ကင်္ခါဝိတရဏီပုရာဏ-ဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မဉ္စ သံဃန္တိ-အာဒိနာ ယာ ပကာသိတာ၊
ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသေန, မာတိကာဋ္ဌကထာ သုဘာ၊
တဿာ ဟိ လီနပဒံ ဝိ-ကာသနကောယမာရမ္ဘော။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
ဝိပ္ပသန္နေနာတိ ဝိဝိဓပ္ပသန္နေန။ ကထံ? ‘‘ဣတိပိ သော…ပေ… ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော…ပေ… ဝိညူဟိ, သုပ္ပဋိပန္နော…ပေ… လောကဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၀) ဧဝမာဒိနာ။ ‘‘စေတသာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တီသု ဝန္ဒနာသု စေတောဝန္ဒနာ အဓိပ္ပေတာ။ တန္နိန္နတာဒိဝသေန ကာယာဒီဟိ ပဏာမကရဏံ ဝန္ဒနာ, ဂုဏဝသေန မနသာပိ တထာဝ ကရဏံ မာနံ, ပစ္စယပ္ပဋိပတ္တိယာဒီဟိ ပူဇာကရဏံ ပူဇာ, ပစ္စယာဒီနံ အဘိသင်္ခရဏံ သက္ကစ္စ ကရဏံ သက္ကာရော, တေသံ။ ဘာဇနန္တိ အာဓာရော, အဓိကရဏံ ဝါ။
ထေရာ မဟာကဿပါဒယော, တေသံ ဝံသောတိ ထေရဝံသော, အာဂမာဓိဂမသမ္ပဒါယ တဿ ဝံသဿ ပဒီပဘူတာတိ ထေရဝံသပ္ပဒီပါ, တေသံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ။ အသံဟီရတ္တာ ထိရာနံ။ ဝိနယက္ကမေတိ ဝိနယပိဋကေ, အာရမ္ဘာနုရူပဝစနမေတံ။ သုတ္တာဘိဓမ္မေသုပိ တေ ထိရာ ဧဝ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနဉ္စာ’’တိ အဝတွာ ကသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ စေ? ပယောဇနဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဟိ ပဏာမကရဏဿ အန္တရာယနိဝါရဏံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂။)ပယောဇနံ အတ္တနော နိဿယဘူတာနံ အာစရိယာနံ ပဏာမကရဏဿ ဥပကာရညုတာဒဿနံ။ တေန ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ ဝန္ဒိတွာ, စ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနဉ္စ နမော ကတွာတိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ စေတောဝန္ဒနံ ဒဿေတွာ တတော ‘‘နမော ကတွာ’’တိ ဝါစာဝန္ဒနာ, ‘‘ကတဉ္ဇလီ’’တိ ကာယဝန္ဒနာပိ ဒဿိတာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ အဘိဓာနပ္ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါမောက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါမောက္ခန္တိ ပဓာနံ။ သီလဉှိ သဗ္ဗေသံ ကုသလဓမ္မာနံ ပဓာနံ အာဒိဘာဝတော။ ယထာ စ သတ္တာနံ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇလေယျပေယျဝသေန စတုဗ္ဗိဓောပိ အာဟာရော မုခေန ပဝိသိတွာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဖရတိ, ဧဝံ ယောဂိနောပိ စာတုဘူမကံ ကုသလံ သီလမုခေန ပဝိသိတွာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မုခ’’န္တိအာဒိ။ အထ ဝါ မုခန္တိ ဥပါယော, တေန မောက္ခပ္ပဝေသာယ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ မုခံ ဥပါယောတိ အတ္ထော။ မဟေသိနာ ယံ ပါတိမောက္ခံ ပကာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မဟန္တေ သီလာဒိက္ခန္ဓေ ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသိ။
သူရတေန နိဝါတေနာတိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ သောရစ္စံ? ယော ကာယိကော အဝီတိက္ကမော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၃၄၉) သူရတေန, နီစဝုတ္တိနာ မာနုဒ္ဓစ္စဝသေန အတ္တာနံ အနုက္ခိပနဘာဝေန နိဝါတေန။ ဝိနယာစာရယုတ္တေန စာရိတ္တဝါရိတ္တေဟိ ယုတ္တေန။ ‘‘သောဏတ္ထေရေန ယာစိတော’’တိ အဝတွာ ‘‘သူရတေနာ’’တိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ကိံ ဒုဿီလေန ဝါ ဒုဋ္ဌေန ဝါ အလဇ္ဇိနာ ဝါ ယာစိတေန ဝဏ္ဏနာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န န ဝဋ္ဋတိ။ ထေရဿ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတုံ န သက္ကာ, ဧဝရူပဂုဏော ထေရောဝ, ယာစနဝသေန ကတ္တဗ္ဗော အာဒရေနာတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။
နာမေနာတိ အတ္တနော ဂုဏနာမေန။ သဒ္ဒလက္ခဏသုဘတော, ဝိနိစ္ဆယသုဘတော, ဝိညေယျသုဘတော စ သုဘံ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဒါနဝဏ္ဏနာ
‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတိ, တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမိ…ပေ… တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထေဝ ယာဝတတိယာနုသာဝနကထာဝသာနေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃။)အထ ခေါ ဥဒ္ဒေသကာလေ ‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ။ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာဂတံ။ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေပိ ဧဝမေဝ အာဂတံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပစ္ဆာ အာဂတသုတ္တေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဧကေ။ ကထံ? ‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ။ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဧတံ ဥဒ္ဒေသလက္ခဏံ ဣဓာပိ ခန္ဓကေပိ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ အဝုတ္တမ္ပိ အာနေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဣဓ နိဒါနံ န ဒဿိတံ, ဥဒ္ဒေသော ဥဒ္ဒေသကာလေ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗလက္ခဏဿ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ အပိစ ‘‘နိဒါနုဒ္ဒေသော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ နိဒါနုဒ္ဒေသံ ဒဿေတုကာမောပိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ပါဌဝသေန အာဂတံ နိဒါနံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဥပရိ အဋ္ဌကထာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ ပါဠိံ ဣဓ ယောဇေတွာ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမိ…ပေ… ဓာရယာမီ’’တိ နိဒါနပါဠိံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပုန ‘‘တတ္ထ နိဒါနုဒ္ဒေသော’’တိ ဥဒ္ဓဋပဒဝသေန သင်္ခေပတော နိဒါနုဒ္ဒေသလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ ဥပရိ စ ခန္ဓကေ စ, အထ ခေါ ဥဒ္ဒေသကာလေ ‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ။ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိ နိဒါနုဒ္ဒေသောဝ ဒဿိတော, န နိဒါနံ။
သဝနာဏတ္တိဝစနန္တိ ဧတ္ထ သံဃနဝကတရေန ဝတ္တုံ အယုတ္တန္တိ စေ? ယုတ္တမေဝ။ ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတောဝ အာဏတ္တိ, န ဥဒ္ဒေသကဿ။ ဣဓ နဝကတရဝသေန ဝုတ္တံ။ ထေရောပိ ပန ဥဒ္ဒိသိတုံ လဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ထေရာဓိကံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ သုတ္တေန နဝကတရော န လဘတီတိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယထာ စတုဝဂ္ဂေန ဌပေတွာ ဥပသမ္ပဒါပဝါရဏာအဗ္ဘာနာနိ သဗ္ဗံ သံဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ‘‘အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေန ဣမံ နာမ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အဝတွာ အတိရေကဝစနတ္တာ အညံ အတ္ထံ သူစေတိ, ကိံ တန္တိ ‘‘စတုဝဂ္ဂါဒိနာ’’တိအာဒိ။ တဉှိ တေဟိ ဧဝ သိဒ္ဓံ။ ကထံ? စတုဝဂ္ဂေန ဥပသမ္ပဒါပဝါရဏာ…ပေ…
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄။)ဝီသတိဝဂ္ဂေန န ကိဉ္စိ သံဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဒသဝဂ္ဂေန အဗ္ဘာနကမ္မမတ္တံ ဌပေတွာ’’တိ ဝဒန္တေန စတုပဉ္စဝဂ္ဂေန ကရဏီယာနိပိ ဒသဝဂ္ဂေန ကာတုံ အနုညာတာနိ။ တသ္မာ အတိရေကေန ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ, ‘‘ဌပေတွာ’’တိ ဝစနေန ဦနတရေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတမေဝ။ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါတိ စေ? ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ စတုပဉ္စဝဂ္ဂေန ကတ္တဗ္ဗံ ဆသတ္တအဋ္ဌနဝဝဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗန္တိ စ, ဒသဝဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗံ ဧကာဒသဒွါဒသ…ပေ… ဧကူနဝီသတိဝဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗန္တိ စ ဒီပိတံ။ ဦနတရေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ပါကဋတော။ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပန အတိရေကဝီသတိအနတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေ ဝုတ္တေပိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန လိခိတံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ‘‘လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သစေ အနုပေါသထေပိ ဝဋ္ဋေယျ, ‘‘ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိ န ဝဒေယျ, ယသ္မာ အနုပေါသထေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ တတော ပရံ ပဝါရဏာဒိဝသဿ နတ္ထိတာယ ကတံ။ ဥဒ္ဓံ ပကတိဥပေါသထေ ဝုတ္တေန ပကတိစာရိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣဒမ္ပိ။
‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာ? တိဝိဓသမ္ပတ္တိ နာမ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ, ပရိသာသမ္ပတ္တိ, ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တီတိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ နာမ ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ, ပါသာဏနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, န နိမိတ္တေန နိမိတ္တသမ္ဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ။ အပိစ ‘‘တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိ သမ္ပယောဂင်္ဂေသု ဒဿေတွာ ပုန တမေဝ ပဟာနင်္ဂေသု ဒဿေတုံ ‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နဒိသမုဒ္ဒဇာတဿရေသု သမ္မတသီမာတော ကမ္မာနိ န ဝိပဇ္ဇန္တိ ဥဒကုက္ခေပသီမတ္တာတိ ‘‘ဝိပတ္တိသီမာယော နာမာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ စေ? သေသလက္ခဏာနိ သမ္ပာဒေတွာ နဒိယံ သီမာယ ဗဒ္ဓါယ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ သီမာဂတတ္တာ ပုန တံ နဒိံ အန္တော ကတွာ တဠာကေ ကတေ သစေ တဿာ သီမာယ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋေယျ, သီမာတော ကမ္မာနိ န ဝိပဇ္ဇေယျုံ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘ဥဒကုက္ခေပသီမတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ အကာရဏံ။
ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ သံဃကမ္မဿ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, သုခနိသဇ္ဇာဝသေန နိသီဒိတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ပရိမဏ္ဍလာကာရေန နိသီဒိတု’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တိယောဇနံ အတိက္ကမိတွာတိ မဇ္ဈေ ဌတွာ ဒိယဍ္ဎံ ကတွာ တိယောဇနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅။)ကောဏတော ဟိ ကောဏံ တိယောဇနံ အတိက္ကာမေတိ, အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇတိ, သီမာ စ အသီမာ ဟောတိ။ ကိတ္တေတွာတိ နိမိတ္တာနိ သမ္ပန္နာနိပိ အညမညနာမဝိပရိယာယေန, အနိမိတ္တာနံ နာမေဟိ စ ကိတ္တေတွာတိ အတ္ထော။
ရာသိကတံ ပံသုပိ ရုက္ခေသု ဇာတေသု သုဒ္ဓပံသုပဗ္ဗတော ဟောတိ။ ဂုဠပိဏ္ဍပရိမာဏော ထူလတာယ, န တုလဂဏနာယ။ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဣမိနာ ကုဋသရာဝါဒီသု ရောပိတံ ပဋိက္ခိပတိ, တတော အပနေတွာ ပန တင်္ခဏမ္ပိ ဘူမိယံ ရောပိတော ဝဋ္ဋတိ။ နဝမူလသာခါနိဂ္ဂမနံ ပန အကာရဏံ။ ခန္ဓံ ဆိန္ဒိတွာ ရောပိတေ ပန ဧတံ ယုဇ္ဇတိ။ သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏော ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိပရိမာဏမတ္တော။ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလုဗ္ဗေဓော’’တိ ဣမိနာ ဥဗ္ဗေဓော ပရိစ္ဆိန္နော ဟောတိ, ‘‘ဂေါဝိသာဏမတ္တော’’တိ ဣမိနာ ပရိဏာဟော။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ ဂေါဝိသာဏပရိဏာဟေ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ခုဒ္ဒကောပိ မဟန္တောပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။
ဇာတဿရေ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဥဒကံ နိမိတ္တူပဂံ ဒိသွာ အပရိပုဏ္ဏံ အန္တရာ ဌိတိဘူတံ ‘‘ဇာတဿရေ သမ္မတာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘နဒိယာ သမ္မတာ, သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ, ဇာတဿရေ သမ္မတာ’’တိ ဧတ္ထာပိ လောဏီ န ဂဟိတာ။ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒိသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နဒိယာ ဝါ, ဘိက္ခဝေ, သမုဒ္ဒေ ဝါ ဇာတဿရေ ဝါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ဧတ္ထာပိ န ဂဟိတာ။ တသ္မာ လောဏီ န အဗဒ္ဓသီမာတိ စေ? အဗဒ္ဓသီမာဝ။ ‘‘ယောပိ နဒိံ ဝါ သမုဒ္ဒံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ နိက္ခန္တဥဒကေန ကတော သောဗ္ဘော ဧတံ လက္ခဏံ ပါပုဏာတိ, အယမ္ပိ ဇာတဿရောယေဝါ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ဇာတဿရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ တတ္ထ တတ္ထ အဝုတ္တာ။ ‘‘ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညမ္ပိ ဂါမံ အန္တော ကတွာ သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မန္နနကာလေ တသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တု ဝါ မာ ဝါ, ဝဋ္ဋတိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ အာဂန္တဗ္ဗမေဝ။
အဂမနပထေသူတိ ဧတ္ထ ဧကဒိဝသေန ဂန္တွာ ပစ္စာဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌာနေတိ ဝဒန္တိ, ဗဒ္ဓသီမာဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။
‘‘သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗဒိသာသု ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ စေ? ယတော လဗ္ဘတိ, တတော ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ယသ္မိံ ပဒေသေ ပကတိဝီစိယော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆။)ဩတ္ထရိတွာ သဏ္ဌဟန္တိ, တတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပိယဘူမိ, တတ္ထ ဌတွာ ဥပေါသထာဒိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အနုဗန္ဓော အဍ္ဎမာသော အနွဍ္ဎမာသော, အဍ္ဎမာသဿ ဝါ အနု။ ယော ပန ကေနစိ အန္တမသော တိရစ္ဆာနေနပိ ခဏိတွာ အကတောတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော န ကောပေတီတိ ဒီပိတမေဝ ဟောတီတိ ဥပတိဿတ္ထေရော, တံ ပန ‘‘ဒွိန္နံ ဥဒကုက္ခေပါနံ အန္တရေ အညော ဧကော ဥဒကုက္ခေပေါ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ သမန္တပါသာဒိကာယဉှိ ‘‘အညံ တတ္တကံယေဝါ’’တိ ပဒံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တဿာဓိပ္ပါယော ပရိယေသိတဗ္ဗော။ အန္တောဥဒကုက္ခေပသီမာယ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပိတံ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ထေရေန အညထာ ပပဉ္စိတွာ လိခိတံ။
‘‘သဘာဂဝတ္ထုနာ လဟုကာပတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န ဝဋ္ဋတိ ဒေသနာဂါမိနိံ သန္ဓာယ ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ဧဝ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ‘‘သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ ပန သန္တိကေ အာဝိကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာဝိကရောတိ, အာပတ္တိ အာဝိကတာ ဟောတိ, ဒုက္ကဋာ ပန န မုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တံ။ ယထာ သံဃေန ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… ပဋိကရိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ, ဧဝံ တီဟိ ဒွီဟိပိ အညံ သုဒ္ဓံ ပဿိတွာ ‘‘ပဋိကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေနာပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သာမန္တော ဘိက္ခု ဧဝမဿ ဝစနီယောတိ ဧတ္ထ သဘာဂေါ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိသဘာဂဿ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ဘဏ္ဍနကလဟသံဃဘေဒါဒီနိပိ ဟောန္တိ, တသ္မာ တဿ အဝတွာ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တဿ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတမေဝ။ ‘‘ယဒါ အညံ သုဒ္ဓံ ဘိက္ခုံ အနာပတ္တိကံ ပဿိဿတိ, တဒါ တဿ သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဟုကဿေဝ အနုညာတတ္တာ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ သဘာဂသံဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇။)ဒေဝဗြဟ္မာ ပန ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ ပဒံ ဌပေတွာ ယေန ကေနစိ ပဒေန အသင်္ဂဟိတာပိ ဣမိနာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘စာတုမာသိနိယံ ပန ပဝါရိတာနံ သန္တိကေ အနုပဂတေန ဝါ ဆိန္နဝဿေန ဝါ ဝုဋ္ဌဝဿေန ဝါ’’တိ အဝတွာ ‘‘အနုပဂတေန ဝါ ဆိန္နဝဿေန ဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌဝဿော ပန တသ္မိံ ကာလေ အနုပဂတတ္တာ ‘‘အနုပဂတော’’တိ သင်္ချံ ဂတောတိ။ သဗ္ဗာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သဗ္ဗေ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဂတေ သန္နိပါတေတုံ န သက္ကာ, ဧကစ္စေ သန္နိပါတေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ကတ္တဗ္ဗသံဃကမ္မာဘာဝါ ဝဂ္ဂံ န ဟောတီတိ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ အယဉှေတ္ထ ဝိသေသော – သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ သမသမာ စ, သံဃပဝါရဏာယ စ ဂဏံ ပူရေန္တိ, သံဃပဝါရဏာဝသေန ဉတ္တိ ဌပေတဗ္ဗာတိ။ ‘‘ဧကောဝ ဘိက္ခု ဟောတိ…ပေ… အညေသံ အနာဂတဘာဝံ ဉတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ သီမံ ပဝိသိတွာ ကာတုံ န သက္ကာတိ ဝဒန္တိ။
‘‘ကိံ သံဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ ဣဒံ န ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဉှိ ဉတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကရီယတိ။ တသ္မာ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ကိံ သံဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ တထာပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ ဉတ္တိယာ အန္တော ကရီယတီတိ။ ဧဝံ သန္တေ နေတံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာပဇ္ဇတိ ပယောဇနာဘာဝါတိ စေ? န, ယထာဂတဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗတော, ပရပဒါပေက္ခတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ အကတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော သံဃော, ပုဂ္ဂလော ဝါ ဌပနက္ခေတ္တာတိက္ကမေ အာပဇ္ဇတိ။ တသ္မိဉှိ ခေတ္တေ အတိက္ကန္တေ သမ္မဇ္ဇနာဒိကရဏေ အာပတ္တိမောက္ခော န ဟောတိ ဥပေါသထကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ကတ္တဗ္ဗကမ္မာကရဏပစ္စယတ္တာ တဿာ အာပတ္တိယာ။ န သာ ကမ္မပရိယောသာနာပေက္ခာ ဧတ္ထာဂတသမ္ပဇာနမုသာဝါဒါပတ္တိ ဝိယ, တသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဘိက္ခု ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိ ဝတ္တုကာမော ပဌမမေဝ ပါရိသုဒ္ဓါပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သရာပေတိ။ တဉှိ ကတံ ပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယော ဟောတိ, အကတံ အပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယော။ တေနေဝ ဥဘယာပေက္ခာဓိပ္ပါယေန ကတံ, န ကတန္တိ အဝတွာ ‘‘ကိံ သံဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’မိစ္စေဝါဟ။ တတ္ထ အကတပက္ခေ တာဝ ပါရိသုဒ္ဓိအာရောစနက္ကမနိဒဿနတ္ထံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈။)ပရတော ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ, သော အာဝိကရေယျာ’’တိ စ, ကတပက္ခေ ‘‘အသန္တိယာ အာပတ္တိယာ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝက္ခတိ။
‘‘သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ သန္နိပတိတွာ’’တိ စ, ‘‘ဥပေါသထကရဏတ္ထံ သန္နိပတိတေ သံဃေ ဗဟိ…ပေ… အဒေန္တေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ အသန္နိပတိတေပိ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉှိ ဆန္ဒဒါနသမယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပေါသထကရဏတ္ထံ သန္နိပတိတေ သံဃေ ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတဿ ကတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ပဓာနဃရဝါသိနော ပဓာနဃရံ ပဝိသိတုကာမာ အတ္တနော သဘာဂဘိက္ခူနံ ဆန္ဒံ ဒတွာ သစေ သံဃော သန္နိပတတိ, ‘‘မယှံ ဆန္ဒော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ပဓာနဃရံ ပဝိသန္တိ။ အယံ သီဟဠဒီပေ ပယောဂေါ။ အာရောစေန္တေန ပန သန္နိပတိတေ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စသု ဘိက္ခူသု ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တေသု ဧကဿ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အာဟရိတွာ စတုန္နံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အနုညာတတ္တာ သန္နိပတိတေ ဆန္ဒော ဂဟေတဗ္ဗော အာရောစေတဗ္ဗောတိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ဝိယ။ ‘‘ထေယျသံဝါသကော ပဋိဇာနာတီတိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝစနတော သာမဏေရေန အာဟဋာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မံ န ကောပေတီ’’တိ စ, ‘‘သစေ ပုဗ္ဗေ ဆန္ဒံ ဒတွာ ဗဟိသီမာဂတော ပုန ပဝိသတိ, ပစ္ဆာ ဆန္ဒဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, တဿ ပယောဂေါ သီမာသမ္မုတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ဆန္ဒဒါနေ တိက္ခတ္တုံ ဝစနေ ဣဒံ ပယောဇနံ – ပဌမံ သမဂ္ဂဘာဝံ, ဒုတိယံ ပစ္ဆာ ဝိဓာတဗ္ဗဘာဝံ, တတိယံ ဆန္ဒဟာရကဿ ဒုက္ကဋမောစနံ ဒီပေတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၆၄) စ လိခိတံ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာဗဒ္ဓါဝ ဟောတိ အန္တောဂေဟေ ဧဝ သမ္ပယောဇနတ္တာ, ယထာ သာ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတိ, တထာ သာပိ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣတရထာ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ ဟောတီတိ အာစရိယေန ဂဟိတံ။
‘‘န ဟိ တံ အကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဟိ ဥဘယ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? သေသာနိ ထေရေန အာဏတ္တေန ကာတဗ္ဗာနိ ဒဿိတာနိ, ဣမေ ပန ဒွေ ထေရေန ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝါ ဉတ္တိဋ္ဌပနကေန ဝါ ယေန ဝါ တေန ဝါ ကာတဗ္ဗာနီတိ စ, သမ္မဇ္ဇနာဒီနိ တတ္ထ တတ္ထ တာဒိသာနိ ပယောဇနာနိ နိပ္ဖါဒေန္တိ, ဣမေ ပန ဒွေ တတ္ထ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ကမ္မံ သာဓေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ အဝတွာ ကာတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတုဉ္စ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဟိ ဥဘယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာယသ္မန္တာနံ ပါဒေ ဝန္ဒတီ’’
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉။)ဝန္ဒတီ’’တိ ဂဏဝသေန ဝတွာ ပုဂ္ဂလဝသေန န ဝုတ္တံ တေန အာရောစေတဗ္ဗဿ အညဿ အဘာဝါ။
သံဃဿ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သံဃေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သမဂ္ဂဿ ဟိ သံဃဿာတိ ဧတ္ထ သမဂ္ဂဘာဝဿ ကာယသာမဂ္ဂိကာရဏတ္တာ နတ္ထိ ဒေါသောတိ စေ? တံ န, ဥဒ္ဒေသေပိ သဝနေပိ သမဂ္ဂဘာဝဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ’’တိ ဟိ ဣမိနာ စိတ္တသာမဂ္ဂိံ ဒီပေတိ သဝနေ သဗ္ဗေဟိ ဧကီဘူတဘာဝတော။
သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ အနာဒရိယဝသေန အာပဇ္ဇန္တော ဧဝ အလဇ္ဇီ ဟောတိ, န ဣတရောတိ။ အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတီတိ ဧတ္ထ လဇ္ဇာယ ပရိဂူဟန္တော အလဇ္ဇီ န ဟောတိ, ‘ကိံ ဣမိနာ’တိ အနာဒရိယဝသေန ပရိဂူဟန္တော ဟောတီ’’တိ စ လိခိတံ။
‘‘သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာန’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ဆန္န’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? သတ္တန္နမေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပန္နော ဟိ သစေ အတ္တနော သာပတ္တိကဘာဝံ ပကာသေတိ, သံဃဿ စ ဥပေါသထော သမ္ပဇ္ဇတိ, တဿ စ ဂိဟိဘာဝေန ဝါ သာမဏေရဘာဝေန ဝါ သုဒ္ဓိ ဟောတီတိ။
ဧကစ္စေ အာစရိယာ နာမ ဓမ္မဘာရိကော ကိရ အာစရိယော။ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ စေ? ယာဝတတိယာနုသာဝနာ နာမ တိက္ခတ္တုံ ဝစနံ။ တထာ ပါဌေ အနာဂတတ္တာ ကေဝလံ ‘‘ယာဝတတိယံ အနုသာဝိတ’’န္တိ ပဒမေဝ ဒိသွာ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ, သော အာဝိကရေယျာ’’တိ ဣဒံ ‘‘သစေ အာပတ္တိံ အာပန္နာ, အာဝိကရောထာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘အသန္တိယာ အာပတ္တိယာ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ တမေဝတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘တုဏှီဘာဝေန ခေါ ပနာယသ္မန္တေ ပရိသုဒ္ဓါတိ ဝေဒိဿာမီ’’တိ ဣဒမ္ပိ တမေဝါတိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ကိရ။
အပရေတိ အတ္ထဒဿိတ္ထေရော ကိရ။ ဧတံ သန္ဓာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘သကိမ္ပိ အနုသာဝိတ’’န္တိ ပဒဿ ဝစနေန တိက္ခတ္တုံ အနုသာဝနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧတ္တကမေဝ ဒီပိတံ ဝိယ ဒိဿတိ။
ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အယမေတ္ထ အာစရိယပရမ္ပရာဘတော ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀။)‘‘သရမာနေနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ သစိတ္တကတ္တံ ဒဿေတိ။ သံဃမဇ္ဈေ ဝါတိအာဒိ လက္ခဏဝစနံ ကိရ။ သံဃုပေါသထကရဏတ္ထံ သံဃမဇ္ဈေ စေ နိသိန္နော, တသ္မိံ သံဃမဇ္ဈေ အာဝိကာတဗ္ဗာ။ ဂဏုပေါသထကရဏတ္ထဉ္စေ ဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော, တသ္မိံ ဂဏမဇ္ဈေ။ ဧကဿေဝ သန္တိကေ စေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကတ္တုကာမော, တသ္မိံ ဧကပုဂ္ဂလေ အာဝိကာတဗ္ဗာတိ, ဧတေန န ကေဝလံ သံဃမဇ္ဈေ ဧဝါယံ မုသာဝါဒေါ သမ္ဘဝတိ, အထ ခေါ ဧတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏေန အသတိပိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိအာဒိဝိဓာနေ ဂဏုပေါသထေပိ သာပတ္တိကော ဟုတွာ ဥပေါသထံ ကတ္တုကာမော အနာရောစေတွာ တုဏှီဘူတောဝ စေ ကရောတိ, အယံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒါပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဣမဿတ္ထဿ အာဝိကရဏတော လက္ခဏဝစနံ ကိရေတန္တိ ဝုတ္တန္တိ တက္ကိကာ။ အညထာ ‘‘ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ အာရောစနာဓိပ္ပါယဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာစရိယဿ တက္ကော။ အာရောစေန္တော ဟိ ‘‘သံဃဿ အာရောစေမီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန အာဝိကရောန္တော သံဃမဇ္ဈေ အာဝိကရောတိ နာမ, ဥဘတောပဿေ နိသိန္နာနံ အာရောစေန္တော ဂဏမဇ္ဈေ အာဝိကရောတိ နာမ, ‘‘ဧကဿေဝ အာရောစေဿာမီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန အာဝိကရောန္တော ဧကပုဂ္ဂလေ အာဝိကရောတိ နာမ။ သစေပိ ဝေမတိကော ဟောတိ…ပေ… ပဋိကရိဿာမီတိ ဧဝံ ကတေ ယာဝ ဝေမတိကော ဟောတိ, တာဝ သဘာဂါပတ္တိံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ လဘတိ, အညေသဉ္စ ကမ္မာနံ ပရိသုဒ္ဓေါ နာမ ဟောတိ။ ပုန နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ ဒေသေတဗ္ဗံ ဝါ န ဝါတိ နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထိ, ဒေသိတေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ တထာ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿာမီတိ ဧတ္ထ စ သကလသံဃေ သဘာဂါပတ္တိံ အာပန္နေ, ဝေမတိကေ စာတိ လိခိတံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၆၉-၁၇၀)။
နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁။)ပါရာဇိကကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
ဣဓ ပန ဌတွာ သိက္ခာပဒါနံ ကမဘေဒေါ ပကာသေတဗ္ဗော။ ကထံ – သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒေသနာက္ကမော, ပဟာနက္ကမော, ပဋိပတ္တိက္ကမော, ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကမော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ ရာဇဂဟေ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ ယော ဒေသနာက္ကမော အနုညာတော, တံ ဒေသနာက္ကမံ အနုက္ကမန္တောဝ မဟာကဿပေါ ပဌမံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသံ ပုစ္ဆိ, တဒနန္တရံ သံဃာဒိသေသုဒ္ဒေသံ, တဒနန္တရံ အနိယတုဒ္ဒေသံ, တဒနန္တရံ ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသံ။ တဒနန္တရံ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂဉ္စ တေနေဝ အနုက္ကမေန ပုစ္ဆိ။ တတော ပရံ တယော အာပတ္တိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟေတုံ ဝိနာ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေန သေခိယဓမ္မေ ပုစ္ဆိ။ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ သဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ပုစ္ဆန္တော ဝီသတိခန္ဓကေ ပုစ္ဆိ။ နိဒါနုဒ္ဒေသန္တောဂဓာနံ ဝါ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆနတ္ထံ ခန္ဓကေ ပုစ္ဆိ။ ဧတေန ခန္ဓကေ ပညတ္တာ ထုလ္လစ္စယာပိ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပုစ္ဆိတာနုက္ကမေနေဝ အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဗျာကာသိ။ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။ ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကတော ပန ဥစ္စိနိတွာ တဒါ ပရိဝါရော ဝိသုံ ပါဠိ ကတော, ဣမမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ခန္ဓကံ ပရိဝါရေပိ အာရောပယိံသူ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂဤတိကထာ)။ အပိစ ပါဠိယံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပါလိ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ထေရော ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ပုစ္ဆိ။ ဝိဿဇ္ဇန္တော ပန အာယသ္မာ ဥပါလိ နိရဝသေသံ ဒဿေန္တော ခန္ဓကပရိဝါရေ အန္တော ကတွာ ဒေသေသိ။ ဂဏသဇ္ဈာယကာလေ ပန တဒါ ခန္ဓကပရိဝါရာ ဝိသုံ ပါဠိ ကတာတိ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။
ယဒိ ဧဝံ နိဒါနုဒ္ဒေသော ပဌမဒေသနာတိ စေ? န, ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၃) ‘‘ယာနိ မယာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ, တာနိ နေသံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ ဝစနတော, ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဝစနတော စ။ အကုသလာဗျာကတာနံ အာပတ္တီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယိကာသဝဋ္ဌာနိယတ္တာ ယထာဘူတံ သီလသံဝရကေန ပရိဝဇ္ဇနေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ပဟာနက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ ‘‘တာဝဒေဝ စတ္တာရိ အကရဏီယာနိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၂။)အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝစနတော။ တထာ ‘‘သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၅၊ ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝစနတော ယထာဘူတံ အာစိက္ခနသိက္ခနေန ပဋိပတ္တိက္ကမောပိ သမ္ဘဝတိ။ ယထုဒ္ဒေသက္ကမံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗပရိယတ္တိအတ္ထေနာပိ ပဋိပတ္တိက္ကမော, ဧဝမိမေဟိ တီဟိ ကမေဟိ ဒေသေတဗ္ဗာနမေတေသံ သိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ယံ ယံ သာဓာရဏံ, တံ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ပညတ္တံ။ ယတော ဘိက္ခုနီနံ တံ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ န သိယာ, တတော အနုပ္ပန္နပညတ္တိ တသ္မိံ နတ္ထီတိ (ပရိ။ ၂၀၁-၂၀၂) ပရိဝါရဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမေန ကမတ္တယေန ယံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗံ, တံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသေ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကံ သဗ္ဗပဌမံ ဒေသေတုကာမော အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ‘‘တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃) ဝေသာလိယမေဝ ပါပေတွာ ဌပေသိ။
ဣဒါနိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပညာပနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉, ၄၃) ဧဝံ သဥဒ္ဒေသအနုဒ္ဒေသဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခေ သရူပတော အာဂတာ ပဉ္စ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိ နာမ။ သာပိ ဒွိဓာ သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဘေဒတော။ တတ္ထ ယဿာ ပညတ္တိယာ အန္တော အာပတ္တိယာ သဟ, ဝိနာ ဝါ ပုဂ္ဂလော ဒဿိတော, သာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။ ဣတရာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။
တတ္ထ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ ဒွိဓာ အဒဿိတဒဿိတာပတ္တိဘေဒတော။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၉, ၄၄, ၈၉, ၉၁, ၁၆၇, ၁၇၁, ၁၉၅, ၁၉၇) ဟိ ပုဂ္ဂလောဝ တတ္ထ ဒဿိတော, နာပတ္တိ။ ဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ အာဂတာ သတ္တရသ သံဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ။ ‘‘အယမ္ပိ ဘိက္ခုနီ ပဌမာပတ္တိကံ ဓမ္မံ အာပန္နာ နိဿာရဏီယံ သံဃာဒိသေသ’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၈၃, ၆၈၇) ဟိ တတ္ထ အာပတ္တိ ဒဿိတာ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလေန။
တထာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ အဒဿိတဒဿိတာပတ္တိဘေဒတော ဒွိဓာ။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ သေခိယာ ဓမ္မာ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ဒဿိတာပတ္တိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၃။)သာပိ ဒွိဓာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဘေဒတော။ တတ္ထ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ နာမ သုက္ကဝိသဋ္ဌိမုသာဝါဒေါမသဝါဒပေသုညဘူတဂါမအညဝါဒကဥဇ္ဈာပနကဂဏဘောဇနပရမ္ပရဘောဇနသုရာမေရယအင်္ဂုလိပတောဒကဟသဓမ္မအနာဒရိယတလဃာတကဇတုမဋ္ဌကသိက္ခာပဒါနံ ဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေ မိဿာမိဿဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ ဥပယောဂဘုမ္မဝိဘတ္တိယော ဧကံသေန မိဿာ။ အဝသေသာ မိဿာ စ အမိဿာ စ။ သေယျထိဒံ – ပစ္စတ္တံ တာဝ ဒွီသု အနိယတေသု ဥပယောဂေန မိဿံ, ဒွါဒသသု ပါဋိဒေသနီယေသု ကရဏေန မိဿံ, ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တသိက္ခာပဒေသု သာမိကရဏေဟိ, ဦနဝီသတိဝဿေ ဘုမ္မေန, မောဟနကေ ဥပယောဂသာမိဘုမ္မေဟိ။ ယသ္မာ ‘‘ဝိဝဏ္ဏက’’န္တိ ဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော, န ကတ္တာ, တသ္မာ ဝိဝဏ္ဏကသိက္ခာပဒံ ယဒါ န သမ္ဘဝတိ, ဧဝံ ပစ္စတ္တံ ပဉ္စဝိဓံ မိဿံ ဟောတိ။ သေသေသု ပဌမာနိယတံ ဌပေတွာ အာဒိမှိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝမာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ, ဒုတိယာနိယတံ ဌပေတွာ ပဏီတဘောဇနသမဏုဒ္ဒေသတတိယစတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေသု မဇ္ဈေ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝမာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ, ဒုဗ္ဗစကုလဒူသကသံသဋ္ဌသိက္ခာပဒေသု အာဒိမှိ ကေဝလံ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ အာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ, ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒေ မဇ္ဈေ အာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ အညာယ ဝိဘတ္တိယာ အမိဿမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ဘေဒါနုဝတ္တကတုဝဋ္ဋနဒွယသံသဋ္ဌဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေသု ဗဟုဝစနံ, ဣတရတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဧကဝစနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တထာ ဥပယောဂေါ ဒွီသု ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒေသု, တန္တဝါယသိက္ခာပဒေ စ ပစ္စတ္တေန မိဿော, အဘိဟဋသိက္ခာပဒေ ကရဏေန, ရာဇသိက္ခာပဒေ ကရဏသာမိပစ္စတ္တေဟီတိ ဥပယောဂေါ တိဓာ မိဿော ဟောတိ။ ကရဏဉ္စ ကုဋိကာရမဟလ္လကဒုတိယကထိနဒွေဘာဂနိသီဒနသန္ထတဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒေသု ဆသု ပစ္စတ္တေန မိဿံ, ပဌမတတိယကထိနအဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကနိသီဒနကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကဝဿိကသာဋိကဥဒကသာဋိကဒွေဓမ္မပစ္စာသီသနသိက္ခာပဒေသု အဋ္ဌသု သာမိနာ မိဿန္တိ ကရဏံ ဒွိဓာ မိဿံ ဟောတိ။ အဝသေသေသု ဆဗ္ဗဿဝဿိကသာဋိကဒွတ္တိစ္ဆဒနာဝသထပိဏ္ဍမဟာနာမဂရုလဟုပါဝုရဏသိက္ခာပဒေသု သတ္တသု ကရဏဝိဘတ္တိ အညဝိဘတ္တိယာ အမိဿာ, အစ္စေကဧဠကလောမသိက္ခာပဒေသု သာမိဝိဘတ္တိ ကရဏဝိဘတ္တိယာ မိဿာ။ အတိရေကပတ္တဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သာမိဝိဘတ္တိ အမိဿာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု သိက္ခာပဒေသု –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၄။)ပဉ္စဓာ စ တိဓာ စေဝ, ဒွိဓာ စေပိ တထေကဓာ၊
ဘိန္နာ ဝိဘတ္တိယော ပဉ္စ, သဗ္ဗေကာဒသဓာ သိယုံ။
ဧဝံ တာဝ ယထာဝုတ္တေသု သဥဒ္ဒေသပညတ္တိသင်္ခါတေသု သိက္ခာပဒေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပညာသုတ္တရေသု တိသတေသု နဝုတိအနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေ ဝဇ္ဇေတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာနိ အတိရေကသဋ္ဌိဒွိသတာနိ ဟောန္တိ။ တေသု ပစ္စတ္တကရဏာနိ တိံသုတ္တရာနိ ဒွိသတာနိ ဟောန္တိ။ တေသု အမိဿပစ္စတ္တကရဏာနိ ဒွါဒသုတ္တရာနိ ဒွိသတာနိ, မိဿပစ္စတ္တကရဏာနိ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ အဝသေသေသု တိံသတိယာ သိက္ခာပဒေသု မိဿောပယောဂကရဏာနိ ပဉ္စ ဟောန္တိ, မိဿကရဏာနိ စုဒ္ဒသ, အမိဿာနိ သတ္တ, မိဿာမိဿကရဏာနိ ဒွေ, အမိဿာနိ ဒွေတိ သဗ္ဗေသုပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု ဘေဒါနုဝတ္တကဒုဗ္ဗစကုလဒူသကပဌမဒုတိယတတိယကထိနအဘိဟဋကုဋိကာရမဟလ္လကဝိကပ္ပနဒွယဒွေဘာဂဆဗ္ဗဿနိသီဒနသန္ထတဧဠကလောမာတိရေကပတ္တဘေသဇ္ဇဝဿိကသာဋိကတန္တဝါယအစ္စေကဆာရတ္တဒွ ပဉ္စတ္တိံသေသု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ နတ္ထိ။ ဒုတိယာနိယတပဏီတဘောဇနသမဏုဒ္ဒေသတတိယစတုတ္ထပါဋိဒေသနီယေသု မဇ္ဈေ အတ္ထိ။
ဧတ္တာဝတာ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဒုကံ, သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဒုကံ, ပစ္စေကဒဿိတာပတ္တိဒုကဒွယံ, အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဒုကံ, တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု ပစ္စတ္တဘုမ္မဒုကံ, သယောပနာယောပနဒုကံ, အယောပနမဇ္ဈေယောပနဒုကံ, ဧကာနေကဝစနဒုကန္တိ နဝ ဒုကာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ ဝိသေသကာရဏံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သမ္ပတ္တေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧဝံ တာဝ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိံ ဉတွာ သေသဝိနယပိဋကေ ယာ ကာစိ ပညတ္တိ အနုဒ္ဒေသပညတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ပဒဘာဇနန္တရာပတ္တိဝိနီတဝတ္ထုပဋိက္ခေပပညတ္တိအဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ ဟောတိ။
တတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန ခယိတေ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ (ပရိ။ ၁၅၇-၁၅၈), ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၃) ဧဝမာဒိကာ ပဒဘာဇနေ သန္ဒိဿမာနာပတ္တိ ပဒဘာဇနသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ကာတဗ္ဗာ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၅။)ယော ကရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၈၅) အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဝါပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၇) ဧဝမာဒိ ဝိနီတဝတ္ထုသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘သံဃဘေဒကော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၅) ဧဝမာဒိ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒံ နာမ။
ယသ္မာ ပန တေန တေန ပဋိက္ခေပေန ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သမဂ္ဂံ သံဃံ အဓမ္မသညီ ဘိန္ဒေယျ, ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော။ ယော ပန ဘိက္ခု ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဘဂဝတော ဇီဝမာနကသရီရေ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေယျ, ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကဿ ဆေဇ္ဇကာ ဟောတိ, စတုန္နံ ထုလ္လစ္စယံ, စတုန္နဉ္စေဝ အနာပတ္တိ, သဗ္ဗေသံ ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ တိဋ္ဌန္တေ ဘဂဝတိ အာပဇ္ဇတိ, နော ပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၃) စ ဝုတ္တံ။ တေန န ကေဝလံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဇာနံ သံဃဘေဒကော အနုပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒမေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတိ သာဓကံ ဟောတိ။ ‘‘ပဏ္ဍကော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော, ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၉) ဧဝမာဒီသု ပန ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ ဒုက္ကဋမေဝ ပညတ္တံ, န ပဏ္ဍကာဒီနံ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ န ဟိ တေသံ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ။ ယတော သိယာ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ တထာ ‘‘န အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၆၇, ၇၈, ၇၉) ဧဝမာဒိကဉ္စ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒမေဝ နာမ။
ခန္ဓကေသု ပညတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ပညတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘တေန ဟိ, သာရိပုတ္တ, ဘေဒါနုဝတ္တကေ ထုလ္လစ္စယံ ဒေသာပေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၄၅) ဝုတ္တံ, ထုလ္လစ္စယမ္ပိ တတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ တေသံ ဝိဘတ္တိကမ္မက္ခဏေ အပညတ္တတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘဂဝတော ဝစနေန ဝိသုဒ္ဓက္ခဏေပိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဘေဒါနုဝတ္တကေ ဒေသာပေဟီ’’တိ ဝစနတော သေသဘေဒါနုဝတ္တကာနံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သံဃဘေဒကာနံ အနုဝတ္တေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ သဗ္ဗာနိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ, ဝိနယကမ္မာနိ စ တတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ပညတ္တေ တံ ဥပါလိ မယာ အာဂန္တုကာနံ ဘိက္ခူနံ အာဂန္တုကဝတ္တံ…ပေ… ဧဝံ သုပညတ္တေ ခေါ မယာ ဥပါလိ သိက္ခာပဒေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ ဝါဒိတံ ဝါ ဒဿနာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၆။)ဂစ္ဆေယျ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၃၄) ဣမိနာ သုတ္တေန ဘိက္ခုနီ နစ္စေယျ ဝါ ဂါယေယျ ဝါ ဝါဒေယျ ဝါ, ပါစိတ္တိယန္တိ ဧဝမာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌကထာယ ဒိဿမာနံ အာပတ္တိဇာတံ ဝိနယကမ္မံ ဝါ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပေတံ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဟောတီတိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ပဉ္စဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသဘာဂတ္တာ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာနံ သဘာဂဝတ္ထုကမ္ပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဒွယံ အသဘာဂါပတ္တိကတ္တာ အန္တရာပတ္တိပညတ္တိသိက္ခာပဒါနံ, နာနာဝတ္ထုကာပတ္တိကတ္တာ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒါနံ, ကေသဉ္စိ ဝိနီတဝတ္ထုပညတ္တိသိက္ခာပဒါနဉ္စ အဒဿိတာပတ္တိကတ္တာ, အဒဿိတဝတ္ထုကတ္တာ ဘေဒါနုဝတ္တကထုလ္လစ္စယဿ, အဒဿိတာပတ္တိဝတ္ထုကတ္တာ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒါနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ သမာသတော ပကာသိတံ ဟောတိ။
‘‘ကာရကော ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, အပေက္ခာယ အဘာဝတော၊
ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာ-ဘာဝတော စ အာဒိတော ယောပနေန သဟာ’’တိ။ –
အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿတ္ထော – ယေ တေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ သုက္ကဝိသဋ္ဌိအာဒယော သိက္ခာပဒဝိသေသာ, တေသု အဓိပ္ပါယကမ္မဝတ္ထုပုဂ္ဂလပယောဂေ အပေက္ခာယ ဘာဝတော ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော တေသံ သာပေက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တံ သဗ္ဗံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဝိဘဝိဿတိ, ဣဓ ပန ပါရာဇိကပညတ္တိယံ အပေက္ခာယ အဘာဝတော ကာရကော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယော ပန ကာရကော ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၆၂, ၄၇၂, ၄၇၅) ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ကရဏာဒိဝသေန အနိဒ္ဒိသိတွာ ပစ္စတ္တဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အပေက္ခာယ အဘာဝတော။ တတ္ထ နိဒ္ဒိသိယမာနော သေသဒုတိယာနိယတပဏီတဘောဇနံ သမဏုဒ္ဒေသတတိယစတဥတ္ထပါဋိဒေသနီယေသု ဝိယ မဇ္ဈေ အနိဒ္ဒိသိတွာ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ပန…ပေ… ဩဘာသိတု’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၅၃) ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ဧဝ အာဒိမှိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အာဒိမှိ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု ဘေဒါနုဝတ္တကာဒီသု ပဉ္စတ္တိံသေသု သိက္ခာပဒေသု ဝိယ အနိဒ္ဒိသိတွာ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ဧဝ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိတောဝ ယောပန-သဒ္ဒေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၇။)သဟ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ သော ယသ္မာ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနိယော ဒွေ ဧကမဉ္စေ တုဝဋ္ဋေယျု’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၉၃၃) အာပတ္တိ ဝိယ ပရပ္ပဘဝံ အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ မေထုနဓမ္မာပတ္တိပိ ပရပ္ပဘဝါ ‘‘ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဝစနတောတိ စေ? တံ န, အဓိပ္ပါယဇာနနတော။ အနေကိဿာ ဧဝ ဘိက္ခုနိယာ အာပတ္တိ, န ဧကိဿာတိ နိယမော တတ္ထ အတ္ထိ, န ဧဝံ ဣဓ နိယမောတိ အနိယမိတာဓိပ္ပါယော။ လမ္ဗီမုဒုပိဋ္ဌီနံ ကုတော ‘‘ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅) ဝစနတော တေသံ မေထုနဓမ္မာပတ္တိ။ အယမတ္ထော စတဿော မေထုနဓမ္မပစ္စယာတိ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ သန္ဓာယ ‘‘ဆေဇ္ဇံ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၁) စ ပရိဝါရေ ဝုတ္တဝစနေန သာဓေတဗ္ဗော။
ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒေ တိဏ္ဏံ ဥဒ္ဓံ န သမနုဘာသိတဗ္ဗာ, န သံဃေန သံဃံ ဧကတော ကာတဗ္ဗန္တိ။ နယဒဿနတ္ထံ အာဒိတောဝ ‘‘ဘိက္ခူ ဟောန္တီ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသံ ကတွာ ပုန ‘‘ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၈) ဝုတ္တံ, အညထာ န တတော ဥဒ္ဓံ ‘‘အနုဝတ္တကာ ဟောန္တီ’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော နိဒါနဝိရောဓော။ ပဉ္စသတမတ္တာ ဟိ တဒနုဝတ္တကာ အဟေသုံ။ ယံ ပန သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ ‘‘သံဃော စတ္တာရော ပါစီနကေ ဘိက္ခူ, စတ္တာရော ပါဝေယျကေ ဘိက္ခူ သမ္မန္နေယျ …ပေ… သမ္မတာ’’တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၄၅၆) ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ။ သမ္မုတိကရဏမေဝ ဝါ တတိယံ ကတွာ ကပ္ပတိ။ န ဟိ တေ တေန ကမ္မေန ကမ္မာရဟာ ကမ္မကတာ ဟောန္တိ။ ယဿ သံဃော ကမ္မံ ကရောတိ, သော ကမ္မာရဟောတိ လက္ခဏံ။ န စ တဒါ သံဃော တေသံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ အကာသိ။ ဘဇာပိယမာနာ တေ ကမ္မပတ္တဘာဝံ ဘဇန္တိ။ အဓိကရဏဝူပသမကမ္မဿ ပတ္တာ ယုတ္တာ သံဃေန ကတာတိ ကတွာ ကမ္မပတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ ဟောန္တိ။ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗာ တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၈) ဝစနတော တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ။ သမ္မုတိကရဏမေဝ ကမ္မံ ဟောတီတိ စေ? တံ န, အဓိပ္ပါယဇာနနတော, တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယ ဧဝ တေ ဘိက္ခူ ကမ္မာရဟာ ကာတဗ္ဗာ, န ဒေါသာဂတိဝသေနာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ န ဟိ ပါစီနကာဒီနံ သမ္မုတိယာ အဓိကရဏဝူပသမသိဒ္ဓိ ဝိယ တေသံ သမနုဘာသနကမ္မေန တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂသိဒ္ဓိ ဟောတိ, သမ္မုတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၈။)နာမေသာ ပဌမံ အနုမတိံ ဂဟေတွာ ယာစိတွာဝ ကရီယတိ, န တထာ ကမ္မန္တိ။ ကမ္မကရဏေ ပန တဒတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ ပရသမ္မုတိယာ ဗဟုတရာဝ သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘မေထုနဓမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုလ္လနယေန လဒ္ဓနာမကံ သကပယောဂေန ဝါ ပရပယောဂေန ဝါ အတ္တနော နိမိတ္တဿ သကမဂ္ဂေ ဝါ ပရမဂ္ဂေ ဝါ ပရနိမိတ္တဿ ဝါ သကမဂ္ဂေ ဧဝ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဋ္ဌိတဥဒ္ဓရဏေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဋိသာဒိယနဝသေန သေဝေယျ, ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဝေသနာဒီနိ စတ္တာရိ ဝါ တီဏိ ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ပဋိသေဝေယျ, ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ, ပဝိဋ္ဌံ သာဒိယတိ, ဌိတံ သာဒိယတိ, ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိအာဒီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈) ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန စတူသုပိ စတဿော ပါရာဇိကာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ တေယေဝ ဧဝံ ဝဒန္တိ – အာပဇ္ဇတု မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိ, မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိယာ တံဘာဂိယာတိ အတ္တနော ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာပတ္တိယော, သံဃာဒိသေသာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌကာလေ မေထုနာဒိကံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုန ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကံ သံဃာဒိသေသာပတ္တိံ ဧကမနေကံ ဝါ ပဋိကရိတွာဝ သော ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ နိရာပတ္တိကော ဟောတိ, တသ္မာ သော ဂဟဋ္ဌကာလေ သာပတ္တိကောဝါတိ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နဿာပိ အတ္ထေဝ အာပတ္တိ။ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ပန အသုဇ္ဈနတော ‘‘ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဂဏနပယောဇနာဘာဝတော ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၅၈) ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝစနေနာယမတ္ထော သိဒ္ဓေါတိ ယုတ္တိဉ္စ ဝဒန္တိ။
ယဒိ ဧဝံ မာတိကာယမ္ပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ, ပါရာဇိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ, ပါရာဇိကဿ အနဝသေသဝစနမ္ပိ န ယုဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ, ဘိက္ခုဂဏနဉ္စ အနဝသေသေတွာ တိဋ္ဌတီတိ အနဝသေသဝစနန္တိ ကတွာ ပဝေသေဝ အာပတ္တိ, န ပဝိဋ္ဌာဒီသု။ တမေဝေကံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ပါရာဇိကာပတ္တိမ္ပိ အန္တော ကတွာ နိဒါနုဒ္ဒေသဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ မာတိကာယံ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂, ၄၄) ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဝစနံ တေန သရီရဗန္ဓနေန ဥပသမ္ပဒါယ အဘဗ္ဗဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝစနံ အန္တိမဝတ္ထုံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၉။)အဇ္ဈာပန္နဿာပိ ပါရာဇိကဿ အသံဝါသဿ သတော ပုဂ္ဂလဿ အထေယျသံဝါသကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ သော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ, တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နော ‘‘ဘိက္ခူ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုဒ္ဓေါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော, တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပါယော ဝဒတိ, အာပတ္တိ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) အနုပသမ္ပန္နဿ တဒဘာဝတော သိဒ္ဓေါ သော ဥပသမ္ပန္နော ‘‘ဘိက္ခူ’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ, တေန ပဒသောဓမ္မံ, သဟသေယျဉ္စ ဇနေတိ, ဘိက္ခုပေသုညာဒိဉ္စ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၃၉)။
နိဒါနာ မာတိကာဘေဒေါ, ဝိဘင်္ဂေါ တန္နိယာမကော၊
တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ, အနာပတ္တိ တဒညထာတိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၃-၄၄) –
အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သုဒိန္နဝတ္ထု (ပါရာ။ ၂၄ အာဒယော)-မက္ကဋိဝတ္ထု (ပါရာ။ ၄၀ အာဒယော)-ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု (ပါရာ။ ၄၃) စာတိ တိပ္ပဘေဒဝတ္ထု ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနံ နာမ။ တတော နိဒါနာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဣမိဿာ မာတိကာယ ဘေဒေါ ဇာတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘သစ္စံ, အာဝုသော, ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိယာ, နော ပုရိသေ, နော ပဏ္ဍကေ, နော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကေ စာ’’တိ မက္ကဋိပါရာဇိကော ဝိယ အညောပိ လေသံ ဩဍ္ဍေတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တာဒိသဿ အလေသောကာသဿ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, မက္ကဋိသင်္ခါတာ နိဒါနာ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မာတိကာယ ဝစနဘေဒေါ, န ဣတ္ထိယာ ဧဝ မေထုနသိဒ္ဓိဒဿနတော။ တသ္မာ ဝိဘင်္ဂေါ တန္နိယာမကော တဿာ မာတိကာယ အဓိပ္ပေတတ္ထနိယာမကော ဝိဘင်္ဂေါတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ဟိ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော, တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ, တယော ပဏ္ဍကာ, တယော ပုရိသာ။ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ, တိရစ္ဆာနဂတပုရိသဿ ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန သဗ္ဗလေသောကာသံ ပိဒဟိတွာ နိယမော ကတော။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ဧဝံ သာဓာရဏသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဝသေန ဝါ န ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ, ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တဒဝစနေန ဟိ ဘိက္ခုနီ ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၀။)ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘နာဟံ ဥပသမ္ပဒါကရဏကာလေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာ, တသ္မာ န အပစ္စက္ခာတသိက္ခာပိ မေထုနဓမ္မေန ပါရာဇိကာ ဟောမီ’’တိ။ ဝုစ္စတေ – ယထာ ဝုတ္တံ, တထာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ တထာ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ တဉ္စာနိဋ္ဌံ။ ဣဒမပရမနိဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ သာဓာရဏာနေဝ နာသာဓာရဏာနီ’’တိ။ အပိစာယံ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒံ တာနိ ဝဿာနိ ဘိက္ခူဟိ သင်္ဂမိတု’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝုတ္တံ။ တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါတိ တတော ဝိဘင်္ဂတော ‘‘အက္ခယိတေ သရီရေ ပါရာဇိကံ, ယေဘုယျေန ခယိတေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၇၃, ပရိ။ ၁၅၇) အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ တတော ဧဝ ဝိဘင်္ဂတော ယေန အာကာရေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာ, တတော အညေနာကာရေန အနာပတ္တိဘေဒေါဝ ဟောတိ။ ‘‘သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ, န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ အသတိ န ပညာယတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘နိဒါနာ မာတိကာဘေဒေါ’’တိ အယံ ဂါထာ သမာသတော ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဝိသေသကာရဏံ ပန တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဝိဘဝိဿတိ။
ပဌမပညတ္တိ တာဝ ပဌမဗောဓိံ အတိက္ကမိတွာ ပညတ္တတ္တာ, အာယသ္မတော သုဒိန္နဿ အဋ္ဌဝဿိကကာလေ ပညတ္တတ္တာ စ ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ပညတ္တာ, ဒုတိယပညတ္တိ ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ။ သော ဟိ အာယသ္မာ မက္ကဋိပါရာဇိကော ယထာ မာတုဂါမပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ န အဓိပ္ပေတာ, တထာ ဣဓာပီတိ သညာယ ‘‘သစ္စံ, အာဝုသော…ပေ… တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ, နော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁) အာဟ။ တတိယပညတ္တိ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၃) ဝစနတော, ဝေပုလ္လမဟတ္တမ္ပိ ဧတ္ထေဝ လဗ္ဘတီတိ ဣမံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒံ တိဝိဓမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဥပါဒါယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ကာလံ ပတွာ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနပဒံ။ ဘိက္ခူတိ တဿ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမပဒံ။ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ တဿ ဝိသေသနဝစနံ။ န ဟိ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုနာမကော, ယာ ဘဂဝတာ ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခူနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သိက္ခိတဗ္ဗာ သိက္ခာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၁။)ဝိဟိတာ, ‘‘ဧတ္ထ သဟ ဇီဝန္တီ’’တိ ယော စ သာဇီဝေါ ဝုတ္တော, တံ ဥဘယံ သမာပန္နောဝ ဟောတိ။ ကဒါ ပန သမာပန္နော ဟောတိ? ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ တဒုဘယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တောပိ တဒဇ္ဈုပဂတတ္တာ သမာပန္နောဝ နာမ ဟောတိ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ, ပါရာဇိကဘာဝံ ဝါ န ပါပုဏာတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခာသမာပန္နော သာဇီဝံ အဝီတိက္ကမန္တော သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ, တံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော, ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ဝါ ဧကစ္စံ သာဝသေသံ သာဇီဝံ ဝီတိက္ကမန္တော ဝါ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော နာမ န ဟောတိ။
ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပန စတုက္ကံ လဗ္ဘတိ – ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခု သိက္ခာသမာပန္နော သီလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော န သာဇီဝသမာပန္နော အစိတ္တကံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော, အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော သာဇီဝသမာပန္နော နိရာပတ္တိကော, အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော န စ သာဇီဝသမာပန္နော အနဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, အတ္ထိ ဥဘယသမာပန္နော သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော’’တိ။ အယမေတ္ထ စတုတ္ထော ဘိက္ခု ဥက္ကဋ္ဌော ဣဓ အဓိပ္ပေတော သိယာ။ န ဟိ ဘဂဝါ အနုက္ကဋ္ဌံ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ စေ? န, ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝစနဝိရောဓတော, ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပါယေ သတိ ‘‘သိက္ခာတိ တိဿော သိက္ခာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သိက္ခတ္တယသမာပန္နော ဟိ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌော။ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ပရတော ဝစနံ အပေက္ခိတွာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဝုတ္တာတိ စေ? န, တဿာပိ အဘဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ အဓိသီလသိက္ခံ ပရိပူရေန္တော, သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝိတုံ ဘဗ္ဗော, တံ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော, သာဇီဝဉ္စ ဝီတိက္ကမန္တောယေဝ ဟိ ပဋိသေဝေယျာတိ အဓိပ္ပါယာ။ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ သိက္ခာပဒသင်္ခါတော သာဇီဝေါ အဓိသီလသိက္ခမေဝ သင်္ဂဏှာတိ, န ဣတရသိက္ခာဒွယံ, တသ္မာ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဓိသီလသိက္ခာယ သင်္ဂါဟကော သာဇီဝေါ သိက္ခာသာဇီဝေါတိ ဝုတ္တော။ ဣတိ သာဇီဝဝိသေသနတ္ထံ သိက္ခာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ ဝိဘင်္ဂေ သိက္ခံ အပရာမသိတွာ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ, တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ (ပါရာ။ ၄၅) ဝုတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၂။)တေန ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဉ္စ ဥပသမ္ပဒူပဂမနန္တရတော ပဋ္ဌာယ သိက္ခနာဓိကာရတ္တာ ‘‘သိက္ခတီ’’တိ စ ‘‘သမာပန္နော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယော ဧဝံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ သင်္ခံ ဂတော, တာဒိသံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ အပရဘာဂေ သာဇီဝသင်္ခါတမေဝ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ တသ္မိံယေဝ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာတိ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။
ကိန္တု အဋ္ဌကထာနယော ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ, သော စ န ပဋိက္ခေပါရဟော ဟောတိ, အဓိပ္ပါယော ပနေတ္ထ ပရိယေသိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသု သိက္ခာပဒေသု ဣဒမေဝ ဘိက္ခုလက္ခဏံ သာဓာရဏံ ယဒိဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ။ ခီဏာသဝေါပိ သာဝကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကံ, တထာ သေက္ခော, ပုထုဇ္ဇနော ပန သစိတ္တကမ္ပိ, တသ္မာ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ သာမညမိဒံ ဘိက္ခုလက္ခဏန္တိ ကတွာ ကေဝလံ သိက္ခာသမာပန္နော, ကေဝလံ သာဇီဝသမာပန္နော, ဥဘယသမာပန္နော စာတိ သရူပေကဒေသဧကသေသနယေန ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တွေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အနုက္ကဋ္ဌာနံ ဂဟဏသိဒ္ဓိတော အဋ္ဌကထာယံ ဥက္ကဋ္ဌောဝ ဝုတ္တော။ တမေဝ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ, တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ သိက္ခာသဒ္ဒဿ အဝစနေ ပရိဟာရံ ဝတွာ ယသ္မာ ပန သော သိက္ခမ္ပိ သမာပန္နော, တသ္မာ သိက္ခာသမာပန္နောတိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ ဝတွာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယ, ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော, တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယမဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတသ္မိံ ပန အဓိပ္ပါယေ အဓိသီလသိက္ခာယ ဧဝ ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ, သီလာဓိကာရတော စ ဝိနယဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယန္တော သီလံ သမာဒိယတီတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သိက္ခာပဒံ ပစ္စက္ခန္တော သီလံ ပစ္စက္ခာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော နိဋ္ဌိတော ဟောတိ။
ကိံ ဣမိနာ ဝိသေသဝစနေန ပယောဇနံ, နနု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ‘‘ယော ပန သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ထေယျသံဝါသာဒိကော ကေဝလေန သမညာမတ္တေန,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၃။)ပဋိညာမတ္တေန ဝါ ဘိက္ခု, တဿာပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထိ, သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ စ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ ယော ဝါ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, တဿ စ, ယော ဝါ ပက္ခပဏ္ဍကတ္တာ ပဏ္ဍကဘာဝူပဂမနေန န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, တဿ စ တဒုဘယံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ စ ပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပဒါယ န ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣတရသ္မိံ ပက္ခေ ဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မိံ ပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပဏ္ဍကတ္တာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, သော ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာယ သိက္ခာယ အဘာဝေန သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ မုခေန ပရဿ အင်္ဂဇာတဂ္ဂဟဏနယေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ, တဿ ကုတော ပါရာဇိကာပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ အယံ နယော အပဏ္ဍကပက္ခံ အလဘမာနဿေဝ ပရတော ယုဇ္ဇတိ, လဘန္တဿ ပန အရူပသတ္တာနံ ကုသလာဒိသမာပတ္တိက္ခဏေ ဘဝင်္ဂဝိစ္ဆေဒေ သတိပိ အမရဏံ ဝိယ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ။ သံဝါသံ ဝါ သာဒိယန္တဿ န ထေယျသံဝါသကဘာဝေါ အတ္ထိ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နဿ ဝိယ။ န စ သဟသေယျာဒိံ ဇနေတိ။ ဂဏပူရကော ပန န ဟောတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော ဝိယ။ န သော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ ဣတရသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဟောတိ, အယံ ဣမဿ တတော ဝိသေသော။ ကိမယံ သဟေတုကော, ဥဒါဟု အဟေတုကောတိ? န အဟေတုကော။ ယတော ဥပသမ္ပဒါ တဿ အပဏ္ဍကပက္ခေ အနုညာတာ သဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ကိဿ နာနုညာတာတိ စေ? ပဏ္ဍကဘူတတ္တာ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကဿ ဝိယ။
အပိစ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဣမိနာ တဿ သိက္ခာသမာဒါနံ ဒီပေတွာ တံ သမာဒိန္နံ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ, တတ္ထ စ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ, န အညထာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ယထာဝုတ္တာနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ အဒိန္နံ…ပေ… ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ စီဝရံ ကာရာပေယျာ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။
‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မနုဿိတ္ထိံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပဂေဝ ပဏ္ဍကေ, ပုရိသေ ဝါတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၄။)ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ တာဝ မာတိကာယ ဝိနိစ္ဆယော အညတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဒီပေတဗ္ဗော။
သာရိပုတ္တဗေလဋ္ဌသီသာနန္ဒာဒယောပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏတ္တာ စ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနတော စ ကသ္မာ မဟာဝိဘင်္ဂေ ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါယေဝ အာဂတာတိ? ပဋိက္ခိတ္တာယ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယ အနုညာတပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ အာပတ္တိယာ ဘဗ္ဗတံ သန္ဓာယ တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တာပိ ဘဂဝတာ ပုန အနုညာတာတိ ဘိက္ခူနံ မိစ္ဆာဂါဟော ဝါ ဝိမတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ န ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဝဂ္ဂကမ္မ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇) ဝစနတော ကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ကတ္ထစိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘အကုပ္ပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ဧကစ္စံ န ဌာနာရဟံ, ယေန အပတ္တော ဩသာရဏံ သုဩသာရိတောတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဣဒမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣမိနာ အကုပ္ပသိဒ္ဓိတောတိ စေ? န, အဋ္ဌာနာရဟေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ဣမသ္မိံ အတ္ထေ န အဓိပ္ပေတော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဒွီဟိ ပနေတေဟိ ဧကတော ဝုတ္တေဟိ အယမတ္ထော ပညာယတိ – ကေဝလံ တေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ, ဌာနာရဟေန စ အကုပ္ပေန စ ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ, ကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော နာဓိပ္ပေတောတိ။
‘‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဩပပါတိကဉ္စာတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဩပပါတိကာ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿာတိ ဝဒန္တိ။ ‘သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဟောန္တီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန စတ္တာရိ ဝဿာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ, ‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာ’တိ ဣဒံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ။ ‘‘ကေစိ ဝဒန္တီ’’တိ ယတ္ထ ယတ္ထ လိခီယတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဝိစာရေတွာ အတ္ထံ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခယေ။ ဩပက္ကမိကေ ပဏ္ဍကဘာဝေါ အာရုဠှနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗော’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၀၉) လိခိတံ။
‘‘ဗိန္ဒုံ အဒတွာ စေ နိဝါသေတိ, ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ လိင်္ဂါနုရူပဿာတိ သာမဏေရာရဟဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၅။)ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂါနံ ‘‘ဂိဟီ မံ ‘သမဏော’တိ ဇာနန္တူ’’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ စ တေဟိ သံဝသိတုကာမတာယ စ အဘာဝါ ဒေါသော န ဇာတောတိ။ ‘‘ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ, သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သာမဏေရော န ဟောတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာနာတိ, န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခာဒိအတ္ထာယ စီဝရံ ပါရုပိတွာ သံဝါသံ သာဒိယန္တော ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ။ ပုန သော ‘သုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ကရိဿာမိ, ကိံ ဧတေနာတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန ဝါ ပစ္စယာဒိသုလဘတာယ ဝါ ကရိဿာမီ’တိ သုဒ္ဓမာနသော ဟုတွာ ယာဝ သော သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, တာဝ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဧဝံ သုဒ္ဓစိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သံဝါသံ သာဒိယတိ စေ, ထေယျသံဝါသကော ဟောတီတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣတရထာ သဗ္ဗံ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဧကေ။
‘‘နာဘိပရာမာသာဒိနာ ဇာတော တထာရူပံ ပိတရံ ဃာတေတိ စေ, ပိတုဃာတကော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
ယော ပန ကာယသံသဂ္ဂေန သီလဝိနာသံ ပါပေတိ, န သော ဘိက္ခုနိဒူသကော ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါန’’န္တိ ဝစနတော။ ဘိက္ခုနိံ ပန ဧကတောဥပသမ္ပန္နံ ဒူသေတွာပိ ဘိက္ခုနိဒူသကော ဟောတိ, သောပိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။ ဘိက္ခုနီ ပန ထေယျသံဝါသိကာ, မာတုပိတုအရဟန္တဃာတိကာ, လောဟိတုပ္ပါဒိကာ, တိတ္ထိယပက္ကန္တိကာ စ ဟောတိ, အဋ္ဌကထာသု အနာဂတံ ဝိနယဓရာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂) ဝုတ္တံ မရိယာဒံ အဝီတိက္ကမန္တော တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သိက္ခာပဒန္တိ အသဘာဝဓမ္မော သင်္ကေတောဝ, ဣဓ ပညတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ, တံ ပနတ္ထံ သန္ဓာယာတိ လိခိတံ။ သိက္ခာတိ တံ တံ သိက္ခာပဒံ, သိက္ခနဘာဝေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ သာဇီဝန္တိ ပညတ္တိ။ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ ‘‘မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သိက္ခာယ ဂုဏသမ္မတာယ ပုညသမ္မတာယ တန္တိယာ အဘာဝတော လောကဿ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ တတ္ထ န သမ္ဘဝတိ။ ပတ္ထနီယာ ဟိ သာ, တသ္မာ ‘‘ယဉ္စ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၆။)သာဇီဝံ သမာပန္နော, တသ္မိံ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ အပ္ပကာသေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏာယ ဟိ ဒုဗ္ဗလျံ သမ္ဘဝတီတိ ဥပတိဿော။ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မပဒံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနပဒဿ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဝါ ပရိဝါရကဘာဝေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယသ္မာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အကတံ ဟောတိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သိယာ ယသ္မာ န သဗ္ဗံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ, တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဌမံ ဝတွာ တဿ အတ္ထနိယမတ္ထံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? တံ န, ကသ္မာ? အတ္ထာနုက္ကမာဘာဝတော။ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယ, ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော, တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အနုက္ကမေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ, န အညထာ, တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ။ တေသံယေဝါတိ စုဒ္ဒသန္နံ။
‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ သာဓာရဏတ္ထံ ‘‘အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဝေသနံ နာမ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ အင်္ဂဇာတေန သမ္ဖုသနံ။ ပဝိဋ္ဌံ နာမ ယာဝ မူလံ ပဝေသေန္တဿ ဝိပ္ပကတကာလော ဝါယာမကာလော။ သုက္ကဝိသဋ္ဌိသမယေ အင်္ဂဇာတံ ဌိတံ နာမ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ နီဟရဏကာလော။ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌာနံ ဌိတံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ အသင်္ကရတော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဥဒ္ဓရဏကာလေသုပိ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ ဟောတိယေဝ။ သာဒိယနံ နာမ သေဝနစိတ္တဿ အဓိဝါသနစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒနံ။
ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ပညတ္တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒဉှိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ နိဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒါ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ တတိယာ သဟယောဂေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဝီသတိပိ ဘိက္ခူ စေ နိသိန္နာ, ပဉ္စမော ဝိနယဓရောဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, ဧဝံ သတိ ပါရာဇိကော စေ ဝိနယဓရော, ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ကောပေတီတိ စေ? န, ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝဂ္ဂေ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ယံ ကမ္မဝိပတ္တိလက္ခဏံ ဝုတ္တံ, တဿ တသ္မိံ နတ္ထိတာယ။ ‘‘ကထံ ဝတ္ထုတော ဝါ ဉတ္တိတော ဝါ အနုဿာဝနတော ဝါ သီမတော ဝါ ပရိသတော ဝါ’’တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ, နနု အယံ ‘‘ပရိသတော ဝါ’’တိ ဝစနေန သင်္ဂဟိတောတိ စေ? န, ‘‘ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ ပရိသတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၇)
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၇။)သုတ္တဿ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ တဿ အနာမဋ္ဌတ္တာတိ အယမတ္ထော ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သရူပေန ဝုတ္တပါဠိဝသေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ, တသ္မာ နယမုခံ ဒဿေတွာ သံခိတ္တောတိ လိခိတံ။ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု အာပတ္တီနံ အင်္ဂါနင်္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကသ္မာ? သမုဋ္ဌနာဒီနံ ပရိဝါရာဒီသု သင်္ခေပေန အာဂတတ္တာ တတ္ထ ဂဟေတွာ ဣဓာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ အနင်္ဂါနံ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော, သဗ္ဗတ္ထ သင်္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနင်္ဂတ္တေ ဝုစ္စမာနေ အတိဝိတ္ထာရတာယ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အနူနံ ဝတ္တဗ္ဗတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, သဗ္ဗာပတ္တီနံ သင်္ဂါဟကဝသေနာတိ အတ္ထော။
ယာနိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ကိရိယာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ဝသေန ကာယဝါစာ သဟ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အကိရိယာနံ ဝသေန ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အပ္ပမာဏံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဿ ကိရိယတ္တာ, အစိတ္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ကိရိယာ အာပတ္တိယာ အနင်္ဂန္တရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ ဧကစ္စံ ဗာဟုလ္လနယေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထေဝ ပဌမပါရာဇိကံ။ ဝိညတ္တိယာ အဘာဝေပိ ‘‘သော စေ သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ, န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, ဝိညတ္တိသင်္ခါတာပိ ကိရိယာ ဝိနာ သေဝနစိတ္တေန န ဟောတိ ဝုတ္တစိတ္တဇတ္တာ, ဝိကာရရူပတ္တာ, စိတ္တာနုပရိဝတ္တိကတ္တာ စ။ တသ္မာ ကိရိယာသင်္ခါတမိဒံ ဝိညတ္တိရူပံ, ဣတရံ စိတ္တဇရူပံ ဝိယ ဇနကစိတ္တေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ, ဣတရံ သဒ္ဒါယတနံ တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ကိရိယာယ သတိ ဧကန္တတော တဇ္ဇနကံ သေဝနစိတ္တံ အတ္ထိ ဧဝါတိ ကတွာ န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီတိ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ သမာနံ သေဝနစိတ္တံ န သဗ္ဗကာလံ ဝိညတ္တိံ ဇနေတိ, တသ္မာ ဝိနာပိ ဝိညတ္တိယာ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ‘‘သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပဇ္ဇတိ စေ, န သာဒိယတိ နာမ, တဿ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ဘဂဝါ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃၅) စိတ္တေနေဝ အာပတ္တိံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, န ကိရိယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗတော ဝါ အကတ္တဗ္ဗတော ဝါ ကာယာဒိဘေဒါပေက္ခမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, န အညထာတိ ဒဿနပ္ပယောဇနံ။ တေသု ကိရိယာဂ္ဂဟဏံ ကာယာဒီနံ သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဒဿနပ္ပယောဇနံ။ သညာဂ္ဂဟဏံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂါနင်္ဂစိတ္တဝိသေသဒဿနပ္ပယောဇနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၈။)တေန ယံ စိတ္တံ ကိရိယလက္ခဏေ ဝါ အကိရိယလက္ခဏေ ဝါ သန္နိဟိတံ, ယတော ဝါ ကိရိယာ ဝါ အကိရိယာ ဝါ ဟောတိ, န တံ အဝိသေသေန အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဝါ အနင်္ဂံ ဝါ ဟောတိ။ ကိန္တု ယာယ သညာယ ‘‘သညာဝိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ အင်္ဂံ, ဣတရံ အနင်္ဂန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ယေန စိတ္တေန သိက္ခာပဒံ သစိတ္တကံ ဟောတိ, တဒဘာဝါ အစိတ္တကံ, တေန တဿ အဝိသေသေန သာဝဇ္ဇတာယ ‘‘လောကဝဇ္ဇမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိန္တု သာဝဇ္ဇံယေဝ သမာနံ ဧကစ္စံ လောကဝဇ္ဇံ, ဧကစ္စံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဒဿနပ္ပယောဇနံ စိတ္တလောကဝဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ စိတ္တမေဝ ယသ္မာ ‘‘လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ မနောကမ္မမ္ပိ သိယာ အာပတ္တီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏပ္ပယောဇနံ ကမ္မဂ္ဂဟဏံ။
ယံ ပနေတ္ထ အကိရိယလက္ခဏံ ကမ္မံ, တံ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ သိယာတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏပ္ပယောဇနံ ကုသလတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ ယာ ပနေတ္ထ အဗျာကတာပတ္တိ, တံ ဧကစ္စံ အဝေဒနမ္ပိ နိရောဓံ သမာပန္နော အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒနာတ္တိကံ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ဝေဒနာတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ သိက္ခာပဒဉှိ သစိတ္တကပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အစိတ္တကေနာပန္နမ္ပိ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’မိစေဝ ဝုစ္စတိ။ တတြိဒံ သာဓကသုတ္တံ – ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အစိတ္တကော အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကော ဝုဋ္ဌာတိ (ပရိ။ ၃၂၄), အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၇၀)။ ‘‘သစိတ္တကံ အာပတ္တိဒီပနံ, သညာဝိမောက္ခံ အနာပတ္တိဒီပနံ, အစိတ္တကံ ဝတ္ထုအဇာနနံ, နောသညာဝိမောက္ခံ ဝီတိက္ကမနာဇာနနံ။ ဣဒမေဝ တေသံ နာနာတ္တ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၁-၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) လိခိတံ။
သစိတ္တကပက္ခေတိ ဧတ္ထ အယံ တာဝ ဂဏ္ဌိပဒနယော – သစိတ္တကပက္ခေတိ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကေသု ပန ယံ ဧကန္တမကုသလေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, တဉ္စ ဥဘယံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ သုရာပါနသ္မိဉှိ ‘‘သုရာ’’တိ ဝါ ‘‘ပါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝါတိ။ တတ္ထ ‘‘န ဝဋ္ဋတီတိ ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿပိ လောကဝဇ္ဇတာပသင်္ဂတော။ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရိတုကာမတာယ စ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန လိခိတံ – ‘‘ဣဓ ‘သစိတ္တက’န္တိ စ ‘အစိတ္တက’န္တိ စ ဝိစာရဏာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေ ဧဝ ဟောတိ, န ပညတ္တိဝိဇာနနေ။ ယဒိ ပညတ္တိဝိဇာနနေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၂၉။)ဟောတိ, သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနေဝ သိယုံ, န စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနိ။ တသ္မာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေ ဧဝ ဟောတီတိ ဣဒံ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သေခိယေသု ပညတ္တိဝိဇာနနမေဝ ပမာဏံ, န ဝတ္ထုမတ္တဝိဇာနန’’န္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိံ ဂဟေတွာ ယဿ သိက္ခာပဒဿ သစိတ္တကဿ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တံ လောကဝဇ္ဇံ, သစိတ္တကာစိတ္တကသင်္ခါတဿ အစိတ္တကဿ စ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တမ္ပိ သုရာပါနာဒိလောကဝဇ္ဇန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, အယံ လောကဝဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ အစိတ္တကံ သန္ဓာယာဟ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကာယ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထီတိ, ဧဝံ သန္တေပိ အနိယမေန ဝုတ္တဉ္စ နိယမဝသေန ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
တိရစ္ဆာနာနံ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေန ထုလ္လစ္စယာဒိကာရံ နိဝတ္တေတိ။ ကိရိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌိတံ သာဒိယတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈) ဝုတ္တတ္တာ တံ ကထန္တိ စေ? ‘‘သာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကိရိယာ ဧဝ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ကာယကမ္မံ မနောကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န, ပစုရဝေါဟာရဝသေန ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာယ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ လိခိတံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သံသန္ဒေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒုန္နိက္ခိတ္တဿ, ဘိက္ခဝေ, ပဒဗျဉ္ဇနဿ အတ္ထောပိ ဒုန္နယော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝဒန္တေနာပိ အတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထမေဝ ပဒဗျဉ္ဇနဿ သုနိက္ခိတ္တဘာဝေါ ဣစ္ဆိတော, န အက္ခရဝစနာယ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အတ္ထဉှိ နာထော သရဏံ အဝေါစာ’’တိအာဒိ။
ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါတိ လက္ခဏာနုပညတ္တိကတ္တာ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗသ္မိဉှိ ဝိနယပိဋကေ ဂါမော, ဂါမူပစာရော, ဂါမက္ခေတ္တံ, ဂါမသီမာ, ဂါမသီမူပစာရောတိ ပဉ္စဝိဓော ဂါမဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ အာရညကသီမာယ ဧကံ အဂါမကံ အရညံ, သံဝိဓာနသိက္ခာပဒါနံ (ပါစိ။ ၁၈၀ အာဒယော) ဧကံ, သဂါမကံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၀။)ဧကံ, အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဧကံ, ဂဏမှာဩဟီယနကဿ (ပါစိ။ ၆၉၁) ဧကန္တိ ပဉ္စဝိဓော အရညဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတိ, အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမကိစ္စံ ကရောတိ, တထာ အတ္ထိ အရညံ န အရညပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတိ, အတ္ထိ အရညံ န အရညကိစ္စံ ကရောတီတိ အယမ္ပိ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကမ္မဝါစာယ ဌပေတွာ ‘‘ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ဂါမော နာမ ပရိက္ခိတ္တော စေ, ပရိက္ခေပဿ အန္တော, အပရိက္ခိတ္တော စေ, ပရိက္ခေပေါကာသတော အန္တော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တောဂါမော’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၈) အာဂတော။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တရဃရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) အာဂတော အနာသင်္ကတော။ ယထာဟ ‘‘အန္တရဃရေ နိက္ခိပေယျာတိ သမန္တာ ဂေါစရဂါမေ နိက္ခိပေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၄)။ တထာ အန္တရဃရပ္ပဋိသံယုတ္တာနံ သေခိယာနံ အယမေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧကာ ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၈၇) ဧတ္ထာပိ အယမေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တိယာ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။
ယေသု ပုရာဏပေါတ္ထကေသု ‘‘ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာ’’တိ လိခိတံ, တံ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒေသု အာစိဏ္ဏံ နယံ ဂဟေတွာ ပမာဒေန လိခီယတိ, န ပမာဏံ။ ယေသု စ ပေါတ္ထကေသု ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဿ ဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၅၁၃) ‘‘ဂါမံ ပဝိသေယျာတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿာ’’တိ လိခီယတိ, သာ ပမာဒလေခါ။ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာတိ တတ္ထ ပါဌော။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၂)။ ဣဓ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆိတွာတိ…ပေ… ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’’တိအာဒိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။
ယံ ပန ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာဓိကာရေ ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ ဝါ အတိက္ကမန္တေ, ဥပစာရံ ဝါ ဩက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ, ဩက္ကန္တမတ္တေ စ သံဃာဒိသေသော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ဩက္ကန္တေ, ဩက္ကန္တမတ္တေ’’တိ ဧတာနိ ပဒါနိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၁။)အဓိကာနိ, ကေဝလံ လိခိတကေဟိ အညေဟိ လိခိတာနိ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဩက္ကန္တမတ္တေ စာ’’တိ ပဒံ န ဒိဿတိ, ဣတရံ ဒိဿတိ။ တာနိ ဒွေ ပဒါနိ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၉၂) ဟိ ပါဠိ။ တထာ သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ ‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကမတိ, ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကမတိ, သံဃာဒိသေသော။ အပိစေတ္ထ သကဂါမတော…ပေ… ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ ဥပစာရေ ဝါ အတိက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဟိ ဝုတ္တံ။
ဂဏ္ဌိပဒေ စဿ ‘‘ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပစာရေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ‘ဩက္ကမန္တိယာ’တိပိ ပေါတ္ထကေသု ဧကစ္စေသု ဒိဿတိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ‘အတိက္ကာမေန္တိယာ’တိ ဝစနေနာပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ ဧဝ ဝသေန ဥပစာရော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော, ဣတရထာ ယထာ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ပရိက္ခေပံ ဝိယ ကတွာ ‘အတိက္ကာမေန္တိယာ’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ တတ္ထာပိ ‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တဿာ’တိ ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဥတ္တရိမေကော လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရောတိ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံယေဝ ဥပစာရန္တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ပရိက္ခေပပအက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာနံ နိန္နာနာကရဏဒီပနတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပါဠိဝိသေသမသလ္လက္ခေတွာ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿ ဣဓ ဥပစာရော ပရိက္ခေပေါ ယထာ ဘဝေယျ, တံ ဥပစာရံ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ ပါဠိယာ ဝိသေသသမ္ဘဝတောတိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဓ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ‘‘ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ…ပေ… အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ ဣမေသု ယထာဝုတ္တေသု ဌာနေသု ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေါဝ ဂါမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၂။)ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ‘‘ဂါမော နာမ ဧကကုဋိကောပီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တံ။ ဣမဿ ဝသေန အသတိပိ ပရိက္ခေပါတိက္ကမေ, ဥပစာရောက္ကမနေ ဝါ အန္တရာရာမတော ဝါ ဘိက္ခုနုပဿယတော ဝါ တိတ္ထိယသေယျတော ဝါ ပဋိက္ကမနတော ဝါ တံ ဂါမံ ပဝိသန္တဿ အန္တရာရာမပရိက္ခေပဿ, ဥပစာရဿ ဝါ အတိက္ကမနဝသေန ဂါမပစ္စယာ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဂါမူပစာရော ပန ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါဝ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါကာသောဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂါမူပစာရောတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါကာသော။ တေသု အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကော ဘိက္ခု ပရိဟာရံ န လဘတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄)။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ, ယေန အယံ ဂါမော, ဂါမူပစာရော စ ဣဓ အညထာ, အညတ္ထ တထာတိ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ‘ဘဂဝတာ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ အနုညာတာ’တိ အန္တရဃရေ စီဝရာနိ နိက္ခိပန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၃) ဣမိဿာ ဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယတ္ထ အန္တရဃရသညာ, တတ္ထ အဝိပ္ပဝါသသီမာ န ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေန စ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တောဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောဂါမေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၇၈) စ ‘‘သဘာယေ ဝါ ဒွါရမူလေ ဝါ, ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝသန္တောယေဝ ဟိ ကပ္ပိယဘူမိယံ နိက္ခိတ္တစီဝရံ ရက္ခတိ။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ပန ‘‘ယသ္မာ ယတ္ထ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တေန ဂါမေန ဝိပ္ပဝသန္တော စီဝရေန ဝိပ္ပဝသတီတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ပုန ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ သိက္ခာပဒေ ဂါမသီမာ ဂါမော နာမာတိ အဓိပ္ပေတော။ တတ္ထ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၁၃) ဝစနတော ပရိက္ခေပေါ န ဂါမော။ ကိန္တု ဂါမူပစာရောတိ လေသေန ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဣမိနာ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသော ဂါမူပစာရောတိ သိဒ္ဓံ။ တဒတ္ထသမ္ဘဝတော တသ္မိံ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရောတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ, မဟာပစ္စရိယမ္ပိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၃။)ဝုတ္တံ။ ဥပစာရော ဟိ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒီသု ဒွါရံ, ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော’’တိ ဧတ္ထ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရသင်္ခါတံ ပမာဏံ, တသ္မာ ‘‘ဂါမူပစာရောတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါကာသော’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ကုရုန္ဒိယံ, မဟာပစ္စရိယဉ္စ။ တထာ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘အဇ္ဈာရာမော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာရာမဿ အန္တော အာရာမော, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော။ အဇ္ဈာဝသထော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာဝသထဿ အန္တော အာဝသထော, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော’’တိအာဒီသု ဒိဿတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိအာဒီသု ဒိဿတိ။ တသ္မာ ဒုတိယော လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရောတိ အဓိပ္ပေတော။
‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ပါဠိဝိသေသသမ္ဘဝတော စ ပဌမော လေဍ္ဍုပါတော ဂါမော ဧဝ, ဒုတိယော ဂါမူပစာရောတိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ ပန ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရောတိ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ဧတ္တာဝတာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဒုဝိဓော ဥပစာရော, အပရိက္ခိတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓော ဥပစာရော ယတ္ထ သမ္ဘဝတိ, ယတ္ထ စ န သမ္ဘဝတိ, တံ သဗ္ဗံ ဒဿိတံ ဟောတိ။
ဂါမခေတ္တဿ စ ဂါမသီမာယ စ လက္ခဏံ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။ ဥဘယဉှိ အတ္ထတော ဧကံ။ တတ္ထ ဂါမသီမာယ ဂါမဘာဝေါ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဂါမသီမူပစာရော နာမ မနုဿာနံ ကဋ္ဌတိဏပုပ္ဖဖလာဒိအတ္ထိကာနံ ဝနစရကာနံ ဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနံ။ ဣမဿ ဂါမသီမူပစာရဘာဝေါ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ, ‘‘အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) အာဂတဋ္ဌာနေ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၄၇) စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ ဘဂဝါ ဂါမန္တဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ သီမံ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ဝတွာ ဒဿေတိ။ တဒနန္တရမေဝ ‘‘အဂါမကေ’’တိအာဒိနာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ ဒဿေတိ။ တသ္မာ ယော ဘိက္ခု ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ န ဝိဟရတိ, ကေဝလံ နာဝါယံ ဝါ ထလမဂ္ဂေန ဝါ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ဟောတိ, တဿ တတ္ထ တတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧကကုလဿ သတ္ထော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၄။)ဟောတိ, သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၈၉)။ ဣဒမေဝ အရညံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကသီမာယ ဧကံ အဂါမကံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ယံ သန္ဓာယ ‘‘အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒါနံ ဧကံ အဂါမကံ အရညံ နာမ။
ပုရိမေန ပန သဃရံ သင်္ဂဟိတံ, ဣမိနာ တမသင်္ဂဟိတန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဂဏမှာ ဩဟီယနာဓိကာရေ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ‘‘အဂါမကေ အရညေတိ ဧတ္ထ ‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ လက္ခဏံ အရညံ။ တံ ပနေတ ကေဝလံ ဂါမာဘာဝေန ‘အဂါမက’န္တိ ဝုတ္တံ, န ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄၊ ပါစိ။ ၅၇၃) ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အာရညကသေနာသနံ နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပတော ဗဟိ, အပရိက္ခိတ္တဿ ပန ပရိက္ခေပေါကာသတော ဗဟိ သရုက္ခံ ဝါ အရုက္ခံ ဝါ ဝိဟာရေ ကုန္နဒိသမာကိဏ္ဏမ္ပိ အရညံ နာမ။ တထာ ‘‘ဂဏမှာ ဩဟီယနကဿ ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အရညံဝ။ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ အဂါမကဘာဝေန အာဂတဋ္ဌာနေ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ ဟုတွာ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနေ ဧကမေဝ အာပတ္တိံ ကရောတိ, တတော ဥဒ္ဓံ အနာပတ္တိ။ ‘‘သံဝိဓာနသိက္ခာပဒါနံ ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ ပန အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ ဧကေကံ အာပတ္တိံ ကရောတိ, န တတော ဩရံ။ ဣတရာနိ တီဏိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ဩရမေဝ တတ္ထ ဝုတ္တဝိဓိံ န သမ္ပာဒေန္တိ, ပရံ သမ္ပာဒေန္တိ။ ဧဝမေတေသံ အညမညနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ပဉ္စဝိဓေ ဂါမေ ယော ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တော, သော န ကတ္ထစိ ဝိနယပိဋကေ ဥပယောဂံ ဂတော, ကေဝလံ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော အပရော ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရော နာမာတိ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ပရိက္ခိတ္တဿပိ စေ ဂါမဿ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ကပ္ပိယဘူမိသမာနော ဥပစာရောတိ ဝုတ္တော, ပဂေဝ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော ဧကော။ သော ပန ပါကဋတ္တာ စ အဇ္ဈောကာသတ္တာ စ ဩက္ကမန္တဿ အာပတ္တိံ ကရောတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၅။)ဌပေတွာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တိံ။ ဘိက္ခုနိယော ဟိ တသ္မိံ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတေ ဂါမူပစာရေ ဝသန္တီ အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ, ဂါမံ ပဝိသန္တီ ဂါမန္တရာပတ္တိဉ္စ။ တာသဉှိ ဌိတဋ္ဌာနံ အရညသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ ‘‘တာဝဒေဝ ဆာယာ မေတဗ္ဗာ…ပေ… တဿာ တယော စ နိဿယေ, အဋ္ဌ စ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခေယျာထာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၀) ဝစနတော။ အရညပ္ပဋိသံယုတ္တာနံ သိက္ခာပဒါနံ, ဝိကာလေဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဿ (ပါစိ။ ၅၀၈) စ ဘိက္ခုနီနံ အသာဓာရဏတ္တာ စ အန္တရာရာမဘိက္ခုနုပဿယပ္ပဋိက္ကမနာဒီနံ ကပ္ပိယဘူမိဘာဝဝစနတော စ ‘‘ဧကာ ဂဏမှာ ဩဟီယေယျာတိ အဂါမကေ အရညေ ဒုတိယိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဒဿနူပစာရံ ဝါ သဝနူပစာရံ ဝါ ဝိဇဟန္တိယာ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိသိက္ခာပဒပညတ္တိတော (ပါစိ။ ၆၉၂) စ ဘိက္ခုနိက္ခန္ဓကနယဧန ဝါ ယသ္မာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရတော ပဋ္ဌာယ နီယတိ, တတ္ထ အန္တရဃရေ နိက္ခိတ္တစီဝရေ သတိ စတုရင်္ဂသမောဓာနေန ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တသ္မာ သဂါမကံ နာမ ဟောတိ။
အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဧကံ နာမ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနိယာ အရညေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, ယာ ဝသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၁) ဝစနတော ဘိက္ခုနီနံ အရညဝါသော နာမ နတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ တာယ ဟိ အရညေ ဘိက္ခုနုပဿယေ သတိ အန္တောအာဝါသေပိ ဒုတိယိကာယ ဒဿနသဝနူပစာရံ ဝိဇဟန္တိယာ အာပတ္တိ။ တသ္မာ အဝိပ္ပဝါသသီမာဓိကာရေ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ယံ ဌာနံ ဌပိတံ, တတ္ထေဝ ဘိက္ခုနုပဿယောပိ ကပ္ပတိ, န တတော ပရံ။
တာသဉ္စ အဝိပ္ပဝါသသီမာကမ္မဝါစာယံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ ဝစနံ နတ္ထီတိ ကတွာ တေသွေဝ ဂါမဂါမူပစာရေသု ဖရတိ။ တတော ပရံ ဒုတိယေသု လေဍ္ဍုပါတာဒီသု တာသံ အကပ္ပိယဘူမိကတ္တာ န သမာနသံဝါသကသီမာ အရညေ ဖရတိ ဘိက္ခူနံ ဂါမဂါမူပစာရံ ဝိယ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဌပေတွာ ဂါမန္တရာပတ္တိ’’န္တိ။
ဧဝံ တာဝ ပဉ္စဝိဓံ ဂါမဘေဒံ, အရညဘေဒဉ္စ ဉတွာ ဣဒါနိ ‘‘အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတီ’’တိအာဒိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အမနုဿော နာမ ယော သဗ္ဗသော ဝါ မနုဿာနံ အဘာဝေန ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတော’’တိ ဝုတ္တော, သော ဂါမော န ဂါမပရိဟာရံ ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒေ လဘတိ။ ယဉှိ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၆။)စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ, သေသကာလေ သုညံ ဟောတိ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၄၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀) ဝုတ္တံ။ ယော ပန ပဋိရာဇစောရာဒီဟိ ဝိလုတ္တတ္တာ, ကေဝလံ ဘယေန ဝါ ဆဍ္ဍိတော သဃရောဝ အန္တရဟိတဂါမဘူတော, သော ‘‘ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၃) ဝုတ္တပါစိတ္တိယံ ဇနေတိ, ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ, သေခိယေ စတ္တာရိ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပန ဂါမော ယတော ဝါ မနုဿာ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပုနပိ အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာတိ ဝုတ္တော, အမနုဿော သော ပကတိဂါမသဒိသောဝ။
အတ္ထိ အရညံ န အရညပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော, တတော ပရံ နာနူပစာရော’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) ဧတ္ထ ယွာယံ နာနူပစာရောတိ ဝုတ္တော, တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပရိက္ခိတ္တဿ ဧကလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတော ဂါမူပစာရနာမကော ဂါမော, ယော ဝါ သတ္ထော နာတိရေကစာတုမာသနိဝိဋ္ဌော, သော အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမကိစ္စံ ကရောတိ။ န ဟိ တံ ဌာနံ ဩက္ကမန္တော ဂါမပ္ပဝေသနာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ယံ ပန ဂါမသီမာယ ပရိယာပန္နံ မနုဿာနံ ဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနဘူတံ အရညံ, တံ အတ္ထိ အရညံ န အရညကိစ္စံ ကရောတိ နာမ။ န ဟိ တတ္ထ အာရညကသီမာ လဗ္ဘတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ ဣမိဿာ အနုပညတ္တိယာ လက္ခဏာနုပညတ္တိဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။
‘‘ဂေါနိသာဒိနိဝိဋ္ဌောပိ ဂါမော’’တိ ဧတ္ထ သစေ တဿ ဂါမဿ ဂါမခေတ္တပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ, သဗ္ဗောပိ ဧကော ဂါမော။ နော စေ, ဥပစာရေန ဝါ ပရိက္ခေပေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ သစေ ဂါမခေတ္တေ သတိ ကာနိစိ တာနိ ဃရာနိ အညမညဥပစာရပ္ပဟောနကံ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဒူရေ ဒူရေ ကတာနိ ဟောန္တိ, ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသေ ဥပစာရောဝ ပမာဏံ။ အန္တရဃရပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သေခိယေသု, ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တီသု စ ဃရာနံ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ပမာဏံ, ဥပေါသထာဒိကမ္မာနံ ဂါမခေတ္တံ ပမာဏံ, အာရညကသေနာသနဿ အာသန္နဃရဿ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စဓနုသတန္တရတာ ပမာဏန္တိ ဧဝံ နော ပဋိဘာနန္တိ အာစရိယာ။
‘‘ယမ္ပိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမခေတ္တေ ဧကံ ပဒေသံ ‘အယမ္ပိ ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ, သောပိ ဝိသုံဂါမသီမာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၇။)ဟောတိယေဝါ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော တံ ပဝိသန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တိ ဟောတိ ဧဝ။ သစေ တတ္ထ ဝိဟာရော ဝါ ဒေဝကုလံ ဝါ သဘာ ဝါ ဂေဟံ ဝါ နတ္ထိ, ကေဝလံ ဝတ္ထုမတ္တကမေဝ ဟောတိ, ဂါမောတိ ဝိနယကမ္မံ သဗ္ဗံ တတ္ထ ကပ္ပတိ။ ‘‘အမနုဿော ဂါမော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ဌာနံ ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရေ ဝါ ဥပစာရဗ္ဘန္တရေ ဝါ ဟောတိ, ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စေ, အရညံ ဝိယ ယထာသုခံ ဂန္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ စေ အာရာမော ဝါ တိတ္ထိယသေယျာဒီသု အညတရောဝါ ဟောတိ, လဒ္ဓကပ္ပမေဝ။ ဘိက္ခုနုပဿယော စေ ဟောတိ, ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တိ ပရိဟရိတဗ္ဗာ။ ‘‘အရညံ နာမ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရညံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဧတ္ထ ပရိက္ခေပေ သတိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ ဂါမမေဝ ဌပေတွာ အဝသေသံ တဿ ဥပစာရံ, တတော ပရဉ္စ အရညံ နာမ, ပရိက္ခေပေ အသတိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ ဂါမူပစာရမေဝ ဌပေတွာ တတော ပရံ အဝသေသံ အရညံ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ သတိ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဝုတ္တလက္ခဏေ အဂါမကေ အရညေ ဂဏမှာဩဟီယနာပတ္တိ, တတ္ထ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဖရဏံ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာပတ္တိယာ အနာပတ္တီတိ ဧဝမာဒိဝိနယဝိဓိ သမေတိ, အညထာ န သမေတိ။
‘‘ဌပေတွာ ဂါမူပစာရံ အဝသေသံ အရညံ နာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တေ ဂါမူပစာရတော ပရော အရညန္တိ သိဒ္ဓေ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမ’’န္တိ ဝိသေသတ္ထော န ဒိဿတိ, ဂါမဿ ပန အရညဘာဝပ္ပသင်္ဂဘယာ ဝုတ္တန္တိ စေ? န, ဂါမူပစာရဿ အဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ သတိ ဟိ ဂါမေ ဂါမူပစာရော ဟောတိ, သော စ တဝ မတေန အရညဘူတော။ ကုတော ဒါနိ ဂါမူပစာရော။ ဂါမူပစာရောပိ စေ အရညသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, ပရောဝ ဂါမောတိ ကတွာ န ယုတ္တံ ဂါမဿ အရညဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ။ တသ္မာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဂါမူပစာရောပိ ‘‘ဂါမော’’ တွေဝ သင်္ဂဟိတော။ တသ္မာ ဂါမဿ အရညဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမံ အဝသေသံ အရညံ နာမာ’’တိ ဧတ္တကံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န, အရညဿ ပရိစ္ဆေဒဇာနနပ္ပသင်္ဂတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တော ‘‘အရညပရိစ္ဆေဒေါ န ပညာယတီ’’တိ နော လဒ္ဓိ။ ဂါမူပစာရပရိယန္တော ဟိ ဣဓ ဂါမော နာမ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဂါမဿ စ အရညဿ စ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘အရညဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၈။)ကိမတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာစရိယေန ပဌမဂါမူပစာရံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထ’’န္တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေ ဟိ ဗာဟိရဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ ဂါမူပစာရံ အရညံ နာမ။ ဂါမပရိစ္ဆေဒဝစနေ ပယောဇနံ ပနေတ္ထ နတ္ထိ ပရိက္ခေပေနေဝ ပါကဋဘူတတ္တာ။ ဒုတိယဂါမူပစာရောဝ ဂါမဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော ပရိက္ခေပဘာဝေန အပါကဋတ္တာ။ တတ္ထ ပဌမဂါမူပစာရော စေ အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော, တတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေ သုဗျတ္တတရံ အရညပရိစ္ဆေဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ, မိစ္ဆာဂါဟော စ န ဟောတိ။
‘‘မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ အယံ ဂါမူပစာရောဝ အရညံ ဂါမူပစာရဿ ဝိဘင်္ဂတ္တာ။ ယဒိ အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, အဝုတ္တကမေဝ, အရညတော ပရန္တိ စ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတီတိ စေ, နနု ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမမေဝ ဣဒံ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ? အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတောတိ ပန ဧဝံ ဝစနပ္ပယောဇနံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ စ ဂါမဿ ယွာယံ လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရော’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော, တဿ နိယမနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘အရညံ နာမာ’’တိ ပဒံ အနုဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ ဥဒ္ဓရဏဿ ကတတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ မာတိကာယံ အဝိဇ္ဇမာနံ ပဒံ ဥဒ္ဓရန္တော တယော အတ္ထဝသေ ဒဿေတိ။ သေယျထိဒံ – အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနမေကော အတ္ထော, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရေန သဒ္ဓိံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနမေကော, န ကေဝလံ အပရိက္ခိတ္တဿယေဝ ဥပစာရော ဝိနယာဓိကာရေ သပ္ပယောဇနော ဒဿိတဗ္ဗော, နိပ္ပယောဇနောပိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော ဣမိနာ ပရိယာယေန လဗ္ဘတီတိ အနုသင်္ဂပ္ပယောဇနမေကော အတ္ထောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဣဒံ ဘဂဝါ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ အဘာသိ။ သေယျထိဒံ – အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနမေကော, အဝိပ္ပဝါသသီမာဓိကာရေ အယမေဝ ဂါမူပစာရောတိ ဒဿနမေကော, တတ္ထ ဌိတဿ ဒုတိယော လေဍ္ဍုပါတော သဗ္ဗတ္ထ ဂါမပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု သကိစ္စကော ဥပစာရောတိ ဒဿနမေကောတိ ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိယာ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရဏေန တယော အတ္ထဝသေ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၃၉။)တထာ အဝိပ္ပဝါသသီမာကမ္မဝါစာယ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထာပိ ပရိက္ခေပေ သတိ ဂါမံ ဌပေတွာ, အသတိ ဂါမူပစာရံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခိတ္တဿ, အပရိက္ခိတ္တဿ စ မဇ္ဈေ အာရာမေ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ အယံ နယော အတိဝိယ ယုဇ္ဇတိ။ ဥဘယပရိဝဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝါ ဥဘယတ္ထ ဥဘယံ လဗ္ဘတေဝ။ ‘‘အန္တရာရာမေသု ပန အာစိဏ္ဏကပ္ပါ ဘိက္ခူ အဝိပ္ပဝါသသီမံ သမ္မန္နန္တီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္တရဃရပ္ပဋိသံယုတ္တာနံ သေခိယာနံ အန္တရာရာမေသု အသမ္ဘဝတော အန္တရာရာမော န ဂါမသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ တတ္ထပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ရုဟတေဝါ’’တိ ဧကေ။ တေ ဘိက္ခူ ဒုတိယဿ ဂါမူပစာရဿ ဂါမသင်္ခါသဘာဝတော တာသံ ဣမာယ ဒုတိယာယ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာယ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ အဇ္ဈာရာမော ပန ဂါမောပိ သမာနော တိတ္ထိယသေယျာဒိ ဝိယ ကပ္ပိယဘူမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အာပတ္တိယာ ပရိစ္ဆေဒံ, တထာနာပတ္တိယာပိ စ၊
ဒဿေတုံ ဂါမသမ္ဗန္ဓ-သိက္ခာပဒဝိဘာဝနေ။
ဂါမဂါမူပစာရာ ဒွေ, ဒဿိတာ ဣဓ တာဒိနာ၊
သီမာ သီမူပစာရာ တု, အနေကန္တာတိ နုဒ္ဓဋာ။
ဥပစာရာ စ ဒွေ ဟောန္တိ, ဗာဟိရဗ္ဘန္တရဗ္ဗသာ၊
ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တ-ဘေဒါ စေ စတုရော သိယုံ။
အယဉှိ ဥပစာရသဒ္ဒေါ ဝိနယပိဋကေ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဂိလာနေနပိ အာရာမေ အာရာမူပစာရေ ဆတ္တံ ဓာရေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၀) ဧဝမာဒီသု ဗာဟိရေ ဥပစာရေ ဒိဿတိ။ ဗာဟိရော ဥပစာရော နာမ ပရိက္ခေပတော, ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဝါ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော။ ‘‘အဇ္ဈာရာမော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာရာမဿ အန္တောအာရာမော, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော။ အဇ္ဈာဝသထော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာဝသထဿ အန္တောအာဝသထော, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၅၀၆) ပန ဥပစာရသဒ္ဒေါ အဗ္ဘန္တရေ ဥပစာရေ ဒိဿတိ။ အဗ္ဘန္တရော ဥပစာရော စ နာမ ပရိက္ခေပေါ, ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနဉ္စ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ပရိက္ခေပေါ ‘‘အဇ္ဈာရာမော, အဇ္ဈာဝသထော’’တိ ဝါ န ဝုစ္စတိ, အန္တော ဧဝ အာရာမော, အာဝသထောတိ ဝါ။ တေသု ဗာဟိရဗ္ဘန္တရဘေဒဘိန္နေသု ဒွီသု ဥပစာရေသု အဝိပ္ပဝါသသီမာဓိကာရေ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ဂါမူပစာရော နာမ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၀။)အဗ္ဘန္တရူပစာရော အဓိပ္ပေတော, န ဗာဟိရော။ ဘိက္ခုနိယာ အရညသညိတတာယ တဿ ဗာဟိရဿ, တဿာ ဂါမန္တရာပတ္တိယာ ဌာနဘူတတ္တာ စ အဗ္ဘန္တရဥပစာရဿာတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဒွယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဣဓ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဝိဘင်္ဂေယေဝ ပဌမော ဂါမူပစာရော ဒဿိတော, သော ဗာဟိရော, ဒုတိယော အဗ္ဘန္တရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမေန စ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတော ဗာဟိရော ဥပစာရော, ဒုတိယေန စ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပတော ဗာဟိရသင်္ခါတော အဗ္ဘန္တရော ဥပစာရော လေသေန ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ စတ္တာရောပိ ဥပစာရာ ဣဓ ဘဂဝတာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တေန ဒေသနာလီလာယ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ အယံ နယော သုဋ္ဌု လက္ခေတွာ အာစရိယေဟိ သမ္မန္တယိတွာ ယထာနုရူပံ တတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣတရထာ –
အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓမဟာနုဘာဝံ၊
ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရနယတ္တတဉ္စ၊
ယော ဝဏ္ဏယေ နံ ဝိနယံ အဝိညူ၊
သော ဒုဒ္ဒသော သာသနနာသဟေတု။
ပါဠိံ တဒတ္ထဉ္စ အသမ္ဗုဓဉှိ၊
နာသေတိ ယော အဋ္ဌကထာနယဉ္စ၊
အနိစ္ဆယံ နိစ္ဆယတော ပရေဟိ၊
ဂါမောတိ တေယေဝ ပုရက္ခတော သော။
အနုက္ကမေနေဝ မဟာဇနေန၊
ပုရက္ခတော ပဏ္ဍိတမာနိ ဘိက္ခု၊
အပဏ္ဍိတာနံ ဝိမတိံ အကတွာ၊
အာစရိယလီလံ ပုရတော ကရောတိ။
တတ္ထ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ဂါမဿ ဥပစာရော ဂါမူပစာရော, ဂါမသင်္ခါတော ဥပစာရော ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝတွာ ပုန ဂါမသင်္ခါတံ ဥပစာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနဂါမန္တရအအပ္ပဝါသသမ္မုတိအာဒီသု ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနမေဝ ဂါမူပစာရန္တိ ဝုတ္တန္တိ လိခိတံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၁။)အတ္ထတော ဧကန္တိ ဧတ္ထ သင်္ခါသဒ္ဒံ သင်္ခါတသဒ္ဒေန သမာနယတိ။ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ သာဓာရဏပဒံ။ ဌာနာစာဝနဝသေန စ ခီလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန စာတိ အတ္ထော။ ဌာနာစာဝနေ ယထာ သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပါဒိံ အနောလောကေတွာဝ အာပတ္တိ, တထာ ဣဟာပီတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။
‘‘အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမီ’’တိ သဗ္ဗေသံ ဧကာသယတ္တာ ‘‘ဧကေနာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ အာဏတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, သံဝိဓာဝဟာရော နာမ ဧကော အဝဟာရော ပရိဟာယိတဗ္ဗော။
ဩကာသပရိကပ္ပေ ဌာနာစာဝနာယ ဂဟိတမ္ပိ ဩကာသပရိကပ္ပိတတ္တာ ရက္ခတိ။ ဩကာသာတိက္ကမောဝ ပမာဏံ ပုဗ္ဗေ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတတ္တာ။ ဣဒါနိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတေပိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ဧတ္ထ ပန ဝိနိစ္ဆယော သမန္တပါသာဒိကံ ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။
ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ ဌာနာစာဝနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
ဥဒ္ဓတမတ္တေ အဝဟာရော သကလဿ ပယောဂဿ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ, န အတ္ထသာဓကဝသေန။ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပါတနေ န ရက္ခတီတိ အတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ အတ္ထသာဓကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘ပထဗျာရာဇပဒေသရာဇာဒယော ဗဟူ, တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘ရာဇာနော’တိ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ကိဉ္စာပိ ဗဟုဝစနံ ကတံ, ဣဒံ ပန ဧကံ ဗိမ္ဗိသာရမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဇာနောတိ ကိဉ္စိ အနိဒ္ဒိသိတွာ သာဓာရဏဝသေန ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပန ဗိမ္ဗိသာရမေဝါတိ။
ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေတိ ဧတ္ထ ဂမနကာလေ မဂ္ဂသောဓနာဓိကရဏေ အပါစိတ္တိယခေတ္တေ ဒုက္ကဋံ, လတာစ္ဆေဒနာဒီသု ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဂန္တွာ ပန ကုမ္ဘိမတ္ထကေ ဇာတလတာဒိစ္ဆေဒနေ သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ဧကဘဏ္ဍေ ဧဝံ ဘာရိယမိဒံ, ‘တွမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှ, အဟမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှာမီ’တိ သံဝိဒဟိတွာ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဌာနာစာဝနေ ကတေ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သမုဋ္ဌာတိ။ အညထာ သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၂။)ဟောတိ, အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿာတိ ဝုတ္တလက္ခဏေန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ တတ္ထေဝ လိခိတော။
ကာယဝါစာသမုဋ္ဌာနံ, ယဿာ အာပတ္တိယာ သိယာ၊
တတြ ဝါစင်္ဂံ စိတ္တံဝ, ကမ္မံ နဿာ ဝိဓီယတိ။
ကိရိယာကိရိယာဒိကံ ယဉ္စေ, ယမ္ပိ ကမ္မတ္တယံ ဘဝေ၊
န ယုတ္တံ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ, ကမ္မမေကံဝ ယုဇ္ဇတီတိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၃၁ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ)၊
ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
ယထာ ဉာတပရိညာ ဓမ္မာနံ သဘာဝဇာနနမေဝ ‘‘ဣဒံ ရူပံ, အယံ ဝေဒနာ’’တိ, တီရဏပရိညာ ပန ဓမ္မသဘာဝေန သဒ္ဓိံ အနိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ’’တိအာဒိ, ဧဝမိဓ သဒ္ဓိံ စေတေတွာ ဧကတ္တေနာပိ ပါဏာတိပါတာဘာဝါ ‘‘ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန သဗ္ဗသုခုမအတ္တဘာဝတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘ကလလတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တော ပစ္စုပ္ပန္နတော ဝိယောဇေတိ။ တတ္ထ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ န သက္ကာ ဝေါရောပေတုံ, သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ သက္ကာ။ ကထံ? တသ္မိဉှိ ဥပက္ကမေ ကတေ လဒ္ဓူပက္ကမံ ဇီဝိတဒသကံ နိရုဇ္ဈမာနံ ဒုဗ္ဗလဿ ပရိဟီနဝေဂဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ယထာ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရေ ဇဝိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ တဒနုရူပံ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တထာ ပစ္စယော ဟောတိ။ တတော သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ အပတွာ အန္တရာဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ဧဝံ တဒုဘယမ္ပိ ဝေါရောပေတုံ သက္ကာ။ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယောဇေတိ။
‘‘ဣမဿ ပနတ္ထဿာ’’တိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပရမတ္ထဝသေန အာဝိဘာဝတ္ထံ ‘‘ပါဏော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိညတ္တိသဟိတာယ စေတနာယ ပယုဇ္ဇတီတိ ပယောဂေါ, ကော သော? သရီရေ သတ္ထာဒီနံ ဂမနံ ပဟရဏန္တိ ကာယဝစီဝိညတ္တိသဟိတာယ စေတနာယ ပရသရီရေ သတ္ထပါတနံ။ ဒူရေ ဌိတန္တိ ဒူရေ ဝါ တိဋ္ဌတု, သမီပေ ဝါ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၃။)ဟတ္ထတော မုတ္တေန ပဟာရော နိဿဂ္ဂိယော။ တတ္ထာတိ နိဿဂ္ဂိယပ္ပယောဂေ။ ယော ကောစိ မရတူတိ ဧတ္ထ မဟာဇနသမူဟေ န သက္ကာ။ ယဿူပရိ သရော ပတတိ, တဿေဝ ဇီဝိတမရဏံ ကာတုံ, န ယဿ ကဿစိ ဇီဝိတမရဏံ။ အာဏာပနန္တိ ဝစီဝိညတ္တိသဟိတာယ စေတနာယ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနံ။ တေနေဝ ‘‘သာဝေတုကာမော န သာဝေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄) ဝုတ္တံ။ အာဏတ္တိနိယာမကာတိ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂသာဓိကာ။ ဧတေသု ဟိ အဝိရဇ္ဈိတေသု ဧဝ အာဏတ္တိပယောဂေါ ဟောတိ, န အညထာ။
‘‘မမာလာဘေန ဧသိတ္ထီ, မရတူ’’တိ သမီပဂေါ၊
ဒုဋ္ဌစိတ္တော သစေ ယာတိ, ဟောတိ သော ဣတ္ထိမာရကော။
ဘိက္ခတ္ထာယ သစေ ယာတိ, ဇာနန္တောပိ န မာရကော၊
အနတ္ထိကော ဟိ သော တဿာ, မရဏေန ဥပေက္ခကော။
ဝိယောဂေန စ မေ ဇာယာ, ဇနနီ စ န ဇီဝတိ၊
ဣတိ ဇာနံ ဝိယုဉ္ဇန္တော, တဒတ္ထိကော ဟောတိ မာရကော။
ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိနိမိတ္တဉ္စေ, ယာတိ ဇာနံ န မာရကော၊
အနတ္ထိကော ဟိ သော တဿာ, မရဏေန ဥပေက္ခကော။
ဟာရကသဒ္ဒဿ ဘေဒတော အတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဥဘယမ္ပိ ဧကမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ သာဟတ္ထိကာဒီသု ပယောဂေသု။ ‘‘ဣတိ စိတ္တမနော’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာပိ ဣတိသဒ္ဒဿ အတ္ထော န တာဝ ဝုတ္တော။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တော, အဓိကာရဝသေန ပန အာဂတံ ဣတိသဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဣတိ စိတ္တသင်္ကပ္ပေါတိ ဧတ္ထ ‘‘မရဏသညီ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မရဏံယေဝ ဝက္ခတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဆပ္ပယောဂဝသေန။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိယပ္ပယောဂေသု သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ သတ္တမာယ သဟ ဥပ္ပန္နကာယဝိညတ္တိယာ သာဟတ္ထိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဏတ္တိကေ ပန သတ္တဟိပိ စေတနာဟိ သဟ ဝစီဝိညတ္တိသမ္ဘဝတော သတ္တ သတ္တ သဒ္ဒါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကေကက္ခရဘာဝံ ဂန္တွာ ယတ္တကေဟိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၄။)အက္ခရေဟိ အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ ဝိညာပေန္တိ, တဒဝသာနက္ခရသမုဋ္ဌာပိကာယ သတ္တမစေတနာယ သဟဇာတဝစီဝိညတ္တိယာ အာဏတ္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
ဣဓေဝ သင်္ဂဟန္တိ ‘‘ဣတိ ဇာနာမိ, ဣတိ ပဿာမီ’’တိ ပဒေ ကထန္တိ စေ, ‘‘ဣတိ ဇာနာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကေဝလံ ‘‘ပါပိစ္ဆတာယာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ သမုဒါစရန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ။ ‘‘အတီတကာလေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒန္တော ပရိယာယေန ဝဒတိ, ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော ဘိက္ခု အရဟာ’’တိအာဒီသု (ပရိ။ ၁၆၅) ဝိယ သိက္ခာပဒေပိ ‘‘ဣတိ ဇာနာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅, ၁၉၇) ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ ဝုတ္တံ။
စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ, ဘိက္ခုနိဒူသကော, လမ္ဗီအာဒယော စ စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ စေ? န, အဓိပ္ပါယာဇာနနတော။ မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓာနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ, လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ, ယသ္မာ ပန ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ န လဘတိ ဘိက္ခူဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပေါသထာဒိဘေဒံ သံဝါသ’’န္တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသသံဃကမ္မပ္ပဘေဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ‘‘သံဝါသော နာမ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅, ၉၂, ၁၇၂, ၁၉၈) ဝုတ္တံ။ တိဝိဓေနာပိ သံဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဂဟဋ္ဌေန နိသိန္နပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ပါတိမောက္ခပ္ပဝါရဏာသု ဧဝ အာဂတံ, အညေသု စ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု သေသံ ကမ္မံ ကာတုံ နတ္ထိ ပဋိက္ခေပေါ။ အာစရိယာပိ ‘‘သေသံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အန္တိမဝတ္ထု အဇ္ဈာပန္နံ အမူလကေန ပါရာဇိကေန စောဒေန္တဿ သံဃာဒိသေသော,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၅။)သံဃာဒိသေသေန စောဒေန္တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ ဘိက္ခုနော ဝိယ ဝုတ္တံ, န အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိယ ဒုက္ကဋံ။ တသ္မာ တေန သဟသေယျာ, တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဘိက္ခုဿ ဝဋ္ဋတီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာတိ ‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ သာဓာရဏံ ပကိဏ္ဏကံ – မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော အတ္ထိ ကောစိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော, အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော, အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော သံဝါသော ဒုက္ကဋဝတ္ထုသ္မိံ ဝါ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုသ္မိံ ဝါ ပဋိသေဝန္တော, အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကပက္ခေ မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော။ သော အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတီတိ န ပါရာဇိကော နာမ။ န ဟိ အဘိက္ခုဿ အာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ။ သော အနာပတ္တိကတ္တာ အပဏ္ဍကပက္ခေ အာဂတော ကိံ အသံဝါသော ဟောတိ, န ဟောတီတိ? ဟောတိ။ ‘‘အဘဗ္ဗော တေန သရီရဗန္ဓနေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော…ပေ… အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ယော ဘိက္ခုဘာဝေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ, သော ဧဝ အဘဗ္ဗော။ နာယံ အပါရာဇိကတ္တာတိ စေ? န, ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ယထာ အဘိက္ခုနာ ကမ္မဝါစာယ သာဝိတာယပိ ကမ္မံ ရုဟတိ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတြာယံ ဝိသေသော – ဥပသမ္ပန္နပုဗ္ဗော ဧဝံ စေ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ, သံဃော စ တသ္မိံ ဥပသမ္ပန္နသညီ ဧဝ စေ, ကမ္မံ ရုဟတိ, နာညထာတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော။
ဂဟဋ္ဌော ဝါ တိတ္ထိယော ဝါ ပဏ္ဍကော ဝါ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ, သံဃေန ကမ္မဝါစာ န ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ‘‘သံဃော ဥပသမ္ပာဒေယျ သံဃော ဥပသမ္ပာဒေတိ, ဥပသမ္ပန္နော သံဃေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဟိ ဝစနတော သံဃေန ကမ္မဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သံဃပရိယာပန္နေန, သံဃပရိယာပန္နသညိတေန ဝါ ဧကေန ဝုတ္တာယ သံဃေန ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဂဟဋ္ဌတိတ္ထိယပဏ္ဍကာဒီသု အညတရေန။ အယမေဝ သဗ္ဗကမ္မေသု ယုတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
တထာ အတ္ထိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကောစိ နာသေတဗ္ဗော, ‘‘ယော ဘိက္ခုနိဒူသကော, အယံ နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၄-၁၁၅ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တတ္တာ တေန ဧဝ သော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၆။)အနုပသမ္ပန္နောဝ သဟသေယျာပတ္တိံ ဝါ အညံ ဝါ တာဒိသံ ဇနေတိ, တဿ ဩမသနေ စ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အဘိက္ခုနိယာ မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော န နာသေတဗ္ဗော, ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော, တေနေဝ သော ဥပသမ္ပန္နသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ, သဟသေယျာပတ္တိအာဒိံ န ဇနေတိ, ကေဝလံ အသံဝါသောတိ ကတွာ ဂဏပူရကော န ဟောတိ။ ဧကကမ္မဧကုဒ္ဒေသော ဟိ သံဝါသောတိ ဝုတ္တော, သမသိက္ခတာပိ သံဝါသောတိ ကတွာ သော တေန သဒ္ဓိံ နတ္ထီတိ။ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန ဇနေတီတိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတီတိ။ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃဿ ဧကကမ္မာဒိနော သံဝါသဿ အဘာဝါ ဘိက္ခုနီ အသံဝါသာ ဘိက္ခုဿ, တထာ ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနိယာ, ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန န ဇနေတိ။ တထာ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နောပိ ဧကေစ္စော ‘‘ယော နာသေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော’’တိ ဣမိနာ နိဒဿနေန သကာရဏစ္ဆာယာ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ န ဂဟဏံ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ‘‘ဥဘော နာသေတဗ္ဗာ, ဒူသကော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဝစနတော, ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) ဝစနတော စ ယော သံဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတွာ အနုဝိဇ္ဇကေန အနုဝိဇ္ဇိယမာနော ပရာဇိတော, သောပိ အနုပသမ္ပန္နောဝ, န ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပိစေတ္ထ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဟိ ပုဂ္ဂလော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော န သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော စေဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော စ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော နေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ တတ္ထ တတိယော ဘိက္ခုနီ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ ယာဝ န လိင်္ဂံ ပရိစ္စဇတိ, ကာသာဝေသု သဥဿာဟာဝ သမာနာ သာမညာ စဝိတုကာမာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘နတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာန’’န္တိ။ ကဒါ ပန သာ အဘိက္ခုနီ ဟောတီတိ? ယဒါ သာ ဝိဗ္ဘန္တာတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘ယဒေဝ သာ ဝိဗ္ဘန္တာ, တဒေဝ သာ အဘိက္ခုနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄)။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဝိဗ္ဘန္တာ ဟောတီတိ? သာမညာ စဝိတုကာမာ ကာသာဝေသု အနာလယာ ကာသာဝံ ဝါ အပနေတိ, နဂ္ဂါ ဝါ ဂစ္ဆတိ, တိဏပဏ္ဏာဒိနာ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂစ္ဆတိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၇။)ကာသာဝံယေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ, ဩဒါတံ ဝါ ဝတ္ထံ နိဝါသေတိ, လိင်္ဂေနေဝ ဝါ သဒ္ဓိံ တိတ္ထိယေသု ပဝိသိတွာ ကေသလုဉ္စနာဒိဝတံ သမာဒိယတိ, တိတ္ထိယလိင်္ဂံ ဝါ သမာဒိယတိ, တဒါ ဝိဗ္ဘန္တာ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ယာ သလိင်္ဂေ ဌိတာဝ တိတ္ထိယဝတံ သမာဒိယတိ, သာ တိတ္ထိယပက္ကန္တဘိက္ခု ဝိယ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပိ န လဘတိ။ သေသာ ပဗ္ဗဇ္ဇမေဝ လဘတိ, န ဥပသမ္ပဒံ။ ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ယာ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနီ သကာဝါသာ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ, သာ အာဂတာ န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄) ဝစနတော ယာ ပဌမံ ဝိဗ္ဘမိတွာ ပစ္ဆာ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ, သာ အာဂတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ သင်္ဂီတိအာစရိယေဟိ ပန ‘‘စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) ဝုတ္တတ္တာ န ပုန သာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ဧဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ နာနုညာတံ ဘဂဝတာ။ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ပက္ခပဏ္ဍကီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ဣမံ နယံ စတူသုပိ ယောဇေတွာ ယထာရဟံ ကထေတဗ္ဗံ။
ပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၈။)သံဃာဒိသေသကဏ္ဍံ
֍ ၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညတြ သုပိနန္တာတိ သွာယံ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာ စေတနာယ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိတုံ အသမတ္ထာ, သုပိနေ ဥပဋ္ဌိတံ နိမိတ္တဉှိ ဒုဗ္ဗလံ။ ပဝတ္တေ ပန အညေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိတာ ဝိပါကံ ဒေတိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိပါကံ ဒေတိ, အထ ခေါ အဝိသယေ ဥပ္ပန္နတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကာဝ သုပိနန္တစေတနာတိ လိခိတံ။ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘သုပိနေ ဥပဋ္ဌိတံ နိမိတ္တဉှိ ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ အနေကန္တံ, န စ အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဒုဗ္ဗလာ အတီတာနာဂတာရမ္မဏာယ, ပညတ္တာရမ္မဏာယ ဝါ အဒုဗ္ဗလတ္တာ။ တသ္မာ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာတိ ဒုဗ္ဗလဟဒယဝတ္ထုကတ္တာတိ နော တက္ကောတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂၃၆-၂၃၇) အာစရိယော။ အဝတ္ထုကတာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န, အဝတ္ထုကာယ ဘာဝနာပဘဝါယ အတိရေကဗလဝသမ္ဘဝတော။ ဘာဝနာဗလသမပ္ပိတဉှိ စိတ္တံ အရူပမ္ပိ သမာနံ အတိဘာရမ္ပိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဗြဟ္မလောကမ္ပိ ပါပေတွာ ဌပေတိ, တပ္ပဋိဘာဂံ အနပ္ပိတမ္ပိ ကာမာဝစရစိတ္တံ ကရဇကာယံ အာကာသေ လင်္ဃနသမတ္ထံ ကရောတိ။ ကိံ ပနေတ္ထ တံ အနုမာနကရဏံ? ယေန စိတ္တဿေဝ အာနုဘာဝေါတိ ပညာယေယျ စိတ္တာနုဘာဝေန ဌပနလင်္ဃနာဒိကိရိယာဝိသေသနိဗ္ဗတ္တိဒဿနတော။ ပကတိစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝိယ အသံသဋ္ဌတ္တာ, နိက္ခမနတ္တာ စ ဝတ္ထိသီသံ, ကဋိ, ကာယောတိ တိဓာ သုက္ကဿ ဌာနံ ပကပ္ပေန္တိ အာစရိယာ။ သပ္ပဝိသံ ဝိယ တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န စ ဝိသေ ဌာနနိယမော, ကောဓဝသေန ပဿန္တဿ ဟောတိ။ ဧဝမဿ န ဌာနနိယမော, ရာဂဝသေန ဥပက္ကမန္တဿ ဟောတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။
‘‘ဒကသောတံ အနောတိဏ္ဏေပီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဌာနတော ပန စုတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – နိမိတ္တေ ဥပက္ကမံ ကတွာ သုက္ကံ ဌာနာ စာဝေတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဒကသောတောရောဟဏံ နိဝါရေတုံ န သက္ကာ, တထာပိ အဓိဝါသာဓိပ္ပါယေန အဓိဝါသေတွာ အန္တရာ ဒကသောတတော ဥဒ္ဓံ နိဝါရေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘ဗဟိ နိက္ခန္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဌာနာ စုတံ ဟိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၄၉။)အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတီတိ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မာ ဥဘယံ သမေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။
ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိပ္ပါယာပေက္ခာယ ဘာဝတော ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော တဿ သာပေက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ကထံ? ကဏ္ဍုဝနာဒိအဓိပ္ပါယစေတနာဝသေန စေတေန္တဿ ကဏ္ဍုဝနာဒိဥပက္ကမေန ဥပက္ကမန္တဿ မေထုနရာဂဝသေန ဦရုအာဒီသု ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု, ဝဏာဒီသု ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူသု စ ဥပက္ကမန္တဿ သုက္ကဝိသဋ္ဌိယာ သတိပိ န သံဃာဒိသေသော ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု န မောစနာဓိပ္ပါယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၃) ဝစနတော။ တသ္မာ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဣဓ ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အညထာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိသဋ္ဌိံ အာပဇ္ဇေယျ, သံဃာဒိသေသော’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကာရကေ ‘‘စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) ဝုတ္တဝစနဝိရောဓော။ တထာ ‘‘သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိသဋ္ဌိယာ အညတြ သုပိနန္တာ သံဃာဒိသေသော’’တိ ဘုမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ သော ဧဝ ဝိရောဓော ဟေတွတ္ထနိယမသိဒ္ဓိတော။ တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ ဝစနက္ကမံ အဝတွာ ‘‘သဉ္စေတနိကာ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ အညတြ သုပိနန္တာ သံဃာဒိသေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနာဘာဝတော ဟေတွတ္ထနိယမော န ကတော ဟောတိ။ တသ္မိံ အကတေ သဉ္စေတနိကာ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ အညတြ သုပိနန္တာ သံဃာဒိသေသောတိ, ဥပက္ကမေ အသတိ အနာပတ္တီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဒွေ အာပတ္တိသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? အတ္တနော ဟတ္ထာဒိဘေဒေ အဇ္ဈတ္တရူပေ ရာဂူပတ္ထမ္ဘနဝသေန အင်္ဂဇာတေ ကမ္မနိယပ္ပတ္တေ အာရောဂျတ္ထာယ နီလံ မောစေန္တဿ ဧကာ အာပတ္တိ, အဇ္ဈတ္တရူပေ ဧဝ ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ ပီတကာဒီနံ မောစနဝသေန နဝါတိ ဒသ။ ဧဝံ ‘‘သုခတ္ထာယာ’’တိအာဒီနံ နဝန္နံ ဝသေနာတိ ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ အဇ္ဈတ္တရူပဝသေန သတံ။ ဧဝမေဝံ ဝစ္စပ္ပဿာဝဝါတဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေသု စ သတံ သတံ ကတွာ သဗ္ဗံ ပဉ္စသတံ။ ယထာ အဇ္ဈတ္တရူပေ ပဉ္စသတံ, ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အာကာသေ ဝါ ကဋိံ ကမ္ပေန္တောတိ ဒွေ သဟဿာနိ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ။
သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၀။)֍ ၂။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဩတိဏ္ဏော’’တိ ဣမိနာဿ သေဝနာဓိပ္ပါယတာ ဒဿိတာ။ တေနေဝ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမင်္ဂိဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိပရိဏတေန…ပေ… သဒ္ဓိ’’န္တိ ဣမိနာဿ ဝါယာမော ဒဿိတော။ ‘‘သဒ္ဓိ’’န္တိ ဟိ ပဒံ သံယောဂံ ဒီပေတိ, သော စ သံယောဂေါ သမာဂမော။ ကေန စိတ္တေန? ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန, န ပတ္တပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပါယာဒိနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣမိနာဿ ဝါယမတော ဖဿပ္ပဋိဝိဇာနနာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝါယမိတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနန္တော ဟိ သမာပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝမဿ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဩတိဏ္ဏော ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန ယက္ခာဒိနာ သတ္တော ဝိယ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဝါ ဧတံ ကရဏဝစနံ, ဩတိဏ္ဏော ဝိပရိဏတံ စိတ္တံ ကူပါဒိံ ဝိယ သတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘ရာဂတော ဥတ္တိဏ္ဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခုဘာဝံ ဥပဂတောပိ ယော ပန ဘိက္ခု တတော ဥတ္တိဏ္ဏာဓိပ္ပါယတော ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန ဟေတုဘူတေန တမေဝ ရာဂံ ဩတိဏ္ဏော။ မာတုဂါမေန အတ္တနော သမီပံ ဝါ အာဂတေန, အတ္တနာ ဥပဂတေန ဝါ။ ဧတေန မာတုဂါမဿ သာရတ္တတာ ဝါ ဟောတု, ဝိရတ္တတာ ဝါ, သာ ဣဓ အပ္ပမာဏံ။
ဟတ္ထဂ္ဂါဟံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထေန သဗ္ဗောပိ ဥပါဒိန္နကော ကာယော သင်္ဂဟိတော, န ဘိန္နသန္တာနော တပ္ပဋိဗဒ္ဓေါ ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိ။ ဝေဏိဂ္ဂဟဏေန အနုပါဒိန္နကော အဘိန္နသန္တာနော ကေသလောမနခဂ္ဂဒန္တဂ္ဂါဒိကော ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္တမသော လောမေန လောမံ ဖုသန္တဿာပီ’’တိ။ တေန အညတရဿ ဝါ…ပေ… ပရာမသနန္တိ ဧတ္ထ အနုပါဒိန္နကာနမ္ပိ သေသလောမာဒီနံ အင်္ဂဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ဖဿံ ပဋိဇာနန္တဿ သံဃာဒိသေသော’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န, တဒတ္ထဇာနနတော။ ဖုဋ္ဌဘာဝံ ပဋိဝိဇာနန္တောပိ ဖဿံ ပဋိဇာနာတိ နာမ, န ကာယဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ။ အနေကန္တိကဉှေတ္ထ ကာယဝိညာဏံ။ တသ္မာ ဧဝ ဣဓ ဖဿပ္ပဋိဝိဇာနနံ အင်္ဂန္တေွဝ န ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဝုတ္တေ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ ‘‘န စ မေ လောမဃဋ္ဋနေန ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပန္နံ, တသ္မိံ ‘န ဖဿံ ပဋိဇာနာမီ’တိ အနာပန္နသညီ သိယာ’’တိ။ ‘‘ဝေဏီ နာမ ကဟာပဏမာလာဒိသမ္ပယုတ္တံ, တတ္ထ ‘ဝေဏိံ ဂဏှိဿာမီ’တိ ကဟာပဏမာလာဒိံ ဧဝ ဂဏှာတိ, န လောမံ, နတ္ထိ သံဃာဒိသေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၁။)֍ ၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတီ’’တိ အာယာစနံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ သိခါပတ္တလက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န မေထုနုပသံဟိတေယေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဝစနံ ပန ပုရိသနိမိတ္တေန အသံဃာဒိသေသဝတ္ထုနာ မိဿဝစနံ, ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ, ဣတရံ ပါကဋံ။ ယဒိ တမ္ပိ ဇနေတိ, ကထံ ‘အနိမိတ္တာသီ’တိအာဒီနိ ပဒါနိ န သံဃာဒိသေသံ ဇနေန္တီ’’တိ ဧကေ, တံ န ယုတ္တံ ပုရိသဿာပိ နိမိတ္တာဓိဝစနတ္တာ။ ‘‘မေထုနုပသံဟိတာဟိ သံဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၂၄၈) မာတိကာယံ လက္ခဏဿ ဝုတ္တတ္တာ စ မေထုနုပသံဟိတာဟိ ဩဘာသနေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ သံဃာဒိသေသော, အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ, ဣတရေဟိ ဩဘာသနေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ, အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧကေ, ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘သိခရဏီ’’တိအာဒီဟိ အက္ကောသန္တဿ ပဋိဃစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကသ္မာ ‘‘တိဝေဒန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဒွိဝေဒန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? ရာဂဝသေန အယံ အာပတ္တိ, န ပဋိဃဝသေန။ တသ္မာ ရာဂဝသေနေဝ ပဝတ္တော အက္ကောသော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ ‘‘ဒွိဝေဒန’’န္တိ ဝစနံ သုဝုတ္တမေဝ။
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ အတ္တကာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနေ ဝုတ္တပ္ပကာရာယာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လဇာနနသမတ္ထာယ။ ပရဿ ဘိက္ခုနော အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏဘဏနေ ဒုက္ကဋံ, ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, တဿ အဂ္ဂဒါနံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနေပိ ဒုက္ကဋံ, ‘‘အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျ, ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧကေ။ ပဉ္စသု အင်္ဂေသု သဗ္ဘာဝါ သံဃာဒိသေသောဝါတိ ဧကေ, ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဒွယေ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ယက္ခိပေတီသုပိ ဒုဋ္ဌုလ္လတ္တကအာမဝစနေ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန နာဂတ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂၉၅) လိခိတံ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန ပဏ္ဍကဂတိကောဝ။
အတ္တကာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၂။)֍ ၅။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အလံဝစနီယာတိ န ဝစနီယာ, နိဝါရဏေ အလံ-သဒ္ဒေါ, န အလံဝစနီယာ နာလံဝစနီယာ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ, အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၅) ဝုတ္တတ္တာ ယဿ ဧကန္တေန သံဃာဒိသေသော ဟောတိ, တဿ ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပယောဂါ ဧတေ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာ နတ္ထီတိ ဝဒန္တီတိ လိခိတံ။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ, န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ။ ပုရိသော နာမ မနုဿပုရိသော, န ယက္ခော န ပေတော န တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ ပါဠိ နတ္ထိ, တထာပိ ကာယသံသဂ္ဂါဒီသု ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဣတ္ထိဝဝတ္ထာနဿ ကတတ္တာ ဣဓာပိ မနုဿိတ္ထီ ဧဝါတိ ပညာယတိ။ မေထုနပုဗ္ဗဘာဂသာမညတော ဣတ္ထိဝဝတ္ထာနေန ပုရိသဝဝတ္ထာနံ ကတမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယေသု သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ, တေသံ မနုဿဇာတိကတာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ ကာယသံသဂ္ဂါဒီသု စ ပဏ္ဍကယက္ခိပေတိယော ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုကာဝ ဝုတ္တာ, တထာ ဣဓာပိ, ပဏ္ဍကသဘာဝတ္တာ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကော စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုကောဝ ဟောတိ။ သေသာ မနုဿပုရိသအမနုဿပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကတိရစ္ဆာနဂတပုရိသာဒယော ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာဝ မိစ္ဆာစာရဒဿနသဘာဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကိံ ဘန္တေတိ ဧတ္တကေပိ ဝုတ္တေ။ ပုစ္ဆိတော ယဒတ္ထာယ ပဝိဋ္ဌော, တံ ကထေတုံ လဘတိ ပုစ္ဆိတပညတ္တာ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေတိ လိခိတံ။ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတော ‘‘ဥပကရဏံ, မူလံ ဝါ ဒဿတီ’’တိ ယာစတိ, ဝဋ္ဋတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ? ဝဋ္ဋတိ သေနာသနေ ဩဘာသပရိကထာဒီနံ လဒ္ဓတ္တာတိ ဧကေ။ တိဟတ္ထာ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန တိဟတ္ထာ။ ‘‘ပမာဏယုတ္တော မဉ္စောတိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏမဉ္စော, သော တတ္ထ ဣတော စ န သဉ္စရတိ, တသ္မာ စတုဟတ္ထဝိတ္ထာရာ န ဟောတီ’’တိအာဒိ လိခိတံ။ အကုဋိယာ ပန ဝတ္ထုဒေသနာကိစ္စံ နတ္ထိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကာတုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဥလ္လိတ္တာဒိဘာဝေါ…ပေ… ‘ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော’တိ ယုတ္တမိဒံ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၃။)မတ္တိကာမယဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥပရိ ဥလ္လိတ္တံ ဝါ အဝလိတ္တံ ဝါ ဥဘယံ ဝါ ဘိတ္တိယာ ဃဋိတံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ ဝိနာပိ ဘိတ္တိလေပေနာ’’တိ လိခိတံ။ ဧဝမေတ္ထ ထမ္ဘတုလာပိဋ္ဌသံဃာဋာဒိ နိရတ္ထကံ သိယာ။ တသ္မာ ဝိစာရေတွာဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပေါသထာဂါရမ္ပိ ဘဝိဿတိ, အဟမ္ပိ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဧကတော ဝသိဿာမီ’’တိ ဝါ ကရောန္တဿ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ကသ္မာ? ‘‘အတ္တုဒ္ဒေသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ လိခိတံ။
ဣဒံ ပန သိက္ခာပဒံ စတုတ္ထပါရာဇိကံ ဝိယ နိဒါနာပေက္ခံ။ န ဟိ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ဘိက္ခူ သယမေဝ အတ္တနော အသန္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ မုသာဝါဒလက္ခဏံ ပါပေတွာ ဘာသိံသု။ အညမညဉှိ တေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု။ န စ တာဝတာ ပါရာဇိကဝတ္ထု ဟောတိ, တတ္တကေန ပန လေသေန ဘဂဝါ တံ ဝတ္ထုံ နိဒါနံ ကတွာ ပါရာဇိကံ ပညပေသိ, တထာ ဣဓာပိ။ န ဟိ နိဒါနေ ‘‘အဒေသိတဝတ္ထုကာယော သာရမ္ဘာယော အပရိက္ကမနာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပ္ပမာဏိကာယော’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏမတိက္ကမန္တဿ သံဃာဒိသေသောဝ နိဒါနာပေက္ခော။ တတ္ထ သာရမ္ဘေ အပရိက္ကမနေ သံဃာဒိသေသပ္ပသင်္ဂံ ဝိယ ဒိဿမာနံ ‘‘ဝိဘင်္ဂေါ တံနိယမကော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဘင်္ဂေ န နိဝါရေတိ။ တထာ မဟလ္လကေ။
ဧတ္ထာဟ – ကိမတ္ထံ မာတိကာယံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု ဝုတ္တံ, နနု ဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ? ဧဝမေတံ။ ကိံ နု ဘိက္ခူ အဘိနေတဗ္ဗာ ဝတ္ထုဒေသနာယ, တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ, ကီဒိသံ? အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနန္တိ။ ဣတရဉှိ ‘‘သာရမ္ဘေ စေ ဘိက္ခု ဝတ္ထုသ္မိံ အပရိက္ကမနေ’’တိ ဧဝံ အနုပ္ပသင်္ဂဝသေန အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝတ္ထု နာမ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ, အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ, အတ္ထိ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ, အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနန္တိ ဗဟုဝိဓံ, တသ္မာ ဗဟုဝိဓတ္တာ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ, နေတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိမတ္ထိကာ ပနေတ္ထ ဝတ္ထုဒေသနာတိ စေ? ဂရုကာပတ္တိပညာပနဟေတုပရိဝဇ္ဇနုပါယတ္တာ။ ဝတ္ထုအဒေသနာ ဟိ ဂရုကာပတ္တိပညာပနဟေတုဘူတာ။ ဂရုကာပတ္တိပညာပနံ အကတဝိညတ္တိဂိဟိပီဠာဇနနံ, အတ္တဒုက္ခပရဒုက္ခဟေတုဘူတော စ သာရမ္ဘဘာဝေါတိ ဧတေ ဝတ္ထုဒေသနာပဒေသေန ဥပါယေန ပရိဝဇ္ဇိတာ ဟောန္တိ။ န ဟိ ဘိက္ခူ အကပ္ပိယကုဋိကရဏတ္ထံ ဂိဟီနံ ဝါ ပီဠာနိမိတ္တံ, သာရမ္ဘဝတ္ထုကုဋိကရဏတ္ထံ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသေန္တီတိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၄။)‘‘ဒုက္ကဋဿ ဟိ ဝတ္ထူနံ, မာတိကာယ ပကာသနာ၊
ဂရုကာပတ္တိဟေတူနံ, တေသံ ဧဝံ ပကာသိတာ။
‘‘ဝတ္ထုဿ ဒေသနုပါယေန, ဂရုကာပတ္တိဟေတုယော၊
ဝဇ္ဇိတာ ဟောန္တိ ယံ တသ္မာ, သာရမ္ဘာဒိ ဇဟာပိတ’’န္တိ။
ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကိရိယာမတ္တတော သမုဋ္ဌာနဘာဝတော အကိရိယမေဝေတံ။ တံ ဒေသနာအကရဏဝသေန။ ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အာယသ္မာ ဆန္နော စေတိယရုက္ခံ ဆေဒါပေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၆၅) အာဂတတ္တာ ဣဒမ္ပိ နိဒါနာပေက္ခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ကသ္မာ မမ ဝန္ဒနာဒီနိ…ပေ… ‘ဃဋိတေယေဝ သီသံ ဧတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကံ ဝန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိဝါရာဝသာနေ ဥပါလိပဉ္စကေ ‘‘ကတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, အဝန္ဒိယာ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၆၇) ဝုတ္တပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ, ‘‘ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နေန ပုရေ ဥပသမ္ပန္နော ဝန္ဒိယော’’တိ (ပရိ။ ၄၆၈) ဝုတ္တတ္တာ စ, တသ္မာ ဧဝ ဣမိဿံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ဥပသမ္ပန္နောတိ သင်္ချုပဂမန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တာဓိပ္ပါယော ပန ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗော – အဝန္ဒန္တော သာမီစိပ္ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာယ စောဒနာယ စောဒေတိ နာမာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။ တသ္မာ ဧဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ စ စောဒနာ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘‘ကသ္မာ မမ ဝန္ဒနာဒီနိ န ကရောသီ’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။
ကတူပသမ္ပဒန္တိ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ, တံ, ပဏ္ဍကာဒယော။ ဌပနက္ခေတ္တန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ, ပုဂ္ဂလိကဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပဝါရဏာဌပနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၅။)တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကေ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… တေဝါစိကံ ပဝါရေ’’တိ သု-ကာရတော ယာဝ ရေ-ကာရော။ ပုဂ္ဂလိကဌပနေ ပန ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ပဝါရေမိ…ပေ… ပဿန္တော ပဋီ’’တိ သံ-ကာရတော ယာဝ အယံ သဗ္ဗပစ္ဆိမော ဋိ-ကာရော, ဧတ္ထန္တရေ ဧကပဒေပိ ဌပေန္တေန ဌပိတာ ဟောတိ။ ဥပေါသထေ ပန ဣမိနာနုသာရေန ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ကရေယျာ’’တိ ရေ-ကာရေ အနတိက္ကမန္တေ။
ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညဘာဂေါ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ယထာ သုဝဏ္ဏဿေဒံ သောဝဏ္ဏမိတျတြ သုဝဏ္ဏဝါ အနေန သုဝဏ္ဏော ဣတျုစ္စတေ။ တံ ပဋိမာယ သရီရံ, သိလာပုတ္တကဿ သရီရန္တိ စ နိဒဿနံ။ ဆဂလကဿ ‘‘ဒဗ္ဗော’’တိ ဒိန္နံ နာမံ ‘‘ဒေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ထေရံ အနုဒ္ဓံသေတုံ ထေရဿာပိ အပဒိသိတဗ္ဗတ္တာ။ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ န ထေရံယေဝ။ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝန အတ္ထတော။ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသောတိ အဓိပ္ပါယော။ လိသသေလဆကောလအလ္လီဘာဝေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော’’တိ။ ယသ္မာ ဒေသလေသာ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏံ, တသ္မာ ‘‘ကိဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒါယာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၉၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။
အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေနေဝ အာဝိဘူတန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စ ဘိယျော အနိယမတ္တာ။ န ဟိ မေတ္တိယဘူမဇကာနံ ဝိယ အညေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ‘‘ဆဂလကမေဝေတ္ထ အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ ဟောတိ, အညံ ဂေါမဟိံသာဒိကမ္ပိ ဟောတိ, န စ မေတ္တိယဘူမဇကာ ဝိယ သဗ္ဗေပိ နာမလေသမတ္တမေဝ ဥပါဒိယန္တိ, အညမ္ပိ ဇာတိလေသာဒိံ ဥပါဒိယန္တိ, တသ္မာ အနိယမတ္တာ န ဝိဘတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော တထာဝုတ္တေ ဆဂလကဿေဝ အညဘာဂိယတာ သမ္ဘဝတိ, န အညဿ, ယေန သောဝ ဒဿိတော။ လေသော စ နာမ လေသောဝ, န ဇာတိအာဒိ, ယေန သောဝ ဒဿိတောတိ ဧဝံ မိစ္ဆာဂါဟပ္ပသင်္ဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ စ…ပေ… သညိနောပီတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ စ အမူလကသိက္ခာပဒေ စာတိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၆။)အညဘာဂိယသိက္ခံ ယော, နေဝ သိက္ခတိ ယုတ္တိတော၊
ဂစ္ဆေ ဝိနယဝိညူဟိ, အညဘာဂိယတံဝ သော။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၀၈)၊
အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၁။ ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တိဏ္ဏံ ဥဒ္ဓံ ကမ္မာရဟာ…ပေ… ကရောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော’’တိ ဝါ ‘‘ဣမဉ္စ ဣမဉ္စာ’’တိ ဝါ ဝတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။
ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၂။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုက္ခေန ဝတ္တဗ္ဗော ဒုဗ္ဗစော။ ဝုစ္စမာနော န သဟတိ။
ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနဝဏ္ဏနာ
‘‘နာမမတ္တဝသေနာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘နာမဂေါတ္တဝသေနာ’’တိ လိခိတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အယံ ကိရိယာ ဘိက္ခူနံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဇာနိတွာ သစေ ဆာဒေတိ, ဆန္နာဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဘာဂမတ္တမေဝါတိ အဝေရိသဘာဂမတ္တမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထူတိ ဝီတိက္ကမနံ အသုစိမုစ္စနံ။ ဂေါတ္တန္တိ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ, သဇာတိတော အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ ဂံ ဗုဒ္ဓိံ, ဝစနဉ္စ တာယတီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထု စ သဇာတိမေဝ ဂစ္ဆတိ။ သဇာတိ နာမေတ္ထ အညေဟိ ဝိသိဋ္ဌာဝိသိဋ္ဌဘူတာ ကိရိယာ, န ကာယသံသဂ္ဂါဒိ။ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာတိ ဧတ္ထ အာပတ္တီတိ ဝီတိက္ကမေနာပန္နာပတ္တိယာ နာမံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၇။)ပုန အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေန္တေနာတိ ဧတ္ထ ဒွိန္နံ အာရောစေန္တေန ‘‘အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တု’’တိဏ္ဏံ ဝါ အတိရေကာနံ ဝါ အာရောစေန္တေန ‘‘အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’’တိ ဧဝံ အာရောစနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝတ္တဘေဒဉ္စ ရတ္တိစ္ဆေဒဉ္စ အကတွာတိ ဧတ္ထ ဌပေတွာ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကံ အဝသေသာနံ အန္တမသော မူလာယပဋိကဿနာရဟာဒီနမ္ပိ အဘိဝါဒနာဒိသာဒိယနေ, ပဋိပါဋိယာ နိသီဒနေ, ဩဝဒနေ, ကမ္မိကာနံ ဂရဟဏေ စာတိအာဒီသု ဝတ္တဘေဒေါ ဟောတိ။ ဒဿနသဝနဝိသယေသု အနာရောစနေ စ ဘိက္ခူဟိ ဧကစ္ဆန္နေ ဝသနေ စ အဇာနန္တဿေဝ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ အာဂန္တွာ ဂမနေ စာတိအာဒီသု ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ။ နာနာသံဝါသကေဟိ ဝိနယကမ္မာဘာဝတော တေသံ အနာရောစနေ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ န ဟောတိ။ ‘‘ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ’’တိ ဝစနတော အန္တော န ဝဋ္ဋတိ။ နိက္ခိတ္တဝတ္တေနေဝ ဟုတွာ ဝိစရန္တေန ယဿ သန္တိကေ ပုဗ္ဗေ သမာဒိယိတွာ အာရောစိတံ, တဿာပိ သန္တိကေ ပစ္ဆာ နိက္ခိပနကာလေ အာရောစေတွာဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ပုန သမာဒါနကာလေပိ သော စေ တတော ဂစ္ဆတိ, တံ ဒိဝသံ အဂန္တွာ ဒိဝါ အာရောစေတွာပိ ယဒိ ဧဝံ အတီတဒိဝသံ ဟောတိ, ‘‘အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တဗ္ဗန္တိ တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ယံ သဗ္ဗပဌမံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ, တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ, ဝိဟာရသီမာပရိယာပန္နာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစေတဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘တဿ အာရောစေတွာ’’တိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ အနာရောစိတံ သန္ဓာယ ဝတ္တဘေဒရက္ခဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘အညံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တံ ဝါ အာဂန္တုကံ ဝါ’’တိ။
သုဒ္ဓန္တပရိဝါသေ ပန သစေ ‘‘မာသမတ္တံ အသုဒ္ဓေါမှီ’’တိ အဂ္ဂဟေသိ, ပရိဝသန္တော ပုန ဦနံ ဝါ အဓိကံ ဝါ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ, တတ္တကမ္ပိ ပရိဝသိတဗ္ဗမေဝ, ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ အယဉှိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော နာမ ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ, ဟေဋ္ဌာပိ ဩရောဟတိ။ ဣဒမဿ လက္ခဏံ။
သမောဒဟိတွာတိ မူလာပတ္တိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ, ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ စေ အန္တရာပတ္တိ, မူလာယ ပဋိကဿနံ အကတွာ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတပရိဝါသေနေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ ယော ပန အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝိဗ္ဘမိတွာ ပုန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၈။)ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာပိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, ယော စ ပုဗ္ဗေ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပစ္ဆာ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ, ယော စ ဥဘယတ္ထ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, သဗ္ဗေသံ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသဝသေန ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ‘‘ပုရိမသ္မိံ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ ဝါ’’တိ စ ‘‘ပစ္ဆိမသ္မိံ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ ဝါ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၆၆ အာဒယော) စ ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝိသုဒ္ဓိကံ အာပန္နာ ဟောန္တိ, တေ သုဒ္ဓိကဒိဋ္ဌိနော ဟောန္တိ။ ဧကော ဆာဒေတိ, ဧကော န ဆာဒေတိ။ ယော ဆာဒေတိ, သော ဒုက္ကဋံ ဒေသာပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဥဘောပိ ယထာဓမ္မံ ကာရာပေတဗ္ဗာ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၈၁) ဝစနတော ယံ ကဉ္စိ အာပတ္တိံ ဆာဒေတွာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တေသု ဂတေသု ဝါ အဂတေသု ဝါ ပုရိမနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဦနေ ဂဏေ စရဏံ, အနုဋ္ဌဟနံ ဧကရတ္တမ္ပိ ဂဏေန ဝိပ္ပဝါသံ, သစေ ရတ္တိယာ ဧကက္ခဏေန သံဃော ဝသတိ, သစေ သော ပုရေ အရုဏမေဝ ကေနစိ ကရဏီယေန ဂတောတိ ဧတ္ထပိ မာနတ္တေပိ ဧဝံ ဇာတေ။ ‘‘အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ, ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ, တေနဿ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တေန အာရောစိတေ မုဟုတ္တမ္ပိ နိသီဒိတွာ ဂတေပိ ဝိပ္ပဝါသော နတ္ထိ။ ပါရိဝါသိကဿ, ဥက္ခိတ္တကဿ စ ပကတတ္တေန တသ္မိံ ဝသနံ ဥဒကပါတေန ဝါရိတံ, တသ္မာ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ န ဝဋ္ဋတိ။
ဣဒါနိ ပါဌဝိစာရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘နဝ ပဌမာပတ္တိကာ စတ္တာရော ယာဝတတိယကာ’’တိ ဣဒံ သဘာဝနိယမဝစနံ။ တေန ဝုဋ္ဌာနံ အနိယမန္တိ ဒဿေတိ။ ဧကစ္စာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဉှိ ကမ္မတောပိ ဟောတိ အကမ္မတောပိ, န ဧဝံ အာပဇ္ဇနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတရံ ဝါ အညတရံ ဝါတိ တေသံ ဒွိဓာ ဘိန္နာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနက္ကမဘေဒါဘာဝဒီပကဝစနံ။ ယာဝတီဟံ, တာဝတီဟန္တိ ဧတ္ထ အဟပရိစ္ဆေဒေါ အရုဏဝသေန။ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမိနာ ဇာနနပ္ပဋိစ္ဆန္နဿ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ တေန ဘိက္ခုနာ ဝသတာ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ, န ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသေနာတိ အာဒိမှိ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသေနေဝ ပရိဝါသတော ဥတ္တရိ ဣတိဝါရေန အာဒိတော ဘိက္ခုနာဝ ဆာရတ္တံ, ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂေန ဥဒ္ဓမ္ပိ ဘိက္ခုမာနတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, န ပရိဝါသေ ဝိယ တပ္ပစ္စယာ အစိဏ္ဏမာနတ္တော။ စိဏ္ဏမာနတ္တောဝ အဗ္ဘေတဗ္ဗော, န ဣတရော, န ပရိဝါသေ ဝိယ မာနတ္တာရဟေ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၅၉။)ပက္ခမာနတ္တဉ္စ စရန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တာတိက္ကမေ သတိ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု ဟောတိ, ပုန ဘိက္ခုမာနတ္တံ ဂဟေတွာ စိဏ္ဏမာနတ္တောဝ ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။
ယတ္ထ သိယာတိ ယဿံ သမာနသံဝါသကသီမာယမ္ပိ ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသံဃော အတ္ထိ။ ဧကေနပိ စေ ဦနော ဝီသတိဂဏောတိ န ယုဇ္ဇတိ, ဦနော စေ။ န ဟိ ဝီသတိဂဏော, သံဃော စေ ဦနော။ တသ္မာ ‘‘ဧကေနပိ စေ ဦနော သံဃော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န, စတုဝဂ္ဂပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏပ္ပယောဇနတော။ တသ္မာ ဝီသတိဝဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသံဃော စေ ဘိက္ခုနာ ဧကေနပိ ဦနော, နဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ဝိနယေ အပ္ပကတညုနော ‘‘ယထာ အတိရေကစတုဝဂ္ဂေါပိ သံဃော စတုဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ ‘စတုဝဂ္ဂေါ’တိ ဝုစ္စတိ, တထာ ပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ အတိရေကပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂေါပိ ‘ပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂေါ’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဦနောပိ စတုဝဂ္ဂပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂဝီသတိဝဂ္ဂေါဝါ’’တိ မညေယျုံ, တေသံ မညနာနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဧကေနပိ စေ ဦနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝီသတိ ဘိက္ခုသံဃော စေ, ဌပေတွာ ဧကေနပိ စေ ဦနော အပ္ပကတတ္တော, တံ ဌပေတွာ ဧကေနပိ စေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ တတ္ထ သာမီစီတိ ဝစနံ ယံ ဝုတ္တံ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘တဿ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဒေတိ, မူလာယ ပဋိကဿတိ, မာနတ္တံ ဒေတိ, အဗ္ဘေတီ’’တိ, တဿ အာဝိဘာဝကရဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန တေသု အယံ ယထာဝုတ္တာ သာမီစိ နိယတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, န ရာဇသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယ အနိယတာ။ တတ္ထ ဟိ ကေနစိ အန္တရာယေန တံ သာမီစိမကရောန္တေပိ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
သံဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၀။)အနိယတကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပဌမာနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အနိယတေ အာဒိတောဝ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ။ သေယျထိဒံ – ဣဒံ အနိယတကဏ္ဍံ နိပ္ပယောဇနံ တတ္ထ အပုဗ္ဗာဘာဝတောတိ စေ? န, ဂရုကလဟုကဘေဒဘိန္နာပတ္တိရောပနာရောပနက္ကမလက္ခဏဒီပနပ္ပယောဇနတော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျော မယာ…ပေ… သော စ တံ ပဋိဇာနာတိ, အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄၆) အာပတ္တိယာ ဂရုကာယ, လဟုကာယ စ အာရောပနက္ကမလက္ခဏံ, ‘‘န ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ အနာရောပနက္ကမလက္ခဏဉ္စ ဒဿိတံ။ လက္ခဏဒီပနတော အာဒိမှိ, အန္တေ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ စေ? န, အသမ္ဘဝတော။ ကထံ န တာဝ အာဒိမှိ သမ္ဘဝတိ, ယေသမိဒံ လက္ခဏံ, တေသံ သိက္ခာပဒါနံ အဒဿိတတ္တာ။ န အန္တေ ဂရုကမိဿကတ္တာ။ တသ္မာ ဂရုကလဟုကာနံ မဇ္ဈေ ဧဝ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတံ အရဟတိ ဥဘယမိဿကတ္တာ။ ယာ တတ္ထ ပါစိတ္တိယသင်္ခါတာ လဟုကာပတ္တိ ဒဿိတာ, သာပိ ဂရုကာတိ ကထိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသသင်္ခါတေန ရဟဿာဒေနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ဂရုကာနံ ဧဝ အနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌန္တိပိ ဧကေ။ ဧဝံ သတိ ပဌမာနိယတမေဝါလံ တာဝတာ လက္ခဏဒီပနသိဒ္ဓိတော, ကိံ ဒုတိယေနာတိ စေ? န, ဩကာသနိယမပစ္စယမိစ္ဆာဂါဟနိဝါရဏပ္ပယောဇနတော။ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနိယေ’’တိ ဩကာသနိယမတော ဟိ တဗ္ဗိပရီတေ ဩကာသေ ဣဒံ လက္ခဏံ န ဝိကပ္ပိတန္တိ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတိ။ တံနိဝါရဏတော ဒုတိယာနိယတမ္ပိ သာတ္ထကမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ကသ္မာ? ဩကာသဘေဒတော, ရဟောဘေဒဒီပနတော, ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒဘေဒဒီပနတော။ ဩကာသနိယမဘာဝေ စ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒဘေဒေါ ဇာတော။ ဒွိန္နံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒါနံ နာနာတ္တဇာနနဉ္စ သိယာ တထာ ကာယသံသဂ္ဂဘေဒဒီပနတော။ နာလံ ကမ္မနိယေပိ ဟိ ဩကာသေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ, ပဋိစ္ဆန္နေပိ ဝါ နိသိန္နာယ ဝါတပါနကဝါဋစ္ဆိဒ္ဒါဒီဟိ နိက္ခန္တကေသာဒိဂ္ဂဟဏေန ကာယသံသဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီတိ ဧဝမာဒယောပိ နယာ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတြိဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ – ဩကာသဘေဒတောတိ အလံကမ္မနိယနာလံကမ္မနိယဘေဒတော။ ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ ဟိ ဧကစ္စံ နာလံကမ္မနိယံ ဝါတပါနာဒိနာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၁။)အန္တရိတတ္တာ, ဥဘယပ္ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ ဧကစ္စံ နာလံကမ္မနိယံ ဝိဇာနတံ အဇ္ဈောကာသတ္တာ။ ရဟောဘေဒဒီပနတောတိ ဧတ္ထ ရဟဘာဝသာမညေပိ ရဟော ဒွိဓာ ပဋိစ္ဆန္နာပဋိစ္ဆန္နဘေဒတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒဘေဒဒီပနတောတိ မေထုနဿာဒဝသေန နိသဇ္ဇာ, ဒုဋ္ဌုလ္လဿာဒဝသေန နိသဇ္ဇာတိ တာဒိသဿ ဘေဒဿ ဒီပနတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဓ အာဂတနယတ္တာ ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ ဣဒံ ကဏ္ဍံ ပရိဟီနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ တတ္ထ အနုပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ဧကေ, တံ အနေကန္တဘာဝဒီပနတော အယုတ္တံ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာလေ ဟိ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စ, ဘိက္ခုနီနံ စတ္တာရော စ ဥဒ္ဒေသာ သန္တိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပညတ္တိယာ အသာဓာရဏတ္တာ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌသံဃာဒိသေသပါစိတ္တိယာနန္တိ ဧကေ။ တာသဉှိ ဘိက္ခုနီနံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိက (ပါစိ။ ၆၅၈) -အဋ္ဌဝတ္ထုက (ပါစိ။ ၆၇၅) -ဝသေန ကာယသံသဂ္ဂဝိသေသော ပါရာဇိကဝတ္ထု, ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါ သာဒိယေယျ, ကာယံ ဝါ တဒတ္ထာယ ဥပသံဟရေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော သာဒိယနမ္ပိ, ‘‘သန္တိဋ္ဌေယျ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော ဌာနမ္ပိ, ‘‘သင်္ကေတံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော ဂမနမ္ပိ, ‘‘ဆန္နံ ဝါ အနုပဝိသေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနပ္ပဝေသောပိ ဟောတိ, တထာ ‘‘ရတ္တန္ဓကာရေ အပ္ပဒီပေ, ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ အဇ္ဈောကာသေ ဧကေနေကာ သန္တိဋ္ဌေယျ ဝါ သလ္လပေယျ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၈၃၉) ဝစနတော ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပိ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကန္တိ ကတွာ တာသံ အညထာ အနိယတကဏ္ဍဿ အဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိတော န ဝုတ္တန္တိ တေသံ အဓိပ္ပါယော။ ပကိဏ္ဏကံ။
‘‘ဒေသနာဝုဋ္ဌာနဂါမိနီနံ အာပတ္တီနံ ဝသေန အလဇ္ဇိအာဒယော လဇ္ဇီနံ စောဒေဿန္တီ’’တိ အာဂတတ္တာ လဇ္ဇိပဂ္ဂဟတ္ထာယ ပတိရူပါယပိ ဥပါသိကာယ ဝစနေန အကတွာ ဘိက္ခုဿေဝ ပဋိညာယ ကာတဗ္ဗန္တိ အာပတ္တိယော ပန လက္ခဏဒဿနတ္ထံ ပညတ္တံ ဝိတ္ထာရနယမေဝ ဂဟေတွာ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ ‘‘ဣမေ ခေါ ပနာယသ္မန္တော ဒွေ အနိယတာ ဓမ္မာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၃) ဥဒ္ဒေသဒဿနတ္တာတိ လိခိတံ။ သောတဿ ရဟောတိ ဧတ္ထ ရဟောတိ ဝစနသာမညတော ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လသာမညတော ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနပ္ပဋိစ္ဆာဒနသိက္ခာပဒေသု ပါရာဇိကဝစနံ ဝိယ။ တသ္မာ ‘‘စက္ခုဿေဝ ပန ရဟော ‘ရဟော’တိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘မာတုဂါမော နာမ…ပေ… အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတန္တိ ဒီပိတမေဝါတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၂။)အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အပိဟိတကဝါဋဿ ဂဗ္ဘဿ ဒွါရေ နိသိန္နောပီတိ အတ္ထော။ အစေလကဝဂ္ဂေ ရဟောပဋိစ္ဆန္နာသနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၂၈၈) ‘‘ယော ကောစိ ဝိညူ ပုရိသော ဒုတိယော ဟောတီ’’တိ ဣမဿ အနုရူပတော ‘‘ဣတ္ထီနံ ပန သတမ္ပိ အနာပတ္တိံ န ကရောတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အလံကမ္မနိယေတိ သက္ကာ ဟောတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) ဝိဘင်္ဂေ ဝစနတော ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေါ စေတ္ထ မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသော, န ဒုတိယေ ဝိယ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒကိလေသော။ တသ္မာ စ ပညာယတိ သောတဿ ရဟော နာဓိပ္ပေတောတိ။
တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ဝဒေယျာတိ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝသေန နိသိန္နဿ တဿာနုသာရေန ပါစိတ္တိယမေဝ အဝတွာ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသာယပိ အာပတ္တိယာ ဘေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုန အာပတ္တိပ္ပဋိဇာနနံ အဝတွာ ကသ္မာ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဘိက္ခု ပဋိဇာနမာနော’’တိ ဝတ္ထုပ္ပဋိဇာနနံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – အာပတ္တိယာ စောဒိတေ ဝိနယဓရေန ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတေ စုဒိတကေန ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝိနယဓရေန ‘‘ဤဒိသံ နာမ အကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ သော ဝတ္ထုံ ပဋိဇာနမာနောဝ ကာရေတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဘိက္ခု ပဋိဇာနမာနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနောပိ အာပတ္တိယာဝ ကာရေတဗ္ဗောတိ? အနုရူပမေဝ။ ဧဝံ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ – တိဏ္ဏမ္ပိ အာပတ္တီနံ ဝတ္ထူနိ အဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ သိက္ခာပဒဝသေန နိသဇ္ဇမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ဂဟိတေပိ ဟိ အာပတ္တိ ဂဟိတာဝ ဟောတီတိ။ ယေန ဝါ သာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော ဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗော။ သော စ ဝိကပ္ပတ္ထော။ တသ္မာ ‘‘ကာရေတဗ္ဗော ဝါ ပဋိဇာနမာနော, န ဝါ ကာရေတဗ္ဗော အပ္ပဋိဇာနမာနော’’တိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိဇာနမာနော ဝါ’’တိအာဒိ။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝသေန နိသဇ္ဇပစ္စယာ အာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ သေသေသုပိ သေသသိက္ခာပဒဝသေန အာပတ္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမပါရာဇိကသဒိသာနေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနဿ အနဓိပ္ပေတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဌမာနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၃။)֍ ၂။ ဒုတိယာနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သံဃာဒိသေသေန ဝါတိ ကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနေန။ တသ္မာ ဧဝံ ကာယသံသဂ္ဂဝါရော ပါဠိယမ္ပိ ဝုတ္တော။ အနန္ဓော အဗဓိရောတိ အနန္ဓော ကာယသံသဂ္ဂံ ပဿတိ, အဗဓိရော ဒုဋ္ဌုလ္လံ သုဏာတိ, တသ္မာ ဧဝ အဒိန္နာဒါနသဒိသာနေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ဧတ္ထ စ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာနံ ကထန္တိ စေ? ကာယသံသဂ္ဂဉှိ သမာပဇ္ဇန္တော ဒုဋ္ဌုလ္လမ္ပိ ဘဏတိ, ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဘဏန္တော နိသီဒတိ စာတိ သမ္ဘဝတိ, ဒုဋ္ဌုလ္လမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနန္တိ။
နာနာနယာကာရဝိစိတ္တဘေဒံ၊
ဉာတုံ ဥပါယာန မနော သတိမာ၊
တံ လာဘဟေတုံ န ကရောတိ ပုညန္တိ။
ဒုတိယာနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အနိယတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၄။)နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ
၁။ စီဝရဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍေ တိဏ္ဏံ ကထိနသိက္ခာပဒါနံ, ဝဿိကသာဋိကအစ္စေကစီဝရသာသင်္ကသိက္ခာပဒါနဉ္စ ဧကဒေသနာယ တထာကိဏ္ဏာပတ္တိက္ခန္ဓာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
ကထိနံ ယဿ စတ္တာရော, သဟဇာ သမယဒွယံ၊
ဆန္နံ သိက္ခာပဒါနဉ္စ, ဧကဒေသဝိနိစ္ဆယော။
တတ္ထ ကထိနန္တိ ‘‘သံဃဿ အနုမောဒနာယ, ဂဏဿ အနုမောဒနာယ, ပုဂ္ဂလဿ အတ္ထာရာ သံဃဿ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ (ပရိ။ ၄၁၄) ဝစနတော တေသံယေဝ အနုမောဒနာဒိဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ကထိနံ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကထိနံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ တေသညေဝ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော သမဝါယော နာမံ နာမကမ္မ’’န္တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၁၂)။ တသ္မာ ကထိနန္တိ ဣဒံ ဗဟူသု ဓမ္မေသု နာမမတ္တံ, န ပရမတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော။ ကော ပနဿ အတ္ထာရောတိ? တဒေကဒေသောဝ ခီရဿ ဓာရာ ဝိယ။ ယထာ စာဟ ‘‘အတ္ထာရော ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော ဝစီဘေဒေနာ’’တိ။ သဟဇာ နာမ အဋ္ဌ မာတိကာ, ဒွေ ပလိဗောဓာ, ပဉ္စာနိသံသာတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ။ သမယဒွယံ နာမ ကထိနတ္ထာရသမယော, စီဝရသမယော စာတိ။ တတ္ထ ကထိနတ္ထာရသမယော ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော။ စီဝရသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ အယံ ကတ္တိကမာသော, အတ္ထတေ စတ္တာရော ဟေမန္တိကာ စာတိ ပဉ္စ မာသာ။
တတ္ထ အဋ္ဌ မာတိကာ နာမ ပက္ကမနန္တိကာဒယော။ တာ သဗ္ဗာပိ အတ္ထာရေန ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။ တဗ္ဘာဝဘာဝိတာယ အတ္ထာရေ သတိ ဥဒ္ဓါရော သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ကထိနတ္ထာရေန ဧကုပ္ပါဒါ ဧကနိရောဓာ အန္တရုဗ္ဘာရော သဟုဗ္ဘာရော, အဝသေသာ ကထိနုဗ္ဘာရာ ဧကုပ္ပါဒါ, နာနာနိရောဓာ စ။ တတ္ထ ဧကနိရောဓာတိ အတ္ထာရေန သဟ နိရောဓာ, အန္တရုဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာနံ ဥဒ္ဓါရာဘာဝေါ ဧကက္ခဏေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသာ နာနာ နိရုဇ္ဈန္တိ နာမ။ တေသု ဟိ ဥဒ္ဓါရဘာဝံ ပတ္တေသုပိ အတ္ထာရော တိဋ္ဌတိ ဧဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထဝိဘာဝနာ။ သစေ အတ္ထတေ ကထိနေ ဘိက္ခုသ္မိံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၅။)သာပေက္ခေ တမှာ အာဝါသာ ပက္ကမန္တေ သံဃော အန္တရုဗ္ဘာရံ ကရောတိ, တဿ ဘိက္ခုနော ပဌမမေဝ မူလာဝါသေ နိဋ္ဌိတစီဝရပလိဗောဓာဘာဝေပိ သတိ အန္တရုဗ္ဘာရေ ပလိဗောဓော ဆိဇ္ဇတိ သတိပိ သာပေက္ခတာယ သဥဿာဟတ္တာ။ ဣမိနာ ပရိယာယေန ပက္ကမနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော အတ္ထာရေန ဧကုပ္ပါဒေါ နာနာနိရောဓော ဟောတိ။ တထာ အန္တရုဗ္ဘာရေ သတိ သုဏန္တဿာပိ ယာဝ စီဝရနိဋ္ဌာနံ န ဂစ္ဆတိ, တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော နိဋ္ဌာနန္တိကော။ ယာဝ သန္နိဋ္ဌာနံ န ဂစ္ဆတိ, တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော။ ယာဝ န နဿတိ, တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော နာသနန္တိကော။ ယာဝ န သုဏာတိ, တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော သဝနန္တိကော။ ယာဝ စီဝရာသာ န ဆိဇ္ဇတိ, တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော အာသာဝစ္ဆေဒိကော။ ယာဝ သီမံ နာတိက္ကမတိ, တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော သီမာတိက္ကန္တိကော။ အတ္ထာရေန ဧကုပ္ပါဒေါ နာနာနိရောဓော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ အန္တရုဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာ ဒွေ အန္တောသီမာယံ ဧဝ သမ္ဘဝန္တိ, န ဗဟိသီမာယံ။ ပက္ကမနသဝနသီမာတိက္ကန္တိကာ ဗဟိသီမာယမေဝ သမ္ဘဝန္တိ, န အန္တောသီမာယံ။ နိဋ္ဌာနသအအာဋ္ဌာနာသာဝစ္ဆေဒိကာ အန္တောသီမာယဉ္စေဝ ဗဟိသီမာယဉ္စ။ အန္တရုဗ္ဘာရော သံဃာယတ္တော, ပက္ကမနနိဋ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနသီမာတိက္ကန္တိကာ ပုဂ္ဂလာဓီနာ, သေသာ တဒုဘယဝိပရီတာ။
တတ္ထ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ စီဝရပလိဗောဓာဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ န အာဝါသပလိဗောဓာဘာဝံ။ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယပလိဗောဓာဘာဝံ ဒီပေတိ, တသ္မာ ဥဘယပလိဗောဓာဘာဝဒီပနတ္ထံ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န, ဝိသေသတ္တာ။ ကထံ? ကာမဉ္စေတံ တသ္မာ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ကေသဉ္စိ ကထိနုဒ္ဓါရာနံ နာနာနိရောဓတ္တာ, သံဃပုဂ္ဂလာဓီနာနဓီနတ္တာ စ အန္တောဗဟိဥဘယသီမာသု နိယမာနိယမတော စ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ သံဃဿ, န ပုဂ္ဂလဿ ဥဗ္ဘတံ ဟောတိ, တထာပိ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဣဒံ သာမညဝစနံ။ တသ္မာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ နိယမေတိ။
ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သံဃဿ အန္တရုဗ္ဘာရေန ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ အစ္ဆိန္နစီဝရပလိဗောဓော ဗဟိသီမာဂတော ပစ္ဆာ ဂန္တွာ အတ္တနော သီမာဂတော အနိဋ္ဌိတစီဝရော အာနိသံသံ လဘတိ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဝါသပလိဗောဓော နာမ ဝသတိ ဝါ တသ္မိံ အာဝါသေ, သာပေက္ခော ဝါ ပက္ကမတိ။ စီဝရပလိဗောဓော နာမ စီဝရံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၆။)အကတံ ဝိပ္ပကတံ, စီဝရာသာနုပစ္ဆိန္နာ, တဗ္ဗိပရီတေန အပလိဗောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနတ္ထတကထိနာနံ စီဝရကာလသမယေ နိယမတော စတ္တာရော အာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ, အသမာဒါနစာရော အနိယမတော။ တေန သာသင်္ကသိက္ခာပဒံ ဝုတ္တံ။ ကထံ စတ္တာရော နိယတာတိ စေ? ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝစနတော အနတ္ထတကထိနာနံ တသ္မိံ မာသေ ယာဝဒတ္ထစီဝရံ သိဒ္ဓံ, တထာ တတိယကထိနသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၄၉၇ အာဒယော) အကာလစီဝရံ နာမ ပိဋ္ဌိသမယတော ပဋ္ဌာယ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သံဃတော လဘိတဗ္ဗံ စေ, ယာဝ စီဝရကာလသမယံ နိက္ခိပိတွာ ဘာဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုဂ္ဂလိကံ စေ, ဝဿာနဿ ဆဋ္ဌပက္ခဿ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စီဝရကာလသမယံ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ ဝဋ္ဋတိ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒေန အနုညာတတ္တာ, န တတော ပရံ။ တဒါ ဥပ္ပန္နစီဝရဿ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ပဌမကထိနေန။ တတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယော သံဃိကံ သန္ဓာယ, တထာ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဌမကထိနေ (ပါရာ။ ၄၅၉ အာဒယော) ပဌမပညတ္တိယာ, အဝိသေသေန ဝါ ဧကာဒသမေ ဒိဝသေ အာပတ္တိ။ ဝဿာနဿ ဟိ အန္တောနိဝါရဏတ္ထံ အဋ္ဌကထာယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၂ အာဒယော) ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော ဒုတိယေ, တတိယေ စ။ တေန စီဝရကာလတော ပုရေ ဝါ အန္တော ဝါ ဥပ္ပန္နံ စီဝရကာလတော ဥဒ္ဓံ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရံ န လဘတိ။ ယဒိ လဘေယျ, အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝိရောဓော။ ‘‘ယာဝ စီဝရကာလသမယံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ, တတော စေ ဥတ္တရိ နိက္ခိပေယျ, နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၈) ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဝဿာဝါသိကဘာဝေန သံဃတော လဒ္ဓံ ဝုဋ္ဌဝဿတ္တာ အတ္တနော သန္တကဘူတံ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမယတော ဧဝ အာပတ္တိ, န အစ္စေကစီဝရကာလံ အတိက္ကာမယတော အာပတ္တီတိ။ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပါဒေါ, သော စ နေသံ ဘဝိဿတီတိ သိဒ္ဓံ, အနာမန္တစာရဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေ ‘‘အညတြ သမယာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၂၂ အာဒယော) ဝုတ္တတ္တာ သေသဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ။ တသ္မာ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ, ဧတံ အကာလစီဝရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော အာဒိဿ ဒိန္နစီဝရံ ပရိဟာရံ န လဘတိ။
အပရကတ္တိကာယမေဝ ဝါ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ လဘတိ, ဧဝံ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဆ ဌာနာနိ ဟိ သာပေက္ခတာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၇။)ဝုတ္တာနိ။ ဒုဋ္ဌဒေါသဒွယေ အဓိကရဏစတုတ္ထံ, ပဌမာနိယတေ သောတဿ ရဟော, တတိယကထိနေ အာဒိဿ ဒိန္နံ စီဝရံ, အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒေ ‘‘သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဒံ, ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနပ္ပဋိစ္ဆာဒနဒွယေ အဓိကရဏံ, ပါရာဇိကဝစနဉ္စ, တီသု ကထိနသိက္ခာပဒေသု ‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ အညတရာယာ’’တိ ဝစနန္တိ။ တတ္ထ အာဒိဿ ဒိန္နံ စီဝရံ သံဃိကံ ဘာဇိတဗ္ဗစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပုဂ္ဂလိကံ။ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဝဿာဝါသိကစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝုဋ္ဌဝဿေန ပစ္ဆာ ဒါတဗ္ဗတ္တာ သညာဏံ ကာတဗ္ဗံ, န ဉာတိပ္ပဝါရိတတော လဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလိကံ သန္ဓာယ။ တသ္မာ ဒုဝိဓံ အစ္စေကစီဝရံ သံဃေ နိန္နံ, ပုဂ္ဂလေ နိန္နဉ္စာတိ သိဒ္ဓံ။ တတ္ထ သံဃေ ပရိဏတံ အစ္စေကစီဝရံ ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ, ပိဋ္ဌိသမယတော ပဋ္ဌာယ ဝါ ယာဝ ပဝါရဏာ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ သံဃိကတ္တာ, ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌကာလေ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နတ္တာ။ တာဒိသဉှိ ယာဝ ဝဿံဝုဋ္ဌော န ဟောတိ, တာဝ တဿေဝ ဒါယကဿ သန္တကံ ဟောတိ။ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။
‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနစ္စေကစီဝရသညီ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမေတိ, အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော အစ္စေကစီဝရကဿေဝ သော အပရာဓော။ ယေန ‘‘ဝိရောဓော’’တိ ဝစနံ ဒဿေယျာတိ န ဝိနယေ ဝိသေသဟေတု ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ ပမာဏန္တိ စေ? န, ယဒိ ဧဝံ ဧတ္ထ အတ္တနော သန္တကဘူတမ္ပိ အစ္စေကစီဝရံ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ, န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ။ တတော ‘‘အနာပတ္တိ, အန္တောသမယေ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတိ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိအာဒိဝစနဝိရောဓော (ပါရာ။ ၆၅၁) အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တထာ ‘‘ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမေ မာသေ ကထိနုဒ္ဓါရေ ကတေ တသ္မိံ မာသေ အတ္ထတေ ကထိနေ ကထိနုဒ္ဓါရဒိဝသံ အတိက္ကာမေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထဝိရောဓော အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တသ္မိဉ္စ ‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, တဉ္စ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတမေဝါတိ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။ အတိရေကစီဝရဉ္စေတံ ပဌမသိက္ခာပဒေနာပတ္တိ, ဣတရံ စေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ ဘဂဝတော ဝိသေသဟေတု။ တထာ အတိရေကဒသာဟာနာဂတာယေဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ သံဃဿ ဝဿာဝါသိကတ္ထံ အစ္စေကစီဝရံ ဝိယ ဒဒမာနံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၈။)န ဂဟေတဗ္ဗံ, ဒသာဟာနာဂတာယ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။ တတော အဋ္ဌကထာနယဝိရောဓော စ အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တတ္ထ ‘‘အဓိဋ္ဌိတတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ အစ္စေကစီဝရံ န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အညထာ နယော ဒဿိတော။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ သော စ နယော သံဃိကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တတ္တာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ နေဝ သော စ ပဋိက္ခိတ္တော။ ယထာ အနစ္စေကစီဝရံ ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ အတိရေကဒသာဟာနာဂတာယပိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမယတောပိ အနာပတ္တီတိ အယမ္ပိ နယော အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တတော ပဌမကထိနဝိရောဓော။ ဒသာဟာနာဂတာယ ဧဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမယတော အနာပတ္တီတိ စေ, တံ ဒွေ ဒသာဟေ လဘတီတိ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။
အန္တရာ အနာပတ္တိက္ခေတ္တစီဝရကာလပ္ပဝိဋ္ဌတ္တာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပစ္စုဒ္ဓဋံ ဝိယ တံ ပုနပိ ဒသာဟေ လဘတီတိ စေ? န, ကာလပ္ပဝေသော အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟောတီတိ စေ? န, ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ, တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝစနဝိရောဓံ ကတွာ, တတော ပရံ ဒသာဟံ အဝိကပ္ပေန္တဿာပိ အနာပတ္တိ သိယာ။ အပိစ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ အန္တောဝဿေ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ, အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဋ္ဌိတာ, တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၀)။ တေန အာပတ္တိတော န မုစ္စေယျ။ ကာလပ္ပဝေသော ဟိ အဓိဋ္ဌာနပရိယာယော န ဇာတောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထဝိကပ္ပေါ ပါဠိနယေနေဝ ပတိဋ္ဌာပိတော ဟောတိ။
အပိစေတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ, တတ္ထပိ စီဝရကာလေ ဥပ္ပန္နံ, ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စဿ ကရဏံ နတ္ထိ, တံ အစ္စေကစီဝရံ အကာလစီဝရမိဝ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓမေတံ။ ပါဠိတော စ တဉ္စေ အန္တောကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ အစ္စေကစီဝရံ အစ္စေကစီဝရမေဝ န ဟောတိ။ န ဟိ တံ ကာလဝိသေသဝသေန အစ္စေကစီဝရသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အစ္စေကစီဝရံ နာမ သေနာယ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ပဝါသံ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ, ဂဗ္ဘိနီ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၆၉။)ဟောတိ, အဿဒ္ဓဿ ဝါ သဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ…ပေ… ‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’တိ ဧဝံ အာရောစိတံ, ဧတံ အစ္စေကစီဝရံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉)။ တသ္မာ ယထာ တံ စီဝရံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗံ, တထာ အနစ္စေကစီဝရမ္ပီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ။ အပိစ ယဒိ ဧဝံ တံ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒမေဝ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ ပန အတ္ထဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ ပညတ္တံ။
မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန တံ ဧဝံ ဝုတ္တံ – ကာမဉ္စေဒံ ‘‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သိဒ္ဓံ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတန္တိ အတ္ထဝိသေသဒီပနပယောဇနတော။ တသ္မာ တံ တဿ အတ္ထဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ သိဒ္ဓမေဝ။ တသ္မာပိ ဝေဒိတဗ္ဗမေဝ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရံ စီဝရကာလသမယံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ။ အပိစ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥပ္ပန္နံ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေတွာ ဌပိတစီဝရမ္ပိ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄၆-၆၄၉)။ တေန ‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနစ္စေကစီဝရသညီ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမေတိ, အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၀) ဣမိနာပိ အနစ္စေကစီဝရဿာပိ အစ္စေကစီဝရပရိဟာရလာဘံ ဒီပေတီတိ။
ဧတ္တာဝတာ ယထာဝုတ္တော ဒုတိယော အတ္ထဝိကပ္ပေါ ပါဠိနယေန, အဋ္ဌကထာနယေန စ ပတိဋ္ဌာပိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ပကိဏ္ဏကာယ အဓိကထာ ပရတော ပါဌတော ဝိတ္ထာရိတာ ဟောတီတိ အပကိဏ္ဏကံ။
စီဝရပလိဗောဓော, အာဝါသပလိဗောဓော စာတိ ဒွေ ပလိဗောဓာ။ တေသု ဧကပလိဗောဓေပိ သတိ အနာမန္တစာရာဒိအာနိသံသံ လဘတိ, တံ ဣဓ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝ ‘‘အတ္ထတကထိနဿ ဟိ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကထိနတ္ထာရာရဟဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ – ပုဗ္ဗကရဏံ ဇာနာတိ, ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ, အဓိဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ, အတ္ထာရံ ဇာနာတိ, မာတိကံ ဇာနာတိ, ပလိဗောဓံ ဇာနာတိ, ဥဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ, အာနိသံသံ ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၀၉) ဝစနတော ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကထိနတ္ထာရာရဟော နာမ။ ပုဗ္ဗကရဏံ နာမ ဓောဝနဝိစာရဏစ္ဆေဒနသိဗ္ဗနရဇနကပ္ပကရဏံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၀။)‘‘စီဝရံ နာမ ခေါမ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိဝသေန ဇာတိဉ္စ ပမာဏဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတိရေကစီဝရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တံ အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ယသ္မိံ ဌာနေ ယံ ဌပိတံ, တသ္မိံ တံ ပစ္ဆာ ဟောတု ဝါ, မာ ဝါ, အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတေဝ။ ပုရေ ပစ္ဆာ ဌပနဋ္ဌာနံ န ပမာဏံ။
အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဘိက္ခုဘာဝပရိစ္စာဂဝသေန သေတဝတ္ထနိဝါသနံ ဝါ ကာသာဝစဇနံ ဝါ ဟီနာယာဝတ္တနံ။
ဧကာဒသမေ အရုဏုဂ္ဂမနေတိ အန္တိမံ ဌပေတွာ တတော ပုရိမတရသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အန္တိမံ နာမ အပရကတ္တိကာယ ပဌမာရုဏုဂ္ဂမနံ။ တဉှိ ကာလတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ကရောတိ။ ဣဓ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ’’တိ ကရဏဝစနံ နိဒါနာနပေက္ခံ နိဒါနေ ကရဏာဘာဝတော။ တသ္မာ ဧဝ ‘‘ဒသာဟပရမ’’န္တိ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော စ ဣဓ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ, န စ ဝိရုဒ္ဓံ တထာဂတာ ဘာသန္တိ, တသ္မာ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟာရတော အဓိဋ္ဌာတုမေဝ အနုဇာနာမိ, န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ပန စတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုမေဝ, န အဓိဋ္ဌာတုန္တိ။ ဧဝဉ္စ ပန သတိ ယော တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတိ, တဿ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတိ, ဒသာဟာတိက္ကမေ စ အနာပတ္တီတိ။ ဧတေန ဥပါယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပနာယ အပဋိသိဒ္ဓဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ လိခိတံ။
ဣမဿ ပန သိက္ခာပဒဿ အယံ သင်္ခေပဝိနိစ္ဆယော – အနတ္ထတေ ကထိနေ ဟေမန္တာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ, အတ္ထတေ ကထိနေ ဂိမှာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နစီဝရံ သန္ဓာယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတကံ ကာရာပေန္တဿာပိ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၅) ဝစနတော အရဇိတေပိ အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတီတိ။ တေန သူစိကမ္မံ ကတွာ ရဇိတွာ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ နိယမော ကာတဗ္ဗော, န ကာတဗ္ဗောတိ? ကတ္တဗ္ဗောဝ။ ပတ္တော ဝိယ အဓိဋ္ဌိတော ယထာ ပုန သေတဘာဝံ ဝါ တမ္ဗဘာဝံ ဝါ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ, န စ ပန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၁။)တာဒိသော ယံ အဓိဋ္ဌာနံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဧဝမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ‘‘သွေ ကထိနံ ဥဒ္ဓရိဿတီ’’တိ လဒ္ဓစီဝရံ သစေ အဇ္ဇေဝ န အဓိဋ္ဌာတိ, အရုဏုဂ္ဂမနေ ဧဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၆၂-၄၆၃၊) သိက္ခာပဒဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဒသာဟတော ဥတ္တရိပိ ပရိဟာရံ လဘတိ, ကထိနတော ပန ပစ္ဆာ ဧကဒိဝသမ္ပိ န လဘတိ။ ယထာ ကိံ – ယထာ အတ္ထတကထိနော သံဃော တိစီဝရံ အတ္ထတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဗ္ဘာရာ အာနိသံသံ လဘတိ, န တတော ပရံ, ဧဝံ အတ္ထတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဗ္ဘာရာ လဘတိ, ဥဒ္ဓတေ ပန ကထိနေ ဧကဒိဝသမ္ပိ န လဘတိ။ ဧတ္ထာဟ – ဥဗ္ဘတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပုန ဒသာဟံ လဘတီတိ? န, ကသ္မာ? ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတု’’န္တိ ဝစနတော။ ကထိနဗ္ဘန္တရေပိ ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အာပန္နံ။ တံ ပန အတိပ္ပသင်္ဂံ နိဝါရေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, န ကထိနဒိဝသာနိ အဒိဝသာနီတိ ဒီပနတ္ထံ။ အယမတ္ထော တတ္ထ တတ္ထ အာဝိဘဝိဿတိ။ အထ ဝါ ဝဿိကသာဋိကာ အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရော ဝဿိကေ မာသေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ ဝစနေ ဥပေါသထဒိဝသေ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဟောတိ, တတော ပရံ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဘာဝါ။ ဧဝံ ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။
ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အတ္ထတကထိနဿ ပဉ္စ မာသေ ဗဒ္ဓသီမာယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပက္ကမန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ အဗဒ္ဓသီမာယံ ကထိနတ္ထာရဉ္စ အာရညကသိက္ခာပဒဉ္စ သာဓေတီတိ လိခိတံ။ ဣဒါနိ –
‘‘ဆိန္နံ ဓုတင်္ဂံ သာသင်္က-သမ္မတော သန္တရုတ္တရံ၊
အစီဝရဿာနာပတ္တိ, ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတော’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၇၉) –
ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၂။)တတြာယံ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမဝိနိစ္ဆယော – ကေစိ ‘‘ဒိဂုဏံ သံဃာဋိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဝစနတော ‘‘ဧကစ္စိကာ သံဃာဋိ နာဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ သစေ အဓိဋ္ဌာတိ, န ရုဟတီ’’တိ ဝတွာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာနမ္ပိ ဒိဂုဏံယေဝ သံဃာဋိံ ဒတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, တေ ဣမိနာ သုတ္တလေသေန သညာပေတဗ္ဗာ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ဆိန္နကံ သံဃာဋိံ, ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ, ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ ပဌမံ အနုညာတံ။ တတော ‘‘အညတရဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေ ကရိယမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ, ဒွေ အဆိန္နကာနိ ဧကံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) အနုညာတံ, တသ္မာ ဧကစ္စိကာပိ သံဃာဋိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ယာ ဆိဇ္ဇမာနာပိ နပ္ပဟောတိ, တဿာ ကုတော ဒိဂုဏတာတိ? အဋ္ဌကထာယမ္ပိဿ ဝုတ္တံ ‘‘အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုန္တိ အာဂန္တုကပတ္တမ္ပိ ဒါတုံ, ဣဒံ ပန အပ္ပဟောနကေ အာရောပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပဟောတိ, အာဂန္တုကပတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀)။ ကထိနံ ပန ဆိန္နကမေဝ ဝဋ္ဋတိ, အာဝေဏိကလက္ခဏတ္တာ, ‘‘ဆိန္နကံ ဒိဂုဏံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဝစနာဘာဝတော စာတိ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
ဓုတင်္ဂန္တိ အနုပသမ္ပန္နာနံ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂါဘာဝတော တိစီဝရေနေဝ တေစီဝရိကောတိ, တေသံ အဓိဋ္ဌာနာဘာဝတော ‘‘အဓိဋ္ဌိတေနေဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတူတိ စေ? န, ဓုတင်္ဂဘေဒေန ဝိရောဓပ္ပသင်္ဂတော။ စတုတ္ထစီဝရသာဒိယနေန ဟိ ဓုတင်္ဂဘေဒေါ, န တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေန, နာပိ အတိရေကစီဝရသာဒိယနေန, နာပိ အတိရေကစီဝရဓာရဏေန။ ယသ္မာ ပန ဘိက္ခူနံ ဧဝ ဘဂဝတာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နဝ စီဝရာနိ အနုညာတာနိ, ဇာတိဝသေန စ ဝုတ္တာနိ, န ဧဝံ အနုပသမ္ပန္နာနံ, တသ္မာ နေသံ စီဝရနိယမာဘာဝါ န တံ ဓုတင်္ဂံ အနုညာတံ ဂဟဋ္ဌာနံ ဝိယ။ တသ္မာ တဿ သမာဒါနဝိဓာနေ အဝစနတော စ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
သာသင်္ကသမ္မတောတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ဝိသုံ အင်္ဂါနိ န ဝုတ္တာနိ, ‘‘သေသမေတ္ထ စီဝရဝဂ္ဂဿ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န စ ပနေတံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသော စတုတ္ထမင်္ဂံ, ဣဓ ဆာရတ္တဝိပ္ပဝါသော, အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ တသ္မာ အင်္ဂသာမညတော စ သမ္မုတိသာမညတော စ သာသင်္ကသိက္ခာပဒမေဝိဒန္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၃။)ဣဒံ နိပ္ပဒေသံ, တံ သပ္ပဒေသံ မာသပရမတ္တာ။ တတ္ထ ဗဟိဂါမေပိ ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမန္တဿ အနာပတ္တိ, ဣဓ န တထာ။ ဣဓ အနန္တရေ အနန္တရေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ, တတ္ထ သတ္တမေတိ အယံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝိသေသော။ အင်္ဂါနိ ပန စီဝရနိက္ခေပနင်္ဂသမ္ပတ္တိတော ဝိပရိယာယေန, ဣဓ ဝုတ္တနယေန စ သိဒ္ဓတ္တာ န ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ကာမံ န ဝုတ္တာနိ, တထာပိ စတုတ္ထမင်္ဂံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ, န ပန ဝိသေသိတံ။ ကိံ ကာရဏံ? ဣဓ ဝုတ္တနိဿဇ္ဇနက္ကမေန နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိဒေသနတော, တတ္ထာပန္နာပတ္တိဝိမောက္ခဒီပနတ္ထံ။ သံဝစ္ဆရဝိပ္ပဝုတ္ထမ္ပိ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထမေဝ, ပဂေဝ ဆာရတ္တဝိပ္ပဝုတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တတ္ထ ယထာဝုတ္တအင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဟေမန္တေ, ဂိမှေ ဝါ နိဿဇ္ဇတိ စေ? ဣဓ ဝုတ္တနယေနာပိ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပနတ္ထံ စတုတ္ထမင်္ဂံ န ဝိသေသိတန္တိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ မာသာတိက္ကန္တံ, ဒသာဟာတိက္ကန္တမ္ပိ စီဝရံ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ နိဿဋ္ဌမေဝ, န ဦနမာသံ ဟုတွာ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ, မာသာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာတိ ဧကေ။ တထာပိ သစေ ပစ္စာသာစီဝရံ ဟောတိ, နိဿဂ္ဂိယံ။ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ မူလစီဝရံ ပန ‘‘မာသာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
‘‘သန္တရုတ္တရ’’န္တိ ဝါ ‘‘သံဃာဋိ’’န္တိ ဝါ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝါ ကိံ တိစီဝရံ, ဥဒါဟု အညမ္ပီတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တိစီဝရမေဝ ပဋိသိဒ္ဓံ, ပရိယာပန္နဝသေန အစ္ဆိန္နစီဝရအအဆန္ဒနဓောဝါပနဝိညတ္တိအာဒိဝိရောဓော။ အထ အညမ္ပိ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဝိရောဓောတိ? ဝုစ္စတေ – န နိယမတော ဝေဒိတဗ္ဗံ ယထာသမ္ဘဝံ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ‘‘စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ သန္တရုတ္တရေန ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၁) ဧဝမာဒီသု တိစီဝရမေဝ, ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော (မဟာဝ။ ၃၆၂), သန္တရုတ္တရပရမံ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၃-၅၂၄) ဧဝမာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ, တထာ ‘‘သဂုဏံ ကတွာ သံဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ, နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗံ, သံဃာဋိ ဒါတဗ္ဗာ, ဟန္ဒ တေ, အာဝုသော, သံဃာဋိ, ဒေဟိ မေ ပဋ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သဗ္ဗဉှိ စီဝရံ သံဃဋိတဋ္ဌေန ‘သံဃာဋီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၉၈)။ တထာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧတ္ထာပီတိ ဧကေ။ အန္တောသမယေ ယာဝဒတ္ထံ စီဝရံ အနုညာတံ, တံ သဗ္ဗံ ကရိယမာနံ ကဒါ နိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆိဿတိ, တသ္မာ တိစီဝရမေဝါတိ ဧကေ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၄။)အစီဝရဿာနာပတ္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတောတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဿ နိပ္ပယောဇနဘာဝပ္ပသင်္ဂတော တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေ တေစီဝရဿ အာပတ္တီတိ ဧကေ။ တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ န ဟောတိ အာပတ္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတော။ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောအရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓရတိ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပစ္စုဒ္ဓရန္တဿ, အန္တောအရုဏေ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ စ ယာဝ အညော နာဓိဋ္ဌာတိ, တာဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ။ အညထာ သတ္တဗ္ဘန္တရေန ဝိပ္ပဝါသဿာတိ ဝိပ္ပဝါသတော ယထာရုတံယေဝ သတိ ဝိပ္ပဝါသေ ဝိပ္ပဝါသတော, အဝိပ္ပဝါသေ သတိ အဝိပ္ပဝါသတောတိ။
ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနဿ ဒုဗ္ဗိဇာနတ္တာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရပရိယန္တေ နိဝိဋ္ဌဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနတော ဝါ ပရိယန္တေ ဌိတဘောဇနသာလတော ဝါ နိဗဒ္ဓဝသနကအာဝါသတော ဝါတိ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တိ, ယောဇနသတမ္ပိ ဥပစာရသီမာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ခဏ္ဍသီမာဒီသု ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ, တာသံ ဝိသုံ သမာနသံဝါသကသီမတ္တာတိ စ သမာနသံဝါသကအဝိပ္ပဝါသသီမာနံ ဣဒံ နာနတ္တံ။ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ဂါမေ ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယာ’’တိ ဒိန္နံ ပန ယသ္မိံ ဌာနေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ အတ္ထိ, တတ္ထ ဌိတာနမ္ပိ။ ‘‘တတြ ဌိတာနဉ္စ ပါပုဏာတီ’’တိ စ, ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ ‘သီမဋ္ဌကသံဃော ဂဏှာတူ’တိ ဝုတ္တေ ဥပစာရသီမာယ ဧဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ စ, ‘‘တေသံ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတိ ယာဝ ကထိနဿုဗ္ဘာရာတိ အတ္ထော’’တိ စ, ‘‘အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ အန္တောဟေမန္တေ သစေ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘ဝဿံဝုဋ္ဌသံဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဝဒတိ, ယေ တတ္ထ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာ, တေသံ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝိနယဓရာ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တိ, အဋ္ဌကထာယံ ပန အနာဂတံ။ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘လက္ခဏညူ ဝဒန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တန္တိ စ, ‘‘‘စီဝရမာသတော ပဋ္ဌာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၅။)ယာဝ ဟေမန္တဿ ပစ္ဆိမော ဒိဝသော, တာဝ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဝါ ဟောတု, အနတ္ထတံ ဝါတိ ယံ သမန္တပါသာဒိကာဝစနံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉), ဧတ္ထာပိ ယဒိ အတ္ထတံ, ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာ ပဉ္စ မာသေ။ ယဒိ အနတ္ထတံ, ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာ စတ္တာရော မာသေ လဘန္တီတိ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ စ လိခိတံ။
‘‘ယေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာတိ ယေဟိ နိမန္တိတေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာတိ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မာ ယေဟိ နိမန္တိတေဟိ ယာဂု ပီတာ, တေသံယေဝ ပါပုဏာတီတိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘ယေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာ’တိ ဝုတ္တေ နိမန္တိတာ ဝါ ဟောန္တု, အနိမန္တိတာ ဝါ, ယေဟိ ပီတာ, တေသံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝဒန္တော ဉာပေတိ ဧတ္ထန္တရေ တိဏ္ဏမ္ပိ အကာလစီဝရာနံ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝန္တိ။ ကသ္မာ ပန ပဒဘာဇနေ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဣဒံ ပန သိက္ခာပဒံ အဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တံ ကိန္တု ပဌမသိက္ခာပဒေ ဒသာဟပရမံ အနုဇာနိတွာ တသ္မိံ အပ္ပဟောန္တေ သစေ ပစ္စာသာ အတ္ထိ, တမေဝ ဝဍ္ဎေတွာ မာသမနုဇာနန္တော ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒီပေတိ။ အကာလစီဝရံ နာမ သမ္မုခီဘူတေန ဘာဇေတဗ္ဗံ။ တံ ပန ‘‘အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တန္တိ။ တသ္မာ တီဏိပိ ပဒဘာဇနေ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ။
‘‘ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗန္တိ သီဃံ အန္တောဒသာဟေယေဝ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ပန ပဟောနကဘာဝေ ပုရိမသိက္ခာပဒလက္ခဏေနာတိ ဒီပေတုံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝံ ‘‘သီဃ’’န္တိ ဝါ ‘‘လဟု’’န္တိ ဝါ အာဒိနာ အဝတွာပိ ‘‘ဒသာဟာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ အတ္ထတကထိနဿ ဧဝံ ဟောတု, အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ ကထန္တိ ဝုတ္တေ အနတ္ထတဿ ပဋိက္ခေပတံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တော အပဿန္တော ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇတီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၉၉-၅၀၀) လိခိတံ။
အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သာကိယာနိယော ဝိယ သုဒ္ဓဘိက္ခုသံဃေ ဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခုနီ နာမ ဥဘတောသံဃေ ဥပသမ္ပန္နာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၅) ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၆။)အဓိပ္ပါယာဇာနနတော။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပဒါယ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ တဒနုပ္ပသင်္ဂဘယာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧကေန ဝတ္ထုနာတိ ယေန ကေနစိ ပဌမေန။ အဝုတ္တာ ဝါ ဓောဝတီတိ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ, ရဇတိ အာကောဋေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘‘အဝုတ္တာ’တိ ဝစနတော အဝါဒါပေတွာ ဓောဝနာဒီသု အနာပတ္တီ’’တိ လိခိတံ။ ဣဓ စီဝရံ နာမ နိဝါသနပါရုပနူပဂမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘နိဝါသနပါရုပနူပဂမေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စေ? တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ပုရာဏစီဝရ’’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပုရာဏစီဝရံ နာမ သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၅)။
ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထော။ အစိတ္တကတ္တာ ကထံ ပံသုကူလံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တာယ တဿ ဘိက္ခုနော အဒိန္နတ္တာ, ဘိက္ခုနာ စ တတော ဘိက္ခုနိတော အဂ္ဂဟိတတ္တာ စ။
စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿာတိ ဧတ္ထ စ သံဃဝသေန ပဝါရိတေသု ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဂ္ဂလိကပ္ပဝါရဏာယ ယံ ယံ ပဝါရေတိ, တံ တံယေဝ ဝိညာပေတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။
အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပကတိယာ သန္တရုတ္တရေန စရတိ ကထိနပလိဗောဓဝသေန ဝါ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ။ ဧတ္ထ သိယာ – ‘‘န မတ္တံ ဇာနိတွာ ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿန္တိ, ဒုဿဝါဏိဇ္ဇံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဥဇ္ဈာယန္တာနံ သုတွာ ဘဂဝါပိ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၇။)ဘိက္ခူ ‘‘ကထဉှိ နာမ တုမှေ မောဃပုရိသာ န မတ္တံ ဇာနိတွာ ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿထာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဝတွာ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ စ ဣမိဿံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ဗဟုစီဝရဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ, သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘န ဟိ အနစ္ဆိန္နစီဝရာ အတ္တနော အတ္ထာယ သာခါပလာသံ ဘဉ္ဇိတုံ လဘန္တိ, အစ္ဆိန္နစီဝရာနံ ပန အတ္ထာယ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ အညဿတ္ထာယ ပမာဏံ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န, ကသ္မာ? အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ အညာတကဝိညတ္တိ ဝါရိတာ။ တဿ သိက္ခာပဒဿ အနာပတ္တိ။ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၅၂၁) ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ဣမိဿာ အနာပတ္တိပါဠိယာ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပေန္တော တဿ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဧဝ ဝိညာပေတိ, န အညေတိ ဝစနတော စ ဝါရိတာ။ တသ္မာ ဘဂဝါပိ ‘‘ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿထာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဝိဂရဟိတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေန္တော ‘‘အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပမာဏတော ဂဟဏံ အနုဇာနိ, န အညဿတ္ထာယ ပမာဏတော ဝိညာပနံ။ ယသ္မာ ပနိမံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ, တသ္မာ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ န ဝုတ္တံ, န န လဗ္ဘတီတိ ကတွာ။
အဋ္ဌကထာသု ‘‘အညာတကပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပကတိယာ ဗဟုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, အစ္ဆိန္နကာရဏာ ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၆) ဝုတ္တအနာပတ္တိပါဠိယာ န သမေတီတိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝိညာပေန္တဿ အတ္တနော ဓနေန ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တီတိ လိခိတံ။ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ နိဒါနဝိရောဓတော န ဝုတ္တံ, တထာပိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေနေဝ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။
တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဌမဥပက္ခဋေ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၈) ဝစနတော တသ္မိံ ခဏေ ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၈။)֍ ၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုတိယဥပက္ခဋေန ကိံ ပယောဇနန္တိ စေ? နတ္ထိ ပယောဇနံ, ကေဝလံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ပညတ္တံ ဘိက္ခုနိယာ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ဝိယ။ ဧဝံ သန္တေ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ သင်္ဂီတိံ အနာရောပေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ ဝိနာပိ တေန တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော, အနိဿရတ္တာ, အနာရောပေတုံ အနုညာတတ္တာ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာကင်္ခမာနော, အာနန္ဒ, သံဃော…ပေ… သမူဟနေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆၊ စူဠဝ။ ၄၄၁)။ ဣဒံ သဗ္ဗမကာရဏံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ အပ္ပယောဇနံ ဝစနံ နိစ္ဆာရေန္တိ, ပဂေဝ သိက္ခာပဒံ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒဉှိ ပုရိမဿ အနုပညတ္တိသဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနုပညတ္တိ စ နိပ္ပယောဇနံ နတ္ထိ။ တံသဒိသဉ္စေတံ, န နိပ္ပယောဇနန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကော ပနေတ္ထ အတ္ထဝိသေသောတိ? တတော အာဟ ‘‘ကေဝလံ တတ္ထ ဧကဿ ပီဠာ ကတာ, ဣဓ ဒွိန္နံ, အယမေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။ ဣမိနာ အတ္ထဝိသေသေန ကော ပနညော အတိရေကတ္ထော ဒဿိတောတိ? ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥဘိန္နမ္ပိ ပီဠာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမတိရေကတ္ထော ဒဿိတော’’တိ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘န ကေဝလံ ပဋိလဒ္ဓစီဝရဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိဂဏနာ, ပီဠိတပုဂ္ဂလသင်္ခါတဝတ္ထုဂဏနာယပီ’’တိ။
ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဝတ္ထုတော ဂဏနာယပိ, သိယာ အာပတ္တိ နေကတာ၊
ဣတိ သန္ဒဿနတ္ထဉ္စ, ဒုတိယူပက္ခဋံ ဣဓ။
‘‘ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာယ, ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ကိန္တေတံ၊
ဧကိတ္ထိယာပိ နေကတာ, အာပတ္တီနံ ပယောဂတော’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၃၂)၊
အပိစေတံ သိက္ခာပဒံ တံဇာတိကေသု သိက္ခာပဒေသု သဗ္ဗေသုပိ ဂဟေတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယဿ ဒဿနပ္ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဟ စ –
‘‘အညာတိကာယ ဗဟုတာယ ဝိမိဿတာယ၊
အာပတ္တိယာပိ ဗဟုတာ စ ဝိမိဿတာ စ၊
သတ္ထာ ဥပက္ခဋမိဒံ ဒုတိယံ အဝေါစာ’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၃၂)၊
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၇၉။)တဿာယံ သင်္ခေပတော အဓိပ္ပါယပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဝိစာရဏာ – ပုရာဏစီဝရံ ဧကမေဝ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနီဟိ ဒွီဟိ, ဗဟူဟိ ဝါ ဓောဝါပေတိ, ဘိက္ခုနိဂဏနာယ ပါစိတ္တိယဂဏနာ။ တထာ ဒွိန္နံ, ဗဟူနံ ဝါ သာဓာရဏံ ဧကမေဝ စီဝရံ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဣဓာပိ တထာ ဒွိန္နံ, ဗဟူနံ ဝါ သာဓာရဏမေကံ ဝိညာပေတိ, ဝိညတ္တပုဂ္ဂလဂဏနာယ အာပတ္တိဂဏနာ။ တထာ အညေသုပိ ဧဝရူပေသု သိက္ခာပဒေသု နယော နေတဗ္ဗော။ အယံ တာဝ ဗဟုတာယ နယော။
ဝိမိဿတာယ ပန ဉာတိကာယ, အညာတိကာယ စ ဧကံ ဓောဝါပေတိ, ဧကတော နိဋ္ဌာပနေ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ အထ ဉာတိကာ ပဌမံ ထောကံ ဓောဝိတွာ ဌိတာ, ပုန အညာတိကာ သုဓောတံ ကရောတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ အထ အညာတိကာ ပဌမံ ဓောဝတိ, ပစ္ဆာ ဉာတိကာ သုဓောတံ ကရောတိ, အညာတိကာယ ပယောဂဝသေန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋမေဝ။ အညာတိကာယ, ဉာတိကာယ စ အညာတိကသညီ, ဝေမတိကော, ဉာတိကသညီ ဝါ ဓောဝါပေတိ, ယထာဝုတ္တနယေန နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တိဘေဒဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အညာတိကာယ, ဉာတိကာယ စ သန္တကံ စီဝရံ ဥဘောဟိ ဧကတော ဒိယျမာနံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အထ အညာတိကာယ ဧဝ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အထ ဉာတိကာယ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အနာပတ္တိ။ အထ ဥဘောသု အညာတိကာဒိသညီ, ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တိဘေဒဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အညာတိကဝိညတ္တိအာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။ အယံ ဝိမိဿတာယ နယော။
အာဒိသဒ္ဒေန ပန အနေကေ အညာတိကာ ဝိညတ္တာ, ဝိညတ္တပုဂ္ဂလဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ဧကော ဒေတိ, ဧကော န ဒေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ။ အထ အဝိညတ္တော ဒေတိ, န နိသဂ္ဂိယံ။ အထ ဝိညတ္တာဝိညတ္တာနံ သာဓာရဏံ ဝိညတ္တော ဒေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ။ ဥဘော ဒေန္တိ, နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အဝိညတ္တော ဒေတိ, နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိ။ ဝိညတ္တဿ ဝစနေန အဝိညတ္တော ဒေတိ, အနာပတ္တိ ဧဝ။ တထာ ဥပက္ခဋာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။
ဧတ္တာဝတာ သင်္ခေပတော အညာတိကာယာဒိဂါထာ ဝုတ္တာဓိပ္ပါယာ ဟောတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဘိက္ခုနိယာ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ နိပ္ပယောဇနတာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၀။)နိဒဿနံ ဝုတ္တံ, တဿ ပယောဇနဝိသေသော တသ္မိံယေဝ အာဝိဘဝိဿတီတိ။ ဧဝမေဝ အညတ္ထပိ ဝစနေန, ဝိသေသအဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန စ သိက္ခာပဒေသု ဉာတဗ္ဗံ ဝိသေသပ္ပယောဇနန္တိ။
ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဌာနံ ဘဉ္ဇတိ, အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန စောဒနံ န လဘတီတိ ဧကေ။ အာဂမနဿ သာတ္ထကံ န ဟောတိ, စီဝရံ န လဘိဿတိ ပဋိသန္ထာရဿ ကတတ္တာတိ ဧကေ။ စောဒနာလက္ခဏံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဓမ္မဒေသနာဓိပ္ပါယာဒိနာ န ပဋိသန္ထာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဥပတိဿတ္ထေရော ‘‘‘အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’တိ စောဒနာဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ, စောဒေတုကာမော အကတ္တဗ္ဗမကာသိ, တပ္ပစ္စယာ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ စ ဝဒတိ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘အာသနေ စေ နိသီဒတိ, ဧကာယ နိသဇ္ဇာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ အာမိသံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟဏေန ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ ဓမ္မံ စေ ဘာသတိ, ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါယ ဧကာယ ဝါစာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒတိ။ ‘‘ဧသော ခေါ’’တိ ဝုတ္တေန သညတ္တော ဧကော, ‘‘အယံ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ…ပေ… အဝုတ္တေပိ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တော ဒုတိယော, သစေ ပန ဒူတော ဂစ္ဆန္တောဝ ‘‘အဟံ တဿ ဟတ္ထေ ဒဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော တတိယော, ‘‘အညံ ဝါ ပေသေတွာ အာရောစာပေတီ’’တိ ဝုတ္တော စတုတ္ထောတိ ယထာ ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စတ္တာရော, တထေဝ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စတ္တာရော။ မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော, ပရမ္မုခကပ္ပိယကာရကော စေတိ ဧတေသု အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။
ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စီဝရဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၁။)၂။ ဧဠကလောမဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကာရာပေယျာတိ အတ္တနော စ ပရဿ စ ဥဘိန္နဉ္စ ကောသိယံ ဧကတော ဂဏှိတွာ ဝုတ္တံ, ဥဘော ဝါ ဧကတော ကရောန္တီတိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတ္တနာ ကတံ စေ, ‘‘နိဿဇ္ဇနကာလေ သယံ ကတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥဘောဟိ စေ ကတံ, ယထာပါဠိမေဝ။
ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယထာ ပဌမေ ‘‘ဧကေနပိ ကောသိယံသုနာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တထာ ဣဓ ‘‘ဧကေနပိ အညေန အမိဿိတာန’’န္တိ ဝစနာဘာဝတော အညေန မိဿဘာဝေ သတိပိ အပညာယမာနရူပကံ စေ, ‘‘သုဒ္ဓကာဠက’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ ဝဒန္တိ။
သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘တုလယိတွာ’’တိ ဝစနတော ယထာ တုလာဓာရဏာယ ကာဠကာဓိကာ န ဟောန္တိ, တထာ ကာဠကာနံ ဒွေ ဘာဂါ ဂဟေတဗ္ဗာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန။ ‘‘ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဝေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဝစနံ တုလာဓာရဏာယ ကိဉ္စာပိ န သမေတိ, အစိတ္တကတ္တာ ပန သိက္ခာပဒဿ ပုဗ္ဗေ တုလာယ ဓာရယိတွာ ဌပိတေသု ဧကမ္ပိ လောမံ တတ္ထ ပတေယျ, နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယမဓိပ္ပါယောတိ နော တက္ကော’’တိ အာစရိယော။ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေန အဂ္ဂဟဏံ အကိရိယာ, သန္ထတကရဏံ ကိရိယာ။
ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၂။)֍ ၄။ ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဩရေန စေ ဆန္နံ ဝဿာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဆဗ္ဗဿေ ပရိပုဏ္ဏေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နိဋ္ဌာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဆန္နံ ဝဿာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယာနိ ပနေတ္ထ အတိရေကဆဗ္ဗဿဝသေန ဝါ သမ္မုတိဝသေန ဝါ ကတာနိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဧကတော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ။ ဂိလာနဿ စ ဧကံ နပ္ပဟောတီတိ အနေကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယတော ပဋ္ဌာယ ရောဂဿ မန္ဒတာယ သန္ထတံ အာဒါယ ဂန္တုံ သက္ကောတိ, တတော ပဋ္ဌာယ သမ္မုတိ ဝါ ရောဂေါ ဝါ န ရက္ခတီတိ ဧကေ။ အပိစ ဆဝဿဗုဒ္ဓနိမ္မလံ သိက္ခာပဒံ ဝိစာရေတုံ ဂမ္ဘီရတ္တာ။ တသ္မာ ဆဝဿေ ကမ္မံ ကတန္တိ။
ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘သန္ထတံ ပန ဘိက္ခုနာ’’တိ သိက္ခာပဒံ အပညပေတွာ ‘‘နိသီဒနသန္ထတ’’န္တိ ပညတ္တံ, နနု ဧတ္ထ ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? အတ္ထိ ကာရဏံ, စီဝရသညိတာယ သန္ထတာနံ ဥဇ္ဈိတတ္တာ တေသံ အစီဝရဘာဝဒဿနတ္ထံ တထာ ပညတ္တံ ဘဂဝတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂဘေဒဘယာ သန္ထတေ စတုတ္ထစီဝရသညိတာယ သန္ထတာနိ ဥဇ္ဈိတွာ တေရသ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒယိံသု, ဘဂဝါ စ တေသံ သန္ထတံ အနုဇာနိ။ တတော တေသံ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘နိသီဒနစီဝရသဏ္ဌာနမ္ပေတံ နိသီဒနသန္ထတံ နော ဘဂဝတာ အနုညာတံ စတုတ္ထစီဝရဘာဝေန, ပဂေဝ ကတသန္ထတံ ဝါ’’တိ။ တတော ‘‘သန္ထတေ တေသံ စီဝရသညိတာ န ဘဝိဿတီ’’တိ တဒတ္ထံ ဘဂဝတာ ‘‘သန္ထတ’’န္တိ အပညပေတွာ ‘‘နိသီဒနသန္ထတ’’န္တိ ပညတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဣမေသု ပန ပဉ္စသု သန္ထတေသု ပုရိမာနိ တီဏိ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပဋိလဘိတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ အကပ္ပိယတ္တာ, ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ဝဋ္ဋန္တီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၆၆-၅၆၇) လိခိတံ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘အနာပတ္တိ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၀) ဝစနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၃။)֍ ၆။ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာ’’တိ ဣမိနာ ပကတိယာ ဒီဃမဂ္ဂံ ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပန္နာနိပိ တိယောဇနပရမမေဝ ဟရိတဗ္ဗာနိ, ပဂေဝ အပ္ပဋိပန္နဿာတိ ဒဿေတိ။ ပဋိပန္နဿ စေ, အဒ္ဓါနံ နာမ ပဋိပန္နဿ အကာမာ ဝဿံဝုဋ္ဌဘိက္ခုနိယာ မဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ တေနေဝ ဝါသာဓိပ္ပါယဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဂမနုဿာဟတ္တာ ‘‘အပ္ပဋိပန္နော’’တိ သင်္ခံ ဂတဿ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ…ပေ… အသန္တေပိ ဟာရကေ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ဝါ ဧဠကလောမာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ တိယောဇနပရမတာ အဓိပ္ပေတာ, မဂ္ဂံ အပ္ပဋိပန္နဿ စ တိယောဇနပရမတာ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန အစ္ဆိန္နံ ပဋိလဘိတွာ ဟရတော စ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ပဋိလာဘော ဟိ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ နာမာတိ။
‘‘အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနာ ပဋိဂ္ဂဟိတာနံယေဝ တိယောဇနာတိက္ကမေ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန အနာကင်္ခမာနေန ပရသန္တကာနိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနိ ဟရန္တဿ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။
အင်္ဂေသု ‘‘အတ္တနော သန္တကတာ’’တိ နတ္ထိ, အယမတ္ထော ‘‘ဘိက္ခုနော ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဣမိနာ, ‘‘အစ္ဆိန္နံ ပဋိလဘိတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အညံ ဘိက္ခုံ ဟရာပေန္တော ဂစ္ဆတိ စေ, ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဒွေ ဘိက္ခူ တိယောဇနပရမံ ပတွာ အညမညဿ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေတွာ စေ ဟရန္တိ, အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။
တိယောဇနပရမံ သဟတ္ထာ ဟရိတဗ္ဗာနီတိ တိယောဇနပရမမေဝ အတ္တနာ ဟရိတဗ္ဗာနိ, တံ ကိမတ္ထန္တိ? သီမာယ ဧတပရမတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိယောဇနပရမံ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀)။ ဝါသာဓိပ္ပါယေန, ပစ္စာဂမနာဓိပ္ပါယေန ဝါ ဂစ္ဆတော ဧတပရမတာ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အတိမဟတိယော သီမာယော သမ္မန္နန္တိ…ပေ… ဘိက္ခူ ဥပေါသထံ အာဂစ္ဆန္တာ ဥဒ္ဒိဿမာနေပိ ပါတိမောက္ခေ အာဂစ္ဆန္တိ, ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေပိ အာဂစ္ဆန္တိ, အန္တရာပိ ပရိဝသန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀)။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၄။)အသန္တေ ဟာရကေတိ အာဏတ္တိယာ ဟာရကေ အသတိ။ ကမ္ဗလဿ ဥပရိ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ သစေ ဧကမ္ပိ လောမံ စီဝရေ လဂ္ဂံ ဟောတိ, တိယောဇနာတိက္ကမေ အာပတ္တိ ဧဝ ကမ္ဗလတော ဝိဇဋိတတ္တာတိ လိခိတံ။ တံ ကမ္ဗလဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ယုတ္တံ။
ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘နိဗ္ဗတ္တရုက္ခစ္ဆာယာပိ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကန္တာ’’တိ လိခိတံ။
ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တနန္တိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ။
ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အသန္တေ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါတိ ဧတ္ထ ကိံ သုဒ္ဓိကံ ပါစိတ္တိယံ, ဥဒါဟု နိဿဂ္ဂိယန္တိ? နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယမေဝ။
ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတြိဒံ ပကိဏ္ဏကံ
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ ပရေန အတ္တနော အတ္ထာယ ဒိယျမာနဿ ဝါ ပါရိဝတ္တကဘာဝေန ဒိယျမာနဿ ဝါ ပံသုကူလဿ ဝါ ရူပိယဿ ဥဂ္ဂဏှနဥဂ္ဂဏှာပနသာဒိယနာနိ ပဋိက္ခိပတိ။
နဝမံ ပရဿ ဝါ အတ္တနော ဝါ ရူပိယပရိဝတ္တနံ ပဋိက္ခိပတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၅။)ဒသမံ အရူပိယပရိဝတ္တနံ။ ‘‘အရူပိယေ အရူပိယသညီ ပဉ္စန္နံ သဟ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉၁၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၁၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၈၇) စ ဝစနံ ဣတရေဟိ သဟ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ အရူပိယဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ တသ္မာ တဿ ပရိဝတ္တနေ သတိ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧကန္တေန ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နံ သဟ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံ ပရိဝတ္တနေ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ ပေါရာဏာတိ စေ? န, ကပ္ပိယဝတ္ထူနံယေဝ တတ္ထ အာဂတတ္တာ။ ယဒိ ကပ္ပိယဝတ္ထု နိဿဂ္ဂိယံ, ပဂေဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ စေ? န, အာပတ္တိဂရုကလဟုကဘာဝေန ဝတ္ထုဂရုကလဟုကနိယမာဘာဝတော။
နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုတော ဟိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာဒိ မဟဂ္ဃပ္ပဟောနကမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ကတွာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုတော မုတ္တာဒိ လဟုကံ ဟောတိ။ လဟုကေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ ယထေဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒုက္ကဋံ, တထေဝ တဿ ဝါ တေန ဝါ စေတာပနေပိ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) အဋ္ဌကထာစရိယာ။
အထ ဝါ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကပ္ပိယဝတ္ထူနံယေဝ တတ္ထ အာဂတတ္တာ’’တိ, တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနိပိ အဓိပ္ပေတာနိ, န ပန ပါဠိယံ ဝုတ္တာနိ အနာပတ္တိဝါရပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုတ္တာဒီသုပိ ဝုတ္တေသု အနာပတ္တိယံ ကပ္ပိယကာရကဿ အာစိက္ခတိ, ‘‘ဣဒံ မုတ္တာဒိ အမှာကံ အတ္ထိ, အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဝေဠုရိယာဒိနာ အတ္ထော’’တိ ဘဏတိ, ဒသမေန အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပါယော သိယာ။ ယသ္မာ စ ဣဒံ ကပ္ပိယကာရကဿ အာစိက္ခနာဒိသံဝေါဟာရော စ, တသ္မာ တံ နဝမေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ကယဝိက္ကယေဝ ဟောတိ ကပ္ပိယဝတ္ထူဟိ အနုညာတံ, ဣမိနာဝ နယေန ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုပိ ဒသမေ အဓိပ္ပေတံ အာပဇ္ဇတိ, အဋ္ဌကထာဝိရောဓတော ပန နာဓိပ္ပေတမိစ္စေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။
ကာ ပနေတ္ထ ကာရဏစ္ဆာယာတိ, ပဉ္စန္နံ သဟ တတ္ထ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ စေ? န, တတ္ထ အနာဂတတ္တာ။ အနာဂတကာရဏာ ဝုတ္တန္တိ စေ? န, ပဉ္စန္နံ သဟ အာပတ္တိဝတ္ထုကဿ အနာပတ္တိဝါရလာဘေ ဝိသေသကာရဏာဘာဝါ, အကပ္ပိယတ္တာ ပဉ္စန္နံ သဟာပိ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓေါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ။
အပရော နယော – ယဒိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ကယဝိက္ကယေ နိဿဂ္ဂိယံ, ကပ္ပိယဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တပရိယာယော တတ္ထ လဗ္ဘေယျ, န ပန လဗ္ဘတီတိ နဝမေ ဧဝ တာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ သံဝေါဟာရော နာမ ကယဝိက္ကယောပိ အညထာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၆။)ပရိဝတ္တနံ ပရိယာဒိယိတွာ ပဝတ္တော, ကယဝိက္ကယဉ္စ မောစေတွာ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ စေတာပေတိ, ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝတွာ ဒသမဿ အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပရိဝတ္တနေ နိဿဂ္ဂိယာနုမတိဝိရောဓတော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ စေတာပနေ ဒုက္ကဋမေဝ။ နေသံ ကယဝိက္ကယေန နိဿဂ္ဂိယန္တိ စေ? န, သဗ္ဗဿပိ ကယဝိက္ကယတ္တာ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပန ‘သစေ ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇေယျ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဘာသိတံ, တံ ဒုဗ္ဘာသိတံ။ ကသ္မာ? န ဟိ ဒါနဂ္ဂဟဏတော အညော ကယဝိက္ကယော နာမ အတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉), အတ္တနော မတိယာ ကယဝိက္ကယလက္ခဏသမ္မတေ ဒသမဿ အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပရိဝတ္တနေ နိဿဂ္ဂိယာနုမတိဝိရောဓတော စ။ ဘဝတု ဝါ အတ္တနော ပဋိသိဒ္ဓမိဒံ ကာရဏံ, ဒသမေ အဝဿမေဝ ဇာနိတဗ္ဗာနီတိ တာနိ ကယဝိက္ကယာနေဝါတိ တေသံ နိဿဂ္ဂိယဘာဝဉ္စ ဂတာနီတိ ဧဝမ္ပိ သိဒ္ဓေါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ။
ဧတ္ထာဟု ပေါရာဏာ – ‘‘အတ္တနော သန္တကံ ရူပိယံ ပရဟတ္ထဂတံ ကရောတိ အဇ္ဈာစရတိ, ဒုက္ကဋံ။ ပရဿ ရူပိယံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကရောတိ, အဋ္ဌမေန နိဿဂ္ဂိယံ။ ဥဂ္ဂဟိတဝတ္ထုပရိဝတ္တနေ ကထံ ဇာတံ? အဗ္ဗောဟာရိကံ ဇာတံ။ အထ ပရဿ ရူပိယံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ပဌမံ ကရောတိ, ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ကတတ္တာ အဋ္ဌမေန နိဿဂ္ဂိယံ။ အတ္တနော သန္တကံ ရူပိယံ ပရဿ ဟတ္ထဂတံ ပစ္ဆာ ကရောတိ, သံဝေါဟာရေန နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ။ ‘‘ရူပိယဿ ဂဟဏမတ္တေန အဋ္ဌမေန အာပတ္တိ, ပစ္ဆာ ပရိဝတ္တနေ နဝမေနာ’’တိ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ, တံ ပန ယုတ္တံ။ ‘‘အဇ္ဈာစရတိ, ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဒုဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဿ အနိယမပ္ပသင်္ဂတော နိဿဇ္ဇနဝိဓာနေသု ဒဿိတောဝ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ဒွီဟိ နိဿဂ္ဂိယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, နိဿဇ္ဇနဝိဓာနေ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေသိံ, နာနာပ္ပကာရကဉ္စ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ ‘‘ရူပိယံ စေတာပေတီ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဠိယံ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ဝုတ္တတ္တာ။
ဧတ္တာဝတာ ယံ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ကယဝိက္ကယံ ပရိဟရန္တေန စတူသု နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ ဂဟိတေ အဋ္ဌမေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုန္တိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဂဟိတေ တေနေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ‘‘ကယဝိက္ကယမ္ပိ နီဟရိတွာ ဂဟိတေ ဒုက္ကဋံ, စေတာပိတရူပိယဂ္ဂဟဏေ အဋ္ဌမေန, ပရိဝတ္တနေ နဝမေနာတိအာဒိနာ အတ္တနာ အနုဂ္ဂဟေတွာ ကပ္ပိယဝသေန နီဟရိတွာ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဒ္ဓိံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၇။)ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, တံ ဝိသောဓိတံ ဟောတိ။ အပရမ္ပိ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗေ အသတိ ကထံ ပါစိတ္တိယံ, ဒုန္နိဿဋ္ဌရူပိယမ္ပိ ‘န ဆဍ္ဍေတီ’တိ ဝဒန္တဿ ဝိဿဋ္ဌော ဥပါသကော တံ ဂဟေတွာ အညံ စေ ဘိက္ခုနော ဒေတိ, ကပ္ပတီ’’တိ, တဉ္စ ဒုဝုတ္တံ။ န ဟိ ဂဟိတတ္တာ တတော အညံ ဝတ္ထု ဟောတိ။ ပုန အပရဉ္စ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ ‘ဂဏှာဟီ’တိ ဝဒန္တဿ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတဒုက္ကဋံ, ‘ဧတံ ဒေဟီ’တိ ဝဒန္တဿ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋ’’န္တိ, တဉ္စ ဒုဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ပယောဂဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ ဝိယ ပညာယတိ။
ပကိဏ္ဏကံ နိဋ္ဌိတံ။
ဧဠကလောမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ပတ္တဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒွေ အပတ္တာ, တသ္မာ ဧတေ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, နအဓိဋ္ဌာနူပဂါနဝိကပ္ပနူပဂတာတိ အတ္ထောတိ စ။ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကန္တိ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ ပက္ကော ဟောတိ, မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ပတ္တသန္နိစ္စယဿ ဝါရိတတ္တာ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၀၂) ဘိက္ခုဿပိ တံ ‘အနနုရူပ’န္တိ ကတွာ ‘ပုရာဏပတ္တံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ, တံ န ယုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘သန္နိစ္စယံ ကရေယျာတိ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော’’တိ (ပါစိ။ ၇၃၅) ဝုတ္တတ္တာ။ သော ဟိ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၆ အာဒယော) နိစ္စယသန္နိဓိ ဝိယ ဧကောပိ ပုနဒိဝသေ ‘‘သန္နိစ္စယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ပန ‘‘ဒုတိယော ဝါရိတော’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ နိယတံ။ တသ္မာ ဒွေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ။ သစေ ဧကတော အဓိဋ္ဌာတိ, ဒွေပိ အနဓိဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဝိသုံ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာတိ, ဒုတိယော အနဓိဋ္ဌိတော။ ဝိကပ္ပေတုံ ပန ဗဟူပိ လဘတိ။ ကာကဏိကမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-ကာရော ‘‘ဧကပါကမ္ပိ ဇနေတီ’’တိ ပါကံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ အထ ဝါ သစေ ဧကပါကေနေဝ သာရုပ္ပေါ, ဝဋ္ဋတီတိ ပါကပရိမာဏံ န ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပတ္တတ္တာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၈။)အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ န ဟောတိ။ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ပုရာဏပတ္တံ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန သော ပတ္တော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထောတိ လိခိတံ။
ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဝါရိတေတိ ဧတ္ထ သံဃဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပဉ္စဗန္ဓနေနေဝ ဝဋ္ဋတိ, ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာပိ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။
ယော ဦနပဉ္စဗန္ဓနတ္ထံ, ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ကရော သော၊
ဦနပဉ္စဗန္ဓနတ္ထံ, ပတွာန သန္တိကေ။
ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ပဋိသာယနီယာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဝဒန္တေန ပါဒမက္ခနာဒီနံ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ လိခိတံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပိအာဒိ န ကပ္ပတီတိ ဝဒန္တာ အဇာနိတွာ ဝဒန္တိ။ ယေသဉှိ မံသံ ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပီတိအာဒိ သတ္တာဟကာလိကနိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တထာ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ, တေသံယေဝ ခီရာဒိ ပဏီတဘောဇနံ, နေတရန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တန္တိ။ မဓု နာမ မဓုကရိဘမရမက္ခိကာနံ အာသယေသု နိယျာသသဒိသံ မဟာမဓု ဟောတိ, တံ ယာဝဇီဝိကန္တိ စ လိခိတံ။
ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။
နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၈၉။)ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ
၄။ ဘောဇနဝဂ္ဂေါ
֍ ၂။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒေဝဒတ္တော ကာလေ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, တပ္ပစ္စယာ ဘဂဝတာ ‘‘ဂဏဘောဇနေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၀၉) သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ။ ပဒဘာဇနေ ပန ‘‘နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) နိမန္တနမေဝ ဂဟေတွာ ဝိဘတ္တံ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပန ဝတ္ထုဝသေန ဝိညတ္တိယာ ယာစနမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ လိခိတံ။ ကသ္မာ? ပရိဝါရေ ဧဝ ‘‘ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟာကာရေဟိ ပသဝတိ ဝိညတ္တိတော ဝါ နိမန္တနတော ဝါ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံယေဝ ပါကဋတ္တာ ပဒဘာဇနေ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘‘ဧကတော ဂဏှန္တီ’တိ စ ဂဟိတဘတ္တာပိ အညေ ယာဝ ဂဏှန္တိ, တာဝ စေ တိဋ္ဌန္တိ, ဧကတော ဂဏှန္တိ ဧဝ နာမာ’’တိ စ, ‘‘ယော ကောစိ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဟဓမ္မိကေသု, တိတ္ထိယေသု ဝါတိ အတ္ထော’’တိ စ, ‘‘သမယာဘာဝေါတိ သတ္တန္နံ အနာပတ္တိသမယာနံ အဘာဝေါ’’တိ စ, ‘‘သမယလဒ္ဓကေန သဟ စတ္တာရော ဟောန္တီ’’တိ စ, ‘‘သမယလဒ္ဓကော သယမေဝ မုစ္စတိ, သေသာနံ ဂဏပူရကတ္တာ အာပတ္တိကရော ဟောတီ’’တိ စ လိခိတံ။
ဧတ္ထာဟ – ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ စတ္တာရော…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – တတ္ထ ‘‘ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ပဋိဂ္ဂဟဏနိယမဝစနံ။ န ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တီတိ။
ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညတြ သမယာတိ ပန နိမန္တနတော ပသဝနတော ဘောဇနာပေက္ခံ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧကေ။ ဧကော ဘိက္ခု ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဘတ္တံ လဘတိ, တမညော စူပါသကော နိမန္တေတွာ ဃရေ နိသီဒါပေသိ, န စ တာဝ ဘတ္တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၀။)သမ္ပဇ္ဇတိ။ သစေ သော ဘိက္ခု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော တံ ဌပေတွာ အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ, ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၂၇) ဝုတ္တတ္တာ။ ပဌမကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒွတ္တိပတ္တပူရာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ တထာနီတပူဝေဟိ အတ္ထိကေန ဥက္ကဋ္ဌပတ္တပ္ပမာဏဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘မာ ခေါ တွံ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဏှီ’’တိ အပါထေယျာဒိအတ္ထာယ သဇ္ဇိတသညာယ အတိရေကပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန အာရောစနေ, အသံဝိဘာဂေ စ န မုစ္စတိ အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ အထ ဥဂ္ဂဟိတကံ ဂဏှာတိ, န မုစ္စတိ ဧဝ။ အသံဝိဘာဂေ ပန အနာပတ္တိ အကပ္ပိယတ္တာ။ အစိတ္တကတာ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနာဘာဝေနေဝ, န ဝတ္ထုဇာနနာဘာဝေနာတိ ဧကေ။ ‘‘န ပါထေယျာဒိအတ္ထာယ သဇ္ဇိတဘာဝဇာနန’’န္တိ အင်္ဂေသု အဝုတ္တတ္တာ သစေ သဉ္စိစ္စ န ဝဒတိ, ပါစိတ္တိယန္တိ ပေါရာဏာ ဝဒန္တိ။ အတိရေကပ္ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ တတ္ထ ပဉ္စမံဝ အင်္ဂံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ န ပါစိတ္တိယံ, ကတ္တဗ္ဗာကရဏတော ပန ဒုက္ကဋံ။ အညထာ ကိရိယာကိရိယံ ဣဒံ အာပဇ္ဇတိ။ အနိဝါရဏံ, အနာရောစနံ ဝါ ဆဋ္ဌမင်္ဂံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။
ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘုတ္တာဝီ ပဝါရဏံ နာမ ပဉ္စင်္ဂိကံ။ တေသု ‘‘အသနံ ပညာယတ္တီ’’တိ ဧတေနေဝ ‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိ ဧတဿ သိဒ္ဓတ္တာ ဝိသုံ အတ္ထသိဒ္ဓိ န ဒိဿတိ။ ဒိဿတိ စေ, အင်္ဂါနံ ဆက္ကတ္တဒဿနန္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၃၈-၂၃၉) လိခိတံ။ ‘‘ဘောဇနံ ပညာယတီ’’တိ အဘိဟဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၁။)ကောဋ္ဋေတွာ ကတစုဏ္ဏမ္ပီတိ ပိ-ကာရေန ကုဏ္ဍကံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ ကုဏ္ဍကံ ဝါ ယေ ကေစိ တဏ္ဍုလာ ဝါတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ဝီဟီနံ, ဝီဟိပလာသာနံ ဝါ တဏ္ဍုလစုဏ္ဏံ ပဝါရေတိ။ တထာ ခရပါကဘဇ္ဇိတာနံ ကုဏ္ဍကမ္ပိ ပဝါရေတိ။ ဘဇ္ဇိတသတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတော အပက္ကသတ္တုမောဒကောပိ ပဝါရေတီတိ လိခိတံ။ သစေ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ, န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? အသနသင်္ခါတဿ ဝိပ္ပကတဘောဇနဿ အဘာဝတော။
အကပ္ပိယမံသံ ပန ကိဉ္စာပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတံ, ခါဒိယမာနံ ပန မံသဘာဝံ န ဇဟာတိ, တသ္မာ ပဝါရေတိ။ ဘောဇနသာလာယ ဘုဉ္ဇန္တော စေ အတ္တနော အပါပုဏနကောဋ္ဌာသံ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ကာမံ ပဋိက္ခိပတိ, ပတ္တေ ပန အာရာမိကာ အာကိရန္တိ, တံ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉှိ ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌာယ အနေသနာယ ဥပ္ပန္နေယေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ ဟိ သံဃတော လဒ္ဓံ ပိဏ္ဍံ ဒုဿီလော ဒေတိ, တဉ္စေ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ စ, ဝိဘာဂေါ လဇ္ဇီ စေ ဒေတိ, တံ သော န အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတီတိ စ, ‘‘သမံသရသံ သမစ္ဆရသ’’န္တိ အာပဇ္ဇနတော ‘‘မံသရသ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန ပဋိက္ခိပတော ဟောတိ, ‘‘မံသဿ ရသံ မံသရသ’’န္တိ အယံ ဝိဂ္ဂဟော နာဓိပ္ပေတောတိ စ ဝုတ္တံ။ ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, န ပဝါရေတိ။ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ယေနာပုစ္ဆိတော, တဿ အတ္ထိတာယ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယာဂုမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တတြ စေ ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ, သမသမာ ဝါ။ ဘတ္တံ မန္ဒံ, န ပဝါရေတိ။ ယာဂု စေ မန္ဒာ, ဘတ္တံ ဗဟုတရံ, ပဝါရေတိ။ ဣဒဉ္စ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသံ။ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ။ တတြ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမကံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ, ပဝါရေတိ ဧဝ။ ဘတ္တံ ဝါ ယာဂုံ ဝါ အနာမသိတွာ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ။ တတြ စေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ, သမကံ ဝါ ဟောတိ, ပဝါရေတိ။ အပ္ပတရံ န ပဝါရေတိ။ တံ သဗ္ဗံ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၂။)ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလာဒိ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကပ္ပိယံ အကတန္တိ ဧတ္ထ ကပ္ပိယံ အကာရာပိတေဟိ ကဒလိဖလာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာပိ တံ ကဒလိဖလာဒိံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အမိဿကရသတ္တာ ပုန တာနိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ ကာရေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေ တေသု ဝိနယကမ္မဿ အနာရုဠှတ္တာတိ ဝဒန္တိ။
ပတ္တေ ရဇံ ပတိတံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာဝ ဘိက္ခာ ဂဏှိတဗ္ဗာ။ ‘‘အပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧတမညေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ ပန ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ။ ဣမသ္မိံ ပန ‘‘အတိရိတ္တံ ကတံ အနတိရိတ္တကတံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ။ ဣမသ္မိံ ပန ‘‘အတိရိတ္တံ ကတံ, အနတိရိတ္တံ ကတံ ဟောတီ’’တိအာဒီဟိ ဥပပရိက္ခိတွာ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒီပိတံ။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဣဒမ္ပိ တေ အဓိကံ, ဣတော အညံ န လစ္ဆသီတိ အတ္ထော။
အာဟာရတ္ထာယာတိ ဝိကာလေ ဧဝါတိ ဧကေ။ ‘‘ပဌမကထိနသဒိသာနိ။ ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။ ကာယကမ္မံ အဇ္ဈောဟရဏတော။ ဝစီကမ္မံ ဝါစာယ ‘‘အတိရိတ္တံ ကရောထ, ဘန္တေ’’တိ အကာရာပနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဘုတ္တသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၄၃) မာတိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘောဇနပရိယောသာနေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ။
ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၃။)֍ ၇။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဇမ္ဗုဒီပဿ ကာလေန ပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧဝံ ကိရ။
ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဒုဒ္ဓေါတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ, ‘‘ဒုဒ္ဓေါတံ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ပုန
တတ္ထ အစ္ဆောဒကံ ဝါ အာသိဉ္စိတွာ, အင်္ဂုလိယာ ဝါ ဃံသိတွာ နိသ္နေဟဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ စ မတ္တိကာပတ္တဿ ကပါလေန ပီတော သ္နေဟော သန္နိဓိံ ကရောတီတိ သိဒ္ဓန္တိ လိခိတံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ အပရိစ္စတ္တံ နာမ အနုပသမ္ပန္နာနံ နိရပေက္ခအပရိစ္စတ္တံ အဝိဇဟိတံ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝမဝိဇဟိတမေဝ သန္နိဓိံ ဇနေတီ’’တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော, တံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၅၅) ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တဿ ပန ပုန ပဋိဂ္ဂဏှနကိစ္စာဘာဝတော ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘တေသံ မံသဉ္စ ခီရဒဓီနိ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာနီ’’တိ ဣဒံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒေါ, န ပန ကပ္ပိယခီရာဒိပရိစ္ဆေဒေါ, တသ္မာ ယဿ ကဿစိ ခီရာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တီတိ စ, ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ သံဃဝသေန ပဝါရိတေ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သပ္ပိအာဒိဘေသဇ္ဇပဉ္စကံ ဝိညာပေတိ စေ, တတ္ထ ‘‘န ဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေတီ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ‘‘တေန ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၆၁) စ လိခိတံ။
ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၄။)֍ ၁၀။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သရီရာဝယဝေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မုခေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ အနုညာတံ။ ‘‘စိဉ္စာဒိပတ္တေသု ဘူမိယံ အတ္ထတေသု န ဝဋ္ဋတိ, ကလ္လခေတ္တေ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ, ‘‘သာမံ ဂဟေတွာ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ သပ္ပဒဋ္ဌံယေဝ, အညမ္ပိ ဒဋ္ဌံ ဝိသေသေတိ။ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ လိခိတံ။
ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ အစေလကဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အစေလကာဒယော ယသ္မာ, တိတ္ထိယာဝ မတာ ဣဓ၊
တသ္မာ တိတ္ထိယနာမေန, တိကစ္ဆေဒေါ ကတော တတော။
အတိတ္ထိယဿ နဂ္ဂဿ, တထာ တိတ္ထိယလိင်္ဂိနော၊
ဂဟဋ္ဌဿာပိ ဘိက္ခုဿ, ကပ္ပတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။
အတိတ္ထိယဿ စိတ္တေန, တိတ္ထိယဿ စ လိင်္ဂိနော၊
သောတာပန္နာဒိနော ဒါတုံ, ကပ္ပတီတီဓ နော မတိ။
အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အနုပဝိသိတွာ နိသီဒနစိတ္တေန သစိတ္တကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄-၅။ ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စတုတ္ထံ ပဌမာနိယတေ, ပဉ္စမံ ဒုတိယာနိယတေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဓ ပဉ္စမံ ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထံ ဟောတိ။
ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၅။)֍ ၆။ စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဘတ္တော သမာနောတိ နိမန္တနဘတ္တောတိ ပေါရာဏာ။ သန္တံ ဘိက္ခုံ, အနာပုစ္ဆာ, ပုရေဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တံ, အညတြ သမယာတိ အယမေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓာ အနုပညတ္တိ။ တတ္ထ သမယာ ဒွေ သမယာ။ ဘတ္တိယဃရန္တိ နိမန္တိတဿ ဃရံ ဝါ သလာကာဘတ္တာဒိဒါယကာနံ ဝါ ဃရံ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော, ‘‘ဣဓ နိမန္တနာ အကပ္ပိယနိမန္တနာ’’တိ ဧကေ။
ပုရေဘတ္တဉ္စ ပိဏ္ဍာယ, စရိတွာ ယဒိ ဘုဉ္ဇတိ၊
သိယာ ပရမ္ပရာပတ္တိ, ပစ္ဆာဘတ္တံ န သာ သိယာ။
ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ ဂမိကော, ပုဗ္ဗဂေဟံ ယဒိ ဂစ္ဆေ၊
ဧကေ အာပတ္တိယေဝါတိ, အနာပတ္တီတိ ဧကစ္စေ။
ကုလန္တရဿောက္ကမနေ, အာပတ္တိမတယော ဟိ တေ၊
သမာနဘတ္တပစ္စာသာ, ဣတိ အာဟု ဣဓာပရေ။
မတာ ဂဏိကဘတ္တေန, သမေန္တိ နံ နိမန္တနေ၊
ဝိဿဇ္ဇနံ သမာနန္တိ, ဧကေ သမ္မုခတာပရေ။
သန္နိဋ္ဌာနတ္ထိကေဟေဝ, ဝိစာရေတဗ္ဗဘေဒတော၊
ဝိညူ စာရိတ္တမိစ္စေဝ, သိက္ခာပဒမိဒံ ဝိဒူ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၉၄)၊
စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေ ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ယံ ဝုတ္တံ, တဿတ္ထော သံဃဝသေန ပဝါရိတေ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သပ္ပိအာဒိဘေသဇ္ဇပဉ္စကံ ဝိညာပေတိ စေ, ‘‘နဘေသဇ္ဇေန ကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၉) ဝစနေန ပါစိတ္တိယန္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃၁၀) လိခိတံ။ ‘‘တယာ ဣမိနာဝ ပဝါရိတမှာ, အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အတ္ထော’’တိ ယထာဘူတံ အာစိက္ခိတွာ ဝိညာပေတုံ ဂိလာနောဝ လဘတိ, န ဣတရောတိ စ, ‘‘အညဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၆။)အတ္ထာယာ’’တိ အဿ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ, အတ္တနော ဝါ ဉာတကပ္ပဝါရိတေတိ အတ္ထောတိ စ, ‘‘အပရိယန္တပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရိတေ’’တိ သံဃဝသေန, ပုဂ္ဂလဝသေန စ ပဝါရေတွာ ဒါယကာ။ တသ္မာ ‘‘သံဃပ္ပဝါရဏတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုဂ္ဂလပ္ပဝါရဏတာ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ စ, ‘‘ပရိယန္တာတိက္ကမော’’တိ ဝစနေန ဂိလာနော ဂဟိတော, တသ္မာ ‘‘ဂိလာနာဂိလာနတာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘သံဃပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရဏတာ’’တိ ပါဌောတိ စ လိခိတံ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဟတ္ထိအာဒီသု ဧကမေကန္တိ အန္တမသော ဧကပုရိသာရုဠှဟတ္ထိမ္ပိ, ဧကံ သရဟတ္ထံ ပုရိသမ္ပိ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ဧဠကလောမသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန လောကဝဇ္ဇံ, အကုသလစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ ပါဌော။
ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓဿာတိ ဝေရိကေန ဝါ ဣဿရေန ဝါ ကေနစိ ရုဒ္ဓဿ။ သေနာပရိက္ခေပေန ဝါ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ဝါ သဉ္စရဏဋ္ဌာနပရိယန္တေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။
သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သုရာ’’တိ ဝါ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝါတိ လိခိတံ။ အကုသလစိတ္တန္တိ ယေဘုယျေန တံ သန္ဓာယ ကိရ ဝုတ္တံ။ အထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၇။)ကသ္မာ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ဝုတ္တန္တိ စေ? သစိတ္တကပက္ခေ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယာတိ။
သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကာယသံသဂ္ဂသံဃာဒိသေသာပတ္တိဘာဝေ သမာနေပိ ဘိက္ခုနိယာပိ အနုပသမ္ပန္နေပိ ဒုက္ကဋံ, ဥပသမ္ပန္နေ ဧဝ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာပေက္ခံ ဒဿေတုံ ‘‘အင်္ဂုလိပတောဒကေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိ ကရဏီယေတိ ဧတ္ထ ပုရိသံ သတိ ကရဏီယေ အာမသတောတိ အဓိပ္ပါယော, န ဣတ္ထိံ။
အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘စိက္ခလ္လံ ဝါ’’တိ ဝစနတော သက္ခရမ္ပိ ခိပနကီဠာယ ကီဠတော ဒုက္ကဋမေဝ။ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ပါစိတ္တိယံ, အညတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုအတ္ထဝသေန ‘‘ဥဒကေ ဟသဓမ္မေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဣဒံ သညာဝိမောက္ခံ စေ, တိကပါစိတ္တိယံ ကထံ၊
ကီဠိတံဝ အကီဠာတိ, မိစ္ဆာဂါဟေန တံ သိယာ။
ဧတ္တာဝတာ ကထံ ကီဠာ, ဣတိ ကီဠာယံ ဧဝါယံ၊
အကီဠာသညီ ဟောတေတ္ထ, ဝိနယတ္ထံ သမာဒယေ။
ဧကန္တာကုသလော ယသ္မာ, ကီဠာယာဘိရတမနော၊
တသ္မာ အကုသလံ စိတ္တံ, ဧကမေဝေတ္ထ လဗ္ဘတီတိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃၃၆)၊
ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၈။)֍ ၄။ အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တဿ ဝစနန္တိ ‘‘အယံ ဥက္ခိတ္တကော ဝါ ဝမ္ဘိတော ဝါ ဂရဟိတော ဝါ ဣမဿ ဝစနံ အကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အနာဒရိယံ ကရောတိ။ ဓမ္မန္တိ ကထာယံ ဓမ္မော နဿေယျ ဝါ ဝိနဿေယျ ဝါ အန္တရဓာယေယျ ဝါ, တံ ဝါ အသိက္ခိတုကာမော အနာဒရိယံ ကရောတိ။ ‘‘လောကဝဇ္ဇံ အတိက္ကမိတွာ ‘ဣဒံ အမှာကံ အာစရိယုဂ္ဂဟော’တိ ဝဒန္တဿ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃၄၄) လိခိတံ။
အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဝိသိဗ္ဗနာပေက္ခော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညဿ ဝဋ္ဋတိ, အညေသဉ္စ။
ဇောတိနေကမနေကေ ဝါ, ဇာလေန္တိ မုနယော သဟ၊
ဧကော သောပေတိ နာနေကော, အဓိပ္ပါယဝိသေသတော။
ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မောရက္ခိမဏ္ဍလမင်္ဂုလပိဋ္ဌီနန္တိ န ဧကန္တတော, အဓိကံ, ဩရဉ္စာတိ ဝဒန္တိ။ ဧကကောဏေပိ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဧကဗိန္ဒုပိ ဝဋ္ဋတီတိ။
ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။ ဧတ္ထ ပရိဘောဂေန ကာယကမ္မံ။ အပစ္စုဒ္ဓရဏေန ဝစီကမ္မံ။
ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၉၉။)֍ ၁၀။ အပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သသူစိကေ သူစိဃရေ သူစိဂဏနာယ အာပတ္တိယောတိ ပေါရာဏာ။
အပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝတ္ထုဂဏနာယ ကမ္မဗန္ဓဂဏနာစေတနာမာရဏာနံ, န ကမ္မဗန္ဓဂဏနာယ စေတနာမာရဏာ။ ဧတ္ထ ဧကစေတနာယ ဗဟုပါဏကာ မရန္တီတိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သပ္ပါဏကန္တိ ပါဏကာနံ မရဏဝသေန ပါစိတ္တိယံ, န သပ္ပါဏကဥဒကပရိဘောဂဝသေန ပါစိတ္တိယံ, တသ္မာ ဧဝ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အသုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ ပါစိတ္တိယံ, သုဒ္ဓစိတ္တေ အနာပတ္တိ။ ပဒီပုဇ္ဇလနေ ဝိယ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတာ ဝုတ္တာတိ လိခိတံ။
ဇလေ ပက္ခိပနံ ပုဗ္ဗံ, ဇလပ္ပဝေသနံ ဣဒံ၊
ဧဝံ ဥဘိန္နံ နာနာတ္တံ, ဉေယျံ ဉာဏဝတာ သဒါတိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃၈၇)
သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ –
ဥပဇ္ဈာယော သစေ သာမံ, ကမ္မဝါစဉ္စ သာဝေတိ၊
ကမ္မံ ရုဟတိ ဣစ္စေကေ, နေတိ ဝိနယကောဝိဒေါ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၀။)ဒုက္ကဋံ ဝိဟိတံ ယသ္မာ, အာစရိယဿ ဂဏဿ စ၊
တသ္မာ ဘိန္နာဝ အာစရိယ-ဥပဇ္ဈာယာ ဝိသုံ ဣဓာတိ။
ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဣဓ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ, သိက္ခမာနာ, သာမဏေရီတိ ဣမာ တိဿောပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, ဣမာသံ ပန တိဿန္နံ သမယော ရက္ခတိ, အယမိမာသံ, မာတုဂါမဿ စ ဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဋ္ဌေနာတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကံ သန္ဓာယာ’’တိ လိခိတံ။ တိစိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝိပါကာဗျာကတစိတ္တေန သဟသေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညထာ သစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ ကိရိယာဗျာကတံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတိ။
ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အယံ သမဏုဒ္ဒေသော ပါရာဇိကော ဟောတိ။ သစေ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, သံဃဿ အာရောစေတွာ သံဃာနုမတိယာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ။ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ယဒိ သော ပါရာဇိကော ဟောတိ, လိင်္ဂနာသနာ နာမ သိယာ။ ‘‘တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ စ ဒိဋ္ဌိ သတ္ထရိ အသတ္ထာဒိဒိဋ္ဌိ န ဟောတိ။ သစေ သာ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော ပါရာဇိကော ဟောတိ, တသ္မိမ္ပိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၁။)ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, သံဝရေ အတိဋ္ဌန္တော လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗောတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၂၈) အာစရိယဿ တက္ကော။
ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ
֍ ၄။ ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အင်္ဂေသု န မောက္ခာဓိပ္ပါယတာ ဝိယ အမရဏာဓိပ္ပါယတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ယော ဘိက္ခု သယံ ပဟာရံ ဒါတုကာမော, သော အဓိပ္ပါယေန တဿ မရဏေ ပယောဂဝိရဟောဝါတိ ကတွာ အမရဏာဓိကာရတ္တာ ကေဝလံ အမရဏာဓိပ္ပါယော ဧဝ သောတိ တာ ဝိယ တာ န ဝုတ္တာ။ မောက္ခာဓိပ္ပါယဿ ပန ကောပေါ နတ္ထိ, တသ္မာ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။
ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တလမေဝ တလသတ္တိကံ။ ‘‘ပေါထနသမတ္ထဋ္ဌေန သတ္တိက’’န္တိ ဧကေ။ ယသ္မာ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟရတော ပုရိမေန ပါစိတ္တိယံ, ကေဝလံ ဥစ္စာရေတုကာမတာယ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ ကတေ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရော ဒိန္နော, တသ္မာ နပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ ကိမိဒံ ဒုက္ကဋံ ပဟာရပစ္စယာ, ဥဒါဟု ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာတိ? ပဟာရပစ္စယာ ဧဝ ဒုက္ကဋံ, ပုရိမံ ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာ ပါစိတ္တိယန္တိ သဒုက္ကဋံ ပါစိတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ ပုရိမဉှိ ဥဂ္ဂိရဏံ, ပစ္ဆာ ပဟာရော။ န စ ပစ္ဆိမံ ပဟာရံ နိဿာယ ပုရိမံ ဥဂ္ဂိရဏံ အနာပတ္တိဝတ္ထုကံ ဘဝိတုမရဟတီတိ နော တက္ကောတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၅၆) အာစရိယော။
တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၂။)֍ ၇။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပရော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေတု ဝါ, မာ ဝါ, တံ အပ္ပမာဏံ။ ‘‘ကုက္ကုစ္စုပါဒန’’န္တိ တတိယမင်္ဂံ တဿ အဓိပ္ပါယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပဿုတိန္တိ ယထာ ဥပကုဇ္ဈံ ‘‘သမီပကုဇ္ဈ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တထာ ဥပဿုတိ ‘‘သမီပဿုတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္ထ ဌိတော သုဏာတိ, တံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ သုတီတိ ပနေတ္ထ ပရေသံ ဝစနသဒ္ဒေါ စ။ သော ဟိ သုယျတီတိ သုတိ နာမ။ ဥပသုယျတိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ဥပဿုတိ။ ဩကာသော ဟိ သုတိ နာမ။ ဣမေသံ သုတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစန’’န္တိ ပါဌသေသော။
သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အတီတဒွယသဒိသာနီတိ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ။ သိယာ ကိရိယံ ဂန္တွာ သဝနေ။ သိယာ အကိရိယံ ဌိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝဒန္တာနံ အဇာနာပနဝသေန သမုဋ္ဌာနတော။ ‘‘သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ လိခိတံ။
ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ကမ္မပ္ပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇနကေန ပန စီဝရံ ကရောန္တဿ သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (စူဠဝ။ ၃၂၈) ဝုတ္တပ္ပဘေဒါနိ သူစိအာဒီနိ အနပလောကေတွာပိ ဒါတဗ္ဗာနိ။ တတော အတိရေကံ ဒေန္တေန အပလောကနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတံ ပန အပလောကနံ ကမ္မလက္ခဏမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂါမသီမာဝိဟာရေသု ဩသာရဏာဒီနိ သံဃကမ္မာနိယေဝ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဝိဿဇ္ဇိယဝေဘင်္ဂိယာနိ ပန ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘သံဃဿ သန္တက’’န္တိ သာမညတော အဝတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ သံဃဿ သန္တက’’န္တိ အပလောကေတဗ္ဗန္တိ စ, ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အဒိန္နာဒါနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ပါဌောတိ စ လိခိတံ။
ကမ္မပ္ပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၃။)֍ ၁၀။ ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သန္နိပါတံ အနာဂန္တွာ စေ ဆန္ဒံ န ဒေတိ, အနာပတ္တီတိ ဧကေ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧကေ ဓမ္မကမ္မန္တရာယကရဏာဓိပ္ပါယတ္တာ။
ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၁။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အကပ္ပိယေန ဝါတိ သုဝဏ္ဏရဇတမယမဉ္စာဒိနာ။ ကပ္ပိယမဉ္စော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တေဟိ ပန ‘‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ သုဝဏ္ဏရဇတမယာဒိအကပ္ပိယမဉ္စာပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ စ, ‘‘အရဉ္ဇရော ဗဟုဥဒကဂဏှနကော’’တိ စ, ‘‘သံဃိကပအဘောဂေန ဝါတိ သစေ အာရာမိကာဒယော ပဋိသာမေတွာ ပဋိဒေန္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ, ‘‘ကံသလောဟာဒိဘာဇနံ သံဃဿ ဒိန္နမ္ပိ ပါရိဟာရိယံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ပဋိသာမိတုံ န လဘတီတိ စ, ‘‘ဝေဓကော ကာယဗန္ဓနဿာတိ ဝဒန္တီ’’တိ စ, ‘‘ဟိင်္ဂု ဟိင်္ဂုလိဟရိတာလမနောသိလာ အဉ္ဇနာနီ’’တိ ပါဌောတိ စ, ‘‘ဒါရုမယော ဝါ…ပေ… အပါဒကောပိ သမုဂ္ဂေါ’’တိ ပါဌောတိ စ, ‘‘ဒါရုမယော တုမ္ဗောတိ ဒါရုမယော ဥဒကတုမ္ဗော’’တိ စ, ‘‘ထမ္ဘတုလာသောပါနဖလကာဒီသူ’’တိ စ လိခိတံ။
ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၂။ ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧကော ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တကဿ ဒါတုကာမော ဟောတိ, တဿ ဒါနံ နိဝါရေတွာ အညဿ ဒါပေတိ, အနာပတ္တိ။ တထာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ ကရောန္တဿ ဒါပေတိ, အတ္တနော နိဿိတကာ ဣတ္ထန္နာမဿ ပတ္တံ ဒါတုကာမာ အာပုစ္ဆန္တိ, ‘‘ဝိသဘာဂေါ ဧသော, သဘာဂဿ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတိ။ အနာပတ္တိ အတ္တနော ဘာရဘူတတ္တာ။ တဿ ပန ဒါတုကာမံ အညဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၄။)ဒါပေတိ, အာပတ္တိ ဧဝ။ သဗ္ဗတ္ထ အာပုစ္ဆိတွာ ဒါတုကာမံ ယထာသုခံ ဝိစာရေတုံ လဘတိ။
ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ရတနဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အသယနိဃရေတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဗဟိဘူတေသု ရုက္ခမူလာဒီသု။ ‘‘သစေ ခတ္တိယောဝ ဟောတိ, နာဘိသိတ္တော, အဘိသိတ္တောဝ ဟောတိ, န ခတ္တိယော, ရက္ခတီ’’တိ အာစရိယော ‘‘ခတ္တိယတာ, အဘိသိတ္တတာ’’တိ အာပတ္တိယာ အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗောပိ ကထာမဂ္ဂေါ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန နိက္ခိပနံ, ဂေါပနဉ္စ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဝတ္တော။
ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သန္တံ ဘိက္ခု’’န္တိ စ ‘‘အနာပုစ္ဆာ’’တိ စ ‘‘တထာရူပါ အစ္စာယိကာတိ စ ဣမာတိ ဧတ္ထ တိဿော’’တိ ပါဌော။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၅။)֍ ၄။ သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တံ အဿာတိ တံ ဘေဒနကံ အဿ ပါစိတ္တိယဿ အတ္ထိ ပဌမံ ဘေဒနံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ဝါသိဇဋေတိ ဝါသိဒဏ္ဍကေ။
သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကန္တိ ဘာဝနပုံသကံ။ တုလာသံဃာတေ ဌပနမေဝ အဋ္ဋကရဏံ။
မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကိဉ္စာပိ ပဋိလာဘေယေဝ ပါစိတ္တိယံ ဝိယ ဒိဿတိ, ပရိဘောဂေ ဧဝ ပန အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၂၉) ဝစနံ ဧတ္ထ သာဓကံ။
တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကိဉ္စာပိ နိသီဒနဿ ဇာတိ န ဒိဿတိ ဧတ္ထ, တထာပိ စီဝရက္ခန္ဓကေ အနုညာတတ္တာ, ‘‘နဝ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧတ္ထ စ ပရိယာပန္နတ္တာ စီဝရဇာတိ ဧဝဿ ဇာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘လာဘေ သဒသံ, အလာဘေ အဒသမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧကေ, တံ န ယုတ္တံ ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၁-၅၃၂) တဿ သဏ္ဌာနနိယမနတော။
နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရတနဝဂ္ဂေါ နဝမော။
သုဒ္ဓပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၆။)ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယာမကာလိကာဒီသု အာဟာရတ္ထာယ ဧဝ ဒုက္ကဋံ။ တမ္ပိ အာမိသေန အသမ္ဘိန္နရသေ, သမ္ဘိန္နေ ပန ဧကရသေ ပါဋိဒေသနီယမေဝ။
ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ စတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာရာမေ ဝါ အာရာမူပစာရေ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈောဟရန္တဿာတိ အာရာမေ ဝါ အာရာမူပစာရေ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာရာမေ ဝါ အာရာမူပစာရေ ဝါ အဇ္ဈောဟရန္တဿာတိ အတ္ထော။
ဗဟာရာမေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဇ္ဈာရာမေ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ အင်္ဂေသု စ ‘‘အဇ္ဈာရာမေ ဝါ အာရာမူပစာရေ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈာရာမေ ဟိ ဒဿိတေ အာရာမူပစာရံ ဒဿိတမေဝါတိ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
စတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဋိဒေသနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၇။)သေခိယကဏ္ဍံ
သေခိယေသု သတိပိ ဝီတိက္ကမေ အနာဒရိယာပေက္ခဿေဝ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ကာရကော န ဝုတ္တော။ အယဉှိ ဝိနယဓမ္မတာ, ယဒိဒံ သာပေက္ခေ ကာရကနိဒ္ဒေသော, သော ဝုတ္တနိယမေ ဝိဓိ, ဘုမ္မကရဏဉ္စ။ အဋ္ဌင်္ဂုလာဓိကမ္ပိ ဩတာရေတွာ နိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတော ပရံ ဩတာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အာရာမေ ဝါတိ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနာဒိကာလေ။ ပါရုပိတဗ္ဗန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ။
ဌတွာတိ ဧတ္ထ ဂစ္ဆန္တောပိ ပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ လဘတိယေဝါတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၅၈၂) လိခိတံ။ ယထာ ဝါသူပဂတဿ အန္တရဃရေ ကာယံ ဝိဝရိတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တထာ တဿ သန္တိကေ ဂန္တုကာမဿပိ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာ သံဃာဋိံ အပါရုပိတွာ ဂါမပ္ပဝေသနမနာရောစေတွာ ယထာကာမံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂမနကာလေ ဧကော ဘိက္ခု ဂါမပ္ပဝေသနဝတ္တံ ပူရေတွာ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ဧကံ အာဝသထံ ပုရတောဝ ဌိတံ ပတွာ ပရိက္ခာရံ ဌပေတွာ ဝါသူပဂတော စေ ဟောတိ, ဣတရေဟိ တဿ သန္တိကံ ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ စတူဟပဉ္စာဟံ ဝါသမဓိဋ္ဌာယ ဝသိတဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တုဉ္စ ဝါသူပဂတာနံ သန္တိကံ ဂန္တုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဗုဒ္ဓပူဇမ္ပိ ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနာပတ္တိ ကာရဏံ ပဋိစ္စ တဟံ တဟံ ဩလောကေတီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏံ နာမ အာမိသပူဇာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ လိခိတံ။
ဆဗ္ဗီသတိသာရုပ္ပဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ယသ္မာ ‘‘သမတိတ္တိကော ပိဏ္ဍပါတော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ ၆၀၂-၆၀၃) ဝစနံ ပိဏ္ဍပါတော သမပုဏ္ဏော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒီပေတိ, တသ္မာ အတ္တနော ဟတ္ထဂတေ ပတ္တေ ပိဏ္ဍပါတော ဒိယျမာနော ထူပီကတောပိ စေ ဟောတိ, ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတော ဟောတိ။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယံ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ ပုန ဥဂ္ဂိရိတုကာမဿာပိ သဟသာ စေ ပဝိသတိ, ဧတ္ထ အသဉ္စိစ္စ ဘုဉ္ဇတိ နာမ။ ဝိညတ္တိကတဉ္စ အကတဉ္စ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌိတံ သဟသာ အနုပဓာရေတွာ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, အဿတိယာ ဘုဉ္ဇတိ နာမ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၈။)သယံ ယာနဂတော ဟုတွာ, ယထာ ယာနဂတဿ စေ၊
အလံ ဝတ္ထုံ တထာ နာလံ, သဆတ္တော ဆတ္တပါဏိနော။
‘‘သူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒံ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ပါဌော။
သေခိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘိက္ခုပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၀၉။)ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ပါရာဇိကကဏ္ဍံ
အဘိလာပမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ ဒဟရဝသေန ‘‘ဘန္တေ’’တိ စ ဝုဍ္ဎဝသေန ‘‘အာဝုသော’’တိ စ တတ္ထ ဒုဝိဓော အဘိလာပေါ, ဣဓ ပန ဝုဍ္ဎဒဟရာနံ ‘‘အယျာ’’တိ ဧကမေဝ။
ကာယသံသဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနာတိ ဧတ္ထ တဗ္ဗဟုလနယေန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ အဝတွာ ပန ‘‘သာဒိယေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အကိရိယတောပိ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတံ ဝတွာ တဒနန္တရံ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကံ အာနေတွာ ဝစ္စမဂ္ဂေန အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တိ, သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈) နယေန အကိရိယသမုဋ္ဌာနဿပိ ဝုတ္တတ္တာ ပဌမပါရာဇိကာယပိ တဗ္ဗဟုလနယေနေဝ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ပဝေသနသာဒိယနာဒိမှိ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဒိဿတိ။
အင်္ဂဇာတစလနဉ္စေတ္ထ န သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘သော စေ ပဝေသနံ န သာဒိယတိ, ပဝိဋ္ဌံ န သာဒိယတိ, ဌိတံ န သာဒိယတိ, ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈) ဧတ္ထ ဌိတနသာဒိယနေ ပကတိယာပိ ပရိပုဏ္ဏစလနတ္တာ။ သာဒိယနပစ္စယာ ပဋိသေဝနစလနဉ္စေတ္ထ န ဒိဿတေဝါတိ တဗ္ဗဟုလနယေနေဝ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
အပိစ ဘိက္ခုနိယာပိ ပဌမပါရာဇိကေ တဿ သာဒိယနဿ သရူပေန ဝုတ္တတ္တာ တဒနုရူပဝသေန ဝိဘင်္ဂနယမနောလောကေတွာ ‘‘ကိရိယသမုဋ္ဌာန’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတေသု တဗ္ဗဟုလနယေန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ, တထာ သုရာဒီနံ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာ။ ဣတရထာ ‘‘ယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၀။)အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇတိ, အယံ လောကဝဇ္ဇာ, သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တေ လောကဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနံ နိယမလက္ခဏသိဒ္ဓိ ဟောတိ, တထာ တံ အဝတွာ ‘‘ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, အယံ လောကဝဇ္ဇာ, သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တေ လောကဝဇ္ဇဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ ဝတ္ထုအဇာနနပက္ခေပိ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတ္တာ။ ယသ္မာ တတ္ထ သုရာပါနဝီတိက္ကမဿ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘မဇ္ဇပါနေ ပန ဘိက္ခုနော အဇာနိတွာပိ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ မဇ္ဇံ ပိဝန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ သာမဏေရော ဇာနိတွာဝ ပိဝန္တော သီလဘေဒံ အာပဇ္ဇတိ, န အဇာနိတွာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၈) ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုအဇာနနပက္ခေ ပါဏာတိပါတာဒီနံ သိဒ္ဓိကရအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒသဒိသေ စိတ္တုပ္ပါဒေ သတိပိ သာမဏေရော သီလဘေဒံ နာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဘိနိဝေသဝစနံ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ သမာနဂတိကတ္တာ သာမဏေရာနံ သုရာပါနဿ။ ‘‘သုရာမေရယိမေ’’တိ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ပါတဗ္ဗတာဒိဝသေန ဝီတိက္ကမန္တဿ အကုသလဿ အသမ္ဘဝေါ နတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ’’တိအာဒိ။
ကိဉ္စေတ္ထ – ယုတ္တိဝစနေန အရဟန္တာနံ အပ္ပဝိသနတော သစိတ္တကာစိတ္တကပက္ခေသု အကုသလနိယမောတိ စေ? န, ဓမ္မတာဝသေန သေက္ခာနမ္ပိ အပ္ပဝိသနတော။ အစိတ္တကပက္ခေ အကုသလနိယမာဘာဝဒဿနတ္ထံ သုပန္တဿ မုခေ ပက္ခိတ္တဇလဗိန္ဒုမိဝ သုရာဗိန္ဒုအာဒယော ဥဒါဟရိတဗ္ဗာ။ တဗ္ဗဟုလနယေန ဟိ အတ္ထေ ဂဟိတေ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယ သမေတိ သဒ္ဓိံ ပါဠိယာ စာတိ။ အာစရိယာပိ သုရာပါနေ အကုသလနိယမာဘာဝမေဝ ဝဒန္တိ။ ဧကစ္စေ ပန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ပနဿ တဗ္ဗဟုလနယမေဝ, န ပဌမပါရာဇိကေ။ ကထံ? ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒံ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ ဘိက္ခုဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ကာယသံသဂ္ဂဘာဝေ သတိ ဘိက္ခုနီ ကာယင်္ဂံ အစောပယမာနာပိ စိတ္တေနေဝ အဓိဝါသေတိ, အာပဇ္ဇတိ, န ဧဝံ ဘိက္ခု။ ဘိက္ခု ပန စောပယမာနောဝ အာပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ ပဌမပါရာဇိကေပိ စောပနေ သတိ ဧဝ အာပဇ္ဇတိ, နာသတိ။ ပဝေသနံ သာဒိယတီတိ ဧတ္ထ ပဝေသနသာဒိယနံ နာမ သေဝနစိတ္တုပ္ပါဒနံ, မဂ္ဂေန ဝါ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နမ္ပိ ဣစ္ဆန္တိ။ တဿာပိ ကာယစလနံ ဧကန္တံ အတ္ထိ ဧဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တီတိ လိခိတံ
ပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၁။)သံဃာဒိသေသကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ဥဿယဝါဒိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုနီနံ သံဃာဒိသေသံ ပတွာ ဝုဋ္ဌာနဝိဓယော သန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘အယံ ဘိက္ခုနီ…ပေ… အာပန္နာ’’တိ ပုဂ္ဂလနိယမံ ကတွာ ပါရာဇိကတော အဓိပ္ပါယန္တိ ‘‘နိဿာရဏီယံ သံဃာဒိသေသ’’န္တိ အာပတ္တိနာမဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယမေဝါ’’တိ ပါဌော။
ဥဿယဝါဒိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ စောရိဝုဋ္ဌာပိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကတ္ထစိ အဂန္တွာ နိသိန္နဋ္ဌာနေ ဧဝ နိသီဒိတွာ ကရောန္တိယာ ဝါစာစိတ္တတော, ခဏ္ဍသီမာဒိဂတာယ ကာယဝါစာစိတ္တတော။
စောရိဝုဋ္ဌာပိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဧကဂါမန္တရဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အာဘောဂံ ဝိနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဘောဂေ သတိ အနာပတ္တိ, ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဥပစာရာတိက္ကမေ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ, ဣဓ ဩက္ကမေ။ ဒွီသုပိ ဝုတ္တံ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဂါမန္တရဂမနသံဃာဒိသေသံ ဥပစာရဿ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဂဏမှာ ဩဟီယနဿ ဝိရောဓော။ ‘‘အရညေ’’တိ ဣဒံ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ, ဂါမန္တရေပိ ဟောတိ ဧဝ။
သိက္ခာပဒါ ဗုဒ္ဓဝရေန ဝဏ္ဏိတာတိ ဂါထာယ ဝသေန, အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဂါမန္တရပရိယာပန္နံ နဒိပါရန္တိ ဝုတ္တံ။
ဧကဂါမန္တရဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၂။)‘‘ဆာဒနပစ္စယာ ပန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ –
‘‘အာပဇ္ဇတိ ဂရုကံ သာဝသေသံ၊
ဆာဒေတိ အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ၊
န ဘိက္ခုနီ နော စ ဖုသေယျ ဝဇ္ဇံ၊
ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁) –
ဣမာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ပမာဒလေခါ ဝိယ ဒိဿတီတိ ဂဝေသိတဗ္ဗော ဧတ္ထ အတ္ထော။ ဘိက္ခူနံ မာနတ္တကထာယံ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ‘‘ဂါမူပစာရတော စ ဘိက္ခူနံ ဝိဟာရူပစာရတော စ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြ ဘိက္ခူနံ ဝုတ္တပ္ပကာရပ္ပဒေသံ အတိက္ကမိတွာ ဂါမေပိ တံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဘိက္ခုနီနံ ပန ဂါမေ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ အပရေ ပန ဘိက္ခူနမ္ပိ ဂါမေ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုဝိဟာရော နာမ ပုဗ္ဗေ ဧဝ ဂါမူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော, တသ္မာ ဂါမံ အဝတွာ ဝိဟာရူပစာရမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနီနံ ဝိဟာရော ဂါမေ ဧဝ ဝဋ္ဋတိ, န ဗဟိ, တသ္မာ ဂါမူပစာရဉ္စ ဝိဟာရူပစာရဉ္စ ဥဘယမေဝေတ္ထ ဒဿိတံ။ တသ္မာ ဥဘယတ္ထာပိ အတ္ထတော နာနာတ္တံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ ယံ ယုဇ္ဇတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သံဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၃။)နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ
ဒုတိယေ ဣဓ ဘာဇာပိတာယ လဒ္ဓစီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, တံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာပိ အတ္တနာ န လဗ္ဘတိ။
တတိယေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အဒိန္နာဒါနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ပါဌော။
စတုတ္ထေ ပဌမံ ဝိညတ္တံ အလဘိတွာ အညံ တတော ဦနတရမ္ပိ လဘေယျ, နိဿဂ္ဂိယမေဝ အင်္ဂသမ္ပတ္တိတော။
နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၄။)ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ပဌမေ ဟရိတပတ္တဝဏ္ဏော ဟရိတကော။ စာပလသုဏံ အမိဉ္ဇကော။ အင်္ကုရမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ဟောတိ။ ပလဏ္ဍုကာဒယော သဘာဝေနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ။ သူပသမ္ပာကာဒီ ဝိနာပိ အန္တမသော ယာဂုဘတ္တေပိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ, ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ ဂိလာနာယ ပုရေဘတ္တမေဝ လသုဏံ ကပ္ပတိ, န အဂိလာနာယာ’’တိ အဘယဂိရီနံ ဥဂ္ဂဟောတိ။
ဒုတိယေ အာဗာဓပစ္စယာ ဘိက္ခုနိသံဃံ အာပုစ္ဆိတွာ သံဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဘိက္ခုဿ ဧတ္ထ စ လသုဏေ စ ဒုက္ကဋံ။
သတ္တမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂသိက္ခာပဒသဒိသာနီ’’တိ ပါဌော။
နဝမေ ကုဋ္ဋော နာမ ဃရကုဋ္ဋော။ ပါကာရော နာမ ပရိက္ခေပပါကာရော။
ဆဍ္ဍိတခေတ္တေတိ ပုရာဏခေတ္တေ။ သံဃသန္တကေ ဘိက္ခုဿ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ သံဃပရိယာပန္နတ္တာ။ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သံဃသန္တကေ ဘိက္ခုသံဃသန္တကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ သာရုပ္ပဝသေန ကာတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။
ဒသမေ ‘‘သယံ တာနိ ဝတ္ထူနိ ကရောန္တိယာ’’တိအာဒိ ဣဓ သိက္ခာပဒေ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? သုတ္တာနုလောမမဟာပဒေသတော။ ယဒိ နစ္စာဒီနိ ပဿိတုံ ဝါ သုဏိတုံ ဝါ န လဘတိ, ပဂေဝ အတ္တနာ ကာတုန္တိ နယတော လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ မဟာပဒေသာ နိရတ္ထကာ သိယုံ။ ‘‘ဧဝံ အညတ္ထပိ နယော နေတဗ္ဗော။ သမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဣဓ ဝုတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ဆသမုဋ္ဌာနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာစရိယာ။ ဣဓ ဝုတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ နာမ မူလဘူတဿ အန္တရာ ဝုတ္တာပတ္တိယာ, တသ္မာ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ အပရေ။ အာရာမေ ဌတွာတိ န ကေဝလံ ဌတွာ, တတော ဂန္တွာ ပန သဗ္ဗိရိယာပထေဟိပိ လဘတိ။ အာရာမေ ဌိတာတိ ပန အာရာမပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဣတရထာ နိသိန္နာပိ န လဘေယျာတိ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၅။)֍ ၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ပဉ္စမေ ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထော။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
သတ္တမေ ဓုဝပညတ္တေတိ ဘိက္ခုနီနံ အတ္ထာယ။ ကုလာနီတိ ကုလဃရာနိ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
စတုတ္ထေ သံဃာဋိအာဒိဝသေန အဓိဋ္ဌိတာနံ သံဃာဋိစာရံ။
ပဉ္စမေ ‘‘ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
ဆဋ္ဌေ အညသ္မိံ ပရိက္ခာရေ ဒုက္ကဋန္တိ ထာလကာဒီနံ ဝါ သပ္ပိတေလာဒီနံ ဝါ အညတရသ္မိံ။
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ဆဋ္ဌေ သံသဋ္ဌဝိဟာရသိက္ခာပဒေ ‘‘သေသမေတ္ထ ပဌမအရိဋ္ဌသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယသဒိသမေဝါ’’တိ ပါဌော။
စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
‘‘စိတ္တာဂါရံ နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ မနုဿာနံ ကီဠိတုံ ရမိတုံ ကတံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၉၇၉) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တာဂါရာဒီနိ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာယ ကတာနိ, န ရညော ဧဝ။
သတ္တမေ ဧတေန နိဿဇ္ဇိတုံ ကပ္ပိယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၀၀၇) ပါဠိ စ အတ္ထိ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။ အဋ္ဌမေပိ ဧသောဝ ပါဌော။
ပဉ္စမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၆။)֍ ၆။ ဆဋ္ဌဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ဒသမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
ဆဋ္ဌဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ အဋ္ဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ပဌမဒုတိယတတိယေသု ‘‘ဂိဟိဂတာ’’တိ ဝါ ‘‘ကုမာရိဘူတာ’’တိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဝဒန္တိ စေ, ကမ္မံ ကုပ္ပတိ။
ဧကာဒသမေ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာတိ ‘‘ယထာသုခ’’န္တိ အဝတွာ။ ဧတ္ထ ပန အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘ပါရိဝါသိကဆန္ဒဒါနေနာ’’တိ ဣဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၆၈) ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ ဧတဿ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာတိ ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဆန္ဒဝိဿဇ္ဇနမတ္တေန ဝါ ဝုဋ္ဌိတာယာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆၇) ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဒွါဒသဟတ္ထပါသေ ဝိဟရိတွာ ပုန သန္နိပါတကရဏဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။
အဋ္ဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ နဝမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
တတိယေ ‘‘သေသံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဣဒံ ပန အကုသလစိတ္တ’’န္တိ ပါဌော။
စတုတ္ထေ ဝုတ္တနယေနာတိ တတိယေ ဝုတ္တနယေန။
ဧကာဒသမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
ဒွါဒသမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဒသောဓမ္မသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။
တေရသမေ ‘‘သံကစ္စိကံ နာမ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘနာဘိ, တဿာ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၂၆) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ‘‘အဓက္ခကဥဗ္ဘနာဘိသင်္ခါတဿ သရီရဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၇။)ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထ’’န္တိ ပါဌော။ အပရိက္ခေပေ အာပတ္တိပရိစ္ဆေဒံ သမန္တပါသာဒိကဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။
နဝမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုဒ္ဓပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ
သမုဋ္ဌာနာနံ ဝိနိစ္ဆယေ ပန ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒီနိ ‘‘အစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဂန္ဓ’’န္တိ ဝါ အဇာနိတွာပိ ဒဿနေန, ဝိလိမ္ပနေန ဝါ အာပဇ္ဇနတော ဝတ္ထုအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကာနိ။ ‘‘နစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဂန္ဓ’’န္တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပဿန္တိယာ, ဝိလိမ္ပန္တိယာ ဝါ အကုသလတ္တာ ဧဝ လောကဝဇ္ဇာနိ။ စောရိဝုဋ္ဌာပနာဒီနိ ‘‘စောရီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ကရဏေယေဝ အာပဇ္ဇနတ္တာ သစိတ္တကာနိ။ ဥပသမ္ပဒါဒီနံ ဧကန္တာကုသလစိတ္တေနေဝ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ။ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကာစိတ္တကတာ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနာဇာနနတာယ အဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္ထုဇာနနာဇာနနတာယ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။ အဓိပ္ပေတတ္တာ သင်္ခေပတော ဒဿနာဘာဝါ –
အစိတ္တကတ္တံ ဒွိဓာ မတံ, ဝတ္ထုပဏ္ဏတ္တိအညာဏာ၊
ဝုတ္တံ ဉာဏံ ဒွိဓာ ဣဓ, သကနာမေန အညာတံ။
ပရနာမဉ္စ ဇာနနံ, ဝတ္ထုဿေကံ ဗလက္ကာရေ၊
ဧကဓာ သမစာရိကေ, တသ္မိံ တပ္ပဋိဗန္ဓောတိ။
ပရနာမေန ဇာနနံ, ဒွိဓာ မုတ္တာဒိကေ ဧကံ၊
ဧကံ လောမာဒိကေ မတန္တိ, အယံ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနံ, အနုတ္တာနတ္ထေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယတ္တာ န ဥဒ္ဓဋန္တိ၊
သမုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကင်္ခါဝိတရဏီပုရာဏဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊ဟောင်း၊၁၁၈။) (ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၁၉။)ကင်္ခါဝိတရဏီ-အဘိနဝဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
တိလောကတိလကံ ဗုဒ္ဓံ, ဝန္ဒေ သုဒ္ဓဂုဏာကရံ၊
ကရုဏာသီတလီဘူတ-ဟဒယံ မဟိတောဒယံ။
တေနာပိ ဓမ္မရာဇေန, လောကေကာစရိယေန ယော၊
ပူဇိတော တဉ္စ သဒ္ဓမ္မံ, ဝန္ဒေ ဂမ္ဘီရမုတ္တမံ။
မုနိန္ဒစန္ဒသဒ္ဓမ္မ-ရံသီဟိ ဝိမလေဟိ ယော၊
ဗောဓိတောဟံ သဒါ ဝန္ဒေ, တံ သံဃံ ကုမုဒါကရံ။
ဝိနယေ နယဂမ္ဘီရေ, သဗ္ဗထာ ပါရဒဿိနာ၊
ဝါဒိနာ ဒုတ္တရာဂါဓ-သဗ္ဗသတ္ထမဟဏ္ဏဝေ။
ယာ ကတာ ဗုဒ္ဓဃောသေန, ထေရေန ထိရစေတသာ၊
ကင်္ခါဝိတရဏီ နာမ, မာတိကဋ္ဌကထာ သုဘာ။
ထိရာနေကဂုဏောဃေန, ထေရေန ဝိနယညုနာ၊
ကလျာဏာစာရယုတ္တေန, ဓီမတာ မုနိသူနုနာ၊
ဝိနယဋ္ဌိတိကာမေန, သုမေဓေနာဘိယာစိတော။
တမဟံ ဝဏ္ဏယိဿာမိ, သုဝိသုဒ္ဓမနာကုလံ၊
သာဓဝေါ တံ နိသာမေထ, သက္ကစ္စံ မမ ဘာသတောတိ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗကုသလဓမ္မပ္ပမုခဿ ဝိပုလောဠာရဂုဏဝိသေသာဝဟဿ ပရမဂမ္ဘီရဿ ပါတိမောက္ခဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမောယမာစရိယော ပဌမံ တာဝ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏေန အတ္တနော စိတ္တသန္တာနံ ပုနာတိ။ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တသန္တာနနိဿယာ ဟိ ပညာ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ ယထာဓိပ္ပေတသံဝဏ္ဏနာယ ပရိယောသာနဂမနသမတ္ထာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၀။)ဟောတီတိ။ အပိစ ရတနတ္တယပ္ပဏာမေန ဝိဓုတသဗ္ဗကိဗ္ဗိသေ စိတ္တသန္တာနေ ဘဝန္တရူပစိတာနိပိ အန္တရာယိကကမ္မာနိ ပစ္စယဝေကလ္လတော ယထာဓိပ္ပေတာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ နာလမန္တရာယကရဏာယာတိပိ အာစရိယဿ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော, ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန, ဉေယျဝိသေသဿ စ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတေန သယမ္ဘုဉာဏေန သဟဝါသနာယ ဝိဂတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသုပက္ကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရောဝ ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော, ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁),
တံ ဗုဒ္ဓံ။
ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ အယဉှိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယဒုက္ခေ, သံသာရဒုက္ခေ စ အပတမာနေ ဓာရေတီတိ, တန္နိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဉ္စေတ္ထ ဓာရဏံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အရိယမဂ္ဂေါ, တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယ နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယတော ဓာရေတိ။ အရိယဖလဉ္စ ပန တံသမုစ္ဆိန္နကိလေသပဋိပ္ပဿမ္ဘနေန တဒနုကူလတာယ, ပရိယတ္တိဓမ္မော စ တဒဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဥဘယမ္ပိ ပရိယာယတော ဓာရေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တံ ဓမ္မံ။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ယထာဝုတ္တံ ဗုဒ္ဓံ, ဣမဉ္စ ဓမ္မံ ဝန္ဒိတွာတိ ဗုဒ္ဓရတနေန သဟ ဝန္ဒနကိရိယာယ ဓမ္မရတနံ သမုစ္စိနောတိ။
န ကေဝလံ ဣဒံ ဒွယမေဝါတိ အာဟ ‘‘သံဃဉ္စာ’’တိ။ အရိယေန ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော ဃဋိတောတိ သံဃော, အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၁။)တေဟိ တေဟိ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ကိလေသဒရထာနံ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန သမ္မဒေဝ ဃာတိတတ္တာ သံဃော, ပေါထုဇ္ဇနိကသံဃဿာပိ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါယ ဌိတတ္တာ ပုရိမစေတနာယ ဝိယ ဒါနေ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သောပိ ဟိ ကိဉ္စာပိ အရိယေန ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန အသံဟတော, နိယျာနိကပက္ခိယေန ပန ပေါထုဇ္ဇနိကေန သံဟတတ္တာ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတာရဟော သံဃောယေဝါတိ, တံ သံဃံ။ စ-သဒ္ဒဿတ္ထော ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကိံဝိသိဋ္ဌံ ဗုဒ္ဓံ, ဓမ္မံ, သံဃဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇန’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဝိသေသနံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇနံ။ ဗုဒ္ဓံ…ပေ… ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇနံ သံဃဉ္စာ’’တိ။ တတ္ထ သဒေဝကေန လောကေန အရဟတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ သေဋ္ဌဘာဝေန ကရိယမာနော ပဏာမော ဝန္ဒနာ, သမ္မာနော မာနော, ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ဥပဟာရော ပူဇာ, အဘိသင်္ခတပစ္စယဒါနံ သက္ကာရော, ဝန္ဒနာ စ မာနော စ ပူဇာ စ သက္ကာရော စ ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရာ, တေသံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ဘာဇနတ္တာ အာဓာရတ္တာ ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇနံ။ ဣမိနာ ရတနတ္တယဿ အရဟတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အသမဘာဝံ ဒဿေတိ။ တန္ဒဿနမ္ပိ တက္ကတဿ နိပစ္စကာရဿ သသန္တာနပဝနာဒိဝသေန ယထာဓိပ္ပေတာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ နိပ္ဖါဒနသမတ္ထဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ ဝန္ဒိတွာတိ အရဟတာဒိအနေကပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာနုဿရဏဝသေန ဝိဝိဓေန, ဝိသေသေန ဝါ ပသန္နေန မနသာ သဒ္ဓိံ ကာယဝါစာဟိ ကရဏဘူတာဟိ အဘိဝန္ဒိယာတိ အတ္ထော, တီဟိ ဒွါရေဟိ နမဿိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဝိဓာ စာယံ ဝန္ဒနာ ကာယဝစီမနောဝန္ဒနာနံ ဝသေန။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာ ကာမာဝစရကုသလကိရိယာနံ အညတရစေတနာ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော သမုဋ္ဌာပေတွာ ကာယဝစီဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နာ ကာယဝစီဝန္ဒနာတိ ဝုစ္စတိ, ဥဘယဝိညတ္တိယော ပန အသမုဋ္ဌာပေတွာ မနောဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နာ မနောဝန္ဒနာတိ။ ဣမဿ ပဒဿ ‘‘ဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။
ဧဝံ ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော နိဿယဘူတာနံ အဋ္ဌကထာစရိယာနဉ္စ ပဏာမံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဝံသပ္ပဒီပါန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကတဉ္ဇလီ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ နမော ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတော အဉ္ဇလိ ကရပုဋော ဧတေနာတိ ကတဉ္ဇလီ။ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဟေတ္ထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၂။)ဒီဃော, ကတဉ္ဇလီ ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗာစရိယာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာကာရာ တမ္ဗပဏ္ဏိယာ မဟာထေရာ, တေ ဧဝ ပရိဿယသဟနတော, ပဋိပက္ခဘူတကိလေသဟနနတော, ပရဝါဒိမိဂေဟိ အပဓံသနီယတော စ သီဟသဒိသတ္တာ သီဟာတိ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာ, တေသံ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ။ ကီဒိသာ တေ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာ, ယေသံ တယာ နမော ကရီယတီတိ အာဟ ‘‘ထေရဝံသပ္ပဒီပါန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတာတိ ထေရာ, မဟာကဿပါဒယော, တေသံ ဝံသော အနွယောတိ ထေရဝံသော။ ဧတေန ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ သတ္တရသဘေဒါနံ မဟာသံဃိကာဒီနံ ဝံသံ ပဋိက္ခိပတိ, ထေရဝံသပရိယာပန္နာ ဟုတွာ ပန အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ ထေရဝံသဿ ဒီပနတော ထေရဝံသပ္ပဒီပါ, ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာ, တေသံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ။ အသံဟီရတ္တာ ထိရာနံ။ ဝိနယက္ကမေတိ အာရမ္ဘာနုရူပဝစနမေတံ, တေ ပန သုတ္တာဘိဓမ္မေသုပိ ထိရာ ဧဝ။
ဧဝံ အဋ္ဌကထာစရိယာနမ္ပိ ပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသဿ အဘိဓာနာနိသံသံ, ဒေသကသမ္ပတ္တိယော စ ဒဿေန္တော ‘‘ပါမောက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဟေသိနာ ယံ ပါတိမောက္ခံ ပကာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မဟေသိနာတိ မဟန္တေ သီလာဒိကေ ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓေ ဧသီ ဂဝေသီတိ မဟေသိ။ မဟန္တေဟိ ဧသိတောတိ ဝါ ပုထုဇ္ဇနသေခါသေခဣသီဟိ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ မဟန္တော ဣသီတိ ဝါ မဟေသိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တေန မဟေသိနာ။ ပါတိမောက္ခန္တိ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓသံဝရဘူတံ သိက္ခာပဒသီလံ, တဒ္ဒီပနတော ဥဘတောဝိဘင်္ဂသုတ္တသင်္ခါတံ ဂန္ထပါတိမောက္ခမေဝ ဝါ။ ကိမ္ဘူတန္တိ အာဟ ‘‘ပါမောက္ခ’’န္တိအာဒိ။ ပမုခေ သာဓူတိ ပမောက္ခံ, ပမောက္ခမေဝ ပါမောက္ခံ, ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ အနဝဇ္ဇာနံ သမာဓိပညာသင်္ခါတာနံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒိ ပတိဋ္ဌာဘူတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော, စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ မုခမိဝါတိ မုခံ, ဒွါရံ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇလေယျပေယျဝသေန စတုဗ္ဗိဓောပိ အာဟာရော မုခေန ပဝိသိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဖရတိ, ဧဝံ ယောဂိနောပိ စာတုဘူမကကုသလံ သီလမုခေန ပဝိသိတွာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မုခမိဝါတိ မုခ’’န္တိ။ အထ ဝါ မုခံ ဒွါရံ မောက္ခပ္ပဝေသာယ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တံ ဟိ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၃။)‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ, အာနန္ဒ, ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁)။
တထာ –
‘‘အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယ, ပါမောဇ္ဇံ ပီတတ္ထာယ, ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယ, ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယ, သုခံ သမာဓတ္ထာယ, သမာဓိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထာယ, ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ နိဗ္ဗိဒတ္ထာယ, နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂတ္ထာယ, ဝိရာဂေါ ဝိမုတ္တတ္ထာယ, ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနတ္ထာယ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ။
ဧဝံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘိဓာနာဒိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သူရတေနာ’’တိအာဒိနာ စတုတ္ထဂါထမာဟ။ တတ္ထ သူရတေနာတိ သောဘနေ ရတောတိ သူရတော ဥ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ, တေန သူရတေန, သောဘနေ ကာယိကဝါစသိကကမ္မေ ရတေနာတိ အတ္ထော, ဝိနီတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဝါတေနာတိ နီစဝုတ္တိနာ။ သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာတိ သုစိဘူတာ ကိလေသသလ္လိခနသမတ္ထာ ဝုတ္တိ ပဋိပတ္တိ ဧတဿာတိ သုစိသလ္လေခဝုတ္တိ, တေန သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာ, ပရိသုဒ္ဓါယ အပ္ပိစ္ဆဝုတ္တိယာ သမန္နာဂတေနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယာစာရယုတ္တေနာတိ ဝါရိတ္တစာရိတ္တသီလသမ္ပန္နေန။ အထ ဝါ ဝိနယောတိ စေတ္ထ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဘေဒေါ သံဝရဝိနယော။ အာစာရောတိ အာစာရဂေါစရနိဒ္ဒေသေ အာဂတသမဏသာရုပ္ပါစာရော။ သောဏတ္ထေရေနာတိ ဧတ္ထ သောဏောတိ တဿ နာမံ။ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရော။ ယာစိတောတိ အဘိယာစိတော။ ထေရော ဟိ ပါတိမောက္ခဿ ဂမ္ဘီရတာယ ဒုရဝဂါဟတံ, အာစရိယဿ စ တံသံဝဏ္ဏနာယ သာမတ္ထိယံ ဉတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခဿ တယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သာသနဿ သုစိရဋ္ဌိတိကတာ ဟောတီ’’တိ သာနိသံသဂါရဝေန ယာစနံ အကာသိ။ တဒဿ ယာစနံ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ နိဒါနဘူတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာစိတော’’တိ အာဟ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သူရတေနာ’’တိ ဣမိနာဿ သောရစ္စံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိဝါတေနာ’’တိ ဣမိနာ နီစမနတာ နိဝါတဝုတ္တိတာ, ယာယ နိဝါတဝုတ္တိတာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော နိဟတမာနော, နိဟတဒပ္ပေါ, ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကသမော, ဘိန္နဝိသာဏူသဘသမော, ဥဒ္ဓဋဒါဌသပ္ပသမော စ ဟုတွာ သဏှော သခိလော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၄။)သုခသမ္ဘာသော ဟောတိ။ ‘‘သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာ’’တိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယသန္နိဿိတအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ‘‘ဝိနယာစာရယုတ္တေနာ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမနေကဂုဏေဟိ တဿ အဘိတ္ထဝနံ ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂတဿ သဗြဟ္မစာရိနော အဇ္ဈေသနံ န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ ပရမဂမ္ဘီရဿာပိ ပါတိမောက္ခဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယံ ပဝတ္တာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကိဉ္စ – တာဒိသဿ အဇ္ဈေသနံ နိဿာယ ကရိယမာနာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ တဿ အဇ္ဈေသနာဓိပစ္စေန, မမဉ္စ ဥဿာဟသမ္ပတ္တိယာ န စိရေန ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတီတိ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ သံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿဝနေ သောတုဇနဿာဒရံ ဇနေတုံ တပ္ပယောဇနကရဏပ္ပကာရနိဿယာဘိဓာနာဒိံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ယံ မဟေသိနာ ပါတိမောက္ခံ ပကာသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ။ သဉ္ဇာတကင်္ခါနန္တိ ပဒပဒတ္ထဝိနိစ္ဆယဝသေန သဉ္ဇာတကင်္ခါနံ, သမုပ္ပန္နသံသယာနန္တိ အတ္ထော။ ကင်္ခါဝိတရဏတ္ထာယာတိ ယထာဝုတ္တသံသယဿ အတိက္ကမနတ္ထာယ။ တဿာတိ ပါတိမောက္ခဿ။ ဝဏ္ဏီယတိ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ ဝဏ္ဏနာ, အဋ္ဌကထာ, တံ ဝဏ္ဏနံ။ ဣမဿ စ ‘‘ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံဘူတန္တိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယ’’န္တိအာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယန္တိ ခန္ဓကပရိဝါရပဒဘာဇနာဒိဝသေန အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယဿ စ နိဒါနာဒိဝသေန သတ္တရသပ္ပဘေဒဿ စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယဿ ပကာသနတော သမ္ပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယံ။
မဟာဝိဟာရဝါသီနန္တိ မဟာမေဃဝနုယျာနဘူမိဘာဂေ ပတိဋ္ဌိတော ဝိဟာရော မဟာဝိဟာရော, ယော သတ္ထုနော မဟာဗောဓိနာ ဝိဘူသိတော, တတ္ထ ဝသန္တိ သီလေနာတိ မဟာဝိဟာရဝါသိနော, တေသံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ။ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတန္တိ ကထာမဂ္ဂနိဿိတံ, အဋ္ဌကထာနိဿိတန္တိ အတ္ထော, မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သီဟဠဋ္ဌကထာနယံ ဣဓ နိဿာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ ပဝတ္တယိဿာမိ။ နာမေနာတိ အတ္တနော ဂုဏနာမေန။ ကင်္ခါဝိတရန္တိ ဧတာယာတိ ကင်္ခါဝိတရဏီ, တံ ကင်္ခါဝိတရဏိံ။ သုဘန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နတ္တာ သုန္ဒရံ, သဒ္ဒလက္ခဏသုဘတော, ဝိနိစ္ဆယသုဘတော, ဝိညေယျသုဘတော စ သုဘံ ပရိသုဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ ပယောဇနံ ဒဿေတိ, ပုရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၅။)ဣမိနာ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရံ, ‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတ’’န္တိ ဣမိနာ သံဝဏ္ဏနာယ နိဿယဝိသုဒ္ဓိံ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရဒေါသဝိဝဇ္ဇနတော, ‘‘ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝတ္တယိဿာမီ’’တိပိ ပါဌော။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဒါနဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ ရတနတ္တယပဏာမာဒိသဟိတံ သညာဒိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ပါတိမောက္ခဿ ဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါတိမောက္ခံ တာဝ ဝစနတ္ထတော, သရူပဘေဒတော, ဂန္ထဘေဒတော, ဥဒ္ဒေသဝိဘာဂတော, ဥဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒတော စ ဝဝတ္ထပေတွာ တဒုဒ္ဒေသက္ကမေနာယံ ဝဏ္ဏနာ ဘဝိဿတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပါတိမောက္ခ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂါထာပဒေ။ ပအတိမောက္ခန္တိ ပကာရတော အတိဝိယ သီလေသု မုခဘူတံ။ အတိပမောက္ခန္တိ တမေဝ ပဒံ ဥပသဂ္ဂဗျတ္တယေန ဝဒတိ။ အထ ဝါ ပ အတိ မောက္ခန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ, တဿ ဥပသဂ္ဂဗျတ္တယေနတ္ထမာဟ ‘‘အတိပမောက္ခ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဘေဒတော ပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ သဒ္ဒတ္ထတော ဝဒတိ ‘‘အတိသေဋ္ဌံ အတိဥတ္တမန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတ္ထ စ သီလပါတိမောက္ခံ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော သေဋ္ဌံ, ဂန္ထပါတိမောက္ခံ ပန သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတီတိ ဧဝံ။ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝစနတ္ထံ နိဒဿေတိ။ နိဒဿနတ္ထော ဟိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော, သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ။ ဣမိနာတိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ ဣတိ-သဒ္ဒေန အနန္တရနိဒဿိတဿ, ပဋိဂ္ဂါဟကေဟိ စ သောတဝိညာဏာဒိဝီထိယာ ပဋိပန္နဿ ဝစနတ္ထဿ ဝစနတော။ အထ ဝါ ဣမိနာတိ အာသန္နပစ္စက္ခဘာဝကရဏဝစနံ ယထာဝုတ္တဿ ဝစနတ္ထဿ အဘိမုခီကရဏတော။ ဝစနတ္ထေနာတိ ‘‘အတိသေဋ္ဌ’’န္တိ သဒ္ဒတ္ထေန။ ဧကဝိဓမ္ပီတိ ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ။ သီလဂန္ထဘေဒတော ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ ပုန သီလဂန္ထသင်္ခါတေန ပဘေဒေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ, သီလပါတိမောက္ခံ, ဂန္ထပါတိမောက္ခဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၆။)ဣဒါနိ တဒုဘယဿာပိ သုတ္တေ အာဂတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါတိ ရက္ခတီတိ ပါတိ, တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခံ, သံဝရဏံ သံဝရော, ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော, ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော, ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတော သမန္နာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော။ ဝိဟရတီတိ ဝတ္တတိ။
အာဒိမေတန္တိ ဧတံ သိက္ခာပဒသီလံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိအတ္ထေန အာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘တသ္မာတိဟ တွံ, ဥတ္တိယ, အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ, ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၂)။
ယထာ ဟိ နဂရဝဍ္ဎကီ နဂရံ မာပေတုကာမော ပဌမံ နဂရဋ္ဌာနံ သောဓေတိ, တတော အပရဘာဂေ ဝီထိစတုက္ကသိင်္ဃာဋကာဒိပရိစ္ဆေဒေန ဝိဘဇိတွာ နဂရံ မာပေတိ, ယထာ ဝါ ပန ရဇကော ပဌမံ တီဟိ ခါရေဟိ ဝတ္ထံ ဓောဝိတွာ ပရိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထေ ယဒိစ္ဆကံ ရင်္ဂဇာတံ ဥပနေတိ, ယထာ ဝါ ပန ဆေကော စိတ္တကာရော ရူပံ လိခိတုကာမော အာဒိတောဝ ဘိတ္တိပရိကမ္မံ ကရောတိ, တတော အပရဘာဂေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိတောဝ သီလံ ဝိသောဓေတွာ အပရဘာဂေ သမထဝိပဿနာဒယော ဓမ္မေ သစ္ဆိကရောတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မုခမေတ’’န္တိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော’’တိအာဒိပါဠိံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၅) သင်္ဂဏှာတိ။
သီလန္တိ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓံ ဝိနယပိဋကပရိယာပန္နံ သိက္ခာပဒသီလံ, ဓမ္မတော ပန သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝါ ဝိရမန္တဿ, ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘ကိံ သီလန္တိ စေတနာ သီလံ စေတသိကံ သီလံ သံဝရော သီလံ အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၉) ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနီ’’တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝသေန ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ, ဒွေ မာတိကာတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ဘိက္ခုနောဝါဒကဿ။ ဝိတ္ထာရေနာတိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေန သဒ္ဓိံ။ သွာဂတာနီတိ သုဋ္ဌု အာဂတာနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိအာဒိပါဠိံ (မဟာဝ။ ၁၃၄) သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထာတိ တေသု သီလဂန္ထပါတိမောက္ခေသု။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၇။)ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော, ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလော။ နန္တိ ဝိနယပရိယာပန္နသီလံ။ ရက္ခတီတိ သမာဒိယိတွာ အဝိကောပေန္တော ပါလေတိ။ တံ ‘‘ပါတီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ ပါတိမောက္ခသီလေ ဌိတံ။ မောစေတီတိ သဟကာရိကာရဏဘာဝတော မောက္ခေတိ။ အပါယေ ဇာတံ အာပါယိကံ, ဒုက္ခံ, တံ အာဒိ ယေသံ တာနိ အာပါယိကာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန တဒညံ သဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္တာနုဝါဒါဒီဟီတိ အတ္တာနံ အနုဝါဒေါ အတ္တာနုဝါဒေါ, သော အာဒိ ယေသံ တာနိ အတ္တာနုဝါဒါဒီနိ, တေဟိ အတ္တာနုဝါဒါဒီဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပါတိမောက္ခဿ ဇောတကတ္တာတိ တဿ သီလပါတိမောက္ခဿ ဒီပနတ္တာ။ အာဒိမှိ ပန ဝုတ္တော ဝစနတ္ထောတိ ‘‘အတိသေဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ အာဒိမှိ ဝုတ္တော ဝစနတ္ထော။ ဥဘိန္နမ္ပိ သာဓာရဏော ဟောတိ သီလပါတိမောက္ခံ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော သေဋ္ဌံ, ဂန္ထပါတိမောက္ခံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌန္တိ။
တတ္ထာတိ တေသု သီလပါတိမောက္ခဂန္ထပါတိမောက္ခေသု။ ‘‘အယံ ဝဏ္ဏနာ’’တိ ဝက္ခမာနဝဏ္ဏနမာဟ။ ဂန္ထပါတိမောက္ခဿ တာဝ ယုဇ္ဇတု, ကထံ သီလပါတိမောက္ခဿ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဂန္ထေ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တဿာတိ ဂန္ထဿ။ အတ္ထောတိ သီလံ။ ဝဏ္ဏိတောဝ ဟောတီတိ ဂန္ထဝဏ္ဏနာမုခေန အတ္ထဿေဝ ဝဏ္ဏနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဂန္ထေ ဝဏ္ဏိတေ တဒဝိနာဘာဝတော တဿတ္ထော ဝဏ္ဏိတော ဟောတိ, တသ္မာ သီလပါတိမောက္ခဿပိ ယုဇ္ဇတီတိ။
ဧဝံ သရူပဘေဒတော ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ ဂန္ထဘေဒတော ဝဝတ္ထပေတုံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု ဘိက္ခုပါတိမောက္ခဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခေသု ဒွီသု။ ဥဒ္ဒေသာ ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ယေဟိ ဝက္ခမာနဝစနပ္ပဗန္ဓေဟိ, တေ ဥဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒါ, တေဟိ။ ဝဝတ္ထိတန္တိ အသင်္ကရတော ဌိတံ။
ဧဝံ ဂန္ထဘေဒတော ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသဝိဘာဂတော ဝဝတ္ထပေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဒ္ဒိသီယတိ သရူပေန ကထီယတိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဥဒ္ဒေသော, နိဒါနဿ ဥဒ္ဒေသောတိ နိဒါနုဒ္ဒေသော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝိတ္ထာရောဝ ဥဒ္ဒေသော ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသော။
ဣဒါနိ နိဒါနုဒ္ဒေသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ နိဒါနုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု ဥဒ္ဒေသေသု။ နိဒါနုဒ္ဒေသော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၈။)ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ပနေတ္ထ နိဒါနုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေန္တေန ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဣဓာဂတနိဒါနပါဠိံ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒေသကာလေ ဝတ္တဗ္ဗဿာပိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’’န္တိ ဣမဿ ပါဌဿ ယောဇနံ အကတွာ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ အနုသာဝနာဒိကမေဝ ယောဇေတွာ ဒဿိတံ, တံ ပန အပရိပုဏ္ဏနိဒါနပါဠိဒဿနပုဗ္ဗကနိဒါနုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ, ခုဒ္ဒကပေယျာလဝသေန ဝါ ပါကဋတ္တာ တဿ အယောဇနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဥဒ္ဒေသကာလေ ပန ယောဇေတွာဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘တံ ပနေတံ ပါရာဇိကာဒီနံ အဝသာနေ ဒိဿတိ, န နိဒါနာဝသာနေ။ ကိဉ္စာပိ န ဒိဿတိ, အထ ခေါ ဥဒ္ဒေသကာလေ ‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’တိ ဝတွာ ‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ, တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိအာဒိ။ အဝသေသေ သုတေန သာဝိတေတိ အဝသိဋ္ဌံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒိစတုက္ကံ ‘‘သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟိ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ…ပေ… အဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သုတဝသေန သာဝိတေ။
ဧတေနေဝ နယေန သေသာ တယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒါ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဒါနဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါရာဇိကာဒီနိ ဩသာပေတွာတိ နိဒါနံ, ပါရာဇိကဉ္စ, တဒုဘယံ သံဃာဒိသေသဉ္စ, တံတိကံ အနိယတဉ္စာတိ ဧဝံ ယထာက္ကမံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပါရာဇိကာဒီနိ ပရိယောသာပေတွာ။ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ‘‘အဝသေသေ သုတေန သာဝိတေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗန္တိ ဝစနတောတိ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ –
‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ, အယံ ပဌမော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ, အယံ ဒုတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၅၀) –
ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ။ ယသ္မိံ ဝိပ္ပကတေတိ ယသ္မိံ ဥဒ္ဒေသေ အပရိယောသိတေ။ အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒသသု အန္တရာယေသု ယော ကောစိ အန္တရာယော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၂၉။)ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒသ အန္တရာယာ နာမ – ရာဇန္တရာယော, စောရန္တရာယော, အဂျန္တရာယော, ဥဒကန္တရာယော, မနုဿန္တရာယော, အမနုဿန္တရာယော, ဝါဠန္တရာယော, သရီသပန္တရာယော, ဇီဝိတန္တရာယော, ဗြဟ္မစရိယန္တရာယောတိ။ တတ္ထ သစေ ဘိက္ခူသု ‘‘ဥပေါသထံ ကရိဿာမာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၀) နိသိန္နေသု ရာဇာ အာဂစ္ဆတိ, အယံ ရာဇန္တရာယော။ စောရာ အာဂစ္ဆန္တိ, အယံ စောရန္တရာယော။ ဒဝဒါဟော ဝါ အာဂစ္ဆတိ, အာဝါသေ ဝါ အဂ္ဂိ ဥဋ္ဌဟတိ, အယံ အဂျန္တရာယော။ မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌဟတိ, ဩဃော ဝါ အာဂစ္ဆတိ, အယံ ဥဒကန္တရာယော။ ဗဟူ မနုဿာ အာဂစ္ဆန္တိ, အယံ မနုဿန္တရာယော။ ဘိက္ခုံ ယက္ခော ဂဏှာတိ, အယံ အမနုဿန္တရာယော။ ဗျဂ္ဃါဒယော စဏ္ဍမိဂါ အာဂစ္ဆန္တိ, အယံ ဝါဠန္တရာယော။ ဘိက္ခုံ သပ္ပါဒယော ဍံသန္တိ, အယံ သရီသပန္တရာယော။ ဘိက္ခု ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ, ကာလံ ဝါ ကရောတိ, ဝေရိနော ဝါ တံ မာရေတုကာမာ ဂဏှန္တိ, အယံ ဇီဝိတန္တရာယော။ မနုဿာ ဧကံ ဝါ ဗဟူ ဝါ ဘိက္ခူ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုကာမာ ဂဏှန္တိ, အယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။ ဣတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒသသု အန္တရာယေသု ယော ကောစိ အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ, တဿတ္ထော ပကာသိတော ဟောတီတိ။
တေန သဒ္ဓိန္တိ ဝိပ္ပကတုဒ္ဒေသေန သဒ္ဓိံ။ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဥဒ္ဒေသာပေက္ခတ္တာ အဝသေသဝစနဿ။ ယထာဟ ‘‘နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၀)။ တေနာဟ ‘‘နိဒါနုဒ္ဒေသေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ ဥပေါသထဿ အန္တရာယောဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အနိယတုဒ္ဒေသော ပရိဟာယတီတိ ဘိက္ခုနီနံ အနိယတသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အဘာဝတော။ တဒဘာဝေါ စ ‘‘ဣဒမေဝ လက္ခဏံ တတ္ထာပိ အနုဂတ’’န္တိ ကတွာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသန္တိ အဝသေသုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ ဧတေသံ ဒွိန္နံ ပါတိမောက္ခာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တာဝါတိ ပဌမံ။ ဣဒန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနံ သာမညေန ဒဿေတိ, ဣဒံ အက္ခရပဒနိယမိတဂန္ထိတံ ဝစနံ ဝုစ္စတိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ ကိံ တန္တိ အာဟ, ‘‘သုဏာတု မေတိအာဒီန’’န္တိအာဒိ။
တတ္ထ သုဏာတု မေတိအာဒီနန္တိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော အဇ္ဇုပေါသထော’’တိအာဒီနံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ အာဂတာနံ သုတ္တပဒါနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၀။)အတ္ထနိစ္ဆယန္တိ အဘိဓေယျတ္ထဿ စေဝ အဓိပ္ပါယတ္ထဿ စ နိစ္ဆယနံ, ဝဝတ္ထာပနန္တိ အတ္ထော။ ဣမာယ ဟိ အဋ္ဌကထာယ တေသံ အဘိဓေယျတ္ထော စေဝ အဓိပ္ပါယတ္ထော စ အနေကဓာ ဝဝတ္ထာပီယတိ။ အထ ဝါ နိစ္ဆိန္နောတိ နိစ္ဆယော။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒကထာ, အတ္ထော စ နိစ္ဆယော စ အတ္ထနိစ္ဆယော, တံ အတ္ထနိစ္ဆယံ, မယာ ဝုစ္စမာနံ အတ္ထဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီလသမ္ပန္နာတိ သမန္တတော ပန္နံ ပတ္တံ ပုဏ္ဏန္တိ သမ္ပန္နံ, သီလံ သမ္ပန္နမေတေသန္တိ သီလသမ္ပန္နာ, ပရိပုဏ္ဏသီလာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မဒေဝ ပန္နာ ဂတာ ဥပါဂတာတိ သမ္ပန္နာ, သီလေန သမ္ပန္နာ သီလသမ္ပန္နာ, ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတာတိ အတ္ထော။ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသင်္ခါတာ တိဿောပိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ, တံ ကာမေန္တီတိ သိက္ခာကာမာ။ သုဏန္တု မေတိ တေ သဗ္ဗေပိ ဘိက္ခဝေါ မမ သန္တိကာ နိသာမေန္တု။ ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ သက္ကစ္စံ သဝနေ နိယောဇေတိ။ သက္ကစ္စသဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သဗ္ဗာပိ သာသနသမ္ပတ္တီတိ။ ဧတ္ထ စ သီလသမ္ပန္နာနံ သိက္ခာကာမာနံယေဝ ဘိက္ခူနံ ဂဟဏံ တဒညေသံ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ အဘာဇနဘာဝတော။ န ဟိ တေ ဝိနယံ သောတဗ္ဗံ, ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ မညိဿန္တိ။
ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဂါထာပဒေ, ဧတေသံ ဝါ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတာနံ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒီနံ ပဒါနမန္တရေ။ သဝနေ အာဏတ္တိဝစနံ သဝနာဏတ္တိဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ သဝနာဏတ္တိဝစနံ, တထာပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏတ္တိ, န ဥဒ္ဒေသကဿာတိ နဝကတရေနာပိ ဣဒံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ သံဃဂါရဝေန, သံဃဗဟုမာနေန စ သဟိတတ္တာ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ သံဃော ဟိ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏဝိသေသယုတ္တတ္တာ ဥတ္တမံ ဂါရဝပ္ပတိဿဝဋ္ဌာနံ။ ဣဒဉ္စ သဗ္ဗံ ကေန ကတ္ထ ကဒါ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗမေဝ စေတ’’န္တိအာဒိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေနာတိ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ, ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော ‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၃-၁၃၄) –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၁။)ဧဝမာဒိနာ အနုဇာနန္တေန။ ရာဇဂဟေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဉှိ မန္ဓာတုမဟာဂေါဝိန္ဒာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ, စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ, သေသကာလေ သုညံ ဟောတိ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတံ, တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ, တသ္မာ။ ကိံ တေ ဥဘောပိ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ, ယေနေဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သံဃတ္ထေရော ဝါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ထေရာဓိကန္တိ ထေရာဓီနံ, ထေရာယတ္တံ ဘဝိတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ထေရာဓေယျ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ တတ္ထာတိ တိဿံ ပရိသာယံ။ ဗျတ္တောတိ ပညာဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော, ပဂုဏမာတိကောတိ အတ္ထော။ ပဋိဗလောတိ ဝတ္တုံ သမတ္ထော, အဘီတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒဟရဿာပိ ဗျတ္တဿ ပါတိမောက္ခော အနုညာတော, အထ ခေါ ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပါယော – သစေ ထေရဿ ပဉ္စ ဝါ စတ္တာရော ဝါ တယော ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နာဂစ္ဆန္တိ, ဒွေ ပန အက္ခဏ္ဍာ သုဝိသဒါ ဝါစုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ, ထေရာယတ္တောဝ ပါတိမောက္ခော။ သစေ ပန ဧတ္တကမ္ပိ ဝိသဒံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ဗျတ္တဿ ဘိက္ခုနော အာယတ္တောတိ။
ဣဒါနိ ‘‘သံဃော’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာဓိပ္ပေတသံဃံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သံဃောတိ ဣမိနာ ပန ပဒေနာ’’တိအာဒိမာဟ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟတ္ထေ နိပါတော, တဿ ယဒိ နာမာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒက္ခန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ယထာဓိပ္ပေတာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဒက္ခိဏာ, ပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဒါနံ, တံ ဒက္ခိဏံ အရဟတိ, ဒက္ခိဏာယ ဝါ ဟိတော, ယသ္မာ နံ မဟပ္ဖလကာရိတာယ ဝိသောဓေတီတိ ဒက္ခိဏေယျော, ဒိဋ္ဌိသီလသံဃာတေန သံဟတောတိ သံဃော, ဒက္ခိဏေယျော စ သော သံဃော စာတိ ဒက္ခိဏေယျသံဃော။ သမ္မုတိယာ စတုဝဂ္ဂါဒိဝိနယပညတ္တိယာ သိဒ္ဓေါ သံဃော သမ္မုတိသံဃော။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘အရိယာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ ဝါ အဝိသေသေတွာ သာမညေန။ သောတိ သမ္မုတိသံဃော။ ဣဓာတိ ဣမိဿံ ဥပေါသထဉတ္တိယံ။ အဓိပ္ပေတော ဥပေါသထဉတ္တိယာ အဝိသေသတ္တာ။ နနု စ သောပိ ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ, တတ္ထ ကတမော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ကမ္မဝသေနာတိ ဝိနယကမ္မဝသေန။ ပဉ္စ ဝိဓာ ပကာရာ အဿ သမ္မုတိသံဃဿာတိ ပဉ္စဝိဓော။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပ္ပကာရသဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဝဏ္ဏယန္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၂။)စတုန္နံ ဝဂ္ဂေါ သမူဟောတိ စတုဝဂ္ဂေါ, စတုပရိမာဏယုတ္တော ဝါ ဝဂ္ဂေါ စတုဝဂ္ဂေါ။ ဧဝံ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိ။
ဣဒါနိ ယေသံ ကမ္မာနံ ဝသေနာယံ ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ, တံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ပဉ္စဝိဓေ သံဃေ။ မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု ဥပသမ္ပဒကမ္မဿ ဒသဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ…ပေ… ဥပသမ္ပဒဉ္စာ’’တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘န ကိဉ္စိ သံဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကိမတ္ထံ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘သော ပနာ’’တိအာဒိ။ အတိရေကတရေနာတိ စတုဝဂ္ဂါဒိကရဏီယံ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိနာ အတိရေကတရေန, ဒသဝဂ္ဂကရဏီယဉ္စ ဧကာဒသဝဂ္ဂါဒိနာ အတိရေကတရေန။ ဒဿနတ္ထန္တိ ဉာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စာနေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မန္တိ ‘‘ကမ္မဝသေန ပဉ္စဝိဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဿာနိယမေ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျာတိ ဤဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ဥပေါသထေ။
ဥပေါသထသဒ္ဒေါ ပနာယံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသသီလဥပဝါသပညတ္တိဒိဝသေသု ဝတ္တတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘အာယာမာဝုသော ကပ္ပိန, ဥပေါသထံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈၅) တိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အာဂတော, ‘‘ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ခေါ, ဝိသာခေ, ဥပေါသထော ဥပဝုတ္ထော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၃) သီလေ, ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖဂ္ဂု, သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၉) ဥပဝါသေ, ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၆) ပညတ္တိယံ, ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၈၁) ဒိဝသေ, ဣဓာပိ ဒိဝသေယေဝ ဝတ္တမာနော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဇ ဥပေါသထဒိဝသော’’တိအာဒိ။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော။ ဥပဝသန္တီတိ သီလေန ဝါ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနသင်္ခါတေန အနသနေန ဝါ ခီရပါနမဓုပါနာဒိမတ္တေန ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။
သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝ-ကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘ဥပေါသထော’’တိ ဧတဿ ‘‘ဥပေါသထော ဧဝါ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧတေန အနုပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ။ ဣမိနာ အဝဓာရဏေန နိရာကတံ ဒဿေတိ, အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ‘‘ဥပေါသထော’’တိ ဧတဿ ‘‘အနုပေါသထော န ဟောတီ’’တိ အယမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေန အနုပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ။ ‘‘ဧသ နယော ပန္နရသော’’တိ ဣမိနာ အညံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၃။)ဥပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဧတ္ထာပိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ဥပေါသထော’’တိ ဧတေန သဒ္ဒေန။ ပဉ္စဒသန္နံ တိထီနံ ပူရဏဝသေန ပန္နရသော။ ပန္နရသောတိ ဣမိနာ အညံ ဥပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဝသဝသေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စတုဒ္ဒသိယံ နိယုတ္တော စာတုဒ္ဒသိကော။ ဧဝံ ပန္နရသိကော။ သာမဂ္ဂိဥပေါသထော နာမ သံဃသာမဂ္ဂိကတဒိဝသေ ကာတဗ္ဗဥပေါသထော။ ဟေမန္တဂိမှဝဿာနာနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနန္တိ ဧတ္ထ ဟေမန္တဥတု နာမ အပရကတ္တိကဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ, ဂိမှဥတု နာမ ဖဂ္ဂုနဿ ကာလပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အာသာဠှပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ, ဝဿာနဥတု နာမ အာသာဠှဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ တတိယသတ္တမပက္ခေသု ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာတိ ဟေမန္တဿ ဥတုနော တတိယေ စ သတ္တမေ စ ပက္ခေ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ, ဧဝမိတရေသံ ဥတူနန္တိ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာ။ သေသာ ပန္နရသိကာတိ သေသာ အဋ္ဌာရသ ပန္နရသိကာ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ကတ္တိကဿ စ ကာဠမှာ, ယာဝ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမာ၊
‘ဟေမန္တကာလော’တိ ဝိညေယျော, အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။
‘‘ဖဂ္ဂုနဿ စ ကာဠမှာ, ယာဝ အာသာဠှပုဏ္ဏမာ၊
‘ဂိမှကာလော’တိ ဝိညေယျော, အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။
‘‘အာသာဠှဿ စ ကာဠမှာ, ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊
‘ဝဿကာလော’တိ ဝိညေယျော, အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။
‘‘ဥတူနံ ပန တိဏ္ဏန္နံ, ပက္ခေ တတိယသတ္တမေ၊
‘စာတုဒ္ဒသော’တိ ပါတိမောက္ခံ, ဥဒ္ဒိသန္တိ နယညုနော’’တိ။
ပကတိယာ နဗဟုတရာဝါသိကာဒိပစ္စယေန ကာတဗ္ဗံ ပကတိစာရိတ္တံ။ ဗဟုတရာဝါသိကာဒိပစ္စယေ ပန သတိ အညသ္မိံ စာတုဒ္ဒသေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘သကိ’’န္တိအာဒိ။ သကိန္တိ ဧကသ္မိံ ဝါရေ။ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကရိယမာနေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ, န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၇၈) ဝစနံ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၄။)တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုံ, ကထံ မယံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ဝစနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမသုတ္တဿ ဧကေကဿ ဥတုနော တတိယသတ္တမပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ အဝသေသဿ ပန္နရသေ ဝါ သကိံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ ပကတိစာရိတ္တဝသေနပိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘‘အာဂန္တုကေဟီ’’တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ ဒဿိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာရူပပစ္စယေ သတီတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသိကေ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုရူပေ ‘‘အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ။ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေတိ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ တတိယသတ္တမပက္ခစာတုဒ္ဒသတော အညသ္မိံ စာတုဒ္ဒသေ။
န ကေဝလံ ဥပေါသထဒိဝသာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ မာ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော, သော ဧတ္ထ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏောတိ ပုဏ္ဏမာ, ပုဗ္ဗကတ္တိကာယ ပုဏ္ဏမာ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ, အဿယုဇပုဏ္ဏမာ။ သာ ဟိ ပစ္ဆိမကတ္တိကံ နိဝတ္တေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ တေသံယေဝါတိ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနံယေဝ။ ဘဏ္ဍနကာရကေဟီတိ ကလဟကာရကေဟိ။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဥက္ကဍ္ဎန္တိ။ ဘဏ္ဍနကာရကေဟိ အနုဝါဒဝသေန အဿယုဇပုဏ္ဏမာဒိံ ပရိစ္စဇန္တာ ပဝါရဏံ ကာဠပက္ခံ, ဇုဏှပက္ခန္တိ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ, အာဂမေ ကာဠေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ, အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ စ ဧဝံ ဉတ္တိယာ ပဝါရဏံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော။ စတုဒ္ဒသန္နံ ပူရဏော စာတုဒ္ဒသော, ဒိဝသော။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပယိံသု, တသ္မိံ ပန အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အဝဿံ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေတုံ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ ဝိဝါဒကာရကာ ဘဿကာရကာ သံဃေ အဓိကရဏကာရကာ တမ္ပိ ဇုဏှံ အနုဝသေယျုံ, တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ သဗ္ဗေဟေဝ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၅။)အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အကာမာ ပဝါရေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀)။
တေနေဝါဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာနဉ္စ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝါ’’တိ။ ယဒိ ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေယျ, ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, အပဝါရဏာယ ပဝါရေတဗ္ဗံ အညတြ သံဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၃)။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာယောဂတော ပဝါရဏာဒိဝသာ။ ပိသဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပဝါရဏာဒိဝသာယေဝ, အထ ခေါ ဥပေါသထဒိဝသာပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ယော သော သာမဂ္ဂိဥပေါသထဒိဝသော ဝုတ္တော, တဉ္စ တပ္ပသင်္ဂေန သာမဂ္ဂိပဝါရဏာဒိဝသဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဩသာရိတေ တသ္မိံ ဘိက္ခုသ္မိန္တိ ဥက္ခိတ္တကေ ဘိက္ခုသ္မိံ ဩသာရိတေ, တံ ဂဟေတွာ သီမံ ဂန္တွာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ပဝေသိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဝတ္ထုဿာတိ တဿ အဓိကရဏဿ။ တဒါ ဌပေတွာ…ပေ… ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တာဝဒေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာဝဒေဝါတိ တံ ဒိဝသမေဝ။ ဝစနတောတိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၇၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ယတ္ထ ပန ပတ္တစီဝရာဒီနံ အတ္ထာယ အပ္ပမတ္တကေန ကာရဏေန ဝိဝဒန္တာ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တိ, တတ္ထ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ’’တိ အန္တရာ သာမဂ္ဂိဥပေါသထံ ကာတုံ န လဘန္တိ။ ကရောန္တေဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကတော နာမ ဟောတိ။ ကတ္တိကမာသဗ္ဘန္တရေတိ ဧတ္ထ ကတ္တိကမာသော နာမ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာ, တာဝ ဧကူနတိံသရတ္တိဒိဝေါ, တဿဗ္ဘန္တရေ, တတော ပစ္ဆာ ဝါ ပန ပုရေ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ အယမေဝ ယော ကောစိ ဒိဝသောယေဝ။ ဣဓာပိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ သာမဂ္ဂိယာ သဒိသာဝ သာမဂ္ဂီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ အပ္ပမတ္တကေ ပဝါရဏံ ဌပေတွာ သမဂ္ဂါ ဟောန္တိ, တေဟိ ပဝါရဏာယမေဝ ပဝါရဏာ ကာတဗ္ဗာ, တာဝဒေဝ န ကာတဗ္ဗာ။ ကရောန္တေဟိ အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာ ကတာ ဟောတိ။ န ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ နိယမေန ယဒိ ကရောတိ, ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပေါသထကရဏေ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သံဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃)။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၆။)‘‘ပတ္တကာလမေဝ ပတ္တကလ္လ’’န္တိ ဣမိနာ သကတ္ထေ ဘာဝပ္ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ နာသတီတိ အနွယတော ဝုတ္တမေဝ ဗျတိရေကတော ဒဠှံ ကရောတိ။
အနုရူပါတိ အရဟာ အနုစ္ဆဝိကာ, သာမိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗန္တိမေနာတိ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမေန စတ္တာရော, န တေဟိ ဝိနာ တံ ဥပေါသထကမ္မံ ကရီယတိ, န တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဧတိ။ အဝသေသာ ပန သစေပိ သဟဿမတ္တာ ဟောန္တိ, သစေ သမာနသံဝါသကာ, သဗ္ဗေ ဆန္ဒာရဟာဝ ဟောန္တိ, ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒတွာ အာဂစ္ဆန္တု ဝါ, မာ ဝါ, ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ။ ပကတတ္တာတိ အနုက္ခိတ္တာ, ပါရာဇိကံ အနဇ္ဈာပန္နာ စ။ ဟတ္ထပါသော နာမ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထပ္ပမာဏော။
သီမာ စ နာမေသာ ကတမာ, ယတ္ထ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ ကမ္မပ္ပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ သီမံ ဒဿေန္တော ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ‘‘သီမာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမ္ဘိန္ဒန္တေနာတိ မိဿီကရောန္တေန။ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေနာတိ မဒ္ဒန္တေန, အန္တော ကရောန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမာ ဝိပတ္တိသီမာယော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ ဝိပတ္တိသီမာယော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဧကာဒသဟီ’’တိအာဒိ။ အာကာရေဟီတိ ကာရဏေဟိ။ ဝစနတောတိ ကမ္မဝဂ္ဂေ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ကထိတတ္တာ။ သံဃကမ္မံ နာမေတံ ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမန္တိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ယဿံ သီမာယံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တိ, အယံ အတိခုဒ္ဒကာ နာမာတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပါ စ သီမာ သမ္မတာပိ အသမ္မတာ, ဂါမခေတ္တသဒိသာဝ ဟောတိ, တတ္ထ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ။ ဧသ နယော သေသသီမာသုပိ။
သမ္မတာတိ ဗဒ္ဓါ, ဝါစိတကမ္မဝါစာတိ အတ္ထော။ ကမ္မဝါစာယ ဝါစနမေဝ ဟိ ဗန္ဓနံ နာမ။ နိမိတ္တံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အနိမိတ္တုပဂေါ, တံ အနိမိတ္တုပဂံ, အနိမိတ္တာရဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တစသာရရုက္ခော နာမ တာလနာဠိကေရာဒိကာ။ ပံသုပုဉ္ဇဝါလုကာပုဉ္ဇာနန္တိ ပံသုရာသိဝါလုကာရာသီနံ မဇ္ဈေ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ပံသုပုဉ္ဇံ ဝါ ဝါလုကာပုဉ္ဇံ ဝါ အညတရ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော ပန အပါဌော။ န ဟိ သော ‘‘အညတရ’’န္တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတီတိ။ အန္တရာတိ နိမိတ္တုပဂနိမိတ္တာနမန္တရာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၇။)ဧတ္ထ စ ယာ တီဟိ နိမိတ္တေဟိ ဗဇ္ဈမာနာ အနိမိတ္တုပဂေသု တစသာရရုက္ခာဒီသု အညတရံ အန္တရာ ဧကံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ, သာ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ယာ ပန စတုပဉ္စနိမိတ္တာဒီဟိ ဗဇ္ဈမာနာ ဣမေသု တစသာရရုက္ခာဒီသု အညတရံ အန္တရာ ဧကံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ, သာ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ န ဟောတီတိ ဝိညာယတိ နိမိတ္တုပဂါနံ နိမိတ္တာနံ တိဏ္ဏံ သဗ္ဘာဝတော။ အဋ္ဌကထာသု ပန အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ နိမိတ္တာနံ ဗဟိ ဌိတေန သမ္မတာတိ တေသံ ဗဟိ ဌိတေန ဝါစိတကမ္မဝါစာ။ နိမိတ္တာနိ ပန အန္တော စ ဗဟိ စ ဌတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။
ဧဝံ သမ္မတာပီတိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစာယ သမ္မတာပိ။ ဣမဿ ‘‘အသမ္မတာဝ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗာ, ဘိက္ခဝေ, နဒီ အသီမာတိ ယာ ကာစိ နဒီလက္ခဏပ္ပတ္တာ နဒီ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ‘‘ဧတံ ဗဒ္ဓသီမံ ကရောမာ’’တိ ကတာပိ အသီမာ, ဗဒ္ဓသီမာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော သဘာဝေန ပန သာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ။ သဗ္ဗတ္ထ သံဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သံသဋ္ဌဝိဋပါ’’တိ ဣမိနာ အညမညဿ အာသန္နတံ ဒီပေတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿာ ပဒေသန္တိ တဿာ ဧကဒေသံ။ ယတ္ထ ဌတွာ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသံ ဧကဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ, တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တော ကရိတွာ ဗန္ဓန္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ, န တု အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘သမ္ဘိန္ဒနံ ပရေသံ သီမာယ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ လေခါမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗန္ဓနံ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ နာမ ပရေသံ သီမာယ နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ တံ သကလံ ဝါ တဿေကဒေသံ ဝါ အန္တော ကရောန္တေန တဿာ ဗဟိ ဧကိဿံ ဒွီသု ဝါ ဒိသာသု နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ ဗန္ဓန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပဗ္ဗတာဒီနံ နိမိတ္တာနံ သမ္ပဒါ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ။ ပဗ္ဗတောဝ နိမိတ္တံ ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေသူတိ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၈ အာဒယော) သီမာသမ္မုတိယံ ဝုတ္တေသု။ ဣမေဟိ စ ပန အဋ္ဌဟိ နိမိတ္တေဟိ အသမ္မိဿေဟိပိ အညမညမိဿေဟိပိ သီမံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ယထာလဒ္ဓါနိ နိမိတ္တုပဂါနိ နိမိတ္တာနီ’’တိ။ ဧကေန, ပန ဒွီဟိ ဝါ နိမိတ္တေဟိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၈။)သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တီဏိ ပန အာဒိံ ကတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ နိမိတ္တာနံ သတေနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝိနယဓရေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ, ‘‘ပဗ္ဗတော, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ဝိနယဓရေနေဝ ‘‘ဧသော ပဗ္ဗတော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတံ ပဗ္ဗတံ နိမိတ္တံ ကရောမ, နိမိတ္တံ ကရိဿာမ, နိမိတ္တံ ကတော, နိမိတ္တံ ဟောတု, ဟောတိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပန ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပါသာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ပဗ္ဗတော, ဘန္တေ, ဥဒကံ, ဘန္တေ’’တိ ဧဝံ ပန ဥပသမ္ပန္နော ဝါ အာစိက္ခတု, အနုပသမ္ပန္နော ဝါ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပါသာဏော, ဘန္တေ, ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တံ။ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ, ဒက္ခိဏာယ အနုဒိသာယ, ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ, ပစ္ဆိမာယ အနုဒိသာယ, ဥတ္တရာယ ဒိသာယ, ဥတ္တရာယ အနုဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ဥဒကံ, ဘန္တေ, ဧတံ ဥဒကံ နိမိတ္တ’’န္တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ ပန အဋ္ဌတွာ ပုန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပဗ္ဗတော, ဘန္တေ, ဧသော ပဗ္ဗတော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဌမံ ကိတ္တိတနိမိတ္တံ ကိတ္တေတွာဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဃဋိတံ ဟောတိ။ သမ္မာ ကိတ္တေတွာတိ အညမညနာမဝိပရိယာယေန, အနိမိတ္တာနံ နာမေန စ အကိတ္တေတွာ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ကိတ္တေတွာ။ သမ္မတာတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၉ အာဒယော) ဝုတ္တာယ ပရိသုဒ္ဓါယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဗဒ္ဓါ။ တတ္ထ နိမိတ္တာနိ သကိံ ကိတ္တိတာနိပိ ကိတ္တိတာနေဝ ဟောန္တိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပန တိက္ခတ္တုံ သီမမဏ္ဍလံ သမ္ဗန္ဓန္တေန နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဝုတ္တံ။
တတြာတိ တေသု အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု။ နိမိတ္တုပဂတာတိ နိမိတ္တယောဂျတာ။ ‘‘ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏောပိ နိမိတ္တုပဂေါယေဝ။ ဟတ္ထီ ပန သတ္တရတနော ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌရတနော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ဝါ။ တတော ဩမကတရောတိ တတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရော။ သစေ စတူသု ဒိသာသု စတ္တာရော ဝါ တီသု ဝါ တယော ပဗ္ဗတာ ဟောန္တိ, စတူဟိ, တီဟိ ဝါ ပဗ္ဗတနိမိတ္တေဟေဝ သမ္မန္နိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ဒွီဟိ ပန နိမိတ္တေဟိ, ဧကေန ဝါ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣတော ပရေသု ပါသာဏနိမိတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ ကရောန္တေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ‘‘ဧကာဗဒ္ဓေါ, န ဧကာဗဒ္ဓေါ’’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၃၉။)သစေ ဧကာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, န ကာတဗ္ဗော။ တဉှိ စတူသု ဝါ အဋ္ဌသု ဝါ ဒိသာသု ကိတ္တေန္တေနာပိ ဧကမေဝ နိမိတ္တံ ကိတ္တိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယော ဧဝံ စက္ကသဏ္ဌာနေန ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတော ပဗ္ဗတော, တံ ဧကဒိသာယ ကိတ္တေတွာ အညာသု ဒိသာသု တံ ဗဟိဒ္ဓါ ကတွာ အန္တော အညာနိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတဗ္ဗာနိ။ သစေ ပဗ္ဗတဿ တတိယဘာဂံ ဝါ ဥပဍ္ဎံ ဝါ အန္တောသီမာယ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ, ပဗ္ဗတံ အကိတ္တေတွာ ယတ္တကံ ပဒေသံ အန္တော ကတ္တုကာမာ, တဿ ပရတော တသ္မိံယေဝ ပဗ္ဗတေ ဇာတရုက္ခဝမ္မိကာဒီသု အညတရံ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ သစေ ယောဇနဒွိယောဇနပ္ပမာဏံ သဗ္ဗံ ပဗ္ဗတံ အန္တော ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ, ပဗ္ဗတဿ ပရတော ဘူမိယံ ဇာတရုက္ခဝမ္မိကာဒီနိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတဗ္ဗာနိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၈)။
သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ ဂဏနံ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပရိမာဏောတိ ထူလတာယ, န တုလဂဏနာယ။ တတ္ထ ‘‘ဧကပလံ နာမ ဒသကလဉ္ဇ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဋ္ဌကာ မဟန္တာပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တထာ အနိမိတ္တုပဂပါသာဏာနံ ရာသိ, ပဂေဝ ပံသုဝါလုကာရာသိ။ ဘူမိသမော ခလမဏ္ဍလသဒိသော ပိဋ္ဌိပါသာဏော ဝါ ဘူမိတော ခါဏုကော ဝိယ ဥဋ္ဌိတပါသာဏော ဝါ ဟောတိ, သောပိ ပမာဏူပဂေါ စေ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော ပန အတိမဟန္တောပိ ပါသာဏသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော ပနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ သစေ မဟတော ပိဋ္ဌိပါသာဏဿ ဧကံ ပဒေသံ အန္တောသီမာယံ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ, တံ အကိတ္တေတွာ တဿုပရိ အညော ပါသာဏော ကိတ္တေတဗ္ဗော။ သစေ ပိဋ္ဌိပါသာဏုပရိ ဝိဟာရံ ကရောန္တိ, ဝိဟာရမဇ္ဈေန စ ပိဋ္ဌိပါသာဏော ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂစ္ဆတိ, ဧဝရူပေါ ပိဋ္ဌိပါသာဏော န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဟိ တံ ကိတ္တေန္တိ, နိမိတ္တဿုပရိ ဝိဟာရော ဟောတိ, နိမိတ္တဉ္စ နာမ ဗဟိသီမာယံ ဟောတိ, ဝိဟာရောပိ ဗဟိသီမာယံ အာပဇ္ဇတိ။ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတပိဋ္ဌိပါသာဏော ပန ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ န ကိတ္တေတဗ္ဗော။
ဝနနိမိတ္တေ တိဏဝနံ ဝါ တစသာရရုက္ခဝနံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အန္တောသာရေဟီ’’တိအာဒိ။ အန္တောသာရာ နာမ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသာဒယော။ အန္တောသာရမိဿကေဟီတိ အန္တော သာရော ယေသံ တေ အန္တောသာရာ, တေဟိ မိဿကာ အန္တောသာရမိဿကာ, တေဟိ။ စတုပဉ္စရုက္ခမတ္တမ္ပီတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၀။)ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒနာဟ။ ဥက္ကံသတော ပန ယောဇနသတိကမ္ပိ ဝနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ ပန စတုရုက္ခမတ္တဉ္စေ, တယော သာရတော, ဧကော အသာရတော။ ပဉ္စရုက္ခမတ္တဉ္စေ, တယော သာရတော, ဒွေ အသာရတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ဝနမဇ္ဈေ ဝိဟာရံ ကရောန္တိ, တံ ဝနံ န ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဧကဒေသံ အန္တောသီမာယံ ကတ္တုကာမေဟိပိ ဝနံ အကိတ္တေတွာ တတ္ထ ရုက္ခပါသာဏာဒယော ကိတ္တေတဗ္ဗာ, ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတဝနံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ န ကိတ္တေတဗ္ဗံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈)။
ရုက္ခနိမိတ္တေပိ တစသာရရုက္ခော န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အန္တောသာရော’’တိ။ ‘‘ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဣမိနာ ကုဋသရာဝါဒီသု ဌိတံ ပဋိက္ခိပတိ။ တတော အပနေတွာ ပန တင်္ခဏမ္ပိ ဘူမိယံ ရောပေတွာ ကောဋ္ဌကံ ကတွာ ဥဒကံ အာသိဉ္စိတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ, နဝမူလသာခါနိဂ္ဂမနံ အကာရဏံ။ ခန္ဓံ ဆိန္ဒိတွာ ရောပိတေ ပန ဧတံ ယုဇ္ဇတိ။ သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏောတိ ‘‘သီဟဠဒီပေ လေခနဒဏ္ဍပ္ပမာဏော’’တိ ဝဒန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈), သော စ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိပရိမာဏောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ ပန ရုက္ခနိမိတ္တံ ကိတ္တေန္တေန ‘‘ရုက္ခော’’တိပိ, ‘‘သာကရုက္ခော, သာလရုက္ခော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ပန သုပ္ပတိဋ္ဌိတနိဂြောဓသဒိသံ ရုက္ခံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
မဂ္ဂနိမိတ္တေ အရညခေတ္တနဒီတဠာကမဂ္ဂါဒယော န ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ ဝါ ဟောတူ’’တိအာဒိ။ ယော ပန ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ သကဋမဂ္ဂတော ဩက္ကမိတွာ ပုန သကဋမဂ္ဂမေဝ ဩတရတိ, ယေ ဝါ ဇင်္ဃမဂ္ဂသကဋမဂ္ဂါ အဝလဉ္ဇိတာ, တေ န ဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထေဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ သစေ သကဋမဂ္ဂဿ အန္တိမစက္ကမဂ္ဂံ နိမိတ္တံ ကရောန္တိ, မဂ္ဂေါ ဗဟိသီမာယ ဟောတိ။ သစေ ဗာဟိရစက္ကမဂ္ဂံ နိမိတ္တံ ကရောန္တိ, ဗာဟိရစက္ကမဂ္ဂေါဝ ဗဟိသီမာယ ဟောတိ, သေသံ အန္တောသီမံ ဘဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဒွေ မဂ္ဂါ နိက္ခမိတွာ ပစ္ဆာ သကဋဓုရမိဝ ဧကီဘဝန္တိ, ဒွိဓာ ဘိန္နဋ္ဌာနေ ဝါ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနေ ဝါ သကိံ ကိတ္တေတွာ ပုန န ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ ဧကာဗဒ္ဓနိမိတ္တဉှေတံ ဟောတိ။
သစေ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တိ, မဇ္ဈေ ဧကံ ကိတ္တေတွာ အပရံ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကာဗဒ္ဓနိမိတ္တဉှေတံ။ ကောဏံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတံ ပန ပရဘာဂေ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၁။)ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတမဂ္ဂေါ ပန န ကိတ္တေတဗ္ဗော။ ကိတ္တိတေ ပန နိမိတ္တဿ ဥပရိ ဝိဟာရော ဟောတိ။ ဣမဉ္စ မဂ္ဂံ ကိတ္တေန္တေန ‘‘မဂ္ဂေါ ပဇ္ဇော ပထော’’တိအာဒိနာ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) ဝုတ္တေသု ဒသသု နာမေသု ယေန ကေနစိ နာမေန ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပရိခါသဏ္ဌာနေန ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတမဂ္ဂေါ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ယံ ပန အဗဒ္ဓသီမာလက္ခဏေ နဒိံ ဝက္ခာမာတိ ‘‘ယဿာ ဓမ္မိကာနံ ရာဇူနံ ကာလေ’’တိအာဒိနာ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဥဒကုက္ခေပသီမာယံ နဒိယာ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယာ ပန နဒီ မဂ္ဂေါ ဝိယ သကဋဓုရသဏ္ဌာနေန ဝါ ပရိခါသဏ္ဌာနေန ဝါ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတာ, နံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဟာရဿ စတူသု ဒိသာသု အညမညံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတေ နဒီစတုက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ အသမ္မိဿနဒိယော ပန စတဿောပိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဝတိံ ကရောန္တော ဝိယ ရုက္ခပါဒေ နိခဏိတွာ ဝလ္လိပလာလာဒီဟိ နဒီသောတံ ရုမ္ဘန္တိ, ဥဒကမ္ပိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာဝရဏံ ပဝတ္တတိယေဝ, နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ ပန ဥဒကံ နပ္ပဝတ္တတိ, ဧဝံ သေတုမှိ ကတေ အပ္ပဝတ္တမာနာ နဒီ နိမိတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ နဒီနိမိတ္တံ, အပ္ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဥဒကနိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ယာ ပန ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာလေ ဝါ ဂိမှေ ဝါ နိရုဒကဘာဝေန နပ္ပဝတ္တတိ, သာ ဝဋ္ဋတိ။ မဟာနဒိတော ဥဒကမာတိကံ နီဟရန္တိ, သာ ကုန္နဒီသဒိသာ ဟုတွာ တီဏိ သဿာနိ သမ္ပာဒေန္တီ နိစ္စံ ပဝတ္တတိ။ ကိဉ္စာပိ ပဝတ္တတိ, နိမိတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယာ ပန မူလေ မဟာနဒိတော နိဂ္ဂတာပိ ကာလန္တရေန တေနေဝ နိဂ္ဂတမဂ္ဂေန နဒိံ ဘိန္ဒိတွာ သယမေဝ ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တီ စ ပရတော သုသုမာရာဒိသမာကိဏ္ဏာ နာဝါဒီဟိ သဉ္စရိတဗ္ဗာ နဒီ ဟောတိ, တံ နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အသန္ဒမာနန္တိ အပ္ပဝတ္တမာနံ။ သန္ဒမာနံ နာမ ဩဃနဒီဥဒကဝါဟကမာတိကာသု ဥဒကံ။ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒကာလံ အတိဋ္ဌန္တန္တိ ‘‘ယာဝ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနာ သဏ္ဌမာနက’’န္တိ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒကာလံ အတိဋ္ဌန္တံ။ ဘာဇနဂတန္တိ နာဝါစာဋိအာဒီသု ဘာဇနေသု ဂတံ။ ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂမ္ဘီရေသု အာဝါဋာဒီသု ဥက္ခေပိမံ ဥဒကံ နိမိတ္တံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၈) ဝုတ္တံ, တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၂။)ဒုဝုတ္တံ, အတ္တနော မတိမတ္တမေဝ။ ဌိတံ ပန အန္တမသော သူကရခတာယပိ ဂါမဒါရကာနံ ကီဠနဝါပိယမ္ပိ သစေ ယာဝ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ တိဋ္ဌတိ, အပ္ပံ ဝါ ဟောတု, ဗဟု ဝါ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မိံ ပန ဌာနေ နိမိတ္တသညာကရဏတ္ထံ ပါသာဏဝါလိကာပံသုအာဒိရာသိ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘော ဝါ ဒါရုတ္ထမ္ဘော ဝါ ကာတဗ္ဗော။
ဧဝံ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေဟိ အာကာရေဟိ ဗဒ္ဓါ ပရိသာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသာသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမဿ ပန ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ‘‘စတူဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမဉ္စ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ သာမန္တဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ တဿ တဿ ဝိဟာရဿ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ သီမန္တရိကံ, အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာ ဒိသာစာရိကဘိက္ခူနံ နိဿဉ္စာရသမယေ သစေ ဧကသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ, ယေ တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသု ဘိက္ခူနံ ‘‘မယံ အဇ္ဇ သီမံ ဗန္ဓိဿာမ, တုမှေ သကသကသီမာပရိစ္ဆေဒတော မာ နိက္ခမိတ္ထာ’’တိ ပေသေတဗ္ဗံ။ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ, တေသု ဘိက္ခူ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတာပေတဗ္ဗာ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟရာပေတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေတိ ယသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ ဌတွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစေန္တိ, တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ။ ‘‘သစေ အညာနိပိ ဂါမခေတ္တာနိ အန္တော ကတ္တုကာမာ, တေသု ဂါမေသု ယေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တေဟိပိ အာဂန္တဗ္ဗံ, အနာဂစ္ဆန္တာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော’’တိ မဟာသုမတ္ထေရော အာဟ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘နာနာဂါမခေတ္တာနိ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာနိ, န တတော ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဂစ္ဆတိ။ အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပုန အာဟ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မန္နနကာလေ အာဂမနမ္ပိ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ ပန အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ။ အနာဂစ္ဆန္တာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈)။
ဣဒါနိ ယေဟိ အာကာရေဟိ သမ္မတာ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒိသဒ္ဒေန။ ‘‘ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နေယျ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ, ဧသာ ဉတ္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၃။)သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယာဝတာ သမန္တာ နိမိတ္တာ ကိတ္တိတာ, သံဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နတိ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ, ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမာယ သမ္မုတိ သမာနသံဝါသာယ ဧကူပေါသထာယ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ သမ္မတာ သီမာ သံဃေန ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၉) ဣမံ ပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တာယာတိ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ။ ဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနဒေါသေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါယ။
ခဏ္ဍသီမာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) နာမ ခုဒ္ဒကသီမာ။ သမာနသံဝါသကတ္ထံ သမ္မတာ သီမာ သမာနသံဝါသကသီမာ။ အဝိပ္ပဝါသတ္ထံ သမ္မတာ သီမာ အဝိပ္ပဝါသသီမာ။ ဣမာသု ပန တီသု သီမံ သမ္မန္နန္တေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါဒီနံ သံဃကမ္မာနံ သုခကရဏတ္ထံ ပဌမံ ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ တံ ပန ဗန္ဓန္တေဟိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ ဗောဓိစေတိယဘတ္တသာလာဒီနိ သဗ္ဗဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တိ, ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဗဟူနံ သမောသရဏဋ္ဌာနေ အဗန္ဓိတွာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ အကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တေဟိ ဗောဓိစေတိယာဒီနံ သဗ္ဗဝတ္ထူနံ ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာ ပတိဋ္ဌိတေသု ဝတ္ထူသု ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဟောတိ, ဧဝံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ သာ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သစေ ဧကဝီသတိဘိက္ခူ ဂဏှာတိ, ဝဋ္ဋတိ။ တတော ဩရံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပရံ ဘိက္ခုသဟဿံ ဂဏှန္တီပိ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ဗန္ဓန္တေဟိ သီမာမာဠကဿ သမန္တာ နိမိတ္တုပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ, န ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတေဟိ မဟာသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, န မဟာသီမာယ ဌိတေဟိ ခဏ္ဍသီမာ။ ခဏ္ဍသီမာယမေဝ ပန ဌတွာ ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, မဟာသီမာယမေဝ ဌတွာ မဟာသီမာ။
တတြာယံ ဗန္ဓနဝိဓိ – သမန္တာ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ အထ တဿာ ဧဝ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ အာဂတာ သမူဟနိတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ သီမံ သမ္မန္နိတွာ ဗဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ, သီမန္တရိကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာပိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၃) ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ, ဒွေပိ တိဿောပိ တတုတ္တရိပိ ခဏ္ဍသီမာယော ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၄။)ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ မဟာသီမာသမ္မုတိကာလေ ခဏ္ဍသီမတော နိက္ခမိတွာ မဟာသီမာယံ ဌတွာ သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တတော အဝသေသနိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟန္တေဟိ ကမ္မဝါစာယ သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နိတွာ တဿာ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာပိ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ အာဂတာ သမူဟနိတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ သစေ ပန ခဏ္ဍသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ တတော သီမန္တရိကာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ မဟာသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေန္တိ, ဧဝံ တီသု ဌာနေသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ယံ သီမံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ ပဌမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာဝုတ္တနယေန ခဏ္ဍသီမတောဝ ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသု ခဏ္ဍသီမာယံ ဌိတာ ဘိက္ခူ မဟာသီမာယံ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ န ကောပေန္တိ, မဟာသီမာယံ ဝါ ဌိတာ ခဏ္ဍသီမာယံ ကရောန္တာနံ။ သီမန္တရိကာယ ပန ဌိတာ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပန္တိ။ ဂါမခေတ္တေ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ပန သီမန္တရိကာယ ဌိတာ ကောပေန္တိ။ သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမခေတ္တံ ဘဇတိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနေ ကတေ သတိ သာ စ အဝိပ္ပဝါသသီမာ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿာယေဝ ပဘေဒေါ’’တိ။ တဿာယေဝါတိ ဗဒ္ဓသီမာယ ဧဝ။
အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ န ဩတရတိ, သမာနသံဝါသကသီမာ ပန တတ္ထာပိ ဩတရတိ။ သမာနသံဝါသကသီမာ စေတ္ထ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဂစ္ဆတိ, အဝိပ္ပဝါသသီမာ ပန ယတ္ထ သမာနသံဝါသကသီမာ, တတ္ထေဝ ဂစ္ဆတိ။ န ဟိ တဿာ ဝိသုံ နိမိတ္တကိတ္တနံ အတ္ထိ။ တတ္ထ သစေ အဝိပ္ပဝါသာယ သမ္မုတိကာလေ ဂါမော အတ္ထိ, တံ သာ န ဩတရတိ။ သစေ ပန သမ္မတာယ သီမာယ ပစ္ဆာ ဂါမော နိဝိသတိ, သောပိ သီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ စ ပစ္ဆာ နိဝိဋ္ဌော, ဧဝံ ပဌမံ နိဝိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎိတပ္ပဒေသောပိ သီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ သစေပိ သီမာသမ္မုတိကာလေ ဂေဟာနိ ကတာနိ, ‘‘ပဝိသိဿာမာ’’တိ အာလယောပိ အတ္ထိ, မနုဿာ ပန အပ္ပဝိဋ္ဌာ, ပေါရာဏဂါမံ ဝါ သဂေဟမေဝ ဆဍ္ဍေတွာ အညတ္ထ ဂတာ, အဂါမောယေဝ ဧသ, သီမာ ဩတရတိ။ သစေ ပန ဧကမ္ပိ ကုလံ ပဝိဋ္ဌံ ဝါ အဂတံ ဝါ အတ္ထိ, ဂါမောယေဝ, သီမာ န ဩတရတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၅။)ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဗဒ္ဓသီမံ ဒဿေန္တော ‘‘အဗဒ္ဓသီမာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂါမော ဧဝ သီမာ ဂါမသီမာ။ ဂါမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဂမနဂရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယတ္တကေ ပဒေသေ တဿ ဂါမဿ ဂါမဘောဇကာ ဗလိံ လဘန္တိ, သော ပဒေသော အပ္ပေါ ဝါ ဟောတု, မဟန္တော ဝါ, ဧကံ ဂါမခေတ္တံ နာမ။ ယမ္ပိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမခေတ္တေ ဧကံ ပဒေသံ ‘‘အယံ ဝိသုံ ဂါမော ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ, သောပိ ဝိသုံဂါမသီမာ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ သာ စ ဣတရာ စ ပကတိဂါမသီမာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာဝ ဟောတိ။ ကေဝလံ ပန တိစီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရံ န လဘတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇)။
အဂါမကေ အရညေတိ ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသေ အရညေ။ တေနာဟ ‘‘အဂါမကံ နာမာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန သီမာ တိစီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရမ္ပိ လဘတိ။ မစ္ဆဗန္ဓာနန္တိ ကေဝဋ္ဋာနံ။ အဂမနပထေသူတိ ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျပထေသု။ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ တဒဟေဝ ပစ္စာဂန္တုံ န သက္ကာ ဟောတိ, တာဒိသေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေသံ ဂမနပရိယန္တဿ ဩရတော ပန ဂါမသီမာသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဂါမသီမံ အသောဓေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ မဇ္ဈေ ဌိတာနံ သဗ္ဗဒိသာသု သတ္တဗ္ဘန္တရာတိ မဇ္ဈေ ဌိတာနံ ဘိက္ခူနံ ဌိတောကာသတော သဗ္ဗဒိသာသု သတ္တဗ္ဘန္တရာ။ တတ္ထာတိ တေသု အဗ္ဘန္တရေသု။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိသဝသေန ဝဍ္ဎတိ, တသ္မာ။ ဥပစာရတ္ထာယာတိ သီမောပစာရတ္ထာယ။ သီမာဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ဗဒ္ဓသီမာဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ သမာနော သံဝါသော ဧတ္ထာတိ သမာနသံဝါသာ။ ဧကော ဥပေါသထော ဧတ္ထာတိ ဧကူပေါသထာ။ ဧတ္ထ စ ဥပေါသထဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ အဝသေသကမ္မဝသေန သမာနသံဝါသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တာတိ အဗဒ္ဓသီမာပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၄၉) ဝုတ္တာ။ အနု အနု အဍ္ဎမာသံ အနွဍ္ဎမာသံ, အဍ္ဎမာသေ အဍ္ဎမာသေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘အနုဒသာဟ’’န္တိအာဒီသုပိ။ ဒေဝေတိ မေဃေ။ ဝလာဟကေသု ဝိဂတမတ္တေသူတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။ သောတန္တိ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝုစ္စတိ။ တိတ္ထေန ဝါ အတိတ္ထေန ဝါ ဩတရိတွာတိ ပါဌသေသော။ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာတိ ယထာ တိမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနံ ဟောတိ, ဧဝံ နိဝါသေတွာ။ ဥတ္တရန္တိယာတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥတ္တရန္တိယာ။ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၆၉၂) ဘိက္ခုနိယာ ဝသေန နဒီလက္ခဏဿ ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၆။)ကေနစိ ခဏိတွာ အကတောတိ အန္တမသော တိရစ္ဆာနေနပိ ခဏိတွာ အကတော။ နဒိံ ဝါ သမုဒ္ဒံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာတိ နဒီကူလံ ဝါ သမုဒ္ဒဝေလံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ။ ဧတံ လက္ခဏန္တိ ‘‘ယတ္ထ နဒိယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝဿကာလေ ဥဒကံ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တပ္ပကာရလက္ခဏံ။ လောဏီပိ ဇာတဿရသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ယတ္ထ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝဿကာလေ ဝဿေ ပစ္ဆိန္နမတ္တေ ပိဝိတုံ ဝါ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတုံ ဝါ ဥဒကံ န ဟောတိ သုက္ခတိ, အယံ ဇာတဿရော ဂါမခေတ္တသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။
ဥဒကုက္ခေပါတိ ကရဏတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒကုက္ခေပေနာ’’တိ။ ကထံ ပန ဥဒကံ ခိပိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈိမေန ပုရိသေနာတိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန။ အယံ ဥဒကုက္ခေပေါ နာမာတိ အယံ ဥဒကုက္ခေပေန ပရိစ္ဆိန္နာ သီမာ နာမာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ပရိသာ ဝဍ္ဎတိ, တာဝ အယံ သီမာပိ ဝဍ္ဎတိ, ပရိသပရိယန္တတော ဥဒကုက္ခေပေါယေဝ ပမာဏံ။ သစေ ပန နဒီ နာတိဒီဃာ ဟောတိ, ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မုခဒွါရံ သဗ္ဗတ္ထ သံဃော နိသီဒတိ, ဥဒကုက္ခေပသီမာကမ္မံ နတ္ထိ။ သကလာပိ နဒီ ဧတေသံယေဝ ဘိက္ခူနံ ပဟောတိ။
ပကတိဝဿကာလေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပကတိဝဿကာလေ။ စတူသု မာသေသူတိ ဝဿာနဿ စတူသု မာသေသု။ အတိဝုဋ္ဌိကာလေ ဩဃေန ဩတ္ထတောကာသော န ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဂါမသီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ အန္တောနဒိယံ ဇာတဿရေ ဇာတပိဋ္ဌိပါသာဏဒီပကေသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ ပန နဒီ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ သမတိတ္ထိကာ, ဥဒကသာဋိကံ နိဝါသေတွာပိ အန္တောနဒိယံယေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ န သက္ကောန္တိ, နာဝါယပိ ဌတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆန္တိယာ ပန နာဝါယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ဥဒကုက္ခေပမတ္တမေဝ ဟိ သီမာ, တံ နာဝါ သီဃမေဝ အတိက္ကာမေတိ။ ဧဝံ သတိ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ, အညိဿာ အနုဿာဝနာ ဟောတိ, တသ္မာ နာဝံ အရိတ္တေန ဝါ ဌပေတွာ, ပါသာဏေ ဝါ လမ္ဗိတွာ, အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တောနဒိယံ ဗဒ္ဓအဋ္ဋကေပိ အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေပိ ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
သစေ ပန ရုက္ခဿ သာခါ ဝါ တတော နိက္ခန္တပါရောဟော ဝါ ဗဟိနဒီတီရေ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဂါမသီမာယ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော, သီမံ ဝါ သောဓေတွာ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၇။)သာခံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဗဟိနဒီတီရေ ဇာတရုက္ခဿ အန္တောနဒိယံ ပဝိဋ္ဌသာခါယ ဝါ ပါရောဟေ ဝါ နာဝံ ဗန္ဓိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကရောန္တေဟိ သီမာ ဝါ သောဓေတဗ္ဗာ, သာခံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ တဿ ဗဟိပတိဋ္ဌိတဘာဂေါ နာသေတဗ္ဗော။ နဒီတီရေ ပန ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ ဗန္ဓနာဝါယ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။
နဒိယံ သေတုံ ကရောန္တိ, သစေ အန္တောနဒိယံယေဝ သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ, သေတုမှိ ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ, ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သီမံ သောဓေတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ အထ သေတုပါဒါ အန္တော, သေတု ပန ဥဘိန္နမ္ပိ တီရာနံ ဥပရိအာကာသေ ဌိတော, ဝဋ္ဋတိ။ ဇာတဿရေပိ ဧသေဝ နယော။
‘‘ယသ္မိံ ပဒေသေ ပကတိဝီစိယော ဩတ္ထရိတွာ သဏ္ဌဟန္တီ’’တိ ဧတေန ယံ ပဒေသံ ဥဒ္ဓံ ဝဍ္ဎနကဥဒကံ ဝါ ပကတိဝီစိယော ဝါ ဝေဂေန အာဂန္တွာ ဩတ္ထရန္တိ, တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဒဿေတိ။ သစေ ဦမိဝေဂေါ ဗာဓတိ, နာဝါယ ဝါ အဋ္ဋကေ ဝါ ဌတွာ ကာတဗ္ဗံ။ တေသု ဝိနိစ္ဆယော နဒိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ ပန သမုဒ္ဒေါ ဂါမသီမံ ဝါ နိဂမသီမံ ဝါ ဩတ္ထရိတွာ တိဋ္ဌတိ, သမုဒ္ဒေါဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပိယဘူမီတိ ဩတ္ထရိတွာ သဏ္ဌိတဥဒကန္တတော ပဋ္ဌာယ အန္တော နဒီဇာတဿရသမုဒ္ဒေါ နာမာတိ အတ္ထော။ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာလေတိ ဝဿာနဟေမန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုက္ခေသုပီတိ နိရုဒကေသုပိ။ ယထာ စ ဝါပိခဏနေ, ဧဝံ အာဝါဋပေါက္ခရဏီအာဒီနံ ခဏနေပိ ဂါမခေတ္တံ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝပ္ပံ ဝါ ကရောန္တီတိ လာဗုတိပုသကာဒိဝပ္ပံ ဝါ ကရောန္တိ။ တံ ဌာနန္တိ ယတ္ထ ဝါပိအာဒိကံ ကတံ, တံ ဌာနံ။ အညံ ပန ကပ္ပိယဘူမိ။ သစေ ပန ဇာတဿရံ ပူရေတွာ ထလံ ကရောန္တိ, ဧကသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ပါဠိံ ဗန္ဓိတွာ သဗ္ဗမေဝ နံ မဟာတဠာကံ ဝါ ကရောန္တိ, သဗ္ဗောပိ အဇာတဿရော ဟောတိ။ ဂါမသီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။
သစေ နဒိမ္ပိ ဝိနာသေတွာ တဠာကံ ကရောန္တိ, ဟေဋ္ဌာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါ, ဥဒကံ အာဂန္တွာ တဠာကံ ပူရေတွာ တိဋ္ဌတိ, ဧတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥပရိ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတံ ဥဒကံ နဒိံ ဩတ္ထရိတွာ သန္ဒနဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋတိ။ ကာစိ နဒီ ကာလန္တရေန ဥပ္ပတိတွာ ဂါမနိဂမသီမံ ဩတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၈။)နဒီယေဝ ဟောတိ, ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဝိဟာရသီမံ ဩတ္ထရတိ ‘‘ဝိဟာရသီမာ’’တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အန္တော ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ။ သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗောတိ ပဟောနကဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ကုန္နဒီအာဒီသု နပ္ပဟောတိ, တတ္ထ ပဟောနကဋ္ဌာနတော ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဥပစာရတ္ထာယာတိ သီမောပစာရတ္ထာယ။
ကသ္မာ ပန အညမေကံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ, အညော ဧကော ဥဒကုက္ခေပေါ စ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၇) – ယသ္မာ အယံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ စ ဥဒကုက္ခေပသီမာ စ ဘိက္ခူနံ ဌိတောကာသတော ပဋ္ဌာယ လဗ္ဘတိ, တေ စ ဘိက္ခူ န သဗ္ဗဒါ ဧကသဒိသာ, ကဒါစိ ဝဍ္ဎန္တိ, ကဒါစိ ပရိဟာယန္တိ။ ယဒါ စ ဝဍ္ဎန္တိ, တဒါ သီမာသင်္ကရော ဟောတိ။ တသ္မာ အညမေကံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ, အညော ဧကော ဥဒကုက္ခေပေါ စ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗောတိ။ ယံ ပန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတော အဓိကံ ဝဋ္ဋတိယေဝ, ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ဧတဒတ္ထမေဝ, န ပန တတ္ထ ကတဿ ကမ္မဿ ကုပ္ပတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပီတိ အတ္တနော သတ္တဗ္ဘန္တရေန, ဥဒကုက္ခေပေန ဝါ ယော တေသံ သတ္တဗ္ဘန္တရဿ, ဥဒကုက္ခေပဿ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ, တတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပီတိ အတ္ထော။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ, ဣဒံ ‘‘ကမ္မံ ကောပေတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာဒီသု ဝဝတ္ထာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣတိ ဣမ’’န္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ နိဂမနံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓဝသေနေဓ, သီမာ နာမ ဒွိဓာ တဟိံ၊
တိသမ္ပတ္တိယုတ္တာ ဝဇ္ဇိ-တေကာဒသ ဝိပတ္တိကာ၊
ဗဒ္ဓသီမာ တိဓာ ခဏ္ဍာ-ဒိတော ဂါမာဒိတော ပရာ’’တိ။
သဘာဂါပတ္တိ စ နာမေသာ ဒုဝိဓာ ဝတ္ထုသဘာဂါ, အာပတ္တိသဘာဂါတိ။ တတ္ထ ဣဓ ဝတ္ထုသဘာဂါ အဓိပ္ပေတာ, နေတရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ သဗ္ဗော သံဃော ဝိကာလဘောဇနာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ လဟုကာပတ္တိန္တိ လဟုကေန ဝိနယကမ္မေန ဝိသုဇ္ဈနတော လဟုကာ ထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတာ ပဉ္စာပတ္တိယော။ ဝတ္ထုသဘာဂါယ သံဃာဒိသေသာပတ္တိယာပိ သတိ ဥပေါသထကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ န ဟောတိယေဝ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၄၉။)ယထာဟ ‘‘သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ ပန သန္တိကေ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာဝိ ကရောတိ, အာပတ္တိ အာဝိကတာ ဟောတိ, ဒုက္ကဋာ ပန န မုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ တဿာ ပန အဒေသနာဂါမိနိတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုသဘာဂါတိ ဝတ္ထုဝသေန သမာနဘာဂါ, ဧကကောဋ္ဌာသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမမေဝ ဝတ္ထုသဘာဂံ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ, ယော ဒေသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) ဝုတ္တတ္တာ, န ပန အာပတ္တိသဘာဂံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိကာလဘောဇနပစ္စယာ အာပန္နံ ပနာ’’တိအာဒိ။ အာပတ္တိသဘာဂန္တိ အာပတ္တိယာ သမာနဘာဂံ။
သာမန္တာ အာဝါသာတိ သာမန္တအာဝါသံ, သမီပဝိဟာရန္တိ အတ္ထော။ သဇ္ဇုကန္တိ တဒဟေဝါဂမနတ္ထာယ။ ပါဟေတဗ္ဗောတိ ပေသေတဗ္ဗော။ ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဣတိ ဧတံ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ, လဒ္ဓကပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နော စေ လဘေထာတိ ဝိဟာရာနံ ဒူရတာယ ဝါ မဂ္ဂေ ပရိပန္ထာဒိနာ ဝါ ယဒိ န လဘေထ။ ‘‘တဿ သန္တိကေ ပဋိကရိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန သဘာဂါပတ္တိ အာဝိ ကာတုမ္ပိ န လဗ္ဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ယဒိ လဘေယျ, အာဝိ ကတွာပိ ဥပေါသထံ ကရေယျ။ ယဒိ ပန သဗ္ဗော သံဃော သဘာဂံ သံဃာဒိသေသံ အာပန္နော ဟောတိ, ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဥပေါသထဿ အန္တရာယောဝ ဟောတိ။ ဥဘောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ, ယော ဒေသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ န, ဘိက္ခဝေ, သဘာဂါ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ, ယော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိမတိ သံသယော, တတ္ထ နိယုတ္တော ဝေမတိကော။ ‘‘ပုန နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ နေဝ ပါဠိယံ, န စ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထိ, ဒေသိတေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန သာပတ္တိကဿ ဥပေါသထကရဏေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ကသ္မာ သဘာဂါပတ္တိယေဝ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧတာသု ဟီ’’တိအာဒိ။ ဝိသဘာဂါပတ္တီသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိယေဝါတိ ဝိသဘာဂါသု ပန ဝိဇ္ဇမာနာသု တေသံယေဝ ပုဂ္ဂလာနံ အာပတ္တိ, န သံဃဿာတိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိယေဝ။
အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကော နာမ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရံ အဇ္ဈာပန္နကော။ ပဏ္ဍကာဒီနံ ဝိနိစ္ဆယော ပရတော ပါရာဇိကုဒ္ဒေသေ အာဝိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၀။)ဘဝိဿတိ။ တိရစ္ဆာနဂတောတိ အန္တမသော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ နာဂမာဏဝကာဒိကော အမနုဿဇာတိကော ဝေဒိတဗ္ဗော, န အဿဂေါဏာဒယော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလကထာယံ။ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော, န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၁) ယဿ နာဂသုပဏ္ဏာဒိနော တိရစ္ဆာနဂတဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာ, သော ဣဓာပိ တိရစ္ဆာနဂတော နာမာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဟိ အန္တမသော ဒေဝေ ဥပါဒါယ နာဂမာဏဝကာဒိကော ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိကော ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော, ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ နာဂေါ ဝါ ဟောတု သုပဏ္ဏမာဏဝကာဒီနံ ဝါ အညတရော, အန္တမသော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိယော, သော သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘တိရစ္ဆာနဂတော’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၁)။ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ လဒ္ဓိ, တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ, တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ, ဣတော အညလဒ္ဓိကာတိ အတ္ထော။
သုတ္တဿ ဥဒ္ဒေသော သုတ္တုဒ္ဒေသော။ ပါရိသုဒ္ဓိ ဧဝ ဥပေါသထော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော။ ဧသေဝ နယော အဓိဋ္ဌာနုပေါသထောတိ ဧတ္ထာပိ။ သောတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဩဝါဒေါဝ ပါတိမောက္ခံ, တဿ ဥဒ္ဒေသော သရူပေန ကထနံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိဝသေန အာဏာပနံ ပညာပနံ အာဏာ, သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။
ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ…ပေ… ဝုတ္တာ တိဿော ဂါထာယော နာမ –
‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ၊
နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊
န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ၊
န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။
‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၁။)‘‘အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊
မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊
အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။(ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃-၁၈၅) –
ဣမာ တိဿော ဂါထာယော။
တတ္ထ ခန္တီ ပရမံ တပေါတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅) အဓိဝါသနခန္တိ နာမ ပရမံ တပေါ။ တိတိက္ခာတိ ခန္တိယာ ဧဝ ဝေဝစနံ, တိတိက္ခာသင်္ခါတာ အဓိဝါသနခန္တိ ဥတ္တမံ တပေါတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန ပန နိဗ္ဗာနံ ‘‘ပရမ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီတိ ယော အဓိဝါသနခန္တိဝိရဟိတတ္တာ ပရံ ဥပဃာတေတိ ဗာဓတိ ဝိဟိံသတိ, သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ။ စတုတ္ထပါဒေါ ပန တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ‘‘န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတဿ ဟိ ‘‘နသမဏော ဟောတီ’’တိ ဝေဝစနံ။ ‘‘ပရူပဃာတီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ပရံ ဝိဟေဌယန္တော’’တိ ဝေဝစနံ။ အထ ဝါ ပရူပဃာတီတိ သီလူပဃာတီ။ သီလဉှိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ‘‘ပရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယော စ သမဏော ပရံ ယံ ကဉ္စိ သတ္တံ ဝိဟေဌယန္တော ပရူပဃာတီ ဟောတိ, အတ္တနော သီလဝိနာသကော, သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယော အဓိဝါသနခန္တိယာ အဘာဝါ ပရူပဃာတီ ဟောတိ, ပရံ အန္တမသော ဍံသမကသမ္ပိ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ, သော န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော။ ကိံ ကာရဏာ? မလဿ အပဗ္ဗာဇိတတ္တာ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ, တသ္မာ ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈) ဣဒဉှိ ပဗ္ဗဇိတလက္ခဏံ။ ယောပိ န ဟေဝ ခေါ ဥပဃာတေတိ န မာရေတိ, အပိစ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ, သော ပရံ ဝိဟေဌယန္တော သမဏော န ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဝိဟေသာယ အသမိတတ္တာ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ, ‘သမဏော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၅) ဣဒဉှိ သမဏလက္ခဏံ။
ဒုတိယဂါထာယ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗာကုသလဿ။ အကရဏန္တိ အနုပ္ပါဒနံ။ ကုသလဿာတိ စတုဘူမကကုသလဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ ဥပသမ္ပာဒနံ ပဋိလာဘော။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ ပဘဿရဘာဝကရဏံ သဗ္ဗသော ပရိသောဓနံ, တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတိ။ ဣတိ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပံ ပဟာယ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမထဝိပဿနာဟိ ကုသလံ သမ္ပာဒေတွာ အရဟတ္တဖလေန စိတ္တံ ပရိယောဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၂။)တတိယဂါထာယ အနူပဝါဒေါတိ ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ။ အနူပဃာတောတိ ကာယေန ကဿစိ ဥပဃာတဿ အကရဏံ။ ပါတိမောက္ခေတိ ယံ တံ ပါတိမောက္ခံ ပအတိမောက္ခံ အတိပမောက္ခံ ဥတ္တမံ သီလံ, ပါတိ ဝါ အဂတိဝိသေသေဟိ, မောက္ခေတိ ဒုဂ္ဂတိဘယေဟိ။ ယော ဝါ နံ ပါတိ, တံ မောက္ခေတီတိ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ စ။ သံဝရောတိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမလက္ခဏော သံဝရော။ မတ္တညုတာတိ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ပမာဏညုတာ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနန္တိ ဇနသံဃဋ္ဋနဝိရဟိတံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ဝိဝိတ္တံ, သေနာသနဉ္စ။ ဧတ္ထ စ ဒွိဟိယေဝ ပစ္စယေဟိ စတုပစ္စယသန္တောသော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ပစ္စယသန္တောသသာမညေန ဣတရဒွယဿာပိ လက္ခဏဟာရနယေန ဇောတိတတ္တာ။ အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါတိ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ, တတောပိ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ, တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ အဓိစိတ္တေ အာယောဂေါ စ အနုယောဂေါ စာတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ ဧတံ ပရဿ အနုပဝဒနံ, အနုပဃာတနံ, ပါတိမောက္ခေ သံဝရော, ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု မတ္တညုတာ, အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသိဘာဝါယ ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌီတိ။ ဣမာ ပန တိဿော ဂါထာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န သာဝကာ။
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) နယေန ဝုတ္တံ အာဏာပါတိမောက္ခံ နာမ။ တံ သာဝကာ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န ဗုဒ္ဓါ သံဃကမ္မံ ကရောန္တိ, န စ တတ္ထ ပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘တံ သာဝကာ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။
အနုပဂတော နာမ တတ္ထေဝ ဥပသမ္ပန္နော, အသတိယာ ပုရိမိကာယ အနုပဂတော ဝါ။ စာတုမာသိနိယန္တိ စာတုမာသိယံ။ သာ ဟိ စတုန္နံ မာသာနံ ပါရိပူရိဘူတာတိ စာတုမာသီ, သာ ဧဝ ‘‘စာတုမာသိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿံ စာတုမာသိနိယံ။ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိနိယန္တိ အတ္ထော။ ကာယသာမဂ္ဂိန္တိ ကာယေန သမဂ္ဂဘာဝံ, ဟတ္ထပါသူပဂမနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ ပုရိမိကာယ ပဉ္စ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂတာ, ပစ္ဆိမိကာယပိ ပဉ္စ, ပုရိမေဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရိတေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၃။)ပစ္ဆိမေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, န ဧကသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဒွေ ဉတ္တိယော ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေပိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ စတ္တာရော, တယော, ဒွေ, ဧကော ဝါ ဟောတိ, ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ စတ္တာရော, ပစ္ဆိမိကာယပိ စတ္တာရော, တယော, ဒွေ, ဧကော ဝါ, ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ တယော, ပစ္ဆိမိကာယ တယော, ဒွေ ဝါ, ဧသေဝ နယော။ ဣဒဉှေတ္ထ လက္ခဏံ – သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ သမသမာ စ, သံဃပ္ပဝါရဏာယ စ ဂဏံ ပူရေန္တိ, သံဃပ္ပဝါရဏာဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန ပုရိမိကာယ တယော, ပစ္ဆိမိကာယ ဧကော ဟောတိ, တေန သဒ္ဓိံ တေ စတ္တာရော ဟောန္တိ, စတုန္နံ သံဃဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဏဉတ္တိယာ ပန သော ဂဏပူရကော ဟောတိ, တသ္မာ ဂဏဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗံ, ဣတရေန တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမိကာယ ဒွေ, ပစ္ဆိမိကာယ ဒွေ ဝါ ဧကော ဝါ, ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပုရိမိကာယ ဧကော, ပစ္ဆိမိကာယပိ ဧကော, ဧကေန ဧကဿ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ, ဧကေန ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမဝဿူပဂတေဟိ ပစ္ဆိမဝဿူပဂတာ ဧကေနပိ အဓိကတရာ ဟောန္တိ, ပဌမံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပစ္ဆာ ထောကတရေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ကတ္တိကစာတုမာသိနိပဝါရဏာယ ပန သစေ ပဌမံ ဝဿူပဂတေဟိ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတေဟိ ပစ္ဆာ ဥပဂတာ အဓိကတရာ ဝါ သမသမာ ဝါ ဟောန္တိ, ပဝါရဏာဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ တေဟိ ပဝါရိတေ ပစ္ဆာ ဣတရေဟိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ အထ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ ဗဟူ ဟောန္တိ, ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ထောကာ ဝါ ဧကော ဝါ, ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ပစ္ဆာ တေသံ သန္တိကေ တေန ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ။
ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ ဧကသ္မိံ အံသေ သာဓုကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ဥက္ခိပိတွာ။ သစေ ပန တတ္ထ ပါရိဝါသိကောပိ အတ္ထိ, သံဃနဝကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နေန အတ္တနော ပါဠိယာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိယမာနေ ပန ပါဠိယာ အနိသီဒိတွာ ပါဠိံ ဝိဟာယ ဟတ္ထပါသံ အမုဉ္စန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၄။)သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏီယန္တိ သမ္မဇ္ဇနာဒိံ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ယထာ စ သဗ္ဗော သံဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… ပဋိကရိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ, ဧဝမေတ္ထာပိ တီဟိ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ ဣမေ ဘိက္ခူ သဘာဂံ အာပတ္တိံ အာပန္နာ, ယဒါ အညံ ဘိက္ခုံ သုဒ္ဓံ အနာပတ္တိကံ ပဿိဿန္တိ, တဒါ တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ, ဒွီဟိပိ ‘‘အညံ သုဒ္ဓံ ပဿိတွာ ပဋိကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေနာပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဒဟူတိ တသ္မိံ အဟု, တသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ နာနာသံဝါသကေဟီတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေဟိ။ အနာဝါသော နာမ နဝကမ္မသာလာဒိကော ယော ကောစိ ပဒေသော။ အညတြ သံဃေနာတိ သံဃပ္ပဟောနကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝိနာ။ အညတြ အန္တရာယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဒသဝိဓမန္တရာယံ ဝိနာ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပန ပရိစ္ဆေဒေန အတ္တစတုတ္ထေန အန္တရာယေ ဝါ သတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ စ အာဝါသာဒယော န ဂန္တဗ္ဗာ, ဧဝံ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတိ။ အာရညကေနာပိ ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဒိဝသေ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အတ္တနော ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အညံ ဝိဟာရံ ဩက္ကမတိ, တတ္ထ ဥပေါသထံ ကတွာဝ အာဂန္တဗ္ဗံ, အကတွာ အာဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ဇညာ ‘‘အဇ္ဇေဝ တတ္ထ ဂန္တုံ သက္ကောမီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၁) ဧဝရူပေါ ပန အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောန္တေနာပိ ဟိ ဣမိနာ နေဝ ဥပေါသထန္တရာယော ကတော ဘဝိဿတီတိ။
ဥဒကံ အာသနေန စာတိ အာသနေန သဟ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥဒကဉ္စာတိ အတ္ထော။ သံဃသန္နိပါတတော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ။ ပုဗ္ဗကရဏတော ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗမ္ပိ ဥပေါသထကမ္မတော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ ဥပေါသထကမ္မတော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စ’’မိစ္စေဝ ဧတ္ထ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဒွီဟိ နာမေဟိ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ဒဿိတ’’န္တိ။ ကိံ တံ ကတန္တိ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ တံ အကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ထေရေန အာဏတ္တေန အဂိလာနေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၅။)န သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ယော န သမ္မဇ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၉) ဝစနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ ထေရေန အာဏတ္တေနာ’’တိအာဒိ။
သစေ ပန အာဏတ္တော သမ္မဇ္ဇနိံ တာဝကာလိကမ္ပိ န လဘတိ, သာခါဘင်္ဂံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗန္တိ အာဂန္တုကာနံ အတ္ထာယ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗန္တိ ပီဌဖလကာဒိအာသနံ ပညာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဥပေါသထာဂါရေ အာသနာနိ နတ္ထိ, သံဃိကာဝါသတောပိ အာဟရိတွာ ပညာပေတွာ ပုန ဟရိတဗ္ဗာနိ။ အာသနေသု အသတိ ကဋသာရကေပိ တဋ္ဋိကာယောပိ ပညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဋ္ဋိကာသုပိ အသတိ သာခါဘင်္ဂါနိ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ပညာပေတဗ္ဗာနိ။ ကပ္ပိယကာရကံ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ ပဒီပေါ ကာတဗ္ဗောတိ ပဒီပေတဗ္ဗော, ပဒီပုဇ္ဇလနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဏာပေန္တေန ပန ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဩကာသေ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋိ ဝါ ကပလ္လိကာ ဝါ အတ္ထိ, တံ ဂဟေတွာ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ တေလာဒီနိ နတ္ထိ, ပရိယေသိတဗ္ဗာနိ။ ပရိယေသိတွာ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ အပိစ ကပါလေ အဂ္ဂိပိ ဇာလေတဗ္ဗော။ အာဏာပေန္တေန စ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝါ သဒါကာလမေဝ ဧကော ဝါ ဘာရနိတ္ထရဏကော ဝါ သရဘာဏကဓမ္မကထိကာဒီသု အညတရော ဝါ န အာဏာပေတဗ္ဗော, အဝသေသာ ပန ဝါရေန အာဏာပေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ထေရေနာပိ ပတိရူပံ ဉတွာ အာဏာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေနာတိ နဒိယာ ဝါ သီမာယ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော, ‘‘ကတော မယာ ဥပေါသထော’’တိ အစ္ဆိတုံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိစ္စပ္ပသုတော ဝါတိ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာဒိကိစ္စပ္ပသုတော ဝါ။ သစေ ဂိလာနော ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, မဉ္စေန ဝါ ပီဌေန ဝါ သံဃမဇ္ဈံ အာနေတွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘သစေ ခေါ မယံ ဣမံ ဂိလာနံ ဌာနာ စာဝေဿာမ, အာဗာဓော ဝါ အဘိဝဍ္ဎိဿတိ, ကာလကိရိယာ ဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ, န တွေဝ သော ဂိလာနော ဌာနာ စာဝေတဗ္ဗော, သံဃေန တတ္ထ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, န တွေဝ ဝဂ္ဂေန သံဃေန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ကရေယျ စေ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သစေ ဗဟူ တာဒိသာ ဂိလာနာ ဟောန္တိ, သံဃေန ပဋိပါဋိယာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၆။)ဌတွာ သဗ္ဗေ ဟတ္ထပါသေ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ ဒူရေ ဒူရေ ဟောန္တိ, သံဃော နပ္ပဟောတိ, တံ ဒိဝသံ ဥပေါသထော န ကာတဗ္ဗော, န တွေဝ ဝဂ္ဂေန သံဃေန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိ ဒါတုံ, သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒိန္နေ ဆန္ဒေ တတ္ထေဝ ပက္ကမတိ, အညဿ ဒါတဗ္ဗော ဆန္ဒော’’တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၆၅) ပုန အတ္တနော ဆန္ဒဒါနပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သံဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ န အာရောစေတိ, အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော, ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋတော တံ မောစေတုံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဥဘယေန ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗောတိ မနသာ စိန္တေတွာ ကာယပ္ပယောဂံ ကရောန္တေန ယေန ကေနစိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန ဝါ, ဝါစံ ပန နိစ္ဆာရေတုံ သက္ကောန္တေန တထေဝ ဝါစာယ ဝါ, ဥဘယထာပိ သက္ကောန္တေန ကာယဝါစာဟိ ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗော, ဇာနာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ အတ္ထော’’တိ ဝစနတော ပန ယာယ ကာယစိပိ ဘာသာယ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပိ ဆန္ဒဒါနေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ တံ ပန ဒေန္တေန ပဌမံ သန္တီ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ န ဟိ သာပတ္တိကော သမာနော ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၄) ဝတ္တုံ လဘတိ။ ‘‘သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသေန ‘‘သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသဉ္စ အတ္တနော စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒော စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ, တံ ဒေတီတိ သရူပေကသေသနယေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရာတိ အညေသံ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ နာမ ဗိဠာလဗန္ဓနံ။ တတ္ထ ဟိ သင်္ခလိကာယ ပဌမဝလယံ ဒုတိယဝလယံယေဝ ပါပုဏာတိ, န တတိယံ, ဧဝမယမ္ပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ ဒါယကေန ယဿ ဒိန္နာ, တတော အညတ္ထ န ဂစ္ဆတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၆၄၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၆၄)။ တသ္မာ သာ ဗိဠာလသင်္ခလိကသဒိသတ္တာ ‘‘ဗိဠာလသင်္ခလိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယာသံ ကာသဉ္စိ သင်္ခလိကာနံ ဥပလက္ခဏမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၇။)ဥတုက္ခာနန္တိ တံ တံ ကိရိယံ အရတိ ဝတ္တေတီတိ ဥတု, တဿ အက္ခာနံ ဥတုက္ခာနံ, ဥတုအာစိက္ခနန္တိ အတ္ထော။ ယထာ စ တဿ အာစိက္ခနံ, တံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဟေမန္တာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဏနာတိ ကလနာ။ ဘိက္ခုနီနံ အဋ္ဌဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒနံ ဘိက္ခုနောဝါဒေါ။ သွေ ဥပေါသထောတိ အာဂန္တွာတိ ‘‘သွေ ဥပေါသထော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇေဝ အာဂန္တွာ ပန္နရသိကေ ဥပေါသထေ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသိယံ, စာတုဒ္ဒသိကေ တေရသိယံ အာဂန္တွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ပက္ခဿ တေရသိယံယေဝ အာဂန္တွာ ‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသိကော ဝါ ပန္နရသိကော ဝါ’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၉) ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတေန စ ဘိက္ခုနာ သစေ စာတုဒ္ဒသိယံ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ‘‘စာတုဒ္ဒသိကော ဘဂိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန္နရသိယံ ကရောန္တိ, ‘‘ပန္နရသိကော ဘဂိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ ဗာလံ, ဌပေတွာ ဂိလာနံ, ဌပေတွာ ဂမိကံ အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ ဌပေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရောစနဝိဓာနံ အဇာနန္တော ဗာလော။ စာတုဒ္ဒသိကပန္နရသိကေသု ဥပေါသထေသု ဝါ ပါဋိပဒေ ဝါ ဂန္တုကာမော ဂမိယော, ဒုတိယပက္ခဒိဝသတော ပန ပဋ္ဌာယ တတော ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တော ဣဓ ဂမိယော နာမ န ဟောတိ။ အရညေ နိဝါသော အဿာတိ အာရညိကော။ သောပိ ‘‘အဟံ အရညဝါသီ, သွေ ဥပေါသထော, ဝိဟာရေ န ဝသာမီ’’တိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတုံ န လဘတိ။ ယဒိ န ဂဏှေယျ, ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဩဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော, ယော န ဂဏှေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄)။ တေန ပန ပစ္စာဟရဏတ္ထာယ သင်္ကေတော ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာရညိကေန ဘိက္ခုနာ ဩဝါဒံ ဂဟေတုံ, သင်္ကေတဉ္စ ကာတုံ အတြ ပတိဟရိဿာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။ တသ္မာ အာရညိကေန ဘိက္ခုနာ သစေ ဘိက္ခုနီနံ ဝသနဂါမေ ဘိက္ခာ လဗ္ဘတိ, တတ္ထေဝ စရိတွာ ဘိက္ခုနိယော ဒိသွာ အာရောစေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စဿ တတ္ထ ဘိက္ခာ သုလဘာ ဟောတိ, သာမန္တဂါမေ စရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဂါမံ အာဂမ္မ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ, သင်္ကေတော ကာတဗ္ဗော ‘‘အဟံ အသုကံ နာမ တုမှာကံ ဂါမဒွါရေ သဘံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ ဥပသင်္ကမိဿာမိ, တတြ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ ဘိက္ခုနီဟိ တတြ ဂန္တဗ္ဗံ, အဂန္တုံ န လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနိယာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၈။)သင်္ကေတံ န ဂန္တဗ္ဗံ, ယာ န ဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။ ဥပေါသထဂ္ဂေတိ ဥပေါသထကရဏဋ္ဌာနေ။ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟီတိ –
‘‘သီလဝါ ဟောတိ, ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော, အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော, ယေ တေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ မဇ္ဈေကလျာဏာ ပရိယောသာနကလျာဏာ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ အဘိဝဒန္တိ, တထာရူပါဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တိ, ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ, မနသာ အနုပေက္ခိတာ, ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ။ ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ သုဝိဘတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တီနိ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသော အနုဗျဉ္ဇနသော။ ကလျာဏဝါစော ဟောတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော။ ယေဘုယျေန ဘိက္ခုနီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ။ ပဋိဗလော ဟောတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတုံ။ န ခေါ ပနေတံ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတာယ ကာသာယဝတ္ထဝသနာယ ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗော ဟောတိ။ ဝီသတိဝဿော ဝါ ဟောတိ အတိရေကဝီသတိဝဿော ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၁၄၇) –
ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန နိဒ္ဒေါသေန ကာယဝစီမနောကမ္မေန။ သမ္ပာဒေတူတိ တိဝိဓံ သိက္ခံ သမ္ပာဒေတု။ ယဒါ ပန တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကံယေဝ ဒိသွာ ဩဝါဒေါ ယာစိတော, တဒါ ဥပေါသထဂ္ဂေ သန္နိပတိတေဟိ ဘိက္ခုသံဃေဟိ ပုဗ္ဗကိစ္စဝသေန ‘‘အတ္ထိ ကာစိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒံ ယာစမာနာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ အညေန ကထာပေတွာ ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော’’တိအာဒိံ သယံ ဝတွာ ပုန သယမေဝ ဂန္တွာ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ တသ္မိံ ဒိဝသေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသာပေတဗ္ဗံ။ ဣဒန္တိ ‘‘တာဟီ’’တိ ဗဟုဝစနံ။ ဧကတော သဟေဝ။
ဉတ္တိဋ္ဌပကေန ဝါတိ ယတ္ထ တိဏ္ဏံ ဝသနဋ္ဌာနေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော နတ္ထိ, တတ္ထ ဉတ္တိဋ္ဌပနကေန ဝါ။ ဣတရေန ဝါတိ ယတ္ထ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, ဧကော ဝါ, တတ္ထ ဣတရေန ဝါ ဘိက္ခုနာ သစေ သယမေဝ သမ္မတော, ‘‘အဟ’’န္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၅၉။)ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထေဝါတိ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ‘‘အာရောစေတွာဝါ’’တိ ဣမိနာ အနာရောစနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဩဝါဒေါ န အာရောစေတဗ္ဗော, ယော န အာရောစေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅) ဝစနတော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂေ အနာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ပရိသုဒ္ဓဘာဝန္တိ အာပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓတံ။ အာရောစေထာတိ အာဝိ ကရောထ။ ဧတ္ထ သိယာတိ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ အယမနုယောဂေါ ဘဝေယျ။ ကိံ တံ, ယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘သံဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ သန္ဓိယတီတိ ပုဗ္ဗဝစနေန အပရံ ဝစနံ သန္ဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ သာမဂ္ဂိယာတိ ကာယစိတ္တေဟိ သဟိတတာယ။ ဂဏဿာတိ ဥဒ္ဒေသကံ ဌပေတွာ စတုဝဂ္ဂေ သေသဘိက္ခူနံ။ သံဃဿ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သံဃေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ကရဏတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဧတ္ထာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ။ လက္ခဏန္တိ သဘာဝေါ။
ထေရာ စ နဝါ စ မဇ္ဈိမာ စာတိ ဧတ္ထ ဒသဝဿာ, အတိရေကဒသဝဿာ စ ထေရာ။ ဦနပဉ္စဝဿာ နဝါ။ ပဉ္စဝဿာ, အတိရေကပဉ္စဝဿာ စ မဇ္ဈိမာ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္တာနံ တေန ပါတိမောက္ခေန အတ္ထိကံ ကတွာ, တံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ‘‘ဣဒံ မယှံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အတ္ထိံ ကတွာ။ မနသိ ကရိတွာတိ စိတ္တေ ဌပေတွာ။ သောတဒွါရဝသေနာတိ သောတဒွါရိကဇဝနဝိညာဏဝသေန။ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရာမာတိ စိတ္တဿ ထောကမ္ပိ ဗဟိ ဂန္တုံ အဒေန္တာ သဗ္ဗေန စိတ္တေန အာဝဇ္ဇေမ, သလ္လက္ခေမာတိ အတ္ထော။ မနသိ ကရောမာတိ အာဝဇ္ဇေမ, သမန္နာဟရာမာတိ အတ္ထော။ သော စ ခေါ မနသိကာရော န ဧတ္ထ အာရမ္မဏပ္ပဋိပါဒနလက္ခဏော, အထ ခေါ ဝီထိပ္ပဋိပါဒနဇဝနပ္ပဋိပါဒနမနသိကာရပုဗ္ဗကစိတ္တေ ဌပနလက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတွာ စိတ္တေ ဌပေယျာမာ’’တိ။ န သမေတီတိ န သံဂစ္ဆတိ။ ကသ္မာ န သံဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သမဂ္ဂဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စ ဘိယျောတိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော စာ’’တိအာဒိ။ သံဃပရိယာပန္နောတိ သံဃေ ပရိယာပန္နော အန္တောဂဓော။
ဣဒါနိ တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာယသ္မန္တောတိ သန္နိပတိတာနံ ပိယဝစနေန အာလပနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၀။)အလဇ္ဇိတာတိ အလဇ္ဇိတာယ, အလဇ္ဇနဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တတိယတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ‘‘အညာဏတာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကုက္ကုစ္စပ္ပကတတာတိ ကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတတာယ။ သတိသမ္မောသာတိ သတိဝိပ္ပဝါသတော။ ဝီတိက္ကမန္တိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမနံ။
သဉ္စိစ္စာတိ သဉ္စေတေတွာ, အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ ဝီတိက္ကမစိတ္တံ ပေသေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိဂူဟတီတိ နိဂူဟတိ န ဒေသေတိ န ဝုဋ္ဌာတိ။ လဇ္ဇာယ ပရိဂူဟန္တော အလဇ္ဇီ န ဟောတိ, ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ အနာဒရိယေန ပရိဂူဟန္တော အလဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ ဘဏ္ဍဘာဇနီယဋ္ဌာနာဒီသု ဆန္ဒာဂတိအာဒိဘေဒံ အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ။ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလောတိ အဇ္ဈတ္တိကသမုဋ္ဌာနလဇ္ဇာဝိရဟိတော ပုဂ္ဂလော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ အနာဒရိယဝသေနေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော, အာပန္နဉ္စ အာပတ္တိံ ပရိဂူဟန္တော, ဘဏ္ဍဘာဇနီယဋ္ဌာနာဒီသု အဂတိဂမနံ ဂစ္ဆန္တော စ အလဇ္ဇီ ဟောတိ, န ဣတရောတိ ဒဿေတိ။
မန္ဒောတိ မန္ဒပညော, အပညဿေဝေတံ နာမံ။ မောမူဟောတိ အတိသံမူဠှော။ ဝိရာဓေတီတိ န ရာဓေတိ န သာဓေတိ။ ကုက္ကုစ္စေတိ ဝိနယသံသယေ။ ကပ္ပိယံ စေ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဝိနယဓရံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ မာတိကံ, ပဒဘာဇနံ, အန္တရာပတ္တိံ, အနာပတ္တိဉ္စ ဩလောကေတွာ ‘‘ကပ္ပတိ, အာဝုသော, မာ ဧတ္ထ ကင်္ခီ’’တိ ဝုတ္တေ ကတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။
သဟသေယျစီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီနီတိ ဧတ္ထ သဟသေယျာ နာမ အနုပသမ္ပန္နေန ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျာပတ္တိ, ဝိပ္ပဝါသော နာမ ဧကရတ္တဆာရတ္တဝသေန ဝိပ္ပဝါသော။ အာဒိသဒ္ဒေန သတ္တာဟာတိက္ကမာဒီသု အာပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနန္တိ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတာနံ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ။
ဒေသေတု ဝါ ပကာသေတု ဝါတိ သံဃမဇ္ဈေ ဝါ ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ ဧကပုဂ္ဂလေ ဝါ ဒေသေတု ဝါ ပကာသေတု ဝါ။ ဧတ္ထ စ ပါရာဇိကာပတ္တိဒေသနာ နာမ ဘိက္ခုဘာဝဿ ပရိစ္စာဂေါ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပန ဒေသနာဝိသေသတ္တာ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပကာသေတု ဝါတိ အာရောစေတု ဝါ။
ဧဝံ အနာပန္နာ ဝါတိ ဧဝံ ဆန္နံ အာကာရာနံ အညတရေန အနာပန္နာ ဝါ။ ဝုဋ္ဌိတာ ဝါတိ ပရိဝါသာဒိနာ ဝုဋ္ဌိတာ ဝါ။ အာရောစိတာ ဝါတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၁။)အာဝိကတာ ဝါ။ အာရောစေန္တော စ ‘‘တုယှံ သန္တိကေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာဝိကရောမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာစိက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာရောစေမီ’’တိ ဝါ ‘‘မမ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ဝဒတု, ‘‘ဧကံ ဂရုကံ အာပတ္တိံ အာဝိကရောမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝဒတု, သဗ္ဗေဟိပိ အာကာရေဟိ အာရောစိတာဝ ဟောတိ။ သစေ ပန ဂရုကာပတ္တိံ အာဝိကရောန္တော ‘‘လဟုကာပတ္တိံ အာဝိကရောမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝဒတိ, အနာဝိကတာ ဟောတိ အာပတ္တိ။ ဝတ္ထုံ အာရောစေတိ, အာပတ္တိံ အာရောစေတိ, ဥဘယံ အာရောစေတိ, တိဝိဓေနာပိ အာရောစိတာဝ ဟောတိ။ အသန္တိယာ အာပတ္တိယာတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။ တုဏှီဘာဝေနာပိ ဟီတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ ‘‘အာမ, မယံ ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ, အထ ခေါ တုဏှီဘာဝေနာပီတိ အပိသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကိံ တံ ယာဝတတိယာနုသာဝိတံ နာမ, ကထဉ္စေတံ ယာဝတတိယာနုသာဝိတံ ဟောတီတိ ဝိစာရဏာယံ အာစရိယာနံ မတိဘေဒမုခေန တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝတတိယံ အနုသာဝိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒေတံ တိက္ခတ္တုံ အနုသာဝိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒတောတိ အရီယတိ ဉာယတီတိ အတ္ထော, အဘိဓေယျံ, ဗျဉ္ဇီယတိ အတ္ထော အနေနာတိ ဗျဉ္ဇနံ, အက္ခရံ, အတ္ထော စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနိ, တေသံ ဘေဒေါ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒေါ, တတော, အတ္ထဿ စ ဗျဉ္ဇနဿ စ ဝိသဒိသတ္တာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အနုသာဝနဉှိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တဿ ပန ‘‘အဘိန္န’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာတိ ဘိန္နတ္တာ။ အဿာတိ ‘‘ယဿ သိယာ’’တိအာဒိဝစနတ္တယဿ။ အဝဿဉ္စေတမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ အတိပ္ပသင်္ဂေါပိ သိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတန္တိ ‘‘ယဿ သိယာ’’တိအာဒိဝစနတ္တယံ။ အပရေ ‘‘အနုသာဝိတ’’န္တိ ပဒံ န အတီတတ္ထံ ဒီပေတိ, အထ ခေါ အနာဂတတ္ထံ။ ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓော ကာလန္တရဝိဟိတောပိ ပစ္စယော ကာလန္တရေ သာဓု ဟောတီတိ ဝိကပ္ပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘အပရေ ‘အနုသာဝိတ’န္တိ ပဒဿာ’’တိအာဒိ။ ဥပရိ ဥဒ္ဒေသာဝသာနေတိ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဝသာနေ။ အတ္ထယုတ္တီနံ အဘာဝတောတိ အနာဂတတ္ထဿ စ ကာရဏဿ စ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣဒံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိ စဿာ’’တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၂။)အယန္တိ အနာဂတကာလော။ အနုသာဝိတံ ဟေဿတီတိ ဝဒေယျာတိ အနုပ္ပယောဂံ အနာဂတကာလံ ကတွာ ‘‘အနုသာဝိတံ ဟေဿတီ’’တိ ဗုဒ္ဓေါ ဝဒေယျ။ အယံ ဟေတ္ထာဓိပ္ပါယော – ယဒိ စေတ္ထ ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓော တ-ပစ္စယော သိယာ, တထာ သတိ ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓော နာမ ဝိသေသနဝိသေသျဘာဝေါ, သော စ အနုပ္ပယောဂဿ သမာနတ္ထဘာဝေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နာသတီတိ ‘‘ဟေဿတီ’’တိ အနုပ္ပယောဂံ ဝဒေယျ, န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အနာဂတံ န ဒီပေတိ, အတီတကာလမေဝ ဒီပေတီတိ။ အနုသာဝိယမာနေတိ ဝစနတောတိ ‘‘အနုသာဝိယမာနေ’’တိ ဝတ္တမာနကာလဝစနတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယာဝတတိယံ အနုသာဝိတံ ဟောတီ’’တိ ကိမိဒန္တိ အာဟ ‘‘ယာဝတတိယ’’န္တိအာဒိ။ ကိံ တေန လက္ခီယတိ, ယေနေတံ လက္ခဏဝစနမတ္တံ သိယာတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ လက္ခဏဝစနမတ္တေန ဟေတုနာ။
တဒေတန္တိ ပါတိမောက္ခံ။ တံ ပနေတန္တိ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိကံ ယာဝတတိယာနုသာဝနံ။ န ဒိဿတီတိ နောပလဗ္ဘတိ။ ဣမမေဝ စ အတ္ထန္တိ ဣမံ အမှေဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ။ ယဒိ ဟိ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတ္တယံ ယာဝတတိယာနုသာဝနံ သိယာ, တဒေဝ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၂ အာဒယော) ဝဒေယျ, န ပန ‘‘သကိမ္ပိ အနုသာဝိတံ ဟောတီ’’တိအာဒိကန္တိ အဓိပ္ပါယော။ နနု စာယံ ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာသု န အာဂတော, အထ ကုတော လဒ္ဓေါတိ အာဟ ‘‘အယမေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝိနယဋ္ဌာနေသု ကတပရိစယာနံ အာစရိယာနံ တံ တံ အတ္ထံ ဉာပေန္တီ ပဝေဏိ အာစရိယပရမ္ပရာ, တာယ အာဘတော အာနီတော အာစရိယပရမ္ပရာဘတော။
နနု သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အထ ကထံ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာ စ ခေါ န မုသာဝါဒလက္ခဏေနာ’’တိအာဒိ။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ကိံ ဟောတီတိ ယွာယံ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ အဿ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော, သော အာပတ္တိတော ကိံ ဟောတိ, ကတရာ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတိ။ ဝစီဒွါရေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာပတ္တိ ဟောတီတိ အဿ ဟိ ဘိက္ခုနော အဓမ္မိကာယ ပဋိညာယ တုဏှီဘူတဿ နိသိန္နဿ မနောဒွါရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယသ္မာ ပန အာဝိကာတဗ္ဗံ နာဝိကာသိ, တေနဿ ဝစီဒွါရေ အကိရိယတော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၃။)အယံ အာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတံ ဥပါလိတ္ထေရေန ပရိဝါရေ သေဒမောစနဂါထာသု (ပရိ။ ၄၇၉) ဝုတ္တမ္ပိ စာတိ အတ္ထော။
အနာလပန္တော မနုဇေန ကေနစိ ဝါစာတိ ကေနစိ မနုဇေန ဝါစာယ အနာလပန္တော။ ဂိရံ နော စ ပရေ ဘဏေယျာတိ ‘‘ဣတိ ဣမေ သောဿန္တီ’’တိ ပရပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ သဒ္ဒမ္ပိ န နိစ္ဆာရေယျ။ အာပဇ္ဇေယျ ဝါစသိကန္တိ ဝါစတော သမုဋ္ဌိတံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာတိ ဧတ္ထ ပဉှာမေသာတိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန ဝုတ္တံ, ဧသော ပဉှော ကုသလေဟိ စိန္တိတောတိ အတ္ထော။ အယံ ပဉှော ဣမမေဝ မုသာဝါဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။
တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော, အတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တော, အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟတိ, အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလောတိ အန္တရာယိကော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုတာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုတာယာတိ ဝိပ္ပဋိသာရော နာမ ပစ္ဆာနုတာပဝသေန စိတ္တဝိပ္ပဋိသာရော, တဿ ကာရဏတာယာတိ အတ္ထော။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိပစ္စယဘူတအအပ္ပဋိသာရဝိရုဒ္ဓဿ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ပစ္စယတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါမောဇ္ဇာဒိသမ္ဘဝန္တိ ဒုဗ္ဗလတရုဏာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ, တံ အာဒိ ယေသံ တေ ပါမောဇ္ဇာဒယော, တေသံ သမ္ဘဝေါ ပဋိလာဘော ပါမောဇ္ဇာဒိသမ္ဘဝေါ, တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပီတိပ္ပဿဒ္ဓါဒီနံ ဂဟဏံ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနန္တိ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘ဒုတိယဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော, တတိယဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော, စတုတ္ထဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော, ဈာနာနံ, ဝိမောက္ခာနံ, သမာဓီနံ, သမာပတ္တီနံ, နေက္ခမ္မာနံ, နိဿရဏာနံ, ပဝိဝေကာနံ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝုတ္တဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ယံတံသဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတာယ ‘‘ယသ္မာ’’တိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာတိ ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဇာနန္တေနာတိ ဇာနမာနေန။ ဣမိနာဿ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ သစိတ္တကတံ ဒဿေတိ။ ဝိသုဒ္ဓိံ အပေက္ခတီတိ ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခော,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၄။)တေန ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခေန။ သာ စ ဝိသုဒ္ဓိ ဣဓ ဝုဋ္ဌာနာဒီတိ အာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာတုကာမေန ဝိသုဇ္ဈိတုကာမေနာ’’တိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိတော သံဃာဒိသေသတော ဝုဋ္ဌာတုကာမေန, ဒေသနာဂါမိနိတော ဝိသုဇ္ဈိတုကာမေနာတိ အတ္ထော။ သံဃမဇ္ဈေ ဝါ ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ ဧကပုဂ္ဂလေ ဝါတိ ဥပေါသထဂ္ဂေ သံဃဿ အာရောစနဝသေန သံဃမဇ္ဈေ ဝါ တတ္ထေဝ ဥဘတော နိသိန္နာနံ အာရောစနဝသေန ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ အနန္တရဿ အာရောစနဝသေန ဧကပုဂ္ဂလေ ဝါ ပကာသေတဗ္ဗာ။ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ဣတော ဥပေါသထဂ္ဂတော ဝုဋ္ဌာယ။ ဧတ္ထ ပန သဘာဂေါယေဝ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိသဘာဂဿ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ဘဏ္ဍနကလဟသံဃဘေဒါဒီနိပိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တဿ အဝတွာ ‘‘ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၀) ဝုတ္တံ။
ကရဏတ္ထေတိ တတိယာဝိဘတ္တိအတ္ထေ။ ကတ္တရိ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ ဟောတိ ဖာသုသဒ္ဒါပေက္ခာယ။ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ပဌမာဝစနံ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမာယ ဖာသု ဟောတီတိ အဓိဂမတ္ထံ တဿ ဘိက္ခုနော ဖာသု ဟောတိ သုခံ ဟောတိ သံဝရဿ အဝိပ္ပဋိသာရဟေတုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာန’’န္တိအာဒိ။ ပါပပုညာနံ ကတာကတဝသေန စိတ္တဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေါ အဝိပ္ပဋိသာရော, သော မူလံ ကာရဏံ ယေသံ တေ အဝိပ္ပဋိသာရမူလာ, အဝိပ္ပဋိသာရမူလာယေဝ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာ, တေသံ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာနံ။ သုခပ္ပဋိပဒါ သမ္ပဇ္ဇတီတိ သုခါ ပဋိပဒါ သမိဇ္ဈတိ, ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ သုခေန အဓိဂမော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘နိဒါနေ ဉတ္တိဋ္ဌပနံ, ပုဗ္ဗကိစ္စဿ ပုစ္ဆနံ၊
နိဒါနုဒ္ဒေသသဝနေ, ဝိသုဒ္ဓါရောစနေ ဝိဓိ၊
အနာရောစနေ စာပတ္တိ, ဉေယျံ ပိဏ္ဍတ္ထပဉ္စက’’န္တိ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၅။)ပါရာဇိကကဏ္ဍံ
ဣဒါနိ နိဒါနုဒ္ဒေသာနန္တရံ ဝုတ္တဿ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသဿ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ နိဒါနာနန္တရန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, နိဒါနံ အနန္တရံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာတိ ပါရာဇိကကဏ္ဍေ။ ပါတိမောက္ခေတိ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ။ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ ဦနာတိရေကဘာဝနိဝတ္တနတော။ ပါရာဇိကာတိ သဇာတိနာမံ။ အာပတ္တိယောတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမံ။ ဥဒ္ဒိသီယတီတိ ဥဒ္ဒေသော။ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ’’န္တိ။
֍ ၁။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
ယော ပနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅ ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ယသ္မာ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ, ယောတိ အတ္ထပဒံ, တဉ္စ အနိယမေန ပုဂ္ဂလံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ကောစီ’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ ပန ယော ယောကောစိ နာမ, သော အဝဿံ လိင်္ဂယုတ္တဇာတိနာမဂေါတ္တသီလဝိဟာရဂေါစရဝယေသု ဧကေနာကာရေန ပညာယတိ, တသ္မာ တံ တထာ ဉာပေတုံ ‘‘ရဿဒီဃာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒိသဒ္ဒေန နဝကမ္မာဒီနံ ဂဟဏံ။ လိင်္ဂါဒိဘေဒေနာတိ လိင်္ဂီယတိဉာယတိ ဧတေနာတိ လိင်္ဂံ, တံ အာဒိ ယေသံ တေတိ လိင်္ဂါဒယော, တေသံ ဘေဒေါ လိင်္ဂါဒိဘေဒေါ, တေန လိင်္ဂါဒိဘေဒေန။ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – လိင်္ဂဝသေန ယာဒိသော ဝါ တာဒိသော ဝါ ဟောတု, ဒီဃော ဝါ ရဿော ဝါ ကာဠော ဝါ ဩဒါတော ဝါ မင်္ဂုရစ္ဆဝိ ဝါ ကိသော ဝါ ထူလော ဝါ။ ယောဂဝသေန ယေန ဝါ တေန ဝါ ယုတ္တော ဟောတု, နဝကမ္မယုတ္တော ဝါ ဥဒ္ဒေသယုတ္တော ဝါ ဝါသဓုရယုတ္တော ဝါ။ ဇာတိဝသေန ယံဇစ္စော ဝါ တံဇစ္စော ဝါ ဟောတု, ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဝေဿော ဝါ သုဒ္ဓေါ ဝါ။ နာမဝသေန ယထာနာမော ဝါ တထာနာမော ဝါ ဟောတု, ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဝါ ဓမ္မရက္ခိတော ဝါ သံဃရက္ခိတော ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေန ယထာဂေါတ္တော ဝါ တထာဂေါတ္တော ဝါ ဟောတု, ကစ္စာယနော ဝါ ဝါသိဋ္ဌော ဝါ ကောသိယော ဝါ။ သီလေသု ယထာသီလော ဝါ တထာသီလော ဝါ ဟောတု, နဝကမ္မသီလော ဝါ ဥဒ္ဒေသသီလော ဝါ ဝါသဓုရသီလော ဝါ။ ဝိဟာရေသုပိ ယထာဝိဟာရီ ဝါ တထာဝိဟာရီ ဝါ ဟောတု, နဝကမ္မဝိဟာရီ ဝါ ဥဒ္ဒေသဝိဟာရီ ဝါ ဝါသဓုရဝိဟာရီ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၆။)ဝါ။ ဂေါစရေသုပိ ယထာဂေါစရော ဝါ တထာဂေါစရော ဝါ ဟောတု, နဝကမ္မဂေါစရော ဝါ ဥဒ္ဒေသဂေါစရော ဝါ ဝါသဓုရဂေါစရော ဝါ။ ဝယေသုပိ ယော ဝါ သော ဝါ ဟောတု ထေရော ဝါ နဝေါ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ, အထ ခေါ သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ယော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။
ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပဒံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ ဘဂဝတော ဝစနမတ္တေန ဘိက္ခုဘာဝေါ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၀၅) နယေန တိက္ခတ္တုံ ဝါစံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပဒါ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ။ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) နာမ –
‘‘တသ္မာတိဟ တေ, ကဿပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘တိဗ္ဗံ မေ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတိ ထေရေသု နဝေသု မဇ္ဈိမေသူ’တိ, ဧဝဉှိ တေ ကဿပ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ, ကဿပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဓမ္မံ သုဏိဿာမိ ကုသလူပသံဟိတံ, သဗ္ဗံ တံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကရိတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’တိ, ဧဝဉှိ တေ, ကဿပ, သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ, ကဿပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘သာတသဟဂတာ စ မေ ကာယဂတာသတိ န ဝိဇဟိဿတီ’တိ, ဧဝဉှိ တေ, ကဿပ, သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) –
ဣမိနာ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန မဟာကဿပတ္ထေရဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။
ပဉှာဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ နာမ သောပါကဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဘဂဝါ ကိရ ပုဗ္ဗာရာမေ အနုစင်္ကမန္တံ သောပါကသာမဏေရံ ‘‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာ’တိ ဝါ သောပါက ‘ရူပသညာ’တိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ နာနာဗျဉ္ဇနာ, ဥဒါဟု ဧကတ္ထာ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဒသ အသုဘနိဿိတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ သော တေ ဗျာကာသိ။ ဘဂဝါ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ကတိဝဿော တွံ, သောပါကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သတ္တဝဿောဟံ ဘဂဝါတိ။ ‘‘သောပါက, တွံ မမ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ပဉှေ ဗျာကာသီ’’တိ အာရဒ္ဓစိတ္တော ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနိ, အယံ ပဉှာဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ။
အဋ္ဌဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ နာမ မဟာပဇာပတိယာ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၇။)ဒူတေနူပသမ္ပဒါ နာမ အဍ္ဎကာသိယာ ဂဏိကာယ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။
အဋ္ဌဝါစိကူပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသံဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေန, ဘိက္ခုသံဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကမ္မေဟိ ဥပသမ္ပဒါ။
ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မူပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခူနံ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဒါ။ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ, ဧကာယ စ ဉတ္တိယာတိ ဧဝံ ဉတ္တိစတုတ္ထေန။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဉတ္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုစ္စတိ, တိဿန္နံ ပန အနုဿာဝနာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒါဘာဝတော အတ္ထဗျဉ္ဇနဘိန္နံ ဉတ္တိံ တာသံ စတုတ္ထန္တိ ကတွာ ‘‘ဉတ္တိစတုတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အကုပ္ပေနာတိ အကောပေတဗ္ဗတံ, အပ္ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗတဉ္စ ဥပဂတေန။ ဌာနာရဟေနာတိ ကာရဏာရဟေန သတ္ထု သာသနာရဟေန။ ဥပသမ္ပန္နော နာမ ဥပရိဘာဝံ သမာပန္နော, ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိ ဥပရိဘာဝေါ, တဉ္စေသ ယထာဝုတ္တေန ကမ္မေန သမာပန္နတ္တာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဣမိနာဝ ဥပသမ္ပန္နော ဣဓ ဂဟိတော, နာညေဟီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ အန္တိမဘဝိကာနမေဝ, သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ ပရိသုဒ္ဓါနံ, ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏပဉှာဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ မဟာကဿပသောပါကာနံ, န စ တေ ဘဗ္ဗာ ပါရာဇိကာဒိလောကဝဇ္ဇံ အာပဇ္ဇိတုံ, အဋ္ဌဂရုဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဒယော စ ဘိက္ခုနီနံယေဝ အနုညာတာ။ အယဉ္စ ဘိက္ခု, တသ္မာ ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ဥပသမ္ပဒါကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နော ဣဓ ဂဟိတော, နာညေဟီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ပန သိက္ခာပဒေသု အညေပိ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နာဒယော သင်္ဂယှန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅ ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ပန အညေပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နော’’တိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု, အာဓာရော ပတိဋ္ဌာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ ဦနာနိ အပရိပုဏ္ဏာနိ ဝီသတိ ဝဿာနိ အဿာတိ ဦနဝီသတိဝဿော။ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဥပရိ သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေ ဦနဝီသတိသိက္ခာပဒေ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တေသူတိ ပဏ္ဍကာဒီသု ဧကာဒသသု အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေသု။ ပဏ္ဍကော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉) ပနေတ္ထ ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ အာသိတ္တပဏ္ဍကော, ဥသူယပဏ္ဍကော, ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော, နပုံသကပဏ္ဍကော, ပက္ခပဏ္ဍကောတိ။ တေသု အာသိတ္တပဏ္ဍကဿ စ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၈။)ဥသူယပဏ္ဍကဿ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာ, ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ဝါရိတာ။ တေသုပိ ပက္ခပဏ္ဍကဿ ယသ္မိံ ပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ, တသ္မိံယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ။ တယော စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါနံ အဘဗ္ဗတာယ အဝတ္ထူ။ တေနာဟ ‘‘အာသိတ္တပဏ္ဍကဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဿ ပရေသံ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဟေတွာ အသုစိနာ အာသိတ္တဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ, အယံ အာသိတ္တပဏ္ဍကော။ ယဿ ပရေသံ အဇ္ဈာစာရံ ပဿတော ဥသူယာယ ဥပ္ပန္နာယ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ, အယံ ဥသူယပဏ္ဍကော။ ယဿ ဥပက္ကမေန ဗီဇာနိ အပနီတာနိ, အယံ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၉)။ ယော ပန ပဋိသန္ဓိယံယေဝ အဘာဝကော ဥပ္ပန္နော, အယံ နပုံသကပဏ္ဍကော။ ဧကစ္စော ပန အကုသလဝိပါကာနုဘာဝေန ကာဠပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ, ဇုဏှပက္ခေ ပနဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ, အယံ ပက္ခပဏ္ဍကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ထေယျေန သံဝါသော ဧတဿာတိ ထေယျသံဝါသကော။ သော စ န သံဝါသမတ္တဿေဝ ထေနကော ဣဓာဓိပ္ပေတော, အထ ခေါ လိင်္ဂဿ, တဒုဘယဿ စ ထေနကောပီတိ အာဟ ‘‘ထေယျသံဝါသကော ပန တိဝိဓော’’တိအာဒိ။ န ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) ‘‘အဟံ ဒသဝဿော ဝါ ဝီသတိဝဿော ဝါ’’တိ မုသာ ဝတွာ ဘိက္ခုဝဿာနိ န ဂဏေတိ။ န ယထာဝုဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဝါ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ အတ္တနာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဒဿိတဝဿာနုရူပေန ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ နာဓိဝါသေတိ။ န အာသနေန ပဋိဗာဟတီတိ ‘‘အပေဟိ, မေ ဧတံ ပါပုဏာတီ’’တိ အာသနေန နပ္ပဋိဗာဟတိ။ န ဥပေါသထာဒီသု သန္ဒိဿတီတိ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒီသု န သန္ဒိဿတိ။ လိင်္ဂမတ္တဿေဝါတိ ဧဝသဒ္ဒေန သံဝါသံ နိဝတ္တေတိ။ သမာနောတိ သန္တော။ လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿာတိ သာမဏေရလိင်္ဂါနုရူပဿ သာမဏေရသံဝါသဿ။ သစေ ပန ကာသာယေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ နဂ္ဂေါ ဝါ ဩဒါတဝတ္ထနိဝတ္ထော ဝါ မေထုနသေဝနာဒီဟိ အဿမဏော ဟုတွာ ကာသာယာနိ နိဝါသေတိ, လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ သစေ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနော ကာသာယံ ဩဝဋ္ဋိကံ ကတွာ, အညေန ဝါ အာကာရေန ဂိဟိနိဝါသနေန နိဝါသေတိ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ ဂိဟိလိင်္ဂံ, န သောဘတီ’’တိ ဝီမံသနတ္ထံ, ရက္ခတိ တာဝ, ‘‘သောဘတီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုန လိင်္ဂံ သာဒိယတိ, လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာ ဝီမံသနသမ္ပဋိစ္ဆနေသုပိ ဧသေဝ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၆၉။)နယော။ သစေပိ နိဝတ္ထကာသာဝဿ ဥပရိ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာ ဝီမံသတိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ဝါ, ရက္ခတိ ဧဝ။
အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကေပိ ဧသေဝ နယောတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နကေ ဘိက္ခုမှိပိ ဧသေဝ နယောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ကောစိ ဘိက္ခု ကာသာယေ သဥဿာဟောဝ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာ မေထုနံ ပဋိသေဝိတွာ ပုန ကာသာယာနိ နိဝါသေတွာ ဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဝိဓိံ အာပဇ္ဇတိ, အယံ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ န လိင်္ဂတ္ထေနကော, လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကောတိ။ ဝိဒေသန္တိ ပရဒေသံ။ ဣဒဉ္စ ဝဉ္စေတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန သဒေသေပိ ဧဝံ ကရောတိ, သောပိ သံဝါသတ္ထေနကောဝ။ ‘‘သံဝါသမတ္တဿေဝါ’’တိ ဣမိနာ လိင်္ဂံ ပဋိက္ခိပတိ။ သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတွာ မဟာပေဠာဒီသု ဒိယျမာနဘတ္တံ ဂဏှာတိ, သောပိ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ သယံ သာမဏေရောဝ သာမဏေရပ္ပဋိပါဋိယာ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဂဏှန္တော ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဘိက္ခုပဋိပါဋိယာ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။
နနု သံဝါသော နာမ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဧကကမ္မာဒိကောဝ ကိရိယဘေဒေါ သံဝါသောတိ ဣဓာဓိပ္ပေတော, အထ ခေါ တဒညော ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကောပီတိ ဒဿေတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ထေယျသံဝါသကာဓိကာရေ။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယာတိ သိက္ခံ ပရိစ္စဇိတွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ကောစိ ဘိက္ခု သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ လိင်္ဂံ အနပနေတွာ ဒုဿီလကမ္မံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါ ‘‘န မံ ကောစိ ဇာနာတီ’’တိ ပုန သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ ဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇတိ, သော ထေယျသံဝါသကော ဟောတီတိ။
သစေ ပန ကဿစိ ရာဇာ ကုဒ္ဓေါ ဟောတိ, သော ‘‘ဧဝံ မေ သောတ္ထိ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပလာယတိ။ တံ ဒိသွာ ရညော အာရောစေန္တိ။ ရာဇာ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိတော, န တံ လဗ္ဘာ ကိဉ္စိ ကာတု’’န္တိ တသ္မိံ ကောဓံ ပဋိဝိနေတိ။ သော ‘‘ဝူပသန္တံ မေ ရာဇဘယ’’န္တိ သံဃမဇ္ဈံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၀။)အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အထာပိ ‘‘သာသနံ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, ဟန္ဒ ဒါနိ အဟံ ပဗ္ဗဇာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ တေနေဝ လိင်္ဂေန အာဂန္တွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ န သာဒိယတိ, ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌော ဝါ အပုဋ္ဌော ဝါ ယထာဘူတမတ္တာနံ အာဝိကတွာဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစတိ, လိင်္ဂံ အပနေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ဝတ္တံ သာဒိယတိ, ပဗ္ဗဇိတာလယံ ဒဿေတိ, သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ ပဋိပဇ္ဇတိ, အယံ ပန န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။
ဣဓ ပနေကစ္စော ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဝီတိဝတ္တေ သံဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အပရော မဟာကန္တာရံ နိတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ, သတ္ထဝါဟော စ ပဗ္ဗဇိတေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ။ သော ‘‘ဧဝံ မံ သတ္ထဝါဟော ဂဟေတွာ ဂမိဿတီ’’တိ သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ သတ္ထဝါဟေန သဒ္ဓိံ ကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာ ခေမန္တံ ပတွာ သံဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အပရော ရောဂဘယေ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဥပ္ပန္နေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော ရောဂဘယေ ဝူပသန္တေ သံဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အပရဿ ဧကော ဝေရိကော ကုဒ္ဓေါ ဟောတိ, ဃာတေတုကာမော နံ ဝိစရတိ။ သော ‘‘ဧဝံ မေ သောတ္ထိ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပလာယတိ။ ဝေရိကော ‘‘ကုဟိံ သော’’တိ ပရိယေသန္တော ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ ပလာတော’’တိ သုတွာ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိတော, န တံ လဗ္ဘာ ကိဉ္စိ ကာတု’’န္တိ တသ္မိံ ကောဓံ ပဋိဝိနေတိ။ သော ‘‘ဝူပသန္တံ မေ ဝေရိဘယ’’န္တိ သံဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အပရော ဉာတိကုလံ ဂန္တွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂိဟီ ဟုတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ဣဓ ဝိနဿိဿန္တိ, သစေပိ ဣမာနိ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ဂမိဿာမိ, အန္တရာမဂ္ဂေ မံ ‘စောရော’တိ ဂဟေဿန္တိ, ယံနူနာဟံ ကာယပရိဟာရိယာနိ ကတွာ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ စီဝရာဟရဏတ္ထံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သာမဏေရာ စ ဒဟရာ စ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆန္တိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၁။)ဝတ္တံ ဒဿေန္တိ။ သော န သာဒိယတိ, ယထာဘူတမတ္တာနံ အာဝိကရောတိ။ သစေ ဘိက္ခူ ‘‘န ဒါနိ မယံ တံ မုဉ္စိဿာမာ’’တိ ဗလက္ကာရေန ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ ဟောန္တိ, ကာသာယာနိ အပနေတွာ ပုန ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘န ဣမေ မမ ဟီနာယာဝတ္တဘာဝံ ဇာနန္တီ’’တိ တံယေဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနိတွာ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ ဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇတိ, အယံ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရ-ရောဂဝေရီဘယေန ဝါ’’တိအာဒိ။ ဘယသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ရာဇဘယေန, ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေနာ’’တိအာဒိနာ။ လိင်္ဂံ အာဒိယတီတိ ဝေသံ ဂဏှာတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ယော သုဒ္ဓမာနသော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, တာဝ ဧသ ‘‘ဂိဟီ မံ ‘သမဏော’တိ ဇာနန္တူ’’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ဒေါသော နတ္ထီတိ ထေယျသံဝါသကော နာမာတိ န ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
တိတ္ထိယေသု ပက္ကန္တကော ပဝိဋ္ဌောတိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော။ သော စ န ကေဝလံ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌမတ္တေနေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ, အထ ခေါ တေသံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏေန။ တေနာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဣမိနာ အနုပသမ္ပန္နော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကုရုန္ဒိအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယဉ္စ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော နာမ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာ ကထိတော, တသ္မာ သာမဏေရော သလိင်္ဂေန တိတ္ထာယတနံ ဂတောပိ ပုန ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ လဘတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀)။ ကုသစီရာဒိကန္တိ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ဖလကက္ခဏ္ဍဇဋာဒီနံ ဂဟဏံ။ သစေပိ ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သေဋ္ဌာ’’တိ သေဋ္ဌဘာဝံ ဝါ ဥပဂစ္ဆတိ, န မုစ္စတိ, တိတ္ထိယပက္ကန္တကောဝ ဟောတိ။ ဝတာနီတိ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒီနိ ဝတာနိ။ သစေ ပန ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ တိတ္ထိယပဗ္ဗဇ္ဇာ, နနု ခေါ သောဘတီ’’တိ ဝီမံသနတ္ထံ ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေတိ, ဇဋံ ဝါ ဗန္ဓတိ, ခါရိကာဇံ ဝါ အာဒိယတိ, ယာဝ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ တံ လဒ္ဓိံ, တာဝ ရက္ခတိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ။ အစ္ဆိန္နစီဝရော ပန ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေန္တော, ရာဇဘယာဒီဟိ ဝါ တိတ္ထိယလိင်္ဂံ ဂဏှန္တော လဒ္ဓိယာ အဘာဝေန နေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ။
အဝသေသော သဗ္ဗောပီတိ နာဂသုပဏ္ဏယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒိကော။ ယဉှေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၂။)ယထာ သမာနဇာတိကဿ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၂) ဝိကောပနေ ကမ္မံ ဂရုတရံ, န တထာ ဝိဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘မနုဿဇာတိကာ’’တိ။ ပုတ္တသမ္ဗန္ဓေန မာတာပိတုသမညာ, ဒတ္တကိတ္တိမာဒိဝသေနပိ ပုတ္တဝေါဟာရော လောကေ ဒိဿတိ, သော စ ခေါ ပရိယာယတောတိ နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇနေတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇနေတ္တီတိ ဇနိကာ, မာတာတိ အတ္ထော။ ယထာ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ ကုသလဓမ္မာနံ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တိ, ယထာ တံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယနိပ္ဖတ္တိယံ, ဧဝံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ အကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တီတိ အာဟ ‘‘မနုဿဘူတေနေဝါ’’တိ။ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ပါဏော’’တိ သညာယ သဒ္ဓိံ ဝဓကစေတနာယ စေတေတွာ။ အယံ မာတုဃာတကော နာမာတိ အယံ အာနန္တရိယေန မာတုဃာတကကမ္မေန မာတုဃာတကော နာမ။ ယေန ပန မနုဿိတ္ထိဘူတာပိ အဇနိကာ ပေါသာဝနိကမာတာ ဝါ မဟာမာတာ ဝါ စူဠမာတာ ဝါ ဇနိကာပိ ဝါ အမနုဿိတ္ထိဘူတာ မာတာ ဃာတိတာ, တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာ, န စ အာနန္တရိကော ဟောတိ။ ယေန သယံ တိရစ္ဆာနဘူတေန မနုဿိတ္ထိဘူတာ မာတာ ဃာတိတာ, သောပိ အာနန္တရိကော န ဟောတိ။ တိရစ္ဆာနဂတတ္တာ ပနဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဋိက္ခိတ္တာ, ကမ္မံ ပနဿ ဘာရိယံ ဟောတိ, အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။
ယေန မနုဿဘူတော ဇနကော ပိတာ သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝ သတာ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတော, အယံ အာနန္တရိယေန ပိတုဃာတကကမ္မေန ပိတုဃာတကော နာမာတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသန္တော ‘‘ပိတုဃာတကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။ သစေပိ ဟိ ဝေသိယာ ပုတ္တော ဟောတိ, ‘‘အယံ မေ ပိတာ’’တိ န ဇာနာတိ, ယဿ သမ္ဘဝေန နိဗ္ဗတ္တော, သော စ တေန ဃာတိတော, ‘‘ပိတုဃာတကော’’တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ, အာနန္တရိယဉ္စ ဖုသတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၄)။
ဧဠကစတုက္ကံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၇၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၂), သင်္ဂါမစတုက္ကံ, စောရစတုက္ကဉ္စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဠကံ မာရေမီ’’တိ အဘိသန္ဓိနာပိ ဟိ ဧဠကဋ္ဌာနေ ဌိတံ မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ ဖုသတိ မာရဏာဓိပ္ပါယေနေဝ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော ဝိကောပိတတ္တာ။ ဧဠကာဘိသန္ဓိနာ, ပန မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ ဝါ ဧဠကံ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ အာနန္တရိယဝတ္ထုအဘာဝတော။ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတရော မာရေန္တော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၃။)ဖုသတေဝ။ ဧသေဝ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ စတုက္ကဒွယေ။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ, ဝဓကစိတ္တံ, ပန တဒါရမ္မဏဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ အာနန္တရိယာနာနန္တရိယဘာဝေ ပမာဏံ။
အရဟန္တဃာတကောပိ မနုဿအရဟန္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယေန အန္တမသော ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတောပီ’’တိအာဒိ။ အမနုဿဇာတိကံ ပန အရဟန္တံ, မနုဿဇာတိကံ ဝါ အဝသေသံ အရိယပုဂ္ဂလံ ဃာတေတွာ အာနန္တရိကော န ဟောတိ, ပဗ္ဗဇ္ဇာပိဿ န ဝါရိတာ, ကမ္မံ ပန ဗလဝံ ဟောတိ။ တိရစ္ဆာနော မနုဿအရဟန္တမ္ပိ ဃာတေတွာ အာနန္တရိကော န ဟောတိ, ကမ္မံ ပန ဘာရိယန္တိ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။ ယထာ မာတာပိတူသု, ဧဝံ အရဟန္တေပိ ဧဠကစတုက္ကာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပကတတ္တံ ဘိက္ခုနိန္တိ ပရိသုဒ္ဓသီလံ ဥဘတောသံဃေ ဥပသမ္ပန္နံ ဘိက္ခုနိံ။ ယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၅) ပန ကာယသံသဂ္ဂေန သီလဝိနာသံ ပါပေတိ, တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ န ဝါရိတာ။ ဗလက္ကာရေန ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ကတွာ အနိစ္ဆမာနံယေဝ ဒူသေန္တောပိ ဘိက္ခုနိဒူသကောယေဝ, ဗလက္ကာရေန ပန ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ကတွာ ဣစ္ဆမာနံ ဒူသေန္တော ဘိက္ခုနိဒူသကော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂိဟိဘာဝေ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေယေဝ သာ အဘိက္ခုနီ ဟောတိ။ သကိံ သီလဝိပန္နံ ပန ပစ္ဆာ ဒူသေန္တော သိက္ခမာနသာမဏေရီသု စ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တော နေဝ ဘိက္ခုနိဒူသကော ဟောတိ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ, ဥပသမ္ပဒဉ္စ လဘတီတိ။
ဓမ္မတော ဥဂ္ဂတံ အပဂတံ ဥဒ္ဓမ္မံ။ ဥဗ္ဗိနယန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုန္နံ ကမ္မာနန္တိ အပလောကနဉတ္တိဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ။ ဣမေသဉှိ အညတရံ သံဃကမ္မံ ဧကသီမာယံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရောန္တေန သံဃော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတုန္နံ ကမ္မာနံ အညတရဝသေန သံဃံ ဘိန္ဒတီ’’တိ။
‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဓကစေတနာယ ဟိ ဒူသိတံ စိတ္တံ ဣဓ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ နာမ။ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အန္တောသရီရေယေဝ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေတိ, သဉ္စိတံ ကရောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ န ဟိ တထာဂတဿ အဘေဇ္ဇကာယတာယ ပရူပက္ကမေန ဓမ္မံ ဘိန္ဒိတွာ လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ, သရီရဿ ပန အန္တောယေဝ ဧကသ္မိံ ဌာနေ လောဟိတံ သမောသရတိ, အာဃာတေန ပကုပ္ပမာနံ သဉ္စိတံ ဟောတိ, တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၄။)သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ရောဂဝူပသမနတ္ထံ ဇီဝကော ဝိယ သတ္ထေန ဖာလေတွာ ပူတိမံသဉ္စ လောဟိတဉ္စ နီဟရိတွာ ဖာသုကံ ကရောတိ, အယံ လောဟိတုပ္ပါဒကော န ဟောတိ, ဗဟုံ ပန သော ပုညံ ပသဝတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၅)။
ဒုဝိဓမ္ပိ ဗျဉ္ဇနန္တိ ယထာဝုတ္တကမ္မဒွယတော သမုဋ္ဌိတံ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ, ပုရိသနိမိတ္တဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ ဗျဉ္ဇနံ။ ဣမိနာ စ ဝိဂ္ဂဟေန ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော’’တိ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ, ပုရိမပဒေ စ ဝိဘတ္တိအလောပေါတိ ဒဿေတိ။ သော ဒုဝိဓော ဟောတိ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော, ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော စာတိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ, ပုရိသနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသနိမိတ္တံ ပါကဋံ, ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထီသု ပုရိသတ္တံ ကရောန္တဿ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ, ပုရိသနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသာနံ ဣတ္ထိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ပုရိသနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ, ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယဉ္စ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ, ပရဉ္စ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန သယံ န ဂဏှာတိ, ပရံ ဂဏှာပေတီတိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။
အပရာမသနာနီတိ အဂ္ဂဟဏာနိ အဝစနာနိ။ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော’’တိ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ အကိတ္တနန္တိ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ကရီယတိ, တဿ အကိတ္တနံ, ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဓမ္မရက္ခိတော အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အယံ ဓမ္မရက္ခိတော’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၄) အဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဥပဇ္ဈာယဿ အကိတ္တနန္တိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဓမ္မရက္ခိတော အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဓမ္မရက္ခိတော ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတွာ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ အဝစနံ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဉတ္တိယာ အနုစ္စာရဏန္တိ ဉတ္တိံ အဋ္ဌပေတွာ စတုက္ခတ္တုံ ကမ္မဝါစာယ ဧဝ အနုဿာဝနကမ္မဿ ကရဏံ။ သမ္ပန္နန္တိ ဥပေတံ။
ဟာပနံ ပရိစ္စဇနံ။ ယောပိ ဧကံ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ သကိံယေဝ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ အနုဿာဝနံ ကရောတိ, အယမ္ပိ သာဝနံ ဟာပေတိယေဝ။ ဒုရုစ္စာရဏံ နာမ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၅။)အညသ္မိံ အက္ခရေ ဝတ္တဗ္ဗေ အညဿ ဝစနံ။ တသ္မာ ကမ္မဝါစံ ကရောန္တေန ဘိက္ခုနာ ယွာယံ –
‘‘သိထိလံ ဓနိတဉ္စ ဒီဃရဿံ၊
ဂရုကံ လဟုကဉ္စေဝ နိဂ္ဂဟီတံ၊
သမ္ဗန္ဓဝဝတ္ထိတံ ဝိမုတ္တံ၊
ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၆၄, ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၅၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) –
ဝုတ္တော, အယံ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ သိထိလံ နာမ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယံ။ ဓနိတံ နာမ တေသွေဝ ဒုတိယစတုတ္ထံ။ ဒီဃန္တိ ဒီဃေန ကာလေန ဝတ္တဗ္ဗံ အာ-ကာရာဒိ။ ရဿန္တိ တတော ဥပဍ္ဎကာလေန ဝတ္တဗ္ဗံ အ-ကာရာဒိ။ ဂရုကန္တိ ဒီဃမေဝ, ယံ ဝါ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ယဿ နက္ခမတီ’’တိ ဧဝံ သံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။ လဟုကန္တိ ရဿမေဝ, ယံ ဝါ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ယဿ န ခမတီ’’တိ ဧဝံ အသံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။ နိဂ္ဂဟီတန္တိ ယံ ကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဝိဝဋေန မုခေန သာနုနာသိကံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမ္ဗန္ဓန္တိ ယံ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓိတွာ ‘‘တုဏှိဿာ’’တိ ဝါ ‘‘တုဏှဿာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ ဝဝတ္ထိတန္တိ ယံ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓံ အကတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တုဏှီ အဿာ’’တိ ဝါ ‘‘တုဏှ အဿာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ ဝိမုတ္တန္တိ ယံ ကရဏာနိ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ အကတွာ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တ-ကာရဿ ထ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သုဏာထု မေ’’တိ ဝစနံ သိထိလဿ ဓနိတကရဏံ နာမ, တထာ ‘‘ပတ္တကလ္လံ ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပတ္ထကလ္လံ ဧသာ ဉတ္တီ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ။ ‘‘ဘန္တေ, သံဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘ-ကာရ ဃ-ကာရာနံ ဗ-ကာရ ဂ-ကာရေ ကတွာ ‘‘ဗန္တေ သံဂေါ’’တိ ဝစနံ ဓနိတဿ သိထိလကရဏံ နာမ။ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ ဝိဝဋေန မုခေန ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုဏံတု မေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဧသံ ဉတ္တီ’’တိ ဝါ အဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ ကတွာ ဝစနံ ဝိမုတ္တဿ နိဂ္ဂဟိတဝစနံ နာမ။ ‘‘ပတ္တကလ္လ’’န္တိ အဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပတ္တကလ္လာ’’တိ ဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ အကတွာ ဝစနံ နိဂ္ဂဟိတဿ ဝိမုတ္တဝစနံ နာမ။ ဣတိ သိထိလေ ကတ္တဗ္ဗေ ဓနိတံ, ဓနိတေ ကတ္တဗ္ဗေ သိထိလံ, ဝိမုတ္တေ ကတ္တဗ္ဗေ နိဂ္ဂဟိတံ, နိဂ္ဂဟိတေ ကတ္တဗ္ဗေ ဝိမုတ္တန္တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၆။)ဗျဉ္ဇနာနိ အန္တောကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ဒူသေန္တိ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဟိ အညသ္မိံ အက္ခရေ ဝတ္တဗ္ဗေ အညံ ဝဒတိ, ဒုရုတ္တံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။
ဣတရေသု ပန ဒီဃရဿာဒီသု ဆသု ဗျဉ္ဇနေသု ဒီဃဋ္ဌာနေ ဒီဃမေဝ။ ရဿဋ္ဌာနေ စ ရဿမေဝါတိ ဧဝံ ယထာဌာနေ တံ တဒေဝ အက္ခရံ ဘာသန္တေန အနုက္ကမာဂတံ ပဝေဏိံ အဝိနာသေန္တေန ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ ပန ဧဝံ အကတွာ ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ, ရဿေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ဝဒတိ, တထာ ဂရုကေ ဝတ္တဗ္ဗေ လဟုကံ, လဟုကေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂရုကံ ဝဒတိ, သမ္ဗန္ဓေ ဝါ ပန ဝတ္တဗ္ဗေ ဝဝတ္ထိတံ, ဝဝတ္ထိတေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒတိ, ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကမ္မဝါစာ န ကုပ္ပတိ။ ဣမာနိ ဟိ ဆ ဗျဉ္ဇနာနိ ကမ္မံ န ကောပေန္တိ။
ယံ ပန သုတ္တန္တိကတ္ထေရာ ‘‘ဒ-ကာရော တ-ကာရမာပဇ္ဇတိ, တ-ကာရော ဒ-ကာရမာပဇ္ဇတိ, စ-ကာရော ဇ-ကာရမာပဇ္ဇတိ, ဇ-ကာရော စ-ကာရမာပဇ္ဇတိ, ယ-ကာရော က-ကာရမာပဇ္ဇတိ, က-ကာရော ယ-ကာရမာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဒ-ကာရာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗေသု တ-ကာရာဒီနံ ဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ကမ္မဝါစံ ပတွာ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဝိနယဓရေန နေဝ ဒ-ကာရော တ-ကာရော ကာတဗ္ဗော…ပေ… န က-ကာရော ယ-ကာရော။ ယထာပါဠိယာ နိရုတ္တိံ သောဓေတွာ ဒသဝိဓာယ ဗျဉ္ဇနနိရုတ္တိယာ ဝုတ္တဒေါသေ ပရိဟရန္တေန ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ ဟိ သာဝနံ ဟာပေတိ နာမ။ ဉတ္တိံ အဋ္ဌပေတွာ ပဌမံ အနုဿာဝနကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာတိ ယတ္တကာ ဘိက္ခူ တဿ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ပတ္တာ ယုတ္တာ အနုရူပါ။ တေ စ ခေါ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဧကသီမဋ္ဌာ ပဉ္စ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ။ န ဟိ တေဟိ ဝိနာ တံ ကမ္မံ ကရီယတိ, န တေသံ ဆန္ဒော ဧတိ။ အဝသေသာ ပန သစေပိ သဟဿမတ္တာ ဟောန္တိ, သစေ ဧကသီမဋ္ဌာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာနသံဝါသကာ, သဗ္ဗေ ဆန္ဒာရဟာဝ ဟောန္တိ, ဆန္ဒံ ဒတွာ အာဂစ္ဆန္တု ဝါ, မာ ဝါ, ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ။ ပဋိက္ကောသနန္တိ နိဝါရဏံ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ, ကာရဏံ။ ဣဓ ပန ဥပသမ္ပဒါကမ္မကရဏဿ ကာရဏတ္တာ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝါစာသင်္ခါတံ ဘဂဝတော ဝစနံ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏာရဟတ္တာ ပန သတ္ထု သာသနာရဟတ္တာ’’တိ။ ယထာ စ ‘‘တံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဘဂဝတာ အနုသိဋ္ဌံ, တထာကရဏံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ကာရဏံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၇။)ဟောတီတိ ဌာနာရဟံ နာမ။ ကေစိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ပန ‘‘ဌာနာရဟေနာတိ ဧတ္ထ ‘န, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၁၉) သတ္ထုသာသနံ ဌာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပါရာဇိကေ။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာပိ လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု အယမေဝ အဓိပ္ပေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ အညေပီတိ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပန္နာဒယောပိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု အညေပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ? အတ္ထတော အာပန္နတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ အဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ, ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပန္နာဒယောပိ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာ အစိတ္တကံ သဟသေယျာပတ္တိအာဒိဘေဒံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ အာပဇ္ဇန္တီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) အတ္ထတော အာပန္နံ။
ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣမံ ပဒံ ဝိသေသတ္ထာဘာဝတော ဝိသုံ အဝဏ္ဏေတွာဝ ယံ သိက္ခဉ္စ သာဇီဝဉ္စ သမာပန္နတ္တာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ဟောတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိအာဒိမာဟ။ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ, ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ, သဟ ဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သာဇီဝံ, မာတိကာဒိဘေဒါ ပဏ္ဏတ္တိ, သိက္ခာ စ သာဇီဝဉ္စ သိက္ခာသာဇီဝံ, တဒုဘယံ သမာပန္နော ဥပဂတောတိ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ တေနာဟ ‘‘ယာ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သိက္ခာ’’တိ သာဇီဝသဟစရိယတော အဓိသီလသိက္ခာဝ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အဓိသီလသင်္ခါတာ’’တိ။ အဓိကံ ဥတ္တမံ သီလန္တိ အဓိသီလံ, ‘‘အဓိသီလ’’န္တိ သင်္ခါတာ အဓိသီလသင်္ခါတာ။
ကတမံ ပနေတ္ထ သီလံ, ကတမံ အဓိသီလန္တိ? ဝုစ္စတေ – ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂသီလံ တာဝ သီလမေဝ, န တံ အဓိသီလံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပန အဓိသီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇောတာနံ, သိနေရု ဝိယ စ ပဗ္ဗတာနံ သဗ္ဗလောကိယသီလာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ စ ပဝတ္တတိ, န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ။ န ဟိ တံ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ အညော သတ္တော ပညာပေတုံ သက္ကောတိ, ဗုဒ္ဓါယေဝ ပနဿ သဗ္ဗသော ကာယဝစီဒွါရဇ္ဈာစာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ တဿ တဿ ဝီတိက္ကမဿ အနုစ္ဆဝိကံ တံ တံ သီလသံဝရံ ပညာပေန္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ, တံ ပန ဣဓ န အဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သမာပန္နော မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၈။)ဧတေတိ နာနာဒေသဇာတိဂေါတ္တာဒိဘေဒဘိန္နာ ဘိက္ခူ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ဧကုဒ္ဒေသာဒိဝသေန သဟ ပဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဇီဝိကာ သဘာဂဝုတ္တိနော’’တိ။ သိက္ခာပဒသင်္ခါတန္တိ ပဏ္ဏတ္တိသင်္ခါတံ။ သာပိ ဟိ ဝိရတိအာဒီနံ ဒီပနတော ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သိက္ခာပဒန္တိ ယော တတ္ထ နာမကာယော ပဒကာယော နိရုတ္တိကာယော ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ။ တတ္ထာတိ တေသု။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတိ အကတ္တဗ္ဗပရိဝဇ္ဇနကတ္တဗ္ဗကရဏဝသေန ဝါရိတ္တစာရိတ္တသင်္ခါတံ ဒုဝိဓံ သီလံ ပရိပူရေန္တောတိ အတ္ထော, ဝါရိတ္တသီလဝသေန ဝိရတိသမ္ပယုတ္တစေတနံ, စာရိတ္တသီလဝသေန ဝိရတိဝိပ္ပယုတ္တစေတနဉ္စ အတ္တနိ ပဝတ္တေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တောတိ သိက္ခာပဒဉ္စ အမဒ္ဒန္တော, သီလသံဝရဏံ, သာဇီဝါနတိက္ကမနဉ္စာတိ ဣဒမေဝ ဒွယံ ဣဓ သမာပဇ္ဇနံ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ သာဇီဝါနတိက္ကမော သိက္ခာပါရိပူရိယာ ပစ္စယော။ တဿာနတိက္ကမနတော ဟိ ယာဝ မဂ္ဂါ သိက္ခာ ပရိပူရတိ။ အပိစေတ္ထ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော’’တိ ဣမိနာ ဝိရတိစေတနာသင်္ခါတဿ သီလသံဝရဿ ဝိသေသတော သန္တာနေ ပဝတ္တနကာလောဝ ဂဟိတော, ‘‘အဝီတိက္ကမန္တော’’တိ ဣမိနာ ပန အပ္ပဝတ္တနကာလောပိ။ သိက္ခဉှိ ပရိပူရဏဝသေန အတ္တနိ ပဝတ္တေန္တောပိ နိဒ္ဒါဒိဝသေန အပ္ပဝတ္တေန္တောပိ ဝီတိက္ကမာဘာဝါ သိက္ခနဝသေန သမာပန္နောတိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ အာဟာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိယာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ), ယသ္မာ န သဗ္ဗံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ, တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဌမံ ဝတွာ တဿ အတ္ထနိယမနတ္ထံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? တံ န, ကသ္မာ? အတ္ထာနုက္ကမာဘာဝတော။ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယ, ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော, တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဝုစ္စမာနေ အနုက္ကမေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ, န အညထာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ။
ဣဒါနိ တဒုဘယမေဝ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဒဘာဝေနာတိ တေသံ စိတ္တာဒီနံ အဘာဝေန။ စဝိတုကာမတာစိတ္တေနာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၇၉။)အပဂန္တုကာမတာစိတ္တေန။ ဒဝါတိ သဟသာ။ ယော ဟိ အညံ ဘဏိတုကာမော သဟသာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဘဏတိ, အယံ ဒဝါ ဝဒတိ နာမ။ ရဝါတိ ဝိရဇ္ဈိတွာ။ ယော ဟိ အညံ ဘဏိတုကာမော ဝိရုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဘဏတိ, အယံ ရဝါ ဘဏတိ နာမ။ ပုရိမေန ကော ဝိသေသောတိ စေ? ပုရိမံ ပဏ္ဍိတဿာပိ သဟသာဝသေန အညဘဏနံ, ဣဒံ ပန မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ပက္ခလန္တဿ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညဘဏနံ။ ‘‘အက္ခရသမယာနဘိညာတတာယ ဝါ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော ဝါ ကထေတဗ္ဗံ ကထေတုမသက္ကောန္တော ဟုတွာ အညံ ကထေန္တော ရဝါ ဘဏတိ နာမာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၄) ဧကေ။
ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာယော, တံ ဥပဇ္ဈာယံ။ ‘‘ဧဝံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ, ဧဝံ အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ အာစာရသိက္ခာပနကော အာစရိယော။ အန္တေ သမီပေ ဝသတိ သီလေနာတိ အန္တေဝါသီ, ဝိဘတ္တိအလောပေန ယထာ ‘‘ဝနေကသေရုကာ’’တိ။ သမာနော ဥပဇ္ဈာယော အဿာတိ သမာနုပဇ္ဈာယကော။ ဧဝံ သမာနာစရိယကော။ သဗြဟ္မစာရိန္တိ ဘိက္ခုံ။ သော ဟိ ‘‘ဧကကမ္မံ, ဧကုဒ္ဒေသော, သမသိက္ခတာ’’တိ ဣမံ ဗြဟ္မံ သမာနံ စရတိ, တသ္မာ ‘‘သဗြဟ္မစာရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာနန္တိ ဧဝံ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တာနံ။ ယထာ ဟိ လောကေ သဿာနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိမာနိပိ ဗုဒ္ဓါဒီနိ ပဒါနိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဝိရုဟနဋ္ဌာနတ္ထာ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသံ ဒွါဝီသတိယာ ခေတ္တပဒါန’’န္တိ။ ယသ္မာ ပနေတေသံ ဝေဝစနေဟိပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သဝေဝစနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဝိဓံ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဝစနံ ဝိဝစနံ, ဝိဝစနမေဝ ဝေဝစနံ, ပရိယာယနာမံ, သဟ ဝေဝစနေဟီတိ သဝေဝစနံ, တဿ သဝေဝစနဿ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနေ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ၅၃) အာဂတံ နာမသဟဿံ, ဥပါလိဂါထာသု (မ။ နိ။ ၂။၇၆) နာမသတံ, အညာနိ စ ဂုဏတော လဗ္ဘမာနာနိ နာမာနိ ‘‘ဗုဒ္ဓဝေဝစနာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဓမ္မဿ နာမာနိ ‘‘ဓမ္မဝေဝစနာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
တေသု ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမဿ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒတော သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတီတိ တေသု ဒွါဝီသတိယာ ခေတ္တပဒေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဒံ ဝတ္တုကာမဿ တတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ပဒမ္ပိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဒတော ခေတ္တပဒန္တောဂဓတ္တာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၀။)သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ပနာယံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ပဒပစ္စာဘဋ္ဌံ ကတွာ ‘‘ပစ္စက္ခာမိ ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝါ ဝဒေယျ, မိလက္ခဘာသာဒီသု ဝါ အညတရဘာသာယ တမတ္ထံ ဝဒေယျ, ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ‘‘ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝါ ဝဒေယျ, သေယျထာပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ‘‘ဒုတိယံ ဈာန’’န္တိ ဝဒတိ။ သစေ ‘‘ယဿ ဝဒတိ, သော အယံ ဘိက္ခုဘာဝံ စဇိတုကာမော ဧတမတ္ထံ ဝဒတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တမ္ပိ ဇာနာတိ, ဝိရဒ္ဓံ နာမ နတ္ထိ, ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏံ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ သက္ကတ္တာ ဝါ ဗြဟ္မတ္တာ ဝါ စုတသတ္တော ဝိယ စုတောဝ ဟောတိ သာသနာတိ။
အလန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၂) ဟောတု, ပရိယတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကိံ နု မေတိ ကိံ မယှံ ကိစ္စံ, ကိံ ကရဏီယံ, ကိံ သာဓေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န မမတ္ထောတိ နတ္ထိ မမ အတ္ထော။ သုမုတ္တာဟန္တိ သုဋ္ဌု မုတ္တော အဟံ။ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သဗြဟ္မစာရိပရိယန္တေဟိ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ။ ယန္နူနာဟံ ပစ္စက္ခေယျန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယန္နူနာ’’တိ ပရိဝိတက္ကဒဿနေ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သစာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျံ, သာဓု ဝတ မေ သိယာ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပစ္စက္ခိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပစ္စက္ခိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇာတောမှီ’’တိ ဝါ ‘‘အမှီ’’တိ ဝါ ဧဝံဘူတာနံ ဂဟဏံ။ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ‘ဂိဟီ’တိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘သဉ္ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, အရိယကေန ဝါ ဝဒတိ, မိလက္ခကေန ဝါ။ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ဝုတ္တေ ယဿ ဝဒတိ, သစေ သော ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ‘‘ဥပါသကော’’တိအာဒီသု သတ္တသု ပဒေသု။ ဧတ္ထ စ အရိယကံ နာမ မာဂဓဝေါဟာရော။ မိလက္ခကံ နာမ အနရိယကော အန္ဓဒမိဠာဒိ။
အက္ခရလိခနန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ အညေသံ ဒဿနတ္ထံ အက္ခရလိခနံ။ အဓိပ္ပါယဝိညာပကော အင်္ဂုလိသင်္ကောစနာဒိကော ဟတ္ထဝိကာရော ဟတ္ထမုဒ္ဒါ, ဟတ္ထသဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘န ဘုဉ္ဇမာနော သဗ္ဗံ ဟတ္ထံ မုခေ ပက္ခိပိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁၈) ဝိယ။ တသ္မာ အဓိပ္ပါယဝိညာပကဿ အင်္ဂုလိသင်္ကောစနာဒိနော ဟတ္ထဝိကာရဿ ဒဿနံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၁။)ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဒဿနန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၁) ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန သီသကမ္ပနဒဿနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋာနန္တိ ဧတ္ထ ဥမ္မတ္တကောတိ ပိတ္တုမ္မတ္တကော။ ခိတ္တစိတ္တောတိ ယက္ခေဟိ ကတစိတ္တဝိက္ခေပေါ, ယက္ခုမ္မတ္တကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘိန္နံ ပန ဝိသေသော အနာပတ္တိဝါရေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဝေဒနာဋ္ဋောတိ ဗလဝတိယာ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော မုစ္ဆာပရေတော, တေန ဝိပ္ပလပန္တေန ပစ္စက္ခာတာပိ အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ မနုဿဇာတိကော ဟောတီတိ သဘာဂေါ ဝါ ဝိသဘာဂေါ ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဝိညူ ယောကောစိ မနုဿော ဟောတိ။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋဒေဝတာတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဂဟဏံ။ တတြ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋတိရစ္ဆာနဂတာနံ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာပိ အဇာနနဘာဝေန အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ ဒေဝတာယ ပန သန္တိကေ အတိခိပ္ပံ ဇာနနဘာဝေန။ ဒေဝတာ နာမ မဟာပညာ တိဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကာ အတိခိပ္ပံ ဇာနန္တိ, စိတ္တဉ္စ နာမေတံ လဟုပရိဝတ္တံ, တသ္မာ ‘‘စိတ္တလဟုကဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တဝသေနေဝ မာ အတိခိပ္ပံ ဝိနာသော အဟောသီ’’တိ ဒေဝတာယ သန္တိကေ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ပဋိက္ခိပိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န စ ဥမ္မတ္တကာဒီနံ အညတရော’’တိ။ ဒူတေန ဝါတိ ‘‘မမ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ကထေဟီ’’တိ မုခသာသနဝသေန ဒူတေန ဝါ။ ပဏ္ဏေန ဝါတိ ပဏ္ဏေ လိခိတွာ ပဟိဏဝသေန ပဏ္ဏေန ဝါ။
သစေ တေ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ဇာနန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဝဇ္ဇနသမယေတိ အတ္ထာဘောဂသမယေ။ ဣမိနာ တံ ခဏံယေဝ ပန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဒုဇ္ဇာနန္တိ ဒဿေတိ။ ဝစနာနန္တရမေဝါတိ ဝစနဿ အနန္တရမေဝ, အာဝဇ္ဇနသမယေဝါတိ အတ္ထော။ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန စိရေန ဇာနနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ အနဘိရတိယာ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကိစ္ဆဇီဝိကံ ပတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘အဇ္ဇ ယာမိ, သွေ ယာမိ, ဣတော ယာမိ, ဧတ္ထ ယာမီ’’တိ ဥဒ္ဓံ ကဏ္ဌံ ကတွာ ဝိဟရမာနော ဝိက္ခိတ္တော, အနေကဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အနဘိရတော သာမညာ စဝိတုကာမော’’တိအာဒီနံ (ပါရာ။ ၄၅) ဥပလက္ခဏံ။ ယေန ကေနစိ…ပေ… ဇာနန္တီတိ သစေ တေ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတီ’’တိ ဝါ ‘‘အနဘိရတော’’တိ ဝါ ‘‘သာမညာ စဝိတုကာမော’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ဇာနန္တိ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၂။)ဥပရိ အဘူတာရောစနဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကာမဒုဋ္ဌဒေါသဘူတာရောစနသိက္ခာပဒါနိ စ ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ, အာဝဇ္ဇနသမယေ ဉာတေ ဧဝ သီသံ ဧန္တိ။ ‘‘ကိံ အယံ ဘဏတီ’’တိ ကင်္ခတာ စိရေန ဉာတေ သီသံ န ဧန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အထ အပရဘာဂေ’’တိအာဒိ။ အထ ဒွိန္နံ ဌိတဋ္ဌာနေ ဒွိန္နမ္ပိ နိယမေတွာ ‘‘ဧတေသံ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ, တေသု ဧကသ္မိံ ဇာနန္တေပိ ဒွီသု ဇာနန္တေသုပိ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧဝံ သမ္ဗဟုလေသုပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တဿ ဝစနာနန္တရ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန နယေန။ ယော ကောစိ မနုဿဇာတိကောတိ အန္တမသော နဝကမ္မိကံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ မနုဿော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ –
‘‘သစေ ပန အနဘိရတိယာ ပီဠိတော သဘာဂေ ဘိက္ခူ ပရိသင်္ကမာနော ‘ယော ကောစိ ဇာနာတူ’တိ ဥစ္စာသဒ္ဒံ ကရောန္တော ‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’တိ ဝဒတိ, တဉ္စ အဝိဒူရေ ဌိတော နဝကမ္မိကော ဝါ အညော ဝါ သမယညူ ပုရိသော သုတွာ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတော အယံ သမဏော ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတိ, သာသနတော စုတော’တိ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁)။
သစေ ဝစနတ္ထံ ဉတွာပိ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ, အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ သစေ ပန ဝစနတ္ထံ အဇာနိတွာပိ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတီ’’တိ ဝါ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဒဝါယပီတိ ကီဠာဓိပ္ပါယေနပိ။ စိတ္တာဒီနံ ဝါ ဝသေနာတိ စိတ္တာဒီနံ ဝါ ဆဠင်္ဂါနံ ဝသေန။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘စိတ္တံ ခေတ္တဉ္စ ကာလော စ, ပယောဂေါ ပုဂ္ဂလော တထာ၊
ဝိဇာနနန္တိ သိက္ခာယ, ပစ္စက္ခာနံ ဆဠင်္ဂိက’’န္တိ။
သဗ္ဗသော ဝါ ပန အပစ္စက္ခာနေနာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒီသု ယေန ယေန ပရိယာယေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, တတော ဧကဿပိ ပစ္စက္ခာနဿ အဘာဝေန။ ဣမိနာ ပန ‘‘ဣဒံ ပဒံ သာဝေဿာမိ, သိက္ခံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပါဒဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဿ ဟိ ဧဝရူပေါ စိတ္တုပ္ပါဒေါ နတ္ထိ, သော သဗ္ဗသော န ပစ္စက္ခာတိ နာမာတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိသိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ။ အတ္ထဘူတံ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ, ဧဝမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စေဝ ဟောတိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၃။)သိက္ခာ စ ပစ္စက္ခာတာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၃) ဝုတ္တေဟိ ယေဟိ ဝစနေဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စေဝ ဟောတိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စ, တံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိကံ အတ္ထဘူတံ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိမှိ ပန ဝုတ္တေ သိက္ခာပရိပူရဏေ ဒုဗ္ဗလဘာဝဿာပိ ဂမျမာနတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဣဒံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အတ္ထဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ယန္နူနာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိအာဒိကံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယေန ဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စေဝ ဟောတိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စ, တဒေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ အတ္ထဘူတံ။ ယေန ပန ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မမေဝ ဟောတိ, န သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ, န တံ တဿ အတ္ထဘူတန္တိ။
ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိယာ မိထုနာနံ အယန္တိ ‘‘မေထုနော’’တိ ဓမ္မောဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေနာတိ ရာဂဿ ပရိယုဋ္ဌာနေန, မေထုနရာဂဿ ပဝတ္တိယာ ပရိယောနဒ္ဓစိတ္တတာယာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ အဇ္ဈာစာရော။ ‘‘ပလမ္ဗတေ ဝိလမ္ဗတေ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပသဂ္ဂဿ ကောစိ အတ္ထဝိသေသော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သေဝေယျာ’’တိ။ အဇ္ဈာပဇ္ဇေယျာတိ အဘိဘုယျ ပဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗန္တိမေနာတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိ…ပေ… စာတုမဟာရာဇိကမနုဿိတ္ထိနာဂဂရုဠမာဏဝိကာဒီနံ သဗ္ဗာသံ အန္တိမေန။ တိရစ္ဆာနဂတာယာတိ တိရစ္ဆာနေသု ဥပ္ပန္နာယ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိဝသေနာ’’တိ။ ပါရာဇိကာယ ဝတ္ထုဘူတာ ဧဝ စေတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ, န သဗ္ဗာ။ တတြာယံ ပရိစ္ဆေဒေါ –
‘‘အပဒါနံ အဟိမစ္ဆာ, ဒွိပဒါနဉ္စ ကုက္ကုဋီ၊
စတုပ္ပဒါနံ မဇ္ဇာရီ, ဝတ္ထု ပါရာဇိကဿိမာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅)
တတ္ထ အဟိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ အဇဂရဂေါနသာဒိဘေဒါ ဒီဃဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တသ္မာ ဒီဃဇာတီသု ယတ္ထ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ အညတရသ္မိံ သက္ကာ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေတုံ, သာ ပါရာဇိကဝတ္ထု, အဝသေသာ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ မစ္ဆကစ္ဆပမဏ္ဍူကာဒိဘေဒါ ဩဒကဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဒီဃဇာတိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပတင်္ဂမုခမဏ္ဍူကာ နာမ ဟောန္တိ, တေသံ မုခသဏ္ဌာနံ မဟန္တံ, ဆိဒ္ဒံ အပ္ပကံ, တတ္ထ ပဝေသနံ နပ္ပဟောတိ, မုခသဏ္ဌာနံ ပန ဝဏသင်္ခေပံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ တံ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၄။)ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ ကာကကပေါတာဒိဘေဒါ ပက္ခိဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဇ္ဇာရိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ ရုက္ခသုနခမင်္ဂုသဂေါဓာဒိဘေဒါ စတုပ္ပဒဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပါရာဇိကော ဟောတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅) ပရာဇိတော ဟောတိ ပရာဇယံ အပန္နော။ အယဉှိ ပါရာဇိကသဒ္ဒေါ သိက္ခာပဒါပတ္တိပုဂ္ဂလေသု ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, အာနန္ဒ, အနဝကာသော, ယံ တထာဂတော ဝဇ္ဇီနံ ဝါ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာနံ ဝါ ကာရဏာ သာဝကာနံ ပါရာဇိကံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ သမူဟနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃) ဧဝံ သိက္ခာပဒေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၇) ဧဝံ အာပတ္တိယံ။ ‘‘န မယံ ပါရာဇိကာ, ယော အဝဟဋော, သော ပါရာဇိကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၅) ဧဝံ ပုဂ္ဂလေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၄) ပန ဓမ္မေ ဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ကတ္ထစိ အာပတ္တိ, ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒမေဝ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ သော ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ သိက္ခာပဒံ ယော တံ အတိက္ကမတိ, တံ ပရာဇေတိ, တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပတ္တိ ပန ယော နံ အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ, တံ ပရာဇေတိ, တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ ပရာဇိတော ပရာဇယမာပန္နော, တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ပုဂ္ဂလော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာပိ ဣဒံ ဒဿေတိ – ‘‘ပရာဇိတသဒ္ဒေ ဥပသဂ္ဂဿ ဝုဒ္ဓိံ ကတွာ, တ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။
အပလောကနာဒိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သံဃကမ္မံ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟိ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ဧကကမ္မံ နာမ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဧကုဒ္ဒေသသမသိက္ခတာနံ ဂဟဏံ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိဓောပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကတော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ဧကုဒ္ဒေသော နာမ။ နဟာပိတပုဗ္ဗကာဒီနံ ဝိယ ဩဒိဿ အနုညာတံ ဌပေတွာ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမ။ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၅။)ဧတေသု ဧကကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ, န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ, တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧကကမ္မာဒိကော တိဝိဓောပိ သံဝါသော နာမာတိ အာဟ ‘‘သော စ ဝုတ္တပ္ပကာရော သံဝါသော တေန ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ နတ္ထိ, တေန ကာရဏေန သော ပါရာဇိကော ပုဂ္ဂလော ‘အသံဝါသော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅)။
ဣဒါနိ ယသ္မာ န ကေဝလံ မနုဿိတ္ထိယာ ဧဝ နိမိတ္တံ ပါရာဇိကဝတ္ထု, အထ ခေါ အမနုဿိတ္ထိတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနမ္ပိ။ န စ ဣတ္ထိယာ ဧဝ။ အထ ခေါ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကပဏ္ဍကပုရိသာနမ္ပိ, တသ္မာ တေ သတ္တေ, တေသဉ္စ ယံ ယံ နိမိတ္တံ ဝတ္ထု ဟောတိ, တံ တံ နိမိတ္တံ, တတ္ထ စ ယထာ ပဋိသေဝန္တော ပါရာဇိကော ဟောတိ, တဉ္စ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ တေသူတိ ယေ တိံသမဂ္ဂါ ဝုတ္တာ, တေသု။ အတ္တနော ဝါတိ လမ္ဗိမုဒုပိဋ္ဌိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သန္ထတဿ ဝါတိ ယေန ကေနစိ ဝတ္ထေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ဝါကပဋ္ဋေန ဝါ စမ္မေန ဝါ တိပုသီသာဒီနံ ပဋ္ဋေန ဝါ ပလိဝေဌေတွာ, အန္တော ဝါ ပဝေသေတွာ ပဋိစ္ဆန္နဿ။ အက္ခာယိတဿ ဝါတိ သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ အက္ခာဒိတဿ။ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတဿာတိ ယာဝ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတော နာမ န ဟောတိ, ဧဝံ အက္ခာယိတဿ။ အလ္လောကာသေတိ တိန္တောကာသေ။ သန္ထတန္တိ တေသံယေဝ ဝတ္ထာဒီနံ ယေန ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – န ဟေတ္ထ အနုပါဒိန္နကံ အနုပါဒိန္နကေန ဆုပတိ, မုတ္တိ အတ္ထိ, အထ ခေါ ဥပါဒိန္နကေန ဝါ အနုပါဒိန္နကံ ဃဋ္ဋိယတု, အနုပါဒိန္နကေန ဝါ ဥပါဒိန္နကံ, အနုပါဒိန္နကေန ဝါ အနုပါဒိန္နကံ, ဥပါဒိန္နကေန ဝါ ဥပါဒိန္နကံ။ သစေ ယတ္တကေ ပဝိဋ္ဌေ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, တတ္တကံ သေဝနစိတ္တေန ပဝေသေတိ, သဗ္ဗတ္ထာယံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပန္နော နာမ ဟောတီတိ။
ဧဝံ သေဝနစိတ္တေနေဝ ပဝေသေန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တံ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တူပက္ကမေနေဝ, ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ။ တတြာပိ သာဒိယန္တဿေဝ အာပတ္တိ ပဋိသေဝနစိတ္တသမင်္ဂိဿ, န ဣတရဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရေနာတိ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာဒိနာ ယေန ကေနစိ အညေန။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဋ္ဌိတဥဒ္ဓရဏေသူတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂတော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈) ယာဝ မူလာ ပဝေသနံ ပဝေသနံ နာမ။ အင်္ဂဇာတဿ ယတ္တကံ ဌာနံ ပဝေသနာရဟံ, တတ္တကံ အနဝသေသတော ပဝိဋ္ဌံ ပဝိဋ္ဌံ နာမ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၆။)ဧဝံ ပဝိဋ္ဌဿ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘတော အန္တရာ ဌိတကာလော ဌိတံ နာမ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန မာတုဂါမဿ သုက္ကဝိသဋ္ဌိံ ပတွာ သဗ္ဗထာ ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌိတကာလံ သန္ဓာယ ‘‘သုက္ကဝိသဋ္ဌိသမယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ ယာဝ အဂ္ဂါ နီဟရဏကာလော။ သာဒိယတီတိ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယောတိ အဒိန္နာဒါနာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ သိက္ခာပဒေဟိ အသာဓာရဏော ဝိနိစ္ဆယော။
သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယတ္ထန္တိ ပရိဝါရဝသေန သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယတ္ထံ။ မာတိကာတိ မာတာ, ဇနေတ္တီတိ အတ္ထော။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ ပညာပီယတီတိ ပညတ္တိ, တဿာ ပကာရော ပညတ္တိဝိဓိ အင်္ဂေတိ ဂမေတိ ဉာပေတီတိ အင်္ဂံ, ကာရဏံ။ သမုဋ္ဌဟန္တိ အာပတ္တိယော ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ, ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ, တဿ ဝိဓိ သမုဋ္ဌာနဝိဓိ။ ဝဇ္ဇကမ္မပ္ပဘေဒဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပဘေဒသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဝဇ္ဇပ္ပဘေဒံ, ကမ္မပ္ပဘေဒဉ္စာ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။
ပညတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ပညတ္တိဋ္ဌပနဿ ဌာနံ, သိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တိဒေသောတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလောတိ ဧတ္ထ အာဒိကမ္မိကောယေဝ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလော နာမ ယံ ယံ အာရဗ္ဘ တံ တံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ, သော သော ပုဂ္ဂလောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘သုဒိန္နော ဓနိယော သမ္ဗဟုလာ ဝဂ္ဂုမုဒန္တိကာ၊
သေယျသကော ဥဒါယိ စာ-ဠဝကာ ဆန္နမေတ္တိယာ။
‘‘ဒေဝဒတ္တဿဇိပုနဗ္ဗသု-ဆဗ္ဗဂ္ဂိယောပနန္ဒညတရောပိ စ၊
ဟတ္ထကော စာနုရုဒ္ဓေါ စ, သတ္တရသ စူဠပန္ထကော။
‘‘ဗေလဋ္ဌသီသော စာနန္ဒော, သာဂတောရိဋ္ဌနာမကော၊
နန္ဒတ္ထေရေန တေဝီသ, ဘိက္ခူနံ အာဒိကမ္မိကာ။
‘‘သုန္ဒရီနန္ဒာ ထုလ္လနန္ဒာ, ဆဗ္ဗဂ္ဂိယညတရာပိ စ၊
စဏ္ဍကာဠီ သမ္ဗဟုလာ, ဒွေ စ ဘိက္ခုနိယော ပရာ၊
ဘိက္ခုနီနံ တု သတ္တေဝ, ဟောန္တိ တာ အာဒိကမ္မိကာ’’တိ။
တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ယံ ယံ သုဒိန္နာဒိကံ ပုဂ္ဂလံ အာရဗ္ဘ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပညတ္တီတိ ပဌမပညတ္တိ။ ပဌမပညတ္တိယာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၇။)ပစ္ဆာ ဌပိတာ ပညတ္တိ အနုပညတ္တိ။ အနုပ္ပန္နေ ဒေါသေ ဌပိတာ ပညတ္တိ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ မဇ္ဈိမဒေသေ စေဝ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စာတိ သဗ္ဗေသု ပဒေသေသု ဌပိတာ ပညတ္တိ သဗ္ဗတ္ထပညတ္တိ။ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ဌပိတာ ပညတ္တိ ပဒေသပညတ္တိ။ ဘိက္ခူနဉ္စေဝ ဘိက္ခုနီနဉ္စ သာဓာရဏဘူတာ ပညတ္တိ သာဓာရဏပညတ္တိ။ သုဒ္ဓဘိက္ခူနမေဝ, သုဒ္ဓဘိက္ခုနီနံ ဝါ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ အသာဓာရဏပညတ္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပညတ္တိ ဥဘတောပညတ္တိ။ ဝိနယဓရပဉ္စမေနာတိ အနုဿာဝနကာစရိယပဉ္စမေန။ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာတိ စတုပ္ပဋလတော ပဋ္ဌာယ ကတာ ဥပါဟနာ, န ဧကဒွိတိပဋလာ။ စမ္မတ္ထရဏန္တိ အတ္ထရိတဗ္ဗံ စမ္မံ။ ဧတေသံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ပဒေသပညတ္တိ နာမာတိ ဧတေသံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ပညတ္တိ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ပညတ္တာတိ ပဒေသပညတ္တိ နာမ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ယထာဝုတ္တဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ အာပတ္တိ ဟောတိ, န ပစ္စန္တိမဇနပဒေ, တသ္မာ ပဒေသပညတ္တီတိ အတ္ထော။ ဓုဝနှာနံ ပဋိက္ခေပမတ္တန္တိ နိစ္စနဟာနပ္ပဋိသေဓနမေဝ။ ဧတ္ထ စ မတ္တသဒ္ဒေန အညာနိ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ ပဋိက္ခိပတိ။ တာနိ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၅၉) စမ္မက္ခန္ဓကေ အာဂတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော အညာ ပဒေသပညတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သဗ္ဗာနီတိ တတော အဝသေသာနိ သဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မဝသေန ဘိက္ခုနီနံယေဝ အာဂတာ, ယသ္မာ စ ဓုဝနှာနံ ပဋိက္ခေပမတ္တံ ဌပေတွာ ပါတိမောက္ခေ သဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနိ သဗ္ဗတ္ထပညတ္တိယေဝ ဟောန္တိ, ယသ္မာ စ သာဓာရဏပညတ္တိဒုကဉ္စ ဧကတောပညတ္တိဒုကဉ္စ ဗျဉ္ဇနမတ္တံ နာနံ, အတ္ထတော ဧကံ, တသ္မာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု သိက္ခာပဒေသု။ အာပတ္တိဘေဒေါ ဟေတ္ထ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တီတိ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂါဒိဝသေန အာပတ္တိဘေဒေါ’’တိ။ သီလအာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီနန္တိ ဧတ္ထ ပဌမာ ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သီလဝိပတ္တိ နာမ, အဝသေသာ ပဉ္စ အာစာရဝိပတ္တိ နာမ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ စ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိ စ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိ နာမ, အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနိ ဆ သိက္ခာပဒါနိ အာဇီဝဝိပတ္တိ နာမ, ဣတိ ဣမာသံ သီလအာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီနံ အညတရာတိ အတ္ထော။
န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ယာနိ သိက္ခာပဒသမုဋ္ဌာနာနီတိပိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ ဧတာနိ ဟိ ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိယာ သမုဋ္ဌာနာနိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၈။)န သိက္ခာပဒဿ, ဝေါဟာရသုခတ္ထံ ပနေဝံ ဝုစ္စန္တီတိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု သမုဋ္ဌာနေသု။ တေသူတိ သစိတ္တကာစိတ္တကေသု။ ဧကံ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဧတိဿာတိ ဧကသမုဋ္ဌာနာ, ဧကေန ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဧကသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ဒွိသမုဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
သမုဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမုဋ္ဌာနသီသဝသေန။ ပဌမပါရာဇိကံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာ။ တထာ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီသုပိ။
သယံ ပထဝိခဏနေ ကာယေန, ပရေ အာဏာပေတွာ ခဏာပနေ ဝါစာယ စ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘ပထဝိခဏနာဒီသု ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ ပဌမကထိနာပတ္တိ ကာယဝါစတော ကတ္တဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ အကရောန္တဿ ဟောတိ, နော ကရောန္တဿာတိ အာဟ ‘‘ပဌမကထိနာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ။ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ တဿာ ဟတ္ထတော စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ, ပရိဝတ္တကံ အဒေန္တဿ စ ဟောတီတိ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ။ ‘‘သိယာ ကရောန္တဿာ’’တိအာဒီသု သိယာတိ ‘‘သိယာ ခေါ ပန တေ ဗြာဟ္မဏ ဧဝမဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ကဒါစီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော။ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ သိယာ ကိရိယာ ဂဟဏေန အာပဇ္ဇနတော, သိယာ အကိရိယာ ပဋိက္ခေပဿ အကရဏတောတိ အာဟ ‘‘ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ။ ကုဋိကာရာပတ္တိ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကန္တကရဏေ ကရောန္တဿ သိယာ, အဒေသာပေတွာ ပန ပမာဏာတိက္ကန္တကရဏေ ပမာဏယုတ္တံ ဝါ ကရောန္တဿ စ အကရောန္တဿ စ သိယာတိ အာဟ ‘‘ကုဋိကာရာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ။
သညာယ အဘာဝေန ဝိမောက္ခော အဿာတိ သညာဝိမောက္ခောတိ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယတော ဝီတိက္ကမသညာယာ’’တိအာဒိ။ ဣတရာ နာမ ယတော ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန န မုစ္စတိ, သာ ဣတရသဒ္ဒဿ ဝုတ္တပ္ပဋိယောဂိဝိသယတ္တာ။ ယာ အစိတ္တကေန ဝါ သစိတ္တကမိဿကေန ဝါ သမုဋ္ဌာတီတိ ယာ အာပတ္တိ ကဒါစိ အစိတ္တကေန ဝါ ကဒါစိ သစိတ္တကမိဿကေန ဝါ သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတိ။ ဧတ္ထ စ သညာဒုကံ အနာပတ္တိမုခေန ဝုတ္တံ, သစိတ္တကဒုကံ အာပတ္တိမုခေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၈၉။)ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတီတိ ယဿာ သစိတ္တကာယ အာပတ္တိယာ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, ယဿာ စ သစိတ္တကာစိတ္တကသင်္ခါတာယ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကာယ အာပတ္တိယာ ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, အယံ လောကဝဇ္ဇာ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ သစိတ္တကာစိတ္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကဿ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘သုရာပါနသ္မိဉှိ ‘သုရာ’တိ ဝါ ‘န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘န ဝဋ္ဋတီတိ ဝါ ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿာပိ လောကဝဇ္ဇဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယဿာ ပန ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါ’’တိ နိယမော နတ္ထိ, သာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ တဿာ ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ သိယာ ကုသလံ, သိယာ အကုသလံ, သိယာ အဗျာကတန္တိ ‘‘အကုသလမေဝါ’’တိ နိယမော နတ္ထိ။ ဥဘယတ္ထ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ကာယဒွါရေ, ဝစီဒွါရေ စာတိ ဥဘယတ္ထ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ အာပတ္တိ, တာ ပန အဒိန္နာဒါနာဒယော။ ‘‘မနောဒွါရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနာဒီသု အာပတ္တိသမ္ဘဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အကုသလစိတ္တော ဝါ အာပဇ္ဇတီတိ ပါရာဇိကသုက္ကဝိသဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမပါရိစရိယဒုဋ္ဌဒေါသသံဃဘေဒပ္ပဟာရဒါနတလသတ္တိကာဒိဘေဒံ အာပတ္တိံ အကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ပဒသောဓမ္မံ ဝါစေန္တော, မာတုဂါမဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောတိ ဧဝရူပံ အာပတ္တိံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ။ အသဉ္စိစ္စသဟသေယျာဒိံ အဗျာကတစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ။ ယံ အရဟာ အာပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗံ အဗျာကတစိတ္တောဝ အာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာဗျာကတစိတ္တော ဝါ’’တိ။
ဒုက္ခဝေဒနာသမင်္ဂီ ဝါတိ ဒုဋ္ဌဒေါသာဒိဘေဒံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဒုက္ခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ မေထုနဓမ္မာဒိဘေဒံ ပန သုခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ ယံ သုခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ, တံယေဝ မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ အာပဇ္ဇန္တော အဒုက္ခမသုခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရဝေဒနာဒွယသမင်္ဂီ ဝါ’’တိ။ ဣဒမ္ပိ စ တိကဒွယံ ယေဘုယျဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၀။)နိပဇ္ဇိတွာ နိရောဓသမာပန္နော ဟိ အစိတ္တကော အဝေဒနော သဟသေယျာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ အနိယမေန ဝုတ္တံ, ဝိသေသော ပနေတ္ထ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဟိ ဝိသေသာဘိဓာနနိမိတ္တာဘျူပဂမေဝ ယုဇ္ဇတိ။ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တီဏိ စိတ္တာနီတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတာနံ ဝသေန ပဒသောဓမ္မာဒီသု တီဏိ စိတ္တာနိ။
ဣဒါနိ တံ ယထာဝုတ္တနိဒါနာဒိဝေဒနာတ္တိကပရိယောသာနံ သတ္တရသပ္ပကာရံ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ယောဇေတုံ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒေ။ ဝေသာလိယန္တိ ဧဝံနာမကေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဝတ္တဝေါဟာရေ နဂရေ။ တဉှိ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ပါကာရပရိက္ခေပဝဍ္ဎနေန ဝိသာလီဘူတတ္တာ ‘‘ဝေသာလီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမ္ပိ စ နဂရံ သဗ္ဗညုတံ သမ္ပတ္တေယေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သဗ္ဗာကာရဝေပုလ္လတ္တံ ပတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ စ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ စ ဒွေ အနုပညတ္တိယောတိ မက္ကဋိဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထူနံ ဝသေန ဝုတ္တာ။ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ စ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ စ ဣမာ ဒွေ အနုပညတ္တိယော။ အာပတ္တိကရာ စ ဟောတီတိ ပဌမပညတ္တိတော ဝိသုံယေဝါပတ္တိကရာ စ ဟောတိ။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယာတိ အညဝါဒကသိက္ခာပဒါဒီသု ‘‘ဝိဟေသကေ’’တိအာဒိကာ (ပါစိ။ ၉၈) ဝိယာတိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဥဇ္ဈာပနကဿ ပရိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ဟိ အညဝါဒကာဒိတော ဝိသုံယေဝ ဝိဟေသကာဒီသုပိ ပါစိတ္တိယံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ရောပိတေ ဝိဟေသကေ သံဃမဇ္ဈေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝါ အာပတ္တိယာ ဝါ အနယုဉ္ဇိယမာနော တံ နကထေတုကာမော တံ နဥဂ္ဃါဋေတုကာမော တုဏှီဘူတော သံဃံ ဝိဟေသေတိ, အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၀၀)။ သုပိနန္တေ ဝိဇ္ဇမာနာပိ မောစနဿာဒစေတနာ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ အနာပတ္တိကရာတိ အာဟ ‘‘အညတြ သုပိနန္တာတိအာဒိကာ ဝိယာ’’တိ။ တထာ ဟိ ထိနမိဒ္ဓေန အဘိဘူတတ္တာ သုပိနေ စိတ္တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ, စိတ္တဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ ဩပက္ကမနကိရိယာပဝတ္တနိကာပိ စေတနာ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, စေတနာ, သာ စ ခေါ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၅), တသ္မာ ‘‘အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ အယံ အနုပညတ္တိ အနာပတ္တိကရာ ဇာတာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အညတြ အဓိမာနာ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ ၁၉၇) သင်္ဂဏှာတိ။ အဒိန္နာဒါနာဒီသု ဝိယာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၁။)အဒိန္နာဒါနာဒီသု ‘‘အရညာ ဝါ’’တိအာဒိကာ (ပါရာ။ ၉၁) ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အာဒိသဒ္ဒေန ပဌမပါရာဇိကာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘တဉ္စ ခေါ ဂါမေ, နော အရညေ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၉၀) နယေန လေသံ ဩဍ္ဍေန္တာနံ လေသပိဒဟနတ္ထံ ‘‘အရညာ ဝါ’’တိအာဒိကာ အနုပညတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကရာဝ ဟောတိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နနု, အာဝုသော, တထေဝေတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၀) ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တံ။
ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂေတိ ‘‘မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေနာ’’တိအာဒိနာ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တပ္ပကာရေ တိံသမဂ္ဂေ။ ဣမဿ ပန ‘‘ဆိန္နေ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တစာဒီနိ အနဝသေသေတွာတိ နိမိတ္တပ္ပဒေသေ ဗဟိ ဌိတာနိ ဆဝိစမ္မာနိ အနဝသေသေတွာ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနမတ္တံ ပညာယတီတိ နိမိတ္တမံသဿ ပန အဗ္ဘန္တရေ ဆဝိစမ္မဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ စမ္မခိလန္တိ စမ္မက္ခဏ္ဍံ။ ‘‘ဥဏ္ဏိဂဏ္ဍော’’တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၅) ဝဒန္တိ။ တဉှိ နိမိတ္တေ ဇာတတ္တာ နိမိတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သေဝနစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိက’’န္တိ။ သေဝနစိတ္တေတိ မေထုနသေဝနစိတ္တေ။ ကာယသံသဂ္ဂသေဝနစိတ္တေ ပန သတိ သံဃာဒိသေသောဝ။ နဋ္ဌော ကာယပ္ပသာဒေါ ဧတ္ထာတိ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ, သုက္ခပီဠကံ ဝါ မတစမ္မံ ဝါတိ အတ္ထော။ မတေ အက္ခာယိတေ, ယေဘုယျေန အက္ခာယိတေ စ ပါရာဇိကာပတ္တိဝစနတော (ပါရာ။ ၆၁) ပန နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒေပိ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ပဝေသေန္တဿ ပါရာဇိကာပတ္တိယေဝ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနမတ္တမ္ပိ အနဝသေသေတွာတိ နိမိတ္တာကာရေန ဌိတံ ယထာဝုတ္တနိမိတ္တမံသာဒိမ္ပိ အနဝသေသေတွာ။ ဝဏသင်္ခေပဝသေနာတိ ဝဏသင်္ဂဟဝသေန။ ဝဏေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ‘‘အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဣမဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ သုတ္တေ ဒွီသု သမ္ဘိန္နဝဏေသု ဧကေန ဝဏေန ပဝေသေတွာ ဒုတိယေန နီဟရန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဣမဿ သတ္တဿ အနုလောမဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဝဏသင်္ခေပေ ထုလ္လစ္စယံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၆)။ မနုဿာနံ ပန အက္ခိအာဒယောပိ ဝဏသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝဏေန ဧကပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသံ ဝဏသင်္ဂဟော ‘‘နဝဒွါရော မဟာဝဏော’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၆။၁) ဧဝမာဒိသုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ မနုဿာနန္တိ ဣတ္ထိပုရိသပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကဝသေန စတုဗ္ဗိဓာနံ မနုဿာနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၂။)ဝတ္ထိကောသေသူတိ ဝတ္ထိပုဋေသု ပုရိသာနံ အင်္ဂဇာတကောသေသု။ ဟတ္ထိအဿာဒီနဉ္စ တိရစ္ဆာနာနန္တိ ဟတ္ထိအဿဂေါဏဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ တိရစ္ဆာနဂတာနံ။ တိရစ္ဆာနာနံ ပနာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ။ သဗ္ဗေသန္တိ ယထာဝုတ္တမနုဿာဒီနံ သဗ္ဗေသံ။
ဧဝံ ဇီဝမာနကသရီရေ လဗ္ဘမာနံ အာပတ္တိဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မတသရီရေ လဗ္ဘမာနံ အာပတ္တိဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘မတသရီရေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမုခမဂ္ဂါနံ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ဌပေတွာ ယဒါ အပရေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ခါဒိတာ, တဒါ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတံ နာမ ဟောတိ။ န ကုထိတံ ဟောတီတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝေန ကုထိတံ န ဟောတိ, အလ္လန္တိ အတ္ထော။ ယဒါ ပန သရီရံ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဟောတိ ကုထိတံ နီလမက္ခိကသမာကိဏ္ဏံ ကိမိကုလသမာကုလံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဂဠိတပုဗ္ဗကုဏပဘာဝေန ဥပဂန္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀), တဒါ ပါရာဇိကဝတ္ထုဉ္စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုဉ္စ ဝိဇဟတိ, ဒုက္ကဋဝတ္ထုမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကုထိတေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ကုထိတေတိ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝပ္ပတ္တေ။ ဤဒိသေ ဟိ သရီရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပက္ကမတော ဒုက္ကဋံ။ တထာ ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၃) ဝိဝဋ္ဋေ မုခေ စတ္တာရိ ပဿာနိ, တာလုကဉ္စ အပ္ဖုသန္တံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ သစေ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ဥဘယပဿေဟိ ဝါ ဆုပန္တံ ပဝေသေတိ, ပါရာဇိကံ။ စတူဟိ ပဿေဟိ အစ္ဆုပန္တံ ပဝေသေတွာ အဗ္ဘန္တရေ တာလုကံ ဆုပတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ ဗဟိ နိက္ခန္တဇိဝှါယ ဝါ ဒန္တေသု ဝါ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇီဝမာနကသရီရေပိ ဗဟိ နိက္ခန္တဇိဝှါယ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ယဒိ ပန ဗဟိ ဇိဝှါယ ပလိဝေဌေတွာ အန္တောမုခံ ပဝေသေတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ ယဒိ ပန ဒန္တာ သုဖုသိတာ, အန္တောမုခေ ဩကာသော နတ္ထိ, ဒန္တာ စ ဗဟိ ဩဋ္ဌမံသေန ပဋိစ္ဆန္နာ, တတ္ထ ဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌံ အလ္လောကာသံ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ ဥပ္ပါဋိတေ ပန ဩဋ္ဌမံသေ ဒန္တေသုယေဝ ဥပက္ကမန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ယောပိ ဒန္တော ဗဟိ နိက္ခမန္တော တိဋ္ဌတိ, န သက္ကာ ဩဋ္ဌေဟိ ပိဒဟိတုံ, တတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
ဝေဒနာယ အဋ္ဋော ပီဠိတော ဝေဒနာဋ္ဋော။ ဥမ္မတ္တကောတိ စေတ္ထ ပိတ္တုမ္မတ္တကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ယော ပိတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၃။)ပိတ္တဝသေနာတိ ဗဒ္ဓပိတ္တဝသေန။ တသ္မိဉှိ ဗဒ္ဓပိတ္တေ ပိတ္တကောသတော စလိတွာ ဗဟိ နိက္ခမန္တေ သတ္တာ ဥမ္မတ္တကာ ဟောန္တိ, ဝိပလ္လတ္ထသညာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဆဍ္ဍေတွာ အသာရုပ္ပစရိယံ စရန္တိ, လဟုကဂရုကာနိ သိက္ခာပဒါနိ မဒ္ဒန္တာပိ န ဇာနန္တိ, ဘေသဇ္ဇကိရိယာယပိ အတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ, ဧဝရူပဿ ဥမ္မတ္တကဿ အနာပတ္တိ။ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ပန လောဟိတံ ဝိယ သဗ္ဗင်္ဂဂတံ, တမှိ ကုပိတေ သတ္တာနံ ကဏ္ဍုကစ္ဆုသရီရကမ္ပာဒီနိ ဟောန္တိ, တာနိ ဘေသဇ္ဇကိရိယာယ ဝူပသမန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗဒ္ဓပိတ္တဝသေနာ’’တိ။ ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တော ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ယက္ခေဟိ ကတစိတ္တဝိက္ခေပေါ ခိတ္တစိတ္တော’’တိ။ ယက္ခာ ကိရ ဘေရဝါနိ အာရမ္မဏာနိ ဒဿေတွာ မုခေန ဟတ္ထံ ပဝေသေတွာ, ဟဒယရူပံ ဝါ မဒ္ဒန္တာ သတ္တေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေ ဝိပလ္လတ္ထသညေ ကရောန္တိ, ဧဝရူပဿ ခိတ္တစိတ္တဿ အနာပတ္တိ။ တေသံ ပန ဥဘိန္နံ အယံ ဝိသေသော – ပိတ္တုမ္မတ္တကော နိစ္စမေဝ ဥမ္မတ္တကော ဟောတိ, ပကတိသညံ န လဘတိ။ ယက္ခုမ္မတ္တကော အန္တရန္တရာ ပကတိသညံ ပဋိလဘတိ။ ဣဓ ပန ပိတ္တုမ္မတ္တကော ဝါ ဟောတု, ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝါ, ယော သဗ္ဗသော မုဋ္ဌဿတိ ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ, အဂ္ဂိမ္ပိ သုဝဏ္ဏမ္ပိ ဂူထမ္ပိ စန္ဒနမ္ပိ ဧကသဒိသံ မဒ္ဒန္တောဝ ဝိစရတိ, ဧဝရူပဿ အနာပတ္တိ။ အန္တရန္တရာ ပကတိသညံ ပဋိလဘိတွာ ဉတွာ ကရောန္တဿ ပန အာပတ္တိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ စ ဧတေသ’’န္တိအာဒိ။
အဓိမတ္တဝေဒနာယာတိ အဓိကပ္ပမာဏာယ ဒုက္ခဝေဒနာယ။ အာဒိကမ္မေ နိယုတ္တော အာဒိကမ္မိကော, ယော စ အာဒိကမ္မေ နိယုတ္တော, သော တသ္မိံ ကမ္မေ အာဒိဘူတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယော’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန သုဒိန္နတ္ထေရော အာဒိကမ္မိကော, တဿ အနာပတ္တိ။ အဝသေသာနံ မက္ကဋိသမဏဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒီနံ အာပတ္တိယေဝ။ ပဋိပါဒနံ သမ္ပာဒနံ။ ကရောန္တောယေဝ ဟိ တံ အာပဇ္ဇတီတိ ကိရိယံ။ ဣဒံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၆) ပန ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ မေထုနဓမ္မေ ပရူပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တဿ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဘာဝတော။ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တာယ ဟိ ကာမသညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ, အသာဒိယန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ မေထုနစိတ္တေနေဝ နံ အာပဇ္ဇတိ, န ဝိနာ စိတ္တေနာတိ သစိတ္တကံ။ ရာဂဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော လောကဝဇ္ဇံ။ ကာယဒွါရေနေဝ သမုဋ္ဌာနတော ကာယကမ္မံ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အင်္ဂမတ္တံ ဟောတိ, န တဿ ဝသေန ကမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၄။)လောဘစိတ္တေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော အကုသလစိတ္တံ။ သုခသမင်္ဂီ ဝါ ဥပေက္ခာသမင်္ဂီ ဝါ အာပဇ္ဇတီတိ ဒွိဝေဒနံ။ နနု သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အာပတ္တိယာ ဟောန္တိ, န သိက္ခာပဒဿ, အထ ကသ္မာ သိက္ခာပဒဿ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘ဣမာနိ စ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ နာမာ’’တိအာဒိ။ အာပတ္တိယာ ဟောန္တီတိ အဇ္ဈာစာရဿ ဟောန္တိ။
မုနနတော အနုမုနနတော မုတိ, ဉာဏံ, တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မုတိမာ, ဉာဏဝါတိ အတ္ထော။
ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု။ ဧကကုဋိကာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ဂါမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဧကကုဋိကာဒိဘေဒေါတိ ယသ္မိံ ဂါမေ ဧကာ ဧဝ ကုဋိ ဧကံ ဂေဟံ သေယျထာပိ မလယဇနပဒေ, အယံ ဧကကုဋိကော ဂါမော နာမ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဒွိကုဋိကောပိ ဂါမော, တိကုဋိကောပိ ဂါမော, စတုက္ကုဋိကောပိ ဂါမော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဘိနဝနိဝိဋ္ဌော ဧကကုဋိကာဒိဂါမော ပန ယာဝ မနုဿာ ပဝိသိတွာ ဝါသံ န ကပ္ပေန္တိ, တာဝ ဂါမသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ ကိံဘူတောတိ အာဟ ‘‘ပရိက္ခိတ္တော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပရိက္ခိတ္တော နာမ ဣဋ္ဌကပါကာရံ အာဒိံ ကတွာ အန္တမသော ကဏ္ဋကသာခါဟိပိ ပရိက္ခိတ္တော။ တဗ္ဗိပရီတော အပရိက္ခိတ္တော။ အမနုဿော နာမ ယော သဗ္ဗသော ဝါ မနုဿာနံ အဘာဝေန ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတော, ယတော ဝါ မနုဿာ ကေနစိ ကရဏီယေန ပုနပိ အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာ, ယတော ပန နိရပေက္ခာ ဟုတွာ ပက္ကမန္တိ, သော ဂါမသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ န ကေဝလံ ဧကကုဋိကာဒိဘေဒေါဝါတိ အာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ ယော ကောစိ သတ္ထောပီတိ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထာဒီသု ယော ကောစိ သတ္ထောပိ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ နိဂမနဂရာနိ ဝိယ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂါမူပစာရောပိ သင်္ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ။ အညထာ ပန မာတိကာယ အနဝသေသတော အဝဟာရဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော ကတော နာမ န ဟောတိ, န စ ဗုဒ္ဓါ သာဝသေသံ ပါရာဇိကံ ပညာပေန္တိ။
တတ္ထာတိ တေသု ဂါမဂါမူပစာရေသု။ ဒွါရေတိ နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရေ။ အန္တောဂေဟေတိ ပမုခဿ အဗ္ဘန္တရေ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၅။)ကတပရိက္ခေပေါတိ ပါကာရဝတိအာဒီဟိ ကတပရိက္ခေပေါ။ သုပ္ပပတနာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ အပရိက္ခိတ္တဃရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ န ကေဝလံ ဃရဿ ပုရတော, အထ ခေါ သမန္တတော တတ္တကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဃရူပစာရော နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုရတော’’တိအာဒိကံ ပန လောကိယေဟိ တထာကရဏတော ဝုတ္တံ။ ထာမမဇ္ဈိမဿာတိ မဇ္ဈိမထာမဿ, နေဝ အပ္ပထာမဿ, န မဟာထာမဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ယထာ တရုဏမနုဿာ’’တိအာဒိနာ ယထာ မာတုဂါမော ကာကေ ဥဍ္ဍာပေန္တော ဥဇုကမေဝ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ လေဍ္ဍုံ ခိပတိ, ယထာ စ ဥဒကုက္ခေပေ ဥဒကံ ခိပန္တိ, ဧဝံ ခိတ္တဿ လေဍ္ဍုဿ ပတိတဋ္ဌာနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပဝတ္တိတွာတိ လုဌိတွာ, ပရိဝတ္တိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ သစေ ဒွေ ဣန္ဒခီလာ ဟောန္တီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) တဿ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ သစေ အနုရာဓပုရဿေဝ ဒွေ ဥမ္မာရာ ဟောန္တိ။ ယဿ ပန ဧကော, တဿ ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ ဂါမူပစာရော နာမ။ ယတြ ပန ဣန္ဒခီလော နတ္ထိ, တတြ ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈံ။ ယတြ ဒွါရဗာဟာပိ နတ္ထိ, တတ္ထ ဥဘောသု ပဿေသု ဝတိယာ ဝါ ပါကာရဿ ဝါ ကောဋိဝေမဇ္ဈံဝ ဣန္ဒခီလဋ္ဌာနိယတ္တာ ဣန္ဒခီလောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဂါမော ပုဗ္ဗေ မဟာ ဟုတွာ ပစ္ဆာ ကုလေသု နဋ္ဌေသု အပ္ပကော ဟောတိ, သော ဃရူပစာရတော လေဍ္ဍုပါတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမပရိစ္ဆေဒေါ ပနဿ ပရိက္ခိတ္တဿာပိ အပရိက္ခိတ္တဿာပိ အပ္ပမာဏမေဝါတိ။ နနု စေတံ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရဒဿနံ ပဒဘာဇနေန ဝိရုဒ္ဓမိဝ ဒိဿတိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝတွာ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ပန တံ လေဍ္ဍုပါတံ ဂါမသင်္ခေပံ ကတွာ တတော ပရံ ဂါမူပစာရောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေပိ ဟိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဣဓ ဂါမော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂)။ တတြ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ။ တသ္မာ တဿ ဝိသုံ ပရိစ္ဆေဒံ အဝတွာ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ပန ဂါမဿ ဂါမပရိစ္ဆေဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ တသ္မာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၆။)တဿ ဂါမဿ ဂါမပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တံ။ ဂါမပရိစ္ဆေဒေ စ ဒဿိတေ ဂါမူပစာရလက္ခဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ပုန ‘‘တတ္ထ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ န ဝုတ္တံ, အတ္ထော ပန တတ္ထာပိ အယမေဝ ယထာဝုတ္တောတိ။ ယော ပန ဃရူပစာရေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတံယေဝ ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိ ဝဒတိ, တဿ ဃရူပစာရော ‘‘ဂါမော’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ဃရံ ဃရူပစာရော, ဂါမော ဂါမူပစာရောတိ ဧသ ဝိဘာဂေါ သင်္ကရီယတိ။ အသံကရတော စေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ သံသန္ဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ဂါမော, ဂါမူပစာရော စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ဥပစာရေသု။ ယွာယံ ဥပစာရော ဒဿိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန အသံကစ္စိကာဂါမပ္ပဝေသနံ (ပါစိ။ ၁၂၂၅) သင်္ဂဏှာတိ။ ယော ပန ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော ဝုတ္တော, သော န ကတ္ထစိ ဝိနယပိဋကေ ဥပယောဂံ ဂတော။ ကေဝလံ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော အပရော ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရော နာမာတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဟိ ဉာယတိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿာပိ စေ ဂါမဿ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ကပ္ပိယဘူမိ သမာနော ဥပစာရောတိ ဝုတ္တော, ပဂေဝ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော ဧကော’’တိ။ ဣမေသံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဣမေသံ ဂါမာရညာနံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ။ ပါရာဇိကဝတ္ထုန္တိ ပါဒဂ္ဃနကံ။ အဝဟရန္တဿာတိ ဂဏှန္တဿ။
အဒိန္နန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၉၂) ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒေ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ကပ္ပိယံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ ဝုစ္စတိ, ဣဓ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သသာမိကံ ဘဏ္ဍံ, တဒေတံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ။ အဝဟာရပ္ပဟောနကမေဝ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အညဿ မနုဿဇာတိကဿ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါသဒ္ဒဿေဝ တ-ကာရေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္ထတော ဧကန္တိ ပဒတ္ထတော ဧကံ, အနတ္ထန္တရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကောဋ္ဌာသဿေတံ နာမံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၇။)ဘာဂတော သင်္ခါယတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ကတွာ။ ပပဉ္စသင်္ခါတိ သတ္တာနံ သံသာရေ ပပဉ္စေန္တိ စိရာယန္တီတိ ပပဉ္စာ, တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော, ယဿ ဝါ ဥပ္ပန္နာ, တံ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘မတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဝိဋ္ဌော’’တိ ဝါ ပပဉ္စေန္တိ ဗျဉ္ဇေန္တီတိ ပပဉ္စာ, သင်္ခါ ဝုစ္စတိ ကောဋ္ဌာသော, ပပဉ္စာဝ သင်္ခါ ပပဉ္စသင်္ခါ, ပပဉ္စကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော, တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ထေယျစိတ္တသင်္ခါတောတိ ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ ကထိတော။ ဧကော စိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ ဝိဿာသတာဝကာလိကာဒိဂ္ဂါဟဝသပ္ပဝတ္တအထေယျစိတ္တကောဋ္ဌာသတော အညော စိတ္တကောဋ္ဌာသော။ ထေယျသင်္ခါတေနာတိ ထေယျဘူတစိတ္တကောဋ္ဌာသေန။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယော စာ’’တိအာဒိ။ ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာတိ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာတိ အတ္ထော, သဒ္ဒတ္ထမနပေက္ခိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထမေဝါတိ ဘာဝတ္ထမေဝ။
တေ ပန အဝဟာရာတိ တေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ။ သဝိညာဏကာဝိညာဏကဝသေန နာနာဝိဓော ဘဏ္ဍော ဧတဿ ပဉ္စကဿာတိ နာနာဘဏ္ဍံ, ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ သမူဟော ပဉ္စကံ, ပဉ္စပရိမာဏမဿာတိ ဝါ ပဉ္စကံ, နာနာဘဏ္ဍမေဝ ပဉ္စကံ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ။ သဝိညာဏကဝသေန ဧကော ဘဏ္ဍော ဧတဿာတိ ဧကဘဏ္ဍံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သာဟတ္ထိကောဝ ပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။ အာဒိပဒဝသေန စေတံ နာမံ ကုသလာဒိတ္တိကဿ ကုသလတ္တိကဝေါဟာရော ဝိယ။ တသ္မာ သာဟတ္ထိကာဒိပဉ္စကန္တိ အတ္ထတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသု ပဉ္စကဒွယေသု။ ဧတဿေဝါတိ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဧတဿေဝ မာတိကာပဒဿ။ ဣမေသံ ပဒါနံ ဝသေနာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ပဒါနံ ဝသေန။ ဧတ္ထ စ ပဌမပဒံ အဘိယောဂဝသေန ဝုတ္တံ, ဒုတိယပဒံ အညေသံ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တဿ ဂစ္ဆတော ဝသေန, တတိယပဒံ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန, စတုတ္ထံ သဝိညာဏကဝသေန, ပဉ္စမံ ထလေ နိက္ခိတ္တာဒိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ နေသံ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ပဉ္စကေသု။ ဣတရန္တိ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ။ အာရာမန္တိ ပုပ္ဖါရာမဖလာရာမံ။ အဘိယုဉ္ဇတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၂) ပရသန္တကံ ‘‘မမ သန္တကောဝ အယ’’န္တိ မုသာ ဘဏိတွာ အဘိယုဉ္ဇတိ စောဒေတိ, အဋ္ဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေပိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၈။)‘‘အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ, ဒုက္ကဋသင်္ခါတာ အာပတ္တိ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒုက္ကဋသညိတဿ ဝီတိက္ကမဿ အာပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒီသု။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတီတိ ဝိနိစ္ဆယကုသလတာယ, ဗလဝနိဿိတာဒိဘာဝေန ဝါ အာရာမသာမိကဿ သံသယံ ဇနေတိ။ ကထံ? တဉှိ တထာ ဝိနိစ္ဆယပ္ပသုတံ ဒိသွာ သာမိကော စိန္တေတိ ‘‘သက္ခိဿာမိ နု ခေါ အဟံ ဣမံ အာရာမံ အတ္တနော ကာတုံ, န သက္ခိဿာမိ နု ခေါ’’တိ။ ဧဝံ တဿ ဝိမတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တေန ဥပ္ပါဒိတာ ဟောတိ။ ဓုရံ နိက္ခိပတီတိ ယဒါ ပန သာမိကော ‘‘အယံ ထဒ္ဓေါ ကက္ခဠော ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယမ္ပိ မေ ကရေယျ, အလံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ အာရာမေနာ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, ဥဿာဟံ ဌပေတိ, အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိရုဿာဟော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ သစေ သယမ္ပိ ကတဓုရနိက္ခေပေါ စာတိ အဓိပ္ပါယော။ အထ ပန သာမိကေန ဓုရေ နိက္ခိတ္တေပိ အဘိယုဉ္ဇကော ဓုရံ အနိက္ခိပိတွာဝ ‘‘ဣမံ သုဋ္ဌု ပီဠေတွာ မမ အာဏာပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ကိင်္ကာရပ္ပဋိဿာဝိဘာဝေ ဌပေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဒါတဗ္ဗဘာဝေ သဥဿာဟော, ရက္ခတိ တာဝ။ အထာပိ အဘိယုဉ္ဇကော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘န ဒါနိ ဣမံ ဣမဿ ဒဿာမီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, သာမိကော ပန ဓုရံ န နိက္ခိပတိ, ပက္ခံ ပရိယေသတိ, ကာလံ အာဂမေတိ, ‘‘လဇ္ဇိပရိသံ တာဝ လဘာမိ, ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဂဟဏေယေဝ သဥဿာဟော ဟောတိ, ရက္ခတိယေဝ။ ယဒါ ပန ‘‘သောပိ န ဒဿာမီ’’တိ, ‘‘သာမိကောပိ န လစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ ဥဘော ဓုရံ နိက္ခိပန္တိ, တဒါ အဘိယုဉ္ဇကဿ ပါရာဇိကံ။
အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တောတိ ဝေတနေန ဝါ မိတ္တဘာဝေန ဝါ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော။ သီသေ ဘာရန္တိ သီသေ ဌိတဘာရံ။ သီသဿ တာဝ ပုရိမဂလေ ဂလဝါဋကော, ပိဋ္ဌိဂလေ ကေသဉ္စိ ကေသန္တေ အာဝဋ္ဋော ဟောတိ, ဂလဿေဝ ဥဘောသု ပဿေသု ကေသဉ္စိ ကေသာ ဩရုယှ ဇာယန္တိ, ယေ ‘‘ကဏ္ဏစူဠိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ အဓောဘာဂေါ စာတိ အယံ ဟေဋ္ဌိမကော ပရိစ္ဆေဒေါ, တတော ဥပရိ သီသံ, ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခန္ဓံ ဩရောပေတီတိ ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ, ကပ္ပရေဟိ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ, ပိဋ္ဌိဂလာဝဋ္ဋတော စ ဂလဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ, ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝဋ္ဋတော စ ဥရပရိစ္ဆေဒမဇ္ဈေ, ဟဒယာဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ခန္ဓော, တံ ဩရောပေတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၁၉၉။)အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ယော ဘိက္ခု ‘‘ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ ယာဟီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၁) သာမိကေဟိ အနာဏတ္တော သယမေဝ ‘‘မယှံ ဣဒံ နာမ ဒေထ, အဟံ ဝေါ ဘဏ္ဍံ ဝဟာမီ’’တိ တေသံ ဘဏ္ဍံ သီသေန အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ထေယျစိတ္တေန တံ ဘဏ္ဍံ အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ယထာဝုတ္တသီသပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမန္တောဝ ဣတော စိတော စ ဃံသန္တော သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ခန္ဓံ ဩရောပိတမတ္တေ ကိဉ္စာပိ သာမိကာနံ ‘‘ဝဟတူ’’တိ စိတ္တံ အတ္ထိ, တေဟိ ပန အနာဏတ္တတ္တာ ပါရာဇိကံ။ ခန္ဓံ ပန အနောရောပေတွာပိ သီသတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယမကဘာရဿ ပန ဧကော ဘာဂေါ သီသေ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧကော ပိဋ္ဌိယံ, တတ္ထ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန သုဒ္ဓသီသဘာရဿေဝ ဝသေန ဝုတ္တော။ ယော စာယံ သီသဘာရေ ဝုတ္တော, ခန္ဓဘာရာဒီသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍန္တိ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ ပရေဟိ ဌပိတဘဏ္ဍံ။ အဟံ န ဂဏှာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတီတတ္ထေ စေတံ ဝတ္တမာနဝစနံ, နာဟံ ဂဟေသိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၁) သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေပိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ, နေဝိဒံ မယှံ အနုရူပံ, န တုမှာက’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတီတိ ‘‘ရဟော မယာ ဧတဿ ဟတ္ထေ ဌပိတံ, န အညော ကောစိ ဇာနာတိ, ဒဿတိ နု ခေါ မေ, နော’’တိ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဓုရံ နိက္ခိပတီတိ တဿ ဖရုသာဒိဘာဝံ ဒိသွာ ဥဿာဟံ ဌပေတိ။ တတြ သစာယံ ဘိက္ခု ‘‘ကိလမေတွာ နံ ဒဿာမီ’’တိ ဒါနေ သဥဿာဟော, ရက္ခတိ တာဝ။ သစေ သော ဒါနေ နိရုဿာဟော, ဘဏ္ဍသာမိကော ပန ဂဟဏေ သဥဿာဟော, ရက္ခတေဝ။ ယဒိ ပန သော တသ္မိံ ဒါနေ နိရုဿာဟော, ဘဏ္ဍသာမိကောပိ ‘‘န မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ။ ယဒိပိ မုခေန ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတိ, စိတ္တေန ပန အဒါတုကာမော, ဧဝမ္ပိ သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ။
သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ ဘဏ္ဍံ နေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ။ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတီတိ ဘဏ္ဍဟာရကံ တဇ္ဇေတွာ တဿ ဂမနပထံ ဝါရေတွာ အတ္တနာ ရုစိတမဂ္ဂံ ဧကပါဒံ အတိက္ကာမေတိ။ ထလဋ္ဌန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၅) ထလေ နိက္ခိတ္တံ, ဘူမိတလေ ဝါ ပါသာဏပဗ္ဗတတလာဒီသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ ဌပိတန္တိ အတ္ထော။ ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယန္တိ ယော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၀။)ဖန္ဒာပေတိ, တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ထုလ္လစ္စယံ, အာမသနေ ဒုက္ကဋံ, ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ထေယျစိတ္တေန အာမသနဖန္ဒာပနပယောဂေ ကရောန္တဿေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဧကပယောဂေန ဂဏှန္တဿ ပန ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကမေဝ, န ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဌာနာတိ ဌိတဋ္ဌာနတော။ သစေ တံ ထလဋ္ဌံ ရာသိကတံ ဟောတိ, အန္တောကုမ္ဘိယံ ဘာဇနဂတကရဏမုဋ္ဌိစ္ဆေဒနဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကာဗဒ္ဓံ သိလေသနိယျာသာဒိ, ပက္ကမဓုဖာဏိတဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဂရုကံ ဟောတိ ဘာရဗဒ္ဓံ လောဟပိဏ္ဍိတေလမဓုဃဋာဒိ ဝါ, ကုမ္ဘိယံ ဌာနာစာဝနဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သင်္ခလိကာဗဒ္ဓဿ စ ဌာနဘေဒေါ သလ္လက္ခေတဗ္ဗော။ ပတ္ထရိတွာ ဌပိတံ ပန ပါဝါရတ္ထရဏကဋသာရကာဒိံ ဥဇုကံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎတိ, ပါရိမန္တေ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ တထေဝ ဂဟေတွာ ပရတော ပေလ္လတိ, ပါရိမန္တေ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဩရိမန္တေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဝါမတော ဝါ ဒက္ခိဏတော ဝါ အပနာမေန္တဿ ဝါမန္တေန ဝါ ဒက္ခိဏန္တေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဒက္ခိဏန္တေ ဝါ ဝါမန္တေ ဝါ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဝေဌေတွာ ဥဒ္ဓရတိ, ကေသဂ္ဂမတ္တံ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကံ။
သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော, တေန နိဗ္ဗတ္တော, တဿ ဝါ သမ္ဗန္ဓီတိ သာဟတ္ထိကော, အဝဟာရော။ အာဏာပနံ အာဏတ္တိ, တာယ အာဏတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တော အဝဟာရော အာဏတ္တိကော။ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ, သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနေ, ပရိကပ္ပိတောကာသေ စ ဌတွာ ဘဏ္ဍဿ ဗဟိ နိပါတနံ, နိဿဂ္ဂေါဝ နိဿဂ္ဂိယော။ ကိရိယာသိဒ္ဓိတော ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကာပတ္တိသင်္ခါတံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော။ ဓုရဿ အာလယသင်္ခါတဿ ဘာရဿ နိက္ခိပနံ ပရိစ္စဇနံ နိရုဿာဟဘာဝါပဇ္ဇနံ ဓုရနိက္ခေပေါ။ ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ တေသံ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ သာဟတ္ထိကော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေန။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ နိဿက္ကဝစနံ။ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေတီတိ ဧတ္ထာပိ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ, အတ္ထသာဓကဿ စ ကော ဝိသေသောတိ? တံ ခဏံ ဧဝ ဂဟဏေ နိယုဉ္ဇနံ အာဏတ္တိကပယောဂေါ, ကာလန္တရေန ဂဟဏတ္ထံ နိယောဂေါ အတ္ထသာဓကောတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၉၂၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၉၂) အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါ တံ အဝဟရာတိ အာဏာပေတီ’’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၁။)သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာနန္တိ သုင်္ကဃာတဉ္စ ပရိကပ္ပိတောကာသော စ သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာ, တေသံ။ တတ္ထ သုင်္ကဃာတန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၃) ရုက္ခပဗ္ဗတာဒိသညာဏေန နိယမိတဿ သုင်္ကဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ ယသ္မာ တတော ရာဇဒေယျဘာဂံ သုင်္ကံ အဒတွာ နီဟရန္တာ ရညော သုင်္ကံ ဟနန္တိ ဝိနာသေန္တိ, တသ္မာ ‘‘သုင်္ကဃာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ကောစိ ပရပရိဝေဏာဒီနိ ပဝိဋ္ဌော ကိဉ္စိ လောဘနေယျဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဒွါရပ္ပမုခါဒိဝသေန ယံ ဌာနံ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿိဿန္တိ, ဒဋ္ဌုကာမတာယ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ဝိယ ဒဿာမိ, နော စေ ပဿိဿန္တိ, ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတိ, အယံ ပရိကပ္ပိတောကာသော။ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၁) အတ္ထသာဓကစေတနာက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေပိ အဝဟာရကော သဋ္ဌိဝဿာတိက္ကမေနပိ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, အာဏာပကော စ အန္တရာယေဝ ကာလံ ကရောတိ, ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တတိ, အဿမဏောဝ ဟုတွာ ကာလံ ဝါ ကရိဿတိ, ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တိဿတိ, အဝဟာရကဿ ပန အဝဟာရက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ပါဒဂ္ဃနကတေလန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ဧတ္ထ ပါဒေါ နာမ ကဟာပဏဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ, တံ အဂ္ဃတီတိ ပါဒဂ္ဃနကံ, ပါဒဂ္ဃနကဉ္စ တံ တေလဉ္စာတိ ပါဒဂ္ဃနကတေလံ။ ဥပါဟနာ အာဒိ ယေသံ ဝတ္ထူနံ တာနိ ဥပါဟနာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဒုကူလသာဋကစမ္မက္ခဏ္ဍာဒီနံ ဂဟဏံ။ ပက္ခိပတီတိ ထေယျစိတ္တေန ပက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပါရာဇိက’’န္တိ သစေ ပန အတ္တနောပိ ကုမ္ဘိယံ အညော သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အာကိရတိ, တတြ စာယံ ထေယျစိတ္တေန တေလပိဝနကံ ဘဏ္ဍံ ပက္ခိပတိ, ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ။
ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပယုဉ္ဇနံ အာဏာပနံ ပယောဂေါ, အာဏတ္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗော, ဣတိ ပုဗ္ဗော စ သော ပယောဂေါ စာတိ ပုဗ္ဗပယောဂေါ။ ပယောဂေန သဟ ဝတ္တမာနော အဝဟာရော သဟပယောဂေါ။ သမံ ဧကီ ဟုတွာ ဝိဒဟိတွာ မန္တေတွာ အဝဟရဏံ သံဝိဓာဝဟာရော, အညမညံ သညုပ္ပတ္တိယာ ကတာဝဟာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒေန သဉ္ဇာနနံ သင်္ကေတော, တဿ ကမ္မံ သင်္ကေတကမ္မံ။ နိမိတ္တဿ ကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မံ, သညုပ္ပါဒနတ္ထံ ကဿစိ နိမိတ္တဿ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တေသု ပုဗ္ဗပယောဂါဒီသု ပဉ္စသု။ ခိလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ ခိလံ, ရဇ္ဇုံ, ဝတိံ, မရိယာဒံ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၂။)ပါကာရံ ဝါ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန, ခိလံ, ရဇ္ဇုံ, ဝတိံ, မရိယာဒံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ သင်္ကာမေတွာ ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏဝသေန။ သစေ ပန ဒွီဟိ ခိလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ, ပဌမေ ခိလေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေ ပါရာဇိကံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၄)။ သစေ တီဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ, ပဌမေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယေ ထုလ္လစ္စယံ, တတိယေ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ ဗဟုကေသုပိ အဝသာနေ ဒွေ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ဒုက္ကဋံ, အဝသာနေ ဒွိန္နံ ဧကေန ထုလ္လစ္စယံ, ဣတရေန ပါရာဇိကံ။ ရဇ္ဇုပသာရဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘တဉ္စ ခေါ သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၄) ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ခေတ္တံ အဘိယုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၀၄) -အဓိကာရေ ဝုတ္တတ္တာ အဘိယောဂဝသေန ဂဟဏံ သန္ဓာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သံဝိဒဟိတွာတိ ဧတဿေဝ ဝေဝစနံ။ သံမန္တယိတွာတိ ဧကစ္ဆန္ဒတာယ ဧကဇ္ဈာသယတာယ ဘဏိတွာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အဝဟာရေ အသမ္မောဟတ္ထံ ‘‘ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ဂတေသု ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဉ္ဇာနနကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သညာဏကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၉) အဇ္ဇ ဝါ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတု, သွေ ဝါ, အနာဂတေ ဝါ သံဝစ္ဆရေ, နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော, ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ သွေ အဝဟရတိ။ ‘‘အဇ္ဇာ’’တိ နိယမိတံ သင်္ကေတံ အတိက္ကမ္မ ပစ္ဆာ အဝဟဋံ ဟောတိ။ သစေ ‘‘သွေ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတိ, ‘‘သွေ’’တိ နိယမိတံ တံ သင်္ကေတံ အပတွာ ပုရေ အဝဟဋံ ဟောတိ, ဧဝံ အဝဟရန္တဿ အဝဟာရကဿေဝ ပါရာဇိကံ, မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိ။ ‘‘သွေဝ ပုရေဘတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ တဒဟေဝ ဝါ, သွေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ အဝဟရန္တောပိ တံသင်္ကေတတော ပုရေ စ ပစ္ဆာ စ အဝဟရတိ။ ယော ပန ဧဝံအကတွာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမေဝ အဝဟရတိ, အယံ သင်္ကေတတော အပုရေ အပစ္ဆာ တံ အဝဟရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော ပစ္ဆာဘတ္တရတ္တိန္ဒိဝေသုပိ, ပုရိမယာမမဇ္ဈိမယာမပစ္ဆိမယာမကာဠဇုဏှမာသဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေနာပိ ဧတ္ထ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရဘဏ္ဍာဝဟာရသညုပ္ပါဒဿ ဟေတုတ္တာ အက္ခိနိခဏာဒီနေဝ နိမိတ္တန္တိ အက္ခိနိခဏာဒိနိမိတ္တံ, တဿ ကရဏံ အက္ခိနိခဏာဒိနိမိတ္တကရဏံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘမုကုက္ခေပသီသကမ္ပနဟတ္ထလင်္ဃနပါဏိပ္ပဟာရအင်္ဂုလိဖောဋနဂီဝုန္နာမနဥက္ကာသနာဒိအနေကပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထ သင်္ကေတကမ္မေ ဝုတ္တနယမေဝ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၃။)ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော, တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ, တေန အဝဟရဏံ ထေယျာဝဟာရော။ ပသယှ အဘိဘဝိတွာ အဝဟရဏံ ပသယှာဝဟာရော။ ဝတ္ထသုတ္တာဒိကံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ကပ္ပနံ ပရိကပ္ပေါ, တေန အဝဟရဏံ ပရိကပ္ပါဝဟာရော။ တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နဿ အဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ ကုသေန အဝဟာရော ကုသာဝဟာရော။ ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟီတိ ဧတ္ထ ကူဋမာနံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၃၊ ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၉) နာမ ဟဒယဘေဒသိခါဘေဒရဇ္ဇုဘေဒဝသေန တိဝိဓံ မာနကူဋံ။ တတ္ထ ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒိမာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ, တဿ ဘေဒေါ ဆိဒ္ဒကရဏံ ဟဒယဘေဒေါ, သော သပ္ပိတေလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ တာနိ ဟိ ဂဏှန္တော ဟေဋ္ဌာဆိဒ္ဒေန မာနေန ‘‘သဏိကံ အာသိဉ္စာ’’တိ ဝတွာ အန္တောဘာဇနေ ဗဟုံ ပဂ္ဃရာပေတွာ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော စ ဆိဒ္ဒံ ပိဓာယ သီဃံ ပူရေတွာ ဒေတိ။
သိခါဘေဒေါ ပန တိလတဏ္ဍုလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ တာနိ ဟိ ဂဏှန္တော သဏိကံ သိခံ ဥဿာပေတွာ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော ဝေဂေန ပူရေတွာ သိခံ ဆိန္ဒန္တော ဒေတိ။
ရဇ္ဇုဘေဒေါ ခေတ္တဝတ္ထုမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ ခေတ္တာဒိံ မိနန္တာ ဟိ အမဟန္တမ္ပိ မဟန္တံ ကတွာ မိနန္တိ, မဟန္တမ္ပိ အမဟန္တံ။
တမ္ဗကံသာဒိမယော ကူဋော ကဟာပဏော ကူဋကဟာပဏော။ အာဒိသဒ္ဒေန တုလာကူဋကံသကူဋဝဉ္စနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ တုလာကူဋံ ရူပကူဋံ, အင်္ဂကူဋံ, ဂဟဏကူဋံ, ပဋိစ္ဆန္နကူဋန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ရူပကူဋံ နာမ ဒွေ တုလာ သမရူပါ ကတွာ ဂဏှန္တော မဟတိယာ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော ခုဒ္ဒိကာယ ဒေတိ။ အင်္ဂကူဋံ နာမ ဂဏှန္တော ပစ္ဆာဘာဂေ ဟတ္ထေန တုလံ အက္ကမတိ, ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတိ။ ဂဟဏကူဋံ နာမ ဂဏှန္တော မူလေ ရဇ္ဇုံ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော အဂ္ဂေ။ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ နာမ တုလံ သုသိရံ ကတွာ အန္တော အယစုဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ ဂဏှန္တော တံ ပစ္ဆာဘာဂေ ကရောတိ, ဒဒန္တော အဂ္ဂဘာဂေ။
ကံသော ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏပါတိ, တာယ ဝဉ္စနံ ကံသကူဋံ။ ကထံ? ဧကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ကတွာ အညာ ဒွေ တိဿော လောဟပါတိယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တိ။ တတော ဇနပဒံ ဂန္တွာ ကိဉ္စိဒေဝ အဍ္ဎံ ကုလံ ပဝိသိတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဘာဇနာနိ ကိဏာထာ’’တိ ဝတွာ အဂ္ဃေ ပုစ္ဆိတေ သမဂ္ဃတရံ ဒါတုကာမာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၄။)ဟောန္တိ။ တတော တေဟိ ‘‘ကထံ ဣမေသံ သုဝဏ္ဏဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဏှထာ’’တိ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ သဗ္ဗာ ပါတိယော ဒတွာ ဂစ္ဆတိ။
ဝဉ္စနံ နာမ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ ပရေသံ ဝဉ္စနံ။ တတြိဒမေကံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ လုဒ္ဒကော မိဂဉ္စ မိဂပေါတကဉ္စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတိ, တမေကော ဓုတ္တော ‘‘ကိံ ဘော မိဂေါ အဂ္ဃတိ, ကိံ မိဂပေါတကော’’တိ အာဟ။ ‘‘မိဂေါ ဒွေ ကဟာပဏေ, မိဂပေါတကော ဧက’’န္တိ ဝုတ္တေ ဧကံ ကဟာပဏံ ဒတွာ မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ ထောကံ ဂန္တွာ နိဝတ္တေန္တော ‘‘န မေ ဘော မိဂပေါတကေန အတ္ထော, မိဂံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဒွေ ကဟာပဏေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော အာဟ ‘‘နနု ဘော မယာ ပဌမံ ဧကော ကဟာပဏော ဒိန္နော’’တိ။ အာမ ဒိန္နော, ဣမံ မိဂပေါတကံ ဂဏှ, ဧဝံ သော စ ကဟာပဏော, အယဉ္စ ကဟာပဏဂ္ဃနကော မိဂပေါတကောတိ ဒွေ ကဟာပဏာ ဘဝိဿန္တီတိ။ သော ‘‘ကာရဏံ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ မိဂံ အဒါသီတိ။
ပသယှာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈) ပရေ အဘိဘုယျ။ ဂါမံ ဃာတေန္တီတိ ဂါမဃာတကာ, ဂါမံ ပဟရန္တာ စောရာ, တေ အာဒိ ယေသံ တေ ဂါမဃာတကာဒယော။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ပန္ထဃာတကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကန္တိ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပဿ ပဝတ္တတ္တာ, သာဋကဿ စ တတ္ထ သဗ္ဘာဝတော။ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဘူမိယံ အနိက္ခိပိတွာဝ ဝီမံသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ယံ ပရဿ နဋ္ဌံ, တဿ မူလံ ဝါ တဒေဝ ဝါ ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
တဿာတိ ယော ဧဝံ ပရိကပ္ပေတိ, တဿ။ ဣမဿ ‘‘အဝဟာရော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။
ပရေသန္တိ ကီဠန္တာနံ, ပဝိသန္တာနံ ဝါ ပရေသံ မနုဿာနံ။ ‘‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ‘‘သစေ ဣဒါနေဝ ဩနမိတွာ ဂဏှိဿာမိ, ‘ကိံ သမဏော ဂဏှာတီ’တိ မံ ဇာနိတွာ ဝိဟေဌေယျုံ ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ ဌာနာစာဝနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သာမိကာတိ အန္တာဂါမံ ပဝိသိတုကာမာ ဘဏ္ဍသာမိကာ မနုဿာ။ ဥဒ္ဓါရေတိ ဥဒ္ဓရဏေ, ဌာနာစာဝနေတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၅။)အတ္ထော။ ဌာနာစာဝနဉ္စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဝေသေတီတိ ဌာနာစာဝနဝသေန ပဝေသေတိ, ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥပရိမန္တေန အတိက္ကာမေန္တော ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။
သမဂ္ဃတရန္တိ အပ္ပဂ္ဃတရံ။ ဥဒ္ဓဋမတ္တေ အဝဟာရောတိ သကဘာဝပ္ပယောဂဿ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ, န အတ္ထသာဓကဝသေန။ ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။ ဧသေဝ နယော ပါတနေပိ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပါတနေ န ရက္ခတီတိ အတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ အတ္ထသာဓကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ဒွီသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု ပတိတဒဏ္ဍကေ အဒဿနံ ဂမေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈), တတော အဝသေသဘိက္ခူသု ဂတေသု ဣတရော ‘‘မယှံ, ဘန္တေ, ဒဏ္ဍကော န ပညာယတီ’’တိ, ‘‘မယှမ္ပိ, အာဝုသော, န ပညာယတီ’’တိ, ‘‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, မယှံ ဘာဂေါ’’တိ။ ‘‘အယံ တုယှံ ဘာဂေါ’’တိ အတ္တနော ဘာဂံ ဒဿေတိ။ တသ္မိံ ဝိဝဒိတွာ ဝါ အဝိဝဒိတွာ ဝါ တံ ဂဏှိတွာ ဂတေ ဣတရော တဿ ဘာဂံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သစေပိ တေန ‘‘အဟံ မမ ဘာဂံ တုယှံ န ဒေမိ, တွံ ပန အတ္တနော ဘာဂံ ဉတွာ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘နာယံ မမာ’’တိ ဇာနန္တောပိ တဿေဝ ဘာဂံ ဂဏှာတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဣတရော ‘‘အယံ တုယှံ ဘာဂေါ, အယံ မယှံ ဘာဂေါတိ ကိံ ဣမိနာ ဝိဝါဒေနာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မယှံ ဝါ ပတ္တော ဟောတု, တုမှာကံ ဝါ, ယော ဝရဘာဂေါ, တံ တုမှေ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ဒိန္နကံ နာမ ဂဟိတံ ဟောတိ, နတ္ထေတ္ထ အဝဟာရော။ သစေ သော ဝိဝါဒဘီရုကော ဘိက္ခု ‘‘ယံ တုယှံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တော အတ္တနော ပတ္တံ ဝရဘာဂံ ဌပေတွာ လာမကံယေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, တတော ဣတရဿ ဝိစိနိတာဝသေသံ ဂဏှန္တဿာပိ အဝဟာရော နတ္ထေဝ။ ဧဝမိမာနိ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ သမောဓာနေတွာ ဣမေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဋ္ဌိတော ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ဝိနိစ္ဆယော။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ယံ ဝုတ္တံ…ပေ… ယဿတ္ထော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။
ရာဇာနောတိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, အပရာဓာနုရူပံ ပန ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာနုသာသကော ပမာဏဘူတောဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ရာဇာနောတိ ဣဒံ ဗိမ္ဗိသာရံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဓမ္မိကရာဇတ္တာ ယထာပဝေဏိယာဝ ကရောတိ။ အညေ ပန ကာကဏိကမတ္တဿပိ သီသံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၆။)ဆိန္ဒေယျုံ, ဗဟုကဿာပိ န ဝါ ကိဉ္စိ ကရေယျုံ။ တေနာဟ ‘‘အညေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဟနနံ နာမ ပေါထနဉ္စေဝ ဆေဒနဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထာဒီဟိ ဝါ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပါဒကသာဝေတ္တအဍ္ဎဒဏ္ဍကာနံ ဂဟဏံ။ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒီဟီတိ အာဒိသဒ္ဒေန အန္ဒုဗန္ဓနသင်္ခလိကာဗန္ဓနဃရဗန္ဓနနဂရဗန္ဓနပုရိသဂုတ္တီနံ ဂဟဏံ။ နီဟရေယျုန္တိ ရဋ္ဌတော နိက္ခာမေယျုံ။ စောရောသိ…ပေ… ထေနောသီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဘာသေယျု’’န္တိ ပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ ဦနတ္တာ ပဒပ္ပယောဂဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေဟိ ဝစနေဟိ ပရိဘာသေယျု’’န္တိ။ ယထာရူပံ ပန ယသ္မာ ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပါဒဿ ဝါ ပါဒါရဟဿ ဝါ’’တိ အာဟ။ ပေါရာဏကဿ ကဟာပဏဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ ပါဒေါ, ပါဒံ အရဟတီတိ ပါဒါရဟော, တဿ ပါဒဿ ဝါ ပါဒါရဟဿ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ပါဒေန ကဟာပဏဿ စတုတ္ထဘာဂံ အကပ္ပိယဘဏ္ဍမေဝ ဒဿေတိ, ပါဒါရဟေန ပါဒဂ္ဃနကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ။ ဧတ္တာဝတာ ဟေဋ္ဌိမန္တဒဿနေန သဗ္ဗာကာရေန ဒုတိယပါရာဇိကပ္ပဟောနကဝတ္ထု ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပေါရာဏကဿာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၈၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၈) ပေါရာဏသတ္ထာနုရူပံ ဥပ္ပါဒိတဿ လက္ခဏသမ္ပန္နဿ နီလကဟာပဏသဒိသဿ ကဟာပဏဿ။ ဧတေန ရုဒြဒါမကာဒီနိ ပဋိက္ခိပတိ။
ဧဝံ အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိအာဒိမာဟ။ ရညောတိ ဗိမ္ဗိသာရရညော။ မာသကော နာမ ပေါရာဏကဿ ကဟာပဏဿ ဝီသတိမော ဘာဂေါ။ ယော လောကေ ‘‘မဉ္ဇေဋ္ဌီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဦနမာသကာတိရေကမာသကပဉ္စမာသကေသု။ ပရိဟီနာပရိဟီနဝသေနာတိ အဂ္ဃဿ ပရိဟီနာပရိဟီနဝသေန။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဣဒဉှိ အဒိန္နာဒါနံ ဝိနိစ္ဆိနန္တေန ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ သဟသာ အဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဩလောကေတဗ္ဗာနိ။ ယာနိ သန္ဓာယ ပေါရာဏာ အာဟု –
‘‘ဝတ္ထုံ ကာလဉ္စ ဒေသဉ္စ, အဂ္ဃံ ပရိဘောဂပဉ္စမံ၊
တုလယိတွာ ပဉ္စဌာနာနိ, ဓာရေယျတ္ထံ ဝိစက္ခဏော’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂)၊
တတ္ထ စ ဝတ္ထူတိ ဘဏ္ဍံ။ အဝဟာရကေန ဟိ ‘‘မယာ ဣဒံ နာမ အဝဟဋ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာဝ တံ ဘဏ္ဍံ သသာမိကံ ဝါ အသာမိကံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၇။)ဝါတိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ သသာမိကေပိ သာမိကာနံ သာလယဘာဝေါ ဝါ နိရာလယဘာဝေါ ဝါ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။ သစေ တေသံ သာလယကာလေ အဝဟဋံ, ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ သစေ နိရာလယကာလေ, န ပါရာဇိကေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘဏ္ဍသာမိကေသု ပန ဘဏ္ဍံ အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သာမီစိ။ ဧဝံ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗံ။
ကာလောတိ အဝဟာရကာလော။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ သမဂ္ဃံ ဟောတိ, ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ။ တသ္မာ တံ ဘဏ္ဍံ ယသ္မိံ ကာလေ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃေါ, တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကာလော ဩလောကေတဗ္ဗော။
ဒေသောတိ အဝဟာရဒေသော။ တဉှိ ဘဏ္ဍံ ယသ္မိံ ဒေသေ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ဒေသေ ယော တဿ အဂ္ဃေါ, တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဟိ ဘဏ္ဍံ သမဂ္ဃံ ဟောတိ, အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ။ ဧဝံ ဒေသော ဩလောကေတဗ္ဗော။
အဂ္ဃေါတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဘဏ္ဍဂ္ဃေါ။ နဝဘဏ္ဍဿ ဟိ ယော အဂ္ဃေါ, သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ။ ယထာ နဝဓောတော ပတ္တော အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ အဂ္ဃတိ, သော ပစ္ဆာ ဘိန္နော ဝါ ဆိဒ္ဒေါ ဝါ အာဏိဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ အပ္ပဂ္ဃေါ ဟောတိ, တသ္မာ န သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍံ ပကတိအဂ္ဃေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ။ ဧဝံ အဂ္ဃေါ ဩလောကေတဗ္ဗော။
ပရိဘောဂေါတိ ဘဏ္ဍဿ ပရိဘောဂေါ။ ပရိဘောဂေနာပိ ဟိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃေါ ပရိဟာယတိ, တသ္မာ ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ – သစေ ကောစိ ကဿစိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝါသိံ ဟရတိ, တတြ ဝါသိသာမိကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘တယာ အယံ ဝါသိ ကိတ္တကေန ကီတာ’’တိ။ ‘‘ပါဒေန, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ ကိဏိတွာဝ ဌပိတာ, ဥဒါဟု တံ ဝလဉ္ဇေသီ’’တိ? သစေ ဝဒတိ ‘‘ဧကဒိဝသံ မေ ဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ရဇနဆလ္လိ ဝါ ပတ္တပစနဒါရု ဝါ ဆိန္နံ, ဃံသိတွာ ဝါ နိသိတာ’’တိ။ အထဿ ပေါရာဏော အဂ္ဃေါ ဘဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဝါသိယာ, ဧဝံ အဉ္ဇနိယာ ဝါ အဉ္ဇနိသလာကာယ ဝါ ကုဉ္စိကာယ ဝါ ပလာလေန ဝါ ထုသေဟိ ဝါ ဣဋ္ဌကစုဏ္ဏေန ဝါ ဧကဝါရံ ဃံသိတွာ ဓောဝနမတ္တေနာပိ အဂ္ဃေါ ဘဿတိ။ တိပုမဏ္ဍလဿ မကရဒန္တစ္ဆေဒနေနာပိ ပရိမဒ္ဒနမတ္တေနာပိ, ဥဒကသာဋိကာယ သကိံ နိဝါသနပါရုပနေနာပိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၈။)ပရိဘောဂသီသေန အံသေ ဝါ သီသေ ဝါ ဌပနမတ္တေနာပိ, တဏ္ဍုလာဒီနံ ပပ္ဖေါဋနေနာပိ တတော ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ အပနယနေနပိ, အန္တမသော ဧကံ ပါသာဏသက္ခရံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍိတမတ္တေနာပိ, သပ္ပိတေလာဒီနံ ဘာဇနန္တရပရိဝတ္တနေနပိ, အန္တမသော တတော မက္ခိကံ ဝါ ကိပိလ္လိကံ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍိတမတ္တေနပိ, ဂုဠပိဏ္ဍကဿ မဓုရဘာဝဇာနနတ္ထံ နခေန ဝိဇ္ဈိတွာ အဏုမတ္တံ ဂဟိတမတ္တေနပိ အဂ္ဃေါ ဘဿတိ။ တသ္မာ ယံ ကိဉ္စိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝုတ္တနယေနေဝ သာမိကေန ပရိဘောဂေန ဦနံ ကတံ ဟောတိ, န တံ အဝဟာရကော ဘိက္ခု ပါရာဇိကေန ကာရေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ ပရိဘောဂေါ ဩလောကေတဗ္ဗော။
ဧဝံ ဣမာနိ တုလယိတွာ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဓာရေယျ အတ္ထံ ဝိစက္ခဏော အာပတ္တိံ ဝါ အနာပတ္တိံ ဝါ ဂရုကံ ဝါ လဟုကံ ဝါ အာပတ္တိံ ယထာဌာနေ ဌပေယျာတိ။
ဧဝံ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘သကသညိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သကသညိဿာတိ ‘‘မယှံ သန္တကံ ဣဒံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဧဝံ သကသညိဿ ပရဘဏ္ဍမ္ပိ ဂဏှတော ဂဟဏေ အနာပတ္တိ, ဂဟိတံ ပန ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေဟိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တော န ဒေတိ, တေသံ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁) ဝိဿာသဂ္ဂဟဏေပိ အနာပတ္တိ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟလက္ခဏံ ပန ဣမိနာ သုတ္တေန ဇာနိတဗ္ဗံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ, သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ, သမ္ဘတ္တော စ အာလပိတော စ ဇီဝတိ စ ဇာနာတိ စ ‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော’’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆)။
တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှေယျာသိ, အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟိ အင်္ဂေဟိ ရုဟတိ။ ကထံ? သန္ဒိဋ္ဌော, ဇီဝတိ, ဂဟိတေ အတ္တမနော, သမ္ဘတ္တော, ဇီဝတိ, ဂဟိတေ အတ္တမနော, အာလပိတော, ဇီဝတိ, ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ ဧဝံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၀၉။)ယော ပန ဇီဝတိ, န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ, တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဘာဝေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ, တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္တမနဿ သန္တကံ တဿေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော, သော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော စ အဒါတုကာမော, စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ, န ကိဉ္စိ ဝဒတိ, သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တော ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု, ပရိဘုတ္တံ ဝါ, ‘‘မယာ ပန တံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဌပိတံ, ပါကတိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒတိ, အယံ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတိ။
တာဝကာလိကေတိ ‘‘ပဋိဒဿာမိ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဂဏှန္တဿ တာဝကာလိကေပိ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ။ ဂဟိတံ ပန သစေ ဘဏ္ဍသာမိကော ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂဏော ဝါ ‘‘တုယှေဝေတံ ဟောတူ’’တိ အနုဇာနာတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အနုဇာနာတိ, အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ။ သံဃသန္တကံ ပန ပဋိဒါတုမေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ပေတပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ ပန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပန္နာပိ, ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာပိ, စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါပိ သဗ္ဗေ ‘‘ပေတာ’’တွေဝ သင်္ချံ ဂတာ, တေသံ ပရိဂ္ဂဟေ အနာပတ္တိ။ ဒေဝတာယ ပန ဥဒ္ဒိဿ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ရုက္ခာဒီသု လဂ္ဂိတသာဋကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တဉ္စ ခေါ အာရက္ခကေဟိ အပရိဂ္ဂဟိတေ, ပရိဂ္ဂဟိတံ ပန ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၃၁)။
တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေတိ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပရိဂ္ဂဟေ။ သစေပိ ဟိ ဒေဝေါ ဝါ နာဂသုပဏ္ဏော ဝါ မနုဿရူပေန အာပဏံ ပသာရေတိ, တတော စဿ သန္တကံ ကောစိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဘိက္ခု တံ ဉတွာ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, ဝဋ္ဋတိ။
ပံသုကူလသညိဿာတိ ‘‘အသာမိကံ ဣဒံ ပံသုကူလ’’န္တိ ဧဝသညိဿာပိ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ။ သစေ ပန တံ သသာမိကံ ဟောတိ, အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ။ ဥမ္မတ္တကာဒီနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝ။ အာဒိကမ္မိကော ပနေတ္ထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၀။)ဓနိယော။ အဝသေသာနံ ပန ရဇကဘဏ္ဍိကာဒိစောရာနံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာဒီနံ အာပတ္တိယေဝ။
သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ ဣဒံ သမုဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာန’’န္တိ။ တထာ ဟိ သာဟတ္ထိကံ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။ အာဏတ္တိကံ ဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။ သာဟတ္တိကာဏတ္တိကံ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, တဉ္စ ခေါ ‘‘ဘာရိယမိဒံ, တွံ ဧကပဿံ ဂဏှ, အဟံ ဧကပဿ’’န္တိ သံဝိဓာယ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဧကဿ ဝတ္ထုနော ဌာနာစာဝနေ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ အဝစနံ ပန ကာယဝါစာနံ ဤဒိသေ ဌာနေ အင်္ဂမတ္တတ္တာ။ ယာယ ပန စေတနာယ သမုဋ္ဌာပိတော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော ဝါ အာဏတ္တိကော ဝါ ပဓာနဘာဝေန ဌာနာစာဝနံ သာဓေတိ, တဿာ ဝသေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ အညထာ သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ, အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿာတိ ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘အဒိန္နံ အာဒိယာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ကာယေန ကတံ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ, ကာယဒွါရေန ကတန္တိ အတ္ထော။ ဝစီကမ္မန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တုဋ္ဌော ဝါ ဘီတော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ နံ အာပဇ္ဇတီတိ တိဝေဒနံ။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
သန္တိ သဟတ္ထေ ဥပသဂ္ဂေါ။ တေန သဒ္ဓိံ ဥဿုက္ကဝစနမေတံ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ အာဟ ‘‘သဉ္စေတေတွာ’’တိအာဒိ။ ဥဿုက္ကဝစနန္တိ ဧတ္ထ ဥဿုက္ကဝစနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) နာမ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနံ။ အယဉှိ သမာနကတ္တုကေသု ပုဗ္ဗာပရကာလကိရိယာဝစနေသု ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနဿ နိရုတ္တိဝေါဟာရော။ ဣဒါနိ ‘‘သဒ္ဓိံ စေတေတွာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပါဏော’’တိ သညာယ သဒ္ဓိံယေဝါတိ ‘‘ပါဏော’’တိ သညံ အဝိဇဟိတွာ ဧဝ, ‘‘ပါဏော’’တိ သညုပ္ပတ္တိယာ အနန္တရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကထံ ဧကက္ခဏေ ဧကဿ စိတ္တဿ ဥဘယာရမ္မဏဘာဝေါတိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၁။)‘‘ဉာတပရိညာယ ဒိဋ္ဌသဘာဝေသု ဓမ္မေသု တီရဏပရိညာယ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ‘ရူပံ အနိစ္စ’န္တိအာဒိနာ သဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဧကက္ခဏေ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဇာနနံ ဝိယ ‘ပါဏော’တိ သညာယ သဒ္ဓိံယေဝ ‘ဝဓာမိ န’န္တိ ဇာနာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန အာစရိယာ တတ္ထာပိ ဧဝံ န ကထေန္တိ။ ဧတ္ထ စ မနုဿဝိဂ္ဂဟော’’တိ အဝတွာ ‘‘ပါဏော’’တိ ဝစနံ ‘‘မနုဿော အယ’’န္တိ အဇာနိတွာ ကေဝလံ သတ္တသညာယ ဃာတေန္တဿာပိ ပါရာဇိကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ စေတေတွာတိ စိန္တေတွာ။ ပကပ္ပေတွာတိ အဘိဝိစာရေတွာ, သန္နိဋ္ဌာနံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ မနုဿအတ္တဘာဝံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကလလတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နကလလရူပတော ပဋ္ဌာယ။ ကလလရူပံ နာမ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ကာယဝတ္ထုဘာဝဒသကဝသေန သမတိံသ ရူပါနိ, နပုံသကာနံ ကာယဝတ္ထုဒသကဝသေန ဝီသတိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ကလလရူပံ ဇာတိဥဏ္ဏာယ ဧကေန အံသုနာ ဥဒ္ဓဋတေလဗိန္ဒုမတ္တံ ဟောတိ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု, သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊
ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ, ‘ကလလ’န္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂)၊
ဧဝံ ပရိတ္တကံ ဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော အတ္တဘာဝေါ မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဩပပါတိကသံသေဒဇာပိ ဟိ မနုဿာ ပါရာဇိကဝတ္ထုယေဝ။ ကလလကာလေပီတိ ပဌမသတ္တာဟေပိ။ တတ္ထ ဟိ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ကလလသင်္ခါတံ အတ္တဘာဝံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ သက္ကာ, န ပန သဗ္ဗပဌမံ ကလလရူပံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန ဟိ သဒ္ဓိံ တိံသ ကမ္မဇရူပါနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တေသု ပန ဌိတေသုယေဝ သောဠသ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဒါရကဿ ဝါ မာတုယာ ဝါ ပနဿ အန္တရာယော နတ္ထိ။ အယဉှိ မရဏဿ အနောကာသော နာမ။ ဘေသဇ္ဇသမ္ပဒါနေနာတိ ဂဗ္ဘပါတနဘေသဇ္ဇဒါနေန။ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမ္ပီတိ အဗ္ဗုဒပေသိကာလာဒီသုပိ။ ဇီဝိတာ ဝိယောဇေယျာတိ သန္တတိဝိကောပနဝသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယတော အပနေယျ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၂။)ဣမဿ ပနတ္ထဿာတိ ‘‘သဉ္စိစ္စ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၁) ဣမဿ အတ္ထဿ။ အာဝိဘာဝတ္ထန္တိ ပကာသနတ္ထံ။ ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော, ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတ္တောတိ ခန္ဓသန္တာနော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တပညတ္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတီတိ။ ယာယ စေတနာယာတိ တသ္မိံ ပါဏေ ပါဏသညိနော ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာယ ယာယ စေတနာယ။ မနောဒွါရေ ပန ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတဘာဝေါ နတ္ထိ။ သာ စေတနာတိ သာ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာယ စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂), သာ တာဒိသပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓူပက္ကမာနိ ဟိ မဟာဘူတာနိ ဣတရဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိကာနံ ကာရဏံ န ဟောန္တီတိ။
ပါဏာတိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါဏာတိပါတီ။ သံသဂ္ဂေ အယမီကာရော။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တစေတနာယ သမင်္ဂိပုဂ္ဂလော’’တိ။ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော, တေန နိဗ္ဗတ္တော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော။ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ, သောဝ နိဿဂ္ဂိယော။ ဧဝံ အာဏတ္တိကော။ ဝိဇ္ဇာမယော မန္တပရိဇပ္ပနယောဂေါ။ ဣဒ္ဓိမယော ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေယေဝ ဆ ပယောဂေ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပယောဂေသု။ သာဟတ္ထိကောတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထော ဥပလက္ခဏဘာဝေန ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ကာယေန ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယေနာတိ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ မုဋ္ဌိနာ ဝါ ဇာဏုနာ ဝါ ယေန ကေနစိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန။ ကာယေကဒေသော ဟေတ္ထ ဟတ္ထာဒိကာယော အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရော ယထာ ‘‘ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ကာယတော အမောစိတေန အသိအာဒိနာ ပဟရဏေန။ ပဟရဏန္တိ ကာယဝိညတ္တိသဟိတာယ ဝဓကစေတနာယ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနံ။ ကာယေန ဝါ သတ္တိအာဒီနံ, ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဥသုယန္တပါသာဏာဒီနံ နိဿဇ္ဇနန္တိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တေသု
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၃။)သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိယေသု။ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿဘေဒတောတိ ဥဒ္ဒိသိတွာ စ အနုဒ္ဒိသိတွာ စ ပဝတ္တိဘေဒေန။ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒိသော, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥဒ္ဒိသကော, ပယောဂေါ, တသ္မိံ။ ဗဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗဒ္ဓေါ, ကမ္မမေဝ ဗဒ္ဓေါ ကမ္မဗဒ္ဓေါ, ပါဏာတိပါတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဗန္ဓနံ ဗဒ္ဓေါ, ကမ္မုနာ ဗဒ္ဓေါ ကမ္မဗဒ္ဓေါ, သော အဿ ဟောတိ, ပါဏာတိပါတကမ္မမဿ သိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘယတ္ထာပီတိ ဥဒ္ဒိသကေ, အနုဒ္ဒိသကေ စာတိ ဒွီသုပိ။ ပစ္ဆာ ဝါ တေနေဝ ရောဂေန မရတူတိ ယောဇနာ။ ပဟရိတက္ခဏေယေဝါတိ မရဏာယ ပဟောနကပ္ပဟာရဿ လဒ္ဓက္ခဏေယေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ယဒိ အဝဿံ တေန မရတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ ပန မရဏာဓိပ္ပါယေန ပဟာရံ ဒတွာ တေန အမတဿ ပုန အညေန စိတ္တေန ပဟာရေ ဒိန္နေ ပစ္ဆာပိ ပဌမပ္ပဟာရေနေဝ မရတိ, တဒါဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ အထ ဒုတိယပဟာရေန မရတိ, နတ္ထိ ပါဏာတိပါတော။ ဥဘယေဟိ မတေပိ ပဌမပ္ပဟာရေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ, ဥဘယေဟိပိ အမတေ နေဝတ္တိ ပါဏာတိပါတော။ ဧသ နယော ဗဟူဟိပိ ဧကဿ ပဟာရေ ဒိန္နေ။ တတြာပိ ဟိ ယဿ ပဟာရေန မရတိ, တဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါတိ။ အာဏာပနံ နာမ ဝစီဝိညတ္တိသဟိတာယ ဝဓကစေတနာယ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနံ။
ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အာဏတ္တိကပယောဂေ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတဘာဝဇာနနတ္ထံ ဆဗ္ဗိဓံ နိယမံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာဏတ္တိကပယောဂေ။ အာဏတ္တိနိယာမကာတိ အာဏတ္တိကပယောဂသာဓိကာ။ ဧတေသု ဟိ အဝိရဇ္ဈိတေသုယေဝ အာဏတ္တိကပယောဂေါ ဟောတိ, န အညထာတိ။
ပုဂ္ဂလောတိ မာရေတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာဏာပကဿ အာပတ္တီတိ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေ အာပတ္တိ, အာဏတ္တဿ မာရဏက္ခဏေ။ အာဏာပကော မုစ္စတီတိ အာဏတ္တဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ, ဝတ္ထုဝိသေသေန ပနေတ္ထ ကမ္မဝိသေသော စ အာပတ္တိဝိသေသော စ ဟောတီတိ။ ‘‘ပုရေဘတ္တံ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော ပုရေဘတ္တမေဝ မာရေတီတိ ‘‘အဇ္ဇ သွေ’’တိ အနိယမေတွာ ‘‘ပုရေဘတ္တံ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော ယဒါ ကဒါစိ ပုရေဘတ္တံ မာရေတိ။ ယော ပန ‘‘အဇ္ဇ ပုဗ္ဗဏှေ’’တိ ဝုတ္တော မဇ္ဈနှေ ဝါ သာယနှေ ဝါ သွေ ဝါ ပုဗ္ဗဏှေ မာရေတိ, ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ, အာဏာပကဿ နတ္ထိ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ပုဗ္ဗဏှေ မာရေတုံ ဝါယမန္တဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၄။)မဇ္ဈနှေ ဇာတေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေန နယေန သဗ္ဗကာလပ္ပဘေဒေသု သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ဝတ္ထုကာလေသု သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဩကာသာဒီသု သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ အတိဒိသန္တော ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩကာသောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၄) ဂါမော ဝါ ဝနံ ဝါ ဂေဟဒွါရံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ အာဝုဓန္တိ အသိ ဝါ ဥသု ဝါ သတ္တိ ဝါတိ ဧဝမာဒိ။ ဣရိယာပထောတိ မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနံ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါတိ ဧဝမာဒိ။ ကိရိယာဝိသေသောတိ ဝိဇ္ဈနံ ဝါ ဆေဒနံ ဝါ ဘေဒနံ ဝါ သင်္ခမုဏ္ဍကံ ဝါတိ ဧဝမာဒိ။ ဣမေသု ယထာ ယထာ ဝဓကော အာဏတ္တော, တထာ တထာ ကတေ အာဏာပကဿ အာပတ္တိ, အညထာ ကတေ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဩကာသာဒီသု စတူသု။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ယထာဏတ္တိဝသေနေဝ, အာဏတ္တေန ကတေ သတိ၊
အာဏာပကဿ အာပတ္တိ, ဝိသင်္ကေတောညထာ ကတေ’’တိ။
အာဏတ္တိယံ ပန အယံ ဝိသေသော – အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတိ ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ, ဧဝံ ပဟရ, ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၄) ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ လဗ္ဘတီတိ ဉာတဗ္ဗော။
ဩပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဩပါတော, အာဝါဋော, တဿ ခဏနံ ဩပါတက္ခဏနံ။ အပဿေနသံဝိဓာနန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၇) အပဿေနဿ သံဝိဓာနံ။ နိစ္စပရိဘောဂေါ မဉ္စော ဝါ ပီဌံ ဝါ အပဿေနဖလကံ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒန္တဿ အပဿေနကတ္ထမ္ဘော ဝါ တတ္ထဇာတကရုက္ခော ဝါ စင်္ကမေ အပဿာယ တိဋ္ဌန္တဿ အာလမ္ဗနရုက္ခော ဝါ အာလမ္ဗနဖလကံ ဝါ, သဗ္ဗမ္ပေတံ အပဿနီယဋ္ဌေန အပဿေနံ နာမ, တသ္မိံ အပဿေနေ ယထာ အပဿယန္တံ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဆိန္ဒတိ ဝါ, တထာ ကတွာ ဝါသိဖရသုသတ္တိအာရကဏ္ဋကာဒီသု အညတရဿ သတ္ထဿ ဌပနန္တိ အတ္ထော။
ဥပနိက္ခိပနံ နာမ သမီပေ နိက္ခိပနံ။ မနာပဿ ဝါ အမနာပဿ ဝါ ရူပဿ ဥပဟရဏံ သမီပေ ဌပနံ ရူပူပဟာရော, အတ္တနာ ဝါ ယက္ခပေတာဒိဝေသံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန သဒ္ဒူပဟာရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဧတ္ထာပီတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၅။)ထာဝရပယောဂေပိ။ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ယတော တတ္ထပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – မူလဋ္ဌေန ဩပါတာဒီသု ပရေသံ မူလေန ဝါ မုဓာ ဝါ ဒိန္နေသုပိ ယဒိ တပ္ပစ္စယာ ကောစိ မရတိ, မူလဋ္ဌဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ယဒိပိ တေန, အညေန ဝါ တတြ ဩပါတေ ဝိနာသေတွာ ဘူမိသမေ ကတေပိ ပံသုဟာရကာ ဝါ ပံသုံ ဂဏှန္တာ, မူလခဏကာ ဝါ မူလာနိ ခဏန္တာ အာဝါဋံ ကရောန္တိ, ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ကဒ္ဒမော ဇာယတိ, တတ္ထ စ ကောစိ ဩတရိတွာ ဝါ လဂ္ဂိတွာ ဝါ မရတိ, မူလဋ္ဌဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ယဒိ ပန ယေန လဒ္ဓံ, သော ဝါ အညော ဝါ ဝိတ္ထတတရံ ဝါ ဂမ္ဘီရတရံ ဝါ ကရောတိ, တပ္ပစ္စယာ စ ကောစိ မရတိ, ဥဘယေသမ္ပိ ကမ္မဗဒ္ဓေါ။ ယထာ တု မူလာနိ မူလေဟိ သံသန္ဒန္တိ, တထာ တတ္ထ ထလေ ကတေ မုစ္စတိ။ ဧဝံ အပဿေနသံဝိဓာနာဒီသုပိ ယာဝ တေသံ ပဝတ္တိ, တာဝ ယထာသမ္ဘဝံ ကမ္မဗဒ္ဓေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝိဇ္ဇာပရိဇပ္ပနန္တိ အာထဗ္ဗဏိကေဟိ, ဝိဇ္ဇာဓရေဟိ စ မန္တပရိဇပ္ပနံ။ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာတိ သာတိသယကမ္မနိဗ္ဗတ္တာယ ကမ္မဝိပါကေန သဟဇာတာယ ဣဒ္ဓိယာ, ကမ္မဿ ဝါ ဝိပါကဘာဝေန ဇာတာယ ဣဒ္ဓိယာ။ ပယောဇနန္တိ ပဝတ္တနံ, ကရဏန္တိ အတ္ထော, ဒါဌာဝုဓာဒီနံ ဒါဌာကောဋနာဒီနမိဝ မာရဏတ္ထံ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိဝိကာရကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ကမ္မသာဓနော ဝါယံ ဟာရကသဒ္ဒေါ ဗဟုလံဝိဓာနေန တတ္ထာပိ ဏွုပစ္စယဿ သိဇ္ဈနတောတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဇီဝိတဟရဏကံ, ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝါ သတ္ထမေဝ ဟာရကန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ဝိကပ္ပဒွယေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရက’’န္တိ။ ‘‘ဟာရကသတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိယေသေယျာတိ ဂဝေသေယျ။ ‘‘ယထာ လဘတိ, တထာ ကရေယျာ’’တိ ဣမိနာ ပန အဓိပ္ပါယတ္ထမာဟ, ‘‘ဥပနိက္ခိပေယျာ’’တိ ဣမိနာ သိခါပတ္တမတ္ထံ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပရိယေသေယျာ’’တိ ဣမဿ ‘‘ဥပနိက္ခိပေယျာ’’တိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော န သိယာ။ ပရိယိဋ္ဌမတ္တေယေဝါတိ ပရိယေသိတမတ္တေယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာတိ အသိံ ဝါ သတ္တိံ ဝါ ဘေဏ္ဍိံ ဝါ လဂုဠံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ဝိသံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ။ ဗျဉ္ဇနာနုရူပတော ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အတ္ထဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၆။)အဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သသတိ ဟိံသတီတိ သတ္ထံ, သသန္တိ ဟိံသန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ သတ္ထံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သတ္တိံ ဝါ’’တိအာဒိပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ လဂုဠန္တိ မုဂ္ဂရော။ သတ္ထန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ သမုခံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယော ဧဝံ မရတီတိ ယော သတ္ထံ ဝါ အာဟရိတွာ, ဝိသံ ဝါ ခါဒိတွာ, ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ, သောဗ္ဘာဒီသု ဝါ ပတိတွာ, အညေဟိ ဝါ အဂ္ဂိပဝေသနဥဒကပဝေသနာဒီဟိ ဥပါယေဟိ မရတိ။ ‘‘သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေနာတိ သော ဓနံ ဝါ လဘတိ, ယသံ ဝါ လဘတိ, သဂ္ဂံ ဝါ ဂစ္ဆတိ, ဓမ္မော ဝါဿ ဟောတီတိ ဣမိနာ နယေန။ ကိမနေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတေနာတိ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ ဧတေန ဝစနေန။ နယိဓ ဧဝန္တိ ဣဓ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကေ န ဧဝံ, န ပရိယာယကထာယ မုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိအာဒိ။
‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရာ’’တိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝိသံ ဝါ ခါဒ, ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလံ ကရောဟိ, သောဗ္ဘေ ဝါ နရကေ ဝါ ပပါတေ ဝါ ပပတာ’’တိအာဒိံ (ပါရာ။ ၁၇၂) သဗ္ဗံ မရဏူပါယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ နရကော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) နာမ တတ္ထ တတ္ထ ဖလန္တိယာ ဘူမိယာ သယမေဝ နိဗ္ဗတ္တာ မဟာဒရီ, ယတ္ထ ဟတ္ထီပိ ပတန္တိ, စောရာပိ နိလီယိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ပပါတောတိ ပဗ္ဗတန္တရေ ဝါ ထလန္တရေ ဝါ ဧကတော ဆိန္နော။ ပါပကေနာတိ လာမကေန။ ဒုဇ္ဇီဝိတေနာတိ ဒုက္ခဗဟုလတ္တာ ဒုက္ခေန ဇီဝိတေန။ မတံ တေ ဇီဝိတာ သေယျာတိ တဝ မရဏံ ဇီဝိတာ သုန္ဒရတရံ။ စိတ္တမဿ အတ္ထီတိ စိတ္တော။ တထာ မနော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော, သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ နိဒဿနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာဝုတ္တဿ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနဿ မရဏဿ နိဒဿနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘မတံ တေ ဇီဝိတာ သေယျော’’တိအာဒိ။
နနု စေတ္ထ ‘‘မနော’’တိ ဣဒမ္ပိ အတ္ထတော စိတ္တမေဝ, အထ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တဿ အတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ နာယံ စိတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၇၁) ဝိယ ဝိစိတ္တာဒိအတ္ထော, အထ ခေါ ဝိညာဏဝစနောတိ တဿ အတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တေနေဝဿာ’’တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၇။)စိတ္တော နာနာပ္ပကာရကော သင်္ကပ္ပေါ အဿာတိ စိတ္တသင်္ကပ္ပေါ။ ဝိစိတ္တတ္ထော ဟေတ္ထ စိတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ စိတ္တံ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစိတ္တသင်္ကပ္ပေါ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗောတိ ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပေါ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေပိ အဓိကာရဝသေန ဣတိသဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗော။ ဣဒဉှိ ‘‘ဣတိ စိတ္တသင်္ကပ္ပေါ’’တိ ဧဝံ အဝုတ္တမ္ပိ အဓိကာရတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ သင်္ကပ္ပေါတိ စေတ္ထ ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၇) ဝိယ န ဝိတက္ကဿေဝ နာမံ, အထ ခေါ တဿ စ အညေသဉ္စာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကပ္ပေါတိ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သံဝိဒဟနမတ္တဿာတိ သညာစေတနာဝိတက္ကသင်္ခါတဿ သဗ္ဗဿ သံဝိဒဟနဿ။ သာမညတ္ထော ဟေတ္ထ မတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘ဗြာဟ္မဏမတ္တံ ဘောဇေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘တဉ္စ သံဝိဒဟန’’န္တိအာဒိ။ ဣမိနာ သံဝိဒဟနံ နာမေတ္ထ န ဝိဓာနန္တိ ဒဿေတိ။ အဓိပ္ပါယော နာမ ဝိတက္ကော။
ဥစ္စာဝစေန ကာရဏေနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) မဟန္တာမဟန္တေန ဥပါယေန။ တတ္ထ မရဏဝဏ္ဏသံဝဏ္ဏနေ တာဝ ဇီဝိတေ အာဒီနဝဒဿနဝသေန အဝစာကာရတာ, မရဏေ ဝဏ္ဏဘဏနဝသေန ဥစ္စာကာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမာဒပနေ ပန မုဋ္ဌိဇာဏုနိပ္ပေါထနာဒီဟိ မရဏသမာဒပနဝသေန ဥစ္စာကာရတာ, ဧကတော ဘုဉ္ဇန္တဿ နခေ ဝိသံ ပက္ခိပိတွာ မရဏာဒိသမာဒပနဝသေန အဝစာကာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေသာလိယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဩပါတက္ခဏနာဒီသု ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သစေပိ ဇာတပထဝိံ ခဏတိ, ပါဏာတိပါတဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာဂသုပဏ္ဏာဒိသဒိသော တိရစ္ဆာနဂတော တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော, ယက္ခော စ ပေတော စ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော စ ယက္ခပေတတိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟာ, တေသံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ထုလ္လစ္စယံ အတိဒိသတိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိအာဒိနာ အပဿေနသံဝိဓာနာဒီသုပိ ယထာဝုတ္တအာပတ္တိဘေဒံ အတိဒိသတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အပဿေနသံဝိဓာနာဒီသု သဗ္ဗေသု ပယောဂေသု။
ဣဒါနိ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၉) ဣဒံ မရဏသံဝတ္တနိကဥပက္ကမဿ အသလ္လက္ခဏံ သန္ဓာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၈။)ဝုတ္တံ, ‘‘အဇာနန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ပန မရဏသံဝတ္တနိကဥပကရဏဿ အဇာနနံ သန္ဓာယ, ‘‘နမရဏာဓိပ္ပါယဿာ’’တိ ဣဒံ ဥပက္ကမံ ဇာနန္တဿာပိ မရဏာဓိပ္ပါယဿ အဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိ။ အစေတေတွာတိ အသလ္လက္ခေတွာ, ဝိရဇ္ဈိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
မုသလုဿာပနဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယာတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဘတ္တဂ္ဂေ အန္တရဃရေ အာသနံ ပညပေန္တော မုသလေ ဥဿိတေ ဧကံ မုသလံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဒုတိယော မုသလော ပရိပတိတွာ အညတရဿ ဒါရကဿ မတ္ထကေ အဝတ္ထာသိ။ သော ကာလမကာသိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူတိ။ အသဉ္စိစ္စ အဟံ ဘဂဝါတိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု အသဉ္စိစ္စာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၀) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။
ဝိသဂတပိဏ္ဍပါတဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယာတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ပိဏ္ဍစာရိကော ဘိက္ခု ဝိသဂတံ ပိဏ္ဍပါတံ လဘိတွာ ပဋိက္ကမနံ ဟရိတွာ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂကာရိကံ အဒါသိ။ တေ ဘိက္ခူ ကာလမကံသု။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူတိ။ နာဟံ ဘဂဝါ ဇာနာမီတိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု အဇာနန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၁) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။
ဘေသဇ္ဇဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယာတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရာ ဝဉ္ဈာ ဣတ္ထီ ကုလူပကံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဣင်္ဃာယျ ဘေသဇ္ဇံ ဇာနာဟိ, ယေနာဟံ ဝိဇာယေယျ’န္တိ။ ‘သုဋ္ဌု ဘဂိနီ’တိ တဿာ ဘေသဇ္ဇံ အဒါသိ။ သာ ကာလမကာသိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၇) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။ ဣဓ အာဒိကမ္မိကာ အညမညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတဘိက္ခူ, တေသံ အနာပတ္တိ။ အဝသေသာနံ မရဏဝဏ္ဏသံဝဏ္ဏနကာဒီနံ အာပတ္တိယေဝ။
အထ ကထံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ, နနု ရာဇာနော စောရံ ဒိသွာ ဟသမာနာပိ ‘‘ဂစ္ဆထ, နံ ဃာတေထာ’’တိ ဝဒန္တီတိ? သစ္စံ ဟသမာနာ ဝဒန္တိ, သော ပန ဟာသော တေသံ အညဝိသယော, သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သစေပိ ဟိ သိရိသယနံ အာရုဠှော ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိသုခမနုဘဝန္တော ရာဇာ ‘စောရော ဒေဝ အာနီတော’တိ ဝုတ္တေ ‘ဂစ္ဆထ နံ မာရေထာ’တိ ဟသမာနော ဘဏတိ, ဒေါမနဿစိတ္တေနေဝ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၁၉။)ဘဏတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုခဝေါကိဏ္ဏတ္တာ, ပန အနုပ္ပဗန္ဓာဘာဝါ စ ဒုဇ္ဇာနမေတံ ပုထုဇ္ဇနေဟီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၉)။
တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ
အနဘိဇာနန္တိ န အဘိဇာနံ။ ယေန ဟိ ယော ဓမ္မော အဓိဂတော, သော တဿ ပါကဋော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သကသန္တာနေ’’တိအာဒိ။ ဥတ္တရိမနုဿာနန္တိ ပကတိမနုဿေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ မနုဿာနံ, ဥက္ကဋ္ဌမနုဿာနန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဘူတံ အဓိဂတဓမ္မံ။ အထ ဝါ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ မနုဿဓမ္မော နာမ ဝိနာ ဘာဝနာမနသိကာရေန ပကတိယာ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော။ သော ဟိ မနုဿာနံ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနမတ္တေန ဣဇ္ဈနတော တေသံ သော ဘာဝိတဓမ္မော ဝိယ ဌိတောတိ တထာ ဝုတ္တော, မနုဿဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ တေသု ဗဟုလံ ပဝတ္တနတော။ ဈာနာဒိကံ ပန တဗ္ဗိဓုရန္တိ တတုတ္တရိ, ဣတိ ဥတ္တရိ မနုဿဓမ္မာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော, တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမုဒါစရန္တောတိ အာရောစေန္တော။
ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ သဗ္ဗာဝ ပညာ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဣဓ ပန မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရပညာ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏ’’န္တိ။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန အရိယန္တိ အာဟ ‘‘အရိယံ ဝိသုဒ္ဓံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ အရိယသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓပရိယာယော, န လောကုတ္တရပရိယာယော။ ဈာနာဒိဘေဒေတိ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝိမောက္ခော, သမာဓိ, သမာပတ္တိ, ဉာဏဒဿနံ, မဂ္ဂဘာဝနာ, ဖလသစ္ဆိကိရိယာ, ကိလေသပ္ပဟာနံ, ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ, သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဣမေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိညုဿ မနုဿဇာတိကဿာတိ အာရောစေတဗ္ဗပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ ဧတဿ ဟိ အာရောစိတေ အာရောစိတံ ဟောတိ, န ဒေဝဗြဟ္မာနံ, နာပိ ပေတယက္ခတိရစ္ဆာနဂတာနန္တိ။ အာရောစေယျာတိ ဝဒေယျ, ဝိညာပေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနာ အညာပဒေသေနာတိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၀) နယေန အညာပဒေသံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၀။)ဝိနာတိ အတ္ထော။ ဣဓေဝါတိ ‘‘ဣတိ ဇာနာမိ, ဣတိ ပဿာမီ’’တိ ဣမသ္မိံယေဝ ပဒေ။ ‘‘တေန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။
သမနုဂ္ဂါဟီယမာနောတိ စောဒိယမာနော, ယံ ဝတ္ထု အာရောစိတံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ကိံ တေ အဓိဂတံ, ကိန္တိ တေ အဓိဂတံ, ကဒါ တေ အဓိဂတံ, ကတ္ထ တေ အဓိဂတံ, ကတမေ တေ ကိလေသာ ပဟီနာ, ကတမေသံ တွံ ဓမ္မာနံ လာဘီ’တိ ကေနစိ ဝုစ္စမာနော’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသမနုဂ္ဂါဟီယမာနောတိ န ကေနစိ ဝုစ္စမာနော။
‘‘ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဘဗ္ဗော ဈာနာဒီနိ အဓိဂန္တု’’န္တိ သိက္ခာပဒါတိက္ကမဿ အန္တရာယကရတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိဿ သဂ္ဂန္တရာယော စေဝ ဟောတိ မဂ္ဂန္တရာယော စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈)။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ, နိရယာယုပကဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၈၉၊ ဓ။ ပ။ ၃၁၁)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘သိထိလော ဟိ ပရိဗ္ဗာဇော, ဘိယျော အာကိရတေ ရဇ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၈၉၊ ဓ။ ပ။ ၃၁၃)။ ဘိက္ခုဘာဝေါတိ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သမဏော အဟ’’န္တိ ပဋိဇာနနတော ဝေါဟာရမတ္တသိဒ္ဓေါ ဘိက္ခုဘာဝေါ။ ဒါနာဒီဟီတိ ဒါနသရဏသီလသံဝရာဒီဟိ။
အဇာနမေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝါတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ‘‘အဇာနမေဝ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ တတ္ထ ပန ‘‘ဧဝံ ဇာနာမိ, ဧဝံ ပဿာမီ’’တိ အဝစန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝစနတ္ထဝိရဟတောတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိ အာဒိဝစနဿ (ပါရာ။ ၂၀၉) အတ္ထဘူတေန ဈာနာဒိနာ ဝဇ္ဇိတတ္တာ တုစ္ဆံ ဥဒကာဒိသုညံ ဘာဇနံ ဝိယ။ မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ ပရဝိသံဝါဒကော ဝစီပယောဂေါ, ကာယပယောဂေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဝဉ္စနာဓိပ္ပါယတော မုသာ’’တိ။ မုသာ စ ဝဉ္စနာဓိပ္ပါယော စ ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ, တင်္ခဏေ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝါဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ, ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’’’တိ (ပါရာ။ ၂၀၀)။ ဧတဉှိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ, ဣတရံ ပန ဟောတု ဝါ, မာ ဝါ, အကာရဏမေတံ။ အဘဏိန္တိ ဝိညာပနံ အကာသိံ။
အညတြ အဓိမာနာတိ အဓိဂတော မာနော, အဓိကော ဝါ မာနော အဓိမာနော, ထဒ္ဓမာနောတိ အတ္ထော, တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ကဿ ပနာယံ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ? အရိယသာဝကဿ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၆)။ သော ဟိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဟီနကိလေသာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၁။)သဉ္ဇာတသောမနဿော အရိယဂုဏပ္ပဋိဝေဓေ နိက္ကင်္ခေါ, တသ္မာ သောတာပန္နာဒီနံ ‘‘အဟံ သကဒါဂါမီ’’တိအာဒိဝသေန မာနော နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒုဿီလဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ အရိယဂုဏာဓိဂမေ နိရာသောဝ။ သီလဝတောပိ ပရိစ္စတ္တကမ္မဋ္ဌာနဿ နိဒ္ဒါရာမတာဒိမနုယုတ္တဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ, သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပန ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တဿ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခဿ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ယွာယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၉၆) ကလာပသမ္မသနဝသေန အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ။ သမ္မသန္တဿာတိ ဝိပဿန္တဿ။ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ။ အပတ္တေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိဝသေန အပတ္တေ, အနဓိဂတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတ္တသညိတာသင်္ခါတောတိ ‘‘ပတ္တော မယာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော’’တိ ဧဝံသညိတာသင်္ခါတော အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပ္ပန္နော စ သုဒ္ဓသမထလာဘိံ ဝါ သုဒ္ဓဝိပဿနာလာဘိံ ဝါ အန္တရာ ဌပေတိ။ သော ဟိ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ ဝဿာနိ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တော ‘‘အဟံ သောတာပန္နော’’တိ ဝါ ‘‘သကဒါဂါမီ’’တိ ဝါ ‘‘အနာဂါမီ’’တိ ဝါ မညတိ။ သမထဝိပဿနာလာဘိံ ပန အရဟတ္တေယေဝ ဌပေတိ။ တဿ ဟိ သမာဓိဗလေန ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ, ဝိပဿနာဗလေန သင်္ခါရာ သုပရိဂ္ဂဟိတာ, တသ္မာ သဋ္ဌိမ္ပိ ဝဿာနိ, အသီတိမ္ပိ ဝဿာနိ, ဝဿသတမ္ပိ ကိလေသာ န သမုဒါစရန္တိ, ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တာစာရော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဒီဃရတ္တံ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တော အန္တရာ အဋ္ဌတွာဝ ‘‘အရဟာ အဟ’’န္တိ မညတီတိ။ ‘‘တံ အဓိမာနံ ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အညတြာ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘အဓိမာနာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿေတိ။
ပါပိစ္ဆတာယာတိ ပါပါ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ ပါပိစ္ဆော, တဿ ဘာဝေါ ပါပိစ္ဆတာ, တာယ, ပါပိကာယ ဣစ္ဆာယာတိ အတ္ထော။ ယာ သာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဒုဿီလောဝ သမာနော ‘သီလဝါ’တိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၅၁) နယေန ဝုတ္တာ, တာယ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပန မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ သမုဒါစရန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ အယမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပုရိမာ တယောဝါတိ ဒဿေတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၂။)အသန္တန္တိ အဘူတံ။ ဈာနာဒိဓမ္မန္တိ ဈာနံ, ဝိမောက္ခော, သမာဓိ, သမာပတ္တိ, ဉာဏဒဿနံ, မဂ္ဂဘာဝနာ, ဖလသစ္ဆိကိရိယာ, ကိလေသပ္ပဟာနံ, ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ, သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ ယဿ အာရောစေတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၅) ဝါစာယ ဝါ ဟတ္ထဝိကာရာဒီဟိ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစောပနေဟိ ဝိညတ္တိပထေ ဌိတဿ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အာရောစေတိ။ ဝိညတ္တိပထံ ပန အတိက္ကမိတွာ ဌိတော ကောစိ စေ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၁၅), ဒိဗ္ဗာယ စ သောတဓာတုယာ ဒိသွာ စ သုတွာ စ ဇာနာတိ, န ပါရာဇိကံ။ ယောပိ ‘‘ကိံ အယံ ဘဏတီ’’တိ သံသယံ ဝါ အာပဇ္ဇတိ, စိရံ ဝီမံသိတွာ ဝါ ပစ္ဆာ ဇာနာတိ, ‘‘အဝိဇာနန္တော’’ဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယော ပန ဈာနာဒီနိ အတ္တနော အဓိဂမဝသေန ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ဝါ န ဇာနာတိ, ကေဝလံ ‘‘ဈာန’’န္တိ ဝါ ‘‘ဝိမောက္ခော’’တိ ဝါ ဝစနမတ္တမေဝ သုတံ ဟောတိ, သောပိ တေန ဝုတ္တေ ‘‘ဈာနံ ကိရ သမာပဇ္ဇီ’’တိ ဧသ ဝဒတီတိ ယဒိ ဧတ္တကမတ္တမ္ပိ ဇာနာတိ, ‘‘ဇာနာတိ’’စ္စေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, တဿ ဝုတ္တေ ပါရာဇိကမေဝ။ သေသော ပန ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဗဟူနံ ဝါ နိယမိတာနိယမိတဝသေန ဝိသေသော သဗ္ဗော သိက္ခာပစ္စက္ခာနကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိယာယဘာသနေ ပန ‘‘အဟ’’န္တိ အဝုတ္တတ္တာ ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဝုတ္တေပိ ထုလ္လစ္စယံ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန မုသာဝါဒပယောဂဿ ကတတ္တာ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿာပိ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ…ပေ… ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ အနုလ္လပနာဓိပ္ပါယဿာတိ ဥလ္လပနာဓိပ္ပါယဝိရဟိတဿ, အဘူတာရောစနာဓိပ္ပါယဝိရဟိတဿာတိ အတ္ထော။ ဥမ္မတ္တကာဒယော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ဣဓ ပန အာဒိကမ္မိကာ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခူ, တေသံ အနာပတ္တိ။
စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါရာဇိကနိဂမနဝဏ္ဏနာ
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပါရာဇိကပရိဒီပနမေဝါတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ ပရိဒီပနဝစနမေဝ။ အဝဓာရဏံ ပန န အညေသမ္ပီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘သမောဓာနေတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သမောဓာနေတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတာနိ ဧတ္ထေဝ သမောဒဟိတွာ, ပက္ခိပိတွာ ရာသိံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ အာဂတာနီတိ ဥဒ္ဒေသပါဠိယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၃။)အာဂတာနိ။ ဘိက္ခုနီနံ အသာဓာရဏာနိ စတ္တာရီတိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ, ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ, ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ, အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ဣမာနိ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာနိ စတ္တာရိ။ ပဏ္ဍကာဒီနဉှိ ဧကာဒသန္နံ အဘဗ္ဗဘာဝေါ ပါရာဇိကာပတ္တိသဒိသတ္တာ ပါရာဇိကောတိ အာဟ ‘‘ဧကာဒသန္န’’န္တိအာဒိ။ အဘဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတေဟီတိ ဝတ္ထုဝိပန္နတာဒိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါယ နအရဟဘာဝသင်္ခါတေဟိ။ ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) ဟိ တယော ဝတ္ထုဝိပန္နာ အဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကာ, တေသံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော, မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတော။ အဘဗ္ဗာ ဟိ တေ မဂ္ဂပ္ပဋိလာဘာယ ဝတ္ထုဝိပန္နတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ နေသံ ပဋိက္ခိတ္တာ, တသ္မာ တေပိ ပါရာဇိကာဝ။ ထေယျသံဝါသကော, တိတ္ထိယပက္ကန္တကော, မာတုဃာတကော, ပိတုဃာတကော, အရဟန္တဃာတကော, ဘိက္ခုနိဒူသကော, လောဟိတုပ္ပါဒကော, သံဃဘေဒကောတိ ဣမေ အဋ္ဌ အတ္တနော ကိရိယာယ ဝိပန္နတ္တာ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတ္တာတိ ပါရာဇိကာဝ။ တေသု ထေယျသံဝါသကော, တိတ္ထိယပက္ကန္တကော, ဘိက္ခုနိဒူသကောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော, မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတောဝ။ ဣတရေသံ ပဉ္စန္နံ ဥဘယမ္ပိ ဝါရိတံ။ တေ ဟိ အနန္တရာဝ နရကေ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာ။ ယဒါ ဘိက္ခုနီ ဝိဗ္ဘမိတုကာမာ ဟုတွာ ကာသာဝမေဝ ဝါ ဂိဟိဝတ္ထံ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကမာပန္နာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနာယာ’’တိအာဒိ။ သာ ဟိ အဇ္ဈာစာရဝီတိက္ကမံ အကတွာပိ ဧတ္တာဝတာ အဿမဏီ နာမ ဟောတိ။
ဒီဃတာယ လမ္ဗမာနံ အင်္ဂဇာတမေတဿာတိ လမ္ဗီ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၃)။ န သော ဧတ္တာဝတာ ပါရာဇိကော, အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ မုခေ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုဒုကတာ ပိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ မုဒုပိဋ္ဌိကော, ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂေသု အညတရံ ပဝေသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿူပရိ နိသီဒတိ, တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။ ဧတာနိ ဟိ စတ္တာရိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၄။)ယသ္မာ ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဓမ္မော ‘‘မေထုနဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိတွာယေဝ ကေဝလံ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဝေသနဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ အနုလောမေန္တီတိ ‘‘အနုလောမပါရာဇိကာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
ဧတ္ထာဟ – မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ, ဘိက္ခုနိဒူသကော, လမ္ဗိအာဒယော စတ္တာရော စ ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၃)? ဝုစ္စတေ – မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ, လမ္ဗိအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ, ယသ္မာ ပန ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ကစ္စိတ္ထာတိ ဧတ္ထ ကစ္စိ အတ္ထာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၅။)သံဃာဒိသေသကဏ္ဍံ
ပိယဝစနေန အာလပနန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗဝစနေနာလပနံ, သာဓူနံ သမာလပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဓဝေါ ဟိ ပရေ ‘‘ဘောန္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံပိယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဒြဘဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဝါ သမာလပန္တိ။
֍ ၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သံ-သဒ္ဒေါ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ စေတနာတိ ဝီတိက္ကမဝသပ္ပဝတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ, မောစနဿာဒစေတနာတိ အတ္ထော။ အဿာတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ။ အညပဒတ္ထသမာသေနေဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဝုတ္တတ္တာ ဣက-သဒ္ဒဿ ဝိသုံ အတ္ထော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဉ္စေတနာဝ သဉ္စေတနိကာ’’တိ။ ဣဒါနိ ဣက-သဒ္ဒေါဝ အတ္ထိအတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဉ္စေတနာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သံဝိဇ္ဇမာနာ စေတနာ သဉ္စေတနာ။ သုက္ကဿာတိ သမ္ဘဝဿ။ ဝိသဋ္ဌီတိ ဝိဿဂ္ဂေါ။
ဣဒါနိ တံ ယသ္မိံ ကာလေ မောစေတိ, ယေနာဓိပ္ပါယေန မောစေတိ, ယေန စောပါယေန မောစေတိ, ယဉ္စ တဿ အဓိပ္ပါယဿ ဝတ္ထု, တံ သဗ္ဗံ သင်္ခေပတော ဝိဘာဝေတွာ သရူပတော တံ ဝိသဋ္ဌိံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရာဂဿ ဗလဝဘာဝေါ, ရာဂေန ဝါ အင်္ဂဇာတဿူပတ္ထမ္ဘော ထဒ္ဓဘာဝေါ ရာဂူပတ္ထမ္ဘော, သော အာဒိ ယေသံ တေ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒယော, တေသု ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသု။ အာဒိသဒ္ဒေန (ပါရာ။ ၂၃၈) ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘပဿာဝူပတ္ထမ္ဘဝါတူပတ္ထမ္ဘဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘာနံ ဂဟဏံ။ ကမ္မညတံ ပတ္တေတိ မောစနကမ္မက္ခမတာယ ကမ္မနိယတံ ပတ္တေ, အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု ဥပက္ကမာရဟဘာဝံ ပတ္တေတိ အတ္ထော။ အရောဂဿ ဘာဝေါ အာရောဂျံ, တံ အာဒိ ယေသံ တေ အာရောဂျာဒယော, တေသု အာရောဂျာဒီသု။ အာဒိသဒ္ဒေန သုခဘေသဇ္ဇဒါနပုညယညသဂ္ဂဗီဇဝီမံသဒဝါနံ ဂဟဏံ။ အဇ္ဈတ္တရူပံ အဇ္ဈတ္တံ ဥပါဒိန္နရူပံ, တံ အာဒိ ယေသံ တေ အဇ္ဈတ္တရူပါဒယော, တေသု။ အာဒိသဒ္ဒေန ဗဟိဒ္ဓါရူပအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပအာကာသေကဋိကမ္ပနာနံ ဂဟဏံ။ မောစနေ အဿာဒေါ သုခဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ, မောစနတ္ထံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တရာဂေါ, သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန စေတ္ထ ရာဂေါ ဝုတ္တော, တေန သမ္ပယုတ္တာ စေတနာ မောစနဿာဒစေတနာ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၆။)တာယ။ ဣမိနာ မုစ္စနဿာဒေါ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀) မုတ္တဿာဒေါ မေထုနဿာဒေါ ဖဿဿာဒေါ ကဏ္ဍုဝနဿာဒေါ ဒဿနဿာဒေါ နိသဇ္ဇဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ ဂေဟသိတပေမံ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ဣမေဟိ သမ္ပယုတ္တာ စေတနာယော ပဋိက္ခိပတိ, တာဟိ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ‘‘နိမိတ္တေ ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ပန ဦရုမဒ္ဒါပနာဒီနိ ပဋိက္ခိပတိ။ တေန ဟိ သတိပိ မောစနဿာဒေ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမာဘာဝတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သာ စ ခေါ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမန္တဿေဝ, ဟတ္ထပရိကမ္မပါဒပရိကမ္မဂတ္တပရိကမ္မကရဏေန သစေပိ အသုစိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တီ’’တိ။
အာသယဓာတုနာနာတ္တတောတိ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာသယာနဉ္စေဝ ပထဝီဓာတုအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဓာတူနံ, ရသသောဏိတာဒီနံ ဝါ သတ္တန္နံ ဓာတူနံ နာနာတ္တတော။ ဌာနာ စာဝနာတိ သုက္ကဿ ယံ ဌာနံ, တတော စုတိ။ သုက္ကဿ ဟိ ဝတ္ထိသီသံ ကဋိ ကာယောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) တိဓာ ဌာနံ ပကပ္ပေန္တိ။ ဧကော ကိရာစရိယော ‘‘ဝတ္ထိသီသံ သုက္ကဿ ဌာန’’န္တိ အာဟ, ဧကော ‘‘ကဋီ’’တိ, ဧကော ‘‘သကလော ကာယော’’တိ။ တေသု တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတံ။ ကေသလောမနခဒန္တာနဉှိ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနံ, ဥစ္စာရပဿာဝခေဠသိင်္ဃာဏိကာ, ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မာနိ စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသော ဆဝိမံသလောဟိတာနုဂတော သဗ္ဗောပိ ကာယော ကာယပ္ပသာဒဘာဝဇီဝိတိန္ဒြိယာဗဒ္ဓပိတ္တာနံ, သမ္ဘဝဿ စ ဌာနမေဝ။ တထာ ဟိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေနာဘိဘူတာနံ ဟတ္ထီနံ ဥဘောဟိ ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ သမ္ဘဝေါ နိက္ခမတိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ကာလော ဒဿိတော။ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒိကာလေသု ဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။ ယဿ ကမ္မနိယတ္တေ သတိ မောစေတိ, ဣတော ပရံ အညော ကာလော နတ္ထိ။ န ဟိ ဝိနာ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီဟိ ပုဗ္ဗဏှာဒယော ကာလဘေဒါ မောစနေ နိမိတ္တံ ဟောန္တိ။ ‘‘အာရောဂျာဒီသူ’’တိအာဒိနာ ပန အဓိပ္ပါယော ဒဿိတော။ ဧဝရူပေန ဟိ အဓိပ္ပါယဘေဒေန မောစေတိ, န အညထာ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသူ’’တိအာဒိနာ ဥပါယော ဒဿိတော။ အဇ္ဈတ္တရူပေ ဝါ ဟိ မောစေယျ, ဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ, ဥဘယတ္ထ ဝါ, အာကာသေ ဝါ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော, ဣတော ပရံ အညော ဥပါယော နတ္ထိ။ နီလာဒိဝသေနာ’’တိအာဒီဟိ ပန ဒသဟိ နဝမဿ အဓိပ္ပါယဿ ဝတ္ထု ဒဿိတံ။ ဝီမံသန္တော ဟိ နီလာဒီသု အညတရဝသေန ဝီမံသတိ, န တေဟိ ဝိနိမုတ္တန္တိ။ ‘‘ဌာနာ စာဝနာ’’တိ ဣမိနာ ပန အတ္ထတော ဝိဿဋ္ဌိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၇။)ဒဿိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနတော စာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ သာ စာယံ တဿ သုက္ကဿ ဌာနာ စာဝနာ ရာဂဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ကထာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီ’’တိ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၇)။ အညတြ သုပိနန္တာတိ သုပိနော ဧဝ သုပိနန္တော, တံ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယာ သုပိနေ’’တိအာဒိ။ သံဃာဒိသေသောတိ ဣမဿ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမံ။ တေနာဟ ‘‘ယာ အညတြ သုပိနန္တာ’’တိအာဒိ။ အာပတ္တိနိကာယောတိ အာပတ္တိသမူဟော။ ကိဉ္စာပိ အယံ ဧကာဝ အာပတ္တိ, ရုဠှိသဒ္ဒေန, ပန အဝယဝေ သမူဟဝေါဟာရေန ဝါ ‘‘နိကာယော’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ဧကော ဝေဒနာက္ခန္ဓော, ဧကော ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ။
အဿာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၆ သံဃာဒိသေသကဏ္ဍ) အာပတ္တိနိကာယဿ။ နနု စ အယုတ္တောယံ နိဒ္ဒေသော ‘‘သံဃော အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အဿာ’’တိ။ န ဟိ အာပတ္တိနိကာယဿ အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ သံဃော ဣစ္ဆိတော, ကိဉ္စရဟိ ဝုဋ္ဌာနဿာတိ ဣမံ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ အဓိပ္ပါယံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနဿ အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတော သံဃော အာပတ္တိယာဝ ဣစ္ဆိတော နာမ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနန္တိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ, အနာပတ္တိကဘာဝူပဂမနန္တိ အတ္ထော။
ဒကသောတန္တိ ပဿာဝမဂ္ဂံ, အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဌာနတော ပန စုတ’’န္တိအာဒိ။ အဝဿမေဝ ဒကသောတံ ဩတရတိ အဓိဝါသေတွာ အန္တရာ နိဝါရေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဒကသောတောရောဟနတော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇) ပဋ္ဌာယ ပန ဥပါဒိန္နတော ဝိနိမုတ္တတ္တာ သမ္ဘဝရူပံ ဥတုသမုဋ္ဌာနမေဝ အဝသိဿတိ, သေသံ တိသမုဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဌာနတော စုတံ ဒကသောတံ ဩတရတိ, တသ္မာ။
အမောစနာဓိပ္ပါယဿာတိ ဘေသဇ္ဇေန နိမိတ္တံ အာလိမ္ပန္တဿ ဥစ္စာရာဒီနိ ဝါ ကရောန္တဿ။ သုပိနံ ပဿန္တဿာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ဓာတုက္ခောဘတော ဝါ အနုဘူတပုဗ္ဗတော ဝါ ဒေဝတောပသံဟာရတော ဝါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ဝါတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သုပိနံ ပဿန္တဿ။ ကိံ ပနေတံ ပဿန္တော သုတ္တော ပဿတိ, ပဋိဗုဒ္ဓေါ, ဥဒါဟု နေဝ သုတ္တော, န ပဋိဗုဒ္ဓေါတိ? ကိဉ္စေတ္ထ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၈။)ယဒိ တာဝ သုတ္တော ပဿတိ, အဘိဓမ္မဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေန ဟိ သုပတိ, တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဝါ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တံ ဝါ န ဟောတိ။ သုပိနံ ပဿန္တဿ စ ဤဒိသာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အထ ပဋိဗုဒ္ဓေါ ပဿတိ, ဝိနယဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ယဉှိ ပဋိဗုဒ္ဓေါ ပဿတိ, တံ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေန ပဿတိ။ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေန စ ကတေ ဝီတိက္ကမေ အနာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ သုပိနံ ပဿန္တေန ပန ကတေပိ ဝီတိက္ကမေ ဧကန္တံ အနာပတ္တိ ဧဝ။ အထ နေဝ သုတ္တော န ပဋိဗုဒ္ဓေါ ပဿတိ, ကော နာမ ပဿတိ, ဧဝဉ္စ သတိ သုပိနဿ အဘာဝေါဝ အာပဇ္ဇတီတိ? န အဘာဝေါ, ကသ္မာ? ယသ္မာ ကပိမိဒ္ဓပရေတော ပဿတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော ခေါ မဟာရာဇ သုပိနံ ပဿတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၃။၅)။ ကပိမိဒ္ဓပရေတောတိ မက္ကဋနိဒ္ဒါယ ယုတ္တော။ ယထာ ဟိ မက္ကဋဿ နိဒ္ဒါ လဟုပရိဝတ္တာ ဟောတိ, ဧဝံ ယာ နိဒ္ဒါ ပုနပ္ပုနံ ကုသလာဒိစိတ္တဝေါကိဏ္ဏတ္တာ လဟုပရိဝတ္တာ, ယဿာ ပဝတ္တိယံ ပုနပ္ပုနံ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တရဏံ ဟောတိ, တာယ ယုတ္တော သုပိနံ ပဿတိ။ ယဿ စ ဧဝံ ပဿန္တဿ သုပိနေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ဝိယ, ကာယသံသဂ္ဂါဒီနိ အာပဇ္ဇန္တဿ ဝိယ စ သုပိနန္တေနေဝ ကာရဏေန အသုစိ မုစ္စတိ, တဿပိ အနာပတ္တိ။ သုပိနေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၂) ပန ဥပ္ပန္နာယ အဿာဒစေတနာယ သစဿ ဝိသယော ဟောတိ, နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗံ, န ဟတ္ထေန နိမိတ္တံ ကီဠာပေတဗ္ဗံ။ ကာသာဝပစ္စတ္ထရဏရက္ခဏတ္ထံ ပန ဟတ္ထပုဋေန ဂဟေတွာ ဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဩတိဏ္ဏော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၇၀) ဣဒံ ကမ္မသာဓနံ, ကတ္တုသာဓနံ ဝါ ဟောတီတိ တဒုဘယဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယက္ခာဒီဟိ ဝိယ သတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ အသမပေက္ခိတွာတိ ယထာသဘာဝံ အနုပပရိက္ခိတွာ, ယထာ တေ ရတိဇနကာ ရူပါဒယော ဝိသယာ အနိစ္စဒုက္ခာသုဘာနတ္တာကာရေန အဝဋ္ဌိတာ, တထာ အပဿိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိဏတေနာတိ ပရိဝတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ပရိဝတ္တမာန’’န္တိအာဒိ။ ဝုတ္တရာဂဝသေနာတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝသေန။ တဒဟုဇာတာယပီတိ တသ္မိံ အဟနိ ဇာတံ ဇနနံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၂၉။)ဧတိဿာတိ တဒဟုဇာတာ, တသ္မိံ အဟနိ ဇာတာတိ ဝါ တဒဟုဇာတာ, တာယ, တံ ဒိဝသံ ဇာတာယပီတိ အတ္ထော, ဇာတမတ္တာယ အလ္လမံသပေသိဝဏ္ဏာယပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အဿာတိ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ပဒဿ။ ဣဒါနိ ဟတ္ထာဒီနံ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ ဟတ္ထော နာမ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒုတိယမဟာသန္ဓိံ ဥပါဒါယ။ အညတ္ထ ပန မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ဟတ္ထော။ ဝိနန္ဓိတွာ ဝါ အဝိနန္ဓိတွာ ဝါ ကတကေသကလာပဿေတံ အဓိဝစနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝိနန္ဓိတွာတိ တီဟိ ကေသဝဋ္ဋီဟိ ဂန္ထိတွာ။ သုဝဏ္ဏစီရကန္တိ သုဝဏ္ဏပါဠိံ။ ဟတ္ထဉ္စ ဝေဏိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသသရီရံ အင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘အဝသေသဿ သရီရဿာ’’တိအာဒိ။
ယော ဟိ သေဝနာဓိပ္ပါယောပိ နိစ္စလေန ကာယေန ကေဝလံ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ သာဒိယတိ အနုဘောတိ, တဿ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေ အာပတ္တိယာ အဘာဝတော အနာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ကာယေန အဝါယမိတွာ’’တိအာဒိ။ မောက္ခာဓိပ္ပါယေနာတိ ဣတ္ထိတော မုစ္စိတုကာမတာဓိပ္ပါယေန။ အသဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ဣမံ ဖုသိဿာမီ’’တိ အစေတေတွာ။ ဧဝဉှိ အစေတေတွာ ပတ္တပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု မာတုဂါမဿ အင်္ဂေ ဖုဋ္ဌေပိ အနာပတ္တိ။ အသတိယာတိ အညဝိဟိတော ဟောတိ, ‘‘မာတုဂါမံ ဖုသိဿာမီ’’တိ သတိ နတ္ထိ, ဧဝံ အသတိယာ ဟတ္ထပါဒပသာရဏာဒိကာလေ ဖုသန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဇာနန္တဿာတိ ဒါရကဝေသေန ဌိတံ ဒါရိကံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ အဇာနန္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဖုသတိ, ဧဝံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ အဇာနန္တဿ ဖုသတော အနာပတ္တိ။ အသာဒိယန္တဿာတိ ကာယသံသဂ္ဂံ အသာဒိယန္တဿ ဗာဟာပရမ္ပရာယ နီတဘိက္ခုဿ ဝိယ အနာပတ္တိ။ ဣဓ ပန ဥဒါယိတ္ထေရော အာဒိကမ္မိကော။ တဿ အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿာတိ။
ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂဝသေနာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ ဝါစာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ, တာယ အဿာဒစေတနာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ, တေန သမ္ပယုတ္တရာဂဝသေန။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၀။)ဧတ္ထာဓိပ္ပေတံ မာတုဂါမံ ဒဿေတုံ ‘‘မာတုဂါမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လသံလက္ခဏသမတ္ထန္တိ အသဒ္ဓမ္မသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ ဇာနိတုံ သမတ္ထံ။ ယာ ပန မဟလ္လိကာပိ ဗာလာ ဧဠမူဂါ, အယံ ဣဓာနဓိပ္ပေတာ။ ဝဏ္ဏော နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅) ထောမနာ။ အဝဏ္ဏော နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဂရဟနာ, ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန အသမန္နာဂတာသီ’’တိအာဒီဟိ ခုံသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာစနာ နာမ ‘‘ဒေဟိ မေ, အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ အာယာစနာ နာမ ‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ, ကဒါ တေ ပိတာ ပသီဒိဿတိ, ကဒါ တေ ဒေဝတာယော ပသီဒိဿန္တိ, ကဒါ တေ သုခဏော သုလယော သုမုဟုတ္တော ဘဝိဿတိ, ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ ပုစ္ဆနံ နာမ ‘‘ကထံ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ, ကထံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ ပဋိပုစ္ဆနံ နာမ ‘‘ဧဝံ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေတိ, ဧဝံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ အာစိက္ခနံ နာမ ပုဋ္ဌဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ, ဧဝံ ဒေန္တာ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿသိ, မနာပါ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဘဏနံ။ အနုသာသနံ နာမ အပုဋ္ဌဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ, ဧဝံ ဒေန္တာ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿသိ, မနာပါ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဘဝနံ။ အက္ကောသနံ (ပါရာ။ ၂၈၅) နာမ ‘‘အနိမိတ္တာသိ, နိမိတ္တမတ္တာသိ, အလောဟိတာသိ, ဓုဝလောဟိတာသိ, ဓုဝစောဠာသိ, ပဂ္ဃရန္တီသိ, သိခရဏီသိ, ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ, ဝေပုရိသိကာသိ, သမ္ဘိန္နာသိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ ယသ္မာ မေထုနုပသံဟိတာယ ဝါစာယ အဓိကံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘မေထုနုပသံဟိတာဟီ’’တိ ဣဒံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ သိခါပတ္တလက္ခဏဒဿနန္တိ ဝုတ္တံ, န ပန မေထုနုပသံဟိတာယေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစတ္တာ။ သိခရဏီသီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅) ဗဟိနိက္ခန္တအာဏိမံသာ။ သမ္ဘိန္နာသီတိ သမ္ဘိန္နဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီတိ ပုရိသနိမိတ္တေန, ဣတ္ထိနိမိတ္တေန စာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂတာ။
ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏဘဏနေ တာဝ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ, န တာဝ သီသံ ဧတိ။ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ သုဘော သုဘသဏ္ဌာနော ဒဿနီယော, ဤဒိသေန နာမ ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ, သီသံ ဧတိ, သံဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၁။)အဝဏ္ဏဘဏနေ ပန ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီဟိ ဧကာဒသဟိ ပဒေဟိ အဝဏ္ဏေ အဃဋိတေ သီသံ န ဧတိ, ဃဋိတေပိ တေသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဣမေဟိ တီဟိ ဃဋိတေယေဝ သံဃာဒိသေသော။
ယာစနာယပိ ‘‘ဒေဟိ မေ’’တိ ဧတ္တကေနေဝ သီသံ န ဧတိ, ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတေ ဧဝ သံဃာဒိသေသော။
‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတီ’’တိအာဒီသု အာယာစနဝစနေသုပိ ဧတ္တကေနေဝ သီသံ န ဧတိ, ‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ, ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘တဝ မာတရိ ပသန္နာယ ဝါ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိအာဒိနာ ပန နယေန မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတေယေဝ သံဃာဒိသေသော။
‘‘ကထံ တွံ သာမိကဿ ဒေသီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၅) ပုစ္ဆာဝစနေသုပိ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တေယေဝ သံဃာဒိသေသော။ ‘‘ဧဝံ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပဋိပုစ္ဆာဝစနေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အာစိက္ခနာယ စ ‘‘ဧဝံ ဒေဟီ’’တိ, ‘‘ဧဝံ ဒဒမာနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ သီသံ န ဧတိ, ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ဧဝံ ဒေဟိ, ဧဝံ ဥပနေဟိ, ဧဝံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒဒမာနာ ဥပနယမာနာ သာမိကဿ ပိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပန နယေန မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတေယေဝ သံဃာဒိသေသော။ အနုသာသနိဝစနေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အက္ကောသဝစနေသု ပန ဧကာဒသသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဣမာနိ တီဏိယေဝ ပဒါနိ သုဒ္ဓါနိ သီသံ ဧန္တိ, ဣတိ ဣမာနိ စ တီဏိ, ပုရိမာနိ စ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဒါနိ တီဏီတိ ဆ ပဒါနိ သုဒ္ဓါနိ အာပတ္တိကရာနိ, သေသာနိ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီနိ အနိမိတ္တေ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘အနိမိတ္တာသိ, မေထုနံ ဓမ္မံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတာနေဝ အာပတ္တိကရာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
အဓက္ခကန္တိ အက္ခကတော ပဋ္ဌာယ အဓော။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ။ ဥဗ္ဘက္ခကန္တိ အက္ခကတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ။ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ပဋ္ဌာယ အဓော။ အက္ခကံ, ပန ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ဧတ္ထေဝ ဒုက္ကဋခေတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၂။)ဝိယ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဂရုကာပတ္တိံ သာဝသေသံ ပညာပေန္တီတိ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓန္တိ ဝတ္ထံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါ အာဘရဏံ ဝါ။
အတ္ထဓမ္မအနုသာသနိပုရေက္ခာရာနန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၇) ဧတ္ထ ‘‘အနိမိတ္တာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထံ ကထေန္တော, အဋ္ဌကထံ ဝါ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော အတ္ထပုရေက္ခာရော နာမ, ပါဠိံ ဝါစေန္တော, သဇ္ဈာယံ ဝါ ကရောန္တော ဓမ္မပုရေက္ခာရော နာမ, ‘‘ဣဒါနိပိ အနိမိတ္တာသိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသိ, အပ္ပမာဒံ ဒါနိ ကရေယျာသိ, ယထာ အာယတိမ္ပိ ဧဝရူပါ မာ ဟောဟိသီ’’တိ ဘဏန္တော အနုသာသနိပုရေက္ခာရော နာမ။ ဣတိ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသနိဉ္စ ပုရက္ခိတွာ ဘဏန္တာနံ အနာပတ္တိ။ ယော ပန ဘိက္ခုနီနံ ပါဠိံ ဝါစေန္တော ပကတိဝါစနာမဂ္ဂံ ပဟာယ ဟသန္တော ဟသန္တော ‘‘သိခရဏီသိ, သမ္ဘိန္နာသိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဘဏတိ, တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဣဓ အာဒိကမ္မိကော ဥဒါယိတ္ထေရော, တဿ အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿ။ နနု ‘‘သိခရဏီ’’တိအာဒီဟိ အက္ကောသန္တဿ ပဋိဃစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒုက္ခဝေဒနာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ ဒွိဝေဒနန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ရာဂဝသေန ဟိ အယံ အာပတ္တိ, န ပဋိဃဝသေန, တသ္မာ ရာဂဝသေနေဝ ပဝတ္တော အက္ကောသော ဣဓာဓိပ္ပေတော, န ပဋိဃဝသေနာပီတိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ အတ္တကာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အတ္တကာမပါရိစရိယာဝသေနာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂဝသေန။ ဣဓာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လဇာနနသမတ္ထာဝ ဣတ္ထီ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသေန ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဣတ္ထိယာ’’တိ။ သမီပေတိ သဝနူပစာရေ။ ‘‘ဌတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ အတ္တကာမပါရိစရိယာတိ ကာမီယတီတိ ကာမော, မေထုနဓမ္မော, ပရိစရဏံ ဥပဋ္ဌာနံ ပရိစရိယာ, သာဝ ပါရိစရိယာ, ကာမေန ပါရိစရိယာ ကာမပါရိစရိယာ, အတ္တနော ကာမပါရိစရိယာ အတ္တကာမပါရိစရိယာ, အတ္တနော အတ္ထာယ မေထုနဓမ္မေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကာမိတာတိ ကာမာ, ပါရိစရိယာ, အတ္တနော ကာမာ အတ္တကာမာ, အတ္တကာမာ စ သာ ပါရိစရိယာ စာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာ, သယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၃။)မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတဥပဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမေန အတ္ထဝိကပ္ပေန ကာမဟေတုပါရိစရိယာသင်္ခါတံ အတ္ထတ္တယံ ဒဿေတိ, ဒုတိယေန အဓိပ္ပါယပါရိစရိယာသင်္ခါတံ အတ္ထဒွယံ။ ဗျဉ္ဇနေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၁) ပန အာဒရံ အကတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ဟေတုံ အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၉၂) ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ဟေတုံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဇာနိဿန္တိ ပဏ္ဍိတာ ‘‘ဧတ္တာဝတာ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမပါရိစရိယာ ဝုတ္တာ’’တိ, ‘‘အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၉၂) ဝုတ္တေပိ ဇာနိဿန္တိ ‘‘ဧတ္တာဝတာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတကာမိတဋ္ဌေန အတ္တကာမပါရိစရိယာ ဝုတ္တာ’’တိ။
ကလျာဏေန ဘဒ္ဒကေန ဂုဏေန သမန္နာဂတတ္တာ ကလျာဏဓမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယေနာပီ’’တိအာဒိ။ အဘိရမေယျာတိ တောသေယျ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသာ အဂ္ဂါ။ ပါရိစရိယာနန္တိ ပါရိစရိယာနံ မဇ္ဈေ, နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ နနု ဒုဋ္ဌလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၂၈၅) မေထုနယာစနံ အာဂတံ, အထ ကသ္မာ ဣဒံ ဝုတ္တံ? နာယံ ဒေါသော။ တတ္ထ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၉၁) ဟိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန အတ္တနော မေထုနဿာဒရာဂဝသေနာတိ။
တသ္မိံယေဝ ခဏေတိ ဘဏိတက္ခဏေ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန ပဏ္ဍကဂတိကတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တော။ ‘‘ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဒွယေ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ယက္ခိပေတီသုပိ ဒုဋ္ဌုလ္လတ္တကာမဝစနေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂၉၅) ဝဒန္တိ။ တသ္မိံယေဝါတိ ပဏ္ဍကေယေဝ ဣတ္ထိသညိနော အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏဘဏနေပိ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, တဿ အဂ္ဂဒါနံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနေပိ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျ ယာ မာဒိသံ ‘သီလဝန္တ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂၉၅) ဧကေ။ ‘‘ပဉ္စသု အင်္ဂေသု သဗ္ဘာဝါ သံဃာဒိသေသောဝါ’’တိ အပရေ။ ‘‘မေထုနုပသံဟိတေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စီဝရာဒီဟိ…ပေ… ဘာသန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အတ္တကာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၄။)֍ ၅။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဉ္စရဏံ သဉ္စရော, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဉ္စရီ, သဉ္စရဏသီလောတိ ဝါ သဉ္စရီ, တဿ ဘာဝေါ သဉ္စရိတ္တံ, သဉ္စရဏန္တိ အတ္ထော။ တဉ္စ ပရတော ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသမတိ’’န္တိအာဒိဝစနတော ဣတ္ထိပုရိသာနံ ဝေမဇ္ဈေတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သဉ္စရဏဘာဝ’’န္တိ။ ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဏှနံ နာမ ပုရိသေန ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဏာမီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ, သီသကမ္ပနာဒီဟိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆနံ။ ဝီမံသနံ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနံ ဂဟေတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တေသံ အဝဿံ အာရောစနကာနံ မာတာပိတုဘာတာဘဂိနိအာဒီနံ ဝါ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ သာသနဿ အာရောစနံ။ ပစ္စာဟရဏံ နာမ တေန ဂန္တွာ အာရောစိတေ သာ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ, မာ ဝါ, လဇ္ဇာယ ဝါ တုဏှီ ဟောတု, ပုန အာဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တဿာ ပဝတ္တိယာ အာရောစနံ။ အာပဇ္ဇေယျာတိ ပဋိပဇ္ဇေယျ။
ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသမတိံ ပုရိသဿ ဝါ ဣတ္ထိမတိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာရောစေယျာ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဇာယာဘာဝေတိ ဘရိယာဘာဝေ။ ဇာရဘာဝေတိ ပတိဘာဝေ, နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တသ္မာ ဘရိယာဘာဝနိမိတ္တံ ပတိဘာဝနိမိတ္တံ, ဘရိယာဘာဝဟေတု ပတိဘာဝဟေတု, ဘရိယာဘာဝပစ္စယာ ပတိဘာဝပစ္စယာ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘ဇာယတ္တနေ အာရောစေတီ’’တိအာဒီသုပိ။ ‘‘ဇာယတ္တနေ ဝါ ဇာရတ္တနေ ဝါ’’တိ ဟိ ဣဒံ ယဒတ္ထံ တံ တေသံ မတိံ အာရောစေတိ, တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန ပဒဘာဇနိယံ (ပါရာ။ ၃၀၂) ဝုတ္တနယေနာပိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိဉ္စာပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တံ, ‘‘ဇာယတ္တနေ ဝါ ဇာရတ္တနေ ဝါ’’တိ ပန နိဒ္ဒေသဿ ဥဘယလိင်္ဂသာဓာရဏတ္တာ ပုရိသလိင်္ဂဝသေနာပိ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။ မုဟုတ္တိကာတိ ဂဏိကာ။ ‘‘အန္တမသော တင်္ခဏိကာယပီ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၅။)အညတြ နာလံဝစနီယာယာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၃၉-၃၄၀) ဒေသစာရိတ္တဝသေန ပဏ္ဏဒါနာဒိနာ အပရိစ္စတ္တံ ဌပေတွာ။ သဉ္စရိတ္တဝသေန ဘိက္ခုနာ ဝစနီယာ န ဟောတီတိ နာလံဝစနီယာ, တံ ဌပေတွာတိ ကေစိ။ အပ္ပေန ဝါ ဗဟုနာ ဝါ ဓနေန ကီတာ ဓနက္ကီတာ။ ယသ္မာ ပန သာ န ကီတမတ္တာယေဝ ဘရိယာ, သံဝါသတ္ထာယ ပန ကီတတ္တာ ဘရိယာ, တသ္မာဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ဓနေန ကိဏိတွာ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒဝါသိနီတိ ဆန္ဒေန အတ္တနော ရုစိယာ ဝသတီတိ ဆန္ဒဝါသိနီ။ ယသ္မာ ပန သာ န အတ္တနော ဆန္ဒမတ္တေနေဝ ဘရိယာ ဟောတိ, ပုရိသေန ပန သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ, တသ္မာဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဘောဂဝါသိနီ, ပဋဝါသိနီ, ဩဒပတ္တကိနီ, ဩဘဋစုမ္ဗဋာ, ဒါသီ စ ဘရိယာ စ, ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ, ဓဇာဟဋာ, မုဟုတ္တိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ အာကာရာနံ ဂဟဏံ။ ယထာ စ ‘‘ဆန္ဒဝါသိနီ’’တိအာဒီသု အညတရဝသေန ဝဒတော ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ, ဧဝံ ပါဠိယံ အဝုတ္တေသုပိ ‘‘ဟောဟိ ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ, ဇာယာ, ပဇာပတိ, ပုတ္တမာတာ, ဃရဏီ, ဃရသာမိနီ, ဘတ္တရန္ဓိကာ, သုဿူသိကာ, ပရိစာရိကာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၀၅) ဧဝမာဒီသု သံဝါသပရိဒီပကေသု ဝစနေသု အညတရဝသေန ဝဒန္တဿာပိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ, တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။
မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟီတိ ဧတ္ထ မာတုရက္ခိတာ နာမ မာတရာ ရက္ခိတာ, ယထာ ပုရိသေန သဟ သံဝါသံ န ကပ္ပေတိ, ဧဝံ မာတရာ ရက္ခိတာတိ အတ္ထော။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေပိ ‘‘မာတာ ရက္ခတိ ဂေါပေတိ, ဣဿရိယံ ကာရေတိ, ဝသံ ဝတ္တေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တံ။ ပိတုရက္ခိတာဒီသူတိ ‘‘ပိတုရက္ခိတာ, မာတာပိတုရက္ခိတာ, ဘာတုရက္ခိတာ, ဘဂိနိရက္ခိတာ, ဉာတိရက္ခိတာ, ဂေါတ္တရက္ခိတာ, ဓမ္မရက္ခိတာ, သာရက္ခာ, သပရိဒဏ္ဍာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၃) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ပိတုရက္ခိတာဒီသု။ ယထာ စ ဧတ္ထ, ဧဝံ ‘‘ပိတုရက္ခိတံ ဗြူဟီ’’တိအာဒီသုပိ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ ကိစ္စေန ဂစ္ဆန္တဿာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၀) ဧတ္ထ ဘိက္ခုသံဃဿ ဥပေါသထာဂါရံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ ဝိပ္ပကတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရုကာနံ ဘတ္တဝေတနတ္ထာယ ဥပါသကော ဝါ ဥပါသိကာယ သန္တိကံ ဘိက္ခုံ ပဟိဏေယျ, ဥပါသိကာ ဝါ ဥပါသကဿ, ဧဝရူပေန သံဃကိစ္စေန ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ စေတိယကမ္မေ ကရိယမာနေပိ ဧသေဝ နယော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၆။)ဂိလာနဿ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ ဥပါသကေန ဝါ ဥပါသိကာယ သန္တိကံ, ဥပါသိကာယ ဝါ ဥပါသကဿ သန္တိကံ ပဟိတဿ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။
ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ, န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ။ ပုရိသော နာမ မနုဿပုရိသော, န ယက္ခော’’တိအာဒိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၁) နတ္ထိ, တထာပိ မနုဿဇာတိကာဝ ဣတ္ထိပုရိသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘တေသံ မနုဿဇာတိကတာ’’တိ။ နနာလံဝစနီယတာတိ ယထာဝုတ္တနယေန ပရိစ္စတ္တာ အလံဝစနီယာ။ နိဝါရဏတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အလံ-သဒ္ဒေါ။ န အလံဝစနီယာ နာလံဝစနီယာ, န နာလံဝစနီယာ, တဿာ ဘာဝေါ နနာလံဝစနီယတာ, ‘‘အလံဝစနီယတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ပဏ္ဏတ္တိန္တိ, ဣမံ သိက္ခာပဒံ။ ကာယဝိကာရေနာတိ သီသုက္ခိပနာဒိကာယဝိကာရေန။ တထေဝ ဝီမံသိတွာ တထေဝ ပစ္စာဟရန္တဿာတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိနာ ကာယဝိကာရေန ဝီမံသိတွာ ပုန အာဂန္တွာ တထေဝ အာရောစေန္တဿ။ အာဂမိဿတီတိ တဝ သန္တိကေ ဓမ္မဿဝနာဒိအတ္ထံ အာဂမိဿတိ။ ကေနစိ ဝုတ္တေတိ အာသနသာလာဒီသု နိသိန္နဿ ကေနစိ ပုရိသေန ဝုတ္တေ။ သစေ ဟိ ခီဏာသဝဿ မာတာပိတရော ကုဇ္ဈိတွာ အလံဝစနီယာ ဟောန္တိ, တဉ္စ ဘိက္ခုံ ဃရံ ဥပဂတံ ပိတာ ဝဒတိ ‘‘မာတာ တေ, တာတ, မံ မဟလ္လကံ ဆဍ္ဍေတွာ ဉာတိကုလံ ဂတာ, ဂစ္ဆ နံ မံ ဥပဋ္ဌာတုံ ပေသေဟီ’’တိ။ သော စေ ဂန္တွာ တံ ဝတွာ ပုန ပိတုနော တဿာ အာဂမနံ ဝါ အနာဂမနံ ဝါ အာရောစေတိ, ဧဝံ အာရောစေန္တဿ တဿပိ ကာယဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ခီဏာသဝဿပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ပိတုဝစနေနာတိ အတ္တနော ပိတုဝစနေန။ ဂန္တွာတိ တဿာ သမီပံ ဂန္တွာ။ ပဏ္ဏတ္တိံ, အလံဝစနီယဘာဝဉ္စာတိ ဥဘယံ အဇာနန္တဿပိ ကာယဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ တဒုဘယန္တိ ပဏ္ဏတ္တိံ, အလံဝစနီယဘာဝဉ္စ။ ယံ ပန ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာ ဧတေဟေဝ တီဟိ နယေဟိ သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတော ကာယစိတ္တတော, ဝါစာစိတ္တတော, ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ဣမာနိ တီဏိ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တေန ‘‘သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ အယုတ္တံ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာပိ ‘‘နာလံဝစနီယာ’’တိ မညမာနဿ သစိတ္တကေဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ အာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ ဝီတိက္ကမစေတနာယ အသမ္ဘဝတော။
သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၇။)֍ ၆။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သညာစိကာယ ပနာတိ ဧတ္ထ သန္တိ အတ္တဝါစကော တတိယတ္ထေ နိပါတော, ယာစိကာတိ ဘာဝသာဓနော, တေသဉ္စ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော။ ပနာတိ နိပါတမတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သယံ ပဝတ္တိတယာစနာ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ယာ ဟိ အတ္တနာ ပဝတ္တိတာ, သာ အတ္တနော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ နနု န သက္ကာ ယာစနာယေဝ ကုဋိံ ကာတုန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ တဿာဓိပ္ပါယတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သယံ ယာစိတကေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သယံ ယာစိတကေဟီတိ ‘‘ဝါသိံ ဒေထ, ဖရသုံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၄၂) သယံ ယာစိတကေဟိ။ ဥပကရဏေဟီတိ ဝါသိယာဒီဟိ။ ပရေန ဘဏ္ဍသာမိကေန ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ အပရိစ္စာဂါရက္ခဏဂေါပနဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတံ ပရပရိဂ္ဂဟိတကံ, ပရသန္တကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မူလစ္ဆေဒဝသေနာတိ မူလဿ ဆိန္ဒနဝသေန, ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ယာစန္တဿ အညာတကဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ။ တာဝကာလိကံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ တာဝကာလိကံ ကတွာ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သကကမ္မံ န ယာစိတဗ္ဗာတိ ပါဏာတိပါတသိက္ခာပဒရက္ခဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ယာစိတာ ဟိ တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ဘိက္ခုံ ဥယျောဇေတွာ မိဂေပိ မာရေတွာ အာဟရေယျုံ။ နိယမေတွာ ပန ‘‘ဝိဟာရေ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, တတ္ထ ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ ယာစိတဗ္ဗာ။ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ, အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၅) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုဋိန္တိ ဥလ္လိတ္တာဒီသု အညတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ မုခံ လိတ္တာ ဥလ္လိတ္တာ။ အန္တော လိမ္ပန္တာ ဟိ ဧဝံ လိမ္ပန္တိ။ အဓော မုခံ လိတ္တာ အဝလိတ္တာ။ ဗဟိ လိမ္ပန္တာ ဟိ ဧဝံ လိမ္ပန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဥလ္လိတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ပိဋ္ဌသံဃာဋောတိ ဒွါရဗာဟာ။ ‘‘သုဓာယ ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ’’တိ ဧတေန ဌပေတွာ ဣမေ ဒွေ လေပေ အဝသေသော ဘသ္မာဂေါမယာဒိဘေဒေါ အလေပေါတိ ဒဿေတိ။
ယသ္မာ ပန သညာစိကာယ ကုဋိံ ကရောန္တေနာပိ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘သယံ ဝါ ကရောန္တေန အာဏတ္တိယာ ဝါ ကာရာပေန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သယံ ဝါ ကရောန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘမာနမတ္ထမာဟ, န တု ပဒတ္ထတော။ ‘‘အာဏတ္တိယာ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၈။)ကာရာပေန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉) ပန ပဒတ္ထတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒိ ပန ‘‘ကရောန္တေန ဝါ ကာရာပေန္တေန ဝါ’’တိ ဝဒေယျ, ဗျဉ္ဇနံ ဝိလောမိတံ ဘဝေယျ။ န ဟိ ကာရာပေန္တော ကရောန္တော နာမ ဟောတီတိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နတ္ထိ သာမီ ပတိ ဧတိဿာတိ အသာမိကာ, တံ အသာမိကံ, အနိဿရန္တိ အတ္ထော။ အနိဿရတာ စေတ္ထ ကာရာပနေနာတိ အာဟ ‘‘ကာရေတာ ဒါယကေန ဝိရဟိတ’’န္တိ။ ဥဒ္ဒေသောတိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။
တတြာတိ သာမိသ္မိံ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ ကုဋိယာ’’တိ။ ဒီဃသောတိ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒီဃတော’’တိ။ ဗဟိကုဋ္ဋေတိ ကုဋ္ဋဿ ဗဟိ, ထုသေန မိဿကော ပိဏ္ဍော ထုသပိဏ္ဍော, တဿ ပရိယန္တော ထုသပိဏ္ဍပရိယန္တော, တေန, ထုသမိဿကမတ္တိကာပိဏ္ဍပရိယန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ထုသပိဏ္ဍဿူပရိ သေတကမ္မံ ပန အဗ္ဗောဟာရိကံ။ အဗ္ဘန္တရေ ဘဝေါ အဗ္ဘန္တရိမော, တေန။ ယတ္ထာတိ ယဿံ ကုဋိယံ။ ပမာဏယုတ္တောတိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိပမာဏော။ ‘‘တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဥက္ကံသတော ပမာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ စတုဟတ္ထဝိတ္ထာရာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သောဓေတွာတိ သမတလသီမမဏ္ဍလသဒိသံ ကတွာ။ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန သံဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာတိ ‘‘သံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘အဟံ, ဘန္တေ, သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ, သောဟံ, ဘန္တေ, သံဃံ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ။ သံဃေန ဝါ သမ္မတာတိ ပဒဘာဇနိယံ (ပါရာ။ ၃၅၀) ဝုတ္တေန ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန, အပလောကနကမ္မဝသေန ဝါ သံဃေန သမ္မတာ။ ဝတ္ထူတိ ကုဋိဝတ္ထု။ အနာရမ္ဘန္တိ အနုပဒ္ဒဝံ။ ပရိတော ကမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ပရိက္ကမနံ, တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သပရိက္ကမနံ, သဥပစာရန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိအာဒိ။
ကိပိလ္လိကာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ကိပိလ္လိကာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၃) နာမ ရတ္တကာဠပိင်္ဂလာဒိဘေဒါ ယာ ကာစိ, တာ အာဒိ ယေသံ တာနိ ကိပိလ္လိကာဒီနိ, တေသံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဥပစိကာဒီနံ သင်္ဂဟဏံ။ အာသယောတိ နိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနံ, သော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၃၉။)အာဒိ ယေသံ တေ အာသယာဒယော, တေဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ နိဿိတဿ ဂဟဏံ။ သောဠသဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟီတိ ‘‘ကိပိလ္လိကာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ, ဥပစိကာနံ ဝါ ဥန္ဒူရာနံ ဝါ အဟီနံ ဝါ ဝိစ္ဆိကာနံ ဝါ သတပဒီနံ ဝါ ဟတ္ထီနံ ဝါ အဿာနံ ဝါ သီဟာနံ ဝါ ဗျဂ္ဃါနံ ဝါ ဒီပီနံ ဝါ အစ္ဆာနံ ဝါ တရစ္ဆာနံ ဝါ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပါဏာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ, ပုဗ္ဗဏ္ဏနိဿိတံ ဝါ ဟောတိ, အပရဏ္ဏအဗ္ဘာဃာတအာဃာတနသုသာနဥယျာနရာဇဝတ္ထုဟတ္ထိသာလာအဿသာလာဗန္ဓနာဂါရပါနာဂါရသူနရစ္ဆာစစ္စရသဘာသံသရဏနိဿိတံ ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ သောဠသဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ။ တတ္ထ စ အဗ္ဘာဃာတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၃) နာမ ကာရဏာဃရံ။ အာဃာတနံ နာမ ဓမ္မဂန္ဓိကာ။ သုသာနန္တိ မဟာသုသာနံ။ သံသရဏံ နာမ အနိဗ္ဗိဇ္ဈဂမနီယော ဂတပစ္စာဂတမဂ္ဂေါ။
အာဝိဇ္ဈိတုံ သက္ကုဏေယျတာယာတိ ဆိန္နတဋာဒီနမဘာဝတော အနုပရိယာယိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ။ တေန ဘိက္ခုနာတိ ကုဋိကာရကေန ဘိက္ခုနာ။ ယာစိတေဟီတိ ‘‘ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘အဟံ, ဘန္တေ, သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ, သောဟံ, ဘန္တေ, သံဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၁) တိက္ခတ္တုံ ယာစိတေဟိ။ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေနာတိ –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ, သော သံဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစတိ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထုံ ဒေသေယျ။ ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ, သော သံဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစတိ။ သံဃော ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထုံ ဒေသေတိ, ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထုဿ ဒေသနာ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ ဒေသိတံ သံဃေန ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထု, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၀။)ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန။ အာဠဝိကာ နာမ အာဠဝိရဋ္ဌေ ဇာတာ ဒါရကာ, တေ ပဗ္ဗဇိတကာလေပိ ‘‘အာဠဝိကာ’’တွေဝ ပညာယိံသု။ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အာဠဝိကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ လေပေ ဃဋိတေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၃) အန္တောလေပေ ဝါ အန္တောလေပေန သဒ္ဓိံ ဘိတ္တိဉ္စ ဆဒနဉ္စ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ ဃဋိတေ, ဗဟိလေပေ ဝါ ဗဟိလေပေန သဒ္ဓိံ ဃဋိတေ။ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ သာရမ္ဘအပရိက္ကမနဝသေန။ ဥဘယဝိပန္နာတိ ဥဘယေဟိ ဒေသနာပမာဏေဟိ ဝိပန္နာ ဝိရဟိတာ ဥဘယဝိပန္နာ, အဒေသိတဝတ္ထုကာ ပမာဏာတိက္ကန္တာတိ အတ္ထော။ တသ္မိန္တိ ဒွါရဗန္ဓေ ဝါ ဝါတပါနေ ဝါ။ လေပေါ န ဃဋိယတီတိ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နလေပေါ ဒွါရဗန္ဓေန ဝါ ဝါတပါနေန ဝါ သဒ္ဓိံ န ဃဋိယတိ, ဧကာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ န တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တန္တိ ဒွါရဗန္ဓံ ဝါ ဝါတပါနံ ဝါ ပရာမသတိ။ ပဌမမေဝါတိ လေပကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ ဒွါရဗန္ဓဝါတပါနာနံ ဌပနတော ပုဗ္ဗေယေဝ, လေပဿ နိဋ္ဌိတက္ခဏေယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကေဝလံ သာရမ္ဘာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အနိဋ္ဌိတံ။ အညဿ ဒဒတော စာတိ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ဒဒတော စ။ ဂုဟာ နာမ ဣဋ္ဌကဂုဟာ ဝါ သိလာဂုဟာ ဝါ ဒါရုဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါ။ တိဏကုဋိ နာမ သတ္တဘူမိကောပိ ပါသာဒေါ တိဏစ္ဆဒနော ‘‘တိဏကုဋိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညဿာတိ အာစရိယဿ ဝါ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ။ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၄) အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ။ ဥပေါသထာဂါရာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဇန္တာဃရဘောဇနသာလာအဂ္ဂိသာလာနံ ဂဟဏံ။ ဟေဋ္ဌိမပမာဏသမ္ဘဝေါတိ စတုဟတ္ထဝိတ္ထိဏ္ဏတာ။ အဒေသာပေတွာ ကရောတောတိ ဝတ္ထုံ အဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကန္တံ, ပမာဏယုတ္တံ ဝါ ကရောတော။ ဧတ္ထ စ ဝတ္ထုနော အဒေသာပနံ အကိရိယာ။ ကုဋိကရဏံ ကိရိယာ။
ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၁။)֍ ၇။ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မဟန္တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ မဟလ္လကော, တံ မဟလ္လကံ။ ယော စ ယံ ဂဏှာတိ, သော တဿ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ မဟလ္လကော’’တိ။ သော စ မဟန္တဘာဝေါ ကေန, ကုတော စာတိ အာဟ ‘‘သသာမိကဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ သသာမိကဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ‘‘မဟလ္လကော နာမ ဝိဟာရော သသာမိကော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၆၇) ဧတ္တကမေဝ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော, အာဝါသော။ မာတိကာယံ ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘အယံ ဝါ သော မဟာနာဂေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဝဓာရဏတ္ထော။
ကောသမ္ဗိယန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၆၅) ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ကိရ နဂရဿ အာရာမပေါက္ခရဏိအာဒီသု တေသု တေသု ဌာနေသု ကောသမ္ဗရုက္ခာဝ ဥဿန္နာ အဟေသုံ, တသ္မာ တံ ‘‘ကောသမ္ဗီ’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ကုသုမ္ဗဿ နာမ ဣသိနော အဿမတော အဝိဒူရေ မာပိတတ္တာ’’တိ ဧကေ။ ဆန္နတ္ထေရံ အာရဗ္ဘာတိ ယော အဘိနိက္ခမနကာလေ သဒ္ဓိံ နိက္ခန္တော, ယဿ စ သတ္ထာရာ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဗြဟ္မဒဏ္ဍော (စူဠဝ။ ၄၄၅) အာဏတ္တော, တံ ဆန္နတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ။ စေတိယရုက္ခန္တိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန စေတိယံ, ပူဇာရဟာနံ ဒေဝဋ္ဌာနာနမေတံ အဓိဝစနံ, ‘‘စေတိယ’’န္တိ သမ္မတံ ရုက္ခံ စေတိယရုက္ခံ။ ဝတ္ထုနော အဒေသနာယ အာပဇ္ဇနတော ‘‘အကိရိယမတ္တတော သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ကိရိယတော သမုဋ္ဌာနတံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝတ္ထုအဒေသနာယ, ကုဋိကရဏေန စ သမုဋ္ဌာနတော ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပမာဏနိယမာဘာဝေါဝ ဝိသေသော။
ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒူသီယတီတိ ဒုဋ္ဌော, ဒူသေတိ ပရံ ဝိနာသေတီတိ ဒေါသော။ တေနာဟ ‘‘ဒူသိတော စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဒူသိတော စေဝ ဒူသကော စာ’’တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၂။)ဣမိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဟိ ဒေါသေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပကတိဘာဝံ ဇဟာပိတောတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) သောမ္မဘာဝံ ဇဟာပိတောတိ အတ္ထော, ဝိကာရမာပါဒိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာကာရနာနာတ္တေနာတိ ဒူသိတာကာရဿ စေဝ ဒူသကာကာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အာကာရာနံ နာနာဘာဝေန။ နပ္ပတိတောတိ ပီတိသုခါဒီဟိ န အဘိဂတော အနုပဂတော, န ဥပဂတောတိ အတ္ထော။ ယော စ ပီတိသုခါဒီဟိ အနုပဂတော, သော တေဟိ ဝဇ္ဇိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပီတိသုခါဒီဟိ ဝိဝဇ္ဇိတော’’တိ။ ယော စ တေဟိ ဝဇ္ဇိတော, န သော တေဟိ အဘိသဋော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န အဘိသဋော’’တိ, ပီတိသုခါဒီဟိ န ပတ္ထဋောတိ အတ္ထော။ နာဿ မူလန္တိ အမူလကံ။ တံ ပန အမူလကတ္တံ ယသ္မာ စောဒကဝသေန အဓိပ္ပေတံ, န စုဒိတကဝသေန, တသ္မာ တဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ စောဒကေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယန္တိ ပါရာဇိကံ။ ဧတန္တိ စုဒိတကဿ အာပန္နာနာပန္နတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။
ဣဒါနိ အတ္တနာ ဝုတ္တမေဝ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထေဝါတိ ‘‘ပသာဒသောတေန ဝါ ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါ’’တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ပရိသင်္ကိတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ပန တိဝိဓံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ, သုတပရိသင်္ကိတံ, မုတပရိသင်္ကိတန္တိ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ပရိသင်္ကိတံ, ဣဒံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အန္ဓကာရေ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ ဒုတိယဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပရိသင်္ကိတံ, ဣဒံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဓုတ္တေဟိ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စန္တဝိဟာရေ မဏ္ဍပေ ဝါ သာလာဒီသု ဝါ ပုပ္ဖဂန္ဓမံသသုရာဒီနိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တေန တတြ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ, ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ, သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကိတံ, ဣဒံ မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ တိဝိဓဿ ပရိသင်္ကိတဿ အဘာဝေါ အပရိသင်္ကိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန စေတသာ အပရိသင်္ကိတ’’န္တိ။ တဉ္စ ပနေတံ ဒိဋ္ဌာဒိကံ န ကေဝလံ အတ္တနော ဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ’’တိ။ ယသ္မာ ‘‘တွံ ပဏ္ဍကော’’တိအာဒိဝစနေနာပိ စောဒယတော အာပတ္တိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ အညတရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၃။)ပဒဘာဇနေ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေနာတိ စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၆) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဋ္ဌာနေ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ‘‘ဓံသေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓံသနဉ္စေတ္ထ အဘိဘဝနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘တွံ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာတိ ‘‘တွံ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိ, အဒိန္နံ အာဒိယိ, မနုဿံ ဃာတယိတ္ထ, အဘူတံ အာရောစယိတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဿမဏောသီ’တိ အဝန္ဒနကာရဏဿ အဝုတ္တတ္တာ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော န ဝန္ဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ အဝန္ဒိယေသု အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ အဝုတ္တတ္တာ, ‘‘ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နေန ပုရေ ဥပသမ္ပန္နော ဝန္ဒိယော’’တိ (ပရိ။ ၄၆၈) ဝုတ္တတ္တာ စ။ ဣဒံ ပန အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။
သမီပေတိ ဒွါဒသဟတ္ထပမာဏေ ပဒေသေ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနမေဝ ဟိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သီသံ န ဧတိ, ဣဒံ ပန အနုဒ္ဓံသနံ, အဘူတရောစနဉ္စ ဧတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဧဝ ဝါ’’တိ။ ဗြဟ္မစရိယာတိ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ ပသတ္ထံ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ, ဗြဟ္မူနံ ဝါ သေဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာနံ, ဗြဟ္မာနဉ္စ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ, တမှာ ဗြဟ္မစရိယာ။ တေနာဟ ‘‘သေဋ္ဌစရိယာ’’တိ။ သာဓု ဝတဿ ဧကန္တေန ဘဒ္ဒကံ ဘဝေယျ။ ‘‘တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိသတ္တဝိဓမ္ပိ ကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တဿ အဓိပ္ပါယော ကမ္မာဓိပ္ပါယော။ ‘‘အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေဿာမာ’’တိ အဓိပ္ပါယော ဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပါယော။ အနုဝိဇ္ဇနာဓိပ္ပါယောတိ ဝီမံသနာဓိပ္ပါယော, ဥပပရိက္ခာဓိပ္ပါယော။ အနုဝိဇ္ဇကေနာတိ သံဃမဇ္ဈေ ဩတိဏ္ဏံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ နိသိန္နေန ဝိနယဓရေန။ ကိံ တေ ဒိဋ္ဌန္တိ တယာ ကိံ ဒိဋ္ဌံ, ပဌမံ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော, ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကိန္တိ တေ ဒိဋ္ဌံ, ကဒါ တေ ဒိဋ္ဌံ, ကတ္ထ တေ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဣမံ နယံ သင်္ဂဏှာတိ။
သမနတ္ထာယ ပဝတ္တမာနေဟိ သမထေဟိ အဓိကာတဗ္ဗန္တိ အဓိကရဏံ။ ယထာ ဟိ သမနဝသေန သမထာနံ ဝိဝါဒါဒီသု အဓိကတဘာဝေါ, ဧဝံ ဝိဝါဒါဒီနံ တေဟိ အဓိကတ္တဗ္ဗတာတိ။ တေနာဟ ‘‘သမထေဟိ အဓိကရဏီယဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ဟိ အဓိကရဏသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတာ ဝုတ္တာ။ အဓိကရဏန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ အနုဝါဒါဓိကရဏံ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အဓိကရဏံ။ ဝိဝါဒါဒီနိ အဓိကရဏာနိ သမေန္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၄။)ဝူပသမေန္တီတိ သမထာ, သမ္မုခါဝိနယာဒယော။ အထ ဝါ အဓိကရီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏံ။ ကေ အဓိကရီယန္တိ? သမထာ။ ကထံ အဓိကရီယန္တိ? သမနဝသေန။ အဓိကရဏံ သမေန္တိ ဝူပသမေန္တီတိပိ သမထာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာပတ္တာဓိကရဏံ ဌပေတွာ သေသာဓိကရဏေဟိ စောဒနာယ အဘာဝတော ‘‘ဣဒံ ပန ပါရာဇိကသင်္ခါတံ အာပတ္တာဓိကရဏမေဝ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာပတ္တိယေဝ အဓိကရဏံ အာပတ္တာဓိကရဏံ။ အနုဒ္ဓံသိတက္ခဏေယေဝ သံဃာဒိသေသော, သော စေ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပါယော။
မေတ္တိယဘူမဇကေတိ မေတ္တိယဉ္စ ဘူမဇကဉ္စ။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ အဂ္ဂပုရိသာ ဧတေ။ သုဒ္ဓံ ဝါတိ ပါရာဇိကမနာပန္နံ ဝါ။ ‘‘သစေ သော တင်္ခဏေယေဝ ဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ အာဝဇ္ဇနသမယမာဟ။ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနနံ နာမ ဒုက္ကရံ, သမယေန အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာတေ ပန ဉာတမေဝ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ စေ ဇာနာတိ, သီသံ န ဧတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနအဘူတာရောစနဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကာမဒုဋ္ဌဒေါသဘူတာရောစနသိက္ခာပဒါနီတိ သဗ္ဗာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ။ ယသ္မာ ပန ပရမ္မုခါ သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒတော ဒုက္ကဋမေဝ, တသ္မာ ‘‘ပရမ္မုခါ စောဒေန္တဿ ပန သီသံ န ဧတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယာပတ္တိယောတိ ‘‘ဝါစာယ ဝါစာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာ သံဃာဒိသေသဒုက္ကဋာပတ္တိယော။ တထေဝါတိ ဝါစာယ ဝါစာယေဝ။ ဝဒန္တဿာတိ သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဥပသမ္ပန္နံ သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဝါစာယ ဝါစာယေဝ။ ဩကာသံ ကာရေတွာ ဥပသမ္ပန္နံ သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘ဩကာသံ ကာရေတွာ ဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝါ’’တိ။ ဧဝသဒ္ဒေန ဒုက္ကဋံ နိဝတ္တီယတိ။ အသမ္မုခါ သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သတ္တဝိဓမ္ပိ ကမ္မန္တိ တဇ္ဇနီယံ, နိယသံ, ပဗ္ဗာဇနီယံ, ပဋိသာရဏီယံ, တိဝိဓဉ္စ ဥက္ခေပနီယန္တိ သတ္တဝိဓမ္ပိ ကမ္မံ။
ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တဿ စ ဩကာသကမ္မံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ဥပေါသထတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဌပိတောပိ အဋ္ဌပိတော ဟောတိ။ ခေတ္တေ ဌပိတော ပန ဌပိတော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ယာဝ ရေ-ကာရံ ဘဏတိ, တာဝ ဌပေတဗ္ဗော, ဣဒံ ခေတ္တံ။ ယျ-ကာရေ ပန ဝုတ္တေ ဌပေန္တေန ပစ္ဆာ ဌပိတော နာမ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၅။)ဟောတိ။ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ အနာရဒ္ဓေ ဌပေန္တေန ပုရေ ဌပိတော ဟောတိ။ ပဝါရဏာဋ္ဌပနံ ပန သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ, ပုဂ္ဂလိကဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကေ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော…ပေ… သံဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ သု-ကာရတော ယာဝ ရေ-ကာရော, တာဝ အပရိယောသိတာဝ ဟောတိ ပဝါရဏာ, ဧတ္ထန္တရေ ဧကပဒေပိ ဌပေန္တေန ဌပိတာ ဟောတိ ပဝါရဏာ။ ယျ-ကာရေ ပန ပတ္တေ ပရိယောသိတာဝ ဟောတိ, တသ္မာ တတော ပဋ္ဌာယ ဌပေန္တေန အဋ္ဌပိတာ ဟောတိ။ ပုဂ္ဂလိကဋ္ဌပနေ ပန ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ပဝါရေမိ…ပေ… တတိယမ္ပိ ဘန္တေ သံဃံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ…ပေ… ပဿန္တော ပဋီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁၀) သံ-ကာရတော ယာဝ အယံ သဗ္ဗပစ္ဆိမော ဋိ-ကာရော, တာဝ အပရိယောသိတာဝ ဟောတိ ပဝါရဏာ, ဧတ္ထန္တရေ ဧကပဒေပိ ဌပေန္တေန ဌပိတာ ဟောတိ ပဝါရဏာ။ ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ပရိယောသိတာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ သမ္ပတ္တေ ဌပိတာပိ အဋ္ဌပိတာ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော ဒွေဝါစိကဧကဝါစိကသမာနဝဿိကာသု။ ဧတာသုပိ ဟိ ဋိ-ကာရာဝသာနံယေဝ ဌပနက္ခေတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဌပနက္ခေတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဩသဋေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ စောဒကေန အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗေ သံဃမဇ္ဈေ ဥဒါဟဋေ။ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ကရောတီတိ ပါဏာတိပါတံ, အဒိန္နာဒါနဉ္စ ကရောတိ, ဇာတရူပရဇတဉ္စ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ အသုကော စ အသုကော စ အဿမဏော, အနုပါသကောတိ အက္ကောသာဓိပ္ပါယေန ပရမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ, သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ပန ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပန ဩဒိဿ နိယမေတွာ’’တိအာဒိ။ သင်္ချုပဂမနန္တိ ဝေါဟာရူပဂမနံ။
ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညဘာဂဿာတိ အညကောဋ္ဌာသဿ, ယံ စောဒေတုကာမော, တဿ ဇာတိအာဒိတော အညဿ တိရစ္ဆာနဇာတိအာဒိကောဋ္ဌာသဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသေန ဆဂလကာဒိံ နိဒ္ဒိသတိ, အယံ ဆဂလကာဒိကောတိ အတ္ထော, အဓိကရဏသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဝါ နပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဣဒံ ဆဂလကာဒိသင်္ခါတံ အဓိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညဘာဂေါ ဝါတိ တိရစ္ဆာနဇာတိအာဒိဘေဒေါ အညော ကောဋ္ဌာသော ဝါ။ အဿာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၆။)ဆဂလကာဒိကဿ။ အညဘာဂိယံ ဆဂလကာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အညဘာဂသမ္ဗန္ဓိ အညဘာဂိယ’’န္တိ ပဌမဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထော, ‘‘အညဘာဂဝန္တံ အညဘာဂိယ’’န္တိ ဒုတိယဝိဂ္ဂဟဿ။ ဌပေတွာ ပန တိရစ္ဆာနဇာတိအာဒိကံ ပရမတ္ထတော ဝိသုံ ဆဂလကာဒိကေ အသတိပိ ‘‘ပဋိမာယ သရီရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အဘေဒေပိ ဘေဒကပ္ပနာယ ပဝတ္တလောကဝေါဟာရဝသေန ‘‘အညဘာဂဿ ဣဒံ, အညဘာဂေါ ဝါ အဿ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိကရီယတိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘အာဓာရော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အာဓရီယတိ အသ္မိန္တိ အာဓာရော, ပတိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
ဣဒါနိ ‘‘အညဘာဂဿ ဣဒ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကေဝလံ နယဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အာဂတမေဝ ဂဟေတွာ ဝိဘဇန္တော ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိမာဟ။ တေန နနု အနာဂတေ ဧဝံ စောဒေန္တာနံ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပိဒဟနတ္ထံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, န ပန မေတ္တိယဘူမဇကာနံ။ တေသဉှိ အာဒိကမ္မိကတ္တာ အနာပတ္တိ, တသ္မာ သာမညေန အတ္ထော ဝိဘဇိတဗ္ဗော။ န ပန ‘‘ယော ဟိ သော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိအာဒိနာ ဝိသေသေနာတိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော, ယသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယန္တိ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ, အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ, တဿံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ, သိက္ခာပဒဿ နိဒါနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆဂလကောတိ သေတဆဂလကော။ သောတိ ဆဂလကော။ ဣမဿ ပန ‘‘ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အညဿ…ပေ… ဆဂလကဘာဝဿ စာတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဇာတိယာ စေဝ ဆဂလကဘာဝဿ စာ’’တိ သင်္ခါတဿ အညဿ ဘာဂဿ ကောဋ္ဌာသဿ, ပက္ခဿာတိ အတ္ထော။
ကုတောယမညော, ယတော ‘‘အညဿ ဘာဂဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယွာယံ…ပေ… တတော’’တိ။ တတ္ထ မနုဿဇာတိ စေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ စာတိ ယော အယံ ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ပက္ခောတိ သမ္ဗန္ဓော, ‘‘မနုဿဇာတိ စေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ စာ’’တိ သင်္ခါတော ယော အယံ ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ပက္ခောတိ အတ္ထော။ တတောတိ ‘‘မနုဿဇာတိ စေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ စာ’’တိ ဘာဂတော။ သော ဝါ အညဘာဂေါတိ ယထာဝုတ္တတိရစ္ဆာနဇာတိဆဂလကဘာဝသင်္ခါတော သော အညဘာဂေါ ဝါ။ အဿာတိ ဆဂလကဿ။ အတ္ထီတိ ဥပလဗ္ဘတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အညဘာဂဿ ဆဂလကော ဟောတိ, ယသ္မာ စ သော ဝါ အညဘာဂေါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၇။)အဿ အတ္ထိ, တသ္မာ။ အညဘာဂိယသင်္ချံ လဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ယွာယ’’န္တိ ဣဓ သော-သဒ္ဒမေဝ အာနေတွာ သော အညဘာဂိယသင်္ခံ လဘတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ, ‘‘သော’’တိ ဝါ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ သော ပန အဓိကရဏသဒ္ဒတော ပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ တေသန္တိ မေတ္တိယဘူမဇကာနံ။ ဣမံ မယံ ဒဗ္ဗံ မလ္လပုတ္တံ နာမ ကရောမာတိ ဆဂလကံ အဇိကာယ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယံ, အာဝုသော, ဣမံ ဆဂလကံ ဒဗ္ဗံ မလ္လပုတ္တံ နာမ ကရောမာ’’တိ ဝဒန္တာနံ။ နာမကရဏသညာယာတိ နာမကရဏသင်္ခါတာယ သညာယ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယော သော’’တိအာဒိကံ အာနေတွာ တဿာ နာမကရဏသညာယ ယော သော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမာ’’တိ ဆဂလကော ဝုတ္တော, သော ယသ္မာ အာဓာရော ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ကထမေတံ ဝိညာယတိ ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိ စေတ္ထ အာဓာရော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီသု အညတရန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဉှိ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ တဿာ နာမကရဏသညာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ဆဂလကံ ပစ္စာမသတိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီသု အညတရံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကသ္မာ’’တိ။ ကာရဏမာဟ ‘‘အသမ္ဘဝတော’’တိ။ ဣဒါနိ တမေဝ အသမ္ဘဝံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဥပါဒိယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပါဒိယိံသူတိ ဂဏှိံသု။ ကိံ စတုန္နံ အဓိကရဏာနမ္ပိ လေသော အတ္ထိ, ယေနေဝံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘န စ စတုန္နံ အဓိကရဏာန’’န္တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမေဝ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဇာတိလေသာဒယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဇာတိယေဝ လေသော ဇာတိလေသော။ အာဒိသဒ္ဒေန နာမလေသာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘လေသာ ဇာတိနာမဂေါတ္တ-လိင်္ဂါပတ္တိဝသာပိ စ၊
ပတ္တစီဝရုပဇ္ဈာယာ-စရိယာဝါသဝသာ ဒသာ’’တိ။
အာပတ္တိလေသော နာမ လဟုကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တဉ္စေ ပါရာဇိကေန စောဒေတိ ‘‘အဿမဏောသိ, အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိ, အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သံဃာဒိသေသဿာတိ (ပါရာ။ ၃၉၆) ဧဝံ အာပတ္တိလေသမ္ပိ ပုဂ္ဂလသ္မိံယေဝ အာရောပေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုဂ္ဂလာနံယေဝ လေသာ ဝုတ္တာ’’တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၈။)ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ နာမန္တိ မေတ္တိယဘူမဇကေဟိ ဆဂလကဿ ကတံ တံ ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ နာမဉ္စ။ ဧဝံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမိနာဝ ပသင်္ဂေန ဒေသလေသသဒ္ဒါနံ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု ဒေသလေသေသု။ ဒေသော နာမ ဇာတိအာဒိဘေဒေါ ဝေါဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီသူ’’တိအာဒိ။ အညမ္ပိ ဝတ္ထုန္တိ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ, တံ မုဉ္စိတွာ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ။ ကထံ သိလိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ, ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ, န တု အတ္ထတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဤသကံ အလ္လီယတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘လေသော’’တိ လိသ အလ္လီဘာဝေတိ ဣမဿ ရူပန္တိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ဒေသလေသာနံ ဝုတ္တနယေန ဗျဉ္ဇနတော နာနာကရဏံ အတ္ထိ, အတ္ထတော ပန နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီနံယေဝ အညတရကောဋ္ဌာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။
ယဒိ ပန နာမကရဏသညာယ အာဓာရဘူတံ ဆဂလကံ သန္ဓာယ ‘‘အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, အထ ကသ္မာ ပဒဘာဇနေ တံ အဝိဘဇိတွာ ‘‘အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿာတိ အာပတ္တညဘာဂိယံ ဝါ ဟောတိ အဓိကရဏညဘာဂိယံ ဝါ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၉၃) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တန္တိ အာဓာရသင်္ခါတံ အဓိကရဏံ။ အာဝိဘူတံ ပါကဋံ။ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေနာတိ တေန ဝတ္တဗ္ဗအတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏဝသေန။ နနု စ ‘‘အတ္ထမတ္တံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီ’’တိ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကတ္ထာ အဘိဓီယန္တီတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ, တေသံ တေသံ ပန အတ္ထာနံ အဓိကရဏသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စမာနော အယံ ဝိစာရော အဓိကရဏသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘အဓိကရဏန္တိ ဝစနသာမညတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပဝတ္တာနိ စတ္တာရိ အဓိကရဏာနီ’’တိ။ အညဘာဂိယတာတိ အညပက္ခိယတာ။ တဗ္ဘာဂိယတာတိ တပ္ပက္ခိယတာ။ အပါကဋာ ပဒဘာဇနတော အညတြ ဒဿိတဋ္ဌာနာဘာဝတော။ အဝသာနေ အာပတ္တညဘာဂိယေန စောဒနဉ္စာတိ ‘‘ဘိက္ခု သံဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, သံဃာဒိသေသေ သံဃာဒိသေသဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, တဉ္စေ ပါရာဇိကေန စောဒေတီ’’တိအာဒိစောဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဓိကရဏညဘာဂိယ’’န္တိ။ ဧကမေကဉှိ အဓိကရဏံ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ အညဘာဂိယံ အညပက္ခိယံ အညကောဋ္ဌာသိယံ ဟောတိ ဝတ္ထုဝိသဘာဂတ္တာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၄၉။)အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကထံ အဓိကရဏံ အဓိကရဏဿ အညဘာဂိယ’’န္တိအာဒိကော ပဒဝိဘာဂေါ သင်္ဂဟိတော။
ကိဉ္စိ ဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တဿာပိ အသမ္ဘဝဒဿနပ္ပသင်္ဂေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သေသာ ဝိနိစ္ဆယကထာ အဋ္ဌမေ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သေသာ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ‘‘ပါရာဇိကေနာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝိသတိယာ အညတရေနာ’’တိအာဒိကာ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝိနိစ္ဆယကထာ။ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါတိ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ယာ ဝတ္တဗ္ဗာ, တေန သိက္ခာပဒေန သာဓာရဏဘူတာ သာ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါတိ အဓိပ္ပေတာ, န အသာဓာရဏဘူတာ အပုဗ္ဗဝဏ္ဏနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမသ္မိံ သိက္ခာပဒေပိ တထာသညိနော အနာပတ္တိကတ္တာ ‘‘ဣဓ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာသညိနောပီတိ ‘‘ပါရာဇိကံယေဝ အယံ အာပန္နော’’တိ ဧဝံသညိနောပိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ဝါ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ကေနစိ ဘိက္ခုနာ အညော ကောစိ ခတ္တိယဇာတိကော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, အထ သော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ဧဝံ စောဒေတိ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော, တွံ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသိ, အထ ဝါ တွံ ခေါ ခတ္တိယော, န အညော, ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသိ, အဿမဏောသိ, အသကျပုတ္တိယောသိ, နတ္ထိ တယာ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထော ဝါ ပဝါရဏာ ဝါ သံဃကမ္မံ ဝါ’’တိ, အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သံဃာဒိသေသဿ။ ဧတ္ထ စ တေသံ ခတ္တိယာနံ အညမညံ အသဒိသဿ တဿ တဿ ဒီဃာဒိနော ဝါ ဒိဋ္ဌာဒိနော ဝါ ဝသေန အညဘာဂိယတာ, ခတ္တိယဇာတိပညတ္တိယာ အာဓာရဝသေန အဓိကရဏတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော နာမလေသာဒီသုပိ။
အာပတ္တိလေသေ ပန ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ကောစိ ဘိက္ခု လဟုကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, သော စေတံ ဘိက္ခုံ ပါရာဇိကေန စောဒေတိ, အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သံဃာဒိသေသဿ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ ဟောတီတိ? ယဉှိ သော လဟုကံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, တံ ပါရာဇိကဿ အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ, တဿ ပန အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿ လေသော နာမ။ ယော သော သဗ္ဗခတ္တိယာနံ သာဓာရဏော ခတ္တိယဘာဝေါ ဝိယ သဗ္ဗာပတ္တီနံ သာဓာရဏော အာပတ္တိဘာဝေါ။ ဧတေနေဝ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၀။)ဥပါယေန ‘‘ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ကောစိ ဘိက္ခု သံဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိအာဒိကံ ဝိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။
အညဘာဂိယသိက္ခံ ယော, နေဝ သိက္ခတိ ယုတ္တိတော၊
ဂစ္ဆေ ဝိနယဝိညူဟိ, အညဘာဂိယတံဝ သော။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၀၈)၊
အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ သံဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဟိတဿာတိ ကာယစိတ္တေဟိ ဧကီဘူတဿ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တေန စ သရီရေန စ အဝိယုတ္တဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ အဿာတိ ‘‘သမဂ္ဂဿာ’’တိ ပဒဿ။ သမာနသံဝါသကောတိ သမာနော ဧကူပေါသထာဒိဘေဒေါ သံဝါသော အဿာတိ သမာနသံဝါသကော, လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေန ဝါ ကမ္မနာနာသံဝါသကေန ဝါ ဝိရဟိတော။ ကာယသာမဂ္ဂိဒါနတောတိ ကာယေန, ကာယဿ ဝါ သာမဂ္ဂိယာ သဟိတဘာဝဿ ဒါနတော, တေသု တေသု သံဃကမ္မေသု ဟတ္ထပါသူပဂမနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ နာမာယံ ဘိဇ္ဇေယျာတိ အယံ သံဃော ကေန နု ခေါ ဥပါယေန ဝဂ္ဂေါ ဘဝေယျ။ ဝါယာမေယျာတိ ဥဿာဟံ ကရေယျ, ပက္ခံ ပရိယေသေယျ, ဂဏံ ဗန္ဓေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော ဖလံ ကရောတီတိ ကရဏံ, ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ, အဓိကံ ကရဏန္တိ အဓိကရဏံ, ဝိသေသကာရဏံ, ဝိသေသကာရဏဉ္စ သံဃဘေဒဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘေဒနဿာ’’တိအာဒိ။ ဘေဒကရဝတ္ထုဝသေန အဋ္ဌာရသဝိဓန္တိ –
‘‘ဣဓုပါလိ ဘိက္ခူ အဓမ္မံ ‘ဓမ္မော’တိ ဒီပေန္တိ, ဓမ္မံ ‘အဓမ္မော’တိ ဒီပေန္တိ။ အဝိနယံ ‘ဝိနယော’တိ ဒီပေန္တိ, ဝိနယံ ‘အဝိနယော’တိ ဒီပေန္တိ။ အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေန ‘ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ, ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေန ‘အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ။ အနာစိဏ္ဏံ တထာဂတေန ‘အာစိဏ္ဏံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ, အာစိဏ္ဏံ တထာဂတေန ‘အနာစိဏ္ဏံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ။ အပညတ္တံ တထာဂတေန ‘ပညတ္တံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ, ပညတ္တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၁။)တထာဂတေန ‘အပညတ္တံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ။ အနာပတ္တိံ ‘အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ, အာပတ္တိံ ‘အနာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ။ လဟုကံ အာပတ္တိံ ‘ဂရုကာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ, ဂရုကံ အာပတ္တိံ ‘လဟုကာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ။ သာဝသေသံ အာပတ္တိံ ‘အနဝသေသာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ, အနဝသေသံ အာပတ္တိံ ‘သာဝသေသာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘အဒုဋ္ဌုလ္လာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ, အဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၂) –
ဧဝံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဘေဒကရဏာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသဝိဓံ။ ကာရဏဉှိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဖလံ ဧတ္ထ ဝသတီတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဓမ္မဝိနယဘာသိတာ-စိဏ္ဏပညတ္တိကာ ဒုကာ၊
အာပတ္တိလဟုဒုဋ္ဌုလ္လ-သာဝသေသဒုကာနိ စ။
‘‘ဧတာနဋ္ဌာရသ ‘ဘေဒ-ကရဝတ္ထူ’တိ ဝုစ္စရေ၊
ဝိပလ္လာသဂဟိတာနိ, ဝါဒမူလူပနိဿယာ’’တိ။
ပဂ္ဂယှာတိ ပဂ္ဂဟိတံ အဗ္ဘုဿိတံ ပါကဋံ ကတွာ။ တိဋ္ဌေယျာတိ ယထာသမာဒိန္နံ, ယထာပဂ္ဂဟိတမေဝ စ ကတွာ အစ္ဆေယျ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ ပဂ္ဂဏှတာ, တိဋ္ဌတာ စ တံ ဒီပိတဉ္စေဝ အဝိနိဿဋ္ဌဉ္စ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဒီပေယျ စေဝ နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကီဝ ဒူရေ သုတွာ ဂန္တွာ အဝဒန္တာနံ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေနာ’’တိအာဒိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, တဿ ‘‘အဍ္ဎယောဇနမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘အဍ္ဎယောဇနမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဧကဝိဟာရေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဂန္တွာ’’တိ ဣမိနာ ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ပေသေတွာ ဝဒတောပိ အာပတ္တိမောက္ခော နတ္ထိ, သယမေဝ ပန ဂန္တွာ ‘‘ဂရုကော ခေါ, အာဝုသော, သံဃဘေဒေါ, မာ သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁) နိဝါရေတဗ္ဗောတိ ဒီပေတိ။
သမာဂစ္ဆတူတိ ဧကီဘဝတု။ ဧကီဘာဝေါ စ သမာနလဒ္ဓိဝသေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကလဒ္ဓိကော ဟောတူ’’တိ။ ဧကာ လဒ္ဓိ ဂဟဏံ အဿာတိ ဧကလဒ္ဓိကော, ဧကဒိဋ္ဌိကောတိ အတ္ထော။ အညမညသမ္ပတ္တိယာတိ အညမညဿ သမာနဒိဋ္ဌိစိတ္တတာသင်္ခါတာယ သမ္ပတ္တိယာ။ ‘‘အညမညဿ ဂုဏလာဘာဒိကာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၂။)သမ္ပတ္တိယာ’’တိ ကေစိ။ အသမဂ္ဂေါ ဟိ ဝိသုံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတိ, ဗဟိသီမာယံ ဝါ အနုပရိဝေဏိယံ ဝါတိ န ဧကုဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘ဧကတော ပဝတ္တပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော’’တိ။ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဒုက္ကဋန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝဒန္တာနံ ဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ, ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သမဂ္ဂဿ သံဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၁၃) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာဟိ ဉတ္တိစတုတ္ထာဟိ တီဟိ သမနုဘာသနကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဘေဒနသံဝတ္တနိကဿ အဓိကရဏဿ သမာဒါယ ပဂ္ဂဏှနတော ပုဗ္ဗေပိ ပက္ခပရိယေသနာဒိဝသေန သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝတော ‘‘သောတ္ထိဘာဝေါ တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ ဝုတ္တံ။
ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုနီ သံဃံ န ဘိန္ဒတိ, အပိစ ခေါ ဘေဒါယ ပရက္ကမတီတိ ‘‘သာဓာရဏပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သံဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သမနုဘာသနကမ္မေ’’တိအာဒိ။ တဉ္စ ဒုက္ကဋံ တေ စ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ယဉ္စ ဉတ္တိပရိယောသာနေ ဒုက္ကဋံ အာပန္နော, ယေ စ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ, တာ တိဿောပိ အာပတ္တိယော လိင်္ဂပရိဝတ္တေန အသာဓာရဏာပတ္တိယော ဝိယ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။ သစေ ပနဿ ဉတ္တိပရိယောသာနေ လဇ္ဇိဓမ္မော ဩက္ကမတိ, သံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ အထ တံ န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, ဘေဒါယ ပရက္ကမတိ စေဝ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ အဓိကရဏံ သမာဒါယ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ စ, ဉတ္တိဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ပဌမကမ္မဝါစာယ ထုလ္လစ္စယေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧသ နယော ဣတရကမ္မဝါစာယမ္ပိ။ အသမနုဘာသိယမာနဿ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာပိ သံဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာပိ ဉတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ဉတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဉတ္တိပရိယောသာနေ ဝါ ပဌမာယ ဝါ အနုဿာဝနာယ ဒုတိယာယ ဝါ တတိယာယ ဝါ ယာဝ ယျ-ကာရံ န သမ္ပာပုဏာတိ, တာဝ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ သံဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘အသမနုဘာသိယမာနဿ စာ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ ပန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆) ‘‘ဒေဝဒတ္တော သမဂ္ဂဿ သံဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမိ, တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ (ပရိ။ ၁၇) ပရိဝါရေ အာဂတတ္တာ ဒေဝဒတ္တော အာဒိကမ္မိကော, သော စ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၃။)ခေါ သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမနဿေဝ, န အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနဿ။ န ဟိ တဿ တံ ကမ္မံ ကတံ။ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? သုတ္တတော။ တထာ ဟိ ‘‘အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု ဂဒ္ဓဗာဓိပုဗ္ဗော ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသနာယ န ပဋိနိဿဇ္ဇိ, တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ပရိဝါရေ အာဂတတ္တာ အရိဋ္ဌဿ ကမ္မံ ကတန္တိ ပညာယတိ, န တထာ ဒေဝဒတ္တဿ။ အထာပိဿ ကတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကောစိ အတ္တနော ရုစိမတ္တေန ဝဒေယျ, တထာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ န ဟိ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တဿ အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတတော အနာပတ္တိ နာမ ဒိဿတိ။ ယမ္ပိ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဿ ပဒဘာဇနေ အနာပတ္တိယံ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ, တံ ပမာဒလိခိတံ, ပမာဒလိခိတဘာဝေါ စ တဿ ‘‘ပဌမံ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု စောဒေတဗ္ဗော, စောဒေတွာ သာရေတဗ္ဗော, သာရေတွာ အာပတ္တိံ အာရောပေတဗ္ဗော’’တိ (စူဠဝ။ ၆၅) ဧဝံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ အာပတ္တိရောပနတော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣဓ ဘေဒါယ ပရက္ကမနေ အာဒိကမ္မိကဿ ဒေဝဒတ္တဿ ယသ္မာ တံ ကမ္မံ န ကတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆), တသ္မာဿ အာပတ္တိယေဝ န ဇာတာ။ သိက္ခာပဒံ ပန တံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တန္တိ ကတွာ ‘‘အာဒိကမ္မိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတိ အာပတ္တိယာ အဘာဝတောယေဝဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ သာ ပနေသာ ကိဉ္စာပိ ‘‘အသမနုဘာသိယမာနဿာ’’တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓါ။ ယသ္မာ ပန အသမနုဘာသိယမာနော နာမ ယဿ ကေဝလံ သမနုဘာသနံ န ကရောန္တိ, သော ဝုစ္စတိ, န အာဒိကမ္မိကော။ အယဉ္စ ဒေဝဒတ္တော အာဒိကမ္မိကောယေဝ။ တသ္မာ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၆) ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဌပေတွာ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ သဗ္ဗသမနုဘာသနာသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာနတော သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ။ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ကာယဝိကာရံ ဝါ ဝစီဘေဒံ ဝါ အကရောန္တဿေဝ ပန အာပဇ္ဇနတော အကိရိယံ။ ‘‘နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ‘‘နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဇာနနစိတ္တေနေဝ သစိတ္တကံ။
သံဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၄။)֍ ၁၁။ ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တဿေဝါတိ ဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿေဝ။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ပနာတိ ဝိသေသေ နိပါတော။ ယံ ဝစနံ သမဂ္ဂေပိ ဝဂ္ဂေ အဝယဝဘူတေ ကရောတိ ဘိန္ဒတိ, တံ ကလဟကာရကဝစနံ ဣဓ ‘‘ဝဂ္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဝဂ္ဂံ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယဝစနံ ဝဒန္တီ’’တိ။ အသာမဂ္ဂိပက္ခေ ဘဝါ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယာ, ကလဟကာရကာ, တေသံ ဝစနံ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယဝစနံ, အသာမဂ္ဂိပက္ခေ ဝါ ဘဝံ ဝစနံ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယဝစနံ။ ‘‘န ဟိ သံဃော သံဃဿ ကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဣဒံ နိဂ္ဂဟဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဥဗ္ဗာဟိကာဒိကမ္မံ ပန ဗဟူနမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဓမ္မဝါဒီတိ ဘူတဝါဒီ။ ဝိနယဝါဒီတိ ဝူပသမဝါဒီ။ ဇာနာတိ နောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဆန္ဒဉ္စ ရုစိဉ္စာ’’တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အမှာကံ ဆန္ဒာဒီနိ ဇာနာတီ’’တိ။ ဘာသတီတိ ဧတ္ထ ‘‘နော’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ယုဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ကရောမာတိ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဘာသတီ’’တိ။ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဣမိနာ တဿ ကမ္မံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘ယံ သော ကရောတီ’’တိအာဒိ။ သောတိ သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တော။ သမေတာယသ္မန္တာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာယသ္မန္တာနံ စိတ္တ’’န္တိ။ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယ ဝဏ္ဏနာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တမေဝ။
ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၂။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုက္ခေန ဝတ္တဗ္ဗော အနုသာသိတုံ အသက္ကုဏေယျော သဘာဝေါ အဿာတိ ဒုဗ္ဗစဇာတိကော, ဝိလောမဘာဝီ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဗ္ဗစသဘာဝေါ’’တိအာဒိ။ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျောတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုစ္စမာနေ အသဟနတော ဩဝဒိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဥဒ္ဒိသီယတီတိ ဥဒ္ဒေသော, ပါတိမောက္ခော, တသ္မိံ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာ ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နာ, တေသု ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေသု။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဒေသေ’’တိအာဒိ။ အထ သဗ္ဗာနေဝ သိက္ခာပဒါနိ ကထံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပရိယာပန္နာနီတိ အာဟ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ, သော ‘အာဝိကရေယျာ’တိ ဧဝံ သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၅။)ဣမိနာ သဗ္ဗာပိ အာပတ္တိယော နိဒါနုဒ္ဒေသေ သင်္ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ သိက္ခာပဒေသူတိ အဓိသီလသိက္ခာယ အဓိဂမူပါယဘူတေသု ဝိနယပညတ္တီသူတိ အတ္ထော။ သော ပန ပါကဋောယေဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တော။ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟီတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခမာနာဟိ။ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာတိ လဗ္ဘမာနဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ဟိ တေဟိ ယထာသကံ သိက္ခာ သိက္ခီယတိ, န သဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓပညတ္တေနာတိ ဗုဒ္ဓေန ဌပိတေန, ဝိဟိတေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဟဓမ္မိကေန သကာရဏေန ဝုစ္စမာနောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝစနာယာတိ နိဿက္ကေ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တတော မမ ဝစနတော’’တိ။
ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၃။ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နဂရဿာပိ ဂါမဝိသေသတ္တာ ဣဓ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ နဂရမ္ပိ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘နဂရမ္ပိ ဂါမေ အန္တောဂဓမေဝါ’’တိ, ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ အနုတ္တဝိကပ္ပတ္ထေန ဂဟဏန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပါကာရပရိက္ခေပေါ သာပဏော နိဂမော, သပါကာရာပဏံ နဂရံ, တံတံဝိပရီတော ဂါမောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကုလာနိ ဒူသေတီတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဝသေန စတ္တာရိ ကုလာနိ ဝိကာရံ အာပါဒေတိ။ ဒူသေန္တော စ န အသုစိကဒ္ဒမာဒီဟိ ဒူသေတိ, အထ ခေါ အတ္တနော ဒုပ္ပဋိပတ္တိယာ တေသံ ပသာဒံ ဝိနာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုပ္ဖဒါနာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ ပက္ကောသိတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ဝါ သယံ ဝါ ဥပဂတာနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ယဿ ကဿစိ အတ္တနော သန္တကဿ ပုပ္ဖဿ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒါနံ ပုပ္ဖဒါနံ, တံ အာဒိ ယေသံ တေ ပုပ္ဖဒါနာဒယော, တေဟိ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန (ပါရာ။ ၄၃၇) ဖလဒါနစုဏ္ဏမတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌဝေဠုဝေဇ္ဇိကာဇင်္ဃပေသနိကာနံ ဂဟဏံ။ သဒ္ဓံ ဝိနာသေန္တောတိ တထာ အကရောန္တေသု အညေသု ပေသလေသု ဘိက္ခူသု အပ္ပသာဒံ အဒဿနံ ဂမေန္တော။ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ စ တေဟိ ကတသင်္ဂဟေဟိ အညေ ပေသလေ တထာ အကရောန္တေ တေ မနုဿာ ဣဿန္တိ န အလ္လီယန္တီတိ သော တေသံ ပသာဒံ ဝိနာသေတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါပကာ သမာစာရာတိ ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌတ္တာ လာမကာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၆။)သမာစာရာ။ တေ ပန ယသ္မာ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ မာလာဝစ္ဆရောပနာဒယော ဣဓ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ ‘‘မာလာဝစ္ဆရောပနာဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရာမာဒီနမတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရာဒီဟိ ရောပါပနာဒိကံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ မာလာဝစ္ဆန္တိ တရုဏပုပ္ဖရုက္ခံ။ တရုဏကာ ဟိ ပုပ္ဖရုက္ခာပိ ပုပ္ဖဂစ္ဆာပိ ‘‘မာလာဝစ္ဆာ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တိ, တဿ ရောပနံ မာလာဝစ္ဆရောပနံ, တံ အာဒိ ယေသံ တေ မာလာဝစ္ဆရောပနာဒယော။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ရောပါပနသိဉ္စနသိဉ္စာပနဩစိနနဩစိနာပနဂန္ထနဂန္ထာပနာနံ ဂဟဏံ။
မာတိကာယံ ဒိဿန္တီတိ ယေ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တိ, တေဟိ ဒိဿန္တိ။ သုယျန္တီတိ ယေ ပရတော သုဏန္တိ, တေဟိ သောတဒွါရေန သုတွာ ဥပဓာရီယန္တိ။ ဒုဋ္ဌာနီတိ ဒူသိတာနိ။ အလံ တေ ဣဓ ဝါသေနာတိ တဝ ဣဓ ဝါသေန အလံ, မာ ဣဓ တဝ ဝါသော ဟောတူတိ အတ္ထော။ ဝါရဏတ္ထော ဟိ ဣဓ အလံ-သဒ္ဒေါ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတောတိ စောဒေတွာ သာရေတွာ အာပတ္တိံ အာရောပေတွာ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ဣမေ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၃၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယ ကတပဗ္ဗာဇနီယကမ္မော။ ယသ္မိဉ္စ ဝိဟာရေ ဝသတီတိ ဂါမတော ဗဟိဝိဟာရမာဟ။ နေဝ တသ္မိံ ဂါမေ…ပေ… စရိတုံ လဘတီတိ သစေပိ ဂါမော ဝါ နိဂမော ဝါ ဒွါဒသယောဇနပရမော ဟောတိ, တိယောဇနပရမော စ ဝိဟာရော ဟောတိ, နေဝ တသ္မိံ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ လဘတိ, န ဝိဟာရေ ဝသိတုံ။ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တေန သာမန္တဂါမေပိ ပိဏ္ဍာယ န စရိတဗ္ဗံ, သာမန္တဝိဟာရေပိ ဝသန္တေန တသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ န စရိတဗ္ဗံ။ သာမန္တဝိဟာရေ ဝသန္တေန ပန သာမန္တဂါမေ စရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ အာပတ္တိယောတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ အတ္တနော သန္တကဒါနေ ဒုက္ကဋံ, ဣဿရဝတာယ သံဃသန္တကဒါနေ ထုလ္လစ္စယံ, ပသယှ ဒါနေ ပါရာဇိကန္တိ ဣမာ အာပတ္တိယော။ မာတိကာယံ ‘‘ပက္ကမတာ ယသ္မာ’’တိ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတဿ ဝတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ အာဒိမှိ ပန ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေတိ အဿဇိဉ္စေဝ ပုနဗ္ဗသုကဉ္စ။
ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၇။)သံဃာဒိသေသနိဂမနဝဏ္ဏနာ
ပဌမာပတ္တိကာတိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ အာပတ္တိ ဧတေသန္တိ ပဌမာပတ္တိကာ’’တိ။ ဝီတိက္ကမနက္ခဏေယေဝါတိ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမနက္ခဏေယေဝ။ ဧဝ-ကာရေန သမနုဘာသနကမ္မက္ခဏံ ပဋိက္ခိပတိ။ အဟဿ ယတ္တကော ပရိစ္ဆေဒေါ ယာဝတီဟံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကာနိ အဟာနီ’’တိ။ အဟာနီတိ စ ဒိဝသာနီတိ အတ္ထော။
ဝတ္ထုဝသေန ဝါတိ အသုစိမောစနာဒိဝီတိက္ကမမတ္တဝသေန ဝါ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဝီတိက္ကမံ။ နာမမတ္တဝသေန ဝါ အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီတိ ‘‘အယံ သံဃာဒိသေသော နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ ဝိနာ ဝတ္ထုံ နာမဝသေန ဝါ။ မတ္တသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝတ္ထုံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘နာမဂေါတ္တဝသေန ဝါ’’တိ လိခန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒါနိ နံ ကဿစိ န အာရောစေဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာတိ အာရောစနေ ဥဿာဟံ ဌပေတွာ။ န ကေဝလံ ဝတ္ထုနာမဝသေနေဝ အာပတ္တိသညီ ဟုတွာ ဆာဒေန္တဿေဝ, အထ ခေါ ယောပိ ဧဝံ အဇာနန္တော ကေဝလံ ‘‘အာပတ္တိံ ဆာဒေမီ’’တိ အာပတ္တိသညာယ ဆာဒေတိ, တဿပိ ဆန္နာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပနေတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ ဟောတိ, အညာပတ္တိက္ခန္ဓသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ ဟုတွာ ‘‘န ဒါနိ နံ ကဿစိ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဆာဒေတုကာမောဝ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတီတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနာပတ္တိ ပန အာပတ္တိသညာယပိ အနာပတ္တိသညာယပိ ဆာဒေန္တေန အစ္ဆာဒိတာဝ ဟောတိ။ လဟုကံ ဝါ ‘‘ဂရုကာ’’တိ ဂရုကံ ဝါ ‘‘လဟုကာ’’တိ ဆာဒေတိ, အလဇ္ဇိပက္ခေ တိဋ္ဌတိ, အာပတ္တိ ပန အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ ဂရုကံ ‘‘လဟုကာ’’တိ မညမာနော ဒေသေတိ, နေဝ ဒေသိတာ ဟောတိ နစ္ဆန္နာ။
ပကတော သဘာဝဘူတော အတ္တာ အဿာတိ ပကတတ္တော, န ကမ္မေဟိ ဝိကတတ္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနုက္ခိတ္တော သမာနသံဝါသကော’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘န ဒါနိ နံ ကဿစိ အာရောစေဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနေဝ နယေန။ အထ ‘‘မယှံ သံဃေန ကမ္မံ ကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အပကတတ္တသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အပကတတ္တေန ပန ပကတတ္တသညိနာ ဝါ ပကတတ္တေန အပကတတ္တသညိနာ ဝါ ဆာဒိတာပိ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၈။)ဆာဒေတိ အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ၊
န ဘိက္ခုနီ နော စ ဖုသေယျ ဝဇ္ဇံ၊
ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊
အယဉှိ ပဉှော ဥက္ခိတ္တကေန ကထိတော။
ဒသသု အန္တရာယေသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ သစေ ပန ယော ဘီရုကဇာတိကတာယ အန္ဓကာရေ အမနုဿစဏ္ဍမိဂဘယေန အန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ယဿပိ ပဗ္ဗတဝိဟာရေ ဝသန္တဿ ကန္ဒရံ ဝါ နဒိံ ဝါ အတိက္ကမိတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ, အန္တရာမဂ္ဂေ စ စဏ္ဍဝါဠအမနုဿာဒိဘယံ အတ္ထိ, မဂ္ဂေ အဇဂရာ နိပဇ္ဇန္တိ, နဒီ ပူရာ ဟောတိ, ဧတသ္မိံ သတိယေဝ အန္တရာယေ အန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အန္တရာယိကဿ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဝါ အနန္တရာယိကသညာယ ဝါ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝ။
ဘိက္ခုနောတိ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော။ သစဿ မုခေ အပ္ပမတ္တကော ဂဏ္ဍော ဝါ ဟောတိ, ဟနုကဝါတော ဝါ ဝိဇ္ဈတိ, ဒန္တော ဝါ ရုဇ္ဇတိ, ဘိက္ခာ ဝါ မန္ဒာ လဒ္ဓါ ဟောတိ, တာဝတကေန ပန နေဝ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ, န ဂန္တုံ။ အပိစ ခေါ ‘‘န သက္ကောမီ’’တိ သညီ ဟောတိ, အယံ ပဟု ဟုတွာ အပ္ပဟုသညီ နာမ။ ဣမိနာ ဆာဒိတာပိ အစ္ဆာဒိတာ။ အပ္ပဟုနာ ပန ဝတ္တုံ ဝါ ဂန္တုံ ဝါ အသမတ္ထေန ပဟုသညိနာ ဝါ အပ္ပဟုသညိနာ ဝါ ဆာဒိတာပိ အစ္ဆာဒိတာဝ။
ဣဒံ ဥတ္တာနမေဝါတိ ဣဒံ အင်္ဂဒွယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ သစေ ပန ‘‘ဆာဒေဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပုရေဘတ္တေ ဝါ ပစ္ဆာဘတ္တေ ဝါ ပဌမယာမာဒီသု ဝါ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမတိ, အန္တောအရုဏေယေဝ အာရောစေတိ, အယံ ဆာဒေတုကာမော န ဆာဒေတိ နာမ။
ယဿ ပန အဘိက္ခုကေ ဌာနေ ဝသန္တဿ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော အာဂမနံ အာဂမေန္တဿ ဝါ, သဘာဂဿ သန္တိကံ ဝါ ဂစ္ဆန္တဿ အဍ္ဎမာသောပိ မာသောပိ အတိက္ကမတိ, အယံ နစ္ဆာဒေတုကာမော ဆာဒေတိ နာမ။ အယမ္ပိ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၅၉။)ယော ပန အာပန္နမတ္တောဝ အဂ္ဂိံ အက္ကန္တပုရိသော ဝိယ သဟသာ အပက္ကမိတွာ သဘာဂဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဝိ ကရောတိ, အယံ နစ္ဆာဒေတုကာမောဝ န ဆာဒေတိ နာမ။ သဘာဂမတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ အဝေရိသဘာဂမတ္တမေဝ ပမာဏံ။ အဝေရိသဘာဂဿ ဟိ သန္တိကေ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဝိသဘာဂေါ ဟောတိ သုတွာ ပကာသေတုကာမော, ဧဝရူပဿ ဥပဇ္ဈာယဿပိ သန္တိကေ န အာရောစေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပုရေဘတ္တံ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတု, ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, ယာဝ အရုဏံ န ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, တာဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ, ပဋိစ္ဆာဒနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သင်္ခေပတောတိ သမာသတော။ ဝိတ္ထာရတော ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။
အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ အပ္ပဋိကမ္မကတာယ အာပတ္တိယာ သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏဘာဝတော အနိစ္ဆန္တေနာပိ ပရိဝသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ကာမေနာ’’တိအာဒိ။ ပရိဝါသံ သမာဒါယာတိ ပရိဝါသဝတ္တံ သံဃမဇ္ဈေ သမာဒိယိတွာ။ ယဒိပိ စတုဗ္ဗိဓော ပရိဝါသော အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော, ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော, သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော, သမောဓာနပရိဝါသောတိ, တထာပိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော ဣဓ န အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ပဋိစ္ဆန္န…ပေ… တိဝိဓော ပရိဝါသော’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝါကျေ။ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ သတိ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော ပဋိစ္ဆန္နဝိသယတာယ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော။ သုဒ္ဓန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော။ သမောဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသော။
ဣဒါနိ တေ တိဝိဓေယေဝ ပရိဝါသေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟီတိ ယသ္မာ။ ဧကာဟံ ပဋိစ္ဆန္နာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန နယေန။ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝါ, ဣတိ ဧဝရူပါ ဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃, ၁၉၇) ဝိယ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘သောဟံ, ဘန္တေ, သံဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိသဋ္ဌိယာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ ဣမံ ပါဠိသေသံ (စူဠဝ။ ၁၀၂) သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပရိဝါသံ ယာစာပေတွာတိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ ယာစာပေတွာ။ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနာတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၉၇ အာဒယော) အာဂတနယေန။ တတောတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၀။)ပက္ခတော ပဋ္ဌာယ။ အတိရေကပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ပက္ခဿ အတိရေကော အတိရေကပက္ခော, တံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတ္ထော။ တတောတိ တိံသတိမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ မာသပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ သတ္တာနံ အာယုံ မိနန္တော ဝိယ သိယတိ အန္တံ ကရောတီတိ မာသော, တိံသရတ္တိန္ဒိဝေါ, တံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတ္ထော။ သံဝစ္ဆရေ ပုဏ္ဏေတိ တံ တံ သတ္တံ, ဓမ္မပ္ပဝတ္တိဉ္စ သင်္ဂမ္မ ဝဒန္တော ဝိယ သရတိ ပဝတ္တတီတိ သံဝစ္ဆရော, ဒွါဒသ မာသာ, တသ္မိံ ပရိပုဏ္ဏေ။
ဝတ္ထုကိတ္တနဝသေန ဝါတိ နာမေန သဟ ဝတ္ထုကိတ္တနဝသေန ဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ဥပရိ ‘‘နာမမတ္တဝသေန ဝါ’’တိ မတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာမမတ္တဝသေနာတိ ဝတ္ထုကိတ္တနံ ဝိနာ ကေဝလံ နာမဿေဝ ဝသေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒုဝိဓေ နာမေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ နာမံ, တသ္မာ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌီတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမာယံ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဝစနီယတ္ထံ နိဒဿေတိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌီ’’တိ ကာယသံသဂ္ဂါဒီနမ္ပိ ဝတ္ထုအာဒိဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ဝီတိက္ကမတ္တာ ဝတ္ထု စေဝ အနညသာဓာရဏတ္တာ ဂေါတ္တဉ္စ။ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ, သဇာတိတော အညတ္ထ ကာယသံသဂ္ဂါဒီသု ဂန္တုံ အဒတွာ ဗုဒ္ဓိံ, ဝစနဉ္စ ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ သံဃာဒိသေသောတိ သံဃာဒိသေသော နာမာယံ။ ဧတ္ထ ပန ဣတိသဒ္ဒေါ ဝစနဝစနီယသမုဒါယံ နိဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာ’’တိ, သဇာတိသာဓာရဏနာမတ္တာ နာမဉ္စေဝ တေန တေန ဝီတိက္ကမေနာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အာပတ္တိ စာတိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပိ နိဒဿနမတ္တမေဝ ‘‘အာပတ္တိယော’’တိ ဣမဿာပိ နာမာဒိဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ အာဒိအတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂန္တိအာဒိဝစနေနာပီ’’တိအာဒိကမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။
တယိဒံ ကမ္မဝါစာယ ကေန ဝစနေန ဂဟိတန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမတ္တာ, ဝီတိက္ကမေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ စ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တိယောတိ ဝစနေနာပီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ ပရိဝါသာဒိဝိနယကမ္မံ ဝတ္ထုဝသေန, ဂေါတ္တဝသေန, နာမဝသေန, အာပတ္တိဝသေန စ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ, တသ္မာ။ ဧတေသူတိ ဝတ္ထုအာဒီသု, သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ။ ဝတ္တံ သမာဒါတဗ္ဗန္တိ ယထာဝုတ္တေသု ဒွီသု ပဒေသု ဧကေနပိ သမာဒါတဗ္ဗံ။ ဒွီဟိ ပန သုသမာဒိန္နံယေဝ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သမာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၁။)‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နံ, သောဟံ သံဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစိံ, တဿ မေ သံဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ အဒါသိ, သောဟံ ပရိဝသာမိ, ဝေဒယာမဟံ, ဘန္တေ, ‘ဝေဒယတီ’တိ မံ သံဃော ဓာရေတူ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) –
ဧဝမာဒိနာ တံ တံ ယောဇနာနုရူပံ အာရောစေတွာ။ ဣမဉ္စ ပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘ပုန အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေန္တေနာ’’တိ ဣဒံ အာဂန္တုကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဧကဿ အာရောစေန္တေန အဝသာနေ ‘‘ဝေဒယတီတိ မံ အာယသ္မာ ဓာရေတု’’, ဒွိန္နံ ‘‘အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တု’’, တိဏ္ဏံ ‘‘အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝတ္တဘေဒဉ္စ ရတ္တိစ္ဆေဒဉ္စ အကတွာတိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သာဒိတဗ္ဗံ ပကတတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ အဘိဝါဒနံ ပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၇၅) ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ယာနိ စတုနဝုတိ ဝတ္တာနိ ဝုတ္တာနိ, တေသံ ဘေဒဉ္စ, ယော စ ‘‘တယော ခေါ, ဥပါလိ, ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ (စူဠဝ။ ၈၃) ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော, တဉ္စ အကတွာ။
အယံ ဟေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) အာဂန္တုကာ မုဟုတ္တံ ဝိဿမိတွာ ဝါ အဝိဿမိတွာ ဧဝ ဝါ ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တိ, တေသမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ တဿ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆန္တိ, အယဉ္စ ဂတကာလေ ဇာနာတိ, ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ ယေပိ အန္တောဝိဟာရံ အပ္ပဝိသိတွာ ဥပစာရသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, အယဉ္စ နေသံ ဆတ္တသဒ္ဒံ ဝါ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ဝါ ခိပိတသဒ္ဒံ ဝါ သုတွာဝ အာဂန္တုကဘာဝံ ဇာနာတိ, ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဂတကာလေ ဇာနန္တေနာပိ အနုဗန္ဓိတွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ ယောပိ ရတ္တိံယေဝ အာဂန္တွာ ရတ္တိံယေဝ ဂစ္ဆတိ, သောပိဿ ရတ္တိစ္ဆေဒံ ကရောတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၂။)အညာတတ္တာ ပန ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ နတ္ထိ။ သစေ အဇာနိတွာဝ အဗ္ဘာနံ ကရောတိ, အကတမေဝ ဟောတီတိ ကုရုန္ဒိယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဓိကာ ရတ္တိယော ဂဟေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ အယံ အပဏ္ဏကပ္ပဋိပဒါ။
နဒိအာဒီသု နာဝါယ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပရတီရေ ဌိတမ္ပိ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတတလအရညာဒီသု ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ သစေ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနံ အတ္ထိ, နာဝါဒီဟိ ဝါ ဂန္တွာ, မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိတွာ ဝါ အာရောစေတဗ္ဗံ, အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေ ဝါယမန္တောပိ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ သာဝေတုံ ဝါ န သက္ကောတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။
အညံ ကဉ္စိ ဝိဟာရံ ဂတေနပိ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆)။ သစေ သဗ္ဗေ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေ ပဿတိ, ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေနေဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အထ ရုက္ခမူလာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတာ ဟောန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သဉ္စိစ္စ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စ ဟောတိ, ဝတ္တဘေဒေ စ ဒုက္ကဋံ။ အထ ဝိစိနန္တော ဧကစ္စေ န ပဿတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န စ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ သဉ္စိစ္စ အနာရောစေန္တဿ ပန ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဟောတိ, ဝတ္တဘေဒေ စ ဒုက္ကဋံ။
တတ္ထေဝါတိ မာဠကသီမာယမေဝ။ မာဠကတော ပန ဘိက္ခူသု နိက္ခန္တေသု ဧကဿပိ သန္တိကေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇)။ မာဠကတော နိက္ခမိတွာ သတိံ ပဋိလဘန္တေန သဟ ဂစ္ဆန္တဿ သန္တိကေ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တိကေ’’တိ။ သစေ သောပိ ပက္ကန္တော, အညဿ ယဿ မာဠကေ နာရောစိတံ, တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ပကတတ္တဋ္ဌာနေတိ သံဃကမ္မာနံ အရဟဋ္ဌာနေ။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယနသဒ္ဒသဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဘိက္ခူနံ ဥပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေတိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော။ ‘‘အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ ပန သာမညေန ဝုတ္တံ။ အာရောစေန္တေန စ သစေ နဝကတရော ဟောတိ, ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဝုဍ္ဎတရော, ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တံ ဌာနံ အာဂစ္ဆတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၃။)သစေ ဧသ နံ ပဿတိ, သဒ္ဒံ ဝါ တဿ သုဏာတိ, အာရောစေတဗ္ဗံ။ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေါ စ။ တေနာဟ ‘‘ယမ္ပိ အညံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ, တဿာပိ အာရောစေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ အထ ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ, ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထိ။ ဥဋ္ဌိတေတိ ဥဂ္ဂတေ။ ယံ သဗ္ဗပဌမံ ဘိက္ခုန္တိ ဝိဟာရတော နိက္ခမန္တံ ဝါ အာဂန္တုကံ ဝါ သဗ္ဗပဌမံ ယံ အညံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ။ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အနာရောစေန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တု ရတ္တိစ္ဆေဒံ သန္ဓာယ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ဝိဟာရသီမာပရိယာပန္နာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစေတွာ’’တိ ဝဒေယျ။ ယာဝ ရတ္တိယော ပူရေန္တီတိ ယတ္တကာ ရတ္တိယော အာပတ္တိ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ, တတ္တကာ ရတ္တိယော ယာဝ ပူရေန္တိ, တာဝ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ‘‘ဧဝံ ယတ္တကာနိ ဒိဝသာနိ အာပတ္တိ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ, တတ္တကာနိ, တတော အဓိကတရာနိ ဝါ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထာယ ပရိဝသိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရောတိ ပပဉ္စော။
ဣတရေသု ပန ဒွီသူတိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော, သမောဓာနပရိဝါသောတိ ဒွိန္နံ မဇ္ဈေ။ ခန္ဓကေတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၅၆ အာဒယော)။ စူဠသုဒ္ဓန္တော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ ဧတ္ထ ယော ဥပသမ္ပဒတော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၂) ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမက္ကမေန ဝါ ‘‘အသုကဉ္စ အသုကဉ္စ ဒိဝသံ ဝါ ပက္ခံ ဝါ မာသံ ဝါ သံဝစ္ဆရံ ဝါ တဝ သုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဇာနာမိ, ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓေါ’’တိ ဝဒတိ, တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ‘‘စူဠသုဒ္ဓန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။
တံ ဂဟေတွာ ပရိဝသန္တေန ယတ္တကံ ကာလံ အတ္တနော သုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနာတိ, တတ္တကံ အပနေတွာ အဝသေသံ မာသံ ဝါ ဒွေမာသံ ဝါ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘မာသမတ္တံ အသုဒ္ဓေါမှီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပရိဝါသံ အဂ္ဂဟေသိ, ပရိဝသန္တော စ ပုန အညံ မာသံ သရတိ, တမ္ပိ မာသံ ပရိဝသိတဗ္ဗမေဝ, ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ အထ ‘‘ဒွေမာသံ အသုဒ္ဓေါမှီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ အဂ္ဂဟေသိ, ပရိဝသန္တော စ ‘‘မာသမတ္တမေဝါဟံ အသုဒ္ဓေါမှီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ, မာသမေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ, ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ အယဉှိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ, ဟေဋ္ဌာပိ ဩရောဟတိ, ဣဒမဿ လက္ခဏံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၄။)ယော ပန ယထာဝုတ္တေန အနုလောမပ္ပဋိလောမဝသေန ပုစ္ဆိယမာနောပိ ရတ္တိပရိယန္တံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) န ဇာနာတိ နဿရတိ, ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ, တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ‘‘မဟာသုဒ္ဓန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဂဟေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ယာဝ ဥပသမ္ပဒဒိဝသော, တာဝ ရတ္တိယော ဂဏေတွာ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ အယံ ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ, ဟေဋ္ဌာ ပန ဩရောဟတိ။ တသ္မာ သစေ ပရိဝသန္တော ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ ‘‘မာသော ဝါ သံဝစ္ဆရော ဝါ မယှံ အာပန္နဿာ’’တိ, မာသံ ဝါ သံဝစ္ဆရံ ဝါ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓေါ’’တိ ဝဒန္တဿ စူဠသုဒ္ဓန္တော ဒီယတိ, တထာပိ နိယမေနေဝ ဇာနနာဘာဝါ ‘‘ဒုဝိဓောပိ စေသ…ပေ… ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ဒါနဝိဓိ ခန္ဓကေ အာဂတောတိ တဿ ဒုဝိဓဿာပိ သုဒ္ဓန္တဿ ဒါနဝိဓိ ‘‘တေန, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ သံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ…ပေ… ဧဝမဿ ဝစနီယော’’တိအာဒိနာ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၅၆) အာဂတော။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယော ဝိနိစ္ဆယကထာ ပန ဝိတ္ထာရတော သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ။
ဩဓုနိတွာ အဝဓုယ ပဟာယ သမောဓာနော ဩဓာနသမောဓာနော။ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ အဂ္ဃေန သမောဓာနော အဂ္ဃသမောဓာနော။ မိဿကာနံ သမောဓာနော မိဿကသမောဓာနော။ ဣဒါနိ တံ တိဝိဓမ္ပိ သမောဓာနပရိဝါသံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿာတိ ယော ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တော ဟုတွာ ပရိဝသန္တော အပရိနိဋ္ဌိတေယေဝ ပရိဝါသေ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈေ သံဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ။ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေတိ လက္ခဏဝစနမေတံ, တေန ‘‘မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ စာ’’တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ မက္ခေတွာတိ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန မူလာယ ပဋိကဿနဝသေန မက္ခေတွာ။ သမောဒဟိတွာတိ မူလာပတ္တိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ, ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသောတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’တိအာဒိနာ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ ပရိဝသန္တော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) ဝါ မာနတ္တာရဟော ဝါ မာနတ္တံ စရန္တော ဝါ အဗ္ဘာနာရဟော ဝါ အနိက္ခိတ္တဝတ္တော အညံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုရိမာပတ္တိယာ သမာ ဝါ ဦနတရာ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၅။)ရတ္တိယော ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ မူလာယ ပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ စ သဗ္ဗေ ဩဓုနိတွာ အဒိဝသေ ကတွာ ပစ္ဆာ အာပန္နာပတ္တိံ မူလာပတ္တိယံ သမောဓာယ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ။
သစေ ပန အန္တရာပတ္တိ မူလာပတ္တိတော အတိရေကပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂), တံ မူလာပတ္တိံ ကတွာ တတ္ထ ဣတရံ သမောဓာယ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ သစေ ပန အန္တရာပတ္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ, မူလာယ ပဋိကဿနံ အကတွာ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတပရိဝါသေနေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။
ယာ ဧကာ ဝါ…ပေ… သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောတိ ယာ ဧကာ ဝါ အာပတ္တိ သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, ယာ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ အာပတ္တိယော သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောတိ အတ္ထော။ တာသန္တိ သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ။ ဒါနဝိဓိ ပနဿ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယဿ ပန သတံ အာပတ္တိယော ဒသာဟပဋိစ္ဆန္နာ, အပရမ္ပိ သတံ အာပတ္တိယော ဒသာဟပဋိစ္ဆန္နာ, အပရမ္ပိ သတံ အာပတ္တိယော ဒသာဟပဋိစ္ဆန္နာတိ ဧဝံ ဒသက္ခတ္တုံ ကတွာ အာပတ္တိသဟဿံ ဒိဝသသတပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ, တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? သဗ္ဗံ သမောဒဟိတွာ ဒသ ဒိဝသေ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကေနေဝ ဒသာဟေန ဒိဝသသတမ္ပိ ပရိဝသိတမေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဒသသတံ ရတ္တိသတံ, အာပတ္တိယော ဆာဒယိတွာန၊
ဒသ ရတ္တိယော ဝသိတွာန, မုစ္စေယျ ပါရိဝါသိကော’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၇)၊
အယံ အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ။
ဣဒါနိ မိဿကသမောဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘မိဿကသမောဓာနော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ နယော –
‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ, ဧကံ ကာယသံသဂ္ဂံ, ဧကံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ, ဧကံ အတ္တကာမံ, ဧကံ သဉ္စရိတ္တံ, ဧကံ ကုဋိကာရကံ, ဧကံ ဝိဟာရကာရကံ, ဧကံ ဒုဋ္ဌဒေါသံ, ဧကံ အညဘာဂိယံ, ဧကံ သံဃဘေဒံ, ဧကံ ဘေဒါနုဝတ္တကံ, ဧကံ ဒုဗ္ဗစံ, ဧကံ ကုလဒူသကံ, သောဟံ, ဘန္တေ, သံဃံ တာသံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၆။)တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ တဒနုရူပါယ ကမ္မဝါစာယ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ နာနာဝတ္ထုကာယော’’တိပိ ‘‘သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိပိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဝသေနပိ ဂေါတ္တဝသေနပိ နာမဝသေနပိ အာပတ္တိဝသေနပိ ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစံ ကာတုံ ဝဋ္ဌတိယေဝါတိ။ အယံ မိဿကသမောဓာနော။ သဗ္ဗပရိဝါသကမ္မဝါစာဝသာနေ ပန နိက္ခိတ္တာနိက္ခိတ္တဝတ္တာဒိကထာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိဝိဓေပိ သမောဓာနပရိဝါသေ အတ္ထမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ, ဝိနိစ္ဆယာဒီနံ ဝါ အနာမဋ္ဌတ္တာ ‘‘အယံ တိဝိဓေပိ သမောဓာနပရိဝါသေ သင်္ခေပကထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသယတ္တာ သမောဓာနဝိစာရဏာယ သာ နိရဝသေသာ ကုတော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိအာဒိ။
ဆာရတ္တန္တိ ရာ သဒ္ဒေါ တီယတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ရတ္တိ, သတ္တာနံ သဒ္ဒဿ ဝူပသမနကာလောတိ အတ္ထော, ဆ ရတ္တိယော သမာဟဋာ, ဆန္နံ ရတ္တီနံ ဝါ သမာဟာရော ဆရတ္တံ, ဆရတ္တမေဝ ဆာရတ္တံ, အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယဿာဘာဝတော ဆ ရတ္တိယောတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။
ပရိဝါသံ အဒတွာ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယသ္မာ အာပတ္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, ယသ္မာ စ အာပန္နဘာဝေနေဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ, တသ္မာ ပရိဝါသံ အဒတွာ ကေဝလံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယံ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ ဒီယတိ, ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ယဿ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဣဒန္တိ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝါကျေ။ ကထံ ပန တေသံ ဒွိန္နံ မာနတ္တာနံ ဒါနဝိဓိ စ ဝိနိစ္ဆယကထာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ ပနာ’’တိအာဒိ။
အယန္တိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယာဟ။ ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဒေသန္တိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ။ သမာဒိယိတွာတိ အန္တောအရုဏေယေဝ သမာဒိယိတွာ။ အာရောစေတွာတိ –
‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ, သောဟံ, ဘန္တေ, သံဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၇။)ယာစိံ, တဿ မေ သံဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ အဒါသိ, သောဟံ မာနတ္တံ စရာမိ, ဝေဒယာမဟံ, ဘန္တေ, ဝေဒယတီ’တိ မံ သံဃော ဓာရေတူ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) –
အာပတ္တိဒိဝသာနုရူပံ အာရောစေတွာ။ ဣမဉ္စ ပန အတ္ထံ ဂဟေတွာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အာရောစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ စ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ သေသေဟိ သတိ ကရဏီယေ ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ သောပိ ကေနစိ ကမ္မေန ပုရေ အရုဏေယေဝ ဂစ္ဆတိ, အညံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တံ ဝါ အာဂန္တုကံ ဝါ ယံ ပဌမံ ပဿတိ, တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ, ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ, တေနဿ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတိ။ သစေ ပန ကဉ္စိ န ပဿတိ, ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ယံ ပဌမံ ပဿတိ, တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တတော တေသု ဂတေသု ဝါ အဂတေသု ဝါ ပုရိမနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ယတ္ထ သိယာတိ ယဿံ သမာနသံဝါသကသီမာယံ ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသံဃော အတ္ထိ။ အဝှါတဗ္ဗောတိ အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ပက္ကောသိတဗ္ဗော။ အဗ္ဘာနကမ္မံ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘အဗ္ဘာနကမ္မံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပါဠိဝသေနာတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၁၀၁) ပါဠိဝသေန။ ဝိနိစ္ဆယဝသေနာတိ ‘‘အဗ္ဘန္တေဟိ စ ပဌမံ အဗ္ဘာနာရဟော ကာတဗ္ဗော။ အယဉှိ နိက္ခိတ္တဝတ္တတ္တာ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ ဌိတော, ပကတတ္တဿ စ အဗ္ဘာနံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဝတ္တံ သမာဒပေတဗ္ဗော။ ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ အဗ္ဘာနာရဟော ဟောတိ။ တေနာပိ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတွာ အဗ္ဘာနံ ယာစိတဗ္ဗံ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ပန ဝတ္တသမာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သော ဟိ ဆာရတ္တာတိက္ကမေနေဝ အဗ္ဘာနာရဟော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ဝိနိစ္ဆယဝသေန။ တံ ပနေတံ သဗ္ဗံ ပရိဝါသာဒိကမ္မံ ပါဠိဝသေန (စူဠဝ။ ၇၅) စ အဋ္ဌကထာဝသေန (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅, ၉၇) စ သုဝိညေယျတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ, အတ္ထိကေဟိ ပန တတောဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၈။)ဣမဿ ပန ကမ္မဿ ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ တတော ဦနတရေန ကတံ ကုပ္ပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေနာပိ စေ…ပေ… အနဗ္ဘိတော’’တိ။ အယန္တိ အယံ ယထာဝုတ္တာ။ သာမီစီတိ ဝတ္တံ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
သံဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၆၉။)အနိယတကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပထမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘မာတုဂါမေနာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဧကာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာတုဂါမသင်္ခါတာယ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဟောတိ အပ္ပကာသံ။ အပ္ပကာသတာ စ ယော အနာပတ္တိံ ကရောတိ, တဿ အပစ္စက္ခဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘စက္ခုဿ ရဟော’’တိ။ နနု ‘‘ရဟော နာမ စက္ခုဿ ရဟော, သောတဿ ရဟော။ စက္ခုဿ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ အက္ခိံ ဝါ နိခဏိယမာနေ, ဘမုကံ ဝါ ဥက္ခိပိယမာနေ, သီသံ ဝါ ဥက္ခိပိယမာနေ ပဿိတုံ။ သောတဿ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ ပကတိကထာ သောတု’’န္တိ ပဒဘာဇနပါဠိယံ သောတဿ ရဟောတိ အာဂတံ, အထ ကသ္မာ တံ အဝတွာ ‘‘စက္ခုဿ ရဟော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ပါဠိယံ ‘‘သောတဿ ရဟော’’တိ ဣဒံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အထ ကထမေတံ ဝိညာယတိ ‘‘စက္ခုဿေဝ ရဟော ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ? ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ’’တိ ဝစနတော ‘‘သက္ကာ ဟောတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) စ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပိဟိတကဝါဋဿာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၄၄-၄၄၅) ဣမိနာ ပဋိစ္ဆန္နဘာဝတော စက္ခုဿ ရဟောသဗ္ဘာဝံ ဒဿေတိ။ အပိဟိတကဝါဋဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၄၄-၄၄၅) ပန ဒွါရေ နိသိန္နော အနာပတ္တိံ ကရောတိ, န ကေဝလံ အပိဟိတကဝါဋဿ ဂဗ္ဘဿ ဒွါရေ နိသိန္နောဝ အနာပတ္တိံ ကရောတိ, အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ နိသိန္နောပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ပန သက္ကာ ဒဋ္ဌု’’န္တိအာဒိ။ ယသ္မာ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ကပိမိဒ္ဓပရေတော ကဉ္စိ ကာလံ စက္ခူနိ ဥမ္မီလေတိ, ကဉ္စိ ကာလံ နိမီလေတိ, န စ မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကမတိ, တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒါယန္တောပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောပိ န ကရောတီ’’တိ, အနာပတ္တိံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ မေထုနဿ မာတုဂါမော ဒုတိယော န ဟောတိ။ ဣတ္ထိယော ဟိ အညမညိဿာ ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ။ တေနေဝ ဝေသာလိယံ (ပါရာ။ ၇၆-၇၇) မဟာဝနေ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နေ ဘိက္ခုမှိ သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ယာဝဒတ္ထံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထီနံ ပန သတမ္ပိ န ကရောတီ’’တိ။ တံ ကမ္မန္တိ အဇ္ဈာစာရကမ္မံ။ ယသ္မာ နိသီဒိတွာဝ နိပဇ္ဇတိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၀။)တသ္မာ နိပဇ္ဇနမ္ပိ အန္တောကတွာ ‘‘နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေယျာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနဿ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရသမာယောဂေါ ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ။ ပါရာဇိကေန, ပန သံဃာဒိသေသေန စ ပါစိတ္တိယေန စ တေနာကာရေန နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနောဝ ကာရေတဗ္ဗော။ န အပ္ပဋိဇာနမာနောတိ နိသဇ္ဇံ အပ္ပဋိဇာနမာနော တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန န ကာရေတဗ္ဗောတိ။ အလဇ္ဇီပိ ဟိ ပဋိဇာနမာနောဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ယာဝ န ပဋိဇာနာတိ, တာဝ ‘‘နေဝ သုဒ္ဓေါ’’တိ ဝါ ‘‘န အသုဒ္ဓေါ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗော, ဝတ္တာနုသန္ဓိနာ ပန ကာရေတဗ္ဗောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ပဋိညာ လဇ္ဇီသု ကတာ, အလဇ္ဇီသု ဧဝံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဗဟုမ္ပိ အလဇ္ဇီ ဘာသေယျ, ဝတ္တာနုသန္ဓိတေန ကာရယေ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉)၊
န ကေဝလံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန စောဒနာယမေဝ ဧဝံ ပဋိညာယ ကာရေတဗ္ဗော, အထ ခေါ နိသဇ္ဇာဒိနာ အာကာရေန သဒ္ဓိံ စောဒနာယပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေန ဝါ သာ သဒ္ဓေယျဝစသာ ဥပါသိကာ ဝဒေယျ, တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိသဇ္ဇာဒီသု အာကာရေသူ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဋိဇာနမာနော’’တိ အဝုတ္တေပိ အဓိကာရတ္တာ ‘‘ပဋိဇာနမာနောဝ တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာရူပါယ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၄၄-၄၄၅) ဥပါသိကာယ ဝစနေ အညထတ္တာဘာဝတော ဒိဋ္ဌံ နာမ တထာပိ ဟောတိ, အညထာပိ ဟောတီတိ ဒဿနေ အညထတ္တသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။ အနေကံသိကတာယ န နိယတောတိ အနိယတော။ တေနာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ အာပတ္တီန’’န္တိအာဒိ။
ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေန မာတုဂါမဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော အက္ခိံ အဉ္ဇေတိ, ဒုက္ကဋံ။ နိဝါသနံ နိဝါသေတိ, ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓတိ, စီဝရံ ပါရုပတိ, သဗ္ဗတ္ထ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဂစ္ဆတိ, ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ ဂန္တွာန နိသီဒတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။ တေနာဟ ‘‘မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသသင်္ခါတေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒဿ အသတိပိ မေထုနရာဂဘာဝေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသသင်္ခါတေနာ’’တိ။ တေနေဝ သန္နိဿိတဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ရဟဿာဒေနာတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာယ သဒ္ဓိံ ရဟော နိသီဒိတွာ ဟသိတလပိတာဒိကံ ကရေယျ’’န္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၁။)ဥပ္ပန္နအဿာဒဟေတု။ နိသဇ္ဇာယ ပါစိတ္တိယံ အသတိ ဥပစာရဂတေ နိပဇ္ဇိတွာ အနိဒ္ဒါယန္တေ အနန္ဓေ ဝိညုပုရိသေတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ သာ ဣတ္ထီ ကေနစိ ကရဏီယေန ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒတိ, နိသဇ္ဇာယ နိသဇ္ဇာယ ပါစိတ္တိယံ။ ယံ သန္ဓာယ ဂတော, သာ န ဒိဋ္ဌာ, အညာ အာဂန္တွာ နိသီဒတိ, အဿာဒေ ဥပ္ပန္နေ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ သမ္ဗဟုလာ အာဂစ္ဆန္တိ, မာတုဂါမဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒန္တိ, နိသဇ္ဇာဂဏနာယပိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အနိယမေတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာယ သဒ္ဓိံ ရဟဿာဒံ ကပ္ပိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ နိသိန္နဿာပိ အာဂတာဂတာနံ ဝသေန, ပုနပ္ပုနံ နိသဇ္ဇာယ ဝသေန စ ဝုတ္တနယေနေဝ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပုရိသေတိ အနန္ဓေ ဝိညုပုရိသေ။ ဥပစာရဂတေ သတီတိ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရဂတေ သတိ။ သစေ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂန္တွာ နိသိန္နဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ နိသိန္နာယ ဣတ္ထိယာ ရဟဿာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝမ္ပိ အနာပတ္တိ။
ပဌမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဒုတိယအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နဟေဝ ခေါ ပန ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဧတ္ထ ပန ယမ္ပိ ဗဟိ ပရိက္ခိတ္တံ အန္တော ဝိဝဋံ ပရိဝေဏင်္ဂဏာဒိ, တမ္ပိ အန္တောဂဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဝရူပဉှိ ဌာနံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေယေဝ ဂဟိတ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၅၃) ဝုတ္တံ။ သံဃာဒိသေသေန ဝါတိ ကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနသင်္ခါတေန သံဃာဒိသေသေန ဝါ။ တေနေဝ ဟိ ပဒဘာဇနေ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျော, မယာ ဒိဋ္ဌော နိသိန္နော မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တော’’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၅၅) ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာဝသေန အာဂတံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဉ္စ သုတွာ တံ မာတုဂါမောပိ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ တထာ ဟိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၂၈၃ အာဒယော) ယာ ပန တာ ဣတ္ထိယော ဟိရိမနာ, တာ နိက္ခမိတွာ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာပေသုံ, တသ္မာ ဣဓ ဣတ္ထီပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထီပီ’’တိ။ အထ ဝါ ဣဓ အပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဣတ္ထီပိ အနာပတ္တိံ ကရောတိ, ပဌမေ ပန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဣတ္ထိသတမ္ပိ အနာပတ္တိံ န ကရောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနန္ဓော အဗဓိရောတိ ဧတ္ထ ကာယသံသဂ္ဂဝသေန အနန္ဓော ဝုတ္တော, ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာဝသေန အဗဓိရော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၂။)သမုဋ္ဌာနာဒီသု ဣဒံ သိက္ခာပဒံ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, သုခမဇ္ဈတ္တဝေဒနာဟိ ဒွိဝေဒနံ။ တေနာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပနေတ္ထ အဒိန္နာဒါနသဒိသာနေဝါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တော ဒုဋ္ဌုလ္လမ္ပိ ဘဏတိ, ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဘဏန္တော နိသီဒတိ စာတိ ‘‘ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဒုဋ္ဌုလ္လမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဒုတိယအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
‘‘အနိယတုဒ္ဒေသော စာယံ ဒိဋ္ဌာဒိသမူလကစောဒနာယ ဝတ္ထုံ ပဋိဇာနမာနောဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော, န ဣတရောတိ အာပတ္တိရောပနာရောပနလက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
အနိယတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၃။)နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ
၁။ စီဝရဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) နိဋ္ဌိတဉ္စ တံ စီဝရဉ္စာတိ နိဋ္ဌိတစီဝရံ, နိဋ္ဌိတေ အာနိသံသမူလကေ စီဝရေ, ပစ္စာသာစီဝရေ စာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တံ စီဝရံ ကရဏေနပိ နိဋ္ဌိတံ ဟောတိ နာသနာဒီဟိပိ, တသ္မာ ‘‘သူစိကမ္မပရိယောသာနေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ သူစိယာ ကတ္တဗ္ဗံ ပါသကပဋ္ဋဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပရိယောသာနကမ္မံ, တံ သူစိကမ္မပရိယောသာနံ နာမ, တေန။ နဋ္ဌန္တိ စောရာဒီဟိ ဟဋံ။ ဧတမ္ပိ ဟိ ကရဏပလိဗောဓဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနဋ္ဌန္တိ ဥပစိကာဒီဟိ ခါဒိတံ။ ဒဍ္ဎန္တိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎံ။ စီဝရာသာ ဝါ ဥပစ္ဆိန္နာတိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကုလေ စီဝရံ လဘိဿာမီ’’တိ ယာ စီဝရာသာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ, သာ ဥပစ္ဆိန္နာ။ ဧတေသမ္ပိ ကရဏပလိဗောဓဿေဝ နိဋ္ဌိတတ္တာ နိဋ္ဌိတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသု ဝါ’’တိအာဒိ။ ဧတေန စီဝရပလိဗောဓာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘စီဝရဿ ကရဏပလိဗောဓေ ဥပစ္ဆိန္နေတိ အတ္ထော’’တိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထတကထိနဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှနဋ္ဌေန ကထိနံ, ထိရန္တိ အတ္ထော, အတ္ထတံ ကထိနံ ယေန သော အတ္ထတကထိနော, တဿ အတ္ထတကထိနဿ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တာဝ ကထိနာနိသံသံ လဘတီတိ ဧတ္ထ ယော အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခူတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ, တာဝ သော အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, အနာမန္တစာရာဒိကံ ကထိနာနိသံသံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထတကထိနဿ ဘိက္ခုနော’’တိ ဣဒံ ဝါ ‘‘အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခူ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စီဝရပလိဗောဓော အာဝါသပလိဗောဓောတိ ဒွေ ပလိဗောဓာ။ တေသု ဧကပလိဗောဓေပိ သတိ ယသ္မာ အနာမန္တစာရာဒိကံ အာနိသံသံ လဘတိ, နာသတိ။ ကသ္မာ? ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧတဿ စီဝရဿ ကရဏပလိဗောဓေ ဥပစ္ဆိန္နေတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ။ သံဃဿာတိ သံဃေန။ ကတ္တရိ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဥဗ္ဘတေတိ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနမညတရေန, အန္တရုဗ္ဘာရေန ဝါ ဥဒ္ဓဋေ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၄။)တတြာတိ တသ္မိံ ကထိနေ။ ဥဗ္ဘာရော ဥဒ္ဓရဏံ။ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌေ တိံသမတ္တေ ပါဝေယျကေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဘဂဝတာ ကထိနဿ အနုညာတတ္တာ ‘‘အယဉှိ ကထိနတ္ထာရော နာမ…ပေ… အနုညာတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနန္တိ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ဝုဋ္ဌဝဿဝသေန တာဝ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂတာယေဝ ကထိနတ္ထာရံ လဘန္တိ, န ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာတိ ဒဿေတိ။ ဝုဋ္ဌဝဿဝသေန တာဝ ဧဝံ ဟောတု, ဂဏနဝသေန တံ ကိတ္တကာ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သော’’တိအာဒိ။ သောတိ ကထိနတ္ထာရော။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေနာတိ ဂဏနဝသေန ပစ္ဆိမကောဋိယာ။ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ, ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ ‘‘တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယွာယံ စတုဝဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသံဃော ဌပေတွာ တီဏိ ကမ္မာနိ ဥပသမ္ပဒံ ပဝါရဏံ အဗ္ဘာန’’န္တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၈၈) ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝုဋ္ဌဝဿဝသေန ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနံ အနညာတော, ယသ္မာ စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ။ အာနိသံသေတိ အနာမန္တစာရာဒိကေ ကထိနာနိသံသေ။ အထ ပန စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂတာ, ဧကော ပရိပုဏ္ဏဝဿော သာမဏေရော သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ, ဂဏပူရကော စေဝ ဟောတိ, အာနိသံသဉ္စ လဘတိ။ တယော ဘိက္ခူ, ဒွေ သာမဏေရာ, ဒွေ ဘိက္ခူ, တယော သာမဏေရာ, ဧကော ဘိက္ခု, စတ္တာရော သာမဏေရာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယာတိ –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ, ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ဣဒံ သံဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ, သံဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣမဿ ကထိနဒုဿဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒါနံ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ ဒိန္နံ ဣဒံ သံဃေန ကထိနဒုဿံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၅။)ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၇) –
ဧဝံ ကထိနက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ။ ကထိနတ္ထာရာရဟဿာတိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ဘဗ္ဗဿ။ သော စ ခေါ ပုဗ္ဗကရဏဇာနနာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ‘‘အဋ္ဌဓမ္မကောဝိဒေါ ဘိက္ခု, ကထိနတ္ထာရမရဟတီ’’တိ။ ပရိဝါရေပိ (ပရိ။ ၄၀၉) ဝုတ္တံ –
‘‘အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ? ပုဗ္ဗကရဏံ ဇာနာတိ, ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ, အဓိဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ, အတ္ထာရံ ဇာနာတိ, မာတိကံ ဇာနာတိ, ပလိဗောဓံ ဇာနာတိ, ဥဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ, အာနိသံသံ ဇာနာတိ, ဣမေဟိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ။
ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗကရဏံ နာမ ဓောဝနဝိစာရဏစ္ဆေဒနဗန္ဓနသိဗ္ဗနရဇနကပ္ပကရဏံ။ ပစ္စုဒ္ဓါရော နာမ ပုရာဏသံဃာဋိအာဒီနံ ပစ္စုဒ္ဓရဏံ။ အဓိဋ္ဌာနံ နာမ ကထိနစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ။ အတ္ထာရော နာမ ကထိနတ္ထာရော။ မာတိကာ နာမ အဋ္ဌ မာတိကာ။ ပလိဗောဓော နာမ အာဝါသပလိဗောဓော စီဝရပလိဗောဓောတိ ဒွေ ပလိဗောဓာ။ ဥဒ္ဓါရော နာမ ပက္ကမနန္တိကာဒယော။ အာနိသံသော နာမ ပဉ္စာနိသံသာ။
ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝုတ္တံ ‘‘ကထိနံ ပန ကေန အတ္ထရိတဗ္ဗံ? ယဿ သံဃော ကထိနစီဝရံ ဒေတိ, သံဃေန ပန ကဿ ဒါတဗ္ဗံ? ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော ဟောတိ, သစေ ဗဟူ ဇိဏ္ဏစီဝရာ ဟောန္တိ, ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝုဍ္ဎေသုပိ ယော မဟာပရိသော တဒဟေဝ စီဝရံ ကတွာ အတ္ထရိတုံ သက္ကောတိ, တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဝုဍ္ဎော န သက္ကောတိ, နဝကတရော သက္ကောတိ, တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ အပိစ သံဃေန မဟာထေရဿ သင်္ဂဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘တုမှေ, ဘန္တေ, ဂဏှထ, မယံ ကတွာ ဒဿာမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ, တမ္ပိ ကထိနတ္ထာရာရဟံယေဝ ဂဟေတွာဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဒေန္တေန ပန တီသု စီဝရေသု ယံ ယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၆။)ဇိဏ္ဏံ ဟောတိ, တံ တဒတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗံ။ ပကတိယာ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ ဒုပဋ္ဋတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိဿ ဧကပဋ္ဋစီဝရံ ဃနံ ဟောတိ, ကထိနသာဋကော စ ပေလဝေါ, သာရုပ္ပတ္ထာယ ဒုပဋ္ဋပ္ပဟောနကမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘အဟံ အလဘန္တော ဧကပဋ္ဋံ ပါရုပါမီ’’တိ ဝဒန္တဿာပိ ဒုပဋ္ဋံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယော ပန လောဘပကတိကော ဟောတိ, တဿ န ဒါတဗ္ဗံ။ တေနာပိ ကထိနံ အတ္ထရိတွာ ပစ္ဆာ သိဗ္ဗေတွာ ‘‘ဒွေ စီဝရာနိ ကရိဿာမီ’’တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
တေနာတိ ကထိနတ္ထာရကေန ဘိက္ခုနာ။ တဒဟေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ။ ပဉ္စ ဝါ အတိရေကာနိ ဝါ ခဏ္ဍာနိ ဆိန္ဒိတွာတိ ယထာ ပဉ္စခဏ္ဍိကာဒီနံ သံဃာဋိအာဒီနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရပ္ပဟောနကာနိ မဟာမဏ္ဍလအဍ္ဎမဏ္ဍလာဒိဝသေန ပဉ္စ ခဏ္ဍာနိ ဝါ အတိရေကာနိ ဝါ သတ္တာဒိခဏ္ဍာနိ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဆိန္ဒိတွာ။ တသ္မိဉ္စ ကထိနစီဝရေ ကရိယမာနေ ‘‘အဟံ ထေရော’’တိ ဝါ ‘‘ဗဟုဿုတော’’တိ ဝါ ဧကေနာပိ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ တသ္မာ သဗ္ဗေဟေဝ သန္နိပတိတွာ ဓောဝနဆေဒနသိဗ္ဗနရဇနာနိ နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗာနိ။ တေနာဟ ‘‘သေသဘိက္ခူဟိပိ တဿ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကတစီဝရမေဝါတိ နိဋ္ဌိတပရိကမ္မမေဝ ကထိနဒုဿံ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန အန္တရဝါသကောပိ ဆိန္ဒိတွာဝ ကာတဗ္ဗော အညထာ အတ္ထာရဝိပတ္တိတော။ ယထာဟ –
‘‘ကထဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, အနတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ? န ဥလ္လိခိတမတ္တေန အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ…ပေ… န အညတြ ပဉ္စကေန ဝါ အတိရေကပဉ္စကေန ဝါ တဒဟေဝ သဉ္ဆိန္နေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၈)။
တေနေဝါဟ ‘‘အစ္ဆိန္နာသိဗ္ဗိတံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထာရကေန ဘိက္ခုနာ။ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ တထာဝစီဘေဒကရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ –
‘‘သစေ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ, ပေါရာဏိကာ သံဃာဋိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ, နဝါ သံဃာဋိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ‘ဣမာယ သံဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပရိ။ ၄၁၃) –
ဝိတ္ထာရော။ ‘‘ဘန္တေ, အာဝုသော’’တိ စ ‘‘အနုမောဒထ, အနုမောဒါဟီ’’တိ စ ဝစနဘေဒံ သန္ဓာယ ‘‘ထေရာနဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၇။)ဧဝံ အတ္ထာရကေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုမောဒကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တေဟိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုမောဒါမာ’’တိ အတ္တနာဝ အတ္တနိ ဂါရဝဝသေန ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တထာပိ ဧကကေန ‘‘အနုမောဒါမာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘အနုမောဒါမိ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ကထိနာနိသံသေ ဒဿေတုံ ဘူမိံ ဝိစာရယန္တော ‘‘ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသံယေဝါတိ အတ္ထာရကအနုမောဒကာနံယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ ‘‘ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ အတ္ထာရကဿ စ အနုမောဒကဿ စာ’’တိ (ပရိ။ ၄၀၃)။ တေတိ အတ္ထာရကအနုမောဒကာ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထာရာနုမောဒနတော ပဋ္ဌာယ။ ယာဝ ကထိနဿုဗ္ဘာရာတိ န ကေဝလံ စီဝရမာသေယေဝ, အထ ခေါ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ အညတရေန ဝါ အန္တရုဗ္ဘာရေန ဝါ ယာဝ ကထိနဿုဗ္ဘာရာ ပဉ္စာနိသံသေ လဘန္တိ, ဥဒ္ဓဋေ ပန န လဘန္တီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တေ ပဉ္စာနိသံသေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘အနာမန္တစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနာမန္တစာရော နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တိတဿ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ကုလေသု စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ။ အသမာဒါနစာရော နာမ နာမေနာဓိဋ္ဌိတဿ စီဝရဿ အသမာဒါနစရဏံ, နာမေနာဓိဋ္ဌိတာနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနမညတရံ စီဝရံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိက္ခိပိတွာ အညတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနန္တိ အတ္ထော, စီဝရဝိပ္ပဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဒတ္ထစီဝရန္တိ ယာဝတာ စီဝရေန အတ္ထော ဟောတိ, တာဝတကံ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ စီဝရဓာရဏံ, ဒသာဟမတိက္ကမိတွာ စီဝရဿ ဌပနန္တိ အတ္ထော။ ဂဏဿ ဘောဇနံ ဂဏဘောဇနံ။ ဂဏောတိ စေတ္ထ စတ္တာရော ဝါ တတုတ္တရိ ဝါ ဘိက္ခူ။ တေသံ ဝိညတ္တိတော ဝါ နိမန္တနတော ဝါ လဒ္ဓဿ ဩဒနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အညတရဘောဇနဿ သဟ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပါဒေါတိ တတ္ထ ကထိနတ္ထတသီမာယ မတကစီဝရံ ဝါ ဟောတု, သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နံ ဝါ သံဃိကေန တတြုပ္ပါဒေန အာဘတံ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ယံ သံဃိကံ စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ တေသံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ အာဝါသေ သံဃဿ ဥပ္ပန္နစီဝရဉ္စာ’’တိ။
‘‘ယံ ပန တတ္ထ သံဃဿ ဥပ္ပန္နံ ပတ္တာဒိ ဝါ အညံ ဘဏ္ဍံ ဝါ, တံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ယံ ပန တတြုပ္ပါဒေန တဏ္ဍုလာဒိနာ ဝတ္ထံ စေတာပိတံ, အတ္ထတကထိနာနမေဝ တာနိ ဝတ္ထာနိ ပါပုဏန္တိ။ ဝတ္ထေဟိ ပန တဏ္ဍုလာဒီသု
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၈။)စေတာပိတေသု သဗ္ဗေသံ တာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ စေတာပိတကာလတော ပဋ္ဌာယ စီဝရုပ္ပါဒေါ န ဟောတီတိ သုဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနတ္ထတကထိနာ ပန ဣမေသု ပဉ္စသု အာနိသံသေသု စီဝရမာသေ အသမာဒါနစာရံ ဌပေတွာ သေသာနိသံသေ လဘန္တိ။ ယဒိ အသမာဒါနစာရောပိ လဗ္ဘေယျ, ပါဝေယျကာ ဘိက္ခူ ဝဿံဝုဋ္ဌာ ဩကပုဏ္ဏေဟိ စီဝရေဟိ န ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမေယျုံ။ ယသ္မာ တံ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ စီဝရမာသေပိ စီဝရံ သမာဒါယ ဧဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။
ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥဗ္ဘာရံ ဒဿေန္တော ‘‘တံ ပနေတံ ကထိန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မာတိကာတိ မာတရော, ဇနေတ္တိယောတိ အတ္ထော။ ကထိနုဗ္ဘာရဉှိ ဧတာ အဋ္ဌ ဇနေန္တိ။ တာသု ပက္ကမနံ အန္တော ဧတိဿာတိ ပက္ကမနန္တိကာ။ ဧဝံ သေသာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အတ္ထတကထိနော ကထိနစီဝရံ အာဒါယ တသ္မိံ အာဝါသေ နိရပေက္ခော ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ ပက္ကမတိ, တဿေဝံ ပက္ကမတော ကထိနုဒ္ဓါရော အတိက္ကန္တမတ္တာယ သီမာယ ဟောတီတိ ပက္ကမနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယော ပန အာနိသံသစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမတိ, တဿ ဗဟိသီမာဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓေဝိမံ ကရိဿာမိ, န ပုန တံ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ တသ္မိံ အာဝါသေ နိရပေက္ခော ဟုတွာ တံ စီဝရံ ကာရေတိ, တဿ ဘိက္ခုနော နိဋ္ဌာနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော။
ယဒိ ပန အာနိသံသမူလစီဝရံ အာဒါယ ဗဟိသီမာဂတော ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကရိဿာမိ, န စ တံ အာဝါသံ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ, တဒါ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော။
တဒေဝ အာနိသံသစီဝရံ လဒ္ဓါ တံ အာဒါယ ဗဟိသီမံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဓေဝိမံ စီဝရံ ကရိဿာမိ, န ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ ကရောန္တဿ သစေ တံ စီဝရံ နဿတိ ဝိနဿတိ ဍယှတိ, နာသနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော ဟောတိ။
သစေ ပန အာနိသံသစီဝရံ လဒ္ဓါ တသ္မိံ ဝိဟာရေ သာပေက္ခောဝ ဗဟိသီမာဂတော ‘‘ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ အန္တရုဗ္ဘာရံ ကတ’’န္တိ သုဏာတိ, တဿ သဝနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော ဟောတိ။
အာသာယ အဝစ္ဆေဒေါ ဧတိဿာတိ အာသာဝစ္ဆေဒိကာ။ ယော ပန ယေန ကေနစိ ‘‘တုယှံ စီဝရံ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တော တသ္မိံ စီဝရေ အာသာယ ဝိဟာရေ အပေက္ခံ ပဟာယ ဗဟိသီမာဂတော ပုန တေန ‘‘န သက္ကောမိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၇၉။)ဒါတု’’န္တိ ဝုတ္တေ အာသံ ဆိန္ဒတိ, တဿ အာသာဝစ္ဆေဒိကော ကထိနုဒ္ဓါရော ဟောတိ။
ယော ပန ဝဿံဝုဋ္ဌဝိဟာရတော အညံ ဝိဟာရံ သာပေက္ခောဝ ဂန္တွာ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ ကထိနုဒ္ဓါရံ ဝီတိနာမေတိ, တဿ သီမာတိက္ကမနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော။
သဟ ဥဗ္ဘာရေနာတိ သဟုဗ္ဘာရာ။ အာနိသံသစီဝရံ အာဒါယ သာပေက္ခောဝ ဗဟိ ဂန္တွာ ကထိနုဒ္ဓါရံ သမ္ဘုဏန္တဿ ကထိနုဒ္ဓါရော သဟုဗ္ဘာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ဧတသ္မိံ ပန ပက္ကမနန္တိကေ ကထိနုဒ္ဓါရေ ပဌမံ စီဝရပလိဗောဓော ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ စီဝရပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ဝိတ္ထာရတော သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၁) ဝုတ္တတ္တာ ၈ ‘‘တတ္ထ ဝိတ္ထာရဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထာရုဗ္ဘာရာနံယေဝ ဝါ ဝိတ္ထာရဝိနိစ္ဆယဿ တတ္ထာဂတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသပလိဗောဓာဘာဝန္တိ အဝသေသဿ ပလိဗောဓဿ အဘာဝံ, အာဝါသပလိဗောဓာဘာဝန္တိ အတ္ထော။
အဿာတိ ကာလဿ။ ဒသာဟပရမန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တံ ဒသာဟပရမံ ကာလ’’န္တိ။ အတိရေကန္တိ အဓိကံ, သော စ အဓိကဘာဝေါ အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတစီဝရတောတိ အာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသူ’’တိအာဒိ။ ခေါမန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၆၃၈) ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋ္ဋစီဝရံ။ တထာ သေသာနိ။ ကမ္ဗလံ နာမ မနုဿလောမဝါဠလောမေ ဌပေတွာ သေသလောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတဝတ္ထံ။ သာဏံ နာမ သာဏဝါကေဟိ ကတဝတ္ထံ။ ဘင်္ဂံ နာမ ခေါမသုတ္တာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မိဿေတွာ ကတဝတ္ထံ။ ‘‘ပါဋေက္ကံ ဝါကမယမေဝါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တဒနုလောမာနံ ဝါတိ ဒုကူလံ ပတ္တုဏ္ဏံ သောမာရပဋ္ဋံ စီနပဋ္ဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ တေသံ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမာနံ ဆန္နံ စီဝရာနံ ဝါ, တတ္ထ ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပတ္တုဏ္ဏံ။ သောမာရဒေသေ ဇာတံ ဝတ္ထံ သောမာရပဋ္ဋံ။ တထာ စီနပဋ္ဋံ။ ဣမာနိ တီဏိပိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ တံ ပန ခေါမာဒီနမညတရံ ဟောတီတိ တေသံယေဝ အနုလောမံ။ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ, တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၀။)အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ, တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။
ဒီဃတော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထပ္ပမာဏံ, ဝိတ္ထာရတော တတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏံ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေနာတိ ဧတ္ထ သုဂတင်္ဂုလံ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိမဿ တီဏိ အင်္ဂုလာနိ, တေန သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတန္တိ ဧတ္ထာပိ ယထာဝုတ္တာနုသာရေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေသံ ပန အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနံ အဘာဝတော အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသု အပရိယာပန္နတ္တာ ဣဒံ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ။
တံ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနံ ကေနာကာရေန ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယံ ပန ဝုတ္တန္တိ အတိရေကစီဝရံ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသု အပရိယာပန္နတ္တာ’’တိ အမှေဟိ ယံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ သံဃာဋိအာဒိနာမေန ဝိကပ္ပေတုံ န အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ပန ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သာမညဝစနံ ပန တိစီဝရဿ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကာနံ ဝိယ ကာလဝသေန ဝိသေသာဘာဝါ စဿ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတာတိ ဒဿနတ္ထံ, န ပန သဗ္ဗထာ ဝိကပ္ပနပဋိသေဓနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုရာဏစီဝရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ နဝဿ အဓိဋ္ဌာနဝစနတော, ‘‘အနာပတ္တိ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၄၆၉) စ တိစီဝရဿပိ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တိစီဝရာဒီနိ ဟိ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ တံ တံ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘‘ဣမံ သံဃာဋိ’’န္တိအာဒိနာ တဿ တဿ စီဝရဿ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု, အညံ ဝါ, ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ, အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ, အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ စတုမာသတော ပရံ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေတုံ။ ဣဒဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတံ။ ကေစိ ပန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိသံဝစ္ဆရေ ဝဿာနံ စတုမာသံ, တာဝ ဌပေတုံ အနုညာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတော ပရန္တိ အာဗာဓတော ပရံ။ ‘‘ဣမာသဉ္စ ပန ဝဿိကသာဋိကကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီနံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘောဂဿ အနုညာတတ္တာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၁။)တထာဝိကပ္ပိတံ အညနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဝိကပ္ပေတဗ္ဗတာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
ပဉ္စပရိမာဏံ အဿာတိ ပဉ္စကံ, မုဋ္ဌိဿ မုဋ္ဌိဟတ္ထဿ သမ္ဗန္ဓံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ။ ဧသ န ယော မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ပါရုပနေနပိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတုန္တိ အာဟ ‘‘ဒွိဟတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ န ကေဝလံ အဍ္ဎတေယျောဝ ဝဋ္ဋတိ, အထ ခေါ ဒွိဟတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ပိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတိရေကဉ္စာတိ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏမ္ပိ တတော အဓိကမ္ပိ။ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဌပေမိ, ပရိစ္စဇာမီတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဧဝမ္ပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထာဒိနာ စီဝရံ ပရာမသန္တေန, စာလေန္တေန ဝါ။ ဣဒဉှိ အဓိဋ္ဌာနံ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အဖုသန္တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒုဝိဓန္တိ သမ္မုခါပရမ္မုခဘေဒေန ဒုဝိဓံ။ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ဝစနံ နိစ္ဆာရေတဗ္ဗံ။ အန္တောဂဗ္ဘာဒီသူတိ အန္တောဂဗ္ဘဥပရိပါသာဒေသု။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ သက္ကာ, ဧဝရူပေ သမီပဝိဟာရေ။ ဣဒဉ္စ ဒေသနာသီသမတ္တံ, တသ္မာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ ဣမိနာ စီဝရသံလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဌပိတဋ္ဌာနမတ္တသလ္လက္ခဏေန ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အတ္ထိ။
အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပစ္စတ္ထရဏမုခပုဉ္ဆနစောဠပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ။ အဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ သံဃာဋိအာဒိဝေါဟာရဿ အဘာဝတော ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနံ ဝိသုံ ပစ္စုဒ္ဓရဏဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာမေန ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣမံ ပစ္စတ္ထရဏံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေပိ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီတိ သံဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ပရိက္ခာရစောဠကဿ ပန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိပိ သံဃာဋိအာဒိမှိ ကတေ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ။ ပုဗ္ဗေ ကတာဓိဋ္ဌာနမေဝ အဓိဋ္ဌာနံ။ အဓိဋ္ဌိတေန ပန တေန သဒ္ဓိံ မဟန္တတရမေဝ ဒုတိယံ ပဋ္ဋံ ဝါ ခဏ္ဍံ ဝါ သံသိဗ္ဗန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, သမေ ဝါ ခုဒ္ဒကေ ဝါ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သုခပရိဘောဂတ္ထန္တိ ဝိပ္ပဝါသဒေါသာဘာဝတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌပေတွာ ဓမ္မဿဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အညတ္ထ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ အာဂန္တွာ နိဿဇ္ဇနံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၂။)ဝိနာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ သုခပရိဘောဂတ္ထံ။ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ပရိက္ခာရစောဠံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။
အနတိရိတ္တပမာဏာတိ ‘‘ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ, တိရိယံ အဍ္ဎတေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၃) ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အနဓိကပမာဏာ။ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကသာဋိကဘာဝတော အပနေတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ, ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဒသာဟေ ဝဿိကသာဋိကာဝဿိကသာဋိကဘာဝတော အပနေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညထာ ဟိ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ, ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝက္ခမာနတ္တာ ဝဿာနမာသတော ပရံ အသတိ အဓိဋ္ဌာနေ ကိံ ပစ္စုဒ္ဓရေယျာတိ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ ဝစနမေဝ နောပပဇ္ဇေယျ။
ကေစိ ပန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ယထာ ကထိနမာသဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ကထိနမာသာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, ဧဝမယံ ဝဿိကသာဋိကာပိ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယာ ဟောတိ။ တသ္မာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ တတော ပရံ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ကထိနမာသေ ဥပ္ပန္နဉှိ စီဝရံ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဝသာနဒိဝသေ အနဓိဋ္ဌိတံ ကထိနမာသာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ အယံ ပန ဝဿိကသာဋိကာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတတ္တာ န တေန သဒိသာတိ ဝဿာနာတိက္ကမေ ကထံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ အနဓိဋ္ဌိတအဝိကပ္ပိတမေဝ ဟိ တံ ကာလာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, တသ္မာ ဟေမန္တေပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဒသာဟပရိဟာရံ လဘတိ။ ဧဝံ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိပိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနတော ပရံ ဒသာဟပရိဟာရံ လဘတိ။ ဒသာဟံ ပန အနတိက္ကာမေတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ။ နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဒွိန္နံ အဓိဋ္ဌာနာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ ဝဿာနေ အပရာ ဝဿိကသာဋိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ, ပုရိမဝဿိကသာဋိကံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ, ဝိကပ္ပေတွာ စ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။
ပမာဏယုတ္တန္တိ ‘‘ဒီဃသော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော, ဝိတ္ထာရတော ဒိယဍ္ဎံ ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော) ဣမိနာ ပမာဏေန ယုတ္တံ။ ပမာဏိကာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၃။)‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒီဃသော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော, တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏယုတ္တာ။ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယသ္မာ ဘိက္ခူနံ တိစီဝရေ ပရိပုဏ္ဏေ, အတ္ထေ စ သတိ ပရိဿာဝနာဒီဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၇) ဗဟူနံ ပတ္တတ္ထဝိကပရိဿာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟဝသေန ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနမနုညာတံ, တသ္မာ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠေ ဂဏနာ နတ္ထီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတာ ဟိ ယံ ယံ ဘိက္ခူ လဘန္တိ, တံ တံ ဣမိနာ ဝိဓာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပုန ‘‘ယေန ယေန ပရိဿာဝနာဒိနာ အတ္ထော ဟောတိ, တံ တံ ကတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ အနုကမ္ပာယ အနုညာတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ထဝိကာပီ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဧတာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အသမ္မုခါဓိဋ္ဌာနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ စာ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော သန္တကံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကေစိ ပန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘အနိဝါသေတွာ, အပါရုပိတွာ စ ကေဝလံ ပဉ္စပီဌေသုယေဝ အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ပစ္စတ္ထရဏံ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အယုတ္တံ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္န’’န္တိ ပစ္စတ္ထရဏဿ ဝိသေသိတတ္တာ။ ဘိသိဗိဗ္ဗောဟနပါဝါရကောဇဝါနမ္ပိ သေနာသနပရိက္ခာရတောယေဝ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဓိဋ္ဌိတဉ္စ ပနေတံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတော ကထံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဉ္စ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေနာတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန။ ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဂိဟိဘာဝါယ အာဝတ္တနေန, ဝိဗ္ဘမေနာတိ အတ္ထော, ‘‘သီလဝန္တောဝ ဟုတွာ ဂိဟီ ဘဝိဿာမီ’’တိ သေတဝတ္ထနိဝါသနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ သေတဝတ္ထနိဝါသော ဝါ ကာသာယစဇနံ ဝါ ဟီနာယာဝတ္တန’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ သာ ဟိ ယဒါ ဝိဗ္ဘမတိ, တဒါ အဿမဏီ ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ, တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီ’’တိ အပရေ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာတိ လိင်္ဂေ ဌိတဿေဝ သိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနေန။ ယော ဟိ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတောဝ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ, တဿ ကာယလဂ္ဂမ္ပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ။ ကာလင်္ကိရိယာယာတိ မရဏေန။ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေနာတိ ပုရိသလိင်္ဂဿ, ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဝါ ပရိဝတ္တနေန, ပုရိသဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂပါတုဘာဝေန, ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၄။)ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေနာတိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဩရတောတိ အဗ္ဘန္တရတော။ ယော ပန ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ, အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒုပဋ္ဋဿ ပန ဧကသ္မိံ ပဋလေ ဆိဒ္ဒေ ဝါ ဇာတေ, ဂလိတေ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ ခုဒ္ဒကံ စီဝရံ မဟန္တံ ကရောတိ, မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတိ, အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈေ ကရောန္တော သစေ ပန ပဌမံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဃဋေတိ, အဓိဋ္ဌာနံ ဘိဇ္ဇတိ။ အထ ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ, န ဘိဇ္ဇတိ။ ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတံ ကရောန္တဿာပိ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနမေဝ။ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန ဒါနာဒိနာ အဋ္ဌဝိဓေနေဝ ကာရဏေန ဝဿိကသာဋိကာ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ, အထ ခေါ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော အာဗာဓဝူပသမေနာပီတိ ဧတ္ထာပိ။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒေတိ (ပါစိ။ ၃၇၂ အာဒယော) ပါစိတ္တိယေ သုရာပါနဝဂ္ဂဿ နဝမသိက္ခာပဒေ။
တံ အတိက္ကာမယတောတိ ဧတ္ထ တန္တိ စီဝရံ, ကာလံ ဝါ ပရာမသတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယထာဝုတ္တဇာတိပ္ပမာဏ’’န္တိအာဒိ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ တဿ ယော အရုဏောတိ တဿ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသဿ ယော အတိက္ကန္တော အရုဏော။ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသေန သဒ္ဓိန္တိ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသဿ အရုဏေန သဒ္ဓိံ။ ဒိဝသသဒ္ဒေန စေတ္ထ တံဒိဝသနိဿိတော အရုဏော ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ ယဿ စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ယထာ စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ နယောတိ တသ္မိံ နိဿဇ္ဇနေ အယံ ဝိဓိ။ အညထာပီတိ ဘာသန္တရေနာပိ, ယာယ ကာယစိ ဘာသာယပီတိ အတ္ထော။ ပဋိဗလေနာတိ ဝတ္တုံ သမတ္ထေန။ အာယတိံ သံဝရေယျာသီတိ ဥပရိ သံဝရမာပဇ္ဇေယျာသိ, သံဝုတကာယဝစီဒွါရော ဘဝေယျာသီတိ အတ္ထော။ ဣမာနိ စ ‘‘ပဿသီ’’တိအာဒီနိ ယထာက္ကမံ ပဋိဂ္ဂါဟကဒေသကေဟိ ဝတ္တဗ္ဗဝစနာနိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဿသီ’’တိ ပဋိဂ္ဂါဟကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ, ‘‘အာမ ပဿာမီ’’တိ တဒနုဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ တဒနုပ္ပဋိဂ္ဂါဟကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ, ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု သံဝရိဿာမီ’’တိ တဒနုဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ ဣမိနာ စ အတ္တနော အာယတိံ သံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒွီသု, ပန သမ္ဗဟုလာသု ဝါတိ ဒွီသု ဝါ သမ္ဗဟုလာသု ဝါ အာပတ္တီသု ပုရိမနယေနေဝ ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဉတ္တိယံ အာပတ္တိံ သရတိ ဝိဝရတီတိ ဧတ္ထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၅။)‘‘ဒွေ အာပတ္တိယော’’တိ ဝါ ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော’’တိ ဝါ ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဒွီသု, ဗဟူသု ဝါ ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗောတိ ‘‘သံဃော ဣမာနိ စီဝရာနီ’’တိ ဝတ္ထုဝသေန ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။
ဧဝံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဂဏဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဏဿ ပန နိဿဇ္ဇန္တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ နိဿဇ္ဇနာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂဟဏနိဿဋ္ဌစီဝရဒါနေသု ‘‘အာယသ္မန္တာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝစနဘေဒံ ဝိနာ အဝသေသံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇနာဒီသု ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ပုဂ္ဂလဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒွီသု, တီသု ဝါတိ ဒွီသု, တီသု ဝါ အာပတ္တီသု စေဝ ဒါတဗ္ဗစီဝရေသု စ။ ယထာ စ ဂဏဿ နိဿဇ္ဇနေ, ဧဝံ ဒွိန္နံ နိဿဇ္ဇနေပိ ပါဠိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဟိ ဝိသေသော ဘဝေယျ, ယထေဝ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတုံ, ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ကာတဗ္ဗော – ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန တေ ဘိက္ခူ ဉာပေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၆၈) နယေန တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဝတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတုံ, ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ကတ္တဗ္ဗော – ထေရေန ဘိက္ခုနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုံယေဝ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ဝုတ္တော, ဧဝံ ဣဓာပိ ဝိသုံ ပါဠိံ ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန နတ္ထိ, တသ္မာ အဝတွာဝ ဂတောတိ ဂဏဿ ဝုတ္တာ ပါဠိယေဝေတ္ထ ပါဠိ။ အာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပန အယံ ဝိသေသော – ယထာ ဂဏဿ နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိယာ ဒေသိယမာနာယ အာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂါဟကော ဘိက္ခု ဉတ္တိံ ဌပေတိ, ဧဝံ အဋ္ဌပေတွာ ဒွီသု အညတရေန ယထာ ဧကပုဂ္ဂလော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဧဝံ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဒွိန္နဉှိ ဉတ္တိဋ္ဌပနံ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ, ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဝိသုံ န ဝဒေယျ။ နိဿဋ္ဌစီဝရဒါနေပိ ယထာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ ဧကော ဝဒတိ, ဧဝံ ‘‘မယံ ဣမံ စီဝရံ အာယသ္မတော ဒေမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣတော ဂရုကတရာနိပိ ဟိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မာနိ အပလောကေတွာ ကာတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တာနိ အတ္ထိ, တေသံ ဧတံ အနုလောမံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွိန္နံ ပနာ’’တိအာဒိ။ နိဿဋ္ဌစီဝရံ ပန ဒါတဗ္ဗမေဝ, အဒါတုံ န လဗ္ဘတိ။ ဝိနယကမ္မမတ္တမေဝ ဟေတံ။ န တံ တေန သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဋ္ဌဝတ္ထု’’န္တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၆။)အနိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သကိံ နိဝတ္ထံ ဝါ သကိံ ပါရုတံ ဝါ ကာယတော အမောစေတွာ ဒိဝသမ္ပိ စရတိ, ဧကမေဝ ဒုက္ကဋံ။ မောစေတွာ နိဝါသေတိ ဝါ ပါရုပတိ ဝါ, ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဒုန္နိဝတ္ထံ ဝါ ဒုပ္ပါရုတံ ဝါ သဏ္ဌာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ အညဿ တံ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ အနာပတ္တိ။ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ (ပါရာ။ ၅၇၀) သာဓကံ။ ဒသာဟံ အနတိက္ကန္တေပိ အတိက္ကန္တသညိနော, ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇန္တဿာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညိနောပီတိ ဒသာဟံ အတိက္ကန္တေ စီဝရေ ‘‘အနတိက္ကန္တံ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ သညိနော, ဒသာဟေ ဝါ အတိက္ကန္တေ ‘‘အနတိက္ကန္တော ဒသာဟော’’တိ ဧဝံ သညိနော။
ဣဒါနိ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညိနော နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိအာဒိအာပတ္တိဝါရံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာတိ ယထာ ဒသာဟံ အတိက္ကန္တေ သညာဘေဒေန တိကပါစိတ္တိယံ, တထာ အနဓိဋ္ဌိတာဒီသု သတ္တသု ဝိကပ္ပေသု အဓိဋ္ဌိတာဒိသညာဘေဒတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဝိဿဇ္ဇိတေ ဝိဿဇ္ဇိတသညိနောတိ ကဿစိ အဒိန္နေ အပရိစ္စတ္တေ ‘‘ဒိန္နံ ပရိစ္စတ္တံ မယာ’’တိ ဧဝံ သညိနော။ အနဋ္ဌေ နဋ္ဌသညိနောတိ အတ္တနော စီဝရေန သဒ္ဓိံ ဗဟူနိ အညေသံ စီဝရာနိ ဧကတော ဌပိတာနိ, တာနိ စေ စောရာ ဟရန္တိ, တတြေသ အတ္တနော စီဝရေ အနဋ္ဌေ နဋ္ဌသညီ ဟောတိ, တဿ နဋ္ဌသညိနော။ ဧသ နယော အဝိနဋ္ဌာဒီသုပိ။ အဝိလုတ္တေတိ ဧတ္ထ ပန ဂဗ္ဘံ ဘိန္ဒိတွာ ပသယှာဝဟာရဝသေန အဝိလုတ္တေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိဿဇ္ဇိတေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အညဿ ဒိန္နေ။ ကထံ ပန ဒိန္နံ ဟောတိ, ကထံ ဂဟိတံ? ‘‘ဣမံ တုယှံ ဒေမိ, ဒဒါမိ, ဒဇ္ဇာမိ, ဩဏောဇေမိ, ပရိစ္စဇာမိ, ဝိဿဇ္ဇာမိ, နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမိ…ပေ… နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ, သုဒိန္နံ, သုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟိ, တဝ သန္တကံ ဟောတု, တဝ သန္တကံ ကရိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမ သန္တကံ ကရောမိ, မမ သန္တကံ ဟောတု, မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ, ဒုဒ္ဒိန္နံ, ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ နေဝ ဒါတာ ဒါတုံ ဇာနာတိ, န ဣတရော ဂဟေတုံ။ သစေ ပန ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှာတိ, သုဂ္ဂဟိတံ, သစေ ပန ဧကော ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဣတရော ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ, ပုန သော ‘‘ဒိန္နံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၇။)မယာ တုယှံ, ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဣတရောပိ ‘‘န မယှံ ဣမိနာ အတ္ထော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ပုရိမောပိ ‘‘မယာ ဒိန္န’’န္တိ ဒသာဟံ အတိက္ကာမေတိ, ပစ္ဆိမောပိ ‘‘မယာ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ, ကဿာပတ္တီတိ? န ကဿစိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတိ, တေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ပန အဓိဋ္ဌာနေ ဝေမတိကော, တေန ကိံ ကာတဗ္ဗံ? ဝေမတိကဘာဝံ အာရောစေတွာ ‘‘သစေ အနဓိဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတိ, ဧဝံ မေ ကပ္ပိယံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဧဝံ ဇာနာပေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ မုသာဝါဒေါ ဟောတိ။
ယထာ စ ဣဒံ, ဧဝံ ဣတော ပရာနိပီတိ ယထာ ဣဒံ အတိရေကစီဝရဓာရဏသိက္ခာပဒံ အာစာရဝိပတ္တိ, ဧဝံ ဣတော ပရာနိပိ သိက္ခာပဒါနိ အာစာရဝိပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥဘတောပါတိမောက္ခေသူ’’တိအာဒိ။ အာဇီဝဝိပတ္တိပစ္စယာ ပန ဌပေတွာ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာတိ –
‘‘အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ပါပိစ္ဆော ဣစ္ဆာပကတော အသန္တံ အဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဥလ္လပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ, အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော ဘိက္ခု အရဟာ’တိ ဘဏတိ, ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ဘိက္ခု ပဏီတဘောဇနာနိ အဂိလာနော အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ဘိက္ခုနီ ပဏီတဘောဇနာနိ အဂိလာနာ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ပါဋိဒေသနီယဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ဘိက္ခု သူပံ ဝါ ဩဒနံ ဝါ အဂိလာနော အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပရိ။ ၂၈၇) –
ဧဝံ ပါရာဇိကာဒိဝသေန ဌပေတွာ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇီဝဝိပတ္တိပစ္စယာ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋဝသေန ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာတိ သမနုဘာသနာယ ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧဝံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၈။)ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋဝသေန ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဝိပတ္တိကထာသု။
ဂဏနုပဂတာတိ ဒိဝသဂဏနံ ဥပဂတဘာဝေါ။ အညေဟိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမာ’’တိ ပရဟတ္ထေ ဒိန္နမ္ပိ ‘‘န တာဝ တံ ဂဏနုပဂံ, ယာဝ န ဟတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) စမ္မက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ ယာဝ အာဟရိတွာ ဝါ န ဒိန္နံ, ‘‘တုမှာကံ, ဘန္တေ, စီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဟိဏိတွာ ဝါ အနာရောစိတံ, တာဝ ဒိဝသဂဏနံ န ဥပေတိ, အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒါ ပန အာနေတွာ ဒိန္နံ ဟောတိ, ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝါ သုတံ, တတော ပဋ္ဌာယ ဂဏနုပဂံ ဟောတိ, အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ကထိနသညိတံ သမုဋ္ဌာနမဿာတိ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ, တတိယဆဋ္ဌသမုဋ္ဌာနဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗအဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနံ အကရဏေန ကာယဝါစတော, စိတ္တေ ပန သတိ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဓိဋ္ဌာနာဝိကပ္ပနဝသေန အာပဇ္ဇနတော အကိရိယံ။ အဇာနန္တောပိ အာပဇ္ဇတီတိ နောသညာဝိမောက္ခံ။ ကာယဒွါရေ စ ဝစီဒွါရေ စ ကတ္တဗ္ဗာကရဏတော ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ။
ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုနာတိ ဘိက္ခုဿာတိ အတ္ထော, သာမိအတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ အထ ကသ္မာ ကရဏဝသေနေဝ ကရဏဝစနဿ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ သာမိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကရဏဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ဆိန္နပလိဗောဓောတိ ဆိန္နစီဝရာဝါသပလိဗောဓော။ ဧကာဝ ရတ္တိ ဧကရတ္တံ, သမာသန္တဂတဿ အတ္ထံ။ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ သမာဟာရောတိ တိစီဝရံ။ တေန တိစီဝရေန, တီဟိ စီဝရေဟီတိ အတ္ထော။ ဧကေန ဝိပ္ပဝုတ္ထောပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၅-၄၇၆) ဟိ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝုတ္ထော နာမ ဟောတိ ပဋိသိဒ္ဓပရိယာပန္နေန ဝိပ္ပဝုတ္ထတ္တာ, အဝယဝေပိ ဝါ သမုဒါယဝေါဟာရတော။ တေနာဟ ‘‘တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေနာ’’တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၈၉။)ဣဒါနိ ဝိပ္ပဝါသလက္ခဏဝဝတ္ထာပနတ္ထံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဝေသနန္တိ ဥဒေါသိတာဒီနံ ဝသေန အကတာယ ပတိဿယဝိကတိယာ အဓိဝစနံ။ ဥဒေါသိတောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၂-၄၈၇) ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ယော ‘‘ဥဒဝသိတော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ အဋ္ဋောတိ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ ‘‘အဋ္ဋောတိ ဗဟလဘိတ္တိကဂေဟံ, ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတီ’’တိ အပရေ။ ‘‘အဋ္ဋာကာရေန ကရီယတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠောတိ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ, ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော ဝါ အနေကကောဏဝန္တော ပတိဿယဝိသေသော။ ‘‘မာဠောတိ ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသန’’န္တိ အပရေ။ ပါသာဒေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ, အဍ္ဎယောဂါဒိဘေဒေါ အဋ္ဋမာဠဟမ္မိယဝဇ္ဇိတော သဗ္ဗော ဝါ ပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ‘‘စန္ဒိယင်္ဂဏယုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ နာဝါတိ ထလဋ္ဌဥဒကဋ္ဌဝသေန ဒွိဓာ နာဝါ။ သတ္ထောတိ ဇင်္ဃသတ္ထော, သကဋသတ္ထော ဝါ။ ဓညကရဏန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၉၁-၄၉၄) ခလံ ဝုစ္စတိ။ အာရာမောတိ ပုပ္ဖါရာမော, ဖလာရာမော ဝါ။ ဝိဟာရောတိ သပရိက္ခိတ္တော ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဝါ သကလော အာဝါသော။ ‘‘ဂေဟမ္ပီ’’တိ ကေစိ။ နိဝေသနာဒီနိ စေတ္ထ ဂါမတော ဗဟိ နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနိ။ အန္တောဂါမေ ဌိတာနံ ပန ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမပရိဟာရောယေဝါတိ။ ‘‘နိဝေသနာဒယော ဟမ္မိယပရိယောသာနာ ဂါမပရိက္ခေပတော ဗဟိ နိဝိဋ္ဌာ’’တိ အပရေ။ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏော ပဒေသော, တဿ အတိက္ကမော ဟတ္ထပါသာတိက္ကမော, တသ္မိံ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ။ ဟတ္ထပါသဗ္ဘန္တရေ ပန ဝတ္ထုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ သစေပိ ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု အာကာသေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဟောတိ။
အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၇-၄၇၈) ဂါမော ဧကဿ ရညော ဝါ ဘောဇကဿ ဝါ ဝသေန ဧကကုလဿ ဟောတိ, ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကူပစာရော စ, ဧဝရူပေ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဂါမဗ္ဘန္တရေ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ဝသိတဗ္ဗံ, သစေ အပရိက္ခိတ္တော, ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဃရေ ဝသိတဗ္ဗံ, တဿ ဃရဿ သမန္တတော ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၀။)သစေ ဂါမော ဝေသာလိကုသိနာရာဒယော ဝိယ နာနာရာဇူနံ ဝါ ဘောဇကာနံ ဝါ ဟောတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပရိက္ခိတ္တော စ, ဧဝရူပေ ဂါမေ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဃရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တဿ ဃရဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ယဿာ ဝီထိယာ ဃရံ ဟောတိ, တဿာ ဝီထိယာ တဿ ဃရဿ သမ္မုခါဋ္ဌာနေ သဘာယံ ဝါ ဃရဒွါရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တေသံ သဘာဒွါရာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
သစေ သော ဂါမော အပရိက္ခိတ္တော, ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တတ္ထ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ နိဝေသနေ ပန သစေ ဧကကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ, ပရိက္ခိတ္တဉ္စ, အန္တောနိဝေသနေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တံ စေ ဟောတိ, ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
သစေ နာနာကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ, ပရိက္ခိတ္တဉ္စ, ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တံ စေ, ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဥဒေါသိတာဒီသုပိ။
သတ္ထော ပန ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ ဟောတု, သကဋသတ္ထော ဝါ။ သစေ ဧကကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ, သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗာ, ပဿတော အဗ္ဘန္တရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၉) သတ္ထော ဂစ္ဆန္တော ဂါမံ ဝါ နဒိံ ဝါ ပရိယာဒိယိတွာ တိဋ္ဌတိ, အန္တောပဝိဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဩရဉ္စ ပါရဉ္စ ဖရိတွာ ဌိတော ဟောတိ, သတ္ထပရိဟာရောဝ လဗ္ဘတိ။ အထ ဂါမေ ဝါ နဒိယာ ဝါ ပရိယာပန္နော ဟောတိ အန္တောပဝိဋ္ဌော, ဂါမပရိဟာရော စေဝ နဒိပရိဟာရော စ လဗ္ဘတိ။ သစေ ဝိဟာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌတိ, အန္တောသီမာယ စ စီဝရံ ဟောတိ, ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ဗဟိသီမာယ စီဝရံ ဟောတိ, သတ္ထသမီပေယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ဂစ္ဆန္တော သကဋေ ဝါ ဘဂ္ဂေ, ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ အန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ, ယသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။
ခေတ္တေပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၉၀) သစေ ဧကကုလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ, ပရိက္ခိတ္တဉ္စ, အန္တောခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောခေတ္တေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တံ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၁။)ဟတ္ထပါသာ စီဝရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ, ပရိက္ခိတ္တဉ္စ, အန္တောခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ခေတ္တဒွါရမူလေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တံ, စီဝရံ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဓညကရဏာရာမေသု ဒွီသုပိ။ ဝိဟာရေ ပန နိဝေသနေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။
ရုက္ခမူလေ ပန ယံ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ, တသ္မိံ ဌာနေ အဝိရဠေ ပဒေသေ တဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿ အန္တောယေဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိရဠသာခဿ ရုက္ခဿ အာတပေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ဌပေတိ, အရုဏုဂ္ဂမနေ စ သော ဘိက္ခု တဿ ဟတ္ထပါသေ န ဟောတိ, အညသ္မိံ ဌာနေ တဿ ဆာယာယပိ ဟောတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ သစေ နာနာကုလဿ ရုက္ခော ဟောတိ, စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
အဇ္ဈောကာသေ ပန ဝိဉ္ဈာဋဝိအာဒီသု အရညေသုပိ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထဒီပကေသုပိ စီဝရံ ဌပေတွာ တတော သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတဗ္ဗံ, ဣတော အညတ္ထ ဝသန္တော ဝိပ္ပဝုတ္ထော နာမ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣမဿ ပန ဝိတ္ထာရဿ ဣဓ အဝုတ္တတ္တာ, သမန္တပါသာဒိကာယဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ သင်္ခေပေါတိ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ။ ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၇၇) ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒိနာ အဝိသေသေန မာတိကံ နိက္ခိပိတွာပိ ဂါမနိဝေသနဥဒေါသိတခေတ္တဓညကရဏအာရာမဝိဟာရာနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာမ ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တဝသေန ဝိဘတ္တာ။ အဋ္ဋမာဠပါသာဒဟမ္မိယနာဝါသတ္ထရုက္ခမူလအဇ္ဈောကာသာနံ ပန ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဧကကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတိ, နာနာကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၈၄) နယေန ဧကကုလနာနာကုလဝသေန စ အန္တေ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော, တတော ပရံ နာနူပစာရောတိ (ပါရာ။ ၄၉၄) စ ဧဝံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ ဂါမာဒီသု ပရိက္ခိတ္တံ ဧကူပစာရံ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၂။)အပရိက္ခိတ္တံ နာနူပစာရန္တိ စ, အဋ္ဋာဒိသု ယံ ဧကကုလဿ, တံ ဧကူပစာရံ, ယံ နာနာကုလဿ, တံ နာနူပစာရန္တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသေ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥပစာရောတိ ဟိ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒီသု ဒွါရံ, ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော’’တိ ဧတ္ထ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရသင်္ခါတံ ပမာဏန္တိ အပရေ။
အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ ဘိက္ခုနော သံဃေန ဒိန္နာ သမ္မုတိ ဘိက္ခုသမ္မုတိ, တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံ သံဃော’’တိအာဒိ။ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဒေတီတိ အဝိပ္ပဝါသာ သမ္မုတိ, အဝိပ္ပဝါသာယ ဝါ သမ္မုတိ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ, တံ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန ဒေတီတိ အတ္ထော။
သန္တရုတ္တရေနာတိ ‘‘အန္တရ’’န္တိ အန္တရဝါသကော ဝုစ္စတိ, ‘‘ဥတ္တရ’’န္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ, သဟ အန္တရေန ဥတ္တရံ သန္တရုတ္တရံ, တေန သန္တရုတ္တရေန, သဟ အန္တရဝါသကေန ဥတ္တရာသင်္ဂေနာတိ အတ္ထော။ အန္တောအရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓဋေတိ နိဝတ္တိတွာ သမ္ပာပုဏိတုမသက္ကောန္တေန တတ္ထေဝ ဌတွာ အန္တော အရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓဋေ။ ပစ္စာဂန္တဗ္ဗန္တိ ယထာ ရောဂေါ န ကုပ္ပတိ, တထာ ပုန စီဝရဿ ဌပိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တဗ္ဗံ။ ယတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သတ္ထံ ဝါ ပရိယေသတိ, ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဘောဂံ ဝါ ကရောတိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န ဒါနိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပန ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ‘‘အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌဿတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထေဝ ဝါ ဌိတေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သောတိ ယဿ သမ္မုတိ ဒိန္နာ, သော ရောဂေါ။ လဒ္ဓကပ္ပိယမေဝ ပုန သမ္မုတိဒါနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။
အဓိဋ္ဌိတစီဝရတာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရတာ။ ဝိပ္ပဝါသော နာမ ယဒိ ဗဒ္ဓသီမာယံ စီဝရံ ဟောတိ, တတော ဗဟိ အရုဏုဋ္ဌာပနံ။ အထ အဗဒ္ဓသီမာယံ, ယထာဝုတ္တဂါမာဒီနံ ဗဟိ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ အရုဏုဋ္ဌာပနံ။ ဗဒ္ဓသီမာယံ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရံ ဌပေတွာ အန္တောသီမာယမေဝ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဓ အပစ္စုဒ္ဓရဏံ အကိရိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၃။)֍ ၃။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝိယ ဧတ္ထာပိ ဘိက္ခုနာတိ သာမိအတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အကာလစီဝရံ နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ, အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ, ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ, ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယွာယံ အနတ္ထတေ ကထိနေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယွာယံ စီဝရကာလော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဿာနဿာတိ ဝဿာနသင်္ခါတဿ ဥတုနော။ ပစ္ဆိမော မာသော နာမ စီဝရမာသော။ တသ္မိဉှိ အနတ္ထတေပိ ကထိနေ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ အနဓိဋ္ဌိတံ, အဝိကပ္ပိတံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဉ္စ မာသာတိ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသော, ဟေမန္တိကာ စတ္တာရော စာတိ ပဉ္စ မာသာ။ အညဒါတိ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ, အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ။ ကာလေပီတိ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ စီဝရမာသော, အတ္ထတေ ကထိနေ ပဉ္စ မာသာ’’တိ ယထာဝုတ္တစီဝရကာလေပိ။ ‘‘အာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒဒါမိ ဒဇ္ဇာမီ’’တိအာဒီနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) သင်္ဂဟော။ ကိဉ္စာပိ စေတာနိ သဗ္ဗာနိ ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ, တထာပိ ပိဋ္ဌိသမယေယေဝ ဥပ္ပန္နာနိ ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ။
‘‘ကာလေ သံဃဿ ဣဒံ အကာလစီဝရ’’န္တိ ဒိန္နံ ပန အကာလစီဝရသာမညတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ ဝုဋ္ဌဝဿေဟိ, သေသေဟိ စ သမ္မုခီဘူတေဟိ ဘာဇေတုံ လဗ္ဘတီတိ အကာလစီဝရံ နာမ ဇာတံ, တထေဝိဒမ္ပီတိ တဒိဒံ အကာလစီဝရသာမညံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဣဒံ တုယှံ ‘ဒမ္မီ’တိအာဒိနာ နယေန ဒိန္န’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, န ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အာဒိဿ ဒိန္နံ ကေနစိ ဘာဇနီယံ ဟောတီတိ? နာယံ ဝိရောဓော, အာဒိဿ ဒါနသာမညတော လဗ္ဘမာနမတ္ထံ ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တန္တိ။ အတ္တနော ဝါ ဓနေနာတိ အတ္တနော ကပ္ပါသသုတ္တာဒိနာ ဓနေန။ ဣမဿ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သီမာယ ဒေတီ’’တိအာဒိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနနယေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန သီမာယ ဒါနံ ဧကာ မာတိကာ, ကတိကာယ ဒါနံ ဒုတိယာ…ပေ… ပုဂ္ဂလဿ ဒါနံ အဋ္ဌမာ။
‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဣမိနာ အပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနာဒိတော ပဌမလေဍ္ဍုပါတဿ အန္တော ဥပစာရသီမာတိ ဒဿေတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၄။)ဣဒါနိ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတဿပိ အန္တော ဥပစာရသီမာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနမ္ပိ သီမာပရိယန္တဂတမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဝါသေ ဝဍ္ဎန္တေ ဝဍ္ဎတီတိ သစေ ဥပစာရတော အဗဟိဘူတော ဟုတွာ အာဝါသော ဝဍ္ဎတီတိ အဓိပ္ပါယော။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဘိက္ခူသုပိ ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တိ, ယောဇနသတမ္ပိ ဥပစာရသီမာဝ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ လာဘော ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပဝေသနသေနာသနာပုစ္ဆနာနီတိ အာဂန္တုကဂမိကာနံ ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပဝေသနာပုစ္ဆနံ, သေနာသနာပုစ္ဆနဉ္စာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ အာဂန္တုကာယ ဘိက္ခုနိယာ အာရာမပဝေသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ, ဂမိကာယ သံဃိကံ ဒသဝိဓံ သေနာသနံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဂမိကဿ ပန ဘိက္ခုဿာပိ ဣမိဿာယေဝ သီမာယ ဝသေန သေနာသနာပုစ္ဆနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပရိဝါသမာနတ္တာရောစနန္တိ ပါရိဝါသိကမာနတ္တစာရီနံ ပရိဝါသာရောစနံ, မာနတ္တာရောစနဉ္စ။ ဝဿစ္ဆေဒနိဿယသေနာသနဂ္ဂါဟာဒိဝိဓာနန္တိ ဝဿစ္ဆေဒဝိဓာနံ, နိဿယဂ္ဂါဟဝိဓာနံ, သေနာသနဂ္ဂါဟဝိဓာနန္တိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ, လာဘဂ္ဂါဟော အာဂန္တုကဝတ္တံ ပူရေတွာ အာရာမပဝေသနန္တိ ဧဝမာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣမိဿာဝ သီမာယ ဝသေနာတိ ဥပစာရသီမာယေဝါတိ ယထာသမ္ဘဝံ အန္တော, ဗဟိ စ ဣမဿ သဗ္ဗဿ လဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ။
လာဘတ္ထာယ ဌပိတာ သီမာ လာဘသီမာ (မဟာဝ။ ၃၇၉), သာ စ ခေါ နေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အနုညာတာ, န ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဌပိတာ, အပိစ ခေါ လာဘဒါယကေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော’’တိအာဒိ။ သမန္တာတိ ဝိဟာရဿ သမန္တာ။ ယန္တိ သုင်္ကသဿာဒိ။ ‘‘သီမံ ဌပေန္တီ’’တိ ပါဌသေသော။ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ စောဠဘောဂေါ ကေရဠဘောဂေါတိ ဧဝံ ဧကေကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဒွိဓာ အာပေါ ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပေါ, ဩဃေန အနဇ္ဈောတ္ထတော ဘူမိဘာဂေါ, သောဝ သီမာ ဒီပသီမာ။ တေနာဟ သမုဒ္ဒန္တေနာ’’တိအာဒိ။ စက္ကဝါဠသီမာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ဧကစက္ကဝါဠပဗ္ဗတပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရံ စက္ကဝါဠသီမာ’’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၅။)သေသာတိ ခဏ္ဍသီမာဒယော။ ခဏ္ဍသီမာယ ဒေမာတိ ဒိန္နန္တိ ခဏ္ဍသီမာယ ကေနစိ ကမ္မေန သန္နိပတိတံ သံဃံ ဒိသွာ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတေ ရုက္ခေ ဝါ ပဗ္ဗတေ ဝါ ဌိတောပိ ဟေဋ္ဌာ ဝါ ပထဝိဝေမဇ္ဈဂတောပိ ခဏ္ဍသီမာယေဝ ဌိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာနသံဝါသသီမာယ ဒိန္နန္တိ ‘‘သမာနသံဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ခဏ္ဍသီမာ သီမန္တရိကဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ တတ္ထ သမာနသံဝါသသီမာယ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ သမာနသံဝါသအဝိပ္ပဝါသသီမာသု ဒိန္နဿ ဣဒံ နာနာတ္တံ – ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ဂါမဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သမာနသံဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ဂါမေ ဌိတာနမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ။ အဗ္ဘန္တရသီမာဥဒကုက္ခေပသီမာသု ဒိန္နန္တိ တတ္ထ ဥပေါသထာဒိအတ္ထာယ သန္နိပတိတေ ဒိသွာ ‘‘ဣမိဿာ အဗ္ဘန္တရသီမာယ ဒေမာ’’တိအာဒိနာ ဒိန္နံ။ ဇနပဒရဋ္ဌရဇ္ဇဒီပစက္ကဝါဠသီမာသုပိ ဂါမသီမာဒီသု ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ အာဟ ‘‘ဇနပဒသီမာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဧကောပိ ဂန္တွာ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဏှိတုံ လဘတီတိ ဧကောပိ ဂန္တွာ ဣဓ ဝဿဂ္ဂေန ဘာဇေတွာ ဂဟေတွာ အာဂန္တုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ဧကောတိ သဘာဂေါ ဧကော ဘိက္ခု, အယမ္ပိ ဘာဂမေဝ ဂဟေတုံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သဘာဂါနံ ဘာဂံ ဂဏှာတီ’’တိ။
ဧဝံ တာဝ ယော သီမံ ပရာမသိတွာ ဒေတိ, တဿ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယော ‘‘အသုကသီမာယာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဇာနာတိ, ကေဝလံ ‘‘သီမာ’’တိ ဝစနမတ္တမေဝ ဇာနန္တော ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ‘‘သီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘သီမဋ္ဌကသံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဘဏတိ, တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ပန ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကတရန္တိ ကတရသီမံ။ အဟမေတံ ဘေဒံ န ဇာနာမီတိ အဟံ ‘‘အသုကာ သီမာ’’တိ ဧတံ ဝိဘာဂံ န ဇာနာမိ။ ဥပစာရသီမဋ္ဌေဟိ ဘာဇေတဗ္ဗံ လာဘဿ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ သာတိ သမာနလာဘကတိကာ။
ယတ္ထ မယှံ ဓုဝကာရာ ကရီယန္တီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဧတ္ထ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ တဿ စီဝရဒါယကဿ သန္တကံ သံဃဿ ပါကဝတ္တံ ဝါ ဝတ္တတိ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ အတ္တနော ဘာရံ ကတွာ သဒါ ဂေဟေ ဘောဇေတိ, ယတ္ထ ဝါ အနေန အာဝါသော ဝါ ကာရိတော, သလာကဘတ္တာဒီနိ ဝါ နိဗဒ္ဓါနိ, ဣမေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၆။)ဓုဝကာရာ နာမ။ ယေန ပန သကလောပိ ဝိဟာရော ပတိဋ္ဌာပိတော, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ တဿ ပါကဝတ္တံ ဝါ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပါကဝတ္တန္တိ ဒါနဝတ္တံ။ ဝတ္တတီတိ ပဝတ္တတိ။ ယတောတိ ယသ္မာ ဝိဟာရာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝိဟာရေသု။ မာတိကံ အာရောပေတွာတိ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဗဟုတရာ, ဧကသ္မိံ ထောကတရာ, ဧကဉ္စ ဝတ္ထံ, ဓုဝကာရဋ္ဌာနဉ္စ ဗဟုကံ, ကတ္ထ ဒေမာတိ ပုစ္ဆိတွာ, ယဒိ ပန မဉ္စော ဝါ ပီဌံ ဝါ ဧကမေဝ ဟောတိ, တံ ပုစ္ဆိတွာ ယဿ ဝါ ဝိဟာရဿ, ဧကဝိဟာရေပိ ဝါ ယဿ သေနာသနဿ သော ဝိစာရေတိ, တတ္ထ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိ ‘‘အသုကဘိက္ခု ဂဏှတူ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အထ ‘‘မယှံ ဓုဝကာရေ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ အဝိစာရေတွာဝ ဂစ္ဆတိ, သံဃဿပိ ဝိစာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ပန ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘သံဃတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ တတ္ထ သေနာသနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ, ယတ္ထ နပ္ပဟောတိ, တတ္ထ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကော ဘိက္ခု ‘‘မယှံ ဝသနဋ္ဌာနေ သေနာသနပရိဘောဂဘဏ္ဍံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒတိ, တတ္ထ ဒါတဗ္ဗံ။
သံဃဿ ဒမ္မီတိ ဒိန္နန္တိ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဒိန္နံ။ တတော ဗဟိဒ္ဓါပီတိ ဥပစာရသီမာတော ဗဟိဒ္ဓါပိ။ တေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဥပစာရသီမာဂတေဟိ သဒ္ဓိံ။ ဧကာဗဒ္ဓါနဉ္စ ပါပုဏာတိ ပရိသာဝသေန ဝဍ္ဎိတာ သီမာ ဟောတီတိ ကတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥပစာရသီမာဂတာနံ ပါပုဏာတိ, ယသ္မာ စ တတော ဗဟိဒ္ဓါပိ ဥပစာရသီမောက္ကန္တေဟိ ဧကာဗဒ္ဓါနံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ။ တေသန္တိ ဥပစာရသီမာဂတာနံ, တတော ဗဟိဒ္ဓါ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါနဉ္စ။ ဂါဟတေ သတီတိ အန္တေဝါသိကာဒိကေ ဂဏှန္တေ သတိ။ အသမ္ပတ္တာနမ္ပီတိ ဥပစာရသီမာယံ ဌိတေဟိ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ကာလံ ဃောသေတွာ လာဘဘာဇနဋ္ဌာနံ အသမ္ပတ္တာနမ္ပိ ဥပစာရသီမာယ ပဝိဋ္ဌာနံ, တေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါနံ ဟုတွာ အတ္တနော ဝိဟာရဒွါရေ ဝါ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဝါ ဌိတာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗောတိ သံဃနဝကဿ ဒိန္နေပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုတိယဘာဂေ ပန ထေရာသနံ အာရုဠှေ အာဂတာနံ ပဌမဘာဂေါ န ပါပုဏာတိ။ ဒုတိယဘာဂတော ဝဿဂ္ဂေန ဒါတဗ္ဗံ။
သစေ ပန ‘‘ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဌိတာနံ ဒေထာ’’တိ ဝဒန္တိ, န ဒါတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ, ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္ထေသု
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၇။)ဒီယမာနေသု အလသဇာတိကာ မဟာထေရာ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆန္တိ, ‘‘ဘန္တေ, ဝီသတိဝဿာနံ ဒီယတိ, တုမှာကံ ဌိတိကာ အတိက္ကန္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဌိတိကံ ဌပေတွာ တေသံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗံ။
‘‘အသုကဝိဟာရေ ကိရ ဗဟုစီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ သုတွာ ယောဇနန္တရိကဝိဟာရတောပိ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ, သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗံ, အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ စီဝရက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နေသု ဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နေသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကာဗဒ္ဓပရိသာယ ပါပုဏာတီတိ သစေ ယောဇနံ ဖရိတွာ ပရိသာ ဌိတာ ဟောတိ, ဧကာဗဒ္ဓါ စေ, သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဧကာဗဒ္ဓတာ စေတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိ။
ဥဘတောသံဃဿ ဒိန္နန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ဥဘတောသံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ။ ‘‘ဒွေဓာသံဃဿ ဒမ္မိ, ဒွိန္နံ သံဃာနံ ဒမ္မိ, ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဘိက္ခုနိသံဃဿ စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဥဘတောသံဃဿ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ, ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုနီနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒွေ ဘာဂေ သမေ ကတွာ ဧကော ဘာဂေါ ဘိက္ခူနံ, ဧကော ဘာဂေါ ဘိက္ခုနီနံ ဒါတဗ္ဗော။ ဂဟေတုံ လဘတိ ဥဘတောသံဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ စေတိယဿာတိ ထူပါဒိနော။ တဉှိ ဓာတာယတနာဒိဘာဝေန စိတတ္တာ, လောကဿ စိတ္တီကာရဋ္ဌာနတာယ စ ‘‘စေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ န ကောစိ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန စေတိယဿာ’’တိအာဒိ။
‘‘ဥဘတောသံဃဿ စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဒွါဝီသတိကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဒသ ဘိက္ခူနံ, ဒသ ဘိက္ခုနီနံ, ဧကော ပုဂ္ဂလဿ, ဧကော စေတိယဿ ဒါတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလော သံဃတောပိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပုန ဂဟေတုံ လဘတိ, စေတိယဿ ဧကောယေဝ။ အယံ ပန ဝါရော ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဉာယတီတိ ကတွာ ဣဓ န ဝုတ္တော။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ပန ဝုတ္တောယေဝ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၈။)န မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ‘‘ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ န လဘတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလိကကောဋ္ဌာသံ န လဘတိ။ ပါပုဏနဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ လဘတီတိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ ကောဋ္ဌာသံ လဘတိ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုသံဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿ ဧကပုဂ္ဂလပဋိဝီသော လဗ္ဘတိ, ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ န လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဧကံ စေတိယဿ ဒတွာ အဝသေသံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂဏေတွာ ဘာဇေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘စေတိယဿ စာတိ ဝုတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။
တေဟိ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလစေတိယပရာမသနံ အနန္တရနယသဒိသမေဝါတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလဿ စ စေတိယဿ စ ဂဟဏံ အနန္တရနယသဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စ, ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ စေတိယဿ စ, ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿ ဧကပဋိဝီသော လဗ္ဘတိ, ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ နတ္ထိ, ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂဏေတွာဝ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ ပဋိဝီသော န လဗ္ဘတိ, ဝဿဂ္ဂေန ဧကောဝ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန စေတိယဿ ဝိသုံ ပဋိဝီသော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘စေတိယဿ ပန လဗ္ဘတီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿေဝ ဝိသုံ လဗ္ဘတိ, န ပုဂ္ဂလဿ။ စေတိယဿ ပန လဗ္ဘတိယေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန စေတိယဿ ဝိသုံ ပဋိဝီသော လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿေဝ ဝိသုံ လဗ္ဘတိ, န ပုဂ္ဂလဿ။ ဘိက္ခုနိသံဃံ အာဒိံ ကတွာပိ ဧဝမေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထာဟ – ယံ ပနေတရဟိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ပဏ္ဍိတမနုဿာ သဓာတုကံ ပဋိမံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဥဘတောသံဃဿ ဒါနံ ဒေန္တိ, ပဋိမာယ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုရတော အာဓာရကေ ပတ္တံ ဌပေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဒေမာ’’တိ, တတ္ထ ယံ ပဌမံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေန္တိ, ဝိဟာရံ ဝါ အာဟရိတွာ ‘‘ဣဒံ စေတိယဿ ဒေမာ’’တိ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ မာလာဂန္ဓာဒီနိ စ ဒေန္တိ, တတ္ထ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – မာလာဂန္ဓာဒီနိ တာဝ စေတိယေ အာရောပေတဗ္ဗာနိ, ဝတ္ထေဟိ ပဋာကာ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၂၉၉။)တေလေန ပဒီပါ ကာတဗ္ဗာ, ပိဏ္ဍပါတမဓုဖာဏိတာဒီနိ ပန ယော နိဗဒ္ဓစေတိယဇဂ္ဂကော ဟောတိ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ, တဿ ဒါတဗ္ဗာနိ။ နိဗဒ္ဓဇဂ္ဂကေ အသတိ အာဟဋဘတ္တံ ဌပေတွာ ဝတ္တံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္ဆာပိ ဝတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။
မာလာဂန္ဓာဒီသု စ ယံ ကိဉ္စိ ‘‘ဣဒံ ဟရိတွာ စေတိယပူဇံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒူရမ္ပိ ဟရိတွာ ပူဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဟရိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ‘‘အဟံ ပိဏ္ဍာယ စရာမိ, အာသနသာလာယံ ဘိက္ခူ အတ္ထိ, တေ ဟရိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘန္တေ, တုယှံယေဝ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ, ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ပန ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ ဒဿာမီ’’တိ ဟရန္တဿ ဂစ္ဆတော အန္တရာဝ ကာလော ဥပကဋ္ဌော ဟောတိ, အတ္တနော ပါပေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဝဿံဝုဋ္ဌသံဃဿ ဒမ္မီတိ ဝဒတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌသံဃဿ ဣမာနိ စီဝရာနိ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ။ တေသံ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထတေ ကထိနေ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ယာဝ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ဒိသာပက္ကန္တဿာပိ သတိ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ အန္တောဟေမန္တေ, ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဒိန္နံ ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ယေသု ကေသုစိ ဝိဟာရေသု။ ဧဝံ ဝဒတီတိ ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌသံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ။ တတြ သမ္မုခီဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ သစေ ပန ‘‘ဝဿံ ဝသန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ, အန္တောဝဿေယေဝ ဝဿံ ဝသန္တာဝ လဘန္တိ, ဆိန္နဝဿာ န လဘန္တိ။ စီဝရမာသေ ပန ‘‘ဝဿံ ဝသန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂတာနံယေဝ ပါပုဏာတိ, ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတာနဉ္စ ဆိန္နဝဿာနဉ္စ န ပါပုဏာတိ။
စီဝရမာသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဟေမန္တဿ ပစ္ဆိမော ဒိဝသော, တာဝ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဝါ ဟောတု, အနတ္ထတံ ဝါ, အတီတဝဿံဝုဋ္ဌာနံယေဝ ပါပုဏာတိ။ ဂိမှာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တေ ပန မာတိကာ အာရောပေတဗ္ဗာ ‘‘အတီတဝဿာဝါသဿ ပဉ္စ မာသာ အတိက္ကန္တာ, အနာဂတော စတုမာသစ္စယေန ဘဝိဿတိ, ကတရဝဿာဝါသဿ ဒေသီ’’တိ။ သစေ ‘‘အတီတဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ, တံအန္တောဝဿံဝုဋ္ဌာနမေဝ ပါပုဏာတိ, ဒိသာ ပက္ကန္တာနမ္ပိ သဘာဂါ ဂဏှိတုံ လဘန္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၀။)သစေ ‘‘အနာဂတေ ဝဿာဝါသိကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ, တံ ဌပေတွာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ‘‘အဂုတ္တော ဝိဟာရော, စောရဘယံ အတ္ထိ, န သက္ကာ ဌပေတုံ, ဂဏှိတွာ ဝါ အာဟိဏ္ဍိတု’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သမ္ပတ္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ, ဘာဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝဒတိ ‘‘ဣတော မေ, ဘန္တေ, တတိယေ ဝဿေ ဝဿာဝါသိကံ န ဒိန္နံ, တံ ဒမ္မီ’’တိ, တသ္မိံ အန္တောဝဿေ ဝုဋ္ဌဘိက္ခူနံ ပါပုဏာတိ။ သစေ တေ ဒိသာ ပက္ကန္တာ, အညော ဝိဿာသိကော ဂဏှာတိ, ဒါတဗ္ဗံ။ အထ ဧကောယေဝ အဝသိဋ္ဌော, သေသာ ကာလင်္ကတာ, သဗ္ဗံ ဧကဿေဝ ပါပုဏာတိ။ သစေ ဧကောပိ နတ္ထိ, သံဃိကံ ဟောတိ, သမ္မုခီဘူတေဟိ ဘာဇိတဗ္ဗံ။
ယေဟိ နိမန္တိတေဟိ ယာဂု ပီတာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) နိမန္တိတေဟိ ယေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယာဂု ပီတာ, ယေဟိ ပန ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဃရဒွါရေန ဂစ္ဆန္တေဟိ ဝါ ဃရံ ပဝိဋ္ဌေဟိ ဝါ ယာဂု လဒ္ဓါ, ယေသံ ဝါ အာသနသာလတော ပတ္တံ အာဟရိတွာ မနုဿေဟိ နီတာ, ယေသံ ဝါ ထေရေဟိ ပေသိတာ, တေသံ န ပါပုဏာတိ။ သစေ ပန နိမန္တိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ အညေပိ ဗဟူ အာဂန္တွာ အန္တောဂေဟဉ္စ ဗဟိဂေဟဉ္စ ပူရေတွာ နိသိန္နာ, ဒါယကော စ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘နိမန္တိတာ ဝါ ဟောန္တု, အနိမန္တိတာ ဝါ, ယေသံ မယာ ယာဂု ဒိန္နာ, သဗ္ဗေသံ ဣမာနိ ဝတ္ထာနိ ဟောန္တူ’’တိ, သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ယေဟိ ပန ထေရာနံ ဟတ္ထတော ယာဂု လဒ္ဓါ, တေသံ န ပါပုဏာတိ။ အထ သော ‘‘ယေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာ, သဗ္ဗေသံ ဟောတူ’’တိ ဝဒတိ, သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ဘတ္တခဇ္ဇကာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေနပိ စီဝရသေနာသနဘေသဇ္ဇာနံ ဂဟဏံ။
ပုဂ္ဂလဿာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) သမ္မုခါသမ္မုခဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ စီဝရ’’န္တိအာဒိ။ သစေ ပန ‘‘ဣဒံ တုမှာကဉ္စေဝ တုမှာကံ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဝဒတိ, ထေရဿ စ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ပါပုဏာတိ။ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတုံ အာဂတော, ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော စ အတ္ထိ, တဿာပိ ပါပုဏာတိ။ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓစာရိကဘိက္ခူနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာနံ ဝတ္တံ ကတွာ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ဧတ္ထာတိ အဋ္ဌသု မာတိကာသု။ ယဒိ ပန အယမေတ္ထ သင်္ခေပကထာ, ဝိတ္ထာရော ပန ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တော’’တိ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ စီဝရက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၁။)‘‘ဉာတကေဟိ ဝါ မေ စီဝရတ္ထာယ ပေသိတံ, မိတ္တေဟိ ဝါ ပေသိတံ, တေ အာဘတေ စီဝရေ ဒဿန္တီ’’တိ ဧဝံ ဉာတိတော ဝါ မိတ္တတော ဝါ ပစ္စာသာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေနာတိ ကပ္ပါသသုတ္တာဒိနာ အတ္တနော ဓနေန။ သဏှန္တိ သုခုမံ။ အညံ ပစ္စာသာစီဝရံ လဘိတွာ ဧဝ ကာလဗ္ဘန္တရေ ကာရေတဗ္ဗန္တိ အညံ မူလစီဝရသဒိသံ ပစ္စာသာစီဝရံ လဘိတွာယေဝ မာသဗ္ဘန္တရေ ကာရေတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ သတိယာယေဝ ပစ္စာသာယ, အသတိယာ ပန ပစ္စာသာယ မူလစီဝရံ ဒသာဟံ စေ သမ္ပတ္တံ, တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ န လဘတီ’’တိအာဒိ။ ပစ္စာသာစီဝရမ္ပိ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ပဌမတရံ ဥပ္ပန္နံ ထူလပစ္စာသာစီဝရမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ မူလစီဝရမေဝါတိ ဒဿေတိ။
အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အမှာကမေဝ ဉာတီ’’တိ ဉာယတီတိ ဉာတိ, သာဝ ဉာတိကာ, န ဉာတိကာ အညာတိကာ, တာယ အညာတိကာယ။ တေနာဟ ‘‘န ဉာတိကာယာ’’တိ။ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါတိ မာတိပက္ခတော ဝါ ပိတိပက္ခတော ဝါ။ ယာဝ သတ္တမံ ယုဂန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃-၅၀၅) ယာဝ သတ္တမဿ ပုရိသဿ, သတ္တမာယ ဝါ ဣတ္ထိယာ အာယုပ္ပမာဏံ, ယာဝ ပိတာမဟယုဂံ ပိတာမဟိယုဂံ မာတာမဟယုဂံ မာတာမဟိယုဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယာဝ သတ္တမံ ယုဂန္တိ ယာဝ သတ္တမဒွန္ဒန္တိ အတ္ထော။ ယုဂသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂါ’’တိ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွန္ဒံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ ကေနစိ အာကာရေန အသမ္ဗဒ္ဓါယာတိ ဘာတုဘဂိနိဘာဂိနေယျပုတ္တပပုတ္တာဒီသု ယေန ကေနစိ အာကာရေန အသမ္ဗဒ္ဓါယ။ ပိတာ, ပိတုပိတာ, တဿ ပိတာ, တဿာပိ ပိတာတိ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ, ပိတာ, ပိတုမာတာ, တဿာ ပိတာ စ မာတာ စ ဘာတာ စ ဘဂိနီ စ, ပုတ္တာ စ, ဓီတရော စာတိ ဧဝမ္ပိ ဥဒ္ဓဉ္စ အဓော စ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ, ပိတာ, ပိတုဘာတာ, ပိတုဘဂိနီ, ပိတုပုတ္တာ, ပိတုဓီတရော, တေသမ္ပိ ပုတ္တဓီတုပရမ္ပရာတိ ဧဝမ္ပိ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ, မာတာ, မာတုမာတာ, တဿာ မာတာ, တဿာပိ မာတာတိ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ, မာတာ, မာတုပိတာ, တဿ ပိတာ စ မာတာ စ ဘာတာ စ ဘဂိနီ စ ပုတ္တာ စ ဓီတရော စာတိ ဧဝမ္ပိ ဥဒ္ဓဉ္စ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၂။)အဓော စ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ, မာတာ, မာတုဘာတာ, မာတုဘဂိနီ, မာတုပုတ္တာ, မာတုဓီတရော, တေသမ္ပိ ပုတ္တဓီတုပရမ္ပရာတိ ဧဝမ္ပိ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ, တာဝ နေဝ မာတုသမ္ဗန္ဓေန, န ပိတုသမ္ဗန္ဓေန ယာ သမ္ဗဒ္ဓါ, သာ ‘‘အညာတိကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သာကိယာနိယော ဝိယာတိ ပဉ္စသတမတ္တာ သာကိယာနိယော ဝိယ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ, တသ္မာ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါ ဘိက္ခုနိယောပိ ဣဓ သုဒ္ဓဘိက္ခုသံဃေ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာ’’ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘတောသံဃေ ဝါတိ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဉတ္တိစတုတ္ထေန, ဘိက္ခုသံဃေ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဧဝံ ဥဘတောသံဃေ ဝါ။ ပုရာဏစီဝရန္တိ ဧတ္ထ စီဝရန္တိ နိဝါသနပါရုပနုပဂမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရဇိတွာ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပံ ကတွာတိ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ။ ‘‘ဣမိနာ အဒိန္နကပ္ပံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထု န ဟောတီတိ ဒဿေတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၀၅) ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂသီသေနာတိ ကာယေန ဖုသိတွာ ပရိဘောဂသီသေန။ အံသေတိ ဇတ္တုမှိ။ မတ္ထကေတိ သီသမတ္ထကေ။ သစေ ပန ပစ္စတ္ထရဏဿ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ နိပဇ္ဇတိ, ဟတ္ထေဟိ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ အာကာသေ ဝိတာနံ ကတွာ သီသေန အသမ္ဖုသန္တော ဂစ္ဆတိ, အယံ ပရိဘောဂေါ နာမ န ဟောတိ။
ကာယဝိကာရံ ဝါ ကရောတီတိ ယထာ သာ ‘‘ဓောဝါပေတုကာမော အယ’’န္တိ ဇာနာတိ, ဧဝံ ကာယဝိကာရံ ကရောတိ။ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ ဌတွာ ဥပရိ ဝါ ခိပတီ’’တိ ဣမိနာ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဩရတော ခိပန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ အညဿ ဝါ ဟတ္ထေ ပေသေတီတိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ ဌတွာ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရိဥပါသကဣတ္ထိယာဒီသု ယဿ ကဿစိ အညဿ ဟတ္ထေ ဝါ ပေသေတိ။ သောတိ ဥပါသကော စ သာမဏေရော စ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဓောဝတီတိ ဧတ္ထ ဥပါသကော လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဓောဝတိ, သာမဏေရော လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဓောဝတီတိ ယထာယောဂံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထေ ဒိန္နံ ဟောတိ, သစေ လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ဓောဝတိ, ဝဋ္ဋတိ။
ဧတ္ထ စ ဧကဿ တိက္ခတ္တုံ နိဿဇ္ဇနာဘာဝတော တီဏိပိ ကာရေန္တဿ ဧကေန နိဿဂ္ဂိယံ, ဒွီဟိ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ။ ဒွေ ကာရေန္တဿ ဧကေန နိဿဂ္ဂိယံ, ဒုတိယေန ဒုက္ကဋံ။ တေနာဟ ‘‘ဓောဝနာဒီနိ တီဏီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧကေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၃။)ဝတ္ထုနာ’’တိ ပဌမံ ကတွာ နိဋ္ဌာပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ‘‘ဣမံ စီဝရံ ရဇိတွာ ဓောဝိတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သာ ဘိက္ခုနီ ပဌမံ ဓောဝိတွာ ပစ္ဆာ ရဇတိ, နိဿဂ္ဂိယေန ဒုက္ကဋမေဝ, ဧဝံ သဗ္ဗေသု ဝိပရီတဝစနေသု နယော နေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘ဓောဝိတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ ဓောဝတိ စေဝ ရဇတိ စ, ဓောဝါပနပစ္စယာ ဧဝ အာပတ္တိ, ရဇနေ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပန‘ဓောဝါ’တိ ဝုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယ ဓောဝါပေန္တဿ ယထာဝတ္ထုကမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃဝသေနာ’’တိအာဒိ။
အညဿ ဝါ သန္တကန္တိ အညဿ သန္တကံ ပုရာဏစီဝရံ ဓောဝါပေန္တဿာတိ အတ္ထော။ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏန္တိ အညဿ ဝါ အတ္တနော ဝါ သန္တကံ နိသီဒနဉ္စေဝ ပစ္စတ္ထရဏဉ္စ။ နိဝါသနပါရုပနုပဂဿေဝ စ ဣဓ ‘‘ပုရာဏစီဝရ’’န္တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏံ ဓောဝါပေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ, န နိဿဂ္ဂိယံ။ အဝုတ္တာ ဝါ ဓောဝတီတိ ဥဒ္ဒေသာယ ဝါ ဩဝါဒါယ ဝါ အာဂတာ ကိလိဋ္ဌစီဝရံ ဒိသွာ ဌပိတဋ္ဌာနတော ဝါ ဂဟေတွာ, ‘‘ဒေထ အယျ, ဓောဝိဿာမီ’’တိ အာဟရာပေတွာ ဝါ ဓောဝတိ စေဝ ရဇတိ စ အာကောဋေတိ စ, အယံ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ နာမ။ ယာပိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဓောဝါ’’တိ ဒဟရံ ဝါ သာမဏေရံ ဝါ အာဏာပေန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝစနံ သုတွာ ‘‘အာဟရထယျ, အဟံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ ဓောဝတိ, တာဝကာလိကံ ဝါ ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ ရဇိတွာ ဒေတိ, အယမ္ပိ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ နာမ။
အညံ ဝါ ပရိက္ခာရန္တိ ဥပါဟနတ္ထဝိကပတ္တတ္ထဝိကအံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနမဉ္စပီဌတဋ္ဋိကာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ။ ‘‘ဥပစာရေ ဌတွာ’’တိ ဝစနတော ပေသိတွာ ဓောဝနေပိ အနာပတ္တိ။ ဥပစာရေတိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ။
ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဆန္နန္တိ ခေါမာဒီနံ ဆန္နံ စီဝရာနံ မဇ္ဈေ။ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထူပစာရံ မုဉ္စိတွာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ဓမ္မကထံ ကထေန္တဿ စတဿော ပရိသာ စီဝရာနိ စ နာနာဝိရာဂဝတ္ထာနိ စ အာဟရိတွာ ပါဒမူလေ ဌပေန္တိ, ဥပစာရေ ဝါ ဌတွာ ဥပရိ ခိပန္တိ, ‘‘သစေ သာဒိယတိ, ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ဧတ္ထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၄။)ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ခိပတူတိ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိဘာဂေ ဝါ ခိပတု။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခုနိယာ, ဣဒံ အညေသ’’န္တိ ဉာတုံ န သက္ကာ, တထာပိ အစိတ္တကဘာဝေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ယဿ ကဿစိ ပန အနုပသမ္ပန္နဿာတိ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရိဥပါသကဥပါသိကာဒီသု ယဿ ကဿစိ အနုပသမ္ပန္နဿ။ ဌပိတန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ဌပိတံ။ ပံသုကူလံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘အဿာမိကံ ဣဒ’’န္တိ သညံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ အဿာမိကဉှိ ‘‘ပံသုကူလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ ‘‘အမှာကမတ္ထာယ ဌပိတ’’န္တိအာဒိကာယ သညာယ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ ပရိဝတ္တံ, ပရိဝတ္တမေဝ ပါရိဝတ္တကံ, ပရိဝတ္တေတွာ ဒိယျမာနံ, တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံ အန္တမသော ဟရီဋကက္ခဏ္ဍမ္ပီ’’တိအာဒိ။ အာဘောဂံ ကတွာတိ စိတ္တေန သမန္နာဟရိတွာ။ သစေ ဘိက္ခုနီ ဝဿာဝါသိကမ္ပိ ဒေတိ, တမ္ပိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ အကတွာ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဋိလာဘေနာတိ ဂဟဏေန။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ တီဏိ ပရိမာဏာနိ အဿာတိ တိကံ,တိကဉ္စ တံ ပါစိတ္တိယဉ္စာတိ တိကပါစိတ္တိယံ, အညာတိကာယ ဉာတိကသညိဝေမတိကအညာတိကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနီတိ အတ္ထော။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ။ တာယ ဟိ ဟတ္ထတော အညတြ ပါရိဝတ္တကာ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ, ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ပါစိတ္တိယမေဝ။ ‘‘ပတ္တတ္ထဝိကာဒိမှိ စ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗပရိက္ခာရေ’’တိ ဣမိနာ ဘိသိစ္ဆဝိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ သာ ဟိ မဟန္တာပိ သေနာသနသင်္ဂဟိတတ္တာ စီဝရသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ နေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂါ, န ဝိကပ္ပနုပဂါ စ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သစေပိ မဉ္စပ္ပမာဏာ ဘိသိစ္ဆဝိ ဟောတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၄)။ ‘‘ဟတ္ထတော စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝစနတော ပန အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ပေသိတဂ္ဂဟဏေပိ အနာပတ္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏတော, ပရိဝတ္တနာကရဏတော စ ကိရိယာကိရိယံ။
စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၅။)֍ ၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂေဟဿ ပတိ ဇေဋ္ဌောတိ ဂဟပတိ, တံ ဂဟပတိံ, ဣဓ ပန အပဗ္ဗဇိတော ယော ကောစိ မနုဿော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခူသု အပဗ္ဗဇိတမနုဿ’’န္တိ။ ဧသေဝ နယော ဂဟပတာနိန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ဝိညာပေယျာ’’တိ ဣဒံ သုဒ္ဓကတ္တုအတ္ထေ စ ဟေတုကတ္တုအတ္ထေ စ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ယာစေယျ ဝါ ယာစာပေယျ ဝါ’’တိ။ ယာစာပနဉ္စေတ္ထ အတ္တနော အတ္ထာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ပန ကတွာ ‘‘အနာဏတ္တိက’’န္တိ ဣဒံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အညတြ သမယာတိ သမေတိ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော, သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ, ဥပ္ပါဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော, ကာလော, ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ, ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတိ, တံ သမယံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယော အစ္ဆိန္နစီဝရော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရာဇာဒီသု ယေဟိ ကေဟိစိ အစ္ဆိန္နံ စီဝရံ ဧတဿာတိ အစ္ဆိန္နစီဝရော။ ယထာဟ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရော နာမ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ အစ္ဆိန္နံ ဟောတိ, ရာဇူဟိ ဝါ စောရေဟိ ဝါ ဓုတ္တေဟိ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ဝါ အစ္ဆိန္နံ ဟောတီ’’တိ။ အဂ္ဂိအာဒီသု ယေန ကေနစိ နဋ္ဌံ စီဝရမေတဿာတိ နဋ္ဌစီဝရော။ ယထာဟ ‘‘နဋ္ဌစီဝရော နာမ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ အဂ္ဂိနာ ဝါ ဒဍ္ဎံ ဟောတိ, ဥဒကေန ဝါ ဝူဠှံ ဟောတိ, ဥန္ဒူရေဟိ ဝါ ဥပစိကာဟိ ဝါ ခါယိတံ ဟောတိ, ပရိဘောဂဇိဏ္ဏံ ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၉)။ သမယာတိ အညတြသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တံ သမယ’’န္တိ။ အညသ္မိန္တိ အညသ္မိံ သမယေ။
တိကပါစိတ္တိယန္တိ အညာတကေ အညာတကသညိဝေမတိကညာတကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ သမယေတိ ယထာဝုတ္တေ အစ္ဆိန္နစီဝရကာလေ စ နဋ္ဌစီဝရကာလေ စ။ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿာတိ ဉာတကေ, ပဝါရိတေ စ ‘‘တုမှာကံ သန္ထတံ ဒေထာ’’တိ ယာစန္တဿ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၁) စ သံဃဝသေန ပဝါရိတေ ပမာဏမေဝ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပဝါရိတေ ပန ယံ ယံ ပဝါရေန္တိ, တံ တမေဝ ဝိညာပေတဗ္ဗံ။ ယော ဟိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝါရေတွာ သယမေဝ သလ္လက္ခေတွာ ကာလာနုကာလံ စီဝရာဒီနိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေတိ, ဧဝံ ယေန ယေန အတ္ထော, တံ တံ ဒေတိ, တဿ ဝိညာပနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ယော ပန ပဝါရေတွာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၆။)ဗာလတာယ ဝါ သတိသမ္မောသေန ဝါ န ဒေတိ, သော ဝိညာပေတဗ္ဗော။ ယော ‘‘မယှံ ဂေဟံ ပဝါရေမီ’’တိ ဝဒတိ, တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ယထာသုခံ နိသီဒိတဗ္ဗံ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, န ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ‘‘ယံ မယှံ ဂေဟေ အတ္ထိ, တံ ပဝါရေမီ’’တိ ဝဒတိ, ယံ တတ္ထ ကပ္ပိယံ, တံ ဝိညာပေတဗ္ဗံ။ ဂေဟေ ပန နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ န လဗ္ဘတိ။ တဿေဝတ္ထာယာတိ ‘‘အညဿာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရဿ တဿေဝ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဝါ ဓမ္မရက္ခိတဿ ဝါ အတ္ထာယ။ အတ္တနော ဓနေန ဂဏှန္တဿာတိ အတ္တနော ကပ္ပိယဘဏ္ဍေန ကပ္ပိယဝေါဟာရေနေဝ ဂဏှန္တဿ စေတာပေန္တဿ, ပရိဝတ္တာပေန္တဿာတိ အတ္ထော။
အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တံ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပကတတ္ထဝစနော။ စေတိ နိပါတမတ္တံ။ စေတိ ဝါ ယဒီတိ အတ္ထော, တဿ ‘‘ပဝါရေယျာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝါရေယျ စေတိ ယဒိ ပဝါရေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၃-၅၂၄) ဣမိနာ တဿ အတ္ထဝိသေသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟရိတုန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပဝါရသဒ္ဒဿ ဣစ္ဆာယံ ဝတ္တမာနတ္တာ ‘‘ဣစ္ဆာပေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပါဒေယျာတိ ပစ္စယေ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပါဒေယျ။ ဥပနိမန္တနာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝတ္တက’’န္တိအာဒိ။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဒဋ္ဌူတိ ဒဋ္ဌုံ။ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထဉှေတ္ထ အနုနာသိကလောပေါ။ ခေမတောတိ နိဗ္ဘယတော။ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အဘိဟရိတွာ နိမန္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ စ ကာယေန အဘိဟရေယျ, ဝါစာယ စ, တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပနေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သအန္တရန္တိ အန္တရဝါသကသဟိတံ။ ဥတ္တရန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ။ ပရမန္တိ အဝသာနံ။ အဿ စီဝရဿာတိ အဿ သမုဒါယဘူတဿ ဟရိတဗ္ဗဿ စီဝရဿ။ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော ဟိ အယံ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘လမ္ဗကဏ္ဏော’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝါသနေနာ’’တိအာဒိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဟိ သဗ္ဗေ တံပရမံယေဝ ဂဟေတုံ လဘန္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၇။)ယသ္မာ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန တိစီဝရမတ္တကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, အညေန ပန အညထာပိ, တသ္မာ တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန ဝါ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန ဝါ ယေန ကေနစိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ, ဣဒဉ္စ ယေဘုယျေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတော ဝုတ္တံ, န ပန အနဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ စီဝရေ အစ္ဆိန္နေ အယံ ဝိဓိ န သမ္ဘဝတီတိ။ ယဿ ဝါ တိစီဝရတော အဓိကမ္ပိ စီဝရံ အညတ္ထ အတ္ထိ, တတ္ထ နတ္ထိ, တေနာပိ တဒါ တတ္ထ အဘာဝတော ဒွေ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပကတိယာဝ သန္တရုတ္တရေန စရတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၃-၅၂၄) အတ္ထတကထိနတ္တာ ဝါ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိဝသေန ဝါ တတိယဿ အလာဘေန ဝါ စရတိ။ ‘‘ဒွေ နဋ္ဌာနီ’’တိ အဓိကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ဧကံ သာဒိယန္တေနေဝ သမော ဘဝိဿတီတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဒွီသု နဋ္ဌေန ဧကံ သာဒိယန္တေန သမော ဘဝိဿတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သန္တရုတ္တရပရမတာယ အဝဋ္ဌာနတော။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတိ အညေန ကေနစိ ကာရဏေန ဝိနဋ္ဌသေသစီဝရတ္တာ။
ပဉ္စသု နဋ္ဌေသူတိ တိစီဝရံ ဥဒကသာဋိကာ သံကစ္စိကာတိ ဣမေသု ပဉ္စသု စီဝရေသု နဋ္ဌေသု။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဝါ နဋ္ဌေ’’တိ ဝစနဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတော ဥတ္တရီတိ သန္တရုတ္တရပရမတော ဥတ္တရိ။
သေသကံ အာဟရိဿာမီတိ ဒွေ စီဝရာနိ ကတွာ ‘‘သေသကံ ပုန အာဟရိဿာမီ’’တိ အတ္ထော။ သေသကံ တုယှံယေဝ ဟောတူတိ ဝုတ္တဿာတိ ဒါနသမယေ ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ သစေ ပန ‘‘သေသကံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂဟေတွာ ဂမနသမယေပိ ‘‘သေသကံ တုယှံယေဝ ဟောတူ’’တိ ဝဒန္တိ, လဒ္ဓကပ္ပိယမေဝ။ န အစ္ဆိန္နနဋ္ဌကာရဏာ ဒိန္နန္တိ ဗာဟုသစ္စာဒိဂုဏဝသေန ဒိန္နံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿ, သမယေ စ အညဿ ဝါ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ တဿေဝတ္ထာယ ဝိညာပေန္တဿ’’တိ ဝုတ္တနယေန။
တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၈။)֍ ၈။ ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုံ ပနေဝ ဥဒ္ဒိဿာတိ ဧတ္ထ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ, တထာ ဧဝ-သဒ္ဒေါပိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿာ’’တိအာဒိ။ အပဒိသိတွာတိ ကထေတွာ, အာရဗ္ဘာတိ ဝါ အတ္ထော။ အညာတကဿ ဂဟပတိဿာတိ အညာတကဂဟပတိနာတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဣဒံ သုဝိညေယျန္တိ န ဝိစာရိတံ။ စီဝရံ စေတာပေန္တိ ပရိဝတ္တေန္တိ ဧတေနာတိ စီဝရစေတာပန္နံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၈-၅၂၉), စီဝရမူလံ, န-ကာရော ပနေတ္ထ အာဂမော, ‘‘စီဝရစေတာပန’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ တံ ပန ယသ္မာ ဟိရညာဒီသု အညတရံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဟိရညာဒိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိရညန္တိ ကဟာပဏော ဝုစ္စတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဥပက္ခဋန္တိ ဥပဋ္ဌာပိတံ။ တံ ဥပက္ခရဏံ တေသံ တထာ သဇ္ဇိတန္တိ အာဟ ‘‘ဥပက္ခဋံ ဟောတီတိ သဇ္ဇိတံ ဟောတီ’’တိ။ သံဟရိတွာ ဌပိတန္တိ ရာသိံ ကတွာ ဌပိတံ။ ပရိဝတ္တနဉ္စ အကတဿ ကာရာပနံ, ကတဿ ကိဏနန္တိ အာဟ ‘‘ကာရေတွာ ဝါ ကိဏိတွာ ဝါတိ အတ္ထော’’တိ။ အစ္ဆာဒေဿာမီတိ ပါရုပေဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝေါဟာရဝစနမေတ’’န္တိ။ ဝေါဟာရဝစနန္တိ စ ဥပစာရဝစနန္တိ အတ္ထော။
‘‘တတြ စေ သော ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု ကော ပဒသမ္ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘ယတြ သော ဂဟပတိ ဝါ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတောတိ ‘‘ဒဿာမိ, ကီဒိသေန တေ, ဘန္တေ, စီဝရေန အတ္ထော, ကီဒိသံ တေ စီဝရံ စေတာပေမီ’’တိ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဂန္တွာ။ ပဒဘာဇနေ ပစုရဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဃရံ ဂန္တွာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၉) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပစုရဝေါဟာရဝသေနာတိ ယေဘုယျဝေါဟာရဝသေန။ ယေဘုယျေန ဟိ ဃရသာမိကံ ဒဋ္ဌုကာမာ တဿ ဃရံ ဂစ္ဆန္တီတိ တထေဝ ဗဟုလဝေါဟာရော။ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိသိဋ္ဌော ကပ္ပေါ ဝိကပ္ပေါ, ဝိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသိဋ္ဌတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိသိဋ္ဌကပ္ပ’’န္တိ။ ဣမိနာ ဝစနတ္ထမာဟ။ ‘‘အဓိကဝိဓာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန အဓိပ္ပါယတ္ထံ။ ယထာ ပန တမာပဇ္ဇတီတိ ယေနာကာရေန တံ ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇတိ။ တံ ဒဿေတုန္တိ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ။
‘‘သာဓူ’’တိ အယံ သဒ္ဒေါ သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနသုန္ဒရာယာစနာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သာဓု, ဘန္တေတိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၀၉။)ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ ဒိဿတိ, ‘‘သာဓု သာဓု သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉၊ မ။ နိ။ ၁။၃၄၀) သမ္ပဟံသနေ။
‘‘သာဓု ဓမ္မရုစိ ရာဇာ, သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊
သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော, ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိအာဒီသု။ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) –
သုန္ဒရေ, ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ ဘဂဝါ, သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၄-၆၈) အာယာစနေ, ဣဓာပိ အာယာစနေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၉၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၅ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၉) အာဟ ‘‘သာဓူတိ အာယာစနေ နိပါတော’’တိ။ တတ္ထ အာယာစနေတိ အဘိမုခံ ယာစနေ, အဘိပတ္ထနာယန္တိ အတ္ထော။ ပရိဝိတက္ကေ နိပါတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာလပတီတိ အာမန္တေတိ။ အာယတာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိတ္ထတအပ္ပိတသဏှာနံ ဂဟဏံ။ ယသ္မာ ပန န ဣမဿ အာပဇ္ဇနမတ္တေနေဝ အာပတ္တိ သီသံ ဧတိ, တသ္မာ ‘‘တဿ ဝစနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပယောဂေတိ သုတ္တပရိယေသနာဒိပယောဂေ။
မဟဂ္ဃံ စေတာပေတုကာမံ အပ္ပဂ္ဃန္တိ ဝီသတိအဂ္ဃနကံ စီဝရံ စေတာပေတုကာမံ ‘‘အလံ မယှံ တေန, ဒသအဂ္ဃနကံ ဝါ အဋ္ဌဂ္ဃနကံ ဝါ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပန္တိ ဧဝံ သမဘာဂံ, ဣမိနာ သမကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဉ္စ ခေါ အဂ္ဃဝသေနေဝ, န ပမာဏဝသေန။ အဂ္ဃဝဍ္ဎနကဉှိ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ။
ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကသ္မာ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ န ကောစိ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိ။
ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၀။)֍ ၁၀။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ရာဇတော ဘောဂ္ဂန္တိ ရာဇတော လဒ္ဓဘောဂ္ဂံ။ ရာဇဘောဂ္ဂေါတိ ရာဇာမတ္တော။ ရာဇတော ဘောဂေါတိ ရညာ ဒိန္နံ ဣဿရိယံ။ ဣမိနာတိအာဒီတိ ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီ’’တိ ဣဒံ။ အာဂမနသုဒ္ဓိန္တိ မူလသုဒ္ဓိံ။ ယဒိ ဟိ ဣမိနာ ကပ္ပိယနီဟာရေန အပေသေတွာ ‘‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ပေသေယျ, သောပိ ဒူတော တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘ဣဒံ ခေါ, ဘန္တေ, အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတံ, ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၃၈), တဒါ ပဋိက္ခိပိတွာပိ ကပ္ပိယကာရကံ ပုဋ္ဌေန တံ နိဒ္ဒိသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘာတိ ဟိရညာဒိံ အာရဗ္ဘ။ ဤဒိသေန ဒူတဝစနေနာတိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ ဧဝရူပေန ဒူတဝစနေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ အကပ္ပိယံ ဟောတိ, တသ္မာ။ သုဝဏ္ဏန္တိ ဇာတရူပံ။ ရဇတန္တိ ရူပိယံ။ ကဟာပဏေနာတိ သုဝဏ္ဏမယော ဝါ ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ ကဟာပဏော။ မာသကောတိ လောဟမာသကော ဝါ ဟောတု, ဒါရုမာသကော ဝါ ဟောတု, ဇတုမာသကော ဝါ ဟောတု, ယော ယော ယတ္ထ ယတ္ထ ဇနပဒေ ယဒါ ယဒါ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ, အန္တမသော အဋ္ဌိမယောပိ စမ္မမယောပိ ရုက္ခဖလဗီဇမယောပိ သမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ အသမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ သဗ္ဗော ဣဓ မာသကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ရူပိယသိက္ခာပဒေ ဝက္ခာမ။
မုတ္တာတိ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာဒိကာ အဋ္ဌဝိဓာ မုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ ဝရာဟဒါဌံ, ဘုဇင်္ဂသီသံ, ဝလာဟကံ, ဝေဠု, မစ္ဆသိရော, သင်္ခေါ, သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာတာ, သာ သာမုဒ္ဒိကာ, ဘုဇင်္ဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောတိ။ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ ယသ္မာ ပန ဗဟုလံ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ လောကေ ဒိဿန္တိ, တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ, ဣတရာ ကဒါစိ။ တသ္မာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၂) ဝုတ္တံ။ မဏီတိ ဌပေတွာ ဝေဠုရိယာဒိကေ အန္တမသော ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗောပိ နီလပီတာဒိဝဏ္ဏဘေဒေါ မဏီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, ပစိတွာ ကတော ပန ကာစမဏိယေဝေကော ပတ္တာဒိဘဏ္ဍမူလတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝေဠုရိယော နာမ ဝံသဝဏ္ဏမဏိ။ သင်္ခေါတိ ဓမနသင်္ခေါ ဓောတဝိဒ္ဓေါ ရတနမိဿော,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၁။)ပါနီယသင်္ခေါ ပန ရတနာမိဿကတော, သော စ အဉ္ဇနာဒိဘေသဇ္ဇတ္ထာယ, ဘဏ္ဍမူလတ္ထာယ စ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သိလာတိ ဓောတဝိဒ္ဓါ ရတနသံယုတ္တာ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ သိလာ။ ရတနေန ပန အမိဿာ သတ္ထကနိသာနာဒိအတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရတနသံယုတ္တာတိ သုဝဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပစိတွာ ကတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဝါဠန္တိ ဓောတမ္ပိ အဓောတမ္ပိ သဗ္ဗံ ပဝါဠံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရမဏိ။ ယံ ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။
သတ္တ ဓညာနီတိ သာနုလောမာနိ သာလိအာဒီနိ သတ္တ ဓညာနိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ ပန သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ‘‘သတ္တ ဓညာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုပုပ္ဖါရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဧတ္ထ ဒါသီ နာမ အန္တောဇာတဓနက္ကီတကရမရာနီတပ္ပဘေဒါ။ တထာ ဒါသော။ ခေတ္တံ နာမ ယသ္မိံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ဝတ္ထု နာမ ယသ္မိံ အပရဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ယတ္ထ ဝါ ဥဘယမ္ပိ ရုဟတိ, တံ ခေတ္တံ။ တဒတ္ထာယ အကတဘူမိဘာဂေါ ဝတ္ထု။ ခေတ္တဝတ္ထုသီသေန စေတ္ထ ဝါပိတဠာကာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနေဝ။ ဝဿိကာဒီနံ ပုပ္ဖနကော ပုပ္ဖါရာမော။ အမ္ဗဖလာဒီနံ ဖလနကော ဖလာရာမော။ န ကေဝလဉ္စ အတ္တနောယေဝတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သစေပိ ကောစိ ဇာတရူပရဇတံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ သံဃဿ ဒမ္မိ, အာရာမံ ဝါ ကရောထ, စေတိယံ ဝါ ဘောဇနသာလာဒီနံ ဝါ အညတရ’’န္တိ ဝဒတိ, ဣဒမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ယဿ ကဿစိ ဟိ အညဿ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘စေတိယသံဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝါ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။
သစေ ပန သံဃံ ဝါ ဂဏံ ဝါ ပုဂ္ဂလံ ဝါ အနာမသိတွာ ‘‘ဣဒံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ စေတိယဿ ဒေမ, ဝိဟာရဿ ဒေမ, နဝကမ္မဿ ဒေမာ’’တိ ဝဒန္တိ, ပဋိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမေ ဣဒံ ဘဏန္တီ’’တိ ကပ္ပိယကာရကာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ တုမှေ ဂဟေတွာ ဌပေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အမှာကံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။
ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ကိစ္စကရော။ ဣဓ ပန သဗ္ဗော ကိစ္စကရောဝ ‘‘ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကပ္ပိယကာရကော’’တိ။ ဧသော ခေါတိ ‘‘အသုကဝီထိယံ အသုကဃရေ အသုကနာမော’’တိ ပရမ္မုခံ ဝဒတိ။ ဣတရမ္ပီတိ ပရမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌမ္ပိ။ ‘‘အတ္ထော မေ, အာဝုသော, စီဝရေနာ’’တိ ဧတံ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနန္တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၂။)ဝါစာယ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝါ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတဿ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ, အာဟရ မေ စီဝရံ, ပရိဝတ္တေဟိ မေ စီဝရံ, စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိ ဧတာနိ ပန ဝစနာနိ ဧတေသံ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဒေဟိ မေ’’တိအာဒိ။ သာဓေယျာတိ နိပ္ဖါဒေယျ။ ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ စောဒနေန တဿ စီဝရဿ ယဒေတံ အဘိနိပ္ဖါဒနံ, ဧတံ ကုသလံ သာဓု သုဋ္ဌူတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ သုန္ဒရ’’န္တိ။
ဆက္ခတ္တုံ ပရမော ပရိစ္ဆေဒေါ အဿာတိ ဆက္ခတ္တုပရမံ။ ဣဒဉှိ ‘‘ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိဿာ ကိရိယာယ ဝိသေသနံ, ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဘာဝနပုံသကဝစနမေတ’’န္တိ, ဧတံ ဘာဝေ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တဓာတွတ္ထမတ္တေ သာဓေတဗ္ဗေ နပုံသကလိင်္ဂဝစနန္တိ အတ္ထော။ န နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဓ, ဘန္တေ, နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယာဂုခဇ္ဇကာဒိဘေဒံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ’’တိ ယာစိယမာနေနာပိ န ဂဏှိတဗ္ဗံ။ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ‘‘မင်္ဂလံ ဝါ အနုမောဒနံ ဝါ ဘာသထာ’’တိ ယာစိယမာနေနာပိ န ကိဉ္စိ ဘာသိတဗ္ဗံ။ ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ ဌိတိံ ဝိနာသေတိ။ ဌတွာ စီဝရံ ဂဟေတုံ အာဂတေန ဟိ တံ ဥဒ္ဒိဿ တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗမေဝ, န နိသဇ္ဇာဒိကံ ကာတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပန တံ ကတန္တိ ဌာနံ ဝိနာသိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’’တိ။ ‘‘အာဂတကာရဏံ နာမ ဌာနမေဝ, တသ္မာ ‘န ကာတဗ္ဗ’န္တိ ဝါရိတဿ ကတတ္တာ နိသဇ္ဇာဒီသု ကတေသု ဆသု ဌာနေသု ဧကံ ဌာနံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗံ။ ‘‘န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဣဒံ ဌာနလက္ခဏံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ, ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နိသီဒနာဒိမှိ ကတေ ပုန စီဝရံ ဂဟေတုံ န လဘတီ’’တိ ကေစိ။ ‘‘ဒွေ ဌာနာနိ ပရိဟာယန္တီ’’တိ အညေ။ ‘‘ဧကံ ဌာနံ ပရိဟာယတီ’’တိ အပရေ။ ဥဘယံ ကရောတီတိ စောဒေတိပိ တိဋ္ဌတိပိ။
‘‘တတြ တတြ ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဣဒံ စောဒကဿ ဌိတဋ္ဌိတဋ္ဌာနတော အပက္ကမ္မ တတြ တတြ စီဝရံ ဥဒ္ဒိဿ ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု စောဒနာဋ္ဌာနေသု။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၃။)ကိံ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယကာရကေသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၅) ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? န ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ကပ္ပိယကာရကော နာမ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော နိဒ္ဒိဋ္ဌော စ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော စ။ တတ္ထ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒုဝိဓော ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။ အနိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ ဒုဝိဓော မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော, ပရမ္မုခကပ္ပိယကာရကောတိ။ တေသု ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော သမ္မုခါသမ္မုခဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ, တထာ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ။
ကထံ? ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခုဿ စီဝရတ္ထာယ ဒူတေန အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ပဟိဏတိ, ဒူတော စ တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမေန တုမှာကံ စီဝရတ္ထာယ ပဟိတံ, ဂဏှထ န’’န္တိ ဝဒတိ။ ဘိက္ခု ‘‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဒူတော ‘‘အတ္ထိ ပန တေ, ဘန္တေ, ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ပုစ္ဆတိ, ပုညတ္ထိကေဟိ စ ဥပါသကေဟိ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောထာ’’တိ အာဏတ္တာ ဝါ ဘိက္ခူနံ ဝါ သန္ဒိဋ္ဌာ သမ္ဘတ္တာ ကေစိ ဝေယျာဝစ္စကရာ ဟောန္တိ, တေသံ အညတရော တသ္မိံ ခဏေ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ နိသိန္နော ဟောတိ, ဘိက္ခု တံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ။ ဒူတော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ထေရဿ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒေဟီ’’တိ ဂစ္ဆတိ, အယံ ဘိက္ခုနာ သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။
နော စေ ဘိက္ခုဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၇၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၅) သန္တိကေ နိသိန္နော ဟောတိ, အပိစ ခေါ ဘိက္ခု နိဒ္ဒိသတိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဂါမေ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ။ သော ဂန္တွာ တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ထေရဿ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒဒေယျာသီ’’တိ အာဂန္တွာ ဘိက္ခုဿ အာရောစေတွာ ဂစ္ဆတိ, အယမေကော ဘိက္ခုနာ အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။
န ဟေဝ ခေါ သော ဒူတော အတ္တနာ အာဂန္တွာ အာရောစေတိ, အပိစ ခေါ အညံ ပဟိဏတိ ‘‘ဒိန္နံ မယာ, ဘန္တေ, တဿ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နံ, စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ, အယံ ဒုတိယော ဘိက္ခုနာ အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။
န ဟေဝ ခေါ အညံ ပဟိဏတိ, အပိစ ခေါ ဂစ္ဆန္တောဝ ဘိက္ခုံ ဝဒတိ ‘‘အဟံ တဿ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နံ ဒဿာမိ, တုမှေ စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ, အယံ တတိယော ဘိက္ခုနာ အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဧဝံ ဧကော သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော တယော အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝေယျာဝစ္စကရာ နာမ။ ဧတေသု ဣမသ္မိံ ရာဇသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၄။)အပရော ဘိက္ခု ပုရိမနယေနေဝ ဒူတေန ပုစ္ဆိတော နတ္ထိတာယ ဝါ အဝိစာရေတုကာမတာယ ဝါ ‘‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ဝဒတိ, တသ္မိဉ္စ ခဏေ ကောစိ မနုဿော အာဂစ္ဆတိ, ဒူတော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထတော စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ, အယံ ဒူတေန သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။
အပရော ဒူတော ဂါမံ ပဝိသိတွာ အတ္တနာ အဘိရုစိတဿ ကဿစိ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ပုရိမနယေနေဝ အာဂန္တွာ ဝါ အာရောစေတိ, အညံ ဝါ ပဟိဏတိ, ‘‘အဟံ အသုကဿ နာမ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နံ ဒဿာမိ, တုမှေ စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဝါ ဂစ္ဆတိ, အယံ တတိယော ဒူတေန အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဧဝံ ဧကော သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော, တယော အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌဝေယျာဝစ္စကရာ နာမ။ ဧတေသု မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ, တေ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ ဥပနိက္ခိပန္တိ ‘ဣမိနာ အယျဿ ယံ ကပ္ပိယံ, တံ ဒေထာ’တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ တတော ကပ္ပိယံ, တံ သာဒိတုံ, န တွေဝါဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗံ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉)။
ဧတ္ထ စ စောဒနာယ ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ မူလံ အသာဒိယန္တေန သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒနာယ ဝါ ဌာနေန ဝါ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ ဒေတိ, အညံ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဣစ္ဆတိ, မူလသာမိကာနမ္ပိ ကထေတဗ္ဗံ။ နော စေ ဣစ္ဆတိ, န ကထေတဗ္ဗံ။
အပရော ဘိက္ခု ပုရိမနယေနေဝ ဒူတေန ပုစ္ဆိတော ‘‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ဝဒတိ, တဒညော သမီပေ ဌိတော သုတွာ ‘‘အာဟရ, ဘော, အဟံ အယျဿ စီဝရံ စေတာပေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဒူတော ‘‘ဟန္ဒ, ဘော, ဒဒေယျာသီ’’တိ တဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ဘိက္ခုဿ အနာရောစေတွာဝ ဂစ္ဆတိ, အယံ မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော။
အပရော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၅) ဘိက္ခုနော ဥပဋ္ဌာကဿ ဝါ အညဿ ဝါ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ထေရဿ စီဝရံ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဧတ္တောဝ ပက္ကမတိ, အယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၅။)ပရမ္မုခကပ္ပိယကာရကောတိ ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကာ နာမ။ ဧတေသု အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
သစေ သယမေဝ စီဝရံ အာနေတွာ ဒေန္တိ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ နော စေ, န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပိယကာရကေတိ သမ္မုခါသမ္မုခဝသေန စတ္တာရော ကပ္ပိယကာရကေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒါယကော သယမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုံ ပဋိက္ခိပတိ, န ဒူတံ။ တသ္မာ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ ယထာရုစိ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မုခံ ဝိဝရိတွာ သယမေဝ ကပ္ပိယကာရကတ္တံ ဥပဂတောတိ မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော။ ဧဝန္တိ ‘‘ဧသော ခေါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တေန အာကာရေန။ ဒဿိတာ ဟောန္တိ သင်္ခေပတောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝုတ္တစောဒနာဋ္ဌာနပရိမာဏတောတိ ဝုတ္တစောဒနာပရိမာဏတော စ ဝုတ္တဋ္ဌာနပရိမာဏတော စ။ သန္တိကန္တိ သမီပံ။ တတ္ထာတိ ဧတ္ထ ကထမယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သမီပတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဂေါယူထာနိ စရန္တိ, ကူပေ ဂဂ္ဂကူလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ယသ္မာ သမီပါဓာရေ ဣဒံ သတ္တမီဝိဘတ္တိဝစနံ, တသ္မာ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။ ဧဝံ အကရောန္တောတိ သာမံ ဝါ အဂစ္ဆန္တော, ဒူတံ ဝါ အပါဟေန္တော။
အဇ္ဇဏှော, ဘန္တေ, အာဂမေဟီတိ, ဘန္တေ, အဇ္ဇ ဧကဒိဝသံ အမှာကံ တိဋ္ဌ, အဓိဝါသေဟီတိ အတ္ထော။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကေသု စောဒနာဋ္ဌာနေသု အတိရေကသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ တိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ ဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန, ဦနကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ ဦနကစ္ဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန လဒ္ဓေပိ အနာပတ္တိ။ အပ္ပိတတာတိ ပတိဋ္ဌာပိတတာ, ‘‘သညတ္တော သော မယာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၃၈) ကထိတတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စီဝရဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၆။)၂။ ဧဠကလောမဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကောသိယမိဿကန္တိ ‘‘ကောသကာရကာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရာနံ ပါဏကာနံ ကောသတော နိဗ္ဗတ္တံ အံသု ကောသိယံ, တေန မိဿံ ကောသိယမိဿကံ။ တေန ပန ကောသိယေန အပ္ပကေနာပိ မိဿိတံ ကောသိယမိဿကမေဝ, န ဣဒံ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေနာပီ’’တိအာဒိ။ ကောသိယံသုနာတိ ကိမိကောသသမ္ဘဝေန အံသုနာ။ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိကံ ပန ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အစိတ္တကတ္တာ ဝုတ္တံ။ သန္ထတံ နာမ သန္ထရိတွာ ကတံ အဝါယိမံ။ တေနာဟ ‘‘သမေ ဘူမိဘာဂေ’’တိအာဒိ။ ဣမဿေဝ ဝစနဿ အနုသာရေနာတိ ဣမဿေဝ ပဌမသန္ထတဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓာနဝစနာနုသာရေန။ သဗ္ဗသန္ထတန္တိ သဗ္ဗသန္ထတနိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ။
အညဿတ္ထာယ ကာရာပနေ ဒုက္ကဋတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာရာပနဝသေန ‘‘သာဏတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနာ ဝိပ္ပကတပရိယောသာပနနယေနာတိ ‘‘အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၅) ဣမိနာ နယေန။ ဝိတာနာဒိကရဏေတိ ဝိတာနဘူမတ္ထရဏသာဏိပါကာရဘိသိဗိဗ္ဗောဟနကရဏေ။ ယထာ စ ဝိတာနာဒိကရဏေ, ဧဝံ တေနာကာရေန ပရိဘောဂေပိ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဝါယိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ဝါယိတွာ ကရောန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။
ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကာဠကာနန္တိ သဘာဝေန ဝါ ရဇနေန ဝါ ကာဠကာနံ။ ယထာဟ ‘‘ကာဠကံ နာမ ဒွေ ကာဠကာနိ ဇာတိယာ ကာဠကံ ဝါ ရဇနကာဠကံ ဝါ’’တိ။ အညေဟိ အမိဿိတာနန္တိ အညေဟိ အမိဿိတကာဠကာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာ ပဌမေ ‘ဧကေနာပိ ကောသိယံသုနာ’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, တထာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၇။)ဣဓာပိ ‘ဧကေနာပိ အညေန အမိဿေတွာ’တိ အဝုတ္တတ္တာ အညေန ပန မိဿကဘောဂေပိ အပညာယမာနရူပကံ စေ ‘သုဒ္ဓကာဠက’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၄၇) ဝဒန္တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ သန္ထတ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၄၉) နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသန္တိ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋစတုက္ကပါစိတ္တိယာဒိကံ။ အင်္ဂေသု ပန ‘‘သုဒ္ဓကာဠကဘာဝေါ’’တိ အယံ ဝိသေသော။
သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂဟေတဗ္ဗာတိ ယထာ ကာဠကာ အဓိကာ န ဟောန္တိ, တထာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဌပေတွာ စေတ္ထ ကာဠကဩဒါတေ အဝသေသာ ဂေါစရိယေသုယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၅၂) ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဒွေ ဘာဂါတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ကာဠကာနံ အဓိကဂ္ဂဟဏဿ ပဋိက္ခေပဝသေန သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ကာဠကာနံ ဘာဂဒွယတော အဓိကံ န ဝဋ္ဋတိ, ဦနကံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဿာပီ’’တိအာဒိ။ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဝေတိ တုလာယ ဓာရယိတွာ ဌပိတေသု အန္တမသော ဝါတဝေဂေနပိ ပဟိတဿ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အဓိကဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တတိယံ ဩဒါတာနံ, စတုတ္ထံ ဂေါစရိယာန’’န္တိ ဣဒံ ပန ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ တေသံ အဓိကဂ္ဂဟဏေ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော။ တသ္မာ တေသံ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အဓိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, သန္ထတံ အနာဒိယိတွာ ဒွေ တုလေ သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ, တုလံ ဩဒါတာနံ, တုလံ ဂေါစရိယာနံ သန္ထတံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၅၄) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒါယ စ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေန အနာဒါယ စ ကရဏတော ကိရိယာကိရိယံ။ သေသန္တိ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋစတုက္ကပါစိတ္တိယာဒိကံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တုလံ ဩဒါတာနံ တုလံ ဂေါစရိယာနံ အာဒိယိတွာ ကရဏေ, ဗဟုတရံ ဩဒါတာနံ ဗဟုတရံ ဂေါစရိယာနံ အာဒိယိတွာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၈။)ကရဏေ, သုဒ္ဓံ ဩဒါတာနံ သုဒ္ဓံ ဂေါစရိယာနံ အာဒိယိတွာ ကရဏေ စ အနာပတ္တီတိ။
အင်္ဂေသု ပန ပဌမင်္ဂံ ကာဠကာနံ ဒွေဘာဂတော အတိရေကဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမာနိ တီဏိ န ကေဝလံ အနိဿဋ္ဌာနေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣမာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဣမိနာ ယဒိ ပရိဘုဉ္ဇတိ, ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။
ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယံ သန္ထတသမ္မုတိံ ဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနောတိ ယဿ ဝိနာ သန္ထတာ န ဖာသု ဟောတိ, န သက္ကောတိ စ သန္ထတံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ, ဧဝံဘူတဿ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော။ သန္ထတသမ္မုတိံ ဒေတီတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဂိလာနော န သက္ကောတိ သန္ထတံ အာဒါယ ပက္ကမိတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆၀) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သန္ထတသမ္မုတိံ ဒေတိ။
သာတိ သန္ထတသမ္မုတိ။ ဝူပသန္တော ဝါ ပုန ကုပ္ပတီတိ ဝူပသန္တော ဝါ သော အာဗာဓော ပုန ကုပ္ပတိ, အနုဝဿမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပုန သမ္မုတိဒါနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ န ကေဝလံ တသ္မိံယေဝ ရောဂေ ကုပ္ပိတေ, အထ ခေါ အညသ္မိံ ရောဂေ ကုပ္ပိတေပိ ဂတဂတဋ္ဌာနေ အနုဝဿံ ကာတုံ လဘတိ။ တေနေဝ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သစေ အရောဂေါ ဟုတွာ ပုန မူလဗျာဓိနာဝ ဂိလာနော ဟောတိ, သောယေဝ ပရိဟာရော, နတ္ထညံ ‘သမ္မုတိကိစ္စ’န္တိ ဖုဿဒေဝတ္ထေရော အာဟ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ပန သော ဝါ ဗျာဓိ ပဋိကုပ္ပတု, အညော ဝါ, သကိံ ‘ဂိလာနော’တိ နာမံ လဒ္ဓံ လဒ္ဓမေဝ, ပုန ‘သမ္မုတိကိစ္စံ နတ္ထီ’တိ အာဟာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၇) ဥပတိဿတ္ထေရဝါဒေါ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, သန္ထတံ ဦနကဆဗ္ဗဿာနိ ကာရာပိတံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၆၂) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သေသံ ပဌမသဒိသမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အတ္တနာ ကတံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတီ’’တိအာဒိကံ အတိဒိဋ္ဌံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပရိပုဏ္ဏေ ဆဗ္ဗဿေ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၁၉။)အတိရေကဆဗ္ဗဿေ ဝါ အနာပတ္တိ။ အင်္ဂေသု စ ဆဗ္ဗဿာနံ အန္တောဘာဝေါ နာနာတ္တံ။
ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နိသီဒနသန္ထတန္တိ ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧတ္ထ ပဒဘာဇနိယံ (ပါရာ။ ၅၆၈) ဝုတ္တတ္တာ သဒသံ သန္ထတံ, ဧတ္ထ စ နိသီဒနဂ္ဂဟဏံ သန္ထတေ စီဝရသညာနိဝါရဏတ္ထံ, ယတော တေ ဘိက္ခူ ကမ္ဗလစီဝရသညာယ သန္ထတံ ဆဍ္ဍေတွာ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိံသု။ သယနာသနပ္ပယောဇနတ္တာ သန္ထတဿ ‘‘ပုရာဏသန္ထတံ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သန္ထတေ။ ဝိဒတ္ထိမတ္တန္တိ သုဂတဝိဒတ္ထိမတ္တံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ စာယံ ‘‘အနာပတ္တိ အလဘန္တော ထောကတရံ အာဒိယိတွာ ကရောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၀) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကဒေသေတိ ဣဒါနိ ကတ္တဗ္ဗနဝသန္ထတဿ ဧကပ္ပဒေသေ။ ဝိဇဋေတွာတိ ဝိဒ္ဓံသေတွာ။ အနာဒါတိ ယ-ကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘သတိ ပုရာဏသန္ထတေ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, နိသီဒနသန္ထတံ အနာဒိယိတွာ ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၆၈) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္ထတဝိဿဇ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တန္တိ ဘဂဝတာ သန္ထတာနိ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနိ ဒိသွာ ‘‘သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနေ ကာရဏံ နတ္ထိ, ပရိဘောဂုပါယံ နေသံ ဒဿေဿာမီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၆၆) သန္ထတဝိဿဇ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တံ။ ကိရိယာကိရိယတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘သေသံ တတိယသဒိသမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒသဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ အာဒါယ ကရဏေ, အလဘန္တဿ ထောကတရံ အာဒါယ ကရဏေ, သဗ္ဗထာ အလဘန္တဿ အနာဒါယ ကရဏေ စ အနာပတ္တီတိ။ အင်္ဂေသု ပနေတ္ထ ပဌမင်္ဂပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိအနာဒိယနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၀။)֍ ၆။ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာတိ အဒ္ဓါနမေဝ မဂ္ဂေါ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ, တံ ပဋိပန္နဿာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဒ္ဓါနသင်္ခါတ’’န္တိအာဒိ။ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေန ဝိသေသိတတ္တာ ပန ‘‘ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အဒ္ဓယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ပါစိ။ ၂၁၈) အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ဧဠကလောမာနိ စေတာနိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂတော အညတ္ထ ဥပ္ပန္နာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ, ယတော ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာ’’တိအာဒိကံ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိအာဒိကံ ဧတံ သဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုမတ္တဒီပနမေဝါတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော ကောသလေသု ဇနပဒေ သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသူ’’တိအာဒိကဿ (ပါရာ။ ၅၇၁) ဝတ္ထုမတ္တဿ ဒီပနမေဝ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဒ္ဓါနတော အညတ္ထာပိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေသု။ သဟတ္ထာတိ ကရဏတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သဟတ္ထေနာ’’တိ။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ, တသ္မာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာ ဟရိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော’’တိ။ အသန္တေ ဟာရကေတိ ဧတ္ထ ပဒါနံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏတော အဝဓာရဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အသန္တေယေဝါ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမာနိ မေ, ဘန္တေ, ဧဠကလောမာနိ တိယောဇနံ အတိက္ကာမိတာနိ နိဿဂ္ဂိယာနီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၇၃) နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကတိယောဇနေ အတိရေကတိယောဇနသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝါသာဓိပ္ပါယေန ဂန္တွာ တတော ပရံ ဟရဏေတိ ယတ္ထ ဂတော, တတ္ထ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနံ ဝါ ပစ္စယာဒီနံ ဝါ အလာဘေန တတော ပရံ အညတ္ထ ဟရဏေ, တတောပိ အညတ္ထာတိ ဧဝံ ယောဇနသတမ္ပိ ဟရဏေ အနာပတ္တိ။ အစ္ဆိန္နံ ဝါ နိဿဋ္ဌံ ဝါတိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နံ ဝါ ဝိနယကမ္မကတံ ဝါ။ ကတဘဏ္ဍန္တိ ကတံ ဘဏ္ဍံ ကမ္ဗလကောဇဝသန္ထတာဒိ ယံ ကိဉ္စိ အန္တမသော သုတ္တကေန ဗဒ္ဓမတ္တမ္ပိ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ ယော ပန တနုကပတ္တတ္ထဝိကန္တရေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၅) ဝါ အာယောဂအံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒီနံ အန္တရေသု ဝါ ပိပ္ဖလိကာဒီနံ မလရက္ခဏတ္ထံ သိပါဋိကာယံ ဝါ အန္တမသော ဝါတာဗာဓိကော ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒေပိ လောမာနိ ပက္ခိပိတွာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၁။)ဂစ္ဆတိ, အာပတ္တိယေဝ။ သုတ္တကေန ပန ဗန္ဓိတွာ ပက္ခိတ္တံ ကတဘဏ္ဍဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ဝေဏိံ ကတွာ ဟရတိ, ဣဒံ နိဓာနမုခံ နာမ, အာပတ္တိယေဝ။
ပဌမပ္ပဋိလာဘောတိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဧဠကလောမာနံ ပဌမုပ္ပတ္တိ။ ဧတေန အစ္ဆိန္နနိဿဋ္ဌပ္ပဋိလဒ္ဓါနံ ပဋိက္ခေပေါ။ အညဿ အဇာနန္တဿ ယာနေ ပက္ခိပိတွာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၂) ဂစ္ဆန္တေ ရထာဒိကေ ဝါ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ သာမိကဿ အဇာနန္တဿေဝ ‘‘ဟရိဿတီ’’တိ ပက္ခိပိတွာ။ အဂစ္ဆန္တေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန အဂစ္ဆန္တေ ရထာဒိမှိ ဝါ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ ဌပေတွာ အာရောဟိတွာ သာရေတိ, ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဂစ္ဆန္တော စောဒေတိ, ပက္ကောသန္တော ဝါ အနုဗန္ဓာပေတိ, ‘‘အညံ ဟရာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၅) ဝစနတော အနာပတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇာနန္တဿ ယာနေ’’တိ ဣမိနာ ဇာနန္တဿ စေ ယာနေ ပက္ခိပတိ, အညံ ဟရာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ အဟရဏပစ္စာဟရဏန္တိ ဟရဏပစ္စာဟရဏာနမဘာဝေါ။
ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သက္ကေသူတိ ‘‘သကျာ ဝတ, ဘော ကုမာရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၇) ဥဒါနံ ပဋိစ္စ ‘‘သကျာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိသဒ္ဒေန ‘‘သက္ကာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ သက္ကေသု ဇနပဒေ။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ နာမ ပဏ္ဍုကလောဟိတကာဒယော ဆမူလကာ, တေသံ သိဿာ စ။
ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ရဇတန္တိ န ကေဝလံ ရူပိယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရဂမနီယံ ကဟာပဏာဒိ စ ဧတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကဟာပဏောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) သုဝဏ္ဏမယော ဝါ ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ။ လောဟမာသကော နာမ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ကတမာသကော။ ဒါရုမာသကော နာမ သာရဒါရုနာ ဝါ ဝေဠုပေသိကာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၂။)ဝါ အန္တမသော တာလပဏ္ဏေနပိ ရူပံ ဆိန္ဒိတွာ ကတမာသကော။ ဇတုမာသကော နာမ လာခါယ ဝါ နိယျာသေန ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကတမာသကော။ ‘‘ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယော ယော ယတ္ထ ယတ္ထ ဇနပဒေ ယဒါ ယဒါ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ, အန္တမသော အဋ္ဌိမယောပိ စမ္မမယောပိ ရုက္ခဖလဗီဇမယောပိ သမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ အသမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ သဗ္ဗော သင်္ဂဟိတော။ တဒေဝါတိ ဇာတရူပရဇတမေဝ။ ဟိရညံ နာမ ကဟာပဏော။
‘‘သာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဂဏှိတုကာမော ဟောတီ’’တိ။ န ကေဝလံ ကာယဝါစာဟိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ, အထ ခေါ မနသာပိ ပဋိက္ခိတ္တံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဝါစာဟီ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန ကာယဝါစာဟိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ စိတ္တေန အဓိဝါသေတိ, ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ ပဋိက္ခေပဿ အကရဏတော အကိရိယသမုဋ္ဌာနံ ကာယဝစီဒွါရေ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ ပန အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။
ဧကော သတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) ဝါ သဟဿံ ဝါ ပါဒမူလေ ဌပေတိ ‘‘တုယှိဒံ ဟောတူ’’တိ, ဘိက္ခု ‘‘နယိဒံ ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဥပါသကော ‘‘ပရိစ္စတ္တံ မယာ တုမှာက’’န္တိ ဂတော, အညော တတ္ထ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဣဒ’’န္တိ။ ယံ တေန စ အတ္တနာ စ ဝုတ္တံ, တံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သော စေ ဝဒတိ ‘‘ဂေါပေဿာမိ, ဘန္တေ, ဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဒဿေထာ’’တိ, သတ္တဘူမိကမ္ပိ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ, ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတိ, ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ရက္ခန္တေန ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ကိဉ္စိ ဝိက္ကာယိကဘဏ္ဍံ ပတ္တံ ဝါ စီဝရံ ဝါ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘ဣဒံ ဂဟေဿထ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပါသက, အတ္ထိ အမှာကံ ဣမိနာ အတ္ထော, ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ, ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ သော ဝဒတိ ‘‘အဟံ ကပ္ပိယကာရကော ဘဝိဿာမိ, ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ဒေထာ’’တိ, ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌပိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ဣမံ ဂဏှာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတမေဝ ဟောတိ။ သော စေတံ ဂဟေတွာ တဿ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အဓိကံ ဂဏှာတိ, ‘‘န မယံ တဝ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာမ, နိက္ခမာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၃။)သံဃမဇ္ဈေယေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ရူပိယံ နာမ အကပ္ပိယံ, တသ္မာ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တမေဝ, န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတံ, တသ္မာ ဥပါယေန ပရိဘောဂဒဿနတ္ထံ ‘‘သံဃမဇ္ဈေယေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တေလာဒီနံ ဂဟဏံ။ သောတိ ယော ဂဟဋ္ဌော ‘‘သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသကာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော, သော။ အညေန လဘိတွာတိ ဘိက္ခုနာ ဝါ အာရာမိကေန ဝါ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန လဘိတွာ။ တတော နိဗ္ဗတ္တရုက္ခစ္ဆာယာပီတိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ အာဟဋဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဌိတစ္ဆာယာပိ, ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကန္တာ ပန အာဂန္တုကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ ဆဍ္ဍေတီတိ အထ နေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, န ဆဍ္ဍေတိ, ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဗျာပါရေနာ’’တိ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတော ‘‘ယော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ, ဆဍ္ဍိတာဆဍ္ဍိတဉ္စ ဇာနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဧဝံ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော။ သမ္မန္နိတဗ္ဗောတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ရူပိယဆဍ္ဍကံ သမ္မန္နေယျာ’’တိအာဒိနာ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗော။
အနိမိတ္တံ ကတွာ ဂူထံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ပတိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခဏဝသေန နိမိတ္တံ အကတွာ ဂူထံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ, အက္ခီနိ နိမီလေတွာဝ နဒိယာ ဝါ ပပါတေ ဝါ ဝနဂဟနေ ဝါ ဂူထံ ဝိယ အနပေက္ခေန ပတိတောကာသံ အသမန္နာဟရန္တေန ပါတေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂူထံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ရူပိယသညိဝေမတိကအရူပိယသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အရူပိယေ ရူပိယသညိနောတိ ခရပတ္တာဒီသု သုဝဏ္ဏာဒိသညိနော။ ရတနသိက္ခာပဒနယေနာတိ ‘‘အဇ္ဈာရာမေ ဝါ အဇ္ဈာဝသထေ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၅၀၅) ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိဓိနာ။
ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၄။)֍ ၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကတာဒိဝသေနာတိ ကတအကတကတာကတဝသေန။ သုဝဏ္ဏာဒိစတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဣဓ ရူပိယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တန’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသိက္ခာပဒေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ပရိဝတ္တနန္တိ သာဒိတရူပိယဿ ပရိဝတ္တနံ။ ပုရိမနယာနုသာရေနာတိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, နာနပ္ပကာရကံ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇိံ, ဣဒံ မေ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈၉)။
ရူပိယသံဝေါဟာရဝတ္ထုသ္မိန္တိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေ ဒေါသံ အဒိသွာ ရူပိယပရိဝတ္တနေ။ တဿ ဝါတိ ပရိဝတ္တိတဿ ဝါ။ ဓနဿ ဝါတိ အတ္တနော မူလဓနဿ ဝါ။ အတ္တနော ဝါ ဟိ အရူပိယေန ပရဿ ရူပိယံ စေတာပေယျ, အတ္တနော ဝါ ရူပိယေန ပရဿ အရူပိယံ, ဥဘယထာပိ ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတောဝ ဟောတီတိ။
ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ရူပိယသံဝေါဟာရဿ ပန ဟေဋ္ဌာသိက္ခာပဒေန ဂဟိတတ္တာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနမေဝေတ္ထ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘စီဝရာဒီန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ စီဝရာဒီနံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနန္တိ အန္တမသော ဒသိကသုတ္တံ ဥပါဒါယ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယာနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနံ။ ကယံ နာမ ပရဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ။ ဝိက္ကယံ နာမ အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ ဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိအာဒိ။ ပရဿာတိ ဌပေတွာ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ အညဿ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, နာနပ္ပကာရကံ ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇိံ, ဣဒံ မေ နိဿဂ္ဂိယံ, ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၉၅) နယေန နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တလက္ခဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ စီဝရဓောဝနေ ဝါ ကေသစ္ဆေဒနေ ဝါ ဘူမိသောဓနာဒိနဝကမ္မေ ဝါ ပရဘဏ္ဍံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ, တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အသန္တေ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ ယထာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမှိ ပရိဘုတ္တေ ဝါ နဋ္ဌေ ဝါ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၅။)ဣဒံ အမှာကံ အတ္ထီတိ ဣဒံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ တေလံ ဝါ သပ္ပိ ဝါ အမှာကံ သံဝိဇ္ဇတိ။ အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အတ္ထောတိ အမှာကဉ္စ တဒညေန ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကေန အတ္ထော။ ‘‘ရူပိယသံဝေါဟာရေ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တိကပါစိတ္တိယံ အကယဝိက္ကယေ ကယဝိက္ကယသညိနော စ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမံ နယမတိဒိသတိ။
ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧဠကလောမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ပတ္တဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဝိကပ္ပိတောတိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဝိကပ္ပိတော။ အဍ္ဎာဠှကောဒနံ ဂဏှာတီတိ မဂဓနာဠိယာ ဒွိန္နံ တဏ္ဍုလနာဠီနံ ဩဒနံ ဂဏှာတိ။ ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီ’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိ မဟန္တာ, ဒမိဠနာဠိ ခုဒ္ဒကာ, မဂဓနာဠိ ပမာဏယုတ္တာ, တာယ မဂဓနာဠိယာ ဒိယဍ္ဎနာဠိ ဧကာ သီဟဠနာဠိ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂) မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တဏ္ဍုလန္တိ ပါကတော ဥက္ကန္တံ တဏ္ဍုလံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ, န ဥတ္တဏ္ဍုလံ အနုတ္တဏ္ဍုလံ။ သဗ္ဗသမ္ဘာရသင်္ခတောတိ ဇီရကာဒိသဗ္ဗသမ္ဘာရေဟိ သင်္ခတော။ အာလောပဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ ဗျဉ္ဇနံ အာလောပဿ အနုရူပဗျဉ္ဇနံ။
ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌပတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမောမကာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ နယော – သစေ နာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, အယံ မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ မဇ္ဈိမောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂဓမေဝ ဟောတိ, အယံ မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ ပတ္တောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဩမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဩမကောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၆။)ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂဓမေဝ ဟောတိ, အယံ ဩမကုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တောတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
ဣဒါနိ တေသု အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနဓိဋ္ဌာနာဝိကပ္ပနုပဂေ ဒဿေတုံ ‘‘ဣစ္စေတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌောတိ ဥက္ကဋ္ဌတော ဥက္ကဋ္ဌော။ တတော ဟိ သော ‘‘အပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဩမကောမကောတိ ဩမကတော ဩမကော။ တတော ဟိ သော ‘‘အပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧတေ ပန ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, န အဓိဋ္ဌာနုပဂါ န ဝိကပ္ပနုပဂါ, ဣတရေ ပန သတ္တ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဝါ ဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သေသာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ နာမာ’’တိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ, တသ္မာ။ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကန္တိ ဧတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈) ပက္ကော သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကော ဟောတိ, မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ။ သစေ ဧကော ပါကော ဦနော ဟောတိ, န အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ။ ယထာ စ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကောယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ, တထာ ဥဘောပိ ယံ မူလံ ဒါတဗ္ဗံ, တသ္မိံ ဒိန္နေယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂါ။ ယဒိ ပန အပ္ပကမ္ပိ အဒိန္နံ ဟောတိ, န အဓိဋ္ဌာနုပဂါ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကာကဏိကမတ္တံ နာမ ဒိယဍ္ဎဝီဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သစေပိ ပတ္တသာမိကော ဝဒတိ ‘‘ယဒါ တုမှာကံ မူလံ ဘဝိဿတိ, တဒါ ဒဿထ, အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ, နေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ ဟောတိ။ ပါကဿ ဟိ ဦနတ္တာ ပတ္တသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ မူလဿ သကလဿ ဝါ ဧကဒေသဿ ဝါ အဒိန္နတ္တာ သကဘာဝံ န ဥပေတိ, အညဿေဝ သန္တကော ဟောတိ။ တသ္မာ ပါကေ စ မူလေ စ နိဋ္ဌိတေယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ ဟောတိ။ ယော အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ, သွေဝ ဝိကပ္ပနုပဂေါ စ။ တေနာဟ ‘‘အပစ္စုဒ္ဓရန္တေနာ’’တိအာဒိ။ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ပုရာဏပတ္တံ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန နဝေါ ပတ္တော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော, ဌပေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကင်္ဂုသိတ္ထန္တိ သတ္တန္နံ ဓညာနံ လာမကဓညသိတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကင်္ဂုသိတ္ထနိက္ခမနမတ္တေန ဆိဒ္ဒေနာ’’တိ။
ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၇။)֍ ၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဿာတိ ဣမဿ ပတ္တဿ။ တေန ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာတိ တေန ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန ဥပလက္ခိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနော ဟိ ပတ္တော ဧတ္ထ လက္ခဏဘာဝေန ဂဟိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတဿ လက္ခဏေ ကရဏဝစန’’န္တိ။ တတ္ထ ဣတ္ထမ္ဘူတဿာတိ ကဉ္စိ ပကာရံ ပတ္တဿ။ လက္ခီယတေ အနေနာတိ လက္ခဏံ, တသ္မိံ ကရဏဝစနံ, တတိယာဝိဘတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပကာရော’’တိ စ သာမညဿ ဘေဒကော ဝိသေသော ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုဘာဝသာမညဿ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တဘာဝေါ ပကာရော, တံ ဘိက္ခု အာပန္နော, တဿ ပတ္တော လက္ခဏံ။ ယဒိ အပရိပုဏ္ဏပဉ္စဗန္ဓနော ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနော နာမ ဟောတိ, အထ ကသ္မာ ဣမဿ ပဒဘာဇနိယံ အဗန္ဓနောပိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဝါကျောပညာသေ။ ဗန္ဓနောကာသေ သတိ ဝါ အသတိ ဝါ ဗန္ဓနဝိရဟိတော ပတ္တော အဗန္ဓနော, ပဉ္စဗန္ဓနာနံ ဩကာသော အဿာတိ ပဉ္စဗန္ဓနောကာသော။ အပတ္တောတိ ပတ္တော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော, ပါကတိကံ ကာတုံ အသမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အညဿ ဝိညာပနေ ကာရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ အညံ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
ဗန္ဓနဉ္စ နာမေတံ ယသ္မာ ဗန္ဓနောကာသေ သတိ ဟောတိ, အသတိ န ဟောတိ, တသ္မာ တဿ လက္ခဏံ, ဗန္ဓနဝိဓိဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မုခဝဋ္ဋိသမီပေ ပန ပတ္တဝေဓကေန ဝိဇ္ဈိယမာနေ ကပါလဿ ဗဟလတ္တာ ဘိဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမပရိယန္တေ’’တိအာဒိ။ သုခုမံ ဝါ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ သုခုမေ ဆိဒ္ဒေ တိပုပဋ္ဋာဒီဟိ ပယောဇနံ နတ္ထိ, သုတ္တံ ပက္ခိပိတွာဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ န ကေဝလံ တိပုသုတ္တကာဒိနာဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဖာဏိတ’’န္တိအာဒိ။ ဖာဏိတံ ဈာပေတွာ ပါသာဏစုဏ္ဏေနာတိ ပါသာဏစုဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ဖာဏိတံ ပစိတွာ တထာပက္ကေန ပါသာဏစုဏ္ဏေနာတိ အတ္ထော။ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ‘‘အယံ မေ, ဘန္တေ, ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန စေတာပိတော နိဿဂ္ဂိယော, ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၃) နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘နိဿဇ္ဇန္တေနာ’’တိအာဒိ။ သမ္မတေနာတိ –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ပတ္တဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နေယျ, ဧသာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၈။)ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ပတ္တဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နတိ, ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တဂ္ဂါဟာပကဿ သမ္မုတိ, သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ။ သမ္မတော သံဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ပတ္တဂ္ဂါဟာပကော, ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၄) –
ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မတေန။ ပတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏံ ဝတွာတိ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ပတ္တော ပမာဏယုတ္တော သုန္ဒရော ထေရာနုရူပေါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၅) ဝိဇ္ဇမာနာနိသံသံ ဝတွာ။ ပတ္တပရိယန္တောတိ ပရိယန္တေ ဌိတပတ္တော။ အဒေသေတိ မဉ္စပီဌစ္ဆတ္တနာဂဒန္တကာဒိကေ အဒေသေ။ ပတ္တဿ ဟိ နိက္ခိပနဒေသော ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဓာရက’’န္တိအာဒိနာ နယေန ခန္ဓကေ ဝုတ္တောယေဝ။ အပရိဘောဂေနာတိ ယာဂုရန္ဓနရဇနပစနာဒိနာ အယုတ္တပရိဘောဂေန။ အန္တရာမဂ္ဂေ ပန ဗျာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ အညသ္မိံ ဘာဇနေ အသတိ မတ္တိကာယ လိမ္ပိတွာ ယာဂုံ ပစိတုံ, ဥဒကံ ဝါ တာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အညဿ ဒေတိ။ သစေ ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ဝါ အန္တေဝါသိကော ဝါ အညံ ဝရပတ္တံ ဌပေတွာ ‘‘အယံ မယှံ သာရုပ္ပေါ, အယံ ထေရဿာ’’တိ ဂဏှာတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အညော ဝါ တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပတ္တံ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မယှမေဝ ပတ္တံ အာဟရာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ။
ဉာတကပ္ပဝါရိတေတိ ဧတ္ထ သံဃဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပဉ္စဗန္ဓနေနေဝ ဝဋ္ဋတိ, ပုဂ္ဂလဝသေန ပန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာပိ။ အကတဝိညတ္တိ နာမ ‘‘ဝဒ, ဘန္တေ, ပစ္စယေနာ’’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ။
ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ဥဂ္ဂဟိတကံ ကတွာ, အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သယမေဝ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိကတာ စေတ္ထ အနဇ္ဈောဟရဏီယတံ အာပန္နတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ဧတေန ဣဒံ ဒဿိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တာနိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘိသက္ကဿ ဣမာနိ တေန အနုညာတတ္တာတိ ဘေသဇ္ဇာနိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၂၉။)ယေသံ ကေသဉ္စိ သပ္ပါယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောန္တု ဝါ, မာ ဝါ, ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာနီ’’တိ။ ဣဒါနိ သတ္တာဟကာလိကံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဘူတံ သပ္ပိနဝနီတံ ဒဿေတုံ ‘‘သပ္ပိ နာမ ဂဝါဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အဇိကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ ပါကဋေဟိ ဂေါအဇိကာဒီဟိ အညာနိပိ မိဂရောဟိတာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယေသဉှိ ခီရံ အတ္ထိ, သပ္ပိပိ တေသံ အတ္ထိယေဝ။ တံ ပန သုလဘံ ဝါ ဟောတု, ဒုလ္လဘံ ဝါ, အသံမောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ။ မက္ခိကာမဓုမေဝါတိ ခုဒ္ဒကဘမရမဓုကရီဟိ တီဟိ မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓုမေဝ။ ဥစ္ဆုရသန္တိ သုဒ္ဓေါဒကသမ္ဘိန္နာနံ ဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဥစ္ဆုရသံ။ ‘‘အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ပန ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတတ္တာ ဥဒကသမ္ဘိန္နော အဂိလာနဿ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ’’တိ ဣမိနာ သဝတ္ထုကပက္ကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဧတံ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝဋ္ဋတိ, နော ဝဋ္ဋတီတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဥစ္ဆုဖာဏိတံ ပစ္ဆာဘတ္တံ နောဝဋ္ဋနကံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တန္တိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆုဝိကတီတိ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တာ ရသလသိကာဒိကာ။ ပကတတ္တာနံ ပဋိနိဒ္ဒေသတ္တာ တံ-သဒ္ဒဿ တေန ပကတာနံ ဘေသဇ္ဇာနံ ဧဝ ဂဟဏံ, န တေသံ ဝတ္ထူနန္တိ အာဟ ‘‘တာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိအာဒိ။ န တေသံ ဝတ္ထူနီတိ တေသံ သပ္ပိအာဒီနံ ကာရဏာနိ ခီရာဒီနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။
ဝသာတေလန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ အနုညာတဝသာနံ တေလံ။ ယာနီတိ ယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝံ တေလတ္ထံ ဝသာပဋိဂ္ဂဟဏဿ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝသာတေလံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာလေတိ ပုရေဘတ္တံ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုညာတံ, တသ္မာ။ ‘‘အစ္ဆဝသ’’န္တိ ဝစနေန ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝသာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သာမံ ပစိတွာတိ ကာလေယေဝ သာမံ ပစိတွာ။ နိဗ္ဗတ္တိတတေလမ္ပီတိ ကာလေယေဝ အတ္တနာ ဝိဝေစိတတေလမ္ပိ။ တိဝိဓမ္ပိ စေတံ ကာလေယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၀။)ကာလေ သံသဋ္ဌံ, တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အနာပတ္တီ’’တိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဝါ ကာတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဝိကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ, တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ, တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ, တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ ‘‘သတ္တာဟံ နိရာမိသပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဣဒံ နိရာမိသပရိဘောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။
ယံ ပနေတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) သုခုမရဇသဒိသံ မံသံ ဝါ နှာရု ဝါ အဋ္ဌိ ဝါ လောဟိတံ ဝါ ဟောတိ, တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ သစေ ပန အနုပသမ္ပန္နော တာယ ပဋိဂ္ဂဟိတဝသာယ တေလံ ကတွာ ဒေတိ, တံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေနာ’’တိအာဒိ။ တဒဟူတိ ယသ္မိံ အဟနိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တဒဟု။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ ပန သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တတြာပိ အဗ္ဗောဟာရိကံ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ အညေသံ ဝတ္ထုံ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနန္တိ ယာဝကာလိကံ ဝတ္ထု ဧတေသန္တိ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနိ, တေသံ, ယာဝကာလိကဝတ္ထုမန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အညေသန္တိ ဝသာတေလတော အညေသံ သပ္ပိအာဒီနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ခီရာဒိကံ ယာဝကာလိကဘူတံ ဝတ္ထုံ, ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ, သာမံပါကတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
နိဗ္ဗတ္တိတသပ္ပိံ ဝါတိ ယာဝကာလိကဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတသပ္ပိံ ဝါ။ ယထာ တတ္ထ ဒဓိဂတံ ဝါ တက္ကဂတံ ဝါ ခယံ ဂမိဿတိ, ဧဝံ ဈာပိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ နဝနီတံ ဝါတိ တက္ကဗိန္ဒူနိပိ ဒဓိဂုဠိကာယောပိ အပနေတွာ သုဓောတနဝနီတံ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ သာမံပက္ကာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဒိ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန သဒ္ဓိံ အာမိသံ ဘုဉ္ဇတိ, တံ အာမိသံ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန မိဿိတံ အတ္တနော ယာဝကာလိကဘာဝံ သတ္တာဟကာလိကေန ဂဏှာပေတိ။ တထာ စ ယာဝကာလိကံ အပက္ကမ္ပိ သယံပက္ကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ‘‘တံ ပန တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကံ ဝသာတေလံ, သယံဘဇ္ဇိတသာသပါဒိယာဝဇီဝိကဝတ္ထူနံ တေလဉ္စ သာမိသံ တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, တထာ နဝနီတသပ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၁။)‘‘ယာဝကာလိကအာဒီနိ, သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ၊
ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝ’’န္တိ စ၊
‘‘တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပတ္တံ, ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊
နိရာမိသံဝ သတ္တာဟံ, သာမိသေ သာမပါကတာ’’တိ စ။
ခီရာဒိတောတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန တိလာဒီနံ ဂဟဏံ။ သာမိသာနိပီတိ န ကေဝလံ နိရာမိသာနေဝါတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပန ပဋ္ဌာယ န ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိ သဝတ္ထုကာနံ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ ပန အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗံ, ပုရေဘတ္တမ္ပိ စ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ။ ဥဘယေသမ္ပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိ။ အန္တောသတ္တာဟေတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ။ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန မုဒ္ဓနိတေလအရုမက္ခနဃရဓူပနာဒီနံ ဂဟဏံ။ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘ဣဒါနိ န မယှံ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ, ဣဒံ သပ္ပိ စ တေလဉ္စ ဝသာ စ မုဒ္ဓနိတေလတ္ထံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝါ ဘဝိဿတိ, မဓု အရုမက္ခနတ္ထံ ဝါ ဖာဏိတံ ဃရဓူပနတ္ထံ ဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ။
ကော ပနေတ္ထ ယာဝကာလိကယာဝဇီဝိကဝတ္ထူသု ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ယာဝဇီဝိကာနီ’’တိအာဒိ။ ယာဝ အရုဏဿ ဥဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတီတိ သတ္တမဒိဝသေ ကတတေလံ သစေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ အနာဂတသပ္ပိအာဒီနန္တိ ဧတ္ထ တာဝ မိဂရောဟိတာဒီနံ သပ္ပိ ပါဠိယံ အနာဂတသပ္ပိ, တထာ နဝနီတံ, နာဠိကေရနိမ္ဗကောသမ္ဗကရမန္ဒသာသပအာဒီနံ တေလံ ပန ပါဠိယံ အနာဂတတေလံ, တထာ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပါဠိယံ အနာဂတဖာဏိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န သဗ္ဗံ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ဖာဏိတဂတိကန္တိ အာဟ ‘‘သီတုဒကေနာ’’တိအာဒိ။ သီတုဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖါနိ သီတုဒကေ ပက္ခိပိတွာ အမဒ္ဒိတွာ ပုပ္ဖရသေ ဥဒကဂတေ သတိ တံ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပစိတွာ ကတံ။ ‘‘ဖာဏိတဂတိကမေဝါ’’တိ ဣမိနာ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဒဿေတိ, န ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုန္တိ။ တသ္မာ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမယတော ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ သီတုဒကေန ကတံ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၂။)ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ, သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သစေ ပန ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ, ယာဝကာလိကံ။ ခဏ္ဍသက္ခရံ ပန ခီရဇလ္လိကံ အပနေတွာ သောဓေန္တိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋတိ, အမ္ဗဇမ္ဗုပနသကဒလိခဇ္ဇုရိစိဉ္စာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ယာဝကာလိကဖလာနံ ဖာဏိတံ ယာဝကာလိကမေဝါတိ အာဟ ‘‘အမ္ဗဖာဏိတာဒီနိ ယာဝကာလိကာနီ’’တိ။
ကာယိကပရိဘောဂံ ဝဋ္ဋတီတိ ကာယဿ ဝါ ကာယေ အရုနော ဝါ မက္ခနံ ဝဋ္ဋတိ, အဇ္ဈောဟရိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ယန္တိ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ ဘေသဇ္ဇံ။ နိရပေက္ခော ပရိစ္စဇိတွာတိ အနပေက္ခော သာမဏေရဿ ဒတွာ။ တန္တိ ဧဝံ ပရိစ္စဇိတွာ ပုန လဒ္ဓဘေသဇ္ဇံ။ ဧဝဉှိ ဒိန္နံ ဘေသဇ္ဇံ သစေ သော သာမဏေရော အဘိသင်္ခရိတွာ ဝါ အနဘိသင်္ခရိတွာ ဝါ တဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ, ဂဟေတွာ နတ္ထုကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ, အညံ ဝါ ကဉ္စိ ပရိဘောဂံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သစေ သော ဗာလော ဟောတိ, ဒါတုံ န ဇာနာတိ, အညေန ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘အတ္ထိ တေ, သာမဏေရ, ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ, ‘‘အာမ, ဘန္တေ, အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အာဟရ, ထေရဿ ဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမာ’’တိ, ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝတ္ထုဂဏနာယာတိ သပ္ပိအာဒိဝတ္ထုဂဏနာယ စေဝ သပ္ပိပိဏ္ဍာဒိဝတ္ထုဂဏနာယ စ။ မိဿိတေသု ပန ဧကံ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ, ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သာဓာရဏပညတ္တိ။ သတ္တာဟံ အနတိက္ကန္တေပိ အတိက္ကန္တသညိနော စေဝ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋံ။ အတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညိနောပိ ဝေမတိကဿပိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယမေဝ, တထာ အနဓိဋ္ဌိတာဝိဿဇ္ဇိတာနဋ္ဌာဝိနဋ္ဌာဒဍ္ဎာဝိလုတ္တေသု အဓိဋ္ဌိတာဒိသညိနော။ အန္တောသတ္တာဟံ အဓိဋ္ဌိတေ, ဝိဿဇ္ဇိတေ, နဋ္ဌေ, ဝိနဋ္ဌေ, ဒဍ္ဎေ, အစ္ဆိန္နေ, ဝိဿာသေန ဂဟိတေ ဥမ္မတ္တကာဒီနဉ္စ အနာပတ္တိ။ အာစာရဝိပတ္တိ။ သပ္ပိအာဒီနံ အတ္တနော သန္တကတာ, ဂဏနုပဂတာ, သတ္တာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ, အကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနံ။ တေနာဟ ‘‘သေသံ စီဝရဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။
ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၃။)֍ ၄။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပစ္ဆိမမာသဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ တာဝါတိ တာဝ ပရိမာဏေ ကာလေ။ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ, ဣမသ္မိံ ပဉ္စမာသေတိ အတ္ထော။ ကာလော ဝဿိကသာဋိကာယာတိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သမယော ဝဿိကသာဋိကာယ, အညေပိ မနုဿာ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ဒေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၈) ဣမေသံ ဂဟဏံ။ ဒေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရန္တိအာဒိကာယာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘အာဟရထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ, ပရိဝတ္တေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ, စေတာပေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရ’’န္တိ ဣမေသံ ဂဟဏံ။ အတ္တနော အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု တဒုဘယံ ကရောန္တဿ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ ဝဿိကသာဋိကံ ပုဗ္ဗေ အဒေန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ပုဗ္ဗေပိ ဒေန္တိ, တေသု ဝတ္တဘေဒေါ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ယေ မနုဿာ ပုဗ္ဗေပိ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ဒေန္တိ, ဣမေ ပန သစေပိ အတ္တနော အညာတကအပ္ပဝါရိတာ ဟောန္တိ, ဝတ္တဘေဒေါ နတ္ထိ တေသု သတုပ္ပါဒကရဏဿ အနုညာတတ္တာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈)။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အညာတကံ ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတာနိံ ဝါ စီဝရံ ဝိညာပေယျ အညတြ သမယာ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၁၈) ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ဣဒံ ပန ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကေသုပိ ဟောတိယေဝ။
ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဧတ္ထ ဇေဋ္ဌမူလကာဠပက္ခူပေါသထဿ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာ, အယမဒ္ဓမာသော ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသော နာမ, တဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော, အဒ္ဓမာသဿ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတ္တိကမာသဿ ပစ္ဆိမဒိဝသော နာမ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသဿ ပုဏ္ဏမာ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ဘိက္ခုနာ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ, အဒ္ဓမာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကေန ဂဏနေန။ ပရိယေသနက္ခေတ္တန္တိ ပရိယေသနဿ ခေတ္တံ။ ဧတသ္မိဉှိ မာသေ ဝဿိကသာဋိကံ အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကရဏနိဝါသနက္ခေတ္တမ္ပီတိ ကရဏက္ခေတ္တဉ္စေဝ နိဝါသနက္ခေတ္တဉ္စ။ ပိ-သဒ္ဒေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၄။)ပရိယေသနက္ခေတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧတသ္မိဉှိ အဒ္ဓမာသေ ပရိယေသိတုံ, ကာတုံ, နိဝါသေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ, အဓိဋ္ဌာတုံယေဝ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကာလပက္ခုပေါသထော, အယမေကော အဒ္ဓမာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တဉ္စေဝ ကရဏက္ခေတ္တဉ္စ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ ဝဿိကသာဋိကံ အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ, လဒ္ဓံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ, နိဝါသေတုံ, အဓိဋ္ဌာတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ဝစနံ ဒိဿတိ, တံ ပမာဒလိခိတံ မာတိကာယ ဝိရောဓတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဒ္ဓမာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၇) ဟိ ပါဠိ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ ပရိယေသနံ, ကရဏံ, နိဝါသနံ, အဓိဋ္ဌာနဉ္စာတိ သဗ္ဗမ္ပိ။ ဣမိနာ ဣမေ စတ္တာရော မာသာ ပရိယေသနကရဏနိဝါသနာဓိဋ္ဌာနာနံ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဧတေသု ဟိ စတူသု မာသေသု အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ, လဒ္ဓံ ကာတုံ, နိဝါသေတုံ, အဓိဋ္ဌာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။
ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎီယတီတိ သံဝစ္ဆရံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎီယတိ ဝဍ္ဎီယတိ, အာရုယှတီတိ အတ္ထော, ဝဿာနဿ ပဌမမာသံ ဥက္ကဍ္ဎိတွာ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမမာသမေဝ ကရောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဝဿာနတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဒသာဟဿ အတိက္ကန္တတ္တာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ တဉှိ ဒိဝသံ အတိက္ကာမေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောဝဿေ ပန လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ တသ္မိံယေဝ အန္တောဝဿေ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒသာဟံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ, ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဋ္ဌိတာ ပန တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝ ကတာယ ပရိဟာရော။ အကတာယ ပန ကော ပရိဟာရောတိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဧကာဟမ္ပိ န လဘတိ ဣတော အညဿ ပရိဟာရဿာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
သော ကုတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယာဝ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသော’’တိ, ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသော, တာဝါတိ အတ္ထော။ ဧတေသု သတ္တသု ပိဋ္ဌိသမယမာသေသူတိ ပဋိလောမက္ကမေန ဝုတ္တေသု ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒါဒီသု ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသာဝသာနေသု ဧတေသု သတ္တသု ပိဋ္ဌိသမယနာမကေသု မာသေသု။ သတုပ္ပါဒကရဏေနာတိ ‘‘ကာလော ဝဿိကသာဋိကာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန သတုပ္ပါဒကရဏေန။ ဝိညာပေန္တဿာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၅။)‘‘ဒေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၂၈) နယေန ဝိညတ္တိံ ကရောန္တဿ။ တေန သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တီတိ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ, ဣမိနာ ပန သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိယေဝ အသမယတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန –
‘‘ကတွာ ပန သတုပ္ပါဒံ, ဝဿသာဋိကစီဝရံ၊
နိပ္ဖါဒေန္တဿ ဘိက္ခုဿ, သမယေ ပိဋ္ဌိသမ္မတေ။
‘‘ဟောတိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တိ, ဉာတကာညာတကာဒိနော၊
တေသုယေဝ စ ဝိညတ္တိံ, ကတွာ နိပ္ဖါဒနေ တထာ’’တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ အတိရေကမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ပရိယိဋ္ဌံ အတိရေကဒ္ဓမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ကတွာ ပရိဒဟိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ (ပါရာ။ ၆၂၈) နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝဿိကသာဋိကပရိယေသနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ပဋိကစ္စေဝ ဝဿိကသာဋိကပရိယေသနဝတ္ထုသ္မိံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကမာသဒ္ဓမာသေသု အတိရေကသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ပရိယေသနနိဝါသနဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ, ဧကသေသနိဒ္ဒေသော စာယံ, သာမညနိဒ္ဒေသော ဝါ။ ဦနကမာသဒ္ဓမာသေသူတိ ဦနကမာသေ စေဝ ဦနကဒ္ဓမာသေ စ။ အတိရေကသညိနော, ဝေမတိကဿ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိယေသနနိဝါသနံ ကရောန္တဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဦနကမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ အတိရေကသညိနော, ဝေမတိကဿ ဝါ ပရိယေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ, ဦနကဒ္ဓမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ စ အတိရေကသညိနော, ဝေမတိကဿ ဝါ နိဝါသေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ, တဉ္စ ဒုက္ကဋံ ဥဒကဖုသိတဂဏနာယ အကတွာ နှာနပရိယောသာနဝသေန ပယောဂေ ပယောဂေ ကာရေတဗ္ဗံ, တဉ္စ ခေါ ဝိဝဋင်္ဂဏေ အာကာသတော ပတိတဥဒကေနေဝ နှာယန္တဿ, န နှာနကောဋ္ဌကဝါပိအာဒီသု ဃဋေဟိ အာသိတ္တူဒကေန နှာယန္တဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိယာ ဝဿိကသာဋိကာယာ’’တိအာဒိ။ ပေါက္ခရဏိယာဒီသု ပန နဂ္ဂဿ နှာယန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, ပေါက္ခရဏိယာဒီသု ပန သတိယာပိ ဝဿိကသာဋိကာယ နဂ္ဂဿ နှာယန္တဿ နတ္ထိ ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၆။)ဧဝံ အန္တရာပတ္တိယာ အနာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိ အစ္ဆိန္နသေသစီဝရဿ။ တဿာပိ အသမယေ နိဝါသတော အနာပတ္တိ။ ဧသ နယော နဋ္ဌစီဝရဿ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ။ ယထာ စေတ္ထ နိဝါသေန္တာနံ တေသံ အနာပတ္တိ, ဧဝံ တတ္ထ ပရိယေသန္တာနမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန မဟဂ္ဃဝဿိကသာဋိကံ ဌပေတွာ နှာယန္တဿ စောရူပဒ္ဒဝေါ အာပဒါ နာမာတိ အာဟ ‘‘အနိဝတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အာပဒါသု ဝါ နိဝါသယတောတိ အာပဒါသု ဝိဇ္ဇမာနာသု အသမယေ နိဝါသေန္တဿ။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိ ဧတံ ဝဿိကသာဋိကံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ နဂ္ဂါနံ ကာယောဝဿာပနေ အနာပတ္တိ။ ဧတ္ထ စ မဟဂ္ဃဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေတွာ နှာယန္တဿ စောရူပဒ္ဒဝေါ အာပဒါ နာမာ’’တိ အစ္ဆိန္နစီဝရာဒိနော နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိံ အဒဿေတွာ နဂ္ဂဿ နှာယတော ဒုက္ကဋေနေဝ အနာပတ္တိဒဿနံ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ဟိ မူလာပတ္တိယာ ဧဝ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ အနာပတ္တိဝါရော အာရဘီယတိ, န အန္တရာပတ္တိယာတိ, တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစီဝရတာတိ အန္တရဝါသကဥတ္တရာသင်္ဂေဟိ သစီဝရတာ။
ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဒတွာ’’တိ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စာသီသမာနဿေဝ ဒါနမိဟ အဓိပ္ပေတံ, န နိဿဋ္ဌဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဝေယျာဝစ္စာဒီနီ’’တိအာဒိ။ သကသညာယာတိ ‘‘သက’’န္တိ သညာယ။ ဣမိနာ ပါရာဇိကာဘာဝံ ဒဿေတိ။ စဇိတွာ ဒိန္နမ္ပိ ဟိ သကသညာယ ဂဏှတော နတ္ထိ ပါရာဇိကံ။ အစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဧကတော အဗဒ္ဓါနိ, ဝိသုံ ဌပိတာနိ စ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော, ‘‘သံဃာဋိံ အာဟရ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ အာဟရာ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပယတော စ။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ။ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ အာဟရာ’’တိ ဝဒတောပိ ဧကဝစနေနေဝ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော။ ဧကံ စီဝရံ ပန ဧကာဗဒ္ဓါနိ စ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော ဧကာ အာပတ္တိ။ ‘‘အစ္ဆိန္ဒာ’’တိ အာဏတ္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ ဂဏှာ’’တိ အာဏတ္တိယာ ဧကံ ဒုက္ကဋံ, အစ္ဆိန္နေသု
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၇။)ပန ဧကဝစနေနေဝ သမ္ဗဟုလာ ပါစိတ္တိယော။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ။ အစ္ဆိန္နေသူတိ တေနာဏတ္တေန အစ္ဆိန္နေသု စီဝရေသု။ ယတ္ထ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘အစ္ဆိန္နေသု ယတ္တကာနိ အာဏတ္တာနိ, တေသံ ဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ ပါဌော, တတ္ထ ယတ္တကာနိ အာဏတ္တာနီတိ ယတ္တကာနိ စီဝရာနိ ဂဏှိတုံ အာဏတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘စီဝရံ ‘ဂဏှာ’တိ အာဏာပေတိ, ဧကံ ဒုက္ကဋံ။ အာဏတ္တော ဗဟူနိ ဂဏှာတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၃) ဝုတ္တံ, တံ ဧကာဗဒ္ဓံ သန္ဓာယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သမန္တပါသာဒိကာယ သဒ္ဓိံ ဣမာယ အဋ္ဌကထာယ န ကောစိ ဝိရောဓော။ သစေ ပန ‘‘သံဃာဋိံ ဂဏှ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဂဏှာ’’တိ အာဏာပေတိ, ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ဘိက္ခုဿ သာမံ ဒတွာ အစ္ဆိန္နံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၃၃) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ပတ္တာဒိံ အညံ ပရိက္ခာရံ, အန္တမသော သူစိမ္ပီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ စီဝရံယေဝ အစ္ဆိန္ဒတော ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စီတိ စီဝရံ ဝါ ဟောတု, ပတ္တာဒိ, ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ ဝါ။ တဿ ဝိဿာသံ ဂဏှန္တဿာတိ ယဿ ဒိန္နံ, တဿ ဝိဿာသေန ဂဏှန္တဿ, တတိယတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဥပသမ္ပန္နတာတိ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါ။ ကိဉ္စာပိ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါ ပါဠိယံ, မာတိကဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒါနဂ္ဂဟဏေသု ဒိဿတိ, တထာပိ အနုပသမ္ပန္နကာလေ စီဝရံ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ အာပတ္တိတော အစ္ဆိန္ဒနကာလေယေဝ ဥပသမ္ပန္နတာ အင်္ဂန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဆဗ္ဗိဓံ ခေါမသုတ္တာဒိန္တိ ‘‘သုတ္တံ နာမ ဆ သုတ္တာနိ ခေါမံ ကပ္ပါသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၃၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဆဗ္ဗိဓံ ခေါမသုတ္တာဒိံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၈။)တတ္ထ ခေါမန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၃၈) ခေါမဝါကေဟိ ကတသုတ္တံ။ ကပ္ပါသိကန္တိ ကပ္ပါသတော နိဗ္ဗတ္တံ။ ကောသေယျန္တိ ကောသိယံသူဟိ ကန္တိတွာ ကတသုတ္တံ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကလောမသုတ္တံ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကေန ကတသုတ္တံ။ ဘင်္ဂန္တိ ပါဋေက္ကံ ဝါကသုတ္တမေဝါတိ ဧကေ။ ပဉ္စဟိပိ မိဿေတွာ ကတသုတ္တံ ပန ‘‘ဘင်္ဂ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသံ အနုလောမန္တိ တေသံ ခေါမာဒီနံ အနုလောမံ ဒုကူလံ ပတ္တုဏ္ဏံ သောမာရပဋ္ဋံ စီနပဋ္ဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဆဗ္ဗိဓံ သုတ္တံ။
တုရီတိ ဝါယနူပကရဏော ဧကော ဒဏ္ဍော, ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ယတ္ထ သံဟရိတွာ ဌပေန္တိ။ ဝေမန္တိ ဝါယနူပကရဏော ဧကော ဒဏ္ဍော, သုတ္တံ ပဝေသေတွာ ယေန အာကောဋေန္တော ဃနဘာဝံ သမ္ပာဒေန္တိ။ တဿ သဗ္ဗပ္ပယောဂေသု ဒုက္ကဋန္တိ တန္တဝါယဿ ယေ တေ တုရိဝေမသဇ္ဇနာဒိကာ ပယောဂါ, တေသု သဗ္ဗေသု ပယောဂေသု ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ, တဿ တန္တဝါယဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တုရိအာဒီနံ အဘာဝေ တေသံ ကရဏတ္ထံ ဝါသိဖရသုအာဒီနံ မဂ္ဂနနိသာနရုက္ခစ္ဆေဒနာဒိသဗ္ဗပ္ပယောဂေပိ ဧသေဝ နယော။ တန္တူနံ အတ္တနော သန္တကတ္တာ ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ပဋိလဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ, ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ, တိရိယဉ္စ ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ တန္တဝါယေဟိ ဝါယာပိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တေနေဝါတိ ဝိညာပိတတန္တဝါယေနေဝ။ ဧဝံ ဣဓ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဓာပိ တန္တဝါယေနေဝ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ, တိရိယံ ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယသုတ္တမယေတိ ဝိညာပိတသုတ္တမယေ။ ဣတရသ္မိန္တိ အဝိညတ္တိသုတ္တမယေ ပရိစ္ဆေဒေ။ တတော စေ ဦနတရာတိ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော စေ ဦနတရာ, အန္တမသော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၆၃၈) အစ္ဆိမဏ္ဍလပ္ပမာဏာပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကပ္ပိယတန္တဝါယေနပိ အကပ္ပိယသုတ္တံ ဝါယာပေန္တဿ ယထာ ပုဗ္ဗေ နိဿဂ္ဂိယံ, ဧဝမိဓ ဒုက္ကဋံ။ တေနေဝ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ သုတ္တံ ဝါယာပေန္တဿ သစေ ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏာ ဝါ ဦနကာ ဝါ အကပ္ပိယသုတ္တပရိစ္ဆေဒါ ဟောန္တိ, တေသု ပရိစ္ဆေဒဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ကပ္ပိယသုတ္တပရိစ္ဆေဒေသု အနာပတ္တိ။ အထ ဧကန္တရိကေန ဝါ သုတ္တေန, ဒီဃတော ဝါ ကပ္ပိယံ တိရိယံ အကပ္ပိယံ ကတွာ ဝီတံ ဟောတိ, ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၃၉။)ယဒိ ပန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၆၃၈) ဒွေ တန္တဝါယာ ဟောန္တိ ဧကော ကပ္ပိယော ဧကော အကပ္ပိယော, သုတ္တဉ္စ အကပ္ပိယံ, တေ စေ ဝါရေန ဝိနန္တိ, အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝီတေ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ပါစိတ္တိယံ, ဦနတရေ ဒုက္ကဋံ။ ဣတရေန ဝီတေ ဥဘယတ္ထ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ဒွေပိ ဝေမံ ဂဟေတွာ ဧကတော ဝိနန္တိ, ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ပါစိတ္တိယံ။ အထ သုတ္တံ ကပ္ပိယံ, စီဝရဉ္စ ကေဒါရဗဒ္ဓါဒီဟိ သပရိစ္ဆေဒံ, အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝီတေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ, ဣတရေန ဝီတေ အနာပတ္တိ။ သစေ ဒွေပိ ဧကတော ဝိနန္တိ, ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ။ အထ သုတ္တမ္ပိ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ, တေ စေ ဝါရေန ဝိနန္တိ, အကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယသုတ္တမယေသု ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏေသု ပရိစ္ဆေဒေသု ဝီတေသု ပရိစ္ဆေဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ, ဦနတရေသု ကပ္ပိယသုတ္တမယေသု စ ဒုက္ကဋံ။ ကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယသုတ္တမယေသု ပမာဏယုတ္တေသု ဝါ ဦနကေသု ဝါ ဒုက္ကဋမေဝ, ကပ္ပိယသုတ္တမယေသု အနာပတ္တိ။
အထ ဧကန္တရိကေန ဝါ သုတ္တေန, ဒီဃတော ဝါ အကပ္ပိယံ တိရိယံ အကပ္ပိယံ ကတွာ ဝိနန္တိ, ဥဘောပိ ဝါ တေ ဝေမံ ဂဟေတွာ ဧကတော ဝိနန္တိ, အပရိစ္ဆေဒေ စီဝရေ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ, သပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဒုက္ကဋာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထ စ တန္တဝါယော တာဝ အညာတကအပ္ပဝါရိတတော ဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓေါ အကပ္ပိယော, သေသော ကပ္ပိယော။ သုတ္တမ္ပိ သာမံ ဝိညာပိတံ အကပ္ပိယံ, သေသံ, ဉာတကာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နဉ္စ ကပ္ပိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဝါယာပိတေ ဝါယာပိတသညိဝေမတိကအဝါယာပိတသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တန္တိ သာမံ ဝါ အညေန ဝါ စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, တထာပိ ဣဓ ‘‘စီဝရတ္ထာယ သာမံ ဝိညာပိတသုတ္တ’’န္တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တ’’န္တိ အင်္ဂေသု ဝုတ္တတ္တာ အညေန စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာတိ ‘‘စီဝရံ မေ, အာဝုသော, ဝါယထာ’’တိ ဧဝံဘူတာယ အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ။
သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၀။)֍ ၇။ မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စီဝရသာမိကေဟိ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော ဟုတွာတိ ‘‘ကီဒိသေန တေ, ဘန္တေ, စီဝရေန အတ္ထော, ကီဒိသံ တေ စီဝရံ ဝါယာပေမိ, ဝဒ, ဘန္တေ, ယဒိစ္ဆသီ’’တိ စီဝရသာမိကေဟိ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တော ဟုတွာ။ ဧတ္ထ စ အာယတာဒီဟိ တီဟိ သုတ္တဝဍ္ဎနာကာရေန သဟ ဝါယနာကာရံ ဒဿေတိ, သုဝီတာဒီဟိ စတူဟိ ဝါယနာကာရမေဝ။ ‘‘ကိဉ္စိမတ္တံ အနုပဒဇ္ဇေယျာမာ’’တိအာဒိ တဿ ကတ္တဗ္ဗာကာရမတ္တဒဿနံ, န ပန အင်္ဂဒဿနံ သုတ္တဝဍ္ဎနဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍပါတဒါနမတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတေန အညာတကဿ ဂဟပတိကဿ တန္တဝါယေ ဥပသင်္ကမိတွာ စီဝရေ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အညာတကေ အညာတကသညိဝေမတိကဉာတကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။
မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဌမပဒဿာတိ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ပဒဿ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေနေဝ။ တာနိ ဒိဝသာနီတိ တေသု ဒိဝသေသု။ အစ္စန္တမေဝါတိ နိရန္တရမေဝ, တေသု ဒသာဟေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရဏာမာသဿာတိ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ။ သော ဟိ ဣဓ ပဌမပဝါရဏာယောဂတော ‘‘ပဝါရဏာမာသော’’တိ ဝုတ္တော။ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာတိ သုက္ကပက္ခပဉ္စမိံ အာဒိံ ကတွာ။ ပဝါရဏာမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတောတိ ဝါ ပဝါရဏာမာသဿ ပကာသနတော ပုရိမဿ ဇုဏှပက္ခဿ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘ကာမဉ္စေသ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၅၀) ‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၃) ဣမိနာဝ သိဒ္ဓေါ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော ပမာဒပါဌော ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိရောဓတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ‘‘ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓောပိ သိယာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၁။)အစ္စေကစီဝရန္တိ အစ္စာယိကစီဝရံ ဝုစ္စတိ, သော စ အစ္စာယိကဘာဝေါ ဒါယကဿ ဂမိကာဒိဘာဝေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂမိကဂိလာနဂဗ္ဘိနိအဘိနဝုပ္ပန္နသဒ္ဓါနံ ပုဂ္ဂလာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂမိကော နာမ ‘‘သေနာယ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ပဝါသံ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝုတ္တော။ အညတရေန ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတွာ ဒိန္နန္တိ ဂမိကာဒီနံ အညတရေန ဂမနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဒါတုကာမေန ဒူတံ ဝါ ပေသေတွာ, သယံ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတွာ ဒိန္နံ စီဝရံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သေသန္တိ ‘‘သာဓာရဏပညတ္တီ’’တိအာဒိကံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ အတိရေကစီဝရေ အတိရေကစီဝရသညိအာဒိနော ဒသာဟာတိက္ကမော, ဣဓ အစ္စေကစီဝရေ အစ္စေကစီဝရသညိအာဒိနော စီဝရကာလာတိက္ကမော။ တထာ အနစ္စေကစီဝရေ အစ္စေကစီဝရသညိနော, ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတိပ္ပမာဏသမ္ပန္နဿ အစ္စေကစီဝရဿ အတ္တနော သန္တကတာ, ဒသာဟာနာဂတာယ ကတ္တိကတေမာသိကပုဏ္ဏမာယ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ, အနဓိဋ္ဌိတအဝိကပ္ပိတတာ, စီဝရကာလာတိက္ကမောတိ စတုရင်္ဂဘာဝေါဝ ဧတ္ထ ဝိသေသော။
အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တိအာဒီသု ဝိယာတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ တဒိဟ နိဒဿနံ ကတံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒီနံ (ပါစိ။ ၁၁၁, ၁၁၅) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပဂန္တွာတိ ဥပသဒ္ဒဿတ္ထမာဟ။ ဝသိတွာတိ အက္ခဏ္ဍံ ဝသိတွာ။ ‘‘ယေန ယဿ ဟိ သမ္ဗန္ဓော, ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တ’’န္တိ ဝစနတော ‘‘ဣမဿ…ပေ… ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမဿာတိ ‘‘ဥပဝဿ’’န္တိ ပဒဿ။ ဝိနယပရိယာယေန အရညလက္ခဏံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ အာဂတံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ အနဝသေသတော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၂။)အဝဟာရဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေန တဒုဘယံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂါမူပစာရော ဟိ လောကေ ဂါမသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ။ ဣဓ ပန သုတ္တန္တပရိယာယေန ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) အာဂတံ အာရညကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဝိနယပရိယာယိကေ အရညေ ဝသန္တော ‘‘အာရညကော ပန္ထသေနာသနော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၁) သုတ္တေ ဝုတ္တော, တသ္မာ တတ္ထ အာဂတမေဝ လက္ခဏံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗပစ္ဆိမာနိ အာရောပိတေန အာစရိယဓနုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အာစရိယဓနု နာမ ပကတိဟတ္ထေန နဝဝိဒတ္ထိပမာဏံ။ ဇိယာယ ပန အာရောပိတာယ စတုဟတ္ထပမာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါမဿာတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ။ ဣန္ဒခီလတောတိ ဥမ္မာရတော။ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတောတိ ပရိယန္တေ ဌိတဃရဿ ဥပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတတော။ ကိတ္တကေန မဂ္ဂေန မိနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝိဟာရဿာပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တရာ မိနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စောရာနံ နိဝိဋ္ဌောကာသာဒိဒဿနေနာတိ အာရာမေ, အာရာမူပစာရေ စ စောရာနံ နိဝိဋ္ဌောကာသာဒိဒဿနေန ကာရဏေန။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘုတ္တောကာသဋ္ဌိတောကာသနိသိန္နောကာသနိပန္နောကာသာနံ ဂဟဏံ။ စောရေဟိ မနုဿာနံ ဟတဝိလုတ္တာကောဋိတဘာဝဒဿနတောတိ အာရာမေ, အာရာမူပစာရေ စ ဟတဝိလုတ္တာကောဋိတဘာဝဒဿနတော။
အန္တရဃရေ နိက္ခိပေယျာတိ အန္တရေ အန္တရေ ဃရာနိ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ အန္တရဃရံ, ဂါမော, တသ္မိံ ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အာရညကဿာ’’တိအာဒိ။ တဉ္စာတိ နိက္ခိပနဉ္စ။ ‘‘မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝုဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, န ပန ပဝါရဏာယ အင်္ဂဘာဝံ။ တေနေဝ ဟိ ဗျတိရေကံ ဒဿေန္တေန သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၃-၆၅၄) ဝုတ္တံ ‘‘သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဝါ ဥပဂတော ဟောတိ ဆိန္နဝဿော ဝါ, နိက္ခိပိတုံ န လဘတီ’’တိ။ ကတ္တိကမာသော နာမ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာ, တာဝ ဧကူနတ္တိံသ ရတ္တိန္ဒိဝါ။ ဧဝ-သဒ္ဒေန ကတ္တိကမာသတော ပရံ န လဘတီတိ ဒဿေတိ။ ဦနပ္ပမာဏေ တာဝ အရညလက္ခဏာယောဂတော န လဘတု, ကသ္မာ ဂါဝုတတော အတိရေကပ္ပမာဏေ န လဘတီတိ အာဟ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၃။)‘‘ယတြ ဟီ’’တိအာဒိ။ နိမန္တိတော ပန အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ ယောဇနမ္ပိ ဂန္တွာ ဝသိတုံ ပစ္စေတိ, ဣဒမပ္ပမာဏံ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယမေဝ ဟောတီတိ သာသင်္ကဉ္စေဝ သပ္ပဋိဘယဉ္စ ဟောတိ။ ဧဝ-သဒ္ဒေန အနာသင်္ကအပ္ပဋိဘယေဟိ အင်္ဂယုတ္တေပိ သေနာသနေ ဝသန္တော နိက္ခိပိတုံ န လဘတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမိကာယ ဥပဂန္တွာ အက္ခဏ္ဍံ ကတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ယံ ဂါမံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ ပဉ္စဓနုသတိကပစ္ဆိမေ အာရညကသေနာသနေ ဝိဟရတိ, တသ္မိံ ဂါမေ စီဝရံ ဌပေတွာ သကလကတ္တိကမာသံ တသ္မိံယေဝ သေနာသနေ တေန စီဝရေန ဝိနာ ဝတ္ထုံ အနုဇာနိတွာ ဣဒါနိ ဝိဟာရတော အညတ္ထ ဝသန္တဿ ဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝါသံ အနုဇာနန္တော ‘‘သိယာ စ တဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။ အသမာဒါနစာရဉှိ အတ္ထတကထိနာ ဧဝ လဘန္တိ, နေတရေတိ ဧတ္ထ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဆာရတ္တပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗန္တိ ယော ဘိက္ခု ဝိဟာရေ ဝသန္တော တတော အညတ္ထ ဂမနကိစ္စေ သတိ အန္တရဃရေ စီဝရံ နိက္ခိပတိ, တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဆာရတ္တပရမံ ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ, ဆ ရတ္တိယော တမှာ ဝိဟာရာ အညတ္ထ ဝသိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဒန္တေန ဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန –
‘‘ယံ ဂါမံ ဂေါစရံ ကတွာ, ဘိက္ခု အာရညကေ ဝသေ၊
တသ္မိံ ဂါမေ ဌပေတုံ တံ, မာသမေကံ တု ဝဋ္ဋတိ။
‘‘အညတ္ထေဝ ဝသန္တဿ, ဆာရတ္တပရမံ မတံ၊
အယမဿ အဓိပ္ပါယော, ပဋိစ္ဆန္နော ပကာသိတော’’တိ။
တေနေဝါဟ ‘‘တတော စေ ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝသေယျာတိ ဆာရတ္တတော ဥတ္တရိ တသ္မိံ သေနာသနေ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေယျာ’’တိအာဒိ။ တထာ အသက္ကောန္တေနာတိ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒူရတာယ သေနာသနံ အာဂန္တွာ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တေန။ ဧဝမ္ပိ အသက္ကောန္တေန တတြေဝ ဌိတေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ‘‘အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌဿတီ’’တိ။ ဝသိတွာတိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တာဝ။
သေသန္တိ ‘‘အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိအာဒိကံ။ တတ္ထ ဟိ အင်္ဂေသု ယံ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသော စတုတ္ထမင်္ဂံ, တံ ဣဓ ဆာရတ္တတော ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝါသော ဟောတီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၄။)֍ ၁၀။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နနု စာယံ သံဃဿ ပရိဏတော, န ပရိစ္စတ္တော, အထ ကထံ သံဃသန္တကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သောတိ လာဘော။ ဧကေန ပရိယာယေနာတိ ပရိဏတဘာဝသင်္ခါတေန ဧကေန ပရိယာယေန။ ‘‘လဘိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ လာဘသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနမာဟ။ စီဝရာဒိဝတ္ထုန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍမ္ပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပိ။ ပရိဏတန္တိ သံဃဿ နိန္နံ သံဃဿ ပေါဏံ သံဃဿ ပဗ္ဘာရံ ဟုတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ယေန ပန ကာရဏေန သော ပရိဏတော ဟောတိ, တံ ဒဿေတွာ တဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒဿာမ ကရိဿာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ပရိဏာမေန္တဿာတိ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ သံဃဿ ပရိဏတဘာဝံ ဉတွာ အတ္တနော ပရိဏာမေတွာ ဂဏှန္တဿ။ ပယောဂေတိ ပရိဏာမနပ္ပယောဂေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဇာနံ သံဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမိကံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သံဃစေတိယပုဂ္ဂလေသူတိ ဧတ္ထ စ အန္တမသော သုနခံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ သတ္တော ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညသံဃာဒီနန္တိ အညသံဃစေတိယပုဂ္ဂလာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သံဃဿ ပရိဏတံ အညဿ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ, စေတိယဿ ပရိဏတံ အညဿ စေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ, ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။
ဣဒါနိ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိဏတသညိနော’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိဏတေ, အပရိဏတေ စ အပရိဏတသညိနော စာတိ သမ္ဗန္ဓော, ပရိဏတေ, အပရိဏတေ စာတိ ဥဘယတ္ထာပိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပရိဏတေ အပရိဏတသညီ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ, အနာပတ္တိ။ အပရိဏတေ အပရိဏတသညီ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၀)။ ဒေယျဓမ္မောတိ စတ္တာရော ပစ္စယာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပဋိသင်္ခါရံ ဝါ လဘေယျ, စိရဋ္ဌိတိကော ဝါ အဿ, ယတ္ထ ဝါ ပန တုမှာကံ စိတ္တံ ပသီဒတိ, တတ္ထ ဒေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၁) ဝစနာနံ ဂဟဏံ။ သစေ ပန ဒါယကာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၅။)‘‘မယံ သံဃဘတ္တံ ကတ္တုကာမာ, စေတိယပူဇံ ကတ္တုကာမာ, ဧကဿ ဘိက္ခုနော ပရိက္ခာရံ ဒါတုကာမာ, တုမှာကံ ရုစိယာ ဒဿာမ။ ဘဏထ, ကတ္ထ ဒေမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၆၀) ဝဒန္တိ, ဧဝံ ဝုတ္တေ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ယတ္ထ ဣစ္ဆထ, တတ္ထ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။
ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၆။)ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ
၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ ဧတ္ထ မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု, ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ, သမ္ပဇာနဿ မုသာဝါဒေါ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ, တသ္မိံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ သော စ ပန မုသာဝါဒေါ ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ, တင်္ခဏေ စ ဝိဇာနန္တဿ ဟောတိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ, ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’’’တိ (ပါစိ။ ၄) ဝုတ္တတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ ဇာနိတွာ ဝစနက္ခဏေပိ ဇာနန္တဿာ’’တိ။ ဧတဉှိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ, ဣတရံ ပန ဟောတု ဝါ, မာ ဝါ, အကာရဏမေတံ။ နနု စေတံ ဘဏနမေဝ ဉာယတီတိ အာဟ ‘‘ဘဏနဉ္စ နာမာ’’တိအာဒိ။ အဘူတဿာတိ အတစ္ဆဿ။
ဟတ္ထကံ သကျပုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထကောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သကျာနံ ပုတ္တောတိ သကျပုတ္တော။ ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ သကျကုလတော အသီတိ ပုရိသသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု, တေသံ သော အညတရော။ အဝဇာနိတွာ ပဋိဇာနနာဒိဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဧတ္ထ အဝဇာနိတွာ ပဋိဇာနနံ နာမ တိတ္ထိယေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တော အတ္တနော ဝါဒေ ကဉ္စိ ဒေါသံ သလ္လက္ခေန္တော ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ အဝဇာနိတွာ ပုန ကထေန္တော ကထေန္တော နိဒ္ဒေါသတံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘မမေဝ အယံ ဝါဒေါ’’တိ ပဋိဇာနာတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပဋိဇာနိတွာ အဝဇာနနံ, အညေနညံ ပဋိစရဏံ, သမ္ပဇာနမုသာဘာသနံ, သင်္ကေတံ ကတွာ ဝိသံဝါဒကရဏဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣဒါနိ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အနုပဓာရေတွာ သဟသာ ဘဏန္တဿာတိ အဝီမံသိတွာ ဝေဂေန ဒိဋ္ဌမ္ပိ ‘‘အဒိဋ္ဌံ မေ’’တိအာဒိနာ ဘဏန္တဿ။ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏန္တဿာတိ ယော မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ပက္ခလန္တော ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘စီရ’’န္တိအာဒီနိ ဘဏတိ, အယံ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏတိ နာမ။ ယော ပန သာမဏေရေန ‘‘အပိ, ဘန္တေ, မယှံ ဥပဇ္ဈာယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၇။)ပဿိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တော ကေဠိံ ကုရုမာနော ‘‘တဝ ဥပဇ္ဈာယော ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ သိင်္ဂါလသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကဿာယံ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘မာတုယာ တေ ယာနေန ဂစ္ဆန္တိယာ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂစက္ကံ ဥဒ္ဓရန္တာနံ အယံ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ဧဝံ နေဝ ဒဝါ, န ရဝါ အညံ ဘဏတိ, သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိယေဝ။ အညာ ပူရဏကထာ နာမ ဟောတိ – ဧကော ဂါမေ ထောကံ တေလံ လဘိတွာ ဝိဟာရံ အာဂတော သာမဏေရံ ဘဏတိ ‘‘တွံ အဇ္ဇ ကုဟိံ ဂတော, ဂါမော ဧကတေလော အဟောသီ’’တိ ဝါ, ပစ္ဆိကာယ ဌပိတံ ပူဝခဏ္ဍံ လဘိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ ပစ္ဆိကာဟိ ပူဝေ စာရေသု’’န္တိ ဝါ, အယံ မုသာဝါဒေါဝ ဟောတိ။ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရတာတိ ဝိသံ ဝါဒေန္တိ ဧတေနာတိ ဝိသံဝါဒနံ, ဝဉ္စနာဓိပ္ပါယဝသပ္ပဝတ္တံ စိတ္တံ, တဿ ပုရေက္ခာရတာ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရတာ, ဝိသံဝါဒနစိတ္တဿ ပုရတော ကရဏန္တိ အတ္ထော။
မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဩမသဝါဒေတိ ခုံသနဂရဟဏဝစနေ။ ယသ္မာ ပန တံ နေဝ ကဏ္ဏသုခံ, န ဟဒယသုခံ, တသ္မာ တေန ကဏ္ဏဉ္စေဝ ဟဒယဉ္စ ဝိဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ဩဝိဇ္ဈနဝစနေ’’တိ, ဇာတိအာဒီဟိ ဃဋေတွာ ဝစနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိနာမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဇာတိ နာမ ဗြာဟ္မဏာဒိ ဥက္ကဋ္ဌာ စေဝ စဏ္ဍာလာဒိ ဟီနာ စ ဇာတိ။ နာမံ နာမ အဝကဏ္ဏကာဒိ ဟီနဉ္စေဝ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ နာမံ။ ဂေါတ္တံ နာမ ကောသိယာဒိ ဟီနဉ္စေဝ ဂေါတမာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါတ္တံ။ ကမ္မံ နာမ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကာဒိ ဟီနဉ္စေဝ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ကမ္မံ။ သိပ္ပံ နာမ နဠကာရာဒိ ဟီနဉ္စေဝ မုဒ္ဒါဂဏနာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ သိပ္ပံ။ အာဗာဓော နာမ သဗ္ဗောပိ ရောဂေါ ဟီနောယေဝ။ အထ ဝါ မဓုမေဟော ဥက္ကဋ္ဌော, သေသော ဟီနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ လိင်္ဂံ နာမ အတိဒီဃာဒိ ဟီနဉ္စေဝ နာတိဒီဃာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ လိင်္ဂံ။ ကိလေသော နာမ ရာဂါဒိကော သဗ္ဗောပိ ကိလေသော။ အာပတ္တိ နာမ သောတာပတ္တာဒိကာ ဥက္ကဋ္ဌာ စေဝ ပါရာဇိကာဒိ အနုက္ကဋ္ဌာ စ အာပတ္တိ။ အက္ကောသော နာမ ‘‘ဩဋ္ဌောသီ’’တိအာဒိကော ဟီနော စေဝ ‘‘ပဏ္ဍိတောသီ’’တိအာဒိကော (ပါစိ။ ၁၅) ဥက္ကဋ္ဌော စ အက္ကောသော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၈။)ယထာ တထာတိ ပါဠိအာဂတာနာဂတပဒါနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ ဘိက္ခုနိအာဒယော သဗ္ဗေ သတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ စာ’’တိအာဒိ။ ဒဝကမျတာ နာမ ကေဠိဟသာဓိပ္ပါယတာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နေသု စေဝ ပါဠိအာဂတာနာဂတပဒေသု စာတိ သဗ္ဗတ္ထ။ အတ္ထဓမ္မအနုသာသနိပုရေက္ခာရာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တော အတ္ထပုရေက္ခာရော နာမ။ ပါဠိံ ဝါစေန္တော ဓမ္မပုရေက္ခာရော နာမ။ အနုသိဋ္ဌိယံ ဌတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ စဏ္ဍာလောသိ, ပါပံ မာ အကာသိ။ မာ တမောတမပရာယဏော အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၅) နယေန ကထေန္တော အနုသာသနိပုရေက္ခာရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုပေသုညေတိ ပိသတီတိ ပိသုဏာ, ယာယ ဝါစာယ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတိ, သာ ဝါစာ ပိသုဏာ, ပိသုဏာ ဧဝ ပေသုညံ, တာယ ဝါစာယ သမန္နာဂတော ပိသုဏော, တဿ ကမ္မံ ပေသုညံ, ဘိက္ခုဿ ပေသုညံ ဘိက္ခုပေသုညံ, တသ္မိံ ဘိက္ခုပေသုညေ, ဘိက္ခုတော သုတွာ ဘိက္ခုနာ, ဘိက္ခုဿ ဝါ ဥပသံဟဋပေသုညေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ တဉ္စ ခေါ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဥပသံဟရတီတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုနော ပိယကမျတာယ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘိက္ခုနော ပိယကမျတာယာတိ ယဿ တံ ဘာသတိ, တဿ ဘိက္ခုနော ‘‘ဧဝမဟံ ဧတဿ ပိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပတ္ထယမာနတာယ။ ဘေဒါဓိပ္ပါယေနာတိ ‘‘ဧဝမယံ တေန သဒ္ဓိံ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ပရဿ ပရေန ဘေဒံ ဣစ္ဆန္တေန။ အထ ဝါ ပိယသုညကရဏတော ပေသုညံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၆) နိရုတ္တိနယေန, ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဘာသတိ, တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ, ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ, သာ ဝါစာ, ‘‘ဘိက္ခုဿ ပေသုညံ ဘိက္ခုပေသုည’’န္တိအာဒိနာ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၄၉။)ပါဠိမုတ္တကအက္ကောသူပသံဟာရေတိ ‘‘စောရောသီ’’တိအာဒိနာ အက္ကောသဿ ဥပသံဟာရေ။ ‘‘အနက္ကောသဝတ္ထုဘူတံ ပန ပေသုညကရံ တဿ ကိရိယံ, ဝစနံ ဝါ ပိယကမျတာယ ဥပသံဟရန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဒိဿတိ, တထာပိ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၆) ဝဒန္တိ။ ပါပဂရဟိတာယ ဝဒန္တဿာတိ ဧကံ အက္ကောသန္တံ, ဧကဉ္စ ခမန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟော နိလ္လဇ္ဇော, ဤဒိသမ္ပိ နာမ ဘဝန္တံ ပုန ဝတ္တဗ္ဗံ မညိဿတီ’’တိ ဧဝံ ကေဝလံ ပါပဂရဟိတာယ ဘဏန္တဿ။
ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေယျာတိ ဧကတော ပဒံ ပဒံ ဓမ္မံ ဝါစေယျ, ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ဝါစေယျာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ န ကေဝလံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှဓမ္မံယေဝ ပဒသော ဝါစေန္တဿ အာပတ္တိ, တသ္မာ ‘‘သင်္ဂီတိတ္တယံ အနာရုဠှမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) သီလူပဒေသ ဓုတင်္ဂပဉှအာရမ္မဏကထာ ဗုဒ္ဓိကဒဏ္ဍကညာဏဝတ္ထုအသုဘကထာဒီနံ ဂဟဏံ။ မေဏ္ဍကမိလိန္ဒပဉှေသု ထေရဿ သကပ္ပဋိဘာနေ အနာပတ္တိ။ ယံ ရညော သညာပနတ္ထံ အာဟရိတွာ ဝုတ္တံ, တတ္ထ အာပတ္တိ။ ဝဏ္ဏပိဋကအင်္ဂုလိမာလပိဋကရဋ္ဌပါလဂဇ္ဇိတအာဠဝကဂဇ္ဇိတဂူဠှမဂ္ဂဂူဠှဝေဿန္တရဂူဠှဝိနယဝေဒလ္လပိဋကာဒီနိ ပန အဗုဒ္ဓဝစနာနိယေဝ။
ယသ္မာ ပန တံ ပဒံ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဒါနုပဒအနွက္ခရာနုဗျဉ္ဇနေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒန္တိ ဧကော ဂါထာပါဒေါ အဓိပ္ပေတော။ အနုပဒန္တိ ဒုတိယပါဒေါ။ အနွက္ခရန္တိ ဧကေကံ အက္ခရံ။ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇနံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝါ ဧကံ အက္ခရံ အနွက္ခရံ။ အက္ခရသမူဟော အနုဗျဉ္ဇနံ။ အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒံ။ ပဌမံ ပဒံ ပဒမေဝ, ဒုတိယံ အနုပဒန္တိ ဧဝမေတ္ထ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေသု ပဒါဒီသု ယံ ကဉ္စိ ကောဋ္ဌာသံ ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသပုဂ္ဂလေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဏန္တဿ ပဒါဒိဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၀။)ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓေသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) တာဝ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁, ၂) ဧကမေကံ ပဒံ သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ ဧကတော အာရဘိတွာ ဧကတောယေဝ နိဋ္ဌာပေန္တဿ ပဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ။ ထေရေန ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ပဒံ အပါပုဏိတွာ ‘‘မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ’’တိ ဝစနကာလေ ပတ္တေန သာမဏေရေန ဧကတော ဘဏန္တဿ အနုပဒဂဏနာယ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃, ၃၅၆) ဝစနကာလေ တေန သဒ္ဓိံ ‘‘ရူ’’ ကာရမတ္တမေဝ ဝါစေန္တဿ အနွက္ခရဂဏနာယ။ ဧသ နယော ဂါထာဗန္ဓေပိ။ ‘‘ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ, ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃, ၃၅၆) ဣမံ သုတ္တံ ဝါစယမာနော ထေရေန ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ သာမဏေရော သီဃပညတာယ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဣမံ အနိစ္စပဒံ ထေရဿ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧတေန အနိစ္စပဒေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဏန္တော ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ, ဧဝံ ဝါစေန္တဿ အနုဗျဉ္ဇနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တိကပါစိတ္တိယန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ အနုပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကဥပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ ဧကတော ဘဏန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော ‘‘သဇ္ဈာယကရဏေ, တဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဥပသမ္ပန္နော စ အနုပသမ္ပန္နော စ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဒိသာပေန္တိ။ အာစရိယော ‘‘နိသိန္နာနံ ဘဏာမီ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝဒတိ, အာစရိယဿေဝ အာပတ္တိ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဒွေပိ ဌိတာ ဂဏှန္တိ, ဧသေဝ နယော။ ဒဟရဘိက္ခု နိသိန္နော, သာမဏေရော ဌိတော, ‘‘နိသိန္နဿ ဘဏာမီ’’တိ ဘဏတော အနာပတ္တိ။ သစေ ဒဟရော တိဋ္ဌတိ, ဣတရော နိသီဒတိ, ‘‘ဌိတဿ ဘဏာမီ’’တိ ဘဏတောပိ အနာပတ္တိ။ သစေ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ အန္တရေ ဧကော သာမဏေရော နိသိန္နော ဟောတိ, တသ္မိံ နိသိန္နေ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ အစိတ္တကာ အာပတ္တိ။ သစေ သာမဏေရော ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ ဟောတိ, ယေသံ ဝါစေတိ, တေသု အပရိယာပန္နတ္တာ ဧကေန ဒိသာဘာဂေန ပလာယနကဂန္ထံ နာမ ဂဏှာတီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ အနာပတ္တိ။
သဇ္ဈာယကရဏေတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော သဇ္ဈာယကရဏေ။ တဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေတိ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ။ ယေဘုယျေန ပဂုဏဂန္ထံ ဘဏန္တဿာတိ သစေ ဧကဂါထာယ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၁။)ဧကော ပါဒေါ နာဂစ္ဆတိ, အဝသေသာ အာဂစ္ဆန္တိ, အယံ ယေဘုယျေန ပဂုဏဂန္ထော နာမ။ ဧတေန နယေန သုတ္တေပိ ဝေဒိတဗ္ဗော, တံ ဘဏန္တဿ။ ဩသာရေန္တဿ စာတိ ပရိသာမဇ္ဈေ သုတ္တံ ဥစ္စာရေန္တဿ စ။
ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ပဌမသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဣဓ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၂) ဝစနတော တိရစ္ဆာနဂတောပိ အနုပသမ္ပန္နောယေဝ, သော စ ခေါ န သဗ္ဗော, မေထုနဓမ္မာပတ္တိယာ ဝတ္ထုဘူတောဝါတိ အာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ တဿ စ ပရိစ္ဆေဒေါ မေထုနဓမ္မာပတ္တိယာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဒိရတ္တဝစနေန န ကောစိ ဝိသေသတ္ထော လဗ္ဘတိ, ကေဝလံ လောကဝေါဟာရဝသေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ, မုခါရုဠှတာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ ရတ္တီနန္တိ ပန ဝစနတ္ထမတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟသေယျန္တိ ဧကတော သေယျံ။ သေယျာတိ စ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သယနမ္ပိ ဝုစ္စတိ ‘‘သယနံ သေယျာ’’တိ ကတွာ, ယသ္မိံ သေနာသနေ သယန္တိ, တမ္ပိ ‘‘သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ’’တိ ကတွာ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ သာမညေန, ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ယံ သေနာသနံ ဥပရိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁), အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနာပိ သဗ္ဗမေဝ ပရိစ္ဆန္နံ, ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ, အနာဟစ္စာပိ ဝါ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနာပိ ပရိက္ခိတ္တံ, ဣဒံ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ နာမ။ ယဿ ပန ဥပရိ ဗဟုတရံ ဌာနံ ဆန္နံ, အပ္ပံ အစ္ဆန္နံ, သမန္တတော စ ဗဟုတရံ ပရိက္ခိတ္တံ, အပ္ပံ အပရိက္ခိတ္တံ, ဣဒံ ယေဘုယျေန ဆန္နံ ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နံ နာမ။ တသ္မိံ သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ, ယေဘုယျေန ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ ဝါ။
ဝိဒဟေယျာတိ ကရေယျ, တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော သမ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒေယျာ’’တိ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော ‘‘သေနာသနသင်္ခါတံ သေယျံ ပဝိသိတွာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၂။)ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သေယျံ ကပ္ပေယျ ဝိဒဟေယျ သမ္ပာဒေယျာ’’တိ။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကူပစာရောတိ ဝလဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတဂဗ္ဘံ ဝါ စတုသာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝါတိ ပုရိမပုရိမဒိဝသေ ယတ္ထ ဝုဋ္ဌံ, တသ္မိံယေဝ သေနာသနေ ဝါ။ အညတ္ထ ဝါ တာဒိသေတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏေန သမန္နာဂတေ အညသ္မိံ ပုဗ္ဗေ အဝုဋ္ဌသေနာသနေ ဝါ။ တေန ဝါတိ ယေန သဟ ပုရိမပုရိမဒိဝသေ ဝုဋ္ဌံ, တေန ဝါ။ အညေန ဝါတိ ယေန သဟ ပုရိမပုရိမသ္မိံ ဒိဝသေ ဝုဋ္ဌံ, တတော အညေန ဝါ။ သင်္ခေပေါတိ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိတ္ထာရော ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပနာ’’တိအာဒိ။
ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နာဒီသူတိ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, ယေဘုယျေန ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနံ ဂဟဏံ။ တတိယာယ ရတ္တိယာ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ ပုန ဝသန္တဿာတိ တတိယာယ ရတ္တိယာ အရုဏတော ပုရေတရမေဝ နိက္ခမိတွာ အရုဏံ ဗဟိ ဥဋ္ဌာပေတွာ စတုတ္ထဒိဝသေ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ပုန ဝသန္တဿ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗာပရိစ္ဆန္နာဒီသူတိ ဧတ္ထ ပန အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ သဗ္ဗအစ္ဆန္နေ, ယေဘုယျေန အစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေန အပရိစ္ဆန္နေ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄) ပါဠိယံ အာဂတာနံ, ‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ, ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ, စူဠကစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃) အဋ္ဌကထာယံ အာဂတာနဉ္စ ဂဟဏံ။
ပဌမသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မနုဿိတ္ထိယာတိ ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိယာ။ ‘‘မတိတ္ထီ ပန ကိဉ္စာပိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာ, အနုပါဒိန္နပက္ခေ ပန ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၅၅) ဝဒန္တိ။ အဒိဿမာနရူပါဟိ ပန ယက္ခိပေတီဟိ, မေထုနဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၃။)အဝတ္ထုဘူတာယ စ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ အနာပတ္တိ။ ပဌမဒိဝသေပီတိ ပဌမသ္မိံ ဝိယ သိက္ခာပဒေ န စတုတ္ထေယေဝ ဒိဝသေ, အထ ခေါ ဣဓ ပဌမဒိဝသေပီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဣဓ ဒိဝသပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ အင်္ဂေသု ပန ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကသေနာသနံ, တတ္ထ မာတုဂါမေန သဟ နိပဇ္ဇနံ, သူရိယတ္ထင်္ဂမနန္တိ တီဏိ အင်္ဂါနီတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟီတိ ဆဟိ ပဉ္စဟိ ဝါစာဟိ။ ဝါစာပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တရိ ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုတ္တေ, အဋ္ဌကထာယဉ္စ။ သစေ အဋ္ဌကထံ, ဓမ္မပဒံ, ဇာတကာဒိဝတ္ထုံ ဝါ ကထေတုကာမော ဟောတိ, ဆပ္ပဒမတ္တမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ဧကံ ပဒံ ပါဠိတော, ပဉ္စ အဋ္ဌကထာတောတိ ဧဝံ ဆ ပဒါနိ အနတိက္ကမိတွာဝ ကထေတဗ္ဗော။ ပုရိသေနာတိ မနုဿပုရိသေန။ တေနာဟ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။
တိကပါစိတ္တိယန္တိ မာတုဂါမေ မာတုဂါမသညိဝေမတိကအမာတုဂါမသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အညဿ ဝါ မာတုဂါမဿာတိ ဧကဿ မာတုဂါမဿ ဒေသေတွာ နိသိန္နေ ပုန အာဂတဿ အညဿ မာတုဂါမဿ, ဧဝံ ပန ဧကာသနေ နိသိန္နေန မာတုဂါမသတဿာပိ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ ဝစနတော အဝိညိတ္ထိယာပိ ဒေသယတော အနာပတ္တိ။ ဣရိယာပထပရိဝတ္တာဘာဝေါတိ အတ္တနော ဝါ မာတုဂါမဿ ဝါ ဣရိယာပထပရိဝတ္တာဘာဝေါ။ ကပ္ပိယကာရကဿာဘာဝေါတိ ဝိညုဿ ကပ္ပိယကာရကဿာဘာဝေါ, ဒုတိယာနိယတေ ဝုတ္တလက္ခဏဿ မနုဿဿ အဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဥတ္တရိ ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟိ ဓမ္မဒေသနာ ကိရိယာ, ကပ္ပိယကာရကဿ အဂ္ဂဟဏံ အကိရိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၄။)֍ ၈။ ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နိပ္ပရိယာယေနာတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၇၁) ဥဇုကမေဝ။ ပရိယာယေန အာရောစိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသိ, သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ, သမာပဇ္ဇတိ, သမာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၇၅) အညာပဒေသေန ဘဏိတံ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၇), ပန အန္တရာ ဝါ အတိကဍ္ဎိယမာနေန ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနတိကဍ္ဎိယမာနေနာပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၇၇) တထာရူပေ ကာရဏေ သတိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တေနေဝ အညတရေန ဒဟရဘိက္ခုနာ ဥပဝဒိတော အညတရော ထေရော ‘‘အာဝုသော, ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝါယာမံ မာ အကာသိ, ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’’တိ အာဟ။ ထေရေန စ ‘‘အတ္ထိ တေ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’’တိ ပုဋ္ဌော ဒဟရဘိက္ခု ‘‘အာမ, ဘန္တေ, သောတာပန္နော အာဟ’’န္တိ အဝေါစ။ ‘‘ကာရကော အယ’’န္တိ ဉတွာပိ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနေန သမုတ္တေဇနာယ, သမ္ပဟံသနာယ စ အရိယာ အတ္တာနံ ပကာသေန္တိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘တထာရူပေ ကာရဏေ သတိ ဥပသမ္ပန္နဿ အာရောစယတော’’တိ။ သုတပရိယတ္တိသီလဂုဏံ ပန အနုပသမ္ပန္နဿပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ န ဣဓ ဥမ္မတ္တကာဒယော ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋာနံ ဂဟဏံ။ တသ္မိံ သတီတိ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေ သတိ။ ဣဓ န ဂဟိတာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပဒဘာဇနိယံ န ဂဟိတာ။ အစိတ္တကန္တိ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တာဘာဝေန အစိတ္တကံ။ ကုသလာဗျာကတစိတ္တေဟိ ဒွိစိတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရိယပုဂ္ဂလေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ ဈာနလာဘိနော ပုထုဇ္ဇနာ ဝတ္ထုမှိ လောဘဝသေန အကုသလစိတ္တေနာပိ န အာရောစေန္တီတိ။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဝါ အဘာဝတော ‘‘ဒွိဝေဒန’’န္တိ ဣမဿ အနုရူပံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒွိန္နံ ‘အာပတ္တိက္ခန္ဓာနန္တိ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ။ အာယတိံ သံဝရတ္ထာယာတိ ‘‘ဧဝမေသ ပရေသု ဟိရောတ္တပ္ပေနာပိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၅။)အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အာယတိံ သံဝရတ္ထာယ။ အာပတ္တီနဉ္စ ကုလာနဉ္စ ပရိယန္တံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါတိ ‘‘ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော အာရောစေတဗ္ဗာ, ဧတ္တကေသု ကုလေသု အာရောစေတဗ္ဗာ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တီနဉ္စ ကုလာနဉ္စ ပရိယန္တံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါ။
အဒုဋ္ဌုလ္လာယာတိ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသံ ဌပေတွာ အဝသေသပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓသင်္ခါတာယ အဒုဋ္ဌုလ္လာယ အာပတ္တိယာ။ အဝသေသေ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓေတိ သံဃာဒိသေသဝဇ္ဇိတေ သေသေ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ။ ပုရိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ပါဏာတိပါတဝေရမဏိအာဒိကဿ အာဒိတော ပဉ္စသိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ။ ဣတရံ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရန္တိ တတော အညံ ဝိကာလဘောဇနာဒိကပဉ္စကံ, သုက္ကဝိသဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမဉ္စေတိ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရံ။ ဝတ္ထုမတ္တန္တိ ‘‘အယံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အာပန္နော, ဒုဋ္ဌုလ္လံ, အတ္တကာမံ, ကာယသံသဂ္ဂံ အာပန္နော’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုမတ္တံ ဝါ အာရောစေန္တဿ။ အာပတ္တိမတ္တန္တိ ‘‘အယံ ပါရာဇိကံ အာပန္နော, သံဃာဒိသေသံ, ထုလ္လစ္စယံ, ပါစိတ္တိယံ, ပါဋိဒေသနီယံ, ဒုက္ကဋံ, ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပန္နော’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိမတ္တံ ဝါ အာရောစေန္တဿ။ ဝုတ္တလက္ခဏဿာတိ ‘‘ပါရာဇိကံ အနဇ္ဈာပန္နဿာ’’တိ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏဿ။ သဝတ္ထုကောတိ ဝတ္ထုနာ သဟ ဃဋိတော။
ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါသာဏသက္ခရကထလမရုမ္ဗဝါလုကာဒီသူတိ ဧတ္ထ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာနိ။ မရုမ္ဗာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလုကာ ဝါလိကာယေဝ။ အညတရဿ တတိယဘာဂေါ ဟောတီတိ တတိယော ဘာဂေါ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယတော ပံသုံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ အာဟရာပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု ဝါ မတ္တိကာ ဝါ ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရော ဟောတိ, အယံ မိဿကပထဝီ နာမာတိ။ ဩဝဋ္ဌော နာမ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌော (ပါစိ။ ၈၆)။ ဝုတ္တန္တိ ပဒဘာဇနိယံ, သီဟဠဋ္ဌကထာယမေဝ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၆။)ဝုတ္တံ။ အဓိကတရပါသာဏာဒိမိဿာတိ အဓိကတရပါသာဏာဒီဟိ မိဿာ, အဒဍ္ဎာပိ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အဓိကတရပါသာဏာဒိမိဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော, တေန ဦနကစတုမာသောဝဋ္ဌပထဝိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒါယာတိ သုဒ္ဓါ ပါသာဏာ ဧတ္ထာတိ သုဒ္ဓပါသာဏာ, သာ အာဒိ ယဿ ဘေဒဿ သော သုဒ္ဓပါသာဏာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဒ္ဓသက္ခရာဒီနံ ဂဟဏံ။ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒေါ ယဿာ သာ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒါ, တာယ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒါယ, သုဒ္ဓပါသာဏာဒိပ္ပကာရာယာတိ အတ္ထော။
သယံ ခဏတီတိ ဧတ္ထ ယော အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ ခဏတိ, ဥဒကမ္ပိ ဆဍ္ဍေန္တော ဘိန္ဒတိ, ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ ဝိလိခတိ, ပတ္တမ္ပိ ပစန္တော ဒဟတိ, သော သဗ္ဗော ခဏတိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ခဏနဘေဒနဝိလေခနပစနာဒီဟိ ဝိကောပေတီတိ။ ပတ္တံ ပစန္တေန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၇) ဟိ ပုဗ္ဗေ ပက္ကဋ္ဌာနေယေဝ ပစိတဗ္ဗော။ အဒဍ္ဎာယ ပထဝိယာ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တပစနကပါလဿ ပန ဥပရိ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒါရူနံ ဥပရိ ဌပေတိ, သော အဂ္ဂိ တာနိ ဒဟန္တော ဂန္တွာ ပထဝိံ ဒဟတိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဋ္ဌကပါသာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတြာပိ ဟိ ဣဋ္ဌကာဒီနံယေဝ ဥပရိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? တေသံ အနုပါဒါနတ္တာ။ န ဟိ တာနိ အဂ္ဂိဿ ဥပါဒါနသင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ သုက္ခခါဏုရုက္ခာဒီသုပိ အဂ္ဂိံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ‘‘ပထဝိံ အပတ္တမေဝ နိဗ္ဗာပေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာပေတုံ န သက္ကောတိ, အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ခဏနဘေဒနဝိလိခနပစနာဒီဟီ’’တိ ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ နိယမေတွာတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ ဣတရောတိ အာဏာပကော။
‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ခတာယေဝ ပေါက္ခရဏီ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ အယံ ကပ္ပိယဝေါဟာရော။ ဧသ နယော ‘‘ဝါပိံ, တဠာကံ, အာဝါဋံ ခဏာ’’တိအာဒီသုပိ။ ‘‘ဣမံ ဩကာသံ ခဏ, ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ပန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကန္ဒံ ခဏ မူလံ ခဏာ’’တိ အနိယမေတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏ, ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ကန္ဒံ ဝါ မူလံ ဝါ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ဩကာသံ အနိယမေတွာ…ပေ… ဘဏန္တဿာ’’တိ။ အာတပေန သုက္ခကဒ္ဒမော စ ဖလတိ, တတြ ယော ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယာ အသမ္ဗဒ္ဓေါ, တမေဝ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၇။)ဂေါကဏ္ဋကေပိ။ တေနာဟ ‘‘အာတပေန…ပေ… အသမ္ဗဒ္ဓ’’န္တိ။ တတ္ထ ဂေါကဏ္ဋကော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) နာမ ဂါဝီနံ ခုရစ္ဆိန္နကဒ္ဒမော ဝုစ္စတိ။ သစေ ပန ဟေဋ္ဌိမတလေန ဘူမိသမ္ဗန္ဓော, ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိတနဒိတဋန္တိ ဘိဇ္ဇိတွာ နဒိသာမန္တာ ပတိတံ ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌံ နဒိတဋံ။ သစေ ပန ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဒကေယေဝ ပကတိ, ဒေဝေ အတိရေကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌေပိ ဥဒကေယေဝ ဥဒကဿ ပတိတတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ မဟန္တမ္ပိ နင်္ဂလစ္ဆိန္နမတ္တိကာပိဏ္ဍန္တိ မဟန္တမ္ပိ ကသိတဋ္ဌာနေ ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယာ အသမ္ဗဒ္ဓံ နင်္ဂလစ္ဆိန္နမတ္တိကာပိဏ္ဍံ။ ဧဝမာဒိသဒ္ဒေန ကူဋာသိဉ္စနယောဂ္ဂတနုကကဒ္ဒမာဒီနံ ဂဟဏံ။ အသဉ္စိစ္စ ရုက္ခာဒိပဝဋ္ဋနေန ဘိန္ဒန္တဿာတိ ပါသာဏရုက္ခာဒီနိ ဝါ ပဝဋ္ဋေန္တဿ, ကတ္တရဒဏ္ဍေန ဝါ အာဟစ္စ အာဟစ္စ ဂစ္ဆန္တဿ ပထဝီ ဘိဇ္ဇတိ, သာ ‘‘တေန ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သဉ္စိစ္စ အဘိန္နတ္တာ အသဉ္စိစ္စ ဘိန္နာ နာမ ဟောတိ, ဣတိ အသဉ္စိစ္စ ရုက္ခာဒိပ္ပဝဋ္ဋနေန ဘိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ။ အသတိယာ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကာဒီဟိ ဝိလိခန္တဿာတိ ယော အညဝိဟိတော ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝါ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဝါ ပထဝိံ ဝိလိခန္တော တိဋ္ဌတိ, တဿ ဧဝံ အသတိယာ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကာဒီဟိ ဝိလိခန္တဿ အနာပတ္တိ။
ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဘဝန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၉၀) ဣမိနာ ဝိရုဠှမူလေ နီလဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎမာနကေ တရုဏဂစ္ဆေ ဒဿေတိ။ ‘‘အဟေသု’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတေ မဟန္တေ ရုက္ခဂစ္ဆာဒိကေ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာယန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ, ‘‘အဟေသု’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ဂါမောတိ သမူဟော။ ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနန္တိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတဿ ဟရိတတိဏဿ စေဝ ဟရိတရုက္ခာဒီနဉ္စ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိမိတ္တတ္ထေ စ ဘုမ္မံ။ ယော အတ္ထော သမ္ပဇ္ဇတိ, တမာဟ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိအာဒိနာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၈။)နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ, စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိဖန္ဒာဘာဝတော, ဆိန္နေပိ ဝိရုဟနတော, ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော, စတုယောနိယံ အပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ, ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ, တထာ ဒေါဟဠာဒယော, အထ ကသ္မာ ဘူတဂါမဿ ပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ ဣစ္ဆိတန္တိ? သမဏအသာရုပ္ပတော, တန္နိဿိတသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။ သာသပဗီဇကသေဝါလမ္ပီတိ သာသပဗီဇကသင်္ခါတံ သေဝါလမ္ပိ, သာသပသေဝါလံ, ဗီဇကသေဝါလမ္ပီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သာသပသေဝါလော နာမ သာသပမတ္တော ခုဒ္ဒကသေဝါလော။ ဗီဇကသေဝါလော နာမ ဥပရိ ခုဒ္ဒကပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ခုဒ္ဒကမူလော သေဝါလော။
မူလဗီဇခန္ဓဗီဇဖဠုဗီဇအဂ္ဂဗီဇဗီဇဗီဇာနန္တိ ဧတ္ထ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ မူလဗီဇံ ဟလိဒ္ဒိအာဒိကံ။ ခန္ဓဗီဇံ အဿတ္ထာဒိကံ။ ဖဠုဗီဇံ ဥစ္ဆုအာဒိကံ။ အဂ္ဂဗီဇံ ဟိရိဝေရာဒိကံ။ ဗီဇံဗီဇံ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိကံ။ ဘာဇနဂတန္တိ သရာဝါဒိဘာဇနဂတံ။ နိက္ခန္တံ မူလမတ္တံ ဧတသ္မာတိ နိက္ခန္တမူလမတ္တံ။ မတ္တ သဒ္ဒေန စေတ္ထ ပဏ္ဏဿ နိက္ခမနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသ နယော နိက္ခန္တအင်္ကုရမတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ။ သစေ ပန မူလဉ္စ ပဏ္ဏဉ္စ နိဂ္ဂတံ, ဘူတဂါမသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝိဒတ္ထိမတ္တာ ပတ္တဝဋ္ဋိ နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ ဝိဒတ္ထိမတ္တာ အနီလဝဏ္ဏာ ပတ္တဝဋ္ဋိ နိက္ခမတိ။ တေနာဟ ‘‘နိက္ခန္တေ’’တိအာဒိ။ ဟရိတော န ဟောတီတိ နီလဝဏ္ဏော န ဟောတိ။ မုဂ္ဂါဒီနံ ပန ပဏ္ဏေသု ဥဋ္ဌိတေသု, ဝီဟိအာဒီနံ ဝါ အင်္ကုရေ ဟရိတေ ဘူတဂါမသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧသ နယော အမ္ဗဋ္ဌိအာဒီသု။
ဘူတဂါမဗီဇဂါမေတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတံ ဝိရုဟနသမတ္ထမေဝ မူလဗီဇာဒိကံ ဗီဇဂါမော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဘူတဂါမဗီဇဂါမေသု။ အတထာသညိဿာတိ အဘူတဂါမာဗီဇဂါမသညိဿ။ ကော ပန ဝါဒေါ အဘူတဂါမာဗီဇဂါမေသု အဘူတဂါမာဗီဇဂါမသညိဿ။ အသဉ္စိစ္စာတိ ပါသာဏရုက္ခာဒီနိ ဝါ ပဝဋ္ဋေန္တဿ, သာခံ ဝါ ကဍ္ဎန္တဿ, ကတ္တရဒဏ္ဍေန ဝါ ဘူမိံ ပဟရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ တိဏာနိ ကုပ္ပန္တိ။ တာနိ တေန ‘‘ဝိကောပေဿာမီ’’တိ ဧဝံ သဉ္စိစ္စ အဝိကောပိတတ္တာ အသဉ္စိစ္စ ဝိကောပိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣတိ အသဉ္စိစ္စ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၅၉။)အသတိယာတိ အညဝိဟိတော ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ တိဏံ ဝါ လတံ ဝါ ဝိကောပေန္တော တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ အသတိယာ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ။
အဇာနိတွာတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘန္တရေ ‘‘ဗီဇဂါမော’’တိ ဝါ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ, ‘‘ဝိကောပေမီ’’တိ ပန ဇာနာတိ။ ဧဝံ တိဏေ ဝါ ပလာလပုဉ္ဇေ ဝါ ခဏိတ္တိံ ဝါ ကုဒါလံ ဝါ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ ဌပေတိ, ဍယှမာနဟတ္ထော ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေတိ။ တတြ စေ တိဏာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ ဝါ ဍယှန္တိ ဝါ, ဧဝံ အဇာနိတွာ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ။
ယေန ကေနစိ အဂ္ဂိနာတိ ကဋ္ဌဂ္ဂိဂေါမယဂ္ဂိအာဒီသု ယေန ကေနစိ အဂ္ဂိနာ, အန္တမသော လောဟခဏ္ဍေနပိ အာဒိတ္တေန။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝါတိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ။ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပဌမံ အဂ္ဂိနာ ဖုသိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိံ နိက္ခိပိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝုတ္တေ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၉၃) ဝဒန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တထေဝါတိ ‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝတွာဝ။ အဿမဟိံသသူကရမိဂဂေါရူပါနံ ပန ခုရာ အတိခိဏာ, တသ္မာ တေဟိ န ကာတဗ္ဗံ, ကတမ္ပိ အကတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဂေါမဟိံသာဒီနံ ခုရေ’’တိ။ ဟတ္ထိနခါ ပန ခုရာ န ဟောန္တိ, တသ္မာ တေဟိ ဝဋ္ဋတိ။ တိရစ္ဆာနာနန္တိ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိမက္ကဋာနံ, သကုန္တာနဉ္စ။ တေသဉှိ နခါ တိခိဏာ ဟောန္တိ, တသ္မာ တေဟိ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အန္တမသော ဆိန္ဒိတွာ အာဟဋေနပီ’’တိ ဣမိနာ ယေဟိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တေဟိ တတ္ထဇာတကေဟိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သတ္ထေ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဆေဒံ ဝါ ဝေဓံ ဝါ ဒဿေန္တေန ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝါ’’တိ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ကတ္တဗ္ဗာကာရမေဝ ဒဿိတံ, တထာပိ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဝစနံ ပန ‘‘ပုနပိ ကပ္ပိယံ ကရောဟီတိ ကာရေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဌမမေဝ ဝုတ္တတ္တာ။
ဧကသ္မိံ…ပေ… ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗံ ကတံ ဟောတီတိ ဧကံယေဝ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောမီ’’တိ အဓိပ္ပါယေနပိ ကပ္ပိယေ ကတေ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၀။)ကတံ ဟောတိ။ ဒါရုကံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဝိဇ္ဈတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ ဝလ္လိအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။ အဗီဇန္တိ အင်္ကုရဇနနသမတ္ထဗီဇရဟိတတရုဏမ္ဗဖလာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပန ဖလံ တရုဏံ ဟောတိ, အဗီဇ’’န္တိ။ နိဗ္ဗတ္တဗီဇံ နာမ ဗီဇံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျံ အမ္ဗပနသာဒိဖလံ။ တေနာဟ ‘‘ဗီဇံ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ, သယမေဝ ကပ္ပိယာနီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယမတ္ထန္တိ ‘‘တွံ ကိရ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိအာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ။ တတော အညန္တိ ပုစ္ဆိတတ္ထတော အညမတ္ထံ။ အညေနညံ ပဋိစရဏဿာတိ ဝိနယဓရေန ယံ ဝစနံ ဒေါသပုစ္ဆနတ္ထံ ဝုတ္တံ, တတော အညေန ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဿ။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထောပိ ဟိ စရသဒ္ဒေါ ဟောတိ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။
သာဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဧတ္ထ ဌပေတွာ ပါရာဇိကံ သေသာ သာဝသေသာပတ္တိ နာမ, တံ အာပန္နော။ အနုယုဉ္ဇိယမာနောတိ ‘‘ကိံ, အာဝုသော, ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော။ အညေန ဝစနေနာတိ ‘‘ကော အာပန္နော? ကိံ အာပန္နော? ကိသ္မိံ အာပန္နော? ကထံ အာပန္နော? ကံ ဘဏထ? ကိံ ဘဏထာ’’တိ အညေန ဝစနေန။ အညန္တိ ‘‘ကိံ တွံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိကံ အနုယုဉ္ဇကဝစနံ။ တထာ တထာ ဝိက္ခိပတီတိ တေန တေန ပကာရေန ဝိက္ခိပတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၄) ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော, အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ သံဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ အနုယုဉ္ဇိယမာနော ‘‘ကော အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကိံ အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ အထ ‘‘ပါစိတ္တိယံ ဝါ ဒုက္ကဋံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကိသ္မိံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၁။)အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကထံ အာပန္နော, ကိံ ကရောန္တော အာပန္နောမှီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အထ ‘‘ဣဒံ နာမ ကရောန္တော အာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကံ ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘တံ ဘဏာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဧဝမနေကေဟိ ပကာရေဟိ ဝိက္ခိပတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယော ပန ဘိက္ခု သာဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘာဝေန ဝိဟေသေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဟေသေတီတိ စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုသောသာဒိဝသေန သံဃံ ဝိဟေသေတိ, ပရိဿမံ တေသံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ပရိဿမော ဟိ ဝိဟေသာ နာမ။ အညဝါဒကကမ္မန္တိ အညဝါဒကဿ ဘိက္ခုနော အညဝါဒကာရောပနတ္ထံ ကာတဗ္ဗံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ။ ဝိဟေသကကမ္မန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မိံ သံဃေန ကတေတိ တသ္မိံ အညဝါဒကကမ္မေ စ ဝိဟေသကကမ္မေ စ သံဃေန ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကတေ။ တထာ ကရောန္တာနန္တိ တံ ပကာရံ ကရောန္တာနံ, အညဝါဒကဉ္စ ဝိဟေသကဉ္စ ကရောန္တာနန္တိ အတ္ထော။
‘‘ဝိဟေသကေတိ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိ အဝစနဉ္စေတ္ထ ‘‘အာပတ္တိကရာ စ ဟောတိ အညဝါဒကသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာယေဝ ပညာယတီတိ ကတွာ။ ဧသ နယော ဥပရိ သိက္ခာပဒေသု။ ဓမ္မကမ္မေ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အဓမ္မကမ္မေ တိကဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အနာရောပိတေတိ ကမ္မဝါစာယ အနာရောပိတေ, အပ္ပတိဋ္ဌာပိတေတိ အတ္ထော။ ဂေလညေနာတိ ယေန ကထေတုံ န သက္ကောတိ, မုခေ တာဒိသေန ဗျာဓိနာ။ သံဃဿ ဘဏ္ဍနာဒီနိ ဘဝိဿန္တီတိ သံဃမဇ္ဈေ ကထိတေ တပ္ပစ္စယာ သံဃဿ ဘဏ္ဍနံ ဝါ ကလဟော ဝါ ဝိဂ္ဂဟော ဝါ ဝိဝါဒေါ ဝါ သံဃဘေဒေါ ဝါ သံဃရာဇိ ဝါ ဘဝိဿန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ အဓိပ္ပါယေန န ကထေန္တဿ။ ဧတ္ထ စ အဓမ္မေနာတိ အဘူတေန ဝတ္ထုနာ။
‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အဒိန္နာဒါနသဒိသာနီ’’တိ အဝိသေသံ အတိဒိသိတွာ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သိယာ ကိရိယံ အညေနညံ ပဋိစရန္တဿ။ သိယာ အကိရိယံ တုဏှီဘာဝေန ဝိဟေသေန္တဿ။
အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၂။)֍ ၃။ ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယေန ဝစနေနာတိ ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော ဣဒံ နာမ ကရောတီ’’တိအာဒိကေန ယေန ဝစနေန။ တေနာဟ ‘‘ဆန္ဒာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဆန္ဒာယာတိ ဆန္ဒေန ပက္ခပါတေန။ ‘‘အက္ခရာယ ဝါစေတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၄၆) ဝိယ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဧသ။ ဣဒံ နာမ ကရောတီတိ အတ္တနော သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာနံ ပဏီတံ သေနာသနံ ဝါ ပညပေတိ, ဘတ္တာဒိကံ ဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ သေနာသနပညာပကာဒိဘေဒန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဘတ္တုဒ္ဒေသကယာဂုဘာဇကဖလဘာဇကာဒီနံ ဂဟဏံ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဈေ-သဒ္ဒေါ ဩလောကနတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဝညာယ ဩလောကာပေန္တီ’’တိ။ စိန္တနတ္ထောယေဝ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘လာမကတော ဝါ စိန္တာပေန္တီ’’တိ။ တထေဝ ဝဒန္တာတိ ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော ဣဒံ နာမ ကရောတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ။ ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခိယျနကေ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၅) အယမေတ္ထ အနုပညတ္တိ။
အသမ္မတဿာတိ သံဃေန ကမ္မဝါစာယ အသမ္မတဿ။ ကေဝလံ ‘‘တဝေသော ဘာရော’’တိ သံဃေန အာရောပိတဘာရဿ, ဘိက္ခူနံ ဝါ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ သယမေဝ ဘာရံ ဝဟန္တဿ, ယတြ ဝါ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ, တတြ တာဒိသံ ကမ္မံ ကရောန္တဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဿ ကဿစီတိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝါ ယဿ ကဿစိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ပန သမ္မတဿ ဝါ အသမ္မတဿ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၆) ကိဉ္စာပိ အနုပသမ္ပန္နဿ တေရသ သမ္မတိယော ဒါတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ, တထာပိ ယော ဥပသမ္ပန္နကာလေ လဒ္ဓသမ္မုတိကော ပစ္ဆာ အနုပသမ္ပန္နဘာဝေ ဌိတော, တံ သန္ဓာယ ‘‘သမ္မတဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ ပန ဗျတ္တဿ သာမဏေရဿ ကေဝလံ သံဃေန ဝါ သမ္မတေန ဝါ ဘိက္ခုနာ ‘‘တွံ ဣဒံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ဘာရော ကတော, တံ သန္ဓာယ ‘‘အသမ္မတဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဥဇ္ဈာပနဉ္စ ခိယျနဉ္စ မုသာဝါဒဝသေန ပဝတ္တံ, တသ္မာ အာဒိကမ္မိကဿ ဣမိနာဝ အနာပတ္တိ, မုသာဝါဒေန ပန အာပတ္တိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၃။)֍ ၄။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မဉ္စံ ဝါတိ မသာရကော, ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓေါ, ကုဠီရပါဒကော, အာဟစ္စပါဒကောတိ ဣမေသု စတူသု ယံ ကဉ္စိ မဉ္စံ ဝါ။ ပီဌံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိသိံ ဝါတိ ဥဏ္ဏဘိသိ, စောဠဘိသိ, ဝါကဘိသိ, တိဏဘိသိ, ပဏ္ဏဘိသီတိ ဣမာသု ပဉ္စသု ဘိသီသု ယံ ကဉ္စိ ဘိသိံ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စာဒီသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘မဉ္စသင်္ခေပေနာ’’တိ ဣမိနာ ပီဌသင်္ခေပံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကပ္ပိယစမ္မေနာတိ မိဂါဇေဠကစမ္မေန။ ဧတ္ထ ပန မိဂစမ္မေ ဧဏိမိဂေါ, ဝါတမိဂေါ, ပသဒမိဂေါ, ကုရုင်္ဂမိဂေါ, မိဂမာတုကော, ရောဟိတမိဂေါတိ ဧတေသံယေဝ စမ္မာနိ ဝဋ္ဋန္တိ, အညေသံ ပန –
မက္ကဋော ကာဠသီဟော စ, သရဘော ကဒလီမိဂေါ၊
ယေ စ ဝါဠမိဂါ ကေစိ, တေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉)၊
တတ္ထ ဝါဠမိဂါတိ သီဟဗျဂ္ဃအစ္ဆတရစ္ဆာ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေယေဝ, ယေသံ ပန စမ္မံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ, တေ ဌပေတွာ အဝသေသာ အန္တမသော ဂေါမဟိံသသသဗိဠာရာဒယောပိ သဗ္ဗေ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဝါဠမိဂါ’’တွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသဉှိ သဗ္ဗေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။ တာလီသပတ္တန္တိ သုဒ္ဓံ တမာလပတ္တံ, အညေန မိဿံ ပန ဝဋ္ဋတိ။ တိဏဝါကစောဠေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ဗိဗ္ဗောဟနေ ဝိယ နိသီဒိတုဉ္စ နိပဇ္ဇိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ န ကေဝလဉ္စေဒမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါပိ စေတ္ထ နတ္ထီ’’တိ, ‘‘ဧတ္တကမေဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဘိသိယာ ပမာဏနိယမောပိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ မဉ္စဘိသိပီဌဘိသိဘူမတ္ထရဏဘိသိစင်္ကမနဘိသိပါဒပုဉ္ဆနဘိသီတိ ဧတာသံ ပန အနုရူပတော သလ္လက္ခေတွာ အတ္တနော ရုစိဝသေန ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တော သံဝေလ္လိတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ယထာ ဝေမဇ္ဈံ သံခိတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ မဇ္ဈေ သုဋ္ဌု ဝေဌေတွာ ဗဒ္ဓံ။
ယေ အဋ္ဌ မာသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဝဿိကသင်္ကေတာ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘ဝဿာနမာသာတိ ဧဝံ အပညာတာ’’တိ, အပ္ပတိတာ အပ္ပသိဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ‘‘အသညိတာ’’တိပိ ပါဌော, တတ္ထ အဝိညာတာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌ မာသာတိ စတ္တာရော ဟေမန္တိကာ, စတ္တာရော ဂိမှိကာ မာသာတိ အဋ္ဌ မာသာ။ ဩဝဿကမဏ္ဍပေတိ သာခါမဏ္ဍပပဒရမဏ္ဍပါနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဩဝဿကေ မဏ္ဍပေ။ ယတ္ထာတိ ယေသု ဇနပဒေသု။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၄။)ဇနပဒေသု။ ကာကာဒီနံ နိဗဒ္ဓဝါသရုက္ခမူလေတိ ယတ္ထ ဓုဝနိဝါသေန ကာကာ ဝါ ကုလာလာ ဝါ အညေ ဝါ သကုန္တာ ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသန္တိ, တာဒိသဿ ကာကာဒီနံ နိဗဒ္ဓဝါသဿ ယဿ ကဿစိ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ယတ္ထ ပန ဂေါစရပ္ပသုတာ သကုန္တာ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တဿ ရုက္ခဿ မူလေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကဒါစိပီ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဝဿိကသင်္ကေတေယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ။ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။
သောတိ ယဿတ္ထာယ သန္ထတော, သော။ ပကတိသန္ထတေတိ ပကတိယာဝ သန္ထတေ, ယံ နေဝတ္တနာ သန္ထတံ, န ပရေန သန္ထရာပိတံ, တသ္မိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ လဇ္ဇနသီလော ဟောတိ, ပရိက္ခာရဝိနာသနေ ဘီတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ပလိဗောဓံ ဝိယ မညတီ’’တိ, ဣမိနာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ နိရပေက္ခောတိ ‘‘အာဂန္တွာ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ အပေက္ခာရဟိတော, ဣမိနာ သာပေက္ခော စေ ဂစ္ဆတိ, အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဟိ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၃) ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တောတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တော။ လေဍ္ဍုပါတူပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။
တိကပါစိတ္တိယံ သံဃိကေ သံဃိကသညိဝေမတိကပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန။ ဣမိနာဝ နယေန တိကဒုက္ကဋမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စိမိလိကာဒီနံ အတ္ထော ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဒဿိတောဝ။ ပါဒပုဉ္ဆနီ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂) နာမ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါ ပိလောတိကာဟိ ဝါ ပါဒပုဉ္ဆနတ္ထံ ကတာ။ ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌံ။ န ကေဝလံ စိမိလိကာဒီနိယေဝ အဇ္ဈောကာသေ ဌပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယံ ကိဉ္စိ ဒါရုဘဏ္ဍံ, ယံ ကိဉ္စိ မတ္တိကာဘဏ္ဍန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အန္တမသော ပတ္တာဓာရကမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ တာလဝဏ္ဋဗီဇနိပတ္တပါနီယဥဠဥင်္ကပါနီယသင်္ခါဒီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
အရညေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) ပဏ္ဏကုဋီသု ဝသန္တာနံ သီလသမ္ပဒါယ ပသန္နစိတ္တာ မနုဿာ မဉ္စပီဌာဒီနိ ဒေန္တိ ‘‘သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ, တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာရညကေန ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အသတိ အနောဝဿကေတိ ပဗ္ဘာရာဒိအနောဝဿကဋ္ဌာနေ အသတိ။ ဣဒဉ္စ လက္ခဏဝစနံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၅။)‘‘သဘာဂါနံ အဘာဝေ’’တိ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ အာရညကေန ဟိ ဘိက္ခုနာ တတ္ထ ဝသိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တေန သာမန္တဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သဘာဂါနံ အဘာဝေ အနောဝဿကေ နိက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အနောဝဿကေ အသတိ ရုက္ခေ လဂ္ဂေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။
န ကေဝလံ ဣဒံယေဝ ကတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဝါ ဥပစိကာဟိ န ခဇ္ဇတီတိ ယထာ ဌပိတေ ဥပစိကာဟိ သေနာသနံ န ခဇ္ဇတိ, ဧဝံ တထာ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဌပနံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စတူသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ပါသာဏေသု မဉ္စံ ဌပေတွာ မဉ္စေ အဝသေသမဉ္စပီဌာနိ အာရောပေတွာ ဥပရိ ဘိသိအာဒိကံ ရာသိံ ကတွာ ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဂမိကဝတ္တံ ပူရေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
အဗ္ဘောကာသိကေနာပိ ‘‘အဟံ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကော’’တိ စီဝရကုဋိမ္ပိ အကတွာ အသမယေ အဇ္ဈောကာသေ ပညပေတွာ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဗ္ဘောကာသိကေနာ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန စတုဂ္ဂုဏေနပိ စီဝရေန ကတကုဋိ အတေမေန္တံ ရက္ခိတုံ နေဝ သက္ကောတိ, သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒီနိ ဘဝန္တိ, ဘိက္ခုနော ကာယာနုဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ရုက္ခမူလိကဿာပိ ဧသေဝ နယော။
ယသ္မိံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ရုဟတိ, တဿ သန္တကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကမိဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဿာသိကပုဂ္ဂလိကေ’’တိ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဿာသော န ရုဟတိ, တဿ သန္တကေ ဒုက္ကဋမေဝ။ အမနုဿောတိ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ။ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဥပဒ္ဒုတံ ဟောတိ။
ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယံ ကိဉ္စိ စမ္မန္တိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ နနု ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) ခန္ဓကေ သီဟစမ္မာဒီနံ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ အာဟ ‘‘သီဟစမ္မာဒီနဉှီ’’တိအာဒိ။ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္တနော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၆။)သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ မဉ္စပီဌာဒီသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘောဂေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ, သေနာသနသန္တကံ ကတွာ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပန ပရိဘောဂေ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေ ပန အကပ္ပိယစမ္မံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ပါဝါရေန္တိ သဉ္ဆာဒေန္တိ သရီရံ ဧတေနာတိ ပါဝါရော။ ကောဇဝေါတိ ဥဒ္ဒလောမိဧကန္တလောမိအာဒိကောဇဝတ္ထရဏံ။ သေသန္တိ ဘိသိ နိသီဒနံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ အဝသိဋ္ဌံ သေနာသနံ။ တတ္ထ ဘိသီတိ မဉ္စကဘိသိ ဝါ ပီဌကဘိသိ ဝါ။ နိသီဒနန္တိ သဒသံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဏသန္ထာရောတိ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏာနံ သန္ထာရော။ ဧသ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေ။ ဧတ္ထ စ ဘိသိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ပါကဋာ။ နိသီဒနံ နိသီဒနသိက္ခာပဒေနေဝ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော) ပါကဋံ။ တိဏသန္ထာရပဏ္ဏသန္ထာရာနိ ပန လောကပသိဒ္ဓါနိယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပါကဋမေဝါ’’တိ။
နေဝ ဥဒ္ဓရေယျ, န ဥဒ္ဓရာပေယျာတိ အတ္တနာ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ပတိရူပေ ဌာနေ န ဌပေယျ, ပရေန ဝါ တထာ န ကာရေယျ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ တံ ဌပေန္တေန စ ‘‘စတူသု ပါသာဏေသူ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အန္တောဂေဟေ အနောဝဿကေ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန သေနာသနံ ဩဝဿတိ, ဆဒနတ္ထဉ္စ တိဏံ ဝါ ဣဋ္ဌကာ ဝါ အာနီတာ ဟောန္တိ။ သစေ ဥဿဟတိ, ဆာဒေတဗ္ဗံ။ နော စေ သက္ကောတိ, ယော ဩကာသော အနောဝဿကော, တတ္ထ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ သဗ္ဗမ္ပိ ဩဝဿတိ, ဥဿဟန္တေန အန္တောဂါမေ ဥပါသကာနံ ဃရေ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ တေပိ ‘‘သံဃိကံ နာမ, ဘန္တေ, ဘာရိယံ, အဂ္ဂိဒါဟာဒီနံ ဘာယာမာ’’တိ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, အဇ္ဈောကာသေ ပါသာဏာနံ ဥပရိ မဉ္စံ ဌပေတွာ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နိက္ခိပိတွာ တိဏေဟိ စ ပဏ္ဏေဟိ စ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ။ ယဉှိ တတ္ထ အင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဝသိဿတိ, တံ အညေသံ တတ္ထ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဥပကာရံ ဘဝိဿတီတိ။ ဥပစာရန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆိမသေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ။
အယမေတ္ထ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာနာပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော – (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈) ယာ တာဝ ဘူမိယံ ဒီဃသာလာ ဝါ ပဏ္ဏသာလာ ဝါ ဟောတိ, ယံ ဝါ ရုက္ခတ္ထမ္ဘေသု ကတဂေဟံ ဥပစိကာနံ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တတော ပက္ကမန္တေန အာပုစ္ဆိတွာဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ အဇဂ္ဂိယမာနေ ဝမ္မိကာဝ သန္တိဋ္ဌန္တိ။ ယံ ပန ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ သိလုစ္စယလေဏံ ဝါ သုဓာလိတ္တသေနာသနံ ဝါ, ယတ္ထ ဥပစိကာသင်္ကာ နတ္ထိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၇။)တတော ပက္ကမန္တဿ အာပုစ္ဆိတွာပိ အနာပုစ္ဆိတွာပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ။ သစေ တာဒိသေပိ သေနာသနေ ဧကေန ပဿေန ဥပစိကာ အာရောဟန္တိ, အာပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တန္တိ အာပုစ္ဆနံ ဂမိကဝတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပန ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၈) ဒဿနတ္ထံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ ဝတ္တက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ, ယတ္ထ ဥပစိကာနာရောဟန္တိ, တံ အနာပုစ္ဆန္တဿာပိ အနာပတ္တီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀) ဝုတ္တတ္တာ။ အာပုစ္ဆန္တေန ပန ဘိက္ခုမှိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော, တသ္မိံ အသတိ သာမဏေရော, တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော, တသ္မိမ္ပိ အသတိ ယေန ဝိဟာရော ကာရာပိတော, သော ဝိဟာရသာမိကော, တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။
‘‘ဥပစာရေ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘ဗဟိ အာသန္နေ’’တိ, ဝိဟာရဿ ဗဟိ အာသန္နဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ ဝါတိ ဘောဇနသာလာယံ ဝါ။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဉှိ ဒသဝိဓံ သေယျံ အန္တောဂဗ္ဘာဒိမှိ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ယသ္မာ သေယျာပိ သေနာသနမ္ပိ ဥပစိကာဟိ ပလုဇ္ဇတိ, ဝမ္မိကရာသိယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ဗဟိ ပန ဥပဋ္ဌာနသာလာဒီသု ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ သေယျာမတ္တမေဝ နဿေယျ ဌာနဿ အဂုတ္တတာယ, န သေနာသနံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ မဉ္စပီဌံ ပန ယသ္မာ န သက္ကာ သဟသာ ဥပစိကာဟိ ခါယိတုံ, တသ္မာ တံ ဝိဟာရေပိ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရူပစာရေ ပန တံ ဝိဟာရစာရိကံ အာဟိဏ္ဍန္တာ ဒိသွာဝ ပဋိသာမေန္တိ။
ဥဒ္ဓရဏာနိ ကတွာတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂစ္ဆန္တေန မဉ္စပီဌကဝါနံ သဗ္ဗံ အပနေတွာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈) သံဟရိတွာ စီဝရဝံသေ လဂ္ဂေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဝသနကဘိက္ခုနာပိ ပုန မဉ္စပီဌံ ဝါ ပညပေတွာ သယိတွာ ဂစ္ဆန္တေန တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တောကုဋ္ဋတော သေယျံ ဗဟိကုဋ္ဋေ ပညပေတွာ ဝသန္တေန ဂမနကာလေ ပုန ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ဥပရိပါသာဒတော ဩရောပေတွာ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဝသန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု မဉ္စပီဌံ ပညပေတွာပိ ဂမနကာလေ ပုန ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓရာပေတွာ ဂမနေပိ ဧသေဝ နယော။ အာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆန္တေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၈။)ပန ‘‘ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။
ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဇာန’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနုဋ္ဌာပနီယော ‘အယ’န္တိ ဇာနန္တော’’တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘တေနေဝဿာ’’တိအာဒိ။ နနု ပဒဘာဇနေပိ ဝုဍ္ဎဘာဝါဒိဇာနနမေဝ ဝုတ္တံ, န တု အနုဋ္ဌာပနီယဘာဝန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝုဍ္ဎော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဗဟူပကာရတန္တိ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တာဒိဗဟုဥပကာရဘာဝံ’’။ န ကေဝလံ ဣဒမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စာ’’တိအာဒိ, တေန ဗဟူပကာရတ္တေပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တာဘာဝေ, ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တေပိ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ, ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၉-၁၂၁) ကေစိ။ ဓုဝဝါသတ္ထာယာတိ နိစ္စဝါသတ္ထာယ။ သမ္မန္နိတွာတိ အပလောကနေန ကမ္မေန သမ္မန္နိတွာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဂိလာနဿာပိ သံဃောယေဝ အနုစ္ဆဝိကံ သေနာသနံ ဒေတိ, ဂိလာနော ပန အပလောကေတွာ သံဃေန အဒိန္နသေနာသနောပိ န ပီဠေတဗ္ဗော အနုကမ္ပိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဝုတ္တော။
သမန္တာ ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထောတိ မဇ္ဈေ ပညတ္တံ မဉ္စပီဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကပဿေန စေ ပဟောနကဒိသာ ဒိဿတိ, တတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဒဓောဝနပါသာဏတောတိ ဒွါရေ နိက္ခိတ္တပါဒဓောဝနပါသာဏတော။ နိသီဒန္တဿ ဝါ နိပဇ္ဇန္တဿ ဝါ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ နိသီဒနမတ္တေန, နိပဇ္ဇနမတ္တေနေဝ ဝါ ပါစိတ္တိယံ။ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တဿာတိ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ နိသီဒတော ဝါ နိပဇ္ဇတော ဝါ။
သံဃိကေ သံဃိကသညိဝေမတိကပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကဒုက္ကဋံ ပန ပုဂ္ဂလိကေ သံဃိကသညိဝေမတိကအညပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန။ ဝိဟာရဿ ဥပစာရေတိ တဿ ဗဟိ အာသန္နပ္ပဒေသေ။
အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၆၉။)֍ ၇။ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အနေကကောဋ္ဌကာနီတိ အနေကဒွါရကောဋ္ဌကာနိ။ ‘‘နိက္ခမာတိ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော ရုစိယာ စေ နိက္ခမတိ, အနာပတ္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၁၂၆) ဝဒန္တိ။
တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေတိ တဿ သန္တကံ ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တစီဝရပရိဿာဝနဓမ္မကရဏမဉ္စပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနာဒိဘေဒံ အန္တမသော ရဇနဆလ္လိပိ အတ္ထိ, တဿ ပရိက္ခာရဿ နိက္ကဍ္ဎနေ။ တဉ္စာတိ ဒုက္ကဋံ ပရာမသတိ။ နိက္ကဍ္ဎာပနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါဠှံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ပန ဧကာဝ အာပတ္တိ။
ဘဏ္ဍနကာရကကလဟကာရကမေဝ သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ လဘတိ။ သော ဟိ ပက္ခံ လဘိတွာ သံဃမ္ပိ ဘိန္ဒေယျ။ အလဇ္ဇိအာဒယော ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတောယေဝ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗာ။ သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘သကလသံဃာရာမတောပီ’’တိအာဒိ။
နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပရိဝေဟာသကုဋိယာတိ ဥပရိမတလေ အသန္ထတပဒရာယ ကုဋိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာယာ’’တိအာဒိ။ ယာ ဟိ ကာစိ ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာ ဒွိဘူမိကကုဋိကာ ဝါ တိဘူမိကာဒိကုဋိကာ ဝါ, သာ ‘‘ဝေဟာသကုဋီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉှိ ဝေဟာသကုဋိလက္ခဏံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပဒဘာဇနေ ‘‘မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ အသီသဃဋ္ဋာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၁) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ ကုဋိံ ဒဿေတုန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အဓိပ္ပေတံ ဝေဟာသကုဋိံ ဒဿေတုံ။ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿာတိ ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ။ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမာဟိ တုလာဟိ သီသံ န ဃဋ္ဋေတီတိ အသီသဃဋ္ဋာ။ အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာတိ အဋနိယော ဝိဇ္ဈိတွာ။ ပဝေသိတပါဒကန္တိ ပဝေသိတပါဒသိခံ။ တသ္မာတိ ‘‘ဘူမတ္ထေ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ယသ္မာ အာဟစ္စပါဒကာဒီသု ယထာဝုတ္တော အတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သဟသာတိ အဘိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ။ အဝေဟာသကုဋိကာယာတိ ဘူမိယံ ကတပဏ္ဏသာလာဒီသု, တတ္ထ အနာပတ္တိ။ န ဟိ သက္ကာ တတ္ထ ပရဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၀။)ပီဠာ ကာတုံ။ သီသဃဋ္ဋာယာတိ ယာ သီသံ ဃဋ္ဋာ ဟောတိ, တတ္ထာပိ အနာပတ္တိ။ န ဟိ သက္ကာ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ အနောဏတေန ဝိစရိတုံ, တသ္မာ အသဉ္စရဏဋ္ဌာနတ္တာ ပရပီဠာ န ဘဝိဿတိ။ ဥပရိတလံ ဝါ ပဒရသဉ္စိတန္တိ ဥပရိမတလံ ဒါရုဖလကေဟိ ဃနသန္ထတံ။ ကိဉ္စိ ဂဏှာတိ ဝါတိ ဥပရိ နာဂဒန္တကာဒီသု လဂ္ဂိတံ စီဝရာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဂဏှာတိ ဝါ။ လဂ္ဂတိ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိပက္ခဘူတာ အာဏိ ပဋာဏိ။ ယဿာ ဒိန္နာယ နိသီဒန္တေပိ ပါဒါ န နိပတန္တိ, ဧဝံဘူတာ အာဏိ မဉ္စပီဌာနံ ပါဒသိခါသု ဒိန္နာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပါဒသီသာန’’န္တိအာဒိ။
ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပိဋ္ဌသံဃာဋဿာတိ ဒွါရဗန္ဓဿ။ သာမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ပဒေသောတိ ယဿ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅) ဝေမဇ္ဈေ ဒွါရံ ဟောတိ, ဥပရိဘာဂေ စ ဥစ္စာ ဘိတ္တိ, တဿ တီသု ဒိသာသု သာမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ပဒေသော။ ခုဒ္ဒကဿ ပန ဝိဟာရဿ ဒွီသု ဒိသာသု။ တတြာပိ ယံ ဘိတ္တိံ ဝိဝရိယမာနံ ကဝါဋံ အာဟနတိ, သာ အပရိပုဏ္ဏူပစာရာပိ ဟောတိ။ သစေ ပန ဒွါရဿ အဓောဘာဂေပိ လေပေါကာသော အတ္ထိ, တမ္ပိ လိမ္ပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယာတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠသဒ္ဒေန တံသမ္ဗန္ဓတော ဒွါရဖလကသဟိတံ ဒွါရဗန္ဓနံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘သကဝါဋကဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိစ္စလဘာဝတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ တဉ္စ ခေါ ဌပနံ ဣဓ နိစ္စလဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ကော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ အာဟ ‘‘ကဝါဋဉှီ’’တိအာဒိ။ ကမ္ပတီတိ စလတိ။ ယာဝ ဒွါရကောသာ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနတ္ထာယ ယာဝ ဒွါရကောသာ ပုနပ္ပုနံ အတ္တနာ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ, ပရေဟိ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ အတ္ထော။
နနု စာယမတ္ထော နေဝ မာတိကာယံ, န ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တော, အထ ကုတော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပီတိ ယဒိပိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယန္တိ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနေ။ အဓိကာရတောတိ အနုဝတ္တနတော။ အာလောကံ သန္ဓေတိ ပိဓေတီတိ အာလောကသန္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘အာလောကသန္ဓီတိ ဝါတပါနကဝါဋကာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ဝါတပါနကဝါဋကာတိ ဝါတပါနဖလကာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၁။)အနုညာတပ္ပဒေသတော ပန အညတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဝိလိမ္ပိတုံ ဝါ ဝိလိမ္ပာပေတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မတ္တိကာယ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ပုန စတုတ္ထလေပေ ဒိန္နေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၃၅) ကေစိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လေပဒါနဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အညတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တမတ္တံ ဌပေတွာ ပါစိတ္တိယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အပရေ။
အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ သံဝိဓာတဗ္ဗံ။ အပ္ပဟရိတေတိ ဧတ္ထ အပ္ပသဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂, ၃၃၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၄၈) ဝိယ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟရိတေ’’တိ။ သာလိဝီဟိအာဒိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၀) ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ‘‘ပုရက္ခတံ သဿဖလ’’န္တိ ကတွာ, တဗ္ဗိပရိယာယတော မုဂ္ဂမာသာဒိ အပရဏ္ဏံ။ ဝုတ္တန္တိ ဝပိတံ။ ‘‘တသ္မိံ ဌတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဣမိနာ ယသ္မိံ ပဒေသေ သမန္တာ ဝုတ္တပ္ပမာဏေ ပရိစ္ဆေဒေ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒီနိ န သန္တိ, တတ္ထ ဝိဟာရော ကာရေတဗ္ဗော။ ယတ္ထ ပန သန္တိ, တတ္ထ ကာရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တထေဝါတိ မုခဝဋ္ဋိအန္တေန။ တသ္မိံ ဌာတဗ္ဗံ ပတန္တဿ ဝိဟာရဿ အပတနောကာသတ္တာ, တဿ ဘိက္ခုနော ဥပရိ န ပတေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာပရိစ္ဆိန္နဿ ပန ဩကာသဿ အဗ္ဘန္တရံ ဝိဟာရဿ ပတန္တဿ ဩကာသော ဟောတီတိ အပ္ပဟရိတေပိ တသ္မိံ ဌတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿ အန္တော အဟရိတေပိ ဌာတုံ န လဘတီ’’တိ။
တတော စေ ဥတ္တရီတိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝါ ပရိယာယာနံ ဝါ ဥပရိ စတုတ္ထေ မဂ္ဂေ ဝါ ပရိယာယေ ဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဆာဒိယမာနေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဂ္ဂေန ဆာဒိယမာနေတိ အပရိက္ခိပိတွာ ဥဇုကမေဝ ဆာဒိယမာနေ။ ပရိယာယေနာတိ ပရိက္ခေပေန။ တတ္ထ မဂ္ဂေန ဆာဒနံ ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာဟိ လဗ္ဘတိ, ပရိယာယေန ဆာဒနံ တိဏပဏ္ဏေဟီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာဟီ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ယထာ ဣစ္ဆတိ, တထာ ဒွေ မဂ္ဂေ ဝါ ဒွေ ပရိယာယေ ဝါ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယံ မဂ္ဂံ ဝါ ပရိယာယံ ဝါ ‘‘ဧဝံ ဆာဒေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ သစေ န ပက္ကမတိ, တုဏှီဘာဝေန ဌာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဆဒနံ ဆဒနူပရိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပရူပရိဆန္နော ဟိ ဝိဟာရော စိရံ အနောဝဿကော ဟောတီတိ မညမာနာ ဧဝံ ဆာဒေန္တိ။ တိဏမုဋ္ဌိဂဏနာယာတိ တိဏကရဠဂဏနာယ။
တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကဒွတ္တိပရိယာယေ အတိရေကသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ သေတဝဏ္ဏာဒိကရဏေတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၂။)သေတဝဏ္ဏကာဠဝဏ္ဏဂေရုကပရိကမ္မမာလာကမ္မလတာကမ္မမကရဒန္တကပဉ္စပဋိကာနံ ကရဏေ။ လေဏဂုဟာတိဏကုဋိကာဒီသူတိ ဧတ္ထ လေဏန္တိ ဒွါရဗဒ္ဓံ။ ဂုဟာတိ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ တိဏကုဋိကာ ပါကဋာ ဧဝ။
မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧကသ္မိံ ဃဋေ ဧကာဝ အာပတ္တီတိ ဧကသ္မိံ ဥဒကဃဋေ ဧကာဝ အာပတ္တိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗဘာဇနေသု။ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဓာရံ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တဿ။ ဧကေကံ ပက္ခိပန္တဿာတိ ဧကေကံ တိဏံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ အညံ ဝါ ကဋ္ဌဂေါမယာဒိံ ပက္ခိပန္တဿ။ ပရိယာဒါနန္တိ ခယံ။
‘‘ပဒီပေ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၄၀) ပတိတွာ ပဋင်္ဂါဒိပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တဿာပိ ကုသလစိတ္တေန ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ ‘‘သိဉ္စနေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနန္တဿာပိ ‘‘ဣဒံ ဇလံ သိဉ္စာမီ’’တိ သိဉ္စန္တဿ ဝဓကစိတ္တံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနာ ဝဓကစေတနာယာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တိစိတ္တန္တိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဝသေန တိစိတ္တံ။ တထာ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိံ မဒ္ဒိတွာ သိဉ္စန္တဿ ဝါ သိဉ္စာပေန္တဿ ဝါ အကုသလစိတ္တေန ဟောတိ, ‘‘အာသနံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန ဓောဝနတ္ထံ သိဉ္စန္တဿ ဝါ သိဉ္စာပေန္တဿ ဝါ ကုသလစိတ္တေန ဟောတိ, ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနတာ အရဟတာ သိဉ္စနာဒိကရဏေ အဗျာကတစိတ္တေန ဟောတီတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတစိတ္တဝသေန တိစိတ္တံ ဟောတိ။
သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတဿာတိ ‘‘သီလဝါ ဟောတီ’’တိအာဒီဟိ (ပါစိ။ ၁၄၇) အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ။ အနုညာတာတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၃။)အနုညာတာ။ ‘‘ဝဿသတူပသမ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ ဝက္ခမာနအဋ္ဌဂရုဓမ္မဒဿနံ။ တတ္ထ သာမီစိကမ္မန္တိ မဂ္ဂသမ္ပဒါနဗီဇနပါနီယာပုစ္ဆနာဒိကံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန –
‘‘န ဘိက္ခုနိယာ အဘိက္ခုကေ အာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ, အနွဒ္ဓမာသံ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုသံဃတော ဒွေ ဓမ္မာ ပစ္စာသီသိတဗ္ဗာ ဥပေါသထပုစ္ဆကဉ္စ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ, ဝဿံဝုဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥဘတောသံဃေ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥဘတောသံဃေ ပက္ခမာနတ္တံ စရိတဗ္ဗံ, ဒွေ ဝဿာနိ ဆသု ဓမ္မေသု သိက္ခိတသိက္ခာယ သိက္ခမာနာယ ဥဘတောသံဃေ ဥပသမ္ပဒါ ပရိယေသိတဗ္ဗာ, န ဘိက္ခုနိယာ ကေနစိ ပရိယာယေန ဘိက္ခု အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရိဘာသိတဗ္ဗော, အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဩဝဋော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု ဝစနပထော, အနောဝဋော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီသု ဝစနပထော’’တိ (စူဠဝ။ ၄၀၃၊ အ။ နိ။ ၈။၅၁) –
ဣမေ သတ္တ ဓမ္မေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဂရုဓမ္မေတိ ဂရုကေ ဓမ္မေ။ တေ ဟိ ဂါရဝံ ကတွာ ဘိက္ခုနီဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဂရုဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
အညေန ဝါ ဓမ္မေနာတိ ဌပေတွာ အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ အညေန ယေန ကေနစိ ဓမ္မေန။ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပန္နမတ္တံ ဝါ ဩဝဒတောတိ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပန္နမတ္တံ ဂရုဓမ္မေန ဩဝဒတော ဝါ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ’’တိအာဒီသု ဘိက္ခုနောဝါဒသမ္မုတိကမ္မံ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မတဿာပီ’’တိအာဒိ။ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဩဝဒတော တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဩဝဒတော ဝဂ္ဂသညိဝေမတိကသမဂ္ဂသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ တထာ ဝေမတိကဿ စာတိ အဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကဿ စ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဩဝဒတော တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဓမ္မကမ္မသညိနော စာတိ ဧတ္ထာပိ။ ယထာ စ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဩဝဒတော နဝ ပါစိတ္တိယာနိ, ဧဝံ အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညိနော သမဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဩဝဒတော တသ္မိံ သံဃေ ဝဂ္ဂသညိဝေမတိကသမဂ္ဂသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ, တထာ ဝေမတိကဿ စ ဓမ္မကမ္မသညိနော စာတိ နဝ ပါစိတ္တိယာနိ။ တေနာဟ ‘‘သမဂ္ဂေပိ ဘိက္ခုနိသံဃေ နဝါ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မကမ္မေ ပန အဓမ္မကမ္မသညိနော ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသံဃ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၄။)ဩဝဒတော တိကဒုက္ကဋံ, တထာ ဝေမတိကဿ, ဓမ္မကမ္မသညိနော စာတိ နဝ ဒုက္ကဋာနိ။ သမဂ္ဂံ ပန ဘိက္ခုနိသံဃံ ဩဝဒတော အဋ္ဌာတိ သတ္တရသ ဒုက္ကဋာနိ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အညံ ဓမ္မန္တိ အညံ သုတ္တန္တံ ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ။ ‘‘သမဂ္ဂါမှာယျာ’’တိ ဝစနေန ဟိ ဩဝါဒံ ပစ္စာသီသန္တိ။ တသ္မာ ဌပေတွာ ဩဝါဒံ အညံ ဓမ္မံ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဩဝါဒဉ္စ အနိယျာတေတွာတိ ‘‘ဧသော ဘဂိနိ ဩဝါဒေါ’’တိ အဝတွာ။ ပရိပုစ္ဆံ ဒေတီတိ တဿာယေဝ ပဂုဏာယ ဂရုဓမ္မပါဠိယာ အတ္ထံ ဘဏတိ။ ဩသာရေဟီတိ ဥစ္စာရေဟိ, ကထေဟီတိ အတ္ထော။ ဩသာရေတီတိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပါဠိံ ဝဒတိ။ ပဉှံ ပုဋ္ဌောတိ ဂရုဓမ္မနိဿိတံ ဝါ ခန္ဓာဒိနိဿိတံ ဝါ ပဉှံ ဘိက္ခုနိယာ ပုဋ္ဌော။
ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧကတောဥပသမ္ပန္နန္တိ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဥပသမ္ပန္နမတ္တံ။ ဣတော ပရမ္ပိ စ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘ဧကတောဥပသမ္ပန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ, သဗ္ဗတ္ထ အယမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သံဝါသာယာတိ ဥပေါသထာဒိအတ္ထံ။ ဣတရန္တိ ဥဘတောသံဃေ ဥပသမ္ပန္နံ။
ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ, စီဝရာဒိ, အာမိသမေဝ ဟေတု အာမိသဟေတု။ တေနာဟ ‘‘စီဝရာဒီနံ အညတရဟေတူ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယသက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာနံ ဂဟဏံ။ အဝဏ္ဏကာမတာယာတိ အယသကာမတာယေဝ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၅။)ဓမ္မကမ္မေတိအာဒီသု ဘိက္ခုနောဝါဒသမ္မုတိကမ္မံ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ တထေဝ အဓမ္မကမ္မေ တိကဒုက္ကဋံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသမ္မတန္တိ သမ္မတေန ဝါ သံဃေန ဝါ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတံ ဥပသမ္ပန္နံ။ နနု ဩဝါဒသမ္မုတိ ဥပသမ္ပန္နဿေဝ ဒီယတိ, န သာမဏေရဿာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သမ္မတေန ဝါ သံဃေန ဝါ ဌပိတော ပန ဗဟုဿုတော သာမဏေရော ‘‘အသမ္မတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပကတိယာ စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒန္တံ ပန ဧဝံ ဘဏန္တဿာတိ ပကတိယာ စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒန္တံ ‘‘ဧသ စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ဧဝံ ဘဏန္တဿ။ ‘‘န စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ပန ဧဝံ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ အနာမိသန္တရတာတိ အာမိသစိတ္တာဘာဝေါ, ‘‘အာမိသဟေတု ဩဝဒိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တအဇ္ဈာသယာဘာဝေါတိ အတ္ထော။ စိတ္တပရိယာယော ဟေတ္ထ အန္တရသဒ္ဒေါ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) ဝိယ။
အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ စီဝရဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စီဝရဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သူစိံ ပဝေသေတွာ ပဝေသေတွာ နီဟရဏေတိ အာရာပထေ အာရာပထေ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘သိဗ္ဗိဿာမီ’’တိ ပန ဝိစာရေန္တဿ, ဆိန္ဒန္တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ သကိံ နီဟရန္တဿာတိ သကလသူစိံ အနီဟရန္တော ဒီဃသုတ္တပ္ပဝေသနတ္ထံ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ သကိံ နီဟရန္တဿ။ ‘‘သိဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တောတိ သကိံ ‘‘စီဝရံ သိဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တော။ နိဋ္ဌာပေတီတိ သဗ္ဗံ သူစိကမ္မံ ပရိယောသာပေတိ။ တဿ အာရာပထေ အာရာပထေ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဏတ္တဿ သူစိံ ပဝေသေတွာ ပဝေသေတွာ နီဟရဏေ ဧကမေကံ ပါစိတ္တိယံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၆။)ဥဒါယိတ္ထေရန္တိ လာဠုဒါယိတ္ထေရံ။ ဝုတ္တလက္ခဏံ သိဗ္ဗနံ ဝါ သိဗ္ဗာပနံ ဝါတိ ‘‘သူစိံ ပဝေသေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တလက္ခဏံ သိဗ္ဗနံ ဝါ သိဗ္ဗာပနံ ဝါ။
စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သံဝိဒဟိတွာတိ ‘‘ဧဟိ, အသုကဂါမံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝါ ‘‘သွေ အဟံ ဂစ္ဆာမိ, တွမ္ပိ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝါ ဝတွာ။ တဉ္စ ခေါ သံဝိဒဟနံ အတ္ထတော သင်္ကေတကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ဂမနကာလေ သင်္ကေတံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ အကပ္ပိယဘူမိယံ သံဝိဒဟန္တဿာတိ အန္တောဂါမေ, ဘိက္ခုနိဥပဿယဒွါရေ, ရထိကာယ, အညေသု ဝါ စတုက္ကသိင်္ဃာဋကဟတ္ထိသာလာဒီသု ဌတွာ သံဝိဒဟန္တဿ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ အာသန္နဿာပီတိ အစ္စာသန္နဿာပိ, ရတနမတ္တန္တရဿာပီတိ အဓိပ္ပါယော။ အညဿ ဂါမဿာတိ ယတော နိက္ခမတိ, တတော အညဿ ဂါမဿ။ တံ ဩက္ကမန္တဿာတိ တံ အန္တရဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ။ သစေ ဒူရံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ဂါမူပစာရဂဏနာယ ဩက္ကမန္တေ ဩက္ကမန္တေ ပုရိမနယေနေဝ အာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ဂါမူပစာရောက္ကမနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ။ တဿ တဿ ပန ဂါမဿ အတိက္ကမနေ အနာပတ္တိ။ ဂါမေ အသတီတိ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါမေ အသတိ။ တသ္မိံ ပန ဂါမေ သတိ ဂါမန္တရဂဏနာယေဝ ပါစိတ္တိယာနိ။ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ ပါစိတ္တိယံ, ဧကမေကံ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿ ‘‘ဣဒါနိ အတိက္ကမိဿာမီ’’တိ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိဉှိ နယေ အတိက္ကမနေ အာပတ္တိ, ဩက္ကမနေ အနာပတ္တိ။
ဝိသင်္ကေတေနာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ, ‘‘အဇ္ဇ ဝါ ဂမိဿာမာ’’တိ သွေ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ကာလဝိသင်္ကေတေယေဝ အနာပတ္တိ။ ဒွါရဝိသင်္ကေတေ, ပန မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေ, ဝါ သတိပိ အာပတ္တိယေဝ။ အာပဒါသူတိ ရဋ္ဌဘေဒေ စက္ကသမာရုဠှာ ဇာနပဒါ ပရိယာယန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနာပတ္တိ။ စက္ကသမာရုဠှာတိ စ ဣရိယာပထစက္ကံ ဝါ သကဋစက္ကံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၇။)ဝါ သမာရုဠှာတိ အတ္ထော။ မာတုဂါမသိက္ခာပဒေနာတိ (ပါစိ။ ၄၁၃ အာဒယော) သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေ သတ္တမသိက္ခာပဒေန။
သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကီဠာပုရေက္ခာရောတိ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရော။ တထေဝါတိ ကီဠာဝသေနေဝ။ အဂါမကတီရပဿေနာတိ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါမာနံ အဘာဝတော အဂါမကတီရပဿေန။ ပါဠိယံ ‘‘ဥဒ္ဓံဂါမိနိံ ဝါ အဓောဂါမိနိံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၆) ဝစနတော ပန ဝါပိသမုဒ္ဒါဒီသု ကီဠာပုရေက္ခာရတာယပိ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒ္ဒေ ပန ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝိသင်္ကေတေနာတိ ဣဓာပိ ကာလဝိသင်္ကေတေနေဝ အနာပတ္တိ, တိတ္ထဝိသင်္ကေတေန, ပန နာဝါဝိသင်္ကေတေန ဝါ ဂစ္ဆန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။
သေသန္တိ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟိ အဝသေသံ, ကေစိ ပန ‘‘ကီဠာပုရေက္ခာရော ‘သံဝိဒဟိတွာ’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၈၈) ဝစနတော ဣမံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇံ, တသ္မာ သေသံ နာမ ဌပေတွာ ‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ တိစိတ္တ’န္တိ ဣဒံ ဒွယံ အဝသေသ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဟိ အဘိရုဟိတွာပိ ဂါမန္တရောက္ကမနေ, အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ အရဟတ္တံ ဝါ သစ္ဆိကရေယျ, နိဒ္ဒံ ဝါ ဩက္ကမေယျ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိ ကရောန္တော ဂစ္ဆေယျ, ကုတော စဿ အကုသလစိတ္တသမင်္ဂိတာ, ယေနိဒံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ, လောကဝဇ္ဇဉ္စ သိယာတိ။
နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပရိပါစိတန္တိ ပရိပါကမာပါဒိတံ, ယထာ လဘတိ, တထာ ကတွာ ဌပိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နေဝ တဿာ’’တိအာဒိ တဿာတိ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ, တဿ ဘိက္ခုနော။ ဘိက္ခုဿ ဂုဏံ ပကာသေတွာတိ ‘‘အယျော ဘာဏကော, အယျော ဗဟုဿုတော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၉၅) ဂုဏံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၈။)ပကာသေတွာ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ။ ကမ္မသာဓနောယံ သမာရမ္ဘသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သမာရဒ္ဓ’’န္တိ။ ပဋိယာဒိတဿာတိ သမ္ပာဒိတဿ။ ယသ္မာ ဉာတကပ္ပဝါရိတေဟိ ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ အသမာရဒ္ဓေါပိ ပိဏ္ဍပါတော အတ္ထတော သမာရဒ္ဓေါဝ ဟောတိ ယထာသုခံ ဟရာပေတဗ္ဗတော, တသ္မာ ‘‘ဉာတကပ္ပဝါရိတာနံ ဝါ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဥဘယတ္ထာတိ ပရိပါစိတာပရိပါစိတေသု။ အဝသေသေတိ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတေပိ ယာဂုခဇ္ဇကဖလာဖလာဒိကေ သဗ္ဗတ္ထ။ နိမိတ္တောဘာသပရိကထာဝိညတ္တိဝသေန ပန အဝသေသေပိ ဒုက္ကဋတော န မုစ္စတိ။
ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပရီတိ အစေလကဝဂ္ဂေ။ ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေနာတိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၈၄ အာဒယော)။ တဉှိ ဥပနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တေသု စတုတ္ထဘာဝတော ‘‘ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧကပရိစ္ဆေဒံ, အထ ကသ္မာ ဝိသုံ ပညတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ဝိသုံ ပညတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိဝသေန, ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ ရဟောနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဟေတ္ထာဓိပ္ပါယော – စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝတ္ထုတော ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထုနော ပဌမံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဧကပရိစ္ဆေဒေပိ ဣဒံ ပဌမံ ဝိသုံ ပညတ္တန္တိ။
ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ဘောဇနဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ အာဝသထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အဂိလာနော’’တိ ဧတ္ထ အန္တမသော ဒွိဂါဝုတံ ဂန္တုံ သမတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ ဂန္တုံ သမတ္ထေနာ’’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၇၉။)အာဝသထပိဏ္ဍောတိ အာဝသထေ ပိဏ္ဍော, သာလာဒီသု အနောဒိဿ ယာဝဒတ္ထံ ပညတ္တံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣမေသံ ဝါတိ ဣမေသံ ပါသဏ္ဍာနံ ဝါ။ ဧတ္တကာနံ ဝါတိ ဣမသ္မိံ ပါသဏ္ဍေ ဧတ္တကာနံ ပါသဏ္ဍာနံ ဝါ။ ပါသဏ္ဍန္တိ ဆန္နဝုတိဝိဓံ သမဏပရိဗ္ဗာဇကာဒိံ။ တေ ဟိ တဏှာပါသဉ္စေဝ ဒိဋ္ဌိပါသဉ္စ ဍေန္တိ ဩဍ္ဍေန္တီတိ ပါသဏ္ဍာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အနောဒိဿာတိ အနုဒ္ဒိသိတွာ, အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ သာလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ သာလာရုက္ခမူလအဗ္ဘောကာသာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေသု။ ဧကဒိဝသမေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဧကဒိဝသံ သကိံယေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော, ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဘုတ္တဒိဝသဿ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အာလောပေ အာလောပေ ကဗဠေ ကဗဠေ ပါစိတ္တိယံ။ နာနာကုလေဟိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၆) ပန နာနာဋ္ဌာနေသု ပညတ္တံ, ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ အညတ္ထ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဋိပါဋိံ ပန ခေပေတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကပူဂနာနာပူဂဧကဂါမနာနာဂါမေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယောပိ ဧကကုလဿ ဝါ နာနာကုလာနံ ဝါ ဧကတော ပညတ္တော တဏ္ဍုလာဒီနံ အဘာဝေန အန္တရန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ, သောပိ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘န သက္ကောမ ဒါတု’’န္တိ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ကလျာဏစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဒါတုံ အာရဘန္တိ, ဧတံ ပုန ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
တိကပါစိတ္တိယန္တိ အဂိလာနေ အဂိလာနသညိဝေမတိကဂိလာနသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဂိလာနဿ ဂိလာနသညိနောတိ ဂိလာနဿ ပန ‘‘ဂိလာနော အဟ’’န္တိ သညိနော အနုဝသိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ သကိံ ဘုဉ္ဇတီတိ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇတိ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ’’တိ ဣဒံ အဒ္ဓယောဇနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ, တထာ ‘‘ပစ္စာဂစ္ဆန္တော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၀၈) ဣဒမ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေနာတိ နဒိပူရစောရဘယာဒိနာ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေန။ အညန္တိ ယာဂုခဇ္ဇကဖလာဖလာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ အညံ။ အနုဝသိတွာတိ ပုန ဝသိတွာ။
အာဝသထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၀။)֍ ၂။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂဏဘောဇနေတိ ဂဏေန လဒ္ဓတ္တာ ဂဏဿ သန္တကေ ဘောဇနေ။ တေနာဟ ‘‘ဂဏဿ ဘောဇနေ’’တိ။ နနု စေတ္ထ ‘‘ဂဏဿ ဘောဇနေ’’တိ ဝုစ္စတိ, သော စ ခေါ ဂဏော ‘‘ကတ္ထစိ ဒွီဟိ, ကတ္ထစိ တီဟီ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ အဓိပ္ပေတော, ဣဓ ကတိဟီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ စာ’’တိအာဒိ။ တံ ပနေတံ ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟိ ပကာရေဟိ ပသဝတိ နိမန္တနတော ဝါ ဝိညတ္တိတော ဝါတိ အာဟ ‘‘တေသံ နိမန္တနတော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိမန္တနတော ဝါတိ အကပ္ပိယနိမန္တနတော ဝါ။ ဩဒနာဒီနံ ပဉ္စန္နန္တိ ဩဒနသတ္တုကုမ္မာသမစ္ဆမံသာနံ ပဉ္စန္နံ။
‘‘ဩဒနေန နိမန္တေမိ, ဩဒနံ မေ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ နယေန ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ ဘာသန္တရေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတ္တာရောတိ ဧကဋ္ဌာနေ ဝါ နာနာဋ္ဌာနေသု ဝါ ဌိတေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ, တသ္မာ စတ္တာရော ဝါ တတော ဝါ အဓိကေ ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဝေဝစနေန ဝါတိ ဘတ္တအန္နာဒိပရိယာယသဒ္ဒေန ဝါ။ ဘာသန္တရေန ဝါတိ အန္ဓဒမိဠာဒိဘာသန္တရေန ဝါ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာတိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ။ ဩဒနေန နိမန္တေမီတိ တုမှေ ဘန္တေ ဩဒနေန နိမန္တေမိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အာကင်္ခထ ဩလောကေထ အဓိဝါသေထ ပဋိမာနေထ, သတ္တုနာ နိမန္တေမိ, သတ္တုံ မေ ဂဏှထ အာကင်္ခထ ဩလောကေထ အဓိဝါသေထ ပဋိမာနေထာ’’တိအာဒီနံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) ဂဟဏံ။ ဧကတော ဝါတိ ဧကတ္ထ ဌိတေ ဝါ နိသိန္နေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, ဩဒနေန နိမန္တေမီ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ ဧကတော နိမန္တိတာ။ နာနာတော ဝါ နိမန္တိတာတိ စတ္တာရိ ပရိဝေဏာနိ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ ဂန္တွာ နာနာတော ဝါ နိမန္တိတာ။ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေသုယေဝ ဝါ ဧကော ပုတ္တေန, ဧကော ပိတရာတိ ဧဝမ္ပိ နိမန္တိတာ နာနာတောယေဝ နိမန္တိတာ နာမ ဟောန္တိ။ ဧကတော ဂဏှန္တိတိ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထူပစာရေ ဌိတာ ဂဏှန္တိ။
ကသ္မာ ပန နာနာတော ဘုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တိ, ဧတံ ဂဏဘောဇနံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တံ? တံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၁။)ပဋိဂ္ဂဟဏနိယမနတ္ထမေဝ။ န ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ‘‘ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ပဒံ ပဋိဂ္ဂဟဏနိယမဝစနံ ဟောတိ။ ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ ဝိညာပေတွာတိ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဧကတော ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဥပါသကံ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ပါဋေက္ကံ ပဝိသိတွာ ‘‘မယှံ ဘတ္တံ ဒေဟိ, မယှံ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ ဝိညာပေတွာ။ တဿ ဒုဝိဓဿာပီတိ ယဉ္စ နိမန္တနတော လဒ္ဓံ ဂဏဘောဇနံ, ယဉ္စ ဝိညတ္တိတော လဒ္ဓံ, တဿ ဒုဝိဓဿာပိ ဂဏဘောဇနဿ။ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဧကတော ပဋိဂ္ဂဟဏေ။
ပါဒါနမ္ပိ ဖလိတတ္တာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) အန္တမသော ပါဒါနမ္ပိ ယထာ မဟာစမ္မဿ ပရတော မံသံ ဒိဿတိ, ဧဝံ ဖလိတတ္တာ။ န သက္ကာ ပိဏ္ဍာယ စရိတုန္တိ ဝါလိကာယ ဝါ သက္ခရာယ ဝါ ဖုဋ္ဌမတ္တေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော အန္တောဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ န သက္ကောတိ။ စီဝရေ ကရိယမာနေတိ သာဋကဉ္စ သုတ္တဉ္စ လဘိတွာ စီဝရေ ကရိယမာနေ။ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တိ စီဝရဝိစာရဏဆိန္ဒနမောဃသုတ္တာရောပနာဒိ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ, အန္တမသော သူစိဝေဓနမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အဒ္ဓယောဇနမ္ပီ’’တိအာဒိ အဝကံသတော ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဒူရံ ဂန္တုကာမော, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, ဂစ္ဆန္တော အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါဝုတေပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ, ဂတော ပန ဧကဒိဝသံ။ ယဒါ နာဝံ အဘိရုဟိတုကာမော ဝါ ဟောတိ အာရုဠှော ဝါ ဩရုဠှော ဝါ, အယံ နာဝါဘိရုဟနသမယော နာမာတိ အာဟ ‘‘နာဝါဘိရုဟနသမယေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အဘိရုဠှေန ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာပိ ယာဝ န ဩရောဟတိ, တာဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရော ဘိက္ခူတိ အန္တိမပရိစ္ဆေဒေါ။ ယတ္ထ ပန သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ သန္နိပတိတံ, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တသ္မာ တာဒိသေ ကာလေ ‘‘မဟာသမယော’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ကောစိ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဟဓမ္မိကေသု ဝါ တိတ္ထိယေသု ဝါ အညတရော။
ယေ စ ဒွေ တယော ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ယေပိ အကပ္ပိယနိမန္တနံ သာဒိယိတွာ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဧကတော ဂဏှန္တိ, တေသမ္ပိ အနာပတ္တိ။ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟိ ပန အာပတ္တိယေဝါတိ ဝဒန္တိ, ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ နိစ္စဘတ္တာဒီသူတိ နိစ္စဘတ္တေ သလာကဘတ္တေ ပက္ခိကေ ဥပေါသထိကေ ပါဋိပဒိကေ။ တတ္ထ နိစ္စဘတ္တန္တိ ဓုဝဘတ္တံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိစ္စဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၂။)ဝဒန္တိ, ဗဟူနမ္ပိ ဧကတော ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သလာကဘတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂဏဘောဇနေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, ဩဒနေန နိမန္တေမိ, ဩဒနံ မေ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) နယေန ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ ဘာသန္တရေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီတိ ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ နိမန္တိတဿာတိ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တိတဿ။ အဝိကပ္ပေတွာတိ သမ္မုခါသမ္မုခဝသေန အဝိကပ္ပေတွာ, အပရိစ္စဇိတွာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ ဘတ္တဝိကပ္ပနာ နာမ သမ္မုခါပရမ္မုခါပိ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသူ’’တိအာဒိ။
အညတြ နိမန္တနဘောဇနဝတ္ထုသ္မိန္တိ အညတြ ပဌမံ နိမန္တိတာ ဟုတွာ အညသ္မိံ နိမန္တနေ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ။ ယဒိ တိဝိဓာ အနုပညတ္တိ, အထ ကသ္မာ ပရိဝါရေ ‘‘စတဿော အနုပညတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပရိဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိကပ္ပနမ္ပိ ဂဟေတွာတိ ဝိကပ္ပနာနုဇာနနမ္ပိ အနုပညတ္တိသမာနန္တိ အနုပညတ္တိဘာဝေန ဂဟေတွာ။ ဧကသံသဋ္ဌာနီတိ ဧကသ္မိံ မိဿိတာနိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၉) – ဒွေ တီဏိ ကုလာနိ နိမန္တေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒါပေတွာ ဣတော စိတော စ အာဟရိတွာ ဘတ္တံ အာကိရန္တိ, သူပဗျဉ္ဇနံ အာကိရန္တိ, ဧကမိဿကံ ဟောတိ, ဧတ္ထ အနာပတ္တီတိ။ သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ, ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ, တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ ဟတ္ထံ ပန အန္တော ပဝေသေတွာ ပဌမနိမန္တနတော ဧကမ္ပိ ကဗဠံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ယထာ တထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဒွေ တီဏိ နိမန္တနာနိ ဧကတော ဝါ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ ဒွေ တီဏိ နိမန္တနာနိ ဧကတော ပက္ခိပိတွာ မိဿေတွာ ဧကံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ‘‘သကလေန ဂါမေန ဝါ’’တိအာဒီသု သကလေန ဂါမေန ဧကတော ဟုတွာ နိမန္တိတဿေဝ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ ပူဂေပိ ဧသေဝ နယော။ နိမန္တိယမာနော ဝါ ‘‘ဘိက္ခံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဝဒတီတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၃။)နိမန္တိယမာနော ‘‘န မယှံ တဝ ဘတ္တေန အတ္ထော, ဘိက္ခံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဘဏတိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဘောဇနံ ကိရိယံ, အဝိကပ္ပနံ အကိရိယံ။
ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဟေဏကတ္ထာယာတိ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ။ ပါထေယျတ္ထာယာတိ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂတ္ထာယ။ သတ္တူတိ ဗဒ္ဓသတ္တု, အဗဒ္ဓသတ္တု စ။ ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခါယ သမံ ပူရေ ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဣမဿ စတ္ထဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါကဋတ္တာ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗပ္ပကာရမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသန္တိ တတော ဧကပတ္တတော အညံ ပတ္တံ။ သစေ တယော ပတ္တပူရာ ဂဟိတာ ဒွေ, သစေ ဒွေ ဂဟိတာ, ဧကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဂမနေ ဝါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပဒ္ဒဝံ ဒိသွာ, အနတ္ထိကတာယ ဝါ ‘‘မယံ ဣဒါနိ န ပေသိဿာမ န ဂမိဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဂမနေ ဥပစ္ဆိန္နေ ဒေန္တာနန္တိ အတ္ထော။
ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘုတ္တဝါတိ ကတဘတ္တကိစ္စော။ သာသပမတ္တမ္ပိ အဇ္ဈောဟရိတန္တိ ဧဝံ ပရိတ္တမ္ပိ ဘောဇနံ သင်္ခါဒိတွာ ဝါ အသင်္ခါဒိတွာ ဝါ ဂိလိတံ။ ပဝါရိတောတိ ပဋိက္ခေပိတော။ ယော ဟိ ဘုဉ္ဇန္တော ပရိဝေသကေန ဥပနီတံ ဘောဇနံ အနိစ္ဆန္တော ပဋိက္ခိပတိ, သော တေန ပဝါရိတော ပဋိက္ခိပိတော နာမ ဟောတိ။ ဗျဉ္ဇနံ ပန အနာဒိယိတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတပ္ပဝါရဏော ကတပ္ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သောပိ စ ပဋိက္ခေပေါ ယသ္မာ န ပဋိက္ခေပမတ္တေန, အထ ခေါ ပဉ္စင်္ဂဝသေန။ တေနဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အသနံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဝုတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၄။)ဘောဇနံ ပညာယတီတိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ပတ္တာဒီသု ဒိဿတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ စေ ဘောဇန’’န္တိအာဒိ။ သာလီတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အန္တမသော နီဝါရံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာပိ သာလိဇာတိ။ ဝီဟီတိ သဗ္ဗာပိ ဝီဟိဇာတိ။ ယဝဂေါဓုမေသု ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ကင်္ဂူတိ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိ။ ဝရကောတိ အန္တမသော ဝရကစောရကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာပိ သေတဝဏ္ဏာ ဝရကဇာတိ။ ကုဒြူသကောတိ ကာဠကောဒြဝေါ စေဝ သာမာကာဒိဘေဒါ စ သဗ္ဗာပိ တိဏဓညဇာတိ။
နီဝါရဝရကစောရကာ စေတ္ထ ‘‘ဓညာနုလောမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယာဂုန္တိ အမ္ဗိလယာဂုခီရယာဂုအာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ ယာဂုံ။ ဣမိနာဝ ပါယာသဿာပိ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အမ္ဗိလပါယာသာဒီသု အညတရံ ပစာမာတိ ဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ပဝါရဏံ ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ သာဓေတိ။ သစေ ပန ဩဓိ န ပညာယတိ, ယာဂုသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ပုန ပဝါရဏံ ဇနေတိ ဃနဘာဝဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဘောဇနသင်္ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာတိ ဥဒကဉ္စေဝ ကဉ္ဇိကဉ္စ ခီရာဒီနိ စ အာကိရိတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ အမဒ္ဒိတွာ ဘတ္တမိဿကေ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန ဘတ္တေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ မဒ္ဒိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဒေန္တိ, ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ယာဂုယာပီတိ ဧဝံ ယာဂုသင်္ဂဟံ ဂတာယ ဝါ အညာယ ဝါ ယာဂုယာပိ။ သုဒ္ဓရသကော, ပန ရသကယာဂု ဝါ န ဇနေတိ။
ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘ဒွေပိ ခါဒိတာနိ ဟောန္တိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယမံသံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉), အကပ္ပိယဘောဇနဉ္စ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုတာယ န ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဉှိ ဘိက္ခုနော ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တံ ဧဝ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဇာနန္တော အကပ္ပိယတ္တာ ပဋိက္ခိပတိ။ အဇာနန္တောပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတမေဝ ပဋိက္ခိပတိ နာမ, တသ္မာ န ပဝါရေတိ။ သစေ ပန အကပ္ပိယမံသံ ခါဒန္တော ကပ္ပိယမံသံ ဝါ ဘောဇနံ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုတာယ။ ယဉှိ တေန ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ ပဝါရဏာယ ဝတ္ထု။ ယံ ပန ခါဒတိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၅။)တံ ကိဉ္စာပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတံ, ခါဒိယမာနံ ပန မံသဘာဝံ န ဇဟတိ, တသ္မာ ပဝါရေတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ကပ္ပိယမံသံ ခါဒတော ကပ္ပိယမံသဘောဇနပ္ပဋိက္ခေပေ။ ဧသ နယော အကပ္ပိယဘောဇနံ ခါဒတော ကပ္ပိယဘောဇနပ္ပဋိက္ခေပေ။
ဘောဇနေ သတီတိ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ဧကသ္မိမ္ပိ ဘောဇနေ သတိ။ အညံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဘောဇနန္တိ ပတ္တာဒိဂတတော အညံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ဧကမ္ပိ ဘောဇနံ။ ‘‘နိရပေက္ခော ဟောတီ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘ယံ ပတ္တာဒီသူ’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ နိရပေက္ခော ဝါတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဝါ’’တိအာဒိ။ သော ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတီတိ တသ္မိံ စေ အန္တရေ အညံ ဘောဇနံ အဘိဟဋံ, တံ သော ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ။
‘‘ဥပနာမေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ ဟတ္ထေ ဝါ အာဓာရကေ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော, တေန ‘‘ဦရူသု ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပေတိ။ ဒူရေ နိသိန္နဿ ဒဟရဘိက္ခုဿ ပတ္တံ ပေသေတွာ ‘‘ဣတော ဩဒနံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဂဏှိတွာ ပန ဂတော တုဏှီ တိဋ္ဌတိ, တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုဿ ဒူရဘာဝတော, ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော။ သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု ‘‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပီတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေပိ။
ဘတ္တပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ ပရိဝိသန္တဿာတိ ဧကေန ဟတ္ထေန ဘတ္တပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန ကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ပရိဝိသန္တဿ။ အညော ‘‘အဟံ ဓာရေဿာမီ’’တိ ဂဟိတမတ္တကမေဝ ကရောတီတိ အညော အာဂန္တွာ ‘‘အဟံ ပစ္ဆိံ ဓာရေဿာမိ, တွံ ဩဒနံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂဟိတမတ္တကမေဝ ကရောတိ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာဝ ဟောတိ။ ဣဒါနိ အသတိ တဿ ဒါတုကာမာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓဋေတိ ဥဒ္ဓဋေ ဘတ္တေ။ ကဋစ္ဆုအဘိဟာရောယေဝ ဟိ တဿ အဘိဟာရောတိ အဓိပ္ပါယော။ အနန္တရဿ ဒိယျမာနေတိ အနန္တရဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တေ ဒိယျမာနေ။ ကာယဝိကာရေနာတိ ‘‘အင်္ဂုလိံ ဝါ ဟတ္ထံ ဝါ မစ္ဆိကဗီဇနိံ ဝါ စီဝရကဏ္ဏံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၆။)ဝါ စာလေတိ, ဘမုကာယ ဝါ အာကာရံ ကရောတိ, ကုဒ္ဓေါ ဝါ ဩလောကေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဧဝံ ဝုတ္တေန အင်္ဂုလိစလနာဒိနာ ကာယဝိကာရေန။ ‘‘အလံ မာ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝစီဝိကာရေနာတိ ‘‘အလ’’န္တိ ဝါ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ ‘‘အပဂစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဧဝံ ယေန ကေနစိ ဝစီဝိကာရေန။
အဘိဟဋေ ပန ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘီတော ဟတ္ထေ အပနေတွာ ပုနပ္ပုနံ ပတ္တေ ဩဒနံ အာကိရန္တံ ‘‘အာကိရ အာကိရ, ကောဋ္ဋေတွာ ပူရေဟီ’’တိ ဝဒတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ဧသ နယော ဘတ္တံ အဘိဟရန္တံ ဘိက္ခုံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိံ, အာဝုသော, ဣတောပိ ကိဉ္စိ ဂဏှိဿသိ, ဒမ္မိ တေ ကိဉ္စီ’’တိ ဝဒတောပိ။
‘‘ရသံ ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ အပ္ပဝါရဏာဇနကဿ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ သုတွာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မံသရသန္တိ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ မံသဿ ရသံ ‘‘မံသရသ’’မိစ္စေဝ ဝိညာယတိ, အထ ခေါ မံသဉ္စ ရသဉ္စ မံသရသန္တိ ဧဝံ ပဝါရဏာဇနကနာမဝသေနာပိ။ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မံသရသန္တိ ဝုတ္တေ ပန ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ။ ပရတော မစ္ဆမံသံ ဗျဉ္ဇနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ ပဝါရေတိ, တံ အဝိကောပေန္တေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယော ဂစ္ဆန္တော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ပဝါရေတိ, တေန ဂစ္ဆန္တေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကဒ္ဒမံ ဝါ ဥဒကံ ဝါ ပတွာ ဌိတေန အတိရိတ္တံ ကာရေတဗ္ဗံ။ သစေ အန္တရာ နဒီ ပူရာ ဟောတိ, နဒိတီရေ ဂုမ္ဗံ အနုပရိယာယန္တေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အထ နာဝါ ဝါ သေတု ဝါ အတ္ထိ, တံ အဘိရုဟိတွာပိ စင်္ကမန္တေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဂမနံ န ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရဣရိယာပထေသုပိ။ တံ တံ ဣရိယာပထံ ကောပေန္တေန အတိရိတ္တံ ကာရေတဗ္ဗံ။ ယော ဥက္ကုဋိကောဝ နိသီဒိတွာ ပဝါရေတိ, တေန ဥက္ကုဋိကေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ ပလာလပီဌံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ နိသီဒနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန ပန အာသနံ အစာလေတွာဝ စတဿော ဒိသာ ပရိဝတ္တန္တေန ဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတိ။ မဉ္စေ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ သံသရိတုံ န လဗ္ဘတိ။ သစေ ပန သဟ မဉ္စေန ဥက္ခိပိတွာ အညတြ နေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ နိပဇ္ဇိတွာ ပဝါရိတေနာပိ နိပန္နေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပရိဝတ္တန္တေန ယေန ပဿေန နိပန္နော, တဿ ဌာနံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗံ။
အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဧတံ သဗ္ဗံ အလံ ပရိယတ္တံ, ဣဒမ္ပိ တေ အဓိကံ, ဣတော အညံ န လစ္ဆသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယော အတိရိတ္တံ ကရောတီတိ ယော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၇။)‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ အတိရိတ္တံ ကရောတိ။ ပဋိပက္ခနယေနာတိ ‘‘ကပ္ပိယကတံ, ပဋိဂ္ဂဟိတကတံ, ဥစ္စာရိတကတံ, ဟတ္ထပါသေ ကတံ, ဘုတ္တာဝိနာ ကတံ, ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေန ကတံ ‘အလမေတံ သဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဣမေဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ယံ အတိရိတ္တံ ကပ္ပိယံ ကတံ, ယဉ္စ ဂိလာနာတိရိတ္တံ, တဒုဘယမ္ပိ အတိရိတ္တန္တိ ဧဝံ တဿေဝ ပဋိပက္ခနယေန။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ, အယံ ကိရ အာစိဏ္ဏော။ ဝိနယဓရာ ပန ‘‘သကိံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ကသ္မာ တံ သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဉှိ အကတန္တိ ယေန ပဌမံ ကပ္ပိယံ ကတံ, တေန ယံ အကတံ, တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဌမဘာဇနေ ပန ကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ ယေန စ အကတန္တိ အညေန ဘိက္ခုနာ ယေန ပဌမံ န ကတံ, တေန စ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တန္တိ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေတိ ယသ္မိံ ပန ဘာဇနေ ပဌမံ ကတံ, တတော အညသ္မိံ ပတ္တေ ဝါ ကုဏ္ဍေ ဝါ ပစ္ဆိယံ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပုရတော ဌပေတွာ ဩနာမိတဘာဇနေ။
အညတြ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန ဟုတွာ အညတြ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အနတိရိတ္တေ အနတိရိတ္တသညိဝေမတိကအတိရိတ္တသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အဇ္ဈောဟရတော စ ဒုက္ကဋန္တိ အဇ္ဈောဟရတော အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, အာဟာရတ္ထာယပိ အနာဟာရတ္ထာယပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈောဟရန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေသံ အနုညာတပရိဘောဂဝသေနာတိ ယာမကာလိကာဒီနံ အနုညာတပရိဘောဂဝသေန, ယာမကာလိကံ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ, သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တေန တေန ဥပသမေတဗ္ဗကေ အာဗာဓေ သတိ တဿ ဥပသမနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒမ္ပိ အဇ္ဈောဟရဏတော ကာယကမ္မံ, ဝါစာယ ‘‘အတိရိတ္တံ ကရောထ ဘန္တေ’’တိ အကာရာပနေန ဝစီကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနေဝါ’’တိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ပဋိက္ခိပိတွာ ဘုဉ္ဇနံ ကိရိယံ။ အတိရိတ္တဿ အကရဏံ အကိရိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၈။)֍ ၆။ ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သုတွာ ဝါတိ အညေန ဝါ တေနေဝ ဝါ အာရောစိတံ သုတွာ။ ‘‘ဘုတ္တသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၄၃) ဝုတ္တတ္တာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝိကာလေတိ ဧတ္ထ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကော, အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ။ တဒညော ဝိကာလော ‘‘ဝိဂတော ကာလော’’တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဂတေ ကာလေ’’တိအာဒိ။ ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ။ သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကာတဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလဗ္ဘန္တရေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ…ပေ… ခါဒနီယံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယံ တာဝ သက္ခလိမောဒကာဒိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏမယံ, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဘောဇနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ။
သတိ ပစ္စယေတိ ပိပါသာဒိကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ရောမဋ္ဌကဿာတိ ရောမဋ္ဌကဿ ဘိက္ခုနော အဇ္ဈောဟရိတွာ ဥဂ္ဂိရိတွာ မုခေဝ ဌပိတော ဗဟိ မုခဒွါရာ ဝိနိဂ္ဂတော ဘောဇနဿ မဂ္ဂါ ဗဟိ နိဂ္ဂတော ‘‘ရောမဋ္ဌော’’တိ ပဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန အဇ္ဈောဟရိတွာ ဥဂ္ဂိရိတွာ မုခေဝ ဌပိတောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ဌပေတွာ ရောမဋ္ဌကံ သေသာနံ အာဂတံ ဥဂ္ဂါရံ မုခေ သန္ဓာရေတွာ ဂိလန္တာနံ အာပတ္တိ။ သစေ ပန အသန္ဓာရေန္တမေဝ ပရဂလံ ဂစ္ဆတိ, ဝဋ္ဋတိ။
ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ကာရော ကရဏံ ကိရိယာတိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ဧတေန ကာရသဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သမ္မာ နိဓာနံ ဌပနံ သန္နိဓိ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၈၉။)ဝီတိနာမိတဿေတံ နာမ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတေ ဣမဿ ဒုဒ္ဓေါတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ယာမကာလိကံ ခါဒနီယံ, ဘောဇနီယံ ဝါ န ဟောတိ, ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝစနတော ပန တတ္ထာပိ ယာမာတိက္ကမေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဒုဒ္ဓေါတဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယံ အင်္ဂုလိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ လေခါ ပညာယတီတိ ယံ ပတ္တံ ဓောတံ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ပတ္တေ အင်္ဂုလိလေခါ ပညာယတိ, သော ပတ္တော ဒုဒ္ဓေါတော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေလဝဏ္ဏပတ္တေ ပန အင်္ဂုလိလေခါ ပညာယတိ, သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ သ္နေဟောတိ တေလံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တာဒိသေ ပတ္တေပီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇိတွာ သယံ ဝါ အညေန ဝါ ဘောဇနံ နီဟရိတွာ န သမ္မာ ဓောတေ ပတ္တေပိ။ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ ပတ္တေ လဂ္ဂံ အဝိဇဟိတပ္ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဒုတိယဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ပရိစ္စတ္တေ ပန ပတ္တေ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။
ယံ ပနာတိ ယံ ဘောဇနံ ပန။ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟီတိ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ အပရိစ္စတ္တမေဝ။ ကပ္ပိယ ဘောဇနန္တိ အန္တမသော ဧကသိတ္ထမတ္တမ္ပိ ကပ္ပိယဘောဇနံ။ အကပ္ပိယေသူတိ အကပ္ပိယမံသေသု။ သေသေသူတိ မနုဿမံသတော အဝသေသေသု ဟတ္ထိအဿသုနခအဟိသီဟဗျဂ္ဃဒီပိအစ္ဆတရစ္ဆမံသေသု စေဝ အပ္ပဋိဝေက္ခိတေ ဥဒ္ဒိဿကတမံသေ စ။ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၂၅၅) သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ယာမကာလိကေပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသူတိ ‘‘ကပ္ပိယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု သဗ္ဗေသု ဝိကပ္ပေသု အပရမ္ပိ ပါစိတ္တိယံ ဝဍ္ဎတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃) – ကပ္ပိယဘောဇနေ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, အဝသေသေသု ပန အကပ္ပိယမံသေသု ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ သာမိသေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၀။)မုခေန အဇ္ဈောဟရတော ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, နိရာမိသေန ဧကမေဝ။ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဝိကပ္ပဒွယေပိ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိန္တိ။
အဝသေသေသူတိ ယာမကာလိကာဒိတော အဝသေသေသု။ ပါစိတ္တိယံ ဝဍ္ဎတိယေဝါတိ အပရမ္ပိ ပါစိတ္တိယံ ဝဍ္ဎတိယေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ဝိကာလေ အဇ္ဈောဟရတိ, ပကတိဘောဇနေ သန္နိဓိပစ္စယာ စ ဝိကာလဘောဇနပစ္စယာ စ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, အကပ္ပိယမံသေသု မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, အဝသေသေသု ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ဒွေတိ။
ဗေလဋ္ဌသီသော နာမ ဇဋိလသဟဿဿ အဗ္ဘန္တရေ ဧကော မဟာထေရော။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ သန္နိဓိကာရကေ သန္နိဓိကာရကသညိဝေမတိကအသန္နိဓိကာရကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ သံသဋ္ဌာနီတိ သံသဋ္ဌရသာနိ။ သမ္ဘိန္နရသံ သန္ဓာယေဝ ဟိ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ အသမ္ဘိန္နရသန္တိ အမိဿိတရသံ။ ဣဒဉ္စ သီတလပါယာသာဒိနာ သဟ လဒ္ဓံ သပ္ပိပိဏ္ဍာဒိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဓောတံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ပန ပိဏ္ဍပါတေန သဒ္ဓိံ လဒ္ဓံ တက္ကောလဇာတိဖလာဒိံ, ယာဂုအာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ဒိန္နသိင်္ဂီဝေရာဒိကဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
တေနာတိ သတ္တာဟကာလိကေန။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဿာတိ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ, တေန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန။ ဧသ နယော ‘‘ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိအာဒီသုပိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ။ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီတိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ, သတ္တာဟာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ မုခေ ဧကရတ္တံ န ဝုတ္တံ, တထာပိ မုခေ ပက္ခိတ္တမေဝ ယသ္မာ သန္နိဓိ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘မုခသန္နိဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။
စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယောတိ ဥဿာဝနန္တိကာ, ဂေါနိသာဒိကာ, ဂဟပတိ, သမ္မုတီတိ စတဿော ကပ္ပိယကုဋိယော။ တတ္ထ ဥဿာဝနန္တိကာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၅) နာမ ဂေဟေ ကရိယမာနေ သမ္ပရိဝါရေတွာ ဌိတေဟိ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ, ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိ ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တေဟိ ဌပိတပဌမိဋ္ဌကထမ္ဘာဒိကာ သံဃဿ ဝါ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဝါ ကုဋိ။ ယော ပန အာရာမော ယေဘုယျေန ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဟောတိ, သကလောပိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၁။)ဝါ, သော ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဂဟပတီတိ ယာ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ သေသေဟိ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နာ, တေသံ ဝါ သန္တကာ။ သမ္မုတိ နာမ ကမ္မဝါစာယ သာဝေတွာ ကတာ။ ကထံ ပနေတာသံ ဝိနိစ္ဆယော ဇာနိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တာသံ ဝိနိစ္ဆယော သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တော’’တိ။
သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဣဒံ မဇ္ဈေ ပဒလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘ပဏီတသံသဋ္ဌာနီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗောပိ ‘‘ဩဒကော’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏော မစ္ဆောတိ ‘‘မစ္ဆော နာမ ဩဒကော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၀) ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တလက္ခဏော, သဗ္ဗောပိ မစ္ဆော ဧဝ။ ယော ကောစိ ဥဒကေ ဇာတော မစ္ဆော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာနာမသိက္ခာပဒေနာတိ –
‘‘အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယ။ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ –
ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၃၀၆)။ ဧတ္ထ ဟိ သံဃဝသေန ဂိလာနပစ္စယပဝါရဏာယ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ သစေ တတ္ထ ရတ္တီဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ ‘‘ဧတ္တိကာယေဝ ရတ္တိယော, ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ, တတော ရတ္တိပရိယန္တတော ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တတော ဝါ ဥတ္တရိ နဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ ဘေသဇ္ဇံ, အညဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ အညံ ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဂိလာနော ဂိလာနသညီပိ ဟုတွာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေန္တော နဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။
ယော ပန နဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဝိညာပေတိ, အထ ခေါ ကေဝလံ အတ္တနော ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ, သော သူပေါဒနဝိညတ္တိယာယေဝ ကာရေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သုဒ္ဓါနိ သပ္ပိအာဒီနိ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ပါစိတ္တိယံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၂။)နာပဇ္ဇတိ, သေခိယေသု သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉)။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗောတိ ‘‘န သူပံ ဝါ ဩဒနံ ဝါ အဂိလာနော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၆၁၃) သိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော, ဒုက္ကဋေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာတိ ဣမိနာ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေန။
‘‘သပ္ပိဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သပ္ပိဘတ္တံ ‘ဒေဟီ’တိ ဝုတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ အထ ယထာ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ, ဧဝံ ‘‘သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ကသ္မာ န ဝိညာယတီတိ စေ? အနေကန္တိကတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ ဘောဇနာနိ ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ အယမတ္ထော ဧကန္တတော ပညာယတိ, ‘‘သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘သပ္ပိမယံ ဘတ္တံ သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိပိ ဝိညာယမာနတ္တာ ‘သပ္ပိသံသဋ္ဌံ ဘတ္တံ သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိ အယမတ္ထော န ဧကန္တတော ပညာယတိ။ ဧသ နယော ‘‘နဝနီတဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိအာဒီသုပိ။
ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘတ္တံ ဒတွာ သပ္ပိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ ပုရိမေနေဝ နယေန။ သစေ ပန ‘‘သပ္ပိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ကေဝလံ သေသေသု နဝနီတာဒီသု အညတရေန ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတမေဝ ဟောတိ။ အနာပတ္တီတိ ဝိသင်္ကေတတ္တာ သဗ္ဗာဟိယေဝ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ အနာပတ္တိ, အတ္တနော ပန ပယောဂေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ ကပ္ပိယမံသသပ္ပိနာ။ ဧသ နယော အကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယတာ ဟိ မံသာနံယေဝ, န သပ္ပိအာဒီနံ။ ဌပေတွာ ဧကံ မနုဿဝသာတေလံ သဗ္ဗေသံ ခီရဒဓိသပ္ပိနဝနီတဝသာတေလေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။
ပရိဘောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ အသတိ အကပ္ပိယသပ္ပိမှိ ပုရိမနယေနေဝ အကပ္ပိယနဝနီတာဒီနိ ဒေတိ ‘‘သပ္ပိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ, အကပ္ပိယသပ္ပိနာဝ ဒိန္နံ ဟောတိ။ ယထာ စ ‘‘ကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ အကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတံ, ဧဝံ ‘‘‘အကပ္ပိယသပ္ပိနာ’တိ ဝုတ္တေ ကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ပဋိပါဋိယာ ဧကမေကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုစ္စမာနေပိ အယမေဝတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ, သော စ သင်္ခေပေနပိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဝိတ္ထာရနယံ ဟိတွာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၃။)ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယေန ယေန ဝိညတ္တိ ဟောတိ, တသ္မိံ ဝါ တဿ မူလေ ဝါ လဒ္ဓေ တံ တံ လဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန အညံ ပါဠိယာ အာဂတံ ဝါ အနာဂတံ ဝါ ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတန္တိ။ နာနာဋ္ဌာနေ ဝါတိ တသ္မိံယေဝ ဃရေ သပ္ပိံ, ဣတရသ္မိံ နဝနီတန္တိအာဒိနာ နာနာဋ္ဌာနေ ဝါ။
ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကာယေနာတိ ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန, အန္တမသော ပါဒင်္ဂုလိယာပိ ဂဏှန္တော ကာယေန ဂဏှာတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ပတ္တာဒီသု ယေန ကေနစိ သရီရသမ္ဗဒ္ဓေန ဥပကရဏေန။ ဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ကဋစ္ဆုအာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပကရဏေန ဒိန္နံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ အညတရေနာတိ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယေနာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ကာယတော စ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓတော စ မောစေတွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ကာယေ ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ ဝါ ပါတိယမာနဉှိ နိဿဂ္ဂိယေန ပယောဂေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ။ တဿာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတကဿ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသဝသေနာတိ ဝုတ္တဿ ပဋိပက္ခဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန ဒိယျမာနေ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဂဏှာတိ, ဧတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမာတိ။
သံဟာရိမေနာတိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန သံဟာရိမေန, ဣမိနာ အသံဟာရိမေ ဖလကေ ဝါ ပါသာဏေ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ ဓာရေတုံ သမတ္ထေနာတိ သန္ဓာရေတုံ ယောဂ္ဂေန, ဣမိနာ သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ အတတ္ထဇာတကရုက္ခပဏ္ဏေနာတိ ဇာတဋ္ဌာနတော စုတေန ပဒုမိနိပဏ္ဏာဒိနာ, ဣမိနာ ပန မဟန္တေပိ တတ္ထဇာတကေ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ဝါ ကိံသုကပဏ္ဏာဒိမှိ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ န ဟိ တံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓသင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ယထာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၄။)စ တတ္ထဇာတကေ, ဧဝံ ခါဏုကေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတမဉ္စာဒိမှိပိ။ နနု ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာပိ ပတ္တာဓာရာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတိ, အထ ကသ္မာ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေဟိယေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဣဓ ဝုတ္တံ, န ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာပီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓံ နာမ ဣဓ နတ္ထီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဓာရကေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ဝစနမတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗမ္ပိ တံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
အကလ္လကောတိ ဂိလာနော။ မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ သဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ အဘိဟဋဘာဇနတော ပတိတရဇမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ အဘိဟဋတ္တာတိ အဓိပ္ပါဟော။
တသ္မိံ ဌတွာတိ တာဒိသေ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ။ ယန္တိ ယံ ဘာရံ။ မဇ္ဈိမော ပုရိသောတိ ထာမမဇ္ဈိမပုရိသော။ ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ။ တံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာတိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဝိဟာရံ ဝါ အာသနသာလံ ဝါ ဂန္တွာ တံ ဘိက္ခံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ, ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပဝသေန ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန တံသန္တကံ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝိနာပိ တဿ ဒါနာဒိံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အဿုခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီသူတိ ဧတ္ထ အဿု နာမ အက္ခိဇလံ။ ခေဠော နာမ လာလာ။ သိင်္ဃာဏိကာတိ အန္တောသီသတော ပူတိသေမှဘာဝံ အာပန္နံ မတ္ထလုင်္ဂံ ဂလိတွာ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတွာ နာသာပုဋေ ပူရေတွာ ဌိတံ ဝုစ္စတိ, အာဒိသဒ္ဒေန မုတ္တကရီသသေမှဒန္တမလအက္ခိဂူထကဏ္ဏဂူထကာနံ, သရီရေ ဥဋ္ဌိတလောဏဿ စ ဂဟဏံ။ ဌာနတောတိ အက္ခိကူပါဒိတော။ အန္တရာ စေ ဂဏှာတိ, ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂဟိတကံ နာမ ဟောတီ’’တိ, ဒုဋ္ဌု ဂဟိတကံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဖလိနိန္တိ ဖလဝန္တံ။ တတ္ထဇာတကဖလိနိသာခါယ ဝါတိ တသ္မိံ ရုက္ခေ ဇာတာယ ဖလိနိသာခါယ ဝါ။ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋန္တိ ‘‘န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝါရိတဿ ကတတ္တာ ဒုဋ္ဌု အာစိဏ္ဏံ စရိတန္တိ ဒုရုပစိဏ္ဏံ, တသ္မိံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
အာဟရီယတီတိ အာဟာရော, အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ, ဣဓ ပန စတ္တာရိ ကာလိကာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၅။)အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝ ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ယာမာဝသာနာ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ ပါတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ ယာဝ သတ္တာဟံ နိဒဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သတ္တာဟံ ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကံ။ ယာဝဇီဝမ္ပိ ပရိဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝ ဇီဝံ ဧတဿာတိ ယာဝဇီဝိကံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။
ဝနမူလပတ္တပုပ္ဖဖလာဒီတိ ဧတ္ထ တာဝ မူလံ နာမ မူလကခါရကစစ္စုတမ္ဗကာဒီနံ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စေဝ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကံ သူပေယျပဏ္ဏမူလံ။ ပတ္တံ နာမ မူလကခါရကစစ္စုတမ္ဗကာဒီနံ တာဒိသံယေဝ ပတ္တံ။ ပုပ္ဖံ နာမ မူလကခါရကာဒီနံ တာဒိသံယေဝ ပုပ္ဖံ။ ဖလံ နာမ ပနသလဗုဇာဒီနံ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စေဝ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကံ ဖလံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကန္ဒမူလာဒီနံ ဂဟဏံ။
အမ္ဗပါနန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) အာမေဟိ ဝါ ပက္ကေဟိ ဝါ အမ္ဗေဟိ ကတပါနံ။ တတ္ထ အာမေဟိ ကရောန္တေန အမ္ဗတရုဏာဒီနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ အာတပေ အာဒိစ္စပါကေန ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ မဓုသက္ကရကပ္ပူရာဒီဟိ ယောဇေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတံ ပုရေဘတ္တမေဝ ကပ္ပတိ။ အနုပသမ္ပန္နေန ကတံ လဘိတွာ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသပရိဘောဂေနာပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တံ နိရာမိသပရိဘောဂေန ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပါနေသု။
တေသု ပန ဇမ္ဗုပါနန္တိ ဇမ္ဗုဖလေဟိ ကတပါနံ။ စောစပါနန္တိ အဋ္ဌိကေဟိ ကဒလိဖလေဟိ ကတပါနံ။ မောစပါနန္တိ အနဋ္ဌိကေဟိ ကဒလိဖလေဟိ ကတပါနံ။ မဓုကပါနန္တိ မဓုကာနံ ဇာတိရသေန ကတပါနံ။ တံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ဝဋ္ဋတိ, သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ မုဒ္ဒိကာပါနန္တိ မုဒ္ဒိကာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ။ သာလူကပါနန္တိ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒီနံ သာလူကေ မဒ္ဒိတွာ ကတပါနံ။ ဖာရုသကပါနန္တိ ဖာရုသကေဟိ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဝေတ္တပါနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတာနိ စ ပန သဗ္ဗာနိ ပါနာနိ အဂ္ဂိပါကာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သီတောဒကေနာ’’တိအာဒိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၆။)အဝသေသေသုပိ အနုညာတဖလပတ္တပုပ္ဖရသေသူတိ ဓညဖလပက္ကသာကမဓုကပုပ္ဖရသတော အဝသေသေသု ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ဖလရသံ ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၀၀) အနုညာတကေသု ဖလပတ္တပုပ္ဖရသေသုပိ။
ခါဒနီယတ္ထန္တိ ခါဒနီယေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ။ နေဝ ဖရတီတိ န နိပ္ဖါဒေတိ။ အနာဟာရေပိ ဥဒကေ အာဟာရသညာယာတိ ‘‘အာဟာရံ အာဟရေယျာ’’တိ ပဒဿ ပဒဘာဇနေ (ပါစိ။ ၂၆၅) ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္မာ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘အာဟရီယတီတိ အာဟာရော’’တိ အနာဟာရေပိ ဥဒကေ အာဟာရသညာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ။ ဒန္တပေါနေ စ ‘‘မုခဒွါရံ အာဟဋံ ဣဒ’’န္တိ သညာယာတိ မုခဒွါရံ အနာဟဋမ္ပိ ဒန္တပေါနံ ‘‘မုခဒွါရံ အာဟဋံ ဣဒံ ဒန္တပေါန’’န္တိ ဝိပလ္လတ္ထသညာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ။ ယထာသုခံ ပါတုန္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ယထာကာမံ ပါတုံ။ ဒန္တပေါနပရိဘောဂေနာတိ ဒန္တကဋ္ဌပရိဘောဂေန, ဒန္တဓောဝနာဒိနာတိ အတ္ထော, ဣမိနာ တဿ ပန ရသံ ဂိလိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။
စတ္တာရိ မဟာဝိကဋာနီတိ ဂူထံ, မုတ္တံ, ဆာရိကာ, မတ္တိကာ (မဟာဝ။ ၂၆၈) စ ‘‘အာသယာဒိဝသေန ဝိရူပါနိ ဇာတာနီ’’တိ ကတွာ ဝိကဋာနီတိ ဝါ အပကတိဘောဇနတ္တာ ဝိကဋာနိ ‘‘ဝိရူပါနိ ဇာတာနီ’’တိ ဝါ အတ္ထော။ သတိ ပစ္စယေတိ ကာရဏေ သတိ, သပ္ပဒဋ္ဌေတိ အတ္ထော။ ဓူမာဒိအဗ္ဗောဟာရိကာဘာဝေါတိ ဓူမပုပ္ဖဂန္ဓဒန္တခယာဒိအဗ္ဗောဟာရိကာဘာဝေါ။
ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ အစေလကဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အစေလကဿာတိ ယဿ ကဿစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသမာပန္နဿ နဂ္ဂဿ။ ပရိဗ္ဗာဇကဿာတိ ဌပေတွာ ဘိက္ခုဉ္စ သာမဏေရဉ္စ အဝသေသဿ ယဿ ကဿစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသမာပန္နဿ။ ပရိဗ္ဗာဇိကာယာတိ ဌပေတွာ ဘိက္ခုနိံ, သိက္ခမာနံ, သာမဏေရိဉ္စ အဝသေသာယ ယာယ ကာယစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသမာပန္နာယ။ ဧတေ စ သဗ္ဗေ အညတိတ္ထိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေသံ အစေလကာဒီနံ အညတိတ္ထိယာန’’န္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၇။)တေသန္တိ အညတိတ္ထိယာနံ။ ဘာဇနံ နိက္ခိပိတွာတိ အာမိသဘရိတံ ဘာဇနံ နိက္ခိပိတွာ။ ဗာဟိရာလေပန္တိ တေလာဒိံ။
အစေလကာဒယော ယသ္မာ, တိတ္ထိယာဝ မတာ ဣဓ၊
တသ္မာ တိတ္ထိယနာမေန, တိကစ္ဆေဒေါ ကတော တယော။
အတိတ္ထိယဿ နဂ္ဂဿ, တထာ တိတ္ထိယလိင်္ဂိနော၊
ဂဟဋ္ဌဿာပိ ဘိက္ခုဿ, ကပ္ပတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။
အတိတ္ထိယဿ စိတ္တေန, တိတ္ထိယဿ စ လိင်္ဂိနော၊
သောတာပန္နာဒိနော ဒါတုံ, ကပ္ပတီတီဓ နော မတိ။
အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါတိ ဧတ္ထ နဂရမ္ပိ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဝိသိဿာမာတိ ဧတ္ထ ဂဟေတွာ ‘‘ဂန္တွာ’’တိ ပါဌသေသော, အသမန္နာဟာရော ဝါ တဿာ ဣတ္ထိယာ တသ္မိံ ဂါမေ သန္နိဟိတဘာဝံ အဇာနန္တော ဝါ ‘‘ဧဟာဝုသော, ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿာမာ’’တိ ဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသန္တိ ယာဂုအာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ။ ဥယျောဇေယျာတိ အတ္တနော ကီဠာနုရူပံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဥယျောဇေယျ ပဟိဏေယျ။ တေနာဟ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝုတ္တာဝသေသံ ကာယဝစီဒွါရဝီတိက္ကမံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာတိ ‘‘ဂစ္ဆာဝုသော, န မေ တယာ သဒ္ဓိံ ကထာ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါ ဖာသု ဟောတိ, ဧကကဿ မေ ကထာ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါ ဖာသု ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၅) ဝတွာ။ ဧတံ အနာစာရမေဝါတိ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ ဟသနာဒိအနာစာရမေဝ။ န အညံ ပတိရူပံ ကာရဏန္တိ ဌပေတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အနာစာရံ ဥဘိန္နံ ဧကတော န ယာပနာဒိံ အညံ ပတိရူပကာရဏံ ပစ္စယံ ကရိတွာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ဥယျောဇကဿ။ သောတိ ယော ဥယျောဇိတော, သော။
အနုပသမ္ပန္နေတိ သာမဏေရေ။ သောဝ ဣဓ အနုပသမ္ပန္နောတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပီတိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝါတိ ဒွိန္နမ္ပိ။ ကလိသာသနာရောပနေတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၇) ကလီတိ ကောဓော, တဿ သာသနံ အာဏံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၈။)ကလိသာသနံ, တဿာရောပနေတိ အတ္ထော, ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမိနာပိ ဥဗ္ဗာဠှော ပက္ကမေယျာ’’တိ ကောဓဝသေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒေါသံ ဒဿေတွာ ‘‘ပဿထ ဘော ဣမဿ ဌာနံ နိသဇ္ဇံ အာလောကိတံ ဝိလောကိတံ, ခါဏု ဝိယ တိဋ္ဌတိ, သုနခေါ ဝိယ နိသီဒတိ, မက္ကဋော ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတီ’’တိ ဧဝံ အမနာပဝစနဿ ဘဏနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပနေဝံ ဘဏနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဧဝမာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘မဟဂ္ဃံ ဘဏ္ဍံ ပဿိတွာ လောဘဓမ္မံ ဥပ္ပါဒေဿတီ’’တိ ဥယျောဇေတိ, ‘‘မာတုဂါမံ ပဿိတွာ အနဘိရတိံ ဥပ္ပါဒေဿတီ’’တိ ဥယျောဇေတိ, ‘‘ဂိလာနဿ ဝါ ဩဟိယျကဿ ဝါ ဝိဟာရပါလဿ ဝါ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ခါဒနီယံ ဝါ နီဟရာ’’တိ ဥယျောဇေတိ, ‘‘န အနာစာရံ အာစရိတုကာမော သတိ ကရဏီယေ ဥယျောဇေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၈) ဧတေသံ ဂဟဏံ။
ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘သဘောဇနေ’’တိ ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ, ဥဘသဒ္ဒေ ဥကာရဿ စ လောပေါတိ အာဟ ‘‘သဟ ဥဘောဟိ ဇနေဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဘောဟိ ဇနေဟီတိ ဇာယာ စ ပတိ စာတိ ဥဘောဟိ ဇနေဟိ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘောဇနံ, ဣတ္ထီ စ ပုရိသော စ, တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သဘောဇနန္တိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတဿာတိ မေထုနာဓိပ္ပါယဿ။ သယနိဃရန္တိ သယနီယဃရံ, ဝါသဂေဟန္တိ အတ္ထော။ မဟလ္လကဿာတိ မဟလ္လကဿ သယနိဃရဿ။ ပိဋ္ဌသံဃာဋတောတိ ဒွါရဗာဟတော ခုဒ္ဒကဿ ဝါတိ ယထာ တထာ ဝါ ကတဿ ခုဒ္ဒကဿ သယနိဃရဿ။ ဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒေယျာတိ ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒေယျ။ ခုဒ္ဒကံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၈၀) နာမ သယနိဃရံ ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဟောတိ, တဿ စ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနံ ပိဋ္ဌသံဃာဋတော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တာဒိသေ သယနိဃရေ ပိဋ္ဌသံဃာဋတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ နိသိန္နော ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ နိသိန္နော စ ဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၈၁)။ သစိတ္တကဉ္စေတ္ထ အနုပဝိသိတွာ နိသီဒနစိတ္တေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၃၉၉။)၄-၅။ ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စတုတ္ထပဉ္စမသိက္ခာပဒေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ အနိယတဒွယေ ဝုတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘သေသော ကထာနယော အနိယတဒွယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ဒိသွာတိ ယတ္ထ ဌိတဿ ကုလာနိ ပယိရုပါသနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, တတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ပဿေ ဝါ အဘိမုခေ ဝါ ဒိသွာ။ ပကတိဝစနေနာတိ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ, တာဒိသေန ဝစနေန, ဣတော စိတော စ ပရိယေသိတွာ အာရောစနကိစ္စံ ပန နတ္ထိ။ ယော ဟိ ဧဝံ ပရိယေသိတဗ္ဗော, သော အသန္တောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘တာဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနာပုစ္ဆိတွာတိ အနာရောစေတွာ။
အန္တရာရာမဘိက္ခုနုပဿယတိတ္ထိယသေယျပဋိက္ကမနဘတ္တိယဃရာနီတိ ဧတ္ထ အန္တရာရာမန္တိ အန္တောဂါမေ ဝိဟာရော။ ပဋိက္ကမနန္တိ အာသနသာလာ။ ဘတ္တိယဃရန္တိ နိမန္တိတဃရံ ဝါ သလာကဘတ္တာဒိဒါယကာနံ ဝါ ဃရံ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ကုလေသု စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ ကိရိယံ, အနာပုစ္ဆနံ အကိရိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗဉ္စေတံ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တန္တိ ‘‘အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၆) ဧတံ သဗ္ဗံ သိက္ခာပဒနိဒါနသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ မဟာနာမေန သက္ကေန ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဘန္တေ, သံဃံ စတုမာသံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၀၃) ဥဿန္နုဿန္နေန စ ဘေသဇ္ဇေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၀။)စတုမာသံ ပုန နိစ္စံ ပဝါရဏာ ကတာ, တသ္မာ ဘဂဝတာ တဿ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတြ ပုနပဝါရဏာယာတိ ယဒိ ပုနပဝါရဏာ အတ္ထိ, တံ ဌပေတွာ။ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယဒိ ပန တာပိ အတ္ထိ, သာဒိတဗ္ဗာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ တိဿံ ပဝါရဏာယံ။ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတီတိ ‘‘သပ္ပိ တေလ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နာမဝသေန ဝါ ‘‘ပတ္ထေန နာဠိယာ အာဠှကေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိမာဏဝသေန ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ။ နဘေသဇ္ဇကရဏီယေတိ မိဿကဘတ္တေနာပိ စေ ယာပေတုံ သက္ကောတိ, နဘေသဇ္ဇကရဏီယံ နာမ ဟောတိ။ အညံ ဘေသဇ္ဇန္တိ သပ္ပိနာ ပဝါရိတော တေလံ, အာဠှကေန ပဝါရိတော ဒေါဏံ။
ယထာဘူတံ အာစိက္ခိတွာတိ ‘‘ဣမေဟိ တယာ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတမှာ, အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော, ယာသု တယာ ရတ္တီသု ပဝါရိတမှာ, တာ ရတ္တိယော ဝီတိဝတ္တာ, အမှာကဉ္စ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’’တိ ယထာဘူတံ အာရောစေတွာ။ ဧဝဉ္စ ဝိညာပေတုံ ဂိလာနောဝ လဘတိ, န ဣတရော။
မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စတုရင်္ဂိနိန္တိ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တီတိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ဧတိဿာတိ စတုရင်္ဂိနီ, တံ စတုရင်္ဂိနိံ။ ‘‘ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ, တိပုရိသော အဿော, စတုပုရိသော ရထော, စတ္တာရော ပုရိသာ သရဟတ္ထာ ပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၄) အယံ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ သေနာ နာမ, ဤဒိသံ သေနန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန ဝိဇဟိတွာတိ ကေနစိ အန္တရိတာ ဝါ နိန္နံ ဩရုဠှာ ဝါ န ဒိဿတိ, ဣဓ ဌတွာန သက္ကာ ဒဋ္ဌုန္တိ တံ ဒဿနူပစာရံ ဝိဇဟိတွာ အညံ ဌာနံ ဂန္တွာ။
သေနာဒဿနဝတ္ထုသ္မိန္တိ သေနံ ဒဿနာယ ဂမနဝတ္ထုသ္မိံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဟတ္ထိအာဒီသု ဧကမေကန္တိ ဟတ္ထိအာဒီသု စတူသု အင်္ဂေသု ဧကမေကံ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၁။)အန္တမသော ဧကပုရိသာရုဠှဟတ္ထိမ္ပိ ဧကမ္ပိ သရဟတ္ထံ ပုရိသန္တိ အတ္ထော။ အနုယျုတ္တာ နာမ ရာဇာ ဥယျာနံ ဝါ နဒိံ ဝါ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ အနုယျုတ္တာ ဟောတိ။ တထာရူပပ္ပစ္စယေတိ ‘‘မာတုလော သေနာယ ဂိလာနော ဟောတီ’’တိအာဒိကေ (ပါစိ။ ၃၁၂) အနုရူပကာရဏေ သတိ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု ‘‘ဧတ္ထ ဂတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။
ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဋိသေနာရုဒ္ဓါယာတိ ယထာ သဉ္စာရော ဆိဇ္ဇတိ, ဧဝံ ပဋိသေနာယ ရုဒ္ဓါယ သေနာယ။ ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓဿာတိ ဝေရိကေန ဝါ ဣဿရေန ဝါ ကေနစိ ရုဒ္ဓဿ။
သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သမ္ပဟာရဋ္ဌာနဿာတိ ယုဒ္ဓဘူမိယာ။ ဗလဿ အဂ္ဂံ ဇာနန္တီတိ ‘‘ဧတ္တကာ ဟတ္ထီ, ဧတ္တကာ အဿာ, ဧတ္တကာ ရထာ, ဧတ္တကာ ပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၄) ဗလဿ ကောဋ္ဌာသံ ဇာနန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟာရဂ္ဂေနာ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဝိယ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဟေတ္ထ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဗလဂဏနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော’’တိ။ သေနာယ ဝိယူဟန္တိ ‘‘ဣတော ဟတ္ထီ ဟောန္တု, ဣတော အဿာ ဟောန္တု, ဣတော ရထာ ဟောန္တု, ဣတော ပတ္တီ ဟောန္တူ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၄) သေနာယ ဌပနံ, ရာသိံ ကတွာ ဌပနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သေနာသန္နိဝေသဿေတံ နာမ’’န္တိ။ ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီတိ စတ္တာရော အာရောဟကာ, ဧကေကပါဒရက္ခကာ ဒွေ ဒွေတိ ဧဝံ ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ။ တိပုရိသော အဿောတိ ဧကော အာရောဟကော, ဒွေ ပါဒရက္ခကာတိ ဧဝံ တိပုရိသော အဿော။ စတုပုရိသော ရထောတိ ဧကော သာရထိ, ဧကော ယောဓော, ဒွေ အာဏိရက္ခကာတိ ဧဝံ စတုပုရိသော ရထောတိ။
ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၂။)၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပိဋ္ဌာဒီဟိ ကတံ မဇ္ဇံ သုရာတိ ပိဋ္ဌပူဝဩဒနကိဏ္ဏသမ္ဘာရေဟိ ကတံ မဇ္ဇံ သုရာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပိဋ္ဌသုရာ, ပူဝသုရာ, ဩဒနသုရာ, ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ, သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဣမာနိ ပဉ္စ သုရာ နာမာတိ။ တတ္ထ ပိဋ္ဌံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပိဋ္ဌသုရာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၂၆-၃၂၈)။ ဧဝံ သေသာသုပိ။ ကိဏ္ဏာတိ ပန တဿာ သုရာယ ဗီဇံ ဝုစ္စတိ။ ယေ ‘‘သုရာမောဒကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ, တေ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ။ ဟရီတကိသာသပါဒိနာနာသမ္ဘာရေဟိ သံယောဇိတာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ။
ပုပ္ဖါဒီဟိ ကတော အာသဝေါ မေရယန္တိ ပုပ္ဖဖလမဓုဂုဠသမ္ဘာရေဟိ ကတော စိရပရိဝါသိတော မေရယန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုပ္ဖါသဝေါ, ဖလာသဝေါ, မဓွာသဝေါ, ဂုဠာသဝေါ, သမ္ဘာရသံယုတ္တောတိ ပဉ္စမေရယံ နာမာတိ။ တတ္ထ မဓုကတာလနာဠိကေရာဒိ ပုပ္ဖရသော စိရပရိဝါသိတော ပုပ္ဖါသဝေါ။ ပနသာဒိဖလရသော ဖလာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကာရသော မဓွာသဝေါ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ‘‘ဖလာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကာဖလာဒီနိ မဒ္ဒိတွာ တေသံ ရသေန ကတော။ မဓွာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဇာတိရသေန ကတော, မက္ခိကာမဓုနာပိ ကရီယတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၈) ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာသဝေါ။ ဟရီတကာမလကကဋုကဘဏ္ဍာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသော စိရပရိဝါသိတော သမ္ဘာရသံယုတ္တော။ ဧတ္ထ စ သုရာယ, မေရယဿ စ သမာနေပိ သမ္ဘာရသံယောဂေ မဒ္ဒိတွာ ကတာ သုရာ, စိရပရိဝါသိတမတ္တေန မေရယန္တိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ သမ္ဘာရေ ပဋိယာဒေတွာ စာဋိယံ ပက္ခိတ္တကာလတော စေဝ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ပုပ္ဖရသဿ အဘိနဝကာလတော စ ပဋ္ဌာယ။
လောဏသောဝီရကံ ဝါ သုတ္တံ ဝါတိ ဣမေ ဒွေ အနေကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ အဘိသင်္ခတာ အာသဝဝိသေသာ။ ဝါသဂ္ဂါဟာပနတ္ထန္တိ သုဂန္ဓဘာဝဂါဟာပနတ္ထံ။ ဝတ္ထုံ အဇာနနတာယ စေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယမေဝ။
သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၃။)֍ ၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဟသာဓိပ္ပါယဿာတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပါယဿ, ဣမိနာ ကာယသံသဂ္ဂါဓိပ္ပါယံ ပဋိက္ခိပတိ။
ဧတ္ထ စ ဘိက္ခုနိမ္ပိ ဟသာဓိပ္ပါယေန ဖုသတော ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။ တထာ ဘိက္ခုမ္ပိ ဖုသန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန ဘိက္ခုနီပိ ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနိယာ အနုပသမ္ပန္နော ဧဝါ’’တိ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ, ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယေ, ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ, နိဿဂ္ဂိယေန ကာယေ, နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ, နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယေ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၂) သဗ္ဗတ္ထ။ သတိ ကရဏီယေ အာမသတောတိ သတိ ကရဏီယေ ပုရိသံ အာမသတော အနာပတ္တိ။ ဣတ္ထီ ပန သတိ ကရဏီယေပိ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပရိဂေါပ္ဖကေတိ ဂေါပ္ဖကာနံ ဥပရိဘာဂပ္ပမာဏေ။ ဟသာဓိပ္ပါယောတိ ကီဠာဓိပ္ပါယော။ ယေန ယေန အင်္ဂေနာတိ ဟတ္ထပါဒါဒီသု ယေန ယေန အင်္ဂေန။ တထာ နာဝါယ ကီဠတောတိ ဖိယာရိတ္တာဒီဟိ နာဝံ ပါဇေန္တဿ ဝါ တီရေ ဥဿာရေန္တဿ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။
ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုဝိဓဉှေတ္ထ အနာဒရိယံ ပုဂ္ဂလာနာဒရိယဉ္စ ဓမ္မာနာဒရိယဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော ‘‘အယံ ဥက္ခိတ္တကော ဝါ ဝမ္ဘိတော ဝါ ဂရဟိတော ဝါ, ဣမဿ ဝစနံ အကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၂) အနာဒရိယံ ကရောတိ, အယံ ပုဂ္ဂလေ အနာဒရိယံ ကရောတိ နာမ။ ယော ပန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော ‘‘ကထာယံ နဿေယျ ဝါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၄။)ဝိနဿေယျ ဝါ အန္တရဓာယေယျ ဝါ’’တိ, တံ ဝါ နသိက္ခိတုကာမော အနာဒရိယံ ကရောတိ, အယံ ဓမ္မေ အနာဒရိယံ ကရောတိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
ဣဒံ န သလ္လေခါယ သံဝတ္တတီတိ သမ္မာ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခေါ, အပ္ပိစ္ဆတာ, တဒတ္ထံ နယိဒံ သံဝတ္တတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဣဒံ န ဓုတတ္ထာယ သံဝတ္တတိ, န ပါသာဒိကတာယ, န အပစယာယ, န ဝီရိယာရမ္ဘာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၃) ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ အပညတ္တေနာတိ သုတ္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ အာဂတေန။ ပဝေဏိအာဂတန္တိ သင်္ဂီတိကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာကဿပါဒိအာစရိယပရမ္ပရာယ အာဂတံ။ သစေ ပန ယသ္မာ ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော, တဿ ကသဋော ယာဝဇီဝိကော, ဒွိန္နံယေဝ သမဝါယော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိ, တသ္မာ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂုဠဟရီတကံ ဝိယာတိ ဧဝမာဒိကံ ဂါရယှာစရိယုဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ’’တိ ဘဏတိ, အာပတ္တိယေဝ။
အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ရူပါဒီနီတိ ဘယာနကာနိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဘယာနကကထန္တိ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရပိသာစကန္တာရပ္ပဋိသံယုတ္တကထံ။
ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဂိလာနောတိ ယဿ ဝိနာ အဂ္ဂိနာ ဖာသု ဟောတိ, သော ဣဓ အဂိလာနော နာမ။ ဇောတိန္တိ အဂ္ဂိံ။
ဘဂ္ဂေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ ဘဂ္ဂါနာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ, တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိသဒ္ဒေန ‘‘ဘဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂ္ဂေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ’’တိ။ တထာ ပတိလာတံ ဥက္ခိပန္တဿာတိ ဍယှမာနံ အလာတံ ပတိတံ ဥက္ခိပန္တဿ တထာ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၅။)တဉ္စာတိ ဒုက္ကဋံ ပရာမသတိ။ အဝိဇ္ဈာတန္တိ အနိဗ္ဗုတာလာတံ။ ပဒီပဇောတိကဇန္တာဃရေတိ ပဒီပုဇ္ဇလနပတ္တပစနသေဒကမ္မာဒီသု ဇောတိကရဏေ အဂ္ဂိသာလာယဉ္စ သမာဒဟန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာရူပပ္ပစ္စယေတိ ဌပေတွာ ပဒီပါဒီနိ အညသ္မိမ္ပိ တထာရူပပစ္စယေ။ အာပဒါသူတိ ဒုဋ္ဌဝါဠမိဂအမနုဿေဟိ ဥပဒ္ဒဝေသု။
ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော ဂိမှာန’’န္တိ ‘‘ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော’’ဣစ္စေတေ အဍ္ဎတေယျမာသာ ဥဏှသမယော, ပရိဠာဟသမယောတိ ဂိမှာနံ သေသော ဒိယဍ္ဎော မာသော ဥဏှသမယော, ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော ပရိဠာဟသမယောတိ ဧဝံ ဧတေ အဍ္ဎတေယျမာသာ ကမေန ဥဏှသမယော, ပရိဠာဟသမယော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော တေနေဝ ပဒဘာဇနိယံ ‘‘ဥဏှသမယော နာမ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော ဂိမှာန’’န္တိ, ‘‘ပရိဠာဟသမယော နာမ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒါ ဝိနာ နဟာနေန န ဖာသု ဟောတိ, အယံ ဂိလာနသမယော။ ပဒဘာဇနိယံ (ပါစိ။ ၃၆၄) ပန ဂိလာနေ နိစ္ဆိတေ ဂိလာနကာလော နိစ္ဆိတောဝ ဟောတီတိ ‘‘ယဿ ဝိနာ နဟာနေန န ဖာသု ဟောတိ, ‘ဂိလာနသမယော’တိ နဟာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနမတ္တမ္ပီတိ အန္တမသော ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနမတ္တမ္ပိ။
ဝါလုကံ ဥက္ကိရိတွာတိ သုက္ခာယ နဒိယာ ဝါလိကံ ဥတ္တိရိတွာ။ အာဝါဋေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန နဒိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ အာပဒါသူတိ ဘမရာဒီဟိ အနုဗန္ဓေသု။
နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
လာဘသဒ္ဒေါယံ ကမ္မသာဓနော ‘‘ကော ဘဝတာ လာဘော လဒ္ဓေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ, သော စေတ္ထ အတီတကာလိကောတိ အာဟ ‘‘အလဗ္ဘီတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၆။)လဘော’’တိ, လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ‘‘လဘော ဧဝ လာဘော’’တိ ဣမိနာ သကတ္ထေ ဏပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ ကိံ အလဗ္ဘီတိ ကိံ လဒ္ဓံ။ နဝန္တိ အဘိနဝံ။ ဧတ္တာဝတာ စ နဝဉ္စ တံ စီဝရဉ္စာတိ နဝစီဝရံ, နဝစီဝရံ လာဘော ဧတေနာတိ နဝစီဝရလာဘောတိ ဧဝမေတ္ထ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘နဝံ စီဝရလာဘေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣတိ နဝစီဝရလာဘေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ န ဝုတ္တတ္တာ စီဝရန္တိ ယံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ, တဒေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘နိဝါသနပါရုပနုပဂံ စီဝရ’’န္တိ။ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏံ အာဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န နီလာဒီဟိ သကလစီဝရံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏံ, တဉ္စ ပန ကပ္ပံ အာဒိယန္တေန စီဝရံ ရဇိတွာ စတူသု ဝါ ကောဏေသု, တီသု ဝါ ဒွီသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ ကောဏေ မောရဿ အက္ခိမဏ္ဍလမတ္တံ ဝါ မင်္ဂုလပိဋ္ဌိမတ္တံ ဝါ အာဒါတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ ကံသနီလေနာတိ စမ္မကာရနီလေန။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘အယောမလံ လောဟမလံ, ဧတံ ကံသနီလံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) ဝုတ္တံ။ ပတ္တနီလေနာတိ ယေန ကေနစိ နီလဝဏ္ဏေန ပဏ္ဏရသေန။ ကပ္ပဗိန္ဒုံ အာဒိယိတွာတိ ဝဋ္ဋံ ဧကံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ အာဒိယိတွာ။
ပါဠိကပ္ပကဏ္ဏိကကပ္ပါဒယော ပန သဗ္ဗဋ္ဌကထာသု ပဋိသိဒ္ဓါ။ အဂ္ဂဠာဒီနိ ကပ္ပကတစီဝရေ ပန ပစ္ဆာ အာရောပေတွာ ကပ္ပကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာ အာရောပိတေသူ’’တိအာဒိ။ အဂ္ဂဠအနုဝါတပရိဘဏ္ဍေသူတိ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လိယာပနကခဏ္ဍပိဋ္ဌိအနုဝါတကုစ္ဆိအနုဝါတေသု။ ကိရိယာကိရိယန္တိ နိဝါသနပါရုပနတော, ကပ္ပဿ အနာဒါနတော ကိရိယာကိရိယံ။
ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခဝိကပ္ပနာ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ အာသန္နဒူရဘာဝေါ စ အဓိဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော နာတိဒဠှမိတ္တော။ အကတပစ္စုဒ္ဓါရန္တိ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ အကတပစ္စုဒ္ဓါရံ။ ယေန ဝိနယကမ္မံ ကတန္တိ ယေန သဒ္ဓိံ ဝိနယကမ္မံ ကတံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၇။)ပရိဘောဂေန ကာယကမ္မံ, အပစ္စုဒ္ဓါရာပနေန ဝစီကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနေဝါ’’တိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ပရိဘုဉ္ဇနံ ကိရိယံ။ အပစ္စုဒ္ဓါရာပနံ အကိရိယံ။
ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ အပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဓိဋ္ဌာနုပဂန္တိ အဓိဋ္ဌာနယောဂ္ဂံ အယောပတ္တဉ္စေဝ မတ္တိကာပတ္တဉ္စ။ သူကရန္တကံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသော ဝိယ အန္တော သုသိရံ ကတွာ ကောဋ္ဋိတံ။
အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ပါဠိယာ အနာဂတပတ္တတ္ထဝိကာဒိံ။ ဓမ္မကထံ ကတွာတိ ‘‘သမဏေန နာမ အနိဟိတပရိက္ခာရေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ‘‘ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဒဿာမီ’’တိ နိက္ခိပတော အနာပတ္တိ။
အပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါစိတ္တိယန္တိ အန္တမသော မဉ္စပီဌံ သောဓေန္တော မင်္ဂုလဗီဇကေပိ ပါဏသညီ နိက္ကာရုဏိကတာယ တံ ဘိန္ဒန္တော အပနေတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၂), ပါစိတ္တိယံ။ တေနာဟ ‘‘တံ ခုဒ္ဒကမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဥပက္ကမမဟန္တတာယ အကုသလံ မဟန္တံ ဟောတီတိ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တတ္တာ အကုသလံ မဟန္တံ ဟောတိ, မဟာသာဝဇ္ဇံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၈။)֍ ၂။ သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧတ္ထ စ ပဋင်္ဂပါဏကာနံ ပတနံ ဉတွာပိ သုဒ္ဓစိတ္တတာယ ပဒီပုဇ္ဇလနေ ဝိယ သပ္ပါဏကဘာဝံ ဉတွာပိ ဥဒကသညာယ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တဿ တဿ ဘိက္ခုနောတိ ယေန ယေန ဝူပသမိတံ, တဿ တဿ ဘိက္ခုနော။ ‘‘အကတံ ကမ္မ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တောတိ ‘‘အကတံ ကမ္မံ, ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ, ပုန ကာတဗ္ဗံ ကမ္မံ, အနိဟတံ ဒုန္နိဟတံ ပုန နိဟနိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၉၄) ဝဒန္တော။ ယထာဌိတဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒဒေယျာတိ တေသံ ပဝတ္တိ အာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပန ဓမ္မေန အဓိကရဏံ နိဟတံ, တံ သုနိဟတမေဝါ’’တိ။
ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပဒဘာဇနိယံ ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ သံဃာဒိသေသံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ယေန ကေနစိ ဥပါယေနာတိ ‘‘သာမံ ဝါ ဇာနာတိ, အညေ ဝါ တဿ အာရောစေန္တိ, သော ဝါ အာရောစေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉၉) ဝုတ္တေသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန။ ပါစိတ္တိယံ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ ပစ္ဆာပိ အာရောစေတိ, ဓုရနိက္ခေပနေ အာပတ္တိတော န မုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိ။ သမဏသတမ္ပိ အာပဇ္ဇတိယေဝါတိ သမဏသတမ္ပိ သုတွာ ယဒိ ဆာဒေတိ, ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ယေနဿ အာရောစိတန္တိ ယေန ဒုတိယေန အဿ တတိယဿ အာရောစိတံ။ တဿေဝါတိ တဿ ဒုတိယဿေဝ။ အာရောစေတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမေဝ ‘‘မာ ကဿစိ အာရောစေသီ’’တိ ဝဒတိ။ ကောဋိဆိန္နာ ဟောတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၉၉) ယသ္မာ ပဋိစ္ဆာဒနပစ္စယာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာဝ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၀၉။)ဒုတိယေန တတိယဿ အာရောစိတံ, တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ ပုန တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ အဘာဝတော အာပတ္တိယာ ကောဋိ ဆိန္နာ နာမ ဟောတိ။
အာဒိပဒေတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီ, ဝေမတိကော, အဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီတိ ဣမေသု တီသု ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီ ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၀၀) ဣမသ္မိံ ပဌမပဒေ။ ဣတရေသု ဒွီသူတိ ‘‘ဝေမတိကော ပဋိစ္ဆာဒေတိ, အဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီ ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ ဣမေသု ပဒေသု။ အဒုဋ္ဌုလ္လာယာတိ အဝသေသပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ အဇ္ဈာစာရေတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ပုရိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမသင်္ခါတေ ဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ ဣတရသ္မိံ အဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ အဇ္ဈာစာရေ။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ စ ကာယသံသဂ္ဂေါ စာတိ အယံ ဒုဋ္ဌုလ္လအဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၀) ဝုတ္တံ, တံ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၈ အာဒယော) န သမေတိ, န စာပိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ ‘‘အာရောစနေ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အညထာ အဓိပ္ပေတံ, ပဋိစ္ဆာဒနေ အညထာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၀၀) ဝိသေသကာရဏဿာနုပလဗ္ဘနတော, တသ္မာ တံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။
ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂဗ္ဘဝီသောပိ ဟိ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝီသော’’ တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာတိ ယံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဌမံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ပဌမံ ဝိညာဏံ ပါတုဘူတံ, တံ အာဒိံ ကတွာ။ သောတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဦနဝီသတိဝဿော ဥပသမ္ပာဒိတော, သော ပုဂ္ဂလော။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ အညံ ပုဂ္ဂလံ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ တန္တိ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ။ သီမံ ဝါ သမ္မန္နတီတိ နဝံ သီမံ ဗန္ဓတိ။
ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ရာဇာနံ ဝါ ဝဉ္စေတွာတိ ရာဇာနံ ထေနေတွာ ရညော သန္တကံ ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ, ‘‘ဣဒါနိ တဿ န ဒဿာမာ’’တိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ အကတကမ္မာ စေဝ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၀။)ကတကမ္မာ စ စောရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သုင်္ကံ ပရိဟရိတုကာမာတိ ဧတ္ထာပိ။
ကာလဝိသင်္ကေတေနာတိ ကာလဿ ဝိသင်္ကေတေန, ဒိဝသဝိသင်္ကေတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေန, ပန အဋဝိဝိသင်္ကေတေန ဝါ ဂစ္ဆတော အာပတ္တိယေဝ။
ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မာတုဂါမေနာတိ ဣတ္ထိယာ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ, ပန သိက္ခမာနာ, သာမဏေရီ စာတိ ဣမာ တိဿောပိ ဣဓ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣမာသံ ပန တိဿန္နံ သမယော ရက္ခတိ။ အယမေတာသံ, မာတုဂါမဿ စ ဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တံတံသမ္ပတ္တိယာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော, အနတိက္ကမနတ္ထေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ, အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ, အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄)။ တေ ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒပညတ္တိဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓာတိ ဧတ္ထ စ ပဉ္စာနန္တရိယကမ္မံ ကမ္မန္တရာယိကံ နာမ, တထာ ဘိက္ခုနိဒူသကကမ္မံ။ တံ ပန မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ, န သဂ္ဂဿ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ ကိလေသန္တရာယိကာ နာမ။ ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာ ဝိပါကန္တရာယိကာ နာမ။ အရိယူပဝါဒါ ဥပဝါဒန္တရာယိကာ နာမ။ တေ ပန ယာဝ အရိယေ န ခမာပေန္တိ, တာဝဒေဝ, န တတော ပရံ။ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ အာပတ္တိယော ပညတ္တိဝီတိက္ကမန္တရာယိကာ နာမ။ တာပိ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ဝါ ပဋိဇာနာတိ, န ဝုဋ္ဌာတိ ဝါ န ဒေသေတိ ဝါ, တာဝဒေဝ, န တတော ပရံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၁။)တတြာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇) အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော သေသန္တရာယိကေ ဇာနာတိ, ဝိနယေ ပန အကောဝိဒတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမန္တရာယိကေ န ဇာနာတိ, တသ္မာ ရဟောဂတော ဧဝံ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ အာဂါရိကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ ဟောန္တိ, ဘိက္ခူပိ မနာပိကာနိ စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ပဿန္တိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသန္တိ, မုဒုကာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ဧတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ဣတ္ထိရူပါ…ပေ… ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ န ဝဋ္ဋန္တိ, ဧတေပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧဝံ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ ဧကံ ကတွာ ထူလဝါကေဟိ သဒ္ဓိံ အတိသုခုမသုတ္တံ ဃဋေန္တော ဝိယ, သာသပေန သဒ္ဓိံ သိနေရုံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ စ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ကိံ ဘဂဝတာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ မဟတာ ဥဿာဟေန ပဌမပါရာဇိကံ ပညတ္တံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ အာသံ ဆိန္ဒန္တော ဇိနဿ အာဏာစက္ကေ ပဟာရမဒါသိ။ တေနာဟ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ တေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု အန္တရာယေသု။ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌိကင်္ကလံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) နာမ ဥရဋ္ဌိ ဝါ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝါ သီသဋ္ဌိ ဝါ။ တဉှိ နိမ္မံသတ္တာ ‘‘ကင်္ကလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဂတမံသာယ ဟိ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယ ဧကဋ္ဌိမှိ ဝါ ကင်္ကလသဒ္ဒေါ နိရုဠှော, တံသဒိသာ ကာမာ အပ္ပဿာဒဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘မံသပေသူပမာ ကာမာ, တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ, အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ, သုပိနကူပမာ ကာမာ, ယာစိတကူပမာ ကာမာ, ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ, အသိသူနူပမာ ကာမာ, သတ္တိသူလူပမာ ကာမာ, သပ္ပသိရူပမာ ကာမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄, ၂၃၆၊ ၂။၄၃-၄၈၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ စူဠဝ။ ၆၅) ဧတေသံ ဂဟဏံ။
တတ္ထ မံသပေသူပမာ ကာမာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇) ဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌေန။ တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန။ သုပိနကူပမာ ကာမာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ယာစိတကူပမာ ကာမာ တာဝကာလိကဋ္ဌေန။ ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန။ အသိသူနူပမာ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန။ သတ္တိသူလူပမာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ သပ္ပသိရူပမာ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၂။)တထေဝါတိ ‘‘မာ အာယသ္မာ’’တိအာဒီဟိ။ ဣတရေသန္တိ သော သံဃမဇ္ဈံ အာကဍ္ဎိတွာ ယေဟိ ‘‘မာ အာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော, တတ္ထ တေဟိ အညေသံ သုတာနံ ဘိက္ခူနံ။ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေနာတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၂၀) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန။
အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အကတာနုဓမ္မေနာတိ ဥက္ခိပိတွာ အနောသာရိတေန။ တေနာဟ ‘‘အနုဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ အနုဓမ္မောတိ ဩသာရဏာ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥက္ခေပနီယကမ္မဿာနုရူပေါ, ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗော ဝါ ဓမ္မောတိ အနုဓမ္မော။ အနုလောမဝတ္တံ ဒိသွာတိ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, န နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိကံ (စူဠဝ။ ၇၀) အဋ္ဌာရသဝိဓံ ဝတ္တံ ဒိသွာ, ဧတေသု အဋ္ဌာရသသု အနုလောမဝတ္တေသု ဝတ္တန္တံ ဒိသွာတိ အဓိပ္ပါယော။ အာမိသသမ္ဘောဂံ ဝါ ဓမ္မသမ္ဘောဂံ ဝါတိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသဿ ဒါနံ, ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ အာမိသသမ္ဘောဂေါ။ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသနံ, ဥဒ္ဒိသာပနဉ္စ ဓမ္မသမ္ဘောဂေါ။ သံဝသေယျာတိ ‘‘ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ သံဃကမ္မံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၄၂၅) ဧဝံ ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တံ တိဝိဓံ သံဝါသံ ကရေယျ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဥပေါသထပဝါရဏာပိ သံဃေဟိယေဝ ကာတဗ္ဗတ္တာ သံဃကမ္မာနိယေဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဥပေါသထာဒိကံ သံဃကမ္မံ ကရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပယောဂေ ပယောဂေတိ ဒါနေ ဒါနေ, ဂဟဏေ ဂဟဏေ စာတိ အတ္ထော။
ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တေန အရဟတာပိ ကိရိယာဗျာကတစိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပိရေတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၂၈) နိပါတပဒံ သမ္ဗောဓနေ ဝတ္တမာနံ ပရသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရ အမာမကာ’’တိ, အမှာကံ အနဇ္ဈတ္တိကဘူတာတိ အတ္ထော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၃။)ပိရေတိ ဝါ ‘‘ပရတော’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ, တသ္မာ စရ ပိရေတိ ပရတော ဂစ္ဆ, မာ ဣဓ တိဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနောတိ သဟဓမ္မိကေန ဝုစ္စမာနော။ ကရဏတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ, တေသံ ဝါ သန္တကတ္တာ ‘သဟဓမ္မိက’န္တိ လဒ္ဓနာမေန ဗုဒ္ဓပညတ္တေန သိက္ခာပဒေန ဝုစ္စမာနောတိ အတ္ထော’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆) ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနောတိ ဣမဿတ္ထော ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနာဒရိယဘယာတိ အနာဒရကရဏေ ဘယာ, တတ္ထ ပါစိတ္တိယဘယာတိ အတ္ထော။ လေသေန ဧဝံ ဝဒန္တဿာတိ ဥဇုကံ ‘‘န သိက္ခိဿာမီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ယာဝ န အညံ ဘိက္ခု’’န္တိအာဒိနာ လေသေန ဝဒန္တဿ။
သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ခုဒ္ဒကေဟိ စ အနုခုဒ္ဒကေဟိ စာတိ သံဃာဒိသေသာဒီဟိ ခုဒ္ဒကေဟိ စေဝ ထုလ္လစ္စယာဒီဟိ အနုခုဒ္ဒကေဟိ စ။ ဌပေတွာ ဟိ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ အဝသေသာနိ သဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနိ ပရိယာယေန ခုဒ္ဒကာနိ စေဝ ဟောန္တိ အနုခုဒ္ဒကာနိ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဉ္စသတိကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄၄၁) –
‘‘ကတမာနိ ပန, ဘန္တေ, ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ? ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၄။)ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ တိံသ နိဿဂ္ဂိယေ ပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ တိံသ နိဿဂ္ဂိယေ ပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ ဒွေနဝုတိပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ တိံသ နိဿဂ္ဂိယေ ပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ ဒွေနဝုတိပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ စတ္တာရော ပါဋိဒေသနီယေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’’’တိ။
ယံ ပန နာဂသေနတ္ထေရေန မိလိန္ဒရညာ ပုဋ္ဌေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ကဋံ, မဟာရာဇ, ခုဒ္ဒကံ သိက္ခာပဒံ, ဒုဗ္ဘာသိတံ အနုခုဒ္ဒက’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၄။၂။၁), တတ္ထ အန္တိမကောဋ္ဌာသမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တံ ဝါဒပထောပစ္ဆေဒနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သံဝတ္တနမရိယာဒပရိစ္ဆေဒဝစနန္တိ သံဝတ္တနဿ မရိယာဒါ အဝဓိ သံဝတ္တနမရိယာဒါ, တာယ နိယမဝသေန ယော ပရိစ္ဆေဒေါ, တဿ ဝစနံ သံဝတ္တနမရိယာဒပရိစ္ဆေဒဝစနံ။ ဣဒါနိ တံ မရိယာဒံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒိသန္တီတိ အာစရိယာ အတ္တနော ရုစိယာ ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တီတိ အာစရိယံ ယာစိတွာ အန္တေဝါသိကာ ဥဒ္ဒိသာပေန္တိ။ သဇ္ဈာယန္တီတိ ဓာရေန္တိ။ ကုက္ကုစ္စဝိပ္ပဋိသာရောတိ ကုက္ကုစ္စသင်္ခါတော ဝိပ္ပဋိသာရော။ ဝိဟေသာဝိစိကိစ္ဆာမနောဝိလေခါတိ ဝိဟေသာဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတာ မနောဝိလေခါ။ ဂရဟဏေတိ နိန္ဒနေ။
အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိဝဏ္ဏနေတိ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ နိန္ဒတော တဿ တသ္မိံ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတုံ ဝိနယဝိဝဏ္ဏနေ။
ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၅။)֍ ၃။ မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တသ္မိံ အနာစာရေတိ တသ္မိံ အနာစာရေ အာစိဏ္ဏေ။ မောက္ခော နတ္ထီတိ တဿာ အာပတ္တိယာ မောက္ခော နတ္ထိ။ တဿ တေတိ တဿ တဝ။ အလာဘာတိ ယေ အညေသံ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ သာဓုကံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိကရဏဿ အာနိသံသသညိတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ စ လာဘာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, တေ သဗ္ဗေ တုယှံ အလာဘာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဒုလ္လဒ္ဓန္တိ ပုညဝိသေသေန လဒ္ဓမ္ပိ မနုဿတ္တံ ဒုလ္လဒ္ဓံ။ သာဓုကန္တိ သုဋ္ဌု။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာ, အတ္ထိကော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေနာတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၄၆) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တေန မောဟာရောပနကေန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန။
အဓမ္မကမ္မေတိ ဧတ္ထ မောဟာရောပနကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ။
မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဟာရံ ဒဒေယျာတိ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တံ ဥပါဒါယ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန ပဟာရံ ဒဒေယျ။ ဧဝံ ပန ပဟာရေ ဒိန္နေ ဟတ္ထော ဝါ ဘိဇ္ဇတု, ပါဒေါ ဝါ သီသံ ဝါ, မရတု ဝါ, ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပဟရိတုကာမတာယာ’’တိအာဒိ။
အနုပသမ္ပန္နေတိ ဂဟဋ္ဌေ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေ ဝါ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတေပိ။ သစေ ပန ရတ္တစိတ္တော ဣတ္ထိံ ပဟရတိ, သံဃာဒိသေသော။ ကေနစိ ဝိဟေဌိယမာနဿာတိ မနုဿေန ဝါ တိရစ္ဆာနဂတေန ဝါ ဝိဟေဌိယမာနဿ။ မောက္ခာဓိပ္ပါယဿာတိ တတော အတ္တနော မောက္ခံ ပတ္ထယမာနဿ။ သစေပိ အန္တရာမဂ္ဂေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၃) စောရံ ဝါ ပစ္စတ္ထိကံ ဝါ ဝိဟေဌေတုကာမံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါသက, ဧတ္ထေဝ တိဋ္ဌ, မာ အာဂမိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ‘‘ဂစ္ဆ ရေ’’တိ မုဂ္ဂရေန ဝါ သတ္ထကေန ဝါ ပဟရိတွာ ယာတိ, သော စေ တေန ပဟာရေန မရတိ, အနာပတ္တိယေဝ။ ဝါဠမိဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၆။)֍ ၅။ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တလသတ္တိကန္တိ တလမေဝ တလသတ္တိကံ။ ‘‘ပေါထနသမတ္ထဋ္ဌေန သတ္တိက’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၅၆) ဧကေ။ ဥစ္စာရေယျာတိ ဥက္ခိပေယျ။ နပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟရိတေ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ။ ဥစ္စာရေတုကာမတာယ ကေဝလံ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ ကတေ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရော ဒိန္နော, တသ္မာ ဒုက္ကဋံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘တိရစ္ဆာနဂတာဒီနံ အသုစိကရဏာဒီနိ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဥဂ္ဂိရန္တဿ မောက္ခာဓိပ္ပါယောယေဝါ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၇၁) ဝဒန္တိ။
တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနမေဝ။
အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေန္တဿာတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၆၈) သံသယံ ဇနေန္တဿ။ ပရော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေတု ဝါ, မာ ဝါ, တံ အပ္ပမာဏံ။ မညေတိ တက္ကယာမိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝိကာလေ မညေ တယာ ဘုတ္တံ, မဇ္ဇံ မညေ တယာ ပီတံ, မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော မညေ တယာ နိသိန္န’’န္တိအာဒီနံ (ပါစိ။ ၄၆၆) ဂဟဏံ။ အနုပသမ္ပန္နေတိ သာမဏေရေ။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သုယျတီတိ သုတိ, သဒ္ဒေါ, သုတိယာ သမီပံ ဥပဿုတီတိ အာဟ ‘‘သုတိသမီပ’’န္တိ, သဒ္ဒသမီပန္တိ အတ္ထော။ ယတ္ထ ပန ဌိတေန သက္ကာ ဟောတိ သဒ္ဒံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၇။)သောတုံ, တတ္ထ တိဋ္ဌန္တော သဒ္ဒသမီပေ တိဋ္ဌတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဌတွာ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ဥပေစ္စ သုယျတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဿုတိ, ဌာနံ, ယံ ဌာနံ ဥပဂတေန သက္ကာ ဟောတိ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သောတုံ, တတ္ထာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တုရိတဂမနေပီတိ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ ပုရတော ဂစ္ဆန္တာနံ သဒ္ဒသဝနတ္ထံ သီဃဂမနေပိ။ ဩဟီယမာနေပီတိ ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာနံ ဝစနသဝနတ္ထံ ဩဟီယမာနေပိ။
ဝူပသမိဿာမီတိ ဥပသမံ ဂမိဿာမိ, ကလဟံ န ကရိဿာမိ။ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမီတိ မမ အကာရကဘာဝံ ကထေတွာ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမိ။ သိယာ ကိရိယန္တိ ကဒါစိ သောတုကာမတာယ ဂမနဝသေန သမုဋ္ဌာနတော သိယာ ကိရိယံ။ သိယာ အကိရိယန္တိ ကဒါစိ ဌိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ မန္တယမာနာနံ အဇာနာပနဝသေန သမုဋ္ဌာနတော သိယာ အကိရိယံ။
ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ကမ္မပ္ပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဓမ္မိကာနန္တိ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန ကတတ္တာ ဓမ္မော ဧတေသု အတ္ထီတိ ဓမ္မိကာနိ, တေသံ ဓမ္မိကာနံ။ ကမ္မာနန္တိ စတုန္နံ သံဃကမ္မာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ။ ဝိနယေနာတိ စောဒနာယ စေဝ သာရဏာယ စ။ သတ္ထုသာသနေနာတိ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုဿဝနာသမ္ပဒါယ စ။ သမဂ္ဂဿ သံဃဿာတိ သီမဋ္ဌကသံဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ကာယေန စေဝ စိတ္တေန စ ဧကီဘူတဿ သံဃဿ။ တံ တံ ဝတ္ထုန္တိ အဝဏ္ဏဘဏနာဒိံ တံ တံ ဝတ္ထု။
ဩသာရေန္တိ သံဃမဇ္ဈံ ဧတေနာတိ ဩသာရဏံ။ နိဿာရေန္တိ သံဃမှာ ဧတေနာတိ နိဿာရဏံ။ ဘဏ္ဍုကမ္မန္တိ မုဏ္ဍကရဏံ, ကေသစ္ဆေဒနာပုစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မမေဝ လက္ခဏံ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ, ကမ္မမေဝ ဟုတွာ လက္ခီယတီတိ ကမ္မလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဩသာရဏံ နိဿာရဏ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) စေတ္ထ ပဒသိလိဋ္ဌတာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ပန နိဿာရဏာ ဟောတိ, ပစ္ဆာ ဩသာရဏာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၈။)အာဟ ‘‘တတ္ထ ကဏ္ဋကသာမဏေရဿာ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဋကသာမဏေရဿ နာသနာ ဝိယ နိဿာရဏာတိ ယထာ ကဏ္ဋကသာမဏေရဿ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာ နိဿာရဏာ, တထာ ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏံ ဘဏတော, အကပ္ပိယံ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဒီပယတော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတဿ အညဿာပိ သာမဏေရဿ –
‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ပုစ္ဆာမိ ‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သာမဏေရော ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏဝါဒီ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော, ယံ အညေ သာမဏေရာ လဘန္တိ ဒိရတ္တတိရတ္တံ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သဟသေယျံ, တဿ အလာဘာယ နိဿာရဏာ ရုစ္စတိ သံဃဿာ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ, ဘန္တေ, သံဃံ ပုစ္ဆာမိ ‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သာမဏေရော…ပေ… ရုစ္စတိ သံဃဿာ’တိ, စရ ပိရေ ဝိနဿာ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) –
ကတ္တဗ္ဗနာသနာ နိဿာရဏာတိ အတ္ထော။ တာဒိသံယေဝ သမ္မာဝတ္တန္တံ ဒိသွာ ပဝေသနာ ဩသာရဏာတိ တာဒိသံယေဝ အပရေန သမယေန ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဗာလတာယ အညာဏတာယ အလက္ခိကတာယ ဧဝံ အကာသိံ, သွာဟံ သံဃံ ခမာပေမီ’’တိ ခမာပေန္တံ ဒိသွာ ယာဝတတိယံ ယာစာပေတွာ –
‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ပုစ္ဆာမိ ‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သာမဏေရော ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏဝါဒီ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော, ယံ အညေ သာမဏေရာ လဘန္တိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ, တဿ အလာဘာယ နိဿာရိတော, သွာယံ ဣဒါနိ သောရတော နိဝါတဝုတ္တိ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကန္တော ဟိရောတ္တပ္ပေ ပတိဋ္ဌိတော ကတဒဏ္ဍကမ္မော အစ္စယံ ဒေသေတိ, ဣမဿ သာမဏေရဿ ယထာ ပုရေ ကာယသမ္ဘောဂသာမဂ္ဂိဒါနံ ရုစ္စတိ သံဃဿာ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ, ဘန္တေ, သံဃံ ပုစ္ဆာမိ…ပေ… ရုစ္စတိ သံဃဿာ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) –
ပဝေသနာ ဩသာရဏာတိ အတ္ထော။
ကေသစ္ဆေဒနာပုစ္ဆနန္တိ သီမာပရိယာပန္နေ ဘိက္ခူ သန္နိပါတာပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ တတ္ထ နေတွာ ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ဣမဿ ဒါရကဿ ဘဏ္ဍုကမ္မံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၁၉။)အာပုစ္ဆာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ သကိံ ဝါ ဝစနံ။ ဣဓ စ ‘‘ဣမဿ ဒါရကဿ ဘဏ္ဍုကမ္မံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိပိ ‘‘ဣမဿ သမဏကရဏံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိပိ ‘‘ဣမဿ ပဗ္ဗာဇနံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိပိ ‘‘အယံ သမဏော ဟောတုကာမော’’တိပိ ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇိတုကာမော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။
မုခရဿာတိ မုခေန ခရဿ။ ယံ အဝန္ဒိယကမ္မံ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဦရုံ ဝိဝရိတွာ ဒဿနာဒိဝတ္ထူသူတိ –
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော ကဒ္ဒမောဒကေန ဩသိဉ္စန္တိ ‘အပ္ပေဝ နာမ အမှေသု သာရဇ္ဇေယျု’န္တိ, ကာယံ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဒဿေန္တိ, ဦရုံ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဒဿေန္တိ, အင်္ဂဇာတံ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဒဿေန္တိ, ဘိက္ခုနိယော ဩဘာသေန္တိ, ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဇေန္တိ ‘အပ္ပေဝ နာမ အမှေသု သာရဇ္ဇေယျု’’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၁) –
ဣမေသု ဝတ္ထူသု။
အစ္ဆိန္နစီဝရကာဒီနန္တိ အစ္ဆိန္နစီဝရဇိဏ္ဏစီဝရနဋ္ဌစီဝရဂိလာနဗဟုဿုတသံဃဘာရနိတ္ထရကာဒီနံ။ စီဝရာဒီနီတိ စီဝရဘေသဇ္ဇသေနာသနာဒီနိ။ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ မူလတစပတ္တအင်္ကုရပုပ္ဖဖလာဒီနိ။ အပနေတဗ္ဗာနိပိ ဝတ္ထူနီတိ အာဝါသကရဏာဒိအတ္ထံ ဟရိတဗ္ဗာနိပိ ဆာယူပဂဖလူပဂရုက္ခာဒီနိ။ တထာရူပံ ဝါ ဓမ္မိကံ ကတိကံ ကရောန္တေဟီတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ ဒိန္နတော အာဝါသဇဂ္ဂနာဒိကံ တာဒိသံ ဝါ အညမ္ပိ ဓမ္မိကံ ကတိကံ ကရောန္တေဟိ။
နေဝ သုတ္တံ အာဂစ္ဆတီတိ န မာတိကာ အာဂစ္ဆတိ။ နော သုတ္တဝိဘင်္ဂေါတိ ဝိနယောပိ န ပဂုဏော။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟတီတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃) ဗျဉ္ဇနမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ အတ္ထံ ပဋိသေဓေတိ။ ဇာတရူပရဇတခေတ္တဝတ္ထုပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု ဝိနယဓရေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ ကာရိယမာနေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣမေ အာပတ္တိယာ ကာရေထ, နနု ‘ဇာတရူပရဇတပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၄) ဧဝံ သုတ္တေ ပဋိဝိရတိမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒတိ။ အပရော ဓမ္မကထိကော သုတ္တဿ အာဂတတ္တာ ဩလမ္ဗေတွာ နိဝါသေန္တာနံ အာပတ္တိယာ အာရောပိယမာနာယ ‘‘ကိံ ဣမေသံ အာပတ္တိံ အာရောပေထ, နနု ‘ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေဿာမီတိ သိက္ခာ ကရဏီယာ’တိ (ပါစိ။ ၅၇၆)
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၀။)ဧဝံ သိက္ခာကရဏမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒတိ။ ဥဗ္ဗာဟိက ဝိနိစ္ဆယေတိ သမထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဥဗ္ဗာဟိကဝိနိစ္ဆယေ ‘‘သီလဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိကာယ ဟိ ဒသင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတေ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ဝိနိစ္ဆယော ဥဗ္ဗာဟိကဝိနိစ္ဆယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပဝါရဏပ္ပစ္စုက္ကဍ္ဎနာတိ ပဝါရဏာယ ဥက္ကဿနာ, ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎနာတိ အတ္ထော။ တိဏဝတ္ထာရကသမထေ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဉတ္တိ စာတိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော, အမှာကံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ…ပေ… ဌပေတွာ ဂိဟိပ္ပဋိသံယုတ္တ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၁၂-၂၁၃) ဧဝံ တိဏဝတ္ထာရကသမထေ ကတာ သဗ္ဗပဌမာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဉတ္တိ စ။
အလာဘာယ ပရိသက္ကနာဒိကေဟီတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အလာဘတ္ထာယ ပယောဂကရဏာဒိကေဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အနတ္ထာယ ပရိသက္ကနံ, အနာဝါသာယ ပရိသက္ကနံ, အက္ကောသနပရိဘာသနံ, ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ဘေဒနံ, ဗုဒ္ဓဿ အဝဏ္ဏဘဏနံ, ဓမ္မဿ အဝဏ္ဏဘဏနံ, သံဃဿ အဝဏ္ဏဘဏန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၅) အဝသေသံ သတ္တင်္ဂံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿာတိ အဋ္ဌဟိ စေဝ အင်္ဂေဟိ ဧကေကေနပိ အင်္ဂေန စ သမန္နာဂတဿ။ အသမ္ဘောဂကရဏတ္ထန္တိ တေန ဒိန္နဿ ဒေယျဓမ္မဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေနာတိ ကမ္မဝါစာယ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေန, န အဓောမုခဋ္ဌပနဝသေန။ ပတ္တုက္ကုဇ္ဇနဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿေဝါတိ ယော ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေန ကတနိဿာရဏော, တဿေဝ ဥပါသကဿ။ သမ္မာဝတ္တန္တဿာတိ ယေန သမန္နာဂတဿ ပတ္တုက္ကုဇ္ဇနံ, တေန သမန္နာဂတဿ။ သာတိ ယထာဝုတ္တာ နိဿာရဏာ, ဩသာရဏာ စ။
သူစိယာဒိအပ္ပမတ္တကံ တံတဒတ္ထိကာနံ ဝိဿဇ္ဇေတိ ဒေတီတိ အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကော။ သာဋိယဂ္ဂါဟာပကောတိ ဝဿိကသာဋိယဂ္ဂါဟာပကော။ ကမ္မံ ကရောန္တေ အာရာမိကေ ပေသနတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗာ သမ္မုတိ အာရာမိကပေသကသမ္မုတိ။ ဧသ နယော သာမဏေရပေသကသမ္မုတီတိ ဧတ္ထာပိ။
တဇ္ဇနီယကမ္မာဒီနံ သတ္တန္နန္တိ တဇ္ဇနီယံ, နိယသံ, ပဗ္ဗာဇနီယံ, ပဋိသာရဏီယံ, တိဝိဓဉ္စ ဥက္ခေပနီယန္တိ တဇ္ဇနီယာဒီနံ သတ္တန္နံ။ အဋ္ဌယာဝတတိယကာတိ ဘိက္ခူနံ ဝသေန စတ္တာရော, ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန စတ္တာရောတိ အဋ္ဌ သံဃာဒိသေသာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၁။)ဉတ္တိကမ္မာဒိဝသေနာတိ ဉတ္တိကမ္မဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝသေန။ ‘‘ကရိယမာနံ ဒဠှတရံ ဟောတိ, တသ္မာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန သတိ ကမ္မသင်္ကရော ဟောတိ, တသ္မာ န ကာတဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ။ သစေ ပန အက္ခရပရိဟီနံ ဝါ ပဒပရိဟီနံ ဝါ ဒုရုတ္တပဒံ ဝါ ဟောတိ, တဿ သောဓနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ အကုပ္ပကမ္မဿ ဒဠှီကမ္မံ ဟောတိ, ကုပ္ပကမ္မေ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သကလက္ခဏေနေဝါတိ ဉတ္တိဉ္စ စတဿော စ ကမ္မဝါစာယော သာဝေတွာဝ။ န သေသကမ္မဝသေနာတိ အပလောကနကမ္မာဒိနာ အဝသေသကမ္မဝသေန န ကာတဗ္ဗံ။
ကမ္မပ္ပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာရောစိတံ ဝတ္ထု အဝိနိစ္ဆိတန္တိ အာရောစိတဝတ္ထု အာပတ္တိကဘာဝေန န ဝိနိစ္ဆိတံ။ ဧတ္ထ စ စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ အတ္တနော ကထာ ကထိတာ, အနုဝိဇ္ဇကော သမ္မတော, ဧတ္တာဝတာ ဝတ္ထုမေဝ အာရောစိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမေယျာတိ ‘‘ကထံ ဣဒံ ကမ္မံ ကုပ္ပံ အဿ, ဝဂ္ဂံ အဿ, န ကရေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၈၁) ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဆန္ဒံ အဒတွာ နိသိန္နာသနတော ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆေယျ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဂမနံ ကိရိယံ, ဆန္ဒဿ အဒါနံ အကိရိယံ။
ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၁။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယထာသန္ထုတန္တိ ယထာမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ယော’’တိ အာဒိ။ တတ္ထ မိတ္တသန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တဝသေနာတိ မိတ္တသန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာနံ ဝသေန။ တတ္ထ မိတ္တာ မိတ္တာဝ။ သန္ဒိဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ဂမ္မ ဒိဋ္ဌမတ္တာ နာတိဒဠှမိတ္တာ။ သမ္ဘတ္တာ သုဋ္ဌု ဘတ္တာ သိနေဟဝန္တော ဒဠှမိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပဉ္စ ဂရုဘဏ္ဍာနီတိ ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဂရုဘဏ္ဍာနိ, သရူပဝသေန ပနေတာနိ ဗဟူနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဂရုဘဏ္ဍာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၂။)အာရာမော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) နာမ ပုပ္ဖါရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ အာရာမဝတ္ထု နာမ တေသံယေဝ အာရာမာနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတောကာသော, တေသု ဝါ အာရာမေသု ဝိနဋ္ဌေသု တေသံ ပေါရာဏကဘူမိဘာဂေါ။ ဝိဟာရော နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါသာဒါဒိသေနာသနံ။ ဝိဟာရဝတ္ထု နာမ တဿ ပတိဋ္ဌာနောကာသော။ မဉ္စော နာမ မသာရကော ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓေါ, ကုဠီရပါဒကော, အာဟစ္စပါဒကောတိ ဣမေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ မဉ္စာနံ အညတရော။ ပီဌံ နာမ မသာရကာဒီနံယေဝ စတုန္နံ ပီဌာနံ အညတရံ။ ဘိသိ နာမ ဥဏ္ဏဘိသိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဘိသီနံ အညတရာ။ ဗိဗ္ဗောဟနံ နာမ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကိတူလာနံ အညတရေန ပုဏ္ဏံ။ လောဟကုမ္ဘီ နာမ ကာဠလောဟေန ဝါ တမ္ဗလောဟေန ဝါ ယေန ကေနစိ လောဟေန ကတာ ကုမ္ဘီ။ လောဟဘာဏကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဘာဏကန္တိ အရဉ္ဇရော ဝုစ္စတိ။ ဝါရကောတိ ဃဋော။ ကဋာဟံ ကဋာဟမေဝ။ ဝါသိအာဒီသု, ဝလ္လိအာဒီသု စ ဒုဝိညေယျံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ –
ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ, တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊
စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ, ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒနံ။
ဣတိ ပဉ္စဟိ ရာသီဟိ, ပဉ္စနိမ္မလလောစနော၊
ပဉ္စဝီသဝိဓံ နာထော, ဂရုဘဏ္ဍံ ပကာသယိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)၊
ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ ဝိဘဇိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ ဝိဘဇိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ပရိဝတ္တနဝသေန ပန ဝိဿဇ္ဇန္တဿ, ဝိဘဇန္တဿ စ အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ထာဝရေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ထာဝရေန ထာဝရန္တိ အာရာမအာရာမဝတ္ထုဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုနာ အာရာမံ အာရာမဝတ္ထုံ ဝိဟာရံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ။ ဣတရေနာတိ အထာဝရေန, ပစ္ဆိမရာသိတ္တယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကပ္ပိယေနာတိ သုဝဏ္ဏမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ အကပ္ပိယဘိသိဗိဗ္ဗောဟနေဟိ စ။ မဟဂ္ဃကပ္ပိယေနာတိ ဒန္တမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ ပါဝါရာဒိနာ စ။ ဣတရန္တိ အထာဝရံ။ ကပ္ပိယပရိဝတ္တနေန ပရိဝတ္တေတုန္တိ ယထာ အကပ္ပိယံ န ဟောတိ, ဧဝံ ပရိဝတ္တေတုံ။
တတြာယံ ပရိဝတ္တနနယော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) – သံဃဿ နာဠိကေရာရာမော ဒူရေ ဟောတိ, ကပ္ပိယကာရကာဝ ဗဟုတရံ ခါဒန္တိ, ယမ္ပိ န ခါဒန္တိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၃။)တတော သကဋဝေတနံ ဒတွာ အပ္ပမေဝ အာဟရန္တိ။ အညေသံ ပန တဿာရာမဿ အဝိဒူရေ ဂါမဝါသီနံ မနုဿာနံ ဝိဟာရဿ သမီပေ အာရာမော ဟောတိ, တေ သံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ သကေန အာရာမေန တံ အာရာမံ ယာစန္တိ, သံဃေန ‘‘ရုစ္စတိ သံဃဿာ’’တိ အပလောကေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော။ သစေပိ ဘိက္ခူနံ ရုက္ခသဟဿံ ဟောတိ, မနုဿာနံ ပဉ္စသတာနိ, ‘‘တုမှာကံ အာရာမော ခုဒ္ဒကော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အယံ ခုဒ္ဒကော, အထ ခေါ ဣတရတော ဗဟုတရံ အာယံ ဒေတိ။ သစေပိ သမကမေဝ ဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သစေ ပန မနုဿာနံ ဗဟုတရာ ရုက္ခာ ဟောန္တိ, ‘‘နနု တုမှာကံ ဗဟုတရာ ရုက္ခာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘အတိရေကံ အမှာကံ ပုညံ ဟောတု, သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဇာနာပေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခူနံ ရုက္ခာ ဖလဓာရိနော, မနုဿာနံ ရုက္ခာ န တာဝ ဖလံ ဂဏှန္တိ။ ကိဉ္စာပိ န ဂဏှန္တိ, န စိရေန ဂဏှိဿန္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ။ မနုဿာနံ ရုက္ခာ ဖလဓာရိနော, ဘိက္ခူနံ ရုက္ခာ န တာဝ ဖလံ ဂဏှန္တိ, ‘‘နနု တုမှာကံ ရုက္ခာ ဖလဓာရိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ, အမှာကံ ပုညံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေန္တိ, ဇာနာပေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ အာရာမေန အာရာမော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗော, ဧတေနေဝ နယေန အာရာမဝတ္ထုပိ ဝိဟာရောပိ ဝိဟာရဝတ္ထုပိ အာရာမေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ အာရာမဝတ္ထုနာ စ မဟန္တေန ဝါ ခုဒ္ဒကေန ဝါ အာရာမံ အာရာမဝတ္ထုံ ဝိဟာရံ ဝိဟာရဝတ္ထုန္တိ။
ကထံ ဝိဟာရေန (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) ဝိဟာရော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗော? သံဃဿ အန္တောဂါမေ ဂေဟံ ဟောတိ, မနုဿာနံ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ပါသာဒေါ, ဥဘောပိ အဂ္ဃေန သမကာ။ သစေ မနုဿာ တေန ပါသာဒေန တံ ဂေဟံ ယာစန္တိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခူနံ စေ မဟဂ္ဃတရံ ဂေဟံ ဟောတိ, ‘‘မဟဂ္ဃတရံ အမှာကံ ဂေဟ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိဉ္စာပိ မဟဂ္ဃတရံ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသာရုပ္ပံ, န သက္ကာ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝသိတုံ, ဣဒံ ပန သာရုပ္ပံ, ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန မနုဿာနံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ ‘‘နနု တုမှာကံ ဂေဟံ မဟဂ္ဃ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဟောတု, ဘန္တေ, အမှာကံ ပုညံ ဘဝိဿတိ, ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဝိဟာရေန ဝိဟာရော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧတေနေဝ နယေန ဝိဟာရဝတ္ထုပိ အာရာမောပိ အာရာမဝတ္ထုပိ ဝိဟာရေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဝတ္ထုနာ စ မဟဂ္ဃေန ဝါ အပ္ပဂ္ဃေန
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၄။)ဝါ ဝိဟာရံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ အာရာမံ အာရာမဝတ္ထုံ။ ဧဝံ တာဝ ထာဝရေန ထာဝရပရိဝတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတရေန ဣတရပရိဝတ္တနေ ပန မဉ္စပီဌံ မဟန္တံ ဝါ ဟောတု, ခုဒ္ဒကံ ဝါ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈), အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သံဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ သစေပိ ရာဇာ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဝါ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဉ္စသတံ ဝါ မဉ္စသဟဿံ ဝါ ဒေန္တိ, သဗ္ဗေ ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝုဍ္ဎပ္ပဋိပါဋိယာ ‘‘သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါတဗ္ဗာ, န ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ဒါတဗ္ဗာ။ အတိရေကမဉ္စေ ဘဏ္ဍာဂါရာဒီသု ပညပေတွာ ပတ္တစီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟိသီမာယ ‘‘သံဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နမဉ္စော သံဃတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ဒါတဗ္ဗော။ တတ္ထ စေ ဗဟူ မဉ္စာ ဟောန္တိ, မဉ္စေန ကမ္မံ နတ္ထိ။ ယဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ကမ္မံ အတ္ထိ, တတ္ထ ‘‘သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါတဗ္ဗော, န ပုဂ္ဂလိကဘောဂေန။ မဟဂ္ဃေန သတဂ္ဃနကေန ဝါ သဟဿဂ္ဃနကေန ဝါ မဉ္စေန အညံ မဉ္စသတံ လဘတိ, ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ မဉ္စေန မဉ္စောယေဝ, အာရာမအာရာမဝတ္ထုဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနာနိပိ ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသေဝ နယော ပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနေသုပိ။ ဝရသေနာသနာဒီနံ သံရက္ခဏတ္ထန္တိ သစေ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဟောတိ, ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန န ယာပေန္တိ, ဧတ္ထ ရာဇရောဂစောရဘယာနိ, အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တာနံ ဝိဟာရာ ပလုဇ္ဇန္တိ, တာလနာဠိကေရာဒိကေ ဝိနာသေန္တိ, သေနာသနပစ္စယံ သန္ဓာယ ယာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ဧဝရူပေ ကာလေ ဝရသေနာသနာဒီနံ သံရက္ခဏတ္ထံ။ လာမကာနိ ဝိဿဇ္ဇေတုန္တိ လာမကံ လာမကံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ, လာမကကောဋိယာ ဝိဿဇ္ဇေတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတော လဒ္ဓယာဂုဘတ္တစီဝရာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟာနန္တိ ဧတ္ထ ကံသလောဟံ, ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟံ။ တီဏိ ဟိ ကိတ္တိမလောဟာနိ ကံသလောဟံ, ဝဋ္ဋလောဟံ, အာရကူဋန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ, သီတတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ, ရသကတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ အာရကူဋံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကံသလောဟံ, ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟ’’န္တိ။ တတော အတိရေကန္တိ တတော အတိရေကဂ္ဂဏှနကော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၅။)သရကောတိ မဇ္ဈေ မကုဠံ ဒဿေတွာ မုခဝဋ္ဋိဝိတ္ထတံ ကတွာ ပိဋ္ဌိတော နာမေတွာ ကာတဗ္ဗံ ဧကံ ဘာဇနံ။ ‘‘သရာဝ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကဉ္စနကာဒီနံ ဂိဟိဥပကရဏာနံ ဂဟဏံ။ တာနိ ဟိ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဂရုဘဏ္ဍာနေဝ ဂိဟိဥပကရဏတ္တာတိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မဟန္တာနီတိ ဒဿေတိ။ ဣမာနိ ပန ဘာဇနီယာနိ ဘိက္ခူပကရဏတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စ ဧတာနိ, ဧဝံ ကုဏ္ဍိကာပိ ဘာဇနီယာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယထာ စ မတ္တိကာဘဏ္ဍေ, ဧဝံ လောဟဘဏ္ဍေပိ ကုဏ္ဍိကာ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သံဃိကပရိဘောဂေနာတိ အာဂန္တုကာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဒတွာ ပရိဘောဂေန။ ဂိဟိဝိကဋာတိ ဂိဟီဟိ ဝိကတာ ပညတ္တာ, အတ္တနော ဝါ သန္တကကရဏေန ဝိရူပံ ကတာ။ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန န ဝဋ္ဋတီတိ အာဂန္တုကာနံ အဒတွာ အတ္တနော သန္တကံ ဝိယ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပိပ္ဖလိကောတိ ကတ္တရိ။ အာရကဏ္ဋကံ သူစိဝေဓကံ။ တာဠံ ယန္တံ။ ကတ္တရယဋ္ဌိဝေဓကော ကတ္တရယဋ္ဌိဝလယံ။ ယထာ တထာ ဃနကတံ လောဟန္တိ လောဟဝဋ္ဋိ လောဟဂုဠော လောဟပိဏ္ဍိ လောဟစက္ကလိကန္တိ ဧဝံ ဃနကတံ လောဟံ။ ခီရပါသာဏမယာနီတိ မုဒုကခီရဝဏ္ဏပါသာဏမယာနိ။
ဂိဟိဝိကဋာနိပိ န ဝဋ္ဋန္တိ အနာမာသတ္တာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သံဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ဝါတိ ဒဿေတိ။ သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော။ တသ္မာ ဇာတရူပါဒိမယာ သဗ္ဗေပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။
သေသာတိ တတော မဟတ္တရီ ဝါသိ။ ယာ ပနာတိ ယာ ကုဒါရီ ပန။ ကုဒါလော အန္တမသော စတုရင်္ဂုလမတ္တောပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ နိခါဒနံ စတုရဿမုခံ ဝါ ဟောတု, ဒေါဏိမုခံ ဝါ ဝင်္ကံ ဝါ ဥဇုကံ ဝါ, အန္တမသော သမ္မုဉ္ဇနိဒဏ္ဍကဝေဓနမ္ပိ ဒဏ္ဍဗန္ဓံ စေ, ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုဒါလော ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ ဝါ အဂရုဘဏ္ဍံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သိပါဋိကာ နာမ ခုရကောသော။ သိခရံ ပန ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သိခရမ္ပိ နိခါဒနေနေဝ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ။ သစေ တမ္ပိ ပန အဒဏ္ဍကံ ဖလမတ္တံ, ဘာဇနီယံ။ ဥပက္ခရေတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍာနိ။
ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိကာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာသုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တိပုစ္ဆေဒနကသတ္ထံ, သုဝဏ္ဏစ္ဆေဒနကသတ္ထံ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၆။)ကတပရိကမ္မစမ္မစ္ဆိန္ဒနကခုဒ္ဒကသတ္ထန္တိ ဣမာနိ စေတ္ထ တီဏိ ပိပ္ဖလိကံ အနုလောမေန္တီတိ အာဟ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိ။ ဣတရာနီတိ မဟာကတ္တရိအာဒီနိ။
အဍ္ဎဗာဟုပ္ပမာဏာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋပ္ပမာဏာ, ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထဇာတကာတိ သံဃိကဘူမိယံ ဇာတာ။ အာရက္ခသံဝိဓာနေန ရက္ခိတတ္တာ ရက္ခိတာ စ သာ မဉ္ဇူသာဒီသု ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ယထာ တံ န နဿတိ, ဧဝံ ဂေါပနတော ဂေါပိတာ စာတိ ရက္ခိတဂေါပိတာ။ တတ္ထဇာတကာပိ ပန အရက္ခိတာ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ န ဟောတိ။ ‘‘သံဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ ကတေ’’တိ ဣမိနာ သံဃသန္တကေန စေတိယသန္တကံ ရက္ခိတုံ, ပရိဝတ္တိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ သုတ္တံ ပနာတိ ဝဋ္ဋိတဉ္စေဝ အဝဋ္ဋိတဉ္စ သုတ္တံ။
အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ အန္တမသော ဒီဃသော အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တော, ပရိဏာဟတော သီဟဠပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော။ ဧတ္ထာတိ ဝေဠုဘဏ္ဍေ။ ဒဍ္ဎံ ဂေဟံ ယေသံ တေတိ ဒဍ္ဎဂေဟာ။ န ဝါရေတဗ္ဗာတိ ‘‘မာ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ န နိသေဓေတဗ္ဗာ။ ဒေသန္တရဂတေန သမ္ပတ္တဝိဟာရေ သံဃိကာဝါသေ ဌပေတဗ္ဗာ။
အဝသေသဉ္စ ဆဒနတိဏန္တိ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇေဟိ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ဆဒနတိဏံ။ ယတ္ထ ပန တိဏံ နတ္ထိ, တတ္ထ ပဏ္ဏေဟိ ဆာဒေန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁)။ တသ္မာ ပဏ္ဏမ္ပိ တိဏေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဆဒနတိဏသင်္ခေပဂတေသူ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောပီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော။ လိခိတပေါတ္ထကော ပန ဂရုဘဏ္ဍံ န ဟောတိ။
ဝေဠုမှိ ဝုတ္တပ္ပမာဏောတိ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍကမတ္တောပီ’’တိ ဝေဠုဘဏ္ဍေ ဝုတ္တပ္ပမာဏော။ သံဃဿ ဒိန္နော ဝါတိ ဒါရုဒုလ္လဘဋ္ဌာနေ သံဃဿ ဒိန္နော ဝါ။ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဒါရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဝတ္တုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာသန္ဒိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာသန္ဒိကောတိ စတုရဿပီဌံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ ဝစနတော ဧကတောဘာဂေန ဒီဃပီဌမေဝ ဟိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဝဋ္ဋတိ။ စတုရဿာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သတ္တင်္ဂေါ, ဘဒ္ဒပီဌကံ, ဧဠကပါဒကပီဌံ, အာမလကဝဋ္ဋကပီဌံ, ဖလကံ, ကောစ္ဆံ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၇။)ပလာလပီဌက’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဣမေ သင်္ဂဏှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ ပဏ္ဏေဟိ ဝါတိ ကဒလိပဏ္ဏာဒီဟိ ဝါ။ ဗျဂ္ဃစမ္မောနဒ္ဓမ္ပိ ဝါဠရူပပရိက္ခိတ္တံ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောစ္ဆကံ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။
ဃဋ္ဋနဖလကံ နာမ ယတ္ထ ဌပေတွာ ရဇိတစီဝရံ ဟတ္ထေန ဃဋ္ဋေန္တိ။ ဃဋ္ဋနမုဂ္ဂရော နာမ အနုဝါတာဒိဃဋ္ဋနကောတိ ဝဒန္တိ။ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရော နာမ ယေန ရဇိတစီဝရံ ပေါထေန္တိ။ အမ္ဗဏန္တိ ဖလကေဟိ ပေါက္ခရဏီ ဝိယ ကတံ ပါနီယဘာဇနံ။ ရဇနဒေါဏီတိ ပက္ကရဇနံ အာကိရိတွာ ဌပနဘာဇနံ။
အကပ္ပိယစမ္မန္တိ သီဟာဒီနံ စမ္မံ။ ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ အကပ္ပိယစမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပစ္စတ္ထရဏဂတိက’’န္တိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌေပိ အတ္ထရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဧကေ။ နောတိ အပရေ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယစမ္မာနီတိ မိဂါဒီနံ စမ္မာနိ။
သဗ္ဗံ စက္ကယုတ္တယာနန္တိ ရထသကဋာဒိကံ သဗ္ဗစက္ကယုတ္တယာနံ။ ဝိသင်္ခရိတစက္ကံ ပန ယာနံ ဘာဇနီယံ။ အနုညာတဝါသိ နာမ ယာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ တာလပတ္တံ။ တဉှိ မုဋ္ဌိနာ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တီတိ ‘‘မုဋ္ဌိပဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ ဆတ္တစ္ဆဒနပဏ္ဏမေဝါတိ ကေစိ။ အရဏိသဟိတန္တိ အရဏိယုဂဠံ, ဥတ္တရာရဏီ, အဓရာရဏီတိ အရဏိဒွယန္တိ အတ္ထော။
ဖာတိကမ္မံ ကတွာတိ အန္တမသော တံအဂ္ဃနကဝါလိကာယပိ ထာဝရံ ဝဍ္ဎိကမ္မံ ကတွာ။ ဖာတိကမ္မံ အကတွာ ဂဏှန္တေန တတ္ထေဝ ဝလဉ္ဇေတဗ္ဗော။ ဂမနကာလေ သံဃိကေ အာဝါသေ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အသတိယာ ဂဟေတွာ ဂတေန ပဟိဏိတွာ ဒါတဗ္ဗော။ ဒေသန္တရဂတေန သမ္ပတ္တဝိဟာရေ သံဃိကာဝါသေ ဌပေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ မတ္တိကာဘဏ္ဍေ။ ကုဏ္ဍိကာတိ အယောကုဏ္ဍိကာ စေဝ တမ္ဗလောဟကုဏ္ဍိကာ စ။ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီတိ ဘာဇနီယပက္ခမေဝ သေဝတိ, န တု ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ကဉ္စနကော ပန ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣတရန္တိ ဂရုဘဏ္ဍံ။
ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၈။)֍ ၁၂။ ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒွါဒသမေ န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ။
ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ရတနဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အနိက္ခန္တရာဇကေ အနိဂ္ဂတရတနကေတိ ဧတ္ထ ‘‘သယနိဃရေ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အနိက္ခန္တော ရာဇာ ဣတော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣတောတိ သယနိဃရတော။ သယနိဃရေတိ သယနီယဃရေ။ ယတ္ထ ရညော သယနံ ပညတ္တံ ဟောတိ, အန္တမသော သာဏိပါကာရပရိက္ခိတ္တမ္ပိ, တသ္မိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ, ဟတ္ထိအာဒိ။ ဣဓ ပန ဣတ္ထိရတနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရတနံ ဝုစ္စတိ မဟေသီ’’တိ။
ဥဘောသူတိ ရာဇမဟေသီသု။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဣန္ဒခီလာတိက္ကမော ကိရိယံ, အပ္ပဋိသံဝိဒိတံ အကိရိယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မုတ္တာဒိဒသဝိဓန္တိ ‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၀၆) ဒသဝိဓံ ရတနံ။ အဇ္ဈာဝသထေတိ ဂေဟေ။ တေနာဟ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿာ’’တိအာဒိ, ပရိက္ခိတ္တဿ အာဝသထဿာတိ အတ္ထော။ အာဝသထောတိ စေတ္ထ အန္တောဂါမေ နိဝိဋ္ဌဂေဟံ အဓိပ္ပေတံ။ အာရာမေ နိဝိဋ္ဌဂေဟံ ပန အဇ္ဈာရာမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ။ ‘‘အာဝသထောတိ စေတ္ထ အန္တောအာရာမေ ဝါ ဟောတု, အညတ္ထ ဝါ, အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၀၆) ကေစိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္တနော ဝါ တေသံ သံဃာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တဿ ဝါ ဒုက္ကဋမေဝ။ သစေ ပန မာတာပိတူနံ သန္တကံ အဝဿံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၂၉။)ပဋိသာမေတဗ္ဗံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ, အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တာဒိသံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တာဒိသန္တိ ယံ မာတာပိတူနံ သန္တကံ အဝဿံ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ, တာဒိသံ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကိအာဒီသု ဆန္ဒေနပိ, ရာဇဝလ္လဘေသု ဘယေနပိ။
တာဒိသေ ဌာနေတိ မဟာဝိဟာရသဒိသဿ မဟာရာမဿ ပါကာရပရိက္ခိတ္တေ ပရိဝေဏေ။ သညာဏံ ကတွာတိ ‘‘ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ’’တိအာဒိနာ ရူပေန ဝါ လဉ္ဆနာဒိနိမိတ္တေန ဝါ သညာဏံ ကတွာ, သလ္လက္ခေတွာတိ အတ္ထော။ ပတိရူပါနံ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထေတိ လဇ္ဇီနံ ကုက္ကုစ္စကာနံ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထေ။ လောလဇာတိကာနဉှိ ဟတ္ထေ ဌပေတုံ န လဗ္ဘတိ။ နေဝ ပက္ကမတီတိ နေဝ တမှာ အာဝါသာ ပက္ကမတိ။ ‘‘ထာဝရံ သေနာသနံ ဝါ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော စီဝရာဒိမူလံ န ကာတဗ္ဗန္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၆) ဒဿေတိ။ တံ ဒဿေတွာတိ ယံ ထာဝရသေနာသနာဒိ ကတံ, တံ ဥပါသက တဝ သန္တကေန ဣဒံ နာမ ကတန္တိ ဧဝံ ဒဿေတွာ။ သမာဒပေတွာတိ အညံ သမာဒပေတွာ, ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ ဝုတ္တနယေန ယာစိတွာတိ အတ္ထော။
အနုညာတဋ္ဌာနေတိ အဇ္ဈာရာမအဇ္ဈာဝသထေ။ အာမာသန္တိ အာမသိတဗ္ဗဉ္စေဝ ပဋိသာမေတဗ္ဗဉ္စ ဝတ္ထာဒိ။
ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စာရိတ္တေတိ စာရိတ္တသိက္ခာပဒေ။ ဥပစာရန္တိ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတံ။ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တာနံ ပုန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဥဿာဟံ အပ္ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တာနံ ဂါမသတမ္ပိ ဟောတု, ပုန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥဿာဟန္တိ ဂါမပ္ပဝိသနုဿာဟံ။ အန္တရာရာမာဒီသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၅) န ကေဝလံ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿေဝ, ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာ သံဃာဋိံ အပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ သီဟော ဝါ ဗျဂ္ဃေါ ဝါ အာဂစ္ဆတိ, မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ, အညော ဝါ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၀။)ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနာပတ္တိ။ ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ဗဟိဂါမတော အန္တောဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တံ အဿ အတ္ထီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၁၇) ပဌမံ ဘိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တံ ဘေဒနကံ အဿ ပါစိတ္တိယဿ အတ္ထီတိ။
အရဏိကေတိ အရဏိဓနုကေ။ ဝိဓေတိ ဝေဓကေ။ ဝါသိဇဋေတိ ဝါသိဒဏ္ဍကေ စ။
သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ဆေဒနကံ ဘေဒနကသဒိသမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဆေဒနမေဝ ဆေဒနကံ, တံ အဿ အတ္ထီတိ ဆေဒနက’’န္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။
ယထာ ပမာဏမေဝ ဥပရိ ဒိဿတိ, ဧဝံ နိခဏိတွာ ဝါတိ သစေ ပန န ဆိန္ဒိတုကာမော ဟောတိ, ယထာ ပမာဏမေဝ ဥပရိ ဒိဿတိ, ဧဝံ ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ဝါ။ အဋ္ဋကံ ဝါ ဗန္ဓိတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ တုလာသံဃာတေ ဌပေတွာ အဋ္ဋံ ကတွာ။
မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
စိမိလိကံ ပတ္ထရိတွာ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ မဉ္စပီဌာနံ ဥပရိ စိမိလိကံ ပတ္ထရိတွာ တဿ ဥပရိ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ဥပရိ စိမိလိကာယာတိ ဥပရိမဘာဂေ စိမိလိကာယတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၁။)သီသပ္ပမာဏန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၇) ယတ္ထ ဂလဝါဋကတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသီသံ ဥပဒဟန္တိ, တံ သီသပ္ပမာဏံ။ တဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော တိရိယံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ, ဒီဃတော ဒွိရတနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကောဏေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒွိန္နံ အန္တရံ ဝိဒတ္ထိ စတုရင်္ဂုလံ ဟောတီတိ ဒွိန္နံ ကောဏာနံ အန္တရံ မိနိယမာနံ ဝိဒတ္ထိ စေဝ စတုရင်္ဂုလဉ္စ ဟောတိ။ မဇ္ဈေ မုဋ္ဌိရတနန္တိ ဗိဗ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈံ တိရိယတော မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ ဟောတိ။ အယဉှိ သီသပ္ပမာဏဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ။ တတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ, ဟေဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတိ။ အဂိလာနဿ သီသူပဓာနဉ္စ ပါဒူပဓာနဉ္စာတိ ဒွယမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ ဗိဗ္ဗောဟနာနိ သန္ထရိတွာ ဥပရိ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။
နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဓောနာဘိဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ နာဘိယာ ဟေဋ္ဌာ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ဥပရိ။ ကဏ္ဍုပီဠကအဿာဝထုလ္လကစ္ဆာဗာဓာနန္တိ ဧတ္ထ ကဏ္ဍူတိ ကစ္ဆု။ ပီဠကာတိ လောဟိတတုဏ္ဍိကာ သုခုမပီဠကာ။ အဿာဝေါတိ အရိသဘဂန္ဒလမဓုမေဟာနံ ဝသေန အသုစိပဂ္ဃရဏံ။ ထုလ္လကစ္ဆာဗာဓောတိ မဟာပီဠကာဗာဓော ဝုစ္စတိ။
ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၂။)֍ ၉-၁၀။ ဝဿိကသာဋိကနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝဿိကသာဋိကနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရတနဝဂ္ဂေါ နဝမော။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၃။)ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌာယာတိ ရထိကံ ဗျူဟံ သိင်္ဃာဋကံ ဃရံ ပဝိဋ္ဌာယ။ အသပ္ပါယန္တိ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အဟိတံ အနနုကူလံ။ ဘိက္ခုနိယာ အန္တရဃရေ ဌတွာ ဒဒမာနာယ ဝသေနေတ္ထ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဘိက္ခုဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ပန အပ္ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌာယာတိ ဝစနတော’’တိအာဒိ။ အန္တရာရာမာဒီသူတိ အန္တရာရာမဘိက္ခုနုပဿယတိတ္ထိယသေယျာပဋိက္ကမနေသု။ ရထိယာဗျူဟသိင်္ဃာဋကဃရာနန္တိ ဧတ္ထ ရထိယာတိ ရစ္ဆာ။ ဗျူဟန္တိ အနိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ ဂတပစ္စာဂတရစ္ဆာ။ သိင်္ဃာဋကန္တိ စတုက္ကောဏံ ဝါ တိကောဏံ ဝါ မဂ္ဂသမောဓာနဋ္ဌာနံ။ ဃရန္တိ ကုလဃရံ။ ယထာ စ ရထိယာဒီသု ဌတွာ ဒဒမာနာယ ဂဏှတော အာပတ္တိ, ဧဝံ ဟတ္ထိသာလာဒီသုပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
‘‘ယာမကာလိကာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ အာမိသေန အသမ္ဘိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သမ္ဘိန္နေ ပန ဧကရသေ ပါဋိဒေသနီယမေဝ။ ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ, ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ယထာဝတ္ထုကမေဝ။
ဉာတိကာယ ဝါ ဒါပေန္တိယာတိ သယံ အဒတွာ ယာယ ကာယစိ ဉာတိကာယ ဒါပေန္တိယာ, အညာတိကာယာတိ အတ္ထော။ ဥပနိက္ခိပိတွာ ဝါ ဒဒမာနာယာတိ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ‘‘ဣဒံ, အယျ, တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဒဒမာနာယ။ ဧဝံ ဒိန္နံ ‘‘သာဓု, ဘဂိနီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာယ ဧဝ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ, အညေန ဝါ ကေနစိ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ဣဒံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယော စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္တနော ဝါ ဘတ္တံ ဒါပေန္တိယာတိ ဧတ္ထ သစေပိ အတ္တနော ဘတ္တံ ဒေတိ, ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိယေဝ, ပုရိမသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ။ အညေသံ ဝါ ဘတ္တံ ဒေန္တိယာတိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၄။)ဧတ္ထ ပန သစေ ဒါပေယျ, ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဘဝေယျ, ဒေန္တိယာ ပန နေဝ ဣမိနာ, န ပုရိမေန အာပတ္တိ။
ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ တတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
လဒ္ဓသေက္ခသမ္မုတိကာနီတိ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန လဒ္ဓသေက္ခသမ္မုတိကာနိ။ ယဉှိ ကုလံ သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ, ဘောဂေန ဟာယတိ, ဧဝရူပဿ ကုလဿ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သေက္ခသမ္မုတိံ ဒေန္တိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ဃရတော နီဟရိတွာတိ ဃရတော အာသနသာလံ ဝါ ဝိဟာရံ ဝါ အာနေတွာ။ တေနာဟ ‘‘အာသနသာလာဒီသု ဝါ’’တိ။ ဣမဿ ‘‘ဒေန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွါရမူလေ ဝါ ဌပိတံ ဒေန္တီတိ ဒွါရမူလေ ဌပိတံ ပစ္ဆာ သမ္ပတ္တဿ ဒေန္တိ။ ဘိက္ခုံ ပန ဒိသွာ အန္တောဂေဟတော နီဟရိတွာ ဒိယျမာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ နိစ္စဘတ္တကေတိ နိစ္စံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တကေ။ သလာကဘတ္တေတိ ရုက္ခသာရမယာယ သလာကာယ ဝါ ဝေဠုဝိလီဝတာလပဏ္ဏာဒိမယာယ ပဋ္ဋိကာယ ဝါ ‘‘အသုကဿ နာမ သလာကဘတ္တ’’န္တိ ဧဝံ အက္ခရာနိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဂါဟာပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တေ။ ပက္ခိကေတိ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တေ။ ဥပေါသထိကေတိ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တေ။ ပါဋိပဒိကေတိ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တေ။
တတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ စတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တဿ ပရိဝါရံ ကတွာ, အညံ ဝါ တေန သဒ္ဓိံ ဗဟုကမ္ပီတိ ယာဂုယာ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ‘‘ကိံ သုဒ္ဓါယ ယာဂုယာ ဒိန္နာယ, ပူဝဘတ္တာဒီနိပိ ဧတိဿာ ယာဂုယာ ပရိဝါရံ ကတွာ, ဒဿာမာ’’တိအာဒိနာ တဿ ခါဒနီယဿ ဝါ ဘောဇနီယဿ ဝါ ပရိဝါရံ ကတွာ, အညံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ တေန သဒ္ဓိံ ဗဟုကမ္ပိ အာဟရီယတု။ ခါဒနီယန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ‘‘ဘောဇနီယံ ဝါ’’တိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ တေန သဒ္ဓိံ အာဟရန္တူတိ တေန သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဒေယျဓမ္မံ အာဟရန္တု။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၅။)‘‘ယာဂုယာ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ပူဝံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ အာဟရန္တိ, ဧတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၇၃) ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။
ပဋိသံဝိဒိတဂိလာနာဝသေသကံ ဝါတိ ပဋိသံဝိဒိတဉ္စ ဂိလာနော စ ပဋိသံဝိဒိတဂိလာနာ, တေသံ အဝသေသကံ, ပဋိသံဝိဒိတဿ စ ဂိလာနဿ စ သေသကန္တိ အတ္ထော။ ဧကဿတ္ထာယ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ အာဟဋံ, တဿ သေသကံ အညဿာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ စတုန္နံ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝါ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ဗဟူနံ အာဟဋံ ဟောတိ, အညေသမ္ပိ ဒါတုံ ဣစ္ဆန္တိ, ဧတမ္ပိ ပဋိသံဝိဒိတသေသကမေဝ, သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အထ အဓိကမေဝ ဟောတိ, သန္နိဓိံ မောစေတွာ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿာဟဋာဝသေသေပိ ဧသေဝ နယော။ ယံ ပန အပ္ပဋိသံဝိဒိတမေဝ ကတွာ အာဘတံ, တံ ဗဟိအာရာမံ ပေသေတွာ ပဋိသံဝိဒိတံ ကာရေတွာ အာဟရာပေတဗ္ဗံ, ဘိက္ခူဟိ ဝါ ဂန္တွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တော ဝါ ဝနစရကာဒယော ဝါ ဝနတော အာဟရိတွာ ဒေန္တိ, ပုရိမနယေနေဝ ပဋိသံဝိဒိတံ ကာရေတဗ္ဗံ။ ကတ္ထစိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ အာဟဋံ ဝါ ဂိလာနာဝသေသကံ ဝါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, သော န ဂဟေတဗ္ဗော။ တတ္ထဇာတကမေဝ ဝါတိ အာရာမေ ဇာတကမေဝ။ မူလဖလာဒိန္တိ မူလဖလတစပတ္တာဒိံ အညေန ကပ္ပိယံ ကတွာ ဒိန္နံ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ သစေ ပန တံ ဂါမံ ဟရိတွာ ပစိတွာ အာဟရန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိသံဝိဒိတံ ကာရေတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ပါဋိဒေသနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၆။)သေခိယကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘အန္တရဃရေ’’တိ ဝိသေသေတွာ န ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာရာမေပိ အန္တရဃရေပိ သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရာမေပီတိ ဗုဒ္ဓူပဋ္ဌာနာဒိကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘တတြိမေ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ ဥဒ္ဒေသံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော, ဧဝမေတ္ထာပိ ‘‘တတြိမေ ပဉ္စသတ္တတိ သေခိယာ ဓမ္မာ ဥဒ္ဒေသံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ ကသ္မာ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကတောတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဝတ္တာနိပီတိ အာဂန္တုကာဝါသိကဂမိကာနုမောဒနဘတ္တဂ္ဂပိဏ္ဍစာရိကာရညသေနာသနဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိဥပဇ္ဈာစရိယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနိ။ ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ အညေသမ္ပိ ခန္ဓကဝတ္တာနံ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – သေခိယဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဝတ္တက္ခန္ဓကာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) အာဂတဝတ္တာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ။ တေပိ ဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သေခိယာ’’တိ ဣစ္ဆိတာ။ တသ္မာ မာတိကာယံ ပါရာဇိကာဒီနံ ဝိယ သေခိယာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကတောတိ။ န ကေဝလံ ဝတ္တက္ခန္ဓကာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) အာဂတဝတ္တာဒီနံ ဂဟဏတ္ထမေဝါတိ အာဟ ‘‘စာရိတ္တဝိနယဒဿနတ္ထဉ္စာ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကတောတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မာတိကာယ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ အဝုတ္တေ ကထံ ပနေတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။
အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တန္တိ ပကတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ။ ယော ပန သုက္ခဇင်္ဃော ဝါ မဟာပိဏ္ဍိကမံသော ဝါ ဟောတိ, တဿ သာရုပ္ပတ္ထာယ အဋ္ဌင်္ဂုလာဓိကမ္ပိ ဩတာရေတွာ နိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပါသန္တန္တိ ပါသဿ အန္တံ, ဒသာမူလန္တိ အတ္ထော။
အပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေဿာမီတိ ‘‘ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဩလမ္ဗေတွာ နိဝါသေဿာမီ’’တိ ဧဝံ အသဉ္စိစ္စ။ ကိဉ္စာပိ ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတုံ အဇာနန္တဿ အနာပတ္တိ, တထာပိ နိဝါသနဝတ္တံ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သဉ္စိစ္စ အနုဂ္ဂဟဏဉှိ အနာဒရိယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အပိစ နိဝါသနဝတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။
ပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၇။)֍ ၂။ ဒုတိယပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဋိက္ခိတ္တံ ဂိဟိပါရုတန္တိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုခန္ဓကေ ပဋိက္ခိတ္တံ ဂိဟိပါရုတံ။ ဣဒါနိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၈၀-၂၈၁) သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထမေဝ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ကိဉ္စိ အညထာ ပါရုတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သေတပဋပါရုတာဒိ ဂိဟိပါရုတံ နာမ, တသ္မာ။ သေတပဋာတိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ။ အဍ္ဎပါလကနိဂဏ္ဌာတိ အဍ္ဎံ ပါလေန္တီတိ အဍ္ဎပါလကာ, အဍ္ဎပါလကာ စ တေ နိဂဏ္ဌာ စာတိ အဍ္ဎပါလကနိဂဏ္ဌာ။ တေ ဟိ ဥပရိ ဧကမေဝ သေတဝတ္ထံ ဥပကစ္ဆကေ ပဝေသေတွာ ပရိဒဟန္တိ, ဟေဋ္ဌာ နဂ္ဂါပိ အဍ္ဎမေဝ ပါလေန္တိ။ ပရိဗ္ဗာဇကာတိ ဂိဟိဗန္ဓနံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ။ ဥရံ ဝိဝရိတွာတိ ဟဒယမဇ္ဈံ ဝိဝရိတွာ။ အက္ခိတာရကာမတ္တန္တိ အက္ခိမတ္တံ။ အာရာမေ ဝါတိ ဗုဒ္ဓူပဋ္ဌာနာဒိကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အန္တရဃရေ ဝါတိ အန္တရေ ဃရာနိ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ ‘‘အန္တရဃရ’’န္တိ လဒ္ဓနာမေ ဂါမေ။
ဒုတိယပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃-၄။ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သုဋ္ဌု ပဋိစ္ဆန္နောတိ ဇတ္တုမ္ပိ ဥရမ္ပိ အဝိဝရိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ပဋိစ္ဆာဒနေန ပဋိစ္ဆန္နော, န သီသပါရုတော။ တေနာဟ ‘‘ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာတိ ဂဏ္ဌိကံ ပါသကေ ပဋိမုဉ္စိတွာ။ အန္တရဃရေ ဝါတိ ဂေါစရဂါမေ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ ဝါသူပဂတဿ သန္တိကံ ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ကော ပန ဝါဒေါ စတုပ္ပဉ္စာဟံ ဝါသမဓိဋ္ဌာယ ဝသိတဘိက္ခူနံ သန္တိကန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။
ဝါသူပဂတဿာတိ ရတ္တိဝါသတ္ထာယ ဥပဂတဿ ရတ္တိဘာဂေ ဝါ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ကာယံ ဝိဝရိတွာ နိသီဒတော အနာပတ္တိ။
သုပ္ပဋိစ္ဆန္နသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၈။)֍ ၅-၆။ သုသံဝုတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သုသံဝုတောတိ သုသံယတော။ ယထာ ပနေတ္ထ သုသံဝုတော နာမ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သုသံဝုတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇-၈။ ဩက္ခိတ္တစက္ခုသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကိတ္တကေန ပန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယုဂမတ္တံ ဘူမိဘာဂံ ပေက္ခမာနော’’တိ။ ယုဂယုတ္တကော ဟိ ဒန္တော အာဇာနေယျော ယုဂမတ္တံ ပေက္ခတိ, ပုရတော စတုဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဘူမိဘာဂံ, ဣမိနာပိ ဧတ္တကံ ပေက္ခန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ။ ယော အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ပါသာဒံ ကူဋာဂါရံ ဝီထိံ ဩလောကေန္တော ဂစ္ဆတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဟတ္ထိအဿာဒိပရိဿယာဘာဝန္တိ ပရိဿယနဋ္ဌေန, အဘိဘဝနဋ္ဌေန, ဝိဟေဌနဋ္ဌေန ဝါ ပရိဿယော, ဟတ္ထိအဿာဒိယေဝ ပရိဿယော ဟတ္ထိအဿာဒိပရိဿယော, တဿာဘာဝံ, ဟတ္ထိအဿာဒိ ဥပဒ္ဒဝါဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာ စ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ, ဧဝံ ဂစ္ဆန္တောပိ ပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ လဘတိယေဝ, တထာ ဂါမေ ပူဇ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၈၂) ဝဒန္တိ။
ဩက္ခိတ္တစက္ခုသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉-၁၀။ ဥက္ခိတ္တကာယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အန္တောဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယာတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ အန္တောဥမ္မာရတော ပဋ္ဌာယ, အပရိက္ခိတ္တဿ ပန ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတတော ပဋ္ဌာယ န ဧဝံ ဂန္တဗ္ဗံ။
ဥက္ခိတ္တကာယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၁-၁၂။ ဥဇ္ဇဂ္ဃိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဟသနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ, ဟသိတဗ္ဗဝတ္ထုကာရဏာတိ အတ္ထော။
ဥဇ္ဇဂ္ဃိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၃၉။)֍ ၁၃-၁၄။ ဥစ္စသဒ္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကိတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သဒ္ဒမေဝ သုဏာတီတိ အပရိဗျတ္တက္ခရံ သဒ္ဒမတ္တမေဝ သုဏာတိ။ တေနာဟ ‘‘ကထံ န ဝဝတ္ထပေတီ’’တိ။
ဥစ္စသဒ္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၅-၂၀။ ကာယပ္ပစာလကာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ကာယာဒီနိ ပဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘နိစ္စလာနိ ဥဇုကာနိ ဌပေတွာ’’တိ ဂန္တဗ္ဗဉ္စေဝ နိသီဒိတဗ္ဗဉ္စာတိ သမေန ဣရိယာပထေန ဂန္တဗ္ဗဉ္စေဝ နိသီဒိတဗ္ဗဉ္စ။ ကာယပ္ပစာလကာဒိယုတ္တံ ဆက္ကံ။
ကာယပ္ပစာလကာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂၆။ ပလ္လတ္ထိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုဿပလ္လတ္ထိကာယာတိ ဧတ္ထ အာယောဂပလ္လတ္ထိကာပိ ဒုဿပလ္လတ္ထိကာယေဝ။
ပလ္လတ္ထိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆဗ္ဗီသတိသာရုပ္ပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂၇။ သက္ကစ္စပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ဆဍ္ဍေတုကာမော ဝိယ အဟုတွာ ပိဏ္ဍပါတေ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ, ‘‘ပိဏ္ဍပါတံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။
သက္ကစ္စပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၀။)֍ ၂၈။ ပတ္တသညီပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပနိဗဒ္ဓသညီ ဟုတွာတိ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တေ အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ တဟံ တဟံ အနောလောကေတွာ ပတ္တေ အာဘောဂသညီ ဟုတွာ။
ပတ္တသညီပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂၉။ သမသူပကပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သမသူပကန္တိ ပမာဏယုတ္တံ သူပဝန္တံ ကတွာ, ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော စာယံ။ ဗျဉ္ဇနံ ပန အနာဒိယိတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သမသူပကော နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗာပိ သူပေယျဗျဉ္ဇနဝိကတီတိ ဩလောဏိသာကသူပေယျမစ္ဆမံသရသာဒိကာ သဗ္ဗာပိ သူပေယျဗျဉ္ဇနဝိကတိ။
သမသူပကပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃၀-၃၂။ သမတိတ္တိကာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သမတိတ္တိကန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, သမတိတ္တိကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝမညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမပုဏ္ဏန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၀၅) ပတ္တဿ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခါသမပုဏ္ဏံ။ သမဘရိတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဉ္စ ခေါ အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တဿေဝ, နေတရဿ။ တေနာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ ရစိတန္တိ ကတံ, ပက္ခိတ္တံ ပူရိတန္တိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကန္တိ ယာဂုဘတ္တဖလာဖလာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသဇာတိကံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ ဝါ ဟောတု, အနဓိဋ္ဌာနုပဂေါ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပတ္တေ။ ထူပီကတာနီတိ ထူပံ ဝိယ ကတာနိ, အဓိဋ္ဌာနုပဂဿ ပတ္တဿ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခံ အတိက္ကမိတွာ ကတာနီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ‘‘ယာမကာလိကာဒီနီ’’တိ ဣမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိ ဣမဿ ပန ဝသေန ဝစနဗျတ္တယံ ကတွာ ‘‘ထူပီကတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပိ-သဒ္ဒေန အထူပီကတာနိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဧတ္ထ ကထာဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟတီတိ သမန္တာ ဩကာသသဗ္ဘာဝတော စာလိယမာနံ ဟေဋ္ဌာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၁။)ဘဿတိ။ တက္ကောလဝဋံသကာဒယောတိ ဧတ္ထ မတ္ထကေ ဌပိတတက္ကောလမေဝ ဝဋံသကသဒိသတ္တာ တက္ကောလဝဋံသကံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပုပ္ဖဝဋံသကကဋုကဖလာဒိဝဋံသကာနံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၀၅) ဂဟဏံ, န တံ ထူပီကတံ နာမ ဟောတိ ပါဋေက္ကံ ဘာဇနတ္တာ ပဏ္ဏာဒီနံ။
သမတိတ္တိကာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃၃-၃၄။ သပဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သပဒါနန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၀၈) ဧတ္ထ ဒါနံ ဝုစ္စတိ အဝခဏ္ဍနံ, အပေတံ ဒါနတော အပဒါနံ, အနဝခဏ္ဍန္တိ အတ္ထော, သဟ အပဒါနေန သပဒါနံ, အဝခဏ္ဍနဝိရဟိတံ, အနုပဋိပါဋိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဩဓိံ အကတွာ အနုပဋိပါဋိယာ’’တိ။
သပဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃၆။ ဩဒနပ္ပဋိစ္ဆာဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မာဃာတသမယာဒီသူတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ သမယေ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိ ရာဇာနော ဘေရိံ စရာပေန္တိ, အယံ မာဃာတသမယော နာမ။ ဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဒေန္တီတိ ဗျဉ္ဇနံ ဆန္နံ ကတွာ ဒေန္တိ။
ဩဒနပ္ပဋိစ္ဆာဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃၇။ သူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧကာဒသမေတိ သူပေါဒနဝိညတ္တိယံ။ ဧတ္ထ ပန ယဿ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ ပုန ဥဂ္ဂိရိတုကာမဿာပိ သစေ သဟသာ ပဝိသတိ, အယံ အသဉ္စိစ္စ ပရိဘုဉ္ဇတိ နာမ။ ယော ပန ဝိညတ္တမ္ပိ အဝိညတ္တမ္ပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌိတံ သဟသာ အနုပဓာရေတွာ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, အယံ အသတိယာ ဘုဉ္ဇတိ နာမ။
သူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၂။)֍ ၃၈။ ဥဇ္ဈာနသညီသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥဇ္ဈာယတိ ဧတေနာတိ ဥဇ္ဈာနံ, စိတ္တံ, တသ္မိံ သညာ ဥဇ္ဈာနသညာတိ အာဟ ‘‘ဥဇ္ဈာနသညီ’’တိအာဒိ။ ဩလောကေန္တဿာတိ ပရေသံ ပတ္တံ ဩလောကေန္တဿ။
ဥဇ္ဈာနသညီသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃၉။ ကဗဠသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘မယူရဏ္ဍံ အတိမဟန္တ’’န္တိ ဝစနတော မယူရဏ္ဍပ္ပမာဏောပိ ကဗဠော န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မယူရဏ္ဍတော မဟန္တောဝ န ဝဋ္ဋတိ, န မယူရဏ္ဍပ္ပမာဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋဏ္ဍံ အတိခုဒ္ဒကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော, ဂိလာနဿ ပန အတိခုဒ္ဒကံ ကဗဠံ ကရောတောပိ အနာပတ္တိ။
ကဗဠသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄၁-၄၂။ အနာဟဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သကလံ ဟတ္ထန္တိ သကလာ အင်္ဂုလိယော။ ဟတ္ထသဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အညထာ သကလံ ဟတ္ထံ မုခေ ပဝေသေတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏမသမတ္ထိတမေဝ သိယာ။ သမုဒါယေ ပဝတ္တဿ စ ဝေါဟာရဿ အဝယဝေပိ ပဝတ္တနတော ဧကင်္ဂုလိမ္ပိ တတော ဧကဒေသမ္ပိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
အနာဟဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄၃။ သကဗဠသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တတ္တကေ သတိ ဝဋ္ဋတီတိ တတ္တကေ မုခမှိ သတိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
သကဗဠသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၃။)֍ ၅၀-၅၁။ စပုစပုကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘စပု စပူ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာတိ ‘‘စပု စပူ’’တိ ဧဝံ အနုကရဏသဒ္ဒံ ကတွာ။ ‘‘ပဉ္စဝီသတိမေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘သုရုသုရုကာရကန္တိ ‘သုရူ သုရူ’တိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ’’တိ ဣမမတ္ထမတိဒိသတိ။
စပုစပုကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တိံသဘောဇနပ္ပဋိသံယုတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅၇။ ဆတ္တပါဏိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တန္တိ သေတစ္ဆတ္တကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တပဏ္ဏစ္ဆတ္တေသု ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တံ။ ယမ္ပိ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတံ ဧကပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ ဟောတိ, တမ္ပိ ဆတ္တမေဝ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေတိ အံသဦရုအာဒိကေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေတိ။
ဆတ္တပါဏိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆၀။ အာဝုဓပါဏိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗာပိ ဓနုဝိကတီတိ စာပကောဒဏ္ဍာဒိဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ဓနုဝိကတိ။ စာပေါတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၃၇) မဇ္ဈေ ဝင်္ကာ ကာဇဒဏ္ဍသဒိသာ ဓနုဝိကတိ။ ကောဒဏ္ဍောတိ ဝဋ္ဋလဒဏ္ဍာ ဓနုဝိကတိ။ ပဋိမုက္ကန္တိ ပဝေသိတံ လဂ္ဂိတံ။ ယာဝ န ဂဏှာတီတိ ယာဝ ဟတ္ထေန န ဂဏှာတိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တာဝ ဝဋ္ဋတီတိ တာဝ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အာဝုဓပါဏိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆၁-၆၂။ ပါဒုကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကေဝလံ အက္ကန္တဿာတိ ကေဝလံ ပါဒုကံ အက္ကမိတွာ ဌိတဿ။ ပဋိမုက္ကဿာတိ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဌိတဿ။ တေနာဟ ‘‘ပဝေသေတွာ ဌာနဝသေနာ’’တိ။
ပါဒုကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၄။)֍ ၆၃။ ယာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယာနဂတဿာတိ ‘‘ယာနံ နာမ ဝယှံ, ရထော, သကဋံ, သန္ဓမာနိကာ, သိဝိကာ, ပါဋင်္ကီ’’တိ (ပါစိ။ ၆၄၀, ၁၁၈၇) ဝုတ္တံ ယာနံ ဥပါဒါယ အန္တမသော ဟတ္ထသံဃာဋမှိ ဂတဿ။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ ဒွီဟိ ဇနေဟီ’’တိအာဒိ။ ဝယှာဒိကေတိ ဧတ္ထ ဝယှန္တိ ဥပရိ မဏ္ဍပသဒိသံ ပဒရစ္ဆဒနံ, သဗ္ဗပါလိဂုဏ္ဌိမံ ဝါ ဆာဒေတွာ ကတံ သကဋဝိသေသံ ‘‘ဝယှ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ရထာဒီနံ ဂဟဏံ။
ယာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇၅။ ဥဒကေဥစ္စာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပကိဏ္ဏကန္တိ ဝေါမိဿကနယံ။ သစိတ္တကန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၇၆) ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန, ပဏ္ဏတ္တိဝိဇာနနစိတ္တေန စ သစိတ္တကံ။ ‘‘အနာဒရိယံ ပဋိစ္စာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ယသ္မာ အနာဒရိယဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဣဒံ သဗ္ဗံ ကေဝလံ အကုသလမေဝ, တဉ္စ ပကတိယာ ဝဇ္ဇံ, သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမနဉ္စ ဒေါမနဿိကဿေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘လောကဝဇ္ဇံ အကုသလစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဧကူနဝီသတိဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
သေခိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဓိကရဏသမထဝဏ္ဏနာ
ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါတိ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါ။ အဓိကရီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏာနိ။ ကေ အဓိကရီယန္တိ? သမထာ။ ကထံ အဓိကရီယန္တိ? သမနဝသေန။ တသ္မာ တေ တေသံ သမနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘အဓိကရဏာနိ သမေန္တီ’’တိအာဒိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဥဋ္ဌိတာနံ ဥဋ္ဌိတာနံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၅။)ကိဉ္စာပိ အဓိကရဏဋ္ဌေန ဧကဝိဓံ, တထာပိ ဝတ္ထုဝသေန နာနာ ဟောတီတိ ‘‘အဓိကရဏာန’’န္တိ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဣဒါနိ တဿ နာနာတ္တံ ဒဿေတွာ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝိဝါဒေါယေဝ အဓိကရဏံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သမထတ္ထန္တိ သမနတ္ထံ။
အဓိကရဏဿ သမ္မုခါ ဝိနယနတော သမ္မုခါဝိနယော။ ဒဗ္ဗမလ္လပုတ္တတ္ထေရသဒိသဿ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တဿ ခီဏာသဝဿေဝ ဒါတဗ္ဗော ဝိနယော သတိဝိနယော။ သမ္မူဠှဿ ဂဂ္ဂဘိက္ခုသဒိသဿ ဥမ္မတ္တကဿ ဒါတဗ္ဗော ဝိနယော အမူဠှဝိနယော။ ပဋိညာတေန ကရဏဘူတေန ကရဏံ ပဋိညာတကရဏံ။ အထ ဝါ ပဋိညာတေ အာပန္နဘာဝါဒိကေ ကရဏံ ကိရိယာ, ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ ပရိဝါသဒါနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တံ ဝစီကမ္မံ ပဋိညာတကရဏံ။ ယဿာ ကိရိယာယ ဓမ္မဝါဒိနော ဗဟုတရာ, ဧသာ ယေဘုယျသိကာ နာမ။ ယော ပါပုဿန္နတာယ ပါပိယော, ပုဂ္ဂလော, တဿ ဥပဝါဠဘိက္ခုသဒိသဿ ကတ္တဗ္ဗတော တဿပါပိယသိကာ, အလုတ္တသမာသောယံ။ တိဏဝတ္ထာရကသဒိသတ္တာ တိဏဝတ္ထာရကော။ ယထာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၂) ဟိ ဂူထံ ဝါ မုတ္တံ ဝါ ဃဋ္ဋိယမာနံ ဒုဂ္ဂန္ဓတာယ ဗာဓတိ, တိဏေဟိ အဝတ္ထရိတွာ သုပ္ပဋိစ္ဆာဒိတဿ ပနဿ ဂန္ဓော န ဗာဓတိ, ဧဝမေဝ ယံ အဓိကရဏံ မူလာနုမူလံ ဂန္တွာ ဝူပသမိယမာနံ ကက္ခဠတ္တာယ ဝါဠတ္တာယ ဘေဒါယ သံဝတ္တတိ, တံ ဣမိနာ ကမ္မေန ဝူပသန္တံ ဂူထံ ဝိယ တိဏဝတ္ထာရကေန ပဋိစ္ဆန္နံ သုဝူပသန္တံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တိဏဝတ္ထာရကသဒိသတ္တာ တိဏဝတ္ထာရကော’’တိ။
တတြာတိ တေသု သတ္တသု အဓိကရဏသမထေသု။ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟီ’’တိ လက္ခဏဝစနမေတံ ‘‘ယဒိ မေ ဗျာဓိကာ ဘဝေယျုံ, ဒါတဗ္ဗမိဒမောသဓ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၉-၄၂) ဝိယ။ တသ္မာ တေသု အညတရေန ဝိဝဒန္တာ အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟိ ဝိဝဒန္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဝါဒေါတိ ဝိပစ္စနီကဝါဒေါ။ ဥပဝဒနာတိ အက္ကောသော။ စောဒနာတိ အနုယောဂေါ။ ဒွေတိ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တိယော ဒွေ။ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ကရဏန္တိ စတုန္နံ ကမ္မာနံ အန္တရေ ယဿ ကဿစိ ကမ္မဿ ကရဏံ။
ဧဝံ အဓိကရဏာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ဣဒံ အဓိကရဏံ ဧတ္တကေဟိ သမထေဟိ သမ္မတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၆။)ဥပ္ပန္နံ, တသ္မိံယေဝ ဝါ သမ္မတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဥပ္ပန္နန္တိ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ မယှံ ဣမိနာ ပတ္တော ဂဟိတော, စီဝရံ ဂဟိတ’’န္တိအာဒိနာ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၁) နယေန ပတ္တစီဝရာဒီနံ အတ္ထာယ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တသ္မိံယေဝ ဝါ သမ္မတီတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေယေဝ အာဝါသိကေဟိ သန္နိပတိတွာ ‘‘အလံ, အာဝုသော’’တိ အတ္ထပစ္စတ္ထိကေ သညာပေတွာ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယေနေဝ ဝူပသမေန္တေဟိ သမ္မတိ။ သစေ ပန တံ အဓိကရဏံ နေဝါသိကာ ဝူပသမေတုံ န သက္ကောန္တိ, အထညော ဝိနယဓရော အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဥပေါသထော ဝါ ပဝါရဏာ ဝါ ဌိတာ’’တိ ပုစ္ဆတိ, တေဟိ စ တသ္မိံ ကာရဏေ ကထိတေ တံ အဓိကရဏံ ခန္ဓကတော စ ပရိဝါရတော စ သုတ္တေန ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ဝူပသမေတိ။ ဧဝမ္ပိ ဧတသ္မိံယေဝ သမ္မတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အညတ္ထ ဝူပသမေတုံ ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါ သမ္မတီတိ ‘‘န မယံ ဧတဿ ဝိနိစ္ဆယေ တိဋ္ဌာမ, နာယံ ဝိနယေ ကုသလော, အမုကသ္မိံ နာမ ဂါမေ ဝိနယဓရာ ထေရာ ဝသန္တိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိနိစ္ဆိနိဿာမာ’’တိ ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါ ကာရဏံ သလ္လက္ခေတွာ အညမညံ သညာပေန္တေဟိ, အညေဟိ ဝါ တေ ဘိက္ခူ နိဇ္ဈာပေန္တေဟိ သမ္မတိ။ န ဟေဝ ခေါ ပန အညမညသညတ္တိယာ ဝါ သဘာဂဘိက္ခုနိဇ္ဈာပနေန ဝါ ဝူပသန္တံ ဟောတိ, အပိစ ခေါ ပဋိပထံ အာဂစ္ဆန္တော ဧကော ဝိနယဓရော ဒိသွာ ‘‘ကတ္ထာဝုသော, ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အမုကံ နာမ ဂါမံ ဣမိနာ နာမ ကရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အလံ, အာဝုသော, ကိံ တတ္ထ ဂတေနာ’’တိ တတ္ထေဝ ဓမ္မေန ဝိနယေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတိ။ ဧဝမ္ပိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝူပသမ္မတိ နာမ။
ယတ္ထ ဂန္တွာ သံဃဿ နိယျာတိတံ, တတ္ထ သံဃေန ဝါတိ သစေ ပန ‘‘အလံ, အာဝုသော, ကိံ တတ္ထ ဂတေနာ’’တိ ဝုစ္စမာနာပိ ‘‘မယံ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ ဝိနိစ္ဆယံ ပါပေဿာမာ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၁) ဝိနယဓရဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ယတ္ထ ဂန္တွာ သဘာဂဘိက္ခုသံဃဿ အဓိကရဏံ နိယျာတိတံ, တတ္ထ သံဃေန ‘‘အလံ, အာဝုသော, သံဃသန္နိပါတံ နာမ ဂရုက’’န္တိ တတ္ထေဝ နိသီဒိတွာ ဝိနိစ္ဆိတံ သမ္မတိ။ န ဟေဝ ခေါ ပန သဘာဂဘိက္ခူနံ သညတ္တိယာ ဝူပသန္တံ ဟောတိ, အပိစ ခေါ သံဃံ သန္နိပါတေတွာ အာရောစိတံ သံဃမဇ္ဈေ ဝိနယဓရာ ဝူပသမေန္တိ။ ဧဝမ္ပိ တတ္ထ သံဃေန ဝိနိစ္ဆိတံ သမ္မတိ နာမ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၇။)ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မတပုဂ္ဂလေဟိ ဝါ ဝိနိစ္ဆိတန္တိ အပလောကေတွာ ဝါ ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ ဝါ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မတေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသုံ ဝါ နိသီဒိတွာ, တဿာယေဝ ဝါ ပရိသာယ ‘‘အညေန န ကိဉ္စိ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၁) သာဝေတွာ ဝိနိစ္ဆိတံ။ အယန္တိ အယံ ယထာဝုတ္တာ စတုဗ္ဗိဓာ သမ္မုခတာ။
ကာရကသံဃဿာတိ ဝူပသမေတုံ သန္နိပတိတဿ ကာရကသံဃဿ။ သံဃသာမဂ္ဂိဝသေန သမ္မုခီဘာဝေါတိ ‘‘ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေ အာဂတာ ဟောန္တိ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတိ, သမ္မုခီဘူတာ န ပဋိက္ကောသန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တသံဃသာမဂ္ဂိဝသေန သမ္မုခီဘာဝေါ, ဧတေန ယထာ တထာ ပဓာနကာရကပုဂ္ဂလာနံ သမ္မုခတာမတ္တံ သံဃသမ္မုခတာ နာမ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဘူတတာတိ တစ္ဆတာ။ သစ္စပရိယာယော ဟိ ဣဓ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉, ၁၉၄) ဝိယ။ ဝိနေတိ ဧတေနာတိ ဝိနယော, တဿ တဿ အဓိကရဏဿ ဝူပသမနာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝိဓိ, တဿ ဝိနယဿ သမ္မုခတာ ဝိနယသမ္မုခတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ တံ…ပေ… ဝိနယသမ္မုခတာ’’တိ။ ယေနာတိ ယေန ပုဂ္ဂလေန။ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာနန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၂၈) ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာနံ။ သံဃသမ္မုခတာ ပရိဟာယတိ သမ္မတပုဂ္ဂလေဟေဝ ဝူပသမနတော။
နန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ (စူဠဝ။ ၂၃၄) ‘‘န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, ဂဟိတာဂဟိတံ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ။ ဂူဠှကဝိဝဋကသကဏ္ဏဇပ္ပကေသု တီသု သလာကဂ္ဂါဟေသူတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တေသံ ဘိက္ခူနံ သညတ္တိယာ တယော သလာကဂ္ဂါဟကေ ဂူဠှကံ, ဝိဝဋကံ, သကဏ္ဏဇပ္ပက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၃၅) သမထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တေသု တီသု သလာကဂ္ဂါဟေသု။ သလာကံ ဂါဟေတွာတိ ဓမ္မဝါဒီနဉ္စ အဓမ္မဝါဒီနဉ္စ သလာကာယော နိမိတ္တသညံ အာရောပေတွာ စီဝရဘောဂေ ကတွာ သမထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ဂါဟာပေတွာ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ ဝုတ္တံ –
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဂူဠှကော သလာကဂ္ဂါဟော ဟောတိ? တေန သလာကဂ္ဂါဟာပကေန ဘိက္ခုနာ သလာကာယော ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏာယော ကတွာ ဧကမေကော ဘိက္ခု ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမဿ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၈။)ဝစနီယော ‘အယံ ဧဝံဝါဒိဿ သလာကာ, အယံ ဧဝံဝါဒိဿ သလာကာ, ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာဟီ’တိ။ ဂဟိတေ ဝတ္တဗ္ဗော ‘မာ စ ကဿစိ ဒဿေဟီ’တိ။ သစေ ဇာနာတိ ‘အဓမ္မဝါဒီ ဗဟုတရာ’တိ, ‘ဒုဂ္ဂဟော’တိ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗံ။ သစေ ဇာနာတိ ‘ဓမ္မဝါဒီ ဗဟုတရာ’တိ, ‘သုဂ္ဂဟော’တိ သာဝေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဂူဠှကော သလာကဂ္ဂါဟော ဟောတိ။
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝဋကော သလာကဂ္ဂါဟော ဟောတိ? သစေ ဇာနာတိ ‘ဓမ္မဝါဒီ ဗဟုတရာ’တိ, ဝိဿဋ္ဌေနေဝ ဝိဝဋေန ဂါဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝဋကော သလာကဂ္ဂါဟော ဟောတိ။
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သကဏ္ဏဇပ္ပကော သလာကဂ္ဂါဟော ဟောတိ? တေန သလာကဂ္ဂါဟာပကေန ဘိက္ခုနာ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော ဥပကဏ္ဏကေ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘အယံ ဧဝံဝါဒိဿ သလာကာ, အယံ ဧဝဝါဒိဿ သလာကာ, ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာဟီ’တိ။ ဂဟိတေ ဝတ္တဗ္ဗော ‘မာ စ ကဿစိ အာရောစေဟီ’တိ။ သစေ ဇာနာတိ ‘အဓမ္မဝါဒီ ဗဟုတရာ’တိ, ‘ဒုဂ္ဂဟော’တိ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗံ။ သစေ ဇာနာတိ ‘ဓမ္မဝါဒီ ဗဟုတရာ’တိ, ‘သုဂ္ဂဟော’တိ သာဝေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သကဏ္ဏဇပ္ပကော သလာကဂ္ဂါဟော ဟောတီ’’တိ။
ဧတ္ထ စ အလဇ္ဇုဿန္နာယ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၅) ပရိသာယ ဂူဠှကော သလာကဂ္ဂါဟော ကာတဗ္ဗော, လဇ္ဇုဿန္နာယ ဝိဝဋကော, ဗာလုဿန္နာယ သကဏ္ဏဇပ္ပကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယာတိ ဓမ္မဝါဒီနံ ဧကေနပိ အဓိကတာယ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒွီဟိ တီဟိ။
‘‘စတူဟိ သမထေဟိ သမ္မတီ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဝုတ္တံ, တတ္ထ ပန ဒွီဟိ ဧဝ ဝူပသမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆိတန္တိ သစေ အာပတ္တိ နတ္ထိ, ဥဘော ခမာပေတွာ, အထ အတ္ထိ, အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ရောပနဝသေန ဝိနိစ္ဆိတံ။ ပဋိကမ္မံ ပန အာပတ္တာဓိကရဏသမထေ ပရတော အာဂမိဿတီတိ။ န သမဏသာရုပ္ပံ အဿာမဏကံ, သမဏေဟိ အကတ္တဗ္ဗံ, တသ္မိံ။ အဇ္ဈာစာရေ ဝီတိက္ကမေ သတိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၄၉။)ပါရာဇိကသာမန္တေန ဝါတိ ဒုက္ကဋေန ဝါ ထုလ္လစ္စယေန ဝါ။ မေထုနဓမ္မေ ဟိ ပါရာဇိကသာမန္တာ နာမ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ, အဒိန္နာဒါနာဒီသု ထုလ္လစ္စယံ။ ပဋိစရတောတိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ အစ္ဆိန္နမူလော ဘဝိဿတီတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နော ဘဝိဿတိ, သီလဝါ ဘဝိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္မာ ဝတ္တိတွာတိ ဝတ္တံ ပူရေတွာ။ ဩသာရဏံ လဘိဿတီတိ ကမ္မပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိံ လဘိဿတိ။
တဿာတိ အာပတ္တာဓိကရဏဿ။ သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသမော နတ္ထိ ပဋိညာယ, တထာရူပါယ ခန္တိယာ ဝါ ဝိနာ အဝူပသမနတော။ ယာ ပန ပဋိညာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဧတ္ထာတိ အာပတ္တိဒေသနာယံ။ သိယာတိ အဝဿံ။ ကက္ခဠတ္တာယ ဝါဠတ္တာယာတိ ကက္ခဠဘာဝါယ စေဝ ဝါဠဘာဝါယ စ။ ထုလ္လဝဇ္ဇန္တိ ပါရာဇိကဉ္စေဝ သံဃာဒိသေသဉ္စ။ ဂိဟိပ္ပဋိသံယုတ္တန္တိ ဂိဟီနံ ဟီနေန ခုံသနဝမ္ဘနဓမ္မိကပ္ပဋိဿဝေသု အာပန္နံ အာပတ္တိံ။
ယထာနုရူပန္တိ ‘‘ဒွီဟိ သမထေဟိ, တီဟိ, စတူဟိ, ဧကေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယထာနုရူပံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သမထာဓိကာရေ။ ဝိနိစ္ဆယနယောတိ ဝိနိစ္ဆယနယမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပနာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ဝိတ္ထာရဿ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တောတိ သမန္တပါသာဒိကာယ နာမ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧတ္တကန္တိ ဧတံပရမံ, န ဣတော ဘိယျော။
အဓိကရဏသမထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၀။) (ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၁။)ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ပါရာဇိကကဏ္ဍံ
နာထော ဘိက္ခုနီနံ ဟိတတ္ထာယ ယံ ပါတိမောက္ခံ ပကာသယီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပကာသယီတိ ဒေသယိ, ပညာပယီတိ အတ္ထော။
သာဓာရဏပါရာဇိကံ
֍ ၁။ မေထုနဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဘိလာပမတ္တန္တိ ဝစနမတ္တံ, န အတ္ထောတိ အဓိပ္ပါယော။ လိင်္ဂဘေဒမတ္တန္တိ ပုရိသလိင်္ဂံ ဣတ္ထိလိင်္ဂန္တိ ဝိသေသမတ္တံ။ ဝိသေသောတိ နာနာတ္တံ။ ဆန္ဒေန စေဝါတိ ပေမေန စေဝ, သိနေဟေန စေဝါတိ အတ္ထော။ ရုစိယာ စာတိ ဣစ္ဆာယ စ။ ပဓံသိတာယာတိ ဒူသိတာယ။ ပရိပုဏ္ဏာ ဥပသမ္ပဒါ ယဿာ သာ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပဒါ, ဥဘတောသံဃေန ဥပသမ္ပန္နာတိ အတ္ထော။
မေထုနဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အသာဓာရဏပါရာဇိကံ
֍ ၅။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥဗ္ဘကပ္ပရန္တိ ဒုတိယမဟာသန္ဓိတော ဥဒ္ဓံ။ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏန္တိ ဟတ္ထဿ ဝါ ကာယဿ ဝါ တိရိယံ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏံ။
ဧကတောအဝဿုတေတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၆၂) ဘိက္ခုနိယာ အဝဿဝေ, ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုနိယာ ဝသေနေဝ စ ဧကတောအဝဿုတဘာဝေါ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၆၂) –
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၂။)‘‘ဧကတောအဝဿုတေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘ဧကတော’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, တထာပိ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ အဝဿုတေ သတိ အယံ အာပတ္တိဘေဒေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
ပုရိသဿ ကာယန္တိ ပုရိသဿ ယံ ကဉ္စိ ကာယံ။ ဥဘတောအဝဿုတေပီတိ ဘိက္ခုနိယာ စေဝ ပုရိသဿ စ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတဘာဝေ သတိပိ။ ကာယေနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေန အတ္တနော ကာယေန။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓန္တိ ပုရိသဿ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ။ အဝသေသကာယေန ဝါတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာယတော အဝသေသေန ကာယေန, ဥဗ္ဘက္ခကအဓောဇာဏုမဏ္ဍလအဓောကပ္ပရသင်္ခါတေန ကာယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ကာယန္တိ အဝဿုတဿ တဿ ပုရိသဿ ယံ ကဉ္စိ ကာယံ။ ယထာ စေတ္ထ သယံ အာမသန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ, ဧဝံ တဿ အာမသနံ သာဒိယန္တိယာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိသဿ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ နတ္ထီတိ ပုရိသဿ မေထုနရာဂေါ, ဂေဟသိတပေမံ, သုဒ္ဓစိတ္တံ ဝါ။ အဝသေသေတိ ပါရာဇိကခေတ္တတော အဝသေသေ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒိဘေဒေတိ ‘‘ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ အာမသတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိကေ (ပါစိ။ ၆၅၉, ၆၆၂) သဗ္ဗဝါရေ။ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒီသု ဝိရဇ္ဈိတွာ ဝါ အာမသန္တိယာ, အညဝိဟိတာယ ဝါ, ‘‘အယံ ပုရိသော’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ အဇာနန္တိယာ ဝါ, တေန ဖုဋ္ဌာယပိ တံ ဖဿံ အဿာဒယန္တိယာ ဝါ အာမသနေပိ သတိ အနာပတ္တိ။
ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နန္တိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏာနံ စတုန္နံ, အသာဓာရဏာနံ စတုန္နဉ္စာတိ အဋ္ဌန္နမညတရံ အဇ္ဈာပန္နံ။ ဣဒဉ္စ ပါရာဇိကံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၆၆) ပစ္ဆာ ပညတ္တံ, သင်္ဂီတိကာရကာစရိယေဟိ ပန ပုရိမေန သဒ္ဓိံ ယုဂဠံ ကတွာ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရ’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၆၆) ဝစနတော ပန ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကံ ယာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, သာပိ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒနံ ပေမဝသေန ဟောတိ,
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၃။)တထာပိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမစိတ္တံ ဒေါမနဿမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဒုက္ခဝေဒနံ ဟောတီတိ ‘‘တတြ ဟိ ပါစိတ္တိယံ…ပေ… သေသံ တာဒိသမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သတ္ထုသာသနေနာတိ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါယ စ။ ဣဓ ပန စောဒနာသာရဏာပုဗ္ဗကမေဝ ဉတ္တိအနုဿာဝနံ သတ္ထုသာသနန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓာပီ’’တိအာဒိ။ ကရဏန္တိ ဉတ္တိဋ္ဌပနဉ္စေဝ အနုဿာဝနာဝစနဉ္စ။ အနာဒရန္တိ ပုဂ္ဂလေ စေဝ ဓမ္မေ စ အာဒရဝိရဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပရိယာပန္နဂဏေ ဝါတိ တသ္မိံ သံဃေ ပရိယာပန္နေ သမ္ဗဟုလပုဂ္ဂလသင်္ခါတေ ဂဏေ ဝါ။ ‘‘သမ္မာဝတ္တနာယ အဝတ္တမာနန္တိ အတ္ထော’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧကကမ္မာဒိကေတိ ဧကကမ္မဧကုဒ္ဒေသသမသိက္ခာတာယ။ သဟ အယနဘာဝေနာတိ သဟ ဝတ္တနဘာဝေန။ သမာနော သံဝါသော ဧတေသန္တိ သမာနသံဝါသကာ။
ဣဒါနိ ယေန သံဝါသေန တေ ‘‘သမာနသံဝါသကာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၆၉) ဝုတ္တာ, သော သံဝါသော တဿ ဥက္ခိတ္တကဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ နတ္ထိ, ယေဟိ စ သဒ္ဓိံ တဿ သော သံဝါသော နတ္ထိ, န တေန တေ ဘိက္ခူ အတ္တနော သဟာယာ ကတာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သော အကတသဟာယော နာမာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနသံဝါသကဘာဝံ အနုပဂတန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ တံ အနုဝတ္တနန္တိ ကဿစိ အာသင်္ကာ သိယာတိ တံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ယံဒိဋ္ဌိကော သော ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတိ ယော ဥက္ခိတ္တကော, သော။
ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ အဋ္ဌဝတ္ထုကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေနာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၇၅) လောကဿာဒသင်္ခါတဿ မိတ္တသန္ထဝဿ ဝသေန။ ကိံ တန္တိ အာဟ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၄။)ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနေဝ တိန္တာ ဣဓ အဝဿုတာ နာမ, န မေထုနရာဂေနာတိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အယမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာယံ ပနဿ ဝိစာရဏာ ကတာ’’တိ။ တတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ဧတ္ထ စ အသဒ္ဓမ္မောတိ ကာယသံသဂ္ဂေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော, န မေထုနဓမ္မော။ န ဟိ မေထုနဿ သာမန္တာ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိညူ ပဋိဗလော ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇိတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၇၆) ဝစနမ္ပိ စေတ္ထ သာဓကန္တိ။ ယံ ယေန ကတံ, တံ တဿေဝ ဟောတီတိ။ ပုရိသပုဂ္ဂလဿာတိ သာမိဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပုရိသပုဂ္ဂလေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟတ္ထောတိ အတ္တနော ဟတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ ‘‘ဟတ္ထော နာမ ကပ္ပရံ ဥပါဒါယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၆) ဝုတ္တဿ ဟတ္ထဿေဝ ဂဟဏံ, အထ ခေါ တဿ စ အညဿပိ အပါရာဇိကခေတ္တဿ ဂဟဏံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂဟဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ သံဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏန္တိ န ကေဝလံ သံဃာဋိကဏ္ဏဿေဝ ဂဟဏံ, အထ ခေါ တဿ စ အညဿပိ ယဿ ကဿစိ စီဝရပ္ပဒေသဿ ဂဟဏံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စ ယဿ ကဿစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထန္နာမံ ဌာနန္တိ ဧဝံနာမကံ ဌာနံ။ ‘‘ပဋိပါဋိယာ ဝါ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝါ ပူရေတွာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ တသ္မာ ပဋိပါဋိယာ ဝါ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝါ ဧကန္တရိကာယ ဝါ ယေန တေန နယေန ပူရေတွာတိ အတ္ထော။
တာ အာပတ္တိယောတိ တာ အာပန္နာ အာပတ္တိယော။ ယထာ စေကေကသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ သတ္တသု ဝတ္ထူသု သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဝီတိက္ကန္တေသု တာ အာပတ္တိယော ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ ဂဏနူပိကာတိ ဒေသိတဂဏနံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာတိ ‘‘အညံ ဝတ္ထုံ အာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟံ ဌပေတွာ။
အဋ္ဌဝတ္ထုကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ ပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၅။)သံဃာဒိသေသကဏ္ဍံ
֍ ၁။ ဥဿယဝါဒိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မာနုဿယဝသေန ကောဓူဿယဝသေနာတိ ဗာဟုလ္လနယေန ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ။ အဍ္ဍကရဏတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ အဍ္ဍောတိ ဝေါဟာရိကဝိနိစ္ဆယော ဝုစ္စတိ။ ယံ ပဗ္ဗဇိတာ ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ, တဿ ကရဏတ္ထာယ ဝေါဟာရိကဝိနိစ္ဆယတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝါတိ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရက္ခဏေယေဝ, န တတိယာယ သမနုဘာသနာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘိက္ခုနိံ သံဃတော နိဿာရေတီတိ အာပန္နံ ဘိက္ခုနိံ ဘိက္ခုနိသံဃမှာ နိဿာရေတိ။ ဟေတုမှိ စာယံ ကတ္တုဝေါဟာရော ‘‘နိဿာရဏဟေတုဘူတဓမ္မော ‘နိဿာရဏီယော’တိ ဝုတ္တော’’တိ ကတွာ။
ယတ္ထ ဌိတာယာတိ ဥပဿယဘိက္ခာစာရမဂ္ဂါဒီသု ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာယ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တိယာတိ တတော ပဋ္ဌာယ ဝေါဟာရိကာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိယာ။ ဒုတိယေတိ ဒုတိယာရောစနေ။ တေနာတိ ဥပါသကေန။ ဧဝံ ဝုတ္တာယာတိ ‘‘မမ စ တဝ စ ကထံ တွံယေဝ အာရောစေဟီ’’တိ ဝုတ္တာယ။ အညေန ကထာပေတီတိ ကပ္ပိယကာရကေန ကထာပေတိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဟိ အာရောစိယမာနေတိ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ကထံ ပဌမံ အာရောစေတု, ဣတရော ဝါ အတ္တနော ကထံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၇၉)။ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ, ဣတရော ဝါ ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ အာရောစေတူတိ ဧဝံ ယထာ တထာ အာရောစိယမာနေ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန ကထံ သုတွာတိ ယထာ တထာ ဝါ အာရောစိတံ ပန ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ သုတွာ။
အာကဍ္ဎိယမာနာ ဂစ္ဆတီတိ ဝုစ္စမာနာ ဝေါဟာရိကာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ, ဣမဿ ‘‘တဿာ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ရက္ခံ ယာစတီတိ ဓမ္မိကံ ရက္ခံ ယာစတိ။ ဣဒါနိ ယထာ ယာစိတာ ရက္ခာ ဓမ္မိကာ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဿယေ အညေဟိ ကတံ အနာစာရံ အနောဒိဿ အာစိက္ခန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတီတံ အာရဗ္ဘ အတ္ထိ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၇၉), အတ္ထိ အနောဒိဿ အာစိက္ခနာ, အနာဂတံ အာရဗ္ဘာပိ အတ္ထိ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ, အတ္ထိ အနောဒိဿ အာစိက္ခနာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၆။)ကထံ အတီတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ ဟောတိ? ဘိက္ခုနုပဿယေ ဂါမဒါရကာ, ဓုတ္တာဒယော ဝါ ယေ ကေစိ အနာစာရံ ဝါ အာစရန္တိ, ရုက္ခံ ဝါ ဆိန္ဒန္တိ, ဖလာဖလံ ဝါ ဟရန္တိ, ပရိက္ခာရေ ဝါ အစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ဘိက္ခုနီ ဝေါဟာရိကေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အမှာကံ ဥပဿယေ ဣဒံ နာမ ကတ’’န္တိ ဝဒတိ။ ‘‘ကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကေန စ အသုကေန စာ’’တိ အာစိက္ခတိ။ ဧဝံ အတီတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ ဟောတိ, သာ န ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စေ သုတွာ တေ ဝေါဟာရိကာ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ ဘိက္ခုနိယာ ဂီဝါ ဟောတိ။ ‘‘ဒဏ္ဍံ ဂဏှိဿန္တီ’’တိ အဓိပ္ပါယေပိ သတိ ဂီဝါယေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန တဿ ‘‘ဒဏ္ဍံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ပဉ္စမာသကမတ္တေ ဂဟိတေ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။
တေဟိ ‘‘ကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အသုကေနာ’တိ ဝတ္တုံ အမှာကံ န ဝဋ္ဋတိ, တုမှေယေဝ ဇာနိဿထ။ ကေဝလဉှိ မယံ ရက္ခံ ယာစာမ, တံ နော ဒေထ, အဝဟဋဘဏ္ဍမ္ပိ အာဟရာပေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ အနောဒိဿ အာစိက္ခနာ ဟောတိ, သာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေပိ တေ ဝေါဟာရိကာ တေ ကာရကေ ဂဝေသိတွာ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ သာပတေယျမ္ပိ ဂဟိတံ, ဘိက္ခုနိယာ နေဝ ဂီဝါ, န အာပတ္တိ။
ပရိက္ခာရံ ဟရန္တေ ဒိသွာ တေသံ အနတ္ထကာမတာယ ‘‘စောရော စောရော’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ဟိ ယံ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ ဘိက္ခုနိယာ ဂီဝါ ဟောတိ။ အတ္တနော ဝစနကရံ ပန ‘‘ဣမိနာ မေ ပရိက္ခာရော ဂဟိတော, တံ အာဟရာပေဟိ, မာ စဿ ဒဏ္ဍံ ကရောထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒါသဒါသိဝါပိအာဒီနံ အတ္ထာယ အဍ္ဍံ ကရောန္တိ, အယံ အကပ္ပိယအဍ္ဍော နာမ, န ဝဋ္ဋတိ။
ကထံ အနာဂတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ ဟောတိ? ဝုတ္တနယေနေဝ ပရေဟိ အနာစာရာဒီသု ကတေသု ဘိက္ခုနီ ဝေါဟာရိကေ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အမှာကံ ဥပဿယေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တိ, ရက္ခံ နော ဒေထ အာယတိံ အကရဏတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘ကေန ဧဝံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကေန စ အသုကေန စာ’’တိ အာစိက္ခတိ။ ဧဝံ အနာဂတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ ဟောတိ, သာပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တေသဉှိ ဒဏ္ဍေ ကတေ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုနိယာ ဂီဝါ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၇။)သစေ ပန ဝေါဟာရိကာ ဘိက္ခုနုပဿယေ ဧဝရူပံ အနာစာရံ ကရောန္တာနံ ‘‘ဣမံ နာမ ဒဏ္ဍံ ကရောမာ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ အာဏာယ အတိဋ္ဌမာနေ ပရိယေသိတွာ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, ဘိက္ခုနိယာ နေဝ ဂီဝါ, န အာပတ္တိ။
ယော စာယံ ဘိက္ခုနီနံ ဝုတ္တော, ဘိက္ခူနမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိက္ခုနောပိ ဟိ ဩဒိဿ အာစိက္ခနာ န ဝဋ္ဋတိ, ယံ တထာ အာစိက္ခိတေ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, တံ သဗ္ဗံ ဂီဝါ ဟောတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒဏ္ဍံ ဂဏှာပေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယော ပန ‘‘ဒဏ္ဍံ ကရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တောပိ အနောဒိဿ ကထေတိ, တေ စ ပရိယေသိတွာ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိယေဝ, န ဒေါသော။ ဝိဟာရသီမာယ ရုက္ခာဒီနိ ဆိန္ဒန္တာနံ ဝါသိဖရသုအာဒီနိ ဂဟေတွာ ပါသာဏေ ကောဋ္ဋေန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဓာရာ ဘိဇ္ဇတိ, ကာရာပေတွာ ဒါတဗ္ဗာ။ ဥပဓာဝိတွာ တေသံ ပရိက္ခာရေ ဂဏှန္တိ, တမ္ပိ န ကာတဗ္ဗံ။ လဟုပရိဝတ္တဉှိ စိတ္တံ, ထေယျစေတနာယ ဥပ္ပန္နာယ မူလစ္ဆေဇ္ဇမ္ပိ ဂစ္ဆေယျ။
ဥဿယဝါဒိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ စောရိဝုဋ္ဌာပိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မလ္လဂဏဘဋိပုတ္တဂဏာဒိကန္တိအာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၈၃) မလ္လဂဏော နာမ နာရာယနဘတ္တိကော တတ္ထ တတ္ထ ပါနီယဋ္ဌပနပေါက္ခရဏိခဏနာဒိပုညကမ္မကာရကော ဂဏော။ ဘဋိပုတ္တဂဏော နာမ ကုမာရဘတ္တိကဂဏော။ ဓမ္မဂဏောတိ သာသနဘတ္တိကော အနေကပ္ပကာရပုညကမ္မကာရကော ဂဏော။ ဂန္ဓိကသေဏီတိ အနေကပ္ပကာရသုဂန္ဓိဝိကတိကာရကော ဂဏော။ ဒုဿိကသေဏီတိ ဒုဿဝါဏိဇသမူဟော, ပေသကာရဂဏောတိ အတ္ထော။
ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာတိ ဥပသမ္ပာဒေန္တိယာ။ ကေနစိ ကရဏီယေန ပက္ကန္တာသု ဘိက္ခုနီသု အဂန္တွာ ခဏ္ဍသီမံ ယထာနိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ အတ္တနော နိဿိတကပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာ ဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၈၃), အညံ သီမံ ဝါ နဒိံ ဝါ ဂန္တွာ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘စောရိဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာန’’န္တိ။ အနာပုစ္ဆာ ဝုဋ္ဌာပနဝသေန ကိရိယာကိရိယံ။ ပညတ္တိံ အဇာနန္တာ အရိယာပိ ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိ ဝါ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတသမင်္ဂိတာဝသေန ဝါ တိစိတ္တံ။
စောရိဝုဋ္ဌာပိကာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၈။)֍ ၃။ ဧကဂါမန္တရဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညော ဂါမော ဂါမန္တရံ။ နဒိပါရန္တိ နဒိယာ ပါရိမတီရံ။ ‘‘ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၈၇, ၆၉၁) ဝုတ္တတ္တာ အညသ္မိံ ဂါမေယေဝ အာပတ္တိ, န သကဂါမေတိ အာဟ ‘‘သကဂါမတော တာဝါ’’တိအာဒိ။ ပရိက္ခေပေ ဝါ ဥပစာရေ ဝါ အတိက္ကန္တေတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေ ဝါ အတိက္ကန္တေ။ ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေတိ ဒုတိယေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ ဥပစာရေ ဝါ အတိက္ကန္တမတ္တေ။ ယေသု ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ အတိက္ကန္တေ, ဥပစာရေ ဝါ ဩက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ, ဩက္ကန္တမတ္တေ ဝါ သံဃာဒိသေသော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, တတ္ထ ‘‘ဩက္ကန္တေ, ဩက္ကန္တမတ္တေ ဝါ’’တိ ဧတာနိ ဒွေ ပဒါနိ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၉၂) ဟိ ပါဠိ။ တထာ သမန္တပါသာဒိကာယပိ ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကမတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော။ အပိစေတ္ထ သကဂါမတော…ပေ… ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ ဥပစာရေဝါ အတိက္ကန္တမတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော’’တိ –
ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါစိ။ ၆၉၂) ပဒသာ ဂမနမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပဒသာ ပဝိသန္တိယာ အာပတ္တီ’’တိ။ ဣမိနာ သစေပိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ပဝိသတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဒဿေတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။
နဒိပါရဂမနေ ဝုတ္တလက္ခဏာယ နဒိယာတိ ‘‘နဒီ နာမ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥတ္တရန္တိယာ အန္တရဝါသကော တေမိယတီ’’တိ (ပါစိ။ ၆၉၂) နဒိပါရဂမနဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တလက္ခဏာယ နဒိယာ။ နဒိပါရဂမနဝိဘင်္ဂေါ ဟိ ဣဓ နဒိပါရဂမနသဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ ပုန ဩရိမတီရမေဝ ပစ္စုတ္တရန္တိယာ ဝါတိ ပရတီရံ ဂန္တုကာမတာယ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣတရိဿာ ပန အယံ ပက္ကန္တဋ္ဌာနေ ဌိတာ ဟောတိ, တသ္မာ ပရတီရံ ဂစ္ဆန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သစေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၅၉။)သဇ္ဈာယံ ဝါ ပဓာနံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကုရုမာနာ ‘‘ပုရေ အရုဏေယေဝ ဒုတိယိကာယ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) အာဘောဂံ ကရောတိ, အဇာနန္တိယာ ဧဝ တဿာ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, အနာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ပုရေ အရုဏေယေဝါ’’တိအာဒိ။ အထ ပန ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝါ အနာဘောဂေန ဝါ ဝိဟာရဿ ဧကဒေသေ အစ္ဆတိ, ဒုတိယိကာယ ဟတ္ထပါသံ န ဩတရတိ, အရုဏုဂ္ဂမနေ သံဃာဒိသေသော။ ဟတ္ထပါသောယေဝ ဟိ ဣဓ ပမာဏံ။ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ ဧကဂဗ္ဘောပိ န ရက္ခတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဂဗ္ဘေ…ပေ… အာပတ္တီ’’တိ။
ဒဿနူပစာရံ ဝါ သဝနူပစာရံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဒဿနူပစာရော နာမ ယတ္ထ ဌိတံ ဒုတိယိကာ ပဿတိ။ သဝနူပစာရော နာမ ယတ္ထ ဌိတာ မဂ္ဂမူဠှသဒ္ဒေန ဝိယ, ဓမ္မဿဝနာရောစနသဒ္ဒေန ဝိယ စ ‘‘အယျေ’’တိ သဒ္ဒါယန္တိယာ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဩဟီယနံ နာမ ဒဿနူပစာရသဝနူပစာရာနမညတရဿ ဝိဇဟနံ, တသ္မာ။ အန္တောဂါမေ ပန ဩဟီယနံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒခီလာတိက္ကမတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ အာဒိ။ တတ္ထ ဣန္ဒခီလာတိက္ကမတောတိ ဥမ္မာရာတိက္ကမတော။ ဗဟိဂါမေတိ ဂါမဿ ဗဟိပဒေသေ။ မဂ္ဂမူဠှာ ဥစ္စာသဒ္ဒံ ကရောန္တီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂမူဠှသဒ္ဒေန ဝိယာ’’တိ။ မဂ္ဂမူဠှံ အဝှါယန္တဿ သဒ္ဒေန ဝိယာတိပိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဒါယန္တိယာတိ သဒ္ဒံ ကရောန္တိယာ။ ‘‘သဒ္ဒဿဝနာတိက္ကမေ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဒဿနူပစာရော ဧဝရူပေ သဝနူပစာရေ ဝိဇဟိတေ န ရက္ခတိ, ဇဟိတမတ္တေဝ အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿာတိ ဒဿေတိ။
မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧကမဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ။ သစေ ပုရိမာယော အညေန မဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တိ, ပက္ကန္တာ နာမ ဟောန္တိ, အနာပတ္တိယေဝ။ ဒွိန္နံ ဂစ္ဆန္တီနံ ဧကာ အနုဗန္ဓိတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘ဂစ္ဆတု အယ’’န္တိ ဩဟီယတိ, ဣတရာပိ ‘‘ဩဟီယတု အယ’’န္တိ ဂစ္ဆတိ, ဒွိန္နမ္ပိ အာပတ္တိ။ သစေ ပန ဂစ္ဆန္တီသု ပုရိမာပိ အညံ မဂ္ဂံ ဂဏှာတိ, ပစ္ဆိမာပိ အညံ, ဧကာ ဧကိဿာ ပက္ကန္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ။
‘‘သံဃာဒိသေသာ စတုရော’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၇၉) အယံ ပဉှော အရုဏုဂ္ဂမနေ ဂါမန္တရပရိယာပန္နံ နဒိပါရံ ဩက္ကန္တဘိက္ခုနိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ သာ ဟိ သကဂါမတော ပစ္စူသသမယေ နိက္ခမိတွာ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နဒိပါရံ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၀။)ဩက္ကန္တမတ္တာဝ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂါမန္တရနဒိပါရဂမနဂဏမှာဩဟီယနလက္ခဏေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ စတုရော သံဃာဒိသေသေ အာပဇ္ဇတိ။
ပက္ခသင်္ကန္တာယ ဝါတိ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာယ။ အနန္တရာယေနာတိ ဟတ္ထိမောစနာဒိအန္တရာယံ ဝိနာ။
ဧကဂါမန္တရဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ဥက္ခိတ္တကဩသာရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တဿေဝ ကာရကသံဃဿာတိ ယော ဥက္ခေပနီယကမ္မကာရကော ဂဏော, တဿေဝ ကာရကသံဃဿ။ ဝတ္တေ ဝါ ဝတ္တန္တိန္တိ တေစတ္တာလီသပ္ပဘေဒေ နေတ္ထာရဝတ္တေ ဝတ္တမာနံ။
ဥက္ခိတ္တကဩသာရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ဘောဇနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧကတောအဝဿုတေတိ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ အဝဿုတေ။ မဟာပစ္စရိယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ အဝဿုတဘာဝေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၀၁) ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘အနဝဿုတောတိ ဇာနန္တီ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ (ပါစိ။ ၇၀၃) ဣမာယ ပါဠိယာ န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အဝဿုတဘာဝေါ နပ္ပမာဏံ, ကိံ ‘‘အနဝဿုတောတိ ဇာနန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန, ‘‘အနာပတ္တိ ဥဘတောအနဝဿုတာ ဟောန္တိ, အနဝဿုတာ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဥဘောသု အနဝဿုတေသူတိ ပုဂ္ဂလော စေဝ ဘိက္ခုနီ စာတိ ဥဘောသု အနဝဿုတေသု ဂဏှန္တိယာ သဗ္ဗထာပိ အနာပတ္တိ။ ‘‘အနဝဿုတော’’တိ ဝါ ဉတွာ ဂဏှန္တိယာတိ သယံ အနဝဿုတာ သမာနာ အဝဿုတေပိ ‘‘အနဝဿုတော အယ’’န္တိ သညာယ တဿ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တိယာ။ အထ သယံ အနဝဿုတာပိ အညံ အဝဿုတံ ဝါ အနဝဿုတံ ဝါ ‘‘အဝဿုတော’’တိ ဉတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ‘‘ကိဿ တွံ, အယျေ, န ပဋိဂ္ဂဏှာသီတိ, အဝဿုတာ, အယျေတိ, တွံ ပန, အယျေ, အဝဿုတာတိ, နာဟံ, အယျေ, အဝဿုတာ’’တိ။
ဘောဇနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၁။)֍ ၆။ ဘောဇနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုက္ကဋာဒိကာ သံဃာဒိသေသပရိယောသာနာ အာပတ္တိယော ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ဥယျောဇိကာယေဝ, ဣတရိဿာ ပန အာပတ္တိဘေဒေါ ပဌမသိက္ခာပဒေနာတိ အာဟ ‘‘သာ ဧဝံ ဥယျောဇနေနာ’’တိအာဒိ။
ကုလာနုဒ္ဒယတာယာတိ ကုလာနုကမ္ပကတာယ။
ဘောဇနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇-၁၃။ သဉ္စရိတ္တာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဉ္စရိတ္တာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၄-၁၇။ သံဃဘေဒကာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုနီ သံဃံ န ဘိန္ဒတီတိ ကမ္မံ, ဥဒ္ဒေသော စာတိ ဒွီဟိ ဘေဒေါ, သော တာယ သဒ္ဓိံ နတ္ထီတိ ဘိက္ခုနီ သံဃံ န ဘိန္ဒတိ။ န ကေဝလံ ပရိဝါသာဘာဝေါယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဆာဒနပစ္စယာပီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဆာဒနပစ္စယာပိ န ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ပါဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဆာဒနပစ္စယာပိ ဒုက္ကဋံ န အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –
‘‘အာပဇ္ဇတိ ဂရုကံ သာဝသေသံ၊
ဆာဒေတိ အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ၊
န ဘိက္ခုနီ နော စ ဖုသေယျ ဝဇ္ဇံ၊
ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁) –
ဧတ္ထ ဘိက္ခုနိနိသေဓော ဥပပန္နော ဟောတိ။ ယေသု ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဆာဒနပစ္စယာ ပန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိနာ န-ကာရံ ပါဌော ဒိဿတိ, သော ပမာဒလေခေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိဝါသော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ။ အတ္တနော သီမံ သောဓေတွာ ဝိဟာရသီမာယ ဝါတိ ဝိဟာရေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၂။)ဗဒ္ဓသီမမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောဓေတုံ အသက္ကောန္တီဟီတိ ဝိဟာရသီမံ သောဓေတုံ အသက္ကောန္တီဟိ။
မုခမတ္တနိဒဿနန္တိ ပဝေသောပါယမတ္တနိဒဿနံ။ ဧတ္ထာဟ – အထ ကသ္မာ ယထာ ဘိက္ခုမာနတ္တကထာယ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော, အပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ, ဧဝမဝတွာ ‘‘ဂါမူပစာရတော စ ဘိက္ခူနံ ဝိဟာရူပစာရတော စ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ? တတြ စေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဒေသံ အတိက္ကမိတွာ ဂါမေပိ တံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဘိက္ခုနီနံ ပန ဂါမေ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဘိက္ခူနမ္ပိ ဂါမေ န ဝဋ္ဋတိ, ဘိက္ခုဝိဟာရော နာမ ပုဗ္ဗေယေဝ ဂါမူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ဂါမံ အဝတွာ ဝိဟာရူပစာရမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနီနံ ပန ဝိဟာရော ဂါမေယေဝ, န ဗဟိ, တသ္မာ ဂါမူပစာရဉ္စ ဝိဟာရူပစာရဉ္စ ဥဘယမေဝေတ္ထ ဒဿိတံ။ တသ္မာ ဥဘယတ္ထာပိ အတ္ထတော နာနာတ္ထံ နတ္ထီ’’တိ။ ဝီမံသိတွာ ယဉ္စေတ္ထ ယုဇ္ဇတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
တတော ပဋ္ဌာယာတိ အာရောစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ။
သံဃဘေဒကာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ သံဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၃။)နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ
၁။ ပတ္တဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ပတ္တသန္နိစယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပတ္တသန္နိစယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယံ အတ္တနာ လဒ္ဓံ, တံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ယံ စီဝရံ ဘာဇာပိတာယ အတ္တနာ လဒ္ဓံ, တမေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ, တံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာပိ အတ္တနာ န လဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဘိတွာပီတိ ‘‘အယျာယ, ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဘိတွာပိ။ ယထာဒါနေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယထာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ, တထေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ, အကာလစီဝရပက္ခေယေဝ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ စီဝရပရိဝတ္တနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မေတန္တိ မေ ဧတံ။ သကသညာယ ဂဟိတတ္တာ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝုတ္တံ, ဣတရထာ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗံ။
စီဝရပရိဝတ္တနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ အညဝိညာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဋိလာဘေနာတိ ပဌမဝိညတ္တိတော ဦနတရဿာပိ အညဿ ပဋိလာဘေန။
တသ္မိံ အပ္ပဟောန္တေ ပုန တညေဝါတိ ယံ ပဌမံ ဝိညတ္တံ, ထောကတ္တာ တသ္မိံ အပ္ပဟောန္တေ ပုန တညေဝ ဝိညာပေန္တိယာတိ အတ္ထော။ အညေနပိ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၄။)အတ္ထေ သတီ တိ ပဌမံ ဝိညတ္တိတော အညေနပိ အတ္ထေ သတိ။ တေန သဒ္ဓိံ အညဉ္စာတိ ယံ ပဌမံ ဝိညတ္တံ, တေန သဒ္ဓိံ အညဉ္စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သစေ ပဌမံ သပ္ပိ ဝိညတ္တံ, ‘‘ယမကံ ပစိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝေဇ္ဇေန ဝုတ္တတ္တာ တေလေနာပိ အတ္ထော ဟောတိ။ တတော ‘‘တေလေနာပိ မေ အတ္ထော’’တိ ဧဝမာဒိနာ အညဉ္စ ဝိညာပေန္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာနိသံသံ ဒဿေတွာတိ ‘‘သစေ ကဟာပဏဿ သပ္ပိ အာဘတံ ဟောတိ, ဣမိနာ မူလေန ဒွိဂုဏံ တေလံ လဗ္ဘတိ, တေလေနာပိ စ ဣဒံ ကိစ္စံ နိပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တေလံ အာဟရာ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ။
အညဝိညာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ အညစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တတော အညံ စေတာပေယျာတိ ပဌမံ စေတာပိတတော ယံ ကိဉ္စိ အညံ စေတာပေယျ။
အညစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ပဌမသံဃိကစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညဿတ္ထာယ ဒိန္နေနာတိ ယံ စေတာပေတိ, တတော အညဿတ္ထာယ ဒိန္နေန။ အညုဒ္ဒိသိကေနာတိ ပုရိမဿေဝတ္ထဒီပနံ။
သေသကံ ဥပနေန္တိယာတိ ယဒတ္ထာယ ဒိန္နော, တံ စေတာပေတွာ အဝသေသံ အညဿတ္ထာယ ဥပနေန္တိယာ။ သာမိကေ အပလောကေတွာတိ ဒါယကေ အာပုစ္ဆိတွာ။ ဧဝရူပါသူ အာပဒါသု ဥပနေန္တီနန္တိ ဧဝရူပေသု ဥပဒ္ဒဝေသု အညဿ ယဿ ကဿစိ အတ္ထာယ ဥပနေန္တီနံ။
ပဌမသံဃိကစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၅။)֍ ၇။ ဒုတိယသံဃိကစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
န ကေဝလံ တေနေဝ ပရိက္ခာရေနာတိ အာဟ ‘‘သယံ ယာစိတကေနာပီ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပါဠိယံ ‘‘ဘိက္ခုနိယော တေန စ ပရိက္ခာရေန သယမ္ပိ ယာစိတွာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသူ’’တိ (ပါစိ။ ၇၆၃)။ မာတိကာယံ ပန ဂမျမာနတ္တာ ပိ-သဒ္ဒေါ နပ္ပယုတ္တော။ ဂမျမာနတ္ထဿ ဟိ သဒ္ဒဿ ပယောဂံ ပတိ ကာမစာရောတိ ယုတ္တိ။
ဒုတိယသံဃိကစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈-၉-၁၀။ ပဌမဂဏိကစေတာပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဋ္ဌမနဝမဒသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
ပဌမဂဏိကစေတာပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပတ္တဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ စီဝရဝဂ္ဂေါ
֍ ၁၁။ ဂရုပါဝုရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယသ္မာ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ နာမ န ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ, တသ္မာ ဘဂဝါ ဓမ္မနိမန္တနဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ‘‘ဝဒေထာယျေ, ယေနတ္ထော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၇၈၄) ဝုတ္တာယ စတုက္ကံသပရမံ ဝိညာပေတဗ္ဗန္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘စေတာပေတဗ္ဗန္တိ ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ စ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ စ အညေန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဂုဏေ ပရိတုဋ္ဌေန ‘ဝဒေထာယျေ, ယေနတ္ထော’တိ ဝုတ္တာယ ဝိညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ရာဇာနန္တိ ပသေနဒိကောသလရာဇာနံ။
ဂရုပါဝုရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၆။)֍ ၁၂။ လဟုပါဝုရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
လဟုပါဝုရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စီဝရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၇။)ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ
၁။ လသုဏဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ လသုဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘လသုဏ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, တထာပိ မဂဓေသု ဇာတံ လသုဏမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, တမ္ပိ ဘဏ္ဍိကလသုဏမေဝါတိ အာဟ မဂဓရဋ္ဌေ ဇာတ’’န္တိအာဒိ။
ဘဏ္ဍိကလသုဏန္တိ ပေါဋ္ဋလိကလသုဏမေဝ, သမ္ပုဏ္ဏမိဉ္ဇာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘န ဧကဒွိတိမိဉ္ဇက’’န္တိ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၅) ဧတ္ထ သစေ ဒွေ တယော ဘဏ္ဍိကေ ဧကတောယေဝ သင်္ခါဒိတွာ အဇ္ဈောဟရတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ဘဉ္ဇိတွာ ဧကေကမိဉ္ဇကံ ခါဒန္တိယာ ပန ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။
ပလဏ္ဍုကာဒီနံ ဝဏ္ဏေန ဝါ မိဉ္ဇာယ ဝါ နာနာတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဝဏ္ဏေန တာဝ ပလဏ္ဍုကော နာမ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ဟောတိ, ဘဉ္ဇနကော လောဟိတဝဏ္ဏော, ဟရိတကော ဟရိတပဏ္ဏဝဏ္ဏော။ မိဉ္ဇာယ ပန ပလဏ္ဍုကဿ ဧကာ မိဉ္ဇာ ဟောတိ, ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ, ဟရိတကဿ တိဿော။ စာပလသုဏော အမိဉ္ဇကော။ အင်္ကုရမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ‘‘ပလဏ္ဍုကဿ တီဏိ မိဉ္ဇာနိ, ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ, ဟရိတကဿ ဧက’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၇) ဝုတ္တံ။ ဧတေ ပလဏ္ဍုကာဒယော သဘာဝေနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ။ သူပသမ္ပာကာဒီသု ပန မာဂဓကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉှိ ပစ္စမာနေသု မုဂ္ဂသူပါဒီသု ဝါ မစ္ဆမံသဝိကတိယာ ဝါ တေလေ ဝါ ဗဒရသာဠဝါဒီသု ဝါ အမ္ဗိလသာကာဒီသု ဝါ ဥတ္တရိဘင်္ဂေသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော ယာဂုဘတ္တေပိ ပက္ခိတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဒရသာဠဝံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၇၉၃-၇၉၇) နာမ ဗဒရဖလာနိ သုက္ခာပေတွာ စုဏ္ဏေတွာ ကတ္တဗ္ဗာ ခါဒနီယဝိကတိ။
လသုဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၈။)֍ ၂။ သမ္ဗာဓလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ’’တိ ဧတဿ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥပကစ္ဆကေသု စ မုတ္တကရဏေ စာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။
အာဗာဓပစ္စယာတိ ကဏ္ဍုကစ္ဆုအာဒိအာဗာဓပစ္စယာ သံဟရာပေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဧတ္ထ စ လသုဏေ စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၈၀၀) ပေါရာဏာ။
သမ္ဗာဓလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ တလဃာတကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တလဃာတကေတိ မတ္ထကေ ပဟာရဒါနေ, တဉ္စ ခေါ တလံ ‘‘မုတ္တကရဏေ ပဟာရံ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၈၀၄) ပဒဘာဇနိယံဝုတ္တတ္တာ ‘‘မုတ္တကရဏဿာ’’တိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘မုတ္တကရဏဿ တလဃာတနေ’’တိ။ ပုရိမနယေနေဝ သာဏတ္တိကန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယ အညံ အာဏာပေန္တိယာ သာဏတ္တိကံ။
တလဃာတကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ဇတုမဋ္ဌကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝတ္ထုဝသေနေတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဇတုမဋ္ဌကေ’’တိ ဧတံ နိဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နဿ ဝတ္ထုနော ဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ယံ ကိဉ္စိ ပန ဒဏ္ဍကံ ပဝေသေန္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာမရာဂေန ပနာ’’တိအာဒိ။
ဇတုမဋ္ဌကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ဥဒကသုဒ္ဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာဒါတဗ္ဗန္တိ ပဝေသေတဗ္ဗံ။ အဂ္ဂပဗ္ဗန္တိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂပဗ္ဗံ။ တတိယံ ပဗ္ဗံ ပဝေသေတီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ တတိယံ ပဗ္ဗံ ပဝေသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၂) ‘‘ဂမ္ဘီရတော ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနံ ဥပရိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တိယာ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၆၉။)အတိဂမ္ဘီရံ ဥဒကသုဒ္ဓိကံ အာဒိယနဝတ္ထုသ္မိန္တိ အတိအန္တော ပဝေသေတွာ ဥဒကဓောဝနကရဏဝတ္ထုသ္မိံ။ ဥဒကသုဒ္ဓိပစ္စယေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၈၁၂) ပန သတိပိ ဖဿဿာဒိယနေ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေ အနာပတ္တိ။
ဥဒကသုဒ္ဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဥပတိဋ္ဌနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တက္ကာဒီသု ဝါ အညတရေနာတိ တက္ကဒဓိမတ္ထုရသခီရာဒီသု အညတရေန။ ယာယ ကာယစိ ဗီဇနိယာတိ အန္တမသော စီဝရကဏ္ဏံ ဥပါဒါယ ယာယ ကာယစိ ဗီဇနိယာ။
ဣမံ ပိဝထာတိ ဣမံ ပါနီယံ ဝါ သူပါဒိံ ဝါ ပိဝထ။ ဣမိနာ ဗီဇထာတိ ဣမိနာ တာလဝဏ္ဋေန ဗီဇထ။ ဒါပေန္တိယာတိ အညေန ဥဘယမ္ပိ ဒါပေန္တိယာ။
ဥပတိဋ္ဌနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ အာမကဓညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိညတ္တိ စေဝ ဘောဇနဉ္စ ပမာဏံ, တသ္မာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေယေဝ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ပန အရညတော အာဟရဏေပိ သုက္ခာပနေပိ ဝဒ္ဒလိဒိဝသေ ဘဇ္ဇနတ္ထာယ ဥဒ္ဓနသဇ္ဇနေပိ ကပလ္လသဇ္ဇနေပိ ဒဗ္ဗိသဇ္ဇနေပိ ဒါရူနိ အာဒါယ အဂ္ဂိကရဏေပိ ကပလ္လမှိ ဓညပက္ခိပနေပိ ဒဗ္ဗိယာ သံဃဋ္ဋနေသုပိ ကောဋ္ဋနတ္ထံ ဥဒုက္ခလမုသလာဒိသဇ္ဇနေသုပိ ကောဋ္ဋနပပ္ဖေါဋနဓောဝနာဒီသုပိ ယာဝ မုခေ ဌပေတွာ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထံ ဒန္တေဟိ သင်္ခါဒတိ, တာဝ သဗ္ဗပ္ပယောဂေသု ဒုက္ကဋာနီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒန္တေဟိ သံခါဒနံ, တာဝ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေသု ဒုက္ကဋာနီ’’တိ။
အာမကဓညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၀။)֍ ၈။ ပဌမဥစ္စာရဆဍ္ဍနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တိရောကုဋ္ဋေတိ ဃရကုဋ္ဋဿ ပရဘာဂေ။ တိရောပါကာရေတိ ပရိက္ခေပပါကာရဿ တိရောဘာဂေ, တေ စ ခေါ ကုဋ္ဋပါကာရာ ဣဋ္ဌကသိလဒါရူနံ ဝသေန တိပ္ပကာရာတိ အာဟ ‘‘ယဿ ကဿစိ ကုဋ္ဋဿ ဝါ ပါကာရဿ ဝါ ပရတော’’တိ။ သဗ္ဗာနိပေတာနိ ဧကတော ဆဍ္ဍေန္တိယာတိ ဧတာနိ စတ္တာရိပိ ဝတ္ထူနိ ဧကတော ဆဍ္ဍေန္တိယာ။ ပါဋေက္ကံ ပန ဆဍ္ဍေန္တိယာ ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ အာဏတ္တိယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။
ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဘိက္ခုဿ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋံ။
ပဌမဥစ္စာရဆဍ္ဍနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ဒုတိယဥစ္စာရဆဍ္ဍနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုနိယာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဘိက္ခုံ သမုစ္စိနောတိ။ အနိက္ခိတ္တဗီဇေသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၀) ပန ခေတ္တေသု ကောဏာဒီသု ဝါ အသဉ္ဇာတရောပိမေသု ခေတ္တမရိယာဒါဒီသု ဝါ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မနုဿာနံ ကစဝရဆဍ္ဍနဋ္ဌာနေပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဆဍ္ဍိတခေတ္တေတိ မနုဿေသု သဿံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂတေသု ဆဍ္ဍိတခေတ္တံ နာမ ဟောတိ, တတ္ထ ဝဋ္ဋတိ။ ယတ္ထ ပန ‘‘လာယိတမ္ပိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိ ပုန ဥဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ ရက္ခန္တိ, တတ္ထ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ သာမိကေ အပလောကေတွာတိ ဧတ္ထ ခေတ္တပါလကာ, အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာဝ။ ဣမိနာ စ သံဃသန္တကေ ဘိက္ခုဿ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ သံဃပရိယာပန္နတ္တာ, န ဘိက္ခုနီနံ။ ဘိက္ခုနီနံ ပန အတ္တနော သန္တကေ ဘိက္ခုသန္တကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ, ဧဝံ သန္တေပိ သာရုပ္ပဝသေန ကာတဗ္ဗံ။
ဒုတိယဥစ္စာရဆဍ္ဍနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ နစ္စဂီတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
နစ္စန္တိ နဋာဒယော ဝါ နစ္စန္တု, သောဏ္ဍာ ဝါ အန္တမသော မောရသုဝမက္ကဋာဒယောပိ, သဗ္ဗမေတံ နစ္စမေဝ။ တေနာဟ ‘‘နစ္စန္တိ အန္တမသော
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၁။)မောရနစ္စမ္ပီ’’တိ။ ဂီတန္တိ နဋာဒီနံ ဝါ ဂီတံ ဟောတု, အရိယာနံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ရတနတ္တယဂုဏူပသံဟိတံ သာဓုကီဠိတဂီတံ ဝါ, အန္တမသော ‘‘ဒန္တဂီတမ္ပိ ဂါယိဿာမာ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဩကူဇန္တာ ကရောန္တိ, သဗ္ဗမေတံ ဂီတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဂီတန္တိ အန္တမသော ဓမ္မဘာဏကဂီတမ္ပီ’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မဘာဏကဂီတံ နာမ အသညတဘိက္ခူနံ တံ တံ ဝတ္တံ ဘိန္ဒိတွာ အတိဒီဃံ ကတွာ ဂီတဿရေန ဓမ္မဘဏနံ, တမ္ပိ နေဝ ဘိက္ခုနော, န ဘိက္ခုနီနံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ, ဂီတူပသံဟိတော ပန ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တသ္မာ ဓမ္မံ ဘဏန္တေန ဇာတကဝတ္တာဒိံ တံ တံ ဝတ္တံ အဝိနာသေတွာ စတုရဿေန (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၉) ဝတ္တေန ပရိမဏ္ဍလာနိ ပဒဗျဉ္ဇနာနိ ဒဿေတဗ္ဗာနိ။ ဝါဒိတန္တိ တန္တိဗဒ္ဓါဒိဝါဒနီယဘဏ္ဍဝါဒိတံ ဝါ ဟောတု, ကုဋဘေရိဝါဒိတံ ဝါ အန္တမသော ဥဒကဘေရိဝါဒိတမ္ပိ, သဗ္ဗမေဝေတံ ဝါဒိတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝါဒိတန္တိ အန္တမသော ဥဒကဘေရိဝါဒိတ’’န္တိ။ ယံ ပန နိဋ္ဌုဘန္တီ ဝါ သာသင်္ကေ ဝါ ဌိတာ အစ္ဆရိကံ ဝါ ဖောဋေတိ, ပါဏိံ ဝါ ပဟရတိ, တတ္ထ အနာပတ္တိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာယ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆန္တိယာ’’တိ။ ယတ္ထ ဌိတာတိ ဧဝံ ဂန္တွာ ယသ္မိံ ပဒေသေ ဌိတာ။
နနု စ သယံနစ္စနာဒီသု ပါစိတ္တိယံ ပါဠိယံ န ဝုတ္တံ, အထ ကထံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တ’’န္တိ, ဣမိနာ ပါဠိယံ အဝုတ္တေပိ အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ဧဠကလောမသဒိသာနီတိ ပန မာတိကာဂတပါစိတ္တိယဿေဝ ဝသေန ဝုတ္တံ, သဗ္ဗေသံ ဝသေန ပန ဆသမုဋ္ဌာနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာရာမေ ဌတွာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ သေသဣရိယာပထေဟိ ယုတ္တာယ ပဿန္တိယာ အနာပတ္တိယာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ နိသိန္နာပိ ပဿိတုံ န လဘေယျ။ ‘‘ပဿိဿာမီ’’တိ ဝိဟာရတော ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။ အာသနသာလာယ နိသိန္နာ ပဿတိ, အနာပတ္တိ, ‘‘ပဿိဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ အာပတ္တိ။ ဝီထိယံ ဌတွာ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ပဿန္တိယာပိ အာပတ္တိယေဝ။ ဘိက္ခုဿာပိ ဧသေဝ နယော, အာပတ္တိဘေဒေါဝ နာနံ။
နစ္စဂီတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
လသုဏဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၂။)၂။ ရတ္တန္ဓကာရဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ရတ္တန္ဓကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အရဟောပေက္ခာယာတိ နရဟောအဿာဒါပေက္ခာယ။ အညဝိဟိတာယာတိ ရဟောအဿာဒတော အညဝိဟိတာဝ ဟုတွာ ဉာတိံ ဝါ ပုစ္ဆန္တိယာ, ဒါနေ ဝါ ပူဇာယ ဝါ မန္တေန္တိယာ။
ရတ္တန္ဓကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၂-၃။ ပဋိစ္ဆန္နောကာသအဇ္ဈောကာသသလ္လပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုတိယတတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
ပဋိစ္ဆန္နောကာသအဇ္ဈောကာသသလ္လပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ဒုတိယိကဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ပုရိမနယေနေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သန္တိဋ္ဌေယျ ဝါတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတမတ္တာယ ပါစိတ္တိယံ, သလ္လပေယျ ဝါတိ တတ္ထ ဌတွာ ဂေဟသိကကထံ ကထေန္တိယာပိ ပါစိတ္တိယမေဝ, နိကဏ္ဏိကံ ဝါ ဇပ္ပေယျာတိ ကဏ္ဏမူလေ ဇပ္ပေန္တိယာပိ ပါစိတ္တိယမေဝါ’’တိ ဣမံ နယံ ဒဿေတိ။
ဒုတိယိကဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ အနာပုစ္ဆာပက္ကမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနန္တိ အာဟ ‘‘ပလ္လင်္ကဿောကာသဘူတေ’’တိ, ဦရုဗဒ္ဓါသနဿ ဩကာသေတိ အတ္ထော။ အနောဝဿကန္တိ နိဗ္ဗကောကာသံ။ အဇ္ဈောကာသေ ဥပစာရန္တိ အဇ္ဈောကာသေ နိသီဒိတွာ ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏံ ပဒေသံ။ ဂိလာနာယာတိ ယာ တာဒိသေန ဂေလညေန အာပုစ္ဆိတုံ န သက္ကောတိ။ အာပဒါသူတိ ဃရေ အဂ္ဂိ ဝါ ဥဋ္ဌိတော ဟောတိ, စောရော ဝါ, ဧဝရူပေ ဥပဒ္ဒဝေ အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမတိ, အနာပတ္တိ။
အနာပုစ္ဆာပက္ကမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၃။)֍ ၆။ အနာပုစ္ဆာအဘိနိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဓုဝပညတ္တေတိ ဘိက္ခုနီနံ အတ္ထာယ နိစ္စပညတ္တေ။
အနာပုစ္ဆာအဘိနိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇။ အနာပုစ္ဆာသန္ထရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကုလာနီတိ ကုလဿ ဃရာနိ။
အနာပုစ္ဆာသန္ထရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ ပရဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အဋ္ဌမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပရဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ ပရအဘိသပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မနုဿဒေါဘဂ္ဂေန ဝါတိ ‘‘ကာဏာ ဟောမိ, ကုဏီ ဟောမိ, ဣတရာ ဝါ ဤဒိသာ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ မနုဿဝိရူပဘာဝေန။ အတ္ထဓမ္မအနုသာသနိပုရေက္ခာရာနန္တိ ဧတ္ထ အတ္ထပုရေက္ခာရာယာတိ အဋ္ဌကထံ ကထေန္တိယာ။ ဓမ္မပုရေက္ခာရာယာတိ ပါဠိံ ဝါစေန္တိယာ။ အနုသာသနိပုရေက္ခာရာယာတိ ‘‘ဣဒါနိပိ တွံ ဧဒိသာ, သာဓု ဝိရမဿု, နော စေ ဝိရမသိ, အဒ္ဓါ ပုန ဧဝရူပါနိ ကမ္မာနိ ကတွာ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသိ, တိရစ္ဆာနယောနိယာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၇၈) ဧဝံ အနုသာသနိယံ ဌတွာ ဝဒန္တိယာ။
ပရအဘိသပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ ရောဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ရောဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရတ္တန္ဓကာရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၄။)၃။ နဂ္ဂဝဂ္ဂေါ
֍ ၁-၂။ နဂ္ဂါဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
နဂ္ဂါဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝိသိဗ္ဗေတွာတိ ဝိဇဋေတွာ။ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေတိ ဓုရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေ, ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ သစေပိ ပစ္ဆာ သိဗ္ဗတိ, အာပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။
စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ သံဃာဋိစာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
‘‘ဣဒံ မေ စီဝရံ မဟဂ္ဃံ ဤဒိသေ စောရဘယေ န သက္ကာ ဓာရေတုန္တိ ဧဝရူပါသု အာပဒါသူ’’တိ ဧတ္ထ ပါဌော။ သော ပန ကာကပဒသဉ္ဇနိတမောဟေဟိ လေခကေဟိ ဥပရိသိက္ခာပဒေ လိခိတော။ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ လိခိတော, ဧတ္ထေဝ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သံဃာဋိစာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ စီဝရသင်္ကမနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာပဒါသု ဝါ ဓာရေတီတိ သစေ အပါရုတံ ဝါ အနိဝတ္ထံ ဝါ စောရာ ဟရန္တိ, ဧဝရူပါသူ အာပဒါသု ဓာရေတိ, အနာပတ္တိ။
စီဝရသင်္ကမနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဂဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အညသ္မိံ ပရိက္ခာရေတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ထာလကာဒီနံ ဝါ သပ္ပိတေလာဒီနံ ဝါ အညတရသ္မိံ။ ‘‘သမဂ္ဃကာလေ ဒဿထာ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၅။)နိဝါရေန္တိယာတိ ‘‘ကိတ္တကံ အဂ္ဃနကံ ဒါတုကာမတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၀၉) ‘‘ဧတ္တကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဂမေထ တာဝ, ဣဒါနိ ဝတ္ထံ မဟဂ္ဃံ, ကတိပါဟေန ကပ္ပါသေ အာဟဋေ သမဂ္ဃံ ဘဝိဿတိ, တသ္မိံ ကာလေ ဒဿထာ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ နိဝါရေန္တိယာ။
ဂဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇-၁၀။ ပဋိဗာဟနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟန္တိယာတိ ‘‘ဧကိဿာ ဧကံ သာဋကံ နပ္ပဟောတိ, အာဂမေထ တာဝ, ကတိပါဟေန ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, တတော ဘာဇေဿာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁၅) ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟန္တိယာ အနာပတ္တိ။
သေသန္တိ ‘‘ဓမ္မိကေ ဝေမတိကာယာ’’တိအာဒိကံ အဝသေသံ။ တတ္ထ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟန္တိယာတိ ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော ဇိဏ္ဏစီဝရော, ကထိနာနိသံသမူလကော မဟာလာဘော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၃၁) ဧဝရူပံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟန္တိယာ အနာပတ္တိ။
ပဋိဗာဟနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နဂ္ဂဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ တုဝဋ္ဋဝဂ္ဂေါ
֍ ၁-၃။ ဧကမဉ္စတုဝဋ္ဋနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဌမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဝဝတ္ထာနံ ဒဿေတွာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၄၀) မဇ္ဈေ ကာသာယံ ဝါ ကတ္တရယဋ္ဌိံ ဝါ အန္တမသော ကာယဗန္ဓနမ္ပိ ဌပေတွာ နိပဇ္ဇန္တီနံ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။
တတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဧကမဉ္စတုဝဋ္ဋနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၆။)֍ ၄-၉။ နဥပဋ္ဌာပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပရိယေသိတွာ အလဘန္တိယာတိ အညံ ဥပဋ္ဌာယိကံ အလဘန္တိယာ။ ဂိလာနာယာတိ သယံ ဂိလာနာယ။ အာပဒါသူတိ တထာရူပေ ဥပဒ္ဒဝေ သတိ။
ပဉ္စမဆဋ္ဌသတ္တမ အဋ္ဌမနဝမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
နဥပဋ္ဌာပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ စာရိကနပက္ကမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဓုရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေတိ သစေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ ပက္ကမတိ, အာပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ အန္တရာယေ သတီတိ ဒသဝိဓေသု အန္တရာယေသု အညတရသ္မိံ သတိ။ ‘‘ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ နိက္ခန္တာ, နဒီ ဝါ ပူရာ, ဝနဒါဟော ဝါ အာဂတော, စောရာ ဝါ မဂ္ဂေ ဟောန္တိ, မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌဟတိ, နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
စာရိကနပက္ကမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တုဝဋ္ဋဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂေါ
֍ ၁။ ရာဇာဂါရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကီဠနစိတ္တသာလန္တိ န ရညောဝ ကီဠနစိတ္တသာလံ, အထ ခေါ ယေသံ ကေသဉ္စိ မနုဿာနံ ကီဠနတ္ထံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကတသာလံ။ ဧသ နယော ‘‘ကီဠနဥပဝန’’န္တိအာဒီသုပိ။ ယထာဟ ‘‘ရာဇာဂါရံ နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရညော ကီဠိတုံ ရမိတုံ ကတံ ဟောတီ’’တိအာဒိကော (ပါစိ။ ၉၇၉) ဝိတ္ထာရော။ တတ္ထ ကီဠနဥပဝနန္တိ ကီဠနတ္ထံ အန္တောနဂရေ ကတံ အာရာမံ။ ကီဠနုယျာနန္တိ တထေဝ ဗဟိနဂရေ ကတံ ဥယျာနံ။
ရာဇာဂါရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၇။)֍ ၂။ အာသန္ဒိပရိဘုဉ္ဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အတိက္ကန္တပ္ပမာဏာတိ အဋ္ဌင်္ဂုလတော အတိက္ကန္တပ္ပမာဏပါဒကာ။ ဝုတ္တောတိ ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တော။ ‘‘အကပ္ပိယရူပါကုလော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၅၄) သာရသမာသာစရိယော။
အာသန္ဒိပရိဘုဉ္ဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ သုတ္တကန္တနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥဇ္ဇဝုဇ္ဇဝေတိ ဥဂ္ဂိရိတွာ ဥဂ္ဂိရိတွာ ဝေဌနေ။ ကန္တိတသုတ္တံ ကန္တန္တိယာတိ ဒသိကသုတ္တာဒိံ သံဃာဋေတွာ ကန္တန္တိယာ, ဒုက္ကန္တိတံ ဝါ ပဋိကန္တန္တိယာ။
သုတ္တကန္တနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄။ ဂိဟိဝေယျာဝစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿ စာတိ သစေပိ မာတာပိတရော အာဂစ္ဆန္တိ, ယံ ကိဉ္စိ ဗီဇနိံ ဝါ သမ္မုဉ္ဇနိဒဏ္ဍကံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝေယျာဝစ္စကရဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဂိဟိဝေယျာဝစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅-၆။ အဓိကရဏာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အနန္တရာယိကိနီတိ ဒသဝိဓေသု အန္တရာယေသု ဧကေနာပိ အနန္တရာယိကိနီ။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ ဝိနိစ္ဆိနန္တီ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာဝ ဝိနိစ္ဆိနာတိ။
ဆဋ္ဌံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
အဓိကရဏာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၈။)֍ ၇။ အာဝသထစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အာပဒါသူတိ မဟဂ္ဃစီဝရံ သရီရတော မောစေတွာ သုပ္ပဋိသာမိတမ္ပိ စောရာ ဟရန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနိဿဇ္ဇိတွာ နိဝါသေန္တိယာ အနာပတ္တိ။
အာဝသထစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၈။ အာဝသထဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကဝါဋဗဒ္ဓဝိဟာရန္တိ ဒွါရဗဒ္ဓဝိဟာရံ။ ဂိလာနာယာတိ ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ။ အာပဒါသူတိ ရဋ္ဌေ ဘိဇ္ဇန္တေ အာဝါသေ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု။
အာဝသထဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဟတ္ထိအာဒီသုပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၀၁၅) သိပ္ပသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော, တထာ အာထဗ္ဗဏာဒီသု မန္တသဒ္ဒေါ။ တတ္ထ ထရူတိ ခဂ္ဂမုဋ္ဌိ။ အာထဗ္ဗဏမန္တော နာမ အာထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတော ပရူပဃာတကရော မန္တော။ ခိလနမန္တော နာမ ဒါရုသာရခိလံ မန္တေတွာ ပထဝိယံ ပဝေသေတွာ မာရဏမန္တော။ အဂဒပ္ပယောဂေါ နာမ ဝိသယောဇနံ။
တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာဝါစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
လေခေတိ လိခသိပ္ပေ။ ဓာရဏာယ ဝါတိ ဓာရဏသတ္ထေ, ယသ္မိံ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇန္တာ ဗဟူနိပိ ဂန္ထာနိ ဓာရေန္တိ။ နာဂမဏ္ဍလာဒိကေတိ ဧတ္ထ နာဂမဏ္ဍလံ နာမ သပ္ပါနံ ပဝေသနိဝါရဏတ္ထံ မဏ္ဍလဗဒ္ဓမန္တော။
တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာဝါစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၇၉။)၆။ အာရာမဝဂ္ဂေါ
֍ ၁-၂။ အာရာမပဝိသနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သီသာနုလောကိကာယာတိ သီသံ အနုလောကေန္တိယာ။ ယတ္ထ ဝါ ဘိက္ခုနိယော သန္နိပတိတာတိ ယတ္ထ ဘိက္ခုနိယော ပဌမတရံ သဇ္ဈာယနစေတိယဝန္ဒနာဒိအတ္ထံ သန္နိပတိတာ။ အာပဒါသူတိ ကေနစိ ဥပဒ္ဒုတာ ဟောတိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
အာရာမပဝိသနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃-၄။ ဂဏပရိဘာသနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သေသန္တိ ‘‘အတ္ထဓမ္မအနုသာသနိပုရေက္ခာရာယာ’’တိအာဒိကံ အဝသေသံ။ တတ္ထ အနုသာသနိပုရေက္ခာရာယာတိ ‘‘ဣဒါနိပိ တွံ ဗာလာ အဗျတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၃၆) နယေန အနုသာသနိပက္ခေ ဌတွာ ဝဒန္တိယာ အနာပတ္တိ။
စတုတ္ထံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဂဏပရိဘာသနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၅။ ကုလမစ္ဆရိနီသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ကုလေ မစ္ဆရော ကုလမစ္ဆရောတိ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ သကတ္ထေ ဣနီပစ္စယော, တံ ကုလံ အဿဒ္ဓံ အပ္ပသန္နန္တိ ကုလဿ အဂုဏံ, အယသံ ဝါ ဘာသန္တိယာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုနီနံ အဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိယာတိ ‘‘ဘိက္ခုနိယော ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၄၃) ဘိက္ခုနီနံ အဂုဏံ, အယသံ ဝါ ဘာသန္တိယာ။
သန္တံယေဝ အာဒီနဝန္တိ ကုလဿ ဝါ ဘိက္ခုနီနံ ဝါ သန္တံယေဝ အဂုဏံ။
ကုလမစ္ဆရိနီသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၀။)֍ ၆-၈။ အဘိက္ခုကာဝါသာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တောတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဩဝါဒဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝုတ္တော။
သတ္တမဋ္ဌမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
အဘိက္ခုကာဝါသာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉-၁၀။ ဩဝါဒူပသင်္ကမနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပေါသထဿ ပုစ္ဆနံ ဥပေါသထပုစ္ဆာ, သာဝကပစ္စယံ, ရဿတ္တဉ္စ ကတွာ ‘‘ဥပေါသထပုစ္ဆက’’န္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဥပေါသထပုစ္ဆန’’န္တိ။ ဩဝါဒတ္ထာယာတိ ဩဝါဒယာစနတ္ထာယ။
ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဩဝါဒူပသင်္ကမနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာရာမဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ ဂဗ္ဘိနီဝဂ္ဂေါ
֍ ၁-၂။ ဂဗ္ဘိနီအာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ထနေ ဘဝံ ထညံ, ခီရံ။ ယံ ပါယေတီတိ ယံ ဒါရကံ ပါယေတိ။
ဂဗ္ဘိနီအာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၃။ ပဌမသိက္ခမာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိံ ဒွေ ဝဿာနိ အဝီတိက္ကမ္မ သမာဒါနံ သမာဒိယာမိ…ပေ… ဝိကာလဘောဇနာ ဝေရမဏိံ ဒွေ
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၁။)ဝဿာနိ အဝီတိက္ကမ္မ သမာဒါနံ သမာဒိယာမီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၀၇၉) ပဒဘာဇနသမီပေ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တနယေန။ ဣမာ ပန ဆ သိက္ခာယော သဋ္ဌိဝဿာယပိ ပဗ္ဗဇိတာယ ဒါတဗ္ဗာယေဝ, န ဧတာသု အသိက္ခိတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။
ပဌမသိက္ခမာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၄-၅။ ဒုတိယသိက္ခမာနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာ ဥပသမ္ပဒါသမ္မုတိ န ဒိန္နာ ဟောတီတိ ပဒဘာဇနသမီပေ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တာ ဥပသမ္ပဒါသမ္မုတိ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ န ဒိန္နာ ဟောတိ။
ပဉ္စမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဒုတိယသိက္ခမာနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆-၁၀။ ဒုတိယဂိဟိဂတာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒသဝဿာယ ဂိဟိဂတာယ သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒတွာ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿံ ဥပသမ္ပာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
သတ္တမအဋ္ဌမနဝမဒသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
ဒုတိယဂိဟိဂတာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂဗ္ဘိနီဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂေါ
֍ ၁-၅။ ပဌမကုမာရိဘူတာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗပဌမာ ဒွေ မဟာသိက္ခမာနာတိ ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂေ ဝုတ္တာ ဒွေ သိက္ခမာနာ။ ‘‘သိက္ခမာနာ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗာတိ သမ္မုတိကမ္မာဒီသု ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၂။)‘‘ဂိဟိဂတာ’’တိ ဝါ ‘‘ကုမာရိဘူတာ’’တိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ သစေ ဝဒန္တိ, ကမ္မံ ကုပ္ပတီတိ အဓိပ္ပါယော။
စတုတ္ထပဉ္စမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
ပဌမကုမာရိဘူတာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆-၈။ ခီယနဓမ္မာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝုဋ္ဌာပနသမ္မုတိယာ ယာစိတာယာတိ ဥပသမ္ပဒါသမ္မုတိယာ ယာစိတာယ။
သတ္တမဋ္ဌမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
ခီယနဓမ္မာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၉။ သောကာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သောကာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၀။ အနနုညာတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တေသံ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တိယာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆၃) တေသံ မာတာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တိယာ။ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနန္တိ ယံ ဝါစတော, ကာယဝါစတော, ဝါစာစိတ္တတော, ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, တံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနံ။ ကထံ? အဗ္ဘာနကမ္မာဒီသု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ခဏ္ဍသီမာယံ နိသိန္နာ ‘‘ပက္ကောသထ သိက္ခမာနံ, ဣဓေဝ နံ ဥပသမ္ပာဒေဿာမာ’’တိ ဥပသမ္ပာဒေတိ, ဧဝံ ဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ ‘‘ဥပဿယတော ဥဋ္ဌာယ ဥပသမ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ခဏ္ဍသီမံ ဂစ္ဆန္တိယာ ကာယဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ ဒွီသု ဌာနေသု ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တိယာ ဝါစာစိတ္တတော, ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ အနနုဇာနာပေတွာ ဥပသမ္ပာဒနတော ကိရိယာကိရိယံ။
အနနုညာတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၃။)֍ ၁၁။ ပါရိဝါသိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဒါရုဏန္တိ ပါပံ။ ပတိမာနေန္တန္တိ ဩလောကေန္တံ။
ပါရိဝါသိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၂။ အနုဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဧကန္တရိကန္တိ ဧကေန ဝဿေန အန္တရိကံ ကတွာ။
အနုဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၃။ ဧကဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
မာတိကာယံ ဧကံ ဝဿံ ဒွေတိ ဧကန္တရိကေ ဧကေကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဒွေ။ ဧကန္တရိကံ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာတိ ဣမသ္မိံ ဝဿေ ဧကံ, ပုန ဧကန္တရိကံ ဧကန္တိ ဒွေ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာ အနာပတ္တိ။
ဧကဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂေါ
֍ ၁-၂။ ဆတ္တုပါဟနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဝုတ္တလက္ခဏံ ဆတ္တန္တိ ‘‘ဆတ္တံ နာမ တီဏိ ဆတ္တာနိ – သေတစ္ဆတ္တံ, ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တံ, ပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ မဏ္ဍလဗဒ္ဓံ, သလာကဗဒ္ဓ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၁၈၁) ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဆတ္တံ။ တာဒိသံ ဌာနံ ပတွာတိ ဂစ္ဆကဒ္ဒမာဒီသု တံ တံ ဌာနံ ပတွာ။
ဆတ္တဿေဝါတိ ကဒ္ဒမာဒီနိ ပတွာ ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာ ဆတ္တဿေဝ ဓာရဏံ။ ဥပါဟနာနံယေဝ ဝါတိ ဂစ္ဆာဒီနိ ဒိသွာ ဆတ္တံ အပနာမေတွာ ဥပါဟနာနံယေဝ ဓာရဏံ။
ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဆတ္တုပါဟနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၄။)֍ ၃-၅။ သံဃာဏိအာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သံဃာဏိန္တိ ကဋိယံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ အာဘရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ကဋူပဂ’’န္တိ။
သံဃာဏိအာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၆။ ဝါသိတကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂန္ဓဝါသိတကေနာတိ ဂန္ဓပရိဘာဝိတေန။
ဝါသိတကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၇-၁၀။ ဘိက္ခုနိဥမ္မဒ္ဒါပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဂိလာနာယာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၈) အန္တမသော မဂ္ဂဂမနပရိဿမေနာပိ အာဗာဓိကာယ။ အာပဒါသူတိ စောရဘယာဒိနာ သရီရကမ္ပနာဒီသု။
အဋ္ဌမနဝမဒသမေသု ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ဘိက္ခုနိဥမ္မဒ္ဒါပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၁။ အနာပုစ္ဆာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ဥပစာရံ သန္ဓာယာတိ သမန္တာ ဒွါဒသဟတ္ထူပစာရံ သန္ဓာယ။
အနာပုစ္ဆာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁၂။ ပဉှာပုစ္ဆနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
အနောဒိဿာတိ ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ အနိယမေတွာ ကေဝလံ ‘‘ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ အတ္ထိ, ပုစ္ဆာမိ, အယျာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ။
ပဉှာပုစ္ဆနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၅။)֍ ၁၃။ အသံကစ္စိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိယာ ဝါ ဩက္ကမန္တိယာ ဝါတိ ဧတ္ထ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တိယာ ဝါ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာ ဝါတိ ယထာက္ကမံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာပဒါသူတိ မဟဂ္ဃံ သံကစ္စိကံ ပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ ဥပဒ္ဒဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု။
အသံကစ္စိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂေါ နဝမော။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ ပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အသာဓာရဏသမုဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
အစိတ္တကာနီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၂၁၄) ‘‘နစ္စ’’န္တိအာဒိနာ အဇာနိတွာ ဒဿနာဒိံ ကရောန္တိယာ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဝတ္ထုအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကာနိ။ လောကဝဇ္ဇာနီတိ ‘‘နစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဇာနိတွာ ဒဿနာဒိံ ကရောန္တိယာ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇနတော လောကဝဇ္ဇာနိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော’’တိအာဒိ သစိတ္တကာနီတိ ‘‘စောရီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ကရဏေယေဝ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော သစိတ္တကာနိ။ ဥပသမ္ပဒါဒီနံ ဧကန္တာကုသလစိတ္တေနေဝ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ။ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကာစိတ္တကတာ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနာဇာနနတာယ အဂ္ဂဟေဋ္ဌာ ဝတ္ထုဇာနနာဇာနနတာယ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
အသာဓာရဏသမုဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၆။)ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ
֍ ၂။ တေလဝိညာပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါဠိယံ အနာဂတေသု ပန အဋ္ဌသုပီတိ ပါဠိမုတ္တကေသု သပ္ပိအာဒီသု အဋ္ဌသုပိ။
တေလဝိညာပနာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ ပါဋိဒေသနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ၁။ ပရိမဏ္ဍလာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
သေခိယာနိ စေဝါတိ ပဉ္စသတ္တတိ သေခိယာနိ စေဝ။ ‘‘ဘိက္ခုပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာ ယသ္မာ တာဒိသံယေဝေတ္ထ အတ္ထဝိနိစ္ဆယံ ဝိဒူ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ဝိသုံ တေသံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ န ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယာ ဝုတ္တာ, သာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဿေတိ။
ပရိမဏ္ဍလာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ
ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
ယံ ပါတိမောက္ခဿ ဝဏ္ဏနံ အာရဘိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီန’’န္တိ ဣဒံ ပုရိမပစ္ဆိမပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာဟိ ဝါတိ စ။ ပါဠိယတ္ထဉ္စ ကေဝလန္တိ သကလံ ပါဠိအတ္ထဉ္စ, ဥဘတောဝိဘင်္ဂဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၇။)ယသ္မာ န ဟိ အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယန္တိ ယံ ပဒံ။ သီဟဠဋ္ဌကထာနယန္တိ သီဟဠမာတိကဋ္ဌကထာနယံ။ အဋ္ဌကထာသာရန္တိ သီဟဠမာတိကဋ္ဌကထာယံ အတ္ထသာရံ, အထ ဝါ ဝိနယဋ္ဌကထာသု အတ္ထသာရံ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – သီဟဠမာတိကဋ္ဌကထာယံ အတ္ထသာရံ အာဒါယ ဣမံ ကင်္ခါဝိတရဏိံ ကရောန္တော ဝိနယဋ္ဌကထာသုပိ ဣဓ ဝိနိစ္ဆယေ ယောဂက္ခမံ အတ္ထသာရံ အာဒါယေဝ အကာသိန္တိ။
ဣဒါနိ သဒေဝကဿ လောကဿ အစ္စန္တသုခါဓိဂမာယ အတ္တနော ပုညံ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ယထာ စ နိဋ္ဌံ သမ္ပတ္တာ’’တိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ ကလျာဏနိဿိတာတိ ကုသလနိဿိတာ။ သဗ္ဗသတ္တာနန္တိ ကာမာဝစရာဒိဘေဒါနံ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနကထာ
ဧတ္တာဝတာ စ –
၁။
လင်္ကိဿရော ယော ဝိဇိတာရိရာဇော၊
ရာဇာ ပရက္ကန္တဘုဇော ယသဿီ၊
တိဓာဂတံ သီဟဠမေကရဇ္ဇံ၊
အကာ နိကာယဉ္စ တထာ သမဂ္ဂံ။
၂။
ပုရေ ပုလတ္ထိမှိ ဝရေ ပုရာနံ၊
မဇ္ဈမှိ နာနာရတနာကရာနံ၊
အနန္တသမ္ပတ္တိဘရာဘိရာမေ၊
ဝရာစလုတ္တင်္ဂဃရာဘိရာမေ။
၃။
နိရာကုလာနေကကုလာကုလသ္မိံ၊
မုနိန္ဒဒါဌင်္ကုရဝါသဘူတေ၊
ယော လောစနာနန္ဒဝဟေ ဝသန္တော။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၈။)၄။
ပသန္နနီရေဟိ ဇလာသယေဟိ၊
သုပုပ္ဖိတာနေကကဒမ္ဗဇမ္ဗု-
ပုန္နာဂနာဂါဒိဟိ ဝါဘိရမ္မေ။
၅။
သုဓာဝဒါတေဟိ မနောဟရေဟိ၊
ပါကာရပန္တီဟိ စ ဂေါပုရေဟိ၊
ဝိကိဏ္ဏမုတ္တာဖလသန္နိဘေဟိ၊
ဝိလောကနီယေဟိ သုဓာတလေဟိ။
၆။
ကတွာန ပါသာဒသဟဿရမ္မေ၊
တဟိံ တဟိံ ပီတိကရေ ဝိဟာရေ၊
မဟာဒယော ဇေတဝနာဒယောပိ၊
သုသံယမာနံ ယတိနံ အဒါသိ။
၇။
ယော သာဒုဘူတံ စတုပစ္စယဉ္စ၊
ဂုဏပ္ပသန္နော သမဏေသု တေသု၊
နိစ္စံ မဟောဃံ ဝိယ ဝတ္တယန္တော၊
ယောဇေတိ တေ ဂန္ထဝိပဿနာသု။
၈။
ကာရိတေသု ဝိဟာရေသု, တေန တေသု ယသဿိနာ၊
ရမ္မော ယော ပစ္ဆိမာရာမော, ပုပ္ဖါရာမာဒိသောဘိတော။
၉။
ပရိဝေဏမှိ နာမေန, တဟိံ စောဠကုလန္တိကေ၊
ပါသာဒေ ဒဿနီယမှိ, ဝသန္တော ကရုဏာပရော။
၁၀။
သိဿော သသီကရသွစ္ဆ-သီလာစာရဿ ဓီမတော၊
သာရိပုတ္တမဟာထေရ-မဟာသာမိဿ တာဒိနော။
၁၁။
ဓီရာနေကဂုဏောဃေန, ထေရေန သုစိဝုတ္တိနာ၊
ဝိနယဋ္ဌိတိကာမေန, သုမေဓေနာဘိယာစိတော။
၁၂။
သော ဗုဒ္ဓနာဂတ္ထေရောဟံ, ဘိက္ခူနံ ပရမံ ဟိတံ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ, ယတီနံ သမယာနုဂံ။
(ကင်္ခါ၊ဋီ၊သစ်၊၄၈၉။)၁၃။
ဝိနယတ္ထာဒိမဉ္ဇူသံ, လီနတ္ထဿ ပကာသနိံ၊
မာတိကဋ္ဌကထာယေမံ, အကာသိံ သာဓု ဝဏ္ဏနံ။
၁၄။
သာယံ သုဗောဓာ ဗုဓဝဏ္ဏနီယာ၊
သံဝဏ္ဏနာ သတ္တသဟဿမတ္တာ၊
နိရာကရောန္တီ ဝိနယမှိ မောဟံ၊
တမံ စရန္တီ သသိ ခေဝ ဘာတု။
၁၅။
အာကင်္ခမာနေန ပရတ္ထမိဋ္ဌံ၊
မဟတ္ထသာရံ သုဝိနိစ္ဆယဉ္စ၊
သံဝဏ္ဏနံ သာဓု ပကုဗ္ဗတာ ယံ၊
စိတံ မယာ ပုညမနပ္ပဘူတံ။
၁၆။
ပုညေန တေနာစိတဒါနသီလ-
မယာဒိနာနေကဝိဓေန စေဝ၊
သတ္တာ အနီဃာ သုခိနော အဝေရာ၊
ပပ္ပေါန္တု သဗ္ဗေ သုဂတိံ သိဝဉ္စ။
၁၇။
သဒ္ဓိံ ယထောပဒ္ဒဝမန္တရေန၊
ဂတာ ဟိ လီနတ္ထပဒီပနီယံ၊
မနောရထာ သိဒ္ဓိမုပေန္တု နိစ္စံ။
၁၈။
ကာလေ ပဝဿန္တု သဒါ ပယောဒါ၊
ဓမ္မေန ပါလေန္တု မဟိံ မဟိန္ဒာ၊
သတ္တာ ပသန္နာ ရတနတ္တယသ္မိံ၊
ဒါနာဒိပုညာဘိရတာ ဘဝန္တူတိ။
ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာ လီနတ္ထပ္ပကာသနီနာမိကာကင်္ခါဝိတရဏီအဘိနဝဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။