါတေ အရိယမဂ္ဂေ ဗဟူ သမ္ဗာဓာ မဂ္ဂါဓိဂမာယ ပဋိပန္နဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဗဟူ ပရိဿယာတိ ဒဿေတိ။
စိတ္တဉ္စေ န နိဝါရယေတိ ယဒိ အယောနိသော ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ န နိဝါရေယျ, ကတိ အဟာနိ သာမညံ စရေယျ? ဧကဒိဝသမ္ပိ န စရေယျ။ စိတ္တဝသိကော ဟိ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ပဒေ ပဒေတိ အာရမ္မဏေ အာရမ္မဏေ။ အာရမ္မဏဉှိ ဣဓ ပဒန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဟိ အာရမ္မဏေ ကိလေသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဗာလော ဝိသီဒတိ နာမ။ ဣရိယာပထပဒမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဂမနာဒီသု ဟိ ယတ္ထ ယတ္ထ ကိလေသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝိသီဒတိ နာမ။ သင်္ကပ္ပါနန္တိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒီနံ။
ကုမ္မော ဝါတိ ကစ္ဆပေါ ဝိယ။ အင်္ဂါနီတိ ဂီဝပဉ္စမာနိ အင်္ဂါနိ။ သမောဒဟန္တိ သမောဒဟန္တော, သမောဒဟိတွာ ဝါ။ မနောဝိတက္ကေတိ မနမှိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကေ။ ဧတ္တာဝတာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ယထာ ကုမ္မော သောဏ္ဍိပဉ္စမာနိ အင်္ဂါနိ သကေ ကပါလေ သမောဒဟန္တော သိင်္ဂါလဿ ဩတာရံ န ဒေတိ, သမောဒဟိတွာ စဿ အပ္ပသယှတံ အာပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝံ ဘိက္ခု မနမှိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကေ သကေ အာရမ္မဏကပါလေ သမောဒဟံ မာရဿ ဩတာရံ န ဒေတိ, သမောဒဟိတွာ စဿ အပ္ပသယှတံ အာပဇ္ဇတီတိ။ အနိဿိတောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယေဟိ အနိဿိတော ဟုတွာ။ အဟေဌယာနောတိ အဝိဟိံသမာနော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ နူပဝဒေယျ ကဉ္စီတိ ယံကိဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ အာစာရဝိပတ္တိအာဒီသု ယာယ ကာယစိ မင်္ကုံ ကာတုကာမော ဟုတွာ န ဝဒေယျ, ‘‘ကာလေန ဝက္ခာမိ နော အကာလေနာ’’တိအာဒယော ပန ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေန စိတ္တေန ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဝဒေယျာတိ။
ဒုက္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆။)၈။ ဟိရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈။ အဋ္ဌမေ ဟိရီနိသေဓောတိ ဟိရိယာ အကုသလေ ဓမ္မေ နိသေဓေတီတိ ဟိရီနိသေဓော။ ကောစိ လောကသ္မိံ ဝိဇ္ဇတီတိ ကောစိ ဧဝရူပေါ ဝိဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ယော နိန္ဒံ အပဗောဓတီတိ ယော ဂရဟံ အပဟရန္တော ဗုဇ္ဈတိ။ အဿော ဘဒြော ကသာမိဝါတိ ယထာ ဘဒြော အဿာဇာနီယော ကသံ အပဟရန္တော ဗုဇ္ဈတိ, ပတောဒစ္ဆာယံ ဒိသွာ သံဝိဇ္ဈန္တော ဝိယ ကသာယ အတ္တနိ နိပါတံ န ဒေတိ, ဧဝမေဝ ယော ဘိက္ခု ဘူတဿ ဒသအက္ကောသဝတ္ထုနော အတ္တနိ နိပါတံ အဒဒန္တော နိန္ဒံ အပဗောဓတိ အပဟရန္တော ဗုဇ္ဈတိ, ဧဝရူပေါ ကောစိ ခီဏာသဝေါ ဝိဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆတိ။ အဘူတက္ကောသေန ပန ပရိမုတ္တော နာမ နတ္ထိ။ တနုယာတိ တနုကာ, ဟိရိယာ အကုသလေ ဓမ္မေ နိသေဓေတွာ စရန္တာ ခီဏာသဝါ နာမ အပ္ပကာတိ အတ္ထော။ သဒါ သတာတိ နိစ္စကာလံ သတိဝေပုလ္လေန သမန္နာဂတာ။ အန္တံ ဒုက္ခဿ ပပ္ပုယျာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ကောဋိံ အန္တဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဟိရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကုဋိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉။ နဝမေ ကစ္စိ တေ ကုဋိကာတိ အယံ ဒေဝတာ ဒသ မာသေ အန္တောဝသနဋ္ဌာနဋ္ဌေန မာတရံ ကုဋိကံ ကတွာ, ယထာ သကုဏာ ဒိဝသံ ဂေါစရပသုတာ ရတ္တိံ ကုလာဝကံ အလ္လီယန္တိ, ဧဝမေဝံ သတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာပိ မာတုဂါမဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တိ, အာလယဝသေန ဘရိယံ ကုလာဝကံ ကတွာ။ ကုလပဝေဏိံ သန္တာနကဋ္ဌေန ပုတ္တေ သန္တာနကေ ကတွာ, တဏှံ ဗန္ဓနံ ကတွာ, ဂါထာဗန္ဓနေန ဣမေ ပဉှေ သမောဓာနေတွာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ, ဘဂဝါပိဿာ ဝိဿဇ္ဇေန္တော တဂ္ဃါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဂ္ဃါတိ ဧကံသဝစနေ နိပါတော။ နတ္ထီတိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဝါ ပုန မာတုကုစ္ဆိဝါသဿ ဒါရဘရဏဿ ပုတ္တနိဗ္ဗတ္တိယာ ဝါ အဘာဝတော နတ္ထိ။
ဒေဝတာ ‘‘မယာ သန္နာဟံ ဗန္ဓိတွာ ဂုဠှာ ပဉှာ ပုစ္ဆိတာ, အယဉ္စ သမဏော ပုစ္ဆိတမတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇေသိ, ဇာနံ နု ခေါ မေ အဇ္ဈာသယံ ကထေသိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇။)ဥဒါဟု အဇာနံ ယံ ဝါ တံ ဝါ မုခါရုဠှံ ကထေသီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုန ကိန္တာဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိန္တာဟန္တိ ကိံ တေ အဟံ။ အထဿာ ဘဂဝါ အာစိက္ခန္တော မာတရန္တိအာဒိမာဟ။ သာဟု တေတိ ဂါထာယ အနုမောဒိတွာ သမ္ပဟံသိတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ အတ္တနော ဒေဝဋ္ဌာနမေဝ ဂတာတိ။
ကုဋိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀။ ဒသမေ တပေါဒါရာမေတိ တပေါဒဿ တတ္တောဒကဿ ရဟဒဿ ဝသေန ဧဝံ လဒ္ဓနာမေ အာရာမေ။ ဝေဘာရပဗ္ဗတဿ ကိရ ဟေဋ္ဌာ ဘုမ္မဋ္ဌကနာဂါနံ ပဉ္စယောဇနသတိကံ နာဂဘဝနံ ဒေဝလောကသဒိသံ မဏိမယေန တလေန အာရာမုယျာနေဟိ စ သမန္နာဂတံ။ တတ္ထ နာဂါနံ ကီဠနဋ္ဌာနေ မဟာဥဒကရဟဒေါ, တတော တပေါဒါ နာမ နဒီ သန္ဒတိ ကုထိတာ ဥဏှောဒကာ။ ကသ္မာ ပနေသာ ဧဒိသာ? ရာဇဂဟံ ကိရ ပရိဝါရေတွာ မဟာပေတလောကော တိဋ္ဌတိ, တတ္ထ ဒွိန္နံ မဟာလောဟကုမ္ဘိနိရယာနံ အန္တရေန အယံ တပေါဒါ အာဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ကုထိတာ သန္ဒတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ယတာယံ, ဘိက္ခဝေ, တပေါဒါ သန္ဒတိ, သော ဒဟော အစ္ဆောဒကော သီတောဒကော သာတောဒကော သေတောဒကော သုပ္ပတိတ္ထော ရမဏီယော ပဟူတမစ္ဆကစ္ဆပေါ, စက္ကမတ္တာနိ စ ပဒုမာနိ ပုပ္ဖန္တိ။ အပိစာယံ, ဘိက္ခဝေ, တပေါဒါ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတိ, တေနာယံ တပေါဒါ ကုထိတာ သန္ဒတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၁)။
ဣမဿ ပန အာရာမဿ အဘိမုခဋ္ဌာနေ တတော မဟာဥဒကရဟဒေါ ဇာတော, တဿ ဝသေနာယံ ဝိဟာရော ‘‘တပေါဒါရာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။
သမိဒ္ဓီတိ တဿ ကိရ ထေရဿ အတ္တဘာဝေါ သမိဒ္ဓေါ အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော, တသ္မာ ‘‘သမိဒ္ဓီ’’တွေဝ သင်္ခံ ဂတော။ ဂတ္တာနိ ပရိသိဉ္စိတုန္တိ ပဓာနိကတ္ထေရော ဧသ, ဗလဝပစ္စူသေ ဥဋ္ဌာယာသနာ သရီရံ ဥတုံ ဂါဟာပေတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈။)ဗဟိ သဋ္ဌိဟတ္ထမတ္တေ မဟာစင်္ကမေ အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ ‘‘သေဒဂဟိတေဟိ ဂတ္တေဟိ ပရိဘုဉ္ဇမာနံ သေနာသနံ ကိလိဿတီ’’တိ မညမာနော ဂတ္တာနိ ပရိသိဉ္စနတ္ထံ သရီရဓောဝနတ္ထံ ဥပသင်္ကမိ။ ဧကစီဝရော အဋ္ဌာသီတိ နိဝါသနံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။
ဂတ္တာနိ ပုဗ္ဗာပယမာနောတိ ဂတ္တာနိ ပုဗ္ဗသဒိသာနိ ဝေါဒကာနိ ကုရုမာနော။ အလ္လသရီရေ ပါရုတံ ဟိ စီဝရံ ကိလိဿတိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ, န စေတံ ဝတ္တံ။ ထေရော ပန ဝတ္တသမ္ပန္နော, တသ္မာ ဝတ္တေ ဌိတောဝ နှာယိတွာ ပစ္စုတ္တရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တတ္ထ ဣဒံ နှာနဝတ္တံ – ဥဒကတိတ္ထံ ဂန္တွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရာနိ နိက္ခိပိတွာ ဝေဂေန ဌိတကေနေဝ န ဩတရိတဗ္ဗံ, သဗ္ဗဒိသာ ပန ဩလောကေတွာ ဝိဝိတ္တဘာဝံ ဉတွာ ခါဏုဂုမ္ဗလတာဒီနိ ဝဝတ္ထပေတွာ တိက္ခတ္တုံ ဥက္ကာသိတွာ အဝကုဇ္ဇ ဌိတေန ဥတ္တရာသင်္ဂစီဝရံ အပနေတွာ ပသာရေတဗ္ဗံ, ကာယဗန္ဓနံ မောစေတွာ စီဝရပိဋ္ဌေယေဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဥဒကသာဋိကာ နတ္ထိ, ဥဒကန္တေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ နိဝါသနံ မောစေတွာ သစေ သိန္နဋ္ဌာနံ အတ္ထိ, ပသာရေတဗ္ဗံ။ နော စေ အတ္ထိ, သံဟရိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဥဒကံ ဩတရန္တေန သဏိကံ နာဘိပ္ပမာဏမတ္တံ ဩတရိတွာ ဝီစိံ အနုဋ္ဌာပေန္တေန သဒ္ဒံ အကရောန္တေန နိဝတ္တိတွာ အာဂတဒိသာဘိမုခေန နိမုဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ဧဝံ စီဝရံ ရက္ခိတံ ဟောတိ။ ဥမ္မုဇ္ဇန္တေနပိ သဒ္ဒံ အကရောန္တေန သဏိကံ ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ နှာနပရိယောသာနေ ဥဒကန္တေ ဥက္ကုဋိကေန နိသီဒိတွာ နိဝါသနံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥဋ္ဌာယ သုပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ အပါရုပိတွာဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ။
ထေရောပိ တထာ နှာယိတွာ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဝိဂစ္ဆမာနဥဒကံ ကာယံ ဩလောကယမာနော အဋ္ဌာသိ။ တဿ ပကတိယာပိ ပါသာဒိကဿ ပစ္စူသသမယေ သမ္မာ ပရိဏတာဟာရဿ ဥဏှောဒကေန နှာတဿ အတိဝိယ မုခဝဏ္ဏော ဝိရောစိ, ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တတာလဖလံ ဝိယ ပဘာသမ္ပန္နော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ တင်္ခဏဝိကသိတပဒုမံ ဝိယ မုခံ သဿိရိကံ အဟောသိ, သရီရဝဏ္ဏောပိ ဝိပ္ပသီဒိ။ တသ္မိံ သမယေ ဝနသဏ္ဍေ အဓိဝတ္ထာ ဘုမ္မဒေဝတာ ပါသာဒိကံ ဘိက္ခုံ ဩလောကယမာနာ သမနံ နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တီ ကာမပရိဠာဟာဘိဘူတာ ဟုတွာ, ‘‘ထေရံ ပလောဘေဿာမီ’’တိ အတ္တဘာဝံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉။)ဥဠာရေန အလင်္ကာရေန အလင်္ကရိတွာ သဟဿဝဋ္ဋိပဒီပံ ပဇ္ဇလမာနာ ဝိယ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပယမာနာ ဝိယ သကလာရာမံ ဧကောဘာသံ ကတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဝန္ဒိတွာဝ ဝေဟာသေ ဌိတာ ဂါထံ အဘာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အညတရာ ဒေဝတာ…ပေ… အဇ္ဈဘာသီ’’တိ။
အဘုတွာတိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ။ ဘိက္ခသီတိ ပိဏ္ဍာယ စရသိ။ မာ တံ ကာလော ဥပစ္စဂါတိ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ပဉ္စကာမဂုဏပဋိသေဝနက္ခမော ဒဟရယောဗ္ဗနကာလော။ ဇရာဇိဏ္ဏေန ဟိ ဩဘဂ္ဂေန ဒဏ္ဍပရာယဏေန ပဝေဓမာနေန ကာသသာသာဘိဘူတေန န သက္ကာ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ။ ဣတိ ဣမံ ကာလံ သန္ဓာယ ဒေဝတာ ‘‘မာ တံ ကာလော ဥပစ္စဂါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ မာ ဥပစ္စဂါတိ မာ အတိက္ကမိ။
ကာလံ ဝေါဟံ န ဇာနာမီတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ကာလံ န ဇာနာမီတိ မရဏကာလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သတ္တာနဉှိ –
‘‘ဇီဝိတံ ဗျာဓိ ကာလော စ, ဒေဟနိက္ခေပနံ ဂတိ၊
ပဉ္စေတေ ဇီဝလောကသ္မိံ, အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’။
တတ္ထ ဇီဝိတံ တာဝ ‘‘ဧတ္တကမေဝ, န ဣတော ပရ’’န္တိ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနိမိတ္တံ။ ကလလကာလေပိ ဟိ သတ္တာ မရန္တိ, အဗ္ဗုဒ-ပေသိ-ဃန-အဍ္ဎမာသ-ဧကမာသ-ဒွေမာသ-တေမာသ-စတုမာသပဉ္စမာသ…ပေ… ဒသမာသကာလေပိ, ကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တသမယေပိ, တတော ပရံ ဝဿသတဿ အန္တောပိ ဗဟိပိ မရန္တိယေဝ။ ဗျာဓိပိ ‘‘ဣမိနာဝ ဗျာဓိနာ သတ္တာ မရန္တိ, န အညေနာ’’တိ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနိမိတ္တော။ စက္ခုရောဂေနပိ ဟိ သတ္တာ မရန္တိ သောတရောဂါဒီနံ အညတရေနပိ။ ကာလောပိ, ‘‘ဣမသ္မိံ ယေဝ ကာလေ မရိတဗ္ဗံ, န အညသ္မိ’’န္တိ ဧဝံ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနိမိတ္တော။ ပုဗ္ဗဏှေပိ ဟိ သတ္တာ မရန္တိ မဇ္ဈနှိကာဒီနံ အညတရသ္မိမ္ပိ။ ဒေဟနိက္ခေပနမ္ပိ, ‘‘ဣဓေဝ မီယမာနာနံ ဒေဟေန ပတိတဗ္ဗံ, န အညတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနိမိတ္တံ။ အန္တောဂါမေ ဇာတာနဉှိ ဗဟိဂါမေပိ အတ္တဘာဝေါ ပတတိ, ဗဟိဂါမေပိ ဇာတာနံ အန္တောဂါမေပိ။ တထာ ထလဇာနံ ဇလေ, ဇလဇာနံ ထလေတိ အနေကပ္ပကာရတော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဂတိပိ, ‘‘ဣတော စုတေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနိမိတ္တာ။ ဒေဝလောကတော ဟိ စုတာ မနုဿေသုပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀။)နိဗ္ဗတ္တန္တိ, မနုဿလောကတော စုတာ ဒေဝလောကာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဧဝံ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ဝိယ ဂတိပဉ္စကေ လောကော သမ္ပရိဝတ္တတိ။ တဿေဝံ သမ္ပရိဝတ္တတော ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ကာလေ မရဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမံ မရဏဿ ကာလံ ဝေါဟံ န ဇာနာမိ။
ဆန္နော ကာလော န ဒိဿတီတိ အယံ ကာလော မယှံ ပဋိစ္ဆန္နော အဝိဘူတော န ပညာယတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အယံ ကာလော ပဋိစ္ဆန္နော န ပညာယတိ, တသ္မာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ အဘုတွာဝ ဘိက္ခာမိ။ မာ မံ ကာလော ဥပစ္စဂါတိ ဧတ္ထ သမဏဓမ္မကရဏကာလံ သန္ဓာယ ‘‘ကာလော’’တိ အာဟ။ အယဉှိ သမဏဓမ္မော နာမ ပစ္ဆိမေ ကာလေ တိဿော ဝယောသီမာ အတိက္ကန္တေန ဩဘဂ္ဂေန ဒဏ္ဍပရာယဏေန ပဝေဓမာနေန ကာသသာသာဘိဘူတေန န သက္ကာ ကာတုံ။ တဒါ ဟိ န သက္ကာ ဟောတိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါ ဂဏှိတုံ, ဓုတင်္ဂံ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အရညဝါသံ ဝါ ဝသိတုံ, ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပတ္တိံ ဝါ သမာပဇ္ဇိတုံ, ပဒဘာဏ-သရဘညဓမ္မကထာ-အနုမောဒနာဒီနိ ဝါ ကာတုံ, တရုဏယောဗ္ဗနကာလေ ပနေတံ သဗ္ဗံ သက္ကာ ကာတုန္တိ အယံ သမဏဓမ္မကရဏဿ ကာလော မာ မံ ဥပစ္စဂါ, ယာဝ မံ နာတိက္ကမတိ, တာဝ ကာမေ အဘုတွာဝ သမဏဓမ္မံ ကရောမီတိ အာဟ။
ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာတိ သာ ကိရ ဒေဝတာ – ‘‘အယံ ဘိက္ခု သမဏဓမ္မကရဏဿ ကာလံ နာမ ကထေတိ, အကာလံ နာမ ကထေတိ, သဟေတုကံ ကထေတိ သာနိသံသ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာဝ ထေရေ လဇ္ဇံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ မဟာဗြဟ္မံ ဝိယ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ စ နံ မညမာနာ ဂါရဝဇာတာ အာကာသာ ဩရုယှ ပထဝိယံ အဋ္ဌာသိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပထဝိယံ ဌိတာ, ယေန ပနတ္ထေန အာဂတာ, ပုနပိ တမေဝ ဂဟေတွာ ဒဟရော တွန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုသူတိ တရုဏော။ ကာဠကေသောတိ သုဋ္ဌု ကာဠကေသော။ ဘဒြေနာတိ ဘဒ္ဒကေန။ ဧကစ္စော ဟိ ဒဟရောပိ သမာနော ကာဏော ဝါ ဟောတိ ကုဏိအာဒီနံ ဝါ အညတရော, သော ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော နာမ န ဟောတိ။ ယော ပန အဘိရူပေါ ဟောတိ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နော, ယံ ယဒေဝ အလင်္ကာရပရိဟာရံ ဣစ္ဆတိ, တေန တေန အလင်္ကတော ဒေဝပုတ္တော ဝိယ စရတိ, အယံ ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ။ ထေရော စ ဥတ္တမရူပသမ္ပန္နော, တေန နံ ဧဝမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁။)အနိက္ကီဠိတာဝီ ကာမေသူတိ ကာမေသု အကီဠိတကီဠော အဘုတ္တာဝီ, အကတကာမကီဠောတိ အတ္ထော။ မာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ ဟိတွာတိ ယေဘုယျေန ဟိ တာ အဒိဋ္ဌသစ္စာ အဝီတရာဂါ အပရစိတ္တဝိဒူနိယော ဒေဝတာ ဘိက္ခူ ဒသပိ ဝဿာနိ ဝီသတိမ္ပိ…ပေ… သဋ္ဌိမ္ပိ ဝဿာနိ ပရိသုဒ္ဓံ အခဏ္ဍံ ဗြဟ္မစရိယံ စရမာနေ ဒိသွာ – ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ မာနုသကေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဟာယ ဒိဗ္ဗေ ကာမေ ပတ္ထယန္တာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ သညံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, အယမ္ပိ တတ္ထေဝ ဥပ္ပါဒေသိ။ တသ္မာ မာနုသကေ ကာမေ သန္ဒိဋ္ဌိကေ, ဒိဗ္ဗေ စ ကာလိကေ ကတွာ ဧဝမာဟ။
န ခေါ အဟံ, အာဝုသောတိ, အာဝုသော, အဟံ သန္ဒိဋ္ဌိကေ ကာမေ ဟိတွာ ကာလိကေ ကာမေ န အနုဓာဝါမိ န ပတ္ထေမိ န ပိဟေမိ။ ကလိကဉ္စ ခေါ အဟံ, အာဝုသောတိ အဟံ ခေါ, အာဝုသော, ကာလိကံ ကာမံ ဟိတွာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ လောကုတ္တရဓမ္မံ အနုဓာဝါမိ။ ဣတိ ထေရော စိတ္တာနန္တရံ အလဒ္ဓဗ္ဗတာယ ဒိဗ္ဗေပိ မာနုသကေပိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ကာလိကာတိ အကာသိ, စိတ္တာနန္တရံ လဒ္ဓဗ္ဗတာယ လောကုတ္တရဓမ္မံ သန္ဒိဋ္ဌိကန္တိ။ ပဉ္စကာမဂုဏေသု သမောဟိတေသုပိ သမ္ပန္နကာမဿာပိ ကာမိနော စိတ္တာနန္တရံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရမ္မဏာနုဘဝနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ စက္ခုဒွါရေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ အနုဘဝိတုကာမေန ဟိ စိတ္တကာရပေါတ္ထကာရရူပကာရာဒယော ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘ဣဒံ နာမ သဇ္ဇေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧတ္ထန္တရေ အနေကကောဋိသတသဟဿာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ အထ ပစ္ဆာ တံ အာရမ္မဏံ သမ္ပာပုဏာတိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါနန္တရံ ပန သောတာပတ္တိဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အန္တရာ အညဿ စိတ္တဿ ဝါရော နတ္ထိ။ သေသဖလေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။
သော တမေဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ကာလိကာ ဟိ, အာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာလိကာတိ ဝုတ္တနယေန သမောဟိတသမ္ပတ္တိနာပိ ကာလန္တရေ ပတ္တဗ္ဗာ။ ဗဟုဒုက္ခာတိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ နိဿာယ ပတ္တဗ္ဗဒုက္ခဿ ဗဟုတာယ ဗဟုဒုက္ခာ။ တံဝတ္ထုကဿေဝ ဥပါယာသဿ ဗဟုတာယ ဗဟုပါယာသာ။ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျောတိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ နိဿာယ လဒ္ဓဗ္ဗသုခတော အာဒီနဝေါ ဘိယျော, ဒုက္ခမေဝ ဗဟုတရန္တိ အတ္ထော။ သန္ဒိဋ္ဌိကော အယံ ဓမ္မောတိ အယံ လောကုတ္တရဓမ္မော ယေန ယေန အဓိဂတော ဟောတိ, တေန တေန ပရသဒ္ဓါယ ဂန္တဗ္ဗတံ ဟိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန သယံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂။)ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သန္ဒိဋ္ဌိကော။ အတ္တနော ဖလဒါနံ သန္ဓာယ နာဿ ကာလောတိ အကာလော, အကာလောယေဝ အကာလိကော။ ယော ဧတ္ထ အရိယမဂ္ဂဓမ္မော, သော အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရမေဝ ဖလံ ဒေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဟိ ပဿ ဣမံ ဓမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဧဟိပဿဝိဓိံ အရဟတီတိ ဧဟိပဿိကော။ အာဒိတ္တံ စေလံ ဝါ သီသံ ဝါ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာပိ ဘာဝနာဝသေန အတ္တနော စိတ္တေ ဥပနယံ အရဟတီတိ ဩပနေယျိကော။ သဗ္ဗေဟိ ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒီဟိ ဝိညူဟိ ‘‘ဘာဝိတော မေ မဂ္ဂေါ, အဓိဂတံ ဖလံ, သစ္ဆိကတော နိရောဓော’’တိ အတ္တနိ အတ္တနိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော) ဓမ္မာနုဿတိဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော။
ဣဒါနိ သာ ဒေဝတာ အန္ဓော ဝိယ ရူပဝိသေသံ ထေရေန ကထိတဿ အတ္ထေ အဇာနန္တီ ကထဉ္စ ဘိက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကထဉ္စာတိပဒဿ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု ကာလိကာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ, ကထံ ဗဟုဒုက္ခာ, ကထံ ဗဟုပါယာသာ’’တိ? ဧဝံ သဗ္ဗပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နဝေါတိ အပရိပုဏ္ဏပဉ္စဝဿော ဟိ ဘိက္ခု နဝေါ နာမ ဟောတိ, ပဉ္စဝဿတော ပဋ္ဌာယ မဇ္ဈိမော, ဒသဝဿတော ပဋ္ဌာယ ထေရော။ အပရော နယော – အပရိပုဏ္ဏဒသဝဿော နဝေါ, ဒသဝဿတော ပဋ္ဌာယ မဇ္ဈိမော, ဝီသတိဝဿတော ပဋ္ဌာယ ထေရော။ တေသံ အဟံ နဝေါတိ ဝဒတိ။
နဝေါပိ ဧကစ္စော သတ္တဋ္ဌဝဿကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒွါဒသတေရသဝဿာနိ သာမဏေရဘာဝေနေဝ အတိက္ကန္တော စိရပဗ္ဗဇိတော ဟောတိ, အဟံ ပန အစိရပဗ္ဗဇိတောတိ ဝဒတိ။ ဣမံ ဓမ္မဝိနယန္တိ ဣမံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ။ ဥဘယမ္ပေတံ သာသနဿေဝ နာမံ။ ဓမ္မေန ဟေတ္ထ ဒွေ ပိဋကာနိ ဝုတ္တာနိ, ဝိနယေန ဝိနယပိဋကံ, ဣတိ တီဟိ ပိဋကေဟိ ပကာသိတံ ပဋိပတ္တိံ အဓုနာ အာဂတောမှီတိ ဝဒတိ။
မဟေသက္ခာဟီတိ မဟာပရိဝါရာဟိ။ ဧကေကဿ ဟိ ဒေဝရညော ကောဋိသတမ္ပိ ကောဋိသဟဿမ္ပိ ပရိဝါရော ဟောတိ, တေ အတ္တာနံ မဟန္တေ ဌာနေ ဌပေတွာ တထာဂတံ ပဿန္တိ။ တတ္ထ အမှာဒိသာနံ အပ္ပေသက္ခာနံ မာတုဂါမဇာတိကာနံ ကုတော ဩကာသောတိ ဒဿေတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃။)မယမ္ပိ အာဂစ္ဆေယျာမာတိ ဣဒံ သာ ဒေဝတာ ‘‘သစေပိ စက္ကဝါဠံ ပူရေတွာ ပရိသာ နိသိန္နာ ဟောတိ, မဟတိယာ ဗုဒ္ဓဝီထိယာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တုံ လဘတီ’’တိ ဉတွာ အာဟ။ ပုစ္ဆ ဘိက္ခု, ပုစ္ဆ ဘိက္ခူတိ ထိရကရဏဝသေန အာမေဍိတံ ကတံ။
အက္ခေယျသညိနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒေဝေါ, မနုဿော, ဂဟဋ္ဌော, ပဗ္ဗဇိတော, သတ္တော, ပုဂ္ဂလော, တိဿော, ဖုဿော’’တိအာဒိနာ နယေန အက္ခေယျတော သဗ္ဗေသံ အက္ခာနာနံ သဗ္ဗာသံ ကထာနံ ဝတ္ထုဘူတတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ‘‘အက္ခေယျာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘သတ္တော နရော ပေါသော ပုဂ္ဂလော ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ဧဝံ သညာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သညိနော, အက္ခေယျေသွေဝ သညိနောတိ အက္ခေယျသညိနော, ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သတ္တပုဂ္ဂလာဒိသညိနောတိ အတ္ထော။ အက္ခေယျသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတာတိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဋ္ဌဟာကာရေဟိ ပတိဋ္ဌိတာ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝသေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ, ဒုဋ္ဌော ဒေါသဝသေန, မူဠှော မောဟဝသေန, ပရာမဋ္ဌော ဒိဋ္ဌိဝသေန, ထာမဂတော အနုသယဝသေန, ဝိနိဗဒ္ဓေါ မာနဝသေန, အနိဋ္ဌင်္ဂတော ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန, ဝိက္ခေပဂတော ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ အက္ခေယျံ အပရိညာယာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ တီဟိ ပရိညာဟိ အပရိဇာနိတွာ။ ယောဂမာယန္တိ မစ္စုနောတိ မစ္စုနော ယောဂံ ပယောဂံ ပက္ခေပံ ဥပက္ခေပံ ဥပက္ကမံ အဗ္ဘန္တရံ အာဂစ္ဆန္တိ, မရဏဝသံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ။
ပရိညာယာတိ ဉာတပရိညာ, တီရဏပရိညာ, ပဟာနပရိညာတိ ဣမာဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ တတ္ထ ကတမာ ဉာတပရိညာ? ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပရိဇာနာတိ – ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော, အယံ ဝေဒနာက္ခန္ဓော, အယံ သညာက္ခန္ဓော, အယံ သင်္ခါရက္ခန္ဓော, အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော, ဣမာနိ တေသံ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီ’’တိ, အယံ ဉာတပရိညာ။ ကတမာ တီရဏပရိညာ? ဧဝံ ဉာတံ ကတွာ ပဉ္စက္ခန္ဓေ တီရေတိ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော ရောဂတောတိ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ။ အယံ တီရဏပရိညာ။ ကတမာ ပဟာနပရိညာ? ဧဝံ တီရယိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ။ အယံ ပဟာနပရိညာ။
အက္ခာတာရံ န မညတီတိ ဧဝံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပရိဇာနိတွာ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အက္ခာတာရံ ပုဂ္ဂလံ န မညတိ။ အက္ခာတာရန္တိ ကမ္မဝသေန ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အက္ခာတဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗံ ပုဂ္ဂလံ န မညတိ, န ပဿတီတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄။)အတ္ထော။ ကိန္တိ အက္ခာတဗ္ဗန္တိ? ‘‘တိဿော’’တိ ဝါ ‘‘ဖုဿော’’တိ ဝါ ဧဝံ ယေန ကေနစိ နာမေန ဝါ ဂေါတ္တေန ဝါ ပကာသေတဗ္ဗံ။ တဉှိ တဿ န ဟောတီတိ တံ တဿ ခီဏာသဝဿ န ဟောတိ။ ယေန နံ ဝဇ္ဇာတိ ယေန နံ ‘‘ရာဂေန ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေါသေန ဒုဋ္ဌော’’တိ ဝါ ‘‘မောဟေန မူဠှော’’တိ ဝါတိ ကောစိ ဝဒေယျ, တံ ကာရဏံ တဿ ခီဏာသဝဿ နတ္ထိ။
သစေ ဝိဇာနာသိ ဝဒေဟီတိ သစေ ဧဝရူပံ ခီဏာသဝံ ဇာနာသိ, ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ဝဒေဟိ။ နော စေ ဇာနာသိ, အထ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ ဝဒေဟိ။ ယက္ခာတိ ဒေဝတံ အာလပန္တော အာဟ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ သန္ဒိဋ္ဌိကော နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော ကထိတော။ သာဓူတိ အာယာစနတ္ထေ နိပါတော။
ယော မညတီတိ ယော အတ္တာနံ ‘‘အဟံ သမော’’တိ ဝါ ‘‘ဝိသေသီ’’တိ ဝါ ‘‘နိဟီနော’’တိ ဝါ မညတိ။ ဧတေန ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒယော တယော မာနာ ဂဟိတာဝ။ တေသု ဂဟိတေသု နဝ မာနာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ သော ဝိဝဒေထ တေနာတိ သော ပုဂ္ဂလော တေနေဝ မာနေန ယေန ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ – ‘‘ကေန မံ တွံ ပါပုဏာသိ, ကိံ ဇာတိယာ ပါပုဏာသိ, ဥဒါဟု ဂေါတ္တေန, ကုလပဒေသေန, ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ, ဗာဟုသစ္စေန, ဓုတဂုဏေနာ’’တိ ဧဝံ ဝိဝဒေယျ။ ဣတိ ဣမာယပိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ။
တီသု ဝိဓာသူတိ တီသု မာနေသု။ ‘‘ဧကဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဟိ ကောဋ္ဌာသော ‘‘ဝိဓော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘ကထံဝိဓံ သီလဝန္တံ ဝဒန္တိ, ကထံဝိဓံ ပညဝန္တံ ဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၅) အာကာရော။ ‘‘တိဿော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဓာ။ ကတမာ တိဿော? သေယျောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ, သဒိသောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ, ဟီနောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၆၂) မာနော ‘‘ဝိဓာ’’တိ ဝုတ္တော။ ဣဓာပိ မာနောဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တီသု ဝိဓာသူတိ တီသု မာနေသူ’’တိ။ အဝိကမ္ပမာနောတိ သော ပုဂ္ဂလော ဧတေသု သင်္ခေပတော တီသု, ဝိတ္ထာရတော နဝသု မာနေသု န ကမ္ပတိ, န စလတိ။ သမော ဝိသေသီတိ န တဿ ဟောတီတိ တဿ ပဟီနမာနဿ ခီဏာသဝဿ ‘‘အဟံ သဒိသော’’တိ ဝါ ‘‘သေယျော’’တိ ဝါ ‘‘ဟီနော’’တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပစ္ဆိမပဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣတိ ဣမာယပိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ နဝဝိဓော သန္ဒိဋ္ဌိကော လောကုတ္တရဓမ္မော ကထိတော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅။)ပဟာသိ သင်္ခန္တိ, ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော အာဟာရံ အာဟာရေတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀, ၂၃၉) ပညာ ‘‘သင်္ခါ’’တိ အာဂတာ။ ‘‘အတ္ထိ တေ ကောစိ ဂဏကော ဝါ မုဒ္ဒိကော ဝါ သင်္ခါယကော ဝါ, ယော ပဟောတိ ဂင်္ဂါယ ဝါလုကံ ဂဏေတု’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၁၀) ဧတ္ထ ဂဏနာ။ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၈၀) ကောဋ္ဌာသော။ ‘‘ယာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သင်္ခါ သမညာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃-၁၃၁၅) ဧတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိ ‘‘သင်္ခါ’’တိ အာဂတာ။ ဣဓာပိ အယမေဝ အဓိပ္ပေတာ။ ပဟာသိ သင်္ခန္တိ ပဒဿ ဟိ အယမေဝတ္ထော – ရတ္တော ဒုဋ္ဌော မူဠှော ဣတိ ဣမံ ပဏ္ဏတ္တိံ ခီဏာသဝေါ ပဟာသိ ဇဟိ ပဇဟီတိ။
န ဝိမာနမဇ္ဈဂါတိ နဝဘေဒံ တိဝိဓမာနံ န ဥပဂတော။ နိဝါသဋ္ဌေန ဝါ မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဝိမာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန န ဥပဂစ္ဆီတိပိ အတ္ထော။ အနာဂတတ္ထေ အတီတဝစနံ။ အစ္ဆေစ္ဆီတိ ဆိန္ဒိ။ ဆိန္နဂန္ထန္တိ စတ္တာရော ဂန္ထေ ဆိန္ဒိတွာ ဌိတံ။ အနီဃန္တိ နိဒ္ဒုက္ခံ။ နိရာသန္တိ နိတ္တဏှံ။ ပရိယေသမာနာတိ ဩလောကယမာနာ။ နာဇ္ဈဂမုန္တိ န အဓိဂစ္ဆန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ န ပဿန္တိ။ ဝတ္တမာနတ္ထေ အတီတဝစနံ။ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ ဣဓလောကေ ဝါ ပရလောကေ ဝါ။ သဗ္ဗနိဝေသနေသူတိ တယော ဘဝါ, စတဿော ယောနိယော, ပဉ္စ ဂတိယော, သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော, နဝ သတ္တာဝါသာ, ဣတိ ဣမေသုပိ သဗ္ဗေသု သတ္တနိဝေသနေသု ဧဝရူပံ ခီဏာသဝံ ကာယဿ ဘေဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဝါ န ပဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဣမာယ ဂါထာယ သန္ဒိဋ္ဌိကံ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝ ကထေသိ။
ဣမဉ္စ ဂါထံ သုတွာ သာပိ ဒေဝတာ အတ္ထံ သလ္လက္ခေသိ, တေနေဝ ကာရဏေန ဣမဿ ခွါဟံ, ဘန္တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါပံ န ကယိရာတိ ဂါထာယ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေနပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေနပိ။ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန တာဝ ဝစသာတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ ဂဟိတံ။ မနသာတိ တိဝိဓံ မနောသုစရိတံ ဂဟိတံ။ ကာယေန ဝါ ကိဉ္စန သဗ္ဗလောကေတိ တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ ဂဟိတံ။ ဣမေ တာဝ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မာ ဟောန္တိ။ ကာမေ ပဟာယာတိ ဣမိနာ ပန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ပဋိက္ခိတ္တော။ သတိမာ သမ္ပဇာနောတိ ဣမိနာ ဒသကုသလကမ္မပထကာရဏံ သတိသမ္ပဇညံ ဂဟိတံ။ ဒုက္ခံ န သေဝေထ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ဣမိနာ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ပဋိသိဒ္ဓေါ။ ဣတိ ဒေဝတာ ‘‘ဥဘော အန္တေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆။)ဝိဝဇ္ဇေတွာ ကာရဏေဟိ သတိသမ္ပဇညေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မေ တုမှေဟိ ကထိတေ အာဇာနာမိ ဘဂဝါ’’တိ ဝဒတိ။
အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေန ပန အယံ နယော – တသ္မိံ ကိရ ဌာနေ မဟတီ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒေဝတာ ယထာဌာနေ ဌိတာဝ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ အတ္တနာ အဓိဂတံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဒဿေန္တီ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဝစသာတိ သမ္မာဝါစာ ဂဟိတာ, မနော ပန အင်္ဂံ န ဟောတီတိ မနသာတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တကံ စိတ္တံ ဂဟိတံ။ ကာယေန ဝါ ကိဉ္စန သဗ္ဗလောကေတိ သမ္မာကမ္မန္တော ဂဟိတော, အာဇီဝေါ ပန ဝါစာကမ္မန္တပက္ခိကတ္တာ ဂဟိတောဝ ဟောတိ။ သတိမာတိ ဣမိနာ ဝါယာမသတိသမာဓယော ဂဟိတာ။ သမ္ပဇာနောတိပဒေန သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပါ။ ကာမေ ပဟာယ, ဒုက္ခံ န သေဝေထာတိပဒဒွယေန အန္တဒွယဝဇ္ဇနံ။ ဣတိ ဣမေ ဒွေ အန္တေ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ တုမှေဟိ ကထိတံ, အာဇာနာမိ ဘဂဝါတိ ဝတွာ တထာဂတံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမီတိ။
သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နန္ဒနဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ သတ္တိဝဂ္ဂေါ
၁။ သတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁။ သတ္တိဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သတ္တိယာတိ ဒေသနာသီသမေတံ။ ဧကတောခါရာဒိနာ သတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ ဩမဋ္ဌောတိ ပဟတော။ စတ္တာရော ဟိ ပဟာရာ ဩမဋ္ဌော ဥမ္မဋ္ဌော မဋ္ဌော ဝိမဋ္ဌောတိ။ တတ္ထ ဥပရိ ဌတွာ အဓောမုခံ ဒိန္နပဟာရော ဩမဋ္ဌော နာမ၊ ဟေဋ္ဌာ ဌတွာ ဥဒ္ဓံမုခံ ဒိန္နော ဥမ္မဋ္ဌော နာမ၊ အဂ္ဂဠသူစိ ဝိယ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတော မဋ္ဌော နာမ၊ သေသော သဗ္ဗောပိ ဝိမဋ္ဌော နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော။ သော ဟိ သဗ္ဗဒါရုဏော ဒုရုဒ္ဓရသလ္လော ဒုတ္တိကိစ္ဆော အန္တောဒေါသော အန္တောပုဗ္ဗလောဟိတောဝ ဟောတိ, ပုဗ္ဗလောဟိတံ အနိက္ခမိတွာ ဝဏမုခံ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၇။)ပုဗ္ဗလောဟိတံ နိဟရိတုကာမေဟိ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော ဟောတိ, မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပုဏာတိ။ ပရိဗ္ဗဇေတိ ဝိဟရေယျ။
ဣမာယ ဂါထာယ ကိံ ကထေတိ? ယထာ သတ္တိယာ ဩမဋ္ဌော ပုရိသော သလ္လုဗ္ဗဟန-ဝဏတိကိစ္ဆနာနံ အတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ, ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ။ ယထာ စ ဍယှမာနော မတ္ထကေ အာဒိတ္တသီသော တဿ နိဗ္ဗာပနတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ, ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ, ဧဝမေဝ ဘိက္ခု ကာမရာဂံ ပဟာနာယ သတော အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရေယျ ဘဂဝါတိ ကထေသိ။
အထ ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ဣမာယ ဒေဝတာယ ဥပမာ တာဝ ဒဠှံ ကတွာ အာနီတာ, အတ္ထံ ပန ပရိတ္တကံ ဂဟေတွာ ဌိတာ, ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တီပိ ဟေသာ ကာမရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနမေဝ ကထေယျ။ ယာဝ စ ကာမရာဂေါ မဂ္ဂေန န သမုဂ္ဃါဋိယတိ, တာဝ အနုဗဒ္ဓေါဝ ဟောတိ။ ဣတိ တမေဝ ဩပမ္မံ ဂဟေတွာ ပဌမမဂ္ဂဝသေန ဒေသနံ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ ဒေသေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော ပုရိမာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဖုသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂။ ဒုတိယေ နာဖုသန္တံ ဖုသတီတိ ကမ္မံ အဖုသန္တံ ဝိပါကော န ဖုသတိ, ကမ္မမေဝ ဝါ အဖုသန္တံ ကမ္မံ န ဖုသတိ။ ကမ္မဉှိ နာကရောတော ကရိယတိ။ ဖုသန္တဉ္စ တတော ဖုသေတိ ကမ္မံ ဖုသန္တံ ဝိပါကော ဖုသတိ, ကမ္မမေဝ ဝါ ဖုသတိ။ ကမ္မဉှိ ကရောတော ကရိယတိ။ တသ္မာ ဖုသန္တံ ဖုသတိ, အပ္ပဒုဋ္ဌပဒေါသိနန္တိ ယသ္မာ န အဖုသန္တံ ဖုသတိ, ဖုသန္တဉ္စ ဖုသတိ, အယံ ကမ္မဝိပါကာနံ ဓမ္မတာ, တသ္မာ ယော ‘‘အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နရဿ ဒုဿတိ, သုဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနင်္ဂဏဿာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော အပ္ပဒုဋ္ဌပဒေါသီ ပုဂ္ဂလော, တံ ပုဂ္ဂလံ ကမ္မံ ဖုသန္တမေဝ ကမ္မံ ဖုသတိ, ဝိပါကော ဝါ ဖုသတိ။ သော ဟိ ပရဿ ဥပဃာတံ ကာတုံ သက္ကောတိ ဝါ မာ ဝါ, အတ္တာ ပနာနေန စတူသု အပါယေသု ဌပိတော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘တမေဝ ဗာလံ ပစ္စေတိ ပါပံ, သုခုမော ရဇော ပဋိဝါတံဝ ခိတ္တော’’တိ။ ဒုတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈။)၃။ ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃။ တတိယေ အန္တောဇဋာတိ ဂါထာယံ ဇဋာတိ တဏှာယ ဇာလိနိယာ အဓိဝစနံ။ သာ ဟိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဝေဠုဂုမ္ဗာဒီနံ သာခါဇာလသင်္ခါတာ ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာ။ သာ ပနေသာ သကပရိက္ခာရပရပရိက္ခာရေသု သကအတ္တဘာဝ-ပရအတ္တဘာဝေသု အဇ္ဈတ္တိကာယတန-ဗာဟိရာယတနေသု စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အန္တောဇဋာ ဗဟိဇဋာတိ ဝုစ္စတိ။ တာယ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ။ ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ ဝေဠုအာဒယော, ဧဝံ တာယ တဏှာဇဋာယ သဗ္ဗာပိ အယံ သတ္တနိကာယသင်္ခါတာ ပဇာ ဇဋိတာ ဝိနဒ္ဓါ, သံသိဗ္ဗိတာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ စ ဧဝံ ဇဋိတာ, တံ တံ ဂေါတမ ပုစ္ဆာမီတိ တသ္မာ တံ ပုစ္ဆာမိ။ ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ကော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋန္တိ ဣမံ ဧဝံ တေဓာတုကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ ဇဋံ ကော ဝိဇဋေယျ, ဝိဇဋေတုံ ကော သမတ္ထောတိ ပုစ္ဆတိ။
အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော သီလေ ပတိဋ္ဌာယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ဌတွာ။ ဧတ္ထ စ ဘဂဝါ ဇဋာဝိဇဋနံ ပုစ္ဆိတော သီလံ အာရဘန္တော န ‘‘အညံ ပုဋ္ဌော အညံ ကထေတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇဋာဝိဇဋကဿ ဟိ ပတိဋ္ဌာဒဿနတ္ထမေတ္ထ သီလံ ကထိတံ။
နရောတိ သတ္တော။ သပညောတိ ကမ္မဇတိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ ပညဝါ။ စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယန္တိ သမာဓိဉ္စေဝ ဝိပဿနဉ္စ ဘာဝယမာနော။ စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ကထိတာ, ပညာနာမေန ဝိပဿနာ။ အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ။ ဝီရိယဉှိ ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေန ‘‘အာတာပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဒဿ အတ္ထီတိ အာတာပီ။ နိပကောတိ နေပက္ကံ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပဒေန ပါရိဟာရိယပညံ ဒဿေတိ။ ပါရိဟာရိယပညာ နာမ ‘‘အယံ ကာလော ဥဒ္ဒေသဿ, အယံ ကာလော ပရိပုစ္ဆာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ကာရာပိတာ ပရိဟရိတဗ္ဗပညာ။ ဣမသ္မိဉှိ ပဉှာဗျာကရဏေ တိက္ခတ္တုံ ပညာ အာဂတာ။ တတ္ထ ပဌမာ ဇာတိပညာ, ဒုတိယာ ဝိပဿနာပညာ, တတိယာ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ ပါရိဟာရိယပညာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉။)သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋန္တိ သော ဣမေဟိ သီလာဒီဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု။ ယထာ နာမ ပုရိသော ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သုနိသိတံ သတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ မဟန္တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဝိဇဋေယျ, ဧဝမေဝံ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ ဝိပဿနာပညာသတ္ထံ ဝီရိယဗလပဂ္ဂဟိတေန ပါရိဟာရိယပညာဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ အတ္တနော သန္တာနေ ပတိတံ တဏှာဇဋံ ဝိဇဋေယျ သဉ္ဆိန္ဒေယျ သမ္ပဒါလေယျာတိ။
ဧတ္တာဝတာ သေခဘူမိံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ဌိတံ မဟာခီဏာသဝံ ဒဿေန္တော ယေသန္တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ဌိတံ ခီဏာသဝံ ဒဿေတွာ ပုန ဇဋာယ ဝိဇဋနောကာသံ ဒဿေန္တော ယတ္ထ နာမဉ္စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာမန္တိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ။ ပဋိဃံ ရူပသညာ စာတိ ဧတ္ထ ပဋိဃသညာဝသေန ကာမဘဝေါ ဂဟိတော, ရူပသညာဝသေန ရူပဘဝေါ။ တေသု ဒွီသု ဂဟိတေသု အရူပဘဝေါ ဂဟိတောဝ ဟောတိ ဘဝသင်္ခေပေနာတိ။ ဧတ္ထေသာ ဆိဇ္ဇတေ ဇဋာတိ ဧတ္ထ တေဘူမကဝဋ္ဋဿ ပရိယာဒိယနဋ္ဌာနေ ဧသာ ဇဋာ ဆိဇ္ဇတိ, နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ ဆိဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတီတိ အယံ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ တတိယံ။
၄။ မနောနိဝါရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄။ စတုတ္ထေ ယတော ယတောတိ ပါပတော ဝါ ကလျာဏတော ဝါ။ အယံ ကိရ ဒေဝတာ ‘‘ယံကိဉ္စိ ကုသလာဒိဘေဒံ လောကိယံ ဝါ လောကုတ္တရံ ဝါ မနော, တံ နိဝါရေတဗ္ဗမေဝ, န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံလဒ္ဓိကာ။ သ သဗ္ဗတောတိ သော သဗ္ဗတော။ အထ ဘဂဝါ – ‘‘အယံ ဒေဝတာ အနိယျာနိကကထံ ကထေတိ, မနော နာမ နိဝါရေတဗ္ဗမ္ပိ အတ္ထိ ဘာဝေတဗ္ဗမ္ပိ, ဝိဘဇိတွာ နမဿာ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယဂါထံ အာဟ။ တတ္ထ န မနော သံယတတ္တမာဂတန္တိ, ယံ ဝုတ္တံ ‘‘န သဗ္ဗတော မနော နိဝါရယေ’’တိ, ကတရံ တံ မနော, ယံ တံ သဗ္ဗတော န နိဝါရေတဗ္ဗန္တိ စေ။ မနော သံယတတ္တံ အာဂတံ, ယံ မနော ယတ္ထ သံယတဘာဝံ အာဂတံ, ‘‘ဒါနံ ဒဿာမိ, သီလံ ရက္ခိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပ္ပန္နံ, ဧတံ မနော န နိဝါရေတဗ္ဗံ, အညဒတ္ထု ဗြူဟေတဗ္ဗံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ယတော ယတော စ ပါပကန္တိ ယတော ယတော အကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော တတော စ တံ နိဝါရေတဗ္ဗန္တိ။ စတုတ္ထံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀။)၅။ အရဟန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅။ ပဉ္စမေ ကတာဝီတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတကိစ္စော။ အဟံ ဝဒါမီတိ အယံ ဒေဝတာ ဝနသဏ္ဍဝါသိနီ, သာ အာရညကာနံ ဘိက္ခူနံ ‘‘အဟံ ဘုဉ္ဇာမိ, အဟံ နိသီဒါမိ, မမ ပတ္တော, မမ စီဝရ’’န္တိအာဒိကထာဝေါဟာရံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣမေ ဘိက္ခူ ‘ခီဏာသဝါ’တိ မညာမိ, ခီဏာသဝါနဉ္စ နာမ ဧဝရူပါ အတ္တုပလဒ္ဓိနိဿိတကထာ ဟောတိ, န ဟောတိ နု ခေါ’’တိ ဇာနနတ္ထံ ဧဝံ ပုစ္ဆတိ။
သာမညန္တိ လောကနိရုတ္တိံ လောကဝေါဟာရံ။ ကုသလောတိ ခန္ဓာဒီသု ကုသလော။ ဝေါဟာရမတ္တေနာတိ ဥပလဒ္ဓိနိဿိတကထံ ဟိတွာ ဝေါဟာရဘေဒံ အကရောန္တော ‘‘အဟံ, မမာ’’တိ ဝဒေယျ။ ‘‘ခန္ဓာ ဘုဉ္ဇန္တိ, ခန္ဓာ နိသီဒန္တိ, ခန္ဓာနံ ပတ္တော, ခန္ဓာနံ စီဝရ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဝေါဟာရဘေဒေါ ဟောတိ, န ကောစိ ဇာနာတိ။ တသ္မာ ဧဝံ အဝတွာ လောကဝေါဟာရေန ဝေါဟရတီတိ။
အထ ဒေဝတာ – ‘‘ယဒိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန န ဝဒတိ, မာနဝသေန နု ခေါ ဝဒတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုန ယော ဟောတီတိ ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ မာနံ နု ခေါတိ သော ဘိက္ခု မာနံ ဥပဂန္တွာ မာနဝသေန ဝဒေယျ နု ခေါတိ။ အထ ဘဂဝါ – ‘‘အယံ ဒေဝတာ ခီဏာသဝံ သမာနံ ဝိယ ကရောတီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ခီဏာသဝဿ နဝဝိဓောပိ မာနော ပဟီနော’’တိ ဒဿေန္တော ပဋိဂါထံ အာဟ။ တတ္ထ ဝိဓူပိတာတိ ဝိဓမိတာ။ မာနဂန္ထဿာတိ မာနာ စ ဂန္ထာ စ အဿ။ မညတန္တိ မညနံ။ တိဝိဓမ္ပိ တဏှာ-ဒိဋ္ဌိ-မာန-မညနံ သော ဝီတိဝတ္တော, အတိက္ကန္တောတိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆။ ဆဋ္ဌေ ပုဋ္ဌုန္တိ ပုစ္ဆိတုံ။ ကထံ ဇာနေမူတိ ကထံ ဇာနေယျာမ။ ဒိဝါရတ္တိန္တိ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယတ္ထ ယတ္ထေဝ ပဇ္ဇလိတော ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ။ ဧသာ အာဘာတိ ဧသာ ဗုဒ္ဓါဘာ။ ကတမာ ပန သာတိ? ဉာဏာလောကော ဝါ ဟောတု ပီတိအာလောကော ဝါ ပသာဒါလောကော ဝါ ဓမ္မကထာအာလောကော ဝါ, သဗ္ဗောပိ ဗုဒ္ဓါနံ ပါတုဘာဝါ ဥပ္ပန္နော အာလောကော ဗုဒ္ဓါဘာ နာမ။ အယံ အနုတ္တရာ သဗ္ဗသေဋ္ဌာ အသဒိသာတိ။ ဆဋ္ဌံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၁။)၇။ သရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇။ သတ္တမေ ကုတော သရာ နိဝတ္တန္တီတိ ဣမေ သံသာရသရာ ကုတော နိဝတ္တန္တိ, ကိံ အာဂမ္မ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ န ဂါဓတီတိ န ပတိဋ္ဌာတိ။ အတောတိ အတော နိဗ္ဗာနတော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။ သတ္တမံ။
၈။ မဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈။ အဋ္ဌမေ နိဓာနဂတံ မုတ္တသာရာဒိ မဟန္တံ ဓနမေတေသန္တိ မဟဒ္ဓနာ။ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒိ မဟာဘောဂေါ ဧတေသန္တိ မဟာဘောဂါ။ အညမညာဘိဂိဇ္ဈန္တီတိ အညမညံ အဘိဂိဇ္ဈန္တိ ပတ္ထေန္တိ ပိဟေန္တိ။ အနလင်္ကတာတိ အတိတ္တာ အပရိယတ္တဇာတာ။ ဥဿုက္ကဇာတေသူတိ နာနာကိစ္စဇာတေသု အနုပ္ပန္နာနံ ရူပါဒီနံ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ ဥပ္ပန္နာနံ အနုဘဝနတ္ထာယ ဥဿုက္ကေသု။ ဘဝသောတာနုသာရီသူတိ ဝဋ္ဋသောတံ အနုသရန္တေသု။ အနုဿုကာတိ အဝါဝဋာ။ အဂါရန္တိ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဂေဟံ။ ဝိရာဇိယာတိ ဝိရာဇေတွာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ စတုစက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉။ နဝမေ စတုစက္ကန္တိ စတုဣရိယာပထံ။ ဣရိယာပထော ဟိ ဣဓ စက္ကန္တိ အဓိပ္ပေတော။ နဝဒွါရန္တိ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ နဝဒွါရံ။ ပုဏ္ဏန္တိ အသုစိပူရံ။ လောဘေန သံယုတန္တိ တဏှာယ သံယုတ္တံ။ ကထံ ယာတြာ ဘဝိဿတီတိ ဧတဿ ဧဝရူပဿ သရီရဿ ကထံ နိဂ္ဂမနံ ဘဝိဿတိ, ကထံ မုတ္တိ ပရိမုတ္တိ သမတိက္ကမော ဘဝိဿတီတိ ပုစ္ဆတိ။ နဒ္ဓိန္တိ ဥပနာဟံ, ပုဗ္ဗကာလေ ကောဓော, အပရကာလေ ဥပနာဟောတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဗလဝကောဓန္တိ အတ္ထော။ ဝရတ္တန္တိ ‘‘ဆေတွာ နဒ္ဓိ ဝရတ္တဉ္စ, သန္ဒာနံ သဟနုက္ကမ’’န္တိ ဂါထာယ (ဓ။ ပ။ ၃၉၈၊ သု။ နိ။ ၆၂၇) တဏှာ ဝရတ္တာ, ဒိဋ္ဌိ သန္ဒာနံ နာမ ဇာတံ။ ဣဓ ပန ပါဠိနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကိလေသေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ‘‘ဝရတ္တာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဣတိ ကိလေသဝရတ္တဉ္စ ဆေတွာတိ အတ္ထော။ ဣစ္ဆာ လောဘန္တိ ဧကောယေဝ ဓမ္မော ဣစ္ဆနဋ္ဌေန ဣစ္ဆာ, လုဗ္ဘနဋ္ဌေန လောဘောတိ ဝုတ္တော။ ပဌမုပ္ပတ္တိကာ ဝါ ဒုဗ္ဗလာ ဣစ္ဆာ, အပရာပရုပ္ပတ္တိကော ဗလဝါ လောဘော။ အလဒ္ဓပတ္ထနာ ဝါ ဣစ္ဆာ, ပဋိလဒ္ဓဝတ္ထုမှိ လောဘော။ သမူလံ တဏှန္တိ အဝိဇ္ဇာမူလေန သမူလကံ တဏှံ။ အဗ္ဗုယှာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဥပ္ပါဋေတွာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ နဝမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၂။)၁၀။ ဧဏိဇင်္ဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀။ ဒသမေ ဧဏိဇင်္ဃန္တိ ဧဏိမိဂဿ ဝိယ သုဝဋ္ဋိတဇင်္ဃံ။ ကိသန္တိ အထူလံ သမသရီရံ။ အထ ဝါ အာတပေန မိလာတံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနေဟိ အနုပဗြူဟိတသရီရန္တိပိ အတ္ထော။ ဝီရန္တိ ဝီရိယဝန္တံ။ အပ္ပါဟာရန္တိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာယ မိတာဟာရံ, ဝိကာလဘောဇနပဋိက္ခေပဝသေန ဝါ ပရိတ္တာဟာရံ။ အလောလုပန္တိ စတူသု ပစ္စယေသု လောလုပ္ပဝိရဟိတံ။ ရသတဏှာပဋိက္ခေပေါ ဝါ ဧသ။ သီဟံဝေကစရံ နာဂန္တိ ဧကစရံ သီဟံ ဝိယ, ဧကစရံ နာဂံ ဝိယ။ ဂဏဝါသိနော ဟိ ပမတ္တာ ဟောန္တိ, ဧကစရာ အပ္ပမတ္တာ, တသ္မာ ဧကစရာဝ ဂဟိတာတိ။ ပဝေဒိတာတိ ပကာသိတာ ကထိတာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နာမရူပေ။ ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန ဟိ ရူပံ ဂဟိတံ, မနေန နာမံ, ဥဘယေဟိ ပန အဝိနိဘုတ္တဓမ္မေ ဂဟေတွာ ပဉ္စက္ခန္ဓာဒိဝသေနပေတ္ထ ဘုမ္မံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။ ဒသမံ။
သတ္တိဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂေါ
၁။ သဗ္ဘိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၁။ သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သတုလ္လပကာယိကာတိ သတံ ဓမ္မံ သမာဒါနဝသေန ဥလ္လပေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာတိ သတုလ္လပကာယိကာ။ တတြိဒံ ဝတ္ထု – သမ္ဗဟုလာ ကိရ သမုဒ္ဒဝါဏိဇာ နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိံသု။ တေသံ ခိတ္တသရဝေဂေန ဂစ္ဆန္တိယာ နာဝါယ သတ္တမေ ဒိဝသေ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မဟန္တံ ဥပ္ပါတိကံ ပါတုဘူတံ, မဟာဦမိယော ဥဋ္ဌဟိတွာ နာဝံ ဥဒကဿ ပူရေန္တိ။ နာဝါယ နိမုဇ္ဇမာနာယ မဟာဇနော အတ္တနော အတ္တနော ဒေဝတာနံ နာမာနိ ဂဟေတွာ အာယာစနာဒီနိ ကရောန္တော ပရိဒေဝိ။ တေသံ မဇ္ဈေ ဧကော ပုရိသော – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ ဧဝရူပေ ဘယေ ပတိဋ္ဌာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓါနိ သရဏာနိ စေဝ သီလာနိ စ ဒိသွာ ယောဂီ ဝိယ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ နိသီဒိ။ တမေနံ ဣတရေ သဘယကာရဏံ ပုစ္ဆိံသု။ သော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၃။)တေသံ ကထေသိ – ‘‘အမ္ဘော အဟံ နာဝံ အဘိရူဟနဒိဝသေ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ သရဏာနိ စေဝ သီလာနိ စ အဂ္ဂဟေသိံ, တေန မေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ။ ကိံ ပန သာမိ ဧတာနိ အညေသမ္ပိ ဝတ္တန္တီတိ? အာမ ဝတ္တန္တီတိ တေန ဟိ အမှာကမ္ပိ ဒေထာတိ။ သော တေ မနုဿေ သတံ သတံ ကတွာ သတ္တ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ, တတော ပဉ္စသီလာနိ အဒါသိ။ တေသု ပဌမံ ဇင်္ဃသတံ ဂေါပ္ဖကမတ္တေ ဥဒကေ ဌိတံ အဂ္ဂဟေသိ, ဒုတိယံ ဇာဏုမတ္တေ, တတိယံ ကဋိမတ္တေ, စတုတ္ထံ နာဘိမတ္တေ, ပဉ္စမံ ထနမတ္တေ, ဆဋ္ဌံ ဂလပ္ပမာဏေ, သတ္တမံ မုခေန လောဏောဒကေ ပဝိသန္တေ အဂ္ဂဟေသိ။ သော တေသံ သီလာနိ ဒတွာ – ‘‘အညံ တုမှာကံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, သီလမေဝ အာဝဇ္ဇေထာ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ တာနိ သတ္တပိ ဇင်္ဃသတာနိ တတ္ထ ကာလံ ကတွာ အာသန္နကာလေ ဂဟိတသီလံ နိဿာယ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, တေသံ ဃဋာဝသေနေဝ ဝိမာနာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ အာစရိယဿ ယောဇနသတိကံ သုဝဏ္ဏဝိမာနံ နိဗ္ဗတ္တိ, အဝသေနာနိ တဿ ပရိဝါရာနိ ဟုတွာ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ဒွါဒသယောဇနိကံ အဟောသိ။ တေ နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝ ကမ္မံ အာဝဇ္ဇေန္တာ အာစရိယံ နိဿာယ သမ္ပတ္တိလာဘံ ဉတွာ, ‘‘ဂစ္ဆာမ တာဝ, ဒသဗလဿ သန္တိကေ အမှာကံ အာစရိယဿ ဝဏ္ဏံ ကထေယျာမာ’’တိ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု, တာ ဒေဝတာ အာစရိယဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဧကေကံ ဂါထံ အဘာသိံသု။
တတ္ထ သဗ္ဘိရေဝါတိ ပဏ္ဍိတေဟိ, သပ္ပုရိသေဟိ ဧဝ။ ရ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သမာသေထာတိ သဟ နိသီဒေယျ။ ဒေသနာသီသမေဝ စေတံ, သဗ္ဗဣရိယာပထေ သဗ္ဘိရေဝ သဟ ကုဗ္ဗေယျာတိ အတ္ထော။ ကုဗ္ဗေထာတိ ကရေယျ။ သန္ထဝန္တိ မိတ္တသန္ထဝံ။ တဏှာသန္ထဝေါ ပန န ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကာတဗ္ဗော, မိတ္တသန္ထဝေါ ဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ သဟ ကာတဗ္ဗော။ ဣဒံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သတန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သပ္ပုရိသာနံ။ သဒ္ဓမ္မန္တိ ပဉ္စသီလဒသသီလစတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒံ သဒ္ဓမ္မံ, ဣဓ ပန ပဉ္စသီလံ အဓိပ္ပေတံ။ သေယျော ဟောတီတိ ဝဍ္ဎိ ဟောတိ။ န ပါပိယောတိ လာမကံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ။ နာညတောတိ ဝါလိကာဒီဟိ တေလာဒီနိ ဝိယ အညတော အန္ဓဗာလတော ပညာ နာမ န လဗ္ဘတိ, တိလာဒီဟိ ပန တေလာဒီနိ ဝိယ သတံ ဓမ္မံ ဉတွာ ပဏ္ဍိတမေဝ သေဝန္တော ဘဇန္တော လဘတီတိ။ သောကမဇ္ဈေတိ သောကဝတ္ထူနံ သောကာနုဂတာနံ ဝါ သတ္တာနံ မဇ္ဈဂတော န သောစတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၄။)ဗန္ဓုလမလ္လသေနာပတိဿ ဥပါသိကာ ဝိယ, ပဉ္စန္နံ စောရသတာနံ မဇ္ဈေ ဓမ္မသေနာပတိဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော သံကိစ္စသာမဏေရော ဝိယ စ။
ဉာတိမဇ္ဈေ ဝိရောစတီတိ ဉာတိဂဏမဇ္ဈေ သံကိစ္စထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဓိမုတ္တကသာမဏေရော ဝိယ သောဘတိ။ သော ကိရ ထေရဿ ဘာဂိနေယျော ဟောတိ, အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘သာမဏေရ, မဟလ္လကောသိ ဇာတော, ဂစ္ဆ, ဝဿာနိ ပုစ္ဆိတွာ ဧဟိ, ဥပသမ္ပာဒေဿာမိ တ’’န္တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ စောရအဋဝိယာ ဩရဘာဂေ ဘဂိနိဂါမံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရိ, တံ ဘဂိနီ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေသိ။ သော ကတဘတ္တကိစ္စော ဝဿာနိ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘အဟံ န ဇာနာမိ, မာတာ မေ ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ အထ သော ‘‘တိဋ္ဌထ တုမှေ, အဟံ မာတုသန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ အဋဝိံ ဩတိဏ္ဏော။ တမေနံ ဒူရတောဝ စောရပုရိသော ဒိသွာ စောရာနံ အာရောစေသိ။ စောရာ ‘‘သာမဏေရော ကိရေကော အဋဝိံ ဩတိဏ္ဏော, ဂစ္ဆထ နံ အာနေထာ’’တိ အာဏာပေတွာ ဧကစ္စေ ‘‘မာရေမ န’’န္တိ အာဟံသု, ဧကစ္စေ ဝိဿဇ္ဇေမာတိ။ သာမဏေရော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သေခေါ သကရဏီယော, ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ သောတ္ထိမတ္တာနံ ကရိဿာမီ’’တိ စောရဇေဋ္ဌကံ အာမန္တေတွာ, ‘‘ဥပမံ တေ, အာဝုသော, ကရိဿာမီ’’တိ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟု အတီတမဒ္ဓါနံ, အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေ၊
စေတော ကူဋာနိ ဩဍ္ဍေတွာ, သသကံ အဝဓီ တဒါ။
‘‘သသကဉ္စ မတံ ဒိသွာ, ဥဗ္ဗိဂ္ဂါ မိဂပက္ခိနော၊
ဧကရတ္တိံ အပက္ကာမုံ, ‘အကိစ္စံ ဝတ္တတေ ဣဓ’။
‘‘တထေဝ သမဏံ ဟန္တွာ, အဓိမုတ္တံ အကိဉ္စနံ၊
အဒ္ဓိကာ နာဂမိဿန္တိ, ဓနဇာနိ ဘဝိဿတီ’’တိ။
‘‘သစ္စံ ခေါ သမဏော အာဟ, အဓိမုတ္တော အကိဉ္စနော၊
အဒ္ဓိကာ နာဂမိဿန္တိ, ဓနဇာနိ ဘဝိဿတိ။
‘‘သစေ ပဋိပထေ ဒိသွာ, နာရောစေဿသိ ကဿစိ၊
တဝ သစ္စမနုရက္ခန္တော, ဂစ္ဆ ဘန္တေ ယထာသုခ’’န္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၅။)သော တေဟိ စောရေဟိ ဝိဿဇ္ဇိတော ဂစ္ဆန္တော ဉာတယောပိ ဒိသွာ တေသမ္ပိ န အာရောစေသိ။ အထ တေ အနုပ္ပတ္တေ စောရာ ဂဟေတွာ ဝိဟေဌယိံသု, ဥရံ ပဟရိတွာ ပရိဒေဝမာနဉ္စဿ မာတရံ စောရာ ဧတဒဝေါစုံ –
‘‘ကိံ တေ ဟောတိ အဓိမုတ္တော, ဥဒရေ ဝသိကော အသိ၊
ပုဋ္ဌာ မေ အမ္မ အက္ခာဟိ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
‘‘အဓိမုတ္တဿ အဟံ မာတာ, အယဉ္စ ဇနကော ပိတာ၊
ဘဂိနီ ဘာတရော စာပိ, သဗ္ဗေဝ ဣဓ ဉာတယော။
‘‘အကိစ္စကာရီ အဓိမုတ္တော, ယံ ဒိသွာ န နိဝါရယေ၊
ဧတံ ခေါ ဝတ္တံ သမဏာနံ, အရိယာနံ ဓမ္မဇီဝိနံ။
‘‘သစ္စဝါဒီ အဓိမုတ္တော, ယံ ဒိသွာ န နိဝါရယေ၊
အဓိမုတ္တဿ သုစိဏ္ဏေန, သစ္စဝါဒိဿ ဘိက္ခုနော၊
သဗ္ဗေဝ အဘယံ ပတ္တာ, သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တု ဉာတယော’’တိ။
ဧဝံ တေ စောရေဟိ ဝိဿဇ္ဇိတာ ဂန္တွာ အဓိမုတ္တံ အာဟံသု –
‘‘တဝ တာတ သုစိဏ္ဏေန, သစ္စဝါဒိဿ ဘိက္ခုနော၊
သဗ္ဗေဝ အဘယံ ပတ္တာ, သောတ္ထိံ ပစ္စာဂမမှသေ’’တိ။
တေပိ ပဉ္စသတာ စောရာ ပသာဒံ အာပဇ္ဇိတွာ အဓိမုတ္တဿ သာမဏေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေ အာဒါယ ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဌမံ အတ္တနာ ဥပသမ္ပန္နော ပစ္ဆာ တေ ပဉ္စသတေ အတ္တနော အန္တေဝါသိကေ ကတွာ ဥပသမ္ပာဒေသိ။ တေ အဓိမုတ္တထေရဿ ဩဝါဒေ ဌိတာ သဗ္ဗေ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဒေဝတာ ‘‘သတံ သဒ္ဓမ္မမညာယ ဉာတိမဇ္ဈေ ဝိရောစတီ’’တိ အာဟ။
သာတတန္တိ သတတံ သုခံ ဝါ စိရံ တိဋ္ဌန္တီတိ ဝဒတိ။ သဗ္ဗာသံ ဝေါတိ သဗ္ဗာသံ တုမှာကံ။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ, န ကေဝလံ သေယျောဝ ဟောတိ, န စ ကေဝလံ ပညံ လဘတိ, သောကမဇ္ဈေ န သောစတိ, ဉာတိမဇ္ဈေ ဝိရောစတိ, သုဂတိယံ နိဗ္ဗတ္တတိ, စိရံ သုခံ တိဋ္ဌတိ, သကလသ္မာ ပန ဝဋ္ဋဒုက္ခာပိ မုစ္စတီတိ။ ပဌမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၆။)၂။ မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၂။ ဒုတိယေ မစ္ဆေရာ စ ပမာဒါ စာတိ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏေန မစ္ဆေရေန စေဝ သတိဝိပ္ပဝါသလက္ခဏေန ပမာဒေန စ။ ဧကစ္စော ဟိ ‘ဣဒံ မေ ဒေန္တဿ ပရိက္ခယံ ဂမိဿတိ, မယှံ ဝါ ဃရမာနုသကာနံ ဝါ န ဘဝိဿတီ’’တိ မစ္ဆရိယေန ဒါနံ န ဒေတိ။ ဧကစ္စော ခိဍ္ဍာဒိပသုတတ္တာ ‘ဒါနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေတိ။ ဧဝံ ဒါနံ န ဒီယတီတိ ဧဝမေတံ ယသဒါယကံ သိရီဒါယကံ သမ္ပတ္တိဒါယကံ သုခဒါယကံ ဒါနံ နာမ န ဒီယတီတိအာဒိနာ ကာရဏံ ကထေသိ။ ပုညံ အာကင်္ခမာနေနာတိ ပုဗ္ဗစေတနာဒိဘေဒံ ပုညံ ဣစ္ဆမာနေန။ ဒေယျံ ဟောတိ ဝိဇာနတာတိ အတ္ထိ ဒါနဿ ဖလန္တိ ဇာနန္တေန ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒတိ။
တမေဝ ဗာလံ ဖုသတီတိ တံယေဝ ဗာလံ ဣဓလောကပရလောကေသု ဇိဃစ္ဆာ စ ပိပါသာ စ ဖုသတိ အနုဗန္ဓတိ န ဝိဇဟတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တမေဝ ဖုသတိ, တသ္မာ။ ဝိနေယျ မစ္ဆေရန္တိ မစ္ဆေရမလံ ဝိနေတွာ။ ဒဇ္ဇာ ဒါနံ မလာဘိဘူတိ မလာဘိဘူ ဟုတွာ တံ မစ္ဆေရမလံ အဘိဘဝိတွာ ဒါနံ ဒဒေယျ။
တေ မတေသု န မီယန္တီတိ အဒါနသီလတာယ မရဏေန မတေသု န မီယန္တိ။ ယထာ ဟိ မတော သမ္ပရိဝါရေတွာ ဌပိတေ ဗဟုမှိပိ အန္နပါနာဒိမှိ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဟောတု, ဣဒံ ဣမဿာ’’တိ ဥဋ္ဌဟိတွာ သံဝိဘာဂံ န ကရောတိ, ဧဝံ အဒါနသီလောပီတိ မတကဿ စ အဒါနသီလဿ စ ဘောဂါ သမသမာ နာမ ဟောန္တိ။ တေန ဒါနသီလာ ဧဝရူပေသု မတေသု န မီယန္တီတိ အတ္ထော။ ပန္ထာနံဝ သဟ ဝဇံ, အပ္ပသ္မိံ ယေ ပဝေစ္ဆန္တီတိ ယထာ အဒ္ဓါနံ ကန္တာရမဂ္ဂံ သဟ ဝဇန္တာ ပထိကာ သဟ ဝဇန္တာနံ ပထိကာနံ အပ္ပသ္မိံ ပါထေယျေ သံဝိဘာဂံ ကတွာ ပဝေစ္ဆန္တိ ဒဒန္တိယေဝ, ဧဝမေဝံ ယေ ပန အနမတဂ္ဂံ သံသာရကန္တာရံ သဟ ဝဇန္တာ သဟ ဝဇန္တာနံ အပ္ပသ္မိမ္ပိ ဒေယျဓမ္မေ သံဝိဘာဂံ ကတွာ ဒဒန္တိယေဝ, တေ မတေသု န မီယန္တိ။
ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ဧသ ပေါရာဏကော ဓမ္မော, သနန္တနာနံ ဝါ ပဏ္ဍိတာနံ ဧသ ဓမ္မောတိ။ အပ္ပသ္မေကေတိ အပ္ပသ္မိံ ဒေယျဓမ္မေ ဧကေ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇။)ပဝေစ္ဆန္တီတိ ဒဒန္တိ။ ဗဟုနေကေ န ဒိစ္ဆရေတိ ဗဟုနာပိ ဘောဂေန သမန္နာဂတာ ဧကစ္စေ န ဒဒန္တိ။ သဟဿေန သမံ မိတာတိ သဟဿေန သဒ္ဓိံ မိတာ, သဟဿ ဒါနသဒိသာ ဟောတိ။
ဒုရနွယောတိ ဒုရနုဂမနော, ဒုပ္ပူရောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မံ စရေတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ စရတိ။ ယောပိ သမုဉ္ဇကဉ္စရေတိ ယော အပိ ခလမဏ္ဍလာဒိသောဓနပလာလပေါဌနာဒိဝသေန သမုဉ္ဇကဉ္စရတိ။ ဒါရဉ္စ ပေါသန္တိ ဒါရဉ္စ ပေါသန္တော။ ဒဒံ အပ္ပကသ္မိန္တိ အပ္ပကသ္မိံ ပဏ္ဏသာကမတ္တသ္မိမ္ပိ သံဝိဘာဂံ ကတွာ ဒဒန္တောဝ သော ဓမ္မံ စရတိ။ သတံ သဟဿာနန္တိ သဟဿံ သဟဿံ ကတွာ ဂဏိတာနံ ပုရိသာနံ သတံ, သတသဟဿန္တိ အတ္ထော။ သဟဿယာဂိနန္တိ ဘိက္ခုသဟဿဿ ဝါ ယာဂေါ ကဟာပဏသဟဿေန ဝါ နိဗ္ဗတ္တိတော ယာဂေါပိ သဟဿယာဂေါ။ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ သဟဿယာဂိနော, တေသံ သဟဿယာဂိနံ။ ဧတေန ဒသန္နံ ဝါ ဘိက္ခုကောဋီနံ ဒသန္နံ ဝါ ကဟာပဏကောဋီနံ ပိဏ္ဍပါတော ဒဿိတော ဟောတိ။ ယေ ဧတ္တကံ ဒဒန္တိ, တေ ကလမ္ပိ နဂ္ဃန္တိ တထာဝိဓဿာတိ အာဟ။ ယွာယံ သမုဉ္ဇကံ စရန္တောပိ ဓမ္မံ စရတိ, ဒါရံ ပေါသေန္တောပိ, အပ္ပကသ္မိံ ဒဒန္တောပိ, တထာဝိဓဿ ဧတေ သဟဿယာဂိနော ကလမ္ပိ နဂ္ဃန္တိ။ ယံ တေန ဒလိဒ္ဒေန ဧကပဋိဝီသကမတ္တမ္ပိ သလာကဘတ္တမတ္တမ္ပိ ဝါ ဒိန္နံ, တဿ ဒါနဿ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ဒါနံ ကလံ နဂ္ဃတီတိ။ ကလံ နာမ သောဠသဘာဂေါပိ သတဘာဂေါပိ သဟဿဘာဂေါပိ။ ဣဓ သတဘာဂေါ ဂဟိတော။ ယံ တေန ဒါနံ ဒိန္နံ, တသ္မိံ သတဓာ ဝိဘတ္တေ ဣတရေသံ ဒသကောဋိသဟဿဒါနံ တတော ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ နဂ္ဃတီတိ အာဟ။
ဧဝံ တထာဂတေ ဒါနဿ အဂ္ဃံ ကရောန္တေ သမီပေ ဌိတာ ဒေဝတာ စိန္တေသိ – ‘‘ဧဝံ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါနံ ပါဒေန ပဝဋ္ဋေတွာ ရတနသတိကေ ဝိယ နရကေ ပက္ခိပန္တော ဣဒံ ဧဝံ ပရိတ္တကံ ဒါနံ စန္ဒမဏ္ဍလေ ပဟရန္တော ဝိယ ဥက္ခိပတိ, ကထံ နု ခေါ ဧတံ မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ ဇာနနတ္ထံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ။ တတ္ထ ကေနာတိ ကေန ကာရဏေန။ မဟဂ္ဂတောတိ မဟတ္တံ ဂတော, ဝိပုလဿေတံ ဝေဝစနံ။ သမေန ဒိန္နဿာတိ သမေန ဒိန္နဿ ဒါနဿ။ အထဿာ ဘဂဝါ ဒါနံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ဒဒန္တိ ဟေကေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌာတိ ဝိသမေ ကာယဝစီမနောကမ္မေ ပတိဋ္ဌိတာ ဟုတွာ။ ဆေတွာတိ ပေါထေတွာ။ ဝဓိတွာတိ မာရေတွာ။ သောစယိတွာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၈။)ပရံ သောကသမပ္ပိတံ ကတွာ။ အဿုမုခါတိ အဿုမုခသမ္မိဿာ။ ပရံ ရောဒါပေတွာ ဒိန္နဒါနဉှိ အဿုမုခဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ သဒဏ္ဍာတိ ဒဏ္ဍေန တဇ္ဇေတွာ ပဟရိတွာ ဒိန္နဒက္ခိဏာ သဒဏ္ဍာတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝန္တိ နာဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာယ မဟာဒါနံ ဂဟေတွာ အပ္ပဖလံ နာမ ကာတုံ သက္ကောမိ ပရိတ္တကဒါနံ ဝါ မဟပ္ဖလံ နာမ။ ဣဒံ ပန မဟာဒါနံ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိယာ အပရိသုဒ္ဓတာယ ဧဝံ အပ္ပဖလံ နာမ ဟောတိ, ဣတရံ ပရိတ္တဒါနံ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓတာယ ဧဝံ မဟပ္ဖလံ နာမာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဧဝန္တိအာဒိမာဟာတိ။ ဒုတိယံ။
၃။ သာဓုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃။ တတိယေ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဥဒါဟာရံ ဥဒါဟရိ။ ယထာ ဟိ ယံ တေလံ မာနံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ ဝိဿန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ, တံ အဝသေသကောတိ ဝုစ္စတိ။ ယဉ္စ ဇလံ တဠာကံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆတိ, တံ ဩဃောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝံ ယံ ပီတိဝစနံ ဟဒယံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, အဓိကံ ဟုတွာ အန္တော အသဏ္ဌဟိတွာ ဗဟိ နိက္ခမတိ, တံ ဥဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝရူပံ ပီတိမယံ ဝစနံ နိစ္ဆာရေသီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါယပိ သာဟု ဒါနန္တိ ကမ္မဉ္စ ကမ္မဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာပိ ဒိန္နဒါနံ သာဟု လဒ္ဓကံ ဘဒ္ဒကမေဝ။ အာဟူတိ ကထေန္တိ။ ကထံ ပနေတံ ဥဘယံ သမံ နာမ ဟောတီတိ? ဇီဝိတဘီရုကော ဟိ ယုဇ္ဈိတုံ န သက္ကောတိ, ခယဘီရုကော ဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ဇီဝိတဉ္စ ရက္ခိဿာမိ ယုဇ္ဈိဿာမိ စာ’’တိ ဟိ ဝဒန္တော န ယုဇ္ဈတိ။ ဇီဝိတေ ပန အာလယံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ, ‘‘ဆေဇ္ဇံ ဝါ ဟောတု မရဏံ ဝါ, ဂဏှိဿာမေတံ ဣဿရိယ’’န္တိ ဥဿဟန္တောဝ ယုဇ္ဈတိ။ ‘‘ဘောဂေ စ ရက္ခိဿာမိ, ဒါနဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော န ဒဒါတိ။ ဘောဂေသု ပန အာလယံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ မဟာဒါနံ ဒဿာမီတိ ဥဿဟန္တောဝ ဒေတိ။ ဧဝံ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမံ ဟောတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော? အပ္ပါပိ သန္တာ ဗဟုကေ ဇိနန္တီတိ ယထာ စ ယုဒ္ဓေ အပ္ပကာပိ ဝီရပုရိသာ ဗဟုကေ ဘီရုပုရိသေ ဇိနန္တိ, ဧဝံ သဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နော အပ္ပကမ္ပိ ဒါနံ ဒဒန္တော ဗဟုမစ္ဆေရံ မဒ္ဒတိ, ဗဟုဉ္စ ဒါနဝိပါကံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဧဝမ္ပိ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမာနံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သဒ္ဒဟာနော ဒဒါတိ,
တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထာ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉။)ဣမဿ စ ပနတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ ဧကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု စ အင်္ကုရဝတ္ထု စ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ဓမ္မလဒ္ဓဿာတိ ဓမ္မေန သမေန လဒ္ဓဿ ဘောဂဿ ဓမ္မလဒ္ဓဿ စ ပုဂ္ဂလဿ။ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလော လဒ္ဓဓမ္မော နာမ အဓိဂတဓမ္မော အရိယပုဂ္ဂလော။ ဣတိ ယံ ဓမ္မလဒ္ဓဿ ဘောဂဿ ဒါနံ ဓမ္မလဒ္ဓဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဒီယတိ, တမ္ပိ သာဓူတိ အတ္ထော။ ယော ဓမ္မလဒ္ဓဿာတိ ဣမသ္မိမ္ပိ ဂါထာပဒေ အယမေဝ အတ္ထော။ ဥဋ္ဌာနဝီရိယာဓိဂတဿာတိ ဥဋ္ဌာနေန စ ဝီရိယေန စ အဓိဂတဿ ဘောဂဿ။ ဝေတရဏိန္တိ ဒေသနာသီသမတ္တမေတံ။ ယမဿ ပန ဝေတရဏိမ္ပိ သဉ္ဇီဝကာဠသုတ္တာဒယောပိ ဧကတိံသမဟာနိရယေပိ သဗ္ဗသောဝ အတိက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။
ဝိစေယျ ဒါနန္တိ ဝိစိနိတွာ ဒိန္နဒါနံ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိစိနနာ ဒက္ခိဏာဝိစိနနံ ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနဉ္စ။ တေသု လာမကလာမကေ ပစ္စယေ အပနေတွာ ပဏီတပဏီတေ ဝိစိနိတွာ တေသံ ဒါနံ ဒက္ခိဏာဝိစိနနံ နာမ။ ဝိပန္နသီလေ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပဉ္စနဝုတိပါသဏ္ဍဘေဒေ ဝါ ဒက္ခိဏေယျေ ပဟာယ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာနံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒါနံ ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနံ နာမ။ ဧဝံ ဒွီဟာကာရေဟိ ဝိစေယျ ဒါနံ။ သုဂတပ္ပသတ္ထန္တိ သုဂတေန ဝဏ္ဏိတံ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနံ ဒဿေန္တော ယေ ဒက္ခိဏေယျာတိအာဒိမာဟ။ ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာတိ ဣမိနာ ပန ဒက္ခိဏာဝိစိနနံ အာဟ။ အဝိပန္နဗီဇသဒိသာ ဟိ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတာ ပဏီတပဏီတာ ဒေယျဓမ္မာတိ။
ပါဏေသုပိ သာဓု သံယမောတိ ပါဏေသု သံယတဘာဝေါပိ ဘဒ္ဒကော။ အယံ ဒေဝတာ ဣတရာဟိ ကထိတံ ဒါနာနိသံသံ အတိက္ကမိတွာ သီလာနိသံသံ ကထေတုမာရဒ္ဓါ။ အဟေဌယံ စရန္တိ အဝိဟိံသန္တော စရမာနော။ ပရူပဝါဒါတိ ပရဿ ဥပဝါဒဘယေန။ ဘယာတိ ဥပဝါဒဘယာ။ ဒါနာ စ ခေါ ဓမ္မပဒံဝ သေယျောတိ ဒါနတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဓမ္မပဒမေဝ သေယျော။ ပုဗ္ဗေ စ ဟိ ပုဗ္ဗတရေ စ သန္တောတိ ပုဗ္ဗေ စ ကဿပဗုဒ္ဓါဒိကာလေ ပုဗ္ဗတရေ စ ကောဏာဂမနဗုဒ္ဓါဒိကာလေ, သဗ္ဗေပိ ဝါ ဧတေ ပုဗ္ဗေ စ ပုဗ္ဗတရေ စ သန္တော နာမာတိ။ တတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀။)၄။ နသန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄။ စတုတ္ထေ ကမနီယာနီတိ ရူပါဒီနိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာနိ။ အပုနာဂမနံ အနာဂန္တာ ပုရိသော မစ္စုဓေယျာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋသင်္ခါတာ မစ္စုဓေယျာ အပုနာဂမနသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အနာဂန္တာ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သတ္တာ န ပုနာဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တံ အပုနာဂမနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ကာမေသု ဗဒ္ဓေါ စ ပမတ္တော စ အနာဂန္တာ နာမ ဟောတိ, သော တံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဆန္ဒဇန္တိ တဏှာဆန္ဒတော ဇာတံ။ အဃန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓဒုက္ခံ။ ဒုတိယပဒံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဆန္ဒဝိနယာ အဃဝိနယောတိ တဏှာဝိနယေန ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနယော။ အဃဝိနယာ ဒုက္ခဝိနယောတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနယေန ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဝိနီတမေဝ ဟောတိ။ စိတြာနီတိ အာရမ္မဏစိတ္တာနိ။ သင်္ကပ္ပရာဂေါတိ သင်္ကပ္ပိတရာဂေါ။ ဧဝမေတ္ထ ဝတ္ထုကာမံ ပဋိက္ခိပိတွာ ကိလေသကာမော ကာမောတိ ဝုတ္တော။ အယံ ပနတ္ထော ပသူရသုတ္တေန (သု။ နိ။ ၈၃၀ အာဒယော) ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပသူရပရိဗ္ဗာဇကော ဟိ ထေရေန ‘‘သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော’’တိ ဝုတ္တေ –
‘‘န တေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ,
သင်္ကပ္ပရာဂဉ္စ ဝဒေသိ ကာမံ၊
သင်္ကပ္ပယံ အကုသလေ ဝိတက္ကေ,
ဘိက္ခူပိ တေ ဟေဟိန္တိ ကာမဘောဂီ’’တိ။ –
အာဟ။ အထ နံ ထေရော အဝေါစ –
‘‘တေ စေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ,
သင်္ကပ္ပရာဂံ န ဝဒေသိ ကာမံ၊
ပဿန္တော ရူပါနိ မနောရမာနိ,
သတ္ထာပိ တေ ဟေဟိတိ ကာမဘောဂီ။
သုဏန္တော သဒ္ဒါနိ, ဃာယန္တော ဂန္ဓာနိ၊
သာယန္တော ရသာနိ, ဖုသန္တော ဖဿာနိ မနောရမာနိ၊
သတ္ထာပိ တေ ဟေဟိတိ ကာမဘောဂီ’’တိ။
အထေတ္ထ ဓီရာတိ အထ ဧတေသု အာရမ္မဏေသု ပဏ္ဍိတာ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနယန္တိ။ သံယောဇနံ သဗ္ဗန္တိ ဒသဝိဓမ္ပိ သံယောဇနံ။ အကိဉ္စနန္တိ ရာဂကိဉ္စနာဒိဝိရဟိတံ။ နာနုပတန္တိ ဒုက္ခာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပန တဿ ဥပရိ န ပတန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၁။)ဣစ္စာယသ္မာ မောဃရာဇာတိ, ‘‘ပဟာသိ သင်္ခ’’န္တိ ဂါထံ သုတွာ တဿံ ပရိသတိ အနုသန္ဓိကုသလော မောဃရာဇာ နာမ ထေရော ‘‘ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထော န ယထာနုသန္ဓိံ ဂတော’’တိ စိန္တေတွာ ယထာနုသန္ဓိံ ဃဋေန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ ဣဓလောကေ ဝါ ပရလောကေ ဝါ။ နရုတ္တမံ အတ္ထစရံ နရာနန္တိ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါ နရုတ္တမာ စေဝ အတ္ထစရာ စ နရာနံ, ထေရော ပန ဒသဗလံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ယေ တံ နမဿန္တိ ပသံသိယာ တေတိ ယဒိ တထာဝိမုတ္တံ ဒေဝမနုဿာ နမဿန္တိ, အထ ယေ တံ ဘဂဝန္တံ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အနုပဋိပတ္တိယာ ဝါ နမဿန္တိ, တေ ကိံ ပသံသိယာ, ဥဒါဟု အပသံသိယာတိ။ ဘိက္ခူတိ မောဃရာဇတ္ထေရံ အာလပတိ။ အညာယ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ ဇာနိတွာ။ သင်္ဂါတိဂါ တေပိ ဘဝန္တီတိ ယေ တံ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အနုပဋိပတ္တိယာ ဝါ နမဿန္တိ။ တေ စတုသစ္စဓမ္မံ အညာယ ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ သင်္ဂါတိဂါပိ ဟောန္တိ, ပသံသိယာပိ ဟောန္တီတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ဥဇ္ဈာနသညိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၅။ ပဉ္စမေ ဥဇ္ဈာနသညိကာတိ ဥဇ္ဈာနသညီ ဒေဝလောကော နာမ ပါဋိယေက္ကော နတ္ထိ, ဣမာ ပန ဒေဝတာ တထာဂတဿ စတုပစ္စယပရိဘောဂံ နိဿာယ ဥဇ္ဈာယမာနာ အာဂတာ။ တာသံ ကိရ ဧဝံ အဟောသိ – ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဘိက္ခူနံ ပံသုကူလစီဝရ-ပိဏ္ဍိယာလောပ-ရုက္ခမူလသေနာသနပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇေဟိ သန္တောသဿေဝ ပရိယန္တကာရိတံ ဝဏ္ဏေတိ, သယံ ပန ပတ္တုဏ္ဏဒုကူလ ခေါမာဒီနိ ပဏီတစီဝရာနိ ဓာရေတိ, ရာဇာရဟံ ဥတ္တမံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ, ဒေဝဝိမာနကပ္ပါယ ဂန္ဓကုဋိယာ ဝရသယနေ သယတိ, သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိသေဝတိ, ဒိဝသံ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဝစနမဿ အညတော ဂစ္ဆတိ, ကိရိယာ အညတော’’တိ ဥဇ္ဈာယမာနာ အာဂမိံသု။ တေန တာသံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ‘‘ဥဇ္ဈာနသညိကာ’’တိ နာမံ ဂဟိတံ။
အညထာ သန္တန္တိ အညေနာကာရေန ဘူတံ။ နိကစ္စာတိ နိကတိယာ ဝဉ္စနာယ, ဝဉ္စေတွာတိ အတ္ထော။ ကိတဝဿေဝါတိ ကိတဝေါ ဝုစ္စတိ သာကုဏိကော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂။)သော ဟိ အဂုမ္ဗောဝ သမာနော သာခပဏ္ဏာဒိပဋိစ္ဆာဒနေန ဂုမ္ဗဝဏ္ဏံ ဒဿေတွာ ဥပဂတေ မောရတိတ္တိရာဒယော သကုဏေ မာရေတွာ ဒါရဘရဏံ ကရောတိ။ ဣတိ တဿ ကိတဝဿ ဣမာယ ဝဉ္စနာယ ဧဝံ ဝဉ္စေတွာ သကုဏမံသဘောဇနံ ဝိယ ကုဟကဿာပိ ပံသုကူလေန အတ္တာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ကထာဆေကတာယ မဟာဇနံ ဝဉ္စေတွာ ခါဒမာနဿ ဝိစရတော။ ဘုတ္တံ ထေယျေန တဿ တန္တိ သဗ္ဗောပိ တဿ စတုပစ္စယပရိဘောဂေါ ထေယျေန ပရိဘုတ္တော နာမ ဟောတီတိ ဒေဝတာ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ အယံ ကာရကော ဝါ အကာရကော ဝါတိ ပဏ္ဍိတာ ဇာနန္တိ။ ဣတိ တာ ဒေဝတာ ‘‘တထာဂတာပိ မယမေဝ ပဏ္ဍိတာ’’တိ မညမာနာ ဧဝမာဟံသု။
အထ ဘဂဝါ နယိဒန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာယံ ပဋိပဒါ ဒဠှာတိ အယံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒါ ဒဠှာ ထိရာ။ ယာယ ပဋိပဒါယ ဓီရာ ပဏ္ဍိတာ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယိနော မာရဗန္ဓနာ ပမုစ္စန္တိ, တံ ပဋိပဒံ ဘာသိတမတ္တေန ဝါ သဝနမတ္တေန ဝါ ဩက္ကမိတုံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ န ဝေ ဓီရာ ပကုဗ္ဗန္တီတိ ဓီရာ ပဏ္ဍိတာ ဝိဒိတွာ လောကပရိယာယံ သင်္ခါရလောကဿ ဥဒယဗ္ဗယံ ဉတွာ စတုသစ္စဓမ္မဉ္စ အညာယ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတာ လောကေ ဝိသတ္တိကံ တိဏ္ဏာ ဧဝံ န ကုဗ္ဗန္တိ, မယံ ဧဝရူပါနိ န ကထေမာတိ အတ္ထော။
ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘အယုတ္တံ အမှေဟိ ကတံ, အကာရကမေဝ မယံ ကာရကဝါဒေန သမုဒါစရိမှာ’’တိ လဇ္ဇမာနာ မဟာဗြဟ္မနိ ဝိယ ဘဂဝတိ ဂါရဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ ဘဂဝန္တံ ဒုရာသဒံ ကတွာ ပဿမာနာ အာကာသတော ဩတရိတွာ ဘူမိယံ ဌတွာတိ အတ္ထော။ အစ္စယောတိ အပရာဓော။ နော, ဘန္တေ, အစ္စာဂမာတိ အမှေ အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော။ အာသာဒေတဗ္ဗန္တိ ဃဋ္ဋယိတဗ္ဗံ။ တာ ကိရ ဒေဝတာ ဘဂဝန္တံ ကာယေန ဝါစာယာတိ ဒွီဟိပိ ဃဋ္ဋယိံသု။ တထာဂတံ အဝန္ဒိတွာ အာကာသေ ပတိဋ္ဌမာနာ ကာယေန ဃဋ္ဋယိံသု, ကိတဝေါပမံ အာဟရိတွာ နာနပ္ပကာရကံ အသဗ္ဘိဝါဒံ ဝဒမာနာ ဝါစာယ ဃဋ္ဋယိံသု။ တသ္မာ အာသာဒေတဗ္ဗံ အမညိမှာတိ အာဟံသု။ ပဋိဂ္ဂဏှာတူတိ ခမတု။ အာယတိံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၃။)သံဝရာယာတိ အနာဂတေ သံဝရဏတ္ထာယ, ပုန ဧဝရူပဿ အပရာဓဿ ဒေါသဿ အကရဏတ္ထာယ။
သိတံ ပါတွာကာသီတိ အဂ္ဂဒန္တေ ဒဿေန္တော ပဟဋ္ဌာကာရံ ဒဿေသိ။ ကသ္မာ? တာ ကိရ ဒေဝတာ န သဘာဝေန ခမာပေန္တိ, လောကိယမဟာဇနဉ္စ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလံ တထာဂတဉ္စ ဧကသဒိသံ ကရောန္တိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ပရတော ကထာယ ဥပ္ပန္နာယ ဗုဒ္ဓဗလံ ဒီပေတွာ ပစ္ဆာ ခမိဿာမီ’’တိ သိတံ ပါတွာကာသိ။ ဘိယျောသော မတ္တာယာတိ အတိရေကပ္ပမာဏေန။ ဣမံ ဂါထံ အဘာသီတိ ကုပိတော ဧသ အမှာကန္တိ မညမာနာ အဘာသိ။
န ပဋိဂဏှတီတိ န ခမတိ နာဓိဝါသေတိ။ ကောပန္တရောတိ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နကောပေါ။ ဒေါသဂရူတိ ဒေါသံ ဂရုံ ကတွာ အာဒါယ ဝိဟရန္တော။ သ ဝေရံ ပဋိမုဉ္စတီတိ သော ဧဝရူပေါ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စန္တော ဝိယ တံ ဝေရံ အတ္တနိ ပဋိမုဉ္စတိ ဌပေတိ, န ပဋိနိဿဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အစ္စယော စေ န ဝိဇ္ဇေထာတိ သစေ အစ္စာယိကကမ္မံ န ဘဝေယျ။ နော စိဓာပဂတံ သိယာတိ ယဒိ အပရာဓော နာမ န ဘာဝေယျ။ ကေနီဓ ကုသလော သိယာတိ ယဒိ ဝေရာနိ န သမ္မေယျုံ, ကေန ကာရဏေန ကုသလော ဘဝေယျ။
ကဿစ္စယာတိ ဂါထာယ ကဿ အတိက္ကမော နတ္ထိ? ကဿ အပရာဓော နတ္ထိ? ကော သမ္မောဟံ နာပဇ္ဇတိ? ကော နိစ္စမေဝ ပဏ္ဍိတော နာမာတိ အတ္ထော? ဣမံ ကိရ ဂါထံ ဘဏာပနတ္ထံ ဘဂဝတော သိတပါတုကမ္မံ။ တသ္မာ ဣဒါနိ ဒေဝတာနံ ဗုဒ္ဓဗလံ ဒီပေတွာ ခမိဿာမီတိ တထာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တထာဂတဿာတိ တထာ အာဂတောတိ ဧဝမာဒီဟိ ကာရဏေဟိ တထာဂတဿ။ ဗုဒ္ဓဿာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိမောက္ခန္တိကပဏ္ဏတ္တိဝသေန ဧဝံ လဒ္ဓနာမဿ။ အစ္စယံ ဒေသယန္တီနန္တိ ယံ ဝုတ္တံ တုမှေဟိ ‘‘အစ္စယံ ဒေသယန္တီနံ…ပေ… သ ဝေရံ ပဋိမုဉ္စတီ’’တိ, တံ သာဓု ဝုတ္တံ, အဟံ ပန တံ ဝေရံ နာဘိနန္ဒာမိ န ပတ္ထယာမီတိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဏှာမိ ဝေါစ္စယန္တိ တုမှာကံ အပရာဓံ ခမာမီတိ။ ပဉ္စမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၄။)၆။ သဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆။ ဆဋ္ဌေ သဒ္ဓါ ဒုတိယာ ပုရိသဿ ဟောတီတိ ပုရိသဿ ဒေဝလောကေ မနုဿလောကေ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တဿ သဒ္ဓါ ဒုတိယာ ဟောတိ, သဟာယကိစ္စံ သာဓေတိ။ နော စေ အဿဒ္ဓိယံ အဝတိဋ္ဌတီတိ ယဒိ အဿဒ္ဓိယံ န တိဋ္ဌတိ။ ယသောတိ ပရိဝါရော။ ကိတ္တီတိ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ တတွဿ ဟောတီတိ တတော အဿ ဟောတိ။ နာနုပတန္တိ သင်္ဂါတိ ရာဂသင်္ဂါဒယော ပဉ္စ သင်္ဂါ န အနုပတန္တိ။ ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တီတိ ယေ ပမာဒံ ကရောန္တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ, တေ တံ အနုယုဉ္ဇန္တိ နာမ။ ဓနံ သေဋ္ဌံဝ ရက္ခတီတိ မုတ္တာမဏိသာရာဒိဥတ္တမဓနံ ဝိယ ရက္ခတိ။ ဈာယန္တောတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယန္တော။ တတ္ထ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ။ ဝိပဿနာ ဟိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ မဂ္ဂေါ ဝိပဿနာယ အာဂတကိစ္စံ သာဓေတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ ဖလံ တထလက္ခဏံ နိရောဓသစ္စံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပန ကသိဏာရမ္မဏဿ ဥပနိဇ္ဈာယနတော အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရမံ နာမ အရဟတ္တသုခံ အဓိပ္ပေတန္တိ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ သမယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇။ သတ္တမေ သက္ကေသူတိ ‘‘သကျာ ဝတ, ဘော ကုမာရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၇) ဥဒါနံ ပဋိစ္စ သက္ကာတိ လဒ္ဓနာမာနံ ရာဇကုမာရာနံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရူဠှီသဒ္ဒေန သက္ကာတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ သက္ကေသု ဇနပဒေ။ မဟာဝနေတိ သယံဇာတေ အရောပိမေ ဟိမဝန္တေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓေ မဟတိ ဝနေ။ သဗ္ဗေဟေဝ အရဟန္တေဟီတိ ဣမံ သုတ္တံ ကထိတဒိဝသေယေဝ ပတ္တအရဟန္တေဟိ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – သာကိယကောလိယာ ဟိ ကိရ ကပိလဝတ္ထုနဂရဿ စ ကောလိယနဂရဿ စ အန္တရေ ရောဟိဏိံ နာမ နဒိံ ဧကေနေဝ အာဝရဏေန ဗန္ဓာပေတွာ သဿာနိ ကာရေန္တိ။ အထ ဇေဋ္ဌမူလမာသေ သဿေသု မိလာယန္တေသု ဥဘယနဂရဝါသီနမ္ပိ ကမ္မကာရာ သန္နိပတိံသု။ တတ္ထ ကောလိယနဂရဝါသိနော အာဟံသု – ‘‘ဣဒံ ဥဒကံ ဥဘယတော အာဟရိယမာနံ န တုမှာကံ, န အမှာကံ ပဟောဿတိ, အမှာကံ ပန သဿံ ဧကေန ဥဒကေနေဝ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ ဥဒကံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ ကပိလဝတ္ထုဝါသိနော အာဟံသု – ‘‘တုမှေသု ကောဋ္ဌေ ပူရေတွာ ဌိတေသု မယံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၅။)ရတ္တသုဝဏ္ဏနီလမဏိကာဠကဟာပဏေ စ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိပသိဗ္ဗကာဒိဟတ္ထာ န သက္ခိဿာမ တုမှာကံ ဃရဒွါရေ ဝိစရိတုံ, အမှာကမ္ပိ သဿံ ဧကေနေဝ ဥဒကေန နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ ဥဒကံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န မယံ ဒဿာမာ’’တိ။ ‘‘မယမ္ပိ န ဒဿာမာ’’တိ။ ဧဝံ ကထံ ဝဍ္ဎေတွာ ဧကော ဥဋ္ဌာယ ဧကဿ ပဟာရံ အဒါသိ, သောပိ အညဿာတိ ဧဝံ အညမညံ ပဟရိတွာ ရာဇကုလာနံ ဇာတိံ ဃဋ္ဋေတွာ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသု။
ကောလိယကမ္မကာရာ ဝဒန္တိ – ‘‘တုမှေ ကပိလဝတ္ထုဝါသိကေ ဂဟေတွာ ဂဇ္ဇထ, ယေ သောဏသိင်္ဂါလာဒယော ဝိယ အတ္တနော ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိံသု, ဧတေသံ ဟတ္ထိနော စ အဿာ စ ဖလကာဝုဓာနိ စ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? သာကိယကမ္မကာရာ ဝဒန္တိ – ‘‘တုမှေ ဒါနိ ကုဋ္ဌိနော ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂဇ္ဇထ, ယေ အနာထာ နိဂ္ဂတိကာ တိရစ္ဆာနာ ဝိယ ကောလရုက္ခေ ဝသိံသု, ဧတေသံ ဟတ္ထိနော စ အဿာ စ ဖလကာဝုဓာနိ စ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? တေ ဂန္တွာ တသ္မိံ ကမ္မေ နိယုတ္တအမစ္စာနံ ကထေသုံ, အမစ္စာ ရာဇကုလာနံ ကထေသုံ။ တတော သာကိယာ – ‘‘ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိတကာနံ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဒဿေဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသု။ ကောလိယာပိ – ‘‘ကောလရုက္ခဝါသီနံ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဒဿေဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသု။
ဘဂဝါပိ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယေဝ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဥဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဣမေ ဧဝံ ယုဒ္ဓသဇ္ဇေ နိက္ခမန္တေ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာ – ‘‘မယိ ဂတေ အယံ ကလဟော ဝူပသမ္မိဿတိ နု ခေါ ဥဒါဟု နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော – ‘‘အဟမေတ္ထ ဂန္တွာ ကလဟဝူပသမနတ္ထံ တီဏိ ဇာတကာနိ ကထေဿာမိ, တတော ကလဟော ဝူပသမ္မိဿတိ။ အထ သာမဂ္ဂိဒီပနတ္ထာယ ဒွေ ဇာတကာနိ ကထေတွာ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ ဒေသေဿာမိ။ ဒေသနံ သုတွာ ဥဘယနဂရဝါသိနောပိ အဍ္ဎတိယာနိ အဍ္ဎတိယာနိ ကုမာရသတာနိ ဒဿန္တိ, အဟံ တေ ပဗ္ဗာဇေဿာမိ, တဒါ မဟာသမာဂမော ဘဝိဿတီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ အကာသိ။ တသ္မာ ဣမေသု ယုဒ္ဓသဇ္ဇေသု နိက္ခမန္တေသု ကဿစိ အနာရောစေတွာ သယမေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဂန္တွာ ဒွိန္နံ သေနာနံ အန္တရေ အာကာသေ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ။
ကပိလဝတ္ထုဝါသိနော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာဝ, ‘‘အမှာကံ ဉာတိသေဋ္ဌော သတ္ထာ အာဂတော။ ဒိဋ္ဌော နု ခေါ တေန အမှာကံ ကလဟကရဏဘာဝေါ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘န ခေါ ပန သက္ကာ ဘဂဝတိ အာဂတေ အမှေဟိ ပရဿ သရီရေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၆။)သတ္ထံ ပါတေတုံ။ ကောလိယနဂရဝါသိနော အမှေ ဟနန္တု ဝါ ဗဇ္ဈန္တု ဝါ’’တိ။ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ, ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ, နိသီဒိံသု။ ကောလိယနဂရဝါသိနောပိ တထေဝ စိန္တေတွာ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ, ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ, နိသီဒိံသု။
ဘဂဝါ ဇာနန္တောဝ, ‘‘ကသ္မာ အာဂတတ္ထ, မဟာရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိ? ‘‘န, ဘဂဝါ, တိတ္ထကီဠာယ န ပဗ္ဗတကီဠာယ, န နဒီကီဠာယ, န ဂိရိဒဿနတ္ထံ, ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ သင်္ဂါမံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အာဂတမှာ’’တိ။ ‘‘ကိံ နိဿာယ ဝေါ ကလဟော, မဟာရာဇာတိ? ဥဒကံ, ဘန္တေတိ။ ဥဒကံ ကိံ အဂ္ဃတိ, မဟာရာဇာတိ? အပ္ပံ, ဘန္တေတိ။ ပထဝီ နာမ ကိံ အဂ္ဃတိ, မဟာရာဇာတိ? အနဂ္ဃါ, ဘန္တေတိ။ ခတ္တိယာ ကိံ အဂ္ဃန္တီတိ? ခတ္တိယာ နာမ အနဂ္ဃါ, ဘန္တေတိ။ အပ္ပမူလံ ဥဒကံ နိဿာယ ကိမတ္ထံ အနဂ္ဃေ ခတ္တိယေ နာသေထ, မဟာရာဇ, ကလဟေ အဿာဒေါ နာမ နတ္ထိ, ကလဟဝသေန, မဟာရာဇ, အဋ္ဌာနေ ဝေရံ ကတွာ ဧကာယ ရုက္ခဒေဝတာယ ကာဠသီဟေန သဒ္ဓိံ ဗဒ္ဓါဃာတော သကလမ္ပိ ဣမံ ကပ္ပံ အနုပ္ပတ္တောယေဝါတိ ဝတွာ ဖန္ဒနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၄ အာဒယော) ကထေသိ’’။ တတော ‘‘ပရပတ္တိယေန နာမ, မဟာရာဇ, န ဘဝိတဗ္ဗံ။ ပရပတ္တိယာ ဟုတွာ ဟိ ဧကဿ သသကဿ ကထာယ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတေ ဟိမဝန္တေ စတုပ္ပဒဂဏာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိနော အဟေသုံ။ တသ္မာ ပရပတ္တိယေန န ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ, ပထဝီဥန္ဒြိယဇာတကံ ကထေသိ။ တတော ‘‘ကဒါစိ, မဟာရာဇ, ဒုဗ္ဗလောပိ မဟာဗလဿ ရန္ဓံ ဝိဝရံ ပဿတိ, ကဒါစိ မဟာဗလော ဒုဗ္ဗလဿ။ လဋုကိကာပိ ဟိ သကုဏိကာ ဟတ္ထိနာဂံ ဃာတေသီ’’တိ လဋုကိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉ အာဒယော) ကထေသိ။ ဧဝံ ကလဟဝူပသမနတ္ထာယ တီဏိ ဇာတကာနိ ကထေတွာ သာမဂ္ဂိပရိဒီပနတ္ထာယ ဒွေ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ကထံ? ‘‘သမဂ္ဂါနဉှိ, မဟာရာဇ, ကောစိ ဩတာရံ နာမ ပဿိတုံ န သက္ကောတီတိ ဝတွာ, ရုက္ခဓမ္မဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၇၄) ကထေသိ။ တတော ‘‘သမဂ္ဂါနံ, မဟာရာဇ, ကောစိ ဝိဝရံ ဒဿိတုံ န သက္ခိ။ ယဒါ ပန အညမညံ ဝိဝါဒမကံသု, အထ တေ နေသာဒပုတ္တော ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အာဒါယ ဂတောတိ ဝိဝါဒေ အဿာဒေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ, ဝဋ္ဋကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၈) ကထေသိ။ ဧဝံ ဣမာနိ ပဉ္စ ဇာတကာနိ ကထေတွာ အဝသာနေ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၄၁ အာဒယော) ကထေသိ။
ရာဇာနော ပသန္နာ – ‘‘သစေ သတ္ထာ နာဂမိဿ, မယံ သဟတ္ထာ အညမညံ ဝဓိတွာ လောဟိတနဒိံ ပဝတ္တယိဿာမ။ အမှာကံ ပုတ္တဘာတရော စ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇။)ဂေဟဒွါရေ န ပဿေယျာမ, သာသနပဋိသာသနမ္ပိ နော အာဟရဏကော နာဘဝိဿ။ သတ္ထာရံ နိဿာယ နော ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ။ သစေ ပန သတ္ထာ အာဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿ ဒီပသဟဿဒွယပရိဝါရံ စတုမဟာဒီပရဇ္ဇမဿ ဟတ္ထဂတံ အဘဝိဿ, အတိရေကသဟဿံ ခေါ ပနဿ ပုတ္တာ အဘဝိဿံသု, တတော ခတ္တိယပရိဝါရော အဝိစရိဿ။ တံ ခေါ ပနေသ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ နိက္ခမိတွာ သမ္ဗောဓိံ ပတ္တော။ ဣဒါနိပိ ခတ္တိယပရိဝါရောယေဝ ဝိစရတူ’’တိ ဥဘယနဂရဝါသိနော အဍ္ဎတိယာနိ အဍ္ဎတိယာနိ ကုမာရသတာနိ အဒံသု။ ဘဂဝါပိ တေ ပဗ္ဗာဇေတွာ မဟာဝနံ အဂမာသိ။ တေသံ ဂရုဂါရဝေန န အတ္တနော ရုစိယာ ပဗ္ဗဇိတာနံ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုရာဏဒုတိယိကာယောပိ တေသံ – ‘‘အယျပုတ္တာ ဥက္ကဏ္ဌန္တု, ဃရာဝါသော န သဏ္ဌာတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ သာသနံ ပေသေန္တိ။ တေ စ အတိရေကတရံ ဥက္ကဏ္ဌိံသု။
ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေန္တော တေသံ အနဘိရတိဘာဝံ ဉတွာ – ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ မာဒိသေန ဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသန္တာ ဥက္ကဏ္ဌန္တိ, ဟန္ဒ နေသံ ကုဏာလဒဟဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ တတ္ထ နေတွာ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေမီ’’တိ ကုဏာလဒဟဿ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ တေ တံ ဒဋ္ဌုကာမာ အဟေသုံ။ ဒဋ္ဌုကာမတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ကုဏာလဒဟန္တိ? အာမ ဘဂဝါတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဧထ ဂစ္ဆာမာတိ။ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ဘဂဝါ ဂမနဋ္ဌာနံ မယံ ကထံ ဂမိဿာမာတိ။ တုမှေ ဂန္တုကာမာ ဟောထ, အဟံ မမာနုဘာဝေန ဂဟေတွာ ဂမိဿာမီတိ။ သာဓု, ဘန္တေတိ။ ဘဂဝါ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ကုဏာလဒဟေ ပတိဋ္ဌာယ တေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣမသ္မိံ ကုဏာလဒဟေ ယေသံ မစ္ဆာနံ နာမံ န ဇာနာထ မမံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။
တေ ပုစ္ဆိံသု။ ဘဂဝါ ပုစ္ဆိတံ ပုစ္ဆိတံ ကထေသိ။ န ကေဝလဉ္စ, မစ္ဆာနံယေဝ, တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ရုက္ခာနမ္ပိ ပဗ္ဗတပါဒေ ဒွိပဒစတုပ္ပဒသကုဏာနမ္ပိ နာမာနိ ပုစ္ဆာပေတွာ ကထေသိ။ အထ ဒွီဟိ သကုဏေဟိ မုခတုဏ္ဍကေန ဍံသိတွာ ဂဟိတဒဏ္ဍကေ နိသိန္နော ကုဏာလသကုဏရာဇာ ပုရတော ပစ္ဆတော ဥဘောသု စ ပဿေသု သကုဏသံဃပရိဝုတော အာဂစ္ဆတိ။ ဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ – ‘‘ဧသ, ဘန္တေ, ဣမေသံ သကုဏာနံ ရာဇာ ဘဝိဿတိ, ပရိဝါရာ ဧတေ ဧတဿာ’’တိ မညာမာတိ။ ဧဝမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အယမ္ပိ မမေဝ ဝံသော မမ ပဝေဏီတိ။ ဣဒါနိ တာဝ မယံ, ဘန္တေ, ဧတေ သကုဏေ ပဿာမ။ ယံ ပန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၈။)ဘဂဝါ ‘‘အယမ္ပိ မမေဝ ဝံသော မမ ပဝေဏီ’’တိ အာဟ, တံ သောတုကာမမှာတိ။ သောတုကာမတ္ထ, ဘိက္ခဝေတိ? အာမ ဘဂဝါတိ။ တေန ဟိ သုဏာထာတိ တီဟိ ဂါထာသတေဟိ မဏ္ဍေတွာ ကုဏာလဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) ကထေန္တော အနဘိရတိံ ဝိနောဒေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သဗ္ဗေပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, မဂ္ဂေနေဝ စ နေသံ ဣဒ္ဓိပိ အာဂတာ။ ဘဂဝါ ‘‘ဟောတု တာဝ ဧတ္တကံ တေသံ ဘိက္ခူန’’န္တိ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ မဟာဝနမေဝ အဂမာသိ။ တေပိ ဘိက္ခူ ဂမနကာလေ ဒသဗလဿ အာနုဘာဝေန ဂန္တွာ အာဂမနကာလေ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ မဟာဝနေ ဩတရိံသု။
ဘဂဝါ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ – ‘‘ဧထ, ဘိက္ခဝေ, နိသီဒထ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈာနံ ဝေါ ကိလေသာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေဿာမီ’’တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။ ဘိက္ခူ စိန္တယိံသု – ‘‘ဘဂဝါ အမှာကံ အနဘိရတဘာဝံ ဉတွာ ကုဏာလဒဟံ နေတွာ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေသိ, တတ္ထ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာနံ နော ဣဒါနိ ဣဓ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ, န ခေါ ပန အမှေဟိ ‘သောတာပန္နာ မယ’န္တိ ဝီတိနာမေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပုရိသပုရိသေဟိ နော ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တေ ဒသဗလဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသီဒနံ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဗ္ဘာရရုက္ခမူလေသု နိသီဒိံသု။
ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ပကတိယာပိ အဝိဿဋ္ဌကမ္မဋ္ဌာနာ, လဒ္ဓုပါယဿ ပန ဘိက္ခုနော ကိလမနကာရဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဂစ္ဆန္တာ ဂစ္ဆန္တာ စ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ‘အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏံ အာရောစေဿာမာ’တိ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿန္တိ။ ဧတေသု အာဂတေသု ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပတိဿန္တိ, မဟာသမယော ဘဝိဿတိ, ဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ မယာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တတော ဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ နိသီဒိ။
သဗ္ဗပဌမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂတတ္ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တတော အပရော တတော အပရောတိ ပဉ္စသတာပိ ပဒုမိနိယံ ပဒုမာနိ ဝိယ ဝိကသိံသု။ သဗ္ဗပဌမံ အရဟတ္တံ ပတ္တဘိက္ခု ‘‘ဘဂဝတော အာရောစေဿာမီ’’တိ ပလ္လင်္ကံ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ နိသီဒနံ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဥဋ္ဌာယ ဒသဗလာဘိမုခေါ အဟောသိ။ ဧဝံ အပရောပိ အပရောပီတိ ပဉ္စသတာ ဘတ္တသာလံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၉။)ပဝိသန္တာ ဝိယ ပဋိပါဋိယာဝ အာဂမိံသု။ ပဌမံ အာဂတော ဝန္ဒိတွာ နိသီဒနံ ပညာပေတွာ, ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ, ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏံ အာရောစေတုကာမော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ အညော ကောစိ? နတ္ထီ’’တိ နိဝတ္တိတွာ အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော အပရမ္ပိ အဒ္ဒသ အပရမ္ပိ အဒ္ဒသယေဝါတိ သဗ္ဗေပိ တေ အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ, အယံ ဣမဿ ဟရာယမာနော န ကထေသိ, အယံ ဣမဿ ဟရာယမာနော န ကထေသိ။ ခီဏာသဝါနံ ကိရ ဒွေ အာကာရာ ဟောန္တိ – ‘‘အဟော ဝတ မယာ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏံ သဒေဝကော လောကော ခိပ္ပမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝံ ပန နိဓိလဒ္ဓပုရိသော ဝိယ န အညဿ အာရောစေတုကာမာ ဟောန္တိ။
ဧဝံ ဩသဋမတ္တေ ပန တသ္မိံ အရိယမဏ္ဍလေ ပါစီနယုဂန္ဓရပရိက္ခေပတော အဗ္ဘာ မဟိကာ ဓူမော ရဇော ရာဟူတိ, ဣမေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပဋိမဏ္ဍိတဿ လောကဿ ရာမဏေယျကဒဿနတ္ထံ ပါစီနဒိသာယ ဥက္ခိတ္တရဇတမယမဟာအာဒါသမဏ္ဍလံ ဝိယ, နေမိဝဋ္ဋိယံ ဂဟေတွာ, ပရိဝတ္တိယမာနရဇတစက္ကသဿိရိကံ ပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလံ ဥလ္လင်္ဃိတွာ, အနိလပထံ ပဋိပဇ္ဇိတ္ထ။ ဣတိ ဧဝရူပေ ခဏေ လယေ မုဟုတ္တေ ဘဂဝါ သက္ကေသု ဝိဟရတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ မဟာဝနေ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အရဟန္တေဟိ။
တတ္ထ ဘဂဝါပိ မဟာသမ္မတဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော, တေပိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ မဟာသမ္မတဿ ကုလေ ဥပ္ပန္နာ။ ဘဂဝါပိ ခတ္တိယဂဗ္ဘေ ဇာတော, တေပိ ခတ္တိယဂဗ္ဘေ ဇာတာ။ ဘဂဝါပိ ရာဇပဗ္ဗဇိတော, တေပိ ရာဇပဗ္ဗဇိတာ။ ဘဂဝါပိ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ နိဿဇ္ဇိတွာ ပဗ္ဗဇိတော, တေပိ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ ဟတ္ထဂတာနိ ရဇ္ဇာနိ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ပဗ္ဗဇိတာ။ ဣတိ ဘဂဝါ ပရိသုဒ္ဓေ ဩကာသေ, ပရိသုဒ္ဓေ ရတ္တိဘာဂေ, သယံ ပရိသုဒ္ဓေါ ပရိသုဒ္ဓပရိဝါရော, ဝီတရာဂေါ ဝီတရာဂပရိဝါရော, ဝီတဒေါသော ဝီတဒေါသပရိဝါရော, ဝီတမောဟော ဝီတမောဟပရိဝါရော, နိတ္တဏှော နိတ္တဏှပရိဝါရော, နိက္ကိလေသော နိက္ကိလေသပရိဝါရော, သန္တော သန္တပရိဝါရော, ဒန္တော ဒန္တပရိဝါရော, မုတ္တော မုတ္တပရိဝါရော, အတိဝိယ ဝိရောစတီတိ။ ဝဏ္ဏဘူမိ နာမေသာ, ယတ္တကံ သက္ကောတိ, တတ္တကံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ ဣမေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အရဟန္တေဟီ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၀။)ယေဘုယျေနာတိ ဗဟုတရာ သန္နိပတိတာ, မန္ဒာ န သန္နိပတိတာ အသညီ အရူပါဝစရဒေဝတာ သမာပန္နဒေဝတာယော စ။ တတြာယံ သန္နိပါတက္ကမော – မဟာဝနဿ ကိရ သာမန္တာ ဒေဝတာ စလိံသု, ‘‘အာယာမ ဘော! ဗုဒ္ဓဒဿနံ နာမ ဗဟူပကာရံ, ဓမ္မဿဝနံ ဗဟူပကာရံ, ဘိက္ခုသံဃဒဿနံ ဗဟူပကာရံ။ အာယာမ အာယာမာ’’တိ! မဟာသဒ္ဒံ ကုရုမာနာ အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တဉ္စ တံမုဟုတ္တံ အရဟတ္တပ္ပတ္တခီဏာသဝေ စ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန တာသံ တာသံ သဒ္ဒံ သုတွာ သဒ္ဒန္တရအဍ္ဎဂါဝုတဂါဝုတအဍ္ဎယောဇနယောဇနာဒိဝသေန တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတေ ဟိမဝန္တေ, တိက္ခတ္တုံ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေသု, နဝနဝုတိယာ ဒေါဏမုခသတသဟဿေသု, ဆနဝုတိယာ ပဋ္ဋနကောဋိသတသဟဿေသု, ဆပဏ္ဏာသာယ ရတနာကရေသူတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ, ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ, အပရဂေါယာနေ, ဥတ္တရကုရုမှိ, ဒွီသု ပရိတ္တဒီပသဟဿေသူတိ သကလစက္ကဝါဠေ, တတော ဒုတိယတတိယစက္ကဝါဠေတိ ဧဝံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ သန္နိပတိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဉှိ ဣဓ ဒသလောကဓာတုယောတိ အဓိပ္ပေတံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒသဟိ စ လောကဓာတူဟိ ဒေဝတာ ယေဘုယျေန သန္နိပတိတာ ဟောန္တီ’’တိ။
ဧဝံ သန္နိပတိတာဟိ ဒေဝတာဟိ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သူစိဃရေ နိရန္တရံ ပက္ခိတ္တသူစီဟိ ဝိယ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဗြဟ္မလောကဿ ဧဝံ ဥစ္စတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – လောဟပါသာဒေ ကိရ သတ္တကူဋာဂါရသမော ပါသာဏော ဗြဟ္မလောကေ ဌတွာ အဓော ခိတ္တော စတူဟိ မာသေဟိ ပထဝိံ ပါပုဏာတိ။ ဧဝံ မဟန္တေ ဩကာသေ ယထာ ဟေဋ္ဌာ ဌတွာ ခိတ္တာနိ ပုပ္ဖါနိ ဝါ ဓူမော ဝါ ဥပရိ ဂန္တုံ, ဥပရိ ဝါ ဌတွာ ခိတ္တသာသပါ ဟေဋ္ဌာ ဩတရိတုံ အန္တရံ န လဘန္တိ, ဧဝံ နိရန္တရာ ဒေဝတာ အဟေသုံ။ ယထာ ခေါ ပန စက္ကဝတ္တိရညော နိသိန္နဋ္ဌာနံ အသမ္ဗာဓံ ဟောတိ, အာဂတာဂတာ မဟေသက္ခာ ခတ္တိယာ ဩကာသံ လဘန္တိယေဝ, ပရတော ပရတော ပန အတိသမ္ဗာဓံ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ဘဂဝတော နိသိန္နဋ္ဌာနံ အသမ္ဗာဓံ, အာဂတာဂတာ မဟေသက္ခာ ဒေဝါ စ ဗြဟ္မာနော စ ဩကာသံ လဘန္တိယေဝ။ အပိ သုဒံ ဘဂဝတော အာသန္နာသန္နဋ္ဌာနေ ဝါလဂ္ဂနိတ္တုဒနမတ္တေ ပဒေသေ ဒသပိ ဝီသတိပိ ဒေဝါ သုခုမေ အတ္တဘာဝေ မာပေတွာ အဋ္ဌံသု။ သဗ္ဗပရတော သဋ္ဌိ သဋ္ဌိ ဒေဝတာ အဋ္ဌံသု။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၁။)သုဒ္ဓါဝါသကာယိကာနန္တိ သုဒ္ဓါဝါသဝါသီနံ။ သုဒ္ဓါဝါသာ နာမ သုဒ္ဓါနံ အနာဂါမိခီဏာသဝါနံ အာဝါသာ ပဉ္စ ဗြဟ္မလောကာ။ ဧတဒဟောသီတိ ကသ္မာ အဟောသိ? တေ ကိရ ဗြဟ္မာနော သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ယထာ ပရိစ္ဆေဒေန ဝုဋ္ဌိတာ ဗြဟ္မဘဝနံ ဩလောကေန္တာ ပစ္ဆာဘတ္တေ ဘတ္တဂေဟံ ဝိယ သုညတံ အဒ္ဒသံသု။ တတော ‘‘ကုဟိံ ဗြဟ္မာနော ဂတာ’’တိ အာဝဇ္ဇန္တာ မဟာသမာဂမံ ဉတွာ – ‘‘အယံ သမာဂမော မဟာ, မယံ ဩဟီနာ, ဩဟီနကာနံ ပန ဩကာသော ဒုလ္လဘော ဟောတိ, တသ္မာ ဂစ္ဆန္တာ အတုစ္ဆဟတ္ထာ ဟုတွာ ဧကေကံ ဂါထံ အဘိသင်္ခရိတွာ ဂစ္ဆာမ။ တာယ မဟာသမာဂမေ စ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေဿာမ, ဒသဗလဿ စ ဝဏ္ဏံ ဘာသိဿာမာ’’တိ။ ဣတိ တေသံ သမာပတ္တိတော ဥဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ ဧတဒဟောသိ။
ဘဂဝတော ပုရတော ပါတုရဟေသုန္တိ ပါဠိယံ ဘဂဝတော သန္တိကေ အဘိမုခဋ္ဌာနေယေဝ ဩတိဏ္ဏာ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တာ, န ခေါ ပနေတ္ထ ဧဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေ ပန ဗြဟ္မလောကေ ဌိတာယေဝ ဂါထာ အဘိသင်္ခရိတွာ ဧကော ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတရိ, ဧကော ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ, ဧကော ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ, ဧကော ဥတ္တရစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတရိ။ တတော ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတိဏ္ဏဗြဟ္မာ နီလကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ နီလရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနံ မဏိဝမ္မံ ပဋိမုဉ္စန္တော ဝိယ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ဗုဒ္ဓဝီထိ နာမ ကေနစိ ဥတ္တရိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ မဟတိယာ ဗုဒ္ဓဝီထိယာဝ အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဧကမန္တံ ဌိတော ခေါ အတ္တနာ အဘိသင်္ခတံ ဂါထံ အဘာသိ။
ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတိဏ္ဏဗြဟ္မာ ပီတကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏပဘံ မုဉ္စိတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနံ သုဝဏ္ဏပဋံ ပါရုပန္တော ဝိယ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ တထေဝ အကာသိ။ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတိဏ္ဏဗြဟ္မာ လောဟိတကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ လောဟိတကရသ္မိယော မုဉ္စိတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနံ ရတ္တဝရကမ္ဗလေန ပရိက္ခိပန္တော ဝိယ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ တထေဝ အကာသိ။ ဥတ္တရစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတိဏ္ဏဗြဟ္မာ ဩဒါတကသိဏံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၂။)သမာပဇ္ဇိတွာ ဩဒါတရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနံ သုမနကုသုမပဋံ ပါရုပန္တော ဝိယ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ တထေဝ အကာသိ။
ပါဠိယံ ပန ဘဂဝတော ပုရတော ပါတုရဟေသုံ။ အထ ခေါ တာ ဒေဝတာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသူတိ ဧဝံ ဧကက္ခဏေ ဝိယ ပုရတော ပါတုဘာဝေါ စ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌိတဘာဝေါ စ ဝုတ္တော, သော ဣမိနာ အနုက္ကမေန အဟောသိ, ဧကတော ကတွာ ပန ဒဿိတော။ ဂါထာဘာသနံ ပန ပါဠိယမ္ပိ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ ပဝနံ ဝုစ္စတိ ဝနသဏ္ဍော။ ဥဘယေနပိ ဘဂဝါ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဝနသဏ္ဍေ အဇ္ဇ မဟာသမူဟော သန္နိပါတော’’တိ အာဟ။ တတော ယေသံ သော သန္နိပါတော, တေ ဒဿေတုံ ဒေဝကာယာ သမာဂတာတိ အာဟ။ တတ္ထ ဒေဝကာယာတိ ဒေဝဃဋာ။ အာဂတမှ ဣမံ ဓမ္မသမယန္တိ ဧဝံ သမာဂတေ ဒေဝကာယေ ဒိသွာ မယမ္ပိ ဣမံ ဓမ္မသမူဟံ အာဂတာ။ ကိံ ကာရဏာ? ဒက္ခိတာယေ အပရာဇိတသံဃန္တိ ကေနစိ အပရာဇိတံ အဇ္ဇေဝ တယော မာရေ မဒ္ဒိတွာ ဝိဇိတသင်္ဂါမံ ဣမံ အပရာဇိတသံဃံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတမှာတိ အတ္ထော။ သော ပန, ဗြဟ္မာ, ဣမံ ဂါထံ ဘာသိတွာ, ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ, ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံယေဝ အဋ္ဌာသိ။
အထ ဒုတိယော ဝုတ္တနယေနေဝ အာဂန္တွာ အဘာသိ။ တတ္ထ တတြ ဘိက္ခဝေါတိ တသ္မိံ သန္နိပါတဋ္ဌာနေ ဘိက္ခူ။ သမာဒဟံသူတိ သမာဓိနာ ယောဇေသုံ။ စိတ္တမတ္တနော ဥဇုကံ အကံသူတိ အတ္တနော စိတ္တေ သဗ္ဗေ ဝင်္ကကုဋိလဇိမှဘာဝေ ဟရိတွာ ဥဇုကံ အကရိံသု။ သာရထီဝ နေတ္တာနိ ဂဟေတွာတိ ယထာ သမပ္ပဝတ္တေသု သိန္ဓဝေသု ဩဓသ္တပတောဒေါ သာရထီ သဗ္ဗယောတ္တာနိ ဂဟေတွာ အစောဒေန္တော အဝါရေန္တော တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ သမန္နာဂတာ ဂုတ္တဒွါရာ သဗ္ဗေပေတေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဣန္ဒြိယာနိ ရက္ခန္တိ ပဏ္ဍိတာ, ဧတေ ဒဋ္ဌုံ ဣဓာဂတမှာ ဘဂဝါတိ, သောပိ ဂန္တွာ ယထာဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသိ။
အထ တတိယော ဝုတ္တနယေနေဝ အာဂန္တွာ အဘာသိ။ တတ္ထ ဆေတွာ ခီလန္တိ ရာဂဒေါသမောဟခီလံ ဆိန္ဒိတွာ။ ပလိဃန္တိ ရာဂဒေါသမောဟပလိဃမေဝ။ ဣန္ဒခီလန္တိ ရာဂဒေါသမောဟဣန္ဒခီလမေဝ။ ဦဟစ္စ မနေဇာတိ ဧတေ တဏှာဧဇာယ အနေဇာ ဘိက္ခူ ဣန္ဒခီလံ ဦဟစ္စ သမူဟနိတွာ စတူသု ဒိသာသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၃။)အပ္ပဋိဟတစာရိကံ စရန္တိ။ သုဒ္ဓါတိ နိရုပက္ကိလေသာ။ ဝိမလာတိ နိမ္မလာ။ ဣဒံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ စက္ခုမတာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမန္တေန။ သုဒန္တာတိ စက္ခုတောပိ ဒန္တာ သောတတောပိ ဃာနတောပိ ဇိဝှါတောပိ ကာယတောပိ မနတောပိ ဒန္တာ။ သုသုနာဂါတိ တရုဏနာဂါ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဆန္ဒာဒီဟိ န ဂစ္ဆန္တီတိ နာဂါ, တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ န အာဂစ္ဆန္တီတိ နာဂါ, နာနပ္ပကာရံ အာဂုံ န ကရောန္တီတိ နာဂါ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၈၀) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပိစ –
‘‘အာဂုံ န ကရောတိ ကိဉ္စိ လောကေ,
သဗ္ဗသံယောဂ ဝိသဇ္ဇ ဗန္ဓနာနိ၊
နာဂေါ တာဒိ ပဝုစ္စတေ တထတ္တာ’’တိ။ –
ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုသုနာဂါတိ သုသူ နာဂါ, သုသုနာဂဘာဝသမ္ပတ္တိံ ပတ္တာတိ အတ္ထော။ တေ ဧဝရူပေ အနုတ္တရေန ယောဂ္ဂါစရိယေန ဒမိတေ တရုဏနာဂေ ဒဿနာယ အာဂတမှ ဘဂဝါတိ။ သောပိ ဂန္တွာ ယထာဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသိ။
အထ စတုတ္ထော ဝုတ္တနယေနေဝ အာဂန္တွာ အဘာသိ။ တတ္ထ ဂတာသေတိ နိဗ္ဗေမတိကသရဏဂမနေန ဂတာ။ သောပိ ဂန္တွာ ယထာဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသီတိ။ သတ္တမံ။
၈။ သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈။ အဋ္ဌမေ မဒ္ဒကုစ္ဆိသ္မိန္တိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ။ တဉှိ အဇာတသတ္တုမှိ ကုစ္ဆိဂတေ တဿ မာတရာ – ‘‘အယံ မယှံ ကုစ္ဆိဂတော ဂဗ္ဘော ရညော သတ္တု ဘဝိဿတိ။ ကိံ မေ ဣမိနာ’’တိ? ဂဗ္ဘပါတနတ္ထံ ကုစ္ဆိ မဒ္ဒါပိတာ။ တသ္မာ ‘‘မဒ္ဒကုစ္ဆီ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ။ မိဂါနံ ပန အဘယဝါသတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ မိဂဒါယောတိ ဝုစ္စတိ။
တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ဧတ္ထ အယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဒေဝဒတ္တော ဟိ အဇာတသတ္တုံ နိဿာယ ဓနုဂ္ဂဟေ စ ဓနပါလကဉ္စ ပယောဇေတွာပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၄။)တထာဂတဿ ဇီဝိတန္တရာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သဟတ္ထေနေဝ မာရေဿာမီ’’တိ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ မဟန္တံ ကူဋာဂါရပ္ပမာဏံ သိလံ ဥက္ခိပိတွာ, ‘‘သမဏော ဂေါတမော စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏော ဟောတူ’’တိ ပဝိဇ္ဈိ။ မဟာထာမဝါ ကိရေသ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရေတိ။ အဋ္ဌာနံ ခေါ ပနေတံ, ယံ ဗုဒ္ဓါနံ ပရူပက္ကမေန ဇီဝိတန္တရာယော ဘဝေယျာတိ တံ တထာဂတဿ သရီရာဘိမုခံ အာဂစ္ဆန္တံ အာကာသေ အညာ သိလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ဒွိန္နံ သိလာနံ သမ္ပဟာရေန မဟန္တော ပါသာဏဿ သကလိကာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဘဂဝတော ပိဋ္ဌိပါဒပရိယန္တံ အဘိဟနိ, ပါဒေါ မဟာဖရသုနာ ပဟတော ဝိယ သမုဂ္ဂတလောဟိတေန လာခါရသမက္ခိတော ဝိယ အဟောသိ။ ဘဂဝါ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေတွာ ဒေဝဒတ္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဗဟု တယာ မောဃပုရိသ, အပုညံ ပသုတံ, ယော တွံ ပဒုဋ္ဌစိတ္တော ဝဓကစိတ္တော တထာဂတဿ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေသီ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အဖာသု ဇာတံ။ ဘိက္ခူ စိန္တယိံသု – ‘‘အယံ ဝိဟာရော ဥဇ္ဇင်္ဂလော ဝိသမော, ဗဟူနံ ခတ္တိယာဒီနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ အနောကာသော’’တိ။ တေ တထာဂတံ မဉ္စသိဝိကာယ အာဒါယ မဒ္ဒကုစ္ဆိံ နယိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝတော ပါဒေါ သကလိကာယ ခတော ဟောတီ’’တိ။
ဘုသာတိ ဗလဝတိယော။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဒုက္ခန္တိ သုခပဋိက္ခေပေါ။ တိဗ္ဗာတိ ဗဟလာ။ ခရာတိ ဖရုသာ။ ကဋုကာတိ တိခိဏာ။ အသာတာတိ အမဓုရာ။ န တာသု မနော အပ္ပေတိ, န တာ မနံ အပ္ပါယန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ အမနာပါ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ ဝေဒနာဓိဝါသနသတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ။ အဝိဟညမာနောတိ အပီဠိယမာနော, သမ္ပရိဝတ္တသာယိတာယ ဝေဒနာနံ ဝသံ အဂစ္ဆန္တော။
သီဟသေယျန္တိ ဧတ္ထ ကာမဘောဂိသေယျာ, ပေတသေယျာ, သီဟသေယျာ, တထာဂတသေယျာတိ စတဿော သေယျာ။ တတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန, ဘိက္ခဝေ, ကာမဘောဂီ သတ္တာ ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ အယံ ကာမဘောဂိသေယျာ။ တေသု ဟိ ယေဘုယျေန ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ။ ‘‘ယေဘုယျေန, ဘိက္ခဝေ, ပေတာ ဥတ္တာနာ သေန္တီ’’တိ အယံ ပေတသေယျာ။ အပ္ပမံသလောဟိတတ္တာ ဟိ အဋ္ဌိသံဃာဋဇဋိတာ ဧကေန ပဿေန သယိတုံ န သက္ကောန္တိ, ဥတ္တာနာဝ သေန္တိ။ ‘‘ယေဘုယျေန, ဘိက္ခဝေ, သီဟော မိဂရာဇာ နင်္ဂုဋ္ဌံ အန္တရသတ္ထိမှိ အနုပက္ခိပိတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သေတီ’’တိ အယံ သီဟသေယျာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၅။)တေဇုဿဒတ္တာ ဟိ သီဟော မိဂရာဇာ ဒွေ ပုရိမပါဒေ ဧကသ္မိံ, ‘ပစ္ဆိမပါဒေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတွာ နင်္ဂုဋ္ဌံ အန္တရသတ္ထိမှိ ပက္ခိပိတွာ ပုရိမပါဒပစ္ဆိမပါဒနင်္ဂုဋ္ဌာနံ ဌိတောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ ဒွိန္နံ ပုရိမပါဒါနံ မတ္ထကေ သီသံ ဌပေတွာ သယတိ, ဒိဝသမ္ပိ သယိတွာ ပဗုဇ္ဈမာနော န ဥတြသန္တော ပဗုဇ္ဈတိ, သီသံ ပန ဥက္ခိပိတွာ ပုရိမပါဒါဒီနံ ဌိတောကာသံ သလ္လက္ခေတိ’။ သစေ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, ‘‘နယိဒံ တုယှံ ဇာတိယာ, န သူရဘာဝဿ အနုရူပ’’န္တိ အနတ္တမနော ဟုတွာ တတ္ထေဝ သယတိ, န ဂေါစရာယ ပက္ကမတိ။ အဝိဇဟိတွာ ဌိတေ ပန ‘‘တုယှံ ဇာတိယာ စ သူရဘာဝဿ စ အနုရူပမိဒ’’န္တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဥဋ္ဌာယ သီဟဝိဇမ္ဘိတံ ဝိဇမ္ဘိတွာ ကေသရဘာရံ ဝိဓုနိတွာ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ ဂေါစရာယ ပက္ကမတိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသေယျာ ပန ‘‘တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တာသု ဣဓ သီဟသေယျာ အာဂတာ။ အယဉှိ တေဇုဿဒဣရိယာပထတ္တာ ဥတ္တမသေယျာ နာမ။
ပါဒေ ပါဒန္တိ ဒက္ခိဏပါဒေ ဝါမပါဒံ။ အစ္စာဓာယာတိ အတိအာဓာယ, ဤသကံ အတိက္ကမ္မ ဌပေတွာ။ ဂေါပ္ဖကေန ဟိ ဂေါပ္ဖကေ ဇာဏုနာ ဝါ ဇာဏုမှိ သံဃဋ္ဋိယမာနေ အဘိဏှံ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ, သေယျာ အဖာသုကာ ဟောတိ။ ယထာ န သံဃဋ္ဋေတိ, ဧဝံ အတိက္ကမ္မ ဌပိတေ ဝေဒနာ နုပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, သေယျာ ဖာသု ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝံ နိပဇ္ဇိ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ သယနပရိဂ္ဂါဟကသတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော။ ‘‘ဥဋ္ဌာနသည’’န္တိ ပနေတ္ထ န ဝုတ္တံ, ဂိလာနသေယျာ ဟေသာ တထာဂတဿ။
သတ္တသတာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဗ္ဗာပိ တာ ဒေဝတာ ဂိလာနသေယျဋ္ဌာနံ အာဂတာ။ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဂိလာနသေယျံ အာဂတာနံ ဒေါမနဿေန ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ ဣမာသံ ပန တထာဂတဿ ဝေဒနာဓိဝါသနံ ဒိသွာ, ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝတာ! ဧဝရူပါသု နာမ ဝေဒနာသု ဝတ္တမာနာသု ဝိကာရမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, သိရီသယနေ အလင်္ကရိတွာ ဌပိတသုဝဏ္ဏရူပကံ ဝိယ အနိဉ္ဇမာနေန ကာယေန နိပန္နော, ဣဒါနိဿ အဓိကတရံ မုခဝဏ္ဏော ဝိရောစတိ, အာဘာသမ္ပန္နော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ သမ္ပတိ ဝိကသိတံ ဝိယ စ အရဝိန္ဒံ အဿ မုခံ သောဘတိ, ကာယေပိ ဝဏ္ဏာယတနံ ဣဒါနိ သုသမ္မဋ္ဌကဉ္စနံ ဝိယ ဝိပ္ပသီဒတီ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒပါဒိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၆။)နာဂေါ ဝတ ဘောတိ, ဧတ္ထ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ ဗလဝန္တဋ္ဌေန နာဂေါ။ နာဂဝတာတိ နာဂဘာဝေန။ သီဟော ဝတာတိအာဒီသု အသန္တာသနဋ္ဌေန သီဟော။ ဗျတ္တပရိစယဋ္ဌေန ကာရဏာကာရဏဇာနနေန ဝါ အာဇာနီယော။ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေန နိသဘော။ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဟိ ဥသဘော, ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, ဂဝသတသဟဿဇေဋ္ဌကော နိသဘောတိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ပန အပ္ပဋိသမဋ္ဌေန အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ။ တေနေဝတ္ထေန ဣဓ ‘‘နိသဘော’’တိ ဝုတ္တော။ ဓုရဝါဟဋ္ဌေန ဓောရယှော။ နိဗ္ဗိသေဝနဋ္ဌေန ဒန္တော။
ပဿာတိ အနိယမိတာဏတ္တိ။ သမာဓိန္တိ အရဟတ္တဖလသမာဓိံ။ သုဝိမုတ္တန္တိ ဖလဝိမုတ္တိယာ သုဝိမုတ္တံ။ ရာဂါနုဂတံ ပန စိတ္တံ အဘိနတံ နာမ ဟောတိ, ဒေါသာနုဂတံ အပနတံ။ တဒုဘယပဋိက္ခေပေန န စာဘိနတံ န စာပနတန္တိ အာဟ။ န စ သသင်္ခါရနိဂ္ဂယှဝါရိတဂတန္တိ န သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလေသေ နိဂ္ဂဟေတွာ ဝါရိတဝတံ, ကိလေသာနံ ပန ဆိန္နတ္တာ ဝတံ ဖလသမာဓိနာ သမာဟိတန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဝိဟေဌေတဗ္ဗံ ဃဋ္ဋေတဗ္ဗံ။ အဒဿနာတိ အညာဏာ။ အညာဏီ ဟိ အန္ဓဗာလောဝ ဧဝရူပေ သတ္ထရိ အပရဇ္ဈေယျာတိ ဒေဝဒတ္တံ ဃဋ္ဋယမာနာ ဝဒန္တိ။
ပဉ္စဝေဒါတိ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါနံ ဓာရကာ။ သတံ သမန္တိ ဝဿသတံ။ တပဿီတိ တပနိဿိတကာ ဟုတွာ။ စရန္တိ စရန္တာ။ န သမ္မာဝိမုတ္တန္တိ သစေပိ ဧဝရူပါ ဗြာဟ္မဏာ ဝဿသတံ စရန္တိ, စိတ္တဉ္စ နေသံ သမ္မာ ဝိမုတ္တံ န ဟောတိ။ ဟီနတ္တရူပါ န ပါရံ ဂမာ တေတိ ဟီနတ္တသဘာဝါ တေ နိဗ္ဗာနင်္ဂမာ န ဟောန္တိ။ ‘‘ဟီနတ္ထရူပါ’’တိပိ ပါဌော, ဟီနတ္ထဇာတိကာ ပရိဟီနတ္ထာတိ အတ္ထော။ တဏှာဓိပန္နာတိ တဏှာယ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။ ဝတသီလဗဒ္ဓါတိ အဇဝတကုက္ကုရဝတာဒီဟိ စ ဝတေဟိ တာဒိသေဟေဝ စ သီလေဟိ ဗဒ္ဓါ။ လူခံ တပန္တိ ပဉ္စာတပတာပနံ ကဏ္ဋကသေယျာဒိကံ တပံ။ ဣဒါနိ သာ ဒေဝတာ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ကထေန္တီ န မာနကာမဿာတိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ပဌမပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉။ နဝမေ ပဇ္ဇုန္နဿ ဓီတာတိ ပဇ္ဇုန္နဿ နာမ ဝဿဝလာဟကဒေဝရညော စာတုမဟာရာဇိကဿ ဓီတာ။ အဘိဝန္ဒေတိ ဘဂဝါ တုမှာကံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၇။)ပါဒေ ဝန္ဒာမိ။ စက္ခုမတာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမန္တေန တထာဂတေန။ ဓမ္မော အနုဗုဒ္ဓေါတိ, ‘‘ဣဒံ မယာ ပုဗ္ဗေ ပရေသံ သန္တိကေ ကေဝလံ သုတံယေဝ အာသီ’’တိ ဝဒတိ။ သာဟံ ဒါနီတိ, သာ အဟံ ဣဒါနိ။ သက္ခိ ဇာနာမီတိ, ပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စက္ခမေဝ ဇာနာမိ။ ဝိဂရဟန္တာတိ, ‘‘ဟီနက္ခရပဒဗျဉ္ဇနော’’တိ ဝါ ‘‘အနိယျာနိကော’’တိ ဝါ ဧဝံ ဂရဟန္တာ။ ရောရုဝန္တိ, ဒွေ ရောရုဝါ – ဓူမရောရုဝေါ စ ဇာလရောရုဝေါ စ။ တတ္ထ ဓူမရောရုဝေါ ဝိသုံ ဟောတိ, ဇာလရောရုဝေါတိ ပန အဝီစိမဟာနိရယဿေဝေတံ နာမံ။ တတ္ထ ဟိ သတ္တာ အဂ္ဂိမှိ ဇလန္တေ ဇလန္တေ ပုနပ္ပုနံ ရဝံ ရဝန္တိ, တသ္မာ သော ‘‘ရောရုဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဃောရန္တိ ဒါရုဏံ။ ခန္တိယာ ဥပသမေန ဥပေတာတိ ရုစ္စိတွာ ခမာပေတွာ ဂဟဏခန္တိယာ စ ရာဂါဒိဥပသမေန စ ဥပေတာတိ။ နဝမံ။
၁၀။ ဒုတိယပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀။ ဒသမေ ဓမ္မဉ္စာတိ စ သဒ္ဒေန သံဃဉ္စ, ဣတိ တီဏိ ရတနာနိ နမဿမာနာ ဣဓာဂတာတိ ဝဒတိ။ အတ္ထဝတီတိ, အတ္ထဝတိယော။ ဗဟုနာပိ ခေါ တန္တိ ယံ ဓမ္မံ သာ အဘာသိ, တံ ဓမ္မံ ဗဟုနာပိ ပရိယာယေန အဟံ ဝိဘဇေယျံ။ တာဒိသော ဓမ္မောတိ, တာဒိသော ဟိ အယံ ဘဂဝါ ဓမ္မော, တံသဏ္ဌိတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဗဟူဟိ ပရိယာယေဟိ ဝိဘဇိတဗ္ဗယုတ္တကောတိ ဒဿေတိ။ လပယိဿာမီတိ, ကထယိဿာမိ။ ယာဝတာ မေ မနသာ ပရိယတ္တန္တိ ယတ္တကံ မယာ မနသာ ပရိယာပုဋံ, တဿတ္ထံ ဒိဝသံ အဝတွာ မဓုပဋလံ ပီဠေန္တီ ဝိယ မုဟုတ္တေနေဝ သံခိတ္တေန ကထေဿာမိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ဒသမံ။
သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ အာဒိတ္တဝဂ္ဂေါ
၁။ အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁။ အာဒိတ္တဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒေသနာသီသမေတံ, ရာဂါဒီဟိ ပန ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ လောကော အာဒိတ္တောဝ။ ဒါနေနာတိ ဒါနစေတနာယ။ ဒိန္နံ ဟောတိ သုနီဟတန္တိ ဒါနပုညစေတနာဟိ ဒါယကဿေဝ ဟောတိ ဃရသာမိကဿ ဝိယ နီဟတဘဏ္ဍကံ, တေနေတံ ဝုတ္တံ။ စောရာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၈။)ဟရန္တီတိ အဒိန္နေ ဘောဂေ စောရာပိ ဟရန္တိ ရာဇာနောပိ, အဂ္ဂိပိ ဍဟတိ, ဌပိတဋ္ဌာနေပိ နဿန္တိ။ အန္တေနာတိ မရဏေန။ သရီရံ သပရိဂ္ဂဟန္တိ သရီရဉ္စေဝ စောရာဒီနံ ဝသေန အဝိနဋ္ဌဘောဂေ စ။ သဂ္ဂမုပေတီတိ ဝေဿန္တရမဟာရာဇာဒယော ဝိယ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ ပဌမံ။
၂။ ကိံဒဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၂။ ဒုတိယေ အန္နဒေါတိ ယသ္မာ အတိဗလဝါပိ ဒွေ တီဏိ ဘတ္တာနိ အဘုတွာ ဥဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ, ဘုတွာ ပန ဒုဗ္ဗလောပိ ဟုတွာ ဗလသမ္ပန္နော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အန္နဒေါ ဗလဒေါ’’တိ အာဟ။ ဝတ္ထဒေါတိ ယသ္မာ သုရူပေါပိ ဒုစ္စောဠော ဝါ အစောဠော ဝါ ဝိရူပေါ ဟောတိ ဩဟီဠိတော ဒုဒ္ဒသိကော, ဝတ္ထစ္ဆန္နော ဒေဝပုတ္တော ဝိယ သောဘတိ, တသ္မာ ‘‘ဝတ္ထဒေါ ဟောတိ ဝဏ္ဏဒေါ’’တိ အာဟ။ ယာနဒေါတိ ဟတ္ထိယာနာဒီနံ ဒါယကော။ တေသု ပန –
‘‘န ဟတ္ထိယာနံ သမဏဿ ကပ္ပတိ,
န အဿယာနံ, န ရထေန ယာတုံ၊
ဣဒဉ္စ ယာနံ သမဏဿ ကပ္ပတိ,
ဥပါဟနာ ရက္ခတော သီလခန္ဓ’’န္တိ။
တသ္မာ ဆတ္တုပါဟနကတ္တရယဋ္ဌိမဉ္စပီဌာနံ ဒါယကော, ယော စ မဂ္ဂံ သောဓေတိ, နိဿေဏိံ ကရောတိ, သေတုံ ကရောတိ, နာဝံ ပဋိယာဒေတိ, သဗ္ဗောပိ ယာနဒေါဝ ဟောတိ။ သုခဒေါ ဟောတီတိ ယာနဿ သုခါဝဟနတော သုခဒေါ နာမ ဟောတိ။ စက္ခုဒေါတိ အန္ဓကာရေ စက္ခုမန္တာနမ္ပိ ရူပဒဿနာဘာဝတော ဒီပဒေါ စက္ခုဒေါ နာမ ဟောတိ, အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခု သမ္ပဒမ္ပိ လဘတိ။
သဗ္ဗဒဒေါ ဟောတီတိ သဗ္ဗေသံယေဝ ဗလာဒီနံ ဒါယကော ဟောတိ။ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿာပိ သီတလာယ ပေါက္ခရဏိယာ နှာယိတွာ ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ မုဟုတ္တံ မဉ္စေ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ဟိ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏာယတနံ ဝါတာတပေဟိ ဈာယတိ, ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိပန္နဿ စ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ, သဘာဂသန္တတိ ဩက္ကမတိ, ဝဏ္ဏာယတနံ အာဟရိတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၉။)ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ ပါဒေ ကဏ္ဋကော ဝိဇ္ဈတိ, ခါဏု ပဟရတိ, သရီသပါဒိပရိဿယော စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိပန္နဿ သဗ္ဗေတေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ, ဓမ္မံ သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တဿ ဥပသမသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ သေဒါ မုစ္စန္တိ, အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ, သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ ကူပေ ဩတိဏ္ဏော ဝိယ ဟောတိ, မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ။ မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ပန အက္ခိပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ, ဒွါရကဝါဋဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သော စ သဗ္ဗဒဒေါ ဟောတိ, ယော ဒဒါတိ ဥပဿယ’’န္တိ။
အမတံဒဒေါ စ သော ဟောတီတိ ပဏီတဘောဇနဿ ပတ္တံ ပူရေန္တော ဝိယ အမရဏဒါနံ နာမ ဒေတိ။ ယော ဓမ္မမနုသာသတီတိ ယော ဓမ္မံ အနုသာသတိ, အဋ္ဌကထံ ကထေတိ, ပါဠိံ ဝါစေတိ, ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခတိ, ဓမ္မဿဝနံ ကရောတိ, သဗ္ဗောပေသ ဓမ္မံ အနုသာသတိ နာမ။ သဗ္ဗဒါနာနဉ္စ ဣဒံ ဓမ္မဒါနမေဝ အဂ္ဂန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတိ,
သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊
တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၅၄)၊ ဒုတိယံ၊
၃။ အန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၃။ တတိယေ အဘိနန္ဒန္တီတိ ပတ္ထေန္တိ။ ဘဇတီတိ ဥပဂစ္ဆတိ, စိတ္တဂဟပတိသီဝလိတ္ထေရာဒိကေ ဝိယ ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဓလောကေ ပရလောကေ စ အန္နဒါယကမေဝ အနုဂစ္ဆတိ, တသ္မာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ တတိယံ။
၄။ ဧကမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄။ စတုတ္ထေ ဧကမူလန္တိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာယ မူလံ, တဏှာ အဝိဇ္ဇာယ။ ဣဓ ပန တဏှာ အဓိပ္ပေတာ။ ဒွီဟိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ အာဝဋ္ဋတီတိ ဒွိရာဝဋ္ဋာ။ သာ စ ရာဂါဒီဟိ တီဟိ မလေဟိ တိမလာ။ တတြာဿာ မောဟော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၀။)သဟဇာတကောဋိယာ မလံ ဟောတိ, ရာဂဒေါသာ ဥပနိဿယကောဋိယာ။ ပဉ္စ ပန ကာမဂုဏာ အဿာ ပတ္ထရဏဋ္ဌာနာ, တေသု သာ ပတ္ထရတီတိ ပဉ္စပတ္ထရာ။ သာ စ အပူရဏီယဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု ပနေသာ ဒွါဒသာယတနေသု အာဝဋ္ဋတိ ပရိဝဋ္ဋတီတိ ဒွါဒသာဝဋ္ဋာ။ အပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ပန ပါတာလောတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧကမူလံ…ပေ… ပါတာလံ, အတရိ ဣသိ, ဥတ္တရိ သမတိက္ကမီတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထံ။
၅။ အနောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅။ ပဉ္စမေ အနောမနာမန္တိ သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ အဝေကလ္လနာမံ, ပရိပူရနာမန္တိ အတ္ထော။ နိပုဏတ္ထဒဿိန္တိ ဘဂဝါ သဏှသုခုမေ ခန္ဓန္တရာဒယော အတ္ထေ ပဿတီတိ နိပုဏတ္ထဒဿီ။ ပညာဒဒန္တိ အနွယပညာဓိဂမာယ ပဋိပဒံ ကထနဝသေန ပညာယ ဒါယကံ။ ကာမာလယေ အသတ္တန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏာလယေ အလဂ္ဂံ။ ကမမာနန္တိ ဘဂဝါ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ အရိယမဂ္ဂေန ဂတော, န ဣဒါနိ ဂစ္ဆတိ, အတီတံ ပန ဥပါဒါယ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ မဟေသိန္တိ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသိတာရံ ပရိယေသိတာရန္တိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ အစ္ဆရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၆။ ဆဋ္ဌေ အစ္ဆရာဂဏသံဃုဋ္ဌန္တိ အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော သတ္ထုသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ပူရယမာနော ပဉ္စဝဿကာလေ ပဝါရေတွာ ဒွေမာတိကံ ပဂုဏံ ကတွာ ကမ္မာကမ္မံ ဥဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တရုစိတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သလ္လဟုကဝုတ္တိကော အရညံ ပဝိသိတွာ ယော ဘဂဝတာ မဇ္ဈိမယာမော သယနဿ ကောဋ္ဌာသောတိ အနုညာတော။ တသ္မိမ္ပိ သမ္ပတ္တေ ‘‘ပမာဒဿ ဘာယာမီ’’တိ မဉ္စကံ ဥက္ခိပိတွာ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ နိရာဟာရော ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ မနသာကာသိ။
အထဿ အဗ္ဘန္တရေ သတ္ထကဝါတာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဇီဝိတံ ပရိယာဒိယိံသု။ သော ဓုရသ္မိံယေဝ ကာလမကာသိ။ ယော ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု စင်္ကမေ စင်္ကမမာနော ဝါ အာလမ္ဗနတ္ထမ္ဘံ နိဿာယ ဌိတော ဝါ စင်္ကမကောဋိယံ စီဝရံ သီသေ ဌပေတွာ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါ ပရိသမဇ္ဈေ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝါ ကာလံ ကရောတိ, သဗ္ဗော သော ဓုရသ္မိံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၁။)ကာလံ ကရောတိ နာမ။ ဣတိ အယံ စင်္ကမနေ ကာလံ ကတွာ ဥပနိဿယမန္ဒတာယ အာသဝက္ခယံ အပ္ပတ္တော တာဝတိံသဘဝနေ မဟာဝိမာနဒွါရေ နိဒ္ဒါယိတွာ ပဗုဇ္ဈန္တော ဝိယ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ တာဝဒေဝဿ သုဝဏ္ဏတောရဏံ ဝိယ တိဂါဝုတော အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ။
အန္တောဝိမာနေ သဟဿမတ္တာ အစ္ဆရာ တံ ဒိသွာ, ‘‘ဝိမာနသာမိကော ဒေဝပုတ္တော အာဂတော, ရမယိဿာမ န’’န္တိ တူရိယာနိ ဂဟေတွာ ပရိဝါရယိံသု။ ဒေဝပုတ္တော န တာဝ စုတဘာဝံ ဇာနာတိ, ပဗ္ဗဇိတသညီယေဝ အစ္ဆရာ ဩလောကေတွာ ဝိဟာရစာရိကံ အာဂတံ မာတုဂါမံ ဒိသွာ လဇ္ဇီ။ ပံသုကူလိကော ဝိယ ဥပရိ ဌိတံ ဃနဒုကူလံ ဧကံသံ ကရောန္တော အံသကူဋံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဣန္ဒြိယာနိ ဩက္ခိပိတွာ အဓောမုခေါ အဋ္ဌာသိ။ တဿ ကာယဝိကာရေနေဝ တာ ဒေဝတာ ‘‘သမဏဒေဝပုတ္တော အယ’’န္တိ ဉတွာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘အယျ, ဒေဝပုတ္တ, ဒေဝလောကော နာမာယံ, န သမဏဓမ္မဿ ကရဏောကာသော, သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝနောကာသော’’တိ။ သော တထေဝ အဋ္ဌာသိ။ ဒေဝတာ ‘‘န တာဝါယံ သလ္လက္ခေတီ’’တိ တူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှိံသု။ သော တထာပိ အနောလောကေန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။
အထဿ သဗ္ဗကာယိကံ အာဒါသံ ပုရတော ဌပယိံသု။ သော ဆာယံ ဒိသွာ စုတဘာဝံ ဉတွာ, ‘‘န မယာ ဣမံ ဌာနံ ပတ္ထေတွာ သမဏဓမ္မော ကတော, ဥတ္တမတ္ထံ အရဟတ္တံ ပတ္ထေတွာ ကတော’’တိ သမ္ပတ္တိယာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ, ‘‘သုဝဏ္ဏပဋံ ပဋိလဘိဿာမီ’’တိ တက္ကယိတွာ ယုဒ္ဓဋ္ဌာနံ ဩတိဏ္ဏမလ္လော မူလကမုဋ္ဌိံ လဘိတွာ ဝိယ။ သော – ‘‘အယံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိ နာမ သုလဘာ, ဗုဒ္ဓါနံ ပါတုဘာဝေါ ဒုလ္လဘော’’တိ စိန္တေတွာ ဝိမာနံ အပဝိသိတွာဝ အသမ္ဘိန္နေနေဝ သီလေန အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတော ဒသဗလဿ သန္တိကံ အာဂမ္မ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။
တတ္ထ အစ္ဆရာဂဏသံဃုဋ္ဌန္တိ အစ္ဆရာဂဏေန ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေဟိ သံဃောသိတံ။ ပိသာစဂဏသေဝိတန္တိ တမေဝ အစ္ဆရာဂဏံ ပိသာစဂဏံ ကတွာ ဝဒတိ။ ဝနန္တိ နန္ဒနဝနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အယဉှိ နိယာမစိတ္တတာယ အတ္တနော ဂရုဘာဝေန ဒေဝဂဏံ ‘‘ဒေဝဂဏော’’တိ ဝတ္တုံ န ရောစေတိ။ ‘‘ပိသာစဂဏော’’တိ ဝဒတိ။ နန္ဒနဝနဉ္စ ‘‘နန္ဒန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘မောဟန’’န္တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂။)ဝဒတိ။ ကထံ ယာတြာ ဘဝိဿတီတိ ကထံ နိဂ္ဂမနံ ဘဝိဿတိ, ကထံ အတိက္ကမော ဘဝိဿတိ, အရဟတ္တဿ မေ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ဝိပဿနံ အာစိက္ခထ ဘဂဝါတိ ဝဒတိ။
အထ ဘဂဝါ ‘‘အတိသလ္လိခတေဝ အယံ ဒေဝပုတ္တော, ကိံ နု ခေါ ဣဒ’’န္တိ? အာဝဇ္ဇေန္တော အတ္တနော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဉတွာ – ‘‘အယံ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော, အဇ္ဇာပိဿ စင်္ကမနသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေါ အသမ္ဘိန္နေန သီလေန အာဂတော’’တိ စိန္တေသိ။ ဗုဒ္ဓါ စ အကတာဘိနိဝေသဿ အာဒိကမ္မိကဿ အကတပရိကမ္မဿ အန္တေဝါသိနော စိတ္တကာရော ဘိတ္တိပရိကမ္မံ ဝိယ – ‘‘သီလံ တာဝ သောဓေဟိ, သမာဓိံ ဘာဝေဟိ, ကမ္မဿကတပညံ ဥဇုံ ကရောဟီ’’တိ ပဌမံ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ အာစိက္ခန္တိ, ကာရကဿ ပန ယုတ္တပယုတ္တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂပဒဋ္ဌာနဘူတံ သဏှသုခုမံ သုညတာဝိပဿနံယေဝ အာစိက္ခန္တိ, အယဉ္စ ဒေဝပုတ္တော ကာရကော အဘိန္နသီလော, ဧကော မဂ္ဂေါ အဿ အနာဂတောတိ သုညတာဝိပဿနံ အာစိက္ခန္တော ဥဇုကော နာမာတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဥဇုကောတိ ကာယဝင်္ကာဒီနံ အဘာဝတော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဥဇုကော နာမ။ အဘယာ နာမ သာ ဒိသာတိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တသ္မိံ ဟိ ကိဉ္စိ ဘယံ နတ္ထိ, တံ ဝါ ပတ္တဿ ဘယံ နတ္ထီတိ ‘‘အဘယာ နာမ သာ ဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရထော အကူဇနောတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ ဟိ ပါကတိကရထော အက္ခေ ဝါ အနဗ္ဘဉ္ဇိတေ အတိရေကေသု ဝါ မနုဿေသု အဘိရုဠှေသု ကူဇတိ ဝိရဝတိ, န ဧဝံ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ ဧကပ္ပဟာရေန စတုရာသီတိယာပိ ပါဏသဟဿေသု အဘိရုဟန္တေသု န ကူဇတိ န ဝိရဝတိ။ တသ္မာ ‘‘အကူဇနော’’တိ ဝုတ္တော။ ဓမ္မစက္ကေဟိ သံယုတောတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယသင်္ခါတေဟိ ဓမ္မစက္ကေဟိ သံယုတ္တော။
ဟိရီတိ ဧတ္ထ ဟိရိဂ္ဂဟဏေန ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တဿ အပါလမ္ဗောတိ ယထာ ဗာဟိရကရထဿ ရထေ ဌိတာနံ ယောဓာနံ အပတနတ္ထာယ ဒါရုမယံ အပါလမ္ဗနံ ဟောတိ, ဧဝံ ဣမဿ မဂ္ဂရထဿ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဟိရောတ္တပ္ပံ အပါလမ္ဗနံ။ သတျဿ ပရိဝါရဏန္တိ ရထဿ သီဟစမ္မာဒိပရိဝါရော ဝိယ ဣမဿာပိ မဂ္ဂရထဿ သမ္ပယုတ္တာ သတိ ပရိဝါရဏံ။ ဓမ္မန္တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃။)လောကုတ္တရမဂ္ဂံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေဇဝန္တိ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေဇဝါ အဿ ပုဗ္ဗယာယိကာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေဇဝေါ, တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေဇဝံ။ ယထာ ဟိ ပဌမတရံ ရာဇပုရိသေဟိ ကာဏကုဏိအာဒီနံ နီဟရဏေန မဂ္ဂေ သောဓိတေ ပစ္ဆာ ရာဇာ နိက္ခမတိ, ဧဝမေဝံ ဝိပဿနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အနိစ္စာဒိဝသေန ခန္ဓာဒီသု သောဓိတေသု ပစ္ဆာ ဘူမိလဒ္ဓဝဋ္ဋံ ပရိဇာနမာနာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မာဟံ သာရထိံ ဗြူမိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေဇဝ’’န္တိ။
ဣတိ ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေတွာ အဝသာနေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒီပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ယထာ ဟိ ရညော ဘောဇနကာလေ အတ္တနော မုခပ္ပမာဏေ ကဗဠေ ဥက္ခိတ္တေ အင်္ကေ နိသိန္နော ပုတ္တော အတ္တနော မုခပ္ပမာဏေနေဝ တတော ကဗဠံ ကရောတိ, ဧဝမေဝံ ဘဂဝတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ ဒေသေန္တေပိ သတ္တာ အတ္တနော ဥပနိဿယာနုရူပေန သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏန္တိ။ အယမ္ပိ ဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတွာ ပက္ကာမီတိ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဝနရောပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇။ သတ္တမေ ဓမ္မဋ္ဌာ သီလသမ္ပန္နာတိ ကေ ဓမ္မဋ္ဌာ, ကေ သီလသမ္ပန္နာတိ ပုစ္ဆတိ။ ဘဂဝါ ဣမံ ပဉှံ ထာဝရဝတ္ထုနာ ဒီပေန္တော အာရာမရောပါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရာမရောပါတိ ပုပ္ဖါရာမဖလာရာမရောပကာ။ ဝနရောပါတိ သယံဇာတေ အရောပိမဝနေ သီမံ ပရိက္ခိပိတွာ စေတိယဗောဓိစင်္ကမနမဏ္ဍပကုဋိလေဏရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနံ ကာရကာ ဆာယူပဂေ ရုက္ခေ ရောပေတွာ ဒဒမာနာပိ ဝနရောပါယေဝ နာမ။ သေတုကာရကာတိ ဝိသမေ သေတုံ ကရောန္တိ, ဥဒကေ နာဝံ ပဋိယာဒေန္တိ။ ပပန္တိ ပါနီယဒါနသာလံ။ ဥဒပါနန္တိ ယံကိဉ္စိ ပေါက္ခရဏီတဠာကာဒိံ။ ဥပဿယန္တိ ဝါသာဂါရံ။ ‘‘ဥပါသယ’’န္တိပိ ပါဌော။
သဒါ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ န အကုသလဝိတက္ကံ ဝါ ဝိတက္ကေန္တဿ နိဒ္ဒါယန္တဿ ဝါ ပဝဍ္ဎတိ။ ယဒါ ယဒါ ပန အနုဿရတိ, တဒါ တဒါ တဿ ဝဍ္ဎတိ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သဒါ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဋ္ဌာ သီလသမ္ပန္နာတိ တသ္မိံ ဓမ္မေ ဌိတတ္တာ တေနပိ သီလေန သမ္ပန္နတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌာ သီလသမ္ပန္နာ။ အထ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၄။)ဝါ ဧဝရူပါနိ ပုညာနိ ကရောန္တာနံ ဒသ ကုသလာ ဓမ္မာ ပူရေန္တိ, တေသု ဌိတတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌာ။ တေနေဝ စ သီလေန သမ္ပန္နတ္တာ သီလသမ္ပန္နာတိ။ သတ္တမံ။
၈။ ဇေတဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈။ အဋ္ဌမေ ဣဒံ ဟိ တံ ဇေတဝနန္တိ အနာထပိဏ္ဍိကော ဒေဝပုတ္တော ဇေတဝနဿ စေဝ ဗုဒ္ဓါဒီနဉ္စ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ အာဂတော ဧဝမာဟ။ ဣသိသံဃနိသေဝိတန္တိ ဘိက္ခုသံဃနိသေဝိတံ။
ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ဇေတဝနဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အရိယမဂ္ဂဿ ကထေန္တော ကမ္မံ ဝိဇ္ဇာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂပညာ။ ဓမ္မောတိ သမာဓိပက္ခိကာ ဓမ္မာ။ သီလံ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမန္တိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပါ။ ဓမ္မောတိ ဝါယာမသတိသမာဓယော။ သီလန္တိ ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ ဧတသ္မိံ သီလေ ဌိတဿ ဇီဝိတံ နာမ ဥတ္တမံ။ ဧတေန မစ္စာ သုဇ္ဈန္တီတိ ဧတေန အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေန သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ မဂ္ဂေန သုဇ္ဈန္တိ, န ဂေါတ္တဓနေဟိ, တသ္မာ။ ယောနိသော ဝိစိနေ ဓမ္မန္တိ ဥပါယေန သမာဓိပက္ခိယဓမ္မံ ဝိစိနေယျ။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂေ ဝိသုဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ ယောနိသော ဝိစိနေ ဓမ္မန္တိ ဥပါယေန ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မံ ဝိစိနေယျ။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ တေသု စတူသု သစ္စေသု ဝိသုဇ္ဈတိ။
ဣဒါနိ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော သာရိပုတ္တောဝါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာရိပုတ္တောဝါတိ အဝဓာရဏဝစနံ, ဧတေဟိ ပညာဒီဟိ သာရိပုတ္တောဝ သေယျောတိ ဝဒတိ။ ဥပသမေနာတိ ကိလေသဥပသမေန။ ပါရံ ဂတောတိ နိဗ္ဗာနံ ဂတော။ ယော ကောစိ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တော ဘိက္ခု, သော ဧတာဝပရမော သိယာ, န ထေရေန ဥတ္တရိတရော နာမ အတ္ထီတိ ဝဒတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉။ နဝမေ မစ္ဆရိနောတိ မစ္ဆေရေန သမန္နာဂတာ။ ဧကစ္စော ဟိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဘိက္ခုံ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာပိ န ဝန္ဒတိ, အညတ္ထ ဂတော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၅။)ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ သက္ကစ္စံ ဝန္ဒိတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကရောတိ – ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ ဝသနဋ္ဌာနံ နာဂစ္ဆထ, သမ္ပန္နော ပဒေသော, ပဋိဗလာ မယံ အယျာနံ ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာနံ ကာတု’’န္တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘သဒ္ဓေါ အယံ ဥပါသကော’’တိ ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ သင်္ဂဏှန္တိ။ အထေကော ထေရော တဿ ဂါမံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ သော တံ ဒိသွာ အညေန ဝါ ဂစ္ဆတိ, ဃရံ ဝါ ပဝိသတိ။ သစေပိ သမ္မုခီဘာဝံ အာဂစ္ဆတိ, ဟတ္ထေန ဝန္ဒိတွာ – ‘‘အယျဿ ဘိက္ခံ ဒေထ, အဟံ ဧကေန ကမ္မေန ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပက္ကမတိ။ ထေရော သကလဂါမံ စရိတွာ တုစ္ဆပတ္တောဝ နိက္ခမတိ။ ဣဒံ တာဝ မုဒုမစ္ဆရိယံ နာမ, ယေန သမန္နာဂတော အဒါယကောပိ ဒါယကော ဝိယ ပညာယတိ။ ဣဓ ပန ထဒ္ဓမစ္ဆရိယံ အဓိပ္ပေတံ, ယေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခူသု ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌေသု, ‘‘ထေရာ ဌိတာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကိံ မယှံ ပါဒါ ရုဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ သိလာထမ္ဘော ဝိယ ခါဏုကော ဝိယ စ ထဒ္ဓေါ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, သာမီစိမ္ပိ န ကရောတိ။ ကဒရိယာတိ ဣဒံ မစ္ဆရိနောတိ ပဒဿေဝ ဝေဝစနံ။ မုဒုကမ္ပိ ဟိ မစ္ဆရိယံ ‘‘မစ္ဆရိယ’’န္တေဝ ဝုစ္စတိ, ထဒ္ဓံ ပန ကဒရိယံ နာမ။ ပရိဘာသကာတိ ဘိက္ခူ ဃရဒွါရေ ဌိတေ ဒိသွာ, ‘‘ကိံ တုမှေ ကသိတွာ အာဂတာ, ဝပိတွာ, လာယိတွာ? မယံ အတ္တနောပိ န လဘာမ, ကုတော တုမှာကံ, သီဃံ နိက္ခမထာ’’တိအာဒီဟိ သံတဇ္ဇကာ။ အန္တရာယကရာတိ ဒါယကဿ သဂ္ဂန္တရာယော, ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ လာဘန္တရာယော, အတ္တနော ဥပဃာတောတိ ဣမေသံ အန္တရာယာနံ ကာရကာ။
သမ္ပရာယောတိ ပရလောကော။ ရတီတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိ။ ခိဍ္ဍာတိ ကာယိကခိဍ္ဍာဒိကာ တိဝိဓာ ခိဍ္ဍာ။ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေသ ဝိပါကောတိ တသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တဘဝနေ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ ဧသ ဝိပါကော။ သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတီတိ ‘‘ယမလောကံ ဥပပဇ္ဇရေ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတိ။
ဝဒညူတိ ဘိက္ခူ ဃရဒွါရေ ဌိတာ ကိဉ္စာပိ တုဏှီဝ ဟောန္တိ, အတ္ထတော ပန – ‘‘ဘိက္ခံ ဒေထာ’’တိ ဝဒန္တိ နာမ။ တတြ ယေ ‘‘မယံ ပစာမ, ဣမေ ပန န ပစန္တိ, ပစမာနေ ပတွာ အလဘန္တာ ကုဟိံ လဘိဿန္တီ’’တိ? ဒေယျဓမ္မံ သံဝိဘဇန္တိ, တေ ဝဒညူ နာမ။ ပကာသန္တီတိ ဝိမာနပ္ပဘာယ ဇောတန္တိ။ ပရသမ္ဘတေသူတိ ပရေဟိ သမ္ပိဏ္ဍိတေသု။ သမ္ပရာယေ စ သုဂ္ဂတီတိ, ‘‘ဧတေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၆။)သဂ္ဂါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသမ္ပရာယေ သုဂတိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝါ ဧတေသံ တတော စဝိတွာ ပုန သမ္ပရာယေပိ ဒုဂ္ဂတိသုဂတိယေဝ ဟောတီတိ။ နဝမံ။
၁၀။ ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၀။ ဒသမေ ဥပပန္နာသေတိ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဥပဂတာ။ ဝိမုတ္တာတိ အဝိဟာဗြဟ္မလောကသ္မိံ ဥပပတ္တိသမနန္တရမေဝ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာ။ မာနုသံ ဒေဟန္တိ ဣဓ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ ဒိဗ္ဗယောဂန္တိ ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ။ ဥပစ္စဂုန္တိ အတိက္ကမိံသု။ ဥပကောတိအာဒီနိ တေသံ ထေရာနံ နာမာနိ။ ကုသလီ ဘာသသီ တေသန္တိ, ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ ဣမဿ အတ္ထီတိ ကုသလီ, တေသံ ထေရာနံ တွံ ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ ဘာသသိ, ထောမေသိ ပသံသသိ, ပဏ္ဍိတောသိ ဒေဝပုတ္တာတိ ဝဒတိ။ တံ တေ ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ တေ ထေရာ တံ ဓမ္မံ ဣဓ တုမှာကံ သာသနေ ဇာနိတွာ။ ဂမ္ဘီရန္တိ ဂမ္ဘီရတ္ထံ။ ဗြဟ္မစာရီ နိရာမိသောတိ နိရာမိသဗြဟ္မစာရီ နာမ အနာဂါမီ, အနာဂါမီ အဟောသိန္တိ အတ္ထော။ အဟုဝါတိ အဟောသိ။ သဂါမေယျောတိ ဧကဂါမဝါသီ။ ပရိယောသာနဂါထာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဌပိတာတိ။ ဒသမံ။
အာဒိတ္တဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ ဇရာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁။ ဇရာဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သာဓူတိ လဒ္ဓကံ ဘဒ္ဒကံ။ သီလံ ယာဝ ဇရာတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ယထာ မုတ္တာမဏိရတ္တဝတ္ထာဒီနိ အာဘရဏာနိ တရုဏကာလေယေဝ သောဘန္တိ, ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ တာနိ ဓာရေန္တော ‘‘အယံ အဇ္ဇာပိ ဗာလဘာဝံ ပတ္ထေတိ, ဥမ္မတ္တကော မညေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ, န ဧဝံ သီလံ။ သီလဉှိ နိစ္စကာလံ သောဘတိ။ ဗာလကာလေပိ ဟိ သီလံ ရက္ခန္တံ ‘‘ကိံ ဣမဿ သီလေနာ’’တိ? ဝတ္တာရော နတ္ထိ။ မဇ္ဈိမကာလေပိ မဟလ္လကကာလေပီတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၇။)သဒ္ဓါ သာဓု ပတိဋ္ဌိတာတိ ဟတ္ထာဠဝကစိတ္တဂဟပတိအာဒီနံ ဝိယ မဂ္ဂေန အာဂတာ ပတိဋ္ဌိတသဒ္ဓါ နာမ သာဓု။ ပညာ နရာနံ ရတနန္တိ ဧတ္ထ စိတ္တီကတဋ္ဌာဒီဟိ ရတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယဒိ စိတ္တီကတန္တိ ရတနံ, နနု ဘဂဝါ စိတ္တီကတော ပုရိသသီဟော, ယေ စ လောကေ စိတ္တီကတာ, တေသံ စိတ္တီကတော ဘဂဝါ။ ယဒိ ရတိကရန္တိ ရတနံ, နနု ဘဂဝါ ရတိကရော ပုရိသသီဟော, တဿ ဝစနေန စရန္တာ ဈာနရတိသုခေန အဘိရမန္တိ။ ယဒိ အတုလျန္တိ ရတနံ, နနု ဘဂဝါ အတုလော ပုရိသသီဟော။ န ဟိ သက္ကာ တုလေတုံ ဂုဏေဟိ ဂုဏပါရမိံ ဂတော။ ယဒိ ဒုလ္လဘန္တိ ရတနံ, နနု ဘဂဝါ ဒုလ္လဘော ပုရိသသီဟော။ ယဒိ အနောမသတ္တပရိဘောဂန္တိ ရတနံ, နနု ဘဂဝါ အနောမော သီလေန သမာဓိနာ ပညာယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနာ’’တိ။
ဣဓ ပန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန ပညာ ‘‘ရတန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုညန္တိ ပုညစေတနာ, သာ ဟိ အရူပတ္တာ ပရိဟရိတုံ န သက္ကာတိ။ ပဌမံ။
၂။ အဇရသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂။ ဒုတိယေ အဇရသာတိ အဇီရဏေန, အဝိပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ သီလဉှိ အဝိပန္နမေဝ သာဓု ဟောတိ, ဝိပန္နသီလံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒယောပိ န သင်္ဂဏှန္တိ, ဂတဂတဋ္ဌာနေ နိဒ္ဓမိတဗ္ဗောဝ ဟောတီတိ။ ဒုတိယံ။
၃။ မိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၃။ တတိယေ သတ္ထောတိ သဒ္ဓိံစရော, ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ သကဋသတ္ထော ဝါ။ မိတ္တန္တိ ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ ပါဋင်္ကိယာ ဝါ အညေန ဝါ ယာနေန ဟရိတွာ ခေမန္တသမ္ပာပနေန မိတ္တံ။ သကေ ဃရေတိ အတ္တနော ဂေဟေ။ တထာရူပေ ရောဂေ ဇာတေ ပုတ္တဘရိယာဒယော ဇိဂုစ္ဆန္တိ, မာတာ ပန အသုစိမ္ပိ စန္ဒနံ ဝိယ မညတိ။ တသ္မာ သာ သကေ ဃရေ မိတ္တံ။ သဟာယော အတ္ထဇာတဿာတိ ဥပ္ပန္နကိစ္စဿ ယော တံ ကိစ္စံ ဝဟတိ နိတ္ထရတိ, သော ကိစ္စေသု သဟ အယနဘာဝေန သဟာယော မိတ္တံ, သုရာပါနာဒိသဟာယာ ပန န မိတ္တာ။ သမ္ပရာယိကန္တိ သမ္ပရာယဟိတံ။ တတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၈။)၄။ ဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၄။ စတုတ္ထေ ပုတ္တာ ဝတ္ထူတိ မဟလ္လကကာလေ ပဋိဇဂ္ဂနဋ္ဌေန ပုတ္တာ ပတိဋ္ဌာ။ ပရမောတိ အညေသံ အကထေတဗ္ဗဿပိ ဂုယှဿ ကထေတဗ္ဗယုတ္တတာယ ဘရိယာ ပရမော သခါ နာမ။ စတုတ္ထံ။
၅-၇။ ပဌမဇနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၅။ ပဉ္စမေ ဝိဓာဝတီတိ ပရသမုဒ္ဒါဒိဂမနဝသေန ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝတိ။ ပဉ္စမံ။
֍ ဋီ ၅၆။ ဆဋ္ဌေ ဒုက္ခာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော။ ဆဋ္ဌံ။
֍ ဋီ ၅၇။ သတ္တမေ ပရာယဏန္တိ နိပ္ဖတ္တိ အဝဿယော။ သတ္တမံ။
၈။ ဥပ္ပထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၈။ အဋ္ဌမေ ရာဂေါ ဥပ္ပထောတိ သုဂတိဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တဿ အမဂ္ဂေါ။ ရတ္တိန္ဒိဝက္ခယောတိ ရတ္တိဒိဝေဟိ, ရတ္တိဒိဝေသု ဝါ ခီယတိ။ ဣတ္ထီ မလန္တိ သေသံ ဗာဟိရမလံ ဘသ္မခါရာဒီဟိ ဓောဝိတွာ သက္ကာ သောဓေတုံ, မာတုဂါမမလေန ဒုဋ္ဌော ပန န သက္ကာ သုဒ္ဓေါ နာမ ကာတုန္တိ ဣတ္ထီ ‘‘မလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထိယံ ပဇာ သဇ္ဇတိ။ တပေါတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဓုတင်္ဂဂုဏဝီရိယဒုက္ကရကာရိကာနံ နာမံ, ဣဓ ပန ဌပေတွာ ဒုက္ကရကာရိကံ သဗ္ဗာပိ ကိလေသသန္တာပိကာ ပဋိပဒါ ဝဋ္ဋတိ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မေထုနဝိရတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၉။ နဝမေ ကိဿ စာဘိရတောတိ ကိသ္မိံ အဘိရတော။ ဒုတိယာတိ သုဂတိဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုတိယိကာ။ ပညာ စေနံ ပသာသတီတိ ပညာ ဧတံ ပုရိသံ ‘‘ဣဒံ ကရောဟိ, ဣဒံ မာကရီ’’တိ အနုသာသတိ။ နဝမံ။
၁၀။ ကဝိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၀။ ဒသမေ ဆန္ဒော နိဒါနန္တိ ဂါယတ္တိအာဒိကော ဆန္ဒော ဂါထာနံ နိဒါနံ။ ပုဗ္ဗပဋ္ဌာပနဂါထာ အာရဘန္တော ဟိ ‘‘ကတရစ္ဆန္ဒေန ဟောတူ’’တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၉။)အာရဘတိ။ ဝိယဉ္ဇနန္တိ ဇနနံ။ အက္ခရံ ဟိ ပဒံ ဇနေတိ, ပဒံ ဂါထံ ဇနေတိ, ဂါထာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ။ နာမသန္နိဿိတာတိ သမုဒ္ဒါဒိပဏ္ဏတ္တိနိဿိတာ။ ဂါထာ အာရဘန္တော ဟိ သမုဒ္ဒံ ဝါ ပထဝိံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ နာမံ နိဿယိတွာဝ အာရဘတိ။ အာသယောတိ ပတိဋ္ဌာ။ ကဝိတော ဟိ ဂါထာ ပဝတ္တန္တိ။ သော တာသံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတီတိ။ ဒသမံ။
ဇရာဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ အဒ္ဓဝဂ္ဂေါ
၁။ နာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၁။ အဒ္ဓဝဂ္ဂဿ ပဌမေ နာမံ သဗ္ဗံ အဒ္ဓဘဝီတိ နာမံ သဗ္ဗံ အဘိဘဝတိ အနုပတတိ။ ဩပပါတိကေန ဝါ ဟိ ကိတ္တိမေန ဝါ နာမေန မုတ္တော သတ္တော ဝါ သင်္ခါရော ဝါ နတ္ထိ။ ယဿပိ ဟိ ရုက္ခဿ ဝါ ပါသာဏဿ ဝါ ‘‘ဣဒံ နာမ နာမ’’န္တိ န ဇာနန္တိ, အနာမကောတွေဝ တဿ နာမံ ဟောတိ။ ပဌမံ။
၂-၃။ စိတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၂။ ဒုတိယေ သဗ္ဗေဝ ဝသမနွဂူတိ ယေ စိတ္တဿ ဝသံ ဂစ္ဆန္တိ, တေသံယေဝ အနဝသေသပရိယာဒါနမေတံ။ ဒုတိယံ။
֍ ဋီ ၆၃။ တတိယေပိ ဧသေဝ နယော။ တတိယံ။
၄-၅။ သံယောဇနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၄။ စတုတ္ထေ ကိံ သု သံယောဇနောတိ ကိံ သံယောဇနော ကိံ ဗန္ဓနော? ဝိစာရဏန္တိ ဝိစရဏာ ပါဒါနိ။ ဗဟုဝစနေ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဝိတက္ကဿ ဝိစာရဏန္တိ ဝိတက္ကော တဿ ပါဒါ။ စတုတ္ထံ။
֍ ဋီ ၆၅။ ပဉ္စမေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စမံ။
၆။ အတ္တဟတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၆။ ဆဋ္ဌေ ကေနဿုဗ္ဘာဟတောတိ ကေန အဗ္ဘာဟတော။ သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ ဣစ္ဆာဓူပါယိတောတိ ဣစ္ဆာယ အာဒိတ္တော။ ဆဋ္ဌံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။)၇-၉။ ဥဍ္ဍိတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၇။ သတ္တမေ တဏှာယ ဥဍ္ဍိတောတိ တဏှာယ ဥလ္လင်္ဃိတော။ စက္ခုဉှိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ ရူပနာဂဒန္တေ ဥဍ္ဍိတံ, သောတာဒီနိ သဒ္ဒါဒီသူတိ တဏှာယ ဥဍ္ဍိတော လောကော။ မစ္စုနာ ပိဟိတောတိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ကတံ ကမ္မံ န ဒူရံ ဧကစိတ္တန္တရံ, ဗလဝတိယာ ပန မာရဏန္တိကဝေဒနာယ ပဗ္ဗတေန ဝိယ ဩတ္ထဋတ္တာ သတ္တာ တံ န ဗုဇ္ဈန္တီတိ ‘‘မစ္စုနာ ပိဟိတော လောကော’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တမံ။
֍ ဋီ ၆၈။ အဋ္ဌမေ သွေဝ ပဉှော ဒေဝတာယ ဟေဋ္ဌုပရိယာယဝသေန ပုစ္ဆိတော။ အဋ္ဌမံ။
֍ ဋီ ၆၉။ နဝမေ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ နဝမံ။
၁၀။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၀။ ဒသမေ ကိသ္မိံ လောကော သမုပ္ပန္နောတိ ကိသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ လောကော ဥပ္ပန္နောတိ ပုစ္ဆတိ။ ဆသူတိ ဆသု အဇ္ဈတ္တိကေသု အာယတနေသု ဥပ္ပန္နေသု ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတိ။ ဆသု ကုဗ္ဗတီတိ တေသုယေဝ ဆသု သန္ထဝံ ကရောတိ။ ဥပါဒါယာတိ တာနိယေဝ စ ဥပါဒါယ အာဂမ္မ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတိ။ ဝိဟညတီတိ တေသုယေဝ ဆသု ဝိဟညတိ ပီဠိယတိ။ ဣတိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနဝသေန အယံ ပဉှော အာဂတော, အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနံ ပန ဝသေန အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဆသု ဟိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေသု ဥပ္ပန္နေသု အယံ ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတိ, ဆသု ဗာဟိရေသု သန္ထဝံ ကရောတိ, ဆန္နံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ဥပါဒါယ ဆသု ဗာဟိရေသု ဝိဟညတီတိ။ ဒသမံ။
အဒ္ဓဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ ဆေတွာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၁။ ဆေတွာဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဆေတွာတိ ဝဓိတွာ။ သုခံ သေတီတိ ကောဓပရိဠာဟေန အပရိဒယှမာနတ္တာ သုခံ သယတိ။ န သောစတီတိ ကောဓဝိနာသေန ဝိနဋ္ဌဒေါမနဿတ္တာ န သောစတိ။ ဝိသမူလဿာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၁။)ဒုက္ခဝိပါကဿ။ မဓုရဂ္ဂဿာတိ ကုဒ္ဓဿ ပဋိကုဇ္ဈိတွာ, အက္ကုဋ္ဌဿ ပစ္စက္ကောသိတွာ, ပဟဋဿ စ ပဋိပဟရိတွာ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သန္ဓာယ မဓုရဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တော။ ဣမသ္မိံ ဟိ ဌာနေ ပရိယောသာနံ အဂ္ဂန္တိ ဝုတ္တံ။ အရိယာတိ ဗုဒ္ဓါဒယော။ ပဌမံ။
၂။ ရထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၂။ ဒုတိယေ ပညာယတိ ဧတေနာတိ ပညာဏံ။ ဓဇော ရထဿာတိ မဟန္တသ္မိံ ဟိ သင်္ဂါမသီသေ ဒူရတောဝ ဓဇံ ဒိသွာ ‘‘အသုကရညော နာမ အယံ ရထော’’တိ ရထော ပါကဋော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓဇော ရထဿ ပညာဏ’’န္တိ။ အဂ္ဂိပိ ဒူရတောဝ ဓူမေန ပညာယတိ။ စောဠရဋ္ဌံ ပဏ္ဍုရဋ္ဌန္တိ ဧဝံ ရဋ္ဌမ္ပိ ရညာ ပညာယတိ။ စက္ကဝတ္တိရညော ဓီတာပိ ပန ဣတ္ထီ ‘‘အသုကဿ နာမ ဘရိယာ’’တိ ဘတ္တာရံ ပတွာဝ ပညာယတိ။ တသ္မာ ဓူမော ပညာဏမဂ္ဂိနောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယံ။
၃။ ဝိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၃။ တတိယေ သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တန္တိ ယသ္မာ သဒ္ဓေါ သဒ္ဓါယ မုတ္တမဏိအာဒီနိပိ ဝိတ္တာနိ လဘတိ, တိဿောပိ ကုလသမ္ပဒါ, ဆ ကာမသဂ္ဂါနိ, နဝ ဗြဟ္မလောကေ ပတွာ ပရိယောသာနေ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဒဿနမ္ပိ လဘတိ, တသ္မာ မဏိမုတ္တာဒီဟိ ဝိတ္တေဟိ သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ သေဋ္ဌံ။ ဓမ္မောတိ ဒသကုသလကမ္မပထော။ သုခမာဝဟတီတိ သဗ္ဗမ္ပိ သာသဝါနာသဝံ အသံကိလိဋ္ဌသုခံ အာဝဟတိ။ သာဒုတရန္တိ လောကသ္မိံ လောဏမ္ဗိလာဒီနံ သဗ္ဗရသာနံ သစ္စမေဝ မဓုရတရံ။ သစ္စသ္မိံ ဟိ ဌိတာ သီဃဝေဂံ နဒိမ္ပိ နိဝတ္တေန္တိ, ဝိသမ္ပိ နိမ္မဒ္ဒေန္တိ, အဂ္ဂိမ္ပိ ပဋိဗာဟန္တိ, ဒေဝမ္ပိ ဝဿာပေန္တိ, တသ္မာ တံ သဗ္ဗရသာနံ မဓုရတရန္တိ ဝုတ္တံ။ ပညာဇီဝိံ ဇီဝိတမာဟု သေဋ္ဌန္တိ ယော ပညာဇီဝီ ဂဟဋ္ဌော သမာနော ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာယ သလာကဘတ္တာဒီနိ ပဋ္ဌပေတွာ ပညာယ ဇီဝတိ, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ပန ဓမ္မေန ဥပ္ပန္နေ ပစ္စယေ ‘‘ဣဒမတ္ထ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ အာဒါယ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရိယဖလာဓိဂမဝသေန ပညာယ ဇီဝတိ, တံ ပညာဇီဝိံ ပုဂ္ဂလံ သေဋ္ဌံ ဇီဝိတံ ဇီဝတီတိ အာဟု။ တတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၂။)၄။ ဝုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၄။ စတုတ္ထေ ဗီဇန္တိ ဥပ္ပတန္တာနံ သတ္တဝိဓံ ဓညဗီဇံ သေဋ္ဌံ။ တသ္မိဉှိ ဥဂ္ဂတေ ဇနပဒေါ ခေမော ဟောတိ သုဘိက္ခော။ နိပတတန္တိ နိပတန္တာနံ မေဃဝုဋ္ဌိ သေဋ္ဌာ။ မေဃဝုဋ္ဌိယဉှိ သတိ ဝိဝိဓာနိ သဿာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဇနပဒါ ဖီတာ ဟောန္တိ ခေမာ သုဘိက္ခာ။ ပဝဇမာနာနန္တိ ဇင်္ဂမာနံ ပဒသာ စရမာနာနံ ဂါဝေါ သေဋ္ဌာ။ တာ နိဿာယ ဟိ သတ္တာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇမာနာ သုခံ ဝိဟရန္တိ။ ပဝဒတန္တိ ရာဇကုလမဇ္ဈာဒီသု ဝဒန္တာနံ ပုတ္တော ဝရော။ သော ဟိ မာတာပိတူနံ အနတ္ထာဝဟံ န ဝဒတိ။
ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပတတံ သေဋ္ဌာတိ ပုရိမပဉှေ ကိရ သုတွာ သမီပေ ဌိတာ ဧကာ ဒေဝတာ ‘‘ဒေဝတေ, ကသ္မာ တွံ ဧတံ ပဉှံ ဒသဗလံ ပုစ္ဆသိ? အဟံ တေ ကထေဿာမီ’’တိ အတ္တနော ခန္တိယာ လဒ္ဓိယာ ပဉှံ ကထေသိ။ အထ နံ ဣတရာ ဒေဝတာ အာဟ – ‘‘ယာဝ ပဓံသီ ဝဒေသိ ဒေဝတေ ယာဝ ပဂဗ္ဘာ မုခရာ, အဟံ ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆာမိ။ တွံ မယှံ ကသ္မာ ကထေသီ’’တိ? နိဝတ္တေတွာ တဒေဝ ပဉှံ ဒသဗလံ ပုစ္ဆိ။ အထဿာ သတ္ထာ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပတတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ စတုမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ။ သာ ဟိ ဥပ္ပတမာနာ သဗ္ဗာကုသလဓမ္မေ သမုဂ္ဃါတေတိ။ တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပတတံ သေဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အဝိဇ္ဇာတိ ဝဋ္ဋမူလကမဟာအဝိဇ္ဇာ။ သာ ဟိ နိပတန္တာနံ ဩသီဒန္တာနံ ဝရာ။ ပဝဇမာနာနန္တိ ပဒသာ စရမာနာနံ ဇင်္ဂမာနံ အနောမပုညက္ခေတ္တဘူတော သံဃော ဝရော။ တဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ သတ္တာ သောတ္ထိံ ပါပုဏန္တိ။ ဗုဒ္ဓေါတိ ယာဒိသော ပုတ္တော ဝါ ဟောတု အညော ဝါ, ယေသံ ကေသဉ္စိ ဝဒမာနာနံ ဗုဒ္ဓေါ ဝရော။ တဿ ဟိ ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ အနေကသတသဟဿာနံ ပါဏာနံ ဗန္ဓနမောက္ခော ဟောတီတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ဘီတာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၅။ ပဉ္စမေ ကိံသူဓ ဘီတာတိ ကိံ ဘီတာ? မဂ္ဂေါ စနေကာယတနပ္ပဝုတ္တောတိ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဝသေန အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ ကထိတော။ ဧဝံ သန္တေ ကိဿ ဘီတာ ဟုတွာ အယံ ဇနတာ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော အဂ္ဂဟေသီတိ ဝဒတိ။ ဘူရိပညာတိ ဗဟုပည ဥဿန္နပည။ ပရလောကံ န ဘာယေတိ ဣမသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ ဂစ္ဆန္တော န ဘာယေယျ။ ပဏိဓာယာတိ ဌပေတွာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၃။)ဗဟွန္နပါနံ ဃရမာဝသန္တောတိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒယော ဝိယ ဗဟွန္နပါနေ ဃရေ ဝသန္တော။ သံဝိဘာဂီတိ အစ္ဆရာယ ဂဟိတမ္ပိ နခေန ဖာလေတွာ ပရဿ ဒတွာဝ ဘုဉ္ဇနသီလော။ ဝဒညူတိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဣဒါနိ ဂါထာယ အင်္ဂါနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတဗ္ဗာနိ – ‘‘ဝါစ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ စတ္တာရိ ဝစီသုစရိတာနိ ဂဟိတာနိ, ‘‘မနေနာ’’တိပဒေန တီဏိ မနောသုစရိတာနိ, ‘‘ကာယေနာ’’တိ ပဒေန တီဏိ ကာယသုစရိတာနိ။ ဣတိ ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိအင်္ဂံ နာမ။ ဗဟွန္နပါနံ ဃရမာဝသန္တောတိ ဣမိနာ ယညဥပက္ခရော ဂဟိတော။ သဒ္ဓေါတိ ဧကမင်္ဂံ, မုဒူတိ ဧကံ, သံဝိဘာဂီတိ ဧကံ, ဝဒညူတိ ဧကံ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧတေသု ဓမ္မေသု ဌိတော စတူသူ’’တိ အာဟ။
အပရောပိ ပရိယာယော – ဝါစန္တိအာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ, ဗဟွန္နပါနန္တိ ဣမိနာ ယညဥပက္ခရောဝ ဂဟိတော, သဒ္ဓေါ မုဒူ သံဝိဘာဂီ ဝဒညူတိ ဧကံ အင်္ဂံ။ အပရော ဒုကနယော နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဝါစံ မနဉ္စာ’’တိ ဣဒမေကံ အင်္ဂံ, ‘‘ကာယေန ပါပါနိ အကုဗ္ဗမာနော, ဗဟွန္နပါနံ ဃရမာဝသန္တော’’တိ ဧကံ, ‘‘သဒ္ဓေါ မုဒူ’’တိ ဧကံ, ‘‘သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ’’တိ ဧကံ။ ဧတေသု စတူသု ဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေ ဌိတော နာမ ဟောတိ။ သော ဣတော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော န ဘာယတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ နဇီရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၆။ ဆဋ္ဌေ နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီတိ အတီတဗုဒ္ဓါနံ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ နာမဂေါတ္တံ ကထိယတိ, တသ္မာ န ဇီရတီတိ ဝုစ္စတိ။ ပေါရာဏာ ပန ‘‘အဒ္ဓါနေ ဂစ္ဆန္တေ န ပညာယိဿတိ, ဇီရဏသဘာဝေါ ပန န ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အာလသျန္တိ အာလသိယံ, ယေန ဌိတဋ္ဌာနေ ဌိတောဝ, နိသိန္နဋ္ဌာနေ နိသိန္နောဝ ဟောတိ, တေလေပိ ဥတ္တရန္တေ ဌိတိံ န ကရောတိ။ ပမာဒေါတိ နိဒ္ဒါယ ဝါ ကိလေသဝသေန ဝါ ပမာဒေါ။ အနုဋ္ဌာနန္တိ ကမ္မသမယေ ကမ္မကရဏဝီရိယာဘာဝေါ။ အသံယမောတိ သီလသညမာဘာဝေါ ဝိဿဋ္ဌာစာရတာ။ နိဒ္ဒါတိ သောပ္ပဗဟုလတာ။ တာယ ဂစ္ဆန္တောပိ ဌိတောပိ နိသိန္နောပိ နိဒ္ဒါယတိ, ပဂေဝ နိပန္နော။ တန္ဒီတိ အတိစ္ဆာတာဒိဝသေန အာဂန္တုကာလသိယံ။ တေ ဆိဒ္ဒေတိ တာနိ ဆ ဆိဒ္ဒါနိ ဝိဝရာနိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄။)သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန။ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဝိဝဇ္ဇယေတိ ဝဇ္ဇေယျ ဇဟေယျ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဣဿရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၇။ သတ္တမေ သတ္ထမလန္တိ မလဂ္ဂဟိတသတ္ထံ။ ကိံ သု ဟရန္တံ ဝါရေန္တီတိ ကံ ဟရန္တံ နိသေဓေန္တိ။ ဝသောတိ အာဏာပဝတ္တနံ။ ဣတ္ထီတိ အဝိဿဇ္ဇနီယဘဏ္ဍတ္တာ ‘‘ဣတ္ထီ ဘဏ္ဍာနမုတ္တမံ, ဝရဘဏ္ဍ’’န္တိ အာဟ။ အထ ဝါ သဗ္ဗေပိ ဗောဓိသတ္တာ စ စက္ကဝတ္တိနော စ မာတုကုစ္ဆိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ‘‘ဣတ္ထီ ဘဏ္ဍာနမုတ္တမ’’န္တိ အာဟ။ ကောဓော သတ္ထမလန္တိ ကောဓော မလဂ္ဂဟိတသတ္ထသဒိသော, ပညာသတ္ထဿ ဝါ မလန္တိ သတ္ထမလံ။ အဗ္ဗုဒန္တိ ဝိနာသကာရဏံ, စောရာ လောကသ္မိံ ဝိနာသကာတိ အတ္ထော။ ဟရန္တောတိ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော။ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဟိ ပဋ္ဌပိတကာလေယေဝ မနုဿေဟိ ပရိစ္စတ္တာနိ။ တေသံ တာနိ ဟရန္တော သမဏော ပိယော ဟောတိ, အနာဟရန္တေ ပုညဟာနိံ နိဿာယ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဟောန္တိ။ သတ္တမံ။
၈။ ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၈။ အဋ္ဌမေ အတ္တာနံ န ဒဒေတိ ပရဿ ဒါသံ ကတွာ အတ္တာနံ န ဒဒေယျ ဌပေတွာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တေတိ ဝုတ္တံ။ န ပရိစ္စဇေတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒီနံ န ပရိစ္စဇေယျ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တေ ဌပေတွာယေဝါတိ ဝုတ္တံ။ ကလျာဏန္တိ သဏှံ မုဒုကံ။ ပါပိကန္တိ ဖရုသံ ဝါစံ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ပါထေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၉။ နဝမေ သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျန္တိ သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဒါနံ ဒေတိ, သီလံ ရက္ခတိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ, တေနေတံ ဝုတ္တံ။ သိရီတိ ဣဿရိယံ။ အာသယောတိ ဝသနဋ္ဌာနံ။ ဣဿရိယေ ဟိ အဘိမုခီဘူတေ ထလတောပိ ဇလတောပိ ဘောဂါ အာဂစ္ဆန္တိယေဝ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ။ ပရိကဿတီတိ ပရိကဍ္ဎတိ။ နဝမံ။
၁၀။ ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၀။ ဒသမေ ပဇ္ဇောတောတိ ပဒီပေါ ဝိယ ဟောတိ။ ဇာဂရောတိ ဇာဂရဗြာဟ္မဏော ဝိယ ဟောတိ။ ဂါဝေါ ကမ္မေ သဇီဝါနန္တိ ကမ္မေန သဟ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၅။)ဇီဝန္တာနံ ဂါဝေါဝ ကမ္မေ ကမ္မသဟာယာ ကမ္မဒုတိယကာ နာမ ဟောန္တိ။ ဂေါမဏ္ဍလေဟိ သဒ္ဓိံ ကသိကမ္မာဒီနိ နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ။ သီတဿ ဣရိယာပထောတိ သီတံ အဿ သတ္တကာယဿ ဣရိယာပထော ဇီဝိတဝုတ္တိ။ သီတန္တိ နင်္ဂလံ။ ယဿ ဟိ နင်္ဂလေဟိ ခေတ္တံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကဋ္ဌံ န ဟောတိ, သော ကထံ ဇီဝိဿတီတိ ဝဒတိ။ ဒသမံ။
၁၁။ အရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၁။ ဧကာဒသမေ အရဏာတိ နိက္ကိလေသာ။ ဝုသိတန္တိ ဝုသိတဝါသော။ ဘောဇိဿိယန္တိ အဒါသဘာဝေါ။ သမဏာတိ ခီဏာသဝသမဏာ။ တေ ဟိ ဧကန္တေန အရဏာ နာမ။ ဝုသိတံ န နဿတီတိ တေသံ အရိယမဂ္ဂဝါသော န နဿတိ။ ပရိဇာနန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကတော ပဋ္ဌာယ သေခါ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပရိညာယ ပရိဇာနန္တိ။ ဘောဇိဿိယန္တိ ခီဏာသဝသမဏာနံယေဝ နိစ္စံ ဘုဇိဿဘာဝေါ နာမ။ ဝန္ဒန္တီတိ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝန္ဒန္တိ။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ သီလေ ပတိဋ္ဌိတံ။ သမဏီဓာတိ သမဏံ ဣဓ။ ဇာတိဟီနန္တိ အပိ စဏ္ဍာလကုလာ ပဗ္ဗဇိတံ။ ခတ္တိယာတိ န ကေဝလံ ခတ္တိယာဝ, ဒေဝါပိ သီလသမ္ပန္နံ သမဏံ ဝန္ဒန္တိယေဝါတိ။ ဧကာဒသမံ။
ဆေတွာဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဒေဝတာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၆။)၂။ ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂။ ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဒေဝပုတ္တောတိ ဒေဝါနဉှိ အင်္ကေ နိဗ္ဗတ္တာ ပုရိသာ ဒေဝပုတ္တာ နာမ, ဣတ္ထိယော ဒေဝဓီတရော နာမ ဟောန္တိ။ နာမဝသေန အပါကဋာဝ ‘‘အညတရာ ဒေဝတာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ပါကဋော ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဒေဝပုတ္တော’’တိ။ တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အညတရာ ဒေဝတာ’’တိ ဝတွာ ဣဓ ‘‘ဒေဝပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုသာသန္တိ အနုသိဋ္ဌိံ။ အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော ဘဂဝတာ သမ္ဗောဓိတော သတ္တမေ ဝဿေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ တိဒသပုရေ ဝဿံ ဥပဂမ္မ အဘိဓမ္မံ ဒေသေန္တေန ဈာနဝိဘင်္ဂေ – ‘‘ဘိက္ခူတိ သမညာယ ဘိက္ခု, ပဋိညာယ ဘိက္ခူ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၀)။ ဧဝံ ဘိက္ခုနိဒ္ဒေသံ ကထိယမာနံ အဿောသိ။ ‘‘ဧဝံ ဝိတက္ကေထ, မာ ဧဝံ ဝိတက္ကယိတ္ထ, ဧဝံ မနသိကရောထ, မာ ဧဝံ မနသာကတ္ထ။ ဣဒံ ပဇဟထ, ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉)။ ဧဝရူပံ ပန ဘိက္ခုဩဝါဒံ ဘိက္ခုအနုသာသနံ န အဿောသိ။ သော တံ သန္ဓာယ – ‘‘ဘိက္ခုံ ဘဂဝါ ပကာသေသိ, နော စ ဘိက္ခုနော အနုသာသ’’န္တိ အာဟ။
တေန ဟီတိ ယသ္မာ မယာ ဘိက္ခုနော အနုသိဋ္ဌိ န ပကာသိတာတိ ဝဒသိ, တသ္မာ။ တညေဝေတ္ထ ပဋိဘာတူတိ တုယှေဝေသာ အနုသိဋ္ဌိပကာသနာ ဥပဋ္ဌာတူတိ။ ယော ဟိ ပဉှံ ကထေတုကာမော ဟောတိ, န စ သက္ကောတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ကထေတုံ။ ယော ဝါ န ကထေတုကာမော ဟောတိ, သက္ကောတိ ပန ကထေတုံ။ ယော ဝါ နေဝ ကထေတုကာမော ဟောတိ, ကထေတုံ န စ သက္ကောတိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ဘဂဝါ ပဉှံ ဘာရံ န ကရောတိ။ အယံ ပန ဒေဝပုတ္တော ကထေတုကာမော စေဝ, သက္ကောတိ စ ကထေတုံ။ တသ္မာ တဿေဝ ဘာရံ ကရောန္တော ဘဂဝါ ဧဝမာဟ။ သောပိ ပဉှံ ကထေသိ။
တတ္ထ သုဘာသိတဿ သိက္ခေထာတိ သုဘာသိတံ သိက္ခေယျ, စတုသစ္စနိဿိတံ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယနိဿိတံ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတမေဝ သိက္ခေယျ။ သမဏူပါသနဿ စာတိ သမဏေဟိ ဥပါသိတဗ္ဗံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၇။)သမဏူပါသနံ နာမ အဋ္ဌတိံသဘေဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, တမ္ပိ သိက္ခေယျ ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။ ဗဟုဿုတာနံ ဝါ ဘိက္ခူနံ ဥပါသနမ္ပိ သမဏူပါသနံ။ တမ္ပိ ‘ကိံ, ဘန္တေ, ကုသလ’’န္တိအာဒိနာ ပဉှပုစ္ဆနေန ပညာဝုဒ္ဓတ္ထံ သိက္ခေယျ။ စိတ္တဝူပသမဿ စာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန စိတ္တဝူပသမံ သိက္ခေယျ။ ဣတိ ဒေဝပုတ္တေန တိဿော သိက္ခာ ကထိတာ ဟောန္တိ။ ပုရိမပဒေန ဟိ အဓိသီလသိက္ခာ ကထိတာ, ဒုတိယပဒေန အဓိပညာသိက္ခာ, စိတ္တဝူပသမေန အဓိစိတ္တသိက္ခာတိ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ သကလမ္ပိ သာသနံ ပကာသိတမေဝ ဟောတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဒုတိယကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃။ ဒုတိယေ ဈာယီတိ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယီ။ ဝိမုတ္တစိတ္တောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တစိတ္တော။ ဟဒယဿာနုပတ္တိန္တိ အရဟတ္တံ။ လောကဿာတိ သင်္ခါရလောကဿ။ အနိဿိတောတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနိဿိတော, တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဝါ အနိဿိတော။ တဒါနိသံသောတိ အရဟတ္တာနိသံသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အရဟတ္တာနိသံသော ဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပတ္ထေန္တော ဈာယီ ဘဝေယျ, သုဝိမုတ္တစိတ္တော ဘဝေယျ, လောကဿ ဥဒယဗ္ဗယံ ဉတွာ အနိဿိတော ဘဝေယျ။ တန္တိဓမ္မော ပန ဣမသ္မိံ သာသနေ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ။ ဒုတိယံ။
၃-၄။ မာဃသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ တတိယေ မာဃောတိ သက္ကဿေတံ နာမံ။ သွေဝ ဝတ္တေန အညေ အဘိဘဝိတွာ ဒေဝိဿရိယံ ပတ္တောတိ ဝတြဘူ, ဝတြနာမကံ ဝါ အသုရံ အဘိဘဝတီတိ ဝတြဘူ။ တတိယံ။
֍ ဋီ ၈၅။ စတုတ္ထံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ဒါမလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၆။ ပဉ္စမေ န တေနာသီသတေ ဘဝန္တိ တေန ကာရဏေန ယံ ကိဉ္စိ ဘဝံ န ပတ္ထေတိ။ အာယတပဂ္ဂဟော နာမေသ ဒေဝပုတ္တော, ခီဏာသဝဿ ကိစ္စဝေါသာနံ နတ္ထိ။ ခီဏာသဝေန ဟိ အာဒိတော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝီရိယံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၈။)ကတံ, အပရဘာဂေ မယာ အရဟတ္တံ ပတ္တန္တိ မာ တုဏှီ ဘဝတု, တထေဝ ဝီရိယံ ဒဠှံ ကရောတု ပရက္ကမတူတိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ။
အထ ဘဂဝါ ‘‘အယံ ဒေဝပုတ္တော ခီဏာသဝဿ ကိစ္စဝေါသာနံ အကထေန္တော မမ သာသနံ အနိယျာနိကံ ကထေတိ, ကိစ္စဝေါသာနမဿ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နတ္ထိ ကိစ္စန္တိအာဒိမာဟ။ တီသု ကိရ ပိဋကေသု အယံ ဂါထာ အသံကိဏ္ဏာ။ ဘဂဝတာ ဟိ အညတ္ထ ဝီရိယဿ ဒေါသော နာမ ဒဿိတော နတ္ထိ။ ဣဓ ပန ဣမံ ဒေဝပုတ္တံ ပဋိဗာဟိတွာ ‘‘ခီဏာသဝေန ပုဗ္ဗဘာဂေ အာသဝက္ခယတ္ထာယ အရညေ ဝသန္တေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာဒါယ ဝီရိယံ ကတံ, အပရဘာဂေ သစေ ဣစ္ဆတိ, ကရောတု, နော စေ ဣစ္ဆတိ, ယထာသုခံ ဝိဟရတူ’’တိ ခီဏာသဝဿ ကိစ္စဝေါသာနဒဿနတ္ထံ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဂါဓန္တိ ပတိဋ္ဌံ။ ပဉ္စမံ။
၆။ ကာမဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၇။ ဆဋ္ဌေ ဒုက္ကရန္တိ အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော ပုဗ္ဗယောဂါဝစရော ဗဟလကိလေသတာယ သပ္ပယောဂေန ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော သမဏဓမ္မံ ကတွာ ပုဗ္ဗူပနိဿယမန္ဒတာယ အရိယဘူမိံ အပ္ပတွာဝ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ‘‘တထာဂတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒုက္ကရဘာဝံ အာရောစေဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဒုက္ကရန္တိ ဒသပိ ဝဿာနိ…ပေ… သဋ္ဌိပိ ယဒေတံ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓဿ သမဏဓမ္မဿ ကရဏံ နာမ, တံ ဒုက္ကရံ။ သေခါတိ သတ္တ သေခါ။ သီလသမာဟိတာတိ သီလေန သမာဟိတာ သမုပေတာ။ ဌိတတ္တာတိ ပတိဋ္ဌိတသဘာဝါ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ဥပရိပဉှသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ အနဂါရိယုပေတဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနဂါရိယုပေတဿာတိ အနဂါရိယံ နိဂ္ဂေဟဘာဝံ ဥပေတဿ။ သတ္တဘူမိကေပိ ဟိ ပါသာဒေ ဝသန္တော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရေန အာဂန္တွာ ‘‘မယှံ ဣဒံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ နိက္ခမတေဝ။ တသ္မာ ‘‘အနဂါရိယုပေတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တုဋ္ဌီတိ စတုပစ္စယသန္တောသော။ ဘာဝနာယာတိ စိတ္တဝူပသမဘာဝနာယ။
တေ ဆေတွာ မစ္စုနော ဇာလန္တိ ယေ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဣန္ဒြိယူပသမေ ရတာ, တေ ဒုဿမာဒဟံ စိတ္တံ သမာဒဟန္တိ။ ယေ စ သမာဟိတစိတ္တာ, တေ စတုပစ္စယသန္တောသံ ပူရေန္တာ န ကိလမန္တိ။ ယေ သန္တုဋ္ဌာ, တေ သီလံ ပူရေန္တာ န
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉။)ကိလမန္တိ။ ယေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတာ သတ္တ သေခါ, တေ အရိယာ မစ္စုနော ဇာလသင်္ခါတံ ကိလေသဇာလံ ဆိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဒုဂ္ဂမောတိ ‘‘သစ္စမေတံ, ဘန္တေ, ယေ ဣန္ဒြိယူပသမေ ရတာ, တေ ဒုဿမာဒဟံ သမာဒဟန္တိ…ပေ… ယေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတာ, တေ မစ္စုနော ဇာလံ ဆိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိ’’။ ကိံ န ဂစ္ဆိဿန္တိ? အယံ ပန ဒုဂ္ဂမော ဘဂဝါ ဝိသမော မဂ္ဂေါတိ အာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အရိယမဂ္ဂေါ နေဝ ဒုဂ္ဂမော န ဝိသမော, ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ပနဿ ဗဟူ ပရိဿယာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တော။ အဝံသိရာတိ ဉာဏသိရေန အဓောသိရာ ဟုတွာ ပပတန္တိ။ အရိယမဂ္ဂံ အာရောဟိတုံ အသမတ္ထတာယေဝ စ တေ အနရိယမဂ္ဂေ ပပတန္တီတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ အရိယာနံ သမော မဂ္ဂေါတိ သွေဝ မဂ္ဂေါ အရိယာနံ သမော ဟောတိ။ ဝိသမေ သမာတိ ဝိသမေပိ သတ္တကာယေ သမာယေဝ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ပဉ္စာလစဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၈။ သတ္တမေ သမ္ဗာဓေတိ နီဝရဏသမ္ဗာဓံ ကာမဂုဏသမ္ဗာဓန္တိ ဒွေ သမ္ဗာဓာ။ တေသု ဣဓ နီဝရဏသမ္ဗာဓံ အဓိပ္ပေတံ။ ဩကာသန္တိ ဈာနဿေတံ နာမံ။ ပဋိလီနနိသဘောတိ ပဋိလီနသေဋ္ဌော။ ပဋိလီနော နာမ ပဟီနမာနော ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဋိလီနော ဟောတိ။ ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အသ္မိမာနော ပဟီနော ဟောတိ ဥစ္ဆိန္နမူလော တာလာဝတ္ထုကတော အနဘာဝံကတော အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၈၊ မဟာနိ။ ၈၇)။ ပစ္စလတ္ထံသူတိ ပဋိလဘိံသု။ သမ္မာ တေတိ ယေ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ သတိံ ပဋိလဘိံသု, တေ လောကုတ္တရသမာဓိနာပိ သုသမာဟိတာတိ မိဿကဇ္ဈာနံ ကထိတံ။ သတ္တမံ။
၈။ တာယနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၉။ အဋ္ဌမေ ပုရာဏတိတ္ထကရောတိ ပုဗ္ဗေ တိတ္ထကရော။ ဧတ္ထ စ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော, တိတ္ထကရော နာမ တာသံ ဥပ္ပါဒကော သတ္ထာ။ သေယျထိဒံ နန္ဒော, ဝစ္ဆော, ကိသော, သံကိစ္စော။ ပုရာဏာဒယော ပန တိတ္ထိယာ နာမ။ အယံ ပန ဒိဋ္ဌိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကထံ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တောတိ? ကမ္မဝါဒိတာယ။ ဧသ ကိရ ဥပေါသထဘတ္တာဒီနိ အဒါသိ, အနာထာနံ ဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ, ပတိဿယေ အကာသိ, ပေါက္ခရဏိယော ခဏာပေသိ, အညမ္ပိ ဗဟုံ ကလျာဏံ အကာသိ။ သော တဿ နိဿန္ဒေန သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တော,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။)သာသနဿ ပန နိယျာနိကဘာဝံ ဇာနာတိ။ သော တထာဂတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ သာသနာနုစ္ဆဝိကာ ဝီရိယပ္ပဋိသံယုတ္တာ ဂါထာ ဝက္ခာမီတိ အာဂန္တွာ ဆိန္ဒ သောတန္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဆိန္ဒာတိ အနိယမိတအာဏတ္တိ။ သောတန္တိ တဏှာသောတံ။ ပရက္ကမ္မာတိ ပရက္ကမိတွာ ဝီရိယံ ကတွာ။ ကာမေတိ ကိလေသကာမေပိ ဝတ္ထုကာမေပိ။ ပနုဒါတိ နီဟရ။ ဧကတ္တန္တိ ဈာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာမေ အဇဟိတွာ မုနိ ဈာနံ န ဥပပဇ္ဇတိ, န ပဋိလဘတီတိ အတ္ထော။ ကယိရာ စေ ကယိရာထေနန္တိ ယဒိ ဝီရိယံ ကရေယျ, ကရေယျာထ, တံ ဝီရိယံ န ဩသက္ကေယျ။ ဒဠှမေနံ ပရက္ကမေတိ ဒဠှံ ဧနံ ကရေယျ။ သိထိလော ဟိ ပရိဗ္ဗာဇောတိ သိထိလဂဟိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ဘိယျော အာကိရတေ ရဇန္တိ အတိရေကံ ဥပရိ ကိလေသရဇံ အာကိရတိ။ အကတံ ဒုက္ကဋံ သေယျောတိ ဒုက္ကဋံ အကတမေဝ သေယျော။ ယံ ကိဉ္စီတိ န ကေဝလံ ဒုက္ကဋံ ကတွာ ကတသာမညမေဝ, အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ သိထိလံ ကတံ ဧဝရူပမေဝ ဟောတိ။ သံကိလိဋ္ဌန္တိ ဒုက္ကရကာရိကဝတံ။ ဣမသ္မိံ ဟိ သာသနေ ပစ္စယဟေတု သမာဒိန္နဓုတင်္ဂဝတံ သံကိလိဋ္ဌမေဝ။ သင်္ကဿရန္တိ သင်္ကာယ သရိတံ, ‘‘ဣဒမ္ပိ ဣမိနာ ကတံ ဘဝိဿတိ, ဣဒမ္ပိ ဣမိနာ’’တိ ဧဝံ အာသင်္ကိတပရိသင်္ကိတံ။ အာဒိဗြဟ္မစရိယိကာတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာ ပုဗ္ဗပဓာနဘူတာ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ စန္ဒိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၀။ နဝမေ စန္ဒိမာတိ စန္ဒဝိမာနဝါသီ ဒေဝပုတ္တော။ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓအာယတနာဒီသု။ လောကာနုကမ္ပကာတိ တုယှမ္ပိ ဧတဿပိ တာဒိသာ ဧဝ။ သန္တရမာနောဝါတိ တုရိတော ဝိယ။ ပမုဉ္စသီတိ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ နဝမံ။
၁၀။ သူရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၁။ ဒသမေ သူရိယောတိ သူရိယဝိမာနဝါသီ ဒေဝပုတ္တော။ အန္ဓကာရေတိ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိနိဝါရဏေန အန္ဓဘာဝကရဏေ။ ဝိရောစတီတိ ဝေရောစနော။ မဏ္ဍလီတိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနော။ မာ, ရာဟု, ဂိလီ စရမန္တလိက္ခေတိ အန္တလိက္ခေ စရံ သူရိယံ, ရာဟု, မာ ဂိလီတိ ဝဒတိ။ ကိံ ပနေသ တံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁။)ဂိလတီတိ? အာမ, ဂိလတိ။ ရာဟုဿ ဟိ အတ္တဘာဝေါ မဟာ, ဥစ္စတ္တနေန အဋ္ဌယောဇနသတာဓိကာနိ စတ္တာရိ ယောဇနသဟဿာနိ, ဗာဟန္တရမဿ ဒွါဒသယောဇနသတာနိ, ဗဟလတ္တေန ဆ ယောဇနသတာနိ, သီသံ နဝ ယောဇနသတံ, နလာဋံ တိယောဇနသတံ, ဘမုကန္တရံ ပဏ္ဏာသယောဇနံ, မုခံ ဒွိယောဇနသတံ, ဃာနံ တိယောဇနသတံ, မုခါဓာနံ တိယောဇနသတဂမ္ဘီရံ ဟတ္ထတလပါဒတလာနိ ပုထုလတော ဒွိယောဇနသတာနိ။ အင်္ဂုလိပဗ္ဗာနိ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ။ သော စန္ဒိမသူရိယေ ဝိရောစမာနေ ဒိသွာ ဣဿာပကတော တေသံ ဂမနဝီထိံ ဩတရိတွာ မုခံ ဝိဝရိတွာ တိဋ္ဌတိ။ စန္ဒဝိမာနံ သူရိယဝိမာနံ ဝါ တိယောဇနသတိကေ မဟာနရကေ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဝိမာနေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဝိရဝန္တိ။ သော ပန ဝိမာနံ ကဒါစိ ဟတ္ထေန ဆာဒေတိ, ကဒါစိ ဟနုကဿ ဟေဋ္ဌာ ပက္ခိပတိ, ကဒါစိ ဇိဝှါယ ပရိမဇ္ဇတိ, ကဒါစိ အဝဂဏ္ဍကာရကံ ဘုဉ္ဇန္တော ဝိယ ကပေါလန္တရေ ဌပေတိ။ ဝေဂံ ပန ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ။ သစေ ဝါရေဿာမီတိ ဂဏ္ဍကံ ကတွာ တိဋ္ဌေယျ, မတ္ထကံ တဿ ဘိန္ဒိတွာ နိက္ခမေယျ, အာကဍ္ဎိတွာ ဝါ နံ ဩနမေယျ။ တသ္မာ ဝိမာနေန သဟေဝ ဂစ္ဆတိ။ ပဇံ မမန္တိ စန္ဒိမသူရိယာ ကိရ ဒွေပိ ဒေဝပုတ္တာ မဟာသမယသုတ္တကထနဒိဝသေ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ။ တေန ဘဂဝါ ‘‘ပဇံ မမ’’န္တိ အာဟ, ပုတ္တော မမ ဧသောတိ အတ္ထော။ ဒသမံ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ အနာထပိဏ္ဍိကဝဂ္ဂေါ
၁။ စန္ဒိမသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ကစ္ဆေဝါတိ ကစ္ဆေ ဝိယ။ ကစ္ဆေတိ ပဗ္ဗတကစ္ဆေပိ နဒီကစ္ဆေပိ။ ဧကောဒိ နိပကာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ စေဝ ပညာနေပက္ကေန စ သမန္နာဂတာ။ သတာတိ သတိမန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ ဈာနာနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၂။)လဘိတွာ ဧကောဒီ နိပကာ သတာ ဝိဟရန္တိ, တေ အမကသေ ပဗ္ဗတကစ္ဆေ ဝါ နဒီကစ္ဆေ ဝါ မဂါ ဝိယ သောတ္ထိံ ဂမိဿန္တီတိ။ ပါရန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အမ္ဗုဇောတိ မစ္ဆော။ ရဏဉ္ဇဟာတိ ကိလေသဉ္ဇဟာ။ ယေပိ ဈာနာနိ လဘိတွာ အပ္ပမတ္တာ ကိလေသေ ဇဟန္တိ, တေ သုတ္တဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ မစ္ဆာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ ဂမိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဝေဏ္ဍုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၃။ ဒုတိယေ ဝေဏ္ဍူတိ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ နာမံ။ ပယိရုပါသိယာတိ ပရိရုပါသိတွာ။ အနုသိက္ခရေတိ သိက္ခန္တိ။ သိဋ္ဌိပဒေတိ အနုသိဋ္ဌိပဒေ။ ကာလေ တေ အပ္ပမဇ္ဇန္တာတိ ကာလေ တေ အပ္ပမာဒံ ကရောန္တာ။ ဒုတိယံ။
၃။ ဒီဃလဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၄။ တတိယေ ဒီဃလဋ္ဌီတိ ဒေဝလောကေ သဗ္ဗေ သမပ္ပမာဏာ တိဂါဝုတိကာဝ ဟောန္တိ, မနုဿလောကေ ပနဿ ဒီဃတ္တဘာဝတာယ ဧဝံနာမံ အဟောသိ။ သော ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တောပိ တထေဝ ပညာယိ။ တတိယံ။
၄။ နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၅။ စတုတ္ထေ ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ အနာဝဋန္တိ တထာဂတဿ ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပေသေန္တဿ ရုက္ခော ဝါ ပဗ္ဗတော ဝါ အာဝရိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဝဋ’’န္တိ။ ဣတိ တထာဂတံ ထောမေတွာ ဒေဝလောကေ အဘိသင်္ခတပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ကထံဝိဓန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုက္ခမတိစ္စ ဣရိယတီတိ ဒုက္ခံ အတိက္ကမိတွာ ဝိဟရတိ။ သီလဝါတိ လောကိယလောကုတ္တရေန သီလေန သမန္နာဂတော ခီဏာသဝေါ။ ပညာဒယောပိ မိဿကာယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပူဇယန္တီတိ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇေန္တိ။ စတုတ္ထံ။
၅-၆။ စန္ဒနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၆။ ပဉ္စမေ အပ္ပတိဋ္ဌေ အနာလမ္ဗေတိ ဟေဋ္ဌာ အပတိဋ္ဌေ ဥပရိ အနာလမ္ဗနေ။ သုသမာဟိတောတိ အပ္ပနာယပိ ဥပစာရေနပိ သုဋ္ဌု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၃။)သမာဟိတော။ ပဟိတတ္တောတိ ပေသိတတ္တော။ နန္ဒီရာဂပရိက္ခီဏောတိ ပရိက္ခီဏနန္ဒီရာဂေါ။ နန္ဒီရာဂေါ နာမ တယော ကမ္မာဘိသင်္ခါရာ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ ကာမသညာဂဟဏေန ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ, ရူပသံယောဇနဂဟဏေန ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ, နန္ဒီရာဂေန တယော ကမ္မာဘိသင်္ခါရာ ဂဟိတာ။ ဧဝံ ယဿ ဒသ သံယောဇနာနိ တယော စ ကမ္မာဘိသင်္ခါရာ ပဟီနာ, သော ဂမ္ဘီရေ မဟောဃေ န သီဒတီတိ။ ကာမသညာယ ဝါ ကာမဘဝေါ, ရူပသံယောဇနေန ရူပဘဝေါ ဂဟိတော, တေသံ ဂဟဏေန အရူပဘဝေါ ဂဟိတောဝ, နန္ဒီရာဂေန တယော ကမ္မာဘိသင်္ခါရာ ဂဟိတာတိ ဧဝံ ယဿ တီသု ဘဝေသု တယော သင်္ခါရာ နတ္ထိ, သော ဂမ္ဘီရေ န သီဒတီတိပိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စမံ။
֍ ဋီ ၉၇။ ဆဋ္ဌံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ သုဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈။ သတ္တမေ သုဗြဟ္မာတိ သော ကိရ ဒေဝပုတ္တော အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတော နန္ဒနကီဠိကံ ဂန္တွာ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တံ ပဉ္စသတာ ဒေဝဓီတရော ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ, ပဉ္စသတာ ရုက္ခံ အဘိရုဠှာ။ နနု စ ဒေဝတာနံ စိတ္တဝသေန ယောဇနသတိကောပိ ရုက္ခော ဩနမိတွာ ဟတ္ထံ အာဂစ္ဆတိ, ကသ္မာ တာ အဘိရုဠှာတိ။ ခိဍ္ဍာပသုတတာယ။ အဘိရုယှ ပန မဓုရဿရေန ဂါယိတွာ ဂါယိတွာ ပုပ္ဖါနိ ပါတေန္တိ, တာနိ ဂဟေတွာ ဣတရာ ဧကတောဝဏ္ဋိကမာလာဒိဝသေန ဂန္ထေန္တိ။ အထ ရုက္ခံ အဘိရုဠှာ ဥပစ္ဆေဒကကမ္မဝသေန ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိ။
အထ ကာလေ ဂစ္ဆန္တေ ဒေဝပုတ္တော ‘‘ဣမာသံ နေဝ သဒ္ဒေါ သုယျတိ, န ပုပ္ဖါနိ ပါတေန္တိ။ ကဟံ နု ခေါ ဂတာ’’တိ? အာဝဇ္ဇေန္တော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ဒိသွာ ပိယဝတ္ထုကသောကေန ရုပ္ပမာနော စိန္တေသိ – ‘‘ဧတာ တာဝ ယထာကမ္မေန ဂတာ, မယှံ အာယုသင်္ခါရော ကိတ္တကော’’တိ။ သော – ‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ မယာပိ အဝသေသာဟိ ပဉ္စသတာဟိ သဒ္ဓိံ ကာလံ ကတွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒိသွာ ဗလဝတရေန သောကေန ရုပ္ပိ။ သော – ‘‘ဣမံ မယှံ သောကံ သဒေဝကေ လောကေ အညတြ တထာဂတာ နိဒ္ဓမိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ နိစ္စံ ဥတြသ္တန္တိ ဂါထမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၄။)တတ္ထ ဣဒန္တိ အတ္တနော စိတ္တံ ဒဿေတိ။ ဒုတိယပဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိစ္စန္တိ စ ပဒဿ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော, သောကုပ္ပတ္တိကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပန္နေသု ကိစ္ဆေသူတိ ဣတော သတ္တာဟစ္စယေန ယာနိ ဒုက္ခာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ, တေသု။ အထော ဥပ္ပတိတေသု စာတိ ယာနိ ပဉ္စသတာနံ အစ္ဆရာနံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဒိဋ္ဌာနိ, တေသု စာတိ ဧဝံ ဣမေသု ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နေသု ဒုက္ခေသု နိစ္စံ မမ ဥတြသ္တံ စိတ္တံ, အဗ္ဘန္တရေ ဍယှမာနော ဝိယ ဟောမိ ဘဂဝါတိ ဒဿေတိ။
နာညတြ ဗောဇ္ဈာ တပသာတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနဉ္စ တပေါဂုဏဉ္စ အညတြ မုဉ္စိတွာ သောတ္ထိံ န ပဿာမီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗနိဿဂ္ဂါတိ နိဗ္ဗာနတော။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာ ပဌမံ ဂဟိတာ, ဣန္ဒြိယသံဝရော ပစ္ဆာ, အတ္ထတော ပန ဣန္ဒြိယသံဝရောဝ ပဌမံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣန္ဒိယသံဝရေ ဟိ ဂဟိတေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတော ဘိက္ခု နိဿယမုတ္တကော ဓုတင်္ဂသင်္ခါတံ တပေါဂုဏံ သမာဒါယ အရညံ ပဝိသိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တော သဟ ဝိပဿနာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတိ။ တဿ အရိယမဂ္ဂေါ ယံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော ‘‘သဗ္ဗနိဿဂ္ဂေါ’’တိ ဘဂဝါ စတုသစ္စဝသေန ဒေသနံ ဝိနိဝတ္တေသိ။ ဒေဝပုတ္တော ဒေသနာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။ သတ္တမံ။
၈-၁၀။ ကကုဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉။ အဋ္ဌမေ ကကုဓော ဒေဝပုတ္တောတိ အယံ ကိရ ကောလနဂရေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကပုတ္တော ဒဟရကာလေယေဝ ထေရဿ သန္တိကေ ဝသန္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ကာလင်္ကတော, ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတြာပိ နံ ကကုဓော ဗြဟ္မာတွေဝ သဉ္ဇာနန္တိ။ နန္ဒသီတိ တုဿသိ။ ကိံ လဒ္ဓါတိ တုဋ္ဌိ နာမ ကိဉ္စိ မနာပံ လဘိတွာ ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ကိံ ဇီယိတ္ထာတိ ယဿ ဟိ ကိဉ္စိ မနာပံ စီဝရာဒိဝတ္ထု ဇိဏ္ဏံ ဟောတိ, သော သောစတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အရတီ နာဘိကီရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ နာဘိဘဝတိ။ အဃဇာတဿာတိ ဒုက္ခဇာတဿ, ဝဋ္ဋဒုက္ခေ ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ နန္ဒီဇာတဿာတိ ဇာတတဏှဿ။ အဃန္တိ ဧဝရူပဿ ဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အာဂတမေဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅။)ဟောတိ။ ‘‘ဒုက္ခီ သုခံ ပတ္ထယတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ အဃဇာတဿ နန္ဒီ ဟောတိ, သုခဝိပရိဏာမေန ဒုက္ခံ အာဂတမေဝါတိ နန္ဒီဇာတဿ အဃံ ဟောတိ။ အဋ္ဌမံ။
֍ ဋီ ၁၀၀။ နဝမံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ နဝမံ။
֍ ဋီ ၁၀၁။ ဒသမေ အာနန္ဒတ္ထေရဿ အနုမာနဗုဒ္ဓိယာ အာနုဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ အညတရောတိ အာဟ။ ဒသမံ။
ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
၃။ နာနာတိတ္ထိယဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ သိဝသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပဌမံ။
֍ ဋီ ၁၀၃။ ဒုတိယေ ပဋိကစ္စေဝါတိ ပဌမံယေဝ။ အက္ခစ္ဆိန္နောဝဈာယတီတိ အက္ခစ္ဆိန္နော အဝဈာယတိ, ဗလဝစိန္တနံ စိန္တေတိ။ ဒုတိယဂါထာယ အက္ခစ္ဆိန္နောဝါတိ အက္ခစ္ဆိန္နော ဝိယ။ ဒုတိယံ။
၃-၄။ သေရီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၄။ တတိယေ ဒါယကောတိ ဒါနသီလော။ ဒါနပတီတိ ယံ ဒါနံ ဒေမိ, တဿ ပတိ ဟုတွာ ဒေမိ, န ဒါသော န သဟာယော။ ယော ဟိ အတ္တနာ မဓုရံ ဘုဉ္ဇတိ, ပရေသံ အမဓုရံ ဒေတိ, သော ဒါနသင်္ခါတဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါသော ဟုတွာ ဒေတိ။ ယော ယံ အတ္တနာ ဘုဉ္ဇတိ, တဒေဝ ဒေတိ, သော သဟာယော ဟုတွာ ဒေတိ။ ယော ပန အတ္တနာ ယေန တေန ယာပေတိ, ပရေသံ မဓုရံ ဒေတိ, သော ပတိ ဇေဋ္ဌကော သာမိ ဟုတွာ ဒေတိ။ အဟံ ‘‘တာဒိသော အဟောသိ’’န္တိ ဝဒတိ။
စတူသု ဒွါရေသုတိ တဿ ကိရ ရညော သိန္ဓဝရဋ္ဌံ သောဓိဝါကရဋ္ဌန္တိ ဒွေ ရဋ္ဌာနိ အဟေသုံ, နဂရံ ရောရုဝံ နာမ။ တဿ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ ဒေဝသိကံ သတသဟဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အန္တောနဂရေ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ သတသဟဿံ။ သော ဗဟုဟိရညသုဝဏ္ဏံ ရာသိဘူတံ ဒိသွာ ကမ္မဿကတဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ စတူသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၆။)ဒွါရေသု ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒွါရေ ဥဋ္ဌိတအာယေန ဒါနံ ဒေထာတိ အမစ္စေ ဌပေသိ။ တေနာဟ – ‘‘စတူသု ဒွါရေသု ဒါနံ ဒီယိတ္ထာ’’တိ။
သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကဝနိဗ္ဗကယာစကာနန္တိ ဧတ္ထ သမဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ဘောဝါဒိနော။ သမိတပါပဗာဟိတပါပေ ပန သမဏဗြာဟ္မဏေ ဧသ နာလတ္ထ။ ကပဏာတိ ဒုဂ္ဂတာ ဒလိဒ္ဒမနုဿာ ကာဏကုဏိအာဒယော။ အဒ္ဓိကာတိ ပထာဝိနော။ ဝနိဗ္ဗကာတိ ယေ ‘‘ဣဋ္ဌံ, ဒိန္နံ, ကန္တံ, မနာပံ, ကာလေန, အနဝဇ္ဇံ ဒိန္နံ, ဒဒံ စိတ္တံ ပသာဒေယျ, ဂစ္ဆတု ဘဝံ ဗြဟ္မလောက’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒါနဿ ဝဏ္ဏံ ထောမယမာနာ ဝိစရန္တိ။ ယာစကာတိ ယေ ‘‘ပသတမတ္တံ ဒေထ, သရာဝမတ္တံ ဒေထာ’’တိအာဒီနိ စ ဝတွာ ယာစမာနာ ဝိစရန္တိ။ ဣတ္ထာဂါရဿ ဒါနံ ဒီယိတ္ထာတိ ပဌမဒွါရဿ လဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတသဟဿေ အညမ္ပိ ဓနံ ပက္ခိပိတွာ ရညော အမစ္စေ ဟာရေတွာ အတ္တနော အမစ္စေ ဌပေတွာ ရညာ ဒိန္နဒါနတော ရာဇိတ္ထိယော မဟန္တတရံ ဒါနံ အဒံသု။ တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ မမ ဒါနံ ပဋိက္ကမီတိ ယံ မမ ဒါနံ တတ္ထ ဒီယိတ္ထ, တံ ပဋိနိဝတ္တိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကောစီတိ ကတ္ထစိ။ ဒီဃရတ္တန္တိ အသီတိဝဿသဟဿာနိ။ ဧတ္တကံ ကိရ ကာလံ တဿ ရညော ဒါနံ ဒီယိတ္ထ။ တတိယံ။
֍ ဋီ ၁၀၅။ စတုတ္ထံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ဇန္တုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၆။ ပဉ္စမေ ကောသလေသု ဝိဟရန္တီတိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဟရန္တိ။ ဥဒ္ဓတာတိ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ စ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ စ အနဝဇ္ဇေ သာဝဇ္ဇသညိတာယ စ သာဝဇ္ဇေ အနဝဇ္ဇသညိတာယ စ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကာ ဟုတွာ။ ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ, ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စပလာတိ ပတ္တစီဝရမဏ္ဍနာဒိနာ စာပလ္လေန ယုတ္တာ။ မုခရာတိ မုခခရာ, ခရဝစနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိကိဏ္ဏဝါစာတိ အသံယတဝစနာ, ဒိဝသမ္ပိ နိရတ္ထကဝစနပလာပိနော။ မုဋ္ဌဿတိနောတိ နဋ္ဌဿတိနော သတိဝိရဟိတာ, ဣဓ ကတံ ဧတ္ထ ပမုဿန္တိ။ အသမ္ပဇာနာတိ နိပ္ပညာ။ အသမာဟိတာတိ အပ္ပနာဥပစာရသမာဓိရဟိတာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၇။)စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓနာဝါသဒိသာ။ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တာ, ပန္ထာရုဠှဗာလမိဂသဒိသာ။ ပါကတိန္ဒြိယာတိ သံဝရာဘာဝေန ဂိဟိကာလေ ဝိယ ဝိဝဋဣန္ဒြိယာ။
ဇန္တူတိ ဧဝံနာမကော ဒေဝပုတ္တော။ တဒဟုပေါသထေတိ တသ္မိံ အဟု ဥပေါသထေ, ဥပေါသထဒိဝသေတိ အတ္ထော။ ပန္နရသေတိ စာတုဒ္ဒသိကာဒိပဋိက္ခေပေါ။ ဥပသင်္ကမီတိ စောဒနတ္ထာယ ဥပဂတော။ သော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိက္ခန္တာ, ဣဒါနိ ပမတ္တာ ဝိဟရန္တိ, န ခေါ ပနေတေ ပါဋိယေက္ကံ နိသိန္နဋ္ဌာနေ စောဒိယမာနာ ကထံ ဂဏှိဿန္တိ, သမာဂမနကာလေ စောဒိဿာမီ’’တိ ဥပေါသထဒိဝသေ တေသံ သန္နိပတိတဘာဝံ ဉတွာ ဥပသင်္ကမိ။ ဂါထာဟိ အဇ္ဈဘာသီတိ သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ ဌတွာ ဂါထာ အဘာသိ။
တတ္ထ ယသ္မာ ဂုဏကထာယ သဒ္ဓိံ နိဂ္ဂုဏဿ အဂုဏော ပါကဋော ဟောတိ, တသ္မာ ဂုဏံ တာဝ ကထေန္တော သုခဇီဝိနော ပုရေ အာသုန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုခဇီဝိနော ပုရေ အာသုန္တိ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သုပ္ပေါသာ သုဘရာ အဟေသုံ, ဥစ္စနီစကုလေသု သပဒါနံ စရိတွာ လဒ္ဓေန မိဿကပိဏ္ဍေန ယာပေသုန္တိ အဓိပ္ပါယေန ဧဝမာဟ။ အနိစ္ဆာတိ နိတ္တဏှာ ဟုတွာ။
ဧဝံ ပေါရာဏကဘိက္ခူနံ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ဣဒါနိ တေသံ အဝဏ္ဏံ ကထေန္တော ဒုပ္ပေါသန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါမေ ဂါမဏိကာ ဝိယာတိ ယထာ ဂါမေ ဂါမကုဋာ နာနပ္ပကာရေန ဇနံ ပီဠေတွာ ခီရဒဓိတဏ္ဍုလာဒီနိ အာဟရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ, ဧဝံ တုမှေပိ အနေသနာယ ဌိတာ တုမှာကံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေထာတိ အဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ။ နိပဇ္ဇန္တီတိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာမနသိကာရေဟိ အနတ္ထိကာ ဟုတွာ သယနမှိ ဟတ္ထပါဒေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိပဇ္ဇန္တိ။ ပရာဂါရေသူတိ ပရဂေဟေသု, ကုလသုဏှာဒီသူတိ အတ္ထော။ မုစ္ဆိတာတိ ကိလေသမုစ္ဆာယ မုစ္ဆိတာ။
ဧကစ္စေတိ ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တကေယေဝ။ အပဝိဒ္ဓါတိ ဆဍ္ဍိတကာ။ အနာထာတိ အပတိဋ္ဌာ။ ပေတာတိ သုသာနေ ဆဍ္ဍိတာ ကာလင်္ကတမနုဿာ။ ယထာ ဟိ သုသာနေ ဆဍ္ဍိတာ နာနာသကုဏာဒီဟိ ခဇ္ဇန္တိ, ဉာတကာပိ နေသံ နာထကိစ္စံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၈။)န ကရောန္တိ, န ရက္ခန္တိ, န ဂေါပယန္တိ, ဧဝမေဝံ ဧဝရူပါပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီနံ သန္တိကာ ဩဝါဒါနုသာသနိံ န လဘန္တီတိ အပဝိဒ္ဓါ အနာထာ, ယထာ ပေတာ, တထေဝ ဟောန္တိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ ရောဟိတဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၇။ ဆဋ္ဌေ ယတ္ထာတိ စက္ကဝါဠလောကဿ ဧကောကာသေ ဘုမ္မံ။ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ အပရာပရံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဂဟိတံ။ ဂမနေနာတိ ပဒဂမနေန။ နာဟံ တံ လောကဿ အန္တန္တိ သတ္ထာ သင်္ခါရလောကဿ အန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဉာတေယျန္တိအာဒီသု ဉာတဗ္ဗံ, ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဣတိ ဒေဝပုတ္တေန စက္ကဝါဠလောကဿ အန္တော ပုစ္ဆိတော, သတ္ထာရာ သင်္ခါရလောကဿ ကထိတော။ သော ပန အတ္တနော ပဉှေန သဒ္ဓိံ သတ္ထု ဗျာကရဏံ သမေတီတိ သညာယ ပသံသန္တော အစ္ဆရိယန္တိအာဒိမာဟ။
ဒဠှဓမ္မောတိ ဒဠှဓနု, ဥတ္တမပ္ပမာဏေန ဓနုနာ သမန္နာဂတော။ ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဓနုအာစရိယော။ သုသိက္ခိတောတိ ဒသ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဓနုသိပ္ပံ သိက္ခိတော။ ကတဟတ္ထောတိ ဥသဘပ္ပမာဏေပိ ဝါလဂ္ဂံ ဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထဘာဝေန ကတဟတ္ထော။ ကတူပါသနောတိ ကတသရက္ခေပေါ ဒဿိတသိပ္ပေါ။ အသနေနာတိ ကဏ္ဍေန။ အတိပါတေယျာတိ အတိက္ကမေယျ။ ယာဝတာ သော တာလစ္ဆာယံ အတိက္ကမေယျ, တာဝတာ ကာလေန ဧကစက္ကဝါဠံ အတိက္ကမာမီတိ အတ္တနော ဇဝသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။
ပုရတ္ထိမာ သမုဒ္ဒါ ပစ္ဆိမောတိ ယထာ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒါ ပစ္ဆိမသမုဒ္ဒေါ ဒူရေ, ဧဝံ မေ ဒူရေ ပဒဝီတိဟာရော အဟောသီတိ ဝဒတိ။ သော ကိရ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဌိတော ပါဒံ ပသာရေတွာ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အက္ကမတိ, ပုန ဒုတိယံ ပါဒံ ပသာရေတွာ ပရစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အက္ကမတိ။ ဣစ္ဆာဂတန္တိ ဣစ္ဆာ ဧဝ။ အညတြေဝါတိ နိပ္ပပဉ္စတံ ဒဿေတိ။ ဘိက္ခာစာရကာလေ ကိရေသ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တေ မုခံ ဓောဝိတွာ ကာလေ သမ္ပတ္တေ ဥတ္တရကုရုမှိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ နိသိန္နော ဘတ္တကိစ္စံ ကရောတိ, တတ္ထ မုဟုတ္တံ ဝိဿမိတွာ ပုန ဇဝတိ။ ဝဿသတာယုကောတိ တဒါ ဒီဃာယုကကာလော ဟောတိ, အယံ ပန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၉။)ဝဿသတာဝသိဋ္ဌေ အာယုမှိ ဂမနံ အာရဘိ။ ဝဿသတဇီဝီတိ တံ ဝဿသတံ အနန္တရာယေန ဇီဝန္တော။ အန္တရာဝ ကာလင်္ကတောတိ စက္ကဝါဠလောကဿ အန္တံ အပ္ပတွာ အန္တရာဝ မတော။ သော ပန တတ္ထ ကာလံ ကတွာပိ အာဂန္တွာ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အပ္ပတွာတိ သင်္ခါရလောကဿ အန္တံ အပ္ပတွာ။ ဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ။ အန္တကိရိယန္တိ ပရိယန္တကရဏံ။ ကဠေဝရေတိ အတ္တဘာဝေ။ သသညိမှိ သမနကေတိ သသညေ သစိတ္တေ။ လောကန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ။ လောကသမုဒယန္တိ သမုဒယသစ္စံ။ လောကနိရောဓန္တိ နိရောဓသစ္စံ။ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဣတိ – ‘‘နာဟံ, အာဝုသော, ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ တိဏကဋ္ဌာဒီသု ပညပေမိ, ဣမသ္မိံ ပန စာတုမဟာဘူတိကေ ကာယသ္မိံ ယေဝ ပညပေမီ’’တိ ဒဿေတိ။ သမိတာဝီတိ သမိတပါပေါ။ နာသီသတီတိ န ပတ္ထေတိ။ ဆဋ္ဌံ။
၁၀၈-၁၀၉။ သတ္တမဋ္ဌမာနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ သတ္တမံ, အဋ္ဌမံ။
၉။ သုသိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀။ နဝမေ တုယှမ္ပိ နော, အာနန္ဒ, သာရိပုတ္တော ရုစ္စတီတိ သတ္ထာ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတုကာမော, ဝဏ္ဏော စ နာမေသ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တဿ သန္တိကေ ကထိတော ဟိ မတ္ထကံ န ပါပုဏာတိ။ သော ဟိ ‘‘အသုကော နာမ ဘိက္ခု သီလဝါ’’တိ ဝုတ္တေ။ ‘‘ကိံ တဿ သီလံ? ဂေါရူပသီလော သော။ ကိံ တယာ အညော သီလဝါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ ဝါ? ‘‘ပညဝါ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကိံ ပညော သော? ကိံ တယာ အညော ပညဝါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ? ဝါ, အာဒီနိ ဝတွာ ဝဏ္ဏကထာယ အန္တရာယံ ကရောတိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဘာဂေါ, ပဏီတာနိ လဘိတွာ ထေရဿ ဒေတိ, အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဒါရကေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ထေရဿ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာပေတိ, ဥပသမ္ပာဒေတိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ တထေဝ ကရောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? အညမညဿ ဂုဏေသု ပသီဒိတွာ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ဟိ – ‘‘အမှာကံ ဇေဋ္ဌဘာတိကော ဧကံ အသင်္ချေယျံ သတသဟဿဉ္စ ကပ္ပေ ပါရမိယော ပူရေတွာ သောဠသဝိဓံ ပညံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဓမ္မသေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌိတော’’တိ ထေရဿ ဂုဏေသု ပသီဒိတွာဝ ထေရံ မမာယတိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မယာ ကတ္တဗ္ဗံ မုခေါဒကဒါနာဒိကိစ္စံ သဗ္ဗံ အာနန္ဒော ကရောတိ။ အာနန္ဒံ နိဿာယ အဟံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ လဘာမီ’’တိ အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၀။)ဂုဏေသု ပသီဒိတွာဝ တံ မမာယတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတုကာမော အာနန္ဒတ္ထေရဿ သန္တိကေ ကထေတုံ အာရဒ္ဓေါ။
တတ္ထ တုယှမ္ပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-ကာရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အာနန္ဒ, သာရိပုတ္တဿ အာစာရော ဂေါစရော ဝိဟာရော အဘိက္ကမော ပဋိက္ကမော အာလောကိတဝိလောကိတံ သမိဉ္ဇိတပသာရဏံ မယှံ ရုစ္စတိ, အသီတိမဟာထေရာနံ ရုစ္စတိ, သဒေဝကဿ လောကဿ ရုစ္စတိ။ တုယှမ္ပိ ရုစ္စတီ’’တိ?
တတော ထေရော သာဋကန္တရေ လဒ္ဓေါကာသော ဗလဝမလ္လော ဝိယ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ – ‘‘သတ္ထာ မယှံ ပိယသဟာယဿ ဝဏ္ဏံ ကထာပေတုကာမော။ လဘိဿာမိ နော အဇ္ဇ, ဒီပဓဇဘူတံ မဟာဇမ္ဗုံ ဝိဓုနန္တော ဝိယ ဝလာဟကန္တရတော စန္ဒံ နီဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဝိယ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ပဌမတရံ တာဝ စတူဟိ ပဒေဟိ ပုဂ္ဂလပလာပေ ဟရန္တော ကဿ ဟိ နာမ, ဘန္တေ, အဗာလဿာတိအာဒိမာဟ။ ဗာလော ဟိ ဗာလတာယ, ဒုဋ္ဌော ဒေါသတာယ, မူဠှော မောဟေန, ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တော ဥမ္မတ္တကော စိတ္တဝိပလ္လာသေန ဝဏ္ဏံ ‘‘ဝဏ္ဏော’’တိ ဝါ အဝဏ္ဏံ ‘‘အဝဏ္ဏေ’’တိ ဝါ, ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓေါ, အယံ သာဝကော’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ။ အဗာလာဒယော ပန ဇာနန္တိ, တသ္မာ အဗာလဿာတိအာဒိမာဟ။ န ရုစ္စေယျာတိ ဗာလာဒီနံယေဝ ဟိ သော န ရုစ္စေယျ, န အညဿ ကဿစိ န ရုစ္စေယျ။
ဧဝံ ပုဂ္ဂလပလာပေ ဟရိတွာ ဣဒါနိ သောဠသဟိ ပဒေဟိ ယထာဘူတံ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော ပဏ္ဍိတော, ဘန္တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတောတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော, စတူသု ကောသလ္လေသု ဌိတဿေတံ နာမံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ယတော ခေါ, အာနန္ဒ, ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတိ အာယတနကုသလော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကုသလော စ ဌာနာဋ္ဌာနကုသလော စ, ဧတ္တာဝတာ ခေါ, အာနန္ဒ, ‘ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခူ’တိ အလံ ဝစနာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄)။ မဟာပညောတိအာဒီသု မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ တတြိဒံ မဟာပညာဒီနံ နာနတ္တံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၄) – ကတမာ မဟာပညာ? မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ, မဟန္တေ သမာဓိက္ခန္ဓေ, ပညာက္ခန္ဓေ, ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။ မဟန္တာနိ ဌာနာဋ္ဌာနာနိ, မဟာဝိဟာရသမာပတ္တိယော, မဟန္တာနိ အရိယသစ္စာနိ, မဟန္တေ သတိပဋ္ဌာနေ, သမ္မပ္ပဓာနေ, ဣဒ္ဓိပါဒေ, မဟန္တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ, ဗလာနိ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၁။)မဟန္တေ အရိယမဂ္ဂေ, မဟန္တာနိ သာမညဖလာနိ, မဟာအဘိညာယော, မဟန္တံ ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။
သာ ပန ထေရဿ ဒေဝေါရောဟနံ ကတွာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဌိတေန သတ္ထာရာ ပုထုဇ္ဇနပဉ္စကေ ပဉှေ ပုစ္ဆိတေ တံ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ ပါကဋာ ဇာတာ။
ကတမာ ပုထုပညာ? ပုထု နာနာခန္ဓေသု, (ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာ။) ပုထု နာနာဓာတူသု, ပုထု နာနာအာယတနေသု, ပုထု နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေသု, ပုထု နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသု, ပုထု နာနာအတ္ထေသု, ဓမ္မေသု နိရုတ္တီသု ပဋိဘာနေသု, ပုထု နာနာသီလက္ခန္ဓေသု, ပုထု နာနာသမာဓိ-ပညာဝိမုတ္တိ-ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေသု, ပုထု နာနာဌာနာဋ္ဌာနေသု, ပုထု နာနာဝိဟာရသမာပတ္တီသု, ပုထု နာနာအရိယသစ္စေသု, ပုထု နာနာသတိပဋ္ဌာနေသု, သမ္မပ္ပဓာနေသု, ဣဒ္ဓိပါဒေသု, ဣန္ဒြိယေသု, ဗလေသု, ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု, ပုထု နာနာအရိယမဂ္ဂေသု, သာမညဖလေသု, အဘိညာသု, ပုထု နာနာဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေ သမတိက္ကမ္မ ပရမတ္ထေ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာ။
ကတမာ ဟာသပညာ? ဣဓေကစ္စော ဟာသဗဟုလော ဝေဒဗဟုလော တုဋ္ဌိဗဟုလော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော သီလံ ပရိပူရေတိ, ဣန္ဒြိယသံဝရံ ပရိပူရေတိ, ဘောဇနေ မတ္တညုတံ, ဇာဂရိယာနုယောဂံ, သီလက္ခန္ဓံ, သမာဓိက္ခန္ဓံ, ပညာက္ခန္ဓံ, ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓံ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓံ ပရိပူရေတီတိ, ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဌာနာဋ္ဌာနံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော ဝိဟာရသမာပတ္တိယော ပရိပူရေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ သတိပဋ္ဌာနေ, သမ္မပ္ပဓာနေ, ဣဒ္ဓိပါဒေ, ဣန္ဒြိယာနိ, ဗလာနိ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ, အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော သာမညဖလာနိ သစ္ဆိကရောတိ, အဘိညာယော ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ, ဟာသဗဟုလော ဝေဒတုဋ္ဌိပါမောဇ္ဇဗဟုလော ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဟာသပညာ။
ထေရော စ သရဒေါ နာမ တာပသော ဟုတွာ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ အဂ္ဂသာဝကပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ တံကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟာသဗဟုလော သီလပရိပူရဏာဒီနိ အကာသီတိ ဟာသပညော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၂။)ကတမာ ဇဝနပညာ? ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ…ပေ… ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဒုက္ခတော ခိပ္ပံ, အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ…ပေ… ယာ ကာစိ သညာ… ယေ ကေစိ သင်္ခါရာ… ယံကိဉ္စိ ဝိညာဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ…ပေ… သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ အနိစ္စတော, ဒုက္ခတော, အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ စက္ခု…ပေ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စတော, ဒုက္ခတော, အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေန, အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ တုလယိတွာ တီရယိတွာ ဝိဘာဝယိတွာ ဝိဘူတံ ကတွာ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ… စက္ခု…ပေ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန…ပေ… ဝိဘူတံ ကတွာ ဇရာမရဏနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ…ပေ… ဝိညာဏံ။ စက္ခု…ပေ… ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ တုလယိတွာ တီရယိတွာ ဝိဘာဝယိတွာ ဝိဘူတံ ကတွာ ဇရာမရဏနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။
ကတမာ တိက္ခပညာ? ခိပ္ပံ ကိလေသေ ဆိန္ဒတီတိ တိက္ခပညာ။ ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ, ဥပ္ပန္နံ ဗျာပါဒဝိတက္ကံ… ဥပ္ပန္နံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ… ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ… ဥပ္ပန္နံ ရာဂံ… ဒေါသံ… မောဟံ… ကောဓံ… ဥပနာဟံ… မက္ခံ… ပဠာသံ… ဣဿံ… မစ္ဆရိယံ… မာယံ… သာဌေယျံ… ထမ္ဘံ… သာရမ္ဘံ… မာနံ… အတိမာနံ… မဒံ… ပမာဒံ… သဗ္ဗေ ကိလေသေ… သဗ္ဗေ ဒုစ္စရိတေ… သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရေ… သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မေ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ, ဗျန္တီကရောတိ, အနဘာဝံ ဂမေတီတိ တိက္ခပညာ။ ဧကသ္မိံ အာသနေ စတ္တာရော စ အရိယမဂ္ဂါ, စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ, စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါယော, ဆ စ အဘိညာယော အဓိဂတာ ဟောန္တိ သစ္ဆိကတာ ဖဿိတာ ပညာယာတိ တိက္ခပညာ။
ထေရော စ ဘာဂိနေယျဿ ဒီဃနခပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟသုတ္တေ ဒေသိယမာနေ ဌိတကောဝ သဗ္ဗကိလေသေ ဆိန္ဒိတွာ သာဝကပါရမိဉာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ တိက္ခပညော နာမ ဇာတော။ တေနာဟ – ‘‘တိက္ခပညော, ဘန္တေ, အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၃။)ကတမာ နိဗ္ဗေဓိကပညာ? ဣဓေကစ္စော သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဗ္ဗေဂဗဟုလော ဟောတိ ဥတ္တာသဗဟုလော ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော အရတိဗဟုလော အနဘိရတိဗဟုလော ဗဟိမုခေါ န ရမတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု, အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတီတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗံ ဒေါသက္ခန္ဓံ… မောဟက္ခန္ဓံ… ကောဓံ… ဥပနာဟံ…ပေ… သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မေ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတီတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။
အပ္ပိစ္ဆောတိ သန္တဂုဏနိဂုဟနတာ, ပစ္စယပဋိဂ္ဂဟဏေ စ မတ္တညုတာ, ဧတံ အပ္ပိစ္ဆလက္ခဏန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန သမန္နာဂတော။ သန္တုဋ္ဌောတိ စတူသု ပစ္စယေသု ယထာလာဘသန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ, ဣမေဟိ တီဟိ သန္တောသေဟိ သမန္နာဂတော။ ပဝိဝိတ္တောတိ ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ, စိတ္တဝိဝေကော စ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ, ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာနန္တိ, ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ လာဘီ။ အသံသဋ္ဌောတိ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ ပရိဘောဂသံသဂ္ဂေါ ကာယသံသဂ္ဂေါတိ, ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ သံသဂ္ဂေဟိ ဝိရဟိတော။ အယဉ္စ ပဉ္စဝိဓော သံသဂ္ဂေါ ရာဇူဟိ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ တိတ္ထိယေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ ဥပါသကေဟိ ဥပသိကာဟိ ဘိက္ခူဟိ ဘိက္ခုနီဟီတိ အဋ္ဌဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ သဒ္ဓိံ ဇာယတိ, သော သဗ္ဗောပိ ထေရဿ နတ္ထီတိ အသံသဋ္ဌော။
အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော ပရိပုဏ္ဏဝီရိယော။ တတ္ထ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဘိက္ခု ဂမနေ ဥပ္ပန္နကိလေသဿ ဌာနံ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ, ဌာနေ ဥပ္ပန္နဿ နိသဇ္ဇံ, နိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နဿ သေယျံ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ, တသ္မိံ တသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိဂ္ဂဏှာတိ။ ထေရော ပန စတုစတ္တာလီသ ဝဿာနိ မဉ္စေ ပိဋ္ဌိံ န ပသာရေတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ အာဟ။ ဝတ္တာတိ ဩဓုနနဝတ္တာ။ ဘိက္ခူနံ အဇ္ဈာစာရံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ ကထေဿာမိ, သွေ ကထေဿာမီ’’တိ ကထာဝဝတ္ထာနံ န ကရောတိ, တသ္မိံ တသ္မိံ ယေဝ ဌာနေ ဩဝဒတိ အနုသာသတီတိ အတ္ထော။
ဝစနက္ခမောတိ ဝစနံ ခမတိ။ ဧကော ဟိ ပရဿ ဩဝါဒံ ဒေတိ, သယံ ပန အညေန ဩဝဒိယမာနော ကုဇ္ဈတိ။ ထေရော ပန ပရဿပိ ဩဝါဒံ ဒေတိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၄။)သယံ ဩဝဒိယမာနောပိ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ဧကဒိဝသံ ကိရ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ သတ္တဝဿိကော သာမဏေရော – ‘‘ဘန္တေ, သာရိပုတ္တ, တုမှာကံ နိဝါသနကဏ္ဏော ဩလမ္ဗတီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ကိဉ္စိ အဝတွာဝ ဧကမန္တံ ဂန္တွာ ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ အာဂမ္မ ‘‘ဧတ္တကံ ဝဋ္ဋတိ အာစရိယာ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။
‘‘တဒဟု ပဗ္ဗဇိတော သန္တော, ဇာတိယာ သတ္တဝဿိကော၊
သောပိ မံ အနုသာသေယျ, သမ္ပဋိစ္ဆာမိ မတ္ထကေ’’တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၄။၈) –
အာဟ။
စောဒကောတိ ဝတ္ထုသ္မိံ ဩတိဏ္ဏေ ဝါ အနောတိဏ္ဏေ ဝါ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ – ‘‘အာဝုသော, ဘိက္ခုနာ နာမ ဧဝံ နိဝါသေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဂန္တဗ္ဗံ, ဧဝံ ဌာတဗ္ဗံ, ဧဝံ နိသီဒိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ခါဒိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ တန္တိဝသေန အနုသိဋ္ဌိံ ဒေတိ။
ပါပဂရဟီတိ ပါပပုဂ္ဂလေ န ပဿေ, န တေသံ ဝစနံ သုဏေ, တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကစက္ကဝါဠေပိ န ဝသေယျံ။
‘‘မာ မေ ကဒါစိ ပါပိစ္ဆော, ကုသီတော ဟီနဝီရိယော၊
အပ္ပဿုတော အနာဒရော, သမေတော အဟု ကတ္ထစီ’’တိ။ –
ဧဝံ ပါပပုဂ္ဂလေပိ ဂရဟတိ, ‘‘သမဏေန နာမ ရာဂဝသိကေန ဒေါသမောဟဝသိကေန န ဟောတဗ္ဗံ, ဥပ္ပန္နော ရာဂေါ ဒေါသော မောဟော ပဟာတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ ပါပဓမ္မေပိ ဂရဟတီတိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ‘‘ပါပဂရဟီ, ဘန္တေ, အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော’’တိ ဝဒတိ။
ဧဝံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန သောဠသဟိ ပဒေဟိ ထေရဿ ယထာဘူတဝဏ္ဏပ္ပကာသနေ ကတေ – ‘‘ကိံ အာနန္ဒော အတ္တနော ပိယသဟာယဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတုံ န လဘတိ, ကထေတု ကိံ ပန တေန ကထိတံ တထေဝ ဟောတိ, ကိံ သော သဗ္ဗညူ’’တိ? ကောစိ ပါပပုဂ္ဂလော ဝတ္တုံ မာ လဘတူတိ သတ္ထာ တံ ဝဏ္ဏဘဏနံ အကုပ္ပံ သဗ္ဗညုဘာသိတံ ကရောန္တော ဇိနမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆန္တော ဧဝမေတန္တိအာဒိမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅။)ဧဝံ တထာဂတေန စ အာနန္ဒတ္ထေရေန စ မဟာထေရဿ ဝဏ္ဏေ ကထိယမာနေ ဘုမဋ္ဌကာ ဒေဝတာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဧတေဟေဝ သောဠသဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ ကထယိံသု။ တတော အာကာသဋ္ဌကဒေဝတာ သီတဝလာဟကာ ဥဏှဝလာဟကာ စာတုမဟာရာဇိကာတိ ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ဒေဝတာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဧတေဟေဝ သောဠသဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ ကထယိံသု။ ဧတေနုပါယေန ဧကစက္ကဝါဠံ အာဒိံ ကတွာ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒေဝတာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ကထယိံသု။ အထာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော သုသီမော ဒေဝပုတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမာ ဒေဝတာ အတ္တနော အတ္တနော နက္ခတ္တကီဠံ ပဟာယ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ မယှံ ဥပဇ္ဈာယဿေဝ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တိ, ဂစ္ဆာမိ တထာဂတဿ သန္တိကံ, ဂန္တွာ ဧတဒေဝ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဒေဝတာဘာသိတံ ကရောမီ’’တိ, သော တထာ အကာသိ။ တံ ဒဿေတုံ အထ ခေါ သုသီမောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဥစ္စာဝစာတိ အညေသု ဌာနေသု ပဏီတံ ဥစ္စံ ဝုစ္စတိ, ဟီနံ အဝစံ။ ဣဓ ပန ဥစ္စာဝစာတိ နာနာဝိဓာ ဝဏ္ဏနိဘာ။ တဿာ ကိရ ဒေဝပရိသာယ နီလဋ္ဌာနံ အတိနီလံ, ပီတကဋ္ဌာနံ အတိပီတကံ, လောဟိတဋ္ဌာနံ အတိလောဟိတံ, ဩဒါတဋ္ဌာနံ အစ္စောဒါတန္တိ, စတုဗ္ဗိဓာ ဝဏ္ဏနိဘာ ပါတုဘဝိ။ တေနေဝ သေယျထာပိ နာမာတိ စတဿော ဥပမာ အာဂတာ။ တတ္ထ သုဘောတိ သုန္ဒရော။ ဇာတိမာတိ ဇာတိသမ္ပန္နော။ သုပရိကမ္မကတောတိ ဓောဝနာဒိပရိကမ္မေန သုဋ္ဌု ပရိကမ္မကတော။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ နိက္ခိတ္တောတိ ရတ္တကမ္ဗလေ ဌပိတော။ ဧဝမေဝန္တိ ရတ္တကမ္ဗလေ နိက္ခိတ္တမဏိ ဝိယ သဗ္ဗာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဝိရောစိတုံ အာရဒ္ဓါ။ နိက္ခန္တိ အတိရေကပဉ္စသုဝဏ္ဏေန ကတပိဠန္ဓနံ။ တဉှိ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ ဟောတိ။ ဇမ္ဗောနဒန္တိ မဟာဇမ္ဗုသာခါယ ပဝတ္တနဒိယံ နိဗ္ဗတ္တံ, မဟာဇမ္ဗုဖလရသေ ဝါ ပထဝိယံ ပဝိဋ္ဌေ သုဝဏ္ဏင်္ကုရာ ဥဋ္ဌဟန္တိ, တေန သုဝဏ္ဏေန ကတပိဠန္ဓနန္တိပိ အတ္ထော။ ဒက္ခကမ္မာရပုတ္တဥက္ကာမုခသုကုသလသမ္ပဟဋ္ဌန္တိ သုကုသလေန ကမ္မာရပုတ္တေန ဥက္ကာမုခေ ပစိတွာ သမ္ပဟဋ္ဌံ။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၇ အာဒယော) အကတဘဏ္ဍံ ဂဟိတံ, ဣဓ ပန ကတဘဏ္ဍံ။
ဝိဒ္ဓေတိ ဒူရီဘူတေ။ ဒေဝေတိ အာကာသေ။ နဘံ အဗ္ဘုဿက္ကမာနောတိ အာကာသံ အဘိလင်္ဃန္တော။ ဣမိနာ တရုဏသူရိယဘာဝေါ ဒဿိတော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆။)သောရတောတိ သောရစ္စေန သမန္နာဂတော။ ဒန္တောတိ နိဗ္ဗိသေဝနော။ သတ္ထုဝဏ္ဏာဘတောတိ သတ္ထာရာ အာဘတဝဏ္ဏော။ သတ္ထာ ဟိ အဋ္ဌပရိသမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ‘‘သေဝထ, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၁) နယေန ထေရဿ ဝဏ္ဏံ အာဟရီတိ ထေရော အာဘတဝဏ္ဏော နာမ ဟောတိ။ ကာလံ ကင်္ခတီတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ ပတ္ထေတိ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ နေဝ မရဏံ အဘိနန္ဒတိ, န ဇီဝိတံ ပတ္ထေတိ, ဒိဝသသင်္ခေပံ ဝေတနံ ဂဟေတွာ ဌိတပုရိသော ဝိယ ကာလံ ပန ပတ္ထေတိ, ဩလောကေန္တော တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ –
‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ, နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ၊
ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ, နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၀၁-၁၀၀၂)၊ နဝမံ၊
၁၀။ နာနာတိတ္ထိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁။ ဒသမေ နာနာတိတ္ထိယသာဝကာတိ တေ ကိရ ကမ္မဝါဒိနော အဟေသုံ, တသ္မာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာ, တေ ‘‘အတ္တနော အတ္တနော သတ္ထရိ ပသာဒေန နိဗ္ဗတ္တမှာ’’တိ သညိနော ဟုတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ ဒသဗလဿ သန္တိကေ ဌတွာ အမှာကံ သတ္ထာရာနံ ဝဏ္ဏံ ကထေဿာမာ’’တိ အာဂန္တွာ ပစ္စေကဂါထာဟိ ကထယိံသု။ တတ္ထ ဆိန္ဒိတမာရိတေတိ ဆိန္ဒိတေ စ မာရိတေ စ။ ဟတဇာနီသူတိ ပေါထနေ စ ဓနဇာနီသု စ။ ပုညံ ဝါ ပနာတိ အတ္တနော ပုညမ္ပိ န သမနုပဿတိ, သင်္ခေပတော ပုညာပုညာနံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဝဒတိ။ သ ဝေ ဝိဿာသမာစိက္ခီတိ သော – ‘‘ဧဝံ ကတပါပါနမ္ပိ ကတပုညာနမ္ပိ ဝိပါကော နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တော သတ္တာနံ ဝိဿာသံ အဝဿယံ ပတိဋ္ဌံ အာစိက္ခတိ, တသ္မာ မာနနံ ဝန္ဒနံ ပူဇနံ အရဟတီတိ ဝဒတိ။
တပေါဇိဂုစ္ဆာယာတိ ကာယကိလမထတပေန ပါပဇိဂုစ္ဆနေန။ သုသံဝုတတ္တောတိ သမန္နာဂတော ပိဟိတော ဝါ။ ဇေဂုစ္ဆီတိ တပေန ပါပဇိဂုစ္ဆကော။ နိပကောတိ ပဏ္ဍိတော။ စာတုယာမသုသံဝုတောတိ စာတုယာမေန သုသံဝုတော။ စာတုယာမော နာမ သဗ္ဗဝါရိဝါရိတော စ ဟောတိ သဗ္ဗဝါရိယုတ္တော စ သဗ္ဗဝါရိဓုတော စ သဗ္ဗဝါရိဖုဋော စာတိ ဣမေ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ။ တတ္ထ သဗ္ဗဝါရိဝါရိတောတိ ဝါရိတသဗ္ဗဥဒကော, ပဋိက္ခိတ္တသဗ္ဗသီတောဒကောတိ အတ္ထော။ သော ကိရ သီတောဒကေ သတ္တသညီ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၇။)ဟောတိ, တသ္မာ တံ န ဝလဉ္ဇေတိ။ သဗ္ဗဝါရိယုတ္တောတိ သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ယုတော။ သဗ္ဗဝါရိဓုတောတိ သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဓုတပါပေါ။ သဗ္ဗဝါရိဖုဋောတိ သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဖုဋ္ဌော။ ဒိဋ္ဌံ သုတဉ္စ အာစိက္ခန္တိ ဒိဋ္ဌံ ‘‘ဒိဋ္ဌံ မေ’’တိ သုတံ ‘‘သုတံ မေ’’တိ အာစိက္ခန္တော, န နိဂုဟန္တော။ န ဟိ နူန ကိဗ္ဗိသီတိ ဧဝရူပေါ သတ္ထာ ကိဗ္ဗိသကာရကော နာမ န ဟောတိ။
နာနာတိတ္ထိယေတိ သော ကိရ နာနာတိတ္ထိယာနံယေဝ ဥပဋ္ဌာကော, တသ္မာ တေ အာရဗ္ဘ ဝဒတိ။ ပကုဓကော ကာတိယာနောတိ ပကုဓော ကစ္စာယနော။ နိဂဏ္ဌောတိ နာဋပုတ္တော။ မက္ခလိပူရဏာသေတိ မက္ခလိ စ ပူရဏော စ။ သာမညပ္ပတ္တာတိ သမဏဓမ္မေ ကောဋိပ္ပတ္တာ။ န ဟိ နူန တေတိ သပ္ပုရိသေဟိ န ဒူရေ, တေယေဝ လောကေ သပ္ပုရိသာတိ ဝဒတိ။ ပစ္စဘာသီတိ ‘‘အယံ အာကောဋကော ဣမေသံ နဂ္ဂနိဿိရိကာနံ ဒသဗလဿ သန္တိကေ ဌတွာ ဝဏ္ဏံ ကထေတီတိ တေသံ အဝဏ္ဏံ ကထေဿာမီ’’တိ ပတိအဘာသီတိ။
တတ္ထ သဟာစရိတေနာတိ သဟ စရိတမတ္တေန။ ဆဝေါ သိဂါလောတိ လာမကော ကာလသိဂါလော။ ကောတ္ထုကောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သင်္ကဿရာစာရောတိ အာသင်္ကိတသမာစာရော။ န သတံ သရိက္ခောတိ ပဏ္ဍိတာနံ သပ္ပုရိသာနံ သဒိသော န ဟောတိ, ကိံ တွံ ကာလသိဂါလသဒိသေ တိတ္ထိယေ သီဟေ ကရောသီတိ?
အနွာဝိသိတွာတိ ‘‘အယံ ဧဝရူပါနံ သတ္ထာရာနံ အဝဏ္ဏံ ကထေတိ, တေနေဝ နံ မုခေန ဝဏ္ဏံ ကထာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ သရီရေ အနုအာဝိသိ အဓိမုစ္စိ, ဧဝံ အနွာဝိသိတွာ။ အာယုတ္တာတိ တပေါဇိဂုစ္ဆနေ ယုတ္တပယုတ္တာ။ ပါလယံ ပဝိဝေကိယန္တိ ပဝိဝေကံ ပါလယန္တာ။ တေ ကိရ ‘‘နှာပိတပဝိဝေကံ ပါလေဿာမာ’’တိ သယံ ကေသေ လုဉ္စန္တိ။ ‘‘စီဝရပဝိဝေကံ ပါတေဿာမာ’’တိ နဂ္ဂါ ဝိစရန္တိ။ ‘‘ပိဏ္ဍပါတပဝိဝေကံ ပါလေဿာမာ’’တိ သုနခါ ဝိယ ဘူမိယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ဟတ္ထေသု ဝါ။ ‘‘သေနာသနပဝိဝေကံ ပါလေဿာမာ’’တိ ကဏ္ဋကသေယျာဒီနိ ကပ္ပေန္တိ။ ရူပေ နိဝိဋ္ဌာတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ရူပေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဒေဝလောကာဘိနန္ဒိနောတိ ဒေဝလောကပတ္ထနကာမာ။ မာတိယာတိ မစ္စာ, တေ ဝေ မစ္စာ ပရလောကတ္ထာယ သမ္မာ အနုသာသန္တီတိ ဝဒတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၈။)ဣတိ ဝိဒိတွာတိ ‘‘အယံ ပဌမံ ဧတေသံ အဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ, ကော နု ခေါ ဧသော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဇာနိတွာဝ။ ယေ စန္တလိက္ခသ္မိံ ပဘာသဝဏ္ဏာတိ ယေ အန္တလိက္ခေ စန္ဒောဘာသသူရိယောဘာသသဉ္ဈာရာဂဣန္ဒဓနုတာရကရူပါနံ ပဘာသဝဏ္ဏာ။ သဗ္ဗေဝ တေ တေတိ သဗ္ဗေဝ တေ တယာ။ နမုစီတိ မာရံ အာလပတိ။ အာမိသံဝ မစ္ဆာနံ ဝဓာယ ခိတ္တာတိ ယထာ မစ္ဆာနံ ဝဓတ္ထာယ ဗဠိသလဂ္ဂံ အာမိသံ ခိပတိ, ဧဝံ တယာ ပသံသမာနေန ဧတေ ရူပါ သတ္တာနံ ဝဓာယ ခိတ္တာတိ ဝဒတိ။
မာဏဝဂါမိယောတိ အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကော။ ရာဇဂဟီယာနန္တိ ရာဇဂဟပဗ္ဗတာနံ။ သေတောတိ ကေလာသော။ အဃဂါမိနန္တိ အာကာသဂါမီနံ။ ဥဒဓိနန္တိ ဥဒကနိဓာနာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ရာဇဂဟီယာနံ ပဗ္ဗတာနံ ဝိပုလော သေဋ္ဌော, ဟိမဝန္တပဗ္ဗတာနံ ကေလာသော, အာကာသဂါမီနံ အာဒိစ္စော, ဥဒကနိဓာနာနံ သမုဒ္ဒေါ, နက္ခတ္တာနံ စန္ဒော, ဧဝံ သဒေဝကဿ လောကဿ ဗုဒ္ဓေါ သေဋ္ဌောတိ။ ဒသမံ။
နာနာတိတ္ထိယဝဂ္ဂေါ တတိယော။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉။)၃။ ကောသလသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ ဒဟရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၂။ ကောသလသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီတိ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ တေန, ဧဝံ သောပိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ။ သီတောဒကံ ဝိယ ဥဏှောဒကေန သမ္မောဒိတံ ဧကီဘာဝံ အဂမာသိ။ ယာယ စ – ‘‘ကစ္စိ, ဘော ဂေါတမ, ခမနီယံ, ကစ္စိ ယာပနီယံ, ကစ္စိ ဘောတော စ ဂေါတမဿ သာဝကာနဉ္စ အပ္ပါဗာဓံ အပ္ပါတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရော’’တိအာဒိကာယ ကထာယ သမ္မောဒိ, တံ ပီတိပါမောဇ္ဇသင်္ခါတသမ္မောဒဇနနတော သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော စ သမ္မောဒနီယံ, အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ စိရမ္ပိ ကာလံ သာရေတုံ နိရန္တရံ ပဝတ္တေတုံ အရဟရူပတော သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရဏီယံ။ သုယျမာနသုခတော စ သမ္မောဒနီယံ, အနုဿရိယမာနသုခတော သာရဏီယံ။ တထာ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယ သမ္မောဒနီယံ, အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယ သာရဏီယန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ သမ္မောဒနီယံ ကထံ သာရဏီယံ ဝီတိသာရေတွာ ပရိယောသာပေတွာ နိဋ္ဌပေတွာ ဣတော ပုဗ္ဗေ တထာဂတဿ အဒိဋ္ဌတ္တာ ဂုဏာဂုဏဝသေန ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဝါ ဥတ္တာနဘာဝံ ဝါ အဇာနန္တော ဧကမန္တံ နိသီဒိ, ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ ယံ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာဂတော လောကနိဿရဏဘဝေါက္ကန္တိပဉှံ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတံ ပုစ္ဆိတုံ ဘဝမ္ပိ နောတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဘဝမ္ပီတိ ပိ-ကာရော သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေ နိပါတော, တေန စ ဆ သတ္ထာရေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ယထာ ပူရဏာဒယော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမှာ’’တိ ပဋိဇာနန္တိ, ဧဝံ ဘဝမ္ပိ နု ပဋိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပန ရာဇာ န အတ္တနော လဒ္ဓိယာ, လောကေ မဟာဇနေန ဂဟိတပဋိညာဝသေန ပုစ္ဆတိ။ အထ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒံ နဒန္တော ယံ ဟိ တံ မဟာရာဇာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဟံ ဟိ မဟာရာဇာတိ အနုတ္တရံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဟံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၀။)ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေန သမဏာ, ဇာတိဝသေန ဗြာဟ္မဏာ။ သံဃိနောတိအာဒီသု ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော သံဃော ဧတေသံ အတ္ထီတိ သံဃိနော။ သွေဝ ဂဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဂဏိနော။ အာစာရသိက္ခာပနဝသေန တဿ ဂဏဿ အာစရိယာတိ ဂဏာစရိယာ။ ဉာတာတိ ပညာတာ ပါကဋာ။ ‘‘အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထမ္ပိ န နိဝါသေန္တီ’’တိ ဧဝံ သမုဂ္ဂတော ယသော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ယသဿိနော။ တိတ္ထကရာတိ လဒ္ဓိကရာ။ သာဓုသမ္မတာတိ ‘‘သန္တော သပ္ပုရိသာ’’တိ ဧဝံ သမ္မတာ။ ဗဟုဇနဿာတိ အဿုတဝတော အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဿ။ ပူရဏောတိအာဒီနိ တေသံ နာမဂေါတ္တာနိ။ ပူရဏောတိ ဟိ နာမမေဝ။ တထာ, မက္ခလီတိ။ သော ပန ဂေါသာလာယ ဇာတတ္တာ ဂေါသာလောတိ ဝုတ္တော။ နာဋပုတ္တောတိ နာဋဿ ပုတ္တော။ ဗေလဋ္ဌပုတ္တောတိ ဗေလဋ္ဌဿ ပုတ္တော။ ကစ္စာယနောတိ ပကုဓဿ ဂေါတ္တံ။ ကေသကမ္ဗလဿ ဓာရဏတော အဇိတော ကေသကမ္ဗလောတိ ဝုတ္တော။
တေပိ မယာတိ ကပ္ပကောလာဟလံ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ စက္ကဝတ္တိကောလာဟလန္တိ တီဏိ ကောလာဟလာနိ။ တတ္ထ ‘‘ဝဿသတသဟဿမတ္ထကေ ကပ္ပုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ ကပ္ပကောလာဟလံ နာမ ဟောတိ – ‘‘ဣတော ဝဿသတသဟဿမတ္ထကေ လောကော ဝိနဿိဿတိ, မေတ္တံ မာရိသာ, ဘာဝေထ, ကရုဏံ မုဒိတံ ဥပေက္ခ’’န္တိ မနုဿပ္ပထေ ဒေဝတာ ဃောသေန္တိယော ဝိစရန္တိ။ ‘‘ဝဿသဟဿမတ္ထကေ ပန ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ နာမ ဟောတိ – ‘‘ဣတော ဝဿသဟဿမတ္ထကေ ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒံ ပဋိပန္နေန သံဃရတနေန ပရိဝါရိတော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝိစရိဿတီ’’တိ ဒေဝတာ ဥဂ္ဃေါသေန္တိ။ ‘‘ဝဿသတမတ္ထကေ ပန စက္ကဝတ္တီ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ စက္ကဝတ္တိကောလာဟလံ နာမ ဟောတိ – ‘‘ဣတော ဝဿသတမတ္ထကေ သတ္တရတနသမ္ပန္နော စတုဒ္ဒီပိဿရော သဟဿ ပုတ္တပရိဝါရော ဝေဟာသင်္ဂမော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဒေဝတာ ဥဂ္ဃေါသေန္တိ။
ဣမေသု တီသု ကောလာဟလေသု ဣမေ ဆ သတ္ထာရော ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ သုတွာ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ စိန္တာမာဏိဝိဇ္ဇာဒီနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ – ‘‘မယံ ဗုဒ္ဓမှာ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ မဟာဇနပရိဝုတာ ဇနပဒံ ဝိစရန္တာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိယံ ပတ္တာ။ တေသံ ဥပဋ္ဌာကာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ပူရဏော ကဿပေါ…ပေ… အဇိတော ကေသကမ္ဗလော ဗုဒ္ဓေါ ကိရ သဗ္ဗညူ ကိရာ’’တိ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘တုမှေဝ နေ နိမန္တေတွာ အာနေထာ’’တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁။)အာဟ။ တေ ဂန္တွာ တေဟိ, ‘‘ရာဇာ ဝေါ နိမန္တေတိ။ ရညော ဂေဟေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တာ ဂန္တုံ န ဥဿဟန္တိ, ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနာ ဥပဋ္ဌာကာနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထာယ အဓိဝါသေတွာ သဗ္ဗေ ဧကတောဝ အဂမံသု။ ရာဇာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ ‘‘နိသီဒန္တူ’’တိ အာဟ။ နိဂ္ဂုဏာနံ အတ္တဘာဝေ ရာဇုသ္မာ နာမ ဖရတိ, တေ မဟာရဟေသု အာသနေသု နိသီဒိတုံ အသက္ကောန္တာ ဖလကေသု စေဝ ဘူမိယံ စ နိသီဒိံသု။
ရာဇာ ‘‘ဧတ္တကေနေဝ နတ္ထိ တေသံ အန္တော သုက္ကဓမ္မော’’တိ ဝတွာ အာဟာရံ အဒတွာဝ တာလတော ပတိတံ မုဂ္ဂရေန ပေါထေန္တော ဝိယ ‘‘တုမှေ ဗုဒ္ဓါ, န ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တေ စိန္တယိံသု – ‘‘သစေ ‘ဗုဒ္ဓမှာ’တိ ဝက္ခာမ, ရာဇာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ကထေတုံ အသက္ကောန္တေ ‘တုမှေ မယံ ဗုဒ္ဓါတိ မဟာဇနံ ဝဉ္စေတွာ အာဟိဏ္ဍထာ’တိ ဇိဝှမ္ပိ ဆိန္ဒာပေယျ, အညမ္ပိ အနတ္ထံ ကရေယျာ’’တိ သကပဋိညာယ ဧဝ ‘န မယံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ဝဒိံသု။ အထ နေ ရာဇာ ဂေဟတော နိကဍ္ဎာပေသိ။ တေ ရာဇဃရတော နိက္ခန္တေ ဥပဋ္ဌာကာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ အာစရိယာ ရာဇာ တုမှေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ သက္ကာရသမ္မာနံ အကာသီ’’တိ? ရာဇာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိ, တတော မယံ – ‘‘သစေ အယံ ရာဇာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှံ ကထိယမာနံ အဇာနန္တော အမှေသု မနံ ပဒေါသေဿတိ, ဗဟုံ အပုညံ ပသဝိဿတီ’’တိ ရညော အနုကမ္ပာယ ‘န မယံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ဝဒိမှာ, မယံ ပန ဗုဒ္ဓါ ဧဝ, အမှာကံ ဗုဒ္ဓဘာဝေါ, ဥဒကေန ဓောဝိတွာပိ ဟရိတုံ န သက္ကာတိ။ ဣတိ ဗဟိဒ္ဓါ ‘ဗုဒ္ဓမှာ’တိ အာဟံသု – ရညော သန္တိကေ ‘န မယံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ဝဒိံသူတိ, ဣဒံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ကိံ ပန ဘဝံ ဂေါတမော ဒဟရော စေဝ ဇာတိယာ, နဝေါ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ ဣဒံ အတ္တနော ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ တတ္ထ ကိန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ ဧတေ ဇာတိမဟလ္လကာ စ စိရပဗ္ဗဇိတာ စ ‘‘ဗုဒ္ဓမှာ’’တိ န ပဋိဇာနန္တိ, ဘဝံ ဂေါတမော ဇာတိယာ စ ဒဟရော ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စ နဝေါ ကိံ ပဋိဇာနာတိ? မာ ပဋိဇာနာဟီတိ အတ္ထော။
န ဥညာတဗ္ဗာတိ န အဝဇာနိတဗ္ဗာ။ န ပရိဘောတဗ္ဗာတိ န ပရိဘဝိတဗ္ဗာ။ ကတမေ စတ္တာရောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ခတ္တိယောတိ ရာဇကုမာရော။ ဥရဂေါတိ အာသီဝိသော။ အဂ္ဂီတိ အဂ္ဂိယေဝ။ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ ပန ပဒေ ဒေသနာကုသလတာယ အတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရံ ကတွာ သီလဝန္တံ ပဗ္ဗဇိတံ ဒဿေတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၂။)ဧတ္ထ စ ဒဟရံ ရာဇကုမာရံ ဒိသွာ, ဥက္ကမိတွာ မဂ္ဂံ အဒေန္တော, ပါရုပနံ အနပနေန္တော, နိသိန္နာသနတော အနုဋ္ဌဟန္တော, ဟတ္ထိပိဋ္ဌာဒီဟိ အနောတရန္တော, ဟေဋ္ဌာ ကတွာ မညနဝသေန အညမ္ပိ ဧဝရူပံ အနာစာရံ ကရောန္တော ခတ္တိယံ အဝဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတာယံ ရာဇကုမာရော, မဟာကဏ္ဍော မဟောဒရော – ကိံ နာမ ယံကိဉ္စိ စောရူပဒ္ဒဝံ ဝူပသမေတုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေ ရဇ္ဇံ အနုသာသိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပရိဘောတိ နာမ။ အဉ္ဇနိသလာကမတ္တမ္ပိ အာသီဝိသပေါတကံ ကဏ္ဏာဒီသု ပိဠန္ဓန္တော အင်္ဂုလိမ္ပိ ဇိဝှမ္ပိ ဍံသာပေန္တော ဥရဂံ အဝဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတာယံ အာသီဝိသော ဥဒကဒေဍ္ဍုဘော ဝိယ ကိံ နာမ ကိဉ္စိဒေဝ ဍံသိတုံ ကဿစိဒေဝ ကာယေ ဝိသံ ဖရိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပရိဘောတိ နာမ။ ခဇ္ဇောပနကမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂိံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထေန ကီဠန္တော ဘဏ္ဍုက္ခလိကာယ ခိပန္တော စူဠာယ ဝါ သယနပိဋ္ဌသာဋကပသိဗ္ဗကာဒီသု ဝါ ဌပေန္တော အဂ္ဂိံ အဝဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတာယံ အဂ္ဂိ ကတရံ နု ခေါ ယာဂုဘတ္တံ ပစိဿတိ, ကတရံ မစ္ဆမံသံ, ကဿ သီတံ ဝိနောဒေဿတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပရိဘောတိ နာမ။ ဒဟရသာမဏေရမ္ပိ ပန ဒိသွာ ဥက္ကမိတွာ မဂ္ဂံ အဒေန္တောတိ ရာဇကုမာရေ ဝုတ္တံ အနာစာရံ ကရောန္တော ဘိက္ခုံ အဝဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတာယံ သာမဏေရော မဟာကဏ္ဌော မဟောဒရော ယံကိဉ္စိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတုံ ယံကိဉ္စိ အရညံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဝသိတုံ သက္ခိဿတိ, သံဃတ္ထေရကာလေ မနာပေါ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပရိဘောတိ နာမ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော န ဥညာတဗ္ဗော န ပရိဘောတဗ္ဗောတိ အာဟ။
ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ဂါထာဗန္ဓံ အဝေါစ။ ဂါထာ စ နာမေတာ တဒတ္ထဒီပနာပိ ဟောန္တိ ဝိသေသတ္ထဒီပနာပိ, တတြိမာ တဒတ္ထမ္ပိ ဝိသေသတ္ထမ္ပိ ဒီပေန္တိယေဝ။ တတ္ထ ခတ္တိယန္တိ ခေတ္တာနံ အဓိပတိံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ခေတ္တာနံ အဓိပတီတိ ခေါ, ဝါသေဋ္ဌ, ‘ခတ္တိယော ခတ္တိယော’တွေဝ ဒုတိယံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၁)။ ဇာတိသမ္ပန္နန္တိ တာယေဝ ခတ္တိယဇာတိယာ ဇာတိသမ္ပန္နံ။ အဘိဇာတန္တိ တီဏိ ကုလာနိ အတိက္ကမိတွာ ဇာတံ။
ဌာနံ ဟီတိ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတိ။ မနုဇိန္ဒောတိ မနုဿဇေဋ္ဌကော။ ရာဇဒဏ္ဍေနာတိ ရညော ဥဒ္ဓဋဒဏ္ဍေန, သော အပ္ပကော နာမ န ဟောတိ, ဒသသဟဿဝီသတိသဟဿပ္ပမာဏော ဟောတိယေဝ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၃။)တသ္မိံ ပက္ကမတေ ဘုသန္တိ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဗလဝဥပက္ကမံ ဥပက္ကမတိ။ ရက္ခံ ဇီဝိတမတ္တနောတိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ရက္ခမာနော တံ ခတ္တိယံ ပရိဝဇ္ဇေယျ န ဃဋ္ဋေယျ။
ဥစ္စာဝစေဟီတိ နာနာဝိဓေဟိ။ ဝဏ္ဏေဟီတိ သဏ္ဌာနေဟိ။ ယေန ယေန ဟိ ဝဏ္ဏေန စရန္တော ဂေါစရံ လဘတိ, ယဒိ သပ္ပဝဏ္ဏေန, ယဒိ ဒေဍ္ဍုဘဝဏ္ဏေန, ယဒိ ဓမနိဝဏ္ဏေန, အန္တမသော ကလန္ဒကဝဏ္ဏေနပိ စရတိယေဝ။ အာသဇ္ဇာတိ ပတွာ။ ဗာလန္တိ ယေန ဗာလေန ဃဋ္ဋိတော, တံ ဗာလံ နရံ ဝါ နာရိံ ဝါ ဍံသေယျ။
ပဟူတဘက္ခန္တိ ဗဟုဘက္ခံ။ အဂ္ဂိဿ ဟိ အဘက္ခံ နာမ နတ္ထိ။ ဇာလိနန္တိ ဇာလဝန္တံ။ ပါဝကန္တိ အဂ္ဂိံ။ ပါဝဂန္တိပိ ပါဌော။ ကဏှဝတ္တနိန္တိ ဝတ္တနီတိ မဂ္ဂေါ, အဂ္ဂိနာ ဂတမဂ္ဂေါ ကဏှော ဟောတိ ကာဠကော, တသ္မာ ‘‘ကဏှဝတ္တနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
မဟာ ဟုတွာနာတိ မဟန္တော ဟုတွာ။ အဂ္ဂိ ဟိ ဧကဒါ ယာဝဗြဟ္မလောကပ္ပမာဏောပိ ဟောတိ။ ဇာယန္တိ တတ္ထ ပါရောဟာတိ တတ္ထ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎဝနေ ပါရောဟာ ဇာယန္တိ။ ပါရောဟာတိ တိဏရုက္ခာဒယော ဝုစ္စန္တိ။ တေ ဟိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနေ မူလမတ္တေပိ အဝသိဋ္ဌေ ပါဒတော ရောဟန္တိ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပါရောဟာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပုန ရောဟနတ္ထေန ဝါ ပါရောဟာ။ အဟောရတ္တာနမစ္စယေတိ ရတ္တိန္ဒိဝါနံ အတိက္ကမေ။ နိဒါဃေပိ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌမတ္တေ ဇာယန္တိ။
ဘိက္ခု ဍဟတိ တေဇသာတိ ဧတ္ထ အက္ကောသန္တံ ပစ္စက္ကောသန္တော ဘဏ္ဍန္တံ ပဋိဘဏ္ဍန္တော ပဟရန္တံ ပဋိပဟရန္တော ဘိက္ခု နာမ ကိဉ္စိ ဘိက္ခုတေဇသာ ဍဟိတုံ န သက္ကောတိ။ ယော ပန အက္ကောသန္တံ န ပစ္စက္ကောသတိ, ဘဏ္ဍန္တံ န ပဋိဘဏ္ဍတိ။ ပဟရန္တံ န ပဋိပဟရတိ, တသ္မိံ ဝိပ္ပဋိပန္နော တဿ သီလတေဇေန ဍယှတိ။ တေနေဝေတံ ဝုတ္တံ။ န တဿ ပုတ္တာ ပသဝေါတိ တဿ ပုတ္တဓီတရောပိ ဂေါမဟိံသကုက္ကုဋသူကရာဒယော ပသဝေါပိ န ဘဝန္တိ, ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒါယာဒါ ဝိန္ဒရေ ဓနန္တိ တဿ ဒါယာဒါပိ ဓနံ န ဝိန္ဒန္တိ။ တာလာဝတ္ထူ ဘဝန္တိ တေတိ တေ ဘိက္ခုတေဇသာ ဒဍ္ဎာ ဝတ္ထုမတ္တာဝသိဋ္ဌော မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ဘဝန္တိ, ပုတ္တဓီတာဒိဝသေန န ဝဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၄။)တသ္မာတိ ယသ္မာ သမဏတေဇေန ဒဍ္ဎာ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ အဝိရုဠှိဓမ္မာ ဘဝန္တိ, တသ္မာ။ သမ္မဒေဝ သမာစရေတိ သမ္မာ သမာစရေယျ။ သမ္မာ သမာစရန္တေန ပန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ခတ္တိယံ တာဝ နိဿာယ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဂါမနိဂမယာနဝါဟနာဒိအာနိသံသံ, ဥရဂံ နိဿာယ တဿ ကီဠာပနေန လဒ္ဓဗ္ဗံ ဝတ္ထဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိအာနိသံသံ အဂ္ဂိံ နိဿာယ တဿာနုဘာဝေန ပတ္တဗ္ဗံ ယာဂုဘတ္တပစနသီတဝိနောဒနာဒိအာနိသံသံ, ဘိက္ခုံ နိဿာယ တဿ ဝသေန ပတ္တဗ္ဗံ အသုတသဝနသုတပရိယောဒပန-သဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမာဒိအာနိသံသံ သမ္ပဿမာနေန ‘‘ဧတေ နိဿာယ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရော အာဒီနဝေါ အတ္ထိ။ ကိံ ဣမေဟီ’’တိ? န သဗ္ဗသော ပဟာတဗ္ဗာ။ ဣဿရိယတ္ထိကေန ပန ဝုတ္တပ္ပကာရံ အဝဇာနနဉ္စ ပရိဘဝနဉ္စ အကတွာ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိပစ္ဆာနိပါတိတာဒီဟိ ဥပါယေဟိ ခတ္တိယကုမာရော တောသေတဗ္ဗော, ဧဝံ တတော ဣဿရိယံ အဓိဂမိဿတိ။ အဟိတုဏ္ဍိကေန ဥရဂေ ဝိဿာသံ အကတွာ နာဂဝိဇ္ဇံ ပရိဝတ္တေတွာ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန ဂီဝါယ ဂဟေတွာ ဝိသဟရေန မူလေန ဒါဌာ ဓောဝိတွာ ပေဠာယံ ပက္ခိပိတွာ ကီဠာပေန္တေန စရိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ တံ နိဿာယ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီနိ လဘိဿတိ။ ယာဂုပစနာဒီနိ ကတ္တုကာမေန အဂ္ဂိံ ဝိဿာသေန ဘဏ္ဍုက္ခလိကာဒီသု အပက္ခိပိတွာ ဟတ္ထေဟိ အနာမသန္တေန ဂေါမယစုဏ္ဏာဒီဟိ ဇာလေတွာ ယာဂုပစနာဒီနိ ကတ္တဗ္ဗာနိ, ဧဝံ တံ နိဿာယ အာနိသံသံ လဘိဿတိ။ အသုတသဝနာဒီနိ ပတ္ထယန္တေနပိ ဘိက္ခုံ အတိဝိဿာသေန ဝေဇ္ဇကမ္မနဝကမ္မာဒီသု အယောဇေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော, ဧဝံ တံ နိဿာယ အသုတပုဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အသုတပုဗ္ဗံ ပဉှာဝိနိစ္ဆယံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ တိဿော ကုလသမ္ပတ္တိယော ဆ ကာမသဂ္ဂါနိ နဝ စ ဗြဟ္မလောကေ ပတွာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဒဿနမ္ပိ လဘိဿတီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ သမ္မဒေဝ သမာစရေတိ အာဟ။
ဧတဒဝေါစာတိ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နော ပသာဒံ အာဝိကရောန္တော ဧတံ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ တတ္ထ အဘိက္ကန္တန္တိ အဘိကန္တံ အတိဣဋ္ဌံ အတိမနာပံ, အတိသုန္ဒရန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဧကေန အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေန ဒေသနံ ထောမေတိ ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ, ယဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’တိ။ ဧကေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၅။)အတ္တနော ပသာဒံ ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ, ယဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ မမ ပသာဒေါ’’တိ။
တတော ပရံ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဒေသနံယေဝ ထောမေတိ။ တတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတန္တိ အဓောမုခဌပိတံ, ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝါ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ဥပရိမုခံ ကရေယျ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တိဏပဏ္ဏာဒိဆာဒိတံ။ ဝိဝရေယျာတိ ဥဂ္ဃါဋေယျ။ မူဠှဿာတိ ဒိသာမူဠှဿ။ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျာတိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒေယျ။ အန္ဓကာရေတိ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ အဍ္ဎရတ္တဃနဝနသဏ္ဍ မေဃပဋလေဟိ စတုရင်္ဂေ တမေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ကောစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ, ဧဝံ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတံ မံ အသဒ္ဓမ္မာ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန, ယထာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝရေယျ, ဧဝံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနာ ပဘုတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေန, ယထာ မူဠှဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျ, ဧဝံ ကုမ္မဂ္ဂမိစ္ဆာမဂ္ဂပဋိပန္နဿ မေ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေန, ယထာ အန္ဓကာရေ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျ, ဧဝံ မောဟန္ဓကာရေ နိမုဂ္ဂဿ မေ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနိ အပဿတော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကဒေသနာပဇ္ဇောတံ ဓာရေန္တေန မယှံ ဘဂဝတာ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟိ ပကာသိတတ္တာ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတောတိ။
ဧဝံ ဒေသနံ ထောမေတွာ ဣမာယ ဒေသနာယ ရတနတ္တယေ ပသန္နစိတ္တော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော ဧသာဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧသာဟန္တိ ဧသော အဟံ။ ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ ဓမ္မဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စာတိ ဘဂဝန္တဉ္စ ဓမ္မဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စာတိ ဣမံ ရတနတ္တယံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ။ ဥပါသကံ မံ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဓာရေတူတိ မံ ဘဂဝါ ‘ဥပါသကော အယ’န္တိ ဧဝံ ဓာရေတု, ဇာနာတူတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ အဇ္ဇတံ အာဒိံ ကတွာ။ အဇ္ဇဒဂ္ဂေတိ ဝါ ပါဌော, ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အဇ္ဇ အဂ္ဂံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပါဏုပေတန္တိ ပါဏေဟိ ဥပေတံ ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, တာဝ ဥပေတံ အနညသတ္ထုကံ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သရဏံ ဂတံ ဥပါသကံ ကပ္ပိယကာရကံ မံ ဘဂဝါ ဓာရေတူတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ သာမညဖလသုတ္တေ သဗ္ဗာကာရေန ဝုတ္တောတိ။ ပဌမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆။)၂။ ပုရိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၃။ ဒုတိယေ အဘိဝါဒေတွာတိ ပုရိမသုတ္တေ သရဏဂတတ္တာ ဣဓ အဘိဝါဒေသိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ, အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ လောဘာဒီသု လုဗ္ဘနလက္ခဏော လောဘော, ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော, မုယှနလက္ခဏော မောဟောတိ။ ဟိံသန္တီတိ ဝိဟေဌေန္တိ နာသေန္တိ ဝိနာသေန္တိ။ အတ္တသမ္ဘူတာတိ အတ္တနိ သမ္ဘူတာ။ တစသာရံဝ သမ္ဖလန္တိ ယထာ တစသာရံ ဝေဠုံ ဝါ နဠံ ဝါ အတ္တနော ဖလံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ, ဧဝံ ဟိံသန္တိ ဝိနာသေန္တီတိ။ ဒုတိယံ။
၃။ ဇရာမရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၄။ တတိယေ အညတြ ဇရာမရဏာတိ ဇရာမရဏတော မုတ္တော နာမ အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။ ခတ္တိယမဟာသာလာတိ ခတ္တိယမဟာသာလာ နာမ မဟာသာရပ္ပတ္တာ ခတ္တိယာ။ ယေသံ ဟိ ခတ္တိယာနံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ကောဋိသတံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ, တယော ကဟာပဏကုမ္ဘာ ဝလဉ္ဇနတ္ထာယ ဂေဟမဇ္ဈေ ရာသိံ ကတွာ ဌပိတာ ဟောန္တိ, တေ ခတ္တိယမဟာသာလာ နာမ။ ယေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ အသီတိကောဋိဓနံ နိဟိတံ ဟောတိ, ဒိယဍ္ဎော ကဟာပဏကုမ္ဘော ဝလဉ္ဇနတ္ထာယ ဂေဟမဇ္ဈေ ရာသိံ ကတွာ ဌပိတော ဟောတိ, တေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ နာမ။ ယေသံ ဂဟပတီနံ စတ္တာလီသကောဋိဓနံ နိဟိတံ ဟောတိ, ကဟာပဏကုမ္ဘော ဝလဉ္ဇနတ္ထာယ ဂေဟမဇ္ဈေ ရာသိံ ကတွာ ဌပိတော ဟောတိ, တေ ဂဟပတိမဟာသာလာ နာမ။
အဍ္ဎာတိ ဣဿရာ။ နိဓာနဂတဓနဿ မဟန္တတာယ မဟဒ္ဓနာ။ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒီနံ ဥပဘောဂဘဏ္ဍာနံ မဟန္တတာယ မဟာဘောဂါ။ အနိဓာနဂတဿ ဇာတရူပရဇတဿ ပဟူတတာယ, ပဟူတဇာတရူပရဇတာ။ ဝိတ္တူပကရဏဿ တုဋ္ဌိကရဏဿ ပဟူတတာယ ပဟူတဝိတ္တူပကရဏာ။ ဂေါဓနာဒီနဉ္စ သတ္တဝိဓဓညာနဉ္စ ပဟူတတာယ ပဟူတဓနဓညာ။ တေသမ္ပိ ဇာတာနံ နတ္ထိ အညတြ ဇရာမရဏာတိ တေသမ္ပိ ဧဝံ ဣဿရာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ နတ္ထိ အညတြ ဇရာမရဏာ, ဇာတတ္တာယေဝ ဇရာမရဏတော မောက္ခော နာမ နတ္ထိ, အန္တောဇရာမရဏေယေဝ ဟောတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇။)အရဟန္တောတိအာဒီသု အာရကာ ကိလေသေဟီတိ အရဟန္တော။ ခီဏာ ဧတေသံ စတ္တာရော အာသဝါတိ ခီဏာသဝါ။ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝုဋ္ဌာ ပရိနိဋ္ဌိတဝါသာတိ ဝုသိတဝန္တော။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကရဏီယံ ဧတေသံ ကတန္တိ ကတကရဏီယာ။ ခန္ဓဘာရော ကိလေသဘာရော အဘိသင်္ခါရဘာရော ကာမဂုဏဘာရောတိ, ဣမေ ဩဟိတာ ဘာရာ ဧတေသန္တိ ဩဟိတဘာရာ။ အနုပ္ပတ္တော အရဟတ္တသင်္ခါတော သကော အတ္ထော ဧတေသန္တိ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထာ။ ဒသဝိဓမ္ပိ ပရိက္ခီဏံ ဘဝသံယောဇနံ ဧတေသန္တိ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနာ။ သမ္မာ ကာရဏေဟိ ဇာနိတွာ ဝိမုတ္တာတိ သမ္မဒညာဝိမုတ္တာ။ မဂ္ဂပညာယ စတုသစ္စဓမ္မံ ဉတွာ ဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဘေဒနဓမ္မောတိ ဘိဇ္ဇနသဘာဝေါ။ နိက္ခေပနဓမ္မောတိ နိက္ခိပိတဗ္ဗသဘာဝေါ။ ခီဏာသဝဿ ဟိ အဇီရဏဓမ္မောပိ အတ္ထိ, အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနံ, တံ ဟိ န ဇီရတိ။ ဣဓ ပနဿ ဇီရဏဓမ္မံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ အတ္ထုပ္ပတ္တိကော ကိရဿ သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ။ သိဝိကသာလာယ နိသီဒိတွာ ကထိတန္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ စိတြာနိ ရထယာနာဒီနိ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌမေဝ ဥပမံ ကတွာ, ‘‘ဇီရန္တိ ဝေ ရာဇရထာ’’တိ ဂါထမာဟ။
တတ္ထ ဇီရန္တီတိ ဇရံ ပါပုဏန္တိ။ ရာဇရထာတိ ရညော အဘိရူဟနရထာ။ သုစိတ္တာတိ သုဝဏ္ဏရဇတာဒီဟိ သုဋ္ဌု စိတ္တိတာ။ အထော သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတီတိ ဧဝရူပေသု အနုပါဒိဏ္ဏကေသု သာရဒါရုမယေသု ရထေသု ဇီရန္တေသု ဣမသ္မိံ အဇ္ဈတ္တိကေ ဥပါဒိဏ္ဏကေ မံသလောဟိတာဒိမယေ သရီရေ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ? သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတိယေဝါတိ အတ္ထော။ သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီတိ သန္တော သဗ္ဘီဟိ သဒ္ဓိံ သတံ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတီတိ ဧဝံ ပဝေဒယန္တိ။ ‘‘သတံ ဓမ္မော နာမ နိဗ္ဗာနံ, တံ န ဇီရတိ, အဇရံ အမတန္တိ ဧဝံ ကထေန္တီ’’တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သီဒနသဘာဝါ ကိလေသာ ဘိဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ တံ သဗ္ဘီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣတိ ပုရိမပဒဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဟိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သတံ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ, တသ္မာ သန္တော သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ။ အဇရံ နိဗ္ဗာနံ သတံ ဓမ္မောတိ အာစိက္ခန္တီတိ အတ္ထော။ သုန္ဒရာဓိဝစနံ ဝါ ဧတံ သဗ္ဘီတိ။ ယံ သဗ္ဘိဓမ္မဘူတံ နိဗ္ဗာနံ သန္တော ပဝေဒယန္တိ ကထယန္တိ, သော သတံ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတီတိပိ အတ္ထော။ တတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၈။)၄။ ပိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅။ စတုတ္ထေ ရဟောဂတဿာတိ ရဟသိ ဂတဿ။ ပဋိသလ္လီနဿာတိ နိလီနဿ ဧကီဘူတဿ။ ဧဝမေတံ, မဟာရာဇာတိ ဣဓ ဘဂဝါ ဣမံ သုတ္တံ သဗ္ဗညုဘာသိတံ ကရောန္တော အာဟ။ အန္တကေနာဓိပန္နဿာတိ မရဏေန အဇ္ဈောတ္ထဋဿ။ စတုတ္ထံ။
၅။ အတ္တရက္ခိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၆။ ပဉ္စမေ ဟတ္ထိကာယောတိ ဟတ္ထိဃဋာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သံဝရောတိ ပိဒဟနံ။ သာဓု သဗ္ဗတ္ထ သံဝရောတိ ဣမိနာ ကမ္မပထဘေဒံ အပတ္တဿ ကမ္မဿ သံဝရံ ဒဿေတိ။ လဇ္ဇီတိ ဟိရိမာ။ လဇ္ဇီဂဟဏေန စေတ္ထ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ အပ္ပကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၇။ ဆဋ္ဌေ ဥဠာရေ ဥဠာရေတိ ပဏီတေ စ ဗဟုကေ စ။ မဇ္ဇန္တီတိ မာနမဇ္ဇနေန မဇ္ဇန္တိ။ အတိသာရန္တိ အတိက္ကမံ။ ကူဋန္တိ ပါသံ။ ပစ္ဆာသန္တိ ပစ္ဆာ တေသံ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ အဍ္ဍကရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၈။ သတ္တမေ ကာမဟေတူတိ ကာမမူလကံ။ ကာမနိဒါနန္တိ ကာမပစ္စယာ။ ကာမာဓိကရဏန္တိ ကာမကာရဏာ။ သဗ္ဗာနိ ဟေတာနိ အညမညဝေဝစနာနေဝ။ ဘဒြမုခေါတိ သုန္ဒရမုခေါ။ ဧကဒိဝသံ ကိရ ရာဇာ အဍ္ဍကရဏေ နိသီဒိ။ တတ္ထ ပဌမတရံ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ နိသိန္နာ အမစ္စာ အဿာမိကေပိ သာမိကေ ကရိံသု။ ရာဇာ တံ ဉတွာ – ‘‘မယှံ တာဝ ပထဝိဿရဿ သမ္မုခါပေတေ ဧဝံ ကရောန္တိ, ပရမ္မုခါ ကိံ နာမ န ကရိဿန္တိ? ပညာယိဿတိ ဒါနိ ဝိဋဋူဘော သေနာပတိ သကေန ရဇ္ဇေန, ကိံ မယှံ ဧဝရူပေဟိ လဉ္ဇခါဒကေဟိ မုသာဝါဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ နိသဇ္ဇာယာ’’တိ စိန္တေသိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ခိပ္ပံဝ ဩဍ္ဍိတန္တိ ကုမိနံ ဝိယ ဩဍ္ဍိတံ။ ယထာ မစ္ဆာ ဩဍ္ဍိတံ ကုမိနံ ပဝိသန္တာ န ဇာနန္တိ, ဧဝံ သတ္တာ ကိလေသကာမေန ဝတ္ထုကာမံ ဝီတိက္ကမန္တာ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ သတ္တမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၉။)၈။ မလ္လိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၉။ အဋ္ဌမေ အတ္ထိ နု ခေါ တေ မလ္လိကေတိ ကသ္မာ ပုစ္ဆတိ? အယံ ကိရ မလ္လိကာ ဒုဂ္ဂတမာလာကာရဿ ဓီတာ, ဧကဒိဝသံ အာပဏတော ပူဝံ ဂဟေတွာ ‘‘မာလာရာမံ ဂန္တွာဝ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တီ ပဋိပထေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝါရံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခာစာရံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ တံ ဘဂဝတော အဒါသိ။ သတ္ထာ နိသီဒနာကာရံ ဒဿေသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော စီဝရံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ ဘဂဝါ တတ္ထ နိသီဒိတွာ တံ ပူဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ ထေရော ‘‘ဣမိဿာ, ဘန္တေ, ကော ဝိပါကော ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အာနန္ဒ, အဇ္ဇေသာ တထာဂတဿ ပဌမဘောဇနံ အဒါသိ, အဇ္ဇေဝ ကောသလရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝိဿတီတိ။ တံဒိဝသမေဝ စ ရာဇာ ကာသိဂါမေ ဘာဂိနေယျေန ယုဒ္ဓေန ပရာဇိတော ပလာယိတွာ နဂရံ အာဂစ္ဆန္တော မာလာရာမံ ပဝိသိတွာ ဗလကာယဿ အာဂမနံ အာဂမေသိ။ တဿ သာ ဝတ္တံ အကာသိ။ သော တာယ ဝတ္တေ ပသီဒိတွာ တံ အန္တေပူရံ အတိဟာရာပေတွာ တံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။
အထေကဒိဝသံ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဣမိဿာ ဒုဂ္ဂတကုလဿ ဓီတုယာ မဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒိန္နံ, ယံနူနာဟံ ဣမံ ပုစ္ဆေယျံ ‘ကော တေ ပိယော’တိ? သာ ‘တွံ မေ, မဟာရာဇ, ပိယော’တိ ဝတွာ ပုန မံ ပုစ္ဆိဿတိ။ အထဿာဟံ ‘မယှမ္ပိ တွံယေဝ ပိယာ’တိ ဝက္ခာမီ’’တိ။ ဣတိ သော အညမညံ ဝိဿာသဇနနတ္ထံ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထေန္တော ပုစ္ဆတိ။ သာ ပန ဒေဝီ ပဏ္ဍိတာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာယိကာ ဓမ္မုပဋ္ဌာယိကာ သံဃုပဋ္ဌာယိကာ မဟာပညာ, တသ္မာ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘နာယံ ပဉှော ရညော မုခံ ဩလောကေတွာ ကထေတဗ္ဗော’’တိ။ သာ သရသေနေဝ ကထေတွာ ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ။ ရာဇာ တာယ သရသေန ကထိတတ္တာ နိဝတ္တိတုံ အလဘန္တော သယမ္ပိ သရသေနေဝ ကထေတွာ ‘‘သကာရဏံ ဣဒံ, တထာဂတဿ နံ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ နေဝဇ္ဈဂါတိ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသန္တိ ယထာ ဧကဿ အတ္တာ ပိယော, ဧဝံ ပရေသံ ပုထုသတ္တာနမ္ပိ အတ္တာ ပိယောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၀။)၉။ ယညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၀။ နဝမေ ထူဏူပနီတာနီတိ ထူဏံ ဥပနီတာနိ, ထူဏာယ ဗဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ။ ပရိကမ္မာနိ ကရောန္တီတိ ဧတ္တာဝတာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရညော အာရဒ္ဓယညော တထာဂတဿ အာရောစိတော။ ကသ္မာ ပန ရညာ အယံ ယညော အာရဒ္ဓေါ? ဒုဿုပိနပဋိဃာတာယ။ ဧကဒိဝသံ ကိရ ရာဇာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတော ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော နဂရံ အနုသဉ္စရန္တော ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကယမာနံ ဧကံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ တဿာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော တတောဝ ပဋိနိဝတ္တိတွာ အန္တေပုရံ ပဝိသိတွာ ဧကဿ ပုရိသဿ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ တဿာ သဿာမိကဘာဝံ ဝါ အဿာမိကဘာဝံ ဝါ ဇာနာဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သော ဂန္တွာ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘ဧသော မေ သာမိကော အာပဏေ နိသိန္နော’’တိ ဒဿေသိ။ ရာဇပုရိသော ရညော တမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ ရာဇာ တံ ပုရိသံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မံ ဥပဋ္ဌဟာ’’တိ အာဟ။ ‘‘နာဟံ, ဒေဝ, ဥပဋ္ဌဟိတုံ ဇာနာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပဋ္ဌာနံ နာမ န အာစရိယဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဗလက္ကာရေန အာဝုဓဖလကံ ဂါဟာပေတွာ ဥပဋ္ဌာကံ အကာသိ။ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ဂေဟံ ဂတမတ္တမေဝ စ နံ ပုန ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဥပဋ္ဌာကေန နာမ ရညော ဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ, ဂစ္ဆ ဣတော ယောဇနမတ္တေ အမှာကံ သီသဓောဝနပေါက္ခရဏီ အတ္ထိ, တတော အရုဏမတ္တိကဉ္စ လောဟိတုပ္ပလမာလဉ္စ ဂဏှိတွာ ဧဟိ။ သစေ အဇ္ဇေဝ နာဂစ္ဆသိ, ရာဇဒဏ္ဍံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပေသေသိ။ သော ရာဇဘယေန နိက္ခမိတွာ ဂတော။
ရာဇာပိ တသ္မိံ ဂတေ ဒေါဝါရိကံ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘အဇ္ဇ သာယနှေယေဝ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ‘အဟံ ရာဇဒူတော’တိ ဝါ ‘ဥပရာဇဒူတော’တိ ဝါ ဘဏန္တာနမ္ပိ မာ ဝိဝရီ’’တိ အာဟ။ သော ပုရိသော မတ္တိကဉ္စ ဥပ္ပလာနိ စ ဂဟေတွာ ဒွါရေ ပိဟိတမတ္တေ အာဂန္တွာ ဗဟုံ ဝဒန္တောပိ ဒွါရံ အလဘိတွာ ပရိဿယဘယေန ဇေတဝနံ ဂတော။ ရာဇာပိ ရာဂပရိဠာဟေန အဘိဘူတော ကာလေ နိသီဒတိ, ကာလေ တိဋ္ဌတိ, ကာလေ နိပဇ္ဇတိ, သန္နိဋ္ဌာနံ အလဘန္တော ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နကောဝ မက္ကဋနိဒ္ဒါယ နိဒ္ဒါယတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၁။)ပုဗ္ဗေ စ တသ္မိံယေဝ နဂရေ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ပရဒါရိကကမ္မံ ကတွာ နန္ဒောပနန္ဒာယ နာမ လောဟကုမ္ဘိယာ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေ ဖေဏုဒ္ဒေဟကံ ပစ္စမာနာ တိံသဝဿသဟဿာနိ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆန္တာ ကုမ္ဘိယာ တလံ ပါပုဏန္တိ, တိံသဝဿသဟဿာနိ ဥပရိ ဂစ္ဆန္တာ မတ္ထကံ ပါပုဏန္တိ။ တေ တံ ဒိဝသံ အာလောကံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဒုက္ကဋဘယေန ဧကေကံ ဂါထံ ဝတ္တုကာမာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တာ ဧကေကံ အက္ခရမေဝ အာဟံသု။ ဧကော သ-ကာရံ, ဧကော သော-ကာရံ, ဧကော န-ကာရံ, ဧကော ဒု-ကာရံ အာဟ။ ရာဇာ တေသံ နေရယိကသတ္တာနံ သဒ္ဒံ သုတကာလတော ပဋ္ဌာယ သုခံ အဝိန္ဒမာနောဝ တံရတ္တာဝသေသံ ဝီတိနာမေသိ။
အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ ပုရောဟိတော အာဂန္တွာ တံ သုခသေယျံ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘ကုတော မေ, အာစရိယ, သုခ’’န္တိ? ဝတွာ, ‘‘သုပိနေ ဧဝရူပေ သဒ္ဒေ အဿောသိ’’န္တိ အာစိက္ခိ။ ဗြာဟ္မဏော – ‘‘ဣမဿ ရညော ဣမိနာ သုပိနေန ဝုဍ္ဎိ ဝါ ဟာနိ ဝါ နတ္ထိ, အပိစ ခေါ ပန ယံ ဣမဿ ဂေဟေ အတ္ထိ, တံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဟောတိ, ဂေါတမသာဝကာနံ ဟောတိ, ဗြာဟ္မဏာ ကိဉ္စိ န လဘန္တိ, ဗြာဟ္မဏာနံ ဘိက္ခံ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ, ‘‘ဘာရိယော အယံ, မဟာရာဇ, သုပိနော တီသု ဇာနီသု ဧကာ ပညာယတိ, ရဇ္ဇန္တရာယော ဝါ ဘဝိဿတိ ဇီဝိတန္တရာယော ဝါ, ဒေဝေါ ဝါ န ဝဿိဿတီ’’တိ အာဟ။ ကထံ သောတ္ထိ ဘဝေယျ အာစရိယာတိ? ‘‘မန္တေတွာ ဉာတုံ သက္ကာ, မဟာရာဇာတိ။ ဂစ္ဆထ အာစရိယေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ အမှာကံ သောတ္ထိံ ကရောထာ’’တိ။
သော သိဝိကသာလာယံ ဗြာဟ္မဏေ သန္နိပါတေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ, ‘‘ဝိသုံ ဝိသုံ ဂန္တွာ ဧဝံ ဝဒထာ’’တိ တယော ဝဂ္ဂေ အကာသိ။ ဗြာဟ္မဏာ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ သုခသေယျံ ပုစ္ဆိံသု။ ရာဇာ ပုရောဟိတဿ ကထိတနိယာမေနေဝ ကထေတွာ ‘‘ကထံ သောတ္ထိ ဘဝေယျာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာဗြာဟ္မဏာ – ‘‘သဗ္ဗပဉ္စသတံ ယညံ ယဇိတွာ ဧတဿ ကမ္မဿ သောတ္ထိ ဘဝေယျ, ဧဝံ, မဟာရာဇ, အာစရိယာ ကထေန္တီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ တေသံ သုတွာ အနဘိနန္ဒိတွာ အပ္ပဋိက္ကောသိတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ အထ ဒုတိယဝဂ္ဂဗြာဟ္မဏာပိ အာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ကထေသုံ။ တထာ တတိယဝဂ္ဂဗြာဟ္မဏာပိ။ အထ ရာဇာ ‘‘ယညံ ကရောန္တူ’’တိ အာဏာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဗြာဟ္မဏာ ဥသဘာဒယော ပါဏေ အာဟရာပေသုံ။ နဂရေ မဟာသဒ္ဒေါ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၂။)ဥဒပါဒိ။ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ မလ္လိကာ ရာဇာနံ တထာဂတဿ သန္တိကံ ပေသေသိ။ သော ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ဘဂဝါ – ‘‘ဟန္ဒ ကုတော နု တွံ, မဟာရာဇ, အာဂစ္ဆသိ ဒိဝါဒိဝဿာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ – ‘‘အဇ္ဇ မေ, ဘန္တေ, သုပိနကေ စတ္တာရော သဒ္ဒါ သုတာ, သောဟံ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိံ။ ဗြာဟ္မဏာ ‘ဘာရိယော, မဟာရာဇ, သုပိနော, သဗ္ဗပဉ္စသတံ ယညံ ယဇိတွာ ပဋိကမ္မံ ကရောမာတိ အာရဒ္ဓါ’’’တိ အာဟ။ ကိန္တိ တေ, မဟာရာဇ, သဒ္ဒါ သုတာတိ။ သော ယထာသုတံ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာဟ – ပုဗ္ဗေ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ပရဒါရိကာ ဟုတွာ နန္ဒောပနန္ဒာယ လောဟကုမ္ဘိယာ နိဗ္ဗတ္တာ သဋ္ဌိဝဿသဟဿမတ္ထကေ ဥဂ္ဂစ္ဆိံသု။
တတ္ထ ဧကော –
‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊
နိရယေ ပစ္စမာနာနံ, ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။(ပေ။ ဝ။ ၈၀၂၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၄) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတ္ထုကာမော အဟောသိ။ ဒုတိယော –
‘‘သောဟံ နူန ဣတော ဂန္တွာ, ယောနိံ လဒ္ဓါန မာနုသိံ၊
ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နော, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၈၀၅၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၆) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတ္ထုကာမော အဟောသိ။ တတိယော –
‘‘နတ္ထိ အန္တော ကုတော အန္တော, န အန္တော ပဋိဒိဿတိ၊
တဒါ ဟိ ပကတံ ပါပံ, မမ တုယှဉ္စ မာရိသာ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၈၀၃၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၅) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတ္ထုကာမော အဟောသိ။ စတုတ္ထော –
‘‘ဒုဇ္ဇီဝိတမဇီဝိမှာ, ယေ သန္တေ န ဒဒမှသေ၊
ဝိဇ္ဇမာနေသု ဘောဂေသု, ဒီပံ နာကမှ အတ္တနော’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၈၀၄၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၃) –
ဣမံ။ တေ ဣမာ ဂါထာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တာ ဧကေကံ အက္ခရံ ဝတွာ တတ္ထေဝ နိမုဂ္ဂါ။ ဣတိ, မဟာရာဇ, တေ နေရယိကသတ္တာ ယထာကမ္မေန ဝိရဝိံသု။ တဿ သဒ္ဒဿ သုတပစ္စယာ တုယှံ ဟာနိ ဝါ ဝုဍ္ဎိ ဝါ နတ္ထိ။ ဧတ္တကာနံ ပန ပသူနံ ဃာတနကမ္မံ နာမ ဘာရိယန္တိ နိရယဘယေန တဇ္ဇေတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၃။)ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ရာဇာ ဒသဗလေ ပသီဒိတွာ, ‘‘မုဉ္စာမိ, နေသံ ဇီဝိတံ ဒဒါမိ, ဟရိတာနိ စေဝ တိဏာနိ ခါဒန္တု, သီတလာနိ စ ပါနီယာနိ ပိဝန္တု, သီတော စ နေသံ ဝါတော ဥပဝါယတူ’’တိ ဝတွာ, ‘‘ဂစ္ဆထ ဟာရေထာ’’တိ မနုဿေ အာဏာပေသိ။ တေ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏေ ပလာပေတွာ တံ ပါဏသံဃံ ဗန္ဓနတော မောစေတွာ နဂရေ ဓမ္မဘေရိံ စရာပေသုံ။
အထ ရာဇာ ဒသဗလဿ သန္တိကေ နိသိန္နော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဧကရတ္တိ နာမ တိယာမာ ဟောတိ, မယှံ ပန အဇ္ဇ ဒွေ ရတ္တိယော ဧကတော ဃဋိတာ ဝိယ အဟေသု’’န္တိ။ သောပိ ပုရိသော တတ္ထေဝ နိသိန္နော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ယောဇနံ နာမ စတုဂါဝုတံ ဟောတိ, မယှံ ပန အဇ္ဇ ဒွေ ယောဇနာနိ ဧကတော ကတာနိ ဝိယ အဟေသု’’န္တိ။ အထ ဘဂဝါ – ‘‘ဇာဂရဿ တာဝ ရတ္တိယာ ဒီဃဘာဝေါ ပါကဋော, သန္တဿ ယောဇနဿ ဒီဃဘာဝေါ ပါကဋော, ဝဋ္ဋပတိတဿ ပန ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋံ ဧကန္တဒီဃမေဝါ’’တိ ရာဇာနဉ္စ တဉ္စ ပုရိသံ နေရယိကသတ္တေ စ အာရဗ္ဘ ဓမ္မပဒေ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘ဒီဃာ ဇာဂရတော ရတ္တိ, ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ၊
ဒီဃော ဗာလာနံ သံသာရော, သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၀)၊
ဂါထာပရိယောသာနေ သော ဣတ္ထိသာမိကော ပုရိသော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ ကာရဏံ ဇာနိတွာ။
အဿမေဓန္တိအာဒီသု – ပေါရာဏရာဇကာလေ ကိရ သဿမေဓံ ပုရိသမေဓံ သမ္မာပါသံ ဝါစာပေယျန္တိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ အဟေသုံ, ယေဟိ ရာဇာနော လောကံ သင်္ဂဏှိံသု။ တတ္ထ နိပ္ဖန္နသဿတော ဒသမဘာဂဂ္ဂဟဏံ သဿမေဓံ နာမ, သဿသမ္ပာဒနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော။ မဟာယောဓာနံ ဆမာသိကံ ဘတ္တ-ဝေတနာနုပ္ပဒါနံ ပုရိသမေဓံ နာမ, ပုရိသသင်္ဂဏှနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော။ ဒလိဒ္ဒမနုဿာနံ ဟတ္ထတော လေခံ ဂဟေတွာ တီဏိ ဝဿာနိ ဝိနာဝ ဝဍ္ဎိယာ သဟဿဒွိသဟဿမတ္တဓနာနုပ္ပဒါနံ သမ္မာပါသံ နာမ။ တဉှိ သမ္မာ မနုဿေ ပါသေတိ, ဟဒယေ ဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဌပေတိ, တသ္မာ သမ္မာပါသန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တာတ မာတုလာ’’တိအာဒိနာ နယေန သဏှဝါစာဘဏနံ ဝါစာပေယျံ နာမ, ပိယဝါစာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဟိတံ ရဋ္ဌံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄။)ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဟောတိ ဖီတဉ္စ ပဟူတအန္နပါနံ ခေမံ နိရဗ္ဗုဒံ။ မနုဿာ မုဒါ မောဒမာနာ ဥရေ ပုတ္တေ နစ္စေန္တာ အပါရုတဃရဒွါရာ ဝိဟရန္တိ။ ဣဒံ ဃရဒွါရေသု အဂ္ဂဠာနံ အဘာဝတော နိရဂ္ဂဠန္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ပေါရာဏိကာ ပဝေဏီ။
အပရဘာဂေ ပန ဩက္ကာကရာဇကာလေ ဗြာဟ္မဏာ ဣမာနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ ဣမဉ္စ ရဋ္ဌသမ္ပတ္တိံ ပရိဝတ္တေတွာ ဥဒ္ဓံမူလကံ ကတွာ အဿမေဓံ ပုရိသမေဓန္တိ အာဒိကေ ပဉ္စ ယညေ နာမ အကံသု။ တေသု အဿမေတ္ထ မေဓန္တိ ဝဓန္တီတိ အဿမေဓော။ ဒွီဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဧကဝီသတိယူပဿ ဧကသ္မိံ မဇ္ဈိမဒိဝသေယေဝ သတ္တနဝုတိပဉ္စပသုသတဃာတဘိံသနဿ ဌပေတွာ ဘူမိဉ္စ ပုရိသေ စ အဝသေသသဗ္ဗဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသမေတ္ထ မေဓန္တီတိ ပုရိသမေဓော။ စတူဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္မမေတ္ထ ပါသေန္တီတိ သမ္မာပါသော။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သမ္မံ ခိပိတွာ တဿ ပတိတောကာသေ ဝေဒိံ ကတွာ သံဟာရိမေဟိ ယူပါဒီဟိ သရဿတိနဒိယာ နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတိ ပဋိလောမံ ဂစ္ဆန္တေန ယဇိတဗ္ဗဿ သတြယာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝါဇမေတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဝါဇပေယျော။ ဧကေန ပရိယညေန သတ္တရသဟိ ပသူဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဗေလုဝယူပဿ သတ္တရသကဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠာတိ နိရဂ္ဂဠော။ နဝဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ စ ပုရိသေဟိ စ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ သဗ္ဗမေဓပရိယာယနာမဿ အဿမေဓဝိကပ္ပဿေဝေတံ အဓိဝစနံ။ မဟာရမ္ဘာတိ မဟာကိစ္စာ မဟာကရဏီယာ။ သမ္မဂ္ဂတာတိ သမ္မာ ပဋိပန္နာ ဗုဒ္ဓါဒယော။ နိရာရမ္ဘာတိ အပ္ပတ္ထာ အပ္ပကိစ္စာ။ ယဇန္တိ အနုကုလန္တိ အနုကုလေသု ယဇန္တိ, ယံ နိစ္စဘတ္တာဒိ ပုဗ္ဗပုရိသေဟိ ပဋ္ဌပိတံ, တံ အပရာပရံ အနုပစ္ဆိန္နတ္တာ မနုဿာ ဒဒန္တီတိ အတ္ထော။ နဝမံ။
၁၀။ ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၁။ ဒသမေ ဣဓ, ဘန္တေ, ရညာတိ ဣဒံ တေ ဘိက္ခူ တေသု မနုဿေသု အာနန္ဒတ္ထေရဿ သုကတကာရဏံ အာရောစေန္တာ အာရောစေသုံ။ ရညော ကိရ သက္ကေန ကုသရာဇဿ ဒိန္နော အဋ္ဌဝင်္ကော မဏိ ပဝေဏိယာ အာဂတော။ ရာဇာ အလင်္ကရဏကာလေ တံ မဏိံ အာဟရထာတိ အာဟ။ မနုဿာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၅။)‘‘ဌပိတဋ္ဌာနေ န ပဿာမာ’’တိ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ အန္တောဃရစာရိနော ‘‘မဏိံ ပရိယေသိတွာ ဒေထာ’’တိ ဗန္ဓာပေသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တေ ဒိသွာ မဏိပဋိသာမကာနံ ဧကံ ဥပါယံ အာစိက္ခိ။ တေ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ပဏ္ဍိတော ထေရော, ထေရဿ ဝစနံ ကရောထာ’’တိ။ ပဋိသာမကမနုဿာ ရာဇင်္ဂဏေ ဥဒကစာဋိံ ဌပေတွာ သာဏိယာ ပရိက္ခိပါပေတွာ တေ မနုဿေ အာဟံသု – ‘‘သာဋကံ ပါရုပိတွာ ဧတ္ထ ဂန္တွာ ဟတ္ထံ ဩတာရေထာ’’တိ။ မဏိစောရော စိန္တေသိ – ‘‘ရာဇဘဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ ဝလဉ္ဇေတုံ ဝါ န သက္ကာ’’တိ။ သော ဂေဟံ ဂန္တွာ မဏိံ ဥပကစ္ဆကေ ဌပေတွာ သာဋကံ ပါရုပိတွာ အာဂမ္မ ဥဒကစာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကာမိ။ မဟာဇနေ ပဋိက္ကန္တေ ရာဇမနုဿာ စာဋိယံ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ မဏိံ ဒိသွာ အာဟရိတွာ ရညော အဒံသု။ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရေန ကိရ ဒဿိတနယေန မဏိ ဒိဋ္ဌော’’တိ မဟာဇနော ကောလာဟလံ အကာသိ။ တေ ဘိက္ခူ တံ ကာရဏံ တထာဂတဿ အာရောစေန္တာ ဣမံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ – ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ယံ အာနန္ဒော မနုဿာနံ ဟတ္ထာရုဠှမဏိံ အာဟရာပေယျ, ယတ္ထ ပုဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတာ အတ္တနော ဉာဏေ ဌတွာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တာနံ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဟတ္ထာရုဠှံ ဘဏ္ဍံ အာဟရာပေတွာ ရညော အဒံသူ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဥက္ကဋ္ဌေ သူရမိစ္ဆန္တိ, မန္တီသု အကုတူဟလံ၊
ပိယဉ္စ အန္နပါနမှိ, အတ္ထေ ဇာတေ စ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၉၂) –
မဟာသာရဇာတကံ ကထေသိ။
န တံ ဒဠှန္တိ တံ ဗန္ဓနံ ထိရန္တိ န ကထေန္တိ။ ယဒါယသန္တိ ယံ အာယသာ ကတံ။ သာရတ္တရတ္တာတိ သုဋ္ဌု ရတ္တရတ္တာ, သာရတ္တေန ဝါ ရတ္တာ သာရတ္တရတ္တာ, သာရံ ဣဒန္တိ မညနာယ ရတ္တာတိ အတ္ထော။ အပေက္ခာတိ အာလယော နိကန္တိ။ အာဟူတိ ကထေန္တိ။ ဩဟာရိနန္တိ စတူသု အပါယေသု အာကဍ္ဎနကံ။ သိထိလန္တိ န အာယသာဒိဗန္ဓနံ ဝိယ ဣရိယာပထံ နိဝါရေတွာ ဌိတံ။ တေန ဟိ ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ ပရဒေသမ္ပိ ဂစ္ဆန္တိယေဝ။ ဒုပ္ပမုဉ္စန္တိ အညတြ လောကုတ္တရဉာဏေန မုဉ္စိတုံ အသက္ကုဏေယျန္တိ။ ဒသမံ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၆။)၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သတ္တဇဋိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂါရမာတုပါသာဒေတိ ပုဗ္ဗာရာမသင်္ခါတေ ဝိဟာရေ မိဂါရမာတုယာ ပါသာဒေ။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အတီတေ သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ဧကာ ဥပါသိကာ ပဒုမုတ္တရံ ဘဂဝန္တံ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သတသဟဿဒါနံ ဒတွာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ – ‘‘အနာဂတေ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကာ ဟောမီ’’တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သာ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ မေဏ္ဍကပုတ္တဿ ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ သုမနဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ဇာတကာလေ စဿာ ဝိသာခါတိ နာမံ အကံသု။ သာ ယဒါ ဘဂဝါ ဘဒ္ဒိယနဂရံ အဂမာသိ, တဒါ ပဉ္စဟိ ဒါရိကာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ဂတာ ပဌမဒဿနမှိယေဝ သောတာပန္နာ အဟောသိ။ အပရဘာဂေ သာဝတ္ထိယံ မိဂါရသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပုဏ္ဏဝဍ္ဎနကုမာရဿ ဂေဟံ ဂတာ။ တတ္ထ နံ မိဂါရသေဋ္ဌိ မာတိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ, တသ္မာ မိဂါရမာတာတိ ဝုစ္စတိ။ တာယ ကာရိတေ ပါသာဒေ။
ဗဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကေတိ ပါသာဒဒွါရကောဋ္ဌကဿ ဗဟိ, န ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကဿ။ သော ကိရ ပါသာဒေါ လောဟပါသာဒေါ ဝိယ သမန္တာ စတုဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တေန ပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တော။ တေသု ပါစီနဒွါရကောဋ္ဌကဿ ဗဟိ ပါသာဒစ္ဆာယာယံ ပါစီနလောကဓာတုံ ဩလောကေန္တော ပညတ္တေ ဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ဟောတိ။
ပရူဠှကစ္ဆနခလောမာတိ ပရူဠှကစ္ဆာ ပရူဠှနခါ ပရူဠှလောမာ, ကစ္ဆာဒီသု ဒီဃလောမာ ဒီဃနခါ စာတိ အတ္ထော။ ခါရိဝိဝိဓန္တိ ဝိဝိဓခါရိံ နာနပ္ပကာရကံ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရဘဏ္ဍကံ။ အဝိဒူရေ အတိက္ကမန္တီတိ အဝိဒူရမဂ္ဂေန နဂရံ ပဝိသန္တိ။ ရာဇာဟံ, ဘန္တေတိ အဟံ, ဘန္တေ, ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော, မယှံ နာမံ တုမှေ ဇာနာထာတိ။ ကသ္မာ ပန ရာဇာ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ နိသိန္နော ဧဝရူပါနံ နဂ္ဂဘောဂ္ဂနိဿိရိကာနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ။ သင်္ဂဏှနတ္ထာယ။ ဧဝံ ဟိဿ အဟောသိ – ‘‘သစာဟံ ဧတ္တကမ္ပိ ဧတေသံ န
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၇။)ကရိဿာမိ, ‘မယံ ပုတ္တဒါရံ ပဟာယ ဧတဿတ္ထာယ ဒုဗ္ဘောဇနဒုက္ခသေယျာဒီနိ အနုဘောမ, အယံ အမှာကံ အဉ္ဇလိမတ္တမ္ပိ န ကရောတီ’တိ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌံ သုတံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ န ကထေယျုံ။ ဧဝံ ကတေ ပန အနိဂူဟိတွာ ကထေဿန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ဧဝမကာသိ။ အပိစ သတ္ထု အဇ္ဈာသယဇာနနတ္ထံ ဧဝမကာသိ။
ကာသိကစန္ဒနန္တိ သဏှစန္ဒနံ။ မာလာဂန္ဓဝိလေပနန္တိ ဝဏ္ဏဂန္ဓတ္ထာယ မာလံ, သုဂန္ဓဘာဝတ္ထာယ ဂန္ဓံ, ဝဏ္ဏဂန္ဓတ္ထာယ ဝိလေပနဉ္စ ဓာရေန္တေန။
သံဝါသေနာတိ သဟဝါသေန။ သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အယံ သုသီလော ဝါ ဒုဿီလော ဝါတိ သံဝသန္တေန ဥပသင်္ကမန္တေန ဇာနိတဗ္ဗော။ တဉ္စ ခေါ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ န ဣတ္တရန္တိ တဉ္စ သီလံ ဒီဃေန ကာလေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, န ဣတ္တရေန။ ဒွီဟတီဟဉှိ သံယတာကာရော စ သံဝုတိန္ဒြိယာကာရော စ န သက္ကာ ဒဿေတုံ။ မနသိကရောတာတိ သီလမဿ ပရိဂ္ဂဟေဿာမီတိ မနသိကရောန္တေန ပစ္စဝေက္ခန္တေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ, န ဣတရေန။ ပညဝတာတိ တမ္ပိ သပ္ပညေနေဝ ပဏ္ဍိတေန။ ဗာလော ဟိ မနသိကရောန္တောပိ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ။
သံဝေါဟာရေနာတိ ကထနေန။
‘‘ယော ဟိ ကောစိ မနုဿေသု, ဝေါဟာရံ ဥပဇီဝတိ၊
ဧဝံ ဝါသေဋ္ဌ ဇာနာဟိ, ဝါဏိဇော သော န ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၇) –
ဧတ္ထ ဟိ ဗျဝဟာရော ဝေါဟာရော နာမ။ ‘‘စတ္တာရော အရိယဝေါဟာရာ စတ္တာရော အနရိယဝေါဟာရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၃) ဧတ္ထ စေတနာ။ ‘‘သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃-၁၃၁၅) ဧတ္ထ ပညတ္တိ။ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေန သော ဝေါဟရေယျာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅) ဧတ္ထ ကထာ ဝေါဟာရော။ ဣဓာပိ ဧသောဝ အဓိပ္ပေတော။ ဧကစ္စဿ ဟိ သမ္မုခါ ကထာ ပရမ္မုခါယ ကထာယ န သမေတိ, ပရမ္မုခါ ကထာ စ သမ္မုခါယ ကထာယ, တထာ ပုရိမကထာ စ ပစ္ဆိမကထာယ, ပစ္ဆိမကထာ စ ပုရိမကထာယ။ သော ကထေန္တေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ ‘‘အသုစိ ဧသော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ သုစိသီလဿ ပန ပုရိမံ ပစ္ဆိမေန, ပစ္ဆိမဉ္စ ပုရိမေန သမေတိ, သမ္မုခါကထိတံ ပရမ္မုခါကထိတေန, ပရမ္မုခါကထိတဉ္စ သမ္မုခါကထိတေန, တသ္မာ ကထေန္တေန သက္ကာ သုစိဘာဝေါ ဇာနိတုန္တိ ပကာသေန္တော ဧဝမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၈။)ထာမောတိ ဉာဏထာမော။ ယဿ ဟိ ဉာဏထာမော နတ္ထိ, သော ဥပ္ပန္နေသု ဥပဒ္ဒဝေသု ဂဟေတဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ ကတဗ္ဗကိစ္စံ အပဿန္တော အဒွါရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ စရတိ။ တေနာဟ အာပဒါသု ခေါ, မဟာရာဇ, ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ သာကစ္ဆာယာတိ သံကထာယ။ ဒုပ္ပညဿ ဟိ ကထာ ဥဒကေ ဂေဏ္ဍု ဝိယ ဥပ္ပလဝတိ, ပညဝတော ကထေန္တဿ ပဋိဘာနံ အနန္တရံ ဟောတိ။ ဥဒကဝိပ္ဖန္ဒိတေနေဝ ဟိ မစ္ဆော ခုဒ္ဒကော ဝါ မဟန္တော ဝါတိ ဉာယတိ။ ဩစရကာတိ ဟေဋ္ဌာစရကာ။ စရာ ဟိ ပဗ္ဗတမတ္ထကေန စရန္တာပိ ဟေဋ္ဌာ – စရကာဝ ဟောန္တိ။ ဩစရိတွာတိ အဝစရိတွာ ဝီမံသိတွာ, တံ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာတိ အတ္ထော။ ရဇောဇလ္လန္တိ ရဇဉ္စ ဇလ္လဉ္စ။ ဝဏ္ဏရူပေနာတိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနေန။ ဣတ္တရဒဿနေနာတိ လဟုကဒဿနေန။ ဝိယဉ္ဇနေနာတိ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍကေန။ ပတိရူပကော မတ္တိကာကုဏ္ဍလောဝါတိ သုဝဏ္ဏကုဏ္ဍလပတိရူပကော မတ္တိကာကုဏ္ဍလောဝ။ လောဟဍ္ဎမာသောတိ လောဟဍ္ဎမာသကော။ ပဌမံ။
၂။ ပဉ္စရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၃။ ဒုတိယေ ရူပါတိ နီလပီတာဒိဘေဒံ ရူပါရမ္မဏံ။ ကာမာနံ အဂ္ဂန္တိ ဧတံ ကာမာနံ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌန္တိ ရူပဂရုကော အာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယတောတိ ယဒါ။ မနာပပရိယန္တန္တိ မနာပနိပ္ဖတ္တိကံ မနာပကောဋိကံ။ တတ္ထ ဒွေ မနာပါနိ ပုဂ္ဂလမနာပံ သမ္မုတိမနာပဉ္စ။ ပုဂ္ဂလမနာပံ နာမ ယံ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ ဟောတိ, တဒေဝ အညဿ အနိဋ္ဌံ အကန္တံ။ ပစ္စန္တဝါသီနဉှိ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒါပိ ဣဋ္ဌာ ဟောန္တိ ကန္တာ မနာပါ, မဇ္ဈိမဒေသဝါသီနံ အတိဇေဂုစ္ဆာ။ တေသဉ္စ မောရမံသာဒီနိ ဣဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, ဣတရေသံ တာနိ အတိဇေဂုစ္ဆာနိ။ ဣဒံ ပုဂ္ဂလမနာပံ။ ဣတရံ သမ္မုတိမနာပံ။
ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏံ နာမ လောကေ ပဋိဝိဘတ္တံ နတ္ထိ, ဝိဘဇိတွာ ပန ဒဿေတဗ္ဗံ။ ဝိဘဇန္တေန စ န အတိဣဿရာနံ မဟာသမ္မတမဟာသုဒဿနဓမ္မာသောကာဒီနံ ဝသေန ဝိဘဇိတဗ္ဗံ။ တေသဉှိ ဒိပ္ပကပ္ပမ္ပိ အာရမ္မဏံ အမနာပံ ဥပဋ္ဌာတိ။ အတိဒုဂ္ဂတာနံ ဒုလ္လဘန္နပါနာနံ ဝသေနပိ န ဝိဘဇိတဗ္ဗံ။ တေသဉှိ ကဏာဇကဘတ္တသိတ္ထာနိပိ ပူတိမံသဿ ရသောပိ အတိမဓုရော အမတသဒိသော ဟောတိ။ မဇ္ဈိမာနံ ပန ဂဏကမဟာမတ္တသေဋ္ဌိ ကုဋုမ္ဗိကဝါဏိဇာဒီနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၉။)ကာလေန ဣဋ္ဌံ ကာလေန အနိဋ္ဌံ လဘမာနာနံ ဝသေန ဝိဘဇိတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ပနေတံ အာရမ္မဏံ ဇဝနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတိ။ ဇဝနဉှိ ဣဋ္ဌေပိ ရဇ္ဇတိ အနိဋ္ဌေပိ, ဣဋ္ဌေပိ ဒုဿတိ အနိဋ္ဌေပိ။ ဧကန္တတော ပန ဝိပါကစိတ္တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဗုဒ္ဓံ ဝါ သံဃံ ဝါ မဟာစေတိယာဒီနိ ဝါ ဥဠာရာနိ အာရမ္မဏာနိ ဒိသွာ အက္ခီနိ ပိဒဟန္တိ ဒေါမနဿံ အာပဇ္ဇန္တိ, ဓမ္မသဒ္ဒံ သုတွာ ကဏ္ဏေ ထကေန္တိ, စက္ခုဝိညာဏသောတဝိညာဏာနိ ပန တေသံ ကုသလဝိပါကာနေဝ ဟောန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဂူထသူကရာဒယော ဂူထဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ခါဒိတုံ လဘိဿာမာတိ သောမနဿဇာတာ ဟောန္တိ, ဂူထဒဿနေ ပန နေသံ စက္ခုဝိညာဏံ, တဿ ဂန္ဓဃာယနေ ဃာနဝိညာဏံ, ရသသာယနေ ဇိဝှါဝိညာဏဉ္စ အကုသလဝိပါကမေဝ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန ပုဂ္ဂလမနာပတံ သန္ဓာယ တေ စ, မဟာရာဇ, ရူပါတိအာဒိမာဟ။
စန္ဒနင်္ဂလိကောတိ ဣဒံ တဿ ဥပါသကဿ နာမံ။ ပဋိဘာတိ မံ ဘဂဝါတိ ဘဂဝါ မယှံ ဧကံ ကာရဏံ ဥပဋ္ဌာတိ ပညာယတိ။ တဿ တေ ပဉ္စ ရာဇာနော အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလေ သဇ္ဇိတာယ အာပါနဘူမိယာ နိသိန္နဝသေနေဝ မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန ပရမေန ဣဿရိယဝိဘဝေန အာဂန္တွာပိ ဒသဗလဿ သန္တိကေ ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒိဝါ ပဒီပေ ဝိယ ဥဒကာဘိသိတ္တေ အင်္ဂါရေ ဝိယ သူရိယုဋ္ဌာနေ ခဇ္ဇောပနကေ ဝိယ စ ဟတပ္ပဘေ ဟတသောဘေ တံ တထာဂတဉ္စ တေဟိ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန ဝိရောစမာနံ ဒိသွာ, ‘‘မဟန္တာ ဝတ ဘော ဗုဒ္ဓါ နာမာ’’တိ ပဋိဘာနံ ဥဒပါဒိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
ကောကနဒန္တိ ပဒုမဿေဝေတံ ဝေဝစနံ။ ပါတောတိ ကာလဿေဝ။ သိယာတိ ဘဝေယျ။ အဝီတဂန္ဓန္တိ အဝိဂတဂန္ဓံ။ အင်္ဂီရသန္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ဘဂဝတော ဟိ အင်္ဂတော ရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, တသ္မာ အင်္ဂီရသောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ကောကနဒသင်္ခါတံ ပဒုမံ ပါတောဝ ဖုလ္လံ အဝီတဂန္ဓံ သိယာ, ဧဝမေဝ ဘဂဝန္တံ အင်္ဂီရသံ တပန္တံ အာဒိစ္စမိဝ အန္တလိက္ခေ ဝိရောစမာနံ ပဿာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော။ ဘဂဝန္တံ အစ္ဆာဒေသီတိ ဘဂဝတော အဒါသီတိ အတ္ထော။ လောကဝေါဟာရတော ပနေတ္ထ ဤဒိသံ ဝစနံ ဟောတိ။ သော ကိရ ဥပါသကော – ‘‘ဧတေ တထာဂတဿ ဂုဏေသု ပသီဒိတွာ မယှံ ပဉ္စ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၀။)ဥတ္တရာသင်္ဂေ ဒေန္တိ, အဟမ္ပိ တေ ဘဂဝတောဝ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အဒါသိ။ ဒုတိယံ။
၃။ ဒေါဏပါကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၄။ တတိယေ ဒေါဏပါကကုရန္တိ ဒေါဏပါကံ ကုရံ, ဒေါဏဿ တဏ္ဍုလာနံ ပက္ကဘတ္တံ တဒူပိယဉ္စ သူပဗျဉ္ဇနံ ဘုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဘုတ္တာဝီတိ ပုဗ္ဗေ ဘတ္တသမ္မဒံ ဝိနောဒေတွာ မုဟုတ္တံ ဝိဿမိတွာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, တံဒိဝသံ ပန ဘုဉ္ဇန္တောဝ ဒသဗလံ သရိတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတွာ အဂမာသိ။ မဟဿာသီတိ တဿ ဂစ္ဆတော ဗလဝါ ဘတ္တပရီဠာဟော ဥဒပါဒိ, တသ္မာ မဟန္တေဟိ အဿာသေဟိ အဿသတိ, ဂတ္တတောပိဿ သေဒဗိန္ဒူနိ မုစ္စန္တိ, တမေနံ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ယမကတာလဝဏ္ဋေဟိ ဗီဇန္တိ, ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ပန နိပဇ္ဇိတုံ န ဥဿဟတီတိ ဣဒံ သန္ဓာယ ‘‘မဟဿာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမံ ဂါထံ အဘာသီတိ, ရာဇာ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာယ ကိလမတိ, ဖာသု ဝိဟာရံ ဒါနိဿ ကရိဿာမီတိ စိန္တေတွာ အဘာသိ။ မနုဇဿာတိ သတ္တဿ။ ကဟာပဏသတန္တိ ပါတရာသေ ပဏ္ဏာသံ သာယမာသေ ပဏ္ဏာသန္တိ ဧဝံ ကဟာပဏသတံ။ ပရိယာပုဏိတွာတိ ရညာ သဒ္ဓိံ ထောကံ ဂန္တွာ ‘‘ဣမံ မင်္ဂလအသိံ ကဿ ဒမ္မိ, မဟာရာဇာ’’တိ? အသုကဿ နာမ ဒေဟီတိ သော တံ အသိံ ဒတွာ ဒသဗလဿ သန္တိကံ အာဂမ္မ ဝန္ဒိတွာ ဌိတကောဝ ‘‘ဂါထံ ဝဒထ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဝတွာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ပရိယာပုဏိတွာတိ အတ္ထော။
ဘတ္တာဘိဟာရေ သုဒံ ဘာသတီတိ ကထံ ဘာသတိ? ဘဂဝတာ အနုသိဋ္ဌိနိယာမေန။ ဘဂဝါ ဟိ နံ ဧဝံ အနုသာသိ – ‘‘မာဏဝ, ဣမံ ဂါထံ နဋော ဝိယ ပတ္တပတ္တဋ္ဌာနေ မာ အဝစ, ရညော ဘုဉ္ဇနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပဌမပိဏ္ဍာဒီသုပိ အဝတွာ ဝေါသာနပိဏ္ဍေ ဂဟိတေ ဝဒေယျာသိ, ရာဇာ သုတွာဝ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေဿတိ။ အထ ရညော ဟတ္ထေသု ဓောတေသု ပါတိံ အပနေတွာ သိတ္ထာနိ ဂဏေတွာ တဒုပိယံ ဗျဉ္ဇနံ ဉတွာ ပုနဒိဝသေ တာဝတကေ တဏ္ဍုလေ ဟာရေယျာသိ, ပါတရာသေ စ ဝတွာ သာယမာသေ မာ ဝဒေယျာသီ’’တိ။ သော သာဓူတိ ပဋိဿုဏိတွာ တံဒိဝသံ ရညော ပါတရာသံ ဘုတွာ ဂတတ္တာ သာယမာသေ ဘဂဝတော အနုသိဋ္ဌိနိယာမေန ဂါထံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁။)အဘာသိ။ ရာဇာ ဒသဗလဿ ဝစနံ သရိတွာ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ပါတိယံယေဝ ဆဍ္ဍေသိ။ ရညော ဟတ္ထေသု ဓောတေသု ပါတိံ အပနေတွာ သိတ္ထာနိ ဂဏေတွာ တဒုပိယံ ဗျဉ္ဇနံ ဉတွာ ပုနဒိဝသေ တတ္တကေ တဏ္ဍုလေ ဟရိံသု။
နာဠိကောဒနပရမတာယ သဏ္ဌာသီတိ သော ကိရ မာဏဝေါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထာဂတဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ, ဒသဗလဿ ဝိဿာသိကော အဟောသိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ပုစ္ဆိ ‘‘ရာဇာ ကိတ္တကံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ? သော ‘‘နာဠိကောဒန’’န္တိ အာဟ။ ဝဋ္ဋိဿတိ ဧတ္တာဝတာ ပုရိသဘာဂေါ ဧသ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဂါထံ မာ ဝဒီတိ။ ဣတိ ရာဇာ တတ္ထေဝ သဏ္ဌာသိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေန စေဝ အတ္ထေန သမ္ပရာယိကေန စာတိ ဧတ္ထ သလ္လိခိတသရီရတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကတ္ထော နာမ, သီလံ သမ္ပရာယိကတ္ထော။ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ဟိ သီလင်္ဂံ နာမ ဟောတီတိ။ တတိယံ။
၄။ ပဌမသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၅။ စတုတ္ထေ ဝေဒေဟိပုတ္တောတိ ဝေဒေဟီတိ ပဏ္ဍိတာဓိဝစနမေတံ, ပဏ္ဍိတိတ္ထိယာ ပုတ္တောတိ အတ္ထော။ စတုရင်္ဂိနိန္တိ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ။ သန္နယှိတွာတိ စမ္မပဋိမုဉ္စနာဒီဟိ သန္နာဟံ ကာရေတွာ။ သင်္ဂါမေသုန္တိ ယုဇ္ဈိံသု။ ကေန ကာရဏေန? မဟာကောသလရညာ ကိရ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဓီတရံ ဒေန္တေန ဒွိန္နံ ရဇ္ဇာနံ အန္တရေ သတသဟဿုဋ္ဌာနော ကာသိဂါမော နာမ ဓီတု ဒိန္နော။ အဇာတသတ္တုနာ စ ပိတရိ မာရိတေ မာတာပိဿ ရညော ဝိယောဂသောကေန နစိရဿေဝ မတာ။ တတော ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော – ‘‘အဇာတသတ္တုနာ မာတာပိတရော မာရိတာ, မယှံ ပိတု သန္တကော ဂါမော’’တိ တဿတ္ထာယ အဍ္ဍံ ကရောတိ။ အဇာတသတ္တုပိ ‘‘မယှံ မာတု သန္တကော’’တိ တဿ ဂါမဿတ္ထာယ ဒွေပိ မာတုလဘာဂိနေယျာ ယုဇ္ဈိံသု။
ပါပါ ဒေဝဒတ္တာဒယော မိတ္တာ အဿာတိ ပါပမိတ္တော။ တေယေဝဿ သဟာယာတိ ပါပသဟာယော။ တေသွေဝဿ စိတ္တံ နိန္နံ သမ္ပဝင်္ကန္တိ ပါပသမ္ပဝင်္ကော။ ပသေနဒိဿ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနံ ဝသေန ကလျာဏမိတ္တာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခံ သေတီတိ ဇိတာနိ ဟတ္ထိအာဒီနိ အနုသောစန္တော ဒုက္ခံ သယိဿတိ။ ဣဒံ ဘဂဝါ ပုန တဿ ဇယကာရဏံ ဒိသွာ အာဟ။ ဇယံ ဝေရံ ပသဝတီတိ ဇိနန္တော ဝေရံ ပသဝတိ, ဝေရိပုဂ္ဂလံ လဘတိ။ စတုတ္ထံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။)၅။ ဒုတိယသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၆။ ပဉ္စမေ အဗ္ဘုယျာသီတိ ပရာဇယေ ဂရဟပ္ပတ္တော ‘‘အာရာမံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူနံ ကထာသလ္လာပံ သုဏာထာ’’တိ ရတ္တိဘာဂေ ဗုဒ္ဓရက္ခိတေန နာမ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ဓမ္မရက္ခိတဿ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတဿ ‘‘သစေ ရာဇာ ဣမဉ္စ ဥပါယံ ကတွာ ဂစ္ဆေယျ, ပုန ဇိနေယျာ’’တိ ဝုတ္တဇယကာရဏံ သုတွာ အဘိဥယျာသိ။
ယာဝဿ ဥပကပ္ပတီတိ ယာဝ တဿ ဥပကပ္ပတိ သယှံ ဟောတိ။ ယဒါ စညေတိ ယဒါ အညေ။ ဝိလုမ္ပန္တီတိ တံ ဝိလုမ္ပိတွာ ဌိတပုဂ္ဂလံ ဝိလုမ္ပန္တိ။ ဝိလုမ္ပတီတိ ဝိလုမ္ပိယတိ။ ဌာနံ ဟိ မညတီတိ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဟိ မညတိ။ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ ဇေတာရံ လဘတေ ဇယန္တိ ဇယန္တော ပုဂ္ဂလော ပစ္ဆာ ဇေတာရမ္ပိ လဘတိ။ ရောသေတာရန္တိ ဃဋ္ဋေတာရံ။ ရောသကောတိ ဃဋ္ဋကော။ ကမ္မဝိဝဋ္ဋေနာတိ ကမ္မပရိဏာမေန, တဿ ဝိလုမ္ပနကမ္မဿ ဝိပါကဒါနေန။ သော ဝိလုတ္တော ဝိလုပ္ပတီတိ သော ဝိလုမ္ပကော ဝိလုမ္ပိယတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ မလ္လိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၇။ ဆဋ္ဌေ ဥပသင်္ကမီတိ မလ္လိကာယ ဒေဝိယာ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနကာလေ သူတိဃရံ ပဋိဇဂ္ဂါပေတွာ အာရက္ခံ ဒတွာ ဥပသင်္ကမိ။ အနတ္တမနော အဟောသီတိ, ‘‘ဒုဂ္ဂတကုလဿ မေ ဓီတု မဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒိန္နံ, သစေ ပုတ္တံ အလဘိဿ, မဟန္တံ သက္ကာရံ အဓိဂမိဿ, တတော ဒါနိ ပရိဟီနာ’’တိ အနတ္တမနော အဟောသိ။ သေယျာတိ ဒန္ဓပညသ္မာ ဧလမူဂပုတ္တတော ဧကစ္စာ ဣတ္ထီယေဝ သေယျာ။ ပေါသာတိ ပေါသေဟိ။ ဇနာဓိပါတိ ဇနာဓိဘုံ ရာဇာနံ အာလပတိ။ သဿုဒေဝါတိ သဿုသသုရဒေဝတာ။ ဒိသမ္ပတီတိ ဒိသာဇေဋ္ဌကာ။ တာဒိသာ သုဘဂိယာတိ တာဒိသာယ သုဘရိယာယ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ အပ္ပမာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၈။ သတ္တမေ သမဓိဂ္ဂယှာတိ သမဓိဂ္ဂဏှိတွာ, အာဒိယိတွာတိ အတ္ထော။ အပ္ပမာဒေါတိ ကာရာပကအပ္ပမာဒေါ။ သမောဓာနန္တိ သမဝဓာနံ ဥပက္ခေပံ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဟတ္ထိပဒံ ဝိယ ဟိ ကာရာပကအပ္ပမာဒေါ, သေသပဒဇာတာနိ ဝိယ အဝသေသာ စတုဘူမကာ ကုသလဓမ္မာ။ တေ ဟတ္ထိပဒေ သေသပဒါနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃။)ဝိယ အပ္ပမာဒေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ, အပ္ပမာဒဿ အန္တော ပရိဝတ္တန္တိ။ ယထာ စ ဟတ္ထိပဒံ သေသပဒါနံ အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ, ဧဝံ အပ္ပမာဒေါ သေသဓမ္မာနန္တိ ဒဿေတိ။ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဓမ္မာနမ္ပိ ဟေသ ပဋိလာဘကဋ္ဌေန လောကိယောပိ သမာနော အဂ္ဂေါဝ ဟောတိ။
အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တီတိ ‘‘ဧတာနိ အာယုအာဒီနိ ပတ္ထယန္တေန အပ္ပမာဒေါဝ ကာတဗ္ဗော’’တိ အပ္ပမာဒမေဝ ပသံသန္တိ။ ယသ္မာ ဝါ ပုညကိရိယာသု ပဏ္ဍိတာ အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တိ, တသ္မာ အာယုအာဒီနိ ပတ္ထယန္တေန အပ္ပမာဒေါဝ ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ အတ္ထပဋိလာဘာ။ သတ္တမံ။
၈။ ကလျာဏမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၉။ အဋ္ဌမေ သော စ ခေါ ကလျာဏမိတ္တဿာတိ သော စာယံ ဓမ္မော ကလျာဏမိတ္တဿေဝ သွာက္ခာတော နာမ ဟောတိ, န ပါပမိတ္တဿာတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဓမ္မော သဗ္ဗေသမ္ပိ သွာက္ခာတောဝ, ကလျာဏမိတ္တဿ ပန သုဿူသန္တဿ သဒ္ဒဟန္တဿ အတ္ထံ ပူရေတိ ဘေသဇ္ဇံ ဝိယ ဝဠဉ္ဇန္တဿ န ဣတရဿာတိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မောတိ စေတ္ထ ဒေသနာဓမ္မော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဥပဍ္ဎမိဒန္တိ ထေရော ကိရ ရဟောဂတော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ သမဏဓမ္မော နာမ ဩဝါဒကေ အနုသာသကေ ကလျာဏမိတ္တေ သတိ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ဌိတဿ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဥပဍ္ဎံ ကလျာဏမိတ္တတော ဟောတိ, ဥပဍ္ဎံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရတော’’တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဟံ ပဒေသဉာဏေ ဌိတော နိပ္ပဒေသံ စိန္တေတုံ န သက္ကောမိ, သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိတွာ နိက္ကင်္ခေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ တသ္မာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ အရိယမဂ္ဂဿ။ ယဒိဒံ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ယာ ဧသာ ကလျာဏမိတ္တတာ နာမ, သာ ဥပဍ္ဎံ, တတော ဥပဍ္ဎံ အာဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ထေရေန ‘‘ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ကလျာဏမိတ္တတော အာဂစ္ဆန္တိ, ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ထေရဿ အယံ မနောရထော, ယထာ ပန ဗဟူဟိ သိလာထမ္ဘေ ဥဿာပိတေ, ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ အသုကေန ဥဿာပိတံ, ဧတ္တကံ အသုကေနာ’’တိ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ နတ္ထိ, ယထာ စ မာတာပိတရော နိဿာယ ဥပ္ပန္နေသု ပုတ္တေသု ‘‘ဧတ္တကံ မာတိတော နိဗ္ဗတ္တံ, ဧတ္တကံ ပိတိတော’’တိ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ နတ္ထိ, ဧဝံ ဣဓာပိ အဝိနိဗ္ဘောဂဓမ္မော ဟေသ, ‘‘ဧတ္တကံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၄။)သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ကလျာဏမိတ္တတော နိဗ္ဗတ္တံ, ဧတ္တကံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရတော’’တိ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ, ကလျာဏမိတ္တတာယ ပန ဥပဍ္ဎဂုဏော လဗ္ဘတီတိ ထေရဿ အဇ္ဈာသယေန ဥပဍ္ဎံ နာမ ဇာတံ, သကလဂုဏော ပဋိလဗ္ဘတီတိ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယေန သကလံ နာမ ဇာတံ။ ကလျာဏမိတ္တတာတိ စေတံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘင်္ဂံ နာမာတိ ဂဟိတံ။ အတ္ထတော ကလျာဏမိတ္တံ နိဿာယ လဒ္ဓါ သီလသမာဓိဝိပဿနာဝသေန စတ္တာရော ခန္ဓာ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိပိ ဝဒန္တိယေဝ။
မာ ဟေဝံ, အာနန္ဒာတိ, အာနန္ဒ, မာ ဧဝံ အဘဏိ, ဗဟုဿုတော တွံ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော အဋ္ဌ ဝရေ ဂဟေတွာ မံ ဥပဋ္ဌဟသိ, စတူဟိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော, တာဒိသဿ ဧဝံ ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သကလမေဝ ဟိဒံ, အာနန္ဒ, ဗြဟ္မစရိယံ, ယဒိဒံ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ဣဒံ ဘဂဝါ – ‘‘စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတ္တာရိ ဖလာနိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ သဗ္ဗံ ကလျာဏမိတ္တမူလကမေဝ ဟောတီ’’တိ သန္ဓာယာဟ။ ဣဒါနိ ဝစီဘေဒေနေဝ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ကလျာဏမိတ္တဿေတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါဋိကင်္ခန္တိ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, အဝဿံဘာဝီတိ အတ္ထော။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတီတိအာဒီသု အဋ္ဌန္နံ အာဒိပဒါနံယေဝ တာဝ အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – သမ္မာ ဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ။ သမ္မာ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော။ သမ္မာ ဝေါဒါပနလက္ခဏာ သမ္မာအာဇီဝေါ။ သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓာနလက္ခဏော သမ္မာသမာဓိ။
တေသု ဧကေကဿ တီဏိ ကိစ္စာနိ ဟောန္တိ။ သေယျာထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ တာဝ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ, နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနဝသေန အသမ္မောဟတော။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ တထေဝ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီနိ စ ပဇဟန္တိ, နိရောဓဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သဟဇာတဓမ္မေ သမ္မာ ဒဿေတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ သဟဇာတဓမ္မေ အဘိနိရောပေတိ, သမ္မာဝါစာ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, သမ္မာကမ္မန္တော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၅။)သမ္မာ သမုဋ္ဌာပေတိ, သမ္မာအာဇီဝေါ သမ္မာ ဝေါဒါပေတိ, သမ္မာဝါယာမော သမ္မာ ပဂ္ဂဏှာတိ, သမ္မာသတိ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာပေတိ, သမ္မာသမာဓိ သမ္မာ ဒဟတိ။
အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောတိ, မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။ ကိစ္စတော ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒုက္ခေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောန္တိ, မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။ တေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ကိစ္စတော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပေါတိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာဝါစာဒယော တယော ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောဝ။ သမ္မာဝါယာမော သမ္မာသတီတိ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိယေဝ။
ဧဝံ တာဝ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နံ အာဒိပဒါနံယေဝ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ဉတွာ ဣဒါနိ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတန္တိအာဒီသု ဧဝံ ဉာတဗ္ဗော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ, အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ပုနပ္ပုနံ ဇနေတိ, အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိ ဝိဝေကံ နိဿိတံ, ဝိဝေကေ ဝါ နိဿိတန္တိ ဝိဝေကနိဿိတံ။ ဝိဝေကောတိ ဝိဝိတ္တတာ။ ဝိဝိတ္တတာ စာယံ တဒင်္ဂဝိဝေကော, ဝိက္ခမ္ဘန-သမုစ္ဆေဒ-ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ-နိဿရဏဝိဝေကောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ဧဝမေတသ္မိံ ပဉ္စဝိဓေ ဝိဝေကေ။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိ တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အယံ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ယောဂီ ဝိပဿနာက္ခဏေ ကိစ္စတော တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ, အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ, မဂ္ဂကာလေ ပန ကိစ္စတော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ, အာရမ္မဏတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ။ ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတာဒီသု။ ဝိဝေကတ္ထာ ဧဝ ဟိ ဝိရာဂါဒယော။
ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဝေါဿဂ္ဂေါ ဒုဝိဓော ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ စာတိ။ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ စ တဒင်္ဂဝသေန, မဂ္ဂက္ခဏေ စ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနံ, တဒုဘယမ္ပိ ဣမသ္မိံ လောကိယ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၆။)လောကုတ္တရမိဿကေ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ, နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒတိ။
ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန ဝေါဿဂ္ဂတ္ထံ ပရိဏမန္တံ ပရိဏတဉ္စ, ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ဘိက္ခု ယထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ကိလေသပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂတ္ထံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂတ္ထဉ္စ ပရိပစ္စတိ, ယထာ စ ပရိပက္ကာ ဟောတိ, တထာ နံ ဘာဝေတီတိ။ ဧသ နယော သေသမဂ္ဂင်္ဂေသု။
အာဂမ္မာတိ အာရဗ္ဘ သန္ဓာယ ပဋိစ္စ။ ဇာတိဓမ္မာတိ ဇာတိသဘာဝါ ဇာတိပကတိကာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သကလော အရိယမဂ္ဂေါပိ ကလျာဏမိတ္တံ နိဿာယ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ။ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တီတိ အပ္ပမာဒံ ဝဏ္ဏယန္တိ, တသ္မာ အပ္ပမာဒေါ ကာတဗ္ဗော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ အတ္ထပဋိလာဘာ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ပဌမအပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၀။ နဝမေ ဒိဝါ ဒိဝဿာတိ ဒိဝသဿ ဒိဝါ, မဇ္ဈနှိကသမယေတိ အတ္ထော။ သာပတေယျန္တိ ဓနံ။ ကော ပန ဝါဒေါ ရူပိယဿာတိ သုဝဏ္ဏရဇတတမ္ဗလောဟကာဠလောဟဖာလကစ္ဆပကာဒိဘေဒဿ ဃနကတဿ စေဝ ပရိဘောဂဘာဇနာဒိဘေဒဿ စ ရူပိယဘဏ္ဍဿ ပန ကော ဝါဒေါ? ‘‘ဧတ္တကံ နာမာ’’တိ ကာ ပရိစ္ဆေဒကထာတိ အတ္ထော။ ကဏာဇကန္တိ သကုဏ္ဍကဘတ္တံ။ ဗိလင်္ဂဒုတိယန္တိ ကဉ္ဇိကဒုတိယံ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကမယံ။ တိပက္ခဝသနန္တိ တီဏိ ခဏ္ဍာနိ ဒွီသု ဌာနေသု သိဗ္ဗိတွာ ကတနိဝါသနံ။
အသပ္ပုရိသောတိ လာမကပုရိသော။ ဥဒ္ဓဂ္ဂိကန္တိအာဒီသု ဥပရူပရိဘူမီသု ဖလဒါနဝသေန ဥဒ္ဓံ အဂ္ဂမဿာတိ ဥဒ္ဓဂ္ဂိကာ။ သဂ္ဂဿ ဟိတာ တတြုပပတ္တိဇနနတောတိ သောဝဂ္ဂိကာ။ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေသု သုခေါ ဝိပါကော အဿာတိ သုခဝိပါကာ။ သုဋ္ဌု အဂ္ဂါနံ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏာဒီနံ ဝိသေသာနံ နိဗ္ဗတ္တနတော သဂ္ဂသံဝတ္တနိကာ။ ဧဝရူပံ ဒက္ခိဏဒါနံ န ပတိဋ္ဌာပေတီတိ။
သာတောဒကာတိ မဓုရောဒကာ။ သေတ္တောဒကာတိ ဝီစီနံ ဘိန္နဋ္ဌာနေ ဥဒကဿ သေတတာယ သေတောဒကာ။ သုပတိတ္ထာတိ သုန္ဒရတိတ္ထာ။ တံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၇။)ဇနောတိ ယေန ဥဒကေန သာတောဒကာ, တံ ဥဒကံ ဇနော ဘာဇနာနိ ပူရေတွာ နေဝ ဟရေယျ။ န ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရေယျာတိ, ယံ ယံ ဥဒကေန ဥဒကကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ, တံ တံ န ကရေယျ။ တဒပေယျမာနန္တိ တံ အပေယျမာနံ။ ကိစ္စကရော စ ဟောတီတိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စကရော စေဝ ကုသလကိစ္စကရော စ, ဘုဉ္ဇတိ စ, ကမ္မန္တေ စ ပယောဇေတိ, ဒါနဉ္စ ဒေတီတိ အတ္ထော။ နဝမံ။
၁၀။ ဒုတိယအပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၁။ ဒသမေ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသီတိ ပိဏ္ဍပါတေန သဒ္ဓိံ သံယောဇေသိ, ပိဏ္ဍပါတံ အဒါသီတိ အတ္ထော။ ပက္ကာမီတိ ကေနစိဒေဝ ရာဇုပဋ္ဌာနာဒိနာ ကိစ္စေန ဂတော။ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသီတိ သော ကိရ အညေသုပိ ဒိဝသေသု တံ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဿတိ, ဒါတုံ ပနဿ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ အယံ ပဒုမဝတိဒေဝိယာ တတိယပုတ္တော တဂ္ဂရသိခီ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ဝုဋ္ဌာယ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ မနောသိလာတလေ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဩရုယှ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ နဂရဝါသီနံ ဃရဒွါရေသု သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဌပေန္တော ဝိယ ပါသာဒိကေဟိ အဘိက္ကန္တာဒီဟိ အနုပုဗ္ဗေန သေဋ္ဌိနော ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တော။ တံဒိဝသဉ္စ သေဋ္ဌိ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ပဏီတဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ, ဃရဒွါရကောဋ္ဌကေ အာသနံ ပညာပေတွာ, ဒန္တန္တရာနိ သောဓေန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ, တံဒိဝသံ ပါတော ဘုတွာ နိသိန္နတ္တာ ဒါနစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ, ဘရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘ဣမဿ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
သေဋ္ဌိဘရိယာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဧတ္တကေန ကာလေန ဣမဿ ‘ဒေထာ’တိ ဝစနံ န သုတပုဗ္ဗံ, ဒါပေန္တောပိ စ အဇ္ဇ န ယဿ ဝါ တဿ ဝါ ဒါပေတိ, ဝီတရာဂဒေါသမောဟဿ ဝန္တကိလေသဿ ဩဟိတဘာရဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒါပေတိ, ယံ ဝါ တံ ဝါ အဒတွာ ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမီ’’တိ, ဃရာ နိက္ခမ္မ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ အန္တောနိဝေသနေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ သုပရိသုဒ္ဓေဟိ သာလိတဏ္ဍုလေဟိ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ တဒနုရူပံ ခါဒနီယံ ဗျဉ္ဇနံ သုပေယျဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ပတ္တံ ပူရေတွာ ဗဟိ ဂန္ဓေဟိ သမလင်္ကရိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၈။)ဟတ္ထေသု ပတိဋ္ဌပေတွာ ဝန္ဒိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ – ‘‘အညေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ အပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ခေါ သေဋ္ဌိ ဗာဟိရတော အာဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ မယံ ‘‘တုမှာကံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကန္တာ, အပိ ဝေါ လဒ္ဓေါတိ? အာမ, သေဋ္ဌိ လဒ္ဓေါတိ။ ‘‘ပဿာမီ’’တိ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ ဩလောကေသိ။ အထဿ ပိဏ္ဍပါတဂန္ဓော ဥဋ္ဌဟိတွာ နာသာပုဋံ ပဟရိ။ သော စိတ္တံ သံယမေတုံ အသက္ကောန္တော ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အာဟောသီတိ။
ဝရမေတန္တိအာဒိ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ဥပ္ပန္နာကာရဒဿနံ။ ဘာတု စ ပန ဧကပုတ္တကံ သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသီတိ တဒါ ကိရဿ အဝိဘတ္တေယေဝ ကုဋုမ္ဗေ မာတာပိတရော စ ဇေဋ္ဌဘာတာ စ ကာလမကံသု။ သော ဘာတုဇာယာယ သဒ္ဓိံယေဝ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဘာတု ပနဿ ဧကော ပုတ္တော ဟောတိ, တံ ဝီထိယာ ကီဠန္တံ မနုဿာ ဝဒန္တိ – ‘‘အယံ ဒါသော အယံ ဒါသီ ဣဒံ ယာနံ ဣဒံ ဓနံ တဝ သန္တက’’န္တိ။ သော တေသံ ကထံ ဂဟေတွာ – ‘‘အယံ ဒါသော မယှံ သန္တက’’န္တိအာဒီနိ ကထေတိ။
အထဿ စူဠပိတာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဒါရကော ဣဒါနေဝ ဧဝံ ကထေသိ, မဟလ္လကကာလေ ကုဋုမ္ဗံ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒာပေယျ, ဣဒါနေဝဿ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကဒိဝသံ ဝါသိံ အာဒါယ – ‘‘ဧဟိ ပုတ္တ, အရညံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တံ အရညံ နေတွာ ဝိရဝန္တံ ဝိရဝန္တံ မာရေတွာ အာဝါဋေ ပက္ခိပိတွာ ပံသုနာ ပဋိစ္ဆာဒေသိ။ ဣဒံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သတ္တက္ခတ္တုန္တိ သတ္တဝါရေ။ ပုဗ္ဗပစ္ဆိမစေတနာဝသေန စေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကပိဏ္ဍပါတဒါနသ္မိဉှိ ဧကာဝ စေတနာ ဒွေ ပဋိသန္ဓိယော န ဒေတိ, ပုဗ္ဗပစ္ဆိမစေတနာဟိ ပနေသ သတ္တက္ခတ္တုံ သဂ္ဂေ, သတ္တက္ခတ္တုံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ ပုရာဏန္တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဒိန္နပိဏ္ဍပါတစေတနာကမ္မံ။
ပရိဂ္ဂဟန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထု။ အနုဇီဝိနောတိ ဧကံ မဟာကုလံ နိဿာယ ပဏ္ဏာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ ကုလာနိ ဇီဝန္တိ, တေ မနုဿေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ နာဒါယ ဂန္တဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗမေတံ န အာဒိယိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ နိက္ခိပ္ပဂါမိနန္တိ သဗ္ဗမေတံ နိက္ခိပ္ပသဘာဝံ, ပရိစ္စဇိတဗ္ဗသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ ဒသမံ။
ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။)၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ပုဂ္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၂။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ‘‘နီစေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော’’တိအာဒိကေန တမေန ယုတ္တောတိ တမော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ပုန နိရယတမူပဂမနတော တမပရာယဏော။ ဣတိ ဥဘယေနပိ ခန္ဓတမောဝ ကထိတော ဟောတိ။ ‘‘ဥစ္စေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော’’တိအာဒိကေန ဇောတိနာ ယုတ္တတော ဇောတိ, အာလောကီဘူတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယသုစရိတာဒီဟိ ပုန သဂ္ဂူပပတ္တိဇောတိဘာဝူပဂမနတော ဇောတိပရာယဏော။ ဣမိနာ နယေန ဣတရေပိ ဒွေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝေနကုလေတိ ဝိလီဝကာရကုလေ။ နေသာဒကုလေတိ မိဂလုဒ္ဒကာဒီနံ ကုလေ။ ရထကာရကုလေတိ စမ္မကာရကုလေ။ ပုက္ကုသကုလေတိ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကကုလေ။ ကသိရဝုတ္တိကေတိ ဒုက္ခဝုတ္တိကေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ပံသုပိသာစကော ဝိယ ဈာမခါဏုဝဏ္ဏော။ ဒုဒ္ဒသိကောတိ ဝိဇာတမာတုယာပိ အမနာပဒဿနော။ ဩကောဋိမကောတိ လကုဏ္ဍကော။ ကာဏောတိ ဧကက္ခိကာဏော ဝါ ဥဘယက္ခိကာဏော ဝါ။ ကုဏီတိ ဧကဟတ္ထကုဏီ ဝါ ဥဘယဟတ္ထကုဏီ ဝါ။ ခဉ္ဇောတိ ဧကပါဒခဉ္ဇော ဝါ ဥဘယပါဒခဉ္ဇော ဝါ။ ပက္ခဟတောတိ ဟတပက္ခော ပီဌသပ္ပီ။ ပဒီပေယျဿာတိ တေလကပလ္လကာဒိနော ပဒီပဥပကရဏဿ။ ဧဝံ ခေါ, မဟာရာဇာတိ ဧတ္ထ ဧကော ပုဂ္ဂလော ဗဟိဒ္ဓါ အာလောကံ အဒိသွာ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံယေဝ ကာလံ ကတွာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တော သကလံ ကပ္ပမ္ပိ သံသရတိ, သောပိ တမောတမပရာယဏောဝ။ သော ပန ကုဟကပုဂ္ဂလော ဘဝေယျ။ ကုဟကဿ ဟိ ဧဝရူပါ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘နီစေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော ဟောတိ စဏ္ဍာလကုလေ ဝါ’’တိအာဒီဟိ အာဂမနဝိပတ္တိ စေဝ ပုဗ္ဗုပ္ပန္နပစ္စယဝိပတ္တိ စ ဒဿိတာ။ ဒလိဒ္ဒေတိအာဒီဟိ ပဝတ္တပစ္စယဝိပတ္တိ။ ကသိရဝုတ္တိကေတိအာဒီဟိ အာဇီဝုပါယဝိပတ္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၀။)ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိအာဒီဟိ အတ္တဘာဝဝိပတ္တိ။ ဗဝှါဗာဓောတိအာဒီဟိ ဒုက္ခကာရဏသမာယောဂေါ။ န လာဘီတိအာဒီဟိ သုခကာရဏဝိပတ္တိ စေဝ ဥပဘောဂဝိပတ္တိ စ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတန္တိအာဒီဟိ တမပရာယဏဘာဝဿ ကာရဏသမာယောဂေါ။ ကာယဿ ဘေဒါတိအာဒီဟိ သမ္ပရာယိကတမူပဂမော။ သုက္ကပက္ခော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
အက္ကောသတီတိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသတိ။ ပရိဘာသတီတိ, ‘‘ကသ္မာ တိဋ္ဌထ? ကိံ တုမှေဟိ အမှာကံ ကသိကမ္မာဒီနိ ကတာနီ’’တိအာဒီဟိ? ပရိဘဝဝစနေဟိ ပရိဘာသတိ။ ရောသကောတိ ဃဋ္ဋကော။ အဗျဂ္ဂမနသောတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော။ ပဌမံ။
၂။ အယျိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၃။ ဒုတိယေ ဇိဏ္ဏာတိ ဇရာဇိဏ္ဏာ။ ဝုဍ္ဎာတိ ဝယောဝုဍ္ဎာ။ မဟလ္လိကာတိ ဇာတိမဟလ္လိကာ။ အဒ္ဓဂတာတိ အဒ္ဓံ စိရကာလံ အတိက္ကန္တာ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တာတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တာ။ ပိယာ မနာပါတိ ရညော ကိရ မာတရိ မတာယ အယျိကာ မာတုဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ, တေနဿ အယျိကာယ ဗလဝပေမံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဟတ္ထိရတနေနာတိ သတသဟဿဂ္ဃနကော ဟတ္ထီ သတသဟဿဂ္ဃနကေန အလင်္ကာရေန အလင်္ကတော ဟတ္ထိရတနံ နာမ။ အဿရတနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါမဝရောပိ သတသဟဿုဋ္ဌာနကဂါမောဝ။ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဘေဒနဓမ္မာနီတိ တေသု ဟိ ကိဉ္စိ ကရိယမာနမေဝ ဘိဇ္ဇတိ, ကိဉ္စိ ကတပရိယောသိတံ စက္ကတော အနပနီတမေဝ, ကိဉ္စိ အပနေတွာ ဘူမိယံ ဌပိတမတ္တံ, ကိဉ္စိ တတော ပရံ, ဧဝမေဝ သတ္တေသုပိ ကောစိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ မရတိ, ကောစိ မူဠှဂဗ္ဘာယ မာတရိ မာတုကုစ္ဆိတော အနိက္ခန္တောဝ, ကောစိ နိက္ခန္တမတ္တော, ကောစိ တတော ပရန္တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဒုတိယံ။
֍ ဋီ ၁၃၄။ တတိယေ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ တတိယံ။
၄။ ဣဿတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၅။ စတုတ္ထဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ။ ဘဂဝတော ကိရ ပဌမဗောဓိယံ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥဒပါဒိ ဘိက္ခုသံဃဿ စ။ တိတ္ထိယာ ဟတလာဘသက္ကာရာ ဟုတွာ ကုလေသု ဧဝံ ကန္ထေန္တာ ဝိစရန္တိ – ‘‘သမဏော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁။)ဂေါတမော ဧဝမာဟ, ‘မယှမေဝ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, န အညေသံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ။ မယှမေဝ သာဝကာနံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, န အညေသံ သာဝကာနံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ။ မယှမေဝ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, န အညေသံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။ မယှမေဝ သာဝကာနံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, န အညေသံ သာဝကာနံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’န္တိ။ ယုတ္တံ နု ခေါ သယမ္ပိ ဘိက္ခာစာရနိဿိတေန ပရေသံ ဘိက္ခာစာရနိဿိတာနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အန္တရာယံ ကာတုံ, အယုတ္တံ ကရောတိ အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိ။ သာ ကထာ ပတ္ထရမာနာ ရာဇကုလံ သမ္ပတ္တာ။ ရာဇာ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ယံ တထာဂတော ပရေသံ လာဘန္တရာယံ ကရေယျ။ ဧတေ တထာဂတဿ အလာဘာယ အယသာယ ပရိသက္ကန္တိ။ သစာဟံ ဣဓေဝ ဌတွာ ‘မာ ဧဝံ အဝေါစုတ္ထ, န သတ္ထာ ဧဝံ ကထေတီ’တိ ဝဒေယျံ, ဧဝံ သာ ကထာ နိဇ္ဈတ္တိံ န ဂစ္ဆေယျ, ဣမဿ မဟာဇနဿ သန္နိပတိတကာလေယေဝ နံ နိဇ္ဈာပေဿာမီ’’တိ ဧကံ ဆဏဒိဝသံ အာဂမေန္တော တုဏှီ အဟောသိ။
အပရေန သမယေန မဟာဆဏေ သမ္ပတ္တေ ‘‘အယံ ဣမဿ ကာလော’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘သဒ္ဓါ ဝါ အဿဒ္ဓါ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဝါ ဂေဟရက္ခကေ ဒါရကေ ဝါ မာတုဂါမေ ဝါ ဌပေတွာ အဝသေသာ ယေ ဝိဟာရံ နာဂစ္ဆန္တိ, ပညာသံ ဒဏ္ဍော’’တိ။ သယမ္ပိ ပါတောဝ နှတွာ ကတပါတရာသော သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတော မဟတာ ဗလကာယေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ဂစ္ဆန္တော စ စိန္တေသိ – ‘‘ဘဂဝါ တုမှေ ကိရ ဧဝံ ဝဒထ ‘မယှမေဝ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ…ပေ… န အညေသံ သာဝကာနံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’န္တိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတုံ အယုတ္တံ, ပဉှမေဝ ပုစ္ဆိဿာမိ, ပဉှံ ကထေန္တော စ မေ ဘဂဝါ အဝသာနေ တိတ္ထိယာနံ ဝါဒံ ဘဉ္ဇိဿတီ’’တိ။ သော ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ကတ္ထ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဒါနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အာဟ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ စိတ္တံ ပသီဒတိ, တသ္မိံ ဒါတဗ္ဗံ, တဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ ယေဟိ မနုဿေဟိ တိတ္ထိယာနံ ဝစနံ အာရောစိတံ, တေ ဩလောကေသိ။ တေ ရညာ ဩလောကိတမတ္တာဝ မင်္ကုဘူတာ အဓောမုခါ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဘူမိံ လေခမာနာ အဋ္ဌံသု။ ရာဇာ – ‘‘ဧကပဒေနေဝ, ဘန္တေ, ဟတာ တိတ္ထိယာ’’တိ မဟာဇနံ သာဝေန္တော မဟာသဒ္ဒေန အဘာသိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဘာသိတွာ – ‘‘ဘဂဝါ စိတ္တံ နာမ နိဂဏ္ဌာစေလကပရိဗ္ဗာဇကာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၂။)ပသီဒတိ, ကတ္ထ ပန, ဘန္တေ, ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အညံ ခေါ ဧတန္တိ, ‘‘မဟာရာဇ, အညံ တယာ ပဌမံ ပုစ္ဆိတံ, အညံ ပစ္ဆာ, သလ္လက္ခေဟိ ဧတံ, ပဉှာကထနံ ပန မယှံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ သီလဝတော ခေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣဓ တျဿာတိ ဣဓ တေ အဿ။ သမုပဗျူဠှောတိ ရာသိဘူတော။ အသိက္ခိတောတိ ဓနုသိပ္ပေ အသိက္ခိတော။ အကတဟတ္ထောတိ မုဋ္ဌိဗန္ဓာဒိဝသေန အသမ္ပာဒိတဟတ္ထော။ အကတယောဂ္ဂေါတိ တိဏပုဉ္ဇမတ္တိကာပုဉ္ဇာဒီသု အကတပရိစယော။ အကတူပါသနောတိ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ အဒဿိတသရက္ခေပေါ။ ဆမ္ဘီတိ ပဝေဓိတကာယော။
ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီနောတိအာဒီသု အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီနော ဟောတိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဗျာပါဒေါ, အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ထိနမိဒ္ဓံ, တထာ ဥဒ္ဓစ္စံ, တတိယေနေဝ ကုက္ကုစ္စံ, ပဌမမဂ္ဂေန ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီနာ ဟောတိ။ အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာတိ အသေက္ခဿ သီလက္ခန္ဓော အသေက္ခော သီလက္ခန္ဓော နာမ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ လောကိယလောကုတ္တရသီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိယော ကထိတာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဟောတိ, တံ လောကိယမေဝ။
ဣဿတ္တန္တိ ဥသုသိပ္ပံ။ ဗလဝီရိယန္တိ ဧတ္ထ ဗလံ နာမ ဝါယောဓာတု, ဝီရိယံ ကာယိကစေတသိကဝီရိယမေဝ။ ဘရေတိ ဘရေယျ။ နာသူရံ ဇာတိပစ္စယာတိ, ‘‘အယံ ဇာတိသမ္ပန္နော’’တိ ဧဝံ ဇာတိကာရဏာ အသူရံ န ဘရေယျ။
ခန္တိသောရစ္စန္တိ ဧတ္ထ ခန္တီတိ အဓိဝါသနခန္တိ, သောရစ္စန္တိ အရဟတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ဧတေ ဒွေ ဓမ္မာ။ အဿမေတိ အာဝသထေ။ ဝိဝနေတိ အရညဋ္ဌာနေ, နိရုဒကေ အရညေ စတုရဿပေါက္ခရဏိအာဒီနိ ကာရယေတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂေတိ ဝိသမဋ္ဌာနေ။ သင်္ကမနာနီတိ ပဏ္ဏာသဟတ္ထသဋ္ဌိဟတ္ထာနိ သမောကိဏ္ဏပရိသုဒ္ဓဝါလိကာနိ သင်္ကမနာနိ ကရေယျ။
ဣဒါနိ ဧတေသု အရညသေနာသနေသု ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ အာစိက္ခန္တော အန္နံ ပါနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေနာသနာနီတိ မဉ္စပီဌာဒီနိ။ ဝိပ္ပသန္နေနာတိ ခီဏာသဝဿ ဒေန္တောပိ သကင်္ခေန ကိလေသမလိနေန စိတ္တေန အဒတွာ ဝိပ္ပသန္နေနေဝ စိတ္တေန ဒဒေယျ။ ထနယန္တိ ဂဇ္ဇန္တော။ သတက္ကကူတိ သတသိခရော, အနေကကူဋောတိ အတ္ထော။ အဘိသင်္ခစ္စာတိ အဘိသင်္ခရိတွာ သမောဓာနေတွာ ရာသိံ ကတွာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၃။)အာမောဒမာနောတိ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ။ ပကိရေတီတိ ဒါနဂ္ဂေ ဝိစိရတိ, ပကိရန္တော ဝိယ ဝါ ဒါနံ ဒေတိ။ ပုညဓာရာတိ အနေကဒါနစေတနာမယာ ပုညဓာရာ။ ဒါတာရံ အဘိဝဿတီတိ ယထာ အာကာသေ သမုဋ္ဌိတမေဃတော နိက္ခန္တာ ဥဒကဓာရာ ပထဝိံ သိနေဟယန္တီ တေမေန္တီ ကိလေဒယန္တီ အဘိဝဿတိ, ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ဒါယကဿ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နာ ပုညဓာရာ တမေဝ ဒါတာရံ အန္တော သိနေဟေတိ ပူရေတိ အဘိသန္ဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒါတာရံ အဘိဝဿတီ’’တိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ပဗ္ဗတူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၆။ ပဉ္စမေ မုဒ္ဓါဝသိတ္တာနန္တိ ခတ္တိယာဘိသေကေန မုဒ္ဓနိ အဝသိတ္တာနံ ကတာဘိသေကာနံ။ ကာမဂေဓပရိယုဋ္ဌိတာနန္တိ ကာမေသု ဂေဓေန ပရိယုဋ္ဌိတာနံ အဘိဘူတာနံ။ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တာနန္တိ ဇနပဒေ ထိရဘာဝပ္ပတ္တာနံ။ ရာဇကရဏီယာနီတိ ရာဇကမ္မာနိ ရာဇူဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ။ တေသု ခွါဟန္တိ တေသု အဟံ။ ဥသုက္ကမာပန္နောတိ ဗျာပါရံ အာပန္နော။ ဧသ ကိရ ရာဇာ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, အန္တရာဂမနာနိ ဗဟူနိပိ ဟောန္တိ။ တဿ နိဗဒ္ဓံ ဂစ္ဆတော ဗလကာယော မဟာပိ ဟောတိ အပ္ပေါပိ။ အထေကဒိဝသံ ပဉ္စသတာ စောရာ စိန္တယိံသု – ‘‘အယံ ရာဇာ အဝေလာယ အပ္ပေန ဗလေန သမဏဿ ဂေါတမဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, အန္တရာမဂ္ဂေ နံ ဂဟေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ။ တေ အန္ဓဝနေ နိလီယိံသု။ ရာဇာနော စ နာမ မဟာပုညာ ဟောန္တိ။ အထ တေသံယေဝ အဗ္ဘန္တရတော ဧကော ပုရိသော နိက္ခမိတွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ မဟန္တံ ဗလကာယံ အာဒါယ အန္ဓဝနံ ပရိဝါရေတွာ တေ သဗ္ဗေ ဂဟေတွာ အန္ဓဝနတော ယာဝ နဂရဒွါရာ မဂ္ဂဿ ဥဘောသု ပဿေသု ယထာ အညမညံ စက္ခုနာ စက္ခုံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဩလောကေန္တိ, ဧဝံ အာသန္နာနိ သူလာနိ ရောပါပေတွာ သူလေသု ဥတ္တာသေသိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။
အထ သတ္ထာ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဝက္ခာမိ, ‘မဟာရာဇ, မာဒိသေ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဓုရဝိဟာရေ ဝသန္တေ တယာ ဧဝရူပံ ဒါရုဏံ ကမ္မံ ကတံ, အယုတ္တံ တေ ကတ’န္တိ, အထာယံ ရာဇာ မင်္ကု ဟုတွာ သန္ထမ္ဘိတုံ န သက္ကုဏေယျ, ပရိယာယေန ဓမ္မံ ကထေန္တဿေဝ မေ သလ္လက္ခေဿတီ’’တိ ဓမ္မဒေသနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၄။)အာရဘန္တော တံ ကိံ မညသီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဒ္ဓါယိကောတိ သဒ္ဓါတဗ္ဗော, ယဿ တွံ ဝစနံ သဒ္ဒဟသီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယိကောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, ယဿ ဝစနံ ပတ္တိယာယသီတိ အတ္ထော။ အဗ္ဘသမန္တိ အာကာသသမံ။ နိပ္ပေါထေန္တော အာဂစ္ဆတီတိ ပထဝိတလတော ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗေ သတ္တေ သဏှကရဏီယံ တိဏစုဏ္ဏံ ဝိယ ကရောန္တော ပိသန္တော အာဂစ္ဆတိ။
အညတြ ဓမ္မစရိယာယာတိ ဌပေတွာ ဓမ္မစရိယံ အညံ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဒသကုသလကမ္မပထသင်္ခါတာ ဓမ္မစရိယာဝ ကတ္တဗ္ဗာ, ဘန္တေတိ – သမစရိယာဒီနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ အာရောစေမီတိ အာစိက္ခာမိ။ ပဋိဝေဒယာမီတိ ဇာနာပေမိ။ အဓိဝတ္တတီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ဟတ္ထိယုဒ္ဓါနီတိ နာဠာဂိရိသဒိသေ ဟေမကပ္ပနေ နာဂေ အဘိရုယှ ယုဇ္ဈိတဗ္ဗယုဒ္ဓါနိ။ ဂတီတိ နိပ္ဖတ္တိ။ ဝိသယောတိ ဩကာသော, သမတ္ထဘာဝေါ ဝါ။ န ဟိ သက္ကာ တေဟိ ဇရာမရဏံ ပဋိဗာဟိတုံ။ မန္တိနော မဟာမတ္တာတိ မန္တသမ္ပန္နာ မဟောသဓဝိဓုရပဏ္ဍိတာဒိသဒိသာ မဟာအမစ္စာ။ ဘူမိဂတန္တိ မဟာလောဟကုမ္ဘိယော ပူရေတွာ ဘူမိယံ ဌပိတံ။ ဝေဟာသဋ္ဌန္တိ စမ္မပသိဗ္ဗကေ ပူရေတွာ တုလာသံဃာဋာဒီသု လဂ္ဂေတွာ စေဝ နိယျုဟာဒီသု စ ပူရေတွာ ဌပိတံ။ ဥပလာပေတုန္တိ အညမညံ ဘိန္ဒိတုံ။ ယထာ ဒွေ ဇနာ ဧကေန မဂ္ဂေန န ဂစ္ဆန္တိ ဧဝံ ကာတုံ။
နဘံ အာဟစ္စာတိ အာကာသံ ပူရေတွာ။ ဧဝံ ဇရာ စ မစ္စု စာတိ ဣဓ ဒွေယေဝ ပဗ္ဗတာ ဂဟိတာ, ရာဇောဝါဒေ ပန ‘‘ဇရာ အာဂစ္ဆတိ သဗ္ဗယောဗ္ဗနံ ဝိလုမ္ပမာနာ’’တိ ဧဝံ ဇရာ မရဏံ ဗျာဓိ ဝိပတ္တီတိ စတ္တာရောပေတေ အာဂတာဝ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဟတ္ထိယုဒ္ဓါဒီဟိ ဇရာမရဏံ ဇိနိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ။ သဒ္ဓံ နိဝေသယေတိ သဒ္ဓံ နိဝေသေယျ, ပတိဋ္ဌာပေယျာတိ။ ပဉ္စမံ။
တတိယော ဝဂ္ဂေါ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ကောသလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅။)၄။ မာရသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ တပေါကမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၇။ မာရသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီတိ ပဋိဝိဒ္ဓသဗ္ဗညုတညာဏော ဥရုဝေလဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ။ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပဌမံ အန္တောသတ္တာဟသ္မိံယေဝ။ ဒုက္ကရကာရိကာယာတိ ဆဗ္ဗဿာနိ ကတာယ ဒုက္ကရကာရိကာယ။ မာရော ပါပိမာတိ အတ္တနော ဝိသယံ အတိက္ကမိတုံ ပဋိပန္နေ သတ္တေ မာရေတီတိ မာရော။ ပါပေ နိယောဇေတိ, သယံ ဝါ ပါပေ နိယုတ္တောတိ ပါပိမာ။ အညာနိပိဿ ကဏှော, အဓိပတိ, ဝသဝတ္တီ, အန္တကော, နမုစိ, ပမတ္တဗန္ဓူတိအာဒီနိ ဗဟူနိ နာမာနိ, ဣဓ ပန နာမဒွယမေဝ ဂဟိတံ။ ဥပသင်္ကမီတိ – ‘‘အယံ သမဏော ဂေါတမော ‘မုတ္တောသ္မီ’တိ မညတိ, အမုတ္တဘာဝမဿ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။
တပေါကမ္မာ အပက္ကမ္မာတိ တပေါကမ္မတော အပက္ကမိတွာ။ အပရဒ္ဓေါတိ ‘‘ဒူရေ တွံ သုဒ္ဓိမဂ္ဂါ’’တိ ဝဒတိ။ အမရံ တပန္တိ အမရတပံ အမရဘာဝတ္ထာယ ကတံ လူခတပံ, အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ။ သဗ္ဗာနတ္ထာဝဟံ ဟောတီတိ, ‘‘သဗ္ဗံ တပံ မယှံ အတ္ထာဝဟံ န ဘဝတီ’’တိ ဉတွာ။ ဖိယာရိတ္တံဝ ဓမ္မနီတိ အရညေ ထလေ ဖိယာရိတ္တံ ဝိယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အရညေ ထလေ နာဝံ ဌပေတွာ ဘဏ္ဍဿ ပူရေတွာ မဟာဇနာ အဘိရူဟိတွာ ဖိယာရိတ္တံ ဂဟေတွာ သံကဍ္ဎေယျုံ စေဝ ဥပ္ပီလေယျုံ စ, သော မဟာဇနဿ ဝါယာမော ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ နာဝါယ ဂမနံ အသာဓေန္တော နိရတ္ထကော ဘဝေယျ န အနတ္ထာဝဟော, ဧဝမေဝ အဟံ ‘သဗ္ဗံ အမရံ တပံ အနတ္ထာဝဟံ ဟောတီ’တိ ဉတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၆။)ဣဒါနိ တံ အမရံ တပံ ပဟာယ ယေန မဂ္ဂေန ဗုဒ္ဓေါ ဇာတော, တံ ဒဿေန္တော သီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလန္တိ ဝစနေန သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ ဂဟိတာ, သမာဓိနာ သမ္မာဝါယာမသတိသမာဓယော, ပညာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပါ။ မဂ္ဂံ ဗောဓာယ ဘာဝယန္တိ ဣမံ အဋ္ဌင်္ဂိကမေဝ အရိယမဂ္ဂံ ဗောဓတ္ထာယ ဘာဝယန္တော။ ဧတ္ထ စ ဗောဓာယာတိ မဂ္ဂတ္ထာယ။ ယထာ ဟိ ယာဂုတ္ထာယ ယာဂုမေဝ ပစန္တိ, ပူဝတ္ထာယ ပူဝမေဝ ပစန္တိ, န အညံ ကိဉ္စိ ကရောန္တိ, ဧဝံ မဂ္ဂမေဝ မဂ္ဂတ္ထာယ ဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂံ ဗောဓာယ ဘာဝယ’’န္တိ။ ပရမံ သုဒ္ဓိန္တိ အရဟတ္တံ။ နိဟတောတိ တွံ မယာ နိဟတော ပရာဇိတော။ ပဌမံ။
၂။ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၈။ ဒုတိယေ ရတ္တန္ဓကာရတိမိသာယန္တိ ရတ္တိံ အန္ဓဘာဝကာရကေ မဟာတမေ စတုရင်္ဂေ တမသိ။ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတီတိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ပါသာဏဖလကေ မဟာစီဝရံ သီသေ ဌပေတွာ ပဓာနံ ပရိဂ္ဂဏှမာနော နိသိန္နော ဟောတိ။
နနု စ တထာဂတဿ အဘာဝိတော ဝါ မဂ္ဂေါ, အပ္ပဟီနာ ဝါ ကိလေသာ, အပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ဝါ အကုပ္ပံ, အသစ္ဆိကတော ဝါ နိရောဓော နတ္ထိ, ကသ္မာ ဧဝမကာသီတိ? အနာဂတေ ကုလပုတ္တာနံ အင်္ကုသတ္ထံ။ ‘‘အနာဂတေ ဟိ ကုလပုတ္တာ မယာ ဂတမဂ္ဂံ အာဝဇ္ဇိတွာ အဗ္ဘောကာသဝါသံ ဝသိတဗ္ဗံ မညမာနာ ပဓာနကမ္မံ ကရိဿန္တီ’’တိ သမ္ပဿမာနော သတ္ထာ ဧဝမကာသိ။ မဟာတိ မဟန္တော။ အရိဋ္ဌကောတိ ကာဠကော။ မဏီတိ ပါသာဏော။ ဧဝမဿ သီသံ ဟောတီတိ ဧဝရူပံ တဿ ကာဠဝဏ္ဏံ ကူဋာဂါရပ္ပမာဏံ မဟာပါသာဏသဒိသံ သီသံ ဟောတိ။
သုဘာသုဘန္တိ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သံသရန္တော သုန္ဒရာသုန္ဒရံ ဝဏ္ဏံ ကတွာ အာဂတောသီတိ ဝဒတိ။ အထ ဝါ သံသရန္တိ သံသရန္တော အာဂစ္ဆန္တော။ ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ ဝသဝတ္တိဋ္ဌာနတော ယာဝ ဥရုဝေလာယ ဒီဃမဂ္ဂံ, ပုရေ ဗောဓာယ ဝါ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကသမယသင်္ခါတံ ဒီဃကာလံ။ ဝဏ္ဏံ ကတွာ သုဘာသုဘန္တိ သုန္ဒရဉ္စ အသုန္ဒရဉ္စ နာနပ္ပကာရံ ဝဏ္ဏံ ကတွာ အနေကဝါရံ မမ သန္တိကံ အာဂတောသီတိ အတ္ထော။ သော ကိရ ဝဏ္ဏော နာမ နတ္ထိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၇။)ယေန ဝဏ္ဏေန မာရော ဝိဘိံသကတ္ထာယ ဘဂဝတော သန္တိကံ န အာဂတပုဗ္ဗော။ တေန တံ ဘဂဝါ ဧဝမာဟ။ အလံ တေ တေနာတိ အလံ တုယှံ ဧတေန မာရဝိဘိံသာကာရဒဿနဗျာပါရေန။ ဒုတိယံ။
၃။ သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၉။ တတိယေ သုသံဝုတာတိ သုပိဟိတာ။ န တေ မာရဝသာနုဂါတိ, မာရ, တေ တုယှံ ဝသာနုဂါ န ဟောန္တိ။ န တေ မာရဿ ဗဒ္ဓဂူတိ တေ တုယှံ မာရဿ ဗဒ္ဓစရာ သိဿာ အန္တေဝါသိကာ န ဟောန္တိ။ တတိယံ။
၄။ ပဌမမာရပါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၀။ စတုတ္ထေ ယောနိသော မနသိကာရာတိ ဥပါယမနသိကာရေန။ ယောနိသော သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဥပါယဝီရိယေန ကာရဏဝီရိယေန။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ အဇ္ဈဘာသီတိ ‘‘အယံ အတ္တနာ ဝီရိယံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပတွာပိ န တုဿတိ, ဣဒါနိ အညေသမ္ပိ ‘ပါပုဏာထာ’တိ ဥဿာဟံ ကရောတိ, ပဋိဗာဟေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အဘာသိ။
မာရပါသေနာတိ ကိလေသပါသေန။ ယေ ဒိဗ္ဗာ ယေ စ မာနုသာတိ ယေ ဒိဗ္ဗာ ကာမဂုဏသင်္ခါတာ မာနုသာ ကာမဂုဏသင်္ခါတာ စ မာရပါသာ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗေဟိ တေဟိ တွံ ဗဒ္ဓေါတိ ဝဒတိ။ မာရဗန္ဓနဗဒ္ဓေါတိ မာရဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓေါ, မာရဗန္ဓနေ ဝါ ဗဒ္ဓေါ။ န မေ သမဏ မောက္ခသီတိ သမဏ တွံ မမ ဝိသယတော န မုစ္စိဿသိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ဒုတိယမာရပါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၁။ ပဉ္စမေ မုတ္တာဟန္တိ မုတ္တော အဟံ။ ပုရိမံ သုတ္တံ အန္တောဝဿေ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပန ပဝါရေတွာ ဝုဋ္ဌဝဿကာလေ။ စာရိကန္တိ အနုပုဗ္ဗဂမနစာရိကံ။ (ပဝါရေတွာ) ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယောဇနပရမံ ဂစ္ဆန္တာ စရထာတိ ဝဒတိ။ မာ ဧကေန ဒွေတိ ဧကမဂ္ဂေန ဒွေ ဇနာ မာ အဂမိတ္ထ။ ဧဝဉှိ ဂတေသု ဧကသ္မိံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ, ဧကေန တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
အာဒိကလျာဏန္တိ အာဒိမှိ ကလျာဏံ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ။ တထာ မဇ္ဈပရိယောသာနေသု။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဉ္စ နာမေတံ သာသနဿ စ ဒေသနာယ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၈။)စ ဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာသနဿ သီလံ အာဒိ, သမထဝိပဿနာမဂ္ဂါ မဇ္ဈံ, ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ။ သီလသမာဓယော ဝါ အာဒိ, ဝိပဿနာမဂ္ဂါ မဇ္ဈံ, ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ။ သီလသမာဓိဝိပဿနာ ဝါ အာဒိ, မဂ္ဂေါ မဇ္ဈံ, ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ။ ဒေသနာယ ပန စတုပ္ပဒိကာယ ဂါထာယ တာဝ ပဌမပါဒေါ အာဒိ, ဒုတိယတတိယာ မဇ္ဈံ, စတုတ္ထော ပရိယောသာနံ။ ပဉ္စပဒဆပ္ပဒါနံ ပဌမပါဒေါ အာဒိ, အဝသာနပါဒေါ ပရိယောသာနံ, အဝသေသာ မဇ္ဈံ။ ဧကာနုသန္ဓိကသုတ္တဿ နိဒါနံ အာဒိ, ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိ ပရိယောသာနံ, သေသံ မဇ္ဈံ။ အနေကာနုသန္ဓိကဿ မဇ္ဈေ ဗဟူပိ အနုသန္ဓိ မဇ္ဈမေဝ, နိဒါနံ အာဒိ, ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိ ပရိယောသာနံ။
သာတ္ထန္တိ သာတ္ထကံ ကတွာ ဒေသေထ။ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဗျဉ္ဇနေဟိ စေဝ ပဒေဟိ စ ပရိပူရံ ကတွာ ဒေသေထ။ ကေဝလပရိပုဏ္ဏန္တိ သကလပရိပုဏ္ဏံ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ပကာသေထာတိ အာဝိကရောထ။
အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ပညာစက္ခုမှိ အပ္ပကိလေသရဇသဘာဝါ, ဒုကူလသာဏိယာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဝိယ စတုပ္ပဒိကဂါထာပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထာ သန္တီတိ အတ္ထော။ အဿဝနတာတိ အဿဝနတာယ။ ပရိဟာယန္တီတိ အလာဘပရိဟာနိယာ ဓမ္မတော ပရိဟာယန္တိ။ သေနာနိဂမောတိ ပဌမကပ္ပိကာနံ သေနာယ နိဝိဋ္ဌောကာသေ ပတိဋ္ဌိတဂါမော, သုဇာတာယ ဝါ ပိတု သေနာနီ နာမ နိဂမော။ တေနုပသင်္ကမိဿာမီတိ နာဟံ တုမှေ ဥယျောဇေတွာ ပရိဝေဏာဒီနိ ကာရေတွာ ဥပဋ္ဌာကာဒီဟိ ပရိစရိယမာနော ဝိဟရိဿာမိ, တိဏ္ဏံ ပန ဇဋိလာနံ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဓမ္မမေဝ ဒေသေတုံ ဥပသင်္ကမိဿာမီတိ။ တေနုပသင်္ကမီတိ, ‘‘အယံ သမဏော ဂေါတမော မဟာယုဒ္ဓံ ဝိစာရေန္တော ဝိယ, ‘မာ ဧကေန ဒွေ အဂမိတ္ထ, ဓမ္မံ ဒေသေထာ’တိ သဋ္ဌိ ဇနေ ဥယျောဇေတိ, ဣမသ္မိံ ပန ဧကသ္မိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ မယှံ စိတ္တဿာဒံ နတ္ထိ, ဧဝံ ဗဟူသု ဒေသေန္တေသု ကုတော ဘဝိဿတိ, ပဋိဗာဟာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ သပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၂။ ဆဋ္ဌေ သောဏ္ဍိကာကိလဉ္ဇန္တိ သုရာကာရကာနံ ပိဋ္ဌပတ္ထရဏကကိလဉ္ဇံ။ ကောသလိကာ ကံသပါတီတိ ကောသလရညော ရထစက္ကပ္ပမာဏာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၉။)ပရိဘောဂပါတိ။ ဂဠဂဠာယန္တေတိ ဂဇ္ဇန္တေ။ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာတိ ကမ္မာရုဒ္ဓနပဏာဠိယာ။ ဓမမာနာယာတိ ဘသ္တဝါတေန ပူရိယမာနာယ။ ဣတိ ဝိဒိတွာတိ – ‘‘သမဏော ဂေါတမော ပဓာနမနုယုတ္တော သုခေန နိသိန္နော, ဃဋ္ဋယိဿာမိ န’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ နိယာမဘူမိယံ ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တံ ဝိဇ္ဇုလတာလောကေန ဒိသွာ, ‘‘ကော နု ခေါ ဧသော သတ္တော’’တိ? အာဝဇ္ဇေန္တော, ‘‘မာရော အယ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဒိတွာ။
သုညဂေဟာနီတိ သုညာဂါရာနိ။ သေယျာတိ သေယျတ္ထာယ။ ဌဿာမိ စင်္ကမိဿာမိ နိသီဒိဿာမိ နိပဇ္ဇိဿာမီတိ ဧတဒတ္ထာယ ယော သုညာဂါရာနိ သေဝတီတိ အတ္ထော။ သော မုနိ အတ္တသညတောတိ သော ဗုဒ္ဓမုနိ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စာဘာဝေန သံယတတ္တဘာဝေါ။ ဝေါဿဇ္ဇ စရေယျ တတ္ထ သောတိ သော တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အာလယံ နိကန္တိံ ဝေါဿဇ္ဇိတွာ ပဟာယ စရေယျ။ ပတိရူပံ ဟိ တထာဝိဓဿ တန္တိ တာဒိသဿ တံသဏ္ဌိတဿ ဗုဒ္ဓမုနိနော တံ အတ္တဘာဝေ နိကန္တိံ ဝေါဿဇ္ဇိတွာ စရဏံ နာမ ပတိရူပံ ယုတ္တံ အနုစ္ဆဝိကံ။
စရကာတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိကာ သဉ္စရဏသတ္တာ။ ဘေရဝါတိ သဝိညာဏကအဝိညာဏကဘေရဝါ။ တတ္ထ သဝိညာဏကာ သီဟဗျဂ္ဃါဒယော, အဝိညာဏကာ ရတ္တိဘာဂေ ခါဏုဝမ္မိကာဒယော။ တေပိ ဟိ တသ္မိံ ကာလေ ယက္ခာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ရဇ္ဇုဝလ္လိယာဒီနိ သဗ္ဗာနိ သပ္ပါ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဘေရဝေသု သုညာဂါရဂတော ဗုဒ္ဓမုနိ လောမစလနမတ္တကမ္ပိ န ကရောတိ။
ဣဒါနိ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပံ ဒဿေန္တော နဘံ ဖလေယျာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖလေယျာတိ ကာကပဒံ ဝိယ ဟီရဟီရသော ဖလေယျ။ စလေယျာတိ ပေါက္ခရပတ္တေ ဝါတာဟတော ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ စလေယျ။ သလ္လမ္ပိ စေ ဥရသိ ပကပ္ပယေယျုန္တိ တိခိဏသတ္တိသလ္လံ စေပိ ဥရသ္မိံ စာရေယေယျုံ။ ဥပဓီသူတိ ခန္ဓူပဓီသု။ တာဏံ န ကရောန္တီတိ တိခိဏေ သလ္လေ ဥရသ္မိံ စာရိယမာနေ ဘယေန ဂုမ္ဗန္တရကန္ဒရာဒီနိ ပဝိသန္တာ တာဏံ ကရောန္တိ နာမ။ ဗုဒ္ဓါ ပန သမုစ္ဆိန္နသဗ္ဗဘယာ ဧဝရူပံ တာဏံ နာမ န ကရောန္တိ။ ဆဋ္ဌံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၀။)၇။ သုပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၃။ သတ္တမေ ပါဒေ ပက္ခာလေတွာတိ ဥတုဂါဟာပနတ္ထံ ဓောဝိတွာ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သရီရေ ရဇောဇလ္လံ န ဥပလိမ္ပတိ, ဥဒကမ္ပိ ပေါက္ခရပတ္တေ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဝိဝဋ္ဋိတွာ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ခေါ ဓောတပါဒကေ ဂေဟေ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ပဝိသနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝတ္တံ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ဝတ္တဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ, ဝတ္တသီသေ ပန ဌတွာ ဓောဝန္တိ။ သစေ ဟိ တထာဂတော နေဝ နှာယေယျ, န ပါဒေ ဓောဝေယျ, ‘‘နာယံ မနုဿော’’တိ ဝဒေယျုံ။ တသ္မာ မနုဿကိရိယံ အမုဉ္စန္တော ဓောဝတိ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ သောပ္ပပရိဂ္ဂါဟကေန သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော။ ဥပသင်္ကမီတိ သမဏော ဂေါတမော သဗ္ဗရတ္တိံ အဗ္ဘောကာသေ စင်္ကမိတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ နိဒ္ဒါယတိ, အတိဝိယ သုခသယိတော ဘဝိဿတိ, ဃဋ္ဋယိဿာမိ နန္တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။
ကိံ သောပ္ပသီတိ ကိံ သုပသိ, ကိံ သောပ္ပံ နာမိဒံ တဝါတိ ဝဒတိ။ ကိံ နု သောပ္ပသီတိ ကသ္မာ နု သုပသိ? ဒုဗ္ဘဂေါ ဝိယာတိ မတော ဝိယ, ဝိသညီ ဝိယ စ။ သုညမဂါရန္တိ သုညံ မေ ဃရံ လဒ္ဓန္တိ သောပ္ပသီတိ ဝဒတိ။ သူရိယေ ဥဂ္ဂတေတိ သူရိယမှိ ဥဋ္ဌိတေ။ ဣဒါနိ ဟိ အညေ ဘိက္ခူ သမ္မဇ္ဇန္တိ, ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ, ဘိက္ခာစာရဂမနသဇ္ဇာ ဘဝန္တိ, တွံ ကသ္မာ သောပ္ပသိယေဝ။
ဇာလိနီတိ တယော ဘဝေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဌိတေန ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿုပါဒါယ အဋ္ဌာရသတဏှာဝိစရိတာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၄၂) တေန တေန အတ္တနော ကောဋ္ဌာသဘူတေန ဇာလေန ဇာလိနီ။ ဝိသတ္တိကာတိ ရူပါဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိသတ္တတာယ ဝိသမူလတာယ ဝိသပရိဘောဂတာယ စ ဝိသတ္တိကာ။ ကုဟိဉ္စိ နေတဝေတိ ကတ္ထစိ နေတုံ။ သဗ္ဗူပဓိ ပရိက္ခယာတိ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရကာမဂုဏဘေဒါနံ ဥပဓီနံ ပရိက္ခယာ။ ကိံ တဝေတ္ထ, မာရာတိ, မာရ, တုယှံ ကိံ ဧတ္ထ? ကသ္မာ တွံ ဥဏှယာဂုယံ နိလီယိတုံ အသက္ကောန္တီ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ဝိယ အန္တန္တေနေဝ ဥဇ္ဈာယန္တော အာဟိဏ္ဍသီတိ။ သတ္တမံ။
၈။ နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၄။ အဋ္ဌမံ ဒေဝတာသံယုတ္တေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ အဋ္ဌမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၁။)၉။ ပဌမအာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၅။ နဝမေ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျောတိ ဘိယျော ဇီဝန္တော အပရံ ဝဿသတံ ဇီဝိတုံ န သက္ကောတိ, ပဏ္ဏာသံ ဝါ သဋ္ဌိ ဝါ ဝဿာနိ ဇီဝတိ။ အဇ္ဈဘာသီတိ သမဏော ဂေါတမော ‘‘မနုဿာနံ အပ္ပမာယူ’’တိ ကထေတိ, ဒီဃဘာဝမဿ ကထေဿာမီတိ ပစ္စနီကသာတတာယ အဘိဘဝိတွာ အဘာသိ။
န နံ ဟီဠေတိ တံ အာယုံ ‘‘အပ္ပကမိဒ’’န္တိ န ဟီဠေယျ။ ခီရမတ္တော ဝါတိ ယထာ ဒဟရော ကုမာရော ဥတ္တာနသေယျကော ခီရံ ပိဝိတွာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေ နိပန္နော အသညီ ဝိယ နိဒ္ဒါယတိ, ကဿစိ အာယုံ အပ္ပံ ဝါ ဒီဃံ ဝါတိ န စိန္တေတိ, ဧဝံ သပ္ပုရိသော။ စရေယျာဒိတ္တသီသော ဝါတိ အာယုံ ပရိတ္တန္တိ ဉတွာ ပဇ္ဇလိတသီသော ဝိယ စရေယျ။ နဝမံ။
၁၀။ ဒုတိယအာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၆။ ဒသမေ နေမီဝ ရထကုဗ္ဗရန္တိ ယထာ ဒိဝသံ ဂစ္ဆန္တဿ ရထဿ စက္ကနေမိ ကုဗ္ဗရံ အနုပရိယာယတိ န ဝိဇဟတိ, ဧဝံ အာယု အနုပရိယာယတီတိ။ ဒသမံ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ပါသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၇။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ နိသိန္နောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဓာနံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော နိသိန္နော။ မာရောပိဿ သုခနိသိန္နဘာဝံ ဉတွာ ဃဋ္ဋယိဿာမီတိ ဥပသင်္ကမန္တော။ ပဒါလေသီတိ ပဗ္ဗတပိဋ္ဌေ ဌတွာ ပဝိဇ္ဈိ။ ပါသာဏာ နိရန္တရာ အညမညံ အဘိဟနန္တာ ပတန္တိ။ ကေဝလန္တိ သကလံ။ သဗ္ဗန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပဌမံ။
၂။ ကိန္နုသီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၈။ ဒုတိယေ ဝိစက္ခုကမ္မာယာတိ ပရိသာယ ပညာစက္ခုံ ဝိနာသေတုကမျတာယ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပနေသ ပညာစက္ခုံ ဝိနာသေတုံ န သက္ကောတိ, ပရိသာယ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၂။)ဘေရဝါရမ္မဏံ သာဝေန္တော ဝါ ဒဿေန္တော ဝါ သက္ကောတိ။ ဝိဇိတာဝီ နု မညသီတိ ကိံ နု တွံ ‘‘ဝိဇိတဝိဇယော အဟ’’န္တိ မညသိ? မာ ဧဝံ မညိ, နတ္ထိ တေ ဇယော။ ပရိသာသူတိ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ ဗလပ္ပတ္တာတိ ဒသဗလပ္ပတ္တာ။ ဒုတိယံ။
၃။ သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၉။ တတိယေ မန္ဒိယာ နူတိ မန္ဒဘာဝေန မောမူဟဘာဝေန။ ဥဒါဟု ကာဝေယျမတ္တောတိ ဥဒါဟု ယထာ ကဝိ ကဗ္ဗံ စိန္တေန္တော တေန ကဗ္ဗကရဏေန မတ္တော သယတိ, ဧဝံ သယသိ။ သမ္ပစုရာတိ ဗဟဝေါ။ ကိမိဒံ သောပ္ပသေ ဝါတိ ကသ္မာ ဣဒံ သောပ္ပံ သောပ္ပသိယေဝ? အတ္ထံ သမေစ္စာတိ အတ္ထံ သမာဂန္တွာ ပါပုဏိတွာ။ မယှံ ဟိ အသင်္ဂဟော နာမ သင်္ဂဟဝိပန္နော ဝါ အတ္ထော နတ္ထိ။ သလ္လန္တိ တိခိဏံ သတ္တိသလ္လံ။ ဇဂ္ဂံ န သင်္ကေတိ ယထာ ဧကစ္စော သီဟပထာဒီသု ဇဂ္ဂန္တော သင်္ကတိ, တထာ အဟံ ဇဂ္ဂန္တောပိ န သင်္ကာမိ။ နပိ ဘေမိ သောတ္တုန္တိ ယထာ ဧကစ္စော သီဟပထာဒီသုယေဝ သုပိတုံ ဘာယတိ, ဧဝံ အဟံ သုပိတုမ္ပိ န ဘာယာမိ။ နာနုတပန္တိ မာမန္တိ ယထာ အာစရိယဿ ဝါ အန္တေဝါသိကဿ ဝါ အဖာသုကေ ဇာတေ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာယ ဌိတတ္တာ အန္တေဝါသိံ ရတ္တိန္ဒိဝါ အတိက္ကမန္တာ အနုတပန္တိ, ဧဝံ မံ နာနုတပန္တိ။ န ဟိ မယှံ ကိဉ္စိ အပရိနိဋ္ဌိတကမ္မံ နာမ အတ္ထိ။ တေနေဝါဟ ဟာနိံ န ပဿာမိ ကုဟိဉ္စိ လောကေတိ။ တတိယံ။
၄။ ပတိရူပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၀။ စတုတ္ထေ အနုရောဓဝိရောဓေသူတိ ရာဂပဋိဃေသု။ မာ သဇ္ဇိတ္ထော တဒါစရန္တိ ဧဝံ ဓမ္မကထံ အာစရန္တော မာ လဂ္ဂိ။ ဓမ္မကထံ ကထေန္တဿ ဟိ ဧကစ္စေ သာဓုကာရံ ဒဒန္တိ, တေသု ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧကစ္စေ အသက္ကစ္စံ သုဏန္တိ, တေသု ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ ဓမ္မကထိကော အနုရောဓဝိရောဓေသု သဇ္ဇတိ နာမ။ တွံ ဧဝံ မာ သဇ္ဇိတ္ထောတိ ဝဒတိ။ ယဒညမနုသာသတီတိ ယံ အညံ အနုသာသတိ, တံ။ သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟိတာနုကမ္ပီ ဟိတေန အနုပကမ္ပတိ။ ယသ္မာ စ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၃။)ဟိတာနုကမ္ပီ, တသ္မာ အနုရောဓဝိရောဓေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တော တထာဂတောတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ မာနသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၁။ ပဉ္စမေ အာကာသေ စရန္တေပိ ဗန္ဓတီတိ အန္တလိက္ခစရော။ ပါသောတိ ရာဂပါသော။ မာနသောတိ မနသမ္ပယုတ္တော။ ပဉ္စမံ။
၆။ ပတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၂။ ဆဋ္ဌေ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဥပါဒါယာတိ ပဉ္စ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေ အာဒိယိတွာ, သဘာဝသာမညလက္ခဏဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော။ သန္ဒဿေတီတိ ခန္ဓာနံ သဘာဝလက္ခဏာဒီနိ ဒဿေတိ။ သမာဒပေတီတိ ဂဏှာပေတိ။ သမုတ္တေဇေတီတိ သမာဒါနမှိ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သမ္ပဟံသေတီတိ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေန ဝေါဒါပေတိ ဇောတာပေတိ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္ထိကံ ကတွာ, ‘‘အယံ နော အဓိဂန္တဗ္ဗော အတ္ထော’’တိ ဧဝံ သလ္လက္ခေတွာ တာယ ဒေသနာယ အတ္ထိကာ ဟုတွာ။ မနသိ ကတွာတိ စိတ္တေ ဌပေတွာ။ သဗ္ဗစေတသော သမန္နာဟရိတွာတိ သဗ္ဗေန တေန ကမ္မကာရကစိတ္တေန သမန္နာဟရိတွာ။ ဩဟိတသောတာတိ ဌပိတာသောတာ။ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိတ္တာတိ ဩတာပနတ္ထာယ ဌပိတာ။
ရူပံ ဝေဒယိတံ သညာန္တိ, ဧတေ ရူပါဒယော တယော ခန္ဓာ။ ယဉ္စ သင်္ခတန္တိ ဣမိနာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိရဇ္ဇတီတိ ‘‘ဧသော အဟံ န ဟောမိ, ဧတံ မယှံ န ဟောတီ’’တိ ပဿန္တော ဧဝံ တေသု ခန္ဓေသု ဝိရဇ္ဇတိ။ ခေမတ္တန္တိ ခေမီဘူတံ အတ္တဘာဝံ။ ဣမိနာ ဖလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ အနွေသန္တိ ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသသင်္ခါတေသု သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ပရိယေသမာနာ။ နာဇ္ဈဂါတိ န ပဿီတိ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၃။ သတ္တမေ ဖဿာယတနာနန္တိ သဉ္ဇာတိသမောသရဏဋ္ဌေန ဆဒွါရိကဿ ဖဿဿ အာယတနာနံ။ ဘယဘေရဝံ သဒ္ဒန္တိ မေဃဒုန္ဒုဘိအသနိပါတသဒ္ဒသဒိသံ ဘယဇနကံ သဒ္ဒံ။ ပထဝီ မညေ ဥန္ဒြီယတီတိ အယံ မဟာပထဝီ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄။)ပဋပဋသဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ဝိယ အဟောသိ။ ဧတ္ထ လောကော ဝိမုစ္ဆိတောတိ ဧတေသု ဆသု အာရမ္မဏေသု လောကော အဓိမုစ္ဆိတော။ မာရဓေယျန္တိ မာရဿ ဌာနဘူတံ တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ သတ္တမံ။
၈။ ပိဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၄။ အဋ္ဌမေ ပါဟုနကာနိ ဘဝန္တီတိ တထာရူပေ နက္ခတ္တေ တတ္ထ တတ္ထ ပေသေတဗ္ဗာနိ ပါဟုနကာနိ ဘဝန္တိ, အာဂန္တုကပဏ္ဏာကာရဒါနာနိ ဝါ။ သယံစရဏဒိဝသေ သမဝယဇာတိဂေါတ္တာ ကုမာရကာ တတော တတော သန္နိပတန္တိ။ ကုမာရိကာယောပိ အတ္တနော အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပေန အလင်္ကတာ တဟံ တဟံ ဝိစရန္တိ။ တတြ ကုမာရိကာယောပိ ယထာရုစိကာနံ ကုမာရကာနံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေန္တိ, ကုမာရကာပိ ကုမာရိကာနံ အညသ္မိံ အသတိ အန္တမသော မာလာဂုဠေနပိ ပရိက္ခိပန္တိ။ အနွာဝိဋ္ဌာတိ အနု အာဝိဋ္ဌာ။ တံဒိဝသံ ကိရ ပဉ္စသတာ ကုမာရိကာယော ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တိယော ပဋိပထေ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဆဏပူဝံ ဒဒေယျုံ။ သတ္ထာ တာသံ ဒါနာနုမောဒနတ္ထံ ပကိဏ္ဏကဓမ္မဒေသနံ ဒေသေယျ, ဒေသနာပရိယောသာနေ သဗ္ဗာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟေယျုံ။ မာရော တာသံ သမ္ပတ္တိယာ အန္တရာယံ ကရိဿာမီတိ အနွာဝိသိ။ ပါဠိယံ ပန မာ သမဏော ဂေါတမော ပိဏ္ဍမလတ္ထာတိ ဧတ္တကံယေဝ ဝုတ္တန္တိ။
ကိံ ပန သတ္ထာ မာရာဝဋ္ဋနံ အဇာနိတွာ ပဝိဋ္ဌောတိ? အာမ အဇာနိတွာ။ ကသ္မာ? အနာဝဇ္ဇနတာယ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ – ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ ဘတ္တံ လဘိဿာမ, န လဘိဿာမာ’’တိ အာဝဇ္ဇနံ န အနနုစ္ဆဝိကံ။ ပဝိဋ္ဌော ပန မနုဿာနံ ဥပစာရဘေဒံ ဒိသွာ, ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ? အာဝဇ္ဇေန္တော ဉတွာ, ‘‘အာမိသတ္ထံ မာရာဝဋ္ဋနံ ဘိန္ဒိတုံ အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိ အဘိန္ဒိတွာဝ နိက္ခန္တော။
ဥပသင်္ကမီတိ အမိတ္တဝိဇယေန ဝိယ တုဋ္ဌော သကလဂါမေ ကဋစ္ဆုမတ္တမ္ပိ ဘတ္တံ အလဘိတွာ ဂါမတော နိက္ခမန္တံ ဘဂဝန္တံ ဂါမိယမနုဿဝေသေန ဥပသင်္ကမိ။ တထာဟံ ကရိဿာမီတိ ဣဒံ သော မုသာ ဘာသတိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘မယာ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပုန ပဝိသိဿတိ, အထ နံ ဂါမဒါရကာ ‘သကလဂါမေ စရိတွာ ကဋစ္ဆုဘိက္ခမ္ပိ အလဘိတွာ ဂါမတော နိက္ခမ္မ ပုန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅။)ပဝိဋ္ဌောသီ’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဥပ္ပဏ္ဍေဿန္တီ’’တိ။ ဘဂဝါ ပန – ‘‘သစာယံ မံ ဧဝံ ဝိဟေဌေဿတိ မုဒ္ဓမဿေဝ သတ္တဓာ ဖလိဿတီ’’တိ တသ္မိံ အနုကမ္ပာယ အပဝိသိတွာ ဂါထာဒွယမာဟ။
တတ္ထ ပသဝီတိ ဇနေသိ နိပ္ဖါဒေသိ။ အာသဇ္ဇာတိ အာသာဒေတွာ ဃဋ္ဋေတွာ။ န မေ ပါပံ ဝိပစ္စတီတိ မမ ပါပံ န ပစ္စတိ။ နိပ္ဖလံ ဧတန္တိ ကိံ နု တွံ ဧဝံ မညသိ? မာ ဧဝံ မညိ, အတ္ထိ တယာ ကတဿ ပါပဿ ဖလန္တိ ဒီပေတိ။ ကိဉ္စနန္တိ မဒ္ဒိတုံ သမတ္ထံ ရာဂကိဉ္စနာဒိ ကိလေသဇာတံ။ အာဘဿရာ ယထာတိ ယထာ အာဘဿရာ ဒေဝါ သပ္ပီတိကဇ္ဈာနေန ယာပေန္တာ ပီတိဘက္ခာ နာမ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဘဝိဿာမာတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ကဿကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၅။ နဝမေ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာယာတိ နိဗ္ဗာနံ အပဒိသိတွာ ပဝတ္တာယ။ ဟဋဟဋကေသောတိ ပုရိမကေသေ ပစ္ဆတော, ပစ္ဆိမကေသေ ပုရတော ဝါမပဿကေသေ ဒက္ခိဏတော, ဒက္ခိဏပဿကေသေ ဝါမတော ဖရိတွာ ဖရိတွာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏကေသော။ မမ စက္ခုသမ္ဖဿဝိညာဏာယတနန္တိ စက္ခုဝိညာဏေန သမ္ပယုတ္တော စက္ခုသမ္ဖဿောပိ ဝိညာဏာယတနမ္ပိ မမေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ စက္ခုသမ္ဖဿေန ဝိညာဏသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာ ဂဟိတာ, ဝိညာဏာယတနေန သဗ္ဗာနိပိ စက္ခုဒွါရေ ဥပ္ပန္နာနိ အာဝဇ္ဇနာဒိဝိညာဏာနိ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မနောဒွါရေ ပန မနောတိ သာဝဇ္ဇနကံ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ။ ဓမ္မာတိ အာရမ္မဏဓမ္မာ။ မနောသမ္ဖဿောတိ သာဝဇ္ဇနေန ဘဝင်္ဂေန သမ္ပယုတ္တဖဿော။ ဝိညာဏာယတနန္တိ ဇဝနစိတ္တံ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
တဝေဝ ပါပိမ, စက္ခူတိ ယံ လောကေ တိမိရကာစာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတံ အနေကရောဂါယတနံ ဥပက္ကဝိပက္ကံ အန္တမသော ကာဏစက္ခုပိ, သဗ္ဗံ တံ တဝေဝ ဘဝတု။ ရူပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ယံ ဝဒန္တီတိ ယံ ဘဏ္ဍကံ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယေ ဝဒန္တိ မမန္တိ စာတိ ယေ စ ပုဂ္ဂလာ ‘‘မမ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စေ တေ မနော အတ္ထီတိ ဧတေသု စ ဌာနေသု ယဒိ စိတ္တံ အတ္ထိ။ န မေ သမဏ မောက္ခသီတိ သမဏ မယှံ ဝိသယတော န မုစ္စိဿသိ။ ယံ ဝဒန္တီတိ ယံ ဘဏ္ဍကံ ဝဒန္တိ, န တံ မယှံ။ ယေ ဝဒန္တီတိ ယေပိ ပုဂ္ဂလာ ဧဝံ ဝဒန္တိ, န တေ အဟံ။ န မေ မဂ္ဂမ္ပိ ဒက္ခသီတိ ဘဝယောနိဂတိအာဒီသု မယှံ ဂတမဂ္ဂမ္ပိ န ပဿသိ။ နဝမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆။)၁၀။ ရဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၆။ ဒသမေ အဟနံ အဃာတယန္တိ အဟနန္တေန အဃာတယန္တေန။ အဇိနံ အဇာပယန္တိ ပရဿ ဓနဇာနိံ အကရောန္တေန အကာရာပေန္တေန။ အသောစံ အသောစာပယန္တိ အသောစန္တေန အသောစာပယန္တေန။ ဣတိ ဘဂဝါ အဓမ္မိကရာဇူနံ ရဇ္ဇေ ဝိဇိတေ ဒဏ္ဍကရပီဠိတေ မနုဿေ ဒိသွာ ကာရုညဝသေန ဧဝံ စိန္တေသိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ‘သက္ကာ နု ခေါ ရဇ္ဇံ ကာရေတု’န္တိ စိန္တေသိ, ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမော ဘဝိဿတိ, ရဇ္ဇဉ္စ နာမေတံ ပမာဒဋ္ဌာနံ, ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ သက္ကာ ဩတာရံ လဘိတုံ, ဂစ္ဆာမိ ဥဿာဟမဿ ဇနေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။ ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဣဇ္ဈနကကောဋ္ဌာသာ။ ဘာဝိတာတိ ဝဍ္ဎိတာ။ ဗဟုလီကတာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနဝတ္ထုကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ အဝိဇဟိတာ နိစ္စာနုဗဒ္ဓါ။ ပရိစိတာတိ သာတစ္စကိရိယာယ သုပရိစိတာ ကတာ ဣဿာသဿ အဝိရာဓိတဝေဓိဟတ္ထော ဝိယ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ ပရိပုဏ္ဏဘာဝနာ။ အဓိမုစ္စေယျာတိ စိန္တေယျ။
ပဗ္ဗတဿာတိ ပဗ္ဗတော ဘဝေယျ။ ဒွိတ္တာဝါတိ တိဋ္ဌတု ဧကော ပဗ္ဗတော, ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ မဟန္တော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဧကဿ နာလံ, န ပရိယတ္တောတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဝိဒွါ သမဉ္စရေတိ ဧဝံ ဇာနန္တော သမံ စရေယျ။ ယတောနိဒါနန္တိ ဒုက္ခံ နာမ ပဉ္စကာမဂုဏနိဒါနံ, တံ ယတောနိဒါနံ ဟောတိ, ဧဝံ ယော အဒက္ခိ။ ကထံ နမေယျာတိ သော ဇန္တု တေသု ဒုက္ခဿ နိဒါနဘူတေသု ကာမေသု ကေန ကာရဏေန နမေယျ။ ဥပဓိံ ဝိဒိတွာတိ ကာမဂုဏဥပဓိံ ‘‘သင်္ဂေါ ဧသော, လဂ္ဂနမေတ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဒိတွာ။ တဿေဝ ဇန္တု ဝိနယာယ သိက္ခေတိ တဿေဝ ဥပဓိဿ ဝိနယာယ သိက္ခေယျ။ ဒသမံ။
ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သမ္ဗဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၇။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဇဋဏ္ဍုဝေနာတိ ဇဋာစုမ္ဗဋကေန။ အဇိနက္ခိပနိဝတ္ထောတိ သခုရံ အဇိနစမ္မံ ဧကံ နိဝတ္ထော ဧကံ ပါရုတော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၇။)ဥဒုမ္ဗရဒဏ္ဍန္တိ အပ္ပိစ္ဆဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ ဤသကံ ဝင်္ကံ ဥဒုမ္ဗရဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ။ ဧတဒဝေါစာတိ လောကေ ဗြာဟ္မဏဿ ဝစနံ နာမ သုဿူသန္တိ, ဗြာဟ္မဏေသုပိ ပဗ္ဗဇိတဿ, ပဗ္ဗဇိတေသုပိ မဟလ္လကဿာတိ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏဿ ပဗ္ဗဇိတဝေသံ ဂဟေတွာ ပဓာနဘူမိယံ ကမ္မံ ကရောန္တေ တေ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ ဧတံ ‘‘ဒဟရာ ဘဝန္တော’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ ဩကမ္ပေတွာတိ ဟနုကေန ဥရံ ပဟရန္တော အဓောနတံ ကတွာ။ ဇိဝှံ နိလ္လာလေတွာတိ ကဗရမဟာဇိဝှံ နီဟရိတွာ ဥဒ္ဓမဓော ဥဘယပဿေသု စ လာလေတွာ။ တိဝိသာခန္တိ တိသာခံ။ နလာဋိကန္တိ ဘကုဋိံ, နလာဋေ ဥဋ္ဌိတံ ဝလိတ္တယန္တိ အတ္ထော။ ပက္ကာမီတိ တုမှေ ဇာနန္တာနံ ဝစနံ အကတွာ အတ္တနောဝ တေလေ ပစ္စိဿထာတိ ဝတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဂတော။ ပဌမံ။
၂။ သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၈။ ဒုတိယေ လာဘာ ဝတ မေ, သုလဒ္ဓံ ဝတ မေတိ ဧဝရူပဿ သတ္ထု စေဝ ဓမ္မဿ စ သဗြဟ္မစာရီနဉ္စ လဒ္ဓတ္တာ မယှံ လာဘာ မယှံ သုလဒ္ဓန္တိ။ သော ကိရာယသ္မာ ပစ္ဆာ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္မသိတွာ ‘‘အရဟတ္တံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ပါသာဒိကံ တာဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ စိတ္တကလ္လတံ ဥပ္ပါဒေတွာ စိတ္တံ ဟာသေတွာ တောသေတွာ နိသိန္နော။ တေနဿ ဧဝမဟောသိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘အယံ သမိဒ္ဓိ ဘိက္ခု ပါသာဒိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသိန္နသဒိသော, ယာဝ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရဟတ္တံ န ဂဏှာတိ, တာဝဿ အန္တရာယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိ။ ဂစ္ဆ တွန္တိ သတ္ထာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဩလောကေန္တော ‘‘တသ္မိံယေဝ ဌာနေ တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပါယံ ဘဝိဿတီ’’တိ အဒ္ဒသ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ သတိပညာ စ မေ ဗုဒ္ဓါတိ မယာ သတိ စ ပညာ စ ဉာတာ။ ကရဿု ရူပါနီတိ ဗဟူနိပိ ဝိဘိံသကာရဟာနိ ရူပါနိ ကရဿု။ နေဝ မံ ဗျာဓယိဿသီတိ မံ နေဝ ဝေဓယိဿသိ န ကမ္ပဿေသိ။ ဒုတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈။)၃။ ဂေါဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၉။ တတိယေ ဣသိဂိလိပဿေတိ ဣသိဂိလိဿ နာမ ပဗ္ဗတဿ ပဿေ။ ကာဠသိလာယန္တိ ကာဠဝဏ္ဏာယ သိလာယံ။ သာမယိကံ စေတောဝိမုတ္တိန္တိ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စတိ, အာရမ္မဏေ စ အဓိမုစ္စတီတိ လောကိယသမာပတ္တိ သာမယိကာ စေတောဝိမုတ္တိ နာမ။ ဖုသီတိ ပဋိလဘိ။ ပရိဟာယီတိ ကသ္မာ ယာဝ ဆဋ္ဌံ ပရိဟာယိ? သာဗာဓတ္တာ။ ထေရဿ ကိရ ဝါတပိတ္တသေမှဝသေန အနုသာယိကော အာဗာဓော အတ္ထိ, တေန သမာဓိဿ သပ္ပါယေ ဥပကာရကဓမ္မေ ပူရေတုံ န သက္ကောတိ, အပ္ပိတပ္ပိတာယ သမာပတ္တိယာ ပရိဟာယတိ။
ယံနူနာဟံ သတ္ထံ အာဟရေယျန္တိ သော ကိရ စိန္တေသိ, ယသ္မာ ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ ကာလင်္ကရောတော အနိဗဒ္ဓါ ဂတိ ဟောတိ, အပရိဟီနဇ္ဈာနဿ နိဗဒ္ဓါ ဂတိ ဟောတိ, ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ, တသ္မာ သတ္ထံ အာဟရိတုကာမော အဟောသိ။ ဥပသင်္ကမီတိ – ‘‘အယံ သမဏော သတ္ထံ အာဟရိတုကာမော, သတ္ထာဟရဏဉ္စ နာမေတံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခဿ ဟောတိ။ ယော ဧဝံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခော ဟောတိ, သော မူလကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္မသိတွာ အရဟတ္တမ္ပိ ဂဟေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, မယာ ပန ပဋိဗာဟိတောပိ ဧသ န ဩရမိဿတိ, သတ္ထာရာ ပဋိဗာဟိတော ဩရမိဿတီ’’တိ ထေရဿ အတ္ထကာမော ဝိယ ဟုတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။
ဇလာတိ ဇလမာနာ။ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ စက္ခုမာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ တဝ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ။ ဇုတိန္ဓရာတိ အာနုဘာဝဓရာ။ အပ္ပတ္တမာနသောတိ အပ္ပတ္တအရဟတ္တော။ သေခေါတိ သီလာဒီနိ သိက္ခမာနော သကရဏီယော။ ဇနေ သုတာတိ ဇနေ ဝိဿုတာ။ သတ္ထံ အာဟရိတံ ဟောတီတိ ထေရော ကိရ ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဇီဝိတေနာ’’တိ? ဥတ္တာနော နိပဇ္ဇိတွာ သတ္ထေန ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒိ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ ထေရော ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ တံယေဝ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ သမသီသီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ သမသီသီ နာမ တိဝိဓော ဟောတိ ဣရိယာပထသမသီသီ, ရောဂသမသီသီ, ဇီဝိတသမသီသီတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၉။)တတ္ထ ယော ဌာနာဒီသု ဣရိယာပထေသု အညတရံ အဓိဋ္ဌာယ – ‘‘ဣမံ အကောပေတွာဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတိ, အထဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ စ ဣရိယာပထကောပနဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဟောတိ။ အယံ ဣရိယာပထသမသီသီ နာမ။ ယော ပန စက္ခုရောဂါဒီသု အညတရသ္မိံ သတိ – ‘‘ဣတော အနုဋ္ဌိတောဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတိ, အထဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ စ ရောဂတော ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဟောတိ။ အယံ ရောဂသမသီသီ နာမ။ ကေစိ ပန တသ္မိံယေဝ ဣရိယာပထေ တသ္မိဉ္စ ရောဂေ ပရိနိဗ္ဗာနဝသေနေတ္ထ သမသီသိတံ ပညာပေန္တိ။ ယဿ ပန အာသဝက္ခယော စ ဇီဝိတက္ခယော စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဟောတိ။ အယံ ဇီဝိတသမသီသီ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာသဝပရိယာဒါနဉ္စ ဟောတိ ဇီဝိတပရိယာဒါနဉ္စ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၆)။
ဧတ္ထ စ ပဝတ္တိသီသံ ကိလေသသီသန္တိ ဒွေ သီသာနိ။ တတ္ထ ပဝတ္တိသီသံ နာမ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, ကိလေသသီသံ နာမ အဝိဇ္ဇာ။ တေသု ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ခေပေတိ, အဝိဇ္ဇာ မဂ္ဂစိတ္တံ။ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဧကတော ဥပ္ပါဒေါ နတ္ထိ။ မဂ္ဂါနန္တရံ ပန ဖလံ, ဖလာနန္တရံ ဘဝင်္ဂံ, ဘဝင်္ဂတော ဝုဋ္ဌာယ ပစ္စဝေက္ခဏံ, တံ ပရိပုဏ္ဏံ ဝါ ဟောတိ အပရိပုဏ္ဏံ ဝါ။ တိခိဏေန အသိနာ သီသေ ဆိဇ္ဇန္တေပိ ဟိ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရာ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိယေဝ, စိတ္တာနံ ပန လဟုပရိဝတ္တိတာယ အာသဝက္ခယော စ ဇီဝိတပရိယာဒါနဉ္စ ဧကက္ခဏေ ဝိယ ပညာယတိ။
သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှာတိ အဝိဇ္ဇာမူလေန သမူလကံ တဏှံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဥပ္ပါဋေတွာ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။
ဝိဝတ္တက္ခန္ဓန္တိ ပရိဝတ္တက္ခန္ဓံ။ သေမာနန္တိ ဥတ္တာနံ ဟုတွာ သယိတံ ဟောတိ။ ထေရော ပန ကိဉ္စာပိ ဥတ္တာနကော သယိတော, တထာပိဿ ဒက္ခိဏေန ပဿေန ပရိစိတသယနတ္တာ သီသံ ဒက္ခိဏတောဝ ပရိဝတ္တိတွာ ဌိတံ။ ဓူမာယိတတ္တန္တိ ဓူမာယိတဘာဝံ။ တသ္မိံ ဟိ ခဏေ ဓူမဝလာဟကာ ဝိယ တိမိရဝလာဟကာ ဝိယ စ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ဝိညာဏံ သမနွေသတီတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပရိယေသတိ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတေနာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန အပ္ပတိဋ္ဌိတေန, အပ္ပတိဋ္ဌိတကာရဏာတိ အတ္ထော။ ဗေလုဝပဏ္ဍုဝီဏန္တိ ဗေလုဝပက္ကံ ဝိယ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏမဟာဝီဏံ။ အာဒါယာတိ ကစ္ဆေ ဌပေတွာ။ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘ဂေါဓိကတ္ထေရဿ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၀။)န ဇာနာမိ, သမဏံ ဂေါတမံ ပုစ္ဆိတွာ နိက္ကင်္ခေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ခုဒ္ဒကဒါရကဝဏ္ဏီ ဟုတွာ ဥပသင်္ကမိ။ နာဓိဂစ္ဆာမီတိ န ပဿာမိ။ သောကပရေတဿာတိ သောကေန ဖုဋ္ဌဿ။ အဘဿထာတိ ပါဒပိဋ္ဌိယံ ပတိတာ။ တတိယံ။
၄။ သတ္တဝဿာနုဗန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၀။ စတုတ္ထေ သတ္တ ဝဿာနီတိ ပုရေ ဗောဓိယာ ဆဗ္ဗဿာနိ, ဗောဓိတော ပစ္ဆာ ဧကံ ဝဿံ။ ဩတာရာပေက္ခောတိ ‘‘သစေ သမဏဿ ဂေါတမဿ ကာယဒွါရာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ အနနုစ္ဆဝိကံ ပဿာမိ, စောဒေဿာမိ န’’န္တိ ဧဝံ ဝိဝရံ အပေက္ခမာနော။ အလဘမာနောတိ ရထရေဏုမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ အပဿန္တော။ တေနာဟ –
‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ, အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊
ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊
ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘အဇ္ဇ သမဏံ ဂေါတမံ အတိဂဟေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိ။
ဈာယသီတိ ဈာယန္တော အဝဇ္ဈာယန္တော နိသိန္နောသီတိ ဝဒတိ။ ဝိတ္တံ နု ဇီနောတိ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဇိတောသိ နု။ အာဂုံ နု ဂါမသ္မိန္တိ, ကိံ နု အန္တောဂါမေ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ပါပကမ္မံ အကာသိ, ယေန အညေသံ မုခံ ဩလောကေတုံ အဝိသဟန္တော အရညေ ဝိစရသိ? သက္ခိန္တိ မိတ္တဘာဝံ။
ပလိခါယာတိ ခဏိတွာ။ ဘဝလောဘဇပ္ပန္တိ ဘဝလောဘသင်္ခါတံ တဏှံ။ အနာသဝေါ ဈာယာမီတိ နိတ္တဏှော ဟုတွာ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယာမိ။ ပမတ္တဗန္ဓူတိ မာရံ အာလပတိ။ သော ဟိ ယေကေစိ လောကေ ပမတ္တာ, တေသံ ဗန္ဓု။
သစေ မဂ္ဂံ အနုဗုဒ္ဓန္တိ ယဒိ တယာ မဂ္ဂေါ အနုဗုဒ္ဓေါ။ အပေဟီတိ အပယာဟိ။ အမစ္စုဓေယျန္တိ မစ္စုနော အနောကာသဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ ပါရဂါမိနောတိ ယေပိ ပါရံ ဂတာ, တေပိ ပါရဂါမိနော။ ယေပိ ပါရံ ဂစ္ဆိဿန္တိ, ယေပိ ပါရံ ဂန္တုကာမာ, တေပိ ပါရဂါမိနော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၁။)ဝိသူကာယိကာနီတိ မာရဝိသူကာနိ။ ဝိသေဝိတာနီတိ ဝိရုဒ္ဓသေဝိတာနိ, ‘‘အပ္ပမာယု မနုဿာနံ, အစ္စယန္တိ အဟောရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ။ ‘‘ဒီဃမာယု မနုဿာနံ, နာစ္စယန္တိ အဟောရတ္တာ’’တိအာဒီနိ ပဋိလောမကာရဏာနိ။ ဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ, တမှိ တမှိ ကာလေ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏသပ္ပဝဏ္ဏာဒိဒဿနာနိ။ နိဗ္ဗေဇနီယာတိ ဥက္ကဏ္ဌနီယာ။
အနုပရိယဂါတိအာဒီသု ကိဉ္စာပိ အတီတဝစနံ ကတံ, အတ္ထော ပန ဝိကပ္ပဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ မေဒဝဏ္ဏံ ပါသာဏံ ဝါယသော ဒိသွာ – ‘‘အပိ နာမေတ္ထ မုဒုံ ဝိန္ဒေယျာမ, အပိ အဿာဒေါ သိယာ’’တိ အနုပရိဂစ္ဆေယျ, အထ သော တတ္ထ အဿာဒံ အလဘိတွာဝ ဝါယသော ဧတ္တော အပက္ကမေယျ, တတော ပါသာဏာ အပဂစ္ဆေယျ, ဧဝံ မယမ္ပိ သော ကာကော ဝိယ သေလံ ဂေါတမံ အာသဇ္ဇ အဿာဒံ ဝါ သန္ထဝံ ဝါ အလဘန္တာ ဂေါတမာ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ အပဂစ္ဆာမ။ စတုတ္ထံ။
၅။ မာရဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၁။ ပဉ္စမေ အဘာသိတွာတိ ဧတ္ထ အ-ကာရော နိပါတမတ္တံ, ဘာသိတွာတိ အတ္ထော။ အဘာသယိတွာတိပိ ပါဌော။ ဥပသင်္ကမိံသူတိ ‘‘ဂေါပါလကဒါရကံ ဝိယ ဒဏ္ဍကေန ဘူမိံ လေခံ ဒတွာ အတိဝိယ ဒုမ္မနော ဟုတွာ နိသိန္နော။ ‘ကိန္နု ခေါ ကာရဏ’န္တိ? ပုစ္ဆိတွာ, ဇာနိဿာမာ’’တိ ဥပသင်္ကမိံသု။
သောစသီတိ စိန္တေသိ။ အာရညမိဝ ကုဉ္ဇရန္တိ ယထာ အရညတော ပေသိတဂဏိကာရဟတ္ထိနိယော အာရညကံ ကုဉ္ဇရံ ဣတ္ထိကုတ္တဒဿနေန ပလောဘေတွာ ဗန္ဓိတွာ အာနယန္တိ, ဧဝံ အာနယိဿာမ။ မာရဓေယျန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ။
ဥပသင်္ကမိံသူတိ – ‘‘တုမှေ ထောကံ အဓိဝါသေထ, မယံ တံ အာနေဿာမာ’’တိ ပိတရံ သမဿာသေတွာ ဥပသင်္ကမိံသု။ ဥစ္စာဝစာတိ နာနာဝိဓာ။ ဧကသတံ ဧကသတန္တိ ဧကေကံ သတံ သတံ ကတွာ။ ကုမာရိဝဏ္ဏသတန္တိ ဣမိနာ နယေန ကုမာရိအတ္တဘာဝါနံ သတံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၂။)အတ္ထဿ ပတ္တိံ ဟဒယဿ သန္တိန္တိ, ဒွီဟိပိ ပဒေဟိ အရဟတ္တမေဝ ကထေသိ။ သေနန္တိ ကိလေသသေနံ။ သာ ဟိ ပိယရူပသာတရူပါ နာမ။ ဧကာဟံ ဈာယန္တိ ဧကော အဟံ ဈာယန္တော။ သုခမနုဗောဓိန္တိ အရဟတ္တသုခံ အနုဗုဇ္ဈိံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပိယရူပံ သာတရူပံ သေနံ ဇိနိတွာ အဟံ ဧကော ဈာယန္တော ‘‘အတ္ထဿ ပတ္တိံ ဟဒယဿ သန္တိ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ အရဟတ္တသုခံ အနုဗုဇ္ဈိံ။ တသ္မာ ဇနေန မိတ္တသန္ထဝံ န ကရောမိ, တေနေဝ စ မေ ကာရဏေန ကေနစိ သဒ္ဓိံ သက္ခီ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ။
ကထံဝိဟာရီဗဟုလောတိ ကတမေန ဝိဟာရေန ဗဟုလံ ဝိဟရန္တော။ အလဒ္ဓါတိ အလဘိတွာ။ ယောတိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကတမေန ဈာနေန ဗဟုလံ ဈာယန္တံ တံ ပုဂ္ဂလံ ကာမသညာ အလဘိတွာဝ ပရိဗာဟိရာ ဟောန္တီတိ။
ပဿဒ္ဓကာယောတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေန အဿာသပဿာသကာယဿ ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဿဒ္ဓကာယော။ သုဝိမုတ္တစိတ္တောတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တစိတ္တော။ အသင်္ခရာနောတိ တယော ကမ္မာဘိသင်္ခါရေ အနဘိသင်္ခရောန္တော။ အနောကောတိ အနာလယော။ အညာယ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ ဇာနိတွာ။ အဝိတက္ကဈာယီတိ အဝိတက္ကေန စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ဈာယန္တော။ န ကုပ္ပတီတိအာဒီသု ဒေါသေန န ကုပ္ပတိ, ရာဂေန န သရတိ, မောဟေန န ထီနော။ ဣမေသု တီသု မူလကိလေသေသု ဂဟိတေသု ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ပဌမပဒေန ဝါ ဗျာပါဒနီဝရဏံ ဂဟိတံ, ဒုတိယေန ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ, တတိယေန ထိနံ အာဒိံ ကတွာ သေသနီဝရဏာနိ။ ဣတိ ဣမိနာ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ခီဏာသဝံ ဒဿေတိ။
ပဉ္စောဃတိဏ္ဏောတိ ပဉ္စဒွါရိကံ ကိလေသောဃံ တိဏ္ဏော။ ဆဋ္ဌန္တိ မနောဒွါရိကမ္ပိ ဆဋ္ဌံ ကိလေသောဃံ အတရိ။ ပဉ္စောဃဂ္ဂဟဏေန ဝါ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ, ဆဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဂဏသံဃစာရီတိ ဂဏေ စ သံဃေ စ စရတီတိ သတ္ထာ ဂဏသံဃစာရီ နာမ။ အဒ္ဓါ စရိဿန္တီတိ အညေပိ သဒ္ဓါ ဗဟုဇနာ ဧကံသေန စရိဿန္တိ။ အယန္တိ အယံ သတ္ထာ။ အနောကောတိ အနာလယော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃။)အစ္ဆေဇ္ဇ နေဿတီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ နယိဿတိ, မစ္စုရာဇဿ ဟတ္ထတော အစ္ဆိန္ဒိတွာ နိဗ္ဗာနပါရံ နယိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နယမာနာနန္တိ နယမာနေသု။
သေလံဝ သိရသူဟစ္စ, ပါတာလေ ဂါဓမေသထာတိ မဟန္တံ ကူဋာဂါရပ္ပမာဏံ သိလံ သီသေ ဌပေတွာ ပါတာလေ ပတိဋ္ဌဂဝေသနံ ဝိယ။ ခါဏုံဝ ဥရသာသဇ္ဇာတိ ဥရသိ ခါဏုံ ပဟရိတွာ ဝိယ။ အပေထာတိ အပဂစ္ဆထ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သင်္ဂီတိကာရာ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေတွာ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ ဂါထံ အာဟံသု။ တတ္ထ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ အတိဝိယ ဇလမာနာ သောဘမာနာ။ အာဂဉ္ဆုန္တိ အာဂတာ။ ပနုဒီတိ နီဟရိ။ တူလံ ဘဋ္ဌံဝ မာလုတောတိ ယထာ ဖလတော ဘဋ္ဌံ သိမ္ဗလိတူလံ ဝါ ပေါဋကိတူလံ ဝါ ဝါတော ပနုဒတိ နီဟရတိ, ဧဝံ ပနုဒီတိ။ ပဉ္စမံ။
တတိယော ဝဂ္ဂေါ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
မာရသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၄။)၅။ ဘိက္ခုနီသံယုတ္တံ
၁။ အာဠဝိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၂။ ဘိက္ခုနီသံယုတ္တဿ ပဌမေ အာဠဝိကာတိ အာဠဝိယံ ဇာတာ အာဠဝိနဂရတောယေဝ စ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတာ။ အန္ဓဝနန္တိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စေတိယေ နဝကမ္မတ္ထာယ ဓနံ သမာဒပေတွာ အာဂစ္ဆန္တဿ ယသောဓရဿ နာမ ဓမ္မဘာဏကဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ တတ္ထေဝ အက္ခိဘေဒပ္ပတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ စောရသတေဟိ နိဝုတ္ထတ္တာ တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ ဝနံ။ တံ ကိရ သာဝတ္ထိတော ဒက္ခိဏပဿေ ဂါဝုတမတ္တေ ဟောတိ ရာဇာရက္ခာယ ဂုတ္တံ။ တတ္ထ ပဝိဝေကကာမာ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ကာယဝိဝေကတ္ထိနီ ယေန တံ ဝနံ, တေနုပသင်္ကမိ။ နိဿရဏန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ပညာယာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန။ န တွံ ဇာနာသိ တံ ပဒန္တိ တွံ ဧတံ နိဗ္ဗာနပဒံ ဝါ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂပဒံ ဝါ န ဇာနာသိ။ သတ္တိသူလူပမာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈနတ္ထေန သတ္တိသူလသဒိသာ။ ခန္ဓာသံ အဓိကုဋ္ဋနာတိ ခန္ဓာ တေသံ အဓိကုဋ္ဋနဘဏ္ဍိကာ။ ပဌမံ။
၂။ သောမာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၃။ ဒုတိယေ ဌာနန္တိ အရဟတ္တံ။ ဒုရဘိသမ္ဘဝန္တိ ဒုပ္ပသဟံ။ ဒွင်္ဂုလပညာယာတိ ပရိတ္တပညာယ။ ယသ္မာ ဝါ ဒွီဟိ အင်္ဂုလေဟိ ကပ္ပါသဝဋ္ဋိံ ဂဟေတွာ သုတ္တံ ကန္တန္တိ, တသ္မာ ဣတ္ထီ ‘‘ဒွင်္ဂုလပညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဉာဏမှိ ဝတ္တမာနမှီတိ ဖလသမာပတ္တိဉာဏေ ပဝတ္တမာနေ။ ဓမ္မံ ဝိပဿတောတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝိပဿန္တဿ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ။ ကိဉ္စိ ဝါ ပန အညသ္မီတိ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ‘‘အဟံ အသ္မီ’’တိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန ယဿ သိယာ။ ဒုတိယံ။
၃။ ကိသာဂေါတမီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၄။ တတိယေ ကိသာဂေါတမီတိ အပ္ပမံသလောဟိတတာယ ကိသာ, ဂေါတမီတိ ပနဿာ နာမံ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဧကသ္မိံ ကုလေ အသီတိကောဋိဓနံ သဗ္ဗံ အင်္ဂါရာဝ ဇာတံ။ ကုဋုမ္ဗိကော အင်္ဂါရဇာတာနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၅။)အနီဟရိတွာ – ‘‘အဝဿံ ကောစိ ပုညဝါ ဘဝိဿတိ, တဿ ပုညေန ပုန ပါကတိကံ ဘဝိဿတီ’’တိ သုဝဏ္ဏဟိရညဿ စာဋိယော ပူရေတွာ အာပဏေ ဌပေတွာ သမီပေ နိသီဒိ။ အထေကာ ဒုဂ္ဂတကုလဿ ဓီတာ – ‘‘အဍ္ဎမာသကံ ဂဟေတွာ ဒါရုသာကံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဝီထိံ ဂတာ တံ ဒိသွာ ကုဋုမ္ဗိကံ အာဟ – ‘‘အာပဏေ တာဝ ဓနံ ဧတ္တကံ, ဂေဟေ ကိတ္တကံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ကိံ ဒိသွာ အမ္မ ဧဝံ ကထေသီတိ? ဣမံ ဟိရညသုဝဏ္ဏန္တိ။ သော ‘‘ပုညဝတီ ဧသာ ဘဝိဿတီ’’တိ တဿာ ဝသနဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိတွာ အာပဏေ ဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ တဿာ မာတာပိတရော ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘အမှာကံ ဂေဟေ ဝယပ္ပတ္တော ဒါရကော အတ္ထိ, တဿေတံ ဒါရိကံ ဒေထာ’’တိ။ ကိံ သာမိ ဒုဂ္ဂတေဟိ သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရောသီတိ? မိတ္တသန္ထဝေါ နာမ ဒုဂ္ဂတေဟိပိ သဒ္ဓိံ ဟောတိ, ဒေထ နံ, ကုဋုမ္ဗသာမိနီ ဘဝိဿတီတိ နံ ဂဟေတွာ ဃရံ အာနေသိ။ သာ သံဝါသမနွာယ ပုတ္တံ ဝိဇာတာ။ ပုတ္တော ပဒသာ အာဟိဏ္ဍနကာလေ ကာလမကာသိ။ သာ ဒုဂ္ဂတကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ မဟာကုလံ ဂန္တွာပိ ‘‘ပုတ္တဝိနာသံ ပတ္တာမှီ’’တိ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကာ ပုတ္တဿ သရီရကိစ္စံ ဝါရေတွာ တံ မတကဠေဝရံ အာဒါယ နဂရေ ဝိပ္ပလပန္တီ စရတိ။
ဧကဒိဝသံ မဟတိယာ ဗုဒ္ဓဝီထိယာ ဒသဗလဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ – ‘‘ပုတ္တဿ မေ အရောဂဘာဝတ္ထာယ ဘေသဇ္ဇံ ဒေထ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ဂစ္ဆ သာဝတ္ထိံ အာဟိဏ္ဍိတွာ ယသ္မိံ ဂေဟေ မတပုဗ္ဗော နတ္ထိ, တတော သိဒ္ဓတ္ထကံ အာဟရ, ပုတ္တဿ တေ ဘေသဇ္ဇံ ဘဝိဿတီတိ။ သာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ဓုရဂေဟတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေန ဂန္တွာ သိဒ္ဓတ္ထကံ ယာစန္တီ ဃရေ ဃရေ, ‘‘ကုတော တွံ ဧဝရူပံ ဃရံ ပဿိဿသီ’’တိ ဝုတ္တာ ကတိပယာနိ ဂေဟာနိ အာဟိဏ္ဍိတွာ – ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ကိရာယံ ဓမ္မတာ, န မယှံ ပုတ္တဿေဝါ’’တိ သာလာယံ ဆဝံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ သတ္ထာ ‘‘ဣမံ ပဗ္ဗာဇေတူ’’တိ ဘိက္ခုနိဥပဿယံ ပေသေသိ။ သာ ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣမံ ထေရိံ သန္ဓာယ ‘‘အထ ခေါ ကိသာဂေါတမီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧကမာသီတိ ဧကာ အာသိ။ ရုဒမ္မုခီတိ ရုဒမာနမုခီ ဝိယ။ အစ္စန္တံ မတပုတ္တာမှီတိ ဧတ္ထ အန္တံ အတီတံ အစ္စန္တံ, ဘာဝနပုံသကမေတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ပုတ္တမရဏံ အန္တံ အတီတံ ဟောတိ, ဧဝံ မတပုတ္တာ အဟံ, ဣဒါနိ မမ ပုန ပုတ္တမရဏံ နာမ နတ္ထိ။ ပုရိသာ ဧတဒန္တိကာတိ ပုရိသာပိ မေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၆။)ဧတဒန္တိကာဝ။ ယော မေ ပုတ္တမရဏဿ အန္တော, ပုရိသာနမ္ပိ မေ ဧသေဝန္တော, အဘဗ္ဗာ အဟံ ဣဒါနိ ပုရိသံ ဂဝေသိတုန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဟတာ နန္ဒီတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓာယတနဓာတုဘဝယောနိဂတိဌိတိနိဝါသေသု မမ တဏှာနန္ဒီ ဝိဟတာ။ တမောက္ခန္ဓောတိ အဝိဇ္ဇာက္ခန္ဓော။ ပဒါလိတောတိ ဉာဏေန ဘိန္နော။ တတိယံ။
၄။ ဝိဇယာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၅။ စတုတ္ထေ ပဉ္စင်္ဂိကေနာတိ အာတတံ ဝိတတံ အာတတဝိတတံ ဃနံ သုသိရန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေန။ နိယျာတယာမိ တုယှေဝါတိ သဗ္ဗေ တုယှံယေဝ ဒေမိ။ နာဟံ တေနတ္ထိကာတိ နာဟံ တေန အတ္ထိကာ။ ပူတိကာယေနာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ ကာယော နိစ္စံ ဥဂ္ဃရိတပဂ္ဃရိတဋ္ဌေန ပူတိကာယောဝ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဘိန္ဒနေနာတိ ဘိဇ္ဇနသဘာဝေန။ ပဘင်္ဂုနာတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ အာပဇ္ဇနဓမ္မေန။ အဋ္ဋီယာမီတိ အဋ္ဋာ ပီဠိတာ ဟောမိ။ ဟရာယာမီတိ လဇ္ဇာမိ။ သန္တာ သမာပတ္တီတိ အဋ္ဌဝိဓာ လောကိယသမာပတ္တိ အာရမ္မဏသန္တတာယ အင်္ဂသန္တတာယ စ သန္တာတိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ရူပါရူပဘဝေသု, တေသံ ဒွိန္နံ ဘဝါနံ ဂဟိတတ္တာ ဂဟိတေ ကာမဘဝေ အဋ္ဌသု စ သမာပတ္တီသူတိ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ဌာနေသု မယှံ အဝိဇ္ဇာတမော ဝိဟတောတိ ဝဒတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၆။ ပဉ္စမေ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂန္တိ အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ သုဋ္ဌု ပုပ္ဖိတံ သာလရုက္ခံ။ န စတ္ထိ တေ ဒုတိယာ ဝဏ္ဏဓာတူတိ တဝ ဝဏ္ဏဓာတုသဒိသာ ဒုတိယာ ဝဏ္ဏဓာတု နတ္ထိ, တယာ သဒိသာ အညာ ဘိက္ခုနီ နတ္ထီတိ ဝဒတိ။ ဣဓာဂတာ တာဒိသိကာ ဘဝေယျုန္တိ ယထာ တွံ ဣဓာဂတာ ကိဉ္စိ သန္ထဝံ ဝါ သိနေဟံ ဝါ န လဘသိ, ဧဝမေဝံ တေပိ တယာဝ သဒိသာ ဘဝေယျုံ။ ပခုမန္တရိကာယန္တိ ဒွိန္နံ အက္ခီနံ မဇ္ဈေ နာသဝံသေပိ တိဋ္ဌန္တိံ မံ န ပဿသိ။ ဝသီဘူတမှီတိ ဝသီဘူတာ အသ္မိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ စာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၇။ ဆဋ္ဌေ ကော နု တံ ဣဒမာဒပယီတိ ကော နု မန္ဒဗုဒ္ဓိ ဗာလော တံ ဧဝံ ဂါဟာပေသိ? ပရိက္လေသန္တိ အညမ္ပိ နာနပ္ပကာရံ ဥပဒ္ဒဝံ။ ဣဒါနိ ယံ မာရော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၇။)အာဟ – ‘‘ကော နု တံ ဣဒမာဒပယီ’’တိ, တံ မဒ္ဒန္တီ – ‘‘န မံ အန္ဓဗာလော အာဒပေသိ, လောကေ ပန အဂ္ဂပုဂ္ဂလော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိ ဒဿေတုံ, ဗုဒ္ဓေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစ္စေ နိဝေသယီတိ ပရမတ္ထသစ္စေ နိဗ္ဗာနေ နိဝေသေသိ။ နိရောဓံ အပ္ပဇာနန္တာတိ နိရောဓသစ္စံ အဇာနန္တာ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဥပစာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၈။ သတ္တမေ ဧန္တိ မာရဝသံ ပုနာတိ ပုနပ္ပုနံ မရဏမာရကိလေသမာရဒေဝပုတ္တမာရာနံ ဝသံ အာဂစ္ဆန္တိ။ ပဓူပိတောတိ သန္တာပိတော။ အဂတိ ယတ္ထ မာရဿာတိ ယတ္ထ တုယှံ မာရဿ အဂတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ။ သတ္တမံ။
၈။ သီသုပစာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၉။ အဋ္ဌမေ သမဏီ ဝိယ ဒိဿသီတိ သမဏိသဒိသာ ဒိဿသိ။ ကိမိဝ စရသိ မောမူဟာတိ ကိံ ကာရဏာ မောမူဟာ ဝိယ စရသိ? ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣမမှာ သာသနာ ဗဟိ။ ပါသံ ဍေန္တီတိ ပါသဏ္ဍာ, သတ္တာနံ စိတ္တေသု ဒိဋ္ဌိပါသံ ခိပန္တီတိ အတ္ထော။ သာသနံ ပန ပါသေ မောစေတိ, တသ္မာ ပါသဏ္ဍောတိ န ဝုစ္စတိ, ဣတော ဗဟိဒ္ဓါယေဝ ပါသဏ္ဍာ ဟောန္တိ။ ပသီဒန္တီတိ သံသီဒန္တိ လဂ္ဂန္တိ။
ဣဒါနိ ‘‘ကံ နု ဥဒ္ဒိဿ မုဏ္ဍာသီ’’တိ ပဉှံ ကထေန္တီ အတ္ထိ သကျကုလေ ဇာတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗာနိ ခန္ဓာယတနဓာတုဘဝယောနိဂတိအာဒီနိ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ မရဏမာရာဒယော နုဒိ နီဟရီတိ မာရနုဒေါ။ သဗ္ဗတ္ထမပရာဇိတောတိ သဗ္ဗေသု ရာဂါဒီသု ဝါ မာရယုဒ္ဓေ ဝါ အဇိတော။ သဗ္ဗတ္ထ မုတ္တောတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓာဒီသု မုတ္တော။ အသိတောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယေန အနိဿိတော။ သဗ္ဗကမ္မက္ခယံ ပတ္တောတိ သဗ္ဗကမ္မက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပတ္တော။ ဥပဓိသင်္ခယေတိ ဥပဓိသင်္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏတော ဝိမုတ္တော။ အဋ္ဌမံ။
၉။ သေလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၀။ နဝမေ ကေနိဒံ ပကတန္တိ ကေန ဣဒံ ကတံ။ ဗိမ္ဗန္တိ အတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဃန္တိ ဒုက္ခပတိဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တဘာဝမေဝ ဝဒတိ။ ဟေတုဘင်္ဂါတိ ဟေတုနိရောဓေန ပစ္စယဝေကလ္လေန။ နဝမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၈။)၁၀။ ဝဇိရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၁။ ဒသမေ နယိဓ သတ္တုပလဗ္ဘတီတိ ဣမသ္မိံ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇေ ပရမတ္ထတော သတ္တော နာမ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ခန္ဓေသု သန္တေသူတိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တေန တေနာကာရေန ဝဝတ္ထိတေသု။ သမ္မုတီတိ သတ္တောတိ သမညာမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဒုက္ခန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓဒုက္ခံ။ နာညတြ ဒုက္ခာတိ ဌပေတွာ ဒုက္ခံ အညော နေဝ သမ္ဘောတိ န နိရုဇ္ဈတီတိ။ ဒသမံ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဘိက္ခုနီသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉။)၆။ ဗြဟ္မသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ ဗြဟ္မာယာစနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၂။ ဗြဟ္မသံယုတ္တဿ ပဌမေ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော အယံ စေတသော ဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ ကဒါ ဥဒပါဒီတိ? ဗုဒ္ဓဘူတဿ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ရာဇာယတနမူလေ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန အာဘတံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဩသဓဟရီတကဉ္စ ခါဒိတွာ မုခံ ဓောဝိတွာ စတူဟိ လောကပါလေဟိ ဥပနီတေ ပစ္စဂ္ဃေ သေလမယပတ္တေ တပုဿဘလ္လိကာနံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပုန ပစ္စာဂန္တွာ အဇပါလနိဂြောဓေ နိသိန္နမတ္တဿ။
အဓိဂတောတိ ပဋိဝိဒ္ဓေါ။ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော။ ဂမ္ဘီရောတိ ဥတ္တာနပဋိက္ခေပဝစနမေတံ။ ဒုဒ္ဒသောတိ ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န သက္ကာ သုခေန ဒဋ္ဌုံ။ ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော, န သက္ကာ သုခေန အဝဗုဇ္ဈိတုံ။ သန္တောတိ နိဗ္ဗုတော။ ပဏီတောတိ အတပ္ပကော။ ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတက္ကာဝစရောတိ တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော ဩဂါဟိတဗ္ဗော န ဟောတိ, ဉာဏေနေဝ အဝစရိတဗ္ဗော။ နိပုဏောတိ သဏှော။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယောတိ သမ္မာပဋိပဒံ ပဋိပန္နေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာလယရာမာတိ သတ္တာ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု အလ္လီယန္တိ, တသ္မာ တေ အာလယာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ ဝါ အလ္လီယန္တိ, တသ္မာပိ အာလယာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေဟိ အာလယေဟိ ရမန္တီတိ အာလယရာမာ။ အာလယေသု ရတာတိ အာလယရတာ။ အာလယေသု သုဋ္ဌု မုဒိတာတိ အာလယသမ္မုဒိတာ။ ယထေဝ ဟိ သုသဇ္ဇိတံ ပုပ္ဖဖလဘရိတရုက္ခာဒိသမ္ပန္နံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌော ရာဇာ တာယ တာယ သမ္ပတ္တိယာ ရမတိ, သမ္မုဒိတော အာမောဒိတပမောဒိတော ဟောတိ, န ဥက္ကဏ္ဌတိ, သာယမ္ပိ နိက္ခမိတုံ န ဣစ္ဆတိ, ဧဝမိမေဟိပိ ကာမာလယတဏှာလယေဟိ သတ္တာ ရမန္တိ, သံသာရဝဋ္ဋေ သမ္မုဒိတာ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဝသန္တိ။ တေန တေသံ ဘဂဝါ ဒုဝိဓံ အာလယံ ဥယျာနဘူမိံ ဝိယ ဒဿေန္တော ‘‘အာလယရာမာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ယဒိဒန္တိ နိပါတော, တဿ ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ဣဒ’’န္တိ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ သန္ဓာယ ‘‘ယော အယ’’န္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀။)ဣမေသံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ, ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ စာတိ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ယသ္မာ ဟိ တံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ သမန္တိ, ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ တံ အာဂမ္မ သဗ္ဗေ ဥပဓယော ပဋိနိဿဋ္ဌာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗာ တဏှာ ခီယန္တိ, သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါ ဝိရဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ တဏှာက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ယာ ပနေသာ တဏှာ ဘဝေန ဘဝံ, ဖလေန ဝါ သဒ္ဓိံ ကမ္မံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ကတွာ ဝါနန္တိ ဝုစ္စတိ, တတော နိက္ခန္တံ ဝါနတောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သော မမဿ ကိလမထောတိ ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ, သော မမ ကိလမထော အဿ, သာ မမ ဝိဟေသာ အဿာတိ အတ္ထော။ ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ အဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တေ ပန ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ။ အပိဿူတိ အနုဗြူဟနတ္ထေ နိပါတော။ သော ‘‘န ကေဝလံ အယံ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ, ဣမာပိ ဂါထာ ပဋိဘံသူ’’တိ ဒီပေတိ။ အနစ္ဆရိယာတိ အနုအစ္ဆရိယာ။ ပဋိဘံသူတိ ပဋိဘာနသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ ဂေါစရာ အဟေသုံ, ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပါပုဏိံသု။
ကိစ္ဆေနာတိ ဒုက္ခေန, န ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဟိ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ သုခပဋိပဒါဝ ဟောန္တိ။ ပါရမီပူရဏကာလေ ပန သရာဂသဒေါသသမောဟဿေဝ သတော အာဂတာဂတာနံ ယာစကာနံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ သီသံ ကန္တိတွာ ဂလလောဟိတံ နီဟရိတွာ သုအဉ္ဇိတာနိ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ကုလဝံသပ္ပဒီပံ ပုတ္တံ မနာပစာရိနိံ ဘရိယန္တိ ဧဝမာဒီနိ ဒေန္တဿ အညာနိ စ ခန္တိဝါဒိသဒိသေသု အတ္တဘာဝေသု ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာဒီနိ ပါပုဏန္တဿ အာဂမနီယပဋိပဒံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဟလန္တိ ဧတ္ထ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တော, အလန္တိ အတ္ထော။ ပကာသိတုန္တိ ဒေသိတုံ, ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ အလံ ဒေသိတုံ ပရိယတ္တံ ဒေသိတုံ။ ကော အတ္ထော ဒေသိတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ရာဂဒေါသပရေတေဟီတိ ရာဂဒေါသဖုဋ္ဌေဟိ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟိ ဝါ။
ပဋိသောတဂါမိန္တိ နိစ္စာဒီနံ ပဋိသောတံ, ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ အသုဘ’’န္တိ ဧဝံ ဂတံ စတုသစ္စဓမ္မံ။ ရာဂရတ္တာတိ ကာမရာဂေန ဘဝရာဂေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန စ ရတ္တာ။ န ဒက္ခန္တီတိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ အသုဘန္တိ ဣမိနာ သဘာဝေန န
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၁။)ပဿိဿန္တိ, တေ အပဿန္တေ ကော သက္ခိဿတိ ဧဝံ ဂါဟာပေတုံ။ တမောခန္ဓေန အာဝုဋာတိ အဝိဇ္ဇာရာသိနာ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။
အပ္ပေါဿုက္ကတာယာတိ နိရုဿုက္ကဘာဝေန, အဒေသေတုကာမတာယာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနဿ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ? နနု ဧသ မုတ္တော မောစေဿာမိ, တိဏ္ဏော တာရေဿာမိ –
‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန, ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, တာရယိဿံ သဒေဝက’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၆) –
ပတ္ထနံ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိ? သစ္စမေတံ, တဒေဝံ ပစ္စဝေက္ခဏာနုဘာဝေန ပနဿ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ။ တဿ ဟိ သဗ္ဗညုတံ ပတွာ သတ္တာနံ ကိလေသဂဟနတံ, ဓမ္မဿ စ ဂမ္ဘီရတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သတ္တာနံ ကိလေသဂဟနတာ စ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာ စ သဗ္ဗာကာရေန ပါကဋာ ဇာတာ။ အထဿ – ‘‘ဣမေ သတ္တာ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏာ လာဗု ဝိယ, တက္ကဘရိတာ စာဋိ ဝိယ, ဝသာတေလပီတပိလောတိကာ ဝိယ, အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဝိယ စ ကိလေသဘရိတာ အတိသံကိလိဋ္ဌာ ရာဂရတ္တာ ဒေါသဒုဋ္ဌာ မောဟမူဠှာ, တေ ကိံ နာမ ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ? စိန္တယတော ကိလေသဂဟနပစ္စဝေက္ခဏာနုဘာဝေနာပိ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ။
‘‘အယဉ္စ ဓမ္မော ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကက္ခန္ဓော ဝိယ ဂမ္ဘီရော, ပဗ္ဗတေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌပိတော သာသပေါ ဝိယ ဒုဒ္ဒသော, သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိပဋိပါဒနံ ဝိယ ဒုရနုဗောဓော။ နနု မယာ ဟိ ဣမံ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဝါယမန္တေန အဒိန္နံ ဒါနံ နာမ နတ္ထိ, အရက္ခိတံ သီလံ နာမ နတ္ထိ, အပရိပူရိတာ ကာစိ ပါရမီ နာမ နတ္ထိ, တဿ မေ နိရုဿာဟံ ဝိယ မာရဗလံ ဝိဓမန္တဿာပိ ပထဝီ န ကမ္ပိတ္ထ, ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တဿာပိ န ကမ္ပိတ္ထ, မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေန္တဿာပိ န ကမ္ပိတ္ထ, ပစ္ဆိမယာမေ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿေဝ မေ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ကမ္ပိတ္ထ။ ဣတိ မာဒိသေနာပိ တိက္ခဉာဏေန ကိစ္ဆေနေဝါယံ ဓမ္မော ပဋိဝိဒ္ဓေါ။ တံ လောကိယမဟာဇနာ ကထံ ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ? ဓမ္မဂမ္ဘီရပစ္စဝေက္ခဏာနုဘာဝေနာပိ ဧဝံ စိတ္တံ နမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ဗြဟ္မုနာ ယာစိတေ ဒေသေတုကာမတာယပိဿ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ။ ဇာနာတိ ဟိ ဘဂဝါ – ‘‘မမ အပ္ပေါဿုက္ကတာယ စိတ္တေ နမမာနေ မံ မဟာဗြဟ္မာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၂။)ဓမ္မဒေသနံ ယာစိဿတိ, ဣမေ စ သတ္တာ ဗြဟ္မဂရုကာ။ တေ ‘သတ္ထာ ကိရ ဓမ္မံ န ဒေသေတုကာမော အဟောသိ။ အထ နံ မဟာဗြဟ္မာ ယာစိတွာ ဒေသာပေသိ။ သန္တော ဝတ ဘော ဓမ္မော, ပဏီတော ဝတ ဘော ဓမ္မော’တိ မညမာနာ သုဿူသိဿန္တီ’’တိ။ ဣဒမ္ပိဿ ကာရဏံ ပဋိစ္စ အပ္ပေါဿုက္ကတာယ စိတ္တံ နမိ, နော ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဟမ္ပတိဿာတိ သော ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဟကော နာမ ထေရော ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ကပ္ပါယုကဗြဟ္မာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တတြ နံ ‘‘သဟမ္ပတိဗြဟ္မာ’’တိ ပဋိသဉ္ဇာနန္တိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗြဟ္မုနော သဟမ္ပတိဿာ’’တိ။ နဿတိ ဝတ ဘောတိ သော ကိရ ဣမံ သဒ္ဒံ တထာ နိစ္ဆာရေသိ, ယထာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုဗြဟ္မာနော သုတွာ သဗ္ဗေ သန္နိပတိံသု။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယသ္မိံ နာမ လောကေ။ ပုရတော ပါတုရဟောသီတိ တေဟိ ဒသဟိ ဗြဟ္မသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပါတုရဟောသိ။ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟရဇံ ဧတေသံ ဧဝံသဘာဝါတိ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ။ အဿဝနတာတိ အဿဝနတာယ။ ဘဝိဿန္တီတိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ဒသပုညကိရိယဝသေန ကတာဓိကာရာ ပရိပါကဂတာ ပဒုမာနိ ဝိယ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿံ, ဓမ္မဒေသနံယေဝ အာကင်္ခမာနာ စတုပ္ပဒိကဂါထာဝသာနေ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမနာရဟာ န ဧကော, န ဒွေ, အနေကသတသဟဿာ ဓမ္မဿ အညာတာရော ဘဝိဿန္တီတိ ဒဿေတိ။
ပါတုရဟောသီတိ ပါတုဘဝိ။ သမလေဟိ စိန္တိတောတိ သမလေဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ စိန္တိတော။ တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ကဏ္ဋကေ ပတ္ထရမာနာ ဝိယ, ဝိသံ သိဉ္စမာနာ ဝိယ စ သမလံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မံ ဒေသယိံသု။ အပါပုရေတန္တိ ဝိဝရံ ဧတံ။ အမတဿ ဒွါရန္တိ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရဘူတံ အရိယမဂ္ဂံ။ သုဏန္တု ဓမ္မံ ဝိမလေနာနုဗုဒ္ဓန္တိ ဣမေ သတ္တာ ရာဂါဒိမလာနံ အဘာဝတော ဝိမလေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အနုဗုဒ္ဓံ စတုသစ္စဓမ္မံ သုဏန္တု တာဝ ဘဂဝါတိ ယာစတိ။
သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတောတိ သေလမယေ ဧကဂ္ဃနေ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ယထာဌိတောဝ။ န ဟိ တဿ ဌိတဿ ဒဿနတ္ထံ ဂီဝုက္ခိပနပသာရဏာဒိကိစ္စံ အတ္ထိ။ တထူပမန္တိ တပ္ပဋိဘာဂံ သေလပဗ္ဗတူပမံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ သေလပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတောဝ စက္ခုမာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၃။)ပဿေယျ, တထာ တွမ္ပိ သုမေဓ သုန္ဒရပည သဗ္ဗညုတဉာဏေန သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ ဓမ္မမယံ ပါသာဒမာရုယှ သယံ အပေတသောကော သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇာတိဇရာဘိဘူတံ ဇနတံ အဝေက္ခဿု ဥပဓာရယ ဥပပရိက္ခ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပါဒေ သမန္တာ မဟန္တံ ခေတ္တံ ကတွာ, တတ္ထ ကေဒါရပါဠီသု ကုဋိကာယော ကတွာ ရတ္တိံ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျုံ, စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဉ္စ အန္ဓကာရံ အဿ, အထ တဿ ပဗ္ဗတဿ မတ္ထကေ ဌတွာ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ဘူမိံ ဩလောကယတော နေဝ ခေတ္တံ န ကေဒါရပါဠိယော န ကုဋိယော န တတ္ထ သယိတမနုဿာ ပညာယေယျုံ။ ကုဋိကာသု ပန အဂ္ဂိဇာလာမတ္တကမေဝ ပညာယေယျ, ဧဝံ ဓမ္မပါသာဒံ အာရုယှ သတ္တနိကာယံ ဩလောကယတော တထာဂတဿ ယေ တေ အကတကလျာဏာ သတ္တာ, တေ ဧကဝိဟာရေ ဒက္ခိဏဇာဏုပဿေ နိသိန္နာပိ ဗုဒ္ဓစက္ခုဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ကတကလျာဏာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာ, တေ ဧဝဿ ဒူရေပိ ဌိတာ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ သော အဂ္ဂိ ဝိယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ, ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော၊
အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၄)၊
အဇ္ဈေသနန္တိ ယာစနံ။ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စ အာသယာနုသယဉာဏေန စ။ ဣမေသံ ဟိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ နာမံ, သဗ္ဗညုတညာဏဿ ‘‘သမန္တစက္ခူ’’တိ, တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ။ အပ္ပရဇက္ခေတိအာဒီသု ယေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပညာစက္ခုမှိ ရာဂါဒိရဇံ အပ္ပံ, တေ အပ္ပရဇက္ခာ။ ယေသံ တံ မဟန္တံ, တေ မဟာရဇက္ခာ။ ယေသံ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ, တေ တိက္ခိန္ဒြိယာ။ ယေသံ တာနိ မုဒူနိ, တေ မုဒိန္ဒြိယာ။ ယေသံ တေယေဝ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ သုန္ဒရာ, တေ သွာကာရာ။ ယေ ကထိတကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ, သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ, တေ သုဝိညာပယာ။ ယေ ပရလောကဉ္စေဝ ဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တိ, တေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော နာမ။
အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိ – ‘‘သဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အဿဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော။ အာရဒ္ဓဝီရိယော, ကုသီတော။ ဥပဋ္ဌိတဿတိ, မုဋ္ဌဿတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၄။)သမာဟိတော, အသမာဟိတော။ ပညဝါ, ဒုပ္ပညော ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော။ တထာ သဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော တိက္ခိန္ဒြိယော…ပေ… ပညဝါ ပုဂ္ဂလော ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ, ဒုပ္ပညော ပုဂ္ဂလော န ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ။ လောကောတိ ခန္ဓလောကော, အာယတနလောကော, ဓာတုလောကော, သမ္ပတ္တိဘဝလောကော, သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော, ဝိပတ္တိဘဝလောကော, ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဒွေ လောကာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ။ တယော လောကာ တိဿော ဝေဒနာ။ စတ္တာရော လောကာ စတ္တာရော အာဟာရာ။ ပဉ္စ လောကာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဆ လောကာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော။ အဋ္ဌ လောကာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ နဝ လောကာ နဝ သတ္တာဝါသာ။ ဒသ လောကာ ဒသာယတနာနိ။ ဒွါဒသ လောကာ ဒွါဒသာယတနာနိ။ အဋ္ဌာရသ လောကာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော။ ဝဇ္ဇန္တိ သဗ္ဗေ ကိလေသာ ဝဇ္ဇာ, သဗ္ဗေ ဒုစ္စရိတာ ဝဇ္ဇာ, သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရာ ဝဇ္ဇာ, သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မာ ဝဇ္ဇာ, ဣတိ ဣမသ္မိဉ္စ လောကေ ဣမသ္မိဉ္စ ဝဇ္ဇေ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ, သေယျထာပိ ဥက္ခိတ္တာသိကေ ဝဓကေ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာနာတိ ပဿတိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဣဒံ တထာဂတဿ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂)။
ဥပ္ပလိနိယန္တိ ဥပ္ပလဝနေ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနီတိ ယာနိ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ပေါသိယန္တိ။ ဥဒကံ အစ္စုဂ္ဂမ္မ ဌိတာနီ တိ ဥဒကံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတာနိ။ တတ္ထ ယာနိ အစ္စုဂ္ဂမ္မ ဌိတာနိ, တာနိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿံ အာဂမယမာနာနိ ဌိတာနိ အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ ပန သမောဒကံ ဌိတာနိ, တာနိ သွေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ ဥဒကာနုဂ္ဂတာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ, တာနိ တတိယဒိဝသေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ဥဒကာ ပန အနုဂ္ဂတာနိ အညာနိပိ သရောဂဥပ္ပလာဒီနိ နာမ အတ္ထိ, ယာနိ နေဝ ပုပ္ဖိဿန္တိ, မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာနေဝ ဘဝိဿန္တိ, တာနိ ပါဠိံ နာရုဠှာနိ။ အာဟရိတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာနီတိ ဒီပိတာနိ။ ယထေဝ ဟိ တာနိ စတုဗ္ဗိဓာနိ ပုပ္ဖါနိ, ဧဝမေဝံ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဝိပဉ္စိတညူ နေယျော ပဒပရမောတိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ။
တတ္ထ ‘‘ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဥဂ္ဃဋိတညူ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သံခိတ္တေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၅။)ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဝိပဉ္စိတညူ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥဒ္ဒေသတော ပရိပုစ္ဆတော ယောနိသော မနသိကရောတော ကလျာဏမိတ္တေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော နေယျော။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗဟုမ္ပိ သုဏတော ဗဟုမ္ပိ ဘဏတော ဗဟုမ္ပိ ဓာရယတော ဗဟုမ္ပိ ဝါစယတော န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမော (ပု။ ပ။ ၁၄၈-၁၅၁)။ တတ္ထ ဘဂဝါ ဥပ္ပလဝနာဒိသဒိသံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေန္တော – ‘‘အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိယ ဥဂ္ဃဋိတညူ, သွေ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိယ ဝိပဉ္စိတညူ, တတိယဒိဝသေ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိယ နေယျော, မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာနိ ပုပ္ဖါနိ ဝိယ ပဒပရမော’’တိ အဒ္ဒဿ။ ပဿန္တော စ ‘‘ဧတ္တကာ အပ္ပရဇက္ခာ, ဧတ္တကာ မဟာရဇက္ခာ, တတြာပိ ဧတ္တကာ ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရတောဝ အဒ္ဒသ။
တတ္ထ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထံ သာဓေတိ။ ပဒပရမာနံ အနာဂတတ္ထာယ ဝါသနာ ဟောတိ။ အထ ဘဂဝါ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထာဝဟံ ဓမ္မဒေသနံ ဝိဒိတွာ ဒေသေတုကမျတံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပုန သဗ္ဗေပိ တီသု ဘဝေသု သတ္တေ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဝသေန ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ကတမေ သတ္တာ အဘဗ္ဗာ? ယေ တေ သတ္တာ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတာ အဿဒ္ဓါ အစ္ဆန္ဒိကာ ဒုပ္ပညာ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ, ဣမေ တေ သတ္တာ အဘဗ္ဗာ။ ကတမေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ? ယေ တေ သတ္တာ န ကမ္မာဝရဏေန…ပေ… ဣမေ တေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၂၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၅)။ တတ္ထ သဗ္ဗေပိ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ပဟာယ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေယေဝ ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ, ‘‘ဧတ္တကာ ရာဂစရိတာ ဧတ္တကာ ဒေါသ-မောဟစရိတာ ဝိတက္က-သဒ္ဓါ-ဗုဒ္ဓိစရိတာ’’တိ ဆ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ဧဝံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ စိန္တေသိ။
ပစ္စဘာသီတိ ပတိအဘာသိ။ အပါရုတာတိ ဝိဝဋာ။ အမတဿ ဒွါရာတိ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ အမတသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ, သော မယာ ဝိဝရိတွာ ဌပိတောတိ ဒဿေတိ။ ပမုဉ္စန္တု သဒ္ဓန္တိ သဗ္ဗေ အတ္တနော သဒ္ဓံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၆။)ပမုဉ္စန္တု ဝိဿဇ္ဇေန္တု။ ပစ္ဆိမပဒဒွယေ အယမတ္ထော – အဟဉှိ အတ္တနော ပဂုဏံ သုပ္ပဝတ္တိတမ္ပိ ဣမံ ပဏီတံ ဥတ္တမံ ဓမ္မံ ကာယဝါစာကိလမထသညီ ဟုတွာ န ဘာသိံ။ ဣဒါနိ ပန သဗ္ဗော ဇနော သဒ္ဓါဘာဇနံ ဥပနေတု, ပူရေဿာမိ တေသံ သင်္ကပ္ပန္တိ။
အန္တရဓာယီတိ သတ္ထာရံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ အန္တရဟိတော, သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတောတိ အတ္ထော။ ဂတေ စ ပန တသ္မိံ ဘဂဝါ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ? အာဠာရုဒကာနံ ကာလင်္ကတဘာဝံ, ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ ဗဟူပကာရဘာဝံ ဉတွာ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမော ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနံ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသီတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၃။ ဒုတိယေ ဥဒပါဒီတိ အယံ ဝိတက္ကော ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဥဒပါဒိ။ အဂါရဝေါတိ အညသ္မိံ ဂါရဝရဟိတော, ကဉ္စိ ဂရုဋ္ဌာနေ အဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ အပ္ပတိဿောတိ ပတိဿယရဟိတော, ကဉ္စိ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌာနေ အဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။
သဒေဝကေတိအာဒီသု သဒ္ဓိံ ဒေဝေဟိ သဒေဝကေ။ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မာရဗြဟ္မေသု ဂဟိတေသုပိ မာရော နာမ ဝသဝတ္တီ သဗ္ဗေသံ ဥပရိ ဝသံ ဝတ္တေတိ, ဗြဟ္မာ နာမ မဟာနုဘာဝေါ ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ဖရတိ။ ဒွီဟိ ဒွီသု…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသုပိ စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ, သော ဣမိနာ သီလသမ္ပန္နတရောတိ ဝတ္တုံ မာ လဘတူတိ သမာရကေ သဗြဟ္မကေတိ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ တထာ သမဏာ နာမ ဧကနိကာယာဒိဝသေန ဗဟုဿုတာ သီလဝန္တော ပဏ္ဍိတာ, ဗြာဟ္မဏာပိ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒိဝသေန ဗဟုဿုတာ ပဏ္ဍိတာ, တေ ဣမိနာ သီလသမ္ပန္နတရာတိ ဝတ္တုံ မာ လဘန္တူတိ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာတိ ဝုတ္တံ။ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဣဒံ ပန နိပ္ပဒေသတော ဒဿနတ္ထံ ဂဟိတမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အပိစေတ္ထ ပုရိမာနိ တီဏိ ပဒါနိ လောကဝသေန ဝုတ္တာနိ, ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ပဇာဝသေန။ သီလသမ္ပန္နတရန္တိ သီလေန သမ္ပန္နတရံ, အဓိကတရန္တိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ သီလာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မာ လောကိယလောကုတ္တရာ ကထိတာ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ လောကိယမေဝ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဟေတံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၇။)ပါတုရဟောသီတိ – ‘‘အယံ သတ္ထာ အဝီစိတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ သီလာဒီဟိ အတ္တနာ အဓိကတရံ အပဿန္တော ‘မယာ ပဋိဝိဒ္ဓံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မမေဝ သက္ကတွာ ဂရုံ ကတွာ ဥပနိဿာယ ဝိဟရိဿာမီ’တိ စိန္တေတိ, ကာရဏံ ဘဂဝါ စိန္တေတိ, အတ္ထံ ဝုဍ္ဎိဝိသေသံ စိန္တေတိ, ဂစ္ဆာမိဿ ဥဿာဟံ ဇနေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုရတော ပါကဋော အဟောသိ, အဘိမုခေ အဋ္ဌာသီတိ အတ္ထော။
ဝိဟရန္တိ စာတိ ဧတ္ထ ယော ဝဒေယျ ‘‘ဝိဟရန္တီတိ ဝစနတော ပစ္စုပ္ပန္နေပိ ဗဟူ ဗုဒ္ဓါ’’တိ, သော ‘‘ဘဂဝါပိ, ဘန္တေ, ဧတရဟိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။
‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ, သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊
သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ, နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) –
အာဒီဟိ စဿ သုတ္တေဟိ အညေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အဘာဝေါ ဒီပေတဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓါ သဒ္ဓမ္မဂရုနော, တသ္မာ။ မဟတ္တမဘိကင်္ခတာတိ မဟန္တဘာဝံ ပတ္ထယမာနေန။ သရံ ဗုဒ္ဓါန-သာသနန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ သရန္တေန။ ဒုတိယံ။
၃။ ဗြဟ္မဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၄။ တတိယေ ဧကောတိ ဌာနာဒီသု ဣရိယာပထေသု ဧကကော, ဧကဝိဟာရီတိ အတ္ထော။ ဝူပကဋ္ဌောတိ ကာယေန ဝူပကဋ္ဌော နိဿဋော။ အပ္ပမတ္တောတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေ ဌိတော။ အာတာပီတိ ဝီရိယာတာပေန သမန္နာဂတော။ ပဟိတတ္တောတိ ပေသိတတ္တော။ ကုလပုတ္တာတိ အာစာရကုလပုတ္တာ။ သမ္မဒေဝါတိ န ဣဏဋ္ဋာ န ဘယဋ္ဋာ န ဇီဝိတပကတာ ဟုတွာ, ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာပိ ယေ အနုလောမပဋိပဒံ ပူရေန္တိ, တေ သမ္မဒေဝ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇန္တိ နာမ။ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနဘူတံ အရိယဖလံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ သာမံ ဇာနိတွာ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပဋိလဘိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟာသိ။ ဧဝံ ဝိဟရန္တော စ ခီဏာ ဇာတိ…ပေ… အဗ္ဘညာသီတိ။ ဧတေနဿ ပစ္စဝေက္ခဏဘူမိ ဒဿိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၈။)ကတမာ ပနဿ ဇာတိ ခီဏာ, ကထဉ္စ နံ အဗ္ဘညာသီတိ? ဝုစ္စတေ, န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ, န အနာဂတာ တတ္ထ ဝါယာမာဘာဝတော, န ပစ္စုပ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ မဂ္ဂဿ ပန အဘာဝိတတ္တာ ယာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါ ဇာတိ။ သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ။ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ – ‘‘ကိလေသာဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီ’’တိ ဇာနန္တော ဇာနာတိ။
ဝုသိတန္တိ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ, ကတံ စရိတံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣဒါနိ ပုန ဣတ္ထဘာဝါယ, ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယ, ကိလေသက္ခယာယ ဝါ ကတမဂ္ဂဘာဝနာ နတ္ထီတိ။ အထ ဝါ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣတ္ထတ္တဘာဝတော, ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ ခန္ဓသန္တာနံ နတ္ထိ, ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကော ရုက္ခော ဝိယာတိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရောတိ ဧကော။ အရဟတန္တိ အရဟန္တာနံ, ဘဂဝတော သာဝကာနံ အရဟတံ အဗ္ဘန္တရော အဟောသိ။
သပဒါနန္တိ သပဒါနစာရံ, သမ္ပတ္တဃရံ အနုက္ကမ္မ ပဋိပါဋိယာ စရန္တော။ ဥပသင်္ကမီတိ ဥပသင်္ကမန္တော။ မာတာ ပနဿ ပုတ္တံ ဒိသွာဝ ဃရာ နိက္ခမ္မ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အန္တောနိဝေသနံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေသိ။
အာဟုတိံ နိစ္စံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ နိစ္စကာလေ အာဟုတိပိဏ္ဍံ ပဂ္ဂဏှာတိ။ တံ ဒိဝသံ ပန တသ္မိံ ဃရေ ဘူတဗလိကမ္မံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဂေဟံ ဟရိတုပလိတ္တံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏလာဇံ ဝနမာလပရိက္ခိတ္တံ ဥဿိတဒ္ဓဇပဋာကံ တတ္ထ တတ္ထ ပုဏ္ဏဃရေ ဌပေတွာ ဒဏ္ဍဒီပိကာ ဇာလေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏမာလာဒီဟိ အလင်္ကတံ, သမန္တတော သဉ္ဆာဒိယမာနာ ဓူမကဋစ္ဆု အဟောသိ။ သာပိ ဗြာဟ္မဏီ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာယိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေန အတ္တဘာဝံ အလင်္ကရိ။ သာ တသ္မိံ သမယေ မဟာခီဏာသဝံ နိသီဒါပေတွာ, ယာဂုဥဠုင်္ကမတ္တမ္ပိ အဒတွာ, ‘‘မဟာဗြဟ္မံ ဘောဇေဿာမီ’’တိ သုဝဏ္ဏပါတိယံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၉။)ပါယာသံ ပူရေတွာ သပ္ပိမဓုသက္ခရာဒီဟိ ယောဇေတွာ နိဝေသနဿ ပစ္ဆာဘာဂေ ဟရိတုပလိတ္တဘာဝါဒီဟိ အလင်္ကတာ ဘူတပီဌိကာ အတ္ထိ။ သာ တံ ပါတိံ အာဒါယ, တတ္ထ ဂန္တွာ, စတူသု ကောဏေသု မဇ္ဈေ စ ဧကေကံ ပါယာသပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ, ဧကံ ပိဏ္ဍံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ, ယာဝ ကပ္ပရာ သပ္ပိနာ ပဂ္ဃရန္တေန ပထဝိယံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇတု ဘဝံ မဟာဗြဟ္မာ, သာယတု ဘဝံ မဟာဗြဟ္မာ, တပ္ပေတု ဘဝံ မဟာဗြဟ္မာ’’တိ ဝဒမာနာ ဗြဟ္မာနံ ဘောဇေတိ။
ဧတဒဟောသီတိ မဟာခီဏာသဝဿ သီလဂန္ဓံ ဆဒေဝလောကေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဗြဟ္မလောကံ ဥပဂတံ ဃာယမာနဿ ဧတံ အဟောသိ။ သံဝေဇေယျန္တိ စောဒေယျံ, သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ယောဇေယျံ။ ‘အယံ ဟိ ဧဝရူပံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ မဟာခီဏာသဝံ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုဥဠုင်္ကမတ္တမ္ပိ အဒတွာ, ‘‘မဟာဗြဟ္မံ ဘောဇေဿာမီ’’တိ တုလံ ပဟာယ ဟတ္ထေန တုလယန္တီ ဝိယ, ဘေရိံ ပဟာယ ကုစ္ဆိံ ဝါဒေန္တီ ဝိယ, အဂ္ဂိံ ပဟာယ ခဇ္ဇောပနကံ ဓမမာနာ ဝိယ ဘူတဗလိံ ကုရုမာနာ အာဟိဏ္ဍတိ။ ဂစ္ဆာမိဿာ မိစ္ဆာဒဿနံ ဘိန္ဒိတွာ အပါယမဂ္ဂတော ဥဒ္ဓရိတွာ ယထာ အသီတိကောဋိဓနံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဝိပ္ပကိရိတွာ သဂ္ဂမဂ္ဂံ အာရောဟတိ, တထာ ကရောမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဒူရေ ဣတောတိ ဣမမှာ ဌာနာ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကော။ တတော ဟိ ကူဋာဂါရမတ္တာ သိလာ ပါတိတာ ဧကေန အဟောရတ္တေန အဋ္ဌစတ္တာလီသယောဇနသဟဿာနိ ခေပယမာနာ စတူဟိ မာသေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟေယျ, သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမောပိ ဗြဟ္မလောကော ဧဝံ ဒူရေ။ ယဿာဟုတိန္တိ ယဿ ဗြဟ္မုနော အာဟုတိံ ပဂ္ဂဏှာသိ, တဿ ဗြဟ္မလောကော ဒူရေတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မပထန္တိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မပထော နာမ စတ္တာရိ ကုသလဇ္ဈာနာနိ, ဝိပါကဇ္ဈာနာနိ ပန နေသံ ဇီဝိတပထော နာမ, တံ ဗြဟ္မပထံ အဇာနန္တီ တွံ ကိံ ဇပ္ပသိ ဝိပ္ပလပသိ? ဗြဟ္မာနော ဟိ သပ္ပီတိကဇ္ဈာနေန ယာပေန္တိ, န ဧတံ တိဏဗီဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ရန္ဓံ ဂေါယူသံ ခါဒန္တိ, မာ အကာရဏာ ကိလမသီတိ။
ဧဝံ ဝတွာ ပုန သော မဟာဗြဟ္မာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဝကုဇ္ဇော ဟုတွာ ထေရံ ဥပဒိသန္တော ဧသော ဟိ တေ ဗြာဟ္မဏိ ဗြဟ္မဒေဝေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိရူပဓိကောတိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရကာမဂုဏောပဓီဟိ ဝိရဟိတော။ အတိဒေဝပတ္တောတိ ဒေဝါနံ အတိဒေဝဘာဝံ ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မဘာဝံ ပတ္တော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀။)အနညပေါသီတိ ဌပေတွာ ဣမံ အတ္တဘာဝံ အညဿ အတ္တဘာဝဿ ဝါ ပုတ္တဒါရဿ ဝါ အပေါသနတာယ အနညပေါသီ။
အာဟုနေယျောတိ အာဟုနပိဏ္ဍံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တော။ ဝေဒဂူတိ စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေဟိ ဝေဒေဟိ ဒုက္ခဿန္တံ ဂတော။ ဘာဝိတတ္တောတိ အတ္တာနံ ဘာဝေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဌိတော။ အနူပလိတ္တောတိ တဏှာဒီဟိ လေပေဟိ အာလိတ္တော။ ဃာသေသနံ ဣရိယတီတိ အာဟာရပရိယေသနံ စရတိ။
န တဿ ပစ္ဆာ န ပုရတ္ထမတ္ထီတိ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ အတီတံ, ပုရတ္ထံ ဝုစ္စတိ အနာဂတံ, အတီတာနာဂတေသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂဝိရဟိတဿ ပစ္ဆာ ဝါ ပုရတ္ထံ ဝါ နတ္ထီတိ ဝဒတိ။ သန္တောတိအာဒီသု ရာဂါဒိသန္တတာယ သန္တော။ ကောဓဓူမဝိဂမာ ဝိဓူမော, ဒုက္ခာဘာဝါ အနီဃော, ကတ္တရဒဏ္ဍာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တောပိ ဝဓကစေတနာယ အဘာဝါ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍော။ တသထာဝရေသူတိ ဧတ္ထ ပန ပုထုဇ္ဇနာ တသာ နာမ, ခီဏာသဝါ ထာဝရာ နာမ။ သတ္တ ပန သေခါ တသာတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, ထာဝရာ န ဟောန္တိ, ဘဇမာနာ ပန ထာဝရပက္ခမေဝ ဘဇန္တိ။ သော တျာဟုတိန္တိ သော တေ အာဟုတိံ။
ဝိသေနိဘူတောတိ ကိလေသသေနာယ ဝိသေနော ဇာတော။ အနေဇောတိ နိတ္တဏှော။ သုသီလောတိ ခီဏာသဝသီလေန သုသီလော။ သုဝိမုတ္တစိတ္တောတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တစိတ္တော။ ဩဃတိဏ္ဏန္တိ စတ္တာရော ဩဃေ တိဏ္ဏံ။ ဧတ္တကေန ကထာမဂ္ဂေန ဗြဟ္မာ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော အာယတနေ ဗြာဟ္မဏိံ နိယောဇေသိ။ အဝသာနဂါထာ ပန သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဌပိတာ။ ပတိဋ္ဌပေသိ ဒက္ခိဏန္တိ စတုပစ္စယဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌပေသိ။ သုခမာယတိကန္တိ သုခါယတိကံ အာယတိံ သုခဝိပါကံ, သုခါဝဟန္တိ အတ္ထော။ တတိယံ။
၄။ ဗကဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၅။ စတုတ္ထေ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ လာမိကာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဣဒံ နိစ္စန္တိ ဣဒံ သဟ ကာယေန ဗြဟ္မဋ္ဌာနံ အနိစ္စံ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝဒတိ။ ဓုဝါဒီနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ တတ္ထ ဓုဝန္တိ ထိရံ။ သဿတန္တိ သဒါ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ကေဝလန္တိ အခဏ္ဍံ သကလံ။ အစဝနဓမ္မန္တိ အစဝနသဘာဝံ။ ဣဒံ ဟိ န ဇာယတီတိအာဒီသု ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကောစိ ဇာယနကော ဝါ ဇီယနကော ဝါ မီယနကော ဝါ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၁။)စဝနကော ဝါ ဥပပဇ္ဇနကော ဝါ နတ္ထိ, တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဣတော စ ပနညန္တိ ဣတော သဟကာယာ ဗြဟ္မဋ္ဌာနာ ဥတ္တရိ အညံ နိဿရဏံ နာမ နတ္ထီတိ။ ဧဝမဿ ထာမဂတာ သဿတဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ။ ဧဝံဝါဒီ စ ပန သော ဥပရိ တိဿော ဈာနဘူမိယော စတ္တာရော မဂ္ဂေ စတ္တာရိ ဖလာနိ နိဗ္ဗာနန္တိ သဗ္ဗံ ပဋိဗာဟတိ။ ကဒါ ပနဿ သာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပန္နာတိ? ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလေ။ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိယန္တိ ဧကေ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဟေဋ္ဌုပပတ္တိကော ကိရေသ ဗြဟ္မာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယံ ဝေဟပ္ဖလဗြဟ္မလောကေ ပဉ္စကပ္ပသတိကံ အာယုံ ဂဟေတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဟေဋ္ဌုပပတ္တိကံ ကတွာ တတိယဇ္ဈာနံ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကေ စတုသဋ္ဌိကပ္ပံ အာယုံ ဂဟေတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဘာဝေတွာ အာဘဿရေ အဋ္ဌ ကပ္ပေ အာယုံ ဂဟေတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ ဘာဝေတွာ, ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ကပ္ပါယုကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ပဌမကာလေ အတ္တနာ ကတကမ္မဉ္စ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနဉ္စ အညာသိ, ကာလေ ပန ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ဥဘယံ ပမုဿိတွာ သဿတဒိဋ္ဌိံ ဥပ္ပါဒေသိ။
အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ ဂတော သမန္နာဂတော အညာဏီ အန္ဓီဘူတော။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယော နာမ။ ဝက္ခတီတိ ဘဏတိ။ ‘‘ယတြာ’’တိ နိပါတယောဂေန ပန အနာဂတဝစနံ ကတံ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သော ဗြဟ္မာ ယထာ နာမ မဂ္ဂစောရော ဒွေ တယော ပဟာရေ အဓိဝါသေန္တော သဟာယေ အနာစိက္ခိတွာပိ ဥတ္တရိံ ပဟာရံ ပဟရိယမာနော ‘‘အသုကော စ အသုကော စ မယှံ သဟာယော’’တိ အာစိက္ခတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝတာ သန္တဇ္ဇိယမာနော သတိံ လဘိတွာ, ‘‘ဘဂဝါ မယှံ ပဒါနုပဒံ ပေက္ခန္တော မံ နိပ္ပီဠိတုကာမော’’တိ ဘီတော အတ္တနော သဟာယေ အာစိက္ခန္တော ဒွါသတ္တတီတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ဘော ဂေါတမ, မယံ ဒွါသတ္တတိ ဇနာ ပုညကမ္မာ တေန ပုညကမ္မေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဝသဝတ္တိနော သယံ အညေသံ ဝသေ အဝတ္တိတွာ ပရေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေမ, ဇာတိဉ္စ ဇရဉ္စ အတီတာ, အယံ နော ဝေဒေဟိ ဂတတ္တာ ‘‘ဝေဒဂူ’’တိ သင်္ခံ ဂတာ ဘဂဝါ အန္တိမာ ဗြဟ္မုပပတ္တိ။ အသ္မာဘိဇပ္ပန္တိ ဇနာ အနေကာတိ အနေကဇနာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၂။)အမှေ အဘိဇပ္ပန္တိ။ ‘‘အယံ ခေါ ဘဝံ ဗြဟ္မာ, မဟာဗြဟ္မာ, အဘိဘူ, အနဘိဘူတော, အညဒတ္ထုဒသော, ဝသဝတ္တီ, ဣဿရော, ကတ္တာ, နိမ္မာတာ, သေဋ္ဌော, သဇိတာ, ဝသီ, ပိတာ ဘူတဘဗျာန’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထေန္တိ ပိဟေန္တီတိ။
အထ နံ ဘဂဝါ အပ္ပံ ဟိ ဧတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ယံ တွံ ဣဓ တဝ အာယုံ ‘‘ဒီဃ’’န္တိ မညသိ, ဧတံ အပ္ပံ ပရိတ္တကံ။ သတံ သဟဿာနံ နိရဗ္ဗုဒါနန္တိ နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယ သတသဟဿနိရဗ္ဗုဒါနံ။ အာယုံ ပဇာနာမီတိ, ‘‘ဣဒါနိ တဝ အဝသိဋ္ဌံ ဧတ္တကံ အာယူ’’တိ အဟံ ဇာနာမိ။ အနန္တဒဿီ ဘဂဝါ ဟမသ္မီတိ, ဘဂဝါ, တုမှေ ‘‘အဟံ အနန္တဒဿီ ဇာတိအာဒီနိ ဥပါတိဝတ္တော’’တိ ဝဒထ။ ကိံ မေ ပုရာဏန္တိ, ယဒိ တွံ အနန္တဒဿီ, ဧဝံ သန္တေ ဣဒံ မေ အာစိက္ခ, ကိံ မယှံ ပုရာဏံ? ဝတသီလဝတ္တန္တိ သီလမေဝ ဝုစ္စတိ။ ယမဟံ ဝိဇညာတိ ယံ အဟံ တယာ ကထိတံ ဇာနေယျံ, တံ မေ အာစိက္ခာတိ ဝဒတိ။
ဣဒါနိဿ အာစိက္ခန္တော ဘဂဝါ ယံ တွံ အပါယေသီတိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ပုဗ္ဗေ ကိရေသ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ – ‘‘ဇာတိဇရာမရဏဿ အန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမ္မ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဿ လာဘီ ဟုတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ဈာနရတိယာ ဝီတိနာမေတိ။ တဒါ စ ကာလေနကာလံ သတ္ထဝါဟာ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ မရုကန္တာရံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ မရုကန္တာရေ ပန ဒိဝါ န သက္ကာ ဂန္တုံ, ရတ္တိံ ဂမနံ ဟောတိ။ အထ ပုရိမသကဋဿ အဂ္ဂယုဂေ ယုတ္တဗလိဗဒ္ဒါ ဂစ္ဆန္တာ ဂစ္ဆန္တာ နိဝတ္တိတွာ အာဂတမဂ္ဂါဘိမုခါ အဟေသုံ, သဗ္ဗသကဋာနိ တထေဝ နိဝတ္တိတွာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ နိဝတ္တိတဘာဝံ ဇာနိံသု။ တေသဉ္စ တဒါ ကန္တာရံ အတိက္ကမနဒိဝသော အဟောသိ။ သဗ္ဗံ ဒါရုဒကံ ပရိက္ခီဏံ – တသ္မာ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ အမှာကံ ဇီဝိတ’’န္တိ စိန္တေတွာ, ဂေါဏေ စက္ကေသု ဗန္ဓိတွာ, မနုဿာ သကဋစ္ဆာယံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိံသု။
တာပသောပိ ကာလဿေဝ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသိန္နော ဂင်္ဂံ ဩလောကယမာနော အဒ္ဒသ ဂင်္ဂံ မဟတာ ဥဒကောဃေန ပူရိယမာနံ ပဝတ္တိတမဏိက္ခန္ဓံ ဝိယ အာဂစ္ဆန္တံ, ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမသ္မိံ လောကေ ဧဝရူပဿ မဓုရောဒကဿ အလာဘေန ကိလိဿမာနာ သတ္တာ’’တိ? သော ဧဝံ အာဝဇ္ဇေန္တော မရုကန္တာရေ တံ သတ္ထံ ဒိသွာ ‘ဣမေ သတ္တာ မာ နဿန္တူ’တိ ‘‘ဣတော စိတော စ မဟာဥဒကက္ခန္ဓော ဆိဇ္ဇိတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃။)မရုကန္တာရေ သတ္ထာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတူ’’တိ အဘိညာစိတ္တေန အဓိဋ္ဌာသိ။ သဟ စိတ္တုပ္ပါဒေန မာတိကာရုဠှံ ဝိယ ဥဒကံ တတ္ထ အဂမာသိ။ မနုဿာ ဥဒကသဒ္ဒေန ဝုဋ္ဌာယ ဥဒကံ ဒိသွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ နှာယိတွာ ပိဝိတွာ ဂေါဏေပိ ပါယေတွာ သောတ္ထိနာ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ အဂမံသု။ သတ္ထာ တံ ဗြဟ္မုနော ပုဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အပါယေသီတိ ပါယေသိ။ အ-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ ဂမ္မနီတိ ဂိမှေ။ သမ္ပရေတေတိ ဂိမှာတပေန ဖုဋ္ဌေ အနုဂတေ။
အပရသ္မိမ္ပိ သမယေ တာပသော ဂင်္ဂါတီရေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ အရညဂါမကံ နိဿာယ ဝသတိ။ တေန စ သမယေန စောရာ တံ ဂါမံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထသာရံ ဂဟေတွာ ဂါဝိယော စ ကရမရေ စ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဂါဝေါပိ သုနခါပိ မနုဿာပိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝန္တိ။ တာပသော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိန္နု ခေါ ဧတ’’န္တိ? အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘မနုဿာနံ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဉတွာ ‘‘မယိ ပဿန္တေ ဣမေ သတ္တာ မာ နဿန္တူ’’တိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဘိညာစိတ္တေန စောရာနံ ပဋိပထေ စတုရင်္ဂိနိံ သေနံ မာပေသိ။ ကမ္မသဇ္ဇာ အာဂစ္ဆန္တာ စောရာ ဒိသွာ, ‘‘ရာဇာ မညေ အာဂတော’’တိ ဝိလောပံ ဆဍ္ဍေတွာ ပက္ကမိံသု။ တာပသော ‘‘ယံ ယဿ သန္တကံ, တံ တဿေဝ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ, တံ တထေဝ အဟောသိ။ မဟာဇနော သောတ္ထိဘာဝံ ပါပုဏိ။ သတ္ထာ ဣဒမ္ပိ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧဏိကူလသ္မိန္တိ ဂင်္ဂါတီရေ။ ဂယှကံ နီယမာနန္တိ ဂဟေတွာ နီယမာနံ, ကရမရံ နီယမာနန္တိပိ အတ္ထော။
ပုန ဧကသ္မိံ သမယေ ဥပရိဂင်္ဂါဝါသိကံ ဧကံ ကုလံ ဟေဋ္ဌာဂင်္ဂါဝါသိကေန ကုလေန သဒ္ဓိံ မိတ္တသန္ထဝံ ကတွာ, နာဝါသံဃာဋံ ဗန္ဓိတွာ, ဗဟုံ ခါဒနီယဉ္စေဝ ဘောဇနီယဉ္စ ဂန္ဓမာလာဒီနိ စ အာရောပေတွာ ဂင်္ဂါသောတေန အာဂစ္ဆတိ။ မနုဿာ ခါဒမာနာ ဘုဉ္ဇမာနာ နစ္စန္တာ ဂါယန္တာ ဒေဝဝိမာနေန ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ ဗလဝသောမနဿာ အဟေသုံ။ ဂင်္ဂေယျကော နာဂေါ ဒိသွာ ကုပိတော ‘‘ဣမေ မယိ သညမ္ပိ န ကရောန္တိ။ ဣဒါနိ နေ သမုဒ္ဒမေဝ ပါပေဿာမီ’’တိ မဟန္တံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ ဥဒကံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဖဏံ ကတွာ, သုသုကာရံ ကရောန္တော အဋ္ဌာသိ။ မဟာဇနော ဒိသွာ ဘီတော ဝိဿရမကာသိ။ တာပသော ပဏ္ဏသာလာယံ နိသိန္နော သုတွာ, ‘‘ဣမေ ဂါယန္တာ နစ္စန္တာ သောမနဿဇာတာ အာဂစ္ဆန္တိ။ ဣဒါနိ ပန ဘယရဝံ ရဝိံသု, ကိန္နု ခေါ’’တိ?
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄။)အာဝဇ္ဇေန္တော နာဂရာဇံ ဒိသွာ, ‘‘မယိ ပဿန္တေ သတ္တာ မာ နဿန္တူ’’တိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ အတ္တဘာဝံ ပဇဟိတွာ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ မာပေတွာ နာဂရာဇဿ ဒဿေသိ။ နာဂရာဇာ ဘီတော ဖဏံ သံဟရိတွာ ဥဒကံ ပဝိဋ္ဌော, မဟာဇနော သောတ္ထိဘာဝံ ပါပုဏိ။ သတ္ထာ ဣဒမ္ပိ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ လုဒ္ဒေနာတိ ဒါရုဏေန။ မနုဿကမျာတိ မနုဿကာမတာယ, မနုဿေ ဝိဟေဌေတုကာမတာယာတိ အတ္ထော။
အပရသ္မိမ္ပိ သမယေ ဧသ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကေသဝေါ နာမ တာပသော အဟောသိ။ တေန သမယေန အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ကပ္ပေါ နာမ မာဏဝေါ ကေသဝဿ ဗဒ္ဓစရော အန္တေဝါသိကော ဟုတွာ အာစရိယဿ ကိံကာရပဋိဿာဝီ မနာပစာရီ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော အတ္ထစရော အဟောသိ။ ကေသဝေါ တေန ဝိနာ ဝသိတုံ န သက္ကောတိ, တံ နိဿာယေဝ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ သတ္ထာ ဣဒမ္ပိ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ။
တတ္ထ ဗဒ္ဓစရောတိ အန္တေဝါသိကော, သော ပန ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော အဟောသိ။ သမ္ဗုဒ္ဓိမန္တံ ဝတိနံ အမညီတိ, ‘‘သမ္မာ ဗုဒ္ဓိမာ ဝတသမ္ပန္နော အယ’’န္တိ ဧဝံ မညမာနော ကပ္ပေါ တဝ အန္တေဝါသိကော အဟောသိံ အဟံ သော တေန သမယေနာတိ ဒဿေတိ။ အညေပိ ဇာနာသီတိ န ကေဝလံ မယှံ အာယုမေဝ, အညေပိ တွံ ဇာနာသိယေဝ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓေါတိ တထာ ဟိ တွံ ဗုဒ္ဓေါ, ယသ္မာ ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဇာနာသီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ တျာယံ ဇလိတာနုဘာဝေါတိ ယသ္မာ စ တွံ ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ တေ အယံ ဇလိတော အာနုဘာဝေါ။ ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတီတိ သဗ္ဗံ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသယန္တော တိဋ္ဌတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ အညတရဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၆။ ပဉ္စမေ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ တေဇောကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ, ‘‘သရီရတော ဇာလာ နိက္ခမန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟန္တော အဓိဋ္ဌာနစိတ္တာနုဘာဝေန သကလသရီရတော ဇာလာ နိက္ခမန္တိ, ဧဝံ တေဇောဓာတုံ သမာပန္နော နာမ ဟောတိ, တထာ သမာပဇ္ဇိတွာ။ တသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေတိ ကသ္မာ ထေရော တတ္ထ အဂမာသိ? ထေရဿ ကိရ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဿ ဗြဟ္မုနော ဥပရိ နိသိန္နံ တထာဂတံ ဒိသွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၅။)‘‘အဋ္ဌိဝေဓီ အယံ ပုဂ္ဂလော, မယာပေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ အဟောသိ, တသ္မာ အဂမာသိ။ သေသာနံ ဂမနေပိ ဧသေဝ နယော။ သော ဟိ ဗြဟ္မာ တထာဂတဿ စေဝ တထာဂတသာဝကာနဉ္စ အာနုဘာဝံ အဒိသွာ အဘဗ္ဗော ဝိနယံ ဥပဂန္တုံ, တေန သော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တတ္ထ တထာဂတဿ သရီရတော ဥဂ္ဂတဇာလာ သကလဗြဟ္မလောကံ အတိက္ကမိတွာ အဇဋာကာသေ ပက္ခန္ဒာ, တာ စ ပန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ အဟေသုံ, တထာဂတဿ သာဝကာနံ အာဘာ ပကတိဝဏ္ဏာဝ။
ပဿသိ ဝီတိဝတ္တန္တန္တိ ဣမသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ အညဗြဟ္မသရီရဝိမာနာလင်္ကာရာဒီနံ ပဘာ အတိက္ကမမာနံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဘဿရံ ပဘံ ပဿသီတိ ပုစ္ဆတိ။ န မေ, မာရိသ, သာ ဒိဋ္ဌီတိ ယာ မေသာ, ‘‘ဣဓာဂန္တုံ သမတ္ထော အညော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ နတ္ထီ’’တိ ပုရေ ဒိဋ္ဌိ, နတ္ထိ မေ သာ။ ကထံ ဝဇ္ဇန္တိ ကေန ကာရဏေန ဝဒေယျံ။ နိစ္စောမှိ သဿတောတိ ဣမဿ ကိရ ဗြဟ္မုနော လဒ္ဓိဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ စာတိ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော။ တတြာဿ တထာဂတဉ္စေဝ တထာဂတသာဝကေ စ ပဿတော လဒ္ဓိဒိဋ္ဌိ ပဟီနာ။ ဘဂဝါ ပနေတ္ထ မဟန္တံ ဓမ္မဒေသနံ ဒေသေသိ။ ဗြဟ္မာ ဒေသနာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဣတိဿ မဂ္ဂေန သဿတဒိဋ္ဌိ ပဟီနာ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။
ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇန္တိ ဗြဟ္မပါရိစာရိကံ။ ထေရာနဉှိ ဘဏ္ဍဂါဟကဒဟရာ ဝိယ ဗြဟ္မာနမ္ပိ ပါရိသဇ္ဇာ ဗြဟ္မာနော နာမ ဟောန္တိ။ တေနုပသင်္ကမာတိ ကသ္မာ ထေရဿေဝ သန္တိကံ ပေသေသိ? ထေရေ ကိရဿ တတ္တကေနေဝ ကထာသလ္လာပေန ဝိဿာသော ဥဒပါဒိ, တသ္မာ တဿေဝ သန္တိကံ ပေသေသိ အညေပီတိ ယထာ တုမှေ စတ္တာရော ဇနာ, ကိန္နု ခေါ ဧဝရူပါ အညေပိ အတ္ထိ, ဥဒါဟု တုမှေ စတ္တာရော ဧဝ မဟိဒ္ဓိကာတိ? တေဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝက္ခယသင်္ခါတာဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတာ။ ဣဒ္ဓိပတ္တာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပတ္တာ။ စေတောပရိယာယကောဝိဒါတိ ပရေသံ စိတ္တာစာရေ ကုသလာ။ ဧဝမေတ္ထ ပဉ္စ အဘိညာပိ သရူပေန ဝုတ္တာ။ ဒိဗ္ဗသောတံ ပန တာသံ ဝသေန အာဂတမေဝ ဟောတိ။ ဗဟူတိ ဧဝရူပါ ဆဠဘိညာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဗဟူ ဂဏနပထံ အတိက္ကန္တာ, သကလံ ဇမ္ဗုဒီပံ ကာသာဝပဇ္ဇောတံ ကတွာ ဝိစရန္တီတိ။ ပဉ္စမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၆။)၆။ ဗြဟ္မလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၇။ ဆဋ္ဌေ ပစ္စေကံ ဒွါရဗာဟန္တိ ဧကေကော ဧကေကံ ဒွါရဗာဟံ နိဿာယ ဒွါရပါလာ ဝိယ အဋ္ဌံသု။ ဣဒ္ဓေါတိ ဈာနသုခေန သမိဒ္ဓေါ။ ဖီတောတိ အဘိညာပုပ္ဖေဟိ သုပုပ္ဖိတော။ အနဓိဝါသေန္တောတိ အသဟန္တော။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတေသံ နိမ္မိတဗြဟ္မာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော ဧတံ ‘‘ပဿသိ မေ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။
တယော သုပဏ္ဏာတိ ဂါထာယ ပဉ္စသတာတိ သတပဒံ ရူပဝသေန ဝါ ပန္တိဝသေန ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ရူပဝသေန တာဝ တယော သုပဏ္ဏာတိ တီဏိ သုပဏ္ဏရူပသတာနိ။ စတုရော စ ဟံသာတိ စတ္တာရိဟံသရူပသတာနိ။ ဗုဂ္ဃီနိသာ ပဉ္စသတာတိ ဗျဂ္ဃသဒိသာ ဧကစ္စေ မိဂါ ဗျဂ္ဃီနိသာ နာမ, တေသံ ဗျဂ္ဃီနိသာရူပကာနံ ပဉ္စသတာနိ, ပန္တိဝသေန တယော သုပဏ္ဏာတိ တီဏိ သုပဏ္ဏပန္တိသတာနိ, စတုရော ဟံသာတိ စတ္တာရိ ဟံသပန္တိသတာနိ။ ဗျဂ္ဃီနိသာ ပဉ္စသတာတိ ပဉ္စ ဗျဂ္ဃီနိသာ ပန္တိသတာနိ။ ဈာယိနောတိ ဈာယိဿ မယှံ ဝိမာနေ အယံ ဝိဘူတီတိ ဒဿေတိ။ ဩဘာသယန္တိ ဩဘာသယမာနံ။ ဥတ္တရဿံ ဒိသာယန္တိ တံ ကိရ ကနကဝိမာနံ တေသံ မဟာဗြဟ္မာနံ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥတ္တရဒိသာယံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အယံ ပနဿ အဓိပ္ပါယော – ဧဝရူပေ ကနကဝိမာနေ ဝသန္တော အဟံ ကဿ အညဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီတိ။ ရူပေ ရဏံ ဒိသွာတိ ရူပမှိ ဇာတိဇရာဘင်္ဂသင်္ခါတံ ဒေါသံ ဒိသွာ။ သဒါ ပဝေဓိတန္တိ သီတာဒီဟိ စ နိစ္စံ ပဝေဓိတံ စလိတံ ဃဋ္ဋိတံ ရူပံ ဒိသွာ။ တသ္မာ န ရူပေ ရမတိ သုမေဓောတိ ယသ္မာ ရူပေ ရဏံ ပဿတိ, သဒါ ပဝေဓိတဉ္စ ရူပံ ပဿတိ, တသ္မာ သုမေဓော သုန္ဒရပညော သော သတ္ထာ ရူပေ န ရမတီတိ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၈။ သတ္တမေ အပ္ပမေယျံ ပမိနန္တောတိ အပ္ပမေယျံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလံ ‘‘ဧတ္တကံ သီလံ, ဧတ္တကော သမာဓိ, ဧတ္တကာ ပညာ’’တိ ဧဝံ မိနန္တော။ ကောဓဝိဒွါ ဝိကပ္ပယေတိ ကော ဣဓ ဝိဒွါ မေဓာဝီ ဝိကပ္ပေယျ, ခီဏာသဝေါဝ ခီဏာသဝံ မိနန္တော ကပ္ပေယျာတိ ဒီပေတိ။ နိဝုတံ တံ မညေတိ ယော ပန ပုထုဇ္ဇနော တံ ပမေတုံ အာရဘတိ, တံ နိဝုတံ အဝကုဇ္ဇပညံ မညာမီတိ။ သတ္တမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၇။)၈။ ကတမောဒကတိဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၉။ အဋ္ဌမေ အကိဿဝန္တိ ကိဿဝါ ဝုစ္စတိ ပညာ, နိပ္ပညောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌမံ။
၉။ တုရူဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၀။ နဝမေ အာဗာဓိကောတိ ‘‘သာသပမတ္တီဟိ ပီဠကာဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန အနန္တရသုတ္တေ အာဂတေန အာဗာဓေန အာဗာဓိကော။ ဗာဠှဂိလာနောတိ အဓိမတ္တဂိလာနော။ တုရူတိ ကောကာလိကဿ ဥပဇ္ဈာယော တုရုတ္ထေရော နာမ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ဘူမဋ္ဌကဒေဝတာ အာဒိံ ကတွာ, ‘‘အယုတ္တံ ကောကာလိကေန ကတံ အဂ္ဂသာဝကေ အန္တိမဝတ္ထုနာ အဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ပရမ္ပရာယ ဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တံ ကောကာလိကဿ ပါပကမ္မံ သုတွာ – ‘‘မာ မယှံ ပဿန္တဿေဝ ဝရာကော နဿိ, ဩဝဒိဿာမိ နံ ထေရေသု စိတ္တပသာဒတ္ထာယာ’’တိ အာဂန္တွာ တဿ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တုရူ ပစ္စေကဗြဟ္မာ’’တိ။ ပေသလာတိ ပိယသီလာ။ ကောသိ တွံ, အာဝုသောတိ နိပန္နကောဝ ကဗရက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဧဝမာဟ။ ပဿ ယာဝဉ္စ တေတိ ပဿ ယတ္တကံ တယာ အပရဒ္ဓံ, အတ္တနော နလာဋေ မဟာဂဏ္ဍံ အပဿန္တော သာသပမတ္တာယ ပီဠကာယ မံ စောဒေတဗ္ဗံ မညသီတိ အာဟ။
အထ နံ ‘‘အဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော အယံ ဝရာကော, ဂိလဝိသော ဝိယ ကဿစိ ဝစနံ န ကရိဿတီ’’တိ ဉတွာ ပုရိသဿ ဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုဌာရီတိ ကုဌာရိသဒိသာ ဖရုသာ ဝါစာ။ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလမူလသင်္ခါတေ မူလေယေဝ နိကန္တတိ။ နိန္ဒိယန္တိ နိန္ဒိတဗ္ဗံ ဒုဿီလပုဂ္ဂလံ။ ပသံသတီတိ ဥတ္တမတ္ထေ သမ္ဘာဝေတွာ ခီဏာသဝေါတိ ဝဒတိ။ တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယောတိ, ယော ဝါ ပသံသိတဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ, တံ အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ‘‘ဒုဿီလော အယ’’န္တိ ဝဒတိ။ ဝစိနာတိ မုခေန သော ကလိန္တိ, သော တံ အပရာဓံ မုခေန ဝိစိနာတိ နာမ။ ကလိနာ တေနာတိ တေန အပရာဓေန သုခံ န ဝိန္ဒတိ။ နိန္ဒိယပသံသာယ ဟိ ပသံသိယနိန္ဒာယ စ သမကောဝ ဝိပါကော။
သဗ္ဗဿာပိ သဟာပိ အတ္တနာတိ သဗ္ဗေန သကေနပိ အတ္တနာပိ သဒ္ဓိံ ယော အက္ခေသု ဓနပရာဇယော နာမ, အယံ အပ္ပမတ္တကော အပရာဓော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၈။)ယော သုဂတေသူတိ ယော ပန သမ္မဂ္ဂတေသု ပုဂ္ဂလေသု စိတ္တံ ပဒုဿေယျ, အယံ စိတ္တပဒေါသောဝ တတော ကလိတော မဟန္တတရော ကလိ။
ဣဒါနိ တဿ မဟန္တတရဘာဝံ ဒဿေန္တော သတံ သဟဿာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတံ သဟဿာနန္တိ နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယ သတသဟဿံ။ ဆတ္တိံသတီတိ အပရာနိ ဆတ္တိံသတိ နိရဗ္ဗုဒါနိ။ ပဉ္စ စာတိ အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပဉ္စ အဗ္ဗုဒါနိ။ ယမရိယဂရဟီတိ ယံ အရိယေ ဂရဟန္တော နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဧတ္တကံ အာယုပ္ပမာဏန္တိ။ နဝမံ။
၁၀။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၁။ ဒသမေ ကောကာလိကော ဘိက္ခု ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ, ကော အယံ ကောကာလိကော, ကသ္မာ စ ဥပသင်္ကမိ? အယံ ကိရ ကောကာလိကရဋ္ဌေ ကောကာလိကနဂရေ ကောကာလိကသေဋ္ဌိဿ ပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ပိတရာ ကာရာပိတေ ဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ စူဠကောကာလိကောတိ နာမေန, န ဒေဝဒတ္တဿ သိဿော။ သော ဟိ ဗြာဟ္မဏပုတ္တော မဟာကောကာလိကော နာမ။ ဘဂဝတိ ပန သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝိဝေကာဝါသံ ဝသိတုကာမာ တေ ဘိက္ခူ ဥယျောဇေတွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ တသ္မိံ ဇနပဒေ တံ နဂရံ ပတွာ တံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ တတ္ထ နေသံ ကောကာလိကော ဝတ္တံ ဒဿေသိ။ တေ တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ, ‘‘အာဝုသော, မယံ ဣဓ တေမာသံ ဝသိဿာမ, မာ ကဿစိ အာရောစေဟီ’’တိ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဝသိံသု။ ဝသိတွာ ပဝါရဏာဒိဝသေ ပဝါရေတွာ, ‘‘ဂစ္ဆာမ မယံ, အာဝုသော’’တိ ကောကာလိကံ အာပုစ္ဆိံသု။ ကောကာလိကော ‘‘အဇ္ဇေကဒိဝသံ, အာဝုသော, ဝသိတွာ သွေ ဂမိဿထာ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယဒိဝသေ နဂရံ ပဝိသိတွာ မနုဿေ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, တုမှေ အဂ္ဂသာဝကေ ဣဓာဂန္တွာ ဝသမာနေပိ န ဇာနာထ, န နေ ကောစိ ပစ္စယေနာပိ နိမန္တေတီ’’တိ။ နဂရဝါသိနော, ‘‘ကဟံ, ဘန္တေ, ထေရာ, ကသ္မာ နော န အာရောစယိတ္ထာ’’တိ? ကိံ အာဝုသော အာရောစိတေန, ကိံ န ပဿထ ဒွေ ဘိက္ခူ ထေရာသနေ နိသီဒန္တေ, ဧတေ အဂ္ဂသာဝကာတိ။ တေ ခိပ္ပံ သန္နိပတိတွာ သပ္ပိဖာဏိတာဒီနိ စေဝ စီဝရဒုဿာနိ စ သံဟရိံသု။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၉။)ကောကာလိကော စိန္တေသိ – ‘‘ပရမပ္ပိစ္ဆာ အဂ္ဂသာဝကာ ပယုတ္တဝါစာယ ဥပ္ပန္နံ လာဘံ န သာဒိယိဿန္တိ, အသာဒိယန္တာ ‘အာဝါသိကဿ ဒေထာ’တိ ဝက္ခန္တီ’’တိ။ တံ တံ လာဘံ ဂါဟာပေတွာ ထေရာနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ထေရာ ဒိသွာဝ ‘‘ဣမေ ပစ္စယာ နေဝ အမှာကံ, န ကောကာလိကဿ ကပ္ပန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပက္ကမိံသု။ ကောကာလိကော ‘‘ကထံ ဟိ နာမ အတ္တနာ အဂဏှန္တာ မယှမ္ပိ အဒါပေတွာ ပက္ကမိဿန္တီ’’တိ? အာဃာတံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တေပိ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပုန အတ္တနော ပရိသံ အာဒါယ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ အနုပုဗ္ဗေန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ တမေဝ နဂရံ ပစ္စာဂမိံသု။ နာဂရာ ထေရေ သဉ္ဇာနိတွာ သဟ ပရိက္ခာရေဟိ ဒါနံ သဇ္ဇိတွာ နဂရမဇ္ဈေ မဏ္ဍပံ ကတွာ ဒါနံ အဒံသု, ထေရာနဉ္စ ပရိက္ခာရေ ဥပနာမေသုံ။ ထေရာ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာဒယိံသု။ တံ ဒိသွာ ကောကာလိကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ အဟေသုံ, ဣဒါနိ ပါပိစ္ဆာ ဇာတာ, ပုဗ္ဗေပိ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌပဝိဝိတ္တသဒိသာ မညေ’’တိ ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အာဝုသော, တုမှေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ ဝိယ, ဣဒါနိ ပန ပါပဘိက္ခူ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘မူလဋ္ဌာနေယေဝ နေသံ ပတိဋ္ဌံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ တရမာနရူပေါ နိက္ခမိတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ အယမေဝ ကောကာလိကော ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘဂဝါ တံ တုရိတတုရိတံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ အာဝဇ္ဇေန္တော အညာသိ – ‘‘အယံ အဂ္ဂသာဝကေ အက္ကောသိတုကာမော အာဂတော’’တိ။ ‘‘သက္ကာ နု ခေါ ပဋိသေဓေတု’’န္တိ စ အာဝဇ္ဇေန္တော, ‘‘န သက္ကာ ပဋိသေဓေတုံ, ထေရေသု အပရဇ္ဈိတွာ ကာလင်္ကတော ဧကံသေန ပဒုမနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ ဒိသွာ, ‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေပိ နာမ ဂရဟန္တံ သုတွာ န နိသေဓေတီ’’တိ ဝါဒမောစနတ္ထံ အရိယူပဝါဒဿ စ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ မာ ဟေဝန္တိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိသေဓေသိ။ တတ္ထ မာ ဟေဝန္တိ မာ ဧဝံ အဘဏိ။ သဒ္ဓါယိကောတိ သဒ္ဓါယ အာကရော ပသာဒါဝဟော သဒ္ဓါတဗ္ဗဝစနော ဝါ။ ပစ္စယိကောတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗဝစနော။
ပက္ကာမီတိ ကမ္မာနုဘာဝေန စောဒိယမာနော ပက္ကာမိ။ ဩကာသကတံ ဟိ ကမ္မံ န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုံ, တံ တဿ တတ္ထ ဌာတုံ န အဒါသိ။ အစိရပက္ကန္တဿာတိ ပက္ကန္တဿ သတော န စိရေနေဝ။ သဗ္ဗော ကာယော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၀။)ဖုဋော အဟောသီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဩကာသံ အာဝဇ္ဇေတွာ သကလသရီရံ အဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတာဟိ ပီဠကာဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋံ အဟောသိ။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တထာရူပံ ကမ္မံ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ဝိပါကံ န ဒေတိ, ဒဿနူပစာရေ ဝိဇဟိတမတ္တေ ဒေတိ, တသ္မာ တဿ အစိရပက္ကန္တဿ ပီဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ကလာယမတ္တိယောတိ စဏကမတ္တိယော။ ဗေလုဝသလာဋုကမတ္တိယောတိ တရုဏဗေလုဝမတ္တိယော။ ( ဗိလ္လမတ္တိယောတိ မဟာဗေလုဝမတ္တိယော။) ပဘိဇ္ဇိံသူတိ ဘိဇ္ဇိံသု။ တာသု ဘိန္နာသု သကလသရီရံ ပနသပက္ကံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ပက္ကေန ဂတ္တေန ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ ဝိသဂိလိတော မစ္ဆော ဝိယ ကဒလိပတ္တေသု သယိ။ အထ ဓမ္မသဝနတ္ထံ အာဂတာဂတာ မနုဿာ – ‘‘ဓိ ကောကာလိက, ဓိ ကောကာလိက, အယုတ္တမကာသိ, အတ္တနောယေဝ မုခံ နိဿာယ အနယဗျသနံ ပတ္တော’’တိ အာဟံသု။ တေသံ သုတွာ အာရက္ခဒေဝတာ ဓိ-ကာရံ အကံသု။ အာရက္ခကဒေဝတာနံ အာကာသဒေဝတာတိ ဣမိနာ ဥပါယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဧကဓိကာရော ဥဒပါဒိ။ အထဿ ဥပဇ္ဈာယော အာဂန္တွာ ဩဝါဒံ အဂဏှန္တံ ဉတွာ ဂရဟိတွာ ပက္ကာမိ။
ကာလမကာသီတိ ဥပဇ္ဈာယေ ပက္ကန္တေ ကာလမကာသိ။ ပဒုမံ နိရယန္တိ ပါဋိယေက္ကော ပဒုမနိရယော နာမ နတ္ထိ, အဝီစိမဟာနိရယမှိယေဝ ပန ပဒုမဂဏနာယ ပစ္စိတဗ္ဗေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
ဝီသတိခါရိကောတိ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ ကောသလရဋ္ဌေ ဧကပတ္ထော ဟောတိ, တေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠှကံ, စတ္တာရိ အာဠှကာနိ ဒေါဏံ, စတုဒေါဏာ မာနိကာ, စတုမာနိကာ ခါရီ, တာယ ခါရိယာ ဝီသတိခါရိကော။ တိလဝါဟောတိ မာဂဓကာနံ သုခုမတိလာနံ တိလသကဋံ။ အဗ္ဗုဒေါ နိရယောတိ အဗ္ဗုဒေါ နာမ ပါဋိယေက္ကော နိရယော နတ္ထိ။ အဝီစိမှိယေဝ ပန အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပစ္စိတဗ္ဗဋ္ဌာနဿေတံ နာမံ။ နိရဗ္ဗုဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဝဿဂဏနာပိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထေဝ ဟိ သတံ သတသဟဿာနိ ကောဋိ ဟောတိ, ဧဝံ သတံ သတသဟဿကောဋိယော ပကောဋိ နာမ ဟောတိ, သတံ သတသဟဿပကောဋိယော ကောဋိပကောဋိ နာမ, သတံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁။)သတသဟဿကောဋိပကောဋိယော နဟုတံ, သတံ သတသဟဿနဟုတာနိ နိန္နဟုတံ, သတံ သတသဟဿနိန္နဟုတာနိ ဧကံ အဗ္ဗုဒံ, တတော ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒံ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ။ ဒသမံ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သနင်္ကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သပ္ပိနီတီရေတိ သပ္ပိနီနာမိကာယ နဒိယာ တီရေ။ သနင်္ကုမာရောတိ သော ကိရ ပဉ္စသိခကုမာရကကာလေ ဈာနံ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ကုမာရကဝဏ္ဏေနေဝ ဝိစရတိ။ တေန နံ ‘‘ကုမာရော’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ, ပေါရာဏကတ္တာ ပန ‘‘သနင်္ကုမာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဇနေတသ္မိန္တိ ဇနိတသ္မိံ, ပဇာယာတိ အတ္ထော။ ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနောတိ ယေ ဇနေတသ္မိံ ဂေါတ္တံ ပဋိသရန္တိ တေသု လောကေ ဂေါတ္တပဋိသာရီသု ခတ္တိယော သေဋ္ဌော။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ ဘယဘေရဝသုတ္တပရိယာယေန (မ။ နိ။ ၁။၃၄ အာဒယော) ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟိ ဝါ တီဟိ, အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တပရိယာယေန (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၈ အာဒယော) ဝိပဿနာဉာဏံ မနောမယိဒ္ဓိ ဆ အဘိညာယောတိ ဣမာဟိ ဝါ အဋ္ဌဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ, သီလေသု ပရိပူရကာရိတာ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီတိ ဧဝံ ပန္နရသဓမ္မဘေဒေန စရဏေန စ သမန္နာဂတော။ သော သေဋ္ဌော ဒေဝမာနုသေတိ သော ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သေဋ္ဌော ဥတ္တမောတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၃။ ဒုတိယေ အစိရပက္ကန္တေတိ သံဃံ ဘိန္ဒိတွာ နစိရဿေဝ ဝေဠုဝနတော ဂယာသီသံ ဂတေ။ အဿတရိန္တိ ဂဒြဘဿ ဝဠဝါယ ဇာတံ။ ဒုတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၂။)၃။ အန္ဓကဝိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၄။ တတိယေ အန္ဓကဝိန္ဒန္တိ ဧဝံနာမကံ ဂါမံ။ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘သတ္ထာ ဣဒါနိပိ ဝီရိယံ ကရောတိ ပဓာနမနုယုဉ္ဇတိ, ဂစ္ဆာမိဿ သန္တိကေ ဌတွာ သာသနာနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယပဋိသံယုတ္တံ ဂါထံ ဝက္ခာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိ။
ပန္တာနီတိ ဇနတံ အတိက္ကမိတွာ မနုဿာနံ အနုပစာရေ ဌိတာနိ။ သံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခာတိ တာနိ စ သေနာသနာနိ သေဝမာနော န စီဝရာဒီနံ အတ္ထာယ သေဝေယျ, အထ ခေါ ဒသသံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခတ္ထာယ စရေယျ။ သံဃေ ဝသေတိ တေသု သေနာသနေသု ရတိံ အလဘန္တော ဥပဋ္ဌာကာဒီနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ ဂဒြဘပိဋ္ဌေ ရဇံ ဝိယ ဥပ္ပတန္တော အရညေ အစရိတွာ သံဃမဇ္ဈေ ဝသေယျ။ ရက္ခိတတ္တော သတီမာတိ တတ္ထ စ ဝသန္တော သဂဝစဏ္ဍော ဂေါဏော ဝိယ သဗြဟ္မစာရိနော အဝိဇ္ဈန္တော အဃဋ္ဋေန္တော ရက္ခိတတ္တော သတိပဋ္ဌာနပရာယဏော ဟုတွာ ဝသေယျ။
ဣဒါနိ သံဃေ ဝသမာနဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ အာစိက္ခန္တော ကုလာကုလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပိဏ္ဍိကာယ စရန္တောတိ ပိဏ္ဍတ္ထာယ စရမာနော။ သေဝေထ ပန္တာနိ သေနာသနာနီတိ သံဃမဇ္ဈံ ဩတရိတွာ ဝသမာနောပိ ဓုရပရိဝေဏေ တာလနာဠိကေရအာဒီနိ ရောပေတွာ ဥပဋ္ဌာကာဒိသံသဋ္ဌော န ဝသေယျ, စိတ္တကလ္လတံ ပန ဇနေတွာ စိတ္တံ ဟာသေတွာ တောသေတွာ ပုန ပန္တသေနာသနေ ဝသေယျာတိ အရညဿေဝ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ။ ဘယာတိ ဝဋ္ဋဘယတော။ အဘယေတိ နိဗ္ဗာနေ။ ဝိမုတ္တောတိ အဓိမုတ္တော ဟုတွာ ဝသေယျ။
ယတ္ထ ဘေရဝါတိ ယသ္မိံ ဌာနေ ဘယဇနကာ သဝိညာဏကာ သီဟဗျဂ္ဃါဒယော, အဝိညာဏကာ ရတ္တိဘာဂေ ခါဏုဝလ္လိအာဒယော ဗဟူ အတ္ထိ။ သရီသပါတိ ဒီဃဇာတိကာဒိသရီသပါ။ နိသီဒိ တတ္ထ ဘိက္ခူတိ တာဒိသေ ဌာနေ ဘိက္ခု နိသိန္နော။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ – ဘဂဝါ ယထာ တုမှေ ဧတရဟိ တတြဋ္ဌကဘေရဝါရမ္မဏာနိ စေဝ သရီသပေ စ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆာရဏာဒီနိ စ အမနသိကတွာ နိသိန္နာ, ဧဝမေဝံ ပဓာနမနုယုတ္တာ ဘိက္ခူ နိသီဒန္တီတိ။
ဇာတု မေ ဒိဋ္ဌန္တိ ဧကံသေန မယာ ဒိဋ္ဌံ။ န ယိဒံ ဣတိဟီတိဟန္တိ ဣဒံ ဣတိဟ ဣတိဟာတိ န တက္ကဟေတု ဝါ နယဟေတု ဝါ ပိဋကသမ္ပဒါနေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၃။)ဝါ အဟံ ဝဒါမိ။ ဧကသ္မိံ ဗြဟ္မစရိယသ္မိန္တိ ဧကာယ ဓမ္မဒေသနာယ။ ဓမ္မဒေသနာ ဟိ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အဓိပ္ပေတာ။ မစ္စုဟာယိနန္တိ မရဏပရိစ္စာဂိနံ ခီဏာသဝါနံ။
ဒသာ စ ဒသဓာ ဒသာတိ ဧတ္ထ ဒသာတိ ဒသေဝ, ဒသဓာ ဒသာတိ သတံ, အညေ စ ဒသုတ္တရံ သေခသတံ ပဿာမီတိ ဝဒတိ။ သောတသမာပန္နာတိ မဂ္ဂသောတံ သမာပန္နာ။ အတိရစ္ဆာနဂါမိနောတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ, အဝိနိပါတဓမ္မာတိ အတ္ထော။ သင်္ခါတုံ နောပိ သက္ကောမီတိ မုသာဝါဒဘယေန ဧတ္တကာ နာမ ပုညဘာဂိနော သတ္တာတိ ဂဏေတုံ န သက္ကောမီတိ ဗဟုံ ဗြဟ္မဓမ္မဒေသနံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ တတိယံ။
၄။ အရုဏဝတီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၅။ စတုတ္ထေ အဘိဘူသမ္ဘဝန္တိ အဘိဘူ စ သမ္ဘဝေါ စ။ တေသု အဘိဘူထေရော သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ ပညာယ အဂ္ဂေါ, သမ္ဘဝတ္ထေရော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဝိယ သမာဓိနာ အဂ္ဂေါ။ ဥဇ္ဈာယန္တီတိ အဝဇ္ဈာယန္တိ, လာမကတော ဝါ စိန္တေန္တိ။ ခိယျန္တီတိ, ကိန္နာမေတံ ကိန္နာမေတန္တိ? အညမညံ ကထေန္တိ။ ဝိပါစေန္တီတိ ဝိတ္ထာရယန္တာ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တိ။ ဟေဋ္ဌိမေန ဥပဍ္ဎကာယေနာတိ နာဘိတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌိမကာယေန။ ပါဠိယံ ဧတ္တကမေဝ အာဂတံ။ ထေရော ပန ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ နာဂဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဒဿေတိ, သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဝါ ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) နယေန အာဂတံ အနေကပ္ပကာရံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ဒဿေသိ။ ဣမာ ဂါထာယော အဘာသီတိ ထေရော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘ကထံ ဒေသိတာ နု ခေါ ဓမ္မဒေသနာ သဗ္ဗေသံ ပိယာ အဿ မနာပါ’’တိ။ တတော အာဝဇ္ဇေန္တော – ‘‘သဗ္ဗေပိ ပါသဏ္ဍာ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော သမယေ ပုရိသကာရံ ဝဏ္ဏယန္တိ, ဝီရိယဿ အဝဏ္ဏဝါဒီ နာမ နတ္ထိ, ဝီရိယပဋိသံယုတ္တံ ကတွာ ဒေသေဿာမိ, ဧဝံ အယံ ဓမ္မဒေသနာ သဗ္ဗေသံ ပိယာ ဘဝိဿတိ မနာပါ’’တိ ဉတွာ တီသု ပိဋကေသု ဝိစိနိတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။
တတ္ထ အာရမ္ဘထာတိ အာရမ္ဘဝီရိယံ ကရောထ။ နိက္ကမထာတိ နိက္ကမဝီရိယံ ကရောထ။ ယုဉ္ဇထာတိ ပယောဂံ ကရောထ ပရက္ကမထ။ မစ္စုနော သေနန္တိ မစ္စုနော သေနာ နာမ ကိလေသသေနာ, တံ ဓုနာထ။ ဇာတိသံသာရန္တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄။)ဇာတိဉ္စ သံသာရဉ္စ, ဇာတိသင်္ခါတံ ဝါ သံသာရံ။ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိစ္ဆေဒံ ကရိဿတိ။ ကိံ ပန ကတွာ ထေရော သဟဿိလောကဓာတုံ ဝိညာပေသီတိ? နီလကသိဏံ တာဝ သမာပဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗတ္ထ အာလောကဋ္ဌာနေ အန္ဓကာရံ ဖရိ, ဩဒါတကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ အန္ဓကာရဋ္ဌာနေ ဩဘာသံ။ တတော ‘‘ကိမိဒံ အန္ဓကာရ’’န္တိ? သတ္တာနံ အာဘောဂေ ဥပ္ပန္နေ အာလောကံ ဒဿေသိ။ အာလောကဋ္ဌာနေ အာလောကကိစ္စံ နတ္ထိ, ‘‘ကိံ အာလောကော အယ’’န္တိ? ဝိစိနန္တာနံ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ အထ တေသံ ထေရောတိ ဝဒန္တာနံ ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ, သဗ္ဗေ ဩသဋာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ဝိယ သဒ္ဒံ သုဏိံသု။ အတ္ထောပိ နေသံ ပါကဋော အဟောသိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၆။ ပဉ္စမေ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ ယထေဝ ဟိ ကဒမ္ဗနဒီတီရတော ရာဇမာတုဝိဟာရဒွါရေန ထူပါရာမံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ, ဧဝံ ဟိရညဝတိကာယ နာမ နဒိယာ ပါရိမတီရတော သာလဝနံ ဥယျာနံ။ ယထာ အနုရာဓပုရဿ ထူပါရာမော, ဧဝံ တံ ကုသိနာရာယ ဟောတိ။ ယထာ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ, ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ။ တသ္မာ တံ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ။ အန္တရေန ယမကသာလာနန္တိ မူလက္ခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတသာလာနံ အန္တရိကာယ။ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာတိ သတိအဝိပ္ပဝါသေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္ပာဒယထ။ ဣတိ ဘဂဝါ ယထာ နာမ မရဏမဉ္စေ နိပန္နော မဟဒ္ဓနော ကုဋုမ္ဗိကော ပုတ္တာနံ ဓနသာရံ အာစိက္ခေယျ, ဧဝမေဝံ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နော ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ သဗ္ဗံ ဧကသ္မိံ အပ္ပမာဒပဒေယေဝ ပက္ခိပိတွာ အဘာသိ။ အယံ တထာဂတဿ ပစ္ဆိမာ ဝါစာတိ ဣဒံ ပန သင်္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ။
ဣတော ပရံ ယံ ပရိနိဗ္ဗာနပရိကမ္မံ ကတွာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော, တံ ဒဿေတုံ, အထ ခေါ ဘဂဝါ ပဌမံ ဈာနန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နေ ဘဂဝတိ အဿာသပဿာသာနံ အပ္ပဝတ္တိံ ဒိသွာ, ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော သတ္ထာ’’တိ သညာယ ဒေဝမနုဿာ ဧကပ္ပဟာရေန ဝိရဝိံသု, အာနန္ဒတ္ထေရောပိ – ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော နု ခေါ, ဘန္တေ, အနုရုဒ္ဓ ဘဂဝါ’’တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၅။)ထေရံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ‘‘န ခေါ, အာဝုသော အာနန္ဒ, တထာဂတော ပရိနိဗ္ဗုတော, အပိစ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နော’’တိ အာဟ။ ကထံ ပန သော အညာသိ? ထေရော ကိရ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံယေဝ တံ တံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တော ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနဝုဋ္ဌာနံ, တာဝ ဂန္တွာ, ‘‘ဣဒါနိ ဘဂဝါ နိရောဓံ သမာပန္နော, အန္တောနိရောဓေ စ ကာလံကိရိယာ နာမ နတ္ထီ’’တိ အညာသိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇိ…ပေ… တတိယဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စတုတ္ထံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ပန ဘဂဝါ စတုဝီသတိယာ ဌာနေသု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ, တေရသသု ဌာနေသု ဒုတိယံ ဈာနံ… တထာ တတိယံ… ပန္နရသသု ဌာနေသု စတုတ္ထံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ။ ကထံ? ဒသသု အသုဘေသု ဒွတ္တိံသာကာရေ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု မေတ္တာကရုဏာမုဒိတေသု အာနာပါနေ ပရိစ္ဆေဒါကာသေတိ ဣမေသု တာဝ စတုဝီသတိယာ ဌာနေသု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ။ ဌပေတွာ ပန ဒွတ္တိံသာကာရဉ္စ ဒသ စ အသုဘာနိ သေသေသု တေရသသု ဒုတိယံ ဈာနံ… တေသုယေဝ တတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ။ အဋ္ဌသု ပန ကသိဏေသု ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေ အာနာပါနေ ပရိစ္ဆေဒါကာသေ စတူသု အရူပေသူတိ ဣမေသု ပန္နရသသု ဌာနေသု စတုတ္ထံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ။ အယမ္ပိ စ သင်္ခေပကထာဝ။ နိဗ္ဗာနပုရံ ပဝိသန္တော ပန ဘဂဝါ ဓမ္မဿာမိ သဗ္ဗာပိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော ပဝိသိတွာ ဝိဒေသံ ဂစ္ဆန္တော ဉာတိဇနံ အာလိင်္ဂေတွာ ဝိယ သဗ္ဗသမာပတ္တိသုခံ အနုဘဝိတွာ ပဝိဋ္ဌော။
စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမနန္တရာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဧတ္ထ စ ဈာနသမနန္တရံ ပစ္စဝေက္ခဏသမနန္တရန္တိ, ဒွေ သမနန္တရာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏဿ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဈာနသမနန္တရံ နာမ, စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုန ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏဿ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခဏသမနန္တရံ နာမ။ ဣမာနိ ဒွေပိ သမနန္တရာနေဝ။ ဘဂဝါ ပန ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဘဝင်္ဂစိတ္တေန အဗျာကတေန ဒုက္ခသစ္စေန ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ယေ ဟိ ကေစိ ဗုဒ္ဓါ ဝါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဝါ အရိယသာဝကာ ဝါ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ ဘဝင်္ဂစိတ္တေနေဝ အဗျာကတေန ဒုက္ခသစ္စေန ကာလံ ကရောန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၆။)ဘူတာတိ သတ္တာ။ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလဝိရဟိတော။ ဗလပ္ပတ္တောတိ ဒသဝိဓံ ဉာဏဗလံ ပတ္တော။ ဥပ္ပါဒဝယဓမ္မိနောတိ ဥပ္ပါဒဝယသဘာဝါ။ တေသံ ဝူပသမောတိ တေသံ သင်္ခါရာနံ ဝူပသမော။ သုခေါတိ အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သုခန္တိ အတ္ထော။ တဒါသီတိ ‘‘သဟ ပရိနိဗ္ဗာနာ မဟာဘူမိစာလော အဟောသီ’’တိ ဧဝံ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀) ဝုတ္တံ ဘူမိစာလံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ လောမဟံသနကော စ ဘိံသနကော စ အာသိ။ သဗ္ဗာကာရဝရူပေတေတိ သဗ္ဗာကာရဝရဂုဏူပေတေ။ နာဟု အဿာသပဿာသောတိ န ဇာတော အဿာသပဿာသော။ အနေဇောတိ တဏှာသင်္ခါတာယ ဧဇာယ အဘာဝေန အနေဇော။ သန္တိမာရဗ္ဘာတိ အနုပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဋိစ္စ သန္ဓာယ။ စက္ခုမာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ အသလ္လီနေနာတိ အနလ္လီနေန အသင်္ကုဋိတေန သုဝိကသိတေနေဝ စိတ္တေန။ ဝေဒနံ အဇ္ဈဝါသယီတိ ဝေဒနံ အဓိဝါသေသိ, န ဝေဒနာနုဝတ္တီ ဟုတွာ ဣတော စိတော သမ္ပရိဝတ္တိ။ ဝိမောက္ခောတိ ကေနစိ ဓမ္မေန အနာဝရဏဝိမောက္ခော သဗ္ဗသော အပညတ္တိဘာဝူပဂမော ပဇ္ဇောတနိဗ္ဗာနသဒိသော ဇာတောတိ။ ပဉ္စမံ။
ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဗြဟ္မသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၇။)၇။ ဗြာဟ္မဏသံယုတ္တံ
၁။ အရဟန္တဝဂ္ဂေါ
֍ ဋီ ၁၈၇။ ဗြာဟ္မဏသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဓနဉ္ဇာနီတိ ဓနဉ္ဇာနိဂေါတ္တာ။ ဥက္ကဋ္ဌဂေါတ္တာ ကိရေသာ။ သေသဗြာဟ္မဏာ ကိရ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတာ, ဓနဉ္ဇာနိဂေါတ္တာ မတ္ထကံ ဘိန္ဒိတွာ နိက္ခန္တာတိ တေသံ လဒ္ဓိ။ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ကသ္မာ ဥဒါနေသိ? သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မော သံဃော’’တိ ဝုတ္တေ ကဏ္ဏေ ပိဒဟတိ, ထဒ္ဓေါ ခဒိရခါဏုသဒိသော။ ဗြာဟ္မဏီ ပန သောတာပန္နာ အရိယသာဝိကာ။ ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ ဒေန္တော ပဉ္စသတာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ အပ္ပေါဒကံ ပါယာသံ ဒေတိ, ဗြာဟ္မဏီ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ နာနာရသဘောဇနံ။ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါနဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏီ တဿ ဝသဝတ္တိတာယ ပဟီနမစ္ဆေရတာယ စ သဟတ္ထာ ပရိဝိသတိ။ ဗြာဟ္မဏိယာ ပန ဒါနဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏော ပါတောဝ ဃရာ နိက္ခမိတွာ ပလာယတိ။ အထေကဒိဝသံ ဗြာဟ္မဏော ဗြာဟ္မဏိယာ သဒ္ဓိံ အသမ္မန္တေတွာ ပဉ္စသတေ ဗြာဟ္မဏေ နိမန္တေတွာ ဗြာဟ္မဏိံ အာဟ – ‘‘သွေ ဘောတိ အမှာကံ ဃရေ ပဉ္စသတာ ဗြာဟ္မဏာ ဘုဉ္ဇိဿန္တီ’’တိ။ မယာ ကိံ ကာတဗ္ဗံ ဗြာဟ္မဏာတိ? တယာ အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ, သဗ္ဗံ ပစနပရိဝေသနံ အညေ ကရိဿန္တိ။ ယံ ပန တွံ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ ခိပိတွာပိ ဥက္ကာသိတွာပိ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ နမက္ကာရံ ကရောသိ, တံ သွေ ဧကဒိဝသမတ္တံ မာ အကာသိ။ တံ ဟိ သုတွာ ဗြာဟ္မဏာ အနတ္တမနာ ဟောန္တိ, မာ မံ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဘိန္ဒသီတိ။ တွံ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဝါ ဘိဇ္ဇ ဒေဝေဟိ ဝါ, အဟံ ပန သတ္ထာရံ အနုဿရိတွာ န သက္ကောမိ အနမဿမာနာ သဏ္ဌာတုန္တိ။ ဘောတိ ကုလသတိကေ ဂါမေ ဂါမဒွါရမ္ပိ တာဝ ပိဒဟိတုံ ဝါယမန္တိ, တွံ ဒွီဟင်္ဂုလေဟိ ပိဒဟိတဗ္ဗံ မုခံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဇနကာလမတ္တံ ပိဒဟိတုံ န သက္ကောသီတိ။ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ကထေတွာပိ သော နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဿီသကေ ဌပိတံ မဏ္ဍလဂ္ဂခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ – ‘‘ဘောတိ သစေ သွေ ဗြာဟ္မဏေသု နိသိန္နေသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၈။)တံ မုဏ္ဍသမဏကံ နမဿသိ, ဣမိနာ တံ ခဂ္ဂေန ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသမတ္ထကာ ကဠီရံ ဝိယ ကောဋ္ဋေတွာ ရာသိံ ကရိဿာမီ’’တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘ဣမိနာ မဏ္ဍလဂ္ဂေန, ပါဒတော ယာဝ မတ္ထကာ၊
ကဠီရမိဝ ဆေဇ္ဇာမိ, ယဒိ မိစ္ဆံ န ကာဟသိ။
‘‘သစေ ဗုဒ္ဓေါတိ ဘဏသိ, သစေ ဓမ္မောတိ ဘာသသိ၊
သစေ သံဃောတိ ကိတ္တေသိ, ဇီဝန္တီ မေ နိဝေသနေ’’တိ။
အရိယသာဝိကာ ပန ပထဝီ ဝိယ ဒုပ္ပကမ္ပာ, သိနေရု ဝိယ ဒုပ္ပရိဝတ္တိယာ။ သာ တေန နံ ဧဝမာဟ –
‘‘သစေ မေ အင်္ဂမင်္ဂါနိ, ကာမံ ဆေဇ္ဇသိ ဗြာဟ္မဏ၊
နေဝါဟံ ဝိရမိဿာမိ, ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သာသနာ။
‘‘နာဟံ ဩက္ကာ ဝရဓရာ, သက္ကာ ရောဓယိတုံ ဇိနာ၊
ဓီတာဟံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ, ဆိန္ဒ ဝါ မံ ဝဓဿု ဝါ’’တိ။
ဧဝံ ဓနဉ္ဇာနိဂဇ္ဇိတံ နာမ ဂဇ္ဇန္တီ ပဉ္စ ဂါထာသတာနိ အဘာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဗြာဟ္မဏိံ ပရာမသိတုံ ဝါ ပဟရိတုံ ဝါ အသက္ကောန္တော ‘‘ဘောတိ ယံ တေ ရုစ္စတိ, တံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ခဂ္ဂံ သယနေ ခိပိ။ ပုနဒိဝသေ ဂေဟံ ဟရိတုပလိတ္တံ ကာရာပေတွာ လာဇာပုဏ္ဏဃဋမာလာဂန္ဓာဒီဟိ တတ္ထ တတ္ထ အလင်္ကာရာပေတွာ ပဉ္စန္နံ ဗြာဟ္မဏသတာနံ နဝသပ္ပိသက္ခရမဓုယုတ္တံ အပ္ပေါဒကပါယာသံ ပဋိယာဒါပေတွာ ကာလံ အာရောစာပေသိ။
ဗြာဟ္မဏီပိ ပါတောဝ ဂန္ဓောဒကေန သယံ နှာယိတွာ သဟဿဂ္ဃနကံ အဟတဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ပဉ္စသတဂ္ဃနကံ ဧကံသံ ကတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ဘတ္တဂ္ဂေ ဗြာဟ္မဏေ ပရိဝိသမာနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကပန္တိယံ နိသိန္နဿ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဘတ္တံ ဥပသံဟရန္တီ ဒုန္နိက္ခိတ္တေ ဒါရုဘဏ္ဍေ ပက္ခလိ။ ပက္ခလနဃဋ္ဋနာယ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တသ္မိံ သမယေ ဒသဗလံ သရိ။ သတိသမ္ပန္နတာယ ပန ပါယာသပါတိံ အဆဍ္ဍေတွာ သဏိကံ ဩတာရေတွာ ဘူမိယံ သဏ္ဌပေတွာ ပဉ္စန္နံ ဗြာဟ္မဏသတာနံ မဇ္ဈေ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ဌပေတွာ ယေန ဝေဠုဝနံ, တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉။)တသ္မိဉ္စ သမယေ တေသု ဗြာဟ္မဏေသု ကေစိ ဘုတ္တာ ဟောန္တိ, ကေစိ ဘုဉ္ဇမာနာ, ကေစိ ဟတ္ထေ ဩတာရိတမတ္တာ, ကေသဉ္စိ ဘောဇနံ ပုရတော ဌပိတမတ္တံ ဟောတိ။ တေ တံ သဒ္ဒံ သုတွာဝ သိနေရုမတ္တေန မုဂ္ဂရေန သီသေ ပဟဋာ ဝိယ ကဏ္ဏေသု သူလေန ဝိဒ္ဓါ ဝိယ ဒုက္ခဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒိယမာနာ ‘‘ဣမိနာ အညလဒ္ဓိကေန မယံ ဃရံ ပဝေသိတာ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ဟတ္ထေ ပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ မုခေန ဂဟိတံ နိဋ္ဌုဘိတွာ ဓနုံ ဒိသွာ ကာကာ ဝိယ ဗြာဟ္မဏံ အက္ကောသမာနာ ဒိသာဝိဒိသာ ပက္ကမိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ဧဝံ ဘိဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဗြာဟ္မဏေ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏိံ သီသတော ပဋ္ဌာယ ဩလောကေတွာ, ‘‘ဣဒမေဝ ဘယံ သမ္ပဿမာနာ မယံ ဟိယျော ပဋ္ဌာယ ဘောတိံ ယာစန္တာ န လဘိမှာ’’တိ နာနပ္ပကာရေဟိ ဗြာဟ္မဏိံ အက္ကောသိတွာ, ဧတံ ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။
ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဂါမနိဂမရဋ္ဌပူဇိတော, န သက္ကာ ဂန္တွာ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဝတွာ သန္တဇ္ဇေတုံ, ဧကမေဝ နံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တောဝ ‘‘ကိံသု ဆေတွာ’’တိ ဂါထံ အဘိသင်္ခရိတွာ – ‘‘သစေ ‘အသုကဿ နာမ ဝဓံ ရောစေမီ’တိ ဝက္ခတိ, အထ နံ ‘ယေ တုယှံ န ရုစ္စန္တိ, တေ မာရေတုကာမောသိ, လောကဝဓာယ ဥပ္ပန္နော, ကိံ တုယှံ သမဏဘာဝေနာ’တိ? နိဂ္ဂဟေဿာမိ။ သစေ ‘န ကဿစိ ဝဓံ ရောစေမီ’တိ ဝက္ခတိ, အထ နံ ‘တွံ ရာဂါဒီနမ္ပိ ဝဓံ န ဣစ္ဆသိ။ ကသ္မာ သမဏော ဟုတွာ အာဟိဏ္ဍသီ’တိ? နိဂ္ဂဟေဿာမီ။ ဣတိ ဣမံ ဥဘတောကောဋိကံ ပဉှံ သမဏော ဂေါတမော နေဝ ဂိလိတုံ န ဥဂ္ဂိလိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။ သမ္မောဒီတိ အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ ကုဒ္ဓဘာဝံ အဒဿေတွာ မဓုရကထံ ကထေန္တော သမ္မောဒိ။ ပဉှော ဒေဝတာသံယုတ္တေ ကထိတော။ သေသမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝါတိ။ ပဌမံ။
၂။ အက္ကောသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၈။ ဒုတိယေ အက္ကောသကဘာရဒွါဇောတိ ဘာရဒွါဇောဝ သော, ပဉ္စမတ္တေဟိ ပန ဂါထာ သတေဟိ တထာဂတံ အက္ကောသန္တော အာဂတောတိ။ ‘‘အက္ကောသကဘာရဒွါဇော’’တိ တဿ သင်္ဂီတိကာရေဟိ နာမံ ဂဟိတံ။ ကုပိတော အနတ္တမနောတိ ‘‘သမဏေန ဂေါတမေန မယှံ ဇေဋ္ဌကဘာတရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၀။)ပဗ္ဗာဇေန္တေန ဇာနိ ကတာ, ပက္ခော ဘိန္နော’’တိ ကောဓေန ကုပိတော ဒေါမနဿေန စ အနတ္တမနော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အက္ကောသတီတိ ‘‘စောရောသိ, ဗာလောသိ, မူဠှောသိ, ထေနောသိ, ဩဋ္ဌောသိ, မေဏ္ဍောသိ, ဂေါဏောသိ, ဂဒြဘောသိ, တိရစ္ဆာနဂတောသိ, နေရယိကောသီ’’တိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသတိ။ ပရိဘာသတီတိ ‘‘ဟောတု မုဏ္ဍကသမဏက, ‘အဒဏ္ဍော အဟ’န္တိ ကရောသိ, ဣဒါနိ တေ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ဒဏ္ဍံ အာရောပေဿာမီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပရိဘာသတိ နာမ။
သမ္ဘုဉ္ဇတီတိ ဧကတော ဘုဉ္ဇတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ကတဿ ပဋိကာရံ ကရောတိ။ ဘဂဝန္တံ ခေါ, ဂေါတမန္တိ ကသ္မာ ဧဝမာဟ? ‘‘တဝေဝေတံ, ဗြာဟ္မဏ, တဝေဝေတံ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ကိရဿ သုတွာ။ ‘‘ဣသယော နာမ ကုပိတာ သပနံ ဒေန္တိ ကိသဝစ္ဆာဒယော ဝိယာ’’တိ အနုဿဝဝသေန ‘‘သပတိ မံ မညေ သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
ဒန္တဿာတိ နိဗ္ဗိသေဝနဿ။ တာဒိနောတိ တာဒိလက္ခဏံ ပတ္တဿ။ တဿေဝ တေန ပါပိယောတိ တဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ တေန ကောဓေန ပါပံ ဟောတိ။ သတော ဥပသမ္မတီတိ သတိယာ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဓိဝါသေတိ။ ဥဘိန္နံ တိကိစ္ဆန္တာနန္တိ ဥဘိန္နံ တိကိစ္ဆန္တံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ယော ပုဂ္ဂလော သတော ဥပသမ္မတိ, ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ တိကိစ္ဆတိ သာဓေတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဇနာ ဗာလောတိ မညန္တိ။ ကီဒိသာ ဇနာ? ယေ ဓမ္မဿ အကောဝိဒါ။ ဓမ္မဿာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မဿ ဝါ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဝါ။ အကောဝိဒါတိ တသ္မိံ ဓမ္မေ အကုသလာ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနာ။ ဒုတိယံ။
၃။ အသုရိန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၉။ တတိယေ အသုရိန္ဒကဘာရဒွါဇောတိ အက္ကောသကဘာရဒွါဇဿ ကနိဋ္ဌော။ ကုပိတောတိ တေနေဝ ကာရဏေန ကုဒ္ဓေါ။ ဇယဉ္စေဝဿ တံ ဟောတီတိ အဿေဝ တံ ဇယံ ဟောတိ, သော ဇယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကတမဿာတိ? ယာ တိတိက္ခာ ဝိဇာနတော အဓိဝါသနာယ ဂုဏံ ဝိဇာနန္တဿ တိတိက္ခာ အဓိဝါသနာ, အယံ တဿ ဝိဇာနတောဝ ဇယော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၁။)ဗာလော ပန ဖရုသံ ဘဏန္တော ‘‘မယှံ ဇယော’’တိ ကေဝလံ ဇယံ မညတိ။ တတိယံ။
၄။ ဗိလင်္ဂီကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၀။ စတုတ္ထေ ဗိလင်္ဂိကဘာရဒွါဇောတိ ဘာရဒွါဇောဝ သော, နာနပ္ပကာရံ ပန သုဒ္ဓဉ္စ သမ္ဘာရယုတ္တဉ္စ ကဉ္ဇိကံ ကာရေတွာ ဝိက္ကိဏာပေန္တော ဗဟုဓနံ သင်္ခရီတိ ‘‘ဗိလင်္ဂိကဘာရဒွါဇော’’တိ တဿ သင်္ဂီတိကာရေဟိ နာမံ ဂဟိတံ။ တုဏှီဘူတောတိ ‘‘တယော မေ ဇေဋ္ဌကဘာတရော ဣမိနာ ပဗ္ဗာဇိတာ’’တိ အတိဝိယ ကုဒ္ဓေါ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော တုဏှီဘူတော အဋ္ဌာသိ။ ဂါထာ ပန ဒေဝတာသံယုတ္တေ ကထိတာဝ။ စတုတ္ထံ။
၅။ အဟိံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၁။ ပဉ္စမေ အဟိံသကဘာရဒွါဇောတိ ဘာရဒွါဇောဝေသ, အဟိံသကပဉှံ ပန ပုစ္ဆိ, တေနဿေတံ သင်္ဂီတိကာရေဟိ နာမံ ဂဟိတံ။ နာမေန ဝါ ဧသ အဟိံသကော, ဂေါတ္တေန ဘာရဒွါဇော။ အဟိံသကာဟန္တိ အဟိံသကော အဟံ, ဣတိ မေ ဘဝံ ဂေါတမော ဇာနာတူတိ အာဟ။ တထာ စဿာတိ တထာ စေ အဿ, ဘဝေယျာသီတိ အတ္ထော။ န ဟိံသတီတိ န ဝိဟေဌေတိ န ဒုက္ခာပေတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၂။ ဆဋ္ဌေ ဇဋာဘာရဒွါဇောတိ ဘာရဒွါဇောဝေသ, ဇဋာပဉှဿ ပန ပုစ္ဆိတတ္တာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သေသံ ဒေဝတာသံယုတ္တေ ကထိတမေဝ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ သုဒ္ဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၃။ သတ္တမေ သုဒ္ဓိကဘာရဒွါဇောတိ အယမ္ပိ ဘာရဒွါဇောဝ, သုဒ္ဓိကပဉှဿ ပန ပုစ္ဆိတတ္တာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သီလဝါပိ တပေါကရန္တိ သီလသမ္ပန္နောပိ တပေါကမ္မံ ကရောန္တော။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ တယော ဝေဒါ။ စရဏန္တိ ဂေါတ္တစရဏံ။ သော သုဇ္ဈတိ န အညာ ဣတရာ ပဇာတိ သော တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော သုဇ္ဈတိ, အယံ ပန အညာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂။)နာမိကာ ပဇာ န သုဇ္ဈတီတိ ဝဒတိ။ ဗဟုမ္ပိ ပလပံ ဇပ္ပန္တိ ဗဟုမ္ပိ ပလပံ ဇပ္ပန္တော, ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သုဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝံ ဝစနသဟဿမ္ပိ ဘဏန္တောတိ အတ္ထော။ အန္တောကသမ္ဗူတိ အန္တော ကိလေသပူတိသဘာဝေန ပူတိကော။ သံကိလိဋ္ဌောတိ ကိလိဋ္ဌေဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတော။ သတ္တမံ။
၈။ အဂ္ဂိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၄။ အဋ္ဌမေ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇောတိ အယမ္ပိ ဘာရဒွါဇောဝ, အဂ္ဂိ ပရိစရဏဝသေန ပနဿ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဧတံ နာမံ ဂဟိတံ။ သန္နိဟိတော ဟောတီတိ သံယောဇိတော ဟောတိ။ အဋ္ဌာသီတိ ကသ္မာ တတ္ထ အဋ္ဌာသိ? ဘဂဝါ ကိရ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော ဣမံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဧဝရူပံ အဂ္ဂပါယာသံ ဂဟေတွာ ‘မဟာဗြဟ္မာနံ ဘောဇေမီ’တိ အဂ္ဂိမှိ ဈာပေန္တော အဖလံ ကရောတိ အပါယမဂ္ဂံ ဩက္ကမတိ, ဣမံ လဒ္ဓိံ အဝိဿဇ္ဇန္တော အပါယပူရကောဝ ဘဝိဿတိ, ဂစ္ဆာမိဿ ဓမ္မဒေသနာယ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ စတ္တာရော မဂ္ဂေ စေဝ စတ္တာရိ စ ဖလာနိ ဒေမီ’’တိ, တသ္မာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ရာဇဂဟံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ အဋ္ဌာသိ။
တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟီတိ တီဟိ ဝေဒေဟိ။ ဇာတိမာတိ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ ပရိသုဒ္ဓါယ ဇာတိယာ သမန္နာဂတော။ သုတဝါ ဗဟူတိ ဗဟု နာနပ္ပကာရေ ဂန္ထေ သုတဝါ။ သောမံ ဘုဉ္ဇေယျာတိ သော တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဣမံ ပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ယုတ္တော, တုမှာကံ ပနေသ ပါယာသော အယုတ္တောတိ ဝဒတိ။
ဝေဒီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန ဇာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ သဂ္ဂါပါယန္တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ သဂ္ဂမ္ပိ အပါယမ္ပိ ပဿတိ။ ဇာတိက္ခယန္တိ အရဟတ္တံ။ အဘိညာဝေါသိတောတိ ဇာနိတွာ ဝေါသိတဝေါသာနော။ ဗြာဟ္မဏော ဘဝန္တိ အဝီစိတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ဘောတာ ဂေါတမေန သဒိသော ဇာတိသမ္ပန္နော ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော နတ္ထိ, ဘဝံယေဝ ဗြာဟ္မဏောတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပူရေတွာ ဒသဗလဿ ပါယာသံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ဥပ္ပတ္တိံ ဒီပေတွာ ဘောဇနံ ပဋိက္ခိပန္တော ဂါထာဘိဂီတံ မေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါထာဘိဂီတန္တိ ဂါထာဟိ အဘိဂီတံ။ အဘောဇနေယျန္တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၃။)အဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တွံ, ဗြာဟ္မဏ, မယှံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဌိတဿ ကဋစ္ဆုမတ္တမ္ပိ ဒါတုံ နာသက္ခိ, ဣဒါနိ ပန မယာ တုယှံ ကိလဉ္ဇမှိ တိလေ ဝိတ္ထာရေန္တေန ဝိယ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပကာသိတာ, ဣတိ ဂါယနေန ဂါယိတွာ လဒ္ဓံ ဝိယ ဣဒံ ဘောဇနံ ဟောတိ, တသ္မာ ဣဒံ ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယျန္တိ။ သမ္ပဿတံ, ဗြာဟ္မဏ, နေသ ဓမ္မောတိ, ဗြာဟ္မဏ, အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ သမ္ပဿန္တာနံ ‘‘ဧဝရူပံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧသ ဓမ္မော န ဟောတိ။ သုဓာဘောဇနမ္ပိ ဂါထာဘိဂီတံ ပနုဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ, ဂါထာဟိ ဂါယိတွာ လဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓါ နီဟရန္တိယေဝ။ ဓမ္မေ သတိ, ဗြာဟ္မဏ, ဝုတ္တိရေသာတိ, ဗြာဟ္မဏ, ဓမ္မေ သတိ ဓမ္မံ အပေက္ခိတွာ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာယ ဇီဝိတံ ကပ္ပေန္တာနံ ဧသာ ဝုတ္တိ အယံ အာဇီဝေါ – ဧဝရူပံ နီဟရိတွာ ဓမ္မလဒ္ဓမေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။
အထ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ – အဟံ ပုဗ္ဗေ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဂုဏေ ဝါ အဂုဏေ ဝါ န ဇာနာမိ။ ဣဒါနိ ပနဿာဟံ ဂုဏေ ဉတွာ မမ ဂေဟေ အသီတိကောဋိမတ္တံ ဓနံ သာသနေ ဝိပ္ပကိရိတုကာမော ဇာတော, အယဉ္စ ‘‘မယာ ဒိန္နပစ္စယာ အကပ္ပိယာ’’တိ ဝဒတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂယှော အဟံ သမဏေန ဂေါတမေနာတိ။ အထ ဘဂဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပေသေတွာ တဿ စိတ္တာစာရံ ဝီမံသန္တော, ‘‘အယံ သဗ္ဗေပိ အတ္တနာ ဒိန္နပစ္စယေ ‘အကပ္ပိယာ’တိ သလ္လက္ခေတိ။ ယံ ဟိ ဘောဇနံ အာရဗ္ဘ ကထာ ဥပ္ပန္နာ, ဧတဒေဝ န ဝဋ္ဋတိ, သေသာ နိဒ္ဒေါသာ’’တိ ဗြာဟ္မဏဿ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဒါနဒွါရံ ဒဿေန္တော အညေန စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စဝူပသန္တန္တိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒီနံ ဝသေန ဝူပသန္တကုက္ကုစ္စံ။ အန္နေန ပါနေနာတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ။ အယံ ပနတ္ထော – အညေဟိ တယာ ‘‘ပရိစ္စဇိဿာမီ’’တိ သလ္လက္ခိတေဟိ စီဝရာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟဿု။ ခေတ္တံ ဟိ တံ ပုညပေက္ခဿ ဟောတီတိ ဧတံ တထာဂတသာသနံ နာမ ပုညပေက္ခဿ ပုညတ္ထိကဿ တုယှံ အပ္ပေပိ ဗီဇေ ဗဟုသဿဖလဒါယကံ သုခေတ္တံ ဝိယ ပဋိယတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ သုန္ဒရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၅။ နဝမေ သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇောတိ သုန္ဒရိကာယ နဒိယာ တီရေ အဂ္ဂိဇုဟဏေန ဧဝံလဒ္ဓနာမော။ သုန္ဒရိကာယာတိ ဧဝံနာမိကာယ နဒိယာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄။)အဂ္ဂိံ ဇုဟတီတိ အာဟုတိံ ပက္ခိပနေန ဇာလေတိ။ အဂ္ဂိဟုတ္တံ ပရိစရတီတိ အဂျာယတနံ သမ္မဇ္ဇနုပလေပနဗလိကမ္မာဒိနာ ပယိရုပါသတိ။ ကော နု ခေါ ဣမံ ဟဗျသေသံ ဘုဉ္ဇေယျာတိ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော အဂ္ဂိမှိ ဟုတာဝသေသံ ပါယာသံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဂ္ဂိမှိ တာဝ ပက္ခိတ္တပါယာသော မဟာဗြဟ္မုနာ ဘုတ္တော, အယံ ပန အဝသေသော အတ္ထိ, တံ ယဒိ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဒေယျံ, ဧဝံ မေ ပိတရာ သဟ ပုတ္တောပိ သန္တပ္ပိတော ဘဝေယျ, သုဝိသောဓိတော စဿ ဗြဟ္မလောကဂါမိမဂ္ဂေါ’’တိ။ သော ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿနတ္ထံ ဥဋ္ဌာယာသနာ စတုဒ္ဒိသာ အနုဝိလောကေသိ, ‘‘ကော နု ခေါ ဣမံ ဟဗျသေသံ ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ?
ရုက္ခမူလေတိ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဇေဋ္ဌကရုက္ခဿ မူလေ။ သသီသံ ပါရုတံ နိသိန္နန္တိ သဟ သီသေန ပါရုတကာယံ နိသိန္နံ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တတ္ထ နိသီဒိ? ဘဂဝါ ကိရ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော ဣမံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – အယံ ဗြာဟ္မဏော ဧဝရူပံ အဂ္ဂပါယာသံ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာဗြဟ္မာနံ ဘောဇေမီ’’တိ အဂ္ဂိမှိ ဈာပေန္တော အဖလံ ကရောတိ…ပေ… စတ္တာရော မဂ္ဂေ စေဝ စတ္တာရိ စ ဖလာနိ ဒေမီတိ။ တသ္မာ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဝုတ္တနယေန တသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ အထ ကသ္မာ သသီသံ ပါရုပီတိ? ဟိမပါတဿ စ သီတဝါတဿ စ ပဋိဗာဟဏတ္ထံ, ပဋိဗလောဝ ဧတံ တထာဂတော အဓိဝါသေတုံ။ သစေ ပန အပါရုပိတွာ နိသီဒေယျ, ဗြာဟ္မဏော ဒူရတောဝ သဉ္ဇာနိတွာ နိဝတ္တေယျ, ဧဝံ သတိ ကထာ နပ္ပဝတ္တေယျ။ ဣတိ ဘဂဝါ – ‘‘ဗြာဟ္မဏေ အာဂတေ သီသံ ဝိဝရိဿာမိ, အထ မံ သော ဒိသွာ ကထံ ပဝတ္တေဿတိ, တဿာဟံ ကထာနုသာရေန ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ကထာပဝတ္တနတ္ထံ ဧဝမကာသိ။
ဥပသင်္ကမီတိ ဗြာဟ္မဏော – ‘‘အယံ သသီသံ ပါရုပိတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ပဓာနမနုယုတ္တော။ ဣမဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ဣမံ ဟဗျသေသံ ဒဿာမီ’’တိ, ဗြာဟ္မဏသညီ ဟုတွာ ဥပသင်္ကမိ။ မုဏ္ဍော အယံ ဘဝံ, မုဏ္ဍကော အယံ ဘဝန္တိ သီသေ ဝိဝရိတမတ္တေ နီစကေသန္တံ ဒိသွာ ‘‘မုဏ္ဍော’’တိ အာဟ။ တတော သုဋ္ဌုတရံ ဩလောကေန္တော ပဝတ္တမတ္တမ္ပိ သိခံ အဒိသွာ ဟီဠေန္တော ‘‘မုဏ္ဍကော’’တိ အာဟ။ တတောဝါတိ ယတ္ထ ဌိတော အဒ္ဒသ, တမှာဝ ပဒေသာ။ မုဏ္ဍာပိ ဟီတိ ကေနစိ ကာရဏေန မုဏ္ဍိတသီသာပိ ဟောန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၅။)မာ ဇာတိံ ပုစ္ဆာတိ ယဒိ ဒါနဿ မဟပ္ဖလတံ ပစ္စာသီသသိ, ဇာတိံ မာ ပုစ္ဆ။ အကာရဏံ ဟိ ဒက္ခိဏေယျဘာဝဿ ဇာတိ။ စရဏဉ္စ ပုစ္ဆာတိ အပိစ ခေါ သီလာဒိဂုဏဘေဒံ စရဏံ ပုစ္ဆ။ ဧတံ ဟိ ဒက္ခိဏေယျဘာဝဿ ကာရဏံ။ ဣဒါနိဿ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ကဋ္ဌာ ဟဝေ ဇာယတိ ဇာတဝေဒေါတိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ဣဓ ကဋ္ဌာ အဂ္ဂိ ဇာယတိ, န စ သော သာလာဒိကဋ္ဌာ ဇာတောဝ အဂ္ဂိကိစ္စံ ကရောတိ, သာပါန-ဒေါဏိအာဒိကဋ္ဌာ ဇာတော န ကရောတိ, အတ္တနော ပန အစ္စိယာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ယတော ဝါ တတော ဝါ ဇာတော ကရောတိယေဝ။ ဧဝံ န ဗြာဟ္မဏကုလာဒီသု ဇာတောဝ ဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ, စဏ္ဍာလကုလာဒီသု ဇာတော န ဟောတိ, အပိစ ခေါ နီစကုလိနောပိ ဥစ္စကုလိနောပိ ခီဏာသဝ-မုနိ ဓိတိမာ ဟိရီနိသေဓော အာဇာနီယော ဟောတိ။ ဣမာယ ဓိတိဟိရိပမောက္ခာယ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဇာတိမာ ဥတ္တမဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ။ သော ဟိ ဓိတိယာ ဂုဏေ ဓာရေတိ, ဟိရိယာ ဒေါသေ နိသေဓေတီတိ။ အပိစေတ္ထ မုနီတိ မောနဓမ္မေန သမန္နာဂတော။ ဓိတိမာတိ ဝီရိယဝါ။ အာဇာနီယောတိ ကာရဏာကာရဏဇာနနကော။ ဟိရီနိသေဓောတိ ဟိရိယာ ပါပါနိ နိသေဓေတွာ ဌိတော။
သစ္စေန ဒန္တောတိ ပရမတ္ထသစ္စေန ဒန္တော။ ဒမသာ ဥပေတောတိ ဣန္ဒြိယဒမေန ဥပေတော။ ဝေဒန္တဂူတိ စတုန္နံ မဂ္ဂဝေဒါနံ အန္တံ, စတူဟိ ဝါ မဂ္ဂဝေဒေဟိ ကိလေသာနံ အန္တံ ဂတော။ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယောတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝုတ္ထော။ ယညောပနီတောတိ ဥပနီတယညော ပဋိယာဒိတယညော စ။ တမုပဝှယေထာတိ ယေန ယညော ပဋိယာဒိတော, သော တံ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏံ အဝှယေယျ။ ‘‘ဣန္ဒမဝှယာမ, သောမမဝှယာမ, ဝရုဏမဝှယာမ, ဤသာနမဝှယာမ, ယာမမဝှယာမာ’’တိ ဣဒံ ပန အဝှါနံ နိရတ္ထကံ။ ကာလေနာတိ အဝှယန္တော စ ‘‘ကာလော, ဘန္တေ, နိဋ္ဌိတံ ဘတ္တ’’န္တိ အန္တောမဇ္ဈနှိကကာလေယေဝ တံ ဥပဝှယေယျ။ သော ဇုဟတိ ဒက္ခိဏေယျေတိ ယော ဧဝံ ကာလေ ခီဏာသဝံ အာမန္တေတွာ တတ္ထ စတုပစ္စယဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌပေတိ, သော ဒက္ခိဏေယျေ ဇုဟတိ နာမ, န အစေတနေ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပန္တော။
ဣတိ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော ကထံ သုဏန္တော ပသီဒိတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ပသာဒံ အာဝိကရောန္တော အဒ္ဓါ သုယိဋ္ဌန္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – အဒ္ဓါ မမ ယိဒံ ဣဒါနိ သုယိဋ္ဌဉ္စ သုဟုတဉ္စ ဘဝိဿတိ, ပုဗ္ဗေ ပန အဂ္ဂိမှိ ဈာပိတံ နိရတ္ထကံ အဟောသီတိ။ အညော ဇနောတိ ‘‘အဟံ ဗြာဟ္မဏော, အဟံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၆။)ဝဒန္တော အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနော။ ဟဗျသေသန္တိ ဟုတသေသံ။ ဘုဉ္ဇတု ဘဝန္တိအာဒိ ပုရိမသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
န ခွါဟန္တိ န ခေါ အဟံ။ ကသ္မာ ပနေဝမာဟာတိ? တသ္မိံ ကိရ ဘောဇနေ ဥပဟဋမတ္တေဝ ‘‘သတ္ထာ ဘုဉ္ဇိဿတီ’’တိ သညာယ စတူသု မဟာဒီပေသု ဒွီသု ပရိတ္တဒီပသဟဿေသု ဒေဝတာ ပုပ္ဖဖလာဒီနိ စေဝ သပ္ပိနဝနီတတေလမဓုဖာဏိတာဒီနိ စ အာဒါယ မဓုပဋလံ ပီဠေတွာ မဓုံ ဂဏှန္တိယော ဝိယ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တိတောဇမေဝ ဂဟေတွာ ပက္ခိပိံသု။ တေန တံ သုခုမတ္တံ ဂတံ, မနုဿာနဉ္စ ဩဠာရိကံ ဝတ္ထူတိ တေသံ တာဝ ဩဠာရိကဝတ္ထုတာယ သမ္မာ ပရိဏာမံ န ဂစ္ဆတိ။ ဂေါယူသေ ပန တိလဗီဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတ္တာ ဩဠာရိကမိဿကံ ဇာတံ, ဒေဝါနဉ္စ သုခုမံ ဝတ္ထူတိ တေသံ သုခုမဝတ္ထုတာယ သမ္မာ ပရိဏာမံ န ဂစ္ဆတိ။ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဿာပိ ကုစ္ဆိယံ န ပရိဏမတိ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီခီဏာသဝဿ ပန သမာပတ္တိဗလေန ပရိဏာမေယျ။ ဘဂဝတော ပန ပါကတိကေနေဝ ကမ္မဇတေဇေန ပရိဏာမေယျ။
အပ္ပဟရိတေတိ အဟရိတေ။ သစေ ဟိ ဟရိတေသု တိဏေသု ပက္ခိပေယျ, သိနိဒ္ဓပါယာသေန တိဏာနိ ပူတီနိ ဘဝေယျုံ။ ဗုဒ္ဓါ စ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒံ န ဝီတိက္ကမန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ယတ္ထ ပန ဂလပ္ပမာဏာနိ မဟာတိဏာနိ, တာဒိသေ ဌာနေ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပါဏကေတိ သပ္ပါဏကသ္မိံ ဟိ ပရိတ္တကေ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တေ ပါဏကာ မရန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ယံ ပန ဂမ္ဘီရံ မဟာဥဒကံ ဟောတိ, ပါတိသတေပိ ပါတိသဟဿေပိ ပက္ခိတ္တေ န အာလုဠတိ, တထာရူပေ ဥဒကေ ဝဋ္ဋတိ။ ဩပိလာပေသီတိ သုဝဏ္ဏပါတိယာ သဒ္ဓိံယေဝ နိမုဇ္ဇာပေသိ။ စိစ္စိဋာယတိ စိဋိစိဋာယတီတိ ဧဝရူပံ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ ကိံ ပနေသ ပါယာသဿ အာနုဘာဝေါ, ဥဒါဟု တထာဂတဿာတိ? တထာဂတဿ။ အယံ ဟိ ဗြာဟ္မဏော တံ ပါယာသံ ဩပိလာပေတွာ ဥမ္မဂ္ဂံ အာရုယှ သတ္ထု သန္တိကံ အနာဂန္တွာဝ ဂစ္ဆေယျ, အထ ဘဂဝါ – ‘‘ဧတ္တကံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿတိ။ အထဿာဟံ ဓမ္မဒေသနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟဏံ ဘိန္ဒိတွာ သာသနေ ဩတာရေတွာ အမတပါနံ ပါယေဿာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနဗလေန ဧဝမကာသိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၇။)ဒါရု သမာဒဟာနောတိ ဒါရုံ ဈာပယမာနော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဟိ ဧတန္တိ ဧတံ ဒါရုဇ္ဈာပနံ နာမ အရိယဓမ္မတော ဗဟိဒ္ဓါ။ ယဒိ ဧတေန သုဒ္ဓိ ဘဝေယျ, ယေ ဒဝဍာဟကာဒယော ဗဟူနိ ဒါရူနိ ဈာပေန္တိ, တေ ပဌမတရံ သုဇ္ဈေယျုံ။ ကုသလာတိ ခန္ဓာဒီသု ကုသလာ။ အဇ္ဈတ္တမေဝုဇ္ဇလယာမိ ဇောတိန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တေ အတ္တနော သန္တာနသ္မိံယေဝ ဉာဏဇောတိံ ဇာလေမိ။ နိစ္စဂ္ဂိနီတိ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓေန သဗ္ဗညုတညာဏေန နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတဂ္ဂိ။ နိစ္စသမာဟိတတ္တောတိ နိစ္စံ သမ္မာ ဌပိတစိတ္တော။ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမီတိ ဗောဓိမဏ္ဍေ စရိတံ ဗြဟ္မစရိယံ ဂဟေတွာ ဧဝံ ဝဒတိ။
မာနော ဟိ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ခါရိဘာရောတိ ယထာ ခါရိဘာရော ခန္ဓေန ဝယှမာနော ဥပရိ ဌိတောပိ အက္ကန္တက္ကန္တဋ္ဌာနေ ပထဝိယာ သဒ္ဓိံ ဖုသေတိ, ဧဝမေဝ ဇာတိဂေါတ္တကုလာဒီနိ မာနဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥဿာပိတော မာနောပိ တတ္ထ တတ္ထ ဣဿံ ဥပ္ပါဒေန္တော စတူသု အပါယေသု သံသီဒါပေတိ။ တေနာဟ ‘‘မာနော ဟိ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ခါရိဘာရော’’တိ။ ကောဓော ဓူမောတိ တဝ ဉာဏဂ္ဂိဿ ဥပက္ကိလေသဋ္ဌေန ကောဓော ဓုမော။ တေန ဟိ တေ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော ဉာဏဂ္ဂိ န ဝိရောစတိ။ ဘသ္မနိ မောသဝဇ္ဇန္တိ နိရောဇဋ္ဌေန မုသာဝါဒေါ ဆာရိကာ နာမ။ ယထာ ဟိ ဆာရိကာယ ပဋိစ္ဆန္နော အဂ္ဂိ န ဇောတေတိ, ဧဝံ တေ မုသာဝါဒေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဉာဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဇိဝှါ သုဇာတိ ယထာ တုယှံ သုဝဏ္ဏရဇတလောဟကဋ္ဌမတ္တိကာသု အညတရမယာ ယာဂယဇနတ္ထာယ သုဇာ ဟောတိ, ဧဝံ မယှံ ဓမ္မယာဂံ ယဇနတ္ထာယ ပဟူတဇိဝှါ သုဇာတိ ဝဒတိ။ ဟဒယံ ဇောတိဋ္ဌာနန္တိ ယထာ တုယှံ နဒီတီရေ ဇောတိဋ္ဌာနံ, ဧဝံ မယှံ ဓမ္မယာဂဿ ယဇနဋ္ဌာနတ္ထေန သတ္တာနံ ဟဒယံ ဇောတိဋ္ဌာနံ။ အတ္တာတိ စိတ္တံ။
ဓမ္မော ရဟဒေါတိ ယထာ တွံ အဂ္ဂိံ ပရိစရိတွာ ဓူမဆာရိကသေဒကိလိဋ္ဌသရီရော သုန္ဒရိကံ နဒိံ ဩတရိတွာ နှာယသိ, ဧဝံ မယှံ သုန္ဒရိကာသဒိသေန ဗာဟိရေန ရဟဒေန အတ္ထော နတ္ထိ, အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဓမ္မော ပန မယှံ ရဟဒေါ, တတြာဟံ ပါဏသတမ္ပိ ပါဏသဟဿမ္ပိ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနိပိ ဧကပ္ပဟာရေန နှာပေမိ။ သီလတိတ္ထောတိ တဿ ပန မေ ဓမ္မရဟဒဿ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ တိတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ အနာဝိလောတိ ယထာ တုယှံ သုန္ဒရိကာ နဒီ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဧကတော နှာယန္တေဟိ ဟေဋ္ဌုပရိယဝါလိကာ အာလုဠာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၈။)ဟောတိ, န ဧဝံ မယှံ ရဟဒေါ, အနေကသတသဟဿေသုပိ ပါဏေသု ဩတရိတွာ နှာယန္တေသု သော အနာဝိလော ဝိပ္ပသန္နောဝ ဟောတိ။ သဗ္ဘိ သတံ ပသတ္ထောတိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဏ္ဍိတာနံ ပသဋ္ဌော။ ဥတ္တမတ္ထေန ဝါ သော သဗ္ဘီတိ ဝုစ္စတိ, ပဏ္ဍိတေဟိ ပသတ္ထတ္တာ သတံ ပသတ္ထော။ တရန္တိ ပါရန္တိ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂစ္ဆန္တိ။
ဣဒါနိ အရိယမဂ္ဂရဟဒဿ အင်္ဂါနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေန္တော သစ္စံ ဓမ္မောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစ္စန္တိ ဝစီသစ္စံ။ ဓမ္မောတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပဝါယာမသတိသမာဓယော ဒဿေတိ။ သံယမောတိ ဣမိနာ ကမ္မန္တာဇီဝါ ဂဟိတာ။ သစ္စန္တိ ဝါ ဣမိနာ မဂ္ဂသစ္စံ ဂဟိတံ။ သာ အတ္ထတော သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၃၉)။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပန ဂဟိတာယ တဂ္ဂတိကတ္တာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ဂဟိတောဝ ဟောတိ။ ဓမ္မောတိ ဣမိနာ ဝါယာမသတိသမာဓယော။ သံယမောတိ ဣမိနာ ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ။ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အထ ဝါ သစ္စန္တိ ပရမတ္ထသစ္စံ, တံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနံ။ ဓမ္မောတိပဒေန ဒိဋ္ဌိ သင်္ကပ္ပေါ ဝါယာမော သတိ သမာဓီတိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဂဟိတာနိ။ သံယမောတိ ဝါစာ ကမ္မန္တော အာဇီဝေါတိ တီဏိ။ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဧတံ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ။ မဇ္ဈေ သိတာတိ သဿတုစ္ဆေဒေ ဝဇ္ဇေတွာ မဇ္ဈေ နိဿိတာ။ ဗြဟ္မပတ္တီတိ သေဋ္ဌပတ္တိ။ သ တုဇ္ဇုဘူတေသု နမော ကရောဟီတိ ဧတ္ထ တ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, သ တွံ ဥဇုဘူတေသု ခီဏာသဝေသု နမော ကရောဟီတိ အတ္ထော။ တမဟံ နရံ ဓမ္မသာရီတိ ဗြူမီတိ ယော ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တမဟံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ဓမ္မသာရီ ဧသော ဓမ္မသာရိယာ ပဋိစ္ဆန္နော’’တိ စ ‘‘ကုသလဓမ္မေဟိ အကုသလဓမ္မေ သာရေတွာ ဌိတော’’တိ ဝါတိ ဝဒါမီတိ။ နဝမံ။
၁၀။ ဗဟုဓီတရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၆။ ဒသမေ အညတရသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေတိ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ‘‘ဂစ္ဆာမိဿ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရတိ။ နဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ ကသိတွာ ဝိဿဋ္ဌာ အဋဝိမုခါ စရမာနာ ဗြာဟ္မဏေ ဘုဉ္ဇိတုံ ဂတေ ပလာတာ ဟောန္တိ။ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ အာဘုဇိတွာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၉။)ဗန္ဓိတွာ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ, အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ ဌပယိတွာ, မုခသမီပေ ဝါ ကတွာတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ – ‘‘အယံ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတိ သူပဋ္ဌိတာ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ မုခနိမိတ္တေ ဝါ, တေန ဝုစ္စတိ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၃၇)။ အထ ဝါ ‘‘ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော။ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ တေန ဝုစ္စတိ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၄) ဝုတ္တနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတြာယံ သင်္ခေပေါ – ‘‘ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိံ ကတွာ’’တိ။ ဧဝံ နိသီဒန္တော စ ပန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဃနဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ဒေါမနဿာဘိဘူတော အာဟိဏ္ဍန္တော, ‘‘သုခေန ဝတာယံ သမဏော နိသိန္နော’’တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။
အဇ္ဇသဋ္ဌိံ န ဒိဿန္တီတိ အဇ္ဇ ဆဒိဝသမတ္တကာ ပဋ္ဌာယ န ဒိဿန္တိ။ ပါပကာတိ လာမကာ တိလခါဏုကာ။ တေန ကိရ တိလခေတ္တေ ဝပိတေ တဒဟေဝ ဒေဝေါ ဝဿိတွာ တိလေ ပံသုမှိ ဩသီဒါပေသိ, ပုပ္ဖံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဂဟေတုံ နာသက္ခိံသု။ ယေပိ ဝဍ္ဎိံသု, တေသံ ဥပရိ ပါဏကာ ပတိတွာ ပဏ္ဏာနိ ခါဒိံသု, ဧကပဏ္ဏဒုပဏ္ဏာ ခါဏုကာ အဝသိဿိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ခေတ္တံ ဩလောကေတုံ ဂတော တေ ဒိသွာ – ‘‘ဝဍ္ဎိယာ မေ တိလာ ဂဟိတာ, တေပိ နဋ္ဌာ’’တိ ဒေါမနဿဇာတော အဟောသိ, တံ ဂဟေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ။
ဥဿောဠှိကာယာတိ ဥဿာဟေန ကဏ္ဏနင်္ဂုဋ္ဌာဒီနိ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရန္တာ ဥပ္ပတန္တိ။ တဿ ကိရ အနုပုဗ္ဗေန ဘောဂေသု ပရိက္ခီဏေသု ပက္ခိပိတဗ္ဗဿ အဘာဝေန တုစ္ဆကောဋ္ဌာ အဟေသုံ။ တဿ ဣတော စိတော စ သတ္တဟိ ဃရေဟိ အာဂတာ မူသိကာ တေ တုစ္ဆကောဋ္ဌေ ပဝိသိတွာ ဥယျာနကီဠံ ကီဠန္တာ ဝိယ နစ္စန္တိ, တံ ဂဟေတွာ ဧဝမာဟ။
ဥပ္ပါဋကေဟိ သဉ္ဆန္နောတိ ဥပ္ပါဋကပါဏကေဟိ သဉ္ဆန္နော။ တဿ ကိရ ဗြာဟ္မဏဿ သယနတ္ထာယ သန္ထတံ တိဏပဏ္ဏသန္ထာရံ ကောစိ အန္တရန္တရာ ပဋိဇဂ္ဂန္တော နတ္ထိ။ သော ဒိဝသံ အရညေ ကမ္မံ ကတွာ သာယံ အာဂန္တွာ တသ္မိံ နိပဇ္ဇတိ။ အထဿ ဥပ္ပါဋကပါဏကာ သရီရံ ဧကစ္ဆန္နံ ကရောန္တာ ခါဒန္တိ, တံ ဂဟေတွာ ဧဝမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၀။)ဝိဓဝါတိ မတပတိကာ။ ယာဝ ကိရ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ဝိဘဝမတ္တာ အဟောသိ, တာဝ တာ ဝိဓဝါပိ ဟုတွာ ပတိကုလေသု ဝသိတုံ လဘိံသု။ ယဒါ ပန သော နိဒ္ဓနော ဇာတော, တဒါ တာ ‘‘ပိတုဃရံ ဂစ္ဆထာ’’တိ သဿုသသုရာဒီဟိ နိက္ကဍ္ဎိတာ တတော တဿေဝ ဃရံ အာဂန္တွာ ဝသန္တိယော ဗြာဟ္မဏဿ ဘောဇနကာလေ ‘‘ဂစ္ဆထ အယျကေန သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ပုတ္တေ ပေသေန္တိ, တေဟိ ပါတိယံ ဟတ္ထေသု ဩတာရိတေသု ဗြာဟ္မဏော ဟတ္ထဿ ဩကာသံ န လဘတိ။ တံ ဂဟေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ။
ပိင်္ဂလာတိ ကဠာရပိင်္ဂလာ။ တိလကာဟတာတိ ကာဠသေတာဒိဝဏ္ဏေဟိ တိလကေဟိ အာဟတဂတ္တာ။ သောတ္တံ ပါဒေန ဗောဓေတီတိ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တံ ပါဒေန ပဟရိတွာ ပဗောဓေတိ။ အယံ ကိရ ဗြာဟ္မဏော မူသိကသဒ္ဒေန ဥဗ္ဗာဠှော ဥပ္ပါဋကေဟိ စ ခဇ္ဇမာနော သဗ္ဗရတ္တိံ နိဒ္ဒံ အလဘိတွာ ပစ္စူသကာလေ နိဒ္ဒါယတိ။ အထ နံ အက္ခီသု နိမ္မိလိတမတ္တေသွေဝ – ‘‘ကိံ ကရောသိ, ဗြာဟ္မဏ, ပစ္ဆာ စ ပုဗ္ဗေ စ ဂဟိတဿ ဣဏဿ? ဝဍ္ဎိ မတ္ထကံ ပတ္တာ, သတ္တ ဓီတရော ပေါသေတဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ ဣဏာယိကာ အာဂန္တွာ ဂေဟံ ပရိဝါရေဿန္တိ, ဂစ္ဆ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ပါဒေန ပဟရိတွာ ပဗောဓေတိ။ တံ ဂဟေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ။
ဣဏာယိကာတိ ယေသံ အနေန ဟတ္ထတော ဣဏံ ဂဟိတံ။ သော ကိရ ကဿစိ ဟတ္ထတော ဧကံ ကဟာပဏံ ကဿစိ ဒွေ ကဿစိ ဒသ…ပေ… ကဿစိ သတန္တိ ဧဝံ ဗဟူနံ ဟတ္ထတော ဣဏံ အဂ္ဂဟေသိ။ တေ ဒိဝါ ဗြာဟ္မဏံ အပဿန္တာ ‘‘ဂေဟတော တံ နိက္ခန္တမေဝ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဗလဝပစ္စူသေ ဂန္တွာ စောဒေန္တိ။ တံ ဂဟေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ။
ဘဂဝါ တေန ဗြာဟ္မဏေန ဣမာဟိ သတ္တဟိ ဂါထာဟိ ဒုက္ခေ ကထိတေ ‘‘ယံ ယံ, ဗြာဟ္မဏ, တယာ ဒုက္ခံ ကထိတံ, သဗ္ဗမေတံ မယှံ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေန္တော ပဋိဂါထာဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။ ဗြာဟ္မဏော တာ ဂါထာ သုတွာ ဘဂဝတိ ပသန္နော သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘာရဒွါဇဂေါတ္တောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အလတ္ထာတိ လဘိ။
တဉ္စ ပန ဗြာဟ္မဏံ ဘဂဝါ ပဗ္ဗာဇေတွာ အာဒါယ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ တေန ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန ကောသလရညော ဂေဟဒွါရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၁။)အဂမာသိ။ ရာဇာ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ဝန္ဒိတွာ ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ တထာဂတံ ဥပရိပါသာဒံ အာရောပေတွာ ဝရာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဂန္ဓောဒကေန ပါဒေ ဓောဝိတွာ သတပါကတေလေန မက္ခေတွာ ယာဂုံ အာဟရာပေတွာ ရဇတဒဏ္ဍံ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ သတ္ထု ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ပိဒဟိ။ ရာဇာ တထာဂတဿ ပါဒေသု ပတိတွာ, ‘‘သစေ မေ, ဘန္တေ, ဒေါသော အတ္ထိ, ခမထာ’’တိ အာဟ။ နတ္ထိ, မဟာရာဇာတိ။ အထ ကသ္မာ ယာဂုံ န ဂဏှထာတိ? ပလိဗောဓော အတ္ထိ, မဟာရာဇာတိ။ ကိံ ပန, ဘန္တေ, ယာဂုံ အဂဏှန္တေဟေဝ လဘိတဗ္ဗော ဧသ ပလိဗောဓော, ပဋိဗလော အဟံ ပလိဗောဓံ ဒါတုံ, ဂဏှထ, ဘန္တေတိ။ သတ္ထာ အဂ္ဂဟေသိ။ မဟလ္လကတ္ထေရောပိ ဒီဃရတ္တံ ဆာတော ယာဝဒတ္ထံ ယာဂုံ ပိဝိ။ ရာဇာ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘဂဝါ တုမှေ ပဝေဏိယာ အာဂတေ ဩက္ကာကဝံသေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ လောကေ အဂ္ဂတံ ပတ္တော, ကော နာမ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ပလိဗောဓော’’တိ? မဟာရာဇ, ဧတဿ မဟလ္လကတ္ထေရဿ ပလိဗောဓော အမှာကံ ပလိဗောဓသဒိသောဝါတိ။
ရာဇာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ – ‘‘ကော, ဘန္တေ, တုမှာကံ ပလိဗောဓော’’တိ ပုစ္ဆိ? ဣဏပလိဗောဓော, မဟာရာဇာတိ။ ကိတ္တကော, ဘန္တေတိ? ဂဏေဟိ, မဟာရာဇာတိ။ ရညော ‘‘ဧကံ ဒွေ သတံ သဟဿ’’န္တိ ဂဏေန္တဿ အင်္ဂုလိယော နပ္ပဟောန္တိ။ အထေကံ ပုရိသံ ပက္ကောသိတွာ, ‘‘ဂစ္ဆ, ဘဏေ, နဂရေ ဘေရိံ စရာပေဟိ ‘သဗ္ဗေ ဗဟုဓီတိကဗြာဟ္မဏဿ ဣဏာယိကာ ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတန္တူ’’တိ။ မနုဿာ ဘေရိံ သုတွာ သန္နိပတိံသု။ ရာဇာ တေသံ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏာနိ အာဟရာပေတွာ သဗ္ဗေသံ အနူနံ ဓနမဒါသိ။ တတ္ထ သုဝဏ္ဏမေဝ သတသဟဿဂ္ဃနကံ အဟောသိ။ ပုန ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အညောပိ အတ္ထိ, ဘန္တေ, ပလိဗောဓော’’တိ။ ဣဏံ နာမ, မဟာရာဇ, ဒတွာ မုစ္စိတုံ သက္ကာ, ဧတာ ပန သတ္တ ဒါရိကာ မဟာပလိဗောဓာ မယှန္တိ။ ရာဇာ ယာနာနိ ပေသေတွာ တဿ ဓီတရော အာဟရာပေတွာ အတ္တနော ဓီတရော ကတွာ တံ တံ ကုလဃရံ ပေသေတွာ, ‘‘အညောပိ, ဘန္တေ, အတ္ထိ ပလိဗောဓော’’တိ ပုစ္ဆိ? ဗြာဟ္မဏီ, မဟာရာဇာတိ။ ရာဇာ ယာနံ ပေသေတွာ, တဿ ဗြာဟ္မဏိံ အာဟရာပေတွာ, အယျိကဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပုန ပုစ္ဆိ – ‘‘အညောပိ, ဘန္တေ, အတ္ထိ ပလိဗောဓော’’တိ?
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၂။)နတ္ထိ, မဟာရာဇာတိ ဝုတ္တေ ရာဇာပိ စီဝရဒုဿာနိ ဒါပေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မမ သန္တကံ တုမှာကံ ဘိက္ခုဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ အာမ, မဟာရာဇာတိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒယောပိ သဗ္ဗေ ပစ္စယာ အမှာကံ သန္တကာ ဘဝိဿန္တိ။ တုမှေ တထာဂတဿ မနံ ဂဟေတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောထာ’’တိ။ ထေရော တထေဝ အပ္ပမတ္တော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အာသဝက္ခယံ ပတ္တောတိ။ ဒသမံ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ ဥပါသကဝဂ္ဂေါ
၁။ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၇။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ မဂဓေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိန္တိ ရာဇဂဟံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတဿ ဂိရိနော ဒက္ခိဏဘာဂေ ဇနပဒေါ အတ္ထိ, တသ္မိံ ဇနပဒေ, တတ္ထ ဝိဟာရဿာပိ တဒေဝ နာမံ။ ဧကနာဠာယံ ဗြာဟ္မဏဂါမေတိ ဧကနာဠာတိ တဿ ဂါမဿ နာမံ။ ဗြာဟ္မဏာ ပနေတ္ထ သမ္ဗဟုလာ ပဋိဝသန္တိ, ဗြာဟ္မဏဘောဂေါ ဧဝ ဝါ သော။ တသ္မာ ‘‘ဗြာဟ္မဏဂါမော’’တိ ဝုစ္စတိ။
တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယံ သမယံ ဘဂဝါ မဂဓရဋ္ဌေ ဧကနာဠံ ဗြာဟ္မဏဂါမံ ဥပနိဿာယ ဒက္ခိဏဂိရိမဟာဝိဟာရေ ဗြာဟ္မဏဿ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနော ဝိဟရတိ, တေန သမယေန။ ကသိဘာရဒွါဇဿာတိ သော ဗြာဟ္မဏော ကသိံ နိဿာယ ဇီဝတိ, ဘာရဒွါဇောတိ စဿ ဂေါတ္တံ။ ပဉ္စမတ္တာနီတိ ပဉ္စ ပမာဏာနိ, အနူနာနိ အနဓိကာနိ ပဉ္စနင်္ဂလသတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပယုတ္တာနီတိ ယောဇိတာနိ, ဗလီဗဒ္ဒါနံ ခန္ဓေသု ဌပေတွာ ယုဂေ ယောတ္တေဟိ ယောဇိတာနီတိ အတ္ထော။
ဝပ္ပကာလေတိ ဝပ္ပနကာလေ ဗီဇနိက္ခေပသမယေ။ တတ္ထ ဒွေ ဝပ္ပါနိ ကလလဝပ္ပဉ္စ ပံသုဝပ္ပဉ္စ။ ပံသုဝပ္ပံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ, တဉ္စ ခေါ ပဌမဒိဝသေ မင်္ဂလဝပ္ပံ။ တတ္ထာယံ ဥပကရဏသမ္ပဒါ – တီဏိ ဗလိဗဒ္ဒသဟဿာနိ ဥပဋ္ဌာပိတာနိ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေသံ သုဝဏ္ဏမယာနိ သိင်္ဂါနိ ပဋိမုက္ကာနိ, ရဇတမယာ ခုရာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃။)သဗ္ဗေ သေတမာလာဟိ စေဝ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလီဟိ စ အလင်္ကတာ ပရိပုဏ္ဏပဉ္စင်္ဂါ သဗ္ဗလက္ခဏသမ္ပန္နာ, ဧကစ္စေ ကာဠာ အဉ္ဇနဝဏ္ဏာ, ဧကစ္စေ သေတာ ဖလိကဝဏ္ဏာ, ဧကစ္စေ ရတ္တာ ပဝါဠဝဏ္ဏာ, ဧကစ္စေ ကမ္မာသာ မသာရဂလ္လဝဏ္ဏာ။ ဧဝံ ပဉ္စသတာ ကဿကာ သဗ္ဗေ အဟတသေတဝတ္ထာ ဂန္ဓမာလာလင်္ကတာ ဒက္ခိဏအံသကူဋေသု ပတိဋ္ဌိတပုပ္ဖစုမ္ဗဋကာ ဟရိတာလမနောသိလာလဉ္ဇနုဇ္ဇလဂတ္တာ ဒသ ဒသ နင်္ဂလာ ဧကေကဂုမ္ဗာ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ နင်္ဂလာနံ သီသဉ္စ ယုဂဉ္စ ပတောဒါ စ သုဝဏ္ဏခစိတာ။ ပဌမနင်္ဂလေ အဋ္ဌ ဗလီဗဒ္ဒါ ယုတ္တာ, သေသေသု စတ္တာရော စတ္တာရော, အဝသေသာ ကိလန္တပရိဝတ္တနတ္ထံ အာနီတာ။ ဧကေကဂုမ္ဗေ ဧကေကဗီဇသကဋံ ဧကေကော ကသတိ, ဧကေကော ဝပ္ပတိ။
ဗြာဟ္မဏော ပန ပဂေဝ မဿုကမ္မံ ကာရာပေတွာ နှာယိတွာ သုဂန္ဓဂန္ဓေဟိ ဝိလိတ္တော ပဉ္စသတဂ္ဃနကံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ သဟဿဂ္ဃနကံ ဧကံသံ ကရိတွာ ဧကေကိဿာ အင်္ဂုလိယာ ဒွေ ဒွေတိ ဝီသတိ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာယော ကဏ္ဏေသု သီဟကုဏ္ဍလာနိ သီသေ ဗြဟ္မဝေဌနံ ပဋိမုဉ္စိတွာ သုဝဏ္ဏမာလံ ကဏ္ဌေ ကတွာ ဗြာဟ္မဏဂဏပရိဝုတော ကမ္မန္တံ ဝေါသာသတိ။ အထဿ ဗြာဟ္မဏီ အနေကသတဘာဇနေသု ပါယာသံ ပစာပေတွာ မဟာသကဋေသု အာရောပေတွာ ဂန္ဓောဒကေန နှာယိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတာ ဗြာဟ္မဏီဂဏပရိဝုတာ ကမ္မန္တံ အဂမာသိ။ ဂေဟမ္ပိဿ ဟရိတုပလိတ္တံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏလာဇံ ပုဏ္ဏဃဋကဒလိဓဇပဋာကာဟိ အလင်္ကတံ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ သုကတဗလိကမ္မံ, ခေတ္တဉ္စ တေသု တေသု ဌာနေသု သမုဿိတဒ္ဓဇပဋာကံ အဟောသိ။ ပရိဇနကမ္မကာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဩသဋပရိသာ အဍ္ဎတေယျသဟဿာ အဟောသိ, သဗ္ဗေ အဟတဝတ္ထာ, သဗ္ဗေသံ ပါယာသဘောဇနမေဝ ပဋိယတ္တံ။
အထ ဗြာဟ္မဏော သုဝဏ္ဏပါတိံ ဓောဝါပေတွာ ပါယာသဿ ပူရေတွာ သပ္ပိမဓုဖာဏိတေဟိ အဘိသင်္ခရိတွာ နင်္ဂလဗလိကမ္မံ ကာရာပေသိ။ ဗြာဟ္မဏီ ပဉ္စန္နံ ကဿကသတာနံ သုဝဏ္ဏရဇတကံသတမ္ဗလောဟမယာနိ ဘာဇနာနိ ဒါပေတွာ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ပါယာသေန ပရိဝိသန္တီ ဂစ္ဆတိ။ ဗြာဟ္မဏော ပန ဗလိကမ္မံ ကာရေတွာ ရတ္တဗန္ဓိကာယော ဥပါဟနာယော အာရောဟိတွာ ရတ္တသုဝဏ္ဏဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ, ‘‘ဣဓ ပါယာသံ ဒေထ, ဣဓ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၄။)သပ္ပိံ ဒေထ, ဣဓ သက္ခရံ ဒေထာ’’တိ ဝေါသာသမာနော ဝိစရတိ။ အယံ တာဝ ကမ္မန္တေ ပဝတ္တိ။
ဝိဟာရေ ပန ယတ္ထ ယတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဝသန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ နေသံ ဒေဝသိကံ ပဉ္စ ကိစ္စာနိ ဘဝန္တိ, သေယျထိဒံ – ပုရေဘတ္တကိစ္စံ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စံ ပုရိမယာမကိစ္စံ မဇ္ဈိမယာမကိစ္စံ ပစ္ဆိမယာမကိစ္စန္တိ။
တတြိဒံ ပုရေဘတ္တကိစ္စံ – ဘဂဝါ ဟိ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ဥပဋ္ဌာကာနုဂ္ဂဟတ္ထံ သရီရဖာသုကတ္ထဉ္စ မုခဓောဝနာဒိပရိကမ္မံ ကတွာ ယာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ, တာဝ ဝိဝိတ္တာသနေ ဝီတိနာမေတွာ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ ကဒါစိ ဧကကော ကဒါစိ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ ကဒါစိ ပကတိယာ, ကဒါစိ အနေကေဟိ ပါဋိဟာရိယေဟိ ဝတ္တမာနေဟိ။ သေယျထိဒံ – ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတော လောကနာထဿ ပုရတော ပုရတော ဂန္တွာ မုဒုဂတိယော ဝါတာ ပထဝိံ သောဓေန္တိ, ဝလာဟကာ ဥဒကဖုသိတာနိ မုဉ္စန္တာ မဂ္ဂေ ရေဏုံ ဝူပသမေတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ, အပရေ ဝါတာ ပုပ္ဖါနိ ဥပဟရိတွာ မဂ္ဂေ ဩကိရန္တိ။ ဥန္နတာ ဘူမိပ္ပဒေသာ ဩနမန္တိ, ဩနတာ ဥန္နမန္တိ။ ပါဒနိက္ခေပသမယေ သမာဝ ဘူမိ ဟောတိ, သုခသမ္ဖဿာနိ ပဒုမပုပ္ဖါနိ ဝါ ပါဒေ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။ ဣန္ဒခီလဿ အန္တော ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ သရီရာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိက္ခမိတွာ သုဝဏ္ဏရသသိဉ္စနာနိ ဝိယ စိတြပဋပရိက္ခိတ္တာနိ ဝိယ စ ပါသာဒကူဋာဂါရာဒီနိ ကရောန္တိယော ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝန္တိ။ ဟတ္ထိအဿဝိဟင်္ဂါဒယော သကသကဋ္ဌာနေသု ဌိတာယေဝ မဓုရေနာကာရေန သဒ္ဒံ ကရောန္တိ, တထာ ဘေရိဝီဏာဒီနိ တူရိယာနိ မနုဿာနဉ္စ ကာယူပဂါနိ အာဘရဏာနိ။ တေန သညာဏေန မနုဿာ ဇာနန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ ဣဓ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော’’တိ။ တေ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီနိ အာဒါယ ဃရာ နိက္ခမိတွာ အန္တရဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ သက္ကစ္စံ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ – ‘‘အမှာကံ, ဘန္တေ, ဒသ ဘိက္ခူ, အမှာကံ ဝီသတိ, အမှာကံ ဘိက္ခုသတံ ဒေထာ’’တိ ယာစိတွာ ဘဂဝတောပိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ သက္ကစ္စံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိမာနေန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၅။)ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော တေသံ သန္တာနာနိ ဩလောကေတွာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ယထာ ကေစိ သရဏဂမနေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, ကေစိ ပဉ္စသု သီလေသု, ကေစိ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလာနံ အညတရသ္မိံ, ကေစိ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေတိ။ ဧဝံ မဟာဇနံ အနုဂ္ဂဟေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဂန္ဓမဏ္ဍလမာဠေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒတိ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနံ အာဂမယမာနော။ တတော ဘိက္ခူနံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဥပဋ္ဌာကော ဘဂဝတော နိဝေဒေတိ။ အထ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသတိ။ ဣဒံ တာဝ ပုရေဘတ္တကိစ္စံ။
အထ ဘဂဝါ ဧဝံ ကတပုရေဘတ္တကိစ္စော ဂန္ဓကုဋိယာ ဥပဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ပါဒေ ပက္ခာလေတွာ ပါဒပီဌေ ဌတွာ ဘိက္ခုသံဃံ ဩဝဒတိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထ, ဒုလ္လဘော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ လောကသ္မိံ, ဒုလ္လဘော မနုဿတ္တပဋိလာဘော, ဒုလ္လဘာ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိ, ဒုလ္လဘာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဒုလ္လဘံ သဒ္ဓမ္မဿဝန’’န္တိ။ တတ္ထ ကေစိ ဘဂဝန္တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆန္တိ။ ဘဂဝါ တေသံ အတ္တနော စရိယာနုရူပံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒေတိ။ တတော သဗ္ဗေပိ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ဂစ္ဆန္တိ, ကေစိ အရညံ, ကေစိ ရုက္ခမူလံ, ကေစိ ပဗ္ဗတာဒီနံ အညတရံ, ကေစိ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနံ…ပေ… ကေစိ ဝသဝတ္တိဘဝနန္တိ။ တတော ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ သစေ အာကင်္ခတိ, ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော မုဟုတ္တံ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ။ အထ သမဿာသိတကာယော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဘာဂေ လောကံ ဝေါလောကေတိ။ တတိယဘာဂေ ယံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ, တတ္ထ မဟာဇနော ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီနိ အာဒါယ ဝိဟာရေ သန္နိပတတိ။ တတော ဘဂဝါ သမ္ပတ္တပရိသာယ အနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ဂန္တွာ ဓမ္မသဘာယံ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသဇ္ဇ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကာလယုတ္တံ သမယယုတ္တံ။ အထ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပရိသံ ဥယျောဇေတိ, မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမန္တိ။ ဣဒံ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စံ။
သော ဧဝံ နိဋ္ဌိတပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စော သစေ ဂတ္တာနိ ဩသိဉ္စိတုကာမော ဟောတိ, ဗုဒ္ဓါသနာ ဝုဋ္ဌာယ နှာနကောဋ္ဌကံ ပဝိသိတွာ ဥပဋ္ဌာကေန ပဋိယာဒိတဥဒကေန ဂတ္တာနိ ဥတုံ ဂါဟာပေတိ။ ဥပဋ္ဌာကောပိ ဗုဒ္ဓါသနံ အာနေတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ပညာပေတိ။ ဘဂဝါ သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ တတ္ထ အာဂန္တွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၆။)နိသီဒတိ ဧကကောဝ မုဟုတ္တံ ပဋိသလ္လီနော။ အထ ဘိက္ခူ တတော တတော အာဂမ္မ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ဧကစ္စေ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, ဧကစ္စေ ကမ္မဋ္ဌာနံ, ဧကစ္စေ ဓမ္မဿဝနံ ယာစန္တိ။ ဘဂဝါ တေသံ အဓိပ္ပါယံ သမ္ပာဒေန္တော ပုရိမယာမံ ဝီတိနာမေတိ။ ဣဒံ ပုရိမယာမကိစ္စံ။
ပုရိမယာမကိစ္စပရိယောသာနေ ပန ဘိက္ခူသု ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမန္တေသု သကလဒသသဟဿိလောကဓာတုဒေဝတာယော ဩကာသံ လဘမာနာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ ယထာဘိသင်္ခတံ အန္တမသော စတုရက္ခရမ္ပိ။ ဘဂဝါ တာသံ တာသံ ဒေဝတာနံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဇ္ဈိမယာမံ ဝီတိနာမေတိ။ ဣဒံ မဇ္ဈိမယာမကိစ္စံ။
ပစ္ဆိမယာမံ ပန တယော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပုရေဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိသဇ္ဇာပီဠိတဿ သရီရဿ ကိလာသုဘာဝမောစနတ္ထံ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ စင်္ကမေန ဝီတိနာမေတိ။ ဒုတိယကောဋ္ဌာသေ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ။ တတိယကောဋ္ဌာသေ ပစ္စုဋ္ဌာယ နိသီဒိတွာ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ဒါနသီလာဒိဝသေန ကတာဓိကာရပုဂ္ဂလဒဿနတ္ထံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေတိ။ ဣဒံ ပစ္ဆိမယာမကိစ္စံ။
တဒါပိ ဧဝံ ဩလောကေန္တော ကသိဘာရဒွါဇံ ဗြာဟ္မဏံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ဒိသွာ – ‘‘တတ္ထ မယိ ဂတေ ကထာ ပဝတ္တိဿတိ, ကထာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဧသော ဗြာဟ္မဏော သပုတ္တဒါရော တီသု သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ အသီတိကောဋိဓနံ မမ သာသနေ ဝိပ္ပကိရိတွာ အပရဘာဂေ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဉတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုံ အထ ခေါ ဘဂဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ အတ္ထော။ နိဝါသေတွာတိ ပရိဒဟိတွာ။ ဝိဟာရစီဝရပရိဝတ္တနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ပတ္တံ ဟတ္ထေဟိ, စီဝရံ ကာယေန အာဒိယိတွာ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝတော ကိရ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုကာမဿ ဘမရော ဝိယ ဝိကသိတပဒုမဒွယမဇ္ဈံ, ဣန္ဒနီလမဏိဝဏ္ဏသေလမယပတ္တော ဟတ္ထဒွယမဇ္ဈံ အာဂစ္ဆတိ။ တံ ဧဝမာဂတံ ပတ္တံ ဟတ္ထေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ စီဝရဉ္စ ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုတံ ကာယေန ဓာရေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၇။)တေနုပသင်္ကမီတိ ယေန မဂ္ဂေန ကမ္မန္တော ဂန္တဗ္ဗော, တေန ဧကကောဝ ဥပသင်္ကမိ။ ကသ္မာ ပန နံ ဘိက္ခူ နာနုဗန္ဓိံသူတိ? ယဒါ ဟိ ဘဂဝါ ဧကကောဝ ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ယာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံ နိသီဒတိ။ ဘိက္ခူ တာယ သညာယ ဇာနန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ ဧကကောဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတုကာမော, အဒ္ဓါ ကဉ္စိ ဧဝ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလံ အဒ္ဒသာ’’တိ။ တေ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တိ။ တဒါ စ ဘဂဝါ ဧဝမကာသိ, တသ္မာ ဘိက္ခူ နာနုဗန္ဓိံသူတိ။
ပရိဝေသနာ ဝတ္တတီတိ တေသံ သုဝဏ္ဏဘာဇနာဒီနိ ဂဟေတွာ နိသိန္နာနံ ပဉ္စသတာနံ ကဿကာနံ ပရိဝိသနာ ဝိပ္ပကတာ ဟောတိ။ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသီတိ ယတ္ထ ဌိတံ ဗြာဟ္မဏော ပဿတိ, တထာရူပေ ဒဿနူပစာရေ ကထာသဝနဖာသုကေ ဥစ္စဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ဌတွာ စ ရဇတသုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရံ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပဘံ အတိရောစမာနံ သမန္တတော သရီရပ္ပဘံ မုဉ္စိ, ယာယ အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ ဗြာဟ္မဏဿ ကမ္မန္တသာလာဘိတ္တိရုက္ခကသိတမတ္တိကပိဏ္ဍာဒယော သုဝဏ္ဏမယာ ဝိယ အဟေသုံ။ အထ မနုဿာ ဘုဉ္ဇန္တာ စ ကသန္တာ စ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ပဟာယ အသီတိအနုဗျဉ္ဇနပရိဝါရံ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ သရီရံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဝိဘူသိတံ ဗာဟုယုဂလံ ဇင်္ဂမံ ဝိယ ပဒုမသရံ, ရသ္မိဇာလသမုဇ္ဇလိတတာရာဂဏမိဝ ဂဂနတလံ, ဝိဇ္ဇုလတာဝိနဒ္ဓမိဝ စ ကနကသိခရံ သိရိယာ ဇလမာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဧကမန္တံ ဌိတံ ဒိသွာ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သမ္ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ ဧဝံ တေဟိ သမ္ပရိဝါရိတံ အဒ္ဒသာ ခေါ ကသိဘာရဒွါဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ ဌိတံ, ဒိသွာန ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဟံ ခေါ, သမဏ, ကသာမိ စ ဝပါမိ စာတိ။
ကသ္မာ ပနာယံ ဧဝမာဟ, ကိံ သမန္တပါသာဒိကေ ပသာဒနီယေ ဥတ္တမဒမထသမထမနုပ္ပတ္တေပိ တထာဂတေ အပ္ပသာဒေန, ဥဒါဟု အဍ္ဎတိယာနံ ဇနသဟဿာနံ ပါယာသံ ပဋိယာဒေတွာပိ ကဋစ္ဆုဘိက္ခာယ မစ္ဆေရေနာတိ? ဥဘယထာပိ နော, ဘဂဝတော ပနဿ ဒဿနေန အတိတ္တံ နိက္ခိတ္တကမ္မန္တံ ဇနံ ဒိသွာ ‘‘ကမ္မဘင်္ဂံ မေ ကာတုံ အာဂတော’’တိ အနတ္တမနတာ အဟောသိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၈။)တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဘဂဝတော စ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ – ‘‘သစာယံ ကမ္မန္တေ အပ္ပယောဇယိဿ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနုဿာနံ သီသေ စူဠာမဏိ ဝိယ အဘဝိဿ, ကော နာမဿ အတ္ထော န သမ္ပဇ္ဇိဿတိ, ဧဝမေဝံ အလသတာယ ကမ္မန္တေ အပ္ပယောဇေတွာ ဝပ္ပမင်္ဂလာဒီသု ပိဏ္ဍာယ စရတီ’’တိပိဿ အနတ္တမနတာ အဟောသိ။ တေနာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ, သမဏ, ကသာမိ စ ဝပါမိ စ, ကသိတွာ စ ဝပိတွာ စ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ။
အယံ ကိရဿ အဓိပ္ပါယော – မယှမ္ပိ တာဝ ကမ္မန္တာ န ဗျာပဇ္ဇန္တိ, န စမှိ ယထာ တွံ ဧဝံ လက္ခဏသမ္ပန္နော, တွမ္ပိ ကသိတွာ စ ဝပိတွာ စ ဘုဉ္ဇဿု, ကော တေ အတ္ထော န သမ္ပဇ္ဇေယျ ဧဝံ လက္ခဏသမ္ပန္နဿာတိ။ အပိစာယံ အဿောသိ – ‘‘သကျရာဇကုလေ ကိရ ကုမာရော ဥပ္ပန္နော, သော စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ။ တသ္မာ ဣဒါနိ ‘‘အယံ သော’’တိ ဉတွာ ‘‘စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ပဟာယ ကိလန္တောသီ’’တိ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တော ဧဝမာဟ။ အပိစ တိက္ခပညော ဧသ ဗြာဟ္မဏော, န ဘဂဝန္တံ အပသာဒေန္တော ဘဏတိ, ဘဂဝတော ပန ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပုညသမ္ပတ္တိံ သမ္ဘာဝယမာနော ကထာပဝတ္တနတ္ထမ္ပိ ဧဝမာဟ။ အထ ဘဂဝါ ဝေနေယျဝသေန သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂကဿကဝပ္ပကဘာဝံ အတ္တနော ဒဿေန္တော အဟမ္ပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏောတိအာဒိမာဟ။
အထ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ သမဏော’’ ‘အဟမ္ပိ ကသာမိ စ ဝပါမိ စာ’တိ ဘဏတိ။ န စဿ ဩဠာရိကာနိ ယုဂနင်္ဂလာဒီနိ ကသိဘဏ္ဍာနိ ပဿာမိ, ကိံ နု ခေါ မုသာ ဘဏတီ’’တိ? ဘဂဝန္တံ ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂါ ဩလောကယမာနော, အင်္ဂဝိဇ္ဇာယ ကတာဓိကာရတ္တာ ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏသမ္ပတ္တိမဿ ဉတွာ, ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ယံ ဧဝရူပေါ မုသာ ဘဏေယျာ’’တိ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော ဘဂဝတိ သမဏဝါဒံ ပဟာယ ဂေါတ္တေန ဘဂဝန္တံ သမုဒါစရမာနော န ခေါ ပန မယံ ပဿာမ ဘောတော ဂေါတမဿာတိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂတာယ ကထနံ နာမ ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေါ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒီပေန္တော သဒ္ဓါ ဗီဇန္တိအာဒိမာဟ။
ကာ ပနေတ္ထ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂတာ? နနု ဗြာဟ္မဏေန ဘဂဝါ နင်္ဂလာဒိကသိသမ္ဘာရသမာယောဂံ ပုဋ္ဌော အပုစ္ဆိတဿ ဗီဇဿ သဘာဂတာယ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ, ဧဝဉ္စ သတိ ကထာပိ အနနုသန္ဓိကာ ဟောတိ? န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၉။)အနနုသန္ဓိကကထာ နာမ အတ္ထိ, နပိ ပုဗ္ဗဓမ္မဿ အသဘာဂတာယ ကထေန္တိ။ ဧဝံ ပနေတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဗြာဟ္မဏေန ဟိ ဘဂဝါ ယုဂနင်္ဂလာဒိကသိသမ္ဘာရဝသေန ကသိံ ပုစ္ဆိတော။ သော တဿ အနုကမ္ပာယ ‘‘ဣဒံ အပုစ္ဆိတ’’န္တိ အပရိဟာပေတွာ သမူလံ သဥပကာရံ သသမ္ဘာရံ သဖလံ ကသိံ ပညာပေတုံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗီဇံ ကသိယာ မူလံ, တသ္မိံ သတိ ကတ္တဗ္ဗတော, အသတိ အကတ္တဗ္ဗတော, တပ္ပမာဏေန စ ကတ္တဗ္ဗတော။ ဗီဇေ ဟိ သတိ ကသိံ ကရောန္တိ, န အသတိ။ ဗီဇပ္ပမာဏေန စ ကုသလာ ကဿကာ ခေတ္တံ ကသန္တိ, န ဦနံ ‘‘မာ နော သဿံ ပရိဟာယီ’’တိ, န အဓိကံ ‘‘မာ နော မောဃော ဝါယာမော အဟောသီ’’တိ။ ယသ္မာ စ ဗီဇမေဝ မူလံ, တသ္မာ ဘဂဝါ မူလတော ပဋ္ဌာယ ကသိသမ္ဘာရံ ဒဿေန္တော တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကသိယာ ပုဗ္ဗဓမ္မဿ ဗီဇဿ သဘာဂတာယ အတ္တနော ကသိယာ ပုဗ္ဗဓမ္မံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂတာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပုစ္ဆိတံယေဝ ဝတွာ အပုစ္ဆိတံ ပစ္ဆာ ကိံ န ဝုတ္တန္တိ စေ? တဿ ဥပကာရဘာဝတော စ ဓမ္မသမ္ဗန္ဓသမတ္ထဘာဝတော စ။ အယံ ဟိ ဗြာဟ္မဏော ပညဝါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလေ ပန ဇာတတ္တာ သဒ္ဓါရဟိတော, သဒ္ဓါရဟိတော စ ပညဝါ ပရေသံ သဒ္ဓါယ အတ္တနော အဝိသယေ အပဋိပဇ္ဇမာနော ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ, ကိလေသကာလုဿိယပရာမဋ္ဌာပိ စဿ ဒုဗ္ဗလာ သဒ္ဓါ ဗလဝတိယာ ပညာယ သဟသာ ဝတ္တမာနာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ န ကရောတိ ဟတ္ထိနာ သဒ္ဓိံ ဧကဓုရေ ယုတ္တော ဂေါဏော ဝိယ။ ဣတိဿ သဒ္ဓါ ဥပကာရိကာတိ တံ ဗြာဟ္မဏံ သဒ္ဓါယ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန ပစ္ဆာပိ ဝတ္တဗ္ဗော အယမတ္ထော ဒေသနာကုသလတာယ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော။ ဗီဇဿ စ ဥပကာရိကာ ဝုဋ္ဌိ, သာ တဒနန္တရံယေဝ ဝုစ္စမာနာ သမတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ ဓမ္မသမ္ဗန္ဓသမတ္ထဘာဝတော ပစ္ဆာပိ ဝတ္တဗ္ဗော အယမတ္ထော, အညော စ ဧဝရူပေါ ဤသာယောတ္တာဒိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ သမ္ပသာဒလက္ခဏာ သဒ္ဓါ, ဩကပ္ပနလက္ခဏာ ဝါ။ ဗီဇန္တိ ပဉ္စဝိဓံ ဗီဇံ မူလဗီဇံ ခန္ဓဗီဇံ ဖလုဗီဇံ အဂ္ဂဗီဇံ ဗီဇဗီဇမေဝ ပဉ္စမန္တိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိရုဟဏဋ္ဌေန ဗီဇန္တေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၀။)တတ္ထ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ ကသိယာ မူလဘူတံ ဗီဇံ ဒွေ ကိစ္စာနိ ကရောတိ, ဟေဋ္ဌာ မူလေန ပတိဋ္ဌာတိ, ဥပရိ အင်္ကုရံ ဥဋ္ဌာပေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော ကသိယာ မူလဘူတာ သဒ္ဓါ ဟေဋ္ဌာ သီလမူလေန ပတိဋ္ဌာတိ, ဥပရိ သမထဝိပဿနင်္ကုရံ ဥဋ္ဌာပေတိ။ ယထာ စ တံ မူလေန ပထဝိရသံ အာပေါရသံ ဂဟေတွာ နာဠေန ဓညပရိပါကဂဟဏတ္ထံ ဝဍ္ဎတိ, ဧဝမယံ သီလမူလေန သမထဝိပဿနာရသံ ဂဟေတွာ အရိယမဂ္ဂနာဠေန အရိယဖလဓညပရိပါကဂဟဏတ္ထံ ဝဍ္ဎတိ။ ယထာ စ တံ သုဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ မူလင်္ကုရပဏ္ဏနာဠကဏ္ဍပသဝေဟိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ပတွာ ခီရံ ဇနေတွာ အနေကသာလိဖလဘရိတံ သာလိသီသံ နိပ္ဖါဒေတိ, ဧဝမေသာ စိတ္တသန္တာနေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဆဟိ ဝိသုဒ္ဓီဟိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ပတွာ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိခီရံ ဇနေတွာ အနေကပဋိသမ္ဘိဒါဘိညာဘရိတံ အရဟတ္တဖလံ နိပ္ဖါဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ။
ကသ္မာ ပန အညေသု ပရောပညာသာယ ကုသလဓမ္မေသု ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု သဒ္ဓါဝ ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ စေ? ဗီဇကိစ္စကရဏတော။ ယထာ ဟိ တေသု ဝိညာဏံယေဝ ဝိဇာနနကိစ္စံ ကရောတိ, ဧဝံ သဒ္ဓါ ဗီဇကိစ္စံ။ သာ စ သဗ္ဗကုသလာနံ မူလဘူတာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ…ပေ… ပညာယ စ နံ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။
အကုသလဓမ္မေ စေဝ ကာယဉ္စ တပတီတိ တပေါ။ ဣန္ဒြိယသံဝရဝီရိယဓုတင်္ဂဒုက္ကရကာရိကာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ, ဣဓ ပန ဣန္ဒြိယသံဝရော အဓိပ္ပေတော။ ဝုဋ္ဌီတိ ဝဿဝုဋ္ဌိ ဝါတဝုဋ္ဌီတိအာဒိ အနေကဝိဓာ, ဣဓ ဝဿဝုဋ္ဌိ အဓိပ္ပေတာ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဝဿဝုဋ္ဌိသမနုဂ္ဂဟိတံ ဗီဇံ ဗီဇမူလကဉ္စ သဿံ ဝိရုဟတိ န မိလာယတိ နိပ္ဖတ္တိံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဣန္ဒြိယသံဝရသမနုဂ္ဂဟိတာ သဒ္ဓါ, သဒ္ဓါမူလာ စ သီလာဒယော ဓမ္မာ ဝိရုဟန္တိ, န မိလာယန္တိ နိပ္ဖတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ။
ပညာ မေတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တော မေ-သဒ္ဒေါ ပုရိမပဒေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သဒ္ဓါ မေ ဗီဇံ, တပေါ မေ ဝုဋ္ဌီ’’တိ တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယထာ, ဗြာဟ္မဏ, တယာ ဝပိတေ ခေတ္တေ သစေ ဝုဋ္ဌိ အတ္ထိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အတ္ထိ, ဥဒကမ္ပိ တာဝ ဒါတဗ္ဗံ ဟောတိ။ တထာ မယာ ဟိရိဤသေ ပညာယုဂနင်္ဂလေ မနောယောတ္တေန ဧကာဗဒ္ဓေ ကတေ ဝီရိယဗလီဗဒ္ဒေ ယောဇေတွာ သတိပါစနေန ဝိဇ္ဈိတွာ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနခေတ္တမှိ သဒ္ဓါဗီဇေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၁။)ဝပိတေ ဝုဋ္ဌိယာ အဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ, အယံ ပန မေ နိစ္စကာလံ ဣန္ဒြိယသံဝရတပေါ ဝုဋ္ဌီတိ။
ပညာတိ ကာမာဝစရာဒိဘေဒတော အနေကဝိဓာ။ ဣဓ ပန သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာ အဓိပ္ပေတာ။ ယုဂနင်္ဂလန္တိ ယုဂဉ္စ နင်္ဂလဉ္စ ယုဂနင်္ဂလံ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ယုဂနင်္ဂလံ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာပိ ဝိပဿနာ ပညာ စ။ တတ္ထ ယထာ ယုဂံ ဤသာယ ဥပနိဿယံ ဟောတိ, ပုရတော စ ဤသာဗဒ္ဓံ ဟောတိ, ယောတ္တာနံ နိဿယံ ဟောတိ, ဗလီဗဒ္ဒါနံ ဧကတော ဂမနံ ဓာရေတိ, ဧဝံ ပညာ ဟိရိပ္ပမုခါနံ ဓမ္မာနံ ဥပနိဿယာ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ပညုတ္တရာ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃၊ ၁၀။၅၈) စ, ‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ ကုသလာ ဝဒန္တိ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာန’’န္တိ (ဇာ။ ၂။၁၇။၈၁) စ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ပုရတော စ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘သီလံ သိရီ စာပိ သတဉ္စ ဓမ္မော, အနွာယိကာ ပညဝတော ဘဝန္တီ’’တိ ဟိရိဝိပ္ပယောဂေန အနုပ္ပတ္တိတော ပန ဤသာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ။ မနောသင်္ခါတဿ သမာဓိယောတ္တဿ နိဿယပစ္စယတော ယောတ္တာနံ နိဿယော ဟောတိ။ အစ္စာရဒ္ဓါတိလီနဘာဝပဋိသေဓနတော ဝီရိယဗလီဗဒ္ဒါနံ ဧကတော ဂမနံ ဓာရေတိ, ယထာ စ နင်္ဂလံ ဖာလယုတ္တံ ကသနကာလေ ပထဝိဃနံ ဘိန္ဒတိ, မူလသန္တာနကာနိ ပဒါလေတိ, ဧဝံ သတိယုတ္တာ ပညာ ဝိပဿနာကာလေ ဓမ္မာနံ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနံ ဘိန္ဒတိ, သဗ္ဗကိလေသမူလသန္တာနကာနိ ပဒါလေတိ။ သာ စ ခေါ လောကုတ္တရာဝ, ဣတရာ ပန လောကိကာပိ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ပညာ မေ ယုဂနင်္ဂလ’’န္တိ။
ဟိရီယတိ ပါပကေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဟိရီ။ တဂ္ဂဟဏေန တာယ အဝိပ္ပယုတ္တံ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဤသာတိ ယုဂနင်္ဂလသန္ဓာရိကာ ရုက္ခလဋ္ဌိ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဤသာ ယုဂနင်္ဂလံ ဓာရေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတောပိ ဟိရီ လောကိယလောကုတ္တရပညာသင်္ခါတံ ယုဂနင်္ဂလံ ဓာရေတိ ဟိရိအဘာဝေ ပညာယ အဘာဝတော။ ယထာ စ ဤသာပဋိဗဒ္ဓယုဂနင်္ဂလံ ကိစ္စကရံ ဟောတိ အစလံ အသိထိလံ, ဧဝံ ဟိရိပဋိဗဒ္ဓါ စ ပညာ ကိစ္စကာရီ ဟောတိ အစလာ အသိထိလာ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ အဟိရိကေန။ တေနာဟ ‘‘ဟိရီ ဤသာ’’တိ။ မုနာတီတိ မနော, စိတ္တဿေတံ နာမံ။ ဣဓ ပန မနောသီသေန တံသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ အဓိပ္ပေတော။ ယောတ္တန္တိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ။ တံ တိဝိဓံ ဤသာယ သဟ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၂။)ယုဂဿ ဗန္ဓနံ, ယုဂေန သဟ ဗလီဗဒ္ဒါနံ ဗန္ဓနံ, သာရထိနာ သဟ ဗလီဗဒ္ဒါနံ ဧကာဗန္ဓနန္တိ။ တတ္ထ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ ယောတ္တံ ဤသာယုဂဗလီဗဒ္ဒေ ဧကာဗဒ္ဓေ ကတွာ သကကိစ္စေ ပဋိပါဒေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော သမာဓိ သဗ္ဗေဝ တေ ဟိရိပညာဝီရိယဓမ္မေ ဧကာရမ္မဏေ အဝိက္ခေပသဘာဝေန ဗန္ဓိတွာ သကကိစ္စေ ပဋိပါဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘မနော ယောတ္တ’’န္တိ။
စိရကတာဒိမတ္ထံ သရတီတိ သတိ။ ဖာလေတီတိ ဖာလော။ ပါဇေန္တိ ဧတေနာတိ ပါဇနံ။ တံ ဣဓ ‘‘ပါစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပတောဒဿေတံ နာမံ။ ဖာလော စ ပါစနဉ္စ ဖာလပါစနံ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဖာလပါစနံ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ စ သတိ။ တတ္ထ ယထာ ဖာလော နင်္ဂလံ အနုရက္ခတိ, ပုရတော စဿ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ သတိ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနာ အာရမ္မဏေ ဝါ ဥပဋ္ဌာပယမာနာ ပညာနင်္ဂလံ ရက္ခတိ။ တေနေဝေသာ ‘‘သတာရက္ခေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ဝိယ အာရက္ခာတိ ဝုတ္တာ။ အပ္ပမုဿနဝသေန စဿာ ပုရတော ဟောတိ။ သတိပရိစိတေ ဟိ ဓမ္မေ ပညာ ပဇာနာတိ, နော ပမုဋ္ဌေ။ ယထာ စ ပါစနံ ဗလီဗဒ္ဒါနံ ဝိဇ္ဈနဘယံ ဒဿေန္တံ သံသီဒိတုံ န ဒေတိ, ဥပ္ပထဂမနံ ဝါရေတိ, ဧဝံ သတိ ဝီရိယဗလီဗဒ္ဒါနံ အပါယဘယံ ဒဿေန္တီ ကောသဇ္ဇသံသီဒနံ န ဒေတိ, ကာမဂုဏသင်္ခါတေ အဂေါစရေ စာရံ နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေန္တီ ဥပ္ပထဂမနံ ဝါရေတိ။ တေနာဟ ‘‘သတိ မေ ဖာလပါစန’’န္တိ။
ကာယဂုတ္တောတိ တိဝိဓေန ကာယသုစရိတေန ဂုတ္တော။ ဝစီဂုတ္တောတိ စတုဗ္ဗိဓေန ဝစီသုစရိတေန ဂုတ္တော။ ဧတ္တာဝတာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ။ အာဟာရေ ဥဒရေ ယတောတိ ဧတ္ထ အာဟာရမုခေန သဗ္ဗပစ္စယာနံ ဂဟိတတ္တာ စတုဗ္ဗိဓေပိ ပစ္စယေ ယတော သံယတော နိရုပက္ကိလေသောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဝုတ္တံ။ ဥဒရေ ယတောတိ ဥဒရေ ယတော သံယတော မိတဘောဇီ, အာဟာရေ မတ္တညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာမုခေန ပစ္စယပဋိသေဝနသီလံ ဝုတ္တံ။ တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယထာ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ဗီဇံ ဝပိတွာ သဿပရိပါလနတ္ထံ ကဏ္ဋကဝတိံ ဝါ ရုက္ခဝတိံ ဝါ ပါကာရပရိက္ခေပံ ဝါ ကရောသိ, တေန တေ ဂေါမဟိံသမိဂဂဏာ ပဝေသံ အလဘန္တာ သဿံ န ဝိလုမ္ပန္တိ, ဧဝမဟမ္ပိ တံ သဒ္ဓါဗီဇံ ဝပိတွာ နာနပ္ပကာရကုသလသဿပရိပါလနတ္ထံ ကာယဝစီအာဟာရဂုတ္တိမယံ တိဝိဓံ ပရိက္ခေပံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၃။)ကရောမိ, တေန မေ ရာဂါဒိအကုသလဓမ္မဂေါမဟိံသမိဂဂဏာ ပဝေသံ အလဘန္တာ နာနပ္ပကာရကံ ကုသလသဿံ န ဝိလုမ္ပန္တီတိ။
သစ္စံ ကရောမိ နိဒ္ဒါနန္တိ ဧတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ အဝိသံဝါဒနံ သစ္စံ။ နိဒ္ဒါနန္တိ ဆေဒနံ လုနနံ ဥပ္ပါဋနံ။ ကရဏတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ဟေတ္ထ အတ္ထော ‘‘သစ္စေန ကရောမိ နိဒ္ဒါန’’န္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယထာ တွံ ဗာဟိရံ ကသိံ ကတွာ သဿဒူသကာနံ တိဏာနံ ဟတ္ထေန ဝါ အသိတေန ဝါ နိဒ္ဒါနံ ကရောသိ, ဧဝံ အဟမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကံ ကသိံ ကတွာ ကုသလသဿဒူသကာနံ ဝိသံဝါဒနတိဏာနံ သစ္စေန နိဒ္ဒါနံ ကရောမီ’’တိ။ ယထာဘူတဉာဏံ ဝါ ဧတ္ထ သစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန အတ္တသညာဒီနံ တိဏာနံ နိဒ္ဒါနံ ကရောမီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ နိဒ္ဒါနန္တိ ဆေဒကံ လာဝကံ ဥပ္ပါဋကန္တိ အတ္ထော။ ယထာ တွံ ဒါသံ ဝါ ကမ္မကရံ ဝါ နိဒ္ဒါနံ ကရောသိ, ‘‘နိဒ္ဒေဟိ တိဏာနီ’’တိ တိဏာနံ ဆေဒကံ လာဝကံ ဥပ္ပါဋကံ ကရောသိ, ဧဝမဟံ သစ္စံ ကရောမီတိ ဒဿေတိ, အထ ဝါ သစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ။ တမဟံ နိဒ္ဒါနံ ကရောမိ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ လုနိတဗ္ဗံ ဥပ္ပါဋေတဗ္ဗံ ကရောမီတိ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ဝိကပ္ပေသု ဥပယောဂေနေဝတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။
သောရစ္စံ မေ ပမောစနန္တိ ဧတ္ထ ယံ တံ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ သီလမေဝ ‘‘သောရစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န တံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘ကာယဂုတ္တော’’တိအာဒိနာ ဟိ တံ ဝုတ္တမေဝ။ အရဟတ္တဖလံ ပန အဓိပ္ပေတံ။ တံ ဟိ သုန္ဒရေ နိဗ္ဗာနေ ရတတ္တာ ‘‘သောရစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပမောစနန္တိ ယောဂဝိဿဇ္ဇနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ တဝ ပမောစနံ ပုနပိ သာယနှေ ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ ဝါ အနာဂတသံဝစ္ဆရေ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗတော အပ္ပမောစနမေဝ ဟောတိ, န မမ ဧဝံ။ န ဟိ မမ အန္တရာ မောစနံ နာမ အတ္ထိ။ အဟံ ဟိ ဒီပင်္ကရဒသဗလကာလတော ပဋ္ဌာယ ပညာနင်္ဂလေ ဝီရိယဗလီဗဒ္ဒေ ယောဇေတွာ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ မဟာကသိံ ကသန္တော တာဝ န မုဉ္စိံ, ယာဝ န သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိံ။ ယဒါ စ မေ သဗ္ဗံ တံ ကာလံ ခေပေတွာ ဗောဓိမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ သဗ္ဗဂုဏပရိဝါရံ အရဟတ္တဖလံ ဥဒပါဒိ, တဒါ မယာ တံ သဗ္ဗုဿုက္ကပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ပမုတ္တံ, န ဒါနိ ပုန ယောဇေတဗ္ဗံ ဘဝိဿတီတိ။ ဧတမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သောရစ္စံ မေ ပမောစန’’န္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၄။)ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှန္တိ ဧတ္ထ ဝီရိယန္တိ ကာယိကစေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘော။ ဓုရဓောရယှန္တိ ဓုရာယံ ဓောရယှံ, ဓုရာဝဟန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဓုရာယံ ဓောရယှာကဍ္ဎိတံ နင်္ဂလံ ဘူမိဃနံ ဘိန္ဒတိ, မူလသန္တာနကာနိ စ ပဒါလေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဝီရိယာကဍ္ဎိတံ ပညာနင်္ဂလံ ယထာ ဝုတ္တံ ဃနံ ဘိန္ဒတိ, ကိလေသသန္တာနကာနိ စ ပဒါလေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပုရိမဓုရာဝဟတ္တာ ဓုရာ, မူလဓုရာဝဟတ္တာ ဓောရယှာ, ဓုရာ စ ဓောရယှာ စ ဓုရဓောရယှာ။ ဣတိ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ ဧကေကသ္မိံ နင်္ဂလေ စတုဗလီဗဒ္ဒပဘေဒံ ဓုရဓောရယှံ ဝဟန္တံ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နံ တိဏမူလဃာတဉ္စေဝ သဿသမ္ပတ္တိဉ္စ သာဓေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဘေဒံ ဓုရဓောရယှံ ဝဟန္တံ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နံ အကုသလဃာတဉ္စေဝ ကုသလသမ္ပတ္တိဉ္စ သာဓေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှ’’န္တိ။
ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနန္တိ ဧတ္ထ ယောဂေဟိ ခေမတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ယောဂက္ခေမံ နာမ, တံ အဓိကိစ္စ ဝါဟီယတိ, အဘိမုခံ ဝါ ဝါဟီယတီတိ အဓိဝါဟနံ, ယောဂက္ခေမဿ အဓိဝါဟနံ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ တဝ ဓုရဓောရယှံ ပုရတ္ထိမာဒီသု အညတရဒိသာဘိမုခံ ဝါဟီယတိ, တထာ မမ ဓုရဓောရယှံ နိဗ္ဗာနာဘိမုခံ ဝါဟီယတီတိ။ ဧဝံ ဝါဟီယမာနံဝ ဂစ္ဆတိ အနိဝတ္တန္တံ။ ယထာ တဝ နင်္ဂလံ ဝဟန္တံ ဓုရဓောရယှံ ခေတ္တကောဋိံ ပတွာ ပုန နိဝတ္တတိ, ဧဝံ အနိဝတ္တန္တံ ဒီပင်္ကရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတေဝ။ ယသ္မာ ဝါ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနာ ကိလေသာ န ပုနပ္ပုနံ ပဟာတဗ္ဗာ ဟောန္တိ, ယထာ တဝ နင်္ဂလေန ဆိန္နာနိ တိဏာနိ ပုန အပရသ္မိံ သမယေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာပိ ဧဝံ ပဌမမဂ္ဂဝသေန ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေ ကိလေသေ, ဒုတိယဝသေန ဩဠာရိကေ, တတိယဝသေန အဏုသဟဂတေ, စတုတ္ထဝသေန သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တံ ဂစ္ဆတိ အနိဝတ္တန္တံ။ အထ ဝါ ဂစ္ဆတိ အနိဝတ္တန္တိ နိဝတ္တနရဟိတံ ဟုတွာ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တန္တိ တံ ဓုရဓောရယှံ။ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တဉ္စ ယထာ တဝ ဓုရဓောရယှံ န တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ ဂန္တွာ ကဿကော အသောကော ဝိရဇော ဟုတွာ န သောစတိ။ ဧတံ ပန တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစတိ။ ယတ္ထ သတိပါစနေန ဧတံ ဝီရိယဓုရဓောရယှံ စောဒေန္တော ဂန္တွာ မာဒိသော ကဿကော အသောကော ဝိရဇော ဟုတွာ န သောစတိ, တံ သဗ္ဗသောကသလ္လသမုဂ္ဃါတဘူတံ နိဗ္ဗာနံ နာမ အသင်္ခတံ ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။)ဣဒါနိ နိဂမနံ ကရောန္တော ဧဝမေသာ ကသီတိ ဂါထမာဟ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယဿ, ဗြာဟ္မဏ, ဧသာ သဒ္ဓါဗီဇာ တပေါဝုဋ္ဌိယာ အနုဂ္ဂဟိတာ ကသီ ပညာမယံ ယုဂနင်္ဂလံ ဟိရိမယဉ္စ ဤသံ မနောမယေန ယောတ္တေန ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ ပညာနင်္ဂလေန သတိဖာလံ အာကောဋေတွာ သတိပါစနံ ဂဟေတွာ ကာယဝစီအာဟာရဂုတ္တိယာ ဂေါပေတွာ သစ္စံ နိဒ္ဒါနံ ကတွာ သောရစ္စပမောစနံ ဝီရိယဓုရဓောရယှံ ယောဂက္ခေမာဘိမုခံ အနိဝတ္တန္တံ ဝါဟန္တေန ကဋ္ဌာ ကသီ ကမ္မပရိယောသာနံ စတုဗ္ဗိဓံ သာမညဖလံ ပါပိတာ, သာ ဟောတိ အမတပ္ဖလာ, သာ ဧသာ ကသီ အမတပ္ဖလာ ဟောတိ။ အမတံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, နိဗ္ဗာနာနိသံသာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သာ ခေါ ပနေသာ ကသီ န မမေဝေကဿ အမတပ္ဖလာ ဟောတိ, အထ ခေါ ယော ကောစိ ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဝေဿော ဝါ သုဒ္ဒေါ ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဧတံ ကသိံ ကသတိ, သော သဗ္ဗောပိ ဧတံ ကသိတွာန သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ အရဟတ္တနိကူဋေန နိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ ကတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ တတော ဗြာဟ္မဏော ဂမ္ဘီရတ္ထံ ဒေသနံ သုတွာ – ‘‘မမ ကသိဖလံ ဘုဉ္ဇိတွာ ပုနပိ ဒိဝသေယေဝ ဆာတော ဟောတိ, ဣမဿ ပန ကသီ အမတပ္ဖလာ, တဿ ဖလံ ဘုဉ္ဇိတွာ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဉတွာ ပသန္နော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော ဘုဉ္ဇတု ဘဝံ ဂေါတမောတိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ တတော ပရဉ္စ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဥဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၈။ ဒုတိယေ ဩဒနေန ပူရေသီတိ အတ္တနော အတ္ထာယ သမ္ပာဒိတေန သူပဗျဉ္ဇနေန ဩဒနေန ပူရေတွာ အဒါသိ။ ဘဂဝါ ကိရ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တောဝ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ, ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ, ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ, ဒွါရံ ပိဓာယ, နိသိန္နော တဿ ဘောဇနံ ဥပသံဟရိယမာနံ ဒိသွာ, ဧကကောဝ ပတ္တံ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ, ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ, နဂရဒွါရေ ပတ္တံ နီဟရိတွာ, အန္တောနဂရံ ပဝိသိတွာ, ပဋိပါဋိယာ ဂစ္ဆန္တော ဗြာဟ္မဏဿ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ, အတ္တနော သဇ္ဇိတံ ဘောဇနံ အဒါသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယမ္ပီတိ ဒုတိယဒိဝသေပိ။ တတိယမ္ပီတိ တတိယဒိဝသေပိ။ တာနိ ကိရ တီဏိ ဒိဝသာနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၆။)နိရန္တရံ ဗြာဟ္မဏဿ ဃရဒွါရံ ဂစ္ဆန္တဿ ဘဂဝတော အန္တရာ အညော ကောစိ ဥဋ္ဌာယ ပတ္တံ ဂဟေတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိ, မဟာဇနော ဩလောကေန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။
ဧတဒဝေါစာတိ ဗြာဟ္မဏော တီဏိ ဒိဝသာနိ ပတ္တံ ပူရေတွာ ဒေန္တောပိ န သဒ္ဓါယ အဒါသိ, ‘‘ဃရဒွါရံ အာဂန္တွာ ဌိတဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဘိက္ခာမတ္တမ္ပိ အဒတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဥပါရမ္ဘဘယေန အဒါသိ။ ဒဒန္တော စ ဒွေ ဒိဝသာနိ ဒတွာ ကိဉ္စိ အဝတွာဝ နိဝတ္တော။ ဘဂဝါပိ ကိဉ္စိ အဝတွာဝ ပက္ကန္တော။ တတိယဒိဝသေ ပန အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဧတံ ‘‘ပကဋ္ဌကော’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ ဘဂဝါပိ ဧတံ ဝစနံ နိစ္ဆာရာပနတ္ထမေဝ ယာဝ တတိယမဂမာသိ။ တတ္ထ ပကဋ္ဌကောတိ ရသဂိဒ္ဓေါ။
ပုနပ္ပုနံ စေဝ ဝပန္တိ ဗီဇန္တိ သတ္ထာ ဗြာဟ္မဏဿ ဝစနံ သုတွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တွံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ပိဏ္ဍပါတံ ဒတွာ ဩသက္ကသိ, ပုနပ္ပုနံ ကာတဗ္ဗာ နာမ လောကသ္မိံ သောဠသ ဓမ္မာ’’တိ ဝတွာ တေ ဓမ္မေ ဒဿေတုံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ စေဝ ဝပန္တီတိ ဧကသ္မိံ သဿဝါရေ ဝုတ္တံ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ’’တိ အနောသက္ကိတွာ အပရာပရေသုပိ သဿဝါရေသု စ ဝပန္တိယေဝ။ ပုနပ္ပုနံ ဝဿတီတိ န ဧကဒိဝသံ ဝဿိတွာ တိဋ္ဌတိ, ပုနပ္ပုနဒိဝသေသုပိ ပုနပ္ပုနသံဝစ္ဆရေသုပိ ဝဿတိယေဝ, ဧဝံ ဇနပဒါ ဣဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ ဧတေနုပါယေန သဗ္ဗတ္ထ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယာစကာတိ ဣမသ္မိံ ပဒေ သတ္ထာ ဒေသနာကုသလတာယ အတ္တာနမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ ဒဿေတိ။ ခီရနိကာတိ ခီရကာရကာ ဂေါဒေါဟကာ။ န ဟိ တေ ဧကဝါရမေဝ ထနံ အဉ္ဆန္တိ, ပုနပ္ပုနံ အဉ္ဆန္တာ ဓေနုံ ဒုဟန္တီတိ အတ္ထော။ ကိလမတိ ဖန္ဒတိ စာတိ အယံ သတ္တော တေန ဣရိယာပထေန ကိလမတိ စေဝ ဖန္ဒတိ စ။ ဂဗ္ဘန္တိ သောဏသိင်္ဂါလာဒီနမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ကုစ္ဆိံ။ သိဝထိကန္တိ သုသာနံ, မတံ မတံ သတ္တံ တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဟရန္တီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဉ္စ လဒ္ဓါ အပုနဗ္ဘဝါယာတိ အပုနဗ္ဘဝါယ မဂ္ဂေါ နာမ နိဗ္ဗာနံ, တံ လဘိတွာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ အန္တရဝီထိယံ ဌတွာဝ သောဠသ ပုနပ္ပုနဓမ္မေ ဒေသေန္တေန ဝုတ္တေ။ ဧတဒဝေါစာတိ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပသန္နော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၇။)သဒ္ဓိံ ပုတ္တဒါရမိတ္တဉာတိဝဂ္ဂေန ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဧတံ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဘော’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ ဒုတိယံ။
၃။ ဒေဝဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၉။ တတိယေ ဝါတေဟီတိ ဥဒရဝါတေဟိ။ ဘဂဝတော ကိရ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကရောန္တဿ ပသတမုဂ္ဂယူသာဒီနိ အာဟာရယတော ဒုဗ္ဘောဇနေန စေဝ ဒုက္ခသေယျာယ စ ဥဒရဝါတော ကုပ္ပိ။ အပရဘာဂေ သမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဏီတဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿာပိ အန္တရန္တရာ သော အာဗာဓော အတ္တာနံ ဒဿေတိယေဝ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီတိ ပဌမဗောဓိယံ အနိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကကာလေ ဥပဋ္ဌာကော ဟောတိ။ တသ္မိံ ကိရ ကာလေ သတ္ထုအသီတိမဟာထေရေသု ဥပဋ္ဌာကော အဘူတပုဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ။ နာဂသမာလော ဥပဝါနော သုနက္ခတ္တော စုန္ဒော သမဏုဒ္ဒေသော သာဂတော ဗောဓိ မေဃိယောတိ ဣမေ ပန ပါဠိယံ အာဂတုပဋ္ဌာကာ။ ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ ဥပဝါနတ္ထေရော ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနံ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ နှာနောဒကပရိယာဒနံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ အနုဂမနန္တိ သဗ္ဗံ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနမကာသိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ပဌမဗောဓိယံ ကိရ ဝီသတိ ဝဿာနိ နိဒ္ဓူမံ အရညမေဝ ဟောတိ, ဘိက္ခုသံဃဿ ဥဒကတာပနမ္ပိ န ဘဂဝတာ အနုညာတံ။ သော စ ဗြာဟ္မဏော ဥဒ္ဓနပါဠိံ ဗန္ဓာပေတွာ မဟာစာဋိယော ဥဒ္ဓနမာရောပေတွာ ဥဏှောဒကံ ကာရေတွာ, နှာနီယစုဏ္ဏာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တံ ဝိက္ကိဏန္တော ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။ နှာယိတုကာမာ တတ္ထ ဂန္တွာ မူလံ ဒတွာ နှာယိတွာ ဂန္ဓေ ဝိလိမ္ပိတွာ မာလံ ပိဠန္ဓိတွာ ပက္ကမန္တိ။ တသ္မာ ထေရော တတ္ထ ဥပသင်္ကမိ။
ကိံ ပတ္ထယာနောတိ ကိံ ဣစ္ဆန္တော။ ကိံ ဧသန္တိ ကိံ ဂဝေသန္တော။ ပူဇိတော ပူဇနေယျာနန္တိ ဣဒံ ထေရော ဒသဗလဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတုမာရဘိ။ ဂိလာနဘေသဇ္ဇတ္ထံ ဂတေန ကိရ ဂိလာနဿ ဝဏ္ဏော ကထေတဗ္ဗောတိ ဝတ္တမေတံ။ ဝဏ္ဏံ ဟိ သုတွာ မနုဿာ သက္ကစ္စံ ဘေသဇ္ဇံ ဒါတဗ္ဗံ မညန္တိ။ သပ္ပါယဘေသဇ္ဇံ လဒ္ဓါ ဂိလာနော ခိပ္ပမေဝ ဝုဋ္ဌာတိ။ ကထေန္တေန စ ဈာနဝိမောက္ခသမာပတ္တိမဂ္ဂဖလာနိ အာရဗ္ဘ ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သီလဝါ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော ဗဟုဿုတော အာဂမဓရော ဝံသာနုရက္ခကော’’တိ ဧဝံ ပန အာဂမနီယပဋိပဒံယေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပူဇနေယျာနန္တိ အသီတိမဟာထေရာ သဒေဝကေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈။)လောကေန ပူဇေတဗ္ဗာတိ ပူဇနေယျာ။ တေယေဝ သက္ကာတဗ္ဗာတိ သက္ကရေယျာ။ တေသံယေဝ အပစိတိ ကတ္တဗ္ဗာတိ အပစေယျာ။ ဘဂဝါ တေသံ ပူဇိတော သက္ကတော အပစိတော စ, ဣစ္စဿ တံ ဂုဏံ ပကာသေန္တော ထေရော ဧဝမာဟ။ ဟာတဝေတိ ဟရိတုံ။
ဖာဏိတဿ စ ပုဋန္တိ မဟန္တံ နိစ္ဆာရိကံ ဂုဠပိဏ္ဍံ။ သော ကိရ ‘‘ကိံ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဖာသုက’’န္တိ? ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဥဒရဝါတော’’တိ သုတွာ, ‘‘တေန ဟိ မယမေတ္ထ ဘေသဇ္ဇံ ဇာနာမ, ဣတော ထောကေန ဥဒကေန ဣဒံ ဖာဏိတံ အာလောဠေတွာ နှာနပရိယောသာနေ ပါတုံ ဒေထ, ဣတိ ဥဏှောဒကေန ဗဟိ ပရိသေဒေါ ဘဝိဿတိ, ဣမိနာ အန္တောတိ ဧဝံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဖာသုကံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ ထေရဿ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ အဒါသိ။
ဥပသင်္ကမီတိ တသ္မိံ ကိရ အာဗာဓေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေ ‘‘ဒေဝဟိတေန တထာဂတဿ ဘေသဇ္ဇံ ဒိန္နံ, တေနေဝ ရောဂေါ ဝူပသန္တော, အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ ဗြာဟ္မဏဿာ’’တိ ကထာ ဝိတ္ထာရိတာ ဇာတာ။ တံ သုတွာ ကိတ္တိကာမော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဧတ္တကေနပိ တာဝ မေ အယံ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ သောမနဿဇာတော အတ္တနာ ကတဘာဝံ ဇာနာပေတုကာမော တာဝတကေနေဝ ဒသဗလေ ဝိဿာသံ အာပဇ္ဇိတွာ ဥပသင်္ကမိ။
ဒဇ္ဇာတိ ဒဒေယျ။ ကထံ ဟိ ယဇမာနဿာတိ ကေန ကာရဏေန ယဇန္တဿ။ ဣဇ္ဈတီတိ သမိဇ္ဈတိ မဟပ္ဖလော ဟောတိ။ ယောဝေဒီတိ ယော အဝေဒိ အညာသိ, ဝိဒိတံ ပါကဋမကာသိ ‘‘ယောဝေတီ’’တိပိ ပါဌော, ယော အဝေတိ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဇာတိက္ခယန္တိ အရဟတ္တံ။ အဘိညာဝေါသိတောတိ ဇာနိတွာ ဝေါသိတော ဝေါသာနံ ကတကိစ္စတံ ပတ္တော။ ဧဝံ ဟိ ယဇမာနဿာတိ ဣမိနာ ခီဏာသဝေ ယဇနာကာရေန ယဇန္တဿ။ တတိယံ။
၄။ မဟာသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၀။ စတုတ္ထေ လူခေါ လူခပါဝုရဏောတိ ဇိဏ္ဏော ဇိဏ္ဏပါဝုရဏော။ ဥပသင်္ကမီတိ ကသ္မာ ဥပသင်္ကမိ? တဿ ကိရ ဃရေ အဋ္ဌသတသဟဿဓနံ အဟောသိ။ သော စတုန္နံ ပုတ္တာနံ အာဝါဟံ ကတွာ စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၉။)အဒါသိ။ အထဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကာလင်္ကတာယ ပုတ္တာ သမ္မန္တယိံသု – ‘‘သစေ အညံ ဗြာဟ္မဏိံ အာနေဿတိ, တဿာ ကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တဝသေန ကုလံ ဘိဇ္ဇိဿတိ။ ဟန္ဒ နံ မယံ သင်္ဂဏှာမာ’’တိ။ တေ စတ္တာရောပိ ပဏီတေဟိ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ဟတ္ထပါဒသမ္ဗာဟနာဒီနိ ကရောန္တာ သင်္ဂဏှိတွာ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဟတ္ထပါဒေ သမ္ဗာဟမာနာ ပါဋိယေက္ကံ ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဝတွာ – ‘‘မယံ တုမှေ ဣမိနာ နီဟာရေန ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမ, သေသဓနမ္ပိ နော ဒေထာ’’တိ ယာစိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ပုန ဧကေကဿ သတသဟဿံ သတသဟဿံ ဒတွာ အတ္တနော နိဝတ္ထပါရုပနမတ္တံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ နိယျာဒေသိ။ တံ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ကတိပါဟံ ဥပဋ္ဌဟိ။
အထ နံ ဧကဒိဝသံ နှတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌတွာ သုဏှာ ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ တယာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ အတိရေကံ ဒိန္နမတ္ထိ? နနု သဗ္ဗေသံ ဒွေ ဒွေ သတသဟဿာနိ ဒိန္နာနိ, ကိံ သေသပုတ္တာနံ ဃရဿ မဂ္ဂံ န ဇာနာသီ’’တိ? သော ‘‘နဿ ဝသလီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ အညဿ ဃရံ အဂမာသိ, တတောပိ ကတိပါဟစ္စယေန ဣမိနာဝ ဥပါယေန ပလာပိတော အညဿာတိ ဧဝံ ဧကဃရေပိ ပဝေသနံ အလဘမာနော ပဏ္ဍရင်္ဂပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘိက္ခာယ စရန္တော ကာလာနမစ္စယေန ဇရာဇိဏ္ဏော ဒုဗ္ဘောဇနဒုက္ခသေယျာဟိ မိလာတသရီရော ဘိက္ခာစာရတော အာဂမ္မ, ပီဌကာယ နိပန္နော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ဝုဋ္ဌာယ နိသိန္နော အတ္တာနံ ဩလောကေတွာ ပုတ္တေသု ပတိဋ္ဌံ အပဿန္တော စိန္တေသိ – ‘‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော အဗ္ဘာကုဋိကော ဥတ္တာနမုခေါ သုခသမ္ဘာသော ပဋိသန္ထာရကုသလော, သက္ကာ သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိသန္ထာရံ လဘိတု’’န္တိ နိဝါသနပါဝုရဏံ သဏ္ဌပေတွာ ဘိက္ခာဘာဇနမာဒါယ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။
ဒါရေဟိ သံပုစ္ဆ ဃရာ နိက္ခာမေန္တီတိ သဗ္ဗံ မမ သန္တကံ ဂဟေတွာ မယှံ နိဒ္ဓနဘာဝံ ဉတွာ အတ္တနော ဘရိယာဟိ သဒ္ဓိံ မန္တယိတွာ မံ ဃရာ နိက္ကဍ္ဎာပေန္တိ။
နန္ဒိဿန္တိ နန္ဒိဇာတော တုဋ္ဌော ပမုဒိတော အဟောသိံ။ ဘဝမိစ္ဆိသန္တိ ဝုဍ္ဎိံ ပတ္ထယိံ။ သာဝ ဝါရေန္တိ သူကရန္တိ ယထာ သုနခါ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀။)ဘုဿန္တာ ဘုဿန္တာ သူကရံ ဝါရေန္တိ, ပုနပ္ပုနံ မဟာရဝံ ရဝါပေန္တိ, ဧဝံ ဒါရေဟိ သဒ္ဓိံ မံ ဗဟုံ ဝတွာ ဝိရဝန္တံ ပလာပေန္တီတိ အတ္ထော။
အသန္တာတိ အသပ္ပုရိသာ။ ဇမ္မာတိ လာမကာ။ ဘာသရေတိ ဘာသန္တိ။ ပုတ္တရူပေနာတိ ပုတ္တဝေသေန။ ဝယောဂတန္တိ တယော ဝယေ ဂတံ အတိက္ကန္တံ ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတံ မံ။ ဇဟန္တီတိ ပရိစ္စဇန္တိ။
နိဗ္ဘောဂေါတိ နိပ္ပရိဘောဂေါ။ ခါဒနာ အပနီယတီတိ အဿော ဟိ ယာဝဒေဝ တရုဏော ဟောတိ ဇဝသမ္ပန္နော, တာဝဿ နာနာရသံ ခါဒနံ ဒဒန္တိ, ဇိဏ္ဏံ နိဗ္ဘောဂံ တတော အပနေန္တိ, အန္တိမဝယေ တံ ဝတ္တံ န လဘတိ, ဂါဝီဟိ သဒ္ဓိံ အဋဝိယံ သုက္ခတိဏာနိ ခါဒန္တော စရတိ။ ယထာ သော အဿော, ဧဝံ ဇိဏ္ဏကာလေ ဝိလုတ္တသဗ္ဗဓနတ္တာ နိဗ္ဘောဂေါ မာဒိသောပိ ဗာလကာနံ ပိတာ ထေရော ပရဃရေသု ဘိက္ခတိ။
ယဉ္စေတိ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ မမ ပုတ္တာ အနဿဝါ အပ္ပတိဿာ အဝသဝတ္တိနော, တေဟိ ဒဏ္ဍောဝ ကိရ သေယျော သုန္ဒရတရောတိ။ ဣဒါနိဿ သေယျဘာဝံ ဒဿေတုံ စဏ္ဍမ္ပိ ဂေါဏန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ပုရေ ဟောတီတိ အဂ္ဂတော ဟောတိ, တံ ပုရတော ကတွာ ဂန္တုံ သုခံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂါဓမေဓတီတိ ဥဒကံ ဩတရဏကာလေ ဂမ္ဘီရေ ဥဒကေ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ။
ပရိယာပုဏိတွာတိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝါ ဝါစုဂ္ဂတာ ကတွာ။ သန္နိသိန္နေသူတိ တထာရူပေ ဗြာဟ္မဏာနံ သမာဂမဒိဝသေ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေသု ပုတ္တေသု တံ သဘံ ဩဂါဟေတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ မဇ္ဈေ မဟာရဟေ အာသနေ နိသိန္နေသု။ အဘာသီတိ ‘အယံ မေ ကာလော’တိ သဘာယ မဇ္ဈေ ပဝိသိတွာ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ, ‘‘ဘော အဟံ တုမှာကံ ဂါထာ ဘာသိတုကာမော, ဘာသိတေ သုဏိဿထာ’’တိ ဝတွာ – ‘‘ဘာသ, ဗြာဟ္မဏ, သုဏောမာ’’တိ ဝုတ္တော ဌိတကောဝ အဘာသိ။ ‘‘တေန စ သမယေန မနုဿာနံ ဝတ္တံ ဟောတိ ယော မာတာပိတူနံ သန္တကံ ခါဒန္တော မာတာပိတရော န ပေါသေတိ, သော မာရေတဗ္ဗော’’တိ။ တသ္မာ တေ ဗြာဟ္မဏပုတ္တာ ပိတုပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ဇီဝိတံ နော တာတ, ဒေဟီ’’တိ ယာစိံသု။ သော ပိတုဟဒယဿ ပုတ္တာနံ မုဒုတ္တာ ‘‘မာ မေ, ဘော, ဗာလကေ ဝိနာသယိတ္ထ, ပေါသိဿန္တိ မ’’န္တိ အာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၁။)အထဿ ပုတ္တေ မနုဿာ အာဟံသု – ‘‘သစေ, ဘော, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ပိတရံ န သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂိဿထ, ဃာတေဿာမ ဝေါ’’တိ။ တေ ဘီတာ ဃရံ နေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိံသု။ တံ ဒဿေတုံ အထ ခေါ နံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နေတွာတိ ပီဌေ နိသီဒါပေတွာ သယံ ဥက္ခိပိတွာ နယိံသု။ နှာပေတွာတိ သရီရံ တေလေန အဗ္ဘဉ္ဇိတွာ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏာဒီဟိ နှာပေသုံ။ ဗြာဟ္မဏိယောပိ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အမှာကံ ပိတရံ သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂထ။ သစေ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိဿထ, ဃရတော ဝေါ နိက္ကဍ္ဎိဿာမာ’’တိ ဝတွာ, ပဏီတဘောဇနံ ဘောဇေသုံ။
ဗြာဟ္မဏော သုဘောဇနဉ္စ သုခသေယျဉ္စ အာဂမ္မ ကတိပါဟစ္စယေန သဉ္ဇာတဗလော ပီဏိတိန္ဒြိယော အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ, ‘‘အယံ မေ သမ္ပတ္တိ သမဏံ ဂေါတမံ နိဿာယ လဒ္ဓါ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ တံ ဒဿေတုံ အထ ခေါ သောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတဒဝေါစာတိ ဒုဿယုဂံ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဧတံ အဝေါစ။ သရဏဂမနာဝသာနေ စာပိ ဘဂဝန္တံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘော ဂေါတမ, မယှံ ပုတ္တေဟိ စတ္တာရိ ဓုရဘတ္တာနိ ဒိန္နာနိ, တတော အဟံ ဒွေ တုမှာကံ ဒမ္မိ, ဒွေ သယံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ။ ကလျာဏံ, ဗြာဟ္မဏ, ပါဋိယေက္ကံ ပန မာ နိယျာဒေဟိ, အမှာကံ ရုစ္စနဋ္ဌာနမေဝ ဂမိဿာမာတိ။ ‘‘ဧဝံ, ဘော’’တိ ခေါ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဃရံ ဂန္တွာ ပုတ္တေ အာမန္တေသိ ‘‘တာတာ, သမဏော ဂေါတမော မယှံ သဟာယော, တဿ ဒွေ ဓုရဘတ္တာနိ ဒိန္နာနိ, တုမှေ တသ္မိံ သမ္ပတ္တေ မာ ပမဇ္ဇထာ’’တိ။ သာဓု, တာတာတိ။ ပုနဒိဝသေ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ နိဝေသနဒွါရံ ဂတော။ သော သတ္ထာရံ ဒိသွာဝ ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဃရံ ပဝေသေတွာ မဟာရဟေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတဘောဇနမဒါသိ။ သတ္ထာ ပုနဒိဝသေ ဣတရဿ, ပုနဒိဝသေ ဣတရဿာတိ ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗေသံ ဃရာနိ အဂမာသိ။ သဗ္ဗေ တထေဝ သက္ကာရံ အကံသု။
အထေကဒိဝသံ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ဃရေ မင်္ဂလံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ။ သော ပိတရံ အာဟ – ‘‘တာတ, ကဿ မင်္ဂလံ ဒေမာ’’တိ။ အမှေ အညံ န ဇာနာမ? နနု သမဏော ဂေါတမော မယှံ သဟာယောတိ? တေန ဟိ တုမှေ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ သွာတနာယ သမဏံ ဂေါတမံ နိမန္တေထာတိ။ ဗြာဟ္မဏော တထာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၂။)အကာသိ။ ဘဂဝါ အဓိဝါသေတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော တဿ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ သော ဟရိတုပလိတ္တံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ဂေဟံ သတ္ထာရံ ပဝေသေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပညတ္တာသနေသု နိသီဒါပေတွာ အပ္ပေါဒကပါယာသဉ္စေဝ ခဇ္ဇကဝိကတိဉ္စ အဒါသိ။ အန္တရဘတ္တသ္မိံယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ စတ္တာရောပိ ပုတ္တာ သတ္ထု သန္တိကေ နိသီဒိတွာ အာဟံသု – ‘‘ဘော ဂေါတမ, မယံ အမှာကံ ပိတရံ ပဋိဇဂ္ဂါမ နပ္ပမဇ္ဇာမ, ပဿထဿ အတ္တဘာဝ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘ကလျာဏံ ဝေါ ကတံ, မာတာပိတုပေါသကံ နာမ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ အာစိဏ္ဏမေဝါ’’တိ ဝတွာ မဟာနာဂဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၁။၁ အာဒယော၊ စရိယာ။ ၂။၁ အာဒယော) နာမ ကထေတွာ, စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒီပေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော သဒ္ဓိံ စတူဟိ ပုတ္တေဟိ စတူဟိ စ သုဏှာဟိ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော။ တတော ပဋ္ဌာယ သတ္ထာ န သဗ္ဗကာလံ တေသံ ဂေဟံ အဂမာသီတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ မာနတ္ထဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၁။ ပဉ္စမေ မာနတ္ထဒ္ဓေါတိ ဝါတဘရိတဘသ္တာ ဝိယ မာနေန ထဒ္ဓေါ။ အာစရိယန္တိ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏကာလေ အာစရိယော အနဘိဝါဒေန္တဿ သိပ္ပံ န ဒေတိ, အညသ္မိံ ပန ကာလေ တံ န အဘိဝါဒေတိ, အတ္ထိဘာဝမ္ပိဿ န ဇာနာတိ။ နာယံ သမဏောတိ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘ယသ္မာ အယံ သမဏော မာဒိသေ ဇာတိသမ္ပန္နဗြာဟ္မဏေ သမ္ပတ္တေ ပဋိသန္ထာရမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ, တသ္မာ န ကိဉ္စိ ဇာနာတီ’’တိ။
အဗ္ဘုတဝိတ္တဇာတာတိ အဘူတပုဗ္ဗာယ တုဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာ။ ကေသု စဿာတိ ကေသု ဘဝေယျ။ ကျဿာတိ ကေ အဿ ပုဂ္ဂလဿ။ အပစိတာ အဿူတိ အပစိတိံ ဒဿေတုံ ယုတ္တာ ဘဝေယျုံ။ အရဟန္တေတိ ဣမာယ ဂါထာယ ဒေသနာကုသလတ္တာ အတ္တာနံ အန္တောကတွာ ပူဇနေယျံ ဒဿေတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ ပစ္စနီကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၂။ ဆဋ္ဌေ ‘‘သဗ္ဗံ သေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဗ္ဗံ ကဏှ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပစ္စနီကံ ကရောန္တဿေဝဿ သာတံ သုခံ ဟောတီတိ ပစ္စနီကသာတော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၃။)ယော စ ဝိနေယျ သာရမ္ဘန္တိ ယော ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏံ သာရမ္ဘံ ဝိနေတွာ သုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ နဝကမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၃။ သတ္တမေ နဝကမ္မိကဘာရဒွါဇောတိ သော ကိရ အရညေ ရုက္ခံ ဆိန္ဒာပေတွာ တတ္ထေဝ ပါသာဒကူဋာဂါရာဒီနိ ယောဇေတွာ နဂရံ အာဟရိတွာ ဝိက္ကိဏာတိ, ဣတိ နဝကမ္မံ နိဿာယ ဇီဝတီတိ နဝကမ္မိကော, ဂေါတ္တေန ဘာရဒွါဇောတိ နဝကမ္မိကဘာရဒွါဇော။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသီတိ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာန အဿ ဧတံ အဟောသိ။ ဝနသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ။ ဥစ္ဆိန္နမူလံ မေ ဝနန္တိ မယှံ ကိလေသဝနံ ဥစ္ဆိန္နမူလံ။ နိဗ္ဗနထောတိ နိက္ကိလေသဝနော။ ဧကော ရမေတိ ဧကကော အဘိရမာမိ။ အရတိံ ဝိပ္ပဟာယာတိ ပန္တသေနာသနေသု စေဝ ဘာဝနာယ စ ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇဟိတွာ။ သတ္တမံ။
၈။ ကဋ္ဌဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၄။ အဋ္ဌမေ အန္တေဝါသိကာတိ ဝေယျာဝစ္စံ ကတွာ သိပ္ပုဂ္ဂဏှနကာ ဓမ္မန္တေဝါသိကာ။ နိသိန္နန္တိ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိသိန္နံ။ ဂမ္ဘီရရူပေတိ ဂမ္ဘီရသဘာဝေ။
ဗဟုဘေရဝေတိ တတြဋ္ဌကသဝိညာဏကအဝိညာဏကဘေရဝေဟိ ဗဟုဘေရဝေ။ ဝိဂါဟိယာတိ အနုပဝိသိတွာ။ အနိဉ္ဇမာနေနာတိအာဒီနိ ကာယဝိသေသနာနိ, ဧဝရူပေန ကာယေနာတိ အတ္ထော။ သုစာရုရူပံ ဝတာတိ အတိသုန္ဒရံ ဝတ ဈာနံ ဈာယသီတိ ဝဒတိ။
ဝနဝဿိတော မုနီတိ ဝနံ အဝဿိတော ဗုဒ္ဓမုနိ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ တုမှာကံ ဧဝံ ဝနေ နိသိန္နကာရဏံ မယှံ အစ္ဆေရရူပံ ပဋိဘာတိ။ ပီတိမနောတိ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဝနေ ဝသေတိ ဝနမှိ ဝသိ။
မညာမဟန္တိ မညာမိ အဟံ။ လောကာဓိပတိသဟဗျတန္တိ လောကာဓိပတိမဟာဗြဟ္မုနာ သဟဘာဝံ။ အာကင်္ခမာနောတိ ဣစ္ဆမာနော။ တိဒိဝံ အနုတ္တရန္တိ ဣဒံ ဗြဟ္မလောကမေဝ သန္ဓာယာဟ။ ကသ္မာ ဘဝံ ဝိဇနမရညမဿိတောတိ အဟံ တာဝ ဗြဟ္မလောကံ အာကင်္ခမာနောတိ မညာမိ။ ယဒိ ဧဝံ န ဟောတိ, အထ မေ အာစိက္ခ, ကသ္မာ ဘဝန္တိ? ပုစ္ဆတိ။ ဗြဟ္မပတ္တိယာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၄။)သေဋ္ဌပတ္တိယာ။ ဣဓ ဣဒံ တပေါ ကသ္မာ ကရောသီတိ အပရေနပိ အာကာရေန ပုစ္ဆတိ။
ကင်္ခါတိ တဏှာ။ အဘိနန္ဒနာတိ အဘိနန္ဒနဝသေန တဏှာဝ ဝုတ္တာ။ အနေကဓာတူသူတိ အနေကသဘာဝေသု အာရမ္မဏေသု။ ပုထူတိ နာနပ္ပကာရာ တဏှာ သေသကိလေသာ ဝါ။ သဒါသိတာတိ နိစ္စကာလံ အဝဿိတာ။ အညာဏမူလပ္ပဘဝါတိ အဝိဇ္ဇာမူလာ ဟုတွာ ဇာတာ။ ပဇပ္ပိတာတိ တဏှာဝ ‘‘ဣဒမ္ပိ မယှံ, ဣဒမ္ပိ မယှ’’န္တိ ပဇပ္ပါပနဝသေန ပဇပ္ပိတာ နာမာတိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗာ မယာ ဗျန္တိကတာတိ သဗ္ဗာ တဏှာ မယာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဝိဂတန္တာ နိရန္တာ ကတာ။ သမူလိကာတိ သဒ္ဓိံ အညာဏမူလေန။
အနူပယောတိ အနုပဂမနော။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု ဝိသုဒ္ဓဒဿနောတိ ဣမိနာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒီပေတိ။ သမ္ဗောဓိမနုတ္တရန္တိ အရဟတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ သိဝန္တိ သေဋ္ဌံ။ ဈာယာမီတိ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယာမိ။ ဝိသာရဒေါတိ ဝိဂတသာရဇ္ဇော။ အဋ္ဌမံ။
၉။ မာတုပေါသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၅။ နဝမေ ပေစ္စာတိ ဣတော ပဋိဂန္တွာ။ နဝမံ။
၁၀။ ဘိက္ခကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၆။ ဒသမေ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုဘာဝေ။ ဝိဿံ ဓမ္မန္တိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ အကုသလဓမ္မံ။ ဗာဟိတွာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဇဟိတွာ။ သင်္ခါယာတိ ဉာဏေန။ သ ဝေ ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတီတိ သော ဝေ ဘိန္နကိလေသတ္တာ ဘိက္ခု နာမ ဝုစ္စတိ။ ဒသမံ။
၁၁။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၇။ ဧကာဒသမေ ပစ္စေတီတိ ဣစ္ဆတိ ပတ္ထေတိ။ သာဓု, ဘန္တေတိ အာယာစမာနော အာဟ။ ထေရဿ ကိရေသ ဂိဟိသဟာယော, တသ္မာ ထေရော ‘‘အယံ ဝရာကော မံ သဟာယံ လဘိတွာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ မာ အပါယပူရကော အဟောသီ’’တိ အာယာစတိ။ အပိစေသ မဟာပရိဝါရော,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၅။)တသ္မိံ ပသန္နေ ပဉ္စကုလသတာနိ အနုဝတ္တိဿန္တီတိ မညမာနောပိ အာယာစတိ။ အတ္ထဝသန္တိ အတ္ထာနိသံသံ အတ္ထကာရဏံ။ ပါပန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလံ။ ပဝါဟေမီတိ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩတရိတွာ ပဝါဟေမိ ပလာပေမိ။ ဓမ္မောတိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာဝ။ ဧကာဒသမံ။
၁၂။ ခေါမဒုဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၈။ ဒွါဒသမေ ခေါမဒုဿံ နာမာတိ ခေါမဒုဿာနံ ဥဿန္နတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမံ။ သဘာယန္တိ သာလာယံ။ ဖုသာယတီတိ ဖုသိတာနိ မုဉ္စတိ ဝဿတိ။ သတ္ထာ ကိရ တံ သဘံ ဥပသင်္ကမိတုကာမော – ‘‘မယိ ဧဝမေဝံ ဥပသင်္ကမန္တေ အဖာသုကဓာတုကံ ဟောတိ, ဧကံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဥပသင်္ကမိဿာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝုဋ္ဌိံ ဥပ္ပါဒေသိ။ သဘာဓမ္မန္တိ သုခနိသိန္နေ ကိရ အသဉ္စာလေတွာ ဧကပဿေန ပဝိသနံ တေသံ သဘာဓမ္မော နာမ, န မဟာဇနံ စာလေတွာ ဥဇုကမေဝ ပဝိသနံ။ ဘဂဝါ စ ဥဇုကမေဝ အာဂစ္ဆတိ, တေန တေ ကုပိတာ ဘဂဝန္တံ ဟီဠေန္တာ ‘‘ကေ စ မုဏ္ဍကာ သမဏကာ, ကေ စ သဘာဓမ္မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အာဟံသု။ သန္တောတိ ပဏ္ဍိတာ သပ္ပုရိသာ။ ပဟာယာတိ ဧတေ ရာဂါဒယော ဇဟိတွာ ရာဂါဒိဝိနယာယ ဓမ္မံ ဘဏန္တိ, တသ္မာ တေ သန္တော နာမာတိ။ ဒွါဒသမံ။
ဥပါသကဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဗြာဟ္မဏသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၆။)၈။ ဝင်္ဂီသသံယုတ္တံ
၁။ နိက္ခန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၉။ ဝင်္ဂီသသံယုတ္တဿ ပဌမေ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေတိ အာဠဝိယံ အဂ္ဂစေတိယေ။ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ အဂ္ဂါဠဝဂေါတမကာဒီနိ ယက္ခနာဂါဒီနံ ဘဝနာနိ, စေတိယာနိ အဟေသုံ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တာနိ အပနေတွာ မနုဿာ ဝိဟာရေ ကရိံသု။ တေသံ တာနေဝ နာမာနိ ဇာတာနိ။ နိဂြောဓကပ္ပေနာတိ နိဂြောဓရုက္ခမူလဝါသိနာ ကပ္ပတ္ထေရေန။ ဩဟိယျကောတိ ဩဟီနကော။ ဝိဟာရပါလောတိ သော ကိရ တဒါ အဝဿိကော ဟောတိ ပတ္တစီဝရဂ္ဂဟဏေ အကောဝိဒေါ။ အထ နံ ထေရာ ဘိက္ခူ – ‘‘အာဝုသော, ဣမာနိ ဆတ္တုပါဟနကတ္တရယဋ္ဌိအာဒီနိ ဩလောကေန္တော နိသီဒါ’’တိ ဝိဟာရရက္ခကံ ကတွာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဟာရပါလော’’တိ။ သမလင်္ကရိတွာတိ အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပေန အလင်္ကာရေန အလင်္ကရိတွာ။ စိတ္တံ အနုဒ္ဓံသေတီတိ ကုသလစိတ္တံ ဝိဒ္ဓံသေတိ ဝိနာသေတိ။ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာတိ ဧတသ္မိံ ရာဂေ ဥပ္ပန္နေ တံ ကာရဏံ ကုတော လဗ္ဘာ။ ယံ မေ ပရောတိ ယေန မေ ကာရဏေန အညော ပုဂ္ဂလော ဝါ ဓမ္မော ဝါ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ ဣဒါနေဝ အဘိရတိံ ဥပ္ပါဒေယျ အာစရိယုပဇ္ဈာယာပိ မံ ဝိဟာရေ ဩဟာယ ဂတာ။
အဂါရသ္မာတိ အဂါရတော နိက္ခန္တံ။ အနဂါရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတန္တိ အတ္ထော။ ကဏှတောတိ ကဏှပက္ခတော မာရပက္ခတော အာဓာဝန္တိ။ ဥဂ္ဂပုတ္တာတိ ဥဂ္ဂတာနံ ပုတ္တာ မဟေသက္ခာ ရာဇညဘူတာ။ ဒဠှဓမ္မိနောတိ ဒဠှဓနုနော, ဥတ္တမပ္ပမာဏံ အာစရိယဓနုံ ဓာရယမာနာ။ သဟဿံ အပလာယိနန္တိ ယေ တေ သမန္တာ သရေဟိ ပရိကိရေယျုံ, တေသံ အပလာယီနံ သင်္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘သဟဿ’’န္တိ အာဟ။ ဧတတော ဘိယျောတိ ဧတသ္မာ သဟဿာ အတိရေကတရာ။ နေဝ မံ ဗျာဓယိဿန္တီတိ မံ စာလေတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ ဓမ္မေ သမှိ ပတိဋ္ဌိတန္တိ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ အဘိရတိံ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထေ သကေ သာသနဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဿာသသဟဿေ တာဝ သမန္တာ သရေဟိ ပရိကိရန္တေ သိက္ခိတော ပုရိသော ဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ သရေ သရီရေ အပတမာနေ အန္တရာဝ ပဟရိတွာ ပါဒမူလေ ပါတေတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၇။)တတ္ထ ဧကောပိ ဣဿာသော ဒွေ သရေ ဧကတော န ခိပတိ, ဣမာ ပန ဣတ္ထိယော ရူပါရမ္မဏာဒိဝသေန ပဉ္စ ပဉ္စ သရေ ဧကတော ခိပန္တိ။ ဧဝံ ခိပန္တိယော ဧတာ သစေပိ အတိရေကသဟဿာ ဟောန္တိ, နေဝ မံ စာလေတုံ သက္ခိဿန္တီတိ။
သက္ခီ ဟိ မေ သုတံ ဧတန္တိ မယာ ဟိ သမ္မုခါ ဧတံ သုတံ။ နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂန္တိ ဝိပဿနံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ နိဗ္ဗာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ပန ‘‘မဂ္ဂ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ မေတိ တသ္မိံ မေ အတ္တနော တရုဏဝိပဿနာသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနဂမနမဂ္ဂေ မနော နိရတော။ ပါပိမာတိ ကိလေသံ အာလပတိ။ မစ္စူတိပိ တမေဝ အာလပတိ။ န မေ မဂ္ဂမ္ပိ ဒက္ခသီတိ ယထာ မေ ဘဝယောနိအာဒီသု ဂတမဂ္ဂမ္ပိ န ပဿသိ, တထာ ကရိဿာမီတိ။ ပဌမံ။
၂။ အရတီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၀။ ဒုတိယေ နိက္ခမတီတိ ဝိဟာရာ နိက္ခမတိ။ အပရဇ္ဇု ဝါ ကာလေတိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝါ ဘိက္ခာစာရကာလေ။ ဝိဟာရဂရုကော ကိရေသ ထေရော။ အရတိဉ္စ ရတိဉ္စာတိ သာသနေ အရတိံ ကာမဂုဏေသု စ ရတိံ။ သဗ္ဗသော ဂေဟသိတဉ္စ ဝိတက္ကန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏဂေဟနိဿိတံ ပါပဝိတက္ကဉ္စ သဗ္ဗာကာရေန ပဟာယ။ ဝနထန္တိ ကိလေသမဟာဝနံ။ ကုဟိဉ္စီတိ ကိသ္မိဉ္စိ အာရမ္မဏေ။ နိဗ္ဗနထောတိ နိက္ကိလေသဝနော။ အရတောတိ တဏှာရတိရဟိတော။
ပထဝိဉ္စ ဝေဟာသန္တိ ပထဝိဋ္ဌိတဉ္စ ဣတ္ထိပုရိသဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိဝဏ္ဏံ, ဝေဟာသဋ္ဌကဉ္စ စန္ဒသူရိယောဘာသာဒိ။ ရူပဂတန္တိ ရူပမေဝ။ ဇဂတောဂဓန္တိ ဇဂတိယာ ဩဂဓံ, အန္တောပထဝိယံ နာဂဘဝနဂတန္တိ အတ္ထော။ ပရိဇီယတီတိ ပရိဇီရတိ။ သဗ္ဗမနိစ္စန္တိ သဗ္ဗံ တံ အနိစ္စံ။ အယံ ထေရဿ မဟာဝိပဿနာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သမစ္စာတိ ဧဝံ သမာဂန္တွာ။ စရန္တိ မုတတ္တာတိ ဝိညာတတ္တဘာဝါ ဝိဟရန္တိ။
ဥပဓီသူတိ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရေသု။ ဂဓိတာတိ ဂိဒ္ဓါ။ ဒိဋ္ဌသုတေတိ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌေ ရူပေ, သောတေန သုတေ သဒ္ဒေ။ ပဋိဃေ စ မုတေ စာတိ ဧတ္ထ ပဋိဃပဒေန ဂန္ဓရသာ ဂဟိတာ, မုတပဒေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ။ ယော ဧတ္ထ န လိမ္ပတီတိ ယော ဧတေသု ပဉ္စကာမဂုဏေသု တဏှာဒိဋ္ဌိလေပေဟိ န လိမ္ပတိ။
အထ သဋ္ဌိနိဿိတာ သဝိတက္ကာ, ပုထူ ဇနတာယ အဓမ္မာ နိဝိဋ္ဌာတိ အထ ဆ အာရမ္မဏနိဿိတာ ပုထူ အဓမ္မဝိတက္ကာ ဇနတာယ နိဝိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၈။)န စ ဝဂ္ဂဂတဿ ကုဟိဉ္စီတိ တေသံ ဝသေန န ကတ္ထစိ ကိလေသဝဂ္ဂဂတော ဘဝေယျ။ နော ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဏီတိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝစနဘာဏီပိ န သိယာ။ သ ဘိက္ခူတိ သော ဧဝံဝိဓော ဘိက္ခု နာမ ဟောတိ။
ဒဗ္ဗောတိ ဒဗ္ဗဇာတိကော ပဏ္ဍိတော။ စိရရတ္တသမာဟိတောတိ ဒီဃရတ္တံ သမာဟိတစိတ္တော။ နိပကောတိ နေပက္ကေန သမန္နာဂတော ပရိဏတပညော။ အပိဟာလူတိ နိတ္တဏှော။ သန္တံ ပဒန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အဇ္ဈဂမာ မုနီတိ အဓိဂတော မုနိ။ ပဋိစ္စ ပရိနိဗ္ဗုတော ကင်္ခတိ ကာလန္တိ နိဗ္ဗာနံ ပဋိစ္စ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဂမေတိ။ ဒုတိယံ။
၃။ ပေသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၁။ တတိယေ အတိမညတီတိ ‘‘ကိံ ဣမေ မဟလ္လကာ? န ဧတေသံ ပါဠိ, န အဋ္ဌကထာ, န ပဒဗျဉ္ဇနမဓုရတာ, အမှာကံ ပန ပါဠိပိ အဋ္ဌကထာပိ နယသတေန နယသဟဿေန ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ အတိက္ကမိတွာ မညတိ။ ဂေါတမာတိ ဂေါတမဗုဒ္ဓသာဝကတ္တာ အတ္တာနံ အာလပတိ။ မာနပထန္တိ မာနာရမ္မဏဉ္စေဝ မာနသဟဘုနော စ ဓမ္မေ။ ဝိပ္ပဋိသာရီဟုဝါတိ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟုဝါ, အဟောသီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဇိနောတိ မဂ္ဂေန ဇိတကိလေသော။ ကိတ္တိဉ္စ သုခဉ္စာတိ ဝဏ္ဏဘဏနဉ္စ ကာယိကစေတသိကသုခဉ္စ။ အခိလောဓ ပဓာနဝါတိ အခိလော ဣဓ ပဓာနဝါ ဝီရိယသမ္ပန္နော။ ဝိသုဒ္ဓေါတိ ဝိသုဒ္ဓေါ ဘဝေယျ။ အသေသန္တိ နိဿေသံ နဝဝိဓံ။ ဝိဇ္ဇာယန္တကရောတိ ဝိဇ္ဇာယ ကိလေသာနံ အန္တကရော။ သမိတာဝီတိ ရာဂါဒီနံ သမိတတာယ သမိတာဝီ။ တတိယံ။
၄။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၂။ စတုတ္ထေ ရာဂေါတိ အာယသ္မာ အာနန္ဒော မဟာပုညော သမ္ဘာဝိတော, တံ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော နိမန္တေတွာ အန္တောနိဝေသနေ နိသီဒါပေန္တိ။ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာပိ ဣတ္ထိယော ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တာလဝဏ္ဋေန ဗီဇေန္တိ, ဥပနိသီဒိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ တတ္ထ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿ နဝပဗ္ဗဇိတဿ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တဿ ဣတ္ထိရူပါရမ္မဏေ ရာဂေါ စိတ္တံ အနုဒ္ဓံသေတိ။ သော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဥဇုဇာတိကော ကုလပုတ္တော ‘‘အယံ မေ ရာဂေါ ဝဍ္ဎိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉။)နာသေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ အနန္တရံ နိသိန္နောဝ ထေရဿ အတ္တာနံ အာဝိကရောန္တော ကာမရာဂေနာတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ နိဗ္ဗာပနန္တိ ရာဂနိဗ္ဗာနကာရဏံ။ ဝိပရိယေသာတိ ဝိပလ္လာသေန။ သုဘံ ရာဂူပသဉှိတန္တိ ရာဂဋ္ဌာနိယံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ပရတော ပဿာတိ အနိစ္စတော ပဿ။ မာ စ အတ္တတောတိ အတ္တတော မာ ပဿ။ ကာယဂတာ တျတ္ထူတိ ကာယဂတာ တေ အတ္ထု။ အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟီတိ နိစ္စာဒီနံ နိမိတ္တာနံ ဥဂ္ဃါဋိတတ္တာ ဝိပဿနာ အနိမိတ္တာ နာမ, တံ ဘာဝေဟီတိ ဝဒတိ။ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ ဒဿနာဘိသမယာ စေဝ ပဟာနာဘိသမယာ စ။ ဥပသန္တောတိ ရာဂါဒိသန္တတာယ ဥပသန္တော။ စတုတ္ထံ။
၅။ သုဘာသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၃။ ပဉ္စမေ အင်္ဂေဟီတိ ကာရဏေဟိ, အဝယဝေဟိ ဝါ။ မုသာဝါဒါဝေရမဏိအာဒီနိ ဟိ စတ္တာရိ သုဘာသိတဝါစာယ ကာရဏာနိ, သစ္စဝစနာဒယော စတ္တာရော အဝယဝါ။ ကာရဏတ္ထေ စ အင်္ဂသဒ္ဒေ ‘‘စတူဟီ’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ဟောတိ, အဝယဝတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ သမန္နာဂတာတိ သမနုအာဂတာ ပဝတ္တာ ယုတ္တာ စ။ ဝါစာတိ သမုလ္လပနဝါစာ, ယာ ‘‘ဝါစာ ဂိရာ ဗျပ္ပထော’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၆) စ, ‘‘နေလာ ကဏ္ဏသုခါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉) စ အာဂတာ။ ‘‘ယာ ပန ဝါစာယ စေ ကတံ ကမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဝိညတ္တိ စ ‘‘ယာ စတူဟိ ဝစီဒုစ္စရိတေဟိ အာရတိ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ သမ္မာဝါစာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၆) ဧဝံ ဝိရတိ စ, ‘‘ဖရုသဝါစာ, ဘိက္ခဝေ, အာသေဝိတာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ နိရယသံဝတ္တနိကာ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) ဧဝံ စေတနာ စ ဝါစာတိ အာဂတာ, န သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ကသ္မာ? အဘာသိတဗ္ဗတော။ သုဘာသိတာတိ သုဋ္ဌု ဘာသိတာ။ တေနဿာ အတ္ထာဝဟတံ ဒီပေတိ။ နော ဒုဗ္ဘာသိတာတိ န ဒုဋ္ဌု ဘာသိတာ။ တေနဿာ အနတ္ထာဝဟနပဟာနတံ ဒီပေတိ။ အနဝဇ္ဇာတိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇရဟိတာ။ ဣမိနာဿာ ကာရဏသုဒ္ဓိံ စတုဒေါသာဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ။ အနနုဝဇ္ဇာတိ အနုဝါဒဝိမုတ္တာ။ ဣမိနာဿာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ။ ဝိညူနန္တိ ပဏ္ဍိတာနံ။ တေန နိန္ဒာပသံသာသု ဗာလာ အပ္ပမာဏာတိ ဒီပေတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀။)သုဘာသိတံယေဝ ဘာသတီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ စတူသု ဝါစင်္ဂေသု အညတရနိဒ္ဒေါသဝစနမေတံ။ နော ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ တဿေဝ ဝါစင်္ဂဿ ပဋိပက္ခဘာသနနိဝါရဏံ။ နော ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ ဣမိနာ မိစ္ဆာဝါစပ္ပဟာနံ ဒီပေတိ။ သုဘာသိတန္တိ ဣမိနာ ပဟီနမိစ္ဆာဝါစေန ဘာသိတဗ္ဗဝစနလက္ခဏံ။ အင်္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ပနေတ္ထ အဘာသိတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ အဝတွာ ဘာသိတဗ္ဗမေဝါဟ။ ဧသ နယော ဓမ္မံယေဝါတိအာဒီသုပိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမေန ပိသုဏဒေါသရဟိတံ သမဂ္ဂကရဏံ ဝစနံ ဝုတ္တံ, ဒုတိယေန သမ္ဖပ္ပလာပဒေါသရဟိတံ ဓမ္မတော အနပေတံ မန္တာဝစနံ, ဣတရေဟိ ဒွီဟိ ဖရုသာလိကရဟိတာနိ ပိယသစ္စဝစနာနိ။ ဣမေဟိ ခေါတိ အာဒိနာ တာနိ အင်္ဂါနိ ပစ္စက္ခတော ဒဿေန္တော တံ ဝါစံ နိဂမေတိ။ ယဉ္စ အညေ ပဋိညာဒီဟိ အဝယဝေဟိ, နာမာဒီဟိ ပဒေဟိ, လိင်္ဂဝစနဝိဘတ္တိကာလကာရကသမ္ပတ္တီဟိ စ သမန္နာဂတံ မုသာဝါဒါဒိဝါစမ္ပိ သုဘာသိတန္တိ မညန္တိ, တံ ပဋိသေဓေတိ။ အဝယဝါဒိသမန္နာဂတာပိ ဟိ တထာရူပီ ဝါစာ ဒုဗ္ဘာသိတာဝ ဟောတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အနတ္ထာဝဟတ္တာ။ ဣမေဟိ ပန စတူဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ သစေပိ မိလက္ခုဘာသာပရိယာပန္နာ ဃဋစေဋိကာဂီတိကပရိယာပန္နာပိ ဟောတိ, တထာပိ သုဘာသိတာဝ လောကိယလောကုတ္တရဟိတသုခါဝဟတ္တာ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂပဿေ သဿံ ရက္ခန္တိယာ သီဟဠစေဋိကာယ သီဟဠကေနေဝ ဇာတိဇရာမရဏယုတ္တံ ဂီတိကံ ဂါယန္တိယာ သဒ္ဒံ သုတွာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ သဋ္ဌိမတ္တာ ဝိပဿကာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တထာ တိဿော နာမ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဘိက္ခု ပဒုမသရသမီပေန ဂစ္ဆန္တော ပဒုမသရေ ပဒုမာနိ ဘဉ္ဇိတွာ –
‘‘ပါတောဝ ဖုလ္လိတကောကနဒံ, သူရိယာလောကေန ဘိဇ္ဇိယတေ၊
ဧဝံ မနုဿတ္တံ ဂတာ သတ္တာ, ဇရာဘိဝေဂေန မဒ္ဒိယန္တီ’’တိ။ –
ဣမံ ဂီတိကံ ဂါယန္တိယာ စေဋိကာယ သုတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော။
ဗုဒ္ဓန္တရေပိ အညတရော ပုရိသော သတ္တဟိ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ အဋဝိတော အာဂမ္မ အညတရာယ ဣတ္ထိယာ မုသလေန တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေန္တိယာ –
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၁။)‘‘ဇရာယ ပရိမဒ္ဒိတံ ဧတံ, မိလာတဆဝိစမ္မနိဿိတံ၊
မရဏေန ဘိဇ္ဇတိ ဧတံ, မစ္စုဿ ဃာသမာမိသံ။
‘‘ကိမီနံ အာလယံ ဧတံ, နာနာကုဏပေန ပူရိတံ၊
အသုစိဿ ဘာဇနံ ဧတံ, ကဒလိက္ခန္ဓသမံ ဣဒ’’န္တိ။ –
ဣမံ ဂီတိကံ သုတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တော သဟ ပုတ္တေဟိ ပစ္စေကဗောဓိံ ပတ္တော။ ဧဝံ ဣမေဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဝါစာ သစေပိ မိလက္ခုဘာသာပရိယာပန္နာ ဃဋစေဋိကာဂီတိကပရိယာပန္နာပိ ဟောတိ, တထာပိ သုဘာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဘာသိတတ္တာ ဧဝ စ အနဝဇ္ဇာ စ အနနုဝဇ္ဇာ စ ဝိညူနံ အတ္ထတ္ထိကာနံ အတ္ထပဋိသရဏာနံ, နော ဗျဉ္ဇနပဋိသရဏာနန္တိ။
သာရုပ္ပါဟီတိ အနုစ္ဆဝိကာဟိ။ အဘိတ္ထဝီတိ ပသံသိ။ န တာပယေတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန န တာပေယျ န ဝိဗာဓေယျ။ ပရေတိ ပရေဟိ ဘိန္ဒန္တော နာဘိဘဝေယျ န ဗာဓေယျ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ အပိသုဏဝါစာဝသေန ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။ ပဋိနန္ဒိတာတိ ပိယာယိတာ။ ယံ အနာဒါယာတိ ယံ ဝါစံ ဘာသန္တော ပရေသံ ပါပါနိ အပ္ပိယာနိ ဖရုသဝစနာနိ အနာဒါယ အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရံ ပိယမေဝ ဘာသတိ, တံ ဝါစံ ဘာသေယျာတိ ပိယဝါစာဝသေန အဘိတ္ထဝိ။
အမတာတိ သာဓုဘာဝေန အမတသဒိသာ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘သစ္စံ ဟဝေ သာဒုတရံ ရသာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) နိဗ္ဗာနာမတပစ္စယတ္တာ ဝါ အမတာ။ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ယာ အယံ သစ္စဝါစာ နာမ, ဧသ ပေါရာဏော ဓမ္မော စရိယာ ပဝေဏီ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပေါရာဏာနံ အာစိဏ္ဏံ, န တေ အလိကံ ဘာသိံသု။ တေနေဝါဟ – သစ္စေ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ, အာဟု သန္တော ပတိဋ္ဌိတာတိ။
တတ္ထ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာဝ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတာ, အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သစ္စဝိသေသနမေဝ ဝါ ဧတံ။ ဣဒံ ဟိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတာ, ကီဒိသေ? အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ, ယံ ပရေသံ အတ္ထတော အနပေတတ္တာ အတ္ထံ အနုပရောဓကရံ, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ ဓမ္မိကမေဝ အတ္ထံ သာဓေတီတိ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ သစ္စဝစနဝသေန အဘိတ္ထဝိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၂။)ခေမန္တိ အဘယံ နိရုပဒ္ဒဝံ။ ကေန ကာရဏေနာတိ စေ။ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ, ယသ္မာ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ ပါပေတိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ အန္တကိရိယာယ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ ဗုဒ္ဓေါ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယာတိ ဒွိန္နံ နိဗ္ဗာနဓာတူနံ အတ္ထာယ ခေမမဂ္ဂပ္ပကာသနတော ခေမံ ဝါစံ ဘာသတိ, သာ ဝေ ဝါစာနမုတ္တမာတိ သာ ဝါစာ သဗ္ဗဝါစာနံ သေဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ မန္တာဝစနဝသေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီတိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၄။ ဆဋ္ဌေ ပေါရိယာတိ အက္ခရာဒိပရိပုဏ္ဏာယ။ ဝိဿဋ္ဌာယာတိ အဝိဗဒ္ဓါယ အပလိဗုဒ္ဓါယ။ ဓမ္မသေနာပတိဿ ဟိ ကထေန္တဿ ပိတ္တာဒီနံ ဝသေန အပလိဗုဒ္ဓဝစနံ ဟောတိ, အယဒဏ္ဍေန ပဟတကံသတာလတော သဒ္ဒေါ ဝိယ နိစ္ဆရတိ။ အနေလဂလာယာတိ အနေလာယ အဂလာယ နိဒ္ဒေါသာယ စေဝ အက္ခလိတပဒဗျဉ္ဇနာယ စ။ ထေရဿ ဟိ ကထယတော ပဒံ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ န ပရိဟာယတိ။ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာတိ အတ္ထဿ ဝိညာပနသမတ္ထာယ။ ဘိက္ခုနန္တိ ဘိက္ခူနံ။
သံခိတ္တေနပီတိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, အာဝုသော, အရိယသစ္စာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ…ပေ… ဣမာနိ ခေါ, အာဝုသော, စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, တသ္မာတိဟ, အာဝုသော, ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၆-၁၀၉၈) ဧဝံ သံခိတ္တေနပိ ဒေသေတိ။ ဝိတ္ထာရေနပီတိ ‘‘ကတမံ, အာဝုသော, ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၃) နယေန တာနေဝ ဝိဘဇန္တော ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသတိ။ ခန္ဓာဒိဒေသနာသုပိ ဧသေဝ နယော။ သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃေါသောတိ ယထာ မဓုရံ အမ္ဗပက္ကံ သာယိတွာ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဒတွာ မဓုရဿရံ နိစ္ဆာရေန္တိယာ သာဠိကသကုဏိယာ နိဂ္ဃေါသော, ဧဝံ ထေရဿ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ မဓုရော နိဂ္ဃေါသော ဟောတိ။ ပဋိဘာနံ ဥဒီရယီတိ သမုဒ္ဒတော ဦမိယော ဝိယ အနန္တံ ပဋိဘာနံ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဩဓေန္တီတိ ဩဒဟန္တိ။ ဆဋ္ဌံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၃။)၇။ ပဝါရဏာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၅။ သတ္တမေ တဒဟူတိ တသ္မိံ အဟု, တသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော။ ဥပဝသန္တီတိ စ သီလေန ဝါ အနသနေန ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ သော ပနေသ ဥပေါသထဒိဝသော အဋ္ဌမီစာတုဒ္ဒသီပန္နရသီဘေဒေန တိဝိဓော, တသ္မာ သေသဒွယနိဝါရဏတ္ထံ ပန္နရသေတိ ဝုတ္တံ။ ပဝါရဏာယာတိ ဝဿံ-ဝုဋ္ဌ-ပဝါရဏာယ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာတိပိ ဧတိဿာဝ နာမံ။ နိသိန္နော ဟောတီတိ သာယနှသမယေ သမ္ပတ္တပရိသာယ ကာလယုတ္တံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဥဒကကောဋ္ဌကေ ဂတ္တာနိ ပရိသိဉ္စိတွာ နိဝတ္ထနိဝါသနော ဧကံသံ သုဂတမဟာစီဝရံ ကတွာ မဇ္ဈိမတ္ထမ္ဘံ နိဿာယ ပညတ္တေ ဝရဗုဒ္ဓါသနေ ပုရတ္ထိမဒိသာယ ဥဋ္ဌဟတော စန္ဒမဏ္ဍလဿ သိရိံ သိရိယာ အဘိဘဝမာနော နိသိန္နော ဟောတိ။ တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတန္တိ ယတော ယတော အနုဝိလောကေတိ, တတော တတော တုဏှီဘူတမေဝ။ တတ္ထ ဟိ ဧကဘိက္ခုဿာပိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ ဝါ ပါဒကုက္ကုစ္စံ ဝါ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ နိရဝါ သန္တေန ဣရိယာပထေန နိသီဒိံသု။ အနုဝိလောကေတွာတိ ဒိဿမာနပဉ္စပသာဒေဟိ နေတ္တေဟိ အနုဝိလောကေတွာ။ ဟန္ဒာတိ ဝေါဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ န စ မေ ကိဉ္စိ ဂရဟထာတိ ဧတ္ထ န စ ကိဉ္စီတိ ပုစ္ဆနတ္ထေ န-ကာရော။ ကိံ မေ ကိဉ္စိ ဂရဟထ? ယဒိ ဂရဟထ, ဝဒထ, ဣစ္ဆာပေမိ ဝေါ ဝတ္တုန္တိ အတ္ထော။ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါတိ ဣမိနာ ကာယဝစီဒွါရာနေဝ ပဝါရေတိ, န မနောဒွါရံ။ ကသ္မာ? အပါကဋတ္တာ။ ကာယဝစီဒွါရေသု ဟိ ဒေါသော ပါကဋော ဟောတိ, န မနောဒွါရေ။ ‘‘ဧကမဉ္စေ သယတောပိ ဟိ ကိံ စိန္တေသီ’’တိ? ပုစ္ဆိတွာ စိတ္တာစာရံ ဇာနာတိ။ ဣတိ မနောဒွါရံ အပါကဋတ္တာ န ပဝါရေတိ, နော အပရိသုဒ္ဓတ္တာ။ ဗောဓိသတ္တဘူတဿာပိ ဟိ တဿ ဘူရိဒတ္တဆဒ္ဒန္တသင်္ခပါလဓမ္မပါလာဒိကာလေ မနောဒွါရံ ပရိသုဒ္ဓံ, ဣဒါနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ဧတဒဝေါစာတိ ဓမ္မသေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဘာရံ ဝဟန္တော ဧတံ အဝေါစ။ န ခေါ မယံ, ဘန္တေတိ, ဘန္တေ, မယံ ဘဂဝတော န ကိဉ္စိ ဂရဟာမ။ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါတိ ဣဒံ စတုန္နံ အရက္ခိယတံ သန္ဓာယ ထေရော အာဟ။ ဘဂဝတော ဟိ စတ္တာရိ အရက္ခိယာနိ။ ယထာဟ –
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၄။)‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿ အရက္ခိယာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော, နတ္ထိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတံ, ယံ တထာဂတော ရက္ခေယျ ‘မာ မေ ဣဒံ ပရော အညာသီ’တိ။ ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော, နတ္ထိ တထာဂတဿ ဝစီဒုစ္စရိတံ, ယံ တထာဂတော ရက္ခေယျ, ‘မာ မေ ဣဒံ ပရော အညာသီ’တိ။ ပရိသုဒ္ဓမနောသမာစာရော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော, နတ္ထိ တထာဂတဿ မနောဒုစ္စရိတံ, ယံ တထာဂတော ရက္ခေယျ, ‘မာ မေ ဣဒံ ပရော အညာသီ’တိ။ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော, နတ္ထိ တထာဂတဿ မိစ္ဆာအာဇီဝေါ, ယံ တထာဂတော ရက္ခေယျ ‘‘မာ မေ ဣဒံ ပရော အညာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၅၈)။
ဣဒါနိ ဘဂဝတော ယထာဘူတဂုဏေ ကထေန္တော ဘဂဝါ ဟိ, ဘန္တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပ္ပန္နဿာတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ပဋ္ဌာယ အညေန သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ အနုပ္ပါဒိတပုဗ္ဗဿ။ အသဉ္ဇာတဿာတိ ဣဒံ အနုပ္ပန္နဝေဝစနမေဝ။ အနက္ခာတဿာတိ အညေန အဒေသိတဿ။ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာတိ ပဌမဂတဿ ဘဂဝတော ပစ္ဆာ သမနုအာဂတာ။ ဣတိ ထေရော ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော သီလာဒယော ဂုဏာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ အာဂတာ, တသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ ဂုဏံ ကထေသိ။ တေန သဗ္ဗဂုဏာ ကထိတာဝ ဟောန္တိ။ အဟဉ္စ ခေါ, ဘန္တေတိ ဣဒံ ထေရော သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ အတ္တနော စေဝ သံဃဿ စ ကာယိကဝါစသိကံ ပဝါရေန္တော အာဟ။
ပိတရာ ပဝတ္တိတန္တိ စက္ကဝတ္တိမှိ ကာလင်္ကတေ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေ ဝါ သတ္တာဟစ္စယေန စက္ကံ အန္တရဓာယတိ, တတော ဒသဝိဓံ ဒွါဒသဝိဓံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ ပုတ္တဿ အညံ ပါတုဘဝတိ, တံ သော ပဝတ္တေတိ။ ရတနမယတ္တာ ပန သဒိသဋ္ဌေန တဒေဝ ဝတ္တံ ကတွာ ‘‘ပိတရာ ပဝတ္တိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ သော ‘‘အပ္ပေါဿုက္ကော တွံ, ဒေဝ, ဟောဟိ, အဟမနုသာသိဿာမီ’’တိ အာဟ, တသ္မာ ပိတရာ ပဝတ္တိတံ အာဏာစက္ကံ အနုပ္ပဝတ္တေတိ နာမ။ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေသီတိ သမ္မာ နယေန ဟေတုနာ ကာရဏေနေဝ အနုပ္ပဝတ္တေသိ။ ဘဂဝါ ဟိ စတုသစ္စဓမ္မံ ကထေတိ, ထေရော တမေဝ အနုကထေတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာတိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၅။)ဝိမုတ္တာ, အရူပါဝစရသမာပတ္တိယာ ရူပကာယတော ဝိမုတ္တာ, အဂ္ဂမဂ္ဂေန နာမကာယတောတိ။ ပညာဝိမုတ္တာတိ ပညာယ ဝိမုတ္တာ တေဝိဇ္ဇာဒိဘာဝံ အပ္ပတ္တာ ခီဏာသဝါ။
ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ။ သံယောဇနဗန္ဓနစ္ဆိဒါတိ သံယောဇနသင်္ခါတေ စေဝ ဗန္ဓနသင်္ခါတေ စ ကိလေသေ ဆိန္ဒိတွာ ဌိတာ။ ဝိဇိတသင်္ဂါမန္တိ ဝိဇိတရာဂဒေါသမောဟသင်္ဂါမံ, မာရဗလဿ ဝိဇိတတ္တာပိ ဝိဇိတသင်္ဂါမံ။ သတ္ထဝါဟန္တိ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂရထေ အာရောပေတွာ ဝေနေယျသတ္ထံ ဝါဟေတိ သံသာရကန္တာရံ ဥတ္တာရေတီတိ ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော, တံ သတ္ထဝါဟံ။ ပလာပေါတိ အန္တောတုစ္ဆော ဒုဿီလော။ အာဒိစ္စဗန္ဓုနန္တိ အာဒိစ္စဗန္ဓုံ သတ္ထာရံ ဒသဗလံ ဝန္ဒာမီတိ ဝဒတိ။ သတ္တမံ။
၈။ ပရောသဟဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၆။ အဋ္ဌမေ ပရောသဟဿန္တိ အတိရေကသဟဿံ။ အကုတောဘယန္တိ နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထိ, နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တဿ ဝါ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယံ နာမ။ ဣသီနံ ဣသိသတ္တမောတိ ဝိပဿိတော ပဋ္ဌာယ ဣသီနံ သတ္တမကော ဣသိ။
ကိံ နု တေ ဝင်္ဂီသာတိ ဣဒံ ဘဂဝါ အတ္ထုပ္ပတ္တိဝသေန အာဟ။ သံဃမဇ္ဈေ ကိရ ကထာ ဥဒပါဒိ ‘‘ဝင်္ဂီသတ္ထေရော ဝိဿဋ္ဌဝတ္တော, နေဝ ဥဒ္ဒေသေ, န ပရိပုစ္ဆာယ, န ယောနိသောမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောတိ, ဂါထာ ဗန္ဓန္တော စုဏ္ဏိယပဒါနိ ကရောန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ဝင်္ဂီသဿ ပဋိဘာနသမ္ပတ္တိံ န ဇာနန္တိ, စိန္တေတွာ စိန္တေတွာ ဝဒတီတိ မညန္တိ, ပဋိဘာနသမ္ပတ္တိမဿ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ကိံ နု တေ ဝင်္ဂီသာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဥမ္မဂ္ဂပထန္တိ အနေကာနိ ကိလေသုမ္မုဇ္ဇနသတာနိ, ဝဋ္ဋပထတ္တာ ပန ပထန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဘိဇ္ဇ ခိလာနီတိ ရာဂခိလာဒီနိ ပဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ စရသိ။ တံ ပဿထာတိ တံ ဧဝံ အဘိဘုယျ ဘိန္ဒိတွာ စရန္တံ ဗုဒ္ဓံ ပဿထ။ ဗန္ဓပမုဉ္စကရန္တိ ဗန္ဓနမောစနကရံ။ အသိတန္တိ အနိဿိတံ။ ဘာဂသော ပဝိဘဇန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒိကောဋ္ဌာသဝသေန ဓမ္မံ ဝိဘဇန္တံ။ ပဝိဘဇ္ဇာတိ ဝါ ပါဌော, အင်္ဂပစ္စင်္ဂကောဋ္ဌာသဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ ပဿထာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၆။)ဩဃဿာတိ စတုရောဃဿ။ အနေကဝိဟိတန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဝသေန အနေကဝိဓံ။ တသ္မိံ စ အမတေ အက္ခာတေတိ တသ္မိံ တေန အက္ခာတေ အမတေ။ ဓမ္မဒ္ဒသာတိ ဓမ္မဿ ပဿိတာရော။ ဌိတာ အသံဟီရာတိ အသံဟာရိယာ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌိတာ။
အတိဝိဇ္ဈာတိ အတိဝိဇ္ဈိတွာ။ သဗ္ဗဋ္ဌိတီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ဝိညာဏဋ္ဌိတီနံ ဝါ။ အတိက္ကမမဒ္ဒသာတိ အတိက္ကမဘူတံ နိဗ္ဗာနမဒ္ဒသ။ အဂ္ဂန္တိ ဥတ္တမဓမ္မံ။ အဂ္ဂေတိ ဝါ ပါဌော, ပဌမတရန္တိ အတ္ထော။ ဒသဒ္ဓါနန္တိ ပဉ္စန္နံ, အဂ္ဂဓမ္မံ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ, အဂ္ဂေ ဝါ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧသ ဓမ္မော သုဒေသိတောတိ ဇာနန္တေန စ ပမာဒေါ န ကာတဗ္ဗော, တသ္မာ။ အနုသိက္ခေတိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခေယျ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ကောဏ္ဍညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၇။ နဝမေ အညာသိကောဏ္ဍညောတိ ပဌမံ ဓမ္မဿ အညာတတ္တာ ဧဝံ ဂဟိတနာမော ထေရော။ သုစိရဿေဝါတိ ကီဝစိရဿ? ဒွါဒသန္နံ သံဝစ္ဆရာနံ။ ဧတ္တကံ ကာလံ ကတ္ထ ဝိဟာသီတိ။ ဆဒ္ဒန္တဘဝနေ မန္ဒာကိနိပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝသနဋ္ဌာနေ။ ကသ္မာ? ဝိဟာရဂရုတာယ။ သော ဟိ ပညဝါ မဟာသာဝကော။ ယထေဝ ဘဂဝတော, ဧဝမဿ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဒေဝမနုဿာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဂုဏာ ပတ္ထဋာဝ။ ဒေဝမနုဿာ တထာဂတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကတွာ ‘‘အဂ္ဂဓမ္မံ ပဋိဝိဒ္ဓသာဝကော’’တိ အနန္တရံ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပူဇေန္တိ။ သန္တိကံ အာဂတာနဉ္စ နာမ တထာရူပါ ဓမ္မကထာ ဝါ ပဋိသန္ထာရော ဝါ ကာတဗ္ဗော ဟောတိ။ ထေရော စ ဝိဟာရဂရုကော, တေနဿ သော ပပဉ္စော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဣတိ ဝိဟာရဂရုတာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဟာသိ။
အပရမ္ပိ ကာရဏံ – ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ တာဝ သဗ္ဗသာဝကာ ဝဿဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တိ။ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ပန မဇ္ဈဋ္ဌာနေ အလင်္ကတဗုဒ္ဓါသနမှိ သတ္ထရိ နိသိန္နေ ဒက္ခိဏဟတ္ထပဿေ ဓမ္မသေနာပတိ, ဝါမဟတ္ထပဿေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော နိသီဒတိ, တေသံ ပိဋ္ဌိဘာဂေ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ အာသနံ ပညာပေန္တိ။ သေသာ ဘိက္ခူ တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒန္တိ။ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ အဂ္ဂဓမ္မပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ စ မဟလ္လကတ္တာ စ ထေရေ သဂါရဝါ ထေရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၇။)မဟာဗြဟ္မံ ဝိယ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ အာသီဝိသံ ဝိယ စ မညမာနာ ဓုရာသနေ နိသီဒန္တာ ဩတ္တပ္ပန္တိ ဟရာယန္တိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေဟိ ဓုရာသနတ္ထာယ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ အသင်္ချေယျံ ပါရမိယော ပူရိတာ, တေ ဣဒါနိ ဓုရာသနေ နိသီဒန္တာ မမ ဩတ္တပ္ပန္တိ ဟရာယန္တိ, ဖာသုဝိဟာရံ နေသံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ပတိရူပေ ကာလေ တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဘန္တေ, ဇနပဒေ ဝသိတု’’န္တိ အာဟ, သတ္ထာ အနုဇာနိ။
ထေရော သေနာသနံ သံသာမေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဆဒ္ဒန္တဘဝနေ မန္ဒာကိနိတီရံ ဂတော။ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပါရိစရိယာယ ကတပရိစယာ အဋ္ဌသဟဿာ ဟတ္ထိနာဂါ ထေရံ ဒိသွာဝ ‘‘အမှာကံ ပုညက္ခေတ္တံ အာဂတ’’န္တိ နခေဟိ စင်္ကမနံ နိတ္တိဏံ ကတွာ အာဝရဏသာခါ ဟရိတွာ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဝတ္တံ ကတွာ သဗ္ဗေ သန္နိပတိတွာ မန္တယိံသု – ‘‘သစေ ဟိ မယံ ‘အယံ ထေရဿ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿတိ, အယံ ကရိဿတီ’တိ ပဋိပဇ္ဇိဿာမ, ထေရော ဗဟုဉာတိကဂါမံ ဂတော ဝိယ ယထာဓောတေနေဝ ပတ္တေန ဂမိဿတိ, ဝါရေန နံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမ, ဧကဿ ပန ဝါရေ ပတ္တေ သေသေဟိပိ နပ္ပမဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါရံ ဌပယိံသု။ ဝါရိကနာဂေါ ပါတောဝ ထေရဿ မုခေါဒကဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဌပေတိ, ဝတ္တံ ကရောတိ။
မန္ဒာကိနိပေါက္ခရဏီ နာမ စေသာ ပဏ္ဏာသယောဇနာ ဟောတိ။ တဿာ ပဉ္စဝီသတိယောဇနမတ္တေ ဌာနေ သေဝါလော ဝါ ပဏကံ ဝါ နတ္ထိ, ဖလိကဝဏ္ဏံ ဥဒကမေဝ ဟောတိ။ တတော ပရံ ပန ကဋိပ္ပမာဏေ ဥဒကေ အဍ္ဎယောဇနဝိတ္ထတံ သေသပဒုမဝနံ ပဏ္ဏာသယောဇနံ သရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ။ တဒနန္တရံ တာဝ မဟန္တမေဝ ရတ္တပဒုမဝနံ, တဒနန္တရံ ရတ္တကုမုဒဝနံ, တဒနန္တရံ သေတကုမုဒဝနံ, တဒနန္တရံ နီလုပ္ပလဝနံ, တဒနန္တရံ ရတ္တုပ္ပလဝနံ, တဒနန္တရံ သုဂန္ဓရတ္တသာလိဝနံ, တဒနန္တရံ ဧဠာလုကလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒီနိ မဓုရရသာနိ ဝလ္လိဖလာနိ, တဒနန္တရံ အဍ္ဎယောဇနဝိတ္ထာရမေဝ ဥစ္ဆုဝနံ, တတ္ထ ပူဂရုက္ခက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ ဥစ္ဆူ, တဒနန္တရံ ကဒလိဝနံ, ယတော ဒုဝေ ပက္ကာနိ ခါဒန္တာ ကိလမန္တိ, တဒနန္တရံ စာဋိပ္ပမာဏဖလံ ပနသဝနံ, တဒနန္တရံ ဇမ္ဗုဝနံ, တဒနန္တရံ အမ္ဗဝနံ, တဒနန္တရံ ကပိတ္ထဝနန္တိ။ သင်္ခေပတော တသ္မိံ ဒဟေ ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဖလံ နာမ နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကုသုမာနံ ပုပ္ဖနသမယေ ဝါတော ရေဏုဝဋ္ဋိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ပဒုမိနိပတ္တေသု ဌပေတိ, တတ္ထ ဥဒကဖုသိတာနိ ပတန္တိ။ တတော အာဒိစ္စပါကေန ပစ္စိတွာ ပက္ကပယောဃနိကာ ဝိယ တိဋ္ဌတိ, ဧတံ ပေါက္ခရမဓု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၈။)နာမ, တံ ထေရဿ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ။ မုဠာလံ နင်္ဂလသီသမတ္တံ ဟောတိ, တမ္ပိ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ။ ဘိသံ မဟာဘေရိပေါက္ခရပ္ပမာဏံ ဟောတိ, တဿ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဗေ ပါဒဃဋကပ္ပမာဏံ ခီရံ ဟောတိ, တံ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ။ ပေါက္ခရဋ္ဌီနိ မဓုသက္ခရာယ ယောဇေတွာ ဒေန္တိ။ ဥစ္ဆုံ ပါသာဏပိဋ္ဌေ ဌပေတွာ ပါဒေန အက္ကမန္တိ။ တတော ရသော ပဂ္ဃရိတွာ သောဏ္ဍိအာဝါဋေ ပူရေတွာ, အာဒိစ္စပါကေန ပစ္စိတွာ ခီရပါသာဏပိဏ္ဍော ဝိယ တိဋ္ဌတိ, တံ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ။ ပနသကဒလိအမ္ဗပက္ကာဒီသု ကထာဝ နတ္ထိ။
ကေလာသပဗ္ဗတေ နာဂဒတ္တော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဝသတိ။ ထေရော ကာလေန ကာလံ တဿ ဝိမာနဒွါရံ ဂစ္ဆတိ။ သော နဝသပ္ပိပေါက္ခရမဓုစုဏ္ဏယုတ္တဿ နိရုဒကပါယာသဿ ပတ္တံ ပူရေတွာ ဒေတိ။ သော ကိရ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ သုဂန္ဓသပ္ပိနာ ခီရသလာကံ အဒါသိ။ တေနဿေတံ ဘောဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ထေရော ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဝသိတွာ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရံ ဩလောကေန္တော ပရိက္ခီဏဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ကတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဟတ္ထိနာဂေဟိ မံ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဥပဋ္ဌဟန္တေဟိ ဒုက္ကရံ ကတံ, သတ္ထာရံ အနုဇာနာပေတွာ ဧတေသံယေဝ သန္တိကေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ အာကာသေန ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုစိရဿေဝ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိ။
နာမဉ္စာတိ ကသ္မာ နာမံ သာဝေတိ? ထေရဉှိ ကေစိ သဉ္ဇာနန္တိ, ကေစိ န သဉ္ဇာနန္တိ။ တတ္ထ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ယေ မံ အဇာနန္တာ ‘ကော ဧသ ပဏ္ဍရသီသော ဩဘဂ္ဂေါ ဂေါပါနသိဝင်္ကော မဟလ္လကော သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောတီ’တိ စိတ္တံ ပဒူသေဿန္တိ, တေ အပါယပူရကာ ဘဝိဿန္တိ။ ယေ ပန မံ ဇာနန္တာ – ‘ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ သတ္ထာ ဝိယ ပညာတော ပါကဋော မဟာသာဝကော’တိ စိတ္တံ ပသာဒေဿန္တိ, တေ သဂ္ဂူပဂါ ဘဝိဿန္တီ’’တိ, သတ္တာနံ အပါယမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ဝိဝရန္တော နာမံ သာဝေတိ။
ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေါတိ ပဌမံ သတ္ထာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈိ, ပစ္ဆာ ထေရော, တသ္မာ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေါတိ, ဝုစ္စတိ။ တိဗ္ဗနိက္ကမောတိ ဗာဠှဝီရိယော။ ဝိဝေကာနန္တိ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ။ တေဝိဇ္ဇော, စေတောပရိယာယကောဝိဒေါတိ ဆသု အဘိညာသု စတဿော ဝဒတိ။ ဣတရာ ဒွေ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာ, ထေရော ပန ဆဠဘိညောဝ။ ဣမိဿာ စ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ ပရိသာ သန္နိသီဒိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၉။)ပရိသာယ သန္နိသိန္နဘာဝံ ဉတွာ ထေရော သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ပရိက္ခီဏာ မေ, ဘန္တေ, အာယုသင်္ခါရာ, ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ, ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အနုဇာနာပေသိ။ ကတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယိဿသိ ကောဏ္ဍညာတိ? ဥပဋ္ဌာကေဟိ မေ, ဘန္တေ, ဟတ္ထိနာဂေဟိ ဒုက္ကရံ ကတံ, တေသံ သန္တိကေတိ။ သတ္ထာ အနုဇာနိ။
ထေရော ဒသဗလံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ – ‘‘ပုဗ္ဗံ တံ မေ, ဘန္တေ, ပဌမဒဿနံ, ဣဒံ ပစ္ဆိမဒဿန’’န္တိ ပရိဒေဝန္တေ မဟာဇနေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ, ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌိတော – ‘‘မာ သောစိတ္ထ, မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, ဗုဒ္ဓါ ဝါ ဟောန္တု ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝါ, ဥပ္ပန္နာ သင်္ခါရာ အဘိဇ္ဇနကာ နာမ နတ္ထီ’’တိ မဟာဇနံ ဩဝဒိတွာ ပဿန္တဿေဝ မဟာဇနဿ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂမ္မ မန္ဒာကိနိတီရေ ဩတရိတွာ ပေါက္ခရဏိယံ နှတွာ နိဝတ္ထနိဝါသနော ကတုတ္တရာသင်္ဂေါ သေနာသနံ သံသာမေတွာ ဖလသမာပတ္တိယာ တယော ယာမေ ဝီတိနာမေတွာ ဗလဝပစ္စူသသမယေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ထေရဿ သဟပရိနိဗ္ဗာနာ ဟိမဝတိ သဗ္ဗရုက္ခာ ပုပ္ဖေဟိ စ ဖလေဟိ စ ဩနတဝိနတာ အဟေသုံ။ ဝါရိကနာဂေါ ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ အဇာနန္တော ပါတောဝ မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌာနိ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဝတ္တံ ကတွာ ခါဒနီယဖလာနိ အာဟရိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ အဋ္ဌာသိ။ သော ယာဝ သူရိယုဂ္ဂမနာ ထေရဿ နိက္ခမနံ အပဿန္တော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတံ? ပုဗ္ဗေ အယျော ပါတောဝ စင်္ကမတိ, မုခံ ဓောဝတိ။ အဇ္ဇ ပန ပဏ္ဏသာလတောပိ န နိက္ခမတီ’’တိ ကုဋိဒွါရံ ကမ္ပေတွာ ဩလောကေန္တော ထေရံ နိသိန္နကမေဝ ဒိသွာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ပရာမသိတွာ အဿာသပဿာသေ ပရိယေသန္တော တေသံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝံ ဉတွာ – ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ထေရော’’တိ သောဏ္ဍံ မုခေ ပက္ခိပိတွာ မဟာရဝံ ဝိရဝိ။ သကလဟိမဝန္တော ဧကနိန္နာဒေါ အဟောသိ။ အဋ္ဌနာဂသဟဿာနိ သန္နိပတိတွာ ထေရံ ဇေဋ္ဌကနာဂဿ ကုမ္ဘေ နိသီဒါပေတွာ သုပုပ္ဖိတရုက္ခသာခါ ဂဟေတွာ ပရိဝါရေတွာ သကလဟိမဝန္တံ အနုဝိစရိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အာဂတာ။
သက္ကော ဝိဿကမ္မံ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတ, အမှာကံ ဇေဋ္ဌဘာတာ ပရိနိဗ္ဗုတော, သက္ကာရံ ကရိဿာမ, နဝယောဇနိကံ သဗ္ဗရတနမယံ ကူဋာဂါရံ မာပေဟီ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ ထေရံ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဟတ္ထိနာဂါနံ အဒါသိ။ တေ ကူဋာဂါရံ ဥက္ခိပိတွာ တိယောဇနသဟဿံ ဟိမဝန္တံ ပုနပ္ပုနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀။)အာဝိဇ္ဈိံသု။ တေသံ ဟတ္ထတော အာကာသဋ္ဌကာ ဒေဝါ ဂဟေတွာ သာဓုကီဠိတံ ကီဠိံသု။ တတော ဝဿဝလာဟကာ သီတဝလာဟကာ ဥဏှဝလာဟကာ စာတုမဟာရာဇိကာ တာဝတိံသာတိ ဧတေနုပါယေန ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ကူဋာဂါရံ အဂမာသိ, ပုန ဗြဟ္မာနော ဒေဝါနန္တိ အနုပုဗ္ဗေန ဟတ္ထိနာဂါနံယေဝ ကူဋာဂါရံ အဒံသု။ ဧကေကာ ဒေဝတာ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ စန္ဒနဃဋိကံ အာဟရိ, စိတကော နဝယောဇနိကော အဟောသိ။ ကူဋာဂါရံ စိတကံ အာရောပယိံသု။ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာကာသေနာဂန္တွာ သဗ္ဗရတ္တိံ သဇ္ဈာယမကံသု။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဓမ္မံ ကထေသိ, ဗဟူနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ပုနဒိဝသေ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယမေဝ စိတကံ နိဗ္ဗာပေတွာ သုမနမကုဠဝဏ္ဏာနံ ဓာတူနံ ပရိသာဝနံ ပူရေတွာ ဘဂဝတိ နိက္ခမိတွာ ဝေဠုဝနဝိဟာရကောဋ္ဌကံ သမ္ပတ္တေ အာဟရိတွာ သတ္ထု ဟတ္ထေ ဌပယိံသု။ သတ္ထာ ဓာတုပရိသာဝနံ ဂဟေတွာ ပထဝိယာ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ, မဟာပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ရဇတဗုဗ္ဗုဠသဒိသံ စေတိယံ နိက္ခမိ။ သတ္ထာ သဟတ္ထေန စေတိယေ ဓာတုယော နိဓေသိ။ အဇ္ဇာပိ ကိရ တံ စေတိယံ ဓရတိယေဝါတိ။ နဝမံ။
၁၀။ မောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၈။ ဒသမေ သမန္နေသတီတိ ပရိယေသတိ ပစ္စဝေက္ခတိ။ နဂဿာတိ ပဗ္ဗတဿ။ မုနိန္တိ ဗုဒ္ဓမုနိံ။ ဒုက္ခဿ ပါရဂုန္တိ ဒုက္ခပါရံ ဂတံ။ သမန္နေသန္တိ သမန္နေသန္တော။ ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပန္နံ။ အနေကာကာရသမ္ပန္နန္တိ အနေကေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတံ။ ဒသမံ။
၁၁။ ဂဂ္ဂရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၉။ ဧကာဒသမေ တျာဿုဒန္တိ တေ အဿုဒံ။ အဿုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဝဏ္ဏေနာတိ သရီရဝဏ္ဏေန။ ယသသာတိ ပရိဝါရေန။ ဝိဂတမလောဝ ဘာဏုမာတိ ဝိဂတမလော အာဒိစ္စော ဝိယ။ ဧကာဒသမံ။
၁၂။ ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၀။ ဒွါဒသမေ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ။ ဝင်္ဂီသောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ပဒုမုတ္တရကာလေ ပဋိဘာနသမ္ပန္နံ သာဝကံ ဒိသွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၁။)ဒါနံ ဒတွာ ပတ္ထနံ ကတွာ ကပ္ပသတသဟဿံ ပါရမိယော ပူရေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝါဒကာမတာယ ဇမ္ဗုသာခံ ပရိဟရိတွာ ဧကေန ပရိဗ္ဗာဇကေန သဒ္ဓိံ ဝါဒံ ကတွာ ဝါဒေ ဇယပရာဇယာနုဘာဝေန တေနေဝ ပရိဗ္ဗာဇကေန သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေတွာ ဝသမာနာယ ဧကိဿာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဝယံ အာဂမ္မ မာတိတော ပဉ္စဝါဒသတာနိ, ပိတိတော ပဉ္စဝါဒသတာနီတိ ဝါဒသဟဿံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝိစရတိ။ ဧကဉ္စ ဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ, ယံ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပိတွာ မတာနံ သီသံ အင်္ဂုလိယာ ပဟရိတွာ – ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဇာနာတိ။ သော အနုပုဗ္ဗေန ဂါမနိဂမာဒီသု ဝိစရန္တော ပဉ္စဟိ မာဏဝကသတေဟိ သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တော နဂရဒွါရေ သာလာယ နိသီဒတိ။
တဒါ စ နဂရဝါသိနော ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဓမ္မဿဝနာယ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တိ။ မာဏဝေါ ဒိသွာ, ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ? ပုစ္ဆိ။ တေ ‘‘ဒသဗလဿ သန္တိကံ ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ အာဟံသု။ သောပိ သပရိဝါရော တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဝင်္ဂီသ, ဘဒ္ဒကံ ကိရ သိပ္ပံ ဇာနာသီ’’တိ။ ‘‘ဘော ဂေါတမ, အဟံ ဗဟုသိပ္ပံ ဇာနာမိ။ တုမှေ ကတရံ သန္ဓာယ ဝဒထာ’’တိ? ဆဝဒူသကသိပ္ပန္တိ။ အာမ, ဘော ဂေါတမာတိ။ အထဿ ဘဂဝါ အတ္တနော အာနုဘာဝေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ ဒဿေတွာ, ‘‘ဝင်္ဂီသ, အယံ ကဟံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော မန္တံ ဇပ္ပိတွာ အင်္ဂုလိယာ ပဟရိတွာ ‘‘နိရယေ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဝင်္ဂီသ, သုကထိတ’’န္တိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ ဒဿေသိ။ တမ္ပိ သော တထေဝ ဗျာကာသိ။ အထဿ ခီဏာသဝဿ သီသံ ဒဿေသိ။ သော ပုနပ္ပုနံ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာပိ အင်္ဂုလိယာ ပဟရိတွာပိ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ န ပဿတိ။
အထ နံ ဘဂဝါ ‘‘ကိလမသိ, ဝင်္ဂီသာ’’တိ အာဟ? အာမ ဘော, ဂေါတမာတိ။ ပုနပ္ပုနံ ဥပဓာရေဟီတိ။ တထာ ကရောန္တောပိ အဒိသွာ, ‘‘တုမှေ, ဘော ဂေါတမ, ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ အာမ, ဝင်္ဂီသ, မံ နိဿာယ စေသ ဂတော, အဟမဿ ဂတိံ ဇာနာမီတိ။ မန္တေန ဇာနာသိ, ဘော ဂေါတမာတိ? အာမ, ဝင်္ဂီသ, ဧကေန မန္တေနေဝ ဇာနာမီတိ။ ဘော ဂေါတမ, မယှံ မန္တေန ဣမံ မန္တံ ဒေထာတိ။ အမူလိကော, ဝင်္ဂီသ, မယှံ မန္တောတိ။ ဒေထ, ဘော ဂေါတမာတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂။)န သက္ကာ မယှံ သန္တိကေ အပဗ္ဗဇိတဿ ဒါတုန္တိ။ သော အန္တေဝါသိကေ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတာ သမဏော ဂေါတမော အတိရေကသိပ္ပံ ဇာနာတိ, အဟံ ဣမဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သိပ္ပံ ဂဏှာမိ, တတော သကလဇမ္ဗုဒီပေ အမှေဟိ ဗဟုတရံ ဇာနန္တော နာမ န ဘဝိဿတိ။ တုမှေ ယာဝ အဟံ အာဂစ္ဆာမိ, တာဝ အနုက္ကဏ္ဌိတွာ ဝိစရထာ’’တိ တေ ဥယျောဇေတွာ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ မ’’န္တိ အာဟ။ သတ္ထာ နိဂြောဓကပ္ပဿ ပဋိပါဒေသိ။ ထေရော တံ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂမ္မ ဝန္ဒိတွာ ဌိတော ‘‘သိပ္ပံ ဒေထာ’’တိ ယာစိ။ ဝင်္ဂီသ, တုမှေ သိပ္ပံ ဂဏှန္တာ အလောဏဘောဇနထဏ္ဍိလသေယျာဒီဟိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဂဏှထ, ဣမဿာပိ သိပ္ပဿ ပရိကမ္မံ အတ္ထိ, တံ တာဝ ကရောဟီတိ။ သာဓု, ဘန္တေတိ။ အထဿ သတ္ထာ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော တံ အနုလောမပဋိလောမံ မနသိကရောန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အနုက္ကမေန အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒီတိ ဧဝံ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော။ ကာဝေယျမတ္တာတိ ကာဝေယျေန ကဗ္ဗကရဏေန မတ္တာ။ ခန္ဓာယတနဓာတုယောတိ ဣမာနိ ခန္ဓာဒီနိ ပကာသေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ယေ နိယာမဂတဒ္ဒသာတိ ယေ နိယာမဂတာ စေဝ နိယာမဒဿာတိ စ။ သွာဂတန္တိ သုအာဂမနံ။ ဣဒ္ဓိပတ္တောမှီတိ ဣမိနာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဂဟိတံ။ စေတောပရိယာယကောဝိဒေါတိ ဣမိနာ စေတောပရိယဉာဏံ။ ဒိဗ္ဗသောတံ ပန အဝုတ္တမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ဆ အဘိညာပတ္တော ဧသော မဟာသာဝကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွါဒသမံ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဝင်္ဂီသသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၃။)၉။ ဝနသံယုတ္တံ
၁။ ဝိဝေကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၁။ ဝနသံယုတ္တဿ ပဌမေ ကောသလေသု ဝိဟရတီတိ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တဿ ဇနပဒဿ သုလဘဘိက္ခတာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဟရတိ။ သံဝေဇေတုကာမာတိ ဝိဝေကံ ပဋိပဇ္ဇာပေတုကာမာ။ ဝိဝေကကာမောတိ တယော ဝိဝေကေ ပတ္ထယန္တော။ နိစ္ဆရတီ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗာဟိရေသု ပုထုတ္တာရမ္မဏေသု စရတိ။ ဇနော ဇနသ္မိန္တိ တွံ ဇနော အညသ္မိံ ဇနေ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနယဿု။ ပဇဟာသီတိ ပဇဟ။ ဘဝါသီတိ ဘဝ။ သတံ တံ သာရယာမသေတိ သတိမန္တံ ပဏ္ဍိတံ တံ မယမ္ပိ သာရယာမ, သတံ ဝါ ဓမ္မံ မယံ တံ သာရယာမာတိ အတ္ထော။ ပါတာလရဇောတိ အပ္ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ပါတာလသင်္ခါတော ကိလေသရဇော။ မာ တံ ကာမရဇောတိ အယံ ကာမရာဂရဇော တံ မာ အဝဟရိ, အပါယမေဝ မာ နေတူတိ အတ္ထော။ ပံသုကုန္ထိတောတိ ပံသုမက္ခိတော။ ဝိဓုနန္တိ ဝိဓုနန္တော။ သိတံ ရဇန္တိ သရီရလဂ္ဂံ ရဇံ။ သံဝေဂမာပါဒီတိ ဒေဝတာပိ နာမ မံ ဧဝံ သာရေတီတိ ဝိဝေကမာပန္နော, ဥတ္တမဝီရိယံ ဝါ ပဂ္ဂယှ ပရမဝိဝေကံ မဂ္ဂမေဝ ပဋိပန္နောတိ။ ပဌမံ။
၂။ ဥပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၂။ ဒုတိယေ သုပတီတိ အယံ ကိရ ခီဏာသဝေါ, သော ဒူရေ ဘိက္ခာစာရဂါမံ ဂန္တွာ အာဂတော ပဏ္ဏသာလာယ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ အဝိဒူရေ ဇာတဿရံ ဩတရိတွာ ဂတ္တာနိ ဥတုံ ဂါဟာပေတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ တတ္ထ နီစမဉ္စကံ ပညာပေတွာ နိဒ္ဒံ အနောက္ကမန္တောဝ နိပန္နော။ ခီဏာသဝဿာပိ ဟိ ကာယဒရထော ဟောတိယေဝါတိ တဿ ဝိနောဒနတ္ထံ, တံ သန္ဓာယ သုပတီတိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈဘာသီတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဒိဝါ သုပတိ, ဒိဝါသောပ္ပဉ္စ နာမေတံ ဝဍ္ဎိတံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ နာသေတီ’’တိ မညမာနာ ‘‘စောဒေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အဘာသိ။
အာတုရဿာတိ ဇရာတုရော ရောဂါတုရော ကိလေသာတုရောတိ တယော အာတုရာ, တေသု ကိလေသာတုရံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ သလ္လဝိဒ္ဓဿာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄။)သဝိသေန သတ္တိသလ္လေန ဝိယ အဝိဇ္ဇာဝိသဝိဋ္ဌေန တဏှာသလ္လေန ဟဒယေ ဝိဒ္ဓဿ။ ရုပ္ပတောတိ ဃဋ္ဋိယမာနဿ။
ဣဒါနိဿ ကာမေသု အာဒီနဝံ ကထယန္တီ အနိစ္စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသိတန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယေန အနိဿိတံ။ ကသ္မာ ပဗ္ဗဇိတံ တပေတိ ဧဝရူပံ ခီဏာသဝံ ဒိဝါသောပ္ပံ န တပတိ, တာဒိသံ ပန ကသ္မာ န တပေဿတီတိ? ဝဒတိ။ ထေရဿေဝ ဝါ ဧတံ ဝစနံ, တသ္မာ အယမေတ္ထ အတ္ထော – ဗဒ္ဓေသု မုတ္တံ အသိတံ မာဒိသံ ခီဏာသဝပဗ္ဗဇိတံ ကသ္မာ ဒိဝါသောပ္ပံ တပေ, န တပေဿတီတိ? သေသဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေဝတာယ ဟိ ဝစနပက္ခေ – ‘‘ဧဝရူပံ ခီဏာသဝပဗ္ဗဇိတံ ဒိဝါသောပ္ပံ န တပတိ, တာဒိသံ ပန ကသ္မာ န တပေဿတိ? တပေဿတိယေဝါ’’တိ အတ္ထော။ ထေရဿ ဝစနပက္ခေ – ‘‘ဧဝရူပံ မာဒိသံ ခီဏာသဝပဗ္ဗဇိတံ ကသ္မာ ဒိဝါသောပ္ပံ တပေ? န တပတိယေဝါ’’တိ အတ္ထော။ အယံ ပနေတ္ထ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ။ ဝိနယာတိ ဝိနယေန။ သမတိက္ကမာတိ ဝဋ္ဋမူလိကာယ အဝိဇ္ဇာယ သမတိက္ကမေန။ တံ ဉာဏန္တိ တံ စတုသစ္စဉာဏံ။ ပရမောဒါနန္တိ ပရမပရိသုဒ္ဓံ။ ပဗ္ဗဇိတန္တိ ဧဝရူပေန ဉာဏေန သမန္နာဂတံ ပဗ္ဗဇိတံ။ ဝိဇ္ဇာယာတိ စတုတ္ထမဂ္ဂဝိဇ္ဇာယ။ အာရဒ္ဓဝီရိယန္တိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယံ ပရိပုဏ္ဏဝီရိယံ။ ဒုတိယံ။
၃။ ကဿပဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၃။ တတိယေ ဆေတန္တိ ဧကံ မိဂလုဒ္ဒကံ။ ဩဝဒတီတိ သော ကိရ မိဂလုဒ္ဒကော ပါတောဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘မိဂေ ဝဓိဿာမီ’’တိ အရညံ ပဝိဋ္ဌော ဧကံ ရောဟိတမိဂံ ဒိသွာ ‘‘သတ္တိယာ နံ ပဟရိဿာမီ’’တိ အနုဗန္ဓမာနော ထေရဿ ပဌမသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နဿ အဝိဒူရေန ပက္ကမတိ။ အထ နံ ထေရော – ‘‘ဥပါသက, ပါဏာတိပါတော နာမေသ အပါယသံဝတ္တနိကော အပ္ပါယုကသံဝတ္တနိကော, သက္ကာ အညေနပိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မေန ဒါရဘရဏံ ကာတုံ, မာ ဧဝရူပံ ကက္ခဠကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ‘‘မဟာပံသုကူလိကတ္ထေရော ကထေတီ’’တိ ဂါရဝေန ဌတွာ သောတုံ အာရဒ္ဓေါ။ အထဿ သောတုကာမတံ ဇနေဿာမီတိ ထေရော အင်္ဂုဋ္ဌကံ ဇာလာပေသိ။ သော အက္ခီဟိပိ ပဿတိ, ကဏ္ဏေဟိပိ သုဏာတိ, စိတ္တံ ပနဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၅။)‘‘အသုကဋ္ဌာနံ မိဂေါ ဂတော ဘဝိဿတိ, အသုကတိတ္ထံ ဩတိဏ္ဏော, တတ္ထ နံ ဂန္တွာ ဃာတေတွာ ယာဝဒိစ္ဆကံ မံသံ ခါဒိတွာ သေသံ ကာဇေနာဒါယ ဂန္တွာ ပုတ္တကေ တောသေဿာမီ’’တိ ဧဝံ မိဂဿေဝ အနုပဒံ ဓာဝတိ။ ဧဝံ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ထေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ။ အဇ္ဈဘာသီတိ ‘‘အယံ ထေရော အဒါရုံ တစ္ဆန္တော ဝိယ အခေတ္တေ ဝပ္ပန္တော ဝိယ အတ္တနောပိ ကမ္မံ နာသေတိ, ဧတဿာပိ စောဒေဿာမိ န’’န္တိ အဘာသိ။
အပ္ပပညန္တိ နိပ္ပညံ။ အစေတသန္တိ ကာရဏဇာနနသမတ္ထေန စိတ္တေန ရဟိတံ။ မန္ဒောဝါတိ အန္ဓဗာလော ဝိယ။ သုဏာတီတိ တဝ ဓမ္မကထံ သုဏာတိ။ န ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထမဿ န ဇာနာတိ။ အာလောကေတီတိ တဝ ပုထုဇ္ဇနိကဣဒ္ဓိယာ ဇလန္တံ အင်္ဂုဋ္ဌကံ အာလောကေတိ။ န ပဿတီတိ ဧတ္ထ ‘‘နေဝ တေလံ န ဝဋ္ဋိ န ဒီပကပလ္လိကာ, ထေရဿ ပန အာနုဘာဝေနာယံ ဇလတီ’’တိ ဣမံ ကာရဏံ န ပဿတိ။ ဒသ ပဇ္ဇောတေတိ ဒသသု အင်္ဂုလီသု ဒသ ပဒီပေ။ ရူပါနီတိ ကာရဏရူပါနိ။ စက္ခူတိ ပညာစက္ခု။ သံဝေဂမာပါဒီတိ ကိံ မေ ဣမိနာတိ? ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှ ပရမဝိဝေကံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တတိယံ။
၄။ သမ္ဗဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၄။ စတုတ္ထေ သမ္ဗဟုလာတိ ဗဟူ သုတ္တန္တိကာ အာဘိဓမ္မိကာ ဝိနယဓရာ စ။ ဝိဟရန္တီတိ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တိ။ ပက္ကမိံသူတိ တေ ကိရ တသ္မိံ ဇနပဒေ အညတရံ ဂါမံ ဥပသင်္ကမန္တေ ဒိသွာ မနုဿာ ပသန္နစိတ္တာ အာသနသာလာယ ကောဇဝတ္ထရဏာဒီနိ ပညာပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကာနိ ဒတွာ ဥပနိသီဒိံသု။ မဟာထေရော ဧကံ ဓမ္မကထိကံ ‘‘ဓမ္မံ ကထေဟီ’’တိ အာဟ။ သော စိတ္တံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ မနုဿာ ပသီဒိတွာ ဘောဇနဝေလာယံ ပဏီတဘောဇနံ အဒံသု။ မဟာထေရော မနုညံ ဘတ္တာနုမောဒနမကာသိ။ မနုဿာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘန္တေ, တေမာသံ ဝသထာ’’တိ ပဋိညံ ကာရေတွာ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နေ ဌာနေ သေနာသနာနိ ကာရေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ မဟာထေရော ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဘိက္ခူ ဩဝဒိ – ‘‘အာဝုသော, တုမှေဟိ ဂရုကဿ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟိတံ, ဗုဒ္ဓပါတုဘာဝေါ နာမ ဒုလ္လဘော။ မာသဿ အဋ္ဌ ဒိဝသေ ဓမ္မဿဝနံ ကတွာ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ အပ္ပမတ္တာ ဝိဟရထာ’’တိ။ တေ တတော ပဋ္ဌာယ ယုဉ္ဇန္တိ ဃဋေန္တိ။ ကဒါစိ သဗ္ဗရတ္တိကံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆။)ဓမ္မဿဝနံ ကရောန္တိ, ကဒါစိ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, ကဒါစိ ပဓာနံ ကရောန္တိ။ တေသံ ဓမ္မဿဝနဒိဝသေ ဓမ္မံ ကထေန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနဒိဝသေ ဗျတ္တော ဘိက္ခု ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, ပဏ္ဍိတော ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ပုစ္ဆနဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တာနံယေဝ။ ပဓာနဒိဝသေ သူရိယတ္ထင်္ဂမနေ ဂဏ္ဍိံ ပဟရိတွာဝ စင်္ကမံ ဩတရိတွာ ပဓာနံ ကရောန္တာနံယေဝ။ တေ ဧဝံ ဝဿံ ဝဿိတွာ ပဝါရေတွာ ပက္ကမိံသု။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပရိဒေဝမာနာတိ ‘‘ဣဒါနိ တထာရူပံ မဓုရံ ဓမ္မဿဝနံ ပဉှာကထနံ ကုတော လဘိဿာမီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ရောဒမာနာ။
ခါယတီတိ ပညာယတိ ဥပဋ္ဌာတိ။ ကော မေတိ ကဟံ ဣမေ။ ဝဇ္ဇိဘူမိယာတိ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌာဘိမုခါ ဂတာ။ မဂါ ဝိယာတိ ယထာ မဂါ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝါ ဝနသဏ္ဍေ ဝါ ဝိစရန္တာ – ‘‘ဣဒံ အမှာကံ မာတုသန္တကံ ပိတုသန္တကံ ပဝေဏိအာဂတ’’န္တိ အဂဟေတွာ, ယတ္ထေဝ နေသံ ဂေါစရဖာသုတာ စ ဟောတိ ပရိပန္ထာဘာဝေါ စ, တတ္ထ ဝိစရန္တိ။ ဧဝံ အနိကေတာ အဂေဟာ ဘိက္ခဝေါပိ ‘‘အယံ, အာဝုသော, အမှာကံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တကော ပဝေဏိအာဂတော’’တိ အဂဟေတွာ ယတ္ထေဝ နေသံ ဥတုသပ္ပါယံ ဘောဇနသပ္ပါယံ ပုဂ္ဂလသပ္ပါယံ သေနာသနသပ္ပါယံ ဓမ္မဿဝနသပ္ပါယဉ္စ သုလဘံ ဟောတိ, တတ္ထ ဝိဟရန္တိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၅။ ပဉ္စမေ အာနန္ဒောတိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္ထေရော။ အတိဝေလန္တိ အတိက္ကန္တံ ဝေလံ။ ဂိဟိသညတ္တိဗဟုလောတိ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ ဗဟုကာလံ ဂိဟီ သညာပယန္တော။ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ မဟာကဿပတ္ထေရော ထေရံ အာဟ – ‘‘အာဝုသော, မယံ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဓမ္မံ သင်္ဂါယိဿာမ, ဂစ္ဆ တွံ အရညံ ပဝိသိတွာ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယတ္ထာယ ဝါယာမံ ကရောဟီ’’တိ။ သော ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ကောသလရဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ အရညာဝါသေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဧကံ ဂါမံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ထေရံ ဒိသွာ – ‘‘ဘန္တေ အာနန္ဒ, တုမှေ ပုဗ္ဗေ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆထ။ အဇ္ဇ ဧကကာဝ အာဂတာ။ ကဟံ သတ္ထာရံ ဌပေတွာ အာဂတတ္ထ? ဣဒါနိ ကဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝိစရထ? ကဿ မုခေါဒကံ ဒန္တကဋ္ဌံ ဒေထ, ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇထ, ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဗဟုံ ဝတွာ ပရိဒေဝိံသု။ ထေရော – ‘‘မာ, အာဝုသော, သောစိတ္ထ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇။)မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, အနိစ္စာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တေ သညာပေတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆတိ။ မနုဿာ သာယမ္ပိ တတ္ထ ဂန္တွာ တထေဝ ပရိဒေဝန္တိ။ ထေရောပိ တထေဝ ဩဝဒတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈဘာသီတိ ‘‘အယံ ထေရော ဘိက္ခုသံဃဿ ကထံ သုတွာ ‘သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဣဒါနိ ဂိဟီ သညာပေန္တော ဝိဟရတိ, သတ္ထု သာသနံ အသင်္ဂဟိတပုပ္ဖရာသိ ဝိယ ဌိတံ, ဓမ္မသင်္ဂဟံ န ကရောတိ, စောဒေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အဘာသိ။
ပသက္ကိယာတိ ပဝိသိတွာ။ ဟဒယသ္မိံ ဩပိယာတိ ကိစ္စတော စ အာရမ္မဏတော စ ဟဒယမှိ ပက္ခိပိတွာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဝီရိယံ ကရောန္တော နိဗ္ဗာနံ ကိစ္စတော ဟဒယမှိ ဩပေတိ နာမ, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ပန သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒန္တော အာရမ္မဏတော။ တဒုဘယမ္ပိ သန္ဓာယေသာ ဘာသတိ။ ဈာယာတိ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယိကော ဘဝ။ ဗိဠိဗိဠိကာတိ အယံ ဂိဟီဟိ သဒ္ဓိံ ဗိဠိဗိဠိကထာ။ ပဉ္စမံ။
၆။ အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၆။ ဆဋ္ဌေ ပုရာဏဒုတိယိကာတိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ အဂ္ဂမဟေသီ။ သောဘသီတိ ပုဗ္ဗေပိ သောဘသိ, ဣဒါနိပိ သောဘသိ။ ဒုဂ္ဂတာတိ န ဂတိဒုဂ္ဂတိယာ ဒုဂ္ဂတာ။ တာ ဟိ သုဂတိယံ ဌိတာ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိ, ပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိယာ ပန ဒုဂ္ဂတာ။ တတော စုတာ ဟိ တာ နိရယေပိ ဥပပဇ္ဇန္တီတိ ဒုဂ္ဂတာ။ ပတိဋ္ဌိတာတိ သက္ကာယသ္မိံ ဟိ ပတိဋ္ဌဟန္တော အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ပတိဋ္ဌာတိ – ရတ္တော ရာဂဝသေန ပတိဋ္ဌာတိ, ဒုဋ္ဌော ဒေါသဝသေန… မူဠှော မောဟဝသေန… ဝိနိဗဒ္ဓေါ မာနဝသေန… ပရာမဋ္ဌော ဒိဋ္ဌိဝသေန… ထာမဂတော အနုသယဝသေန… အနိဋ္ဌင်္ဂတော ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန… ဝိက္ခေပဂတော ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ပတိဋ္ဌာတိ။ တာပိ ဧဝံ ပတိဋ္ဌိတာဝ။ နရဒေဝါနန္တိ ဒေဝနရာနံ။
နတ္ထိ ဒါနီတိ သာ ကိရ ဒေဝဓီတာ ထေရေ ဗလဝသိနေဟာ အဟောသိ, ပဋိဂန္တုံ နာသက္ခိ။ ကာလေန အာဂန္တွာ ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇတိ, မုခေါဒကံ ဒန္တကဋ္ဌံ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ ထေရော အနာဝဇ္ဇနေန ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ထေရဿ ဇိဏ္ဏစီဝရဿ စောဠကဘိက္ခံ စရတော သင်္ကာရကူဋေ ဒိဗ္ဗဒုဿံ ဌပေတွာ ပက္ကမိ။ ထေရော တံ ဒိသွာ ဥက္ခိပိတွာ, ဩလောကေန္တော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၈။)ဒုဿန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဒုဿမေတ’’န္တိ ဉတွာ, ‘‘အလံ ဧတ္တာဝတာ’’တိ အဂ္ဂဟေသိ။ တေနေဝဿ စီဝရံ နိဋ္ဌာသိ။ အထ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စာတိ တယော ဇနာ စီဝရံ ကရိံသု။ သတ္ထာ သူစိံ ယောဇေတွာ အဒါသိ။ နိဋ္ဌိတစီဝရဿ ပိဏ္ဍာယ စရတော ဒေဝတာ ပိဏ္ဍပါတံ သမာဒပေတိ။ သာ ကာလေန ဧကိကာ, ကာလေန အတ္တဒုတိယာ ထေရဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆတိ။ တဒါ ပန အတ္တတတိယာ အာဂန္တွာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘မယံ မနာပကာယိကာ နာမ မနသာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတရူပံ မာပေမာ’’တိ အာဟ။ ထေရော – ‘‘ဧတာ ဧဝံ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိဿာမိ, သဗ္ဗာ နီလကာ ဟောန္တူ’’တိ စိန္တေသိ။ တာ ထေရဿ မနံ ဉတွာ သဗ္ဗာဝ နီလဝဏ္ဏာ အဟေသုံ, ဧဝံ ပီတလောဟိတဩဒါတဝဏ္ဏာတိ။ တတော စိန္တယိံသု – ‘‘ထေရော အမှာကံ ဒဿနံ အဿာဒေတီ’’တိ တာ သမဇ္ဇံ ကာတုံ အာရဒ္ဓါ, ဧကာပိ ဂါယိ, ဧကာပိ နစ္စိ, ဧကာပိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ ထေရော ဣန္ဒြိယာနိ ဩက္ခိပိ။ တတော – ‘‘န အမှာကံ ဒဿနံ ထေရော အဿာဒေတီ’’တိ ဉတွာ သိနေဟံ ဝါ သန္ထဝံ ဝါ အလဘမာနာ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဂန္တုမာရဒ္ဓါ။ ထေရော တာသံ ဂမနဘာဝံ ဉတွာ – ‘‘မာ ပုနပ္ပုနံ အာဂစ္ဆိံသူ’’တိ အရဟတ္တံ ဗျာကရောန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိက္ခီဏောတိ ခီဏော။ ဇာတိသံသာရောတိ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတိသင်္ခါတော သံသာရော။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ နာဂဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၇။ သတ္တမေ အတိကာလေနာတိ သဗ္ဗရတ္တိံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဗလဝပစ္စူသေ ကောဋိသမ္မုဉ္ဇနိယာ ထောကံ သမ္မဇ္ဇိတွာ မုခံ ဓောဝိတွာ ယာဂုဘိက္ခာယ ပါတောဝ ပဝိသတိ။ အတိဒိဝါတိ ယာဂုံ အာဒါယ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ပိဝိတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိပန္နော နိဒ္ဒါယိတွာ – ‘‘မနုဿာနံ ဘောဇနဝေလာယ ပဏီတံ ဘိက္ခံ လဘိဿာမီ’’တိ ဥပကဋ္ဌေ မဇ္ဈနှိကေ ဥဋ္ဌာယ ဓမ္မကရဏေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ အက္ခီနိ ပမဇ္ဇိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ မဇ္ဈနှိကေ ဝီတိဝတ္တေ ပဋိက္ကမတိ။ ဒိဝါ စ အာဂန္တွာတိ အတိကာလေ ပဝိဋ္ဌေန နာမ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ အာဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တွံ ပန အတိဝိယ ဒိဝါ အာဂန္တွာ ဂတာသီတိ အတ္ထော။ ဘာယာမိ နာဂဒတ္တန္တိ တံ နာဂဒတ္တံ အဟံ ဘာယာမိ။ သုပ္ပဂဗ္ဘန္တိ သုဋ္ဌု ပဂဗ္ဘံ။ ကုလေသူတိ ခတ္တိယကုလာဒိဥပဋ္ဌာကကုလေသု။ သတ္တမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၉။)၈။ ကုလဃရဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၈။ အဋ္ဌမေ အဇ္ဈောဂါဠှပ္ပတ္တောတိ ဩဂါဟပ္ပတ္တော။ သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ ပါသာဒိကေဟိ အဘိက္ကန္တာဒီဟိ။ အညတရံ ကုလံ တဿ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပိဏ္ဍပါတံ အဒါသိ။ ဘတ္တာနုမောဒနံ ပုန သုတွာ အတိရေကတရံ ပသီဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, နိစ္စကာလံ ဣဓေဝ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေသိ။ ထေရော အဓိဝါသေတွာ တေသံ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇမာနော ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှ ဃဋေန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဗဟူပကာရံ မေ ဧတံ ကုလံ, အညတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ? ဖလသမာပတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော တတ္ထေဝ ဝသိ။ အဇ္ဈဘာသီတိ သာ ကိရ ထေရဿ ခီဏာသဝဘာဝံ အဇာနန္တီ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ထေရော နေဝ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, န အညံ ဃရံ, န ရုက္ခမူလအာသနသာလာဒီသု နိသီဒတိ, နိစ္စကာလံ ဃရံ ပဝိသိတွာဝ နိသီဒတိ, ဥဘောပေတေ ဩဂါဓပ္ပတ္တာ ပဋိဂါဓပ္ပတ္တာ, ကဒါစိ ဧသ ဣမံ ကုလံ ဒူသေယျ, စောဒေဿာမိ န’’န္တိ။ တသ္မာ အဘာသိ။
သဏ္ဌာနေတိ နဂရဒွါရဿ အာသန္နေ မနုဿာနံ ဘဏ္ဍကံ ဩတာရေတွာ ဝိဿမနဋ္ဌာနေ။ သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ မန္တေန္တီတိ ကထေန္တိ။ မဉ္စ တဉ္စာတိ မဉ္စ ကထေန္တိ တဉ္စ ကထေန္တိ။ ကိမန္တရန္တိ ကိံ ကာရဏံ? ဗဟူ ဟိ သဒ္ဒါ ပစ္စူဟာတိ ဗဟုကာ ဧတေ လောကသ္မိံ ပဋိလောမသဒ္ဒါ။ န တေနာတိ တေန ကာရဏေန, တေန ဝါ တပဿိနာ န မင်္ကု ဟောတဗ္ဗံ။ န ဟိ တေနာတိ န ဟိ တေန ပရေဟိ ဝုတ္တဝစနေန သတ္တော ကိလိဿတိ, အတ္တနာ ကတေန ပန ပါပကမ္မေနေဝ ကိလိဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဝါတမိဂေါ ယထာတိ ယထာ ဝနေ ဝါတမိဂေါ ဝါတေရိတာနံ ပဏ္ဏာဒီနံ သဒ္ဒေန ပရိတဿတိ, ဧဝံ ယော သဒ္ဒပရိတ္တာသီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ နာဿ သမ္ပဇ္ဇတေ ဝတန္တိ တဿ လဟုစိတ္တဿ ဝတံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ ထေရော ပန ခီဏာသဝတ္တာ သမ္ပန္နဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ဝဇ္ဇိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၉။ နဝမေ ဝဇ္ဇိပုတ္တကောတိ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ရာဇပုတ္တော ဆတ္တံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော။ သဗ္ဗရတ္တိစာရောတိ ကတ္တိကနက္ခတ္တံ ဃောသေတွာ သကလနဂရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၀။)ဓဇပဋာကာဒီဟိ ပဋိမဏ္ဍေတွာ ပဝတ္တိတော သဗ္ဗရတ္တိစာရော။ ဣဒဉှိ နက္ခတ္တံ ယာဝ စာတုမဟာရာဇိကေဟိ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ။ တူရိယတာဠိတဝါဒိတနိဂ္ဃေါသသဒ္ဒန္တိ ဘေရိအာဒိတူရိယာနံ တာဠိတာနံ ဝီဏာဒီနဉ္စ ဝါဒိတာနံ နိဂ္ဃေါသသဒ္ဒံ။ အဘာသီတိ ဝေသာလိယံ ကိရ သတ္တ ရာဇသဟဿာနိ သတ္တသတာနိ သတ္တ စ ရာဇာနော, တတ္တကာဝ တေသံ ဥပရာဇသေနာပတိအာဒယော။ တေသု အလင်္ကတပဋိယတ္တေသု နက္ခတ္တကီဠနတ္ထာယ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု သဋ္ဌိဟတ္ထေ မဟာစင်္ကမေ စင်္ကမမာနော နဘဿ မဇ္ဈေ ဌိတံ စန္ဒံ ဒိသွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဖလကံ နိဿာယ ဌိတော အဘာသိ။ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကန္တိ ဝတ္ထဝေဌနာလင်္ကာရရဟိတတ္တာ ဝနေ ဆဍ္ဍိတဒါရုကံ ဝိယ ဇာတံ။ ပါပိယောတိ လာမကတရော အမှေဟိ အညော ကောစိ အတ္ထိ။ ပိဟယန္တီတိ ထေရော အာရညိကော ပံသုကူလိကော ပိဏ္ဍပါတိကော သပဒါနစာရိကော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌောတိ ဗဟူ တုယှံ ပတ္ထယန္တီတိ အတ္ထော။ သဂ္ဂဂါမိနန္တိ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာနံ ဂတာနမ္ပိ။ နဝမံ။
၁၀။ သဇ္ဈာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၀။ ဒသမေ ယံ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သဇ္ဈာယဗဟုလောတိ နိဿရဏပရိယတ္တိဝသေန သဇ္ဈာယနတော ဗဟုတရံ ကာလံ သဇ္ဈာယန္တော။ သော ကိရ အာစရိယဿ ဒိဝါဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ အာစရိယံ ဥဒိက္ခန္တော တိဋ္ဌတိ။ အထ နံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပညတ္တာသနေ နိသိန္နဿ တာလဝဏ္ဋဝါတံ ဒတွာ ပါနီယံ အာပုစ္ဆိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခေတွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတော ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတွာ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမာ သဇ္ဈာယံ ကရောတိ။ သော နှာနကောဋ္ဌကေ ဥဒကံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အင်္ဂါရကပလ္လေ အဂ္ဂိံ ကရောတိ။ အာစရိယဿ နှတွာ အာဂတဿ ပါဒေသု ဥဒကံ ပုဉ္ဆိတွာ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတွာ ပဌမယာမေ သဇ္ဈာယံ ကတွာ မဇ္ဈိမယာမေ သရီရံ သမဿာသေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတွာ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သဇ္ဈာယံ ကတွာ နိရုဒ္ဓသဒ္ဒံ ခယတော သမ္မသတိ။ တတော သေသံ ဥပါဒါယရူပံ ဘူတရူပံ နာမရူပန္တိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အပ္ပေါဿုက္ကောတိ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ စ သဇ္ဈာယကရဏီယေ စ နိရုဿုက္ကော။ သင်္ကသာယတီတိ ယဿ ဒါနိ အတ္ထာယ အဟံ သဇ္ဈာယံ ကရေယျံ, သော မေ အတ္ထော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၁။)မတ္ထကံ ပတ္တော။ ကိံ မေ ဣဒါနိ သဇ္ဈာယေနာတိ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ကာလံ အတိဝတ္တေတိ။ အဇ္ဈဘာသီတိ, ‘‘ကိံ နု ခေါ အဿ ထေရဿ အဖာသုကံ ဇာတံ, ဥဒါဟုဿ အာစရိယဿ? ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ပုဗ္ဗေ ဝိယ မဓုရဿရေန န သဇ္ဈာယတီ’’တိ? အာဂန္တွာ သန္တိကေ ဌိတာ အဘာသိ။
ဓမ္မပဒါနီတိ ဣဓ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ အဓိပ္ပေတံ။ နာဓီယသီတိ န သဇ္ဈာယသိ။ နာဒိယသီတိ ဝါ ပါဌော, န ဂဏှာသီတိ အတ္ထော။ ပသံသန္တိ ဓမ္မဘာဏကော ပသံသံ လဘတိ, အာဘိဓမ္မိကော သုတ္တန္တိကော ဝိနယဓရောတိဿ ပသံသိတာ ဘဝန္တိ။ ဝိရာဂေနာတိ အရိယမဂ္ဂေန။ အညာယာတိ ဇာနိတွာ။ နိက္ခေပနန္တိ တဿ ဒိဋ္ဌသုတာဒိနော ဝိဿဇ္ဇနံ သန္တော ဝဒန္တီတိ ဒီပေတိ, န ဗုဒ္ဓဝစနဿ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ထေရော ဗုဒ္ဓဝစနံ န ဝိဿဇ္ဇာပေတီ’’တိ န နိစ္စကာလံ သဇ္ဈာယန္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, သဇ္ဈာယိတွာ ပန – ‘‘ဧတ္တကဿာဟံ အတ္ထဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ အာဓာရော ဘဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ ဉတွာ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဒသမံ။
၁၁။ အကုသလဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၁။ ဧကာဒသမေ အကုသလေ ဝိတက္ကေတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော တယော မဟာဝိတက္ကေ။ အယောနိသော မနသိကာရာတိ အနုပါယမနသိကာရေန။ သောတိ သော တွံ။ အယောနိသော ပဋိနိဿဇ္ဇာတိ ဧတံ အနုပါယမနသိကာရံ ဝဇ္ဇေဟိ။ သတ္ထာရန္တိ ဣမာယ ဂါထာယ ပါသာဒိကကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတိ။ ပီတိသုခမသံသယန္တိ ဧကံသေနေဝ ဗလဝပီတိဉ္စ သုခဉ္စ အဓိဂမိဿသိ။ ဧကာဒသမံ။
၁၂။ မဇ္ဈနှိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၂။ ဒွါဒသမေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဒေဝတာသံယုတ္တေ နန္ဒနဝဂ္ဂေ ဝုတ္တမေဝ။ ဒွါဒသမံ။
၁၃။ ပါကတိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၃။ တေရသမံ ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တေ ဇန္တုဒေဝပုတ္တသုတ္တေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ တေရသမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၂။)၁၄။ ဂန္ဓတ္ထေနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၄။ စုဒ္ဒသမေ အဇ္ဈဘာသီတိ တံ ဘိက္ခုံ နာဠေ ဂဟေတွာ ပဒုမံ သိင်္ဃမာနံ ဒိသွာဝ – ‘‘အယံ ဘိက္ခု သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ အရညံ ပဝိဋ္ဌော ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ, သွာယံ အဇ္ဇ ဥပသိင်္ဃံ သွေပိ ပုနဒိဝသေပိ ဥပသိင်္ဃိဿတိ, ဧဝမဿ သာ ဂန္ဓတဏှာ ဝဍ္ဎိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ နာသေဿတိ, မာ မယိ ပဿန္တိယာ နဿတု, စောဒေဿာမိ န’’န္တိ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘာသိ။
ဧကင်္ဂမေတံ ထေယျာနန္တိ ထေနိတဗ္ဗာနံ ရူပါရမ္မဏာဒီနံ ပဉ္စကောဋ္ဌာသာနံ ဣဒံ ဧကင်္ဂံ, ဧကကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ န ဟရာမီတိ န ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာမိ။ အာရာတိ ဒူရေ နာဠေ ဂဟေတွာ နာမေတွာ ဒူရေ ဌိတော ဥပသိင်္ဃာမီတိ ဝဒတိ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ကာရဏေန။
ယွာယန္တိ ယော အယံ။ တသ္မိံ ကိရ ဒေဝတာယ သဒ္ဓိံ ကထေန္တေယေဝ ဧကော တာပသော ဩတရိတွာ ဘိသခနနာဒီနိ ကာတုံ အာရဒ္ဓေါ, တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ အာကိဏ္ဏကမ္မန္တောတိ ဧဝံ အပရိသုဒ္ဓကမ္မန္တော။ အခီဏကမ္မန္တောတိပိ ပါဌော, ကက္ခဠကမ္မန္တောတိ အတ္ထော။ န ဝုစ္စတီတိ ဂန္ဓစောရောတိ ဝါ ပုပ္ဖစောရောတိ ဝါ ကသ္မာ န ဝုစ္စတိ။
အာကိဏ္ဏလုဒ္ဒေါတိ ဗဟုပါပေါ ဂါဠှပါပေါ ဝါ, တသ္မာ န ဝုစ္စတိ။ ဓာတိစေလံဝ မက္ခိတောတိ ယထာ ဓာတိယာ နိဝတ္ထကိလိဋ္ဌဝတ္ထံ ဥစ္စာရပဿာဝပံသုမသိကဒ္ဒမာဒီဟိ မက္ခိတံ, ဧဝမေဝံ ရာဂဒေါသာဒီဟိ မက္ခိတော။ အရဟာမိ ဝတ္တဝေတိ အရဟာမိ ဝတ္တုံ။ ဒေဝတာယ စောဒနာ ကိရ သုဂတာနုသိဋ္ဌိသဒိသာ, န တံ လာမကာ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ မိစ္ဆာပဋိပန္နကပုဂ္ဂလာ လဘန္တိ။ တသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလာနံ ဘဗ္ဗရူပါ ပုဂ္ဂလာ တံ လဘန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။
သုစိဂဝေသိနောတိ သုစီနိ သီလသမာဓိဉာဏာနိ ဂဝေသန္တဿ။ အဗ္ဘာမတ္တံ ဝါတိ ဝလာဟကကူဋမတ္တံ ဝိယ။ ဇာနာသီတိ သုဒ္ဓေါ အယန္တိ ဇာနာသိ။ ဝဇ္ဇာသီတိ ဝဒေယျာသိ။ နေဝ တံ ဥပဇီဝါမာတိ ဒေဝတာ ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဘိက္ခု အတ္ထိ မေ ဟိတကာမာ ဒေဝတာ, သာ မံ စောဒေဿတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃။)သာရေဿတီတိ ပမာဒမ္ပိ အနုယုဉ္ဇေယျ, နာဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ တွမေဝါတိ တွံယေဝ။ ဇာနေယျာတိ ဇာနေယျာသိ။ ယေနာတိ ယေန ကမ္မေန သုဂတိံ ဂစ္ဆေယျာသိ, တံ ကမ္မံ တွံယေဝ ဇာနေယျာသီတိ။ စုဒ္ဒသမံ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဝနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၄။)၁၀။ ယက္ခသံယုတ္တံ
၁။ ဣန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၅။ ယက္ခသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဣန္ဒကဿာတိ ဣန္ဒကူဋနိဝါသိနော ယက္ခဿ။ ယက္ခတော ဟိ ကူဋေန, ကူဋတော စ ယက္ခေန နာမံ လဒ္ဓံ။ ရူပံ န ဇီဝန္တိ ဝဒန္တီတိ ယဒိ ဗုဒ္ဓါ ရူပံ ဇီဝန္တိ န ဝဒန္တိ, ယဒိ ရူပံ သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိ ဧဝံ န ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ ကထံ နွယန္တိ ကထံ နု အယံ? ကုတဿ အဋ္ဌီယကပိဏ္ဍမေတီတိ အဿ သတ္တဿ အဋ္ဌိယကပိဏ္ဍဉ္စ ကုတော အာဂစ္ဆတိ? ဧတ္ထ စ အဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ, ယကပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏေန နဝ မံသပေသိသတာနိ ဂဟိတာနိ။ ယဒိ ရူပံ န ဇီဝေါ, အထဿ ဣမာနိ စ အဋ္ဌီနိ ဣမာ စ မံသပေသိယော ကုတော အာဂစ္ဆန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ ကထံ နွယံ သဇ္ဇတိ ဂဗ္ဘရသ္မိန္တိ ကေန နု ကာရဏေန အယံ သတ္တော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ သဇ္ဇတိ လဂ္ဂတိ, တိဋ္ဌတီတိ? ပုဂ္ဂလဝါဒီ ကိရေသ ယက္ခော, ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သတ္တော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တဿ မာတာ မစ္ဆမံသာဒီနိ ခါဒတိ, သဗ္ဗာနိ ဧကရတ္တိဝါသေန ပစိတွာ ဖေဏံ ဝိယ ဝိလီယန္တိ။ ယဒိ ရူပံ သတ္တော န ဘဝေယျ, ဧဝမေဝ ဝိလီယေယျာတိ လဒ္ဓိယာ ဧဝမာဟ။ အထဿ ဘဂဝါ – ‘‘န မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ, အနုပုဗ္ဗေန ပန ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဒဿေန္တော ပဌမံ ကလလံ ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမန္တိ ပဌမေန ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ တိဿောတိ ဝါ ဖုဿောတိ ဝါ နာမံ နတ္ထိ, အထ ခေါ တီဟိ ဇာတိဥဏ္ဏံသူဟိ ကတသုတ္တဂ္ဂေ သဏ္ဌိတတေလဗိန္ဒုပ္ပမာဏံ ကလလံ ဟောတိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု, သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊
ဧဝံ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ, ကလလံ သမ္ပဝုစ္စတီ’’တိ။
ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒန္တိ တသ္မာ ကလလာ သတ္တာဟစ္စယေန မံသဓောဝနဥဒကဝဏ္ဏံ အဗ္ဗုဒံ နာမ ဟောတိ, ကလလန္တိ နာမံ အန္တရဓာယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သတ္တာဟံ ကလလံ ဟောတိ, ပရိပက္ကံ သမူဟတံ၊
ဝိဝဋ္ဋမာနံ တဗ္ဘာဝံ, အဗ္ဗုဒံ နာမ ဇာယတီ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၅။)အဗ္ဗုဒါ ဇာယတေ ပေသီတိ တသ္မာပိ အဗ္ဗုဒါ သတ္တာဟစ္စယေန ဝိလီနတိပုသဒိသာ ပေသိ နာမ သဉ္ဇာယတိ။ သာ မရိစဖာဏိတေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဂါမဒါရိကာ ဟိ သုပက္ကာနိ မရိစာနိ ဂဟေတွာ သာဋကန္တေ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ပီဠေတွာ မဏ္ဍံ အာဒါယ ကပါလေ ပက္ခိပိတွာ အာတပေ ဌပေန္တိ, တံ သုက္ခမာနံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ မုစ္စတိ။ ဧဝရူပါ ပေသိ ဟောတိ, အဗ္ဗုဒန္တိ နာမံ အန္တရဓာယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သတ္တာဟံ အဗ္ဗုဒံ ဟောတိ, ပရိပက္ကံ သမူဟတံ၊
ဝိဝဋ္ဋမာနံ တဗ္ဘာဝံ, ပေသိ နာမ ပဇာယတီ’’တိ။
ပေသိ နိဗ္ဗတ္တတီ ဃနောတိ တတော ပေသိတော သတ္တာဟစ္စယေန ကုက္ကုဋဏ္ဍသဏ္ဌာနော ဃနော နာမ မံသပိဏ္ဍော နိဗ္ဗတ္တတိ, ပေသီတိ နာမံ အန္တရဓာယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သတ္တာဟံ ပေသိ ဘဝတိ, ပရိပက္ကံ သမူဟတံ၊
ဝိဝဋ္ဋမာနံ တဗ္ဘာဝံ, ဃနောတိ နာမ ဇာယတိ။
‘‘ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍံ, သမန္တာ ပရိမဏ္ဍလံ၊
ဧဝံ ဃနဿ သဏ္ဌာနံ, နိဗ္ဗတ္တံ ကမ္မပစ္စယာ’’တိ။
ဃနာ ပသာခါ ဇာယန္တီတိ ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဒွိန္နံ ဟတ္ထပါဒါနံ သီသဿ စတ္ထာယ ပဉ္စ ပီဠကာ ဇာယန္တိ, ယံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စမေ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာဟေ ပဉ္စ ပီဠကာ သဏ္ဌဟန္တိ ကမ္မတော’’တိ။
ဣတော ပရံ ဆဋ္ဌသတ္တမာဒီနိ သတ္တာဟာနိ အတိက္ကမ္မ ဒေသနံ သင်္ခိပိတွာ ဒွါစတ္တာလီသေ သတ္တာဟေ ပရိဏတကာလံ ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ကေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေသာ လောမာ နခါပိ စာတိ ဒွါစတ္တာလီသေ သတ္တာဟေ ဧတာနိ ဇာယန္တိ။
တေန သော တတ္ထ ယာပေတီတိ တဿ ဟိ နာဘိတော ဥဋ္ဌိတော နာဠော မာတု ဥဒရပဋလေန ဧကာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, သော ဥပ္ပလဒဏ္ဍကော ဝိယ ဆိဒ္ဒေါ, တေန အာဟာရရသော သံသရိတွာ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ သော ဒသ မာသေ ယာပေတိ။ မာတုကုစ္ဆိဂတော နရောတိ မာတုယာ တိရောကုစ္ဆိဂတော, ကုစ္ဆိယာ အဗ္ဘန္တရဂတောတိ အတ္ထော။ ဣတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၆။)ဘဂဝါ ‘‘ဧဝံ ခေါ, ယက္ခ, အယံ သတ္တော အနုပုဗ္ဗေန မာတုကုစ္ဆိယံ ဝဍ္ဎတိ, န ဧကပ္ပဟာရေနေဝ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဒဿေတိ။ ပဌမံ။
၂။ သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၆။ ဒုတိယေ သက္ကနာမကောတိ ဧဝံ နာမကော ဧကော ယက္ခော, သော ကိရ မာရပက္ခိကယက္ခော။ ဝိပ္ပမုတ္တဿာတိ တီဟိ ဘဝေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တဿ။ ယဒညန္တိ ယံ အညံ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ကာရဏေန။ သံဝါသောတိ ဧကတော ဝါသော, သက္ခိဓမ္မော မိတ္တဓမ္မောတိ အတ္ထော။ သပ္ပညောတိ သုပညော သမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ဒုတိယံ။
၃။ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၇။ တတိယေ ဂယာယန္တိ ဂယာဂါမေ, ဂယာယ အဝိဒူရေ နိဝိဋ္ဌဂါမံ ဥပနိဿာယာတိ အတ္ထော။ ဋင်္ကိတမဉ္စေတိ ဒီဃမဉ္စေ ပါဒမဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အဋနိယော ပဝေသေတွာ ကတမဉ္စေ။ တဿ ‘‘ဣဒံ ဥပရိ, ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ’’တိ နတ္ထိ, ပရိဝတ္တေတွာ အတ္ထတောပိ တာဒိသောဝ ဟောတိ, တံ ဒေဝဋ္ဌာနေ ဌပေန္တိ။ စတုန္နံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ပါသာဏံ အတ္ထရိတွာ ကတဂေဟမ္ပိ ‘‘ဋင်္ကိတမဉ္စော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သူစိလောမဿာတိ ကထိနသူစိသဒိသလောမဿ။ သော ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒူရဋ္ဌာနတော အာဂတော သေဒမလဂ္ဂဟိတေန ဂတ္တေန သုပညတ္တံ သံဃိကမဉ္စံ အနာဒရေန အပစ္စတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ, တဿ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ တံ ကမ္မံ သုဒ္ဓဝတ္ထေ ကာဠကံ ဝိယ အဟောသိ။ သော တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ကာလံကတွာ ဂယာဂါမဒွါရေ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တမတ္တဿေဝ စဿ သကလသရီရံ ကထိနသူစီဟိ ဂဝိစ္ဆိဝိဇ္ဈိတံ ဝိယ ဇာတံ။
အထေကဒိဝသံ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တံ ယက္ခံ ပဌမာဝဇ္ဇနဿေဝ အာပါထံ အာဂတံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိ။ ကိံ နု ခွါဿ မံ အာဂမ္မ သောတ္ထိကာရဏံ ဘဝေယျာ’’တိ?
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၇။)အာဝဇ္ဇေန္တော ပဌမမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယံ အဒ္ဒသ။ အထဿ သင်္ဂဟံ ကာတုကာမော သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ သုဂတမဟာစီဝရံ ပါရုပိတွာ ဒေဝဝိမာနကပ္ပံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဟာယ ဟတ္ထိဂဝါဿမနုဿကုက္ကုရာဒိကုဏပဒုဂ္ဂန္ဓံ သင်္ကာရဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ မဟာဂန္ဓကုဋိယံ ဝိယ နိသီဒိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။
ခရောတိ သုံသုမာရပိဋ္ဌိ ဝိယ ဆဒနိဋ္ဌကာဟိ ဝိသမစ္ဆဒနပိဋ္ဌိ ဝိယ စ ခရသရီရော။ သော ကိရ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ သီလသမ္ပန္နော ဥပါသကော ဧကဒိဝသေ ဝိဟာရေ စိတ္တတ္ထရဏာဒီဟိ အတ္ထတာယ ဘူမိယာ သံဃိကေ အတ္ထရဏေ အတ္တနော ဥတ္တရာသင်္ဂံ အပစ္စတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ။ သံဃိကံ တေလံ အဘာဇေတွာ အတ္တနော ဥတ္တရာသင်္ဂံ အပစ္စတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ။ သံဃိကံ တေလံ အဘာဇေတွာ အတ္တနော ဟတ္ထေဟိ သရီရံ မက္ခေသီတိပိ ဝဒန္တိ။ သော တေန ကမ္မေန သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိတုံ အသက္ကောန္တော တဿေဝ ဂါမဿ ဒွါရေ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တမတ္တဿ စဿ သကလသရီရံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အဟောသိ။ တေ ဥဘောပိ သဟာယာ ဇာတာ။ ဣတိ ခရဿ ခရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဝိဒူရေ အတိက္ကမန္တီတိ ဂေါစရံ ပရိယေသန္တာ သမာဂမဋ္ဌာနံ ဝါ ဂစ္ဆန္တာ အာသန္နေ ဌာနေ ဂစ္ဆန္တိ။ တေသု သူစိလောမော သတ္ထာရံ န ပဿတိ, ခရလောမော ပဌမတရံ ဒိသွာ သူစိလောမံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဧသော သမဏော’’တိ, သမ္မ, ဧသ တဝ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နော ဧကော သမဏောတိ။ နေသော သမဏော, သမဏကော ဧသောတိ သော ကိရ ယော မံ ပဿိတွာ ဘီတော ပလာယတိ, တံ သမဏကောတိ ဝဒတိ။ ယော န ဘာယတိ, တံ သမဏောတိ။ တသ္မာ ‘‘အယံ မံ ဒိသွာ ဘီတော ပလာယိဿတီ’’တိ မညမာနော ဧဝမာဟ။
ကာယံ ဥပနာမေသီတိ ဘေရဝရူပံ နိမ္မိနိတွာ မဟာမုခံ ဝိဝရိတွာ သကလသရီရေ လောမာနိ ဥဋ္ဌာပေတွာ ကာယံ ဥပနာမေသိ။ အပနာမေသီတိ ရတနသတိကံ သုဝဏ္ဏဂ္ဃနိကံ ဝိယ ထောကံ အပနာမေသိ။ ပါပကောတိ လာမကော အမနုညော။ သော ဂူထံ ဝိယ အဂ္ဂိ ဝိယ ကဏှသပ္ပေါ ဝိယ စ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗော, န ဣမိနာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန သရီရေန သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပန သူစိလောမော ‘‘ပါပကော ကိရ မေ သမ္ဖဿော’’တိ ကုဒ္ဓေါ ပဉှံ တံ, သမဏာတိအာဒိမာဟ။ စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမီတိ ယေသဉှိ အမနုဿာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၈။)စိတ္တံ ခိပိတုကာမာ ဟောန္တိ, တေသံ သေတမုခံ နီလောဒရံ သုရတ္တဟတ္ထပါဒံ မဟာသီသံ ပဇ္ဇလိတနေတ္တံ ဘေရဝံ ဝါ အတ္တဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဒဿေန္တိ, ဘေရဝံ ဝါ သဒ္ဒံ သာဝေန္တိ, ကထေန္တာနံယေဝ ဝါ မုခေ ဟတ္ထံ ပက္ခိပိတွာ ဟဒယံ မဒ္ဒန္တိ, တေန တေ သတ္တာ ဥမ္မတ္တကာ ဟောန္တိ ခိတ္တစိတ္တာ။ တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ပါရဂင်္ဂါယာတိ ဒွီသု ပါဒေသု ဂဟေတွာ တံ အာဝိဉ္ဆေတွာ ယထာ န ပုနာဂစ္ဆသိ, ဧဝံ ပါရံ ဝါ ဂင်္ဂါယ ခိပိဿာမီတိ ဝဒတိ။ သဒေဝကေတိအာဒိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပုစ္ဆ ယဒါကင်္ခသီတိ ယံကိဉ္စိ အာကင်္ခသိ, တံ သဗ္ဗံ ပုစ္ဆ, အသေသံ တေ ဗျာကရိဿာမီတိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေတိ။
ကုတောနိဒါနာတိ ကိံနိဒါနာ, ကိံပစ္စယာတိ အတ္ထော? ကုမာရကာ ဓင်္ကမိဝေါဿဇန္တီတိ ယထာ ကုမာရကာ ကာကံ ဂဟေတွာ ဩဿဇန္တိ ခိပန္တိ, ဧဝံ ပါပဝိတက္ကာ ကုတော သမုဋ္ဌာယ စိတ္တံ ဩဿဇန္တီတိ ပုစ္ဆတိ?
ဣတောနိဒါနာတိ အယံ အတ္တဘာဝေါ နိဒါနံ ဧတေသန္တိ ဣတော နိဒါနာ။ ဣတောဇာတိ ဣတော အတ္တဘာဝတော ဇာတာ။ ဣတော သမုဋ္ဌာယ မနောဝိတက္ကာတိ ယထာ ဒီဃသုတ္တကေန ပါဒေ ဗဒ္ဓံ ကာကံ ကုမာရကာ တဿ သုတ္တပရိယန္တံ အင်္ဂုလိယံ ဝေဌေတွာ ဩဿဇန္တိ, သော ဒူရံ ဂန္တွာပိ ပုန တေသံ ပါဒမူလေယေဝ ပတတိ, ဧဝမေဝ ဣတော အတ္တဘာဝတော သမုဋ္ဌာယ ပါပဝိတက္ကာ စိတ္တံ ဩဿဇန္တိ။
သ္နေဟဇာတိ တဏှာသိနေဟတော ဇာတာ။ အတ္တသမ္ဘူတာတိ အတ္တနိ သမ္ဘူတာ။ နိဂြောဓဿေဝ ခန္ဓဇာတိ နိဂြောဓခန္ဓေ ဇာတာ ပါရောဟာ ဝိယ။ ပုထူတိ ဗဟူ အနေကပ္ပကာရာ ပါပဝိတက္ကာ တံသမ္ပယုတ္တကိလေသာ စ။ ဝိသတ္တာတိ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ။ ကာမေသူတိ ဝတ္ထုကာမေသု။ မာလုဝါဝ ဝိတတာ ဝနေတိ ယထာ ဝနေ မာလုဝါ လတာ ယံ ရုက္ခံ နိဿာယ ဇာယတိ, တံ မူလတော ယာဝ အဂ္ဂါ, အဂ္ဂတော ယာဝ မူလာ ပုနပ္ပုနံ သံသိဗ္ဗိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဩတတဝိတတာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမေသု ပုထူ ကိလေသကာမာ ဝိသတ္တာ, ပုထူ ဝါ သတ္တာ တေဟိ ကိလေသကာမေဟိ ဝတ္ထုကာမေသု ဝိသတ္တာ။ ယေ နံ ပဇာနန္တီတိ ယေ ‘‘အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဇာနန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉။)ယတောနိဒါနန္တိ ယံ နိဒါနမဿ အတ္တဘာဝဿ တဉ္စ ဇာနန္တိ။ တေ နံ ဝိနောဒေန္တီတိ တေ ဧဝံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဒုက္ခသစ္စဿ နိဒါနဘူတံ သမုဒယသစ္စံ မဂ္ဂသစ္စေန ဝိနောဒေန္တိ။ တေ ဒုတ္တရန္တိ တေ သမုဒယသစ္စံ နီဟရန္တာ ဣဒံ ဒုတ္တရံ ကိလေသောဃံ တရန္တိ။ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ သုပိနန္တေပိ န တိဏ္ဏပုဗ္ဗံ။ အပုနဗ္ဘဝါယာတိ အပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတဿ နိရောဓသစ္စဿတ္ထာယ။ ဣတိ ဣမာယ ဂါထာယ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ သူစိလောမော တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ ဌိတော ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော။ သောတာပန္နာ စ နာမ န ကိလိဋ္ဌတ္တဘာဝေ တိဋ္ဌန္တီတိ သဟ ဖလပဋိလာဘေနဿ သရီရေ သေတကဏ္ဍုပီဠကသူစိယော သဗ္ဗာ ပတိတာ။ သော ဒိဗ္ဗဝတ္ထနိဝတ္ထော ဒိဗ္ဗဝရဒုကူလုတ္တရာသင်္ဂေါ ဒိဗ္ဗဝေဌနဝေဌိတော ဒိဗ္ဗာဘရဏဂန္ဓမာလဓရော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဟုတွာ ဘုမ္မဒေဝတာပရိဟာရံ ပဋိလဘီတိ။ တတိယံ။
၄။ မဏိဘဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၈။ စတုတ္ထေ သုခမေဓတီတိ, သုခံ ပဋိလဘတိ။ သုဝေ သေယျောတိ သုဝေ သုဝေ သေယျော, နိစ္စမေဝ သေယျောတိ အတ္ထော။ ဝေရာ န ပရိမုစ္စတီတိ အဟံ သတိမာတိ ဧတ္တကေန ဝေရတော န မုစ္စတိ။ ယဿာတိ ယဿ အရဟတော။ အဟိံသာယာတိ ကရုဏာယ စေဝ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေ စ။ မေတ္တံသောတိ သော မေတ္တဉ္စေဝ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂဉ္စ ဘာဝေတိ။ အထ ဝါ အံသောတိ ကောဋ္ဌာသော ဝုစ္စတိ။ မေတ္တာ အံသော ဧတဿာတိ မေတ္တံသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဿ အရဟတော သဗ္ဗကာလံ အဟိံသာယ ရတော မနော, ယဿ စ သဗ္ဗဘူတေသု မေတ္တာကောဋ္ဌာသော အတ္ထိ, တဿ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဝေရံ နာမ နတ္ထိ ယက္ခာတိ။ စတုတ္ထံ။
၅။ သာနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၉။ ပဉ္စမေ ယက္ခေန ဂဟိတော ဟောတီတိ သော ကိရ တဿာ ဥပါသိကာယ ဧကပုတ္တကော။ အထ နံ သာ ဒဟရကာလေယေဝ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သီလဝါ အဟောသိ ဝတ္တသမ္ပန္နော,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၀။)အာစရိယုပဇ္ဈာယအာဂန္တုကာဒီနံ ဝတ္တံ ကတမေဝ ဟောတိ, မာသဿ အဋ္ဌမီဒိဝသေ ပါတော ဝုဋ္ဌာယ ဥဒကမာဠကေ ဥဒကံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဓမ္မဿဝနဂ္ဂံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒီပံ ဇာလေတွာ မဓုရဿရေန ဓမ္မဿဝနံ ဃောသေတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ထာမံ ဉတွာ ‘‘သရဘာဏံ ဘဏ, သာမဏေရာ’’တိ အဇ္ဈေသန္တိ။ သော ‘‘မယှံ ဟဒယဝါတော ရုဇတိ, ကာသော ဝါ ဗာဓတီ’’တိ ကိဉ္စိ ပစ္စာဟာရံ အကတွာ ဓမ္မာသနံ အဘိရုဟိတွာ အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ သရဘာဏံ ဝတွာ ဩတရန္တော – ‘‘မယှံ မာတာပိတူနမ္ပိ ဣမသ္မိံ သရဘညေ ပတ္တီ’’တိ ဝဒတိ။ တဿ မနုဿာ မာတာပိတရော ပတ္တိယာ ဒိန္နဘာဝံ န ဇာနန္တိ။ အနန္တရတ္တဘာဝေ ပနဿ မာတာ ယက္ခိနီ ဇာတာ။ သာ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတာ, ဓမ္မံ သုတွာ – ‘‘သာမဏေရေန ဒိန္နပတ္တိံ အနုမောဒါမိ, တာတာ’’တိ ဝဒတိ။ သီလသမ္ပန္နာ စ နာမ ဘိက္ခူ သဒေဝကဿ လောကဿ ပိယာ ဟောန္တီတိ တသ္မိံ သာမဏေရေ ဒေဝတာ သလဇ္ဇာ သဂါရဝါ မဟာဗြဟ္မံ ဝိယ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ စ နံ မညန္တိ။ သာမဏေရေ ဂါရဝေန တံ ယက္ခိနိံ ဂရုံ ကတွာ ပဿန္တိ။ ဓမ္မဿဝနယက္ခသမာဂမာဒီသု ‘‘သာနုမာတာ သာနုမာတာ’’တိ ယက္ခိနိယာ အဂ္ဂါသနံ အဂ္ဂေါဒကံ အဂ္ဂပိဏ္ဍံ ဒေန္တိ။ မဟေသက္ခာပိ ယက္ခာ တံ ဒိသွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမန္တိ, အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ။
အထ ခေါ သာမဏေရော ဝုဍ္ဎိမနွာယ ပရိပက္ကိန္ဒြိယော အနဘိရတိပီဠိတော အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတုံ အသက္ကောန္တော ပရူဠှကေသနခေါ ကိလိဋ္ဌနိဝါသနပါရုပနော ကဿစိ အနာရောစေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဧကကောဝ မာတု ဃရံ ဂတော။ ဥပါသိကာ ပုတ္တံ ဒိသွာ, ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘တာတ, တွံ ပုဗ္ဗေ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဝါ ဒဟရသာမဏေရေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆသိ။ ကသ္မာ ဧကကောဝ အဇ္ဇ အာဂတော’’တိ? သော ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ အာရောစေသိ။ သဒ္ဓါ ဥပါသိကာ နာနပ္ပကာရေန ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ပုတ္တံ ဩဝဒမာနာပိ တံ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တီ, ‘‘အပ္ပေဝ နာမ အတ္တနော ဓမ္မတာယပိ သလ္လက္ခေဿတီ’’တိ အနုယောဇေတွာဝ – ‘‘တိဋ္ဌ, တာတ, ယာဝ တေ ယာဂုဘတ္တံ သမ္ပာဒေမိ, ယာဂုံ ပိဝိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စဿ တေ မနာပါနိ ဝတ္ထာနိ နီဟရိတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ နိသီဒိ သာမဏေရော။ ဥပါသိကာ မုဟုတ္တေနေဝ ယာဂုခဇ္ဇကံ သမ္ပာဒေတွာ အဒါသိ။ တတော ‘‘ဘတ္တံ သမ္ပာဒေဿာမီ’’တိ အဝိဒူရေ နိသိန္နာ တဏ္ဍုလေ ဓောဝတိ။ တသ္မိံ သမယေ သာ ယက္ခိနီ ‘‘ကဟံ နု ခေါ သာမဏေရော? ကိဉ္စိ ဘိက္ခာဟာရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁။)လဘတိ, ဥဒါဟု နော’’တိ? အာဝဇ္ဇမာနာ တဿ ဝိဗ္ဘမိတုကာမတာယ နိသိန္နဘာဝံ ဉတွာ, ‘‘မာ ဟေဝ ခေါ မေ ဒေဝတာနံ အန္တရေ လဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒေယျ, ဂစ္ဆာမိဿ ဝိဗ္ဘမနေ အန္တရာယံ ကရောမီ’’တိ အာဂန္တွာ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသိ။ သော အက္ခီဟိ ဝိပရိဝတ္တေဟိ ခေဠေန ပဂ္ဃရန္တေန ဘူမိယံ ဝိပ္ဖန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယက္ခေန ဂဟိတော ဟောတီ’’တိ။
အဘာသီတိ ဥပါသိကာ ပုတ္တဿ တံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ပုတ္တံ အာလိင်္ဂေတွာ ဦရူသု နိပဇ္ဇာပေသိ။ သကလဂါမဝါသိနော အာဂန္တွာ ဗလိကမ္မာဒီနိ ကရောန္တိ။ ဥပါသိကာ ပရိဒေဝမာနာ ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ။
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ မနုဿာ ‘‘အဋ္ဌမီဥပေါသထဿ ပစ္စုဂ္ဂမနဉ္စ အနုဂ္ဂမနဉ္စ ကရိဿာမာ’’တိ သတ္တမိယာပိ နဝမိယာပိ ဥပေါသထင်္ဂါနိ သမာဒိယန္တိ, စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီနံ ပစ္စုဂ္ဂမနာနုဂ္ဂမနံ ကရောန္တာ တေရသိယာပိ ပါဋိပဒေပိ သမာဒိယန္တိ, ‘‘ဝဿာဝါသဿ အနုဂ္ဂမနံ ကရိဿာမာ’’တိ ဒွိန္နံ ပဝါရဏာနံ အန္တရေ အဍ္ဎမာသံ နိဗဒ္ဓုပေါသထိကာ ဘဝန္တိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာ’’တိ။ အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတန္တိ အဋ္ဌင်္ဂေဟိ သုဋ္ဌု သမာဂတံ, သမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ။ န တေ ဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တီတိ န တေ ဂဟေတွာ ယက္ခာ ကိလမေန္တိ။
ပုန စာတုဒ္ဒသိန္တိ ဣမာယ ဂါထာယ သာမဏေရဿ ကာယေ အဓိမုတ္တာ ယက္ခိနီ အာဟ။ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟောတိ ကဿစိ သမ္မုခေ ဝါ ပရမ္မုခေ ဝါ။ ပမုတျတ္ထီတိ ပမုတ္တိ အတ္ထိ။ ဥပ္ပစ္စာပီတိ ဥပ္ပတိတွာပိ။ သစေပိ သကုဏော ဝိယ ဥပ္ပတိတွာ ပလာယသိ, တထာပိ တေ မောက္ခော နတ္ထီတိ ဝဒတိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သာမဏေရံ မုဉ္စိ။ သာမဏေရော အက္ခီနိ ဥမ္မီလေသိ, မာတာ ကေသေ ပကိရိယ အဿသန္တီ ပဿသန္တီ ရောဒတိ။ သော ‘‘အမနုဿေန ဂဟိတောမှီ’’တိ န ဇာနာတိ။ ဩလောကေန္တော ပန ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ ပီဌေ နိသိန္နော။ မာတာ မေ အဝိဒူရေ နိသီဒိတွာ တဏ္ဍုလေ ဓောဝတိ။ ဣဒါနိ ပနမှိ ဘူမိယံ နိသိန္နော, မာတာပိ မေ အဿသန္တီ ပဿသန္တီ ရောဒတိ, သကလဂါမဝါသိနောပိ သန္နိပတိတာ။ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ? နိပန္နကောဝ မတံ ဝါ အမ္မာတိ ဂါထမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၂။)ကာမေ စဇိတွာနာတိ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ ပဟာယ။ ပုနရာဂစ္ဆတေတိ ဝိဗ္ဘမနဝသေန အာဂစ္ဆတိ။ ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သောတိ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတွာ ပုန ဇီဝန္တောပိ သော မတကောဝ, တသ္မာ တမ္ပိ ရောဒန္တီတိ ဝဒတိ။
ဣဒါနိဿ ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တီ ကုက္ကုဠာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုက္ကုဠာတိ ဃရာဝါသော ကိရ ဥဏှဋ္ဌေန ကုက္ကုဠာ နာမ ဟောတိ။ ကဿ ဥဇ္ဈာပယာမသေတိ – ‘‘အဘိဓာဝထ, ဘဒ္ဒံ တေ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ – ‘‘ယံ တွံ ဝိဗ္ဘမိတုကာမော ယက္ခေန ပါပိတော, ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ ကဿ မယံ ဥဇ္ဈာပယာမ နိဇ္ဈာပယာမ အာရောစယာမာ’’တိ ဝဒတိ။ ပုန ဍယှိတုမိစ္ဆသီတိအာဒိတ္တဃရတော နီဟဋဘဏ္ဍံ ဝိယ ဃရာ နီဟရိတွာ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတော ပုန မဟာဍာဟသဒိသေ ဃရာဝါသေ ဍယှိတုံ ဣစ္ဆသီတိ အတ္ထော။ သော မာတရိ ကထေန္တိယာ ကထေန္တိယာ သလ္လက္ခေတွာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဋိလဘိတွာ, ‘‘နတ္ထိ မယှံ ဂိဟိဘာဝေန အတ္ထော’’တိ အာဟ။ အထဿ မာတာ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ တုဋ္ဌာ ပဏီတဘောဇနံ ဘောဇေတွာ, ‘‘ကတိ ဝဿောသိ, တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ပရိပုဏ္ဏဝဿောမှိ ဥပါသိကေတိ။ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, ဥပသမ္ပဒံ ကရောဟီ’’တိ စီဝရသာဋကေ အဒါသိ။ သော တိစီဝရံ ကာရာပေတွာ ဥပသမ္ပန္နော ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော တေပိဋကော ဟုတွာ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ တံ တံ ပူရေန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ မဟာဓမ္မကထိကော ဟုတွာ ဝီသဝဿသတံ ဌတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ခေါဘေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ပဉ္စမံ။
၆။ ပိယင်္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၀။ ဆဋ္ဌေ ဇေတဝနေတိ ဇေတဝနဿ ပစ္စန္တေ ကောသမ္ဗကကုဋိ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ဝိဟရတိ။ ဓမ္မပဒါနီတိ ဣဓ ပါဋိယေက္ကံ သင်္ဂဟံ အာရုဠှာ ဆဗ္ဗီသတိဝဂ္ဂါ တန္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တတြ ထေရော တသ္မိံ သမယေ အန္တောဝိဟာရေ နိသိန္နော မဓုရဿရေန သရဘညံ ကတွာ အပ္ပမာဒဝဂ္ဂံ ဘာသတိ။ ဧဝံ တောသေသီတိ သာ ကိရ ပုတ္တံ ပိယင်္ကရံ အင်္ကေနာဒါယ ဇေတဝနဿ ပစ္ဆိမဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ဂေါစရံ ပရိယေသန္တီ အနုပုဗ္ဗေန နဂရာဘိမုခီ ဟုတွာ ဥစ္စာရပဿာဝခေဠသိင်္ဃာဏိကဒုဗ္ဘောဇနာနိ ပရိယေသမာနာ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ မဓုရဿရံ အဿောသိ။ တဿာ သော သဒ္ဒေါ ဆဝိအာဒီနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၃။)ဆေတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဟဒယင်္ဂမနီယော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထဿာ ဂေါစရပရိယေသနေ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဩဟိတသောတာ ဓမ္မမေဝ သုဏန္တီ ဌိတာ။ ယက္ခဒါရကဿ ပန ဒဟရတာယ ဓမ္မဿဝနေ စိတ္တံ နတ္ထိ။ သော ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတတ္တာ, ‘‘ကသ္မာ အမ္မာ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ခါဏုကော ဝိယ တိဋ္ဌသိ? န မယှံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ပရိယေသသီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ မာတရံ စောဒေတိ။ သာ ‘‘ဓမ္မဿဝနဿ မေ အန္တရာယံ ကရောတီ’’တိ ပုတ္တကံ ‘‘မာ သဒ္ဒံ ကရိ, ပိယင်္ကရာ’’တိ ဧဝံ တောသေသိ။ တတ္ထ မာ သဒ္ဒံ ကရီတိ သဒ္ဒံ မာ ကရိ။
ပါဏေသု စာတိ ဂါထာယ သာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ သမာဒိဏ္ဏံ ပဉ္စသီလံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သံယမာမသေတိ သံယမာမ သံယတာ ဟောမ။ ဣမိနာ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ ဂဟိတာ, ဒုတိယပဒေန မုသာဝါဒါ ဝိရတိ, တတိယပဒေန သေသာ တိဿော ဝိရတိယော။ အပိ မုစ္စေမ ပိသာစယောနိယာတိ အပိ နာမ ယက္ခလောကေ ဥပ္ပန္နာနိ ပဉ္စ ဝေရာနိ ပဟာယ, ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဣမာယ ဆာတကဒုဗ္ဘိက္ခာယ ပိသာစယက္ခယောနိယာ မုစ္စေမ, တာတာတိ ဝဒတိ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ပုနဗ္ဗသုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၁။ သတ္တမေ တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ကတရသမယေန? သူရိယဿ အတ္ထင်္ဂမနသမယေန။ တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ပစ္ဆာဘတ္တေ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မဟာဇနံ ဥယျောဇေတွာ နှာနကောဋ္ဌကေ နှတွာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ ပုရတ္ထိမလောကဓာတုံ ဩလောကယမာနော နိသီဒိ။ အထေကစာရိကဒွိစာရိကာဒယော ပံသုကူလိကပိဏ္ဍပါတိကဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေဟိ နိက္ခမိတွာ အာဂမ္မ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ရတ္တသာဏိယာ ပရိက္ခိပမာနာ ဝိယ နိသီဒိံသု။ အထ နေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။
ဧဝံ တောသေသီတိ သာ ကိရ ဓီတရံ အင်္ကေနာဒါယ ပုတ္တံ အင်္ဂုလိယာ ဂဟေတွာ ဇေတဝနပိဋ္ဌိယံ ပါကာရပရိက္ခေပသမီပေ ဥစ္စာရပဿာဝခေဠသိင်္ဃာဏိကံ ပရိယေသမာနာ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကံ သမ္ပတ္တာ။ ဘဂဝတော စ, ‘‘အာနန္ဒ, ပတ္တံ အာဟရ, စီဝရံ အာဟရ, ဝိဃာသာဒါနံ ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ကထေန္တဿ သဒ္ဒေါ သမန္တာ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တမေဝ ဂဏှာတိ။ ဓမ္မံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၄။)ဒေသေန္တဿ သစေပိ စက္ကဝါဠပရိယန္တံ ကတွာ ပရိသာ နိသီဒတိ, ယထာ ပရိသံ ဂစ္ဆတိ, ဗဟိပရိသာယ ဧကင်္ဂုလိမတ္တမ္ပိ န နိဂ္ဂစ္ဆတိ, ‘‘မာ အကာရဏာ မဓုရသဒ္ဒေါ နဿီ’’တိ။ တတြာယံ ယက္ခိနီ ဗဟိပရိသာယ ဌိတာ သဒ္ဒံ န သုဏာတိ, ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌိတာယ ပနဿာ မဟတိယာ ဗုဒ္ဓဝီထိယာ အဘိမုခေ ဌိတာ ဂန္ဓကုဋိ ပညာယိ။ သာ နိဝါတေ ဒီပသိခါ ဝိယ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိရဟိတံ နိစ္စလံ ပရိသံ ဒိသွာ – ‘‘နူန မေတ္ထ ကိဉ္စိ ဘာဇနီယဘဏ္ဍံ ဘဝိဿတိ, ယတော အဟံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ပတ္တတော ဝါ ဟတ္ထတော ဝါ ပဂ္ဃရန္တံ ဘူမိယံ ဝါ ပန ပတိတံ လဘိဿာမီ’’တိ အန္တောဝိဟာရံ ပါဝိသိ။ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဝရုဒ္ဓကာနံ နိဝါရဏတ္ထာယ ဌိတာ အာရက္ခဒေဝတာ ယက္ခိနိယာ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ န နိဝါရေသိ။ တဿာ သဟ ပရိသာယ ဧကီဘာဝဂမနေန မဓုရဿရော ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ နိစ္စလံ ဌိတံ ပုရိမနယေနေဝ ပုတ္တကာ စောဒယိံသု။ သာ ‘‘ဓမ္မဿဝနဿ မေ အန္တရာယံ ကရောန္တီ’’တိ ပုတ္တကေ တုဏှီ ဥတ္တရိကေ ဟောဟီတိ ဧဝံ တောသေသိ။
တတ္ထ ယာဝါတိ ယာဝ ဓမ္မံ သုဏာမိ, တာဝ တုဏှီ ဟောဟီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနန္တိ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သဗ္ဗေ ဂန္ထာ ပမုစ္စန္တိ, တသ္မာ တံ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနန္တိ ဝုစ္စတိ။ အတိဝေလာတိ ဝေလာတိက္ကန္တာ ပမာဏာတိက္ကန္တာ။ ပိယာယနာတိ မဂ္ဂနာ ပတ္ထနာ။ တတော ပိယတရန္တိ ယာ အယံ အဿ ဓမ္မဿ မဂ္ဂနာ ပတ္ထနာ, ဣဒံ မယှံ တတော ပိယတရန္တိ အတ္ထော။ ပိယတရာတိ ဝါ ပါဌော။ ပါဏိနန္တိ ယထာ ပါဏီနံ ဒုက္ခာ မောစေတိ။ ကေ မောစေတီတိ? ပါဏိနေတိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယံ ဓမ္မံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ, ယံ ဓမ္မံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တုဏှီဘူတာယမုတ္တရာတိ န ကေဝလံ အဟမေဝ, အယံ မေ ဘဂိနီ ဥတ္တရာပိ တုဏှီဘူတာတိ ဝဒတိ။ သဒ္ဓမ္မဿ အနညာယာတိ, အမ္မ, မယံ ပုဗ္ဗေပိ ဣမံ သဒ္ဓမ္မမေဝ အဇာနိတွာ ဣဒါနိ ဣဒံ ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခံ အနုဘဝန္တာ ဒုက္ခံ စရာမ ဝိဟရာမ။
စက္ခုမာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောယေဝ ဘဂဝါ ပရိသံ သလ္လက္ခယမာနော တဿာ ယက္ခိနိယာ စေဝ ယက္ခဒါရကဿ စ သောတာပတ္တိဖလဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ဒေသနံ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ စတုသစ္စကထံ ဒီပေတိ, တံ သုတွာ တသ္မိံယေဝ ဒေသေ ဌိတာ ယက္ခိနီ သဒ္ဓိံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၅။)ပုတ္တေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဓီတုယာပိ ပနဿာ ဥပနိဿယော အတ္ထိ, အတိဒဟရတ္တာ ပန ဒေသနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိ။
ဣဒါနိ သာ ယက္ခိနီ ပုတ္တဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တီ သာဓု ခေါ ပဏ္ဍိတော နာမာတိအာဒိမာဟ။ အဇ္ဇာဟမှိ သမုဂ္ဂတာတိ အဟမှိ အဇ္ဇ ဝဋ္ဋတော ဥဂ္ဂတာ သမုဂ္ဂတာ သာသနေ ဝါ ဥဂ္ဂတာ သမုဂ္ဂတာ, တွမ္ပိ သုခီ ဟောဟီတိ။ ဒိဋ္ဌာနီတိ မယာ စ တယာ စ ဒိဋ္ဌာနိ။ ဥတ္တရာပိ သုဏာတု မေတိ, ‘‘အမှာကံ စတုသစ္စပဋိဝေဓဘာဝံ, ဓီတာ မေ ဥတ္တရာပိ, သုဏာတူ’’တိ ဝဒတိ။ သဟ သစ္စပဋိဝေဓေနေဝ သာပိ သူစိလောမော ဝိယ သဗ္ဗံ သေတကဏ္ဍုကစ္ဆုအာဒိဘာဝံ ပဟာယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘတိ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေန။ ဓီတာ ပနဿာ ယထာ နာမ လောကေ မာတာပိတူဟိ ဣဿရိယေ လဒ္ဓေ ပုတ္တာနမ္ပိ တံ ဟောတိ, ဧဝံ မာတု-အာနုဘာဝေနေဝ သမ္ပတ္တိံ လဘိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ သာ သဒ္ဓိံ ပုတ္တကေဟိ ဂန္ဓကုဋိသမီပရုက္ခေယေဝ နိဝါသရုက္ခံ လဘိတွာ သာယံ ပါတံ ဗုဒ္ဓဒဿနံ လဘမာနာ ဓမ္မံ သုဏမာနာ ဒီဃရတ္တံ တတ္ထေဝ ဝသိ။ သတ္တမံ။
၈။ သုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၂။ အဋ္ဌမေ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာတိ ဝါဏိဇ္ဇကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ။ အနာထပိဏ္ဍိကော စ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ စ အညမညံ ဘဂိနိပတိကာ ဟောန္တိ။ ယဒါ ရာဇဂဟေ ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍကံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ, တဒါ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ တံ ဂဟေတွာ ပဉ္စသကဋသတေဟိ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ယောဇနမတ္တေ ဌိတော အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ တဿ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဧကယာနံ အာရောပေတွာ သာဝတ္ထိံ ပဝိသတိ။ သော သစေ ဘဏ္ဍံ လဟုကံ ဝိက္ကီယတိ, ဝိက္ကိဏာတိ။ နော စေ, ဘဂိနိဃရေ ဌပေတွာ ပက္ကမတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ တထေဝ ကရောတိ။ သွာယံ တဒါပိ တေနေဝ ကရဏီယေန အဂမာသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
တံ ဒိဝသံ ပန ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ ယောဇနမတ္တေ ဌိတေန အနာထပိဏ္ဍိကေန အာဂတဘာဝဇာနနတ္ထံ ပေသိတံ ပဏ္ဏံ န သုဏိ, ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ သော ဓမ္မကထံ သုတွာ သွာတနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ အတ္တနော ဃရေ ဥဒ္ဓနခဏာပနဒါရုဖာလနာဒီနိ ကာရေသိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ ‘‘ဣဒါနိ မယှံ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရိဿတိ, ဣဒါနိ ကရိဿတီ’’တိ ဃရဒွါရေပိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၆။)အလဘိတွာ အန္တောဃရံ ပဝိဋ္ဌော ပဋိသန္ထာရမ္ပိ န ဗဟုံ အလတ္ထ။ ‘‘ကိံ, မဟာသေဋ္ဌိ, ကုသလံ ဒါရကရူပါနံ? နသိ မဂ္ဂေ ကိလန္တော’’တိ? ဧတ္တကောဝ ပဋိသန္ထာရော အဟောသိ။ သော တဿ မဟာဗျာပါရံ ဒိသွာ, ‘‘ကိံ နု တေ, ဂဟပတိ, အာဝါဟော ဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ? ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၀၄) အာဂတနယေနေဝ ကထံ ပဝတ္တေတွာ တဿ မုခတော ဗုဒ္ဓသဒ္ဒံ သုတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏံ ပီတိံ ပဋိလဘိ။ သာ တဿ သီသေန ဥဋ္ဌာယ ယာဝ ပါဒပိဋ္ဌိယာ, ပါဒပိဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌာယ ယာဝ သီသာ ဂစ္ဆတိ, ဥဘတော ဥဋ္ဌာယ မဇ္ဈေ ဩသရတိ, မဇ္ဈေ ဥဋ္ဌာယ ဥဘတော ဂစ္ဆတိ။ သော ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋ္ဌော, ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ တွံ, ဂဟပတိ, ဝဒေသိ? ဗုဒ္ဓေါ တာဟံ, ဂဟပတိ, ဝဒါမီ’’တိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဿောသိ ခေါ အနာထပိဏ္ဍိကော, ဂဟပတိ, ဗုဒ္ဓေါ ကိရ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။
ဧတဒဟောသိ အကာလော ခေါ အဇ္ဇာတိ သော ကိရ တံ သေဋ္ဌိံ ပုစ္ဆိ, ‘‘ကုဟိံ ဂဟပတိ သတ္ထာ ဝိဟရတီ’’တိ? အထဿ သော – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ ဒုရာသဒါ အာသီဝိသသဒိသာ ဟောန္တိ, သတ္ထာ သိဝထိကာယ ဝသတိ, န သက္ကာ တတ္ထ တုမှာဒိသေဟိ ဣမာယ ဝေလာယ ဂန္တု’’န္တိ အာစိက္ခိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ။ ဗုဒ္ဓဂတာယ သတိယာ နိပဇ္ဇီတိ တံဒိဝသံ ကိရဿ ဘဏ္ဍသကဋေသု ဝါ ဥပဋ္ဌာကေသု ဝါ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇိ, သာယမာသမ္ပိ န အကာသိ, သတ္တဘူမိကံ ပန ပါသာဒံ အာရုယှ သုပညတ္တာလင်္ကတဝရသယနေ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တောဝ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဂတာယ သတိယာ နိပဇ္ဇီ’’တိ။
ရတ္တိယာ သုဒံ တိက္ခတ္တုံ ဥဋ္ဌာသိ ပဘာတန္တိ မညမာနောတိ ပဌမယာမေ တာဝ ဝီတိဝတ္တေ ဥဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓံ အနုဿရိ, အထဿ ဗလဝပ္ပသာဒေါ ဥဒပါဒိ, ပီတိအာလောကော အဟောသိ, သဗ္ဗတမံ ဝိဂစ္ဆိ, ဒီပသဟဿုဇ္ဇလံ ဝိယ စန္ဒုဋ္ဌာနံ သူရိယုဋ္ဌာနံ ဝိယ စ ဇာတံ။ သော ‘‘ပပါဒံ အာပန္နော ဝတမှိ, သူရိယော ဥဂ္ဂတော’’တိ ဥဋ္ဌာယ အာကာသတလေ ဌိတံ စန္ဒံ ဥလ္လောကေတွာ ‘‘ဧကောဝ ယာမော ဂတော, အညေ ဒွေ အတ္ထီ’’တိ ပုန ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိ။ ဧတေနုပါယေန မဇ္ဈိမယာမာဝသာနေပိ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေပီတိ တိက္ခတ္တုံ ဥဋ္ဌာသိ။ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ပန ဗလဝပစ္စူသေယေဝ ဥဋ္ဌာယ အာကာသတလံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၇။)အာဂန္တွာ မဟာဒွါရာဘိမုခေါဝ အဟောသိ, သတ္တဘူမိကဒွါရံ သယမေဝ ဝိဝဋံ အဟောသိ။ သော ပါသာဒါ ဩရုယှ အန္တရဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိ။
ဝိဝရိံသူတိ ‘‘အယံ မဟာသေဋ္ဌိ ‘ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’တိ နိက္ခန္တော, ပဌမဒဿနေနေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ အဂ္ဂုပဋ္ဌာကော ဟုတွာ အသဒိသံ သံဃာရာမံ ကတွာ စာတုဒ္ဒိသဿ အရိယဂဏဿ အနာဝဋဒွါရော ဘဝိဿတိ, န ယုတ္တမဿ ဒွါရံ ပိဒဟိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ဝိဝရိံသု။ အန္တရဓာယီတိ ရာဇဂဟံ ကိရ အာကိဏ္ဏမနုဿံ အန္တောနဂရေ နဝ ကောဋိယော, ဗဟိနဂရေ နဝါတိ တံ ဥပနိဿာယ အဋ္ဌာရသ မနုဿကောဋိယော ဝသန္တိ။ အဝေလာယ မတမနုဿေ ဗဟိ နီဟရိတုံ အသက္ကောန္တာ အဋ္ဋာလကေ ဌတွာ ဗဟိဒွါရေ ခိပန္တိ။ မဟာသေဋ္ဌိ နဂရတော ဗဟိနိက္ခန္တမတ္တောဝ အလ္လသရီရံ ပါဒေန အက္ကမိ, အပရမ္ပိ ပိဋ္ဌိပါဒေန ပဟရိ။ မက္ခိကာ ဥပ္ပတိတွာ ပရိကိရိံသု။ ဒုဂ္ဂန္ဓော နာသပုဋံ အဘိဟနိ။ ဗုဒ္ဓပ္ပသာဒေါ တနုတ္တံ ဂတော။ တေနဿ အာလောကော အန္တရဓာယိ, အန္ဓကာရော ပါတုရဟောသိ။ သဒ္ဒမနုဿာဝေသီတိ ‘‘သေဋ္ဌိဿ ဥဿာဟံ ဇနေဿာမီ’’တိ သုဝဏ္ဏကိင်္ကိဏိကံ ဃဋ္ဋေန္တော ဝိယ မဓုရဿရေန သဒ္ဒံ အနုဿာဝေသိ။
သတံ ကညာသဟဿာနီတိ ပုရိမပဒါနိပိ ဣမိနာဝ သဟဿပဒေန သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓနီယာနိ။ ယထေဝ ဟိ သတံ ကညာသဟဿာနိ, သတံ သဟဿာနိ ဟတ္ထီ, သတံ သဟဿာနိ အဿာ, သတံ သဟဿာနိ ရထာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဣတိ ဧကေကသတသဟဿမေဝ ဒီပိတံ။ ပဒဝီတိဟာရဿာတိ ပဒဝီတိဟာရော နာမ သမဂမနေ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ မုဋ္ဌိရတနမတ္တံ။ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိန္တိ တံ ဧကံ ပဒဝီတိဟာရံ သောဠသဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကော ကောဋ္ဌာသော ပုန သောဠသဓာ, တတော ဧကော သောဠသဓာတိ ဧဝံ သောဠသ ဝါရေ သောဠသဓာ ဘိန္နဿ ဧကော ကောဋ္ဌာသော သောဠသိကလာ နာမ, တံ သောဠသိကလံ ဧတာနိ စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ န အဂ္ဃန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သတံ ဟတ္ထိသဟဿာနိ သတံ အဿသဟဿာနိ သတံ ရထသဟဿာနိ သတံ ကညာသဟဿာနိ, တာ စ ခေါ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ သကလဇမ္ဗုဒီပရာဇဓီတရော ဝါတိ ဣမသ္မာ ဧတ္တကာ လာဘာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တဿ တသ္မိံ သောဠသိကလသင်္ခါတေ ပဒေသေ ပဝတ္တစေတနာဝ ဥတ္တရိတရာတိ။ ဣဒံ ပန ဝိဟာရဂမနံ ကဿ ဝသေန ဂဟိတန္တိ? ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အနန္တရာယေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟန္တဿ။ ‘‘ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၈။)ကရိဿာမိ, စေတိယံ ဝန္ဒိဿာမိ, ဓမ္မံ သောဿာမိ, ဒီပပူဇံ ကရိဿာမိ, သံဃံ နိမန္တေတွာ ဒါနံ ဒဿာမိ, သိက္ခာပဒေသု ဝါ သရဏေသု ဝါ ပတိဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတောပိ ဝသေန ဝဋ္ဋတိယေဝ။
အန္ဓကာရော အန္တရဓာယီတိ သော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဧကကောတိ သညံ ကရောမိ, အနုယုတ္တာပိ မေ အတ္ထိ, ကသ္မာ ဘာယာမီ’’တိ သူရော အဟောသိ။ အထဿ ဗလဝါ ဗုဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ဥဒပါဒိ။ တသ္မာ အန္ဓကာရော အန္တရဓာယီတိ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပိစ ပုရတော ပုရတော ဂစ္ဆန္တော ဘိံသနကေ သုသာနမဂ္ဂေ အဋ္ဌိကသင်္ခလိကသမံသလောဟိတန္တိအာဒီနိ အနေကဝိဓာနိ ကုဏပါနိ အဒ္ဒသ။ သောဏသိင်္ဂါလာဒီနံ သဒ္ဒံ အဿောသိ။ တံ သဗ္ဗံ ပရိဿယံ ပုနပ္ပုနံ ဗုဒ္ဓဂတံ ပသာဒံ ဝဍ္ဎေတွာ မဒ္ဒန္တော အဂမာသိယေဝ။
ဧဟိ သုဒတ္တာတိ သော ကိရ သေဋ္ဌိ ဂစ္ဆမာနောဝ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဗဟူ ပူရဏကဿပါဒယော တိတ္ထိယာ ‘မယံ ဗုဒ္ဓါ မယံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ဝဒန္တိ, ကထံ နု ခေါ အဟံ သတ္ထု ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနေယျ’’န္တိ? အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘မယှံ ဂုဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ နာမံ မဟာဇနော ဇာနာတိ, ကုလဒတ္တိယံ ပန မေ နာမံ အညတြ မယာ န ကောစိ ဇာနာတိ။ သစေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, ကုလဒတ္တိကနာမေန မံ အာလပိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ စိတ္တံ ဉတွာ ဧဝမာဟ။
ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ အာသတ္တိယောတိ တဏှာယော။ သန္တိန္တိ ကိလေသဝူပသမံ။ ပပ္ပုယျာတိ ပတွာ။ ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ သတ္ထာ တဿ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေတွာ မတ္ထကေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေသိ။ သေဋ္ဌိ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ မဟာဒါနံ ဒါတုံ အာရဘိ။ ဗိမ္ဗိသာရာဒယော သေဋ္ဌိဿ သာသနံ ပေသေန္တိ – ‘‘တွံ အာဂန္တုကော, ယံ နပ္ပဟောတိ, တံ ဣတော အာဟရာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘အလံ တုမှေ ဗဟုကိစ္စာ’’တိ သဗ္ဗေ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ အာနီတဝိဘဝေန သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ဒါနပရိယောသာနေ စ ဘဂဝန္တံ သာဝတ္ထိယံ ဝဿာဝါသံ ပဋိဇာနာပေတွာ ရာဇဂဟဿ စ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၉။)သာဝတ္ထိယာ စ အန္တရေ ယောဇနေ ယောဇနေ သတသဟဿံ ဒတွာ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝိဟာရေ ကာရေန္တော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာဒေသီတိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ ပဌမသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၃။ နဝမေ ရထိကာယ ရထိကန္တိ ဧကံ ရထိကံ ဂဟေတွာ တတော အပရံ ဂစ္ဆန္တော ရထိကာယ ရထိကံ ဥပသင်္ကမန္တော နာမ ဟောတိ။ သိင်္ဃာဋကေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ရထိကာတိ ရစ္ဆာ။ သိင်္ဃာဋကန္တိ စတုက္ကံ။ ကိံ မေ ကတာတိ ကိံ ဣမေ ကတာ? ကိံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ မဓုပီတာဝ သေယရေတိ ဂန္ဓမဓုပါနံ ပီတာ ဝိယ သယန္တိ။ ဂန္ဓမဓုပါနံ ပီတော ကိရ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောတိ, အသညီ ဟုတွာ သယတေဝ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
တဉ္စ ပန အပ္ပဋိဝါနီယန္တိ တဉ္စ ပန ဓမ္မံ အပ္ပဋိဝါနီယံ ဒေသေတိ။ ဗာဟိရကဉှိ သုမဓုရမ္ပိ ဘောဇနံ ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇန္တဿ န ရုစ္စတိ, ‘‘အပနေထ, ကိံ ဣမိနာ’’တိ? ပဋိဝါနေတဗ္ဗံ အပနေတဗ္ဗံ ဟောတိ, န ဧဝမယံ ဓမ္မော။ ဣမံ ဟိ ဓမ္မံ ပဏ္ဍိတာ ဝဿသတမ္ပိ ဝဿသဟဿမ္ပိ သုဏန္တာ တိတ္တိံ န ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဋိဝါနီယ’’န္တိ။ အသေစနကမောဇဝန္တိ အနာသိတ္တကံ ဩဇဝန္တံ။ ယထာ ဟိ ဗာဟိရာနိ အသမ္ဘိန္နပါယာသာဒီနိပိ သပ္ပိမဓုသက္ခရာဟိ အာသိတ္တာနိ ယောဇိတာနေဝ မဓုရာနိ ဩဇဝန္တာနိ ဟောန္တိ, န ဧဝမယံ ဓမ္မော။ အယံ ဟိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မဓုရော စေဝ ဩဇဝါ စ, န အညေန ဥပသိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အသေစနကမောဇဝ’’န္တိ။ ပိဝန္တိ မညေ သပ္ပညာတိ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ပိဝန္တိ ဝိယ။ ဝလာဟကမေဝ ပန္ထဂူတိ ဝလာဟကန္တရတော နိက္ခန္တဥဒကံ ဃမ္မာဘိတတ္တာ ပထိကာ ဝိယ။ နဝမံ။
၁၀-၁၁။ ဒုတိယသုက္ကာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၄။ ဒသမေ ပုညံ ဝတ ပသဝိ ဗဟုန္တိ ဗဟုံ ဝတ ပုညံ ပသဝတီတိ။ ဒသမံ။
֍ ဋီ ၂၄၅။ ဧကာဒသမံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧကာဒသမံ။
၁၂။ အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၆။ ဒွါဒသမေ အာဠဝိယန္တိ အာဠဝီတိ တံ ရဋ္ဌမ္ပိ နဂရမ္ပိ။ တဉ္စ ဘဝနံ နဂရဿ အဝိဒူရေ ဂါဝုတမတ္တေ ဌိတံ။ ဘဂဝါ တတ္ထ ဝိဟရန္တော တံ နဂရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၀။)ဥပနိဿာယ အာဠဝိယံ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တော။ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေတိ ဧတ္ထ ပန အယမနုပုဗ္ဗိကထာ – အာဠဝကော ကိရ ရာဇာ ဝိဝိဓနာဋကူပဘောဂံ ဆဍ္ဍေတွာ စောရပဋိဗာဟနတ္ထံ ပဋိရာဇနိသေဓနတ္ထံ ဗျာယာမကရဏတ္ထဉ္စ သတ္တမေ သတ္တမေ ဒိဝသေ မိဂဝံ ဂစ္ဆန္တော ဧကဒိဝသံ ဗလကာယေန သဒ္ဓိံ ကတိကံ အကာသိ – ‘‘ယဿ ပဿေန မိဂေါ ပလာယတိ, တဿေဝ သော ဘာရော’’တိ။ အထ တဿေဝ ပဿေန မိဂေါ ပလာယိ, ဇဝသမ္ပန္နော ရာဇာ ဓနုံ ဂဟေတွာ ပတ္တိကောဝ တိယောဇနံ တံ မိဂံ အနုဗန္ဓိ။ ဧဏိမိဂါ စ တိယောဇနဝေဂါ ဧဝ ဟောန္တိ။ အထ ပရိက္ခီဏဇဝံ တံ ဥဒကံ ဝိယ ပဝိသိတွာ ဌိတံ ဝဓိတွာ ဒွိဓာ ဆေတွာ အနတ္ထိကောပိ မံသေန ‘‘နာသက္ခိ မိဂံ ဂဟေတု’’န္တိ အပဝါဒမောစနတ္ထံ ကာဇေနာဒါယ အာဂစ္ဆန္တော နဂရဿာဝိဒူရေ ဗဟလပတ္တပလာသံ မဟာနိဂြောဓံ ဒိသွာ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ တဿ မူလမုပဂတော။ တသ္မိဉ္စ နိဂြောဓေ အာဠဝကော ယက္ခော မဟာရာဇသန္တိကာ ဘဝနံ လဘိတွာ မဇ္ဈနှိကသမယေ တဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသံ ပဝိဋ္ဌေ ပါဏိနော ခါဒန္တော ပဋိဝသတိ။ သော တံ ဒိသွာ ခါဒိတုံ ဥပဂတော။ ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ ကတိကံ အကာသိ – ‘‘မုဉ္စ မံ, အဟံ တေ ဒိဝသေ ဒိဝသေ မနုဿဉ္စ ထာလိပါကဉ္စ ပေသေဿာမီ’’တိ။ ယက္ခော – ‘‘တွံ ရာဇူပဘောဂေန ပမတ္တော န သရိဿသိ, အဟံ ပန ဘဝနံ အနုပဂတဉ္စ အနနုညာတဉ္စ ခါဒိတုံ န လဘာမိ, သွာဟံ ဘဝန္တမ္ပိ ဇီယေယျ’’န္တိ န မုဉ္စိ။ ရာဇာ ‘‘ယံ ဒိဝသံ န ပေသေမိ, တံ ဒိဝသံ မံ ဂဟေတွာ ခါဒါ’’တိ အတ္တာနံ အနုဇာနိတွာ တေန မုတ္တော နဂရာဘိမုခေါ အဂမာသိ။
ဗလကာယော မဂ္ဂေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ ဌိတော ရာဇာနံ ဒိသွာ, ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, အယသမတ္တဘယာ ဧဝံ ကိလန္တောသီ’’တိ? ဝဒန္တော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ အနာရောစေတွာ နဂရံ ဂန္တွာ ကတပါတရာသော နဂရဂုတ္တိကံ အာမန္တေတွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ နဂရဂုတ္တိကော – ‘‘ကိံ, ဒေဝ, ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ကတော’’တိ အာဟ? န ကတော ဘဏေတိ။ ဒုဋ္ဌု ကတံ, ဒေဝ, အမနုဿာ ဟိ ပရိစ္ဆိန္နမတ္တမေဝ လဘန္တိ, အပရိစ္ဆိန္နေ ပန ဇနပဒဿာဗာဓော ဘဝိဿတိ, ဟောတု ဒေဝ, ကိဉ္စာပိ ဧဝမကာသိ, အပ္ပေါဿုက္ကော တွံ ရဇ္ဇသုခမနုဘောဟိ, အဟမေတ္ထ ကာတဗ္ဗံ ကရိဿာမီတိ။ သော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဗန္ဓနာဂါရဒွါရေ ဌတွာ ယေ ယေ ဝဇ္ဈာ ဟောန္တိ, တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘ယော ဇီဝိတတ္ထိကော, သော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၁။)နိက္ခမတူ’’တိ ဘဏတိ။ ယော ပဌမံ နိက္ခမတိ, တံ ဂေဟံ နေတွာ နှာပေတွာ ဘောဇေတွာ စ ‘‘ဣမံ ထာလိပါကံ ယက္ခဿ ဒေဟီ’’တိ ပေသေတိ။ တံ ရုက္ခမူလံ ပဝိဋ္ဌမတ္တံယေဝ ယက္ခော ဘေရဝံ အတ္တဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ မူလကန္ဒံ ဝိယ ခါဒိ။ ယက္ခာနုဘာဝေန ကိရ မနုဿာနံ ကေသာဒီနိ ဥပါဒါယ သကလသရီရံ နဝနီတပိဏ္ဍံ ဝိယ ဟောတိ, ယက္ခဿ ဘတ္တံ ဂါဟာပေတုံ ဂတပုရိသာ တံ ဒိသွာ ဘီတာ ယထာမိတ္တံ အာရောစေသုံ။ တတော ပဘုတိ ‘‘ရာဇာ စောရေ ဂဟေတွာ ယက္ခဿ ဒေတီ’’တိ မနုဿာ စောရကမ္မတော ပဋိဝိရတာ။ တတော အပရေန သမယေန နဝစောရာနံ အဘာဝေန ပုရာဏစောရာနဉ္စ ပရိက္ခယေန ဗန္ဓနာဂါရာနိ သုညာနိ အဟေသုံ။
အထ နဂရဂုတ္တိကော ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဓနံ နဂရရစ္ဆာသု ဆဍ္ဍာပေသိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ကောစိ လောဘေန ဂဏှေယျာ’’တိ။ တံ ပါဒေနပိ ကောစိ နစ္ဆုပိ။ သော စောရေ အလဘန္တော အမစ္စာနံ အာရောစေသိ။ အမစ္စာ ‘‘ကုလပဋိပါဋိယာ ဧကမေကံ ဇိဏ္ဏကံ ပေသေမ, သော ပကတိယာပိ မစ္စုပထေ ဝတ္တတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘အမှာကံ ပိတရံ အမှာကံ ပိတာမဟံ ပေသေတီတိ မနုဿာ ခေါဘံ ကရိဿန္တိ, မာ ဝေါ ဧတံ ရုစ္စီ’’တိ ဝါရေသိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဒါရကံ ပေသေမ ဥတ္တာနသေယျကံ, တထာဝိဓဿ ဟိ ‘မာတာ မေ’တိ ‘ပိတာ မေ’တိ သိနေဟော နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ အနုဇာနိ။ တေ တထာ အကံသု။ နဂရေ ဒါရကမာတရော စ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘိနိယော စ ပလာယိတွာ ပရဇနပဒေ ဒါရကေ သံဝဍ္ဎေတွာ အာနေန္တိ။ ဧဝံ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဂတာနိ။
တတော ဧကဒိဝသံ သကလနဂရံ ဝိစိနိတွာ ဧကမ္ပိ ဒါရကံ အလဘိတွာ အမစ္စာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝ, နဂရေ ဒါရကော ဌပေတွာ အန္တေပုရေ တဝ ပုတ္တံ အာဠဝကကုမာရ’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘ယထာ မမ ပုတ္တော ပိယော, ဧဝံ သဗ္ဗလောကဿ, အတ္တနာ ပန ပိယတရံ နတ္ထိ, ဂစ္ဆထ တမ္ပိ ဒတွာ မမ ဇီဝိတံ ရက္ခထာ’’တိ။ တေန စ သမယေန အာဠဝကဿ မာတာ ပုတ္တံ နှာပေတွာ မဏ္ဍေတွာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေ ကတွာ အင်္ကေ သယာပေတွာ နိသိန္နာ ဟောတိ။ ရာဇပုရိသာ ရညော အာဏာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိပ္ပလပန္တိယာ တဿာ သောဠသန္နဉ္စ ဒေဝိသဟဿာနံ သဒ္ဓိံ ဓာတိယာ တံ အာဒါယ ပက္ကမိံသု, ‘‘သွေ ယက္ခဘက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တံဒိဝသဉ္စ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၂။)ပစ္စုဋ္ဌာယ ဇေတဝနဝိဟာရေ ဂန္ဓကုဋိယံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော အဒ္ဒသ အာဠဝကဿ ကုမာရဿ အနာဂါမိဖလုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယံ ယက္ခဿ စ သောတာပတ္တိဖလုပ္ပတ္တိယာ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘဿာတိ။ သော ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ပုရိမဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ သုနိဋ္ဌိတပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စော ကာဠပက္ခူပေါသထဒိဝသေ ဝတ္တမာနေ ဩဂ္ဂတေ သူရိယေ ဧကော အဒုတိယော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပါဒမဂ္ဂေနေဝ သာဝတ္ထိတော တိံသ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ တဿ ယက္ခဿ ဘဝနံ ပါဝိသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။
ကိံ ပန ဘဂဝါ ယသ္မိံ နိဂြောဓေ အာဠဝကဿ ဘဝနံ, တဿ မူလေ ဝိဟာသိ, ဥဒါဟု ဘဝနေယေဝါတိ? ဘဝနေယေဝ။ ယထေဝ ဟိ ယက္ခာ အတ္တနော ဘဝနံ ပဿန္တိ, တထာ ဘဂဝါပိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဘဝနဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တဒါ အာဠဝကော ဟိမဝန္တေ ယက္ခသမာဂမံ ဂတော ဟောတိ။ တတော အာဠဝကဿ ဒွါရပါလော ဂဒြဘော နာမ ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဝိကာလေ အာဂတော’’တိ အာဟ။ အာမ, ဂဒြဘ, အာဂတောမှိ, သစေ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တံ အာဠဝကဿ ဘဝနေတိ။ န မေ, ဘန္တေ, ဂရု, အပိစ ခေါ သော ယက္ခော ကက္ခဠော ဖရုသော, မာတာပိတူနမ္ပိ အဘိဝါဒနာဒီနိ န ကရောတိ, မာ ရုစ္စိ ဘဂဝတော ဣဓ ဝါသောတိ။ ဇာနာမိ, ဂဒြဘ, တဿ သဘာဝံ, န ကောစိ မမန္တရာယော ဘဝိဿတိ။ သစေ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တန္တိ။
ဒုတိယမ္ပိ ဂဒြဘော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဂ္ဂိတတ္တကပါလသဒိသော, ဘန္တေ, အာဠဝကော, မာတာပိတရောတိ ဝါ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ဝါ ဓမ္မောတိ ဝါ န ဇာနာတိ, ဣဓာဂတာနံ ပန စိတ္တက္ခေပမ္ပိ ကရောတိ, ဟဒယမ္ပိ ဖာလေတိ, ပါဒေပိ ဂဟေတွာ ပရသမုဒ္ဒံ ဝါ ပရစက္ကဝါဠံ ဝါ ခိပတီ’’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဇာနာမိ, ဂဒြဘ, သစေပိ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တ’’န္တိ။ န မေ, ဘန္တေ, ဂရု, အပိစ ခေါ သော ယက္ခော အတ္တနော အနာရောစေတွာ အနုဇာနန္တံ မံ ဇီဝိတာပိ ဝေါရောပေယျ, အာရောစေမိ, ဘန္တေ, တဿာတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၃။)ယထာသုခံ, ဂဒြဘ, အာရောစေဟီတိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, တွမေဝ ဇာနာဟီ’’တိ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပက္ကာမိ။ ဘဝနဒွါရမ္ပိ သယမေဝ ဘဂဝတော ဝိဝရမဒါသိ။ ဘဂဝါ အန္တောဘဝနံ ပဝိသိတွာ ယတ္ထ အဘိလက္ခိတေသု မင်္ဂလဒိဝသာဒီသု နိသီဒိတွာ အာဠဝကော သိရိံ အနုဘောတိ, တသ္မိံယေဝ ဒိဗ္ဗရတနမယေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ သုဝဏ္ဏာဘံ မုဉ္စိ။ တံ ဒိသွာ ယက္ခဿ ဣတ္ထိယော အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သမ္ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ဘဂဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ တုမှေ ဒါနံ ဒတွာ သီလံ သမာဒိယိတွာ ပူဇနေယျံ ပူဇေတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္တာ, ဣဒါနိပိ တထေဝ ကရောထ, မာ အညမညံ ဣဿာမစ္ဆရိယာဘိဘူတာ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ နယေန တာသံ ပကိဏ္ဏကဓမ္မကထံ ကထေသိ။ တာ ဘဂဝတော မဓုရနိဂ္ဃေါသံ သုတွာ သာဓုကာရသဟဿာနိ ဒတွာ ဘဂဝန္တံ သမ္ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသုယေဝ။ ဂဒြဘောပိ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ အာဠဝကဿာရောစေသိ – ‘‘ယဂ္ဃေ, မာရိသ, ဇာနေယျာသိ ဝိမာနေ တေ ဘဂဝါ နိသိန္နော’’တိ။ သော ဂဒြဘဿ သညံ အကာသိ ‘‘တုဏှီ ဟောဟိ, ဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ပုရိသမာနေန ကိရ လဇ္ဇိတော အဟောသိ, တသ္မာ ‘‘မာ ကောစိ ပရိသမဇ္ဈေ သုဏေယျာ’’တိ ဧဝမကာသိ။
တဒါ သာတာဂိရဟေမဝတာ ဘဂဝန္တံ ဇေတဝနေယေဝ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ယက္ခသမာဂမံ ဂမိဿာမာ’’တိ သပရိဝါရာ နာနာယာနေဟိ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တိ။ အာကာသေ စ ယက္ခာနံ သဗ္ဗတ္ထ မဂ္ဂေါ နတ္ထိ, အာကာသဋ္ဌာနိ ဝိမာနာနိ ပရိဟရိတွာ မဂ္ဂဋ္ဌာနေနေဝ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ အာဠဝကဿ ပန ဝိမာနံ ဘူမဋ္ဌံ သုဂုတ္တံ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ သုသံဝိဟိတဒွါရအဋ္ဋာလကဂေါပုရံ ဥပရိ ကံသဇာလသဉ္ဆန္နံ မဉ္ဇူသသဒိသံ တိယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန, တဿ ဥပရိ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ တေ တံ ပဒေသမာဂမ္မ ဂန္တုံ နာသက္ခိံသု။ ဗုဒ္ဓါနံ ဟိ နိသိန္နောကာသဿ ဥပရိဘာဂေန ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ကောစိ ဂန္တုံ န သက္ကောတိ။ တေ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ? အာဝဇ္ဇေတွာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အာကာသေ ခိတ္တလေဍ္ဍု ဝိယ ဩရုယှ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, ‘‘ယက္ခသမာဂမံ ဂစ္ဆာမ ဘဂဝါ’’တိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ပသံသန္တာ ယက္ခသမာဂမံ အဂမံသု။ အာဠဝကော တေ ဒိသွာ, ‘‘ဣဓ နိသီဒထာ’’တိ ပဋိက္ကမ္မ ဩကာသမဒါသိ။ တေ အာဠဝကဿ နိဝေဒေသုံ – ‘‘လာဘာ တေ, အာဠဝက, ယဿ တေ ဘဝနေ ဘဂဝါ ဝိဟရတိ, ဂစ္ဆာဝုသော, ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသဿူ’’တိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဘဝနေယေဝ ဝိဟာသိ, န ယသ္မိံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄။)နိဂြောဓေ အာဠဝကဿ ဘဝနံ, တဿ မူလေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ အာဠဝိယံ ဝိဟရတိ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။
အထ ခေါ အာဠဝကော…ပေ… ဧတဒဝေါစ – ‘‘နိက္ခမ, သမဏာ’’တိ ကသ္မာ ပနာယံ ဧတဒဝေါစ? ရောသေတုကာမတာယ။ တတြေဝံ အာဒိတော ပဘုတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – အယံ ဟိ ယသ္မာ အဿဒ္ဓဿ သဒ္ဓါကထာ ဒုက္ကထာ ဟောတိ ဒုဿီလာဒီနံ သီလာဒိကထာ ဝိယ, တသ္မာ တေသံ ယက္ခာနံ သန္တိကာ ဘဂဝတော ပသံသံ သုတွာယေဝ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တလောဏသက္ခရာ ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ ကောပေန တဋတဋာယမာနဟဒယော ဟုတွာ ‘‘ကော သော ဘဂဝါ နာမ, ယော မမ ဘဝနံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အာဟ။ တေ အဟံသု – ‘‘န တွံ, အာဝုသော, ဇာနာသိ ဘဂဝန္တံ အမှာကံ သတ္ထာရံ, ယော တုသိတဘဝနေ ဌိတော ပဉ္စမဟာဝိလောကိတံ ဝိလောကေတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနာ ကထေန္တာ ပဋိသန္ဓိအာဒီသု ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဝတွာ, ‘‘ဣမာနိပိ တွံ, အာဝုသော, အစ္ဆရိယာနိ နာဒ္ဒသာ’’တိ? စောဒေသုံ။ သော ဒိသွာပိ ကောဓဝသေန ‘‘နာဒ္ဒသ’’န္တိ အာဟ။ အာဝုသော အာဠဝက, ပဿေယျာသိ ဝါ တွံ, န ဝါ, ကော တယာ အတ္ထော ပဿတာ ဝါ အပဿတာ ဝါ? ကိံ တွံ ကရိဿသိ အမှာကံ သတ္ထုနော, ယော တွံ တံ ဥပနိဓာယ စလက္ကကုဓ-မဟာဥသဘသမီပေ တဒဟုဇာတဝစ္ဆကော ဝိယ, တိဓာ ပဘိန္နမတ္တဝါရဏသမီပေ ဘိင်္ကပေါတကော ဝိယ, ဘာသုရဝိလမ္ဗိတကေသရသောဘိတက္ခန္ဓဿ မိဂရညော သမီပေ ဇရသိင်္ဂါလော ဝိယ, ဒိယဍ္ဎယောဇနသတပဝဍ္ဎကာယသုပဏ္ဏရာဇသမီပေ ဆိန္နပက္ခကာကပေါတကော ဝိယ ခါယသိ, ဂစ္ဆ ယံ တေ ကရဏီယံ, တံ ကရောဟီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဒုဋ္ဌော အာဠဝကော ဥဋ္ဌဟိတွာ မနောသိလာတလေ ဝါမပါဒေန ဌတွာ – ‘‘ပဿထ ဒါနိ တုမှာကံ ဝါ သတ္ထာ မဟာနုဘာဝေါ, အဟံ ဝါ’’တိ ဒက္ခိဏပါဒေန သဋ္ဌိယောဇနမတ္တံ ကေလာသပဗ္ဗတကူဋံ အက္ကမိ။ တံ အယောကူဋပဟဋော ဝိယ နိဒ္ဓန္တအယောပိဏ္ဍော ပပဋိကာယော မုဉ္စိ, သော တတြ ဌတွာ, ‘‘အဟံ အာဠဝကော’’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပံ သဒ္ဒေါ ဖရိ။
စတ္တာရော ကိရ သဒ္ဒါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ သူယိံသု – ယဉ္စ ပုဏ္ဏကော ယက္ခသေနာပတိ ဓနဉ္ဇယကောရဗျရာဇာနံ ဇူတံ ဇိနိတွာ အပ္ဖေါဋေတွာ ‘‘အဟံ ဇိနိ’’န္တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ၊ ယဉ္စ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ကဿပဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကန္တေ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ သုနခံ ကရိတွာ – ‘‘အဟံ ပါပဘိက္ခူ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅။)စ ပါပဘိက္ခုနိယော စ ဥပါသကေ စ ဥပါသိကာယော စ သဗ္ဗေဝ စ အဓမ္မဝါဒိနော ခါဒါမီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသာပေသိ၊ ယဉ္စ ကုသဇာတကေ ပဘာဝတိဟေတု သတ္တဟိ ရာဇူဟိ နဂရေ ဥပရုဒ္ဓေ ပဘာဝတိံ အတ္တနာ သဟ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ အာရောပေတွာ နဂရာ နိက္ခမ္မ – ‘‘အဟံ သီဟဿရမဟာကုသရာဇာ’’တိ မဟာပုရိသော ဥဂ္ဃေါသေသိ၊ ယဉ္စ ကေလာသမုဒ္ဓနိ ဌတွာ အာဠဝကောတိ။ တဒါ ဟိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဒွါရေ ဌတွာ ဥဂ္ဃေါသိတသဒိသံ အဟောသိ။ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတော စ ဟိမဝါပိ သင်္ကမ္ပိ ယက္ခဿာနုဘာဝေန။
သော ဝါတမဏ္ဍလံ သမုဋ္ဌာပေသိ – ‘‘ဧတေနေဝ သမဏံ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ တေ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါ ဝါတာ သမုဋ္ဌဟိတွာ အဍ္ဎယောဇနယောဇနဒွိယောဇနတိယောဇနပ္ပမာဏာနိ ပဗ္ဗတကူဋာနိ ပဒါလေတွာ ဝနဂစ္ဆရုက္ခာဒီနိ ဥမ္မူလံ ကတွာ, အာဠဝိနဂရံ ပက္ခန္တာ ဇိဏ္ဏဟတ္ထိသာလာဒီနိ စုဏ္ဏေန္တာ ဆဒနိဋ္ဌကာ အာကာသေ ဝိဓမေန္တာ။ ဘဂဝါ ‘‘မာ ကဿစိ ဥပရောဓော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေ ဝါတာ ဒသဗလံ ပတွာ စီဝရကဏ္ဏမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ တတော မဟာဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ‘‘ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သမဏံ မာရေဿာမီ’’တိ။ တဿာနုဘာဝေန ဥပရူပရိ သတပဋလသဟဿပဋလာဒိဘေဒါ ဝလာဟကာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပဝဿိံသု။ ဝုဋ္ဌိဓာရာဝေဂေန ပထဝီ ဆိဒ္ဒါ အဟောသိ။ ဝနရုက္ခာဒီနံ ဥပရိ မဟောဃော အာဂန္တွာ ဒသဗလဿ စီဝရေ ဥဿာဝဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ တေမေတုံ နာသက္ခိ။ တတော ပါသာဏဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ မဟန္တာနိ မဟန္တာနိ ပဗ္ဗတကူဋာနိ ဓူမာယန္တာနိ ပဇ္ဇလန္တာနိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလံ ပတွာ ဒိဗ္ဗမာလာဂုဠာနိ သမ္ပဇ္ဇိံသု။ တတော ပဟရဏဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ဧကတောဓာရာဥဘတောဓာရာအသိသတ္တိခုရပ္ပါဒယော ဓူမာယန္တာ ပဇ္ဇလန္တာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလံ ပတွာ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ အဟေသုံ။ တတော အင်္ဂါရဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ကိံသုက ဝဏ္ဏာ အင်္ဂါရာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ ဟုတွာ ဝိကီရယိံသု။ တတော ကုက္ကုလဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အစ္စုဏှာ ကုက္ကုလာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ စန္ဒနစုဏ္ဏံ ဟုတွာ နိပတိံသု။ တတော ဝါလိကဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အတိသုခုမဝါလိကာ ဓူမာယန္တာ ပဇ္ဇလန္တာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ ဟုတွာ နိပတိံသု။ တတော ကလလဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ တံ ကလလဝဿံ ဓူမာယန္တံ ပဇ္ဇလန္တံ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ဒိဗ္ဗဂန္ဓံ ဟုတွာ နိပတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆။)တတော အန္ဓကာရံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ဘိံသေတွာ သမဏံ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ တံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ အန္ဓကာရသဒိသံ ဟုတွာ ဒသဗလံ ပတွာ သူရိယပ္ပဘာဝိဟတမိဝ အန္ဓကာရံ အန္တရဓာယိ။
ဧဝံ ယက္ခော ဣမာဟိ နဝဟိ ဝါတဝဿပါသာဏပဟရဏင်္ဂါရကုက္ကုလဝါလိကကလလန္ဓကာရဝုဋ္ဌီဟိ ဘဂဝန္တံ ပလာပေတုံ အသက္ကောန္တော နာနာဝိဓပဟရဏဟတ္ထာယ အနေကပ္ပကာရရူပဘူတဂဏသမာကုလာယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ သယမေဝ ဘဂဝန္တံ အဘိဂတော။ တေ ဘူတဂဏာ အနေကပ္ပကာရေ ဝိကာရေ ကတွာ ‘‘ဂဏှထ ဟနထာ’’တိ ဘဂဝတော ဥပရိ အာဂစ္ဆန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အပိစ ခေါ နိဒ္ဓန္တလောဟပိဏ္ဍံ ဝိယ မက္ခိကာ, ဘဂဝန္တံ အလ္လီယိတုံ အသမတ္ထာဝ အဟေသုံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာ ဗောဓိမဏ္ဍေ မာရော အာဂတဝေလာယမေဝ နိဝတ္တော, တထာ အနိဝတ္တေတွာ ဥပဍ္ဎရတ္တိမတ္တံ ဗျာကုလမကံသု။ ဧဝံ ဥပဍ္ဎရတ္တိမတ္တံ အနေကပ္ပကာရဝိဘိံသနကဒဿနေနပိ ဘဂဝန္တံ စာလေတုံ အသက္ကောန္တော အာဠဝကော စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ ကေနစိ အဇေယျံ ဒုဿာဝုဓံ မုဉ္စေယျ’’န္တိ။
စတ္တာရိ ကိရ အာဝုဓာနိ လောကေ သေဋ္ဌာနိ – သက္ကဿ ဝဇိရာဝုဓံ, ဝေဿဝဏဿ ဂဒါဝုဓံ, ယမဿ နယနာဝုဓံ, အာဠဝကဿ ဒုဿာဝုဓန္တိ။ ယဒိ ဟိ သက္ကော ဒုဋ္ဌော ဝဇိရာဝုဓံ သိနေရုမတ္ထကေ ပဟရေယျ, အဋ္ဌသဋ္ဌိသဟဿာဓိကယောဇနသတသဟဿံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဟေဋ္ဌတော ဂစ္ဆေယျ။ ဝေဿဝဏေန ကုဇ္ဈနကာလေ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဂဒါဝုဓံ ဗဟူနံ ယက္ခသဟဿာနံ သီသံ ပါတေတွာ ပုန ဟတ္ထပါသံ အာဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ ယမေန ဒုဋ္ဌေန နယနာဝုဓေန ဩလောကိတမတ္တေ အနေကာနိ ကုမ္ဘဏ္ဍသဟဿာနိ တတ္တကပါလေ တိလာ ဝိယ ဖရန္တာနိ ဝိနဿန္တိ။ အာဠဝကော ဒုဋ္ဌော သစေ အာကာသေ ဒုဿာဝုဓံ မုဉ္စေယျ, ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဒေဝေါ န ဝဿေယျ။ သစေ ပထဝိယံ မုဉ္စေယျ။ သဗ္ဗရုက္ခတိဏာဒီနိ သုဿိတွာ ဒွါဒသဝဿန္တရေ န ပုန ဝိရုဟေယျုံ။ သစေ သမုဒ္ဒေ မုဉ္စေယျ, တတ္တကပါလေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ သဗ္ဗမုဒကံ သုဿေယျ။ သစေ သိနေရုသဒိသေပိ ပဗ္ဗတေ မုဉ္စေယျ, ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဟုတွာ ဝိကိရေယျ။ သော ဧဝံ မဟာနုဘာဝံ ဒုဿာဝုဓံ ဥတ္တရိသာဋကံ မုဉ္စိတွာ အဂ္ဂဟေသိ။ ယေဘုယျေန ဒသသဟဿီလောကဓာတုဒေဝတာ ဝေဂေန သန္နိပတိံသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၇။)‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ အာဠဝကံ ဒမေဿတိ, တတ္ထ ဓမ္မံ သောဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓဒဿနကာမာပိ ဒေဝတာ သန္နိပတိံသု။ ဧဝံ သကလမ္ပိ အာကာသံ ဒေဝတာဟိ ပရိပုဏ္ဏမဟောသိ။
အထ အာဠဝကော ဘဂဝတော သမီပေ ဥပရူပရိ ဝိစရိတွာ ဝတ္ထာဝုဓံ မုဉ္စိ။ တံ အသနိဝိစက္ကံ ဝိယ အာကာသေ ဘေရဝသဒ္ဒံ ကရောန္တံ ဓူမာယန္တံ ပဇ္ဇလန္တံ ဘဂဝန္တံ ပတွာ ယက္ခမာနမဒ္ဒနတ္ထံ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠံ ဟုတွာ ပါဒမူလေ နိပတိ။ အာဠဝကော တံ ဒိသွာ ဆိန္နဝိသာဏော ဝိယ ဥသဘော ဥဒ္ဓတဒါဌော ဝိယ သပ္ပေါ နိတ္တေဇော နိမ္မဒေါ နိပတိတမာနဒ္ဓဇော ဟုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဒုဿာဝုဓမ္ပိ မေ သမဏံ နာဘိဘောသိ။ ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ? ‘‘ဣဒံ ကာရဏံ, မေတ္တာဝိဟာရယုတ္တော သမဏော, ဟန္ဒ နံ ရောသေတွာ မေတ္တာယ ဝိယောဇေမီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေနေတံ ဝုတ္တံ – အထ ခေါ အာဠဝကော ယက္ခော ယေန ဘဂဝါ…ပေ… နိက္ခမ သမဏာတိ။ တတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ကသ္မာ မယာ အနနုညာတော မမ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ ဃရသာမိကော ဝိယ ဣတ္ထာဂါရဿ မဇ္ဈေ နိသိန္နောသိ? အနနုယုတ္တမေတံ သမဏဿ ယဒိဒံ အဒိန္နပရိဘောဂေါ ဣတ္ထိသံသဂ္ဂေါ စ? တသ္မာ ယဒိ တွံ သမဏဓမ္မေ ဌိတော, နိက္ခမ သမဏာတိ။ ဧကေ ပန – ‘‘ဧတာနိ အညာနိ စ ဖရုသဝစနာနိ ဝတွာ ဧဝါယံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဘဏန္တိ။
အထ ဘဂဝါ – ‘‘ယသ္မာ ထဒ္ဓေါ ပဋိထဒ္ဓဘာဝေန ဝိနေတုံ န သက္ကာ, သော ဟိ ပဋိထဒ္ဓဘာဝေ ကယိရမာနေ, သေယျထာပိ စဏ္ဍဿ ကုက္ကုရဿ နာသာယ ပိတ္တံ ဘိန္ဒေယျ, သော ဘိယျောသောမတ္တာယ စဏ္ဍတရော အဿ, ဧဝံ ထဒ္ဓတရော ဟောတိ, မုဒုနာ ပန သော သက္ကာ ဝိနေတု’’န္တိ ဉတွာ, သာဓာဝုသောတိ ပိယဝစနေန တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ သာဓာဝုသောတိ ဘဂဝါ နိက္ခမီတိ။
တတော အာဠဝကော – ‘‘သုဗ္ဗစော ဝတာယံ သမဏော ဧကဝစနေနေဝ နိက္ခန္တော, ဧဝံ နာမ နိက္ခမေတုံ သုခံ သမဏံ အကာရဏေနေဝါဟံ သကလရတ္တိံ ယုဒ္ဓေန အဗ္ဘုယျာသိ’’န္တိ မုဒုစိတ္တော ဟုတွာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒါနိပိ န သက္ကာ ဇာနိတုံ, ကိံ နု ခေါ သုဗ္ဗစတာယ နိက္ခန္တော ဥဒါဟု ကောဓနော။ ဟန္ဒာဟံ ဝီမံသာမီ’’တိ။ တတော ပဝိသ, သမဏာတိ အာဟ။ အထ သုဗ္ဗစောတိ မုဒုဘူတစိတ္တဝဝတ္ထာနကရဏတ္ထံ ပုန ပိယဝစနံ ဝဒန္တော သာဓာဝုသောတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၈။)ဘဂဝါ ပါဝိသိ။ အာဠဝကော ပုနပ္ပုနံ တမေဝ သုဗ္ဗစဘာဝံ ဝီမံသန္တော ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ နိက္ခမ ပဝိသာတိ အာဟ။ ဘဂဝါပိ တထာ အကာသိ။ ယဒိ န ကရေယျ, ပကတိယာပိ ထဒ္ဓယက္ခဿ စိတ္တံ ထဒ္ဓတရံ ဟုတွာ ဓမ္မကထာယ ဘာဇနံ န ဘဝေယျ။ တသ္မာ ယထာ နာမ မာတာ ရောဒန္တံ ပုတ္တကံ ယံ သော ဣစ္ဆတိ, တံ ဒတွာ ဝါ ကတွာ ဝါ သညာပေသိ တထာ ဘဂဝါ ကိလေသရောဒနေန ရောဒန္တံ ယက္ခံ သညာပေတုံ ယံ သော ဘဏတိ, တံ အကာသိ။ ယထာ စ ဓာတီ ထညံ အပိဝန္တံ ဒါရကံ ကိဉ္စိ ဒတွာ ဥပလာဠေတွာ ပါယေတိ, တထာ ဘဂဝါ ယက္ခံ လောကုတ္တရဓမ္မခီရံ ပါယေတုံ တဿ ပတ္ထိတဝစနကရဏေန ဥပလာဠေန္တော ဧဝမကာသိ။ ယထာ စ ပုရိသော လာဗုမှိ စတုမဓုရံ ပူရေတုကာမော တဿဗ္ဘန္တရံ သောဓေတိ, ဧဝံ ဘဂဝါ ယက္ခဿ စိတ္တေ လောကုတ္တရစတုမဓုရံ ပူရေတုကာမော တဿဗ္ဘန္တရေ ကောဓမလံ သောဓေတုံ ယာဝ တတိယံ နိက္ခမနပဝိသနံ အကာသိ။
အထ အာဠဝကော ‘‘သုဗ္ဗစော အယံ သမဏော ‘နိက္ခမာ’တိ ဝုတ္တော နိက္ခမတိ, ‘ပဝိသာ’တိ ဝုတ္တော ပဝိသတိ။ ယံနူနာဟံ ဣမံ သမဏံ ဧဝမေဝ သကလရတ္တိံ ကိလမေတွာ ပါဒေ ဂဟေတွာ ပါရဂင်္ဂါယ ခိပေယျ’’န္တိ? ပါပကံ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ စတုတ္ထဝါရံ အာဟ နိက္ခမ, သမဏာတိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ န ခွါဟံ တန္တိ အာဟ။ ဧဝံ ဝါ ဝုတ္တေ တဒုတ္တရိကရဏီယံ ပရိယေသမာနော ပဉှံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ မညိဿတိ။ တံ ဓမ္မကထာယ မုခံ ဘဝိဿတီတိ ဉတွာ, န ခွါဟံ တန္တိ အာဟ။ တတ္ထ န-ဣတိ ပဋိက္ခေပေ။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ အဟန္တိ အတ္တနိဒဿနံ။ တန္တိ ဟေတုဝစနံ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ယသ္မာ တွံ ဧဝံ စိန္တေသိ, တသ္မာ အဟံ, အာဝုသော, နေဝ နိက္ခမိဿာမိ, ယံ တေ ကရဏီယံ, တံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တတော အာဠဝကော ယသ္မာ ပုဗ္ဗေပိ အာကာသေန ဂမနဝေလာယ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတံ သုဝဏ္ဏဝိမာနံ, ဥဒါဟု ရဇတမဏိဝိမာနာနံ အညတရံ, ဟန္ဒ နံ ပဿာမာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော ဝိမာနံ အာဂတေ ဣဒ္ဓိမန္တေ တာပသပရိဗ္ဗာဇကေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ အသက္ကောန္တေ စိတ္တက္ခေပါဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ, တသ္မာ ဘဂဝန္တမ္ပိ တထာ ဝိဟေဌေဿာမီတိ မညမာနော ပဉှံ တန္တိအာဒိမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၉။)ကုတော ပနဿ ပဉှာတိ? တဿ ကိရ မာတာပိတရော ကဿပံ ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသိတွာ အဋ္ဌ ပဉှေ သဟ ဝိဿဇ္ဇနေန ဥဂ္ဂဟေသုံ။ တေ ဒဟရကာလေ အာဠဝကံ ပရိယာပုဏာပေသုံ၊ သော ကာလစ္စယေန ဝိဿဇ္ဇနံ သမ္မုဿိ။ တတော ‘‘ဣမေ ပဉှာပိ မာ ဝိနဿန္တူ’’တိ သုဝဏ္ဏပဋ္ဌေ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန လေခါပေတွာ ဝိမာနေ နိက္ခိပိ။ ဧဝမေတေ ပုဋ္ဌပဉှာ ဗုဒ္ဓဝိသယာဝ ဟောန္တိ။ ဘဂဝါ တံ သုတွာ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိစ္စတ္တလာဘန္တရာယော ဝါ ဇီဝိတန္တရာယော ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏဗျာမပ္ပဘာဒိပဋိဃာတော ဝါ န သက္ကာ ကေနစိ ကာတုံ, တသ္မာ နံ လောကေ အသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒဿေန္တော န ခွါဟံ တံ, အာဝုသော, ပဿာမိ သဒေဝကေ လောကေတိအာဒိမာဟ။
ဧဝံ ဘဂဝါ တဿ ဗာဓနစိတ္တံ ပဋိသေဓေတွာ ပဉှာပုစ္ဆနေ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော အာဟ အပိစ တွံ, အာဝုသော, ပုစ္ဆ, ယဒါကင်္ခသီတိ။ တဿတ္ထော – ပုစ္ဆ, ယဒိ အာကာင်္ခသိ, န မေ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနေ ဘာရော အတ္ထိ။ အထ ဝါ ပုစ္ဆ, ယံ အာကင်္ခသိ။ သဗ္ဗံ တေ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီတိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ အသာဓာရဏံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓအဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကေဟိ။ ဧဝံ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုပဝါရဏာယ ပဝါရိတာယ အထ ခေါ အာဠဝကော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ။
တတ္ထ ကိံ သူဓ ဝိတ္တန္တိ, ကိံ သု ဣဓ ဝိတ္တံ။ ဝိတ္တန္တိ ဓနံ။ တံ ဟိ ပီတိသင်္ခါတံ ဝိတ္တိံ ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သုစိဏ္ဏန္တိ သုကတံ။ သုခန္တိ ကာယိကစေတသိကံ သာတံ။ အာဝဟာတီတိ အာဝဟတိ အာနေတိ ဒေတိ အပ္ပေတိ။ ဟဝေ-ဣတိ ဒဠှတ္ထေ နိပါတော။ သာဒုတရန္တိ အတိသယေန သာဒု။ ‘‘သာဓုတရ’’န္တိပိ ပါဌော။ ရသာနန္တိ ရသသညိတာနံ ဓမ္မာနံ။ ကထန္တိ ကေန ပကာရေန။ ကထံဇီဝိနော ဇီဝိတံ ကထံဇီဝိံဇီဝိတံ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန သာနုနာသိကံ ဝုစ္စတိ။ ကထံဇီဝိံ ဇီဝတန္တိ ဝါ ပါဌော, တဿ ‘‘ဇီဝန္တာနံ ကထံဇီဝိ’’န္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ ‘‘ကိံ သု ဣဓ လောကေ ပုရိသဿ ဝိတ္တံ သေဋ္ဌံ? ကိံ သု သုစိဏ္ဏံ သုခမာဝဟာတိ? ကိံ ရသာနံ သာဒုတရံ? ကထံဇီဝိံ ဇီဝိတံ သေဋ္ဌမာဟူ’’တိ? ဣမေ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ။
အထဿ ဘဂဝါ ကဿပဒသဗလေန ဝိဿဇ္ဇိတနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တန္တိ။ တတ္ထ ယထာ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ ဝိတ္တံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀။)ဥပဘောဂသုခံ အာဝဟတိ, ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ, ဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ, မုတ္တာဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ, လောကသန္တတိဉ္စ အာဝဟတိ, ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရာ သဒ္ဓါပိ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရံ ဝိပါကံ သုခမာဝဟတိ, သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာနံ ဇာတိဇရာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ, ဂုဏဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ။
‘‘သဒ္ဓေါ သီလေန သမ္ပန္နော, ယသော ဘောဂသမပ္ပိတော၊
ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၃) –
ဝစနတော လောကသန္တတိဉ္စ အာဝဟတီတိ ကတွာ ‘‘ဝိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေသံ သဒ္ဓါဝိတ္တံ အနုဂါမိကံ အနညသာဓာရဏံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတု, လောကိယဿ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိဝိတ္တဿာပိ နိဒါနံ။ သဒ္ဓေါယေဝ ဟိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဝိတ္တံ အဓိဂစ္ဆတိ, အဿဒ္ဓဿ ပန ဝိတ္တံ ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယ ဟောတိ, တသ္မာ သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိသဿာတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒေသနာ။ တသ္မာ န ကေဝလံ ပုရိသဿ, ဣတ္ထိအာဒီနမ္ပိ သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ သေဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဓမ္မောတိ ဒသကုသလဓမ္မော, ဒါနသီလဘာဝနာဓမ္မော ဝါ။ သုစိဏ္ဏောတိ သုကတော သုစရိတော။ သုခမာဝဟတီတိ သောဏသေဋ္ဌိပုတ္တရဋ္ဌပါလာဒီနံ ဝိယ မနုဿသုခံ, သက္ကာဒီနံ ဝိယ ဒိဗ္ဗသုခံ, ပရိယောသာနေ မဟာပဒုမာဒီနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ အာဝဟတိ။
သစ္စန္တိ အယံ သစ္စသဒ္ဒေါ အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ သေယျထိဒံ – ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျာ ’’ တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၂၄) ဝါစာသစ္စေ။ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃) ဝိရတိသစ္စေ။ ‘‘ကသ္မာ နု သစ္စာနိ ဝဒန္တိ နာနာ, ပဝါဒိယာသေ ကုသလာ ဝဒါနာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၁) ဒိဋ္ဌိသစ္စေ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဗြာဟ္မဏသစ္စာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၈၅) ဗြာဟ္မဏသစ္စေ။ ‘‘ဧကံ ဟိ သစ္စံ န ဒုတိယမတ္ထီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) ပရမတ္ထသစ္စေ။ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၁၆) အရိယသစ္စေ။ ဣဓ ပန ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနံ ဝိရတိသစ္စဉ္စ အဗ္ဘန္တရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၁။)ကတွာ ဝါစာသစ္စံ အဓိပ္ပေတံ, ယဿာနုဘာဝေန ဥဒကာဒီနိ ဝသေ ဝတ္တေန္တိ, ဇာတိဇရာမရဏပါရံ တရန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘သစ္စေန ဝါစေနုဒကမှိ ဓာဝတိ,
ဝိသမ္ပိ သစ္စေန ဟနန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
သစ္စေန ဒေဝေါ ထနယံ ပဝဿတိ,
သစေ ဌိတာ နိဗ္ဗုတိံ ပတ္ထယန္တိ။
သစ္စံ တေသံ သာဒုတရံ ရသာနံ၊
သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ,
တရန္တိ ဇာတိမရဏဿ ပါရ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃)၊
သာဒုတရန္တိ မဓုရတရံ ပဏီတတရံ။ ရသာနန္တိ ယေ ဣမေ ‘‘မူလရသော ခန္ဓရသော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၀) နယေန သာယနီယဓမ္မာ, ယေစိမေ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ဖလရသံ (မဟာဝ။ ၃၀၀), အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော, ယေ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ရူပရသာ သဒ္ဒရသာ (ပါရာ။ ၃၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁), အနာပတ္တိ ရသရသေ (ပါစိ။ ၆၀၅-၆၁၁), အယံ ဓမ္မဝိနယော ဧကရသော ဝိမုတ္တိရသော (စူဠဝ။ ၃၈၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၉), ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ အတ္ထရသဿ ဓမ္မရသဿာ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၄၉) နယေန ရူပါစာရရသုပဝဇ္ဇာ အဝသေသာ ဗျဉ္ဇနာဒယော ‘‘ဓမ္မရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ ရသာနံ သစ္စံ ဟဝေ သာဒုတရံ သစ္စမေဝ သာဒုတရံ။ သာဓုတရံ ဝါ, သေဋ္ဌတရံ, ဥတ္တမတရံ။ မူလရသာဒယော ဟိ သရီရမုပဗြူဟေန္တိ, သံကိလေသိကဉ္စ သုခမာဝဟန္တိ။ သစ္စရသေ ဝိရတိသစ္စဝါစာသစ္စရသာ သမထဝိပဿနာဒီဟိ စိတ္တံ ဥပဗြူဟေတိ, အသံကိလေသိကဉ္စ သုခမာဝဟတိ။ ဝိမုတ္တိရသော ပရမတ္ထသစ္စရသပရိဘာဝိတတ္တာ သာဒု, အတ္ထရသဓမ္မရသာ စ တဒဓိဂမူပါယဘူတံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တိတောတိ။
ပညာဇီဝိံဇီဝိတန္တိ ဧတ္ထ ပန ယွာယံ အန္ဓေကစက္ခုဒွိစက္ခုကေသု ဒွိစက္ခုပုဂ္ဂလော ဂဟဋ္ဌော ဝါ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာန-သရဏဂမနဒါန-သံဝိဘာဂ-သီလသမာဒါနုပေါသထကမ္မာဒိ ဂဟဋ္ဌပဋိပဒံ, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလသင်္ခါတံ တဒုတ္တရိစိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိဘေဒမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတပဋိပဒံ ပညာယ အာရာဓေတွာ ဇီဝတိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၂။)တဿ ပညာယ ဇီဝိနော ဇီဝိတံ, တံ ဝါ ပညာဇီဝိတံ သေဋ္ဌမာဟူတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧဝံ ဘဂဝတာ ဝိဿဇ္ဇိတေ စတ္တာရောပိ ပဉှေ သုတွာ အတ္တမနော ယက္ခော အဝသေသေပိ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆန္တော ကထံသု တရတိ ဩဃန္တိ ဂါထမာဟ။ အထဿ ဘဂဝါ ပုရိမနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇေန္တော သဒ္ဓါယ တရတီတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယော စတုဗ္ဗိဓမောဃံ တရတိ, သော သံသာရဏ္ဏဝမ္ပိ တရတိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခမ္ပိ အစ္စေတိ, ကိလေသမလာပိ ပရိသုဇ္ဈတိ, ဧဝံ သန္တေပိ ပန ယသ္မာ အဿဒ္ဓေါ ဩဃတရဏံ အသဒ္ဒဟန္တော န ပက္ခန္ဒတိ, ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါဿဂ္ဂေန ပမတ္တော တတ္ထေဝ ဝိသတ္တတ္တာ သံသာရဏ္ဏဝံ န တရတိ, ကုသီတော ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ ဝေါကိဏ္ဏော အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ, အပ္ပညော သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော န ပရိသုဇ္ဈတိ, တသ္မာ တပ္ပဋိပက္ခံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။
ဧဝံ ဝုတ္တာယ စေတာယ ယသ္မာ သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ, တသ္မာ သဒ္ဓါယ တရတိ ဩဃန္တိ ဣမိနာ ပဒေန ဒိဋ္ဌောဃတရဏံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ သောတာပန္နဉ္စ ပကာသေတိ။ ယသ္မာ ပန သောတာပန္နော ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ သာတစ္စကိရိယသင်္ခတေန အပ္ပမာဒေန သမန္နာဂတော ဒုတိယမဂ္ဂံ အာရာဓေတွာ ဌပေတွာ သကိဒေဝိမံ လောကံ အာဂမနမဂ္ဂံ အဝသေသံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အတိဏ္ဏံ ဘဝေါဃဝတ္ထုံ သံသာရဏ္ဏဝံ တရတိ, တသ္မာ အပ္ပမာဒေန အဏ္ဏဝန္တိ ဣမိနာ ပဒေန ဘဝေါဃတရဏံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ သကဒါဂါမိဉ္စ ပကာသေတိ။ ယသ္မာ စ သကဒါဂါမီ ဝီရိယေန တတိယမဂ္ဂံ အာရာဓေတွာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန အနတီတံ ကာမောဃဝတ္ထုံ ကာမောဃသညိတဉ္စ ကာမဒုက္ခမစ္စေတိ, တသ္မာ ဝီရိယေန ဒုက္ခမစ္စေတီတိ ဣမိနာ ပဒေန ကာမောဃတရဏံ အနာဂါမိမဂ္ဂံ အနာဂါမိဉ္စ ပကာသေတိ။ ယသ္မာ ပန အနာဂါမီ ဝိဂတကာမသညာယ ပရိသုဒ္ဓါယ ပညာယ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓံ စတုတ္ထမဂ္ဂပညံ အာရာဓေတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ပရမမလံ ပဇဟတိ, တသ္မာ ပညာယ ပရိသုဇ္ဈတီတိ, ဣမိနာ ပဒေန အဝိဇ္ဇောဃတရဏံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉ္စ အရဟတ္တဉ္စ ပကာသေတိ။ ဣမာယ စ အရဟတ္တနိကူဋေန ကထိတာယ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ ယက္ခော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၃။)ဣဒါနိ တမေဝ ‘‘ပညာယ ပရိသုဇ္ဈတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပညာပဒံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ကထံသု လဘတေ ပညန္တိ ဣမံ ဆပ္ပဒံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကထံသူတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ အတ္ထယုတ္တိပုစ္ဆာ ဟောန္တိ။ အယံ ဟိ ပညာဒိအတ္ထံ ဉတွာ တဿ ယုတ္တိံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘ကထံ, ကာယ ယုတ္တိယာ, ကေန ကာရဏေန ပညံ လဘတီ’’တိ? ဧသ နယော ဓနာဒီသု။
အထဿ ဘဂဝါ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ပညာလာဘံ ဒဿေန္တော သဒ္ဒဟာနောတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယသုစရိတာဒိဘေဒေန အပရဘာဂေ စ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဘေဒေန ဓမ္မေန အရဟန္တော ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တာ, တံ သဒ္ဒဟာနော အရဟတံ ဓမ္မံ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ လောကိယလောကုတ္တရပညံ လဘတိ, တဉ္စ ခေါ န သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ။ ယသ္မာ ပန သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ, ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, တသ္မာ ဥပသင်္ကမနတော ပဘုတိ ယာဝ ဓမ္မဿဝနေန သုဿူသံ လဘတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တံ ဓမ္မံ သဒ္ဒဟိတွာပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ကာလေန ဥပသင်္ကမိတွာ ဝတ္တကရဏေန ပယိရုပါသိတွာ ယဒါ ပယိရုပါသနာယ အာရာဓိတစိတ္တာ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမာ ဟောန္တိ။ အထ အဓိဂတာယ သောတုကာမတာယ သောတံ ဩဒဟိတွာ သုဏန္တော လဘတီတိ။ ဧဝံ သုဿူသမ္ပိ စ သတိအဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တော သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတညုတာယ ဝိစက္ခဏော ဧဝ လဘတိ, န ဣတရော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော’’တိ။
ဧဝံ ယသ္မာ သဒ္ဓါယ ပညလာဘသံဝတ္တနိကံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇတိ, သုဿူသာယ သက္ကစ္စံ ပညာဓိဂမူပါယံ သုဏာတိ, အပ္ပမာဒေန ဂဟိတံ န ပမုဿတိ။ ဝိစက္ခဏတာယ အနူနာဓိကံ အဝိပရီတဉ္စ ဂဟေတွာ ဝိတ္ထာရိကံ ကရောတိ။ သုဿူသာယ ဝါ ဩဟိတသောတော ပညာပဋိလာဘဟေတုံ ဓမ္မံ သုဏာတိ, အပ္ပမာဒေန သုတဓမ္မံ ဓာရေတိ, ဝိစက္ခဏတာယ ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထမုပပရိက္ခတိ, အထာနုပုဗ္ဗေန ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, တသ္မာဿ ဘဂဝါ ‘‘ကထံသု လဘတေ ပည’’န္တိ ပုဋ္ဌော ဣမာနိ စတ္တာရိ ကာရဏာနိ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၄။)ဣဒါနိ တတော ပရေ တယော ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပတိရူပကာရီတိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒေသကာလာဒီနိ အဟာပေတွာ လောကိယဿ လောကုတ္တရဿ ဝါ ဓနဿ ပတိရူပံ အဓိဂမူပါယံ ကရောတီတိ ပတိရူပကာရီ။ ဓုရဝါတိ စေတသိကဝီရိယဝသေန အနိက္ခိတ္တဓုရော။ ဥဋ္ဌာတာတိ, ‘‘ယော စ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ, တိဏာ ဘိယျော န မညတီ’’တိအာဒိနာ (ထေရဂါ။ ၂၃၂) နယေန ကာယိကဝီရီယဝသေန ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နော အသိထိလပရက္ကမော။ ဝိန္ဒတေ ဓနန္တိ ဧကမူသိကာယ နစိရဿေဝ စတုသတသဟဿသင်္ခံ စူဠန္တေဝါသီ ဝိယ လောကိယဓနဉ္စ, မဟလ္လကမဟာတိဿတ္ထေရော ဝိယ လောကုတ္တရဓနဉ္စ လဘတိ။ သော ‘‘တီဟိယေဝ ဣရိယာပထေဟိ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တံ ကတွာ ထိနမိဒ္ဓါဂမနဝေလာယ ပလာလစုမ္ဗဋကံ တေမေတွာ သီသေ ကတွာ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ထိနမိဒ္ဓံ ပဋိဗာဟန္တော ဒသဟိ ဝဿေဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သစ္စေနာတိ ဝစီသစ္စေနာပိ ‘‘သစ္စဝါဒီ ဘူတဝါဒီ’’တိ, ပရမတ္ထသစ္စေနာပိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အရိယသာဝကော’’တိ ဧဝံ ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတိ။ ဒဒန္တိ ယံကိဉ္စိ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတံ ဒဒန္တော မိတ္တာနိ ဂန္ထတိ, သမ္ပာဒေတိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုဒ္ဒဒံ ဝါ ဒဒံ တံ ဂန္ထတိ။ ဒါနမုခေန ဝါ စတ္တာရိပိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ, တေဟိ မိတ္တာနိ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သာဓာရဏေန လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေန နယေန စတ္တာရော ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကထံ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ ဣမံ ပဉ္စမံ ပဉှံ ဂဟဋ္ဌဝသေန ဝိဿဇ္ဇေန္တော ယဿေတေတိအာဒီမာဟ။ တဿတ္ထော – ယဿ ‘‘သဒ္ဒဟာနော အရဟတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တာယ သဗ္ဗကလျာဏဓမ္မုပ္ပါဒိကာယ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတတ္တာ သဒ္ဓဿ, ဃရမေသိနောတိ ဃရာဝါသံ ပဉ္စ ဝါ ကာမဂုဏေ ဧသန္တဿ ဂဝေသန္တဿ ကာမဘောဂိနော ဂဟဋ္ဌဿ ‘‘သစ္စေန ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သစ္စံ။ ‘‘သုဿူသံ လဘတေ ပည’’န္တိ ဧတ္ထ သုဿူသပညာနာမေန ဝုတ္တောဝ ဒမော။ ‘‘ဓုရဝါ ဥဋ္ဌာတာ’’တိ ဧတ္ထ ဓုရနာမေန ဥဋ္ဌာနနာမေန စ ဝုတ္တာ ဓိတိ။ ‘‘ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရော စာဂေါ စာတိ ဧတေ စတုရော ဓမ္မာ သန္တိ။ သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီတိ ဣဓလောကာ ပရလောကံ ဂန္တွာ သ ဝေ န သောစတီတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၅။)ဧဝံ ဘဂဝါ ပဉ္စမမ္ပိ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တံ ယက္ခံ စောဒေန္တော ဣင်္ဃ အညေပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ အညေပီတိ အညေပိ ဓမ္မေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆဿု။ အညေပိ ဝါ ပူရဏာဒယော သဗ္ဗညုပဋိညေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆဿု။ ယဒိ အမှေဟိ ‘‘သစ္စေန ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာ သစ္စာ ဘိယျော ကိတ္တိပ္ပတ္တိကာရဏံ ဝါ, ‘‘သုဿူသံ လဘတေ ပည’’န္တိ ဧတ္ထ သုဿူသာတိ ပညာပဒေသေန ဝုတ္တာ ဒမ္မာ ဘိယျော လောကိယလောကုတ္တရပညာပဋိလာဘကာရဏံ ဝါ, ‘‘ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာ စာဂါ ဘိယျော မိတ္တဂန္ထနကာရဏံ ဝါ, ‘‘ဓုရဝါ ဥဋ္ဌာတာ’’တိ ဧတ္ထ တံ တံ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဓုရနာမေန ဥဋ္ဌာနနာမေန စ ဝုတ္တာယ မဟာဘာရသဟနတ္ထေန ဥဿောဠှိဘာဝပ္ပတ္တာယ ဝီရိယသင်္ခါတာယ ခန္တျာ ဘိယျော လောကိယလောကုတ္တရဓနဝိန္ဒနကာရဏံ ဝါ, ‘‘သစ္စံ ဒမ္မော ဓိတိ စာဂေါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟေဝ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ ဘိယျော အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ ပေစ္စ အသောစနကာရဏံ ဝါ ဣဓ ဝိဇ္ဇတီတိ အယမေတ္ထ သဒ္ဓိံ သင်္ခေပယောဇနာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဧကမေကံ ပဒံ အတ္ထုဒ္ဓါရပဒုဒ္ဓါရပဒဝဏ္ဏနာနယေဟိ ဝိဘဇိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ယက္ခော ယေန သံသယေန အညေ ပုစ္ဆေယျ, တဿ ပဟီနတ္တာ ကထံ နု ဒါနိ ပုစ္ဆေယျံ, ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေတိ ဝတွာ ယေပိဿ အပုစ္ဆနကာရဏံ န ဇာနန္တိ, တေပိ ဇာနာပေန္တော ယောဟံ အဇ္ဇပဇာနာမိ, ယော အတ္ထော သမ္ပရာယိကောတိ အာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဇာတိ အဇ္ဇာဒိံ ကတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဇာနာမီတိ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ဇာနာမိ။ ယော အတ္ထောတိ ဧတ္တာဝတာ ‘‘သုဿူသံ လဘတေ ပည’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ဒဿေတိ။ သမ္ပရာယိကောတိ ဣမိနာ ‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ ပေစ္စ သောကာဘာဝကာရဏံ သမ္ပရာယိကံ။ အတ္ထောတိ စ ကာရဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ အယံ ဟိ အတ္ထသဒ္ဒေါ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅) ပါဌတ္ထေ ဝတ္တတိ။ ‘‘အတ္ထော မေ, ဂဟပတိ, ဟိရညသုဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၅၀၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၈) ဝိစက္ခဏေ။ ‘‘ဟောတိ သီလဝတံ အတ္ထော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၁၁) ဝုဍ္ဎိမှိ။ ‘‘ဗဟုဇနော ဘဇတေ အတ္ထဟေတူ’’တိအာဒီသု ဓနေ။ ‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၇။၆၆၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၅၀၊ ထေရဂါ။ ၄၄၃)
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၆။)ဟိတေ။ ‘‘အတ္ထေ ဇာတေ စ ပဏ္ဍိတ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၉၂) ကာရဏေ။ ဣဓ ပန ကာရဏေ။ တသ္မာ ယံ ပညာဒိလာဘာဒီနံ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ, ယဉ္စ ပေစ္စ သောကာဘာဝဿ ကာရဏံ သမ္ပရာယိကံ, တံ ယောဟံ အဇ္ဇ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေန သာမံယေဝ ပဇာနာမိ, သော ကထံ နု ဒါနိ ပုစ္ဆေယျံ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေတိ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ ယက္ခော ‘‘ပဇာနာမိ ယော အတ္ထော သမ္ပရာယိကော’’တိ ဝတွာ တဿ ဉာဏဿ ဘဂဝံမူလကတ္တံ ဒဿေန္တော အတ္ထာယ ဝတ မေ ဗုဒ္ဓေါတိ အာဟ။ တတ္ထ အတ္ထာယာတိ ဟိတာယ ဝုဍ္ဎိယာ စ။ ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလန္တိ ‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တစာဂေန ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, တံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ ဗုဒ္ဓံ ပဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘သံဃံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟာ’’တိ ဘဏန္တိ။
ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ အတ္တနော ဟိတာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟိတပဋိပတ္တိံ ဒီပေန္တော သော အဟံ ဝိစရိဿာမီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါမာ ဂါမန္တိ ဒေဝဂါမာ ဒေဝဂါမံ။ ပုရာ ပုရန္တိ ဒေဝနဂရတော ဒေဝနဂရံ။ နမဿမာနော သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတန္တိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော ဝတ ဘဂဝတော ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ နယေန ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတဉ္စ ဓမ္မသုဓမ္မတဉ္စ စ-သဒ္ဒေန ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဝတ ဘဂဝတော သာဝကသံဃော’’တိအာဒိနာ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ အဘိတ္ထဝိတွာ နမဿမာနော ဓမ္မဃောသကော ဟုတွာ ဝိစရိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ပရိယောသာနဉ္စ ရတ္တိဝိဘာဝနဉ္စ သာဓုကာရသဒ္ဒုဋ္ဌာနဉ္စ အာဠဝကကုမာရဿ ယက္ခဘဝနံ အာနယနဉ္စ ဧကက္ခဏေယေဝ အဟောသိ။ ရာဇပုရိသာ သာဓုကာရသဒ္ဒံ သုတွာ – ‘‘ဧဝရူပေါ သာဓုကာရသဒ္ဒေါ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓေ န အညေသံ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ, အာဂတော နု ခေါ ဘဂဝါ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တာ ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဗဟိ အဋ္ဌတွာ နိဗ္ဗိသင်္ကာ အန္တောယေဝ ပဝိသိတွာ အဒ္ဒသံသု ဘဂဝန္တံ ယက္ခဿ ဘဝနေ နိသိန္နံ, ယက္ခဉ္စ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌိတံ။ ဒိသွာန ယက္ခံ အာဟံသု – ‘‘အယံ တေ, မဟာယက္ခ, ရာဇကုမာရော ဗလိကမ္မာယ အာနီတော, ဟန္ဒ နံ ခါဒ ဝါ ဘုဉ္ဇ ဝါ, ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ။ သော သောတာပန္နတ္တာ လဇ္ဇိတော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၇။)ဝိသေသေန စ ဘဂဝတော ပုရတော ဧဝံ ဝုစ္စမာနော အထ တံ ကုမာရံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ကုမာရော မယှံ ပေသိတော, ဣမာဟံ ဘဂဝတော ဒမ္မိ, ဟိတာနုကမ္ပကာ ဗုဒ္ဓါ, ပဋိဂ္ဂဏှာတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဣမံ ဒါရကံ ဣမဿ ဟိတတ္ထာယ သုခတ္ထာယာ’’တိ ဣမဉ္စ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမံ ကုမာရံ သတပုညလက္ခဏံ,
သဗ္ဗင်္ဂုပေတံ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနံ၊
ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော ဒဒါမိ တေ,
ပဋိဂ္ဂဟ လောကဟိတာယ စက္ခုမာ’’တိ။
ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ ကုမာရံ။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တော စ ယက္ခဿ စ ကုမာရဿ စ မင်္ဂလကရဏတ္ထံ ပါဒူနဂါထံ အဘာသိ။ တံ ယက္ခော ကုမာရံ သရဏံ ဂမေန္တော တိက္ခတ္တုံ စတုတ္ထပါဒေန ပူရေသိ။ သေယျထိဒံ –
‘‘ဒီဃာယုကော ဟောတု အယံ ကုမာရော,
တုဝဉ္စ ယက္ခ သုခိတော ဘဝါဟိ၊
အဗျာဓိတာ လောကဟိတာယ တိဋ္ဌထ,
အယံ ကုမာရော သရဏမုပေတိ ဗုဒ္ဓံ၊
အယံ ကုမာရော သရဏမုပေတိ ဓမ္မံ၊
အယံ ကုမာရော သရဏမုပေတိ သံဃ’’န္တိ။
အထ ဘဂဝါ ကုမာရံ ရာဇပုရိသာနံ အဒါသိ – ‘‘ဣမံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုန မမေဝ ဒေထာ’’တိ။ ဧဝံ သော ကုမာရော ရာဇပုရိသာနံ ဟတ္ထတော ယက္ခဿ ဟတ္ထံ, ယက္ခဿ ဟတ္ထတော ဘဂဝတော ဟတ္ထံ, ဘဂဝတော ဟတ္ထတော ပုန ရာဇပုရိသာနံ ဟတ္ထံ ဂတတ္တာ နာမတော ‘‘ဟတ္ထကော အာဠဝကော’’တိ ဇာတော။ တံ အာဒါယ ပဋိနိဝတ္တေ ရာဇပုရိသေ ဒိသွာ ကဿကဝနကမ္မိကာဒယော ‘‘ကိံ ယက္ခော ကုမာရံ အတိဒဟရတ္တာ န ဣစ္ဆီ’’တိ? ဘီတာ ပုစ္ဆိံသု။ ရာဇပုရိသာ ‘‘မာ ဘာယထ။ ခေမံ ကတံ ဘဂဝတာ’’တိ သဗ္ဗမာရောစေသုံ။ တတော ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ သကလံ အာဠဝိနဂရံ ဧကကောလာဟလေန ယက္ခာဘိမုခံ အဟောသိ။ ယက္ခောပိ ဘဂဝတော ဘိက္ခာစာရကာလေ အနုပ္ပတ္တေ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဥပဍ္ဎမဂ္ဂံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တိ။
အထ ဘဂဝါ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော နဂရဒွါရေ အညတရသ္မိံ ဝိဝိတ္တေ ရုက္ခမူလေ ပညတ္တဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ တတော မဟာဇနကာယေန သဒ္ဓိံ ရာဇာ စ နာဂရာ စ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဘဂဝန္တံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၈။)ဥပသင်္ကမ္မ ဝန္ဒိတွာ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ – ‘‘ကထံ, ဘန္တေ, ဧဝံ ဒါရုဏံ ယက္ခံ ဒမယိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ယုဒ္ဓမာဒိံ ကတွာ ‘‘ဧဝံ နဝဝိဓံ ဝဿံ ဝဿေတွာ ဧဝံ ဝိဘိံသနကံ အကာသိ, ဧဝံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တဿာဟံ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေသိ’’န္တိ တမေဝါဠဝကသုတ္တံ ကထေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တတော ရာဇာ စေဝ နာဂရာ စ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ဘဝနသမီပေ ယက္ခဿ ဘဝနံ ကတွာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒိသက္ကာရုပေတံ နိစ္စဗလိံ ပဝတ္တေသုံ။ တဉ္စ ကုမာရံ ဝိညုတံ ပတ္တံ ‘‘တွံ ဘဂဝန္တံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိ, ဂစ္ဆ ဘဂဝန္တံယေဝ ပယိရုပါသဿု ဘိက္ခုသံဃဉ္စာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ သော ဘဂဝန္တဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ပယိရုပါသမာနော နစိရဿေဝ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝါရော အဟောသိ။ ဘဂဝါ စ နံ ဧတဒဂ္ဂေ နိဒ္ဒိသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဥပါသကာနံ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ပရိသံ သင်္ဂဏှန္တာနံ ယဒိဒံ ဟတ္ထကော အာဠဝကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၅၁)။ ဒွါဒသမံ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ယက္ခသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၉။)၁၁။ သက္ကသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ သုဝီရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၇။ သက္ကသံယုတ္တဿ ပဌမေ အဘိယံသူတိ ကဒါ အဘိယံသု? ယဒါ ဗလဝန္တော အဟေသုံ, တဒါ။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – သက္ကော ကိရ မဂဓရဋ္ဌေ မစလဂါမကေ မဃော နာမ မာဏဝေါ ဟုတွာ တေတ္တိံသ ပုရိသေ ဂဟေတွာ ကလျာဏကမ္မံ ကရောန္တော သတ္တ ဝတပဒါနိ ပူရေတွာ တတ္ထ ကာလင်္ကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ဗလဝကမ္မာနုဘာဝေန သပရိသံ သေသဒေဝတာ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တံ ဒိသွာ ‘‘အာဂန္တုကဒေဝပုတ္တာ အာဂတာ’’တိ နေဝါသိကာ ဂန္ဓပါနံ သဇ္ဇယိံသု။ သက္ကော သကပရိသာယ သညံ အဒါသိ – ‘‘မာရိသာ မာ ဂန္ဓပါနံ ပိဝိတ္ထ, ပိဝနာကာရမတ္တမေဝ ဒဿေထာ’’တိ။ တေ တတ္ထ အကံသု။ နေဝါသိကဒေဝတာ သုဝဏ္ဏသရကေဟိ ဥပနီတံ ဂန္ဓပါနံ ယာဝဒတ္ထံ ပိဝိတွာ မတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ သုဝဏ္ဏပထဝိယံ ပတိတွာ သယိံသု။ သက္ကော ‘‘ဂဏှထ ပုတ္တဟတာယ ပုတ္တေ’’တိ တေ ပါဒေသု ဂဟေတွာ သိနေရုပါဒေ ခိပါပေသိ။ သက္ကဿ ပုညတေဇေန တဒနုဝတ္တကာပိ သဗ္ဗေ တတ္ထေဝ ပတိံသု။ တေ သိနေရုဝေမဇ္ဈကာလေ သညံ လဘိတွာ, ‘‘တာတာ န သုရံ ပိဝိမှ, န သုရံ ပိဝိမှာ’’တိ အာဟံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ အသုရာ နာမ ဇာတာ။ အထ နေသံ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒသယောဇနသဟဿံ အသုရဘဝနံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သက္ကော တေသံ နိဝတ္တေတွာ အနာဂမနတ္ထာယ အာရက္ခံ ဌပေသိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
‘‘အန္တရာ ဒွိန္နံ အယုဇ္ဈပုရာနံ,
ပဉ္စဝိဓာ ဌပိတာ အဘိရက္ခာ၊
ဥဒကံ ကရောဋိ-ပယဿ စ ဟာရီ,
မဒနယုတာ စတုရော စ မဟတ္ထာ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၀။)ဒွေ နဂရာနိ ဟိ ယုဒ္ဓေန ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အယုဇ္ဈပုရာနိ နာမ ဇာတာနိ ဒေဝနဂရဉ္စ အသုရနဂရဉ္စ။ ယဒါ ဟိ အသုရာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, အထ ဒေဝေဟိ ပလာယိတွာ ဒေဝနဂရံ ပဝိသိတွာ ဒွါရေ ပိဒဟိတေ အသုရာနံ သတသဟဿမ္ပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ယဒါ ဒေဝါ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, အထာသုရေဟိ ပလာယိတွာ အသုရနဂရဿ ဒွါရေ ပိဒဟိတေ သက္ကာနံ သတသဟဿမ္ပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ နဂရာနိ အယုဇ္ဈပုရာနိ နာမ။ နေသံ အန္တရာ ဧတေသု ဥဒကာဒီသု ပဉ္စသု ဌာနေသု သက္ကေန အာရက္ခာ ဌပိတာ။ တတ္ထ ဥဒကသဒ္ဒေန နာဂါ ဂဟိတာ။ တေ ဟိ ဥဒကေ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ။ တသ္မာ သိနေရုဿ ပဌမာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ ကရောဋိသဒ္ဒေန သုပဏ္ဏာ ဂဟိတာ။ တေသံ ကိရ ကရောဋိ နာမ ပါနဘောဇနံ, တေန တံ နာမံ လဘိံသု။ ဒုတိယာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ ပယဿဟာရီသဒ္ဒေန ကုမ္ဘဏ္ဍာ ဂဟိတာ။ ဒါနဝရက္ခသာ ကိရ တေ။ တတိယာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ မဒနယုတသဒ္ဒေန ယက္ခာ ဂဟိတာ။ ဝိသမစာရိနော ကိရတေ ယုဇ္ဈသောဏ္ဍာ။ စတုတ္ထာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ စတုရော စ မဟန္တာတိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဝုတ္တာ။ ပဉ္စမာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ တသ္မာ ယဒိ အသုရာ ကုပိတာဝိလစိတ္တာ ဒေဝပုရံ ဥပယန္တိ ယုဒ္ဓေသူ, ယံ ဂိရိနော ပဌမံ ပရိဘဏ္ဍံ, တံ ဥရဂါ ပဋိဗာဟန္တိ ဧဝံ သေသေသု သေသာ။
တေ ပန အသုရာ အာယုဝဏ္ဏရသဣဿရိယသမ္ပတ္တီဟိ တာဝတိံသသဒိသာဝ။ တသ္မာ အန္တရာ အတ္တာနံ အဇာနိတွာ ပါဋလိယာ ပုပ္ဖိတာယ, ‘‘န ဣဒံ ဒေဝနဂရံ, တတ္ထ ပါရိစ္ဆတ္တကော ပုပ္ဖတိ, ဣဓ ပန စိတ္တပါဋလီ, ဇရသက္ကေနာမှာကံ သုရံ ပါယေတွာ ဝဉ္စိတာ, ဒေဝနဂရဉ္စ နော ဂဟိတံ, ဂစ္ဆာမ တေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိဿာမာ’’တိ ဟတ္ထိအဿရထေ အာရုယှ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိဖလကာနိ ဂဟေတွာ, ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ ဟုတွာ, အသုရဘေရိယော ဝါဒေန္တာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ ဒွိဓာ ဘေတွာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ တေ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဝမ္မိကမက္ခိကာ ဝမ္မိကံ ဝိယ သိနေရုံ အဘိရုဟိတု အာရဘန္တိ။ အထ နေသံ ပဌမံ နာဂေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဒ္ဓံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ခေါ ပန ယုဒ္ဓေ န ကဿစိ ဆဝိ ဝါ စမ္မံ ဝါ ဆိဇ္ဇတိ, န လောဟိတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကေဝလံ ကုမာရကာနံ ဒါရုမေဏ္ဍကယုဒ္ဓံ ဝိယ အညမညံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၁။)သန္တာသနမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ကောဋိသတာပိ ကောဋိသဟဿာပိ နာဂါ တေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတွာ တေ အသုရပုရံယေဝ ပဝေသေတွာ နိဝတ္တန္တိ။
ယဒါ ပန အသုရာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, အထ နာဂါ ဩသက္ကိတွာ ဒုတိယေ အာလိန္ဒေ သုပဏ္ဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတောဝ ဟုတွာ ယုဇ္ဈန္တိ။ ဧသ နယော သုပဏ္ဏာဒီသူပိ။ ယဒါ ပန တာနိ ပဉ္စပိ ဌာနာနိ အသုရာ မဒ္ဒန္တိ, တဒါ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍိတာနိပိ ပဉ္စ ဗလာနိ ဩသက္ကန္တိ။ အထ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဂန္တွာ သက္ကဿ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေန္တိ။ သက္ကော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကံ ဝေဇယန္တရထံ အာရုယှ သယံ ဝါ နိက္ခမတိ, ဧကံ ဝါ ပုတ္တံ ပေသေတိ။ ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ ပုတ္တံ ပေသေတုကာမော, တာတ သုဝီရာတိအာဒိမာဟ။
ဧဝံ ဘဒ္ဒန္တဝါတိ ခေါတိ ဧဝံ ဟောတု ဘဒ္ဒံ တဝ ဣတိ ခေါ။ ပမာဒံ အာပါဒေသီတိ ပမာဒံ အကာသိ။ အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတော သဋ္ဌိယောဇနံ ဝိတ္ထာရေန သုဝဏ္ဏမဟာဝီထိံ ဩတရိတွာ နက္ခတ္တံ ကီဠန္တော နန္ဒနဝနာဒီသု ဝိစရတီတိ အတ္ထော။
အနုဋ္ဌဟန္တိ အနုဋ္ဌဟန္တော။ အဝါယာမန္တိ အဝါယမန္တော။ အလသွဿာတိ အလသော အဿ။ န စ ကိစ္စာနိ ကာရယေတိ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ နာမ န ကရေယျ။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗကာမေဟိ သမိဒ္ဓေါ အဿ။ တံ မေ, သက္က, ဝရံ ဒိသာတိ, သက္က ဒေဝသေဋ္ဌ, တံ မေ ဝရံ ဥတ္တမံ ဌာနံ ဩကာသံ ဒိသံ အာစိက္ခ ကထေဟီတိ ဝဒတိ။ နိဗ္ဗာနဿ ဟိ သော မဂ္ဂေါတိ ကမ္မံ အကတွာ ဇီဝိတဋ္ဌာနံ နာမ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂေါ။ ပဌမံ။
၂။ သုသီမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၈။ ဒုတိယေ သုသီမန္တိ အတ္တနော ပုတ္တသဟဿဿ အန္တရေ ဧဝံနာမကံ ဧကံ ပုတ္တမေဝ။ ဒုတိယံ။
၃။ ဓဇဂ္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၉။ တတိယေ သမုပဗျူဠှောတိ သမ္ပိဏ္ဍိတော ရာသိဘူတော။ ဓဇဂ္ဂံ ဥလ္လောကေယျထာတိ သက္ကဿ ကိရ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတာယာမော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၂။)ရထော။ တဿ ဟိ ပစ္ဆိမန္တော ပဏ္ဏာသယောဇနော, မဇ္ဈေ ရထပဉ္ဇရော ပဏ္ဏာသယောဇနော, ရထသန္ဓိတော ယာဝ ရထသီသာ ပဏ္ဏာသယောဇနာနိ။ တဒေဝ ပမာဏံ ဒိဂုဏံ ကတွာ တိယောဇနသတာယာမောတိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ တသ္မိံ ယောဇနိကပလ္လင်္ကော အတ္ထတော, တိယောဇနိကံ သေတစ္ဆတ္တံ မတ္ထကေ ဌပိတံ, ဧကသ္မိံယေဝ ယုဂေ သဟဿအာဇညာ ယုတ္တာ, သေသာလင်္ကာရဿ ပမာဏံ နတ္ထိ။ ဓဇော ပနဿ အဍ္ဎတိယာနိ ယောဇနသတာနိ ဥဂ္ဂတော, ယဿ ဝါတာဟတဿ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယဿေဝ သဒ္ဒေါ နိစ္ဆရတိ, တံ ဥလ္လောကေယျာထာတိ ဝဒတိ။ ကသ္မာ? တံ ပဿန္တာနဉှိ ရာဇာ နော အာဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ နိခါတထမ္ဘော ဝိယ ဌိတော, ကဿ မယံ ဘာယာမာတိ ဘယံ န ဟောတိ။ ပဇာပတိဿာတိ သော ကိရ သက္ကေန သမာနဝဏ္ဏော သမာနာယုကော ဒုတိယံ အာသနံ လဘတိ။ တထာ ဝရုဏော ဤသာနော စ။ ဝရုဏော ပန တတိယံ အာသနံ လဘတိ, ဤသာနော စတုတ္ထံ။ ပလာယီတိ အသုရေဟိ ပရာဇိတော တသ္မိံ ရထေ ဌိတော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ရဇဓဇံ ဒိသွာ ပလာယနဓမ္မော။
ဣတိပိ သော ဘဂဝါတိအာဒီနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာနေဝ။ ဣဒမဝေါစာတိ ဣဒံ ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ နာမ ဘဂဝါ အဝေါစ, ယဿ အာဏာခေတ္တေ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေ အာနုဘာဝေါ ဝတ္တတိ။ ဣဒံ အာဝဇ္ဇေတွာ ဟိ ယက္ခဘယစောရဘယာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ မုတ္တာနံ အန္တော နတ္ထိ။ တိဋ္ဌတု အညဒုက္ခဝူပသမော, ဣဒံ အာဝဇ္ဇမာနော ဟိ ပသန္နစိတ္တော အာကာသေပိ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ။
တတြိဒံ ဝတ္ထု – ဒီဃဝါပိစေတိယမှိ ကိရ သုဓာကမ္မေ ကယိရမာနေ ဧကော ဒဟရော မုဒ္ဓဝေဒိကာပါဒတော ပတိတွာ စေတိယကုစ္ဆိယာ ဘဿတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဌိတော ဘိက္ခုသံဃော ‘‘ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ, အာဝုသော, အာဝဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ သော မရဏဘယေန တဇ္ဇိတော ‘‘ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ မံ ရက္ခတူ’’တိ အာဟ။ တာဝဒေဝဿ စေတိယကုစ္ဆိတော ဒွေ ဣဋ္ဌကာ နိက္ခမိတွာ သောပါနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု, ဥပရိဋ္ဌိတော ဝလ္လိနိဿေဏိံ ဩတာရေသုံ။ တသ္မိံ နိဿေဏိယံ ဌိတေ ဣဋ္ဌကာ ယထာဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌံသု။ တတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။)၄။ ဝေပစိတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၀။ စတုတ္ထေ ဝေပစိတ္တီတိ သော ကိရ အသုရာနံ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကော။ ယေနာတိ နိပါတမတ္တံ နန္တိ စ။ ကဏ္ဌပဉ္စမေဟီတိ ဒွီသု ဟတ္ထေသု ပါဒေသု ကဏ္ဌေ စာတိ ဧဝံ ပဉ္စဟိ ဗန္ဓနေဟိ။ တာနိ ပန နဠိနသုတ္တံ ဝိယ မက္ကဋကသုတ္တံ ဝိယ စ စက္ခုဿာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ, ဣရိယာပထံ ရုဇ္ဈန္တိ။ တေဟိ ပန စိတ္တေနေဝ ဗဇ္ဈတိ, စိတ္တေနေဝ မုစ္စတိ။ အက္ကောသတီတိ စောရောသိ ဗာလောသိ မူဠှောသိ ထေနောသိ ဩဋ္ဌောသိ ဂေါဏောသိ ဂဒြဘောသိ နေရယိကောသိ တိရစ္ဆာနဂတောသိ, နတ္ထိ တုယှံ သုဂတိ, ဒုဂ္ဂတိယေဝ တုယှံ ပါဋိကင်္ခါတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသတိ။ ပရိဘာသတီတိ, ဇရသက္က, န တွံ သဗ္ဗကာလံ ဇိနိဿသိ, ယဒါ အသုရာနံ ဇယော ဘဝိဿတိ, တဒါ တမ္ပိ ဧဝံ ဗန္ဓိတွာ အသုရဘဝနဿ ဒွါရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပေါထာပေဿာမီတိ အာဒီနိ ဝတွာ တဇ္ဇေတိ။ သက္ကော ဝိဇိတဝိဇယော န တံ မနသိ ကရောတိ, မဟာပဋိဂ္ဂဟဏံ ပနဿ မတ္ထကေ ဝိဓုနန္တော သုဓမ္မဒေဝသဘံ ပဝိသတိ စေဝ နိက္ခမတိ စ။ အဇ္ဈဘာသီတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ သက္ကော ဣမာနိ ဖရုသဝစနာနိ ဘယေန တိတိက္ခတိ, ဥဒါဟု အဓိဝါသနခန္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ’’တိ? ဝီမံသန္တော အဘာသိ။
ဒုဗ္ဗလျာ နောတိ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန နု။ ပဋိသံယုဇေတိ ပဋိသံယုဇေယျ ပဋိပ္ဖရေယျ။ ပဘိဇ္ဇေယျုန္တိ ဝိရဇ္ဇေယျုံ။ ပကုဇ္ဈေယျုန္တိပိ ပါဌော။ ပရန္တိ ပစ္စတ္ထိကံ။ ယော သတော ဥပသမ္မတီတိ ယော သတိမာ ဟုတွာ ဥပသမ္မတိ, တဿ ဥပသမံယေဝါဟံ ဗာလဿ ပဋိသေဓနံ မညေတိ အတ္ထော။ ယဒါ နံ မညတီတိ ယသ္မာ တံ မညတိ။ အဇ္ဈာရုဟတီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ဂေါဝ ဘိယျော ပလာယိနန္တိ ယထာ ဂေါယုဒ္ဓေ တာဝဒေဝ ဒွေ ဂါဝေါ ယုဇ္ဈန္တေ ဂေါဂဏော ဩလောကေန္တော တိဋ္ဌတိ, ယဒါ ပန ဧကော ပလာယတိ, အထ နံ ပလာယန္တံ သဗ္ဗော ဂေါဂဏော ဘိယျော အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ဧဝံ ဒုမ္မေဓော ခမန္တံ ဘိယျော အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ အတ္ထော။
သဒတ္ထပရမာတိ သကတ္ထပရမာ။ ခန္တျာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတီတိ တေသု သကအတ္ထပရမေသု အတ္ထေသု ခန္တိတော ဥတ္တရိတရော အညော အတ္ထော န ဝိဇ္ဇတိ။ တမာဟု ပရမံ ခန္တိန္တိ ယော ဗလဝါ တိတိက္ခတိ, တဿ တံ ခန္တိံ ပရမံ အာဟု။ ဗာလဗလံ နာမ အညာဏဗလံ။ တံ ယဿ ဗလံ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၄။)အဗလမေဝ တံ ဗလန္တိ အာဟု ကထေန္တီတိ ဒီပေတိ။ ဓမ္မဂုတ္တဿာတိ ဓမ္မေန ရက္ခိတဿ, ဓမ္မံ ဝါ ရက္ခန္တဿ။ ပဋိဝတ္တာတိ ပဋိပ္ဖရိတွာ ဝတ္တာ, ပဋိပ္ဖရိတွာ ဝါ ဗာလဗလန္တိ ဝဒေယျာပိ, ဓမ္မဋ္ဌံ ပန စာလေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တဿေဝ တေန ပါပိယောတိ တေန ကောဓေန တဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ ပါပံ။ ကတရဿ? ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ။ တိကိစ္ဆန္တာနန္တိ ဧကဝစနေ ဗဟုဝစနံ, တိကိစ္ဆန္တန္တိ အတ္ထော။ ဇနာ မညန္တီတိ ဧဝရူပံ အတ္တနော စ ပရဿ စာတိ ဥဘိန္နံ အတ္ထံ တိကိစ္ဆန္တံ နိပ္ဖါဒေန္တံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘အန္ဓဗာလော အယ’’န္တိ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနာဝ ဧဝံ မညန္တိ။ ဓမ္မဿ အကောဝိဒါတိ စတုသစ္စဓမ္မေ အဆေကာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ စတုတ္ထံ။
၅။ သုဘာသိတဇယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၁။ ပဉ္စမေ အသုရိန္ဒံ ဧတဒဝေါစာတိ ဆေကတာယ ဧတံ အဝေါစ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘ပရဿ နာမ ဂါဟံ မောစေတွာ ပဌမံ ဝတ္တုံ ဂရု။ ပရဿ ဝစနံ အနုဂန္တွာ ပန ပစ္ဆာ သုခံ ဝတ္တု’’န္တိ။ ပုဗ္ဗဒေဝါတိ ဒေဝလောကေ စိရနိဝါသိနော ပုဗ္ဗသာမိကာ, တုမှာကံ တာဝ ပဝေဏိအာဂတံ ဘဏထာတိ။ အဒဏ္ဍာဝစရာတိ ဒဏ္ဍာဝစရဏရဟိတာ, ဒဏ္ဍံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧဝမေတ္ထ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စမံ။
၆။ ကုလာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၂။ ဆဋ္ဌေ အဇ္ဈဘာသီတိ တဿ ကိရ သိမ္ဗလိဝနာဘိမုခဿ ဇာတဿ ရထသဒ္ဒေါ စ အာဇာနီယသဒ္ဒေါ ဓဇသဒ္ဒေါ စ သမန္တာ အသနိပါတသဒ္ဒေါ ဝိယ အဟောသိ။ တံ သုတွာ သိမ္ဗလိဝနေ ဗလဝသုပဏ္ဏာ ပလာယိံသု, ဇရာဇိဏ္ဏာ စေဝ ရောဂဒုဗ္ဗလာ စ အသဉ္ဇာတပက္ခပေါတကာ စ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တာ, မရဏဘယေန တဇ္ဇိတာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသု။ သက္ကော တံ သုတွာ ‘‘ကဿ သဒ္ဒေါ, တာတာ’’တိ? မာတလိံ ပုစ္ဆိ။ ရထသဒ္ဒံ, တေ ဒေဝ, သုတွာ သုပဏ္ဏာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိရဝန္တီတိ။ တံ သုတွာ ကရုဏာသမာဝဇ္ဇိတဟဒယော အဘာသိ။ ဤသာမုခေနာတိ ရထဿ ဤသာမုခေန။ ယထာ ကုလာဝကေ ဤသာမုခံ န သဉ္စုဏ္ဏေတိ, ဧဝံ ဣမိနာ ဤသာမုခေန တေ ပရိဝဇ္ဇယ။ သော ဟိ ရထော ပုညပစ္စယနိဗ္ဗတ္တော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅။)စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေပိ သိနေရုမှိပိ သမ္မုခီဘူတေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာဝ ဂစ္ဆတိ န သဇ္ဇတိ, အာကာသဂတသဒိသေနေဝ ဂစ္ဆတိ။ သစေ တေန သိမ္ဗလိဝနေန ဂတော ဘဝေယျ, ယထာ မဟာသကဋေ ကဒလိဝနမဇ္ဈေန ဝါ ဧရဏ္ဍဝနမဇ္ဈေန ဝါ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗဝနံ ဝိဘဂ္ဂံ နိမ္မထိတံ ဟောတိ, ဧဝံ တမ္ပိ သိမ္ဗလိဝနံ ဘဝေယျ။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ နဒုဗ္ဘိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၃။ သတ္တမေ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘အယံ သက္ကော ‘ယောပိ မေ အဿ သုပစ္စတ္ထိကော, တဿ ပါဟံ န ဒုဗ္ဘေယျ’န္တိ စိန္တေတိ, မယာ တဿ ပစ္စတ္ထိကတရော နာမ နတ္ထိ, ဝီမံသိဿာမိ တာဝ နံ, ကိံ နု ခေါ မံ ပဿိတွာ ဒုဗ္ဘတိ, န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။ တိဋ္ဌ ဝေပစိတ္တိ ဂဟိတောသီတိ ဝေပစိတ္တိ, ဧတ္ထေဝ တိဋ္ဌ, ဂဟိတော တွံ မယာတိ ဝဒတိ။ သဟ ဝစနေနေဝဿ သော ကဏ္ဌပဉ္စမေဟိ ဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓေါဝ အဟောသိ။ သပဿု စ မေတိ မယိ အဒုဗ္ဘတ္ထာယ သပထံ ကရောဟီတိ ဝဒတိ။ ယံ မုသာဘဏတော ပါပန္တိ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ပဌမကပ္ပိကေသု စေတိယရညော ပါပံ သန္ဓာယာဟ။ အရိယူပဝါဒိနောတိ ကောကလိကဿ ဝိယ ပါပံ။ မိတ္တဒ္ဒုနော စ ယံ ပါပန္တိ မဟာကပိဇာတကေ မဟာသတ္တေ ဒုဋ္ဌစိတ္တဿ ပါပံ။ အကတညုနောတိ ဒေဝဒတ္တသဒိသဿ အကတညုနော ပါပံ။ ဣမာနိ ကိရ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ စတ္တာရိ မဟာပါပါနိ။ သတ္တမံ။
၈။ ဝေရောစနအသုရိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၄။ အဋ္ဌမေ အဋ္ဌံသူတိ ဒွါရပါလရူပကာနိ ဝိယ ဌိတာ။ နိပ္ဖဒါတိ နိပ္ဖတ္တိ, ယာဝ အတ္ထော နိပ္ဖဇ္ဇတိ, တာဝ ဝါယမေထေဝါတိ ဝဒတိ။ ဒုတိယဂါထာ သက္ကဿ။ တတ္ထ ခန္တျာ ဘိယျောတိ နိပ္ဖန္နသောဘနေသု အတ္ထေသု ခန္တိတော ဥတ္တရိတရော အတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အတ္ထဇာတာတိ ကိစ္စဇာတာ။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ ဟိ ဥပါဒါယ အကိစ္စဇာတော သတ္တော နာမ နတ္ထိ။ ဣတော ဧတ္တော ဂမနမတ္တမ္ပိ ကိစ္စမေဝ ဟောတိ။ သံယောဂပရမာ တွေဝ, သမ္ဘောဂါ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ပါရိဝါသိကဩဒနာဒီနိ ဟိ အသမ္ဘောဂါရဟာနိ ဟောန္တိ, တာနိ ပုန ဥဏှာပေတွာ ဘဇ္ဇိတွာ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီဟိ သံယောဇိတာနိ သမ္ဘောဂါရဟာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သံယောဂပရမာ တွေဝ, သမ္ဘောဂါ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၆။)သဗ္ဗပါဏိန’’န္တိ။ နိပ္ဖန္နသောဘနော အတ္ထောတိ ဣမေ အတ္ထာ နာမ နိပ္ဖန္နာဝ သောဘန္တိ။ ပုန စတုတ္ထဂါထာ သက္ကဿ။ တတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဋ္ဌမံ။
၉။ အရညာယတနဣသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၅။ နဝမေ ပဏ္ဏကုဋီသု သမ္မန္တီတိ ဟိမဝန္တပဒေသေ ရမဏီယေ အရညာယတနေ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနစင်္ကမနာဒီဟိ သမ္ပန္နာသု ပဏ္ဏသာလာသု ဝသန္တိ။ သက္ကော စ ဒေဝါနမိန္ဒော ဝေပစိတ္တိ စာတိ ဣမေ ဒွေ ဇနာ ဇာမာတိကသသုရာ ကာလေန ကလဟံ ကရောန္တိ, ကာလေန ဧကတော စရန္တိ, ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ ဧကတော စရန္တိ။ ပဋလိယောတိ ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာ။ ခဂ္ဂံ ဩလဂ္ဂေတွာတိ ခဂ္ဂံ အံသေ ဩလဂ္ဂေတွာ။ ဆတ္တေနာတိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေန မတ္ထကေ ဓာရယမာနေန။ အပဗျာမတော ကရိတွာတိ ဗျာမတော အကတွာ။ စိရဒိက္ခိတာနန္တိ စိရသမာဒိဏ္ဏဝတာနံ။ ဣတော ပဋိက္ကမ္မာတိ ‘‘ဣတော ပက္ကမ ပရိဝဇ္ဇယ, မာ ဥပရိဝါတေ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝဒန္တိ။ န ဟေတ္ထ ဒေဝါတိ ဧတသ္မိံ သီလဝန္တာနံ ဂန္ဓေ ဒေဝါ န ပဋိက္ကူလသညိနော, ဣဋ္ဌကန္တမနာပသညိနောယေဝါတိ ဒီပေတိ။ နဝမံ။
၁၀။ သမုဒ္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၆။ ဒသမေ သမုဒ္ဒတီရေ ပဏ္ဏကုဋီသူတိ စက္ကဝါဠမဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌိယံ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏေ ဝါလုကပုဠိနေ ဝုတ္တပ္ပကာရာသု ပဏ္ဏသာလာသု ဝသန္တိ။ သိယာပိ နောတိ သိယာပိ အမှာကံ။ အဘယဒက္ခိဏံ ယာစေယျာမာတိ အဘယဒါနံ ယာစေယျာမ။ ယေဘုယျေန ကိရ ဒေဝါသုရသင်္ဂါမော မဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ ဟောတိ။ အသုရာနံ န သဗ္ဗကာလံ ဇယော ဟောတိ, ဗဟုဝါရေ ပရာဇယောဝ ဟောတိ။ တေ ဒေဝေဟိ ပရာဇိတာ ပလာယန္တာ ဣသီနံ အဿမပဒေန ဂစ္ဆန္တာ ‘‘သက္ကော ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ အမှေ နာသေတိ, ဂဏှထ ပုတ္တဟတာယ ပုတ္တေ’’တိ ကုပိတာ အဿမပဒေ ပါနီယဃဋစင်္ကမနသာလာဒီနိ ဝိဒ္ဓံသေန္တိ။ ဣသယော အရညတော ဖလာဖလံ အာဒါယ အာဂတာ နံ ဒိသွာ ပုန ဒုက္ခေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၇။)တိကံ ကရောန္တိ။ တေပိ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ ဝိနာသေန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ဣဒါနိ တေသံ သင်္ဂါမော ပစ္စုပဋ္ဌိတော’’တိ သုတွာ ဧဝံ စိန္တယိံသု။
ကာမံကရောတိ ဣစ္ဆိတကရော။ ဘယဿ အဘယဿ ဝါတိ ဘယံ ဝါ အဘယံ ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ တွံ အဘယံ ဒါတုကာမော, အဘယံ ဒါတုံ ပဟောသိ။ သစေ ဘယံ ဒါတုကာမော။ ဘယံ ဒါတုံ ပဟောသိ။ အမှာကံ ပန အဘယဒါနံ ဒေဟီတိ။ ဒုဋ္ဌာနန္တိ ဝိရုဒ္ဓါနံ။ ပဝုတ္တန္တိ ခေတ္တေ ပတိဋ္ဌာပိတံ။
တိက္ခတ္တုံ ဥဗ္ဗိဇ္ဇီတိ သာယမာသဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ သယနံ အဘိရုယှ နိပန္နော နိဒ္ဒါယ ဩက္ကန္တမတ္တာယ သမန္တာ ဌတွာ သတ္တိသတေန ပဟဋော ဝိယ ဝိရဝန္တော ဥဋ္ဌဟတိ, ဒသယောဇနသဟဿံ အသုရဘဝနံ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ သင်္ခေါဘံ အာပဇ္ဇတိ။ အထ နံ အာဂန္တွာ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တိ။ သော ‘‘န ကိဉ္စီ’’တိ ဝဒတိ။ ဒုတိယယာမာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ အသုရာနံ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇာ’’တိ တံ အဿာသေန္တာနံယေဝ အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမဿ တတော ပဋ္ဌာယ ဂေလညဇာတံ စိတ္တံ ဝေပတိ။ တေနေဝ စဿ ‘‘ဝေပစိတ္တီ’’တိ အပရံ နာမံ ဥဒပါဒီတိ။ ဒသမံ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ဝတပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၇။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဝတပဒါနီတိ ဝတကောဋ္ဌာသာနိ။ သမတ္တာနီတိ ပရိပုဏ္ဏာနိ။ သမာဒိန္နာနီတိ ဂဟိတာနိ။ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယီတိ ကုလဇေဋ္ဌကာနံ မဟာပိတာ မဟာမာတာ စူဠပိတာ စူဠမာတာ မာတုလော မာတုလာနီတိအာဒီနံ အပစိတိကာရကော။ သဏှဝါစောတိ ပိယမုဒုမဓုရဝါစော။ မုတ္တစာဂေါတိ ဝိဿဋ္ဌစာဂေါ။ ပယတပါဏီတိ ဒေယျဓမ္မဒါနတ္ထာယ သဒါ ဓောတဟတ္ထော။ ဝေါဿဂ္ဂရတောတိ ဝေါဿဇ္ဇနေ ရတော။ ယာစယောဂေါတိ ပရေဟိ ယာစိတဗ္ဗာရဟော, ယာစယောဂေါတိ ဝါ ယာစယောဂေနေဝ ယုတ္တော။ ဒါနသံဝိဘာဂရတောတိ ဒါနေ စ သံဝိဘာဂေ စ ရတော။ ပဌမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၈။)၂။ သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၈။ ဒုတိယေ မနုဿဘူတောတိ မဂဓရဋ္ဌေ မစလဂါမေ မနုဿဘူတော။ အာဝသထံ အဒါသီတိ စတုမဟာပထေ မဟာဇနဿ အာဝသထံ ကာရေတွာ အဒါသိ။ သဟဿမ္ပိ အတ္ထာနန္တိ သဟဿမ္ပိ ကာရဏာနံ, ဇနသဟဿေန ဝါ ဝစနသဟဿေန ဝါ ဩသာရိတေ ‘‘အယံ ဣမဿ အတ္ထော, အယံ ဣမဿ အတ္ထော’’တိ ဧကပဒေ ဌိတောဝ ဝိနိစ္ဆိနတိ။ ဒုတိယံ။
၃။ မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၉။ တတိယေ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘သက္ကော ဒေဝရာဇာတိ ကထေန္တိ, အတ္ထိ နု ခေါ သော သက္ကော, ယေန သော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒသဗလံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိ။ တဉ္စ ပဇာနာမီတိ ဗဟုဝစနေ ဧကဝစနံ, တေ စ ဓမ္မေ ပဇာနာမီတိ အတ္ထော။ သက္ကော ကိရ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ မဂဓရဋ္ဌေ မစလဂါမေ မဃော နာမ မာဏဝေါ အဟောသိ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော, ဗောဓိသတ္တစရိယာ ဝိယ စ တဿ စရိယာ အဟောသိ။ သော တေတ္တိံသ ပုရိသေ ဂဟေတွာ ကလျာဏမကာသိ။ ဧကဒိဝသံ အတ္တနောဝ ပညာယ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂါမမဇ္ဈေ မဟာဇနဿ သန္နိပတိတဋ္ဌာနေ ကစဝရံ ဥဘတောပဿေသု အပဗျူဟိတွာ တံ ဌာနံ ရမဏီယံ အကာသိ။ ပုန တတ္ထေဝ မဏ္ဍပံ ကာရေသိ။ ပုန ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ သာလံ ကာရေသိ။ ဂါမတော စ နိက္ခမိတွာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ တိဂါဝုတမ္ပိ ယောဇနမ္ပိ ဝိစရိတွာ တေဟိ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိသမံ သမံ အကာသိ။ တေ သဗ္ဗေဝ ဧကစ္ဆန္ဒာ တတ္ထ တတ္ထ သေတုယုတ္တဋ္ဌာနေ သေတုံ, မဏ္ဍပသာလာပေါက္ခရဏိမာလာဝစ္ဆရောပနပဒီနံ ယုတ္တဋ္ဌာနေသု မဏ္ဍပသာလာပေါက္ခရဏိမာလာဝစ္ဆရောပနာဒီနိ ကရောန္တာ ဗဟုံ ပုညမကံသု။ မဃော သတ္တ ဝတပဒါနိ ပူရေတွာ ကာယဿ ဘေဒါ သဒ္ဓိံ သဟာယေဟိ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ ဇာနာတိ။ တေနာဟ – ယေသံ ဓမ္မာနံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါ, တဉ္စ ပဇာနာမီတိ။ အယံ သက္ကဿ သက္ကတ္တာဓိဂမေ သင်္ခေပကထာ, ဝိတ္ထာရော ပန သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ သက္ကပဏှဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော။ တတိယံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉။)၄။ ဒလိဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၀။ စတုတ္ထေ မနုဿဒလိဒ္ဒေါတိ မနုဿအဓနော။ မနုဿကပဏောတိ မနုဿကာရုညတံ ပတ္တော။ မနုဿဝရာကောတိ မနုဿလာမကော။ တတြာတိ တသ္မိံ ဌာနေ, တသ္မိံ ဝါ အတိရောစနေ။ ဥဇ္ဈာယန္တီတိ အဝဇ္ဈာယန္တိ လာမကတော စိန္တေန္တိ။ ခိယန္တီတိ ကထေန္တိ ပကာသေန္တိ။ ဝိပါစေန္တီတိ တတ္ထ တတ္ထ ကထေန္တိ ဝိတ္ထာရေန္တိ။ ဧသော ခေါ မာရိသာတိ ဧတ္ထ အယမနုပုဗ္ဗိကထာ – သော ကိရ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ကာသိရဋ္ဌေ ဗာရာဏသိရာဇာ ဟုတွာ သမုဿိတဒ္ဓဇပဋာကနာနာလင်္ကာရေန သုဋ္ဌု အလင်္ကတံ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ အကာသိ အတ္တနော သိရိသမ္ပတ္တိယာ သမာကဍ္ဎိတနေတ္တေန ဇနကာယေန သမုလ္လောကိယမာနော။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတာ အာဂမ္မ တသ္မိံ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ, သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော ဥတ္တမဒမထသမန္နာဂတော။ မဟာဇနောပိ ရာဇဂတံ စိတ္တီကာရံ ပဟာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓမေဝ ဩလောကေသိ။ ရာဇာ – ‘‘ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ ဇနကာယေ ဧကောပိ မံ န ဩလောကေတိ။ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ? ဩလောကေန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ အဒ္ဒသ။ သောပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ မဟလ္လကော ဟောတိ ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတော။ စီဝရာနိပိဿ ဇိဏ္ဏာနိ, တတော တတော သုတ္တာနိ ဂဠန္တိ။ ရညော သတသဟဿာဓိကာနိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ပူရိတပါရမိံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ စိတ္တပသာဒမတ္တံ ဝါ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဝန္ဒနမတ္တံ ဝါ နာဟောသိ။ သော ရာဇာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတော မညေ ဧသ ဥသူယာယ မံ န ဩလောကေတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကွာယံ ကုဋ္ဌိစီဝရာနိ ပါရုတော’’တိ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပက္ကာမိ။ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆန္တော ရာဇဂဟေ ပရမကပဏာယ ဣတ္ထိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ဂဟိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သာ ဣတ္ထီ ကဉ္ဇိကမတ္တမ္ပိ ဥဒရပူရံ နာလတ္ထ။ တဿ ကုစ္ဆိဂတဿေဝ ကဏ္ဏနာသာ ဝိလီနာ, သင်္ခပလိတကုဋ္ဌီ ဟုတွာ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တော။ မာတာပိတရော နာမ ဒုက္ကရကာရိကာ ဟောန္တိ, တေနဿ မာတာ ယာဝ ကပါလံ ဂဟေတွာ စရိတုံ န သက္ကောတိ, တာဝဿ ကဉ္ဇိကမ္ပိ ဥဒကမ္ပိ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ ဘိက္ခာယ စရိတုံ သမတ္ထကာလေ ပနဿ ကပါလံ ဟတ္ထေ ဒတွာ ‘‘ပညာယိဿသိ သကေန ကမ္မေနာ’’တိ ပက္ကာမိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၀။)အထဿ တတော ပဋ္ဌာယ သကလသရီရတော မံသာနိ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတန္တိ, ယူသံ ပဂ္ဃရတိ, မဟာဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ။ ယံ ယံ ရစ္ဆံ နိဿာယ သယတိ, သဗ္ဗရတ္တိံ မဟာရဝေန ရဝတိ။ တဿ ကာရုညပရိဒေဝိတသဒ္ဒေန သကလဝီထိယံ မနုဿာ သဗ္ဗရတ္တိံ နိဒ္ဒံ န လဘန္တိ။ တဿ တတော ပဋ္ဌာယ သုခသယိတေ ပဗောဓေတီတိ သုပ္ပဗုဒ္ဓေါတွေဝ နာမံ ဥဒပါဒိ။ အထာပရေန သမယေန ဘဂဝတိ ရာဇဂဟံ သမ္ပတ္တေ နာဂရာ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ နဂရမဇ္ဈေ မဟာမဏ္ဍပံ ကတွာ ဒါနံ အဒံသု။ သုပ္ပဗုဒ္ဓေါပိ ကုဋ္ဌီ ဂန္တွာ ဒါနဂ္ဂမဏ္ဍပဿ အဝိဒူရေ နိသီဒိ။ နာဂရာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသန္တာ တဿာပိ ယာဂုဘတ္တံ အဒံသု။ တဿ ပဏီတဘောဇနံ ဘုတ္တဿ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ အနုမောဒနံ ကတွာ သစ္စာနိ ဒီပေသိ, သုပ္ပဗုဒ္ဓေါ နိသိန္နဋ္ဌာနေ နိသိန္နောဝ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော။ သတ္ထာ ဥဋ္ဌာယ ဝိဟာရံ ဂတော။ သောပိ စုမ္ဗဋံ အာရုယှ ကပါလမာဒါယ ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ဝိဗ္ဘန္တာယ ဂါဝိယာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတော မတ္တိကပါတိံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပဋိလဘန္တော ဝိယ ဒုတိယစိတ္တဝါရေ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အတ္တနော ပုညံ နိဿာယ အညေ ဒေဝေ အတိက္ကမ္မ ဝိရောစိတ္ထ။ တံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဧသော ခေါ မာရိသာတိအာဒိမာဟ။
သဒ္ဓါတိ မဂ္ဂေနာဂတသဒ္ဓါ။ သီလဉ္စ ယဿ ကလျာဏန္တိ ကလျာဏသီလံ နာမ အရိယသာဝကဿ အရိယကန္တသီလံ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အရိယသာဝကဿ ဧကသီလမ္ပိ အကန္တံ နာမ နတ္ထိ, ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဘဝန္တရေပိ အပ္ပဟီနံ ပဉ္စသီလံ အဓိပ္ပေတံ။ စတုတ္ထံ။
၅။ ရာမဏေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၁။ ပဉ္စမေ အာရာမစေတျာတိ အာရာမစေတိယာနိ။ ဝနစေတျာတိ ဝနစေတိယာနိ။ ဥဘယတ္ထာပိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန စေတျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မနုဿရာမဏေယျဿာတိ မနုဿရမဏီယဘာဝဿ။ ဣဒါနိ မနုဿရမဏီယကဝသေန ဘူမိရမဏီယကံ ဒဿေန္တော ဂါမေ ဝါတိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စမံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၁။)၆။ ယဇမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၂။ ဆဋ္ဌေ ယဇမာနာနန္တိ ယဇန္တာနံ။ တဒါ ကိရ အင်္ဂမဂဓဝါသိကာ မနုဿာ အနုသံဝစ္ဆရံ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီသု အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဒါရူနံ သဋ္ဌိမတ္တေ သကဋဘာရေ ရာသိံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ပဇ္ဇလိတကာလေ ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော ယဇာမာ’’တိ တံ သဗ္ဗံ ပက္ခိပန္တိ။ ‘‘ဧကဝါရံ ပက္ခိတ္တံ သဟဿဂုဏဖလံ ဒေတီ’’တိ နေသံ လဒ္ဓိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ သဗ္ဗအဂ္ဂါနိ ဂဟေတွာ ‘မဟာဗြဟ္မုနော ယဇာမာ’တိ အဂ္ဂိမှိ ဈာပေန္တိ။ အဖလံ ကရောန္တိ, မယိ ပဿန္တေ မာ နဿန္တု, ယထာ ဗုဒ္ဓဿ စေဝ သံဃဿ စ ဒတွာ ဗဟုံ ပုညံ ပသဝန္တိ, ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ဒါရုရာသိံ ဇလာပေတွာ ဩလောကေန္တေသု မနုဿေသု ပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဗြဟ္မတ္တဘာဝံ မာပေတွာ မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဘိန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော ဝိယ အဟောသိ။ မဟာဇနော ဒိသွာ ‘‘ဣမံ ယညံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ မဟာဗြဟ္မာ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာယ, အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏာ အာဟံသု ‘‘တုမှေ ‘မယံ တက္ကေန ကထေမာ’တိ မညထ, ဣဒါနိ ပဿထ, အယံ ဝေါ ဗြဟ္မာ သဟတ္ထာ ယညံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ။ သက္ကော အာဂန္တွာ ဒါရုစိတကမတ္ထကေ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ကဿာယံ သက္ကာရော’’တိ ပုစ္ဆိ? တုမှာကံ, ဘန္တေ, ပဋိဂ္ဂဏှထ နော ယညန္တိ။ တေန ဟိ အာဂစ္ဆထ, မာ တုလံ ဆဍ္ဍေတွာ ဟတ္ထေန တုလယိတ္ထ, အယံ သတ္ထာ ဓုရဝိဟာရေ ဝသတိ, တံ ပုစ္ဆိဿာမ ‘‘ကဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတီ’’တိ? ဥဘယရဋ္ဌဝါသိနော ဂဟေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။
တတ္ထ ပုညပေက္ခာနန္တိ ပုညံ ဣစ္ဆန္တာနံ ပုညတ္ထိကာနံ။ ဩပဓိကံ ပုညန္တိ ဥပဓိဝိပါကံ ပုညံ။ သံဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလန္တိ အရိယသံဃေ ဒိန္နံ ဝိပ္ဖါရဝန္တံ ဟောတိ။ ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနိ အမတပါနံ ပိဝိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာ သဗ္ဗာနိ အဂ္ဂဒါနာနိ ဘိက္ခုသံဃဿ အဒံသု။ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဗုဒ္ဓဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၃။ သတ္တမေ ဥဋ္ဌေဟီတိ ဥဋ္ဌဟ, ဃဋ, ဝါယမ။ ဝိဇိတသင်္ဂါမာတိ ရာဂါဒီနဉ္စေဝ ဒွါဒသယောဇနိကဿ စ မာရဗလဿ ဇိတတ္တာ ဘဂဝန္တံ ဧဝံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၂။)အာလပတိ။ ပန္နဘာရာတိ ဩရောပိတခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရဘာရ။ ပန္နရသာယ ရတ္တိန္တိ ပန္နရသာယ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိံ။ သတ္တမံ။
၈။ ဂဟဋ္ဌဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၄။ အဋ္ဌမေ ပုထုဒ္ဒိသာတိ စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာ စ။ ဘုမ္မာတိ ဘူမိဝါသိနော။ စိရရတ္တသမာဟိတေတိ ဥပစာရပ္ပနာဟိ စိရရတ္တသမာဟိတစိတ္တေ။ ဝန္ဒေတိ ဝန္ဒာမိ။ ဗြဟ္မစရိယပရာယဏေတိ ဒသပိ ဝဿာနိ ဝီသတိပိ ဝဿာနိ…ပေ… သဋ္ဌိပိ ဝဿာနိ အာပါဏကောဋိကံ ဧကသေယျံ ဧကဘတ္တန္တိအာဒိကံ သေဋ္ဌစရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ စရမာနေတိ အတ္ထော။ ပုညကရာတိ စတုပစ္စယဒါနံ ကုသုမ္ဘသုမနပူဇာ ဒီပသဟဿဇာလန္တိ ဧဝမာဒိပုညကာရကာ။ သီလဝန္တောတိ ဥပါသကတ္တေ ပတိဋ္ဌာယ ပဉ္စဟိပိ ဒသဟိပိ သီလေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဓမ္မေန ဒါရံ ပေါသေန္တီတိ ဥမင်္ဂဘိန္ဒနာဒီနိ အကတွာ ဓမ္မိကေဟိ ကသိဂေါရက္ခဝဏိဇ္ဇာဒီဟိ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေန္တိ။ ပမုခေါ ရထမာရုဟီတိ ဒေဝါနံ ပမုခေါ သေဋ္ဌော ရထံ အာရုဟိ။ အဋ္ဌမံ။
၉။ သတ္ထာရဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၅။ နဝမေ ဘဂဝန္တံ နမဿတီတိ ဧကံသံ ဥတ္တရိယံ ဒုကုလံ ကတွာ, ဗြဟ္မဇာဏုကော ဟုတွာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ဌပေတွာ နမဿတိ။ သော ယက္ခောတိ သော သက္ကော။ အနောမနာမန္တိ သဗ္ဗဂုဏေဟိ ဩမကဘာဝဿ နတ္ထိတာယ သဗ္ဗဂုဏနေမိတ္တကေဟိ နာမေဟိ အနောမနာမံ။ အဝိဇ္ဇာသမတိက္ကမာတိ စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒိကာယ ဝဋ္ဋမူလကအဝိဇ္ဇာယ သမတိက္ကမေန။ သေက္ခာတိ သတ္တ သေက္ခာ။ အပစယာရာမာတိ ဝဋ္ဋဝိဒ္ဓံသနေ ရတာ။ သိက္ခရေတိ သိက္ခန္တိ။ နဝမံ။
၁၀။ သံဃဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၆။ ဒသမေ အဇ္ဈဘာသီတိ ကသ္မာ ဧသ ပုနပ္ပုနံ ဧဝံ ဘာသတီတိ? သက္ကဿ ကိရ ဒေဝရညော သဒ္ဒေါ မဓုရော, သုဖသိတံ ဒန္တာဝရဏံ, ကထနကာလေ သုဝဏ္ဏကိင်္ကိဏိကသဒ္ဒေါ ဝိယ နိစ္ဆရတိ။ တံ ပုနပ္ပုနံ သောတုံ လဘိဿာမီတိ ဘာသတိ။ ပူတိဒေဟသယာတိ ပူတိမှိ မာတုသရီရေ ဝါ, အတ္တနောယေဝ ဝါ သရီရံ အဝတ္ထရိတွာ သယနတော ပူတိဒေဟသယာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၃။)နိမုဂ္ဂါ ကုဏပမှေတေတိ ဒသမာသေ မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတေ ကုဏပသ္မိံ ဧတေ နိမုဂ္ဂါ။ ဧတံ တေသံ ပိဟယာမီတိ ဧတေသံ ဧတံ ပိဟယာမိ ပတ္ထယာမိ။ န တေ သံ ကောဋ္ဌေ ဩပေန္တီတိ န တေ သံ သန္တကံ ဓညံ ကောဋ္ဌေ ပက္ခိပန္တိ။ န ဟိ ဧတေသံ ဓညံ အတ္ထိ။ န ကုမ္ဘီတိ န ကုမ္ဘိယံ။ န ကဠောပိယန္တိ န ပစ္ဆိယံ။ ပရနိဋ္ဌိတမေသာနာတိ ပရေသံ နိဋ္ဌိတံ ပရဃရေ ပက္ကံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဧသမာနာ ဂဝေသမာနာ။ တေနာတိ ဧဝံ ပရိယိဋ္ဌေန။ သုဗ္ဗတာတိ ဒသပိ…ပေ… သဋ္ဌိပိ ဝဿာနိ သုသမာဒိန္နသုန္ဒရဝတာ။
သုမန္တမန္တိနောတိ ဓမ္မံ သဇ္ဈာယိဿာမ, ဓုတင်္ဂံ သမာဒိယိဿာမ, အမတံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမ, သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမာတိ ဧဝံ သုဘာသိတဘာသိနော။ တုဏှီဘူတာ သမဉ္စရာတိ တိယာမရတ္တိံ အသနိဃောသေန ဃောသိတာ ဝိယ ဓမ္မံ ကထေန္တာပိ တုဏှီဘူတာ သမံ စရန္တိယေဝ နာမ။ ကသ္မာ? နိရတ္ထကဝစနဿာဘာဝါ။ ပုထုမစ္စာ စာတိ ဗဟုသတ္တာ စ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓါ။ အတ္တဒဏ္ဍေသု နိဗ္ဗုတာတိ ပရဝိဟေဌနတ္ထံ ဂဟိတဒဏ္ဍေသု သတ္တေသု နိဗ္ဗုတာ ဝိဿဋ္ဌဒဏ္ဍာ။ သာဒါနေသု အနာဒါနာတိ သဂဟဏေသု သတ္တေသု စ ဘဝယောနိအာဒီနံ ဧကကောဋ္ဌာသဿာပိ အဂဟိတတ္တာ အဂဟဏာ။ ဒသမံ။
ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၇။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပဌမံ။
၂။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၈။ ဒုတိယေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ဈာမခါဏုဝဏ္ဏော။ ဩကောဋိမကောတိ လကုဏ္ဍကော မဟောဒရော။ အာသနေတိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ။ ကောဓဘက္ခောတိ သက္ကေန ဂဟိတနာမမေဝေတံ။ သော ပန ဧကော ရူပါဝစရဗြဟ္မာ, ‘‘သက္ကော ကိရ ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတော’’တိ သုတွာ ဝီမံသနတ္ထံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၄။)အာဂတော။ အဝရုဒ္ဓကယက္ခာ ပန ဧဝရူပံ သံဝိဟိတာရက္ခံ ဌာနံ ပဝိသိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ဒေဝါနံ သုတွာ ‘‘န သက္ကာ ဧသ ဖရုသေန စာလေတုံ, နီစဝုတ္တိနာ ပန ခန္တိယံ ဌိတေန သက္ကာ ပလာပေတု’’န္တိ တထာ ပလာပေတုကာမော ဥပသင်္ကမိ။ အန္တရဓာယီတိ ခန္တိယံ ဌတွာ ဗလဝစိတ္တီကာရံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ နီစဝုတ္တိယာ ဒဿိယမာနာယ သက္ကာသနေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အန္တရဓာယိ။ န သူပဟတစိတ္တောမှီတိ ဧတ္ထ သူတိ နိပါတမတ္တံ, ဥပဟတစိတ္တောမှီတိ အာဟ။ နာဝတ္တေန သုဝါနယောတိ န ကောဓာဝတ္တေန သုအာနယော, ကောဓဝသေ ဝတ္တေတုံ န သုကရောမှီတိ ဝဒတိ။ န ဝေါ စိရာဟန္တိ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ, အဟံ စိရံ န ကုဇ္ဈာမီတိ ဝဒတိ။ ဒုတိယံ။
၃။ သမ္ဗရိမာယာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၉။ တတိယေ အာဗာဓိကောတိ ဣသိဂဏေန အဘိသပကာလေ ဥပ္ပန္နာဗာဓေန အာဗာဓိကော။ ဝါစေဟိ မန္တိ သစေ မံ သမ္ဗရိမာယံ ဝါစေသိ, ဧဝမဟံ တမ္ပိ တိကိစ္ဆိဿာမီတိ ဝဒတိ။ မာ ခေါ တွံ, မာရိသ, ဝါစေသီတိ ဝိနာပိ တာဝ သမ္ဗရိမာယံ သက္ကော အမှေ ဗာဓတိ, ယဒိ ပန တံ ဇာနိဿတိ, နဋ္ဌာ မယံ, မာ အတ္တနော ဧကဿ အတ္ထာယ အမှေ နာသေဟီတိ ဝတွာ နိဝါရယိံသု။ သမ္ဗရောဝ သတံ သမန္တိ ယထာ သမ္ဗရော အသုရိန္ဒော မာယာဝီ မာယံ ပယောဇေတွာ ဝဿသတံ နိရယေ ပက္ကော, ဧဝံ ပစ္စတိ။ တုမှေ ဓမ္မိကာဝ, အလံ ဝေါ မာယာယာတိ ဝဒတိ။ ကိံ ပန သက္ကော တဿ ကောဓံ တိကိစ္ဆိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ? အာမ သက္ကုဏေယျ။ ကထံ? တဒါ ကိရ သော ဣသိဂဏော ဓရတိယေဝ, တသ္မာ နံ ဣသီနံ သန္တိကံ နေတွာ ခမာပေယျ, ဧဝမဿ ဖာသု ဘဝေယျ။ တေန ပန ဝဉ္စိတတ္တာ တထာ အကတွာ ပက္ကန္တောဝ။ တတိယံ။
၄။ အစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၀။ စတုတ္ထေ သမ္ပယောဇေသုန္တိ ကလဟံ အကံသု။ အစ္စသရာတိ အတိက္ကမိ, ဧကော ဘိက္ခု ဧကံ ဘိက္ခုံ အတိက္ကမ္မ ဝစနံ အဝေါစာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၅။)ယထာဓမ္မံ နပ္ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ န ခမတိ။ ကောဓော ဝေါ ဝသမာယာတူတိ ကောဓော တုမှာကံ ဝသံ အာဂစ္ဆတု, မာ တုမှေ ကောဓဝသံ ဂမိတ္ထာတိ ဒီပေတိ။ မာ စ မိတ္တေ ဟိ ဝေါ ဇရာတိ ဧတ္ထ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ, တုမှာကံ မိတ္တဓမ္မေ ဇရာ နာမ မာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ, မိတ္တေသု ဝေါ ဇရာ မာ နိဗ္ဗတ္တိ, မိတ္တဘာဝတော အညထာဘာဝေါ မာ ဟောတူတိ အတ္ထော။ အဂရဟိယံ မာ ဂရဟိတ္ထာတိ အဂါရယှံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလံ မာ ဂရဟိတ္ထ။ စတုတ္ထံ။
၅။ အက္ကောဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၁။ ပဉ္စမေ မာ ဝေါ ကောဓော အဇ္ဈဘဝီတိ ကောဓော တုမှေ မာ အဘိဘဝိ, တုမှေဝ ကောဓံ အဘိဘဝထ။ မာ စ ကုဇ္ဈိတ္ထ ကုဇ္ဈိတန္တိ ကုဇ္ဈန္တာနံ မာ ပဋိကုဇ္ဈိတ္ထ။ အက္ကောဓောတိ မေတ္တာ စ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ။ အဝိဟိံသာတိ ကရုဏာ စ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ။ အထ ပါပဇနံ ကောဓော, ပဗ္ဗတောဝါဘိမဒ္ဒတီတိ လာမကဇနံ ပဗ္ဗတော ဝိယ ကောဓော အဘိမဒ္ဒတီတိ။ ပဉ္စမံ။
တတိယော ဝဂ္ဂေါ။
သက္ကသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
သဂါထာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ ပဌမော ဘာဂေါ။
Comments
Post a Comment