ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဇာတကအဋ္ဌကထာ
(သတ္တမော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၂၂။ မဟာနိပါတော
֍ * [၅၄၃] ၆။ ဘူရိဒတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
နဂရကဏ္ဍံ
ယံ ကိဉ္စိ ရတနံ အတ္ထီတိ ဣဒံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိံ ဥပနိဿာယ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထိကေ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေ ကိရ ဥပေါသထဒိဝသေ ပါတောဝ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဓမ္မဿဝနဝေလာယ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ ဓမ္မသဘံ အာဂန္တွာ အလင်္ကတဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခုသံဃံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခုအာဒီသု ပန ယေ အာရဗ္ဘ ဓမ္မကထာ သမုဋ္ဌာတိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ တထာဂတာ သလ္လပန္တိ, တသ္မာ အဇ္ဇ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ပုဗ္ဗစရိယပ္ပဋိသံယုတ္တာ ဓမ္မကထာ သမုဋ္ဌဟိဿတီတိ ဉတွာ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ‘‘ဥပေါသထိကတ္ထ, ဥပါသကာ’’တိ ဥပါသကေ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဥပါသကာ, ကလျာဏံ ဝေါ ကတံ, အပိစ အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပနေတံ, ယံ တုမှေ မာဒိသံ ဗုဒ္ဓံ ဩဝါဒဒါယကံ အာစရိယံ လဘန္တာ ဥပေါသထံ ကရေယျာထ။ ပေါရာဏပဏ္ဍိတာ ပန အနာစရိယကာပိ မဟန္တံ ယသံ ပဟာယ ဥပေါသထံ ကရိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ပုတ္တဿ ဥပရဇ္ဇံ ဒတွာ တဿ မဟန္တံ ယသံ ဒိသွာ ‘‘ရဇ္ဇမ္ပိ မေ ဂဏှေယျာ’’တိ ဥပ္ပန္နာသင်္ကော ‘‘တာတ, တွံ ဣတော နိက္ခမိတွာ ယတ္ထ တေ ရုစ္စတိ, တတ္ထ ဝသိတွာ မမ အစ္စယေန ကုလသန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ယမုနံ ဂန္တွာ ယမုနာယ စ သမုဒ္ဒဿ စ ပဗ္ဗတဿ စ အန္တရေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ပဋိဝသတိ။ တဒါ သမုဒ္ဒဿ ဟေဋ္ဌိမေ နာဂဘဝနေ ဧကာ မတပတိကာ နာဂမာဏဝိကာ အညာသံ သပတိကာနံ ယသံ ဩလောကေတွာ ကိလေသံ နိဿာယ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ သမုဒ္ဒတီရေ ဝိစရန္တီ ရာဇပုတ္တဿ ပဒဝလဉ္ဇံ ဒိသွာ ပဒါနုသာရေန ဂန္တွာ တံ ပဏ္ဏသာလံ အဒ္ဒသ။ တဒါ ရာဇပုတ္တော ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတော ဟောတိ။ သာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကဋ္ဌတ္ထရဏဉ္စေဝ သေသပရိက္ခာရေ စ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣဒံ ဧကဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝသနဋ္ဌာနံ, ဝီမံသိဿာမိ နံ ‘သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော နု ခေါ နော’တိ, သစေ ဟိ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော ဘဝိဿတိ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော, န မေ အလင်္ကတသယနံ သာဒိယိဿတိ။ သစေ ကာမာဘိရတော ဘဝိဿတိ, န သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတော, မမ သယနသ္မိံယေဝ နိပဇ္ဇိဿတိ။ အထ နံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သာမိကံ ကတွာ ဣဓေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ။ သာ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ စေဝ ဒိဗ္ဗဂန္ဓေ စ အာဟရိတွာ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖသယနံ သဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဏသာလာယံ ပုပ္ဖူပဟာရံ ကတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ ဝိကိရိတွာ ပဏ္ဏသာလံ အလင်္ကရိတွာ နာဂဘဝနမေဝ ဂတာ။
ရာဇပုတ္တော သာယနှသမယံ အာဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိဋ္ဌော တံ ပဝတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣမံ သယနံ သဇ္ဇိတ’’န္တိ ဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘အဟော သုဂန္ဓာနိ ပုပ္ဖါနိ, မနာပံ ဝတ ကတွာ သယနံ ပညတ္တ’’န္တိ န သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝေန သောမနဿဇာတော ပုပ္ဖသယနေ ပရိဝတ္တိတွာ နိပန္နော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ပုနဒိဝသေ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဋ္ဌာယ ပဏ္ဏသာလံ အသမ္မဇ္ဇိတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ အဂမာသိ။ နာဂမာဏဝိကာ တသ္မိံ ခဏေ အာဂန္တွာ မိလာတာနိ ပုပ္ဖါနိ ဒိသွာ ‘‘ကာမာဓိမုတ္တော ဧသ, န သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတော, သက္ကာ နံ ဂဏှိတု’’န္တိ ဉတွာ ပုရာဏပုပ္ဖါနိ နီဟရိတွာ အညာနိ ပုပ္ဖါနိ အာဟရိတွာ တထေဝ နဝပုပ္ဖသယနံ သဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဏသာလံ အလင်္ကရိတွာ စင်္ကမေ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ နာဂဘဝနမေဝ ဂတာ။ သော တံ ဒိဝသမ္ပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃။)ပုပ္ဖသယနေ သယိတွာ ပုနဒိဝသေ စိန္တေသိ ‘‘ကော နု ခေါ ဣမံ ပဏ္ဏသာလံ အလင်္ကရောတီ’’တိ? သော ဖလာဖလတ္ထာယ အဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလတော အဝိဒူရေ ပဋိစ္ဆန္နော အဋ္ဌာသိ။ ဣတရာပိ ဗဟူ ဂန္ဓေ စေဝ ပုပ္ဖါနိ စ အာဒါယ အဿမပဒံ အဂမာသိ။ ရာဇပုတ္တော ဥတ္တမရူပဓရံ နာဂမာဏဝိကံ ဒိသွာဝ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အတ္တာနံ အဒဿေတွာ တဿာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ သယနံ သဇ္ဇနကာလေ ပဝိသိတွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ နာဂမာဏဝိကာ, သာမီ’’တိ။ ‘‘သသာမိကာ အဿာမိကာသီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, အဟံ ပုဗ္ဗေ သသာမိကာ, ဣဒါနိ ပန အဿာမိကာ ဝိဓဝါ’’။ ‘‘တွံ ပန ကတ္ထ ဝါသိကောသီ’’တိ? ‘‘အဟံ ဗာရာဏသိရညော ပုတ္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော နာမ’’။ ‘‘တွံ နာဂဘဝနံ ပဟာယ ကသ္မာ ဣဓ ဝိစရသီ’’တိ? ‘‘သာမိ, အဟံ တတ္ထ သသာမိကာနံ နာဂမာဏဝိကာနံ ယသံ ဩလောကေတွာ ကိလေသံ နိဿာယ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ တတော နိက္ခမိတွာ သာမိကံ ပရိယေသန္တီ ဝိစရာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဘဒ္ဒေ, သာဓု, အဟမ္ပိ န သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော, ပိတရာ ပန မေ နီဟရိတတ္တာ ဣဓ ဝသာမိ, တွံ မာ စိန္တယိ, အဟံ တေ သာမိကော ဘဝိဿာမိ, ဥဘောပိ ဣဓ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိဿာမာ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေ ဥဘောပိ တတ္ထေဝ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။ သာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန မဟာရဟံ ဂေဟံ မာပေတွာ မဟာရဟံ ပလ္လင်္ကံ အာဟရိတွာ သယနံ ပညပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မူလဖလာဖလံ န ခါဒိ, ဒိဗ္ဗအန္နပါနမေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။
အပရဘာဂေ နာဂမာဏဝိကာ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, သာဂရတီရေ ဇာတတ္တာ တဿ ‘‘သာဂရဗြဟ္မဒတ္တော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ နာဂမာဏဝိကာ ဓီတရံ ဝိဇာယိ, တဿာ သမုဒ္ဒတီရေ ဇာတတ္တာ ‘‘သမုဒ္ဒဇာ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ အထေကော ဗာရာဏသိဝါသိကော ဝနစရကော တံ ဌာနံ ပတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ရာဇပုတ္တံ သဉ္ဇာနိတွာ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ ‘‘ဒေဝ, အဟံ တုမှာကံ ဣဓ ဝသနဘာဝံ ရာဇကုလဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ တံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ နဂရံ အဂမာသိ။ တဒါ ရာဇာ ကာလမကာသိ။ အမစ္စာ တဿ သရီရကိစ္စံ ကတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သန္နိပတိတွာ ‘‘အရာဇကံ ရဇ္ဇံ နာမ န သဏ္ဌာတိ, ရာဇပုတ္တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဝါ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ န ဇာနာမ, ဖုဿရထံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ရာဇာနံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ မန္တယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဝနစရကော နဂရံ ပတွာ တံ ကထံ သုတွာ အမစ္စာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အဟံ ရာဇပုတ္တဿ သန္တိကေ တယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄။)စတ္တာရော ဒိဝသေ ဝသိတွာ အာဂတောမှီ’’တိ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ အမစ္စာ တဿ သက္ကာရံ ကတွာ တေန မဂ္ဂနာယကေန သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ ကတပဋိသန္ထာရာ ရညော ကာလကတဘာဝံ အာရောစေတွာ ‘‘ဒေဝ, ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟံသု။
သော ‘‘နာဂမာဏဝိကာယ စိတ္တံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပိတာ မေ ကာလကတော, အမစ္စာ မယှံ ဆတ္တံ ဥဿာပေတုံ အာဂတာ, ဂစ္ဆာမ, ဘဒ္ဒေ, ဥဘောပိ ဒွါဒသယောဇနိကာယ ဗာရာဏသိယာ ရဇ္ဇံ ကာရေဿာမ, တွံ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကာ ဘဝိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, န သက္ကာ မယာ ဂန္တု’’န္တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ? ‘‘မယံ ဃောရဝိသာ ခိပ္ပကောပါ အပ္ပမတ္တကေနပိ ကုဇ္ဈာမ, သပတ္တိရောသော စ နာမ ဘာရိယော။ သစာဟံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ ကုဒ္ဓါ ဩလောကေဿာမိ, ဘသ္မာမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိပ္ပကိရိဿတိ။ ဣမိနာ ကာရဏေန န သက္ကာ မယာ ဂန္တု’’န္တိ။ ရာဇပုတ္တော ပုနဒိဝသေပိ ယာစတေဝ။ အထ နံ သာ ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ တာဝ ကေနစိ ပရိယာယေန န ဂမိဿာမိ, ဣမေ ပန မေ ပုတ္တာ နာဂကုမာရာ တဝ သမ္ဘဝေန ဇာတတ္တာ မနုဿဇာတိကာ။ သစေ တေ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, ဣမေသု အပ္ပမတ္တော ဘဝ။ ဣမေ ခေါ ပန ဥဒကဗီဇကာ သုခုမာလာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ ဝါတာတပေန ကိလမိတွာ မရေယျုံ, တသ္မာ ဧကံ နာဝံ ခဏာပေတွာ ဥဒကဿ ပူရာပေတွာ တာယ ဒွေ ပုတ္တကေ ဥဒကကီဠံ ကီဠာပေတွာ နဂရေပိ အန္တောဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပေါက္ခရဏိံကာရေယျာသိ, ဧဝံ တေ န ကိလမိဿန္တီ’’တိ။
သာ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇပုတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပုတ္တကေ အာလိင်္ဂိတွာ ထနန္တရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ရာဇပုတ္တဿ နိယျာဒေတွာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိတွာ နာဂဘဝနံ အဂမာသိ။ ရာဇပုတ္တောပိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ နိဝေသနာ နိက္ခမိတွာ အက္ခီနိ ပုဉ္ဆိတွာ အမစ္စေ ဥပသင်္ကမိ။ တေ တံ တတ္ထေဝ အဘိသိဉ္စိတွာ ‘‘ဒေဝ, အမှာကံ နဂရံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ တေန ဟိ သီဃံ နာဝံ ခဏိတွာ သကဋံ အာရောပေတွာ ဥဒကဿ ပူရေတွာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ နာနာပုပ္ဖါနိ ဝိကိရထ, မမ ပုတ္တာ ဥဒကဗီဇကာ, တေ တတ္ထ ကီဠန္တာ သုခံ ဂမိဿန္တီ’’တိ။ အမစ္စာ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ အလင်္ကတနဂရံ ပဝိသိတွာ သောဠသသဟဿာဟိ နာဋကိတ္ထီဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅။)အမစ္စာဒီဟိ စ ပရိဝုတော မဟာတလေ နိသီဒိတွာ သတ္တာဟံ မဟာပါနံ ပိဝိတွာ ပုတ္တာနံ အတ္ထာယ ပေါက္ခရဏိံ ကာရေသိ။ တေ နိဗဒ္ဓံ တတ္ထ ကီဠိံသု။
အထေကဒိဝသံ ပေါက္ခရဏိယံ ဥဒကေ ပဝေသိယမာနေ ဧကော ကစ္ဆပေါ ပဝိသိတွာ နိက္ခမနဋ္ဌာနံ အပဿန္တော ပေါက္ခရဏိတလေ နိပဇ္ဇိတွာ ဒါရကာနံ ကီဠနကာလေ ဥဒကတော ဥဋ္ဌာယ သီသံ နီဟရိတွာ တေ ဩလောကေတွာ ပုန ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိ။ တေ တံ ဒိသွာ ဘီတာ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘တာတ, ပေါက္ခရဏိယံ ဧကော ယက္ခော အမှေ တာသေတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆထ နံ ဂဏှထာ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေသိ။ တေ ဇာလံ ခိပိတွာ ကစ္ဆပံ အာဒါယ ရညော ဒဿေသုံ။ ကုမာရာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧသ, တာတ, ပိသာစော’’တိ ဝိရဝိံသု။ ရာဇာ ပုတ္တသိနေဟေန ကစ္ဆပဿ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဂစ္ဆထဿ ကမ္မကာရဏံ ကရောထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တတြ ဧကစ္စေ ‘‘အယံ ရာဇဝေရိကော, ဧတံ ဥဒုက္ခလေ မုသလေဟိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု, ဧကစ္စေ ‘‘တီဟိ ပါကေဟိ ပစိတွာ ခါဒိတုံ’’, ဧကစ္စေ ‘‘အင်္ဂါရေသု ဥတ္တာပေတုံ,’’ ဧကစ္စေ ‘‘အန္တောကဋာဟေယေဝ နံ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု။ ဧကော ပန ဥဒကဘီရုကော အမစ္စော ‘‘ဣမံ ယမုနာယ အာဝဋ္ဋေ ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ, သော တတ္ထ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏိဿတိ။ ဧဝရူပါ ဟိဿ ကမ္မကာရဏာ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ကစ္ဆပေါ တဿ ကထံ သုတွာ သီသံ နီဟရိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘အမ္ဘော, ကိံ တေ မယာ အပရာဓော ကတော, ကေန မံ ဧဝရူပံ ကမ္မကာရဏံ ဝိစာရေသိ။ မယာ ဟိ သက္ကာ ဣတရာ ကမ္မကာရဏာ သဟိတုံ, အယံ ပန အတိကက္ခဠော, မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဣမံ ဧတဒေဝ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယမုနာယ အာဝဋ္ဋေ ခိပါပေသိ။ ပုရိသော တထာ အကာသိ။ သော ဧကံ နာဂဘဝနဂါမိံ ဥဒကဝါဟံ ပတွာ နာဂဘဝနံ အဂမာသိ။
အထ နံ တသ္မိံ ဥဒကဝါဟေ ကီဠန္တာ ဓတရဋ္ဌနာဂရညော ပုတ္တာ နာဂမာဏဝကာ ဒိသွာ ‘‘ဂဏှထ နံ ဒါသ’’န္တိ အာဟံသု။ သော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဗာရာဏသိရညော ဟတ္ထာ မုစ္စိတွာ ဧဝရူပါနံ ဖရုသာနံ နာဂါနံ ဟတ္ထံ ပတ္တော, ကေန နု ခေါ ဥပါယေန မုစ္စေယျ’’န္တိ။ သော ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ မုသာဝါဒံ ကတွာ ‘‘တုမှေ ဓတရဋ္ဌဿ နာဂရညော သန္တကာ ဟုတွာ ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေထ, အဟံ စိတ္တစူဠော နာမ ကစ္ဆပေါ ဗာရာဏသိရညော ဒူတော, ဓတရဋ္ဌဿ သန္တိကံ အာဂတော, အမှာကံ ရာဇာ ဓတရဋ္ဌဿ ဓီတရံ ဒါတုကာမော မံ ပဟိဏိ, တဿ မံ ဒဿေထာ’’တိ အာဟ။ တေ သောမနဿဇာတာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆။)တံ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘အာနေထ န’’န္တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ဒိသွာဝ အနတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘ဧဝံ လာမကသရီရော ဒူတကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ကစ္ဆပေါ ‘‘ကိံ ပန, မဟာရာဇ, ဒူတေဟိ နာမ တာလပ္ပမာဏေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, သရီရဉှိ ခုဒ္ဒကံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ အပ္ပမာဏံ, ဂတဂတဋ္ဌာနေ ကမ္မနိပ္ဖါဒနမေဝ ပမာဏံ။ မဟာရာဇ, အမှာကံ ရညော ဗဟူ ဒူတာ။ ထလေ ကမ္မံ မနုဿာ ကရောန္တိ, အာကာသေ ပက္ခိနော, ဥဒကေ အဟမေဝ။ အဟဉှိ စိတ္တစူဠော နာမ ကစ္ဆပေါ ဌာနန္တရပ္ပတ္တော ရာဇဝလ္လဘော, မာ မံ ပရိဘာသထာ’’တိ အတ္တနော ဂုဏံ ဝဏ္ဏေသိ။ အထ နံ ဓတရဋ္ဌော ပုစ္ဆိ ‘‘ကေန ပနတ္ထေန ရညာ ပေသိတောသီ’’တိ။ မဟာရာဇ, ရာဇာ မံ ဧဝမာဟ ‘‘မယာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဓမ္မော ကတော, ဣဒါနိ ဓတရဋ္ဌေန နာဂရညာ သဒ္ဓိံ မိတ္တဓမ္မံ ကာတုံ မမ ဓီတရံ သမုဒ္ဒဇံ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ မံ ပဟိဏိ။ ‘‘တုမှေ ပပဉ္စံ အကတွာ မယာ သဒ္ဓိံယေဝ ပုရိသံ ပေသေတွာ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဒါရိကံ ဂဏှထာ’’တိ။ သော တုဿိတွာ တဿ သက္ကာရံ ကတွာ တေန သဒ္ဓိံ စတ္တာရော နာဂမာဏဝကေ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆထ, ရညော ဝစနံ သုတွာ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဧထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ကစ္ဆပံ ဂဟေတွာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိံသု။
ကစ္ဆပေါ ယမုနာယ ဗာရာဏသိယာ စ အန္တရေ ဧကံ ပဒုမသရံ ဒိသွာ ဧကေနုပါယေန ပလာယိတုကာမော ဧဝမာဟ – ‘‘ဘော နာဂမာဏဝကာ, အမှာကံ ရာဇာ ပုတ္တဒါရာ စဿ မံ ဥဒကေ ဂေါစရတ္တာ ရာဇနိဝေသနံ အာဂတံ ဒိသွာဝ ပဒုမာနိ နော ဒေဟိ, ဘိသမူလာနိ ဒေဟီတိ ယာစန္တိ။ အဟံ တေသံ အတ္ထာယ တာနိ ဂဏှိဿာမိ, ဧတ္ထ မံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ မံ အပဿန္တာပိ ပုရေတရံ ရညော သန္တိကံ ဂစ္ဆထ, အဟံ ဝေါ တတ္ထေဝ ပဿိဿာမီ’’တိ။ တေ တဿ သဒ္ဒဟိတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ သော တတ္ထ ဧကမန္တေ နိလီယိ။ ဣတရေပိ နံ အဒိသွာ ‘‘ရညော သန္တိကံ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ မာဏဝကဝဏ္ဏေန ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိံသု။ ရာဇာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဓတရဋ္ဌဿ သန္တိကာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ ဣဓာဂတာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, မယံ တဿ ဒူတာ, ဓတရဋ္ဌော ဝေါ အာရောဂျံ ပုစ္ဆတိ။ သစေ ယံ ဝေါ ဣစ္ဆထ, တံ နော ဝဒေထ။ တုမှာကံ ကိရ ဓီတရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇။)သမုဒ္ဒဇံ အမှာကံ ရညော ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ဒေထာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တာ ပဌမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရတနံ အတ္ထိ, ဓတရဋ္ဌနိဝေသနေ၊
သဗ္ဗာနိ တေ ဥပယန္တု, ဓီတရံ ဒေဟိ ရာဇိနော’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗာနိ တေ ဥပယန္တူတိ တဿ နိဝေသနေ သဗ္ဗာနိ ရတနာနိ တဝ နိဝေသနံ ဥပဂစ္ဆန္တု။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န နော ဝိဝါဟော နာဂေဟိ, ကတပုဗ္ဗော ကုဒါစနံ၊
တံ ဝိဝါဟံ အသံယုတ္တံ, ကထံ အမှေ ကရောမသေ’’တိ။
တတ္ထ အသံယုတ္တန္တိ အယုတ္တံ တိရစ္ဆာနေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂံ အနနုစ္ဆဝိကံ။ အမှေတိ အမှေ မနုဿဇာတိကာ သမာနာ ကထံ တိရစ္ဆာနဂတသမ္ဗန္ဓံ ကရောမာတိ။
တံ သုတွာ နာဂမာဏဝကာ ‘‘သစေ တေ ဓတရဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓော အနနုစ္ဆဝိကော, အထ ကသ္မာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကံ စိတ္တစူဠံ နာမ ကစ္ဆပံ ‘သမုဒ္ဒဇံ နာမ တေ ဓီတရံ ဒမ္မီ’တိ အမှာကံ ရညော ပေသေသိ? ဧဝံ ပေသေတွာ ဣဒါနိ တေ အမှာကံ ရာဇာနံ ပရိဘဝံ ကရောန္တဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ မယံ ဇာနိဿာမ။ မယဉှိ နာဂမာဏဝကာ’’တိ ဝတွာ ရာဇာနံ တဇ္ဇေန္တာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိံသု –
‘‘ဇီဝိတံ နူန တေ စတ္တံ, ရဋ္ဌံ ဝါ မနုဇာဓိပ၊
န ဟိ နာဂေ ကုပိတမှိ, စိရံ ဇီဝန္တိ တာဒိသာ။
‘‘ယော တွံ ဒေဝ မနုဿောသိ, ဣဒ္ဓိမန္တံ အနိဒ္ဓိမာ၊
ဝရုဏဿ နိယံ ပုတ္တံ, ယာမုနံ အတိမညသီ’’တိ။
တတ္ထ ရဋ္ဌံ ဝါတိ ဧကံသေန တယာ ဇီဝိတံ ဝါ ရဋ္ဌံ ဝါ စတ္တံ။ တာဒိသာတိ တုမှာဒိသာ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေ နာဂေ ကုပိတေ စိရံ ဇီဝိတုံ န သက္ကောန္တိ, အန္တရာဝ အန္တရဓာယန္တိ။ ယော တွံ, ဒေဝ, မနုဿောသီတိ ဒေဝ, ယော တွံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈။)မနုဿော သမာနော။ ဝရုဏဿာတိ ဝရုဏနာဂရာဇဿ။ နိယံ ပုတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တိကပုတ္တံ။ ယာမုနန္တိ ယမုနာယ ဟေဋ္ဌာ ဇာတံ။
တတော ရာဇာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နာတိမညာမိ ရာဇာနံ, ဓတရဋ္ဌံ ယသဿိနံ၊
ဓတရဋ္ဌော ဟိ နာဂါနံ, ဗဟူနမပိ ဣဿရော။
‘‘အဟိ မဟာနုဘာဝေါပိ, န မေ ဓီတရမာရဟော၊
ခတ္တိယော စ ဝိဒေဟာနံ, အဘိဇာတာ သမုဒ္ဒဇာ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟူနမပီတိ ပဉ္စယောဇနသတိကဿ နာဂဘဝနဿ ဣဿရဘာဝံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ န မေ ဓီတရမာရဟောတိ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါပိ ပန သော အဟိဇာတိကတ္တာ မမ ဓီတရံ အရဟော န ဟောတိ။ ‘‘ခတ္တိယော စ ဝိဒေဟာန’’န္တိ ဣဒံ မာတိပက္ခေ ဉာတကေ ဒဿေန္တော အာဟ။ သမုဒ္ဒဇာတိ သော စ ဝိဒေဟရာဇပုတ္တော မမ ဓီတာ သမုဒ္ဒဇာ စာတိ ဥဘောပိ အဘိဇာတာ။ တေ အညမညံ သံဝါသံ အရဟန္တိ။ န ဟေသာ မဏ္ဍူကဘက္ခဿ သပ္ပဿ အနုစ္ဆဝိကာတိ အာဟ။
နာဂမာဏဝကာ တံ တတ္ထေဝ နာသာဝါတေန မာရေတုကာမာ ဟုတွာပိ ‘‘အမှာကံ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထာပနတ္ထာယ ပေသိတာ, ဣမံ မာရေတွာ ဂန္တုံ န ယုတ္တံ, ဂန္တွာ ရညော အာစိက္ခိတွာ ဇာနိဿာမာ’’တိ တတ္ထေဝ အန္တရဟိတာ ‘‘ကိံ, တာတာ, လဒ္ဓါ ဝေါ ရာဇဓီတာ’’တိ ရညာ ပုစ္ဆိတာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကိံ, ဒေဝ, အမှေ အကာရဏာ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ပေသေသိ။ သစေပိ မာရေတုကာမော, ဣဓေဝ နော မာရေဟိ။ သော တုမှေ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ, အတ္တနော ဓီတရံ ဇာတိမာနေန ဥက္ခိပတီ’’တိ တေန ဝုတ္တဉ္စ အဝုတ္တဉ္စ ဝတွာ ရညော ကောဓံ ဥပ္ပါဒယိံသု။ သော အတ္တနော ပရိသံ သန္နိပါတေတုံ အာဏာပေန္တော အာဟ –
‘‘ကမ္ဗလဿတရာ ဥဋ္ဌေန္တု, သဗ္ဗေ နာဂေ နိဝေဒယ၊
ဗာရာဏသိံ ပဝဇ္ဇန္တု, မာ စ ကဉ္စိ ဝိဟေဌယု’’န္တိ။
တတ္ထ ကမ္ဗလဿတရာ ဥဋ္ဌေန္တူတိ ကမ္ဗလဿတရာ နာမ တဿ မာတုပက္ခိကာ သိနေရုပါဒေ ဝသနနာဂါ, တေ စ ဥဋ္ဌဟန္တု။ အညေ စ စတူသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉။)ဒိသာသု အနုဒိသာသု ယတ္တကာ ဝါ မယှံ ဝစနကရာ, တေ သဗ္ဗေ နာဂေ နိဝေဒယ, ဂန္တွာ ဇာနာပေထ, ခိပ္ပံ ကိရ သန္နိပါတေထာတိ အာဏာပေန္တော ဧဝမာဟ။ တတော သဗ္ဗေဟေဝ သီဃံ သန္နိပတိတေဟိ ‘‘ကိံ ကရောမ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေ နာဂါ ဗာရာဏသိံ ပဝဇ္ဇန္တူ’’တိ အာဟ။ ‘‘တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကာတဗ္ဗံ, ဒေဝ, တံ နာသာဝါတပ္ပဟာရေန ဘသ္မံ ကရောမာ’’တိ စ ဝုတ္တေ ရာဇဓီတရိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ တဿာ ဝိနာသံ အနိစ္ဆန္တော ‘‘မာ စ ကဉ္စိ ဝိဟေဌယု’’န္တိ အာဟ, တုမှေသု ကောစိ ကဉ္စိ မာ ဝိဟေဌယာတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
အထ နံ နာဂါ ‘‘သစေ ကောစိ မနုဿော န ဝိဟေဌေတဗ္ဗော, တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ အထ နေ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောထ, အဟမ္ပိ ဣဒံ နာမ ကရိဿာမီ’’တိ အာစိက္ခန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘နိဝေသနေသု သောဗ္ဘေသု, ရထိယာ စစ္စရေသု စ၊
ရုက္ခဂ္ဂေသု စ လမ္ဗန္တု, ဝိတတာ တောရဏေသု စ။
‘‘အဟမ္ပိ သဗ္ဗသေတေန, မဟတာ သုမဟံ ပုရံ၊
ပရိက္ခိပိဿံ ဘောဂေဟိ, ကာသီနံ ဇနယံ ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ သောဗ္ဘေသူတိ ပေါက္ခရဏီသု။ ရထိယာတိ ရထိကာယ။ ဝိတတာတိ ဝိတတသရီရာ မဟာသရီရာ ဟုတွာ ဧတေသု စေဝ နိဝေသနာဒီသု ဒွါရတောရဏေသု စ ဩလမ္ဗန္တု, ဧတ္တကံ နာဂါ ကရောန္တု, ကရောန္တာ စ နိဝေသနေ တာဝ မဉ္စပီဌာနံ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ အန္တောဂဗ္ဘဗဟိဂဗ္ဘာဒီသု စ ပေါက္ခရဏိယံ ဥဒကပိဋ္ဌေ ရထိကာဒီနံ ပဿေသု စေဝ ထလေသု စ မဟန္တာနိ သရီရာနိ မာပေတွာ မဟန္တေ ဖဏေ ကတွာ ကမ္မာရဂဂ္ဂရီ ဝိယ ဓမမာနာ ‘‘သုသူ’’တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တာ ဩလမ္ဗထ စ နိပဇ္ဇထ စ။ အတ္တာနံ ပန တရုဏဒါရကာနံ ဇရာဇိဏ္ဏာနံ ဂဗ္ဘိနိတ္ထီနံ သမုဒ္ဒဇာယ စာတိ ဣမေသံ စတုန္နံ မာ ဒဿယိတ္ထ။ အဟမ္ပိ သဗ္ဗသေတေန မဟန္တေန သရီရေန ဂန္တွာ သုမဟန္တံ ကာသိပုရံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိဿံ, မဟန္တေန ဖဏေန နံ ဆာဒေတွာ ဧကန္ဓကာရံ ကတွာ ကာသီနံ ဘယံ ဇနယန္တော ‘‘သုသူ’’တိ သဒ္ဒံ မုဉ္စိဿာမီတိ။
အထ သဗ္ဗေ နာဂါ တထာ အကံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀။)‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ဥရဂါနေကဝဏ္ဏိနော၊
ဗာရာဏသိံ ပဝဇ္ဇိံသု, န စ ကဉ္စိ ဝိဟေဌယုံ။
‘‘နိဝေသနေသု သောဗ္ဘေသု, ရထိယာ စစ္စရေသု စ၊
ရုက္ခဂ္ဂေသု စ လမ္ဗိံသု, ဝိတတာ တောရဏေသု စ။
‘‘တေသု ဒိသွာန လမ္ဗန္တေ, ပုထူ ကန္ဒိံသု နာရိယော၊
နာဂေ သောဏ္ဍိကတေ ဒိသွာ, ပဿသန္တေ မုဟုံ မုဟုံ။
‘‘ဗာရာဏသီ ပဗျထိတာ, အာတုရာ သမပဇ္ဇထ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဓီတရံ ဒေဟိ ရာဇိနော’’တိ။
တတ္ထ အနေကဝဏ္ဏိနောတိ နီလာဒိဝသေန အနေကဝဏ္ဏာ။ ဧဝရူပါနိ ဟိ တေ ရူပါနိ မာပယိံသု။ ပဝဇ္ဇိံသူတိ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ပဝိသိံသု။ လမ္ဗိံသူတိ ဓတရဋ္ဌေန ဝုတ္တနိယာမေနေဝ တေ သဗ္ဗေသု ဌာနေသု မနုဿာနံ သဉ္စာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဩလမ္ဗိံသု။ ဒူတာ ဟုတွာ အာဂတာ ပန စတ္တာရော နာဂမာဏဝကာ ရဉော သယနဿ စတ္တာရော ပါဒေ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိသီသေ မဟန္တေ ဖဏေ ကတွာ တုဏ္ဍေဟိ သီသံ ပဟရန္တာ ဝိယ ဒါဌာ ဝိဝရိတွာ ပဿသန္တာ အဋ္ဌံသု။ ဓတရဋ္ဌောပိ အတ္တနာ ဝုတ္တနိယာမေန နဂရံ ပဋိစ္ဆာဒေသိ။ ပဗုဇ္ဈမာနာ ပုရိသာ ယတော ယတော ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ပသာရေန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ သပ္ပေ ဆုပိတွာ ‘‘သပ္ပေါ, သပ္ပေါ’’တိ ဝိရဝန္တိ။ ပုထူ ကန္ဒိံသူတိ ယေသု ဂေဟေသု ဒီပါ ဇလန္တိ, တေသု ဣတ္ထိယော ပဗုဒ္ဓါ ဒွါရတောရဏဂေါပါနသိယော ဩလောကေတွာ ဩလမ္ဗန္တေ နာဂေ ဒိသွာ ဗဟူ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ကန္ဒိံသု။ ဧဝံ သကလနဂရံ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ သောဏ္ဍိကတေတိ ကတဖဏေ။
ပက္ကန္ဒုန္တိ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ နာဂါနံ အဿာသဝါတေန သကလနဂရေ ရာဇနိဝေသနေ စ ဥပ္ပါတိယမာနေ ဝိယ ဘီတာ မနုဿာ ‘‘နာဂရာဇာနော ကိဿ နော ဝိဟေဌထာ’’တိ ဝတွာ တုမှာကံ ရာဇာ ‘‘ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ ဓတရဋ္ဌဿ ဒူတံ ပေသေတွာ ပုန တဿ ဒူတေဟိ အာဂန္တွာ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တော အမှာကံ ရာဇာနံ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ။ ‘‘သစေ အမှာကံ ရညော ဓီတရံ န ဒဿတိ, သကလနဂရဿ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁။)နော, သာမိ, ဩကာသံ ဒေထ, မယံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ယာစိဿာမာ’’တိ ယာစန္တာ ဩကာသံ လဘိတွာ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ မဟန္တေန ရဝေန ပက္ကန္တိံသု။ ဘရိယာယောပိဿ အတ္တနော အတ္တနော ဂဗ္ဘေသု နိပန္နကာဝ ‘‘ဒေဝ, ဓီတရံ ဓတရဋ္ဌရညော ဒေဟီ’’တိ ဧကပ္ပဟာရေန ကန္ဒိံသု။ တေပိ စတ္တာရော နာဂမာဏဝကာ ‘‘ဒေဟီ’’တိ တုဏှေဟိ သီသံ ပဟရန္တာ ဝိယ ဒါဌာ ဝိဝရိတွာ ပဿသန္တာ အဋ္ဌံသု။
သော နိပန္နကောဝ နဂရဝါသီနဉ္စ အတ္တနော စ ဘရိယာနံ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတွာ စတူဟိ စ နာဂမာဏဝကေဟိ တဇ္ဇိတတ္တာ မရဏဘယဘီတော ‘‘မမ ဓီတရံ သမုဒ္ဒဇံ ဓတရဋ္ဌဿ ဒမ္မီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ အဝစ။ တံ သုတွာ သဗ္ဗေပိ နာဂရာဇာနော တိဂါဝုတမတ္တံ ပဋိက္ကမိတွာ ဒေဝနဂရံ ဝိယ ဧကံ နဂရံ မာပေတွာ တတ္ထ ဌိတာ ‘‘ဓီတရံ ကိရ နော ပေသေတူ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ ပဟိဏိံသု။ ရာဇာ တေဟိ အာဘတံ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘တုမှေ ဂစ္ဆထ, အဟံ ဓီတရံ အမစ္စာနံ ဟတ္ထေ ပဟိဏိဿာမီ’’တိ တေ ဥယျောဇေတွာ ဓီတရံ ပက္ကောသာပေတွာ ဥပရိပါသာဒံ အာရောပေတွာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘အမ္မ, ပဿေတံ အလင်္ကတနဂရံ, တွံ ဧတ္ထ ဧတဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝိဿသိ, န ဒူရေ ဣတော တံ နဂရံ, ဥက္ကဏ္ဌိတကာလေယေဝ ဣဓ အာဂန္တုံ သက္ကာ, ဧတ္ထ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ သညာပေတွာ သီသံ နှာပေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ ပဋိစ္ဆန္နယောဂ္ဂေ နိသီဒါပေတွာ အမစ္စာနံ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပါဟေသိ။ နာဂရာဇာနော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ မဟာသက္ကာရံ ကရိံသု။ အမစ္စာ နဂရံ ပဝိသိတွာ တံ တဿ ဒတွာ ဗဟုံ ဓနံ အာဒါယ နိဝတ္တိံသု။ တေ ရာဇဓီတရံ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ အလင်္ကတဒိဗ္ဗသယနေ နိပဇ္ဇာပေသုံ။ တင်္ခဏညေဝ နံ နာဂမာဏဝိကာ ခုဇ္ဇာဒိဝေသံ ဂဟေတွာ မနုဿပရိစာရိကာ ဝိယ ပရိဝါရယိံသု။ သာ ဒိဗ္ဗသယနေ နိပန္နမတ္တာဝ ဒိဗ္ဗဖဿံ ဖုသိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
ဓတရဋ္ဌော တံ ဂဟေတွာ သဒ္ဓိံ နာဂပရိသာယ တတ္ထ အန္တရဟိတော နာဂဘဝနေယေဝ ပါတုရဟောသိ။ ရာဇဓီတာ ပဗုဇ္ဈိတွာ အလင်္ကတဒိဗ္ဗသယနံ အညေ စ သုဝဏ္ဏပါသာဒမဏိပါသာဒါဒယော ဥယျာနပေါက္ခရဏိယော အလင်္ကတဒေဝနဂရံ ဝိယ နာဂဘဝနံ ဒိသွာ ခုဇ္ဇာဒိပရိစာရိကာယော ပုစ္ဆိ ‘‘ဣဒံ နဂရံ အတိဝိယ အလင်္ကတံ, န အမှာကံ နဂရံ ဝိယ, ကဿေတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂။)‘‘သာမိကဿ တေ သန္တကံ, ဒေဝိ, န အပ္ပပုညာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ လဘန္တိ, မဟာပုညတာယ တေ အယံ လဒ္ဓါ’’တိ။ ဓတရဋ္ဌောပိ ပဉ္စယောဇနသတိကေ နာဂဘဝနေ ဘေရိံ စရာပေသိ ‘‘ယော သမုဒ္ဒဇာယ သပ္ပဝဏ္ဏံ ဒဿေတိ, တဿ ရာဇဒဏ္ဍော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တသ္မာ ဧကောပိ တဿာ သပ္ပဝဏ္ဏံ ဒဿေတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိ။ သာ မနုဿလောကသညာယ ဧဝ တတ္ထ တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒမာနာ ပိယသံဝါသံ ဝသိ။
နဂရကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ဥပေါသထကဏ္ဍံ
သာ အပရဘာဂေ ဓတရဋ္ဌံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ပိယဒဿနတ္တာ ‘‘သုဒဿနော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ ပုနာပရံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ‘‘ဒတ္တော’’တိ နာမံ အကံသု။ သော ပန ဗောဓိသတ္တော။ ပုနေကံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ‘‘သုဘောဂေါ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ အပရမ္ပိ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ‘‘အရိဋ္ဌော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ ဣတိ သာ စတ္တာရော ပုတ္တေ ဝိဇာယိတွာပိ နာဂဘဝနဘာဝံ န ဇာနာတိ။ အထေကဒိဝသံ တရုဏနာဂါ အရိဋ္ဌဿ အာစိက္ခိံသု ‘‘တဝ မာတာ မနုဿိတ္ထီ, န နာဂိနီ’’တိ။ အရိဋ္ဌော ‘‘ဝီမံသိဿာမိ န’’န္တိ ဧကဒိဝသံ ထနံ ပိဝန္တောဝ သပ္ပသရီရံ မာပေတွာ နင်္ဂုဋ္ဌခဏ္ဍေန မာတု ပိဋ္ဌိပါဒေ ဃဋ္ဋေသိ။ သာ တဿ သပ္ပသရီရံ ဒိသွာ ဘီတတသိတာ မဟာရဝံ ရဝိတွာ တံ ဘူမိယံ ခိပန္တီ နခေန တဿ အက္ခိံ ဘိန္ဒိ။ တတော လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ။ ရာဇာ တဿာ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိဿေသာ ဝိရဝတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ အရိဋ္ဌေန ကတကိရိယံ သုတွာ ‘‘ဂဏှထ, နံ ဒါသံ ဂဟေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေထာ’’တိ တဇ္ဇေန္တော အာဂစ္ဆိ။ ရာဇဓီတာ တဿ ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ပုတ္တသိနေဟေန ‘‘ဒေဝ, ပုတ္တဿ မေ အက္ခိ ဘိန္နံ, ခမထေတဿာပရာဓ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ ဧတာယ ဧဝံ ဝဒန္တိယာ ‘‘ကိံ သက္ကာ ကာတု’’န္တိ ခမိ။ တံ ဒိဝသံ သာ ‘‘ဣဒံ နာဂဘဝန’’န္တိ အညာသိ။ တတော စ ပဋ္ဌာယ အရိဋ္ဌော ကာဏာရိဋ္ဌော နာမ ဇာတော။ စတ္တာရောပိ ပုတ္တာ ဝိညုတံ ပါပုဏိံသု။
အထ နေသံ ပိတာ ယောဇနသတိကံ ယောဇနသတိကံ ကတွာ ရဇ္ဇမဒါသိ, မဟန္တော ယသော အဟောသိ။ သောဠသ သောဠသ နာဂကညာသဟဿာနိ ပရိဝါရယိံသု။ ပိတု ဧကယောဇနသတိကမေဝ ရဇ္ဇံ အဟောသိ။ တယော ပုတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃။)မာသေ မာသေ မာတာပိတရော ပဿိတုံ အာဂစ္ဆန္တိ, ဗောဓိသတ္တော ပန အနွဒ္ဓမာသံ အာဂစ္ဆတိ။ နာဂဘဝနေ သမုဋ္ဌိတံ ပဉှံ ဗောဓိသတ္တောဝ ကထေတိ။ ပိတရာ သဒ္ဓိံ ဝိရူပက္ခမဟာရာဇဿပိ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, တဿ သန္တိကေ သမုဋ္ဌိတံ ပဉှမ္ပိ သောဝ ကထေတိ။ အထေကဒိဝသံ ဝိရူပက္ခေ နာဂပရိသာယ သဒ္ဓိံ တိဒသပုရံ ဂန္တွာ သက္ကံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နေ ဒေဝါနံ အန္တရေ ပဉှော သမုဋ္ဌာသိ။ တံ ကောစိ ကထေတုံ နာသက္ခိ, ပလ္လင်္ကဝရဂတော ပန ဟုတွာ မဟာသတ္တောဝ ကထေသိ။ အထ နံ ဒေဝရာဇာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ ‘‘ဒတ္တ, တွံ ပထဝိသမာယ ဝိပုလာယ ပညာယ သမန္နာဂတော, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘူရိဒတ္တော နာမ ဟောဟီ’’တိ ‘‘ဘူရိဒတ္တော’’ တိဿ နာမံ အကာသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ သက္ကဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော အလင်္ကတဝေဇယန္တပါသာဒံ ဒေဝစ္ဆရာဟိ အာကိဏ္ဏံ အတိမနောဟရံ သက္ကဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဒေဝလောကေ ပိယံ ကတွာ ‘‘ကိံ မေ ဣမိနာ မဏ္ဍူကဘက္ခေန အတ္တဘာဝေန, နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ဥပေါသထဝါသံ ဝသိတွာ ဣမသ္မိံ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ မာတာပိတရော အာပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မတာတာ, အဟံ ဥပေါသထကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, တာတ, ကရောဟိ, ကရောန္တော ပန ဗဟိ အဂန္တွာ ဣမသ္မိညေဝ နာဂဘဝနေ ဧကသ္မိံ သုညဝိမာနေ ကရောဟိ, ဗဟိဂတာနံ ပန နာဂါနံ မဟန္တံ ဘယ’’န္တိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ တတ္ထေဝ သုညဝိမာနေ ရာဇုယျာနေ ဥပေါသထဝါသံ ဝသတိ။ အထ နံ နာနာတူရိယဟတ္ထာ နာဂကညာ ပရိဝါရေန္တိ။ သော ‘‘န မယှံ ဣဓ ဝသန္တဿ ဥပေါသထကမ္မံ မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတိ, မနုဿပထံ ဂန္တွာ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နိဝါရဏဘယေန မာတာပိတူနံ အနာရောစေတွာ အတ္တနော ဘရိယာယော အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ယမုနာတီရေ နိဂြောဓရုက္ခော အတ္ထိ, တဿာဝိဒူရေ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဘောဂေ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇိတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကရိဿာမိ။ မယာ သဗ္ဗရတ္တိံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥပေါသထကမ္မေ ကတေ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယမေဝ တုမှေ ဒသ ဒသ ဣတ္ထိယော အာဒါယ ဝါရေန ဝါရေန တူရိယဟတ္ထာ မမ သန္တိကံ အာဂန္တွာ မံ ဂန္ဓေဟိ စ ပုပ္ဖေဟိ စ ပူဇေတွာ ဂါယိတွာ နစ္စိတွာ မံ အာဒါယ နာဂဘဝနမေဝ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဘောဂေ အာဘုဇိတွာ ‘‘ယော မမ စမ္မံ ဝါ နှာရုံ ဝါ အဋ္ဌိံ ဝါ ရုဟိရံ ဝါ ဣစ္ဆတိ, သော အာဟရတူ’’တိ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄။)နင်္ဂလသီသပ္ပမာဏံ သရီရံ မာပေတွာ နိပန္နော ဥပေါသထကမ္မမကာသိ။ အရုဏေ ဥဋ္ဌဟန္တေယေဝ တံ နာဂမာဏဝိကာ အာဂန္တွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ နာဂဘဝနံ အာနေန္တိ။ တဿ ဣမိနာ နိယာမေန ဥပေါသထံ ကရောန္တဿ ဒီဃော အဒ္ဓါ ဝီတိဝတ္တော။
ဥပေါသထခဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ဂရုဠခဏ္ဍံ
တဒါ ဧကော ဗာရာဏသိဒွါရဂါမဝါသီ ဗြာဟ္မဏော သောမဒတ္တေန နာမ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ အရညံ ဂန္တွာ သူလယန္တပါသဝါဂုရာဒီဟိ ဩဍ္ဍေတွာ မိဂေ ဝဓိတွာ မံသံ ကာဇေနာဟရိတွာ ဝိက္ကိဏန္တော ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အန္တမသော ဂေါဓာမတ္တမ္ပိ အလဘိတွာ ‘‘တာတ သောမဒတ္တ, သစေ တုစ္ဆဟတ္ထာ ဂမိဿာမ, မာတာ တေ ကုဇ္ဈိဿတိ, ယံ ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဗောဓိသတ္တဿ နိပန္နဝမ္မိကဋ္ဌာနာဘိမုခေါ ဂန္တွာ ပါနီယံ ပါတုံ ယမုနံ ဩတရန္တာနံ မိဂါနံ ပဒဝလဉ္ဇံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, မိဂမဂ္ဂေါ ပညာယတိ, တွံ ပဋိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌာဟိ, အဟံ ပါနီယတ္ထာယ အာဂတံ မိဂံ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ဓနုံ အာဒါယ မိဂံ ဩလောကေန္တော ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ အဋ္ဌာသိ။ အထေကော မိဂေါ သာယနှသမယေ ပါနီယံ ပါတုံ အာဂတော။ သော တံ ဝိဇ္ဈိ။ မိဂေါ တတ္ထ အပတိတွာ သရဝေဂေန တဇ္ဇိတော လောဟိတေန ပဂ္ဃရန္တေန ပလာယိ။ ပိတာပုတ္တာ နံ အနုဗန္ဓိတွာ ပတိတဋ္ဌာနေ မံသံ ဂဟေတွာ အရညာ နိက္ခမိတွာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနဝေလာယ တံ နိဂြောဓံ ပတွာ ‘‘ဣဒါနိ အကာလော, န သက္ကာ ဂန္တုံ, ဣဓေဝ ဝသိဿာမာ’’တိ မံသံ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ရုက္ခံ အာရုယှ ဝိဋပန္တရေ နိပဇ္ဇိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ပစ္စူသသမယေ ပဗုဇ္ဈိတွာ မိဂသဒ္ဒသဝနာယ သောတံ ဩဒဟိ။
တသ္မိံ ခဏေ နာဂမာဏဝိကာယော အာဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ ပုပ္ဖါသနံ ပညာပေသုံ။ သော အဟိသရီရံ အန္တရဓာပေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ဒိဗ္ဗသရီရံ မာပေတွာ သက္ကလီလာယ ပုပ္ဖါသနေ နိသီဒိ။ နာဂမာဏဝိကာပိ နံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝါဒေတွာ နစ္စဂီတံ ပဋ္ဌပေသုံ။ ဗြာဟ္မဏော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဧသ, ဇာနိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပုတ္တ, ပုတ္တာ’’တိ ဝတွာပိ ပုတ္တံ ပဗောဓေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သယတု ဧသ, ကိလန္တော ဘဝိဿတိ, အဟမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ ရုက္ခာ ဩရုယှ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ နာဂမာဏဝိကာ တံ ဒိသွာ သဒ္ဓိံ တူရိယေဟိ ဘူမိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အတ္တနော နာဂဘဝနမေဝ ဂတာ။ ဗောဓိသတ္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅။)ဧကကောဝ အဟောသိ။ ဗြာဟ္မဏော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ပုပ္ဖါဘိဟာရဿ ဝနဿ မဇ္ဈေ, ကော လောဟိတက္ခော ဝိတတန္တရံသော၊
ကာ ကမ္ဗုကာယူရဓရာ သုဝတ္ထာ, တိဋ္ဌန္တိ နာရိယော ဒသ ဝန္ဒမာနာ။
‘‘ကော တွံ ဗြဟာဗာဟု ဝနဿ မဇ္ဈေ, ဝိရောစသိ ဃတသိတ္တောဝ အဂ္ဂိ၊
မဟေသက္ခော အညတရောသိ ယက္ခော, ဥဒါဟု နာဂေါသိ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ။
တတ္ထ ပုပ္ဖါဘိဟာရဿာတိ ဗောဓိသတ္တဿ ပူဇနတ္ထာယ အာဘတေန ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါဘိဟာရေန သမန္နာဂတဿ။ ကောတိ ကော နာမ တွံ။ လောဟိတက္ခောတိ ရတ္တက္ခော။ ဝိတတန္တရံသောတိ ပုထုလအန္တရံသော။ ကမ္ဗုကာယူရဓရာတိ သုဝဏ္ဏာလင်္ကာရဓရာ။ ဗြဟာဗာဟူတိ မဟာဗာဟု။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘သစေပိ ‘သက္ကာဒီသု အညတရောဟမသ္မီ’တိ ဝက္ခာမိ, သဒ္ဒဟိဿတေဝါယံ ဗြာဟ္မဏော, အဇ္ဇ ပန မယာ သစ္စမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော နာဂရာဇဘာဝံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘နာဂေါဟမသ္မိ ဣဒ္ဓိမာ, တေဇဿီ ဒုရတိက္ကမော၊
ဍံသေယျံ တေဇသာ ကုဒ္ဓေါ, ဖီတံ ဇနပဒံ အပိ။
‘‘သမုဒ္ဒဇာ ဟိ မေ မာတာ, ဓတရဋ္ဌော စ မေ ပိတာ၊
သုဒဿနကနိဋ္ဌောသ္မိ, ဘူရိဒတ္တောတိ မံ ဝိဒူ’’တိ။
တတ္ထ တေဇဿီတိ ဝိသတေဇေန တေဇဝါ။ ဒုရတိက္ကမောတိ အညေန အတိက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဍံသေယျန္တိ သစာဟံ ကုဒ္ဓေါ ဖီတံ ဇနပဒံ အပိ ဍံသေယျံ, ပထဝိယံ မမ ဒါဌာယ ပတိတမတ္တာယ သဒ္ဓိံ ပထဝိယာ မမ တေဇေန သော သဗ္ဗော ဇနပဒေါ ဘသ္မာ ဘဝေယျာတိ ဝဒတိ။ သုဒဿနကနိဋ္ဌောသ္မီတိ အဟံ မမ ဘာတု သုဒဿနဿ ကနိဋ္ဌော အသ္မိ။ ဝိဒူတိ ဧဝံ မမံ ပဉ္စယောဇနသတိကေ နာဂဘဝနေ ဇာနန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆။)ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော စဏ္ဍော ဖရုသော, အဟိတုဏ္ဍိကဿ အာရောစေတွာ ဥပေါသထကမ္မဿ မေ အန္တရာယမ္ပိ ကရေယျ, ယံ နူနာဟံ ဣမံ နာဂဘဝနံ နေတွာ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ ဥပေါသထကမ္မံ အဒ္ဓနိယံ ကရေယျ’’န္တိ။ အထ နံ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, မဟန္တံ တေ ယသံ ဒဿာမိ, ရမဏီယံ နာဂဘဝနံ, ဧဟိ တတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘သာမိ, ပုတ္တော မေ အတ္ထိ, တသ္မိံ ဂစ္ဆန္တေ အာဂမိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ဂစ္ဆ, ဗြာဟ္မဏ, အာနေဟိ န’’န္တိ ဝတွာ အတ္တနော အာဝါသံ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘ယံ ဂမ္ဘီရံ သဒါဝဋ္ဋံ, ရဟဒံ ဘေသ္မံ ပေက္ခသိ၊
ဧသ ဒိဗျော မမာဝါသော, အနေကသတပေါရိသော။
‘‘မယူရကောဉ္စာဘိရုဒံ, နီလောဒံ ဝနမဇ္ဈတော၊
ယမုနံ ပဝိသ မာ ဘီတော, ခေမံ ဝတ္တဝတံ သိဝ’’န္တိ။
တတ္ထ သဒါဝဋ္ဋန္တိ သဒါ ပဝတ္တံ အာဝဋ္ဋံ။ ဘေသ္မန္တိ ဘယာနကံ။ ပေက္ခသီတိ ယံ ဧဝရူပံ ရဟဒံ ပဿသိ။ မယူရကောဉ္စာဘိရုဒန္တိ ဥဘောသု တီရေသု ဝနဃဋာယံ ဝသန္တေဟိ မယူရေဟိ စ ကောဉ္စေဟိ စ အဘိရုဒံ ဥပကူဇိတံ။ နီလောဒန္တိ နီလသလိလံ။ ဝနမဇ္ဈတောတိ ဝနမဇ္ဈေန သန္ဒမာနံ။ ပဝိသ မာ ဘီတောတိ ဧဝရူပံ ယမုနံ အဘီတော ဟုတွာ ပဝိသ။ ဝတ္တဝတန္တိ ဝတ္တသမ္ပန္နာနံ အာစာရဝန္တာနံ ဝသနဘူမိံ ပဝိသ, ဂစ္ဆ, ဗြာဟ္မဏ, ပုတ္တံ အာနေဟီတိ။
ဗြာဟ္မဏော ဂန္တွာ ပုတ္တဿ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ပုတ္တံ အာနေသိ။ မဟာသတ္တော တေ ဥဘောပိ အာဒါယ ယမုနာတီရံ ဂန္တွာ တီရေ ဌိတော အာဟ –
‘‘တတ္ထ ပတ္တော သာနုစရော, သဟ ပုတ္တေန ဗြာဟ္မဏ၊
ပူဇိတော မယှံ ကာမေဟိ, သုခံ ဗြာဟ္မဏ ဝစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထ ပတ္တောတိ တွံ အမှာကံ နာဂဘဝနံ ပတ္တော ဟုတွာ။ မယှန္တိ မမ သန္တကေဟိ ကာမေဟိ ပူဇိတော။ ဝစ္ဆသီတိ တတ္ထ နာဂဘဝနေ သုခံ ဝသိဿတိ။
ဧဝံ ဝတွာ မဟာသတ္တော ဥဘောပိ တေ ပိတာပုတ္တေ အတ္တနော အာနုဘာဝေန နာဂဘဝနံ အာနေသိ။ တေသံ တတ္ထ ဒိဗ္ဗော အတ္တဘာဝေါ ပါတုဘဝိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇။)အထ နေသံ မဟာသတ္တော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဒတွာ စတ္တာရိ စတ္တာရိ နာဂကညာသတာနိ အဒါသိ။ တေ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ အပ္ပမတ္တော ဥပေါသထကမ္မံ အကာသိ။ အနွဍ္ဎမာသံ မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ တတော စ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောဂျံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယေန တေ အတ္ထော, တံ ဝဒေယျာသိ, အနုက္ကဏ္ဌမာနော အဘိရမာ’’တိ ဝတွာ သောမဒတ္တေနပိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ အတ္တနော နိဝေသနံ အဂစ္ဆိ။ ဗြာဟ္မဏော ဧကသံဝစ္ဆရံ နာဂဘဝနေ ဝသိတွာ မန္ဒပုညတာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော မနုဿလောကံ ဂန္တုကာမော အဟောသိ။ နာဂဘဝနမဿ လောကန္တရနိရယော ဝိယ အလင်္ကတပါသာဒေါ ဗန္ဓနာဂါရံ ဝိယ အလင်္ကတနာဂကညာ ယက္ခိနိယော ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ သော ‘‘အဟံ တာဝ ဥက္ကဏ္ဌိတော, သောမဒတ္တဿပိ စိတ္တံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟ ‘‘ကိံ, တာတ, ဥက္ကဏ္ဌသီ’’တိ? ‘‘ကသ္မာ ဥက္ကဏ္ဌိဿာမိ န ဥက္ကဏ္ဌာမိ, တွံ ပန ဥက္ကဏ္ဌသိ, တာတာ’’တိ? ‘‘အာမ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ။ ‘‘တဝ မာတု စေဝ ဘာတုဘဂိနီနဉ္စ အဒဿနေန ဥက္ကဏ္ဌာမိ, ဧဟိ, တာတ သောမဒတ္တ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သော ‘‘န ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာပိ ပုနပ္ပုနံ ပိတရာ ယာစိယမာနော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပုတ္တဿ တာဝ မေ မနော လဒ္ဓေါ, သစေ ပနာဟံ ဘူရိဒတ္တဿ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှီ’တိ ဝက္ခာမိ, အတိရေကတရံ မေ ယသံ ဒဿတိ, ဧဝံ မေ ဂမနံ န ဘဝိဿတိ။ ဧကေန ပန ဥပါယေန တဿ သမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏေတွာ ‘တွံ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ကိံကာရဏာ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောသီ’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘သဂ္ဂတ္ထာယာ’တိ ဝုတ္တေ ‘တွံ တာဝ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ သဂ္ဂတ္ထာယ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောသိ, ကိမင်္ဂံ ပန မယံယေဝ ပရဓနေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေမ, အဟမ္ပိ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ဉာတကေ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’တိ နံ သညာပေဿာမိ။ အထ မေ သော ဂမနံ အနုဇာနိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကဒိဝသံ တေနာဂန္တွာ ‘‘ကိံ, ဗြာဟ္မဏ, ဥက္ကဏ္ဌသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘တုမှာကံ သန္တိကာ အမှာကံ န ကိဉ္စိ ပရိဟာယတီ’’တိ ကိဉ္စိ ဂမနပဋိဗဒ္ဓံ အဝတွာဝ အာဒိတော တာဝ တဿ သမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘သမာ သမန္တပရိတော, ပဟူတတဂရာ မဟီ၊
ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နာ, သောဘတိ ဟရိတုတ္တမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈။)‘‘ရမ္မာနိ ဝနစေတျာနိ, ရမ္မာ ဟံသူပကူဇိတာ၊
ဩပုပ္ဖပဒ္ဓါ တိဋ္ဌန္တိ, ပေါက္ခရညော သုနိမ္မိတာ။
‘‘အဋ္ဌံသာ သုကတာ ထမ္ဘာ, သဗ္ဗေ ဝေဠုရိယာမယာ၊
သဟဿထမ္ဘာ ပါသာဒါ, ပူရာ ကညာဟိ ဇောတရေ။
‘‘ဝိမာနံ ဥပပန္နောသိ, ဒိဗျံ ပုညေဟိ အတ္တနော၊
အသမ္ဗာဓံ သိဝံ ရမ္မံ, အစ္စန္တသုခသံဟိတံ။
‘‘မညေ သဟဿနေတ္တဿ, ဝိမာနံ နာဘိကင်္ခသိ၊
ဣဒ္ဓီ ဟိ တျာယံ ဝိပုလာ, သက္ကဿေဝ ဇုတီမတော’’တိ။
တတ္ထ သမာ သမန္တပရိတောတိ ပရိသမန္တတော သဗ္ဗဒိသာဘာဂေသု အယံ တဝ နာဂဘဝနေ မဟီ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိ မုတ္တာဝါလုကာပရိကိဏ္ဏာ သမတလာ။ ပဟူတတဂရာ မဟီတိ ဗဟုကေဟိ တဂရဂစ္ဆေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နာတိ သုဝဏ္ဏဣန္ဒဂေါပကေဟိ သဉ္ဆန္နာ။ သောဘတိ ဟရိတုတ္တမာတိ ဟရိတဝဏ္ဏဒဗ္ဗတိဏသဉ္ဆန္နာ သောဘတီတိ အတ္ထော။ ဝနစေတျာနီတိ ဝနဃဋာ။ ဩပုပ္ဖပဒ္ဓါတိ ပုပ္ဖိတွာ ပတိတေဟိ ပဒုမပတ္တေဟိ သဉ္ဆန္နာ ဥဒကပိဋ္ဌာ။ သုနိမ္မိတာတိ တဝ ပုညသမ္ပတ္တိယာ သုဋ္ဌု နိမ္မိတာ။ အဋ္ဌံသာတိ တဝ ဝသနပါသာဒေသု အဋ္ဌံသာ သုကတာ ဝေဠုရိယမယာ ထမ္ဘာ။ တေဟိ ထမ္ဘေဟိ သဟဿထမ္ဘာ တဝ ပါသာဒါ နာဂကညာဟိ ပူရာ ဝိဇ္ဇောတန္တိ။ ဥပပန္နောသီတိ ဧဝရူပေ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တောသီတိ အတ္ထော။ သဟဿနေတ္တဿ ဝိမာနန္တိ သက္ကဿ ဝေဇယန္တပါသာဒံ။ ဣဒ္ဓီ ဟိ တျာယံ ဝိပုလာတိ ယသ္မာ တဝါယံ ဝိပုလာ ဣဒ္ဓိ, တသ္မာ တွံ တေန ဥပေါသထကမ္မေန သက္ကဿ ဝိမာနမ္ပိ န ပတ္ထေသိ, အညံ တတော ဥတ္တရိ မဟန္တံ ဌာနံ ပတ္ထေသီတိ မညာမိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘မာ ဟေဝံ, ဗြာဟ္မဏ, အဝစ, သက္ကဿ ယသံ ပဋိစ္စ အမှာကံ ယသော သိနေရုသန္တိကေ သာသပေါ ဝိယ, မယံ တဿ ပရိစာရကေပိ န အဂ္ဃါမာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘မနသာပိ န ပတ္တဗ္ဗော, အာနုဘာဝေါ ဇုတီမတော၊
ပရိစာရယမာနာနံ, သဣန္ဒာနံ ဝသဝတ္တိန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉။)တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏ, သက္ကဿ ယသော နာမ ဧကံ ဒွေ တယော စတ္တာရော ဝါ ဒိဝသေ ‘‘ဧတ္တကော သိယာ’’တိ မနသာ စိန္တေန္တေနပိ န အဘိပတ္တဗ္ဗော။ ယေပိ နံ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ပရိစာရေန္တိ, တေသံ ဒေဝရာဇာနံ ပရိစာရယမာနာနံ ဣန္ဒံ နာယကံ ကတွာ စရန္တာနံ သဣန္ဒာနံ ဝသဝတ္တီနံ စတုန္နံ လောကပါလာနံ ယသဿပိ အမှာကံ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ယသော သောဠသိံ ကလံ နဂ္ဃတီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဣဒံ တေ မညေ သဟဿနေတ္တဿ ဝိမာန’’န္တိ ဝစနံ သုတွာ အဟံ တံ အနုဿရိံ။ ‘‘အဟဉှိ ဝေဇယန္တံ ပတ္ထေန္တော ဥပေါသထကမ္မံ ကရောမီ’’တိ တဿ အတ္တနော ပတ္ထနံ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘တံ ဝိမာနံ အဘိဇ္ဈာယ, အမရာနံ သုခေသိနံ၊
ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တော, သေမိ ဝမ္မိကမုဒ္ဓနီ’’တိ။
တတ္ထ အဘိဇ္ဈာယာတိ ပတ္ထေတွာ။ အမရာနန္တိ ဒီဃာယုကာနံ ဒေဝါနံ။ သုခေသိနန္တိ ဧသိတသုခါနံ သုခေ ပတိဋ္ဌိတာနံ။
ကံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဣဒါနိ မေ ဩကာသော လဒ္ဓေါ’’တိ သောမနဿပ္ပတ္တော ဂန္တုံ အာပုစ္ဆန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဟဉ္စ မိဂမေသာနော, သပုတ္တော ပါဝိသိံ ဝနံ၊
တံ မံ မတံ ဝါ ဇီဝံ ဝါ, နာဘိဝေဒေန္တိ ဉာတကာ။
‘‘အာမန္တယေ ဘူရိဒတ္တံ, ကာသိပုတ္တံ ယသဿိနံ၊
တယာ နော သမနုညာတာ, အပိ ပဿေမု ဉာတကေ’’တိ။
တတ္ထ နာဘိဝေဒေန္တီတိ န ဇာနန္တိ, ကထေန္တောပိ နေသံ နတ္ထိ။ အာမန္တယေတိ အာမန္တယာမိ။ ကာသိပုတ္တန္တိ ကာသိရာဇဓီတာယ ပုတ္တံ။
တတော ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ဧသော ဟိ ဝတ မေ ဆန္ဒော, ယံ ဝသေသိ မမန္တိကေ၊
န ဟိ ဧတာဒိသာ ကာမာ, သုလဘာ ဟောန္တိ မာနုသေ။
‘‘သစေ တွံ နိစ္ဆသေ ဝတ္ထုံ, မမ ကာမေဟိ ပူဇိတော၊
မယာ တွံ သမနုညာတော, သောတ္ထိံ ပဿာဟိ ဉာတကေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀။)မဟာသတ္တော ဂါထာဒွယံ ဝတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မဏိံ နိဿာယ သုခံ ဇီဝန္တော ကဿစိ နာစိက္ခိဿတိ, ဧတဿ သဗ္ဗကာမဒဒံ မဏိံ ဒဿာမီ’’တိ။ အထဿ တံ ဒဒန္တော အာဟ –
‘‘ဓာရယိမံ မဏိံ ဒိဗျံ, ပသုံ ပုတ္တေ စ ဝိန္ဒတိ၊
အရောဂေါ သုခိတော ဟောတိ, ဂစ္ဆေဝါဒါယ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ပသုံ ပုတ္တေ စ ဝိန္ဒတီတိ ဣမံ မဏိံ ဓာရယမာနော ဣမဿာနုဘာဝေန ပသုဉ္စ ပုတ္တေ စ အညဉ္စ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ သဗ္ဗံ လဘတိ။
တတော ဗြာဟ္မဏော ဂါထမာဟ –
‘‘ကုသလံ ပဋိနန္ဒာမိ, ဘူရိဒတ္တ ဝစော တဝ၊
ပဗ္ဗဇိဿာမိ ဇိဏ္ဏောသ္မိ, န ကာမေ အဘိပတ္ထယေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘူရိဒတ္တ, တဝ ဝစနံ ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ, တံ ပဋိနန္ဒာမိ န ပဋိက္ခိပါမိ။ အဟံ ပန ဇိဏ္ဏော အသ္မိ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, န ကာမေ အဘိပတ္ထယာမိ, ကိံ မေ မဏိနာတိ။
ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ဗြဟ္မစရိယဿ စေ ဘင်္ဂေါ, ဟောတိ ဘောဂေဟိ ကာရိယံ၊
အဝိကမ္ပမာနော ဧယျာသိ, ဗဟုံ ဒဿာမိ တေ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ စေ ဘင်္ဂေါတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဒုက္ကရော, အနဘိရတဿ ဗြဟ္မစရိယဿ စေ ဘင်္ဂေါ ဟောတိ, တဒါ ဂိဟိဘူတဿ ဘောဂေဟိ ကာရိယံ ဟောတိ, ဧဝရူပေ ကာလေ တွံ နိရာသင်္ကော ဟုတွာ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆေယျာသိ, ဗဟုံ တေ ဓနံ ဒဿာမီတိ။
ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘ကုသလံ ပဋိနန္ဒာမိ, ဘူရိဒတ္တ ဝစော တဝ၊
ပုနပိ အာဂမိဿာမိ, သစေ အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ပုနပီတိ ပုန အပိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁။)အထဿ တတ္ထ အဝသိတုကာမတံ ဉတွာ မဟာသတ္တော နာဂမာဏဝကေ အာဏာပေတွာ ဗြာဟ္မဏံ မနုဿလောကံ ပါပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာ ဘူရိဒတ္တော, ပေသေသိ စတုရော ဇနေ၊
ဧထ ဂစ္ဆထ ဥဋ္ဌေထ, ခိပ္ပံ ပါပေထ ဗြာဟ္မဏံ။
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ဥဋ္ဌာယ စတုရော ဇနာ၊
ပေသိတာ ဘူရိဒတ္တေန, ခိပ္ပံ ပါပေသု ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ပါပေသူတိ ယမုနာတော ဥတ္တာရေတွာ ဗာရာဏသိမဂ္ဂံ ပါပယိံသု, ပါပယိတွာ စ ပန ‘‘တုမှေ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ နာဂဘဝနမေဝ ပစ္စာဂမိံသု။
ဗြာဟ္မဏောပိ ‘‘တာတ သောမဒတ္တ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ မိဂံ ဝိဇ္ဈိမှာ, ဣမသ္မိံ သူကရ’’န္တိ ပုတ္တဿ အာစိက္ခန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ပေါက္ခရဏိံ ဒိသွာ ‘‘တာတ သောမဒတ္တ, နှာယာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဘောပိ ဒိဗ္ဗာဘရဏာနိ စေဝ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာနိ စ ဩမုဉ္စိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ပေါက္ခရဏီတီရေ ဌပေတွာ ဩတရိတွာ နှာယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ တာနိ အန္တရဓာယိတွာ နာဂဘဝနမေဝ အဂမံသု။ ပဌမံ နိဝတ္ထကာသာဝပိလောတိကာဝ နေသံ သရီရေ ပဋိမုဉ္စိံသု, ဓနုသရသတ္တိယောပိ ပါကတိကာဝ အဟေသုံ။ သောမဒတ္တော ‘‘နာသိတာမှာ တယာ, တာတာ’’တိ ပရိဒေဝိ။ အထ နံ ပိတာ ‘‘မာ စိန္တယိ, မိဂေသု သန္တေသု အရညေ မိဂေ ဝဓိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿာမာ’’တိ အဿာသေသိ။ သောမဒတ္တဿ မာတာ တေသံ အာဂမနံ သုတွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဃရံ နေတွာ အန္နပါနေန သန္တပ္ပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဘုဉ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ဣတရာ ပုတ္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ, ဧတ္တကံ ကာလံ ကုဟိံ ဂတတ္ထာ’’တိ? ‘‘အမ္မ, ဘူရိဒတ္တနာဂရာဇေန အမှေ နာဂဘဝနံ နီတာ, တတော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဣဒါနိ အာဂတာ’’တိ။ ‘‘ကိဉ္စိ ပန ဝေါ ရတနံ အာဘတ’’န္တိ။ ‘‘နာဘတံ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘ကိံ တုမှာကံ တေန ကိဉ္စိ န ဒိန္န’’န္တိ။ ‘‘အမ္မ, ဘူရိဒတ္တေန မေ ပိတု သဗ္ဗကာမဒဒေါ မဏိ ဒိန္နော အဟောသိ, ဣမိနာ ပန န ဂဟိတော’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿတိ ကိရာ’’တိ။ သာ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ဒါရကေ မမ ဘာရံ ကရောန္တော နာဂဘဝနေ ဝသိတွာ ဣဒါနိ ကိရ ပဗ္ဗဇိဿတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ဝီဟိဘဉ္ဇနဒဗ္ဗိယာ ပိဋ္ဌိံ ပေါထေန္တီ ‘‘အရေ, ဒုဋ္ဌဗြာဟ္မဏ, ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ကိရ မဏိရတနံ န ဂဏှသိ, အထ ကသ္မာ အပဗ္ဗဇိတွာ ဣဓာဂတောသိ, နိက္ခမ မမ ဃရာ သီဃ’’န္တိ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာ ကုဇ္ဈိ, အရညေ မိဂေသု သန္တေသု အဟံ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂။)ပေါသေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ အရညံ ဂန္တွာ ပုရိမနိယာမေနေဝ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။
တဒါ ဒက္ခိဏမဟာသမုဒ္ဒဿ ဒိသာဘာဂေ သိမ္ဗလိဝါသီ ဧကော ဂရုဠော ပက္ခဝါတေဟိ သမုဒ္ဒေ ဥဒကံ ဝိယူဟိတွာ ဧကံ နာဂရာဇာနံ သီသေ ဂဏှိ။ တဒါဟိ သုပဏ္ဏာ နာဂံ ဂဟေတုံ အဇာနနကာယေဝ, ပစ္ဆာ ပဏ္ဍရဇာတကေ ဇာနိံသု။ သော ပန တံ သီသေ ဂဟေတွာပိ ဥဒကေ အနောတ္ထရန္တေယေဝ ဥက္ခိပိတွာ ဩလမ္ဗန္တံ အာဒါယ ဟိမဝန္တမတ္ထကေန ပါယာသိ။ တဒါ စေကော ကာသိရဋ္ဌဝါသီ ဗြာဟ္မဏော ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ပဋိဝသတိ။ တဿ စင်္ကမနကောဋိယံ မဟာနိဂြောဓရုက္ခော အတ္ထိ။ သော တဿ မူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကရောတိ။ သုပဏ္ဏော နိဂြောဓမတ္ထကေန နာဂံ ဟရတိ။ နာဂေါ ဩလမ္ဗန္တော မောက္ခတ္ထာယ နင်္ဂုဋ္ဌေန နိဂြောဓဝိဋပံ ဝေဌေသိ။ သုပဏ္ဏော တံ အဇာနန္တောဝ မဟဗ္ဗလတာယ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိယေဝ။ နိဂြောဓရုက္ခော သမူလော ဥပ္ပါဋိတော။ သုပဏ္ဏော နာဂံ သိမ္ဗလိဝနံ နေတွာ တုဏ္ဍေန ပဟရိတွာ ကုစ္ဆိံ ဖာလေတွာ နာဂမေဒံ ခါဒိတွာ သရီရံ သမုဒ္ဒကုစ္ဆိမှိ ဆဍ္ဍေသိ။ နိဂြောဓရုက္ခော ပတန္တော မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ သုပဏ္ဏော ‘‘ကိဿ ဧသော သဒ္ဒေါ’’တိ အဓော ဩလောကေန္တော နိဂြောဓရုက္ခံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော ဧသ မယာ ဥပ္ပါဋိတော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တာပသဿ စင်္ကမနကောဋိယာ နိဂြောဓော ဧသော’’တိ တထတော ဉတွာ ‘‘အယံ တဿ ဗဟူပကာရော, ‘အကုသလံ နု ခေါ မေ ပသုတံ, ဥဒါဟု နော’တိ တမေဝ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ မာဏဝကဝေသေန တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။
တသ္မိံ ခဏေ တာပသော တံ ဌာနံ သမံ ကရောတိ။ သုပဏ္ဏရာဇာ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော အဇာနန္တော ဝိယ ‘‘ကိဿ ဌာနံ, ဘန္တေ, ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဥပါသက, ဧကော သုပဏ္ဏော ဘောဇနတ္ထာယ နာဂံ ဟရန္တော နာဂေန မောက္ခတ္ထာယ နိဂြောဓဝိဋပံ နင်္ဂုဋ္ဌေန ဝေဌိတာယပိ အတ္တနော မဟဗ္ဗလတာယ ပက္ခန္တိတွာ ဂတော, အထ နိဂြောဓရုက္ခော ဥပ္ပါဋိတော, ဣဒံ တဿ ဥပ္ပါဋိတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, တဿ သုပဏ္ဏဿ အကုသလံ ဟောတိ, ဥဒါဟု နော’’တိ? ‘‘သစေ န ဇာနာတိ, အစေတနကမ္မံ နာမ အကုသလံ န ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ နာဂဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃။)ပန, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘သော ဣမံ နာသေတုံ န ဂဏှိ, မောက္ခတ္ထာယ ဂဏှိ, တသ္မာ တဿပိ န ဟောတိယေဝါ’’တိ။ သုပဏ္ဏော တာပသဿ တုဿိတွာ ‘‘ဘန္တေ, အဟံ သော သုပဏ္ဏရာဇာ, တုမှာကဉှိ ပဉှဝေယျာကရဏေန တုဋ္ဌော။ တုမှေ အရညေ ဝသထ, အဟဉ္စေကံ အလမ္ပာယနမန္တံ ဇာနာမိ, အနဂ္ဃေါ မန္တော။ တမဟံ တုမှာကံ အာစရိယဘာဂံ ကတွာ ဒမ္မိ, ပဋိဂ္ဂဏှထ န’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အလံ မယှံ မန္တေန, ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ။ သော တံ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ မန္တံ ဒတွာ ဩသဓာနိ အာစိက္ခိတွာ ပက္ကာမိ။
ဂရုဠကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ကီဠနကဏ္ဍံ
တသ္မိံ ကာလေ ဗာရာဏသိယံ ဧကော ဒလိဒ္ဒဗြာဟ္မဏော ဗဟုံ ဣဏံ ဂဟေတွာ ဣဏသာမိကေဟိ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မေ ဣဓ ဝါသေန, အရညံ ပဝိသိတွာ မတံ သေယျော’’တိ နိက္ခမိတွာ ဝနံ ပဝိသိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တံ အဿမပဒံ ပတွာ တာပသံ ဝတ္တသမ္ပဒါယ အာရာဓေသိ။ တာပသော ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော မယှံ အတိဝိယ ဥပကာရကော, သုပဏ္ဏရာဇေန ဒိန္နံ ဒိဗ္ဗမန္တမဿ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, အဟံ အလမ္ပာယနမန္တံ ဇာနာမိ, တံ တေ ဒမ္မိ, ဂဏှာဟိ န’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အလံ, ဘန္တေ, န မယှံ မန္တေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေပိ ပုနပ္ပုနံ ဝတွာ နိပ္ပီဠေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ အဒါသိယေဝ။ တဿ စ မန္တဿ အနုစ္ဆဝိကာနိ ဩသဓာနိ စေဝ မန္တုပစာရဉ္စ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘လဒ္ဓေါ မေ ဇီဝိတုပါယော’’တိ ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ‘‘ဝါတာဗာဓော မေ, ဘန္တေ, ဗာဓတီ’’တိ အပဒေသံ ကတွာ တာပသေန ဝိဿဇ္ဇိတော တံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ အရညာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ယမုနာယ တီရံ ပတွာ တံ မန္တံ သဇ္ဈာယန္တော မဟာမဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ။
တသ္မိံ ကာလေ သဟဿမတ္တာ ဘူရိဒတ္တဿ ပရိစာရိကာ နာဂမာဏဝိကာ တံ သဗ္ဗကာမဒဒံ မဏိရတနံ အာဒါယ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ယမုနာတီရေ ဝါလုကရာသိမှိ ဌပေတွာ တဿ ဩဘာသေန သဗ္ဗရတ္တိံ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ သဗ္ဗာလင်္ကာရေန အလင်္ကရိတွာ မဏိရတနံ ပရိဝါရေတွာ သိရိံ ပဝေသယမာနာ နိသီဒိံသု။ ဗြာဟ္မဏောပိ မန္တံ သဇ္ဈာယန္တော တံ ဌာနံ ပါပုဏိ။ တာ မန္တသဒ္ဒံ သုတွာဝ ‘‘ဣမိနာ သုပဏ္ဏေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ မဏိရတနံ အဂ္ဂဟေတွာ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ နာဂဘဝနံ အဂမိံသု။ ဗြာဟ္မဏောပိ မဏိရတနံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒါနေဝ မေ မန္တော သမိဒ္ဓေါ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄။)တုဋ္ဌမာနသော မဏိရတနံ အာဒါယ ပါယာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ နေသာဒဗြာဟ္မဏော သောမဒတ္တေန သဒ္ဓိံ မိဂဝဓာယ အရညံ ပဝိသန္တော တဿ ဟတ္ထေ တံ မဏိရတနံ ဒိသွာ ပုတ္တံ အာဟ ‘‘တာတ, နနု ဧသော အမှာကံ ဘူရိဒတ္တေန ဒိန္နော မဏီ’’တိ? ‘‘အာမ, တာတ, ဧသော မဏီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိဿ အဂုဏံ ကထေတွာ ဣမံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှာမေတံ မဏိရတန’’န္တိ။ ‘‘တာတ, ပုဗ္ဗေ ဘူရိဒတ္တေန ဒီယမာနံ န ဂဏှိ, ဣဒါနိ ပနေသ ဗြာဟ္မဏော တညေဝ ဝဉ္စေဿတိ, တုဏှီ ဟောဟီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဟောတု, တာတ, ပဿသိ ဧတဿ ဝါ မမ ဝါ ဝဉ္စနဘာဝ’’န္တိ အလမ္ပာယနေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
‘‘မဏိံ ပဂ္ဂယှ မင်္ဂလျံ, သာဓုဝိတ္တံ မနောရမံ၊
သေလံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ, ကော ဣမံ မဏိမဇ္ဈဂါ’’တိ။
တတ္ထ မင်္ဂလျန္တိ မင်္ဂလသမ္မတံ သဗ္ဗကာမဒဒံ။ ကော ဣမန္တိ ကုဟိံ ဣမံ မဏိံ အဓိဂတောသိ။
‘‘လောဟိတက္ခသဟဿာဟိ, သမန္တာ ပရိဝါရိတံ၊
အဇ္ဇ ကာလံ ပထံ ဂစ္ဆံ, အဇ္ဈဂါဟံ မဏိံ ဣမ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – အဟံ အဇ္ဇ ကာလံ ပါတောဝ ပထံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော ရတ္တက္ခိကာဟိ သဟဿမတ္တာဟိ နာဂမာဏဝိကာဟိ သမန္တာ ပရိဝါရိတံ ဣမံ မဏိံ အဇ္ဈဂါ။ မံ ဒိသွာ ဟိ သဗ္ဗာဝ ဧတာ ဘယတဇ္ဇိတာ ဣမံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတာတိ။
နေသာဒဗြာဟ္မဏော တံ ဝဉ္စေတုကာမော မဏိရတနဿ အဂုဏံ ပကာသေန္တော အတ္တနာ ဂဏှိတုကာမော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သူပစိဏ္ဏော အယံ သေလော, အစ္စိတော မာနိတော သဒါ၊
သုဓာရိတော သုနိက္ခိတ္တော, သဗ္ဗတ္ထမဘိသာဓယေ။
‘‘ဥပစာရဝိပန္နဿ, နိက္ခေပေ ဓာရဏာယ ဝါ၊
အယံ သေလော ဝိနာသာယ, ပရိစိဏ္ဏော အယောနိသော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅။)‘‘န ဣမံ အကုသလော ဒိဗျံ, မဏိံ ဓာရေတုမာရဟော၊
ပဋိပဇ္ဇ သတံ နိက္ခံ, ဒေဟိမံ ရတနံ မမ’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထန္တိ ယော ဣမံ သေလံ သုဋ္ဌု ဥပစရိတုံ အစ္စိတုံ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဝိယ မမာယိတုံ သုဋ္ဌု ဓာရေတုံ သုဋ္ဌု နိက္ခိပိတုံ ဇာနာတိ, တဿေဝ သူပစိဏ္ဏော အစ္စိတော မာနိတော သုဓာရိတော သုနိက္ခိတ္တော အယံ သေလော သဗ္ဗံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထော။ ဥပစာရဝိပန္နဿာတိ ယော ပန ဥပစာရဝိပန္နော ဟောတိ, တဿေသော အနုပါယေန ပရိစိဏ္ဏော ဝိနာသမေဝ ဝဟတီတိ ဝဒတိ။ ဓာရေတုမာရဟောတိ ဓာရေတုံ အရဟော။ ပဋိပဇ္ဇ သတံ နိက္ခန္တိ အမှာကံ ဂေဟေ ဗဟူ မဏီ, မယမေတံ ဂဟေတုံ ဇာနာမ။ အဟံ တေ နိက္ခသတံ ဒဿာမိ, တံ ပဋိပဇ္ဇ, ဒေဟိ ဣမံ မဏိရတနံ မမန္တိ။ တဿ ဟိ ဂေဟေ ဧကောပိ သုဝဏ္ဏနိက္ခော နတ္ထိ။ သော ပန တဿ မဏိနော သဗ္ဗကာမဒဒဘာဝံ ဇာနာတိ။ တေနဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘အဟံ သသီသံ နှတွာ မဏိံ ဥဒကေန ပရိပ္ဖေါသိတွာ ‘နိက္ခသတံ မေ ဒေဟီ’တိ ဝက္ခာမိ, အထေသ မေ ဒဿတိ, တမဟံ ဧတဿ ဒဿာမီ’’တိ။ တသ္မာ သူရော ဟုတွာ ဧဝမာဟ။
တတော အလမ္ပာယနော ဂါထမာဟ –
‘‘န စ မျာယံ မဏီ ကေယျော, ဂေါဟိ ဝါ ရတနေဟိ ဝါ၊
သေလော ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နော, နေဝ ကေယျော မဏိ မမာ’’တိ။
တတ္ထ န စ မျာယန္တိ အယံ မဏိ မမ သန္တကော ကေနစိ ဝိက္ကိဏိတဗ္ဗော နာမ န ဟောတိ။ နေဝ ကေယျောတိ အယဉ္စ မမ မဏိ လက္ခဏသမ္ပန္နော, တသ္မာ နေဝ ကေယျော ကေနစိ ဝတ္ထုနာပိ ဝိက္ကိဏိတဗ္ဗော နာမ န ဟောတီတိ။
‘‘နော စေ တယာ မဏီ ကေယျော, ဂေါဟိ ဝါ ရတနေဟိ ဝါ၊
အထ ကေန မဏီ ကေယျော, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
အလမ္ပာယနော အာဟ –
‘‘ယော မေ သံသေ မဟာနာဂံ, တေဇဿိံ ဒုရတိက္ကမံ၊
တဿ ဒဇ္ဇံ ဣမံ သေလံ, ဇလန္တမိဝ တေဇသာ’’တိ။
တတ္ထ ဇလန္တမိဝ တေဇသာတိ ပဘာယ ဇလန္တံ ဝိယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆။)‘‘ကော နု ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန, သုပဏ္ဏော ပတတံ ဝရော၊
နာဂံ ဇိဂီသမနွေသိ, အနွေသံ ဘက္ခမတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ ကော နူတိ ဣဒံ နေသာဒဗြာဟ္မဏော ‘‘အတ္တနော ဘက္ခံ အနွေသန္တေန ဂရုဠေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ။
အလမ္ပာယနော ဧဝမာဟ –
‘‘နာဟံ ဒိဇာဓိပေါ ဟောမိ, အဒိဋ္ဌော ဂရုဠော မယာ၊
အာသီဝိသေန ဝိတ္တောတိ, ဝေဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏ မံ ဝိဒူ’’တိ။
တတ္ထ မံ ဝိဒူတိ မံ ‘‘ဧသ အာသီဝိသေန ဝိတ္တကော အလမ္ပာယနော နာမ ဝေဇ္ဇော’’တိ ဇာနန္တိ။
နေသာဒဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘ကိံ နု တုယှံ ဖလံ အတ္ထိ, ကိံ သိပ္ပံ ဝိဇ္ဇတေ တဝ၊
ကိသ္မိံ ဝါ တွံ ပရတ္ထဒ္ဓေါ, ဥရဂံ နာပစာယသီ’’တိ။
တတ္ထ ကိသ္မိံ ဝါ တွံ ပရတ္ထဒ္ဓေါတိ တွံ ကိသ္မိံ ဝါ ဥပတ္ထဒ္ဓေါ ဟုတွာ, ကိံ နိဿယံ ကတွာ ဥရဂံ အာသီဝိသံ န အပစာယသိ ဇေဋ္ဌကံ အကတွာ အဝဇာနာသီတိ ပုစ္ဆတိ။
သော အတ္တနော ဗလံ ဒီပေန္တော အာဟ –
‘‘အာရညိကဿ ဣသိနော, စိရရတ္တံ တပဿိနော၊
သုပဏ္ဏော ကောသိယဿက္ခာ, ဝိသဝိဇ္ဇံ အနုတ္တရံ။
‘‘တံ ဘာဝိတတ္တညတရံ, သမ္မန္တံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊
သက္ကစ္စံ တံ ဥပဋ္ဌာသိံ, ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော။
‘‘သော တဒါ ပရိစိဏ္ဏော မေ, ဝတ္တဝါ ဗြဟ္မစရိယဝါ၊
ဒိဗ္ဗံ ပါတုကရီ မန္တံ, ကာမသာ ဘဂဝါ မမ။
‘‘တျာဟံ မန္တေ ပရတ္ထဒ္ဓေါ, နာဟံ ဘာယာမိ ဘောဂိနံ၊
အာစရိယော ဝိသဃာတာနံ, အလမ္ပာနောတိ မံ ဝိဒူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇။)တတ္ထ ကောသိယဿက္ခာတိ ကောသိယဂေါတ္တဿ ဣသိနော သုပဏ္ဏော အာစိက္ခိ။ တေန အက္ခာတကာရဏံ ပန သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ ဘာဝိတတ္တညတရန္တိ ဘာဝိတတ္တာနံ ဣသီနံ အညတရံ။ သမ္မန္တန္တိ ဝသန္တံ။ ကာမသာတိ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ။ မမာတိ တံ မန္တံ မယှံ ပကာသေသိ။ တျာဟံ မန္တေ, ပရတ္ထဒ္ဓေါတိ အဟံ တေ မန္တေ ဥပတ္ထဒ္ဓေါ နိဿိတော။ ဘောဂိနန္တိ နာဂါနံ။ ဝိသဃာတာနန္တိ ဝိသဃာတကဝေဇ္ဇာနံ။
တံ သုတွာ နေသာဒဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ ‘‘အယံ အလမ္ပာယနော ယွာဿ နာဂံ ဒဿေတိ, တဿ မဏိရတနံ ဒဿတိ, ဘူရိဒတ္တမဿ ဒဿေတွာ မဏိံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ တတော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဂဏှာမသေ မဏိံ တာတ, သောမဒတ္တ ဝိဇာနဟိ၊
မာ ဒဏ္ဍေန သိရိံ ပတ္တံ, ကာမသာ ပဇဟိမှသေ’’တိ။
တတ္ထ ဂဏှာမသေတိ ဂဏှာမ။ ကာမသာတိ အတ္တနော ရုစိယာ ဒဏ္ဍေန ပဟရိတွာ မာ ဇဟာမ။
သောမဒတ္တော အာဟ –
‘‘သကံ နိဝေသနံ ပတ္တံ, ယော တံ ဗြာဟ္မဏ ပူဇယိ၊
ဧဝံ ကလျာဏကာရိဿ, ကိံ မောဟာ ဒုဗ္ဘိမိစ္ဆသိ။
‘‘သစေ တွံ ဓနကာမောသိ, ဘူရိဒတ္တော ပဒဿတိ၊
တမေဝ ဂန္တွာ ယာစဿု, ဗဟုံ ဒဿတိ တေ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ ပူဇယီတိ ဒိဗ္ဗကာမေဟိ ပူဇယိတ္ထ။ ဒုဗ္ဘိမိစ္ဆသီတိ ကိံ တထာရူပဿ မိတ္တဿ ဒုဗ္ဘိကမ္မံ ကာတုံ ဣစ္ဆသိ တာတာတိ။
ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘ဟတ္ထဂတံ ပတ္တဂတံ, နိကိဏ္ဏံ ခါဒိတုံ ဝရံ၊
မာ နော သန္ဒိဋ္ဌိကော အတ္ထော, သောမဒတ္တ ဥပစ္စဂါ’’တိ။
တတ္ထ ဟတ္ထဂတန္တိ တာတ သောမဒတ္တ, တွံ တရုဏကော လောကပဝတ္တိံ န ဇာနာသိ။ ယဉှိ ဟတ္ထဂတံ ဝါ ဟောတိ ပတ္တဂတံ ဝါ ပုရတော ဝါ နိကိဏ္ဏံ ဌပိတံ, တဒေဝ မေ ခါဒိတုံ ဝရံ, န ဒူရေ ဌိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈။)‘‘ပစ္စတိ နိရယေ ဃောရေ, မဟိဿမပိ ဝိဝရတိ၊
မိတ္တဒုဗ္ဘီ ဟိတစ္စာဂီ, ဇီဝရေဝါပိ သုဿတိ။
‘‘သစေ တွံ ဓနကာမောသိ, ဘူရိဒတ္တော ပဒဿတိ၊
မညေ အတ္တကတံ ဝေရံ, န စိရံ ဝေဒယိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ မဟိဿမပိ ဝိဝရတီတိ တာတ, မိတ္တဒုဗ္ဘိနော ဇီဝန္တဿေဝ ပထဝီ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဝရံ ဒေတိ။ ဟိတစ္စာဂီတိ အတ္တနော ဟိတပရိစ္စာဂီ။ ဇီဝရေဝါပိ သုဿတီတိ ဇီဝမာနောဝ သုဿတိ, မနုဿပေတော ဟောတိ။ အတ္တကတံ ဝေရန္တိ အတ္တနာ ကတံ ပါပံ။ န စိရန္တိ န စိရဿေဝ ဝေဒယိဿသီတိ မညာမိ။
ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘မဟာယညံ ယဇိတွာန, ဧဝံ သုဇ္ဈန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
မဟာယညံ ယဇိဿာမ, ဧဝံ မောက္ခာမ ပါပကာ’’တိ။
တတ္ထ သုဇ္ဈန္တီတိ တာတ သောမဒတ္တ, တွံ ဒဟရော န ကိဉ္စိ ဇာနာသိ, ဗြာဟ္မဏာ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါပံ ကတွာ ယညေန သုဇ္ဈန္တီတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
သောမဒတ္တော အာဟ –
‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ အပါယာမိ, နာဟံ အဇ္ဇ တယာ သဟ၊
ပဒမ္ပေကံ န ဂစ္ဆေယျံ, ဧဝံ ကိဗ္ဗိသကာရိနာ’’တိ။
တတ္ထ အပါယာမီတိ အပဂစ္ဆာမိ, ပလာယာမီတိ အတ္ထော။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပဏ္ဍိတော မာဏဝေါ ပိတရံ အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တော မဟန္တေန သဒ္ဒေန ဒေဝတာ ဥဇ္ဈာပေတွာ ‘‘ဧဝရူပေန ပါပကာရိနာ သဒ္ဓိံ န ဂမိဿာမီ’’တိ ပိတု ပဿန္တဿေဝ ပလာယိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉။)‘‘ဣဒံ ဝတွာန ပိတရံ, သောမဒတ္တော ဗဟုဿုတော၊
ဥဇ္ဈာပေတွာန ဘူတာနိ, တမှာ ဌာနာ အပက္ကမီ’’တိ။
နေသာဒဗြာဟ္မဏော ‘‘သောမဒတ္တော ဌပေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ကုဟိံ ဂမိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော အလမ္ပာယနံ ထောကံ အနတ္တမနံ ဒိသွာ ‘‘အလမ္ပာယန, မာ စိန္တယိ, ဒဿေဿာမိ တေ ဘူရိဒတ္တ’’န္တိ တံ အာဒါယ နာဂရာဇဿ ဥပေါသထကရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဘောဂေ အာဘုဇိတွာ နိပန္နံ နာဂရာဇာနံ ဒိသွာ အဝိဒူရေ ဌိတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဂဏှာဟေတံ မဟာနာဂံ, အာဟရေတံ မဏိံ မမ၊
ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာဘော, ယဿ လောဟိတကော သိရော။
‘‘ကပ္ပါသပိစုရာသီဝ, ဧသော ကာယော ပဒိဿတိ၊
ဝမ္မိကဂ္ဂဂတော သေတိ, တံ တွံ ဂဏှာဟိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာဘောတိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏော ဝိယ အာဘာသတိ။ ကပ္ပါသပိစုရာသီဝါတိ သုဝိဟိတဿ ကပ္ပါသပိစုနော ရာသိ ဝိယ။
အထ မဟာသတ္တော အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ နေသာဒဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဥပေါသထဿ မေ အန္တရာယံ ကရေယျာတိ ဣမံ နာဂဘဝနံ နေတွာ မဟာသမ္ပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌာပေသိံ။ မယာ ဒီယမာနံ မဏိံ ဂဏှိတုံ န ဣစ္ဆိ။ ဣဒါနိ ပန အဟိတုဏ္ဍိကံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတိ။ သစာဟံ ဣမဿ မိတ္တဒုဗ္ဘိနော ကုဇ္ဈေယျံ, သီလံ မေ ခဏ္ဍံ ဘဝိဿတိ။ မယာ ခေါ ပန ပဌမညေဝ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတော ဥပေါသထော အဓိဋ္ဌိတော, သော ယထာဓိဋ္ဌိတောဝ ဟောတု, အလမ္ပာယနော မံ ဆိန္ဒတု ဝါ ပစတု ဝါ, သူလေန ဝါ ဝိဇ္ဈတု, နေဝဿ ကုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟံ ဣမေ ဩလောကေဿာမိ, ဘသ္မာ ဘဝေယျုံ။ မံ ပေါထေန္တေပိ န ကုဇ္ဈိဿာမိ န ဩလောကေဿာမီ’’တိ အက္ခီနိ နိမီလေတွာ အဓိဋ္ဌာနပါရမိံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ဘောဂန္တရေ သီသံ ပက္ခိပိတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ နိပဇ္ဇိ။ နေသာဒဗြာဟ္မဏောပိ ‘‘ဘော အလမ္ပာယန, ဣမံ နာဂံ ဂဏှာဟိ, ဒေဟိ မေ မဏိ’’န္တိ အာဟ။ အလမ္ပာယနော နာဂံ ဒိသွာ တုဋ္ဌော မဏိံ ကိသ္မိဉ္စိ အဂဏေတွာ ‘‘ဂဏှ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ တဿ ဟတ္ထေ ခိပိ။ သော တဿ ဟတ္ထတော ဂဠိတွာ ပထဝိယံ ပတိ။ ပတိတမတ္တောဝ ပထဝိံ ပဝိသိတွာ နာဂဘဝနမေဝ ဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀။)ဗြာဟ္မဏော မဏိရတနတော ဘူရိဒတ္တေန သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝတော ပုတ္တတောတိ တီဟိ ပရိဟာယိ။ သော ‘‘နိပ္ပစ္စယော ဇာတောမှိ, ပုတ္တဿ မေ ဝစနံ န ကတ’’န္တိ ပရိဒေဝန္တော ဂေဟံ အဂမာသိ။ အလမ္ပာယနောပိ ဒိဗ္ဗောသဓေဟိ အတ္တနော သရီရံ မက္ခေတွာ ထောကံ ခါဒိတွာ အတ္တနော ကာယံ ပရိပ္ဖေါသေတွာ ဒိဗ္ဗမန္တံ ဇပ္ပန္တော ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ သီသံ ဒဠှံ ဂဏှန္တော မုခမဿ ဝိဝရိတွာ ဩသဓံ ခါဒိတွာ မုခေ ခေဠံ ဩပိ။ သုစိဇာတိကော နာဂရာဇာ သီလဘေဒဘယေန အကုဇ္ဈိတွာ အက္ခီနိပိ န ဥမ္မီလေသိ။ အထ နံ ဩသဓမန္တံ ကတွာ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာသီသံ ကတွာ သဉ္စာလေတွာ ဂဟိတဘောဇနံ ဆဍ္ဍာပေတွာ ဘူမိယံ ဒီဃတော နိပဇ္ဇာပေတွာ မသူရကံ မဒ္ဒန္တော ဝိယ ပါဒေဟိ မဒ္ဒိတွာ အဋ္ဌီနိ စုဏ္ဏိယမာနာနိ ဝိယ အဟေသုံ။ ပုန နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ ဒုဿံ ပေါထေန္တော ဝိယ ပေါထေသိ။ မဟာသတ္တော ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တောပိ နေဝ ကုဇ္ဈိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထောသဓေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ, ဇပ္ပံ မန္တပဒါနိ စ၊
ဧဝံ တံ အသက္ခိ သတ္ထုံ, ကတွာ ပရိတ္တမတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ အသက္ခီတိ သက္ခိ။ သတ္ထုန္တိ ဂဏှိတုံ။
ဣတိ သော မဟာသတ္တံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဝလ္လီဟိ ပေဠံ သဇ္ဇေတွာ မဟာသတ္တံ တတ္ထ ပက္ခိပိ, သရီရဿ မဟန္တတာယ တတ္ထ န ပဝိသတိ။ အထ နံ ပဏှိယာ ကောဋ္ဋေန္တော ပဝေသေတွာ ပေဠံ အာဒါယ ဧကံ ဂါမံ ဂန္တွာ ဂါမမဇ္ဈေ ဩတာရေတွာ ‘‘နာဂဿ နစ္စံ ဒဋ္ဌုကာမာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ သဒ္ဒမကာသိ။ သကလဂါမဝါသိနော သန္နိပတိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ အလမ္ပာယနော ‘‘နိက္ခမ မဟာနာဂါ’’တိ အာဟ။ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အဇ္ဇ မယာ ပရိသံ တောသေန္တေန ကီဠိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ အလမ္ပာယနော ဗဟုံ ဓနံ လဘိတွာ တုဋ္ဌော မံ ဝိဿဇ္ဇေဿတိ။ ယံ ယံ ဧသ မံ ကာရေတိ, တံ တံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ သော ပေဠတော နီဟရိတွာ ‘‘မဟာ ဟောဟီ’’တိ အာဟ။ သော မဟာ အဟောသိ, ‘‘ခုဒ္ဒကော, ဝဋ္ဋော, ဝမ္မိတော, ဧကပ္ဖဏော, ဒွိဖဏော, တိပ္ဖဏော, စတုပ္ဖဏော, ပဉ္စ, ဆ, သတ္တ, အဋ္ဌ, နဝ, ဒသ ဝီသတိ, တိံသတိ, စတ္တာလီသ, ပဏ္ဏာသပ္ဖဏော, သတပ္ဖဏော, ဥစ္စော, နီစော, ဒိဿမာနကာယော, အဒိဿမာနကာယော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁။)ဒိဿမာနဥပဍ္ဎကာယော, နီလော, ပီတော, လောဟိတော, ဩဒါတော, မဉ္ဇဋ္ဌိကော ဟောဟိ, အဂ္ဂိဇာလံ ဝိဿဇ္ဇေဟိ, ဥဒကံ, ဓူမံ ဝိဿဇ္ဇေဟီ’’တိ။ မဟာသတ္တော ဣမေသုပိ အာကာရေသု ဝုတ္တဝုတ္တေ အတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ နစ္စံ ဒဿေသိ။ တံ ဒိသွာ ကောစိ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိ။
မနုဿာ ဗဟူနိ ဟိရညသုဝဏ္ဏဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီနိ အဒံသု။ ဣတိ တသ္မိံ ဂါမေ သဟဿမတ္တံ လဘိ။ သော ကိဉ္စာပိ မဟာသတ္တံ ဂဏှန္တော ‘‘သဟဿံ လဘိတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ အာဟ, တံ ပန ဓနံ လဘိတွာ ‘‘ဂါမကေပိ တာဝ မယာ ဧတ္တကံ ဓနံ လဒ္ဓံ, နဂရေ ကိရ ဗဟုံ လဘိဿာမီ’’တိ ဓနလောဘေန တံ န မုဉ္စိ။ သော တသ္မိံ ဂါမေ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ရတနမယံ ပေဠံ ကာရေတွာ တတ္ထ မဟာသတ္တံ ပက္ခိပိတွာ သုခယာနကံ အာရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နိက္ခမိတွာ တံ ဂါမနိဂမာဒီသု ကီဠာပေန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိ။ နာဂရာဇဿ ပန မဓုလာဇေ ဒေတိ, မဏ္ဍူကေ မာရေတွာ ဒေတိ, သော ဂေါစရံ န ဂဏှာတိ အဝိဿဇ္ဇနဘယေန။ ဂေါစရံ အဂ္ဂဏှန္တမ္ပိ ပုန နံ စတ္တာရော ဒွါရဂါမေ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ မာသမတ္တံ ကီဠာပေသိ။ ပန္နရသဥပေါသထဒိဝသေ ပန ‘‘အဇ္ဇ တုမှာကံ သန္တိကေ ကီဠာပေဿာမီ’’တိ ရညော အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာဇနံ သန္နိပါတာပေသိ။ ရာဇင်္ဂဏေ မဉ္စာတိမဉ္စံ ဗန္ဓိံသု။
ကီဠနခဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
နဂရပဝေသနကဏ္ဍံ
အလမ္ပာယနေန ပန ဗောဓိသတ္တဿ ဂဟိတဒိဝသေယေဝ မဟာသတ္တဿ မာတာ သုပိနန္တေ အဒ္ဒသ ကာဠေန ရတ္တက္ခိနာ ပုရိသေန အသိနာ ဒက္ခိဏဗာဟုံ ဆိန္ဒိတွာ လောဟိတေန ပဂ္ဃရန္တေန နီယမာနံ။ သာ ဘီတတသိတာ ဥဋ္ဌာယ ဒက္ခိဏဗာဟုံ ပရာမသိတွာ သုပိနဘာဝံ ဇာနိ။ အထဿာ ဧတဒဟောသိ ‘‘မယာ ကက္ခဠော ပါပသုပိနော ဒိဋ္ဌော, စတုန္နံ ဝါ မေ ပုတ္တာနံ ဓတရဋ္ဌဿ ရညော ဝါ မမ ဝါ ပရိပန္ထေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အပိစ ခေါ ပန မဟာသတ္တမေဝ အာရဗ္ဘ အတိရေကတရံ စိန္တေသိ။ ကိံကာရဏာ? သေသာ အတ္တနော နာဂဘဝနေ ဝသန္တိ, ဣတရော ပန သီလဇ္ဈာသယတ္တာ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ။ တသ္မာ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ မေ ပုတ္တံ အဟိတုဏ္ဍိကော ဝါ သုပဏ္ဏော ဝါ ဂဏှေယျာ’’တိ တဿေဝ အတိရေကတရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂။)စိန္တေသိ။ တတော အဍ္ဎမာသေ အတိက္ကန္တေ ‘‘မမ ပုတ္တော အဍ္ဎမာသာတိက္ကမေန မံ ဝိနာ ဝတ္တိတုံ န သက္ကောတိ, အဒ္ဓါဿ ကိဉ္စိ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ မာသာတိက္ကမေန ပနဿာ သောကေန အဿူနံ အပဂ္ဃရဏကာလော နာမ နာဟောသိ, ဟဒယံ သုဿိ, အက္ခီနိ ဥပစ္စိံသု။ သာ ‘‘ဣဒါနိ အာဂမိဿတိ, ဣဒါနိ အာဂမိဿတီ’’တိ တဿာဂမနမဂ္ဂမေဝ ဩလောကေန္တီ နိသီဒိ။ အထဿာ ဇေဋ္ဌပုတ္တော သုဒဿနော မာသစ္စယေန မဟတိယာ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ မာတာပိတူနံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတော, ပရိသံ ဗဟိ ဌပေတွာ ပါသာဒံ အာရုယှ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သာ ဘူရိဒတ္တံ အနုသောစန္တီ တေန သဒ္ဓိံ န ကိဉ္စိ သလ္လပိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘မယှံ မာတာ မယိ ပုဗ္ဗေ အာဂတေ တုဿတိ, ပဋိသန္ထာရံ ကရောတိ, အဇ္ဇ ပန ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ? အထ နံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘မမံ ဒိသွာန အာယန္တံ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ၊
ဣန္ဒြိယာနိ အဟဋ္ဌာနိ, သာဝံ ဇာတံ မုခံ တဝ။
‘‘ပဒ္ဓံ ယထာ ဟတ္ထဂတံ, ပါဏိနာ ပရိမဒ္ဒိတံ၊
သာဝံ ဇာတံ မုခံ တုယှံ, မမံ ဒိသွာန ဧဒိသ’’န္တိ။
တတ္ထ အဟဋ္ဌာနီတိ န ဝိပ္ပသန္နာနိ။ သာဝန္တိ ကဉ္စနာဒါသဝဏ္ဏံ တေ မုခံ ပီတကာဠကံ ဇာတံ။ ဟတ္ထဂတန္တိ ဟတ္ထေန ဆိန္ဒိတံ။ ဧဒိသန္တိ ဧဝရူပံ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန တုမှာကံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတံ မံ ဒိသွာ။
သာ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ နေဝ ကထေသိ။ သုဒဿနော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကေနစိ ကုဒ္ဓါ ဝါ ပရိဗဒ္ဓါ ဝါ ဘဝေယျာ’’တိ။ အထ နံ ပုစ္ဆန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကစ္စိ နု တေ နာဘိသသိ, ကစ္စိ တေ အတ္ထိ ဝေဒနာ၊
ယေန သာဝံ မုခံ တုယှံ, မမံ ဒိသွာန အာဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ ကစ္စိ နု တေ နာဘိသသီတိ ကစ္စိ နု တံ ကောစိ န အဘိသသိ အက္ကောသေန ဝါ ပရိဘာသာယ ဝါ ဝိဟိံသီတိ ပုစ္ဆတိ။ တုယှန္တိ တဝ ပုဗ္ဗေ မမံ ဒိသွာ အာဂတံ ဧဒိသံ မုခံ န ဟောတိ။ ယေန ပန ကာရဏေန အဇ္ဇ တဝ မုခံ သာဝံ ဇာတံ, တံ မေ အာစိက္ခာတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃။)‘‘သုပိနံ တာတ အဒ္ဒက္ခိံ, ဣတော မာသံ အဓောဂတံ၊
‘ဒက္ခိဏံ ဝိယ မေ ဗာဟုံ, ဆေတွာ ရုဟိရမက္ခိတံ၊
ပုရိသော အာဒါယ ပက္ကာမိ, မမ ရောဒန္တိယာ သတိ’။
‘‘ယတောဟံ သုပိနမဒ္ဒက္ခိံ, သုဒဿန ဝိဇာနဟိ၊
တတော ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သုခံ မေ နောပလဗ္ဘတီ’’တိ။
တတ္ထ ဣတော မာသံ အဓောဂတန္တိ ဣတော ဟေဋ္ဌာ မာသာတိက္ကန္တံ။ အဇ္ဇ မေ ဒိဋ္ဌသုပိနဿ မာသော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပုရိသောတိ ဧကော ကာဠော ရတ္တက္ခိ ပုရိသော။ ရောဒန္တိယာ သတီတိ ရောဒမာနာယ သတိယာ။ သုခံ မေ နောပလဗ္ဘတီတိ မမ သုခံ နာမ န ဝိဇ္ဇတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘တာတ, ပိယပုတ္တကော မေ တဝ ကနိဋ္ဌော န ဒိဿတိ, ဘယေနဿ ဥပ္ပန္နေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိဒေဝန္တီ အာဟ –
‘‘ယံ ပုဗ္ဗေ ပရိဝါရိံသု, ကညာ ရုစိရဝိဂ္ဂဟာ၊
ဟေမဇာလပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, ဘူရိဒတ္တော န ဒိဿတိ။
‘‘ယံ ပုဗ္ဗေ ပရိဝါရိံသု, နေတ္တိံသဝရဓာရိနော၊
ကဏိကာရာဝ သမ္ဖုလ္လာ, ဘူရိဒတ္တော န ဒိဿတိ။
‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ ဂမိဿာမ, ဘူရိဒတ္တနိဝေသနံ၊
ဓမ္မဋ္ဌံ သီလသမ္ပန္နံ, ပဿာမ တဝ ဘာတရ’’န္တိ။
တတ္ထ သမ္ဖုလ္လာတိ သုဝဏ္ဏဝတ္ထာလင်္ကာရဓာရိတာယ သမ္ဖုလ္လာ ကဏိကာရာ ဝိယ။ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော, ဧဟိ, တာတ, ဘူရိဒတ္တဿ နိဝေသနံ ဂစ္ဆာမာတိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တဿ စေဝ အတ္တနော စ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ တတ္ထ အဂမာသိ။ ဘူရိဒတ္တဿ ဘရိယာယော ပန တံ ဝမ္မိကမတ္ထကေ အဒိသွာ ‘‘မာတု နိဝေသနေ ဝသိဿတီ’’တိ အဗျာဝဋာ အဟေသုံ။ တာ ‘‘သဿု ကိရ နော ပုတ္တံ အပဿန္တီ အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ‘‘အယျေ, ပုတ္တဿ တေ အဒိဿမာနဿ အဇ္ဇ မာသော အတီတော’’တိ မဟာပရိဒေဝံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄။)ပရိဒေဝမာနာ တဿာ ပါဒမူလေ ပတိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တိံ, ဘူရိဒတ္တဿ မာတရံ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဘူရိဒတ္တဿ နာရိယော။
‘‘ပုတ္တံ တေယျေ န ဇာနာမ, ဣတော မာသံ အဓောဂတံ၊
မတံ ဝါ ယဒိ ဝါ ဇီဝံ, ဘူရိဒတ္တံ ယသဿိန’’န္တိ။
တတ္ထ ‘‘ပုတ္တံ တေယျေ’’တိ အယံ တာသံ ပရိဒေဝနကထာ။
ဘူရိဒတ္တဿ မာတာ သုဏှာဟိ သဒ္ဓိံ အန္တရဝီထိယံ ပရိဒေဝိတွာ တာ အာဒါယ တဿ ပါသာဒံ အာရုယှ ပုတ္တဿ သယနဉ္စ အာသနဉ္စ ဩလောကေတွာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
‘‘သကုဏီ ဟတပုတ္တာဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
စိရံ ဒုက္ခေန ဈာယိဿံ, ဘူရိဒတ္တံ အပဿတီ။
‘‘ကုရရီ ဟတဆာပါဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
စိရံ ဒုက္ခေန ဈာယိဿံ, ဘူရိဒတ္တံ အပဿတီ။
‘‘သာ နူန စက္ကဝါကီဝ, ပလ္လလသ္မိံ အနောဒကေ၊
စိရံ ဒုက္ခေန ဈာယိဿံ, ဘူရိဒတ္တံ အပဿတီ။
‘‘ကမ္မာရာနံ ယထာ ဥက္ကာ, အန္တော ဈာယတိ နော ဗဟိ၊
ဧဝံ ဈာယာမိ သောကေန, ဘူရိဒတ္တံ အပဿတီ’’တိ။
တတ္ထ အပဿတီတိ အပဿန္တီ။ ဟတဆာပါဝါတိ ဟတပေါတကာဝ။
ဧဝံ ဘူရိဒတ္တမာတရိ ဝိလပမာနာယ ဘူရိဒတ္တနိဝေသနံ အဏ္ဏဝကုစ္ဆိ ဝိယ ဧကသဒ္ဒံ အဟောသိ။ ဧကောပိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိ။ သကလနိဝေသနံ ယုဂန္ဓရဝါတပ္ပဟဋံ ဝိယ သာလဝနံ အဟောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာလာဝ သမ္ပမထိတာ, မာလုတေန ပမဒ္ဒိတာ၊
သေန္တိ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ, ဘူရိဒတ္တနိဝေသနေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅။)အရိဋ္ဌော စ သုဘောဂေါ စ ဥဘောပိ ဘာတရော မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဘူရိဒတ္တနိဝေသနံ ပဝိသိတွာ မာတရံ အဿာသယိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ သုတွာန နိဂ္ဃေါသံ, ဘူရိဒတ္တနိဝေသနေ၊
အရိဋ္ဌော စ သုဘောဂေါ စ, ပဓာဝိံသု အနန္တရာ။
‘‘အမ္မ အဿာသ မာ သောစိ, ဧဝံဓမ္မာ ဟိ ပါဏိနော၊
စဝန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တိ, ဧသာဿ ပရိဏာမိတာ’’တိ။
တတ္ထ ဧသာဿ ပရိဏာမိတာတိ ဧသာ စုတူပပတ္တိ အဿ လောကဿ ပရိဏာမိတာ, ဧဝဉှိ သော လောကော ပရိဏာမေတိ။ ဧတေဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ မုတ္တော နာမ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။
‘‘အဟမ္ပိ တာတ ဇာနာမိ, ဧဝံဓမ္မာ ဟိ ပါဏိနော၊
သောကေန စ ပရေတသ္မိ, ဘူရိဒတ္တံ အပဿတီ။
‘‘အဇ္ဇ စေ မေ ဣမံ ရတ္တိံ, သုဒဿန ဝိဇာနဟိ၊
ဘူရိဒတ္တံ အပဿန္တီ, မညေ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ အဇ္ဇ စေ မေတိ တာတ သုဒဿန, သစေ အဇ္ဇ ဣမံ ရတ္တိံ ဘူရိဒတ္တော မမ ဒဿနံ နာဂမိဿတိ, အထာဟံ တံ အပဿန္တီ ဇီဝိတံ ဇဟိဿာမီတိ မညာမိ။
‘‘အမ္မ အဿာသ မာ သောစိ, အာနယိဿာမ ဘာတရံ၊
ဒိသောဒိသံ ဂမိဿာမ, ဘာတုပရိယေသနံ စရံ။
‘‘ပဗ္ဗတေ ဂိရိဒုဂ္ဂေသု, ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊
ဩရေန သတ္တရတ္တဿ, ဘာတရံ ပဿ အာဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ စရန္တိ အမ္မ, မယံ တယောပိ ဇနာ ဘာတုပရိယေသနံ စရန္တာ ဒိသောဒိသံ ဂမိဿာမာတိ နံ အဿာသေသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆။)တတော သုဒဿနော စိန္တေသိ ‘‘သစေ တယောပိ ဧကံ ဒိသံ ဂမိဿာမ, ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ, တီဟိ တီဏိ ဌာနာနိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ – ဧကေန ဒေဝလောကံ, ဧကေန ဟိမဝန္တံ, ဧကေန မနုဿလောကံ။ သစေ ခေါ ပန ကာဏာရိဋ္ဌော မနုဿလောကံ ဂမိဿတိ, ယတ္ထေဝ ဘူရိဒတ္တံ ပဿတိ။ တံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဈာပေတွာ ဧဿတိ, ဧသ ကက္ခဠော ဖရုသော, န သက္ကာ ဧတံ တတ္ထ ပေသေတု’’န္တိ။ စိန္တေတွာ စ ပန ‘‘တာတ အရိဋ္ဌ, တွံ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆ, သစေ ဒေဝတာဟိ ဓမ္မံ သောတုကာမာဟိ ဘူရိဒတ္တော ဒေဝလောကံ နီတော, တတော နံ အာနေဟီ’’တိ အရိဋ္ဌံ ဒေဝလောကံ ပဟိဏိ။ သုဘောဂံ ပန ‘‘တာတ, တွံ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ပဉ္စသု မဟာနဒီသု ဘူရိဒတ္တံ ဥပဓာရေတွာ ဧဟီ’’တိ ဟိမဝန္တံ ပဟိဏိ။ သယံ ပန မနုဿလောကံ ဂန္တုကာမော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ မာဏဝကဝဏ္ဏေန ဂမိဿာမိ, မနုဿာ နေဝ မေ ပိယာယိဿန္တိ, မယာ တာပသဝေသေန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, မနုဿာနဉှိ ပဗ္ဗဇိတာ ပိယာ မနာပါ’’တိ။ သော တာပသဝေသံ ဂဟေတွာ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိ။
ဗောဓိသတ္တဿ ပန အဇမုခီ နာမ ဝေမာတိကဘဂိနီ အတ္ထိ။ တဿာ ဗောဓိသတ္တေ အဓိမတ္တော သိနေဟော။ သာ သုဒဿနံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘ဘာတိက, အတိဝိယ ကိလမာမိ, အဟမ္ပိ တယာ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, န သက္ကာ တယာ ဂန္တုံ, အဟံ ပဗ္ဗဇိတဝသေန ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘အဟံ ပန ခုဒ္ဒကမဏ္ဍူကီ ဟုတွာ တဝ ဇဋန္တရေ နိပဇ္ဇိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧဟီ’’တိ။ သာ မဏ္ဍူကပေါတိကာ ဟုတွာ တဿ ဇဋန္တရေ နိပဇ္ဇိ။ သုဒဿနော ‘‘မူလတော ပဋ္ဌာယ ဝိစိနန္တော ဂမိဿာမီ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ဘရိယာယော တဿ ဥပေါသထကရဏဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိတွာ ပဌမံ တတ္ထ ဂန္တွာ အလမ္ပာယနေန မဟာသတ္တဿ ဂဟိတဋ္ဌာနေ လောဟိတဉ္စ ဝလ္လီဟိ ကတပေဠဋ္ဌာနဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ဘူရိဒတ္တော အဟိတုဏ္ဍိကေန ဂဟိတော’’တိ ဉတွာ သမုပ္ပန္နသောကော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ အလမ္ပာယနဿ ဂတမဂ္ဂေနေဝ ပဌမံ ကီဠာပိတဂါမံ ဂန္တွာ မနဿေ ပုစ္ဆိ ‘‘ဧဝရူပေါ နာမ နာဂေါ ကေနစီဓ အဟိတုဏ္ဍိကေန ကီဠာပိတော’’တိ? ‘‘အာမ, အလမ္ပာယနေန ဣတော မာသမတ္ထကေ ကီဠာပိတော’’တိ။ ‘‘ကိဉ္စိ ဓနံ တေန လဒ္ဓ’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဣဓေဝ တေန သဟဿမတ္တံ လဒ္ဓ’’န္တိ။ ‘‘ဣဒါနိ သော ကုဟိံ ဂတော’’တိ? ‘‘အသုကဂါမံ နာမာ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ပုစ္ဆန္တော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဒွါရံ အဂမာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇။)တသ္မိံ ခဏေ အလမ္ပာယနော သုနှာတော သုဝိလိတ္တော မဋ္ဌသာဋကံ နိဝါသေတွာ ရတနပေဠံ ဂါဟာပေတွာ ရာဇဒွါရမေဝ ဂတော။ မဟာဇနော သန္နိပတိ, ရညော အာသနံ ပညတ္တံ။ သော အန္တောနိဝေသနေ ဌိတောဝ ‘‘အဟံ အာဂစ္ဆာမိ, နာဂရာဇာနံ ကီဠာပေတူ’’တိ ပေသေသိ။ အလမ္ပာယနော စိတ္တတ္ထရဏေ ရတနပေဠံ ဌပေတွာ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဧဟိ မဟာနာဂါ’’တိ သညမဒါသိ။ တသ္မိံ သမယေ သုဒဿနောပိ ပရိသန္တရေ ဌာတော။ အထ မဟာသတ္တော သီသံ နီဟရိတွာ သဗ္ဗာဝန္တံ ပရိသံ ဩလောကေသိ။ နာဂါ ဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ပရိသံ ဩလောကေန္တိ သုပဏ္ဏပရိပန္ထံ ဝါ ဉာတကေ ဝါ ဒဿနတ္ထာယ။ တေ သုပဏ္ဏံ ဒိသွာ ဘီတာ န နစ္စန္တိ, ဉာတကေ ဝါ ဒိသွာ လဇ္ဇမာနာ န နစ္စန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန ဩလောကေန္တော ပရိသန္တရေ ဘာတရံ အဒ္ဒသ။ သော အက္ခိပူရာနိ အဿူနိ ဂဟေတွာ ပေဠတော နိက္ခမိတွာ ဘာတရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ မဟာဇနော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဘီတော ပဋိက္ကမိ, ဧကော သုဒဿနောဝ အဋ္ဌာသိ။ သော ဂန္တွာ တဿ ပါဒပိဋ္ဌိယံ သီသံ ဌပေတွာ ရောဒိ, သုဒဿနောပိ ပရိဒေဝိ။ မဟာသတ္တော ရောဒိတွာ နိဝတ္တိတွာ ပေဠမေဝ ပါဝိသိ။ အလမ္ပာယနောပိ ‘‘ဣမိနာ နာဂေန တာပသော ဍဋ္ဌော ဘဝိဿတိ, အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ –
‘‘ဟတ္ထာ ပမုတ္တော ဥရဂေါ, ပါဒေ တေ နိပတီ ဘုသံ၊
ကစ္စိ နု တံ ဍံသီ တာတ, မာ ဘာယိ သုခိတော ဘဝါ’’တိ။
တတ္ထ မာ ဘာယီတိ တာတ တာပသ, အဟံ အလမ္ပာယနော နာမ, မာ ဘာယိ, တဝ ပဋိဇဂ္ဂနံ နာမ မမ ဘာရောတိ။
သုဒဿနော တေန သဒ္ဓိံ ကထေတုကမျတာယ ဂါထမာဟ –
‘‘နေဝ မယှံ အယံ နာဂေါ, အလံ ဒုက္ခာယ ကာယစိ၊
ယာဝတတ္ထိ အဟိဂ္ဂါဟော, မယာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ကာယစီတိ ကဿစိ အပ္ပမတ္တကဿပိ ဒုက္ခဿ ဥပ္ပါဒနေ အယံ မမ အသမတ္ထော။ မယာ ဟိ သဒိသော အဟိတုဏ္ဍိကော နာမ နတ္ထီတိ။
အလမ္ပာယနော ‘‘အသုကော နာမေသော’’တိ အဇာနန္တော ကုဇ္ဈိတွာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈။)‘‘ကော နု ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန, ဒိတ္တော ပရိသမာဂတော၊
အဝှါယန္တု သုယုဒ္ဓေန, သုဏန္တု ပရိသာ မမာ’’တိ။
တတ္ထ ဒိတ္တောတိ ဂဗ္ဗိတော ဗာလော အန္ဓဉာဏော။ အဝှါယန္တူတိ အဝှါယန္တော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အယံ ကော ဗာလော ဥမ္မတ္တကော ဝိယ မံ သုယုဒ္ဓေန အဝှါယန္တော အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သမံ ကရောန္တော ပရိသမာဂတော, ပရိသာ မမ ဝစနံ သုဏန္တု, မယှံ ဒေါသော နတ္ထိ, မာ ခေါ မေ ကုဇ္ဈိတ္ထာတိ။
အထ နံ သုဒဿနော ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘တွံ မံ နာဂေန အာလမ္ပ, အဟံ မဏ္ဍူကဆာပိယာ၊
ဟောတု နော အဗ္ဘုတံ တတ္ထ, အာ သဟဿေဟိ ပဉ္စဟီ’’တိ။
တတ္ထ နာဂေနာတိ တွံ နာဂေန မယာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈ, အဟံ မဏ္ဍူကဆာပိယာ တယာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိဿာမိ။ အာ သဟဿေဟိ ပဉ္စဟီတိ တသ္မိံ နော ယုဒ္ဓေ ယာဝ ပဉ္စဟိ သဟဿေဟိ အဗ္ဘုတံ ဟောတူတိ။
အလမ္ပာယနော အာဟ –
‘‘အဟဉှိ ဝသုမာ အဍ္ဎော, တွံ ဒလိဒ္ဒေါသိ မာဏဝ၊
ကော နု တေ ပါဋိဘောဂတ္ထိ, ဥပဇူတဉ္စ ကိံ သိယာ။
‘‘ဥပဇူတဉ္စ မေ အဿ, ပါဋိဘောဂေါ စ တာဒိသော၊
ဟောတု နော အဗ္ဘုတံ တတ္ထ, အာ သဟဿေဟိ ပဉ္စဟီ’’တိ။
တတ္ထ ကော နု တေတိ တဝ ပဗ္ဗဇိတဿ ကော နု ပါဋိဘောဂေါ အတ္ထိ။ ဥပဇူတဉ္စာတိ ဣမသ္မိံ ဝါ ဇူတေ ဥပနိက္ခေပဘူတံ ကိံ နာမ တဝ ဓနံ သိယာ, ဒဿေဟိ မေတိ ဝဒတိ။ ဥပဇူတဉ္စ မေတိ မယှံ ပန ဒါတဗ္ဗံ ဥပနိက္ခေပဓနံ ဝါ ဌပေတဗ္ဗပါဋိဘောဂေါ ဝါ တာဒိသော အတ္ထိ, တသ္မာ နော တတ္ထ ယာဝ ပဉ္စဟိ သဟဿေဟိ အဗ္ဘုတံ ဟောတူတိ။
သုဒဿနော တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘ပဉ္စဟိ နော သဟဿေဟိ အဗ္ဘုတံ ဟောတူ’’တိ အဘီတော ရာဇနိဝေသနံ အာရုယှ မာတုလရညော သန္တိကေ ဌိတော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၉။)‘‘သုဏောဟိ မေ မဟာရာဇ, ဝစနံ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ၊
ပဉ္စန္နံ မေ သဟဿာနံ, ပါဋိဘောဂေါ ဟိ ကိတ္တိမာ’’တိ။
တတ္ထ ကိတ္တိမာတိ ဂုဏကိတ္တိသမ္ပန္န ဝိဝိဓဂုဏာစာရကိတ္တိသမ္ပန္န။
ရာဇာ ‘‘အယံ တာပသော မံ အတိဗဟုံ ဓနံ ယာစတိ, ကိံ နု ခေါ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ပေတ္တိကံ ဝါ ဣဏံ ဟောတိ, ယံ ဝါ ဟောတိ သယံကတံ၊
ကိံ တွံ ဧဝံ ဗဟုံ မယှံ, ဓနံ ယာစသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ပေတ္တိကံ ဝါတိ ပိတရာ ဝါ ဂဟေတွာ ခါဒိတံ, အတ္တနာ ဝါ ကတံ ဣဏံ နာမ ဟောတိ, ကိံ မမ ပိတရာ တဝ ဟတ္ထတော ဂဟိတံ အတ္ထိ, ဥဒါဟု မယာ, ကိံကာရဏာ မံ ဧဝံ ဗဟုံ ဓနံ ယာစသီတိ?
ဧဝံ ဝုတ္တေ သုဒဿနော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အလမ္ပာယနော ဟိ နာဂေန, မမံ အဘိဇိဂီသတိ၊
အဟံ မဏ္ဍူကဆာပိယာ, ဍံသယိဿာမိ ဗြာဟ္မဏံ။
‘‘တံ တွံ ဒဋ္ဌုံ မဟာရာဇ, အဇ္ဇ ရဋ္ဌာဘိဝဍ္ဎန၊
ခတ္တသံဃပရိဗျူဠှော, နိယျာဟိ အဟိဒဿန’’န္တိ။
တတ္ထ အဘိဇိဂီသတီတိ ယုဒ္ဓေ ဇိနိတုံ ဣစ္ဆတိ။ တတ္ထ သစေ သော ဇီယိဿတိ, မယှံ ပဉ္စသဟဿာနိ ဒဿတိ။ သစာဟံ ဇီယိဿာမိ, အဟမဿ ဒဿာမိ, တသ္မာ တံ ဗဟုံ ဓနံ ယာစာမိ။ တန္တိ တသ္မာ တွံ မဟာရာဇ, အဇ္ဇ အဟိဒဿနံ ဒဋ္ဌုံ နိယျာဟီတိ။
ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တာပသေန သဒ္ဓိံယေဝ နိက္ခမိ။ တံ ဒိသွာ အလမ္ပာယနော ‘‘အယံ တာပသော ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဂဟေတွာ အာဂတော, ရာဇကုလူပကော ဘဝိဿတီ’’တိ ဘီတော တံ အနုဝတ္တန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘နေဝ တံ အတိမညာမိ, သိပ္ပဝါဒေန မာဏဝ၊
အတိမတ္တောသိ သိပ္ပေန, ဥရဂံ နာပစာယသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၀။)တတ္ထ သိပ္ပဝါဒေနာတိ မာဏဝ, အဟံ အတ္တနော သိပ္ပေန တံ နာတိမညာမိ, တွံ ပန သိပ္ပေန အတိမတ္တော ဣမံ ဥရဂံ န ပူဇေသိ, နာဂဿ အပစိတိံ န ကရောသီတိ။
တတော သုဒဿနော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟမ္ပိ နာတိမညာမိ, သိပ္ပဝါဒေန ဗြာဟ္မဏ၊
အဝိသေန စ နာဂေန, ဘုသံ ဝဉ္စယသေ ဇနံ။
‘‘ဧဝဉ္စေတံ ဇနော ဇညာ, ယထာ ဇာနာမိ တံ အဟံ၊
န တွံ လဘသိ အာလမ္ပ, ဘုသမုဋ္ဌိံ ကုတော ဓန’’န္တိ။
အထဿ အလမ္ပာယနော ကုဇ္ဈိတွာ အာဟ –
‘‘ခရာဇိနော ဇဋီ ဒုမ္မီ, ဒိတ္တော ပရိသမာဂတော၊
ယော တွံ ဧဝံ ဂတံ နာဂံ, ‘အဝိသော’ အတိမညတိ။
‘‘အာသဇ္ဇ ခေါ နံ ဇညာသိ, ပုဏ္ဏံ ဥဂ္ဂဿ တေဇသော၊
မညေ တံ ဘသ္မရာသိံဝ, ခိပ္ပမေသ ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုမ္မီတိ အနညတိနယနော။ အဝိသော အတိမညသီတိ နိဗ္ဗိသောတိ အဝဇာနာသိ။ အာသဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ။ ဇညာသီတိ ဇာနေယျာသိ။
အထ တေန သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရောန္တော သုဒဿနော ဂါထမာဟ –
‘‘သိယာ ဝိသံ သိလုတ္တဿ, ဒေဍ္ဍုဘဿ သိလာဘုနော၊
နေဝ လောဟိတသီသဿ, ဝိသံ နာဂဿ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ သိလုတ္တဿာတိ ဃရသပ္ပဿ။ ဒေဍ္ဍုဘဿာတိ ဥဒကသပ္ပဿ။ သိလာဘုနောတိ နီလဝဏ္ဏသပ္ပဿ။ ဣတိ နိဗ္ဗိသေ သပ္ပေ ဒဿေတွာ ဧတေသံ ဝိသံ သိယာ, နေဝ လောဟိတသီသဿ သပ္ပဿာတိ အာဟ။
အထ နံ အလမ္ပာယနော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘သုတမေတံ အရဟတံ, သညတာနံ တပဿိနံ၊
ဣဓ ဒါနာနိ ဒတွာန, သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ ဒါယကာ၊
ဇီဝန္တော ဒေဟိ ဒါနာနိ, ယဒိ တေ အတ္ထိ ဒါတဝေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၁။)‘‘အယံ နာဂေါ မဟိဒ္ဓိကော, တေဇဿီ ဒုရတိက္ကမော၊
တေန တံ ဍံသယိဿာမိ, သော တံ ဘသ္မံ ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒါတဝေတိ ယဒိ တေ ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗံ အတ္ထိ, တံ ဒေဟီတိ။
‘‘မယာပေတံ သုတံ သမ္မ, သညတာနံ တပဿိနံ၊
ဣဓ ဒါနာနိ ဒတွာန, သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ ဒါယကာ၊
တွမေဝ ဒေဟိ ဇီဝန္တော, ယဒိ တေ အတ္ထိ ဒါတဝေ။
‘‘အယံ အဇမုခီ နာမ, ပုဏ္ဏာ ဥဂ္ဂဿ တေဇသော၊
တာယ တံ ဍံသယိဿာမိ, သာ တံ ဘသ္မံ ကရိဿတိ။
‘‘ယာ ဓီတာ ဓတရဋ္ဌဿ, ဝေမာတာ ဘဂိနီ မမ၊
သာ တံ ဍံသတွဇမုခီ, ပုဏ္ဏာ ဥဂ္ဂဿ တေဇသော’’တိ။ –
ဣမာ ဂါထာ သုဒဿနဿ ဝစနံ။ တတ္ထ ပုဏ္ဏာ ဥဂ္ဂဿ တေဇသောတိ ဥဂ္ဂေန ဝိသေန ပုဏ္ဏာ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အမ္မ အဇမုခိ, ဇဋန္တရတော မေ နိက္ခမိတွာ ပါဏိမှိ ပတိဋ္ဌဟာ’’တိ မဟာဇနဿ မဇ္ဈေယေဝ ဘဂိနိံ ပက္ကောသိတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ သာ တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ဇဋန္တရေ နိသိန္နာဝ တိက္ခတ္တုံ မဏ္ဍူကဝဿိတံ ဝဿိတွာ နိက္ခမိတွာ အံသကူဋေ နိသီဒိတွာ ဥပ္ပတိတွာ တဿ ဟတ္ထတလေ တီဏိ ဝိသဗိန္ဒူနိ ပါတေတွာ ပုန တဿ ဇဋန္တရမေဝ ပါဝိသိ။ သုဒဿနော ဝိသံ ဂဟေတွာ ဌိတောဝ ‘‘နဿိဿတာယံ ဇနပဒေါ, နဿိဿတာယံ ဇနပဒေါ’’တိ တိက္ခတ္တုံ မဟာသဒ္ဒံ အဘာသိ။ တဿ သော သဒ္ဒေါ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိံ ဆာဒေတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ ရာဇာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ ဇနပဒေါ နဿိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမဿ ဝိသဿ နိသိဉ္စနဋ္ဌာနံ န ပဿာမီ’’တိ။ ‘‘တာတ, မဟန္တာ အယံ ပထဝီ, ပထဝိယံ နိသိဉ္စာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘န သက္ကာ ပထဝိယံ သိဉ္စိတုံ, မဟာရာဇာ’’တိ ပဋိက္ခိပန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဆမာယံ စေ နိသိဉ္စိဿံ, ဗြဟ္မဒတ္တ ဝိဇာနဟိ၊
တိဏလတာနိ ဩသဓျော, ဥဿုဿေယျုံ အသံသယ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၂။)တတ္ထ တိဏလတာနီတိ ပထဝိနိဿိတာနိ တိဏာနိ စ လတာ စ သဗ္ဗောသဓိယော စ ဥဿုဿေယျုံ, တသ္မာ န သက္ကာ ပထဝိယံ နိသိဉ္စိတုန္တိ။
တေန ဟိ နံ, တာတ, ဥဒ္ဓံ အာကာသံ ခိပါတိ။ တတြာပိ န သက္ကာတိ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဒ္ဓံ စေ ပါတယိဿာမိ, ဗြဟ္မဒတ္တ ဝိဇာနဟိ၊
သတ္တဝဿာနိယံ ဒေဝေါ, န ဝဿေ န ဟိမံ ပတေ’’တိ။
တတ္ထ န ဟိမံ ပတေတိ သတ္တဝဿာနိ ဟိမဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ န ပတိဿတိ။
တေန ဟိ နံ တာတ ဥဒကေ သိဉ္စာတိ။ တတြာပိ န သက္ကာတိ ဒဿေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဒကေ စေ နိသိဉ္စိဿံ, ဗြဟ္မဒတ္တ ဝိဇာနဟိ၊
ယာဝန္တောဒကဇာ ပါဏာ, မရေယျုံ မစ္ဆကစ္ဆပါ’’တိ။
အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တာတ, မယံ န ကိဉ္စိ ဇာနာမ, ယထာ အမှာကံ ရဋ္ဌံ န နဿတိ, တံ ဥပါယံ တွမေဝ ဇာနာဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဋိပါဋိယာ တယော အာဝါဋေ ခဏာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ ခဏာပေသိ။ သုဒဿနော ပဌမံ အာဝါဋံ နာနာဘေသဇ္ဇာနံ ပူရာပေသိ, ဒုတိယံ ဂေါမယဿ, တတိယံ ဒိဗ္ဗောသဓာနညေဝ။ တတော ပဌမေ အာဝါဋေ ဝိသဗိန္ဒူနိ ပါတေသိ။ တင်္ခဏညေဝ ဓူမာယိတွာ ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိ။ သာ ဂန္တွာ ဂေါမယေ အာဝါဋံ ဂဏှိ။ တတောပိ ဇာလာ ဥဋ္ဌာယ ဣတရံ ဒိဗ္ဗောသဓဿ ပုဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဩသဓာနိ ဈာပေတွာ နိဗ္ဗာယိ။ အလမ္ပာယနော တဿ အာဝါဋဿ အဝိဒူရေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဝိသဥသုမာ ပဟရိ, သရီရစ္ဆဝိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဂတာ, သေတကုဋ္ဌိ အဟောသိ။ သော ဘယတဇ္ဇိတော ‘‘နာဂရာဇာနံ ဝိဿဇ္ဇေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ။ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ရတနပေဠာယ နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ ဒေဝရာဇလီလာယ ဌိတော။ သုဒဿနောပိ အဇမုခီပိ တထေဝ အဋ္ဌံသု။ တတော သုဒဿနော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘ဇာနာသိ နော, မဟာရာဇ, ကဿေတေ ပုတ္တာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘တုမှေ တာဝ န ဇာနာသိ, ကာသိရညော ပန ဓီတာယ သမုဒ္ဒဇာယ ဓတရဋ္ဌဿ ဒိန္နဘာဝံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဇာနာမိ, မယှံ သာ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ’’တိ။ ‘‘မယံ တဿာ ပုတ္တာ, တွံ နော မာတုလော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၃။)တံ သုတွာ ရာဇာ ကမ္ပမာနော တေ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ရောဒိတွာ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေတွာ ဘူရိဒတ္တေန ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ, တံ ဧဝရူပံ ဥဂ္ဂတေဇံ ကထံ အလမ္ပာယနော ဂဏှီ’’တိ? သော သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေန ကထေတွာ ရာဇာနံ ဩဝဒန္တော ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ ဣမိနာ နိယာမေန ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မာတုလဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ အထ နံ သုဒဿနော အာဟ – ‘‘မာတုလ, မမ မာတာ ဘူရိဒတ္တံ အပဿန္တီ ကိလမတိ, န သက္ကာ အမှေဟိ ပပဉ္စံ ကာတု’’န္တိ။ ‘‘သာဓု, တာတာ, တုမှေ တာဝ ဂစ္ဆထ။ အဟံ ပန မမ ဘဂိနိံ ဒဋ္ဌုကာမောမှိ, ကထံ ပဿိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မာတုလ, ကဟံ ပန နော အယျကော ကာသိရာဇာ’’တိ? ‘‘တာတ, မမ ဘဂိနိယာ ဝိနာ ဝသိတုံ အသက္ကောန္တော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အသုကေ ဝနသဏ္ဍေ နာမ ဝသတီ’’တိ။ ‘‘မာတုလ, မမ မာတာ တုမှေ စေဝ အယျကဉ္စ ဒဋ္ဌုကာမာ, တုမှေ အသုကဒိဝသေ မမ အယျကဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆထ, မယံ မာတရံ အာဒါယ အယျကဿ အဿမပဒံ အာဂစ္ဆိဿာမ။ တတ္ထ နံ တုမှေပိ ပဿိဿထာ’’တိ။ ဣတိ တေ မာတုလဿ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ရာဇနိဝေသနာ ဩတရိံသု။ ရာဇာ ဘာဂိနေယျေ ဥယျောဇေတွာ ရောဒိတွာ နိဝတ္တိ။ တေပိ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ နာဂဘဝနံ ဂတာ။
နဂရပဝေသနခဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
မဟာသတ္တဿ ပရိယေသနခဏ္ဍံ
မဟာသတ္တေ သမ္ပတ္တေ သကလနာဂဘဝနံ ဧကပရိဒေဝသဒ္ဒံ အဟောသိ။ သောပိ မာသံ ပေဠာယ ဝသိတတ္တာ ကိလန္တော ဂိလာနသေယျံ သယိ။ တဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တာနံ နာဂါနံ ပမာဏံ နတ္ထိ။ သော တေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ကိလမတိ။ ကာဏာရိဋ္ဌော ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ အဒိသွာ ပဌမမေဝါဂတော။ အထ နံ ‘‘ဧသ စဏ္ဍော ဖရုသော, သက္ခိဿတိ နာဂပရိသံ ဝါရေတု’’န္တိ မဟာသတ္တဿ နိသိန္နဋ္ဌာနေ ဒေါဝါရိကံ ကရိံသု။ သုဘောဂေါပိ သကလဟိမဝန္တံ ဝိစရိတွာ တတော မဟာသမုဒ္ဒဉ္စ သေသနဒိယော စ ဥပဓာရေတွာ ယမုနံ ဥပဓာရေန္တော အာဂစ္ဆတိ။ နေသာဒဗြာဟ္မဏောပိ အလမ္ပာယနံ ကုဋ္ဌိံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဘူရိဒတ္တံ ကိလမေတွာ ကုဋ္ဌိ ဇာတော, အဟံ ပန တံ မယှံ တာဝ ဗဟူပကာရံ မဏိလောဘေန အလမ္ပာယနဿ ဒဿေသိံ, တံ ပါပံ မမ အာဂမိဿတိ။ ယာဝ တံ န အာဂစ္ဆတိ, တာဝဒေဝ ယမုနံ ဂန္တွာ ပယာဂတိတ္ထေ ပါပပဝါဟနံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘မယာ ဘူရိဒတ္တေ မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ ကတံ, တံ ပါပံ ပဝါဟေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဥဒကောရောဟနကမ္မံ ကရောတိ။ တသ္မိံ ခဏေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၄။)သုဘောဂေါ တံ ဌာနံ ပတ္တော။ တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမိနာ ကိရ ပါပကေန တာဝ မဟန္တဿ ယသဿ ဒါယကော မမ ဘာတာ မဏိရတနဿ ကာရဏာ အလမ္ပာယနဿ ဒဿိတော, နာဿ ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ နင်္ဂုဋ္ဌေန တဿ ပါဒေသု ဝေဌေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဥဒကေ ဩသိဒါပေတွာ နိရဿာသကာလေ ထောကံ သိထိလံ အကာသိ။ သော သီသံ ဥက္ခိပိ။ အထ နံ ပုနာကဍ္ဎိတွာ ဩသီဒါပေသိ။ ဧဝံ ဗဟူ ဝါရေ တေန ကိလမိယမာနော နေသာဒဗြာဟ္မဏော သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘လောကျံ သဇန္တံ ဥဒကံ, ပယာဂသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ၊
ကော မံ အဇ္ဈောဟရီ ဘူတော, ဩဂါဠှံ ယမုနံ နဒိ’’န္တိ။
တတ္ထ လောကျန္တိ ဧဝံ ပါပဝါဟနသမတ္ထန္တိ လောကသမ္မတံ။ သဇန္တန္တိ ဧဝရူပံ ဥဒကံ အဘိသိဉ္စန္တံ။ ပယာဂသ္မိန္တိ ပယာဂတိတ္ထေ။
အထ နံ သုဘောဂေါ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ယဒေသ လောကာဓိပတီ ယသဿီ, ဗာရာဏသိံ ပကြိယ သမန္တတော၊
တဿာဟ ပုတ္တော ဥရဂူသဘဿ, သုဘောဂေါတိ မံ ဗြာဟ္မဏ ဝေဒယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ယဒေသာတိ ယော ဧသော။ ပကြိယ သမန္တတောတိ ပစ္စတ္ထိကာနံ ဒုပ္ပဟရဏသမတ္ထတာယ ပရိသမန္တတော ပကိရိယ သဗ္ဗံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ ဖဏေန ဆာဒေသိ။
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အယံ ဘူရိဒတ္တဘာတာ, န မေ ဇီဝိတံ ဒဿတိ, ယံနူနာဟံ ဧတဿ စေဝ မာတာပိတူနဉ္စဿ ဝဏ္ဏကိတ္တနေန မုဒုစိတ္တတံ ကတွာ အတ္တနော ဇီဝိတံ ယာစေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ ဟိ ပုတ္တော ဥရဂူသဘဿ, ကာသိဿ ရညော အမရာဓိပဿ၊
မဟေသက္ခော အညတရော ပိတာ တေ, မစ္စေသု မာတာ ပန တေ အတုလျာ၊
န တာဒိသော အရဟတိ ဗြာဟ္မဏဿ, ဒါသမ္ပိ ဩဟာရိတုံ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၅။)တတ္ထ ကာသိဿာတိ အပရေန နာမေန ဧဝံနာမကဿ။ ‘‘ကာသိကရညော’’တိပိ ပဌန္တိယေဝ။ ကာသိရာဇဓီတာယ ဂဟိတတ္တာ ကာသိရဇ္ဇမ္ပိ တဿေဝ သန္တကံ ကတွာ ဝဏ္ဏေတိ။ အမရာဓိပဿာတိ ဒီဃာယုကတာယ အမရသင်္ခါတာနံ နာဂါနံ အဓိပဿ။ မဟေသက္ခောတိ မဟာနုဘာဝေါ။ အညတရောတိ မဟေသက္ခာနံ အညတရော။ ဒါသမ္ပီတိ တာဒိသော ဟိ မဟာနုဘာဝေါ အာနုဘာဝရဟိတံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသမ္ပိ ဥဒကေ ဩဟရိတုံ နာရဟတိ, ပဂေဝ မဟာနုဘာဝံ ဗြာဟ္မဏန္တိ။
အထ နံ သုဘောဂေါ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌဗြာဟ္မဏ, တွံ မံ ဝဉ္စေတွာ ‘မုဉ္စိဿာမီ’တိ မညသိ, န တေ ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ တေန ကတကမ္မံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘ရုက္ခံ နိဿာယ ဝိဇ္ဈိတ္ထော, ဧဏေယျံ ပါတုမာဂတံ၊
သော ဝိဒ္ဓေါ ဒူရမစရိ, သရဝေဂေန သီဃဝါ။
‘‘တံ တွံ ပတိတမဒ္ဒက္ခိ, အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေ၊
သ မံသကာဇမာဒါယ, သာယံ နိဂြောဓုပါဂမိ။
‘‘သုကသာဠိကသံဃုဋ္ဌံ, ပိင်္ဂလံ သန္ထတာယုတံ၊
ကောကိလာဘိရုဒံ ရမ္မံ, ဓုဝံ ဟရိတသဒ္ဒလံ။
‘‘တတ္ထ တေ သော ပါတုရဟု, ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊
မဟာနုဘာဝေါ ဘာတာ မေ, ကညာဟိ ပရိဝါရိတော။
‘‘သော တေန ပရိစိဏ္ဏော တွံ, သဗ္ဗကာမေဟိ တပ္ပိတော၊
အဒုဋ္ဌဿ တုဝံ ဒုဗ္ဘိ, တံ တေ ဝေရံ ဣဓာဂတံ။
‘‘ခိပ္ပံ ဂီဝံ ပသာရေဟိ, န တေ ဒဿာမိ ဇီဝိတံ၊
ဘာတု ပရိသရံ ဝေရံ, ဆေဒယိဿာမိ တေ သိရ’’န္တိ။
တတ္ထ သာယံ နိဂြောဓုပါဂမီတိ ဝိကာလေ နိဂြောဓံ ဥပဂတော အသိ။ ပိင်္ဂလန္တိ ပက္ကာနံ ဝဏ္ဏေန ပိင်္ဂလံ။ သန္ထတာယုတန္တိ ပါရောဟပရိကိဏ္ဏံ။ ကောကိလာဘိရုဒန္တိ ကောကိလာဟိ အဘိရုဒံ။ ဓုဝံ ဟရိတသဒ္ဒလန္တိ ဥဒကဘူမိယံ ဇာတတ္တာ နိစ္စံ ဟရိတသဒ္ဒလံ ဘူမိဘာဂံ။ ပါတုရဟူတိ တသ္မိံ တေ နိဂြောဓေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၆။)ဌိတဿ သော မမ ဘာတာ ပါကဋော အဟောသိ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ပုညတေဇေန။ သော တေနာတိ သော တုဝံ တေန အတ္တနော နာဂဘဝနံ နေတွာ ပရိစိဏ္ဏော။ ပရိသရန္တိ တယာ မမ ဘာတု ကတံ ဝေရံ ပါပကမ္မံ ပရိသရန္တော အနုဿရန္တော။ ဆေဒယိဿာမိ တေ သိရန္တိ တဝ သီသံ ဆိန္ဒိဿာမီတိ။
အထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘န မေသ ဇီဝိတံ ဒဿတိ, ယံ ကိဉ္စိ ပန ဝတွာ မောက္ခတ္ထာယ ဝါယမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဇ္ဈာယကော ယာစယောဂီ, အာဟုတဂ္ဂိ စ ဗြာဟ္မဏော၊
ဧတေဟိ တီဟိ ဌာနေဟိ, အဝဇ္ဈော ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ ဧတေဟီတိ ဧတေဟိ အဇ္ဈာယကတာဒီဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဗြာဟ္မဏော အဝဇ္ဈော, န လဗ္ဘာ ဗြာဟ္မဏံ ဝဓိတုံ, ကိံ တွံ ဝဒေသိ, ယော ဟိ ဗြာဟ္မဏံ ဝဓေတိ, သော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။
တံ သုတွာ သုဘောဂေါ သံသယပက္ခန္ဒော ဟုတွာ ‘‘ဣမံ နာဂဘဝနံ နေတွာ ဘာတရော ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယံ ပုရံ ဓတရဋ္ဌဿ, ဩဂါဠှံ ယမုနံ နဒိံ၊
ဇောတတေ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ, ဂိရိမာဟစ္စ ယာမုနံ။
‘‘တတ္ထ တေ ပုရိသဗျဂ္ဃါ, သောဒရိယာ မမ ဘာတရော၊
ယထာ တေ တတ္ထ ဝက္ခန္တိ, တထာ ဟေဿသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ပုရန္တိ နာဂပုရံ။ ဩဂါဠှန္တိ အနုပဝိဋ္ဌံ။ ဂိရိမာဟစ္စ ယာမုနန္တိ ယမုနာတော အဝိဒူရေ ဌိတံ ဟိမဝန္တံ အာဟစ္စ ဇောတတိ။ တတ္ထ တေတိ တသ္မိံ နဂရေ တေ မမ ဘာတရော ဝသန္တိ, တတ္ထ နီတေ တယိ ယထာ တေ ဝက္ခန္တိ, တထာ ဘဝိဿသိ။ သစေ ဟိ သစ္စံ ကထေသိ, ဇီဝိတံ တေ အတ္ထိ။ နော စေ, တတ္ထေဝ သီသံ ဆိန္ဒိဿာမီတိ။
ဣတိ နံ ဝတွာ သုဘောဂေါ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ခိပန္တော အက္ကောသန္တော ပရိဘာသန္တော မဟာသတ္တဿ ပါသာဒဒွါရံ အဂမာသိ။
မဟာသတ္တဿ ပရိယေသနယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၇။)မိစ္ဆာကထာ
အထ နံ ဒေါဝါရိကော ဟုတွာ နိသိန္နော ကာဏာရိဋ္ဌော တထာ ကိလမေတွာ အာနီယမာနံ ဒိသွာ ပဋိမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ‘‘သုဘောဂ, မာ ဝိဟေဌယိ, ဗြာဟ္မဏာ နာမ မဟာဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ။ သစေ ဟိ မဟာဗြဟ္မာ ဇာနိဿတိ, ‘မမ ပုတ္တံ ဝိဟေဌေန္တီ’တိ ကုဇ္ဈိတွာ အမှာကံ သကလံ နာဂဘဝနံ ဝိနာသေဿတိ။ လောကသ္မိဉှိ ဗြာဟ္မဏာ နာမ သေဋ္ဌာ မဟာနုဘာဝါ, တွံ တေသံ အာနုဘာဝံ န ဇာနာသိ, အဟံ ပန ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ကာဏာရိဋ္ဌော ကိရ အတီတာနန္တရဘဝေ ယညကာရဗြာဟ္မဏော အဟောသိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဝတွာ စ ပန အနုဘူတပုဗ္ဗဝသေန ယဇနသီလော ဟုတွာ သုဘောဂဉ္စ နာဂပရိသဉ္စ အာမန္တေတွာ ‘‘ဧထ, ဘော, ယညကာရကာနံ ဝေါ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ယညဝဏ္ဏနံ အာရဘန္တော အာဟ –
‘‘အနိတ္တရာ ဣတ္တရသမ္ပယုတ္တာ, ယညာ စ ဝေဒါ စ သုဘောဂ လောကေ၊
တဒဂ္ဂရယှဉှိ ဝိနိန္ဒမာနော, ဇဟာတိ ဝိတ္တဉ္စ သတဉ္စ ဓမ္မ’’န္တိ။
တတ္ထ အနိတ္တရာတိ သုဘောဂ ဣမသ္မိံ လောကေ ယညာ စ ဝေဒါ စ အနိတ္တရာ န လာမကာ မဟာနုဘာဝါ, တေ ဣတ္တရေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ သမ္ပယုတ္တာ, တသ္မာ ဗြာဟ္မဏာပိ အနိတ္တရာဝ ဇာတာ။ တဒဂ္ဂရယှန္တိ တသ္မာ အဂါရယှံ ဗြာဟ္မဏံ ဝိနိန္ဒမာနော ဓနဉ္စ ပဏ္ဍိတာနံ ဓမ္မဉ္စ ဇဟာတိ။ ဣဒံ ကိရ သော ‘‘ဣမိနာ ဘူရိဒတ္တေ မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ ကတန္တိ ဝတ္တုံ နာဂပရိသာ မာ လဘန္တူ’’တိ အဝေါစ။
အထ နံ ကာဏာရိဋ္ဌော ‘‘သုဘောဂ ဇာနာသိ ပန အယံ လောကော ကေန နိမ္မိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ ပိတာမဟေန မဟာဗြဟ္မုနာ နိမ္မိတော’’တိ ဒဿေတုံ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဇ္ဈေနမရိယာ ပထဝိံ ဇနိန္ဒာ, ဝေဿာ ကသိံ ပါရိစရိယဉ္စ သုဒ္ဒါ၊
ဥပါဂု ပစ္စေကံ ယထာပဒေသံ, ကတာဟု ဧတေ ဝသိနာတိ အာဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဥပါဂူတိ ဥပဂတာ။ ဗြဟ္မာ ကိရ ဗြာဟ္မဏာဒယော စတ္တာရော ဝဏ္ဏေ နိမ္မိနိတွာ အရိယေ တာဝ ဗြာဟ္မဏေ အာဟ – ‘‘တုမှေ အဇ္ဈေနမေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၈။)ဥပဂစ္ဆထ, မာ အညံ ကိဉ္စိ ကရိတ္ထာ’’တိ, ဇနိန္ဒေ အာဟ ‘‘တုမှေ ပထဝိံယေဝ ဝိဇိနထ’’, ဝေဿေ အာဟ – ‘‘တုမှေ ကသိံယေဝ ဥပေထ’’, သုဒ္ဒေ အာဟ ‘‘တုမှေ တိဏ္ဏံ ဝဏ္ဏာနံ ပါရိစရိယံယေဝ ဥပေထာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ အရိယာ အဇ္ဈေနံ, ဇနိန္ဒာ ပထဝိံ, ဝေဿာ ကသိံ, သုဒ္ဒါ ပါရိစရိယံ ဥပါဂတာတိ ဝဒန္တိ။ ပစ္စေကံ ယထာပဒေသန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တာ စ ပါဋိယေက္ကံ အတ္တနော ကုလပဒေသာနုရူပေန ဗြဟ္မုနာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ ဥပဂတာ။ ကတာဟု ဧတေ ဝသိနာတိ အာဟူတိ ဧဝံ ကိရ ဧတေ ဝသိနာ မဟာဗြဟ္မုနာ ကတာ အဟေသုန္တိ ကထေန္တိ။
ဧဝံ မဟာဂုဏာ ဧတေ ဗြာဟ္မဏာ နာမ။ ယော ဟိ ဧတေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဒါနံ ဒေတိ, တဿ အညတ္ထ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ, ဒေဝလောကမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဓာတာ ဝိဓာတာ ဝရုဏော ကုဝေရော, သောမော ယမော စန္ဒိမာ ဝါယု သူရိယော၊
ဧတေပိ ယညံ ပုထုသော ယဇိတွာ, အဇ္ဈာယကာနံ အထော သဗ္ဗကာမေ။
‘‘ဝိကာသိတာ စာပသတာနိ ပဉ္စ, ယော အဇ္ဇုနော ဗလဝါ ဘီမသေနော၊
သဟဿဗာဟု အသမော ပထဗျာ, သောပိ တဒါ အာဒဟိ ဇာတဝေဒ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧတေပီတိ ဧတေ ဓာတာဒယော ဒေဝရာဇာနော။ ပုထုသောတိ အနေကပ္ပကာရံ ယညံ ယဇိတွာ။ အထော သဗ္ဗကာမေတိ အထ အဇ္ဈာယကာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗကာမေ ဒတွာ ဧတာနိ ဌာနာနိ ပတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဝိကာသိတာတိ အာကဍ္ဎိတာ။ စာပသတာနိ ပဉ္စာတိ န ဓနုပဉ္စသတာနိ, ပဉ္စစာပသတပ္ပမာဏံ ပန မဟာဓနုံ သယမေဝ အာကဍ္ဎတိ။ ဘီမသေနောတိ ဘယာနကသေနော။ သဟဿဗာဟူတိ န တဿ ဗာဟူနံ သဟဿံ, ပဉ္စန္နံ ပန ဓနုဂ္ဂဟသတာနံ ဗာဟုသဟဿေန အာကဍ္ဎိတဗ္ဗဿ ဓနုနော အာကဍ္ဎနေနေဝံ ဝုတ္တံ။ အာဒဟိ ဇာတဝေဒန္တိ သောပိ ရာဇာ တသ္မိံ ကာလေ ဗြာဟ္မဏေ သဗ္ဗကာမေဟိ သန္တပ္ပေတွာ အဂ္ဂိံ အာဒဟိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပရိစရိ, တေနေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၄၉။)ကာရဏေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မာ ဗြာဟ္မဏာ နာမ ဣမသ္မိံ လောကေ ဇေဋ္ဌကာတိ အာဟ။
သော ဥတ္တရိပိ ဗြာဟ္မဏေ ဝဏ္ဏေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ဗြာဟ္မဏေ ဘောဇယိ ဒီဃရတ္တံ, အန္နေန ပါနေန ယထာနုဘာဝံ၊
ပသန္နစိတ္တော အနုမောဒမာနော, သုဘောဂ ဒေဝညတရော အဟောသီ’’တိ။
တတ္ထ ယောတိ ယော သော ပေါရာဏကော ဗာရာဏသိရာဇာတိ ဒဿေတိ။ ယထာနုဘာဝန္တိ ယထာဗလံ ယံ တဿ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ ပရိစ္စဇိတွာ ဘောဇေသိ။ ဒေဝညတရောတိ သော အညတရော မဟေသက္ခဒေဝရာဇာ အဟောသိ။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏာ နာမ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာတိ ဒဿေတိ။
အထဿ အပရမ္ပိ ကာရဏံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘မဟာသနံ ဒေဝမနောမဝဏ္ဏံ, ယော သပ္ပိနာ အသက္ခိ ဘောဇေတုမဂ္ဂိံ၊
သ ယညတန္တံ ဝရတော ယဇိတွာ, ဒိဗ္ဗံ ဂတိံ မုစလိန္ဒဇ္ဈဂစ္ဆီ’’တိ။
တတ္ထ မဟာသနန္တိ မဟာဘက္ခံ။ ဘောဇေတုန္တိ သန္တပ္ပေတုံ။ ယညတန္တန္တိ ယညဝိဓာနံ။ ဝရတောတိ ဝရဿ အဂ္ဂိဒေဝဿ ယဇိတွာ။ မုစလိန္ဒဇ္ဈဂစ္ဆီတိ မုစလိန္ဒော အဓိဂတောတိ။
ဧကော ကိရ ပုဗ္ဗေ ဗာရာဏသိယံ မုစလိန္ဒော နာမ ရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနဉ္စ ဗြာဟ္မဏဒေဝတာယ စ သက္ကာရံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကာ ဗြာဟ္မဏဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘‘အဂ္ဂိဒေဝေါတိ တံ နဝနီတသပ္ပိနာ သန္တပ္ပေဟီ’’’တိ အာဟံသု။ သော တထာ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော ဧသ ဣမံ ဂါထမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၀။)အပရမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘မဟာနုဘာဝေါ ဝဿသဟဿဇီဝီ, ယော ပဗ္ဗဇီ ဒဿနေယျော ဥဠာရော၊
ဟိတွာ အပရိယန္တ ရဋ္ဌံ သသေနံ, ရာဇာ ဒုဒီပေါပိ ဇဂါမ သဂ္ဂ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဗ္ဗဇီတိ ပဉ္စဝဿသတာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဗြာဟ္မဏာနံ သက္ကာရံ ကတွာ အပရိယန္တံ ရဋ္ဌံ သသေနံ ဟိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ဒုဒီပေါပီတိ သော ဒုဒီပေါ နာမ ရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ ပူဇေတွာဝ သဂ္ဂံ ဂတောတိ ဝဒတိ။ ‘‘ဒုဇီပေါ’’တိပိ ပါဌော။
အပရာနိပိဿ ဥဒါဟရဏာနိ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ယော သာဂရန္တံ သာဂရော ဝိဇိတွာ, ယူပံ သုဘံ သောဏ္ဏမယံ ဥဠာရံ၊
ဥဿေသိ ဝေဿာနရမာဒဟာနော, သုဘောဂ ဒေဝညတရော အဟောသိ။
‘‘ယဿာနုဘာဝေန သုဘောဂ ဂင်္ဂါ, ပဝတ္တထ ဒဓိသန္နိသိန္နံ သမုဒ္ဒံ၊
သ လောမပါဒေါ ပရိစရိယ မဂ္ဂိံ, အင်္ဂေါ သဟဿက္ခပုရဇ္ဈဂစ္ဆီ’’တိ။
တတ္ထ သာဂရန္တန္တိ သာဂရပရိယန္တံ ပထဝိံ။ ဥဿေသီတိ ဗြာဟ္မဏေ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သောဝဏ္ဏယူပံ ဥဿာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တော ပသုဃာတနတ္ထာယ ဥဿာပေသိ။ ဝေဿာနရမာဒဟာနောတိ ဝေဿာနရံ အဂ္ဂိံ အာဒဟန္တော။ ‘‘ဝေသာနရိ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဒေဝညတရောတိ သုဘောဂ, သော ဟိ ရာဇာ အဂ္ဂိံ ဇုဟိတွာ အညတရော မဟေသက္ခဒေဝေါ အဟောသီတိ ဝဒတိ။ ယဿာနုဘာဝေနာတိ ဘော သုဘောဂ, ဂင်္ဂါ စ မဟာသမုဒ္ဒေါ စ ကေန ကတောတိ ဇာနာသီတိ။ န ဇာနာမီတိ။ ကိံ တွံ ဇာနိဿသိ, ဗြာဟ္မဏေယေဝ ပေါထေတုံ ဇာနာသီတိ။ အတီတသ္မိဉှိ အင်္ဂေါ နာမ လောမပါဒေါ ဗာရာဏသိရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘ဘော, မဟာရာဇ, ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ သက္ကာရံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ပရိစရာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၁။)အပရိမာဏာ ဂါဝိယော စ မဟိံသိယော စ အာဒါယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ တထာ အကာသိ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏေဟိ ဘုတ္တာတိရိတ္တံ ခီရဒဓိံ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဆဍ္ဍေထာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ထောကဿ ခီရဿ ဆဍ္ဍိတဋ္ဌာနေ ကုန္နဒိယော အဟေသုံ, ဗဟုကဿ ဆဍ္ဍိတဋ္ဌာနေ ဂင်္ဂါ ပဝတ္တထ။ တံ ပန ခီရံ ယတ္ထ ဒဓိ ဟုတွာ သန္နိသိန္နံ ဌိတံ, တံ သမုဒ္ဒံ နာမ ဇာတံ။ ဣတိ သော ဧဝရူပံ သက္ကာရံ ကတွာ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဝုတ္တဝိဓာနေန အဂ္ဂိံ ပရိစရိယ သဟဿက္ခဿ ပုရံ အဇ္ဈဂစ္ဆိ။
ဣတိဿ ဣဒံ အတီတံ အာဟရိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မဟိဒ္ဓိကော ဒေဝဝရော ယသဿီ, သေနာပတိ တိဒိဝေ ဝါသဝဿ၊
သော သောမယာဂေန မလံ ဝိဟန္တွာ, သုဘောဂ ဒေဝညတရော အဟောသီ’’တိ။
တတ္ထ သော သောမယာဂေန မလံ ဝိဟန္တွာတိ ဘော သုဘောဂ, ယော ဣဒါနိ သက္ကဿ သေနာပတိ မဟာယသော ဒေဝပုတ္တော, သောပိ ပုဗ္ဗေ ဧကော ဗာရာဏသိရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘သောမယာဂေန အတ္တနော မလံ ပဝါဟေတွာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏာနံ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ တေဟိ ဝုတ္တဝိဓာနေန သောမယာဂံ ကတွာ တေန အတ္တနော မလံ ဝိဟန္တွာ ဒေဝညတရော ဇာတောတိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တော ဧဝမာဟ။
အပရာနိပိဿ ဥဒါဟရဏာနိ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘အကာရယိ လောကမိမံ ပရဉ္စ, ဘာဂီရထိံ ဟိမဝန္တဉ္စ ဂိဇ္ဈံ၊
ယော ဣဒ္ဓိမာ ဒေဝဝရော ယသဿီ, သောပိ တဒါ အာဒဟိ ဇာတဝေဒံ။
‘‘မာလာဂိရီ ဟိမဝါ ယော စ ဂိဇ္ဈော, သုဒဿနော နိသဘော ကုဝေရု၊
ဧတေ စ အညေ စ နဂါ မဟန္တာ, စိတျာ ကတာ ယညကရေဟိ မာဟူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၂။)တတ္ထ သောပိ တဒါ အာဒဟိ ဇာတဝေဒန္တိ ဘာတိက သုဘောဂ, ယေန မဟာဗြဟ္မုနာ အယဉ္စ လောကော ပရော စ လောကော ဘာဂီရထိဂင်္ဂါ စ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော စ ဂိဇ္ဈပဗ္ဗတော စ ကတော, သောပိ ယဒါ ဗြဟ္မုပပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ မာဏဝကော အဟောသိ, တဒါ အဂ္ဂိမေဝ အာဒဟိ, အဂ္ဂိံ ဇုဟိတွာ မဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဣဒံ သဗ္ဗမကာသိ။ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကာ ဗြာဟ္မဏာတိ ဒဿေတိ။
စိတျာ ကတာတိ ပုဗ္ဗေ ကိရေကော ဗာရာဏသိရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ သက္ကာရံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ မဟာဒါနံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘မယှံ ဒါနေ ကိံ နတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သဗ္ဗံ, ဒေဝ, အတ္ထိ, ဗြာဟ္မဏာနံ ပန အာသနာနိ နပ္ပဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ဣဋ္ဌကာဟိ စိနာပေတွာ အာသနာနိ ကာရေသိ။ တဒါ စိတျာ အာသနပီဌိကာ ဗြာဟ္မဏာနံ အာနုဘာဝေန ဝဍ္ဎိတွာ မာလာဂိရိအာဒယော ပဗ္ဗတာ ဇာတာ။ ဧဝမေတေ ယညကာရေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ကတာတိ ကထေန္တီတိ။
အထ နံ ပုန အာဟ ‘‘ဘာတိက, ဇာနာသိ ပနာယံ သမုဒ္ဒေါ ကေန ကာရဏေန အပေယျော လောဏောဒကော ဇာတော’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, အရိဋ္ဌာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘တွံ ဗြာဟ္မဏေယေဝ ဝိဟိံသိတုံ ဇာနာသိ, သုဏောဟီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဇ္ဈာယကံ မန္တဂုဏူပပန္နံ, တပဿိနံ ‘ယာစယောဂေါ’တိဓာဟု၊
တီရေ သမုဒ္ဒဿုဒကံ သဇန္တံ, တံ သာဂရောဇ္ဈောဟရိ တေနာပေယျော’’တိ။
တတ္ထ ‘ယာစယောဂေါတိဓာဟူတိ တံ ဗြာဟ္မဏံ ယာစယောဂေါတိ ဣဓ လောကေ အာဟု။ ဥဒကံ သဇန္တတိ သော ကိရေကဒိဝသံ ပါပပဝါဟနကမ္မံ ကရောန္တော တီရေ ဌတွာ သမုဒ္ဒတော ဥဒကံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဥပရိ သီသေ သဇန္တံ အဗ္ဘုကိရတိ။ အထ နံ ဧဝံ ကရောန္တံ ဝဍ္ဎိတွာ သာဂရော အဇ္ဈောဟရိ။ တံ ကာရဏံ မဟာဗြဟ္မာ ဉတွာ ‘‘ဣမိနာ ကိရ မေ ပုတ္တော ဟတော’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ အပေယျော လောဏောဒကော ဘဝတူ’’တိ ဝတွာ အဘိသပိ, တေန ကာရဏေန အပေယျော ဇာတော။ ဧဝရူပါ ဧတေ ဗြာဟ္မဏာ နာမ မဟာနုဘာဝါတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၃။)‘‘အာယာဂဝတ္ထူနိ ပုထူ ပထဗျာ, သံဝိဇ္ဇန္တိ ဗြာဟ္မဏာ ဝါသဝဿ၊
ပုရိမံ ဒိသံ ပစ္ဆိမံ ဒက္ခိဏုတ္တရံ, သံဝိဇ္ဇမာနာ ဇနယန္တိ ဝေဒ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝါသဝဿာတိ ပုဗ္ဗေ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒါနံ ဒတွာ ဝါသဝတ္တံ ပတ္တဿ ဝါသဝဿ။ အာယာဂဝတ္ထူနီတိ ပုညက္ခေတ္တဘူတာ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ ပထဗျာ ပုထူ ဗြာဟ္မဏာ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ ပုရိမံ ဒိသန္တိ တေ ဣဒါနိပိ စတူသု ဒိသာသု သံဝိဇ္ဇမာနာ တဿ ဝါသဝဿ မဟန္တံ ဝေဒံ ဇနယန္တိ, ပီတိသောမနဿံ အာဝဟန္တိ။
ဧဝံ အရိဋ္ဌော စုဒ္ဒသဟိ ဂါထာဟိ ဗြာဟ္မဏေ စ ယညေ စ ဝေဒေ စ ဝဏ္ဏေသိ။
မိစ္ဆာကထာ နိဋ္ဌိတာ။
တဿ တံ ကထံ သုတွာ မဟာသတ္တဿ ဂိလာနုပဋ္ဌာနံ အာဂတာ ဗဟူ နာဂါ ‘‘အယံ ဘူတမေဝ ကထေတီ’’တိ မိစ္ဆာဂါဟံ ဂဏှနာကာရပ္ပတ္တာ ဇာတာ။ မဟာသတ္တော ဂိလာနသေယျာယ နိပန္နောဝ တံ သဗ္ဗံ အဿောသိ။ နာဂါပိဿ အာရောစေသုံ။ တတော မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အရိဋ္ဌော မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ဝဏ္ဏေတိ, ဝါဒမဿ ဘိန္ဒိတွာ ပရိသံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ နှတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတော ဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ သဗ္ဗံ နာဂပရိသံ သန္နိပါတာပေတွာ အရိဋ္ဌံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အရိဋ္ဌ, တွံ အဘူတံ ဝတွာ ဝေဒေ စ ယညေ စ ဗြာဟ္မဏေ စ ဝဏ္ဏေသိ, ဗြာဟ္မဏာနဉှိ ဝေဒဝိဓာနေန ယညယဇနံ နာမ အနရိယသမ္မတံ န သဂ္ဂါဝဟံ, တဝ ဝါဒေ အဘူတံ ပဿာဟီ’’တိ ဝတွာ ယညဘေဒဝါဒံ နာမ အာရဘန္တော အာဟ –
‘‘ကလီ ဟိ ဓီရာန ကဋံ မဂါနံ, ဘဝန္တိ ဝေဒဇ္ဈဂတာနရိဋ္ဌ၊
မရီစိဓမ္မံ အသမေက္ခိတတ္တာ, မာယာဂုဏာ နာတိဝဟန္တိ ပညံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၄။)‘‘ဝေဒါ န တာဏာယ ဘဝန္တိ ဒဿ, မိတ္တဒ္ဒုနော ဘူနဟုနော နရဿ၊
န တာယတေ ပရိစိဏ္ဏော စ အဂ္ဂိ, ဒေါသန္တရံ မစ္စမနရိယကမ္မံ။
‘‘သဗ္ဗဉ္စ မစ္စာ သဓနံ သဘောဂံ, အာဒီပိတံ ဒါရု တိဏေန မိဿံ၊
ဒဟံ န တပ္ပေ အသမတ္ထတေဇော, ကော တံ သုဘိက္ခံ ဒွိရသညု ကယိရာ။
‘‘ယထာပိ ခီရံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ, ဒဓိ ဘဝိတွာ နဝနီတမ္ပိ ဟောတိ၊
ဧဝမ္ပိ အဂ္ဂိ ဝိပရိဏာမဓမ္မော, တေဇော သမောရောဟတီ ယောဂယုတ္တော။
‘‘န ဒိဿတီ အဂ္ဂိ မနုပ္ပဝိဋ္ဌော, သုက္ခေသု ကဋ္ဌေသု နဝေသု စာပိ၊
နာမတ္ထမာနော အရဏီနရေန, နာကမ္မုနာ ဇာယတိ ဇာတဝေဒေါ။
‘‘သစေ ဟိ အဂ္ဂိ အန္တရတော ဝသေယျ, သုက္ခေသု ကဋ္ဌေသု နဝေသု စာပိ၊
သဗ္ဗာနိ သုဿေယျု ဝနာနိ လောကေ, သုက္ခာနိ ကဋ္ဌာနိ စ ပဇ္ဇလေယျုံ။
‘‘ကရောတိ စေ ဒါရုတိဏေန ပုညံ, ဘောဇံ နရော ဓူမသိခိံ ပတာပဝံ၊
အင်္ဂါရိကာ လောဏကရာ စ သူဒါ, သရီရဒါဟာပိ ကရေယျု ပုညံ။
‘‘အထ စေ ဟိ ဧတေ န ကရောန္တိ ပုညံ, အဇ္ဈေနမဂ္ဂိံ ဣဓ တပ္ပယိတွာ၊
န ကောစိ လောကသ္မိံ ကရောတိ ပုညံ, ဘောဇံ နရော ဓူမသိခိံ ပတာပဝံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၅။)‘‘ကထဉှိ လောကာပစိတော သမာနော, အမနုညဂန္ဓံ ဗဟူနံ အကန္တံ၊
ယဒေဝ မစ္စာ ပရိဝဇ္ဇယန္တိ, တဒပ္ပသတ္ထံ ဒွိရသညု ဘုဉ္ဇေ။
‘‘သိခိမ္ပိ ဒေဝေသု ဝဒန္တိ ဟေကေ, အာပံ မိလက္ခူ ပန ဒေဝမာဟု၊
သဗ္ဗေဝ ဧတေ ဝိတထံ ဘဏန္တိ, အဂ္ဂီ န ဒေဝညတရော န စာပေါ။
‘‘အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓမသညကာယံ, ဝေဿာနရံ ကမ္မကရံ ပဇာနံ၊
ပရိစရိယ မဂ္ဂိံ သုဂတိံ ကထံ ဝဇေ, ပါပါနိ ကမ္မာနိ ပကုဗ္ဗမာနော။
‘‘သဗ္ဗာဘိဘူ တာဟုဓ ဇီဝိကတ္ထာ, အဂ္ဂိဿ ဗြဟ္မာ ပရိစာရိကောတိ၊
သဗ္ဗာနုဘာဝီ စ ဝသီ ကိမတ္ထံ, အနိမ္မိတော နိမ္မိတံ ဝန္ဒိတဿ။
‘‘ဟဿံ အနိဇ္ဈာနက္ခမံ အတစ္ဆံ, သက္ကာရဟေတု ပကိရိံသု ပုဗ္ဗေ၊
တေ လာဘသက္ကာရေ အပါတုဘောန္တေ, သန္ဓာပိတာ ဇန္တုဘိ သန္တိဓမ္မံ။
‘‘အဇ္ဈေနမရိယာ ပထဝိံ ဇနိန္ဒာ, ဝေဿာ ကသိံ ပါရိစရိယဉ္စ သုဒ္ဒါ၊
ဥပါဂု ပစ္စေကံ ယထာပဒေသံ, ကတာဟု ဧတေ ဝသိနာတိ အာဟု။
‘‘ဧတဉ္စ သစ္စံ ဝစနံ ဘဝေယျ, ယထာ ဣဒံ ဘာသိတံ ဗြာဟ္မဏေဟိ၊
နာခတ္တိယော ဇာတု လဘေထ ရဇ္ဇံ, နာဗြာဟ္မဏော မန္တပဒါနိ သိက္ခေ၊
နာညတြ ဝေဿေဟိ ကသိံ ကရေယျ, သုဒ္ဒေါ န မုစ္စေ ပရပေသနာယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၆။)‘‘ယသ္မာ စ ဧတံ ဝစနံ အဘူတံ, မုသာဝိမေ ဩဒရိယာ ဘဏန္တိ၊
တဒပ္ပပညာ အဘိသဒ္ဒဟန္တိ, ပဿန္တိ တံ ပဏ္ဍိတာ အတ္တနာဝ။
‘‘ခတျာ ဟိ ဝေဿာနံ ဗလိံ ဟရန္တိ, အာဒါယ သတ္ထာနိ စရန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
တံ တာဒိသံ သင်္ခုဘိတံ ပဘိန္နံ, ကသ္မာ ဗြဟ္မာ နုဇ္ဇု ကရောတိ လောကံ။
‘‘သစေ ဟိ သော ဣဿရော သဗ္ဗလောကေ, ဗြဟ္မာ ဗဟူဘူတပတီ ပဇာနံ၊
ကိံ သဗ္ဗလောကံ ဝိဒဟီ အလက္ခိံ, ကိံ သဗ္ဗလောကံ န သုခိံ အကာသိ။
‘‘သစေ ဟိ သော ဣဿရော သဗ္ဗလောကေ, ဗြဟ္မာ ဗဟူဘူတပတီ ပဇာနံ၊
မာယာ မုသာဝဇ္ဇမဒေန စာပိ, လောကံ အဓမ္မေန ကိမတ္ထမကာရိ။
‘‘သစေ ဟိ သော ဣဿရော သဗ္ဗလောကေ, ဗြဟ္မာ ဗဟူဘူတပတီ ပဇာနံ၊
အဓမ္မိကော ဘူတပတီ အရိဋ္ဌ, ဓမ္မေ သတိ ယော ဝိဒဟီ အဓမ္မံ။
‘‘ကီဋာ ပဋင်္ဂါ ဥရဂါ စ ဘေကာ, ဂန္တွာ ကိမီ သုဇ္ဈတိ မက္ခိကာ စ၊
ဧတေပိ ဓမ္မာ အနရိယရူပါ, ကမ္ဗောဇကာနံ ဝိတထာ ဗဟူန’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေဒဇ္ဈဂတာနရိဋ္ဌာတိ အရိဋ္ဌ, ဣမာနိ ဝေဒါဓိဂမနာနိ နာမ ဓီရာနံ ပရာဇယသင်္ခါတော ကလိဂ္ဂါဟော, မဂါနံ ဗာလာနံ ဇယသင်္ခါတော ကဋဂ္ဂါဟော။ မရီစိဓမ္မန္တိ ဣဒဉှိ ဝေဒတ္တယံ မရီစိဓမ္မံ။ တယိဒံ အသမေက္ခိတတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၇။)ယုတ္တာယုတ္တံ အဇာနန္တာ ဗာလာ ဥဒကသညာယ မဂါ မရီစိံ ဝိယ ဘူတသညာယ အနဝဇ္ဇသညာယ အတ္တနော ဝိနာသံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပညန္တိ ဧဝရူပါ ပန မာယာကောဋ္ဌာသာ ပညံ ဉာဏသမ္ပန္နံ ပုရိသံ နာတိဝဟန္တိ န ဝဉ္စေန္တိ။ ဘဝန္တိ ဒဿာတိ ဒ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိမတ္တံ, အဿ ဘူနဟုနော ဝုဍ္ဎိဃာတကဿ မိတ္တဒုဗ္ဘိနော နရဿ ဝေဒါ န တာဏတ္ထာယ ဘဝန္တိ, ပတိဋ္ဌာ ဟောတုံ န သက္ကောန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိစိဏ္ဏော စ အဂ္ဂီတိ အဂ္ဂိ စ ပရိစိဏ္ဏော တိဝိဓေန ဒုစ္စရိတဒေါသေန သဒေါသစိတ္တံ ပါပကမ္မံ ပုရိသံ န တာယတိ န ရက္ခတိ။
သဗ္ဗဉ္စ မစ္စာတိ သစေပိ ဟိ မစ္စာ ယတ္တကံ လောကေ ဒါရု အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ သဓနံ သဘောဂံ အတ္တနော ဓနေန စ ဘောဂေဟိ စ သဒ္ဓိံ တိဏေန မိဿံ ကတွာ အာဒီပေယျုံ။ ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ တေဟိ အာဒီပိတံ ဒဟန္တော အယံ အသမတ္ထတေဇော အသဒိသတေဇော တဝ အဂ္ဂိ န တပ္ပေယျ။ ဧဝံ အတပ္ပနီယံ, ဘာတိက, ဒွိရသညု ဒွီဟိ ဇိဝှါဟိ ရသဇာနနသမတ္ထော ကော တံ သပ္ပိအာဒီဟိ သုဘိက္ခံ သုဟီတံ ကယိရာ, ကော သက္ကုဏေယျ ကာတုံ။ ဧဝံ အတိတ္တံ ပနေတံ မဟဂ္ဃသံ သန္တပ္ပေတွာ ကော နာမ ဒေဝလောကံ ဂမိဿတိ, ပဿ ယာဝဉ္စေတံ ဒုက္ကထိတန္တိ။ ယောဂယုတ္တောတိ အရဏိမထနယောဂေန ယုတ္တော ဟုတွာ တံ ပစ္စယံ လဘိတွာဝ အဂ္ဂိ သမောရောဟတိ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧဝံ ပရဝါယာမေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အစေတနံ တံ တွံ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဝဒေသိ။ ဣဒမ္ပိ အဘူတမေဝ ကထေသီတိ။
အဂ္ဂိ မနုပ္ပဝိဋ္ဌောတိ အဂ္ဂိ အနုပဝိဋ္ဌော။ နာမတ္ထမာနောတိ နာပိ အရဏိဟတ္ထေန နရေန အမတ္ထိယမာနော နိဗ္ဗတ္တတိ။ နာကမ္မုနာ ဇာယတိ ဇာတဝေဒေါတိ ဧကဿ ကိရိယံ ဝိနာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဧဝ န ဇာယတိ။ သုဿေယျုန္တိ အန္တော အဂ္ဂိနာ သောသိယမာနာနိ ဝနာနိ သုက္ခေယျုံ, အလ္လာနေဝ န သိယုံ။ ဘောဇန္တိ ဘောဇေန္တော။ ဓူမသိခိံ ပတာပဝန္တိ ဓူမသိခါယ ယုတ္တံ ပတာပဝန္တံ။ အင်္ဂါရိကာတိ အင်္ဂါရကမ္မကရာ။ လောဏကရာတိ လောဏောဒကံ ပစိတွာ လောဏကာရကာ။ သူဒါတိ ဘတ္တကာရကာ။ သရီရဒါဟာတိ မတသရီရဇ္ဈာပကာ။ ပုညန္တိ ဧတေပိ သဗ္ဗေ ပုညမေဝ ကရေယျုံ။
အဇ္ဈေနမဂ္ဂိန္တိ အဇ္ဈေနအဂ္ဂိံ။ န ကောစီတိ မန္တဇ္ဈာယကာ ဗြာဟ္မဏာပိ ဟောန္တု, ကောစိ နရော ဓူမသိခိံ ပတာပဝန္တံ အဂ္ဂိံ ဘောဇေန္တော တပ္ပယိတွာပိ ပုညံ န ကရောတိ နာမ။ လောကာပစိတော သမာနောတိ တဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၈။)ဒေဝေါလောကဿ အပစိတော ပူဇိတော သမာနော။ ယဒေဝါတိ ယံ အဟိကုဏပါဒိံ ပဋိကုလံ ဇေဂုစ္ဆံ မစ္စာ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေန္တိ။ တဒပ္ပသတ္ထန္တိ တံ အပ္ပသတ္ထံ, သမ္မ, ဒွိရသညု ကထံ ကေန ကာရဏေန ပရိဘုဉ္ဇေယျ။ ဒေဝေသူတိ ဧကေ မနုဿာ သိခိမ္ပိ ဒေဝေသု အညတရံ ဒေဝံ ဝဒန္တိ။ မိလက္ခူ ပနာတိ အညာဏာ ပန မိလက္ခူ ဥဒကံ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အသညကာယန္တိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ အစိတ္တကာယဉ္စ သမာနံ ဧတံ အစေတနံ ပဇာနံ ပစနာဒိကမ္မကရံ ဝေဿာနရံ အဂ္ဂိံ ပရိစရိတွာ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တော လောကော ကထံ သုဂတိံ ဂမိဿတိ။ ဣဒံ တေ အတိဝိယ ဒုက္ကထိတံ။
သဗ္ဗာဘိ ဘူတာဟုဓ ဇီဝိကတ္ထာတိ ဣမေ ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော ဇီဝိကတ္ထံ မဟာဗြဟ္မာ သဗ္ဗာဘိဘူတိ အာဟံသု, သဗ္ဗော လောကော တေနေဝ နိမ္မိတောတိ ဝဒန္တိ။ ပုန အဂ္ဂိဿ ဗြဟ္မာ ပရိစာရကောတိပိ ဝဒန္တိ။ သောပိ ကိရ အဂ္ဂိံ ဇုဟတေဝ။ သဗ္ဗာနုဘာဝီ စ ဝသီတိ သော ပန ယဒိ သဗ္ဗာနုဘာဝီ စ ဝသီ စ, အထ ကိမတ္ထံ သယံ အနိမ္မိတော ဟုတွာ အတ္တနာဝ နိမ္မိတံ ဝန္ဒိတာ ဘဝေယျ။ ဣဒမ္ပိ တေ ဒုက္ကထိတမေဝ။ ဟဿန္တိ အရိဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝစနံ နာမ ဟသိတဗ္ဗယုတ္တကံ ပဏ္ဍိတာနံ န နိဇ္ဈာနက္ခမံ။ ပကိရိံသူတိ ဣမေ ဗြာဟ္မဏာ ဧဝရူပံ မုသာဝါဒံ အတ္တနော သက္ကာရဟေတု ပုဗ္ဗေ ပတ္ထရိံသု။ သန္ဓာပိတာ ဇန္တုဘိ သန္တိဓမ္မန္တိ တေ ဧတ္တကေန လာဘသက္ကာရေ အပါတုဘူတေ ဇန္တူဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပါဏဝဓပဋိသံယုတ္တံ အတ္တနော လဒ္ဓိဓမ္မသင်္ခါတံ သန္တိဓမ္မံ သန္ဓာပိတာ, ယညသုတ္တံ နာမ ဂန္ထယိံသူတိ အတ္ထော။
ဧတဉ္စ သစ္စန္တိ ယဒေတံ တယာ ‘‘အဇ္ဈေနမရိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဧတဉ္စ သစ္စံ ဘဝေယျ။ နာခတ္တိယောတိ ဧဝံ သန္တေ အခတ္တိယော ရဇ္ဇံ နာမ န လဘေယျ, အဗြာဟ္မဏောပိ မန္တပဒါနိ န သိက္ခေယျ။ မုသာဝိမေတိ မုသာဝ ဣမေ။ ဩဒရိယာတိ ဥဒရနိဿိတဇီဝိကာ, ဥဒရပူရဏဟေတု ဝါ။ တဒပ္ပပညာတိ တံ တေသံ ဝစနံ အပ္ပပညာ။ အတ္တနာဝါတိ ပဏ္ဍိတာ ပန တေသံ ဝစနံ ‘‘သဒေါသ’’န္တိ အတ္တနာဝ ပဿန္တိ။ တာဒိသန္တိ တထာရူပံ။ သင်္ခုဘိတန္တိ သင်္ခုဘိတွာ ဗြဟ္မုနာ ဌပိတမရိယာဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဌိတံ သင်္ခုဘိတံ ဝိဘိန္ဒံ လောကံ သော တဝဗြဟ္မာ ကသ္မာ ဥဇုံ န ကရောတိ။ အလက္ခိန္တိ ကိံကာရဏာ သဗ္ဗလောကေ ဒုက္ခံ ဝိဒဟိ။ သုခိန္တိ ကိံ နု ဧကန္တသုခိမေဝ သဗ္ဗလောကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၅၉။)န အကာသိ, လောကဝိနာသကော စောရော မညေ တဝ ဗြဟ္မာတိ။ မာယာတိ မာယာယ။ အဓမ္မေန ကိမတ္ထမကာရီတိ ဣမိနာ မာယာဒိနာ အဓမ္မေန ကိံကာရဏာ လောကံ အနတ္ထကိရိယာယံ သံယောဇေသီတိ အတ္ထော။ အရိဋ္ဌာတိ အရိဋ္ဌ, တဝ ဘူတပတိ အဓမ္မိကော, ယော ဒသဝိဓေ ကုသလဓမ္မေ သတိ ဓမ္မမေဝ အဝိဒဟိတွာ အဓမ္မံ ဝိဒဟိ။ ကီဋာတိအာဒိ ဥပယောဂတ္ထေ ပစ္စတ္တံ။ ဧတေ ကီဋာဒယော ပါဏေ ဟန္တွာ မစ္စော သုဇ္ဈတီတိ ဧတေပိ ကမ္ဗောဇရဋ္ဌဝါသီနံ ဗဟူနံ အနရိယာနံ ဓမ္မာ, တေ ပန ဝိတထာ, အဓမ္မာဝ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာ။ တေဟိပိ တဝ ဗြဟ္မုနာဝ နိမ္မိတေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
ဣဒါနိ တေသံ ဝိတထဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘သစေ ဟိ သော သုဇ္ဈတိ ယော ဟနာတိ, ဟတောပိ သော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာနံ၊
ဘောဝါဒိ ဘောဝါဒိန မာရယေယျုံ, ယေ စာပိ တေသံ အဘိသဒ္ဒဟေယျုံ။
‘‘နေဝ မိဂါ န ပသူ နောပိ ဂါဝေါ, အာယာစန္တိ အတ္တဝဓာယ ကေစိ၊
ဝိပ္ဖန္ဒမာနေ ဣဓ ဇီဝိကတ္ထာ, ယညေသု ပါဏေ ပသုမာရဘန္တိ။
‘‘ယူပုဿနေ ပသုဗန္ဓေ စ ဗာလာ, စိတ္တေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ မုခံ နယန္တိ၊
အယံ တေ ယူပေါ ကာမဒုဟော ပရတ္ထ, ဘဝိဿတိ သဿတော သမ္ပရာယေ။
‘‘သစေ စ ယူပေ မဏိသင်္ခမုတ္တံ, ဓညံ ဓနံ ရဇတံ ဇာတရူပံ၊
သုက္ခေသု ကဋ္ဌေသု နဝေသု စာပိ, သစေ ဒုဟေ တိဒိဝေ သဗ္ဗကာမေ၊
တေဝိဇ္ဇသံဃာဝ ပုထူ ယဇေယျုံ, အဗြာဟ္မဏံ ကဉ္စိ န ယာဇယေယျုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၀။)‘‘ကုတော စ ယူပေ မဏိသင်္ခမုတ္တံ, ဓညံ ဓနံ ရဇတံ ဇာတရူပံ၊
သုက္ခေသု ကဋ္ဌေသု နဝေသု စာပိ, ကုတော ဒုဟေ တိဒိဝေ သဗ္ဗကာမေ။
‘‘သဌာ စ လုဒ္ဒါ စ ပလုဒ္ဓဗာလာ, စိတ္တေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ မုခံ နယန္တိ၊
အာဒါယ အဂ္ဂိံ မမ ဒေဟိ ဝိတ္တံ, တတော သုခီ ဟောဟိသိ သဗ္ဗကာမေ။
‘‘တမဂ္ဂိဟုတ္တံ သရဏံ ပဝိဿ, စိတ္တေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ မုခံ နယန္တိ၊
ဩရောပယိတွာ ကေသမဿုံ နခဉ္စ, ဝေဒေဟိ ဝိတ္တံ အတိဂါဠှယန္တိ။
‘‘ကာကာ ဥလူကံဝ ရဟော လဘိတွာ, ဧကံ သမာနံ ဗဟုကာ သမေစ္စ၊
အန္နာနိ ဘုတွာ ကုဟကာ ကုဟိတွာ, မုဏ္ဍံ ကရိတွာ ယညပထောဿဇန္တိ။
‘‘ဧဝဉှိ သော ဝဉ္စိတော ဗြာဟ္မဏေဟိ, ဧကော သမာနော ဗဟုကာ သမေစ္စ၊
တေ ယောဂယောဂေန ဝိလုမ္ပမာနာ, ဒိဋ္ဌံ အဒိဋ္ဌေန ဓနံ ဟရန္တိ။
‘‘အကာသိယာ ရာဇူဟိဝါနုသိဋ္ဌာ, တဒဿ အာဒါယ ဓနံ ဟရန္တိ၊
တေ တာဒိသာ စောရသမာ အသန္တာ, ဝဇ္ဈာ န ဟညန္တိ အရိဋ္ဌ လောကေ။
‘‘ဣန္ဒဿ ဗာဟာရသိ ဒက္ခိဏာတိ, ယညေသု ဆိန္ဒန္တိ ပလာသယဋ္ဌိံ၊
တံ စေပိ သစ္စံ မဃဝါ ဆိန္နဗာဟု, ကေနဿ ဣန္ဒော အသုရေ ဇိနာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၁။)‘‘တဉ္စေဝ တုစ္ဆံ မဃဝါ သမင်္ဂီ, ဟန္တာ အဝဇ္ဈော ပရမော သ ဒေဝေါ၊
မန္တာ ဣမေ ဗြာဟ္မဏာ တုစ္ဆရူပါ, သန္ဒိဋ္ဌိကာ ဝဉ္စနာ ဧသ လောကေ။
‘‘မာလာဂိရိ ဟိမဝါ ယော စ ဂိဇ္ဈော, သုဒဿနော နိသဘော ကုဝေရု၊
ဧတေ စ အညေ စ နဂါ မဟန္တာ, စိတျာ ကတာ ယညကရေဟိ မာဟု။
‘‘ယထာပကာရာနိ ဟိ ဣဋ္ဌကာနိ, စိတျာ ကတာ ယညကရေဟိ မာဟု၊
န ပဗ္ဗတာ ဟောန္တိ တထာပကာရာ, အညာ ဒိသာ အစလာ တိဋ္ဌသေလာ။
‘‘န ဣဋ္ဌကာ ဟောန္တိ သိလာ စိရေန, န တတ္ထ သဉ္ဇာယတိ အယော န လောဟံ၊
ယညဉ္စ ဧတံ ပရိဝဏ္ဏယန္တာ, စိတျာ ကတာ ယညကရေဟိ မာဟု။
‘‘အဇ္ဈာယကံ မန္တဂုဏူပပန္နံ, တပဿိနံ ‘ယာစယောဂေါ’တိဓာဟု၊
တီရေ သမုဒ္ဒဿုဒကံ သဇန္တံ, တံ သာဂရဇ္ဈောဟရိ တေနာပေယျော။
‘‘ပရောသဟဿမ္ပိ သမန္တဝေဒေ, မန္တူပပန္နေ နဒိယော ဝဟန္တိ၊
န တေန ဗျာပန္နရသူဒကာ န, ကသ္မာ သမုဒ္ဒေါ အတုလော အပေယျော။
‘‘ယေ ကေစိ ကူပါ ဣဓ ဇီဝလောကေ, လောဏူဒကာ ကူပခဏေဟိ ခါတာ၊
န ဗြာဟ္မဏဇ္ဈောဟရဏေန တေသု, အာပေါ အပေယျော ဒွိရသညု မာဟု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၂။)‘‘ပုရေ ပုရတ္ထာ ကာ ကဿ ဘရိယာ, မနော မနုဿံ အဇနေသိ ပုဗ္ဗေ၊
တေနာပိ ဓမ္မေန န ကောစိ ဟီနော, ဧဝမ္ပိ ဝေါဿဂ္ဂဝိဘင်္ဂမာဟု။
‘‘စဏ္ဍာလပုတ္တောပိ အဓိစ္စ ဝေဒေ, ဘာသေယျ မန္တေ ကုသလော မတီမာ၊
န တဿ မုဒ္ဓါပိ ဖလေယျ သတ္တဓာ, မန္တာ ဣမေ အတ္တဝဓာယ ကတာ။
‘‘ဝါစာကတာ ဂိဒ္ဓိကတာ ဂဟီတာ, ဒုမ္မောစယာ ကဗျပထာနုပန္နာ၊
ဗာလာန စိတ္တံ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌံ, တဒပ္ပပညာ အဘိသဒ္ဒဟန္တိ။
‘‘သီဟဿ ဗျဂ္ဃဿ စ ဒီပိနော စ, န ဝိဇ္ဇတီ ပေါရိသိယံ ဗလေန၊
မနုဿဘာဝေါ စ ဂဝံဝ ပေက္ခော, ဇာတီ ဟိ တေသံ အသမာ သမာနာ။
‘‘သစေ စ ရာဇာ ပထဝိံ ဝိဇိတွာ, သဇီဝဝါ အဿဝပါရိသဇ္ဇော၊
သယမေဝ သော သတ္တုသံဃံ ဝိဇေယျ, တဿပ္ပဇာ နိစ္စသုခီ ဘဝေယျ။
‘‘ခတ္တိယမန္တာ စ တယော စ ဝေဒါ, အတ္ထေန ဧတေ သမကာ ဘဝန္တိ၊
တေသဉ္စ အတ္ထံ အဝိနိစ္ဆိနိတွာ, န ဗုဇ္ဈတီ ဩဃပထံဝ ဆန္နံ။
‘‘ခတ္တိယမန္တာ စ တယော စ ဝေဒါ, အတ္ထေန ဧတေ သမကာ ဘဝန္တိ၊
လာဘော အလာဘော အယသော ယသော စ, သဗ္ဗေဝ တေသံ စတုန္နဉ္စ ဓမ္မာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၃။)‘‘ယထာပိ ဣဗ္ဘာ ဓနဓညဟေတု, ကမ္မာနိ ကရောန္တိ ပုထူ ပထဗျာ၊
တေဝိဇ္ဇသံဃာ စ တထေဝ အဇ္ဇ, ကမ္မာနိ ကရောန္တိ ပုထူ ပထဗျာ။
‘‘ဣဗ္ဘေဟိ ယေ တေ သမကာ ဘဝန္တိ, နိစ္စုဿုကာ ကာမဂုဏေသု ယုတ္တာ၊
ကမ္မာနိ ကရောန္တိ ပုထူ ပထဗျာ, တဒပ္ပပညာ ဒွိရသညုရာ တေ’’တိ။
တတ္ထ ဘောဝါဒီတိ ဗြာဟ္မဏာ။ ဘောဝါဒိန မာရယေယျုန္တိ ဗြာဟ္မဏမေဝ မာရေယျုံ။ ယေ စာပီတိ ယေပိ ဗြာဟ္မဏာနံ တံ ဝစနံ သဒ္ဒဟေယျုံ, တေ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေယေဝ စ ဗြာဟ္မဏေ စ မာရေယျုံ။ ဗြာဟ္မဏာ ပန ဗြာဟ္မဏေ စ ဥပဋ္ဌာကေ စ အမာရေတွာ နာနပ္ပကာရေ တိရစ္ဆာနေယေဝ မာရေန္တိ။ ဣတိ တေသံ ဝစနံ မိစ္ဆာ။ ကေစီတိ ယညေသု နော မာရေထ, မယံ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမာတိ အာယာစန္တာ ကေစိ နတ္ထိ။ ပါဏေ ပသုမာရဘန္တီတိ မိဂါဒယော ပါဏေ စ ပသူ စ ဝိပ္ဖန္ဒမာနေ ဇီဝိကတ္ထာယ မာရေန္တိ။ မုခံ နယန္တီတိ ဧတေသု ယူပုဿနေသု ပသုဗန္ဓေသု ဣမသ္မိံ တေ ယူပေ သဗ္ဗံ မဏိသင်္ခမုတ္တံ ဓညံ ဓနံ ရဇတံ ဇာတရူပံ သန္နိဟိတံ, အယံ တေ ယူပေါ ပရတ္ထ ပရလောကေ ကာမဒုဟော ဘဝိဿတိ, သဿတဘာဝံ အာဝဟိဿတီတိ စိတြေဟိ ကာရဏေဟိ မုခံ ပသာဒေန္တိ, တံ တံ ဝတွာ မိစ္ဆာဂါဟံ ဂါဟေန္တီတိ အတ္ထော။
သစေ စာတိ သစေ စ ယူပေ ဝါ သေသကဋ္ဌေသု ဝါ ဧတံ မဏိအာဒိကံ ဘဝေယျ, တိဒိဝေ ဝါ သဗ္ဗကာမဒုဟော အဿ, တေဝိဇ္ဇသံဃာဝ ပုထူ ဟုတွာ ယညံ ယဇေယျုံ ဗဟုဓနတာယ စေဝ သဂ္ဂကာမတာယ စ, အညံ အဗြာဟ္မဏံ န ယာဇေယျုံ။ ယသ္မာ ပန အတ္တနော ဓနံ ပစ္စာသီသန္တာ အညမ္ပိ ယဇာပေန္တိ, တသ္မာ အဘူတဝါဒိနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုတော စာတိ ဧတသ္မိဉ္စ ယူပေ ဝါ သေသကဋ္ဌေသု ဝါ ကုတော ဧတံ မဏိအာဒိကံ အဝိဇ္ဇမာနမေဝ, ကုတော တိဒိဝေ သဗ္ဗကာမေ ဒုဟိဿတိ။ သဗ္ဗထာပိ အဘူတမေဝ တေသံ ဝစနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၄။)သဌာ စ လုဒ္ဒါ စ ပလုဒ္ဓဗာလာတိ အရိဋ္ဌ, ဣမေ ဗြာဟ္မဏာ နာမ ကေရာဋိကာ စေဝ နိက္ကရုဏာ စ, တေ ဗာလာ လောကံ ပလောဘေတွာ ဥပလောဘေတွာ စိတြေဟိ ကာရဏေဟိ မုခံ ပသာဒေန္တိ။ သဗ္ဗကာမေတိ အဂ္ဂိံ အာဒါယ တွဉ္စ ဇူဟ, အမှာကဉ္စ ဝိတ္တံ ဒေဟိ, တတော သဗ္ဗကာမေ လဘိတွာ သုခီ ဟောဟိသိ။
တမဂ္ဂိဟုတ္တံ သရဏံ ပဝိဿာတိ တံ ရာဇာနံ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တံ ဝါ အာဒါယ အဂ္ဂိဇုဟနဋ္ဌာနံ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ။ ဩရောပယိတွာတိ စိတြာနိ ကာရဏာနိ ဝဒန္တာ ကေသမဿုံ နခေ စ ဩရောပယိတွာ။ အတိဂါဠှယန္တီတိ ဝုတ္တတာယ တယော ဝေဒေ နိဿာယ ‘‘ဣဒံ ဒါတဗ္ဗံ, ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တာ ဝေဒေဟိ တဿ သန္တကံ ဝိတ္တံ အတိဂါဠှယန္တိ ဝိနာသေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တိ။
အန္နာနိ ဘုတွာ ကုဟကာ ကုဟိတွာတိ တေ ကုဟကာ နာနပ္ပကာရံ ကုဟကကမ္မံ ကတွာ သမေစ္စ သမာဂန္တွာ ယညံ ဝဏ္ဏေတွာ ဝဉ္စေတွာ တဿ သန္တကံ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ အထ နံ မုဏ္ဍကံ ကတွာ ယညပထေ ဩဿဇန္တိ, တံ ဂဟေတွာ ဗဟိယညာဝါဋံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ယောဂယောဂေနာတိ တေ ဗြာဟ္မဏာ တံ ဧကံ ဗဟုကာ သမေစ္စ တေန တေန ယောဂေန တာယ တာယ ယုတ္တိယာ ဝိလုမ္ပမာနာ ဒိဋ္ဌံ ပစ္စက္ခံ တဿ ဓနံ အဒိဋ္ဌေန ဒေဝလောကေန အဒိဋ္ဌံ ဒေဝလောကံ ဝဏ္ဏေတွာ အာဟရဏဋ္ဌာနံ ကတွာ ဟရန္တိ။ အကာသိယာ ရာဇူဟိဝါနုသိဋ္ဌာတိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဗလိံ ဂဏှထာ’’တိ ရာဇူဟိ အနုသိဋ္ဌာ အကာသိယသင်္ခါတာ ရာဇပုရိသာ ဝိယ။ တဒဿာတိ တံ အဿ ဓနံ အာဒါယ ဟရန္တိ။ စောရသမာတိ အဘူတဗလိဂ္ဂါဟကာ သန္ဓိစ္ဆေဒကစောရသဒိသာ အသပ္ပုရိသာ။ ဝဇ္ဈာတိ ဝဓာရဟာ ဧဝရူပါ ပါပဓမ္မာ ဥဒါနိ လောကေ န ဟညန္တိ။
ဗာဟာရသီတိ ဗာဟာ အသိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒမ္ပိ အရိဋ္ဌ, ဗြာဟ္မဏာနံ မုသာဝါဒံ ပဿ။ တေ ကိရ ယညေသု မဟတိံ ပလာသယဋ္ဌိံ ‘‘ဣန္ဒဿ ဗာဟာ အသိ ဒက္ခိဏာ’’တိ ဝတွာ ဆိန္ဒန္တိ။ တဉ္စေ ဧတေသံ ဝစနံ သစ္စံ, အထ ဆိန္နဗာဟု သမာနော ကေနဿ ဗာဟုဗလေန ဣန္ဒော အသုရေ ဇိနာတီတိ။ သမင်္ဂီတိ ဗာဟုသမင်္ဂီ အစ္ဆိန္နဗာဟု အရောဂေါယေဝ။ ဟန္တာတိ အသုရာနံ ဟန္တာ။ ပရမောတိ ဥတ္တမော ပုညိဒ္ဓိယာ သမန္နာဂတော အညေသံ အဝဇ္ဈော။ ဗြာဟ္မဏာတိ ဗြာဟ္မဏာနံ။ တုစ္ဆရူပါတိ တုစ္ဆသဘာဝါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၅။)နိပ္ဖလာ။ ဝဉ္စနာတိ ယေ စ တေ ဗြာဟ္မဏာနံ မန္တာ နာမ, ဧသာ လောကေ သန္ဒိဋ္ဌိကာ ဝဉ္စနာ။
ယထာပကာရာနီတိ ယာဒိသာနိ ဣဋ္ဌကာနိ ဂဟေတွာ ယညကရေဟိ စိတျာ ကတာတိ ဝဒန္တိ။ တိဋ္ဌသေလာတိ ပဗ္ဗတာ ဟိ အစလာ တိဋ္ဌာ န ဥပစိတာ ဧကဂ္ဃနာ သိလာမယာ စ။ ဣဋ္ဌကာနိ စလာနိ န ဧကဂ္ဃနာနိ န သိလာမယာနိ။ ပရိဝဏ္ဏယန္တာတိ ဧတံ ယညံ ဝဏ္ဏေန္တာ ဗြာဟ္မဏာ။
သမန္တဝေဒေတိ ပရိပုဏ္ဏဝေဒေ ဗြာဟ္မဏေ။ ဝဟန္တီတိ သောတေသုပိ အာဝဋ္ဋေသုပိ ပတိတေ ဝဟန္တိ, နိမုဇ္ဇာပေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တိ။ န တေန ဗျာပန္နရသူဒကာ နာတိ ဧတ္ထ ဧကော န-ကာရော ပုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ။ နနု တေန ဗျာပန္နရသူဒကာ နဒိယောတိ တံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။ ကသ္မာတိ ကေန ကာရဏေန တာဝ မဟာသမုဒ္ဒေါဝ အပေယျော ကတော, ကိံ မဟာဗြဟ္မာ ယမုနာဒီသု နဒီသု ဥဒကံ အပေယျံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, သမုဒ္ဒေယေဝ သက္ကောတီတိ။ ဒွိရသညု မာဟူတိ ဒွိရသညူ အဟု, ဇာတောတိ အတ္ထော။
ပုရေ ပုရတ္ထာတိ ဣတော ပုရေ ပုဗ္ဗေ ပုရတ္ထာ ပဌမကပ္ပိကကာလေ။ ကာ ကဿ ဘရိယာတိ ကာ ကဿ ဘရိယာ နာမ။ တဒါ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂမေဝ နတ္ထိ, ပစ္ဆာ မေထုနဓမ္မဝသေန မာတာပိတရော နာမ ဇာတာ။ မနော မနုဿန္တိ တဒါ ဟိ မနောယေဝ မနုဿံ ဇနေသိ, မနောမယာဝ သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိံသူတိ အတ္ထော။ တေနာပိ ဓမ္မေနာတိ တေနာပိ ကာရဏေန တေန သဘာဝေန န ကောစိ ဇာတိယာ ဟီနော။ န ဟိ တဒါ ခတ္တိယာဒိဘေဒေါ အတ္ထိ, တသ္မာ ယံ ဗြာဟ္မဏာ ဝဒန္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဝ ဇာတိယာ သေဋ္ဌာ, ဣတရေ ဟီနာ’’တိ, တံ မိစ္ဆာ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ ဝတ္တမာနေ လောကေ ပေါရာဏကဝတ္တံ ဇဟိတွာ ပစ္ဆာ အတ္တနာ သမ္မန္နိတွာ ကတာနံ ဝသေန ခတ္တိယာဒယော စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ ဇာတာ, ဧဝမ္ပိ ဝေါဿဂ္ဂဝိဘင်္ဂမာဟု, အတ္တနာ ကတေဟိ ကမ္မဝေါဿဂ္ဂေဟိ တေသံ သတ္တာနံ ဧကစ္စေ ခတ္တိယာ ဇာတာ, ဧကစ္စေ ဗြာဟ္မဏာဒယောတိ ဣမံ ဝိဘာဂံ ကထေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဝ သေဋ္ဌာ’’တိ ဝစနံ မိစ္ဆာ။
သတ္တဓာတိ ယဒိ မဟာဗြဟ္မုနာ ဗြာဟ္မဏာနညေဝ တယော ဝေဒါ ဒိန္နာ, န အညေသံ, စဏ္ဍာလဿ မန္တေ ဘာသန္တဿ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလေယျ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၆။)န စ ဖလတိ, တသ္မာ ဣမေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ အတ္တဝဓာယ မန္တာ ကတာ, အတ္တနောယေဝ နေသံ မုသာဝါဒိတံ ပကာသေန္တာ ဂုဏဝဓံ ကရောန္တိ။ ဝါစာကတာတိ ဧတေ မန္တာ နာမ မုသာဝါဒေန စိန္တေတွာ ကတာ။ ဂိဒ္ဓိကတာ ဂဟီတာတိ လာဘဂိဒ္ဓိကတာယ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဂဟိတာ။ ဒုမ္မောစယာတိ မစ္ဆေန ဂိလိတဗလိသော ဝိယ ဒုမ္မောစယာ။ ကဗျပထာနုပန္နာတိ ကဗျာကာရကဗြာဟ္မဏာနံ ဝစနပထံ အနုပန္နာ အနုဂတာ။ တေ ဟိ ယထာ ဣစ္ဆန္တိ, တထာ မုသာ ဝတွာ ဗန္ဓန္တိ။ ဗာလာနန္တိ တေသဉှိ ဗာလာနံ စိတ္တံ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌံ, တံ အညေ အပ္ပပညာဝ အဘိသဒ္ဒဟန္တိ။
ပေါရိသိယံဗလေနာတိ ပေါရိသိယသင်္ခါတေန ဗလေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဧတေသံ သီဟာဒီနံ ပုရိသထာမသင်္ခါတံ ပေါရိသိယဗလံ, တေန ဗလေန သမန္နာဂတော ဗြာဟ္မဏော နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ ဣမေဟိ တိရစ္ဆာနေဟိပိ ဟီနာယေဝါတိ။ မနုဿဘာဝေါ စ ဂဝံဝ ပေက္ခောတိ အပိစ ယော ဧတေသံ မနုဿဘာဝေါ, သော ဂုန္နံ ဝိယ ပေက္ခိတဗ္ဗော။ ကိံကာရဏာ? ဇာတိ ဟိ တေသံ အသမာ သမာနာ။ တေသဉှိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒုပ္ပညတာယ ဂေါဟိ သဒ္ဓိံ သမာနဇာတိယေဝ အသမာ။ အညမေဝ ဟိ ဂုန္နံ သဏ္ဌာနံ, အညံ တေသန္တိ။ ဧတေန ဗြာဟ္မဏေ တိရစ္ဆာနေသု သီဟာဒီဟိ သမေပိ အကတွာ ဂေါရူပသမေဝ ကရောတိ။
သစေ စ ရာဇာတိ အရိဋ္ဌ, ယဒိ မဟာဗြဟ္မုနာ ဒိန္နဘာဝေန ခတ္တိယောဝ ပထဝိံ ဝိဇိတွာ။ သဇီဝဝါတိ သဟဇီဝီဟိ အမစ္စေဟိ သမန္နာဂတော။ အဿဝပါရိသဇ္ဇောတိ အတ္တနော ဩဝါဒကရပရိသာဝစရောဝ သိယာ, အထဿ ပရိသာယ ယုဇ္ဈိတွာ ရဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗံ နာမ န ဘဝေယျ။ သယမေဝ သော ဧကကောဝ သတ္တုသံဃံ ဝိဇေယျ, ဧဝံ သတိ ယုဒ္ဓေ ဒုက္ခာဘာဝေန တဿ ပဇာ နိစ္စသုခီ ဘဝေယျ, ဧတဉ္စ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေသံ ဝစနံ မိစ္ဆာ။
ခတ္တိယမန္တာတိ ရာဇသတ္ထဉ္စ တယော စ ဝေဒါ အတ္တနော အာဏာယ ရုစိယာ ‘‘ဣဒမေဝ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ပဝတ္တတ္တာ အတ္ထေန ဧတေ သမကာ ဘဝန္တိ။ အဝိနိစ္ဆိနိတွာတိ တေသံ ခတ္တိယမန္တာနံ ခတ္တိယောပိ ဝေဒါနံ ဗြာဟ္မဏောပိ အတ္ထံ အဝိနိစ္ဆိနိတွာ အာဏာဝသေနေဝ ဥဂ္ဂဏှန္တော တံ အတ္ထံ ဥဒကောဃေန ဆန္နမဂ္ဂံ ဝိယ န ဗုဇ္ဈတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၇။)အတ္ထေန ဧတေတိ ဝဉ္စနတ္ထေန ဧတေ သမကာ ဘဝန္တိ။ ကိံကာရဏာ? ဗြာဟ္မဏာဝ သေဋ္ဌာ, အညေ ဝဏ္ဏာ ဟီနာတိ ဝဒန္တိ။ ယေ စ တေ လာဘာဒယော လောကဓမ္မာ, သဗ္ဗေဝ တေသံ စတုန္နမ္ပိ ဝဏ္ဏာနံ ဓမ္မာ။ ဧကသတ္တောပိ ဧတေဟိ မုတ္တကော နာမ နတ္ထိ။ ဣတိ ဗြာဟ္မဏာ လောကဓမ္မေဟိ အပရိမုတ္တာဝ သမာနာ ‘‘သေဋ္ဌာ မယ’’န္တိ မုသာ ကထေန္တိ။
ဣဗ္ဘာတိ ဂဟပတိကာ။ တေဝိဇ္ဇသံဃာ စာတိ ဗြာဟ္မဏာပိ တထေဝ ပုထူနိ ကသိဂေါရက္ခာဒီနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တိ။ နိစ္စုဿုကာတိ နိစ္စံ ဥဿုက္ကဇာတာ ဆန္ဒဇာတာ။ တဒပ္ပပညာ ဒွိရသညုရာ တေတိ တသ္မာ ဘာတိက, ဒွိရသညု နိပ္ပညာ ဗြာဟ္မဏာ, အာရာ တေ ဓမ္မတော။ ပေါရာဏကာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မာ ဧတရဟိ သုနခေသု သန္ဒိဿန္တီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တဿ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝါဒံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ သဗ္ဗာ နာဂပရိသာ သောမနဿဇာတာ အဟေသုံ။ မဟာသတ္တော နေသာဒဗြာဟ္မဏံ နာဂဘဝနာ နီဟရာပေသိ, ပရိဘာသမတ္တမ္ပိဿ နာကာသိ။ သာဂရဗြဟ္မဒတ္တောပိ ဌပိတဒိဝသံ အနတိက္ကမိတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ သဟ ပိတု ဝသနဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ မဟာသတ္တောပိ ‘‘မာတုလဉ္စ အယျကဉ္စ ပဿိဿာမီ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန ယမုနာတော ဥတ္တရိတွာ တမေဝ အဿမပဒံ အာရဗ္ဘ ပါယာသိ။ အဝသေသာ ဘာတရော စဿ မာတာပိတရော စ ပစ္ဆတော ပါယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ သာဂရဗြဟ္မဒတ္တော မဟာသတ္တံ မဟတိယာ ပရိသာယ အာဂစ္ဆန္တံ အသဉ္ဇာနိတွာ ပိတရံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကဿ ဘေရီ မုဒိင်္ဂါ စ, သင်္ခါ ပဏဝဒိန္ဒိမာ၊
ပုရတော ပဋိပန္နာနိ, ဟာသယန္တာ ရထေသဘံ။
‘‘ကဿ ကဉ္စနပဋ္ဋေန, ပုထုနာ ဝိဇ္ဇုဝဏ္ဏိနာ၊
ယုဝါ ကလာပသန္နဒ္ဓေါ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ဥက္ကာမုခပဟဋ္ဌံဝ, ခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘံ၊
မုခဉ္စ ရုစိရာ ဘာတိ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ကဿ ဇမ္ဗောနဒံ ဆတ္တံ, သသလာကံ မနောရမံ၊
အာဒိစ္စရံသာဝရဏံ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၈။)‘‘ကဿ အင်္ဂံ ပရိဂ္ဂယှ, ဝါလဗီဇနိမုတ္တမံ၊
ဥဘတော ဝရပုညဿ, မုဒ္ဓနိ ဥပရူပရိ။
‘‘ကဿ ပေခုဏဟတ္ထာနိ, စိတြာနိ စ မုဒူနိ စ၊
ကဉ္စနမဏိဒဏ္ဍာနိ, စရန္တိ ဒုဘတော မုခံ။
‘‘ခဒိရင်္ဂါရဝဏ္ဏာဘာ, ဥက္ကာမုခပဟံသိတာ၊
ကဿေတေ ကုဏ္ဍလာ ဝဂ္ဂူ, သောဘန္တိ ဒုဘတော မုခံ။
‘‘ကဿ ဝါတေန ဆုပိတာ, နိဒ္ဓန္တာ မုဒုကာဠကာ၊
သောဘယန္တိ နလာဋန္တံ, နဘာ ဝိဇ္ဇုရိဝုဂ္ဂတာ။
‘‘ကဿ ဧတာနိ အက္ခီနိ, အာယတာနိ ပုထူနိ စ၊
ကော သောဘတိ ဝိသာလက္ခော, ကဿေတံ ဥဏ္ဏဇံ မုခံ။
‘‘ကဿေတေ လပနဇာတာ, သုဒ္ဓါ သင်္ခဝရူပမာ၊
ဘာသမာနဿ သောဘန္တိ, ဒန္တာ ကုပ္ပိလသာဒိသာ။
‘‘ကဿ လာခါရသသမာ, ဟတ္ထပါဒါ သုခေဓိတာ၊
ကော သော ဗိမ္ဗောဋ္ဌသမ္ပန္နော, ဒိဝါ သူရိယောဝ ဘာသတိ။
‘‘ဟိမစ္စယေ ဟိမဝတိ, မဟာသာလောဝ ပုပ္ဖိတော၊
ကော သော ဩဒါတပါဝါရော, ဇယံ ဣန္ဒောဝ သောဘတိ။
‘‘သုဝဏ္ဏပီဠကာကိဏ္ဏံ, မဏိဒဏ္ဍဝိစိတ္တကံ၊
ကော သော ပရိသမောဂယှ, ဤသံ ခဂ္ဂံ ပမုဉ္စတိ။
‘‘သုဝဏ္ဏဝိကတာ စိတ္တာ, သုကတာ စိတ္တသိဗ္ဗနာ၊
ကော သော ဩမုဉ္စတေ ပါဒါ, နမော ကတွာ မဟေသိနော’’တိ။
တတ္ထ ပဋိပန္နာနီတိ ကဿေတာနိ တူရိယာနိ ပုရတော ပဋိပန္နာနိ။ ဟာသယန္တာတိ ဧတံ ရာဇာနံ ဟာသယန္တာ။ ကဿ ကဉ္စနပဋ္ဋေနာတိ ကဿ နလာဋန္တေ ဗန္ဓေန ဥဏှီသပဋ္ဋေန ဝိဇ္ဇုယာ မေဃမုခံ ဝိယ မုခံ ပဇ္ဇောတတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ယုဝါ ကလာပသန္နဒ္ဓေါတိ တရုဏော သန္နဒ္ဓကလာပေါ။ ဥက္ကာမုခပဟဋ္ဌံဝါတိ ကမ္မာရုဒ္ဓနေ ပဟဋ္ဌသုဝဏ္ဏံ ဝိယ။ ခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘန္တိ အာဒိတ္တခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘံ။ ဇမ္ဗောနဒန္တိ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယံ။ အင်္ဂံ ပရိဂ္ဂယှာတိ စာမရိ-
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၆၉။)ဂါဟကေန အင်္ဂေန ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟုတွာ။ ဝါလဗီဇနိမုတ္တမန္တိ ဥတ္တမံ ဝါလဗီဇနိံ။ ပေခုဏဟတ္ထာနီတိ မောရပိဉ္ဆဟတ္ထကာနိ။ စိတြာနီတိ သတ္တရတနစိတြာနိ။ ကဉ္စနမဏိဒဏ္ဍာနီတိ တပနီယသုဝဏ္ဏေန စ မဏီဟိ စ ခဏိတဒဏ္ဍာနိ။ ဒုဘတော မုခန္တိ မုခဿ ဥဘယပဿေသု စရန္တိ။
ဝါတေန ဆုပိတာတိ ဝါတပဟဋာ။ နိဒ္ဓန္တာတိ သိနိဒ္ဓအန္တာ။ နလာဋန္တန္တိ ကဿေတေ ဧဝရူပါ ကေသာ နလာဋန္တံ ဥပသောဘေန္တိ။ နဘာ ဝိဇ္ဇုရိဝုဂ္ဂတာတိ နဘတော ဥဂ္ဂတာ ဝိဇ္ဇု ဝိယ။ ဥဏ္ဏဇန္တိ ကဉ္စနာဒါသော ဝိယ ပရိပုဏ္ဏံ။ လပနဇာတာတိ မုခဇာတာ။ ကုပ္ပိလသာဒိသာတိ မန္ဒာလကမကုလသဒိသာ။ သုခေဓိတာတိ သုခပရိဟဋာ။ ဇယံ ဣန္ဒောဝါတိ ဇယံ ပတ္တော ဣန္ဒော ဝိယ။ သုဝဏ္ဏပီဠကာကိဏ္ဏန္တိ သုဝဏ္ဏပီဠကာဟိ အာကိဏ္ဏံ။ မဏိဒဏ္ဍဝိစိတ္တကန္တိ မဏီဟိ ထရုမှိ ဝိစိတ္တကံ။ သုဝဏ္ဏဝိကတာတိ သုဝဏ္ဏခစိတာ။ စိတ္တာတိ သတ္တရတနဝိစိတ္တာ။ သုကတာတိ သုဋ္ဌု နိဋ္ဌိတာ။ စိတ္တသိဗ္ဗနာတိ စိတြသိဗ္ဗိနိယော။ ကော သော ဩမုဉ္စတေ ပါဒါတိ ကော ဧသ ပါဒတော ဧဝရူပါ ပါဒုကာ ဩမုဉ္စတီတိ။
ဧဝံ ပုတ္တေန သာဂရဗြဟ္မဒတ္တေန ပုဋ္ဌော ဣဒ္ဓိမာ အဘိညာလာဘီ တာပသော ‘‘တာတ, ဧတေ ဓတရဋ္ဌရညော ပုတ္တာ တဝ ဘာဂိနေယျနာဂါ’’တိ အာစိက္ခန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဓတရဋ္ဌာ ဟိ တေ နာဂါ, ဣဒ္ဓိမန္တော ယသဿိနော၊
သမုဒ္ဒဇာယ ဥပ္ပန္နာ, နာဂါ ဧတေ မဟိဒ္ဓိကာ’’တိ။
ဧဝံ တေသံ ကထေန္တာနညေဝ နာဂပရိသာ ပတွာ တာပသဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သမုဒ္ဒဇာပိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒိတွာ နာဂပရိသာယ သဒ္ဓိံ နာဂဘဝနမေဝ ဂတာ။ သာဂရဗြဟ္မဒတ္တောပိ တတ္ထေဝ ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ဗာရာဏသိမေဝ ဂတော။ သမုဒ္ဒဇာ နာဂဘဝနေယေဝ ကာလမကာသိ။ ဗောဓိသတ္တော ယာဝဇီဝံ သီလံ ရက္ခိတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဥပါသကာ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေပိ ဗုဒ္ဓေ ဧဝရူပံ နာမ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဥပေါသထကမ္မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၀။)ကရိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဥပါသကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, နေသာဒဗြာဟ္မဏော ဒေဝဒတ္တော, သောမဒတ္တော အာနန္ဒော, အဇမုခီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, သုဒဿနော သာရိပုတ္တော, သုဘောဂေါ မောဂ္ဂလ္လာနော, ကာဏာရိဋ္ဌော သုနက္ခတ္တော, ဘူရိဒတ္တော ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိန္တိ။
ဘူရိဒတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာနိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၁။)֍ * [၅၄၄] ၇။ စန္ဒကုမာရဇာတကဝဏ္ဏနာ
ရာဇာသိ လုဒ္ဒကမ္မောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿ ဝတ္ထု သံဃဘေဒကက္ခန္ဓကေ အာဂတမေဝ။ တံ တဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗိမ္ဗိသာရရညော မရဏာ တတ္ထာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပန မာရာပေတွာ ဒေဝဒတ္တော အဇာတသတ္တုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တဝ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, မမ မနောရထော တာဝ န ပါပုဏာတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကော ပန တေ, ဘန္တေ, မနောရထော’’တိ? ‘‘နနု ဒသဗလံ မာရေတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အမှေဟေတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘မဟာရာဇ, ဓနုဂ္ဂဟေ သန္နိပါတာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ အက္ခဏဝေဓီနံ ဓနုဂ္ဂဟာနံ ပဉ္စသတာနိ သန္နိပါတာပေတွာ တတော ဧကတိံသ ဇနေ ဥစ္စိနိတွာ ထေရဿ သန္တိကံ ပါဟေသိ။ သော တေသံ ဇေဋ္ဌကံ အာမန္တေတွာ ‘‘အာဝုသော သမဏော ဂေါတမော ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရတိ, အသုကသ္မိံ နာမ ဒိဝါဋ္ဌာနေ စင်္ကမတိ။ တွံ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧဟီ’’တိ ဝတွာ ပေသေတွာ တသ္မိံ မဂ္ဂေ ဒွေ ဓနုဂ္ဂဟေဌပေသိ ‘‘တုမှာကံ ဌိတမဂ္ဂေန ဧကော ပုရိသော အာဂမိဿတိ, တံ တုမှေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ စတ္တာရော ပုရိသေ ဌပေသိ ‘‘တုမှာကံ ဌိတမဂ္ဂေန ဒွေ ပုရိသာ အာဂမိဿန္တိ, တုမှေ တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ အဋ္ဌ ဇနေ ဌပေသိ ‘‘တုမှာကံ ဌိတမဂ္ဂေန စတ္တာရော ပုရိသော အာဂမိဿန္တိ, တုမှေ တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ သောဠသ ပုရိသေ ဌပေသိ ‘‘တုမှာကံ ဌိတမဂ္ဂေန အဋ္ဌ ပုရိသာ အာဂမိဿန္တိ, တုမှေ တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အသုကေန နာမ မဂ္ဂေန ဧထာ’’တိ။
ကသ္မာ ပနေသ ဧဝမကာသီတိ? အတ္တနော ကမ္မဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ အထ သော ဇေဋ္ဌကဓနုဂ္ဂဟော ဝါမတော ခဂ္ဂံ လဂ္ဂေတွာ ပိဋ္ဌိယာ တုဏီရံ ဗန္ဓိတွာ မေဏ္ဍသိင်္ဂမဟာဓနုံ ဂဟေတွာ တထာဂတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဝိဇ္ဈိဿာမိ န’’န္တိ သညာယ ဓနုံ အာရောပေတွာ သရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၂။)သန္နယှိတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိ။ သော သရံ ဩရောပေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ဖာသုကာ ဘိဇ္ဇန္တိယော ဝိယ မုခတော ခေဠေန ပဂ္ဃရန္တေန ကိလန္တရူပေါ အဟောသိ, သကလသရီရံ ထဒ္ဓံ ဇာတံ, ယန္တေန ပီဠိတာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ သော မရဏဘယတဇ္ဇိတော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဒိသွာ မဓုရဿရံ နိစ္ဆာရေတွာ ဧတဒဝေါစ ‘‘မာ ဘာယိ ဘော, ပုရိသ, ဣတော ဧဟီ’’တိ။ သော တသ္မိံ ခဏေ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဘဂဝတော ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ ‘‘အစ္စယော မံ, ဘန္တေ, အစ္စဂမာ ယထာဗာလံ ယထာမူဠှံ ယထာအကုသလံ, သွာဟံ တုမှာကံ ဂုဏေ အဇာနန္တော အန္ဓဗာလဿ ဒေဝဒတ္တဿ ဝစနေန တုမှေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ အာဂတောမှိ, ခမထ မေ, ဘန္တေ’’တိ ခမာပေတွာ ဧကမန္တေ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သစ္စာနိ ပကာသေတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တေန အာစိက္ခိတမဂ္ဂံ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ အညေန မဂ္ဂေန ယာဟီ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ ဥယျောဇေတွာ စ ပန စင်္ကမာ ဩရုယှ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။
အထ တသ္မိံ ဓနုဂ္ဂဟေ အနာဂစ္ဆန္တေ ဣတရေ ဒွေ ဇနာ ‘‘ကိံ နု ခေါ သော စိရာယတီ’’တိ ပဋိမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တာ ဒသဗလံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေသမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တေန ကထိတမဂ္ဂံ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ ဣမိနာ ဥပါယေန ဣတရေသုပိ အာဂန္တွာ နိသိန္နေသု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အညေန မဂ္ဂေန ဥယျောဇေသိ။ အထ သော ပဌမမာဂတော ဇေဋ္ဌကဓနုဂ္ဂဟော ဒေဝဒတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဒေဝဒတ္တ အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ နာသက္ခိံ, မဟိဒ္ဓိကော သော ဘဂဝါ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ အာရောစေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ နိဿာယ အမှေဟိ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ အယံ ပဝတ္တိ ဘိက္ခုသံဃေ ပါကဋာ အဟောသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော ဒေဝဒတ္တော ကိရ ဧကသ္မိံ တထာဂတေ ဝေရစိတ္တေန ဗဟူ ဇနေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ ဝါယာမမကာသိ, တေ သဗ္ဗေပိ သတ္ထာရံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိံသူ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၃။)‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မံ ဧကကံ နိဿာယ မယိ ဝေရစိတ္တေန ဗဟူ ဇနေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ ဝါယာမံ အကာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ အယံ ဗာရာဏသီ ပုပ္ဖဝတီ နာမ အဟောသိ။ တတ္ထ ဝသဝတ္တိရညော ပုတ္တော ဧကရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, တဿ ပုတ္တော စန္ဒကုမာရော နာမ ဩပရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ခဏ္ဍဟာလော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပုရောဟိတော အဟောသိ။ သော ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသိ။ တံ ကိရ ရာဇာ ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒါပေသိ။ သော လဉ္ဇဝိတ္တကော ဟုတွာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ အသာမိကေ သာမိကေ ကရောတိ, သာမိကေ စ အသာမိကေ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော အဍ္ဍပရာဇိတော ပုရိသော ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနာ ဥပက္ကောသေန္တော နိက္ခမိတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တံ စန္ဒကုမာရံ ဒိသွာ ဓာဝိတွာ တဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ ရောဒိ။ သော ‘‘ကိံ, ဘော ပုရိသ, ရောဒသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, ခဏ္ဍဟာလော ဝိနိစ္ဆယေ ဝိလောပံ ခါဒတိ, အဟံ တေန လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ပရာဇယံ ပါပိတော’’တိ။ စန္ဒကုမာရော ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ တံ အဿာသေတွာ ဝိနိစ္ဆယံ နေတွာ သာမိကမေဝ သာမိကံ, အသာမိကမေဝ အသာမိကံ အကာသိ။ မဟာဇနော မဟာသဒ္ဒေန သာဓုကာရမဒါသိ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘ကိံသဒ္ဒေါ ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စန္ဒကုမာရေန ကိရ အဍ္ဍော သုဝိနိစ္ဆိတော, တတ္ထေသော သာဓုကာရသဒ္ဒေါ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ တုဿိ။ ကုမာရော အာဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘တာတ, ဧကော ကိရ တေ အဍ္ဍော ဝိနိစ္ဆိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တွမေဝ ဝိနိစ္ဆယံ ပဋ္ဌပေဟီ’’တိ ဝိနိစ္ဆယံ ကုမာရဿ အဒါသိ။
တတော ပဋ္ဌာယ ခဏ္ဍဟာလဿ အာယော ပစ္ဆိဇ္ဇိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ကုမာရေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဩကာသံ ဂဝေသန္တော အန္တရာပေက္ခော ဝိစရိ။ သော ပန ရာဇာ မန္ဒပညော။ သော ဧကဒိဝသံ ရတ္တိဘာဂေ သုပိတွာ ပစ္စူသသမယေ သုပိနန္တေ အလင်္ကတဒွါရကောဋ္ဌကံ, သတ္တရတနမယပါကာရံ, သဋ္ဌိယောဇနိကသုဝဏ္ဏမယဝါလုကမဟာဝီထိံ, ယောဇနသဟဿုဗ္ဗေဓဝေဇယန္တပါသာဒပဋိမဏ္ဍိတံ နန္ဒနဝနာဒိဝနရာမဏေယျကနန္ဒာပေါက္ခရဏိအာဒိပေါက္ခရဏိရာမဏေယျကသမန္နာဂတံ အာကိဏ္ဏဒေဝဂဏံ တာဝတိံသဘဝနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၄။)ဒိသွာ ပဗုဇ္ဈိတွာ တတ္ထ ဂန္တုကာမော စိန္တေသိ – ‘‘သွေ အာစရိယခဏ္ဍဟာလဿာဂမနဝေလာယ ဒေဝလောကဂါမိမဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ဒေသိတမဂ္ဂေန ဒေဝလောကံ ဂမိဿာမီ’’တိ ခဏ္ဍဟာလောပိ ပါတောဝ နှတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ရာဇနိဝေသနံ ပဝိသိတွာ ရညော သုခသေယျံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ရာဇာ အာသနံ ဒါပေတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ရာဇာသိ လုဒ္ဒကမ္မော, ဧကရာဇာ ပုပ္ဖဝတီယာ၊
သော ပုစ္ဆိ ဗြဟ္မဗန္ဓုံ, ခဏ္ဍဟာလံ ပုရောဟိတံ မူဠှံ။
‘‘သဂ္ဂါန မဂ္ဂမာစိက္ခ, တွံသိ ဗြာဟ္မဏ ဓမ္မဝိနယကုသလော၊
ယထာ ဣတော ဝဇန္တိ သုဂတိံ, နရာ ပုညာနိ ကတွာနာ’’တိ။
တတ္ထ ရာဇာသီတိ ရာဇာ အာသိ။ လုဒ္ဒကမ္မောတိ ကက္ခဠဖရုသကမ္မော။ သဂ္ဂါန မဂ္ဂန္တိ သဂ္ဂါနံ ဂမနမဂ္ဂံ။ ဓမ္မဝိနယကုသလောတိ သုစရိတဓမ္မေ စ အာစာရဝိနယေ စ ကုသလော။ ယထာတိ ယထာ နရာ ပုညာနိ ကတွာ ဣတော သုဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ မေ သုဂတိမဂ္ဂံ အာစိက္ခာဟီတိ ပုစ္ဆိ။
ဣမံ ပန ပဉှံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓံ ဝါ တဿ သာဝကေ ဝါ တေသံ အလာဘေန ဗောဓိသတ္တံ ဝါ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရာဇာ ပန ယထာ နာမ သတ္တာဟံ မဂ္ဂမူဠှော ပုရိသော အညံ မာသမတ္တံ မဂ္ဂမူဠှံ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆေယျ, ဧဝံ ခဏ္ဍဟာလံ ပုစ္ဆိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အယံ မေ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌိဒဿနကာလော, ဣဒါနိ စန္ဒကုမာရံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ မမ မနောရထံ ပူရေဿာမီ’’တိ။ အထ ရာဇာနံ အာမန္တေတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အတိဒါနံ ဒဒိတွာန, အဝဇ္ဈေ ဒေဝ ဃာတေတွာ၊
ဧဝံ ဝဇန္တိ သုဂတိံ, နရာ ပုညာနိ ကတွာနာ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ နာမ အတိဒါနံ ဒဒန္တိ, အဝဇ္ဈေ ဃာတေန္တိ။ သစေပိ သဂ္ဂံ ဂန္တုကာမောသိ, တွမ္ပိ တထေဝ ကရောဟီတိ။
အထ နံ ရာဇာ ပဉှဿ အတ္ထံ ပုစ္ဆိ –
‘‘ကိံ ပန တံ အတိဒါနံ, ကေ စ အဝဇ္ဈာ ဣမသ္မိ လောကသ္မိံ၊
ဧတဉ္စ ခေါ နော အက္ခာဟိ, ယဇိဿာမိ ဒဒါမိ ဒါနာနီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၅။)‘‘ပုတ္တေဟိ ဒေဝ ယဇိတဗ္ဗံ, မဟေသီဟိ နေဂမေဟိ စ၊
ဥသဘေဟိ အာဇာနိယေဟိ စတူဟိ, သဗ္ဗစတုက္ကေန ဒေဝ ယဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ရညော ပဉှံ ဗျာကရောန္တော စ ဒေဝလောကမဂ္ဂံ ပုဋ္ဌော နိရယမဂ္ဂံ ဗျာကာသိ။
တတ္ထ ပုတ္တေဟီတိ အတ္တနာ ဇာတေဟိ ပိယပုတ္တေဟိ စေဝ ပိယဓီတာဟိ စ။ မဟေသီဟီတိ ပိယဘရိယာဟိ။ နေဂမေဟီတိ သေဋ္ဌီဟိ။ ဥသဘေဟီတိ သဗ္ဗသေတေဟိ ဥသဘရာဇူဟိ။ အာဇာနိယေဟီတိ မင်္ဂလအဿေဟိ။ စတူဟီတိ ဧတေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အညေဟိ စ ဟတ္ထိအာဒီဟိ စတူဟိ စတူဟီတိ ဧဝံ သဗ္ဗစတုက္ကေန, ဒေဝ, ယဇိတဗ္ဗံ။ ဧတေသဉှိ ခဂ္ဂေန သီသံ ဆိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ဂလလောဟိတံ ဂဟေတွာ အာဝါဋေ ပက္ခိပိတွာ ယညဿ ယဇနကရာဇာနော သရီရေန သဟ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆန္တိ။ မဟာရာဇ, သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကဝနိဗ္ဗကယာစကာနံ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိသမ္ပဒါနံ ဒါနမေဝ ပဝတ္တတိ။ ဣမေ ပန ပုတ္တဓီတာဒယော မာရေတွာ တေသံ ဂလလောဟိတေန ယညဿ ယဇနံ အတိဒါနံ နာမာတိ ရာဇာနံ သညာပေသိ။
ဣတိ သော ‘‘သစေ စန္ဒကုမာရံ ဧကညေဝ ဂဏှိဿာမိ, ဝေရစိတ္တေန ကရဏံ မညိဿန္တီ’’တိ တံ မဟာဇနဿ အန္တရေ ပက္ခိပိ။ ဣဒံ ပန တေသံ ကထေန္တာနံ ကထံ သုတွာ သဗ္ဗေ အန္တေပုရဇနာ ဘီတတသိတာ သံဝိဂ္ဂမာနဟဒယာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာရဝံ ရဝိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ သုတွာ အန္တေပုရေ, ကုမာရာ မဟေသိယော စ ဟညန္တု၊
ဧကော အဟောသိ နိဂ္ဃေါသော, ဘိက္ခာ အစ္စုဂ္ဂတော သဒ္ဒေါ’’တိ။
တတ္ထ တန္တိ ‘‘ကုမာရာ စ မဟေသိယော စ ဟညန္တူ’’တိ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဧကောတိ သကလရာဇနိဝေသနေ ဧကောဝ နိဂ္ဃေါသော အဟောသိ။ ဘိသ္မာတိ ဘယာနကော။ အစ္စုဂ္ဂတောတိ အတိဥဂ္ဂတော အဟောသိ, သကလရာဇကုလံ ယုဂန္တဝါတပ္ပဟဋံ ဝိယ သာလဝနံ အဟောသိ။
ဗြာဟ္မဏော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန, မဟာရာဇ, ယညံ ယဇိတုံ သက္ကောသိ, န သက္ကောသီ’’တိ? ‘‘ကိံ ကထေသိ, အာစရိယ, ယညံ ယဇိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၆။)ဒေဝလောကံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဘီရုကာ ဒုဗ္ဗလဇ္ဈာသယာ ယညံ ယဇိတုံ သမတ္ထာ နာမ န ဟောန္တိ, တုမှေ ဣဓ သဗ္ဗေ သန္နိပါတေထ, အဟံ ယညာဝါဋေ ကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ပဟောနကံ ဗလကာယံ ဂဟေတွာ နဂရာ နိက္ခမ္မ ယညာဝါဋံ သမတလံ ကာရေတွာ ဝတိယာ ပရိက္ခိပိ။ ကသ္မာ? ဓမ္မိကော ဟိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ အာဂန္တွာ နိဝါရေယျာတိ ယညာဝါဋေ ဝတိယာ ပရိက္ခေပနံ နာမ စာရိတ္တန္တိ ကတွာ ပေါရာဏကဗြာဟ္မဏေဟိ ဌပိတံ။ ရာဇာပိ ပုရိသေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ, အဟံ အတ္တနော ပုတ္တဓီတရော စ ဘရိယာယော စ မာရေတွာ ယညံ ယဇိတွာ ဒေဝလောကံ ဂမိဿာမိ, ဂစ္ဆထ နေသံ အာစိက္ခိတွာ သဗ္ဗေ ဣဓာနေထာ’’တိ ပုတ္တာနံ တာဝ အာနယနတ္ထာယ အာဟ –
‘‘ဂစ္ဆထ ဝဒေထ ကုမာရေ, စန္ဒံ သူရိယဉ္စ ဘဒ္ဒသေနဉ္စ၊
သူရဉ္စ ဝါမဂေါတ္တဉ္စ, ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
တတ္ထ ဂစ္ဆထ ဝဒေထ ကုမာရေတိ စန္ဒကုမာရော စ သူရိယကုမာရော စာတိ ဒွေ ဂေါတမိဒေဝိယာ အဂ္ဂမဟေသိယာ ပုတ္တာ, ဘဒ္ဒသေနော စ သူရော စ ဝါမဂေါတ္တော စ တေသံ ဝေမာတိကဘာတရော။ ပစုရာ ကိရ ဟောထာတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသီ ဟောထာတိ အာစိက္ခထာတိ အတ္ထော။
တေ ပဌမံ စန္ဒကုမာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟံသု ‘‘ကုမာရ, တုမှေ ကိရ မာရေတွာ တုမှာကံ ပိတာ ဒေဝလောကံ ဂန္တုကာမော, တုမှာကံ ဂဏှနတ္ထာယ အမှေ ပေသေသီ’’တိ။ ‘‘ကဿ ဝစနေန မံ ဂဏှာပေသီ’’တိ? ‘‘ခဏ္ဍဟာလဿ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ သော မညေဝ ဂဏှာပေတိ, ဥဒါဟု အညေပီ’’တိ။ ‘‘ရာဇပုတ္တ, အညေပိ ဂဏှာပေတိ, သဗ္ဗစတုက္ကံ ကိရ ယညံ ယဇိတုကာမော’’တိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘တဿ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေရံ နတ္ထိ, ‘ဝိနိစ္ဆယေ ဝိလောပံ ကာတုံ န လဘာမီ’တိ ပန မယိ ဧကသ္မိံ ဝေရစိတ္တေန ဗဟူ မာရာပေတိ, ပိတရံ ဒဋ္ဌုံ လဘန္တဿ သဗ္ဗေသံ တေသံ မောစာပနံ နာမ မမ ဘာရော’’တိ။ အထ နေ ရာဇပုရိသေ အာဟ ‘‘တေန ဟိ မေ ပိတု ဝစနံ ကရောထာ’’တိ။ တေ တံ နေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ဣတရေပိ တယော အာမန္တေတွာ တဿေဝ သန္တိကေ ကတွာ ရညော အာရောစယိံသု ‘‘အာနီတာ တေ, ဒေဝ, ပုတ္တာ’’တိ။ သော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တာတာ, ဣဒါနိ မေ ဓီတရော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၇။)အာနေတွာ တေသညေဝ ဘာတိကာနံ သန္တိကေ ကရောထာ’’တိ စတဿော ဓီတရော အာဟရာပေတုံ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုမာရိယောပိ ဝဒေထ, ဥပသေနံ ကောကိလဉ္စ မုဒိတဉ္စ၊
နန္ဒဉ္စာပိ ကုမာရိံ, ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
တေ ‘‘ဧဝံ ကရိဿာမာ’’တိ တာသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တာ ရောဒမာနာ ပရိဒေဝမာနာ အာနေတွာ ဘာတိကာနညေဝ သန္တိကေ ကရိံသု။ တတော ရာဇာ အတ္တနော ဘရိယာနံ ဂဟဏတ္ထာယ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဇယမ္ပိ မယှံ မဟေသိံ, ဧရာဝတိံ ကေသိနိံသုနန္ဒဉ္စ၊
လက္ခဏဝရူပပန္နာ, ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
တတ္ထ လက္ခဏဝရူပပန္နာတိ ဥတ္တမေဟိ စတုသဋ္ဌိယာ ဣတ္ထိလက္ခဏေဟိ ဥပပန္နာ ဧတာပိ ဝဒေထာတိ အတ္ထော။
တေ တာပိ ပရိဒေဝမာနာ အာနေတွာ ကုမာရာနံ သန္တိကေ ကရိံသု။ အထ ရာဇာ စတ္တာရော သေဋ္ဌိနော ဂဟဏတ္ထာယ အာဏာပေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂဟပတယော စ ဝဒေထ, ပုဏ္ဏမုခံ ဘဒ္ဒိယံ သိင်္ဂါလဉ္စ၊
ဝဍ္ဎဉ္စာပိ ဂဟပတိံ, ပစုရာ ကိရ ဟောထ ယညတ္ထာယာ’’တိ။
ရာဇပုရိသာ ဂန္တွာ တေပိ အာနယိံသု။ ရညော ပုတ္တဒါရေ ဂယှမာနေ သကလနဂရံ န ကိဉ္စိ အဝေါစ။ သေဋ္ဌိကုလာနိ ပန မဟာသမ္ဗန္ဓာနိ, တသ္မာ တေသံ ဂဟိတကာလေ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိတွာ ‘‘ရညော သေဋ္ဌိနော မာရေတွာ ယညံ ယဇိတုံ န ဒဿာမာ’’တိ သေဋ္ဌိနော ပရိဝါရေတွာဝ တေသံ ဉာတိဝဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ရာဇကုလံ အဂမိ။ အထ တေ သေဋ္ဌိနော ဉာတိဂဏပရိဝုတာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဇီဝိတံ ယာစိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ တတ္ထ ဂဟပတယော, အဝေါစိသုံ သမာဂတာ ပုတ္တဒါရပရိကိဏ္ဏာ၊
သဗ္ဗေဝ သိခိနော ဒေဝ ကရောဟိ, အထ ဝါ နော ဒါသေ သာဝေဟီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၈။)တတ္ထ သဗ္ဗေဝ သိခိနောတိ သဗ္ဗေ အမှေ မတ္ထကေ စူဠံ ဗန္ဓိတွာ အတ္တနော စေဋကေ ကရောဟိ, မယံ တေ စေဋကကိစ္စံ ကရိဿာမ။ အထ ဝါ နော ဒါသေ သာဝေဟီတိ အထ ဝါ နော အသဒ္ဒဟန္တော သဗ္ဗသေနိယော သန္နိပါတေတွာ ရာသိမဇ္ဈေ အမှေ ဒါသေ သာဝေဟိ, မယံ တေ ဒါသတ္တံ ပဋိဿုဏိဿာမာတိ။
တေ ဧဝံ ယာစန္တာပိ ဇီဝိတံ လဒ္ဓုံ နာသက္ခိံသု။ ရာဇပုရိသာ သေသေ ပဋိက္ကမာပေတွာ တေ ဂဟေတွာ ကုမာရာနညေဝ သန္တိကေ နိသီဒါပေသုံ။ တတော ပန ရာဇာ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဂဟဏတ္ထာယ အာဏာပေန္တော အာဟ –
‘‘အဘယင်္ကရမ္ပိ မေ ဟတ္ထိံ, နာဠာဂိရိံ အစ္စုဂ္ဂတံ ဝရုဏဒန္တံ၊
အာနေထ ခေါ နေ ခိပ္ပံ, ယညတ္ထာယ ဘဝိဿန္တိ။
‘‘အဿရတနမ္ပိ ကေသိံ, သုရာမုခံ ပုဏ္ဏကံ ဝိနတကဉ္စ၊
အာနေထ ခေါ နေ ခိပ္ပံ, ယညတ္ထာယ ဘဝိဿန္တိ။
‘‘ဥသဘမ္ပိ ယူထပတိံ အနောဇံ, နိသဘံ ဂဝမ္ပတိံ တေပိ မယှံ အာနေထ၊
သမူဟ ကရောန္တု သဗ္ဗံ, ယဇိဿာမိ ဒဒါမိ ဒါနာနိ။
‘‘သဗ္ဗံ ပဋိယာဒေထ, ယညံ ပန ဥဂ္ဂတမှိ သူရိယမှိ၊
အာဏာပေထ စ ကုမာရေ, အဘိရမန္တု ဣမံ ရတ္တိံ။
‘‘သဗ္ဗံ ဥပဋ္ဌပေထ, ယညံ ပန ဥဂ္ဂတမှိ သူရိယမှိ၊
ဝဒေထ ဒါနိ ကုမာရေ, အဇ္ဇ ခေါ ပစ္ဆိမာ ရတ္တီ’’တိ။
တတ္ထ သမူဟ ကရောန္တု သဗ္ဗန္တိ န ကေဝလံ ဧတ္တကမေဝ, အဝသေသမ္ပိ စတုပ္ပဒဂဏဉ္စေဝ ပက္ခိဂဏဉ္စ သဗ္ဗံ စတုက္ကံ ကတွာ ရာသိံ ကရောန္တု, သဗ္ဗစတုက္ကံ ယညံ ယဇိဿာမိ, ယာစကဗြာဟ္မဏာနဉ္စ ဒါနံ ဒဿာမီတိ။ သဗ္ဗံ ပဋိယာဒေထာတိ ဧဝံ မယာ ဝုတ္တံ အနဝသေသံ ဥပဋ္ဌပေထ။ ဥဂ္ဂတမှီတိ အဟံ ပန ယညံ ဥဂ္ဂတေ သူရိယေ သွေ ပါတောဝ ယဇိဿာမိ။ သဗ္ဗံ ဥပဋ္ဌပေထာတိ သေသမ္ပိ သဗ္ဗံ ယညဥပကရဏံ ဥပဋ္ဌပေထာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၇၉။)ရညော ပန မာတာပိတရော ဓရန္တိယေဝ။ အထဿ အမစ္စာ ဂန္တွာ မာတုယာ အာရောစေသုံ ‘‘အယျေ, ပုတ္တော ဝေါ ပုတ္တဒါရံ မာရေတွာ ယညံ ယဇိတုကာမော’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ကထေထ, တာတာ’’တိ ဟတ္ထေန ဟဒယံ ပဟရိတွာ ရောဒမာနာ အာဂန္တွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ ဧဝရူပေါ တေ ယညော ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံတံ မာတာ အဝစ, ရောဒန္တီ အာဂန္တွာ ဝိမာနတော၊
ယညော ကိရ တေ ပုတ္တ, ဘဝိဿတိ စတူဟိ ပုတ္တေဟီ’’တိ။
တတ္ထ တံတန္တိ တံ ဧတံ ရာဇာနံ။ ဝိမာနတောတိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတော။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗေပိ မယှံ ပုတ္တာ စတ္တာ, စန္ဒသ္မိံ ဟညမာနသ္မိံ၊
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတွာန, သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
တတ္ထ စတ္တာတိ စန္ဒကုမာရေ ဟညမာနေယေဝ သဗ္ဗေပိ ယညတ္ထာယ မယာ ပရိစ္စတ္တာ။
အထ နံ မာတာ အာဟ –
‘‘မာ တံ ပုတ္တ သဒ္ဒဟေသိ, သုဂတိ ကိရ ဟောတိ ပုတ္တယညေန၊
နိရယာနေသော မဂ္ဂေါ, နေသော မဂ္ဂေါ ဟိ သဂ္ဂါနံ။
‘‘ဒါနာနိ ဒေဟိ ကောဏ္ဍည, အဟိံသာ သဗ္ဗဘူတဘဗျာနံ၊
ဧသ မဂ္ဂေါ သုဂတိယာ, န စ မဂ္ဂေါ ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
တတ္ထ နိရယာနေသောတိ နိရဿာဒတ္ထေန နိရယာနံ စတုန္နံ အပါယာနံ ဧသ မဂ္ဂေါ။ ကောဏ္ဍညာတိ ရာဇာနံ ဂေါတ္တေနာလပတိ။ ဘူတဘဗျာနန္တိ ဘူတာနဉ္စ ဘဝိတဗ္ဗသတ္တာနဉ္စ။ ပုတ္တယညေနာတိ ဧဝရူပေန ပုတ္တဓီတရော မာရေတွာ ယဇကယညေန သဂ္ဂမဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထီတိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘အာစရိယာနံ ဝစနာ, ဃာတေဿံ စန္ဒဉ္စ သူရိယဉ္စ၊
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတွာန ဒုစ္စဇေဟိ, သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၀။)တတ္ထ အာစရိယာနံ ဝစနန္တိ အမ္မ, နေသာ မမ အတ္တနော မတိ, အာစာရသိက္ခာပနကဿ ပန မေ ခဏ္ဍဟာလာစရိယဿ ဧတံ ဝစနံ, ဧသာ အနုသိဋ္ဌိ။ တသ္မာ အဟံ ဧတေ ဃာတေဿံ, ဒုစ္စဇေဟိ ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတွာ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမီတိ။
အထဿ မာတာ အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တီ အပဂတာ။ ပိတာ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံတံ ပိတာပိ အဝစ, ဝသဝတ္တီ ဩရသံ သကံ ပုတ္တံ၊
ယညော ကိရ တေ ပုတ္တ, ဘဝိဿတိ စတူဟိ ပုတ္တေဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဝသဝတ္တီတိ တဿ နာမံ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗေပိ မယှံ ပုတ္တာ စတ္တာ, စန္ဒသ္မိံ ဟညမာနသ္မိံ၊
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတွာန, သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
အထ နံ ပိတာ အာဟ –
‘‘မာ တံ ပုတ္တ သဒ္ဒဟေသိ, သုဂတိ ကိရ ဟောတိ ပုတ္တယညေန၊
နိရယာနေသော မဂ္ဂေါ, နေသော မဂ္ဂေါ ဟိ သဂ္ဂါနံ။
‘‘ဒါနာနိ ဒေဟိ ကောဏ္ဍည, အဟိံသာ သဗ္ဗဘူတဘဗျာနံ၊
ဧသ မဂ္ဂေါ သုဂတိယာ, န စ မဂ္ဂေါ ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘အာစရိယာနံ ဝစနာ, ဃာတေဿံ စန္ဒဉ္စ သူရိယဉ္စ၊
ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇိတွာန ဒုစ္စဇေဟိ, သုဂတိံ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
အထ နံ ပိတာ အာဟ –
‘‘ဒါနာနိ ဒေဟိ ကောဏ္ဍည, အဟိံသာ သဗ္ဗဘူတဘဗျာနံ၊
ပုတ္တပရိဝုတော တုဝံ, ရဋ္ဌံ ဇနပဒဉ္စ ပါလေဟီ’’တိ။
တတ္ထ ပုတ္တပရိဝုတောတိ ပုတ္တေဟိ ပရိဝုတော။ ရဋ္ဌံ ဇနပဒဉ္စာတိ သကလကာသိရဋ္ဌဉ္စ တဿေဝ တံ တံ ကောဋ္ဌာသဘူတံ ဇနပဒဉ္စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၁။)သောပိ တံ အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတုံ နာသက္ခိ။ တတော စန္ဒကုမာရော စိန္တေသိ ‘‘ဣမဿ ဧတ္တကဿ ဇနဿ ဒုက္ခံ မံ ဧကံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ, မမ ပိတရံ ယာစိတွာ ဧတ္တကံ ဇနံ မရဏဒုက္ခတော မောစေဿာမီ’’တိ။ သော ပိတရာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, ဟတ္ထီ အဿေ စ ပါလေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, ဟတ္ထိဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, အဿဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
ယဿ ဟောန္တိ တဝ ကာမာ, အပိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ၊
ဘိက္ခာစရိယံ စရိဿာမာ’’တိ။
တတ္ထ အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပီတိ အပိ နာမ မယံ မဟာနိဂဠေဟိ ဗန္ဓကာပိ ဟုတွာ။ ယဿ ဟောန္တိ တဝ ကာမာတိ သစေပိ ခဏ္ဍဟာလဿ ဒါတုကာမောသိ, တဿ နော ဒါသေ ကတွာ ဒေဟိ, ကရိဿာမဿ ဒါသကမ္မန္တိ ဝဒတိ။ အပိ ရဋ္ဌာတိ သစေ အမှာကံ ကောစိ ဒေါသော အတ္ထိ, ရဋ္ဌာ နော ပဗ္ဗာဇေဟိ။ အပိ နာမ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာပိ ကပဏာ ဝိယ ကပါလံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခာစရိယံ စရိဿာမ, မာ နော အဝဓိ, ဒေဟိ နော ဇီဝိတန္တိ ဝိလပိ။
တဿ တံ နာနပ္ပကာရံ ဝိလာပံ သုတွာ ရာဇာ ဟဒယဖလိတပ္ပတ္တော ဝိယ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ရောဒမာနော ‘‘န မေ ကောစိ ပုတ္တေ မာရေတုံ လစ္ဆတိ, န မမတ္ထော ဒေဝလောကေနာ’’တိ သဗ္ဗေ တေ မောစေတုံ အာဟ –
‘‘ဒုက္ခံ ခေါ မေ ဇနယထ, ဝိလပန္တာ ဇီဝိတဿ ကာမာ ဟိ၊
မုဉ္စေထ ဒါနိ ကုမာရေ, အလမ္ပိ မေ ဟောတု ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
တံ ရညော ကထံ သုတွာ ရာဇပုတ္တေ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ တံ ပက္ခိပရိယောသာနံ ပါဏဂဏံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ ခဏ္ဍဟာလောပိ ယညာဝါဋေ ကမ္မံ သံဝိဒဟတိ။ အထ နံ ဧကော ပုရိသော ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌ, ခဏ္ဍဟာလ, ရညာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၂။)ပုတ္တာ ဝိဿဇ္ဇိတာ, တွံ အတ္တနော ပုတ္တေ မာရေတွာ တေသံ ဂလလောဟိတေန ယညံ ယဇဿူ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ကိံ နာမ ရညာ ကတ’’န္တိ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိ ဝိယ အဝတ္ထရန္တော ဥဋ္ဌာယ တုရိတော ဓာဝိတွာ အာဟ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါသိ မေ ဝုတ္တော, ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝဉ္စေတံ၊
အထ နော ဥပက္ခဋဿ ယညဿ, ကသ္မာ ကရောသိ ဝိက္ခေပံ။
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ သုဂတိံ, ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ၊
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ, ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယည’’န္တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေဝါတိ မယာ တွံ ပုဗ္ဗေဝ ဝုတ္တော ‘‘န တုမှာဒိသေန ဘီရုကဇာတိကေန သက္ကာ ယညံ ယဇိတုံ, ယညယဇနံ နာမေတံ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝ’’န္တိ, အထ နော ဣဒါနိ ဥပက္ခဋဿ ပဋိယတ္တဿ ယညဿ ဝိက္ခေပံ ကရောသိ။ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘ’’န္တိပိ ပါဌော, ပဋိသေဓန္တိ အတ္ထော။ မဟာရာဇ, ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ။ ယတ္တကာ ဟိ ယညံ ယဇန္တိ ဝါ ယာဇေန္တိ ဝါ အနုမောဒန္တိ ဝါ, သဗ္ဗေ သုဂတိမေဝ ဝဇန္တီတိ ဒဿေတိ။
သော အန္ဓဗာလော ရာဇာ တဿ ကောဓဝသိကဿ ကထံ ဂဟေတွာ ဓမ္မသညီ ဟုတွာ ပုန ပုတ္တေ ဂဏှာပေသိ။ တတော စန္ဒကုမာရော ပိတရံ အနုဗောဓယမာနော အာဟ –
‘‘အထ ကိဿ ဇနော ပုဗ္ဗေ, သောတ္ထာနံ ဗြာဟ္မဏေ အဝါစေသိ၊
အထ နော အကာရဏသ္မာ, ယညတ္ထာယ ဒေဝ ဃာတေသိ။
‘‘ပုဗ္ဗေဝ နော ဒဟရကာလေ, န ဟနေသိ န ဃာတေသိ၊
ဒဟရမှာ ယောဗ္ဗနံ ပတ္တာ, အဒူသကာ တာတ ဟညာမ။
‘‘ဟတ္ထိဂတေ အဿဂတေ, သန္နဒ္ဓေ ပဿ နော မဟာရာဇ၊
ယုဒ္ဓေ ဝါ ယုဇ္ဈမာနေ ဝါ, န ဟိ မာဒိသာ သူရာ ဟောန္တိ ယညတ္ထာယ။
‘‘ပစ္စန္တေ ဝါပိ ကုပိတေ, အဋဝီသု ဝါ မာဒိသေ နိယောဇေန္တိ၊
အထ နော အကာရဏသ္မာ, အဘူမိယံ တာတ ဟညာမ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၃။)‘‘ယာပိ ဟိ တာ သကုဏိယော, ဝသန္တိ တိဏဃရာနိ ကတွာန၊
တာသမ္ပိ ပိယာ ပုတ္တာ, အထ နော တွံ ဒေဝ ဃာတေသိ။
‘‘မာ တဿ သဒ္ဒဟေသိ, န မံ ခဏ္ဍဟာလော ဃာတေယျ၊
မမဉှိ သော ဃာတေတွာန, အနန္တရာ တမ္ပိ ဒေဝ ဃာတေယျ။
‘‘ဂါမဝရံ နိဂမဝရံ ဒဒန္တိ, ဘောဂမ္ပိဿ မဟာရာဇ၊
အထဂ္ဂပိဏ္ဍိကာပိ, ကုလေ ကုလေ ဟေတေ ဘုဉ္ဇန္တိ။
‘‘တေသမ္ပိ တာဒိသာနံ, ဣစ္ဆန္တိ ဒုဗ္ဘိတုံ မဟာရာဇ၊
ယေဘုယျေန ဧတေ, အကတညုနော ဗြာဟ္မဏာ ဒေဝ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, ဟတ္ထီ အဿေ စ ပါလေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, ဟတ္ထိဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, အဿဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
ယဿ ဟောန္တိ တဝ ကာမာ, အပိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ၊
ဘိက္ခာစရိယံ စရိဿာမာ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ တာတ, ယဒိ အဟံ မာရေတဗ္ဗော, အထ ကသ္မာ အမှာကံ ဉာတိဇနော ပုဗ္ဗေ မမ ဇာတကာလေ ဗြာဟ္မဏေ သောတ္ထာနံ အဝါစေသိ။ တဒါ ကိရ ခဏ္ဍဟာလောဝ မမ လက္ခဏာနိ ဥပဓာရေတွာ ‘‘ဣမဿ ကုမာရဿ န ကောစိ အန္တရာယော ဘဝိဿတိ, တုမှာကံ အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေဿတီ’’တိ အာဟ။ ဣစ္စဿ ပုရိမေန ပစ္ဆိမံ န သမေတိ, မုသာဝါဒီ ဧသ။ အထ နော ဧတဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ အကာရဏသ္မာ နိက္ကာရဏာယေဝ ယညတ္ထာယ, ဒေဝ, ဃာတေသိ။ မာ အမှေ ဃာတေသိ။ အယဉှိ မယိ ဧကသ္မိံ ဝေရေန မဟာဇနံ မာရေတုကာမော, သာဓုကံ သလ္လက္ခေဟိ နရိန္ဒာတိ။ ပုဗ္ဗေဝ နောတိ မဟာရာဇ, သစေပိ အမှေ မာရေတုကာမော, ပုဗ္ဗေဝ နော ကသ္မာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၄။)သယံ ဝါ န ဟနေသိ, အညေဟိ ဝါ န ဃာတာပေသိ။ ဣဒါနိ ပန မယံ ဒဟရမှာ တရုဏာ, ပဌမဝယေ ဌိတာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎာမ, ဧဝံဘူတာ တဝ အဒူသကာဝ ကိံကာရဏာ ဟညာမာတိ?
ပဿ နောတိ အမှေဝ စတ္တာရော ဘာတိကေ ပဿ။ ယုဇ္ဈမာနေတိ ပစ္စတ္ထိကာနံ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတကာလေ အမှာဒိသေ ပုတ္တေ တေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈမာနေ ပဿ။ အပုတ္တကာ ဟိ ရာဇာနော အနာထာ နာမ ဟောန္တိ။ မာဒိသာတိ အမှာဒိသာ သူရာ ဗလဝန္တော န ယညတ္ထာယ မာရေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ နိယောဇေန္တီတိ တေသံ ပစ္စာမိတ္တာနံ ဂဏှနတ္ထာယ ပယောဇေန္တိ။ အထ နောတိ အထ အမှေ အကာရဏသ္မာ အကာရဏေန အဘူမိယံ အနောကာသေယေဝ ကသ္မာ, တာတ, ဟညာမာတိ အတ္ထော။ မာ တဿ သဒ္ဒဟေသီတိ မဟာရာဇ, န မံ ခဏ္ဍဟာလော ဃာတယေ, မာ တဿ သဒ္ဒဟေယျာသိ။ ဘောဂမ္ပိဿာတိ ဘောဂမ္ပိ အဿ ဗြာဟ္မဏဿ ရာဇာနော ဒေန္တိ။ အထဂ္ဂပိဏ္ဍိကာပီတိ အထ တေ အဂ္ဂေါဒကံ အဂ္ဂပိဏ္ဍံ လဘန္တာ အဂ္ဂပိဏ္ဍိကာပိ ဟောန္တိ။ တေသမ္ပီတိ ယေသံ ကုလေ ဘုဉ္ဇန္တိ, တေသမ္ပိ ဧဝရူပါနံ ပိဏ္ဍဒါယကာနံ ဒုဗ္ဘိတုံ ဣစ္ဆန္တိ။
ရာဇာ ကုမာရဿ ဝိလာပံ သုတွာ –
‘‘ဒုက္ခံ ခေါ မေ ဇနယထ, ဝိလပန္တာ ဇီဝိတဿ ကာမာ ဟိ၊
မုဉ္စေထ ဒါနိ ကုမာရေ, အလမ္ပိ မေ ဟောတု ပုတ္တယညေနာ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပုနပိ မောစေသိ။ ခဏ္ဍဟာလော အာဂန္တွာ ပုနပိ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါသိ မေ ဝုတ္တော, ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝဉ္စေတံ၊
အထ နော ဥပက္ခဋဿ ယညဿ, ကသ္မာ ကရောသိ ဝိက္ခေပံ။
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ သုဂတိံ, ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ၊
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ, ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယည’’န္တိ။ –
ဧဝံ ဝတွာ ပုန ဂဏှာပေသိ။ အထဿ အနုနယနတ္ထံ ကုမာရော အာဟ –
‘‘ယဒိ ကိရ ယဇိတွာ ပုတ္တေဟိ, ဒေဝလောကံ ဣတော စုတာ ယန္တိ၊
ဗြာဟ္မဏော တာဝ ယဇတု, ပစ္ဆာပိ ယဇသိ တုဝံ ရာဇ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၅။)‘‘ယဒိ ကိရ ယဇိတွာ ပုတ္တေဟိ, ဒေဝလောကံ ဣတော စုတာ ယန္တိ၊
ဧသွေဝ ခဏ္ဍဟာလော, ယဇတံ သကေဟိ ပုတ္တေဟိ။
‘‘ဧဝံ ဇာနန္တော ခဏ္ဍဟာလော, ကိံ ပုတ္တကေ န ဃာတေသိ၊
သဗ္ဗဉ္စ ဉာတိဇနံ, အတ္တာနဉ္စ န ဃာတေသိ။
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ နိရယံ, ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ၊
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ, ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယညံ။
‘‘သစေ ဟိ သော သုဇ္ဈတိ ယော ဟနာတိ, ဟတောပိ သော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာနံ၊
ဘောဝါဒိ ဘောဝါဒိန မာရယေယျုံ, ယေ စာပိ တေသံ အဘိသဒ္ဒဟေယျု’’န္တိ။
တတ္ထ ဗြာဟ္မဏော တာဝါတိ ပဌမံ တာဝ ခဏ္ဍဟာလော ယဇတု သကေဟိ ပုတ္တေဟိ, အထ တသ္မိံ ဧဝံ ယဇိတွာ ဒေဝလောကံ ဂတေ ပစ္ဆာ တွံ ယဇိဿသိ။ ဒေဝ, သာဒုရသဘောဇနမ္ပိ ဟိ တွံ အညေဟိ ဝီမံသာပေတွာ ဘုဉ္ဇသိ, ပုတ္တဒါရမာရဏံယေဝ ကသ္မာ အဝီမံသိတွာ ကရောသီတိ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ ဧဝံ ဇာနန္တောတိ ‘‘ပုတ္တဓီတရော မာရေတွာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တော ကိံကာရဏာ အတ္တနော ပုတ္တေ စ ဉာတီ စ အတ္တာနဉ္စ န ဃာတေသိ။ သစေ ဟိ ပရံ မာရေတွာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆန္တိ, အတ္တာနံ မာရေတွာ ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တဗ္ဗော ဘဝိဿတိ။ ဧဝံ ယညဂုဏံ ဇာနန္တေန ပရံ အမာရေတွာ အတ္တာဝ မာရေတဗ္ဗော သိယာ။ အယံ ပန တထာ အကတွာ မံ မာရာပေတိ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဇာနာဟိ, မဟာရာဇ ‘‘ယထာ ဧသ ဝိနိစ္ဆယေ ဝိလောပံ ကာတုံ အလဘန္တော ဧဝံ ကရောတီ’’တိ။ ဧဒိသန္တိ ဧဝရူပံ ပုတ္တဃာတယညံ။
ကုမာရော ဧတ္တကံ ကထေန္တောပိ ပိတရံ အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တော ရာဇာနံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတံ ပရိသံ အာရဗ္ဘ အာဟ –
‘‘ကထဉ္စ ကိရ ပုတ္တကာမာယော, ဂဟပတယော ဃရဏိယော စ၊
နဂရမှိ န ဥပရဝန္တိ ရာဇာနံ, မာ ဃာတယိ ဩရသံ ပုတ္တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၆။)‘‘ကထဉ္စ ကိရ ပုတ္တကာမာယော, ဂဟပတယော ဃရဏိယော စ၊
နဂရမှိ န ဥပရဝန္တိ ရာဇာနံ, မာ ဃာတယိ အတြဇံ ပုတ္တံ။
‘‘ရညော စမှိ အတ္ထကာမော, ဟိတော စ သဗ္ဗဇနပဒဿ၊
န ကောစိ အဿ ပဋိဃံ, မယာ ဇာနပဒေါ န ပဝေဒေတီ’’တိ။
တတ္ထ ပုတ္တကာမာယောတိ ဃရဏိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဂဟပတယော ပန ပုတ္တကာမာ နာမ ဟောန္တိ။ န ဥပရဝန္တီတိ န ဥပက္ကောသန္တိ န ဝဒန္တိ။ အတြဇန္တိ အတ္တတော ဇာတံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကောစိ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိ။ န ကောစိ အဿ ပဋိဃံ မယာတိ ဣမိနာ နော လဉ္ဇော ဝါ ဂဟိတော, ဣဿရိယမဒေန ဝါ ဣဒံ နာမ ဒုက္ခံ ကတန္တိ ကောစိ ဧကောပိ မယာ သဒ္ဓိံ ပဋိဃံ ကတ္တာ နာမ နာဟောသိ။ ဇာနပဒေါ န ပဝေဒေတီတိ ဧဝံ ရညော စ ဇနပဒဿ စ အတ္ထကာမဿ မမ ပိတရံ အယံ ဇာနပဒေါ ‘‘ဂုဏသမ္ပန္နော တေ ပုတ္တော’’တိ န ပဝေဒေတိ, န ဇာနာပေတီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကောစိ ကိဉ္စိ န ကထေသိ။ တတော စန္ဒကုမာရော အတ္တနော ဘရိယာယော တံ ယာစနတ္ထာယ ဥယျောဇေန္တော အာဟ –
‘‘ဂစ္ဆထ ဝေါ ဃရဏိယော, တာတဉ္စ ဝဒေထ ခဏ္ဍဟာလဉ္စ၊
မာ ဃာတေထ ကုမာရေ, အဒူသကေ သီဟသင်္ကာသေ။
‘‘ဂစ္ဆထ ဝေါ ဃရဏိယော, တာတဉ္စ ဝဒေထ ခဏ္ဍဟာလဉ္စ၊
မာ ဃာတေထ ကုမာရေ, အပေက္ခိတေ သဗ္ဗလောကဿာ’’တိ။
တာ ဂန္တွာ ယာစိံသု။ တာပိ ရာဇာ န ဩလောကေသိ။ တတော ကုမာရော အနာထော ဟုတွာ ဝိလပန္တော –
‘‘ယံနူနာဟံ ဇာယေယျံ, ရထကာရကုလေသု ဝါ,
ပုက္ကုသကုလေသု ဝါ ဝေဿေသု ဝါ ဇာယေယျံ,
န ဟဇ္ဇ မံ ရာဇ ယညေ ဃာတေယျာ’’တိ။ –
ဝတွာ ပုန တာ ဘရိယာယော ဥယျောဇေန္တော အာဟ –
‘‘သဗ္ဗာ သီမန္တိနိယော ဂစ္ဆထ, အယျဿ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
ပါဒေသု နိပတထ, အပရာဓာဟံ န ပဿာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၇။)‘‘သဗ္ဗာ သီမန္တိနိယော ဂစ္ဆထ, အယျဿ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
ပါဒေသု နိပတထ, ကိန္တေ ဘန္တေ မယံ အဒူသေမာ’’တိ။
တတ္ထ အပရာဓာဟံ န ပဿာမီတိ အဟံ အာစရိယခဏ္ဍဟာလေ အတ္တနော အပရာဓံ န ပဿာမိ။ ကိန္တေ ဘန္တေတိ အယျ ခဏ္ဍဟာလ, မယံ တုယှံ ကိံ ဒူသယိမှာ, အထ စန္ဒကုမာရဿ ဒေါသော အတ္ထိ, တံ ခမထာတိ ဝဒေထာတိ။
အထ စန္ဒကုမာရဿ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ သေလကုမာရီ နာမ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ပိတု ပါဒမူလေ ပတိတွာ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ကပဏာ ဝိလပတိ သေလာ, ဒိသွာန ဘာတရေ ဥပနီတတ္တေ၊
ယညော ကိရ မေ ဥက္ခိပိတော, တာတေန သဂ္ဂကာမေနာ’’တိ။
တတ္ထ ဥပနီတတ္တေတိ ဥပနီတသဘာဝေ။ ဥက္ခိပိတောတိ ဥက္ခိတ္တော။ သဂ္ဂကာမေနောတိ မမ ဘာတရော မာရေတွာ သဂ္ဂံ ဣစ္ဆန္တေန။ တာတ, ဣမေ မာရေတွာ ကိံ သဂ္ဂေန ကရိဿသီတိ ဝိလပတိ။
ရာဇာ တဿာပိ ကထံ န ဂဏှိ။ တတော စန္ဒကုမာရဿ ပုတ္တော ဝသုလော နာမ ပိတရံ ဒုက္ခိတံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ အယျကံ ယာစိတွာ မမ ပိတု ဇီဝိတံ ဒါပေဿာမီ’’တိ ရညော ပါဒမူလေ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အာဝတ္တိ ပရိဝတ္တိ စ, ဝသုလော သမ္မုခါ ရညော၊
မာ နော ပိတရံ အဝဓိ, ဒဟရမှာယောဗ္ဗနံ ပတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ ဒဟရမှာယောဗ္ဗနံ ပတ္တာတိ ဒေဝ, မယံ တရုဏဒါရကာ, န တာဝ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တာ, အမှေသုပိ တာဝ အနုကမ္ပာယ အမှာကံ ပိတရံ မာ အဝဓီတိ။
ရာဇာ တဿ ပရိဒေဝိတံ သုတွာ ဘိဇ္ဇမာနဟဒယော ဝိယ ဟုတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ကုမာရံ အာလိင်္ဂိတွာ ‘‘တာတ, အဿာသံ ပဋိလဘ, ဝိဿဇ္ဇေမိ တေ ပိတရ’’န္တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧသော တေ ဝသုလ ပိတာ, သမေဟိ ပိတရာ သဟ၊
ဒုက္ခံ ခေါ မေ ဇနယသိ, ဝိလပန္တော အန္တေပုရသ္မိံ၊
မုဉ္စေထ ဒါနိ ကုမာရေ, အလမ္ပိ မေ ဟောတု ပုတ္တယညေနာ’’တိ။
တတ္ထ အန္တေပုရသ္မိန္တိ ရာဇနိဝေသနဿ အန္တရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၈။)‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါသိ မေ ဝုတ္တော, ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝဉ္စေတံ၊
အထ နော ဥပက္ခဋဿ ယညဿ, ကသ္မာ ကရောသိ ဝိက္ခေပံ။
‘‘သဗ္ဗေ ဝဇန္တိ သုဂတိံ, ယေ ယဇန္တိ ယေပိ ယာဇေန္တိ၊
ယေ စာပိ အနုမောဒန္တိ, ယဇန္တာနံ ဧဒိသံ မဟာယည’’န္တိ။
ရာဇာ ပန အန္ဓဗာလော ပုန တဿ ဝစနေန ပုတ္တေ ဂဏှာပေသိ။ တတော ခဏ္ဍဟာလော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ မုဒုစိတ္တော ကာလေန ဂဏှာပေတိ, ကာလေန ဝိဿဇ္ဇေတိ, ပုနပိ ဒါရကာနံ ဝစနေန ပုတ္တေ ဝိဿဇ္ဇေယျ, ယညာဝါဋညေဝ နံ နေမီ’’တိ။ အထဿ တတ္ထ ဂမနတ္ထာယ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗရတနဿ ယညော ဥပက္ခဋော, ဧကရာဇ တဝ ပဋိယတ္တော၊
အဘိနိက္ခမဿု ဒေဝ, သဂ္ဂံ ဂတော တွံ ပမောဒိဿသီ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, တဝ ယညော သဗ္ဗရတနေဟိ ဥပက္ခဋော ပဋိယတ္တော, ဣဒါနိ တေ အဘိနိက္ခမနကာလော, တသ္မာ အဘိနိက္ခမ, ယညံ ယဇိတွာ သဂ္ဂံ ဂတော ပမောဒိဿသီတိ။
တတော ဗောဓိသတ္တံ အာဒါယ ယညာဝါဋဂမနကာလေ တဿ ဩရောဓာ ဧကတောဝ နိက္ခမိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒဟရာ သတ္တသတာ ဧတာ, စန္ဒကုမာရဿ ဘရိယာယော၊
ကေသေ ပကိရိတွာန, ရောဒန္တိယော မဂ္ဂမနုယာယိံသု။
‘‘အပရာ ပန သောကေန, နိက္ခန္တာ နန္ဒနေ ဝိယ ဒေဝါ၊
ကေသေ ပကိရိတွာန, ရောဒန္တိယော မဂ္ဂမနုယာယိသု’’န္တိ။
တတ္ထ နန္ဒနေ ဝိယ ဒေဝါတိ နန္ဒနဝနေ စဝနဒေဝပုတ္တံ ပရိဝါရေတွာ နိက္ခန္တဒေဝတာ ဝိယ ဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၈၉။)ဣတော ပရံ တာသံ ဝိလာပဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ, ယညတ္ထာယ ဧကရာဇဿ။
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ, မာတု ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ, ဇနဿ ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘မံသရသဘောဇနာ နှာပကသုနှာပိတာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ, ယညတ္ထာယ ဧကရာဇဿ။
‘‘မံသရသဘောဇနာ နှာပကသုနှာပိတာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ, မာတု ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘မံသရသဘောဇနာ နှာပကသုနှာပိတာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နီယန္တိ စန္ဒသူရိယာ, ဇနဿ ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘ယဿု ပုဗ္ဗေ ဟတ္ထိဝရဓုရဂတေ, ဟတ္ထီဟိ အနုဝဇန္တိ၊
တျဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ, ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တိ။
‘‘ယဿု ပုဗ္ဗေ အဿဝရဓုရဂတေ, အဿေဟိ အနုဝဇန္တိ၊
တျဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ, ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တိ။
‘‘ယဿု ပုဗ္ဗေ ရထဝရဓုရဂတေ, ရထေဟိ အနုဝဇန္တိ၊
တျဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ, ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တိ။
‘‘ယေဟိဿု ပုဗ္ဗေ နိယျံသု, တပနီယကပ္ပနေဟိ တုရင်္ဂေဟိ၊
တျဇ္ဇ စန္ဒသူရိယာ, ဥဘောဝ ပတ္တိကာ ယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာတိ ကာသိကာနိ သုစိဝတ္ထာနိ ဓာရယမာနာ။ စန္ဒသူရိယာတိ စန္ဒကုမာရော စ သူရိယကုမာရော စ။ နှာပကသုနှာပိတာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၀။)စန္ဒနစုဏ္ဏေန ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ နှာပကေဟိ ကတပရိကမ္မတာယ သုနှာပိတာ။ ယဿူတိ ယေ အဿု။ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ, ယေ ကုမာရေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေတိ ဣတော ပုဗ္ဗေ။ ဟတ္ထိဝရဓုရဂတေတိ ဟတ္ထိဝရာနံ ဓုရဂတေ, အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတေတိ အတ္ထော။ အဿဝရဓုရဂတေတိ အဿဝရပိဋ္ဌိဂတေ။ ရထဝရဓုရဂတေတိ ရထဝရမဇ္ဈဂတေ။ နိယျံသူတိ နိက္ခမိံသု။
ဧဝံ တာသု ပရိဒေဝန္တီသုယေဝ ဗောဓိသတ္တံ နဂရာ နီဟရိံသု။ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိတွာ နိက္ခမိတုံ အာရဘိ။ မဟာဇနေ နိက္ခန္တေ ဒွါရာနိ နပ္ပဟောန္တိ။ ဗြာဟ္မဏော အတိဗဟုံ ဇနံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ နဂရဒွါရာနိ ထကာပေသိ။ မဟာဇနော နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော နဂရဒွါရဿ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဥယျာနံ အတ္ထိ, တဿ သန္တိကေ မဟာဝိရဝံ ရဝိ။ တေန ရဝေန သကုဏသံဃော သင်္ခုဘိတော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ မဟာဇနော တံ တံ သကုဏိံ အာမန္တေတွာ ဝိလပန္တော အာဟ –
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ပုတ္တေဟိ။
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ကညာဟိ။
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ မဟေသီတိ။
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ဂဟပတီဟိ။
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ဟတ္ထီဟိ။
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ အဿေဟိ။
‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ဥသဘေဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၁။)‘‘ယဒိ သကုဏိ မံသမိစ္ဆသိ, ဍယဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာ၊
ယဇတေတ္ထ ဧကရာဇာ, သမ္မူဠှော သဗ္ဗစတုက္ကေနာ’’တိ။
တတ္ထ မံသမိစ္ဆသီတိ အမ္ဘော သကုဏိ, သစေ မံသံ ဣစ္ဆသိ, ပုပ္ဖဝတိယာ ပုဗ္ဗေန ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ယညာဝါဋော အတ္ထိ, တတ္ထ ဂစ္ဆ။ ယဇတေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ခဏ္ဍဟာလဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ သမ္မူဠှော ဧကရာဇာ စတူဟိ ပုတ္တေဟိ ယညံ ယဇတိ။ သေသဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဧဝံ မဟာဇနော တသ္မိံ ဌာနေ ပရိဒေဝိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပါသာဒံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော အန္တေပုရေ ကူဋာဂါရဥယျာနာဒီနိ ပဿန္တော ဂါထာဟိ ပရိဒေဝိ –
‘‘အယမဿ ပါသာဒေါ, ဣဒံ အန္တေပုရံ သုရမဏီယံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ ကူဋာဂါရံ, သောဝဏ္ဏံ ပုပ္ဖမလျဝိကိဏ္ဏံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ ဥယျာနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ အသောကဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ ကဏိကာရဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ ပါဋလိဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ အမ္ဗဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘အယမဿ ပေါက္ခရဏီ, သဉ္ဆန္နာ ပဒုမပုဏ္ဍရီကေဟိ၊
နာဝါ စ သောဝဏ္ဏဝိကတာ, ပုပ္ဖဝလ္လိယာ စိတ္တာ သုရမဏီယာ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၂။)တတ္ထ တေဒါနီတိ ဣဒါနိ တေ စန္ဒကုမာရပ္ပမုခါ အမှာကံ အယျပုတ္တာ ဧဝရူပံ ပါသာဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝဓာယ နီယန္တိ။ သောဝဏ္ဏဝိကတာတိ သုဝဏ္ဏခစိတာ။
ဧတ္တကေသု ဌာနေသု ဝိလပန္တာ ပုန ဟတ္ထိသာလာဒီနိ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု –
‘‘ဣဒမဿ ဟတ္ထိရတနံ, ဧရာဝဏော ဂဇော ဗလီ ဒန္တီ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ဣဒမဿ အဿရတနံ, ဧကခုရော အဿော၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘အယမဿ အဿရထော, သာဠိယနိဂ္ဃေါသော သုဘော ရတနဝိစိတ္တော၊
ယတ္ထဿု အယျပုတ္တာ, သောဘိံသု နန္ဒနေ ဝိယ ဒေဝါ၊
တေဒါနိ အယျပုတ္တာ, စတ္တာရော ဝဓာယ နိန္နီတာ။
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရေဟိ, စန္ဒနမုဒုကဂတ္တေဟိ၊
ရာဇာ ယဇိဿတေ ယညံ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ပုတ္တေဟိ။
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရာဟိ, စန္ဒနမုဒုကဂတ္တာဟိ၊
ရာဇာ ယဇိဿတေ ယညံ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ကညာဟိ။
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရာဟိ, စန္ဒနမုဒုကဂတ္တာဟိ၊
ရာဇာ ယဇိဿတေ ယညံ, သမ္မူဠှော စတူဟိ မဟေသီဟိ။
‘‘ကထံ နာမ သာမသမသုန္ဒရေဟိ, စန္ဒနမုဒုကဂတ္တေဟိ၊
ရာဇာ ယဇိဿတေ ယညံ, သမ္မူဠှော စတူဟိ ဂဟပတီဟိ။
‘‘ယထာ ဟောန္တိ ဂါမနိဂမာ, သုညာ အမနုဿကာ ဗြဟာရညာ၊
တထာ ဟေဿတိ ပုပ္ဖဝတိယာ, ယိဋ္ဌေသု စန္ဒသူရိယေသူ’’တိ။
တတ္ထ ဧရာဝဏောတိ တဿ ဟတ္ထိနော နာမံ။ ဧကခုရောတိ အဘိန္နခုရော။ သာဠိယနိဂ္ဃေါသောတိ ဂမနကာလေ သာဠိကာနံ ဝိယ မဓုရေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၃။)နိဂ္ဃေါသေန သမန္နာဂတော။ ကထံ နာမာတိ ကေန နာမ ကာရဏေန။ သာမသမသုန္ဒရေဟီတိ သုဝဏ္ဏသာမေဟိ စ အညမညံ ဇာတိယာ သမေဟိ စ နိဒ္ဒေါသတာယ သုန္ဒရေဟိ။ စန္ဒနမုဒုကဂတ္တေဟီတိ လောဟိတစန္ဒနလိတ္တဂတ္တေဟိ။ ဗြဟာရညာတိ ယထာ တေ ဂါမနိဂမာ သုညာ နိမ္မနုဿာ ဗြဟာရညာ ဟောန္တိ, တထာ ပုပ္ဖဝတိယာပိ ယညေ ယိဋ္ဌေသု ရာဇပုတ္တေသု သုညာ အရညသဒိသာ ဘဝိဿတီတိ။
အထ မဟာဇနော ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော အန္တောနဂရေယေဝ ဝိစရန္တော ပရိဒေဝိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ယညာဝါဋံ နီတော။ အထဿ မာတာ ဂေါတမီ နာမ ဒေဝီ ‘‘ပုတ္တာနံ မေ ဇီဝိတံ ဒေဟိ, ဒေဝါ’’တိ ရညော ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တိတွာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
‘‘ဥမ္မတ္တိကာ ဘဝိဿာမိ, ဘူနဟတာ ပံသုနာ စ ပရိကိဏ္ဏာ၊
သစေ စန္ဒဝရံ ဟန္တိ, ပါဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တိ။
‘‘ဥမ္မတ္တိကာ ဘဝိဿာမိ, ဘူနဟတာ ပံသုနာ စ ပရိကိဏ္ဏာ၊
သစေ သူရိယဝရံ ဟန္တိ, ပါဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဘူနဟတာတိ ဟတဝုဍ္ဎိ။ ပံသုနာ စ ပရိကိဏ္ဏာတိ ပံသုပရိကိဏ္ဏသရီရာ ဥမ္မတ္တိကာ ဟုတွာ ဝိစရိဿာမိ။
သာ ဧဝံ ပရိဒေဝန္တီပိ ရညော သန္တိကာ ကိဉ္စိ ကထံ အလဘိတွာ ‘‘မမ ပုတ္တော တုမှာကံ ကုဇ္ဈိတွာ ဂတော ဘဝိဿတိ, ကိဿ နံ တုမှေ န နိဝတ္တေထာ’’တိ ကုမာရဿ စတဿော ဘရိယာယော အာလိင်္ဂိတွာ ပရိဒေဝန္တီ အာဟ –
‘‘ကိန္နုမာ န ရမာပေယျုံ, အညမညံ ပိယံဝဒါ၊
ဃဋ္ဋိကာ ဥပရိက္ခီ စ, ပေါက္ခရဏီ စ ဘာရိကာ၊
စန္ဒသူရိယေသု နစ္စန္တိယော, သမာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ကိန္နုမာ န ရမာပေယျုန္တိ ကေန ကာရဏေန ဣမာ ဃဋ္ဋိကာတိအာဒိကာ စတဿော အညမညံ ပိယံဝဒါ စန္ဒသူရိယကုမာရာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၄။)သန္တိကေ နစ္စန္တိယော မမ ပုတ္တေ န ရမာပယိံသု, ဥက္ကဏ္ဌာပယိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပသ္မိဉှိ နစ္စေ ဝါ ဂီတေ ဝါ သမာ အညာ ကာစိ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ သာ သုဏှာဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဒေဝိတွာ အညံ ဂဟေတဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ အပဿန္တီ ခဏ္ဍဟာလံ အက္ကောသမာနာ အဋ္ဌ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣမံ မယှံ ဟဒယသောကံ, ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ၊
ယော မယှံ ဟဒယသောကော, စန္ဒမှိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
‘‘ဣမံ မယှံ ဟဒယသောကံ, ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ၊
ယော မယှံ ဟဒယသောကော, သူရိယမှိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
‘‘ဣမံ မယှံ ဟဒယသောကံ, ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ၊
ယော မယှံ ဟဒယသောကော, စန္ဒမှိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
‘‘ဣမံ မယှံ ဟဒယသောကံ, ပဋိမုဉ္စတု ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ၊
ယော မယှံ ဟဒယသောကော, သူရိယမှိ ဝဓာယ နိန္နီတေ။
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ, အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ၊
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ, အဒူသကေ သီဟသင်္ကာသေ။
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ, အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ မာတာ၊
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ, အပေက္ခိတေ သဗ္ဗလောကဿ။
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ, အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ၊
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ, အဒူသကေ သီဟသင်္ကာသေ။
‘‘မာ စ ပုတ္တေ မာ စ ပတိံ, အဒ္ဒက္ခိ ခဏ္ဍဟာလ တဝ ဇာယာ၊
ယော ဃာတေသိ ကုမာရေ, အပေက္ခိတေ သဗ္ဗလောကဿာ’’တိ။
တတ္ထ ဣမံ မယှန္တိ မယှံ ဣမံ ဟဒယသောကံ ဒုက္ခံ။ ပဋိမုဉ္စတူတိ ပဝိသတု ပါပုဏာတု။ ယော ဃာတေသီတိ ယော တွံ ဃာတေသိ။ အပေက္ခိတေတိ သဗ္ဗလောကေန ဩလောကိတေ ဒိဿမာနေ မာရေသီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၅။)ဗောဓိသတ္တော ယညာဝါဋေပိ ပိတရံ ယာစန္တော အာဟ –
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, ဟတ္ထီ အဿေ စ ပါလေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, ဟတ္ထိဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
အပိ နိဂဠဗန္ဓကာပိ, အဿဆကဏာနိ ဥဇ္ဈေမ။
‘‘မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, ဒါသေ နော ဒေဟိ ခဏ္ဍဟာလဿ၊
ယဿ ဟောန္တိ တဝ ကာမာ, အပိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ၊
ဘိက္ခာစရိယံ စရိဿာမ။
‘‘ဒိဗ္ဗံ ဒေဝ ဥပယာစန္တိ, ပုတ္တတ္ထိကာပိ ဒလိဒ္ဒါ၊
ပဋိဘာနာနိပိ ဟိတွာ, ပုတ္တေ န လဘန္တိ ဧကစ္စာ။
‘‘အာသီသိကာနိ ကရောန္တိ, ပုတ္တာ နော ဇာယန္တု တတော ပပုတ္တာ၊
အထ နော အကာရဏသ္မာ, ယညတ္ထာယ ဒေဝ ဃာတေသိ။
‘‘ဥပယာစိတကေန ပုတ္တံ လဘန္တိ, မာ တာတ နော အဃာတေသိ၊
မာ ကိစ္ဆာလဒ္ဓကေဟိ ပုတ္တေဟိ, ယဇိတ္ထော ဣမံ ယညံ။
‘‘ဥပယာစိတကေန ပုတ္တံ လဘန္တိ, မာ တာတ နော အဃာတေသိ၊
မာ ကပဏလဒ္ဓကေဟိ ပုတ္တေဟိ, အမ္မာယ နော ဝိပ္ပဝါသေဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒေဝ, အပုတ္တိကာ ဒလိဒ္ဒါပိ နာရိယော ပုတ္တတ္ထိကာ ဟုတွာ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ ကရိတွာ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘာမာတိ ဒိဗျံ ဥပယာစန္တိ။ ပဋိဘာနာနိပိ ဟိတွာတိ ဒေါဟဠာနိ ဆဍ္ဍေတွာပိ, အလဘိတွာပီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, နာရီနဉှိ ဥပ္ပန္နံ ဒေါဟဠံ အလဘိတွာ ဂဗ္ဘော သုဿိတွာ နဿတိ။ တတ္ထ ဧကစ္စာ ယာစန္တာပိ ပုတ္တေ အလဘမာနာ, ကာစိ လဒ္ဓမ္ပိ ဒေါဟဠံ ပဟာယ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ န လဘန္တိ, ကာစိ ဒေါဟဠံ အလဘမာနာ န လဘန္တိ။ မယှံ ပန မာတာ ဥပ္ပန္နံ ဒေါဟဠံ လဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဥပ္ပန္နံ ဂဗ္ဘံ အနာသေတွာ ပုတ္တေ ပဋိလဘိ။ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓေ မာ နော အဝဓီတိ ယာစတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၆။)အာသီသိကာနီတိ မဟာရာဇ, ဣမေ သတ္တာ အာသီသံ ကရောန္တိ။ ကိန္တိ? ပုတ္တာ နော ဇာယန္တူတိ။ တတော ပပုတ္တာတိ ပုတ္တာနမ္ပိ နော ပုတ္တာ ဇာယန္တူတိ။ အထ နော အကာရဏသ္မာတိ အထ တွံ အမှေ အကာရဏေန ယညတ္ထာယ ဃာတေသိ။ ဥပယာစိတကေနာတိ ဒေဝတာနံ အာယာစနေန။ ကပဏလဒ္ဓကေဟီတိ ကပဏာ ဝိယ ဟုတွာ လဒ္ဓကေဟိ။ ပုတ္တေဟီတိ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ အမှာကံ အမ္မာယ မာ ဝိပ္ပဝါသေဟိ, မာ နော မာတရာ သဒ္ဓိံ ဝိပ္ပဝါသံ ကရီတိ ဝဒတိ။
သော ဧဝံ ဝဒန္တောပိ ပိတု သန္တိကာ ကိဉ္စိ ကထံ အလဘိတွာ မာတု ပါဒမူလေ နိပတိတွာ ပရိဒေဝမာနော အာဟ –
‘‘ဗဟုဒုက္ခာ ပေါသိယ စန္ဒံ, အမ္မ တုဝံ ဇီယသေ ပုတ္တံ၊
ဝန္ဒာမိ ခေါ တေ ပါဒေ, လဘတံ တာတော ပရလောကံ။
‘‘ဟန္ဒ စ မံ ဥပဂူဟ, ပါဒေ တေ အမ္မ ဝန္ဒိတုံ ဒေဟိ၊
ဂစ္ဆာမိ ဒါနိ ပဝါသံ, ယညတ္ထာယ ဧကရာဇဿ။
‘‘ဟန္ဒ စ မံ ဥပဂူဟ, ပါဒေ တေ အမ္မ ဝန္ဒိတုံ ဒေဟိ၊
ဂစ္ဆာမိ ဒါနိ ပဝါသံ, မာတု ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘ဟန္ဒ စ မံ ဥပဂူဟ, ပါဒေ တေ အမ္မ ဝန္ဒိတုံ ဒေဟိ၊
ဂစ္ဆာမိ ဒါနိ ပဝါသံ, ဇနဿ ကတွာ ဟဒယသောက’’န္တိ။
တတ္ထ ဗဟုဒုက္ခာ ပေါသိယာတိ ဗဟူဟိ ဒုက္ခေဟိ ပေါသိယ။ စန္ဒန္တိ မံ စန္ဒကုမာရံ ဧဝံ ပေါသေတွာ ဣဒါနိ, အမ္မ, တွံ ဇီယသေ ပုတ္တံ။ လဘတံ တာတော ပရလောကန္တိ ပိတာ မေ ဘောဂသမ္ပန္နံ ပရလောကံ လဘတု။ ဥပဂူဟာတိ အာလိင်္ဂ ပရိဿဇ။ ပဝါသန္တိ ပုန အနာဂမနာယ အစ္စန္တံ ဝိပ္ပဝါသံ ဂစ္ဆာမိ။
အထဿ မာတာ ပရိဒေဝန္တီ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဟန္ဒ စ ပဒုမပတ္တာနံ, မောဠိံ ဗန္ဓဿု ဂေါတမိပုတ္တ၊
စမ္ပကဒလမိဿာယော, ဧသာ တေ ပေါရာဏိကာ ပကတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၇။)‘‘ဟန္ဒ စ ဝိလေပနံ တေ, ပစ္ဆိမကံ စန္ဒနံ ဝိလိမ္ပဿု၊
ယေဟိ စ သုဝိလိတ္တော, သောဘသိ ရာဇပရိသာယံ။
‘‘ဟန္ဒ စ မုဒုကာနိ ဝတ္ထာနိ, ပစ္ဆိမကံ ကာသိကံ နိဝါသေဟိ၊
ယေဟိ စ သုနိဝတ္ထော, သောဘသိ ရာဇပရိသာယံ။
‘‘မုတ္တာမဏိကနကဝိဘူသိတာနိ, ဂဏှဿု ဟတ္ထာဘရဏာနိ၊
ယေဟိ စ ဟတ္ထာဘရဏေဟိ, သောဘသိ ရာဇပရိသာယ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဒုမပတ္တာနန္တိ ပဒုမပတ္တဝေဌနံ နာမေကံ ပသာဓနံ, တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ တဝ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ မောဠိံ ဥက္ခိပိတွာ ပဒုမပတ္တဝေဌနေန ယောဇေတွာ ဗန္ဓာတိ အတ္ထော။ ဂေါတမိပုတ္တာတိ စန္ဒကုမာရံ အာလပတိ။ စမ္ပကဒလမိဿာယောတိ အဗ္ဘန္တရိမေဟိ စမ္ပကဒလေဟိ မိဿိတာ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာ နာနာပုပ္ဖမာလာ ပိလန္ဓဿု။ ဧသာ တေတိ ဧသာ တဝ ပေါရာဏိကာ ပကတိ, တမေဝ ဂဏှဿု ပုတ္တာတိ ပရိဒေဝတိ။ ယေဟိ စာတိ ယေဟိ လောဟိတစန္ဒနဝိလေပနေဟိ ဝိလိတ္တော ရာဇပရိသာယ သောဘသိ, တာနိ ဝိလိမ္ပဿူတိ အတ္ထော။ ကာသိကန္တိ သတသဟဿဂ္ဃနကံ ကာသိကဝတ္ထံ။ ဂဏှဿူတိ ပိလန္ဓဿု။
ဣဒါနိဿ စန္ဒာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ တဿ ပါဒမူလေ နိပတိတွာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
‘‘န ဟိ နူနာယံ ရဋ္ဌပါလော, ဘူမိပတိ ဇနပဒဿ ဒါယာဒေါ၊
လောကိဿရော မဟန္တော, ပုတ္တေ သ္နေဟံ ဇနယတီ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘မယှမ္ပိ ပိယာ ပုတ္တာ, အတ္တာ စ ပိယော တုမှေ စ ဘရိယာယော၊
သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော, တေနာဟံ ဃာတယိဿာမီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ကိံကာရဏာ ပုတ္တသိနေဟံ န ဇနေမိ? န ကေဝလံ ဂေါတမိယာ ဧဝ, အထ ခေါ မယှမ္ပိ ပိယာ ပုတ္တာ, တထာ အတ္တာ စ တုမှေ စ သုဏှာယော ဘရိယာယော စ ပိယာယေဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော အဟံ သဂ္ဂံ ပတ္ထေန္တော, တေန ကာရဏေန ဧတေ ဃာတယိဿာမိ, မာ စိန္တယိတ္ထ, သဗ္ဗေပေတေ မယာ သဒ္ဓိံ ဒေဝလောကံ ဧကတော ဂမိဿန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၈။)‘‘မံ ပဌမံ ဃာတေဟိ, မာ မေ ဟဒယံ ဒုက္ခံ ဖာလေသိ၊
အလင်္ကတော သုန္ဒရကော, ပုတ္တော ဒေဝ တဝ သုခုမာလော။
‘‘ဟန္ဒယျ မံ ဟနဿု, ပရလောကေ စန္ဒကေန ဟေဿာမိ၊
ပုညံ ကရဿု ဝိပုလံ, ဝိစရာမ ဥဘောပိ ပရလောကေ’’တိ။
တတ္ထ ပဌမန္တိ ဒေဝ, မမ သာမိကတော ပဌမတရံ မံ ဃာတေဟိ။ ဒုက္ခန္တိ စန္ဒဿ မရဏဒုက္ခံ မမ ဟဒယံ မာ ဖာလေသိ။ အလင်္ကတောတိ အယံ မမ ဧကောဝ အလံ ပရိယတ္တောတိ ဧဝံ အလင်္ကတော။ ဧဝရူပံ နာမ ပုတ္တံ မာ ဃာတယိ, မဟာရာဇာတိ ဒီပေတိ။ ဟန္ဒယျာတိ ဟန္ဒ, အယျ, ရာဇာနံ အာလပန္တီ ဧဝမာဟ။ ပရလောကေ စန္ဒကေနာတိ စန္ဒေန သဒ္ဓိံ ပရလောကေ ဘဝိဿာမိ။ ဝိစရာမ ဥဘောပိ ပရလောကေတိ တယာ ဧကတော ဃာတိတာ ဥဘောပိ ပရလောကေ သုခံ အနုဘဝန္တာ ဝိစရာမ, မာ နော သဂ္ဂန္တရာယမကာသီတိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘မာ တွံ စန္ဒေ ရုစ္စိ မရဏံ, ဗဟုကာ တဝ ဒေဝရာ ဝိသာလက္ခိ၊
တေ တံ ရမယိဿန္တိ, ယိဋ္ဌသ္မိံ ဂေါတမိပုတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ မာ တွံ စန္ဒေ ရုစ္စီတိ မာ တွံ အတ္တနော မရဏံ ရောစေသိ။ ‘‘မာ ရုဒ္ဒီ’’တိပိ ပါဌော, မာ ရောဒီတိ အတ္ထော။ ဒေဝရာတိ ပတိဘာတုကာ။
တတော ပရံ သတ္ထာ –
‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ စန္ဒာ အတ္တာနံ, ဟန္တိ ဟတ္ထတလကေဟီ’’တိ။ – ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ၊
တတော ပရံ တဿာယေဝ ဝိလာပေါ ဟောတိ –
‘‘အလမေတ္ထ ဇီဝိတေန, ပိဿာမိ ဝိသံ မရိဿာမိ။
‘‘န ဟိ နူနိမဿ ရညော, မိတ္တာမစ္စာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒါ၊
ယေ န ဝဒန္တိ ရာဇာနံ, ‘မာ ဃာတယိ ဩရသေ ပုတ္တေ’။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၉၉။)‘‘န ဟိ နူနိမဿ ရညော, ဉာတီ မိတ္တာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒါ၊
ယေ န ဝဒန္တိ ရာဇာနံ, ‘မာ ဃာတယိ အတြဇေ ပုတ္တေ’။
‘‘ဣမေ တေပိ မယှံ ပုတ္တာ, ဂုဏိနော ကာယူရဓာရိနော ရာဇ၊
တေဟိပိ ယဇဿု ယညံ, အထ မုဉ္စတု ဂေါတမိပုတ္တေ။
‘‘ဗိလသတံ မံ ကတွာန, ယဇဿု သတ္တဓာ မဟာရာဇ၊
မာ ဇေဋ္ဌပုတ္တမဝဓိ, အဒူသကံ သီဟသင်္ကာသံ။
‘‘ဗိလသတံ မံ ကတွာန, ယဇဿု သတ္တဓာ မဟာရာဇ၊
မာ ဇေဋ္ဌပုတ္တမဝဓိ, အပေက္ခိတံ သဗ္ဗလောကဿာ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝန္တိ ဧဝံ အန္ဓဗာလေန ဧကရာဇေန ဝုတ္တေ။ ဟန္တီတိ ‘‘ကိံ နာမေတံ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထတလေဟိ အတ္တာနံ ဟန္တိ။ ပိဿာမီတိ ပိဝိဿာမိ။ ဣမေ တေပီတိ ဝသုလကုမာရံ အာဒိံ ကတွာ သေသဒါရကေ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ရညော ပါဒမူလေ ဌိတာ ဧဝမာဟ။ ဂုဏိနောတိ မာလာဂုဏအာဘရဏေဟိ သမန္နာဂတာ။ ကာယူရဓာရိနောတိ ကာယူရပသာဓနဓရာ။ ဗိလသတန္တိ မဟာရာဇ, မံ ဃာတေတွာ ကောဋ္ဌာသသတံ ကတွာ သတ္တဓာ သတ္တသု ဌာနေသု ယညံ ယဇဿု။
ဣတိ သာ ရညော သန္တိကေ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပရိဒေဝိတွာ အဿာသံ အလဘမာနာ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပရိဒေဝမာနာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘စန္ဒေ, မယာ ဇီဝမာနေန တုယှံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သုဘဏိတေ သုကထိတေ ဥစ္စာဝစာနိ မဏိမုတ္တာဒီနိ ဗဟူနိ အာဘရဏာနိ ဒိန္နာနိ, အဇ္ဇ ပန တေ ဣဒံ ပစ္ဆိမဒါနံ, သရီရာရုဠှံ အာဘရဏံ ဒမ္မိ, ဂဏှာဟိ န’’န္တိ။ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဗဟုကာ တဝ ဒိန္နာဘရဏာ, ဥစ္စာဝစာ သုဘဏိတမှိ၊
မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာ, ဧတံ တေ ပစ္ဆိမကံ ဒါန’’န္တိ။
စန္ဒာဒေဝီပိ တံ သုတွာ တတော ပရာဟိ နဝဟိ ဂါထာဟိ ဝိလပိ –
‘‘ယေသံ ပုဗ္ဗေ ခန္ဓေသု, ဖုလ္လာ မာလာဂုဏာ ဝိဝတ္တိံသု၊
တေသဇ္ဇပိ သုနိသိတော, နေတ္တိံသော ဝိဝတ္တိဿတိ ခန္ဓေသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၀။)‘‘ယေသံ ပုဗ္ဗေ ခန္ဓေသု, စိတ္တာ မာလာဂုဏာ ဝိဝတ္တိံသု၊
တေသဇ္ဇပိ သုနိသိတော, နေတ္တိံသော ဝိဝတ္တိဿတိ ခန္ဓေသု။
‘‘အစိရံ ဝတ နေတ္တိံသော, ဝိဝတ္တိဿကိ ရာဇပုတ္တာနံ ခန္ဓေသု၊
အထ မမ ဟဒယံ န ဖလတိ, တာဝ ဒဠှဗန္ဓဉ္စ မေ အာသိ။
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နိယျာထ စန္ဒသူရိယာ, ယညတ္ထာယ ဧကရာဇဿ။
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နိယျာထ စန္ဒသူရိယာ, မာတု ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘ကာသိကသုစိဝတ္ထဓရာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နိယျာထ စန္ဒသူရိယာ, ဇနဿ ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘မံသရသဘောဇနာ နှာပကသုနှာပိတာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နိယျာထ စန္ဒသူရိယာ, ယညတ္ထာယ ဧကရာဇဿ။
‘‘မံသရသဘောဇနာ နှာပကသုနှာပိတာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နိယျာထ စန္ဒသူရိယာ, မာတု ကတွာ ဟဒယသောကံ။
‘‘မံသရသဘောဇနာ နှာပကသုနှာပိတာ, ကုဏ္ဍလိနော အဂလုစန္ဒနဝိလိတ္တာ၊
နိယျာထ စန္ဒသူရိယာ, ဇနဿ ကတွာ ဟဒယသောက’’န္တိ။
တတ္ထ မာလာဂုဏာတိ ပုပ္ဖဒါမာနိ။ တေသဇ္ဇာတိ တေသံ အဇ္ဇ။ နေတ္တိံသောတိ အသိ။ ဝိဝတ္တိဿတီတိ ပတိဿတိ။ အစိရံ ဝတာတိ အစိရေန ဝတ။ န ဖလတီတိ န ဘိဇ္ဇတိ။ တာဝ ဒဠှဗန္ဓဉ္စ မေ အာသီတိ အတိဝိယ ထိရဗန္ဓနံ မေ ဟဒယံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ နိယျာထာတိ ဂစ္ဆထ။
ဧဝံ တဿာ ပရိဒေဝန္တိယာဝ ယညာဝါဋေ သဗ္ဗကမ္မံ နိဋ္ဌာသိ။ ရာဇပုတ္တံ နေတွာ ဂီဝံ ဩနာမေတွာ နိသီဒါပေသုံ။ ခဏ္ဍဟာလော သုဝဏ္ဏပါတိံ ဥပနာမေတွာ ခဂ္ဂံ အာဒါယ ‘‘တဿ ဂီဝံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ စန္ဒာဒေဝီ ‘‘အညံ မေ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, အတ္တနော သစ္စဗလေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၁။)သာမိကဿ သောတ္ထိံ ကရိဿာမီ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ပရိသာယ အန္တရေ ဝိစရန္တီ သစ္စကိရိယံ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗသ္မိံ ဥပက္ခဋသ္မိံ, နိသီဒိတေ စန္ဒသ္မိံ ယညတ္ထာယ၊
ပဉ္စာလရာဇဓီတာ ပဉ္ဇလိကာ, သဗ္ဗပရိသာယ သမနုပရိယာယိ။
‘‘ယေန သစ္စေန ခဏ္ဍဟာလော, ပါပကမ္မံ ကရောတိ ဒုမ္မေဓော၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, သမင်္ဂိနီ သာမိကေန ဟောမိ။
‘‘ယေ ဣဓတ္ထိ အမနုဿာ, ယာနိ စ ယက္ခဘူတဘဗျာနိ၊
ကရောန္တု မေ ဝေယျာဝဋိကံ, သမင်္ဂိနီ သာမိကေန ဟောမိ။
‘‘ယာ ဒေဝတာ ဣဓာဂတာ, ယာနိ စ ယက္ခဘူတဘဗျာနိ၊
သရဏေသိနိံ အနာထံ တာယထ မံ, ယာစာမဟံ ပတိ မာဟံ အဇေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥပက္ခဋသ္မိန္တိ သဗ္ဗသ္မိံ ယညသမ္ဘာရေ သဇ္ဇိတေ ပဋိယတ္တေ။ သမင်္ဂိနီတိ သမ္ပယုတ္တာ ဧကသံဝါသာ။ ယေ ဣဓတ္ထီတိ ယေ ဣဓ အတ္ထိ။ ယက္ခဘူတဘဗျာနီတိ ဒေဝသင်္ခါတာ ယက္ခာ စ ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတသတ္တသင်္ခါတာ ဘူတာ စ ဣဒါနိ ဝဍ္ဎနကသတ္တသင်္ခါတာနိ ဘဗျာနိ စ။ ဝေယျာဝဋိကန္တိ မယှံ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တု။ တာယထ မန္တိ ရက္ခထ မံ။ ယာစာမဟန္တိ အဟံ ဝေါ ယာစာမိ။ ပတိ မာဟန္တိ ပတိံ အဟံ မာ အဇေယျံ။
အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ တဿာ ပရိဒေဝသဒ္ဒံ သုတွာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဇလိတံ အယကူဋံ အာဒါယ ဂန္တွာ ရာဇာနံ တာသေတွာ သဗ္ဗေ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ သုတွာ အမနုဿော, အယောကူဋံ ပရိဗ္ဘမေတွာန၊
ဘယမဿ ဇနယန္တော, ရာဇာနံ ဣဒမဝေါစ။
‘‘ဗုဇ္ဈဿု ခေါ ရာဇကလိ, မာ တာဟံ မတ္ထကံ နိတာဠေသိံ၊
မာ ဇေဋ္ဌပုတ္တမဝဓိ, အဒူသကံ သီဟသင်္ကာသံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၂။)‘‘ကော တေ ဒိဋ္ဌော ရာဇကလိ, ပုတ္တဘရိယာယော ဟညမာနာယော၊
သေဋ္ဌိ စ ဂဟပတယော, အဒူသကာ သဂ္ဂကာမာ ဟိ။
‘‘တံ သုတွာ ခဏ္ဍဟာလော, ရာဇာ စ အဗ္ဘုတမိဒံ ဒိသွာန၊
သဗ္ဗေသံ ဗန္ဓနာနိ မောစေသုံ, ယထာ တံ အနုပဃာတံ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
သဗ္ဗေ ဧကေကလေဍ္ဍုကမဒံသု, ဧသ ဝဓော ခဏ္ဍဟာလဿာ’’တိ။
တတ္ထ အမနုဿောတိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ။ ဗုဇ္ဈဿူတိ ဇာနဿု သလ္လက္ခေဟိ။ ရာဇကလီတိ ရာဇကာဠကဏ္ဏိ ရာဇလာမက။ မာ တာဟန္တိ ပါပရာဇ, ဗုဇ္ဈ, မာ တေ အဟံ မတ္ထကံ နိတာဠေသိံ။ ကော တေ ဒိဋ္ဌောတိ ကုဟိံ တယာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။ သဂ္ဂကာမာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ, သဂ္ဂကာမာ သဂ္ဂံ ပတ္ထယမာနာတိ အတ္ထော။ တံ သုတွာတိ, ဘိက္ခဝေ, တံ သက္ကဿ ဝစနံ ခဏ္ဍဟာလော သုတွာ။ အဗ္ဘုတမိဒန္တိ ရာဇာ စ ဣဒံ သက္ကဿ ဒဿနံ ပုဗ္ဗေ အဘူတံ ဒိသွာ။ ယထာ တန္တိ ယထာ အနုပဃာတံ ပါဏံ မောစေန္တိ, ဧဝမေဝ မောစေသုံ။ ဧကေကလေဍ္ဍုကမဒံသူတိ ဘိက္ခဝေ, ယတ္တကာ တသ္မိံ ယညာဝါဋေ သမာဂတာ, သဗ္ဗေ ဧကကောလာဟလံ ကတွာ ခဏ္ဍဟာလဿ ဧကေကလေဍ္ဍုပဟာရံ အဒံသု။ ဧသ ဝဓောတိ ဧသောဝ ခဏ္ဍဟာလဿ ဝဓော အဟောသိ, တတ္ထေဝ နံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသုန္တိ အတ္ထော။
တံ ပန မာရေတွာ မဟာဇနော ရာဇာနံ မာရေတုံ အာရဘိ။ ဗောဓိသတ္တော ပိတရံ ပရိဿဇိတွာ မာရေတုံ န အဒါသိ။ မဟာဇနော ‘‘ဇီဝိတံ ဧတဿ ပါပရညော ဒေမ, ဆတ္တံ ပနဿ နဂရေ စ ဝါသံ န ဒဿာမ, စဏ္ဍာလံ ကတွာ ဗဟိနဂရေ ဝသာပေဿာမာ’’တိ ဝတွာ ရာဇဝေသံ ဟာရေတွာ ကာသာဝံ နိဝါသာပေတွာ ဟလိဒ္ဒိပိလောတိကာယ သီသံ ဝေဌေတွာ စဏ္ဍာလံ ကတွာ စဏ္ဍာလဝသနဋ္ဌာနံ တံ ပဟိဏိ။ ယေ ပနေတံ ပသုဃာတယညံ ယဇိံသု စေဝ ယဇာပေသုဉ္စ အနုမောဒိံသု စ, သဗ္ဗေ နိရယပရာယဏာဝ အဟေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၃။)‘‘သဗ္ဗေ ပဝိဋ္ဌာ နိရယံ, ယထာ တံ ပါပကံ ကရိတွာန၊
န ဟိ ပါပကမ္မံ ကတွာ, လဗ္ဘာ သုဂတိံ ဣတော ဂန္တု’’န္တိ။
သောပိ ခေါ မဟာဇနော ဒွေ ကာဠကဏ္ဏိယော ဟာရေတွာ တတ္ထေဝ အဘိသေကသမ္ဘာရေ အာဟရိတွာ စန္ဒကုမာရံ အဘိသိဉ္စိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု, သမာဂတာ ရာဇပရိသာ စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု, သမာဂတာ ရာဇကညာယော စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု, သမာဂတာ ဒေဝပရိသာ စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စန္ဒံ အဘိသိဉ္စိံသု, သမာဂတာ ဒေဝကညာယော စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စေလုက္ခေပမကရုံ, သမာဂတာ ရာဇပရိသာ စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စေလုက္ခေပမကရုံ, သမာဂတာ ရာဇကညာယော စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စေလုက္ခေပမကရုံ, သမာဂတာ ဒေဝပရိသာ စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ယေ တတ္ထ သမာဂတာ တဒါ အာသုံ၊
စေလုက္ခေပမကရုံ, သမာဂတာ ဒေဝကညာယော စ။
‘‘သဗ္ဗေသု ဝိပ္ပမုတ္တေသု, ဗဟူ အာနန္ဒိတာ အဟုံ၊
နန္ဒိံ ပဝေသိ နဂရံ, ဗန္ဓနာ မောက္ခော အဃောသိတ္ထာ’’တိ။
တတ္ထ ရာဇပရိသာ စာတိ ရာဇပရိသာပိ တီဟိ သင်္ခေဟိ အဘိသိဉ္စိံသု။ ရာဇကညာယော စာတိ ခတ္တိယဓီတရောပိ နံ အဘိသိဉ္စိံသု။ ဒေဝပရိသာ စာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၄။)သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိဇယုတ္တရသင်္ခံ ဂဟေတွာ ဒေဝပရိသာယ သဒ္ဓိံ အဘိသိဉ္စိ။ ဒေဝကညာယော စာတိ သုဇာပိ ဒေဝဓီတရာဟိ သဒ္ဓိံ အဘိသိဉ္စိ။ စေလုက္ခေပမကရုန္တိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဝတ္ထေဟိ ဓဇေ ဥဿာပေတွာ ဥတ္တရိသာဋကာနိ အာကာသေ ခိပန္တာ စေလုက္ခေပံ ကရိံသု။ ရာဇပရိသာ စ ဣတရေ တယော ကောဋ္ဌာသာ စာတိ အဘိသေကကာရကာ စတ္တာရောပိ ကောဋ္ဌာသာ ကရိံသုယေဝ။ အာနန္ဒိတာ အဟုန္တိ အာမောဒိတာ အဟေသုံ။ နန္ဒိံ ပဝေသိ နဂရန္တိ စန္ဒကုမာရဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌကာလေ နဂရေ အာနန္ဒဘေရိ စရိ။ ‘‘ကိံ ဝတွာ’’တိ? ယထာ ‘‘အမှာကံ စန္ဒကုမာရော ဗန္ဓနာ မုတ္တော, ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ ဗန္ဓနာ မုစ္စန္တူ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗန္ဓနာ မောက္ခော အဃောသိတ္ထာ’’တိ။
ဗောဓိသတ္တော ပိတု ဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ အန္တောနဂရံ ပန ပဝိသိတုံ န လဘတိ။ ပရိဗ္ဗယဿ ခီဏကာလေ ဗောဓိသတ္တော ဥယျာနကီဠာဒီနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပတိမှီ’’တိ န ဝန္ဒတိ, အဉ္ဇလိံ ပန ကတွာ ‘‘စိရံ ဇီဝ သာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘ကေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ အာရောစေသိ။ အထဿ ပရိဗ္ဗယံ ဒါပေသိ။ သော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဒေဝလောကံ ပူရယမာနော အဂမာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မံ ဧကံ နိဿာယ ဗဟူ မာရေတုံ ဝါယာမမကာသီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။ တဒါ ခဏ္ဍဟာလော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ဂေါတမီဒေဝီ မဟာမာယာ, စန္ဒာဒေဝီ ရာဟုလမာတာ, ဝသုလော ရာဟုလော, သေလာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, သူရော ဝါမဂေါတ္တော ကဿပေါ, ဘဒ္ဒသေနော မောဂ္ဂလ္လာနော, သူရိယကုမာရော သာရိပုတ္တော, စန္ဒရာဇာ ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိန္တိ။
စန္ဒကုမာရဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၅။)֍ * [၅၄၅] ၈။ မဟာနာရဒကဿပဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဟု ရာဇာ ဝိဒေဟာနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ လဋ္ဌိဝနုယျာနေ ဝိဟရန္တော ဥရုဝေလကဿပဒမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ယဒါ ဟိ သတ္ထာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ဥရုဝေလကဿပါဒယော ဇဋိလေ ဒမေတွာ မဂဓရာဇဿ ပဋိဿဝံ လောစေတုံ ပုရာဏဇဋိလသဟဿပရိဝုတော လဋ္ဌိဝနုယျာနံ အဂမာသိ။ တဒါ ဒွါဒသနဟုတာယ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နဿ မဂဓရညော ပရိသန္တရေ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဥရုဝေလကဿပေါ မဟာသမဏေ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ, ဥဒါဟု မဟာသမဏော ဥရုဝေလကဿပေ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ တေသံ ဒွါဒသနဟုတာနံ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ‘‘ကဿပဿ မမ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိမေဝ ဒိသွာ ဥရုဝေလဝါသိ, ပဟာသိ အဂ္ဂိံ ကိသကောဝဒါနော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ကဿပ ဧတမတ္ထံ, ကထံ ပဟီနံ တဝ အဂ္ဂိဟုတ္တ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၅၅)၊
ထေရောပိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ –
‘‘ရူပေ စ သဒ္ဒေ စ အထော ရသေ စ, ကာမိတ္ထိယော စာဘိဝဒန္တိ ယညာ၊
ဧတံ မလန္တိ ဥပဓီသု ဉတွာ, တသ္မာ န ယိဋ္ဌေ န ဟုတေ အရဉ္ဇိ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၅၅)၊ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ အတ္တနော သာဝကဘာဝံ ပကာသနတ္ထံ တထာဂတဿ ပါဒပိဋ္ဌေ သီသံ ဌပေတွာ ‘‘သတ္ထာ မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ, သာဝကောဟမသ္မီ’’တိ ဝတွာ ဧကတာလံ ဒွိတာလံ တိတာလန္တိ ယာဝ သတ္တတာလပ္ပမာဏံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဩရုယှ တထာဂတံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ မဟာဇနော ‘‘အဟော မဟာနုဘာဝေါ ဗုဒ္ဓေါ, ဧဝံ ထာမဂတဒိဋ္ဌိကော နာမ အတ္တာနံ ‘အရဟာ’တိ မညမာနော ဥရုဝေလကဿပေါပိ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ တထာဂတေန ဒမိတော’’တိ သတ္ထု ဂုဏကထညေဝ ကထေသိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘အနစ္ဆရိယံ ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတပ္ပတ္တေန မယာ ဣမဿ ဒမနံ, သွာဟံ ပုဗ္ဗေ သရာဂကာလေပိ နာရဒေါ နာမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၆။)ဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဣမဿ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ ဣမံ နိဗ္ဗိသေဝနမကာသိ’’န္တိ ဝတွာ တာယ ပရိသာယ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလာယံ အင်္ဂတိ နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ။ တဿ ရုစာ နာမ ဓီတာ အဟောသိ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ ကပ္ပသတသဟဿံ ပတ္ထိတပတ္ထနာ မဟာပုညာ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တာ။ သေသာ ပနဿ သောဠသသဟဿာ ဣတ္ထိယော ဝဉ္ဈာ အဟေသုံ။ တဿ သာ ဓီတာ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။ သော တဿာ နာနာပုပ္ဖပူရေ ပဉ္စဝီသတိပုပ္ဖသမုဂ္ဂေ အနဂ္ဃါနိ သုခုမာနိ ဝတ္ထာနိ စ ‘‘ဣမေဟိ အတ္တာနံ အလင်္ကရောတူ’’တိ ဒေဝသိကံ ပဟိဏိ။ ခါဒနီယဘောဇနီယဿ ပန ပမာဏံ နတ္ထိ။ အနွဍ္ဎမာသံ ‘‘ဒါနံ ဒေတူ’’တိ သဟဿံ သဟဿံ ပေသေသိ။ တဿ ခေါ ပန ဝိဇယော စ သုနာမော စ အလာတော စာတိ တယော အမစ္စာ အဟေသုံ။ သော ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ ဆဏေ ပဝတ္တမာနေ ဒေဝနဂရံ ဝိယ နဂရေ စ အန္တေပုရေ စ အလင်္ကတေ သုနှာတော သုဝိလိတ္တော သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတော ဘုတ္တသာယမာသော ဝိဝဋသီဟပဉ္ဇရေ မဟာတလေ အမစ္စဂဏပရိဝုတော ဝိသုဒ္ဓံ ဂဂနတလံ အဘိလင်္ဃမာနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဒိသွာ ‘‘ရမဏီယာ ဝတ ဘော ဒေါသိနာ ရတ္တိ, ကာယ နု ခေါ အဇ္ဇ ရတိယာ အဘိရမေယျာမာ’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အဟု ရာဇာ ဝိဒေဟာနံ, အင်္ဂတိ နာမ ခတ္တိယော၊
ပဟူတယောဂ္ဂေါ ဓနိမာ, အနန္တဗလပေါရိသော။
‘‘သော စ ပန္နရသိံ ရတ္တိံ, ပုရိမယာမေ အနာဂတေ၊
စာတုမာသာ ကောမုဒိယာ, အမစ္စေ သန္နိပါတယိ။
‘‘ပဏ္ဍိတေ သုတသမ္ပန္နေ, မှိတပုဗ္ဗေ ဝိစက္ခဏေ၊
ဝိဇယဉ္စ သုနာမဉ္စ, သေနာပတိံ အလာတကံ။
‘‘တမနုပုစ္ဆိ ဝေဒေဟော, ပစ္စေကံ ဗြူထ သံ ရုစိံ၊
စာတုမာသာ ကောမုဒဇ္ဇ, ဇုဏှံ ဗျပဟတံ တမံ၊
ကာယဇ္ဇ ရတိယာ ရတ္တိံ, ဝိဟရေမု ဣမံ ဥတု’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၇။)တတ္ထ ပဟူတယောဂ္ဂေါတိ ဗဟုကေန ဟတ္ထိယောဂ္ဂါဒိနာ သမန္နာဂတော။ အနန္တဗလပေါရိသောတိ အနန္တဗလကာယော။ အနာဂတေတိ ပရိယောသာနံ အပ္ပတ္တေ, အနတိက္ကန္တေတိ အတ္ထော။ စာတုမာသာတိ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ပစ္ဆိမဒိဝသဘူတာယ ရတ္တိယာ။ ကောမုဒိယာတိ ဖုလ္လကုမုဒါယ။ မှိတပုဗ္ဗေတိ ပဌမံ သိတံ ကတွာ ပစ္ဆာ ကထနသီလေ။ တမနုပုစ္ဆီတိ တံ တေသု အမစ္စေသု ဧကေကံ အမစ္စံ အနုပုစ္ဆိ။ ပစ္စေကံ ဗြူထ သံ ရုစိန္တိ သဗ္ဗေပိ တုမှေ အတ္တနော အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ရုစိံ ပစ္စေကံ မယှံ ကထေထ။ ကောမုဒဇ္ဇာတိ ကောမုဒီ အဇ္ဇ။ ဇုဏှန္တိ ဇုဏှာယ နိဿယဘူတံ စန္ဒမဏ္ဍလံ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဗျပဟတံ တမန္တိ တေန သဗ္ဗံ အန္ဓကာရံ ဝိဟတံ။ ဥတုန္တိ အဇ္ဇ ရတ္တိံ ဣမံ ဧဝရူပံ ဥတုံ ကာယရတိယာ ဝိဟရေယျာမာတိ။
ဣတိ ရာဇာ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ တေန တေ ပုစ္ဆိတာ အတ္တနော အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ကထံ ကထယိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သေနာပတိ ရညော, အလာတော ဧတဒဗြဝိ၊
‘ဟဋ္ဌံ ယောဂ္ဂံ ဗလံ သဗ္ဗံ, သေနံ သန္နာဟယာမသေ။
‘နိယျာမ ဒေဝ ယုဒ္ဓါယ, အနန္တဗလပေါရိသာ၊
ယေ တေ ဝသံ န အာယန္တိ, ဝသံ ဥပနယာမသေ၊
ဧသာ မယှံ သကာ ဒိဋ္ဌိ, အဇိတံ ဩဇိနာမသေ’။
အလာတဿ ဝစော သုတွာ, သုနာမော ဧတဒဗြဝိ၊
‘သဗ္ဗေ တုယှံ မဟာရာဇ, အမိတ္တာ ဝသမာဂတာ။
‘နိက္ခိတ္တသတ္ထာ ပစ္စတ္ထာ, နိဝါတမနုဝတ္တရေ၊
ဥတ္တမော ဥဿဝေါ အဇ္ဇ, န ယုဒ္ဓံ မမ ရုစ္စတိ။
‘အန္နပါနဉ္စ ခဇ္ဇဉ္စ, ခိပ္ပံ အဘိဟရန္တု တေ၊
ရမဿု ဒေဝ ကာမေဟိ, နစ္စဂီတေ သုဝါဒိတေ’။
သုနာမဿ ဝစော သုတွာ, ဝိဇယော ဧတဒဗြဝိ၊
‘သဗ္ဗေ ကာမာ မဟာရာဇ, နိစ္စံ တဝ မုပဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၈။)‘န ဟေတေ ဒုလ္လဘာ ဒေဝ, တဝ ကာမေဟိ မောဒိတုံ၊
သဒါပိ ကာမာ သုလဘာ, နေတံ စိတ္တမတံ မမ။
‘သမဏံ ဗြာဟ္မဏံ ဝါပိ, ဥပါသေမု ဗဟုဿုတံ၊
ယော နဇ္ဇ ဝိနယေ ကင်္ခံ, အတ္ထဓမ္မဝိဒူ ဣသေ’။
ဝိဇယဿ ဝစော သုတွာ, ရာဇာ အင်္ဂတိ မဗြဝိ၊
‘ယထာ ဝိဇယော ဘဏတိ, မယှမ္ပေတံဝ ရုစ္စတိ၊
‘သမဏံ ဗြာဟ္မဏံ ဝါပိ, ဥပါသေမု ဗဟုဿုတံ၊
ယော နဇ္ဇ ဝိနယေ ကင်္ခံ, အတ္ထဓမ္မဝိဒူ ဣသေ။
‘သဗ္ဗေဝ သန္တာ ကရောထ မတိံ, ကံ ဥပါသေမု ပဏ္ဍိတံ၊
ယော နဇ္ဇ ဝိနယေ ကင်္ခံ, အတ္ထဓမ္မဝိဒူ ဣသေ’။
ဝေဒေဟဿ ဝစော သုတွာ, အလာတော ဧတဒဗြဝိ၊
‘အတ္ထာယံ မိဂဒါယသ္မိံ, အစေလော ဓီရသမ္မတော။
‘ဂုဏော ကဿပဂေါတ္တာယံ, သုတော စိတြကထီ ဂဏီ၊
တံ ဒေဝ ပယိရုပါသေမု, သော နော ကင်္ခံ ဝိနေဿတိ’။
‘‘အလာတဿ ဝစော သုတွာ, ရာဇာ စောဒေသိ သာရထိံ၊
မိဂဒါယံ ဂမိဿာမ, ယုတ္တံ ယာနံ ဣဓာ နယာ’’တိ။
တတ္ထ ဟဋ္ဌန္တိ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌံ။ ဩဇိနာမသေတိ ယံ နော အဇိတံ, တံ ဇိနာမ။ ဧသော မမ အဇ္ဈာသယောတိ။ ရာဇာ တဿ ကထံ နေဝ ပဋိက္ကောသိ, နာဘိနန္ဒိ။ ဧတဒဗြဝီတိ ရာဇာနံ အလာတဿ ဝစနံ အနဘိနန္ဒန္တံ အပ္ပဋိက္ကောသန္တံ ဒိသွာ ‘‘နာယံ ယုဒ္ဓဇ္ဈာသယော, အဟမဿ စိတ္တံ ဂဏှန္တော ကာမဂုဏာဘိရတိံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧတံ ‘‘သဗ္ဗေ တုယှ’’န္တိအာဒိဝစနံ အဗြဝိ။
ဝိဇယော ဧတဒဗြဝီတိ ရာဇာ သုနာမဿပိ ဝစနံ နာဘိနန္ဒိ, န ပဋိက္ကောသိ။ တတော ဝိဇယော ‘‘အယံ ရာဇာ ဣမေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝစနံ သုတွာ တုဏှီယေဝ ဌိတော, ပဏ္ဍိတာ နာမ ဓမ္မဿဝနသောဏ္ဍာ ဟောန္တိ, ဓမ္မဿဝနမဿ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧတံ ‘‘သဗ္ဗေ ကာမာ’’တိအာဒိဝစနံ အဗြဝိ။ တတ္ထ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၀၉။)တဝ မုပဋ္ဌိတာတိ တဝ ဥပဋ္ဌိတာ။ မောဒိတုန္တိ တဝ ကာမေဟိ မောဒိတုံ အဘိရမိတုံ ဣစ္ဆာယ သတိ န ဟိ ဧတေ ကာမာ ဒုလ္လဘာ။ နေတံ စိတ္တမတံ မမာတိ ဧတံ တဝ ကာမေဟိ အဘိရမဏံ မမ စိတ္တမတံ န ဟောတိ, န မေ ဧတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ယော နဇ္ဇာတိ ယော နော အဇ္ဇ။ အတ္ထဓမ္မဝိဒူတိ ပါဠိအတ္ထဉ္စေဝ ပါဠိဓမ္မဉ္စ ဇာနန္တော။ ဣသေတိ ဣသိ ဧသိတဂုဏော။
အင်္ဂတိ မဗြဝီတိ အင်္ဂတိ အဗြဝိ။ မယှမ္ပေတံဝ ရုစ္စတီတိ မယှမ္ပိ ဧတညေဝ ရုစ္စတိ။ သဗ္ဗေဝ သန္တာတိ သဗ္ဗေဝ တုမှေ ဣဓ ဝိဇ္ဇမာနာ မတိံ ကရောထ စိန္တေထ။ အလာတော ဧတဒဗြဝီတိ ရညော ကထံ သုတွာ အလာတော ‘‘အယံ မမ ကုလူပကော ဂုဏော နာမ အာဇီဝကော ရာဇုယျာနေ ဝသတိ, တံ ပသံသိတွာ ရာဇကုလူပကံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧတံ ‘‘အတ္ထာယ’’န္တိအာဒိဝစနံ အဗြဝိ။ တတ္ထ ဓီရသမ္မတောတိ ပဏ္ဍိတောတိ သမ္မတော။ ကဿပဂေါတ္တာယန္တိ ကဿပဂေါတ္တော အယံ။ သုတောတိ ဗဟုဿုတော။ ဂဏီတိ ဂဏသတ္ထာ။ စောဒေသီတိ အာဏာပေသိ။
ရညော တံ ကထံ သုတွာ သာရထိနော တထာ ကရိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿ ယာနံ အယောဇေသုံ, ဒန္တံ ရူပိယပက္ခရံ၊
သုက္ကမဋ္ဌပရိဝါရံ, ပဏ္ဍရံ ဒေါသိနာ မုခံ။
‘‘တတြာသုံ ကုမုဒါယုတ္တာ, စတ္တာရော သိန္ဓဝါ ဟယာ၊
အနိလူပမသမုပ္ပါတာ, သုဒန္တာ သောဏ္ဏမာလိနော။
‘‘သေတစ္ဆတ္တံ သေတရထော, သေတဿာ သေတဗီဇနီ၊
ဝေဒေဟော သဟမစ္စေဟိ, နိယျံ စန္ဒောဝ သောဘတိ။
‘‘တမနုယာယိံသု ဗဟဝေါ, ဣန္ဒိခဂ္ဂဓရာ ဗလီ၊
အဿပိဋ္ဌိဂတာ ဝီရာ, နရာ နရဝရာဓိပံ။
‘‘သော မုဟုတ္တံဝ ယာယိတွာ, ယာနာ ဩရုယှ ခတ္တိယော၊
ဝေဒေဟော သဟမစ္စေဟိ, ပတ္တီ ဂုဏမုပါဂမိ။
‘‘ယေပိ တတ္ထ တဒါ အာသုံ, ဗြာဟ္မဏိဗ္ဘာ သမာဂတာ၊
န တေ အပနယီ ရာဇာ, အကတံ ဘူမိမာဂတေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၀။)တတ္ထ တဿ ယာနန္တိ တဿ ရညော ရထံ ယောဇယိံသု။ ဒန္တန္တိ ဒန္တမယံ။ ရူပိယပက္ခရန္တိ ရဇတမယဥပက္ခရံ။ သုက္ကမဋ္ဌပရိဝါရန္တိ ပရိသုဒ္ဓါဖရုသပရိဝါရံ။ ဒေါသိနာ မုခန္တိ ဝိဂတဒေါသာယ ရတ္တိယာ မုခံ ဝိယ, စန္ဒသဒိသန္တိ အတ္ထော။ တတြာသုန္တိ တတြ အဟေသုံ။ ကုမုဒါတိ ကုမုဒဝဏ္ဏာ။ သိန္ဓဝါတိ သိန္ဓဝဇာတိကာ။ အနိလူပမသမုပ္ပါတာတိ ဝါတသဒိသဝေဂါ။ သေတစ္ဆတ္တန္တိ တသ္မိံ ရထေ သမုဿာပိတံ ဆတ္တမ္ပိ သေတံ အဟောသိ။ သေတရထောတိ သောပိ ရထော သေတောယေဝ။ သေတဿာတိ အဿာပိ သေတာ။ သေတဗီဇနီတိ ဗီဇနီပိ သေတာ။ နိယျန္တိ တေန ရထေန နိဂ္ဂစ္ဆန္တော အမစ္စဂဏပရိဝုတော ဝေဒေဟရာဇာ စန္ဒော ဝိယ သောဘတိ။
နရဝရာဓိပန္တိ နရဝရာနံ အဓိပတိံ ရာဇာဓိရာဇာနံ။ သော မုဟုတ္တံဝ ယာယိတွာတိ သော ရာဇာ မုဟုတ္တေနေဝ ဥယျာနံ ဂန္တွာ။ ပတ္တီ ဂုဏမုပါဂမီတိ ပတ္တိကောဝ ဂုဏံ အာဇီဝကံ ဥပါဂမိ။ ယေပိ တတ္ထ တဒါ အာသုန္တိ ယေပိ တသ္မိံ ဥယျာနေ တဒါ ပုရေတရံ ဂန္တွာ တံ အာဇီဝကံ ပယိရုပါသမာနာ နိသိန္နာ အဟေသုံ။ န တေ အပနယီတိ အမှာကမေဝ ဒေါသော, ယေ မယံ ပစ္ဆာ အဂမိမှာ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာတိ တေ ဗြာဟ္မဏေ စ ဣဗ္ဘေ စ ရညောယေဝ အတ္ထာယ အကတံ အကတောကာသံ ဘူမိံ သမာဂတေ န ဥဿာရဏံ ကာရေတွာ အပနယီတိ။
တာယ ပန ဩမိဿကပရိသာယ ပရိဝုတောဝ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သော မုဒုကာ ဘိသိယာ, မုဒုစိတ္တကသန္ထတေ၊
မုဒုပစ္စတ္ထတေ ရာဇာ, ဧကမန္တံ ဥပါဝိသိ။
‘‘နိသဇ္ဇ ရာဇာ သမ္မောဒိ, ကထံ သာရဏိယံ တတော၊
‘ကစ္စိ ယာပနိယံ ဘန္တေ, ဝါတာနမဝိယဂ္ဂတာ။
‘ကစ္စိ အကသိရာ ဝုတ္တိ, လဘသိ ပိဏ္ဍယာပနံ၊
အပ္ပါဗာဓော စသိ ကစ္စိ, စက္ခုံ န ပရိဟာယတိ’။
တံ ဂုဏော ပဋိသမ္မောဒိ, ဝေဒေဟံ ဝိနယေ ရတံ၊
‘ယာပနီယံ မဟာရာဇ, သဗ္ဗမေတံ တဒူဘယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၁။)‘ကစ္စိ တုယှမ္ပိ ဝေဒေဟ, ပစ္စန္တာ န ဗလီယရေ၊
ကစ္စိ အရောဂံ ယောဂ္ဂံ တေ, ကစ္စိ ဝဟတိ ဝါဟနံ၊
ကစ္စိ တေ ဗျာဓယော နတ္ထိ, သရီရဿုပတာပိယာ’။
‘‘ပဋိသမ္မောဒိတော ရာဇာ, တတော ပုစ္ဆိ အနန္တရာ၊
အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဉာယဉ္စ, ဓမ္မကာမော ရထေသဘော။
‘ကထံ ဓမ္မံ စရေ မစ္စော, မာတာပိတူသု ကဿပ၊
ကထံ စရေ အာစရိယေ, ပုတ္တဒါရေ ကထံ စရေ။
‘ကထံ စရေယျ ဝုဍ္ဎေသု, ကထံ သမဏဗြာဟ္မဏေ၊
ကထဉ္စ ဗလကာယသ္မိံ, ကထံ ဇနပဒေ စရေ။
‘ကထံ ဓမ္မံ စရိတွာန, မစ္စာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ၊
ကထဉ္စေကေ အဓမ္မဋ္ဌာ, ပတန္တိ နိရယံ အထော’’’တိ။
တတ္ထ မုဒုကာ ဘိသိယာတိ မုဒုကာယ သုခသမ္ဖဿာယ ဘိသိယာ။ မုဒုစိတ္တကသန္ထတေတိ သုခသမ္ဖဿေ စိတ္တတ္ထရဏေ။ မုဒုပစ္စတ္ထတေတိ မုဒုနာ ပစ္စတ္ထရဏေန ပစ္စတ္ထတေ။ သမ္မောဒီတိ အာဇီဝကေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထေသိ။ တတောတိ တတော နိသဇ္ဇနတော အနန္တရမေဝ သာရဏီယံ ကထံ ကထေသီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကစ္စိ ယာပနိယန္တိ ကစ္စိ တေ, ဘန္တေ, သရီရံ ပစ္စယေဟိ ယာပေတုံ သက္ကာ။ ဝါတာနမဝိယဂ္ဂတာတိ ကစ္စိ တေ သရီရေ ဓာတုယော သမပ္ပဝတ္တာ, ဝါတာနံ ဗျဂ္ဂတာ နတ္ထိ, တတ္ထ တတ္ထ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ဝါတာ န ဗာဓယန္တီတိ အတ္ထော။
အကသိရာတိ နိဒ္ဒုက္ခာ။ ဝုတ္တီတိ ဇီဝိတဝုတ္တိ။ အပ္ပါဗာဓောတိ ဣရိယာပထဘဉ္ဇကေနာဗာဓေန ဝိရဟိတော။ စက္ခုန္တိ ကစ္စိ တေ စက္ခုအာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ န ပရိဟာယန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ ပဋိသမ္မောဒီတိ သမ္မောဒနီယကထာယ ပဋိကထေသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗမေတန္တိ ယံ တယာ ဝုတ္တံ ဝါတာနမဝိယဂ္ဂတာဒိ, တံ သဗ္ဗံ တထေဝ။ တဒုဘယန္တိ ယမ္ပိ တယာ ‘‘အပ္ပါဗာဓော စသိ ကစ္စိ, စက္ခုံ န ပရိဟာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ဥဘယံ တထေဝ။
န ဗလီယရေတိ နာဘိဘဝန္တိ န ကုပ္ပန္တိ။ အနန္တရာတိ ပဋိသန္ထာရတော အနန္တရာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဉာယဉ္စာတိ ပါဠိအတ္ထဉ္စ ပါဠိဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၂။)ကာရဏယုတ္တိဉ္စ။ သော ဟိ ‘‘ကထံ ဓမ္မံ စရေ’’တိ ပုစ္ဆန္တော မာတာပိတုအာဒီသု ပဋိပတ္တိဒီပကံ ပါဠိဉ္စ ပါဠိအတ္ထဉ္စ ကာရဏယုတ္တိဉ္စ မေ ကထေထာတိ ဣမံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ ဉာယဉ္စ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ကထဉ္စေကေ အဓမ္မဋ္ဌာတိ ဧကစ္စေ အဓမ္မေ ဌိတာ ကထံ နိရယဉ္စေဝ အထော သေသအပါယေ စ ပတန္တီတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကမဟာဗောဓိသတ္တေသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ အလာဘေန ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗကံ မဟေသက္ခပဉှံ ရာဇာ ကိဉ္စိ အဇာနန္တံ နဂ္ဂဘောဂ္ဂံ နိဿိရိကံ အန္ဓဗာလံ အာဇီဝကံ ပုစ္ဆိ။
သောပိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတော ပုစ္ဆာနုရူပံ ဗျာကရဏံ အဒိသွာ စရန္တံ ဂေါဏံ ဒဏ္ဍေန ပဟရန္တော ဝိယ ဘတ္တပါတိယံ ကစဝရံ ခိပန္တော ဝိယ စ ‘‘သုဏ, မဟာရာဇာ’’တိ ဩကာသံ ကာရေတွာ အတ္တနော မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋ္ဌပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဝေဒေဟဿ ဝစော သုတွာ, ကဿပေါ ဧတဒဗြဝိ၊
‘သုဏောဟိ မေ မဟာရာဇ, သစ္စံ အဝိတထံ ပဒံ။
‘နတ္ထိ ဓမ္မစရိတဿ, ဖလံ ကလျာဏပါပကံ၊
နတ္ထိ ဒေဝ ပရော လောကော, ကော တတော ဟိ ဣဓာဂတော။
‘နတ္ထိ ဒေဝ ပိတရော ဝါ, ကုတော မာတာ ကုတော ပိတာ၊
နတ္ထိ အာစရိယော နာမ, အဒန္တံ ကော ဒမေဿတိ။
‘သမတုလျာနိ ဘူတာနိ, နတ္ထိ ဇေဋ္ဌာပစာယိကာ၊
နတ္ထိ ဗလံ ဝီရိယံ ဝါ, ကုတော ဥဋ္ဌာနပေါရိသံ၊
နိယတာနိ ဟိ ဘူတာနိ, ယထာ ဂေါဋဝိသော တထာ။
‘လဒ္ဓေယျံ လဘတေ မစ္စော, တတ္ထ ဒါနဖလံ ကုတော၊
နတ္ထိ ဒါနဖလံ ဒေဝ, အဝသော ဒေဝဝီရိယော။
‘ဗာလေဟိ ဒါနံ ပညတ္တံ, ပဏ္ဍိတေဟိ ပဋိစ္ဆိတံ၊
အဝသာ ဒေန္တိ ဓီရာနံ, ဗာလာ ပဏ္ဍိတမာနိနော’’’တိ။
တတ္ထ ဣဓာဂတောတိ တတော ပရလောကတော ဣဓာဂတော နာမ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဒေဝ ပိတရော ဝါတိ ဒေဝ, အယျကပေယျကာဒယော ဝါ နတ္ထိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၃။)တေသု အသန္တေသု ကုတော မာတာ ကုတော ပိတာ။ ယထာ ဂေါဋဝိသော တထာတိ ဂေါဋဝိသော ဝုစ္စတိ ပစ္ဆာဗန္ဓော, ယထာ နာဝါယ ပစ္ဆာဗန္ဓော နာဝမေဝ အနုဂစ္ဆတိ, တထာ ဣမေ သတ္တာ နိယတမေဝ အနုဂစ္ဆန္တီတိ ဝဒတိ။ အဝသော ဒေဝဝီရိယောတိ ဧဝံ ဒါနဖလေ အသတိ ယော ကောစိ ဗာလော ဒါနံ ဒေတိ, သော အဝသော အဝီရိယော န အတ္တနော ဝသေန ဗလေန ဒေတိ, ဒါနဖလံ ပန အတ္ထီတိ သညာယ အညေသံ အန္ဓဗာလာနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒေတီတိ ဒီပေတိ။ ဗာလေဟိ ဒါနံ ပညတ္တန္တိ ‘‘ဒါနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အန္ဓဗာလေဟိ ပညတ္တံ အနုညာတံ, တံ ဒါနံ ဗာလာယေဝ ဒေန္တိ, ပဏ္ဍိတာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ။
ဧဝံ ဒါနဿ နိပ္ဖလတံ ဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ ပါပဿ နိပ္ဖလဘာဝံ ဝဏ္ဏေတုံ အာဟ –
‘‘သတ္တိမေ သဿတာ ကာယာ, အစ္ဆေဇ္ဇာ အဝိကောပိနော၊
တေဇော ပထဝီ အာပေါ စ, ဝါယော သုခံ ဒုခဉ္စိမေ၊
ဇီဝေ စ သတ္တိမေ ကာယာ, ယေသံ ဆေတ္တာ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘နတ္ထိ ဟန္တာ ဝ ဆေတ္တာ ဝါ, ဟညေ ယေဝါပိ ကောစိ နံ၊
အန္တရေနေဝ ကာယာနံ, သတ္ထာနိ ဝီတိဝတ္တရေ။
‘‘ယော စာပိ သိရမာဒါယ, ပရေသံ နိသိတာသိနာ၊
န သော ဆိန္ဒတိ တေ ကာယေ, တတ္ထ ပါပဖလံ ကုတော။
‘‘စုလ္လာသီတိမဟာကပ္ပေ, သဗ္ဗေ သုဇ္ဈန္တိ သံသရံ၊
အနာဂတေ တမှိ ကာလေ, သညတောပိ န သုဇ္ဈတိ။
‘‘စရိတွာပိ ဗဟုံ ဘဒြံ, နေဝ သုဇ္ဈန္တိနာဂတေ၊
ပါပဉ္စေပိ ဗဟုံ ကတွာ, တံ ခဏံ နာတိဝတ္တရေ။
‘‘အနုပုဗ္ဗေန နော သုဒ္ဓိ, ကပ္ပါနံ စုလ္လသီတိယာ၊
နိယတိံ နာတိဝတ္တာမ, ဝေလန္တမိဝ သာဂရော’’တိ။
တတ္ထ ကာယာတိ သမူဟာ။ အဝိကောပိနောတိ ဝိကောပေတုံ န သက္ကာ။ ဇီဝေတိ ဇီဝေါ။ ‘‘ဇီဝေါ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝ အတ္ထော။ သတ္တိမေ ကာယာတိ ဣမေ သတ္တ ကာယာ။ ဟညေ ယေဝါပိ ကောစိ နန္တိ ယော ဟညေယျ, သောပိ နတ္ထေဝ။ ဝီတိဝတ္တရေတိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ အန္တရေယေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၄။)စရန္တိ, ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောန္တိ။ သိရမာဒါယာတိ ပရေသံ သီသံ ဂဟေတွာ။ နိသိတာသိနာတိ နိသိတေန အသိနာ ဆိန္ဒတိ, န သော ဆိန္ဒတီတိ သောပိ တေ ကာယေ န ဆိန္ဒတိ, ပထဝီ ပထဝိမေဝ ဥပေတိ, အာပါဒယော အာပါဒိကေ, သုခဒုက္ခဇီဝါ အာကာသံ ပက္ခန္ဒန္တီတိ ဒဿေတိ။
သံသရန္တိ မဟာရာဇ, ဣမေ သတ္တာ ဣမံ ပထဝိံ ဧကမံသခလံ ကတွာပိ ဧတ္တကေ ကပ္ပေ သံသရန္တာ သုဇ္ဈန္တိ။ အညတြ ဟိ သံသာရာ သတ္တေ သောဓေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ သံသာရေနေဝ သုဇ္ဈန္တိ။ အနာဂတေ တမှိ ကာလေတိ ယထာဝုတ္တေ ပန ဧတသ္မိံ ကာလေ အနာဂတေ အပ္ပတ္တေ အန္တရာ သညတောပိ ပရိသုဒ္ဓသီလောပိ န သုဇ္ဈတိ။ တံ ခဏန္တိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကာလံ။ အနုပုဗ္ဗေန နော သုဒ္ဓီတိ အမှာကံ ဝါဒေ အနုပုဗ္ဗေန သုဒ္ဓိ, သဗ္ဗေသံ အမှာကံ အနုပုဗ္ဗေန သုဒ္ဓိ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ သော ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ အတ္တနော ထာမေန သကဝါဒံ နိပ္ပဒေသတော ကထေသီတိ။
‘‘ကဿပဿ ဝစော သုတွာ, အလာတော ဧတဒဗြဝိ၊
‘‘ယထာ ဘဒန္တော ဘဏတိ, မယှမ္ပေတံဝ ရုစ္စတိ။
‘အဟမ္ပိ ပုရိမံ ဇာတိံ, သရေ သံသရိတတ္တနော၊
ပိင်္ဂလော နာမဟံ အာသိံ, လုဒ္ဒေါ ဂေါဃာတကော ပုရေ။
‘ဗာရာဏသိယံ ဖီတာယံ, ဗဟုံ ပါပံ မယာ ကတံ၊
ဗဟူ မယာ ဟတာ ပါဏာ, မဟိံသာ သူကရာ အဇာ။
‘တတော စုတော ဣဓ ဇာတော, ဣဒ္ဓေ သေနာပတီကုလေ၊
နတ္ထိ နူန ဖလံ ပါပံ, ယောဟံ န နိရယံ ဂတော’’’တိ။
တတ္ထ အလာတော ဧတဒဗြဝီတိ သော ကိရ ကဿပဒသဗလဿ စေတိယေ အနောဇပုပ္ဖဒါမေန ပူဇံ ကတွာ မရဏသမယေ အညေန ကမ္မေန ယထာနုဘာဝံ ခိတ္တော သံသာရေ သံသရန္တော ဧကဿ ပါပကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဂေါဃာတကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗဟုံ ပါပမကာသိ။ အထဿ မရဏကာလေ ဘသ္မပဋိစ္ဆန္နော ဝိယ အဂ္ဂိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဌိတံ တံ ပုညကမ္မံ ဩကာသမကာသိ။ သော တဿာနုဘာဝေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တံ ဝိဘူတိံ ပတ္တော, ဇာတိံ သရန္တော ပန အတီတာနန္တရတော ပရံ ပရိသရိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဂေါဃာတကကမ္မံ ကတွာ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တောသ္မီ’’တိ သညာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၅။)တဿ ဝါဒံ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တော ဣဒံ ‘‘ယထာ ဘဒန္တော ဘဏတီ’’တိအာဒိဝစနံ အဗြဝိ။ တတ္ထ သရေ သံသရိတတ္တနောတိ အတ္တနော သံသရိတံ သရာမိ။ သေနာပတီကုလေတိ သေနာပတိကုလမှိ။
‘‘အထေတ္ထ ဗီဇကော နာမ, ဒါသော အာသိ ပဋစ္စရီ၊
ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တော, ဂုဏသန္တိကုပါဂမိ။
‘‘ကဿပဿ ဝစော သုတွာ, အလာတဿ စ ဘာသိတံ၊
ပဿသန္တော မုဟုံ ဥဏှံ, ရုဒံ အဿူနိ ဝတ္တယီ’’တိ။
တတ္ထ အထေတ္ထာတိ အထ ဧတ္ထ ဧတိဿံ မိထိလာယံ။ ပဋစ္စရီတိ ဒလိဒ္ဒေါ ကပဏော အဟောသိ။ ဂုဏသန္တိကုပါဂမီတိ ဂုဏဿ သန္တိကံ ကိဉ္စိဒေဝ ကာရဏံ သောဿာမီတိ ဥပဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘တမနုပုစ္ဆိ ဝေဒေဟော, ‘ကိမတ္ထံ သမ္မ ရောဒသိ၊
ကိံ တေ သုတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ, ကိံ မံ ဝေဒေသိ ဝေဒန’’’န္တိ။
တတ္ထ ကိံ မံ ဝေဒေသိ ဝေဒနန္တိ ကိံ နာမ တွံ ကာယိကံ ဝါ စေတသိကံ ဝါ ဝေဒနံ ပတ္တောယံ, ဧဝံ ရောဒန္တော မံ ဝေဒေသိ ဇာနာပေသိ, ဥတ္တာနမေဝ နံ ကတွာ မယှံ အာစိက္ခာဟီတိ။
‘‘ဝေဒေဟဿ ဝစော သုတွာ, ဗီဇကော ဧတဒဗြဝိ၊
‘နတ္ထိ မေ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ, မဟာရာဇ သုဏောဟိ မေ။
‘အဟမ္ပိ ပုရိမံ ဇာတိံ, သရာမိ သုခမတ္တနော၊
သာကေတာဟံ ပုရေ အာသိံ, ဘာဝသေဋ္ဌိ ဂုဏေ ရတော။
‘သမ္မတော ဗြာဟ္မဏိဗ္ဘာနံ, သံဝိဘာဂရတော သုစိ၊
န စာပိ ပါပကံ ကမ္မံ, သရာမိ ကတမတ္တနော။
‘တတော စုတာဟံ ဝေဒေဟ, ဣဓ ဇာတော ဒုရိတ္ထိယာ၊
ဂဗ္ဘမှိ ကုမ္ဘဒါသိယာ, ယတော ဇာတော သုဒုဂ္ဂတော။
‘ဧဝမ္ပိ ဒုဂ္ဂတော သန္တော, သမစရိယံ အဓိဋ္ဌိတော၊
ဥပဍ္ဎဘာဂံ ဘတ္တဿ, ဒဒါမိ ယော မေ ဣစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၆။)‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, သဒါ ဥပဝသာမဟံ၊
န စာပိ ဘူတေ ဟိံသာမိ, ထေယျံ စာပိ ဝိဝဇ္ဇယိံ။
‘သဗ္ဗမေဝ ဟိ နူနေတံ, သုစိဏ္ဏံ ဘဝတိ နိပ္ဖလံ၊
နိရတ္ထံ မညိဒံ သီလံ, အလာတော ဘာသတီ ယထာ။
‘ကလိမေဝ နူန ဂဏှာမိ, အသိပ္ပေါ ဓုတ္တကော ယထာ၊
ကဋံ အလာတော ဂဏှာတိ, ကိတဝေါသိက္ခိတော ယထာ။
‘ဒွါရံ နပ္ပဋိပဿာမိ, ယေန ဂစ္ဆာမိ သုဂ္ဂတိံ၊
တသ္မာ ရာဇ ပရောဒါမိ, သုတွာ ကဿပဘာသိတ’’’န္တိ။
တတ္ထ ဘာဝသေဋ္ဌီတိ ဧဝံနာမကော အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ သေဋ္ဌိ။ ဂုဏေ ရတောတိ ဂုဏမှိ ရတော။ သမ္မတောတိ သမ္ဘာဝိတော သံဝဏ္ဏိတော။ သုစီတိ သုစိကမ္မော။ ဣဓ ဇာတော ဒုရိတ္ထိယာတိ ဣမသ္မိံ မိထိလနဂရေ ဒလိဒ္ဒိယာ ကပဏာယ ကုမ္ဘဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတောသ္မီတိ။ သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ အရညေ နဋ္ဌံ ဗလိဗဒ္ဒံ ဂဝေသမာနော ဧကေန မဂ္ဂမူဠှေန ဘိက္ခုနာ မဂ္ဂံ ပုဋ္ဌော တုဏှီ ဟုတွာ ပုန တေန ပုစ္ဆိတော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘သမဏ, ဒါသာ နာမ မုခရာ ဟောန္တိ, ဒါသေန တယာ ဘဝိတဗ္ဗံ, အတိမုခရောသီ’’တိ အာဟ။ တံ ကမ္မံ တဒါ ဝိပါကံ အဒတွာ ဘသ္မစ္ဆန္နော ဝိယ ပါဝကော ဌိတံ။ မရဏသမယေ အညံ ကမ္မံ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ယထာကမ္မံ သံသာရေ သံသရန္တော ဧကဿ ကုသလကမ္မဿ ဗလေန သာကေတေ ဝုတ္တပ္ပကာရော သေဋ္ဌိ ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ အကာသိ။ တံ ပနဿ ကမ္မံ ပထဝိယံ နိဟိတနိဓိ ဝိယ ဌိတံ ဩကာသံ လဘိတွာ ဝိပါကံ ဒဿတိ။ ယံ ပန တေန တံ ဘိက္ခုံ အက္ကောသန္တေန ကတံ ပါပကမ္မံ, တမဿ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ အဒါသိ။ သော အဇာနန္တော ‘‘ဣတရဿ ကလျာဏကမ္မဿ ဗလေန ကုမ္ဘဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တောသ္မီ’’တိ သညာယ ဧဝမာဟ။ ယတော ဇာတော သုဒုဂ္ဂတောတိ သောဟံ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ အတိဒုဂ္ဂတောတိ ဒီပေတိ။
သမစရိယမဓိဋ္ဌိတောတိ သမစရိယာယမေဝ ပတိဋ္ဌိတောမှိ။ နူနေတန္တိ ဧကံသေန ဧတံ။ မညိဒံ သီလန္တိ ဒေဝ, ဣဒံ သီလံ နာမ နိရတ္ထကံ မညေ။ အလာတောတိ ယထာ အယံ အလာတသေနာပတိ ‘‘မယာ ပုရိမဘဝေ ဗဟုံ ပါဏာတိပါတကမ္မံ ကတွာ သေနာပတိဋ္ဌာနံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဘာသတိ, တေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၇။)ကာရဏေနာဟံ နိရတ္ထကံ သီလန္တိ မညာမိ။ ကလိမေဝါတိ ယထာ အသိပ္ပေါ အသိက္ခိတော အက္ခဓုတ္တော ပရာဇယဂ္ဂါဟံ ဂဏှာတိ, တထာ နူန ဂဏှာမိ, ပုရိမဘဝေ အတ္တနော သာပတေယျံ နာသေတွာ ဣဒါနိ ဒုက္ခံ အနုဘဝါမိ။ ကဿပဘာသိတန္တိ ကဿပဂေါတ္တဿ အစေလကဿ ဘာသိတံ သုတွာတိ ဝဒတိ။
‘‘ဗီဇကဿ ဝစော သုတွာ, ရာဇာ အင်္ဂတိ မဗြဝိ၊
‘နတ္ထိ ဒွါရံ သုဂတိယာ, နိယတိံ ကင်္ခ ဗီဇက။
‘သုခံ ဝါ ယဒိ ဝါ ဒုက္ခံ, နိယတိယာ ကိရ လဗ္ဘတိ၊
သံသာရသုဒ္ဓိ သဗ္ဗေသံ, မာ တုရိတ္ထော အနာဂတေ။
‘အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ကလျာဏော, ဗြာဟ္မဏိဗ္ဘေသု ဗျာဝဋော၊
ဝေါဟာရမနုသာသန္တော, ရတိဟီနော တဒန္တရာ’’’တိ။
တတ္ထ အင်္ဂတိ မဗြဝီတိ ပဌမမေဝ ဣတရေသံ ဒွိန္နံ, ပစ္ဆာ ဗီဇကဿာတိ တိဏ္ဏံ ဝစနံ သုတွာ ဒဠှံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ဧတံ ‘‘နတ္ထိ ဒွါရ’’န္တိအာဒိဝစနမဗြဝိ။ နိယတိံ ကင်္ခါတိ သမ္မ ဗီဇက, နိယတိမေဝ ဩလောကေဟိ။ စုလ္လာသီတိမဟာကပ္ပပ္ပမာဏော ကာလောယေဝ ဟိ သတ္တေ သောဓေတိ, တွံ အတိတုရိတောတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။ အနာဂတေတိ တသ္မိံ ကာလေ အသမ္ပတ္တေ အန္တရာဝ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆာမီတိ မာ တုရိတ္ထော။ ဗျာဝဋောတိ ဗြာဟ္မဏေသု စ ဂဟပတိကေသု စ တေသံယေဝ ကာယဝေယျာဝစ္စဒါနာဒိကမ္မကရဏေန ဗျာဝဋော အဟောသိံ။ ဝေါဟာရန္တိ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ရာဇကိစ္စံ ဝေါဟာရံ အနုသာသန္တောဝ။ ရတိဟီနော တဒန္တရာတိ ဧတ္တကံ ကာလံ ကာမဂုဏရတိယာ ပရိဟီနောတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဘန္တေ ကဿပ, မယံ ဧတ္တကံ ကာလံ ပမဇ္ဇိမှာ, ဣဒါနိ ပန အမှေဟိ အာစရိယော လဒ္ဓေါ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ကာမရတိမေဝ အနုဘဝိဿာမ, တုမှာကံ သန္တိကေ ဣတော ဥတ္တရိ ဓမ္မဿဝနမ္ပိ နော ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ, တိဋ္ဌထ တုမှေ, မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ပုနပိ ဘန္တေ ဒက္ခေမု, သင်္ဂတိ စေ ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ သင်္ဂတိ စေတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ စေ နော သမာဂမော ဘဝိဿတိ,နော စေ, အသတိ ပုညဖလေ ကိံ တယာ ဒိဋ္ဌေနာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၈။)‘‘ဣဒံ ဝတွာန ဝေဒေဟော, ပစ္စဂါ သနိဝေသန’’န္တိ၊
တတ္ထ သနိဝေသနန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဣဒံ ဝစနံ ဝေဒေဟရာဇာ ဝတွာ ရထံ အဘိရုယှ အတ္တနော နိဝေသနံ စန္ဒကပါသာဒတလမေဝ ပဋိဂတော။
ရာဇာ ပဌမံ ဂုဏသန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ အာဂစ္ဆန္တော ပန အဝန္ဒိတွာဝ အာဂတော။ ဂုဏော အတ္တနော အဂုဏတာယ ဝန္ဒနမ္ပိ နာလတ္ထ, ပိဏ္ဍာဒိကံ သက္ကာရံ ကိမေဝ လစ္ဆတိ။ ရာဇာပိ တံ ရတ္တိံ ဝီတိနာမေတွာ ပုနဒိဝသေ အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘ကာမဂုဏေ မေ ဥပဋ္ဌာပေထ, အဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကာမဂုဏသုခမေဝ အနုဘဝိဿာမိ, န မေ အညာနိ ကိစ္စာနိ အာရောစေတဗ္ဗာနိ, ဝိနိစ္ဆယကိစ္စံ အသုကော စ အသုကော စ ကရောတူ’’တိ ဝတွာ ကာမရတိမတ္တော အဟောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, ဥပဋ္ဌာနမှိ အင်္ဂတိ၊
အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘စန္ဒကေ မေ ဝိမာနသ္မိံ, သဒါ ကာမေ ဝိဓေန္တု မေ၊
မာ ဥပဂစ္ဆုံ အတ္ထေသု, ဂုယှပ္ပကာသိယေသု စ။
‘ဝိဇယော စ သုနာမော စ, သေနာပတိ အလာတကော၊
ဧတေ အတ္ထေ နိသီဒန္တု, ဝေါဟာရကုသလာ တယော’။
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ဝေဒေဟော, ကာမေဝ ဗဟုမညထ၊
န စာပိ ဗြာဟ္မဏိဗ္ဘေသု, အတ္ထေ ကိသ္မိဉ္စိ ဗျာဝဋော’’တိ။
တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနမှီတိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ။ စန္ဒကေ မေတိ မမ သန္တကေ စန္ဒကပါသာဒေ။ ဝိဓေန္တု မေတိ နိစ္စံ မယှံ ကာမေ သံဝိဒဟန္တု ဥပဋ္ဌပေန္တု။ ဂုယှပ္ပကာသိယေသူတိ ဂုယှေသုပိ ပကာသိယေသုပိ အတ္ထေသု ဥပ္ပန္နေသု မံ ကေစိ မာ ဥပဂစ္ဆုံ။ အတ္ထေတိ အတ္ထကရဏေ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ။ နိသီဒန္တူတိ မယာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏတ္ထံ သေသအမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒန္တူတိ။
‘‘တတော ဒွေသတ္တရတ္တဿ, ဝေဒေဟဿတြဇာ ပိယာ၊
ရာဇဓီတာ ရုစာ နာမ, ဓာတိမာတရမဗြဝိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၁၉။)‘‘အလင်္ကရောထ မံ ခိပ္ပံ, သခိယော စာလင်္ကရောန္တု မေ၊
သုဝေ ပန္နရသော ဒိဗျော, ဂစ္ဆံ ဣဿရသန္တိကေ။
‘‘တဿာ မာလျံ အဘိဟရိံသု, စန္ဒနဉ္စ မဟာရဟံ၊
မဏိသင်္ခမုတ္တာရတနံ, နာနာရတ္တေ စ အမ္ဗရေ။
‘‘တဉ္စ သောဏ္ဏမယေ ပီဌေ, နိသိန္နံ ဗဟုကိတ္ထိယော၊
ပရိကိရိယ အသောဘိံသု, ရုစံ ရုစိရဝဏ္ဏိနိ’’န္တိ။
တတ္ထ တတောတိ တတော ရညော ကာမပင်္ကေ လဂ္ဂိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ ဒွေသတ္တရတ္တဿာတိ စုဒ္ဒသမေ ဒိဝသေ။ ဓာတိမာတရမဗြဝီတိ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တုကာမာ ဟုတွာ ဓာတိမာတရမာဟ။ သာ ကိရ စာတုဒ္ဒသေ စာတုဒ္ဒသေ ပဉ္စသတကုမာရိကာဟိ ပရိဝုတာ ဓာတိဂဏံ အာဒါယ မဟန္တေန သိရိဝိလာသေန အတ္တနော သတ္တဘူမိကာ ရတိဝဍ္ဎနပါသာဒါ ဩရုယှ ပိတု ဒဿနတ္ထံ စန္ဒကပါသာဒံ ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ ပိတာ ဒိသွာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ မဟာသက္ကာရံ ကာရေတွာ ဥယျောဇေန္တော ‘‘အမ္မ, ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ သဟဿံ ဒတွာ ဥယျောဇေတိ။ သာ အတ္တနော နိဝေသနံ အာဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ဥပေါသထိကာ ဟုတွာ ကပဏဒ္ဓိကဝဏိဗ္ဗကယာစကာနံ မဟာဒါနံ ဒေတိ။ ရညာ ကိရဿာ ဧကော ဇနပဒေါပိ ဒိန္နော။ တတော အာယေန သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ တဒါ ပန ‘‘ရညာ ကိရ ဂုဏံ အာဇီဝကံ နိဿာယ မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဟိတ’’န္တိ သကလနဂရေ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ တံ ပဝတ္တိံ ရုစာယ ဓာတိယော သုတွာ ရာဇဓီတာယ အာရောစယိံသု ‘‘အယျေ, ပိတရာ ကိရ တေ အာဇီဝကဿ ကထံ သုတွာ မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဟိတံ, သော ကိရ စတူသု နဂရဒွါရေသု ဒါနသာလာယော ဝိဒ္ဓံသာပေတွာ ပရပရိဂ္ဂဟိတာ ဣတ္ထိယော စ ကုမာရိကာယော စ ပသယှကာရေန ဂဏှိတုံ အာဏာပေတိ, ရဇ္ဇံ န ဝိစာရေတိ, ကာမမတ္တောယေဝ ကိရ ဇာတော’’တိ။ သာ တံ ကထံ သုတွာ အနတ္တမနာ ဟုတွာ ‘‘ကထဉှိ နာမ မေ တာတော အပဂတသုက္ကဓမ္မံ နိလ္လဇ္ဇံ နဂ္ဂဘောဂ္ဂံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿတိ, နနု ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေ ကမ္မဝါဒိနော ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော သိယာ, ဌပေတွာ ခေါ ပန မံ အညော မယှံ ပိတရံ မိစ္ဆာဒဿနာ အပနေတွာ သမ္မာဒဿနေ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အဟဉှိ အတီတာ သတ္တ, အနာဂတာ သတ္တာတိ စုဒ္ဒသ ဇာတိယော အနုဿရာမိ, တသ္မာ ပုဗ္ဗေ မယာ ကတံ ပါပကမ္မံ ကထေတွာ ပါပကမ္မဿ ဖလံ ဒဿေန္တီ မမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၀။)ပိတရံ မိစ္ဆာဒဿနာ မောစေဿာမိ။ သစေ ပန အဇ္ဇေဝ ဂမိဿာမိ, အထ မံ ပိတာ ‘အမ္မ, တွံ ပုဗ္ဗေ အဍ္ဎမာသေ အာဂစ္ဆသိ, အဇ္ဇ ကသ္မာ ဧဝံ လဟု အာဂတာသီ’တိ ဝက္ခတိ။ တတြ သစေ အဟံ ‘တုမှေဟိ ကိရ မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဟိတ’န္တိ သုတွာ ‘အာဂတမှီ’တိ ဝက္ခာမိ, န မေ ဝစနံ ဂရုံ ကတွာ ဂဏှိဿတိ, တသ္မာ အဇ္ဇ အဂန္တွာ ဣတော စုဒ္ဒသမေ ဒိဝသေ ကာဠပက္ခေယေဝ ကိဉ္စိ အဇာနန္တီ ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဂမနာကာရေန္တေဝ ဂန္တွာ အာဂမနကာလေ ဒါနဝတ္တတ္ထာယ သဟဿံ ယာစိဿာမိ, တဒါ မေ ပိတာ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတဘာဝံ ကထေဿတိ။ အထ နံ အဟံ အတ္တနော ဗလေန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဆဍ္ဍာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တသ္မာ စုဒ္ဒသမေ ဒိဝသေ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တုကာမာ ဟုတွာ ဧဝမာဟ။
တတ္ထ သခိယော စာတိ သဟာယိကာယောပိ မေ ပဉ္စသတာ ကုမာရိကာယော ဧကာယေကံ အသဒိသံ ကတွာ နာနာလင်္ကာရေဟိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖဂန္ဓဝိလေပနေဟိ အလင်္ကရောန္တူတိ။ ဒိဗျောတိ ဒိဗ္ဗသဒိသော, ဒေဝတာသန္နိပါတပဋိမဏ္ဍိတောတိပိ ဒိဗ္ဗော။ ဂစ္ဆန္တိ မမ ဒါနဝတ္တံ အာဟရာပေတုံ ဝိဒေဟိဿရဿ ပိတု သန္တိကံ ဂမိဿာမီတိ။ အဘိဟရိံသူတိ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာပေတွာ မဏ္ဍနတ္ထာယ အဘိဟရိံသု။ ပရိကိရိယာတိ ပရိဝါရေတွာ။ အသောဘိံသူတိ သုဇံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဒေဝကညာ ဝိယ တံ ဒိဝသံ အတိဝိယ အသောဘိံသူတိ။
‘‘သာ စ သခိမဇ္ဈဂတာ, သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတာ၊
သတေရတာ အဗ္ဘမိဝ, စန္ဒကံ ပါဝိသီ ရုစာ။
‘‘ဥပသင်္ကမိတွာ ဝေဒေဟံ, ဝန္ဒိတွာ ဝိနယေ ရတံ၊
သုဝဏ္ဏခစိတေ ပီဌေ, ဧကမန္တံ ဥပါဝိသီ’’တိ။
တတ္ထ ဥပါဝိသီတိ ပိတု ဝသနဋ္ဌာနံ စန္ဒကပါသာဒံ ပါဝိသိ။ သုဝဏ္ဏခစိတေတိ သတ္တရတနခစိတေ သုဝဏ္ဏမယေ ပီဌေ။
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန ဝေဒေဟော, အစ္ဆရာနံဝ သင်္ဂမံ၊
ရုစံ သခိမဇ္ဈဂတံ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘‘ကစ္စိ ရမသိ ပါသာဒေ, အန္တောပေါက္ခရဏိံ ပတိ၊
ကစ္စိ ဗဟုဝိဓံ ခဇ္ဇံ, သဒါ အဘိဟရန္တိ တေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၁။)‘ကစ္စိ ဗဟုဝိဓံ မာလျံ, ဩစိနိတွာ ကုမာရိယော၊
ဃရကေ ကရောထ ပစ္စေကံ, ခိဍ္ဍာရတိရတာ မုဟုံ။
‘ကေန ဝါ ဝိကလံ တုယှံ, ကိံ ခိပ္ပံ အာဟရန္တိ တေ၊
မနော ကရဿု ကုဍ္ဍမုခီ, အပိ စန္ဒသမမှိပီ’’’တိ။
တတ္ထ သင်္ဂမန္တိ အစ္ဆရာနံ သင်္ဂမံ ဝိယ သမာဂမံ ဒိသွာ။ ပါသာဒေတိ အမ္မ မယာ တုယှံ ဝေဇယန္တသဒိသော ရတိဝဍ္ဎနပါသာဒေါ ကာရိတော, ကစ္စိ တတ္ထ ရမသိ။ အန္တောပေါက္ခရဏိံ ပတီတိ အန္တောဝတ္ထုသ္မိညေဝ တေ မယာ နန္ဒာပေါက္ခရဏီပဋိဘာဂါပေါက္ခရဏီ ကာရိတာ, ကစ္စိ တံ ပေါက္ခရဏိံ ပဋိစ္စ ဥဒကကီဠံ ကီဠန္တီ ရမသိ။ မာလျန္တိ အမ္မ, အဟံ တုယှံ ဒေဝသိကံ ပဉ္စဝီသတိ ပုပ္ဖသမုဂ္ဂေ ပဟိဏာမိ, ကစ္စိ တုမှေ သဗ္ဗာပိ ကုမာရိကာယော တံ မာလျံ ဩစိနိတွာ ဂန္ထိတွာ အဘိဏှံ ခိဍ္ဍာရတိရတာ ဟုတွာ ပစ္စေကံ ဃရကေ ကရောထ, ‘‘ဣဒံ သုန္ဒရံ, ဣဒံ သုန္ဒရတရ’’န္တိ ပါဋိယေက္ကံ သာရမ္ဘေန ဝါယပုပ္ဖဃရကာနိ ပုပ္ဖဂဗ္ဘေ စ ပုပ္ဖါသနပုပ္ဖသယနာနိ စ ကစ္စိ ကရောထာတိ ပုစ္ဆတိ။
ဝိကလန္တိ ဝေကလ္လံ။ မနော ကရဿူတိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေဟိ။ ကုဍ္ဍမုခီတိ သာသပကက္ကေဟိ ပသာဒိတမုခတာယ တံ ဧဝမာဟ။ ဣတ္ထိယော ဟိ မုခဝဏ္ဏံ ပသာဒေန္တိယော ဒုဋ္ဌလောဟိတမုခဒူသိတပီဠကာဟရဏတ္ထံ ပဌမံ သာသပကက္ကေန မုခံ ဝိလိမ္ပန္တိ, တတော လောဟိတဿ သမကရဏတ္ထံ မတ္တိကာကက္ကေန, တတော ဆဝိပသာဒနတ္ထံ တိလကက္ကေန။ စန္ဒသမမှိပီတိ စန္ဒတော ဒုလ္လဘတရော နာမ နတ္ထိ, တာဒိသေပိ ရုစိံ ကတွာ မမာစိက္ခ, သမ္ပာဒေဿာမိ တေတိ။
‘‘ဝေဒေဟဿ ဝစော သုတွာ, ရုစာ ပိတရ မဗြဝိ၊
‘သဗ္ဗမေတံ မဟာရာဇ, လဗ္ဘတိဿရသန္တိကေ။
‘သုဝေ ပန္နရသော ဒိဗျော, သဟဿံ အာဟရန္တု မေ၊
ယထာဒိန္နဉ္စ ဒဿာမိ, ဒါနံ သဗ္ဗဝဏီသွဟ’’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗဝဏီသွဟန္တိ သဗ္ဗဝဏိဗ္ဗကေသု အဟံ ဒဿာမိ။
‘‘ရုစာယ ဝစနံ သုတွာ, ရာဇာ အင်္ဂတိ မဗြဝိ၊
‘ဗဟုံ ဝိနာသိတံ ဝိတ္တံ, နိရတ္ထံ အဖလံ တယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၂။)‘ဥပေါသထေ ဝသံ နိစ္စံ, အန္နပါနံ န ဘုဉ္ဇသိ၊
နိယတေတံ အဘုတ္တဗ္ဗံ, နတ္ထိ ပုညံ အဘုဉ္ဇတော’’’တိ။
တတ္ထ အင်္ဂတိ မဗြဝီတိ ဘိက္ခဝေ, သော အင်္ဂတိရာဇာ ပုဗ္ဗေ အယာစိတောပိ ‘‘အမ္မ, ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ သဟဿံ ဒတွာ တံ ဒိဝသံ ယာစိတောပိ မိစ္ဆာဒဿနဿ ဂဟိတတ္တာ အဒတွာ ဣဒံ ‘‘ဗဟုံ ဝိနာသိတ’’န္တိအာဒိဝစနံ အဗြဝိ။ နိယတေတံ အဘုတ္တဗ္ဗန္တိ ဧတံ နိယတိဝသေန တယာ အဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ, ဘုဉ္ဇန္တာနမ္ပိ အဘုဉ္ဇန္တာနမ္ပိ ပုညံ နတ္ထိ။ သဗ္ဗေ ဟိ စုလ္လာသီတိမဟာကပ္ပေ အတိက္ကမိတွာဝ သုဇ္ဈန္တိ။
‘‘ဗီဇကောပိ ဟိ သုတွာန, တဒါ ကဿပဘာသိတံ၊
‘ပဿသန္တော မုဟုံ ဥဏှံ, ရုဒံ အဿူနိ ဝတ္တယိ။
‘ယာဝ ရုစေ ဇီဝမာနာ, မာ ဘတ္တမပနာမယိ၊
နတ္ထိ ဘဒ္ဒေ ပရော လောကော, ကိံ နိရတ္ထံ ဝိဟညသီ’’’တိ။
တတ္ထ ဗီဇကောပီတိ ဗီဇကောပိ ပုဗ္ဗေ ကလျာဏကမ္မံ ကတွာ တဿ နိဿန္ဒေန ဒါသိကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တောတိ ဗီဇကဝတ္ထုမ္ပိဿာ ဥဒါဟရဏတ္ထံ အာဟရိ။ နတ္ထိ ဘဒ္ဒေတိ ဘဒ္ဒေ, ဂုဏာစရိယော ဧဝမာဟ ‘‘နတ္ထိ အယံ လောကော, နတ္ထိ ပရော လောကော, နတ္ထိ မာတာ, နတ္ထိ ပိတာ, နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ, နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာ’’တိ။ ပရလောကေ ဟိ သတိ ဣဓလောကောပိ နာမ ဘဝေယျ, သောယေဝ စ နတ္ထိ။ မာတာပိတူသု သန္တေသု ပုတ္တဓီတရော နာမ ဘဝေယျူဥံ, တေယေဝ စ နတ္ထိ။ ဓမ္မေ သတိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ ဘဝေယျုံ, တေယေဝ စ နတ္ထိ။ ကိံ ဒါနံ ဒေန္တီ သီလံ ရက္ခန္တီ နိရတ္ထံ ဝိဟညသီတိ။
‘‘ဝေဒေဟဿ ဝစော သုတွာ, ရုစာ ရုစိရဝဏ္ဏိနီ၊
ဇာနံ ပုဗ္ဗာပရံ ဓမ္မံ, ပိတရံ ဧတဒဗြဝိ။
‘သုတမေဝ ပုရေ အာသိ, သက္ခိ ဒိဋ္ဌမိဒံ မယာ၊
ဗာလူပသေဝီ ယော ဟောတိ, ဗာလောဝ သမပဇ္ဇထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၃။)‘မူဠှော ဟိ မူဠှမာဂမ္မ, ဘိယျော မောဟံ နိဂစ္ဆတိ၊
ပတိရူပံ အလာတေန, ဗီဇကေန စ မုယှိတု’’’န္တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗာပရံ ဓမ္မန္တိ ဘိက္ခဝေ, ပိတု ဝစနံ သုတွာ ရုစာ ရာဇဓီတာ အတီတေ သတ္တဇာတိဝသေန ပုဗ္ဗဓမ္မံ, အနာဂတေ သတ္တဇာတိဝသေန အနာဂတဓမ္မဉ္စ ဇာနန္တီ ပိတရံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော မောစေတုကာမာ ဧတံ ‘‘သုတမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမပဇ္ဇထာတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဗာလူပသေဝီ ဟောတိ, သော ဗာလောဝ သမပဇ္ဇတီတိ ဧတံ မယာ ပုဗ္ဗေ သုတမေဝ, အဇ္ဇ ပန ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌံ။ မူဠှောတိ မဂ္ဂမူဠှံ အာဂမ္မ မဂ္ဂမူဠှော ဝိယ ဒိဋ္ဌိမူဠှံ အာဂမ္မ ဒိဋ္ဌိမူဠှောပိ ဥတ္တရိ မောဟံ နိဂစ္ဆတိ, မူဠှတရော ဟောတိ။ အလာတေနာတိ ဒေဝ, တုမှေဟိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပဒေသဣဿရိယပုညပညာဟီနေန အလာတသေနာပတိနာ အစ္စန္တဟီနေန ဒုပ္ပညေန ဗီဇကဒါသေန စ ဂါမဒါရကသဒိသံ အဟိရိကံ ဗာလံ ဂုဏံ အာဇီဝကံ အာဂမ္မ မုယှိတုံ ပတိရူပံ အနုစ္ဆဝိကံ။ ကိံ တေ န မုယှိဿန္တီတိ?
ဧဝံ တေ ဥဘောပိ ဂရဟိတွာ ဒိဋ္ဌိတော မောစေတုကာမတာယ ပိတရံ ဝဏ္ဏေန္တီ အာဟ –
‘‘တွဉ္စ ဒေဝါသိ သပ္ပညော, ဓီရော အတ္ထဿ ကောဝိဒေါ၊
ကထံ ဗာလေဘိ သဒိသံ, ဟီနဒိဋ္ဌိံ ဥပါဂမိ။
‘‘သစေပိ သံသာရပထေန သုဇ္ဈတိ, နိရတ္ထိယာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏဿ၊
ကီဋောဝ အဂ္ဂိံ ဇလိတံ အပါပတံ, ဥပပဇ္ဇတိ မောဟမူဠှော နဂ္ဂဘာဝံ။
‘‘သံသာရသုဒ္ဓီတိ ပုရေ နိဝိဋ္ဌာ, ကမ္မံ ဝိဒူသေန္တိ ဗဟူ အဇာနံ၊
ပုဗ္ဗေ ကလီ ဒုဂ္ဂဟိတောဝနတ္ထာ, ဒုမ္မောစယာ ဗလိသာ အမ္ဗုဇောဝါ’’တိ။
တတ္ထ သပ္ပညောတိ ယသဝယပုညတိတ္ထာဝါသယောနိသောမနသိကာရသာကစ္ဆာဝသေန လဒ္ဓါယ ပညာယ သပ္ပညော, တေနေဝ ကာရဏေန ဓီရော, ဓီရတာယ အတ္ထာနတ္ထဿ ကာရဏာကာရဏဿ ကောဝိဒေါ။ ဗာလေဘိ သဒိသန္တိ ယထာ တေ ဗာလာ ဥပဂတာ, တထာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၄။)ကထံ တွံ ဟီနဒိဋ္ဌိံ ဥပဂတော။ အပါပတန္တိ အပိ အာပတံ, ပတန္တောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, သံသာရေန သုဒ္ဓီတိ လဒ္ဓိယာ သတိ ယထာ ပဋင်္ဂကီဋော ရတ္တိဘာဂေ ဇလိတံ အဂ္ဂိံ ဒိသွာ တပ္ပစ္စယံ ဒုက္ခံ အဇာနိတွာ မောဟေန တတ္ထ ပတန္တော မဟာဒုက္ခံ အာပဇ္ဇတိ, တထာ ဂုဏောပိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဟာယ မောဟမူဠှော နိရဿာဒံ နဂ္ဂဘာဝံ ဥပပဇ္ဇတိ။
ပုရေ နိဝိဋ္ဌာတိ တာတ, သံသာရေန သုဒ္ဓီတိ ကဿစိ ဝစနံ အသုတွာ ပဌမမေဝ နိဝိဋ္ဌော နတ္ထိ, သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလန္တိ ဂဟိတတ္တာ ဗဟူ ဇနာ အဇာနန္တာ ကမ္မံ ဝိဒူသေန္တာ ကမ္မဖလမ္ပိ ဝိဒူသေန္တိယေဝ, ဧဝံ တေသံ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတော ကလိ ပရာဇယဂါဟော ဒုဂ္ဂဟိတောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒုမ္မောစယာ ဗလိသာ အမ္ဗုဇောဝါတိ တေ ပန ဧဝံ အဇာနန္တာ မိစ္ဆာဒဿနေန အနတ္ထံ ဂဟေတွာ ဌိတာ ဗာလာ ယထာ နာမ ဗလိသံ ဂိလိတွာ ဌိတော မစ္ဆော ဗလိသာ ဒုမ္မောစယော ဟောတိ, ဧဝံ တမှာ အနတ္ထာ ဒုမ္မောစယာ ဟောန္တိ။
ဥတ္တရိပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရန္တီ အာဟ –
‘‘ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ, မဟာရာဇ တဝတ္ထိယာ၊
ဥပမာယ မိဓေကစ္စေ, အတ္ထံ ဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
‘‘ဝါဏိဇာနံ ယထာ နာဝါ, အပ္ပမာဏဘရာ ဂရု၊
အတိဘာရံ သမာဒါယ, အဏ္ဏဝေ အဝသီဒတိ။
‘‘ဧဝမေဝ နရော ပါပံ, ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိနံ၊
အတိဘာရံ သမာဒါယ, နိရယေ အဝသီဒတိ။
‘‘န တာဝ ဘာရော ပရိပူရော, အလာတဿ မဟီပတိ၊
အာစိနာတိ စ တံ ပါပံ, ယေန ဂစ္ဆတိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘ပုဗ္ဗေဝဿ ကတံ ပုညံ, အလာတဿ မဟီပတိ၊
တဿေဝ ဒေဝ နိဿန္ဒော, ယဉ္စေသော လဘတေ သုခံ။
‘‘ခီယတေ စဿ တံ ပုညံ, တထာ ဟိ အဂုဏေ ရတော၊
ဥဇုမဂ္ဂံ အဝဟာယ, ကုမ္မဂ္ဂမနုဓာဝတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၅။)‘‘တုလာ ယထာ ပဂ္ဂဟိတာ, ဩဟိတေ တုလမဏ္ဍလေ၊
ဥန္နမေတိ တုလာသီသံ, ဘာရေ ဩရောပိတေ သတိ။
‘‘ဧဝမေဝ နရော ပုညံ, ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိနံ၊
သဂ္ဂါတိမာနော ဒါသောဝ, ဗီဇကော သာတဝေ ရတော’’တိ။
တတ္ထ နိရယေတိ အဋ္ဌဝိဓေ မဟာနိရယေ, သောဠသဝိဓေ ဥဿဒနိရယေ, လောကန္တရနိရယေ စ။ ဘာရောတိ တာတ, န တာဝ အလာတဿ အကုသလဘာရော ပူရတိ။ တဿေဝါတိ တဿ ပုဗ္ဗေ ကတဿ ပုညဿေဝ နိဿန္ဒော, ယံ သော အလာတသေနာပတိ အဇ္ဇ သုခံ လဘတိ။ န ဟိ တာတ, ဧတံ ဂေါဃာတကကမ္မဿ ဖလံ။ ပါပကမ္မဿ ဟိ နာမ ဝိပါကော ဣဋ္ဌော ကန္တော ဘဝိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။ အဂုဏေ ရတောတိ တထာဟေသ ဣဒါနိ အကုသလကမ္မေ ရတော။ ဥဇုမဂ္ဂန္တိ ဒသကုသလကမ္မပထမဂ္ဂံ။ ကုမ္မဂ္ဂန္တိ နိရယဂါမိအကုသလမဂ္ဂံ။
ဩဟိတေ တုလမဏ္ဍလေတိ ဘဏ္ဍပဋိစ္ဆနတ္ထာယ တုလမဏ္ဍလေ လဂ္ဂေတွာ ဌပိတေ။ ဥန္နမေတီတိ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပတိ။ အာစိနန္တိ ထောကံ ထောကမ္ပိ ပုညံ အာစိနန္တော ပါပဘာရံ ဩတာရေတွာ နရော ကလျာဏကမ္မဿ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆတိ။ သဂ္ဂါတိမာနောတိ သဂ္ဂေ အတိမာနော သဂ္ဂသမ္ပာပကေ သာတဖလေ ကလျာဏကမ္မေ အဘိရတော။ ‘‘သဂ္ဂါဓိမာနော’’တိပိ ပါဌော, သဂ္ဂံ အဓိကာရံ ကတွာ ဌိတစိတ္တောတိ အတ္ထော။ သာတဝေ ရတောတိ ဧသ ဗီဇကဒါသော သာတဝေ မဓုရဝိပါကေ ကုသလဓမ္မေယေဝ ရတော။ သော ဣမဿ ပါပကမ္မဿ ခီဏကာလေ, ကလျာဏကမ္မဿ ဖလေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ။
ယဉ္စေသ ဣဒါနိ ဒါသတ္တံ ဥပဂတော, န တံ ကလျာဏကမ္မဿ ဖလေန။ ဒါသတ္တသံဝတ္တနိကဉှိဿ ပုဗ္ဗေ ကတံ ပါပံ ဘဝိဿတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တီ အာဟ –
‘‘ယမဇ္ဇ ဗီဇကော ဒါသော, ဒုက္ခံ ပဿတိ အတ္တနိ၊
ပုဗ္ဗေဝဿ ကတံ ပါပံ, တမေသော ပဋိသေဝတိ။
‘‘ခီယတေ စဿ တံ ပါပံ, တထာ ဟိ ဝိနယေ ရတော၊
ကဿပဉ္စ သမာပဇ္ဇ, မာ ဟေဝုပ္ပထမာဂမာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၆။)တတ္ထ မာ ဟေဝုပ္ပထမာဂမာတိ တာတ, တွံ ဣမံ နဂ္ဂံ ကဿပါဇီဝကံ ဥပဂန္တွာ မာ ဟေဝ နိရယဂါမိံ ဥပ္ပထံ အဂမာ, မာ ပါပမကာသီတိ ပိတရံ ဩဝဒတိ။
ဣဒါနိဿ ပါပူပသေဝနာယ ဒေါသံ ကလျာဏမိတ္တူပသေဝနာယ စ ဂုဏံ ဒဿေန္တီ အာဟ –
‘‘ယံ ယဉှိ ရာဇ ဘဇတိ, သန္တံ ဝါ ယဒိ ဝါ အသံ၊
သီလဝန္တံ ဝိသီလံ ဝါ, ဝသံ တဿေဝ ဂစ္ဆတိ။
‘‘ယာဒိသံ ကုရုတေ မိတ္တံ, ယာဒိသံ စူပသေဝတိ၊
သောပိ တာဒိသကော ဟောတိ, သဟဝါသော ဟိ တာဒိသော။
‘‘သေဝမာနော သေဝမာနံ, သမ္ဖုဋ္ဌော သမ္ဖုသံ ပရံ၊
သရော ဒိဒ္ဓေါ ကလာပံဝ, အလိတ္တမုပလိမ္ပတိ၊
ဥပလေပဘယာ ဓီရော, နေဝ ပါပသခါ သိယာ။
‘‘ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေန, ယော နရော ဥပနယှတိ၊
ကုသာပိ ပူတိ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာ။
‘‘တဂရဉ္စ ပလာသေန, ယော နရော ဥပနယှတိ၊
ပတ္တာပိ သုရဘိ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဓီရူပသေဝနာ။
‘‘တသ္မာ ပတ္တပုဋဿေဝ, ဉတွာ သမ္ပာကမတ္တနော
အသန္တေ နောပသေဝေယျ, သန္တေ သေဝေယျ ပဏ္ဍိတော၊
အသန္တော နိရယံ နေန္တိ, သန္တော ပါပေန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ သန္တံ ဝါတိ သပ္ပုရိသံ ဝါ။ ယဒိ ဝါ အသန္တိ အသပ္ပုရိသံ ဝါ။ သရော ဒိဒ္ဓေါ ကလာပံဝါတိ မဟာရာဇ, ယထာ နာမ ဟလာဟလဝိသလိတ္တော သရော သရကလာပေ ခိတ္တော သဗ္ဗံ တံ ဝိသေန အလိတ္တမ္ပိ သရကလာပံ လိမ္ပတိ, ဝိသဒိဒ္ဓမေဝ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ပါပမိတ္တော ပါပံ သေဝမာနော အတ္တာနံ သေဝမာနံ ပရံ, တေန သမ္ဖုဋ္ဌော တံ သမ္ဖုသံ အလိတ္တံ ပါပေန ပုရိသံ အတ္တနာ ဧကဇ္ဈာသယံ ကရောန္တော ဥပလိမ္ပတိ။ ပူတိ ဝါယန္တီတိ တဿ တေ ကုသာပိ ဒုဂ္ဂန္ဓာ ဝါယန္တိ။ တဂရဉ္စာတိ တဂရဉ္စ အညဉ္စ ဂန္ဓသမ္ပန္နံ ဂန္ဓဇာတံ။ ဧဝန္တိ ဧဝရူပါ ဓီရူပသေဝနာ။ ဓီရော ဟိ အတ္တာနံ သေဝမာနံ ဓီရမေဝ ကရောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၇။)တသ္မာ ပတ္တပုဋဿေဝါတိ ယသ္မာ တဂရာဒိပလိဝေဌမာနာနိ ပဏ္ဏာနိပိ သုဂန္ဓာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ပလာသပတ္တပုဋဿေဝ ပဏ္ဍိတူပသေဝနေန အဟမ္ပိ ပဏ္ဍိတော ဘဝိဿာမီတိ ဧဝံ။ ဉတွာ သမ္ပာကမတ္တနောတိ အတ္တနော ပရိပါကံ ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပရိမာဏံ ဉတွာ အသန္တေ ပဟာယ ပဏ္ဍိတေ သန္တေ သေဝေယျ။ ‘‘ နိရယံ နေန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဒေဝဒတ္တာဒီဟိ နိရယံ, ‘‘ ပါပေန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ ဧတ္ထ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီဟိ သုဂတိံ နီတာနံ ဝသေန ဥဒါဟရဏာနိ အာဟရိတဗ္ဗာနိ။
ဧဝံ ရာဇဓီတာ ဆဟိ ဂါထာဟိ ပိတု ဓမ္မံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အတီတေ အတ္တနာ အနုဘူတံ ဒုက္ခံ ဒဿေန္တီ အာဟ –
‘‘အဟမ္ပိ ဇာတိယော သတ္တ, သရေ သံသရိတတ္တနော၊
အနာဂတာပိ သတ္တေဝ, ယာ ဂမိဿံ ဣတော စုတာ။
‘‘ယာ မေ သာ သတ္တမီ ဇာတိ, အဟု ပုဗ္ဗေ ဇနာဓိပ၊
ကမ္မာရပုတ္တော မဂဓေသု, အဟုံ ရာဇဂဟေ ပုရေ။
‘‘ပါပံ သဟာယမာဂမ္မ, ဗဟုံ ပါပံ ကတံ မယာ၊
ပရဒါရဿ ဟေဌေန္တော, စရိမှာ အမရာ ဝိယ။
‘‘တံ ကမ္မံ နိဟိတံ အဋ္ဌာ, ဘသ္မစ္ဆန္နောဝ ပါဝကော၊
အထ အညေဟိ ကမ္မေဟိ, အဇာယိံ ဝံသဘူမိယံ။
‘‘ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိကုလေ, ဣဒ္ဓေ ဖီတေ မဟဒ္ဓနေ၊
ဧကပုတ္တော မဟာရာဇ, နိစ္စံ သက္ကတပူဇိတော။
‘‘တတ္ထ မိတ္တံ အသေဝိဿံ, သဟာယံ သာတဝေ ရတံ၊
ပဏ္ဍိတံ သုတသမ္ပန္နံ, သော မံ အတ္ထေ နိဝေသယိ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ဗဟုံ ရတ္တိံ ဥပါဝသိံ၊
တံ ကမ္မံ နိဟိတံ အဋ္ဌာ, နိဓီဝ ဥဒကန္တိကေ။
‘‘အထ ပါပါန ကမ္မာနံ, ယမေတံ မဂဓေ ကတံ၊
ဖလံ ပရိယာဂ မံ ပစ္ဆာ, ဘုတွာ ဒုဋ္ဌဝိသံ ယထာ။
‘‘တတော စုတာဟံ ဝေဒေဟ, ရောရုဝေ နိရယေ စိရံ၊
သကမ္မုနာ အပစ္စိဿံ, တံ သရံ န သုခံ လဘေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၈။)‘‘ဗဟုဝဿဂဏေ တတ္ထ, ခေပယိတွာ ဗဟုံ ဒုခံ၊
ဘိန္နာဂတေ အဟုံ ရာဇ, ဆဂလော ဥဒ္ဓတပ္ဖလော’’တိ။
တတ္ထ သတ္တာတိ မဟာရာဇ, ဣဓလောကပရလောကာ နာမ သုကတဒုက္ကဋာနဉ္စ ဖလံ နာမ အတ္ထိ။ န ဟိ သံသာရော သတ္တေ သောဓေတုံ သက္ကောတိ, သကမ္မုနာ ဧဝ သတ္တာ သုဇ္ဈန္တိ။ အလာတသေနာပတိ စ ဗီဇကဒါသော စ ဧကမေဝ ဇာတိံ အနုဿရန္တိ။ န ကေဝလံ ဧတေဝ ဇာတိံ သရန္တိ, အဟမ္ပိ အတီတေ သတ္တ ဇာတိယော အတ္တနော သံသရိတံ သရာမိ, အနာဂတေပိ ဣတော ဂန္တဗ္ဗာ သတ္တေဝ ဇာနာမိ။ ယာ မေ သာတိ ယာ သာ မမ အတီတေ သတ္တမီ ဇာတိ အာသိ။ ကမ္မာရပုတ္တောတိ တာယ ဇာတိယာ အဟံ မဂဓေသု ရာဇဂဟနဂရေ သုဝဏ္ဏကာရပုတ္တော အဟောသိံ။
ပရဒါရဿ ဟေဌေန္တောတိ ပရဒါရံ ဟေဌေန္တာ ပရေသံ ရက္ခိတဂေါပိတေ ဝရဘဏ္ဍေ အပရဇ္ဈန္တာ။ အဋ္ဌာတိ တံ တဒါ မယာ ကတံ ပါပကမ္မံ ဩကာသံ အလဘိတွာ ဩကာသေ သတိ ဝိပါကဒါယကံ ဟုတွာ ဘသ္မပဋိစ္ဆန္နော အဂ္ဂိ ဝိယ နိဟိတံ အဋ္ဌာသိ။ ဝံသဘူမိယန္တိ ဝံသရဋ္ဌေ။ ဧကပုတ္တောတိ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ သေဋ္ဌိကုလေ အဟံ ဧကပုတ္တကောဝ အဟောသိံ။ သာတဝေ ရတန္တိ ကလျာဏကမ္မေ အဘိရတံ။ သော မန္တိ သော သဟာယကော မံ အတ္ထေ ကုသလကမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
တံ ကမ္မန္တိ တမ္ပိ မေ ကတံ ကလျာဏကမ္မံ တဒါ ဩကာသံ အလဘိတွာ ဩကာသေ သတိ ဝိပါကဒါယကံ ဟုတွာ ဥဒကန္တိကေ နိဓိ ဝိယ နိဟိတံ အဋ္ဌာသိ။ ယမေတန္တိ အထ မမ သန္တကေသု ပါပကမ္မေသု ယံ ဧတံ မယာ မဂဓေသု ပရဒါရိကကမ္မံ ကတံ, တဿ ဖလံ ပစ္ဆာ မံ ပရိယာဂံ ဥပဂတန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ကိံ? ဘုတွာ ဒုဋ္ဌဝိသံ ယထာ, ယထာ သဝိသံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဌိတဿ တံ ဒုဋ္ဌံ ကက္ခဠံ ဟလာဟလံ ဝိသံ ကုပ္ပတိ, တထာ မံ ပရိယာဂတန္တိ အတ္ထော။ တတောတိ တတော ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိကုလတော။ တံ သရန္တိ တံ တသ္မိံ နိရယေ အနုဘူတဒုက္ခံ သရန္တီ စိတ္တသုခံ နာမ န လဘာမိ, ဘယမေဝ မေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘိန္နာဂတေတိ ဘိန္နာဂတေ နာမ ရဋ္ဌေ။ ဥဒ္ဓတပ္ဖလောတိ ဥဒ္ဓတဗီဇော။
သော ပန ဆဂလကော ဗလသမ္ပန္နော အဟောသိ။ ပိဋ္ဌိယံ အဘိရုယှပိ နံ ဝါဟယိံသု, ယာနကေပိ ယောဇယိံသု။ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တီ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၂၉။)‘‘သာတပုတ္တာ မယာ ဝူဠှာ, ပိဋ္ဌိယာ စ ရထေန စ၊
တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒော, ပရဒါရဂမနဿ မေ’’တိ။
တတ္ထ သာတပုတ္တာတိ အမစ္စပုတ္တာ။ တဿ ကမ္မဿာတိ ဒေဝ, ရောရုဝေ မဟာနိရယေ ပစ္စနဉ္စ ဆဂလကကာလေ ဗီဇုပ္ပါဋနဉ္စ ပိဋ္ဌိဝါဟနယာနကယောဇနာနိ စ သဗ္ဗောပေသ တဿ နိဿန္ဒော ပရဒါရဂမနဿ မေတိ။
တတော ပန စဝိတွာ အရညေ ကပိယောနိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ အထ နံ ဇာတဒိဝသေ ယူထပတိနော ဒဿေသုံ။ သော ‘‘အာနေထ မေ, ပုတ္တ’’န္တိ ဒဠှံ ဂဟေတွာ တဿ ဝိရဝန္တဿ ဒန္တေဟိ ဖလာနိ ဥပ္ပါဋေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တီ အာဟ –
‘‘တတော စုတာဟံ ဝေဒေဟ, ကပိ အာသိံ ဗြဟာဝနေ၊
နိလုဉ္စိတဖလောယေဝ, ယူထပေန ပဂဗ္ဘိနာ၊
တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒော, ပရဒါရဂမနဿ မေ’’တိ။
တတ္ထ နိလုဉ္စိတဖလောယေဝါတိ တတြပါဟံ ပဂဗ္ဘေန ယူထပတိနာ လုဉ္စိတွာ ဥပ္ပါဋိတဖလောယေဝ အဟောသိန္တိ အတ္ထော။
အထ အပရာပိ ဇာတိယော ဒဿေန္တီ အာဟ –
‘‘တတော စုတာဟံ ဝေဒေဟ, ဒဿနေသု ပသူ အဟုံ၊
နိလုဉ္စိတော ဇဝေါ ဘဒြော, ယောဂ္ဂံ ဝူဠှံ စိရံ မယာ၊
တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒော, ပရဒါရဂမနဿ မေ။
‘‘တတော စုတာဟံ ဝေဒေဟ, ဝဇ္ဇီသု ကုလမာဂမာ၊
နေဝိတ္ထီ န ပုမာ အာသိံ, မနုဿတ္တေ သုဒုလ္လဘေ၊
တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒော, ပရဒါရဂမနဿ မေ။
‘‘တတော စုတာဟံ ဝေဒေဟ, အဇာယိံ နန္ဒနေ ဝနေ၊
ဘဝနေ တာဝတိံသာဟံ, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီ။
‘‘ဝိစိတြဝတ္ထာဘရဏာ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
ကုသလာ နစ္စဂီတဿ, သက္ကဿ ပရိစာရိကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၀။)‘‘တတ္ထ ဌိတာဟံ ဝေဒေဟ, သရာမိ ဇာတိယော ဣမာ၊
အနာဂတာပိ သတ္တေဝ, ယာ ဂမိဿံ ဣတော စုတာ။
‘‘ပရိယာဂတံ တံ ကုသလံ, ယံ မေ ကောသမ္ဗိယံ ကတံ၊
ဒေဝေ စေဝ မနုဿေ စ, သန္ဓာဝိဿံ ဣတော စုတာ။
‘‘သတ္တ ဇစ္စော မဟာရာဇ, နိစ္စံ သက္ကတပူဇိတာ၊
ထီဘာဝါပိ န မုစ္စိဿံ, ဆဋ္ဌာ နိဂတိယော ဣမာ။
‘‘သတ္တမီ စ ဂတိ ဒေဝ, ဒေဝပုတ္တော မဟိဒ္ဓိကော၊
ပုမာ ဒေဝေါ ဘဝိဿာမိ, ဒေဝကာယသ္မိမုတ္တမော။
‘‘အဇ္ဇာပိ သန္တာနမယံ, မာလံ ဂန္ထေန္တိ နန္ဒနေ၊
ဒေဝပုတ္တော ဇဝေါ နာမ, ယော မေ မာလံ ပဋိစ္ဆတိ။
‘‘မုဟုတ္တော ဝိယ သော ဒိဗျော, ဣဓ ဝဿာနိ သောဠသ၊
ရတ္တိန္ဒိဝေါ စ သော ဒိဗျော, မာနုသိံ သရဒေါသတံ။
‘‘ဣတိ ကမ္မာနိ အနွေန္တိ, အသင်္ခေယျာပိ ဇာတိယော၊
ကလျာဏံ ယဒိ ဝါ ပါပံ, န ဟိ ကမ္မံ ဝိနဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒဿနေသူတိ ဒဿနရဋ္ဌေသု။ ပသူတိ ဂေါဏော အဟောသိံ။ နိလုဉ္စိတောတိ ဝစ္ဆကာလေယေဝ မံ ဧဝံ မနာပေါ ဘဝိဿတီတိ နိဗ္ဗီဇကမကံသု။ သောဟံ နိလုဉ္စိတော ဥဒ္ဓတဗီဇော ဇဝေါ ဘဒြော အဟောသိံ။ ဝဇ္ဇီသု ကုလမာဂမာတိ ဂေါယောနိတော စဝိတွာ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ဧကသ္မိံ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ဒဿေတိ။ နေဝိတ္ထီ န ပုမာတိ နပုံသကတ္တံ သန္ဓာယ အာဟ။ ဘဝနေ တာဝတိံသာဟန္တိ တာဝတိံသဘဝနေ အဟံ။
တတ္ထ ဌိတာဟံ, ဝေဒေဟ, သရာမိ ဇာတိယော ဣမာတိ သာ ကိရ တသ္မိံ ဒေဝလောကေ ဌိတာ ‘‘အဟံ ဧဝရူပံ ဒေဝလောကံ အာဂစ္ဆန္တီ ကုတော နု ခေါ အာဂတာ’’တိ ဩလောကေန္တီ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ မဟာဘောဂကုလေ နပုံသကတ္တဘာဝတော စဝိတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ပဿိ။ တတော ‘‘ကေန နု ခေါ ကမ္မေန ဧဝရူပေ ရမဏီယေ ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တာမှီ’’တိ ဩလောကေန္တီ ကောသမ္ဗိယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၁။)သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ကတံ ဒါနာဒိကုသလံ ဒိသွာ ‘‘ဧတဿ ဖလေန နိဗ္ဗတ္တာမှီ’’တိ ဉတွာ ‘‘အနန္တရာတီတေ နပုံသကတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တမာနာ ကုတော အာဂတာမှီ’’တိ ဩလောကေန္တီ ဒဿနရဋ္ဌေသု ဂေါယောနိယံ မဟာဒုက္ခဿ အနုဘူတဘာဝံ အညာသိ။ တတော အနန္တရံ ဇာတိံ အနုဿရမာနာ ဝါနရယောနိယံ ဥဒ္ဓတဖလဘာဝံ အဒ္ဒသ။ တတော အနန္တရံ အနုဿရန္တီ ဘိန္နာဂတေ ဆဂလကယောနိယံ ဥဒ္ဓတဗီဇဘာဝံ အနုဿရိ။ တတော ပရံ အနုဿရမာနာ ရောရုဝေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ အနုဿရိ။
အထဿာ နိရယေ တိရစ္ဆာနယောနိယဉ္စ အနုဘူတံ ဒုက္ခံ အနုဿရန္တိယာ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော ‘‘ကေန နု ခေါ ကမ္မေန ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ အနုဘူတံ မယာ’’တိ ဆဋ္ဌံ ဇာတိံ ဩလောကေန္တီ တာယ ဇာတိယာ ကောသမ္ဗိနဂရေ ကတံ ကလျာဏကမ္မံ ဒိသွာ သတ္တမံ ဩလောကေန္တီ မဂဓရဋ္ဌေ ပါပသဟာယံ နိဿာယ ကတံ ပရဒါရိကကမ္မံ ဒိသွာ ‘‘ဧတဿ ဖလေန မေ တံ မဟာဒုက္ခံ အနုဘူတ’’န္တိ အညာသိ။ အထ ‘‘ဣတော စဝိတွာ အနာဂတေ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’တိ ဩလောကေန္တီ ‘‘ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပုန သက္ကဿေဝ ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’တိ အညာသိ။ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဩလောကယမာနာ ‘‘တတိယေပိ အတ္တဘာဝေ သက္ကဿေဝ ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ, တထာ စတုတ္ထေ, ပဉ္စမေ ပန တသ္မိံယေဝ ဒေဝလောကေ ဇဝနဒေဝပုတ္တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’တိ ဉတွာ တတော အနန္တရံ ဩလောကေန္တီ ‘‘ဆဋ္ဌေ အတ္တဘာဝေ ဣတော တာဝတိံသဘဝနတော စဝိတွာ အင်္ဂတိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ, ‘ရုစာ’တိ မေ နာမံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တတော အနန္တရာ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’တိ ဩလောကေန္တီ ‘‘သတ္တမာယ ဇာတိယာ တတော စဝိတွာ တာဝတိံသဘဝနေ မဟိဒ္ဓိကော ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ, ဣတ္ထိဘာဝတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ အညာသိ။ တသ္မာ –
‘‘တတ္ထ ဌိတာဟံ ဝေဒေဟ, သရာမိ သတ္တ ဇာတိယော၊
အနာဂတာပိ သတ္တေဝ, ယာ ဂမိဿံ ဣတော စုတာ’’တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ ပရိယာဂတန္တိ ပရိယာယေန အတ္တနော ဝါရေန အာဂတံ။ သတ္တ ဇစ္စောတိ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ နပုံသကဇာတိယာ သဒ္ဓိံ ဒေဝလောကေ ပဉ္စ, အယဉ္စ ဆဋ္ဌာတိ သတ္တ ဇာတိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတာ သတ္တ ဇာတိယော နိစ္စံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၂။)သက္ကတပူဇိတာ အဟောသိန္တိ ဒဿေတိ။ ဆဋ္ဌာ နိဂတိယောတိ ဒေဝလောကေ ပန ပဉ္စ, အယဉ္စ ဧကာတိ ဣမာ ဆ ဂတိယော ဣတ္ထိဘာဝါန မုစ္စိဿန္တိ ဝဒတိ။ သတ္တမီ စာတိ ဣတော စဝိတွာ အနန္တရံ။ သန္တာနမယန္တိ ဧကတောဝဏ္ဋကာဒိဝသေန ကတသန္တာနံ။ ဂန္ထေန္တီတိ ယထာ သန္တာနမယာ ဟောန္တိ, ဧဝံ အဇ္ဇပိ မမ ပရိစာရိကာ နန္ဒနဝနေ မာလံ ဂန္ထေန္တိယေဝ။ ယော မေ မာလံ ပဋိစ္ဆတီတိ မဟာရာဇ, အနန္တရဇာတိယံ မမ သာမိကော ဇဝေါ နာမ ဒေဝပုတ္တော ယော ရုက္ခတော ပတိတပတိတံ မာလံ ပဋိစ္ဆတိ။
သောဠသာတိ မဟာရာဇ, မမ ဇာတိယာ ဣမာနိ သောဠသ ဝဿာနိ, ဧတ္တကော ပန ကာလော ဒေဝါနံ ဧကော မုဟုတ္တော, တေန တာ မမ စုတဘာဝမ္ပိ အဇာနန္တာ မမတ္ထာယ မာလံ ဂန္ထေန္တိယေဝ။ မာနုသိန္တိ မနုဿာနံ ဝဿဂဏနံ အာဂမ္မ ဧသ သရဒေါသတံ ဝဿသတံ ဟောတိ, ဧဝံ ဒီဃာယုကာ ဒေဝါ။ ဣမိနာ ပန ကာရဏေန ပရလောကဿ စ ကလျာဏပါပကာနဉ္စ ကမ္မာနံ အတ္ထိတံ ဇာနာဟိ, ဒေဝါတိ။
အနွေန္တီတိ ယထာ မံ အနုဗန္ဓိံသု, ဧဝံ အနုဗန္ဓန္တိ။ န ဟိ ကမ္မံ ဝိနဿတီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ, ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ အနန္တရဘဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ, အပရာပရိယဝေဒနီယံ ပန ဝိပါကံ အဒတွာ န နဿတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘န ဟိ ကမ္မံ ဝိနဿတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒေဝ, အဟံ ပရဒါရိကကမ္မဿ နိဿန္ဒေန နိရယေ စ တိရစ္ဆာနယောနိယဉ္စ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝိံ။ သစေ ပန တုမှေပိ ဣဒါနိ ဂုဏဿ ကထံ ဂဟေတွာ ဧဝံ ကရိဿထ, မယာ အနုဘူတသဒိသမေဝ ဒုက္ခံ အနုဘဝိဿထ, တသ္မာ ဧဝံ မာ ကရိတ္ထာ’’တိ အာဟ။
အထဿ ဥတ္တရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီ အာဟ –
‘‘ယော ဣစ္ဆေ ပုရိသော ဟောတုံ, ဇာတိံ ဇာတိံ ပုနပ္ပုနံ၊
ပရဒါရံ ဝိဝဇ္ဇေယျ, ဓောတပါဒေါဝ ကဒ္ဒမံ။
‘‘ယာ ဣစ္ဆေ ပုရိသော ဟောတုံ, ဇာတိံ ဇာတိံ ပုနပ္ပုနံ၊
သာမိကံ အပစာယေယျ, ဣန္ဒံဝ ပရိစာရိကာ။
‘‘ယော ဣစ္ဆေ ဒိဗျဘောဂဉ္စ, ဒိဗ္ဗမာယုံ ယသံ သုခံ၊
ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇေတွာ, တိဝိဓံ ဓမ္မမာစရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၃။)‘‘ကာယေန ဝါစာ မနသာ, အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော၊
အတ္တနော ဟောတိ အတ္ထာယ, ဣတ္ထီ ဝါ ယဒိ ဝါ ပုမာ။
‘‘ယေ ကေစိမေ မာနုဇာ ဇီဝလောကေ, ယသဿိနော သဗ္ဗသမန္တဘောဂါ၊
အသံသယံ တေဟိ ပုရေ သုစိဏ္ဏံ, ကမ္မဿကာသေ ပုထု သဗ္ဗသတ္တာ။
‘‘ဣင်္ဃာနုစိန္တေသိ သယမ္ပိ ဒေဝ, ကုတောနိဒါနာ တေ ဣမာ ဇနိန္ဒ၊
ယာ တေ ဣမာ အစ္ဆရာသန္နိကာသာ, အလင်္ကတာ ကဉ္စနဇာလဆန္နာ’’တိ။
တတ္ထ ဟောတုန္တိ ဘဝိတုံ။ သဗ္ဗသမန္တဘောဂါတိ ပရိပုဏ္ဏသဗ္ဗဘောဂါ။ သုစိဏ္ဏန္တိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏံ ကလျာဏကမ္မံ ကတံ။ ကမ္မဿကာသေတိ ကမ္မဿကာ အတ္တနာ ကတကမ္မဿေဝ ဝိပါကပဋိသံဝေဒိနော။ န ဟိ မာတာပိတူဟိ ကတံ ကမ္မံ ပုတ္တဓီတာနံ ဝိပါကံ ဒေတိ, န တာဟိ ပုတ္တဓီတာဟိ ကတံ ကမ္မံ မာတာပိတူနံ ဝိပါကံ ဒေတိ။ သေသေဟိ ကတံ သေသာနံ ကိမေဝ ဒဿတိ? ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ အနုစိန္တေသီတိ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေယျာသိ။ ယာ တေ ဣမာတိ ယာ ဣမာ သောဠသသဟဿာ ဣတ္ထိယော တံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဣမာ တေ ကုတောနိဒါနာ, ကိံ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေန လဒ္ဓါ, ဥဒါဟု ပန္ထဒူသနသန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ ပါပါနိ ကတွာ, အဒု ကလျာဏကမ္မံ နိဿာယ လဒ္ဓါတိ ဣဒံ တာဝ အတ္တနာပိ စိန္တေယျာသိ, ဒေဝါတိ။
ဧဝံ သာ ပိတရံ အနုသာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣစ္စေဝံ ပိတရံ ကညာ, ရုစာ တောသေသိ အင်္ဂတိံ၊
မူဠှဿ မဂ္ဂမာစိက္ခိ, ဓမ္မမက္ခာသိ သုဗ္ဗတာ’’တိ။
တတ္ထ ဣစ္စေဝန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဣတိ ဣမေဟိ ဧဝရူပေဟိ မဓုရေဟိ ဝစနေဟိ ရုစာကညာ ပိတရံ တောသေသိ, မူဠှဿ မဂ္ဂံ ဝိယ တဿ သုဂတိမဂ္ဂံ အာစိက္ခိ, နာနာနယေဟိ သုစရိတဓမ္မံ အက္ခာသိ။ ဓမ္မံ ကထေန္တီယေဝ သာ သုဗ္ဗတာ သုန္ဒရဝတာ အတ္တနော အတီတဇာတိယောပိ ကထေသိ။
ဧဝံ ပုဗ္ဗဏှတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗရတ္တိံ ပိတု ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘မာ, ဒေဝ, နဂ္ဂဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ဝစနံ ဂဏှိ, ‘အတ္ထိ အယံ လောကော, အတ္ထိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၄။)ပရလောကော, အတ္ထိ သုကဋဒုက္ကဋကမ္မာနံ ဖလ’န္တိ ဝဒန္တဿ မာဒိသဿ ကလျာဏမိတ္တဿ ဝစနံ ဂဏှ, မာ အတိတ္ထေန ပက္ခန္ဒီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပိတရံ မိစ္ဆာဒဿနာ မောစေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဟိ ကေဝလံ တဿာ မဓုရဝစနံ သုတွာ တုဿိ။ မာတာပိတရော ဟိ ပိယပုတ္တာနံ ဝစနံ ပိယာယန္တိ, န ပန တံ မိစ္ဆာဒဿနံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ နဂရေပိ ‘‘ရုစာ ကိရ ရာဇဓီတာ ပိတု ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မိစ္ဆာဒဿနံ ဝိဿဇ္ဇာပေသီ’’တိ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတာ ရာဇဓီတာ အဇ္ဇ ပိတရံ မိစ္ဆာဒဿနာ မောစေတွာ နဂရဝါသီနံ သောတ္ထိဘာဝံ ကရိဿတီ’’တိ မဟာဇနော တုဿိ။ သာ ပိတရံ ဗောဓေတုံ အသက္ကောန္တီ ဝီရိယံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ‘‘ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ပိတု သောတ္ထိဘာဝံ ကရိဿာမီ’’တိ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဒသဒိသာ နမဿိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ လောကသန္ဓာရကာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ နာမ လောကပါလဒေဝတာ နာမ မဟာဗြဟ္မာနော နာမ အတ္ထိ, တေ ဣဓာဂန္တွာ အတ္တနော ဗလေန မမ ပိတရံ မိစ္ဆာဒဿနံ ဝိဿဇ္ဇာပေန္တု, ဧတဿ ဂုဏေ အသတိပိ မမ ဂုဏေန မမ သီလေန မမ သစ္စေန ဣဓာဂန္တွာ ဣမံ မိစ္ဆာဒဿနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ သကလလောကဿ သောတ္ထိံ ကရောန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နမဿိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော နာရဒေါ နာမ မဟာဗြဟ္မာ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တာ စ နာမ အတ္တနော မေတ္တာဘာဝနာယ အနုဒ္ဒယာယ မဟန္တဘာဝေန သုပ္ပဋိပန္နဒုပ္ပဋိပန္နေ သတ္တေ ဒဿနတ္ထံ ကာလာနုကာလံ လောကံ ဩလောကေန္တိ။ သော တံ ဒိဝသံ လောကံ ဩလောကေန္တော တံ ရာဇဓီတရံ ပိတု မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမောစနတ္ထံ လောကသန္ဓာရကဒေဝတာယော နမဿမာနံ ဒိသွာ, ‘‘ဌပေတွာ မံ အညော ဧတံ ရာဇာနံ မိစ္ဆာဒဿနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, အဇ္ဇ မယာ ရာဇဓီတု သင်္ဂဟံ, ရညော စ သပရိဇနဿ သောတ္ထိဘာဝံ ကတွာ အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ကေန နု ခေါ ဝေသေန ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မနုဿာနံ ပဗ္ဗဇိတာ ပိယာ စေဝ ဂရုနော စ အာဒေယျဝစနာ စ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတဝေသေန ဂမိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပါသာဒိကံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မနုဿတ္တဘာဝံ မာပေတွာ မနုညံ ဇဋာမဏ္ဍလံ ဗန္ဓိတွာ ဇဋန္တရေ ကဉ္စနသူစိံ ဩဒဟိတွာ အန္တော ရတ္တပဋံ ဥပရိ ရတ္တဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ သုဝဏ္ဏတာရာခစိတံ ရဇတမယံ အဇိနစမ္မံ ဧကံသေ ကတွာ မုတ္တာသိက္ကာယ ပက္ခိတ္တံ သုဝဏ္ဏမယံ ဘိက္ခာဘာဇနံ အာဒါယ တီသု ဌာနေသု ဩနတံ သုဝဏ္ဏကာဇံ ခန္ဓေ ကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၅။)မုတ္တာသိက္ကာယ ဧဝ ပဝါဠကမဏ္ဍလုံ အာဒါယ ဣမိနာ ဣသိဝေသေန ဂဂနတလေ စန္ဒော ဝိယ ဝိရောစမာနော အာကာသေန အာဂန္တွာ အလင်္ကတစန္ဒကပါသာဒမဟာတလံ ပဝိသိတွာ ရညော ပုရတော အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထာဂမာ ဗြဟ္မလောကာ, နာရဒေါ မာနုသိံ ပဇံ၊
ဇမ္ဗုဒီပံ အဝေက္ခန္တော, အဒ္ဒါ ရာဇာနမင်္ဂတိံ။
‘‘တတော ပတိဋ္ဌာ ပါသာဒေ, ဝေဒေဟဿ ပုရတ္ထတော၊
တဉ္စ ဒိသွာနာနုပ္ပတ္တံ, ရုစာ ဣသိမဝန္ဒထာ’’တိ။
တတ္ထ အဒ္ဒါတိ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတောဝ ဇမ္ဗုဒီပံ အဝေက္ခန္တော ဂုဏာဇီဝကဿ သန္တိကေ ဂဟိတမိစ္ဆာဒဿနံ ရာဇာနံ အင်္ဂတိံ အဒ္ဒသ, တသ္မာ အာဂတောတိ အတ္ထော။ တတော ပတိဋ္ဌာတိ တတော သော ဗြဟ္မာ တဿ ရညော အမစ္စဂဏပရိဝုတဿ နိသိန္နဿ ပုရတော တသ္မိံ ပါသာဒေ အပဒေ ပဒံ ဒဿေန္တော အာကာသေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အနုပ္ပတ္တန္တိ အာဂတံ။ ဣသိန္တိ ဣသိဝေသေန အာဂတတ္တာ သတ္ထာ ‘‘ဣသိ’’န္တိ အာဟ။ အဝန္ဒထာတိ ‘‘မမာနုဂ္ဂဟေန မမ ပိတရိ ကာရုညံ ကတွာ ဧကော ဒေဝရာဇာ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာ ဝါတာဘိဟဋာ သုဝဏ္ဏကဒလီ ဝိယ ဩနမိတွာ နာရဒဗြဟ္မာနံ အဝန္ဒိ။
ရာဇာပိ တံ ဒိသွာဝ ဗြဟ္မတေဇေန တဇ္ဇိတော အတ္တနော အာသနေ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အာသနာ ဩရုယှ ဘူမိယံ ဌတွာ အာဂတဋ္ဌာနဉ္စ နာမဂေါတ္တဉ္စ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထာသနမှာ ဩရုယှ, ရာဇာ ဗျထိတမာနသော၊
နာရဒံ ပရိပုစ္ဆန္တော, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘ကုတော နု အာဂစ္ဆသိ ဒေဝဝဏ္ဏိ, ဩဘာသယံ သဗ္ဗဒိသာ စန္ဒိမာဝ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော နာမဂေါတ္တံ, ကထံ တံ ဇာနန္တိ မနုဿလောကေ’’’တိ။
တတ္ထ ဗျထိတမာနသောတိ ဘီတစိတ္တော။ ကုတော နူတိ ကစ္စိ နု ခေါ ဝိဇ္ဇာဓရော ဘဝေယျာတိ မညမာနော အဝန္ဒိတွာဝ ဧဝံ ပုစ္ဆိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၆။)အထ သော ‘‘အယံ ရာဇာ ‘ပရလောကော နတ္ထီ’တိ မညတိ, ပရလောကမေဝဿ တာဝ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟဉှိ ဒေဝတော ဣဒါနိ ဧမိ, ဩဘာသယံ သဗ္ဗဒိသာ စန္ဒိမာဝ၊
အက္ခာမိ တေ ပုစ္ဆိတော နာမဂေါတ္တံ, ဇာနန္တိ မံ နာရဒေါ ကဿပေါ စာ’’တိ။
တတ္ထ ဒေဝတောတိ ဒေဝလောကတော။ နာရဒေါ ကဿပေါ စာတိ မံ နာမေန နာရဒေါ, ဂေါတ္တေန ကဿပေါတိ ဇာနန္တိ။
အထ ရာဇာ ‘‘ဣမံ ပစ္ဆာပိ ပရလောကံ ပုစ္ဆိဿာမိ, ဣဒ္ဓိယာ လဒ္ဓကာရဏံ တာဝ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အစ္ဆေရရူပံ တဝ ယာဒိသဉ္စ, ဝေဟာယသံ ဂစ္ဆသိ တိဋ္ဌသီ စ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာရဒ ဧတမတ္ထံ, အထ ကေန ဝဏ္ဏေန တဝါယမိဒ္ဓီ’’တိ။
တတ္ထ ယာဒိသဉ္စာတိ ယာဒိသဉ္စ တဝ သဏ္ဌာနံ, ယဉ္စ တွံ အာကာသေ ဂစ္ဆသိ တိဋ္ဌသိ စ, ဣဒံ အစ္ဆရိယဇာတံ။
‘‘သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ ဒမော စ စာဂေါ, ဂုဏာ မမေတေ ပကတာ ပုရာဏာ၊
တေဟေဝ ဓမ္မေဟိ သုသေဝိတေဟိ, မနောဇလော ယေန ကာမံ ဂတောသ္မီ’’တိ။
တတ္ထ သစ္စန္တိ မုသာဝါဒဝိရဟိတံ ဝစီသစ္စံ။ ဓမ္မောတိ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မော စေဝ ကသိဏပရိကမ္မဈာနဓမ္မော စ။ ဒမောတိ ဣန္ဒြိယဒမနံ။ စာဂေါတိ ကိလေသပရိစ္စာဂေါ စ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေါ စ။ မမေတေ ဂုဏာတိ မမ ဧတေ ဂုဏသမ္ပယုတ္တာ ဂုဏသဟဂတာ။ ပကတာ ပုရာဏာတိ မယာ ပုရိမဘဝေ ကတာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တေဟေဝ ဓမ္မေဟိ သုသေဝိတေဟီ’’တိ တေ သဗ္ဗေ ဂုဏေ သုသေဝိတေ ပရိစာရိတေ ဒဿေတိ။ မနောဇဝေါတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၇။)ဣဒ္ဓိယာ ကာရဏေန ပဋိလဒ္ဓေါ။ ယေန ကာမံ ဂတောသ္မီတိ ယေန ဒေဝဋ္ဌာနေ စ မနုဿဋ္ဌာနေ စ ဂန္တုံ ဣစ္ဆနံ, တေန ဂတောသ္မီတိ အတ္ထော။
ရာဇာ ဧဝံ တသ္မိံ ကထေန္တေပိ မိစ္ဆာဒဿနဿ ဂဟိတတ္တာ ပရလောကံ အသဒ္ဒဟန္တော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ပုညဝိပါကော’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အစ္ဆေရမာစိက္ခသိ ပုညသိဒ္ဓိံ, သစေ ဟိ ဧတေဟိ ယထာ ဝဒေသိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာရဒ ဧတမတ္ထံ, ပုဋ္ဌော စ မေ သာဓု ဝိယာကရောဟီ’’တိ။
တတ္ထ ပုညသိဒ္ဓိန္တိ ပုညာနံ သိဒ္ဓိံ ဖလဒါယကတ္တံ အာစိက္ခန္တော အစ္ဆရိယံ အာစိက္ခသိ။
နာရဒေါ အာဟ –
‘‘ပုစ္ဆဿု မံ ရာဇ တဝေသ အတ္ထော, ယံ သံသယံ ကုရုသေ ဘူမိပါလ၊
အဟံ တံ နိဿံသယတံ ဂမေမိ, နယေဟိ ဉာယေဟိ စ ဟေတုဘီ စာ’’တိ။
တတ္ထ တဝေသ အတ္ထောတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗကော နာမ တဝ ဧသ အတ္ထော။ ယံ သံသယန္တိ ယံ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ အတ္ထေ သံသယံ ကရောသိ, တံ မံ ပုစ္ဆ။ နိဿံသယတန္တိ အဟံ တံ နိဿံသယဘာဝံ ဂမေမိ။ နယေဟီတိ ကာရဏဝစနေဟိ။ ဉာယေဟီတိ ဉာဏေဟိ။ ဟေတုဘီတိ ပစ္စယေဟိ, ပဋိညာမတ္တေနေဝ အဝတွာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကာရဏဝစနေန စ တေသံ ဓမ္မာနံ သမုဋ္ဌာပကပစ္စယေဟိ စ တံ နိဿံသယံ ကရိဿာမီတိ အတ္ထော။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ နာရဒ ဧတမတ္ထံ, ပုဋ္ဌော စ မေ နာရဒ မာ မုသာ ဘဏိ၊
အတ္ထိ နု ဒေဝါ ပိတရော နု အတ္ထိ, လောကော ပရော အတ္ထိ ဇနော ယမာဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဇနော ယမာဟူတိ ယံ ဇနော ဧဝမာဟ – ‘‘အတ္ထိ ဒေဝါ, အတ္ထိ ပိတရော, အတ္ထိ ပရော လောကော’’တိ, တံ သဗ္ဗံ အတ္ထိ နု ခေါတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၈။)‘‘အတ္ထေဝ ဒေဝါ ပိတရော စ အတ္ထိ, လောကော ပရော အတ္ထိ ဇနော ယမာဟု၊
ကာမေသု ဂိဒ္ဓါ စ နရာ ပမူဠှာ, လောကံ ပရံ န ဝိဒူ မောဟယုတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ အတ္ထေဝ ဒေဝါတိ မဟာရာဇ, ဒေဝါ စ ပိတရော စ အတ္ထိ, ယမ္ပိ ဇနော ပရလောကမာဟ, သောပိ အတ္ထေဝ။ န ဝိဒူတိ ကာမဂိဒ္ဓါ ပန မောဟမူဠှာ ဇနာ ပရလောကံ န ဝိဒန္တိ န ဇာနန္တီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ပရိဟာသံ ကရောန္တော ဧဝမာဟ –
‘‘အတ္ထီတိ စေ နာရဒ သဒ္ဒဟာသိ, နိဝေသနံ ပရလောကေ မတာနံ၊
ဣဓေဝ မေ ပဉ္စ သတာနိ ဒေဟိ, ဒဿာမိ တေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ နိဝေသနန္တိ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ ပဉ္စ သတာနီတိ ပဉ္စ ကဟာပဏသတာနိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ပရိသမဇ္ဈေယေဝ ဂရဟန္တော အာဟ –
‘‘ဒဇ္ဇေမု ခေါ ပဉ္စ သတာနိ ဘောတော, ဇညာမု စေ သီလဝန္တံ ဝဒညုံ၊
လုဒ္ဒံ တံ ဘောန္တံ နိရယေ ဝသန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿံ။
‘‘ဣဓေဝ ယော ဟောတိ အဓမ္မသီလော, ပါပါစာရော အလသော လုဒ္ဒကမ္မော၊
န ပဏ္ဍိတာ တသ္မိံ ဣဏံ ဒဒန္တိ, န ဟိ အာဂမော ဟောတိ တထာဝိဓမှာ။
‘‘ဒက္ခဉ္စ ပေါသံ မနုဇာ ဝိဒိတွာ, ဥဋ္ဌာနကံ သီလဝန္တံ ဝဒညုံ၊
သယမေဝ ဘောဂေဟိ နိမန္တယန္တိ, ကမ္မံ ကရိတွာ ပုန မာဟရေသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၃၉။)တတ္ထ ဇညာမု စေတိ ယဒိ မယံ ဘဝန္တံ ‘‘သီလဝါ ဧသ ဝဒညူ, ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣမိနာ နာမတ္ထောတိ ဇာနိတွာ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ကာရကော ဝဒညူ’’တိ ဇာနေယျာမ။ အထ တေ ဝဍ္ဎိယာ ပဉ္စ သတာနိ ဒဒေယျာမ, တွံ ပန လုဒ္ဒေါ သာဟသိကော မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဟေတွာ ဒါနသာလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပရဒါရေသု အပရဇ္ဈသိ, ဣတော စုတော နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသိ, ဧဝံ လုဒ္ဒံ တံ နိရယေ ဝသန္တံ ဘောန္တံ တတ္ထ ဂန္တွာ ကော ‘‘သဟဿံ မေ ဒေဟီ’’တိ စောဒေဿတိ။ တထာဝိဓမှာတိ တာဒိသာ ပုရိသာ ဒိန္နဿ ဣဏဿ ပုန အာဂမော နာမ န ဟောတိ။ ဒက္ခန္တိ ဓနုပ္ပါဒနကုသလံ။ ပုန မာဟရေသီတိ အတ္တနော ကမ္မံ ကရိတွာ ဓနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပုန အမှာကံ သန္တကံ အာဟရေယျာသိ, မာ နိက္ကမ္မော ဝသီတိ သယမေဝ ဘောဂေဟိ နိမန္တယန္တီတိ။
ဣတိ ရာဇာ တေန နိဂ္ဂယှမာနော အပ္ပဋိဘာနော အဟောသိ။ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ‘‘မဟိဒ္ဓိကော ဒေဝေါပိ အဇ္ဇ ရာဇာနံ မိစ္ဆာဒဿနံ ဝိဿဇ္ဇာပေဿတီ’’တိ သကလနဂရံ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ မဟာသတ္တဿာနုဘာဝေန တဒါ သတ္တယောဇနိကာယ မိထိလာယ တဿ ဓမ္မဒေသနံ အဿုဏန္တော နာမ နာဟောသိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ ဒဠှံ မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဏှိ, နိရယဘယေန နံ သန္တဇ္ဇေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ပုန ဒေဝလောကေန အဿာသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, သစေ ဒိဋ္ဌိံ န ဝိဿဇ္ဇေဿသိ, ဧဝံ အနန္တဒုက္ခံ နိရယံ ဂမိဿသီ’’တိ ဝတွာ နိရယကထံ ပဋ္ဌပေသိ –
‘‘ဣတော စုတော ဒက္ခသိ တတ္ထ ရာဇ, ကာကောလသံဃေဟိ ဝိကဿမာနံ၊
တံ ခဇ္ဇမာနံ နိရယေ ဝသန္တံ, ကာကေဟိ ဂိဇ္ဈေဟိ စ သေနကေဟိ၊
သဉ္ဆိန္နဂတ္တံ ရုဟိရံ သဝန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ ကာကောလသံဃေဟီတိ လောဟတုဏ္ဍေဟိ ကာကသံဃေဟိ။ ဝိကဿမာနန္တိ အတ္တာနံ အာကဍ္ဎိယမာနံ တတ္ထ နိရယေ ပဿိဿသိ။ တန္တိ တံ ဘဝန္တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၀။)တံ ပန ကာကောလနိရယံ ဝဏ္ဏေတွာ ‘‘သစေပိ ဧတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တိဿသိ, လောကန္တရနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿသီ’’တိ ဝတွာ တံ နိရယံ ဒဿေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘အန္ဓံတမံ တတ္ထ န စန္ဒသူရိယာ, နိရယော သဒါ တုမုလော ဃောရရူပေါ၊
သာ နေဝ ရတ္တီ န ဒိဝါ ပညာယတိ, တထာဝိဓေ ကော ဝိစရေ ဓနတ္ထိကော’’တိ။
တတ္ထ အန္ဓံ တမန္တိ မဟာရာဇ, ယမှိ လောကန္တရနိရယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏဿ ဥပ္ပတ္တိနိဝါရဏံ အန္ဓတမံ။ သဒါ တုမုလောတိ သော နိရယော နိစ္စံ ဗဟလန္ဓကာရော။ ဃောရရူပေါတိ ဘီသနကဇာတိကော။ သာ နေဝ ရတ္တီတိ ယာ ဣဓ ရတ္တိ ဒိဝါ စ, သာ နေဝ တတ္ထ ပညာယတိ။ ကော ဝိစရေတိ ကော ဥဒ္ဓါရံ သောဓေန္တော ဝိစရိဿတိ။
တမ္ပိဿ လောကန္တရနိရယံ ဝိတ္ထာရေန ဝဏ္ဏေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ အဝိဿဇ္ဇေန္တော န ကေဝလံ ဧတဒေဝ, အညမ္ပိ ဒုက္ခံ အနုဘဝိဿသီ’’တိ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သဗလော စ သာမော စ ဒုဝေ သုဝါနာ, ပဝဒ္ဓကာယာ ဗလိနော မဟန္တာ၊
ခါဒန္တိ ဒန္တေဟိ အယောမယေဟိ, ဣတော ပဏုန္နံ ပရလောကပတ္တ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတော ပဏုန္နန္တိ ဣမမှာ မနုဿလောကာ စုတံ။ ပရတော နိရယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ သဗ္ဗာနိ တာနိ နိရယဋ္ဌာနာနိ နိရယပါလာနံ ဥပက္ကမေဟိ သဒ္ဓိံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတွာ တာသံ တာသံ ဂါထာနံ အနုတ္တာနာနိ ပဒါနိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာနိ။
‘‘တံ ခဇ္ဇမာနံ နိရယေ ဝသန္တံ, လုဒ္ဒေဟိ ဝါဠေဟိ အဃမ္မိဂေဟိ စ၊
သဉ္ဆိန္နဂတ္တံ ရုဟိရံ သဝန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ လုဒ္ဒေဟီတိ ဒါရုဏေဟိ။ ဝါဠေဟီတိ ဒုဋ္ဌေဟိ။ အဃမ္မိဂေဟီတိ အဃာဝဟေဟိ မိဂေဟိ, ဒုက္ခာဝဟေဟိ သုနခေဟီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၁။)‘‘ဥသူဟိ သတ္တီဟိ စ သုနိသိတာဟိ, ဟနန္တိ ဝိဇ္ဈန္တိ စ ပစ္စမိတ္တာ၊
ကာဠူပကာဠာ နိရယမှိ ဃောရေ, ပုဗ္ဗေ နရံ ဒုက္ကဋကမ္မကာရိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဟနန္တိ ဝိဇ္ဈန္တိ စာတိ ဇလိတာယ အယပထဝိယံ ပါတေတွာ သကလသရီရံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ကရောန္တာ ပဟရန္တိ စေဝ ဝိဇ္ဈန္တိ စ။ ကာဠူပကာဠာတိ ဧဝံနာမကာ နိရယပါလာ။ နိရယမှီတိ တသ္မိံ တေသညေဝ ဝသေန ကာဠူပကာဠသင်္ခါတေ နိရယေ။ ဒုက္ကဋကမ္မကာရိန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန ဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ကာရကံ။
‘‘တံ ဟညမာနံ နိရယေ ဝဇန္တံ, ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဿသ္မိံ ဝိပ္ဖါလိတူဒရံ၊
သဉ္ဆိန္နဂတ္တံ ရုဟိရံ သဝန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ တန္တိ တံ ဘဝန္တံ တတ္ထ နိရယေ တထာ ဟညမာနံ။ ဝဇန္တန္တိ ဣတော စိတော စ ဓာဝန္တံ။ ကုစ္ဆိသ္မိန္တိ ကုစ္ဆိယဉ္စ ပဿေ စ ဟညမာနံ ဝိဇ္ဈိယမာနန္တိ အတ္ထော။
‘‘သတ္တီ ဥသူ တောမရဘိဏ္ဍိဝါလာ, ဝိဝိဓာဝုဓာ ဝဿန္တိ တတ္ထ ဒေဝါ၊
ပတန္တိ အင်္ဂါရမိဝစ္စိမန္တော, သိလာသနီ ဝဿတိ လုဒ္ဒကမ္မေတိ။
တတ္ထ အင်္ဂါရမိဝစ္စိမန္တောတိ ဇလိတအင်္ဂါရာ ဝိယ အစ္စိမန္တာ အာဝုဓဝိသေသာ ပတန္တိ။ သိလာသနီတိ ဇလိတသိလာသနိ။ ဝဿတိ လုဒ္ဒကမ္မေတိ ယထာ နာမ ဒေဝေ ဝဿန္တေ အသနိ ပတတိ, ဧဝမေဝ အာကာသေ သမုဋ္ဌာယ စိစ္စိဋာယမာနံ ဇလိတသိလာဝဿံ တေသံ လုဒ္ဒကမ္မာနံ ဥပရိ ပတတိ။
‘‘ဥဏှော စ ဝါတော နိရယမှိ ဒုဿဟော, န တမှိ သုခံ လဗ္ဘတိ ဣတ္တရမ္ပိ၊
တံ တံ ဝိဓာဝန္တမလေနမာတုရံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတ္တရမ္ပီတိ ပရိတ္တကမ္ပိ။ ဝိဓာဝန္တန္တိ ဝိဝိဓာ ဓာဝန္တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၂။)‘‘သန္ဓာဝမာနမ္ပိ ရထေသု ယုတ္တံ, သဇောတိဘူတံ ပထဝိံ ကမန္တံ၊
ပတောဒလဋ္ဌီဟိ သုစောဒယန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ ရထေသု ယုတ္တန္တိ ဝါရေန ဝါရံ တေသု ဇလိတလောဟရထေသု ယုတ္တံ။ ကမန္တန္တိ အက္ကမမာနံ။ သုစောဒယန္တန္တိ သုဋ္ဌု စောဒယန္တံ။
‘‘တမာရုဟန္တံ ခုရသဉ္စိတံ ဂိရိံ, ဝိဘိံသနံ ပဇ္ဇလိတံ ဘယာနကံ၊
သဉ္ဆိန္နဂတ္တံ ရုဟိရံ သဝန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ တမာရုဟန္တန္တိ တံ ဘဝန္တံ ဇလိတာဝုဓပဟာရေ အသဟိတွာ ဇလိတခုရေဟိ သဉ္စိတံ ဇလိတလောဟပဗ္ဗတံ အာရုဟန္တံ။
‘‘တမာရုဟန္တံ ပဗ္ဗတသန္နိကာသံ, အင်္ဂါရရာသိံ ဇလိတံ ဘယာနကံ၊
သုဒဍ္ဎဂတ္တံ ကပဏံ ရုဒန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဒဍ္ဎဂတ္တန္တိ သုဋ္ဌု ဒဍ္ဎသရီရံ။
‘‘အဗ္ဘကူဋသမာ ဥစ္စာ, ကဏ္ဋကနိစိတာ ဒုမာ၊
အယောမယေဟိ တိက္ခေဟိ, နရလောဟိတပါယိဘီ’’တိ။
တတ္ထ ကဏ္ဋကနိစိတာတိ ဇလိတကဏ္ဋကေဟိ စိတာ။ ‘‘အယောမယေဟီ’’တိ ဣဒံ ယေဟိ ကဏ္ဋကေဟိ အာစိတာ, တေ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။
‘‘တမာရုဟန္တိ နာရိယော, နရာ စ ပရဒါရဂူ၊
စောဒိတာ သတ္တိဟတ္ထေဟိ, ယမနိဒ္ဒေသကာရိဘီ’’တိ။
တတ္ထ တမာရုဟန္တီတိ တံ ဧဝရူပံ သိမ္ဗလိရုက္ခံ အာရုဟန္တိ။ ယမနိဒ္ဒေသကာရိဘီတိ ယမဿ ဝစနကရေဟိ, နိရယပါလေဟီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၃။)‘‘တမာရုဟန္တံ နိရယံ, သိမ္ဗလိံ ရုဟိရမက္ခိတံ၊
ဝိဒဍ္ဎကာယံ ဝိတစံ, အာတုရံ ဂါဠှဝေဒနံ။
‘‘ပဿသန္တံ မုဟုံ ဥဏှံ, ပုဗ္ဗကမ္မာပရာဓိကံ၊
ဒုမဂ္ဂေ ဝိတစံ ဂတ္တံ, ကော တံ ယာစေယျ တံ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဒဍ္ဎကာယန္တိ ဝိဟိံသိတကာယံ။ ဝိတစန္တိ စမ္မမံသာနံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဆိန္နတာယ ကောဝိဠာရပုပ္ဖံ ဝိယ ကိံသုကပုပ္ဖံ ဝိယ စ။
‘‘အဗ္ဘကူဋသမာ ဥစ္စာ, အသိပတ္တာစိတာ ဒုမာ၊
အယောမယေဟိ တိက္ခေဟိ, နရလောဟိတပါယိဘီ’’တိ။
တတ္ထ အသိပတ္တာစိတာတိ အသိမယေဟိ ပတ္တေဟိ စိတာ။
‘‘တမာရုဟန္တံ အသိပတ္တပါဒပံ, အသီဟိ တိက္ခေဟိ စ ဆိဇ္ဇမာနံ၊
သဉ္ဆိန္နဂတ္တံ ရုဟိရံ သဝန္တံ, ကော စောဒယေ ပရလောကေ သဟဿ’’န္တိ။
တတ္ထ တမာရုဟန္တန္တိ တံ ဘဝန္တံ နိရယပါလာနံ အာဝုဓပဟာရေ အသဟိတွာ အာရုဟန္တံ။
‘‘တတော နိက္ခန္တမတ္တံ တံ, အသိပတ္တာစိတာ ဒုမာ၊
သမ္ပတိတံ ဝေတရဏိံ, ကော တံ ယာစေယျ တံ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ သမ္ပတိတန္တိ ပတိတံ။
‘‘ခရာ ခါရောဒိကာ တတ္တာ, ဒုဂ္ဂါ ဝေတရဏီ နဒီ၊
အယောပေါက္ခရသဉ္ဆန္နာ, တိက္ခာ ပတ္တေဟိ သန္ဒတိ’’။
တတ္ထ ခရာတိ ဖရုသာ။ အယောပေါက္ခရသဉ္ဆန္နာတိ အယောမယေဟိ တိခိဏပရိယန္တေဟိ ပေါက္ခရပတ္တေဟိ သဉ္ဆန္နာ။ ပတ္တေဟီတိ တေဟိ ပတ္တေဟိ သာ နဒီ တိက္ခာ ဟုတွာ သန္ဒတိ။
‘‘တတ္ထ သဉ္ဆိန္နဂတ္တံ တံ, ဝုယှန္တံ ရုဟိရမက္ခိတံ၊
ဝေတရညေ အနာလမ္ဗေ, ကော တံ ယာစေယျ တံ ဓန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၄။)ဣမံ ပန မဟာသတ္တဿ နိရယကထံ သုတွာ ရာဇာ သံဝိဂ္ဂဟဒယော မဟာသတ္တညေဝ တာဏဂဝေသီ ဟုတွာ အာဟ –
‘‘ဝေဓာမိ ရုက္ခော ဝိယ ဆိဇ္ဇမာနော, ဒိသံ န ဇာနာမိ ပမူဠှသညော၊
ဘယာနုတပ္ပါမိ မဟာ စ မေ ဘယာ, သုတွာန ကထာ တဝ ဘာသိတာ ဣသေ။
‘‘အာဒိတ္တေ ဝါရိမဇ္ဈံဝ, ဒီပံဝေါဃေ မဟဏ္ဏဝေ၊
အန္ဓကာရေဝ ပဇ္ဇောတော, တွံ နောသိ သရဏံ ဣသေ။
‘‘အတ္ထဉ္စ ဓမ္မံ အနုသာသ မံ ဣသေ, အတီတမဒ္ဓါ အပရာဓိတံ မယာ၊
အာစိက္ခ မေ နာရဒ သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ, ယထာ အဟံ နော နိရယံ ပတေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘယာနုတပ္ပါမီတိ အတ္တနာ ကတဿ ပါပဿ ဘယေန အနုတပ္ပါမိ။ မဟာ စ မေ ဘယာတိ မဟန္တဉ္စ မေ နိရယဘယံ ဥပ္ပန္နံ။ ဒိပံဝေါဃေတိ ဒီပံဝ ဩဃေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာဒိတ္တေ ကာလေ ဝါရိမဇ္ဈံ ဝိယ ဘိန္နနာဝါနံ ဩဃေ အဏ္ဏဝေ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနာနံ ဒီပံ ဝိယ အန္ဓကာရဂတာနံ ပဇ္ဇောတော ဝိယ စ တွံ နော ဣသေ သရဏံ ဘဝ။ အတီတမဒ္ဓါ အပရာဓိတံ မယာတိ ဧကံသေန မယာ အတီတံ ကမ္မံ အပရာဓိတံ ဝိရာဓိတံ, ကုသလံ အတိက္ကမိတွာ အကုသလမေဝ ကတန္တိ။
အထဿ မဟာသတ္တော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အာစိက္ခိတုံ သမ္မာပဋိပန္နေ ပေါရာဏကရာဇာနော ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ယထာ အဟူ ဓတရဋ္ဌော, ဝေဿာမိတ္တော အဋ္ဌကော ယာမတဂ္ဂိ၊
ဥသိန္ဒရော စာပိ သိဝီ စ ရာဇာ, ပရိစာရကာ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ။
‘‘ဧတေ စညေ စ ရာဇာနော, ယေ သဂ္ဂဝိသယံ ဂတာ၊
အဓမ္မံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ, ဓမ္မံ စရ မဟီပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၅။)‘‘အန္နဟတ္ထာ စ တေ ဗျမှေ, ဃောသယန္တု ပုရေ တဝ၊
‘ကော ဆာတော ကော စ တသိတော, ကော မာလံ ကော ဝိလေပနံ၊
နာနာရတ္တာနံ ဝတ္ထာနံ, ကော နဂ္ဂေါ ပရိဒဟိဿတိ။
‘ကော ပန္ထေ ဆတ္တမာနေတိ, ပါဒုကာ စ မုဒူ သုဘာ’၊
ဣတိ သာယဉ္စ ပါတော စ, ဃောသယန္တု ပုရေ တဝ။
‘‘ဇိဏ္ဏံ ပေါသံ ဂဝါဿဉ္စ, မာဿု ယုဉ္ဇ ယထာ ပုရေ၊
ပရိဟာရဉ္စ ဒဇ္ဇာသိ, အဓိကာရကတော ဗလီ’’တိ။
တတ္ထ ဧတေ စာတိ ယထာ ဧတေ စ ဓတရဋ္ဌော ဝေဿာမိတ္တော အဋ္ဌကော ယာမတဂ္ဂိ ဥသိန္ဒရော သိဝီတိ ဆ ရာဇာနော အညေ စ ဓမ္မံ စရိတွာ သဂ္ဂဝိသယံ ဂတာ, ဧဝံ တွမ္ပိ အဓမ္မံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မံ စရ။ ကော ဆာတောတိ မဟာရာဇ, တဝ ဗျမှေ ပုရေ ရာဇနိဝေသနေ စေဝ နဂရေ စ အန္နဟတ္ထာ ပုရိသာ ‘‘ကော ဆာတော, ကော တသိတော’’တိ တေသံ ဒါတုကာမတာယ ဃောသေန္တု။ ကော မာလန္တိ ကော မာလံ ဣစ္ဆတိ, ကော ဝိလေပနံ ဣစ္ဆတိ, နာနာရတ္တာနံ ဝတ္ထာနံ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ကော နဂ္ဂေါ ပရိဒဟိဿတီတိ ဃောသေန္တု။ ကော ပန္ထေ ဆတ္တမာနေတီတိ ကော ပန္ထေ ဆတ္တံ ဓာရယိဿတိ။ ပါဒုကာ စာတိ ဥပါဟနာ စ မုဒူ သုဘာ ကော ဣစ္ဆတိ။
ဇိဏ္ဏံ ပေါသန္တိ ယော တေ ဥပဋ္ဌာကေသု အမစ္စော ဝါ အညော ဝါ ပုဗ္ဗေ ကတူပကာရော ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ ယထာ ပေါရာဏကာလေ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ယေပိ တေ ဂဝါဿာဒယော ဇိဏ္ဏတာယ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ, တေသု ဧကမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ကမ္မေသု မာ ယောဇယိ။ ဇိဏ္ဏကာလသ္မိဉှိ တေ တာနိ ကမ္မာနိ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ ပရိဟာရဉ္စာတိ ဣဓ ပရိဝါရော ‘‘ပရိဟာရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော စ တေ ဗလီ ဟုတွာ အဓိကာရကတော ပုဗ္ဗေ ကတူပကာရော ဟောတိ, တဿ ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ ယထာပေါရာဏပရိဝါရံ ဒဒေယျာသိ။ အသပ္ပုရိသာ ဟိ အတ္တနော ဥပကာရကာနံ ဥပကာရံ ကာတုံ သမတ္ထကာလေယေဝ သမ္မာနံ ကရောန္တိ, သမတ္ထကာလေ ပန န ဩလောကေန္တိ။ သပ္ပုရိသာ ပန အသမတ္ထကာလေပိ တေသံ တထေဝ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, တသ္မာ တုဝမ္ပိ ဧဝံ ကရေယျာသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၆။)ဣတိ မဟာသတ္တော ရညော ဒါနကထဉ္စ သီလကထဉ္စ ကထေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ အယံ ရာဇာ အတ္တနော အတ္တဘာဝေ ရထေန ဥပမေတွာ ဝဏ္ဏိယမာနေ တုဿိဿတိ, တသ္မာဿ သဗ္ဗကာမဒုဟရထောပမာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘ကာယော တေ ရထသညာတော, မနောသာရထိကော လဟု၊
အဝိဟိံသာသာရိတက္ခော, သံဝိဘာဂပဋိစ္ဆဒေါ။
‘‘ပါဒသညမနေမိယော, ဟတ္ထသညမပက္ခရော၊
ကုစ္ဆိသညမနဗ္ဘန္တော, ဝါစာသညမကူဇနော။
‘‘သစ္စဝါကျသမတ္တင်္ဂေါ, အပေသုညသုသညတော၊
ဂိရာသခိလနေလင်္ဂေါ, မိတဘာဏိသိလေသိတော။
‘‘သဒ္ဓါလောဘသုသင်္ခါရော, နိဝါတဉ္ဇလိကုဗ္ဗရော၊
အထဒ္ဓတာနတီသာကော, သီလသံဝရနန္ဓနော။
‘‘အက္ကောဓနမနုဂ္ဃါတီ, ဓမ္မပဏ္ဍရဆတ္တကော၊
ဗာဟုသစ္စမပါလမ္ဗော, ဌိတစိတ္တမုပါဓိယော။
‘‘ကာလညုတာစိတ္တသာရော, ဝေသာရဇ္ဇတိဒဏ္ဍကော၊
နိဝါတဝုတ္တိယောတ္တကော, အနတိမာနယုဂေါ လဟု။
‘‘အလီနစိတ္တသန္ထာရော, ဝုဒ္ဓိသေဝီ ရဇောဟတော၊
သတိပတောဒေါ ဓီရဿ, ဓိတိ ယောဂေါ စ ရသ္မိယော။
‘‘မနော ဒန္တံ ပထံ နေတိ, သမဒန္တေဟိ ဝါဟိဘိ၊
ဣစ္ဆာ လောဘော စ ကုမ္မဂ္ဂေါ, ဥဇုမဂ္ဂေါ စ သံယမော။
‘‘ရူပေ သဒ္ဒေ ရသေ ဂန္ဓေ, ဝါဟနဿ ပဓာဝတော၊
ပညာ အာကောဋနီ ရာဇ, တတ္ထ အတ္တာဝ သာရထိ။
‘‘သစေ ဧတေန ယာနေန, သမစရိယာ ဒဠှာ ဓိတိ၊
သဗ္ဗကာမဒုဟော ရာဇ, န ဇာတု နိရယံ ဝဇေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၇။)တတ္ထ ရထသညာတောတိ မဟာရာဇ, တဝ ကာယော ရထောတိ သညာတော ဟောတု။ မနောသာရထိကောတိ မနသင်္ခါတေန ကုသလစိတ္တေန သာရထိနာ သမန္နာဂတော။ လဟူတိ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓတာယ သလ္လဟုကော။ အဝိဟိံသာသာရိတက္ခောတိ အဝိဟိံသာမယေန သာရိတေန သုဋ္ဌု ပရိနိဋ္ဌိတေန အက္ခေန သမန္နာဂတော။ သံဝိဘာဂပဋိစ္ဆဒေါတိ ဒါနသံဝိဘာဂမယေန ပဋိစ္ဆဒေန သမန္နာဂတော။ ပါဒသညမနေမိယောတိ ပါဒသံယမမယာယ နေမိယာ သမန္နာဂတော။ ဟတ္ထသညမပက္ခရောတိ ဟတ္ထသံယမမယေန ပက္ခရေန သမန္နာဂတော။ ကုစ္ဆိသညမနဗ္ဘန္တောတိ ကုစ္ဆိသံယမသင်္ခါတေန မိတဘောဇနမယေန တေလေန အဗ္ဘန္တော။ ‘‘အဗ္ဘဉ္ဇိတဗ္ဗော နာဘိ ဟောတူ’’တိပိ ပါဌော။ ဝါစာသညမကူဇနောတိ ဝါစာသံယမေန အကူဇနော။
သစ္စဝါကျသမတ္တင်္ဂေါတိ သစ္စဝါကျေန ပရိပုဏ္ဏအင်္ဂေါ အခဏ္ဍရထင်္ဂေါ။ အပေသုညသုသညတောတိ အပေသုညေန သုဋ္ဌု သညတော သမုဿိတော။ ဂိရာသခိလနေလင်္ဂေါတိ သခိလာယ သဏှဝါစာယ နိဒ္ဒေါသင်္ဂေါ မဋ္ဌရထင်္ဂေါ။ မိတဘာဏိသိလေသိတော မိတဘာဏသင်္ခါတေန သိလေသေန သုဋ္ဌု သမ္ဗန္ဓော။ သဒ္ဓါလောဘသုသင်္ခါရောတိ ကမ္မဖလသဒ္ဒဟနသဒ္ဓါမယေန စ အလောဘမယေန စ သုန္ဒရေန အလင်္ကာရေန သမန္နာဂတော။ နိဝါတဉ္ဇလိကုဗ္ဗရောတိ သီလဝန္တာနံ နိဝါတမယေန စေဝ အဉ္ဇလိကမ္မမယေန စ ကုဗ္ဗရေန သမန္နာဂတော။ အထဒ္ဓတာနတီသာကောတိ သခိလသမ္မောဒဘာဝသင်္ခါတာယ အထဒ္ဓတာယ အနတဤသော, ထောကနတဤသောတိ အတ္ထော။ သီလသံဝရနန္ဓနောတိ အခဏ္ဍပဉ္စသီလစက္ခုန္ဒြိယာဒိသံဝရသင်္ခါတာယ နန္ဓနရဇ္ဇုယာ သမန္နာဂတော။
အက္ကောဓနမနုဂ္ဃါတီတိ အက္ကောဓနဘာဝသင်္ခါတေန အနုဂ္ဃါတေန သမန္နာဂတော။ ဓမ္မပဏ္ဍရ-ဆတ္တကောတိ ဒသကုသလဓမ္မသင်္ခါတေန ပဏ္ဍရစ္ဆတ္တေန သမန္နာဂတော။ ဗာဟုသစ္စမပါလမ္ဗောတိ အတ္ထသန္နိဿိတဗဟုဿုတဘာဝမယေန အပါလမ္ဗေန သမန္နာဂတော။ ဌိတစိတ္တမုပါဓိယောတိ လောကဓမ္မေဟိ အဝိကမ္ပနဘာဝေန သုဋ္ဌု ဌိတဧကဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တစိတ္တသင်္ခါတေန ဥပါဓိနာ ဥတ္တရတ္ထရဏေန ဝါ ရာဇာသနေန သမန္နာဂတော။ ကာလညုတာစိတ္တသာရောတိ ‘‘အယံ ဒါနဿ ဒိန္နကာလော, အယံ သီလဿ ရက္ခနကာလော’’တိ ဧဝံ ကာလညုတာသင်္ခါတေန ကာလံ ဇာနိတွာ ကတေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၈။)စိတ္တေန ကုသလသာရေန သမန္နာဂတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ, မဟာရာဇ, ရထဿ နာမ အာဏိံ အာဒိံ ကတွာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရဇာတံ ပရိသုဒ္ဓံ သာရမယဉ္စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, ဧဝဉှိ သော ရထော အဒ္ဓါနက္ခမော ဟောတိ, ဧဝံ တဝပိ ကာယရထော ကာလံ ဇာနိတွာ ကတေန စိတ္တေန ပရိသုဒ္ဓေန ဒါနာဒိကုသလသာရေန သမန္နာဂတော ဟောတူတိ။ ဝေသာရဇ္ဇတိဒဏ္ဍကောတိ ပရိသမဇ္ဈေ ကထေန္တဿပိ ဝိသာရဒဘာဝသင်္ခါတေန တိဒဏ္ဍေန သမန္နာဂတော။ နိဝါတဝုတ္တိယောတ္တကောတိ ဩဝါဒေ ပဝတ္တနသင်္ခါတေန မုဒုနာ ဓုရယောတ္တေန သမန္နာဂတော။ မုဒုနာ ဟိ ဓုရယောတ္တေန ဗဒ္ဓရထံ သိန္ဓဝါ သုခံ ဝဟန္တိ, ဧဝံ တဝ ကာယရထောပိ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒပ္ပဝတ္တိတာယ အာဗဒ္ဓေါ သုခံ ယာတူတိ အတ္ထော။ အနတိမာနယုဂေါ လဟူတိ အနတိမာနသင်္ခါတေန လဟုကေန ယုဂေန သမန္နာဂတော။
အလီနစိတ္တသန္ထာရောတိ ယထာ ရထော နာမ ဒန္တမယေန ဥဠာရေန သန္ထာရေန သောဘတိ, ဧဝံ တဝ ကာယရထောပိ ဒါနာဒိနာ အလီနအသင်္ကုဋိတစိတ္တသန္ထာရော ဟောတု။ ဝုဒ္ဓိသေဝီ ရဇောဟတောတိ ယထာ ရထော နာမ ဝိသမေန ရဇုဋ္ဌာနမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တော ရဇောကိဏ္ဏော န သောဘတိ, သမေန ဝိရဇေန မဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တော သောဘတိ, ဧဝံ တဝ ကာယရထောပိ ပညာဝုဒ္ဓိသေဝိတာယ သမတလံ ဥဇုမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဟတရဇော ဟောတု။ သတိပတောဒေါ ဓီရဿာတိ ပဏ္ဍိတဿ တဝ တသ္မိံ ကာယရထေ သုပတိဋ္ဌိတသတိပတောဒေါ ဟောတု။ ဓိတိ ယောဂေါ စ ရသ္မိယောတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နဝီရိယသင်္ခါတာ ဓိတိ စ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိယံ ယုဉ္ဇနဘာဝသင်္ခါတော ယောဂေါ စ တဝ တသ္မိံ ကာယရထေ ဝဋ္ဋိတာ ထိရာ ရသ္မိယော ဟောန္တု။ မနော ဒန္တံ ပထံ နေတိ, သမဒန္တေဟိ ဝါဟိဘီတိ ယထာ ရထော နာမ ဝိသမဒန္တေဟိ သိန္ဓဝေဟိ ဥပ္ပထံ ယာတိ, သမဒန္တေဟိ သမသိက္ခိတေဟိ ယုတ္တော ဥဇုပထမေဝ အနွေတိ, ဧဝံ မနောပိ ဒန္တံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကုမ္မဂ္ဂံ ပဟာယ ဥဇုမဂ္ဂံ ဂဏှာတိ။ တသ္မာ သုဒန္တံ အာစာရသမ္ပန္နံ စိတ္တံ တဝ ကာယရထဿ သိန္ဓဝကိစ္စံ သာဓေတု။ ဣစ္ဆာလောဘော စာတိ အပ္ပတ္တေသု ဝတ္ထူသု ဣစ္ဆာ, ပတ္တေသု လောဘောတိ အယံ ဣစ္ဆာ စ လောဘော စ ကုမ္မဂ္ဂေါ နာမ။ ကုဋိလော အနုဇုမဂ္ဂေါ အပါယမေဝ နေတိ။ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ပန အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဝတ္တော သီလသံယမော ဥဇုမဂ္ဂေါ နာမ။ သော တဝ ကာယရထဿ မဂ္ဂေါ ဟောတု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၄၉။)ရူပေတိ ဧတေသု မနာပိယေသု ရူပါဒီသု ကာမဂုဏေသု နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ ဓာဝန္တဿ တဝ ကာယရထဿ ဥပ္ပထံ ပဋိပန္နဿ ရာဇရထဿ သိန္ဓဝေ အာကောဋေတွာ နိဝါရဏပတောဒယဋ္ဌိ ဝိယ ပညာ အာကောဋနီ ဟောတု။ သာ ဟိ တံ ဥပ္ပထဂမနတော နိဝါရေတွာ ဥဇုံ သုစရိတမဂ္ဂံ အာရောပေဿတိ။ တတ္ထ အတ္တာဝ သာရထီတိ တသ္မိံ ပန တေ ကာယရထေ အညော သာရထိ နာမ နတ္ထိ, တဝ အတ္တာဝ သာရထိ ဟောတု။ သစေ ဧတေန ယာနေနာတိ မဟာရာဇ, ယဿေတံ ဧဝရူပံ ယာနံ သစေ အတ္ထိ, ဧတေန ယာနေန။ သမစရိယာ ဒဠှာ ဓိတီတိ ယဿ သမစရိယာ စ ဓိတိ စ ဒဠှာ ဟောတိ ထိရာ, သော ဧတေန ယာနေန ယသ္မာ ဧသ ရထော သဗ္ဗကာမဒုဟော ရာဇ, ယထာဓိပ္ပေတေ သဗ္ဗကာမေ ဒေတိ, တသ္မာ န ဇာတု နိရယံ ဝဇေ, ဧကံသေနေတံ ဓာရေဟိ, ဧဝရူပေန ယာနေန နိရယံ န ဂစ္ဆသီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ခေါ, မဟာရာဇ, ယံ မံ အဝစ ‘‘အာစိက္ခ မေ, နာရဒ, သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ, ယထာ အဟံ နော နိရယေ ပတေယျ’’န္တိ, အယံ တေ သော မယာ အနေကပရိယာယေန အက္ခာတောတိ။
ဧဝမဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဇဟာပေတွာ သီလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါပမိတ္တေ ပဟာယ ကလျာဏမိတ္တေ ဥပသင်္ကမ, နိစ္စံ အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဩဝါဒံ ဒတွာ ရာဇဓီတု ဂုဏံ ဝဏ္ဏေတွာ ရာဇပရိသာယ စ ရာဇောရောဓာနဉ္စ ဩဝါဒံ ဒတွာ မဟန္တေနာနုဘာဝေန တေသံ ပဿန္တာနညေဝ ဗြဟ္မလောကံ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ မယာ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ ဥရုဝေလကဿပေါ ဒမိတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အလာတော ဒေဝဒတ္တောသိ, သုနာမော အာသိ ဘဒ္ဒဇိ၊
ဝိဇယော သာရိပုတ္တောသိ, မောဂ္ဂလ္လာနောသိ ဗီဇကော။
‘‘သုနက္ခတ္တော လိစ္ဆဝိပုတ္တော, ဂုဏော အာသိ အစေလကော၊
အာနန္ဒော သာ ရုစာ အာသိ, ယာ ရာဇာနံ ပသာဒယိ။
‘‘ဥရုဝေလကဿပေါ ရာဇာ, ပါပဒိဋ္ဌိ တဒါ အဟု၊
မဟာဗြဟ္မာ ဗောဓိသတ္တော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။
မဟာနာရဒကဿပဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၀။) (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၁။)စတုပေါသထကဏ္ဍံ
ပဏ္ဍု ကိသိယာသိ ဒုဗ္ဗလာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ မဟာပညော ပုထုပညော ဂမ္ဘီရပညော ဇဝနပညော ဟာသပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနော, အတ္တနော ပညာနုဘာဝေန ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒီဟိ အဘိသင်္ခတေ သုခုမပဉှေ ဘိန္ဒိတွာ တေ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနေ ကတွာ တီသု သရဏေသု စေဝ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အမတဂါမိမဂ္ဂံ ပဋိပါဒေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ယံ တထာဂတော ပရမာဘိသမ္ဗောဓိပ္ပတ္တော ပရပ္ပဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ခတ္တိယာဒယော ဒမေယျ။ ပုရိမဘဝသ္မိဉှိ ဗောဓိဉာဏံ ပရိယေသန္တောပိ တထာဂတော ပညဝါ ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနောယေဝ။ တထာ ဟိ အဟံ ဝိဓုရကာလေ သဋ္ဌိယောဇနုဗ္ဗေဓေ ကာဠပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ပုဏ္ဏကံ နာမ ယက္ခသေနာပတိံ အတ္တနော ဉာဏဗလေနေဝ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ပဉ္စသီလေသု ပတိဋ္ဌာပေန္တော အတ္တနော ဇီဝိတံ ဒါပေသိ’’န္တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ဓနဉ္စယကောရဗျော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဝိဓုရပဏ္ဍိတော နာမ အမစ္စော တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အဟောသိ။ သော မဓုရကထော မဟာဓမ္မကထိကော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော ဟတ္ထိကန္တဝီဏာသရေန ပလုဒ္ဓဟတ္ထိနော ဝိယ အတ္တနော မဓုရဓမ္မဒေသနာယ ပလောဘေတွာ တေသံ သကသကရဇ္ဇာနိ ဂန္တုံ အဒဒမာနော ဗုဒ္ဓလီလာယ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော မဟန္တေန ယသေန တသ္မိံ နဂရေ ပဋိဝသိ။
တဒါ ဟိ ဗာရာဏသိယမ္ပိ ဂိဟိသဟာယကာ စတ္တာရော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ မဟလ္လကကာလေ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရာ တတ္ထေဝ စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၂။)စာရိကံ စရမာနာ အင်္ဂရဋ္ဌေ ကာလစမ္ပာနဂရံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခာယ နဂရံ ပဝိသိံသု။ တတ္ထ စတ္တာရော သဟာယကာ ကုဋုမ္ဗိကာ တေသံ ဣရိယာပထေသု ပသီဒိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခာဘာဇနံ ဂဟေတွာ ဧကေကံ အတ္တနော နိဝေသနေ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေန အာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ ပဋိညံ ဂါဟာပေတွာ ဥယျာနေယေဝ ဝါသာပေသုံ။ တေ စတ္တာရော တာပသာ စတုန္နံ ကုဋုမ္ဗိကာနံ ဂေဟေသု နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ ဧကော တာပသော တာဝတိံသဘဝနံ ဂစ္ဆတိ, ဧကော နာဂဘဝနံ, ဧကော သုပဏ္ဏဘဝနံ, ဧကော ကောရဗျရညော မိဂါဇိနဥယျာနံ ဂစ္ဆတိ။ တေသု ယော ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ ဒိဝါဝိဟာရံ ကရောတိ, သော သက္ကဿ ယသံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ တမေဝ ဝဏ္ဏေတိ။ ယော နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ဒိဝါဝိဟာရံ ကရောတိ, သော နာဂရာဇဿ သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ တမေဝ ဝဏ္ဏေတိ။ ယော သုပဏ္ဏဘဝနံ ဂန္တွာ ဒိဝါဝိဟာရံ ကရောတိ, သော သုပဏ္ဏရာဇဿ ဝိဘူတိံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ တမေဝ ဝဏ္ဏေတိ။ ယော ဓနဉ္စယကောရဗျရာဇဿ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဒိဝါဝိဟာရံ ကရောတိ, သော ဓနဉ္စယကောရဗျရညော သိရိသောဘဂ္ဂံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ တမေဝ ဝဏ္ဏေတိ။
တေ စတ္တာရောပိ ဇနာ တံ တဒေဝ ဌာနံ ပတ္ထေတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဧကော သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧကော သပုတ္တဒါရော နာဂဘဝနေ နာဂရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧကော သုပဏ္ဏဘဝနေ သိမ္ဗလိဝိမာနေ သုပဏ္ဏရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧကော ဓနဉ္စယကောရဗျရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေပိ တာပသာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ကောရဗျကုမာရော ဝုဍ္ဎိမနွာယ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော ပန ဇူတဝိတ္တကော အဟောသိ။ သော ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနံ ဒေတိ, သီလံ ရက္ခတိ, ဥပေါသထံ ဥပဝသတိ။
သော ဧကဒိဝသံ သမာဒိန္နုပေါသထော ‘‘ဝိဝေကမနုဗြူဟိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ မနုညဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ သက္ကောပိ သမာဒိန္နုပေါသထော ‘‘ဒေဝလောကေ ပလိဗောဓော ဟောတီ’’တိ မနုဿလောကေ တမေဝ ဥယျာနံ အာဂန္တွာ ဧကသ္မိံ မနုညဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ဝရုဏနာဂရာဇာပိ သမာဒိန္နုပေါသထော ‘‘နာဂဘဝနေ ပလိဗောဓော ဟောတီ’’တိ တတ္ထေဝါဂန္တွာ ဧကသ္မိံ မနုညဋ္ဌာနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၃။)နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ သုပဏ္ဏရာဇာပိ သမာဒိန္နုပေါသထော ‘‘သုပဏ္ဏဘဝနေ ပလိဗောဓော ဟောတီ’’တိ တတ္ထေဝါဂန္တွာ ဧကသ္မိံ မနုညဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ တေပိ စတ္တာရော ဇနာ သာယနှသမယေ သကဋ္ဌာနေဟိ နိက္ခမိတွာ မင်္ဂလပေါက္ခရဏိတီရေ သမာဂန္တွာ အညမညံ ဩလောကေတွာ ပုဗ္ဗသိနေဟဝသေန သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ဟုတွာ အညမညံ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကရိံသု။ တေသု သက္ကော မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ, ဣတရေပိ အတ္တနော အတ္တနော ယုတ္တာသနံ ဉတွာ နိသီဒိံသု။ အထ နေ သက္ကော အာဟ ‘‘မယံ စတ္တာရောပိ ရာဇာနောဝ, အမှေသု ပန ကဿ သီလံ မဟန္တ’’န္တိ? အထ နံ ဝရုဏနာဂရာဇာ အာဟ ‘‘တုမှာကံ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ သီလတော မယှံ သီလံ မဟန္တ’’န္တိ။ ‘‘ကိမေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ? ‘‘အယံ သုပဏ္ဏရာဇာ အမှာကံ ဇာတာနမ္ပိ အဇာတာနမ္ပိ ပစ္စာမိတ္တောဝ, အဟံ ဧဝရူပံ အမှာကံ ဇီဝိတက္ခယကရံ ပစ္စာမိတ္တံ ဒိသွာပိ ကောဓံ န ကရောမိ, ဣမိနာ ကာရဏေန မမ သီလံ မဟန္တ’’န္တိ ဝတွာ ဣဒံ ဒသကနိပါတေ စတုပေါသထဇာတကေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ကောပနေယျေ န ကရောတိ ကောပံ, န ကုဇ္ဈတိ သပ္ပုရိသော ကဒါစိ၊
ကုဒ္ဓေါပိ သော နာဝိကရောတိ ကောပံ, တံ ဝေ နရံ သမဏမာဟု လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၂၄)၊
တတ္ထ ယောတိ ခတ္တိယာဒီသု ယော ကောစိ။ ကောပနေယျေတိ ကုဇ္ဈိတဗ္ဗယုတ္တကေ ပုဂ္ဂလေ ခန္တီဝါဒီတာပသော ဝိယ ကောပံ န ကရောတိ။ ကဒါစီတိ ယော ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ န ကုဇ္ဈတေဝ။ ကုဒ္ဓေါပီတိ သစေ ပန သော သပ္ပုရိသော ကုဇ္ဈတိ, အထ ကုဒ္ဓေါပိ တံ ကောပံ နာဝိကရောတိ စူဠဗောဓိတာပသော ဝိယ။ တံ ဝေ နရန္တိ မဟာရာဇာနော တံ ဝေ ပုရိသံ သမိတပါပတာယ လောကေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သမဏ’’န္တိ ကထေန္တိ။ ဣမေ ပန ဂုဏာ မယိ သန္တိ, တသ္မာ မမေဝ သီလံ မဟန္တန္တိ။
တံ သုတွာ သုပဏ္ဏရာဇာ ‘‘အယံ နာဂေါ မမ အဂ္ဂဘက္ခော, ယသ္မာ ပနာဟံ ဧဝရူပံ အဂ္ဂဘက္ခံ ဒိသွာပိ ခုဒံ အဓိဝါသေတွာ အာဟာရဟေတု ပါပံ န ကရောမိ, တသ္မာ မမေဝ သီလံ မဟန္တ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၄။)‘‘ဦနူဒရော ယော သဟတေ ဇိဃစ္ဆံ, ဒန္တော တပဿီ မိတပါနဘောဇနော၊
အာဟာရဟေတု န ကရောတိ ပါပံ, တံ ဝေ နရံ သမဏမာဟု လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၂၅)၊
တတ္ထ ဒန္တောတိ ဣန္ဒြိယဒမနေန သမန္နာဂတော။ တပဿီတိ တပနိဿိတကော။ အာဟာရဟေတူတိ အတိဇိဃစ္ဆပိဠိတောပိ ယော ပါပံ လာမကကမ္မံ န ကရောတိ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ။ အဟံ ပနဇ္ဇ အာဟာရဟေတု ပါပံ န ကရောမိ, တသ္မာ မမေဝ သီလံ မဟန္တန္တိ။
တတော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘အဟံ နာနပ္ပကာရံ သုခပဒဋ္ဌာနံ ဒေဝလောကသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ သီလရက္ခဏတ္ထာယ မနုဿလောကံ အာဂတော, တသ္မာ မမေဝ သီလံ မဟန္တ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ခိဍ္ဍံ ရတိံ ဝိပ္ပဇဟိတွာန သဗ္ဗံ, န စာလိကံ ဘာသတိ ကိဉ္စိ လောကေ၊
ဝိဘူသဋ္ဌာနာ ဝိရတော မေထုနသ္မာ, တံ ဝေ နရံ သမဏမာဟု လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၂၆)၊
တတ္ထ ခိဍ္ဍန္တိ ကာယိကဝါစသိကခိဍ္ဍံ။ ရတိန္တိ ဒိဗ္ဗကာမဂုဏရတိံ။ ကိဉ္စီတိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ ဝိဘူသဋ္ဌာနာတိ မံသဝိဘူသာ ဆဝိဝိဘူသာတိ ဒွေ ဝိဘူသာ။ တတ္ထ အဇ္ဈောဟရဏီယာဟာရော မံသဝိဘူသာ နာမ, မာလာဂန္ဓာဒီနိ ဆဝိဝိဘူသာ နာမ, ယေန အကုသလစိတ္တေန ဓာရီယတိ, တံ တဿ ဌာနံ, တတော ဝိရတော မေထုနသေဝနတော စ ယော ပဋိဝိရတော။ တံ ဝေ နရံ သမဏမာဟု လောကေတိ အဟံ အဇ္ဇ ဒေဝစ္ဆရာယော ပဟာယ ဣဓာဂန္တွာ သမဏဓမ္မံ ကရောမိ, တသ္မာ မမေဝ သီလံ မဟန္တန္တိ။ ဧဝံ သက္ကောပိ အတ္တနော သီလမေဝ ဝဏ္ဏေတိ။
တံ သုတွာ ဓနဉ္စယရာဇာ ‘‘အဟံ အဇ္ဇ မဟန္တံ ပရိဂ္ဂဟံ သောဠသသဟဿနာဋကိတ္ထိပရိပုဏ္ဏံ အန္တေပုရံ စဇိတွာ ဥယျာနေ သမဏဓမ္မံ ကရောမိ, တသ္မာ မမေဝ သီလံ မဟန္တ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၅။)‘‘ပရိဂ္ဂဟံ လောဘဓမ္မဉ္စ သဗ္ဗံ, ယော ဝေ ပရိညာယ ပရိစ္စဇေတိ၊
ဒန္တံ ဌိတတ္တံ အမမံ နိရာသံ, တံ ဝေ နရံ သမဏမာဟု လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၂၇)၊
တတ္ထ ပရိဂ္ဂဟန္တိ နာနပ္ပကာရံ ဝတ္ထုကာမံ။ လောဘဓမ္မန္တိ တသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတဏှံ။ ပရိညာယာတိ ဉာတပရိညာ, တီရဏပရိညာ, ပဟာနပရိညာတိ ဣမာဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ တတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ ဒုက္ခာဒိသဘာဝဇာနနံ ဉာတပရိညာ, တေသု အဂုဏံ ဥပဓာရေတွာ တီရဏံ တီရဏပရိညာ, တေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ဆန္ဒရာဂဿာပကဍ္ဎနံ ပဟာနပရိညာ။ ယော ဣမာဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ဇာနိတွာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ ပရိစ္စဇတိ, ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဒန္တန္တိ နိဗ္ဗိသေဝနံ။ ဌိတတ္တန္တိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာဘာဝေန ဌိတသဘာဝံ။ အမမန္တိ အဟန္တိ မမာယနတဏှာရဟိတံ။ နိရာသန္တိ ပုတ္တဒါရာဒီသု နိစ္ဆန္ဒရာဂံ။ တံ ဝေ နရန္တိ တံ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘သမဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ဣတိ တေ သဗ္ဗေပိ အတ္တနော အတ္တနော သီလမေဝ မဟန္တန္တိ ဝဏ္ဏေတွာ သက္ကာဒယော ဓနဉ္စယံ ပုစ္ဆိံသု ‘‘အတ္ထိ ပန, မဟာရာဇ, ကောစိ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဏ္ဍိတော, ယော နော ဣမံ ကင်္ခံ ဝိနောဒေယျာ’’တိ။ ‘‘အာမ, မဟာရာဇာနော မမ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော မဟာပညော အသမဓုရော ဝိဓုရပဏ္ဍိတော နာမ အတ္ထိ, သော နော ဣမံ ကင်္ခံ ဝိနောဒေဿတိ, တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ အထ တေ သဗ္ဗေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ သဗ္ဗေပိ ဥယျာနာ နိက္ခမိတွာ ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ ပလ္လင်္ကံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပလ္လင်္ကဝရမဇ္ဈေ နိသီဒါပေတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, အမှာကံ ကင်္ခါ ဥပ္ပန္နာ, တံ နော ဝိနောဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ပုစ္ဆာမ ကတ္တာရမနောမပညံ, ကထာသု နော ဝိဂ္ဂဟော အတ္ထိ ဇာတော၊
ဆိန္ဒဇ္ဇ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ, တဒဇ္ဇ ကင်္ခံ ဝိတရေမု သဗ္ဗေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၂၈)၊
တတ္ထ ကတ္တာရန္တိ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကကာရကံ။ ဝိဂ္ဂဟော အတ္ထိ ဇာတောတိ ဧကော သီလဝိဂ္ဂဟော သီလဝိဝါဒေါ ဥပ္ပန္နော အတ္ထိ။ ဆိန္ဒဇ္ဇာတိ အမှာကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၆။)တံ ကင်္ခံ တာနိ စ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ ဝဇိရေန သိနေရုံ ပဟရန္တော ဝိယ အဇ္ဇ ဆိန္ဒ။ ဝိတရေမူတိ ဝိတရေယျာမ။
ပဏ္ဍိတော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇာနော တုမှာကံ သီလံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ဝိဝါဒကထံ သုကထိတဒုက္ကထိတံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ ပဏ္ဍိတာ အတ္ထဒသာ ဘဝန္တိ, ဘာသန္တိ တေ ယောနိသော တတ္ထ ကာလေ၊
ကထံ နု ကထာနံ အဘာသိတာနံ, အတ္ထံ နယေယျုံ ကုသလာ ဇနိန္ဒာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၂၉)၊
တတ္ထ အတ္ထဒသာတိ အတ္ထဒဿနသမတ္ထာ။ တတ္ထ ကာလေတိ တသ္မိံ ဝိဂ္ဂဟေ အာရောစိတေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တကာလေ တေ ပဏ္ဍိတာ တမတ္ထံ အာစိက္ခန္တာ ယောနိသော ဘာသန္တိ။ အတ္ထံ နယေယျုံ ကုသလာတိ ကုသလာ ဆေကာပိ သမာနာ အဘာသိတာနံ ကထာနံ ကထံ နု အတ္ထံ ဉာဏေန နယေယျုံ ဥပပရိက္ခေယျုံ။ ဇနိန္ဒာတိ ရာဇာနော အာလပတိ။ တသ္မာ ဣဒံ တာဝ မေ ဝဒေထ။
‘‘ကထံ ဟဝေ ဘာသတိ နာဂရာဇာ, ဂရုဠော ပန ဝေနတေယျော ကိမာဟ၊
ဂန္ဓဗ္ဗရာဇာ ပန ကိံ ဝဒေတိ, ကထံ ပန ကုရူနံ ရာဇသေဋ္ဌော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၀)၊
တတ္ထ ဂန္ဓဗ္ဗရာဇာတိ သက္ကံ သန္ဓာယာဟ။
အထဿ တေ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ခန္တိံ ဟဝေ ဘာသတိ နာဂရာဇာ, အပ္ပါဟာရံ ဂရုဠော ဝေနတေယျော၊
ဂန္ဓဗ္ဗရာဇာ ရတိဝိပ္ပဟာနံ, အကိဉ္စနံ ကုရူနံ ရာဇသေဋ္ဌော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၁)၊
တဿတ္ထော – ပဏ္ဍိတ, နာဂရာဇာ တာဝ ကောပနေယျေပိ ပုဂ္ဂလေ အကုပ္ပနသင်္ခါတံ အဓိဝါသနခန္တိံ ဝဏ္ဏေတိ, ဂရုဠော အပ္ပါဟာရတာသင်္ခါတံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၇။)အာဟာရဟေတု ပါပဿ အကရဏံ, သက္ကော ပဉ္စကာမဂုဏရတီနံ ဝိပ္ပဟာနံ, ကုရုရာဇာ နိပ္ပလိဗောဓဘာဝံ ဝဏ္ဏေတီတိ။
အထ တေသံ ကထံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗာနိ ဧတာနိ သုဘာသိတာနိ, န ဟေတ္ထ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္ထိ ကိဉ္စိ၊
ယသ္မိဉ္စ ဧတာနိ ပတိဋ္ဌိတာနိ, အရာဝ နာဘျာ သုသမောဟိတာနိ၊
စတုဗ္ဘိ ဓမ္မေဟိ သမင်္ဂိဘူတံ, တံ ဝေ နရံ သမဏမာဟု လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၂)၊
တတ္ထ ဧတာနီတိ ဧတာနိ စတ္တာရိပိ ဂုဏဇာတာနိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ သကဋနာဘိယံ သုဋ္ဌု သမောဟိတာနိ အရာ ဝိယ ပတိဋ္ဌိတာနိ, စတူဟိပေတေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတံ ပုဂ္ဂလံ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သမဏ’’န္တိ အာဟု လောကေတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော စတုန္နမ္ပိ သီလံ ဧကသမမေဝ အကာသိ။ တံ သုတွာ စတ္တာရောပိ ရာဇာနော တဿ တုဋ္ဌာ ထုတိံ ကရောန္တာ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘တုဝဉှိ သေဋ္ဌော တွမနုတ္တရောသိ, တွံ ဓမ္မဂူ ဓမ္မဝိဒူ သုမေဓော၊
ပညာယ ပဉှံ သမဓိဂ္ဂဟေတွာ, အစ္ဆေစ္ဆိ ဓီရော ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ၊
အစ္ဆေစ္ဆိ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ, စုန္ဒော ယထာ နာဂဒန္တံ ခရေနာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၃)။
တတ္ထ တွမနုတ္တရောသီတိ တွံ အနုတ္တရော အသိ, နတ္ထိ တယာ ဥတ္တရိတရော နာမ။ ဓမ္မဂူတိ ဓမ္မဿ ဂေါပကော စေဝ ဓမ္မညူ စ။ ဓမ္မဝိဒူတိ ပါကဋဓမ္မော။ သုမေဓောတိ သုန္ဒရပညော ပညာယာတိ အတ္တနော ပညာယ အမှာကံ ပဉှံ သုဋ္ဌု အဓိဂဏှိတွာ ‘‘ဣဒမေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ယထာဘူတံ ဉတွာ။ အစ္ဆေစ္ဆီတိ တွံ ဓီရော အမှာကံ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ ဆိန္ဒိ, ဧဝံ ဆိန္ဒန္တော စ ‘‘ဆိန္ဒဇ္ဇ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆိတာနီ’’တိ ဣဒံ အမှာကံ အာယာစနံ သမ္ပာဒေန္တော အစ္ဆေစ္ဆိ ကင်္ခံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၈။)ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ။ စုန္ဒော ယထာ နာဂဒန္တံ ခရေနာတိ ယထာ ဒန္တကာရော ကကစေန ဟတ္ထိဒန္တံ ဆိန္ဒေယျ, ဧဝံ ဆိန္ဒီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ တေ စတ္တာရောပိ ရာဇာနော တဿ ပဉှဗျာကရဏေန တုဋ္ဌမာနသာ အဟေသုံ။ အထ နံ သက္ကော ဒိဗ္ဗဒုကူလေန ပူဇေသိ, ဂရုဠော သုဝဏ္ဏမာလာယ, ဝရုဏော နာဂရာဇာ မဏိနာ, ဓနဉ္စယရာဇာ ဂဝသဟဿာဒီဟိ ပူဇေသိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘နီလုပ္ပလာဘံ ဝိမလံ အနဂ္ဃံ, ဝတ္ထံ ဣဒံ ဓူမသမာနဝဏ္ဏံ၊
ပဉှဿ ဝေယျာကရဏေန တုဋ္ဌော, ဒဒါမိ တေ ဓမ္မပူဇာယ ဓီရ။
‘‘သုဝဏ္ဏမာလံ သတပတ္တဖုလ္လိတံ, သကေသရံ ရတ္နသဟဿမဏ္ဍိတံ၊
ပဉှဿ ဝေယျာကရဏေန တုဋ္ဌော, ဒဒါမိ တေ ဓမ္မပူဇာယ ဓီရ။
‘‘မဏိံ အနဂ္ဃံ ရုစိရံ ပဘဿရံ, ကဏ္ဌာဝသတ္တံ မဏိဘူသိတံ မေ၊
ပဉှဿ ဝေယျာကရဏေန တုဋ္ဌော, ဒဒါမိ တေ ဓမ္မပူဇာယ ဓီရ။
‘‘ဂဝံ သဟဿံ ဥသဘဉ္စ နာဂံ, အာဇညယုတ္တေ စ ရထေ ဒသ ဣမေ၊
ပဉှဿ ဝေယျာကရဏေန တုဋ္ဌော, ဒဒါမိ တေ ဂါမဝရာနိ သောဠသာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၄-၃၇)၊
ဧဝံ သက္ကာဒယော မဟာသတ္တံ ပူဇေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမိံသု။
စတုပေါသထကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၅၉။)ဒေါဟဠကဏ္ဍံ
တေသု နာဂရာဇဿ ဘရိယာ ဝိမလာဒေဝီ နာမ။ သာ တဿ ဂီဝါယ ပိဠန္ဓနမဏိံ အပဿန္တီ ပုစ္ဆိ ‘‘ဒေဝ, ကဟံ ပန တေ မဏီ’’တိ? ‘‘ဘဒ္ဒေ, စန္ဒဗြာဟ္မဏပုတ္တဿ ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော အဟံ တေန မဏိနာ တံ ပူဇေသိံ။ န ကေဝလဉ္စ အဟမေဝ, သက္ကောပိ တံ ဒိဗ္ဗဒုကူလေန ပူဇေသိ, သုပဏ္ဏရာဇာ သုဝဏ္ဏမာလာယ, ဓနဉ္စယရာဇာ ဂဝဿသဟဿာဒီဟိ ပူဇေသီ’’တိ။ ‘‘ဓမ္မကထိကော သော, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကိံ ဝဒေသိ, ဇမ္ဗုဒီပတလေ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ ဝိယ ပဝတ္တတိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသတရာဇာနော တဿ မဓုရဓမ္မကထာယ ဗဇ္ဈိတွာ ဟတ္ထိကန္တဝီဏာသရေန ပလုဒ္ဓမတ္တဝါရဏာ ဝိယ အတ္တနော အတ္တနော ရဇ္ဇာနိ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆန္တိ, ဧဝရူပေါ သော မဓုရဓမ္မကထိကော’’တိ တဿ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေသိ။ သာ ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ ဂုဏကထံ သုတွာ တဿ ဓမ္မကထံ သောတုကာမာ ဟုတွာ စိန္တေသိ ‘‘သစာဟံ ဝက္ခာမိ ‘ဒေဝ, တဿ ဓမ္မကထံ သောတုကာမာ, ဣဓ နံ အာနေဟီ’တိ, န မေတံ အာနေဿတိ။ ယံနူနာဟံ ‘တဿ မေ ဟဒယေ ဒေါဟဠော ဥပ္ပန္နော’တိ ဂိလာနာလယံ ကရေယျ’’န္တိ။ သာ တထာ ကတွာ သိရဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော ပရိစာရိကာနံ သညံ ဒတွာ သိရိသယနေ နိပဇ္ဇိ။ နာဂရာဇာ ဥပဋ္ဌာနဝေလာယ တံ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ ဝိမလာ’’တိ ပရိစာရိကာယော ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂိလာနာ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဋ္ဌာယာသနာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ သယနပဿေ နိသီဒိတွာ သရီရံ ပရိမဇ္ဇန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဏ္ဍု ကိသိယာသိ ဒုဗ္ဗလာ, ဝဏ္ဏရူပံ န တဝေဒိသံ ပုရေ၊
ဝိမလေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတာ, ကီဒိသီ တုယှံ သရီရဝေဒနာ’’တိ။
တတ္ထ ပဏ္ဍူတိ ပဏ္ဍုပလာသဝဏ္ဏာ။ ကိသိယာတိ ကိသာ။ ဒုဗ္ဗလာတိ အပ္ပထာမာ။ ဝဏ္ဏရူပံ န တဝေဒိသံ ပုရေတိ တဝ ဝဏ္ဏသင်္ခါတံ ရူပံ ပုရေ ဧဒိသံ န ဟောတိ, နိဒ္ဒေါသံ အနဝဇ္ဇံ, တံ ဣဒါနိ ပရိဝတ္တိတွာ အမနုညသဘာဝံ ဇာတံ။ ဝိမလေတိ တံ အာလပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၀။)အထဿ သာ အာစိက္ခန္တီ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မော မနုဇေသု မာတီနံ, ဒေါဟဠော နာမ ဇနိန္ဒ ဝုစ္စတိ၊
ဓမ္မာဟဋံ နာဂကုဉ္ဇရ, ဝိဓုရဿ ဟဒယာဘိပတ္ထယေ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ မာတီနန္တိ ဣတ္ထီနံ။ ဇနိန္ဒာတိ နာဂဇနဿ ဣန္ဒ။ ဓမ္မာဟဋံ နာဂကုဉ္ဇရ, ဝိဓုရဿ ဟဒယာဘိပတ္ထယေတိ နာဂသေဋ္ဌ, အဟံ ဓမ္မေန သမေန အသာဟသိကကမ္မေန အာဟဋံ ဝိဓုရဿ ဟဒယံ အဘိပတ္ထယာမိ, တံ မေ လဘမာနာယ ဇီဝိတံ အတ္ထိ, အလဘမာနာယ ဣဓေဝ မရဏန္တိ တဿ ပညံ သန္ဓာယေဝမာဟ –
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘စန္ဒံ ခေါ တွံ ဒေါဟဠာယသိ, သူရိယံ ဝါ အထ ဝါပိ မာလုတံ၊
ဒုလ္လဘဉှိ ဝိဓုရဿ ဒဿနံ, ကော ဝိဓုရမိဓ မာနယိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုလ္လဘဉှိ ဝိဓုရဿ ဒဿနန္တိ အသမဓုရဿ ဝိဓုရဿ ဒဿနမေဝ ဒုလ္လဘံ။ တဿ ဟိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော ဓမ္မိကံ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ဝိစရန္တိ, ပဿိတုမ္ပိ နံ ကောစိ န လဘတိ, တံ ကော ဣဓ အာနယိဿတီတိ ဝဒတိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အလဘမာနာယ မေ ဣဓေဝ မရဏ’’န္တိ ပရိဝတ္တိတွာ ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ သာဠကကဏ္ဏေန မုခံ ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိ။ နာဂရာဇာ အနတ္တမနော သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နော ‘‘ဝိမလာ ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ ဟဒယမံသံ အာဟရာပေတီ’’တိ သညီ ဟုတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ ဟဒယံ အလဘန္တိယာ ဝိမလာယ ဇီဝိတံ နတ္ထိ, ကထံ နု ခေါ တဿ ဟဒယမံသံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ အထဿ ဓီတာ ဣရန္ဓတီ နာမ နာဂကညာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ မဟန္တေန သိရိဝိလာသေန ပိတု ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာ, သာ တဿ ဣန္ဒြိယဝိကာရံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, အတိဝိယ ဒေါမနဿပ္ပတ္တောသိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တီ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၁။)‘‘ကိံ နု တာတ တုဝံ ပဇ္ဈာယသိ, ပဒုမံ ဟတ္ထဂတံဝ တေ မုခံ၊
ကိံ နု ဒုမ္မနရူပေါသိ ဣဿရ, မာ တွံ သောစိ အမိတ္တတာပနာ’’တိ။
တတ္ထ ပဇ္ဈာယသီတိ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေသိ။ ဟတ္ထဂတန္တိ ဟတ္ထေန ပရိမဒ္ဒိတံ ပဒုမံ ဝိယ တေ မုခံ ဇာတံ။ ဣဿရာတိ ပဉ္စယောဇနသတိကဿ မန္ဒိရနာဂဘဝနဿ, သာမီတိ။
ဓီတု ဝစနံ သုတွာ နာဂရာဇာ တမတ္ထံ အာရောစေန္တော အာဟ –
‘‘မာတာ ဟိ တဝ ဣရန္ဓတိ, ဝိဓုရဿ ဟဒယံ ဓနိယတိ၊
ဒုလ္လဘဉှိ ဝိဓုရဿ ဒဿနံ, ကော ဝိဓုရမိဓ မာနယိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဓနိယတီတိ ပတ္ထေတိ ဣစ္ဆတိ။
အထ နံ နာဂရာဇာ ‘‘အမ္မ, မမ သန္တိကေ ဝိဓုရံ အာနေတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ, တွံ မာတု ဇီဝိတံ ဒေဟိ, ဝိဓုရံ အာနေတုံ သမတ္ထံ ဘတ္တာရံ ပရိယေသာဟီ’’တိ ဥယျောဇေန္တော ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘တဿ ဘတ္တုပရိယေသနံ စရ, ယော ဝိဓုရမိဓ မာနယိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ စရာတိ ဝိစရ။
ဣတိ သော ကိလေသာဘိရတဘာဝေန ဓီတု အနနုစ္ဆဝိကံ ကထံ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ပိတုနော စ သာ သုတွာန ဝါကျံ, ရတ္တိံ နိက္ခမ္မ အဝဿုတိံ စရီ’’တိ။
တတ္ထ အဝဿုတိန္တိ ဘိက္ခဝေ, သာ နာဂမာဏဝိကာ ပိတု ဝစနံ သုတွာ ပိတရံ အဿာသေတွာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမ္ပိ အဿာသေတွာ အတ္တနော သိရိဂဗ္ဘံ ဂန္တွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အတ္တာနံ အလင်္ကရိတွာ ဧကံ ကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဧကံသေ ကတွာ တမေဝ ရတ္တိံ ဥဒကံ ဒွိဓာ ကတွာ နာဂဘဝနတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၂။)နိက္ခမ္မ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ သမုဒ္ဒတီရေ ဌိတံ သဋ္ဌိယောဇနုဗ္ဗေဓံ ဧကဂ္ဃနံ ကာဠပဗ္ဗတံ နာမ အဉ္ဇနဂိရိံ ဂန္တွာ အဝဿုတိံ စရိ ကိလေသအဝဿုတိံ ဘတ္တုပရိယေသနံ စရီတိ အတ္ထော။
စရန္တီ စ ယာနိ ဟိမဝန္တေ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖါနိ, တာနိ အာဟရိတွာ သကလပဗ္ဗတံ မဏိအဂ္ဃိယံ ဝိယ အလင်္ကရိတွာ ဥပရိတလေ ပုပ္ဖသန္ထာရံ ကတွာ မနောရမေနာကာရေန နစ္စိတွာ မဓုရဂီတံ ဂါယန္တီ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကေ ဂန္ဓဗ္ဗေ ရက္ခသေ စ နာဂေ, ကေ ကိမ္ပုရိသေ စာပိ မာနုသေ၊
ကေ ပဏ္ဍိတေ သဗ္ဗကာမဒဒေ, ဒီဃရတ္တံ ဘတ္တာ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ကေ ဂန္ဓဗ္ဗေ ရက္ခသေ စ နာဂေတိ ကော ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ရက္ခသော ဝါ နာဂေါ ဝါ။ ကေ ပဏ္ဍိတေ သဗ္ဗကာမဒဒေတိ ကော ဧတေသု ဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ပဏ္ဍိတော သဗ္ဗကာမံ ဒါတုံ သမတ္ထော, သော ဝိဓုရဿ ဟဒယမံသဒေါဟဠိနိယာ မမ မာတု မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ မယှံ ဒီဃရတ္တံ ဘတ္တာ ဘဝိဿတီတိ။
တသ္မိံ ခဏေ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ဘာဂိနေယျော ပုဏ္ဏကော နာမ ယက္ခသေနာပတိ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ မနောမယသိန္ဓဝံ အဘိရုယှ ကာဠပဗ္ဗတမတ္ထကေန ယက္ခသမာဂမံ ဂစ္ဆန္တော တံ တာယ ဂီတသဒ္ဒံ အဿောသိ။ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ အနုဘူတပုဗ္ဗာယ ဣတ္ထိယာ ဂီတသဒ္ဒေါ တဿ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ သော တာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ နိဝတ္တိတွာ သိန္ဓဝပိဋ္ဌေ နိသိန္နောဝ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ မမ ပညာယ ဓမ္မေန သမေန ဝိဓုရဿ ဟဒယံ အာနေတုံ သမတ္ထောမှိ, တွံ မာ စိန္တယီ’’တိ တံ အဿာသေန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဿာသ ဟေဿာမိ တေ ပတိ, ဘတ္တာ တေ ဟေဿာမိ အနိန္ဒလောစနေ၊
ပညာ ဟိ မမံ တထာဝိဓာ, အဿာသ ဟေဿသိ ဘရိယာ မမာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၃။)တတ္ထ အနိန္ဒလောစနေတိ အနိန္ဒိတဗ္ဗလောစနေ။ တထာဝိဓာတိ ဝိဓုရဿ ဟဒယမံသံ အာဟရဏသမတ္ထာ။
အထ နံ ဣရန္ဓတီ ‘‘တေန ဟိ ဧဟိ, ဂစ္ဆာမ မေ ပိတု သန္တိက’’န္တိ အာနေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အဝစာသိ ပုဏ္ဏကံ ဣရန္ဓတီ, ပုဗ္ဗပထာနုဂတေန စေတသာ၊
ဧဟိ ဂစ္ဆာမ ပိတု မမန္တိကေ, ဧသောဝ တေ ဧတမတ္ထံ ပဝက္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗပထာနုဂတေနာတိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဘူတပုဗ္ဗသာမိကေ တသ္မိံ ပုဗ္ဗပထေနေဝ အနုဂတေန။ ဧဟိ ဂစ္ဆာမာတိ ဘိက္ခဝေ, သော ယက္ခသေနာပတိ ဧဝံ ဝတွာ ‘‘ဣမံ အဿပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ နေဿာမီ’’တိ ပဗ္ဗတမတ္ထကာ ဩတရိတွာ တဿာ ဂဟဏတ္ထံ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ သာ အတ္တနော ဟတ္ထံ ဂဏှိတုံ အဒတွာ တေန ပသာရိတဟတ္ထံ သယံ ဂဟေတွာ ‘‘သာမိ, နာဟံ အနာထာ, မယှံ ပိတာ ဝရုဏော နာမ နာဂရာဇာ, မာတာ ဝိမလာ နာမ ဒေဝီ, ဧဟိ မမ ပိတု သန္တိကံ ဂစ္ဆာမ, ဧသော ဧဝ တေ ယထာ အမှာကံ မင်္ဂလကိရိယာယ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဧတမတ္ထံ ပဝက္ခတီ’’တိ အဝစာသိ။
ဧဝံ ဝတွာ သာ ယက္ခံ ဂဟေတွာ ပိတု သန္တိကံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အလင်္ကတာ သုဝသနာ, မာလိနီ စန္ဒနုဿဒါ၊
ယက္ခံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာန, ပိတုသန္တိကုပါဂမီ’’တိ။
တတ္ထ ပိတုသန္တိကုပါဂမီတိ အတ္တနော ပိတုနော နာဂရညော သန္တိကံ ဥပါဂမိ။
ပုဏ္ဏကောပိ ယက္ခော ပဋိဟရိတွာ နာဂရာဇဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဣရန္ဓတိံ ယာစန္တော အာဟ –
‘‘နာဂဝရ ဝစော သုဏောဟိ မေ, ပတိရူပံ ပဋိပဇ္ဇ သုင်္ကိယံ၊
ပတ္ထေမိ အဟံ ဣရန္ဓတိံ, တာယ သမင်္ဂိံ ကရောဟိ မံ တုဝံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၄။)‘‘သတံ ဟတ္ထီ သတံ အဿာ, သတံ အဿတရီရထာ၊
သတံ ဝလဘိယော ပုဏ္ဏာ, နာနာရတ္နဿ ကေဝလာ၊
တေ နာဂ ပဋိပဇ္ဇဿု, ဓီတရံ ဒေဟိရန္ဓတိ’’န္တိ။
တတ္ထ သုင်္ကိယန္တိ အတ္တနော ကုလပဒေသာနုရူပံ ဓိတု သုင်္ကံ ဓနံ ပဋိပဇ္ဇ ဂဏှ။ သမင်္ဂိံ ကရောဟီတိ မံ တာယ သဒ္ဓိံ သမင်္ဂိဘူတံ ကရောဟိ။ ဝလဘိယောတိ ဘဏ္ဍသကဋိယော။ နာနာရတ္နဿ ကေဝလာတိ နာနာရတနဿ သကလပရိပုဏ္ဏာ။
အထ နံ နာဂရာဇာ အာဟ –
‘‘ယာဝ အာမန္တယေ ဉာတီ, မိတ္တေ စ သုဟဒဇ္ဇနေ၊
အနာမန္တ ကတံ ကမ္မံ, တံ ပစ္ဆာ အနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝ အာမန္တယေ ဉာတီတိ ဘော ယက္ခသေနာပတိ, အဟံ တုယှံ ဓီတရံ ဒေမိ, နော န ဒေမိ, ထောကံ ပန အာဂမေဟိ, ယာဝ ဉာတကေပိ ဇာနာပေမိ။ တံ ပစ္ဆာ အနုတပ္ပတီတိ ဣတ္ထိယော ဟိ ဂတဂတဋ္ဌာနေ အဘိရမန္တိပိ အနဘိရမန္တိပိ, အနဘိရတိကာလေ ဉာတကာဒယော အမှေဟိ သဒ္ဓိံ အနာမန္တေတွာ ကတံ ကမ္မံ နာမ ဧဝရူပံ ဟောတီတိ ဥဿုက္ကံ န ကရောန္တိ, ဧဝံ တံ ကမ္မံ ပစ္ဆာ အနုတာပံ အာဝဟတီတိ။
ဧဝံ ဝတွာ သော ဘရိယာယ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သော ဝရုဏော နာဂေါ, ပဝိသိတွာ နိဝေသနံ၊
ဘရိယံ အာမန္တယိတွာန, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘‘အယံ သော ပုဏ္ဏကော ယက္ခော, ယာစတီ မံ ဣရန္ဓတိံ၊
ဗဟုနာ ဝိတ္တလာဘေန, တဿ ဒေမ ပိယံ မမ’’’န္တိ။
တတ္ထ ပဝိသိတွာတိ ဝရုဏော ပုဏ္ဏကံ တတ္ထေဝ ဌပေတွာ သယံ ဥဋ္ဌာယ ယတ္ထဿ ဘရိယာ နိပန္နာ, တံ နိဝေသနံ ပဝိသိတွာ။ ပိယံ မမန္တိ မမ ပိယံ ဓီတရံ တဿ ဗဟုနာ ဝိတ္တလာဘေန ဒေမာတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၅။)‘‘န ဓနေန န ဝိတ္တေန, လဗ္ဘာ အမှံ ဣရန္ဓတီ၊
သစေ စ ခေါ ဟဒယံ ပဏ္ဍိတဿ, ဓမ္မေန လဒ္ဓါ ဣဓ မာဟရေယျ၊
ဧတေန ဝိတ္တေန ကုမာရိ လဗ္ဘာ, နာညံ ဓနံ ဥတ္တရိ ပတ္ထယာမာ’’တိ။
တတ္ထ အမှံ ဣရန္ဓတီတိ အမှာကံ ဓီတာ ဣရန္ဓတီ။ ဧတေန ဝိတ္တေနာတိ ဧတေန တုဋ္ဌိကာရဏေန။
သော တာယ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ပုနဒေဝ ပုဏ္ဏကေန သဒ္ဓိံ မန္တေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သော ဝရုဏော နာဂေါ, နိက္ခမိတွာ နိဝေသနာ၊
ပုဏ္ဏကာမန္တယိတွာန, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘‘န ဓနေန န ဝိတ္တေန, လဗ္ဘာ အမှံ ဣရန္ဓတီ၊
သစေ တုဝံ ဟဒယံ ပဏ္ဍိတသ, ဓမ္မေန လဒ္ဓါ ဣဓ မာဟရေသိ၊
ဧတေန ဝိတ္တေန ကုမာရိ လဗ္ဘာ, နာညံ ဓနံ ဥတ္တရိ ပတ္ထယာမာ’’’တိ။
တတ္ထ ပုဏ္ဏကာမန္တယိတွာနာတိ ပုဏ္ဏကံ အာမန္တယိတွာ။
ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘ယံ ပဏ္ဍိတောတျေကေ ဝဒန္တိ လောကေ, တမေဝ ဗာလောတိ ပုနာဟု အညေ၊
အက္ခာဟိ မေ ဝိပ္ပဝဒန္တိ ဧတ္ထ, ကံ ပဏ္ဍိတံ နာဂ တုဝံ ဝဒေသီ’’တိ။
တတ္ထ ယံ ပဏ္ဍိတောတျေကေတိ သော ကိရ ‘‘ဟဒယံ ပဏ္ဍိတဿာ’’တိ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘ယံ ဧကေ ပဏ္ဍိတောတိ ဝဒန္တိ, တမေဝ အညေ ဗာလောတိ ကထေန္တိ။ ကိဉ္စာပိ မေ ဣရန္ဓတိယာ ဝိဓုရောတိ အက္ခာတံ, တထာပိ တထတော ဇာနိတုံ ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၆။)‘‘ကောရဗျရာဇဿ ဓနဉ္စယဿ, ယဒိ တေ သုတော ဝိဓုရော နာမ ကတ္တာ၊
အာနေဟိ တံ ပဏ္ဍိတံ ဓမ္မလဒ္ဓါ, ဣရန္ဓတီ ပဒစရာ တေ ဟောတူ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မလဒ္ဓါတိ ဓမ္မေန လဘိတွာ။ ပဒစရာတိ ပါဒပရိစာရိကာ။
တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော သောမနဿပ္ပတ္တော သိန္ဓဝံ နယနတ္ထာယ ဥပဋ္ဌာကံ အာဏာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒဉ္စ သုတွာ ဝရုဏဿ ဝါကျံ, ဥဋ္ဌာယ ယက္ခော ပရမပ္ပတီတော၊
တတ္ထေဝ သန္တော ပုရိသံ အသံသိ, အာနေဟိ အာဇညမိဓေဝ ယုတ္တ’’န္တိ။
တတ္ထ ပုရိသံ အသံသီတိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကံ အာဏာပေသိ။ အာဇညန္တိ ကာရဏာကာရဏဇာနနကသိန္ဓဝံ။ ယုတ္တန္တိ ကပ္ပိတံ။
‘‘ဇာတရူပမယာ ကဏ္ဏာ, ကာစမှိစမယာ ခုရာ၊
ဇမ္ဗောနဒဿ ပါကဿ, သုဝဏ္ဏဿ ဥရစ္ဆဒေါ’’တိ။
တတ္ထ ဇာတရူပမယာ ကဏ္ဏာတိ တမေဝ သိန္ဓဝံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ။ တဿ ဟိ မနောမယဿ သိန္ဓဝဿ ဇာတရူပမယာ ကဏ္ဏာ, ကာစမှိစမယာ ခုရာ, တဿ ခုရာ ရတ္တမဏိမယာတိ အတ္ထော။ ဇမ္ဗောနဒဿ ပါကဿာတိ ဇမ္ဗောနဒဿ ပက္ကဿ ရတ္တသုဝဏ္ဏဿ ဥရစ္ဆဒေါ။
သော ပုရိသော တာဝဒေဝ တံ သိန္ဓဝံ အာနေသိ။ ပုဏ္ဏကော တံ အဘိရုယှ အာကာသေန ဝေဿဝဏဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နာဂဘဝနံ ဝဏ္ဏေတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တဿတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –
‘‘ဒေဝဝါဟဝဟံ ယာနံ, အဿမာရုယှ ပုဏ္ဏကော၊
အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿု, ပက္ကာမိ ဝေဟာယသမန္တလိက္ခေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၇။)‘‘သော ပုဏ္ဏကော ကာမရာဂေန ဂိဒ္ဓေါ, ဣရန္ဓတိံ နာဂကညံ ဇိဂီသံ၊
ဂန္တွာန တံ ဘူတပတိံ ယသဿိံ, ဣစ္စဗြဝီ ဝေဿဝဏံ ကုဝေရံ။
‘‘ဘောဂဝတီ နာမ မန္ဒိရေ, ဝါသာ ဟိရညဝတီတိ ဝုစ္စတိ၊
နဂရေ နိမ္မိတေ ကဉ္စနမယေ, မဏ္ဍလဿ ဥရဂဿ နိဋ္ဌိတံ။
‘‘အဋ္ဋာလကာ ဩဋ္ဌဂီဝိယော, လောဟိတင်္ကဿ မသာရဂလ္လိနော၊
ပါသာဒေတ္ထ သိလာမယာ, သောဝဏ္ဏရတနေဟိ ဆာဒိတာ။
‘‘အမ္ဗာ တိလကာ စ ဇမ္ဗုယော, သတ္တပဏ္ဏာ မုစလိန္ဒကေတကာ၊
ပိယင်္ဂု ဥဒ္ဒါလကာ သဟာ, ဥပရိဘဒ္ဒကာ သိန္ဒုဝါရကာ။
‘‘စမ္ပေယျကာ နာဂမလ္လိကာ, ဘဂိနီမာလာ အထ မေတ္ထ ကောလိယာ၊
ဧတေ ဒုမာ ပရိဏာမိတာ, သောဘယန္တိ ဥရဂဿ မန္ဒိရံ။
‘‘ခဇ္ဇုရေတ္ထ သိလာမယာ, သောဝဏ္ဏဓုဝပုပ္ဖိတာ ဗဟူ၊
ယတ္ထ ဝသတောပပါတိကော, နာဂရာဇာ ဝရုဏော မဟိဒ္ဓိကော။
‘‘တဿ ကောမာရိကာ ဘရိယာ, ဝိမလာ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟာ၊
ကာလာ တရုဏာဝ ဥဂ္ဂတာ, ပုစိမန္ဒတ္ထနီ စာရုဒဿနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၈။)‘‘လာခါရသရတ္တသုစ္ဆဝီ, ကဏိကာရာဝ နိဝါတပုပ္ဖိတာ၊
တိဒိဝေါကစရာဝ အစ္ဆရာ, ဝိဇ္ဇုဝဗ္ဘဃနာ ဝိနိဿဋာ။
‘‘သာ ဒေါဟဠိနီ သုဝိမှိတာ, ဝိဓုရဿ ဟဒယံ ဓနိယတိ၊
တံ တေသံ ဒေမိ ဣဿရ, တေန တေ ဒေန္တိ ဣရန္ဓတိံ မမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒေဝဝါဟဝဟံ ယာနန္တိ ဝဟိတဗ္ဗောတိ ဝါဟော, ဒေဝသင်္ခါတံ ဝါဟံ ဝဟတီတိ ဒေဝဝါဟဝဟံ။ ယန္တိ ဧတေနာတိ ယာနံ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ မဏ္ဍနဝသေန သုသံဝိဟိတကေသမဿု။ ဒေဝါနံ ပန ကေသမဿုကရဏကမ္မံ နာမ နတ္ထိ, ဝိစိတ္တကထိကေန ပန ကထိတံ။ ဇိဂီသန္တိ ပတ္ထယန္တော။ ဝေဿဝဏန္တိ ဝိသာဏာယ ရာဇဓာနိယာ ဣဿရရာဇာနံ။ ကုဝေရန္တိ ဧဝံနာမကံ။ ဘောဂဝတီ နာမာတိ သမ္ပန္နဘောဂတာယ ဧဝံလဒ္ဓနာမံ။ မန္ဒိရေတိ မန္ဒိရံ, ဘဝနန္တိ အတ္ထော။ ဝါသာ ဟိရညဝတီတိ နာဂရာဇဿ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ဝါသာတိ စ, ကဉ္စနဝတိယာ သုဝဏ္ဏပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဟိရညဝတီတိ စ ဝုစ္စတိ။ နဂရေ နိမ္မိတေတိ နဂရံ နိမ္မိတံ။ ကဉ္စနမယေတိ သုဝဏ္ဏမယံ။ မဏ္ဍလဿာတိ ဘောဂမဏ္ဍလေန သမန္နာဂတဿ။ နိဋ္ဌိတန္တိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတံ။ ဩဋ္ဌဂီဝိယောတိ ဩဋ္ဌဂီဝါသဏ္ဌာနေန ကတာ ရတ္တမဏိမသာရဂလ္လမယာ အဋ္ဋာလကာ။ ပါသာဒေတ္ထာတိ ဧတ္ထ နာဂဘဝနေ ပါသာဒါ။ သိလာမယာတိ မဏိမယာ။ သောဝဏ္ဏရတနေဟီတိ သုဝဏ္ဏသင်္ခါတေဟိ ရတနေဟိ, သုဝဏ္ဏိဋ္ဌကာဟိ ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။ သဟာတိ သဟကာရာ။ ဥပရိဘဒ္ဒကာတိ ဥဒ္ဒါလကဇာတိကာယေဝ ရုက္ခာ။ စမ္ပေယျကာ နာဂမလ္လိကာတိ စမ္ပကာ စ နာဂါ စ မလ္လိကာ စ။ ဘဂိနီမာလာ အထ မေတ္ထ ကောလိယာတိ ဘဂိနီမာလာ စေဝ အထ ဧတ္ထ နာဂဘဝနေ ကောလိယာ နာမ ရုက္ခာ စ။ ဧတေ ဒုမာ ပရိဏာမိတာတိ ဧတေ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခာ အညမညံ သံဃဋ္ဋသာခတာယ ပရိဏာမိတာ အာကုလသမာကုလာ။ ခဇ္ဇုရေတ္ထာတိ ခဇ္ဇုရိရုက္ခာ ဧတ္ထ။ သိလာမယာတိ ဣန္ဒနီလမဏိမယာ။ သောဝဏ္ဏဓုဝပုပ္ဖိတာတိ တေ ပန သုဝဏ္ဏပုပ္ဖေဟိ နိစ္စပုပ္ဖိတာ။ ယတ္ထ ဝသတောပပါတိကောတိ ယတ္ထ နာဂဘဝနေ ဩပပါတိကော နာဂရာဇာ ဝသတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၆၉။)ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟာတိ သုဝဏ္ဏရာသိသဿိရိကသရီရာ။ ကာလာ တရုဏာဝ ဥဂ္ဂတာတိ ဝိလာသယုတ္တတာယ မန္ဒဝါတေရိတာ ကာလဝလ္လိပလ္လဝါ ဝိယ ဥဂ္ဂတာ။ ပုစိမန္ဒတ္ထနီတိ နိမ္ဗဖလသဏ္ဌာနစူစုကာ။ လာခါရသရတ္တသုစ္ဆဝီတိ ဟတ္ထပါဒတလဆဝိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တိဒိဝေါကစရာတိ တိဒသဘဝနစရာ။ ဝိဇ္ဇုဝဗ္ဘဃနာတိ အဗ္ဘဃနဝလာဟကန္တရတော နိဿဋာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ။ တံ တေသံ ဒေမီတိ တံ တဿ ဟဒယံ အဟံ တေသံ ဒေမိ, ဧဝံ ဇာနဿု။ ဣဿရာတိ မာတုလံ အာလပတိ။
ဣတိ သော ဝေဿဝဏေန အနနုညာတော ဂန္တုံ အဝိသဟိတွာ တံ အနုဇာနာပေတုံ ဧတာ ဧတ္တကာ ဂါထာ ကထေသိ။ ဝေဿဝဏော ပန တဿ ကထံ န သုဏာတိ။ ကိံကာရဏာ? ဒွိန္နံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဝိမာနအဍ္ဍံ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ။ ပုဏ္ဏကော အတ္တနော ဝစနဿ အဿုတဘာဝံ ဉတွာ ဇိနကဒေဝပုတ္တဿ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ ဝေဿဝဏော အဍ္ဍံ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပရာဇိတံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဣတရံ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, တဝ ဝိမာနေ ဝသာဟီ’’တိ အာဟ။ ပုဏ္ဏကော ‘‘ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ ‘‘မယှံ မာတုလေန မမ ပေသိတဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ ကတိပယဒေဝပုတ္တေ သက္ခိံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သိန္ဓဝံ အာဟရာပေတွာ အဘိရုယှ ပက္ကာမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော ပုဏ္ဏကော ဘူတပတိံ ယသဿိံ, အာမန္တယ ဝေဿဝဏံ ကုဝေရံ၊
တတ္ထေဝ သန္တော ပုရိသံ အသံသိ, အာနေဟိ အာဇညမိဓေဝ ယုတ္တံ။
‘‘ဇာတရူပမယာ ကဏ္ဏာ, ကာစမှိစမယာ ခုရာ၊
ဇမ္ဗောနဒဿ ပါကဿ, သုဝဏ္ဏဿ ဥရစ္ဆဒေါ။
‘‘ဒေဝဝါဟဝဟံ ယာနံ, အဿမာရုယှ ပုဏ္ဏကော၊
အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿု, ပက္ကာမိ ဝေဟာယသမန္တလိက္ခေ’’တိ။
တတ္ထ အာမန္တယာတိ အာမန္တယိတွာ။
သော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တောယေဝ စိန္တေသိ ‘‘ဝိဓုရပဏ္ဍိတော မဟာပရိဝါရော, န သက္ကာ တံ ဂဏှိတုံ, ဓနဉ္စယကောရဗျော ပန ဇူတဝိတ္တကော, တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၀။)ဇူတေန ဇိနိတွာ ဝိဓုရံ ဂဏှိဿာမိ, ဃရေ ပနဿ ဗဟူနိ ရတနာနိ, အပ္ပဂ္ဃေန လက္ခေန ဇူတံ န ကီဠိဿတိ, မဟဂ္ဃရတနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အညံ ရတနံ ရာဇာ န ဂဏှိဿတိ, ရာဇဂဟဿ သာမန္တာ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတဗ္ဘန္တရေ စက္ကဝတ္တိရညော ပရိဘောဂမဏိရတနံ အတ္ထိ မဟာနုဘာဝံ, တံ ဂဟေတွာ တေန ရာဇာနံ ပလောဘေတွာ ဇိနိဿာမီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော အဂ္ဂမာ ရာဇဂဟံ သုရမ္မံ, အင်္ဂဿ ရညော နဂရံ ဒုရာယုတံ၊
ပဟူတဘက္ခံ ဗဟုအန္နပါနံ, မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿ။
‘‘မယူရကောဉ္စာဂဏသမ္ပဃုဋ္ဌံ, ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌံ ဒိဇသံဃသေဝိတံ၊
နာနာသကုန္တာဘိရုဒံ သုဝင်္ဂဏံ, ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏံ ဟိမဝံဝ ပဗ္ဗတံ။
‘‘သော ပုဏ္ဏကော ဝေပုလမာဘိရူဟိ, သိလုစ္စယံ ကိမ္ပုရိသာနုစိဏ္ဏံ၊
အနွေသမာနော မဏိရတနံ ဥဠာရံ, တမဒ္ဒသာ ပဗ္ဗတကူဋမဇ္ဈေ’’တိ။
တတ္ထ အင်္ဂဿ ရညောတိ တဒါ အင်္ဂဿ ရညောဝ မဂဓရဇ္ဇံ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အင်္ဂဿ ရညော နဂရ’’န္တိ။ ဒုရာယုတန္တိ ပစ္စတ္ထိကေဟိ ဒုရာယုတ္တံ။ မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿာတိ မသက္ကသာရသင်္ခါတေ သိနေရုပဗ္ဗတမတ္ထကေ မာပိတတ္တာ ‘‘မသက္ကသာရ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ဝါသဝဿ ဘဝနံ ဝိယ။ ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌန္တိ အညေဟိ စ ပက္ခီဟိ အဘိသံဃုဋ္ဌံ နိန္နာဒိတံ။ နာနာသကုန္တာဘိရုဒန္တိ မဓုရဿရေန ဂါယန္တေဟိ ဝိယ နာနာဝိဓေဟိ သကုဏေဟိ အဘိရုဒံ, အဘိဂီတန္တိ အတ္ထော။ သုဝင်္ဂဏန္တိ သုန္ဒရအင်္ဂဏံ မနုညတလံ။ ဟိမဝံဝ ပဗ္ဗတန္တိ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတံ ဝိယ။ ဝေပုလမာဘိရူဟီတိ ဘိက္ခဝေ, သော ပုဏ္ဏကော ဧဝရူပံ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိ။ ပဗ္ဗတကူဋမဇ္ဈေတိ ပဗ္ဗတကူဋအန္တရေ တံ မဏိံ အဒ္ဒသ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၁။)‘‘ဒိသွာ မဏိံ ပဘဿရံ ဇာတိမန္တံ, မနောဟရံ မဏိရတနံ ဥဠာရံ၊
ဒဒ္ဒလ္လမာနံ ယသသာ ယသဿိနံ, ဩဘာသတီ ဝိဇ္ဇုရိဝန္တလိက္ခေ။
‘‘တမဂ္ဂဟီ ဝေဠုရိယံ မဟဂ္ဃံ, မနောဟရံ နာမ မဟာနုဘာဝံ၊
အာဇညမာရုယှ မနောမဝဏ္ဏော, ပက္ကာမိ ဝေဟာယသမန္တလိက္ခေ’’တိ။
တတ္ထ မနောဟရန္တိ မနသာဘိပတ္ထိတဿ ဓနဿ အာဟရဏသမတ္ထံ။ ဒဒ္ဒလ္လမာနန္တိ ဥဇ္ဇလမာနံ။ ယသသာတိ ပရိဝါရမဏိဂဏေန။ ဩဘာသတီတိ တံ မဏိရတနံ အာကာသေ ဝိဇ္ဇုရိဝ ဩဘာသတိ။ တမဂ္ဂဟီတိ တံ မဏိရတနံ အဂ္ဂဟေသိ။ တံ ပန မဏိရတနံ ကုမ္ဘိရော နာမ ယက္ခော ကုမ္ဘဏ္ဍသဟဿပရိဝါရော ရက္ခတိ။ သော ပန တေန ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကိတမတ္တေနေဝ ဘီတတသိတော ပလာယိတွာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတွာ ကမ္ပမာနော ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဣတိ တံ ပလာပေတွာ ပုဏ္ဏကော မဏိရတနံ အဂ္ဂဟေသိ။ မနောဟရံ နာမာတိ မနသာ စိန္တိတံ ဓနံ အာဟရိတုံ သက္ကောတီတိ ဧဝံလဒ္ဓနာမံ။
ဣတိ သော တံ ဂဟေတွာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော တံ နဂရံ ပတ္တော။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော အဂ္ဂမာ နဂရမိန္ဒပတ္ထံ, ဩရုယှုပါဂစ္ဆိ သဘံ ကုရူနံ၊
သမာဂတေ ဧကသတံ သမဂ္ဂေ, အဝှေတ္ထ ယက္ခော အဝိကမ္ပမာနော။
‘‘ကော နီဓ ရညံ ဝရမာဘိဇေတိ, ကမာဘိဇေယျာမ ဝရဒ္ဓနေန၊
ကမနုတ္တရံ ရတနဝရံ ဇိနာမ, ကော ဝါပိ နော ဇေတိ ဝရဒ္ဓနေနာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၂။)တတ္ထ ဩရုယှုပါဂစ္ဆိ သဘံ ကုရူနန္တိ ဘိက္ခဝေ, သော ပုဏ္ဏကော အဿပိဋ္ဌိတော ဩရုယှ အဿံ အဒိဿမာနရူပံ ဌပေတွာ မာဏဝကဝဏ္ဏေန ကုရူနံ သဘံ ဥပဂတော။ ဧကသတန္တိ ဧကသတရာဇာနော အဆမ္ဘီတော ဟုတွာ ‘‘ကော နီဓာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဇူတေန အဝှေတ္ထ။ ကော နီဓာတိ ကော နု ဣမသ္မိံ ရာဇသမာဂမေ။ ရညန္တိ ရာဇူနံ အန္တရေ။ ဝရမာဘိဇေတီတိ အမှာကံ သန္တကံ သေဋ္ဌရတနံ အဘိဇေတိ, ‘‘အဟံ ဇိနာမီ’’တိ ဝတ္တုံ ဥဿဟတိ။ ကမာဘိဇေယျာမာတိ ကံ ဝါ မယံ ဇိနေယျာမ။ ဝရဒ္ဓနေနာတိ ဥတ္တမဓနေန။ ကမနုတ္တရန္တိ ဇိနန္တော စ ကတရံ ရာဇာနံ အနုတ္တရံ ရတနဝရံ ဇိနာမ။ ကော ဝါပိ နော ဇေတီတိ အထ ဝါ ကော နာမ ရာဇာ အမှေ ဝရဓနေန ဇေတိ။ ဣတိ သော စတူဟိ ပဒေဟိ ကောရဗျမေဝ ဃဋ္ဋေတိ။
အထ ရာဇာ ‘‘မယာ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝံ သူရော ဟုတွာ ကထေန္တော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ကော နု ခေါ ဧသော’’တိ စိန္တေတွာ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကုဟိံ နု ရဋ္ဌေ တဝ ဇာတိဘူမိ, န ကောရဗျဿေဝ ဝစော တဝေဒံ၊
အဘီတောသိ နော ဝဏ္ဏနိဘာယ သဗ္ဗေ, အက္ခာဟိ မေ နာမဉ္စ ဗန္ဓဝေ စာ’’တိ။
တတ္ထ န ကောရဗျဿေဝါတိ ကုရုရဋ္ဌဝါသိကဿေဝ တဝ ဝစနံ န ဟောတိ။
တံ သုတွာ ဣတရော ‘‘အယံ ရာဇာ မမ နာမံ ပုစ္ဆတိ, ပုဏ္ဏကော စ နာမ ဒါသော ဟောတိ။ သစာဟံ ‘ပုဏ္ဏကောသ္မီ’တိ ဝက္ခာမိ, ‘ဧသ ဒါသော, တသ္မာ မံ ပဂဗ္ဘတာယ ဧဝံ ဝဒေတီ’တိ အဝမညိဿတိ, အနန္တရာတီတေ အတ္တဘာဝေ နာမမဿ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ကစ္စာယနော မာဏဝကောသ္မိ ရာဇ, အနူနနာမော ဣတိ မဝှယန္တိ၊
အင်္ဂေသု မေ ဉာတယော ဗန္ဓဝါ စ, အက္ခေန ဒေဝသ္မိ ဣဓာနုပတ္တော’’တိ။
တတ္ထ အနူနနာမောတိ န ဦနနာမော။ ဣမိနာ အတ္တနော ပုဏ္ဏကနာမမေဝ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ကထေတိ။ ဣတိ မဝှယန္တီတိ ဣတိ မံ အဝှယန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၃။)ပက္ကောသန္တိ။ အင်္ဂေသူတိ အင်္ဂရဋ္ဌေ ကာလစမ္ပာနဂရေ ဝသန္တိ။ အက္ခေန ဒေဝသ္မီတိ ဒေဝ, ဇူတကီဠနတ္ထေန ဣဓ အနုပ္ပတ္တောသ္မိ။
အထ ရာဇာ ‘‘မာဏဝ, တွံ ဇူတေန ဇိတော ကိံ ဒဿသိ, ကိံ တေ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ မာဏဝဿ ရတနာနိ အတ္ထိ, ယေ တံ ဇိနန္တော ဟရေ အက္ခဓုတ္တော၊
ဗဟူနိ ရညော ရတနာနိ အတ္ထိ, တေ တွံ ဒလိဒ္ဒေါ ကထမဝှယေသီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ကိတ္တကာနိ ဘောတော မာဏဝဿ ရတနာနိ အတ္ထိ, ယေ တံ ဇိနန္တော အက္ခဓုတ္တော ‘‘အာဟရာ’’တိ ဝတွာ ဟရေယျ။ ရညော ပန နိဝေသနေ ဗဟူနိ ရတနာနိ အတ္ထိ, တေ ရာဇာနော ဧဝံ ဗဟုဓနေ တွံ ဒလိဒ္ဒေါ သမာနော ကထံ ဇူတေန အဝှယသီတိ။
တတော ပုဏ္ဏကော ဂါထမာဟ –
‘‘မနောဟရော နာမ မဏီ မမာယံ, မနောဟရံ မဏိရတနံ ဥဠာရံ၊
ဣမဉ္စ အာဇညမမိတ္တတာပနံ, ဧတံ မေ ဇိနိတွာ ဟရေ အက္ခဓုတ္တော’’တိ။
ပါဠိပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘မဏိ မမ ဝိဇ္ဇတိ လောဟိတင်္ကော’’တိ လိခိတံ။ သော ပန မဏိ ဝေဠုရိယော, တသ္မာ ဣဒမေဝ သမေတိ။
တတ္ထ အာဇညန္တိ ဣမံ အာဇာနီယဿဉ္စ မဏိဉ္စာတိ ဧတံ မေ ဥဘယံ ဟရေယျ အက္ခဓုတ္တောတိ အဿံ ဒဿေတွာ ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧကော မဏီ မာဏဝ ကိံ ကရိဿတိ, အာဇာနိယေကော ပန ကိံ ကရိဿတိ၊
ဗဟူနိ ရညော မဏိရတနာနိ အတ္ထိ, အာဇာနိယာ ဝါတဇဝါ အနပ္ပကာ’’တိ။
ဒေါဟဠကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၄။)မဏိကဏ္ဍံ
သော ရညော ကထံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ နာမ ဧတံ ဝဒေထ, ဧကော အဿော အဿသဟဿံ လက္ခံ ဟောတိ, ဧကော မဏိ မဏိသဟဿံ လက္ခံ ဟောတိ။ န ဟိ သဗ္ဗေ အဿာ ဧကသဒိသာ, ဣမဿ တာဝ ဇဝံ ပဿထာ’’တိ ဝတွာ အဿံ အဘိရုဟိတွာ ပါကာရမတ္ထကေန ပေသေသိ။ သတ္တယောဇနိကံ နဂရံ အဿေဟိ ဂီဝါယ ဂီဝံ ပဟရန္တေဟိ ပရိက္ခိတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ အထာနုက္ကမေန အဿောပိ န ပညာယိ, ယက္ခောပိ န ပညာယိ, ဥဒရေ ဗဒ္ဓရတ္တပဋောဝ ပညာယိ။ သော အဿတော ဩရုယှ ‘‘ဒိဋ္ဌော, မဟာရာဇ, အဿဿ ဝေဂေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒါနိ ပုန ပဿ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ အဿံ အန္တောနဂရေ ဥယျာနေ ပေါက္ခရဏိယာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ပေသေသိ, ခုရဂ္ဂါနိ အတေမေန္တောဝ ပက္ခန္ဒိ။ အထ နံ ပဒုမပတ္တေသု ဝိစရာပေတွာ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ, အဿော အာဂန္တွာ ပါဏိတလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တတော ‘‘ဝဋ္ဋတေ ဧဝရူပံ အဿရတနံ နရိန္ဒာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, အဿရတနံ တာဝ တိဋ္ဌတု, မဏိရတနဿ မဟာနုဘာဝံ ပဿာ’’တိ ဝတွာ တဿာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘ဣဒဉ္စ မေ မဏိရတနံ, ပဿ တွံ ဒွိပဒုတ္တမ၊
ဣတ္ထီနံ ဝိဂ္ဂဟာ စေတ္ထ, ပုရိသာနဉ္စ ဝိဂ္ဂဟာ။
‘‘မိဂါနံ ဝိဂ္ဂဟာ စေတ္ထ, သကုဏာနဉ္စ ဝိဂ္ဂဟာ၊
နာဂရာဇာ သုပဏ္ဏာ စ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတ္ထီနန္တိ ဧတသ္မိဉှိ မဏိရတနေ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ အနေကာ ဣတ္ထိဝိဂ္ဂဟာ ပုရိသဝိဂ္ဂဟာ နာနပ္ပကာရာ မိဂပက္ခိသံဃာ သေနင်္ဂါဒီနိ စ ပညာယန္တိ, တာနိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ နိမ္မိတန္တိ ဣဒံ ဧဝရူပံ အစ္ဆေရကံ မဏိမှိ နိမ္မိတံ ပဿ။
‘‘အပရမ္ပိ ပဿာဟီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဟတ္ထာနီကံ ရထာနီကံ, အဿေ ပတ္တီ စ ဝမ္မိနေ၊
စတုရင်္ဂိနိမံ သေနံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၅။)‘‘ဟတ္ထာရောဟေ အနီကဋ္ဌေ, ရထိကေ ပတ္တိကာရကေ၊
ဗလဂ္ဂါနိ ဝိယူဠှာနိ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗလဂ္ဂါနီတိ ဗလာနေဝ။ ဝိယူဠှာနီတိ ဗျူဟဝသေန ဌိတာနိ။
‘‘ပုရံ ဥဒ္ဓါပသမ္ပန္နံ, ဗဟုပါကာရတောရဏံ၊
သိင်္ဃာဋကေ သုဘူမိယော, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘ဧသိကာ ပရိခါယော စ, ပလိခံ အဂ္ဂဠာနိ စ၊
အဋ္ဋာလကေ စ ဒွါရေ စ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ပုရန္တိ နဂရံ။ ဥဒ္ဓါပသမ္ပန္နန္တိ ပါကာရဝတ္ထုနာ သမ္ပန္နံ။ ဗဟုပါကာရတောရဏန္တိ ဥစ္စပါကာရတောရဏနဂရဒွါရေန သမ္ပန္နံ။ သိင်္ဃာဋကေတိ ဝီထိစတုက္ကာနိ။ သုဘူမိယောတိ နဂရူပစာရေ ဝိစိတ္တာ ရမဏီယဘူမိယော။ ဧသိကာတိ နဂရဒွါရေသု ဥဋ္ဌာပိတေ ဧသိကတ္ထမ္ဘေ။ ပလိခန္တိ ပလိဃံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အဂ္ဂဠာနီတိ နဂရဒွါရကဝါဋာနိ။ ဒွါရေ စာတိ ဂေါပုရာနိ စ။
‘‘ပဿ တောရဏမဂ္ဂေသု, နာနာဒိဇဂဏာ ဗဟူ၊
ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာ စ, စက္ကဝါကာ စ ကုက္ကုဟာ။
‘‘ကုဏာလကာ ဗဟူ စိတြာ, သိခဏ္ဍီ ဇီဝဇီဝကာ၊
နာနာဒိဇဂဏာကိဏ္ဏံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ တောရဏမဂ္ဂေသူတိ ဧတသ္မိံ နဂရေ တောရဏဂ္ဂေသု။ ကုဏာလကာတိ ကာဠကောကိလာ။ စိတြာတိ စိတြပတ္တကောကိလာ။
‘‘ပဿ နဂရံ သုပါကာရံ, အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊
သမုဿိတဓဇံ ရမ္မံ, သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတံ။
‘‘ပဿေတ္ထ ပဏ္ဏသာလာယော, ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ၊
နိဝေသနေ နိဝေသေ စ, သန္ဓိဗျူဟေ ပထဒ္ဓိယော’’တိ။
တတ္ထ သုပါကာရန္တိ ကဉ္စနပါကာရပရိက္ခိတ္တံ။ ပဏ္ဏသာလာယောတိ နာနာဘဏ္ဍပုဏ္ဏေ အာပဏေ။ နိဝေသနေ နိဝေသေ စာတိ ဂေဟာနိ စေဝ ဂေဟဝတ္ထူနိ စ။ သန္ဓိဗျူဟေတိ ဃရသန္ဓိယော စ အနိဗ္ဗိဒ္ဓရစ္ဆာ စ။ ပထဒ္ဓိယောတိ နိဗ္ဗိဒ္ဓဝီထိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၆။)‘‘ပါနာဂါရေ စ သောဏ္ဍေ စ, သူနာ ဩဒနိယာ ဃရာ၊
ဝေသီ စ ဂဏိကာယော စ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘မာလာကာရေ စ ရဇကေ, ဂန္ဓိကေ အထ ဒုဿိကေ၊
သုဝဏ္ဏကာရေ မဏိကာရေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘အာဠာရိကေ စ သူဒေ စ, နဋနာဋကဂါယိနော၊
ပါဏိဿရေ ကုမ္ဘထူနိကေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သောဏ္ဍေ စာတိ အတ္တနော အနုရူပေဟိ ကဏ္ဌကဏ္ဏပိလန္ဓနေဟိ သမန္နာဂတေ အာပါနဘူမိံ သဇ္ဇေတွာ နိသိန္နေ သုရာသောဏ္ဍေ စ။ အာဠာရိကေတိ ပူဝပါကေ။ သူဒေတိ ဘတ္တကာရကေ။ ပါဏိဿရေတိ ပါဏိပ္ပဟာရေန ဂါယန္တေ။ ကုမ္ဘထူနိကေတိ ဃဋဒဒ္ဒရိဝါဒကေ။
‘‘ပဿ ဘေရီ မုဒိင်္ဂါ စ, သင်္ခါ ပဏဝဒိန္ဒိမာ၊
သဗ္ဗဉ္စ တာဠာဝစရံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘သမ္မတာလဉ္စ ဝီဏဉ္စ, နစ္စဂီတံ သုဝါဒိတံ၊
တူရိယတာဠိတသံဃုဋ္ဌံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘လင်္ဃိကာ မုဋ္ဌိကာ စေတ္ထ, မာယာကာရာ စ သောဘိယာ၊
ဝေတာလိကေ စ ဇလ္လေ စ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သမ္မတာလဉ္စာတိ ခဒိရာဒိသမ္မဉ္စေဝ ကံသတာလဉ္စ။ တူရိယတာဠိတသံဃုဋ္ဌန္တိ နာနာတူရိယာနံ တာဠိတေဟိ သံဃုဋ္ဌံ။ မုဋ္ဌိကာတိ မုဋ္ဌိကမလ္လာ။ သောဘိယာတိ နဂရသောဘနာ ဣတ္ထီ စ သမ္ပန္နရူပါ ပုရိသာ စ။ ဝေတာလိကေတိ ဝေတာလဥဋ္ဌာပကေ။ ဇလ္လေတိ မဿူနိ ကရောန္တေ နှာပိတေ။
‘‘သမဇ္ဇာ စေတ္ထ ဝတ္တန္တိ, အာကိဏ္ဏာ နရနာရိဘိ၊
မဉ္စာတိမဉ္စေ ဘူမိယော, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ မဉ္စာတိမဉ္စေတိ မဉ္စာနံ ဥပရိ ဗဒ္ဓမဉ္စေ။ ဘူမိယောတိ ရမဏီယာ သမဇ္ဇဘူမိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၇။)‘‘ပဿ မလ္လေ သမဇ္ဇသ္မိံ, ဖောဋေန္တေ ဒိဂုဏံ ဘုဇံ၊
နိဟတေ နိဟတမာနေ စ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သမဇ္ဇသ္မိန္တိ မလ္လရင်္ဂေ။ နိဟတေတိ နိဟနိတွာ ဇိနိတွာ ဌိတေ။ နိဟတမာနေတိ ပရာဇိတေ။
‘‘ပဿ ပဗ္ဗတပါဒေသု, နာနာမိဂဂဏာ ဗဟူ၊
သီဟာ ဗျဂ္ဃါ ဝရာဟာ စ, အစ္ဆကောကတရစ္ဆယော။
‘‘ပလာသာဒါ ဂဝဇာ စ, မဟိံသာ ရောဟိတာ ရုရူ၊
ဧဏေယျာ စ ဝရာဟာ စ, ဂဏိနော နီကသူကရာ။
‘‘ကဒလိမိဂါ ဗဟူ စိတြာ, ဗိဠာရာ သသကဏ္ဋကာ၊
နာနာမိဂဂဏာကိဏ္ဏံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ပလာသာဒါတိ ခဂ္ဂမိဂါ။ ‘‘ပလတာ’’တိပိ ပါဌော။ ဂဝဇာတိ ဂဝယာ။ ဝရာဟာတိ ဧကာ မိဂဇာတိကာ။ တထာ ဂဏိနော စေဝ နီကသူကရာ စ။ ဗဟူ စိတြာတိ နာနပ္ပကာရာ စိတြာ မိဂါ။ ဗိဠာရာတိ အရညဗိဠာရာ။ သသကဏ္ဋကာတိ သသာ စ ကဏ္ဋကာ စ။
‘‘နဇ္ဇာယော သုပ္ပတိတ္ထာယော, သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတာ၊
အစ္ဆာ သဝန္တိ အမ္ဗူနိ, မစ္ဆဂုမ္ဗနိသေဝိတာ။
‘‘ကုမ္ဘီလာ မကရာ စေတ္ထ, သုသုမာရာ စ ကစ္ဆပါ၊
ပါဌီနာ ပါဝုသာ မစ္ဆာ, ဗလဇာ မုဉ္စရောဟိတာ’’တိ။
တတ္ထ နဇ္ဇာယောတိ နဒိယော။ သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတာတိ သုဝဏ္ဏဝါလုကာယ သန္ထတတလာ။ ကုမ္ဘီလာတိ ဣမေ ဧဝရူပါ ဇလစရာ အန္တောနဒိယံ ဝိစရန္တိ, တေပိ မဏိမှိ ပဿာဟီတိ။
‘‘နာနာဒိဇဂဏာကိဏ္ဏာ, နာနာဒုမဂဏာယုတာ၊
ဝေဠုရိယကရောဒါယော, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၈။)တတ္ထ ဝေဠုရိယကရောဒါယောတိ ဝေဠုရိယပါသာဏေ ပဟရိတွာ သဒ္ဒံ ကရောန္တိယော ဧဝရူပါ နဇ္ဇာယောတိ။
‘‘ပဿေတ္ထ ပေါက္ခရဏိယော, သုဝိဘတ္တာ စတုဒ္ဒိသာ၊
နာနာဒိဇဂဏာကိဏ္ဏာ, ပုထုလောမနိသေဝိတာ။
‘‘သမန္တောဒကသမ္ပန္နံ, မဟိံ သာဂရကုဏ္ဍလံ၊
ဥပေတံ ဝနရာဇေဟိ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ပုထုလောမနိသေဝိတာတိ မဟာမစ္ဆေဟိ နိသေဝိတာ။ ဝနရာဇေဟီတိ ဝနရာဇီဟိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
‘‘ပုရတော ဝိဒေဟေ ပဿ, ဂေါယာနိယေ စ ပစ္ဆတော၊
ကုရုယော ဇမ္ဗုဒီပဉ္စ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘ပဿ စန္ဒံ သူရိယဉ္စ, ဩဘာသန္တေ စတုဒ္ဒိသာ၊
သိနေရုံ အနုပရိယန္တေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘သိနေရုံ ဟိမဝန္တဉ္စ, သာဂရဉ္စ မဟီတလံ၊
စတ္တာရော စ မဟာရာဇေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘အာရာမေ ဝနဂုမ္ဗေ စ, ပါဋိယေ စ သိလုစ္စယေ၊
ရမ္မေ ကိမ္ပုရိသာကိဏ္ဏေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘ဖာရုသကံ စိတ္တလတံ, မိဿကံ နန္ဒနံ ဝနံ၊
ဝေဇယန္တဉ္စ ပါသာဒံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘သုဓမ္မံ တာဝတိံသဉ္စ, ပါရိဆတ္တဉ္စ ပုပ္ဖိတံ၊
ဧရာဝဏံ နာဂရာဇံ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘ပဿေတ္ထ ဒေဝကညာယော, နဘာ ဝိဇ္ဇုရိဝုဂ္ဂတာ၊
နန္ဒနေ ဝိစရန္တိယော, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၇၉။)‘‘ပဿေတ္ထ ဒေဝကညာယော, ဒေဝပုတ္တပလောဘိနီ၊
ဒေဝပုတ္တေ ရမမာနေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဒေဟေတိ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပံ။ ဂေါယာနိယေတိ အပရဂေါယာနဒီပံ။ ကုရုယောတိ ဥတ္တရကုရု စ ဒက္ခိဏတော ဇမ္ဗုဒီပဉ္စ။ အနုပရိယန္တေတိ ဧတေ စန္ဒိမသူရိယေ သိနေရုံ အနုပရိယာယန္တေ။ ပါဋိယေတိ ပတ္ထရိတွာ ဌပိတေ ဝိယ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ။
‘‘ပရောသဟဿပါသာဒေ, ဝေဠုရိယဖလသန္ထတေ၊
ပဇ္ဇလန္တေ စ ဝဏ္ဏေန, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘တာဝတိံသေ စ ယာမေ စ, တုသိတေ စာပိ နိမ္မိတေ၊
ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘ပဿေတ္ထ ပေါက္ခရဏိယော, ဝိပ္ပသန္နောဒိကာ သုစီ၊
မန္ဒာလကေဟိ သဉ္ဆန္နာ, ပဒုမုပ္ပလကေဟိ စာ’’တိ။
တတ္ထ ပရောသဟဿန္တိ တာဝတိံသဘဝနေ အတိရေကသဟဿပါသာဒေ။
‘‘ဒသေတ္ထ ရာဇိယော သေတာ, ဒသ နီလာ မနောရမာ၊
ဆ ပိင်္ဂလာ ပန္နရသ, ဟလိဒ္ဒါ စ စတုဒ္ဒသ။
‘‘ဝီသတိ တတ္ထ သောဝဏ္ဏာ, ဝီသတိ ရဇတာမယာ၊
ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာဘာ, တာဝ ဒိဿန္တိ တိံသတိ။
‘‘ဒသေတ္ထ ကာဠိယော ဆစ္စ, မဉ္ဇေဋ္ဌာ ပန္နဝီသတိ၊
မိဿာ ဗန္ဓုကပုပ္ဖေဟိ, နီလုပ္ပလဝိစိတ္တိကာ။
‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ, အစ္စိမန္တံ ပဘဿရံ၊
ဩဓိသုင်္ကံ မဟာရာဇ, ပဿ တွံ ဒွိပဒုတ္တမာ’’တိ။
တတ္ထ ဒသေတ္ထ ရာဇိယော သေတာတိ ဧတသ္မိံ မဏိက္ခန္ဓေ ဒသ သေတရာဇိယော။ ဆ ပိင်္ဂလာ ပန္နရသာတိ ဆ စ ပန္နရသ စာတိ ဧကဝီသတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၀။)ပိင်္ဂလရာဇိယော။ ဟလိဒ္ဒါတိ ဟလိဒ္ဒဝဏ္ဏာ စတုဒ္ဒသ။ တိံသတီတိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာဘာ တိံသ ရာဇိယော။ ဒသ ဆစ္စာတိ ဒသ စ ဆ စ သောဠသ ကာဠရာဇိယော။ ပန္နဝီသတီတိ ပဉ္စဝီသတိ မဉ္ဇေဋ္ဌဝဏ္ဏာ ပဘဿရာ။ မိဿာ ဗန္ဓုကပုပ္ဖေဟီတိ ကာဠမဉ္ဇေဋ္ဌဝဏ္ဏရာဇိယော ဧတေဟိ မိဿာ ဝိစိတ္တိကာ ပဿ။ ဧတ္ထ ဟိ ကာဠရာဇိယော ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖေဟိ မိဿာ, မဉ္ဇေဋ္ဌရာဇိယော နီလုပ္ပလေဟိ ဝိစိတ္တိကာ။ ဩဓိသုင်္ကန္တိ သုင်္ကကောဋ္ဌာသံ။ ယော မံ ဇူတေ ဇိနိဿတိ, တဿိမံ သုင်္ကကောဋ္ဌာသံ ပဿာတိ ဝဒတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဟောတု သုင်္ကံ, မဟာရာဇာ’’တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ဒွိပဒုတ္တမ ပဿ တွံ ဣမံ ဧဝရူပံ မဏိက္ခန္ဓံ, ဣဒမေဝ, မဟာရာဇ, သုင်္ကံ ဟောတု။ ယော မံ ဇူတေ ဇိနိဿတိ, တဿိဒံ ဘဝိဿတီတိ။
မဏိကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
အက္ခကဏ္ဍံ
ဧဝံ ဝတွာ ပုဏ္ဏကော ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ တာဝ ဇူတေ ပရာဇိတော ဣမံ မဏိရတနံ ဒဿာမိ, တွံ ပန ကိံ ဒဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, မမ သရီရဉ္စ ဒေဝိဉ္စ သေတစ္ဆတ္တဉ္စ ဌပေတွာ သေသံ မမ သန္တကံ သုင်္ကံ ဟောတူ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, မာ စိရာယိ, အဟံ ဒူရာဂတော, ခိပ္ပံ ဇူတမဏ္ဍလံ သဇ္ဇာပေဟီ’’တိ။ ရာဇာ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ တေ ခိပ္ပံ ဇူတမဏ္ဍလံ သဇ္ဇေတွာ ရညော ဝရပေါတ္ထကတ္ထရဏံ သန္ထရိတွာ သေသရာဇူနဉ္စာပိ အာသနာနိ ပညပေတွာ ပုဏ္ဏကဿပိ ပတိရူပံ အာသနံ ပညပေတွာ ရညော ကာလံ အာရောစယိံသု။ တတော ပုဏ္ဏကော ရာဇာနံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ဥပါဂတံ ရာဇ မုပေဟိ လက္ခံ, နေတာဒိသံ မဏိရတနံ တဝတ္ထိ၊
ဓမ္မေန ဇိဿာမ အသာဟသေန, ဇိတော စ နော ခိပ္ပမဝါကရောဟီ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ဇူတသာလာယ ကမ္မံ ဥပါဂတံ နိဋ္ဌိတံ, ဧတာဒိသံ မဏိရတနံ တဝ နတ္ထိ, မာ ပပဉ္စံ ကရောဟိ, ဥပေဟိ လက္ခံ အက္ခေဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၁။)ကီဠနဋ္ဌာနံ ဥပဂစ္ဆ။ ကီဠန္တာ စ မယံ ဓမ္မေန ဇိဿာမ, ဓမ္မေနေဝ နော အသာဟသေန ဇယော ဟောတု။ သစေ ပန တွံ ဇိတော ဘဝိဿသိ, အထ နော ခိပ္ပမဝါကရောဟိ, ပပဉ္စံ အကတွာဝ ဇိတော ဓနံ ဒဒေယျာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘မာဏဝ, တွံ မံ ‘ရာဇာ’တိ မာ ဘာယိ, ဓမ္မေနေဝ နော အသာဟသေန ဇယပရာဇယော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော ‘‘အမှာကံ ဓမ္မေနေဝ ဇယပရာဇယဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ တေပိ ရာဇာနော သက္ခိံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပဉ္စာလ ပစ္စုဂ္ဂတ သူရသေန, မစ္ဆာ စ မဒ္ဒါ သဟ ကေကကေဘိ၊
ပဿန္တု နောတေ အသဌေန ယုဒ္ဓံ, န နော သဘာယံ န ကရောန္တိ ကိဉ္စီ’’တိ။
တတ္ထ ပစ္စုဂ္ဂတာတိ ဥဂ္ဂတတ္တာ ပညာတတ္တာ ပါကဋတ္တာ ပဉ္စာလရာဇာနမေဝါလပတိ။ မစ္ဆာ စာတိ တွဉ္စ, သမ္မ မစ္ဆရာဇ။ မဒ္ဒါတိ မဒ္ဒရာဇ။ သဟ ကေကကေဘီတိ ကေကကေဘိနာမေန ဇနပဒေန သဟ ဝတ္တမာနကေကကေဘိရာဇ, တွဉ္စ။ အထ ဝါ သဟသဒ္ဒံ ‘‘ကေကကေဘီ’’တိ ပဒဿ ပစ္ဆတော ဌပေတွာ ပစ္စုဂ္ဂတသဒ္ဒဉ္စ သူရသေနဝိသေသနံ ကတွာ ပဉ္စာလပစ္စုဂ္ဂတသူရသေန မစ္ဆာ စ မဒ္ဒါ စ ကေကကေဘိ သဟ သေသရာဇာနော စာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဿန္တု နောတေတိ အမှာကံ ဒွိန္နံ ဧတေ ရာဇာနော အသဌေန အက္ခယုဒ္ဓံ ပဿန္တု။ န နော သဘာယံ န ကရောန္တိ ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္တံ, သဘာယံ ကိဉ္စိ သက္ခိံ န န ကရောန္တိ, ခတ္တိယေပိ ဗြာဟ္မဏေပိ ကရောန္တိယေဝ, တသ္မာ သစေ ကိဉ္စိ အကာရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘‘န နော သုတံ, န နော ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝတ္တုံ န လဘိဿထ, အပ္ပမတ္တာ ဟောထာတိ။
ဧဝံ ယက္ခသေနာပတိ ရာဇာနော သက္ခိံ အကာသိ။ ရာဇာပိ ဧကသတရာဇပရိဝုတော ပုဏ္ဏကံ ဂဟေတွာ ဇူတသာလံ ပါဝိသိ။ သဗ္ဗေပိ ပတိရူပါသနေသု နိသီဒိံသု, ရဇတဖလကေ သုဝဏ္ဏပါသကေ ဌပယိံသု။ ပုဏ္ဏကော တုရိတတုရိတော အာဟ ‘‘မဟာရာဇ, ပါသကေသု အာယာ နာမ မာလိကံ သာဝဋ္ဋံ ဗဟုလံ သန္တိဘဒြာဒယော စတုဝီသတိ, တေသု တုမှေ အတ္တနော ရုစ္စနကံ အာယံ ဂဏှထာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဗဟုလံ ဂဏှိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၂။)ပုဏ္ဏကော သာဝဋ္ဋံ ဂဏှိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ ‘‘တေန ဟိ တာဝ မာဏဝ, ပါသကေ ပါတေဟီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ပဌမံ မမ ဝါရော န ပါပုဏာတိ, တုမှေ ပါတေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တဿ ပန တတိယေ အတ္တဘာဝေ မာတုဘူတပုဗ္ဗာ အာရက္ခဒေဝတာ, တဿာ အာနုဘာဝေန ရာဇာ ဇူတေ ဇိနာတိ။ သာ တဿ အဝိဒူရေ ဌိတာ အဟောသိ။ ရာဇာ ဒေဝဓီတရံ အနုဿရိတွာ ဇူတဂီတံ ဂါယန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗာ နဒီ ဝင်္ကဂတီ, သဗ္ဗေ ကဋ္ဌမယာ ဝနာ၊
သဗ္ဗိတ္ထိယော ကရေ ပါပံ, လဘမာနေ နိဝါတကေ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၃၀၈)၊
‘‘အထ ပဿတု မံ အမ္မ, ဝိဇယံ မေ ပဒိဿတု၊
အနုကမ္ပာဟိ မေ အမ္မ, မဟန္တံ ဇယမေဿတု။
‘‘ဒေဝတေ တွဇ္ဇ ရက္ခ ဒေဝိ, ပဿ မာ မံ ဝိဘာဝေယျ၊
အနုကမ္ပကာ ပတိဋ္ဌာ စ, ပဿ ဘဒြာနိ ရက္ခိတုံ။
‘‘ဇမ္ဗောနဒမယံ ပါသံ, စတုရံသမဋ္ဌင်္ဂုလိ၊
ဝိဘာတိ ပရိသမဇ္ဈေ, သဗ္ဗကာမဒဒေါ ဘဝ။
‘‘ဒေဝတေ မေ ဇယံ ဒေဟိ, ပဿ မံ အပ္ပဘာဂိနံ၊
မာတာနုကမ္ပကော ပေါသော, သဒါ ဘဒြာနိ ပဿတိ။
‘‘အဋ္ဌကံ မာလိကံ ဝုတ္တံ, သာဝဋ္ဋဉ္စ ဆကံ မတံ၊
စတုက္ကံ ဗဟုလံ ဉေယျံ, ဒွိဗိန္ဒုသန္တိဘဒြကံ၊
စတုဝီသတိ အာယာ စ, မုနိန္ဒေန ပကာသိတာ’’တိ။
ရာဇာ ဧဝံ ဇူတဂီတံ ဂါယိတွာ ပါသကေ ဟတ္ထေန ပရိဝတ္တေတွာ အာကာသေ ခိပိ။ ပုဏ္ဏကဿ အာနုဘာဝေန ပါသကာ ရညော ပရာဇယာယ ဘဿန္တိ။ ရာဇာ ဇူတသိပ္ပမှိ အတိကုသလတာယ ပါသကေ အတ္တနော ပရာဇယာယ ဘဿန္တေ ဉတွာ အာကာသေယေဝ သင်္ကဍ္ဎန္တော ဂဟေတွာ ပုန အာကာသေ ခိပိ။ ဒုတိယမ္ပိ အတ္တနော ပရာဇယာယ ဘဿန္တေ ဉတွာ တထေဝ အဂ္ဂဟေသိ။ တတော ပုဏ္ဏကော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ရာဇာ မာဒိသေန ယက္ခေန သဒ္ဓိံ ဇူတံ ကီဠန္တော ဘဿမာနေ ပါသကေ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဂဏှာတိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ။ သော ဩလောကေန္တော တဿ အာရက္ခဒေဝတာယ အာနုဘာဝံ ဉတွာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ကုဒ္ဓေါ ဝိယ နံ ဩလောကေသိ။ သာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၃။)ဘီတတသိတာ ပလာယိတွာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကံ ပတွာ ကမ္ပမာနာ ဩလောကေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တတိယမ္ပိ ပါသကေ ခိပိတွာ အတ္တနော ပရာဇယာယ ဘဿန္တေ ဉတွာပိ ပုဏ္ဏကဿာနုဘာဝေန ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဂဏှိတုံ နာသက္ခိ။ တေ ရညော ပရာဇယာယ ပတိံသု။ အထဿ ပရာဇိတဘာဝံ ဉတွာ ပုဏ္ဏကော အပ္ဖေါဋေတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ‘‘ဇိတံ မေ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိ။ သော သဒ္ဒေါ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဖရိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ ပါဝိသုံ အက္ခမဒေန မတ္တာ, ရာဇာ ကုရူနံ ပုဏ္ဏကော စာပိ ယက္ခော၊
ရာဇာ ကလိံ ဝိစ္စိနမဂ္ဂဟေသိ, ကဋံ အဂ္ဂဟီ ပုဏ္ဏကော နာမ ယက္ခော။
‘‘တေ တတ္ထ ဇူတေ ဥဘယေ သမာဂတေ, ရညံ သကာသေ သခီနဉ္စ မဇ္ဈေ၊
အဇေသိ ယက္ခော နရဝီရသေဋ္ဌံ, တတ္ထပ္ပနာဒေါ တုမုလော ဗဘူဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပါဝိသုန္တိ ဇူတသာလံ ပဝိသိံသု။ ဝိစ္စိနန္တိ ရာဇာ စတုဝီသတိယာ အာယေသု ဝိစိနန္တော ကလိံ ပရာဇယဂ္ဂါဟံ အဂ္ဂဟေသိ။ ကဋံ အဂ္ဂဟီတိ ပုဏ္ဏကော နာမ ယက္ခော ဇယဂ္ဂါဟံ ဂဏှိ။ တေ တတ္ထ ဇူတေ ဥဘယေ သမာဂတေတိ တေ တတ္ထ ဇူတေ သမာဂတာ ဥဘော ဇူတံ ကီဠိံသူတိ အတ္ထော။ ရညန္တိ အထ တေသံ ဧကသတရာဇူနံ သကာသေ အဝသေသာနဉ္စ သခီနံ မဇ္ဈေ သော ယက္ခော နရဝီရသေဋ္ဌံ ရာဇာနံ အဇေသိ။ တတ္ထပ္ပနာဒေါ တုမုလော ဗဘူဝါတိ တသ္မိံ ဇူတမဏ္ဍလေ ‘‘ရညော ပရာဇိတဘာဝံ ဇာနာထ, ဇိတံ မေ, ဇိတံ မေ’’တိ မဟန္တော သဒ္ဒေါ အဟောသိ။
ရာဇာ ပရာဇိတော အနတ္တမနော အဟောသိ။ အထ နံ သမဿာသေန္တော ပုဏ္ဏကော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၄။)‘‘ဇယော မဟာရာဇ ပရာဇယော စ, အာယူဟတံ အညတရဿ ဟောတိ၊
ဇနိန္ဒ ဇီနောသိ ဝရဒ္ဓနေန, ဇိတော စ မေ ခိပ္ပမဝါကရောဟီ’’တိ။
တတ္ထ အာယူဟတန္တိ ဒွိန္နံ ဝါယာမမာနာနံ အညတရဿ ဧဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပရာဇိတောမှီ’’တိ မာ စိန္တယိ။ ဇီနောသီတိ ပရိဟီနောသိ။ ဝရဒ္ဓနေနာတိ ပရမဓနေန။ ခိပ္ပမဝါကရောဟီတိ ခိပ္ပံ မေ ဇယံ ဓနံ ဒေဟီတိ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘ဂဏှ, တာတာ’’တိ ဝဒန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ ဂဝါဿာ မဏိကုဏ္ဍလာ စ, ယဉ္စာပိ မယှံ ရတနံ ပထဗျာ၊
ဂဏှာဟိ ကစ္စာန ဝရံ ဓနာနံ, အာဒါယ ယေနိစ္ဆသိ တေန ဂစ္ဆာ’’တိ။
ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ ဂဝါဿာ မဏိကုဏ္ဍလာ စ, ယဉ္စာပိ တုယှံ ရတနံ ပထဗျာ၊
တေသံ ဝရော ဝိဓုရော နာမ ကတ္တာ, သော မေ ဇိတော တံ မေ အဝါကရောဟီ’’တိ။
တတ္ထ သော မေ ဇိတော တံ မေတိ မယာ ဟိ တဝ ဝိဇိတေ ဥတ္တမံ ရတနံ ဇိတံ, သော စ သဗ္ဗရတနာနံ ဝရော ဝိဓုရော, တသ္မာ, ဒေဝ, သော မယာ ဇိတော နာမ ဟောတိ, တံ မေ ဒေဟီတိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘အတ္တာ စ မေ သော သရဏံ ဂတီ စ, ဒီပေါ စ လေဏော စ ပရာယဏော စ၊
အသန္တုလေယျော မမ သော ဓနေန, ပါဏေန မေ သာဒိသော ဧသ ကတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ အတ္တာ စ မေ သောတိ သော မယှံ အတ္တာ စ, မယာ စ ‘‘အတ္တာနံ ဌပေတွာ သေသံ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တံ မာ ဂဏှိ။ န ကေဝလဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၅။)အတ္တာဝ, အထ ခေါ မေ သော သရဏဉ္စ ဂတိ စ ဒီပေါ စ လေဏော စ ပရာယဏော စ။ အသန္တုလေယျော မမ သော ဓနေနာတိ သတ္တဝိဓေန ရတနေန သဒ္ဓိံ န တုလေတဗ္ဗောတိ။
ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘စိရံ ဝိဝါဒေါ မမ တုယှဉ္စဿ, ကာမဉ္စ ပုစ္ဆာမ တမေဝ ဂန္တွာ၊
ဧသောဝ နော ဝိဝရတု ဧတမတ္ထံ, ယံ ဝက္ခတီ ဟောတု ကထာ ဥဘိန္န’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဝရတု ဧတမတ္ထန္တိ ‘‘သော တဝ အတ္တာ ဝါ န ဝါ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဧသောဝ ပကာသေတု။ ဟောတု ကထာ ဥဘိန္နန္တိ ယံ သော ဝက္ခတိ, သာယေဝ နော ဥဘိန္နံ ကထာ ဟောတု, တံ ပမာဏံ ဟောတူတိ အတ္ထော။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, န စ မာဏဝ သာဟသံ၊
တမေဝ ဂန္တွာ ပုစ္ဆာမ, တေန တုဿာမုဘော ဇနာ’’တိ။
တတ္ထ န စ မာဏဝ သာဟသန္တိ မယှံ ပသယှ သာဟသိကဝစနံ န စ ဘဏသိ။
ဧဝံ ဝတွာ ရာဇာ ဧကသတရာဇာနော ပုဏ္ဏကဉ္စ ဂဟေတွာ တုဋ္ဌမာနသော ဝေဂေန ဓမ္မသဘံ အဂမာသိ။ ပဏ္ဍိတောပိ အာသနာ ဩရုယှ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ ပုဏ္ဏကော မဟာသတ္တံ အာမန္တေတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ‘တွံ ဓမ္မေ ဌိတော ဇီဝိတဟေတုပိ မုသာဝါဒံ န ဘဏသီ’တိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ တေ သကလလောကေ ဖုဋော, အဟံ ပန တေ အဇ္ဇ ဓမ္မေ ဌိတဘာဝံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သစ္စံ နု ဒေဝါ ဝိဒဟူ ကုရူနံ, ဓမ္မေ ဌိတံ ဝိဓုရံ နာမမစ္စံ၊
ဒါသောသိ ရညော ဥဒ ဝါသိ ဉာတိ, ဝိဓုရောတိ သင်္ခါ ကတမာသိ လောကေ’’တိ။
တတ္ထ သစ္စံ နု ဒေဝါ ဝိဒဟူ ကုရူနံ, ဓမ္မေ ဌိတံ ဝိဓုရံ နာမမစ္စန္တိ ‘‘ကုရူနံ ရဋ္ဌေ ဝိဓုရော နာမ အမစ္စော ဓမ္မေ ဌိတော ဇီဝိတဟေတုပိ မုသာဝါဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၆။)န ဘဏတီ’’တိ ဧဝံ ဒေဝါ ဝိဒဟူ ဝိဒဟန္တိ ကထေန္တိ ပကာသေန္တိ, ဧဝံ ဝိဒဟမာနာ တေ ဒေဝါ သစ္စံ နု ဝိဒဟန္တိ, ဥဒါဟု အဘူတဝါဒါယေဝေတေတိ။ ဝိဓုရောတိ သင်္ခါ ကတမာသိ လောကေတိ ယာ ဧသာ တဝ ‘‘ဝိဓုရော’’တိ လောကေ သင်္ခါ ပညတ္တိ, သာ ကတမာ အာသိ, တွံ ပကာသေဟိ, ကိံ နု ရညော ဒါသော နီစတရဇာတိကော, ဥဒါဟု သမော ဝါ ဥတ္တရိတရော ဝါ ဉာတီတိ ဣဒံ တာဝ မေ အာစိက္ခ, ဒါသောသိ ရညော, ဥဒ ဝါသိ ဉာတီတိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ မံ ဧဝံ ပုစ္ဆတိ, အဟံ ခေါ ပနေတံ ‘ရညော ဉာတီ’တိပိ ‘ရညော ဥတ္တရိတရော’တိပိ ‘ရညော န ကိဉ္စိ ဟောမီ’တိပိ သညာပေတုံ သက္ကောမိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဣမသ္မိံ လောကေ သစ္စသမော အဝဿယော နာမ နတ္ထိ, သစ္စမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မာဏဝ, နေဝါဟံ ရညော ဉာတိ, န ဥတ္တရိတရော, စတုန္နံ ပန ဒါသာနံ အညတရော’’တိ ဒဿေတုံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အာမာယဒါသာပိ ဘဝန္တိ ဟေကေ, ဓနေန ကီတာပိ ဘဝန္တိ ဒါသာ၊
သယမ္ပိ ဟေကေ ဥပယန္တိ ဒါသာ, ဘယာ ပဏုန္နာပိ ဘဝန္တိ ဒါသာ။
‘‘ဧတေ နရာနံ စတုရောဝ ဒါသာ, အဒ္ဓါ ဟိ ယောနိတော အဟမ္ပိ ဇာတော၊
ဘဝေါ စ ရညော အဘဝေါ စ ရညော, ဒါသာဟံ ဒေဝဿ ပရမ္ပိ ဂန္တွာ၊
ဓမ္မေန မံ မာဏဝ တုယှ ဒဇ္ဇာ’’တိ။
တတ္ထ အာမာယဒါသာတိ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတဒါသာ။ သယမ္ပိ ဟေကေ ဥပယန္တိ ဒါသာတိ ယေ ကေစိ ဥပဋ္ဌာကဇာတိကာ, သဗ္ဗေ တေ သယံ ဒါသဘာဝံ ဥပဂတာ ဒါသာ နာမ။ ဘယာ ပဏုန္နာတိ ရာဇဘယေန ဝါ စောရဘယေန ဝါ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတော ပဏုန္နာ ကရမရာ ဟုတွာ ပရဝိသယံ ဂတာပိ ဒါသာယေဝ နာမ။ အဒ္ဓါ ဟိ ယောနိတော အဟမ္ပိ ဇာတောတိ မာဏဝ, ဧကံသေနေဝ အဟမ္ပိ စတူသု ဒါသယောနီသု ဧကတော သယံ ဒါသယောနိတော နိဗ္ဗတ္တဒါသော။ ဘဝေါ စ ရညော အဘဝေါ စ ရညောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၇။)ရညော ဝုဍ္ဎိ ဝါ ဟောတု အဝုဍ္ဎိ ဝါ, န သက္ကာ မယာ မုသာ ဘာသိတုံ။ ပရမ္ပီတိ ဒူရံ ဂန္တွာပိ အဟံ ဒေဝဿ ဒါသောယေဝ။ ဒဇ္ဇာတိ မံ ရာဇာ ဇယဓနေန ခဏ္ဍေတွာ တုယှံ ဒေန္တော ဓမ္မေန သဘာဝေန ဒဒေယျာတိ။
တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ပုန အပ္ဖေါဋေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အယံ ဒုတီယော ဝိဇယော မမဇ္ဇ, ပုဋ္ဌော ဟိ ကတ္တာ ဝိဝရေတ္ထ ပဉှံ၊
အဓမ္မရူပေါ ဝတ ရာဇသေဋ္ဌော, သုဘာသိတံ နာနုဇာနာသိ မယှ’’န္တိ။
တတ္ထ ရာဇသေဋ္ဌောတိ အယံ ရာဇသေဋ္ဌော အဓမ္မရူပေါ ဝတ။ သုဘာသိတန္တိ ဝိဓုရပဏ္ဍိတေန သုကထိတံ သုဝိနိစ္ဆိတံ။ နာနုဇာနာသိ မယှန္တိ ဣဒါနေတံ ဝိဓုရပဏ္ဍိတံ မယှံ ကသ္မာ နာနုဇာနာသိ, ကိမတ္ထံ န ဒေသီတိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အနတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတော မာဒိသံ ယသဒါယကံ အနောလောကေတွာ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌံ မာဏဝကံ ဩလောကေတီ’’တိ မဟာသတ္တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘မာဏဝ, သစေ သော ဒါသော မေ ဘဝေယျ, တံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ နော သော ဝိဝရေတ္ထ ပဉှံ, ဒါသောဟမသ္မိ န စ ခေါသ္မိ ဉာတိ၊
ဂဏှာဟိ ကစ္စာန ဝရံ ဓနာနံ, အာဒါယ ယေနိစ္ဆသိ တေန ဂစ္ဆာ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝံ စေ နော သော ဝိဝရေတ္ထ ပဉှန္တိ သစေ သော အမှာကံ ပဉှံ ‘‘ဒါသောဟမသ္မိ, န စ ခေါသ္မိ ဉာတီ’’တိ ဧဝံ ဝိဝရိ ဧတ္ထ ပရိသမဏ္ဍလေ, အထ ကိံ အစ္ဆသိ, သကလလောကေ ဓနာနံ ဝရံ ဧတံ ဂဏှ, ဂဟေတွာ စ ပန ယေန ဣစ္ဆသိ, တေန ဂစ္ဆာတိ။
အက္ခကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၈။)ဃရာဝါသပဉှာ
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဂဟေတွာ မာဏဝေါ ယထာရုစိ ဂမိဿတိ, တဿ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မယှံ မဓုရဓမ္မကထာ ဒုလ္လဘာ ဘဝိဿတိ, ယံနူနာဟံ ဣမံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေတွာ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒပေတွာ ဃရာဝါသပဉှံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ အထ နံ ရာဇာ ဧဝမာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတ, တုမှာကံ ဂတကာလေ မမ မဓုရဓမ္မကထာ ဒုလ္လဘာ ဘဝိဿတိ, အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒါပေတွာ အတ္တနော ဌာနေ ဌတွာ မယှံ ဃရာဝါသပဉှံ ကထေထာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ရညာ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တတြာယံ ပဉှော –
‘‘ဝိဓုရ ဝသမာနဿ, ဂဟဋ္ဌဿ သကံ ဃရံ၊
ခေမာ ဝုတ္တိ ကထံ အဿ, ကထံ နု အဿ သင်္ဂဟော။
‘‘အဗျာဗဇ္ဈံ ကထံ အဿ, သစ္စဝါဒီ စ မာဏဝေါ၊
အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ, ကထံ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ။
တတ္ထ ခေမာ ဝုတ္တိ ကထံ အဿာတိ ကထံ ဃရာဝါသံ ဝသန္တဿ ဂဟဋ္ဌဿ ခေမာ နိဗ္ဘယာ ဝုတ္တိ ဘဝေယျ။ ကထံ နု အဿ သင်္ဂဟောတိ စတုဗ္ဗိဓော သင်္ဂဟဝတ္ထုသင်္ခါတော သင်္ဂဟော တဿ ကထံ ဘဝေယျ။ အဗျာဗဇ္ဈန္တိ နိဒ္ဒုက္ခတာ။ သစ္စဝါဒီ စာတိ ကထံ နု မာဏဝေါ သစ္စဝါဒီ နာမ ဘဝေယျ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကံ ဂန္တွာ။
တံ သုတွာ ပဏ္ဍိတော ရညော ပဉှံ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ တတ္ထ ဂတိမာ ဓိတိမာ, မတိမာ အတ္ထဒဿိမာ၊
သင်္ခါတာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ, ဝိဓုရော ဧတဒဗြဝိ။
‘‘န သာဓာရဏဒါရဿ, န ဘုဉ္ဇေ သာဒုမေကကော၊
န သေဝေ လောကာယတိကံ, နေတံ ပညာယ ဝဍ္ဎနံ။
‘‘သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော, အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော၊
နိဝါတဝုတ္တိ အတ္ထဒ္ဓေါ, သုရတော သခိလော မုဒု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၈၉။)‘‘သင်္ဂဟေတာ စ မိတ္တာနံ, သံဝိဘာဂီ ဝိဓာနဝါ၊
တပ္ပေယျ အန္နပါနေန, သဒါ သမဏဗြာဟ္မဏေ။
‘‘ဓမ္မကာမော သုတာဓာရော, ဘဝေယျ ပရိပုစ္ဆကော၊
သက္ကစ္စံ ပယိရုပါသေယျ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဃရမာဝသမာနဿ, ဂဟဋ္ဌဿ သကံ ဃရံ၊
ခေမာ ဝုတ္တိ သိယာ ဧဝံ, ဧဝံ နု အဿ သင်္ဂဟော။
‘‘အဗျာဗဇ္ဈံ သိယာ ဧဝံ, သစ္စဝါဒီ စ မာဏဝေါ၊
အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ, ဧဝံ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ။
တတ္ထ တံ တတ္ထာတိ ဘိက္ခဝေ, တံ ရာဇာနံ တတ္ထ ဓမ္မသဘာယံ ဉာဏဂတိယာ ဂတိမာ, အဗ္ဗောစ္ဆိန္နဝီရိယေန ဓိတိမာ, ဘူရိသမာယ ဝိပုလာယ ပညာယ မတိမာ, သဏှသုခုမတ္ထဒဿိနာ ဉာဏေန အတ္ထဒဿိမာ, ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနနဉာဏသင်္ခါတာယ ပညာယ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သင်္ခါတာ, ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ဧတံ ‘‘န သာဓာရဏဒါရဿာ’’တိအာဒိဝစနံ အဗြဝိ။ တတ္ထ ယော ပရေသံ ဒါရေသု အပရဇ္ဈတိ, သော သာဓာရဏဒါရော နာမ, တာဒိသော န အဿ ဘဝေယျ။ န ဘုဉ္ဇေ သာဒုမေကကောတိ သာဒုရသံ ပဏီတဘောဇနံ အညေသံ အဒတွာ ဧကကောဝ န ဘုဉ္ဇေယျ။ လောကာယတိကန္တိ အနတ္ထနိဿိတံ သဂ္ဂမဂ္ဂါနံ အဒါယကံ အနိယျာနိကံ ဝိတဏ္ဍသလ္လာပံ လောကာယတိကဝါဒံ န သေဝေယျ။ နေတံ ပညာယ ဝဍ္ဎနန္တိ န ဟိ ဧတံ လောကာယတိကံ ပညာယ ဝဍ္ဎနံ။ သီလဝါတိ အခဏ္ဍေဟိ ပဉ္စဟိ သီလေဟိ သမန္နာဂတော။ ဝတ္တသမ္ပန္နောတိ ဃရာဝါသဝတ္တေန ဝါ ရာဇဝတ္တေန ဝါ သမန္နာဂတော။ အပ္ပမတ္တောတိ ကုသလဓမ္မေသု အပ္ပမတ္တော။ နိဝါတဝုတ္တီတိ အတိမာနံ အကတွာ နီစဝုတ္တိ ဩဝါဒါနုသာသနိပဋိစ္ဆကော။ အတ္ထဒ္ဓေါတိ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယဝိရဟိတော။ သုရတောတိ သောရစ္စေန သမန္နာဂတော။ သခိလောတိ ပေမနီယဝစနော။ မုဒူတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ အဖရုသော။
သင်္ဂဟေတာ စ မိတ္တာနန္တိ ကလျာဏမိတ္တာနံ သင်္ဂဟကရော။ ဒါနာဒီသု ယော ယေန သင်္ဂဟံ ဣစ္ဆတိ, တဿ တေနေဝ သင်္ဂါဟကော။ သံဝိဘာဂီတိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနဉ္စေဝ ကပဏဒ္ဓိကဝဏိဗ္ဗကယာစကာဒီနဉ္စ သံဝိဘာဂကရော။ ဝိဓာနဝါတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ကသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣမသ္မိံ ကာလေ ဝပိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဝိဓာနသမ္ပန္နော။ တပ္ပေယျာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၀။)ဂဟိတဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒဒမာနော တပ္ပေယျ။ ဓမ္မကာမောတိ ပဝေဏိဓမ္မမ္ပိ သုစရိတဓမ္မမ္ပိ ကာမယမာနော ပတ္ထယမာနော။ သုတာဓာရောတိ သုတဿ အာဓာရဘူတော။ ပရိပုစ္ဆကောတိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကုသလ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ ပရိပုစ္ဆနသီလော။ သက္ကစ္စန္တိ ဂါရဝေန။ ဧဝံ နု အဿ သင်္ဂဟောတိ သင်္ဂဟောပိဿ ဧဝံ ကတော နာမ ဘဝေယျ။ သစ္စဝါဒီတိ ဧဝံ ပဋိပန္နောယေဝ သဘာဝဝါဒီ နာမ သိယာ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ရညော ဃရာဝါသပဉှံ ကထေတွာ ပလ္လင်္ကာ ဩရုယှ ရာဇာနံ ဝန္ဒိ။ ရာဇာပိဿ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဧကသတရာဇူဟိ ပရိဝုတော အတ္တနော နိဝေသနမေဝ ဂတော။
ဃရာဝါသပဉှာ နိဋ္ဌိတာ။
လက္ခဏကဏ္ဍံ
မဟာသတ္တော ပန ပဋိနိဝတ္တော။ အထ နံ ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘ဧဟိ ဒါနိ ဂမိဿာမ, ဒိန္နော နော ဣဿရေန မေ၊
မမေဝတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇ, ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော’’တိ။
တတ္ထ ဒိန္နော နောတိ ဧတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္တံ, တွံ ဣဿရေန မယှံ ဒိန္နောတိ အတ္ထော။ သနန္တနောတိ မမ အတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇန္တေန ဟိ တယာ အတ္တနော သာမိကဿ အတ္ထော ပဋိပန္နော ဟောတိ။ ယဉ္စေတံ သာမိကဿ အတ္ထကရဏံ နာမ, ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ သဘာဝေါတိ။
ဝိဓုရပဏ္ဍိတော အာဟ –
‘‘ဇာနာမိ မာဏဝ တယာဟမသ္မိ, ဒိန္နောဟမသ္မိ တဝ ဣဿရေန၊
တီဟဉ္စ တံ ဝါသယေမု အဂါရေ, ယေနဒ္ဓုနာ အနုသာသေမု ပုတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ တယာဟမသ္မီတိ တယာ လဒ္ဓေါဟမသ္မီတိ ဇာနာမိ, လဘန္တေန စ န အညထာ လဒ္ဓေါ။ ဒိန္နောဟမသ္မိ တဝ ဣဿရေနာတိ မမ ဣဿရေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၁။)ရညာ အဟံ တဝ ဒိန္နော။ တီဟံ စာတိ မာဏဝ, အဟံ တဝ ဗဟူပကာရော, ရာဇာနံ အနောလောကေတွာ သစ္စမေဝ ကထေသိံ, တေနာဟံ တယာ လဒ္ဓေါ, တွံ မေ မဟန္တဂုဏဘာဝံ ဇာနာဟိ, မယံ တီဏိပိ ဒိဝသာနိ အတ္တနော အဂါရေ ဝါသေမု, တသ္မာ ယေနဒ္ဓုနာ ယတ္တကေန ကာလေန မယံ ပုတ္တာဒါရေ အနုသာသေမု, တံ ကာလံ အဓိဝါသေဟီတိ။
တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော ‘‘သစ္စံ ပဏ္ဍိတော အာဟ, ဗဟူပကာရော ဧသ မမ, ‘သတ္တာဟမ္ပိ အဍ္ဎမာသမ္ပိ နိသီဒါဟီ’တိ ဝုတ္တေ အဓိဝါသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘တံ မေ တထာ ဟောတု ဝသေမု တီဟံ, ကုရုတံ ဘဝဇ္ဇ ဃရေသု ကိစ္စံ၊
အနုသာသတံ ပုတ္တဒါရေ ဘဝဇ္ဇ, ယထာ တယီ ပေစ္စ သုခီ ဘဝေယျာ’’တိ။
တတ္ထ တံ မေတိ ယံ တွံ ဝဒေသိ, သဗ္ဗံ တံ မမ တထာ ဟောတု။ ဘဝဇ္ဇာတိ ဘဝံ အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ တီဟံ အနုသာသတု။ တယီ ပေစ္စာတိ ယထာ တယိ ဂတေ ပစ္ဆာ တဝ ပုတ္တဒါရော သုခီ ဘဝေယျ, ဧဝံ အနုသာသတု။
ဧဝံ ဝတွာ ပုဏ္ဏကော မဟာသတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ တဿ နိဝေသနံ ပါဝိသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာဓူတိ ဝတွာန ပဟူတကာမော, ပက္ကာမိ ယက္ခော ဝိဓုရေန သဒ္ဓိံ၊
တံ ကုဉ္ဇရာဇညဟယာနုစိဏ္ဏံ, ပါဝေက္ခိ အန္တေပုရမရိယသေဋ္ဌော’’တိ။
တတ္ထ ပဟူတကာမောတိ မဟာဘောဂေါ။ ကုဉ္ဇရာဇညဟယာနုစိဏ္ဏန္တိ ကုဉ္ဇရေဟိ စ အာဇညဟယေဟိ စ အနုစိဏ္ဏံ ပရိပုဏ္ဏံ။ အရိယသေဋ္ဌောတိ အာစာရအရိယေသု ဥတ္တမော ပုဏ္ဏကော ယက္ခော ပဏ္ဍိတဿ အန္တေပုရံ ပါဝိသိ။
မဟာသတ္တဿ ပန တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အတ္ထာယ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ တေသု ဧကော ကောဉ္စော နာမ, ဧကော မယူရော နာမ, ဧကော ပိယကေတော နာမ။ တေ သန္ဓာယ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၂။)‘‘ကောဉ္စံ မယူရဉ္စ ပိယဉ္စ ကေတံ, ဥပါဂမီ တတ္ထ သုရမ္မရူပံ၊
ပဟူတဘက္ခံ ဗဟုအန္နပါနံ, မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿာ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တီသု ပါသာဒေသု ယတ္ထ တသ္မိံ သမယေ အတ္တနာ ဝသတိ, တံ သုရမ္မရူပံ ပါသာဒံ ပုဏ္ဏကံ အာဒါယ ဥပါဂမိ။
သော ဥပဂန္တွာ စ ပန အလင်္ကတပါသာဒဿ သတ္တမာယ ဘူမိယာ သယနဂဗ္ဘဉ္စေဝ မဟာတလဉ္စ သဇ္ဇာပေတွာ သိရိသယနံ ပညာပေတွာ သဗ္ဗံ အန္နပါနာဒိဝိဓိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဒေဝကညာယော ဝိယ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော ‘‘ဣမာ တေ ပါဒပရိစာရိကာ ဟောန္တု, အနုက္ကဏ္ဌန္တော ဣဓ ဝသာဟီ’’တိ တဿ နိယျာဒေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂတော။ တဿ ဂတကာလေ တာ ဣတ္ထိယော နာနာတူရိယာနိ ဂဟေတွာ ပုဏ္ဏကဿ ပရိစရိယာယ နစ္စာဒီနိ ပဋ္ဌပေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတ္ထ နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ, အဝှယန္တိ ဝရာဝရံ၊
အစ္ဆရာ ဝိယ ဒေဝေသု, နာရိယော သမလင်္ကတာ’’တိ။
တတ္ထ အဝှယန္တိ ဝရာဝရန္တိ ဝရတော ဝရံ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ ကရောန္တိယော ပက္ကောသန္တိ။
‘‘သမင်္ဂိကတွာ ပမဒါဟိ ယက္ခံ, အန္နေန ပါနေန စ ဓမ္မပါလော၊
အတ္ထတ္ထမေဝါနုဝိစိန္တယန္တော, ပါဝေက္ခိ ဘရိယာယ တဒါ သကာသေ’’တိ။
တတ္ထ ပမဒါဟီတိ ပမဒါဟိ စေဝ အန္နပါနေဟိ စ သမင်္ဂိကတွာ။ ဓမ္မပါလောတိ ဓမ္မဿ ပါလကော ဂေါပကော။ အတ္ထတ္ထမေဝါတိ အတ္ထဘူတမေဝ အတ္ထံ။ ဘရိယာယာတိ သဗ္ဗဇေဋ္ဌိကာယ ဘရိယာယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၃။)‘‘တံ စန္ဒနဂန္ဓရသာနုလိတ္တံ, သုဝဏ္ဏဇမ္ဗောနဒနိက္ခသာဒိသံ၊
ဘရိယံဝစာ ‘ဧဟိ သုဏောဟိ ဘောတိ, ပုတ္တာနိ အာမန္တယ တမ္ဗနေတ္တေ’’’တိ။
တတ္ထ ဘရိယံဝစာတိ ဇေဋ္ဌဘရိယံ အဝစ။ အာမန္တယာတိ ပက္ကောသ။
‘‘သုတွာန ဝါကျံ ပတိနော အနုဇ္ဇာ, သုဏိသံ ဝစ တမ္ဗနခိံ သုနေတ္တံ၊
‘အာမန္တယ ဝမ္မဓရာနိ စေတေ, ပုတ္တာနိ ဣန္ဒီဝရပုပ္ဖသာမေ’’’တိ။
တတ္ထ အနုဇ္ဇာတိ ဧဝံနာမိကာ။ သုဏိသံဝစ တမ္ဗနခိံ သုနေတ္တန္တိ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ အဿုမုခီ ရောဒမာနာ ‘‘သယံ ဂန္တွာ ပုတ္တေ ပက္ကောသိတုံ အယုတ္တံ, သုဏိသံ ပေသေဿာမီ’’တိ တဿာ နိဝါသဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တမ္ဗနခိံ သုနေတ္တံ သုဏိသံ အဝစ။ ဝမ္မဓရာနီတိ ဝမ္မဓရေ သူရေ, သမတ္ထေတိ အတ္ထော, အာဘရဏဘဏ္ဍမေဝ ဝါ ဣဓ ‘‘ဝမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အာဘရဏဓရေတိပိ အတ္ထော။ စေတေတိ တံ နာမေနာလပတိ, ပုတ္တာနီတိ မမ ပုတ္တေ စ ဓီတရော စ။ ဣန္ဒီဝရပုပ္ဖသာမေတိ တံ အာလပတိ။
သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ အနုဝိစရိတွာ ‘‘ပိတာ ဝေါ ဩဝါဒံ ဒါတုကာမော ပက္ကောသတိ, ဣဒံ ကိရ ဝေါ တဿ ပစ္ဆိမဒဿန’’န္တိ သဗ္ဗမေဝဿ သုဟဒဇနဉ္စ ပုတ္တဓီတရော စ သန္နိပါတေသိ။ ဓမ္မပါလကုမာရော ပန တံ ဝစနံ သုတွာဝ ရောဒန္တော ကနိဋ္ဌဘာတိကဂဏပရိဝုတော ပိတု သန္တိကံ အဂမာသိ။ ပဏ္ဍိတော တေ ဒိသွာဝ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တံ မုဟုတ္တံ ဟဒယေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဟဒယာ ဩတာရေတွာ သိရိဂဗ္ဘတော နိက္ခမ္မ မဟာတလေ ပလ္လင်္ကမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ပုတ္တသဟဿဿ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ အာဂတေ မုဒ္ဓနိ ဓမ္မပါလော, စုမ္ဗိတွာ ပုတ္တေ အဝိကမ္ပမာနော၊
အာမန္တယိတွာန အဝေါစ ဝါကျံ, ဒိန္နာဟံ ရညာ ဣဓ မာဏဝဿ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၄။)‘‘တဿဇ္ဇဟံ အတ္တသုခီ ဝိဓေယျော, အာဒါယ ယေနိစ္ဆတိ တေန ဂစ္ဆတိ၊
အဟဉ္စ ဝေါ သာသိတုမာဂတောသ္မိ, ကထံ အဟံ အပရိတ္တာယ ဂစ္ဆေ။
‘‘သစေ ဝေါ ရာဇာ ကုရုရဋ္ဌဝါသီ, ဇနသန္ဓော ပုစ္ဆေယျ ပဟူတကာမော၊
ကိမာဘိဇာနာထ ပုရေ ပုရာဏံ, ကိံ ဝေါ ပိတာ ပုရတ္ထာ။
‘‘သမာသနာ ဟောထ မယာဝ သဗ္ဗေ, ကောနီဓ ရညော အဗ္ဘတိကော မနုဿော၊
တမဉ္ဇလိံ ကရိယ ဝဒေထ ဧဝံ, မာ ဟေဝံ ဒေဝ န ဟိ ဧသ ဓမ္မော၊
ဝိယဂ္ဃရာဇဿ နိဟီနဇစ္စော, သမာသနော ဒေဝ ကထံ ဘဝေယျာ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မပါလောတိ မဟာသတ္တော။ ဒိန္နာဟန္တိ အဟံ ဇယဓနေန ခဏ္ဍေတွာ ရညာ ဒိန္နော။ တဿဇ္ဇဟံ အတ္တသုခီ ဝိဓေယျောတိ အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ တီဟမတ္တံ အဟံ ဣမိနာ အတ္တနော သုခေန အတ္တသုခီ, တတော ပရံ ပန တဿ မာဏဝဿာဟံ ဝိဓေယျော ဟောမိ။ သော ဟိ ဣတော စတုတ္ထေ ဒိဝသေ ဧကံသေန မံ အာဒါယ ယတ္ထိစ္ဆတိ, တတ္ထ ဂစ္ဆတိ။ အပရိတ္တာယာတိ တုမှာကံ ပရိတ္တံ အကတွာ ကထံ ဂစ္ဆေယျန္တိ အနုသာသိတုံ အာဂတောသ္မိ။ ဇနသန္ဓောတိ မိတ္တဗန္ဓနေန မိတ္တဇနဿ သန္ဓာနကရော။ ပုရေ ပုရာဏန္တိ ဣတော ပုဗ္ဗေ တုမှေ ကိံ ပုရာဏကာရဏံ အဘိဇာနာထ။ အနုသာသေတိ အနုသာသိ။ ဧဝံ တုမှေ ရညာ ပုဋ္ဌာ ‘‘အမှာကံ ပိတာ ဣမဉ္စိမဉ္စ ဩဝါဒံ အဒါသီ’’တိ ကထေယျာထ။ သမာသနာ ဟောထာတိ သစေ ဝေါ ရာဇာ မယာ ဒိန္နဿ ဩဝါဒဿ ကထိတကာလေ ‘‘ဧထ တုမှေ, အဇ္ဇ မယာ သဒ္ဓိံ သမာသနာ ဟောထ, ဣဓ ရာဇကုလေ တုမှေဟိ အညော ကော နု ရညော အဗ္ဘတိကော မနုဿော’’တိ အတ္တနော အာသနေ နိသီဒါပေယျ, အထ တုမှေ အဉ္ဇလိံ ကတွာ တံ ရာဇာနံ ဧဝံ ဝဒေယျာထ ‘‘ဒေဝ, ဧဝံ မာ အဝစ။ န ဟိ အမှာကံ ဧသပဝေဏိဓမ္မော။ ဝိယဂ္ဃရာဇဿ ကေသရသီဟဿ နိဟီနဇစ္စော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၅။)ဇရသိင်္ဂါလော, ဒေဝ, ကထံ သမာသနော ဘဝေယျ။ ယထာ သိင်္ဂါလော သီဟဿ သမာသနော န ဟောတိ, တထေဝ မယံ တုမှာက’’န္တိ။
ဣမံ ပနဿ ကထံ သုတွာ ပုတ္တဓီတရော စ ဉာတိသုဟဇ္ဇာဒယော စ ဒါသကမ္မကရပေါရိသာ စ တေ သဗ္ဗေ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသု။ တေသံ မဟာသတ္တော သညာပေသိ။
လက္ခဏကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ရာဇဝသတိကဏ္ဍ
အထ နေ ပဏ္ဍိတော ပုတ္တဓီတရော စ ဉာတယော စ ဥပသင်္ကမိတွာ တုဏှီဘူတေ ဒိသွာ ‘‘တာတာ, မာ စိန္တယိတ္ထ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, ယသော နာမ ဝိပတ္တိပရိယောသာနော, အပိစ တုမှာကံ ရာဇဝသတိံ နာမ ယသပဋိလာဘကာရဏံ ကထေဿာမိ, တံ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သုဏာထာ’’တိ ဗုဒ္ဓလီလာယ ရာဇဝသတိံ နာမ ပဋ္ဌပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော စ ပုတ္တေ အမစ္စေ စ, ဉာတယော သုဟဒဇ္ဇနေ၊
အလီနမနသင်္ကပ္ပေါ, ဝိဓုရော ဧတဒဗြဝိ။
‘‘ဧထယျော ရာဇဝသတိံ, နိသီဒိတွာ သုဏာထ မေ၊
ယထာ ရာဇကုလံ ပတ္တော, ယသံ ပေါသော နိဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ သုဟဒဇ္ဇနေတိ သုဟဒယဇနေ။ ဧထယျောတိ ဧထ, အယျော။ ပိယသမုဒါစာရေန ပုတ္တေ အာလပတိ။ ရာဇဝသတိန္တိ မယာ ဝုစ္စမာနံ ရာဇပါရိစရိယံ သုဏာထ။ ယထာတိ ယေန ကာရဏေန ရာဇကုလံ ပတ္တော ဥပသင်္ကမန္တော ရညော သန္တိကေ စရန္တော ပေါသော ယသံ နိဂစ္ဆတိ လဘတိ, တံ ကာရဏံ သုဏာထာတိ အတ္ထော။
‘‘န ဟိ ရာဇကုလံ ပတ္တော, အညာတော လဘတေ ယသံ၊
နာသူရော နာပိ ဒုမ္မေဓော, နပ္ပမတ္တော ကုဒါစနံ။
‘‘ယဒါဿ သီလံ ပညဉ္စ, သောစေယျံ စာဓိဂစ္ဆတိ၊
အထ ဝိဿသတေ တျမှိ, ဂုယှဉ္စဿ န ရက္ခတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၆။)တတ္ထ အညာတောတိ အပါကဋဂုဏော အဝိဒိတကမ္မာဝဒါနော။ နာသူရောတိ န အသူရော ဘီရုကဇာတိကော။ ယဒါဿ သီလန္တိ ယဒါ အဿ သေဝကဿ ရာဇာ သီလဉ္စ ပညဉ္စ သောစေယျဉ္စ အဓိဂစ္ဆတိ, အာစာရသမ္ပတ္တိဉ္စ ဉာဏဗလဉ္စ သုစိဘာဝဉ္စ ဇာနာတိ။ အထ ဝိဿသတေ တျမှီတိ အထ ရာဇာ တမှိ ဝိဿသတေ ဝိဿာသံ ကရောတိ, အတ္တနော ဂုယှဉ္စဿ န ရက္ခတိ န ဂူဟတိ။
‘‘တုလာ ယထာ ပဂ္ဂဟိတာ, သမဒဏ္ဍာ သုဓာရိတာ၊
အဇ္ဈိဋ္ဌော န ဝိကမ္ပေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘တုလာ ယထာ ပဂ္ဂဟိတာ, သမဒဏ္ဍာ သုဓာရိတာ၊
သဗ္ဗာနိ အဘိသမ္ဘောန္တော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ တုလာ ယထာတိ ယထာ ဧသာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ တုလာ န ဩနမတိ န ဥန္နမတိ, ဧဝမေဝ ရာဇသေဝကော ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ကမ္မေ ရညာ ‘‘ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ အဇ္ဈိဋ္ဌော အာဏတ္တော ဆန္ဒာဒိအဂတိဝသေန န ဝိကမ္ပေယျ, သဗ္ဗကိစ္စေသု ပဂ္ဂဟိတတုလာ ဝိယ သမော ဘဝေယျ။ သ ရာဇဝသတိန္တိ သော ဧဝရူပေါ သေဝကော ရာဇကုလေ ဝါသံ ဝသေယျ, ရာဇာနံ ပရိစရေယျ, ဧဝံ ပရိစရန္တော ပန ယသံ လဘေယျာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာနိ အဘိသမ္ဘောန္တောတိ သဗ္ဗာနိ ရာဇကိစ္စာနိ ကရောန္တော။
‘‘ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ, ရာဇကိစ္စေသု ပဏ္ဍိတော၊
အဇ္ဈိဋ္ဌော န ဝိကမ္ပေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ, ရာဇကိစ္စေသု ပဏ္ဍိတော၊
သဗ္ဗာနိ အဘိသမ္ဘောန္တော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘ယော စဿ သုကတော မဂ္ဂေါ, ရညော သုပ္ပဋိယာဒိတော၊
န တေန ဝုတ္တော ဂစ္ဆေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ န ဝိကမ္ပေယျာတိ အဝိကမ္ပမာနော တာနိ ကိစ္စာနိ ကရေယျ။ ယော စဿာတိ ယော စ ရညော ဂမနမဂ္ဂေါ သုကတော အဿ သုပ္ပဋိယာဒိတော သုမဏ္ဍိတော, ‘‘ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တောပိ တေန န ဂစ္ဆေယျ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၇။)‘‘န ရညော သဒိသံ ဘုဉ္ဇေ, ကာမဘောဂေ ကုဒါစနံ၊
သဗ္ဗတ္ထ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆေ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘န ရညော သဒိသံ ဝတ္ထံ, န မာလံ န ဝိလေပနံ၊
အာကပ္ပံ သရကုတ္တိံ ဝါ, န ရညော သဒိသမာစရေ၊
အညံ ကရေယျ အာကပ္ပံ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ န ရညောတိ ရညော ကာမဘောဂေန သမံ ကာမဘောဂံ န ဘုဉ္ဇေယျ။ တာဒိသဿ ဟိ ရာဇာ ကုဇ္ဈတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ရူပါဒီသု ကာမဂုဏေသု ရညော ပစ္ဆတောဝ ဂစ္ဆေယျ, ဟီနတရမေဝ သေဝေယျာတိ အတ္ထော။ အညံ ကရေယျာတိ ရညော အာကပ္ပတော သရကုတ္တိတော စ အညမေဝ အာကပ္ပံ ကရေယျ။
‘‘ကီဠေ ရာဇာ အမစ္စေဟိ, ဘရိယာဟိ ပရိဝါရိတော၊
နာမစ္စော ရာဇဘရိယာသု, ဘာဝံ ကုဗ္ဗေထ ပဏ္ဍိတော။
‘‘အနုဒ္ဓတော အစပလော, နိပကော သံဝုတိန္ဒြိယော၊
မနောပဏိဓိသမ္ပန္နော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ ဘာဝန္တိ ဝိဿာသဝသေန အဓိပ္ပါယံ။ အစပလောတိ အမဏ္ဍနသီလော။ နိပကောတိ ပရိပက္ကဉာဏော။ သံဝုတိန္ဒြိယောတိ ပိဟိတဆဠိန္ဒြိယော ရညော ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဩရောဓေ ဝါဿ န ဩလောကေယျ။ မနောပဏိဓိသမ္ပန္နောတိ အစပလေန သုဋ္ဌု ဌပိတေန စိတ္တေန သမန္နာဂတော။
‘‘နာဿ ဘရိယာဟိ ကီဠေယျ, န မန္တေယျ ရဟောဂတော၊
နာဿ ကောသာ ဓနံ ဂဏှေ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘န နိဒ္ဒံ ဗဟု မညေယျ, န မဒါယ သုရံ ပိဝေ၊
နာဿ ဒါယေ မိဂေ ဟညေ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘နာဿ ပီဌံ န ပလ္လင်္ကံ, န ကောစ္ဆံ န နာဝံ ရထံ၊
သမ္မတောမှီတိ အာရူဟေ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘နာတိဒူရေ ဘဇေ ရညော, နစ္စာသန္နေ ဝိစက္ခဏော၊
သမ္မုခဉ္စဿ တိဋ္ဌေယျ, သန္ဒိဿန္တော သဘတ္တုနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၈။)‘‘န ဝေ ရာဇာ သခါ ဟောတိ, န ရာဇာ ဟောတိ မေထုနော၊
ခိပ္ပံ ကုဇ္ဈန္တိ ရာဇာနော, သူကေနက္ခီဝ ဃဋ္ဋိတံ။
‘‘န ပူဇိတော မညမာနော, မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော နရော၊
ဖရုသံ ပတိမန္တေယျ, ရာဇာနံ ပရိသံဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ န မန္တေယျာတိ တဿ ရညော ဘရိယာဟိ သဒ္ဓိံ နေဝ ကီဠေယျ, န ရဟော မန္တေယျ။ ကောသာ ဓနန္တိ ရညော ကောသာ ဓနံ ထေနေတွာ န ဂဏှေယျ။ န မဒါယာတိ တာတာ, ရာဇသေဝကော နာမ မဒတ္ထာယ သုရံ န ပိဝေယျ။ နာဿ ဒါယေ မိဂေတိ အဿ ရညော ဒိန္နာဘယေ မိဂေ န ဟညေယျ။ ကောစ္ဆန္တိ ဘဒ္ဒပီဌံ။ သမ္မတောမှီတိ အဟံ သမ္မတော ဟုတွာ ဧဝံ ကရောမီတိ န အာရုဟေယျ။ သမ္မုခဉ္စဿ တိဋ္ဌေယျာတိ အဿ ရညော ပုရတော ခုဒ္ဒကမဟန္တကထာသဝနဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌေယျ။ သန္ဒိဿန္တော သဘတ္တုနောတိ ယော ရာဇသေဝကော တဿ ဘတ္တုနော ဒဿနဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌေယျ။ သူကေနာတိ အက္ခိမှိ ပတိတေန ဝီဟိသူကာဒိနာ ဃဋ္ဋိတံ အက္ခိ ပကတိသဘာဝံ ဇဟန္တံ ယထာ ကုဇ္ဈတိ နာမ, ဧဝံ ကုဇ္ဈန္တိ, န တေသု ဝိဿာသော ကာတဗ္ဗော။ ပူဇိတော မညမာနောတိ အဟံ ရာဇပူဇိတောမှီတိ မညမာနော။ ဖရုသံ ပတိမန္တေယျာတိ ယေန သော ကုဇ္ဈတိ, တထာရူပံ န မန္တေယျ။
‘‘လဒ္ဓဒွါရော လဘေ ဒွါရံ, နေဝ ရာဇူသု ဝိဿသေ၊
အဂ္ဂီဝ သံယတော တိဋ္ဌေ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘ပုတ္တံ ဝါ ဘာတရံ ဝါ သံ, သမ္ပဂ္ဂဏှာတိ ခတ္တိယော၊
ဂါမေဟိ နိဂမေဟိ ဝါ, ရဋ္ဌေဟိ ဇနပဒေဟိ ဝါ၊
တုဏှီဘူတော ဥပေက္ခေယျ, န ဘဏေ ဆေကပါပက’’န္တိ။
တတ္ထ လဒ္ဓဒွါရော လဘေ ဒွါရန္တိ အဟံ နိပ္ပဋိဟာရော လဒ္ဓဒွါရောတိ အပ္ပဋိဟာရေတွာ န ပဝိသေယျ, ပုနပိ ဒွါရံ လဘေယျ, ပဋိဟာရေတွာဝ ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ သံယတောတိ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ။ ဘာတရံ ဝါ သန္တိ သကံ ဘာတရံ ဝါ။ သမ္ပဂ္ဂဏှာတီတိ ‘‘အသုကဂါမံ ဝါ အသုကနိဂမံ ဝါ အဿ ဒေမာ’’တိ ယဒါ သေဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေတိ။ န ဘဏေ ဆေကပါပကန္တိ တဒါ ဂုဏံ ဝါ အဂုဏံ ဝါ န ဘဏေယျ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၁၉၉။)‘‘ဟတ္ထာရောဟေ အနီကဋ္ဌေ, ရထိကေ ပတ္တိကာရကေ၊
တေသံ ကမ္မာဝဒါနေန, ရာဇာ ဝဍ္ဎေတိ ဝေတနံ၊
န တေသံ အန္တရာ ဂစ္ဆေ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘စာပေါဝူနုဒရော ဓီရော, ဝံသောဝါပိ ပကမ္ပယေ၊
ပဋိလောမံ န ဝတ္တေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘စာပေါဝူနုဒရော အဿ, မစ္ဆောဝဿ အဇိဝှဝါ၊
အပ္ပါသီ နိပကော သူရော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ န တေသံ အန္တရာ ဂစ္ဆေတိ တေသံ လာဘဿ အန္တရာ န ဂစ္ဆေ, အန္တရာယံ န ကရေယျ။ ဝံသောဝါပီတိ ယထာ ဝံသဂုမ္ဗတော ဥဂ္ဂတဝံသော ဝါတေန ပဟဋကာလေ ပကမ္ပတိ, ဧဝံ ရညာ ကထိတကာလေ ပကမ္ပေယျ။ စာပေါဝူနုဒရောတိ ယထာ စာပေါ မဟောဒရော န ဟောတိ, ဧဝံ မဟောဒရော န သိယာ။ အဇိဝှဝါတိ ယထာ မစ္ဆော အဇိဝှတာယ န ကထေတိ, တထာ သေဝကော မန္ဒကထတာယ အဇိဝှဝါ ဘဝေယျ။ အပ္ပါသီတိ ဘောဇနမတ္တညူ။
‘‘န ဗာဠှံ ဣတ္ထိံ ဂစ္ဆေယျ, သမ္ပဿံ တေဇသင်္ခယံ၊
ကာသံ သာသံ ဒရံ ဗာလျံ, ခီဏမေဓော နိဂစ္ဆတိ။
‘‘နာတိဝေလံ ပဘာသေယျ, န တုဏှီ သဗ္ဗဒါ သိယာ၊
အဝိကိဏ္ဏံ မိတံ ဝါစံ, ပတ္တေ ကာလေ ဥဒီရယေ။
‘‘အက္ကောဓနော အသံဃဋ္ဋော, သစ္စော သဏှော အပေသုဏော၊
သမ္ဖံ ဂိရံ န ဘာသေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘မာတာပေတ္တိဘရော အဿ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိကော၊
သဏှော သခိလသမ္ဘာသော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ န ဗာဠှန္တိ ပုနပ္ပုနံ ကိလေသဝသေန န ဂစ္ဆေယျ။ တေဇသင်္ခယန္တိ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ဟိ ပုရိသော တေဇသင်္ခယံ ဂစ္ဆတိ ပါပုဏာတိ, တံ သမ္ပဿန္တော ဗာဠှံ န ဂစ္ဆေယျ။ ဒရန္တိ ကာယဒရထံ။ ဗာလျန္တိ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ။ ခီဏမေဓောတိ ပုနပ္ပုနံ ကိလေသရတိဝသေန ခီဏပညော ပုရိသော ဧတေ ကာသာဒယော နိဂစ္ဆတိ။ နာတိဝေလန္တိ တာတာ ရာဇူနံ သန္တိကေ ပမာဏာတိက္ကန္တံ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၀။)ဘာသေယျ။ ပတ္တေ ကာလေတိ အတ္တနော ဝစနကာလေ သမ္ပတ္တေ။ အသံဃဋ္ဋောတိ ပရံ အသံဃဋ္ဋေန္တော။ သမ္ဖန္တိ နိရတ္ထကံ။ ဂိရန္တိ ဝစနံ။
‘‘ဝိနီတော သိပ္ပဝါ ဒန္တော, ကတတ္တော နိယတော မုဒု၊
အပ္ပမတ္တော သုစိ ဒက္ခော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘နိဝါတဝုတ္တိ ဝုဒ္ဓေသု, သပ္ပတိဿော သဂါရဝေါ၊
သုရတော သုခသံဝါသော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျ, သဟိတုံ ပဟိတံ ဇနံ၊
ဘတ္တာရညေဝုဒိက္ခေယျ, န စ အညဿ ရာဇိနော’’တိ။
တတ္ထ ဝိနီတောတိ အာစာရသမ္ပန္နော။ သိပ္ပဝါတိ အတ္တနော ကုလေ သိက္ခိတဗ္ဗသိပ္ပေန သမန္နာဂတော။ ဒန္တောတိ ဆသု ဒွါရေသု နိဗ္ဗိသေဝနော။ ကတတ္တောတိ သမ္ပာဒိတတ္တော။ နိယတောတိ ယသာဒီနိ နိဿာယ အစလသဘာဝေါ။ မုဒူတိ အနတိမာနီ။ အပ္ပမတ္တောတိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စေသု ပမာဒရဟိတော။ ဒက္ခောတိ ဥပဋ္ဌာနေ ဆေကော။ နိဝါတဝုတ္တီတိ နီစဝုတ္တိ။ သုခသံဝါသောတိ ဂရုသံဝါသသီလော။ သဟိတုံ ပတိတန္တိ ပရရာဇူဟိ သကရညော သန္တိကံ ဂုယှရက္ခဏဝသေန ဝါ ပဋိစ္ဆန္နပါကဋကရဏဝသေနဝါ ပေသိတံ။ တထာရူပေန ဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တောပိ ရညော သမ္မုခါဝ ကထေယျ။ ဘတ္တာရညေဝုဒိက္ခေယျာတိ အတ္တနော သာမိကမေဝ ဩလောကေယျ။ န စ အညဿ ရာဇိနောတိ အညဿ ရညော သန္တကော န ဘဝေယျ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
သက္ကစ္စံ ပယိရုပါသေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
သက္ကစ္စံ အနုဝါသေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
တပ္ပေယျ အန္နပါနေန, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
အာသဇ္ဇ ပညေ သေဝေထ, အာကင်္ခံ ဝုဒ္ဓိမတ္တနော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၁။)တတ္ထ သက္ကစ္စံ ပယိရုပါသေယျာတိ ဂါရဝေန ပုနပ္ပုနံ ဥပသင်္ကမေယျ။ အနုဝါသေယျာတိ ဥပေါသထဝါသံ ဝသန္တော အနုဝတ္တေယျ။ တပ္ပေယျာတိ ယာဝဒတ္ထံ ဒါနေန တပ္ပေယျ။ အာသဇ္ဇာတိ ဥပသင်္ကမိတွာ။ ပညေတိ ပဏ္ဍိတေ, အာသဇ္ဇပညေ ဝါ, အသဇ္ဇမာနပညေတိ အတ္ထော။
‘‘ဒိန္နပုဗ္ဗံ န ဟာပေယျ, ဒါနံ သမဏဗြာဟ္မဏေ၊
န စ ကိဉ္စိ နိဝါရေယျ, ဒါနကာလေ ဝဏိဗ္ဗကေ။
‘‘ပညဝါ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော, ဝိဓာနဝိဓိကောဝိဒေါ၊
ကာလညူ သမယညူ စ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘ဥဋ္ဌာတာ ကမ္မဓေယျေသု, အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော၊
သုသံဝိဟိတကမ္မန္တော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ ဒိန္နပုဗ္ဗန္တိ ပကတိပဋိယတ္တံ ဒါနဝတ္တံ။ သမဏဗြာဟ္မဏေတိ သမဏေ ဝါ ဗြာဟ္မဏေ ဝါ။ ဝဏိဗ္ဗကေတိ ဒါနကာလေ ဝဏိဗ္ဗကေ အာဂတေ ဒိသွာ ကိဉ္စိ န နိဝါရေယျ။ ပညဝါတိ ဝိစာရဏပညာယ ယုတ္တော။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နောတိ အဝေကလ္လဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော။ ဝိဓာနဝိဓိကောဝိဒေါတိ နာနပ္ပကာရေသု ဒါသကမ္မကရပေါရိသာဒီနံ သံဝိဒဟနကောဋ္ဌာသေသု ဆေကော။ ကာလညူတိ ‘‘အယံ ဒါနံ ဒါတုံ, အယံ သီလံ ရက္ခိတုံ, အယံ ဥပေါသထကမ္မံ ကာတုံ ကာလော’’တိ ဇာနေယျ။ သမယညူတိ ‘‘အယံ ကသနသမယော, အယံ ဝပနသမယော, အယံ ဝေါဟာရသမယော, အယံ ဥပဋ္ဌာနသမယော’’တိ ဇာနေယျ။ ကမ္မဓေယျေသူတိ အတ္တနော ကတ္တဗ္ဗကမ္မေသု။
‘‘ခလံ သာလံ ပသုံ ခေတ္တံ, ဂန္တာ စဿ အဘိက္ခဏံ၊
မိတံ ဓညံ နိဓာပေယျ, မိတံဝ ပါစယေ ဃရေ။
‘‘ပုတ္တံ ဝါ ဘာတရံ ဝါ သံ, သီလေသု အသမာဟိတံ၊
အနင်္ဂဝါ ဟိ တေ ဗာလာ, ယထာ ပေတာ တထေဝ တေ၊
စောဠဉ္စ နေသံ ပိဏ္ဍဉ္စ, အာသီနာနံ ပဒါပယေ။
‘‘ဒါသေ ကမ္မကရေ ပေဿေ, သီလေသု သုသမာဟိတေ၊
ဒက္ခေ ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နေ, အာဓိပစ္စမှိ ဌာပယေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၂။)တတ္ထ ပသုံ ခေတ္တန္တိ ဂေါကုလဉ္စေဝ သဿဋ္ဌာနဉ္စ။ ဂန္တာတိ ဂမနသီလော။ မိတန္တိ မိနိတွာ ဧတ္တကန္တိ ဉတွာ ကောဋ္ဌေသု နိဓာပေယျ။ ဃရေတိ ဃရေပိ ပရိဇနံ ဂဏေတွာ မိတမေဝ ပစာပေယျ။ သီလေသု အသမာဟိတန္တိ ဧဝရူပံ ဒုဿီလံ အနာစာရံ ကိသ္မိဉ္စိ အာဓိပစ္စဋ္ဌာနေ န ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ အနင်္ဂဝါ ဟိ တေ ဗာလာတိ ‘‘အင်္ဂမေတံ မနုဿာနံ, ဘာတာ လောကေ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဇာ။ ၁။၄။၅၈) ကိဉ္စာပိ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတရော အင်္ဂသမာနတာယ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တာ, ဣမေ ပန ဒုဿီလာ, တသ္မာ အင်္ဂသမာနာ န ဟောန္တိ။ ယထာ ပန သုသာနေ ဆဍ္ဍိတာ ပေတာ မတာ, တထေဝ တေ။ တသ္မာ တာဒိသာ အာဓိပစ္စဋ္ဌာနေ န ဌပေတဗ္ဗာ။ ကုဋုမ္ဗဉှိ တေ ဝိနာသေန္တိ, ဝိနဋ္ဌကုဋုမ္ဗဿ စ ဒလိဒ္ဒဿ ရာဇဝသတိ နာမ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ အာသီနာနန္တိ အာဂန္တွာ နိသိန္နာနံ ပုတ္တဘာတာနံ မတသတ္တာနံ မတကဘတ္တံ ဝိယ ဒေန္တော ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမေဝ ပဒါပေယျ။ ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နေတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန သမန္နာဂတေ။
‘‘သီလဝါ စ အလောလော စ, အနုရက္ခော စ ရာဇိနော၊
အာဝီ ရဟော ဟိတော တဿ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘ဆန္ဒညူ ရာဇိနော စဿ, စိတ္တဋ္ဌော အဿ ရာဇိနော၊
အသင်္ကုသကဝုတ္တိံဿ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ။
‘‘ဥစ္ဆာဒယေ စ နှာပယေ, ဓောဝေ ပါဒေ အဓောသိရံ၊
အာဟတောပိ န ကုပ္ပေယျ, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ အလောလောတိ အလုဒ္ဓေါ။ စိတ္တဋ္ဌောတိ စိတ္တေ ဌိတော, ရာဇစိတ္တဝသိကောတိ အတ္ထော။ အသင်္ကုသကဝုတ္တိဿာတိ အပ္ပဋိလောမဝုတ္တိ အဿ။ အဓောသိရန္တိ ပါဒေ ဓောဝန္တောပိ အဓောသိရံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာမုခေါဝ ဓောဝေယျ, န ရညော မုခံ ဥလ္လောကေယျာတိ အတ္ထော။
‘‘ကုမ္ဘမ္ပဉ္ဇလိံ ကရိယာ, စာဋဉ္စာပိ ပဒက္ခိဏံ၊
ကိမေဝ သဗ္ဗကာမာနံ, ဒါတာရံ ဓီရမုတ္တမံ။
‘‘ယော ဒေတိ သယနံ ဝတ္ထံ, ယာနံ အာဝသထံ ဃရံ၊
ပဇ္ဇုန္နောရိဝ ဘူတာနိ, ဘောဂေဟိ အဘိဝဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၃။)‘‘ဧသယျော ရာဇဝသတိ, ဝတ္တမာနော ယထာ နရော၊
အာရာဓယတိ ရာဇာနံ, ပူဇံ လဘတိ ဘတ္တုသူ’’တိ။
တတ္ထ ကုမ္ဘမ္ပဉ္ဇလိံ ကရိယာ, စာဋဉ္စာပိ ပဒက္ခိဏန္တိ ဝုဒ္ဓိံ ပစ္စာသီသန္တော ပုရိသော ဥဒကပူရိတံ ကုမ္ဘံ ဒိသွာ တဿ အဉ္ဇလိံ ကရေယျ, စာဋဉ္စ သကုဏံ ပဒက္ခိဏံ ကရေယျ။ အဉ္ဇလိံ ဝါ ပဒက္ခိဏံ ဝါ ကရောန္တဿ တေ ကိဉ္စိ ဒါတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကိမေဝါတိ ယော ပန သဗ္ဗကာမာနံ ဒါတာ ဓီရော စ, တံ ရာဇာနံ ကိံကာရဏာ န နမဿေယျ။ ရာဇာယေဝ ဟိ နမဿိတဗ္ဗော စ အာရာဓေတဗ္ဗော စ။ ပဇ္ဇုန္နောရိဝါတိ မေဃော ဝိယ။ ဧသယျော ရာဇဝသတီတိ အယျော ယာ အယံ မယာ ကထိတာ, ဧသာ ရာဇဝသတိ နာမ ရာဇသေဝကာနံ အနုသာသနီ။ ယထာတိ ယာယ ရာဇဝသတိယာ ဝတ္တမာနော နရော ရာဇာနံ အာရာဓေတိ, ရာဇူနဉ္စ သန္တိကာ ပူဇံ လဘတိ, သာ ဧသာတိ။
ဧဝံ အသမဓုရော ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ဗုဒ္ဓလီလာယ ရာဇဝသတိံ ကထေသိ၊
ရာဇဝသတိကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
အန္တရပေယျာလံ
ဧဝံ ပုတ္တဒါရဉာတိမိတ္တသုဟဇ္ဇာဒယော အနုသာသန္တဿေဝ တဿ တယော ဒိဝသာ ဇာတာ။ သော ဒိဝသဿ ပါရိပူရိံ ဉတွာ ပါတောဝ နှတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘ရာဇာနံ အပလောကေတွာ မာဏဝေန သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဉာတိဂဏပရိဝုတော ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဝစနံ အဝေါစ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဧဝံ သမနုသာသိတွာ, ဉာတိသံဃံ ဝိစက္ခဏော၊
ပရိကိဏ္ဏော သုဟဒေဟိ, ရာဇာနမုပသင်္ကမိ။
‘‘ဝန္ဒိတွာ သိရသာ ပါဒေ, ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏံ၊
ဝိဓုရော အဝစ ရာဇာနံ, ပဂ္ဂဟေတွာန အဉ္ဇလိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၄။)‘‘အယံ မံ မာဏဝေါ နေတိ, ကတ္တုကာမော ယထာမတိ၊
ဉာတီနတ္ထံ ပဝက္ခာမိ, တံ သုဏောဟိ အရိန္ဒမ။
‘‘ပုတ္တေ စ မေ ဥဒိက္ခေသိ, ယဉ္စ မညံ ဃရေ ဓနံ၊
ယထာ ပေစ္စ န ဟာယေထ, ဉာတိသံဃော မယီ ဂတေ။
‘‘ယထေဝ ခလတီ ဘူမျာ, ဘူမျာယေဝ ပတိဋ္ဌတိ၊
ဧဝေတံ ခလိတံ မယှံ, ဧတံ ပဿာမိ အစ္စယ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဟဒေဟီတိ သုဟဒယေဟိ ဉာတိမိတ္တာဒီဟိ။ ယဉ္စ မညန္တိ ယဉ္စ မေ အညံ တယာ စေဝ အညေဟိ စ ရာဇူဟိ ဒိန္နံ ဃရေ အပရိမာဏံ ဓနံ, တံ သဗ္ဗံ တွမေဝ ဩလောကေယျာသိ။ ပေစ္စာတိ ပစ္ဆာကာလေ။ ခလတီတိ ပက္ခလတိ။ ဧဝေတန္တိ ဧဝံ ဧတံ။ အဟဉှိ ဘူမိယံ ခလိတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌိတပုရိသော ဝိယ တုမှေသု ခလိတွာ တုမှေသုယေဝ ပတိဋ္ဌဟာမိ။ ဧတံ ပဿာမီတိ ယော ဧသ ‘‘ကိံ တေ ရာဇာ ဟောတီ’’တိ မာဏဝေန ပုဋ္ဌဿ မမ တုမှေ အနောလောကေတွာ သစ္စံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဒါသောဟမသ္မီ’’တိ ဝဒန္တဿ အစ္စယော, ဧတံ အစ္စယံ ပဿာမိ, အညော ပန မေ ဒေါသော နတ္ထိ, တံ မေ အစ္စယံ တုမှေ ခမထ, ဧတံ ဟဒယေ ကတွာ ပစ္ဆာ မမ ပုတ္တဒါရေသု မာ အပရဇ္ဈိတ္ထာတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, တဝ ဂမနံ မယှံ န ရုစ္စတိ, မာဏဝံ ဥပါယေန ပက္ကောသာပေတွာ ဃာတေတွာ ကိလဉ္ဇေန ပဋိစ္ဆာဒေတုံ မယှံ ရုစ္စတီ’’တိ ဒီပေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သက္ကာ န ဂန္တုံ ဣတိ မယှ ဟောတိ, ဆေတွာ ဝဓိတွာ ဣဓ ကာတိယာနံ၊
ဣဓေဝ ဟောဟီ ဣတိ မယှ ရုစ္စတိ, မာ တွံ အဂါ ဥတ္တမဘူရိပညာ’’တိ။
တတ္ထ ဆေတွာတိ ဣဓေဝ ရာဇဂေဟေ တံ ပေါထေတွာ မာရေတွာ ပဋိစ္ဆာဒေဿာမီတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ အဇ္ဈာသယော ဧဝရူပေါ ဟောတိ, သော တုမှေသု အယုတ္တော’’တိ ဝတွာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၅။)‘‘မာ ဟေဝဓမ္မေသု မနံ ပဏီဒဟိ, အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ယုတ္တော ဘဝဿု၊
ဓိရတ္ထု ကမ္မံ အကုသလံ အနရိယံ, ယံ ကတွာ ပစ္ဆာ နိရယံ ဝဇေယျ။
‘‘နေဝေသ ဓမ္မော န ပုနေတ ကိစ္စံ, အယိရော ဟိ ဒါသဿ ဇနိန္ဒ ဣဿရော၊
ဃာတေတုံ ဈာပေတုံ အထောပိ ဟန္တုံ, န စ မယှ ကောဓတ္ထိ ဝဇာမိ စာဟ’’န္တိ။
တတ္ထ မာ ဟေဝဓမ္မေသု မနံ ပဏီဒဟီတိ အဓမ္မေသု အနတ္ထေသု အယုတ္တေသု တဝ စိတ္တံ မာ ဟေဝ ပဏိဒဟီတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာတိ ယံ ကမ္မံ ကတွာပိ အဇရာမရော န ဟောတိ, အထ ခေါ ပစ္ဆာ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇေယျ။ ဓိရတ္ထု ကမ္မန္တိ တံ ကမ္မံ ဂရဟိတံ အတ္ထု အဿ ဘဝေယျ။ နေဝေသာတိ နေဝ ဧသ။ အယိရောတိ သာမိကော။ ဃာတေတုန္တိ ဧတာနိ ဃာတာဒီနိ ကာတုံ အယိရော ဒါသဿ ဣဿရော, သဗ္ဗာနေတာနိ ကာတုံ လဘတိ, မယှံ မာဏဝေ အပ္ပမတ္တကောပိ ကောဓော နတ္ထိ, ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ တဝ စိတ္တံ သန္ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဝဇာမိ အဟံ နရိန္ဒာတိ အာဟ –
ဧဝံ ဝတွာ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ရညော ဩရောဓေ စ ပုတ္တဒါရေ စ ရာဇပရိသဉ္စ ဩဝဒိတွာ တေသု သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကုဏိတွာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝန္တေသုယေဝ ရာဇနိဝေသနာ နိက္ခမိ။ သကလနဂရဝါသိနောပိ ‘‘ပဏ္ဍိတော ကိရ မာဏဝေန သဒ္ဓိံ ဂမိဿတိ, ဧထ, ပဿိဿာမ န’’န္တိ မန္တယိတွာ ရာဇင်္ဂဏေယေဝ နံ ပဿိံသု။ အထ နေ မဟာသတ္တော အဿာသေတွာ ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, သရီရံ အဒ္ဓုဝံ, ယသော နာမ ဝိပတ္တိပရိယောသာနော, အပိစ တုမှေ ဒါနာဒီသု ပုညေသု အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ တေသံ ဩဝါဒံ ဒတွာ နိဝတ္တာပေတွာ အတ္တနော ဂေဟာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဓမ္မပါလကုမာရော ဘာတိကဂဏပရိဝုတော ‘‘ပိတု ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရိဿာမီ’’တိ နိက္ခန္တော နိဝေသနဒွါရေယေဝ ပိတု သမ္မုခေါ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော တံ ဒိသွာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ဥပဂုယှ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ နိဝေသနံ ပါဝိသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၆။)‘‘ဇေဋ္ဌပုတ္တံ ဥပဂုယှ, ဝိနေယျ ဟဒယေ ဒရံ၊
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ပါဝိသီ သော မဟာဃရ’’န္တိ။
ဃရေ ပနဿ သဟဿပုတ္တာ, သဟဿဓီတရော, သဟဿဘရိယာယော, စ သတ္တဝဏ္ဏဒါသိသတာနိ စ သန္တိ, တေဟိ စေဝ အဝသေသဒါသိဒါသကမ္မကရဉာတိမိတ္တသုဟဇ္ဇာဒီဟိ စ သကလနိဝေသနံ ယုဂန္တဝါတာဘိဃာတပတိတေဟိ သာလေဟိ သာလဝနံ ဝိယ နိရန္တရံ အဟောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာလာဝ သမ္မပတိတာ, မာလုတေန ပမဒ္ဒိတာ၊
သေန္တိ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ, ဝိဓုရဿ နိဝေသနေ။
‘‘ဣတ္ထိသဟဿံ ဘရိယာနံ, ဒါသိသတ္တသတာနိ စ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဝိဓုရဿ နိဝေသနေ။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဝိဓုရဿ နိဝေသနေ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဝိဓုရဿ နိဝေသနေ။
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဝိဓုရဿ နိဝေသနေ။
‘‘ဣတ္ထိသဟဿံ ဘရိယာနံ, ဒါသိသတ္တသတာနိ စ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္တုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသိ။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသိ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသိ။
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၇။)တတ္ထ သေန္တီတိ မဟာတလေ ဆိန္နပါဒါ ဝိယ ပတိတာ အာဝတ္တန္တာ ပရိဝတ္တန္တာ သယန္တိ။ ဣတ္ထိသဟဿံ ဘရိယာနန္တိ ဘရိယာနမေဝ ဣတ္ထီနံ သဟဿံ။ ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသီတိ ကေန ကာရဏေန အမှေ ဝိဇဟိဿသီတိ ပရိဒေဝိံသု။
မဟာသတ္တော သဗ္ဗံ တံ မဟာဇနံ အဿာသေတွာ ဃရေ အဝသေသကိစ္စာနိ ကတွာ အန္တောဇနဉ္စ ဗဟိဇနဉ္စ ဩဝဒိတွာ အာစိက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကံ သဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ ပုဏ္ဏကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တနော နိဋ္ဌိတကိစ္စတံ အာရောစေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ကတွာ ဃရေသု ကိစ္စာနိ, အနုသာသိတွာ သကံ ဇနံ၊
မိတ္တာမစ္စေ စ ဘစ္စေ စ, ပုတ္တဒါရေ စ ဗန္ဓဝေ။
‘‘ကမ္မန္တံ သံဝိဓေတွာန, အာစိက္ခိတွာ ဃရေ ဓနံ၊
နိဓိဉ္စ ဣဏဒါနဉ္စ, ပုဏ္ဏကံ ဧတဒဗြဝိ။
‘‘အဝသီ တုဝံ မယှ တီဟံ အဂါရေ, ကတာနိ ကိစ္စာနိ ဃရေသု မယှံ၊
အနုသာသိတာ ပုတ္တဒါရာ မယာ စ, ကရောမ ကစ္စာန ယထာမတိံ တေ’’တိ။
တတ္ထ ကမ္မန္တံ သံဝိဓေတွာနာတိ ‘‘ဧဝဉ္စ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဃရေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကမ္မံ သံဝိဒဟိတွာ။ နိဓိန္တိ နိဒဟိတွာ ဌပိတဓနံ။ ဣဏဒါနန္တိ ဣဏဝသေန သံယောဇိတဓနံ။ ယထာမတိံ တေတိ ဣဒါနိ တဝ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ကရောမာတိ ဝဒတိ။
‘‘သစေ ဟိ ကတ္တေ အနုသာသိတာ တေ, ပုတ္တာ စ ဒါရာ အနုဇီဝိနော စ၊
ဟန္ဒေဟိ ဒါနီ တရမာနရူပေါ, ဒီဃော ဟိ အဒ္ဓါပိ အယံ ပုရတ္ထာ။
‘‘အဆမ္ဘိတောဝ ဂဏှာဟိ, အာဇာနေယျဿ ဝါလဓိံ၊
ဣဒံ ပစ္ဆိမကံ တုယှံ, ဇီဝလောကဿ ဒဿန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၈။)တတ္ထ ကတ္တေတိ သောမနဿပ္ပတ္တော ယက္ခော မဟာသတ္တံ အာလပတိ။ ဒီဃော ဟိ အဒ္ဓါပီတိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါပိ ဒီဃော။ ‘‘အဆမ္ဘိတောဝါ’’တိ ဣဒံ သော ဟေဋ္ဌာပါသာဒံ အနောတရိတွာ တတောဝ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ အဝစ။
အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘သောဟံ ကိဿ နု ဘာယိဿံ, ယဿ မေ နတ္ထိ ဒုက္ကဋံ၊
ကာယေန ဝါစာ မနသာ, ယေန ဂစ္ဆေယျ ဒုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ သောဟံ ကိဿ နု ဘာယိဿန္တိ ဣဒံ မဟာသတ္တော ‘‘အဆမ္ဘိတောဝ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမာဟ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော သီဟနာဒံ နဒိတွာ အဆမ္ဘိတော ကေသရသီဟော ဝိယ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ‘‘အယံ သာဋကော မမ အရုစိယာ မာ မုစ္စတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနပါရမိံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ဒဠှံ နိဝါသေတွာ အဿဿ ဝါလဓိံ ဝိယူဟိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒဠှံ ဝါလဓိံ ဂဟေတွာ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ အဿဿ ဦရူသု ပလိဝေဌေတွာ ‘‘မာဏဝ, ဂဟိတော မေ ဝါလဓိ, ယထာရုစိ ယာဟီ’’တိ အာဟ။ တသ္မိံ ခဏေ ပုဏ္ဏကော မနောမယသိန္ဓဝဿ သညံ အဒါသိ။ သော ပဏ္ဍိတံ အာဒါယ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော အဿရာဇာ ဝိဓုရံ ဝဟန္တော, ပက္ကာမိ ဝေဟာယသမန္တလိက္ခေ၊
သာခါသု သေလေသု အသဇ္ဇမာနော, ကာဠာဂိရိံ ခိပ္ပမုပါဂမာသီ’’တိ။
တတ္ထ သာခါသု သေလေသု အသဇ္ဇမာနောတိ ပုဏ္ဏကော ကိရ စိန္တေသိ ‘‘ဒူရံ အဂန္တွာဝ ဣမံ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ရုက္ခေသု ပဗ္ဗတေသု စ ပေါထေတွာ မာရေတွာ ဟဒယမံသံ အာဒါယ ကဠေဝရံ ပဗ္ဗတန္တရေ ဆဍ္ဍေတွာ နာဂဘဝနမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သော ရုက္ခေ စ ပဗ္ဗတေ စ အပရိဟရိတွာ တေသံ မဇ္ဈေနေဝ အဿံ ပေသေသိ။ မဟာသတ္တဿာနုဘာဝေန ရုက္ခာပိ ပဗ္ဗတာပိ သရီရတော ဥဘောသု ပဿေသု ရတနမတ္တံ ပဋိက္ကမန္တိ။ သော ‘‘မတော ဝါ, နော ဝါ’’တိ ပရိဝတ္တိတွာ မဟာသတ္တဿ မုခံ ဩလောကေန္တော ကဉ္စနာဒါသမိဝ ဝိပ္ပသန္နံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဧဝံ န မရတီ’’တိ ပုနပိ သကလဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ရုက္ခေ စ ပဗ္ဗတေ စ တိက္ခတ္တုံ ပေါထေန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၀၉။)ပေသေသိ။ ဧဝံ ပေါထေန္တောပိ တထေဝ ရုက္ခပဗ္ဗတာ ဒူရမေဝ ပဋိက္ကမန္တိယေဝ။ မဟာသတ္တော ပန ကိလန္တကာယော အဟောသိ။ အထ ပုဏ္ဏကော ‘‘အယံ နေဝ မရတိ, ဣဒါနိ ဝါတက္ခန္ဓေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရိဿာမီ’’တိ ကောဓာဘိဘူတော သတ္တမံ ဝါတက္ခန္ဓံ ပက္ခန္ဒိ။ ဗောဓိသတ္တဿာနုဘာဝေန ဝါတက္ခန္ဓော ဒွိဓာ ဟုတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဩကာသံ အကာသိ။ တတော ဝေရမ္ဘဝါတေဟိ ပဟရာပေသိ, ဝေရမ္ဘဝါတာပိ သတသဟဿအသနိသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟုတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဩကာသံ အဒံသု။ သော ပုဏ္ဏကော တဿ အန္တရာယာဘာဝံ ပဿန္တော တံ အာဒါယ ကာဠပဗ္ဗတံ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သော အဿရာဇာ ဝိဓုရံ ဝဟန္တော, ပက္ကာမိ ဝေဟာယသမန္တလိက္ခေ၊
သာခါသု သေလေသု အသဇ္ဇမာနော, ကာဠာဂိရိံ ခိပ္ပမုပါဂမာသီ’’တိ။
တတ္ထ အသဇ္ဇမာနောတိ အလဂ္ဂမာနော အပ္ပဋိဟညမာနော ဝိဓုရပဏ္ဍိတံ ဝဟန္တော ကာဠပဗ္ဗတမတ္ထကံ ဥပါဂတော။
ဧဝံ ပုဏ္ဏကဿ မဟာသတ္တံ ဂဟေတွာ ဂတကာလေ ပဏ္ဍိတဿ ပုတ္တဒါရာဒယော ပုဏ္ဏကဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ မဟာသတ္တံ အဒိသွာ ဆိန္နပါဒါ ဝိယ ပတိတွာ အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနာ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣတ္ထိသဟဿံ ဘရိယာနံ, ဒါသိသတ္တသတာနိ စ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ယက္ခော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန၊
ဝိဓုရံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ’။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ယက္ခော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန၊
ဝိဓုရံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ’။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ယက္ခော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန၊
ဝိဓုရံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ’။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၀။)‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ယက္ခော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန၊
ဝိဓုရံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ’။
‘‘ဣတ္ထိသဟဿံ ဘရိယာနံ, ဒါသိသတ္တသတာနိ စ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ပဏ္ဍိတော သော ကုဟိံ ဂတော’။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ပဏ္ဍိတော သော ကုဟိံ ဂတော’။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ပဏ္ဍိတော သော ကုဟိံ ဂတော’။
သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘ပဏ္ဍိတော သော ကုဟိံ ဂတော’’’တိ။
ဧဝံ ပက္ကန္ဒိတွာ စ ပန တေ သဗ္ဗေပိ သကလနဂရဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ ရောဒိတွာ ရာဇဒွါရံ အဂမံသု။ ရာဇာ မဟန္တံ ပရိဒေဝသဒ္ဒံ သုတွာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘တုမှေ ကသ္မာ ပရိဒေဝထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ ‘‘ဒေဝ, သော ကိရ မာဏဝေါ န ဗြာဟ္မဏော, ယက္ခော ပန ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ ပဏ္ဍိတံ အာဒါယ ဂတော, တေန ဝိနာ အမှာကံ ဇီဝိတံ နတ္ထိ။ သစေ သော ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ နာဂမိဿတိ, သကဋသတေဟိ သကဋသဟဿေဟိ စ ဒါရူနိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ သဗ္ဗေ မယံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတွာ ပဝိသိဿာမာ’’တိ ဣမမတ္ထံ အာရောစေန္တာ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘သစေ သော သတ္တရတ္တေန, နာဂစ္ဆိဿတိ ပဏ္ဍိတော၊
သဗ္ဗေ အဂ္ဂိံ ပဝေက္ခာမ, နတ္ထတ္ထော ဇီဝိတေန နော’’တိ။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗုတကာလေပိ ‘‘မယံ အဂ္ဂိံ ပဝိသိတွာ မရိဿာမာ’’တိ ဝတ္တာရော နာမ နာဟေသုံ။ အဟော သုဘာသိတံ မဟာသတ္တေ နာဂရေဟီတိ။ ရာဇာ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၁။)မာ သောစိတ္ထ, မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, မဓုရကထော ပဏ္ဍိတော မာဏဝံ ဓမ္မကထာယ ပလောဘေတွာ အတ္တနော ပါဒေသု ပါတေတွာ သကလနဂရဝါသီနံ အဿုမုခံ ဟာသယန္တော န စိရဿေဝ အာဂမိဿတီ’’တိ အဿာသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပဏ္ဍိတော စ ဝိယတ္တော စ, ဝိဘာဝီ စ ဝိစက္ခဏော၊
ခိပ္ပံ မောစိယ အတ္တာနံ, မာ ဘာယိတ္ထာဂမိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိယတ္တောတိ ဝေယျတ္တိယာ ဝိစာရဏပညာယ သမန္နာဂတော။ ဝိဘာဝီတိ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ ဝိဘာဝေတွာ ဒဿေတွာ ကထေတုံ သမတ္ထော။ ဝိစက္ခဏောတိ တင်္ခဏေယေဝ ဌာနုပ္ပတ္တိကာယ ကာရဏစိန္တနပညာယ ယုတ္တော။ မာ ဘာယိတ္ထာတိ မာ ဘာယထ, အတ္တာနံ မောစေတွာ ခိပ္ပံ အာဂမိဿတီတိ အဿာသေတိ။
နာဂရာပိ ‘‘ပဏ္ဍိတော ကိရ ရညော ကထေတွာ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ အဿာသံ ပဋိလဘိတွာ အတ္တနော ဂေဟာနိ ပက္ကမိံသု။
အန္တရပေယျာလော နိဋ္ဌိတော။
သာဓုနရဓမ္မကဏ္ဍံ
ပုဏ္ဏကောပိ မဟာသတ္တံ ကာဠာဂိရိမတ္ထကေ ဌပေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဇီဝမာနေ မယှံ ဝုဍ္ဎိ နာမ နတ္ထိ, ဣမံ မာရေတွာ ဟဒယမံသံ ဂဟေတွာ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ဝိမလာယ ဒတွာ ဣရန္ဓတိံ ဂဟေတွာ ဒေဝလောကံ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော တတ္ထ ဂန္တွာန ဝိစိန္တယန္တော, ဥစ္စာဝစာ စေတနကာ ဘဝန္တိ၊
နယိမဿ ဇီဝေန မမတ္ထိ ကိဉ္စိ, ဟန္တွာနိမံ ဟဒယမာနယိဿ’’န္တိ။
တတ္ထ သောတိ သော ပုဏ္ဏကော။ တတ္ထ ဂန္တွာနာတိ ဂန္တွာ တတ္ထ ကာဠာဂိရိမတ္ထကေ ဌိတော။ ဥစ္စာဝစာ စေတနကာ ဘဝန္တီတိ ခဏေ ခဏေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၂။)ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စေတနာ ဥစ္စာပိ အဝစာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယံ မမေတဿ ဇီဝိတဒါနစေတနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ။ ဣမဿ ပန ဇီဝိတေန တဟိံ နာဂဘဝနေ မမ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ နတ္ထိ, ဣဓေဝိမံ မာရေတွာ အဿ ဟဒယံ အာနယိဿာမီတိ သန္နိဋ္ဌာနမကာသီတိ အတ္ထော။
တတော ပုန စိန္တေသိ ‘‘ယံနူနာဟံ ဣမံ သဟတ္ထေန အမာရေတွာ ဘေရဝရူပဒဿနေန ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေယျ’’န္တိ။ သော ဘေရဝယက္ခရူပံ နိမ္မိနိတွာ မဟာသတ္တံ တဇ္ဇေန္တော အာဂန္တွာ တံ ပါတေတွာ ဒါဌာနံ အန္တရေ ကတွာ ခါဒိတုကာမော ဝိယ အဟောသိ, မဟာသတ္တဿ လောမဟံသနမတ္တမ္ပိ နာဟောသိ။ တတော သီဟရူပေန မတ္တမဟာဟတ္ထိရူပေန စ အာဂန္တွာ ဒါဌာဟိ စေဝ ဒန္တေဟိ စ ဝိဇ္ဈိတုကာမော ဝိယ အဟောသိ။ တထာပိ အဘာယန္တဿ ဧကဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏံ မဟန္တံ သပ္ပဝဏ္ဏံ နိမ္မိနိတွာ အဿသန္တော ပဿသန္တော ‘‘သုသူ’’တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တော အာဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ သကလသရီရံ ဝေဌေတွာ မတ္ထကေ ဖဏံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ, တဿ သာရဇ္ဇမတ္တမ္ပိ နာဟောသိ။ အထ ‘‘နံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌပေတွာ ပါတေတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရိဿာမီ’’တိ မဟာဝါတံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ သော တဿ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌပေတွာ ဟတ္ထီ ဝိယ ခဇ္ဇူရိရုက္ခံ ပဗ္ဗတံ အပရာပရံ စာလေသိ, တထာပိ နံ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ နာသက္ခိ။
တတော ‘‘သဒ္ဒသန္တာသေနဿ ဟဒယဖာလနံ ကတွာ မာရေဿာမီ’’တိ အန္တောပဗ္ဗတံ ပဝိသိတွာ ပထဝိဉ္စ နဘဉ္စ ဧကနိန္နာဒံ ကရောန္တော မဟာနာဒံ နဒိ, ဧဝမ္ပိဿ သာရဇ္ဇမတ္တမ္ပိ နာဟောသိ။ ဇာနာတိ ဟိ မဟာသတ္တော ‘‘ယက္ခသီဟဟတ္ထိနာဂရာဇဝေသေဟိ အာဂတောပိ မဟာဝါတဝုဋ္ဌိံ သမုဋ္ဌာပကောပိ ပဗ္ဗတစလနံ ကရောန္တောပိ အန္တောပဗ္ဗတံ ပဝိသိတွာ နာဒံ ဝိဿဇ္ဇေန္တောပိ မာဏဝေါယေဝ, န အညော’’တိ။ တတော ပုဏ္ဏကော စိန္တေသိ ‘‘နာဟံ ဣမံ ဗာဟိရုပက္ကမေန မာရေတုံ သက္ကောမိ, သဟတ္ထေနေဝ နံ မာရေဿာမီ’’တိ။ တတော ယက္ခော မဟာသတ္တံ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌပေတွာ ပဗ္ဗတပါဒံ ဂန္တွာ မဏိက္ခန္ဓေ ပဏ္ဍုသုတ္တံ ပဝေသေန္တော ဝိယ ပဗ္ဗတံ ပဝိသိတွာ တာသေန္တော ဝဂ္ဂန္တော အန္တောပဗ္ဗတေန ဥဂ္ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ပါဒေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၃။)ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ အဓောသိရံ ကတွာ အနာလမ္ဗေ အာကာသေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သော တတ္ထ ဂန္တွာ ပဗ္ဗတန္တရသ္မိံ, အန္တော ပဝိသိတွာန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော၊
အသံဝုတသ္မိံ ဇဂတိပ္ပဒေသေ, အဓောသိရံ ဓာရယိ ကာတိယာနော’’တိ။
တတ္ထ သော တတ္ထ ဂန္တွာတိ သော ပုဏ္ဏကော ပဗ္ဗတမတ္ထကာ ပဗ္ဗတပါဒံ ဂန္တွာ တတ္ထ ပဗ္ဗတန္တရေ ဌတွာ တဿ အန္တော ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတဿ ဟေဋ္ဌာ ပညာယမာနော အသံဝုတေ ဘူမိပဒေသေ ဓာရေသီတိ။ န အာဒိတောဝ ဓာရေသိ, တတ္ထ ပန တံ ခိပိတွာ ပန္နရသယောဇနမတ္တံ ဘဋ္ဌကာလေ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတောဝ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေတွာ အဓောသိရံ ဘဿန္တံ ပါဒေသု ဂဟေတွာ အဓောသိရမေဝ ဥက္ခိပိတွာ မုခံ ဩလောကေန္တော ‘‘န မရတီ’’တိ ဉတွာ ဒုတိယမ္ပိ ခိပိတွာ တိံသယောဇနမတ္တံ ဘဋ္ဌကာလေ တထေဝ ဥက္ခိပိတွာ ပုန တဿ မုခံ ဩလောကေန္တော ဇီဝန္တမေဝ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘သစေ ဣဒါနိ သဋ္ဌိယောဇနမတ္တံ ဘဿိတွာ န မရိဿတိ, ပါဒေသု နံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ပေါထေတွာ မာရေဿာမီ’’တိ အထ နံ တတိယမ္ပိ ခိပိတွာ သဋ္ဌိယောဇနမတ္တံ ဘဋ္ဌကာလေ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေတွာ ပါဒေသု ဂဟေတွာ ဥက္ခိပိ။ တတော မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အယံ မံ ပဌမံ ပန္နရသယောဇနဋ္ဌာနံ ခိပိ, ဒုတိယမ္ပိ တိံသယောဇနံ, တတိယမ္ပိ သဋ္ဌိယောဇနံ, ဣဒါနိ ပုန မံ န ခိပိဿတိ, ဥက္ခိပန္တောယေဝ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ပဟရိတွာ မာရေဿတိ, ယာဝ မံ ဥက္ခိပိတွာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ န ပေါထေတိ, တာဝ နံ အဓောသိရော ဟုတွာ ဩလမ္ဗန္တောဝ မာရဏကာရဏံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ စိန္တေတွာ စ ပန သော အဆမ္ဘိတော အသန္တသန္တော တထာ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓာရယိ ကာတိယာနော’’တိ, တိက္ခတ္တုံ ခိပိတွာ ဓာရယီတိ အတ္ထော။
‘‘သော လမ္ဗမာနော နရကေ ပပါတေ, မဟဗ္ဘယေ လောမဟံသေ ဝိဒုဂ္ဂေ၊
အသန္တသန္တော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌော, ဣစ္စဗြဝိ ပုဏ္ဏကံ နာမ ယက္ခံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၄။)‘‘အရိယာဝကာသောသိ အနရိယရူပေါ, အသညတော သညတသန္နိကာသော၊
အစ္စာဟိတံ ကမ္မံ ကရောသိ လုဒြံ, ဘာဝေ စ တေ ကုသလံ နတ္ထိ ကိဉ္စိ။
‘‘ယံ မံ ပပါတသ္မိံ ပပါတုမိစ္ဆသိ, ကော နု တဝတ္ထော မရဏေန မယှံ၊
အမာနုသဿေဝ တဝဇ္ဇ ဝဏ္ဏော, အာစိက္ခ မေ တွံ ကတမာသိ ဒေဝတာတိ။
တတ္ထ သော လမ္ဗမာနောတိ သော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌော တတိယဝါရေ လမ္ဗမာနော။ အရိယာဝကာသောတိ ရူပေန အရိယသဒိသော ဒေဝဝဏ္ဏော ဟုတွာ စရသိ။ အသညတောတိ ကာယာဒီဟိ အသညတော ဒုဿီလော။ အစ္စာဟိတန္တိ ဟိတာတိက္ကန္တံ, အတိအဟိတံ ဝါ။ ဘာဝေ စ တေတိ တဝ စိတ္တေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကုသလံ နတ္ထိ။ အမာနုသဿေဝ တဝဇ္ဇ ဝဏ္ဏောတိ အဇ္ဇ တဝ ဣဒံ ကာရဏံ အမာနုသဿေဝ။ ကတမာသိ ဒေဝတာတိ ယက္ခာနံ အန္တရေ ကတရယက္ခော နာမ တွံ။
ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘ယဒိ တေ သုတော ပုဏ္ဏကော နာမ ယက္ခော, ရညော ကုဝေရဿ ဟိ သော သဇိဗ္ဗော၊
ဘူမိန္ဓရော ဝရုဏော နာမ နာဂေါ, ဗြဟာ သုစီ ဝဏ္ဏဗလူပပန္နော။
‘‘တဿာနုဇံ ဓီတရံ ကာမယာမိ, ဣရန္ဓတီ နာမ သာ နာဂကညာ၊
တဿာ သုမဇ္ဈာယ ပိယာယ ဟေတု, ပတာရယိံ တုယှ ဝဓာယ ဓီရာ’’တိ။
တတ္ထ သဇိဗ္ဗောတိ သဇီဝေါ အမစ္စော။ ဗြဟာတိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပန္နော ဥဋ္ဌာပိတကဉ္စနရူပသဒိသော။ ဝဏ္ဏဗလူပပန္နောတိ သရီရဝဏ္ဏေန စ ကာယဗလေန စ ဥပဂတော။ တဿာနုဇန္တိ တဿ အနုဇာတံ ဓီတရံ။ ပတာရယိန္တိ စိတ္တံ ပဝတ္တေသိံ, သန္နိဋ္ဌာနမကာသိန္တိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၅။)တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ လောကော ဒုဂ္ဂဟိတေန နဿတိ, နာဂမာဏဝိကံ ပတ္ထေန္တဿ မမ မရဏေန ကိံ ပယောဇနံ, တထတော ကာရဏံ ဇာနိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘မာ ဟေဝ တွံ ယက္ခ အဟောသိ မူဠှော, နဋ္ဌာ ဗဟူ ဒုဂ္ဂဟီတေန လောကေ၊
ကိံ တေ သုမဇ္ဈာယ ပိယာယ ကိစ္စံ, မရဏေန မေ ဣင်္ဃ သုဏောမိ သဗ္ဗ’’န္တိ။
တံ သုတွာ တဿ အာစိက္ခန္တော ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘မဟာနုဘာဝဿ မဟောရဂဿ, ဓီတုကာမော ဉာတိဘတောဟမသ္မိ၊
တံ ယာစမာနံ သသုရော အဝေါစ, ယထာ မမညိံသု သုကာမနီတံ။
‘‘ဒဇ္ဇေမု ခေါ တေ သုတနုံ သုနေတ္တံ, သုစိမှိတံ စန္ဒနလိတ္တဂတ္တံ၊
သစေ တုဝံ ဟဒယံ ပဏ္ဍိတဿ, ဓမ္မေန လဒ္ဓါ ဣဓ မာဟရေသိ၊
ဧတေန ဝိတ္တေန ကုမာရိ လဗ္ဘာ, နညံ ဓနံ ဥတ္တရိ ပတ္ထယာမ။
‘‘ဧဝံ န မူဠှောသ္မိ သုဏောဟိ ကတ္တေ, န စာပိ မေ ဒုဂ္ဂဟိတတ္ထိ ကိဉ္စိ၊
ဟဒယေန တေ ဓမ္မလဒ္ဓေန နာဂါ, ဣရန္ဓတိံ နာဂကညံ ဒဒန္တိ။
‘‘တသ္မာ အဟံ တုယှံ ဝဓာယ ယုတ္တော, ဧဝံ မမတ္ထော မရဏေန တုယှံ၊
ဣဓေဝ တံ နရကေ ပါတယိတွာ, ဟန္တွာန တံ ဟဒယမာနယိဿ’’န္တိ။
တတ္ထ ဓီတုကာမောတိ ဓီတရံ ကာမေမိ ပတ္ထေမိ, ဓီတု အတ္ထာယ ဝိစရာမိ။ ဉာတိဘတောဟမသ္မီတိ တသ္မာ တဿ ဉာတိဘတကော နာမ အဟံ အမှိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၆။)တန္တိ တံ နာဂကညံ။ ယာစမာနန္တိ ယာစန္တံ မံ။ ယထာ မန္တိ ယသ္မာ မံ။ အညိံသူတိ ဇာနိံသု။ သုကာမနီတန္တိ သုဋ္ဌု ဧသ ကာမေန နီတောတိ သုကာမနီတော, တံ သုကာမနီတံ။ တသ္မာ သသုရော ‘ဒဇ္ဇေမု ခေါ တေ’’တိအာဒိမဝေါစ။ တတ္ထ ဒဇ္ဇေမူတိ ဒဒေယျာမ။ သုတနုန္တိ သုန္ဒရသရီရံ။ ဣဓ မာဟရေသီတိ ဣဓ နာဂဘဝနေ ဓမ္မေန လဒ္ဓါ အာဟရေယျာသီတိ။
တဿ တံ ကထံ သုတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ဝိမလာယ မမ ဟဒယေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, ဝရုဏနာဂရာဇေန မမ ဓမ္မကထံ သုတွာ မဏိနာ မံ ပူဇေတွာ တတ္ထ ဂတေန မမ ဓမ္မကထိကဘာဝေါ ဝဏ္ဏိတော ဘဝိဿတိ, တတော ဝိမလာယ မမ ဓမ္မကထာယ ဒေါဟဠော ဥပ္ပန္နော ဘဝိဿတိ, ဝရုဏေန ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဟေတွာ ပုဏ္ဏကော အာဏတ္တော ဘဝိဿတိ, သွာယံ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန မံ မာရေတုံ ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ ပါပေသိ, မမ ပဏ္ဍိတဘာဝေါ ဌာနုပ္ပတ္တိကာရဏစိန္တနသမတ္ထတာ ဣမသ္မိံ မံ မာရေန္တေ ကိံ ကရိဿတိ, ဟန္ဒာဟံ သညာပေဿာမိ န’’န္တိ။ စိန္တေတွာ စ ပန ‘‘မာဏဝ, သာဓုနရဓမ္မံ နာမ ဇာနာမိ, ယာဝါဟံ န မရာမိ, တာဝ မံ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ နိသီဒါပေတွာ သာဓုနရဓမ္မံ နာမ သုဏောဟိ, ပစ္ဆာ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ သာဓုနရဓမ္မံ ဝဏ္ဏေတွာ အတ္တနော ဇီဝိတံ အာဟရာပေန္တော သော အဓောသိရော ဩလမ္ဗန္တောဝ ဂါထမာဟ –
‘‘ခိပ္ပံ မမံ ဥဒ္ဓရ ကာတိယာန, ဟဒယေန မေ ယဒိ တေ အတ္ထိ ကိစ္စံ၊
ယေ ကေစိမေ သာဓုနရဿ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေဝ တေ ပါတုကရောမိ အဇ္ဇာ’’တိ။
တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော ‘‘အယံ ပဏ္ဍိတေန ဒေဝမနုဿာနံ အကထိတပုဗ္ဗော ဓမ္မော ဘဝိဿတိ, ခိပ္ပမေဝ နံ ဥဒ္ဓရိတွာ သာဓုနရဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာသတ္တံ ဥက္ခိပိတွာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ နိသီဒါပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော ပုဏ္ဏကော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌံ, နဂမုဒ္ဓနိ ခိပ္ပံ ပတိဋ္ဌပေတွာ၊
အဿတ္ထမာသီနံ သမေက္ခိယာန, ပရိပုစ္ဆိ ကတ္တာရမနောမပညံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၇။)‘‘သမုဒ္ဓဋော မေသိ တုဝံ ပပါတာ, ဟဒယေန တေ အဇ္ဇ မမတ္ထိ ကိစ္စံ၊
ယေ ကေစိမေ သာဓုနရဿ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေဝ မေ ပါတုကရောဟိ အဇ္ဇာ’’တိ။
တတ္ထ အဿတ္ထမာသီနန္တိ လဒ္ဓဿာသံ ဟုတွာ နိသိန္နံ။ သမေက္ခိယာနာတိ ဒိသွာ။ သာဓုနရဿ ဓမ္မာတိ နရဿ သာဓုဓမ္မာ, သုန္ဒရဓမ္မာတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘သမုဒ္ဓဋော တျသ္မိ အဟံ ပပါတာ, ဟဒယေန မေ ယဒိ တေ အတ္ထိ ကိစ္စံ၊
ယေ ကေစိမေ သာဓုနရဿ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေဝ တေ ပါတုကရောမိ အဇ္ဇာ’’တိ။
တတ္ထ တျသ္မီတိ တယာ အသ္မိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ကိလိဋ္ဌဂတ္တောမှိ, နှာယာမိ တာဝါ’’တိ အာဟ။ ယက္ခောပိ ‘‘သာဓူ’’တိ နှာနောဒကံ အာဟရိတွာ နှာတကာလေ မဟာသတ္တဿ ဒိဗ္ဗဒုဿဂန္ဓမာလာဒီနိ ဒတွာ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တကာလေ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ အဒါသိ။ အထ မဟာသတ္တော ဘုတ္တဘောဇနော ကာဠာဂိရိမတ္ထကံ အလင်္ကာရာပေတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓလီလာယ သာဓုနရဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယာတာနုယာယီ စ ဘဝါဟိ မာဏဝ, အလ္လဉ္စ ပါဏိံ ပရိဝဇ္ဇယဿု၊
မာ စဿု မိတ္တေသု ကဒါစိ ဒုဗ္ဘီ, မာ စ ဝသံ အသတီနံ နိဂစ္ဆေ’’တိ။
တတ္ထ အလ္လဉ္စ ပါဏိံ ပရိဝဇ္ဇယဿူတိ အလ္လံ တိန္တံ ပါဏိံ မာ ဒဟိ မာ ဈာပေဟိ။
ယက္ခော သံခိတ္တေန ဘာသိတေ စတ္တာရော သာဓုနရဓမ္မေ ဗုဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တော ဝိတ္ထာရေန ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၈။)‘‘ကထံ နု ယာတံ အနုယာယိ ဟောတိ, အလ္လဉ္စ ပါဏိံ ဒဟတေ ကထံ သော၊
အသတီ စ ကာ ကော ပန မိတ္တဒုဗ္ဘော, အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
မဟာသတ္တောပိဿ ကထေသိ –
‘‘အသန္ထုတံ နောပိ စ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, ယော အာသနေနာပိ နိမန္တယေယျ၊
တဿေဝ အတ္ထံ ပုရိသော ကရေယျ, ယာတာနုယာယီတိ တမာဟု ပဏ္ဍိတာ။
‘‘ယဿေကရတ္တမ္ပိ ဃရေ ဝသေယျ, ယတ္ထန္နပါနံ ပုရိသော လဘေယျ၊
န တဿ ပါပံ မနသာပိ စိန္တယေ, အဒုဗ္ဘပါဏိံ ဒဟတေ မိတ္တဒုဗ္ဘော။
‘‘ယဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ, နိသီဒေယျ သယေယျ ဝါ၊
န တဿ သာခံ ဘဉ္ဇေယျ, မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။
‘‘ပုဏ္ဏမ္ပိ စေမံ ပထဝိံ ဓနေန, ဒဇ္ဇိတ္ထိယာ ပုရိသော သမ္မတာယ၊
လဒ္ဓါ ခဏံ အတိမညေယျ တမ္ပိ, တာသံ ဝသံ အသတီနံ န ဂစ္ဆေ။
အလ္လဉ္စ ပါဏိံ ဒဟတေ ပုနေဝံ၊
အသတီ စ သာ သော ပန မိတ္တဒုဗ္ဘော,
သော ဓမ္မိကော ဟောဟိ ဇဟဿု အဓမ္မ’’န္တိ။
တတ္ထ အသန္ထုတန္တိ ဧကာဟဒွီဟမ္ပိ ဧကတော အဝုတ္ထပုဗ္ဗံ။ ယော အာသနေနာပီတိ ယော ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ အာသနမတ္တေနပိ နိမန္တယေယျ, ပဂေဝ အန္နပါနာဒီဟိ။ တဿေဝါတိ တဿ ပုဗ္ဗကာရိဿ အတ္ထံ ပုရိသော ကရောတေဝ။ ယာတာနုယာယီတိ ပုဗ္ဗကာရိတာယ ယာတဿ ပုဂ္ဂလဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၁၉။)အနုယာယီ။ ပဌမံ ကရောန္တော ဟိ ယာယီ နာမ, ပစ္ဆာ ကရောန္တော အနုယာယီ နာမာတိ ဧဝံ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ။ အယံ ဒေဝရာဇ, ပဌမော သာဓုနရဓမ္မော။ အဒုဗ္ဘပါဏိန္တိ အဒုဗ္ဘကံ အတ္တနော ဘုဉ္ဇနဟတ္ထမေဝ ဒဟန္တော ဟိ မိတ္တဒုဗ္ဘီ နာမ ဟောတိ။ ဣတိ အလ္လဟတ္ထဿ အဇ္ဈာပနံ နာမ အယံ ဒုတိယော သာဓုနရဓမ္မော။ န တဿာတိ တဿ သာခံ ဝါ ပတ္တံ ဝါ န ဘဉ္ဇေယျ။ ကိံကာရဏာ? မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။ ဣတိ ပရိဘုတ္တစ္ဆာယဿ အစေတနဿ ရုက္ခဿပိ ပါပံ ကရောန္တော မိတ္တဒုဗ္ဘီ နာမ ဟောတိ, ကိမင်္ဂံ ပန မနုဿဘူတဿာတိ။ ဧဝံ မိတ္တေသု အဒုဗ္ဘနံ နာမ အယံ တတိယော သာဓုနရဓမ္မော။ ဒဇ္ဇိတ္ထိယာတိ ဒဒေယျ ဣတ္ထိယာ။ သမ္မတာယာတိ ‘‘အဟမေဝ တဿာ ပိယော, န အညော, မညေဝ သာ ဣစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ သုဋ္ဌု မတာယ။ လဒ္ဓါ ခဏန္တိ အတိစာရဿ ဩကာသံ လဘိတွာ။ အသတီနန္တိ အသဒ္ဓမ္မသမန္နာဂတာနံ ဣတ္ထီနံ။ ဣတိ မာတုဂါမံ နိဿာယ ပါပဿ အကရဏံ နာမ အယံ စတုတ္ထော သာဓုနရဓမ္မော။ သော ဓမ္မိကော ဟောဟီတိ ဒေဝရာဇ, သော တွံ ဣမေဟိ စတူဟိ သာဓုနရဓမ္မေဟိ ယုတ္တော ဟောဟီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ယက္ခဿ စတ္တာရော သာဓုနရဓမ္မေ ဗုဒ္ဓလီလာယ ကထေသိ။
သာဓုနရဓမ္မကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ကာဠာဂိရိကဏ္ဍံ
တေ ဓမ္မေ သုဏန္တောယေဝ ပုဏ္ဏကော သလ္လက္ခေသိ ‘‘စတူသုပိ ဌာနေသု ပဏ္ဍိတော အတ္တနော ဇီဝိတမေဝ ယာစတိ, အယံ ခေါ မယှံ ပုဗ္ဗေ အသန္ထုတဿေဝ သက္ကာရမကာသိ, အဟမဿ နိဝေသနေ တီဟံ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝန္တော ဝသိံ, အဟဉ္စိမံ ပါပကမ္မံ ကရောန္တော မာတုဂါမံ နိဿာယ ကရောမိ, သဗ္ဗထာပိ အဟမေဝ မိတ္တဒုဗ္ဘီ။ သစေ ပဏ္ဍိတံ အပရဇ္ဈာမိ, န သာဓုနရဓမ္မေ ဝတ္တိဿာမိ နာမ, တသ္မာ ကိံ မေ နာဂမာဏဝိကာယ, ဣန္ဒပတ္ထနဂရဝါသီနံ အဿုမုခါနိ ဟာသေန္တော ဣမံ ဝေဂေန တတ္ထ နေတွာ ဓမ္မသဘာယံ ဩတာရေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၀။)‘‘အဝသိံ အဟံ တုယှ တီဟံ အဂါရေ, အန္နေန ပါနေန ဥပဋ္ဌိတောသ္မိ၊
မိတ္တော မမာသီ ဝိသဇ္ဇာမဟံ တံ, ကာမံ ဃရံ ဥတ္တမပည ဂစ္ဆ။
အပိ ဟာယတု နာဂကုလာ အတ္ထော, အလမ္ပိ မေ နာဂကညာယ ဟောတု၊
သော တွံ သကေနေဝ သုဘာသိတေန, မုတ္တောသိ မေ အဇ္ဇ ဝဓာယ ပညာ’’တိ။
တတ္ထ ဥပဋ္ဌိတောသ္မီတိ တယာ ဥပဋ္ဌိတောသ္မိ။ ဝိသဇ္ဇာမဟံ တန္တိ ဝိဿဇ္ဇေမိ အဟံ တံ။ ကာမန္တိ ဧကံသေန။ ဝဓာယာတိ ဝဓတော။ ပညာတိ ပညဝန္တ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မာဏဝ, တွံ တာဝ မံ အတ္တနော ဃရံ မာ ပေသေဟိ, နာဂဘဝနမေဝ မံ နေဟီ’’တိ ဝဒန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဟန္ဒ တုဝံ ယက္ခ မမမ္ပိ နေဟိ, သသုရံ တေ အတ္ထံ မယိ စရဿု၊
မယဉ္စ နာဂါဓိပတိံ ဝိမာနံ, ဒက္ခေမု နာဂဿ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ။
တတ္ထ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ သသုရံ တေ အတ္ထံ မယိ စရဿူတိ တဝ သသုရဿ သန္တကံ အတ္ထံ မယိ စရ မာ နာသေဟိ။ နာဂါဓိပတိံ ဝိမာနန္တိ အဟမ္ပိ နာဂါဓိပတိဉ္စ ဝိမာနဉ္စဿ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ပဿေယျံ။
တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော အာဟ –
‘‘ယံ ဝေ နရဿ အဟိတာယ အဿ, န တံ ပညော အရဟတိ ဒဿနာယ၊
အထ ကေန ဝဏ္ဏေန အမိတ္တဂါမံ, တုဝမိစ္ဆသိ ဥတ္တမပည ဂန္တု’’န္တိ။
တတ္ထ အမိတ္တဂါမန္တိ အမိတ္တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ, အမိတ္တသမာဂမန္တိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၁။)‘‘အဒ္ဓါ ပဇာနာမိ အဟမ္ပိ ဧတံ, န တံ ပညော အရဟတိ ဒဿနာယ၊
ပါပဉ္စ မေ နတ္ထိ ကတံ ကုဟိဉ္စိ, တသ္မာ န သင်္ကေ မရဏာဂမာယာ’’တိ။
တတ္ထ မရဏာဂမာယာတိ မရဏဿ အာဂမာယ။
အပိစ, ဒေဝရာဇ, တာဒိသော ယက္ခော ကက္ခဠော မယာ ဓမ္မကထာယ ပလောဘေတွာ မုဒုကတော, ဣဒါနေဝ မံ ‘‘အလံ မေ နာဂမာဏဝိကာယ, အတ္တနော ဃရံ ယာဟီ’’တိ ဝဒေသိ, နာဂရာဇဿ မုဒုကရဏံ မမ ဘာရော, နေဟိယေဝ မံ တတ္ထာတိ။ တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဟ –
‘‘ဟန္ဒ စ ဌာနံ အတုလာနုဘာဝံ, မယာ သဟ ဒက္ခသိ ဧဟိ ကတ္တေ၊
ယတ္ထစ္ဆတိ နစ္စဂီတေဟိ နာဂေါ, ရာဇာ ယထာ ဝေဿဝဏော နဠိညံ။
‘‘နံ နာဂကညာ စရိတံ ဂဏေန, နိကီဠိတံ နိစ္စမဟော စ ရတ္တိံ၊
ပဟူတမာလျံ ဗဟုပုပ္ဖဆန္နံ, ဩဘာသတီ ဝိဇ္ဇုရိဝန္တလိက္ခေ။
‘‘အန္နေန ပါနေန ဥပေတရူပံ, နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ စ ဝါဒိတေဟိ၊
ပရိပူရံ ကညာဟိ အလင်္ကတာဟိ, ဥပသောဘတိ ဝတ္ထပိလန္ဓနေနာ’’တိ။
တတ္ထ ဟန္ဒ စာတိ နိပါတမတ္တမေဝ။ ဌာနန္တိ နာဂရာဇဿ ဝသနဋ္ဌာနံ။ နဠိညန္တိ နဠိနိယံ နာမ ရာဇဓာနိယံ။ စရိတံ ဂဏေနာတိ တံ နာဂကညာနံ ဂဏေန စရိတံ။ နိကီဠိတန္တိ နိစ္စံ အဟော စ ရတ္တိဉ္စ နာဂကညာဟိ ကီဠိတာနုကီဠိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၂။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုဏ္ဏကော မဟာသတ္တံ အဿပိဋ္ဌံ အာရောပေတွာ တတ္ထ နေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော ပုဏ္ဏကော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌံ, နိသီဒယီ ပစ္ဆတော အာသနသ္မိံ၊
အာဒါယ ကတ္တာရမနောမပညံ, ဥပါနယီ ဘဝနံ နာဂရညော။
‘‘ပတွာန ဌာနံ အတုလာနုဘာဝံ, အဋ္ဌာသိ ကတ္တာ ပစ္ဆတော ပုဏ္ဏကဿ၊
သာမဂ္ဂိပေက္ခမာနော နာဂရာဇာ, ပုဗ္ဗေဝ ဇာမာတရမဇ္ဈဘာသထာ’’တိ။
တတ္ထ သော ပုဏ္ဏကောတိ ဘိက္ခဝေ, သော ဧဝံ နာဂဘဝနံ ဝဏ္ဏေတွာ ပဏ္ဍိတံ အတ္တနော အာဇညံ အာရောပေတွာ နာဂဘဝနံ နေသိ။ ဌာနန္တိ နာဂရာဇဿ ဝသနဋ္ဌာနံ။ ပစ္ဆတော ပုဏ္ဏကဿာတိ ပုဏ္ဏကဿ ကိရ ဧတဒဟောသိ ‘‘သစေ နာဂရာဇာ ပဏ္ဍိတံ ဒိသွာ မုဒုစိတ္တော ဘဝိဿတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ, တဿ တံ အပဿန္တဿေဝ သိန္ဓဝံ အာရောပေတွာ အာဒါယ ဂမိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ပစ္ဆတော ဌပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆတော ပုဏ္ဏကဿာ’’တိ။ သာမဂ္ဂိပေက္ခမာနောတိ သာမဂ္ဂိံ အပေက္ခမာနော။ ‘‘သာမံ အပေက္ခီ’’တိပိ ပါဌော, အတ္တနော ဇာမာတရံ ပဿိတွာ ပဌမတရံ သယမေဝ အဇ္ဈဘာသထာတိ အတ္ထော။
နာဂရာဇာ အာဟ –
‘‘ယန္နု တုဝံ အဂမာ မစ္စလောကံ, အနွေသမာနော ဟဒယံ ပဏ္ဍိတဿ၊
ကစ္စိ သမိဒ္ဓေန ဣဓာနုပတ္တော, အာဒါယ ကတ္တာရမနောမပည’’န္တိ။
တတ္ထ ကစ္စိ သမိဒ္ဓေနာတိ ကစ္စိ တေ မနောရထေန သမိဒ္ဓေန နိပ္ဖန္နေန ဣဓာဂတောသီတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၃။)‘‘အယဉှိ သော အာဂတော ယံ တွမိစ္ဆသိ, ဓမ္မေန လဒ္ဓေါ မမ ဓမ္မပါလော၊
တံ ပဿထ သမ္မုခါ ဘာသမာနံ, သုခေါ ဟဝေ သပ္ပုရိသေဟိ သင်္ဂမော’’တိ။
တတ္ထ ယံ တွမိစ္ဆသီတိ ယံ တွံ ဣစ္ဆသိ။ ‘‘ယန္တု မိစ္ဆသီ’’တိပိ ပါဌော။ သမ္မုခါ ဘာသမာနန္တိ တံ လောကသက္ကတံ ဓမ္မပါလံ ဣဒါနိ မဓုရေန သရေန ဓမ္မံ ဘာသမာနံ သမ္မုခါဝ ပဿထ, သပ္ပုရိသေဟိ ဧကဋ္ဌာနေ သမာဂမော ဟိ နာမ သုခေါ ဟောတီတိ။
ကာဠာဂိရိကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
တတော နာဂရာဇာ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဒိသွာန, မစ္စော မစ္စုဘယဋ္ဋိတော၊
ဗျမှိတော နာဘိဝါဒေသိ, နယိဒံ ပညဝတာမိဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဗျမှိတောတိ ဘီတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပဏ္ဍိတ, တွံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ နာဂဘဝနံ ဒိသွာ မရဏဘယေန အဋ္ဋိတော ဘီတော ဟုတွာ ယံ မံ နာဘိဝါဒေသိ, ဣဒံ ကာရဏံ ပညဝန္တာနံ န ဟောတီတိ။
ဧဝံ ဝန္ဒနံ ပစ္စာသီသန္တံ နာဂရာဇာနံ မဟာသတ္တော ‘‘န တွံ မယာ ဝန္ဒိတဗ္ဗော’’တိ အဝတွာဝ အတ္တနော ဉာဏဝန္တတာယ ဥပါယကောသလ္လေန ‘‘အဟံ ဝဇ္ဈပ္ပတ္တဘာဝေန နံ တံ ဝန္ဒာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘န စမှိ ဗျမှိတော နာဂ, န စ မစ္စုဘယဋ္ဋိတော၊
န ဝဇ္ဈော အဘိဝါဒေယျ, ဝဇ္ဈံ ဝါ နာဘိဝါဒယေ။
‘‘ကထံ နော အဘိဝါဒေယျ, အဘိဝါဒါပယေထ ဝေ၊
ယံ နရော ဟန္တုမိစ္ဆေယျ, တံ ကမ္မံ နုပပဇ္ဇတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – နေဝါဟံ, နာဂရာဇ, အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ နာဂဘဝနံ ဒိသွာ ဘီတော, န မရဏဘယဋ္ဋိတော။ မာဒိသဿ ဟိ မရဏဘယံ နာမ နတ္ထိ, ဝဇ္ဈော ပန အဘိဝါဒေတုံ, ဝဇ္ဈံ ဝါ အဝဇ္ဈောပိ အဘိဝါဒါပေတုံ န လဘတိ။ ယဉှိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၄။)နရော ဟန္တုမိစ္ဆေယျ, သော တံ ကထံ နု အဘိဝါဒေယျ, ကထံ ဝါ တေန အတ္တာနံ အဘိဝါဒါပယေထ ဝေ။ တဿ ဟိ တံ ကမ္မံ န ဥပပဇ္ဇတိ။ တွဉ္စ ကိရ မံ မာရာပေတုံ ဣမံ အာဏာပေသိ, ကထာဟံ တံ ဝန္ဒာဓီတိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ မဟာသတ္တဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧဝမေတံ ယထာ ဗြူသိ, သစ္စံ ဘာသသိ ပဏ္ဍိတ၊
န ဝဇ္ဈော အဘိဝါဒေယျ, ဝဇ္ဈံ ဝါ နာဘိဝါဒယေ။
ကထံ နော အဘိဝါဒေယျ, အဘိဝါဒါပယေထ ဝေ၊
ယံ နရော ဟန္တုမိစ္ဆေယျ, တံ ကမ္မံ နုပပဇ္ဇတီ’’တိ။
ဣဒါနိ မဟာသတ္တော နာဂရာဇေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘အသဿတံ သဿတံ နု တဝယိဒံ, ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာဂရာဇေတမတ္ထံ, ကထံ နု တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ။
‘‘အဓိစ္စလဒ္ဓံ ပရိဏာမဇံ တေ, သယံကတံ ဥဒါဟု ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
အက္ခာဟိ မေ နာဂရာဇေတမတ္ထံ, ယထေဝ တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာန’’န္တိ။
တတ္ထ တဝယိဒန္တိ ဣဒံ တဝ ယသဇာတံ, ဝိမာနံ ဝါ အသဿတံ သဿတသဒိသံ, ‘‘မာ ခေါ ယသံ နိဿာယ ပါပမကာသီ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန အတ္တနော ဇီဝိတံ ယာစတိ။ ဣဒ္ဓီတိ နာဂဣဒ္ဓိ စ နာဂဇုတိ စ ကာယဗလဉ္စ စေတသိကဝီရိယဉ္စ နာဂဘဝနေ ဥပပတ္တိ စ ယဉ္စ တေ ဣဒံ ဝိမာနံ, ပုစ္ဆာမိ တံ နာဂရာဇ, ဧတမတ္ထံ, ကထံ နု တေ ဣဒံ သဗ္ဗံ လဒ္ဓန္တိ။ အဓိစ္စလဒ္ဓန္တိ ကိံ နု တယာ ဣဒံ ဝိမာနံ ဧဝံ သမ္ပန္နံ အဓိစ္စ အကာရဏေန လဒ္ဓံ, ဥဒါဟု ဥတုပရိဏာမဇံ တေ ဣဒံ, ဥဒါဟု သယံ သဟတ္ထေနေဝ ကတံ, ဥဒါဟု ဒေဝေဟိ တေ ဒိန္နံ, ယထေဝ တေ ဣဒံ လဒ္ဓံ, ဧတံ မေ အတ္ထံ အက္ခာဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၅။)‘‘နာဓိစ္စလဒ္ဓံ န ပရိဏာမဇံ မေ, န သယံကတံ နာပိ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
သကေဟိ ကမ္မေဟိ အပါပကေဟိ, ပုညေဟိ မေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာန’’န္တိ။
တတ္ထ အပါပကေဟီတိ အလာမကေဟိ။
တတော မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ, ဣဒဉ္စ တေ နာဂ မဟာဝိမာန’’န္တိ။
တတ္ထ ကိံ တေ ဝတန္တိ နာဂရာဇ, ပုရိမဘဝေ တဝ ကိံ ဝတံ အဟောသိ, ကော ပန ဗြဟ္မစရိယဝါသော, ကတရဿ သုစရိတဿေဝေသ ဣဒ္ဓိအာဒိကော ဝိပါကောတိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ အာဟ –
‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ, သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊
ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ, သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။
‘‘မာလဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ, ပဒီပိယံ သေယျမုပဿယဉ္စ၊
အစ္ဆာဒနံ သာယနမန္နပါနံ, သက္ကစ္စ ဒါနာနိ အဒမှ တတ္ထ။
‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ, ဣဒဉ္စ မေ ဓီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၆။)တတ္ထ မနုဿလောကေတိ အင်္ဂရဋ္ဌေ ကာလစမ္ပာနဂရေ။ တံ မေ ဝတန္တိ တံ သက္ကစ္စံ ဒိန္နဒါနမေဝ မယှံ ဝတ္တသမာဒါနဉ္စ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ အဟောသိ, တဿေဝ သုစရိတဿ အယံ ဣဒ္ဓါဒိကော ဝိပါကောတိ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ, ဇာနာသိ ပုညာနံ ဖလူပပတ္တိံ၊
တသ္မာ ဟိ ဓမ္မံ စရ အပ္ပမတ္တော, ယထာ ဝိမာနံ ပုန မာဝသေသီ’’တိ။
တတ္ထ ဇာနာသီတိ သစေ တယာ ဒါနာနုဘာဝေန တံ လဒ္ဓံ, ဧဝံ သန္တေ ဇာနာသိ နာမ ပုညာနံ ဖလဉ္စ ပုညဖလေန နိဗ္ဗတ္တံ ဥပပတ္တိဉ္စ။ တသ္မာ ဟီတိ ယသ္မာ ပုညေဟိ တယာ ဣဒံ လဒ္ဓံ, တသ္မာ။ ပုန မာဝသေသီတိ ပုနပိ ယထာ ဣမံ နာဂဘဝနံ အဇ္ဈာဝသသိ, ဧဝံ ဓမ္မံ စရ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ အာဟ –
‘‘နယိဓ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ, ယေသန္နပါနာနိ ဒဒေမု ကတ္တေ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, ယထာ ဝိမာနံ ပုန မာဝသေမာ’’တိ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ဘောဂီ ဟိ တေ သန္တိ ဣဓူပပန္နာ, ပုတ္တာ စ ဒါရာ အနုဇီဝိနော စ၊
တေသု တုဝံ ဝစသာ ကမ္မုနာ စ, အသမ္ပဒုဋ္ဌော စ ဘဝါဟိ နိစ္စံ။
‘‘ဧဝံ တုဝံ နာဂ အသမ္ပဒေါသံ, အနုပါလယ ဝစသာ ကမ္မုနာ စ၊
ဌတွာ ဣဓ ယာဝတာယုကံ ဝိမာနေ, ဥဒ္ဓံ ဣတော ဂစ္ဆသိ ဒေဝလောက’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၇။)တတ္ထ ဘောဂီတိ ဘောဂိနော, နာဂါတိ အတ္ထော။ တေသူတိ တေသု ပုတ္တဒါရာဒီသု ဘောဂီသု ဝါစာယ ကမ္မေန စ နိစ္စံ အသမ္ပဒုဋ္ဌော ဘဝ။ အနုပါလယာတိ ဧဝံ ပုတ္တာဒီသု စေဝ သေသသတ္တေသု စ မေတ္တစိတ္တသင်္ခါတံ အသမ္ပဒေါသံ အနုရက္ခ။ ဥဒ္ဓံ ဣတောတိ ဣတော နာဂဘဝနတော စုတော ဥပရိဒေဝလောကံ ဂမိဿတိ။ မေတ္တစိတ္တဉှိ ဒါနတော အတိရေကတရံ ပုညန္တိ။
တတော နာဂရာဇာ မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘န သက္ကာ ပဏ္ဍိတေန ဗဟိ ပပဉ္စံ ကာတုံ, ဝိမလာယ ဒဿေတွာ သုဘာသိတံ သာဝေတွာ ဒေါဟဠံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဓနဉ္စယရာဇာနံ ဟာသေန္တော ပဏ္ဍိတံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သော သောစတိ ရာဇသေဋ္ဌော, တယာ ဝိနာ ယဿ တုဝံ သဇိဗ္ဗော၊
ဒုက္ခူပနီတောပိ တယာ သမေစ္စ, ဝိန္ဒေယျ ပေါသော သုခမာတုရောပီ’’တိ။
တတ္ထ သဇိဗ္ဗောတိ သဇီဝေါ အမစ္စော။ သမေစ္စာတိ တယာ သဟ သမာဂန္တွာ။ အာတုရောပီတိ ဗာဠှဂိလာနောပိ သမာနော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော နာဂရာဇဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ သတံ ဘာသသိ နာဂ ဓမ္မံ, အနုတ္တရံ အတ္ထပဒံ သုစိဏ္ဏံ၊
ဧတာဒိသိယာသု ဟိ အာပဒါသု, ပညာယတေ မာဒိသာနံ ဝိသေသော’’တိ။
တတ္ထ အဒ္ဓါ သတန္တိ ဧကံသေန သန္တာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဓမ္မံ ဘာသသိ။ အတ္ထပဒန္တိ ဟိတကောဋ္ဌာသံ။ ဧတာဒိသိယာသူတိ ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ဧတာဒိသေ ဘယေ ဥပဋ္ဌိတေ မာဒိသာနံ ပညဝန္တာနံ ဝိသေသော ပညာယတိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ အတိရေကတရံ တုဋ္ဌော တမေဝ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၈။)‘‘အက္ခာဟိ နော တာယံ မုဓာ နု လဒ္ဓေါ, အက္ခေဟိ နော တာယံ အဇေသိ ဇူတေ၊
ဓမ္မေန လဒ္ဓေါ ဣတိ တာယမာဟ, ကထံ နု တွံ ဟတ္ထမိမဿ မာဂတော’’တိ။
တတ္ထ အက္ခာဟိ နောတိ အာစိက္ခ အမှာကံ။ တာယန္တိ တံ အယံ။ မုဓာ နု လဒ္ဓေါတိ ကိံ နု ခေါ မုဓာ အမူလကေနေဝ လဘိ, ဥဒါဟု ဇူတေ အဇေသိ။ ဣတိ တာယမာဟာတိ အယံ ပုဏ္ဏကော ‘‘ဓမ္မေန မေ ပဏ္ဍိတော လဒ္ဓေါ’’တိ ဝဒတိ။ ကထံ နု တွံ ဟတ္ထမိမဿ မာဂတောတိ တွံ ကထံ ဣမဿ ဟတ္ထံ အာဂတောသိ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ယော မိဿရော တတ္ထ အဟောသိ ရာဇာ, တမာယမက္ခေဟိ အဇေသိ ဇူတေ၊
သော မံ ဇိတော ရာဇာ ဣမဿဒါသိ, ဓမ္မေန လဒ္ဓေါသ္မိ အသာဟသေနာ’’တိ။
တတ္ထ ယော မိဿရောတိ ယော မံ ဣဿရော။ ဣမဿဒါသီတိ ဣမဿ ပုဏ္ဏကဿ အဒါသိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ တုဋ္ဌော အဟောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘မဟောရဂေါ အတ္တမနော ဥဒဂ္ဂေါ, သုတွာန ဓီရဿ သုဘာသိတာနိ၊
ဟတ္ထေ ဂဟေတွာန အနောမပညံ, ပါဝေက္ခိ ဘရိယာယ တဒါ သကာသေ။
‘‘ယေန တွံ ဝိမလေ ပဏ္ဍု, ယေန ဘတ္တံ န ရုစ္စတိ၊
န စ မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, အယမေသော တမောနုဒေါ။
‘‘ယဿ တေ ဟဒယေနတ္ထော, အာဂတာယံ ပဘင်္ကရော၊
တဿ ဝါကျံ နိသာမေဟိ, ဒုလ္လဘံ ဒဿနံ ပုနာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၂၉။)တတ္ထ ပါဝေက္ခီတိ ပဝိဋ္ဌော။ ယေနာတိ ဘဒ္ဒေ ဝိမလေ, ယေန ကာရဏေန တွံ ပဏ္ဍု စေဝ, န စ တေ ဘတ္တံ ရုစ္စတိ။ န စ မေတာဒိသော ဝဏ္ဏောတိ ပထဝိတလေ ဝါ ဒေဝလောကေ ဝါ န စ တာဒိသော ဝဏ္ဏော အညဿ ကဿစိ အတ္ထိ, ယာဒိသော ဧတဿ ဂုဏဝဏ္ဏော ပတ္ထဋော။ အယမေသော တမောနုဒေါတိ ယံ နိဿာယ တဝ ဒေါဟဠော ဥပ္ပန္နော, အယမေဝ သော သဗ္ဗလောကဿ တမောနုဒေါ။ ပုနာတိ ပုန ဧတဿ ဒဿနံ နာမ ဒုလ္လဘန္တိ ဝဒတိ။
ဝိမလာပိ တံ ဒိသွာ ပဋိသန္ထာရံ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာန တံ ဝိမလာ ဘူရိပညံ, ဒသင်္ဂုလီ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ၊
ဟဋ္ဌေန ဘာဝေန ပတီတရူပါ, ဣစ္စဗြဝိ ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌ’’န္တိ။
တတ္ထ ဟဋ္ဌေန ဘာဝေနာတိ ပဟဋ္ဌေန စိတ္တေန။ ပတီတရူပါတိ သောမနဿဇာတာ။
ဣတော ပရံ ဝိမလာယ စ မဟာသတ္တဿ စ ဝစနပ္ပဋိဝစနဂါထာ –
‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဒိသွာန, မစ္စော မစ္စုဘယဋ္ဋိတော၊
ဗျမှိတော နာဘိဝါဒေသိ, နယိဒံ ပညဝတာမိဝ။
‘‘န စမှိ ဗျမှိတော နာဂိ, န စ မစ္စုဘယဋ္ဋိတော၊
န ဝဇ္ဈော အဘိဝါဒေယျ, ဝဇ္ဈံ ဝါ နာဘိဝါဒယေ။
‘‘ကထံ နော အဘိဝါဒေယျ, အဘိဝါဒါပယေထ ဝေ၊
ယံ နရော ဟန္တုမိစ္ဆေယျ, တံ ကမ္မံ နုပပဇ္ဇတိ။
‘‘ဧဝမေတံ ယထာ ဗြူသိ, သစ္စံ ဘာသသိ ပဏ္ဍိတ၊
န ဝဇ္ဈော အဘိဝါဒေယျ, ဝဇ္ဈံ ဝါ နာဘိဝါဒယေ။
‘‘ကထံ နော အဘိဝါဒေယျ, အဘိဝါဒါပယေထ ဝေ၊
ယံ နရော ဟန္တုမိစ္ဆေယျ, တံ ကမ္မံ နုပပဇ္ဇတိ။
‘‘အသဿတံ သဿတံ နု တဝယိဒံ, ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာဂကညေတမတ္ထံ, ကထံ နု တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၀။)‘‘အဓိစ္စလဒ္ဓံ ပရိဏာမဇံ တေ, သယံကတံ ဥဒါဟု ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
အက္ခာဟိ မေ နာဂကညေတမတ္ထံ, ယထေဝ တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ။
‘‘နာဓိစ္စလဒ္ဓံ န ပရိဏာမဇံ မေ, န သယံကထံ နာပိ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
သကေဟိ ကမ္မေဟိ အပါပကေဟိ, ပုညေဟိ မေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ။
‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ, ဣဒဉ္စ တေ နာဂိ မဟာဝိမာနံ။
‘‘အဟဉ္စ ခေါ သာမိကော စာပိ မယှံ, သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊
ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ, သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။
‘‘မာလဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ, ပဒီပိယံ သေယျမုပဿယဉ္စ၊
အစ္ဆာဒနံ သာယနမန္နပါနံ, သက္ကစ္စ ဒါနာနိ အဒမှ တတ္ထ။
‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ, ဣဒဉ္စ မေ ဓီရ မဟာဝိမာနံ။
‘‘ဧဝံ စေ တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ, ဇာနာသိ ပုညာနံ ဖလူပပတ္တိံ၊
တသ္မာ ဟိ ဓမ္မံ စရ အပ္ပမတ္တာ, ယထာ ဝိမာနံ ပုန မာဝသေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၁။)‘‘နယိဓ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ, ယေသန္နပါနာနိ ဒဒေမု ကတ္တေ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, ယထာ ဝိမာနံ ပုန မာဝသေမ။
‘‘ဘောဂီ ဟိ တေ သန္တိ ဣဓူပပန္နာ, ပုတ္တာ စ ဒါရာ အနုဇီဝိနော စ၊
တေသု တုဝံ ဝစသာ ကမ္မုနာ စ, အသမ္ပဒုဋ္ဌာ စ ဘဝါဟိ နိစ္စံ။
‘‘ဧဝံ တုဝံ နာဂိ အသမ္ပဒေါသံ, အနုပါလယ ဝစသာ ကမ္မုနာ စ၊
ဌတွာ ဣဓ ယာဝတာယုကံ ဝိမာနေ, ဥဒ္ဓံ ဣတော ဂစ္ဆသိ ဒေဝလောကံ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သော သောစတိ ရာဇသေဋ္ဌော, တယာ ဝိနာ ယဿ တုဝံ သဇိဗ္ဗော၊
ဒုက္ခူပနီတောပိ တယာ သမေစ္စ, ဝိန္ဒေယျ ပေါသော သုခမာတုရောပိ။
‘‘အဒ္ဓါ သတံ ဘာသသိ နာဂိ ဓမ္မံ, အနုတ္တရံ အတ္ထပဒံ သုစိဏ္ဏံ၊
ဧတာဒိသိယာသု ဟိ အာပဒါသု, ပညာယတေ မာဒိသာနံ ဝိသေသော။
‘‘အက္ခာဟိ နော တာယံ မုဓာ နု လဒ္ဓေါ, အက္ခေဟိ နော တာယံ အဇေသိ ဇူတေ၊
ဓမ္မေန လဒ္ဓေါ ဣတိ တာယမာဟ, ကထံ နု တွံ ဟတ္ထမိမဿ မာဂတော။
‘‘ယော မိဿရော တတ္ထ အဟောသိ ရာဇာ, တမာယမက္ခေဟိ အဇေသိ ဇူတေ၊
သော မံ ဇိတော ရာဇာ ဣမဿဒါသိ, ဓမ္မေန လဒ္ဓေါသ္မိ အသာဟသေနာ’’တိ။
ဣမာသံ ဂါထာနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၂။)မဟာသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ အတိရေကတရံ တုဋ္ဌာ ဝိမလာ မဟာသတ္တံ ဂဟေတွာ သဟဿဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာပေတွာ နှာနကာလေ မဟာသတ္တဿ ဒိဗ္ဗဒုဿဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာဒီနိ ဒတွာ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တကာလေ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ ဘောဇေသိ။ မဟာသတ္တော ဘုတ္တဘောဇနော အလင်္ကတာသနံ ပညာပေတွာ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓလီလာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ယထေဝ ဝရုဏော နာဂေါ, ပဉှံ ပုစ္ဆိတ္ထ ပဏ္ဍိတံ၊
တထေဝ နာဂကညာပိ, ပဉှံ ပုစ္ဆိတ္ထ ပဏ္ဍိတံ။
‘‘ယထေဝ ဝရုဏံ နာဂံ, ဓီရော တောသေသိ ပုစ္ဆိတော၊
တထေဝ နာဂကညမ္ပိ, ဓီရော တောသေသိ ပုစ္ဆိတော။
‘‘ဥဘောပိ တေ အတ္တမနေ ဝိဒိတွာ, မဟောရဂံ နာဂကညဉ္စ ဓီရော၊
အဆမ္ဘီ အဘီတော အလောမဟဋ္ဌော, ဣစ္စဗြဝိ ဝရုဏံ နာဂရာဇာနံ။
‘‘မာ ရောဓယိ နာဂ အာယာဟမသ္မိ, ယေန တဝတ္ထော ဣဒံ သရီရံ၊
ဟဒယေန မံသေန ကရောဟိ ကိစ္စံ, သယံ ကရိဿာမိ ယထာမတိ တေ’’တိ။
တတ္ထ အဆမ္ဘီတိ နိက္ကမ္ပော။ အလောမဟဋ္ဌောတိ ဘယေန အဟဋ္ဌလောမော။ ဣစ္စဗြဝီတိ ဝီမံသနဝသေန ဣတိ အဗြဝိ။ မာ ရောဓယီတိ ‘‘မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ ကရောမီ’’တိ မာ ဘာယိ, ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမံ ဣဒါနိ မာရေဿာမီ’’တိ ဝါ မာ စိန္တယိ။ နာဂါတိ ဝရုဏံ အာလပတိ။ အာယာဟမသ္မီတိ အာယော အဟံ အသ္မိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သယံ ကရိဿာမီတိ သစေ တွံ ‘‘ဣမဿ သန္တိကေ ဣဒါနိ ဓမ္မော မေ သုတော’’တိ မံ မာရေတုံ န ဝိသဟသိ, အဟမေဝ ယထာ တဝ အဇ္ဈာသယော, တထာ သယံ ကရိဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၃။)‘‘ပညာ ဟဝေ ဟဒယံ ပဏ္ဍိတာနံ, တေ တျမှ ပညာယ မယံ သုတုဋ္ဌာ၊
အနူနနာမော လဘတဇ္ဇ ဒါရံ, အဇ္ဇေဝ တံ ကုရုယော ပါပယာတူ’’တိ။
တတ္ထ တေ တျမှာတိ တေ မယံ တဝ ပညာယ သုတုဋ္ဌာ။ အနူနနာမောတိ သမ္ပုဏ္ဏနာမော ပုဏ္ဏကော ယက္ခသေနာပတိ။ လဘတဇ္ဇ ဒါရန္တိ လဘတု အဇ္ဇ ဒါရံ, ဒဒါမိ အဿ ဓီတရံ ဣရန္ဓတိံ။ ပါပယာတူတိ အဇ္ဇေဝ တံ ကုရုရဋ္ဌံ ပုဏ္ဏကော ပါပေတု။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဝရုဏော နာဂရာဇာ ဣရန္ဓတိံ ပုဏ္ဏကဿ အဒါသိ။ သော တံ လဘိတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော မဟာသတ္တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သ ပုဏ္ဏကော အတ္တမနော ဥဒဂ္ဂေါ, ဣရန္ဓတိံ နာဂကညံ လဘိတွာ၊
ဟဋ္ဌေန ဘာဝေန ပတီတရူပေါ, ဣစ္စဗြဝိ ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌံ။
‘‘ဘရိယာယ မံ တွံ အကရိ သမင်္ဂိံ, အဟဉ္စ တေ ဝိဓုရ ကရောမိ ကိစ္စံ၊
ဣဒဉ္စ တေ မဏိရတနံ ဒဒါမိ, အဇ္ဇေဝ တံ ကုရုယော ပါပယာမီ’’တိ။
တတ္ထ မဏိရတနန္တိ ပဏ္ဍိတ, အဟံ တဝ ဂုဏေသု ပသန္နော အရဟာမိ တဝ အနုစ္ဆဝိကံ ကိစ္စံ ကာတုံ, တသ္မာ ဣမဉ္စ တေ စက္ကဝတ္တိပရိဘောဂံ မဏိရတနံ ဒေမိ, အဇ္ဇေဝ တံ ဣန္ဒပတ္ထံ ပါပေမီတိ။
အထ မဟာသတ္တော တဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဇေယျမေသာ တဝ ဟောတု မေတ္တိ, ဘရိယာယ ကစ္စာန ပိယာယ သဒ္ဓိံ၊
အာနန္ဒိ ဝိတ္တော သုမနော ပတီတော, ဒတွာ မဏိံ မဉ္စ နယိန္ဒပတ္ထ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၄။)တတ္ထ အဇေယျမေသာတိ ဧသာ တဝ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ပိယသံဝါသမေတ္တိ အဇေယျာ ဟောတု။ ‘‘အာနန္ဒိ ဝိတ္တော’’တိအာဒီဟိ ပီတိသမင်္ဂိဘာဝမေဝဿ ဝဒတိ။ နယိန္ဒပတ္ထန္တိ နယ ဣန္ဒပတ္ထံ။
တံ သုတွာ ပုဏ္ဏကော တထာ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သ ပုဏ္ဏကော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌံ, နိသီဒယီ ပုရတော အာသနသ္မိံ၊
အာဒါယ ကတ္တာရမနောမပညံ, ဥပါနယီ နဂရံ ဣန္ဒပတ္ထံ။
‘‘မနော မနုဿဿ ယထာပိ ဂစ္ဆေ, တတောပိဿ ခိပ္ပတရံ အဟောသိ၊
သ ပုဏ္ဏကော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌံ, ဥပါနယီ နဂရံ ဣန္ဒပတ္ထံ။
‘‘ဧတိန္ဒပတ္ထံ နဂရံ ပဒိဿတိ, ရမ္မာနိ စ အမ္ဗဝနာနိ ဘာဂသော၊
အဟဉ္စ ဘရိယာယ သမင်္ဂိဘူတော, တုဝဉ္စ ပတ္တောသိ သကံ နိကေတ’’န္တိ။
တတ္ထ ယထာပိ ဂစ္ဆေတိ မနော နာမ ကိဉ္စာပိ န ဂစ္ဆတိ, ဒူရေ အာရမ္မဏံ ဂဏှန္တော ပန ဂတောတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ မနဿ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏတောပိ ခိပ္ပတရံ တဿ မနောမယသိန္ဓဝဿ ဂမနံ အဟောသီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတိန္ဒပတ္ထန္တိ အဿပိဋ္ဌေ နိသိန္နောယေဝဿ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ သကံ နိကေတန္တိ တွဉ္စ အတ္တနော နိဝေသနံ သမ္ပတ္တောတိ အာဟ။
တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ ပစ္စူသကာလေ ရာဇာ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ ဧဝရူပေါ သုပိနော အဟောသိ – ရညော နိဝေသနဒွါရေ ပညာက္ခန္ဓော သီလမယသာခေါ ပဉ္စဂေါရသဖလော အလင်္ကတဟတ္ထိဂဝါဿပဋိစ္ဆန္နော မဟာရုက္ခော ဌိတော။ မဟာဇနော တဿ သက္ကာရံ ကတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၅။)နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထေကော ကဏှပုရိသော ဖရုသော ရတ္တသာဋကနိဝတ္ထော ရတ္တပုပ္ဖကဏ္ဏဓရော အာဝုဓဟတ္ထော အာဂန္တွာ မဟာဇနဿ ပရိဒေဝန္တဿေဝ တံ ရုက္ခံ သမူလံ ဆိန္ဒိတွာ အာကဍ္ဎန္တော အာဒါယ ဂန္တွာ ပုန တံ အာဟရိတွာ ပကတိဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတွာ ပက္ကာမီတိ။ ရာဇာ တံ သုပိနံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘မဟာရုက္ခော ဝိယ န အညော ကောစိ, ဝိဓုရပဏ္ဍိတော။ မဟာဇနဿ ပရိဒေဝန္တဿေဝ တံ သမူလံ ဆိန္ဒိတွာ အာဒါယ ဂတပုရိသော ဝိယ န အညော ကောစိ, ပဏ္ဍိတံ ဂဟေတွာ ဂတမာဏဝေါ။ ပုန တံ အာဟရိတွာ ပကတိဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတွာ ဂတော ဝိယ သော မာဏဝေါ ပုန တံ ပဏ္ဍိတံ အာနေတွာ ဓမ္မသဘာယ ဒွါရေ ဌပေတွာ ပက္ကမိဿတိ။ အဒ္ဓါ အဇ္ဇ မယံ ပဏ္ဍိတံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ သောမနဿပတ္တော သကလနဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဓမ္မသဘံ သဇ္ဇာပေတွာ အလင်္ကတရတနမဏ္ဍပေ ဓမ္မာသနံ ပညာပေတွာ ဧကသတရာဇအမစ္စဂဏနဂရဝါသိဇာနပဒပရိဝုတော ‘‘အဇ္ဇ တုမှေ ပဏ္ဍိတံ ပဿိဿထ, မာ သောစိတ္ထာ’’တိ မဟာဇနံ အဿာသေတွာ ပဏ္ဍိတဿ အာဂမနံ ဩလောကေန္တော ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိ။ အမစ္စာဒယောပိ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ပုဏ္ဏကောပိ ပဏ္ဍိတံ ဩတာရေတွာ ဓမ္မသဘာယ ဒွါရေ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ ဌပေတွာ ဣရန္ဓတိံ အာဒါယ ဒေဝနဂရမေဝ ဂတော။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘န ပုဏ္ဏကော ကုရူနံ ကတ္တုသေဋ္ဌံ, ဩရောပိယ ဓမ္မသဘာယ မဇ္ဈေ၊
အာဇညမာရုယှ အနောမဝဏ္ဏော, ပက္ကာမိ ဝေဟာယသမန္တလိက္ခေ။
‘‘တံ ဒိသွာ ရာဇာ ပရမပ္ပတီတော, ဥဋ္ဌာယ ဗာဟာဟိ ပလိဿဇိတွာ၊
အဝိကမ္ပယံ ဓမ္မသဘာယ မဇ္ဈေ, နိသီဒယီ ပမုခမာသနသ္မိ’’န္တိ။
တတ္ထ အနောမဝဏ္ဏောတိ အဟီနဝဏ္ဏော ဥတ္တမဝဏ္ဏော။ အဝိကမ္ပယန္တိ ဘိက္ခဝေ, သော ရာဇာ ပဏ္ဍိတံ ပလိဿဇိတွာ မဟာဇနမဇ္ဈေ အဝိကမ္ပန္တော အနောလီယန္တောယေဝ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အတ္တနော အဘိမုခံ ကတွာ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒါပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၆။)အထ ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘တွံ နော ဝိနေတာသိ ရထံဝ နဒ္ဓံ, နန္ဒန္တိ တံ ကုရုယော ဒဿနေန၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, ကထံ ပမောက္ခော အဟု မာဏဝဿာ’’တိ။
တတ္ထ နဒ္ဓန္တိ ယထာ နဒ္ဓံ ရထံ သာရထိ ဝိနေတိ, ဧဝံ တွံ အမှာကံ ကာရဏေန နယေန ဟိတကိရိယာသု ဝိနေတာ။ နန္ဒန္တိ တန္တိ တံ ဒိသွာဝ ဣမေ ကုရုရဋ္ဌဝါသိနော တဝ ဒဿနေန နန္ဒန္တိ။ မာဏဝဿာတိ မာဏဝဿ သန္တိကာ ကထံ တဝ ပမောက္ခော အဟောသိ? ယော ဝါ တံ မုဉ္စန္တဿ မာဏဝဿ ပမောက္ခော, သော ကေန ကာရဏေန အဟောသီတိ အတ္ထော။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ယံ မာဏဝေါတျာဘိဝဒီ ဇနိန္ဒ, န သော မနုဿော နရဝီရသေဋ္ဌ၊
ယဒိ တေ သုတော ပုဏ္ဏကော နာမ ယက္ခော, ရညော ကုဝေရဿ ဟိ သော သဇိဗ္ဗော။
‘‘ဘူမိန္ဓရော ဝရုဏော နာမ နာဂေါ, ဗြဟာ သုစီ ဝဏ္ဏဗလူပပန္နော၊
တဿာနုဇံ ဓီတရံ ကာမယာနော, ဣရန္ဓတီ နာမ သာ နာဂကညာ။
‘‘တဿာ သုမဇ္ဈာယ ပိယာယ ဟေတု, ပတာရယိတ္ထ မရဏာယ မယှံ၊
သော စေဝ ဘရိယာယ သမင်္ဂိဘူတော, အဟဉ္စ အနုညာတော မဏိ စ လဒ္ဓေါ’’တိ။
တတ္ထ ယံ မာဏဝေါတျာဘိဝဒီတိ ဇနိန္ဒ ယံ တွံ ‘‘မာဏဝေါ’’တိ အဘိဝဒသိ။ ဘူမိန္ဓရောတိ ဘူမိန္ဓရနာဂဘဝနဝါသီ။ သာ နာဂကညာတိ ယံ နာဂကညံ သော ပတ္ထယမာနော မမ မရဏာယ ပတာရယိ စိတ္တံ ပဝတ္တေသိ, သာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၇။)နာဂကညာ ဣရန္ဓတီ နာမ။ ပိယာယ ဟေတူတိ မဟာရာဇ, သော ဟိ နာဂရာဇာ စတုပ္ပေါသထိကပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ပသန္နော မံ မဏိနာ ပူဇေတွာ နာဂဘဝနံ ဂတော ဝိမလာယ နာမ ဒေဝိယာ တံ မဏိံ အဒိသွာ ‘‘ဒေဝ, ကုဟိံ မဏီ’’တိ ပုစ္ဆိတော မမ ဓမ္မကထိကဘာဝံ ဝဏ္ဏေသိ။ သာ မယှံ ဓမ္မကထံ သောတုကာမာ ဟုတွာ မမ ဟဒယေ ဒေါဟဠံ ဥပ္ပါဒေသိ။ နာဂရာဇာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ပန ဓီတရံ ဣရန္ဓတိံ အာဟ – ‘‘မာတာ, တေ ဝိဓုရဿ ဟဒယမံသေ ဒေါဟဠိနီ, တဿ ဟဒယမံသံ အာဟရိတုံ သမတ္ထံ သာမိကံ ပရိယေသာဟီ’’တိ။ သာ ပရိယေသန္တီ ဝေဿဝဏဿ ဘာဂိနေယျံ ပုဏ္ဏကံ နာမ ယက္ခံ ဒိသွာ တံ အတ္တနိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တံ ဉတွာ ပိတု သန္တိကံ နေသိ။ အထ နံ သော ‘‘ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ ဟဒယမံသံ အာဟရိတုံ သက္ကောန္တော ဣရန္ဓတိံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ ပုဏ္ဏကော ဝေပုလ္လပဗ္ဗတတော စက္ကဝတ္တိပရိဘောဂံ မဏိရတနံ အာဟရိတွာ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဇူတံ ကီဠိတွာ မံ ဇိနိတွာ လဘိ။ အဟဉ္စ မမ နိဝေသနေ တီဟံ ဝသာပေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ အကာသိံ။ သောပိ မံ အဿဝါလဓိံ ဂါဟာပေတွာ ဟိမဝန္တေ ရုက္ခေသု စ ပဗ္ဗတေသု စ ပေါထေတွာ မာရေတုံ အသက္ကောန္တော သတ္တမေ ဝါတက္ခန္ဓေ ဝေရမ္ဘဝါတမုခေ စ ပက္ခန္ဒိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သဋ္ဌိယောဇနုဗ္ဗေဓေ ကာဠာဂိရိမတ္ထကေ ဌပေတွာ သီဟဝေသာဒိဝသေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ရူပံ ကတွာပိ မာရေတုံ အသက္ကောန္တော မယာ အတ္တနော မာရဏကာရဏံ ပုဋ္ဌော အာစိက္ခိ။ အထဿာဟံ သာဓုနရဓမ္မေ ကထေသိံ။ တံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော မံ ဣဓ အာနေတုကာမော အဟောသိ။
အထာဟံ တံ အာဒါယ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ နာဂရညော စ ဝိမလာယ စ ဓမ္မံ ဒေသေသိံ။ တတော နာဂရာဇာ စ ဝိမလာ စ သဗ္ဗနာဂပရိသာ စ ပသီဒိံသု။ နာဂရာဇာ တတ္ထ မယာ ဆာဟံ ဝုတ္ထကာလေ ဣရန္ဓတိံ ပုဏ္ဏကဿ အဒါသိ။ သော တံ လဘိတွာ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ မံ မဏိရတနေန ပူဇေတွာ နာဂရာဇေန အာဏတ္တော မနောမယသိန္ဓဝံ အာရောပေတွာ သယံ မဇ္ဈိမာသနေ နိသီဒိတွာ ဣရန္ဓတိံ ပစ္ဆိမာသနေ နိသီဒါပေတွာ မံ ပုရိမာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဣဓာဂန္တွာ ပရိသမဇ္ဈေ ဩတာရေတွာ ဣရန္ဓတိံ အာဒါယ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂတော။ ဧဝံ, မဟာရာဇ, သော ပုဏ္ဏကော တဿာ သုမဇ္ဈာယ ပိယာယ ဟေတု ပတာရယိတ္ထ မရဏာယ မယှံ။ အထေဝံ မံ နိဿာယ သော စေဝ ဘရိယာယ သမင်္ဂိဘူတော, မမ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသန္နေန နာဂရာဇေန အဟဉ္စ အနုညာတော, တဿ ပုဏ္ဏကဿ သန္တိကာ အယံ သဗ္ဗကာမဒဒေါ စက္ကဝတ္တိပရိဘောဂမဏိ စ လဒ္ဓေါ, ဂဏှထ, ဒေဝ, ဣမံ မဏိန္တိ ရညော ရတနံ အဒါသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၈။)တတော ရာဇာ ပစ္စူသကာလေ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌသုပိနံ နဂရဝါသီနံ ကထေတုကာမော ‘‘ဘောန္တော, နဂရဝါသိနော အဇ္ဇ မယာ ဒိဋ္ဌသုပိနံ သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ရုက္ခော ဟိ မယှံ ပဒွါရေ သုဇာတော, ပညာက္ခန္ဓော သီလမယဿ သာခါ၊
အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ဌိတော နိပါကော, ဂဝပ္ဖလော ဟတ္ထိဂဝါဿဆန္နော။
‘‘နစ္စဂီတတူရိယာဘိနာဒိတေ, ဥစ္ဆိဇ္ဇ သေနံ ပုရိသော အဟာသိ၊
သော နော အယံ အာဂတော သန္နိကေတံ, ရုက္ခဿိမဿာပစိတိံ ကရောထ။
‘‘ယေ ကေစိ ဝိတ္တာ မမ ပစ္စယေန, သဗ္ဗေဝ တေ ပါတုကရောန္တု အဇ္ဇ၊
တိဗ္ဗာနိ ကတွာန ဥပါယနာနိ, ရုက္ခဿိမဿာပစိတိံ ကရောထ။
‘‘ယေ ကေစိ ဗဒ္ဓါ မမ အတ္ထိ ရဋ္ဌေ, သဗ္ဗေဝ တေ ဗန္ဓနာ မောစယန္တု၊
ယထေဝယံ ဗန္ဓနသ္မာ ပမုတ္တော, ဧဝမေတေ မုဉ္စရေ ဗန္ဓနသ္မာ။
‘‘ဥန္နင်္ဂလာ မာသမိမံ ကရောန္တု, မံသောဒနံ ဗြာဟ္မဏာ ဘက္ခယန္တု၊
အမဇ္ဇပါ မဇ္ဇရဟာ ပိဝန္တု, ပုဏ္ဏာဟိ ထာလာဟိ ပလိဿုတာဟိ။
‘‘မဟာပထံ နိစ္စ သမဝှယန္တု, တိဗ္ဗဉ္စ ရက္ခံ ဝိဒဟန္တု ရဋ္ဌေ၊
ယထာညမညံ န ဝိဟေဌယေယျုံ, ရုက္ခဿိမဿာပစိတိံ ကရောထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၃၉။)တတ္ထ သီလမယဿ သာခါတိ ဧတဿ ရုက္ခဿ သီလမယာ သာခါ။ အတ္ထေ စ ဓမ္မေစာတိ ဝဒ္ဓိယဉ္စ သဘာဝေ စ။ ဌိတော နိပါကောတိ သော ပညာမယရုက္ခော ပတိဋ္ဌိတော။ ဂဝပ္ဖလောတိ ပဉ္စဝိဓဂေါရသဖလော။ ဟတ္ထိဂဝါဿဆန္နောတိ အလင်္ကတဟတ္ထိဂဝါဿေဟိ သဉ္ဆန္နော။ နစ္စဂီတတူရိယာဘိနာဒိတေတိ အထ တဿ ရုက္ခဿ ပူဇံ ကရောန္တေန မဟာဇနေန တသ္မိံ ရုက္ခေ ဧတေဟိ နစ္စာဒီဟိ အဘိနာဒိတေ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇ သေနံ ပုရိသော အဟာသီတိ ဧကော ကဏှပုရိသော အာဂန္တွာ တံ ရုက္ခံ ဥစ္ဆိဇ္ဇ ပရိဝါရေတွာ ဌိတံ သေနံ ပလာပေတွာ အဟာသိ ဂဟေတွာ ဂတော။ ပုန သော ရုက္ခော အာဂန္တွာ အမှာကံ နိဝေသနဒွါရယေဝ ဌိတော။ သော နော အယံ ရုက္ခသဒိသော ပဏ္ဍိတော သန္နိကေတံ အာဂတော။ ဣဒါနိ သဗ္ဗေဝ တုမှေ ရုက္ခဿ ဣမဿ အပစိတိံ ကရောထ, မဟာသက္ကာရံ ပဝတ္တေထ။
မမ ပစ္စယေနာတိ အမ္ဘော, အမစ္စာ ယေ ကေစိ မံ နိဿာယ လဒ္ဓေန ယသေန ဝိတ္တာ တုဋ္ဌစိတ္တာ, တေ သဗ္ဗေ အတ္တနော ဝိတ္တံ ပါတုကရောန္တု။ တိဗ္ဗာနီတိ ဗဟလာနိ မဟန္တာနိ။ ဥပါယနာနီတိ ပဏ္ဏာကာရေ။ ယေ ကေစီတိ အန္တမသော ကီဠနတ္ထာယ ဗဒ္ဓေ မိဂပက္ခိနော ဥပါဒါယ။ မုဉ္စရေတိ မုဉ္စန္တု။ ဥန္နင်္ဂလာ မာသမိမံ ကရောန္တူတိ ဣမံ မာသံ ကသနနင်္ဂလာနိ ဥဿာပေတွာ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ သဗ္ဗေဝ မနုဿာ မဟာဆဏံ ကရောန္တု။ ဘက္ခယန္တူတိ ဘုဉ္ဇန္တု။ အမဇ္ဇပါတိ ဧတ္ထ အ-ကာရော နိပါတမတ္တံ, မဇ္ဇပါ ပုရိသာ မဇ္ဇရဟာ အတ္တနော အတ္တနော အာပါနဋ္ဌာနေသု နိသိန္နာ ပိဝန္တူတိ အတ္ထော။ ပုဏ္ဏာဟိ ထာလာဟီတိ ပုဏ္ဏေဟိ ထာလေဟိ။ ပလိဿုတာဟီတိ အတိပုဏ္ဏတ္တာ ပဂ္ဃရမာနေဟိ။ မဟာပထံ နိစ္စ သမဝှယန္တူတိ အန္တောနဂရေ အလင်္ကတမဟာပထံ ရာဇမဂ္ဂံ နိဿာယ ဌိတာ ဝေသိယာ နိစ္စကာလံ ကိလေသဝသေန ကိလေသတ္ထိကံ ဇနံ အဝှယန္တူတိ အတ္ထော။ တိဗ္ဗန္တိ ဂါဠှံ။ ယထာတိ ယထာ ရက္ခဿ သုသံဝိဟိတတ္တာ ဥန္နင်္ဂလာ ဟုတွာ ရုက္ခဿိမဿ အပစိတိံ ကရောန္တာ အညမညံ န ဝိဟေဌယေယျုံ, ဧဝံ ရက္ခံ သံဝိဒဟန္တူတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ရညာ ဝုတ္တေ –
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗဟုံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ပဏ္ဍိတဿာဘိဟာရယုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၀။)‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗဟုံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ပဏ္ဍိတဿာဘိဟာရယုံ။
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဗဟုံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ပဏ္ဍိတဿာဘိဟာရယုံ။
‘‘ဗဟုဇနော ပသန္နောသိ, ဒိသွာ ပဏ္ဍိတမာဂတေ၊
ပဏ္ဍိတမှိ အနုပ္ပတ္တေ, စေလုက္ခေပေါ ပဝတ္တထာ’’တိ။
တတ္ထ အဘိဟာရယုန္တိ ဧဝံ ရညာ အာဏတ္တာ မဟာဆဏံ ပဋိယာဒေတွာ သဗ္ဗေ သတ္တေ ဗန္ဓနာ မောစေတွာ ဧတေ သဗ္ဗေ ဩရောဓာဒယော နာနပ္ပကာရံ ပဏ္ဏာကာရံ သဇ္ဇိတွာ တေန သဒ္ဓိံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပဏ္ဍိတဿ ပေသေသုံ။ ပဏ္ဍိတမာဂတေတိ ပဏ္ဍိတေ အာဂတေ တံ ပဏ္ဍိတံ ဒိသွာ ဗဟုဇနော ပသန္နော အဟောသိ။
ဆဏော မာသေန ဩသာနံ အဂမာသိ။ တတော မဟာသတ္တော ဗုဒ္ဓကိစ္စံ သာဓေန္တော ဝိယ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ရာဇာနဉ္စ အနုသာသန္တော ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ အာယုပရိယောသာနေ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။ ရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ နဂရဝါသိနော ပဏ္ဍိတဿောဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ သဂ္ဂပုရံ ပူရယိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ပညာသမ္ပန္နော ဥပါယကုသလောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပဏ္ဍိတဿ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, ဇေဋ္ဌဘရိယာ ရာဟုလမာတာ, ဇေဋ္ဌပုတ္တော ရာဟုလော, ဝိမလာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, ဝရုဏနာဂရာဇာ သာရိပုတ္တော, သုပဏ္ဏရာဇာ မောဂ္ဂလ္လာနော, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, ဓနဉ္စယကောရဗျရာဇာ အာနန္ဒော, ပုဏ္ဏကော ဆန္နော, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝိဓုရဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၁။)֍ * [၅၄၇] ၁၀။ ဝေဿန္တရဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒသဝရကထာဝဏ္ဏနာ
ဖုဿတီ ဝရဝဏ္ဏာဘေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကပိလဝတ္ထုံ ဥပနိဿာယ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော ပေါက္ခရဝဿံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ယဒါ ဟိ သတ္ထာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဟေမန္တံ ဝီတိနာမေတွာ ဥဒါယိတ္ထေရေန မဂ္ဂဒေသကေန ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ပဌမဂမနေန ကပိလဝတ္ထုံ အဂမာသိ, တဒါ သကျရာဇာနော ‘‘မယံ အမှာကံ ဉာတိသေဋ္ဌံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတိတွာ ဘဂဝတော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝီမံသမာနာ ‘‘နိဂြောဓသက္ကဿာရာမော ရမဏီယော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ တတ္ထ သဗ္ဗံ ပဋိဇဂ္ဂနဝိဓိံ ကတွာ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒိဟတ္ထာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတေ ဒဟရဒဟရေ နာဂရဒါရကေ စ နာဂရဒါရိကာယော စ ပဌမံ ပဟိဏိံသု, တတော ရာဇကုမာရေ စ ရာဇကုမာရိကာယော စ။ တေသံ အန္တရာ သာမံ ဂန္ဓပုပ္ဖစုဏ္ဏာဒီဟိ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဘဂဝန္တံ ဂဟေတွာ နိဂြောဓာရာမမေဝ အဂမိံသု။ တတ္ထ ဘဂဝါ ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ တဒါ ဟိ သာကိယာ မာနဇာတိကာ မာနတ္ထဒ္ဓါ။ တေ ‘‘အယံ သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော အမှေဟိ ဒဟရတရော, အမှာကံ ကနိဋ္ဌော ဘာဂိနေယျော ပုတ္တော နတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ ဒဟရဒဟရေ ရာဇကုမာရေ စ ရာဇကုမာရိကာယော စ အာဟံသု ‘‘တုမှေ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒထ, မယံ တုမှာကံ ပိဋ္ဌိတော နိသီဒိဿာမာ’’တိ။
တေသု ဧဝံ အဝန္ဒိတွာ နိသိန္နေသု ဘဂဝါ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ‘‘န မံ ဉာတယော ဝန္ဒန္တိ, ဟန္ဒ ဣဒါနေဝ ဝန္ဒာပေဿာမီ’’တိ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ တေသံ သီသေ ပါဒပံသုံ ဩကိရမာနော ဝိယ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယသဒိသံ ပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ ရာဇာ သုဒ္ဓေါဒနော တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ အာဟ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ဇာတဒိဝသေ ကာဠဒေဝလဿ ဝန္ဒနတ္ထံ ဥပနီတာနံ ဝေါ ပါဒေ ပရိဝတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ မတ္ထကေ ဌိတေ ဒိသွာ အဟံ တုမှာကံ ပါဒေ ဝန္ဒိံ, အယံ မေ ပဌမဝန္ဒနာ။ ပုနပိ ဝပ္ပမင်္ဂလဒိဝသေ ဇမ္ဗုစ္ဆာယာယ သိရိသယနေ နိသိန္နာနံ ဝေါ ဇမ္ဗုစ္ဆာယာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၂။)အပရိဝတ္တနံ ဒိသွာပိ အဟံ တုမှာကံ ပါဒေ ဝန္ဒိံ, အယံ မေ ဒုတိယဝန္ဒနာ။ ဣဒါနိ ဣမံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာပိ တုမှာကံ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ, အယံ မေ တတိယဝန္ဒနာ’’တိ။ ရညာ ပန ဝန္ဒိတေ အဝန္ဒိတွာ ဌာတုံ သမတ္ထော နာမ ဧကသာကိယောပိ နာဟောသိ, သဗ္ဗေ ဝန္ဒိံသုယေဝ။
ဣတိ ဘဂဝါ ဉာတယော ဝန္ဒာပေတွာ အာကာသတော ဩတရိတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ နိသိန္နေ စ ဘဂဝတိ သိခါပတ္တော ဉာတိသမာဂမော အဟောသိ, သဗ္ဗေ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတွာ နိသီဒိံသု။ တတော မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ, တမ္ဗဝဏ္ဏံ ဥဒကံ ဟေဋ္ဌာ ဝိရဝန္တံ ဂစ္ဆတိ။ ယေ တေမေတုကာမာ, တေ တေမေန္တိ။ အတေမေတုကာမဿ သရီရေ ဧကဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ န ပတတိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ အဟေသုံ။ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ အဟော အဗ္ဘုတံ အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝတာ, ယေသံ ဉာတိသမာဂမေ ဧဝရူပံ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿီ’’တိ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ မမ ဉာတိသမာဂမေ မဟာမေဃော ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ သိဝိရဋ္ဌေ ဇေတုတ္တရနဂရေ သိဝိမဟာရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သဉ္ဇယံ နာမ ပုတ္တံ ပဋိလဘိ။ သော တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ မဒ္ဒရာဇဓီတရံ ဖုဿတိံ နာမ ရာဇကညံ အာနေတွာ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ဖုဿတိံ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ တဿာ အယံ ပုဗ္ဗယောဂေါ – ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿီ နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ တသ္မိံ ဗန္ဓုမတိနဂရံ နိဿာယ ခေမေ မိဂဒါယေ ဝိဟရန္တေ ဧကော ရာဇာ ရညော ဗန္ဓုမဿ အနဂ္ဃေန စန္ဒနသာရေန သဒ္ဓိံ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ သုဝဏ္ဏမာလံ ပေသေသိ။ ရညော ပန ဒွေ ဓီတရော အဟေသုံ။ သော တံ ပဏ္ဏာကာရံ တာသံ ဒါတုကာမော ဟုတွာ စန္ဒနသာရံ ဇေဋ္ဌိကာယ အဒါသိ, သုဝဏ္ဏမာလံ ကနိဋ္ဌာယ အဒါသိ။ တာ ဥဘောပိ ‘‘န မယံ ဣမံ အတ္တနော သရီရေ ပိဠန္ဓိဿာမ, သတ္ထာရမေဝ ပူဇေဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ရာဇာနံ အာဟံသု ‘‘တာတ, စန္ဒနသာရေန စ သုဝဏ္ဏမာလာယ စ ဒသဗလံ ပူဇေဿာမာ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ဇေဋ္ဌိကာ သုခုမစန္ဒနစုဏ္ဏံ ကာရေတွာ သုဝဏ္ဏသမုဂ္ဂံ ပူရေတွာ ဂဏှာပေသိ။ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ ပန သုဝဏ္ဏမာလံ ဥရစ္ဆဒမာလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၃။)ကာရာပေတွာ သုဝဏ္ဏသမုဂ္ဂေန ဂဏှာပေသိ။ တာ ဥဘောပိ မိဂဒါယဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဇေဋ္ဌိကာ စန္ဒနစုဏ္ဏေန ဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ပူဇေတွာ သေသစုဏ္ဏာနိ ဂန္ဓကုဋိယံ ဝိကိရိတွာ ‘‘ဘန္တေ, အနာဂတေ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ မာတာ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ကနိဋ္ဌဘဂိနီပိ တထာဂတဿ သုဝဏ္ဏဝဏံ သရီရံ သုဝဏ္ဏမာလာယ ကတေန ဥရစ္ဆဒေန ပူဇေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ယာဝ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ, တာဝ ဣဒံ ပသာဓနံ မမ သရီရာ မာ ဝိဂတံ ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာပိ တာသံ အနုမောဒနံ အကာသိ။
တာ ဥဘောပိ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တာသု ဇေဋ္ဌဘဂိနီ ဒေဝလောကတော မနုဿလောကံ, မနုဿလောကတော ဒေဝလောကံ သံသရန္တီ ဧကနဝုတိကပ္ပါဝသာနေ အမှာကံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒကာလေ ဗုဒ္ဓမာတာ မဟာမာယာဒေဝီ နာမ အဟောသိ။ ကနိဋ္ဌဘဂိနီပိ တထေဝ သံသရန္တီ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ကိကိဿ ရညော ဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ စိတ္တကမ္မကတာယ ဝိယ ဥရစ္ဆဒမာလာယ အလင်္ကတေန ဥရေန ဇာတတ္တာ ဥရစ္ဆဒါ နာမ ကုမာရိကာ ဟုတွာ သောဠသဝဿိကကာလေ သတ္ထု ဘတ္တာနုမောဒနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ အပရဘာဂေ ဘတ္တာနုမောဒနံ သုဏန္တေနေဝ ပိတရာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တဒိဝသေယေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ကိကိရာဇာပိ အညာ သတ္တ ဓီတရော လဘိ။ တာသံ နာမာနိ –
‘‘သမဏီ သမဏဂုတ္တာ စ, ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခဒါယိကာ၊
ဓမ္မာ စေဝ သုဓမ္မာ စ, သံဃဒါသီ စ သတ္တမီ’’တိ။
တာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ –
‘‘ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, ပဋာစာရာ စ ဂေါတမီ၊
ဓမ္မဒိန္နာ မဟာမာယာ, ဝိသာခါ စာပိ သတ္တမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၄။)တာသု ဖုဿတီ သုဓမ္မာ နာမ ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဝိပဿိသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကတာယ စန္ဒနစုဏ္ဏပူဇာယ ဖလေန ရတ္တစန္ဒနရသပရိပ္ဖေါသိတေန ဝိယ သရီရေန ဇာတတ္တာ ဖုဿတီ နာမ ကုမာရိကာ ဟုတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရန္တီ အပရဘာဂေ သက္ကဿ ဒေဝရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပဉ္စသု ပုဗ္ဗနိမိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု သက္ကော ဒေဝရာဇာ တဿာ ပရိက္ခီဏာယုကတံ ဉတွာ မဟန္တေန ယသေန တံ အာဒါယ နန္ဒနဝနုယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ တံ အလင်္ကတသယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နံ သယံ သယနပဿေ နိသီဒိတွာ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဘဒ္ဒေ ဖုဿတိ, တေ ဒသ ဝရေ ဒမ္မိ, တေ ဂဏှဿူ’’တိ ဝဒန္တော ဣမသ္မိံ ဂါထာသဟဿပဋိမဏ္ဍိတေ မဟာဝေဿန္တရဇာတကေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဖုဿတီ ဝရဝဏ္ဏာဘေ, ဝရဿု ဒသဓာ ဝရေ၊
ပထဗျာ စာရုပုဗ္ဗင်္ဂိ, ယံ တုယှံ မနသော ပိယ’’န္တိ။
ဧဝမေသာ မဟာဝေဿန္တရဓမ္မဒေသနာ ဒေဝလောကေ ပတိဋ္ဌာပိတာ နာမ ဟောတိ။
တတ္ထ ဖုဿတီတိ တံ နာမေနာလပတိ။ ဝရဝဏ္ဏာဘေတိ ဝရာယ ဝဏ္ဏာဘာယ သမန္နာဂတေ။ ဒသဓာတိ ဒသဝိဓေ။ ပထဗျာတိ ပထဝိယံ ဂဟေတဗ္ဗေ ကတွာ ဝရဿု ဂဏှဿူတိ ဝဒတိ။ စာရုပုဗ္ဗင်္ဂီတိ စာရုနာ ပုဗ္ဗင်္ဂေန ဝရလက္ခဏေန သမန္နာဂတေ။ ယံ တုယှံ မနသော ပိယန္တိ ယံ ယံ တဝ မနသာ ပိယံ, တံ တံ ဒသဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဂဏှာဟီတိ ဝဒတိ။
သာ အတ္တနော စဝနဓမ္မတံ အဇာနန္တီ ပမတ္တာ ဟုတွာ ဒုတိယဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝရာဇ နမော တျတ္ထု, ကိံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
ရမ္မာ စာဝေသိ မံ ဌာနာ, ဝါတောဝ ဓရဏီရုဟ’’န္တိ။
တတ္ထ နမော တျတ္ထူတိ နမော တေ အတ္ထု။ ကိံ ပါပန္တိ ကိံ မယာ တဝ သန္တိကေ ပါပံ ပကတန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ဓရဏီရုဟန္တိ ရုက္ခံ။
အထဿာ ပမတ္တဘာဝံ ဉတွာ သက္ကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န စေဝ တေ ကတံ ပါပံ, န စ မေ တွမသိ အပ္ပိယာ၊
ပုညဉ္စ တေ ပရိက္ခီဏံ, ယေန တေဝံ ဝဒါမဟံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၅။)‘‘သန္တိကေ မရဏံ တုယှံ, ဝိနာဘာဝေါ ဘဝိဿတိ၊
ပဋိဂ္ဂဏှာဟိ မေ ဧတေ, ဝရေ ဒသ ပဝေစ္ဆတော’’တိ။
တတ္ထ ယေန တေဝန္တိ ယေန တေ ဧဝံ ဝဒါမိ။ တုယှံ ဝိနာဘာဝေါတိ တဝ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိယောဂေါ ဘဝိဿတိ။ ပဝေစ္ဆတောတိ ဒဒမာနဿ။
သာ သက္ကဿ ဝစနံ သုတွာ နိစ္ဆယေန အတ္တနော မရဏံ ဉတွာ ဝရံ ဂဏှန္တီ အာဟ –
‘‘ဝရံ စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
သိဝိရာဇဿ ဘဒ္ဒန္တေ, တတ္ထ အဿံ နိဝေသနေ။
‘‘နီလနေတ္တာ နီလဘမု, နီလက္ခီ စ ယထာ မိဂီ၊
ဖုဿတီ နာမ နာမေန, တတ္ထပဿံ ပုရိန္ဒန။
‘‘ပုတ္တံ လဘေထ ဝရဒံ, ယာစယောဂံ အမစ္ဆရိံ၊
ပူဇိတံ ပဋိရာဇူဟိ, ကိတ္တိမန္တံ ယသဿိနံ။
‘‘ဂဗ္ဘံ မေ ဓာရယန္တိယာ, မဇ္ဈိမင်္ဂံ အနုန္နတံ၊
ကုစ္ဆိ အနုန္နတော အဿ, စာပံဝ လိခိတံ သမံ။
‘‘ထနာ မေ နပ္ပပတေယျုံ, ပလိတာ န သန္တု ဝါသဝ၊
ကာယေ ရဇော န လိမ္ပေထ, ဝဇ္ဈဉ္စာပိ ပမောစယေ။
‘‘မယူရကောဉ္စာဘိရုဒေ, နာရိဝရဂဏာယုတေ၊
ခုဇ္ဇစေလာပကာကိဏ္ဏေ, သူတမာဂဓဝဏ္ဏိတေ။
‘‘စိတြဂ္ဂဠေရုဃုသိတေ, သုရာမံသပဗောဓနေ၊
သိဝိရာဇဿ ဘဒ္ဒန္တေ, တတ္ထဿံ မဟေသီ ပိယာ’’တိ။
တတ္ထ သိဝိရာဇဿာတိ သာ သကလဇမ္ဗုဒီပတလံ ဩလောကေန္တီ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ သိဝိရညော နိဝေသနံ ဒိသွာ တတ္ထ အဂ္ဂမဟေသိဘာဝံ ပတ္ထေန္တီ ဧဝမာဟ။ ယထာ မိဂီတိ ဧကဝဿိကာ ဟိ မိဂပေါတိကာ နီလနေတ္တာ ဟောတိ, တေနေဝမာဟ။ တတ္ထပဿန္တိ တတ္ထပိ ဣမိနာဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၆။)နာမေန အဿံ။ လဘေထာတိ လဘေယျံ။ ဝရဒန္တိ အလင်္ကတသီသအက္ခိယုဂလဟဒယမံသရုဓိရသေတစ္ဆတ္တပုတ္တဒါရေသု ယာစိတယာစိတဿ ဝရဘဏ္ဍဿ ဒါယကံ။ ကုစ္ဆီတိ ‘‘မဇ္ဈိမင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ သရူပတော ဒဿေတိ။ လိခိတန္တိ ယထာ ဆေကေန ဓနုကာရေန သမ္မာ လိခိတံ ဓနု အနုန္နတမဇ္ဈံ တုလာဝဋ္ဋံ သမံ ဟောတိ, ဧဝရူပေါ မေ ကုစ္ဆိ ဘဝေယျ။
နပ္ပပတေယျုန္တိ ပတိတွာ လမ္ဗာ န ဘဝေယျုံ။ ပလိတာ န သန္တု ဝါသဝါတိ ဝါသဝ ဒေဝသေဋ္ဌ, ပလိတာနိပိ မေ သိရသ္မိံ န သန္တု မာ ပညာယိံသု။ ‘‘ပလိတာနိ သိရောရုဟာ’’တိပိ ပါဌော။ ဝဇ္ဈဉ္စာပီတိ ကိဗ္ဗိသကာရကံ ရာဇာပရာဓိကံ ဝဇ္ဈပ္ပတ္တစောရံ အတ္တနော ဗလေန မောစေတုံ သမတ္ထာ ဘဝေယျံ။ ဣမိနာ အတ္တနော ဣဿရိယဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဘူတမာဂဓဝဏ္ဏိတေတိ ဘောဇနကာလာဒီသု ထုတိဝသေန ကာလံ အာရောစေန္တေဟိ သူတေဟိ စေဝ မာဂဓကေဟိ စ ဝဏ္ဏိတေ။ စိတြဂ္ဂဠေရုဃုသိတေတိ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒသဒိသံ မနောရမံ ရဝံ ရဝန္တေဟိ သတ္တရတနဝိစိတ္တေဟိ ဒွါရကဝါဋေဟိ ဥဂ္ဃေါသိတေ။ သုရာမံသပဗောဓနေတိ ‘‘ပိဝထ, ခါဒထာ’’တိ သုရာမံသေဟိ ပဗောဓိယမာနဇနေ ဧဝရူပေ သိဝိရာဇဿ နိဝေသနေ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝေယျန္တိ ဣမေ ဒသ ဝရေ ဂဏှိ။
တတ္ထ သိဝိရာဇဿ အဂ္ဂမဟေသိဘာဝေါ ပဌမော ဝရော, နီလနေတ္တတာ ဒုတိယော, နီလဘမုကတာ တတိယော, ဖုဿတီတိ နာမံ စတုတ္ထော, ပုတ္တပဋိလာဘော ပဉ္စမော, အနုန္နတကုစ္ဆိတာ ဆဋ္ဌော, အလမ္ဗတ္ထနတာ သတ္တမော, အပလိတဘာဝေါ အဋ္ဌမော, သုခုမစ္ဆဝိဘာဝေါ နဝမော, ဝဇ္ဈပ္ပမောစနသမတ္ထတာ ဒသမော ဝရောတိ။
သက္ကော အာဟ –
‘‘ယေ တေ ဒသ ဝရာ ဒိန္နာ, မယာ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနေ၊
သိဝိရာဇဿ ဝိဇိတေ, သဗ္ဗေ တေ လစ္ဆသီ ဝရေ’’တိ။
အထဿာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဖုဿတိယာ ဒသ ဝရေ အဒါသိ, ဒတွာ စ ပန ‘‘ဘဒ္ဒေ ဖုဿတိ, တဝ သဗ္ဗေ တေ သမိဇ္ဈန္တူ’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၇။)‘‘ဣဒံ ဝတွာန မဃဝါ, ဒေဝရာဇာ သုဇမ္ပတိ၊
ဖုဿတိယာ ဝရံ ဒတွာ, အနုမောဒိတ္ထ ဝါသဝေါ’’တိ။
တတ္ထ အနုမောဒိတ္ထာတိ ‘‘သဗ္ဗေ တေ လစ္ဆသိ ဝရေ’’တိ ဧဝံ ဝရေ ဒတွာ ပမုဒ္ဒိတော တုဋ္ဌမာနသော အဟောသီတိ အတ္ထော။
ဒသဝရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဟိမဝန္တဝဏ္ဏနာ
ဣတိ သာ ဝရေ ဂဟေတွာ တတော စုတာ မဒ္ဒရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဇာယမာနာ စ စန္ဒနစုဏ္ဏပရိကိဏ္ဏေန ဝိယ သရီရေန ဇာတာ။ တေနဿာ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ဖုဿတီ’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ သာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝဍ္ဎိတွာ သောဠသဝဿကာလေ ဥတ္တမရူပဓရာ အဟောသိ။ အထ နံ သိဝိမဟာရာဇာ ပုတ္တဿ သဉ္ဇယကုမာရဿ အတ္ထာယ အာနေတွာ တဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကံ ကတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတော စုတာ သာ ဖုဿတီ, ဆတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇထ၊
ဇေတုတ္တရမှိ နဂရေ, သဉ္ဇယေန သမာဂမီ’’တိ။
သာ သဉ္ဇယဿ ပိယာ မနာပါ အဟောသိ။ အထ နံ သက္ကော အာဝဇ္ဇမာနော ‘‘မယာ ဖုဿတိယာ ဒိန္နဝရေသု နဝ ဝရာ သမိဒ္ဓါ’’တိ ဒိသွာ ‘‘ဧကော ပန ပုတ္တဝရော န တာဝ သမိဇ္ဈတိ, တမ္ပိဿာ သမိဇ္ဈာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တဒါ မဟာသတ္တော တာဝတိံသဒေဝလောကေ ဝသတိ, အာယု စဿ ပရိက္ခီဏံ အဟောသိ။ တံ ဉတွာ သက္ကော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မာရိသ, တယာ မနုဿလောကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, တတ္ထ သိဝိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ တဿ စေဝ အညေသဉ္စ စဝနဓမ္မာနံ သဋ္ဌိသဟဿာနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ မဟာသတ္တောပိ တတော စဝိတွာ တတ္ထုပပန္နော, သေသဒေဝပုတ္တာပိ သဋ္ဌိသဟဿာနံ အမစ္စာနံ ဂေဟေသု နိဗ္ဗတ္တိံသု။ မဟာသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဖုဿတီ ဒေါဟဠိနီ ဟုတွာ စတူသု နဂရဒွါရေသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၈။)နဂရမဇ္ဈေ ရာဇနိဝေသနဒွါရေ စာတိ ဆသု ဌာနေသု ဆ ဒါနသာလာယော ကာရာပေတွာ ဒေဝသိကံ ဆ သတသဟဿာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ မဟာဒါနံ ဒါတုကာမာ အဟောသိ။
ရာဇာ တဿာ ဒေါဟဠံ သုတွာ နေမိတ္တကေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ နေမိတ္တကာ – ‘‘မဟာရာဇ, ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဒါနာဘိရတော သတ္တော ဥပ္ပန္နော, ဒါနေန တိတ္တိံ န ဂမိဿတီ’’တိ ဝဒိံသု။ တံ သုတွာ ရာဇာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ ဆ ဒါနသာလာယော ကာရာပေတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ရညော အာယဿ ပမာဏံ နာမ နာဟောသိ။ တဿ ပုညာနုဘာဝေန သကလဇမ္ဗုဒီပရာဇာနော ပဏ္ဏာကာရံ ပဟိဏိံသု။ ဒေဝီ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဒသမာသေ ပရိပုဏ္ဏေ နဂရံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ နဂရံ ဒေဝနဂရံ ဝိယ အလင်္ကာရာပေတွာ ဒေဝိံ ရထဝရံ အာရောပေတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကာရေသိ။ တဿာ ဝေဿာနံ ဝီထိယာ ဝေမဇ္ဈံ သမ္ပတ္တကာလေ ကမ္မဇဝါတာ စလိံသု။ အထ အမစ္စာ ရညော အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ ဝေဿဝီထိယံယေဝ တဿာ သူတိဃရံ ကာရာပေတွာ ဝါသံ ဂဏှာပေသိ။ သာ တတ္ထ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒသ မာသေ ဓာရယိတွာန, ကရောန္တီ ပုရံ ပဒက္ခိဏံ၊
ဝေဿာနံ ဝီထိယာ မဇ္ဈေ, ဇနေသိ ဖုဿတီ မမ’’န္တိ။ (စရိယာ။ ၁။၇၆)၊
မဟာသတ္တော မာတု ကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တောယေဝ ဝိသဒေါ ဟုတွာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ နိက္ခမိ။ နိက္ခန္တောယေဝ စ မာတု ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘အမ္မ, ဒါနံ ဒဿာမိ, အတ္ထိ ကိဉ္စိ တေ ဓန’’န္တိ အာဟ။ အထဿ မာတာ ‘‘တာတ, ယထာအဇ္ဈာသယေန ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ပသာရိတဟတ္ထေ သဟဿတ္ထဝိကံ ဌပေသိ။ မဟာသတ္တော ဟိ ဥမင်္ဂဇာတကေ ဣမသ္မိံ ဇာတကေ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေတိ တီသု ဌာနေသု ဇာတမတ္တေယေဝ မာတရာ သဒ္ဓိံ ကထေသိ။ အထဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဝေဿဝီထိယံ ဇာတတ္တာ ‘‘ဝေဿန္တရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။
တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န မယှံ မတ္တိကံ နာမံ, နပိ ပေတ္တိကသမ္ဘဝံ၊
ဇာတောမှိ ဝေဿဝီထိယံ, တသ္မာ ဝေဿန္တရော အဟု’’န္တိ။ (စရိယာ။ ၁။၇၇)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၉။)ဇာတဒိဝသေယေဝ ပနဿ ဧကာ အာကာသစာရိနီ ကရေဏုကာ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ သဗ္ဗသေတံ ဟတ္ထိပေါတကံ အာနေတွာ မင်္ဂလဟတ္ထိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပက္ကာမိ။ တဿ မဟာသတ္တံ ပစ္စယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘‘ပစ္စယော’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ တံ ဒိဝသမေဝ အမစ္စဂေဟေသု သဋ္ဌိသဟဿကုမာရကာ ဇာယိံသု။ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ အတိဒီဃာဒိဒေါသေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ အလမ္ဗထနိယော မဓုရခီရာယော စတုသဋ္ဌိ ဓာတိယော ဥပဋ္ဌာပေသိ။ တေန သဒ္ဓိံ ဇာတာနဉ္စ သဋ္ဌိဒါရကသဟဿာနံ ဧကေကာ ဓာတိယော ဥပဋ္ဌာပေသိ။ သော သဋ္ဌိသဟဿေဟိ ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝဍ္ဎတိ။ အထဿ ရာဇာ သတသဟဿဂ္ဃနကံ ကုမာရပိဠန္ဓနံ ကာရာပေသိ။ သော စတုပ္ပဉ္စဝဿိကကာလေ တံ ဩမုဉ္စိတွာ ဓာတီနံ ဒတွာ ပုန တာဟိ ဒီယမာနမ္ပိ န ဂဏှိ။ တာ ရညော အာရောစယိံသု။ ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘မမ ပုတ္တေန ဒိန္နံ ဗြဟ္မဒေယျမေဝ ဟောတူ’’တိ အပရမ္ပိ ကာရေသိ။ ကုမာရော တမ္ပိ အဒါသိယေဝ။ ဣတိ ဒါရကကာလေယေဝ ဓာတီနံ နဝ ဝါရေ ပိဠန္ဓနံ အဒါသိ။
အဋ္ဌဝဿိကကာလေ ပန ပါသာဒဝရဂတော သိရိသယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နောဝ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဗာဟိရကဒါနမေဝ ဒေမိ, တံ မံ န ပရိတောသေတိ, အဇ္ဈတ္တိကဒါနံ ဒါတုကာမောမှိ, သစေ မံ ကောစိ သီသံ ယာစေယျ, သီသံ ဆိန္ဒိတွာ တဿ ဒဒေယျံ။ သစေပိ မံ ကောစိ ဟဒယံ ယာစေယျ, ဥရံ ဘိန္ဒိတွာ ဟဒယံ နီဟရိတွာ ဒဒေယျံ။ သစေ အက္ခီနိ ယာစေယျ, အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဒဒေယျံ။ သစေ သရီရမံသံ ယာစေယျ, သကလသရီရတော မံသံ ဆိန္ဒိတွာ ဒဒေယျံ။ သစေပိ မံ ကောစိ ရုဓိရံ ယာစေယျ, ရုဓိရံ ဂဟေတွာ ဒဒေယျံ။ အထ ဝါပိ ကောစိ ‘ဒါသော မေ ဟောဟီ’တိ ဝဒေယျ, အတ္တာနမဿ သာဝေတွာ ဒါသံ ကတွာ ဒဒေယျ’’န္တိ။ တဿေဝံ သဘာဝံ စိန္တေန္တဿ စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ အယံ မဟာပထဝီ မတ္တဝရဝါရဏော ဝိယ ဂဇ္ဇမာနာ ကမ္ပိ။ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာ သုသေဒိတဝေတ္တင်္ကုရော ဝိယ ဩနမိတွာ ဇေတုတ္တရနဂရာဘိမုခေါ အဋ္ဌာသိ။ ပထဝိသဒ္ဒေန ဒေဝါ ဂဇ္ဇန္တော ခဏိကဝဿံ ဝဿိ, အကာလဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရိံသု, သာဂရော သင်္ခုဘိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အပ္ဖေါဋေသိ, မဟာဗြဟ္မာ သာဓုကာရမဒါသိ။ ပထဝိတလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၀။)‘‘ယဒါဟံ ဒါရကော ဟောမိ, ဇာတိယာ အဋ္ဌဝဿိကော၊
တဒါ နိသဇ္ဇ ပါသာဒေ, ဒါနံ ဒါတုံ ဝိစိန္တယိံ။
‘‘ဟဒယံ ဒဒေယျံ စက္ခုံ, မံသမ္ပိ ရုဓိရမ္ပိ စ၊
ဒဒေယျံ ကာယံ သာဝေတွာ, ယဒိ ကောစိ ယာစယေ မမံ။
‘‘သဘာဝံ စိန္တယန္တဿ, အကမ္ပိတမသဏ္ဌိတံ၊
အကမ္ပိ တတ္ထ ပထဝီ, သိနေရုဝနဝဋံသကာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၇၈-၈၀)၊
ဗောဓိသတ္တော သောဠသဝဿိကကာလေယေဝ သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ။ အထဿ ပိတာ ရဇ္ဇံ ဒါတုကာမော မာတရာ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ မဒ္ဒရာဇကုလတော မာတုလဓီတရံ မဒ္ဒိံ နာမ ရာဇကညံ အာနေတွာ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ မဟာသတ္တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိ။ မဟာသတ္တော ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝသိကံ ဆ သတသဟဿာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ အပရဘာဂေ မဒ္ဒိဒေဝီ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ ကဉ္စနဇာလေန သမ္ပဋိစ္ဆိံသု, တေနဿ ‘‘ဇာလီကုမာရော’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ ဓီတရံ ဝိဇာယိ။ တံ ကဏှာဇိနေန သမ္ပဋိစ္ဆိံသု, တေနဿာ ‘‘ကဏှာဇိနာ’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ မဟာသတ္တော မာသဿ ဆက္ခတ္တုံ အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော ဆ ဒါနသာလာယော ဩလောကေသိ။ တဒါ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ အဟောသိ, သဿာနိ န သမ္ပဇ္ဇိံသု, မနုဿာနံ မဟန္တံ ဆာတဘယံ ပဝတ္တိ။ မနုဿာ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာစောရကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဒုဗ္ဘိက္ခပီဠိတာ ဇာနပဒါ ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ ရာဇာနံ ဥပက္ကောသိံသု။ တံ သုတွာ ရညာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစယိံသု။ ရာဇာ ‘‘သာဓု, တာတာ, ဒေဝံ ဝဿာပေဿာမီ’’တိ တေ ဥယျောဇေတွာ သမာဒိန္နသီလော ဥပေါသထဝါသံ ဝသန္တောပိ ဒေဝံ ဝဿာပေတုံ နာသက္ခိ။ သော နာဂရေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘အဟံ သမာဒိန္နသီလော သတ္တာဟံ ဥပေါသထဝါသံ ဝသန္တောပိ ဒေဝံ ဝဿာပေတုံ နာသက္ခိံ, ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သစေ, ဒေဝ, ဒေဝံ ဝဿာပေတုံ န သက္ကောသိ, ဧသ ဇေတုတ္တရနဂရေ သဉ္ဇယဿ ရညော ပုတ္တော ဝေဿန္တရော နာမ ဒါနာဘိရတော။ တဿံ ကိရ သဗ္ဗသေတော မင်္ဂလဟတ္ထီ အတ္ထိ, တဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၁။)ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဒေဝေါ ဝဿိ။ ဗြာဟ္မဏေ ပေသေတွာ တံ ဟတ္ထိံ ယာစာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာဏာပေထာတိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဗြာဟ္မဏေ သန္နိပါတေတွာ တေသု ဂုဏဝဏ္ဏသမ္ပန္နေ အဋ္ဌ ဇနေ ဝိစိနိတွာ တေသံ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, တုမှေ ဝေဿန္တရံ ဟတ္ထိံ ယာစိတွာ အာနေထာ’’တိ ပေသေသိ။ ဗြာဟ္မဏာ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတုတ္တရနဂရံ ဂန္တွာ ဒါနဂ္ဂေ ဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော သရီရံ ရဇောပရိကိဏ္ဏံ ပံသုမက္ခိတံ ကတွာ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ ရာဇာနံ ဟတ္ထိံ ယာစိတုကာမာ ဟုတွာ ရညော ဒါနဂ္ဂံ အာဂမနကာလေ ပါစီနဒွါရံ အဂမံသု။ ရာဇာပိ ‘‘ဒါနဂ္ဂံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ ပါတောဝ နှတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ အလင်္ကရိတွာ အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော ပါစီနဒွါရံ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏာ တတ္ထောကာသံ အလဘိတွာ ဒက္ခိဏဒွါရံ ဂန္တွာ ဥန္နတပဒေသေ ဌတွာ ရညော ပါစီနဒွါရေ ဒါနဂ္ဂံ ဩလောကေတွာ ဒက္ခိဏဒွါရာဂမနကာလေ ဟတ္ထေ ပသာရေတွာ ‘‘ဇယတု ဘဝံ ဝေဿန္တရော’’တိ တိက္ခတ္တုံ အာဟံသု။ မဟာသတ္တော တေ ဗြာဟ္မဏေ ဒိသွာ ဟတ္ထိံ တေသံ ဌိတဋ္ဌာနံ ပေသေတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသိန္နော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရူဠှကစ္ဆနခလောမာ, ပင်္ကဒန္တာ ရဇဿိရာ၊
ပဂ္ဂယှ ဒက္ခိဏံ ဗာဟုံ, ကိံ မံ ယာစန္တိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
ဗြာဟ္မဏာ အာဟံသု –
‘‘ရတနံ ဒေဝ ယာစာမ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
ဒဒါဟိ ပဝရံ နာဂံ, ဤသာဒန္တံ ဥရူဠှဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥရူဠှဝန္တိ ဥဗ္ဗာဟနသမတ္ထံ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အဟံ သီသံ အာဒိံ ကတွာ အဇ္ဈတ္တိကဒါနံ ဒါတုကာမောမှိ, ဣမေ ပန မံ ဗာဟိရကဒါနမေဝ ယာစန္တိ, ပူရေဿာမိ တေသံ မနောရထ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒဒါမိ န ဝိကမ္ပာမိ, ယံ မံ ယာစန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
ပဘိန္နံ ကုဉ္ဇရံ ဒန္တိံ, ဩပဝယှံ ဂဇုတ္တမ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၂။)‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ, ရာဇာ စာဂါဓိမာနသော၊
ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါ ဒါနံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော’’တိ။
တတ္ထ ဩပဝယှန္တိ ရာဇဝါဟနံ။ စာဂါဓိမာနသောတိ စာဂေန အဓိကမာနသော ရာဇာ။ ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါ ဒါနန္တိ သော ဝါရဏဿ အနလင်္ကတဋ္ဌာနံ ဩလောကနတ္ထံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အနလင်္ကတဋ္ဌာနံ အဒိသွာ ကုသုမမိဿကသုဂန္ဓောဒကပူရိတံ သုဝဏ္ဏဘိင်္ဂါရံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣတော ဧထာ’’တိ ဝတွာ အလင်္ကတရဇတဒါမသဒိသံ ဟတ္ထိသောဏ္ဍံ ဂဟေတွာ တေသံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ဥဒကံ ပါတေတွာ အလင်္ကတဝါရဏံ ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါသိ။
တဿ စတူသု ပါဒေသု အလင်္ကာရော စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ အဂ္ဃတိ, ဥဘောသု ပဿေသု အလင်္ကာရော ဒွေ သတသဟဿာနိ, ဟေဋ္ဌာ ဥဒရေ ကမ္ဗလံ သတသဟဿံ, ပိဋ္ဌိယံ မုတ္တဇာလံ မဏိဇာလံ ကဉ္စနဇာလန္တိ တီဏိ ဇာလာနိ တီဏိ သတသဟဿာနိ, ဥဘောသု ကဏ္ဏေသု အလင်္ကာရော ဒွေ သတသဟဿာနိ, ပိဋ္ဌိယံ အတ္ထရဏကမ္ဗလံ သတသဟဿံ, ကုမ္ဘာလင်္ကာရော သတသဟဿံ, တယော ဝဋံသကာ တီဏိ သတသဟဿာနိ, ကဏ္ဏစူဠာလင်္ကာရော ဒွေ သတသဟဿာနိ, ဒွိန္နံ ဒန္တာနံ အလင်္ကာရော ဒွေ သတသဟဿာနိ, သောဏ္ဍာယ သောဝတ္ထိကာလင်္ကာရော သတသဟဿံ, နင်္ဂုဋ္ဌာလင်္ကာရော သတသဟဿံ, အာရောဟဏနိဿေဏိ သတသဟဿံ, ဘုဉ္ဇနကဋာဟံ သတသဟဿံ, ဌပေတွာ အနဂ္ဃံ ဘဏ္ဍံ ကာယာရုဠှပသာဓနံ ဒွါဝီသတိ သတသဟဿာနိ။ ဧဝံ တာဝ ဧတ္တကံ ဓနံ စတုဝီသတိသတသဟဿာနိ အဂ္ဃတိ။ ဆတ္တပိဏ္ဍိယံ ပန မဏိ, စူဠာမဏိ, မုတ္တာဟာရေ မဏိ, အင်္ကုသေ မဏိ, ဟတ္ထိကဏ္ဌေ ဝေဌနမုတ္တာဟာရေ မဏိ, ဟတ္ထိကုမ္ဘေ မဏီတိ ဣမာနိ ဆ အနဂ္ဃါနိ, ဟတ္ထီပိ အနဂ္ဃေါယေဝါတိ ဟတ္ထိနာ သဒ္ဓိံ သတ္တ အနဂ္ဃါနီတိ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါသိ။ တထာ ဟတ္ထိနော ပရိစာရကာနိ ပဉ္စ ကုလသတာနိ ဟတ္ထိမေဏ္ဍဟတ္ထိဂေါပကေဟိ သဒ္ဓိံ အဒါသိ။ သဟ ဒါနေနေဝဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘူမိကမ္ပာဒယော အဟေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၃။)‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
ဟတ္ထိနာဂေ ပဒိန္နမှိ, မေဒနီ သမ္ပကမ္ပထ။
‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
ဟတ္ထိနာဂေ ပဒိန္နမှိ, ခုဘိတ္ထ နဂရံ တဒါ။
‘‘သမာကုလံ ပုရံ အာသိ, ဃောသော စ ဝိပုလော မဟာ၊
ဟတ္ထိနာဂေ ပဒိန္နမှိ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ’’တိ။
တတ္ထ တဒါသီတိ တဒါ အာသိ။ ဟတ္ထိနာဂေတိ ဟတ္ထိသင်္ခါတေ နာဂေ။ ခုဘိတ္ထ နဂရံ တဒါတိ တဒါ ဇေတုတ္တရနဂရံ သင်္ခုဘိတံ အဟောသိ။
ဗြာဟ္မဏာ ကိရ ဒက္ခိဏဒွါရေ ဟတ္ထိံ လဘိတွာ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ မဟာဇနပရိဝါရာ နဂရမဇ္ဈေန ပါယိံသု။ မဟာဇနော တေ ဒိသွာ ‘‘အမ္ဘော ဗြာဟ္မဏာ, အမှာကံ ဟတ္ထိံ အာရုဠှာ ကုတော ဝေါ ဟတ္ထီ လဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဝေဿန္တရမဟာရာဇေန နော ဟတ္ထီ ဒိန္နော, ကေ တုမှေ’’တိ မဟာဇနံ ဟတ္ထဝိကာရာဒီဟိ ဃဋ္ဋေန္တာ နဂရမဇ္ဈေန ဂန္တွာ ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိံသု။ နာဂရာ ဒေဝတာဝဋ္ဋနေန ဗောဓိသတ္တဿ ကုဒ္ဓါ ရာဇဒွါရေ သန္နိပတိတွာ မဟန္တံ ဥပက္ကောသမကံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သမာကုလံ ပုရံ အာသိ, ဃောသော စ ဝိပုလော မဟာ၊
ဟတ္ထိနာဂေ ပဒိန္နမှိ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘အထေတ္ထ ဝတ္တတိ သဒ္ဒေါ, တုမုလော ဘေရဝေါ မဟာ၊
ဟတ္ထိနာဂေ ပဒိန္နမှိ, ခုဘိတ္ထ နဂရံ တဒါ။
‘‘အထေတ္ထ ဝတ္တတိ သဒ္ဒေါ, တုမုလော ဘေရဝေါ မဟာ၊
ဟတ္ထိနာဂေ ပဒိန္နမှိ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ’’တိ။
တတ္ထ ဃောသောတိ ဥပက္ကောသနသဒ္ဒေါ ပတ္ထဋတ္တာ ဝိပုလော, ဥဒ္ဓံ ဂတတ္တာ မဟာ။ သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေတိ သိဝိရဋ္ဌဿ ဝုဒ္ဓိကရေ။
အထဿ ဒါနေန သင်္ခုဘိတစိတ္တာ ဟုတွာ နဂရဝါသိနော ရညော အာရောစေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၄။)‘‘ဥဂ္ဂါ စ ရာဇပုတ္တာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ။
‘‘ကေဝလော စာပိ နိဂမော, သိဝယော စ သမာဂတာ၊
ဒိသွာ နာဂံ နီယမာနံ, တေ ရညော ပဋိဝေဒယုံ။
‘‘ဝိဓမံ ဒေဝ တေ ရဋ္ဌံ, ပုတ္တော ဝေဿန္တရော တဝ၊
ကထံ နော ဟတ္ထိနံ ဒဇ္ဇာ, နာဂံ ရဋ္ဌဿ ပူဇိတံ။
‘‘ကထံ နော ကုဉ္ဇရံ ဒဇ္ဇာ, ဤသာဒန္တံ ဥရူဠှဝံ၊
ခေတ္တညုံ သဗ္ဗယုဒ္ဓါနံ, သဗ္ဗသေတံ ဂဇုတ္တမံ။
‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလသဉ္ဆန္နံ, ပဘိန္နံ သတ္တုမဒ္ဒနံ၊
ဒန္တိံ သဝါလဗီဇနိံ, သေတံ ကေလာသသာဒိသံ။
‘‘သသေတစ္ဆတ္တံ သဥပါဓေယျံ, သာထဗ္ဗနံ သဟတ္ထိပံ၊
အဂ္ဂယာနံ ရာဇဝါဟိံ, ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါ ဂဇ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥဂ္ဂါတိ ဥဂ္ဂတာ ပညာတာ။ နိဂမောတိ နေဂမကုဋုမ္ဗိကဇနော။ ဝိဓမံ ဒေဝ တေ ရဋ္ဌန္တိ ဒေဝ, တဝ ရဋ္ဌံ ဝိဓမံ။ ကထံ နော ဟတ္ထိနံ ဒဇ္ဇာတိ ကေန ကာရဏေန အမှာကံ ဟတ္ထိနံ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌဝါသီနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒဒေယျ။ ခေတ္တညုံ သဗ္ဗယုဒ္ဓါနန္တိ သဗ္ဗယုဒ္ဓါနံ ခေတ္တဘူမိသီသဇာနနသမတ္ထံ။ ဒန္တိန္တိ မနောရမဒန္တယုတ္တံ။ သဝါလဗီဇနိန္တိ သဟဝါလဗီဇနိံ။ သဥပါဓေယျန္တိ သအတ္ထရဏံ။ သာထဗ္ဗနန္တိ သဟတ္ထိဝေဇ္ဇံ။ သဟတ္ထိပန္တိ ဟတ္ထိပရိစာရကာနံ ပဉ္စန္နံ ကုလသတာနံ ဟတ္ထိမေဏ္ဍဟတ္ထိဂေါပကာနဉ္စ ဝသေန သဟတ္ထိပံ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုနပိ အာဟံသု –
‘‘အန္နံ ပါနဉ္စ ယော ဒဇ္ဇာ, ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ၊
ဧတံ ခေါ ဒါနံ ပတိရူပံ, ဧတံ ခေါ ဗြာဟ္မဏာရဟံ။
‘‘အယံ တေ ဝံသရာဇာ နော, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
ကထံ ဝေဿန္တရော ပုတ္တော, ဂဇံ ဘာဇေတိ သဉ္ဇယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၅။)‘‘သစေ တွံ န ကရိဿသိ, သိဝီနံ ဝစနံ ဣဒံ၊
မညေ တံ သဟ ပုတ္တေန, သိဝီ ဟတ္ထေ ကရိဿရေ’’တိ။
တတ္ထ ဝံသရာဇာတိ ပဝေဏိယာ အာဂတော မဟာရာဇာ။ ဘာဇေတီတိ ဒေတိ။ သိဝီ ဟတ္ထေ ကရိဿရေတိ သိဝိရဋ္ဌဝါသိနော သဟ ပုတ္တေန တံ အတ္တနော ဟတ္ထေ ကရိဿန္တီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဧတေ ဝေဿန္တရံ မာရာပေတုံ ဣစ္ဆန္တီ’’တိ သညာယ အာဟ –
‘‘ကာမံ ဇနပဒေါ မာသိ, ရဋ္ဌဉ္စာပိ ဝိနဿတု၊
နာဟံ သိဝီနံ ဝစနာ, ရာဇပုတ္တံ အဒူသကံ၊
ပဗ္ဗာဇေယျံ သကာ ရဋ္ဌာ, ပုတ္တော ဟိ မမ ဩရသော။
‘‘ကာမံ ဇနပဒေါ မာသိ, ရဋ္ဌဉ္စာပိ ဝိနဿတု၊
နာဟံ သိဝီနံ ဝစနာ, ရာဇပုတ္တံ အဒူသကံ၊
ပဗ္ဗာဇေယျံ သကာ ရဋ္ဌာ, ပုတ္တော ဟိ မမ အတြဇော။
‘‘န စာဟံ တသ္မိံ ဒုဗ္ဘေယျံ, အရိယသီလဝတော ဟိ သော၊
အသိလောကောပိ မေ အဿ, ပါပဉ္စ ပသဝေ ဗဟုံ၊
ကထံ ဝေဿန္တရံ ပုတ္တံ, သတ္ထေန ဃာတယာမသေ’’တိ။
တတ္ထ မာသီတိ မာ အာသိ, မာ ဟောတူတိ အတ္ထော။ အရိယသီလဝတောတိ အရိယေန သီလဝတေန အရိယာယ စ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတော။ ဃာတယာမသေတိ ဃာတယိဿာမ။
တံ သုတွာ သိဝယော အဝေါစုံ –
‘‘မာ နံ ဒဏ္ဍေန သတ္ထေန, န ဟိ သော ဗန္ဓနာရဟော၊
ပဗ္ဗာဇေဟိ စ နံ ရဋ္ဌာ, ဝင်္ကေ ဝသတု ပဗ္ဗတေ’’တိ။
တတ္ထ မာ နံ ဒဏ္ဍေန သတ္ထေနာတိ ဒေဝ, တုမှေ တံ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ မာ ဃာတယိတ္ထ။ န ဟိ သော ဗန္ဓနာရဟောတိ သော ဗန္ဓနာရဟောပိ န ဟောတိယေဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၆။)‘‘ဧသော စေ သိဝီနံ ဆန္ဒော, ဆန္ဒံ န ပနုဒါမသေ၊
ဣမံ သော ဝသတု ရတ္တိံ, ကာမေ စ ပရိဘုဉ္ဇတု။
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယဿုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
သမဂ္ဂါ သိဝယော ဟုတွာ, ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယန္တု န’’န္တိ။
တတ္ထ ဝသတူတိ ပုတ္တဒါရဿ ဩဝါဒံ ဒဒမာနော ဝသတု, ဧကရတ္တိဉ္စဿ ဩကာသံ ဒေထာတိ ဝဒတိ။
တေ ‘‘ဧကရတ္တိမတ္တံ ဝသတူ’’တိ ရညော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ ရာဇာ နေ ဥယျောဇေတွာ ပုတ္တဿ သာသနံ ပေသေန္တော ကတ္တာရံ အာမန္တေတွာ တဿ သန္တိကံ ပေသေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝေဿန္တရဿ နိဝေသနံ ဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ကတ္တေ တရမာနော, ဂန္တွာ ဝေဿန္တရံ ဝဒ၊
‘သိဝယော ဒေဝ တေ ကုဒ္ဓါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ။
‘‘ဥဂ္ဂါ စ ရာဇပုတ္တာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ကေဝလော စာပိ နိဂမော, သိဝယော စ သမာဂတာ။
‘‘အသ္မာ ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယဿုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
သမဂ္ဂါ သိဝယော ဟုတွာ, ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ တံ’။
‘‘သ ကတ္တာ တရမာနောဝ, သိဝိရာဇေန ပေသိတော၊
အာမုတ္တဟတ္ထာဘရဏော, သုဝတ္ထော စန္ဒနဘူသိတော။
‘‘သီသံ နှာတော ဥဒကေ သော, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလော၊
ဥပါဂမိ ပုရံ ရမ္မံ, ဝေဿန္တရနိဝေသနံ။
‘‘တတ္ထဒ္ဒသ ကုမာရံ သော, ရမမာနံ သကေ ပုရေ၊
ပရိကိဏ္ဏံ အမစ္စေဟိ, တိဒသာနံဝ ဝါသဝံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၇။)‘‘သော တတ္ထ ဂန္တွာ တရမာနော, ကတ္တာ ဝေဿန္တရံဗြဝိ၊
‘ဒုက္ခံ တေ ဝေဒယိဿာမိ, မာ မေ ကုဇ္ဈိ ရထေသဘ’။
‘‘ဝန္ဒိတွာ ရောဒမာနော သော, ကတ္တာ ရာဇာနမဗြဝိ၊
ဘတ္တာ မေသိ မဟာရာဇ, သဗ္ဗကာမရသာဟရော။
‘‘ဒုက္ခံ တေ ဝေဒယိဿာမိ, တတ္ထ အဿာသယန္တု မံ၊
သိဝယော ဒေဝ တေ ကုဒ္ဓါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ။
‘‘ဥဂ္ဂါ စ ရာဇပုတ္တာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ကေဝလော စာပိ နိဂမော, သိဝယော စ သမာဂတာ။
‘‘အသ္မာ ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယဿုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
သမဂ္ဂါ သိဝယော ဟုတွာ, ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ တ’’န္တိ။
တတ္ထ ကုမာရန္တိ မာတာပိတူနံ အတ္ထိတာယ ‘‘ကုမာရော’’တွေဝ သင်္ခံ ဂတံ ရာဇာနံ။ ရမမာနန္တိ အတ္တနာ ဒိန္နဒါနဿ ဝဏ္ဏံ ကထယမာနံ သောမနဿပ္ပတ္တံ ဟုတွာ နိသိန္နံ။ ပရိကိဏ္ဏံ အမစ္စေဟီတိ အတ္တနာ သဟဇာတေဟိ သဋ္ဌိသဟဿေဟိ အမစ္စေဟိ ပရိဝုတံ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇာသနေ နိသိန္နံ။ ဝေဒယိဿာမီတိ ကထယိဿာမိ။ တတ္ထ အဿာသယန္တု မန္တိ တသ္မိံ ဒုက္ခဿာသနာရောစနေ ကထေတုံ အဝိသဟဝသေန ကိလန္တံ မံ, ဒေဝ, တေ ပါဒါ အဿာသယန္တု, ဝိဿတ္ထော ကထေဟီတိ မံ ဝဒထာတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ကိသ္မိံ မေ သိဝယော ကုဒ္ဓါ, နာဟံ ပဿာမိ ဒုက္ကဋံ၊
တံ မေ ကတ္တေ ဝိယာစိက္ခ, ကသ္မာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ မ’’န္တိ။
တတ္ထ ကိသ္မိန္တိ ကတရသ္မိံ ကာရဏေ။ ဝိယာစိက္ခာတိ ဝိတ္ထာရတော ကထေဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၈။)‘‘ဥဂ္ဂါ စ ရာဇပုတ္တာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
နာဂဒါနေန ခိယျန္တိ, တသ္မာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ တ’’န္တိ။
တတ္ထ ခိယျန္တီတိ ကုဇ္ဈန္တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ အာဟ –
‘‘ဟဒယံ စက္ခုမ္ပဟံ ဒဇ္ဇံ, ကိံ မေ ဗာဟိရကံ ဓနံ၊
ဟိရညံ ဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ မဏိ။
‘‘ဒက္ခိဏံ ဝါပဟံ ဗာဟုံ, ဒိသွာ ယာစကမာဂတေ၊
ဒဒေယျံ န ဝိကမ္ပေယျံ, ဒါနေ မေ ရမတေ မနော။
‘‘ကာမံ မံ သိဝယော သဗ္ဗေ, ပဗ္ဗာဇေန္တု ဟနန္တု ဝါ၊
နေဝ ဒါနာ ဝိရမိဿံ, ကာမံ ဆိန္ဒန္တု သတ္တဓာ’’တိ။
တတ္ထ ယာစကမာဂတေတိ ယာစကေ အာဂတေ တံ ယာစကံ ဒိသွာ။ နေဝ ဒါနာ ဝိရမိဿန္တိ နေဝ ဒါနာ ဝိရမိဿာမိ။
တံ သုတွာ ကတ္တာ နေဝ ရညာ ဒိန္နံ န နာဂရေဟိ ဒိန္နံ အတ္တနော မတိယာ ဧဝ အပရံ သာသနံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ဧဝံ တံ သိဝယော အာဟု, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ကောန္တိမာရာယ တီရေန, ဂိရိမာရဉ္ဇရံ ပတိ၊
ယေန ပဗ္ဗာဇိတာ ယန္တိ, တေန ဂစ္ဆတု သုဗ္ဗတော’’တိ။
တတ္ထ ကောန္တိမာရာယာတိ ကောန္တိမာရာယ နာမ နဒိယာ တီရေန။ ဂိရိမာရဉ္ဇရံ ပတီတိ အာရဉ္ဇရံ နာမ ဂိရိံ အဘိမုခေါ ဟုတွာ။ ယေနာတိ ယေန မဂ္ဂေန ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ ရာဇာနော ဂစ္ဆန္တိ, တေန သုဗ္ဗတော ဝေဿန္တရောပိ ဂစ္ဆတူတိ ဧဝံ သိဝယော ကထေန္တီတိ အာဟ။ ဣဒံ ကိရ သော ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတော ဟုတွာ ကထေသိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သာဓု ဒေါသကာရကာနံ ဂတမဂ္ဂေန ဂမိဿာမိ, မံ ခေါ ပန နာဂရာ န အညေန ဒေါသေန ပဗ္ဗာဇေန္တိ, မယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၅၉။)ဟတ္ထိဿ ဒိန္နတ္တာ ပဗ္ဗာဇေန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အဟံ သတ္တသတကံ မဟာဒါနံ ဒဿာမိ, နာဂရာ မေ ဧကဒိဝသံ ဒါနံ ဒါတုံ ဩကာသံ ဒေန္တု, သွေ ဒါနံ ဒတွာ တတိယဒိဝသေ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘သောဟံ တေန ဂမိဿာမိ, ယေန ဂစ္ဆန္တိ ဒူသကာ၊
ရတ္တိန္ဒိဝံ မေ ခမထ, ယာဝ ဒါနံ ဒဒါမဟ’’န္တိ။
တံ သုတွာ ကတ္တာ ‘‘သာဓု, ဒေဝ, နာဂရာနံ ဝက္ခာမီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ မဟာသတ္တော တံ ဥယျောဇေတွာ မဟာသေနဂုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘တာတ, အဟံ သွေ သတ္တသတကံ နာမ မဟာဒါနံ ဒဿာမိ, သတ္တ ဟတ္ထိသတာနိ, သတ္တ အဿသတာနိ, သတ္တ ရထသတာနိ, သတ္တ ဣတ္ထိသတာနိ, သတ္တ ဓေနုသတာနိ, သတ္တ ဒါသသတာနိ, သတ္တ ဒါသိသတာနိ စ ပဋိယာဒေဟိ, နာနပ္ပကာရာနိ စ အန္နပါနာဒီနိ အန္တမသော သုရမ္ပိ သဗ္ဗံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဥပဋ္ဌပေဟီ’’တိ သတ္တသတကံ မဟာဒါနံ ဝိစာရေတွာ အမစ္စေ ဥယျောဇေတွာ ဧကကောဝ မဒ္ဒိယာ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သိရိသယနပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ကထံ ပဝတ္တေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အာမန္တယိတ္ထ ရာဇာနံ, မဒ္ဒိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနံ၊
ယံ တေ ကိဉ္စိ မယာ ဒိန္နံ, ဓနံ ဓညဉ္စ ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဟိရညံ ဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ၊
သဗ္ဗံ တံ နိဒဟေယျာသိ, ယဉ္စ တေ ပေတ္တိကံ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ နိဒဟေယျာသီတိ နိဓိံ ကတွာ ဌပေယျာသိ။ ပေတ္တိကန္တိ ပိတိတော အာဂတံ။
‘‘တမဗြဝိ ရာဇပုတ္တီ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
ကုဟိံ ဒေဝ နိဒဟာမိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ တမဗြဝီတိ ‘‘မယှံ သာမိကေန ဝေဿန္တရေန ဧတ္တကံ ကာလံ ‘ဓနံ နိဓေဟီ’တိ န ဝုတ္တပုဗ္ဗံ, ဣဒါနေဝ ဝဒတိ, ကုဟိံ နု ခေါ နိဓေတဗ္ဗံ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ အဗြဝိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၀။)‘‘သီလဝန္တေသု ဒဇ္ဇာသိ, ဒါနံ မဒ္ဒိ ယထာရဟံ၊
န ဟိ ဒါနာ ပရံ အတ္ထိ, ပတိဋ္ဌာ သဗ္ဗပါဏိန’’န္တိ။
တတ္ထ ဒဇ္ဇာသီတိ ဘဒ္ဒေ, မဒ္ဒိ ကောဋ္ဌာဒီသု အနိဒဟိတွာ အနုဂါမိကနိဓိံ နိဒဟမာနာ သီလဝန္တေသု ဒဒေယျာသိ။ န ဟိ ဒါနာ ပရန္တိ ဒါနတော ဥတ္တရိတရံ ပတိဋ္ဌာ နာမ န ဟိ အတ္ထိ။
သာ ‘‘သာဓူ’’တိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ဥတ္တရိပိ ဩဝဒန္တော အာဟ –
‘‘ပုတ္တေသု မဒ္ဒိ ဒယေသိ, သဿုယာ သသုရမှိ စ၊
ယော စ တံ ဘတ္တာ မညေယျ, သက္ကစ္စံ တံ ဥပဋ္ဌဟေ။
‘‘နော စေ တံ ဘတ္တာ မညေယျ, မယာ ဝိပ္ပဝသေန တေ၊
အညံ ဘတ္တာရံ ပရိယေသ, မာ ကိသိတ္ထော မယာ ဝိနာ’’တိ။
တတ္ထ ဒယေသီတိ ဒယံ မေတ္တံ ကရေယျာသိ။ ယော စ တံ ဘတ္တာ မညေယျာတိ ဘဒ္ဒေ, ယော စ မယိ ဂတေ ‘‘အဟံ တေ ဘတ္တာ ဘဝိဿာမီ’’တိ တံ မညိဿတိ, တမ္ပိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟေယျာသိ။ မယာ ဝိပ္ပဝသေန တေတိ မယာ သဒ္ဓိံ တဝ ဝိပ္ပဝါသေန သစေ ကောစိ ‘‘အဟံ တေ ဘတ္တာ ဘဝိဿာမီ’’တိ တံ န မညေယျ, အထ သယမေဝ အညံ ဘတ္တာရံ ပရိယေသ။ မာ ကိသိတ္ထော မယာ ဝိနာတိ မယာ ဝိနာ ဟုတွာ မာ ကိသာ ဘဝိ, မာ ကိလမီတိ အတ္ထော။
အထ နံ မဒ္ဒီ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ ဧဝရူပံ ဝစနံ မံ ဘဏတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကသ္မာ, ဒေဝ, ဣမံ အယုတ္တံ ကထံ ကထေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယာ ဟတ္ထိဿ ဒိန္နတ္တာ သိဝယော ကုဒ္ဓါ မံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေန္တိ, သွေ အဟံ သတ္တသတကံ မဟာဒါနံ ဒတွာ တတိယဒိဝသေ နဂရာ နိက္ခမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘အဟဉှိ ဝနံ ဂစ္ဆာမိ, ဃောရံ ဝါဠမိဂါယုတံ၊
သံသယော ဇီဝိတံ မယှံ, ဧကကဿ ဗြဟာဝနေ’’တိ။
တတ္ထ သံသယောတိ အနေကပစ္စတ္ထိကေ ဧကကဿ သုခုမာလဿ မမ ဝနေ ဝသတော ကုတော ဇီဝိတံ, နိစ္ဆယေန မရိဿာမီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝံ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၁။)‘‘တမဗြဝိ ရာဇပုတ္တီ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
အဘုမ္မေ ကထံ နု ဘဏသိ, ပါပကံ ဝတ ဘာသသိ။
‘‘နေသ ဓမ္မော မဟာရာဇ, ယံ တွံ ဂစ္ဆေယျ ဧကကော၊
အဟမ္ပိ တေန ဂစ္ဆာမိ, ယေန ဂစ္ဆသိ ခတ္တိယ။
‘‘မရဏံ ဝါ တယာ သဒ္ဓိံ, ဇီဝိတံ ဝါ တယာ ဝိနာ၊
တဒေဝ မရဏံ သေယျော, ယံ စေ ဇီဝေ တယာ ဝိနာ။
‘‘အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလယိတွာန, ဧကဇာလသမာဟိတံ၊
တတ္ထ မေ မရဏံ သေယျော, ယံ စေ ဇီဝေ တယာ ဝိနာ။
‘‘ယထာ အာရညကံ နာဂံ, ဒန္တိံ အနွေတိ ဟတ္ထိနီ၊
ဇေဿန္တံ ဂိရိဒုဂ္ဂေသု, သမေသု ဝိသမေသု စ။
‘‘ဧဝံ တံ အနုဂစ္ဆာမိ, ပုတ္တေ အာဒါယ ပစ္ဆတော၊
သုဘရာ တေ ဘဝိဿာမိ, န တေ ဟေဿာမိ ဒုဗ္ဘရာ’’တိ။
တတ္ထ အဘုမ္မေတိ အဘူတံ ဝတ မေ ကထေယျာသိ။ နေသ ဓမ္မောတိ န ဧသော သဘာဝေါ, နေတံ ကာရဏံ။ တဒေဝါတိ တယာ သဒ္ဓိံ ယံ မရဏံ အတ္ထိ, တဒေဝ မရဏံ သေယျော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဧကဇာလဘူတေ ဒါရုစိတကေ။ ဇေဿန္တန္တိ ဝိစရန္တံ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သာ ပုန ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝိယ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသံ ဝဏ္ဏေန္တီ အာဟ –
‘‘ဣမေ ကုမာရေ ပဿန္တော, မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ၊
အာသီနေ ဝနဂုမ္ဗသ္မိံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ဣမေ ကုမာရေ ပဿန္တော, မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ၊
ကီဠန္တေ ဝနဂုမ္ဗသ္မိံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ဣမေ ကုမာရေ ပဿန္တော, မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ၊
အဿမေ ရမဏီယမှိ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ဣမေ ကုမာရေ ပဿန္တော, မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ၊
ကီဠန္တေ အဿမေ ရမ္မေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၂။)‘‘ဣမေ ကုမာရေ ပဿန္တော, မာလဓာရီ အလင်္ကတေ၊
အဿမေ ရမဏီယမှိ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ဣမေ ကုမာရေ ပဿန္တော, မာလဓာရီ အလင်္ကတေ၊
ကီဠန္တေ အဿမေ ရမ္မေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဒက္ခိသိ နစ္စန္တေ, ကုမာရေ မာလဓာရိနေ၊
အဿမေ ရမဏီယမှိ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဒက္ခိသိ နစ္စန္တေ, ကုမာရေ မာလဓာရိနေ၊
ကီဠန္တေ အဿမေ ရမ္မေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဒက္ခိသိ မာတင်္ဂံ, ကုဉ္ဇရံ သဋ္ဌိဟာယနံ၊
ဧကံ အရညေ စရန္တံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဒက္ခိသိ မာတင်္ဂံ, ကုဉ္ဇရံ သဋ္ဌိဟာယနံ၊
သာယံ ပါတော ဝိစရန္တံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ကရေဏုသံဃဿ, ယူထဿ ပုရတော ဝဇံ၊
ကောဉ္စံ ကာဟတိ မာတင်္ဂေါ, ကုဉ္ဇရော သဋ္ဌိဟာယနော၊
တဿ တံ နဒတော သုတွာ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ဒုဘတော ဝနဝိကာသေ, ယဒါ ဒက္ခိသိ ကာမဒေါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘မိဂံ ဒိသွာန သာယနှံ, ပဉ္စမာလိနမာဂတံ၊
ကိမ္ပုရိသေ စ နစ္စန္တေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ သောဿသိ နိဂ္ဃေါသံ, သန္ဒမာနာယ သိန္ဓုယာ၊
ဂီတံ ကိမ္ပုရိသာနဉ္စ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ သောဿသိ နိဂ္ဃေါသံ, ဂိရိဂဗ္ဘရစာရိနော၊
ဝဿမာနဿုလူကဿ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ သီဟဿ ဗျဂ္ဃဿ, ခဂ္ဂဿ ဂဝယဿ စ၊
ဝနေ သောဿသိ ဝါဠာနံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၃။)‘‘ယဒါ မောရီဟိ ပရိကိဏ္ဏံ, ဗရိဟီနံ မတ္ထကာသိနံ၊
မောရံ ဒက္ခိသိ နစ္စန္တံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ မောရီဟိ ပရိကိဏ္ဏံ, အဏ္ဍဇံ စိတြပက္ခိနံ၊
မောရံ ဒက္ခိသိ နစ္စန္တံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ မောရီဟိ ပရိကိဏ္ဏံ, နီလဂီဝံ သိခဏ္ဍိနံ၊
မောရံ ဒက္ခိသိ နစ္စန္တံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဒက္ခိသိ ဟေမန္တေ, ပုပ္ဖိတေ ဓရဏီရုဟေ၊
သုရဘိံ သမ္ပဝါယန္တေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဟေမန္တိကေ မာသေ, ဟရိတံ ဒက္ခိသိ မေဒနိံ၊
ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နံ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဒက္ခိသိ ဟေမန္တေ, ပုပ္ဖိတေ ဓရဏီရုဟေ၊
ကုဋဇံ ဗိမ္ဗဇာလဉ္စ, ပုပ္ဖိတံ လောဒ္ဒပဒ္ဓကံ၊
သုရတိံ သမ္ပဝါယန္တေ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ။
‘‘ယဒါ ဟေမန္တိကေ မာသေ, ဝနံ ဒက္ခိသိ ပုပ္ဖိတံ၊
ဩပုပ္ဖါနိ စ ပဒ္ဓါနိ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ မဉ္ဇုကေတိ မဓုရကထေ။ ကရေဏုသံဃဿာတိ ဟတ္ထိနိဃဋာယ။ ယူထဿာတိ ဟတ္ထိယူထဿ ပုရတော ဝဇန္တော ဂစ္ဆန္တော။ ဒုဘတောတိ ဥဘယပဿေသု။ ဝနဝိကာသေတိ ဝနဃဋာယော။ ကာမဒေါတိ မယှံ သဗ္ဗကာမဒေါ။ သိန္ဓုယာတိ နဒိယာ။ ဝဿမာနဿုလူကဿာတိ ဥလူကသကုဏဿ ဝဿမာနဿ။ ဝါဠာနန္တိ ဝါဠမိဂါနံ။ တေသဉှိ သာယနှသမယေ သော သဒ္ဒေါ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒေါ ဝိယ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ရဇ္ဇဿ န သရိဿသီတိ ဝဒတိ, ဗရိဟီနန္တိ ကလာပသဉ္ဆန္နံ။ မတ္ထကာသိနန္တိ နိစ္စံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ နိသိန္နံ။ ‘‘မတ္တကာသိန’’န္တိပိ ပါဌော, ကာမမဒမတ္တံ ဟုတွာ အာသီနန္တိ အတ္ထော။ ဗိမ္ဗဇာလန္တိ ရတ္တင်္ကုရရုက္ခံ။ ဩပုပ္ဖါနီတိ ဩလမ္ဗကပုပ္ဖါနိ ပတိတပုပ္ဖါနိ။
ဧဝံ မဒ္ဒီ ဟိမဝန္တဝါသိနီ ဝိယ ဧတ္တကာဟိ ဂါထာဟိ ဟိမဝန္တံ ဝဏ္ဏေသီတိ။
ဟီမဝန္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၄။)ဖုဿတီပိ ခေါ ဒေဝီ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ကဋုကသာသနံ ဂတံ, ကိံ နု ခေါ ကရောတိ, ဂန္တွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ပဋိစ္ဆန္နယောဂ္ဂေန ဂန္တွာ သိရိဂဗ္ဘဒွါရေ ဌိတာ တေသံ တံ သလ္လာပံ သုတွာ ကလုနံ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေသံ လာလပ္ပိတံ သုတွာ, ပုတ္တဿ သုဏိသာယ စ၊
ကလုနံ ပရိဒေဝေသိ, ရာဇပုတ္တီ ယသဿိနီ။
‘‘သေယျော ဝိသံ မေ ခါယိတံ, ပပါတာ ပပတေယျဟံ၊
ရဇ္ဇုယာ ဗဇ္ဈ မိယျာဟံ, ကသ္မာ ဝေဿန္တရံ ပုတ္တံ၊
ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
‘‘အဇ္ဈာယကံ ဒါနပတိံ, ယာစယောဂံ အမစ္ဆရိံ၊
ပူဇိတံ ပဋိရာဇူဟိ, ကိတ္တိမန္တံ ယသဿိနံ၊
ကသ္မာ ဝေဿန္တရံ ပုတ္တံ, ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
‘‘မာတာပေတ္တိဘရံ ဇန္တုံ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိကံ၊
ကသ္မာ ဝေဿန္တရံ ပုတ္တံ, ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
‘‘ရညော ဟိတံ ဒေဝိဟိတံ, ဉာတီနံ သခိနံ ဟိတံ၊
ဟိတံ သဗ္ဗဿ ရဋ္ဌဿ, ကသ္မာ ဝေဿန္တရံ ပုတ္တံ၊
ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသက’’န္တိ။
တတ္ထ ရာဇပုတ္တီတိ ဖုဿတီ မဒ္ဒရာဇဓီတာ။ ပပတေယျဟန္တိ ပပတေယျံ အဟံ။ ရဇ္ဇုယာ ဗဇ္ဈ မိယျာဟန္တိ ရဇ္ဇုယာ ဂီဝံ ဗန္ဓိတွာ မရေယျံ အဟံ။ ကသ္မာတိ ဧဝံ အမတာယမေဝ မယိ ကေန ကာရဏေန မမ ပုတ္တံ အဒူသကံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေန္တိ။ အဇ္ဈာယကန္တိ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရင်္ဂတံ, နာနာသိပ္ပေသု စ နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တံ။
ဣတိ သာ ကလုနံ ပရိဒေဝိတွာ ပုတ္တဉ္စ သုဏိသဉ္စ အဿာသေတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟ –
‘‘မဓူနိဝ ပလာတာနိ, အမ္ဗာဝ ပတိတာ ဆမာ၊
ဧဝံ ဟေဿတိ တေ ရဋ္ဌံ, ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၅။)‘‘ဟံသော နိခီဏပတ္တောဝ, ပလ္လလသ္မိံ အနူဒကေ၊
အပဝိဒ္ဓေါ အမစ္စေဟိ, ဧကော ရာဇာ ဝိဟိယျသိ။
‘‘တံ တံ ဗြူမိ မဟာရာဇ, အတ္ထော တေ မာ ဥပစ္စဂါ၊
မာ နံ သိဝီနံ ဝစနာ, ပဗ္ဗာဇေသိ အဒူသက’’န္တိ။
တတ္ထ ပလာတာနီတိ ပလာတမက္ခိကာနိ မဓူနိ ဝိယ။ အမ္ဗာဝ ပတိတာ ဆမာတိ ဘူမိယံ ပတိတအမ္ဗပက္ကာနိ ဝိယ။ ဧဝံ မမ ပုတ္တေ ပဗ္ဗာဇိတေ တဝ ရဋ္ဌံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ ဘဝိဿတီတိ ဒီပေတိ။ နိခီဏပတ္တောဝါတိ ပဂ္ဃရိတပတ္တော ဝိယ။ အပဝိဒ္ဓေါ အမစ္စေဟီတိ မမ ပုတ္တေန သဟဇာတေဟိ သဋ္ဌိသဟဿေဟိ အမစ္စေဟိ ဆဍ္ဍိတော ဟုတွာ။ ဝိဟိယျသီတိ ကိလမိဿသိ။ သိဝီနံ ဝစနာတိ သိဝီနံ ဝစနေန မာ နံ အဒူသကံ မမ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေသီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ –
‘‘ဓမ္မဿာပစိတိံ ကုမ္မိ, သိဝီနံ ဝိနယံ ဓဇံ၊
ပဗ္ဗာဇေမိ သကံ ပုတ္တံ, ပါဏာ ပိယတရော ဟိ မေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, အဟံ သိဝီနံ ဓဇံ ဝေဿန္တရံ ကုမာရံ ဝိနယန္တော ပဗ္ဗာဇေန္တော သိဝိရဋ္ဌေ ပေါရာဏကရာဇူနံ ပဝေဏိဓမ္မဿ အပစိတိံ ကုမ္မိ ကရောမိ, တသ္မာ သစေပိ မေ ပါဏာ ပိယတရော သော, တထာပိ နံ ပဗ္ဗာဇေမီတိ။
တံ သုတွာ သာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
‘‘ယဿ ပုဗ္ဗေ ဓဇဂ္ဂါနိ, ကဏိကာရာဝ ပုပ္ဖိတာ၊
ယာယန္တမနုယာယန္တိ, သွဇ္ဇေကောဝ ဂမိဿတိ။
‘‘ယဿ ပုဗ္ဗေ ဓဇဂ္ဂါနိ, ကဏိကာရဝနာနိဝ၊
ယာယန္တမနုယာယန္တိ, သွဇ္ဇေကောဝ ဂမိဿတိ။
‘‘ယဿ ပုဗ္ဗေ အနီကာနိ, ကဏိကာရာဝ ပုပ္ဖိတာ၊
ယာယန္တမနုယာယန္တိ, သွဇ္ဇေကောဝ ဂမိဿတိ။
‘‘ယဿ ပုဗ္ဗေ အနီကာနိ, ကဏိကာရဝနာနိဝ၊
ယာယန္တမနုယာယန္တိ, သွဇ္ဇေကောဝ ဂမိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၆။)‘‘ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာဘာ, ဂန္ဓာရာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလာ၊
ယာယန္တမနုယာယန္တိ, သွဇ္ဇေကောဝ ဂမိဿတိ။
‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ဟတ္ထိနာ ယာတိ, သိဝိကာယ ရထေန စ၊
သွဇ္ဇ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ကထံ ဂစ္ဆတိ ပတ္တိကော။
‘‘ကထံ စန္ဒနလိတ္တင်္ဂေါ, နစ္စဂီတပ္ပဗောဓနော၊
ခုရာဇိနံ ဖရသုဉ္စ, ခါရိကာဇဉ္စ ဟာဟိတိ။
‘‘ကသ္မာ နာဘိဟရိဿန္တိ, ကာသာဝါ အဇိနာနိ စ၊
ပဝိသန္တံ ဗြဟာရညံ, ကသ္မာ စီရံ န ဗဇ္ဈရေ။
‘‘ကထံ နု စီရံ ဓာရေန္တိ, ရာဇပဗ္ဗဇိတာ ဇနာ၊
ကထံ ကုသမယံ စီရံ, မဒ္ဒီ ပရိဒဟိဿတိ။
‘‘ကာသိယာနိ စ ဓာရေတွာ, ခေါမကောဋုမ္ဗရာနိ စ၊
ကုသစီရာနိ ဓာရေန္တီ, ကထံ မဒ္ဒီ ကရိဿတိ။
‘‘ဝယှာဟိ ပရိယာယိတွာ, သိဝိကာယ ရထေန စ၊
သာ ကထဇ္ဇ အနုဇ္ဈင်္ဂီ, ပထံ ဂစ္ဆတိ ပတ္တိကာ။
‘‘ယဿာ မုဒုတလာ ဟတ္ထာ, စရဏာ စ သုခေဓိတာ၊
သာ ကထဇ္ဇ အနုဇ္ဈင်္ဂီ, ပထံ ဂစ္ဆတိ ပတ္တိကာ။
‘‘ယဿာ မုဒုတလာ ပါဒါ, စရဏာ စ သုခေဓိတာ၊
ပါဒုကာဟိ သုဝဏ္ဏာဟိ, ပီဠမာနာဝ ဂစ္ဆတိ၊
သာ ကထဇ္ဇ အနုဇ္ဈင်္ဂီ, ပထံ ဂစ္ဆတိ ပတ္တိကာ။
‘‘ယာဿု ဣတ္ထိသဟဿာနံ, ပုရတော ဂစ္ဆတိ မာလိနီ၊
သာ ကထဇ္ဇ အနုဇ္ဈင်္ဂီ, ဝနံ ဂစ္ဆတိ ဧကိကာ။
‘‘ယာဿု သိဝါယ သုတွာန, မုဟုံ ဥတ္တသတေ ပုရေ၊
သာ ကထဇ္ဇ အနုဇ္ဈင်္ဂီ, ဝနံ ဂစ္ဆတိ ဘီရုကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၇။)‘‘ယာဿု ဣန္ဒသဂေါတ္တဿ, ဥလူကဿ ပဝဿတော၊
သုတွာန နဒတော ဘီတာ, ဝါရုဏီဝ ပဝေဓတိ၊
သာ ကထဇ္ဇ အနုဇ္ဈင်္ဂီ, ဝနံ ဂစ္ဆတိ ဘီရုကာ။
‘‘သကုဏီ ဟတပုတ္တာဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
စိရံ ဒုက္ခေန ဈာယိဿံ, သုညံ အာဂမ္မိမံ ပုရံ။
‘‘သကုဏီ ဟတပုတ္တာဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
ကိသာ ပဏ္ဍု ဘဝိဿာမိ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတီ။
‘‘သကုဏီ ဟတပုတ္တာဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
တေန တေန ပဓာဝိဿံ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတီ။
‘‘ကုရရီ ဟတဆာပါဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
စိရံ ဒုက္ခေန ဈာယိဿံ, သုညံ အာဂမ္မိမံ ပုရံ။
‘‘ကုရရီ ဟတဆာပါဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
ကိသာ ပဏ္ဍု ဘဝိဿာမိ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတီ။
‘‘ကုရရီ ဟတဆာပါဝ, သုညံ ဒိသွာ ကုလာဝကံ၊
တေန တေန ပဓာဝိဿံ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတီ။
‘‘သာ နူန စက္ကဝါကီဝ, ပလ္လလသ္မိံ အနူဒကေ၊
စိရံ ဒုက္ခေန ဈာယိဿံ, သုညံ အာဂမ္မိမံ ပုရံ။
‘‘သာ နူန စက္ကဝါကီဝ, ပလ္လလသ္မိံ အနူဒကေ၊
ကိသာ ပဏ္ဍု ဘဝိဿာမိ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတီ။
‘‘သာ နူန စက္ကဝါကီဝ, ပလ္လလသ္မိံ အနူဒကေ၊
တေန တေန ပဓာဝိဿံ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတီ။
‘‘ဧဝံ မေ ဝိလပန္တိယာ, ရာဇာ ပုတ္တံ အဒူသကံ၊
ပဗ္ဗာဇေသိ ဝနံ ရဋ္ဌာ, မညေ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ကဏိကာရာဝါတိ သုဝဏ္ဏာဘရဏသုဝဏ္ဏဝတ္ထပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ သုပုပ္ဖိတာ ကဏိကာရာ ဝိယ။ ယာယန္တမနုယာယန္တီတိ ဥယျာနဝနကီဠာဒီနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၈။)အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တံ ဝေဿန္တရံ အနုဂစ္ဆန္တိ။ သွဇ္ဇေကောဝါတိ သော အဇ္ဇ ဧကောဝ ဟုတွာ ဂမိဿတိ။ အနီကာနီတိ ဟတ္ထာနီကာဒီနိ။ ဂန္ဓာရာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလာတိ ဂန္ဓာရရဋ္ဌေ ဥပ္ပန္နာ သတသဟဿဂ္ဃနကာ သေနာယ ပါရုတာ ရတ္တကမ္ဗလာ။ ဟာဟိတီတိ ခန္ဓေ ကတွာ ဟရိဿတိ။ ပဝိသန္တန္တိ ပဝိသန္တဿ။ ကသ္မာ စီရံ န ဗဇ္ဈရေတိ ကသ္မာ ဗန္ဓိတုံ ဇာနန္တာ ဝါကစီရံ န ဗန္ဓန္တိ။ ရာဇပဗ္ဗဇိတာတိ ရာဇာနော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတာ။ ခေါမကောဋုမ္ဗရာနီတိ ခေါမရဋ္ဌေ ကောဋုမ္ဗရရဋ္ဌေ ဥပ္ပန္နာနိ သာဋကာနိ။
သာ ကထဇ္ဇာတိ သာ ကထံ အဇ္ဇ။ အနုဇ္ဈင်္ဂီတိ အဂရဟိတအင်္ဂီ။ ပီဠမာနာဝ ဂစ္ဆတီတိ ကမ္ပိတွာ ကမ္ပိတွာ တိဋ္ဌန္တီ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ ယာဿု ဣတ္ထိသဟဿာနန္တိအာဒီသု အဿူတိ နိပါတော, ယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာ သာ’’တိပိ ပါဌော။ သိဝါယာတိ သိင်္ဂါလိယာ။ ပုရေတိ ပုဗ္ဗေ နဂရေ ဝသန္တီ။ ဣန္ဒသဂေါတ္တဿာတိ ကောသိယဂေါတ္တဿ။ ဝါရုဏီဝါတိ ဒေဝတာပဝိဋ္ဌာ ယက္ခဒါသီ ဝိယ။ ဒုက္ခေနာတိ ပုတ္တဝိယောဂသောကဒုက္ခေန။ အာဂမ္မိ မံ ပုရန္တိ ဣမံ မမ ပုတ္တေ ဂတေ ပုတ္တနိဝေသနံ အာဂန္တွာ။ ပိယေ ပုတ္တေတိ ဝေဿန္တရဉ္စေဝ မဒ္ဒိဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ ဟတဆာပါတိ ဟတပေါတကာ။ ပဗ္ဗာဇေသိ ဝနံ ရဋ္ဌာတိ ယဒိ နံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေသီတိ။
ဒေဝိယာ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတွာ သဗ္ဗာ သဉ္ဇယဿ သိဝိကညာ သမာဂတာ ပက္ကန္ဒိံသု။ တာသံ ပက္ကန္ဒိတသဒ္ဒံ သုတွာ မဟာသတ္တဿပိ နိဝေသနေ တထေဝ ပက္ကန္ဒိံသု။ ဣတိ ဒွီသု ရာဇကုလေသု ကေစိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ဝါတဝေဂေန ပမဒ္ဒိတာ သာလာ ဝိယ ပတိတွာ ပရိဝတ္တမာနာ ပရိဒေဝိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿာ လာလပ္ပိတံ သုတွာ, သဗ္ဗာ အန္တေပုရေ ဗဟူ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, သိဝိကညာ သမာဂတာ။
‘‘သာလာဝ သမ္ပမထိတာ, မာလုတေန ပမဒ္ဒိတာ၊
သေန္တိ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ, ဝေဿန္တရနိဝေသနေ။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဝေဿန္တရနိဝေသနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၆၉။)‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ဝေဿန္တရနိဝေသနေ။
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယဿုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
အထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဒါနံ ဒါတုံ ဥပါဂမိ။
‘‘ဝတ္ထာနိ ဝတ္ထကာမာနံ, သောဏ္ဍာနံ ဒေထ ဝါရုဏိံ၊
ဘောဇနံ ဘောဇနတ္ထီနံ, သမ္မဒေဝ ပဝေစ္ဆထ။
‘‘မာ စ ကဉ္စိ ဝနိဗ္ဗကေ, ဟေဋ္ဌယိတ္ထ ဣဓာဂတေ၊
တပ္ပေထ အန္နပါနေန, ဂစ္ဆန္တု ပဋိပူဇိတာ။
‘‘အထေတ္ထ ဝတ္တတီ သဒ္ဒေါ, တုမုလော ဘေရဝေါ မဟာ၊
ဒါနေန တံ နီဟရန္တိ, ပုန ဒါနံ အဒါ တုဝံ။
‘‘တေ သု မတ္တာ ကိလန္တာဝ, သမ္ပတန္တိ ဝနိဗ္ဗကာ၊
နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘အစ္ဆေစ္ဆုံ ဝတ ဘော ရုက္ခံ, နာနာဖလဓရံ ဒုမံ၊
ယထာ ဝေဿန္တရံ ရဋ္ဌာ, ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
‘‘အစ္ဆေစ္ဆုံ ဝတ ဘော ရုက္ခံ, သဗ္ဗကာမဒဒံ ဒုမံ၊
ယထာ ဝေဿန္တရံ ရဋ္ဌာ, ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
‘‘အစ္ဆေစ္ဆုံ ဝတ ဘော ရုက္ခံ, သဗ္ဗကာမရသာဟရံ၊
ယထာ ဝေဿန္တရံ ရဋ္ဌာ, ပဗ္ဗာဇေန္တိ အဒူသကံ။
‘‘ယေ ဝုဍ္ဎာ ယေ စ ဒဟရာ, ယေ စ မဇ္ဈိမပေါရိသာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘အတိယက္ခာ ဝဿဝရာ, ဣတ္ထာဂါရာ စ ရာဇိနော၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၀။)‘‘ထိယောပိ တတ္ထ ပက္ကန္ဒုံ, ယာ တမှိ နဂရေ အဟု၊
နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘ယေ ဗြာဟ္မဏာ ယေ စ သမဏာ, အညေ ဝါပိ ဝနိဗ္ဗကာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘အဓမ္မော ကိရ ဘော’ ဣတိ။
‘‘ယထာ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ယဇမာနော သကေ ပုရေ၊
သိဝီနံ ဝစနတ္ထေန, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘သတ္တ ဟတ္ထိသတေ ဒတွာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆေ မာတင်္ဂေ, ဟေမကပ္ပနဝါသသေ၊
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, တောမရင်္ကုသပါဏိဘိ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘သတ္တ အဿသတေ ဒတွာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
အာဇာနီယေဝ ဇာတိယာ, သိန္ဓဝေ သီဃဝါဟနေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘိ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘သတ္တ ရထသတေ ဒတွာ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘သတ္တ ဣတ္ထိသတေ ဒတွာ, ဧကမေကာ ရထေ ဌိတာ၊
သန္နဒ္ဓါ နိက္ခရဇ္ဇူဟိ, သုဝဏ္ဏေဟိ အလင်္ကတာ။
‘‘ပီတာလင်္ကာရာ ပီတဝသနာ, ပီတာဘရဏဘူသိတာ၊
အာဠာရပမှာ ဟသုလာ, သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊
ဧသ ဝေဿန္တရာ ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘သတ္တ ဓေနုသတေ ဒတွာ, သဗ္ဗာ ကံသုပဓာရဏာ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၁။)‘‘သတ္တ ဒါသိသတေ ဒတွာ, သတ္တ ဒါသသတာနိ စ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘ဟတ္ထီ အဿရထေ ဒတွာ, နာရိယော စ အလင်္ကတာ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတိ။
‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
မဟာဒါနေ ပဒိန္နမှိ, မေဒနီ သမ္ပကမ္ပထ။
‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
ယံ ပဉ္ဇလိကတော ရာဇာ, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ သိဝိကညာတိ ဘိက္ခဝေ, ဖုဿတိယာ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတွာ သဗ္ဗာပိ သဉ္ဇယဿ သိဝိရညော ဣတ္ထိယော သမာဂတာ ဟုတွာ ပက္ကန္ဒုံ ပရိဒေဝိံသု။ ဝေဿန္တရနိဝေသနေတိ တတ္ထ ဣတ္ထီနံ ပက္ကန္ဒိတသဒ္ဒံ သုတွာ ဝေဿန္တရဿပိ နိဝေသနေ တထေဝ ပက္ကန္ဒိတွာ ဒွီသု ရာဇကုလေသု ကေစိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ဝါတဝေဂေန သမ္ပမထိတာ သာလာ ဝိယ ပတိတွာ ပရိဝတ္တန္တာ ပရိဒေဝိံသု။ တတော ရတျာ ဝိဝသာနေတိ ဘိက္ခဝေ, တတော တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန သူရိယေ ဥဂ္ဂတေ ဒါနဝေယျာဝတိကာ ‘‘ဒါနံ ပဋိယာဒိတ’’န္တိ ရညော အာရောစယိံသု။ အထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ ပါတောဝ နှတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတော သာဒုရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ မဟာဇနပရိဝုတော သတ္တသတကံ မဟာဒါနံ ဒါတုံ ဒါနဂ္ဂံ ဥပါဂမိ။
ဒေထာတိ တတ္ထ ဂန္တွာ သဋ္ဌိသဟဿအမစ္စေ အာဏာပေန္တော ဧဝမာဟ။ ဝါရုဏိန္တိ ‘‘မဇ္ဇဒါနံ နာမ နိပ္ဖလ’’န္တိ ဇာနာတိ, ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘သုရာသောဏ္ဍာ ဒါနဂ္ဂံ ပတွာ ‘ဝေဿန္တရဿ ဒါနဂ္ဂေ သုရံ န လဘိမှာ’တိ ဝတ္တုံ မာ လဘန္တူ’’တိ ဒါပေသိ။ ဝနိဗ္ဗကေတိ ဝနိဗ္ဗကဇနေသု ကဉ္စိ ဧကမ္ပိ မာ ဝိဟေဌယိတ္ထ။ ပဋိပူဇိတာတိ မယာ ပူဇိတာ ဟုတွာ ယထာ မံ ထောမယမာနာ ဂစ္ဆန္တိ, တထာ တုမှေ ကရောထာတိ ဝဒတိ။
ဣတိ သော သုဝဏ္ဏာလင်္ကာရာနံ သုဝဏ္ဏဓဇာနံ ဟေမဇာလပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ ဟတ္ထီနံ သတ္တသတာနိ စ, တထာရူပါနညေဝ အဿာနံ သတ္တသတာနိ စ, သီဟစမ္မာဒီဟိ ပရိက္ခိတ္တာနံ နာနာရတနဝိစိတြာနံ သုဝဏ္ဏဓဇာနံ ရထာနံ သတ္တသတာနိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတာနံ ဥတ္တမရူပဓရာနံ ခတ္တိယကညာဒီနံ ဣတ္ထီနံ သတ္တသတာနိ, သုဝိနီတာနံ သုသိက္ခိတာနံ ဒါသာနံ သတ္တသတာနိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၂။)တထာ ဒါသီနံ သတ္တသတာနိ, ဝရဥသဘဇေဋ္ဌကာနံ ကုဏ္ဍောပဒေါဟိနီနံ ဓေနူနံ သတ္တသတာနိ, အပရိမာဏာနိ ပါနဘောဇနာနီတိ သတ္တသတကံ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ တသ္မိံ ဧဝံ ဒါနံ ဒဒမာနေ ဇေတုတ္တရနဂရဝါသိနော ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒါဒယော ‘‘သာမိ, ဝေဿန္တရ သိဝိရဋ္ဌဝါသိနော တံ ‘ဒါနံ ဒေတီ’တိ ပဗ္ဗာဇေန္တိ, တွံ ပုန ဒါနမေဝ ဒေသီ’’တိ ပရိဒေဝိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အထေတ္ထ ဝတ္တတီ သဒ္ဒေါ, တုမုလော ဘေရဝေါ မဟာ၊
ဒါနေန တံ နီဟရန္တိ, ပုန ဒါနံ အဒါ တုဝ’’န္တိ။
ဒါနပဋိဂ္ဂါဟကာ ပန ဒါနံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိရ ဝေဿန္တရော ရာဇာ အမှေ အနာထေ ကတွာ အရညံ ပဝိသိဿတိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ကဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဆိန္နပါဒါ ဝိယ ပတန္တာ အာဝတ္တန္တာ ပရိဝတ္တန္တာ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ သု မတ္တာ ကိလန္တာဝ, သမ္ပတန္တိ ဝနိဗ္ဗကာ၊
နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ’’တိ။
တတ္ထ တေ သု မတ္တာတိ သု-ကာရော နိပါတမတ္တော, တေ ဝနိဗ္ဗကာတိ အတ္ထော။ မတ္တာ ကိလန္တာဝါတိ မတ္တာ ဝိယ ကိလန္တာ ဝိယ စ ဟုတွာ။ သမ္ပတန္တီတိ ပရိဝတ္တိတွာ ဘူမိယံ ပတန္တိ။ အစ္ဆေစ္ဆုံ ဝတာတိ ဆိန္ဒိံသု, ဝတာတိ နိပါတမတ္တံ။ ယထာတိ ယေန ကာရဏေန။ အတိယက္ခာတိ ဘူတဝိဇ္ဇာ ဣက္ခဏိကာပိ။ ဝဿဝရာတိ ဥဒ္ဓဋဗီဇာ ဩရောဓပါလကာ။ ဝစနတ္ထေနာတိ ဝစနကာရဏေန။ သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇတီတိ အတ္တနော ရဋ္ဌာ နိဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဂါမဏီယေဟီတိ ဟတ္ထာစရိယေဟိ။ အာဇာနီယေဝါတိ ဇာတိသမ္ပန္နေ။ ဂါမဏီယေဟီတိ အဿာစရိယေဟိ။ ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘီတိ ဣလ္လိယဉ္စ စာပဉ္စ ဓာရေန္တေဟိ။ ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေတိ ဒီပိစမ္မဗျဂ္ဃစမ္မပရိက္ခိတ္တေ။ ဧကမေကာ ရထေ ဌိတာတိ သော ကိရ ဧကမေကံ ဣတ္ထိရတနံ ရထေ ဌပေတွာ အဋ္ဌအဋ္ဌဝဏ္ဏဒါသီဟိ ပရိဝုတံ ကတွာ အဒါသိ။
နိက္ခရဇ္ဇူဟီတိ သုဝဏ္ဏသုတ္တမယေဟိ ပါမင်္ဂေဟိ။ အာဠာရပမှာတိ ဝိသာလက္ခိဂဏ္ဍာ။ ဟသုလာတိ မှိတပုဗ္ဗင်္ဂမကထာ။ သုသညာတိ သုဿောဏိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၃။)တနုမဇ္ဈိမာတိ ကရတလမိဝ တနုမဇ္ဈိမဘာဂါ။ တဒါ ပန ဒေဝတာယော ဇမ္ဗုဒီပတလေ ရာဇူနံ ‘‘ဝေဿန္တရော ရာဇာ မဟာဒါနံ ဒေတီ’’တိ အာရောစယိံသု, တသ္မာ တေ ခတ္တိယာ ဒေဝတာနုဘာဝေနာဂန္တွာ တာ ဂဏှိတွာ ပက္ကမိံသု။ ကံသုပဓာရဏာတိ ဣဓ ကံသန္တိ ရဇတဿ နာမံ, ရဇတမယေန ခီရပဋိစ္ဆနဘာဇနေန သဒ္ဓိညေဝ အဒါသီတိ အတ္ထော။ ပဒိန္နမှီတိ ဒီယမာနေ။ သမ္ပကမ္ပထာတိ ဒါနတေဇေန ကမ္ပိတ္ထ။ ယံ ပဉ္ဇလိကတောတိ ယံ သော ဝေဿန္တရော ရာဇာ မဟာဒါနံ ဒတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အတ္တနော ဒါနံ နမဿမာနော ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဿ မေ ဣဒံ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ပဉ္ဇလိကတော အဟောသိ, တဒါပိ ဘီသနကမေဝ အဟောသိ, တသ္မိံ ခဏေ ပထဝီ ကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထော။ နိရဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ကတွာ နိဂ္ဂစ္ဆတိယေဝ, န ကောစိ နံ နိဝါရေတီတိ အတ္ထော။
အပိစ ခေါ တဿ ဒါနံ ဒဒန္တဿေဝ သာယံ အဟောသိ။ သော အတ္တနော နိဝေသနမေဝ ဂန္တွာ ‘‘မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ သွေ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အလင်္ကတရထေန မာတာပိတူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂတော။ မဒ္ဒီဒေဝီပိ ‘‘အဟံ သာမိနာ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေဿာမီ’’တိ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂတာ။ မဟာသတ္တော ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂမနဘာဝံ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အာမန္တယိတ္ထ ရာဇာနံ, သဉ္ဇယံ ဓမ္မိနံ ဝရံ၊
အဝရုဒ္ဓသိ မံ ဒေဝ, ဝင်္ကံ ဂစ္ဆာမိ ပဗ္ဗတံ။
‘‘ယေ ဟိ ကေစိ မဟာရာဇ, ဘူတာ ယေ စ ဘဝိဿရေ၊
အတိတ္တာယေဝ ကာမေဟိ, ဂစ္ဆန္တိ ယမသာဓနံ။
‘‘သွာဟံ သကေ အဘိဿသိံ, ယဇမာနော သကေ ပုရေ၊
သိဝီနံ ဝစနတ္ထေန, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇဟံ။
‘‘အဃံ တံ ပဋိသေဝိဿံ, ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ၊
ခဂ္ဂဒီပိနိသေဝိတေ, အဟံ ပုညာနိ ကရောမိ၊
တုမှေ ပင်္ကမှိ သီဒထာ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မိနံ ဝရန္တိ ဓမ္မိကရာဇူနံ အန္တရေ ဥတ္တမံ။ အဝရုဒ္ဓသီတိ ရဋ္ဌာ နီဟရသိ။ ဘူတာတိ အတီတာ။ ဘဝိဿရေတိ ယေ စ အနာဂတေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၄။)ဘဝိဿန္တိ, ပစ္စုပ္ပန္နေ စ နိဗ္ဗတ္တာ။ ယမသာဓနန္တိ ယမရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ သွာဟံ သကေ အဘိဿသိန္တိ သော အဟံ အတ္တနော နဂရဝါသိနောယေဝ ပီဠေသိံ။ ကိံ ကရောန္တော? ယဇမာနော သကေ ပုရေတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘သော အဟ’’န္တိ လိခိတံ။ နိရဇ္ဇဟန္တိ နိက္ခန္တော အဟံ။ အဃံ တန္တိ ယံ အရညေ ဝသန္တေန ပဋိသေဝိတဗ္ဗံ ဒုက္ခံ, တံ ပဋိသေဝိဿာမိ။ ပင်္ကမှီတိ တုမှေ ပန ကာမပင်္ကမှိ သီဒထာတိ ဝဒတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဣမာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ ပိတရာ သဒ္ဓိံ ကထေတွာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေန္တော ဧဝမာဟ –
‘‘အနုဇာနာဟိ မံ အမ္မ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတိ၊
သွာဟံ သကေ အဘိဿသိံ, ယဇမာနော သကေ ပုရေ၊
သိဝီနံ ဝစနတ္ထေန, သမှာ ရဋ္ဌာ နိရဇ္ဇဟံ။
‘‘အဃံ တံ ပဋိသေဝိဿံ, ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ၊
ခဂ္ဂဒီပိနိသေဝိတေ, အဟံ ပုညာနိ ကရောမိ၊
တုမှေ ပင်္ကမှိ သီဒထာ’’တိ။
တံ သုတွာ ဖုဿတီ အာဟ –
‘‘အနုဇာနာမိ တံ ပုတ္တ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ တေ သမိဇ္ဈတု၊
အယဉ္စ မဒ္ဒီ ကလျာဏီ, သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊
အစ္ဆတံ သဟ ပုတ္တေဟိ, ကိံ အရညေ ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ သမိဇ္ဈတူတိ ဈာနေန သမိဒ္ဓါ ဟောတု။ အစ္ဆတန္တိ အစ္ဆတု, ဣဓေဝ ဟောတူတိ ဝဒတိ။
‘‘နာဟံ အကာမာ ဒါသိမ္ပိ, အရညံ နေတုမုဿဟေ၊
သစေ ဣစ္ဆတိ အနွေတု, သစေ နိစ္ဆတိ အစ္ဆတူ’’တိ။
တတ္ထ အကာမာတိ အမ္မ, ကိံ နာမေတံ ကထေထ, အဟံ အနိစ္ဆာယ ဒါသိမ္ပိ နေတုံ န ဥဿဟာမီတိ။
တတော ပုတ္တဿ ကထံ သုတွာ ရာဇာ သုဏှံ ယာစိတုံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၅။)‘‘တတော သုဏှံ မဟာရာဇာ, ယာစိတုံ ပဋိပဇ္ဇထ၊
မာ စန္ဒနသမာစာရေ, ရဇောဇလ္လံ အဓာရယိ။
‘‘မာ ကာသိယာနိ ဓာရေတွာ, ကုသစီရံ အဓာရယိ၊
ဒုက္ခော ဝါသော အရညသ္မိံ, မာ ဟိ တွံ လက္ခဏေ ဂမီ’’တိ။
တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇထာတိ ဘိက္ခဝေ, ပုတ္တဿ ကထံ သုတွာ ရာဇာ သုဏှံ ယာစိတုံ ပဋိပဇ္ဇိ။ စန္ဒနသမာစာရေတိ လောဟိတစန္ဒနေန ပရိကိဏ္ဏသရီရေ။ မာ ဟိ တွံ လက္ခဏေ ဂမီတိ သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတေ မာ တွံ အရညံ ဂမီတိ။
‘‘တမဗြဝိ ရာဇပုတ္တီ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
နာဟံ တံ သုခမိစ္ဆေယျံ, ယံ မေ ဝေဿန္တရံ ဝိနာ’’တိ။
တတ္ထ တမဗြဝီတိ တံ သသုရံ အဗြဝိ။
‘‘တမဗြဝိ မဟာရာဇာ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
ဣင်္ဃ မဒ္ဒိ နိသာမေဟိ, ဝနေ ယေ ဟောန္တိ ဒုဿဟာ။
‘‘ဗဟူ ကီဋာ ပဋင်္ဂါ စ, မကသာ မဓုမက္ခိကာ၊
တေပိ တံ တတ္ထ ဟိံ သေယျုံ, တံ တေ ဒုက္ခတရံ သိယာ။
‘‘အပရေ ပဿ သန္တာပေ, နဒီနုပနိသေဝိတေ၊
သပ္ပါ အဇဂရာ နာမ, အဝိသာ တေ မဟဗ္ဗလာ။
‘‘တေ မနုဿံ မိဂံ ဝါပိ, အပိ မာသန္နမာဂတံ၊
ပရိက္ခိပိတွာ ဘောဂေဟိ, ဝသမာနေန္တိ အတ္တနော။
‘‘အညေပိ ကဏှဇဋိနော, အစ္ဆာ နာမ အဃမ္မိဂါ၊
န တေဟိ ပုရိသော ဒိဋ္ဌော, ရုက္ခမာရုယှ မုစ္စတိ။
‘‘သံဃဋ္ဋယန္တာ သိင်္ဂါနိ, တိက္ခဂ္ဂါတိပ္ပဟာရိနော၊
မဟိံသာ ဝိစရန္တေတ္ထ, နဒိံ သောတုမ္ဗရံ ပတိ။
‘‘ဒိသွာ မိဂါနံ ယူထာနံ, ဂဝံ သဉ္စရတံ ဝနေ၊
ဓေနုဝ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓါဝ, ကထံ မဒ္ဒိ ကရိဿသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၆။)‘‘ဒိသွာ သမ္ပတိတေ ဃောရေ, ဒုမဂ္ဂေသု ပ္လဝင်္ဂမေ၊
အခေတ္တညာယ တေ မဒ္ဒိ, ဘဝိဿတေ မဟဗ္ဘယံ။
‘‘ယာ တွံ သိဝါယ သုတွာန, မုဟုံ ဥတ္တသယီ ပုရေ၊
သာ တွံ ဝင်္ကမနုပ္ပတ္တာ, ကထံ မဒ္ဒိ ကရိဿသိ။
‘‘ဌိတေ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ, သန္နိသိန္နေသု ပက္ခိသု၊
သဏတေဝ ဗြဟာရညံ, တတ္ထ ကိံ ဂန္တုမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ တမဗြဝီတိ တံ သုဏှံ အဗြဝိ။ အပရေ ပဿ သန္တာပေတိ အညေပိ သန္တာပေ ဘယဇနကေ ပေက္ခ။ နဒီနုပနိသေဝိတေတိ နဒီနံ ဥပနိသေဝိတေ အာသန္နဋ္ဌာနေ, နဒီကူလေ ဝသန္တေတိ အတ္ထော။ အဝိသာတိ နိဗ္ဗိသာ။ အပိ မာသန္နန္တိ အာသန္နံ အတ္တနော သရီရသမ္ဖဿံ အာဂတန္တိ အတ္ထော။ အဃမ္မိဂါတိ အဃကရာ မိဂါ, ဒုက္ခာဝဟာ မိဂါတိ အတ္ထော။ နဒိံ သောတုမ္ဗရံ ပတီတိ သောတုမ္ဗရာယ နာမ နဒိယာ တီရေ။ ယူထာနန္တိ ယူထာနိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဓေနုဝ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓါဝါတိ တဝ ဒါရကေ အပဿန္တီ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓါ ဓေနု ဝိယ ကထံ ကရိဿသိ။ ဝ-ကာရော ပနေတ္ထ နိပါတမတ္တောဝ။ သမ္ပတိတေတိ သမ္ပတန္တေ။ ဃောရေတိ ဘီသနကေ ဝိရူပေ။ ပ္လဝင်္ဂမေတိ မက္ကဋေ။ အခေတ္တညာယာတိ အရညဘူမိအကုသလတာယ။ ဘဝိဿတေတိ ဘဝိဿတိ။ သိဝါယ သုတွာနာတိ သိင်္ဂါလိယာ သဒ္ဒံ သုတွာ။ မုဟုန္တိ ပုနပ္ပုနံ။ ဥတ္တသယီတိ ဥတ္တသသိ။ သဏတေဝါတိ နဒတိ ဝိယ သဏန္တံ ဝိယ ဘဝိဿတိ။
‘‘တမဗြဝိ ရာဇပုတ္တီ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
ယာနိ ဧတာနိ အက္ခာသိ, ဝနေ ပဋိဘယာနိ မေ၊
သဗ္ဗာနိ အဘိသမ္ဘောဿံ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘ကာသံ ကုသံ ပေါဋကိလံ, ဥသိရံ မုဉ္စပဗ္ဗဇံ၊
ဥရသာ ပနုဒဟိဿာမိ, နဿ ဟေဿာမိ ဒုန္နယာ။
‘‘ဗဟူဟိ ဝတ စရိယာဟိ, ကုမာရီ ဝိန္ဒတေ ပတိံ၊
ဥဒရဿုပရောဓေန, ဂေါဟနုဝေဌနေန စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၇။)‘‘အဂ္ဂိဿ ပါရိစရိယာယ, ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနေန စ၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘အပိဿာ ဟောတိ အပ္ပတ္တော, ဥစ္ဆိဋ္ဌမပိ ဘုဉ္ဇိတုံ၊
ယော နံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာန, အကာမံ ပရိကဍ္ဎတိ၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘ကေသဂ္ဂဟဏမုက္ခေပါ, ဘူမျာ စ ပရိသုမ္ဘနာ၊
ဒတွာ စ နော ပက္ကမတိ, ဗဟုံ ဒုက္ခံ အနပ္ပကံ၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘သုက္ကစ္ဆဝီ ဝေဓဝေရာ, ဒတွာ သုဘဂမာနိနော၊
အကာမံ ပရိကဍ္ဎန္တိ, ဥလူကညေဝ ဝါယသာ၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘အပိ ဉာတိကုလေ ဖီတေ, ကံသပဇ္ဇောတနေ ဝသံ၊
နေဝါတိဝါကျံ န လဘေ, ဘာတူဟိ သခိနီဟိပိ၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘နဂ္ဂါ နဒီ အနုဒကာ, နဂ္ဂံ ရဋ္ဌံ အရာဇကံ၊
ဣတ္ထီပိ ဝိဓဝါ နဂ္ဂါ, ယဿာပိ ဒသ ဘာတရော၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘ဓဇော ရထဿ ပညာဏံ, ဓူမော ပညာဏမဂ္ဂိနော၊
ရာဇာ ရဋ္ဌဿ ပညာဏံ, ဘတ္တာ ပညာဏမိတ္ထိယာ၊
ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘ယာ ဒလိဒ္ဒီ ဒလိဒ္ဒဿ, အဍ္ဎာ အဍ္ဎဿ ကိတ္တိမာ၊
တံ ဝေ ဒေဝါ ပသံသန္တိ, ဒုက္ကရဉှိ ကရောတိ သာ။
‘‘သာမိကံ အနုဗန္ဓိဿံ, သဒါ ကာသာယဝါသိနီ၊
ပထဗျာပိ အဘိဇ္ဇန္တျာ, ဝေဓဗျံ ကဋုကိတ္ထိယာ။
‘‘အပိ သာဂရပရိယန္တံ, ဗဟုဝိတ္တဓရံ မဟိံ၊
နာနာရတနပရိပူရံ, နိစ္ဆေ ဝေဿန္တရံ ဝိနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၈။)‘‘ကထံ နု တာသံ ဟဒယံ, သုခရာ ဝတ ဣတ္ထိယော၊
ယာ သာမိကေ ဒုက္ခိတမှိ, သုခမိစ္ဆန္တိ အတ္တနော။
‘‘နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ၊
တမဟံ အနုဗန္ဓိဿံ, သဗ္ဗကာမဒဒေါ ဟိ မေ’’တိ။
တတ္ထ တမဗြဝီတိ ဘိက္ခဝေ, မဒ္ဒီ ရညော ဝစနံ သုတွာ တံ ရာဇာနံ အဗြဝိ။ အဘိသမ္ဘောဿန္တိ သဟိဿာမိ အဓိဝါသေဿာမိ။ ပေါဋကိလန္တိ ပေါဋကိလတိဏံ။ ပနုဒဟိဿာမီတိ ဒွေဓာ ကတွာ ဝေဿန္တရဿ ပုရတော ဂမိဿာမိ။ ဥဒရဿုပရောဓေနာတိ ဥပဝါသေန ခုဒါဓိဝါသေန။ ဂေါဟနုဝေဌနေန စာတိ ဝိသာလကဋိယော ဩနတပဿာ စ ဣတ္ထိယော သာမိကံ လဘန္တီတိ ကတွာ ဂေါဟနုနာ ကဋိဖလကံ ကောဋ္ဋာပေတွာ ဝေဌနေန စ ပဿာနိ ဩနာမေတွာ ကုမာရိကာ ပတိံ လဘတိ။ ကဋုကန္တိ အသာတံ။ ဂစ္ဆညေဝါတိ ဂမိဿာမိယေဝ။
အပိဿာ ဟောတိ အပ္ပတ္တောတိ တဿာ ဝိဓဝါယ ဥစ္ဆိဋ္ဌကမ္ပိ ဘုဉ္ဇိတုံ အနနုစ္ဆဝိကောဝ။ ယော နန္တိ ယော နီစဇစ္စော တံ ဝိဓဝံ အနိစ္ဆမာနညေဝ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎတိ။ ကေသဂ္ဂဟဏမုက္ခေပါ, ဘူမျာ စ ပရိသုမ္ဘနာတိ အသာမိကံ ဣတ္ထိံ ဟတ္ထပါဒေဟိ ကေသဂ္ဂဟဏံ, ဥက္ခေပါ, ဘူမိယံ ပါတနန္တိ ဧတာနိ အဝမညနာနိ ကတွာ အတိက္ကမန္တိ။ ဒတွာ စာတိ အသာမိကာယ ဣတ္ထိယာ ဧဝရူပံ ဗဟုံ အနပ္ပကံ ဒုက္ခံ ပရပုရိသော ဒတွာ စ နော ပက္ကမတိ နိရာသင်္ကော ဩလောကေန္တောဝ တိဋ္ဌတိ။
သုက္ကစ္ဆဝီတိ နှာနီယစုဏ္ဏေန ဥဋ္ဌာပိတစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ။ ဝေဓဝေရာတိ ဝိဓဝိတ္ထိကာမာ ပုရိသာ။ ဒတွာတိ ကိဉ္စိဒေဝ အပ္ပမတ္တကံ ဓနံ ဒတွာ။ သုဘဂမာနိနောတိ မယံ သုဘဂါတိ မညမာနာ။ အကာမန္တိ တံ ဝိဓဝံ အသာမိကံ အကာမံ။ ဥလူကညေဝ ဝါယသာတိ ကာကာ ဝိယဥလူကံ ပရိကဍ္ဎန္တိ။ ကံသပဇ္ဇောတနေတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနာဘာယ ပဇ္ဇောတန္တေ။ ဝသန္တိ ဧဝရူပေပိ ဉာတိကုလေ ဝသမာနာ။ နေဝါတိဝါကျံ န လဘေတိ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ နိဿာမိကာ, ယာဝဇီဝံ အမှာကညေဝ ဘာရော ဇာတော’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဝဒန္တေဟိ ဘာတူဟိပိ သခိနီဟိပိ အတိဝါကျံ ဂရဟဝစနံ နေဝ န လဘတိ။ ပညာဏန္တိ ပါကဋဘာဝကာရဏံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၇၉။)ယာ ဒလိဒ္ဒီ ဒလိဒ္ဒဿာတိ ဒေဝ, ကိတ္တိသမ္ပန္နာ ယာ ဣတ္ထီ အတ္တနော သာမိကဿ ဒလိဒ္ဒဿ ဒုက္ခပ္ပတ္တကာလေ သယမ္ပိ ဒလိဒ္ဒီ သမာနာ ဒုက္ခာဝ ဟောတိ, တဿ အဍ္ဎကာလေ တေနေဝ သဒ္ဓိံ အဍ္ဎာ သုခပ္ပတ္တာ ဟောတိ, တံ ဝေ ဒေဝါ ပသံသန္တိ။ အဘိဇ္ဇန္တျာတိ အဘိဇ္ဇန္တိယာ။ သစေပိ ဟိ ဣတ္ထိယာ သကလပထဝီ န ဘိဇ္ဇတိ, တာယ သကလာယ ပထဝိယာ သာဝ ဣဿရာ ဟောတိ, တထာပိ ဝေဓဗျံ ကဋုကမေဝါတိ အတ္ထော။ သုခရာ ဝတ ဣတ္ထိယောတိ သုဋ္ဌု ခရာ ဝတ ဣတ္ထိယော။
‘‘တမဗြဝိ မဟာရာဇာ, မဒ္ဒိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနံ၊
ဣမေ တေ ဒဟရာ ပုတ္တာ, ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော၊
နိက္ခိပ္ပ လက္ခဏေ ဂစ္ဆ, မယံ တေ ပေါသယာမသေ’’တိ။
တတ္ထ ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘောတိ ဇာလီ စ ကဏှာဇိနာ စာတိ ဥဘော။ နိက္ခိပ္ပါတိ ဣမေ နိက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆာဟီတိ။
‘‘တမဗြဝိ ရာဇပုတ္တီ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
ပိယာ မေ ပုတ္တကာ ဒေဝ, ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော၊
တျမှံ တတ္ထ ရမေဿန္တိ, အရညေ ဇီဝသောကိန’’န္တိ။
တတ္ထ တျမှန္တိ တေ ဒါရကာ အမှာကံ တတ္ထ အရညေ။ ဇီဝသောကိနန္တိ အဝိဂတသောကာနံ ဟဒယံ ရမယိဿန္တီတိ အတ္ထော။
‘‘တမဗြဝိ မဟာရာဇာ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
သာလီနံ ဩဒနံ ဘုတွာ, သုစိံ မံသူပသေစနံ၊
ရုက္ခဖလာနိ ဘုဉ္ဇန္တာ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ဘုတွာ သတပလေ ကံသေ, သောဝဏ္ဏေ သတရာဇိကေ၊
ရုက္ခပတ္တေသု ဘုဉ္ဇန္တာ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ကာသိယာနိ စ ဓာရေတွာ, ခေါမကောဋုမ္ဗရာနိ စ၊
ကုသစီရာနိ ဓာရေန္တာ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ဝယှာဟိ ပရိယာယိတွာ, သိဝိကာယ ရထေန စ၊
ပတ္တိကာ ပရိဓာဝန္တာ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၀။)‘‘ကူဋာဂါရေ သယိတွာန, နိဝါတေ ဖုသိတဂ္ဂဠေ၊
သယန္တာ ရုက္ခမူလသ္မိံ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ပလ္လင်္ကေသု သယိတွာန, ဂေါနကေ စိတ္တသန္ထတေ၊
သယန္တာ တိဏသန္ထာရေ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ဂန္ဓကေန ဝိလိမ္ပိတွာ, အဂရုစန္ဒနေန စ၊
ရဇောဇလ္လာနိ ဓာရေန္တာ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ။
‘‘စာမရမောရဟတ္ထေဟိ, ဗီဇိတင်္ဂါ သုခေဓိတာ၊
ဖုဋ္ဌာ ဍံသေဟိ မကသေဟိ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ’’တိ။
တတ္ထ ပလသတေ ကံသေတိ ပလသတေန ကတာယ ကဉ္စနပါတိယာ။ ဂေါနကေ စိတ္တသန္ထတေတိ မဟာပိဋ္ဌိယံ ကာဠကောဇဝေ စေဝ ဝိစိတ္တကေ သန္ထရေ စ။ စာမရမောရဟတ္ထေဟီတိ စာမရေဟိ စေဝ မောရဟတ္ထေဟိ စ ဗီဇိတင်္ဂါ။
ဧဝံ တေသံ သလ္လပန္တာနညေဝ ရတ္တိ ဝိဘာယိ, သူရိယော ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။ မဟာသတ္တဿ စတုသိန္ဓဝယုတ္တံ အလင်္ကတရထံ အာနေတွာ ရာဇဒွါရေ ဌပယိံသု။ မဒ္ဒီပိ သဿုသသုရေ ဝန္ဒိတွာ သေသိတ္ထိယော အပလောကေတွာ ဒွေ ပုတ္တေ အာဒါယ ဝေဿန္တရတော ပဌမတရံ ဂန္တွာ ရထေ အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တမဗြဝိ ရာဇပုတ္တီ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
မာ ဒေဝ ပရိဒေဝေသိ, မာ စ တွံ ဝိမနော အဟု၊
ယထာ မယံ ဘဝိဿာမ, တထာ ဟေဿန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ပက္ကာမိ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
သိဝိမဂ္ဂေန အနွေသိ, ပုတ္တေ အာဒါယ လက္ခဏာ’’တိ။
တတ္ထ သိဝိမဂ္ဂေနာတိ သိဝိရညော ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေန။ အနွေသီတိ တံ အဂမာသိ, ပါသာဒါ ဩတရိတွာ ရထံ အဘိရုဟီတိ အတ္ထော။
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဒါနံ ဒတွာန ခတ္တိယော၊
ပိတု မာတု စ ဝန္ဒိတွာ, ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၁။)‘‘စတုဝါဟိံ ရထံ ယုတ္တံ, သီဃမာရုယှ သန္ဒနံ၊
အာဒါယ ပုတ္တဒါရဉ္စ, ဝင်္ကံ ပါယာသိ ပဗ္ဗတ’’န္တိ။
တတ္ထ တတောတိ ဘိက္ခဝေ, တဿာ မဒ္ဒိယာ ရထံ အဘိရုဟိတွာ ဌိတကာလေ။ ဒတွာတိ ဟိယျော ဒါနံ ဒတွာ။ ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏန္တိ ပဒက္ခိဏဉ္စ ကတွာ။ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ယေနာသိ ဗဟုကော ဇနော၊
အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမ, အရောဂါ ဟောန္တု ဉာတယော’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ ယတ္ထ ‘‘ဝေဿန္တရံ ရာဇာနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဗဟုကော ဇနော ဌိတော အာသိ, တတ္ထ ရထံ ပေသေတွာ မဟာဇနံ အာပုစ္ဆန္တော ‘‘အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမ, အရောဂါ ဟောန္တု ဉာတယော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဘိက္ခဝေ, တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ ဉာတကေ အာဟ – ‘‘တုမှေ အာမန္တေတွာ မယံ ဂစ္ဆာမ, တုမှေ သုခိတာ ဟောထ နိဒုက္ခာ’’တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော မဟာဇနံ အာမန္တေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောထ, ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောထာ’’တိ တေသံ ဩဝဒိတွာ ပက္ကာမိ။ ဂစ္ဆန္တေ ပန ဗောဓိသတ္တေ မာတာ ‘‘ပုတ္တော မေ ဒါနဝိတ္တကော ဒါနံ ဒေတူ’’တိ အာဘရဏေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တရတနပူရာနိ သကဋာနိ ဥဘောသု ပဿေသု ပေသေသိ။ သောပိ အတ္တနော ကာယာရုဠှမေဝ အာဘရဏဘဏ္ဍံ ဩမုဉ္စိတွာ သမ္ပတ္တယာစကာနံ အဋ္ဌာရသ ဝါရေ ဒတွာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ အဒါသိ။ သော နဂရာ နိက္ခမိတွာ စ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေတုကာမော အဟောသိ။ အထဿ မနံ ပဋိစ္စ ရထပ္ပမာဏဋ္ဌာနေ မဟာပထဝီ ဘိဇ္ဇိတွာ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ ပရိဝတ္တိတွာ ရထံ နဂရာဘိမုခံ အကာသိ။ သော မာတာပိတူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဩလောကေသိ။ တေန ကာရဏေန ပထဝီကမ္ပော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နိက္ခမိတွာန နဂရာ, နိဝတ္တိတွာ ဝိလောကိတေ၊
တဒါပိ ပထဝီ ကမ္ပိ, သိနေရုဝနဝဋံသကာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၉၃)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၂။)သယံ ပန ဩလောကေတွာ မဒ္ဒိမ္ပိ ဩလောကာပေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣင်္ဃ မဒ္ဒိ နိသာမေဟိ, ရမ္မရူပံဝ ဒိဿတိ၊
အာဝါသံ သိဝိသေဋ္ဌဿ, ပေတ္တိကံ ဘဝနံ မမာ’’တိ။
တတ္ထ နိသာမေဟီတိ ဩလောကေဟိ။
အထ မဟာသတ္တော သဟဇာတေ သဋ္ဌိသဟဿအမစ္စေ စ သေသဇနဉ္စ နိဝတ္တာပေတွာ ရထံ ပါဇေန္တော မဒ္ဒိံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, သစေ ပစ္ဆတော ယာစကာ အာဂစ္ဆန္တိ, ဥပဓာရေယျာသီ’’တိ။ သာပိ ဩလောကေန္တီ နိသီဒိ။ အထဿ သတ္တသတကံ မဟာဒါနံ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တာ စတ္တာရော ဗြာဟ္မဏာ နဂရံ အာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ ဝေဿန္တရော ရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒါနံ ဒတွာ ဂတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ ဂတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ရထေန ဂတော’’တိ သုတွာ ‘‘အဿေ နံ ယာစိဿာမာ’’တိ အနုဗန္ဓိံသု။ အထ မဒ္ဒီ တေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ယာစကာ အာဂစ္ဆန္တိ, ဒေဝါ’’တိ အာရောစေသိ။ မဟာသတ္တော ရထံ ဌပေသိ။ တေ အာဂန္တွာ အဿေ ယာစိံသု။ မဟာသတ္တော အဿေ အဒါသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ ဗြာဟ္မဏာ အနွဂမုံ, တေ နံ အဿေ အယာစိသုံ၊
ယာစိတော ပဋိပါဒေသိ, စတုန္နံ စတုရော ဟယေ’’တိ။
အဿေသု ပန ဒိန္နေသု ရထဓုရံ အာကာသေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဗြာဟ္မဏေသု ဂတမတ္တေသုယေဝ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ ရောဟိစ္စမိဂဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ ရထဓုရံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အဂမံသု။ မဟာသတ္တော တေသံ ဒေဝပုတ္တဘာဝံ ဉတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣင်္ဃ မဒ္ဒိ နိသာမေဟိ, စိတ္တရူပံဝ ဒိဿတိ၊
မိဂရောဟိစ္စဝဏ္ဏေန, ဒက္ခိဏဿာ ဝဟန္တိ မ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒက္ခိဏဿာတိ သုသိက္ခိတာ အဿာ ဝိယ မံ ဝဟန္တိ။
အထ နံ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တံ အပရော ဗြာဟ္မဏော အာဂန္တွာ ရထံ ယာစိ။ မဟာသတ္တော ပုတ္တဒါရံ ဩတာရေတွာ တဿ ရထံ အဒါသိ။ ရထေ ပန ဒိန္နေ ဒေဝပုတ္တာ အန္တရဓာယိံသု။ ရထဿ ဒိန္နဘာဝံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၃။)‘‘အထေတ္ထ ပဉ္စမော အာဂါ, သော တံ ရထမယာစထ၊
တဿ တံ ယာစိတောဒါသိ, န စဿုပဟတော မနော။
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဩရောပေတွာ သကံ ဇနံ၊
အဿာသယိ အဿရထံ, ဗြာဟ္မဏဿ ဓနေသိနော’’တိ။
တတ္ထ အထေတ္ထာတိ အထ တသ္မိံ ဝနေ။ န စဿုပဟတော မနောတိ န စဿ မနော ဩလီနော။ အဿာသယီတိ ပရိတောသေန္တော နိယျာဒေသိ။
တတော ပဋ္ဌာယ ပန တေ သဗ္ဗေပိ ပတ္တိကာဝ အဟေသုံ။ အထ မဟာသတ္တော မဒ္ဒိံ အဝေါစ –
‘‘တွံ မဒ္ဒိ ကဏှံ ဂဏှာဟိ, လဟု ဧသာ ကနိဋ္ဌိကာ၊
အဟံ ဇာလိံ ဂဟေဿာမိ, ဂရုကော ဘာတိကော ဟိ သော’’တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဥဘောပိ ခတ္တိယာ ဒွေ ဒါရကေ အင်္ကေနာဒါယ ပက္ကမိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ရာဇာ ကုမာရမာဒါယ, ရာဇပုတ္တီ စ ဒါရိကံ၊
သမ္မောဒမာနာ ပက္ကာမုံ, အညမညံ ပိယံဝဒါ’’တိ။
ဒါနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝနပဝေသနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
တေ ပဋိပထံ အာဂစ္ဆန္တေ မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဝင်္ကပဗ္ဗတော’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ မနုဿာ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒိ ကေစိ မနုဇာ ဧန္တိ, အနုမဂ္ဂေ ပဋိပထေ၊
မဂ္ဂံ တေ ပဋိပုစ္ဆာမ, ‘ကုဟိံ ဝင်္ကတပဗ္ဗတော’။
‘‘တေ တတ္ထ အမှေ ပဿိတွာ, ကလုနံ ပရိဒေဝယုံ၊
ဒုက္ခံ တေ ပဋိဝေဒေန္တိ, ဒူရေ ဝင်္ကတပဗ္ဗတော’’တိ။
မဂ္ဂဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဝိဝိဓဖလဓာရိနော ရုက္ခေ ဒိသွာ ဒါရကာ ကန္ဒန္တိ။ မဟာသတ္တဿာနုဘာဝေန ဖလဓာရိနော ရုက္ခာ ဩနမိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၄။)ဟတ္ထသမ္ဖဿံ အာဂစ္ဆန္တိ။ တတော သုပက္ကဖလာဖလာနိ ဥစ္စိနိတွာ တေသံ ဒေတိ။ တံ ဒိသွာ မဒ္ဒီ အစ္ဆရိယံ ပဝေဒေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒိ ပဿန္တိ ပဝနေ, ဒါရကာ ဖလိနေ ဒုမေ၊
တေသံ ဖလာနံ ဟေတုမှိ, ဥပရောဒန္တိ ဒါရကာ။
‘‘ရောဒန္တေ ဒါရကေ ဒိသွာ, ဥဗ္ဗိဒ္ဓါ ဝိပုလာ ဒုမာ၊
သယမေဝေါနမိတွာန, ဥပဂစ္ဆန္တိ ဒါရကေ။
‘‘ဣဒံ အစ္ဆေရကံ ဒိသွာ, အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊
သာဓုကာရံ ပဝတ္တေသိ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ။
‘‘အစ္ဆေရံ ဝတ လောကသ္မိံ, အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊
ဝေဿန္တရဿ တေဇေန, သယမေဝေါနတာ ဒုမာ’’တိ။
ဇေတုတ္တရနဂရတော သုဝဏ္ဏဂိရိတာလော နာမ ပဗ္ဗတော ပဉ္စ ယောဇနာနိ, တတော ကောန္တိမာရာ နာမ နဒီ ပဉ္စ ယောဇနာနိ, တတော အဉ္စရဂိရိ နာမ ပဗ္ဗတော ပဉ္စ ယောဇနာနိ, တတော ဒုန္နိဝိဋ္ဌဗြာဟ္မဏဂါမော နာမ ပဉ္စ ယောဇနာနိ, တတော မာတုလနဂရံ ဒသ ယောဇနာနိ။ ဣတိ တံ မဂ္ဂံ ဇေတုတ္တရနဂရတော တိံသယောဇနံ ဟောတိ။ ဒေဝတာ တံ မဂ္ဂံ သံခိပိံသု။ တေ ဧကဒိဝသေနေဝ မာတုလနဂရံ ပါပုဏိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သင်္ခိပိံသု ပထံ ယက္ခာ, အနုကမ္ပာယ ဒါရကေ၊
နိက္ခန္တဒိဝသေနေဝ, စေတရဋ္ဌံ ဥပါဂမု’’န္တိ။
ဥပဂစ္ဆန္တာ စ ပန ဇေတုတ္တရနဂရတော ပါတရာသသမယေ နိက္ခမိတွာ သာယနှသမယေ စေတရဋ္ဌေ မာတုလနဂရံ ပတ္တာ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ ဂန္တွာ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, စေတရဋ္ဌံ ဥပါဂမုံ၊
ဣဒ္ဓံ ဖီတံ ဇနပဒံ, ဗဟုမံသသုရောဒန’’န္တိ။
တဒါ မာတုလနဂရေ သဋ္ဌိ ခတ္တိယသဟဿာနိ ဝသန္တိ။ မဟာသတ္တော အန္တောနဂရံ အပဝိသိတွာ နဂရဒွါရေယေဝ သာလာယံ နိသီဒိ။ အထဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၅။)မဒ္ဒီ ဗောဓိသတ္တဿ ပါဒေသု ရဇံ ပုဉ္ဆိတွာ ပါဒေ သမ္ဗာဟိတွာ ‘‘ဝေဿန္တရဿ အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ သာလာတော နိက္ခမိတွာ တဿ စက္ခုပထေ သာလာဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ နဂရံ ပဝိသန္တိယော စ နိက္ခမန္တိယော စ ဣတ္ထိယော တံ ဒိသွာ ပရိဝါရေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘စေတိယော ပရိဝါရိံသု, ဒိသွာ လက္ခဏမာဂတံ၊
သုခုမာလီ ဝတ အယျာ, ပတ္တိကာ ပရိဓာဝတိ။
‘‘ဝယှာဟိ ပရိယာယိတွာ, သိဝိကာယ ရထေန စ၊
သာဇ္ဇ မဒ္ဒီ အရညသ္မိံ, ပတ္တိကာ ပရိဓာဝတီ’’တိ။
တတ္ထ လက္ခဏမာဂတန္တိ လက္ခဏသမ္ပန္နံ မဒ္ဒိံ အာဂတံ။ ပရိဓာဝတီတိ ဧဝံ သုခုမာလီ ဟုတွာ ပတ္တိကာဝ ဝိစရတိ။ ပရိယာယိတွာတိ ဇေတုတ္တရနဂရေ ဝိစရိတွာ။ သိဝိကာယာတိ သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ။
မဟာဇနော မဒ္ဒိဉ္စ ဝေဿန္တရဉ္စ ဒွေ ပုတ္တေ စဿ အနာထာဂမနေန အာဂတေ ဒိသွာ ဂန္တွာ ရာဇူနံ အာစိက္ခိ။ သဋ္ဌိသဟဿာ ရာဇာနော ရောဒန္တာ ပရိဒေဝန္တာ တဿ သန္တိကံ အာဂမံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ ဒိသွာ စေတပါမောက္ခာ, ရောဒမာနာ ဥပါဂမုံ၊
ကစ္စိ နု ဒေဝ ကုသလံ, ကစ္စိ ဒေဝ အနာမယံ၊
ကစ္စိ ပိတာ အရောဂေါ တေ, သိဝီနဉ္စ အနာမယံ။
‘‘ကော တေ ဗလံ မဟာရာဇ, ကော နု တေ ရထမဏ္ဍလံ၊
အနဿကော အရထကော, ဒီဃမဒ္ဓါနမာဂတော၊
ကစ္စာမိတ္တေဟိ ပကတော, အနုပ္ပတ္တောသိမံ ဒိသ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒိသွာတိ ဒူရတောဝ ပဿိတွာ။ စေတပါမောက္ခာတိ စေတရာဇာနော။ ဥပါဂမုန္တိ ဥပသင်္ကမိံသု။ ကုသလန္တိ အာရောဂျံ။ အနာမယန္တိ နိဒ္ဒုက္ခဘာဝံ။ ကော တေ ဗလန္တိ ကုဟိံ တဝ ဗလကာယော။ ရထမဏ္ဍလန္တိ ယေနာသိ ရထေန အာဂတော, သော ကုဟိန္တိ ပုစ္ဆန္တိ။ အနဿကောတိ အဿဝိရဟိတော။ အရထကောတိ အယာနကော။ ဒီဃမဒ္ဓါနမာဂတောတိ ဒီဃမဂ္ဂံ အာဂတော။ ပကတောတိ အဘိဘူတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၆။)အထ နေသံ မဟာသတ္တော အတ္တနော အာဂတကာရဏံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ သမ္မာ, အထော သမ္မာ အနာမယံ၊
အထော ပိတာ အရောဂေါ မေ, သိဝီနဉ္စ အနာမယံ။
‘‘အဟဉှိ ကုဉ္ဇရံ ဒဇ္ဇံ, ဤသာဒန္တံ ဥရူဠှဝံ၊
ခေတ္တညုံ သဗ္ဗယုဒ္ဓါနံ, သဗ္ဗသေတံ ဂဇုတ္တမံ။
‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလသဉ္ဆန္နံ, ပဘိန္နံ သတ္တုမဒ္ဒနံ၊
ဒန္တိံ သဝါလဗီဇနိံ, သေတံ ကေလာသသာဒိသံ။
‘‘သသေတစ္ဆတ္တံ သဥပါဓေယျံ, သာထဗ္ဗနံ သဟတ္ထိပံ၊
အဂ္ဂယာနံ ရာဇဝါဟိံ, ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါသဟံ။
‘‘တသ္မိံ မေ သိဝယော ကုဒ္ဓါ, ပိတာ စုပဟတောမနော၊
အဝရုဒ္ဓသိ မံ ရာဇာ, ဝင်္ကံ ဂစ္ဆာမိ ပဗ္ဗတံ၊
ဩကာသံ သမ္မာ ဇာနာထ, ဝနေ ယတ္ထ ဝသာမသေ’’တိ။
တတ္ထ တသ္မိံ မေတိ တသ္မိံ ကာရဏေ မယှံ သိဝယော ကုဒ္ဓါ။ ဥပဟတောမနောတိ ဥပဟတစိတ္တော ကုဒ္ဓေါဝ မံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝနေ မယံ ဝသေယျာမ, တတ္ထ ဝသနောကာသံ ဇာနာထာတိ။
တေ ရာဇာနော အာဟံသု –
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ဣဿရောသိ အနုပ္ပတ္တော, ယံ ဣဓတ္ထိ ပဝေဒယ။
‘‘သာကံ ဘိသံ မဓုံ မံသံ, သုဒ္ဓံ သာလီနမောဒနံ၊
ပရိဘုဉ္ဇ မဟာရာဇ, ပါဟုနော နောသိ အာဂတော’’တိ။
တတ္ထ ပဝေဒယာတိ ကထေဟိ, သဗ္ဗံ ပဋိယာဒေတွာ ဒဿာမ။ ဘိသန္တိ ဘိသမူလံ, ယံကိဉ္စိ ကန္ဒဇာတံ ဝါ။
ဝေဿန္တရော အာဟ –
‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယံ ဒိန္နံ, သဗ္ဗဿ အဂ္ဃိယံ ကတံ၊
အဝရုဒ္ဓသိ မံ ရာဇာ, ဝင်္ကံ ဂစ္ဆာမိ ပဗ္ဗတံ၊
ဩကာသံ သမ္မာ ဇာနာထ, ဝနေ ယတ္ထ ဝသာမသေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၇။)တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ သဗ္ဗမေတံ တုမှေဟိ ဒိန္နံ မယာ စ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတု, သဗ္ဗဿ တုမှေဟိ မယှံ အဂ္ဃိယံ နိဝေဒနံ ကတံ။ ရာဇာ ပန မံ အဝရုဒ္ဓသိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေသိ, တသ္မာ ဝင်္ကမေဝ ဂမိဿာမိ, တသ္မိံ မေ အရညေ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနာထာတိ။
တေ ရာဇာနော အာဟံသု –
‘‘ဣဓေဝ တာဝ အစ္ဆဿု, စေတရဋ္ဌေ ရထေသဘ၊
ယာဝ စေတာ ဂမိဿန္တိ, ရညော သန္တိက ယာစိတုံ။
‘‘နိဇ္ဈာပေတုံ မဟာရာဇံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနံ၊
တံ တံ စေတာ ပုရက္ခတွာ, ပတီတာ လဒ္ဓပစ္စယာ၊
ပရိဝါရေတွာန ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ခတ္တိယာ’’တိ။
တတ္ထ ရညော သန္တိက ယာစိတုန္တိ ရညော သန္တိကံ ယာစနတ္ထာယ ဂမိဿန္တိ။ နိဇ္ဈာပေတုန္တိ တုမှာကံ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဇာနာပေတုံ။ လဒ္ဓပစ္စယာတိ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ။ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂမိဿန္တိ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘မာ ဝေါ ရုစ္စိတ္ထ ဂမနံ, ရညော သန္တိက ယာစိတုံ၊
နိဇ္ဈာပေတုံ မဟာရာဇံ, ရာဇာပိ တတ္ထ နိဿရော။
‘‘အစ္စုဂ္ဂတာ ဟိ သိဝယော, ဗလဂ္ဂါ နေဂမာ စ ယေ၊
တေ ဝိဓံသေတုမိစ္ဆန္တိ, ရာဇာနံ မမ ကာရဏာ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ မမ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ နိဇ္ဈာပနေ ရာဇာပိ အနိဿရော။ အစ္စုဂ္ဂတာတိ အတိကုဒ္ဓါ။ ဗလဂ္ဂါတိ ဗလကာယာ။ ဝိဓံသေတုန္တိ ရဇ္ဇတော နီဟရိတုံ။ ရာဇာနန္တိ ရာဇာနမ္ပိ။
‘‘သစေ ဧသာ ပဝတ္တေတ္ထ, ရဋ္ဌသ္မိံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
ဣဓေဝ ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, စေတေဟိ ပရိဝါရိတော။
‘‘ဣဒ္ဓံ ဖီတဉ္စိဒံ ရဋ္ဌံ, ဣဒ္ဓေါ ဇနပဒေါ မဟာ၊
မတိံ ကရောဟိ တွံ ဒေဝ, ရဇ္ဇဿ မနုသာသိတု’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၈။)တတ္ထ သစေ ဧသာ ပဝတ္တေတ္ထာတိ သစေ ဧတသ္မိံ ရဋ္ဌေ ဧသာ ပဝတ္တိ။ ရဇ္ဇဿ မနုသာသိတုန္တိ ရဇ္ဇံ သမနုသာသိတုံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
ဝေဿန္တရော အာဟ –
‘‘န မေ ဆန္ဒော မတိ အတ္ထိ, ရဇ္ဇဿ အနုသာသိတုံ၊
ပဗ္ဗာဇိတဿ ရဋ္ဌသ္မာ, စေတပုတ္တာ သုဏာထ မေ။
‘‘အတုဋ္ဌာ သိဝယော အာသုံ, ဗလဂ္ဂါ နေဂမာ စ ယေ၊
ပဗ္ဗာဇိတဿ ရဋ္ဌသ္မာ, စေတာ ရဇ္ဇေဘိသေစယုံ။
‘‘အသမ္မောဒိယမ္ပိ ဝေါ အဿ, အစ္စန္တံ မမ ကာရဏာ၊
သိဝီဟိ ဘဏ္ဍနံ စာပိ, ဝိဂ္ဂဟော မေ န ရုစ္စတိ။
‘‘အထဿ ဘဏ္ဍနံ ဃောရံ, သမ္ပဟာရော အနပ္ပကော၊
ဧကဿ ကာရဏာ မယှံ, ဟိံသေယျ ဗဟုကော ဇနော။
‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယံ ဒိန္နံ, သဗ္ဗဿ အဂ္ဃိယံ ကတံ၊
အဝရုဒ္ဓသိ မံ ရာဇာ, ဝင်္ကံ ဂစ္ဆာမိ ပဗ္ဗတံ၊
ဩကာသံ သမ္မာ ဇာနာထ, ဝနေ ယတ္ထ ဝသာမသေ’’တိ။
တတ္ထ စေတာ ရဇ္ဇေဘိသေစယုန္တိ စေတရဋ္ဌဝါသိနော ကိရ ဝေဿန္တရံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသူတိ တုမှာကမ္ပိ တေ အတုဋ္ဌာ အာသုံ။ အသမ္မောဒိယန္တိ အသာမဂ္ဂိယံ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ အထဿာတိ အထ မယှံ ဧကဿ ကာရဏာ တုမှာကံ ဘဏ္ဍနံ ဘဝိဿတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော အနေကပရိယာယေန ယာစိတောပိ ရဇ္ဇံ န ဣစ္ဆိ။ အထဿ တေ စေတရာဇာနော မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိံသု။ သော နဂရံ ပဝိသိတုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ သာလမေဝ အလင်္ကရိတွာ သာဏိယာ ပရိက္ခေပံ ကတွာ မဟာသယနံ ပညာပေတွာ သဗ္ဗေ အာရက္ခံ ကရိံသု။ သော ဧကရတ္တိံ တေဟိ သင်္ဂဟိတာရက္ခော သာလာယံ သယိတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ နှတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ တေဟိ ပရိဝုတော နိက္ခမိ။ သဋ္ဌိသဟဿာ ခတ္တိယာ တေန သဒ္ဓိံ ပန္နရသယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဝနဒွါရေ ဌတွာ ပုရတော ပန္နရသယောဇနမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တာ အာဟံသု –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၈၉။)‘‘တဂ္ဃ တေ မယမက္ခာမ, ယထာပိ ကုသလာ တထာ၊
ရာဇိသီ ယတ္ထ သမ္မန္တိ, အာဟုတဂ္ဂီ သမာဟိတာ။
‘‘ဧသ သေလော မဟာရာဇ, ပဗ္ဗတော ဂန္ဓမာဒနော၊
ယတ္ထ တွံ သဟ ပုတ္တေဟိ, သဟ ဘရိယာယ စစ္ဆသိ။
‘‘တံ စေတာ အနုသာသိံသု, အဿုနေတ္တာ ရုဒံမုခါ၊
ဣတော ဂစ္ဆ မဟာရာဇ, ဥဇုံ ယေနုတ္တရာမုခေါ။
‘‘အထ ဒက္ခိသိ ဘဒ္ဒန္တေ, ဝေပုလ္လံ နာမ ပဗ္ဗတံ၊
နာနာဒုမဂဏာကိဏ္ဏံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ။
‘‘တမတိက္ကမ္မ ဘဒ္ဒန္တေ, အထ ဒက္ခိသိ အာပဂံ၊
နဒိံ ကေတုမတိံ နာမ, ဂမ္ဘီရံ ဂိရိဂဗ္ဘရံ။
‘‘ပုထုလောမမစ္ဆာကိဏ္ဏံ, သုပတိတ္ထံ မဟောဒကံ၊
တတ္ထ နှတွာ ပိဝိတွာ စ, အဿာသေတွာ သပုတ္တကေ။
‘‘အထ ဒက္ခိသိ ဘဒ္ဒန္တေ, နိဂြောဓံ မဓုပိပ္ဖလံ၊
ရမ္မကေ သိခရေ ဇာတံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ။
‘‘အထ ဒက္ခိသိ ဘဒ္ဒန္တေ, နာဠိကံ နာမ ပဗ္ဗတံ၊
နာနာဒိဇဂဏာကိဏ္ဏံ, သေလံ ကိမ္ပုရိသာယုတံ။
‘‘တဿ ဥတ္တရပုဗ္ဗေန, မုစလိန္ဒော နာမ သော သရော၊
ပုဏ္ဍရီကေဟိ သဉ္ဆန္နော, သေတသောဂန္ဓိကေဟိ စ။
‘‘သော ဝနံ မေဃသင်္ကာသံ, ဓုဝံ ဟရိတသဒ္ဒလံ၊
သီဟောဝါမိသပေက္ခီဝ, ဝနသဏ္ဍံ ဝိဂါဟယ၊
ပုပ္ဖရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ဖလရုက္ခေဟိ စူဘယံ။
‘‘တတ္ထ ဗိန္ဒုဿရာ ဝဂ္ဂူ, နာနာဝဏ္ဏာ ဗဟူ ဒိဇာ၊
ကူဇန္တမုပကူဇန္တိ, ဥတုသံပုပ္ဖိတေ ဒုမေ။
‘‘ဂန္တွာ ဂိရိဝိဒုဂ္ဂါနံ, နဒီနံ ပဘဝါနိ စ၊
သော ဒက္ခိသိ ပေါက္ခရဏိံ, ကရဉ္ဇကကုဓာယုတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၀။)‘‘ပုထုလောမမစ္ဆာကိဏ္ဏံ, သုပတိတ္ထံ မဟောဒကံ၊
သမဉ္စ စတုရံသဉ္စ, သာဒုံ အပ္ပဋိဂန္ဓိယံ။
‘‘တဿာ ဥတ္တရပုဗ္ဗေန, ပဏ္ဏသာလံ အမာပယ၊
ပဏ္ဏသာလံ အမာပေတွာ, ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဤဟထာ’’တိ။
တတ္ထ ရာဇိသီတိ ရာဇာနော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတာ။ သမာဟိတာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ။ ဧသာတိ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ ဣမိနာ ပဗ္ဗတပါဒေန ဂစ္ဆထာတိ အာစိက္ခန္တာ ဝဒန္တိ။ အစ္ဆသီတိ ဝသိဿသိ။ အာပဂန္တိ ဥဒကဝါဟနဒိအာဝဋ္ဋံ။ ဂိရိဂဗ္ဘရန္တိ ဂိရီနံ ကုစ္ဆိတော ပဝတ္တံ။ မဓုပိပ္ဖလန္တိ မဓုရဖလံ။ ရမ္မကေတိ ရမဏီယေ။ ကိမ္ပုရိသာယုတန္တိ ကိမ္ပုရိသေဟိ အာယုတံ ပရိကိဏ္ဏံ။ သေတသောဂန္ဓီကေဟိ စာတိ နာနပ္ပကာရေဟိ သေတုပ္ပလေဟိ စေဝ သောဂန္ဓိကေဟိ စ သဉ္ဆန္နော။ သီဟောဝါမိသပေက္ခီဝါတိ အာမိသံ ပေက္ခန္တော သီဟော ဝိယ။
ဗိန္ဒုဿရာတိ သမ္ပိဏ္ဍိတဿရာ။ ဝဂ္ဂူတိ မဓုရဿရာ။ ကူဇန္တမုပကူဇန္တီတိ ပဌမံ ကူဇမာနံ ပက္ခိံ ပစ္ဆာ ဥပကူဇန္တိ။ ဥတုသံပုပ္ဖိတေ ဒုမေတိ ဥတုသမယေ ပုပ္ဖိတေ ဒုမေ နိလီယိတွာ ကူဇန္တံ ဥပကူဇန္တိ။ သော ဒက္ခိသီတိ သော တွံ ပဿိဿသီတိ အတ္ထော။ ကရဉ္ဇကကုဓာယုတန္တိ ကရဉ္ဇရုက္ခေဟိ စ ကကုဓရုက္ခေဟိ စ သမ္ပရိကိဏ္ဏံ။ အပ္ပဋိဂန္ဓိယန္တိ ပဋိကူလဂန္ဓဝိရဟိတံ မဓုရောဒကပရိကိဏ္ဏံနာနပ္ပကာရပဒုမုပ္ပလာဒီဟိ သဉ္ဆန္နံ။ ပဏ္ဏသာလံ အမာပယာတိ ပဏ္ဏသာလံ မာပေယျာသိ။ အမာပေတွာတိ မာပေတွာ။ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဤဟထာတိ အထ တုမှေ, ဒေဝ, ဥဉ္ဆာစရိယာယ ယာပေန္တာ အပ္ပမတ္တာ ဤဟထ, အာရဒ္ဓဝီရိယာ ဟုတွာ ဝိဟရေယျာထာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ တေ ရာဇာနော တဿ ပန္နရသယောဇနမဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ တံ ဥယျောဇေတွာ ဝေဿန္တရဿ အန္တရာယဘယဿ ဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘မာ ကောစိဒေဝ ပစ္စာမိတ္တော ဩကာသံ လဘေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ ဗျတ္တံ သုသိက္ခိတံ စေတပုတ္တံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ ဂစ္ဆန္တေ စ အာဂစ္ဆန္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ ဝနဒွါရေ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဌပေတွာ သကနဂရံ ဂမိံသု။ ဝေဿန္တရောပိ သပုတ္တဒါရော ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတံ ပတွာ, တံ ဒိဝသံ တတ္ထ ဝသိတွာ တတော ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတပါဒေန ဂန္တွာ, ကေတုမတိယာ နာမ နဒိယာ တီရေ နိသီဒိတွာ ဝနစရကေန ဒိန္နံ မဓုမံသံ ခါဒိတွာ တဿ သုဝဏ္ဏသူစိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၁။)ဒတွာ တတ္ထ နှတွာ ပိဝိတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထော နဒိတော ဥတ္တရိတွာ သာနုပဗ္ဗတသိခရေ ဌိတဿ နိဂြောဓဿ မူလေ ထောကံ နိသီဒိတွာ နိဂြောဓဖလာနိ ခါဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော နာဠိကံ နာမ ပဗ္ဗတံ ပတွာ တံ ပရိဟရန္တော မုစလိန္ဒသရံ ဂန္တွာ သရဿ တီရေန ပုဗ္ဗုတ္တရကဏ္ဏံ ပတွာ, ဧကပဒိကမဂ္ဂေန ဝနဃဋံ ပဝိသိတွာ တံ အတိက္ကမ္မ ဂိရိဝိဒုဂ္ဂါနံ နဒိပ္ပဘဝါနံ ပုရတော စတုရံသပေါက္ခရဏိံ ပါပုဏိ။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘မဟာသတ္တော ဟိမဝန္တံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဉတွာ ‘‘တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝိဿကမ္မံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, တွံ ဝင်္ကပဗ္ဗတကုဈစ္ဆိမှိ ရမဏီယေ ဌာနေ အဿမပဒံ မာပေတွာ ဧဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဒေဝလောကတော ဩတရိတွာ တတ္ထ ဒွေ ပဏ္ဏသာလာယော ဒွေ စင်္ကမေ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ စ မာပေတွာ စင်္ကမကောဋိယံ တေသု တေသု ဌာနေသု နာနာဖလဓရေ ရုက္ခေ စ ကဒလိဝနာနိ စ ဒဿေတွာ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ပဋိယာဒေတွာ ‘‘ယေ ကေစိ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ, တေ ဣမေ ဂဏှန္တူ’’တိ အက္ခရာနိ လိခိတွာ အမနုဿေ စ ဘေရဝသဒ္ဒေ မိဂပက္ခိနော စ ပဋိက္ကမာပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
မဟာသတ္တော ဧကပဒိကမဂ္ဂံ ဒိသွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ မဒ္ဒိဉ္စ ပုတ္တေ စ အဿမပဒဒွါရေ ဌပေတွာ အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ အက္ခရာနိ ဩလောကေတွာ ‘‘သက္ကေနမှိ ဒိဋ္ဌော’’တိ ဉတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ခဂ္ဂဉ္စ ဓနုဉ္စ အပနေတွာ သာဋကေ ဩမုဉ္စိတွာ ရတ္တဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ အဇိနစမ္မံ အံသေ ကတွာ ဇဋာမဏ္ဍလံ ဗန္ဓိတွာ ဣသိဝေသံ ဂဟေတွာ ကတ္တရဒဏ္ဍံ အာဒါယ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတသိရိံ သမုဗ္ဗဟန္တော ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ မေ အဓိဂတာ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ စင်္ကမံ အာရုယှ အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသဒိသေန ဥပသမေန ပုတ္တဒါရာနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ မဒ္ဒီပိ မဟာသတ္တဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ရောဒိတွာ တေနေဝ သဒ္ဓိံ အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ ဣသိဝေသံ ဂဏှိ။ ပစ္ဆာ ပုတ္တေပိ တာပသကုမာရကေ ကရိံသု။ စတ္တာရော ခတ္တိယာ ဝင်္ကပဗ္ဗတကုစ္ဆိမှိ ဝသိံသု။ အထ မဒ္ဒီ မဟာသတ္တံ ဝရံ ယာစိ ‘‘ဒေဝ, တုမှေ ဖလာဖလတ္ထာယ ဝနံ အဂန္တွာ ပုတ္တေ ဂဟေတွာ ဣဓေဝ ဟောထ, အဟံ ဖလာဖလံ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သာ အရညတော ဖလာဖလာနိ အာဟရိတွာ တယော ဇနေ ပဋိဇဂ္ဂတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၂။)ဗောဓိသတ္တောပိ တံ ဝရံ ယာစိ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မဒ္ဒိ မယံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတာ နာမ, ဣတ္ထီ စ နာမ ဗြဟ္မစရိယဿ မလံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ အကာလေ မမ သန္တိကံ မာ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ မဟာသတ္တဿ မေတ္တာနုဘာဝေန သမန္တာ တိယောဇနေ သဗ္ဗေ တိရစ္ဆာနာပိ အညမညံ မေတ္တစိတ္တံ ပဋိလဘိံသု။ မဒ္ဒီဒေဝီပိ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ မုခေါဒကံ အာဟရိတွာ ဒန္တကဋ္ဌံ ဒတွာ အဿမပဒံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒွေ ပုတ္တေ ပိတု သန္တိကေ ဌပေတွာ ပစ္ဆိခဏိတ္တိအင်္ကုသဟတ္ထာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝနမူလဖလာဖလာနိ အာဒါယ ပစ္ဆိံ ပူရေတွာ သာယနှသမယေ အရညတော အာဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလာယ ဖလာဖလံ ဌပေတွာ နှတွာ ပုတ္တေ နှာပေသိ။ အထ စတ္တာရောပိ ဇနာ ပဏ္ဏသာလာဒွါရေ နိသီဒိတွာ ဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ တတော မဒ္ဒီ ပုတ္တေ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပါဝိသိ။ ဣမိနာ နိယာမေန တေ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိမှိ သတ္တ မာသေ ဝသိံသူတိ။
ဝနပဝေသနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇူဇကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
တဒါ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒုန္နိဝိဋ္ဌဗြာဟ္မဏဂါမဝါသီ ဇူဇကော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဘိက္ခာစရိယာယ ကဟာပဏသတံ လဘိတွာ ဧကသ္မိံ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဌပေတွာ ပုန ဓနပရိယေသနတ္ထာယ ဂတော။ တသ္မိံ စိရာယန္တေ ဗြာဟ္မဏကုလာ ကဟာပဏသတံ ဝလဉ္ဇေတွာ ပစ္ဆာ ဣတရေန အာဂန္တွာ စောဒိယမာနာ ကဟာပဏေ ဒါတုံ အသက္ကောန္တာ အမိတ္တတာပနံ နာမ ဓီတရံ တဿ အဒံသု။ သော တံ အာဒါယ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒုန္နိဝိဋ္ဌဗြာဟ္မဏဂါမံ ဂန္တွာ ဝသိ။ အမိတ္တတာပနာ သမ္မာ ဗြာဟ္မဏံ ပရိစရတိ။ အထ အညေ တရုဏဗြာဟ္မဏာ တဿာ အာစာရသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏံ သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂတိ, တုမှေ ပန အမှေသု ကိံ ပမဇ္ဇထာ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော ဘရိယာယော တဇ္ဇေန္တိ။ တာ ‘‘ဣမံ အမိတ္တတာပနံ ဣမမှာ ဂါမာ ပလာပေဿာမာ’’တိ နဒီတိတ္ထာဒီသု သန္နိပတိတွာ တံ ပရိဘာသိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အဟု ဝါသီ ကလိင်္ဂေသု, ဇူဇကော နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
တဿာသိ ဒဟရာ ဘရိယာ, နာမေနာမိတ္တတာပနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၃။)‘‘တာ နံ တတ္ထ ဂတာဝေါစုံ, နဒိံ ဥဒကဟာရိယာ၊
ထိယော နံ ပရိဘာသိံသု, သမာဂန္တွာ ကုတူဟလာ။
‘‘အမိတ္တာ နူန တေ မာတာ, အမိတ္တော နူန တေ ပိတာ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘အဟိတံ ဝတ တေ ဉာတီ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘အမိတ္တာ ဝတ တေ ဉာတီ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘ဒုက္ကဋံ ဝတ တေ ဉာတီ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘ပါပကံ ဝတ တေ ဉာတီ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘အမနာပံ ဝတ တေ ဉာတီ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘အမနာပဝါသံ ဝသိ, ဇိဏ္ဏေန ပတိနာ သဟ၊
ယာ တွံ ဝသသိ ဇိဏ္ဏဿ, မတံ တေ ဇီဝိတာ ဝရံ။
‘‘န ဟိ နူန တုယှံ ကလျာဏိ, ပိတာ မာတာ စ သောဘနေ၊
အညံ ဘတ္တာရံ ဝိန္ဒိံသု, ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု၊
ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘ဒုယိဋ္ဌံ တေ နဝမိယံ, အကတံ အဂ္ဂိဟုတ္တကံ၊
ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိံ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ နူန, ဗြဟ္မစရိယပရာယဏေ၊
သာ တွံ လောကေ အဘိသပိ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
ယာ တွံ ဝသသိ ဇိဏ္ဏဿ, ဧဝံ ဒဟရိယာ သတီ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၄။)‘‘န ဒုက္ခံ အဟိနာ ဒဋ္ဌံ, န ဒုက္ခံ သတ္တိယာ ဟတံ၊
တဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ တိဗ္ဗဉ္စ, ယံ ပဿေ ဇိဏ္ဏကံ ပတိံ။
‘‘နတ္ထိ ခိဍ္ဍာ နတ္ထိ ရတိ, ဇိဏ္ဏေန ပတိနာ သဟ၊
နတ္ထိ အာလာပသလ္လာပေါ, ဇဂ္ဃိတမ္ပိ န သောဘတိ။
‘‘ယဒါ စ ဒဟရော ဒဟရာ, မန္တယန္တိ ရဟောဂတာ၊
သဗ္ဗေသံ သောကာ နဿန္တိ, ယေ ကေစိ ဟဒယဿိတာ။
‘‘ဒဟရာ တွံ ရူပဝတီ, ပုရိသာနံဘိပတ္ထိတာ၊
ဂစ္ဆ ဉာတိကုလေ အစ္ဆ, ကိံ ဇိဏ္ဏော ရမယိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ အဟူတိ အဟောသိ။ ဝါသီ ကလိင်္ဂေသူတိ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌေသု ဒုန္နိဝိဋ္ဌဗြာဟ္မဏဂါမဝါသီ။ တာ နံ တတ္ထ ဂတာဝေါစုန္တိ တတ္ထ ဂါမေ တာ ဣတ္ထိယော နဒီတိတ္ထေ ဥဒကဟာရိကာ ဟုတွာ ဂတာ နံ အဝေါစုံ။ ထိယော နံ ပရိဘာသိံသူတိ ဣတ္ထိယော န အညံ ကိဉ္စိ အဝေါစုံ, အထ ခေါ နံ ပရိဘာသိံသု။ ကုတူဟလာတိ ကောတူဟလဇာတာ ဝိယ ဟုတွာ။ သမာဂန္တွာတိ သမန္တာ ပရိက္ခိပိတွာ။ ဒဟရိယံ သတိန္တိ ဒဟရိံ တရုဏိံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ သမာနံ။ ဇိဏ္ဏဿာတိ ဇရာဇိဏ္ဏဿ ဂေဟေ။ ဒုယိဋ္ဌံ တေ နဝမိယန္တိ တဝ နဝမိယံ ယာဂံ ဒုယိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ, သော တေ ယာဂပိဏ္ဍော ပဌမံ မဟလ္လကကာကေန ဂဟိတော ဘဝိဿတိ။ ‘‘ဒုယိဋ္ဌာ တေ နဝမိယာ’’တိပိ ပါဌော, နဝမိယာ တယာ ဒုယိဋ္ဌာ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ အကတံ အဂ္ဂိဟုတ္တကန္တိ အဂ္ဂိဇုဟနမ္ပိ တယာ အကတံ ဘဝိဿတိ။ အဘိသပီတိ သမဏဗြာဟ္မဏေ သမိတပါပေ ဝါ ဗာဟိတပါပေ ဝါ အက္ကောသိ။ တဿ တေ ပါပဿ ဣဒံ ဖလန္တိ အဓိပ္ပါယေနေဝ အာဟံသု။ ဇဂ္ဃိတမ္ပိ န သောဘတီတိ ခဏ္ဍဒန္တေ ဝိဝရိတွာ ဟသန္တဿ မဟလ္လကဿ ဟသိတမ္ပိ န သောဘတိ။ သဗ္ဗေသံ သောကာ နဿန္တီတိ သဗ္ဗေ ဧတေသံ သောကာ ဝိနဿန္တိ။ ကိံ ဇိဏ္ဏောတိ အယံ ဇိဏ္ဏော တံ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ကထံ ရမယိဿတီတိ။
သာ တာသံ သန္တိကာ ပရိဘာသံ လဘိတွာ ဥဒကဃဋံ အာဒါယ ရောဒမာနာ ဃရံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ ဘောတိ ရောဒသီ’’တိ ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌာ တဿ အာရောစေန္တီ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၅။)‘‘န တေ ဗြာဟ္မဏ ဂစ္ဆာမိ, နဒိံ ဥဒကဟာရိယာ၊
ထိယော မံ ပရိဘာသန္တိ, တယာ ဇိဏ္ဏေန ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏ, တယာ ဇိဏ္ဏေန မံ ဣတ္ထိယော ပရိဘာသန္တိ, တသ္မာ ဣတော ပဋ္ဌာယ တဝ ဥဒကဟာရိကာ ဟုတွာ နဒိံ န ဂစ္ဆာမီတိ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘မာ မေ တွံ အကရာ ကမ္မံ, မာ မေ ဥဒကမာဟရိ၊
အဟံ ဥဒကမာဟိဿံ, မာ ဘောတိ ကုပိတာ အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒကမာဟိဿန္တိ ဘောတိ အဟံ ဥဒကံ အာဟရိဿာမိ။
ဗြာဟ္မဏီ အာဟ –
‘‘နာဟံ တမှိ ကုလေ ဇာတာ, ယံ တွံ ဥဒကမာဟရေ၊
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏ ဇာနာဟိ, န တေ ဝစ္ဆာမဟံ ဃရေ။
‘‘သစေ မေ ဒါသံ ဒါသိံ ဝါ, နာနယိဿသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏ ဇာနာဟိ, န တေ ဝစ္ဆာမိ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ နာဟန္တိ ဗြာဟ္မဏ, ယမှိ ကုလေ သာမိကော ကမ္မံ ကရောတိ, နာဟံ တတ္ထ ဇာတာ။ ယံ တွန္တိ တသ္မာ ယံ ဥဒကံ တွံ အာဟရိဿသိ, န မယှံ တေန အတ္ထော။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘နတ္ထိ မေ သိပ္ပဌာနံ ဝါ, ဓနံ ဓညဉ္စ ဗြာဟ္မဏိ၊
ကုတောဟံ ဒါသံ ဒါသိံ ဝါ, အာနယိဿာမိ ဘောတိယာ၊
အဟံ ဘောတိံ ဥပဋ္ဌိဿံ, မာ ဘောတိ ကုပိတာ အဟူ’’တိ။
ဗြာဟ္မဏီ အာဟ –
‘‘ဧဟိ တေ အဟမက္ခိဿံ, ယထာ မေ ဝစနံ သုတံ၊
ဧသ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဝင်္ကေ ဝသတိ ပဗ္ဗတေ။
‘‘တံ တွံ ဂန္တွာန ယာစဿု, ဒါသံ ဒါသိဉ္စ ဗြာဟ္မဏ၊
သော တေ ဒဿတိ ယာစိတော, ဒါသံ ဒါသိဉ္စ ခတ္တိယော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၆။)တတ္ထ ဧဟိ တေ အဟမက္ခိဿန္တိ အဟံ တေ အာစိက္ခိဿာမိ။ ဣဒံ သာ ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတာ ဟုတွာ အာဟ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘ဇိဏ္ဏောဟမသ္မိ ဒုဗ္ဗလော, ဒီဃော စဒ္ဓါ သုဒုဂ္ဂမော၊
မာ ဘောတိ ပရိဒေဝေသိ, မာ စ တွံ ဝိမနာ အဟု၊
အဟံ ဘောတိံ ဥပဋ္ဌိဿံ, မာ ဘောတိ ကုပိတာ အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဇိဏ္ဏောဟမသ္မီတိ ဘဒ္ဒေ, အဟံ ဇိဏ္ဏော အမှိ, ကထံ ဂမိဿာမီတိ။
‘‘ယထာ အဂန္တွာ သင်္ဂါမံ, အယုဒ္ဓေါဝ ပရာဇိတော၊
ဧဝမေဝ တုဝံ ဗြဟ္မေ, အဂန္တွာဝ ပရာဇိတော။
‘‘သစေ မေ ဒါသံ ဒါသိံ ဝါ, နာနယိဿသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏ ဇာနာဟိ, န တေ ဝစ္ဆာမဟံ ဃရေ၊
အမနာပံ တေ ကရိဿာမိ, တံ တေ ဒုက္ခံ ဘဝိဿတိ။
‘‘နက္ခတ္တေ ဥတုပုဗ္ဗေသု, ယဒါ မံ ဒက္ခိသိလင်္ကတံ၊
အညေဟိ သဒ္ဓိံ ရမမာနံ, တံ တေ ဒုက္ခံ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဒဿနေန မယှံ တေ, ဇိဏ္ဏဿ ပရိဒေဝတော၊
ဘိယျော ဝင်္ကာ စ ပလိတာ, ဗဟူ ဟေဿန္တိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ အမနာပံ တေတိ ဝေဿန္တရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒါသံ ဝါ ဒါသိံ ဝါ အနာဟရန္တဿ တဝ အရုစ္စနကံ ကမ္မံ ကရိဿာမိ။ နက္ခတ္တေ ဥတုပုဗ္ဗေသူတိ နက္ခတ္တယောဂဝသေန ဝါ ဆန္နံ ဥတူနံ တဿ တဿ ပုဗ္ဗဝသေန ဝါ ပဝတ္တေသု ဆဏေသု။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ဘီတော အဟောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သော ဗြာဟ္မဏော ဘီတော, ဗြာဟ္မဏိယာ ဝသာနုဂေါ၊
အဋ္ဋိတော ကာမရာဂေန, ဗြာဟ္မဏိံ ဧတဒဗြဝိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၇။)‘‘ပါထေယျံ မေ ကရောဟိ တွံ, သံကုလျာ သဂုဠာနိ စ၊
မဓုပိဏ္ဍိကာ စ သုကတာယော, သတ္တုဘတ္တဉ္စ ဗြာဟ္မဏိ။
‘‘အာနယိဿံ မေထုနကေ, ဥဘော ဒါသကုမာရကေ၊
တေ တံ ပရိစရိဿန္တိ, ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ’’တိ။
တတ္ထ အဋ္ဋိတောတိ ဥပဒ္ဒုတော ပီဠိတော။ သဂုဠာနိ စာတိ သဂုဠပူဝေ စ။ သတ္တုဘတ္တန္တိ ဗဒ္ဓသတ္တုအဗဒ္ဓသတ္တုဉ္စေဝ ပုဋဘတ္တဉ္စ။ မေထုနကေတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပဒေသေဟိ သဒိသေ။ ဒါသကုမာရကေတိ တဝ ဒါသတ္ထာယ ကုမာရကေ။
သာ ခိပ္ပံ ပါထေယျံ ပဋိယာဒေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ အာရောစေသိ။ သော ဂေဟေ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ထိရံ ကတွာ ဒွါရံ သင်္ခရိတွာ အရညာ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ ဃဋေန ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဂေဟေ သဗ္ဗဘာဇနာနိ ပူရေတွာ တတ္ထေဝ တာပသဝေသံ ဂဟေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝိကာလေ မာ နိက္ခမိ, ယာဝ မမာဂမနာ အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ ဥပါဟနံ အာရုယှ ပါထေယျပသိဗ္ဗကံ အံသေ လဂ္ဂေတွာ အမိတ္တတာပနံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ရောဒိတွာ ပက္ကာမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာ ဗြဟ္မဗန္ဓု, ပဋိမုဉ္စိ ဥပါဟနာ၊
တတော သော မန္တယိတွာန, ဘရိယံ ကတွာ ပဒက္ခိဏံ။
‘‘ပက္ကာမိ သော ရုဏ္ဏမုခေါ, ဗြာဟ္မဏော သဟိတဗ္ဗတော၊
သိဝီနံ နဂရံ ဖီတံ, ဒါသပရိယေသနံ စရ’’န္တိ။
တတ္ထ ရုဏ္ဏမုခေါတိ ရုဒံမုခေါ။ သဟိတဗ္ဗတောတိ သမာဒိန္နဝတော, ဂဟိတတာပသဝေသောတိ အတ္ထော။ စရန္တိ ဒါသပရိယေသနံ စရန္တော သိဝီနံ နဂရံ အာရဗ္ဘ ပက္ကာမိ။
သော တံ နဂရံ ဂန္တွာ သန္နိပတိတံ ဇနံ ‘‘ဝေဿန္တရော ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော တတ္ထ ဂန္တွာ အဝစ, ယေ တတ္ထာသုံ သမာဂတာ၊
ကုဟိံ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ကတ္ထ ပဿေမု ခတ္တိယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၈။)‘‘တေ ဇနာ တံ အဝစိံသု, ယေ တတ္ထာသုံ သမာဂတာ၊
တုမှေဟိ ဗြဟ္မေ ပကတော, အတိဒါနေန ခတ္တိယော၊
ပဗ္ဗာဇိတော သကာ ရဋ္ဌာ, ဝင်္ကေ ဝသတိ ပဗ္ဗတေ။
‘‘တုမှေဟိ ဗြဟ္မေ ပကတော, အတိဒါနေန ခတ္တိယော၊
အာဒါယ ပုတ္တဒါရဉ္စ, ဝင်္ကေ ဝသတိ ပဗ္ဗတေ’’တိ။
တတ္ထ ပကတောတိ ဥပဒ္ဒုတော ပီဠိတော အတ္တနော နဂရေ ဝသိတုံ အလဘိတွာ ဣဒါနိ ဝင်္ကပဗ္ဗတေ ဝသတိ။
ဧဝံ ‘‘တုမှေ အမှာကံ ရာဇာနံ နာသေတွာ ပုနပိ အာဂတာ ဣဓ တိဋ္ဌထာ’’တိ တေ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထာ ဗြာဟ္မဏံ အနုဗန္ဓိံသု။ သော ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတော ဟုတွာ ဝင်္ကပဗ္ဗတမဂ္ဂမေဝ ဂဏှိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော စောဒိတော ဗြာဟ္မဏိယာ, ဗြာဟ္မဏော ကာမဂိဒ္ဓိမာ၊
အဃံ တံ ပဋိသေဝိတ္ထ, ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ၊
ခဂ္ဂဒီပိနိသေဝိတေ။
‘‘အာဒါယ ဗေဠုဝံ ဒဏ္ဍံ, အဂ္ဂိဟုတ္တံ ကမဏ္ဍလုံ၊
သော ပါဝိသိ ဗြဟာရညံ, ယတ္ထ အဿောသိ ကာမဒံ။
‘‘တံ ပဝိဋ္ဌံ ဗြဟာရညံ, ကောကာ နံ ပရိဝါရယုံ၊
ဝိက္ကန္ဒိ သော ဝိပ္ပနဋ္ဌော, ဒူရေ ပန္ထာ အပက္ကမိ။
‘‘တတော သော ဗြာဟ္မဏော ဂန္တွာ, ဘောဂလုဒ္ဓေါ အသညတော၊
ဝင်္ကဿောရောဟဏေ နဋ္ဌေ, ဣမာ ဂါထာ အဘာသထာ’’တိ။
တတ္ထ အဃံ တန္တိ တံ မဟာဇနေန အနုဗန္ဓနဒုက္ခဉ္စေဝ ဝနပရိယောဂါဟနဒုက္ခဉ္စ။ အဂ္ဂိဟုတ္တန္တိ အဂ္ဂိဇုဟနကဋစ္ဆုံ။ ကောကာ နံ ပရိဝါရယုန္တိ သော ဟိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝင်္ကပဗ္ဗတဂါမိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော မဂ္ဂမူဠှော ဟုတွာ အရညေ ဝိစရိ။ အထ နံ အာရက္ခဏတ္ထာယ နိသိန္နဿ စေတပုတ္တဿ သုနခါ ပရိဝါရယိံသူတိ အတ္ထော။ ဝိက္ကန္ဒိ သောတိ သော ဧကရုက္ခံ အာရုယှ မဟန္တေန ရဝေန ကန္ဒိ။ ဝိပ္ပနဋ္ဌောတိ ဝိနဋ္ဌမဂ္ဂေါ။ ဒူရေ ပန္ထာတိ ဝင်္ကပဗ္ဗတဂါမိပန္ထတော ဒူရေ ပက္ကာမိ။ ဘောဂလုဒ္ဓေါတိ ဘောဂရတ္တော။ အသညတောတိ ဒုဿီလော။ ဝင်္ကဿောရောဟဏေ နဋ္ဌေတိ ဝင်္ကပဗ္ဗတဿ ဂမနမဂ္ဂေ ဝိနဋ္ဌေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၉၉။)သော သုနခေဟိ ပရိဝါရိတော ရုက္ခေ နိသိန္နောဝ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ –
‘‘ကော ရာဇပုတ္တံ နိသဘံ, ဇယန္တမပရာဇိတံ၊
ဘယေ ခေမဿ ဒါတာရံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘ယော ယာစတံ ပတိဋ္ဌာသိ, ဘူတာနံ ဓရဏီရိဝ၊
ဓရဏူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘ယော ယာစတံ ဂတီ အာသိ, သဝန္တီနံဝ သာဂရော၊
သာဂရူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘ကလျာဏတိတ္ထံ သုစိမံ, သီတူဒကံ မနောရမံ၊
ပုဏ္ဍရီကေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ယုတ္တံ ကိဉ္ဇက္ခရေဏုနာ၊
ရဟဒူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘အဿတ္ထံဝ ပထေ ဇာတံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ၊
သန္တာနံ ဝိသမေတာရံ, ကိလန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
တထူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘နိဂြောဓံဝ ပထေ ဇာတံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ၊
သန္တာနံ ဝိသမေတာရံ, ကိလန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
တထူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘အမ္ဗံ ဣဝ ပထေ ဇာတံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ၊
သန္တာနံ ဝိသမေတာရံ, ကိလန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
တထူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘သာလံ ဣဝ ပထေ ဇာတံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ၊
သန္တာနံ ဝိသမေတာရံ, ကိလန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
တထူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
‘‘ဒုမံ ဣဝ ပထေ ဇာတံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ၊
သန္တာနံ ဝိသမေတာရံ, ကိလန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
တထူပမံ မဟာရာဇံ, ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၀။)‘‘ဧဝဉ္စ မေ ဝိလပတော, ပဝိဋ္ဌဿ ဗြဟာဝနေ၊
အဟံ ဇာနန္တိ ယော ဝဇ္ဇာ, နန္ဒိံ သော ဇနယေ မမ။
‘‘ဧဝဉ္စ မေ ဝိလပတော, ပဝိဋ္ဌဿ ဗြဟာဝနေ၊
အဟံ ဇာနန္တိ ယော ဝဇ္ဇာ, တာယ သော ဧကဝါစာယ၊
ပသဝေ ပုညံ အနပ္ပက’’န္တိ။
တတ္ထ ဇယန္တန္တိ မစ္ဆေရစိတ္တံ ဝိဇယန္တံ။ ကော မေ ဝေဿန္တရံ ဝိဒူတိ ကော မယှံ ဝေဿန္တရံ အာစိက္ခေယျာတိ ဝဒတိ။ ပတိဋ္ဌာသီတိ ပတိဋ္ဌာ အာသိ။ သန္တာနန္တိ ပရိဿန္တာနံ။ ကိလန္တာနန္တိ မဂ္ဂကိလန္တာနံ။ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ ပတိဋ္ဌာဘူတံ။ အဟံ ဇာနန္တိ ယော ဝဇ္ဇာတိ အဟံ ဝေဿန္တရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနာမီတိ ယော ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။
တဿ တံ ပရိဒေဝသဒ္ဒံ သုတွာ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဌပိတော စေတပုတ္တော မိဂလုဒ္ဒကော ဟုတွာ အရညေ ဝိစရန္တော ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဝေဿန္တရဿ ဝသနဋ္ဌာနတ္ထာယ ပရိဒေဝတိ, န ခေါ ပနေသ ဓမ္မတာယ အာဂတော, မဒ္ဒိံ ဝါ ဒါရကေ ဝါ ယာစိဿတိ, ဣဓေဝ နံ မာရေဿာမီ’’တိ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, န တေ ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ ဓနုံ အာရောပေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ တဇ္ဇေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿ စေတော ပဋိဿောသိ, အရညေ လုဒ္ဒကော စရံ၊
တုမှေဟိ ဗြဟ္မေ ပကတော, အတိဒါနေန ခတ္တိယော၊
ပဗ္ဗာဇိတော သကာ ရဋ္ဌာ, ဝင်္ကေ ဝသတိ ပဗ္ဗတေ။
‘‘တုမှေဟိ ဗြဟ္မေ ပကတော, အတိဒါနေန ခတ္တိယော၊
အာဒါယ ပုတ္တဒါရဉ္စ, ဝင်္ကေ ဝသတိ ပဗ္ဗတေ။
‘‘အကိစ္စကာရီ ဒုမ္မေဓော, ရဋ္ဌာ ပဝနမာဂတော၊
ရာဇပုတ္တံ ဂဝေသန္တော, ဗကော မစ္ဆမိဝေါဒကေ။
‘‘တဿ တျာဟံ န ဒဿာမိ, ဇီဝိတံ ဣဓ ဗြာဟ္မဏ၊
အယဉှိ တေ မယာ နုန္နော, သရော ပိဿတိ လောဟိတံ။
‘‘သိရော တေ ဝဇ္ဈယိတွာန, ဟဒယံ ဆေတွာ သဗန္ဓနံ၊
ပန္ထသကုဏံ ယဇိဿာမိ, တုယှံ မံသေန ဗြာဟ္မဏ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၁။)‘‘တုယှံ မံသေန မေဒေန, မတ္ထကေန စ ဗြာဟ္မဏ၊
အာဟုတိံ ပဂ္ဂဟေဿာမိ, ဆေတွာန ဟဒယံ တဝ။
‘‘တံ မေ သုယိဋ္ဌံ သုဟုတံ, တုယှံ မံသေန ဗြာဟ္မဏ၊
န စ တွံ ရာဇပုတ္တဿ, ဘရိယံ ပုတ္တေ စ နေဿသီ’’တိ။
တတ္ထ အကိစ္စကာရီတိ တွံ အကိစ္စကာရကော။ ဒုမ္မေဓောတိ နိပ္ပညော။ ရဋ္ဌာ ပဝနမာဂတောတိ ရဋ္ဌတော မဟာရညံ အာဂတော။ သရော ပိဿတီတိ အယံ သရော တဝ လောဟိတံ ပိဝိဿတိ။ ဝဇ္ဈယိတွာနာတိ တံ မာရေတွာ ရုက္ခာ ပတိတဿ တေ သီသံ တာလဖလံ ဝိယ လုဉ္စိတွာ သဗန္ဓနံ ဟဒယမံသံ ဆိန္ဒိတွာ ပန္ထဒေဝတာယ ပန္ထသကုဏံ နာမ ယဇိဿာမိ။ န စ တွန္တိ ဧဝံ သန္တေ န တွံ ရာဇပုတ္တဿ ဘရိယံ ဝါ ပုတ္တေ ဝါ နေဿသီတိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော မုသာဝါဒံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘အဝဇ္ဈော ဗြာဟ္မဏော ဒူတော, စေတပုတ္တ သုဏောဟိ မေ၊
တသ္မာ ဟိ ဒူတံ န ဟန္တိ, ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော။
‘‘နိဇ္ဈတ္တာ သိဝယော သဗ္ဗေ, ပိတာ နံ ဒဋ္ဌုမိစ္ဆတိ၊
မာတာ စ ဒုဗ္ဗလာ တဿ, အစိရာ စက္ခူနိ ဇီယရေ။
‘‘တေသာဟံ ပဟိတော ဒူတော, စေတပုတ္တ သုဏောဟိ မေ၊
ရာဇပုတ္တံ နယိဿာမိ, ယဒိ ဇာနာသိ သံသ မေ’’တိ။
တတ္ထ နိဇ္ဈတ္တာတိ သညတ္တာ။ အစိရာ စက္ခူနိ ဇီယရေတိ နိစ္စရောဒနေန န စိရဿေဝ စက္ခူနိ ဇီယိဿန္တိ။
တဒါ စေတပုတ္တော ‘‘ဝေဿန္တရံ ကိရ အာနေတုံ အာဂတော’’တိ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ သုနခေ ဗန္ဓိတွာ ဌပေတွာ ဗြာဟ္မဏံ ဩတာရေတွာ သာခါသန္ထရေ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇနံ ဒတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၂။)‘‘ပိယဿ မေ ပိယော ဒူတော, ပုဏ္ဏပတ္တံ ဒဒါမိ တေ၊
ဣမဉ္စ မဓုနော တုမ္ဗံ, မိဂသတ္ထိဉ္စ ဗြာဟ္မဏ၊
တဉ္စ တေ ဒေသမက္ခိဿံ, ယတ္ထ သမ္မတိ ကာမဒေါ’’တိ။
တတ္ထ ပိယဿ မေတိ မမ ပိယဿ ဝေဿန္တရဿ တွံ ပိယော ဒူတော။ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ တဝ အဇ္ဈာသယပူရဏံ ပုဏ္ဏပတ္တံ ဒဒါမီတိ။
ဇူဇကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စူဠဝနဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ စေတပုတ္တော ဗြာဟ္မဏံ ဘောဇေတွာ ပါထေယျတ္ထာယ တဿ မဓုနော တုမ္ဗဉ္စေဝ ပက္ကမိဂသတ္ထိဉ္စ ဒတွာ မဂ္ဂေ ဌတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ မဟာသတ္တဿ ဝသနောကာသံ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘ဧသ သေလော မဟာဗြဟ္မေ, ပဗ္ဗတော ဂန္ဓမာဒနော၊
ယတ္ထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သဟ ပုတ္တေဟိ သမ္မတိ။
‘‘ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတိ။
‘‘ဧတေ နီလာ ပဒိဿန္တိ, နာနာဖလဓရာ ဒုမာ၊
ဥဂ္ဂတာ အဗ္ဘကူဋာဝ, နီလာ အဉ္ဇနပဗ္ဗတာ။
‘‘ဓဝဿကဏ္ဏာ ခဒိရာ, သာလာ ဖန္ဒနမာလုဝါ၊
သမ္ပဝေဓန္တိ ဝါတေန, သကိံ ပီတာဝ မာဏဝါ။
‘‘ဥပရိ ဒုမပရိယာယေသု, သင်္ဂီတိယောဝ သုယျရေ၊
နဇ္ဇုဟာ ကောကိလသံဃာ, သမ္ပတန္တိ ဒုမာ ဒုမံ။
‘‘အဝှယန္တေဝ ဂစ္ဆန္တံ, သာခါပတ္တသမီရိတာ၊
ရမယန္တေဝ အာဂန္တံ, မောဒယန္တိ နိဝါသိနံ၊
ယတ္ထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သဟ ပုတ္တေဟိ သမ္မတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၃။)‘‘ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဂန္ဓမာဒနောတိ ဧသ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတော, ဧတဿ ပါဒေန ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဂစ္ဆန္တော ယတ္ထ သက္ကဒတ္တိယေ အဿမပဒေ ဝေဿန္တရော ရာဇာ သဟ ပုတ္တဒါရေဟိ ဝသတိ, တံ ပဿိဿသီတိ အတ္ထော။ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏန္တိ သေဋ္ဌပဗ္ဗဇိတဝေသံ။ အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋန္တိ အာကဍ္ဎိတွာ ဖလာနံ ဂဟဏတ္ထံ အင်္ကုသဉ္စ အဂ္ဂိဇုဟနကဋစ္ဆုဉ္စ ဇဋာမဏ္ဍလဉ္စ ဓာရေန္တော။ စမ္မဝါသီတိ အဇိနစမ္မဓရော။ ဆမာ သေတီတိ ပထဝိယံ ပဏ္ဏသန္ထရေ သယတိ။ ဓဝဿကဏ္ဏာ ခဒိရာတိ ဓဝါ စ အဿကဏ္ဏာ စ ခဒိရာ စ။ သကိံ ပီတာဝ မာဏဝါတိ ဧကဝါရမေဝ ပီတာ သုရာသောဏ္ဍာ ဝိယ။ ဥပရိ ဒုမပရိယာယေသူတိ ရုက္ခသာခါသု။ သင်္ဂီတိယောဝ သုယျရေတိ နာနာသကုဏာနံ ဝဿန္တာနံ သဒ္ဒါ ဒိဗ္ဗသင်္ဂီတိယော ဝိယ သုယျရေ။ နဇ္ဇုဟာတိ နဇ္ဇုဟသကုဏာ။ သမ္ပတန္တီတိ ဝိကူဇန္တာ ဝိစရန္တိ။ သာခါပတ္တသမီရိတာတိ သာခါနံ ပတ္တေဟိ သံဃဋ္ဋိတာ ဟုတွာ ဝိကူဇန္တာ သကုဏာ, ဝါတေန သမီရိတာ ပတ္တသာခါယေဝ ဝါ။ အာဂန္တန္တိ အာဂစ္ဆန္တံ ဇနံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အဿမေ ဝေဿန္တရော ဝသတိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ဣမံ အဿမပဒသမ္ပတ္တိံ ပဿိဿသီတိ။
တတော ဥတ္တရိပိ အဿမပဒံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘အမ္ဗာ ကပိတ္ထာ ပနသာ, သာလာ ဇမ္ဗူ ဝိဘီတကာ၊
ဟရီတကီ အာမလကာ, အဿတ္ထာ ဗဒရာနိ စ။
‘‘စာရုတိမ္ဗရုက္ခာ စေတ္ထ, နိဂြောဓာ စ ကပိတ္ထနာ၊
မဓုမဓုကာ ထေဝန္တိ, နီစေ ပက္ကာ စုဒုမ္ဗရာ။
‘‘ပါရေဝတာ ဘဝေယျာ စ, မုဒ္ဒိကာ စ မဓုတ္ထိကာ၊
မဓုံ အနေလကံ တတ္ထ, သကမာဒါယ ဘုဉ္ဇရေ။
‘‘အညေတ္ထ ပုပ္ဖိတာ အမ္ဗာ, အညေ တိဋ္ဌန္တိ ဒေါဝိလာ၊
အညေ အာမာ စ ပက္ကာ စ, ဘေကဝဏ္ဏာ တဒူဘယံ။
‘‘အထေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ပုရိသော, အမ္ဗပက္ကာနိ ဂဏှတိ၊
အာမာနိ စေဝ ပက္ကာနိ, ဝဏ္ဏဂန္ဓရသုတ္တမေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၄။)‘‘အတေဝ မေ အစ္ဆရိယံ, ဟီင်္ကာရော ပဋိဘာတိ မံ၊
ဒေဝါနမိဝ အာဝါသော, သောဘတိ နန္ဒနူပမော။
‘‘ဝိဘေဒိကာ နာဠိကေရာ, ခဇ္ဇုရီနံ ဗြဟာဝနေ၊
မာလာဝ ဂန္ထိတာ ဌန္တိ, ဓဇဂ္ဂါနေဝ ဒိဿရေ၊
နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ, နဘံ တာရာစိတာမိဝ။
‘‘ကုဋဇီ ကုဋ္ဌတဂရာ, ပါဋလိယော စ ပုပ္ဖိတာ၊
ပုန္နာဂါ ဂိရိပုန္နာဂါ, ကောဝိဠာရာ စ ပုပ္ဖိတာ။
‘‘ဥဒ္ဒါလကာ သောမရုက္ခာ, အဂရုဖလ္လိယာ ဗဟူ၊
ပုတ္တဇီဝါ စ ကကုဓာ, အသနာ စေတ္ထ ပုပ္ဖိတာ။
‘‘ကုဋဇာ သလဠာ နီပါ, ကောသမ္ဗာ လဗုဇာ ဓဝါ၊
သာလာ စ ပုပ္ဖိတာ တတ္ထ, ပလာလခလသန္နိဘာ။
‘‘တဿာဝိဒူရေ ပေါက္ခရဏီ, ဘူမိဘာဂေ မနောရမေ၊
ပဒုမုပ္ပလသဉ္ဆန္နာ, ဒေဝါနမိဝ နန္ဒနေ။
‘‘အထေတ္ထ ပုပ္ဖရသမတ္တာ, ကောကိလာ မဉ္ဇုဘာဏိကာ၊
အဘိနာဒေန္တိ ပဝနံ, ဥတုသမ္ပုပ္ဖိတေ ဒုမေ။
‘‘ဘဿန္တိ မကရန္ဒေဟိ, ပေါက္ခရေ ပေါက္ခရေ မဓူ၊
အထေတ္ထ ဝါတာ ဝါယန္တိ, ဒက္ခိဏာ အထ ပစ္ဆိမာ၊
ပဒုမကိဉ္ဇက္ခရေဏူဟိ, ဩကိဏ္ဏော ဟောတိ အဿမော။
‘‘ထူလာ သိင်္ဃာဋကာ စေတ္ထ, သံသာဒိယာ ပသာဒိယာ၊
မစ္ဆကစ္ဆပဗျာဝိဒ္ဓါ, ဗဟူ စေတ္ထ မုပယာနကာ၊
မဓုံ ဘိသေဟိ သဝတိ, ခီရသပ္ပိ မုဠာလိဘိ။
‘‘သုရဘီ တံ ဝနံ ဝါတိ, နာနာဂန္ဓသမောဒိတံ၊
သမ္မဒ္ဒတေဝ ဂန္ဓေန, ပုပ္ဖသာခါဟိ တံ ဝနံ၊
ဘမရာ ပုပ္ဖဂန္ဓေန, သမန္တာ မဘိနာဒိတာ။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, နာနာဝဏ္ဏာ ဗဟူ ဒိဇာ၊
မောဒန္တိ သဟ ဘရိယာဟိ, အညမညံ ပကူဇိနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၅။)‘‘နန္ဒိကာ ဇီဝပုတ္တာ စ, ဇီဝပုတ္တာ ပိယာ စ နော၊
ပိယာ ပုတ္တာ ပိယာ နန္ဒာ, ဒိဇာ ပေါက္ခရဏီဃရာ။
‘‘မာလာဝ ဂန္ထိတာ ဌန္တိ, ဓဇဂ္ဂါနေဝ ဒိဿရေ၊
နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ, ကုသလေဟေဝ သုဂန္ထိတာ၊
ယတ္ထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သဟ ပုတ္တေဟိ သမ္မတိ။
‘‘ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတီ’’တိ။
တတ္ထ စာရုတိမ္ဗရုက္ခာတိ သုဝဏ္ဏတိမ္ဗရုက္ခာ။ မဓုမဓုကာတိ မဓုရသာ မဓုကာ။ ထေဝန္တီတိ ဝိရောစန္တိ။ ပါရေဝတာတိ ပါရေဝတပါဒသဒိသာ ရုက္ခာ။ ဘဝေယျာတိ ဒီဃဖလာ ကဒလိယော။ မဓုတ္ထိကာတိ မဓုတ္ထေဝေ ပဂ္ဃရန္တိယော, မဓုရတာယ ဝါ မဓုတ္ထေဝသဒိသာ။ သကမာဒါယာတိ တံ သယမေဝ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဒေါဝိလာတိ ပတိတပုပ္ဖပတ္တာ သဉ္ဇာယမာနဖလာ။ ဘေကဝဏ္ဏာ တဒူဘယန္တိ တေ ဥဘောပိ အာမာ စ ပက္ကာ စ မဏ္ဍူကပိဋ္ဌိဝဏ္ဏာယေဝ။ အထေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ပုရိသောတိ အထ ဧတ္ထ အဿမေ တေသံ အမ္ဗာနံ ဟေဋ္ဌာ ဌိတကောဝ ပုရိသော အမ္ဗဖလာနိ ဂဏှာတိ, အာရောဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသုတ္တမေတိ ဧတေဟိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ဥတ္တမာနိ။
အတေဝ မေ အစ္ဆရိယန္တိ အတိဝိယ မေ အစ္ဆရိယံ။ ဟိင်္ကာရောတိ ဟိန္တိ ကရဏံ။ ဝိဘေဒိကာတိ တာလာ။ မာလာဝ ဂန္ထိတာတိ သုပုပ္ဖိတရုက္ခာနံ ဥပရိ ဂန္ထိတာ မာလာ ဝိယ ပုပ္ဖါနိ တိဋ္ဌန္တိ။ ဓဇဂ္ဂါနေဝ ဒိဿရေတိ တာနိ ရုက္ခာနိ အလင်္ကတဓဇဂ္ဂါနိ ဝိယ ဒိဿန္တိ။ ကုဋဇီ ကုဋ္ဌတဂရာတိ ကုဋဇိ နာမေကာ ရုက္ခဇာတိ ကုဋ္ဌဂစ္ဆာ စ တဂရဂစ္ဆာ စ။ ဂိရိပုန္နာဂါတိ မဟာပုန္နာဂါ။ ကောဝိဠာရာတိ ကောဝိဠာရရုက္ခာ နာမ။ ဥဒ္ဒါလကာတိ ဥဒ္ဒါလရုက္ခာ။ သောမရုက္ခာတိ ပီတပုပ္ဖဝဏ္ဏာ ရာဇရုက္ခာ။ ဖလ္လိယာတိ ဖလ္လိယရုက္ခာ နာမ။ ပုတ္တဇီဝါတိ မဟာနိဂြောဓာ။ လဗုဇာတိ လဗုဇရုက္ခာ နာမ။ ပလာလခလသန္နိဘာတိ တေသံ ဟေဋ္ဌာ ပဂ္ဃရိတပုပ္ဖပုဉ္ဇာ ပလာလခလသန္နိဘာတိ ဝဒတိ။
ပေါက္ခရဏီတိ စတုရဿပေါက္ခရဏီ။ နန္ဒနေတိ နန္ဒနဝနေ နန္ဒာပေါက္ခရဏီ ဝိယ။ ပုပ္ဖရသမတ္တာတိ ပုပ္ဖရသေန မတ္တာ စလိတာ။ မကရန္ဒေဟီတိ ကိဉ္ဇက္ခေဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၆။)ပေါက္ခရေ ပေါက္ခရေတိ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ။ တေသု ဟိ ကိဉ္ဇက္ခတော ရေဏု ဘဿိတွာ ပေါက္ခရမဓု နာမ ဟောတိ။ ဒက္ခိဏာ အထ ပစ္ဆိမာတိ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိဒိသာပိ ဝါတာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ထူလာ သိင်္ဃာဋကာတိ မဟန္တာ သိင်္ဃာဋကာ စ။ သံသာဒိယာတိ သယံ ဇာတသာလီ, သုကသာလီတိပိ ဝုစ္စန္တိ။ ပသာဒိယာတိ တေယေဝ ဘူမိယံ ပတိတာ။ ဗျာဝိဒ္ဓါတိ ပသန္နေ ဥဒကေ ဗျာဝိဒ္ဓါ ပဋိပါဋိယာ ဂစ္ဆန္တာ ဒိဿန္တိ။ မုပယာနကာတိ ကက္ကဋကာ။ မဓဥန္တိ ဘိသကောဋိယာ ဘိန္နာယ ပဂ္ဃရဏရသော မဓုသဒိသော ဟောတိ။ ခီရသပ္ပိ မုဠာလိဘီတိ မုဠာလေဟိ ပဂ္ဃရဏရသော ခီရမိဿကနဝနီတသပ္ပိ ဝိယ ဟောတိ။
သမ္မဒ္ဒတေဝါတိ သမ္ပတ္တဇနံ မဒယတိ ဝိယ။ သမန္တာ မဘိနာဒိတာတိ သမန္တာ အဘိနဒန္တာ ဝိစရန္တိ။ ‘‘နန္ဒိကာ’’တိအာဒီနိ တေသံ နာမာနိ။ တေသု ဟိ ပဌမာ ‘‘သာမိ ဝေဿန္တရ, ဣမသ္မိံ ဝနေ ဝသန္တော နန္ဒာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒုတိယာ ‘‘တွဉ္စ သုခေန ဇီဝ, ပုတ္တာ စ တေ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတိယာ ‘‘တွဉ္စ ဇီဝ, ပိယာ ပုတ္တာ စ တေ’’တိ ဝဒန္တိ။ စတုတ္ထာ ‘‘တွဉ္စ နန္ဒ, ပိယာ ပုတ္တာ စ တေ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေန တေသံ ဧတာနေဝ နာမာနိ အဟေသုံ။ ပေါက္ခရဏီဃရာတိ ပေါက္ခရဏိဝါသိနော။
ဧဝံ စေတပုတ္တေန ဝေဿန္တရဿ ဝသနဋ္ဌာနေ အက္ခာတေ ဇူဇကော တုဿိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒဉ္စ မေ သတ္တုဘတ္တံ, မဓုနာ ပဋိသံယုတံ၊
မဓုပိဏ္ဍိကာ စ သုကတာယော, သတ္တုဘတ္တံ ဒဒါမိ တေ’’တိ။
တတ္ထ သတ္တုဘတ္တန္တိ ပက္ကမဓုသန္နိဘံ သတ္တုသင်္ခါတံ ဘတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒံ မမ အတ္ထိ, တံ တေ ဒမ္မိ, ဂဏှာဟိ နန္တိ။
တံ သုတွာ စေတပုတ္တော အာဟ –
‘‘တုယှေဝ သမ္ဗလံ ဟောတု, နာဟံ ဣစ္ဆာမိ သမ္ဗလံ၊
ဣတောပိ ဗြဟ္မေ ဂဏှာဟိ, ဂစ္ဆ ဗြဟ္မေ ယထာသုခံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၇။)‘‘အယံ ဧကပဒီ ဧတိ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ အဿမံ၊
ဣသီပိ အစ္စုတော တတ္ထ, ပင်္ကဒန္တော ရဇဿိရော၊
ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ။
‘‘စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတိ၊
တံ တွံ ဂန္တွာန ပုစ္ဆဿု, သော တေ မဂ္ဂံ ပဝက္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ သမ္ဗလန္တိ ပါထေယျံ။ ဧတီတိ ယော ဧကပဒိကမဂ္ဂေါ အမှာကံ အဘိမုခေါ ဧတိ, ဧသ အဿမံ ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ။ အစ္စုတောတိ ဧဝံနာမကော ဣသိ တတ္ထ ဝသတိ။
‘‘ဣဒံ သုတွာ ဗြဟ္မဗန္ဓု, စေတံ ကတွာ ပဒက္ခိဏံ၊
ဥဒဂ္ဂစိတ္တော ပက္ကာမိ, ယေနာသိ အစ္စုတော ဣသီ’’တိ။
တတ္ထ ယေနာသီတိ ယသ္မိံ ဌာနေ အစ္စုတော ဣသိ အဟောသိ, တတ္ထ ဂတောတိ။
စူဠဝနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဟာဝနဝဏ္ဏနာ
‘‘ဂစ္ဆန္တော သော ဘာရဒွါဇော, အဒ္ဒဿ အစ္စုတံ ဣသိံ၊
ဒိသွာန တံ ဘာရဒွါဇော, သမ္မောဒိ ဣသိနာ သဟ။
‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ဥဉ္ဆေန ယာပေသိ, ကစ္စိ မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘ကစ္စိ ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ကစ္စိ ဟိံသာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ဘာရဒွါဇောတိ ဇူဇကော။ အပ္ပမေဝါတိ အပ္ပါယေဝ။ ဟိံသာတိ တေသံ ဝသေန တုမှာကံ ဝိဟိံသာ။
‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ ဗြဟ္မေ, အထော ဗြဟ္မေ အနာမယံ၊
အထော ဥဉ္ဆေန ယာပေမိ, အထော မူလဖလာ ဗဟူ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၈။)‘‘အထော ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ဟိံသာ မယှံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဗဟူနိ ဝဿပူဂါနိ, အဿမေ ဝသတော မမ၊
နာဘိဇာနာမိ ဥပ္ပန္နံ, အာဗာဓံ အမနောရမံ။
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာဗြဟ္မေ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
အန္တော ပဝိသ ဘဒ္ဒန္တေ, ပါဒေ ပက္ခာလယဿု တေ။
‘‘တိန္ဒုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ဗြဟ္မေ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာဗြဟ္မေ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသီ’’တိ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယံ ဒိန္နံ, သဗ္ဗဿ အဂ္ဃိယံ ကတံ၊
သဉ္ဇယဿ သကံ ပုတ္တံ, သိဝီဟိ ဝိပ္ပဝါသိတံ၊
တမဟံ ဒဿနမာဂတော, ယဒိ ဇာနာသိ သံသ မေ’’တိ။
တတ္ထ တမဟံ ဒဿနမာဂတောတိ တံ အဟံ ဒဿနာယ အာဂတော။ တာပသော အာဟ –
‘‘န ဘဝံ ဧတိ ပုညတ္ထံ, သိဝိရာဇဿ ဒဿနံ၊
မညေ ဘဝံ ပတ္ထယတိ, ရညော ဘရိယံ ပတိဗ္ဗတံ၊
မညေ ကဏှာဇိနံ ဒါသိံ, ဇာလိံ ဒါသဉ္စ ဣစ္ဆသိ။
‘‘အထ ဝါ တယော မာတာပုတ္တေ, အရညာ နေတုမာဂတော၊
န တဿ ဘောဂါ ဝိဇ္ဇန္တိ, ဓနံ ဓညဉ္စ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ န တဿ ဘောဂါတိ ဘော ဗြာဟ္မဏ, တဿ ဝေဿန္တရဿ အရညေ ဝိဟရန္တဿ နေဝ ဘောဂါ ဝိဇ္ဇန္တိ, ဓနဓညဉ္စ န ဝိဇ္ဇတိ, ဒုဂ္ဂတော ဟုတွာ ဝသတိ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿသီတိ?
တံ သုတွာ ဇူဇကော အာဟ –
‘‘အကုဒ္ဓရူပေါဟံ ဘောတော, နာဟံ ယာစိတုမာဂတော၊
သာဓု ဒဿနမရိယာနံ, သန္နိဝါသော သဒါ သုခေါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၀၉။)‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော သိဝိရာဇာ, သိဝီဟိ ဝိပ္ပဝါသိတော၊
တမဟံ ဒဿနမာဂတော, ယဒိ ဇာနာသိ သံသ မေ’’တိ။
တဿတ္ထော – အဟံ, ဘော တာပသ, အကုဒ္ဓရူပေါ, အလံ ဧတ္တာဝတာ, အဟံ ပန န ကိဉ္စိ ဝေဿန္တရံ ယာစိတုမာဂတော, အရိယာနံ ပန ဒဿနံ သာဓု, သန္နိဝါသော စ တေဟိ သဒ္ဓိံ သုခေါ။ အဟံ တဿ အာစရိယဗြာဟ္မဏော, မယာ စ သော ယတော သိဝီဟိ ဝိပ္ပဝါသိတော, တတော ပဋ္ဌာယ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, တေနာဟံ တံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတော။ ယဒိ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနာသိ, သံသ မေတိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘ဟောတု သွေ သံသိဿာမိ တေ, အဇ္ဇ တာဝ ဣဓေဝ ဝသာဟီ’’တိ တံ ဖလာဖလေဟိ သန္တပ္ပေတွာ ပုနဒိဝသေ မဂ္ဂံ ဒဿေန္တော ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အာဟ –
‘‘ဧသ သေလော မဟာဗြဟ္မေ, ပဗ္ဗတော ဂန္ဓမာဒနော၊
ယတ္ထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သဟ ပုတ္တေဟိ သမ္မတိ။
‘‘ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတိ။
‘‘ဧတေ နီလာ ပဒိဿန္တိ, နာနာဖလဓရာ ဒုမာ၊
ဥဂ္ဂတာ အဗ္ဘကူဋာဝ, နီလာ အဉ္ဇနပဗ္ဗတာ။
‘‘ဓဝဿကဏ္ဏာ ခဒိရာ, သာလာ ဖန္ဒနမာလုဝါ၊
သမ္ပဝေဓန္တိ ဝါတေန, သကိံ ပီတာဝ မာဏဝါ။
‘‘ဥပရိ ဒုမပရိယာယေသု, သံဂီတိယောဝ သုယျရေ၊
နဇ္ဇုဟာ ကောကိလသံဃာ, သမ္ပတန္တိ ဒုမာ ဒုမံ။
‘‘အဝှယန္တေဝ ဂစ္ဆန္တံ, သာခါပတ္တသမီရိတာ၊
ရမယန္တေဝ အာဂန္တံ, မောဒယန္တိ နိဝါသိနံ၊
ယတ္ထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သဟ ပုတ္တေဟိ သမ္မတိ။
‘‘ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၀။)‘‘ကရေရိမာလာ ဝိတတာ, ဘူမိဘာဂေ မနောရမေ၊
သဒ္ဒလာဟရိတာ ဘူမိ, န တတ္ထုဒ္ဓံသတေ ရဇော။
‘‘မယူရဂီဝသင်္ကာသာ, တူလဖဿသမူပမာ၊
တိဏာနိ နာတိဝတ္တန္တိ, သမန္တာ စတုရင်္ဂုလာ။
‘‘အမ္ဗာ ဇမ္ဗူ ကပိတ္ထာ စ, နီစေ ပက္ကာ စုဒုမ္ဗရာ၊
ပရိဘောဂေဟိ ရုက္ခေဟိ, ဝနံ တံ ရတိဝဍ္ဎနံ။
‘‘ဝေဠုရိယဝဏ္ဏသန္နိဘံ, မစ္ဆဂုမ္ဗနိသေဝိတံ၊
သုစိံ သုဂန္ဓံ သလိလံ, အာပေါ တတ္ထပိ သန္ဒတိ။
‘‘တဿာဝိဒူရေ ပေါက္ခရဏီ, ဘူမိဘာဂေ မနောရမေ၊
ပဒုမုပ္ပလသဉ္ဆန္နာ, ဒေဝါနမိဝ နန္ဒနေ။
‘‘တီဏိ ဥပ္ပလဇာတာနိ, တသ္မိံ သရသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ဝိစိတ္တံ နီလာနေကာနိ, သေတာ လောဟိတကာနိ စာ’’တိ။
တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသောယေဝ။ ကရေရိမာလာ ဝိတတာတိ ကရေရိပုပ္ဖေဟိ ဝိတတာ။ သဒ္ဒလာဟရိတာတိ ဓုဝသဒ္ဒလေန ဟရိတာ။ န တတ္ထုဒ္ဓံသတေ ရဇောတိ တသ္မိံ ဝနေ အပ္ပမတ္တကောပိ ရဇော န ဥဒ္ဓံသတေ။ တူလဖဿသမူပမာတိ မုဒုသမ္ဖဿတာယ တူလဖဿသဒိသာ။ တိဏာနိ နာတိဝတ္တန္တီတိ တာနိ တဿာ ဘူမိယာ မယူရဂီဝဝဏ္ဏာနိ တိဏာနိ သမန္တတော စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာနေဝ ဝတ္တန္တိ, တတော ပန ဥတ္တရိ န ဝဍ္ဎန္တိ။ အမ္ဗာ ဇမ္ဗူ ကပိတ္ထာ စာတိ အမ္ဗာ စ ဇမ္ဗူ စ ကပိတ္ထာ စ။ ပရိဘောဂေဟီတိ နာနာဝိဓေဟိ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂေဟိ ပရိဘောဂရုက္ခေဟိ။ သန္ဒတီတိ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝင်္ကပဗ္ဗတေ ကုန္နဒီဟိ ဩတရန္တံ ဥဒကံ သန္ဒတိ, ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဝိစိတ္တံ နီလာနေကာနိ, သေတာ လောဟိတကာနိ စာတိ ဧကာနိ နီလာနိ, ဧကာနိ သေတာနိ, ဧကာနိ လောဟိတကာနီတိ ဣမေဟိ တီဟိ ဥပ္ပလဇာတေဟိ တံ သရံ ဝိစိတ္တံ။ သုသဇ္ဇိတပုပ္ဖစင်္ကောဋကံ ဝိယ သောဘတီတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ စတုရဿပေါက္ခရဏိံ ဝဏ္ဏေတွာ ပုန မုစလိန္ဒသရံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၁။)‘‘ခေါမာဝ တတ္ထ ပဒုမာ, သေတသောဂန္ဓိကေဟိ စ၊
ကလမ္ဗကေဟိ သဉ္ဆန္နော, မုစလိန္ဒော နာမ သော သရော။
‘‘အထေတ္ထ ပဒုမာ ဖုလ္လာ, အပရိယန္တာဝ ဒိဿရေ၊
ဂိမှာ ဟေမန္တိကာ ဖုလ္လာ, ဇဏ္ဏုတဂ္ဃါ ဥပတ္ထရာ။
‘‘သုရဘီ သမ္ပဝါယန္တိ, ဝိစိတ္တပုပ္ဖသန္ထတာ၊
ဘမရာ ပုပ္ဖဂန္ဓေန, သမန္တာ မဘိနာဒိတာ’’တိ။
တတ္ထ ခေါမာဝါတိ ခေါမမယာ ဝိယ ပဏ္ဍရာ။ သေတသောဂန္ဓိကေဟိ စာတိ သေတုပ္ပလေဟိ စ သောဂန္ဓိကေဟိ စ ကလမ္ဗကေဟိ စ သော သရော သဉ္ဆန္နော။ အပရိယန္တာဝ ဒိဿရေတိ အပရိမာဏာ ဝိယ ဒိဿန္တိ။ ဂိမှာ ဟေမန္တိကာတိ ဂိမှေ စ ဟေမန္တိကေ စ ပုပ္ဖိတပဒုမာ။ ဇဏ္ဏုတဂ္ဃါ ဥပတ္ထရာတိ ဇဏ္ဏုပမာဏေ ဥဒကေ ဥပတ္ထရာ ဖုလ္လာ ဟောန္တိ, သန္ထတာ ဝိယ ခါယန္တိ။ ဝိစိတ္တပုပ္ဖသန္ထတာတိ ဝိစိတ္တာ ဟုတွာ ပုပ္ဖေဟိ သန္ထတာ သဒါ သုရဘီ သမ္ပဝါယန္တိ။
‘‘အထေတ္ထ ဥဒကန္တသ္မိံ, ရုက္ခာ တိဋ္ဌန္တိ ဗြာဟ္မဏ၊
ကဒမ္ဗာ ပါဋလီ ဖုလ္လာ, ကောဝိဠာရာ စ ပုပ္ဖိတာ။
‘‘အင်္ကောလာ ကစ္ဆိကာရာ စ, ပါရိဇညာ စ ပုပ္ဖိတာ၊
ဝါရဏာ ဝယနာ ရုက္ခာ, မုစလိန္ဒမုဘတော သရံ။
‘‘သိရီသာ သေတပါရိသာ, သာဓု ဝါယန္တိ ပဒ္ဓကာ၊
နိဂ္ဂုဏ္ဍီ သိရီနိဂ္ဂုဏ္ဍီ, အသနာ စေတ္ထ ပုပ္ဖိတာ။
‘‘ပင်္ဂုရာ ဗဟုလာ သေလာ, သောဘဉ္ဇနာ စ ပုပ္ဖိတာ၊
ကေတကာ ကဏိကာရာ စ, ကဏဝေရာ စ ပုပ္ဖိတာ။
‘‘အဇ္ဇုနာ အဇ္ဇုကဏ္ဏာ စ, မဟာနာမာ စ ပုပ္ဖိတာ၊
သုပုပ္ဖိတဂ္ဂါ တိဋ္ဌန္တိ, ပဇ္ဇလန္တေဝ ကိံသုကာ။
‘‘သေတပဏ္ဏီ သတ္တပဏ္ဏာ, ကဒလိယော ကုသုမ္ဘရာ၊
ဓနုတက္ကာရီ ပုပ္ဖေဟိ, သီသပါဝရဏာနိ စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၂။)‘‘အစ္ဆိဝါ သလ္လဝါ ရုက္ခာ, သလ္လကိယော စ ပုပ္ဖိတာ၊
သေတဂေရု စ တဂရာ, မံသိကုဋ္ဌာ ကုလာဝရာ။
‘‘ဒဟရာ ရုက္ခာ စ ဝုဒ္ဓါ စ, အကုဋိလာ စေတ္ထ ပုပ္ဖိတာ၊
အဿမံ ဥဘတော ဌန္တိ, အဂျာဂါရံ သမန္တတော’’တိ။
တတ္ထ တိဋ္ဌန္တီတိ သရံ ပရိက္ခိပိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ကဒမ္ဗာတိ ကဒမ္ဗရုက္ခာ။ ကစ္ဆိကာရာ စာတိ ဧဝံနာမကာ ရုက္ခာ။ ပါရိဇညာတိ ရတ္တမာလာ။ ဝါရဏာ ဝယနာတိ ဝါရဏရုက္ခာ စ ဝယနရုက္ခာ စ။ မုစလိန္ဒမုဘတော သရန္တိ မုစလိန္ဒဿ သရဿ ဥဘယပဿေသု။ သေတပါရိသာတိ သေတဂစ္ဆရုက္ခာ။ တေ ကိရ သေတက္ခန္ဓာ မဟာပဏ္ဏာ ကဏိကာရသဒိသပုပ္ဖါ ဟောန္တိ။ နိဂ္ဂုဏ္ဍီ သိရီနိဂ္ဂုဏ္ဍီတိ ပကတိနိဂ္ဂုဏ္ဍီ စေဝ ကာဠနိဂ္ဂုဏ္ဍီ စ။ ပင်္ဂုရာတိ ပင်္ဂုရရုက္ခာ။ ကုသုမ္ဘရာတိ ဧကဂစ္ဆာ။ ဓနုတက္ကာရီ ပုပ္ဖေဟီတိ ဓနူနဉ္စ တက္ကာရီနဉ္စ ပုပ္ဖေဟိ သောဘိတာ။ သီသပါဝရဏာနိ စာတိ သီသပေဟိ စ ဝရဏေဟိ စ သောဘိတာ။ အစ္ဆိဝါတိအာဒယောပိ ရုက္ခာယေဝ။ သေတဂေရု စ တဂရာတိ သေတဂေရု စ တဂရာ စ။ မံသိကုဋ္ဌာ ကုလာဝရာတိ မံသိဂစ္ဆာ စ ကုဋ္ဌဂစ္ဆာ စ ကုလာဝရာ စ။ အကုဋိလာတိ ဥဇုကာ။ အဂျာဂါရံ သမန္တတောတိ အဂျာဂါရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာတိ အတ္ထော။
‘‘အထေတ္ထ ဥဒကန္တသ္မိံ, ဗဟုဇာတော ဖဏိဇ္ဇကော၊
မုဂ္ဂတိယော ကရတိယော, သေဝါလသီသကာ ဗဟူ။
‘‘ဥဒ္ဒါပဝတ္တံ ဥလ္လုဠိတံ, မက္ခိကာ ဟိင်္ဂုဇာလိကာ၊
ဒါသိမကဉ္ဇကော စေတ္ထ, ဗဟူ နီစေကလမ္ဗကာ။
‘‘ဧလမ္ဖုရကသဉ္ဆန္နာ, ရုက္ခာ တိဋ္ဌန္တိ ဗြာဟ္မဏ၊
သတ္တာဟံ ဓာရိယမာနာနံ, ဂန္ဓော တေသံ န ဆိဇ္ဇတိ။
‘‘ဥဘတော သရံ မုစလိန္ဒံ, ပုပ္ဖါ တိဋ္ဌန္တိ သောဘနာ၊
ဣန္ဒီဝရေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ဝနံ တံ ဥပသောဘတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၃။)‘‘အဍ္ဎမာသံ ဓာရိယမာနာနံ, ဂန္ဓော တေသံ န ဆိဇ္ဇတိ၊
နီလပုပ္ဖီ သေတဝါရီ, ပုပ္ဖိတာ ဂိရိကဏ္ဏိကာ၊
ကလေရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ဝနံ တံ တုလသီဟိ စ။
‘‘သမ္မဒ္ဒတေဝ ဂန္ဓေန, ပုပ္ဖသာခါဟိ တံ ဝနံ၊
ဘမရာ ပုပ္ဖဂန္ဓေန, သမန္တာ မဘိနာဒိတာ။
‘‘တီဏိ ကက္ကာရုဇာတာနိ, တသ္မိံ သရသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ကုမ္ဘမတ္တာနိ စေကာနိ, မုရဇမတ္တာနိ တာ ဥဘော’’တိ။
တတ္ထ ဖဏိဇ္ဇကောတိ ဘူတနကော။ မုဂ္ဂတိယောတိ ဧကာ မုဂ္ဂဇာတိ။ ကရတိယောတိ ရာဇမာသော။ သေဝါလသီသကာတိ ဣမေပိ ဂစ္ဆာယေဝ, အပိ စ သီသကာတိ ရတ္တစန္ဒနံ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဒါပဝတ္တံ ဥလ္လုဠိတန္တိ တံ ဥဒကံ တီရမရိယာဒဗန္ဓံ ဝါတာပဟတံ ဥလ္လုဠိတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ မက္ခိကာ ဟိင်္ဂုဇာလိကာတိ ဟိင်္ဂုဇာလသင်္ခါတေ ဝိကသိတပုပ္ဖဂစ္ဆေ ပဉ္စဝဏ္ဏာ မဓုမက္ခိကာ မဓုရဿရေန ဝိရဝန္တိယော တတ္ထ ဝိစရန္တီတိ အတ္ထော။ ဒါသိမကဉ္ဇကော စေတ္ထာတိ ဣမာနိ ဒွေ ရုက္ခဇာတိယော စ ဧတ္ထ။ နီစေကလမ္ဗကာတိ နီစကလမ္ဗကာ။ ဧလမ္ဖုရကသဉ္ဆန္နာတိ ဧဝံနာမိကာယ ဝလ္လိယာ သဉ္ဆန္နာ။ တေသန္တိ တေသံ တဿာ ဝလ္လိယာ ပုပ္ဖါနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ဧတေသံ ဒါသိမကဉ္ဇကာဒီနံ ပုပ္ဖါနံ သတ္တာဟံ ဂန္ဓော န ဆိဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖါနိ, ရဇတပဋ္ဋသဒိသဝါလုကပုဏ္ဏာ ဘူမိဘာဂါ။ ဂန္ဓော တေသန္တိ တေသံ ဣန္ဒီဝရပုပ္ဖါဒီနံ ဂန္ဓော အဍ္ဎမာသံ န ဆိဇ္ဇတိ။ နီလပုပ္ဖီတိအာဒိကာ ပုပ္ဖဝလ္လိယော။ တုလသီဟိ စာတိ တုလသိဂစ္ဆေဟိ စ။ ကက္ကာရုဇာတာနီတိ ဝလ္လိဖလာနိ။ တတ္ထ ဧကိဿာ ဝလ္လိယာ ဖလာနိ မဟာဃဋမတ္တာနိ, ဒွိန္နံ မုဒိင်္ဂမတ္တာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မုရဇမတ္တာနိ တာ ဥဘော’’တိ။
‘‘အထေတ္ထ သာသပေါ ဗဟုကော, နာဒိယော ဟရိတာယုတော၊
အသီ တာလာဝ တိဋ္ဌန္တိ, ဆေဇ္ဇာ ဣန္ဒီဝရာ ဗဟူ။
‘‘အပ္ဖေါဋာ သူရိယဝလ္လီ စ, ကာဠီယာ မဓုဂန္ဓိယာ၊
အသောကာ မုဒယန္တီ စ, ဝလ္လိဘော ခုဒ္ဒပုပ္ဖိယော။
‘‘ကောရဏ္ဍကာ အနောဇာ စ, ပုပ္ဖိတာ နာဂမလ္လိကာ၊
ရုက္ခမာရုယှ တိဋ္ဌန္တိ, ဖုလ္လာ ကိံသုကဝလ္လိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၄။)‘‘ကဋေရုဟာ စ ဝါသန္တီ, ယူထိကာ မဓုဂန္ဓိယာ၊
နိလိယာ သုမနာ ဘဏ္ဍီ, သောဘတိ ပဒုမုတ္တရော။
‘‘ပါဋလီ သမုဒ္ဒကပ္ပါသီ, ကဏိကာရာ စ ပုပ္ဖိတာ၊
ဟေမဇာလာဝ ဒိဿန္တိ, ရုစိရဂ္ဂိ သိခူပမာ။
‘‘ယာနိ တာနိ စ ပုပ္ဖါနိ, ထလဇာနုဒကာနိ စ၊
သဗ္ဗာနိ တတ္ထ ဒိဿန္တိ, ဧဝံ ရမ္မော မဟောဒဓီ’’တိ။
တတ္ထ သာသပေါတိ သိဒ္ဓတ္ထကော။ ဗဟုကောတိ ဗဟု။ နာဒိယော ဟရိတာယုတောတိ ဟရိတေန အာယုတော နာဒိယော။ ဣမာ ဒွေပိ လသုဏဇာတိယော, သောပိ လသုဏော တတ္ထ ဗဟုကောတိ အတ္ထော။ အသီ တာလာဝ တိဋ္ဌန္တီတိ အသီတိ ဧဝံနာမကာ ရုက္ခာ သိနိဒ္ဓါယ ဘူမိယာ ဌိတာ တာလာ ဝိယ တိဋ္ဌန္တိ။ ဆေဇ္ဇာ ဣန္ဒီဝရာ ဗဟူတိ ဥဒကပရိယန္တေ ဗဟူ သုဝဏ္ဏဣန္ဒီဝရာ မုဋ္ဌိနာ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ ဟုတွာ ဌိတာ။ အပ္ဖေါဋာတိ အပ္ဖေါဋဝလ္လိယော။ ဝလ္လိဘော ခုဒ္ဒပုပ္ဖိယောတိ ဝလ္လိဘော စ ခုဒ္ဒပုပ္ဖိယော စ။ နာဂမလ္လိကာတိ ဝလ္လိနာဂါ စ မလ္လိကာ စ။ ကိံသုကဝလ္လိယောတိ သုဂန္ဓပတ္တာ ဝလ္လိဇာတီ။ ကဋေရုဟာ စ ဝါသန္တီတိ ဣမေ စ ဒွေ ပုပ္ဖဂစ္ဆာ။ မဓုဂန္ဓိယာတိ မဓုသမာနဂန္ဓာ။ နိလိယာ သုမနာ ဘဏ္ဍီတိ နီလဝလ္လိသုမနာ စ ပကတိသုမနာ စ ဘဏ္ဍီ စ။ ပဒုမုတ္တရောတိ ဧဝံနာမကော ရုက္ခော။ ကဏိကာရာတိ ဝလ္လိကဏိကာရာ ရုက္ခကဏိကာရာ။ ဟေမဇာလာဝါတိ ပသာရိတဟေမဇာလာ ဝိယ ဒိဿန္တိ။ မဟောဒဓီတိ မဟတော ဥဒကက္ခန္ဓဿ အာဓာရဘူတော မုစလိန္ဒသရောတိ။
‘‘အထဿာ ပေါက္ခရဏိယာ, ဗဟုကာ ဝါရိဂေါစရာ၊
ရောဟိတာ နဠပီ သိင်္ဂူ, ကုမ္ဘိလာ မကရာ သုသူ။
‘‘မဓု စ မဓုလဋ္ဌိ စ, တာလိသာ စ ပိယင်္ဂုကာ၊
ကုဋန္ဒဇာ ဘဒ္ဒမုတ္တာ, သေတပုပ္ဖါ စ လောလုပါ။
‘‘သုရဘီ စ ရုက္ခာ တဂရာ, ဗဟုကာ တုင်္ဂဝဏ္ဋကာ၊
ပဒ္ဓကာ နရဒါ ကုဋ္ဌာ, ဈာမကာ စ ဟရေဏုကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၅။)‘‘ဟလိဒ္ဒကာ ဂန္ဓသိလာ, ဟိရိဝေရာ စ ဂုဂ္ဂုလာ၊
ဝိဘေဒိကာ စောရကာ ကုဋ္ဌာ, ကပ္ပူရာ စ ကလိင်္ဂုကာ’’တိ။
တတ္ထ အထဿာ ပေါက္ခရဏိယာတိ ဣဓ ပေါက္ခရဏိသဒိသတာယ သရမေဝ ပေါက္ခရဏီတိ ဝဒတိ။ ရောဟိတာတိအာဒီနိ တေသံ ဝါရိဂေါစရာနံ နာမာနိ။ မဓု စာတိ နိမ္မက္ခိကမဓု စ။ မဓုလဋ္ဌိ စာတိ လဋ္ဌိမဓုကဉ္စ။ တာလိသာ စာတိအာဒိကာ သဗ္ဗာ ဂန္ဓဇာတိယော။
‘‘အထေတ္ထ သီဟဗျဂ္ဃါ စ, ပုရိသာလူ စ ဟတ္ထိယော၊
ဧဏေယျာ ပသဒါ စေဝ, ရောဟိစ္စာ သရဘာ မိဂါ။
‘‘ကောဋ္ဌသုဏာ သုဏောပိ စ, တုလိယာ နဠသန္နိဘာ၊
စာမရီ စလနီ လင်္ဃီ, ဈာပိတာ မက္ကဋာ ပိစု။
‘‘ကက္ကဋာ ကဋမာယာ စ, ဣက္ကာ ဂေါဏသိရာ ဗဟူ၊
ခဂ္ဂါ ဝရာဟာ နကုလာ, ကာဠကေတ္ထ ဗဟူတသော။
‘‘မဟိံသာ သောဏသိင်္ဂါလာ, ပမ္ပကာ စ သမန္တတော၊
အာကုစ္ဆာ ပစလာကာ စ, စိတြကာ စာပိ ဒီပိယော။
‘‘ပေလကာ စ ဝိဃာသာဒါ, သီဟာ ဂေါဂဏိသာဒကာ၊
အဋ္ဌပါဒါ စ မောရာ စ, ဘဿရာ စ ကုကုတ္ထကာ။
‘‘စင်္ကောရာ ကုက္ကုဋာ နာဂါ, အညမညံ ပကူဇိနော၊
ဗကာ ဗလာကာ နဇ္ဇုဟာ, ဒိန္ဒိဘာ ကုဉ္ဇဝါဇိတာ။
‘‘ဗျဂ္ဃိနသာ လောဟပိဋ္ဌာ, ပမ္ပကာ ဇီဝဇီဝကာ၊
ကပိဉ္ဇရာ တိတ္တိရာယော, ကုလာ စ ပဋိကုတ္ထကာ။
‘‘မန္ဒာလကာ စေလကေဋု, ဘဏ္ဍုတိတ္တိရနာမကာ၊
စေလာဝကာ ပိင်္ဂလာယော, ဂေါဋကာ အင်္ဂဟေတုကာ။
‘‘ကရဝိယာ စ သဂ္ဂါ စ, ဥဟုင်္ကာရာ စ ကုက္ကုဟာ၊
နာနာဒိဇဂဏာကိဏ္ဏံ, နာနာသရနိကူဇိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ပုရိသာလူတိ ဝဠဝါမုခယက္ခိနိယော။ ရောဟိစ္စာ သရဘာ မိဂါတိ ရောဟိတာ စေဝ သရဘာ မိဂါ စ။ ကောဋ္ဌသုကာတိ သိင်္ဂါလသုနခါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၆။)‘‘ကောတ္ထုသုဏာ’’တိပိ ပါဌော။ သုဏောပိ စာတိ ဧသာပေကာ ခုဒ္ဒကမိဂဇာတိ။ တုလိယာတိ ပက္ခိဗိဠာရာ။ နဠသန္နိဘာတိ နဠပုပ္ဖဝဏ္ဏာ ရုက္ခသုနခါ။ စာမရီ စလနီ လင်္ဃီတိ စာမရီမိဂါ စ စလနီမိဂါ စ လင်္ဃီမိဂါ စ။ ဈာပိတာ မက္ကဋာတိ ဒွေ မက္ကဋဇာတိယောဝ။ ပိစူတိ သရပရိယန္တေ ဂေါစရဂ္ဂါဟီ ဧကော မက္ကဋော။ ကက္ကဋာ ကဋမာယာ စာတိ ဒွေ မဟာမိဂါ။ ဣက္ကာတိ အစ္ဆာ။ ဂေါဏသိရာတိ အရညဂေါဏာ။ ကာဠကေတ္ထ ဗဟူတသောတိ ကာဠမိဂါ နာမေတ္ထ ဗဟူတသော။ သောဏသိင်္ဂါလာတိ ရုက္ခသုနခါ စ သိင်္ဂါလာ စ။ ပမ္ပကာတိ အဿမပဒံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ မဟာဝေဠုပမ္ပကာ။ အာကုစ္ဆာတိ ဂေါဓာ။ ပစလာကာ စာတိ ဂဇကုမ္ဘမိဂါ။ စိတြကာ စာပိ ဒီပိယောတိ စိတြကမိဂါ စ ဒီပိမိဂါ စ။
ပေလကာ စာတိ သသာ။ ဝိဃာသာဒါတိ ဧတေ ဂိဇ္ဈာ သကုဏာ။ သီဟာတိ ကေသရသီဟာ။ ဂေါဂဏိသာဒကာတိ ဂေါဂဏေ ဂဟေတွာ ခါဒနသီလာ ဒုဋ္ဌမိဂါ။ အဋ္ဌပါဒါတိ သရဘာ မိဂါ။ ဘဿရာတိ သေတဟံသာ။ ကုကုတ္ထကာတိ ကုကုတ္ထကသကုဏာ။ စင်္ကောရာတိ စင်္ကောရသကုဏာ။ ကုက္ကုဋာတိ ဝနကုက္ကုဋာ။ ဒိန္ဒိဘာ ကုဉ္ဇဝါဇိတာတိ ဣမေ တယောပိ သကုဏာယေဝ။ ဗျဂ္ဃိနသာတိ သေနာ။ လောဟပိဋ္ဌာတိ လောဟိတဝဏ္ဏသကုဏာ။ ပမ္ပကာတိ ပမ္ပဋကာ။ ကပိဉ္ဇရာ တိတ္တိရာယောတိ ကပိဉ္ဇရာ စ တိတ္တိရာ စ။ ကုလာ စ ပဋိကုတ္ထကာတိ ဣမေပိ ဒွေ သကုဏာ။ မန္ဒာလကာ စေလကေဋူတိ မန္ဒာလကာ စေဝ စေလကေဋု စ။ ဘဏ္ဍုတိတ္တိရနာမကာတိ ဘဏ္ဍူ စ တိတ္တိရာ စ နာမကာ စ။ စေလာဝကာ ပိင်္ဂလာယောတိ ဒွေ သကုဏဇာတိယော စ, တထာ ဂေါဋကာ အင်္ဂဟေတုကာ။ သဂ္ဂါတိ စာတကသကုဏာ။ ဥဟုင်္ကာရာတိ ဥလူကာ။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, နီလကာ မဉ္ဇုဘာဏကာ၊
မောဒန္တိ သဟ ဘရိယာဟိ, အညမညံ ပကူဇိနော။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, ဒိဇာ မဉ္ဇုဿရာ သိတာ၊
သေတစ္ဆိကူဋာ ဘဒြက္ခာ, အဏ္ဍဇာ စိတြပေခုဏာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၇။)‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, ဒိဇာ မဉ္ဇုဿရာ သိတာ၊
သိခဏ္ဍီ နီလဂီဝါဟိ, အညမညံ ပကူဇိနော။
‘‘ကုကုတ္ထကာ ကုဠီရကာ, ကောဋ္ဌာ ပေါက္ခရသာတကာ၊
ကာလာမေယျာ ဗလီယက္ခာ, ကဒမ္ဗာ သုဝသာဠိကာ။
‘‘ဟလိဒ္ဒါ လောဟိတာ သေတာ, အထေတ္ထ နလကာ ဗဟူ၊
ဝါရဏာ ဘိင်္ဂရာဇာ စ, ကဒမ္ဗာ သုဝကောကိလာ။
‘‘ဥက္ကုသာ ကုရရာ ဟံသာ, အာဋာ ပရိဝဒေန္တိကာ၊
ပါကဟံသာ အတိဗလာ, နဇ္ဇုဟာ ဇီဝဇီဝကာ။
‘‘ပါရေဝတာ ရဝိဟံသာ, စက္ကဝါကာ နဒီစရာ၊
ဝါရဏာဘိရုဒါ ရမ္မာ, ဥဘော ကာလူပကူဇိနော။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, နာနာဝဏ္ဏာ ဗဟူ ဒိဇာ၊
မောဒန္တိ သဟ ဘရိယာဟိ, အညမညံ ပကူဇိနော။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, နာနာဝဏ္ဏာ ဗဟူ ဒိဇာ၊
သဗ္ဗေ မဉ္ဇူ နိကူဇန္တိ, မုစလိန္ဒမုဘတော သရံ။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, ကရဝိယာ နာမ တေ ဒိဇာ၊
မောဒန္တိ သဟ ဘရိယာဟိ, အညမညံ ပကူဇိနော။
‘‘အထေတ္ထ သကုဏာ သန္တိ, ကရဝိယာ နာမ တေ ဒိဇာ၊
သဗ္ဗေ မဉ္ဇူ နိကူဇန္တိ, မုစလိန္ဒမုဘတော သရံ။
‘‘ဧဏေယျပသဒါကိဏ္ဏံ, နာဂသံသေဝိတံ ဝနံ၊
နာနာလတာဟိ သဉ္ဆန္နံ, ကဒလီမိဂသေဝိတံ။
‘‘အထေတ္ထ သာသပေါ ဗဟုကော, နီဝါရော ဝရကော ဗဟု၊
သာလိ အကဋ္ဌပါကော စ, ဥစ္ဆု တတ္ထ အနပ္ပကော။
‘‘အယံ ဧကပဒီ ဧတိ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ အဿမံ၊
ခုဒံ ပိပါသံ အရတိံ, တတ္ထ ပတ္တော န ဝိန္ဒတိ၊
ယတ္ထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သဟ ပုတ္တေဟိ သမ္မတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၈။)‘‘ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ, အာသဒဉ္စ မသံ ဇဋံ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတီ’’တိ။
တတ္ထ နီလကာတိ စိတြရာဇိပတ္တာ။ မဉ္ဇူဿရာ သိတာတိ နိဗဒ္ဓမဓုရဿရာ။ သေတစ္ဆိကူဋာ ဘဒြက္ခာတိ ဥဘယပဿေသု သေတေဟိ အက္ခိကူဋေဟိ သမန္နာဂတာ သုန္ဒရက္ခာ။ စိတြပေခုဏာတိ ဝိစိတြပတ္တာ။ ကုဠီရကာတိ ကက္ကဋကာ။ ကောဋ္ဌာတိအာဒယော သကုဏာဝ။ ဝါရဏာတိ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏာ။ ကဒမ္ဗာတိ မဟာကဒမ္ဗာ ဂဟိတာ။ သုဝကောကိလာတိ ကောကိလေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရဏသုဝကာ စေဝ ကောကိလာ စ။ ဥက္ကုသာတိ ကာဠကုရရာ။ ကုရရာတိ သေတကုရရာ။ ဟံသာတိ သကုဏဟံသာ။ အာဋာတိ ဒဗ္ဗိသဏ္ဌာနမုခသကုဏာ။ ပရိဝဒေန္တိကာတိ ဧကာ သကုဏဇာတိ။ ဝါရဏာဘိရုဒါ ရမ္မာတိ ရမ္မာဘိရုဒါ ဝါရဏာ။ ဥဘော ကာလူပကူဇိနောတိ သာယံ ပါတော ပဗ္ဗတပါဒံ ဧကနိန္နာဒံ ကရောန္တာ နိကူဇန္တိ။ ဧဏေယျပသဒါကိဏ္ဏန္တိ ဧဏေယျမိဂေဟိ စ ပသဒမိဂေဟိ စ အာကိဏ္ဏံ။ တတ္ထ ပတ္တော န ဝိန္ဒတီတိ ဗြာဟ္မဏ, ဝေဿန္တရဿ အဿမပဒံ ပတ္တော ပုရိသော တတ္ထ အဿမေ ဆာတကံ ဝါ ပါနီယပိပါသံ ဝါ ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဝါ န ပဋိလဘတိ။
‘‘ဣဒံ သုတွာ ဗြဟ္မဗန္ဓု, ဣသိံ ကတွာ ပဒက္ခိဏံ၊
ဥဒဂ္ဂစိတ္တော ပက္ကာမိ, ယတ္ထ ဝေဿန္တရော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ယတ္ထ ဝေဿန္တရော အဟူတိ ယသ္မိံ ဌာနေ ဝေဿန္တရော အဟောသိ, တံ ဌာနံ ဂတောတိ။
မဟာဝနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒါရကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
ဇူဇကောပိ အစ္စုတတာပသေန ကထိတမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တော စတုရဿပေါက္ခရဏိံ ပတွာ စိန္တေသိ ‘‘အဇ္ဇ အတိသာယနှော, ဣဒါနိ မဒ္ဒီ အရညတော အာဂမိဿတိ။ မာတုဂါမော ဟိ နာမ ဒါနဿ အန္တရာယကရော ဟောတိ, သွေ တဿာ အရညံ ဂတကာလေ အဿမံ ဂန္တွာ ဝေဿန္တရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒါရကေ ယာစိတွာ တာယ အနာဂတာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၁၉။)တေ ဂဟေတွာ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ။ အထဿ အဝိဒူရေ ဧကံ သာနုပဗ္ဗတံ အာရုယှ ဧကသ္မိံ ဖာသုကဋ္ဌာနေ နိပဇ္ဇိ။ တံ ပန ရတ္တိံ ပစ္စူသကာလေ မဒ္ဒီ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ ဧဝရူပေါ သုပိနော အဟောသိ – ဧကော ပုရိသော ကဏှော ဒွေ ကာသာယာနိ ပရိဒဟိတွာ ဒွီသု ကဏ္ဏေသု ရတ္တမာလံ ပိဠန္ဓိတွာ အာဝုဓဟတ္ထော တဇ္ဇေန္တော အာဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ မဒ္ဒိံ ဇဋာသု ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဘူမိယံ ဥတ္တာနကံ ပါတေတွာ ဝိရဝန္တိယာ တဿာ ဒွေ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဗာဟာနိ ဆိန္ဒိတွာ ဥရံ ဘိန္ဒိတွာ ပဂ္ဃရန္တလောဟိတဗိန္ဒုံ ဟဒယမံသံ အာဒါယ ပက္ကာမီတိ။ သာ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဘီတတသိတာ ‘‘ပါပကော သုပိနော မေ ဒိဋ္ဌော, သုပိနပါဌကော ပန ဝေဿန္တရေန သဒိသော နာမ နတ္ထိ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ ပဏ္ဏသာလဒွါရံ အာကောဋေသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ဒေဝ, မဒ္ဒီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အမှာကံ ကတိကဝတ္တံ ဘိန္ဒိတွာ ကသ္မာ အကာလေ အာဂတာသီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, နာဟံ ကိလေသဝသေန အာဂစ္ဆာမိ, အပိစ ခေါ ပန မေ ပါပကော သုပိနော ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကထေဟိ, မဒ္ဒီ’’တိ။ သာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌနိယာမေနေဝ ကထေသိ။
မဟာသတ္တောပိ သုပိနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘မယှံ ဒါနပါရမီ ပူရိဿတိ, သွေ မံ ယာစကော အာဂန္တွာ ပုတ္တေ ယာစိဿတိ, မဒ္ဒိံ အဿာသေတွာ ဥယျောဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မဒ္ဒိ, တဝ ဒုဿယနဒုဗ္ဘောဇနေဟိ စိတ္တံ အာလုဠိတံ ဘဝိဿတိ, မာ ဘာယီ’’တိ သံမောဟေတွာ အဿာသေတွာ ဥယျောဇေသိ။ သာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ သဗ္ဗံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ဒွေ ပုတ္တေ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ‘‘တာတာ, အဇ္ဇ မေ ဒုဿုပိနော ဒိဋ္ဌော, အပ္ပမတ္တာ ဘဝေယျာထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ ‘‘ဒေဝ, တုမှေ ဒွီသု ကုမာရေသု အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ မဟာသတ္တံ ပုတ္တေ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ပစ္ဆိခဏိတ္တိအာဒီနိ အာဒါယ အဿူနိ ပုဉ္ဆန္တီ မူလဖလာဖလတ္ထာယ ဝနံ ပါဝိသိ။ တဒါ ဇူဇကောပိ ‘‘ဣဒါနိ မဒ္ဒီ အရညံ ဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ သာနုပဗ္ဗတာ ဩရုယှ ဧကပဒိကမဂ္ဂေန အဿမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ မဟာသတ္တောပိ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ပါသာဏဖလကေ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ နိသိန္နော ‘‘ဣဒါနိ ယာစကော အာဂမိဿတီ’’တိ ပိပါသိတော ဝိယ သုရာသောဏ္ဍော တဿာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တောဝ နိသီဒိ။ ပုတ္တာပိဿ ပါဒမူလေ ကီဠန္တိ။ သော မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဗြာဟ္မဏံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သတ္တ မာသေ နိက္ခိတ္တံ ဒါနဓုရံ ဥက္ခိပန္တော ဝိယ ‘ဧဟိ, တွံ ဘော ဗြာဟ္မဏာ’’တိ သောမနဿဇာတော ဇာလိကုမာရံ အာမန္တေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၀။)‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ဇာလိ ပတိဋ္ဌ, ပေါရာဏံ ဝိယ ဒိဿတိ၊
ဗြာဟ္မဏံ ဝိယ ပဿာမိ, နန္ဒိယော မာဘိကီရရေ’’တိ။
တတ္ထ ပေါရာဏံ ဝိယ ဒိဿတီတိ ပုဗ္ဗေ ဇေတုတ္တရနဂရေ နာနာဒိသာဟိ ယာစကာနံ အာဂမနံ ဝိယ အဇ္ဇ ယာစကာနံ အာဂမနံ ဒိဿတိ။ နန္ဒိယော မာဘိကီရရေတိ ဧတဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ မံ သောမနဿာနိ အဘိကီရန္တိ, ဃမ္မာဘိတတ္တဿ ပုရိသဿ သီသေ သီတူဒကဃဋသဟဿေဟိ အဘိသေစနကာလော ဝိယ ဇာတောတိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော အာဟ –
‘‘အဟမ္ပိ တာတ ပဿာမိ, ယော သော ဗြဟ္မာဝ ဒိဿတိ၊
အဒ္ဓိကော ဝိယ အာယာတိ, အတိထီ နော ဘဝိဿတီ’’တိ။
ဝတွာ စ ပန ကုမာရော မဟာသတ္တဿ အပစိတိံ ကရောန္တော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဗြာဟ္မဏံ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပရိက္ခာရဂ္ဂဟဏံ အာပုစ္ဆိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဩလောကေန္တော ‘‘အယံ ဝေဿန္တရဿ ပုတ္တော ဇာလိကုမာရော နာမ ဘဝိဿတိ, အာဒိတော ပဋ္ဌာယေဝ ဖရုသဝစနံ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အပေဟိ အပေဟီ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ ကုမာရော အပဂန္တွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော အတိဖရုသော, ကိံ နု ခေါ’’တိ တဿ သရီရံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာရသ ပုရိသဒေါသေ ပဿိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ဥဉ္ဆေန ယာပေထ, ကစ္စိ မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘ကစ္စိ ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ကစ္စိ ဟိံသာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ကုသလဉ္စေဝ နော ဗြဟ္မေ, အထော ဗြဟ္မေ အနာမယံ၊
အထော ဥဉ္ဆေန ယာပေမ, အထော မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘အထော ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသဝါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ဟိံသာ အမှံ န ဝိဇ္ဇတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၁။)‘‘သတ္တ နော မာသေ ဝသတံ, အရညေ ဇီဝသောကိနံ၊
ဣမမ္ပိ ပဌမံ ပဿာမ, ဗြာဟ္မဏံ ဒေဝဝဏ္ဏိနံ၊
အာဒါယ ဝေဠုဝံ ဒဏ္ဍံ, အဂ္ဂိဟုတ္တံ ကမဏ္ဍလုံ။
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာဗြဟ္မေ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
အန္တော ပဝိသ ဘဒ္ဒန္တေ, ပါဒေ ပက္ခာလယဿု တေ။
‘‘တိဏ္ဍုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ဗြဟ္မေ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာဗြဟ္မေ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသီ’’တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော န အကာရဏေန ဣမံ ဗြဟာရညံ အာဂတော, အာဂမနကာရဏံ ပပဉ္စံ အကတွာ ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေန, ကေန ဝါ ပန ဟေတုနာ၊
အနုပ္ပတ္တော ဗြဟာရညံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ဝဏ္ဏေနာတိ ကာရဏေန။ ဟေတုနာတိ ပစ္စယေန။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘ယထာ ဝါရိဝဟော ပူရော, သဗ္ဗကာလံ န ခီယတိ၊
ဧဝံ တံ ယာစိတာဂစ္ဆိံ, ပုတ္တေ မေ ဒေဟိ ယာစိတော’’တိ။
တတ္ထ ဝါရိဝဟောတိ ပဉ္စသု မဟာနဒီသု ဥဒကဝါဟော။ န ခီယတီတိ ပိပါသိတေဟိ အာဂန္တွာ ဟတ္ထေဟိပိ ဘာဇနေဟိပိ ဥဿိဉ္စိတွာ ပိဝိယမာနော န ခီယတိ။ ဧဝံ တံ ယာစိတာဂစ္ဆိန္တိ တွမ္ပိ သဒ္ဓါယ ပူရိတတ္တာ ဧဝရူပေါယေဝါတိ မညမာနော အဟံ တံ ယာစိတုံ အာဂစ္ဆိံ။ ပုတ္တေ မေ ဒေဟိ ယာစိတောတိ မယာ ယာစိတော တဝ ပုတ္တေ မယှံ ဒါသတ္ထာယ ဒေဟီတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော သောမနဿဇာတော ပသာရိတဟတ္ထေ သဟဿတ္ထဝိကံ ဌပေန္တော ဝိယ ပဗ္ဗတပါဒံ ဥန္နာဒေန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၂။)‘‘ဒဒါမိ န ဝိကမ္ပာမိ, ဣဿရော နယ ဗြာဟ္မဏ၊
ပါတော ဂတာ ရာဇပုတ္တီ, သာယံ ဥဉ္ဆာတော ဧဟိတိ။
‘‘ဧကရတ္တိံ ဝသိတွာန, ပါတော ဂစ္ဆသိ ဗြာဟ္မဏ၊
တဿာ နှာတေ ဥပဃာတေ, အထ နေ မာလဓာရိနေ။
‘‘ဧကရတ္တိံ ဝသိတွာန, ပါတော ဂစ္ဆသိ ဗြာဟ္မဏ၊
နာနာပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နေ, နာနာဂန္ဓေဟိ ဘူသိတေ၊
နာနာမူလဖလာကိဏ္ဏေ, ဂစ္ဆ သွာဒါယ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဣဿရောတိ တွံ မမ ပုတ္တာနံ ဣဿရော သာမိကော ဟုတွာ ဧတေ နယ, အပိစ ခေါ ပနေကံ ကာရဏံ အတ္ထိ။ ဧတေသံ မာတာ ရာဇပုတ္တီ ဖလာဖလတ္ထာယ ပါတော ဂတာ သာယံ အရညတော အာဂမိဿတိ, တာယ အာနီတာနိ မဓုရဖလာဖလာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ ဣဓေဝ ဌာနေ အဇ္ဇေကရတ္တိံ ဝသိတွာ ပါတောဝ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂမိဿသိ။ တဿာ နှာတေတိ တာယ နှာပိတေ။ ဥပဃာတေတိ သီသမှိ ဥပသိင်္ဃိတေ။ အထ နေ မာလဓာရိနေတိ အထ နေ ဝိစိတြာယ မာလာယ အလင်္ကတေ တံ မာလံ ဝဟမာနေ။ ပါဠိပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘အထ နေ မာလဓာရိနော’’တိ လိခိတံ, တဿတ္ထော န ဝိစာရိတော။ နာနာမူလဖလာကိဏ္ဏေတိ မဂ္ဂေ ပါထေယျတ္ထာယ ဒိန္နေဟိ နာနာမူလဖလာဖလေဟိ အာကိဏ္ဏေ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘န ဝါသမဘိရောစာမိ, ဂမနံ မယှ ရုစ္စတိ၊
အန္တရာယောပိ မေ အဿ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘န ဟေတာ ယာစယောဂီ နံ, အန္တရာယဿ ကာရိယာ၊
ဣတ္ထိယော မန္တံ ဇာနန္တိ, သဗ္ဗံ ဂဏှန္တိ ဝါမတော။
‘‘သဒ္ဓါယ ဒါနံ ဒဒတော, မာသံ အဒက္ခိ မာတရံ၊
အန္တရာယမ္ပိ သာ ကယိရာ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ။
‘‘အာမန္တယဿု တေ ပုတ္တေ, မာ တေ မာတရမဒ္ဒသုံ၊
သဒ္ဓါယ ဒါနံ ဒဒတော, ဧဝံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၃။)‘‘အာမန္တယဿု တေ ပုတ္တေ, မာ တေ မာတရမဒ္ဒသုံ၊
မာဒိသဿ ဓနံ ဒတွာ, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ န ဟေတာ ယာစယောဂီ နန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ဧတာ ဣတ္ထိယော စ နာမ န ဟိ ယာစယောဂီ, န ယာစနာယ အနုစ္ဆဝိကာ ဟောန္တိ, ကေဝလံ အန္တရာယဿ ကာရိယာ ဒါယကာနံ ပုညန္တရာယံ, ယာစကာနဉ္စ လာဘန္တရာယံ ကရောန္တီတိ။ ဣတ္ထိယော မန္တန္တိ ဣတ္ထီ မာယံ နာမ ဇာနန္တိ။ ဝါမတောတိ သဗ္ဗံ ဝါမတော ဂဏှန္တိ, န ဒက္ခိဏတော။ သဒ္ဓါယ ဒါနံ ဒဒတောတိ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါနံ ဒဒတော။ မာသန္တိ မာ ဧတေသံ မာတရံ အဒက္ခိ။ ကယိရာတိ ကရေယျ။ အာမန္တယဿူတိ ဇာနာပေဟိ, မယာ သဒ္ဓိံ ပေသေဟီတိ ဝဒတိ။ ဒဒတောတိ ဒဒန္တဿ။
ဝေဿန္တရော အာဟ –
‘‘သစေ တွံ နိစ္ဆသေ ဒဋ္ဌုံ, မမ ဘရိယံ ပတိဗ္ဗတံ၊
အယျကဿပိ ဒဿေဟိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဣမေ ကုမာရေ ဒိသွာန, မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ၊
ပတီတော သုမနော ဝိတ္တော, ဗဟုံ ဒဿတိ တေ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ အယျကဿာတိ မယှံ ပိတုနော သဉ္ဇယမဟာရာဇဿ ဒွိန္နံ ကုမာရာနံ အယျကဿ။ ဒဿတိ တေ ဓနန္တိ သော ရာဇာ တုယှံ ဗဟုံ ဓနံ ဒဿတိ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘အစ္ဆေဒနဿ ဘာယာမိ, ရာဇပုတ္တ သုဏောဟိ မေ၊
ရာဇဒဏ္ဍာယ မံ ဒဇ္ဇာ, ဝိက္ကိဏေယျ ဟနေယျ ဝါ၊
ဇိနော ဓနဉ္စ ဒါသေ စ, ဂါရယှဿ ဗြဟ္မဗန္ဓုယာ’’တိ။
တတ္ထ အစ္ဆေဒနဿာတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏဿ ဘာယာမိ။ ရာဇဒဏ္ဍာယ မံ ဒဇ္ဇာတိ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဒါရကစောရော, ဒဏ္ဍမဿ ဒေထာ’’တိ ဧဝံ ဒဏ္ဍတ္ထာယ မံ အမစ္စာနံ ဒဒေယျ။ ဂါရယှဿ ဗြဟ္မဗန္ဓုယာတိ ကေဝလံ ဗြာဟ္မဏိယာဝ ဂရဟိတဗ္ဗော ဘဝိဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၄။)‘‘ဣမေ ကုမာရေ ဒိသွာန, မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ၊
ဓမ္မေ ဌိတော မဟာရာဇာ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
လဒ္ဓါ ပီတိသောမနဿံ, ဗဟုံ ဒဿတိ တေ ဓန’’န္တိ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘နာဟံ တမ္ပိ ကရိဿာမိ, ယံ မံ တွံ အနုသာသသိ၊
ဒါရကေဝ အဟံ နေဿံ, ဗြာဟ္မဏျာ ပရိစာရကေ’’တိ။
တတ္ထ ဒါရကေဝါတိ အလံ မယှံ အညေန ဓနေန, အဟံ ဣမေ ဒါရကေဝ အတ္တနော ဗြာဟ္မဏိယာ ပရိစာရကေ နေဿာမီတိ။
တံ တဿ ဖရုသဝစနံ သုတွာ ဒါရကာ ဘီတာ ပလာယိတွာ ပိဋ္ဌိပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ တတောပိ ပလာယိတွာ ဂုမ္ဗဂဟနေ နိလီယိတွာ တတြာပိ ဇူဇကေနာဂန္တွာ ဂဟိတာ ဝိယ အတ္တာနံ သမ္ပဿမာနာ ကမ္ပန္တာ ကတ္ထစိ ဌာတုံ အသမတ္ထာ ဣတော စိတော စ ဓာဝိတွာ စတုရဿပေါက္ခရဏိတီရံ ဂန္တွာ ဒဠှံ ဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ဥဒကံ ဩရုယှ ပေါက္ခရပတ္တံ သီသေ ဌပေတွာ ဥဒကေန ပဋိစ္ဆန္နာ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ကုမာရာ ဗျထိတာ, သုတွာ လုဒ္ဒဿ ဘာသိတံ၊
တေန တေန ပဓာဝိံသု, ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော’’တိ။
ဇူဇကောပိ ကုမာရေ အဒိသွာ ဗောဓိသတ္တံ အပသာဒေသိ ‘‘ဘော ဝေဿန္တရ, ဣဒါနေဝ တွံ မယှံ ဒါရကေ ဒတွာ မယာ ‘နာဟံ ဇေတုတ္တရနဂရံ ဂမိဿာမိ, ဒါရကေ မမ ဗြာဟ္မဏိယာ ပရိစာရကေ နေဿာမီ’တိ ဝုတ္တေ ဣင်္ဃိတသညံ ဒတွာ ပုတ္တေ ပလာပေတွာ အဇာနန္တော ဝိယ နိသိန္နော, နတ္ထိ မညေ လောကသ္မိံ တယာ သဒိသော မုသာဝါဒီ’’တိ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ပကမ္ပိတစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘ဒါရကာ ပလာတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘော ဗြာဟ္မဏ, မာ စိန္တယိ, အာနေဿာမိ တေ ကုမာရေ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ပိဋ္ဌိပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ တေသံ ဝနဂဟနံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ ပဒဝလဉ္ဇာနုသာရေန ပေါက္ခရဏိတီရံ ဂန္တွာ ဥဒကေ ဩတိဏ္ဏပဒံ ဒိသွာ ‘‘ကုမာရာ ဥဒကံ ဩရုယှ ဌိတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တာတ, ဇာလီ’’တိ ပက္ကောသန္တော ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၅။)‘‘ဧဟိ တာတ ပိယပုတ္တ, ပူရေထ မမ ပါရမိံ၊
ဟဒယံ မေဘိသိဉ္စေထ, ကရောထ ဝစနံ မမ။
‘‘ယာနာ နာဝါ စ မေ ဟောထ, အစလာ ဘဝသာဂရေ၊
ဇာတိပါရံ တရိဿာမိ, သန္တာရေဿံ သဒေဝက’’န္တိ။
ကုမာရော ပိတု ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏော မံ ယထာရုစိ ကရောတု, ပိတရာ သဒ္ဓိံ ဒွေ ကထာ န ကထေဿာမီ’’တိ သီသံ နီဟရိတွာ ပေါက္ခရပတ္တာနိ ဝိယူဟိတွာ ဥဒကာ ဥတ္တရိတွာ မဟာသတ္တဿ ဒက္ခိဏပါဒေ နိပတိတွာ ဂေါပ္ဖကသန္ဓိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပရောဒိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ ‘‘တာတ, ဘဂိနီ တေ ကုဟိ’’န္တိ။ ‘‘တာတ, ဣမေ သတ္တာ နာမ ဘယေ ဥပ္ပန္နေ အတ္တာနမေဝ ရက္ခန္တီ’’တိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘ပုတ္တေဟိ မေ ကတိကာ ကတာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဧဟိ အမ္မ ကဏှေ’’တိ ပက္ကောသန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဧဟိ အမ္မ ပိယဓီတိ, ပူရေထ မမ ပါရမိံ၊
ဟဒယံ မေဘိသိဉ္စေထ, ကရောထ ဝစနံ မမ။
‘‘ယာနာ နာဝါ စ မေ ဟောထ, အစလာ ဘဝသာဂရေ၊
ဇာတိပါရံ တရိဿာမိ, ဥဒ္ဓရိဿံ သဒေဝက’’န္တိ။
သာပိ ‘‘ပိတရာ သဒ္ဓိံ ဒွေ ကထာ န ကထေဿာမီ’’တိ တထေဝ ဥဒကာ ဥတ္တရိတွာ မဟာသတ္တဿ ဝါမပါဒေ နိပတိတွာ ဂေါပ္ဖကသန္ဓိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပရောဒိ။ တေသံ အဿူနိ မဟာသတ္တဿ ဖုလ္လပဒုမဝဏ္ဏေ ပါဒပိဋ္ဌေ ပတန္တိ။ တဿ အဿူနိ တေသံ သုဝဏ္ဏဖလကသဒိသာယ ပိဋ္ဌိယာ ပတန္တိ။ အထ မဟာသတ္တော ကုမာရေ ဥဋ္ဌာပေတွာ အဿာသေတွာ ‘‘တာတ, ဇာလိ ကိံ တွံ မမ ဒါနဝိတ္တကဘာဝံ န ဇာနာသိ, အဇ္ဈာသယံ မေ, တာတ, မတ္ထကံ ပါပေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂေါဏေ အဂ္ဃါပေန္တော ဝိယ တတ္ထေဝ ဌိတော ကုမာရေ အဂ္ဃါပေသိ။ သော ကိရ ပုတ္တံ အာမန္တေတွာ အာဟ ‘‘တာတ, ဇာလိ တွံ ဘုဇိဿော ဟောတုကာမော ဗြာဟ္မဏဿ နိက္ခသဟဿံ ဒတွာ ဘုဇိဿော ဘဝေယျာသိ, ဘဂိနီ ခေါ ပန တေ ဥတ္တမရူပဓရာ, ကောစိ နီစဇာတိကော ဗြာဟ္မဏဿ ကိဉ္စိဒေဝ ဓနံ ဒတွာ တဝ ဘဂိနိံ ဘုဇိဿံ ကတွာ ဇာတိသမ္ဘေဒံ ကရေယျ, အညတြရညာ သဗ္ဗသတဒါယကော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ဘဂိနီ တေ ဘုဇိဿာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၆။)ဟောတုကာမာ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသသတံ ဒါသီသတံ ဟတ္ထိသတံ အဿသတံ ဥသဘသတံ နိက္ခသတန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗသတာနိ ဒတွာ ဘုဇိဿာ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ကုမာရေ အဂ္ဃါပေတွာ သမဿာသေတွာ အဿမပဒံ ဂန္တွာ ကမဏ္ဍလုနာ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဟိ ဝတ, ဘော ဗြာဟ္မဏာ’’တိ အာမန္တေတွာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတူတိ ပတ္ထနံ ကတွာ ဥဒကံ ပါတေတွာ ‘‘အမ္ဘော ဗြာဟ္မဏ, ပုတ္တေဟိ မေ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ပိယတရ’’န္တိ ပထဝိံ ဥန္နာဒေန္တော ဗြာဟ္မဏဿ ပိယပုတ္တဒါနံ အဒါသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ကုမာရေ အာဒါယ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော၊
ဗြာဟ္မဏဿ အဒါ ဒါနံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော။
‘‘တတော ကုမာရေ အာဒါယ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော၊
ဗြာဟ္မဏဿ အဒါ ဝိတ္တော, ပုတ္တကေ ဒါနမုတ္တမံ။
‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
ယံ ကုမာရေ ပဒိန္နမှိ, မေဒနီ သမ္ပကမ္ပထ။
‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
ယံ ပဉ္ဇလိကတော ရာဇာ, ကုမာရေ သုခဝစ္ဆိတေ၊
ဗြာဟ္မဏဿ အဒါ ဒါနံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော’’တိ။
တတ္ထ ဝိတ္တောတိ ပီတိသောမနဿဇာတော ဟုတွာ။ တဒါသိ ယံ ဘိံသနကန္တိ တဒါ ဒါနတေဇေန ဥန္နဒန္တီ မဟာပထဝီ စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ မတ္တဝါရဏော ဝိယ ဂဇ္ဇမာနာ ကမ္ပိ, သာဂရော သင်္ခုဘိ။ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာ သုသေဒိတဝေတ္တင်္ကုရော ဝိယ ဩနမိတွာ ဝင်္ကပဗ္ဗတာဘိမုခေါ အဋ္ဌာသိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အပ္ဖေါဋေသိ, မဟာဗြဟ္မာ သာဓုကာရမဒါသိ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ ပထဝိသဒ္ဒေန ဒေဝေါ ဂဇ္ဇန္တော ခဏိကဝဿံ ဝဿိ, အကာလဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရိံသု။ ဟိမဝန္တဝါသိနော သီဟာဒယော သကလဟိမဝန္တံ ဧကနိန္နာဒံ ကရိံသူတိ ဧဝရူပံ ဘိံသနကံ အဟောသိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘မေဒနီ သမ္ပကမ္ပထာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ယန္တိ ယဒါ။ သုခဝစ္ဆိတေတိ သုခဝသိတေ သုခသံဝဍ္ဎိတေ။ အဒါ ဒါနန္တိ အမ္ဘော ဗြာဟ္မဏ, ပုတ္တေဟိ မေ သတဂုဏေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၇။)သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ပိယတရန္တိ တဿတ္ထာယ အဒါသိ။
မဟာသတ္တော ဒါနံ ဒတွာ ‘‘သုဒိန္နံ ဝတ မေ ဒါန’’န္တိ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကုမာရေ ဩလောကေန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။ ဇူဇကောပိ ဝနဂုမ္ဗံ ပဝိသိတွာ ဝလ္လိံ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိတွာ အာဒါယ ကုမာရဿ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ကုမာရိကာယ ဝါမဟတ္ထေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဗန္ဓိတွာ တမေဝ ဝလ္လိကောဋိံ ဂဟေတွာ ပေါထယမာနော ပါယာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သော ဗြာဟ္မဏော လုဒ္ဒေါ, လတံ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိယ၊
လတာယ ဟတ္ထေ ဗန္ဓိတွာ, လတာယ အနုမဇ္ဇထ။
‘‘တတော သော ရဇ္ဇုမာဒါယ, ဒဏ္ဍဉ္စာဒါယ ဗြာဟ္မဏော၊
အာကောဋယန္တော တေ နေတိ, သိဝိရာဇဿ ပေက္ခတော’’တိ။
တတ္ထ သိဝိရာဇဿာတိ ဝေဿန္တရဿ။
တေသံ ပဟဋပဟဋဋ္ဌာနေ ဆဝိ ဆိဇ္ဇတိ, လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ။ ပဟရဏကာလေ အညမညဿ ပိဋ္ဌိံ ဒဒန္တိ။ အထေကသ္မိံ ဝိသမဋ္ဌာနေ ဗြာဟ္မဏော ပက္ခလိတွာ ပတိ။ ကုမာရာနံ မုဒုဟတ္ထေဟိ ဗဒ္ဓဝလ္လိ ဂဠိတွာ ဂတာ။ တေ ရောဒမာနာ ပလာယိတွာ မဟာသတ္တဿ သန္တိကံ အာဂမံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ကုမာရာ ပက္ကာမုံ, ဗြာဟ္မဏဿ ပမုဉ္စိယ၊
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ပိတရံ သော ဥဒိက္ခတိ။
‘‘ဝေဓမဿတ္ထပတ္တံဝ, ပိတု ပါဒါနိ ဝန္ဒတိ၊
ပိတု ပါဒါနိ ဝန္ဒိတွာ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘အမ္မာ စ တာတ နိက္ခန္တာ, တွဉ္စ နော တာတ ဒဿသိ၊
ယာဝ အမ္မမ္ပိ ပဿေမု, အထ နော တာတ ဒဿသိ။
‘‘အမ္မာ စ တာတ နိက္ခန္တာ, တွဉ္စ နော တာတ ဒဿသိ၊
မာ နော တွံ တာတ အဒဒါ, ယာဝ အမ္မာပိ ဧတု နော၊
တဒါယံ ဗြာဟ္မဏော ကာမံ, ဝိက္ကိဏာတု ဟနာတု ဝါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၈။)‘‘ဗလင်္ကပါဒေါ အန္ဓနခေါ, အထော ဩဝဒ္ဓပိဏ္ဍိကော၊
ဒီဃုတ္တရောဋ္ဌော စပလော, ကဠာရော ဘဂ္ဂနာသကော။
‘‘ကုမ္ဘောဒရော ဘဂ္ဂပိဋ္ဌိ, အထော ဝိသမစက္ခုကော၊
လောဟမဿု ဟရိတကေသော, ဝလီနံ တိလကာဟတော။
‘‘ပိင်္ဂလော စ ဝိနတော စ, ဝိကဋော စ ဗြဟာ ခရော၊
အဇိနာနိ စ သန္နဒ္ဓေါ, အမနုဿော ဘယာနကော။
‘‘မနုဿော ဥဒါဟု ယက္ခော, မံသလောဟိတဘောဇနော၊
ဂါမာ အရညမာဂမ္မ, ဓနံ တံ တာတ ယာစတိ။
‘‘နီယမာနေ ပိသာစေန, ကိံ နု တာတ ဥဒိက္ခသိ၊
အသ္မာ နူန တေ ဟဒယံ, အာယသံ ဒဠှဗန္ဓနံ။
‘‘ယော နော ဗဒ္ဓေ န ဇာနာသိ, ဗြာဟ္မဏေန ဓနေသိနာ၊
အစ္စာယိကေန လုဒ္ဒေန, ယော နော ဂါဝေါဝ သုမ္ဘတိ။
‘‘ဣဓေဝ အစ္ဆတံ ကဏှာ, န သာ ဇာနာတိ ကိသ္မိဉ္စိ၊
မိဂီဝ ခိရသမ္မတ္တာ, ယူထာ ဟီနာ ပကန္ဒတီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒိက္ခတီတိ သော ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကမ္ပမာနော ဩလောကေတိ။ ဝေဓန္တိ ဝေဓမာနော။ တွဉ္စ နော တာတ, ဒဿသီတိ တွဉ္စ အမှေ တာယ အနာဂတာယ ဧဝ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဒါသိ, ဧဝံ မာ ကရိ, အဓိဝါသေဟိ တွံ တာဝ။ ယာဝ အမ္မံ ပဿေမု, အထ နော တာယ ဒိဋ္ဌကာလေ တွံ ပုန ဒဿသိ။ ဝိက္ကိဏာတု ဟနာတု ဝါတိ တာတ, အမ္မာယ အာဂတကာလေ ဧသ အမှေ ဝိက္ကိဏာတု ဝါ ဟနတု ဝါ။ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ ကရောတု။ အပိစ ခေါ ပနေသ ကက္ခဠော ဖရုသော, အဋ္ဌာရသဟိ ပုရိသဒေါသေဟိ သမန္နာဂတောတိ အဋ္ဌာရသ ပုရိသဒေါသေ ကထေသိ။
တတ္ထ ဗလင်္ကပါဒေါတိ ပတ္ထဋပါဒေါ။ အန္ဓနခေါတိ ပူတိနခေါ။ ဩဝဒ္ဓပိဏ္ဍိကောတိ ဟေဋ္ဌာဂလိတပိဏ္ဍိကမံသော။ ဒီဃုတ္တရောဋ္ဌောတိ မုခံ ပိဒဟိတွာ ဌိတေန ဒီဃေန ဥတ္တရောဋ္ဌေန သမန္နာဂတော။ စပလောတိ ပဂ္ဃရိတလာလော။ ကဠာရောတိ သူကရဒါဌာဟိ ဝိယ နိက္ခန္တဒန္တေဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၂၉။)သမန္နာဂတော။ ဘဂ္ဂနာသကောတိ ဘဂ္ဂါယ ဝိသမာယ နာသာယ သမန္နာဂတော။ လောဟမဿူတိ တမ္ဗလောဟဝဏ္ဏမဿု။ ဟရိတကေသောတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဝိရူဠှကေသော။ ဝလီနန္တိ သရီရစမ္မမဿ ဝလိဂ္ဂဟိတံ။ တိလကာဟတောတိ ကာဠတိလကေဟိ ပရိကိဏ္ဏော။ ပိင်္ဂလောတိ နိဗ္ဗိဒ္ဓပိင်္ဂလော ဗိဠာရက္ခိသဒိသေဟိ အက္ခီဟိ သမန္နာဂတော။ ဝိနတောတိ ကဋိယံ ပိဋ္ဌိယံ ခန္ဓေတိ တီသု ဌာနေသု ဝင်္ကော။ ဝိကဋောတိ ဝိကဋပါဒေါ။ ‘‘အဗဒ္ဓသန္ဓီ’’တိပိ ဝုတ္တံ, ‘‘ကဋကဋာ’’တိ ဝိရဝန္တေဟိ အဋ္ဌိသန္ဓီဟိ သမန္နာဂတော။ ဗြဟာတိ ဒီဃော။ အမနုဿောတိ န မနုဿော, မနုဿဝေသေန ဝိစရန္တောပိ ယက္ခော ဧသ။ ဘယာနကောတိ အတိဝိယ ဘိံသနကော။
မနုဿော ဥဒါဟု ယက္ခောတိ တာတ, သစေ ကောစိ ဣမံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ ‘‘မနုဿောယံ ဗြာဟ္မဏော, ဥဒါဟု ယက္ခော’’တိ။ ‘‘န မနုဿော, အထ ခေါ မံသလောဟိတဘောဇနော ယက္ခော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ ဓနံ တံ တာတ ယာစတီတိ တာတ, ဧသ အမှာကံ မံသံ ခါဒိတုကာမော တုမှေ ပုတ္တဓနံ ယာစတိ။ ဥဒိက္ခသီတိ အဇ္ဈုပေက္ခသိ။ အသ္မာ နူန တေ ဟဒယန္တိ တာတ, မာတာပိတူနံ ဟဒယံ နာမ ပုတ္တေသု မုဒုကံ ဟောတိ, ပုတ္တာနံ ဒုက္ခံ န သဟတိ, တွံ အဇာနန္တော ဝိယ အစ္ဆသိ, တဝ ပန ဟဒယံ ပါသာဏော ဝိယ မညေ, အထ ဝါ အာယသံ ဒဠှဗန္ဓနံ။ တေန အမှာကံ ဧဝရူပေ ဒုက္ခေ ဥပ္ပန္နေ န ရုဇတိ။
န ဇာနာသီတိ အဇာနန္တော ဝိယ အစ္ဆသိ။ အစ္စာယိကေန လုဒ္ဒေနာတိ အတိဝိယ လုဒ္ဒေန ပမာဏာတိက္ကန္တေန။ ယော နောတိ ဗြာဟ္မဏေန နော အမှေ ကနိဋ္ဌဘာတိကေ ဗဒ္ဓေ ဗန္ဓိတေ ယော တွံ န ဇာနာသိ။ သုမ္ဘတီတိ ပေါထေတိ။ ဣဓေဝ အစ္ဆတန္တိ တာတ, အယံ ကဏှာဇိနာ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ န ဇာနာတိ။ ယထာ နာမ ခီရသမ္မတ္တာ မိဂပေါတိကာ ယူထာ ပရိဟီနာ မာတရံ အပဿန္တီ ခီရတ္ထာယ ကန္ဒတိ, ဧဝံ အမ္မံ အပဿန္တီ ကန္ဒိတွာ သုဿိတွာ မရိဿတိ, တသ္မာ မံယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ ဒေဟိ, အဟံ ဂမိဿာမိ, အယံ ကဏှာဇိနာ ဣဓေဝ ဟောတူတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ မဟာသတ္တော န ကိဉ္စိ ကထေတိ။ တတော ကုမာရော မာတာပိတရော အာရဗ္ဘ ပရိဒေဝန္တော အာဟ –
‘‘န မေ ဣဒံ တထာ ဒုက္ခံ, လဗ္ဘာ ဟိ ပုမုနာ ဣဒံ၊
ယဉ္စ အမ္မံ န ပဿာမိ, တံ မေ ဒုက္ခတရံ ဣတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၀။)‘‘န မေ ဣဒံ တထာ ဒုက္ခံ, လဗ္ဘာ ဟိ ပုမုနာ ဣဒံ၊
ယဉ္စ တာတံ န ပဿာမိ, တံ မေ ဒုက္ခတရံ ဣတော။
‘‘သာ နူန ကပဏာ အမ္မာ, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ၊
ကဏှာဇိနံ အပဿန္တီ, ကုမာရိံ စာရုဒဿနိံ။
‘‘သော နူန ကပဏော တာတော, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ၊
ကဏှာဇိနံ အပဿန္တော, ကုမာရိံ စာရုဒဿနိံ။
‘‘သာ နူန ကပဏာ အမ္မာ, စိရံ ရုစ္ဆတိ အဿမေ၊
ကဏှာဇိနံ အပဿန္တီ, ကုမာရိံ စာရုဒဿနိံ။
‘‘သော နူန ကပဏော တာတော, စိရံ ရုစ္ဆတိ အဿမေ၊
ကဏှာဇိနံ အပဿန္တော, ကုမာရိံ စာရုဒဿနိံ။
‘‘သာ နူန ကပဏာ အမ္မာ, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ၊
အဍ္ဎရတ္တေ ဝ ရတ္တေ ဝါ, နဒီဝ အဝသုစ္ဆတိ။
‘‘သော နူန ကပဏော တာတော, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ၊
အဍ္ဎရတ္တေ ဝ ရတ္တေ ဝါ, နဒီဝ အဝသုစ္ဆတိ။
‘‘ဣမေ တေ ဇမ္ဗုကာ ရုက္ခာ, ဝေဒိသာ သိန္ဒုဝါရကာ၊
ဝိဝိဓာနိ ရုက္ခဇာတာနိ, တာနိ အဇ္ဇ ဇဟာမသေ။
‘‘အဿတ္ထာ ပနသာ စေမေ, နိဂြောဓာ စ ကပိတ္ထနာ၊
ဝိဝိဓာနိ ဖလဇာတာနိ, တာနိ အဇ္ဇ ဇဟာမသေ။
‘‘ဣမေ တိဋ္ဌန္တိ အာရာမာ, အယံ သီတူဒကာ နဒီ၊
ယတ္ထဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠာမ, တာနိ အဇ္ဇ ဇဟာမသေ။
‘‘ဝိဝိဓာနိ ပုပ္ဖဇာတာနိ, အသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
ယာနဿု ပုဗ္ဗေ ဓာရေမ, တာနိ အဇ္ဇ ဇဟာမသေ။
‘‘ဝိဝိဓာနိ ဖလဇာတာနိ, အသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
ယာနဿု ပုဗ္ဗေ ဘုဉ္ဇာမ, တာနိ အဇ္ဇ ဇဟာမသေ။
‘‘ဣမေ နော ဟတ္ထိကာ အဿာ, ဗလိဗဒ္ဒါ စ နော ဣမေ၊
ယေဟိဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠာမ, တာနိ အဇ္ဇ ဇဟာမသေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၁။)တတ္ထ ပုမုနာတိ ဘဝေ ဝိစရန္တေန ပုရိသေန။ လဗ္ဘာတိ လဘိတဗ္ဗံ။ တံ မေ ဒုက္ခတရံ ဣတောတိ ယံ မေ အမ္မံ ပဿိတုံ အလဘန္တဿ ဒုက္ခံ, တံ ဣတော ပေါထနဒုက္ခတော သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ဒုက္ခတရံ။ ရုစ္ဆတီတိ ရောဒိဿတိ။ အဍ္ဎရတ္တေ ဝ ရတ္တေ ဝါတိ အဍ္ဎရတ္တေ ဝါ သကလရတ္တေ ဝါ အမှေ သရိတွာ စိရံ ရောဒိဿတိ။ အဝသုစ္ဆတီတိ အပ္ပေါဒကာ ကုန္နဒီ အဝသုဿတိ။ ယထာ သာ ခိပ္ပမေဝ သုဿတိ, ဧဝံ အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေယေဝ သုဿိတွာ မရိဿတီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။ ဝေဒိသာတိ ဩလမ္ဗနသာခါ။ တာနီတိ ယေသံ နော မူလပုပ္ဖဖလာနိ ဂဏှန္တေဟိ စိရံ ကီဠိတံ, တာနိ အဇ္ဇ ဥဘောပိ မယံ ဇဟာမ။ ဟတ္ထိကာတိ တာတေန အမှာကံ ကီဠနတ္ထာယ ကတာ ဟတ္ထိကာ။
တံ ဧဝံ ပရိဒေဝမာနမေဝ သဒ္ဓိံ ဘဂိနိယာ ဇူဇကော အာဂန္တွာ ပေါထေန္တော ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘နီယမာနာ ကုမာရာ တေ, ပိတရံ ဧတဒဗြဝုံ၊
အမ္မံ အာရောဂျံ ဝဇ္ဇာသိ, တွဉ္စ တာတ သုခီ ဘဝ။
‘‘ဣမေ နော ဟတ္ထိကာ အဿာ, ဗလိဗဒ္ဒါ စ နော ဣမေ၊
တာနိ အမ္မာယ ဒဇ္ဇေသိ, သောကံ တေဟိ ဝိနေဿတိ။
‘‘ဣမေ နော ဟတ္ထိကာ အဿာ, ဗလိဗဒ္ဒါ စ နော ဣမေ၊
တာနိ အမ္မာ ဥဒိက္ခန္တီ, သောကံ ပဋိဝိနေဿတီ’’တိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ပုတ္တေ အာရဗ္ဘ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဟဒယမံသံ ဥဏှံ အဟောသိ။ သော ကေသရသီဟေန ဂဟိတမတ္တဝါရဏော ဝိယ ရာဟုမုခံ ပဝိဋ္ဌစန္ဒော ဝိယ စ ကမ္ပမာနော သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကလုနံ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဒါနံ ဒတွာန ခတ္တိယော၊
ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ, ကလုနံ ပရိဒေဝယီ’’တိ။
တတော ပရာ မဟာသတ္တဿ ဝိလာပဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ကံ နွဇ္ဇ ဆာတာ တသိတာ, ဥပရုစ္ဆန္တိ ဒါရကာ၊
သာယံ သံဝေသနာကာလေ, ကော နေ ဒဿတိ ဘောဇနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၂။)‘‘ကံ နွဇ္ဇ ဆာတာ တသိတာ, ဥပရုစ္ဆန္တိ ဒါရကာ၊
သာယံ သံဝေသနာကာလေ, ‘အမ္မာ ဆာတမှ ဒေထ နော’။
‘‘ကထံ နု ပထံ ဂစ္ဆန္တိ, ပတ္တိကာ အနုပါဟနာ၊
သန္တာ သူနေဟိ ပါဒေဟိ, ကော နေ ဟတ္ထေ ဂဟေဿတိ။
‘‘ကထံ နု သော န လဇ္ဇေယျ, သမ္မုခါ ပဟရံ မမ၊
အဒူသကာနံ ပုတ္တာနံ, အလဇ္ဇီ ဝတ ဗြာဟ္မဏော။
‘‘ယောပိ မေ ဒါသိဒါသဿ, အညော ဝါ ပန ပေသိယော၊
တဿာပိ သုဝိဟီနဿ, ကော လဇ္ဇီ ပဟရိဿတိ။
‘‘ဝါရိဇဿေဝ မေ သတော, ဗဒ္ဓဿ ကုမိနာမုခေ၊
အက္ကောသတိ ပဟရတိ, ပိယေ ပုတ္တေ အပဿတော’’တိ။
တတ္ထ ကံ နွဇ္ဇာတိ ကံ နု အဇ္ဇ။ ဥပရုစ္ဆန္တီတိ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဥပရောဒိဿန္တိ။ သံဝေသနာကာလေတိ မဟာဇနဿ ပရိဝေသနာကာလေ။ ကောနေ ဒဿတီတိ ကော နေသံ ဘောဇနံ ဒဿတိ။ ကထံ နု ပထံ ဂစ္ဆန္တီတိ ကထံ နု သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ဂမိဿန္တိ။ ပတ္တိကာတိ ဟတ္ထိယာနာဒီဟိ ဝိရဟိတာ။ အနုပါဟနာတိ ဥပါဟနမတ္တေနပိ ဝိယုတ္တာ သုခုမာလပါဒါ။ ဂဟေဿတီတိ ကိလမထဝိနောဒနတ္ထာယ ကော ဂဏှိဿတိ။ ဒါသိဒါသဿာတိ ဒါသိယာ ဒါသော အဿ။ အညော ဝါ ပန ပေသိယောတိ တဿပိ ဒါသော, တဿပိ ဒါသောတိ ဧဝံ ဒါသပတိဒါသပရမ္ပရာယ ‘‘ယော မယှံ စတုတ္ထော ပေသိယော ပေသနကာရကော အဿ, တဿ ဧဝံ သုဝိဟီနဿပိ အယံ ဝေဿန္တရဿ ဒါသပတိဒါသော’’တိ ဉတွာ။ ကော လဇ္ဇီတိ ကော လဇ္ဇာသမ္ပန္နော ပဟရေယျ, ယုတ္တံ နု ခေါ တဿ နိလ္လဇ္ဇဿ မမ ပုတ္တေ ပဟရိတုန္တိ။ ဝါရိဇဿေဝါတိ ကုမိနာမုခေ ဗဒ္ဓဿ မစ္ဆဿေဝ သတော မမ။ အပဿတောတိ အ-ကာရော နိပါတမတ္တော, ပဿန္တဿေဝ ပိယပုတ္တေ အက္ကောသတိ စေဝ ပဟရတိ စ, အဟော ဝတ ဒါရုဏောတိ။
အထဿ ကုမာရေသု သိနေဟေန ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော မမ ပုတ္တေ အတိဝိယ ဝိဟေဌေတိ, သောကံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောမိ, ဗြာဟ္မဏံ အနုဗန္ဓိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ အာနေဿာမိ တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၃။)ကုမာရေ’’တိ။ တတော ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ကုမာရာနံ ပီဠနံ အတိဒုက္ခန္တိ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာနုတပ္ပံ နာမ သတံ ဓမ္မော န ဟောတီ’’တိ စိန္တေသိ။ တဒတ္ထဇောတနာ ဣမာ ဒွေ ပရိဝိတက္ကဂါထာ နာမ ဟောန္တိ –
‘‘အဒု စာပံ ဂဟေတွာန, ခဂ္ဂံ ဗန္ဓိယ ဝါမတော၊
အာနေဿာမိ သကေ ပုတ္တေ, ပုတ္တာနဉှိ ဝဓော ဒုခေါ။
‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ဒုက္ခရူပံ, ယံ ကုမာရာ ဝိဟညရေ၊
သတဉ္စ ဓမ္မမညာယ, ကော ဒတွာ အနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ သတန္တိ ပုဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ ပဝေဏိဓမ္မံ။
သော ကိရ တသ္မိံ ခဏေ ဗောဓိသတ္တာနံ ပဝေဏိံ အနုဿရိ။ တတော ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ ဓနပရိစ္စာဂံ, အင်္ဂပရိစ္စာဂံ, ပုတ္တပရိစ္စာဂံ, ဘရိယပရိစ္စာဂံ, ဇီဝိတပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ အပရိစ္စဇိတွာ ဗုဒ္ဓဘူတပုဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ။ အဟမ္ပိ တေသံ အဗ္ဘန္တရော ဟောမိ, မယာပိ ပိယပုတ္တဓီတရော အဒတွာ န သက္ကာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကိံ တွံ ဝေဿန္တရ ပရေသံ ဒါသတ္ထာယ ဒိန္နပုတ္တာနံ ဒုက္ခဘာဝံ န ဇာနာသိ, ယေန ဗြာဟ္မဏံ အနုဗန္ဓိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿာမီတိ သညံ ဥပ္ပါဒေသိ, ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာနုတပ္ပေါ နာမ တဝ နာနုရူပေါ’’တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ပရိဘာသိတွာ ‘‘သစေပိ ဧသော ကုမာရေ မာရေဿတိ, ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မမ န ကိဉ္စိ ဟောတီ’’တိ ဒဠှသမာဒါနံ အဓိဋ္ဌာယ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ပါသာဏဖလကေ ကဉ္စနပဋိမာ ဝိယ နိသီဒိ။ ဇူဇကောပိ ဗောဓိသတ္တဿ သမ္မုခေ ကုမာရေ ပေါထေတွာ နေတိ။ တတော ကုမာရော ဝိလပန္တော အာဟ –
‘‘သစ္စံ ကိရေဝမာဟံသု, နရာ ဧကစ္စိယာ ဣဓ၊
ယဿ နတ္ထိ သကာ မာတာ, ယထာ နတ္ထိ တထေဝ သော။
‘‘ဧဟိ ကဏှေ မရိဿာမ, နတ္ထတ္ထော ဇီဝိတေန နော၊
ဒိန္နမှာတိ ဇနိန္ဒေန, ဗြာဟ္မဏဿ ဓနေသိနော၊
အစ္စာယိကဿ လုဒ္ဒဿ, ယော နော ဂါဝေါဝ သုမ္ဘတိ။
‘‘ဣမေ တေ ဇမ္ဗုကာ ရုက္ခာ, ဝေဒိသာ သိန္ဒုဝါရကာ၊
ဝိဝိဓာနိ ရုက္ခဇာတာနိ, တာနိ ကဏှေ ဇဟာမသေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၄။)‘‘အဿတ္ထာ ပနသာ စေမေ, နိဂြောဓာ စ ကပိတ္ထနာ၊
ဝိဝိဓာနိ ဖလဇာတာနိ, တာနိ ကဏှေ ဇဟာမသေ။
‘‘ဣမေ တိဋ္ဌန္တိ အာရာမာ, အယံ သီတူဒကာ နဒီ၊
ယတ္ထဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠာမ, တာနိ ကဏှေ ဇဟာမသေ။
‘‘ဝိဝိဓာနိ ပုပ္ဖဇာတာနိ, အသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
ယာနဿု ပုဗ္ဗေ ဓာရေမ, တာနိ ကဏှေ ဇဟာမသေ။
‘‘ဝိဝိဓာနိ ဖလဇာတာနိ, အသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
ယာနဿု ပုဗ္ဗေ ဘုဉ္ဇာမ, တာနိ ကဏှေ ဇဟာမသေ။
‘‘ဣမေ နော ဟတ္ထိကာ အဿာ, ဗလိဗဒ္ဒါ စ နော ဣမေ၊
ယေဟိဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠာမ, တာနိ ကဏှေ ဇဟာမသေ’’တိ။
တတ္ထ ယဿာတိ ယဿ သန္တိကေ သကာ မာတာ နတ္ထိ။ ပိတာ အတ္ထိ, ယထာ နတ္ထိယေဝ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော ဧကသ္မိံ ဝိသမဋ္ဌာနေ ပက္ခလိတွာ ပတိ။ တေသံ ဟတ္ထတော ဗန္ဓနဝလ္လိ မုစ္စိတွာ ဂတာ။ တေ ပဟဋကုက္ကုဋာ ဝိယ ကမ္ပန္တာ ပလာယိတွာ ဧကဝေဂေနေဝ ပိတု သန္တိကံ အာဂမိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘နီယမာနာ ကုမာရာ တေ, ဗြာဟ္မဏဿ ပမုဉ္စိယ၊
တေန တေန ပဓာဝိံသု, ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော’’တိ။
တတ္ထ တေန တေနာတိ တေန မုတ္တခဏေန ယေန ဒိသာဘာဂေန တေသံ ပိတာ အတ္ထိ, တေန ပဓာဝိံသု, ပဓာဝိတွာ ပိတု သန္တိကညေဝ အာဂမိံသူတိ အတ္ထော။
ဇူဇကော ဝေဂေနုဋ္ဌာယ ဝလ္လိဒဏ္ဍဟတ္ထော ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိ ဝိယ အဝတ္ထရန္တော အာဂန္တွာ ‘‘အတိဝိယ ပလာယိတုံ ဆေကာ တုမှေ’’တိ ဟတ္ထေ ဗန္ဓိတွာ ပုန နေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၅။)‘‘တတော သော ရဇ္ဇုမာဒါယ, ဒဏ္ဍဉ္စာဒါယ ဗြာဟ္မဏော၊
အာကောဋယန္တော တေ နေတိ, သိဝိရာဇဿ ပေက္ခတော’’တိ။
ဧဝံ နီယမာနေသု ကဏှာဇိနာ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တီ ပိတရာ သဒ္ဓိံ သလ္လပိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ တံ ကဏှာဇိနာဝေါစ, အယံ မံ တာတ ဗြာဟ္မဏော၊
လဋ္ဌိယာ ပဋိကောဋေတိ, ဃရေ ဇာတံဝ ဒါသိယံ။
‘‘န စာယံ ဗြာဟ္မဏော တာတ, ဓမ္မိကာ ဟောန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
ယက္ခော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန, ခါဒိတုံ တာတ နေတိ နော၊
နီယမာနေ ပိသာစေန, ကိံ နု တာတ ဥဒိက္ခသီ’’တိ။
တတ္ထ တန္တိ တံ ပဿမာနံ နိသိန္နံ ပိတရံ သိဝိရာဇာနံ။ ဒါသိယန္တိ ဒါသိကံ။ ခါဒိတုန္တိ ခါဒနတ္ထာယ အယံ နော ဂိရိဒွါရံ အသမ္ပတ္တေယေဝ ဥဘောဟိ စက္ခူဟိ ရတ္တလောဟိတဗိန္ဒုံ ပဂ္ဃရန္တေဟိ ခါဒိဿာမီတိ နေတိ, တွဉ္စ ခါဒိတုံ ဝါ ပစိတုံ ဝါ နီယမာနေ ကိံ အမှေ ဥဒိက္ခသိ, သဗ္ဗဒါ သုခိတော ဟောဟီတိ ပရိဒေဝိ။
ဒဟရကုမာရိကာယ ဝိလပန္တိယာ ကမ္ပမာနာယ ဂစ္ဆန္တိယာ မဟာသတ္တဿ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဟဒယဝတ္ထု ဥဏှံ အဟောသိ။ နာသိကာယ အပ္ပဟောန္တိယာ မုခေန ဥဏှေ အဿာသပဿာသေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အဿူနိ လောဟိတဗိန္ဒူနိ ဟုတွာ နေတ္တေဟိ နိက္ခမိံသု။ သော ‘‘ဣဒံ ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ သိနေဟဒေါသေန ဇာတံ, န အညေန ကာရဏေန။ သိနေဟံ အကတွာ မဇ္ဈတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တထာရူပံ သောကံ အတ္တနော ဉာဏဗလေန ဝိနောဒေတွာ ပကတိနိသိန္နာကာရေနေဝ နိသီဒိ။ ဂိရိဒွါရံ အသမ္ပတ္တာယေဝ ကုမာရိကာ ဝိလပန္တီ အဂမာသိ။
‘‘ဣမေ နော ပါဒကာ ဒုက္ခာ, ဒီဃော စဒ္ဓါ သုဒုဂ္ဂမော၊
နီစေ စောလမ္ဗတေ သူရိယော, ဗြာဟ္မဏော စ ဓာရေတိ နော။
‘‘ဩကန္ဒာမသေ ဘူတာနိ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊
သရဿ သိရသာ ဝန္ဒာမ, သုပတိတ္ထေ စ အာပကေ။
‘‘တိဏလတာနိ ဩသဓျော, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊
အမ္မံ အာရောဂျံ ဝဇ္ဇာထ, အယံ နော နေတိ ဗြာဟ္မဏော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၆။)‘‘ဝဇ္ဇန္တု ဘောန္တော အမ္မဉ္စ, မဒ္ဒိံ အသ္မာက မာတရံ၊
သစေ အနုပတိတုကာမာသိ, ခိပ္ပံ အနုပတိယာသိ နော။
‘‘အယံ ဧကပဒီ ဧတိ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ အဿမံ၊
တမေဝါနုပတေယျာသိ, အပိ ပဿေသိ နေ လဟုံ။
‘‘အဟော ဝတ ရေ ဇဋိနီ, ဝနမူလဖလဟာရိကေ၊
သုညံ ဒိသွာန အဿမံ, တံ တေ ဒုက္ခံ ဘဝိဿတိ။
‘‘အတိဝေလံ နု အမ္မာယ, ဥဉ္ဆာ လဒ္ဓေါ အနပ္ပကော၊
ယာ နော ဗဒ္ဓေ န ဇာနာသိ, ဗြာဟ္မဏေန ဓနေသိနာ။
‘‘အစ္စာယိကေန လုဒ္ဒေန, ယော နော ဂါဝေါဝ သုမ္ဘတိ၊
အပဇ္ဇ အမ္မံ ပဿေမု, သာယံ ဥဉ္ဆာတော အာဂတံ။
‘‘ဒဇ္ဇာ အမ္မာ ဗြာဟ္မဏဿ, ဖလံ ခုဒ္ဒေန မိဿိတံ၊
တဒါယံ အသိတော ဓာတော, န ဗာဠှံ ဓာရယေယျ နော။
‘‘သူနာ စ ဝတ နော ပါဒါ, ဗာဠှံ ဓာရေတိ ဗြာဟ္မဏော၊
ဣတိ တတ္ထ ဝိလပိံသု, ကုမာရာ မာတုဂိဒ္ဓိနော’’တိ။
တတ္ထ ပါဒကာတိ ခုဒ္ဒကပါဒါ။ ဩကန္ဒာမသေတိ အဝကန္ဒာမ, အပစိတိံ နီစဝုတ္တိံ ဒဿေန္တာ ဇာနာပေမ။ သရဿာတိ ဣမဿ ပဒုမသရဿ ပရိဂ္ဂါဟကာနေဝ နာဂကုလာနိ သိရသာ ဝန္ဒာမ။ သုပတိတ္ထေ စ အာပကေတိ သုပတိတ္ထာယ နဒိယာ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာပိ ဝန္ဒာမ။ တိဏလတာနီတိ တိဏာနိ စ ဩလမ္ဗကလတာယော စ။ ဩသဓျောတိ ဩသဓိယော။ သဗ္ဗတ္ထ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သန္ဓာယေဝမာဟ။ အနုပတိတုကာမာသီတိ သစေပိ သာ အမှာကံ ပဒါနုပဒံ အာဂန္တုကာမာသိ။ အပိ ပဿေသိ နေ လဟုန္တိ အပိ နာမ ဧတာယ ဧကပဒိယာ အနုပတမာနာ ပုတ္တကေ တေ လဟုံ ပဿေယျာသီတိ ဧဝံ တံ ဝဒေယျာထာတိ။ ဇဋိနီတိ ဗဒ္ဓဇဋံ အာရဗ္ဘ မာတရံ ပရမ္မုခါလပနေန အာလပန္တီ အာဟ။ အတိဝေလန္တိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကတွာ။ ဥဉ္ဆာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၇။)ဥဉ္ဆာစရိယာယ။ ဖလန္တိ ဝနမူလဖလာဖလံ။ ခုဒ္ဒေန မိဿိတန္တိ ခုဒ္ဒကမဓုနာ မိဿိတံ။ အသိတောတိ အသိတာသနော ပရိဘုတ္တဖလော။ ဓာတောတိ သုဟိတော။ န ဗာဠှံ ဓာရယေယျ နောတိ န နော ဗာဠှံ ဝေဂေန နယေယျ။ မာတုဂိဒ္ဓိနောတိ မာတရိ ဂိဒ္ဓေန သမန္နာဂတာ ဗလဝသိနေဟာ ဧဝံ ဝိလဝိံသူတိ။
ဒါရကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဒ္ဒီပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
ယံ ပန တံ ရညာ ပထဝိံ ဥန္နာဒေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ပိယပုတ္တေသု ဒိန္နေသု ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကကောလာဟလံ ဇာတံ, တေနပိ ဘိဇ္ဇမာနဟဒယာ ဝိယ ဟိမဝန္တဝါသိနော ဒေဝါ တေသံ ဗြာဟ္မဏေန နိယမာနာနံ တံ ဝိလာပံ သုတွာ မန္တယိံသု ‘‘သစေ မဒ္ဒီ ကာလဿေဝ အဿမံ အာဂမိဿတိ, တတ္ထ ပုတ္တကေ အဒိသွာ ဝေဿန္တရံ ပုစ္ဆိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဒိန္နဘာဝံ သုတွာ ဗလဝသိနေဟေန ပဒါနုပဒံ ဓာဝိတွာ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝေယျာ’’တိ။ အထ တေ တယော ဒေဝပုတ္တေ ‘‘တုမှေ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိဝေသေ နိမ္မိနိတွာ ဒေဝိယာ အာဂမနမဂ္ဂံ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ယာစိယမာနာပိ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ မဂ္ဂံ အဒတွာ ယထာ စန္ဒာလောကေန အဿမံ ပဝိသိဿတိ, ဧဝမဿာ သီဟာဒီနမ္ပိ အဝိဟေဌနတ္ထာယ အာရက္ခံ သုသံဝိဟိတံ ကရေယျာထာ’’တိ အာဏာပေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေသံ လာလပ္ပိတံ သုတွာ, တယော ဝါဠာ ဝနေ မိဂါ၊
သီဟော ဗျဂ္ဃေါ စ ဒီပိ စ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝုံ။
‘‘မာ ဟေဝ နော ရာဇပုတ္တီ, သာယံ ဥဉ္ဆာတော အာဂမာ၊
မာ ဟေဝမှာက နိဗ္ဘောဂေ, ဟေဌယိတ္ထ ဝနေ မိဂါ။
‘‘သီဟော စေ နံ ဝိဟေဌေယျ, ဗျဂ္ဃေါ ဒီပိ စ လက္ခဏံ၊
နေဝ ဇာလီကုမာရဿ, ကုတော ကဏှာဇိနာ သိယာ၊
ဥဘယေနေဝ ဇီယေထ, ပတိံ ပုတ္တေ စ လက္ခဏာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၈။)တတ္ထ ဣဒံ ဝစနမဗြဝုန္တိ ‘‘တုမှေ တယော ဇနာ သီဟော စ ဗျဂ္ဃေါ စ ဒီပိ စာတိ ဧဝံ တယော ဝါဠာ ဝနေ မိဂါ ဟောထာ’’တိ ဣဒံ တာ ဒေဝတာ တယော ဒေဝပုတ္တေ ဝစနမဗြဝုံ။ မာ ဟေဝ နောတိ မဒ္ဒီ ရာဇပုတ္တီ ဥဉ္ဆာတော သာယံ မာ အာဂမိ, စန္ဒာလောကေန သာယံ အာဂစ္ဆတူတိ ဝဒန္တိ။ မာ ဟေဝမှာက နိဗ္ဘောဂေတိ အမှာကံ နိဗ္ဘောဂေ ဝိဇိတေ ဝနဃဋာယံ မာ နံ ကောစိပိ ဝနေ ဝါဠမိဂေါ ဝိဟေဌေသိ။ န ယထာ ဝိဟေဌေတိ, ဧဝမဿာ အာရက္ခံ ဂဏှထာတိ ဝဒန္တိ။ သီဟော စေ နန္တိ သစေ ဟိ တံ အနာရက္ခံ သီဟာဒီသု ကောစိ ဝိဟေဌေယျ, အထဿာ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာယ နေဝ ဇာလိကုမာရော အဿ, ကုတော ကဏှာဇိနာ သိယာ။ ဧဝံ သာ လက္ခဏသမ္ပန္နာ ဥဘယေနေဝ ဇီယေထ ပတိံ ပုတ္တေ စာတိ ဒွီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဇီယေထေဝ, တသ္မာ သုသံဝိဟိတမဿာ အာရက္ခံ ကရောထာတိ။
အထ တေ တယော ဒေဝပုတ္တာ ‘‘သာဓူ’’တိ တာသံ ဒေဝတာနံ တံ ဝစနံ ပဋိဿုဏိတွာ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိနော ဟုတွာ အာဂန္တွာ တဿာ အာဂမနမဂ္ဂေ ပဋိပါဋိယာ နိပဇ္ဇိံသု။ မဒ္ဒီပိ ခေါ ‘‘အဇ္ဇ မယာ ဒုဿုပိနော ဒိဋ္ဌော, ကာလဿေဝ မူလဖလာဖလံ ဂဟေတွာ အဿမံ ဂမိဿာမီ’’တိ ကမ္ပမာနာ မူလဖလာဖလာနိ ဥပဓာရေသိ။ အထဿာ ဟတ္ထတော ခဏိတ္တိ ပတိ, တထာ အံသတော ဥဂ္ဂီဝဉ္စ ပတိ, ဒက္ခိဏက္ခိစ ဖန္ဒတိ, ဖလိနော ရုက္ခာ အဖလာ ဝိယ အဖလာ စ ဖလိနော ဝိယ ခါယိံသု, ဒသ ဒိသာ န ပညာယိံသု။ သာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒံ, ပုဗ္ဗေ အဘူတပုဗ္ဗံ အဇ္ဇ မေ ဟောတိ, ကိံ ဘဝိဿတိ, မယှံ ဝါ အန္တရာယော ဘဝိဿတိ, မမ ပုတ္တာနံ ဝါ, ဥဒါဟု ဝေဿန္တရဿာ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ခဏိတ္တိကံ မေ ပတိတံ, ဒက္ခိဏက္ခိ စ ဖန္ဒတိ၊
အဖလာ ဖလိနော ရုက္ခာ, သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ’’တိ။
ဧဝံ သာ ပရိဒေဝန္တီ ပက္ကာမိ။
‘‘တဿာ သာယနှကာလသ္မိံ, အဿမာဂမနံ ပတိ၊
အတ္ထင်္ဂတမှိ သူရိယေ, ဝါဠာ ပန္ထေ ဥပဋ္ဌဟုံ။
‘‘နီစေ စောလမ္ဗတေ သူရိယော, ဒူရေ စ ဝတ အဿမော၊
ယဉ္စ နေသံ ဣတော ဟဿံ, တံ တေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၃၉။)‘‘သော နူန ခတ္တိယော ဧကော, ပဏ္ဏသာလာယ အစ္ဆတိ၊
တောသေန္တော ဒါရကေ ဆာတေ, မမံ ဒိသွာ အနာယတိံ။
‘‘တေ နူန ပုတ္တကာ မယှံ, ကပဏာယ ဝရာကိယာ၊
သာယံ သံဝေသနာကာလေ, ခီရပီတာဝ အစ္ဆရေ။
‘‘တေ နူန ပုတ္တကာ မယှံ, ကပဏာယ ဝရာကိယာ၊
သာယံ သံဝေသနာကာလေ, ဝါရိပီတာဝ အစ္ဆရေ။
‘‘တေ နူန ပုတ္တကာ မယှံ, ကပဏာယ ဝရာကိယာ၊
ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တိ, ဝစ္ဆာ ဗာလာဝ မာတရံ။
‘‘တေ နူန ပုတ္တကာ မယှံ, ကပဏာယ ဝရာကိယာ၊
ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တိ, ဟံသာဝုပရိပလ္လလေ။
‘‘တေ နူန ပုတ္တကာ မယှံ, ကပဏာယ ဝရာကိယာ၊
ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တိ, အဿမဿာဝိဒူရတော။
‘‘ဧကာယနော ဧကပထော, သရာ သောဗ္ဘာ စ ပဿတော၊
အညံ မဂ္ဂံ န ပဿာမိ, ယေန ဂစ္ဆေယျ အဿမံ။
‘‘မိဂါ နမတ္ထု ရာဇာနော, ကာနနသ္မိံ မဟဗ္ဗလာ၊
ဓမ္မေန ဘာတရော ဟောထ, မဂ္ဂံ မေ ဒေထ ယာစိတာ။
‘‘အဝရုဒ္ဓဿာဟံ ဘရိယာ, ရာဇပုတ္တဿ သိရီမတော၊
တံ စာဟံ နာတိမညာမိ, ရာမံ သီတာဝနုဗ္ဗတာ။
‘‘တုမှေ စ ပုတ္တေ ပဿထ, သာယံ သံဝေသနံ ပတိ၊
အဟဉ္စ ပုတ္တေ ပဿေယျံ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဗဟုံ စိဒံ မူလဖလံ, ဘက္ခော စာယံ အနပ္ပကော၊
တတော ဥပဍ္ဎံ ဒဿာမိ, မဂ္ဂံ မေ ဒေထ ယာစိတာ။
‘‘ရာဇပုတ္တီ စ နော မာတာ, ရာဇပုတ္တော စ နော ပိတာ၊
ဓမ္မေန ဘာတရော ဟောထ, မဂ္ဂံ မေ ဒေထ ယာစိတာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၀။)တတ္ထ တဿာတိ တဿာ မမ။ အဿမာဂမနံ ပတီတိ အဿမံ ပဋိစ္စ သန္ဓာယ အာဂစ္ဆန္တိယာ။ ဥပဋ္ဌဟုန္တိ ဥဋ္ဌာယ ဌိတာ။ တေ ကိရ ပဌမံ ပဋိပါဋိယာ နိပဇ္ဇိတွာ တာယ အာဂမနကာလေ ဥဋ္ဌာယ ဝိဇမ္ဘိတွာ မဂ္ဂံ ရုမ္ဘန္တာ ပဋိပါဋိယာ တိရိယံ အဋ္ဌံသု။ ယဉ္စ တေသန္တိ အဟဉ္စ ယံ ဣတော မူလဖလာဖလံ တေသံ ဟရိဿံ, တမေဝ ဝေဿန္တရော စ ဥဘော ပုတ္တကာ စာတိ တေ တယောပိ ဇနာ ဘုဉ္ဇေယျုံ, အညံ တေသံ ဘောဇနံ နတ္ထိ။ အနာယတိန္တိ အနာဂစ္ဆန္တိံ မံ ဉတွာ ဧကကောဝ နူန ဒါရကေ တောသေန္တော နိသိန္နော။ သံဝေသနာကာလေတိ အညေသု ဒိဝသေသု အတ္တနော ခါဒါပနပိဝါပနကာလေ ခီရပီတာဝါတိ ယထာ ခီရပီတာ မိဂပေါတကာ ခီရတ္ထာယ ကန္ဒိတွာ တံ အလဘိတွာ ကန္ဒန္တာဝ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တိ, ဧဝံ မေ ပုတ္တကာ ဖလာဖလတ္ထာယ ကန္ဒိတွာ တံ အလဘိတွာ ကန္ဒန္တာဝ နိဒ္ဒံ ဥပဂတာ ဘဝိဿန္တီတိ ဝဒတိ။
ဝါရိပီတာဝါတိ ယထာ ပိပါသိတာ မိဂပေါတကာ ပါနီယတ္ထာယ ကန္ဒိတွာ တံ အလဘိတွာ ကန္ဒန္တာဝ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တီတိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အစ္ဆရေတိ အစ္ဆန္တိ။ ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တီတိ မံ ပစ္စုဂ္ဂတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ‘‘ပစ္စုဂ္ဂန္တုနာ’’တိပိ ပါဌော, ပစ္စုဂ္ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဧကာယနောတိ ဧကဿေဝ အယနော ဧကပဒိကမဂ္ဂေါ။ ဧကပထောတိ သော စ ဧကောဝ, ဒုတိယော နတ္ထိ, ဩက္ကမိတွာ ဂန္တုံ န သက္ကာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သရာ သောဗ္ဘာ စ ပဿတော။ မိဂါ နမတ္ထူတိ သာ အညံ မဂ္ဂံ အဒိသွာ ‘‘ဧတေ ယာစိတွာ ပဋိက္ကမာပေဿာမီ’’တိ ဖလပစ္ဆိံ သီသတော ဩတာရေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿမာနာ ဧဝမာဟ။ ဘာတရောတိ အဟမ္ပိ မနုဿရာဇပုတ္တီ, တုမှီပိ မိဂရာဇပုတ္တာ, ဣတိ မေ ဓမ္မေန ဘာတရော ဟောထ။
အဝရုဒ္ဓဿာတိ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇိတဿ။ ရာမံ သီတာဝနုဗ္ဗတာတိ ယထာ ဒသရထရာဇပုတ္တံ ရာမံ တဿ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ သီတာဒေဝီ တဿေဝ အဂ္ဂမဟေသီ ဟုတွာ တံ အနုဗ္ဗတာ ပတိဒေဝတာ ဟုတွာ အပ္ပမတ္တာ ဥပဋ္ဌာသိ, တထာ အဟမ္ပိ ဝေဿန္တရံ ဥပဋ္ဌဟာမိ, နာတိမညာမီတိ ဝဒတိ။ တုမှေ စာတိ တုမှေ စ မယှံ မဂ္ဂံ ဒတွာ သာယံ ဂေါစရဂ္ဂဟဏကာလေ ပုတ္တေ ပဿထ, အဟဉ္စ အတ္တနော ပုတ္တေ ပဿေယျံ, ဒေထ မေ မဂ္ဂန္ထိ ယာစတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၁။)အထ တေ တယော ဒေဝပုတ္တာ ဝေလံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣဒါနိဿာ မဂ္ဂံ ဒါတုံ ဝေလာ’’တိ ဉတွာ ဥဋ္ဌာယ အပဂစ္ဆိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿာ လာလပ္ပမာနာယ, ဗဟုံ ကာရုညသဉှိတံ၊
သုတွာ နေလပတိံ ဝါစံ, ဝါဠာ ပန္ထာ အပက္ကမု’’န္တိ။
တတ္ထ နေလပတိန္တိ န ဧလပတိံ ဧလပါတဝိရဟိတံ ဝိသဋ္ဌံ မဓုရဝါစံ။
သာပိ ဝါဠေသု အပဂတေသု အဿမံ အဂမာသိ။ တဒါ စ ပုဏ္ဏမုပေါသထော ဟောတိ။ သာ စင်္ကမနကောဋိံ ပတွာ ယေသု ယေသု ဌာနေသု ပုဗ္ဗေ ပုတ္တေ ပဿတိ, တေသု တေသု ဌာနေသု အပဿန္တီ အာဟ –
‘‘ဣမမှိ နံ ပဒေသမှိ, ပုတ္တကာ ပံသုကုဏ္ဌိတာ၊
ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တိ, ဝစ္ဆာ ဗာလာဝ မာတရံ။
‘‘ဣမမှိ နံ ပဒေသမှိ, ပုတ္တကာ ပံသုကုဏ္ဌိတာ၊
ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တိ, ဟံသာဝုပရိပလ္လလေ။
‘‘ဣမမှိ နံ ပဒေသမှိ, ပုတ္တကာ ပံသုကုဏ္ဌိတာ၊
ပစ္စုဂ္ဂတာ မံ တိဋ္ဌန္တိ, အဿမဿာဝိဒူရတော။
‘‘ဒွေ မိဂါ ဝိယ ဥက္ကဏ္ဏာ, သမန္တာ မဘိဓာဝိနော၊
အာနန္ဒိနော ပမုဒိတာ, ဝဂ္ဂမာနာဝ ကမ္ပရေ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဆကလီဝ မိဂီ ဆာပံ, ပက္ခီ မုတ္တာဝ ပဉ္ဇရာ၊
ဩဟာယ ပုတ္တေ နိက္ခမိံ, သီဟီဝါမိသဂိဒ္ဓိနီ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဣဒံ နေသံ ပဒက္ကန္တံ, နာဂါနမိဝ ပဗ္ဗတေ၊
စိတကာ ပရိကိဏ္ဏာယော, အဿမဿာဝိဒူရတော၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၂။)‘‘ဝါလိကာယပိ ဩကိဏ္ဏာ, ပုတ္တကာ ပံသုကုဏ္ဌိတာ၊
သမန္တာ အဘိဓာဝန္တိ, တေ န ပဿာမိ ဒါရကေ။
‘‘ယေ မံ ပုရေ ပစ္စုဋ္ဌေန္တိ, အရညာ ဒူရမာယတိံ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဆကလိံဝ မိဂိံ ဆာပါ, ပစ္စုဂ္ဂန္တုန မာတရံ၊
ဒူရေ မံ ပဝိလောကေန္တိ, တေ န ပဿာမိ ဒါရကေ။
‘‘ဣဒံ နေသံ ကီဠနကံ, ပတိတံ ပဏ္ဍုဗေလုဝံ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ထနာ စ မယှိမေ ပူရာ, ဥရော စ သမ္ပဒါလတိ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဥစ္ဆင်္ဂေကော ဝိစိနာတိ, ထနမေကာဝလမ္ဗတိ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ယဿု သာယနှသမယံ, ပုတ္တကာ ပံသုကုဏ္ဌိတာ၊
ဥစ္ဆင်္ဂေ မေ ဝိဝတ္တန္တိ, တေ န ပဿာမိ ဒါရကေ။
‘‘အယံ သော အဿမော ပုဗ္ဗေ, သမဇ္ဇော ပဋိဘာတိ မံ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ အပဿန္တျာ, ဘမတေ ဝိယ အဿမော။
‘‘ကိမိဒံ အပ္ပသဒ္ဒေါဝ, အဿမော ပဋိဘာတိ မံ၊
ကာကောလာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ။
‘‘ကိမိဒံ အပ္ပသဒ္ဒေါဝ, အဿမော ပဋိဘာတိ မံ၊
သကုဏာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ’’တိ။
တတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ပံသုကုဏ္ဌိတာတိ ပံသုမက္ခိတာ။ ပစ္စုဂ္ဂတာ မန္တိ မံ ပစ္စုဂ္ဂတာ ဟုတွာ။ ‘‘ပစ္စုဂ္ဂန္တုနာ’’တိပိ ပါဌော, ပစ္စုဂ္ဂန္တွာဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဥက္ကဏ္ဏာတိ ယထာ မိဂပေါတကာ မာတရံ ဒိသွာ ကဏ္ဏေ ဥက္ခိပိတွာ ဂီဝံ ပသာရေတွာ မာတရံ ဥပဂန္တွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ သမန္တာ အဘိဓာဝိနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၃။)ဝဂ္ဂမာနာဝ ကမ္ပရေတိဝဇ္ဇမာနာယေဝ မာတု ဟဒယမံသံ ကမ္ပေန္တိ ဝိယ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ မမ ပုတ္တာ။ တျဇ္ဇာတိ တေ အဇ္ဇ န ပဿာမိ။ ဆကလီဝ မိဂီ ဆာပန္တိ ယထာ ဆကလီ စ မိဂီ စ ပဉ္ဇရသင်္ခါတာ ကုလာဝကာ မုတ္တာ ပက္ခီ စ အာမိသဂိဒ္ဓိနီ သီဟီ စ အတ္တနော ဆာပံ ဩဟာယ ဂေါစရာယ ပက္ကမန္တိ, တထာဟမ္ပိ ဩဟာယ ပုတ္တေ ဂေါစရာယ နိက္ခမိန္တိ ဝဒတိ။ ဣဒံ နေသံ ပဒက္ကန္တန္တိ ဝဿာရတ္တေ သာနုပဗ္ဗတေ နာဂါနံ ပဒဝလဉ္ဇံ ဝိယ ဣဒံ နေသံ ကီဠနဋ္ဌာနေ အာဓာဝနပရိဓာဝနပဒက္ကန္တံ ပညာယတိ။ စိတကာတိ သဉ္စိတနိစိတာ ကဝါလုကပုဉ္ဇာ။ ပရိကိဏ္ဏာယောတိ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာယော။ သမန္တာ မဘိဓာဝန္တီတိ အညေသု ဒိဝသေသု သမန္တာ အဘိဓာဝန္တိ။
ပစ္စုဋ္ဌေန္တီတိ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ ဒူရမာယတိန္တိ ဒူရတော အာဂစ္ဆန္တိံ။ ဆကလိံဝ မိဂိံ ဆာပါတိ အတ္တနော မာတရံ ဆကလိံ ဝိယ မိဂိံ ဝိယ စ ဆာပါ။ ဣဒံ နေသံ ကီဠနကန္တိ ဟတ္ထိရူပကာဒီဟိ ကီဠန္တာနံ ဣဒဉ္စ တေသံ ဟတ္ထတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ကီဠနဗေလုဝံ ပရိဂဠိတွာ ပတိတံ။ မယှိမေတိ မယှံ ဣမေ ထနာ စ ခီရဿ ပူရာ။ ဥရော စ သမ္ပဒါလတီတိ ဟဒယဉ္စ ဖလတိ။ ဥစ္ဆင်္ဂေ မေ ဝိဝတ္တန္တီတိ မမ ဥစ္ဆင်္ဂေ အာဝတ္တန္တိ ဝိဝတ္တန္တိ။ သမဇ္ဇော ပဋိဘာတိ မန္တိ သမဇ္ဇဋ္ဌာနံ ဝိယ မယှံ ဥပဋ္ဌာတိ။ တျဇ္ဇာတိ တေ အဇ္ဇ။ အပဿန္တျာတိ အပဿန္တိယာ မမ။ ဘမတေ ဝိယာတိ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ ဘမတိ။ ကာကောလာတိ ဝနကာကာ။ မတာ နူနာတိ အဒ္ဓါ မတာ ဝါ ကေနစိ နီတာ ဝါ ဘဝိဿန္တိ။ သကုဏာတိ အဝသေသသကုဏာ။
ဣတိ သာ ဝိလပန္တီ မဟာသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဖလပစ္ဆိံ ဩတာရေတွာ မဟာသတ္တံ တုဏှိမာသီနံ ဒိသွာ ဒါရကေ စဿ သန္တိကေ အပဿန္တီ အာဟ –
‘‘ကိမိဒံ တုဏှိဘူတောသိ, အပိ ရတ္တေဝ မေ မနော၊
ကာကောလာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ။
‘‘ကိမိဒံ တုဏှိဘူတောသိ, အပိ ရတ္တေဝ မေ မနော၊
သကုဏာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ။
‘‘ကစ္စိ နု မေ အယျပုတ္တ, မိဂါ ခါဒိံသု ဒါရကေ၊
အရညေ ဣရိဏေ ဝိဝနေ, ကေန နီတာ မေ ဒါရကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၄။)‘‘အဒု တေ ပဟိတာ ဒူတာ, အဒု သုတ္တာ ပိယံဝဒါ၊
အဒု ဗဟိ နော နိက္ခန္တာ, ခိဍ္ဍာသု ပသုတာ နု တေ။
‘‘နေဝါသံ ကေသာ ဒိဿန္တိ, ဟတ္ထပါဒါ စ ဇာလိနော၊
သကုဏာနဉ္စ ဩပါတော, ကေန နီတာ မေ ဒါရကာ’’တိ။
တတ္ထ အပိ ရတ္တေဝ မေ မနောတိ အပိ ဗလဝပစ္စူသေ သုပိနံ ပဿန္တိယာ ဝိယ မေ မနော။ မိဂါတိ သီဟာဒယော ဝါဠမိဂါ။ ဣရိဏေတိ နိရောဇေ။ ဝိဝနေတိ ဝိဝိတ္တေ။ ဒူတာတိ အဒု ဇေတုတ္တရနဂရေ သိဝိရညော သန္တိကံ တယာ ဒူတာ ကတွာ ပေသိတာ။ သုတ္တာတိ အန္တောပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ သယိတာ။ အဒု ဗဟိ နောတိ အဒု တေ ဒါရကာ ခိဍ္ဍာပသုတာ ဟုတွာ ဗဟိ နိက္ခန္တာတိ ပုစ္ဆတိ။ နေဝါသံ ကေသာ ဒိဿန္တီတိ သာမိ ဝေဿန္တရ, နေဝ တေသံ ကာဠဉ္ဇနဝဏ္ဏာ ကေသာ ဒိဿန္တိ။ ဇာလိနောတိ ကဉ္စနဇာလဝိစိတ္တာ ဟတ္ထပါဒါ။ သကုဏာနဉ္စ ဩပါတောတိ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏာ နာမ အတ္ထိ, တေ ဩပတိတွာ အာဒါယ အာကာသေနေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တေန တံ ပုစ္ဆာမိ ‘‘ကိံ တေဟိ သကုဏေဟိ နီတာ, ဣတော အညေသမ္ပိ ကေသဉ္စိ တေသံ သကုဏာနံ ဝိယ ဩပါတော ဇာတော, အက္ခာဟိ, ကေန နီတာ မေ ဒါရကာ’’တိ?
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ မဟာသတ္တော န ကိဉ္စိ အာဟ။ အထ နံ သာ ‘‘ဒေဝ, ကသ္မာ မယာ သဒ္ဓိံ န ကထေသိ, ကော မမ ဒေါသော’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ တတော ဒုက္ခတရံ, သလ္လဝိဒ္ဓေါ ယထာ ဝဏော၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘ဣဒမ္ပိ ဒုတိယံ သလ္လံ, ကမ္ပေတိ ဟဒယံ မမ၊
ယဉ္စ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, တွဉ္စ မံ နာဘိဘာသသိ။
‘‘အဇ္ဇေဝ မေ ဣမံ ရတ္တိံ, ရာဇပုတ္တ န သံသတိ၊
မညေ ဩက္ကန္တသန္တံ မံ, ပါတော ဒက္ခိသိ နော မတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣဒံ တတော ဒုက္ခတရန္တိ သာမိ ဝေဿန္တရ, ယံ မမ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာယ အရညေ ဝသန္တိယာ ပုတ္တေ စ အပဿန္တိယာ ဒုက္ခံ, ဣဒံ တဝ မယာ သဒ္ဓိံ အကထနံ မယှံ တတော ဒုက္ခတရံ။ တွဉှိ မံ အဂ္ဂိဒဍ္ဎံ ပဋိဒဟန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၅။)ဝိယ ပပါတာ ပတိတံ ဒဏ္ဍေန ပေါထေန္တော ဝိယ သလ္လေန ဝဏံ ဝိဇ္ဈန္တော ဝိယ တုဏှီဘာဝေန ကိလမေသိ။ ဣဒဉှိ မေ ဟဒယံ သလ္လဝိဒ္ဓေါ ယထာ ဝဏော တထေဝ ကမ္ပတိ စေဝ ရုဇတိ စ။ ‘‘သမ္ပဝိဒ္ဓေါ’’တိပိ ပါဌော, သမ္ပတိဝိဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ဩက္ကန္တသန္တံ မန္တိ အပဂတဇီဝိတံ မံ။ ဒက္ခိသိ နော မတန္တိ ဧတ္ထ နော-ကာရော နိပါတမတ္တော, မတံ မံ ကာလဿေဝ တွံ ပဿိဿသီတိ အတ္ထော။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘ကက္ခဠကထာယ နံ ပုတ္တသောကံ ဇဟာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နူန မဒ္ဒီ ဝရာရောဟာ, ရာဇပုတ္တီ ယသဿိနီ၊
ပါတော ဂတာသိ ဥဉ္ဆာယ, ကိမိဒံ သာယမာဂတာ’’တိ။
တတ္ထ ကိမိဒံ သာယမာဂတာတိ ‘‘မဒ္ဒိ, တွံ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ, ဟိမဝန္တေ စ နာမ ဗဟူ ဝနစရကာ တာပသဝိဇ္ဇာဓရာဒယော ဝိစရန္တိ။ ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတိ, ကိဉ္စိ တယာ ကတံ, တွံ ပါတောဝ ဂန္တွာ ကိမိဒံ သာယမာဂစ္ဆသိ, ဒဟရကုမာရကေ ဩဟာယ အရညဂတိတ္ထိယော နာမ သသာမိကိတ္ထိယော ဧဝရူပါ န ဟောန္တိ, ‘ကာ နု ခေါ မေ ဒါရကာနံ ပဝတ္တိ, ကိံ ဝါ မေ သာမိကော စိန္တေဿတီ’တိ ဧတ္တကမ္ပိ တေ နာဟောသိ။ တွံ ပါတောဝ ဂန္တွာ စန္ဒာလောကေန အာဂစ္ဆသိ, မမ ဒုဂ္ဂတဘာဝဿေဝေသ ဒေါသော’’တိ တဇ္ဇေတွာ ဝဉ္စေတွာ ကထေသိ။
သာ တဿ ကထံ သုတွာ အာဟ –
‘‘နနု တွံ သဒ္ဒမဿောသိ, ယေ သရံ ပါတုမာဂတာ၊
သီဟဿပိ နဒန္တဿ, ဗျဂ္ဃဿ စ နိကုဇ္ဇိတံ။
‘‘အဟု ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ မေ, ဝိစရန္တျာ ဗြဟာဝနေ၊
ခဏိတ္တော မေ ဟတ္ထာ ပတိတော, ဥဂ္ဂီဝဉ္စာပိ အံသတော။
‘‘တဒါဟံ ဗျထိတာ ဘီတာ, ပုထု ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊
သဗ္ဗဒိသာ နမဿိဿံ, အပိ သောတ္ထိ ဣတော သိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၆။)‘‘မာ ဟေဝ နော ရာဇပုတ္တော, ဟတော သီဟေန ဒီပိနာ၊
ဒါရကာ ဝါ ပရာမဋ္ဌာ, အစ္ဆကောကတရစ္ဆိဟိ။
‘‘သီဟော ဗျဂ္ဃေါ စ ဒီပိ စ, တယော ဝါဠာ ဝနေ မိဂါ၊
တေ မံ ပရိယာဝရုံ မဂ္ဂံ, တေန သာယမှိ အာဂတာ’’တိ။
တတ္ထ ယေ သရံ ပါတုမာဂတာတိ ယေ ပါနီယံ ပါတုံ ဣမံ သရံ အာဂတာ။ ဗျဂ္ဃဿ စာတိ ဗျဂ္ဃဿ စ အညေသံ ဟတ္ထိအာဒီနံ စတုပ္ပဒါနဉ္စေဝ သကုဏသံဃဿ စ နိကူဇိတံ ဧကနိန္နာဒသဒ္ဒံ ကိံ တွံ န အဿောသီတိ ပုစ္ဆတိ။ သော ပန မဟာသတ္တေန ပုတ္တာနံ ဒိန္နဝေလာယ သဒ္ဒေါ အဟောသိ။ အဟု ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ မေတိ ဒေဝ, ဣမဿ မေ ဒုက္ခဿ အနုဘဝနတ္ထာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ အဟောသိ။ ဥဂ္ဂီဝန္တိ အံသကူဋေ ပစ္ဆိလဂ္ဂနကံ။ ပုထူတိ ဝိသုံ ဝိသုံ။ သဗ္ဗဒိသာ နမဿိဿန္တိ သဗ္ဗာ ဒသ ဒိသာ နမဿိံ။ မာ ဟေဝ နောတိ အမှာကံ ရာဇပုတ္တော သီဟာဒီဟိ ဟတော မာ ဟောတု, ဒါရကာပိ အစ္ဆာဒီဟိ ပရာမဋ္ဌာ မာ ဟောန္တူတိ ပတ္ထယန္တီ နမဿိဿံ။ တေ မံ ပရိယာဝရုံ မဂ္ဂန္တိ သာမိ ဝေဿန္တရ, အဟံ ‘‘ဣမာနိ စ ဘီသနကာနိ မဟန္တာနိ, ဒုဿုပိနော စ မေ ဒိဋ္ဌော, အဇ္ဇ သကာလဿေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ ကမ္ပမာနာ မူလဖလာဖလာနိ ဥပဓာရေသိံ, အထ မေ ဖလိတရုက္ခာပိ အဖလာ ဝိယ အဖလာ စ ဖလိနော ဝိယ ဒိဿန္တိ, ကိစ္ဆေန ဖလာဖလာနိ ဂဟေတွာ ဂိရိဒွါရံ သမ္ပာပုဏိံ။ အထ တေ သီဟာဒယော မံ ဒိသွာ မဂ္ဂံ ပဋိပါဋိယာ ရုမ္ဘိတွာ အဋ္ဌံသု။ တေန သာယံ အာဂတာမှိ, ခမာဟိ မေ, သာမီတိ။
မဟာသတ္တော တာယ သဒ္ဓိံ ဧတ္တကမေဝ ကထံ ဝတွာ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဒ္ဒီ နာနပ္ပကာရကံ ဝိလပန္တီ အာဟ –
‘‘အဟံ ပတိဉ္စ ပုတ္တေ စ, အာစေရမိဝ မာဏဝေါ၊
အနုဋ္ဌိတာ ဒိဝါရတ္တိံ, ဇဋိနီ ဗြဟ္မစာရိနီ။
‘‘အဇိနာနိ ပရိဒဟိတွာ, ဝနမူလဖလဟာရိယာ၊
ဝိစရာမိ ဒိဝါရတ္တိံ, တုမှံ ကာမာ ဟိ ပုတ္တကာ။
‘‘အဟံ သုဝဏ္ဏဟလိဒ္ဒိံ, အာဘတံ ပဏ္ဍုဗေလုဝံ၊
ရုက္ခပက္ကာနိ စာဟာသိံ, ဣမေ ဝေါ ပုတ္တ ကီဠနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၇။)‘‘ဣမံ မူဠာလိဝတ္တကံ, သာလုကံ စိဉ္စဘေဒကံ၊
ဘုဉ္ဇ ခုဒ္ဒေဟိ သံယုတ္တံ, သဟ ပုတ္တေဟိ ခတ္တိယ။
‘‘ပဒုမံ ဇာလိနော ဒေဟိ, ကုမုဒဉ္စ ကုမာရိယာ၊
မာလိနေ ပဿ နစ္စန္တေ, သိဝိ ပုတ္တာနိ အဝှယ။
‘‘တတော ကဏှာဇိနာယပိ, နိသာမေဟိ ရထေသဘ၊
မဉ္ဇုဿရာယ ဝဂ္ဂုယာ, အဿမံ ဥပယန္တိယာ။
‘‘သမာနသုခဒုက္ခမှာ, ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ ဥဘော၊
အပိ သိဝိ ပုတ္တေ ပဿေသိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ နူန, ဗြဟ္မစရိယပရာယဏေ၊
အဟံ လောကေ အဘိဿပိံ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော’’တိ။
တတ္ထ အာစေရမိဝ မာဏဝေါတိ ဝတ္တသမ္ပန္နော အန္တေဝါသိကော အာစရိယံ ဝိယ ပဋိဇဂ္ဂတိ။ အနုဋ္ဌိတာတိ ပါရိစရိယာနုဋ္ဌာနေန အနုဋ္ဌိတာ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ပဋိဇဂ္ဂါမိ။ တုမှံ ကာမာတိ တုမှာကံ ကာမေန တုမှေ ပတ္ထယန္တီ။ ပုတ္တကာတိ ကုမာရေ အာလပန္တီ ပရိဒေဝတိ။ သုဝဏ္ဏဟလိဒ္ဒိန္တိ ပုတ္တကာ အဟံ တုမှာကံ နှာပနတ္ထာယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဟလိဒ္ဒိံ ဃံသိတွာ အာဒါယ အာဂတာ။ ပဏ္ဍုဗေလုဝန္တိ ကီဠနတ္ထာယ စ ဝေါ ဣဒံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဗေလုဝပက္ကံ မယာ အာဘတံ။ ရုက္ခပက္ကာနီတိ တုမှာကံ ကီဠနတ္ထာယ အညာနိပိ မနာပါနိ ရုက္ခဖလာနိ အာဟာသိံ။ ဣမေ ဝေါတိ ပုတ္တကာ ဣမေ ဝေါ ကီဠနာတိ ဝဒတိ။ မူဠာလိဝတ္တကန္တိ မူဠာလကုဏ္ဍလကံ။ သာလုကန္တိ ဣဒံ ဥပ္ပလာဒိသာလုကမ္ပိ မေ ဗဟု အာဘတံ။ စိဉ္စဘေဒကန္တိ သိင်္ဃာဋကံ။ ဘုဉ္ဇာတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ခုဒ္ဒမဓုနာ သံယုတ္တံ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇာဟီတိ ပရိဒေဝတိ။ သိဝိ ပုတ္တာနိ အဝှယာတိ သာမိ သိဝိရာဇ, ပဏ္ဏသာလာယ သယာပိတဋ္ဌာနတော သီဃံ ပုတ္တကေ ပက္ကောသာဟိ။ အပိ သိဝိ ပုတ္တေ ပဿေသီတိ သာမိ သိဝိရာဇ, အပိ ပုတ္တေ ပဿသိ, သစေ ပဿသိ, မမ ဒဿေဟိ, ကိံ မံ အတိဝိယ ကိလမေသိ။ အဘိဿပိန္တိ တုမှာကံ ပုတ္တဓီတရော မာ ပဿိတ္ထာတိ ဧဝံ နူန အက္ကောသိန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၈။)ဧဝံ ဝိလပမာနာယပိ တာယ သဒ္ဓိံ မဟာသတ္တော န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ သာ တသ္မိံ အကထေန္တေ ကမ္ပမာနာ စန္ဒာလောကေန ပုတ္တေ ဝိစိနန္တီ ယေသု ယေသု ဇမ္ဗုရုက္ခာဒီသု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တာနိ တာနိ ပတွာ ပရိဒေဝန္တီ အာဟ –
‘‘ဣမေ တေ ဇမ္ဗုကာ ရုက္ခာ, ဝေဒိသာ သိန္ဒုဝါရကာ၊
ဝိဝိဓာနိ ရုက္ခဇာတာနိ, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘အဿတ္ထာ ပနသာ စေမေ, နိဂြောဓာ စ ကပိတ္ထနာ၊
ဝိဝိဓာနိ ဖလဇာတာနိ, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘ဣမေ တိဋ္ဌန္တိ အာရာမာ, အယံ သီတူဒကာ နဒီ၊
ယတ္ထဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘ဝိဝိဓာနိ ပုပ္ဖဇာတာနိ, အသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
ယာနဿု ပုဗ္ဗေ ဓာရိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘ဝိဝိဓာနိ ဖလဇာတာနိ, အသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
ယာနဿု ပုဗ္ဗေ ဘုဉ္ဇိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘ဣမေ တေ ဟတ္ထိကာ အဿာ, ဗလိဗဒ္ဒါ စ တေ ဣမေ၊
ယေဟိဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ’’တိ။
တတ္ထ ဣမေ တေ ဟတ္ထိကာတိ သာ ပဗ္ဗတူပရိ ဒါရကေ အဒိသွာ ပရိဒေဝမာနာ တတော ဩရုယှ ပုန အဿမပဒံ အာဂန္တွာ တတ္ထ တေ ဥပဓာရေန္တီ တေသံ ကီဠနဘဏ္ဍကာနိ ဒိသွာ ဧဝမာဟ။
အထဿာ ပရိဒေဝနသဒ္ဒေန စေဝ ပဒသဒ္ဒေန စ မိဂပက္ခိနော စလိံသု။ သာ တေ ဒိသွာ အာဟ –
‘‘ဣမေ သာမာ သသောလူကာ, ဗဟုကာ ကဒလီမိဂါ၊
ယေဟိဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘ဣမေ ဟံသာ စ ကောဉ္စာ စ, မယူရာ စိတြပေခုဏာ၊
ယေဟိဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ’’တိ။
တတ္ထ သာမာတိ ခုဒ္ဒကာ သာမာ သုဝဏ္ဏမိဂါ။ သသောလူကာတိ သသာ စ ဥလူကာ စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၄၉။)သာ အဿမပဒေ ပိယပုတ္တေ အဒိသွာ နိက္ခမိတွာ ပုပ္ဖိတဝနဃဋံ ပဝိသိတွာ တံ တံ ဌာနံ ဩလောကေန္တီ အာဟ –
‘‘ဣမာ တာ ဝနဂုမ္ဗာယော, ပုပ္ဖိတာ သဗ္ဗကာလိကာ၊
ယတ္ထဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ။
‘‘ဣမာ တာ ပေါက္ခရဏီ ရမ္မာ, စက္ကဝါကူပကူဇိတာ၊
မန္ဒာလကေဟိ သဉ္ဆန္နာ, ပဒုမုပ္ပလကေဟိ စ၊
ယတ္ထဿု ပုဗ္ဗေ ကီဠိံသု, တေ ကုမာရာ န ဒိဿရေ’’တိ။
သာ ကတ္ထစိ ပိယပုတ္တေ အဒိသွာ ပုန မဟာသတ္တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ တံ ဒုမ္မုခံ နိသိန္နံ ဒိသွာ အာဟ –
‘‘န တေ ကဋ္ဌာနိ ဘိန္နာနိ, န တေ ဥဒကမာဟဋံ၊
အဂ္ဂိပိ တေ န ဟာပိတော, ကိံ နု မန္ဒောဝ ဈာယသိ။
‘‘ပိယော ပိယေန သင်္ဂမ္မ, သမော မေ ဗျပဟညတိ၊
တျဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ စုဘော’’တိ။
တတ္ထ န ဟာပိတောတိ န ဇလိတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သာမိ, တွံ ပုဗ္ဗေ ကဋ္ဌာနိ ဘိန္ဒသိ, ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဌပေသိ, အင်္ဂါရကပလ္လေ အဂ္ဂိံ ကရောသိ, အဇ္ဇ တေသု ဧကမ္ပိ အကတွာ ကိံ နု မန္ဒောဝ ဈာယသိ, တဝ ကိရိယာ မယှံ န ရုစ္စတီတိ။ ပိယော ပိယေနာတိ ဝေဿန္တရော မယှံ ပိယော, ဣတော မေ ပိယတရော နတ္ထိ, ဣမိနာ မေ ပိယေန သင်္ဂမ္မ သမာဂန္တွာ ပုဗ္ဗေ သမော မေ ဗျပဟညတိ ဒုက္ခံ ဝိဂစ္ဆတိ, အဇ္ဇ ပန မေ ဣမံ ပဿန္တိယာပိ သောကော န ဝိဂစ္ဆတိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏန္တိ။ တျဇ္ဇာတိ ဟောတု, ဒိဋ္ဌံ မေ ကာရဏံ, တေ အဇ္ဇ ပုတ္တေ န ပဿာမိ, တေန မေ ဣမံ ပဿန္တိယာပိ သောကော န ဝိဂစ္ဆတီတိ။
တာယ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ မဟာသတ္တော တုဏှီဘူတောဝ နိသီဒိ။ သာ တသ္မိံ အကထေန္တေ သောကသမပ္ပိတာ ပဟဋကုက္ကုဋီ ဝိယ ကမ္ပမာနာ ပုန ပဌမံ ဝိစရိတဋ္ဌာနာနိ ဝိစရိတွာ မဟာသတ္တဿ သန္တိကံ ပစ္စာဂန္တွာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၀။)‘‘န ခေါ နော ဒေဝ ပဿာမိ, ယေန တေ နီဟတာ မတာ၊
ကာကောလာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ။
‘‘န ခေါ နော ဒေဝ ပဿာမိ, ယေန တေ နီဟတာ မတာ၊
သကုဏာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ’’တိ။
တတ္ထ န ခေါ နောတိ ဒေဝ, န ခေါ အမှာကံ ပုတ္တေ ပဿာမိ။ ယေန တေ နီဟတာတိ ကေနစိ တေသံ နီဟတဘာဝမ္ပိ န ဇာနာမီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ မဟာသတ္တော န ကိဉ္စိ ကထေသိယေဝ။ သာ ပုတ္တသောကေန ဖုဋ္ဌာ ပုတ္တေ ဥပဓာရေန္တီ တတိယမ္ပိ တာနိ တာနိ ဌာနာနိ ဝါတဝေဂေန ဝိစရိ။ တာယ ဧကရတ္တိံ ဝိစရိတဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂယှမာနံ ပန္နရသယောဇနမတ္တံ အဟောသိ။ အထ ရတ္တိ ဝိဘာသိ, အရုဏောဒယော ဇာတော။ သာ ပုန ဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ သန္တိကေ ဌိတာ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာ တတ္ထ ပရိဒေဝိတွာ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊
ပုနဒေဝဿမံ ဂန္တွာ, ရောဒိ သာမိကသန္တိကေ။
‘‘န ခေါ နော ဒေဝ ပဿာမိ, ယေန တေ နီဟတာ မတာ၊
ကာကောလာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ။
‘‘န ခေါ နော ဒေဝ ပဿာမိ, ယေန တေ နီဟတာ မတာ၊
သကုဏာပိ န ဝဿန္တိ, မတာ မေ နူန ဒါရကာ။
‘‘နု ခေါ နော ဒေဝ ပဿာမိ, ယေန တေ နီဟတာ မတာ၊
ဝိစရန္တီ ရုက္ခမူလေသု, ပဗ္ဗတေသု ဂုဟာသု စ။
‘‘ဣတိ မဒ္ဒီ ဝရာရောဟာ, ရာဇပုတ္တီ ယသဿိနီ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒိတွာ, တတ္ထေဝ ပတိတာ ဆမာ’’တိ။
တတ္ထ သာမိကသန္တိကေတိ ဘိက္ခဝေ, သာ မဒ္ဒီ တတ္ထ ဝင်္ကပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ သာနုပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ ဝိစရန္တီ ပရိဒေဝိတွာ ပုန ဂန္တွာ သာမိကံ နိဿာယ တဿ သန္တိကေ ဌိတာ ပုတ္တာနံ အတ္ထာယ ရောဒိ, ‘‘န ခေါ နော’’တိအာဒီနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၁။)ဝဒန္တီ ပရိဒေဝီတိ အတ္ထော။ ဣတိ မဒ္ဒီ ဝရာရောဟာတိ ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ သာ ဥတ္တမရူပဓရာ ဝရာရောဟာ မဒ္ဒီ ရုက္ခမူလာဒီသု ဝိစရန္တီ ဒါရကေ အဒိသွာ ‘‘နိဿံသယံ မတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒိတွာ တတ္ထေဝ ဝေဿန္တရဿ ပါဒမူလေ ဆိန္နသုဝဏ္ဏကဒလီ ဝိယ ဆမာယံ ပတိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘မတာ မဒ္ဒီ’’တိ သညာယ ကမ္ပမာနော ‘‘အဋ္ဌာနေ ပဒေသေ မတာ မဒ္ဒီ။ သစေ ဟိဿာ ဇေတုတ္တရနဂရေ ကာလကိရိယာ အဘဝိဿ, မဟန္တော ပရိဝါရော အဘဝိဿ, ဒွေ ရဋ္ဌာနိ စလေယျုံ။ အဟံ ပန အရညေ ဧကကောဝ, ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကောပိ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဇာနိဿာမိ တာဝါ’’တိ ဥဋ္ဌာယ တဿာ ဟဒယေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ သန္တာပပဝတ္တိံ ဉတွာ ကမဏ္ဍလုနာ ဥဒကံ အာဟရိတွာ သတ္တ မာသေ ကာယသံသဂ္ဂံ အနာပန္နပုဗ္ဗောပိ ဗလဝသောကေန ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တဿာ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဦရူသု ဌပေတွာ ဥဒကေန ပရိပ္ဖေါသိတွာ မုခဉ္စ ဟဒယဉ္စ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။ မဒ္ဒီပိ ခေါ ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ဥဋ္ဌာယ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘သာမိ ဝေဿန္တရ, ဒါရကာ တေ ကုဟိံ ဂတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝိ, ဧကဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသတ္ထာယ ဒိန္နာ’’တိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တမဇ္ဈပတ္တံ ရာဇပုတ္တိံ, ဥဒကေနာဘိသိဉ္စထ၊
အဿတ္ထံ နံ ဝိဒိတွာန, အထ နံ ဧတဒဗြဝီ’’တိ။
တတ္ထ အဇ္ဈပတ္တန္တိ အတ္တနော သန္တိကံ ပတ္တံ, ပါဒမူလေ ပတိတွာ ဝိသညိဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဧတဒဗြဝီတိ ဧတံ ‘‘ဧကဿ မေ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသတ္ထာယ ဒိန္နာ’’တိ ဝစနံ အဗြဝိ။
တတော တာယ ‘‘ဒေဝ, ပုတ္တေ ဗြာဟ္မဏဿ ဒတွာ မမ သဗ္ဗရတ္တိံ ပရိဒေဝိတွာ ဝိစရန္တိယာ ကိံ နာစိက္ခသီ’’တိ ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘အာဒိယေနေဝ တေ မဒ္ဒိ, ဒုက္ခံ နက္ခာတုမိစ္ဆိသံ၊
ဒလိဒ္ဒေါ ယာစကော ဝုဍ္ဎော, ဗြာဟ္မဏော ဃရမာဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၂။)‘‘တဿ ဒိန္နာ မယာ ပုတ္တာ, မဒ္ဒိ မာ ဘာယိ အဿသ၊
မံ ပဿ မဒ္ဒိ မာ ပုတ္တေ, မာ ဗာဠှံ ပရိဒေဝသိ၊
လစ္ဆာမ ပုတ္တေ ဇီဝန္တာ, အရောဂါ စ ဘဝါမသေ။
‘‘ပုတ္တေ ပသုဉ္စ ဓညဉ္စ, ယဉ္စ အညံ ဃရေ ဓနံ၊
ဒဇ္ဇာ သပ္ပုရိသော ဒါနံ, ဒိသွာ ယာစကမာဂတံ၊
အနုမောဒါဟိ မေ မဒ္ဒိ, ပုတ္တကေ ဒါနမုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ အာဒိယေနေဝါတိ အာဒိကေနေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ တေ အဟံ အာဒိတောဝ တမတ္ထံ အာစိက္ခိဿံ, တတော တဝ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တိယာ ဟဒယံ ဖလေယျ, တသ္မာ အာဒိကေနေဝ တေ မဒ္ဒိ ဒုက္ခံ န အက္ခာတုံ ဣစ္ဆိဿန္တိ။ ဃရမာဂတောတိ ဣမံ အမှာကံ ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂတော။ အရောဂါ စ ဘဝါမသေတိ ယထာ တထာ မယံ အရောဂါ ဟောမ, ဇီဝမာနာ အဝဿံ ပုတ္တေ ဗြာဟ္မဏေန နီတေပိ ပဿိဿာမ။ ယဉ္စ အညန္တိ ယဉ္စ အညံ ဃရေ သဝိညာဏကံ ဓနံ။ ဒဇ္ဇာ သပ္ပုရိသော ဒါနန္တိ သပ္ပုရိသော ဥတ္တမတ္ထံ ပတ္ထေန္တော ဥရံ ဘိန္ဒိတွာ ဟဒယမံသမ္ပိ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဒဒေယျာတိ။
မဒ္ဒီ အာဟ –
‘‘အနုမောဒါမိ တေ ဒေဝ, ပုတ္တကေ ဒါနမုတ္တမံ၊
ဒတွာ စိတ္တံ ပသာဒေဟိ, ဘိယျော ဒါနံ ဒဒေါ ဘဝ။
‘‘ယော တွံ မစ္ဆေရဘူတေသု, မနုဿေသု ဇနာဓိပ၊
ဗြာဟ္မဏဿ အဒါ ဒါနံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော’’တိ။
တတ္ထ အနုမောဒါမိ တေတိ ဒသ မာသေ ကုစ္ဆိယာ ဓာရေတွာ ဒိဝသဿ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ နှာပေတွာ ပါယေတွာ ဘောဇေတွာ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိတပုတ္တကေသု ဗောဓိသတ္တေန ဒိန္နေသု သယံ ပုတ္တဒါနံ အနုမောဒန္တီ ဧဝမာဟ။ ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ပိတာဝ ပုတ္တာနံ သာမိကော’’တိ။ ဘိယျော ဒါနံ ဒဒေါ ဘဝါတိ မဟာရာဇ, ဥတ္တရိပိ ပုနပ္ပုနံ ဒါနံ ဒါယကောဝ ဟောဟိ, ‘‘သုဒိန္နံ မေ ဒါန’’န္တိ စိတ္တံ ပသာဒေဟိ, ယော တွံ မစ္ဆေရဘူတေသု သတ္တေသု ပိယပုတ္တေ အဒါသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၃။)ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော ‘‘မဒ္ဒိ, ကိန္နာမေတံ ကထေသိ, သစေ ဟိ မယာ ပုတ္တေ ဒတွာ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ နာဘဝိဿ, ဣမာနိ ပန မေ အစ္ဆရိယာနိ န ပဝတ္တေယျု’’န္တိ ဝတွာ သဗ္ဗာနိ ပထဝိနိန္နာဒါဒီနိ ကထေသိ။ တတော မဒ္ဒီ တာနိ အစ္ဆရိယာနိ ကိတ္တေတွာ ဒါနံ အနုမောဒန္တီ အာဟ –
‘‘နိန္နာဒိတာ တေ ပထဝီ, သဒ္ဒေါ တေ တိဒိဝင်္ဂတော၊
သမန္တာ ဝိဇ္ဇုတာ အာဂုံ, ဂိရီနံဝ ပတိဿုတာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဇ္ဇုတာ အာဂုန္တိ အကာလဝိဇ္ဇုလတာ ဟိမဝန္တပဒေသေ သမန္တာ နိစ္ဆရိံသု။ ဂိရီနံဝ ပတိဿုတာတိ ဂိရီနံ ပတိဿုတသဒ္ဒါ ဝိယ ဝိရဝါ ဥဋ္ဌဟိံသု။
‘‘တဿ တေ အနုမောဒန္တိ, ဥဘော နာရဒပဗ္ဗတာ၊
ဣန္ဒော စ ဗြဟ္မာ ပဇာပတိ, သောမော ယမော ဝေဿဝဏော၊
သဗ္ဗေ ဒေဝါနုမောဒန္တိ, တာဝတိံသာ သဣန္ဒကာ။
‘‘ဣတိ မဒ္ဒီ ဝရာရောဟာ, ရာဇပုတ္တီ ယသဿိနီ၊
ဝေဿန္တရဿ အနုမောဒိ, ပုတ္တကေ ဒါနမုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥဘော နာရဒပဗ္ဗတာတိ ဣမေပိ ဒွေ ဒေဝနိကာယာ အတ္တနော ဝိမာနဒွါရေ ဌိတာဝ ‘‘သုဒိန္နံ တေ ဒါန’’န္တိ အနုမောဒန္တိ။ တာဝတိံသာ သဣန္ဒကာတိ ဣန္ဒဇေဋ္ဌကာ တာဝတိံသာပိ ဒေဝါ တေ ဒါနံ အနုမောဒန္တီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေန အတ္တနော ဒါနေ ဝဏ္ဏိတေ တမေဝတ္ထံ ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘မဟာရာဇ ဝေဿန္တရ, သုဒိန္နံ နာမ တေ ဒါန’’န္တိ မဒ္ဒီပိ တထေဝ ဒါနံ ဝဏ္ဏယိတွာ အနုမောဒမာနာ နိသီဒိ။ တေန သတ္ထာ ‘‘ဣတိ မဒ္ဒီ ဝရာရောဟာ’’တိ ဂါထမာဟ။
မဒ္ဒီပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၄။)သက္ကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ တေသု အညမညံ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထေန္တေသု သက္ကော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဝေဿန္တရော ရာဇာ ဟိယျော ဇူဇကဿ ပထဝိံ ဥန္နာဒေတွာ ဒါရကေ အဒါသိ, ဣဒါနိ တံ ကောစိ ဟီနပုရိသော ဥပသင်္ကမိတွာ သဗ္ဗလက္ခဏသမ္ပန္နံ မဒ္ဒိံ ယာစိတွာ ရာဇာနံ ဧကကံ ကတွာ မဒ္ဒိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျ, တတော ဧသ အနာထော နိပ္ပစ္စယော ဘဝေယျ။ အဟံ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန နံ ဥပသင်္ကမိတွာ မဒ္ဒိံ ယာစိတွာ ပါရမိကူဋံ ဂါဟာပေတွာ ကဿစိ အဝိဿဇ္ဇိယံ ကတွာ ပုန နံ တဿေဝ ဒတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ။ သော သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယဿုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
သက္ကော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန, ပါတော တေသံ အဒိဿထာ’’တိ။
တတ္ထ ပါတော တေသံ အဒိဿထာတိ ပါတောဝ နေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ ပညာယမာနရူပေါ ပုရတော အဋ္ဌာသိ, ဌတွာ စ ပန ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ဥဉ္ဆေန ယာပေထ, ကစ္စိ မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘ကစ္စိ ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ကစ္စိ ဟိံသာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ကုသလဉ္စေဝ နော ဗြဟ္မေ, အထော ဗြဟ္မေ အနာမယံ၊
အထော ဥဉ္ဆေန ယာပေမ, အထော မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘အထော ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ဟိံသာ မယှံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘သတ္တ နော မာသေ ဝသတံ, အရညေ ဇီဝသောကိနံ၊
ဣဒံ ဒုတိယံ ပဿာမ, ဗြာဟ္မဏံ ဒေဝဝဏ္ဏိနံ၊
အာဒါယ ဝေဠုဝံ ဒဏ္ဍံ, ဓာရေန္တံ အဇိနက္ခိပံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၅။)‘‘သွာဂတံ တေ မဟာဗြဟ္မေ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
အန္တော ပဝိသ ဘဒ္ဒန္တေ, ပါဒေ ပက္ခာလယဿု တေ။
‘‘တိန္ဒုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ဗြဟ္မေ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာဗြဟ္မေ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသီ’’တိ။
ဧဝံ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ မဟာသတ္တော –
‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေန, ကေန ဝါ ပန ဟေတုနာ၊
အနုပ္ပတ္တော ဗြဟာရညံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။ –
အာဂမနကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သက္ကော ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ မဟလ္လကော, ဣဓာဂစ္ဆန္တော တဝ ဘရိယံ မဒ္ဒိံ ယာစိတုံ အာဂတော, တံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယထာ ဝါရိဝဟော ပူရော, သဗ္ဗကာလံ န ခီယတိ၊
ဧဝံ တံ ယာစိတာဂစ္ဆိံ, ဘရိယံ မေ ဒေဟိ ယာစိတော’’တိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော ‘‘ဟိယျော မေ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါရကာ ဒိန္နာ, အရညေ ဧကကော ဟုတွာ ကထံ တေ မဒ္ဒိံ ဒဿာမီ’’တိ အဝတွာ ပသာရိတဟတ္ထေ သဟဿတ္ထဝိကံ ဌပေန္တော ဝိယ အသဇ္ဇိတွာ အဗဇ္ဈိတွာ အနောလီနမာနသော ဟုတွာ ဂိရိံ ဥန္နာဒေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒဒါမိ န ဝိကမ္ပာမိ, ယံ မံ ယာစသိ ဗြာဟ္မဏ၊
သန္တံ နပ္ပဋိဂုယှာမိ, ဒါနေ မေ ရမတီ မနော’’တိ။
တတ္ထ သန္တံ နပ္ပဋိဂုယှာမီတိ သံဝိဇ္ဇမာနံ န ဂုယှာမိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သီဃမေဝ ကမဏ္ဍလုနာ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဥဒကံ ဟတ္ထေ ပါတေတွာ ပိယဘရိယံ ဗြာဟ္မဏဿ အဒါသိ။ တင်္ခဏေယေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ သဗ္ဗာနိ အစ္ဆရိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၆။)‘‘မဒ္ဒိံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာန, ဥဒကဿ ကမဏ္ဍလုံ၊
ဗြာဟ္မဏဿ အဒါ ဒါနံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော။
‘‘တဒါသိ ယံ ဘိံသနကံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ၊
မဒ္ဒိံ ပရိစ္စဇန္တဿ, မေဒနီ သမ္ပကမ္ပထ။
‘‘နေဝဿ မဒ္ဒီ ဘာကုဋိ, န သန္ဓီယတိ န ရောဒတိ၊
ပေက္ခတေဝဿ တုဏှီ သာ, ဧသော ဇာနာတိ ယံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ အဒါ ဒါနန္တိ ‘‘အမ္ဘော ဗြာဟ္မဏ, မဒ္ဒိတော မေ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ပိယတရံ, ဣဒံ မေ ဒါနံ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိဝေဓဿ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ဒါနံ အဒါသိ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ ဓီတံ, မဒ္ဒိံ ဒေဝိံ ပတိဗ္ဗတံ၊
စဇမာနော န စိန္တေသိံ, ဗောဓိယာယေဝ ကာရဏာ။
‘‘န မေ ဒေဿာ ဥဘော ပုတ္တာ, မဒ္ဒီ ဒေဝီ န ဒေဿိယာ၊
သဗ္ဗညုတံ ပိယံ မယှံ, တသ္မာ ပိယေ အဒါသဟ’’န္တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၁၈-၁၁၉)၊
တတ္ထ သမ္ပကမ္ပထာတိ ပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ကမ္ပိတ္ထ။ နေဝဿ မဒ္ဒီ ဘာကုဋီတိ ဘိက္ခဝေ, တသ္မိံ ခဏေ မဒ္ဒီ ‘‘မံ မဟလ္လကဿ ဗြာဟ္မဏဿ ရာဇာ ဒေတီ’’တိ ကောဓဝသေန ဘာကုဋိပိ နာဟောသိ။ န သန္ဓီယတိ န ရောဒတီတိ နေဝ မင်္ကု အဟောသိ, န အက္ခီနိ ပူရေတွာ ရောဒတိ, အထ ခေါ တုဏှီ သာ ဟုတွာ ‘‘မာဒိသံ ဣတ္ထိရတနံ ဒဒမာနော န နိက္ကာရဏာ ဒဿတိ, ဧသော ယံ ဝရံ, တံ ဇာနာတီ’’တိ ဖုလ္လပဒုမဝဏ္ဏံ အဿ မုခံ ပေက္ခတေဝ, ဩလောကယမာနာဝ ဌိတာတိ အတ္ထော။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘ကီဒိသာ မဒ္ဒီ’’တိ တဿာ မုခံ ဩလောကေသိ။ သာပိ ‘‘သာမိ ကိံ မံ ဩလောကေသီ’’တိ ဝတွာ သီဟနာဒံ နဒန္တီ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောမာရီ ယဿာဟံ ဘရိယာ, သာမိကော မမ ဣဿရော၊
ယဿိစ္ဆေ တဿ မံ ဒဇ္ဇာ, ဝိက္ကိဏေယျ ဟနေယျ ဝါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၇။)တတ္ထ ကောမာရီ ယဿာဟံ ဘရိယာတိ အဟံ ယဿ တဝ ဒဟရိကာ ဘရိယာ, သော တွညေဝ မမ ဣဿရော သာမိကော။ ယဿိစ္ဆေ တဿာတိ ဣဿရော စ နာမ ဒါသိံ မံ ယဿ ဒါတုံ ဣစ္ဆေယျ, တဿ ဒဒေယျ။ ဝိက္ကိဏေယျ ဝါတိ ဓနေန ဝါ အတ္ထေ သတိ ဝိက္ကိဏေယျ, မံသေန ဝါ အတ္ထေ သတိ ဟနေယျ, တသ္မာ ယံ ဝေါ ရုစ္စတိ, တံ ကရောထ, နာဟံ ကုဇ္ဈာမီတိ။
သက္ကော တေသံ ပဏီတဇ္ဈာသယတံ ဝိဒိတွာ ထုတိံ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေသံ သင်္ကပ္ပမညာယ, ဒေဝိန္ဒော ဧတဒဗြဝိ၊
သဗ္ဗေ ဇိတာ တေ ပစ္စူဟာ, ယေ ဒိဗ္ဗာ ယေ စ မာနုသာ။
‘‘နိန္နာဒိတာ တေ ပထဝီ, သဒ္ဒေါ တေ တိဒိဝင်္ဂတော၊
သမန္တာ ဝိဇ္ဇုတာ အာဂုံ, ဂိရီနံဝ ပတိဿုတာ။
‘‘တဿ တေ အနုမောဒန္တိ, ဥဘော နာရဒပဗ္ဗတာ၊
ဣန္ဒော စ ဗြဟ္မာ ပဇာပတိ, သောမော ယမော ဝေဿဝဏော၊
သဗ္ဗေ ဒေဝါနုမောဒန္တိ, ဒုက္ကရဉှိ ကရောတိ သော။
‘‘ဒုဒ္ဒဒံ ဒဒမာနာနံ, ဒုက္ကရံ ကမ္မ ကုဗ္ဗတံ၊
အသန္တော နာနုကုဗ္ဗန္တိ, သတံ ဓမ္မော ဒုရန္နယော။
‘‘တသ္မာ သတဉ္စ အသတံ, နာနာ ဟောတိ ဣတော ဂတိ၊
အသန္တော နိရယံ ယန္တိ, သန္တော သဂ္ဂပရာယဏာ။
‘‘ယမေတံ ကုမာရေ အဒါ, ဘရိယံ အဒါ ဝနေ ဝသံ၊
ဗြဟ္မယာနမနောက္ကမ္မ, သဂ္ဂေ တေ တံ ဝိပစ္စတူ’’တိ။
တတ္ထ ပစ္စူဟာတိ ပစ္စတ္ထိကာ။ ဒိဗ္ဗာတိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိဗာဟကာ။ မာနုသာတိ မနုဿသမ္ပတ္တိပဋိဗာဟကာ။ ကေ ပန တေတိ? မစ္ဆရိယဓမ္မာ။ တေ သဗ္ဗေ ပုတ္တဒါရံ ဒေန္တေန မဟာသတ္တေန ဇိတာ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ ဇိတာ တေ ပစ္စူဟာ’’တိ။ ဒုက္ကရဉှိ ကရောတိ သောတိ သော ဝေဿန္တရော ရာဇာ ဧကကောဝ အရညေ ဝသန္တော ဘရိယံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒေန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၈။)ဒုက္ကရံ ကရောတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗေ ဒေဝါ အနုမောဒန္တီတိ ဝဒတိ။ ‘‘ယမေတ’’န္တိ ဂါထံ အနုမောဒနံ ကရောန္တော အာဟ။ ဝနေ ဝသန္တိ ဝနေ ဝသန္တော။ ဗြဟ္မယာနန္တိ သေဋ္ဌယာနံ။ တိဝိဓော ဟိ သုစရိတဓမ္မော ဧဝရူပေါ စ ဒါနဓမ္မော အရိယမဂ္ဂဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ဗြဟ္မယာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ယံ တံ ဣဒံ အဇ္ဇ ဒါနံ ဒဒတောပိ နိပ္ဖန္နံ ဗြဟ္မယာနံ အပါယဘူမိံ အနောက္ကမိတွာ သဂ္ဂေ တေ တံ ဝိပစ္စတု, ဝိပါကပရိယောသာနေ စ သဗ္ဗညုတညာဏဒါယကံ ဟောတူတိ။
ဧဝမဿ သက္ကော အနုမောဒနံ ကတွာ ‘‘ဣဒါနိ မယာ ဣဓ ပပဉ္စံ အကတွာ ဣမံ ဣမဿေဝ ဒတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ဒဒါမိ ဘောတော ဘရိယံ, မဒ္ဒိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနံ၊
တွဉ္စေဝ မဒ္ဒိယာ ဆန္နော, မဒ္ဒီ စ ပတိနာ သဟ။
‘‘ယထာ ပယော စ သင်္ခေါ စ, ဥဘော သမာနဝဏ္ဏိနော၊
ဧဝံ တုဝဉ္စ မဒ္ဒီ စ, သမာနမနစေတသာ။
‘‘အဝရုဒ္ဓေတ္ထ အရညသ္မိံ, ဥဘော သမ္မထ အဿမေ၊
ခတ္တိယာ ဂေါတ္တသမ္ပန္နာ, သုဇာတာ မာတုပေတ္တိတော၊
ယထာ ပုညာနိ ကယိရာထ, ဒဒန္တာ အပရာပရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဆန္နောတိ အနုရူပေါ။ ဥဘော သမာနဝဏ္ဏိနောတိ သမာနဝဏ္ဏာ ဥဘောပိ ပရိသုဒ္ဓါယေဝ။ သမာနမနစေတသာတိ အာစာရာဒီဟိ ကမ္မေဟိ သမာနေန မနသင်္ခါတေန စေတသာ သမန္နာဂတာ။ အဝရုဒ္ဓေတ္ထာတိ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇိတာ ဟုတွာ ဧတ္ထ အရညေ ဝသထ။ ယထာ ပုညာနီတိ ယထာ ဇေတုတ္တရနဂရေ ဝေါ ဗဟူနိ ပုညာနိ ကတာနိ, ဟိယျော ပုတ္တာနံ အဇ္ဇ ဘရိယာယ ဒါနဝသေနပိ ကတာနီတိ ဧတ္တကေနေဝ ပရိတောသံ အကတွာ ဣတော ဥတ္တရိပိ အပရာပရံ ဒဒန္တာ ယထာနုရူပါနိ ပုညာနိ ကရေယျာထာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သက္ကော မဟာသတ္တဿ မဒ္ဒိံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဝရံ ဒါတုံ အတ္တာနံ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘သက္ကောဟမသ္မိ ဒေဝိန္ဒော, အာဂတောသ္မိ တဝန္တိကေ၊
ဝရံ ဝရဿု ရာဇိသိ, ဝရေ အဋ္ဌ ဒဒါမိ တေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၅၉။)ကထေန္တောယေဝ စ ဒိဗ္ဗတ္တဘာဝေန ဇလန္တော တရုဏသူရိယော ဝိယ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ တတော ဗောဓိသတ္တော ဝရံ ဂဏှန္တော အာဟ –
‘‘ဝရံ စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
ပိတာ မံ အနုမောဒေယျ, ဣတော ပတ္တံ သကံ ဃရံ၊
အာသနေန နိမန္တေယျ, ပဌမေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘ပုရိသဿ ဝဓံ န ရောစေယျံ, အပိ ကိဗ္ဗိသကာရကံ၊
ဝဇ္ဈံ ဝဓမှာ မောစေယျံ, ဒုတိယေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘ယေ ဝုဍ္ဎာ ယေ စ ဒဟရာ, ယေ စ မဇ္ဈိမပေါရိသာ၊
မမေဝ ဥပဇီဝေယျုံ, တတိယေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘ပရဒါရံ န ဂစ္ဆေယျံ, သဒါရပသုတော သိယံ၊
ထီနံ ဝသံ န ဂစ္ဆေယျံ, စတုတ္ထေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘ပုတ္တော မေ သက္က ဇာယေထ, သော စ ဒီဃာယုကော သိယာ၊
ဓမ္မေန ဇိနေ ပထဝိံ, ပဉ္စမေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယဿုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
ဒိဗ္ဗာ ဘက္ခာ ပါတုဘဝေယျုံ, ဆဋ္ဌမေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘ဒဒတော မေ န ခီယေထ, ဒတွာ နာနုတပေယျဟံ၊
ဒဒံ စိတ္တံ ပသာဒေယျံ, သတ္တမေတံ ဝရံ ဝရေ။
‘‘ဣတော ဝိမုစ္စမာနာဟံ, သဂ္ဂဂါမီ ဝိသေသဂူ၊
အနိဝတ္တိ တတော အဿံ, အဋ္ဌမေတံ ဝရံ ဝရေ’’တိ။
တတ္ထ အနုမောဒေယျာတိ သမ္ပဋိစ္ဆေယျ န ကုဇ္ဈေယျ။ ဣတော ပတ္တန္တိ ဣမမှာ အရညာ သကံ ဃရံ အနုပ္ပတ္တံ။ အာသနေနာတိ ရာဇာသနေန။ ရဇ္ဇံ မေ ဒေတူတိ ဝဒတိ။ အပိ ကိဗ္ဗိသကာရကန္တိ ရာဇာ ဟုတွာ ရာဇာပရာဓိကမ္ပိ ဝဇ္ဈံ ဝဓမှာ မောစေယျံ, ဧဝရူပဿပိ မေ ဝဓော နာမ န ရုစ္စတု။ မမေဝ ဥပဇီဝေယျုန္တိ သဗ္ဗေတေ မညေဝ နိဿာယ ဥပဇီဝေယျုံ။ ဓမ္မေန ဇိနေတိ ဓမ္မေန ဇိနာတု, ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတူတိ အတ္ထော။ ဝိသေသဂူတိ ဝိသေသဂမနော ဟုတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တော ဟောမီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၀။)အနိဝတ္တိ တတော အဿန္တိ တုသိတဘဝနတော စဝိတွာ မနုဿတ္တံ အာဂတော ပုနဘဝေ အနိဝတ္တိ အဿံ, သဗ္ဗညုတံ သမ္ပာပုဏေယျန္တိ ဝဒတိ။
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ဒေဝိန္ဒော ဧတဒဗြဝိ၊
‘အစိရံ ဝတ တေ တတော, ပိတာ တံ ဒဋ္ဌုမေဿတီ’’’တိ။
တတ္ထ ဒဋ္ဌုမေဿတီတိ မဟာရာဇ, တဝ မာတာ စ ပိတာ စ အစိရေနေဝ တံ ပဿိတုကာမော ဟုတွာ ဣဓာဂမိဿတိ, အာဂန္တွာ စ ပန သေတစ္ဆတ္တံ ဒတွာ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ဇေတုတ္တရနဂရမေဝ နေဿတိ, သဗ္ဗေ တေ မနောရထာ မတ္ထကံ ပါပုဏိဿန္တိ, မာ စိန္တယိ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မဟာရာဇာတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ သက္ကော သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန မဃဝါ, ဒေဝရာဇာ သုဇမ္ပတိ၊
ဝေဿန္တရေ ဝရံ ဒတွာ, သဂ္ဂကာယံ အပက္ကမီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဿန္တရေတိ ဝေဿန္တရဿ။ အပက္ကမီတိ ဂတော အနုပ္ပတ္တောယေဝါတိ။
သက္ကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဟာရာဇပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
ဗောဓိသတ္တော စ မဒ္ဒီ စ သမ္မောဒမာနာ သက္ကဒတ္တိယေ အဿမေ ဝသိံသု။ ဇူဇကောပိ ကုမာရေ ဂဟေတွာ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဒေဝတာ ကုမာရာနံ အာရက္ခမကံသု။ ဇူဇကောပိ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ကုမာရေ ဂစ္ဆေ ဗန္ဓိတွာ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ သယံ စဏ္ဍဝါဠမိဂဘယေန ရုက္ခံ အာရုယှ ဝိဋပန္တရေ သယတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ဒေဝပုတ္တော ဝေဿန္တရဝဏ္ဏေန, ဧကာ ဒေဝဓီတာ မဒ္ဒိဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ ကုမာရေ မောစေတွာ ဟတ္ထပါဒေ သမ္ဗာဟိတွာ နှာပေတွာ မဏ္ဍေတွာ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ဒိဗ္ဗသယနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၁။)သယာပေတွာ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဗဒ္ဓါကာရေနေဝ နိပဇ္ဇာပေတွာ အန္တရဓာယိ။ ဧဝံ တေ ဒေဝတာသင်္ဂဟေန အရောဂါ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဇူဇကောပိ ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတော ဟုတွာ ‘‘ကာလိင်္ဂရဋ္ဌံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော အဍ္ဎမာသေန ဇေတုတ္တရနဂရံ ပတ္တော။ တံ ဒိဝသံ ပစ္စူသကာလေ သဉ္ဇယော မဟာရာဇာ သုပိနံ ပဿိ။ ဧဝရူပေါ သုပိနော အဟောသိ – ရညော မဟာဝိနိစ္ဆယေ နိသိန္နဿ ဧကော ပုရိသော ကဏှော ဒွေ ပဒုမာနိ အာဟရိတွာ ရညော ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ရာဇာ တာနိ ဒွီသု ကဏ္ဏေသု ပိဠန္ဓိ။ တေသံ ရေဏု ဘဿိတွာ ရညော ဥရေ ပတတိ။ သော ပဗုဇ္ဈိတွာ ပါတောဝ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိ။ တေ ‘‘စိရပဝုတ္ထာ ဝေါ, ဒေဝ, ဗန္ဓဝါ အာဂမိဿန္တီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ သော ပါတောဝ သီသံ နှာယိတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ အလင်္ကရိတွာ ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒိ။ ဒေဝတာ ဗြာဟ္မဏံ ဒွီဟိ ကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ အာနေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ဌပယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ကုမာရေ ဒိသွာ အာဟ –
‘‘ကဿေတံ မုခမာဘာတိ, ဟေမံ-ဝုတ္တတ္တမဂ္ဂိနာ၊
နိက္ခံဝ ဇာတရူပဿ, ဥက္ကာမုခပဟံသိတံ။
‘‘ဥဘော သဒိသပစ္စင်္ဂါ, ဥဘော သဒိသလက္ခဏာ၊
ဇာလိဿ သဒိသော ဧကော, ဧကာ ကဏှာဇိနာ ယထာ။
‘‘သီဟာ ဗိလာဝ နိက္ခန္တာ, ဥဘော သမ္ပတိရူပကာ၊
ဇာတရူပမယာယေဝ, ဣမေ ဒိဿန္တိ ဒါရကာ’’တိ။
တတ္ထ ဟေမံဝုတ္တတ္တမဂ္ဂိနာတိ ဟေမံ ဣဝ ဥတ္တတ္တံ အဂ္ဂိနာ။ သီဟာ ဗိလာဝ နိက္ခန္တာတိ ကဉ္စနဂုဟတော နိက္ခန္တာ သီဟာ ဝိယ။
ဧဝံ ရာဇာ တီဟိ ဂါထာဟိ ကုမာရေ ဝဏ္ဏေတွာ ဧကံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆေတံ ဗြာဟ္မဏံ ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ အာနေဟီ’’တိ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏံ အာနေသိ။ အထ ရာဇာ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ –
‘‘ကုတော နု ဘဝံ ဘာရဒွါဇ, ဣမေ အာနေသိ ဒါရကေ၊
အဇ္ဇ ရဋ္ဌံ အနုပ္ပတ္တော, ကုဟိံ ဂစ္ဆသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၂။)‘‘မယှံ တေ ဒါရကာ ဒေဝ, ဒိန္နာ ဝိတ္တေန သဉ္ဇယ၊
အဇ္ဇ ပန္နရသာ ရတ္တိ, ယတော လဒ္ဓါ မေ ဒါရကာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိတ္တေနာတိ တုဋ္ဌေန ပသန္နေန။ အဇ္ဇ ပန္နရသာ ရတ္တီတိ ဣမေသံ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အဇ္ဇ ပန္နရသာ ရတ္တီတိ ဝဒတိ။
‘‘ကေန ဝါ ဝါစပေယျေန, သမ္မာဉာယေန သဒ္ဒဟေ၊
ကော တေတံ ဒါနမဒဒါ, ပုတ္တကေ ဒါနမုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ ကေန ဝါ ဝါစပေယျေနာတိ ဗြာဟ္မဏ, ကေန ပိယဝစနေန တေ တယာ လဒ္ဓါ။ သမ္မာဉာယေန သဒ္ဒဟေတိ မုသာဝါဒံ အကတွာ သမ္မာဉာယေန ကာရဏေန အမှေ သဒ္ဒဟာပေယျာသိ။ ပုတ္တကေတိ အတ္တနော ပိယပုတ္တကေ ဥတ္တမံ ဒါနံ ကတွာ ကော တေ ဧတံ ဒါနံ အဒဒါတိ။
ဇူဇကော အာဟ –
‘‘ယော ယာစတံ ပတိဋ္ဌာသိ, ဘူတာနံ ဓရဏီရိဝ၊
သော မေ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ပုတ္တေဒါသိ ဝနေ ဝသံ။
‘‘ယော ယာစတံ ဂတီ အာသိ, သဝန္တီနံဝ သာဂရော၊
သော မေ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ပုတ္တေဒါသိ ဝနေ ဝသ’’န္တိ။
တတ္ထ ပတိဋ္ဌာသီတိ ပတိဋ္ဌာ အာသိ။
တံ သုတွာ အမစ္စာ ဝေဿန္တရံ ဂရဟမာနာ အာဟံသု –
‘‘ဒုက္ကဋံ ဝတ ဘော ရညာ, သဒ္ဓေန ဃရမေသိနာ၊
ကထံ နု ပုတ္တကေ ဒဇ္ဇာ, အရညေ အဝရုဒ္ဓကော။
‘‘ဣမံ ဘောန္တော နိသာမေထ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
ကထံ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ပုတ္တေဒါသိ ဝနေ ဝသံ။
‘‘ဒါသိံ ဒါသဉ္စ သော ဒဇ္ဇာ, အဿံ စဿတရီရထံ၊
ဟတ္ထိဉ္စ ကုဉ္ဇရံ ဒဇ္ဇာ, ကထံ သော ဒဇ္ဇ ဒါရကေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၃။)တတ္ထ သဒ္ဓေနာတိ သဒ္ဓါယ သမ္ပန္နေနပိ သတာ ဃရံ အာဝသန္တေန ရညာ ဣဒံ ဒုက္ကဋံ ဝတ, အယုတ္တံ ဝတ ကတံ။ အဝရုဒ္ဓကောတိ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတော အရညေ ဝသန္တော။ ဣမံ ဘောန္တောတိ ဘောန္တော နဂရဝါသိနော ယာဝန္တော ဧတ္ထ သမာဂတာ, သဗ္ဗေ ဣမံ နိသာမေထ ဥပဓာရေထ, ကထံ နာမေသော ပုတ္တကေ ဒါသေ ကတွာ အဒါသိ, ကေန နာမ ဧဝရူပံ ကတပုဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟံသု။ ဒဇ္ဇာတိ ဒါသာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ဓနံ ဒေတု။ ကထံ သော ဒဇ္ဇ ဒါရကေတိ ဣမေ ပန ဒါရကေ ကေန ကာရဏေန အဒါသီတိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော ပိတု ဂရဟံ အသဟန္တော ဝါတာဘိဟတဿ သိနေရုနော ဗာဟံ ဩဍ္ဍေန္တော ဝိယ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယဿ နဿ ဃရေ ဒါသော, အဿော စဿတရီရထော၊
ဟတ္ထီ စ ကုဉ္ဇရော နာဂေါ, ကိံ သော ဒဇ္ဇာ ပိတာမဟာ’’တိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘ဒါနမဿ ပသံသာမ, န စ နိန္ဒာမ ပုတ္တကာ၊
ကထံ နု ဟဒယံ အာသိ, တုမှေ ဒတွာ ဝနိဗ္ဗကေ’’တိ။
တတ္ထ ဒါနမဿ ပသံသာမာတိ ပုတ္တကာ မယံ တဝ ပိတု ဒါနံ ပသံသာမ န နိန္ဒာမ။
တံ သုတွာ ကုမာရော အာဟ –
‘‘ဒုက္ခဿ ဟဒယံ အာသိ, အထော ဥဏှမ္ပိ ပဿသိ၊
ရောဟိနီဟေဝ တမ္ဗက္ခီ, ပိတာ အဿူနိ ဝတ္တယီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခဿ ဟဒယံ အာသီတိ ပိတာမဟ ကဏှာဇိနာယ ဝုတ္တံ ဧတံ ဝစနံ သုတွာ တဿ ဟဒယံ ဒုက္ခံ အာသိ။ ရောဟိနီဟေဝ တမ္ဗက္ခီတိ တမ္ဗဝဏ္ဏေဟိ ဝိယ ရတ္တအက္ခီဟိ မမ ပိတာ တသ္မိံ ခဏေ အဿူနိ ပဝတ္တယိ။
ဣဒါနိဿာ တံ ဝစနံ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ယံ တံ ကဏှာဇိနာဝေါစ, အယံ မံ တာတ ဗြာဟ္မဏော၊
လဋ္ဌိယာ ပဋိကောဋေတိ, ဃရေ ဇာတံဝ ဒါသိယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၄။)‘‘န စာယံ ဗြာဟ္မဏော တာတ, ဓမ္မိကာ ဟောန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
ယက္ခော ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန, ခါဒိတုံ တာတ နေတိ နော၊
နီယမာနေ ပိသာစေန, ကိံ နု တာတ ဥဒိက္ခသီ’’တိ။
အထ နေ ကုမာရေ ဗြာဟ္မဏံ အမုဉ္စန္တေ ဒိသွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘ရာဇပုတ္တီ စ ဝေါ မာတာ, ရာဇပုတ္တော စ ဝေါ ပိတာ၊
ပုဗ္ဗေ မေ အင်္ကမာရုယှ, ကိံ နု တိဋ္ဌထ အာရကာ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေ မေတိ တုမှေ ဣတော ပုဗ္ဗေ မံ ဒိသွာ ဝေဂေနာဂန္တွာ မမ အင်္ကမာရုယှ, ဣဒါနိ ကိံ နု အာရကာ တိဋ္ဌထာတိ?
ကုမာရော အာဟ –
‘‘ရာဇပုတ္တီ စ နော မာတာ, ရာဇပုတ္တော စ နော ပိတာ၊
ဒါသာ မယံ ဗြာဟ္မဏဿ, တသ္မာ တိဋ္ဌာမ အာရကာ’’တိ။
တတ္ထ ဒါသာ မယန္တိ ဣဒါနိ ပန မယံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသာ ဘဝါမ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘မာ သမ္မေဝံ အဝစုတ္ထ, ဍယှတေ ဟဒယံ မမ၊
စိတကာယံဝ မေ ကာယော, အာသနေ န သုခံ လဘေ။
‘‘မာ သမ္မေဝံ အဝစုတ္ထ, ဘိယျော သောကံ ဇနေထ မံ၊
နိက္ကိဏိဿာမိ ဒဗ္ဗေန, န ဝေါ ဒါသာ ဘဝိဿထ။
‘‘ကိမဂ္ဃိယဉှိ ဝေါ တာတ, ဗြာဟ္မဏဿ ပိတာ အဒါ၊
ယထာဘူတံ မေ အက္ခာထ, ပဋိပါဒေန္တု ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ သမ္မာတိ ပိယဝစနံ။ စိတကာယံဝ မေ ကာယောတိ ဣဒါနိ မမ ကာယော အင်္ဂါရစိတကာယံ အာရောပိတော ဝိယ ဇာတော။ ဇနေထ မန္တိ ဇနေထ မေ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နိက္ကိဏိဿာမိ ဒဗ္ဗေနာတိ ဓနံ ဒတွာ မောစေဿာမိ။ ကိမဂ္ဃိယန္တိ ကိံ အဂ္ဃံ ကတွာ။ ပဋိပါဒေန္တူတိ ဓနံ ပဋိစ္ဆာပေန္တု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၅။)‘‘သဟဿဂ္ဃဉှိ မံ တာတ, ဗြာဟ္မဏဿ ပိတာ အဒါ၊
အထ ကဏှာဇိနံ ကညံ, ဟတ္ထိနာ စ သတေန စာ’’တိ။
တတ္ထ သဟဿဂ္ဃံ ဟီတိ ဒေဝ, မံ ပိတာ တဒါ နိက္ခသဟဿံ အဂ္ဃါပေတွာ အဒါသိ။ အထ ကဏှာဇိနန္တိ ကနိဋ္ဌံ ပန မေ ကဏှာဇိနံ။ ဟတ္ထိနာ စ သတေန စာတိ ဟတ္ထီနဉ္စ အဿာနဉ္စ ဥသဘာနဉ္စ နိက္ခာနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသံ ဧတေသံ သတေန အန္တမသော မဉ္စပီဌပါဒုကေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗသတေန အဂ္ဃါပေသီတိ။
ရာဇာ ကုမာရာနံ နိက္ကယံ ဒါပေန္တော အာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ကတ္တေ တရမာနော, ဗြာဟ္မဏဿ အဝါကရ၊
ဒါသိသတံ ဒါသသတံ, ဂဝံ ဟတ္ထုသဘံ သတံ၊
ဇာတရူပသဟဿဉ္စ, ပုတ္တာနံ ဒေဟိ နိက္ကယ’’န္တိ။
တတ္ထ အဝါကရာတိ ဒေဟိ။
‘‘တတော ကတ္တာ တရမာနော, ဗြာဟ္မဏဿ အဝါကရိ၊
ဒါသိသတံ ဒါသသတံ, ဂဝံ ဟတ္ထုသဘံ သတံ၊
ဇာတရူပသဟဿဉ္စ, ပုတ္တာနံဒါသိ နိက္ကယ’’န္တိ။
တတ္ထ အဝါကရီတိ အဒါသိ။ နိက္ကယန္တိ အဂ္ဃဿ မူလံ။
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏဿ သဗ္ဗသတဉ္စ နိက္ခသဟဿဉ္စ ကုမာရာနံ နိက္ကယံ အဒါသိ, သတ္တဘူမိကဉ္စ ပါသာဒံ, ဗြာဟ္မဏဿ ပရိဝါရော မဟာ အဟောသိ။ သော ဓနံ ပဋိသာမေတွာ ပါသာဒံ အဘိရုယှ သာဒုရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ မဟာသယနေ နိပဇ္ဇိ။ ကုမာရေ သီသံ နဟာပေတွာ ဘောဇေတွာ အလင်္ကရိတွာ ဧကံ အယျကော, ဧကံ အယျိကာတိ ဒွေပိ ဥစ္ဆင်္ဂေ ဥပဝေသေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘နိက္ကိဏိတွာ နဟာပေတွာ, ဘောဇယိတွာန ဒါရကေ၊
သမလင်္ကရိတွာ ဘဏ္ဍေန, ဥစ္ဆင်္ဂေ ဥပဝေသယုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၆။)‘‘သီသံ နှာတေ သုစိဝတ္ထေ, သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတေ၊
ရာဇာ အင်္ကေ ကရိတွာန, အယျကော ပရိပုစ္ဆထ။
‘‘ကုဏ္ဍလေ ဃုသိတေ မာလေ, သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတေ၊
ရာဇာ အင်္ကေ ကရိတွာန, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘ကစ္စိ ဥဘော အရောဂါ တေ, ဇာလိ မာတာပိတာ တဝ၊
ကစ္စိ ဥဉ္ဆေန ယာပေန္တိ, ကစ္စိ မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘ကစ္စိ ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ကစ္စိ ဟိံသာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ကုဏ္ဍလေတိ ကုဏ္ဍလာနိ ပိလန္ဓာပေတွာ။ ဃုသိတေတိ ဥဂ္ဃေါသိတေ မနောရမံ ရဝံ ရဝန္တေ။ မာလေတိ ပုပ္ဖါနိ ပိလန္ဓာပေတွာ။ အင်္ကေ ကရိတွာနာတိ ဇာလိကုမာရံ အင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ။
ကုမာရော အာဟ –
‘‘အထော ဥဘော အရောဂါ မေ, ဒေဝ မာတာပိတာ မမ၊
အထော ဥဉ္ဆေန ယာပေန္တိ, အထော မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘အထော ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ဟိံသာ နေသံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ခဏန္တာလုကလမ္ဗာနိ, ဗိလာနိ တက္ကလာနိ စ၊
ကောလံ ဘလ္လာတကံ ဗေလ္လံ, သာ နော အာဟတွ ပေါသတိ။
‘‘ယဉ္စေဝ သာ အာဟရတိ, ဝနမူလဖလဟာရိယာ၊
တံ နော သဗ္ဗေ သမာဂန္တွာ, ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇာမ နော ဒိဝါ။
‘‘အမ္မာဝ နော ကိသာ ပဏ္ဍု, အာဟရန္တီ ဒုမပ္ဖလံ၊
ဝါတာတပေန သုခုမာလီ, ပဒုမံ ဟတ္ထဂတာမိဝ။
‘‘အမ္မာယ ပတနူ ကေသာ, ဝိစရန္တျာ ဗြဟာဝနေ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ခဂ္ဂဒီပိနိသေဝိတေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၇။)‘‘ကေသေသု ဇဋံ ဗန္ဓိတွာ, ကစ္ဆေ ဇလ္လမဓာရယိ၊
စမ္မဝါသီ ဆမာ သေတိ, ဇာတဝေဒံ နမဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ခဏန္တာလုကလမ္ဗာနီတိ ခဏန္တီ အာလူနိ စ ကလမ္ဗာနိ စ။ ဣမိနာ မာတာပိတူနံ ကိစ္ဆဇီဝိကံ ဝဏ္ဏေတိ။ တံ နောတိ ဧတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္တံ။ ပဒုမံ ဟတ္ထဂတာမိဝါတိ ဟတ္ထေန ပရိမဒ္ဒိတံ ပဒုမံ ဝိယ ဇာတာ။ ပတနူ ကေသာတိ ဒေဝ, အမ္မာယ မေ မဟာဝနေ ဝိစရန္တိယာ တေ ဘမရပတ္တဝဏ္ဏာ ကာဠကေသာ ရုက္ခသာခါဒီဟိ ဝိလုတ္တာ ပတနူ ဇာတာ။ ဇလ္လမဓာရယီတိ ဥဘောဟိ ကစ္ဆေဟိ ဇလ္လံ ဓာရေတိ, ကိလိဋ္ဌဝေသေန ဝိစရတီတိ။
သော ဧဝံ မာတု ဒုက္ခိတဘာဝံ ကထေတွာ အယျကံ စောဒေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုတ္တာ ပိယာ မနုဿာနံ, လောကသ္မိံ ဥဒပဇ္ဇိသုံ၊
န ဟိ နူနမှာကံ အယျဿ, ပုတ္တေ သ္နေဟော အဇာယထာ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒပဇ္ဇိသုန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။
တတော ရာဇာ အတ္တနော ဒေါသံ အာဝိကရောန္တော အာဟ –
‘‘ဒုက္ကဋဉ္စ ဟိ နော ပုတ္တ, ဘူနဟစ္စံ ကတံ မယာ၊
ယောဟံ သိဝီနံ ဝစနာ, ပဗ္ဗာဇေသိမဒူသကံ။
‘‘ယံ မေ ကိဉ္စိ ဣဓ အတ္ထိ, ဓနံ ဓညဉ္စ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧတု ဝေဿန္တရော ရာဇာ, သိဝိရဋ္ဌေ ပသာသတူ’’တိ။
တတ္ထ ပုတ္တာတိ ပုတ္တ ဇာလိ ဧတံ အမှာကံ ဒုက္ကဋံ။ ဘူနဟစ္စန္တိ ဝုဍ္ဎိဃာတကမ္မံ။ ယံ မေ ကိဉ္စီတိ တာတ, ယံ မေ ကိဉ္စိ ဣဓ အတ္ထိ, သဗ္ဗံ တေ ပိတု ဒေမိ။ သိဝိရဋ္ဌေ ပသာသတူတိ ဣမသ္မိံ နဂရေ သော ရာဇာ ဟုတွာ ပသာသတူတိ။
ကုမာရော အာဟ –
‘‘န ဒေဝ မယှံ ဝစနာ, ဧဟိတိ သိဝိသုတ္တမော၊
သယမေဝ ဒေဝေါ ဂန္တွာ, သိဉ္စ ဘောဂေဟိ အတြဇ’’န္တိ။
တတ္ထ သိဝိသုတ္တမောတိ သိဝိသေဋ္ဌော ဝေဿန္တရော။ သိဉ္စာတိ မဟာမေဃော ဝိယ ဝုဋ္ဌိယာ ဘောဂေဟိ အဘိသိဉ္စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၈။)‘‘တတော သေနာပတိံ ရာဇာ, သဉ္ဇယော အဇ္ဈဘာသထ၊
ဟတ္ထီ အဿာ ရထာ ပတ္တီ, သေနာ သန္နာဟယန္တု နံ၊
နေဂမာ စ မံ အနွေန္တု, ဗြာဟ္မဏာ စ ပုရောဟိတာ။
‘‘တတော သဋ္ဌိသဟဿာနိ, ယောဓိနော စာရုဒဿနာ၊
ခိပ္ပမာယန္တု သန္နဒ္ဓါ, နာနာဝဏ္ဏေဟိလင်္ကတာ။
‘‘နီလဝတ္ထဓရာ နေကေ, ပီတာနေကေ နိဝါသိတာ၊
အညေ လောဟိတဥဏှီသာ, သုဒ္ဓါနေကေ နိဝါသိတာ၊
ခိပ္ပမာယန္တု သန္နဒ္ဓါ, နာနာဝဏ္ဏေဟိလင်္ကတာ။
‘‘ဟိမဝါ ယထာ ဂန္ဓဓရော, ပဗ္ဗတော ဂန္ဓမာဒနော၊
နာနာရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နော, မဟာဘူတဂဏာလယော။
‘‘ဩသဓေဟိ စ ဒိဗ္ဗေဟိ, ဒိသာ ဘာတိ ပဝါတိ စ၊
ခိပ္ပမာယန္တု သန္နဒ္ဓါ, ဒိသာ ဘန္တု ပဝန္တု စ။
‘‘တတော နာဂသဟဿာနိ, ယောဇယန္တု စတုဒ္ဒသ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆာ မာတင်္ဂါ, ဟေမကပ္ပနဝါသသာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, တောမရင်္ကုသပါဏိဘိ၊
ခိပ္ပမာယန္တု သန္နဒ္ဓါ, ဟတ္ထိက္ခန္ဓေဟိ ဒဿိတာ။
‘‘တတော အဿသဟဿာနိ, ယောဇယန္တု စတုဒ္ဒသ၊
အာဇာနီယာဝ ဇာတိယာ, သိန္ဓဝါ သီဃဝါဟနာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘိ၊
ခိပ္ပမာယန္တု သန္နဒ္ဓါ, အဿပိဋ္ဌေဟီလင်္ကတာ။
‘‘တတော ရထသဟဿာနိ, ယောဇယန္တု စတုဒ္ဒသ၊
အယောသုကတနေမိယော, သုဝဏ္ဏစိတပက္ခရေ။
‘‘အာရောပေန္တု ဓဇေ တတ္ထ, စမ္မာနိ ကဝစာနိ စ၊
ဝိပ္ပါလေန္တု စ စာပါနိ, ဒဠှဓမ္မာ ပဟာရိနော၊
ခိပ္ပမာယန္တု သန္နဒ္ဓါ, ရထေသု ရထဇီဝိနော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၆၉။)တတ္ထ သန္နာဟယန္တုနန္တိ သန္နယှန္တု။ သဋ္ဌိသဟဿာနီတိ မမ ပုတ္တေန သဟဇာတာ သဋ္ဌိသဟဿာ အမစ္စာ။ နီလဝတ္ထဓရာ နေကေတိ ဧကေ နီလဝတ္ထနိဝါသိတာ ဟုတွာ အာယန္တု။ မဟာဘူတဂဏာလယောတိ ဗဟုယက္ခဂဏာနံ အာလယော။ ဒိသာ ဘန္တု ပဝန္တု စာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဟိမဝါ ဝိယ အာဘရဏဝိလေပနာဒီဟိ ဩဘာသေန္တု စေဝ ပဝါယန္တု စ။ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေဟီတိ တေ ဟတ္ထိဂါမဏိနော ဟတ္ထိက္ခန္ဓေဟိ ခိပ္ပမာယန္တု။ ဒဿိတာတိ ဒဿိတဝိဘူသနာ။ အယောသုကတနေမိယောတိ အယေန သုဋ္ဌု ပရိက္ခိတ္တနေမိယော။ သုဝဏ္ဏစိတပက္ခရေတိ သုဝဏ္ဏေန ခစိတပက္ခရေ။ ဧဝရူပေ စုဒ္ဒသ သဟဿေ ရထေ ယောဇယန္တူတိ ဝဒတိ။ ဝိပ္ပါလေန္တူတိ အာရောပေန္တု။
ဧဝံ ရာဇာ သေနင်္ဂံ ဝိစာရေတွာ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဇေတုတ္တရနဂရတော ယာဝ ဝင်္ကပဗ္ဗတာ အဋ္ဌုသဘဝိတ္ထာရံ အာဂမနမဂ္ဂံ သမတလံ ကတွာ မဂ္ဂါလင်္ကာရတ္ထာယ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောထာ’’တိ အာဏာပေန္တော အာဟ –
‘‘လာဇာ ဩလောပိယာ ပုပ္ဖါ, မာလာဂန္ဓဝိလေပနာ၊
အဂ္ဃိယာနိ စ တိဋ္ဌန္တု, ယေန မဂ္ဂေန ဧဟိတိ။
‘‘ဂါမေ ဂါမေ သတံ ကုမ္ဘာ, မေရယဿ သုရာယ စ၊
မဂ္ဂမှိ ပတိတိဋ္ဌန္တု, ယေန မဂ္ဂေန ဧဟိတိ။
‘‘မံသာ ပူဝါ သင်္ကုလိယော, ကုမ္မာသာ မစ္ဆသံယုတာ၊
မဂ္ဂမှိ ပတိတိဋ္ဌန္တု, ယေန မဂ္ဂေန ဧဟိတိ။
‘‘သပ္ပိ တေလံ ဒဓိ ခီရံ, ကင်္ဂုဗီဇာ ဗဟူ သုရာ၊
မဂ္ဂမှိ ပတိတိဋ္ဌန္တု, ယေန မဂ္ဂေန ဧဟိတိ။
‘‘အာဠာရိကာ စ သူဒါ စ, နဋနဋ္ဋကဂါယိနော၊
ပါဏိဿရာ ကုမ္ဘထူဏိယော, မန္ဒကာ သောကဇ္ဈာယိကာ။
‘‘အာဟညန္တု သဗ္ဗဝီဏာ, ဘေရိယော ဒိန္ဒိမာနိ စ၊
ခရမုခါနိ ဓမေန္တု, နဒန္တု ဧကပေါက္ခရာ။
‘‘မုဒိင်္ဂါ ပဏဝါ သင်္ခါ, ဂေါဓာ ပရိဝဒေန္တိကာ၊
ဒိန္ဒိမာနိ စ ဟညန္တု, ကုတုမ္ပဒိန္ဒိမာနိ စာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၀။)တတ္ထ လာဇာ ဩလောပိယာ ပုပ္ဖါတိ လာဇေဟိ သဒ္ဓိံ လာဇပဉ္စမကာနိ ပုပ္ဖါနိ ဩကိရန္တာနံ ဩကိရဏပုပ္ဖါနိ ပဋိယာဒေထာတိ အာဏာပေတိ။ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာတိ မဂ္ဂဝိတာနေ ဩလမ္ဗကမာလာ စေဝ ဂန္ဓဝိလေပနာနိ စ။ အဂ္ဃိယာနိ စာတိ ပုပ္ဖအဂ္ဃိယာနိ စေဝ ရတနအဂ္ဃိယာနိ စ ယေန မဂ္ဂေန မမ ပုတ္တော ဧဟိတိ, တတ္ထ တိဋ္ဌန္တု။ ဂါမေ ဂါမေတိ ဂါမဒွါရေ ဂါမဒွါရေ။ ပတိတိဋ္ဌန္တူတိ ပိပါသိတာနံ ပိဝနတ္ထာယ ပဋိယာဒိတာ ဟုတွာ သုရာမေရယမဇ္ဇကုမ္ဘာ တိဋ္ဌန္တု။ မစ္ဆသံယုတာတိ မစ္ဆေဟိ သံယုတ္တာ။ ကင်္ဂုဗီဇာတိ ကင်္ဂုပိဋ္ဌမယာ။ မန္ဒကာတိ မန္ဒကဂါယိနော။ သောကဇ္ဈာယိကာတိ မာယာကာရာ, အညေပိ ဝါ ယေ ကေစိ ဥပ္ပန္နသောကဟရဏသမတ္ထာ သောကဇ္ဈာယိကာတိ ဝုစ္စန္တိ, သောစန္တေ ဇနေ အတ္တနော ဝံသဃောသပရမ္ပရာနံ နစ္စေ ကတေ နိဿောကေ ကတွာ သယာပကာတိ အတ္ထော။ ခရမုခါနီတိ သာမုဒ္ဒိကမဟာမုခသင်္ခါ။ သင်္ခါတိ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋာ မုဋ္ဌိသင်္ခါ, နာဠိသင်္ခါတိ ဒွေ သင်္ခါ။ ဂေါဓာ ပရိဝဒေန္တိကာ ဒိန္ဒိမာနိ ကုတုမ္ပဒိန္ဒိမာနီတိ ဣမာနိပိ စတ္တာရိ တူရိယာနေဝ။
ဧဝံ ရာဇာ မဂ္ဂါလင်္ကာရာနိ ဝိစာရေသိ။ ဇူဇကောပိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ တဿ သရီရကိစ္စံ ကာရာပေတွာ ‘‘နဂရေ ကောစိ ဗြာဟ္မဏဿ ဉာတကော အတ္ထိ, ဣဒံ ဂဏှာတူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ န ကဉ္စိဿ ဉာတကံ ပဿိ, ဓနံ ပုန ရညောယေဝ အဟောသိ။ အထ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗာ သေနာ သန္နိပတိ။ အထ ရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဇာလိံ မဂ္ဂနာယကံ ကတွာ နိက္ခမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာ သေနာ မဟတီ အာသိ, ဥယျုတ္တာ သိဝိဝါဟိနီ၊
ဇာလိနာ မဂ္ဂနာယေန, ဝင်္ကံ ပါယာသိ ပဗ္ဗတံ။
‘‘ကောဉ္စံ နဒတိ မာတင်္ဂေါ, ကုဉ္ဇရော သဋ္ဌိဟာယနော၊
ကစ္ဆာယ ဗဒ္ဓမာနာယ, ကောဉ္စံ နဒတိ ဝါရဏော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၁။)‘‘အာဇာနီယာ ဟသိယန္တိ, နေမိဃောသော အဇာယထ၊
အဗ္ဘံ ရဇော အစ္ဆာဒေသိ, ဥယျုတ္တာ သိဝိဝါဟိနီ။
‘‘သာ သေနာ မဟတီ အာသိ, ဥယျုတ္တာ ဟာရဟာရိနီ၊
ဇာလိနာ မဂ္ဂနာယေန, ဝင်္ကံ ပါယာသိ ပဗ္ဗတံ။
‘‘တေ ပါဝိံသု ဗြဟာရညံ, ဗဟုသာခံ မဟောဒကံ၊
ပုပ္ဖရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ဖလရုက္ခေဟိ စူဘယံ။
‘‘တတ္ထ ဗိန္ဒုဿရာ ဝဂ္ဂူ, နာနာဝဏ္ဏာ ဗဟူ ဒိဇာ၊
ကူဇန္တမုပကူဇန္တိ, ဥတုသမ္ပုပ္ဖိတေ ဒုမေ။
‘‘တေ ဂန္တွာ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, အဟောရတ္တာနမစ္စယေ၊
ပဒေသံ တံ ဥပါဂစ္ဆုံ, ယတ္ထ ဝေဿန္တရော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ မဟတီတိ ဒွါဒသအက္ခောဘဏိသင်္ခါတာ သေနာ။ ဥယျုတ္တာတိ ပယာတာ။ ကောဉ္စံ နဒတီတိ တဒါ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌဝါသိနော ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော ရဋ္ဌေ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ တံ နာဂံ အာဟရိတွာ သဉ္ဇယဿ အဒံသု။ သော ဟတ္ထီ ‘‘သာမိကံ ဝတ ပဿိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌော ကောဉ္စနာဒမကာသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ကစ္ဆာယာတိ သုဝဏ္ဏကစ္ဆာယ ဗဒ္ဓမာနာယပိ တုဿိတွာ ကောဉ္စံ နဒတိ။ ဟသိယန္တီတိ ဟသသဒ္ဒမကံသု။ ဟာရဟာရိနီတိ ဟရိတဗ္ဗဟရဏသမတ္ထာ။ ပါဝိံသူတိ ပဝိသိံသု။ ဗဟုသာခန္တိ ဗဟုရုက္ခသာခံ။ ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ။ ဥပါဂစ္ဆုန္တိ ယတ္ထ ဝေဿန္တရော အဟောသိ, တံ ပဒေသံ ဥပဂတာတိ။
မဟာရာဇပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆခတ္တိယကမ္မဝဏ္ဏနာ
ဇာလိကုမာရော မုစလိန္ဒသရတီရေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသာပေတွာ စုဒ္ဒသ ရထသဟဿာနိ အာဂတမဂ္ဂါဘိမုခါနေဝ ဌပါပေတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိအာဒီသု အာရက္ခံ သံဝိဒဟိ။ ဟတ္ထိအာဒီနံ သဒ္ဒေါ မဟာ အဟောသိ။ အထ မဟာသတ္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၂။)ပစ္စာမိတ္တာ မမ ပိတရံ ဃာတေတွာ မမတ္ထာယ အာဂတာ’’တိ မရဏဘယဘီတော မဒ္ဒိံ အာဒါယ ပဗ္ဗတံ အာရုယှ သေနံ ဩလောကေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေသံ သုတွာန နိဂ္ဃေါသံ, ဘီတော ဝေဿန္တရော အဟု၊
ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ, ဘီတော သေနံ ဥဒိက္ခတိ။
‘‘ဣင်္ဃ မဒ္ဒိ နိသာမေဟိ, နိဂ္ဃေါသော ယာဒိသော ဝနေ၊
အာဇာနီယာ ဟသိယန္တိ, ဓဇဂ္ဂါနိ စ ဒိဿရေ။
‘‘ဣမေ နူန အရညသ္မိံ, မိဂသံဃာနိ လုဒ္ဒကာ၊
ဝါဂုရာဟိ ပရိက္ခိပ္ပ, သောဗ္ဘံ ပါတေတွာ တာဝဒေ၊
ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာဟိ, ဟန္တိ နေသံ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ယထာ မယံ အဒူသကာ, အရညေ အဝရုဒ္ဓကာ၊
အမိတ္တဟတ္ထတ္တံ ဂတာ, ပဿ ဒုဗ္ဗလဃာတက’’န္တိ။
တတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ နိသာမေဟီတိ သကသေနာ ဝါ ပရသေနာ ဝါတိ ဩလောကေဟိ ဥပဓာရေဟိ။ ‘‘ဣမေ နူန အရညသ္မိ’’န္တိအာဒီနံ အဍ္ဎတေယျဂါထာနံ ဧဝမတ္ထသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘မဒ္ဒိ ယထာ အရညမှိ မိဂသံဃာနိ လုဒ္ဒကာ ဝါဂုရာဟိ ပရိက္ခိပ္ပ အထ ဝါ ပန သောဗ္ဘံ ပါတေတွာ တာဝဒေဝ ‘ဟနထ, အရေ, ဒုဋ္ဌမိဂေ’တိ ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာဟိ မိဂမာရဏသတ္တီဟိ နေသံ မိဂါနံ ဝရံ ဝရံ ထူလံ ထူလံ ဟနန္တိ, ဣမေ စ နူန တထေဝ အမှေ အသဗ္ဘာဟိ ဝါစာဟိ ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာတိ သတ္တီဟိ ဟနိဿန္တိ, မယဉ္စ အဒူသကာ အရညေ အဝရုဒ္ဓကာ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတာ ဝနေ ဝသာမ, ဧဝံ သန္တေပိ အမိတ္တာနံ ဟတ္ထတ္တံ ဂတာ, ပဿ ဒုဗ္ဗလဃာတက’’န္တိ။ ဧဝံ သော မရဏဘယေန ပရိဒေဝိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ သေနံ ဩလောကေတွာ ‘‘သကသေနာယ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာသတ္တံ အဿာသေန္တီ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အမိတ္တာ နပ္ပသာဟေယျုံ, အဂ္ဂီဝ ဥဒကဏ္ဏဝေ၊
တဒေဝ တွံ ဝိစိန္တေဟိ, အပိ သောတ္ထိ ဣတော သိယာ’’တိ။
တတ္ထ အဂ္ဂီဝ ဥဒကဏ္ဏဝေတိ ယထာ တိဏုက္ကာဒီနံ ဝသေန ဥပနီတော အဂ္ဂိ အဏ္ဏဝသင်္ခါတာနိ ပုထုလဂမ္ဘီရာနိ ဥဒကာနိ နပ္ပသဟတိ, တာပေတုံ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၃။)သက္ကောတိ, တထာ တံ အမိတ္တာ နပ္ပသဟေယျုံ နာဘိဘဝိဿန္တိ။ တဒေဝါတိ ယံ သက္ကေန တုယှံ ဝရံ ဒတွာ ‘‘မဟာရာဇ, န စိရဿေဝ တေ ပိတာ ဧဟိတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ တွံ ဝိစိန္တေဟိ, အပိ နာမ ဣတော ဗလကာယတော အမှာကံ သောတ္ထိ သိယာတိ မဟာသတ္တံ အဿာသေသိ။
အထ မဟာသတ္တော သောကံ တနုကံ ကတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗတာ ဩရုယှ ပဏ္ဏသာလာဒွါရေ နိသီဒိ, ဣတရာပိ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလာဒွါရေ နိသီဒိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဩရောဟိတွာန ပဗ္ဗတာ၊
နိသီဒိ ပဏ္ဏသာလာယံ, ဒဠှံ ကတွာန မာနသ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒဠှံ ကတွာန မာနသန္တိ မယံ ပဗ္ဗဇိတာ နာမ, အမှာကံ ကော ကိံ ကရိဿတီတိ ထိရံ ဟဒယံ ကတွာ နိသီဒိ။
တသ္မိံ ခဏေ သဉ္ဇယော ရာဇာ ဒေဝိံ အာမန္တေတွာ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဖုဿတိ အမှေသု သဗ္ဗေသု ဧကတော ဂတေသု သောကော မဟာ ဘဝိဿတိ, ပဌမံ တာဝ အဟံ ဂစ္ဆာမိ, တတော ‘ဣဒါနိ သောကံ ဝိနောဒေတွာ နိသိန္နာ ဘဝိဿန္တီ’တိ သလ္လက္ခေတွာ တွံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန အာဂစ္ဆေယျာသိ။ အထ ထောကံ ကာလံ ဝီတိနာမေတွာ ဇာလိကဏှာဇိနာ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝတွာ ရထံ နိဝတ္တာပေတွာ အာဂတမဂ္ဂါဘိမုခံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိတွာ အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ ပုတ္တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘နိဝတ္တယိတွာန ရထံ, ဝုဋ္ဌပေတွာန သေနိယော၊
ဧကံ အရညေ ဝိဟရန္တံ, ပိတာ ပုတ္တံ ဥပါဂမိ။
‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ, ဧကံသော ပဉ္ဇလီကတော၊
ပရိကိဏ္ဏော အမစ္စေဟိ, ပုတ္တံ သိဉ္စိတုမာဂမိ။
‘‘တတ္ထဒ္ဒသ ကုမာရံ သော, ရမ္မရူပံ သမာဟိတံ၊
နိသိန္နံ ပဏ္ဏသာလာယံ, ဈာယန္တံ အကုတောဘယ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၄။)တတ္ထ ဝုဋ္ဌပေတွာန သေနိယောတိ အာရက္ခတ္ထာယ ဗလကာယေ ဌပေတွာ။ ဧကံသောတိ ဧကံသကတဥတ္တရာသင်္ဂေါ။ သိဉ္စိတုမာဂမီတိ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတုံ ဥပါဂမိ။ ရမ္မရူပန္တိ အနဉ္ဇိတံ အမဏ္ဍိတံ။
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တံ, ပိတရံ ပုတ္တဂိဒ္ဓိနံ၊
ဝေဿန္တရော စ မဒ္ဒီ စ, ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ အဝန္ဒိသုံ။
‘‘မဒ္ဒီ စ သိရသာ ပါဒေ, သသုရဿာဘိဝါဒယိ၊
မဒ္ဒီ အဟဉှိ တေ ဒေဝ, ပါဒေ ဝန္ဒာမိ တေ သုဏှာ၊
တေ သု တတ္ထ ပလိဿဇ္ဇ, ပါဏိနာ ပရိမဇ္ဇထာ’’တိ။
တတ္ထ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ တေ သုဏှာတိ အဟံ, ဒေဝ, တဝ သုဏှာ ပါဒေ ဝန္ဒာမီတိ ဧဝံ ဝတွာ ဝန္ဒိ။ တေ သု တတ္ထာတိ တေ ဥဘောပိ ဇနေ တသ္မိံ သက္ကဒတ္တိယေ အဿမေ ပလိဿဇိတွာ ဟဒယေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သီသေ ပရိစုမ္ဗိတွာ မုဒုကေန ပါဏိနာ ပရိမဇ္ဇထ, ပိဋ္ဌိယော နေသံ ပရိမဇ္ဇိ။
တတော ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ ရာဇာ သောကေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ကစ္စိ ဝေါ ကုသလံ ပုတ္တ, ကစ္စိ ပုတ္တ အနာမယံ၊
ကစ္စိ ဥဉ္ဆေန ယာပေထ, ကစ္စိ မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘ကစ္စိ ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ကစ္စိ ဟိံသာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
ပိတု ဝစနံ သုတွာ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘အတ္ထိ နော ဇီဝိကာ ဒေဝ, သာ စ ယာဒိသကီဒိသာ၊
ကသိရာ ဇီဝိကာ ဟောမ, ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဇီဝိတံ။
‘‘အနိဒ္ဓိနံ မဟာရာဇ, ဒမေတဿံဝ သာရထိ၊
တျမှာ အနိဒ္ဓိကာ ဒန္တာ, အသမိဒ္ဓိ ဒမေတိ နော။
‘‘အပိ နော ကိသာနိ မံသာနိ, ပိတု မာတု အဒဿနာ၊
အဝရုဒ္ဓါနံ မဟာရာဇ, အရညေ ဇီဝသောကိန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၅။)တတ္ထ ယာဒိသကီဒိသာတိ ယာ ဝါ သာ ဝါ, လာမကာတိ အတ္ထော။ ကသိရာ ဇီဝိကာ ဟောမာတိ တာတ, အမှာကံ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဇီဝိတံ နာမ ကိစ္ဆံ, ဒုက္ခာ နော ဇီဝိကာ အဟောသိ။ အနိဒ္ဓိနန္တိ မဟာရာဇ, အနိဒ္ဓိံ အသမိဒ္ဓိံ ဒလိဒ္ဒပုရိသံ နာမ သာဝ အနိဒ္ဓိ ဆေကော သာရထိ အဿံ ဝိယ ဒမေတိ, နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရောတိ, တေ မယံ ဣဓ ဝသန္တာ အနိဒ္ဓိကာ ဒန္တာ နိဗ္ဗိသေဝနာ ကတာ, အသမိဒ္ဓိယေဝ နော ဒမေတီတိ။ ‘‘ဒမေထ နော’’တိပိ ပါဌော, ဒမယိတ္ထ နောတိ အတ္ထော။ ဇီဝသောကိနန္တိ အဝိဂတသောကာနံ အရညေ ဝသန္တာနံ ကိံ နာမ အမှာကံ သုခန္တိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန ပုတ္တာနံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ယေပိ တေ သိဝိသေဋ္ဌဿ, ဒါယာဒါပတ္တမာနသာ၊
ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော, ဗြာဟ္မဏဿ ဝသာနုဂါ၊
အစ္စာယိကဿ လုဒ္ဒဿ, ယော နေ ဂါဝေါဝ သုမ္ဘတိ။
‘‘တေ ရာဇပုတ္တိယာ ပုတ္တေ, ယဒိ ဇာနာထ သံသထ၊
ပရိယာပုဏာထ နော ခိပ္ပံ, သပ္ပဒဋ္ဌံဝ မာဏဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒါယာဒါပတ္တမာနသာတိ မဟာရာဇ, ယေပိ တေ တဝ သိဝိသေဋ္ဌဿ ဒါယာဒါ အပတ္တမာနသာ အသမ္ပုဏ္ဏမနောရထာ ဟုတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဝသာနုဂါ ဇာတာ, တေ ဒွေ ကုမာရေ ယော ဗြာဟ္မဏော ဂါဝေါဝ သုမ္ဘတိ ပဟရတိ, တေ ရာဇပုတ္တိယာ ပုတ္တေ ယဒိ ဒိဋ္ဌဝသေန ဝါ သုတဝသေန ဝါ ဇာနာထ သံသထ။ သပ္ပဒဋ္ဌံဝ မာဏဝန္တိ ဝိသနိမ္မဒနတ္ထာယ သပ္ပဒဋ္ဌံ မာဏဝံ တိကိစ္ဆန္တာ ဝိယ ခိပ္ပံ နော ပရိယာပုဏာထ ကထေထာတိ ဝဒတိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘ဥဘော ကုမာရာ နိက္ကီတာ, ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော၊
ဗြာဟ္မဏဿ ဓနံ ဒတွာ, ပုတ္တ မာ ဘာယိ အဿသာ’’တိ။
တတ္ထ နိက္ကီတာတိ နိက္ကယံ ဒတွာ ဂဟိတာ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ပဋိလဒ္ဓဿာသော ပိတရာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရမကာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၆။)‘‘ကစ္စိ နု တာတ ကုသလံ, ကစ္စိ တာတ အနာမယံ၊
ကစ္စိ နု တာတ မေ မာတု, စက္ခု န ပရိဟာယတီ’’တိ။
တတ္ထ စက္ခု န ပရိဟာယတီတိ ပုတ္တသောကေန ရောဒန္တိယာ စက္ခု န ပရိဟာယတီတိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ ပုတ္တ, အထော ပုတ္တ အနာမယံ၊
အထော စ ပုတ္တ တေ မာတု, စက္ခု န ပရိဟာယတီ’’တိ။
ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ကစ္စိ အရောဂံ ယောဂ္ဂံ တေ, ကစ္စိ ဝဟတိ ဝါဟနံ၊
ကစ္စိ ဖီတော ဇနပဒေါ, ကစ္စိ ဝုဋ္ဌိ န ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝုဋ္ဌီတိ ဝုဋ္ဌိဓာရာ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘အထော အရောဂံ ယောဂ္ဂံ မေ, အထော ဝဟတိ ဝါဟနံ၊
အထော ဖီတော ဇနပဒေါ, အထော ဝုဋ္ဌိ န ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။
ဧဝံ တေသံ သလ္လပန္တာနညေဝ ဖုဿတီ ဒေဝီ ‘‘ဣဒါနိ သောကံ တနုကံ ကတွာ နိသိန္နာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ မဟာပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ပုတ္တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣစ္စေဝံ မန္တယန္တာနံ, မာတာ နေသံ အဒိဿထ၊
ရာဇပုတ္တီ ဂိရိဒွါရေ, ပတ္တိကာ အနုပါဟနာ။
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တိံ, မာတရံ ပုတ္တဂိဒ္ဓိနိံ၊
ဝေဿန္တရော စ မဒ္ဒီ စ, ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ အဝန္ဒိသုံ။
‘‘မဒ္ဒီ စ သိရသာ ပါဒေ, သဿုယာ အဘိဝါဒယိ၊
မဒ္ဒီ အဟဉှိ တေ အယျေ, ပါဒေ ဝန္ဒာမိ တေ သုဏှာ’’တိ။
တေသံ ဖုဿတိဒေဝိံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတကာလေ ပုတ္တကာ ကုမာရကုမာရိကာဟိ ပရိဝုတာ အာဂမိံသု။ မဒ္ဒီ စ တေသံ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တီယေဝ အဋ္ဌာသိ။ သာ တေ သောတ္ထိနာ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ သကဘာဝေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၇။)သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ တရုဏဝစ္ဆာ ဝိယ ဂါဝီ ပရိဒေဝမာနာ တတော ပါယာသိ။ တေပိ တံ ဒိသွာ ပရိဒေဝန္တာ မာတရာဘိမုခါဝ ပဓာဝိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘မဒ္ဒိဉ္စ ပုတ္တကာ ဒိသွာ, ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတာ၊
ကန္ဒန္တာ မဘိဓာဝိံသု, ဝစ္ဆဗာလာဝ မာတရံ။
‘‘မဒ္ဒီ စ ပုတ္တကေ ဒိသွာ, ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတေ၊
ဝါရုဏီဝ ပဝေဓေန္တီ, ထနဓာရာဘိသိဉ္စထာ’’တိ။
တတ္ထ ကန္ဒန္တာ မဘိဓာဝိံသူတိ ကန္ဒန္တာ အဘိဓာဝိံသု။ ဝါရုဏီဝါတိ ယက္ခာဝိဋ္ဌာ ဣက္ခဏိကာ ဝိယ ပဝေဓမာနာ ထနဓာရာ အဘိသိဉ္စထာတိ။
သာ ကိရ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိတွာ ကမ္ပမာနာ ဝိသညီ ဟုတွာ ဒီဃတော ပထဝိယံ ပတိ။ ကုမာရာပိ ဝေဂေနာဂန္တွာ ဝိသညိနော ဟုတွာ မာတု ဥပရိယေဝ ပတိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ တဿာ ဒွီဟိ ထနေဟိ ဒွေ ခီရဓာရာ နိက္ခမိတွာ တေသံ မုခေယေဝ ပဝိသိံသု။ သစေ ကိရ ဧတ္တကော အဿာသော နာဘဝိဿ, ဒွေ ကုမာရာ သုက္ခဟဒယာ ဟုတွာ အဒ္ဓါ နဿိဿန္တိ။ ဝေဿန္တရောပိ ပိယပုတ္တေ ဒိသွာ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဝိသညီ ဟုတွာ တတ္ထေဝ ပတိ။ မာတာပိတရောပိဿ ဝိသညိနော ဟုတွာ တတ္ထေဝ ပတိံသု, တထာ သဟဇာတာ သဋ္ဌိသဟဿာ အမစ္စာ။ တံ ကာရုညံ ပဿန္တေသု ဧကောပိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိ။ သကလံ အဿမပဒံ ယုဂန္တဝါတေန ပမဒ္ဒိတံ ဝိယ သာလဝနံ အဟောသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ပဗ္ဗတာ နဒိံသု, မဟာပထဝီ ကမ္ပိ, မဟာသမုဒ္ဒေါ သင်္ခုဘိ, သိနေရု ဂိရိရာဇာ ဩနမိ။ ဆ ကာမာဝစရဒေဝလောကာ ဧကကောလာဟလာ အဟေသုံ။
သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘ဆ ခတ္တိယာ သပရိသာ ဝိသညိနော ဇာတာ, တေသု ဧကောပိ ဥဋ္ဌာယ ကဿစိ သရီရေ ဥဒကံ သိဉ္စိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, အဟံ ဒါနိ ဣမေသံ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဆခတ္တိယသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿာပေသိ။ တတ္ထ ယေ တေမိတုကာမာ, တေ တေမေန္တိ, အတေမိတုကာမာနံ ဥပရိ ဧကဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ န ပတတိ, ပဒုမပတ္တတော ဥဒကံ ဝိယ နိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဣတိ ပေါက္ခရဝနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၈။)ပတိတံ ဝဿံ ဝိယ တံ ဝဿံ အဟောသိ။ ဆ ခတ္တိယာ အဿာသံ ပဋိလဘိံသု။ မဟာဇနော တမ္ပိ ဒိသွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ, အဟော အဗ္ဘုတံ ဧဝရူပေ ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ, မဟာပထဝီ ကမ္ပီ’’တိ အစ္ဆရိယံ ပဝေဒေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သမာဂတာနံ ဉာတီနံ, မဟာဃောသော အဇာယထ၊
ပဗ္ဗတာ သမနာဒိံသု, မဟီ ပကမ္ပိတာ အဟု။
‘‘ဝုဋ္ဌိဓာရံ ပဝတ္တေန္တော, ဒေဝေါ ပါဝဿိ တာဝဒေ၊
အထ ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဉာတီဟိ သမဂစ္ဆထ။
‘‘နတ္တာရော သုဏိသာ ပုတ္တော, ရာဇာ ဒေဝီ စ ဧကတော၊
ယဒါ သမာဂတာ အာသုံ, တဒါသိ လောမဟံသနံ။
‘‘ပဉ္ဇလိကာ တဿ ယာစန္တိ, ရောဒန္တာ ဘေရဝေ ဝနေ၊
ဝေဿန္တရဉ္စ မဒ္ဒိဉ္စ, သဗ္ဗေ ရဋ္ဌာ သမာဂတာ၊
တွံ နောသိ ဣဿရော ရာဇာ, ရဇ္ဇံ ကာရေထ နော ဥဘော’’တိ။
တတ္ထ ဃောသောတိ ကာရုညဃောသော။ ပဉ္ဇလိကာတိ သဗ္ဗေ နာဂရာ စေဝ နေဂမာ စ ဇာနပဒါ စ ပဂ္ဂဟိတဉ္ဇလိကာ ဟုတွာ။ တဿ ယာစန္တီတိ တဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ ‘‘ဒေဝ, တွံ နော သာမိ ဣဿရော, ပိတာ တေ ဣဓေဝ အဘိသိဉ္စိတွာ နဂရံ နေတုကာမော, ကုလသန္တကံ သေတစ္ဆတ္တံ ပဋိစ္ဆထာ’’တိ ယာစိံသု။
ဆခတ္တိယကမ္မဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နဂရကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ပိတရာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တံ, ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယိတ္ထ မံ၊
တွဉ္စ ဇာနပဒါ စေဝ, နေဂမာ စ သမာဂတာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၉။)တတော ရာဇာ ပုတ္တံ အတ္တနော ဒေါသံ ခမာပေန္တော အာဟ –
‘‘ဒုက္ကဋဉ္စ ဟိ နော ပုတ္တ, ဘူနဟစ္စံ ကတံ မယာ၊
ယောဟံ သိဝီနံ ဝစနာ, ပဗ္ဗာဇေသိမဒူသက’’န္တိ။
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ အတ္တနော ဒုက္ခဟရဏတ္ထံ ပုတ္တံ ယာစန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန, ပိတု ဒုက္ခံ ဥဒဗ္ဗဟေ၊
မာတု ဘဂိနိယာ စာပိ, အပိ ပါဏေဟိ အတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ ဥဒဗ္ဗဟေတိ ဟရေယျ။ အပိ ပါဏေဟီတိ တာတ ပုတ္တေန နာမ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာပိ မာတာပိတူနံ သောကဒုက္ခံ ဟရိတဗ္ဗံ, တသ္မာ မမ ဒေါသံ ဟဒယေ အကတွာ မမ ဝစနံ ကရောဟိ, ဣမံ ဣသိလိင်္ဂံ ဟာရေတွာ ရာဇဝေသံ ဂဏှ တာတာတိ ဣမိနာ ကိရ နံ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
ဗောဓိသတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမောပိ ‘‘ဧတ္တကေ ပန အကထိတေ ဂရုကံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ကထေသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿ အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ သဟဇာတာ သဋ္ဌိသဟဿာ အမစ္စာ ‘‘နဟာနကာလော မဟာရာဇ, ရဇောဇလ္လံ ပဝါဟယာ’’တိ ဝဒိံသု။ အထ နေ မဟာသတ္တော ‘‘ထောကံ အဓိဝါသေထာ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ဣသိဘဏ္ဍံ ဩမုဉ္စိတွာ ပဋိသာမေတွာ သင်္ခဝဏ္ဏသာဋကံ နိဝါသေတွာ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ‘‘ဣဒံ မယာ နဝ မာသေ အဍ္ဎမာသဉ္စ ဝသန္တေန သမဏဓမ္မဿ ကတဋ္ဌာနံ, ပါရမီကူဋံ ဂဏှန္တေန မယာ ဒါနံ ဒတွာ မဟာပထဝိယာ ကမ္ပာပိတဋ္ဌာန’’န္တိ ပဏ္ဏသာလံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ကပ္ပကာဒယော ကေသမဿုကမ္မာဒီနိ ကရိံသု။ တမေနံ သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတံ ဒေဝရာဇာနမိဝ ဝိရောစမာနံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ရဇောဇလ္လံ ပဝါဟယိ၊
ရဇောဇလ္လံ ပဝါဟေတွာ, သင်္ခဝဏ္ဏံ အဓာရယီ’’တိ။
တတ္ထ ပဝါဟယီတိ ဟာရေသိ, ဟာရေတွာ စ ပန ရာဇဝေသံ ဂဏှီတိ အတ္ထော။
အထဿ ယသော မဟာ အဟောသိ။ ဩလောကိတဩလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပတိ, မုခမင်္ဂလိကာ မုခမင်္ဂလာနိ ဃောသယိံသု, သဗ္ဗတူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှိံသု,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၀။)မဟာသမုဒ္ဒကုစ္ဆိယံ မေဃဂဇ္ဇိတဃောသော ဝိယ တူရိယဃောသော အဟောသိ။ ဟတ္ထိရတနံ အလင်္ကရိတွာ ဥပါနယိံသု။ သော ခဂ္ဂရတနံ ဗန္ဓိတွာ ဟတ္ထိရတနံ အဘိရုဟိ။ တာဝဒေဝ နံ သဟဇာတာ သဋ္ဌိသဟဿာ အမစ္စာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတာ ပရိဝါရယိံသု, သဗ္ဗကညာယော မဒ္ဒိဒေဝိမ္ပိ နဟာပေတွာ အလင်္ကရိတွာ အဘိသိဉ္စိံသု။ သီသေ စ ပနဿာ အဘိသေကဥဒကံ အဘိသိဉ္စမာနာ ‘‘ဝေဿန္တရော တံ ပါလေတူ’’တိအာဒီနိ မင်္ဂလာနိ ဝဒိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သီသံ နှာတော သုစိဝတ္ထော, သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတော၊
ပစ္စယံ နာဂမာရုယှ, ခဂ္ဂံ ဗန္ဓိ ပရန္တပံ။
‘‘တတော သဋ္ဌိသဟဿာနိ, ယောဓိနော စာရုဒဿနာ၊
သဟဇာတာ ပကိရိံသု, နန္ဒယန္တာ ရထေသဘံ။
‘‘တတော မဒ္ဒိမ္ပိ နှာပေသုံ, သိဝိကညာ သမာဂတာ၊
ဝေဿန္တရော တံ ပါလေတု, ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘော၊
အထောပိ တံ မဟာရာဇာ, သဉ္ဇယော အဘိရက္ခတူ’’တိ။
တတ္ထ ပစ္စယံ နာဂမာရုယှာတိ တံ အတ္တနော ဇာတဒိဝသေ ဥပ္ပန္နံ ဟတ္ထိနာဂံ။ ပရန္တပန္တိ အမိတ္တတာပနံ။ ပကိရိံသူတိ ပရိဝါရယိံသု။ နန္ဒယန္တာတိ တောသေန္တာ။ သိဝိကညာတိ သိဝိရညော ပဇာပတိယော သန္နိပတိတွာ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေသုံ။ ဇာလီ ကဏှာဇိနာ စုဘောတိ ဣမေ တေ ပုတ္တာပိ မာတရံ ရက္ခန္တူတိ။
‘‘ဣဒဉ္စ ပစ္စယံ လဒ္ဓါ, ပုဗ္ဗေ သံက္လေသမတ္တနော၊
အာနန္ဒိယံ အာစရိံသု, ရမဏီယေ ဂိရိဗ္ဗဇေ။
‘‘ဣဒဉ္စ ပစ္စယံ လဒ္ဓါ, ပုဗ္ဗေ သံက္လေသမတ္တနော၊
အာနန္ဒိ ဝိတ္တာ သုမနာ, ပုတ္တေ သင်္ဂမ္မ လက္ခဏာ။
‘‘ဣဒဉ္စ ပစ္စယံ လဒ္ဓါ, ပုဗ္ဗေ သံက္လေသမတ္တနော၊
အာနန္ဒိ ဝိတ္တာ ပတီတာ, သဟ ပုတ္တေဟိ လက္ခဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဣဒဉ္စ ပစ္စယံ လဒ္ဓါတိ ဘိက္ခဝေ, ဝေဿန္တရော မဒ္ဒီ စ ဣဒဉ္စ ပစ္စယံ လဒ္ဓါ ဣမံ ပတိဋ္ဌံ လဘိတွာ, ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၁။)ဣတော ပုဗ္ဗေ အတ္တနော ဝနဝါသသံက္လေသဉ္စ အနုဿရိတွာ။ အာနန္ဒိယံ အာစရိံသု, ရမဏီယေ ဂိရိဗ္ဗဇေတိ ရမဏီယေ ဝင်္ကဂိရိကုစ္ဆိမှိ ‘‘ဝေဿန္တရဿ ရညော အာဏာ’’တိ ကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓံ အာနန္ဒဘေရိံ စရာပေတွာ အာနန္ဒဆဏံ အာစရိံသု။ အာနန္ဒိ ဝိတ္တာ သုမနာတိ လက္ခဏသမ္ပန္နာ မဒ္ဒီ ပုတ္တေ သင်္ဂမ္မ သမ္ပာပုဏိတွာ ဝိတ္တာ သုမနာ ဟုတွာ အတိဝိယ နန္ဒီတိ အတ္ထော။ ပတီတာတိ သောမနဿာ ဟုတွာ။
ဧဝံ ပတီတာ ဟုတွာ စ ပန ပုတ္တေ အာဟ –
‘‘ဧကဘတ္တာ ပုရေ အာသိံ, နိစ္စံ ထဏ္ဍိလသာယိနီ၊
ဣတိ မေတံ ဝတံ အာသိ, တုမှံ ကာမာ ဟိ ပုတ္တကာ။
‘‘တံ မေ ဝတံ သမိဒ္ဓဇ္ဇ, တုမှေ သင်္ဂမ္မ ပုတ္တကာ၊
မာတုဇမ္ပိ တံ ပါလေတု, ပိတုဇမ္ပိ စ ပုတ္တက၊
အထောပိ တံ မဟာရာဇာ, သဉ္ဇယော အဘိရက္ခတု။
‘‘ယံ ကိဉ္စိတ္ထိ ကတံ ပုညံ, မယှဉ္စေဝ ပိတုစ္စ တေ၊
သဗ္ဗေန တေန ကုသလေန, အဇရော အမရော ဘဝါ’’တိ။
တတ္ထ တုမှံ ကာမာ ဟိ ပုတ္တကာတိ ပုတ္တကာ အဟံ တုမှာကံ ကာမာ တုမှေ ပတ္ထယမာနာ ပုရေ တုမှေသု ဗြာဟ္မဏေန နီတေသု ဧကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဘူမိယံ သယိံ, ဣတိ မေ တုမှာကံ ကာမာ ဧတံ ဝတံ အာသီတိ ဝဒတိ။ သမိဒ္ဓဇ္ဇာတိ တံ မေ ဝတံ အဇ္ဇ သမိဒ္ဓံ။ မာတုဇမ္ပိ တံ ပါလေတု, ပိတုဇမ္ပိ စ ပုတ္တကာတိ ပုတ္တဇာလိ တံ မာတုဇာတံ သောမနဿမ္ပိ ပိတုဇာတံ သောမနဿမ္ပိ ပါလေတု, မာတာပိတူနံ သန္တကံ ပုညံ တံ ပါလေတူတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိတ္ထိ ကတံ ပုည’’န္တိ။
ဖုဿတီပိ ဒေဝီ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မမ သုဏှာ ဣမာနေဝ ဝတ္ထာနိ နိဝါသေတု, ဣမာနိ အာဘရဏာနိ ဓာရေတူ’’တိ သုဝဏ္ဏသမုဂ္ဂေ ပူရေတွာ ပဟိဏိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ကပ္ပါသိကဉ္စ ကောသေယျံ, ခေါမကောဋုမ္ဗရာနိ စ၊
သဿု သုဏှာယ ပါဟေသိ, ယေဟိ မဒ္ဒီ အသောဘထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၂။)‘‘တတော ဟေမဉ္စ ကာယူရံ, ဂီဝေယျံ ရတနာမယံ၊
သဿု သုဏှာယ ပါဟေသိ, ယေဟိ မဒ္ဒီ အသောဘထ။
‘‘တတော ဟေမဉ္စ ကာယူရံ, အင်္ဂဒံ မဏိမေခလံ၊
သဿု သုဏှာယ ပါဟေသိ, ယေဟိ မဒ္ဒီ အသောဘထ။
‘‘ဥဏ္ဏတံ မုခဖုလ္လဉ္စ, နာနာရတ္တေ စ မာဏိကေ၊
သဿု သုဏှာယ ပါဟေသိ, ယေဟိ မဒ္ဒီ အသောဘထ။
‘‘ဥဂ္ဂတ္ထနံ ဂိင်္ဂမကံ, မေခလံ ပါဋိပါဒကံ၊
သဿု သုဏှာယ ပါဟေသိ, ယေဟိ မဒ္ဒီ အသောဘထ။
‘‘သုတ္တဉ္စ သုတ္တဝဇ္ဇဉ္စ, ဥပနိဇ္ဈာယ သေယျသိ၊
အသောဘထ ရာဇပုတ္တီ, ဒေဝကညာဝ နန္ဒနေ။
‘‘သီသံ နှာတာ သုစိဝတ္ထာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
အသောဘထ ရာဇပုတ္တီ, တာဝတိံသေဝ အစ္ဆရာ။
‘‘ကဒလီဝ ဝါတစ္ဆုပိတာ, ဇာတာ စိတ္တလတာဝနေ၊
အန္တာဝရဏသမ္ပန္နာ, ရာဇပုတ္တီ အသောဘထ။
‘‘သကုဏီ မာနုသိနီဝ, ဇာတာ စိတ္တပတ္တာ ပတီ၊
နိဂြောဓပက္ကဗိမ္ဗောဋ္ဌီ, ရာဇပုတ္တီ အသောဘထာ’’တိ။
တတ္ထ ဟေမဉ္စ ကာယူရန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ ဝနခဇ္ဇူရိဖလသဏ္ဌာနံ ဂီဝါပသာဓနမေဝ။ ရတနမယန္တိ အပရမ္ပိ ရတနမယံ ဂီဝေယျံ။ အင်္ဂဒံ မဏိမေခလန္တိ အင်္ဂဒါဘရဏဉ္စ မဏိမယမေခလဉ္စ။ ဥဏ္ဏတန္တိ ဧကံ နလာဋပသာဓနံ။ မုခဖုလ္လန္တိ နလာဋန္တေ တိလကမာလာဘရဏံ။ နာနာရတ္တေတိ နာနာဝဏ္ဏေ။ မာဏိကေတိ မဏိမယေ။ ဥဂ္ဂတ္ထနံ ဂိင်္ဂမကန္တိ ဧတာနိပိ ဒွေ အာဘရဏာနိ။ မေခလန္တိ သုဝဏ္ဏရဇတမယံ မေခလံ။ ပါဋိပါဒကန္တိ ပါဒပသာဓနံ။ သုတ္တဉ္စ သုတ္တဝဇ္ဇံ စာတိ သုတ္တာရူဠှဉ္စ အသုတ္တာရူဠှဉ္စ ပသာဓနံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘သုပ္ပဉ္စ သုပ္ပဝဇ္ဇဉ္စာ’’တိ လိခိတံ။ ဥပနိဇ္ဈာယ သေယျသီတိ ဧတံ သုတ္တာရူဠှဉ္စ အသုတ္တာရူဠှဉ္စ အာဘရဏံ တံ တံ ဦနဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ အလင်္ကရိတွာ ဌိတာ သေယျသီ ဥတ္တမရူပဓရာ မဒ္ဒီ ဒေဝကညာဝ နန္ဒနေ အသောဘထ။ ဝါတစ္ဆုပိတာတိ စိတ္တလတာဝနေ ဇာတာ ဝါတသမ္ဖုဋ္ဌာ သုဝဏ္ဏကဒလီ ဝိယ တံ ဒိဝသံ သာ ဝိဇမ္ဘမာနာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၃။)အသောဘထ။ ဒန္တာဝရဏသမ္ပန္နာတိ ဗိမ္ဗဖလသဒိသေဟိ ရတ္တဒန္တာဝရဏေဟိ သမန္နာဂတာ။ သကုဏီ မာနုသိနီဝ, ဇာတာ စိတ္တပတ္တာ ပတီတိ ယထာ မာနုသိယာ သရီရေန ဇာတာ မာနုသိနီ နာမ သကုဏီ စိတ္တပတ္တာ အာကာသေ ဥပ္ပတမာနာ ပက္ခေ ပသာရေတွာ ဂစ္ဆန္တီ သောဘတိ, ဧဝံ သာ ရတ္တောဋ္ဌတာယ နိဂြောဓပက္ကဗိမ္ဗဖလသဒိသဩဋ္ဌေဟိ အသောဘထ။
သဋ္ဌိသဟဿာ အမစ္စာ မဒ္ဒိံ အဘိရုဟနတ္ထာယ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတံ နာတိဝဒ္ဓံ သတ္တိသရပဟာရက္ခမံ ဧကံ တရုဏဟတ္ထိံ ဥပနာမေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဿာ စ နာဂမာနေသုံ, နာတိဝဒ္ဓံဝ ကုဉ္ဇရံ၊
သတ္တိက္ခမံ သရက္ခမံ, ဤသာဒန္တံ ဥရူဠှဝံ။
‘‘သာ မဒ္ဒီ နာဂမာရုဟိ, နာတိဝဒ္ဓံဝ ကုဉ္ဇရံ၊
သတ္တိက္ခမံ သရက္ခမံ, ဤသာဒန္တံ ဥရူဠှဝ’’န္တိ။
တတ္ထ တဿာ စာတိ ဘိက္ခဝေ, တဿာပိ မဒ္ဒိယာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတံ ကတွာ နာတိဝဒ္ဓံ သတ္တိသရပဟာရက္ခမံ ဧကံ တရုဏဟတ္ထိံ ဥပနေသုံ။ နာဂမာရုဟီတိ ဝရဟတ္ထိပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟိ။
ဣတိ တေ ဥဘောပိ မဟန္တေန ယသေန ခန္ဓာဝါရံ အဂမံသု။ သဉ္ဇယရာဇာ ဒွါဒသဟိ အက္ခောဘိဏီဟိ သဒ္ဓိံ မာသမတ္တံ ပဗ္ဗတကီဠံ ဝနကီဠံ ကီဠိ။ မဟာသတ္တဿ တေဇေန တာဝမဟန္တေ အရညေ ကောစိ ဝါဠမိဂေါ ဝါ ပက္ခီ ဝါ ကဉ္စိ န ဝိဟေဌေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ မိဂါ အဟုံ၊
ဝေဿန္တရဿ တေဇေန, နညမညံ ဝိဟေဌယုံ။
‘‘သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ ဒိဇာ အဟုံ၊
ဝေဿန္တရဿ တေဇေန, နညမညံ ဝိဟေဌေယုံ။
‘‘သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ မိဂါ အဟုံ၊
ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၄။)‘‘သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ ဒိဇာ အဟုံ၊
ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ မိဂါ အဟုံ၊
နာဿု မဉ္ဇူ နိကူဇိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ ဒိဇာ အဟုံ၊
နာဿု မဉ္ဇူ နိကူဇိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝန္တေတ္ထာတိ ယာဝန္တော ဧတ္ထ။ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတိံသူတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သန္နိပတိံသု, သန္နိပတိတွာ စ ပန ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣဒါနိ အမှာကံ အညမညံ လဇ္ဇာ ဝါ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဝါ သံဝရော ဝါ န ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေါမနဿပတ္တာ အဟေသုံ။ နာဿု မဉ္ဇူ နိကူဇိံသူတိ မဟာသတ္တဿ ဝိယောဂဒုက္ခိတာ မဓုရံ ရဝံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ န ရဝိံသု။
သဉ္ဇယနရိန္ဒော မာသမတ္တံ ပဗ္ဗတကီဠံ, ဝနကီဠံ ကီဠိတွာ သေနာပတိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, စိရံ နော အရညေ ဝုတ္တံ, ကိံ တေ မမ ပုတ္တဿ ဂမနမဂ္ဂေါ အလင်္ကတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဒေဝ, ကာလော ဝေါ ဂမနာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝေဿန္တရဿ အာရောစာပေတွာ သေနံ အာဒါယ နိက္ခမိ။ ဝင်္ကဂိရိကုစ္ဆိတော ယာဝ ဇေတုတ္တရနဂရာ သဋ္ဌိယောဇနံ အလင်္ကတမဂ္ဂံ မဟာသတ္တော မဟန္တေန ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ပဋိယတ္တော ရာဇမဂ္ဂေါ, ဝိစိတ္တော ပုပ္ဖသန္ထတော၊
ဝသိ ဝေဿန္တရော ယတ္ထ, ယာဝတာဝ ဇေတုတ္တရာ။
‘‘တတော သဋ္ဌိသဟဿာနိ, ယောဓိနော စာရုဒဿနာ၊
သမန္တာ ပရိကိရိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၅။)‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
သမန္တာ ပရိကိရိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
သမန္တာ ပရိကိရိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
သမန္တာ ပရိကိရိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘ကရောဋိယာ စမ္မဓရာ, ဣလ္လီဟတ္ထာ သုဝမ္မိနော၊
ပုရတော ပဋိပဇ္ဇိံသု, ဝေဿန္တရေ ပယာတမှိ၊
သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ’’တိ။
တတ္ထ ပဋိယတ္တောတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမပူဇာကာလေ ဝိယ အလင်္ကတော။ ဝိစိတ္တောတိ ကဒလိပုဏ္ဏဃဋဓဇပဋာကာဒီဟိ ဝိစိတ္တော။ ပုပ္ဖသန္ထတောတိ လာဇာပဉ္စမကေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သန္ထတော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝင်္ကပဗ္ဗတေ ဝေဿန္တရော ဝသတိ, တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇေတုတ္တရနဂရာ နိရန္တရံ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တောဝ။ ကရောဋိယာတိ သီသကရောဋီတိ လဒ္ဓနာမာယ သီသေ ပဋိမုက္ကကရောဋိကာ ယောဓာ။ စမ္မဓရာတိ ကဏ္ဍဝါရဏစမ္မဓရာ။ သုဝမ္မိနောတိ ဝိစိတြာဟိ ဇာလိကာဟိ သုဋ္ဌု ဝမ္မိကာ။ ပုရတော ပဋိပဇ္ဇိံသူတိ မတ္တဟတ္ထီသုပိ အာဂစ္ဆန္တေသု အနိဝတ္တိနော သူရယောဓာ ရညော ဝေဿန္တရဿ ပုရတော ပဋိပဇ္ဇိံသု။
ရာဇာ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ဒွီဟိ မာသေဟိ အတိက္ကမ္မ ဇေတုတ္တရနဂရံ ပတ္တော အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တနဂရံ ပဝိသိတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ ပါဝိသုံ ပုရံ ရမ္မံ, မဟာပါကာရတောရဏံ၊
ဥပေတံ အန္နပါနေဟိ, နစ္စဂီတေဟိ စူဘယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၆။)‘‘ဝိတ္တာ ဇာနပဒါ အာသုံ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
အနုပ္ပတ္တေ ကုမာရမှိ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘စေလုက္ခေပေါ အဝတ္တိတ္ထ, အာဂတေ ဓနဒါယကေ၊
နန္ဒိံ ပဝေသိ နဂရေ, ဗန္ဓနာ မောက္ခော အဃောသထာ’’တိ။
တတ္ထ မဟာပါကာရတောရဏန္တိ မဟန္တေဟိ ပါကာရေဟိ စ တောရဏေဟိ စ သမန္နာဂတံ။ နစ္စဂီတေဟိ စူဘယန္တိ နစ္စေဟိ စ ဂီတေဟိ စ ဥဘယေဟိ သမန္နာဂတံ။ ဝိတ္တာတိ တုဋ္ဌာ သောမနဿပ္ပတ္တာ။ အာဂတေ ဓနဒါယကေတိ မဟာဇနဿ ဓနဒါယကေ မဟာသတ္တေ အာဂတေ။ နန္ဒိံ ပဝေသီတိ ‘‘ဝေဿန္တရဿ မဟာရာဇဿ အာဏာ’’တိ နဂရေ နန္ဒိဘေရီ စရိ။ ဗန္ဓနာ မောက္ခော အဃောသထာတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဗန္ဓနာ မောက္ခော ဃောသိတော။ အန္တမသော ဗိဠာရံ ဥပါဒါယ ဝေဿန္တရမဟာရာဇာ သဗ္ဗသတ္တေ ဗန္ဓနာ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။
သော နဂရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသေယေဝ ပစ္စူသကာလေ စိန္တေသိ ‘‘ယေ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ မမ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ယာစကာ အာဂမိဿန္တိ, တေသာဟံ ကိံ ဒဿာမီ’’တိ? တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ တာဝဒေဝ ရာဇနိဝေသနဿ ပုရိမဝတ္ထုဉ္စ ပစ္ဆိမဝတ္ထုဉ္စ ကဋိပ္ပမာဏံ ပူရေန္တော ဃနမေဃော ဝိယ သတ္တရတနဝဿံ ဝဿာပေသိ, သကလနဂရေ ဇာဏုပ္ပမာဏံ ဝဿာပေသိ။ ပုနဒိဝသေ မဟာသတ္တော ‘‘တေသံ တေသံ ကုလာနံ ပုရိမပစ္ဆိမဝတ္ထူသု ဝုဋ္ဌဓနံ တေသံ တေသညေဝ ဟောတူ’’တိ ဒါပေတွာ အဝသေသံ အာဟရာပေတွာ အတ္တနော ဂေဟဝတ္ထုသ္မိံ သဒ္ဓိံ ဓနေန ကောဋ္ဌာဂါရေသု ဩကိရာပေတွာ ဒါနမုခေ ဌပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဇာတရူပမယံ ဝဿံ, ဒေဝေါ ပါဝဿိ တာဝဒေ၊
ဝေဿန္တရေ ပဝိဋ္ဌမှိ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ။
‘‘တတော ဝေဿန္တရော ရာဇာ, ဒါနံ ဒတွာန ခတ္တိယော၊
ကာယဿ ဘေဒါ သပ္ပညော, သဂ္ဂံ သော ဥပပဇ္ဇထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၈၇။)တတ္ထ သဂ္ဂံ သော ဥပပဇ္ဇထာတိ တတော စုတော ဒုတိယစိတ္တေန တုသိတပုရေ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ။
နဂရကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဂါထာသဟဿပ္ပဋိမဏ္ဍိတံ မဟာဝေဿန္တရဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဇူဇကော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, အမိတ္တတာပနာ စိဉ္စမာဏဝိကာ, စေတပုတ္တော ဆန္နော, အစ္စုတတာပသော သာရိပုတ္တော, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, သဉ္စယနရိန္ဒော သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ, ဖုဿတီ ဒေဝီ သိရိမဟာမာယာ, မဒ္ဒီ ဒေဝီ ရာဟုလမာတာ, ဇာလိကုမာရော ရာဟုလော, ကဏှာဇိနာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, မဟာဝေဿန္တရော ရာဇာ ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝေဿန္တရဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
မဟာနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇာတက-အဋ္ဌကထာ သမတ္တာ။
Comments
Post a Comment