ခုဒ္ဒကနိကာယ
ဓမ္မပဒ-အဋ္ဌကထာ (ဒုတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၉။ ပါပဝဂ္ဂ
အဘိတ္ထရေထ ကလျာဏေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဝိပဿိဒသဗလဿ ကာလသ္မိဉှိ မဟာဧကသာဋကဗြာဟ္မဏော နာမ အဟောသိ, အယံ ပန ဧတရဟိ သာဝတ္ထိယံ စူဠေကသာဋကော နာမ။ တဿ ဟိ ဧကော နိဝါသနသာဋကော အဟောသိ, ဗြာဟ္မဏိယာပိ ဧကော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဧကမေဝ ပါရုပနံ, ဗဟိ ဂမနကာလေ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏီ ဝါ တံ ပါရုပတိ။ အထေကဒိဝသံ ဝိဟာရေ ဓမ္မဿဝနေ ဃောသိတေ ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘ဘောတိ ဓမ္မဿဝနံ ဃောသိတံ, ကိံ ဒိဝါ ဓမ္မဿဝနံ ဂမိဿသိ, ဥဒါဟု ရတ္တိံ။ ပါရုပနဿ ဟိ အဘာဝေန န သက္ကာ အမှေဟိ ဧကတော ဂန္တု’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏီ, ‘‘သာမိ, အဟံ ဒိဝါ ဂမိဿာမီ’’တိ သာဋကံ ပါရုပိတွာ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဒိဝသဘာဂံ ဂေဟေ ဝီတိနာမေတွာ ရတ္တိံ ဂန္တွာ သတ္ထု ပုရတော နိသိန္နောဝ ဓမ္မံ အဿောသိ။ အထဿ သရီရံ ဖရမာနာ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော သတ္ထာရံ ပူဇိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘သစေ ဣမံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂။)သာဋကံ ဒဿာမိ, နေဝ ဗြာဟ္မဏိယာ, န မယှံ ပါရုပနံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ အထဿ မစ္ဆေရစိတ္တာနံ သဟဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ပုနေကံ သဒ္ဓါစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အဘိဘဝိတွာ ပုန မစ္ဆေရသဟဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဣတိဿ ဗလဝမစ္ဆေရံ ဗန္ဓိတွာ ဂဏှန္တံ ဝိယ သဒ္ဓါစိတ္တံ ပဋိဗာဟတိယေဝ။ တဿ ‘‘ဒဿာမိ, န ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တဿေဝ ပဌမယာမော အပဂတော, မဇ္ဈိမယာမော သမ္ပတ္တော။ တသ္မိမ္ပိ ဒါတုံ နာသက္ခိ။ ပစ္ဆိမယာမေ သမ္ပတ္တေ သော စိန္တေသိ – ‘‘မမ သဒ္ဓါစိတ္တေန မစ္ဆေရစိတ္တေန စ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈန္တဿေဝ ဒွေ ယာမာ ဝီတိဝတ္တာ, ဣဒံ မမ ဧတ္တကံ မစ္ဆေရစိတ္တံ ဝဍ္ဎမာနံ စတူဟိ အပါယေဟိ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒဿတိ, ဒဿာမိ န’’န္တိ။ သော မစ္ဆေရသဟဿံ အဘိဘဝိတွာ သဒ္ဓါစိတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ သာဋကံ အာဒါယ သတ္ထု ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ဇိတံ မေ, ဇိတံ မေ’’တိ တိက္ခတ္တုံ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။
ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ဓမ္မံ သုဏန္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ပုစ္ဆထ နံ, ကိံ ကိရ တေန ဇိတ’’န္တိ အာဟ။ သော ရာဇပုရိသေဟိ ပုစ္ဆိတော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဒုက္ကရံ ကတံ ဗြာဟ္မဏေန, သင်္ဂဟမဿ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကံ သာဋကယုဂံ ဒါပေသိ။ သော တမ္ပိ တထာဂတဿေဝ အဒါသိ။ ပုန ရာဇာ ဒွေ စတ္တာရိ အဋ္ဌ သောဠသာတိ ဒွိဂုဏံ ကတွာ ဒါပေသိ။ သော တာနိပိ တထာဂတဿေဝ အဒါသိ။ အထဿ ရာဇာ ဒွတ္တိံသ ယုဂါနိ ဒါပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အတ္တနော အဂ္ဂဟေတွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေသိယေဝါ’’တိ ဝါဒမောစနတ္ထံ တတော ဧကံ ယုဂံ အတ္တနော, ဧကံ ဗြာဟ္မဏိယာတိ ဒွေ ယုဂါနိ ဂဟေတွာ တိံသ ယုဂါနိ တထာဂတဿေဝ အဒါသိ။ ရာဇာ ပန တသ္မိံ သတ္တက္ခတ္တုမ္ပိ ဒဒန္တေ ပုန ဒါတုကာမောယေဝ အဟောသိ။ ပုဗ္ဗေ မဟာဧကသာဋကော စတုသဋ္ဌိယာ သာဋကယုဂေသု ဒွေ အဂ္ဂဟေသိ, အယံ ပန ဒွတ္တိံသာယ လဒ္ဓကာလေ ဒွေ အဂ္ဂဟေသိ။ ရာဇာ ပုရိသေ အာဏာပေသိ – ‘‘ဒုက္ကရံ ဘဏေ ဗြာဟ္မဏေန ကတံ, အန္တေပုရေ မမ ဒွေ ကမ္ဗလာနိ အာဟရာပေယျာထာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ သတသဟဿဂ္ဃနကေ ဒွေ ကမ္ဗလေ ဒါပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘န ဣမေ မမ သရီရေ ဥပယောဂံ အရဟန္တိ, ဗုဒ္ဓသာသနဿေဝ ဧတေ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ဧကံ ကမ္ဗလံ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံ သတ္ထု သယနဿ ဥပရိ ဝိတာနံ ကတွာ ဗန္ဓိ, ဧကံ အတ္တနော ဃရေ နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တကိစ္စဋ္ဌာနေ ဝိတာနံ ကတွာ ဗန္ဓိ။ ရာဇာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃။)သာယနှသမယေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ကမ္ဗလံ သဉ္ဇာနိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကေန ပူဇာ ကတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကသာဋကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏော မမ ပသာဒဋ္ဌာနေယေဝ ပသီဒတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘စတ္တာရော ဟတ္ထီ စတ္တာရော အဿေ စတ္တာရိ ကဟာပဏသဟဿာနိ စတဿော ဣတ္ထိယော စတဿော ဒါသိယော စတ္တာရော ပုရိသေ စတုရော ဂါမဝရေ’’တိ ဧဝံ ယာဝ သဗ္ဗသတာ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ သဗ္ဗစတုက္ကံ နာမ အဿ ဒါပေသိ။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ စူဠေကသာဋကဿ ကမ္မံ, တံမုဟုတ္တမေဝ သဗ္ဗစတုက္ကံ လဘိ, ဣဒါနိ ကတေန ကလျာဏကမ္မေန အဇ္ဇမေဝ ဝိပါကော ဒိန္နော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, သစာယံ ဧကသာဋကော ပဌမယာမေ မယှံ ဒါတုံ အသက္ခိဿ, သဗ္ဗသောဠသကံ အလဘိဿ။ သစေ မဇ္ဈိမယာမေ အသက္ခိဿ, သဗ္ဗဋ္ဌကံ အလဘိဿ။ ဗလဝပစ္ဆိမယာမေ ဒိန္နတ္တာ ပနေသ သဗ္ဗစတုက္ကံ လဘိ။ ကလျာဏကမ္မံ ကရောန္တေန ဟိ ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ အဟာပေတွာ တင်္ခဏညေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဒန္ဓံ ကတံ ကုသလဉှိ သမ္ပတ္တိံ ဒဒမာနံ ဒန္ဓမေဝ ဒဒါတိ, တသ္မာ စိတ္တုပ္ပါဒသမနန္တရမေဝ ကလျာဏကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၁၆။‘‘အဘိတ္ထရေထ ကလျာဏေ, ပါပါ စိတ္တံ နိဝါရယေ၊
ဒန္ဓဉှိ ကရောတော ပုညံ, ပါပသ္မိံ ရမတီ မနော’’တိ။
တတ္ထ အဘိတ္ထရေထာတိ တုရိတတုရိတံ သီဃသီဃံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဂိဟိနာ ဝါ ဟိ ‘‘သလာကဘတ္တဒါနာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ကုသလံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ယထာ အညေ ဩကာသံ န လဘန္တိ, ဧဝံ ‘‘အဟံ ပုရေ, အဟံ ပုရေ’’တိ တုရိတတုရိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ကရောန္တေန အညဿ ဩကာသံ အဒတွာ ‘‘အဟံ ပုရေ, အဟံ ပုရေ’’တိ တုရိတတုရိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပါပါ စိတ္တန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိပါပကမ္မတော ဝါ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒတော ဝါ သဗ္ဗထာမေန စိတ္တံ နိဝါရယေ။ ဒန္ဓဉှိ ကရောတောတိ ယော ပန ‘‘ဒဿာမိ, န ဒဿာမိ သမ္ပဇ္ဇိဿတိ နု ခေါ မေ, နော’’တိ ဧဝံ စိက္ခလ္လမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဒန္ဓံ ပုညံ ကရောတိ, တဿ ဧကသာဋကဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄။)ဝိယ မစ္ဆေရသဟဿံ ပါပံ ဩကာသံ လဘတိ။ အထဿ ပါပသ္မိံ ရမတီ မနော, ကုသလကမ္မကရဏကာလေယေဝ ဟိ စိတ္တံ ကုသလေ ရမတိ, တတော မုစ္စိတွာ ပါပနိန္နမေဝ ဟောတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပဌမံ။
ပါပဉ္စ ပုရိသောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သေယျသကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ဟိ လာဠုဒါယိတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော, အတ္တနော အနဘိရတိံ တဿ အာရောစေတွာ တေန ပဌမသံဃာဒိသေသကမ္မေ သမာဒပိတော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာယ အနဘိရတိယာ တံ ကမ္မမကာသိ (ပါရာ။ ၂၃၄)။ သတ္ထာ တဿ ကိရိယံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဝံ ကိရ တွံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဘာရိယံ ကမ္မံ အကာသိ, အနနုစ္ဆဝိကံ မောဃပုရိသာ’’တိ နာနပ္ပကာရတော ဂရဟိတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေတွာ ‘‘ဧဝရူပဉှိ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေပိ သမ္ပရာယေပိ ဒုက္ခသံဝတ္တနိကမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၁၇။‘‘ပါပဉ္စေ ပုရိသော ကယိရာ, န နံ ကယိရာ ပုနပ္ပုနံ၊
န တမှိ ဆန္ဒံ ကယိရာထ, ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိ။
တဿတ္ထော – သစေ ပုရိသော သကိံ ပါပကမ္မံ ကရေယျ, တင်္ခဏေယေဝ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ဣဒံ အပ္ပတိရူပံ ဩဠာရိက’’န္တိ န နံ ကယိရာ ပုနပ္ပုနံ။ ယောပိ တမှိ ဆန္ဒော ဝါ ရုစိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တမ္ပိ ဝိနောဒေတွာ န ကယိရာထေဝ။ ကိံ ကာရဏာ? ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော။ ပါပဿ ဟိ ဥစ္စယော ဝုဍ္ဎိ ဣဓလောကေပိ သမ္ပရာယေပိ ဒုက္ခမေဝ အာဝဟတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သေယျသကတ္ထေရဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅။)ပုညဉ္စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာဇဒေဝဓီတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတံ။
အာယသ္မာ ဟိ မဟာကဿပေါ ပိပ္ပလိဂုဟာယံ ဝိဟရန္တော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဝုဋ္ဌာယ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘိက္ခာစာရဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော ဧကံ သာလိခေတ္တပါလိကံ ဣတ္ထိံ သာလိသီသာနိ ဂဟေတွာ လာဇေ ကုရုမာနံ ဒိသွာ ‘‘သဒ္ဓါ နု ခေါ, အဿဒ္ဓါ’’တိ ဝီမံသိတွာ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ ဉတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ နု ခေါ မေ သင်္ဂဟံ ကာတုံ, နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဝိသာရဒါ ကုလဓီတာ မမ သင်္ဂဟံ ကရိဿတိ, ကတွာ စ ပန မဟာသမ္ပတ္တိံ လဘိဿတီ’’တိ ဉတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ သာလိခေတ္တသမီပေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ ကုလဓီတာ ထေရံ ဒိသွာဝ ပသန္နစိတ္တာ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ဖုဋ္ဌသရီရာ ‘‘တိဋ္ဌထ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ လာဇေ အာဒါယ ဝေဂေန ဂန္တွာ ထေရဿ ပတ္တေ အာကိရိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂိနီ အဿ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ထေရော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနမကာသိ။ သာပိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ ဒိန္နဒါနံ အာဝဇ္ဇမာနာ နိဝတ္တိ။ တာယ စ ပန ကေဒါရမရိယာဒါယ ဂမနမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဗိလေ ဃောရဝိသော သပ္ပေါ နိပဇ္ဇိ။ သော ထေရဿ ကာသာယပဋိစ္ဆန္နံ ဇင်္ဃံ ဍံသိတုံ နာသက္ခိ။ ဣတရာ ဒါနံ အာဝဇ္ဇမာနာ နိဝတ္တန္တီ တံ ပဒေသံ ပါပုဏိ။ သပ္ပေါ ဗိလာ နိက္ခမိတွာ တံ ဍံသိတွာ တတ္ထေဝ ပါတေသိ။ သာ ပသန္နစိတ္တေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါ ဝိယ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေန တိဂါဝုတေန အတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဧကံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတာ ပုဗ္ဗကမ္မပကာသနတ္ထာယ သုဝဏ္ဏလာဇဘရိတေန ဩလမ္ဗကေန သုဝဏ္ဏသရကေန ပဋိမဏ္ဍိတေ ဝိမာနဒွါရေ ဌိတာ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ကတွာ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဥပဓာရေန္တီ ‘‘အယျဿ မေ မဟာကဿပတ္ထေရဿ ဒိန္နလာဇနိဿန္ဒေန သာ လဒ္ဓါ’’တိ အညာသိ။
သာ ဧဝံ ပရိတ္တကေန ကမ္မေန ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ လဘိတွာ ‘‘န ဒါနိ မယာ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အယျဿ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ထာဝရံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပါတောဝ ကနကမယံ သမ္မဇ္ဇနိဉ္စေဝ ကစဝရဆဍ္ဍနကဉ္စ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆။)ပစ္ဆိံ အာဒါယ ဂန္တွာ ထေရဿ ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေသိ။ ထေရော တံ ဒိသွာ ‘‘ကေနစိ ဒဟရေန ဝါ သာမဏေရေန ဝါ ဝတ္တံ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေသိ။ သာ ဒုတိယဒိဝသေပိ တထေဝ အကာသိ, ထေရောပိ တထေဝ သလ္လက္ခေသိ။ တတိယဒိဝသေ ပန ထေရော တဿာ သမ္မဇ္ဇနိသဒ္ဒံ သုတွာ တာလစ္ဆိဒ္ဒါဒီဟိ စ ပဝိဋ္ဌံ သရီရောဘာသံ ဒိသွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ကော ဧသ သမ္မဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဥပဋ္ဌာယိကာ လာဇဒေဝဓီတာ’’တိ။ ‘‘နနု မယှံ ဧဝံနာမိကာ ဥပဋ္ဌာယိကာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သာလိခေတ္တံ ရက္ခမာနာ လာဇေ ဒတွာ ပသန္နစိတ္တာ နိဝတ္တန္တီ သပ္ပေန ဒဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာ, မယာ အယျံ နိဿာယ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ, ဣဒါနိပိ တုမှာကံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ‘သမ္ပတ္တိံ ထာဝရံ ကရိဿာမီ’တိ အာဂတာမှိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဟိယျောပိ ပရေပိ တယာဝေတံ ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတံ, တယာဝ ပါနီယဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပိတ’’န္တိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အပေဟိ ဒေဝဓီတေ, တယာ ကတံ ဝတ္တံ ကတံဝ ဟောတု, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣမံ ဌာနံ မာ အာဂမီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, မာ မံ နာသေထ, တုမှာကံ ဝတ္တံ ကတွာ သမ္ပတ္တိံ မေ ထိရံ ကာတုံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘အပေဟိ ဒေဝဓီတေ, မာ မံ အနာဂတေ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဟေတွာ နိသိန္နေဟိ ဓမ္မကထိကေဟိ ‘မဟာကဿပတ္ထေရဿ ကိရ ဧကာ ဒေဝဓီတာ အာဂန္တွာ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေသီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ ကရိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣဓ မာ အာဂမိ, ပဋိက္ကမာ’’တိ။ သာ ‘‘မာ မံ, ဘန္တေ, နာသေထာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယေဝ။ ထေရော ‘‘နာယံ မမ ဝစနံ သုဏာတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တုဝံ ပမာဏံ န ဇာနာသီ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ သာ တတ္ထ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ, ‘‘ဘန္တေ, မယာ လဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ မာ နာသေထ, ထာဝရံ ကာတုံ ဒေထာ’’တိ ရောဒန္တီ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။
သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿာ ရောဒိတသဒ္ဒံ သုတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဒေဝဓီတာယ သမ္မုခေ နိသီဒိတွာ ကထေန္တော ဝိယ ‘‘ဒေဝဓီတေ မမ ပုတ္တဿ ကဿပဿ သံဝရကရဏမေဝ ဘာရော, ပုညတ္ထိကာနံ ပန ‘အယံ နော အတ္ထော’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပုညကရဏမေဝ ဘာရော။ ပုညကရဏဉှိ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ သုခမေဝါ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇။) ၁၁၈။‘‘ပုညဉ္စေ ပုရိသော ကယိရာ, ကယိရာ နံ ပုနပ္ပုနံ၊
တမှိ ဆန္ဒံ ကယိရာထ, သုခေါ ပုညဿ ဥစ္စယော’’တိ။
တဿတ္ထော – သစေ ပုရိသော ပုညံ ကရေယျ, ‘‘ဧကဝါရံ မေ ပုညံ ကတံ, အလံ ဧတ္တာဝတာ’’တိ အနောရမိတွာ ပုနပ္ပုနံ ကရောထေဝ။ တဿ အကရဏက္ခဏေပိ တမှိ ပုညေ ဆန္ဒံ ရုစိံ ဥဿာဟံ ကရောထေဝ။ ကိံ ကာရဏာ? သုခေါ ပုညဿ ဥစ္စယော။ ပုညဿ ဟိ ဥစ္စယော ဝုဍ္ဎိ ဣဓလောကပရလောကသုခါဝဟနတော သုခေါတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဒေဝဓီတာ ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနမတ္ထကေ ဌိတာဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏီတိ။
လာဇဒေဝဓီတာဝတ္ထု တတိယံ။
ပါပေါပိ ပဿတီ ဘဒြန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အနာထပိဏ္ဍိကော ဟိ ဝိဟာရမေဝ ဥဒ္ဒိဿ စတုပဏ္ဏာသကောဋိဓနံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဝိကိရိတွာ သတ္ထရိ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ ဒေဝသိကံ တီဏိ မဟာဥပဋ္ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တော စ ‘‘ကိံ နု ခေါ အာဒါယ အာဂတောတိ သာမဏေရာ ဝါ ဒဟရာ ဝါ ဟတ္ထမ္ပိ မေ ဩလောကေယျု’’န္တိ တုစ္ဆဟတ္ထော နာမ န ဂတပုဗ္ဗော။ ပါတောဝ ဂစ္ဆန္တော ယာဂုံ ဂါဟာပေတွာဝ ဂစ္ဆတိ, ကတပါတရာသော သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ။ သာယနှသမယေ မာလာဂန္ဓဝိလေပနဝတ္ထာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ နိစ္စကာလမေဝ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒတွာ သီလံ ရက္ခတိ။ အပရဘာဂေ ဓနံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။ ဝေါဟာရူပဇီဝိနောပိဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ ဣဏံ ဂဏှိံသု, ကုလသန္တကာပိဿ အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋိယော, နဒီတီရေ နိဒဟိတွာ ဌပိတာ ဥဒကေန ကူလေ ဘိန္နေ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသိံသု။ ဧဝမဿ အနုပုဗ္ဗေန ဓနံ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ သော ဧဝံဘူတောပိ သံဃဿ ဒါနံ ဒေတိယေဝ, ပဏီတံ ပန ကတွာ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။
သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရာ ‘‘ဒီယတိ ပန တေ, ဂဟပတိ, ကုလေ ဒါန’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒီယတိ, ဘန္တေ, တဉ္စ ခေါ ကဏာဇကံ ဗိလင်္ဂဒုတိယ’’န္တိ အာဟ။ အထ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈။)နံ သတ္ထာ, ‘‘ဂဟပတိ, ‘လူခံ ဒါနံ ဒေမီ’တိ မာ စိန္တယိ။ စိတ္တသ္မိဉှိ ပဏီတေ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဒိန္နဒါနံ လူခံ နာမ နတ္ထိ, အပိစ တွံ အဋ္ဌန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ဒါနံ ဒေသိ, အဟံ ပန ဝေလာမကာလေ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တယမာနောပိ တိသရဏဂတမ္ပိ ကဉ္စိ နာလတ္ထံ, ဒက္ခိဏေယျာ နာမ ဧဝံ ဒုလ္လဘာ။ တသ္မာ ‘လူခံ မေ ဒါန’န္တိ မာ စိန္တယီ’’တိ ဝတွာ ဝေလာမသုတ္တမဿ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ကထေသိ။ အထဿ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သတ္ထရိ စေဝ သတ္ထုသာဝကေသု စ ဂေဟံ ပဝိသန္တေသု တေသံ တေဇေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ, ‘‘ယထာ ဣမေ ဣမံ ဂေဟံ န ပဝိသန္တိ, တထာ ဂဟပတိံ ပရိဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ တံ ဝတ္တုကာမာပိ ဣဿရကာလေ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ, ဣဒါနိ ‘‘ပနာယံ ဒုဂ္ဂတော ဂဏှိဿတိ မေ ဝစန’’န္တိ ရတ္တိဘာဂေ သေဋ္ဌိဿ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ အထ သေဋ္ဌိ နံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ အဟံ တေ မဟာသေဋ္ဌိ စတုတ္ထဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ, တုယှံ ဩဝါဒဒါနတ္ထာယ အာဂတာတိ။ တေန ဟိ ဩဝဒေဟီတိ။ မဟာသေဋ္ဌိ တယာ ပစ္ဆိမကာလံ အနောလောကေတွာဝ သမဏဿ ဂေါတမဿ သာသနေ ဗဟုံ ဓနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ, ဣဒါနိ ဒုဂ္ဂတော ဟုတွာပိ တံ န မုဉ္စသိယေဝ, ဧဝံ ဝတ္တမာနော ကတိပါဟေနေဝ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ န လဘိဿသိ, ကိံ တေ သမဏေန ဂေါတမေန, အတိပရိစ္စာဂတော ဩရမိတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တော ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌာပေဟီတိ။ အယံ မေ တယာ ဒိန္နဩဝါဒေါတိ။ အာမ, သေဋ္ဌီတိ။ ဂစ္ဆ, နာဟံ တာဒိသီနံ သတေနပိ သဟဿေနပိ သတသဟဿေနပိ သက္ကာ ကမ္ပေတုံ, အယုတ္တံ တေ ဝုတ္တံ, ကံ တယာ မမ ဂေဟေ ဝသမာနာယ, သီဃံ သီဃံ မေ ဃရာ နိက္ခမာဟီတိ။ သာ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ဝစနံ သုတွာ ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ဒါရကေ အာဒါယ နိက္ခမိ, နိက္ခမိတွာ စ ပန အညတ္ထ ဝသနဋ္ဌာနံ အလဘမာနာ ‘‘သေဋ္ဌိံ ခမာပေတွာ တတ္ထေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ နဂရပရိဂ္ဂါဟကံ ဒေဝပုတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနာ ကတာပရာဓံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဧဟိ, မံ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ နေတွာ ခမာပေတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ ဒါပေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အယုတ္တံ တယာ ဝုတ္တံ, နာဟံ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဥဿဟာမီ’’တိ တံ ပဋိက္ခိပိ။ သာ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေဟိပိ ပဋိက္ခိတ္တာ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ, ‘‘အဟံ, ဒေဝ, ဝသနဋ္ဌာနံ အလဘမာနာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉။)ဒါရကေ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အနာထာ ဝိစရာမိ, ဝသနဋ္ဌာနံ မေ ဒါပေဟီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ ယာစိ။
အထ နံ သော ‘‘အဟမ္ပိ တဝ ကာရဏာ သေဋ္ဌိံ ဝတ္တုံ န သက္ခိဿာမိ, ဧကံ ပန တေ ဥပါယံ ကထေဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာဓု, ဒေဝ, ကထေဟီတိ။ ဂစ္ဆ, သေဋ္ဌိနော အာယုတ္တကဝေသံ ဂဟေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ ဝေါဟာရူပဇီဝီဟိ ဂဟိတံ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန သောဓေတွာ တုစ္ဆဂဗ္ဘေ ပူရေတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌံ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ အတ္ထိ, အညမ္ပိ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ အဿာမိကံ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ သံဟရိတွာ တဿ တုစ္ဆဂဗ္ဘေ ပူရေတွာ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာ ခမာပေဟီတိ။ သာ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ တံ သဗ္ဗံ ကတွာ ပုန တဿ သိရိဂဗ္ဘံ ဩဘာသယမာနာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ အဟံ တေ စတုတ္ထဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ အန္ဓဗာလဒေဝတာ, မယာ အန္ဓဗာလတာယ ယံ တုမှာကံ သန္တိကေ ကထိတံ, တံ မေ ခမထ။ သက္ကဿ ဟိ မေ ဝစနေန စတုပဏ္ဏာသကောဋိဓနံ သံဟရိတွာ တုစ္ဆဂဗ္ဘပူရဏံ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတံ, ဝသနဋ္ဌာနံ အလဘမာနာ ကိလမာမီတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဒေဝတာ ‘ဒဏ္ဍကမ္မဉ္စ မေ ကတ’န္တိ ဝဒတိ, အတ္တနော စ ဒေါသံ ပဋိဇာနာတိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ နံ ဒဿေဿာမီ’’တိ။ သော တံ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ တာယ ကတကမ္မံ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ ဒေဝတာ သတ္ထု ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ယံ မယာ အန္ဓဗာလတာယ တုမှာကံ ဂုဏေ အဇာနိတွာ ပါပကံ ဝစနံ ဝုတ္တံ, တံ မေ ခမထာ’’တိ သတ္ထာရံ ခမာပေတွာ မဟာသေဋ္ဌိံ ခမာပေသိ။ သတ္ထာ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကဝသေန သေဋ္ဌိဉ္စေဝ ဒေဝတဉ္စ ဩဝဒန္တော ‘‘ဣဓ, ဂဟပတိ, ပါပပုဂ္ဂလောပိ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ, တာဝ ဘဒြမ္ပိ ပဿတိ။ ယဒါ ပနဿ ပါပံ ပစ္စတိ, တဒါ ပါပမေဝ ပဿတိ။ ဘဒြပုဂ္ဂလောပိ ယာဝ ဘဒြံ န ပစ္စတိ, တာဝ ပါပါနိ ပဿတိ။ ယဒါ ပနဿ ဘဒြံ ပစ္စတိ, တဒါ ဘဒြမေဝ ပဿတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၁၉။‘‘ပါပေါပိ ပဿတီ ဘဒြံ, ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ၊
ယဒါ စ ပစ္စတီ ပါပံ, အထ ပါပေါ ပါပါနိ ပဿတိ။
၁၂၀။‘‘ဘဒြောပိ ပဿတီ ပါပံ, ယာဝ ဘဒြံ န ပစ္စတိ၊
ယဒါ စ ပစ္စတီ ဘဒြံ, အထ ဘဒြော ဘဒြာနိ ပဿတီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀။)တတ္ထ ပါပေါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိနာ ပါပကမ္မေန ယုတ္တပုဂ္ဂလော။ သောပိ ဟိ ပုရိမသုစရိတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ သုခံ အနုဘဝမာနော ဘဒြမ္ပိ ပဿတိ။ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတီတိ ယာဝဿ တံ ပါပကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ န ဒေတိ။ ယဒါ ပနဿ တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ ဒေတိ, အထ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ, သမ္ပရာယေ စ အပါယဒုက္ခံ အနုဘောန္တော သော ပါပေါ ပါပါနိယေဝ ပဿတိ။ ဒုတိယဂါထာယပိ ကာယသုစရိတာဒိနာ ဘဒြကမ္မေန ယုတ္တော ဘဒြော။ သောပိ ဟိ ပုရိမဒုစ္စရိတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝမာနော ပါပံ ပဿတိ။ ယာဝ ဘဒြံ န ပစ္စတီတိ ယာဝဿ တံ ဘဒြံ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ န ဒေတိ။ ယဒါ ပန တံ ဝိပါကံ ဒေတိ, အထ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ လာဘသက္ကာရာဒိသုခံ, သမ္ပရာယေ စ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသုခံ အနုဘဝမာနော သော ဘဒြော ဘဒြာနိယေဝ ပဿတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သာ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
֍ * ၅။ အသညတပရိက္ခာရဘိက္ခုဝတ္ထု
မာဝမညေထ ပါပဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အသညတပရိက္ခာရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ယံ ကိဉ္စိ မဉ္စပီဌာဒိဘေဒံ ပရိက္ခာရံ ဗဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဆဍ္ဍေတိ။ ပရိက္ခာရော ဝဿေနပိ အာတပေနပိ ဥပစိကာဒီဟိပိ ဝိနဿတိ။ သော ဘိက္ခူဟိ ‘‘နနု, အာဝုသော, ပရိက္ခာရော နာမ ပဋိသာမိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အပ္ပကံ မယာ ကတံ, အာဝုသော, ဧတံ, န ဧတဿ စိတ္တံ အတ္ထိ, န ပိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တထေဝ ကရောတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ကိရိယံ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတောပိ ‘‘ကိံ ဧတံ ဘဂဝါ အပ္ပကံ မယာ ကတံ, န တဿ စိတ္တံ အတ္ထိ, နာဿ ပိတ္တ’’န္တိ တထေဝ အဝမညန္တော အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ပါပကမ္မံ နာမ ‘အပ္ပက’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသေ ဌပိတဉှိ ဝိဝဋမုခံ ဘာဇနံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ကိဉ္စာပိ ဧကဗိန္ဒုနာ န ပူရတိ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁။)ပုနပ္ပုနံ ဝဿန္တေ ပန ပူရတေဝ, ဧဝမေဝံ ပါပံ ကရောန္တော ပုဂ္ဂလော အနုပုဗ္ဗေန မဟန္တံ ပါပရာသိံ ကရောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၁။‘‘မာဝမညေထ ပါပဿ, န မန္ဒံ အာဂမိဿတိ၊
ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန, ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတိ၊
ဗာလော ပူရတိ ပါပဿ, ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိန’’န္တိ။
တတ္ထ မာဝမညေထာတိ န အဝဇာနေယျ။ ပါပဿာတိ ပါပံ။ န မန္ဒံ အာဂမိဿတီတိ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ မေ ပါပကံ ကတံ, ကဒါ ဧတံ ဝိပစ္စိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပါပံ နာဝဇာနေယျာတိ အတ္ထော။ ဥဒကုမ္ဘောပီတိ ဒေဝေ ဝဿန္တေ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဌပိတံ ယံ ကိဉ္စိ ကုလာလဘာဇနံ ယထာ တံ ဧကေကဿာပိ ဥဒကဗိန္ဒုနော နိပါတေန အနုပုဗ္ဗေန ပူရတိ, ဧဝံ ဗာလပုဂ္ဂလော ထောကံ ထောကမ္ပိ ပါပံ အာစိနန္တော ကရောန္တော ဝဍ္ဎေန္တော ပါပဿ ပူရတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ သတ္ထာပိ ‘‘အဇ္ဈောကာသေ သေယျံ သန္ထရိတွာ ပဋိပါကတိကံ အကရောန္တော ဣမံ နာမ အာပတ္တိမာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၀၈-၁၁၀) သိက္ခာပဒံ ပညာပေသီတိ။
အသညတပရိက္ခာရဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
မာဝမညေထ ပုညဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သာဝတ္ထိဝါသိနော ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒေန္တိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဧဝမာဟ –
‘‘ဥပါသကာ ဣဓေကစ္စော အတ္တနာဝ ဒါနံ ဒေတိ, ပရံ န သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဘောဂသမ္ပဒံ လဘတိ, နော ပရိဝါရသမ္ပဒံ။ ဧကစ္စော အတ္တနာ ဒါနံ န ဒေတိ, ပရံ သမာဒပေတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂။)သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ပရိဝါရသမ္ပဒံ လဘတိ, နော ဘောဂသမ္ပဒံ။ ဧကစ္စော အတ္တနာ စ န ဒေတိ, ပရဉ္စ န သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ နေဝ ဘောဂသမ္ပဒံ လဘတိ, န ပရိဝါရသမ္ပဒံ, ဝိဃာသာဒေါ ဟုတွာ ဝိစရတိ။ ဧကစ္စော အတ္တနာ စ ဒေတိ, ပရဉ္စ သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဘောဂသမ္ပဒဉ္စေဝ လဘတိ, ပရိဝါရသမ္ပဒဉ္စာ’’တိ။
အထေကော ပဏ္ဍိတပုရိသော တံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယမိဒံ ကာရဏံ, အဟံ ဒါနိ ဥဘယသမ္ပတ္တိသံဝတ္တနိကံ ကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ ဥဋ္ဌာယ ဂမနကာလေ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, သွေ အမှာကံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ ကိတ္တကေဟိ ပန တေ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထောတိ? သဗ္ဗဘိက္ခူဟိ, ဘန္တေတိ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သောပိ ဂါမံ ပဝိသိတွာ, ‘‘အမ္မတာတာ, မယာ သွာတနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ ဘိက္ခုသံဃော နိမန္တိတော, ယော ယတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ သက္ကောတိ, သော တတ္တကာနံ ယာဂုအာဒီနံ အတ္ထာယ တဏ္ဍုလာဒီနိ ဒေတု, ဧကသ္မိံ ဌာနေ ပစာပေတွာ ဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေန္တော ဝိစရိ။
အထ နံ ဧကော သေဋ္ဌိ အတ္တနော အာပဏဒွါရံ သမ္ပတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ အတ္တနော ပဟောနကေ ဘိက္ခူ အနိမန္တေတွာ ပန သကလဂါမံ သမာဒပေန္တော ဝိစရတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘တယာ ဂဟိတဘာဇနံ အာဟရာ’’တိ တီဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဂဟေတွာ ထောကေ တဏ္ဍုလေ အဒါသိ, တထာ မုဂ္ဂေ, တထာ မာသေတိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတော, သပ္ပိဖာဏိတာဒီနိ ဒေန္တောပိ ကရဏ္ဍံ ကုဋေ ပက္ခိပိတွာ ဧကတော ကောဏံ ကတွာ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒုံ ပဂ္ဃရာယန္တော ထောကထောကမေဝ အဒါသိ။ ဥပါသကော အဝသေသေဟိ ဒိန္နံ ဧကတော ကတွာ ဣမိနာ ဒိန္နံ ဝိသုံယေဝ အဂ္ဂဟေသိ။ သော သေဋ္ဌိ တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ မယာ ဒိန္နံ ဝိသုံ ဂဏှာတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဧကံ စူဠုပဋ္ဌာကံ ပဟိဏိ ‘‘ဂစ္ဆ, ယံ ဧသ ကရောတိ, တံ ဇာနာဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘သေဋ္ဌိဿ မဟပ္ဖလံ ဟောတူ’’တိ ယာဂုဘတ္တပူဝါနံ အတ္ထာယ ဧကံ ဒွေ တဏ္ဍုလေ ပက္ခိပိတွာ မုဂ္ဂမာသေပိ တေလဖာဏိတာဒိဗိန္ဒူနိပိ သဗ္ဗဘာဇနေသု ပက္ခိပိ။ စူဠုပဋ္ဌာကော ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဿ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ မေ သော ပရိသမဇ္ဈေ အဝဏ္ဏံ ဘာသိဿတိ, မမ နာမေ ဂဟိတမတ္တေယေဝ နံ ပဟရိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ နိဝါသနန္တရေ ဆုရိကံ ဗန္ဓိတွာ ပုနဒိဝသေ ဂန္တွာ ဘတ္တဂ္ဂေ အဋ္ဌာသိ။ သော ပုရိသော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃။)ပရိဝိသိတွာ ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မယာ မဟာဇနံ သမာဒပေတွာ ဣမံ ဒါနံ ဒိန္နံ, တတ္ထ သမာဒပိတမနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ဗလေန ဗဟူနိပိ ထောကာနိပိ တဏ္ဍုလာဒီနိ အဒံသု, တေသံ သဗ္ဗေသံ မဟပ္ဖလံ ဟောတူ’’တိ။ တံ သုတွာ သော သေဋ္ဌိ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ‘အသုကေန နာမ အစ္ဆရာယ ဂဏှိတွာ တဏ္ဍုလာဒီနိ ဒိန္နာနီတိ မမ နာမေ ဂဟိတမတ္တေ ဣမံ မာရေဿာမီ’တိ အာဂတော, အယံ ပန သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ ကတွာ ‘ယေဟိပိ နာဠိအာဒီဟိ မိနိတွာ ဒိန္နံ, ယေဟိပိ အစ္ဆရာယ ဂဟေတွာ ဒိန္နံ, သဗ္ဗေသံ မဟပ္ဖလံ ဟောတူ’တိ ဝဒတိ။ သစာဟံ ဧဝရူပံ န ခမာပေဿာမိ, ဒေဝဒဏ္ဍော မမ မတ္ထကေ ပတိဿတီ’’တိ။ သော တဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမာဟိ မေ, သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ စ တေန ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဒါနဝေယျာဝဋိကံ ပုစ္ဆိ။ သော အတီတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ကိရ သေဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဥပါသက, ပုညံ နာမ ‘အပ္ပက’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ, မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ‘အပ္ပက’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍိတမနုဿာ ဟိ ပုညံ ကရောန္တာ ဝိဝဋဘာဇနံ ဝိယ ဥဒကေန အနုက္ကမေန ပုညေန ပူရန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၂။‘‘မာဝမညေထ ပုညဿ, န မန္ဒံ အာဂမိဿတိ၊
ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန, ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတိ၊
ဓီရော ပူရတိ ပုညဿ, ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိန’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ပဏ္ဍိတမနုဿော ပုညံ ကတွာ ‘‘အပ္ပကမတ္တံ မယာ ကတံ, န မန္ဒံ ဝိပါကဝသေန အာဂမိဿတိ, ဧဝံ ပရိတ္တကံ ကမ္မံ ကဟံ မံ ဒက္ခိဿတိ, အဟံ ဝါ တံ ကဟံ ဒက္ခိဿာမိ, ကဒါ ဧတံ ဝိပစ္စိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပုညံ မာဝမညေထ န အဝဇာနေယျ။ ယထာ ဟိ နိရန္တရံ ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန ဝိဝရိတွာ ဌပိတံ ကုလာလဘာဇနံ ပူရတိ, ဧဝံ ဓီရော ပဏ္ဍိတပုရိသော ထောကံ ထောကမ္ပိ ပုညံ အာစိနန္တော ပုညဿ ပူရတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သော သေဋ္ဌိ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄။)ဝါဏိဇောဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဓနဝါဏိဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရ ဝါဏိဇဿ ဂေဟေ ပဉ္စသတာ စောရာ ဩတာရံ ဂဝေသမာနာ ဩတာရံ န လဘိံသု။ အပရေန သမယေန ဝါဏိဇော ပဉ္စ သကဋသတာနိ ဘဏ္ဍဿ ပူရေတွာ ဘိက္ခူနံ အာရောစာပေသိ – ‘‘အဟံ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဝါဏိဇ္ဇတ္ထာယ ဂစ္ဆာမိ, ယေ, အယျာ, တံ ဌာနံ ဂန္တုကာမာ, တေ နိက္ခမန္တု, မဂ္ဂေ ဘိက္ခာယ န ကိလမိဿန္တီ’’တိ။ တံ သုတွာ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ တေန သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေပိ စောရာ ‘‘သော ကိရ ဝါဏိဇော နိက္ခန္တော’’တိ ဂန္တွာ အဋဝိယံ အဋ္ဌံသု။ ဝါဏိဇောပိ ဂန္တွာ အဋဝိမုခေ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဝါသံ ကတွာ ဒွေ တယောပိ ဒိဝသေ ဂေါဏသကဋာဒီနိ သံဝိဒဟိ, တေသံ ပန ဘိက္ခူနံ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခံ ဒေတိယေဝ။ စောရာ တသ္မိံ အတိစိရာယန္တေ ‘‘ဂစ္ဆ, တဿ နိက္ခမနဒိဝသံ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ ဧကံ ပုရိသံ ပဟိဏိံသု။ သော တံ ဂါမံ ဂန္တွာ ဧကံ သဟာယကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဒါ ဝါဏိဇော နိက္ခမိဿတီ’’တိ။ သော ‘‘ဒွီဟတီဟစ္စယေနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ ပန ပုစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ အထဿ သော ‘‘မယံ ပဉ္စသတာ စောရာ ဧတဿတ္ထာယ အဋဝိယံ ဌိတာ’’တိ အာစိက္ခိ။ ဣတရော ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ, သီဃံ နိက္ခမိဿတီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ, ‘‘ကိံ နု ခေါ စောရေ ဝါရေမိ, ဥဒါဟု ဝါဏိဇ’’န္တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ကိံ မေ စောရေဟိ, ဝါဏိဇံ နိဿာယ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဇီဝန္တိ, ဝါဏိဇဿ သညံ ဒဿာမီ’’တိ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကဒါ ဂမိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တတိယဒိဝသေ’’တိ ဝုတ္တေ မယှံ ဝစနံ ကရောထ, အဋဝိယံ ကိရ တုမှာကံ အတ္ထာယ ပဉ္စသတာ စောရာ ဌိတာ, မာ တာဝ ဂမိတ္ထာတိ။ တွံ ကထံ ဇာနာသီတိ? တေသံ အန္တရေ မမ သဟာယော အတ္ထိ, တဿ မေ ကထာယ ဉာတန္တိ။ ‘‘တေန ဟိ ‘ကိံ မေ ဧတ္တော ဂတေနာ’တိ နိဝတ္တိတွာ ဂေဟမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တသ္မိံ စိရာယန္တေ ပုန တေဟိ စောရေဟိ ပေသိတော ပုရိသော အာဂန္တွာ တံ သဟာယကံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘နိဝတ္တိတွာ ဂေဟမေဝ ကိရ ဂမိဿတီ’’တိ ဂန္တွာ စောရာနံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ စောရာ တတော နိက္ခမိတွာ ဣတရသ္မိံ မဂ္ဂေ အဋ္ဌံသု, တသ္မိံ စိရယန္တေ ပုနပိ တေ စောရာ တဿ သန္တိကံ ပုရိသံ ပေသေသုံ။ သော တေသံ တတ္ထ ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ပုန ဝါဏိဇဿ အာရောစေသိ။ ဝါဏိဇော ‘‘ဣဓာပိ မေ ဝေကလ္လံ နတ္ထိ, ဧဝံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅။)သန္တေ နေဝ ဧတ္တော ဂမိဿာမိ, န ဣတော, ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, စောရာ ကိရ မံ ဝိလုမ္ပိတုကာမာ မဂ္ဂေ ဌိတာ, ‘ပုန နိဝတ္တိဿတီ’တိ သုတွာ ဣတရသ္မိံ မဂ္ဂေ ဌိတာ, အဟံ ဧတ္တော ဝါ ဣတော ဝါ အဂန္တွာ ထောကံ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမိ, ဘဒန္တာ ဣဓေဝ ဝသိတုကာမာ ဝသန္တု, ဂန္တုကာမာ အတ္တနော ရုစိံ ကရောန္တူ’’တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယံ နိဝတ္တိဿာမာ’’တိ ဝါဏိဇံ အာပုစ္ဆိတွာ ပုနဒေဝ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, မဟာဓနဝါဏိဇေန သဒ္ဓိံ န ဂမိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, မဟာဓနဝါဏိဇဿ ဝိလုမ္ပနတ္ထာယ ဒွီသုပိ မဂ္ဂေသု စောရာ ပရိယုဋ္ဌိံသု, တေန သော တတ္ထေဝ ဌိတော, မယံ ပန တံ အာပုစ္ဆိတွာ အာဂတာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မဟာဓနဝါဏိဇော စောရာနံ အတ္ထိတာယ မဂ္ဂံ ပရိဝဇ္ဇတိ, ဇီဝိတုကာမော ဝိယ ပုရိသော ဟလာဟလံ ဝိသံ ပရိဝဇ္ဇေတိ, ဘိက္ခုနာပိ ‘တယော ဘဝါ စောရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတမဂ္ဂသဒိသာ’တိ ဉတွာ ပါပံ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၃။‘‘ဝါဏိဇောဝ ဘယံ မဂ္ဂံ, အပ္ပသတ္ထော မဟဒ္ဓနော၊
ဝိသံ ဇီဝိတုကာမောဝ, ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇယေ’’တိ။
တတ္ထ ဘယန္တိ ဘာယိတဗ္ဗံ, စောရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတတ္တာ သပ္ပဋိဘယန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ မဟာဓနဝါဏိဇော အပ္ပသတ္ထော သပ္ပဋိဘယံ မဂ္ဂံ, ယထာ စ ဇီဝိတုကာမော ဟလာဟလံ ဝိသံ ပရိဝဇ္ဇေတိ, ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခု အပ္ပမတ္တကာနိပိ ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, သမ္ပတ္တမဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထု သတ္တမံ။
ပါဏိမှိ စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ကုက္ကုဋမိတ္တံ နာမ နေသာဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆။)ရာဇဂဟေ ကိရ ဧကာ သေဋ္ဌိဓီတာ ဝယပ္ပတ္တာ သတ္တဘူမိကပါသာဒဿ ဥပရိ သိရိဂဗ္ဘေ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဧကံ ပရိစာရိကံ ဒတွာ မာတာပိတူဟိ ဝါသိယမာနာ ဧကဒိဝသံ သာယနှသမယေ ဝါတပါနေန အန္တရဝီထိံ ဩလောကေန္တီ ပဉ္စ ပါသသတာနိ ပဉ္စ သူလသတာနိ အာဒါယ မိဂေ ဝဓိတွာ ဇီဝမာနံ ဧကံ ကုက္ကုဋမိတ္တံ နာမ နေသာဒံ ပဉ္စ မိဂသတာနိ ဝဓိတွာ တေသံ မံသေန မဟာသကဋံ ပူရေတွာ သကဋဓုရေ နိသီဒိတွာ မံသဝိက္ကိဏနတ္ထာယ နဂရံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ပရိစာရိကာယ ဟတ္ထေ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဧတဿ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ဂမနကာလံ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သာ ဂန္တွာ တဿ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဒါ ဂမိဿသီ’’တိ? သော ‘‘အဇ္ဇ မံသံ ဝိက္ကိဏိတွာ ပါတောဝ အသုကဒွါရေန နာမ နိက္ခမိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ တေန ကထိတကထံ သုတွာ အာဂန္တွာ တဿာ အာရောစေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ အတ္တနာ ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ ဝတ္ထာဘရဏဇာတံ သံဝိဒဟိတွာ ပါတောဝ မလိနဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ကုဋံ အာဒါယ ဒါသီဟိ သဒ္ဓိံ ဥဒကတိတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီ ဝိယ နိက္ခမိတွာ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ တဿာဂမနံ ဩလောကေန္တီ အဋ္ဌာသိ။ သောပိ ပါတောဝ သကဋံ ပါဇေန္တော နိက္ခမိ။ သာ တဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ပါယာသိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ တံ ‘အသုကဿ နာမ ဓီတာ’တိ န ဇာနာမိ, မာ မံ အနုဗန္ဓိ, အမ္မာ’’တိ အာဟ။ န မံ တွံ ပက္ကောသသိ, အဟံ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အာဂစ္ဆာမိ, တွံ တုဏှီ ဟုတွာ အတ္တနော သကဋံ ပါဇေဟီတိ။ သော ပုနပ္ပုနံ တံ နိဝါရေတိယေဝ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘သာမိ, သိရီ နာမ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တီ နိဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တဿာ နိဿံသယေန အာဂမနကာရဏံ ဉတွာ တံ သကဋံ အာရောပေတွာ အဂမာသိ။ တဿာ မာတာပိတရော ဣတော စိတော စ ပရိယေသာပေတွာ အပဿန္တာ ‘‘မတာ ဘဝိဿတီ’’တိ မတကဘတ္တံ ကရိံသု။ သာပိ တေန သဒ္ဓိံ သံဝါသမနွာယ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ပုတ္တေ ဝိဇာယိတွာ တေ ဝယပ္ပတ္တေ ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိ။
အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ကုက္ကုဋမိတ္တံ သပုတ္တံ သသုဏိသံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ, ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော တေသံ ပန္နရသန္နမ္ပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ တဿ ပါသဋ္ဌာနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇။)အဂမာသိ။ တံ ဒိဝသံ ပါသေ ဗဒ္ဓေါ ဧကမိဂေါပိ နာဟောသိ။ သတ္ထာ တဿ ပါသမူလေ ပဒဝလဉ္ဇံ ဒဿေတွာ ပုရတော ဧကဿ ဂုမ္ဗဿ ဟေဋ္ဌာ ဆာယာယံ နိသီဒိ။ ကုက္ကုဋမိတ္တော ပါတောဝ ဓနုံ အာဒါယ ပါသဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါသေ ဩလောကယမာနော ပါသေ ဗဒ္ဓံ ဧကမ္ပိ မိဂံ အဒိသွာ သတ္ထု ပဒဝလဉ္ဇံ အဒ္ဒသ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကော မယှံ ဗဒ္ဓမိဂေ မောစေန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ သော သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဂစ္ဆန္တော ဂုမ္ဗမူလေ နိသိန္နံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ, ‘‘ဣမိနာ မမ မိဂါ မောစိတာ ဘဝိဿန္တိ, မာရေဿာမိ န’’န္တိ ဓနုံ အာကဍ္ဎိ။ သတ္ထာ ဓနုံ အာကဍ္ဎိတုံ ဒတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာဒါသိ။ သော သရံ ဝိဿဇ္ဇေတုမ္ပိ ဩရောပေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ဖာသုကာဟိ ဘိဇ္ဇန္တီဟိ ဝိယ မုခတော ခေဠေန ပဂ္ဃရန္တေန ကိလန္တရူပေါ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ပုတ္တာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘ပိတာ နော စိရာယတိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, တာတာ, ပိတု သန္တိက’’န္တိ မာတရာ ပေသိတာ ဓနူနိ အာဒါယ ဂန္တွာ ပိတရံ တထာဌိတံ ဒိသွာ ‘‘အယံ နော ပိတု ပစ္စာမိတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ သတ္တပိ ဇနာ ဓနူနိ အာကဍ္ဎိတွာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ယထာ နေသံ ပိတာ ဌိတော, တထေဝ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ မာတာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တာပိ စိရာယန္တီ’’တိ ဝတွာ သတ္တဟိ သုဏိသာဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တေ တထာဌိတေ ဒိသွာ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဣမေ ဓနူနိ အာကဍ္ဎိတွာ ဌိတာ’’တိ ဩလောကေန္တီ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ – ‘‘မာ မေ ပိတရံ နာသေထ, မာ မေ ပိတရံ နာသေထာ’’တိ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ ကုက္ကုဋမိတ္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘နဋ္ဌော ဝတမှိ, သသုရော ကိရ မေ ဧသ, အဟော မယာ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ ပုတ္တာဝိဿ ‘‘အယျကော ကိရ နော ဧသ, အဟော ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ စိန္တယိံသု။ ကုက္ကုဋမိတ္တော ‘‘အယံ သသုရော မေ’’တိ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေသိ, ပုတ္တာပိဿ ‘‘အယျကော နော’’တိ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေသုံ။ အထ တေ နေသံ မာတာ သေဋ္ဌိဓီတာ ‘‘ခိပ္ပံ ဓနူနိ ဆဍ္ဍေတွာ ပိတရံ မေ ခမာပေထာ’’တိ အာဟ။
သတ္ထာ တေသံ မုဒုစိတ္တတံ ဉတွာ ဓနုံ ဩတာရေတုံ အဒါသိ။ တေ သဗ္ဗေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ခမထ နော, ဘန္တေ’’တိ ခမာပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ အထ နေသံ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ ကုက္ကုဋမိတ္တော သဒ္ဓိံ ပုတ္တေဟိ စေဝ သုဏိသာဟိ စ အတ္တပဉ္စဒသမော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ အထ နံ အာနန္ဒတ္ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ကဟံ ဂမိတ္ထာ’’တိ။ ကုက္ကုဋမိတ္တဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈။)သန္တိကံ, အာနန္ဒာတိ။ ပါဏာတိပါတကမ္မဿ ဝေါ, ဘန္တေ, အကာရကော ကတောတိ။ အာမာနန္ဒ, သော အတ္တပဉ္စဒသမော အစလသဒ္ဓါယ ပတိဋ္ဌာယ တီသု ရတနေသု နိက္ကင်္ခေါ ဟုတွာ ပါဏာတိပါတကမ္မဿ အကာရကော ဇာတောတိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘နနု, ဘန္တေ, ဘရိယာပိဿ အတ္ထီ’’တိ။ အာမ, ဘိက္ခဝေ, သာ ကုလဂေဟေ ကုမာရိကာ ဟုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာတိ။ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကုက္ကုဋမိတ္တဿ ကိရ ဘရိယာ ကုမာရိကကာလေ ဧဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ သတ္တ ပုတ္တေ လဘိ, သာ ဧတ္တကံ ကာလံ သာမိကေန ‘ဓနုံ အာဟရ, သရေ အာဟရ, သတ္တိံ အာဟရ, သူလံ အာဟရ, ဇာလံ အာဟရာ’တိ ဝုစ္စမာနာ တာနိ အဒါသိ။ သောပိ တာယ ဒိန္နာနိ အာဒါယ ဂန္တွာ ပါဏာတိပါတံ ကရောတိ, ကိံ နု ခေါ သောတာပန္နာပိ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သောတာပန္နာ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တိ, သာ ပန ‘သာမိကဿ ဝစနံ ကရောမီ’တိ တထာ အကာသိ။ ‘ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧသ ဂန္တွာ ပါဏာတိပါတံ ကရောတူ’တိ တဿာ စိတ္တံ နတ္ထိ။ ပါဏိတလသ္မိဉှိ ဝဏေ အသတိ ဝိသံ ဂဏှန္တဿ တံ ဝိသံ အနုဍဟိတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝမေဝံ အကုသလစေတနာယ အဘာဝေန ပါပံ အကရောန္တဿ ဓနုအာဒီနိ နီဟရိတွာ ဒဒတောပိ ပါပံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၄။‘‘ပါဏိမှိ စေ ဝဏော နာဿ, ဟရေယျ ပါဏိနာ ဝိသံ၊
နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ, နတ္ထိ ပါပံ အကုဗ္ဗတော’’တိ။
တတ္ထ နာဿာတိ န ဘဝေယျ။ ဟရေယျာတိ ဟရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ ကိံ ကာရဏာ? ယသ္မာ နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ အဝဏဉှိ ပါဏိံ ဝိသံ အနွေတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝမေဝ ဓနုအာဒီနိ နီဟရိတွာ ဒေန္တဿာပိ အကုသလစေတနာယ အဘာဝေန ပါပံ အကုဗ္ဗတော ပါပံ နာမ နတ္ထိ, အဝဏံ ပါဏိံ ဝိသံ ဝိယ နာဿ စိတ္တံ ပါပံ အနုဂစ္ဆတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အပရေန သမယေန ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ကော နု ခေါ ကုက္ကုဋမိတ္တဿ သပုတ္တဿ သသုဏိသဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿူပနိဿယော, ကေန ကာရဏေန နေသာဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉။)ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ဘိက္ခဝေ, အတီတေ ကဿပဒသဗလဿ ဓာတုစေတိယံ သံဝိဒဟန္တာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမဿ စေတိယဿ မတ္တိကာ ဘဝိဿတိ, ကိံ ဥဒက’’န္တိ။ အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဟရိတာလမနောသိလာ မတ္တိကာ ဘဝိဿတိ, တိလတေလံ ဥဒက’’န္တိ။ တေ ဟရိတာလမနောသိလာ ကောဋ္ဋေတွာ တိလတေလေန သံသန္ဒိတွာ ဣဋ္ဌကာယ ဃဋေတွာ သုဝဏ္ဏေန ခစိတွာ အန္တော စိနိံသု, ဗဟိမုခေ ပန ဧကဂ္ဃနသုဝဏ္ဏဣဋ္ဌကာဝ အဟေသုံ။ ဧကေကာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာ အဟောသိ။ တေ ယာဝ ဓာတုနိဓာနာ စေတိယေ နိဋ္ဌိတေ စိန္တယိံသု – ‘‘ဓာတုနိဓာနကာလေ ဗဟုနာ ဓနေန အတ္ထော, ကံ နု ခေါ ဇေဋ္ဌကံ ကရောမာ’’တိ။
အထေကော ဂါမဝါသိကော သေဋ္ဌိ ‘‘အဟံ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဓာတုနိဓာနေ ဧကံ ဟိရညကောဋိံ ပက္ခိပိ။ တံ ဒိသွာ ရဋ္ဌဝါသိနော ‘‘အယံ နဂရသေဋ္ဌိ ဓနမေဝ သံဟရတိ, ဧဝရူပေ စေတိယေ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ, ဂါမဝါသီ ပန ကောဋိဓနံ ပက္ခိပိတွာ ဇေဋ္ဌကော ဇာတော’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘အဟံ ဒွေ ကောဋိယော ဒတွာ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဒွေ ကောဋိယော အဒါသိ။ ဣတရော ‘‘အဟမေဝ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ တိဿော ကောဋိယော အဒါသိ။ ဧဝံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ နဂရဝါသီ အဋ္ဌ ကောဋိယော အဒါသိ။ ဂါမဝါသိနော ပန ဂေဟေ နဝကောဋိဓနမေဝ အတ္ထိ, နဂရဝါသိနော စတ္တာလီသကောဋိဓနံ။ တသ္မာ ဂါမဝါသီ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ နဝ ကောဋိယော ဒဿာမိ, အယံ ‘ဒသ ကောဋိယော ဒဿာမီ’တိ ဝက္ခတိ, အထ မေ နိဒ္ဓနဘာဝေါ ပညာယိဿတီ’’တိ။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ ဧတ္တကဉ္စ ဓနံ ဒဿာမိ, သပုတ္တဒါရော စ စေတိယဿ ဒါသော ဘဝိဿာမီ’’တိ သတ္တ ပုတ္တေ သတ္တ သုဏိသာယော ဘရိယဉ္စ ဂဟေတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ စေတိယဿ နိယျာဒေသိ။ ရဋ္ဌဝါသိနော ‘‘ဓနံ နာမ သက္ကာ ဥပ္ပါဒေတုံ, အယံ ပန သပုတ္တဒါရော အတ္တာနံ နိယျာဒေသိ, အယမေဝ ဇေဋ္ဌကော ဟောတူ’’တိ တံ ဇေဋ္ဌကံ ကရိံသု။ ဣတိ တေ သောဠသပိ ဇနာ စေတိယဿ ဒါသာ အဟေသုံ။ ရဋ္ဌဝါသိနော ပန တေ ဘုဇိဿေ အကံသု။ ဧဝံ သန္တေပိ စေတိယမေဝ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသု ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ဝသန္တေသု ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ဘရိယာ တတော စဝိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀။)ရာဇဂဟေ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ ကုမာရိကာဝ ဟုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ အဒိဋ္ဌသစ္စဿ ပန ပဋိသန္ဓိ နာမ ဘာရိယာတိ တဿာ သာမိကော သမ္ပရိဝတ္တမာနော ဂန္တွာ နေသာဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ သဟ ဒဿနေနေဝ သေဋ္ဌိဓီတရံ ပုဗ္ဗသိနေဟော အဇ္ဈောတ္ထရိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန, ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊
သာ ပုဗ္ဗသိနေဟေနေဝ နေသာဒကုလံ အဂမာသိ။ ပုတ္တာပိဿာ ဒေဝလောကာ စဝိတွာ တဿာ ဧဝ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိံသု, သုဏိသာယောပိဿာ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တာ တေသံယေဝ ဂေဟံ အဂမံသု။ ဧဝံ တေ သဗ္ဗေပိ တဒါ စေတိယံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ တဿ ကမ္မဿာနုဘာဝေန သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာတိ။
ကုက္ကုဋမိတ္တနေသာဒဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောကံ နာမ သုနခလုဒ္ဒကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကဒိဝသံ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ဓနုံ အာဒါယ သုနခပရိဝုတော အရညံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏိ မေ ဒိဋ္ဌော, အဇ္ဇ ကိဉ္စိ န လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကာမိ။ ထေရောပိ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ပုန ဝိဟာရံ ပါယာသိ။ ဣတရောပိ အရညေ ဝိစရိတွာ ကိဉ္စိ အလဘိတွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော ပုန ထေရံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇာဟံ ဣမံ ကာဠကဏ္ဏိံ ဒိသွာ အရညံ ဂတော ကိဉ္စိ န လဘိံ, ဣဒါနိ မေ ပုနပိ အဘိမုခေါ ဇာတော, သုနခေဟိ နံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ သညံ ဒတွာ သုနခေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ထေရောပိ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိ ဥပါသကာ’’တိ ယာစိ။ သော ‘‘အဇ္ဇာဟံ တဝ သမ္မုခီဘူတတ္တာ ကိဉ္စိ နာလတ္ထံ, ပုနပိ မေ သမ္မုခီဘာဝမာဂတောသိ, ခါဒါပေဿာမေဝ တ’’န္တိ ဝတွာ သုနခေ ဥယျောဇေသိ။ ထေရော ဝေဂေန ဧကံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ ပုရိသပ္ပမာဏေ ဌာနေ နိသီဒိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁။)သုနခါ ရုက္ခံ ပရိဝါရေသုံ။ လုဒ္ဒကော ဂန္တွာ ‘‘ရုက္ခံ အဘိရုဟတောပိ တေ မောက္ခော နတ္ထီ’’တိ တံ သရတုဏ္ဍေန ပါဒတလေ ဝိဇ္ဈိ။ ထေရော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ တံ ယာစိယေဝ။ ဣတရော တဿ ယာစနံ အနာဒိယိတွာ ပုနပ္ပုနံ ဝိဇ္ဈိယေဝ။ ထေရော ဧကသ္မိံ ပါဒတလေ ဝိဇ္ဈိယမာနေ တံ ဥက္ခိပိတွာ ဒုတိယံ ပါဒံ ဩလမ္ဗိတွာ တသ္မိံ ဝိဇ္ဈိယမာနေ တမ္ပိ ဥက္ခိပတိ, ဧဝမဿ သော ယာစနံ အနာဒိယိတွာဝ ဒွေပိ ပါဒတလာနိ ဝိဇ္ဈိယေဝ။ ထေရဿ သရီရံ ဥက္ကာဟိ အာဒိတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ဝေဒနာနုဝတ္တိကော ဟုတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ နာသက္ခိ, ပါရုတစီဝရံ ဘဿန္တမ္ပိ န သလ္လက္ခေသိ။ တံ ပတမာနံ ကောကံ သီသတော ပဋ္ဌာယ ပရိက္ခိပန္တမေဝ ပတိ။ သုနခါ ‘‘ထေရော ပတိတော’’တိ သညာယ စီဝရန္တရံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော သာမိကံ လုဉ္ဇိတွာ ခါဒန္တာ အဋ္ဌိမတ္တာဝသေသံ ကရိံသု။ သုနခါ စီဝရန္တရတော နိက္ခမိတွာ ဗဟိ အဋ္ဌံသု။
အထ နေသံ ထေရော ဧကံ သုက္ခဒဏ္ဍကံ ဘဉ္ဇိတွာ ခိပိ။ သုနခါ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘သာမိကောဝ အမှေဟိ ခါဒိတော’’တိ ဉတွာ အရညံ ပဝိသိံသု။ ထေရော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေသိ ‘‘မမ စီဝရန္တရံ ပဝိသိတွာ ဧသ နဋ္ဌော, အရောဂံ နု ခေါ မေ သီလ’’န္တိ။ သော ရုက္ခာ ဩတရိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ – ‘‘ဘန္တေ, မမ စီဝရံ နိဿာယ သော ဥပါသကော နဋ္ဌော, ကစ္စိ မေ အရောဂံ သီလံ, အတ္ထိ မေ သမဏဘာဝေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘိက္ခု အရောဂံ တေ သီလံ, အတ္ထိ တေ သမဏဘာဝေါ, သော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ ပဒုဿိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တော, န ကေဝလဉ္စ ဣဒါနေဝ, အတီတေပိ အပ္ပဒုဋ္ဌာနံ ပဒုဿိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ကိရေကော ဝေဇ္ဇော ဝေဇ္ဇကမ္မတ္ထာယ ဂါမံ ဝိစရိတွာ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အလဘိတွာ ဆာတဇ္ဈတ္တော နိက္ခမိတွာ ဂါမဒွါရေ သမ္ဗဟုလေ ကုမာရကေ ကီဠန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ သပ္ပေန ဍံသာပေတွာ တိကိစ္ဆိတွာ အာဟာရံ လဘိဿာမီ’’တိ ဧကသ္မိံ ရုက္ခဗိလေ သီသံ နိဟရိတွာ နိပန္နံ သပ္ပံ ဒဿေတွာ, ‘‘အမ္ဘော, ကုမာရကာ ဧသော သာဠိကပေါတကော, ဂဏှထ န’’န္တိ အာဟ။ အထေကော ကုမာရကော သပ္ပံ ဂီဝါယံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ နီဟရိတွာ တဿ သပ္ပဘာဝံ ဉတွာ ဝိရဝန္တော အဝိဒူရေ ဌိတဿ ဝေဇ္ဇဿ မတ္ထကေ ခိပိ။ သပ္ပေါ ဝေဇ္ဇဿ ခန္ဓဋ္ဌိကံ ပရိက္ခိပိတွာ ဒဠှံ ဍံသိတွာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ, ဧဝမေသ ကောကော သုနခလုဒ္ဒကော ပုဗ္ဗေပိ အပ္ပဒုဋ္ဌဿ ပဒုဿိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တောယေဝါတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂။)သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၅။‘‘ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နရဿ ဒုဿတိ, သုဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနင်္ဂဏဿ၊
တမေဝ ဗာလံ ပစ္စေတိ ပါပံ, သုခုမော ရဇော ပဋိဝါတံဝ ခိတ္တော’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပဒုဋ္ဌဿာတိ အတ္တနော ဝါ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ အဒုဋ္ဌဿ။ နရဿာတိ သတ္တဿ။ ဒုဿတီတိ အပရဇ္ဈတိ။ သုဒ္ဓဿာတိ နိရပရာဓဿေဝ။ ပေါသဿာတိ ဣဒမ္ပိ အပရေနာကာရေန သတ္တာဓိဝစနမေဝ။ အနင်္ဂဏဿာတိ နိက္ကိလေသဿ။ ပစ္စေတီတိ ပတိဧတိ။ ပဋိဝါတန္တိ ယထာ ဧကေန ပုရိသေန ပဋိဝါတေ ဌိတံ ပဟရိတုကာမတာယ ခိတ္တော သုခုမော ရဇောတိ တမေဝ ပုရိသံ ပစ္စေတိ, တဿေဝ ဥပရိ ပတတိ, ဧဝမေဝ ယော ပုဂ္ဂလော အပဒုဋ္ဌဿ ပုရိသဿ ပါဏိပ္ပဟရာဒီနိ ဒဒန္တော ပဒုဿတိ, တမေဝ ဗာလံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ, သမ္ပရာယေ ဝါ နိရယာဒီသု ဝိပစ္စမာနံ တံ ပါပံ ဝိပါကဒုက္ခဝသေန ပစ္စေတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ကောကသုနခလုဒ္ဒကဝတ္ထု နဝမံ။
֍ * ၁၀။ မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု
ဂဗ္ဘမေကေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဏိကာရကုလူပကံ တိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ထေရော ဧကဿ မဏိကာရဿ ကုလေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဘုဉ္ဇိ။ တသ္မိံ ကုလေ ဇယမ္ပတိကာ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌတွာ ထေရံ ပဋိဇဂ္ဂိံသု။ အထေကဒိဝသံ သော မဏိကာရော ထေရဿ ပုရတော မံသံ ဆိန္ဒန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ဧကံ မဏိရတနံ ‘‘ဣမံ ဓောဝိတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ပဟိဏတူ’’တိ ပေသေသိ။ မဏိကာရော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃။)သလောဟိတေနေဝ ဟတ္ထေန တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပေဠာယ ဥပရိ ဌပေတွာ ဟတ္ထဓောဝနတ္ထံ အန္တော ပါဝိသိ။ တသ္မိံ ပန ဂေဟေ ပေါသာဝနိယကောဉ္စသကုဏော အတ္ထိ။ သော လောဟိတဂန္ဓေန မံသသညာယ တံ မဏိံ ထေရဿ ပဿန္တဿေဝ ဂိလိ။ မဏိကာရော အာဂန္တွာ မဏိံ အပဿန္တော ‘‘မဏိ ကေန ဂဟိတော’’တိ ဘရိယဉ္စ ပုတ္တကေ စ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘န ဂဏှာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ထေရေန ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ စိန္တေတွာ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ မန္တေသိ – ‘‘ထေရေန မဏိ ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သာ, သာမိ, မာ ဧဝံ အဝစ, ဧတ္တကံ ကာလံ မယာ ထေရဿ န ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, န သော မဏိံ ဂဏှာတီတိ။ မဏိကာရော ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ မဏိရတနံ တုမှေဟိ ဂဟိတ’’န္တိ။ န ဂဏှာမိ, ဥပါသကာတိ။ ဘန္တေ, န ဣဓ အညော အတ္ထိ, တုမှေဟိယေဝ ဂဟိတော ဘဝိဿတိ, ဒေထ မေ မဏိရတနန္တိ။ သော တသ္မိံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေ ပုန ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ထေရေနေဝ မဏိ ဂဟိတော, ပီဠေတွာ နံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သာ, သာမိ, မာ နော နာသယိ, ဝရံ အမှေဟိ ဒါသဗျံ ဥပဂန္တုံ, န စ ထေရံ ဧဝရူပံ ဝတ္တုန္တိ။ သော ‘‘သဗ္ဗေဝ မယံ ဒါသတ္တံ ဥပဂစ္ဆန္တာ မဏိမူလံ န အဂ္ဃါမာ’’တိ ရဇ္ဇုံ ဂဟေတွာ ထေရဿ သီသံ ဝေဌေတွာ ဒဏ္ဍေန ဃဋ္ဋေသိ။ ထေရဿ သီသတော စ ကဏ္ဏနာသာဟိ စ လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ, အက္ခီနိ နိက္ခမနာကာရပ္ပတ္တာနိ အဟေသုံ, သော ဝေဒနာပမတ္တော ဘူမိယံ ပတိ။ ကောဉ္စော လောဟိတဂန္ဓေနာ ဂန္တွာ လောဟိတံ ပိဝိ။ အထ နံ မဏိကာရော ထေရေ ဥပ္ပန္နကောဓဝေဂေန ‘‘တွံ ကိံ ကရောသီ’’တိ ပါဒေန ပဟရိတွာ ခိပိ။ သော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မရိတွာ ဥတ္တာနော အဟောသိ။
ထေရော တံ ဒိသွာ, ဥပါသက, သီသေ ဝေဌနံ တာဝ မေ သိထိလံ ကတွာ ဣမံ ကောဉ္စံ ဩလောကေဟိ ‘‘မတော ဝါ, နော ဝါ’’တိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဧသော ဝိယ တွမ္ပိ မရိဿသီ’’တိ။ ဥပါသက, ဣမိနာ သော မဏိ ဂိလိတော, သစေ အယံ န အမရိဿာ, န တေ အဟံ မရန္တောပိ မဏိံ အာစိက္ခိဿန္တိ။ သော တဿ ဥဒရံ ဖာလေတွာ မဏိံ ဒိသွာ ပဝေဓေန္တော သံဝိဂ္ဂမာနသော ထေရဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမထ, မေ, ဘန္တေ, အဇာနန္တေန မယာ ကတ’’န္တိ အာဟ။ ဥပါသက, နေဝ တုယှံ ဒေါသော အတ္ထိ, န မယှံ, ဝဋ္ဋဿေဝေသ ဒေါသော, ခမာမိ တေတိ။ ဘန္တေ, သစေ မေ ခမထ, ပကတိနိယာမေနေဝ မေ ဂေဟေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခံ ဂဏှထာတိ။ ‘‘ဥပါသက, န ဒါနာဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄။)ပရေသံ ဂေဟဿ အန္တောဆဒနံ ပဝိသိဿာမိ, အန္တောဂေဟပဝေသနဿေဝ ဟိ အယံ ဒေါသော, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါဒေသု အာဝဟန္တေသု ဂေဟဒွါရေ ဌိတောဝ ဘိက္ခံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဓုတင်္ဂံ သမာဒါယ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပစ္စတိ မုနိနော ဘတ္တံ, ထောကံ ထောကံ ကုလေ ကုလေ၊
ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ, အတ္ထိ ဇင်္ဃဗလံ မမာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၂၄၈) –
ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ထေရော တေနေဝ ဗျာဓိနာ န စိရဿေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ကောဉ္စော မဏိကာရဿ ဘရိယာယ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ မဏိကာရော ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ မဏိကာရဿ ဘရိယာ ထေရေ မုဒုစိတ္တတာယ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ တေသံ အဘိသမ္ပရာယံ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စေ ဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧကစ္စေ ပါပကာရိနော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧကစ္စေ ကတကလျာဏာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, အနာသဝါ ပန ပရိနိဗ္ဗာယန္တီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၆။‘‘ဂဗ္ဘမေကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, နိရယံ ပါပကမ္မိနော၊
သဂ္ဂံ သုဂတိနော ယန္တိ, ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဂဗ္ဘန္တိ ဣဓ မနုဿဂဗ္ဘောဝ အဓိပ္ပေတော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု ဒသမံ။
န အန္တလိက္ခေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တယော ဇနေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထရိ ကိရ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ သတ္ထု ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တာ ဧကံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ ဂါမဝါသိနော တေ သမ္ပတ္တေ အာဒါယ အာသနသာလာယ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဒတွာ ပိဏ္ဍပါတဝေလံ အာဂမယမာနာ ဓမ္မံ သုဏန္တာ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဘတ္တံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅။)ပစိတွာ သူပဗျဉ္ဇနံ ဓူပယမာနာယ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ ဘာဇနတော အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဆဒနံ ဂဏှိ။ တတော ဧကံ တိဏကရဠံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဇလမာနံ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ကာကော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော တတ္ထ ဂီဝံ ပဝေသေတွာ တိဏဝလ္လိဝေဌိတော ဈာယိတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ပတိ။ ဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ ‘‘အဟော ဘာရိယံ ကမ္မံ, ပဿထာဝုသော, ကာကေန ပတ္တံ ဝိပ္ပကာရံ, ဣမိနာ ကတကမ္မံ အညတြ သတ္ထာရာ ကော ဇာနိဿတိ, သတ္ထာရမဿ ကမ္မံ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမိံသု။
အပရေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ သတ္ထု ဒဿနတ္ထာယ နာဝံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တာနံ နာဝါ သမုဒ္ဒေ နိစ္စလာ အဋ္ဌာသိ။ မနုဿာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏိနာ ဧတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သလာကံ ဝိစာရေသုံ။ နာဝိကဿ စ ဘရိယာ ပဌမဝယေ ဌိတာ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ, သလာကာ တဿာ ပါပုဏိ။ ‘‘သလာကံ ပုန ဝိစာရေထာ’’တိ ဝတွာ ယာဝတတိယံ ဝိစာရေသုံ, တိက္ခတ္တုမ္ပိ တဿာ ဧဝ ပါပုဏိ။ မနုဿာ ‘‘ကိံ, သာမီ’’တိ နာဝိကဿ မုခံ ဩလောကေသုံ။ နာဝိကော ‘‘န သက္ကာ ဧကိဿာ အတ္ထာယ မဟာဇနံ နာသေတုံ, ဥဒကေ နံ ခိပထာ’’တိ အာဟ။ သာ ဂဟေတွာ ဥဒကေ ခိပိယမာနာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဝိရဝံ အကာသိ။ တံ သုတွာ နာဝိကော ကော အတ္ထော ဣမိဿာ အာဘရဏေဟိ နဋ္ဌေဟိ, သဗ္ဗာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ ဧကံ ပိလောတိကံ နိဝါသာပေတွာ ဆဍ္ဍေထ နံ, အဟံ ပနေတံ ဥဒကပိဋ္ဌေ ပ္လဝမာနံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ခိဿာမီ တသ္မာ ယထာ နံ အဟံ န ပဿာမိ, တထာ ဧကံ ဝါလုကကုဋံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ သမုဒ္ဒေ ခိပထာတိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ တမ္ပိ ပတိတဋ္ဌာနေယေဝ မစ္ဆကစ္ဆပါ ဝိလုမ္ပိံသု။ ဘိက္ခူ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘ဌပေတွာ သတ္ထာရံ ကော အညော ဧတိဿာ ဣတ္ထိယာ ကတကမ္မံ ဇာနိဿတိ, သတ္ထာရံ တဿာ ကမ္မံ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ပတွာ နာဝါတော ဩရုယှ ပက္ကမိံသု။
အပရေပိ သတ္တ ဘိက္ခူ သတ္ထု ဒဿနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ သာယံ ဧကံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိံသု။ ဧကသ္မိဉ္စ လေဏေ သတ္တ မဉ္စာ ဟောန္တိ။ တေသံ တဒေဝ လဘိတွာ တတ္ထ နိပန္နာနံ ရတ္တိဘာဂေ ကူဋာဂါရမတ္တော ပါသာဏော ပဝဋ္ဋမာနော အာဂန္တွာ လေဏဒွါရံ ပိဒဟိ။ နေဝါသိကာ ဘိက္ခူ ‘‘မယံ ဣမံ လေဏံ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ ပါပယိမှာ, အယဉ္စ မဟာပါသာဏော လေဏဒွါရံ ပိဒဟန္တော အဋ္ဌာသိ, အပနေဿာမ န’’န္တိ သမန္တာ သတ္တဟိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆။)ဂါမေဟိ မနုဿေ သန္နိပါတေတွာ ဝါယမန္တာပိ ဌာနာ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ အန္တော ပဝိဋ္ဌဘိက္ခူပိ ဝါယမိံသုယေဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ သတ္တာဟံ ပါသာဏံ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ အာဂန္တုကာ သတ္တာဟံ ဆာတဇ္ဈတ္တာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိံသု။ သတ္တမေ ဒိဝသေ ပါသာဏော သယမေဝ ပဝဋ္ဋိတွာ အပဂတော။ ဘိက္ခူ နိက္ခမိတွာ ‘‘အမှာကံ ဣမံ ပါပံ အညတြ သတ္ထာရာ ကော ဇာနိဿတိ, သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမိံသု။ တေ ပုရိမေဟိ သဒ္ဓိံ အန္တရာမဂ္ဂေ သမာဂန္တွာ သဗ္ဗေ ဧကတောဝ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရာ အတ္တနာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌာနုဘူတာနိ ကာရဏာနိ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိံသု။
သတ္ထာပိ တေသံ ပဋိပါဋိယာ ဧဝံ ဗျာကာသိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, သော တာဝ ကာကော အတ္တနာ ကတကမ္မမေဝ အနုဘောသိ။ အတီတကာလေ ဟိ ဗာရာဏသိယံ ဧကော ကဿကော အတ္တနော ဂေါဏံ ဒမေန္တော ဒမေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဟိဿ ဂေါဏော ထောကံ ဂန္တွာ နိပဇ္ဇိ, ပေါထေတွာ ဥဋ္ဌာပိတောပိ ထောကံ ဂန္တွာ ပုနပိ တထေဝ နိပဇ္ဇိ။ သော ဝါယမိတွာ တံ ဒမေတုံ အသက္ကောန္တော ကောဓာဘိဘူတော ဟုတွာ ‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ သုခံ နိပဇ္ဇိဿသီ’တိ ပလာလပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရောန္တော ပလာလေန တဿ ဂီဝံ ပလိဝေဌေတွာ အဂ္ဂိမဒါသိ, ဂေါဏော တတ္ထေဝ ဈာယိတွာ မတော။ တဒါ, ဘိက္ခဝေ, တေန ကာကေန တံ ပါပကမ္မံ ကတံ။ သော တဿ ဝိပါကေန ဒီဃရတ္တံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန သတ္တက္ခတ္တုံ ကာကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧဝမေဝ အာကာသေ ဈာယိတွာဝ မတော’’တိ။
သာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဣတ္ထီ အတ္တနာ ကတကမ္မမေဝ အနုဘောသိ။ သာ ဟိ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဧကဿ ဂဟပတိကဿ ဘရိယာ ဥဒကဟရဏကောဋ္ဋနပစနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သဟတ္ထေနေဝ အကာသိ။ တဿာ ဧကော သုနခေါ တံ ဂေဟေ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကုရုမာနံ ဩလောကေန္တောဝ နိသီဒတိ။ ခေတ္တေ ဘတ္တံ ဟရန္တိယာ ဒါရုပဏ္ဏာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ အရညံ ဂစ္ဆန္တိယာ တာယ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒိသွာ ဒဟရမနုဿာ ‘‘အမ္ဘော နိက္ခန္တော သုနခလုဒ္ဒကော, အဇ္ဇ မယံ မံသေန ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တိ။ သာ တေသံ ကထာယ မင်္ကု ဟုတွာ သုနခံ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရိတွာ ပလာပေတိ, သုနခေါ နိဝတ္တိတွာ ပုန အနုဗန္ဓတိ။ သော ကိရဿာ တတိယေ အတ္တဘာဝေ ဘတ္တာ အဟောသိ, တသ္မာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဇာယာ ဝါ ပတိ ဝါ အဘူတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ, အဝိဒူရေ ပန အတ္တဘာဝေ ဉာတကေသု အဓိမတ္တော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇။)သိနေဟော ဟောတိ, တသ္မာ သော သုနခေါ တံ ဝိဇဟိတုံ န သက္ကောတိ။ သာ တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ခေတ္တံ သာမိကဿ ယာဂုံ ဟရမာနာ ရဇ္ဇုံ ဥစ္ဆင်္ဂေ ဌပေတွာ အဂမာသိ, သုနခေါ တာယေဝ သဒ္ဓိံ ဂတော။ သာ သာမိကဿ ယာဂုံ ဒတွာ တုစ္ဆကုဋံ အာဒါယ ဧကံ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကုဋံ ဝါလုကာယ ပူရေတွာ သမီပေ ဩလောကေတွာ ဌိတဿ သုနခဿ သဒ္ဒမကာသိ။ သုနခေါ ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ အဇ္ဇ မဓုရကထာ လဒ္ဓါ’’တိ နင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေန္တော တံ ဥပသင်္ကမိ။ သာ တံ ဂီဝါယံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုကောဋိယာ ကုဋံ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ ရဇ္ဇုကောဋိံ သုနခဿ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ ကုဋံ ဥဒကာဘိမုခံ ပဝဋ္ဋေသိ။ သုနခေါ ကုဋံ အနုဗန္ဓန္တော ဥဒကေ ပတိတွာ တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ သာ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန ဒီဃရတ္တံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန အတ္တဘာဝသတေ ဝါလုကကုဋံ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တာ ကာလမကာသီတိ။
တုမှေဟိပိ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တနာ ကတကမ္မမေဝ အနုဘူတံ။ အတီတသ္မိဉှိ ဗာရာဏသိဝါသိနော သတ္တ ဂေါပါလကဒါရကာ ဧကသ္မိံ အဋဝိပဒေသေ သတ္တာဟဝါရေန ဂါဝိယော ဝိစရန္တာ ဧကဒိဝသံ ဂါဝိယော ဝိစာရေတွာ အာဂစ္ဆန္တာ ဧကံ မဟာဂေါဓံ ဒိသွာ အနုဗန္ဓိံသု။ ဂေါဓာ ပလာယိတွာ ဧကံ ဝမ္မိကံ ပါဝိသိ။ တဿ ပန ဝမ္မိကဿ သတ္တ ဆိဒ္ဒါနိ, ဒါရကာ ‘‘မယံ ဒါနိ ဂဟေတုံ န သက္ခိဿာမ, သွေ အာဂန္တွာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဧကေကော ဧကေကံ သာခဘင်္ဂမုဋ္ဌိံ အာဒါယ သတ္တပိ ဇနာ သတ္တ ဆိဒ္ဒါနိ ပိဒဟိတွာ ပက္ကမိံသု။ တေ ပုနဒိဝသေ တံ ဂေါဓံ အမနသိကတွာ အညသ္မိံ ပဒေသေ ဂါဝိယော ဝိစာရေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဂါဝိယော အာဒါယ ဂစ္ဆန္တာ တံ ဝမ္မိကံ ဒိသွာ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ကာ နု ခေါ တဿာ ဂေါဓာယ ပဝတ္တီ’’တိ အတ္တနာ အတ္တနာ ပိဒဟိတာနိ ဆိဒ္ဒါနိ ဝိဝရိံသု။ ဂေါဓာ ဇီဝိတေ နိရာလယာ ဟုတွာ အဋ္ဌိစမ္မာဝသေသာ ပဝေဓမာနာ နိက္ခမိ။ တေ တံ ဒိသွာ အနုကမ္ပံ ကတွာ ‘‘မာ နံ မာရေထ, သတ္တာဟံ ဆိန္နဘတ္တာ ဇာတာ’’တိ တဿာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇိတွာ ‘‘သုခေန ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တေ ဂေါဓာယ အမာရိတတ္တာ နိရယေ တာဝ န ပစ္စိံသု။ တေ ပန သတ္တ ဇနာ ဧကတော ဟုတွာ စုဒ္ဒသသု အတ္တဘာဝေသု သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဆိန္နဘတ္တာ အဟေသုံ။ တဒါ, ဘိက္ခဝေ, တုမှေဟိ သတ္တဟိ ဂေါပါလကေဟိ ဟုတွာ တံ ကမ္မံ ကတန္တိ။ ဧဝံ သတ္ထာ တေဟိ ပုဋ္ဌပုဋ္ဌံ ပဉှံ ဗျာကာသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈။)အထေကော ဘိက္ခု သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, ပါပကမ္မံ ကတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿပိ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒဿာပိ ပဗ္ဗတန္တရံ ပဝိဋ္ဌဿာပိ မောက္ခော နတ္ထီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အာကာသာဒီသုပိ ဧကပဒေသောပိ နတ္ထိ, ယတ္ထ ဌိတော ပါပကမ္မတော မုစ္စေယျာ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၇။‘‘န အန္တလိက္ခေ န သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ, န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊
န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော, ယတ္ထဋ္ဌိတော မုစ္စေယျ ပါပကမ္မာ’’တိ။
တဿတ္ထော – သစေ ဟိ ကောစိ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ပါပကမ္မတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ အန္တလိက္ခေ ဝါ နိသီဒေယျ, စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရံ မဟာသမုဒ္ဒံ ဝါ ပဝိသေယျ, ပဗ္ဗတန္တရေ ဝါ နိသီဒေယျ, နေဝ ပါပကမ္မတော မုစ္စေယျ။ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဇဂတိပဒေသေသု ပထဝီဘာဂေသု န သော ဝါလဂ္ဂမတ္တောပိ ဩကာသော အတ္ထိ, ယတ္ထ ဌိတော ပါပကမ္မတော မုစ္စိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု, သမ္ပတ္တမဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
တယောဇနဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
န အန္တလိက္ခေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော သုပ္ပဗုဒ္ဓံ သက္ကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ‘‘အယံ မမ ဓီတရံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခန္တော စ, မမ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တဿ ဝေရိဋ္ဌာနေ ဌိတော စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဧကဒိဝသံ ‘‘န ဒါနိဿ နိမန္တနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဒဿာမီ’’တိ ဂမနမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ အန္တရဝီထိယံ သုရံ ပိဝန္တော နိသီဒိ။ အထဿ သတ္ထရိ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတေ တံ ဌာနံ အာဂတေ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉။)အာရောစေသုံ။ သော အာဟ – ‘‘ပုရတော ဂစ္ဆာတိ တဿ ဝဒေထ, နာယံ မယာ မဟလ္လကတရော, နာဿ မဂ္ဂံ ဒဿာမီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနောပိ တထေဝ ဝတွာ နိသီဒိ။ သတ္ထာ မာတုလဿ သန္တိကာ မဂ္ဂံ အလဘိတွာ တတော နိဝတ္တိ။ သောပိ ဧကံ စရပုရိသံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ, တဿ ကထံ သုတွာ ဧဟီ’’တိ။ သတ္ထာပိ နိဝတ္တန္တော သိတံ ကတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, သိတဿ ပါတုကမ္မဿ ပစ္စယော’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘ပဿသိ, အာနန္ဒ, သုပ္ပဗုဒ္ဓ’’န္တိ။ ပဿာမိ, ဘန္တေတိ။ ဘာရိယံ တေန ကမ္မံ ကတံ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ မဂ္ဂံ အဒေန္တေန, ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သောပါနပါဒမူလေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီတိ။ စရပုရိသော တံ ကထံ သုတွာ သုပ္ပဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ မမ ဘာဂိနေယျေန နိဝတ္တန္တေန ဝုတ္တ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ယထာသုတံ အာရောစေသိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘န ဒါနိ မမ ဘာဂိနေယျဿ ကထာယ ဒေါသော အတ္ထိ, အဒ္ဓါ ယံ သော ဝဒတိ, တံ တထေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ နံ ဣဒါနိ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိဿာမိ။ သော ဟိ မံ ‘သတ္တမေ ဒိဝသေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’တိ အနိယမေန အဝတွာ ‘ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သောပါနပါဒမူလေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယာဟံ တံ ဌာနံ န ဂမိဿာမိ, အထ နံ တသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိံ အပဝိသိတွာ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဥပဘောဂဇာတံ သဗ္ဗံ သတ္တဘူမိကပါသာဒဿ ဥပရိ အာရောပေတွာ သောပါနံ ဟရာပေတွာ ဒွါရံ ပိဒဟာပေတွာ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ ဒွေ ဒွေ မလ္လေ ဌပေတွာ ‘‘သစာဟံ ပမာဒေန ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟိတုကာမော ဟောမိ, နိဝါရေယျာထ မ’’န္တိ ဝတွာ သတ္တမေ ပါသာဒတလေ သိရိဂဗ္ဘေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, သုပ္ပဗုဒ္ဓေါ န ကေဝလံ ပါသာဒတလေ ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေ ဝါ နိသီဒတု, နာဝါယ ဝါ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒတု, ပဗ္ဗတန္တရံ ဝါ ပဝိသတု, ဗုဒ္ဓါနံ ကထာယ ဒွိဓာဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ, မယာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ သော ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၈။‘‘န အန္တလိက္ခေ န သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ, န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊
န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော, ယတ္ထဋ္ဌိတံ နပ္ပသဟေယျ မစ္စူ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀။)တတ္ထ ယတ္ထ ဌိတံ နပ္ပသဟေယျ, မစ္စူတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ ဌိတံ မရဏံ နပ္ပသဟေယျ နာဘိဘဝေယျ, ကေသဂ္ဂမတ္တောပိ ပထဝိပ္ပဒေသော နတ္ထိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သတ္တမေ ဒိဝသေ သတ္ထု ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂဿ နိရုဒ္ဓဝေလာယ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သုပ္ပဗုဒ္ဓဿ မင်္ဂလဿော ဥဒ္ဒါမော ဟုတွာ တံ တံ ဘိတ္တိံ ပဟရိ။ သော ဥပရိ နိသိန္နောဝဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မင်္ဂလဿော ဥဒ္ဒါမော’’တိ။ သော ပနဿော သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ဒိသွာဝ သန္နိသီဒတိ။ အထ နံ သော ဂဏှိတုကာမော ဟုတွာ နိသိန္နဋ္ဌာနာ ဥဋ္ဌာယ ဒွါရာဘိမုခေါ အဟောသိ, ဒွါရာနိ သယမေဝ ဝိဝဋာနိ, သောပါနံ သကဋ္ဌာနေယေဝ ဌိတံ။ ဒွါရေ ဌိတာ မလ္လာ တံ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာဘိမုခံ ခိပိံသု။ ဧတေနုပါယေန သတ္တသုပိ တလေသု ဒွါရာနိ သယမေဝ ဝိဝဋာနိ, သောပါနာနိ ယထာဌာနေ ဌိတာနိ။ တတ္ထ တတ္ထ မလ္လာ တံ ဂီဝါယမေဝ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာဘိမုခံ ခိပိံသု။ အထ နံ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သောပါနပါဒမူလံ သမ္ပတ္တမေဝ မဟာပထဝီ ဝိဝရမာနာ ဘိဇ္ဇိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိ, သော ဂန္တွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တီတိ။
သုပ္ပဗုဒ္ဓသကျဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
ပါပဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နဝမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁။)၁၀။ ဒဏ္ဍဝဂ္ဂ
သဗ္ဗေ တသန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သတ္တရသဝဂ္ဂိယေဟိ သေနာသနေ ပဋိဇဂ္ဂိတေ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ‘‘နိက္ခမထ, မယံ မဟလ္လကတရာ, အမှာကံ ဧတံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ‘‘န မယံ ဒဿာမ, အမှေဟိ ပဌမံ ပဋိဇဂ္ဂိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တေ ဘိက္ခူ ပဟရိံသု။ သတ္တရသဝဂ္ဂိယာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသု။ သတ္ထာ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ အာရောစိတေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနာ နာမ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗံ, ယော ကရောတိ, သော ဣမံ နာမ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ပဟာရဒါနသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၄၄၉ အာဒယော) ပညာပေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ‘ယထာ အဟံ, တထေဝ အညေပိ ဒဏ္ဍဿ တသန္တိ, မစ္စုနော ဘာယန္တီ’တိ ဉတွာ ပရော န ပဟရိတဗ္ဗော, န ဃာတေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၂၉။‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ, သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော၊
အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ, န ဟနေယျ န ဃာတယေ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေ တသန္တီတိ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အတ္တနိ ဒဏ္ဍေ ပတန္တေ တဿ ဒဏ္ဍဿ တသန္တိ။ မစ္စုနောတိ မရဏဿာပိ ဘာယန္တိယေဝ။ ဣမိဿာ စ ဒေသနာယ ဗျဉ္ဇနံ နိရဝသေသံ, အတ္ထော ပန သာဝသေသော။ ယထာ ဟိ ရညာ ‘‘သဗ္ဗေ သန္နိပတန္တူ’’တိ ဘေရိယာ စရာပိတာယပိ ရာဇမဟာမတ္တေ ဌပေတွာ သေသာ သန္နိပတန္တိ, ဧဝမိဓ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဟတ္ထာဇာနေယျော အဿာဇာနေယျော ဥသဘာဇာနေယျော ခီဏာသဝေါတိ ဣမေ စတ္တာရော ဌပေတွာ အဝသေသာဝ တသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေသု ဟိ ခီဏာသဝေါ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဟီနတ္တာ မရဏကသတ္တံ အပဿန္တော န ဘာယတိ, ဣတရေ တယော သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဗလဝတ္တာ အတ္တနော ပဋိပက္ခဘူတံ သတ္တံ အပဿန္တာ န ဘာယန္တီတိ။ န ဟနေယျ န ဃာတယေတိ ယထာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂။)အဟံ, ဧဝံ အညေပိ သတ္တာတိ နေဝ ပရံ ပဟရေယျ န ပဟရာပေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဘိက္ခုဝတ္ထု ပဌမံ။
သဗ္ဗေ တသန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေယေဝ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ တေနေဝ ကာရဏေန ပုရိမသိက္ခာပဒေ သတ္တရသဝဂ္ဂိယေ ပဟရိံသု။ တေနေဝ ကာရဏေန တေသံ တလသတ္တိကံ ဥဂ္ဂိရိံသု။ ဣဓာပိ သတ္ထာ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ အာရောစိတေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနာ နာမ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗံ, ယော ကရောတိ, သော ဣမံ နာမ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၄၅၄ အာဒယော) ပညာပေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ‘ယထာ အဟံ, တထေဝ အညေပိ ဒဏ္ဍဿ တသန္တိ, ယထာ စ မယှံ, တထေဝ နေသံ ဇီဝိတံ ပိယ’န္တိ ဉတွာ ပရော န ပဟရိတဗ္ဗော န ဃာဋေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၃၀။‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ, သဗ္ဗေသံ ဇီဝိတံ ပိယံ၊
အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ, န ဟနေယျ န ဃာတယေ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေသံ ဇီဝိတံ ပိယန္တိ ခီဏာသဝံ ဌပေတွာ သေသသတ္တာနံ ဇီဝိတံ ပိယံ မဓုရံ, ခီဏာသဝေါ ပန ဇီဝိတေ ဝါ မရဏေ ဝါ ဥပေက္ခကောဝ ဟောတိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဘိက္ခုဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃။)သုခကာမာနိ ဘူတာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ ကုမာရကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သမ္ဗဟုလေ ကုမာရကေ ဧကံ ဃရသပ္ပဇာတိကံ အဟိံ ဒဏ္ဍကေန ပဟရန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကုမာရကာ ကိံ ကရောထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟိံ, ဘန္တေ, ဒဏ္ဍကေန ပဟရာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ ပုန ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဍံသနဘယေန, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တုမှေ ‘အတ္တနော သုခံ ကရိဿာမာ’တိ ဣမံ ပဟရန္တာ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ သုခလာဘိနော န ဘဝိဿထ။ အတ္တနော သုခံ ပတ္ထေန္တေန ဟိ ပရံ ပဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၃၁။‘‘သုခကာမာနိ ဘူတာနိ, ယော ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတိ၊
အတ္တနော သုခမေသာနော, ပေစ္စ သော န လဘတေ သုခံ။
၁၃၂။‘‘သုခကာမာနိ ဘူတာနိ, ယော ဒဏ္ဍေန န ဟိံသတိ၊
အတ္တနော သုခမေသာနော, ပေစ္စ သော လဘတေ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ ယော ဒဏ္ဍေနာတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဒဏ္ဍေန ဝါ လေဍ္ဍုအာဒီဟိ ဝါ ဝိဟေဌေတိ။ ပေစ္စ သော န လဘတေ သုခန္တိ သော ပုဂ္ဂလော ပရလောကေ မနုဿသုခံ ဝါ ဒိဗ္ဗသုခံ ဝါ ပရမတ္ထဘူတံ ဝါ နိဗ္ဗာနသုခံ န လဘတိ။ ဒုတိယဂါထာယ ပေစ္စ သော လဘတေတိ သော ပုဂ္ဂလော ပရလောကေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ တိဝိဓမ္ပိ သုခံ လဘတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ တေ ကုမာရကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလကုမာရကဝတ္ထု တတိယံ။
မာဝေါစ ဖရုသံ ကဉ္စီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄။)တဿ ကိရ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကံ ဣတ္ထိရူပံ ထေရေန သဒ္ဓိံယေဝ ဝိစရတိ။ တံ ထေရော န ပဿတိ, မဟာဇနော ပန ပဿတိ။ အန္တောဂါမံ ပိဏ္ဍာယ စရတောပိဿ မနုဿာ ဧကံ ဘိက္ခံ ဒတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အယံ တုမှာကံ ဟောတု, အယံ ပန တုမှာကံ သဟာယိကာယာ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယမ္ပိ ဒဒန္တိ။
ကိံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ? ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဒွေ သဟာယကာ ဘိက္ခူ ဧကမာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တသဒိသာ အတိဝိယ သမဂ္ဂါ အဟေသုံ။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓကာလေ စ အနုသံဝစ္ဆရံ ဝါ အနုဆမာသံ ဝါ ဘိက္ခူ ဥပေါသထတ္ထာယ သန္နိပတန္တိ။ တသ္မာ တေပိ ‘‘ဥပေါသထဂ္ဂံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝသနဋ္ဌာနာ နိက္ခမိံသု။ တေ ဧကာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ အတိဝိယ သမဂ္ဂါ, သက္ကာ နု ခေါ ဣမေ ဘိန္ဒိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော ဗာလတာယ စိန္တိတသမနန္တရမေဝ အာဂန္တွာ တေသု ဧကေန, ‘‘အာဝုသော, မုဟုတ္တံ အာဂမေဟိ, သရီရကိစ္စေနမှိ အတ္ထိကော’’တိ ဝုတ္တေ သာ ဒေဝတာ ဧကံ မနုဿိတ္ထိဝဏ္ဏံ မာပေတွာ ထေရဿ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိသိတွာ နိက္ခမနကာလေ ဧကေန ဟတ္ထေန ကေသကလာပံ, ဧကေန နိဝါသနံ သဏ္ဌာပယမာနာ တဿ ပိဋ္ဌိတော နိက္ခမိ။ သော တံ န ပဿတိ, တမာဂမယမာနော ပန ပုရတော ဌိတဘိက္ခု နိဝတ္တိတွာ ဩလောကယမာနော တံ တထာ ကတွာ နိက္ခမန္တံ ပဿိ။ သာ တေန ဒိဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ အန္တရဓာယိ။ ဣတရော တံ ဘိက္ခုံ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတကာလေ အာဟ – ‘‘အာဝုသော, သီလံ တေ ဘိန္န’’န္တိ။ ‘‘နတ္ထာဝုသော, မယှံ ဧဝရူပ’’န္တိ။ ဣဒါနေဝ တေ မယာ ပစ္ဆတော နိက္ခမမာနာ တရုဏဣတ္ထီ ဣဒံ နာမ ကရောန္တီ ဒိဋ္ဌာ, တွံ ‘‘နတ္ထိ မယှံ ဧဝရူပ’’န္တိ ကိံ ဝဒေသီတိ။ သော အသနိယာ မတ္ထကေ အဝတ္ထဋော ဝိယ မာ မံ, အာဝုသော, နာသေဟိ, နတ္ထိ မယှံ ဧဝရူပန္တိ။ ဣတရော ‘‘မယာ သာမံ အက္ခီဟိ ဒိဋ္ဌံ, ကိံ တဝ သဒ္ဒဟိဿာမီ’’တိ ဒဏ္ဍကော ဝိယ ဘိဇ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ, ဥပေါသထဂ္ဂေပိ ‘‘နာဟံ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမီ’’တိ နိသီဒိ။ ဣတရော ‘‘မယှံ, ဘန္တေ, သီလေ အဏုမတ္တမ္ပိ ကာဠံ နတ္ထီ’’တိ ဘိက္ခူနံ ကထေသိ။ သောပိ ‘‘မယာ သာမံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အာဟ။ ဒေဝတာ တံ တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနိစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဘာရိယံ မယာ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဘန္တေ, မယှံ အယျဿ သီလဘေဒေါ နတ္ထိ, မယာ ပန ဝီမံသနဝသေနေတံ ကတံ, ကရောထ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅။)တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထ’’န္တိ အာဟ။ သော တဿာ အာကာသေ ဌတွာ ကထေန္တိယာ သဒ္ဒဟိတွာ ဥပေါသထံ အကာသိ, န ပန ထေရေ ပုဗ္ဗေ ဝိယ မုဒုစိတ္တော အဟောသိ။ ဧတ္တကံ ဒေဝတာယ ပုဗ္ဗကမ္မံ။
အာယုပရိယောသာနေ ပန တေ ထေရာ ယထာသုခံ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ဒေဝတာ အပီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ တတ္ထ ပစ္စိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ သာဝတ္ထိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝုဒ္ဓိမနွာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဒံ လဘိ။ တဿ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တံ ဣတ္ထိရူပံ တထေဝ ပညာယိ။ တေနေဝဿ ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရောတိ နာမံ ကရိံသု။ တံ တထာဝိစရန္တံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အနာထပိဏ္ဍိကံ အာဟံသု – ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, ဣမံ ဒုဿီလံ တဝ ဝိဟာရာ နီဟရ။ ဣမဉှိ နိဿာယ သေသဘိက္ခူနံ အယသော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ ကိံ ပန, ဘန္တေ, သတ္ထာ ဝိဟာရေ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ ဥပါသကာတိ။ တေန ဟိ, ဘန္တေ, သတ္ထာဝ ဇာနိဿတီတိ။ ဘိက္ခူ ဂန္တွာ ဝိသာခါယပိ တထေဝ ကထေသုံ။ သာပိ နေသံ တထေဝ ပဋိဝစနံ အဒါသိ။
ဘိက္ခူပိ တေဟိ အသမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘မဟာရာဇ, ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရော ဧကံ ဣတ္ထိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော သဗ္ဗေသံ အယသံ ဥပ္ပါဒေသိ, တံ တုမှာကံ ဝိဇိတာ နီဟရထာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန သော, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဝိဟာရေ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကတရသ္မိံ သေနာသနေ ဝိဟရတီ’’တိ? ‘‘အသုကသ္မိံ နာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆထ, အဟံ တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ သော သာယနှသမယေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တံ သေနာသနံ ပုရိသေဟိ ပရိက္ခိပါပေတွာ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ထေရော မဟာသဒ္ဒံ သုတွာ ဝိဟာရာ နိက္ခမိတွာ ပမုခေ အဋ္ဌာသိ။ တမ္ပိဿ ဣတ္ထိရူပံ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌိတံ ရာဇာ အဒ္ဒသ။ ထေရော ရညော အာဂမနံ ဉတွာ ဝိဟာရံ အဘိရုဟိတွာ နိသီဒိ။ ရာဇာ ထေရံ န ဝန္ဒိ, တမ္ပိ ဣတ္ထိံ နာဒ္ဒသ။ သော ဒွါရန္တရေပိ ဟေဋ္ဌာမဉ္စေပိ ဩလောကေန္တော အဒိသွာဝ ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကံ ဣတ္ထိံ အဒ္ဒသံ, ကဟံ သာ’’တိ? ‘‘န ပဿာမိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ မယာ တုမှာကံ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌိတာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘အဟံ န ပဿာမိ’’စ္စေဝါဟ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣတော တာဝ နိက္ခမထာ’’တိ အာဟ။ ထေရေ နိက္ခမိတွာ ပမုခေ ဌိတေ ပုန သာ ထေရဿ ပိဋ္ဌိပဿေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ပုန ဥပရိတလံ အဘိရုဟိ, တဿ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ထေရော နိသီဒိ။ ပုန ရာဇာ တံ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ဩလောကေန္တောပိ အဒိသွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကဟံ သာ ဣတ္ထီ’’တိ ပုန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆။)ထေရံ ပုစ္ဆိ။ နာဟံ ပဿာမိ မဟာရာဇာတိ။ ‘‘ကိံ ကထေထ, ဘန္တေ, မယာ ဣဒါနေဝ တုမှာကံ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌိတာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ အာဟ။ အာမ, မဟာရာဇ, မဟာဇနောပိ ‘‘မေ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဣတ္ထီ ဝိစရတီ’’တိ ဝဒတိ, အဟံ ပန န ပဿာမီတိ။ ရာဇာ ‘‘ပဋိရူပကေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ပုန ထေရံ, ‘‘ဘန္တေ, ဣတော တာဝ ဩတရထာ’’တိ ဝတွာ ထေရေ ဩတရိတွာ ပမုခေ ဌိတေ ပုန တံ တဿ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌိတံ ဒိသွာ ဥပရိတလံ အဘိရုဟိ။ ပုန နာဒ္ဒသ။ သော ပုန ထေရံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ‘‘န ပဿာမိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တေ ‘‘ပဋိရူပကမေဝေတ’’န္တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဧဝရူပေ သံကိလေသေ တုမှာကံ ပိဋ္ဌိတော ဝိစရန္တေ အညော ကောစိ တုမှာကံ ဘိက္ခံ န ဒဿတိ, နိဗဒ္ဓံ မမ ဂေဟံ ပဝိသထ, အဟမေဝ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ထေရံ နိမန္တေတွာ ပက္ကာမိ။
ဘိက္ခူ ‘‘ပဿထာဝုသော, ရညော ပါပကိရိယံ, ‘ဧတံ ဝိဟာရတော နီဟရာ’တိ ဝုတ္တေ အာဂန္တွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ နိမန္တေတွာ ဂတော’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ တမ္ပိ ထေရံ အာဟံသု – ‘‘အမ္ဘော, ဒုဿီလ, ဣဒါနိသိ ရာဇကောဏ္ဍော ဇာတော’’တိ။ သောပိ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော ‘‘တုမှေ ဒုဿီလာ, တုမှေ ကောဏ္ဍာ, တုမှေ ဣတ္ထိံ ဂဟေတွာ ဝိစရထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဂန္တွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ, ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရော အမှေဟိ ဝုတ္တော အမှေ ‘ဒုဿီလာ’တိအာဒီနိ ဝတွာ အက္ကောသတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, ဘိက္ခု, ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ? ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ကထိတကာရဏာ’’တိ။ ‘‘တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ကသ္မာ ကထေထာ’’တိ။ ‘‘ဣမဿ ပစ္ဆတော ဣတ္ထိံ ဝိစရန္တိံ ဒိသွာ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဣမေ ကိရ တယာ သဒ္ဓိံ ဣတ္ထိံ ဝိစရန္တိံ ဒိသွာ ဝဒန္တိ, တွံ ကသ္မာ ကထေသိ, ဧတေ တာဝ ဒိသွာ ကထေန္တိ။ တွံ အဒိသွာဝ ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ ကသ္မာ ကထေသိ, နနု ပုဗ္ဗေ တဝေဝ ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ဣဒံ ဇာတံ, ဣဒါနိ ကသ္မာ ပုန ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာသီ’’တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ အထ နေသံ သတ္ထာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေတွာ ‘‘ဘိက္ခု ဣဒံ ပါပကမ္မံ နိဿာယ တွံ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော, ဣဒါနိ တေ ပုန တထာရူပံ ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတုံ န ယုတ္တံ, မာ ပုန ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေဟိ, နိဿဒ္ဒေါ မုခဝဋ္ဋိယံ ဆိန္နကံသထာလသဒိသော ဟောဟိ, ဧဝံ ကရောန္တော နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော နာမ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇။)ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၃၃။‘‘မာဝေါစ ဖရုသံ ကဉ္စိ, ဝုတ္တာ ပဋိဝဒေယျု တံ၊
ဒုက္ခာ ဟိ သာရမ္ဘကထာ, ပဋိဒဏ္ဍာ ဖုသေယျု တံ။
၁၃၄။‘‘သစေ နေရေသိ အတ္တာနံ, ကံသော ဥပဟတော ယထာ၊
ဧသ ပတ္တောသိ နိဗ္ဗာနံ, သာရမ္ဘော တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ မာဝေါစ ဖရုသံ ကဉ္စီတိ ကဉ္စိ ဧကပုဂ္ဂလမ္ပိ ဖရုသံ မာ အဝစ။ ဝုတ္တာတိ တယာ ပရေ ‘‘ဒုဿီလာ’’တိ ဝုတ္တာ, တမ္ပိ တထေဝ ပဋိဝဒေယျုံ။ သာရမ္ဘကထာတိ ဧသာ ကရဏုတ္တရာ ယုဂဂ္ဂါဟကထာ နာမ ဒုက္ခာ။ ပဋိဒဏ္ဍာတိ ကာယဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရံ ပဟရန္တဿ တာဒိသာ ပဋိဒဏ္ဍာ စ တဝ မတ္ထကေ ပတေယျုံ။ သစေ နေရေသီတိ သစေ အတ္တာနံ နိစ္စလံ ကာတုံ သက္ခိဿသိ။ ကံသော ဥပဟတော ယထာတိ မုခဝဋ္ဋိယံ ဆိန္ဒိတွာ တလမတ္တံ ကတွာ ဌပိတကံသထာလံ ဝိယ။ တဉှိ ဟတ္ထပါဒေဟိ ဝါ ဒဏ္ဍကေန ဝါ ပဟဋမ္ပိ သဒ္ဒံ န ကရောတိ, ဧသ ပတ္တောသီတိ သစေ ဧဝရူပေါ ဘဝိတုံ သက္ခိဿသိ, ဣမံ ပဋိပဒံ ပူရယမာနော ဣဒါနိ အပ္ပတ္တောပိ ဧသော နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော နာမ။ သာရမ္ဘော တေ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဧဝံ သန္တေ စ ပန ‘‘တွံ ဒုဿီလော, တုမှေ ဒုဿီလာ’’တိဧဝမာဒိကော ဥတ္တရကရဏဝါစာလက္ခဏော သာရမ္ဘောပိ တေ န ဝိဇ္ဇတိ, န ဘဝိဿတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု, ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နဩဝါဒေ ဌတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, န စိရဿေဝ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှီတိ။
ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ယထာ ဒဏ္ဍေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခါဒီနံ ဥပါသိကာနံ ဥပေါသထကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈။)သာဝတ္ထိယံ ကိရ ဧကသ္မိံ မဟာဥပေါသထဒိဝသေ ပဉ္စသတမတ္တာ ဣတ္ထိယော ဥပေါသထိကာ ဟုတွာ ဝိဟာရံ အဂမိံသု။ ဝိသာခါ တာသု မဟလ္လကိတ္ထိယော ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ, ‘‘အမ္မာ, ကိမတ္ထံ ဥပေါသထိကာ ဇာတတ္ထာ’’တိ။ တာဟိ ‘‘ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေတွာ’’တိ ဝုတ္တေ မဇ္ဈိမိတ္ထိယော ပုစ္ဆိ, တာဟိ ‘‘သပတ္တိဝါသာ မုစ္စနတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ တရုဏိတ္ထိယော ပုစ္ဆိ, တာဟိ ‘‘ပဌမဂဗ္ဘေ ပုတ္တပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ကုမာရိကာယော ပုစ္ဆိ, တာဟိ ‘‘တရုဏဘာဝေယေဝ ပတိကုလဂမနတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ သဗ္ဗမ္ပိ တာသံ ကထံ သုတွာ တာ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဋိပါဋိယာ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘ဝိသာခေ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဇာတိအာဒယော နာမ ဒဏ္ဍဟတ္ထကဂေါပါလကသဒိသာ, ဇာတိ ဇရာယ သန္တိကံ, ဇရာ ဗျာဓိနော သန္တိကံ, ဗျာဓိ မရဏဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မရဏံ ကုဌာရိယာ ဆိန္ဒန္တာ ဝိယ ဇီဝိတံ ဆိန္ဒတိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တာ နာမ နတ္ထိ, ဝဋ္ဋမေဝ ပန ပတ္ထေန္တီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၃၅။‘‘ယထာ ဒဏ္ဍေန ဂေါပါလော, ဂါဝေါ ပါဇေတိ ဂေါစရံ၊
ဧဝံ ဇရာ စ မစ္စု စ, အာယုံ ပါဇေန္တိ ပါဏိန’’န္တိ။
တတ္ထ ပါဇေတီတိ ဆေကော ဂေါပါလော ကေဒါရန္တရံ ပဝိသန္တိယော ဂါဝေါ ဒဏ္ဍေန နိဝါရေတွာ တေနေဝ ပေါထေန္တော သုလဘတိဏောဒကံ ဂေါစရံ နေတိ။ အာယုံ ပါဇေန္တီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဆိန္ဒန္တိ ခေပေန္တိ။ ဂေါပါလကော ဝိယ ဟိ ဇရာ စ မစ္စု စ, ဂေါဂဏော ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, ဂေါစရဘူမိ ဝိယ မရဏံ။ တတ္ထ ဇာတိ တာဝ သတ္တာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဇရာယ သန္တိကံ ပေသေသိ, ဇရာ ဗျာဓိနော သန္တိကံ, ဗျာဓိ မရဏဿ သန္တိကံ။ တမေဝ မရဏံ ကုဌာရိယာ ဆေဒံ ဝိယ ဆိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒမေတ္ထ ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနံ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဥပေါသထိကဣတ္ထီနံ ဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉။)အထ ပါပါနိ ကမ္မာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဇဂရပေတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂိဇ္ဈကူဋတော ဩတရန္တော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကံ အဇဂရပေတံ နာမ အဒ္ဒသ။ တဿ သီသတော အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရိယန္တံ ဂစ္ဆန္တိ, ပရိယန္တတော ဥဋ္ဌဟိတွာ သီသံ ဂစ္ဆန္တိ, ဥဘယတော ဥဋ္ဌဟိတွာ မဇ္ဈေ ဩတရန္တိ။ ထေရော တံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ လက္ခဏတ္ထေရေန သိတကာရဏံ ပုဋ္ဌော ‘‘အကာလော, အာဝုသော, ဣမဿ ပဉှဿ ဝေယျာကရဏာယ, သတ္ထု သန္တိကေ မံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂတကာလေ လက္ခဏတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘တတြာဟံ, အာဝုသော, ဧကံ ပေတံ အဒ္ဒသံ, တဿ ဧဝရူပေါ နာမ အတ္တဘာဝေါ, အဟံ တံ ဒိသွာ ‘န ဝတ မေ ဧဝရူပေါ အတ္တဘာဝေါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’တိ သိတံ ပါတွာကာသိ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘စက္ခုဘူတာ ဝတ, ဘိက္ခဝေ, သာဝကာ ဝိဟရန္တီ’’တိအာဒီနိ (ပါရာ။ ၂၂၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၂) ဝဒန္တော ထေရဿ ကထံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘မယာပိ ဧသော, ဘိက္ခဝေ, ပေတော ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ ဒိဋ္ဌော, ‘ယေ စ ပန မေ ဝစနံ န သဒ္ဒဟေယျုံ, တေသံ တံ အဟိတာယ အဿာ’တိ န ကထေသိံ, ဣဒါနိ မောဂ္ဂလ္လာနံ သက္ခိံ လဘိတွာ ကထေမီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ပုဋ္ဌော ဗျာကာသိ –
ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ သုမင်္ဂလသေဋ္ဌိ နာမ သုဝဏ္ဏိဋ္ဌကာဟိ ဘူမိံ သန္ထရိတွာ ဝီသတိဥသဘဋ္ဌာနေ တတ္တကေနေဝ ဓနေန ဝိဟာရံ ကာရေတွာ တာဝတ္တကေနေဝ ဝိဟာရမဟံ ကာရေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော နဂရဒွါရေ ဧကိဿာ သာလာယ ကာသာဝံ သသီသံ ပါရုပိတွာ ကလလမက္ခိတေဟိ ပါဒေဟိ နိပန္နံ ဧကံ စောရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ကလလမက္ခိတပါဒေါ ရတ္တိံ ဝိစရိတွာ ဒိဝါ နိပန္နမနုဿော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ စောရော မုခံ ဝိဝရိတွာ သေဋ္ဌိံ ဒိသွာ ‘‘ဟောတု, ဇာနိဿာမိ တေ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ သတ္တက္ခတ္တုံ ခေတ္တံ ဈာပေသိ, သတ္တက္ခတ္တုံ ဝဇေ ဂုန္နံ ပါဒေ ဆိန္ဒိ, သတ္တက္ခတ္တုံ ဂေဟံ ဈာပေသိ, သော ဧတ္တကေနာပိ ကောပံ နိဗ္ဗာပေတုံ အသက္ကောန္တော တဿ စူဠူပဋ္ဌာကေန သဒ္ဓိံ မိတ္တသန္ထဝံ ကတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀။)‘‘ကိံ တေ သေဋ္ဌိနော ပိယ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဂန္ဓကုဋိတော အညံ တဿ ပိယတရံ နတ္ထီ’’တိ သုတွာ ‘‘ဟောတု, ဂန္ဓကုဋိံ ဈာပေတွာ ကောပံ နိဗ္ဗာပေဿာမီ’’တိ သတ္ထရိ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌေ ပါနီယပရိဘောဇနီယဃဋေ ဘိန္ဒိတွာ ဂန္ဓကုဋိယံ အဂ္ဂိံ အဒါသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဂန္ဓကုဋိ ကိရ ဈာယတီ’’တိ သုတွာ အာဂစ္ဆန္တော ဈာမကာလေ အာဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိံ ဈာမံ ဩလောကေန္တော ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဒေါမနဿံ အကတွာ ဝါမဗာဟုံ သမဉ္ဇိတွာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန မဟာအပ္ဖေါဋနံ အပ္ဖေါဋေသိ။ အထ နံ သမီပေ ဌိတာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကသ္မာ, သာမိ, ဧတ္တကံ ဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကတဂန္ဓကုဋိယာ ဈာမကာလေ အပ္ဖေါဋေသီ’’တိ? သော အာဟ – ‘‘ဧတ္တကံ မေ, တာတာ, အဂ္ဂိအာဒီဟိ အသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဓနံ နိဒဟိတုံ လဒ္ဓံ, ‘ပုနပိ ဧတ္တကံ ဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သတ္ထု ဂန္ဓကုဋိံ ကာတုံ လဘိဿာမီ’တိ တုဋ္ဌမာနသော အပ္ဖေါဋေသိ’’န္တိ။ သော ပုန တတ္တကံ ဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ကာရေတွာ ဝီသတိသဟဿဘိက္ခုပရိဝါရဿ သတ္ထုနော ဒါနံ အဒါသိ။ တံ ဒိသွာ စောရော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣမံ အမာရေတွာ မင်္ကုကာတုံ န သက္ခိဿာမိ, ဟောတု, မာရေဿာမိ န’’န္တိ နိဝါသနန္တရေ ဆုရိကံ ဗန္ဓိတွာ သတ္တာဟံ ဝိဟာရေ ဝိစရန္တောပိ ဩကာသံ န လဘိ။ မဟာသေဋ္ဌိပိ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မမ ဧကေန ပုရိသေန သတ္တက္ခတ္တုံ ခေတ္တံ ဈာပိတံ, သတ္တက္ခတ္တုံ ဝဇေ ဂုန္နံ ပါဒါ ဆိန္နာ, သတ္တက္ခတ္တုံ ဂေဟံ ဈာပိတံ, ဣဒါနိ ဂန္ဓကုဋိပိ တေနေဝ ဈာပိတာ ဘဝိဿတိ, အဟံ ဣမသ္မိံ ဒါနေ ပဌမံ ပတ္တိံ တဿ ဒမ္မီ’’တိ။
တံ သုတွာ စောရော ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မေ ကမ္မံ ကတံ, ဧဝံ အပရာဓကာရကေ မယိ ဣမဿ ကောပမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, ဣမသ္မိမ္ပိ ဒါနေ မယှမေဝ ပဌမံ ပတ္တိံ ဒေတိ, အဟံ ဣမသ္မိံ ဒုဗ္ဘာမိ, ဧဝရူပံ မေ ပုရိသံ အခမာပေန္တဿ ဒေဝဒဏ္ဍောပိ မေ မတ္ထကေ ပတေယျာ’’တိ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမာဟိ မေ, သာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သာမိ, ဧဝံ အယုတ္တကံ ကမ္မံ မယာ ကတံ, တဿ မေ ခမာဟီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘တယာ မေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတ’’န္တိ သဗ္ဗံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, မယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘တွံ မယာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ကသ္မာ မေ ကုဇ္ဈိတွာ ဧဝမကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ဧကဒိဝသံ နဂရာ နိက္ခန္တေန တေန ဝုတ္တဝစနံ သာရေတွာ ‘‘ဣမိနာ မေ ကာရဏေန ကောပေါ ဥပ္ပါဒိတော’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိ အတ္တနာ ဝုတ္တံ သရိတွာ ‘‘အာမ, တာတ, ဝုတ္တံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁။)မယာ, တံ မေ ခမာဟီ’’တိ စောရံ ခမာပေတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, တာတ, ခမာမိ တေ, ဂစ္ဆ, တာတာ’’တိ အာဟ။ သစေ မေ, သာမိ, ခမသိ, သပုတ္တဒါရံ မံ ဂေဟေ ဒါသံ ကရောဟီတိ။ တာတ, တွံ မယာ ဧတ္တကေ ကထိတေ ဧဝရူပံ ဆေဒနံ အကာသိ, ဂေဟေ ဝသန္တေန ပန သဒ္ဓိံ န သက္ကာ ကိဉ္စိ ကထေတုံ, န မေ တယာ ဂေဟေ ဝသန္တေန ကိစ္စံ အတ္ထိ, ခမာမိ တေ, ဂစ္ဆ, တာတာတိ။ စောရော တံ ကမ္မံ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဒီဃရတ္တံ တတ္ထ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန ဣဒါနိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ပစ္စတီတိ။
ဧဝံ သတ္ထာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဗာလာ နာမ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တာ န ဗုဇ္ဈန္တိ, ပစ္ဆာ ပန အတ္တနာ ကတကမ္မေဟိ ဍယှမာနာ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဒါဝဂ္ဂိသဒိသာဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၃၆။‘‘အထ ပါပါနိ ကမ္မာနိ, ကရံ ဗာလော န ဗုဇ္ဈတိ၊
သေဟိ ကမ္မေဟိ ဒုမ္မေဓော, အဂ္ဂိဍဍ္ဎောဝ တပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ အထ ပါပါနီတိ န ကေဝလံ ဗာလော ကောဓဝသေန ပါပါနိ ကရောတိ, ကရောန္တောပိ ပန န ဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပါပံ ကရောန္တော စ ‘‘ပါပံ ကရောမီ’’တိ အဗုဇ္ဈနကော နာမ နတ္ထိ။ ‘‘ဣမဿ ကမ္မဿ ဧဝရူပေါ နာမ ဝိပါကော’’တိ အဇာနနတာယ ‘‘န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေဟီတိ သော တေဟိ အတ္တနော သန္တကေဟိ ကမ္မေဟိ ဒုမ္မေဓော နိပ္ပညော ပုဂ္ဂလော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အဂ္ဂိဍဍ္ဎောဝ တပ္ပတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အဇဂရပေတဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
֍ * ၇။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထု
ယော ဒဏ္ဍေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ တိတ္ထိယာ သန္နိပတိတွာ မန္တေသုံ – ‘‘ဇာနာထာဝုသော, ‘ကေန ကာရဏေန သမဏဿ ဂေါတမဿ လာဘသက္ကာရော မဟာ ဟုတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂။)နိဗ္ဗတ္တော’တိ။ မယံ န ဇာနာမ, တုမှေ ပန ဇာနာထာတိ။ အာမ, ဇာနာမ, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ နာမ ဧကံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော။ သော ဟိ ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ ဒေဝတာဟိ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိတွာ အာဂန္တွာ မနုဿာနံ ကထေတိ ‘ဣဒံ နာမ ကတွာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ လဘန္တီ’တိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာနမ္ပိ ကမ္မံ ပုစ္ဆိတွာ အာဂန္တွာ မနုဿာနံ ကထေတိ ‘ဣဒံ နာမ ကတွာ ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တီ’တိ။ မနုဿာ တဿ ကထံ သုတွာ မဟန္တံ လာဘသက္ကာရံ အဘိဟရန္တိ, သစေ တံ မာရေတုံ သက္ခိဿာမ, သော လာဘသက္ကာရော အမှာကံ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ။ တေ ‘‘အတ္ထေကော ဥပါယော’’တိ သဗ္ဗေ ဧကစ္ဆန္ဒာ ဟုတွာ ‘‘ယံကိဉ္စိ ကတွာ တံ မာရာပေဿာမာ’’တိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေ သမာဒပေတွာ ကဟာပဏသဟဿံ လဘိတွာ ပုရိသဃာတကမ္မံ ကတွာ စရန္တေ စောရေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော နာမ ကာဠသိလာယံ ဝသတိ, တတ္ထ ဂန္တွာ တံ မာရေထာ’’တိ တေသံ ကဟာပဏေ အဒံသု။ စောရာ ဓနလောဘေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ထေရံ မာရေဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပရိဝါရေသုံ။ ထေရော တေဟိ ပရိက္ခိတ္တဘာဝံ ဉတွာ ကုဉ္စိကစ္ဆိဒ္ဒေန နိက္ခမိတွာ ပက္ကာမိ။ တေ စောရာ တံ ဒိဝသံ ထေရံ အဒိသွာ ပုနေကဒိဝသံ ဂန္တွာ ပရိက္ခိပိံသု။ ထေရော ဉတွာ ကဏ္ဏိကာမဏ္ဍလံ ဘိန္ဒိတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ ဧဝံ တေ ပဌမမာသေပိ မဇ္ဈိမမာသေပိ ထေရံ ဂဟေတုံ နာသက္ခိံသု။ ပစ္ဆိမမာသေ ပန သမ္ပတ္တေ ထေရော အတ္တနာ ကတကမ္မဿ အာကဍ္ဎနဘာဝံ ဉတွာ န အပဂစ္ဆိ။ စောရာ ဂန္တွာ ထေရံ ဂဟေတွာ တဏ္ဍုလကဏမတ္တာနိဿ အဋ္ဌီနိ ကရောန္တာ ဘိန္ဒိံသု။ အထ နံ ‘‘မတော’’တိ သညာယ ဧကသ္မိံ ဂုမ္ဗပိဋ္ဌေ ခိပိတွာ ပက္ကမိံသု။
ထေရော ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိတွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ အတ္တဘာဝံ ဈာနဝေဌနေန ဝေဌေတွာ ထိရံ ကတွာ အာကာသေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာယိဿသိ, မောဂ္ဂလ္လာနာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ဂန္တွာ’’တိ? ‘‘ကာဠသိလာပဒေသံ, ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ, မောဂ္ဂလ္လာန, မယှံ ဓမ္မံ ကထေတွာ ယာဟိ။ တာဒိသဿ ဟိ မေ သာဝကဿ ဣဒါနိ ဒဿနံ နတ္ထီတိ။ သော ‘‘ဧဝံ ကရိဿာမိ, ဘန္တေ’’တိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ နာနပ္ပကာရာ ဣဒ္ဓိယော ကတွာ ဓမ္မံ ကထေတွာ သတ္ထာရံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃။)ဝန္ဒိတွာ ကာဠသိလာဋဝိံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ‘‘ထေရံ ကိရ စောရာ မာရေသု’’န္တိ အယမ္ပိ ကထာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပတ္ထရိ။ ရာဇာ အဇာတသတ္တု စောရေ ပရိယေသနတ္ထာယ စရပုရိသေ ပယောဇေသိ။ တေသုပိ စောရေသု သုရာပါနေ သုရံ ပိဝန္တေသု ဧကော ဧကဿ ပိဋ္ဌိံ ပဟရိတွာ ပါတေသိ။ သော တံ သန္တေဇ္ဇေတွာ ‘‘အမ္ဘော ဒုဗ္ဗိနီတ, တွံ ကသ္မာ မေ ပိဋ္ဌိံ ပါတေသီ’’တိ အာဟ။ ကိံ ပန ဟရေ ဒုဋ္ဌစောရ, တယာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ပဌမံ ပဟဋောတိ? ကိံ ပန မယာ ပဟဋဘာဝံ တွံ န ဇာနာသီတိ? ဣတိ နေသံ ‘‘မယာ ပဟဋော, မယာ ပဟဋော’’တိ ဝဒန္တာနံ ဝစနံ သုတွာ တေ စရပုရိသာ တေ သဗ္ဗေ စောရေ ဂဟေတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ စောရေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေဟိ ထေရော မာရိတော’’တိ? ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကေန တုမှေ ဥယျောဇိတာ’’တိ? ‘‘နဂ္ဂသမဏကေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ပဉ္စသတေ နဂ္ဂသမဏကေ ဂါဟာပေတွာ ပဉ္စသတေဟိ စောရေဟိ သဒ္ဓိံ ရာဇင်္ဂဏေ နာဘိပ္ပမာဏေသု အာဝါဋေသု နိခဏာပေတွာ ပလာလေဟိ ပဋိစ္ဆာဒါပေတွာ အဂ္ဂိံ ဒါပေသိ။ အထ နေသံ ဈာမဘာဝံ ဉတွာ အယနင်္ဂလေဟိ ကသာပေတွာ သဗ္ဗေ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကာရာပေသိ။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော အတ္တနော အနနုရူပမေဝ မရဏံ ပတ္တော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မောဂ္ဂလ္လာနော ဣမဿေဝ အတ္တဘာဝဿ အနနုရူပံ မရဏံ ပတ္တော, ပုဗ္ဗေ ပန တေန ကတဿ ကမ္မဿ အနုရူပမေဝ မရဏံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ပနဿ, ဘန္တေ, ပုဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ –
အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိဝါသီ ဧကော ကုလပုတ္တော သယမေဝ ကောဋ္ဋနပစနာဒီနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တော မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိ။ အထဿ မာတာပိတရော နံ, ‘‘တာတ, တွံ ဧကကောဝ ဂေဟေ စ အရညေ စ ကမ္မံ ကရောန္တော ကိလမသိ, ဧကံ တေ ကုမာရိကံ အာနေဿာမာ’’တိ ဝတွာ, ‘‘အမ္မတာတာ, န မယှံ ဧဝရူပါယတ္ထော, အဟံ ယာဝ တုမှေ ဇီဝထ, တာဝ ဝေါ သဟတ္ထာ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ တေန ပဋိက္ခိတ္တာ ပုနပ္ပုနံ တံ ယာစိတွာ ကုမာရိကံ အာနယိံသု။ သာ ကတိပါဟမေဝ တေ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ပစ္ဆာ တေသံ ဒဿနမ္ပိ အနိစ္ဆန္တီ ‘‘န သက္ကာ တဝ မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသိတု’’န္တိ ဥဇ္ဈာယိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄။)တသ္မိံ အတ္တနော ကထံ အဂ္ဂဏှန္တေ တဿ ဗဟိဂတကာလေ မကစိဝါကခဏ္ဍာနိ စ ယာဂုဖေဏဉ္စ ဂဟေတွာ တတ္ထ တတ္ထ အာကိရိတွာ တေနာဂန္တွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုဋ္ဌာ အာဟ – ‘‘ဣမေသံ အန္ဓမဟလ္လကာနံ ဧတံ ကမ္မံ, သဗ္ဗံ ဂေဟံ ကိလိဋ္ဌံ ကရောန္တာ ဝိစရန္တိ, န သက္ကာ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသိတု’’န္တိ။ ဧဝံ တာယ နံ ပုနပ္ပုနံ ကထယမာနာယ ဧဝရူပေါပိ ပူရိတပါရမီ သတ္တော မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ဘိဇ္ဇိ။ သော ‘‘ဟောတု, ဇာနိဿာမိ နေသံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ တေ ဘောဇေတွာ, ‘‘အမ္မတာတာ, အသုကဋ္ဌာနေ နာမ တုမှာကံ ဉာတကာ အာဂမနံ ပစ္စာသီသန္တိ, တတ္ထ ဂမိဿာမာ’’တိ တေ ယာနကံ အာရောပေတွာ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အဋဝိမဇ္ဈံ ပတ္တကာလေ, ‘‘တာတ, ရသ္မိယော ဂဏှာထ, ဂါဝေါ ပတောဒသညာယ ဂမိဿန္တိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ စောရာ ဝသန္တိ, အဟံ ဩတရာမီ’’တိ ပိတု ဟတ္ထေ ရသ္မိယော ဒတွာ ဩတရိတွာ ဂစ္ဆန္တော သဒ္ဒံ ပရိဝတ္တေတွာ စောရာနံ ဥဋ္ဌိတသဒ္ဒမကာသိ။ မာတာပိတရော သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘စောရာ ဥဋ္ဌိတာ’’တိ သညာယ, ‘‘တာတ, မယံ မဟလ္လကာ, တွံ အတ္တာနမေဝ ရက္ခာဟီ’’တိ အာဟံသု။ သော မာတာပိတရော တထာဝိရဝန္တေပိ စောရသဒ္ဒံ ကရောန္တော ကောဋ္ဋေတွာ မာရေတွာ အဋဝိယံ ခိပိတွာ ပစ္စာဂမိ။
သတ္ထာ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မောဂ္ဂလ္လာနော ဧတ္တကံ ကမ္မံ ကတွာ အနေကဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန အတ္တဘာဝသတေ ဧဝမေဝ ကောဋ္ဋေတွာ သံစုဏ္ဏိတော မရဏံ ပတ္တော။ ဧဝံ မောဂ္ဂလ္လာနေန အတ္တနော ကမ္မာနုရူပမေဝ မရဏံ လဒ္ဓံ, ပဉ္စဟိ စောရသတေဟိ သဒ္ဓိံ လဘိံသု။ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု ဟိ ပဒုဿန္တော ဒသဟိ ကာရဏေဟိ အနယဗျသနံ ပါပုဏာတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၃၇။‘‘ယော ဒဏ္ဍေန အဒဏ္ဍေသု, အပ္ပဒုဋ္ဌေသု ဒုဿတိ၊
ဒသန္နမညတရံ ဌာနံ, ခိပ္ပမေဝ နိဂစ္ဆတိ။
၁၃၈။‘‘ဝေဒနံ ဖရုသံ ဇာနိံ, သရီရဿ ဝ ဘေဒနံ၊
ဂရုကံ ဝါပိ အာဗာဓံ, စိတ္တက္ခေပံ ဝ ပါပုဏေ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅။) ၁၃၉။‘‘ရာဇတော ဝါ ဥပသဂ္ဂံ, အဗ္ဘက္ခာနံ ဝ ဒါရုဏံ၊
ပရိက္ခယံ ဝ ဉာတီနံ, ဘောဂါနံ ဝ ပဘင်္ဂုရံ။
၁၄၀။‘‘အထ ဝါဿ အဂါရာနိ, အဂ္ဂိ ဍဟတိ ပါဝကော၊
ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော, နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ အဒဏ္ဍေသူတိ ကာယဒဏ္ဍာဒိရဟိတေသု ခီဏာသဝေသု။ အပ္ပဒုဋ္ဌေသူတိ ပရေသု ဝါ အတ္တနိ ဝါ နိရပရာဓေသု။ ဒသန္နမညတရံ ဌာနန္တိ ဒသသု ဒုက္ခကာရဏေသု အညတရံ ကာရဏံ။ ဝေဒနန္တိ သီသရောဂါဒိဘေဒံ ဖရုသံ ဝေဒနံ။ ဇာနိန္တိ ကိစ္ဆာဓိဂတဿ ဓနဿ ဇာနိံ။ ဘေဒနန္တိ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိကံ သရီရဘေဒနံ။ ဂရုကန္တိ ပက္ခဟတဧကစက္ခုကပီဌသပ္ပိကုဏီဘာဝကုဋ္ဌရောဂါဒိဘေဒံ ဂရုကာဗာဓံ ဝါ။ စိတ္တက္ခေပန္တိ ဥမ္မာဒံ။ ဥပသဂ္ဂန္တိ ယသဝိလောပသေနာပတိဋ္ဌာနာဒိအစ္ဆိန္ဒနာဒိကံ ရာဇတော ဥပသဂ္ဂံ ဝါ။ အဗ္ဘက္ခာနန္တိ အဒိဋ္ဌအသုတအစိန္တိတပုဗ္ဗံ ‘‘ဣဒံ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိကမ္မံ, ဣဒံ ဝါ ရာဇာပရာဓိတကမ္မံ တယာ ကတ’’န္တိ ဧဝရူပံ ဒါရုဏံ အဗ္ဘက္ခာနံ ဝါ။ ပရိက္ခယံ ဝ ဉာတီနန္တိ အတ္တနော အဝဿယော ဘဝိတုံ သမတ္ထာနံ ဉာတီနံ ပရိက္ခယံ ဝါ။ ပဘင်္ဂုရန္တိ ပဘင်္ဂုဘာဝံ ပူတိဘာဝံ။ ယံ ဟိဿ ဂေဟေ ဓညံ, တံ ပူတိဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ, သုဝဏ္ဏံ အင်္ဂါရဘာဝံ, မုတ္တာ ကပ္ပါသဋ္ဌိဘာဝံ, ကဟာပဏံ ကပါလခဏ္ဍာဒိဘာဝံ, ဒွိပဒစတုပ္ပဒါ ကာဏကုဏာဒိဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အဂ္ဂိ ဍဟတီတိ ဧကသံဝစ္ဆရေ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ အညသ္မိံ ဍာဟကေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ အသနိအဂ္ဂိ ဝါ ပတိတွာ ဍဟတိ, အတ္တနောဝ ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌိတော ပါဝကော ဝါ ဍဟတိယေဝ။ နိရယန္တိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဣမေသံ ဒသန္နံ ဌာနာနံ အညတရံ ပတွာပိ ဧကံသေန သမ္ပရာယေ ပတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။
န နဂ္ဂစရိယာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗဟုဘဏ္ဍိကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၆။)သာဝတ္ထိဝါသီ ကိရေကော ကုဋုမ္ဗိကော ဘရိယာယ ကာလကတာယ ပဗ္ဗဇိ။ သော ပဗ္ဗဇန္တော အတ္တနော ပရိဝေဏဉ္စ အဂ္ဂိသာလဉ္စ ဘဏ္ဍဂဗ္ဘဉ္စ ကာရေတွာ သဗ္ဗမ္ပိ ဘဏ္ဍဂဗ္ဘံ သပ္ပိမဓုတေလာဒီဟိ ပူရေတွာ ပဗ္ဗဇိ, ပဗ္ဗဇိတွာ စ ပန အတ္တနော ဒါသေ ပက္ကောသာပေတွာ ယထာရုစိကံ အာဟာရံ ပစာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ။ ဗဟုဘဏ္ဍော စ ဗဟုပရိက္ခာရော စ အဟောသိ။ ရတ္တိံ အညံ နိဝါသနပါရုပနံ ဟောတိ, ဒိဝါ အညံ နိဝါသနပါရုပနံ ဟောတိ, ဒိဝါ အညံ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝသတိ။ တဿေကဒိဝသံ စီဝရပစ္စတ္ထရဏာနိ သုက္ခာပေန္တဿ သေနာသနစာရိကံ အာဟိဏ္ဍန္တာ ဘိက္ခူ ပဿိတွာ ‘‘ကဿိမာနိ, အာဝုသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မယှ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာဝုသော, ဘဂဝတာ တိစီဝရာနိ အနုညာတာနိ, တွဉ္စ ပန ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧဝံ ဗဟုပရိက္ခာရော ဇာတော’’တိ တံ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဘိက္ခု အတိဗဟုဘဏ္ဍော’’တိ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တံ ဘိက္ခူ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ အာဟ – ‘‘ကသ္မာ ပန တွံ, ဘိက္ခု, မယာ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဓမ္မေ ဒေသိတေ ဧဝံ ဗဟုဘဏ္ဍော ဇာတော’’တိ။ သော တာဝတ္တကေနေဝ ကုပိတော ‘‘ဣမိနာ ဒါနိ နီဟာရေန စရိဿာမီ’’တိ ပါရုပနံ ဆဍ္ဍေတွာ ပရိသမဇ္ဈေ ဧကစီဝရော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဥပတ္ထမ္ဘယမာနော နနု တွံ ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ ဟိရောတ္တပ္ပဂဝေသကော ဒကရက္ခသကာလေပိ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဂဝေသမာနော ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဝိဟာသိ, ကသ္မာ ဣဒါနိ ဧဝံ ဂရုကေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ပါရုပနံ ဆဍ္ဍေတွာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဟာယ ဌိတောသီတိ။ သော သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ တံ စီဝရံ ပါရုပိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဘိက္ခူ တဿ အတ္ထဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ယာစိံသု။ ဘဂဝါ အတီတံ အာဟရိတွာ ကထေသိ –
အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဗောဓိသတ္တော ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ မဟိံသကုမာရောတိ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ စန္ဒကုမာရော နာမ အဟောသိ။ တေသံ မာတရိ ကာလကတာယ ရာဇာ အညံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာပိ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, သူရိယကုမာရောတိဿ နာမံ ကရိံသု။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ တုဋ္ဌော ‘‘ပုတ္တဿ တေ ဝရံ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ သာပိ ခေါ, ‘‘ဒေဝ, ဣစ္ဆိတကာလေ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုတ္တဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘ဒေဝေန မယှံ ပုတ္တဿ ဇာတကာလေ ဝရော ဒိန္နော, ဣဒါနိ မေ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၇။)ဒေဟီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘မမ ဒွေ ပုတ္တာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာ ဝိယ ဇလန္တာ ဝိစရန္တိ, န သက္ကာ တဿ ရဇ္ဇံ ဒါတု’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာပိ တံ ပုနပ္ပုနံ ယာစမာနမေဝ ဒိသွာ ‘‘အယံ မေ ပုတ္တာနံ အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာ’’တိ ပုတ္တေ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတာ, အဟံ သူရိယကုမာရဿ ဇာတကာလေ ဝရံ အဒါသိံ, ဣဒါနိဿ မာတာ ရဇ္ဇံ ယာစတိ, အဟံ တဿ န ဒါတုကာမော, တဿ မာတာ တုမှာကံ အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျ, ဂစ္ဆထ တုမှေ, အရညေ ဝသိတွာ မမစ္စယေနာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ပါသာဒါ ဩတရန္တေ ရာဇင်္ဂဏေ ကီဠမာနော သူရိယကုမာရော ဒိသွာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။ တေသံ ဟိမဝန္တံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဗောဓိသတ္တော မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိတွာ သူရိယကုမာရံ အာဟ – ‘‘တာတ, ဧတံ သရံ ဂန္တွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ အမှာကမ္ပိ ပဒုမိနိပဏ္ဏေဟိ ဥဒကံ အာဟရာ’’တိ။ သော ပန သရော ဝေဿဝဏ္ဏဿ သန္တိကာ ဧကေန ဒကရက္ခသေန လဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ဝေဿဝဏ္ဏော စ တံ အာဟ – ‘‘ဌပေတွာ ဒေဝဓမ္မဇာနနကေ ယေ စ အညေ ဣမံ သရံ ဩတရန္တိ, တေ ခါဒိတုံ လဘသီ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သော တံ သရံ ဩတိဏ္ဏောတိဏ္ဏေ ဒေဝဓမ္မေ ပုစ္ဆိတွာ အဇာနန္တေ ခါဒတိ, သူရိယကုမာရောပိ တံ သရံ အဝီမံသိတွာဝ ဩတရိ, တေန စ ‘‘ဒေဝဓမ္မေ ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘ဒေဝဓမ္မာ နာမ စန္ဒိမသူရိယာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ‘‘တွံ ဒေဝဓမ္မေ န ဇာနာသီ’’တိ ဥဒကံ ပဝေသေတွာ အတ္တနော ဘဝနေ ဌပေသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တံ စိရာယန္တံ ဒိသွာ စန္ဒကုမာရံ ပေသေသိ။ သောပိ တေန ‘‘ဒေဝဓမ္မေ ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘ဒေဝဓမ္မာ နာမ စတဿော ဒိသာ’’တိ အာဟ။ ဒကရက္ခသော တမ္ပိ ဥဒကံ ပဝေသေတွာ တတ္ထေဝ ဌပေသိ။
ဗောဓိသတ္တော တသ္မိမ္ပိ စိရာယန္တေ ‘‘အန္တရာယေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သယံ ဂန္တွာ ဒွိန္နမ္ပိ ဩတရဏပဒံယေဝ ဒိသွာ ‘‘အယံ သရော ရက္ခသပရိဂ္ဂဟိတော’’တိ ဉတွာ ခဂ္ဂံ သန္နယှိတွာ ဓနုံ ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရက္ခသော တံ အနောတရန္တံ ဒိသွာ ဝနကမ္မိကပုရိသဝေသေနာဂန္တွာ အာဟ – ‘‘ဘော ပုရိသ, တွံ မဂ္ဂကိလန္တော, ကသ္မာ ဣမံ သရံ ဩတရိတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ဘိသမုလာလံ ခါဒိတွာ ပုပ္ဖါနိ ပိလန္ဓိတွာ န ဂစ္ဆသီ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဒိသွာဝ ‘‘ဧသ သော ယက္ခော’’တိ ဉတွာ ‘‘တယာ မေ ဘာတရော ဂဟိတာ’’တိ အာဟ။ အာမ, မယာ ဂဟိတာတိ။ ကိံ ကာရဏာတိ? အဟံ ဣမံ သရံ ဩတိဏ္ဏောတိဏ္ဏေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၈။)လဘာမီတိ။ ကိံ ပန သဗ္ဗေဝ လဘသီတိ? ဒေဝဓမ္မဇာနနကေ ဌပေတွာ အဝသေသေ လဘာမီတိ။ အတ္ထိ ပန တေ ဒေဝဓမ္မေဟိ အတ္ထောတိ? အာမ, အတ္ထီတိ။ အဟံ ကထေဿာမီတိ။ တေန ဟိ ကထေဟီတိ။ န သက္ကာ ကိလိဋ္ဌေန ဂတ္တေန ကထေတုန္တိ။ ယက္ခော ဗောဓိသတ္တံ နှာပေတွာ ပါနီယံ ပါယေတွာ အလင်္ကရိတွာ အလင်္ကတမဏ္ဍပမဇ္ဈေ ပလ္လင်္ကံ အာရောပေတွာ သယမဿ ပါဒမူလေ နိသီဒိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သက္ကစ္စံ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ, သုက္ကဓမ္မသမာဟိတာ၊
သန္တော သပ္ပုရိသာ လောကေ, ဒေဝဓမ္မာတိ ဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၆)၊
ယက္ခော ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နော ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိတ, အဟံ တေ ပသန္နော, ဧကံ ဘာတရံ ဒမ္မိ, ကတရံ အာနေမီ’’တိ? ‘‘ကနိဋ္ဌံ အာနေဟီ’’တိ။ ပဏ္ဍိတ, တွံ ကေဝလံ ဒေဝဓမ္မေ ဇာနာသိယေဝ, န ပန တေသု ဝတ္တသီတိ။ ကိံ ကာရဏာတိ? ယသ္မာ ဇေဋ္ဌံ ဌပေတွာ ကနိဋ္ဌံ အာဟရာပေန္တော ဇေဋ္ဌာပစာယိကကမ္မံ န ကရောသီတိ, ဒေဝဓမ္မေ စာဟံ ယက္ခ ဇာနာမိ, တေသု စ ဝတ္တာမိ။ မယဉှိ ဧတံ နိဿာယ ဣမံ အရညံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဧတဿ ဟိ အတ္ထာယ အမှာကံ ပိတရံ ဧတဿ မာတာ ရဇ္ဇံ ယာစိ, အမှာကံ ပန ပိတာ တံ ဝရံ အဒတွာ အမှာကံ အနုရက္ခဏတ္ထာယ အရညေ ဝါသံ အနုဇာနိ, သော ကုမာရော အနိဝတ္တိတွာ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတော။ ‘‘တံ အရညေ ဧကော ယက္ခော ခါဒီ’’တိ ဝုတ္တေပိ န ကောစိ သဒ္ဒဟိဿတိ။ တေနာဟံ ဂရဟဘယဘီတော တမေဝါဟရာပေမီတိ။ ယက္ခော ဗောဓိသတ္တဿ ပသီဒိတွာ ‘‘သာဓု ပဏ္ဍိတ, တွမေဝ ဒေဝဓမ္မေ ဇာနာသိ, ဒေဝဓမ္မေသု စ ဝတ္တသီ’’တိ ဒွေ ဘာတရော အာနေတွာ အဒါသိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ယက္ခဘာဝေ အာဒီနဝံ ကထေတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော တေန သုသံဝိဟိတာရက္ခော တသ္မိံ အရညေ ဝသိတွာ ပိတရိ ကာလကတေ ယက္ခံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ စန္ဒကုမာရဿ ဥပရဇ္ဇံ, သူရိယကုမာရဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒတွာ ယက္ခဿ ရမဏီယေ ဌာနေ အာယတနံ ကာရာပေတွာ ယထာ သော လာဘဂ္ဂပ္ပတ္တော ဟောတိ, တထာ အကာသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၉။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ရက္ခသော ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခု အဟောသိ, သူရိယကုမာရော အာနန္ဒော, စန္ဒကုမာရော သာရိပုတ္တော, မဟိံသကုမာရော ပန အဟမေဝါ’’တိ။ ဧဝံ သတ္ထာ ဇာတကံ ကထေတွာ ‘‘ဧဝံ တွံ, ဘိက္ခု, ပုဗ္ဗေ ဒေဝဓမ္မေ ဂဝေသမာနော ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နော ဝိစရိတွာ ဣဒါနိ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဣမိနာ နီဟာရေန ဌတွာ မမ ပုရတော ‘အပ္ပိစ္ဆောမှီ’တိ ဝဒန္တော အယုတ္တံ အကာသိ။ န ဟိ သာဋကပဋိက္ခေပါဒိမတ္တေန သမဏော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၁။‘‘န နဂ္ဂစရိယာ န ဇဋာ န ပင်္ကာ, နာနာသကာ ထဏ္ဍိလသာယိကာ ဝါ၊
ရဇောဇလ္လံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ, သောဓေန္တိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခ’’န္တိ။
တတ္ထ နာနာသကာတိ န အနသကာ, ဘတ္တပဋိက္ခေပကာတိ အတ္ထော။ ထဏ္ဍိလသာယိကာတိ ဘူမိသယနာ။ ရဇောဇလ္လန္တိ ကဒ္ဒမလေပနာကာရေန သရီရေ သန္နိဟိတရဇော။ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနန္တိ ဥက္ကုဋိကဘာဝေန အာရဒ္ဓဝီရိယံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ဟိ မစ္စော ‘‘ဧဝံ အဟံ လောကနိဿရဏသင်္ခါတံ သုဒ္ဓိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဣမေသု နဂ္ဂစရိယာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ သမာဒါယ ဝတ္တေယျ, သော ကေဝလံ မိစ္ဆာဒဿနဉ္စေဝ ဝဍ္ဎေယျ, ကိလမထဿ စ ဘာဂီ အဿ။ န ဟိ ဧတာနိ သုသမာဒိန္နာနိပိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ ကင်္ခါယ အဝိတိဏ္ဏဘာဝေန အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ မစ္စံ သောဓေန္တီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
အလင်္ကတော စေပီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သန္တတိမဟာမတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ဟိ ဧကသ္မိံ ကာလေ ရညော ပသေနဒိကောသလဿ ပစ္စန္တံ ကုပိတံ ဝူပသမေတွာ အာဂတော။ အထဿ ရာဇာ တုဋ္ဌော သတ္တ ဒိဝသာနိ ရဇ္ဇံ ဒတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀။)ဧကံ နစ္စဂီတကုသလံ ဣတ္ထိံ အဒါသိ။ သော သတ္တ ဒိဝသာနိ သုရာမဒမတ္တော ဟုတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော နှာနတိတ္ထံ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဒွါရန္တရေ ဒိသွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတောဝ သီသံ စာလေတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ သတ္ထာ သိတံ ကတွာ ‘‘ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, သိတပါတုကရဏေ ဟေတူ’’တိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော သိတကာရဏံ အာစိက္ခန္တော အာဟ – ‘‘ပဿာနန္ဒ, သန္တတိမဟာမတ္တံ, အဇ္ဇ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတောဝ မမ သန္တိကံ အာဂန္တွာ စတုပ္ပဒိကဂါထာဝသာနေ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္တတာလမတ္တေ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ။ မဟာဇနော ထေရေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿ သတ္ထု ဝစနံ အဿောသိ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ စိန္တယိံသု – ‘‘ပဿထ သမဏဿ ဂေါတမဿ ကိရိယံ, မုခပ္ပတ္တမေဝ ဘာသတိ, အဇ္ဇ ကိရ ဧသ ဧဝံ သုရာမဒမတ္တော ယထာလင်္ကတောဝ ဧတဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, အဇ္ဇေဝ တံ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိဿာမာ’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ စိန္တေသုံ – ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝတာ, အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓလီဠဉ္စေဝ သန္တတိမဟာမတ္တလီဠဉ္စ ဒဋ္ဌုံ လဘိဿာမာ’’တိ။
သန္တတိမဟာမတ္တောပိ နှာနတိတ္ထေ ဒိဝသဘာဂံ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ အာပါနဘူမိယံ နိသီဒိ။ သာပိ ဣတ္ထီ ရင်္ဂမဇ္ဈံ ဩတရိတွာ နစ္စဂီတံ ဒဿေတုံ အာရဘိ။ တဿာ သရီရလီဠာယ ဒဿနတ္ထံ သတ္တာဟံ အပ္ပါဟာရတာယ တံ ဒိဝသံ နစ္စဂီတံ ဒဿယမာနာယ အန္တောကုစ္ဆိယံ သတ္ထကဝါတာ သမုဋ္ဌာယ ဟဒယမံသံ ကန္တိတွာ အဂမံသု။ သာ တင်္ခဏညေဝ မုခေန စေဝ အက္ခီဟိ စ ဝိဝဋေဟိ ကာလမကာသိ။ သန္တတိမဟာမတ္တော ‘‘ဥပဓာရေထ န’’န္တိ ဝတွာ ‘‘နိရုဒ္ဓါ, သာမီ’’တိ စ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဗလဝသောကေန အဘိဘူတော တင်္ခဏညေဝဿ သတ္တာဟံ ပီတသုရာ တတ္တကပါလေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ သော ‘‘န မေ ဣမံ သောကံ အညေ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ခိဿန္တိ အညတြ တထာဂတေနာ’’တိ ဗလကာယပရိဝုတော သာယနှသမယေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ‘ဧဝရူပေါ မေ သောကော ဥပ္ပန္နော, တံ မေ တုမှေ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ခိဿထာ’တိ အာဂတောမှိ, ပဋိသရဏံ မေ ဟောထာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘သောကံ နိဗ္ဗာပေတုံ သမတ္ထဿေဝ သန္တိကံ အာဂတောသိ။ ဣမိဿာ ဟိ ဣတ္ထိယာ ဣမိနာဝ အာကာရေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၁။)မတကာလေ တဝ ရောဒန္တဿ ပဂ္ဃရိတအဿူနိ စတုန္နံ မဟာသမုဒ္ဒါနံ ဥဒကတော အတိရေကတရာနီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ ပုဗ္ဗေ တံ ဝိသောသေဟိ, ပစ္ဆာ တေ မာဟု ကိဉ္စနံ၊
မဇ္ဈေ စေ နော ဂဟေဿသိ, ဥပသန္တော စရိဿသီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၅၅, ၁၁၀၅၊ စူဠနိ။ ဇတုကဏ္ဏိမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၈)၊
ဂါထာပရိယောသာနေ သန္တတိမဟာမတ္တော အရဟတ္တံ ပတွာ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရံ ဩလောကေန္တော တဿ အပ္ပဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ပရိနိဗ္ဗာနံ မေ အနုဇာနာထာ’’တိ။ သတ္ထာ တေန ကတကမ္မံ ဇာနန္တောပိ ‘‘မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှနတ္ထံ သန္နိပတိတာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဩကာသံ န လဘိဿန္တိ, ‘ဗုဒ္ဓလီဠဉ္စေဝ သန္တတိမဟာမတ္တလီဠဉ္စ ပဿိဿာမာ’တိ သန္နိပတိတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ဣမိနာ ကတကမ္မံ သုတွာ ပုညေသု အာဒရံ ကရိဿန္တီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘တေန ဟိ တယာ ကတကမ္မံ မယှံ ကထေဟိ, ကထေန္တော စ ဘူမိယံ ဌိတော အကထေတွာ သတ္တတာလမတ္တေ အာကာသေ ဌိတော ကထေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကတာလပ္ပမာဏံ ဥဂ္ဂမ္မ ဩရောဟိတွာ ပုန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော ပဋိပါဋိယာ သတ္တတာလပ္ပမာဏေ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ‘‘သုဏာထ မေ, ဘန္တေ, ပုဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ ဝတွာ အာဟ –
ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ အဟံ ဗန္ဓုမတိနဂရေ ဧကသ္မိံ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စိန္တေသိံ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ပရေသံ ဆေဒံ ဝါ ပီဠံ ဝါ အကရဏကမ္မ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော ဓမ္မဃောသကကမ္မံ ဒိသွာ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ကမ္မံ ကရောန္တော မဟာဇနံ သမာဒပေတွာ ‘‘ပုညာနိ ကရောထ, ဥပေါသထဒိဝသေသု ဥပေါသထံ သမာဒိယထ, ဒါနံ ဒေထ, ဓမ္မံ သုဏာထ, ဗုဒ္ဓရတနာဒီဟိ သဒိသံ အညံ နာမ နတ္ထိ, တိဏ္ဏံ ရတနာနံ သက္ကာရံ ကရောထာ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေန္တော ဝိစရာမိ။ တဿ မယှံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဗုဒ္ဓပိတာ ဗန္ဓုမတိမဟာရာဇာ မံ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတ, ကိံ ကရောန္တော ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဒေဝ, တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏံ ပကာသေတွာ မဟာဇနံ ပုညကမ္မေသု သမာဒပေန္တော ဝိစရာမီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကတ္ထ နိသိန္နော ဝိစရသီ’’တိ မံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပဒသာဝ, ဒေဝါ’’တိ မယာ ဝုတ္တေ, ‘‘တာတ, န တွံ ဧဝံ ဝိစရိတုံ အရဟသိ, ဣမံ ပုပ္ဖဒါမံ ပိလန္ဓိတွာ အဿပိဋ္ဌေ နိသိန္နောဝ ဝိစရာ’’တိ မယှံ မုတ္တာဒါမသဒိသံ ပုပ္ဖဒါမံ ဒတွာ ဒန္တံ အဿံ အဒါသိ။ အထ မံ ရညာ ဒိန္နပရိဟာရေန တထေဝ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၂။)ဥဂ္ဃေါသေတွာ ဝိစရန္တံ ပုန ရာဇာ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတ, ကိံ ကရောန္တော ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တဒေဝ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘တာတ, အဿောပိ တေ နာနုစ္ဆဝိကော, ဣဓ နိသီဒိတွာ ဝိစရာ’’တိ စတုသိန္ဓဝယုတ္တရထံ အဒါသိ။ တတိယဝါရေပိ မေ ရာဇာ သဒ္ဒံ သုတွာ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတ, ကိံ ကရောန္တော ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တဒေဝ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘တာတ, ရထောပိ တေ နာနုစ္ဆဝိကော’’တိ မယှံ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ မဟာပသာဓနဉ္စ ဒတွာ ဧကဉ္စ ဟတ္ထိံ အဒါသိ။ သွာဟံ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတော ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသိန္နော အသီတိ ဝဿသဟဿာနိ ဓမ္မဃောသကကမ္မံ အကာသိံ, တဿ မေ ဧတ္တကံ ကာလံ ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝါယတိ, မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော ဝါယတိ။ ဣဒံ မယာ ကတကမ္မန္တိ။
ဧဝံ သော အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေတွာ အာကာသေ နိသိန္နောဝ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ သရီရေ အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ မံသလောဟိတံ ဈာပေသိ, သုမနပုပ္ဖါနိ ဝိယ ဓာတုယော အဝသိဿိံသု။ သတ္ထာ သုဒ္ဓဝတ္ထံ ပသာရေသိ, ဓာတုယော တတ္ထ ပတိံသု။ တာ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ စတုမဟာပထေ ထူပံ ကာရေသိ ‘‘မဟာဇနော ဝန္ဒိတွာ ပုညဘာဂီ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, သန္တတိမဟာမတ္တော ဂါထာဝသာနေ အရဟတ္တံ ပတွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တောယေဝ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော, ကိံ နု ခေါ ဧတံ ‘သမဏော’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ဥဒါဟု ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တံ ‘သမဏော’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ‘ဗြာဟ္မဏော’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၂။အလင်္ကတော စေပိ သမံ စရေယျ,
သန္တော ဒန္တော နိယတော ဗြဟ္မစာရီ၊
သော ဗြာဟ္မဏော သော သမဏော သ ဘိက္ခူ’’တိ။
တတ္ထ အလင်္ကတောတိ ဝတ္ထာဘရဏေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော။ တဿတ္ထော – ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီဟိ အလင်္ကတော စေပိ ပုဂ္ဂလော ကာယာဒီဟိ သမံ စရေယျ, ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော ဣန္ဒြိယဒမနေန ဒန္တော စတုမဂ္ဂနိယမေန နိယတော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၃။)သေဋ္ဌစရိယာယ ဗြဟ္မစာရီ ကာယဒဏ္ဍာဒီနံ ဩရောပိတတာယ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ။ သော ဧဝရူပေါ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏောတိပိ သမိတပါပတ္တာ သမဏောတိပိ ဘိန္နကိလေသတ္တာ ဘိက္ခူတိပိ ဝတ္တဗ္ဗောယေဝါတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သန္တတိမဟာမတ္တဝတ္ထု နဝမံ။
ဟိရီနိသေဓောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပိလောတိကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ အာနန္ဒတ္ထေရော ဧကံ ပိလောတိကခဏ္ဍနိဝတ္ထံ ကပါလံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရန္တံ ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ တေ ဧဝံ ဝိစရိတွာ ဇီဝနတော ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဥတ္တရိတရာ’’တိ ဝတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကော မံ ပဗ္ဗာဇေဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ တံ အာဒါယ ဂန္တွာ သဟတ္ထာ နှာပေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တဉ္စ ပန နိဝတ္ထပိလောတိကခဏ္ဍံ ပသာရေတွာ ဩလောကေန္တော ပရိဿာဝနကရဏမတ္တမ္ပိ ဂယှူပဂံ ကဉ္စိ ပဒေသံ အဒိသွာ ကပါလေန သဒ္ဓိံ ဧကိဿာ ရုက္ခသာခါယ ဌပေသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရံ ပရိဘုဉ္ဇမာနော မဟဂ္ဃါနိ စီဝရာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဝိစရန္တော ထူလသရီရော ဟုတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ‘‘ကိံ မေ ဇနဿ သဒ္ဓါဒေယျံ နိဝါသေတွာ ဝိစရဏေန, အတ္တနော ပိလောတိကမေဝ နိဝါသေဿာမီ’’တိ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ပိလောတိကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟိရိက နိလ္လဇ္ဇ ဧဝရူပါနံ ဝတ္ထာနံ အစ္ဆာဒနဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဣမံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ နိဝါသေတွာ ကပါလဟတ္ထော ဘိက္ခာယ စရိတုံ ဂစ္ဆသီ’’တိ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဩဝဒိ, ဩဝဒန္တဿေဝ ပနဿ စိတ္တံ သန္နိသီဒိ။ သော တံ ပိလောတိကံ တတ္ထေဝ ပဋိသာမေတွာ နိဝတ္တိတွာ ဝိဟာရမေဝ ဂတော။ သော ကတိပါဟစ္စယေန ပုနပိ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ တထေဝ ဝတွာ နိဝတ္တိ, ပုနပိ တထေဝါတိ။ တံ ဧဝံ အပရာပရံ ဝိစရန္တံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၄။)‘‘ကဟံ, အာဝုသော, ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ သော ‘‘အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာဝုသော’’တိ ဝတွာ ဧတေနေဝ နီဟာရေန အတ္တနော ပိလောတိကခဏ္ဍမေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ အတ္တာနံ နိသေဓေတွာ ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ကိံ, အာဝုသော, န ဒါနိ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆသိ, နနု အယံ တေ ဝိစရဏမဂ္ဂေါ’’တိ။ အာဝုသော, အာစရိယေန သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂေ သတိ ဂတောမှိ, ဣဒါနိ ပန မေ ဆိန္နော သံသဂ္ဂေါ, တေနဿ သန္တိကံ န ဂစ္ဆာမီတိ။ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ, ပိလောတိကတ္ထေရော အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ ကိမာဟ, ဘိက္ခဝေတိ? ဣဒံ နာမ, ဘန္တေတိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော သံသဂ္ဂေ သတိ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂတော, ဣဒါနိ ပနဿ သံသဂ္ဂေါ ဆိန္နော, အတ္တနာဝ အတ္တာနံ နိသေဓေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၄၃။‘‘ဟိရီနိသေဓော ပုရိသော, ကောစိ လောကသ္မိံ ဝိဇ္ဇတိ၊
ယော နိဒ္ဒံ အပဗောဓေတိ, အဿော ဘဒြော ကသာမိဝ။
၁၄၄။‘‘အဿော ယထာ ဘဒြော ကသာနိဝိဋ္ဌော,
အာတာပိနော သံဝေဂိနော ဘဝါထ၊
သဒ္ဓါယ သီလေန စ ဝီရိယေန စ,
သမာဓိနာ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယေန စ၊
သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏာ ပတိဿတာ,
ဇဟိဿထ ဒုက္ခမိဒံ အနပ္ပက’’န္တိ။
တတ္ထ အန္တော ဥပ္ပန္နံ အကုသလဝိတက္ကံ ဟိရိယာ နိသေဓေတီတိ ဟိရီနိသေဓော။ ကောစိ လောကသ္မိန္တိ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ဒုလ္လဘော, ကောစိဒေဝ လောကသ္မိံ ဝိဇ္ဇတိ။ ယော နိဒ္ဒန္တိ အပ္ပမတ္တော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော အတ္တနော ဥပ္ပန္နံ နိဒ္ဒံ အပဟရန္တော ဗုဇ္ဈတီတိ အပဗောဓေတိ။ ကသာမိဝါတိ ယထာ ဘဒြော အဿော အတ္တနိ ပတမာနံ ကသံ အပဟရတိ, အတ္တနိ ပတိတုံ န ဒေတိ။ ယော ဧဝံ နိဒ္ဒံ အပဗောဓေတိ, သော ဒုလ္လဘောတိ အတ္ထော။
ဒုတိယဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘ဘိက္ခဝေ, ယထာ ဘဒြော အဿော ပမာဒမာဂမ္မ ကသာယ နိဝိဋ္ဌော, အဟမ္ပိ နာမ ကသာယ ပဟဋော’’တိ အပရဘာဂေ အာတပ္ပံ ကရောတိ, ဧဝံ တုမှေပိ အာတာပိနော သံဝေဂိနော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၅။)ဘဝထ, ဧဝံဘူတာ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဒုဝိဓာယ သဒ္ဓါယ စ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန စ ကာယိကစေတသိကဝီရိယေန စ အဋ္ဌသမာပတ္တိသမာဓိနာ စ ကာရဏာကာရဏဇာနနလက္ခဏေန ဓမ္မဝိနိစ္ဆယေန စ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ တိဿန္နံ ဝါ အဋ္ဌန္နံ ဝါ ဝိဇ္ဇာနံ, ပဉ္စဒသန္နဉ္စ စရဏာနံ သမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏာ။ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ ပတိဿတာ ဟုတွာ ဣဒံ အနပ္ပကံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ပဇဟိဿထာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပိလောတိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု ဒသမံ။
ဥဒကဉှိ နယန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သုခသာမဏေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အတီတသ္မိဉှိ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော ဂန္ဓကုမာရော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ။ ရာဇာ တဿ ပိတရိ ကာလကတေ တံ ပက္ကောသာပေတွာ သမဿာသေတွာ မဟန္တေန သက္ကာရေန တဿေဝ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဂန္ဓသေဋ္ဌီတိ ပညာယိ။ အထဿ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဓနဂဗ္ဘဒွါရံ ဝိဝရိတွာ, ‘‘သာမိ, ဣဒံ တေ ဧတ္တကံ ပိတု ဓနံ, ဧတ္တကံ ပိတာမဟာဒီန’’န္တိ နီဟရိတွာ ဒဿေသိ။ သော တံ ဓနရာသိံ ဩလောကေတွာ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန တေ ဣမံ ဓနံ ဂဟေတွာ န ဂမိံသူ’’တိ။ ‘‘သာမိ, ဓနံ ဂဟေတွာ ဂတာ နာမ နတ္ထိ။ အတ္တနာ ကတံ ကုသလာကုသလမေဝ ဟိ အာဒါယ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘တေ ဗာလတာယ ဓနံ သဏ္ဌာပေတွာ ပဟာယ ဂတာ, အဟံ ပနေတံ ဂဟေတွာဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေန္တော ‘‘ဒါနံ ဝါ ဒဿာမိ, ပူဇံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ခါဒိတွာဝ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ သော သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဖလိကမယံ နှာနကောဋ္ဌကံ ကာရေသိ, သတသဟဿံ ဒတွာ ဖလိကမယမေဝ နှာနဖလကံ, သတသဟဿံ ဒတွာ နိသီဒနပလ္လင်္ကံ, သတသဟဿံ ဒတွာ ဘောဇနပါတိံ, သတသဟဿမေဝ ဒတွာ ဘောဇနဋ္ဌာနေ မဏ္ဍပံ ကာရာပေသိ, သတသဟဿံ ဒတွာ ဘောဇနပါတိယာ အာသိတ္တကူပဓာနံ ကာရေသိ, သတသဟဿေနေဝ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၆။)ဂေဟေ သီဟပဉ္ဇရံ သဏ္ဌာပေသိ, အတ္တနော ပါတရာသတ္ထာယ သဟဿံ အဒါသိ, သာယမာသတ္ထာယပိ သဟဿမေဝ။ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပန ဘောဇနတ္ထာယ သတသဟဿံ ဒါပေသိ, တံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇနဒိဝသေ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နဂရံ အလင်္ကရိတွာ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ဂန္ဓသေဋ္ဌိဿ ကိရ ဘတ္တဘုဉ္ဇနာကာရံ ဩလောကေန္တူ’’တိ။
မဟာဇနော မဉ္စာတိမဉ္စေ ဗန္ဓိတွာ သန္နိပတိ။ သောပိ သတသဟဿဂ္ဃနကေ နှာနကောဋ္ဌကေ သတသဟဿဂ္ဃနကေ ဖလကေ နိသီဒိတွာ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှတွာ တံ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ တသ္မိံ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။ အထဿ တသ္မိံ အာသိတ္တကူပဓာနေ တံ ပါတိံ ဌပေတွာ သတသဟဿဂ္ဃနကံ ဘောဇနံ ဝဍ္ဎေသုံ။ သော နာဋကပရိဝုတော ဧဝရူပါယ သမ္ပတ္တိယာ တံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ။ အပရေန သမယေန ဧကော ဂါမိကမနုဿော အတ္တနော ပရိဗ္ဗယာဟရဏတ္ထံ ဒါရုအာဒီနိ ယာနကေ ပက္ခိပိတွာ နဂရံ ဂန္တွာ သဟာယကဿ ဂေဟေ နိဝါသံ ဂဏှိ။ တဒါ ပန ပုဏ္ဏမဒိဝသော ဟောတိ။ ‘‘ဂန္ဓသေဋ္ဌိနော ဘုဉ္ဇနလီဠံ ဩလောကေန္တူ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ။ အထ နံ သဟာယကော အာဟ – ‘‘သမ္မ, ဂန္ဓသေဋ္ဌိနော တေ ဘုဉ္ဇနလီဠံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, သမ္မာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧဟိ, ဂစ္ဆာမ, အယံ နဂရေ ဘေရီ စရတိ, ဧတဿ မဟာသမ္ပတ္တိံ ပဿာမာ’’တိ နဂရဝါသီ ဇနပဒဝါသိံ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ မဟာဇနောပိ မဉ္စာတိမဉ္စေ အဘိရုဟိတွာ ပဿတိ။ ဂါမဝါသီ ဘတ္တဂန္ဓံ ဃာယိတွာဝ နဂရဝါသိံ အာဟ – ‘‘မယှံ ဧတာယ ပါတိယာ ဘတ္တပိဏ္ဍေ ပိပါသာ ဇာတာ’’တိ။ သမ္မ, မာ ဧတံ ပတ္ထယိ, န သက္ကာ လဒ္ဓုန္တိ။ သမ္မ, အလဘန္တော န ဇီဝိဿာမီတိ။ သော တံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တော ပရိသပရိယန္တေ ဌတွာ ‘‘ပဏမာမိ တေ, သာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ မဟာသဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေတွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ အဟံ, သာမီတိ။ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ။ ‘‘အယံ ဧကော ဂါမဝါသီ တုမှာကံ ပါတိယံ ဘတ္တပိဏ္ဍေ ပိပါသံ ဥပါဒေသိ, ဧကံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဒါပေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ လဒ္ဓု’’န္တိ။ ‘‘ကိံ, သမ္မ, သုတံ တေ’’တိ? ‘‘သုတံ မေ, အပိစ လဘန္တော ဇီဝိဿာမိ, အလဘန္တဿ မေ မရဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော ပုနပိ ဝိရဝိ – ‘‘အယံ ကိရ, သာမိ, အလဘန္တော မရိဿတိ, ဇီဝိတမဿ ဒေထာ’’တိ။ အမ္ဘော ဘတ္တပိဏ္ဍော နာမ သတမ္ပိ အဂ္ဃတိ, သတဒွယမ္ပိ အဂ္ဃတိ။ ယော ယော ယာစတိ, တဿ တဿ ဒဒမာနော အဟံ ကိံ ဘုဉ္ဇိဿာမီတိ? သာမိ, အယံ အလဘန္တော မရိဿတိ, ဇီဝိတမဿ ဒေထာတိ။ န သက္ကာဝ မုဓာ လဒ္ဓုံ, ယဒိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၇။)ပန အလဘန္တော န ဇီဝတိ, တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ မမ ဂေဟေ ဘတိံ ကရောတု, ဧဝမဿ ဘတ္တပါတိံ ဒါပေဿာမီတိ။ ဂါမဝါသီ တံ သုတွာ ‘‘ဧဝံ ဟောတု, သမ္မာ’’တိ သဟာယကံ ဝတွာ ပုတ္တဒါရံ ပဟာယ ‘‘ဘတ္တပါတိအတ္ထာယ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဘတိံ ကရိဿာမီ’’တိ သေဋ္ဌိဿ ဂေဟံ ပါဝိသိ။ သော ဘတိံ ကရောန္တော သဗ္ဗကိစ္စာနိ သက္ကစ္စံ အကာသိ။ ဂေဟေ ဝါ အရညေ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ ဒိဝါ ဝါ သဗ္ဗာနိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မာနိ ကတာနေဝ ပညာယိံသု။ ‘‘ဘတ္တဘတိကော’’တိ စ ဝုတ္တေ သကလနဂရေပိ ပညာယိ။ အထဿ ဒိဝသေ ပရိပုဏ္ဏေ ဘတ္တဝေယျာဝဋိကော ‘‘ဘတ္တဘတိကဿ, သာမိ, ဒိဝသော ပုဏ္ဏော, ဒုက္ကရံ တေန ကတံ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဘတိံ ကရောန္တေန, ဧကမ္ပိ ကမ္မံ န ကောပိတပုဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။
အထဿ သေဋ္ဌိ အတ္တနော သာယပါတရာသတ္ထာယ ဒွေ သဟဿာနိ, တဿ ပါတရာသတ္ထာယ သဟဿန္တိ တီဏိ သဟဿာနိ ဒါပေတွာ အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ မယှံ ကတ္တဗ္ဗံ ပရိဟာရံ တဿေဝ ကရောထာ’’တိ။ ဝတွာ စ ပန ဌပေတွာ ဧကံ စိန္တာမဏိံ နာမ ပိယဘရိယံ အဝသေသဇနမ္ပိ ‘‘အဇ္ဇ တမေဝ ပရိဝါရေထာ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ တဿ နိယျာဒေသိ။ သော သေဋ္ဌိနော နှာနောဒကေန တဿေဝ ကောဋ္ဌကေ တသ္မိံ ဖလကေ နိသိန္နော နှတွာ တဿေဝ နိဝါသနသာဋကေ နိဝါသေတွာ တဿေဝ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။ သေဋ္ဌိပိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ဘတ္တဘတိကော ဂန္ဓသေဋ္ဌိဿ ဂေဟေ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဘတိံ ကတွာ ပါတိံ လဘိ, တဿ ဘုဉ္ဇနသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေန္တူ’’တိ။ မဟာဇနော မဉ္စာတိမဉ္စေ အဘိရုဟိတွာ ပဿတိ, ဂါမဝါသိဿ ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပနာကာရပ္ပတ္တံ အဟောသိ။ နာဋကာ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌသုံ, တဿ ပုရတော ဘတ္တပါတိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဌပယိံသု။ အထဿ ဟတ္ထဓောဝနဝေလာယ ဂန္ဓမာဒနေ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သတ္တမေ ဒိဝသေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အဇ္ဇ ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဘတ္တဘတိကံ အဒ္ဒသ။ အထ သော ‘‘အယံ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဘတိံ ကတွာ ဘတ္တပါတိံ လဘိ, အတ္ထိ နု ခေါ ဧတဿ သဒ္ဓါ, နတ္ထီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဉတွာ ‘‘သဒ္ဓါပိ ဧကစ္စေ သင်္ဂဟံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ, သက္ခိဿတိ နု ခေါ မေ သင်္ဂဟံ ကာတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ စေဝ မမ စ သင်္ဂဟကရဏံ နိဿာယ မဟာသမ္ပတ္တိံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၈။)လဘိဿတီ’’တိ ဉတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပရိသန္တရေန ဂန္တွာ တဿ ပုရတော ဌိတမေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။
သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ အဒိန္နဘာဝေန ဧကိဿာ ဘတ္တပါတိယာ အတ္ထာယ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ပရဂေဟေ ဘတိံ အကာသိံ, ဣဒါနိ မေ ဣဒံ ဘတ္တံ ဧကံ ရတ္တိန္ဒိဝံ ရက္ခေယျ, သစေ ပန နံ အယျဿ ဒဿာမိ, အနေကာနိပိ ကပ္ပကောဋိသဟဿာနိ ရက္ခိဿတိ, အယျဿေဝ နံ ဒဿာမီ’’တိ။ သော တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဘတိံ ကတွာ လဒ္ဓဘတ္တပါတိတော ဧကပိဏ္ဍမ္ပိ မုခေ အဋ္ဌပေတွာ တဏှံ ဝိနောဒေတွာ သယမေဝ ပါတိံ ဥက္ခိပိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပါတိံ အညဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပါတိံ ဝါမဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန တဿ ပတ္တေ ဘတ္တံ အာကိရိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘတ္တဿ ဥပဍ္ဎသေသကာလေ ပတ္တံ ဟတ္ထေန ပိဒဟိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဧကောဝ ပဋိဝိသော န သက္ကာ ဒွိဓာ ကာတုံ, မာ မံ ဣဓလောကေန သင်္ဂဏှထ, ပရလောကေန သင်္ဂဟမေဝ ကရောထ, သာဝသေသံ အကတွာ နိရဝသေသမေဝ ဒဿာမီ’’တိ။ အတ္တနော ဟိ ထောကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ ဒိန္နံ နိရဝသေသဒါနံ နာမ, တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ သော တထာ ကရောန္တော သဗ္ဗံ ဒတွာ ပုန ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဧကံ ဘတ္တပါတိံ နိဿာယ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ မေ ပရဂေဟေ ဘတိံ ကရောန္တေန ဒုက္ခံ အနုဘူတံ, ဣဒါနိ မေ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ သုခမေဝ ဟောတု, တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿေဝ ဘာဂီ အဿ’’န္တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘ဧဝံ ဟောတု, စိန္တာမဏိ ဝိယ တေ သဗ္ဗကာမဒဒေါ မနောသင်္ကပ္ပါ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ပူရေန္တူ’’တိ အနုမောဒနံ ကရောန္တော –
‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, သဗ္ဗမေဝ သမိဇ္ဈတု၊
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။
‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိကံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ’’တိ။ –
ဝတွာ ‘‘အယံ မဟာဇနော ယာဝ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတဂမနာ မံ ပဿန္တော တိဋ္ဌတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ အာကာသေန ဂန္ဓမာဒနံ အဂမာသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၉။)မဟာဇနောပိ နံ ပဿန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဉ္စသတာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝိဘဇိတွာ အဒါသိ။ သဗ္ဗေ အတ္တနော ပဟောနကံ ဂဏှိံသု။ ‘‘အပ္ပေါ ပိဏ္ဍပါတော ကထံ ပဟောသီ’’တိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိ ဟိ အစိန္တေယျာနိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) ဝုတ္တာနိ, တတြာယံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဝိသယောတိ။ မဟာဇနော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပိဏ္ဍပါတံ ဝိဘဇိတွာ ဒိယျမာနံ ဒိသွာ သာဓုကာရသဟဿာနိ ပဝတ္တေသိ, အသနိသတနိပါကသဒ္ဒေါ ဝိယ အဟောသိ။ တံ သုတွာ ဂန္ဓသေဋ္ဌိ စိန္တေသိ – ‘‘ဘတ္တဘတိကော မယာ ဒိန္နသမ္ပတ္တိံ ဓာရေတုံ နာသက္ခိ မညေ, တေနာယံ မဟာဇနော ပရိဟာသံ ကရောန္တော သန္နိပတိတော နဒတီ’’တိ။ သော တပ္ပဝတ္တိဇာနနတ္ထံ မနုဿေ ပေသေသိ။ တေ အာဂန္တွာ ‘‘သမ္ပတ္တိဓာရကာ နာမ, သာမိ, ဧဝံ ဟောန္တူ’’တိ ဝတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သေဋ္ဌိ တံ သုတွာဝ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ဖုဋ္ဌသရီရော ဟုတွာ ‘‘အဟော ဒုက္ကရံ တေန ကတံ, အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဧဝရူပါယ သမ္ပတ္တိယာ ဌိတော ကိဉ္စိ ဒါတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တယာ ဣဒံ နာမ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဟန္ဒ, သဟဿံ ဂဟေတွာ တဝ ဒါနေ မယှမ္ပိ ပတ္တိံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ အကာသိ။ သေဋ္ဌိပိဿ သဗ္ဗံ အတ္တနော သန္တကံ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ အဒါသိ။
စတဿော ဟိ သမ္ပဒါ နာမ – ဝတ္ထုသမ္ပဒါ, ပစ္စယသမ္ပဒါ, စေတနာသမ္ပဒါ, ဂုဏာတိရေကသမ္ပဒါတိ။ တတ္ထ နိရောဓသမာပတ္တိရဟော အရဟာ ဝါ အနာဂါမီ ဝါ ဒက္ခိဏေယျော ဝတ္ထုသမ္ပဒါ နာမ။ ပစ္စယာနံ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပတ္တိ ပစ္စယသမ္ပဒါ နာမ။ ဒါနတော ပုဗ္ဗေ ဒါနကာလေ ပစ္ဆာ ဘာဂေတိ တီသု ကာလေသု စေတနာယ သောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တဘာဝေါ စေတနာသမ္ပဒါ နာမ။ ဒက္ခိဏေယျဿ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဘာဝေါ ဂုဏာတိရေကသမ္ပဒါ နာမာတိ။ ဣမဿ စ ခီဏာသဝေါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဒက္ခိဏေယျာ, ဘတိံ ကတွာ လဒ္ဓဘာဝေန ပစ္စယော ဓမ္မတော ဥပ္ပန္နော, တီသု ကာလေသု ပရိသုဒ္ဓါ စေတနာ, သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတမတ္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဂုဏာတိရေကောတိ စတဿောပိ သမ္ပဒါ နိပ္ဖန္နာ။ ဧတာသံ အာနုဘာဝေန ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ မဟာသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏန္တိ။ တသ္မာ သော သေဋ္ဌိနော သန္တိကာ သမ္ပတ္တိံ လဘိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၀။)အပရဘာဂေ စ ရာဇာပိ ဣမိနာ ကတကမ္မံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ သဟဿံ ဒတွာ ပတ္တိံ ဂဟေတွာ တုဋ္ဌမာနသော မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ ဒတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ ဘတ္တဘတိကသေဋ္ဌီတိဿ နာမံ အကာသိ။ သော ဂန္ဓသေဋ္ဌိနာ သဒ္ဓိံ သဟာယော ဟုတွာ ဧကတော ခါဒန္တော ပိဝန္တော ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ သာဝတ္ထိယံ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿူပဋ္ဌာကကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ အထဿ မာတာ လဒ္ဓဂဗ္ဘပရိဟာရာ ကတိပါဟစ္စယေန ‘‘အဟော ဝတာဟံ ပဉ္စသတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သတရသဘောဇနံ ဒတွာ ကာသာယဝတ္ထနိဝတ္ထာ သုဝဏ္ဏသရကံ အာဒါယ အာသနပရိယန္တေ နိသိန္နာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌာဝသေသကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ’’န္တိ ဒေါဟဠိနီ ဟုတွာ တထေဝ ကတွာ ဒေါဟဠံ ပဋိဝိနောဒေသိ။ သာ သေသမင်္ဂလေသုပိ တထာရူပမေဝ ဒါနံ ဒတွာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ပုတ္တဿ မေ, ဘန္တေ, သိက္ခာပဒါနိ ဒေထာ’’တိ ထေရံ အာဟ။ ထေရော ‘‘ကိမဿ နာမ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘန္တေ, ပုတ္တဿ မေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ကဿစိ ဒုက္ခံ နာမ န ဘူတပုဗ္ဗံ, တေနေဝဿ သုခကုမာရောတိ နာမံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ တဒေဝဿ နာမံ ဂဟေတွာ သိက္ခာပဒါနိ အဒါသိ။
တဒါ ဧဝဉ္စဿ မာတု ‘‘နာဟံ မမ ပုတ္တဿ အဇ္ဈာသယံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သာ တဿ ကဏ္ဏဝိဇ္ဈနမင်္ဂလာဒီသုပိ တထေဝ ဒါနံ အဒါသိ။ ကုမာရောပိ သတ္တဝဿိကကာလေ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, အမ္မ, ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓု, တာတ, နာဟံ တဝ အဇ္ဈာသယံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ထေရံ နိမန္တေတွာ ဘောဇေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ပုတ္တော မေ ပဗ္ဗဇိတုံ ဣစ္ဆတိ, ဣမာဟံ သာယနှသမယေ ဝိဟာရံ အာနေဿာမီ’’တိ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ဉာတကေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဂိဟိကာလေ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ အဇ္ဇေဝ ကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ပုတ္တံ အလင်္ကရိတွာ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန ဝိဟာရံ နေတွာ ထေရဿ နိယျာဒေသိ။ ထေရောပိ တံ, ‘‘တာတ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဒုက္ကရာ, သက္ခိဿသိ အဘိရမိတု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ကရိဿာမိ ဝေါ, ဘန္တေ, ဩဝါဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ မာတာပိတရောပိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သက္ကာရံ ကရောန္တာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သတရသဘောဇနံ ဒတွာ သာယံ အတ္တနော ဂေဟံ အဂမံသု။ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဘိက္ခုသံဃေ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌေ ဝိဟာရေ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ သာမဏေရံ ပတ္တစီဝရံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၁။)ဂါဟာပေတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ သာမဏေရော အန္တရာမဂ္ဂေ မာတိကာဒီနိ ဒိသွာ ပဏ္ဍိတသာမဏေရော ဝိယ ပုစ္ဆိ။ ထေရောပိ တဿ တထေဝ ဗျာကာသိ။ သာမဏေရော တာနိ ကာရဏာနိ သုတွာ ‘‘သစေ တုမှေ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဏှေယျာထ, အဟံ နိဝတ္တေယျ’’န္တိ ဝတွာ ထေရေန တဿ အဇ္ဈာသယံ အဘိန္ဒိတွာ, ‘‘သာမဏေရ, ဒေဟိ မမ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ပတ္တစီဝရေ ဂဟိတေ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တမာနော, ‘‘ဘန္တေ, မယှံ အာဟာရံ အာဟရမာနော သတရသဘောဇနံ အာဟရေယျာထာ’’တိ အာဟ။ ကုတော တံ လဘိဿာမီတိ? အတ္တနော ပုညေန အလဘန္တော မမ ပုညေန လဘိဿထ, ဘန္တေတိ။ အထဿ ထေရော ကုဉ္စိကံ ဒတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ သောပိ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ထေရဿ ဂဗ္ဘံ ဝိဝရိတွာ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ အတ္တနော ကာယေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ နိသီဒိ။
တဿ ဂုဏတေဇေန သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဩလောကေန္တော သာမဏေရံ ဒိသွာ ‘‘သုခသာမဏေရော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ ပတ္တစီဝရံ ဒတွာ ‘သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’တိ နိဝတ္တော, မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ စတ္တာရော မဟာရာဇေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, တာတာ, ဝိဟာရဿူပဝနေ ဒုဿဒ္ဒကေ သကုဏေ ပလာပေထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေ တထာ ကတွာ သာမန္တာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။ စန္ဒိမသူရိယေ ‘‘အတ္တနော ဝိမာနာနိ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တေပိ တထာ ကရိံသု။ သယမ္ပိ အာဝိဉ္ဆနဋ္ဌာနေ အာရက္ခံ ဂဏှိ။ ဝိဟာရော သန္နိသိန္နော နိရဝေါ အဟောသိ။ သာမဏေရော ဧကဂ္ဂစိတ္တေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ တီဏိ မဂ္ဂဖလာနိ ပါပုဏိ။ ထေရော ‘‘သာမဏေရေန ‘သတရသဘောဇနံ အာဟရေယျာထာ’တိ ဝုတ္တံ, ကဿ နု ခေါ ဃရေ သက္ကာ လဒ္ဓု’’န္တိ ဩလောကေန္တော ဧကံ အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နံ ဥပဋ္ဌာကတုလံ ဒိသွာ တတ္ထ ဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ, သာဓု ဝေါ ကတံ အဇ္ဇ ဣဓာဂစ္ဆန္တေဟီ’’တိ တေဟိ တုဋ္ဌမာနသေဟိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဒတွာ ယာဝ ဘတ္တကာလံ ဓမ္မကထံ ယာစိတော တေသံ သာရဏီယဓမ္မကထံ ကထေတွာ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ အထဿ သတရသဘောဇနံ ဒတွာ တံ အာဒါယ ဂန္တုကာမံ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘ဘုဉ္ဇထ, ဘန္တေ, အပရမ္ပိ တေ ဒဿာမာ’’တိ ထေရံ ဘောဇေတွာ ပုန ပတ္တပူရံ အဒံသု။ ထေရော တံ အာဒါယ ‘‘သာမဏေရော မေ ဆာတော’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၂။)တုရိတတုရိတော ဝိဟာရံ ပါယာသိ။ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ ပါတောဝ နိက္ခမိတွာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ အာဝဇ္ဇေသိ – ‘‘အဇ္ဇ သုခသာမဏေရော ဥပဇ္ဈာယဿ ပတ္တစီဝရံ ဒတွာ ‘သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’တိ နိဝတ္တော, နိပ္ဖန္နံ နု ခေါ တဿ ကိစ္စ’’န္တိ။ သော တိဏ္ဏံယေဝ မဂ္ဂဖလာနံ ပတ္တဘာဝံ ဒိသွာ ဥတ္တရိပိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သက္ခိဿတာယံ အဇ္ဇ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ, သာရိပုတ္တော ပန ‘သာမဏေရော မေ ဆာတော’တိ ဝေဂေန ဘတ္တံ အာဒါယ နိက္ခမတိ, သစေ ဣမသ္မိံ အရဟတ္တံ အပ္ပတ္တေ ဘတ္တံ အာဟရိဿတိ, ဣမဿ အန္တရာယော ဘဝိဿတိ, မယာ ဂန္တွာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အာရက္ခံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌတွာ အာရက္ခံ ဂဏှိ။
ထေရောပိ ဘတ္တံ အာဟရိ။ အထ နံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ ပဉှဝိဿဇ္ဇနာဝသာနေ သာမဏေရော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သတ္ထာ ထေရံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, သာရိပုတ္တ, သာမဏေရဿ တေ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ဂန္တွာ ဒွါရံ အာကောဋေသိ။ သာမဏေရောပိ နိက္ခမိတွာ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘတ္တကိစ္စံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ထေရဿ ဘတ္တေန အနတ္ထိကဘာဝံ ဉတွာ သတ္တဝဿိကကုမာရော တင်္ခဏညေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တော နီစာသနဋ္ဌာနံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပတ္တံ ဓောဝိ။ တသ္မိံ ကာလေ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အာရက္ခံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ စန္ဒိမသူရိယာပိ ဝိမာနာနိ မုဉ္စိံသု။ သက္ကောပိ အာဝိဉ္ဆနဋ္ဌာနေ အာရက္ခံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သူရိယော နဘမဇ္ဈံ အတိက္ကန္တောယေဝ ပညာယိ။ ဘိက္ခူ ‘‘သာယနှော ပညာယတိ, သာမဏေရေန စ ဣဒါနေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတံ, ကိံ နု ခေါ အဇ္ဇ ပုဗ္ဗဏှော ဗလဝါ ဇာတော, သာယနှော မန္ဒော’’တိ ဝဒိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ ပုဗ္ဗဏှော ဗလဝါ ဇာတော, သာယနှော မန္ဒော, သာမဏေရေန စ ဣဒါနေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတံ, အထ စ ပန သူရိယော နဘမဇ္ဈံ အတိက္ကန္တောယေဝ ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဧဝမေဝံ ဟောတိ ပုညဝန္တာနံ သမဏဓမ္မကရဏကာလေ။ အဇ္ဇ ဟိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော သာမန္တာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု, စန္ဒိမသူရိယာ ဝိမာနာနိ ဂဟေတွာ အဋ္ဌံသု, သက္ကော အာဝိဉ္ဆနကေ အာရက္ခံ ဂဏှိ, အဟမ္ပိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အာရက္ခံ ဂဏှိံ, အဇ္ဇ သုခသာမဏေရော မာတိကာယ ဥဒကံ ဟရန္တေ, ဥသုကာရေ ဥသုံ ဥဇုံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၃။)ကရောန္တေ, တစ္ဆကေ စက္ကာဒီနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ အတ္တာနံ ဒမေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၅။‘‘ဥဒကဉှိ နယန္တိ နေတ္တိကာ, ဥသုကာရာ နမယန္တိ တေဇနံ၊
ဒါရုံ နမယန္တိ တစ္ဆကာ, အတ္တာနံ ဒမယန္တိ သုဗ္ဗတာ’’တိ။
တတ္ထ သုဗ္ဗတာတိ သုဝဒါ, သုခေန ဩဝဒိတဗ္ဗာ အနုသာသိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သုခသာမဏေရဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
ဒဏ္ဍဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၄။)၁၁။ ဇရာဝဂ္ဂ
֍ * ၁။ ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထု
ကော နု ဟာသော ကိမာနန္ဒောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခါယ သဟာယိကာယော အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စသတာ ကုလပုတ္တာ ‘‘ဧဝံ ဣမာ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနိယော ဘဝိဿန္တီ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော ဘရိယာယော ဝိသာခံ မဟာဥပါသိကံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေသုံ။ တာ ဥယျာနံ ဝါ ဝိဟာရံ ဝါ ဂစ္ဆန္တိယော တာယ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တာ ဧကသ္မိံ ကာလေ ‘‘သတ္တာဟံ သုရာဆဏော ဘဝိဿတီ’’တိ ဆဏေ သံဃုဋ္ဌေ အတ္တနော အတ္တနော သာမိကာနံ သုရံ ပဋိယာဒေသုံ။ တေ သတ္တာဟံ သုရာဆဏံ ကီဠိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ကမ္မန္တဘေရိယာ နိက္ခန္တာယ ကမ္မန္တေ အဂမံသု။ တာပိ ဣတ္ထိယော ‘‘မယံ သာမိကာနံ သမ္မုခါ သုရံ ပါတုံ န လဘိမှာ, အဝသေသာ သုရာ စ အတ္ထိ, ဣဒံ ယထာ တေ န ဇာနန္တိ, တထာ ပိဝိဿာမာ’’တိ ဝိသာခါယ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဣစ္ဆာမ, အယျေ, ဥယျာနံ ဒဋ္ဌု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု, အမ္မာ, တေန ဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ နိက္ခမထာ’’တိ ဝုတ္တေ တာယ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပဋိစ္ဆန္နာကာရေန သုရံ နီဟရာပေတွာ ဥယျာနေ ပိဝိတွာ မတ္တာ ဝိစရိံသု။ ဝိသာခါပိ ‘‘အယုတ္တံ ဣမာဟိ ကတံ, ဣဒါနိ မံ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝိကာ ဝိသာခါ သုရံ ပိဝိတွာ ဝိစရတီ’တိ တိတ္ထိယာပိ ဂရဟိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ တာ ဣတ္ထိယော အာဟ – ‘‘အမ္မာ အယုတ္တံ ဝေါ ကတံ, မမပိ အယသော ဥပ္ပါဒိတော, သာမိကာပိ ဝေါ ကုဇ္ဈိဿန္တိ, ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ။ ဂိလာနာလယံ ဒဿယိဿာမ, အယျေတိ။ တေန ဟိ ပညာယိဿထ သကေန ကမ္မေနာတိ။ တာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဂိလာနာလယံ ကရိံသု။ အထ တာသံ သာမိကာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာ စ ဣတ္ထန္နာမာ စ ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဧတာဟိ အဝသေသသုရာ ပီတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ တာ ပေါထေတွာ အနယဗျသနံ ပါပေသုံ။ တာ အပရသ္မိမ္ပိ ဆဏဝါရေ တထေဝ သုရံ ပိဝိတုကာမာ ဝိသာခံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အယျေ, ဥယျာနံ နော နေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ မေ တုမှေဟိ အယသော ဥပ္ပါဒိတော, ဂစ္ဆထ, န ဝေါ အဟံ နေဿာမီ’’တိ တာယ ပဋိက္ခိတ္တာ ‘‘ဣဒါနိ ဧဝံ န ကရိဿာမာ’’တိ သမ္မန္တယိတွာ ပုန တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၅။)‘‘အယျေ, ဗုဒ္ဓပူဇံ ကာတုကာမာမှာ, ဝိဟာရံ နော နေဟီ’’တိ။ ဣဒါနိ အမ္မာ ယုဇ္ဇတိ, ဂစ္ဆထ, ပရိဝစ္ဆံ ကရောထာတိ။ တာ စင်္ကောဋကေဟိ ဂန္ဓမာလာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ သုရာပုဏ္ဏေ မုဋ္ဌိဝါရကေ ဟတ္ထေဟိ ဩလမ္ဗေတွာ မဟာပဋေ ပါရုပိတွာ ဝိသာခံ ဥပသင်္ကမိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ပဝိသမာနာ ဧကမန္တံ ဂန္တွာ မုဋ္ဌိဝါရကေဟေဝ သုရံ ပိဝိတွာ ဝါရကေ ဆဍ္ဍေတွာ ဓမ္မသဘာယံ သတ္ထု ပုရတော နိသီဒိံသု။
ဝိသာခါ ‘‘ဣမာသံ, ဘန္တေ, ဓမ္မံ ကထေထာ’’တိ အာဟ။ တာပိ မဒဝေဂေန ကမ္ပမာနသရီရာ ‘‘ဣစ္စာမ, ဂါယာမာ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသုံ။ အထေကာ မာရကာယိကာ ဒေဝတာ ‘‘ဣမာသံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ပုရတော ဝိပ္ပကာရံ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တာသံ သရီရေ အဓိမုစ္စိ။ တာသု ဧကစ္စာ သတ္ထု ပုရတော ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသိတုံ, ဧကစ္စာ နစ္စိတုံ အာရဘိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘န ဣဒါနိ မာရကာယိကာနံ ဩတာရံ လဘိတုံ ဒဿာမိ။ န ဟိ မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ပါရမိယော ပူရေန္တေန မာရကာယိကာနံ ဩတာရလာဘတ္ထာယ ပူရိတာ’’တိ တာ သံဝေဇေတုံ ဘမုကလောမတော ရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ, တာဝဒေဝ အန္ဓကာရတိမိသာ အဟောသိ။ တာ ဘီတာ အဟေသုံ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ။ တေန တာသံ ကုစ္ဆိယံ သုရာ ဇီရိ။ သတ္ထာ နိသိန္နပလ္လင်္ကေ အန္တရဟိတော သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ဥဏ္ဏာလောမတော ရသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, တင်္ခဏံယေဝ စန္ဒသဟဿုဂ္ဂမနံ ဝိယ အဟောသိ။ အထ သတ္ထာ တာ ဣတ္ထိယော အာမန္တေတွာ ‘‘တုမှေဟိ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆမာနာဟိ ပမတ္တာဟိ အာဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တုမှာကဉှိ ပမာဒေနေဝ မာရကာယိကာ ဒေဝတာ ဩတာရံ လဘိတွာ တုမှေ ဟသာဒီနံ အကရဏဋ္ဌာနေ ဟသာဒီနိ ကာရာပေသိ, ဣဒါနိ တုမှေဟိ ရာဂါဒီနံ အဂ္ဂီနံ နိဗ္ဗာပနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၆။‘‘ကော နု ဟာသော ကိမာနန္ဒော, နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတေ သတိ၊
အန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ, ပဒီပံ န ဂဝေသထာ’’တိ။
တတ္ထ အာနန္ဒောတိ တုဋ္ဌိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ လောကသန္နိဝါသေ ရာဂါဒီဟိ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတေ သတိ ကော နု တုမှာကံ ဟာသော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၆။)ဝါ တုဋ္ဌိ ဝါ? နနု ဧသ အကတ္တဗ္ဗရူပေါယေဝ။ အဋ္ဌဝတ္ထုကေန ဟိ အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ တုမှေ တဿေဝ အန္ဓကာရဿ ဝိဓမနတ္ထာယ ကိံ ကာရဏာ ဉာဏပ္ပဒီပံ န ဂဝေသထ န ကရောထာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ တာ ဣတ္ထိယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
သတ္ထာ တာသံ အစလသဒ္ဓါယ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ သိနေရုမတ္ထကာ ဩတရိတွာ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ အထ နံ ဝိသာခါ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, သုရာ နာမေသာ ပါပိကာ။ ဧဝရူပါ ဟိ နာမ ဣမာ ဣတ္ထိယော တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ပုရတော နိသီဒိတွာ ဣရိယာပထမတ္တမ္ပိ သဏ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တိယော ဥဋ္ဌာယ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသနဂီတနစ္စာဒီနိ အာရဘိံသူ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ, ဝိသာခေ, ပါပိကာ ဧဝ ဧသာ သုရာ နာမ။ ဧတဉှိ နိဿာယ အနေကေ သတ္တာ အနယဗျသနံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဒါ ပနေသာ, ဘန္တေ, ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝုတ္တေ တဿာ ဥပ္ပတ္တိံ ဝိတ္ထာရေန ကထေတုံ အတီတံ အာဟရိတွာ ကုမ္ဘဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၆။၃၃ အာဒယော) ကထေသီတိ။
ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထု ပဌမံ။
ပဿ စိတ္တကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သိရိမံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာ ကိရ ရာဇဂဟေ အဘိရူပါ ဂဏိကာ။ ဧကသ္မိံ ပန အန္တောဝဿေ သုမနသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဘရိယာယ ပုဏ္ဏကသေဋ္ဌိဿ ဓီတာယ ဥတ္တရာယ နာမ ဥပါသိကာယ အပရဇ္ဈိတွာ တံ ပသာဒေတုကာမာ တဿာ ဂေဟေ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ကတဘတ္တကိစ္စံ သတ္ထာရံ ခမာပေတွာ တံ ဒိဝသံ ဒသဗလဿ ဘတ္တာနုမောဒနံ သုတွာ –
‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ, အသာဓုံ သာဓုနာ ဇိနေ၊
ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာလိကဝါဒိန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၂၊ ဓ။ ပ။ ၂၂၃) –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၇။)ဂါထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရကထာ ပန ကောဓဝဂ္ဂေ အနုမောဒနဂါထာဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧဝံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ ပန သိရိမာ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ မဟာဒါနံ ဒတွာ သံဃဿ အဋ္ဌကဘတ္တံ နိဗဒ္ဓံ ဒါပေသိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂေဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘သပ္ပိံ ဂဏှထ, ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တေသံ ပတ္တေ ပူရေတိ။ ဧကေန လဒ္ဓံ တိဏ္ဏမ္ပိ စတုန္နမ္ပိ ပဟောတိ။ ဒေဝသိကံ သောဠသကဟာပဏပရိဗ္ဗယေန ပိဏ္ဍပါတော ဒီယတိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော ဘိက္ခု တဿာ ဂေဟေ အဋ္ဌကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ တိယောဇနမတ္ထကေ ဧကံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ အထ နံ သာယံ ထေရုပဋ္ဌာနေ နိသိန္နံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘အာဝုသော, ကဟံ ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ အာဂတောသီ’’တိ။ သိရိမာယ အဋ္ဌကဘတ္တံ မေ ဘုတ္တန္တိ။ မနာပံ ကတွာ ဒေတိ, အာဝုသောတိ။ ‘‘န သက္ကာ တဿာ ဘတ္တံ ဝဏ္ဏေတုံ, အတိဝိယ ပဏီတံ ကတွာ ဒေတိ, ဧကေန လဒ္ဓံ တိဏ္ဏမ္ပိ စတုန္နမ္ပိ ပဟောတိ, တဿာ ပန ဒေယျဓမ္မတောပိ ဒဿနမေဝ ဥတ္တရိတရံ။ သာ ဟိ ဣတ္ထီ ဧဝရူပါ စ ဧဝရူပါ စာ’’တိ တဿာ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေသိ။
အထေကော ဘိက္ခု တဿာ ဂုဏကထံ သုတွာ အဒဿနေနေဝ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘မယာ ဂန္တွာ တံ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂံ ကထေတွာ တံ ဘိက္ခုံ ဌိတိကံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ, အာဝုသော, တသ္မိံ ဂေဟေ တွံ သံဃတ္ထေရော ဟုတွာ အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိဿသီ’’တိ သုတွာ တင်္ခဏညေဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကန္တောပိ ပါတောဝ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ သလာကဂ္ဂံ ပဝိသိတွာ ဌိတော သံဃတ္ထေရော ဟုတွာ တဿာ ဂေဟေ အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိ။ ယော ပန ဘိက္ခု ဟိယျော ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ, တဿ ဂတဝေလာယမေဝ အဿာ သရီရေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တသ္မာ သာ အာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿာ ဒါသိယော အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိတွာ အာဂတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ အာရောစေသုံ။ သာ သဟတ္ထာ ပတ္တေ ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတုံ ဝါ ပရိဝိသိတုံ ဝါ အသက္ကောန္တီ ဒါသိယော အာဏာပေသိ – ‘‘အမ္မာ ပတ္တေ ဂဟေတွာ, အယျေ, နိသီဒါပေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ဘတ္တဝေလာယ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒေထာ’’တိ။ တာ ‘‘သာဓု, အယျေ’’တိ ဘိက္ခူ ပဝေသေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ဘတ္တဝေလာယ ဘတ္တဿ ပတ္တေ ပူရေတွာ တဿာ အာရောစယိံသု။ သာ ‘‘မံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ နေထ, အယျေ, ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တာဟိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ နီတာ ဝေဓမာနေန သရီရေန ဘိက္ခူ ဝန္ဒိ။ သော ဘိက္ခု တံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၈။)ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဂိလာနာယ တာဝ ဧဝရူပါ အယံ ဧတိဿာ ရူပသောဘာ, အရောဂကာလေ ပန သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတာယ ဣမိဿာ ကီဒိသီ ရူပသမ္ပတ္တီ’’တိ။ အထဿ အနေကဝဿကောဋိသန္နိစိတော ကိလေသော သမုဒါစရိ, သော အညာဏီ ဟုတွာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ပတ္တမာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ပိဓာယ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ စီဝရံ ပတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ။
အထ နံ ဧကော သဟာယကော ဘိက္ခု ယာစန္တောပိ ဘောဇေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဆိန္နဘတ္တော အဟောသိ။ တံ ဒိဝသမေဝ သာယနှသမယေ သိရိမာ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ သတ္ထု သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘ဘန္တေ, ဇီဝကဿ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ, သိရိမာ, ကာလမကာသီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ သုတွာ ရညော သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘သိရိမာယ ဈာပနကိစ္စံ နတ္ထိ, အာမကသုသာနေ တံ ယထာ ကာကသုနခါဒယော န ခါဒန္တိ, တထာ နိပဇ္ဇာပေတွာ ရက္ခာပေထာ’’တိ။ ရာဇာပိ တထာ အကာသိ။ ပဋိပါဋိယာ တယော ဒိဝသာ အတိက္ကန္တာ, စတုတ္ထေ ဒိဝသေ သရီရံ ဥဒ္ဓုမာယိ, နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပုဠဝါ ပဂ္ဃရိံသု, သကလသရီရံ ဘိန္နံ သာလိဘတ္တစာဋိ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ဌပေတွာ ဂေဟရက္ခကေ ဒါရကေ သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ အနာဂစ္ဆန္တာနံ အဋ္ဌ ကဟာပဏာနိ ဒဏ္ဍော’’တိ။ သတ္ထု သန္တိ ကဉ္စ ပေသေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ ကိရ ဘိက္ခုသံဃော သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ – ‘‘သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ သောပိ ဒဟရဘိက္ခု စတ္တာရော ဒိဝသေ ကဿစိ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ ဆိန္နဘတ္တောဝ နိပဇ္ဇိ။ ပတ္တေ ဘတ္တံ ပူတိကံ ဇာတံ, ပတ္တေ မလံ ဥဋ္ဌဟိ။ အထ နံ သော သဟာယကော ဘိက္ခု ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ ဆာတဇ္ဈတ္တောပိ ‘‘သိရိမာ’’တိ ဝုတ္တပဒေယေဝ သဟသာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ကိံ ဘဏသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သတ္ထာ သိရိမံ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတိ, တွမ္ပိ ဂမိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာမ, ဂမိဿာမီ’’တိ ဘတ္တံ ဆဍ္ဍေတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဧကပဿေ အဋ္ဌာသိ, ဘိက္ခုနိသံဃောပိ ရာဇပရိသာပိ ဥပါသကပရိသာပိ ဥပါသိကာပရိသာပိ ဧကေကပဿေ အဋ္ဌံသု။
သတ္ထာ ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကာ ဧသာ, မဟာရာဇော’’တိ။ ဘန္တေ, ဇီဝကဿ ဘဂိနီ, သိရိမာ, နာမာတိ။ သိရိမာ, ဧသာတိ။ အာမ, ဘန္တေတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉။)တေန ဟိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေဟိ ‘‘သဟဿံ ဒတွာ သိရိမံ ဂဏှန္တူ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ ဧကောပိ ‘ဟ’န္တိ ဝါ ‘ဟု’န္တိ ဝါ ဝဒန္တော နာမ နာဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထု အာရောစေသိ – ‘‘န ဂဏှန္တိ, ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ, မဟာရာဇ, အဂ္ဃံ ဩဟာရေဟီတိ။ ရာဇာ ‘‘ပဉ္စသတာနိ ဒတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ကဉ္စိ ဂဏှနကံ အဒိသွာ ‘‘အဍ္ဎတေယျာနိ သတာနိ, ဒွေ သတာနိ, သတံ, ပဏ္ဏာသံ, ပဉ္စဝီသတိ ကဟာပဏေ, ဒသ ကဟာပဏေ, ပဉ္စ ကဟာပဏေ, ဧကံ ကဟာပဏံ အဍ္ဎံ, ပါဒံ, မာသကံ, ကာကဏိကံ ဒတွာ သိရိမံ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ ကောစိ တံ န ဣစ္ဆိ။ ‘‘မုဓာပိ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ ‘ဟ’န္တိ ဝါ ‘ဟု’န္တိ ဝါ ဝဒန္တော နာမ နာဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘မုဓာပိ, ဘန္တေ, ဂဏှန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, မဟာဇနဿ ပိယံ မာတုဂါမံ, ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ သဟဿံ ဒတွာ ပုဗ္ဗေ ဧကဒိဝသံ လဘိံသု, ဣဒါနိ မုဓာ ဂဏှန္တောပိ နတ္ထိ, ဧဝရူပံ နာမ ရူပံ ခယဝယပ္ပတ္တံ, ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, အာတုရံ အတ္တဘာဝ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၇။‘‘ပဿ စိတ္တကတံ ဗိမ္ဗံ, အရုကာယံ သမုဿိတံ၊
အာတုရံ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ, ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတီ’’တိ။
တတ္ထ စိတ္တကတန္တိ ကတစိတ္တံ, ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာဒီဟိ ဝိစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဗိမ္ဗန္တိ ဒီဃာဒိယုတ္တဋ္ဌာနေသု ဒီဃာဒီဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ သဏ္ဌိတံ အတ္တဘာဝံ။ အရုကာယန္တိ နဝန္နံ ဝဏမုခါနံ ဝသေန အရုဘူတံ ကာယံ။ သမုဿိတန္တိ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ သမုဿိတံ။ အာတုရန္တိ သဗ္ဗကာလံ ဣရိယာပထာဒီဟိ ပရိဟရိတဗ္ဗတာယ နိစ္စဂိလာနံ။ ဗဟုသင်္ကပ္ပန္တိ မဟာဇနေန ဗဟုဓာ သင်္ကပ္ပိတံ။ ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတီတိ ယဿ ဓုဝဘာဝေါ ဝါ ဌိတိဘာဝေါ ဝါ နတ္ထိ, ဧကန္တေန ဘေဒနဝိကိရဏဝိဒ္ဓံသနဓမ္မမေဝေတံ, ဣမံ ပဿထာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, သောပိ ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
သိရိမာဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀။)ပရိဇိဏ္ဏမိဒန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥတ္တရာထေရိံ နာမ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ထေရီ ကိရ ဝီသဝဿသတိကာ ဇာတိယာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတာ အန္တရဝီထိယံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပိဏ္ဍပါတေန အာပုစ္ဆိတွာ တဿ အပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှန္တဿ သဗ္ဗံ ဒတွာ နိရာဟာရာ အဟောသိ။ ဧဝံ ဒုတိယေပိ တတိယေပိ ဒိဝသေ တဿေဝ ဘိက္ခုနော တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဘတ္တံ ဒတွာ နိရာဟာရာ အဟောသိ, စတုတ္ထေ ဒိဝသေ ပန ပိဏ္ဍာယ စရန္တီ ဧကသ္မိံ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနေ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပဋိက္ကမန္တီ ဩလမ္ဗန္တံ အတ္တနော စီဝရကဏ္ဏံ အက္ကမိတွာ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ပရိဝတ္တိတွာ ပတိ။ သတ္ထာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘ဘဂိနိ, ပရိဇိဏ္ဏော တေ အတ္တဘာဝေါ န စိရဿေဝ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၈။‘‘ပရိဇိဏ္ဏမိဒံ ရူပံ, ရောဂနီဠံ ပဘင်္ဂုရံ၊
ဘိဇ္ဇတိ ပူတိသန္ဒေဟော, မရဏန္တဉှိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ဘဂိနိ ဣဒံ တဝ သရီရသင်္ခါတံ ရူပံ မဟလ္လကဘာဝေန ပရိဇိဏ္ဏံ, တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗရောဂါနံ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန ရောဂနီဠံ, ယထာ ခေါ ပန တရုဏောပိ သိင်္ဂါလော ‘‘ဇရသိင်္ဂါလော’’တိ ဝုစ္စတိ, တရုဏာပိ ဂဠောစီလတာ ‘‘ပူတိလတာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တဒဟုဇာတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမ္ပိ သမာနံ နိစ္စံ ပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန ပူတိတာယ ပဘင်္ဂုရံ, သော ဧသ ပူတိကော သမာနော တဝ ဒေဟော ဘိဇ္ဇတိ, န စိရဿေဝ ဘိဇ္ဇိဿတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိံ ကာရဏာ? မရဏန္တဉှိ ဇီဝိတံ ယသ္မာ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သာ ထေရီ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထု တတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၁။)֍ * ၄။ သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထု
ယာနိမာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ အဓိမာနိကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ပဉ္စသတာ ကိရ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘ကိလေသာနံ အသမုဒါစာရေန ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ နော နိပ္ဖန္နံ, အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ သတ္ထု အာရောစေဿာမာ’’တိ အာဂမိံသု။ သတ္ထာ တေသံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကံ ပတ္တကာလေယေဝ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ, ဧတေသံ ဘိက္ခူနံ ပဝိသိတွာ မယာ ဒိဋ္ဌေန ကမ္မံ နတ္ထိ, အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ တတော အာဂန္တွာ မံ ပဿန္တူ’’တိ။ ထေရော ဂန္တွာ တေသံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘ကိံ အမှာကံ အာမကသုသာနေနာ’’တိ အဝတွာဝ ‘‘ဒီဃဒဿိနာ ဗုဒ္ဓေန ကာရဏံ ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ကုဏပါနိ ပဿန္တာ ဧကာဟဒွီဟပတိတေသု ကုဏပေသု အာဃာတံ ပဋိလဘိတွာ တံ ခဏံ ပတိတေသု အလ္လသရီရေသု ရာဂံ ဥပ္ပါဒယိံသု, တသ္မိံ ခဏေ အတ္တနော သကိလေသဘာဝံ ဇာနိံသု။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ ဩဘာသံ ဖရိတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခေ ကထေန္တော ဝိယ ‘‘နပ္ပတိရူပံ နု ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တုမှာကံ ဧဝရူပံ အဋ္ဌိသံဃာတံ ဒိသွာ ရာဂရတိံ ဥပ္ပါဒေတု’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၄၉။‘‘ယာနိမာနိ အပတ္ထာနိ, အလာဗူနေဝ သာရဒေ၊
ကာပေါတကာနိ အဋ္ဌီနိ, တာနိ ဒိသွာန ကာ ရတီ’’တိ။
တတ္ထ အပတ္ထာနီတိ ဆဍ္ဍိတာနိ။ သာရဒေတိ သရဒကာလေ ဝါတာတပပဟတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏအလာဗူနိ ဝိယ။ ကာပေါတကာနီတိ ကပေါတကဝဏ္ဏာနိ။ တာနိ ဒိသွာနာတိ တာနိ ဧဝရူပါနိ အဋ္ဌီနိ ဒိသွာ တုမှာကံ ကာ ရတိ, နနု အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကာမရတိံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ ယထာဌိတာဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝမာနာ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂။)֍ * ၅။ ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထု
အဋ္ဌီနံ နဂရံ ကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဇနပဒကလျာဏိံ ရူပနန္ဒာထေရိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာ ကိရ ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ဇေဋ္ဌဘာတိကော ရဇ္ဇသိရိံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော ဗုဒ္ဓေါ ဇာတော, ပုတ္တောပိဿ ရာဟုလကုမာရော ပဗ္ဗဇိတော, ဘတ္တာပိ မေ ပဗ္ဗဇိတော, မာတာပိ မေ ပဗ္ဗဇိတာ, အဟမ္ပိ ဧတ္တကေ ဉာတိဇနေ ပဗ္ဗဇိတေ ဂေဟေ ကိံ ကရိဿာမိ, ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ။ သာ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ ဉာတိသိနေဟေနေဝ, နော သဒ္ဓါယ, အဘိရူပတာယ ပန ရူပနန္ဒာတိ ပညာယိ။ ‘‘သတ္ထာ ကိရ ‘ရူပံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ, ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’တိ ဝဒေတီ’’တိ သုတွာ သာ ဧဝံ ဒဿနီယေ ပါသာဒိကေ မမပိ ရူပေ ဒေါသံ ကထေယျာတိ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ။ သာဝတ္ထိဝါသိနော ပါတောဝ ဒါနံ ဒတွာ သမာဒိန္နုပေါသထာ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ သာယနှသမယေ ဇေတဝနေ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ ဘိက္ခုနိသံဃောပိ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ ဥပ္ပန္နစ္ဆန္ဒော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ ဓမ္မံ သုတွာ နဂရံ ပဝိသန္တော သတ္ထု ဂုဏကထံ ကထေန္တောဝ ပဝိသတိ။
စတုပ္ပမာဏိကေ ဟိ လောကသန္နိဝါသေ အပ္ပကာဝ တေ သတ္တာ, ယေသံ တထာဂတံ ပဿန္တာနံ ပသာဒေါ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရူပပ္ပမာဏိကာပိ ဟိ တထာဂတဿ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဒိသွာ ပသီဒန္တိ, ဃောသပ္ပမာဏိကာပိ အနေကာနိ ဇာတိသတာနိ နိဿာယ ပဝတ္တံ သတ္ထု ဂုဏဃောသဉ္စေဝ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဓမ္မဒေသနာဃောသဉ္စ သုတွာ ပသီဒန္တိ, လူခပ္ပမာဏိကာပိဿ စီဝရာဒိလူခတံ ပဋိစ္စ ပသီဒန္တိ, ဓမ္မပ္ပမာဏိကာပိ ‘‘ဧဝရူပံ ဒသဗလဿ သီလံ, ဧဝရူပေါ သမာဓိ, ဧဝရူပါ ပညာ, ဘဂဝါ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ ပသီဒန္တိ။ တေသံ တထာဂတဿ ဂုဏံ ကထေန္တာနံ မုခံ နပ္ပဟောတိ။ ရူပနန္ဒာ ဘိက္ခုနီနဉ္စေဝ ဥပါသိကာနဉ္စ သန္တိကာ တထာဂတဿ ဂုဏကထံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အတိဝိယ မေ ဘာတိကဿ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တိယေဝ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ မေ ရူပေ ဒေါသံ ကထေန္တော ကိတ္တကံ ကထေဿတိ။ ယံနူနာဟံ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ အတ္တာနံ အဒဿေတွာဝ တထာဂတံ ပဿိတွာ ဓမ္မမဿ သုဏိတွာ အာဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သာ ‘‘အဟမ္ပိ အဇ္ဇ ဓမ္မဿဝနံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၃။)ဘိက္ခုနိယော ‘‘စိရဿံ ဝတ ရူပနန္ဒာယ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တုကာမတာ ဥပ္ပန္နာ, အဇ္ဇ သတ္ထာ ဣမံ နိဿာယ ဝိစိတြဓမ္မဒေသနံ နာနာနယံ ဒေသေဿတီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ တံ အာဒါယ နိက္ခမိံသု။ သာ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အဟံ အတ္တာနံ နေဝ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အဇ္ဇ ရူပနန္ဒာ မယှံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂမိဿတိ, ကီဒိသီ နု ခေါ တဿာ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပါယာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ရူပဂရုကာ ဧသာ အတ္တဘာဝေ ဗလဝသိနေဟာ, ကဏ္ဋကေန ကဏ္ဋကုဒ္ဓရဏံ ဝိယ ရူပေနေဝဿာ ရူပမဒနိမ္မဒနံ သပ္ပါယ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တဿာ ဝိဟာရံ ပဝိသနသမယေ ဧကံ ပန အဘိရူပံ ဣတ္ထိံ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထံ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သန္တိကေ ဌတွာ ဗီဇယမာနံ ဣဒ္ဓိဗလေန အဘိနိမ္မိနိ။ တံ ခေါ ပန ဣတ္ထိံ သတ္ထာ စေဝ ပဿတိ ရူပနန္ဒာ စ။ သာ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခုနီနံ အန္တရေ နိသိန္နာ ပါဒန္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တီ လက္ခဏဝိစိတ္တံ အနုဗျဉ္ဇနသမုဇ္ဇလံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခိတ္တံ သတ္ထု သရီရံ ဒိသွာ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ မုခံ ဩလောကေန္တီ သမီပေ ဌိတံ ဣတ္ထိရူပံ အဒ္ဒသ။ သာ တံ ဩလောကေတွာ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေန္တီ သုဝဏ္ဏရာဇဟံသိယာ ပုရတော ကာကီသဒိသံ အတ္တာနံ အဝမညိ။ ဣဒ္ဓိမယရူပံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယေဝ ဟိ တဿာ အက္ခီနိ ဘမိံသု။ သာ ‘‘အဟော ဣမိဿာ ကေသာ သောဘနာ, အဟော နလာဋံ သောဘန’’န္တိ သဗ္ဗေသံ သာရီရပ္ပဒေသာနံ ရူပသိရိယာ သမာကဍ္ဎိတစိတ္တာ တသ္မိံ ရူပေ ဗလဝသိနေဟာ အဟောသိ။
သတ္ထာ တဿာ တတ္ထ အဘိရတိံ ဉတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောဝ တံ ရူပံ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကံ ကတွာ ဒဿေသိ။ ရူပနန္ဒာ ဩလောကေတွာ ‘‘န ဝတိဒံ ရူပံ ပုရိမသဒိသ’’န္တိ ထောကံ ဝိရတ္တစိတ္တာ အဟောသိ။ သတ္ထာ အနုက္ကမေနေဝ တဿာ ဣတ္ထိယာ သကိံ ဝိဇာတဝဏ္ဏံ မဇ္ဈိမိတ္ထိဝဏ္ဏံ ဇရာဇိဏ္ဏမဟလ္လိကိတ္ထိဝဏ္ဏဉ္စ ဒဿေသိ။ သာပိ အနုပုဗ္ဗေနေဝ ‘‘ဣဒမ္ပိ အန္တရဟိတံ, ဣဒမ္ပိ အန္တရဟိတ’’န္တိ ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ တံ ဝိရဇ္ဇမာနာ ခဏ္ဍဒန္တိံ ပလိတသိရံ ဩဘဂ္ဂံ ဂေါပါနသိဝင်္ကံ ဒဏ္ဍပရာယဏံ ပဝေဓမာနံ ဒိသွာ အတိဝိယ ဝိရဇ္ဇိ။ အထ သတ္ထာ တံ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတံ ကတွာ ဒဿေသိ။ သာ တင်္ခဏညေဝ ဒဏ္ဍဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စ ဆဍ္ဍေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၄။)မဟာဝိရဝံ ဝိရဝမာနာ ဘူမိယံ ပတိတွာ သကေ မုတ္တကရီသေ နိမုဂ္ဂါ အပရာပရံ ပရိဝတ္တိ။ ရူပနန္ဒာ တမ္ပိ ဒိသွာ အတိဝိယ ဝိရဇ္ဇိ။ သတ္ထာပိ တဿာ ဣတ္ထိယာ မရဏံ ဒဿေသိ။ သာ တင်္ခဏံယေဝ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝံ အာပဇ္ဇိ, နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပုဗ္ဗဝဋ္ဋိယော စေဝ ပုဠဝါ စ ပဂ္ဃရိံသု, ကာကာဒယော သန္နိပတိတွာ ဝိလုမ္ပိံသု။ ရူပနန္ဒာပိ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဇရံ ပတ္တာ, ဗျာဓိံ ပတ္တာ, မရဏံ ပတ္တာ, ဣမဿာပိ မေ အတ္တဘာဝဿ ဧဝမေဝ ဇရာဗျာဓိမရဏာနိ အာဂမိဿန္တီ’’တိ အတ္တဘာဝံ အနိစ္စတော ပဿိ။ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝ ပန ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဒိဋ္ဌောယေဝ ဟောတိ။ အထဿာ တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဂေဟာ ဝိယ ဂီဝါယ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌဟိံသု, ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒိ။ သတ္ထာ တာယ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ နု ခေါ သယမေဝ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကာတု’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘န သက္ခိဿတိ, ဗဟိဒ္ဓါ ပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿာ သပ္ပါယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ, ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊
ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ။
‘‘ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ, ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒံ၊
ဓာတုတော သုညတော ပဿ, မာ လောကံ ပုနရာဂမိ၊
ဘဝေ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာ, ဥပသန္တော စရိဿတီ’’တိ။ –
ဣတ္ထံ သုဒံ ဘဂဝါ နန္ဒံ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိတ္ထာတိ။ နန္ဒာ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ အထဿာ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဖလာနံ ဝိပဿနာပရိဝါသတ္ထာယ သုညတာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတုံ, ‘‘နန္ဒေ, မာ ‘ဣမသ္မိံ သရီရေ သာရော အတ္ထီ’တိ သညံ ကရိ။ အပ္ပမတ္တကောပိ ဟိ ဧတ္ထ သာရော နတ္ထိ, တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ ကတံ အဋ္ဌိနဂရမေတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၅၀။‘‘အဋ္ဌီနံ နဂရံ ကတံ, မံသလောဟိတလေပနံ၊
ယတ္ထ ဇရာ စ မစ္စု စ, မာနော မက္ခော စ ဩဟိတော’’တိ။
တဿတ္ထော – ယထေဝ ဟိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒီနံ ဩဒဟနတ္ထာယ ကဋ္ဌာနိ ဥဿာပေတွာ ဝလ္လီဟိ ဗန္ဓိတွာ မတ္တိကာယ ဝိလိမ္ပေတွာ နဂရသင်္ခါတံ ဗဟိဒ္ဓါ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၅။)ဂေဟံ ကရောန္တိ, ဧဝမိဒံ အဇ္ဈတ္တိကမ္ပိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ နှာရုဝိနဒ္ဓံ မံသလောဟိတလေပနံ တစပဋိစ္ဆန္နံ ဇီရဏလက္ခဏာယ ဇရာယ မရဏလက္ခဏဿ မစ္စုနော အာရောဟသမ္ပဒါဒီနိ ပဋိစ္စ မညနလက္ခဏဿ မာနဿ သုကတကာရဏဝိနာသနလက္ခဏဿ မက္ခဿ စ ဩဒဟနတ္ထာယ နဂရံ ကတံ။ ဧဝရူပေါ ဧဝ ဟိ ဧတ္ထ ကာယိကစေတသိကော အာဗာဓော ဩဟိတော, ဣတော ဥဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဂယှူပဂံ နတ္ထီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သာ ထေရီ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
ဇီရန္တိ ဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ ဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာ ကိရ ဧကဒိဝသံ နှာနကောဋ္ဌကံ ပဝိဋ္ဌာ မုခံ ဓောဝိတွာ ဩနတသရီရာ ဇင်္ဃံ ဓောဝိတုံ အာရဘိ။ တာယ စ သဒ္ဓိံယေဝ ပဝိဋ္ဌော ဧကော ဝလ္လဘသုနခေါ အတ္ထိ။ သော တံ တထာ ဩနတံ ဒိသွာ အသဒ္ဓမ္မသန္ထဝံ ကာတုံ အာရဘိ။ သာ ဖဿံ သာဒိယန္တီ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာပိ ဥပရိပါသာဒေ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ တတော အာဂတကာလေ ‘‘နဿ, ဝသလိ, ကသ္မာ ဧဝရူပမကာသီ’’တိ အာဟ။ ကိံ မယာ ကတံ, ဒေဝါတိ။ သုနခေန သဒ္ဓိံ သန္ထဝေါတိ။ နတ္ထေတံ, ဒေဝါတိ။ မယာ သာမံ ဒိဋ္ဌံ, နာဟံ တဝ သဒ္ဒဟိဿာမိ, နဿ, ဝသလီတိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ယော ကောစိ ဣမံ ကောဋ္ဌကံ ပဝိဋ္ဌော ဣမိနာ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တဿ ဧကောဝ ဒွိဓာ ပညာယတီ’’တိ အဘူတံ ကထေသိ။ ဒေဝ, သစေ မေ သဒ္ဒဟသိ, ဧတံ ကောဋ္ဌကံ ပဝိသ, အဟံ တံ ဣမိနာ ဝါတပါနေန ဩလောကေဿာမီတိ။ ရာဇာ မူဠှဓာတုကော တဿာ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ကောဋ္ဌကံ ပါဝိသိ။ သာပိ ခေါ ဒေဝီ ဝါတပါနေ ဌတွာ ဩလောကေန္တီ ‘‘အန္ဓဗာလ, မဟာရာဇ, ကိံ နာမေတံ, အဇိကာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နာဟံ, ဘဒ္ဒေ, ဧဝရူပံ ကရောမီ’’တိ စ ဝုတ္တေပိ ‘‘မယာ သာမံ ဒိဋ္ဌံ, နာဟံ တဝ သဒ္ဒဟိဿာမီ’’တိ အာဟ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၆။)တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမံ ကောဋ္ဌကံ ပဝိဋ္ဌော ဧကောဝ ဒွိဓာ ပညာယတီ’’တိ သဒ္ဒဟိ။ မလ္လိကာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ အန္ဓဗာလတာယ မယာ ဝဉ္စိတော, ပါပံ မေ ကတံ, အယဉ္စ မေ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခိတော, ဣဒံ မေ ကမ္မံ သတ္ထာပိ ဇာနိဿတိ, ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာပိ အသီတိ မဟာသာဝကာပိ ဇာနိဿန္တိ, အဟော ဝတ မေ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ အယံ ကိရ ရညော အသဒိသဒါနေ သဟာယိကာ အဟောသိ။ တတ္ထ စ ဧကဒိဝသံ ကတပရိစ္စာဂေါ ဓနဿ စုဒ္ဒသကောဋိအဂ္ဃနကော အဟောသိ။ တထာဂတဿ သေတစ္ဆတ္တံ နိသီဒနပလ္လင်္ကော အာဓာရကော ပါဒပီဌန္တိ ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ အနဂ္ဃါနေဝ အဟေသုံ။ သာ မရဏကာလေ ဧဝရူပံ မဟာပရိစ္စာဂံ နာနုဿရိတွာ တဒေဝ ပါပကမ္မံ အနုဿရန္တီ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ရညော ပန သာ အတိဝိယ ပိယာ အဟောသိ။ သော ဗလဝသောကာဘိဘူတော တဿာ သရီရကိစ္စံ ကာရေတွာ ‘‘နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနမဿာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ယထာ သော အာဂတကာရဏံ န သရတိ, တထာ အကာသိ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယဓမ္မကထံ သုတွာ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌကာလေ သရိတွာ ‘‘အဟံ ဘဏေ မလ္လိကာယ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပမုဋ္ဌော, သွေ ပုန ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ပုနဒိဝသေပိ အဂမာသိ။ သတ္ထာပိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဒိဝသာနိ ယထာ သော န သရတိ, တထာ အကာသိ။ သာပိ သတ္တာဟမေဝ နိရယေ ပစ္စိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တတော စုတာ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကသ္မာ ပနဿ သတ္ထာ အသရဏဘာဝံ အကာသီတိ? သာ ကိရ တဿ အတိဝိယ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ, တသ္မာ တဿာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ သုတွာ ‘‘သစေ ဧဝရူပါ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ, ဒါနံ ဒတွာ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဂေဟေ ပဝတ္တံ နိစ္စဘတ္တံ ဟရာပေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တေယျ, တေနဿ သတ္ထာ သတ္တာဟံ အသရဏဘာဝံ ကတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော သယမေဝ ရာဇကုလဒွါရံ အဂမာသိ။
ရာဇာ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ နိက္ခမိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတုံ အာရဘိ။ သတ္ထာ ပန ရထသာလာယ နိသီဒိတုံ အာကာရံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ တတ္ထေဝ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကေန ပဋိမာနေတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နောဝ အဟံ, ဘန္တေ, မလ္လိကာယ ဒေဝိယာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ ဂန္တွာ ပမုဋ္ဌော, ကတ္ထ နု ခေါ သာ, ဘန္တေ, နိဗ္ဗတ္တာတိ။ တုသိတဘဝနေ, မဟာရာဇာတိ, ဘန္တေ, တာယ တုသိတဘဝနေ အနိဗ္ဗတ္တန္တိယာ ကော အညော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၇။)နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဘန္တေ, နတ္ထိ တာယ သဒိသာ ဣတ္ထီ။ တဿာ ဟိ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘သွေ တထာဂတဿ ဣဒံ ဒဿာမိ, ဣဒံ ကရိဿာမီ’’တိ ဒါနသံဝိဓာနံ ဌပေတွာ အညံ ကိစ္စမေဝ နတ္ထိ, ဘန္တေ, တဿာ ပရလောကံ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ သရီရံ မေ န ဝဟတီတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မာ စိန္တယိ, မဟာရာဇ, သဗ္ဗေသံ ဓုဝဓမ္မော အယ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အယံ, မဟာရာဇ, ရထော ကဿာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ပိတာမဟဿ မေ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ‘‘အယံ ကဿာ’’တိ? ‘‘ပိတု မေ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အယံ ပန ရထော ကဿာ’’တိ? ‘‘မမ, ဘန္တေ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ, ‘‘မဟာရာဇ, တဝ ပိတာမဟဿ ရထော တေနေဝါကာရေန တဝ ပိတု ရထံ န ပါပုဏိ, တဝ ပိတု ရထော တဝ ရထံ န ပါပုဏိ, ဧဝရူပဿ နာမ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿာပိ ဇရာ အာဂစ္ဆတိ, ကိမင်္ဂံ ပန အတ္တဘာဝဿ။ မဟာရာဇ, သပ္ပုရိသဓမ္မဿေဝ ဟိ ဇရာ နတ္ထိ, သတ္တာ ပန အဇီရကာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၅၁။‘‘ဇီရန္တိ ဝေ ရာဇရထာ သုစိတ္တာ,
အထော သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတိ၊
သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ,
သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေတိ နိပါတော။ သုစိတ္တာတိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ အပရေဟိ စ ရထာလင်္ကာရေဟိ သုဋ္ဌု စိတ္တိတာ ရာဇူနံ ရထာပိ ဇီရန္တိ။ သရီရမ္ပီတိ န ကေဝလံ ရထာ ဧဝ, ဣဒံ သုပ္ပဋိဇဂ္ဂိတံ သရီရမ္ပိ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနိ ပါပုဏန္တံ ဇရံ ဥပေတိ။ သတဉ္စာတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပန သန္တာနံ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော စ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ န ဥပေတီတိ န ဇရံ ဥပေတိ နာမ။ ပဝေဒယန္တီတိ ဧဝံ သန္တော ဗုဒ္ဓါဒယော သဗ္ဘိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
အပ္ပဿုတာယန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာဠုဒါယိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၈။)သော ကိရ မင်္ဂလံ ကရောန္တာနံ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘တိရောကုဋ္ဋေသု တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိနာ (ခု။ ပါ။ ၇။၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၄) နယေန အဝမင်္ဂလံ ကထေတိ, အဝမင်္ဂလံ ကရောန္တာနံ ဂေဟံ ဂန္တွာ တိရောကုဋ္ဋာဒီသု ကထေတဗ္ဗေသု ‘‘ဒါနဉ္စ ဓမ္မစရိယာ စာ’’တိအာဒိနာ (ခု။ ပါ။ ၅။၇၊ သု။ နိ။ ၂၆၆) နယေန မင်္ဂလဂါထာ ဝါ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ’’တိ ရတနသုတ္တံ (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆) ဝါ ကထေတိ။ ဧဝံ တေသု တေသု ဌာနေသု ‘‘အညံ ကထေဿာမီ’’တိ အညံ ကထေန္တောပိ ‘‘အညံ ကထေမီ’’တိ န ဇာနာတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ကထံ သုတွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, လာဠုဒါယိဿ မင်္ဂလာမင်္ဂလဋ္ဌာနေသု ဂမနေန, အညသ္မိံ ကထေတဗ္ဗေ အညမေဝ ကထေတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝေသ ဧဝံ ကထေတိ, ပုဗ္ဗေပိ အညသ္မိံ ကထေတဗ္ဗေ အညမေဝ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ အဂ္ဂိဒတ္တဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော သောမဒတ္တကုမာရော နာမ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟိ။ သော ရညာ ပိယော အဟောသိ မနာပေါ။ ဗြာဟ္မဏော ပန ကသိကမ္မံ နိဿာယ ဇီဝတိ။ တဿ ဒွေယေဝ ဂေါဏာ အဟေသုံ။ တေသု ဧကော မတော။ ဗြာဟ္မဏော ပုတ္တံ အာဟ – ‘‘တာတ, သောမဒတ္တ, ရာဇာနံ မေ ယာစိတွာ ဧကံ ဂေါဏံ အာဟရာ’’တိ။ သောမဒတ္တော ‘‘သစာဟံ ရာဇာနံ ယာစိဿာမိ, လဟုဘာဝေါ မေ ပညာယိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တုမှေယေဝ, တာတ, ရာဇာနံ ယာစထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, မံ ဂဟေတွာ ယာဟီ’’တိ ဝုတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဒန္ဓပညော အဘိက္ကမာဒိဝစနမတ္တမ္ပိ န ဇာနာတိ, အညသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ အညမေဝ ဝဒတိ, သိက္ခာပေတွာ ပန နံ နေဿာမီ’’တိ။ သော တံ အာဒါယ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ နာမ သုသာနံ ဂန္တွာ တိဏကလာပေ ဗန္ဓိတွာ ‘‘အယံ ရာဇာ, အယံ ဥပရာဇာ, အယံ သေနာပတီ’’တိ နာမာနိ ကတွာ ပဋိပါဋိယာ ပိတု ဒဿေတွာ ‘‘တုမှေဟိ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ဧဝံ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ နာမ ရာဇာ ဝတ္တဗ္ဗော, ဧဝံ နာမ ဥပရာဇာ, ရာဇာနံ ပန ဥပသင်္ကမိတွာ ‘ဇယတု ဘဝံ, မဟာရာဇာ’တိ ဝတွာ ဧဝံ ဌတွာ ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ဂေါဏံ ယာစေယျာထာ’’တိ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ –
‘‘ဒွေ မေ ဂေါဏာ မဟာရာဇ, ယေဟိ ခေတ္တံ ကသာမသေ၊
တေသု ဧကော မတော ဒေဝ, ဒုတိယံ ဒေဟိ ခတ္တိယာ’’တိ။
သော ဟိ သံဝစ္ဆရမတ္တေန တံ ဂါထံ ပဂုဏံ ကတွာ ပဂုဏဘာဝံ ပုတ္တဿ အာရောစေတွာ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, ကဉ္စိဒေဝ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ အာဂစ္ဆထ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၉။)အဟံ ပုရိမတရံ ဂန္တွာ ရညော သန္တိကေ ဌဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ သောမဒတ္တဿ ရညော သန္တိကေ ဌိတကာလေ ဥဿာဟပ္ပတ္တော ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရညာ တုဋ္ဌစိတ္တေန ကတပဋိသမ္မောဒနော, ‘‘တာတ, စိရဿံ ဝတ အာဂတတ္ထ, ဣဒမာသနံ နိသီဒိတွာ ဝဒထ, ယေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒွေ မေ ဂေါဏာ မဟာရာဇ, ယေဟိ ခေတ္တံ ကသာမသေ၊
တေသု ဧကော မတော ဒေဝ, ဒုတိယံ ဂဏှ ခတ္တိယာ’’တိ။
ရညာ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, တာတ, ပုန ဝဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ တမေဝ ဂါထံ အာဟ။ ရာဇာ တေန ဝိရဇ္ဈိတွာ ကထိတဘာဝံ ဉတွာ သိတံ ကတွာ, ‘‘သောမဒတ္တ, တုမှာကံ ဂေဟေ ဗဟူ မညေ ဂေါဏာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှေဟိ ဒိန္နာ ဗဟူ ဘဝိဿန္တိ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗောဓိသတ္တဿ တုဿိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ သောဠသ ဂေါဏေ အလင်္ကာရဘဏ္ဍကံ နိဝါသဂါမဉ္စဿ ဗြဟ္မဒေယျံ ဒတွာ မဟန္တေန ယသေန ဗြာဟ္မဏံ ဥယျောဇေသီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဗြာဟ္မဏော လာဠုဒါယီ, သောမဒတ္တော ပန အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ အတ္တနော အပ္ပဿုတတာယ အညသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ အညမေဝ ဝဒတိ။ အပ္ပဿုတပုရိသော ဟိ ဗလိဗဒ္ဒသဒိသော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၅၂။‘‘အပ္ပဿုတာယံ ပုရိသော, ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိ၊
မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, ပညာ တဿ န ဝဍ္ဎတီ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပဿုတာယန္တိ ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ပဏ္ဏာသကာနံ။ အထ ဝါ ပန ဝဂ္ဂါနံ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ သုတ္တန္တာနံ ဝါပိ အဘာဝေန အပ္ပဿုတော အယံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ဥဂ္ဂဟေတွာ အနုယုဉ္ဇန္တော ဗဟုဿုတောဝ။ ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတီတိ ယထာ ဟိ ဗလိဗဒ္ဒေါ ဇီရမာနော ဝဍ္ဎမာနော နေဝ မာတု, န ပိတု, န သေသဉာတကာနံ အတ္ထာယ ဝဍ္ဎတိ, အထ ခေါ နိရတ္ထကမေဝ ဇီရတိ, ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ န ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကရောတိ, န အာစရိယဝတ္တံ, န အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ, န ဘာဝနာရာမတံ အနုယုဉ္ဇတိ, နိရတ္ထကမေဝ ဇီရတိ, မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တီတိ ယထာ ဗလိဗဒ္ဒဿ ‘‘ယုဂနင်္ဂလာဒီနိ ဝဟိတုံ အသမတ္ထော ဧသော’’တိ အရညေ ဝိဿဋ္ဌဿ တတ္ထေဝ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၀။)ဝိစရန္တဿ ခါဒန္တဿ ပိဝန္တဿ မံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ, ဧဝမေဝ ဣမဿာပိ ဥပဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝိဿဋ္ဌဿ သံဃံ နိဿာယ စတ္တာရော ပစ္စယေ လဘိတွာ ဥဒ္ဓဝိရေစနာဒီနိ ကတွာ ကာယံ ပေါသေန္တဿ မံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ, ထူလသရီရော ဟုတွာ ဝိစရတိ။ ပညာ တဿာတိ လောကိယလောကုတ္တရာ ပနဿ ပညာ ဧကင်္ဂုလမတ္တာပိ န ဝဍ္ဎတိ, အရညေ ပန ဂစ္ဆလတာဒီနိ ဝိယ ဆ ဒွါရာနိ နိဿာယ တဏှာ စေဝ နဝဝိဓမာနော စ ဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ မဟာဇနော သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏီတိ။
လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။
အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဥဒါနဝသေန ဥဒါနေတွာ အပရဘာဂေ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ကထေသိ။
သော ဟိ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော သူရိယေ အနတ္ထင်္ဂတေယေဝ မာရဗလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိစ္ဆာဒကံ တမံ ပဒါလေတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ တံ အနုလောမပဋိလောမဝသေန သမ္မသန္တော အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ အနေကေဟိ ဗုဒ္ဓသတသဟဿေဟိ အဝိဇဟိတံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၅၃။‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
၁၅၄။‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။
တတ္ထ ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တောတိ အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန သက္ကာ တံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၁။)ဒဋ္ဌုံ, တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ခါတံ ဣမံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ, အပရာပရံ အနုဝိစရိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဣဒံ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿိတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ, န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ။ တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌောသီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန မယာ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌောသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမသ္မိံ သံသာရဝဋ္ဋေ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ န ကာဟသိ။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါတိ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသာ ကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတန္တိ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလမ္ပိ မယာ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တန္တိ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ။ တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါတိ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ အဓိဂတောသ္မီတိ။
ဥဒါနဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
အစရိတွာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဝိဟရန္တော မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဗာရာဏသိယံ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿ မာတာပိတရော စိန္တေသုံ – ‘‘အမှာကံ ကုလေ မဟာဘောဂက္ခန္ဓော, ပုတ္တဿ နော ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ယထာသုခံ ပရိဘောဂံ ကရိဿာမ, အညေန ကမ္မေန ကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ။ တံ နစ္စဂီတဝါဒိတမတ္တမေဝ သိက္ခာပေသုံ။ တသ္မိံယေဝ နဂရေ အညသ္မိံ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ကုလေ ဧကာ ဓီတာပိ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာပိ မာတာပိတရော တထေဝ စိန္တေတွာ တံ နစ္စဂီတဝါဒိတမတ္တမေဝ သိက္ခာပေသုံ။ တေသံ ဝယပ္ပတ္တာနံ အာဝါဟဝိဝါဟော အဟောသိ။ အထ နေသံ အပရဘာဂေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ ဧကသ္မိံယေဝ ဂေဟေ အဟောသိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၂။)ရညော ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။ အထ တသ္မိံ နဂရေ ဓုတ္တာ စိန္တေသုံ – ‘‘သစာယံ သေဋ္ဌိပုတ္တော သုရာသောဏ္ဍော ဘဝိဿတိ, အမှာကံ ဖာသုကံ ဘဝိဿတိ, ဥဂ္ဂဏှာပေမ နံ သုရာသောဏ္ဍဘာဝ’’န္တိ။ တေ သုရံ အာဒါယ ခဇ္ဇကမံသေ စေဝ လောဏသက္ခရာ စ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ မူလကန္ဒေ ဂဟေတွာ တဿ ရာဇကုလတော အာဂစ္ဆန္တဿ မဂ္ဂံ ဩလောကယမာနာ နိသီဒိတွာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သုရံ ပိဝိတွာ လောဏသက္ခရံ မုခေ ခိပိတွာ မူလကန္ဒံ ဍံသိတွာ ‘‘ဝဿသတံ ဇီဝ သာမိ, သေဋ္ဌိပုတ္တ, တံ နိဿာယ မယံ ခါဒနပိဝနသမတ္ထာ ဘဝေယျာမာ’’တိ အာဟံသု။ သော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တံ စူဠူပဋ္ဌာကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ ဧတေ ပိဝန္တီ’’တိ။ ဧကံ ပါနကံ, သာမီတိ။ မနာပဇာတိကံ ဧတန္တိ။ သာမိ, ဣမသ္မိံ ဇီဝလောကေ ဣမိနာ သဒိသံ ပါတဗ္ဗယုတ္တကံ နာမ နတ္ထီတိ။ သော ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယာပိ ပါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ထောကံ ထောကံ အာဟရာပေတွာ ပိဝတိ။ အထဿ နစိရဿေဝ တေ ဓုတ္တာ ပိဝနဘာဝံ ဉတွာ တံ ပရိဝါရယိံသု။ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပရိဝါရော မဟာ အဟောသိ။ သော သတေနပိ သတဒွယေနပိ သုရံ အာဟရာပေတွာ ပိဝန္တော ဣမိနာ အနုက္ကမေနေဝ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု ကဟာပဏရာသိံ ဌပေတွာ သုရံ ပိဝန္တော ‘‘ဣမိနာ မာလာ အာဟရထ, ဣမိနာ ဂန္ဓေ, အယံ ဇနော ဇုတေ ဆေကော, အယံ နစ္စေ, အယံ ဂီတေ, အယံ ဝါဒိတေ။ ဣမဿ သဟဿံ ဒေထ, ဣမဿ ဒွေ သဟဿာနီ’’တိ ဧဝံ ဝိကိရန္တော နစိရဿေဝ အတ္တနော သန္တကံ အသီတိကောဋိဓနံ ခေပေတွာ ‘‘ခီဏံ တေ, သာမိ, ဓန’’န္တိ ဝုတ္တေ ကိံ ဘရိယာယ မေ သန္တကံ နတ္ထီတိ။ အတ္ထိ, သာမီတိ။ တေန ဟိ တံ အာဟရထာတိ။ တမ္ပိ တထေဝ ခေပေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ခေတ္တအာရာမုယျာနယောဂ္ဂါဒိကမ္ပိ အန္တမသော ဘာဇနဘဏ္ဍကမ္ပိ အတ္ထရဏပါဝုရဏနိသီဒနမ္ပိ သဗ္ဗံ အတ္တနော သန္တကံ ဝိက္ကိဏိတွာ ခါဒိ။ အထ နံ မဟလ္လကကာလေ ယေဟိဿ ကုလသန္တကံ ဂေဟံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂဟိတံ, တေ တံ ဂေဟာ နီဟရိံသု။ သော ဘရိယံ အာဒါယ ပရဇနဿ ဂေဟဘိတ္တိံ နိဿာယ ဝသန္တော ကပါလခဏ္ဍံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရိတွာ ဇနဿ ဥစ္ဆိဋ္ဌကံ ဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။
အထ နံ ဧကဒိဝသံ အာသနသာလာယ ဒွါရေ ဌတွာ ဒဟရသာမဏေရေဟိ ဒိယျမာနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌကဘောဇနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ ဒိသွာ သတ္ထာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ အထ နံ အာနန္ဒတ္ထေရော သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ သိတကာရဏံ ကထေန္တော ‘‘ပဿာနန္ဒ, ဣမံ မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ ဣမသ္မိံ နဂရေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၃။)ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ ခေပေတွာ ဘရိယံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရန္တံ။ သစေ ဟိ အယံ ပဌမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ, ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ အဂ္ဂသေဋ္ဌိ အဘဝိဿ။ သစေ ပန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿ, အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿ, ဘရိယာပိဿ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿ။ သစေ မဇ္ဈိမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ, ဒုတိယသေဋ္ဌိ အဘဝိဿ, နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇန္တော အနာဂါမီ အဘဝိဿ။ ဘရိယာပိဿ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿ။ သစေ ပစ္ဆိမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ, တတိယသေဋ္ဌိ အဘဝိဿ, နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇန္တောပိ သကဒါဂါမီ အဘဝိဿ, ဘရိယာပိဿ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿ။ ဣဒါနိ ပနေသ ဂိဟိဘောဂတောပိ ပရိဟီနော သာမညတောပိ။ ပရိဟာယိတွာ စ ပန သုက္ခပလ္လလေ ကောဉ္စသကုဏော ဝိယ ဇာတော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၅၅။‘‘အစရိတွာ ဗြဟ္မစရိယံ, အလဒ္ဓါ ယောဗ္ဗနေ ဓနံ၊
ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝ ဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေဝ ပလ္လလေ။
၁၅၆။‘‘အစရိတွာ ဗြဟ္မစရိယံ, အလဒ္ဓါ ယောဗ္ဗနေ ဓနံ၊
သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝ, ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုန’’န္တိ။
တတ္ထ အစရိတွာတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ အဝသိတွာ။ ယောဗ္ဗနေတိ အနုပ္ပန္နေ ဝါ ဘောဂေ ဥပ္ပါဒေတုံ ဥပ္ပန္နေ ဝါ ဘောဂေ ရက္ခိတုံ သမတ္ထကာလေ ဓနမ္ပိ အလဘိတွာ။ ခီဏမစ္ဆေတိ တေ ဧဝရူပါ ဗာလာ ဥဒကဿ အဘာဝါ ခီဏမစ္ဆေ ပလ္လလေ ပရိက္ခီဏပတ္တာ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဝိယ အဝဈာယန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပလ္လလေ ဥဒကဿ အဘာဝေါ ဝိယ ဟိ ဣမေသံ ဝသနဋ္ဌာနဿ အဘာဝေါ, မစ္ဆာနံ ခီဏဘာဝေါ ဝိယ ဣမေသံ ဘောဂါနံ အဘာဝေါ, ခီဏပတ္တာနံ ကောဉ္စာနံ ဥပ္ပတိတွာ ဂမနာဘာဝေါ ဝိယ ဣမေသံ ဣဒါနိ ဇလထလပထာဒီဟိ ဘောဂေ သဏ္ဌာပေတုံ အသမတ္ထဘာဝေါ။ တသ္မာ တေ ခီဏပတ္တာ ကောဉ္စာ ဝိယ ဧတ္ထေဝ ဗဇ္ဈိတွာ အဝဈာယန္တီတိ။ စာပါတိခီဏာဝါတိ စာပတော အတိခီဏာ, စာပါ ဝိနိမုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ စာပါ ဝိနိမုတ္တာ သရာ ယထာဝေဂံ ဂန္တွာ ပတိတာ, တံ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပန္တေ အသတိ တတ္ထေဝ ဥပစိကာနံ ဘတ္တံ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဣမေပိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၄။)တယော ဝယေ အတိက္ကန္တာ ဣဒါနိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသမတ္ထတာယ မရဏံ ဥပဂမိဿန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝါ’’တိ။ ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနန္တိ ‘‘ဣတိ အမှေဟိ ခါဒိတံ ဣတိ ပီတ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ခါဒိတပိဝိတနစ္စဂီတဝါဒိတာဒီနိ အနုတ္ထုနန္တာ သောစန္တာ အနုသောစန္တာ သေန္တီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု နဝမံ။
ဇရာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကာဒသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၅။)၁၂။ အတ္တဝဂ္ဂ
အတ္တာနဉ္စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဘေသကဠာဝနေ ဝိဟရန္တော ဗောဓိရာဇကုမာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ပထဝီတလေ အညေဟိ ပါသာဒေဟိ အသဒိသရူပံ အာကာသေ ဥပ္ပတမာနံ ဝိယ ကောကနုဒံ နာမ ပါသာဒံ ကာရေတွာ ဝဍ္ဎကိံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ တယာ အညတ္ထာပိ ဧဝရူပေါ ပါသာဒေါ ကတပုဗ္ဗော, ဥဒါဟု ပဌမသိပ္ပမေဝ တေ ဣဒ’’န္တိ။ ‘‘ပဌမသိပ္ပမေဝ, ဒေဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ အယံ အညဿပိ ဧဝရူပံ ပါသာဒံ ကရိဿတိ, အယံ ပါသာဒေါ အနစ္ဆရိယော ဘဝိဿတိ။ ဣမံ မယာ မာရေတုံ ဝါ ဟတ္ထပါဒေ ဝါဿ ဆိန္ဒိတုံ အက္ခီနိ ဝါ ဥပ္ပါဋေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ အညဿ ပါသာဒံ န ကရိဿတီ’’တိ။ သော တမတ္ထံ အတ္တနော ပိယသဟာယကဿ သဉ္ဇီဝကပုတ္တဿ နာမ မာဏဝကဿ ကထေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘နိဿံသယံ ဧသ ဝဍ္ဎကိံ နာသေဿတိ, အနဂ္ဃေါ သိပ္ပီ, သော မယိ ပဿန္တေ မာ နဿတု, သညမဿ ဒဿာမီ’’တိ။ သော တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပါသာဒေ တေ ကမ္မံ နိဋ္ဌိတံ, နော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရာဇကုမာရော တံ နာသေတုကာမော အတ္တာနံ ရက္ခေယျာသီ’’တိ အာဟ။ ဝဍ္ဎကီပိ ‘‘ဘဒ္ဒကံ တေ, သာမိ, ကတံ မမ အာရောစေန္တေန, အဟမေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ, သမ္မ, အမှာကံ ပါသာဒေ ကမ္မံ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ရာဇကုမာရေန ပုဋ္ဌော ‘‘န တာဝ, ဒေဝ, နိဋ္ဌိတံ, ဗဟု အဝသိဋ္ဌ’’န္တိ အာဟ။ ကိံ ကမ္မံ နာမ အဝသိဋ္ဌန္တိ? ပစ္ဆာ, ဒေဝ, အာစိက္ခိဿာမိ, ဒါရူနိ တာဝ အာဟရာပေထာတိ။ ကိံ ဒါရူနိ နာမာတိ? နိဿာရာနိ သုက္ခဒါရူနိ, ဒေဝါတိ။ သော အာဟရာပေတွာ အဒါသိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘ဒေဝ, တေ ဣတော ပဋ္ဌာယ မမ သန္တိကံ နာဂန္တဗ္ဗံ။ ကိံ ကာရဏာ? သုခုမကမ္မံ ကရောန္တဿ ဟိ အညေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တဿ မေ ကမ္မဝိက္ခေပေါ ဟောတိ, အာဟာရဝေလာယံ ပန မေ ဘရိယာဝ အာဟာရံ အာဟရိဿတီ’’တိ။ ရာဇကုမာရောပိ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ သောပိ ဧကသ္မိံ ဂဗ္ဘေ နိသီဒိတွာ တာနိ ဒါရူနိ တစ္ဆေတွာ အတ္တနော ပုတ္တဒါရဿ အန္တော နိသီဒနယောဂ္ဂံ ဂရုဠသကုဏံ ကတွာ အာဟာရဝေလာယ ပန ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ဂေဟေ ဝိဇ္ဇမာနကံ သဗ္ဗံ ဝိက္ကိဏိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၆။)ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ ရာဇကုမာရောပိ ဝဍ္ဎကိဿ အနိက္ခမနတ္ထာယ ဂေဟံ ပရိက္ခိပိတွာ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ ဝဍ္ဎကီပိ သကုဏဿ နိဋ္ဌိတကာလေ ‘‘အဇ္ဇ သဗ္ဗေပိ ဒါရကေ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဘရိယံ ဝတွာ ဘုတ္တပါတရာသော ပုတ္တဒါရံ သကုဏဿ ကုစ္ဆိယံ နိသီဒါပေတွာ ဝါတပါနေန နိက္ခမိတွာ ပလာယိ။ သော တေသံ, ‘‘ဒေဝ, ဝဍ္ဎကီ ပလာယတီ’’တိ ကန္ဒန္တာနံယေဝ ဂန္တွာ ဟိမဝန္တေ ဩတရိတွာ ဧကံ နဂရံ မာပေတွာ ကဋ္ဌဝါဟနရာဇာ နာမ ဇာတော။
ရာဇကုမာရောပိ ‘‘ပါသာဒမဟံ ကရိဿာမီ’’တိ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ပါသာဒေ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟိ ပရိဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ပဌမဥမ္မာရတော ပဋ္ဌာယ စေလပဋိကံ ပတ္ထရိ။ သော ကိရ အပုတ္တကော, တသ္မာ ‘‘သစာဟံ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လစ္ဆာမိ, သတ္ထာ ဣမံ အက္ကမိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပတ္ထရိ။ သော သတ္ထရိ အာဂတေ သတ္ထာရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဝိသထ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ န ပါဝိသိ, သော ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ယာစိ။ သတ္ထာ အပဝိသိတွာဝ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဩလောကေသိ။ ထေရော ဩလောကိတသညာယေဝ ဝတ္ထာနံ အနက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ တံ ‘‘သံဟရတု, ရာဇကုမာရ, ဒုဿာနိ, န ဘဂဝါ စေလပဋိကံ အက္ကမိဿတိ, ပစ္ဆိမဇနတံ တထာဂတော ဩလောကေတီ’’တိ ဒုဿာနိ သံဟရာပေသိ။ သော ဒုဿာနိ သံဟရိတွာ သတ္ထာရံ အန္တောနိဝေသနံ ပဝေသတွာ ယာဂုခဇ္ဇကေန သမ္မာနေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, အဟံ တုမှာကံ ဥပကာရကော တိက္ခတ္တုံ သရဏံ ဂတော, ကုစ္ဆိဂတော စ ကိရမှိ ဧကဝါရံ သရဏံ ဂတော, ဒုတိယံ တရုဏဒါရကကာလေ, တတိယံ ဝိညုဘာဝံ ပတ္တကာလေ။ တဿ မေ ကသ္မာ စေလပဋိကံ န အက္ကမိတ္ထာ’’တိ? ‘‘ကိံ ပန တွံ, ကုမာရ, စိန္တေတွာ စေလာနိ အတ္ထရီ’’တိ? ‘‘သစေ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လစ္ဆာမိ, သတ္ထာ မေ စေလပဋိကံ အက္ကမိဿတီ’’တိ ဣဒံ စိန္တေတွာ, ဘန္တေတိ။ တေနေဝါဟံ တံ န အက္ကမိန္တိ။ ‘‘ကိံ ပနာဟံ, ဘန္တေ, ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ နေဝ လစ္ဆာမီ’’တိ? ‘‘အာမ, ကုမာရာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ပုရိမကအတ္တဘာဝေ ဇာယာယ သဒ္ဓိံ ပမာဒံ အာပန္နတ္တာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မိံ ကာလေ, ဘန္တေ’’တိ? အထဿ သတ္ထာ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ –
အတီတေ ကိရ အနေကသတာ မနုဿာ မဟတိယာ နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိံသု။ နာဝါ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဘိဇ္ဇိ။ ဒွေ ဇယမ္ပတိကာ ဧကံ ဖလကံ ဂဟေတွာ အန္တရဒီပကံ ပဝိသိံသု, သေသာ သဗ္ဗေ တတ္ထေဝ မရိံသု။ တသ္မိံ ခေါ ပန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၇။)ဒီပကေ မဟာသကုဏသံဃော ဝသတိ။ တေ အညံ ခါဒိတဗ္ဗကံ အဒိသွာ ဆာတဇ္ဈတ္တာ သကုဏအဏ္ဍာနိ အင်္ဂါရေသု ပစိတွာ ခါဒိံသု, တေသု အပ္ပဟောန္တေသု သကုဏစ္ဆာပေ ဂဟေတွာ ခါဒိံသု။ ဧဝံ ပဌမဝယေပိ မဇ္ဈိမဝယေပိ ပစ္ဆိမဝယေပိ ခါဒိံသုယေဝ။ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝယေ အပ္ပမာဒံ နာပဇ္ဇိံသု, ဧကောပိ စ နေသံ အပ္ပမာဒံ နာပဇ္ဇိ။
သတ္ထာ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေတွာ ‘‘သစေ ဟိ တွံ, ကုမာရ, တဒါ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝယေ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ အပ္ပမာဒံ အာပဇ္ဇိဿ, ဧကသ္မိမ္ပိ ဝယေ ပုတ္တော ဝါ ဓီတာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ သစေ ပန ဝေါ ဧကောပိ အပ္ပမတ္တော အဘဝိဿ, တံ ပဋိစ္စ ပုတ္တော ဝါ ဓီတာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿ။ ကုမာရ, အတ္တာနဉှိ ပိယံ မညမာနေန တီသုပိ ဝယေသု အပ္ပမတ္တေန အတ္တာ ရက္ခိတဗ္ဗော, ဧဝံ အသက္ကောန္တေန ဧကဝယေပိ ရက္ခိတဗ္ဗောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၅၇။‘‘အတ္တာနဉ္စေ ပိယံ ဇညာ, ရက္ခေယျ နံ သုရက္ခိတံ၊
တိဏ္ဏံ အညတရံ ယာမံ, ပဋိဇဂ္ဂေယျ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
တတ္ထ ယာမန္တိ သတ္ထာ အတ္တနော ဓမ္မိဿရတာယ ဒေသနာကုသလတာယ စ ဣဓ တိဏ္ဏံ ဝယာနံ အညတရံ ဝယံ ယာမန္တိ ကတွာ ဒေသေသိ, တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ အတ္တာနံ ပိယံ ဇာနေယျ, ရက္ခေယျ နံ သုရက္ခိတန္တိ ယထာ သော သုရက္ခိတော ဟောတိ, ဧဝံ နံ ရက္ခေယျ။ တတ္ထ သစေ ဂီဟီ သမာနော ‘‘အတ္တာနံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ဥပရိပါသာဒတလေ သုသံဝုတံ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ သမ္ပန္နာရက္ခော ဟုတွာ ဝသန္တောပိ, ပဗ္ဗဇိတော ဟုတွာ သုသံဝုတေ ပိဟိတဒွါရဝါတပါနေ လေဏေ ဝိဟရန္တောပိ အတ္တာနံ န ရက္ခတိယေဝ။ ဂိဟီ ပန သမာနော ယထာဗလံ ဒါနသီလာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တော, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ပန ဝတ္တပဋိဝတ္တပရိယတ္တိမနသိကာရေသု ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တီသု ဝယေသု အသက္ကောန္တော အညတရသ္မိမ္ပိ ဝယေ ပဏ္ဍိတပုရိသော အတ္တာနံ ပဋိဇဂ္ဂတိယေဝ။ သစေ ဟိ ဂိဟိဘူတော ပဌမဝယေ ခိဍ္ဍာပသုတတာယ ကုသလံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, မဇ္ဈိမဝယေ အပ္ပမတ္တေန ဟုတွာ ကုသလံ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ မဇ္ဈိမဝယေ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေန္တော ကုသလံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ပစ္ဆိမဝယေ ကာတဗ္ဗမေဝ။ ဧဝမ္ပိ ကရောန္တေန အတ္တာ ပဋိဇဂ္ဂိတောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တဿ ပန အတ္တာ ပိယော နာမ န ဟောတိ, အပါယပရာယဏမေဝ နံ ကရောတိ။ သစေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၈။)ပန ပဗ္ဗဇိတော ပဌမဝယေ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော ဓာရေန္တော ဝါစေန္တော ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကရောန္တော ပမာဒံ အာပဇ္ဇတိ, မဇ္ဈိမဝယေ အပ္ပမတ္တေန သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပဌမဝယေ ဥဂ္ဂဟိတပရိယတ္တိယာ အဋ္ဌကထံ ဝိနိစ္ဆယံ ကာရဏာကာရဏဉ္စ ပုစ္ဆန္တော မဇ္ဈိမဝယေ ပမာဒံ အာပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆိမဝယေ အပ္ပမတ္တေန သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗောယေဝ။ ဧဝမ္ပိ ကရောန္တေန အတ္တာ ပဋိဇဂ္ဂိတောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တဿ ပန အတ္တာ ပိယော နာမ န ဟောတိ, ပစ္ဆာနုတာပေနေဝ နံ တာပေတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗောဓိရာဇကုမာရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဗောဓိရာဇကုမာရဝတ္ထု ပဌမံ။
֍ * ၂။ ဥပနန္ဒသကျပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု
အတ္တာနမေဝ ပဌမန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပနန္ဒံ သကျပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ထေရော ဓမ္မကထံ ကထေတုံ ဆေကော။ တဿ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဗဟူ ဘိက္ခု တံ တိစီဝရေဟိ ပူဇေတွာ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိံသု။ တေဟိ ဝိဿဋ္ဌပရိက္ခာရေ သောယေဝ ဂဏှိ။ သော ဧကသ္မိံ အန္တောဝဿေ ဥပကဋ္ဌေ ဇနပဒံ အဂမာသိ။ အထ နံ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒဟရသာမဏေရာ ဓမ္မကထိကပေမေန, ‘‘ဘန္တေ, ဣဓ ဝဿံ ဥပေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘ဣဓ ကိတ္တကံ ဝဿာဝါသိကံ လဗ္ဘတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘ဧကေကော သာဋကော’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ ဥပါဟနာ ဌပေတွာ အညံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ဒုတိယံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဓ ကိံ လဗ္ဘတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒွေ သာဋကာ’’တိ ဝုတ္တေ ကတ္တရယဋ္ဌိံ ဌပေသိ။ တတိယံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဓ ကိံ လဗ္ဘတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တယော သာဋကာ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ ဥဒကတုမ္ဗံ ဌပေသိ။ စတုတ္ထံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဓ ကိံ လဗ္ဘတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စတ္တာရော သာဋကာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု ဣဓ ဝသိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဂဟဋ္ဌာနဉ္စေဝ ဘိက္ခူနဉ္စ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ တေ နံ ဗဟူဟိ ဝတ္ထေဟိ စေဝ စီဝရေဟိ စ ပူဇေသုံ။ သော ဝုဋ္ဌဝဿော ဣတရေသုပိ ဝိဟာရေသု သာသနံ ပေသေတွာ ‘‘မယာ ပရိက္ခာရဿ ဌပိတတ္တာ ဝဿာဝါသိကံ လဒ္ဓဗ္ဗံ, တံ မေ ပဟိဏန္တူ’’တိ သဗ္ဗံ အာဟရာပေတွာ ယာနကံ ပူရေတွာ ပါယာသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၉။)အထေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒွေ ဒဟရဘိက္ခူ ဒွေ သာဋကေ ဧကဉ္စ ကမ္ဗလံ လဘိတွာ ‘‘တုယှံ သာဋကာ ဟောန္တု, မယှံ ကမ္ဗလော’’တိ ဘာဇေတုံ အသက္ကောန္တာ မဂ္ဂသမီပေ နိသီဒိတွာ ဝိဝဒန္တိ။ တေ တံ ထေရံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ နော ဘာဇေတွာ ဒေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ တုမှေယေဝ ဘာဇေထာတိ။ န သက္ကောမ, ဘန္တေ, တုမှေယေဝ နော ဘာဇေတွာ ဒေထာတိ။ တေန ဟိ မမ ဝစနေ ဌဿထာတိ။ အာမ, ဌဿာမာတိ။ ‘‘တေန ဟိ သာဓူ’’တိ တေသံ ဒွေ သာဋကေ ဒတွာ ‘‘အယံ ဓမ္မကထံ ကထေန္တာနံ အမှာကံ ပါရုပနာရဟော’’တိ မဟဂ္ဃံ ကမ္ဗလံ အာဒါယ ပက္ကာမိ။ ဒဟရဘိက္ခူ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဟုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟေတွာ တုမှေ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ကရောတိ, ပုဗ္ဗေပိ အကာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတသ္မိံ အနုတီရစာရီ စ ဂမ္ဘီရစာရီ စာတိ ဒွေ ဥဒ္ဒါ မဟန္တံ ရောဟိတမစ္ဆံ လဘိတွာ ‘‘မယှံ သီသံ ဟောတု, တဝ နင်္ဂုဋ္ဌ’’န္တိ ဝိဝါဒါပန္နာ ဘာဇေတုံ အသက္ကောန္တာ ဧကံ သိင်္ဂါလံ ဒိသွာ အာဟံသု – ‘‘မာတုလ, ဣမံ နော ဘာဇေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ အဟံ ရညာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ ဌပိတော, တတ္ထ စိရံ နိသီဒိတွာ ဇင်္ဃဝိဟာရတ္ထာယ အာဂတောမှိ, ဣဒါနိ မေ ဩကာသော နတ္ထီတိ။ မာတုလ, မာ ဧဝံ ကရောထ, ဘာဇေတွာ ဧဝ နော ဒေထာတိ။ မမ ဝစနေ ဌဿထာတိ။ ဌဿာမ, မာတုလာတိ။ ‘‘တေန ဟိ သာဓူ’’တိ သော သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ဧကမန္တေ အကာသိ, နင်္ဂုဋ္ဌံ ဧကမန္တေ။ ကတွာ စ ပန, ‘‘တာတာ, ယေန ဝေါ အနုတီရေ စရိတံ, သော နင်္ဂုဋ္ဌံ ဂဏှာတု။ ယေန ဂမ္ဘီရေ စရိတံ, တဿ သီသံ ဟောတု။ အယံ ပန မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော မမ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မေ ဌိတဿ ဘဝိဿတီ’’တိ တေ သညာပေန္တော –
‘‘အနုတီရစာရိ နင်္ဂုဋ္ဌံ, သီသံ ဂမ္ဘီရစာရိနော၊
အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော, ဓမ္မဋ္ဌဿ ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၇။၃၃) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ မဇ္ဈိမခဏ္ဍံ အာဒါယ ပက္ကာမိ။ တေပိ ဝိပ္ပဋိသာရိနော တံ ဩလောကေတွာ အဋ္ဌံသု။
သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧဝမေသ အတီတေပိ တုမှေ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အကာသိယေဝါ’’တိ တေ ဘိက္ခူ သညာပေတွာ ဥပနန္ဒံ ဂရဟန္တော,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀။)‘‘ဘိက္ခဝေ, ပရံ ဩဝဒန္တေန နာမ ပဌမမေဝ အတ္တာ ပတိရူပေ ပတိဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၅၈။‘‘အတ္တာနမေဝ ပဌမံ, ပတိရူပေ နိဝေသယေ၊
အထညမနုသာသေယျ, န ကိလိဿေယျ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
တတ္ထ ပတိရူပေ နိဝေသယေတိ အနုစ္ဆဝိကေ ဂုဏေ ပတိဋ္ဌာပေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေဟိ ဝါ အရိယဝံသပဋိပဒါဒီဟိ ဝါ ပရံ အနုသာသိတုကာမော, သော အတ္တာနမေဝ ပဌမံ တသ္မိံ ဂုဏေ ပတိဋ္ဌာပေယျ။ ဧဝံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အထညံ တေဟိ ဂုဏေဟိ အနုသာသေယျ။ အတ္တာနဉှိ တတ္ထ အနိဝေသေတွာ ကေဝလံ ပရမေဝ အနုသာသမာနော ပရတော နိန္ဒံ လဘိတွာ ကိလိဿတိ နာမ, တတ္ထ အတ္တာနံ နိဝေသေတွာ အနုသာသမာနော ပရတော ပသံသံ လဘတိ, တသ္မာ န ကိလိဿတိ နာမ။ ဧဝံ ကရောန္တော ပဏ္ဍိတော န ကိလိဿေယျာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဥပနန္ဒသကျပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု ဒုတိယံ။
အတ္တာနဉ္စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဓာနိကတိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာဒါယ အရညေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ, ‘‘အာဝုသော, ဓရမာနကဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ဝေါ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟိတံ, အပ္ပမတ္တာဝ သမဏဓမ္မံ ကရောထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ သယံ ဂန္တွာ နိပဇ္ဇိတွာ သုပတိ။ တေ ဘိက္ခူ ပဌမယာမေ စင်္ကမိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဝိဟာရံ ပဝိသန္တိ။ သော နိဒ္ဒါယိတွာ ပဗုဒ္ဓကာလေ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ တုမှေ ‘နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယိဿာမာ’တိ အာဂတာ, သီဃံ နိက္ခမိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ သယံ ဂန္တွာ တထေဝ သုပတိ။ ဣတရေ မဇ္ဈိမယာမေ ဗဟိ စင်္ကမိတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ဝိဟာရံ ပဝိသန္တိ။ သော ပုနပိ ပဗုဇ္ဈိတွာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေ ဝိဟာရာ နီဟရိတွာ သယံ ပုန ဂန္တွာ တထေဝ သုပတိ။ တသ္မိံ နိစ္စကာလံ ဧဝံ ကရောန္တေ တေ ဘိက္ခူ သဇ္ဈာယံ ဝါ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁။)ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိကာတုံ နာသက္ခိံသု, စိတ္တံ အညထတ္တံ အဂမာသိ။ တေ ‘‘အမှာကံ အာစရိယော အတိဝိယ အာရဒ္ဓဝီရိယော, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တာ တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘နဋ္ဌမှာ, အာဝုသော, အာစရိယော နော တုစ္ဆရဝံ ရဝတီ’’တိ ဝဒိံသု။ တေသံ အတိဝိယ နိဒ္ဒါယ ကိလမန္တာနံ ဧကဘိက္ခုပိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ တေ ဝုဋ္ဌဝဿာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ တုမှာကံ အန္တရာယမကာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော –
‘‘အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော, အနာစေရကုလေ ဝသံ၊
နာယံ ကာလံ အကာလံ ဝါ, အဘိဇာနာတိ ကုက္ကုဋော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၉) –
ဣမံ အကာလရာဝိကုက္ကုဋဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ။ ‘‘တဒါ ဟိ သော ကုက္ကုဋော အယံ ပဓာနိကတိဿတ္ထေရော အဟောသိ, ဣမေ ပဉ္စ သတာ ဘိက္ခူ တေ မာဏဝါ အဟေသုံ, ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော အဟမေဝါ’’တိ သတ္ထာ ဣမံ ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပရံ ဩဝဒန္တေန နာမ အတ္တာ သုဒန္တော ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဩဝဒန္တော ဟိ သုဒန္တော ဟုတွာ ဒမေတိ နာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၅၉။‘‘အတ္တာနဉ္စေ တထာ ကယိရာ, ယထာညမနုသာသတိ၊
သုဒန္တော ဝတ ဒမေထ, အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ဟိ ဘိက္ခု ‘‘ပဌမယာမာဒီသု စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပရံ ဩဝဒတိ, သယံ စင်္ကမနာဒီနိ အဓိဋ္ဌဟန္တော အတ္တာနဉ္စေ တထာ ကယိရာ, ယထာညမနုသာသတိ, ဧဝံ သန္တေ သုဒန္တော ဝတ ဒမေထာတိ ယေန ဂုဏေန ပရံ အနုသာသတိ, တေန အတ္တနာ သုဒန္တော ဟုတွာ ဒမေယျ။ အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမောတိ အယဉှိ အတ္တာ နာမ ဒုဒ္ဒမော။ တသ္မာ ယထာ သော သုဒန္တော ဟောတိ, တထာ ဒမေတဗ္ဗောတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စ သတာပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ။
ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၂။)အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကုမာရကဿပတ္ထေရဿ မာတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာ ကိရ ရာဇဂဟနဂရေ သေဋ္ဌိဓီတာ ဝိညုတံ ပတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ သာ ပုနပ္ပုနံ ယာစမာနာပိ မာတာပိတူနံ သန္တိကာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘိတွာ ဝယပ္ပတ္တာ ပတိကုလံ ဂန္တွာ ပတိဒေဝတာ ဟုတွာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ အထဿာ န စိရဿေဝ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ သာ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ အဇာနိတွာဝ သာမိကံ အာရာဓေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ သော မဟန္တေန သက္ကာရေန ဘိက္ခုနုပဿယံ နေတွာ အဇာနန္တော ဒေဝဒတ္တပက္ခိကာနံ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေသိ။ အပရေန သမယေန ဘိက္ခုနိယော တဿာ ဂဗ္ဘိနိဘာဝံ ဉတွာ တာဟိ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တာ နာဟံ, အယျေ, ဇာနာမိ ‘‘ကိမေတံ’’, သီလံ ဝတ မေ အရောဂမေဝါတိ။ ဘိက္ခုနိယော တံ ဒေဝဒတ္တဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခုနီ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာ, ဣမိဿာ မယံ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဇာနာမ, ကာလံ န ဇာနာမ, ကိံ ဒါနိ ကရောမာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ဒေဝဒတ္တော ‘‘မာ မယှံ ဩဝါဒကာရိကာနံ ဘိက္ခုနီနံ အယသော ဥပ္ပဇ္ဇတူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ စိန္တေတွာ ‘‘ဥပ္ပဗ္ဗာဇေထ န’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ သာ ဒဟရာ မာ မံ, အယျေ, နာသေထ, နာဟံ ဒေဝဒတ္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတာ, ဧထ, မံ သတ္ထု သန္တိကံ ဇေတဝနံ နေထာတိ။ တာ တံ အာဒါယ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘တဿာ ဂိဟိကာလေ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဇာနန္တောပိ ပရဝါဒမောစနတ္ထံ ရာဇာနံ ပသေနဒိကောသလံ မဟာအနာထပိဏ္ဍိကံ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကံ ဝိသာခါဥပါသိကံ အညာနိ စ မဟာကုလာနိ ပက္ကောသာပေတွာ ဥပါလိတ္ထေရံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ, ဣမိဿာ ဒဟရာယ ဘိက္ခုနိယာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ကမ္မံ ပရိသောဓေဟီ’’တိ။ ထေရော ရညော ပုရတော ဝိသာခံ ပက္ကောသာပေတွာ တံ အဓိကရဏံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ သာ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာ အန္တောသာဏိယံ တဿာ ဟတ္ထပါဒနာဘိဥဒရပရိယောသာနာနိ ဩလောကေတွာ မာသဒိဝသေ သမာနေတွာ ‘‘ဂိဟိဘာဝေ ဣမာယ ဂဗ္ဘော လဒ္ဓေါ’’တိ ဉတွာ ထေရဿ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထဿာ ထေရော ပရိသမဇ္ဈေ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သာ အပရေန သမယေန ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ ပတ္ထိတပတ္ထနံ မဟာနုဘာဝံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၃။)အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဘိက္ခုနုပဿယသမီပေန ဂစ္ဆန္တော ဒါရကသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဒေဝ, ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပုတ္တော ဇာတော, တဿေသ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ကုမာရံ အတ္တနော ဃရံ နေတွာ ဓာတီနံ အဒါသိ။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ စဿ ကဿပေါတိ နာမံ ကတွာ ကုမာရပရိဟာရေန ဝဍ္ဎိတတ္တာ ကုမာရကဿပေါတိ သဉ္ဇာနိံသု။ သော ကီဠာမဏ္ဍလေ ဒါရကေ ပဟရိတွာ ‘‘နိမ္မာတာပိတိကေနမှာ ပဟဋာ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဒေဝ, မံ ‘နိမ္မာတာပိတိကော’တိ ဝဒန္တိ, မာတရံ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ရညာ ဓာတိယော ဒဿေတွာ ‘‘ဣမာ တေ မာတရော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဧတ္တိကာ မေ မာတရော, ဧကာယ မေ မာတရာ ဘဝိတဗ္ဗံ, တံ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘န သက္ကာ ဣမံ ဝဉ္စေတု’’န္တိ စိန္တေတွာ, တာတ, တဝ မာတာ ဘိက္ခုနီ, တွံ မယာ ဘိက္ခုနုပဿယာ အာနီတောတိ။ သော တာဝတကေနေဝ သမုပ္ပန္နသံဝေဂေါ ဟုတွာ, ‘‘တာတ, ပဗ္ဗာဇေထ မ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ တံ မဟန္တေန သက္ကာရေန သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ကုမာရကဿပတ္ထေရောတိ ပညာယိ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝါယမိတွာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ပုန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိသေသေတွာ ဂဟေဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အန္ဓဝနေ ဝိဟာသိ။
အထ နံ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဧကတော သမဏဓမ္မံ ကတွာ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တဘိက္ခု ဗြဟ္မလောကတော အာဂန္တွာ ပန္နရသ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမေ ပဉှေ ဌပေတွာ သတ္ထာရံ အညော ဗျာကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ဂစ္ဆ, သတ္ထု သန္တိကေ ဣမေသံ အတ္ထံ ဥဂ္ဂဏှာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ သော တထာ ကတွာ ပဉှဝိဿဇ္ဇနာဝသာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တဿ ပန နိက္ခန္တဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒွါဒသ ဝဿာနိ မာတုဘိက္ခုနိယာ အက္ခီဟိ အဿူနိ ပဝတ္တိံသု။ သာ ပုတ္တဝိယောဂဒုက္ခိတာ အဿုတိန္တေနေဝ မုခေန ဘိက္ခာယ စရမာနာ အန္တရဝီထိယံ ထေရံ ဒိသွာဝ, ‘‘ပုတ္တ, ပုတ္တာ’’တိ ဝိရဝန္တီ တံ ဂဏှိတုံ ဥပဓာဝမာနာ ပရိဝတ္တိတွာ ပတိ။ သာ ထနေဟိ ခီရံ မုဉ္စန္တေဟိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အလ္လစီဝရာ ဂန္တွာ ထေရံ ဂဏှိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သစာယံ မမ သန္တိကာ မဓုရဝစနံ လဘိဿတိ, ဝိနဿိဿတိ။ ထဒ္ဓမေဝ ကတွာ ဣမာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘ကိံ ကရောန္တီ ဝိစရသိ, သိနေဟမတ္တမ္ပိ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောသီ’’တိ။ သာ ‘‘အဟော ကက္ခဠာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၄။)ထေရဿ ကထာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, တာတာ’’တိ ဝတွာ ပုနပိ တေန တထေဝ ဝုတ္တာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣမဿ ကာရဏာ ဒွါဒသ ဝဿာနိ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောမိ, အယံ ပနေဝံ ထဒ္ဓဟဒယော, ကိံ မေ ဣမိနာ’’တိ ပုတ္တသိနေဟံ ဆိန္ဒိတွာ တံဒိဝသမေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
အပရေန သမယေန ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တေန ဧဝံ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ကုမာရကဿပေါ စ ထေရီ စ နာသိတာ, သတ္ထာ ပန တေသံ ပတိဋ္ဌာ ဇာတော, အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ လောကာနုကမ္ပကာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ အဟံ ဣမေသံ ပစ္စယော ပတိဋ္ဌာ ဇာတော, ပုဗ္ဗေပိ နေသံ အဟံ ပတိဋ္ဌာ အဟောသိံယေဝါ’’တိ ဝတွာ –
‘‘နိဂြောဓမေဝ သေဝေယျ, န သာခမုပသံဝသေ၊
နိဂြောဓသ္မိံ မတံ သေယျော, ယဉ္စေ သာခသ္မိ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၂၊ ၁။၁၀။၈၁) –
ဣမံ နိဂြောဓဇာတကံ ဝိတ္ထာရေန ကထေတွာ ‘‘တဒါ သာခမိဂေါ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပရိသာပိဿ ဒေဝဒတ္တပရိသာ, ဝါရပ္ပတ္တာ မိဂဓေနု ထေရီ အဟောသိ, ပုတ္တော ကုမာရကဿပေါ, ဂဗ္ဘိနီမိဂိယာ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ဂတော နိဂြောဓမိဂရာဇာ ပန အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ ပုတ္တသိနေဟံ ဆိန္ဒိတွာ ထေရိယာ အတ္တနာဝ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနကတဘာဝံ ပကာသေန္တော, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ယသ္မာ ပရဿ အတ္တနိ ဌိတေန သဂ္ဂပရာယဏေန ဝါ မဂ္ဂပရာယဏေန ဝါ ဘဝိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ အတ္တာဝ အတ္တနော နာထော, ပရော ကိံ ကရိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၀။‘‘အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော, ကော ဟိ နာထော ပရော သိယာ၊
အတ္တနာ ဟိ သုဒန္တေန, နာထံ လဘတိ ဒုလ္လဘ’’န္တိ။
တတ္ထ နာထောတိ ပတိဋ္ဌာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အတ္တနိ ဌိတေန အတ္တသမ္ပန္နေန ကုသလံ ကတွာ သဂ္ဂံ ဝါ ပါပုဏိတုံ, မဂ္ဂံ ဝါ ဘာဝေတုံ, ဖလံ ဝါ သစ္ဆိကာတုံ သက္ကာ။ တသ္မာ ဟိ အတ္တာဝ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, ပရော ကော နာမ ကဿ ပတိဋ္ဌာ သိယာ။ အတ္တနာ ဧဝ ဟိ သုဒန္တေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၅။)နိဗ္ဗိသေဝနေန အရဟတ္တဖလသင်္ခါတံ ဒုလ္လဘံ နာထံ လဘတိ။ အရဟတ္တဉှိ သန္ဓာယ ဣဓ ‘‘နာထံ လဘတိ ဒုလ္လဘ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မဟာကာလံ နာမ သောတာပန္နဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ မာသဿ အဋ္ဌဒိဝသေသု ဥပေါသထိကော ဟုတွာ ဝိဟာရေ သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မကထံ သုဏာတိ။ အထ ရတ္တိံ စောရာ ဧကသ္မိံ ဂေဟေ သန္ဓိံ ဆိန္ဒိတွာ ဘဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ လောဟဘာဇနသဒ္ဒေန ပဗုဒ္ဓေဟိ သာမိကေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ဂဟိတဘဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိံသု။ သာမိကာပိ တေ အနုဗန္ဓိံသုယေဝ, တေ ဒိသာ ပက္ခန္ဒိံသု။ ဧကော ပန ဝိဟာရမဂ္ဂံ ဂဟေတွာ မဟာကာလဿ ရတ္တိံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပါတောဝ ပေါက္ခရဏိတီရေ မုခံ ဓောဝန္တဿ ပုရတော ဘဏ္ဍိကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိ။ စောရေ အနုဗန္ဓိတွာ အာဂတမနုဿာ ဘဏ္ဍိကံ ဒိသွာ ‘‘တွံ နော ဂေဟသန္ဓိံ ဆိန္ဒိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ဟရိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ ဝိစရသီ’’တိ တံ ဂဟေတွာ ပေါထေတွာ မာရေတွာ ဆဍ္ဍေတွာ အဂမိံသု။ အထ နံ ပါတောဝ ပါနီယဃဋံ အာဒါယ ဂတာ ဒဟရသာမဏေရာ ဒိသွာ ‘‘ဝိဟာရေ ဓမ္မကထံ သုတွာ သယိတဥပါသကော အယုတ္တံ မရဏံ လဘတီ’’တိ ဝတွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ကာလေန အပ္ပတိရူပံ မရဏံ လဒ္ဓံ, ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ပန တေန ယုတ္တမေဝ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေသိ –
အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိရညော ဝိဇိတေ ဧကဿ ပစ္စန္တဂါမဿ အဋဝိမုခေ စောရာ ပဟရန္တိ။ ရာဇာ အဋဝိမုခေ ဧကံ ရာဇဘဋံ ဌပေသိ, သော ဘတိံ ဂဟေတွာ မနုဿေ ဩရတော ပါရံ နေတိ, ပါရတော ဩရံ အာနေတိ။ အထေကော မနုဿော အဘိရူပံ အတ္တနော ဘရိယံ စူဠယာနကံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၆။)အာရောပေတွာ တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ ရာဇဘဋော တံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာဝ သဉ္ဇာတသိနေဟော တေန ‘‘အဋဝိံ နော, သာမိ, အတိက္ကာမေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဣဒါနိ ဝိကာလော, ပါတောဝ အတိက္ကာမေဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော သကာလော, သာမိ, ဣဒါနေဝ နော နေဟီတိ။ နိဝတ္တ, ဘော, အမှာကံယေဝ ဂေဟေ အာဟာရော စ နိဝါသော စ ဘဝိဿတီတိ။ သော နေဝ နိဝတ္တိတုံ ဣစ္ဆိ။ ဣတရော ပုရိသာနံ သညံ ဒတွာ ယာနကံ နိဝတ္တာပေတွာ အနိစ္ဆန္တဿေဝ ဒွါရကောဋ္ဌကေ နိဝါသံ ဒတွာ အာဟာရံ ပဋိယာဒါပေသိ။ တဿ ပန ဂေဟေ ဧကံ မဏိရတနံ အတ္ထိ။ သော တံ တဿ ယာနကန္တရေ ပက္ခိပါပေတွာ ပစ္စူသကာလေ စောရာနံ ပဝိဋ္ဌသဒ္ဒံ ကာရေသိ။ အထဿ ပုရိသာ ‘‘မဏိရတနံ, သာမိ, စောရေဟိ ဟဋ’’န္တိ အာရောစေသုံ။ သော ဂါမဒွါရေသု အာရက္ခံ ဌပေတွာ ‘‘အန္တောဂါမတော နိက္ခမန္တေ ဝိစိနထာ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ ပါတောဝ ယာနကံ ယောဇေတွာ ပါယာသိ။ အထဿ ယာနကံ သောဓေန္တာ အတ္တနာ ဌပိတံ မဏိရတနံ ဒိသွာ သန္တဇ္ဇေတွာ ‘‘တွံ မဏိံ ဂဟေတွာ ပလာယသီ’’တိ ပေါထေတွာ ‘‘ဂဟိတော နော, သာမိ, စောရော’’တိ ဂါမဘောဇကဿ ဒဿေသုံ။ သော ‘‘ဘတကဿ ဝတ မေ ဂေဟေ နိဝါသံ ဒတွာ ဘတ္တံ ဒိန္နံ, မဏိံ ဂဟေတွာ ဂတော, ဂဏှထ နံ ပါပပုရိသ’’န္တိ ပေါထာပေတွာ မာရေတွာ ဆဍ္ဍာပေသိ။ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ သော တတော စုတော အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ဒီဃရတ္တံ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန အတ္တဘာဝသတေ တထေဝ ပေါထိတော မရဏံ ပါပုဏိ။
ဧဝံ သတ္ထာ မဟာကာလဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ ဣမေ သတ္တေ အတ္တနာ ကတပါပကမ္မမေဝ စတူသု အပါယေသု အဘိမတ္ထတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၁။‘‘အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပံ, အတ္တဇံ အတ္တသမ္ဘဝံ၊
အဘိမတ္ထတိ ဒုမ္မေဓံ, ဝဇိရံဝသ္မမယံ မဏိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝဇိရံဝသ္မမယံ မဏိန္တိ ဝဇိရံဝ အသ္မမယံ မဏိံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ပါသာဏမယံ ပါသာဏသမ္ဘဝံ ဝဇိရံ တမေဝ အသ္မမယံ မဏိံ အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ပါသာဏမဏိံ ခါဒိတွာ ဆိဒ္ဒံ ဆိဒ္ဒံ ခဏ္ဍံ ခဏ္ဍံ ကတွာ အပရိဘောဂံ ကရောတိ, ဧဝမေဝ အတ္တနာ ကတံ အတ္တနိ ဇာတံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၇။)အတ္တသမ္ဘဝံ ပါပံ ဒုမ္မေဓံ နိပ္ပညံ ပုဂ္ဂလံ စတူသု အပါယေသု အဘိမတ္ထတိ ကန္တတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာကာလဥပါသကဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
ယဿ အစ္စန္တဒုဿီလျန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော ဒုဿီလော ပါပဓမ္မော ဒုဿီလျကာရဏေန ဝဍ္ဎိတာယ တဏှာယ အဇာတသတ္တုံ သင်္ဂဏှိတွာ မဟန္တံ လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အဇာတသတ္တုံ ပိတုဝဓေ သမာဒပေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ နာနပ္ပကာရေန တထာဂတဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော နာနပ္ပကာရေန မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကတီ’’တိ ဝတွာ ကုရုင်္ဂမိဂဇာတကာဒီနိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၁၁-၂) ကထေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အစ္စန္တဒုဿီလပုဂ္ဂလံ နာမ ဒုဿီလျကာရဏာ ဥပ္ပန္နာ တဏှာ မာလုဝါ ဝိယ သာလံ ပရိယောနန္ဓိတွာ သမ္ဘဉ္ဇမာနာ နိရယာဒီသု ပက္ခိပတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထာမာဟ –
၁၆၂။‘‘ယဿ အစ္စန္တဒုဿီလျံ, မာလုဝါ သာလမိဝေါတ္ထတံ၊
ကရောတိ သော တထတ္တာနံ, ယထာ နံ ဣစ္ဆတီ ဒိသော’’တိ။
တတ္ထ အစ္စန္တဒုဿီလျန္တိ ဧကန္တဒုဿီလဘာဝေါ။ ဂိဟီ ဝါ ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ ဒသ အကုသလကမ္မပထေ ကရောန္တော, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဂရုကာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနော အစ္စန္တဒုဿီလော နာမ။ ဣဓ ပန ယော ဒွီသု တီသု အတ္တဘာဝေသု ဒုဿီလော, ဧတဿ ဂတိယာ အာဂတံ ဒုဿီလဘာဝံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒုဿီလဘာဝေါတိ စေတ္ထ ဒုဿီလဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၈။)ဆ ဒွါရာနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာ တဏှာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မာလုဝါ သာလမိဝေါတ္ထတန္တိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ တံ တဏှာသင်္ခါတံ ဒုဿီလျံ ယထာ နာမ မာလုဝါ သာလံ ဩတ္ထရန္တီ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ပတ္တေဟိ ဥဒကံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သမ္ဘဉ္ဇနဝသေန သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပရိယောနန္ဓတိ, ဧဝံ အတ္တဘာဝံ ဩတ္ထတံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ။ သော မာလုဝါယ သမ္ဘဉ္ဇိတွာ ဘူမိယံ ပါတိယမာနော ရုက္ခော ဝိယ တာယ ဒုဿီလျသင်္ခါတာယ တဏှာယ သမ္ဘဉ္ဇိတွာ အပါယေသု ပါတိယမာနော, ယထာ နံ အနတ္ထကာမော ဒိသော ဣစ္ဆတိ, တထာ အတ္တာနံ ကရောတိ နာမာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
သုကရာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သံဃဘေဒပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ ဒေဝဒတ္တော သံဃဘေဒါယ ပရိသက္ကန္တော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ထေရော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဣဓာဟံ, ဘန္တေ, ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိံ။ အဒ္ဒသာ ခေါ မံ, ဘန္တေ, ဒေဝဒတ္တော ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ။ ဒိသွာ ယေနာဟံ တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ မံ ဧတဒဝေါစ – ‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဒါနာဟံ, အာဝုသော အာနန္ဒ, အညတြေဝ ဘဂဝတာ အညတြ ဘိက္ခုသံဃေန ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ သံဃကမ္မဉ္စာ’တိ။ အဇ္ဇ ဘဂဝါ ဒေဝဒတ္တော သံဃံ ဘိန္ဒိဿတိ, ဥပေါသထဉ္စ ကရိဿတိ သံဃကမ္မာနိ စာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ –
‘‘သုကရံ သာဓုနာ သာဓု, သာဓု ပါပေန ဒုက္ကရံ၊
ပါပံ ပါပေန သုကရံ, ပါပမရိယေဟိ ဒုက္ကရ’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၄၈) –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၉။)ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, အတ္တနော အဟိတကမ္မံ နာမ သုကရံ, ဟိတကမ္မမေဝ ဒုက္ကရ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၃။‘‘သုကရာနိ အသာဓူနိ, အတ္တနော အဟိတာနိ စ၊
ယံ ဝေ ဟိတဉ္စ သာဓုဉ္စ, တံ ဝေ ပရမဒုက္ကရ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယာနိ ကမ္မာနိ အသာဓူနိ သာဝဇ္ဇာနိ အပါယသံဝတ္တနိကတ္တာယေဝ အတ္တနော အဟိတာနိ စ ဟောန္တိ, တာနိ သုကရာနိ။ ယံ ပန သုဂတိသံဝတ္တနိကတ္တာ အတ္တနော ဟိတဉ္စ အနဝဇ္ဇတ္ထေန သာဓုဉ္စ သုဂတိသံဝတ္တနိကဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကဉ္စ ကမ္မံ, တံ ပါစီနနိန္နာယ ဂင်္ဂါယ ဥဗ္ဗတ္တေတွာ ပစ္ဆာမုခကရဏံ ဝိယ အတိဒုက္ကရန္တိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထု သတ္တမံ။
ယော သာသနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကာလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရေကာ ဣတ္ထီ မာတုဋ္ဌာနေ ဌတွာ တံ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟိ။ တဿာ ပဋိဝိဿကဂေဟေ မနုဿာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂန္တွာ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ အစ္ဆရိယာ, အဟော ဓမ္မဒေသနာ မဓုရာ’’တိ ပသံသန္တိ။ သာ ဣတ္ထီ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဟမ္ပိ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သောတုကာမာ’’တိ တဿ အာရောစေသိ။ သော ‘‘တတ္ထ မာ ဂမီ’’တိ တံ နိဝါရေသိ။ သာ ပုနဒိဝသေ ပုနဒိဝသေပီတိ ယာဝတတိယံ တေန နိဝါရိယမာနာပိ သောတုကာမာဝ အဟောသိ။ ကသ္မာ သော ပနေတံ နိဝါရေသီတိ? ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ မယိ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ သာ ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ ဘုတ္တပါတရာသာ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ, ‘‘အမ္မ, သာဓုကံ အယျံ ပရိဝိသေယျာသီ’’တိ ဓီတရံ အာဏာပေတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ဓီတာပိဿာ တံ ဘိက္ခုံ အာဂတကာလေ ပရိဝိသိတွာ ‘‘ကုဟိံ မဟာဥပါသိကာ’’တိ ဝုတ္တာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၀။)‘‘ဓမ္မဿဝနာယ ဝိဟာရံ ဂတာ’’တိ အာဟ။ သော တံ သုတွာဝ ကုစ္ဆိယံ ဥဋ္ဌိတေန ဍာဟေန သန္တပ္ပမာနော ‘‘ဣဒါနိ သာ မယိ ဘိန္နာ’’တိ ဝေဂေန ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏမာနံ ဒိသွာ သတ္ထာရံ အာဟ, ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဣတ္ထီ ဒန္ဓာ သုခုမံ ဓမ္မကထံ န ဇာနာတိ, ဣမိဿာ ခန္ဓာဒိပဋိသံယုတ္တံ သုခုမံ ဓမ္မကထံ အကထေတွာ ဒါနကထံ ဝါ သီလကထံ ဝါ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ‘‘တွံ ဒုပ္ပညော ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ပဋိက္ကောသသိ။ အတ္တဃာတာယေဝ ဝါယမသီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၄။‘‘ယော သာသနံ အရဟတံ, အရိယာနံ ဓမ္မဇီဝိနံ၊
ပဋိက္ကောသတိ ဒုမ္မေဓော, ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပါပိကံ၊
ဖလာနိ ကဋ္ဌကဿေဝ, အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ဒုမ္မေဓော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော သက္ကာရဟာနိဘယေန ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ‘‘ဓမ္မံ ဝါ သောဿာမ, ဒါနံ ဝါ ဒဿာမာ’’တိ ဝဒန္တေ ပဋိက္ကောသန္တော အရဟတံ အရိယာနံ ဓမ္မဇီဝိနံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ပဋိက္ကောသတိ, တဿ တံ ပဋိက္ကောသနံ သာ စ ပါပိကာ ဒိဋ္ဌိ ဝေဠုသင်္ခါတဿ ကဋ္ဌကဿ ဖလာနိ ဝိယ ဟောတိ။ တသ္မာ ယထာ ကဋ္ဌကော ဖလာနိ ဂဏှန္တော အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတိ, အတ္တနော ဃာတတ္ထမေဝ ဖလတိ, ဧဝံ သောပိ အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတီတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တိ, ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠံ၊
သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ, ဂဗ္ဘော အဿတရိံ ယထာ’’တိ။ (စူဠဝ။ ၃၃၅၊ အ။ နိ။ ၄။၆၈)၊
ဒေသနာဝသာနေ ဥပါသိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ကာလတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၁။)အတ္တနာ ဟိ ကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠကာလံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ မဟာကာလဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥမင်္ဂစောရာ သာမိကေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ရတ္တိံ ဝိဟာရေ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပါတောဝ ဝိဟာရာ နိက္ခမိတွာ သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆန္တဿ တဿ ဥပါသကဿ ပုရတော ဘဏ္ဍိကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိံသု။ မနုဿာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ရတ္တိံ စောရကမ္မံ ကတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ စရတိ, ဂဏှထ န’’န္တိ တံ ပေါထယိံသု။ ကုမ္ဘဒါသိယော ဥဒကတိတ္ထံ ဂစ္ဆမာနာ တံ ဒိသွာ ‘‘အပေထ, သာမိ, နာယံ ဧဝရူပံ ကရောတီ’’တိ တံ မောစေသုံ။ သော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဟမှိ မနုဿေဟိ နာသိတော, ကုမ္ဘဒါသိယော မေ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ။ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, စူဠကာလဥပါသကော ကုမ္ဘဒါသိယော စေဝ နိဿာယ, အတ္တနော စ အကရဏဘာဝေန ဇီဝိတံ လဘိ။ ဣမေ ဟိ နာမ သတ္တာ အတ္တနာ ပါပကမ္မံ ကတွာ နိရယာဒီသု အတ္တနာဝ ကိလိဿန္တိ, ကုသလံ ကတွာ ပန သုဂတိဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တာ အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၅။‘‘အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပံ, အတ္တနာ သံကိလိဿတိ၊
အတ္တနာ အကတံ ပါပံ, အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈတိ၊
သုဒ္ဓီ အသုဒ္ဓိ ပစ္စတ္တံ, နာညော အညံ ဝိသောဓယေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယေန အတ္တနာ အကုသလကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, သော စတူသု အပါယေသု ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော အတ္တနာဝ သံကိလိဿတိ။ ယေန ပန အတ္တနာ အကတံ ပါပံ, သော သုဂတိဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တော အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ကုသလကမ္မသင်္ခါတာ သုဒ္ဓိ အကုသလကမ္မသင်္ခါတာ စ အသုဒ္ဓိ ပစ္စတ္တံ ကာရကသတ္တာနံ အတ္တနိယေဝ ဝိပစ္စတိ။ အညော ပုဂ္ဂလော အညံ ပုဂ္ဂလံ န ဝိသောဓယေ နေဝ ဝိသောဓေတိ, န ကိလေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၂။)ဒေသနာဝသာနေ စူဠကာလော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
စူဠကာလဥပါသကဝတ္ထု နဝမံ။
အတ္တဒတ္ထန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တဒတ္ထတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထာရာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အဟံ ဣတော စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥပ္ပန္နသံဝေဂါ သတ္တသတာ ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကံ အဝိဇဟိတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, အာဝုသော, ကရိဿာမာ’’တိ သမ္မန္တယမာနာ ဝိစရန္တိ။ အတ္တဒတ္ထတ္ထေရော ပန စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထာ ကိရ စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, အဟဉ္စမှိ အဝီတရာဂေါ, သတ္ထရိ ဓရမာနေယေဝ အရဟတ္တတ္ထာယ ဝါယမိဿာမီ’’တိ။ သော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ န ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ ‘‘ကသ္မာ, အာဝုသော, တွံ နေဝ အမှာကံ သန္တိကံ အာဂစ္ဆသိ, န ကိဉ္စိ မန္တေသီ’’တိ ဝတွာ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ဧဝံ နာမ ကရောတီ’’တိ အာရောစယိံသု။ သော သတ္ထာရာပိ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တုမှေ ကိရ, ဘန္တေ, စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿထ, အဟံ တုမှေသု ဓရန္တေသုယေဝ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝါယမိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ယဿ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, တေန အတ္တဒတ္ထေန ဝိယ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ဟိ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေန္တာ မံ ပူဇေန္တိ, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာ ပန မံ ပူဇေန္တိ။ တသ္မာ အညေနပိ အတ္တဒတ္ထသဒိသေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၆။‘‘အတ္တဒတ္ထံ ပရတ္ထေန, ဗဟုနာပိ န ဟာပယေ၊
အတ္တဒတ္ထမဘိညာယ, သဒတ္ထပသုတော သိယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဂိဟိဘူတာ တာဝ ကာကဏိကမတ္တမ္ပိ အတ္တနော အတ္ထံ သဟဿမတ္တေနာပိ ပရဿ အတ္ထေန န ဟာပယေ။ ကာကဏိကမတ္တေနာပိ ဟိဿ အတ္တဒတ္ထောဝ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ နိပ္ဖါဒေယျ, န ပရတ္ထော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၃။)ဣဒံ ပန ဧဝံ အကထေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ကထိတံ, တသ္မာ ‘‘အတ္တဒတ္ထံ န ဟာပေမီ’’တိ ဘိက္ခုနာ နာမ သံဃဿ ဥပ္ပန္နံ စေတိယပဋိသင်္ခရဏာဒိကိစ္စံ ဝါ ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တံ ဝါ န ဟာပေတဗ္ဗံ။ အာဘိသမာစာရိကဝတ္တဉှိ ပူရေန္တောယေဝ အရိယဖလာဒီနိ သစ္ဆိကရောတိ, တသ္မာ အယမ္ပိ အတ္တဒတ္ထောဝ။ ယော ပန အစ္စာရဒ္ဓဝိပဿကော ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သုဝေ ဝါ’’တိ ပဋိဝေဓံ ပတ္ထယမာနော ဝိစရတိ, တေန ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိပိ ဟာပေတွာ အတ္တနော ကိစ္စမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပဉှိ အတ္တဒတ္ထမဘိညာယ ‘‘အယံ မေ အတ္တနော အတ္ထော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ, သဒတ္ထပသုတော သိယာတိ တသ္မိံ သကေ အတ္ထေ ဥယျုတ္တပယုတ္တော ဘဝေယျာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သော ထေရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တဘိက္ခူနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အတ္တဒတ္ထတ္ထေရဝတ္ထု ဒသမံ။
အတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒွါဒသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၄။)၁၃။ လောကဝဂ္ဂ
ဟီနံ ဓမ္မန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဒဟရဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အညတရော ကိရ ထေရော ဒဟရဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ပါတောဝ ဝိသာခါယ ဂေဟံ အဂမာသိ။ ဝိသာခါယ ဂေဟေ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ ဓုဝယာဂု နိစ္စပညတ္တာ ဟောတိ။ ထေရော တတ္ထ ယာဂုံ ပိဝိတွာ ဒဟရဘိက္ခုံ နိသီဒါပေတွာ သယံ အညံ ဂေဟံ အဂမာသိ။ တေန စ သမယေန ဝိသာခါယ ပုတ္တဿ ဓီတာ အယျိကာယ ဌာနေ ဌတွာ ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောတိ။ သာ တဿ ဒဟရဿ ဥဒကံ ပရိဿာဝေန္တီ စာဋိယံ အတ္တနော မုခနိမိတ္တံ ဒိသွာ ဟသိ, ဒဟရောပိ တံ ဩလောကေတွာ ဟသိ။ သာ တံ ဟသမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဆိန္နသီသော ဟသတီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဒဟရော ‘‘တွံ ဆိန္နသီသာ, မာတာပိတရောပိ တေ ဆိန္နသီသာ’’တိ အက္ကောသိ။ သာ ရောဒမာနာ မဟာနသေ အယျိကာယ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ ဣဒံ, အမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သာ ဒဟရဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ, မာ ကုဇ္ဈိ, န ဧတံ ဆိန္နကေသနခဿ ဆိန္နနိဝါသနပါရုပနဿ မဇ္ဈေ ဆိန္နကပါလံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရန္တဿ အယျဿ အဂရုက’’န္တိ အာဟ။ ဒဟရော အာမ, ဥပါသိကေ, တွံ မမ ဆိန္နကေသာဒိဘာဝံ ဇာနာသိ, ဣမိဿာ မံ ‘‘ဆိန္နသီသော’’တိ ကတွာ အက္ကောသိတုံ ဝဋ္ဋိဿတီတိ။ ဝိသာခါ နေဝ ဒဟရံ သညာပေတုံ အသက္ခိ, နပိ ဒါရိကံ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော အာဂန္တွာ ‘‘ကိမိဒံ ဥပါသိကေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ဒဟရံ ဩဝဒန္တော အာဟ – ‘‘အပေဟိ, အာဝုသော, နာယံ ဆိန္နကေသနခဝတ္ထဿ မဇ္ဈေ ဆိန္နကပါလံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရန္တဿ အက္ကောသော, တုဏှီ ဟောဟီ’’တိ။ အာမ, ဘန္တေ, ကိံ တုမှေ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာယိကံ အတဇ္ဇေတွာ မံ တဇ္ဇေထ, မံ ‘‘ဆိန္နသီသော’’တိ အက္ကောသိတုံ ဝဋ္ဋိဿတီတိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ဝိသာခါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တဿ ဒဟရဿ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ ‘‘မယာ ဣမံ ဒဟရံ အနုဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝိသာခံ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန ဝိသာခေ တဝ ဒါရိကာယ ဆိန္နကေသာဒိမတ္တကေနေဝ မမ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၅။)သာဝကေ ဆိန္နသီသေ ကတွာ အက္ကောသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ဒဟရော တာဝဒေဝ ဥဋ္ဌာယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဧတံ ပဉှံ တုမှေဝ သုဋ္ဌု ဇာနာထ, အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော စ ဥပါသိကာ စ သုဋ္ဌု န ဇာနန္တီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ဒဟရဿ အတ္တနော အနုကုလဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ကာမဂုဏံ အာရဗ္ဘ ဟသနဘာဝေါ နာမ ဟီနော ဓမ္မော, ဟီနဉ္စ နာမ ဓမ္မံ သေဝိတုံ ပမာဒေန သဒ္ဓိံ သံဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၆၇။‘‘ဟီနံ ဓမ္မံ န သေဝေယျ, ပမာဒေန န သံဝသေ၊
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န သေဝေယျ, န သိယာ လောကဝဍ္ဎနော’’တိ။
တတ္ထ ဟီနံ ဓမ္မန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏံ ဓမ္မံ။ သော ဟိ ဟီနော ဓမ္မော န အန္တမသော ဩဋ္ဌဂေါဏာဒီဟိပိ ပဋိသေဝိတဗ္ဗော။ ဟီနေသု စ နိရယာဒီသု ဌာနေသု နိဗ္ဗတ္တာပေတီတိ ဟီနော နာမ, တံ န သေဝေယျ။ ပမာဒေနာတိ သတိဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏေန ပမာဒေနာပိ န သံဝသေ။ န သေဝေယျာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမ္ပိ န ဂဏှေယျ။ လောကဝဍ္ဎနောတိ ယော ဟိ ဧဝံ ကရောတိ, သော လောကဝဍ္ဎနော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝံ အကရဏေန န သိယာ လောကဝဍ္ဎနောတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဒဟရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဒဟရဘိက္ခုဝတ္ထု ပဌမံ။
ဥတ္တိဋ္ဌေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော ပိတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သတ္ထာ ပဌမဂမနေန ကပိလပုရံ ဂန္တွာ ဉာတီဟိ ကတပစ္စုဂ္ဂမနော နိဂြောဓာရာမံ ပတွာ ဉာတီနံ မာနဘိန္ဒနတ္ထာယ အာကာသေ ရတနစင်္ကမံ မာပေတွာ တတ္ထ စင်္ကမန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဉာတီ ပသန္နစိတ္တာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ ဝန္ဒိံသု။ တသ္မိံ ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ တံ အာရဗ္ဘ မဟာဇနေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၆။)ကထာယ သမုဋ္ဌာပိတာယ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ မယှံ ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဝေဿန္တရဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅ အာဒယော) ကထေသိ။ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပက္ကမန္တေသု ဉာတီသု ဧကောပိ သတ္ထာရံ န နိမန္တေသိ။ ရာဇာပိ ‘‘မယှံ ပုတ္တော မမ ဂေဟံ အနာဂန္တွာ ကဟံ ဂမိဿတီ’’တိ အနိမန္တေတွာဝ အဂမာသိ။ ဂန္တွာ စ ပန ဂေဟေ ဝီသတိယာ ဘိက္ခုသဟဿာနံ ယာဂုအာဒီနိ ပဋိယာဒါပေတွာ အာသနာနိ ပညာပေသိ။ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော ‘‘ကိံ နု ခေါ အတီတဗုဒ္ဓါ ပိတု နဂရံ ပတွာ ဥဇုကမေဝ ဉာတိကုလံ ပဝိသိံသု, ဥဒါဟု ပဋိပါဋိယာ ပိဏ္ဍာယ စရိံသူ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘ပဋိပါဋိယာ စရိံသူ’’တိ ဒိသွာ ပဌမဂေဟတော ပဋ္ဌာယ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ပါယာသိ။ ရာဟုလမာတာ ပါသာဒတလေ နိသိန္နာဝ ဒိသွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ သာဋကံ သဏ္ဌာပေန္တော ဝေဂေန နိက္ခမိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ – ‘‘ပုတ္တ, ကသ္မာ မံ နာသေသိ, အတိဝိယ တေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေန လဇ္ဇာ ဥပ္ပါဒိတာ, ယုတ္တံ နာမ ဝေါ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ သုဝဏ္ဏသိဝိကာဒီဟိ ဝိစရိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ, ကိံ မံ လဇ္ဇာပေသီ’’တိ? ‘‘နာဟံ တံ, မဟာရာဇ, လဇ္ဇာပေမိ, အတ္တနော ပန ကုလဝံသံ အနုဝတ္တာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန, တာတ, ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝနဝံသော မမ ဝံသော’’တိ? ‘‘နေသော, မဟာရာဇ, တဝ ဝံသော, မမ ပနေသော ဝံသော။ အနေကာနိ ဟိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာဝ ဇီဝိံသူ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၆၈။‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျ, ဓမ္မံ သုစရိတံ စရေ၊
ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ။
၁၆၉။‘‘ဓမ္မံ စရေ သုစရိတံ, န နံ ဒုစ္စရိတံ စရေ၊
ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စာ’’တိ။
တတ္ထ ဥတ္တိဋ္ဌေတိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရေသံ ဃရဒွါရေ ဌတွာ ဂဟေတဗ္ဗပိဏ္ဍေ။ နပ္ပမဇ္ဇေယျာတိ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တဉှိ ဟာပေတွာ ပဏီတဘောဇနာနိ ပရိယေသန္တော ဥတ္တိဋ္ဌေ ပမဇ္ဇတိ နာမ, သပဒါနံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ပန န ပမဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ကရောန္တော ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျ။ ဓမ္မန္တိ အနေသနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၇။)ပဟာယ သပဒါနံ စရန္တော တမေဝ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ သုစရိတံ စရေ။ သုခံ သေတီတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ, ဧဝံ ပနေတံ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ စရန္တော ဓမ္မစာရီ ဣဓ လောကေ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ သုခံ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ န နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ဝေသိယာဒိဘေဒေ အဂေါစရေ စရန္တော ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ ဒုစ္စရိတံ စရတိ နာမ။ ဧဝံ အစရိတွာ ဓမ္မံ စရေ သုစရိတံ, န နံ ဒုစ္စရိတံ စရေ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဒေသနာဝသာနေ ရာဇာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သုဒ္ဓေါဒနဝတ္ထု ဒုတိယံ။
ယထာ ပုဗ္ဗုဠကန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စသတေ ဝိပဿကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ အပ္ပဝိသေသာ ‘‘ဝိသေသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေဿာမာ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ မရီစိကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တာဝ အာဂမိံသု။ တေသံ ဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌက္ခဏေယေဝ ဒေဝေါ ဝဿိ။ တေ တတ္ထ တတ္ထ ပမုခေသု ဌတွာ ဓာရာဝေဂေန ဥဋ္ဌဟိတွာ ဘိဇ္ဇန္တေ ပုဗ္ဗဠကေ ဒိသွာ ‘‘အယမ္ပိ အတ္တဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇနတ္ထေန ပုဗ္ဗုဠကသဒိသောယေဝါ’’တိ အာရမ္မဏံ ဂဏှိံသု။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တေ ဘိက္ခူ ဩလောကေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ဝိယ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၀။‘‘ယထာ ပုဗ္ဗုဠကံ ပဿေ, ယထာ ပဿေ မရီစိကံ၊
ဧဝံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ, မစ္စုရာဇာ န ပဿတီ’’တိ။
တတ္ထ မရီစိကန္တိ မယူခံ။ တေ ဟိ ဒူရတောဝ ဂေဟသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌိတာပိ ဥပဂစ္ဆန္တာနံ အဂယှူပဂါ ရိတ္တကာ တုစ္ဆကာဝ။ တသ္မာ ယထာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈။)ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇနတ္ထေန ပုဗ္ဗုဠကံ ရိတ္တတုစ္ဆာဒိဘာဝေနေဝ ပဿေယျ, ဧဝံ ခန္ဓာဒိလောကံ အဝေက္ခန္တံ မစ္စုရာဇာ န ပဿတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ။
ပဉ္စသတဝိပဿကဘိက္ခုဝတ္ထု တတိယံ။
ဧထ ပဿထိမံ လောကန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဘယရာဇကုမာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရ ပစ္စန္တံ ဝူပသမေတွာ အာဂတဿ ပိတာ ဗိမ္ဗိသာရော တုဿိတွာ ဧကံ နစ္စဂီတကုသလံ နာဋကိတ္ထိံ ဒတွာ သတ္တာဟံ ရဇ္ဇမဒါသိ။ သော သတ္တာဟံ ဂေဟာ ဗဟိ အနိက္ခန္တောဝ ရဇ္ဇသိရိံ အနုဘဝိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ နဒီတိတ္ထံ ဂန္တွာ နှတွာ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ သန္တတိမဟာမတ္တော ဝိယ တဿာ ဣတ္ထိယာ နစ္စဂီတံ ပဿန္တော နိသီဒိ။ သာပိ တင်္ခဏညေဝ သန္တတိမဟာမတ္တဿ နာဋကိတ္ထီ ဝိယ သတ္ထကဝါတာနံ ဝသေန ကာလမကာသိ။ ကုမာရော တဿာ ကာလကိရိယာယ ဥပ္ပန္နသောကော ‘‘န မေ ဣမံ သောကံ ဌပေတွာ သတ္ထာရံ အညော နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, သောကံ မေ နိဗ္ဗာပေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တံ သမဿာသေတွာ ‘‘တယာ ဟိ, ကုမာရ, ဣမိဿာ ဣတ္ထိယာ ဧဝမေဝ မတကာလေ ရောဒန္တေန ပဝတ္တိတာနံ အဿူနံ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တာယ ဒေသနာယ သောကဿ တနုဘာဝံ ဉတွာ, ‘‘ကုမာရ, မာ သောစိ, ဗာလဇနာနံ သံသီဒနဋ္ဌာနမေတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၁။‘‘ဧထ ပဿထိမံ လောကံ, စိတ္တံ ရာဇရထူပမံ၊
ယတ္ထ ဗာလာ ဝိသီဒန္တိ, နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတ’’န္တိ။
တတ္ထ တေ ပဿထာတိ ရာဇကုမာရမေဝ သန္ဓာယာဟ။ ဣမံ လောကန္တိ ဣမံ ခန္ဓလောကာဒိသင်္ခါတံ အတ္တဘာဝံ။ စိတ္တန္တိ သတ္တရတနာဒိဝိစိတ္တံ ရာဇရထံ ဝိယ ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိစိတ္တိတံ။ ယတ္ထ ဗာလာတိ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဗာလာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၉။)ဧဝံ ဝိသီဒန္တိ။ ဝိဇာနတန္တိ ဝိဇာနန္တာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဧတ္ထ ရာဂသင်္ဂါဒီသု ဧကောပိ သင်္ဂေါ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ရာဇကုမာရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အဘယရာဇကုမာရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ယော စ ပုဗ္ဗေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ပါတော ဝါ သာယံ ဝါတိ ဝေလံ ပမာဏံ အကတွာ အဘိက္ခဏံ သမ္မဇ္ဇန္တောဝ ဝိစရတိ။ သော ဧကဒိဝသံ သမ္မဇ္ဇနိံ ဂဟေတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နဿ ရေဝတတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အယံ မဟာကုသီတော ဇနဿ သဒ္ဓါဒေယျံ ဘုဉ္ဇိတွာ အာဂန္တွာ နိသီဒတိ, ကိံ နာမေတဿ သမ္မဇ္ဇနိံ ဂဟေတွာ ဧကံ ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ဩဝါဒမဿ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဟာဝုသောတိ။ ကိံ, ဘန္တေတိ? ဂစ္ဆ နှတွာ ဧဟီတိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထ နံ ထေရော ဧကမန္တံ နိသီဒါပေတွာ ဩဝဒန္တော အာဟ – ‘‘အာဝုသော, ဘိက္ခုနာ နာမ န သဗ္ဗကာလံ သမ္မဇ္ဇန္တေန ဝိစရိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပါတော ဧဝ ပန သမ္မဇ္ဇိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန အာဂန္တွာ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝါ နိသိန္နေန ဒွတ္တိံသာကာရံ သဇ္ဈာယိတွာ အတ္တဘာဝေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ သာယနှေ ဥဋ္ဌာယ သမ္မဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, နိစ္စကာလံ အသမ္မဇ္ဇိတွာ အတ္တနောပိ နာမ ဩကာသော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ သော ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ တံ ဌာနံ ဥက္လာပံ အဟောသိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရ, တံ တံ ဌာနံ ဥက္လာပံ ကသ္မာ န သမ္မဇ္ဇသီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, မယာ ပမာဒကာလေ ဧဝံ ကတံ, ဣဒါနာမှိ အပ္ပမတ္တော’’တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ ထေရော အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော ပုဗ္ဗေ ပမာဒကာလေ သမ္မဇ္ဇန္တော ဝိစရိ, ဣဒါနိ ပန မဂ္ဂဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော န သမ္မဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၀။) ၁၇၂။‘‘ယော စ ပုဗ္ဗေ ပမဇ္ဇိတွာ, ပစ္ဆာ သော နပ္ပမဇ္ဇတိ၊
သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗေ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဝါ သဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝါ ပမဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော နပ္ပမဇ္ဇတိ, သော အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒောဝ ဩကာသလောကံ မဂ္ဂဉာဏေန ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ဩဘာသေတိ, ဧကာလောကံ ကရောတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
ယဿ ပါပန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု အင်္ဂုလိမာလသုတ္တန္တဝသေနေဝ (မ။ နိ။ ၂။၃၄၇ အာဒယော) ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ထေရော ပန သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အင်္ဂုလိမာလော ရဟောဂတော ပဋိသလ္လီနော ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ။ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘ယော စ ပုဗ္ဗေ ပမဇ္ဇိတွာ, ပစ္ဆာ သော နပ္ပမဇ္ဇတိ၊
သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ။ –
အာဒိနာ နယေန ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ဘိက္ခူ ‘‘ကဟံ နု ခေါ, အာဝုသော, ထေရော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ? သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဿ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနကထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော စ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ဧတ္တကေ မနုဿေ မာရေတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, သော ပုဗ္ဗေ ဧကံ ကလျာဏမိတ္တံ အလဘိတွာ ဧတ္တကံ ပါပမကာသိ, ပစ္ဆာ ပန ကလျာဏမိတ္တပစ္စယံ လဘိတွာ အပ္ပမတ္တော အဟောသိ။ တေနဿ တံ ပါပကမ္မံ ကုသလေန ပိဟိတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၁။) ၁၇၃။‘‘ယဿ ပါပံ ကတံ ကမ္မံ, ကုသလေန ပိဓီယတိ၊
သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ။
တတ္ထ ကုသလေနာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
အန္ဓဘူတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ပေသကာရဓီတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ အာဠဝိဝါသိနော သတ္ထရိ အာဠဝိံ သမ္ပတ္တေ နိမန္တေတွာ ဒါနံ အဒံသု။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘အဒ္ဓုဝံ မေ ဇီဝိတံ, ဓုဝံ မေ မရဏံ, အဝဿံ မယာ မရိတဗ္ဗမေဝ, မရဏပရိယောသာနံ မေ ဇီဝိတံ, ဇီဝိတမေဝ အနိယတံ, မရဏံ နိယတန္တိ ဧဝံ မရဏဿတိံ ဘာဝေထ။ ယေသဉှိ မရဏဿတိ အဘာဝိတာ, တေ ပစ္ဆိမေ ကာလေ အာသီဝိသံ ဒိသွာ ဘီတအဒဏ္ဍပုရိသော ဝိယ သန္တာသပ္ပတ္တာ ဘေရဝရဝံ ရဝန္တာ ကာလံ ကရောန္တိ။ ယေသံ ပန မရဏဿတိ ဘာဝိတာ, တေ ဒူရတောဝ အာသီဝိသံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍကေန ဂဟေတွာ ဆဍ္ဍေတွာ ဌိတပုရိသော ဝိယ ပစ္ဆိမေ ကာလေ န သန္တသန္တိ, တသ္မာ မရဏဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ တံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အဝသေသဇနာ သကိစ္စပ္ပသုတာဝ အဟေသုံ။ ဧကာ ပန သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ပေသကာရဓီတာ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ကထာ နာမ အစ္ဆရိယာ, မယာ ပန မရဏဿတိံ ဘာဝေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ရတ္တိန္ဒိဝံ မရဏဿတိမေဝ ဘာဝေသိ။ သတ္ထာပိ တတော နိက္ခမိတွာ ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ သာပိ ကုမာရိကာ တီဏိ ဝဿာနိ မရဏဿတိံ ဘာဝေသိယေဝ။
အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တံ ကုမာရိကံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တောပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဣမာယ ကုမာရိကာယ မမ ဓမ္မဒေသနာယ သုတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တီဏိ ဝဿာနိ မရဏဿတိ ဘာဝိတာ, ဣဒါနာဟံ တတ္ထ ဂန္တွာ ဣမံ ကုမာရိကံ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ တာယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၂။)ဝိဿဇ္ဇေန္တိယာ စတူသု ဌာနေသု သာဓုကာရံ ဒတွာ ဣမံ ဂါထံ ဘာသိဿာမိ။ သာ ဂါထာဝသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿတိ, တံ နိဿာယ မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော ဇေတဝနာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန အဂ္ဂါဠဝဝိဟာရံ အဂမာသိ။ အာဠဝိဝါသိနော ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ တံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ နိမန္တယိံသု။ တဒါ သာပိ ကုမာရိကာ သတ္ထု အာဂမနံ သုတွာ ‘‘အာဂတော ကိရ မယှံ ပိတာ, သာမိ, အာစရိယော ပုဏ္ဏစန္ဒမုခေါ မဟာဂေါတမဗုဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ‘‘ဣတော မေ တိဏ္ဏံ သံဝစ္ဆရာနံ မတ္ထကေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သတ္ထာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ဣဒါနိဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဒဋ္ဌုံ မဓုရောဇဉ္စ ဝရဓမ္မံ သောတုံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ ပိတာ ပနဿာ သာလံ ဂစ္ဆန္တော အာဟ – ‘‘အမ္မ, ပရသန္တကော မေ သာဋကော အာရောပိတော, တဿ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ အနိဋ္ဌိတံ, တံ အဇ္ဇ နိဋ္ဌာပေဿာမိ, သီဃံ မေ တသရံ ဝဋ္ဋေတွာ အာဟရေယျာသီ’’တိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သတ္ထု ဓမ္မံ သောတုကာမာ, ပိတာ စ မံ ဧဝံ အာဟ။ ကိံ နု ခေါ သတ္ထု ဓမ္မံ သုဏာမိ, ဥဒါဟု ပိတု တသရံ ဝဋ္ဋေတွာ ဟရာမီ’’တိ? အထဿာ ဧတဒဟောသိ ‘‘ပိတာ မံ တသရေ အနာဟရိယမာနေ ပေါထေယျပိ ပဟရေယျပိ, တသ္မာ တသရံ ဝဋ္ဋေတွာ တဿ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ တသရံ ဝဋ္ဋေသိ။
အာဠဝိဝါသိနောပိ သတ္ထာရံ ပရိဝိသိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အနုမောဒနတ္ထာယ အဋ္ဌံသု။ သတ္ထာ ‘‘ယမဟံ ကုလဓီတရံ နိဿာယ တိံသယောဇနမဂ္ဂံ အာဂတော, သာ အဇ္ဇာပိ ဩကာသံ န လဘတိ။ တာယ ဩကာသေ လဒ္ဓေ အနုမောဒနံ ကရိဿာမီ’’တိ တုဏှီဘူတော အဟောသိ။ ဧဝံ တုဏှီဘူတမ္ပိ သတ္ထာရံ သဒေဝကေ လောကေ ကောစိ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န ဝိသဟတိ။ သာပိ ခေါ ကုမာရိကာ တသရံ ဝဋ္ဋေတွာ ပစ္ဆိယံ ဌပေတွာ ပိတု သန္တိကံ ဂစ္ဆမာနာ ပရိသပရိယန္တေ ဌတွာ သတ္ထာရံ ဩလောကယမာနာဝ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာပိ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ တံ ဩလောကေသိ။ သာ ဩလောကိတာကာရေနေဝ အညာသိ – ‘‘သတ္ထာ ဧဝရူပါယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာဝ မံ ဩလောကေန္တော မမာဂမနံ ပစ္စာသီသတိ, အတ္တနော သန္တိကံ အာဂမနမေဝ ပစ္စာသီသတီ’’တိ။ သာ တသရပစ္ဆိံ ဌပေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကသ္မာ ပန နံ သတ္ထာ ဩလောကေသီတိ? ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘ဧသာ ဧတ္တောဝ ဂစ္ဆမာနာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၃။)ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ ကတွာ အနိယတဂတိကာ ဘဝိဿတိ, မမ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ဂစ္ဆမာနာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ နိယတဂတိကာ ဟုတွာ တုသိတဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ။ တဿာ ကိရ တံ ဒိဝသံ မရဏတော မုတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ သာ ဩလောကိတသညာဏေနေဝ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသီနံ အန္တရံ ပဝိသိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တထာရူပါယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ တုဏှီဘူတံ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတက္ခဏေယေဝ တံ အာဟ – ‘‘ကုမာရိကေ, ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ဣတိ နံ သတ္ထာ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ မဟာဇနော ဥဇ္ဈာယိ – ‘‘အမ္ဘော, ပဿထ, အယံ ပေသကာရဓီတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ကထေသိ, နနု နာမ ဣမာယ ‘ကုတော အာဂစ္ဆသီ’တိ ဝုတ္တေ ‘ပေသကာရဂေဟတော’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘ကဟံ ဂစ္ဆသီ’တိ ဝုတ္တေ ‘ပေသကာရသာလ’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။
သတ္ထာ မဟာဇနံ နိဿဒ္ဒံ ကတွာ, ‘‘ကုမာရိကေ, တွံ ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ န ဇာနာမီတိ ဝဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘန္တေ, တုမှေ မမ ပေသကာရဂေဟတော အာဂတဘာဝံ ဇာနာထ, ‘‘ကုတော အာဂတာသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ပန ‘‘ကုတော အာဂန္တွာ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာသီ’’တိ ပုစ္ဆထ။ အဟံ ပန န ဇာနာမိ ‘‘ကုတော စ အာဂန္တွာ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာမှီ’’တိ။ အထဿာ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓု, ကုမာရိကေ, မယာ ပုစ္ဆိတပဉှောဝ တယာ ဝိဿဇ္ဇိတော’’တိ ပဌမံ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကတ္ထ ဂမိဿသီတိ ပုန ပုဋ္ဌာ ကသ္မာ ‘န ဇာနာမီ’တိ ဝဒေသီ’’တိ? ဘန္တေ, တုမှေ မံ တသရပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ ပေသကာရသာလံ ဂစ္ဆန္တိံ ဇာနာထ, ‘‘ဣတော ဂန္တွာ ကတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိဿသီ’’တိ ပုစ္ဆထ။ အဟဉ္စ ဣတော စုတာ န ဇာနာမိ ‘‘ကတ္ထ ဂန္တွာ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’တိ။ အထဿာ သတ္ထာ ‘‘မယာ ပုစ္ဆိတပဉှောယေဝ တယာ ဝိဿဇ္ဇိတော’’တိ ဒုတိယံ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ပုစ္ဆိ – ‘‘အထ ကသ္မာ ‘န ဇာနာသီ’တိ ပုဋ္ဌာ ‘ဇာနာမီ’တိ ဝဒေသီ’’တိ? ‘‘မရဏဘာဝံ ဇာနာမိ, ဘန္တေ, တသ္မာ ဧဝံ ဝဒေမီ’’တိ။ အထဿာ သတ္ထာ ‘‘မယာ ပုစ္ဆိတပဉှောယေဝ တယာ ဝိဿဇ္ဇိတော’’တိ တတိယံ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ပုစ္ဆိ – ‘‘အထ ကသ္မာ ‘ဇာနာသီ’တိ ပုဋ္ဌာ ‘န ဇာနာမီ’တိ ဝဒေသီ’’တိ။ မမ မရဏဘာဝမေဝ အဟံ ဇာနာမိ, ဘန္တေ, ‘‘ရတ္တိန္ဒိဝပုဗ္ဗဏှာဒီသု ပန အသုကကာလေ နာမ မရိဿာမီ’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄။)န ဇာနာမိ, တသ္မာ ဧဝံ ဝဒေမီတိ။ အထဿာ သတ္ထာ ‘‘မယာ ပုစ္ဆိတပဉှောယေဝ တယာ ဝိဿဇ္ဇိတော’’တိ စတုတ္ထံ သာဓုကာရံ ဒတွာ ပရိသံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ တုမှေ ဣမာယ ကထိတံ န ဇာနာထ, ကေဝလံ ဥဇ္ဈာယထေဝ။ ယေသဉှိ ပညာစက္ခု နတ္ထိ, တေ အန္ဓာ ဧဝ။ ယေသံ ပညာစက္ခု အတ္ထိ, တေ ဧဝ စက္ခုမန္တော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၄။‘‘အန္ဓဘူတော အယံ လောကော, တနုကေတ္ထ ဝိပဿတိ၊
သကုဏော ဇာလမုတ္တောဝ, အပ္ပေါ သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ အန္ဓဘူတော အယံ လောကောတိ အယံ လောကိယမဟာဇနော ပညာစက္ခုနော အဘာဝေန အန္ဓဘူတော။ တနုကေတ္ထာတိ တနုကော ဧတ္ထ, န ဗဟု ဇနော အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿတိ။ ဇာလမုတ္တောဝါတိ ယထာ ဆေကေန သာကုဏိကေန ဇာလေန ဩတ္ထရိတွာ ဂယှမာနေသု ဝဋ္ဋကေသု ကောစိဒေဝ ဇာလတော မုစ္စတိ။ သေသာ အန္တောဇာလမေဝ ပဝိသန္တိ။ တထာ မရဏဇာလေန ဩတ္ထဋေသု သတ္တေသု ဗဟူ အပါယဂါမိနော ဟောန္တိ, အပ္ပေါ ကောစိဒေဝ သတ္တော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ, သုဂတိံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ဝါ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ကုမာရိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သာပိ တသရပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ ပိတု သန္တိကံ အဂမာသိ, သောပိ နိသိန္နကောဝ နိဒ္ဒါယိ။ တဿာ အသလ္လက္ခေတွာဝ တသရပစ္ဆိံ ဥပနာမေန္တိယာ တသရပစ္ဆိ ဝေမကောဋိယံ ပဋိဟညိတွာ သဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ပတိ။ သော ပဗုဇ္ဈိတွာ ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ ဝေမကောဋိံ အာကဍ္ဎိ။ ဝေမကောဋိ ဂန္တွာ တံ ကုမာရိကံ ဥရေ ပဟရိ, သာ တတ္ထေဝ ကာလံ ကတွာ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿာ ပိတာ တံ ဩလောကေန္တော သကလသရီရေန လောဟိတမက္ခိတေန ပတိတွာ မတံ အဒ္ဒသ။ အထဿ မဟာသောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ‘‘န မမ သောကံ အညော နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ရောဒန္တော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, သောကံ မေ နိဗ္ဗာပေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တံ သမဿာသေတွာ ‘‘မာ သောစိ, ဥပါသက။ အနမတဂ္ဂသ္မိဉှိ သံသာရေ တဝ ဧဝမေဝ ဓီတု မရဏကာလေ ပဂ္ဃရိတအဿု စတုန္နံ မဟာသမုဒ္ဒါနံ ဥဒကတော အတိရေကတရ’’န္တိ ဝတွာ အနမတဂ္ဂကထံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၅။)ကထေသိ။ သော တနုဘူတသောကော သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ။
ပေသကာရဓီတာဝတ္ထု သတ္တမံ။
ဟံသာဒိစ္စပထေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိံသ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ တိံသမတ္တာ ဒိသာဝါသိကာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိံသု။ အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထု ဝတ္တကရဏဝေလာယ အာဂန္တွာ တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘သတ္ထာရာ ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရေ ကတေ ဝတ္တံ ကရိဿာမီ’’တိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ တေသံ သာရဏီယဓမ္မံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ တေ သဗ္ဗေပိ အရဟတ္တံ ပတွာ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေန အဂမိံသု။ အာနန္ဒတ္ထေရော တေသု စိရာယန္တေသု သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဒါနေဝ တိံသမတ္တာ ဘိက္ခူ အာဂတာ, တေ ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဂတာ, အာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘ကတရေန မဂ္ဂေန, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာကာသေနာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ, ဘန္တေ, ခီဏာသဝါ’’တိ? ‘‘အာမာနန္ဒ, မမ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ’’တိ။ တသ္မိံ ပန ခဏေ အာကာသေန ဟံသာ အာဂမိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ယဿ ခေါ ပနာနန္ဒ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ သုဘာဝိတာ, သော ဟံသာ ဝိယ အာကာသေန ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၅။‘‘ဟံသာဒိစ္စပထေ ယန္တိ, အာကာသေ ယန္တိ ဣဒ္ဓိယာ၊
နီယန္တိ ဓီရာ လောကမှာ, ဇေတွာ မာရံ သဝါဟိနိ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ဣမေ ဟံသာ အာဒိစ္စပထေ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တိ။ ယေသံ ဣဒ္ဓိပါဒါ သုဘာဝိတာ, တေပိ အာကာသေ ယန္တိ ဣဒ္ဓိယာ။ ဓီရာ ပဏ္ဍိတာ သဝါဟိနိံ မာရံ ဇေတွာ ဣမမှာ ဝဋ္ဋလောကာ နီယန္တိ, နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
တိံသဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၆။)ဧကံ ဓမ္မန္တိ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စိဉ္စမာဏဝိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ပဌမဗောဓိယဉှိ ဒသဗလဿ ပုထုဘူတေသု သာဝကေသု အပ္ပမာဏေသု ဒေဝမနုဿေသု အရိယဘူမိံ ဩက္ကန္တေသု ပတ္ထဋေ ဂုဏသမုဒယေ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥဒပါဒိ။ တိတ္ထိယာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကသဒိသာ အဟေသုံ ဟတလာဘသက္ကာရာ။ တေ အန္တရဝီထိယံ ဌတွာ ‘‘ကိံ သမဏော ဂေါတမောဝ ဗုဒ္ဓေါ, မယမ္ပိ ဗုဒ္ဓါ, ကိံ တဿေဝ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, အမှာကမ္ပိ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမေဝ, အမှာကမ္ပိ ဒေထ သက္ကရောထာ’’တိ ဧဝံ မနုဿေ ဝိညာပေန္တာပိ လာဘသက္ကာရံ အလဘိတွာ ရဟော သန္နိပတိတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဥပါယေန သမဏဿ ဂေါတမဿ မနုဿာနံ အန္တရေ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နာသေယျာမာ’’တိ စိန္တယိံသု။
တဒါ သာဝတ္ထိယံ စိဉ္စမာဏဝိကာ နာမေကာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဥတ္တမရူပဓရာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဒေဝစ္ဆရာ ဝိယ။ အဿာ သရီရတော ရသ္မိယော နိစ္ဆရန္တိ။ အထေကော ခရမန္တီ ဧဝမာဟ – ‘‘စိဉ္စမာဏဝိကံ ပဋိစ္စ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နာသေဿာမာ’’တိ။ တေ ‘‘အတ္ထေကော ဥပါယော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ သာ တိတ္ထိယာရာမံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ, တိတ္ထိယာ တာယ သဒ္ဓိံ န ကထေသုံ။ သာ ‘‘ကော နု ခေါ မေ ဒေါသော’’တိ ယာဝတတိယံ ‘‘ဝန္ဒာမိ, အယျာ’’တိ ဝတွာ, ‘‘အယျာ, ကော နု ခေါ မေ ဒေါသော, ကိံ မယာ သဒ္ဓိံ န ကထေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘဂိနိ, သမဏံ ဂေါတမံ အမှေ ဝိဟေဌယန္တံ ဟတလာဘသက္ကာရေ ကတွာ ဝိစရန္တံ န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, အယျာ, ကိံ ပနေတ္ထ မယာ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘သစေ တွံ, ဘဂိနိ, အမှာကံ သုခမိစ္ဆသိ, အတ္တာနံ ပဋိစ္စ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နာသေဟီ’’တိ။
သာ ‘‘သာဓု, အယျာ, မယှံဝေသော ဘာရော, မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကမိတွာ ဣတ္ထိမာယာသု ကုသလတာယ တတော ပဋ္ဌာယ သာဝတ္ထိဝါသီနံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဇေတဝနာ နိက္ခမနသမယေ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏံ ပဋံ ပါရုပိတွာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဇေတဝနာဘိမုခီ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ဣမာယ ဝေလာယ ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကိံ တုမှာကံ မမ ဂမနဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဝတွာ ဇေတဝနသမီပေ တိတ္ထိယာရာမေ ဝသိတွာ ပါတောဝ ‘‘အဂ္ဂဝန္ဒနံ ဝန္ဒိဿာမာ’’တိ နဂရာ နိက္ခမန္တေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၇။)ဥပါသကဇနေ ဇေတဝနဿ အန္တောဝုဋ္ဌာ ဝိယ ဟုတွာ နဂရံ ပဝိသတိ။ ‘‘ကုဟိံ ဝုဋ္ဌာသီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကိံ တုမှာကံ မမ ဝုဋ္ဌဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဝတွာ မာသဒ္ဓမာသစ္စယေန ပုစ္ဆိယမာနာ ဇေတဝနေ သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယာ ဝုဋ္ဌာမှီတိ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ ‘‘သစ္စံ နု ခေါ ဧတံ, နော’’တိ ကင်္ခံ ဥပ္ပါဒေတွာ တေမာသစတုမာသစ္စယေန ပိလောတိကာဟိ ဥဒရံ ဝေဌေတွာ ဂဗ္ဘိနိဝဏ္ဏံ ဒဿေတွာ ဥပရိ ရတ္တပဋံ ပါရုပိတွာ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘော ဥပ္ပန္နော’’တိ အန္ဓဗာလေ သဒ္ဒဟာပေတွာ အဋ္ဌနဝမာသစ္စယေန ဥဒရေ ဒါရုမဏ္ဍလိကံ ဗန္ဓိတွာ ဥပရိ ပဋံ ပါရုပိတွာ ဟတ္ထပါဒပိဋ္ဌိယော ဂေါဟနုကေန ကောဋ္ဋာပေတွာ ဥဿဒေ ဒဿေတွာ ကိလန္တိန္ဒြိယာ ဟုတွာ သာယနှသမယေ တထာဂတေ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ တထာဂတဿ ပုရတော ဌတွာ, ‘‘မဟာသမဏ, မဟာဇနဿ တာဝ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, မဓုရော တေ သဒ္ဒေါ, သမ္ဖုသိတံ ဒန္တာဝရဏံ။ အဟံ ပန တံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘံ လဘိတွာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ ဇာတာ, နေဝ မေ သူတိဃရံ ဇာနာသိ, သပ္ပိတေလာဒီနိ သယံ အကရောန္တော ဥပဋ္ဌာကာနမ္ပိ အညတရံ ကောသလရာဇာနံ ဝါ အနာထပိဏ္ဍိကံ ဝါ ဝိသာခံ ဥပါသိကံ ဝါ ‘ဣမိဿာ စိဉ္စမာဏဝိကာယ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရောဟီ’တိ န ဝဒေသိ, အဘိရမိတုံယေဝ ဇာနာသိ, ဂဗ္ဘပရိဟာရံ န ဇာနာသီ’’တိ ဂူထပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဒူသေတုံ ဝါယမန္တီ ဝိယ ပရိသမဇ္ဈေ တထာဂတံ အက္ကောသိ။ တထာဂတော ဓမ္မကထံ ဌပေတွာ သီဟော ဝိယ အဘိနဒန္တော, ‘‘ဘဂိနိ, တယာ ကထိတဿ တထဘာဝံ ဝါ ဝိတထဘာဝံ ဝါ အဟမေဝ စ တွဉ္စ ဇာနာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, မဟာသမဏ, တယာ စ မယာ စ ဉာတဘာဝေနေတံ ဇာတ’’န္တိ။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော အာဝဇ္ဇမာနော ‘‘စိဉ္စမာဏဝိကာ တထာဂတံ အဘူတေန အက္ကောသတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထုံ သောဓေဿာမီ’’တိ စတူဟိ ဒေဝပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂမိ။ ဒေဝပုတ္တာ မူသိကပေါတကာ ဟုတွာ ဒါရုမဏ္ဍလိကဿ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဆိန္ဒိံသု, ပါရုတပဋံ ဝါတော ဥက္ခိပိ, ဒါရုမဏ္ဍလိကံ ပတမာနံ တဿာ ပါဒပိဋ္ဌိယံ ပတိ, ဥဘော အဂ္ဂပါဒါ ဆိဇ္ဇိံသု။ မနုဿာ ‘‘ဓီ ကာဠကဏ္ဏိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အက္ကောသီ’’တိ သီသေ ခေဠံ ပါတေတွာ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒိဟတ္တာ ဇေတဝနာ နီဟရိံသု။ အထဿာ တထာဂတဿ စက္ခုပထံ အတိက္ကန္တကာလေ မဟာပထဝီ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၈။)ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဝရမဒါသိ, အဝီစိတော အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိ။ သာ ကုလဒတ္တိယံ ကမ္ဗလံ ပါရုပမာနာ ဝိယ ဂန္တွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ အညတိတ္ထိယာနံ လာဘသက္ကာရော ပရိဟာယိ, ဒသဗလဿ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဝဍ္ဎိ။ ပုနဒိဝသေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, စိဉ္စမာဏဝိကာ ဧဝံ ဥဠာရဂုဏံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အဘူတေန အက္ကောသိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဧသာ မံ အဘူတေန အက္ကောသိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တာယေဝါ’’တိ ဝတွာ –
‘‘နာဒဋ္ဌာ ပရတော ဒေါသံ, အဏုံ ထူလာနိ သဗ္ဗသော၊
ဣဿရော ပဏယေ ဒဏ္ဍံ, သာမံ အပ္ပဋိဝေက္ခိယာ’’တိ။ –
ဣမံ ဒွါဒသနိပါတေ မဟာပဒုမဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၀၆) ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ –
တဒါ ကိရေသာ မဟာပဒုမကုမာရဿ ဗောဓိသတ္တဿ မာတု သပတ္တီ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဟုတွာ မဟာသတ္တံ အသဒ္ဓမ္မေန နိမန္တေတွာ တဿ မနံ အလဘိတွာ အတ္တနာဝ အတ္တနိ ဝိပ္ပကာရံ ကတွာ ဂိလာနာလယံ ဒဿေတွာ ‘‘တဝ ပုတ္တော မံ အနိစ္ဆန္တိံ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ ပါပေသီ’’တိ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ကုဒ္ဓေါ မဟာသတ္တံ စောရပပါတေ ခိပိ။ အထ နံ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နာဂရာဇဿ ဖဏဂဗ္ဘေ ပတိဋ္ဌပေသိ။ နာဂရာဇာ တံ နာဂဘဝနံ နေတွာ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန သမ္မာနေသိ။ သော တတ္ထ သံဝစ္ဆရံ ဝသိတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟိမဝန္တပ္ပဒေသံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ အထ နံ ဧကော ဝနစရကော ဒိသွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ကတပဋိသန္ထာရော သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ မဟာသတ္တံ ရဇ္ဇေန နိမန္တေတွာ တေန ‘‘မယှံ ရဇ္ဇေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, တွံ ပန ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ ဩဝဒိတော ဥဋ္ဌာယာသနာ ရောဒိတွာ နဂရံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဟံ ကံ နိဿာယ ဧဝံ အာစာရသမ္ပန္နေန ပုတ္တေန ဝိယောဂံ ပတ္တော’’တိ? ‘‘အဂ္ဂမဟေသိံ နိဿာယ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ တံ ဥဒ္ဓံပါဒံ ဂဟေတွာ စောရပပါတေ ခိပါပေတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ မဟာပဒုမကုမာရော သတ္ထာ အဟောသိ, မာတု သပတ္တီ စိဉ္စမာဏဝိကာတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၉။)သတ္ထာ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဧကံ ဓမ္မဉှိ သစ္စဝစနံ ပဟာယ မုသာဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာနံ ဝိဿဋ္ဌပရလောကာနံ အကတ္တဗ္ဗပါပကမ္မံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၆။‘‘ဧကံ ဓမ္မံ အတီတဿ, မုသာဝါဒိဿ ဇန္တုနော၊
ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿ, နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧကံ ဓမ္မန္တိ သစ္စံ။ မုသာဝါဒိဿာတိ ယဿ ဒသသု ဝစနေသု ဧကမ္ပိ သစ္စံ နတ္ထိ, ဧဝရူပဿ မုသာဝါဒိနော။ ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿာတိ ဝိဿဋ္ဌပရလောကဿ။ ဧဝရူပေါ ဟိ မနုဿသမ္ပတ္တိံ ဒေဝသမ္ပတ္တိံ အဝသာနေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိန္တိ ဣမာ တိဿောပိ သမ္ပတ္တိယော န ပဿတိ။ နတ္ထိ ပါပန္တိ တဿ ဧဝရူပဿ ဣဒံ နာမ ပါပံ အကတ္တဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထု နဝမံ။
န ဝေ ကဒရိယာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အသဒိသဒါနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သတ္ထာ စာရိကံ စရိတွာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော ဇေတဝနံ ပါဝိသိ။ ရာဇာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ အာဂန္တုကဒါနံ သဇ္ဇေတွာ ‘‘ဒါနံ မေ ပဿန္တူ’’တိ နာဂရေ ပက္ကောသိ။ နာဂရာ အာဂန္တွာ ရညော ဒါနံ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဒါနံ သဇ္ဇေတွာ ‘‘အမှာကမ္ပိ ဒါနံ, ဒေဝေါ, ပဿတူ’’တိ ရညော ပဟိဏိံသု။ ရာဇာ တေသံ ဒါနံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေဟိ မမ ဒါနတော ဥတ္တရိတရံ ကတံ, ပုန ဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုနဒိဝသေပိ ဒါနံ သဇ္ဇေသိ။ နာဂရာပိ တံ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ သဇ္ဇယိံသု။ ဧဝံ နေဝ ရာဇာ နာဂရေ ပရာဇေတုံ သက္ကောတိ, န နာဂရာ ရာဇာနံ။ အထ ဆဋ္ဌေ ဝါရေ နာဂရာ သတဂုဏံ သဟဿဂုဏံ ဝဍ္ဎေတွာ ယထာ န သက္ကာ ဟောတိ ‘‘ဣဒံ နာမ ဣမေသံ ဒါနေ နတ္ထီ’’တိ ဝတ္တုံ, ဧဝံ ဒါနံ သဇ္ဇယိံသု။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘သစာဟံ ဣမေသံ ဒါနတော ဥတ္တရိတရံ ကာတုံ န သက္ခိဿာမိ, ကိံ မေ ဇီဝိတေနာ’’တိ ဥပါယံ စိန္တေန္တော နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၀။)မလ္လိကာ ဒေဝီ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ကသ္မာ, မဟာရာဇ, ဧဝံ နိပန္နောသိ, ကေန တေ ဣန္ဒြိယာနိ ကိလန္တာနိ ဝိယာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ရာဇာ အာဟ – ‘‘န ဒါနိ တွံ, ဒေဝိ, ဇာနာသီ’’တိ။ ‘‘န ဇာနာမိ, ဒေဝါ’’တိ။ သော တဿာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။
အထ နံ မလ္လိကာ အာဟ – ‘‘ဒေဝ, မာ စိန္တယိ, ကဟံ တယာ ပထဝိဿရော ရာဇာ နာဂရေဟိ ပရာဇိယမာနော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝါ သုတပုဗ္ဗော ဝါ, အဟံ တေ ဒါနံ သံဝိဒဟိဿာမီ’’တိ။ ဣတိဿ အသဒိသဒါနံ သံဝိဒဟိတုကာမတာယ ဧဝံ ဝတွာ, မဟာရာဇ, သာလကလျာဏိပဒရေဟိ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အန္တော အာဝဋ္ဋေ နိသီဒနမဏ္ဍပံ ကာရေဟိ, သေသာ ဗဟိအာဝဋ္ဋေ နိသီဒိဿန္တိ။ ပဉ္စ သေတစ္ဆတ္တသတာနိ ကာရေဟိ, တာနိ ဂဟေတွာ ပဉ္စသတာ ဟတ္ထီ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ မတ္ထကေ ဓာရယမာနာ ဌဿန္တိ။ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ရတ္တသုဝဏ္ဏနာဝါယော ကာရေဟိ, တာ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ ဘဝိဿန္တိ။ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ အန္တရေ ဧကေကာ ခတ္တိယဓီတာ နိသီဒိတွာ ဂန္ဓေ ပိသိဿတိ, ဧကေကာ ခတ္တိယဓီတာ ဗီဇနံ အာဒါယ ဒွေ ဒွေ ဘိက္ခူ ဗီဇမာနာ ဌဿတိ, သေသာ ခတ္တိယဓီတရော ပိသေ ပိသေ ဂန္ဓေ ဟရိတွာ သုဝဏ္ဏနာဝါသု ပက္ခိပိဿန္တိ, တာသု ဧကစ္စာ ခတ္တိယဓီတရော နီလုပ္ပလကလာပေ ဂဟေတွာ သုဝဏ္ဏနာဝါသု ပက္ခိတ္တဂန္ဓေ အာလောဠေတွာ ဝါသံ ဂါဟာပေဿန္တိ။ နာဂရာနဉှိနေဝ ခတ္တိယဓီတရော အတ္ထိ, န သေတစ္ဆတ္တာနိ, န ဟတ္ထိနော စ။ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ နာဂရာ ပရာဇိဿန္တိ, ဧဝံ ကရောဟိ, မဟာရာဇာတိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓု, ဒေဝိ, ကလျာဏံ တေ ကထိတ’’န္တိ တာယ ကထိတနိယာမေန သဗ္ဗံ ကာရေသိ။ ဧကဿ ပန ဘိက္ခုနော ဧကော ဟတ္ထိ နပ္ပဟောသိ။ အထ ရာဇာ မလ္လိကံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဧကော ဟတ္ထိ နပ္ပဟောတိ, ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ကိံ, ဒေဝ, ပဉ္စ ဟတ္ထိသတာနိ နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဒေဝိ, အဝသေသာ ဒုဋ္ဌဟတ္ထိနော, တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာဝ ဝေရမ္ဘဝါတာ ဝိယ စဏ္ဍာ ဟောန္တီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, အဟံ ဧကဿ ဒုဋ္ဌဟတ္ထိပေါတကဿ ဆတ္တံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌနဋ္ဌာနံ ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ နံ ဌပေဿာမာ’’တိ? ‘‘အယျဿ အင်္ဂုလိမာလဿ သန္တိကေ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ ဟတ္ထိပေါတကော ဝါလဓိံ အန္တရသတ္ထိမှိ ပက္ခိပိတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ ပါတေတွာ အက္ခီနိ နိမိလေတွာ အဋ္ဌာသိ။ မဟာဇနော ‘‘ဧဝရူပဿ နာမ စဏ္ဍဟတ္ထိနော အယမာကာရော’’တိ ဟတ္ထိမေဝ ဩလောကေသိ။
ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ယံ ဣမသ္မိံ ဒါနဂ္ဂေ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝါ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝါ, သဗ္ဗံ တံ တုမှာကမေဝ ဒမ္မီ’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၁။)အာဟ။ တသ္မိံ ပန ဒါနေ ဧကဒိဝသေနေဝ ပရိစ္စတ္တံ စုဒ္ဒသကောဋိဓနံ ဟောတိ။ သတ္ထု ပန သေတစ္ဆတ္တံ နိသီဒနပလ္လင်္ကော အာဓာရကော ပါဒပီဌိကာတိ စတ္တာရိ အနဂ္ဃါနေဝ။ ပုန ဧဝရူပံ ကတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဒါနံ နာမ ဒါတုံ သမတ္ထော နာဟောသိ, တေနေဝ တံ ‘‘အသဒိသဒါန’’န္တိ ပညာယိ။ တံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဧကဝါရံ ဟောတိယေဝ, သဗ္ဗေသံ ပန ဣတ္ထီယေဝ သံဝိဒဟတိ။ ရညော ပန ကာဠော စ ဇုဏှော စာတိ ဒွေ အမစ္စာ အဟေသုံ။ တေသု ကာဠော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော ရာဇကုလဿ ပရိဟာနိ, ဧကဒိဝသေနေဝ စုဒ္ဒသကောဋိဓနံ ခယံ ဂစ္ဆတိ, ဣမေ ဣမံ ဒါနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဂန္တွာ နိပန္နာ နိဒ္ဒါယိဿန္တိ, အဟော နဋ္ဌံ ရာဇကုလ’’န္တိ။ ဇုဏှော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော ရညော ဒါနံ သုဒိန္နံ။ န ဟိ သက္ကာ ရာဇဘာဝေ အဋ္ဌိတေန ဧဝရူပံ ဒါနံ ဒါတုံ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ပတ္တိံ အဒေန္တော နာမ နတ္ထိ, အဟံ ပနိဒံ ဒါနံ အနုမောဒါမီ’’တိ။
သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ရာဇာ အနုမောဒနတ္ထာယ ပတ္တံ ဂဏှိ။ သတ္ထာ စိန္တေသိ – ‘‘ရညာ မဟောဃံ ပဝတ္တေန္တေန ဝိယ မဟာဒါနံ ဒိန္နံ, အသက္ခိ နု ခေါ မဟာဇနော စိတ္တံ ပသာဒေတုံ, ဥဒါဟု နော’’တိ။ သော တေသံ အမစ္စာနံ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ‘‘သစေ ရညော ဒါနာနုစ္ဆဝိကံ အနုမောဒနံ ကရိဿာမိ, ကာဠဿ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလိဿတိ, ဇုဏှော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ ဉတွာ ကာဠေ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ဧဝရူပံ ဒါနံ ဒတွာ ဌိတဿ ရညော စတုပ္ပဒိကံ ဂါထမေဝ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ဂတော။ ဘိက္ခူ အင်္ဂုလိမာလံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘န ကိံ နု ခေါ, အာဝုသော, ဒုဋ္ဌဟတ္ထိံ ဆတ္တံ ဓာရေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ ဘာယီ’’တိ? ‘‘န ဘာယိံ, အာဝုသော’’တိ။ တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု – ‘‘အင်္ဂုလိမာလော, ဘန္တေ, အညံ ဗျာကရောသီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂုလိမာလော ဘာယတိ။ ခီဏာသဝဥသဘာနဉှိ အန္တရေ ဇေဋ္ဌကဥသဘာ မမ ပုတ္တသဒိသာ ဘိက္ခူ န ဘာယန္တီ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥသဘံ ပဝရံ ဝီရံ, မဟေသိံ ဝိဇိတာဝိနံ၊
အနေဇံ နှာတကံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၂၂၊ သု။ နိ။ ၆၅၁)၊
ရာဇာပိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ‘‘ဧဝရူပါယ နာမ ပရိသာယ ဒါနံ ဒတွာ ဌိတဿ မယှံ အနုစ္ဆဝိကံ အနုမောဒနံ အကတွာ ဂါထမေဝ ဝတွာ သတ္ထာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဂတော။ မယာ သတ္ထု အနုစ္ဆဝိကံ ဒါနံ အကတွာ အနနုစ္ဆဝိကံ ကတံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၂။)ဘဝိဿတိ, ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ အဒတွာ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝါ ဒိန္နံ ဘဝိဿတိ, သတ္ထာရာ မေ ကုပိတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ အသဒိသဒါနံ နာမ, ဒါနာနုရူပံ အနုမောဒနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ, ဘန္တေ, ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒါနံ န ဒိန္နံ, ဥဒါဟု ဒါနာနုရူပံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ အဒတွာ အကပ္ပိယဘဏ္ဍမေဝ ဒိန္န’’န္တိ။ ‘‘ကိမေတံ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘န မေ တုမှေဟိ ဒါနာနုစ္ဆဝိကာ အနုမောဒနာ ကတာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, အနုစ္ဆဝိကမေဝ တေ ဒါနံ ဒိန္နံ။ ဧတဉှိ အသဒိသဒါနံ နာမ, ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ ဧကဝါရမေဝ သက္ကာ ဒါတုံ, ပုန ဧဝရူပံ နာမ ဒါနံ ဒုဒ္ဒဒ’’န္တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ, ဘန္တေ, မေ ဒါနာနုရူပံ အနုမောဒနံ န ကရိတ္ထာ’’တိ? ‘‘ပရိသာယ အသုဒ္ဓတ္တာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, ပရိသာယ ဒေါသော’’တိ? အထဿ သတ္ထာ ဒွိန္နမ္ပိ အမစ္စာနံ စိတ္တာစာရံ အာရောစေတွာ ကာဠေ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ အနုမောဒနာယ အကတဘာဝံ အာစိက္ခိ။ ရာဇာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တေ, ကာဠ, ဧဝံ စိန္တိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တဝ သန္တကံ အဂ္ဂဟေတွာ မမ ပုတ္တဒါရေဟိ သဒ္ဓိံ မယိ အတ္တနော သန္တကံ ဒေန္တေ တုယှံ ကာ ပီဠာ။ ဂစ္ဆ, ဘော, ယံ တေ မယာ ဒိန္နံ, တံ ဒိန္နမေဝ ဟောတု, ရဋ္ဌတော ပန မေ နိက္ခမာ’’တိ တံ ရဋ္ဌာ နီဟရိတွာ ဇုဏှံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တေ ဧဝံ စိန္တိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သာဓု, မာတုလ, ပသန္နောသ္မိ, တွံ မမ ပရိဇနံ ဂဟေတွာ မယာ ဒိန္နနိယာမေနေဝ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ သတ္တာဟံ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘ပဿထ, ဘန္တေ, ဗာလဿ ကရဏံ, မယာ ဧဝံ ဒိန္နဒါနေ ပဟာရမဒါသီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ဗာလာ နာမ ပရဿ ဒါနံ အနဘိနန္ဒိတွာ ဒုဂ္ဂတိပရာယဏာ ဟောန္တိ, ဓီရာ ပန ပရေသမ္ပိ ဒါနံ အနုမောဒိတွာ သဂ္ဂပရာယဏာ ဧဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၇။‘‘န ဝေ ကဒရိယာ ဒေဝလောကံ ဝဇန္တိ, ဗာလာ ဟဝေ နပ္ပသံသန္တိ ဒါနံ၊
ဓီရော စ ဒါနံ အနုမောဒမာနော, တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထာ’’တိ။
တတ္ထ ကဒရိယာတိ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော။ ဗာလာတိ ဣဓလောကပရလောကံ အဇာနနကာ။ ဓီရောတိ ပဏ္ဍိတော။ သုခီ ပရတ္ထာတိ တေနေဝ သော ဒါနာနုမောဒနပုညေန ပရလောကေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော သုခီ ဟောတီတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၃။)ဒေသနာဝသာနေ ဇုဏှော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ, ဇုဏှောပိ သောတာပန္နော ဟုတွာ သတ္တာဟံ ရညာ ဒိန္နနိယာမေနေဝ ဒါနံ အဒါသီတိ။
အသဒိသဒါနဝတ္ထု ဒသမံ။
֍ * ၁၁။ အနာထပိဏ္ဍကပုတ္တကာလဝတ္ထု
ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကာလံ နာမ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ တထာဝိဓဿ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဟုတွာ နေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တုံ, န ဂေဟံ အာဂတကာလေ ဒဋ္ဌုံ, န ဓမ္မံ သောတုံ, န သံဃဿ ဝေယျာဝစ္စံ ကာတုံ ဣစ္ဆတိ။ ပိတရာ ‘‘မာ ဧဝံ, တာတ, ကရီ’’တိ ဝုတ္တောပိ တဿ ဝစနံ န သုဏာတိ။ အထဿ ပိတာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဧဝရူပံ ဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော အဝီစိပရာယဏော ဘဝိဿတိ, န ခေါ ပနေတံ ပတိရူပံ, ယံ မယိ ပဿန္တေ မမ ပုတ္တော နိရယံ ဂစ္ဆေယျ။ ဣမသ္မိံ ခေါ ပန လောကေ ဓနဒါနေန အဘိဇ္ဇနကသတ္တော နာမ နတ္ထိ, ဓနေန နံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘တာတ, ဥပေါသထိကော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဧဟိ, ကဟာပဏသတံ တေ ဒဿာမီ’’တိ။ ဒဿထ, တာတာတိ။ ဒဿာမိ, ပုတ္တာတိ။ သော ယာဝတတိယံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဥပေါသထိကော ဟုတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ဓမ္မဿဝနေန ပနဿ ကိစ္စံ နတ္ထိ, ယထာဖာသုကဋ္ဌာနေ သယိတွာ ပါတောဝ ဂေဟံ အဂမာသိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘ပုတ္တော မေ ဥပေါသထိကော အဟောသိ, သီဃမဿ ယာဂုအာဒီနိ အာဟရထာ’’တိ ဝတွာ ဒါပေသိ။ သော ‘‘ကဟာပဏေ အဂ္ဂဟေတွာ န ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ အာဟဋာဟဋံ ပဋိက္ခိပိ။ အထဿ ပိတာ ပီဠံ အသဟန္တော ကဟာပဏဘဏ္ဍံ ဒါပေသိ။ သော တံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာဝ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိ။
အထ နံ ပုနဒိဝသေ သေဋ္ဌိ, ‘‘တာတ, ကဟာပဏသဟဿံ တေ ဒဿာမိ, သတ္ထု ပုရတော ဌတွာ ဧကံ ဓမ္မပဒံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ပေသေသိ။ သောပိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု ပုရတော ဌတွာဝ ဧကမေဝ ပဒံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပလာယိတုကာမော အဟောသိ။ အထဿ သတ္ထာ အသလ္လက္ခဏာကာရံ အကာသိ။ သော တံ ပဒံ အသလ္လက္ခေတွာ ဥပရိပဒံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီတိ ဌတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၄။)အဿောသိယေဝ။ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီတိ သုဏန္တောဝ ကိရ သက္ကစ္စံ သုဏာတိ နာမ။ ဧဝဉ္စ ကိရ သုဏန္တာနံ ဓမ္မော သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒယော ဒေတိ။ သောပိ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီတိ သုဏာတိ, သတ္ထာပိဿ အသလ္လက္ခဏာကာရံ ကရောတိ။ သော ‘‘ဥပရိပဒံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဌတွာ သုဏန္တောဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။
သော ပုနဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေန ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံယေဝ သာဝတ္ထိံ ပါဝိသိ။ မဟာသေဋ္ဌိ တံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ မမ ပုတ္တဿ အာကာရော ရုစ္စတီ’’တိ စိန္တေသိ။ တဿပိ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဟော ဝတ မေ ပိတာ အဇ္ဇ သတ္ထု သန္တိကေ ကဟာပဏေ န ဒဒေယျ, ကဟာပဏကာရဏာ မယှံ ဥပေါသထိကဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေယျာ’’တိ။ သတ္ထာ ပနဿ ဟိယျောဝ ကဟာပဏဿ ကာရဏာ ဥပေါသထိကဘာဝံ အညာသိ။ မဟာသေဋ္ဌိ, ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ယာဂုံ ဒါပေတွာ ပုတ္တဿပိ ဒါပေသိ။ သော နိသီဒိတွာ တုဏှီဘူတောဝ ယာဂုံ ပိဝိ, ခါဒနီယံ ခါဒိ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိ။ မဟာသေဋ္ဌိ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ပုတ္တဿ ပုရတော သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဌပါပေတွာ, ‘‘တာတ, မယာ တေ ‘သဟဿံ ဒဿာမီ’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ သမာဒါပေတွာ ဝိဟာရံ ပဟိတော။ ဣဒံ တေ သဟဿ’’န္တိ အာဟ။ သော သတ္ထု ပုရတော ကဟာပဏေ ဒိယျမာနေ ဒိသွာ လဇ္ဇန္တော ‘‘အလံ မေ ကဟာပဏေဟီ’’တိ ဝတွာ, ‘‘ဂဏှ, တာတာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ န ဂဏှိ။ အထဿ ပိတာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ မေ ပုတ္တဿ အာကာရော ရုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ, မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယာ ဧသ ပုရိမဒိဝသေ ‘ကဟာပဏသတံ တေ ဒဿာမီ’တိ ဝတွာ ဝိဟာရံ ပေသိတော။ ပုနဒိဝသေ ကဟာပဏေ အဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဣစ္ဆိ, အဇ္ဇ ပန ဒိယျမာနေပိ ကဟာပဏေ န ဣစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ, မဟာသေဋ္ဌိ, အဇ္ဇ တဝ ပုတ္တဿ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိတောပိ ဒေဝလောကဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တီဟိပိ သောတာပတ္တိဖလမေဝ ဝရ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၇၈။‘‘ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေန, သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ၊
သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန, သောတာပတ္တိဖလံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေနာတိ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇေန။ သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါတိ ဆဗ္ဗီသတိဝိဓဿ သဂ္ဂဿ အဓိဂမနေန။ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေနာတိ န ဧကသ္မိံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၅။)ဧတ္တကေ လောကေ နာဂသုပဏ္ဏဝေမာနိကပေတေဟိ သဒ္ဓိံ, သဗ္ဗသ္မိံ လောကေ အာဓိပစ္စေန။ သောတာပတ္တိဖလံ ဝရန္တိ ယသ္မာ ဧတ္တကေ ဌာနေ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာပိ နိရယာဒီဟိ အမုတ္တောဝ ဟောတိ, သောတာပန္နော ပန ပိဟိတာပါယဒွါရော ဟုတွာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလောပိ အဋ္ဌမေ ဘဝေ န နိဗ္ဗတ္တတိ, တသ္မာ သောတာပတ္တိဖလမေဝ ဝရံ ဥတ္တမန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အနာထပိဏ္ဍကပုတ္တကာလဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
လောကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တေရသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၆။)၁၄။ ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂ
ယဿ ဇိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝိဟရန္တော မာရဓီတရော အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနံ ပန သာဝတ္ထိယံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပုန ကုရုရဋ္ဌေ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ကထေသိ။
ကုရုရဋ္ဌေ ကိရ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ မာဂဏ္ဍိယာယေဝ နာမ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ။ တံ ပတ္ထယမာနာ အနေကဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ စေဝ ခတ္တိယမဟာသာလာ စ ‘‘ဓီတရံ နော ဒေတူ’’တိ မာဂဏ္ဍိယဿ ပဟိဏိံသု။ သောပိ ‘‘န တုမှေ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ သဗ္ဗေ ပဋိက္ခိပတေဝ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဿ စ ဗြာဟ္မဏိယာ စ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယံ အဒ္ဒသ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ဗဟိဂါမေ နိဗဒ္ဓံ အဂ္ဂိံ ပရိစရတိ။ သတ္ထာ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏော သတ္ထု ရူပသိရိံ ဩလောကေန္တော ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဣမိနာ သဒိသော ပုရိသော နာမ နတ္ထိ, အယံ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော, ဣမဿ မေ ဓီတရံ ဒဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘သမဏ, မမ ဧကာ ဓီတာ အတ္ထိ, အဟံ တဿာ အနုစ္ဆဝိကံ ပုရိသံ အပဿန္တော တံ န ကဿစိ အဒါသိံ, တွံ ပနဿာ အနုစ္ဆဝိကော, အဟံ တေ ဓီတရံ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ဒါတုကာမော, ယာဝ နံ အာနေမိ, တာဝ ဣဓေဝ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ ကထံ သုတွာ နေဝ အဘိနန္ဒိ, န ပဋိက္ကောသိ။
ဗြာဟ္မဏောပိ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိံ အာဟ – ‘‘ဘောတိ, အဇ္ဇ မေ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော ပုရိသော ဒိဋ္ဌော, တဿ နံ ဒဿာမာ’’တိ ဓီတရံ အလင်္ကာရာပေတွာ အာဒါယ ဗြာဟ္မဏိယာ သဒ္ဓိံ တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ မဟာဇနောပိ ကုတူဟလဇာတော နိက္ခမိ။ သတ္ထာ ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတ္ထ ပဒစေတိယံ ဒဿေတွာ အညသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ ပဒစေတိယံ ‘‘ဣဒံ အသုကော နာမ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ ပညာယတိ, သေသဋ္ဌာနေ တံ ပဿန္တော နာမ နတ္ထိ။ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၇။)သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆမာနာယ ဗြာဟ္မဏိယာ ‘‘ကဟံ သော’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ တိဋ္ဌာဟီတိ တံ အဝစ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ပဒဝလဉ္ဇံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒမဿ ပဒ’’န္တိ ဒဿေသိ။ သာ လက္ခဏမန္တကုသလတာယ ‘‘န ဣဒံ, ဗြာဟ္မဏ, ကာမဘောဂိနော ပဒ’’န္တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏေန, ‘‘ဘောတိ, တွံ ဥဒကပါတိမှိ သုသုမာရံ ပဿသိ, မယာ သော သမဏော ဒိဋ္ဌော ‘ဓီတရံ တေ ဒဿာမီ’တိ ဝုတ္တော, တေနာပိ အဓိဝါသိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိဉ္စာပိ တွံ ဧဝံ ဝဒေသိ, ဣဒံ ပန နိက္ကိလေသဿေဝ ပဒ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ၊
မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ,
ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၅၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု)၊
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော, ‘‘ဘောတိ, မာ ဝိရဝိ, တုဏှီဘူတာဝ ဧဟီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော ပုရိသော’’တိ တဿာ ဒဿေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘သမဏ, ဓီတရံ တေ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘န မေ တဝ ဓီတာယ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ဧကံ တေ ကာရဏံ ကထေဿာမိ, သုဏိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထေဟိ, ဘော သမဏ, သုဏိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ အဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။
တတြာယံ သင်္ခေပကထာ – မဟာသတ္တော ရဇ္ဇသိရိံ ပဟာယ ကဏ္ဋကံ အာရုယှ ဆန္နသဟာယော အဘိနိက္ခမန္တော နဂရဒွါရေ ဌိတေန မာရေန ‘‘သိဒ္ဓတ္ထ, နိဝတ္တ, ဣတော တေ သတ္တမေ ဒိဝသေ စက္ကရတနံ ပါတုဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အဟမေတံ, မာရ, ဇာနာမိ, န မေ တေနတ္ထော’’တိ အာဟ။ အထ ကိမတ္ထာယ နိက္ခမသီတိ? သဗ္ဗညုတညာဏတ္ထာယာတိ။ ‘‘တေန ဟိ သစေ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဧကမ္ပိ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿသိ, ဇာနိဿာမိ တေ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဩတာရာပေက္ခော သတ္တ ဝဿာနိ မဟာသတ္တံ အနုဗန္ဓိ။
သတ္ထာပိ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ စရိတွာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရံ နိဿာယ ဗောဓိမူလေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒယမာနော ပဉ္စမသတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ သမယေ မာရော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၈။)‘‘အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ အနုဗန္ဓိတွာ ဩတာရာပေက္ခောပိ ဣမဿ ကိဉ္စိ ခလိတံ နာဒ္ဒသံ, အတိက္ကန္တော ဣဒါနိ ဧသ မမ ဝိသယ’’န္တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော မဟာမဂ္ဂေ နိသီဒိ။ အထဿ တဏှာ အရတီ ရဂါတိ ဣမာ တိဿော ဓီတရော ‘‘ပိတာ နော န ပညာယတိ, ကဟံ နု ခေါ ဧတရဟီ’’တိ ဩလောကယမာနာ တံ တထာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကသ္မာ, တာတ, ဒုက္ခီ ဒုမ္မနောသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော တာသံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ တာ အာဟံသု – ‘‘တာတ, မာ စိန္တယိ, မယံ တံ အတ္တနော ဝသေ ကတွာ အာနေဿာမာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ အမ္မာ, ဧသ ကေနစိ ဝသေ ကာတုန္တိ။ ‘‘တာတ, မယံ ဣတ္ထိယော နာမ ဣဒါနေဝ နံ ရာဂပါသာဒီဟိ ဗန္ဓိတွာ အာနေဿာမ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပါဒေ တေ, သမဏ, ပရိစာရေမာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ နေဝ တာသံ ဝစနံ မနသာကာသိ, န အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေသိ။
ပုန မာရဓီတရော ‘‘ဥစ္စာဝစာ ခေါ ပုရိသာနံ အဓိပ္ပါယာ, ကေသဉ္စိ ကုမာရိကာသု ပေမံ ဟောတိ, ကေသဉ္စိ ပဌမဝယေ ဌိတာသု, ကေသဉ္စိ မဇ္ဈိမဝယေ ဌိတာသု, ကေသဉ္စိ ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတာသု, နာနပ္ပကာရေဟိ တံ ပလောဘေဿာမာ’’တိ ဧကေကာ ကုမာရိကဝဏ္ဏာဒိဝသေန သတံ သတံ အတ္တဘာဝေ အဘိနိမ္မိနိတွာ ကုမာရိယော, အဝိဇာတာ, သကိံ ဝိဇာတာ, ဒုဝိဇာတာ, မဇ္ဈိမိတ္ထိယော, မဟလ္လကိတ္ထိယော စ ဟုတွာ ဆက္ခတ္တုံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပါဒေ တေ, သမဏ, ပရိစာရေမာ’’တိ အာဟံသု။ တမ္ပိ ဘဂဝါ န မနသာကာသိ ယထာ တံ အနုတ္တရေ ဥပဓိသင်္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ။ အထ သတ္ထာ ဧတ္တကေနပိ တာ အနုဂစ္ဆန္တိယော ‘‘အပေထ, ကိံ ဒိသွာ ဧဝံ ဝါယမထ, ဧဝရူပံ နာမ ဝီတရာဂါနံ ပုရတော ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တထာဂတဿ ပန ရာဂါဒယော ပဟီနာ။ ကေန တံ ကာရဏေန အတ္တနော ဝသံ နေဿထာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၇၉။‘‘ယဿ ဇိတံ နာဝဇီယတိ,
ဇိတံ ယဿ နောယာတိ ကောစိ လောကေ၊
တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ,
အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၉။) ၁၈၀။တဏှာ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ နေတဝေ၊
တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ,
အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထာ’’တိ။
တတ္ထ ယဿ ဇိတံ နာဝဇီယတီတိ ယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေန တေန မဂ္ဂေန ဇိတံ ရာဂါဒိကိလေသဇာတံ ပုန အသမုဒါစရဏတော နာဝဇီယတိ, ဒုဇ္ဇိတံ နာမ န ဟောတိ။ နောယာတီတိ န ဥယျာတိ, ယဿ ဇိတံ ကိလေသဇာတံ ရာဂါဒီသု ကောစိ ဧကော ကိလေသောပိ လောကေ ပစ္ဆတော ဝတ္တီ နာမ န ဟောတိ, နာနုဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ အနန္တဂေါစရန္တိ အနန္တာရမ္မဏဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝသေန အပရိယန္တ ဂေါစရံ။ ကေန ပဒေနာတိ ယဿ ဟိ ရာဂပဒါဒီသု ဧကပဒမ္ပိ အတ္ထိ, တံ တုမှေ တေန ပဒေန နေဿထ။ ဗုဒ္ဓဿ ပန ဧကပဒမ္ပိ နတ္ထိ, တံ အပဒံ ဗုဒ္ဓံ တုမှေ ကေန ပဒေန နေဿထ။
ဒုတိယဂါထာယ တဏှာ နာမေသာ သံသိဗ္ဗိတပရိယောနန္ဓနဋ္ဌေန ဇာလမဿာ အတ္ထီတိပိ ဇာလကာရိကာတိပိ ဇာလူပမာတိပိ ဇာလိနီ။ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝိသတ္တတာယ ဝိသတ္တမနတာယ ဝိသာဟရတာယ ဝိသပုပ္ဖတာယ ဝိသဖလတာယ ဝိသပရိဘောဂတာယ ဝိသတ္တိကာ။ သာ ဧဝရူပါ တဏှာ ယဿ ကုဟိဉ္စိ ဘဝေ နေတုံ နတ္ထိ, တံ တုမှေ အပဒံ ဗုဒ္ဓံ ကေန ပဒေန နေဿထာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ မာရဓီတရောပိ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ, ‘‘မာဂဏ္ဍိယ, အဟံ ပုဗ္ဗေ ဣမာ တိဿော မာရဓီတရော အဒ္ဒသံ သေမှာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓေန သုဝဏ္ဏက္ခန္ဓသဒိသေန အတ္တဘာဝေန သမန္နာဂတာ, တဒါပိ မေထုနသ္မိံ ဆန္ဒော နာဟောသိယေဝ။ တဝ ဓီတု သရီရံ ဒွတ္တိံသာကာရကုဏပပရိပူရံ ဗဟိဝိစိတ္တော ဝိယ အသုစိဃဋော။ သစေ ဟိ မမ ပါဒေါ အသုစိမက္ခိတော ဘဝေယျ, အယဉ္စ ဥမ္မာရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌေယျ, တထာပိဿာ သရီရေ အဟံ ပါဒေ န ဖုသေယျ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၀။)နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊
ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ,
ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၄၁၊ မဟာနိ။ ၇၀)၊
ဒေသနာဝသာနေ ဥဘောပိ ဇယမ္ပတိကာ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
မာရဓီတရဝတ္ထု ပဌမံ။
ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဗဟူ ဒေဝမနုဿေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနာ ပန ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတာ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ ပရိဿယမောစနတ္ထဉ္စေဝ ပမာဒေန ဂလိတာနံ အာဘရဏာဒီနံ ရက္ခဏတ္ထဉ္စ ဇာလကရဏ္ဍကံ ပရိက္ခိပါပေတွာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကကီဠံ ကီဠိ။ အထေကော ရတ္တစန္ဒနရုက္ခော ဂင်္ဂါယ ဥပရိတီရေ ဇာတော ဂင်္ဂေါဒကေန ဓောတမူလော ပတိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပါသာဏေသု သံဘဇ္ဇမာနော ဝိပ္ပကိရိ။ တတော ဧကာ ဃဋပ္ပမာဏာ ဃဋိကာ ပါသာဏေဟိ ဃံသိယမာနာ ဥဒကဦမီဟိ ပေါထိယမာနာ မဋ္ဌာ ဟုတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဝုယှမာနာ သေဝါလပရိယောနဒ္ဓါ အာဂန္တွာ တဿ ဇာလေ လဂ္ဂိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ရုက္ခဃဋိကာ’’တိ သုတွာ တံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ ဥပဓာရဏတ္ထံ ဝါသိကဏ္ဏေန တစ္ဆာပေသိ။ တာဝဒေဝ အလတ္တကဝဏ္ဏံ ရတ္တစန္ဒနံ ပညာယိ။ သေဋ္ဌိ ပန နေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိ န မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မဇ္ဈတ္တဓာတုကော။ သော စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ဂေဟေ ရတ္တစန္ဒနံ ဗဟု, ကိံ နု ခေါ ဣမိနာ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ‘မယံ အရဟန္တော မယံ အရဟန္တော’တိ ဝတ္တာရော ဗဟူ, အဟံ ဧကံ အရဟန္တမ္ပိ န ပဿာမိ။ ဂေဟေ ဘမံ ယောဇေတွာ ပတ္တံ လိခါပေတွာ သိက္ကာယ ဌပေတွာ ဝေဠုပရမ္ပရာယ သဋ္ဌိဟတ္ထမတ္တေ အာကာသေ ဩလမ္ဗာပေတွာ ‘သစေ အရဟာ အတ္ထိ, ဣမံ အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှာတူ’တိ ဝက္ခာမိ။ ယော တံ ဂဟေဿတိ, တံ သပုတ္တဒါရော သရဏံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သော စိန္တိတနိယာမေနေဝ ပတ္တံ လိခါပေတွာ ဝေဠုပရမ္ပရာယ ဥဿာပေတွာ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ လောကေ အရဟာ, သော အာကာသေနာဂန္တွာ ဣမံ ပတ္တံ ဂဏှာတူ’’တိ အာဟ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၁။)ဆ သတ္ထာရော ‘‘အမှာကံ ဧသ အနုစ္ဆဝိကော, အမှာကမေဝ နံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ အထ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ နိဂဏ္ဌော နာဋပုတ္တော အန္တေဝါသိကေ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆထ, သေဋ္ဌိံ ဧဝံ ဝဒေထ – ‘အမှာကံ အာစရိယဿေဝ အနုစ္ဆဝိကောယံ, မာ အပ္ပမတ္တကဿ ကာရဏာ အာကာသေနာဂမနံ ကရိ, ဒေဟိ ကိရ မေ တံ ပတ္တ’’’န္တိ။ တေ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ တထာ ဝဒိံသု။ သေဋ္ဌိ ‘‘အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှိတုံ သမတ္ထောဝ ဂဏှာတူ’’တိ အာဟ။ နာဋပုတ္တော သယံ ဂန္တုကာမော အန္တေဝါသိကာနံ သညံ အဒါသိ – ‘‘အဟံ ဧကံ ဟတ္ထဉ္စ ပါဒဉ္စ ဥက္ခိပိတွာ ဥပ္ပတိတုကာမော ဝိယ ဘဝိဿာမိ, တုမှေ မံ, ‘အာစရိယ, ကိံ ကရောထ, ဒါရုမယပတ္တဿ ကာရဏာ ပဋိစ္ဆန္နံ အရဟတ္တဂုဏံ မဟာဇနဿ မာ ဒဿယိတ္ထာ’တိ ဝတွာ မံ ဟတ္ထေသု စ ပါဒေသု စ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎန္တာ ဘူမိယံ ပါတေယျာထာ’’တိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ အာဟ, ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, မယှံ အယံ ပတ္တော အနုစ္ဆဝိကော, အညေသံ နာနုစ္ဆဝိကော, မာ တေ အပ္ပမတ္တကဿ ကာရဏာ မမ အာကာသေ ဥပ္ပတနံ ရုစ္စိ, ဒေဟိ မေ ပတ္တ’’န္တိ။ ဘန္တေ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာဝ ဂဏှထာတိ။ တတော နာဋပုတ္တော ‘‘တေန ဟိ အပေထ အပေထာ’’တိ အန္တေဝါသိကေ အပနေတွာ ‘‘အာကာသေ ဥပ္ပတိဿာမီ’’တိ ဧကံ ဟတ္ထဉ္စ ပါဒဉ္စ ဥက္ခိပိ။ အထ နံ အန္တေဝါသိကာ, ‘‘အာစရိယ, ကိံ နာမေတံ ကရောထ, ဆဝဿ လာမကဿ ဒါရုမယပတ္တဿ ကာရဏာ ပဋိစ္ဆန္နဂုဏေန မဟာဇနဿ ဒဿိတေန ကော အတ္ထော’’တိ တံ ဟတ္ထပါဒေသု ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ။ သော သေဋ္ဌိံ အာဟ – ‘‘ဣမေ, မဟာသေဋ္ဌိ, ဥပ္ပတိတုံ န ဒေန္တိ, ဒေဟိ မေ ပတ္တ’’န္တိ။ ဥပ္ပတိတွာ ဂဏှထ, ဘန္တေတိ။ ဧဝံ တိတ္ထိယာ ဆ ဒိဝသာနိ ဝါယမိတွာပိ တံ ပတ္တံ န လဘိံသုယေဝ။
သတ္တမေ ဒိဝသေ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ စ အာယသ္မတော ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇဿ စ ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ဌတွာ စီဝရံ ပါရုပနကာလေ ဓုတ္တကာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အမ္ဘော ပုဗ္ဗေ ဆ သတ္ထာရော လောကေ ‘မယံ အရဟန္တမှာ’တိ ဝိစရိံသု။, ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ပန အဇ္ဇ သတ္တမော ဒိဝသော ပတ္တံ ဥဿာပေတွာ ‘သစေ အရဟာ အတ္ထိ, အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှာတူ’တိ ဝဒန္တဿ, ဧကောပိ ‘အဟံ အရဟာ’တိ အာကာသေ ဥပ္ပတန္တော နတ္ထိ။ အဇ္ဇ နော လောကေ အရဟန္တာနံ နတ္ထိဘာဝေါ ဉာတော’’တိ။ တံ ကထံ သုတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၂။)အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော အာယသ္မန္တံ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇံ အာဟ – ‘‘သုတံ တေ, အာဝုသော ဘာရဒွါဇ, ဣမေသံ ဝစနံ, ဣမေ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ ပရိဂ္ဂဏှန္တာ ဝိယ ဝဒန္တိ။ တွဉ္စ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ, ဂစ္ဆ တံ ပတ္တံ အာကာသေန ဂန္တွာ ဂဏှာဟီ’’တိ။ အာဝုသော မဟာမောဂ္ဂလ္လာန, တွံ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ, တွံ ဧတံ ဂဏှာဟိ, တယိ ပန အဂ္ဂဏှန္တေ အဟံ ဂဏှိဿာမီတိ။ ‘‘ဂဏှာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ တိဂါဝုတံ ပိဋ္ဌိပါသာဏံ ပါဒန္တေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တော တုလပိစု ဝိယ အာကာသေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ရာဇဂဟနဂရဿ ဥပရိ သတ္တက္ခတ္တုံ အနုပရိယာယိ။ သော တိဂါဝုတပမာဏဿ နဂရဿ ပိဓာနံ ဝိယ ပညာယိ။ နဂရဝါသိနော ‘‘ပါသာဏော နော အဝတ္ထရိတွာ ဂဏှာတီ’’တိ ဘီတာ သုပ္ပါဒီနိ မတ္ထကေ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိလီယိံသု။ သတ္တမေ ဝါရေ ထေရော ပိဋ္ဌိပါသာဏံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ မဟာဇနော ထေရံ ဒိသွာ, ‘‘ဘန္တေ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇ, တဝ ပါသာဏံ ဒဠှံ ကတွာ ဂဏှ, မာ နော သဗ္ဗေ နာသယီ’’တိ။ ထေရော ပါသာဏံ ပါဒန္တေန ခိပိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ဂန္တွာ ယထာဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ ထေရော သေဋ္ဌိဿ ဂေဟမတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ သေဋ္ဌိ ဥရေန နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဩတရထ သာမီ’’တိ ဝတွာ အာကာသတော ဩတိဏ္ဏံ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ပတ္တံ ဩတာရာပေတွာ စတုမဓုရပုဏ္ဏံ ကတွာ ထေရဿ အဒါသိ။ ထေရော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထဿ ယေ အရညဂတာ ဝါ သုညာဂါရဂတာ ဝါ တံ ပါဋိဟာရိယံ နာဒ္ဒသံသု။ တေ သန္နိပတိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အမှာကမ္ပိ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေဟီ’’တိ ထေရံ အနုဗန္ဓိံသု။ သော တေသံ တေသံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။
သတ္ထာ တံ အနုဗန္ဓိတွာ ဥန္နာဒေန္တဿ မဟာဇနဿ သဒ္ဒံ သုတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, ကဿေသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ စန္ဒနပတ္တော ဂဟိတော, တဿ သန္တိကေ ဧသော သဒ္ဒေါ’’တိ သုတွာ ဘာရဒွါဇံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တယာ ဧဝံ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကသ္မာ တေ, ဘာရဒွါဇ, ဧဝံ ကတ’’န္တိ ထေရံ ဂရဟိတွာ တံ ပတ္တံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဘေဒါပေတွာ ဘိက္ခူနံ အဉ္ဇနပိသနတ္ထာယ ဒါပေတွာ ပါဋိဟာရိယဿ အကရဏတ္ထာယ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ (စူဠဝ။ ၂၅၂) ပညာပေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၃။)တိတ္ထိယာ ‘‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော တံ ပတ္တံ ဘေဒါပေတွာ ပါဋိဟာရိယဿ အကရဏတ္ထာယ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသီ’’တိ သုတွာ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တိ, သမဏောပိ ဂေါတမော တံ ရက္ခိဿတေဝ။ ဣဒါနိ အမှေဟိ ဩကာသော လဒ္ဓေါ’’တိ နဂရဝီထီသု အာရောစေန္တာ ဝိစရိံသု ‘‘မယံ အတ္တနော ဂုဏံ ရက္ခန္တာ ပုဗ္ဗေ ဒါရုမယပတ္တဿ ကာရဏာ အတ္တနော ဂုဏံ မဟာဇနဿ န ဒဿယိမှာ, သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ပတ္တကမတ္တဿ ကာရဏာ အတ္တနော ဂုဏံ မဟာဇနဿ ဒဿေသုံ။ သမဏော ဂေါတမော အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ ပတ္တံ ဘေဒါပေတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိ, ဣဒါနိ မယံ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ။
ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော တံ ကထံ သုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘တုမှေဟိ ကိရ, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယဿ အကရဏတ္ထာယ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ဣဒါနိ တိတ္ထိယာ ‘‘တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝဒန္တိ, ကိံ ဣဒါနိ ကရိဿထာတိ? ‘‘တေသု ကရောန္တေသု ကရိဿာမိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ နနု တုမှေဟိ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ။ နာဟံ, မဟာရာဇ, အတ္တနော သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိံ, တံ မမေဝ သာဝကာနံ ပညတ္တန္တိ။ တုမှေ ဌပေတွာ အညတ္ထ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ နာမ ဟောတိ, ဘန္တေတိ။ တေန ဟိ, မဟာရာဇ, တမေဝေတ္ထ ပဋိပုစ္ဆာမိ, ‘‘အတ္ထိ ပန တေ, မဟာရာဇ, ဝိဇိတေ ဥယျာန’’န္တိ။ ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သစေ တေ, မဟာရာဇ, ဥယျာနေ မဟာဇနော အမ္ဗာဒီနိ ခါဒေယျ, ကိမဿ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ဒဏ္ဍော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တွံ ပန ခါဒိတုံ လဘသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, မယှံ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ, အဟံ အတ္တနော သန္တကံ ခါဒိတုံ လဘာမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ယထာ တဝ တိယောဇနသတိကေ ရဇ္ဇေ အာဏာ ပဝတ္တတိ, အတ္တနော ဥယျာနေ အမ္ဗာဒီနိ ခါဒန္တဿ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ, အညေသံ အတ္ထိ, ဧဝံ မမပိ စက္ကဝါဠကောဋိသတသဟဿေ အာဏာ ပဝတ္တတိ, အတ္တနော သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အတိက္ကမော နာမ နတ္ထိ, အညေသံ ပန အတ္ထိ, ကရိဿာမဟံ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။ တိတ္ထိယာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနမှာ နဋ္ဌာ, သမဏေန ကိရ ဂေါတမေန သာဝကာနံယေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, န အတ္တနော။ သယမေဝ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ကတ္တုကာမော, ကိံ နု ခေါ ကရောမာ’’တိ မန္တယိံသု။
ရာဇာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ကဒါ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ။ ‘‘ဣတော စတုမာသစ္စယေန အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ကရိဿထ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၄။)ဘန္တေ’’တိ? ‘‘သာဝတ္ထိံ နိဿာယ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ပန သတ္ထာ ဧဝံ ဒူရဋ္ဌာနံ အပဒိသီ’’တိ? ‘‘ယသ္မာ တံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ မဟာပါဋိဟာရိယကရဏဋ္ဌာနံ, အပိစ မဟာဇနဿ သန္နိပါတနတ္ထာယပိ ဒူရဋ္ဌာနမေဝ အပဒိသီ’’တိ။ တိတ္ထိယာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣတော ကိရ စတုန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သမဏော ဂေါတမော သာဝတ္ထိယံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတိ, ဣဒါနိ တံ အမုဉ္စိတွာဝ အနုဗန္ဓိဿာမ, မဟာဇနော အမှေ ဒိသွာ ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ ပုစ္ဆိဿတိ။ အထဿ ဝက္ခာမ ‘မယံ သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’တိ ဝဒိမှာ။ သော ပလာယတိ, မယမဿ ပလာယိတုံ အဒတွာ အနုဗန္ဓာမာ’’တိ။ သတ္ထာ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိက္ခမိ။ တိတ္ထိယာပိဿ ပစ္ဆတောဝ နိက္ခမိတွာ ဘတ္တကိစ္စဋ္ဌာနေ ဝသန္တိ။ ဝသိတဋ္ဌာနေ ပုနဒိဝသေ ပါတရာသံ ကရောန္တိ။ တေ မနုဿေဟိ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတာ ဟေဋ္ဌာ စိန္တိတနိယာမေနေဝ အာရောစေသုံ။ မဟာဇနောပိ ‘‘ပါဋိဟာရိယံ ပဿိဿာမာ’’တိ အနုဗန္ဓိ။
သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပါပုဏိ။ တိတ္ထိယာပိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာကေ သမာဒပေတွာ သတသဟဿံ လဘိတွာ ခဒိရထမ္ဘေဟိ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ နီလုပ္ပလေဟိ ဆာဒါပေတွာ ‘‘ဣဓ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တိတ္ထိယေဟိ မဏ္ဍပေါ ကာရိတော, အဟမ္ပိ တုမှာကံ မဏ္ဍပံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အလံ, မဟာရာဇ, အတ္ထိ မယှံ မဏ္ဍပကာရကော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, မံ ဌပေတွာ ကော အညော ကာတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ? ‘‘သက္ကော, ဒေဝရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ, မဟာရာဇာ’’တိ။ တိတ္ထိယာ ‘‘အမ္ဗရုက္ခမူလေ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတီ’’တိ သုတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကာနံ အာရောစေတွာ ယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဌာနေ အန္တမသော တဒဟုဇာတမ္ပိ အမ္ဗပေါတကံ ဥပ္ပါဋေတွာ အရညေ ခိပါပေသုံ။
သတ္ထာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမဒိဝသေ အန္တောနဂရံ ပါဝိသိ။ ရညောပိ ဥယျာနပါလော ကဏ္ဍော နာမ ဧကံ ပိင်္ဂလကိပိလ္လိကေဟိ ကတပတ္တပုဋဿ အန္တရေ မဟန္တံ အမ္ဗပက္ကံ ဒိသွာ တဿ ဂန္ဓရသလောဘေန သမ္ပတန္တေ ဝါယသေ ပလာပေတွာ ရညော ခါဒနတ္ထာယ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သတ္ထာရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ရာဇာ ဣမံ အမ္ဗံ ခါဒိတွာ မယှံ အဋ္ဌ ဝါ သောဠသ ဝါ ကဟာပဏေ ဒဒေယျ, တံ မေ ဧကတ္တဘာဝေပိ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ နာလံ။ သစေ ပနာဟံ သတ္ထု ဣမံ ဒဿာမိ, အဝဿံ တံ မေ ဒီဃကာလံ ဟိတာဝဟံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တံ အမ္ဗပက္ကံ သတ္ထု ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၅။)ဩလောကေသိ။ အထဿ ထေရော စတုမဟာရာဇဒတ္တိယံ ပတ္တံ နီဟရိတွာ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ဥပနာမေတွာ အမ္ဗပက္ကံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ နိသီဒနာကာရံ ဒဿေသိ။ ထေရော စီဝရံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ အထဿ တသ္မိံ နိသိန္နေ ထေရော ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ အမ္ဗပက္ကံ မဒ္ဒိတွာ ပါနကံ ကတွာ အဒါသိ။ သတ္ထာ အမ္ဗပါနကံ ပိဝိတွာ ကဏ္ဍံ အာဟ – ‘‘ဣမံ အမ္ဗဋ္ဌိံ ဣဓေဝ ပံသုံ ဝိယူဟိတွာ ရောပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဥပရိ ဟတ္ထံ ဓောဝိ။ ဟတ္ထေ ဓောဝိတမတ္တေယေဝ နင်္ဂလသီသမတ္တက္ခန္ဓော ဟုတွာ ဥဗ္ဗေဓေန ပဏ္ဏာသဟတ္ထော အမ္ဗရုက္ခော ဥဋ္ဌဟိ။ စတူသု ဒိသာသု ဧကေကာ, ဥဒ္ဓံ ဧကာတိ ပဉ္စ မဟာသာခါ ပဏ္ဏာသဟတ္ထာ အဟေသုံ။ သော တာဝဒေဝ ပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နော ဟုတွာ ဧကေကသ္မိံ ဌာနေ ပရိပက္ကအမ္ဗပိဏ္ဍိဓရော အဟောသိ။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာ ဘိက္ခူ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒန္တာ ဧဝ အာဂမိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဧဝရူပေါ ကိရ အမ္ဗရုက္ခော ဥဋ္ဌိတော’’တိ သုတွာ ‘‘မာ နံ ကောစိ ဆိန္ဒီ’’တိ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ သော ပန ကဏ္ဍေန ရောပိတတ္တာ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခောတွေဝ ပညာယိ။ ဓုတ္တကာပိ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒိတွာ ‘‘ဟရေ ဒုဋ္ဌတိတ္ထိယာ ‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတီ’တိ တုမှေဟိ ယောဇနဗ္ဘန္တရေ တဒဟုဇာတာပိ အမ္ဗပေါတကာ ဥပ္ပါဋာပိတာ, ကဏ္ဍမ္ဗော နာမ အယ’’န္တိ ဝတွာ တေ ဥစ္ဆိဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌီဟိ ပဟရိံသု။
သက္ကော ဝါတဝလာဟကံ ဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ ‘‘တိတ္ထိယာနံ မဏ္ဍပံ ဝါတေဟိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဥက္ကာရဘူမိယံ ခိပါပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ သူရိယမ္ပိ ဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ ‘‘သူရိယမဏ္ဍလံ နိကဍ္ဎန္တော တာပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ပုန ဝါတဝလာဟကံ အာဏာပေသိ ‘‘ဝါတမဏ္ဍလံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ယာဟီ’’တိ။ သော တထာ ကရောန္တော တိတ္ထိယာနံ ပဂ္ဃရိတသေဒသရီရေ ရဇောဝဋ္ဋိယာ ဩကိရိ။ တေ တမ္ဗမတ္တိကသဒိသာ အဟေသုံ။ ဝဿဝလာဟကမ္ပိ အာဏာပေသိ ‘‘မဟန္တာနိ ဗိန္ဒူနိ ပါတေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထ နေသံ ကာယော ကဗရဂါဝိသဒိသော အဟောသိ။ တေ နိဂဏ္ဌာ လဇ္ဇမာနာ ဟုတွာ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ ပလာယိံသု။ ဧဝံ ပလာယန္တေသု ပုရာဏကဿပဿ ဥပဋ္ဌာကော ဧကော ကဿကော ‘‘ဣဒါနိ မေ အယျာနံ ပါဋိဟာရိယကရဏဝေလာ, ဂန္တွာ ပါဋိဟာရိယံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဂေါဏေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပါတောဝ အာဘတံ ယာဂုကုဋဉ္စေဝ ယောတ္တကဉ္စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပုရာဏံ တထာ ပလာယန္တံ ဒိသွာ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၆။)ဘန္တေ, အဇ္ဇ ‘အယျာနံ ပါဋိဟာရိယံ ပဿိဿာမီ’တိ အာဂစ္ဆာမိ, တုမှေ ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ကိံ တေ ပါဋိဟာရိယေန, ဣမံ ကုဋဉ္စ ယောတ္တဉ္စ ဒေဟီတိ။ သော တေန ဒိန္နံ ကုဋဉ္စ ယောတ္တဉ္စ အာဒါယ နဒီတီရံ ဂန္တွာ ကုဋံ ယောတ္တေန အတ္တနော ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ လဇ္ဇန္တော ကိဉ္စိ အကထေတွာ ရဟဒေ ပတိတွာ ဥဒကပုဗ္ဗုဠေ ဥဋ္ဌာပေန္တော ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။
သက္ကော အာကာသေ ရတနစင်္ကမံ မာပေသိ။ တဿ ဧကာ ကောဋိ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အဟောသိ, ဧကာ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ။ သတ္ထာ သန္နိပတိတာယ ဆတ္တိံသယောဇနိကာယ ပရိသာယ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ ‘‘ဣဒါနိ ပါဋိဟာရိယကရဏဝေလာ’’တိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ပမုခေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဃရဏီ နာမ ဣဒ္ဓိမန္တီ ဧကာ အနာဂါမိဥပါသိကာ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မာဒိသာယ ဓီတရိ ဝိဇ္ဇမာနာယ တုမှာကံ ကိလမနကိစ္စံ နတ္ထိ, အဟံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကထံ တွံ ကရိဿသိ, ဃရဏီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ မဟာပထဝိံ ဥဒကံ ကတွာ ဥဒကသကုဏိကာ ဝိယ နိမုဇ္ဇိတွာ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အတ္တာနံ ဒဿေဿာမိ, တထာ ပစ္ဆိမဥတ္တရဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ, တထာ မဇ္ဈေ’’။ မဟာဇနော မံ ဒိသွာ ‘‘ကာ ဧသာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝက္ခတိ ‘‘ဃရဏီ နာမေသာ, အယံ တာဝ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ အာနုဘာဝေါ, ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ပန ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ တိတ္ထိယာ တုမှေ အဒိသွာဝ ပလာယိဿန္တီတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ ဃရဏီ ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထဘာဝံ, န ပနာယံ တဝတ္ထာယ ဗဒ္ဓေါ မာလာပုဋော’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိ။ သာ ‘‘န မေ သတ္ထာ အနုဇာနာတိ, အဒ္ဓါ မယာ ဥတ္တရိတရံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထော အညော အတ္ထီ’’တိ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာပိ ‘‘ဧဝမေဝ တေသံ ဂုဏော ပါကဋော ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသယောဇနိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ သီဟနာဒံ နဒိဿတီ’’တိ မညမာနော အပရေပိ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ကထံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ။ တေ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ကရိဿာမ, ဘန္တေ’’တိ သတ္ထု ပုရတော ဌိတာဝ သီဟနာဒံ နဒိံသု။ တေသု ကိရ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော ‘‘မာဒိသေ အနာဂါမိဥပါသကေ ပုတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေ သတ္ထု ကိလမနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗြဟ္မတ္တဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဣမိဿာ ပရိသာယ မဇ္ဈေ မဟာမေဃဂဇ္ဇိတသဒိသေန သဒ္ဒေန ဗြဟ္မအပ္ဖေါဋနံ နာမ အပ္ဖေါဋေဿာမီ’’တိ။ မဟာဇနော ‘‘ကိံ နာမေသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စူဠအနာထပိဏ္ဍိကဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၇။)ကိရ ဗြဟ္မအပ္ဖေါဋနသဒ္ဒေါ နာမာ’’တိ ဝက္ခတိ။ တိတ္ထိယာ ‘‘ဂဟပတိကဿ ကိရ တာဝ ဧသော အာနုဘာဝေါ, ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ တုမှေ အဒိသွာဝ ပလာယိဿန္တီတိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿပိ တထေဝ ဝတွာ ပါဋိဟာရိယကရဏံ နာနုဇာနိ။
အထေကာ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ သတ္တဝဿိကာ စီရသာမဏေရီ ကိရ နာမ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကထံ ကရိဿသိ စီရေ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, သိနေရုဉ္စ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဉ္စ ဟိမဝန္တဉ္စ အာဟရိတွာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ အဟံ ဟံသသကုဏီ ဝိယ တတော တတော နိက္ခမိတွာ အသဇ္ဇမာနာ ဂမိဿာမိ, မဟာဇနော မံ ဒိသွာ ‘ကာ ဧသာ’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘စီရသာမဏေရီ’တိ ဝက္ခတိ။ တိတ္ထိယာ ‘သတ္တဝဿိကာယ တာဝ သာမဏေရိယာ အယမာနုဘာဝေါ, ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’တိ တုမှေ အဒိသွာဝ ပလာယိဿန္တီ’’တိ။ ဣတော ပရံ ဧဝရူပါနိ ဝစနာနိ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဿာပိ ဘဂဝါ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ ဝတွာ ပါဋိဟာရိယကရဏံ နာနုဇာနိ။ အထေကော ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော ခီဏာသဝေါ စုန္ဒသာမဏေရော နာမ ဇာတိယာ သတ္တဝဿိကော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ဘဂဝါ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဇမ္ဗုဒီပဿ ဓဇဘူတံ မဟာဇမ္ဗုရုက္ခံ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ စာလေတွာ မဟာဇမ္ဗုပေသိယော အာဟရိတွာ ဣမံ ပရိသံ ခါဒါပေဿာမိ, ပါရိစ္ဆတ္တကကုသုမာနိ စ အာဟရိတွာ တုမှေ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿ ပါဋိဟာရိယကရဏံ ပဋိက္ခိပိ။
အထ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ ထေရီ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌာ အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမန္တာ ဒွါဒသယောဇနိကံ ပရိသံ ဒဿေတွာ အာဝဋ္ဋတော ဆတ္တိံသယောဇနာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟုတွာ အာဂန္တွာ တုမှေ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿာပိ ပါဋိဟာရိယကရဏံ ပဋိက္ခိပိ။ အထ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာနံ ဒန္တန္တရေ ဌပေတွာ မာသသာသပဗီဇံ ဝိယ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ဣမံ မဟာပထဝိံ ကဋသာရကံ ဝိယ သံဝေလ္လိတွာ အင်္ဂုလန္တရေ နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘မဟာပထဝိံ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ ပရိဝတ္တေတွာ မဟာဇနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၈။)ပထဝေါဇံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ဝါမဟတ္ထေ ပထဝိံ ကတွာ ဣမေ သတ္တေ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန အညသ္မိံ ဒီပေ ဌပေဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘သိနေရုံ ဆတ္တဒဏ္ဍံ ဝိယ ကတွာ မဟာပထဝိံ ဥက္ခိပိတွာ တဿုပရိ ဌပေတွာ ဆတ္တဟတ္ထော ဘိက္ခု ဝိယ ဧကဟတ္ထေနာဒါယ အာကာသေ စင်္ကမိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿပိ ပါဋိဟာရိယကရဏံ နာနုဇာနိ။ သော ‘‘ဇာနာတိ မညေ သတ္ထာ မယာ ဥတ္တရိတရံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထ’’န္တိ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။
အထ နံ သတ္ထာ ‘‘နာယံ မောဂ္ဂလ္လာနံ တဝတ္ထာယ ဗဒ္ဓေါ ဗာလာပုဋော။ အဟဉှိ အသမဓုရော, မမ ဓုရံ အညော ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အနစ္ဆရိယမေတံ, ယံ ဣဒါနိ မမ ဓုရံ ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ ဘဝေယျ။ အဟေတုကတိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလေပိ မမ ဓုရံ အညော ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဒါ ပန, ဘန္တေ’’တိ ထေရေန ပုဋ္ဌော အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘ယတော ယတော ဂရု ဓုရံ, ယတော ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ၊
တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇန္တိ, သွာဿု တံ ဝဟတေ ဓုရ’’န္တိ။ –
ဣဒံ ကဏှဥသဘဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၂၉) ဝိတ္ထာရေတွာ ပုန တမေဝ ဝတ္ထုံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေန္တော –
‘‘မနုညမေဝ ဘာသေယျ, နာမနုညံ ကုဒါစနံ၊
မနုညံ ဘာသမာနဿ, ဂရုံ ဘာရံ ဥဒဒ္ဓရိ၊
ဓနဉ္စ နံ အလာဘေသိ, တေန စတ္တမနော အဟူ’’တိ။ –
ဣဒံ နန္ဒိဝိသာလဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ။ ကထေတွာ စ ပန သတ္ထာ ရတနစင်္ကမံ အဘိရုဟိ, ပုရတော ဒွါဒသယောဇနိကာ ပရိသာ အဟောသိ တထာ ပစ္ဆတော စ ဥတ္တရတော စ ဒက္ခိဏတော စ။ ဥဇုကံ ပန စတုဝီသတိယောဇနိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။
တံ ပါဠိတော တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) – ကတမံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဉာဏံ? ဣဓံ တထာဂတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ, ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၉။)ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပုရတ္ထိမကာယတော, ပစ္ဆိမကာယတော၊ ပစ္ဆိမကာယတော, ပုရတ္ထိမကာယတော၊ ဒက္ခိဏအက္ခိတော, ဝါမအက္ခိတော၊ ဝါမအက္ခိတော, ဒက္ခိဏအက္ခိတော၊ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော, ဝါမကဏ္ဏသောတတော၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော, ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော၊ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော, ဝါမနာသိကာသောတတော၊ ဝါမနာသိကာသောတတော, ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော, ဝါမအံသကူဋတော၊ ဝါမအံသကူဋတော, ဒက္ခိဏအံသကူဋတော၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော, ဝါမဟတ္ထတော၊ ဝါမဟတ္ထတော, ဒက္ခိဏဟတ္ထတော၊ ဒက္ခိဏပဿတော, ဝါမပဿတော၊ ဝါမပဿတော, ဒက္ခိဏပဿတော၊ ဒက္ခိဏပါဒတော, ဝါမပါဒတော၊ ဝါမပါဒတော, ဒက္ခိဏပါဒတော၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ, အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ, အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ၊ ဧကေကလောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဧကေကလောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇေဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနံ။ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ, ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ…ပေ… နိမ္မိတော သေယျံ ကပ္ပေတိ, ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ။ ဣဒံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဉာဏန္တိ။
ဣဒံ ပန ပါဋိဟာရိယံ ဘဂဝါ တသ္မိံ စင်္ကမေ စင်္ကမိတွာ အကာသိ။ တဿ တေဇောကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, အာပေါကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ န ပန ဥဒကဓာရာယ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, အဂ္ဂိက္ခန္ဓဿ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥပရိမကာယတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗပဒေသု။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပနေတ္ထ ဥဒကဓာရာယ အသမ္မိဿော အဟောသိ, တထာ ဥဒကဓာရာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေန။ ဥဘယမ္ပိ ကိရ စေတံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဂ္ဂန္တွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ပတတိ။ ‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာန’’န္တိ ဝုတ္တာ ပနဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဃဋေဟိ အာသိဉ္စမာနံ ဝိလီနသုဝဏ္ဏံ ဝိယ ယန္တနာလိကတော နိက္ခန္တသုဝဏ္ဏရသဓာရာ ဝိယ စ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘတော ဥဂ္ဂန္တွာ ဗြဟ္မလောကံ အာဟစ္စ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၀။)ပဋိနိဝတ္တိတွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိမေဝ ဂဏှိံသု။ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ဝင်္ကဂေါပါနသိကံ ဝိယ ဗောဓိဃရံ အဟောသိ ဧကာလောကံ။
တံဒိဝသံ သတ္ထာ စင်္ကမိတွာ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော အန္တရန္တရာ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ကထေသိ။ ကထေန္တော စ ဇနံ နိရဿာသံ အကတွာ တဿ အဿာသဝါရံ ဒေတိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာဇနော သာဓုကာရံ ပဝတ္တေသိ။ တဿ သာဓုကာရပဝတ္တနကာလေ သတ္ထာ တာဝမဟတိယာ ပရိသာယ စိတ္တံ ဩလောကေန္တော ဧကေကဿ သောဠသန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန စိတ္တာစာရံ အညာသိ။ ဧဝံ လဟုကပရိဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါနံ စိတ္တံ။ ယော ယော ယသ္မိဉ္စ ဓမ္မေ ယသ္မိဉ္စ ပါဋိဟီရေ ပသန္နော, တဿ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေနေဝ ဓမ္မဉ္စ ကထေသိ, ပါဋိဟီရဉ္စ အကာသိ။ ဧဝံ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ပါဋိဟီရေ စ ကရိယမာနေ မဟာဇနဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သတ္ထာ ပန တသ္မိံ သမာဂမေ အတ္တနော မနံ ဂဟေတွာ အညံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထံ အဒိသွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ တေန ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ သတ္ထာ ဝိဿဇ္ဇေသိ, သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတံ သော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဘဂဝတော စင်္ကမနကာလေ နိမ္မိတော ဌာနာဒီသု အညတရံ ကပ္ပေသိ, နိမ္မိတဿ စင်္ကမနကာလေ ဘဂဝါ ဌာနာဒီသု အညတရံ ကပ္ပေသိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ကရောန္တဿ သတ္ထု ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ တသ္မိံ သမာဂမေ ဝီသတိယာ ပါဏကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။
သတ္ထာ ပါဋိဟီရံ ကရောန္တောဝ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အတီတဗုဒ္ဓါ ဣဒံ ပါဋိဟီရံ ကတွာ ဝဿံ ဥပေန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘တာဝတိံသဘဝနေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ မာတု အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေန္တီ’’တိ ဒိသွာ ဒက္ခိဏပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ ဌပေတွာ ဣတရံ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ သိနေရုမတ္ထကေ ဌပေသိ။ ဧဝံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿဋ္ဌာနေ တယော ပဒဝါရာ အဟေသုံ, ဒွေ ပါဒဆိဒ္ဒါနိ။ သတ္ထာ ပါဒံ ပသာရေတွာ အက္ကမီတိ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ တဿ ဟိ ပါဒုက္ခိပနကာလေယေဝ ပဗ္ဗတာ ပါဒမူလံ အာဂန္တွာ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု, သတ္ထာရာ အက္ကမနကာလေ တေ ပဗ္ဗတာ ဥဋ္ဌာယ သကဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌံသု။ သက္ကော သတ္ထာရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယ မညေ သတ္ထာ ဣမံ ဝဿာဝါသံ ဥပေဿတိ, ဗဟူနဉ္စ ဒေဝတာနံ ဥပကာရော ဘဝိဿတိ, သတ္ထရိ ပနေတ္ထ ဝဿာဝါသံ ဥပဂတေ အညာ ဒေဝတာ ဟတ္ထမ္ပိ ဌပေတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ အယံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၁။)ခေါ ပန ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ ဒီဃတော သဋ္ဌိယောဇနာ, ဝိတ္ထာရတော ပဏ္ဏာသယောဇနာ, ပုထုလတော ပန္နရသယောဇနာ, သတ္ထရိ နိသိန္နေပိ တုစ္ဆံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ အတ္တနော သံဃာဋိံ သိလာသနံ ပဋိစ္ဆာဒယမာနံ ခိပိ။ သက္ကော စိန္တေသိ – ‘‘စီဝရံ တာဝ ပဋိစ္ဆာဒယမာနံ ခိပိ, သယံ ပန ပရိတ္တကေ ဌာနေ နိသီဒိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ နီစပီဌကံ မဟာပံသုကူလိကော ဝိယ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလံ အန္တောစီဝရဘောဂေယေဝ ကတွာ နိသီဒိ။ မဟာဇနောပိ တံခဏညေဝ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တော နာဒ္ဒသ, စန္ဒဿ အတ္ထင်္ဂမိတကာလော ဝိယ သူရိယဿ စ အတ္ထင်္ဂမိတကာလော ဝိယ အဟောသိ။ မဟာဇနော –
‘‘ဂတော နု စိတ္တကူဋံ ဝါ, ကေလာသံ ဝါ ယုဂန္ဓရံ၊
န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ, လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘ’’န္တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝဒန္တော ပရိဒေဝိ။ အပရေ ‘‘သတ္ထာ နာမ ပဝိဝေကရတော, သော ‘ဧဝရူပါယ မေ ပရိသာယ ဧဝရူပံ ပါဋိဟီရံ ကတ’န္တိ လဇ္ဇာယ အညံ ရဋ္ဌံ ဝါ ဇနပဒံ ဝါ ဂတော ဘဝိဿတိ, န ဒါနိ တံ ဒက္ခိဿာမာ’’တိ ပရိဒေဝန္တာ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ပဝိဝေကရတော ဓီရော, နိမံ လောကံ ပုနေဟိတိ၊
န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ, လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘ’’န္တိ။
တေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကဟံ, ဘန္တေ, သတ္ထာ’’တိ? သော သယံ ဇာနန္တောပိ ‘‘ပရေသမ္ပိ ဂုဏာ ပါကဋာ ဟောန္တူ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ‘‘အနုရုဒ္ဓံ ပုစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ ထေရံ တထာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကဟံ, ဘန္တေ, သတ္ထာ’’တိ? တာဝတိံသဘဝနေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ မာတု အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတုံ ဂတောတိ။ ‘‘ကဒါ အာဂမိဿတိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တယော မာသေ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတွာ မဟာပဝါရဏဒိဝသေ’’တိ။ တေ ‘‘သတ္ထာရံ အဒိသွာ န ဂမိဿာမာ’’တိ တတ္ထေဝ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိံသု။ အာကာသမေဝ ကိရ နေသံ ဆဒနံ အဟောသိ။ တာယ စ မဟတိယာ ပရိသာယ သရီရနိဃံသော နာမ န ပညာယိ, ပထဝီ ဝိဝရံ အဒါသိ, သဗ္ဗတ္ထ ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဘူမိတလံ အဟောသိ။
သတ္ထာ ပဌမမေဝ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အဝေါစ – ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, တွံ ဧတိဿာယ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေယျာသိ, စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော အာဟာရံ ဒဿတီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၂။)တသ္မာ တံ တေမာသံ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကောဝ တဿာ ပရိသာယ ယာပနံ ယာဂုဘတ္တံ ခါဒနီယံ တမ္ဗုလတေလဂန္ဓမာလာပိလန္ဓနာနိ စ အဒါသိ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ပါဋိဟာရိယဒဿနတ္ထံ အာဂတာဂတေဟိ ပုဋ္ဌပဉှေ စ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သတ္ထာရမ္ပိ မာတု အဘိဓမ္မဒေသနတ္ထံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝဿံ ဥပဂတံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ ပရိဝါရယိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တာဝတိံသေ ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ, သိလာယံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ၊
ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ, ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော။
‘‘ဒသသု လောကဓာတူသု, သန္နိပတိတွာန ဒေဝတာ၊
ပယိရုပါသန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဝသန္တံ နာဂမုဒ္ဓနိ။
‘‘န ကောစိ ဒေဝေါ ဝဏ္ဏေန, သမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝိရောစတိ၊
သဗ္ဗေ ဒေဝေ အတိက္ကမ္မ, သမ္ဗုဒ္ဓေါဝ ဝိရောစတီ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၁၇-၃၁၉)၊
ဧဝံ သဗ္ဗာ ဒေဝတာ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ အဘိဘဝိတွာ နိသိန္နဿ ပနဿ မာတာ တုသိတဝိမာနတော အာဂန္တွာ ဒက္ခိဏပဿေ နိသီဒိ။ ဣန္ဒကောပိ ဒေဝပုတ္တော အာဂန္တွာ ဒက္ခိဏပဿေယေဝ နိသီဒိ, အင်္ကုရော ဝါမပဿေ နိသီဒိ။ သော မဟေသက္ခာသု ဒေဝတာသု သန္နိပတန္တီသု အပဂန္တွာ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဌာနေ ဩကာသံ လဘိ, ဣန္ဒကော တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တေ ဥဘောပိ ဩလောကေတွာ အတ္တနော သာသနေ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလာနံ ဒိန္နဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဉာပေတုကာမော ဧဝမာဟ – ‘‘အင်္ကုရ, တယာ ဒီဃမန္တရေ ဒသဝဿသဟဿပရိမာဏကာလေ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဥဒ္ဓနပန္တိံ ကတွာ မဟာဒါနံ ဒိန္နံ, ဣဒါနိ မမ သမာဂမံ အာဂန္တွာ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဌာနေ ဩကာသံ လဘိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ? ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဩလောကေတွာန သမ္ဗုဒ္ဓေါ, အင်္ကုရဉ္စာပိ ဣန္ဒကံ၊
ဒက္ခိဏေယျံ သမ္ဘာဝေန္တော, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၃။)‘‘မဟာဒါနံ တယာ ဒိန္နံ, အင်္ကုရ ဒီဃမန္တရေ၊
အတိဒူရေ နိသိန္နောသိ, အာဂစ္ဆ မမ သန္တိကေ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၁-၃၂၂)၊
သော သဒ္ဓေါ ပထဝီတလံ ပါပုဏိ။ သဗ္ဗာပိ နံ သာ ပရိသာ အဿောသိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ –
‘‘စောဒိတော ဘာဝိတတ္တေန, အင်္ကုရော ဧတမဗြဝိ၊
ကိံ မယှံ တေန ဒါနေန, ဒက္ခိဏေယျေန သုညတံ။
‘‘အယံ သော ဣန္ဒကော ယက္ခော, ဒဇ္ဇာ ဒါနံ ပရိတ္တကံ၊
အတိရောစတိ အမှေဟိ, စန္ဒော တာရာဂဏေ ယထာ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၃-၃၂၄)၊
တတ္ထ ဒဇ္ဇာတိ ဒတွာ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ ဣန္ဒကံ အာဟ – ‘‘ဣန္ဒက, တွံ မမ ဒက္ခိဏပဿေ နိသိန္နော, ကသ္မာ အနပဂန္တွာဝ နိသီဒသီ’’တိ? သော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သုခေတ္တေ အပ္ပကဗီဇံ ဝပနကဿကော ဝိယ ဒက္ခိဏေယျသမ္ပဒံ အလတ္ထ’’န္တိ ဒက္ခိဏေယျံ ပဘာဝေန္တော အာဟ –
‘‘ဥဇ္ဇင်္ဂလေ ယထာ ခေတ္တေ, ဗီဇံ ဗဟုမ္ပိ ရောပိတံ၊
န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ, နပိ တောသေတိ ကဿကံ။
‘‘တထေဝ ဒါနံ ဗဟုကံ, ဒုဿီလေသု ပတိဋ္ဌိတံ၊
န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ, နပိ တောသေတိ ဒါယကံ။
‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ, ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊
သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ, ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။
‘‘တထေဝ သီလဝန္တေသု, ဂုဏဝန္တေသု တာဒိသု၊
အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၅-၃၂၈)၊
ကိံ ပနေတဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ? သော ကိရ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ အန္တောဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ အတ္တနော အာဘတံ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဒါပေသိ။ တဒါ တဿ ပုညံ အင်္ကုရေန ဒသဝဿသဟဿာနိ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဥဒ္ဓနပန္တိံ ကတွာ ဒိန္နဒါနတော မဟပ္ဖလတရံ ဇာတံ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ, ‘‘အင်္ကုရ, ဒါနံ နာမ ဝိစေယျ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ တံ သုခေတ္တေသု ဝုတ္တဗီဇံ ဝိယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တွံ ပန န တထာ အကာသိ, တေန တေ ဒါနံ မဟပ္ဖလံ န ဇာတ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၄။)‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ…ပေ…။
‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ,
ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊
ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ,
ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၉-၃၃၀) –
ဝတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ဒေါသဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, မောဟဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ဣစ္ဆာဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။
ဒေသနာဝသာနေ အင်္ကုရော စ ဣန္ဒကော စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အထ သတ္ထာ ဒေဝပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသိန္နော မာတရံ အာရဗ္ဘ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိ အဘိဓမ္မပိဋကံ ပဋ္ဌပေသိ။ ဧဝံ တယော မာသေ နိရန္တရံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ကထေသိ။ ကထေန္တော ပန ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ‘‘ယာဝ မမာဂမနာ ဧတ္တကံ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေတွာ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပါတံ အာဟရိတွာ မဟာသာလမာဠကေ နိသိန္နော ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော တတ္ထ ဂန္တွာ သတ္ထု ဝတ္တံ ကရောတိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ, ‘‘သာရိပုတ္တ, အဇ္ဇ မယာ ဧတ္တကော နာမ ဓမ္မော ဘာသိတော, တွံ အတ္တနော အန္တေဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝါစေဟီ’’တိ ထေရဿ ကထေသိ။ ယမကပါဋိဟီရေ ကိရ ပသီဒိတွာ ပဉ္စသတာ ကုလပုတ္တာ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေ သန္ဓာယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၅။)ထေရံ ဧဝမာဟ။ ဝတွာ စ ပန ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန ဒေသိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သယံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ထေရောပိ ဂန္တွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေ သတ္ထရိ ဒေဝလောကေ ဝိဟရန္တေယေဝ သတ္တပကရဏိကာ အဟေသုံ။
တေ ကိရ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဘာရေ ဩလမ္ဗန္တာ ဒွိန္နံ ထေရာနံ စင်္ကမိတွာ အဘိဓမ္မံ သဇ္ဈာယန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသုံ။ တေ ‘‘ဣမေ ခန္ဓာ နာမ, ဣမာ ဓာတုယော နာမာ’’တိ အဇာနိတွာ သရေ နိမိတ္တဂဟဏမတ္တေနေဝ တတော စုတာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ, ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ တတော စဝိတွာ သာဝတ္ထိယံ ကုလဃရေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ယမကပါဋိဟီရေ ဥပ္ပန္နပသာဒါ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗပဌမံ သတ္တပကရဏိကာ အဟေသုံ။ သတ္ထာပိ တေနေဝ နီဟာရေန တံ တေမာသံ အဘိဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, မဟာမာယာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
သာပိ ခေါ ဆတ္တိံသယောဇနပရိမဏ္ဍလာ ပရိသာ ‘‘ဣဒါနိ သတ္တမေ ဒိဝသေ မဟာပဝါရဏာ ဘဝိဿတီ’’တိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ သတ္ထု, ဩရောဟဏဒိဝသံ သညာတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဟိ မယံ သတ္ထာရံ အဒိသွာ ဂမိဿာမာ’’တိ။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တံ ကထံ သုတွာ ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ဝတွာ တတ္ထေဝ ပထဝိယံ နိမုဂ္ဂေါ သိနေရုပါဒံ ဂန္တွာ ‘‘မံ အဘိရုဟန္တံ ပရိသာ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ မဏိရတနေန အာဝုတံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသုတ္တံ ဝိယ ပညာယမာနရူပေါဝ သိနေရုမဇ္ဈေန အဘိရုဟိ။ မနုဿာပိ နံ ‘‘ဧကယောဇနံ အဘိရုဠှော, ဒွိယောဇနံ အဘိရုဠှော’’တိ ဩလောကယိံသု။ ထေရောပိ သတ္ထု ပါဒေ သီသေန ဥက္ခိပန္တော ဝိယ အဘိရုဟိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ပရိသာ တုမှေ ဒိသွာဝ ဂန္တုကာမာ, ကဒါ ဩရောဟိဿထာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန တေ, မောဂ္ဂလ္လာန, ဇေဋ္ဌဘာတိကော သာရိပုတ္တော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, သင်္ကဿနဂရေ ဝဿံ ဥပဂတော’’တိ။ မောဂ္ဂလ္လာန, အဟံ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ မဟာပဝါရဏာယ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဩတရိဿာမိ, မံ ဒဋ္ဌုကာမာ တတ္ထ အာဂစ္ဆန္တု, သာဝတ္ထိတော သင်္ကဿနဂရဒွါရံ တိံသယောဇနာနိ, ဧတ္တကေ မဂ္ဂေ ကဿစိ ပါထေယျကိစ္စံ နတ္ထိ, ဥပေါသထိကာ ဟုတွာ ဓုရဝိဟာရံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၆။)ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ အာဂစ္ဆေယျာထာတိ တေသံ အာရောစေယျာသီတိ။ ထေရော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ဂန္တွာ တထာ အာရောစေသိ။
သတ္ထာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ သက္ကဿ အာရောစေသိ – ‘‘မဟာရာဇ, မနုဿပထံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သက္ကော သုဝဏ္ဏမယံ မဏိမယံ ရဇတမယန္တိ တီဏိ သောပါနာနိ မာပေသိ။ တေသံ ပါဒါ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သီသာနိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ။ တေသု ဒက္ခိဏပဿေ သုဝဏ္ဏမယံ သောပါနံ ဒေဝတာနံ အဟောသိ, ဝါမပဿေ ရဇတမယံ သောပါနံ မဟာဗြဟ္မာနံ အဟောသိ, မဇ္ဈေ မဏိမယံ သောပါနံ တထာဂတဿ အဟောသိ။ သတ္ထာပိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ဒေဝေါရောဟဏသမယေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေသိ, ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကင်္ဂဏာ အဟေသုံ။ အဓော ဩလောကေသိ, ယာဝ အဝီစိတော ဧကင်္ဂဏံ အဟောသိ။ ဒိသာဝိဒိသာ ဩလောကေသိ, အနေကာနိ စက္ကဝါဠသတသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ ဒေဝါ မနုဿေ ပဿိံသု, မနုဿာပိ ဒေဝေ ပဿိံသု, သဗ္ဗေ သမ္မုခါဝ ပဿိံသု။
ဘဂဝါ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တံ ဒိဝသံ ဗုဒ္ဓသိရိံ ဩလောကေတွာ ဆတ္တိံသယောဇန ပရိမဏ္ဍလာယ ပရိသာယ ဧကောပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ အပတ္ထေန္တော နာမ နတ္ထိ။ သုဝဏ္ဏသောပါနေန ဒေဝါ ဩတရိံသု, ရဇတသောပါနေန မဟာဗြဟ္မာနော ဩတရိံသု, မဏိသောပါနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဩတရိ။ ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော ဗေလုဝပဏ္ဍုဝီဏံ အာဒါယ ဒက္ခိဏပဿေ ဌတွာ သတ္ထု ဂန္ဓဗ္ဗမဓုရဒိဗ္ဗဝီဏာယ သဒ္ဒေန ပူဇံ ကရောန္တော ဩတရိ, မာတလိ, သင်္ဂါဟကော ဝါမပဿေ ဌတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ နမဿမာနော ပူဇံ ကတွာ ဩတရိ, မဟာဗြဟ္မာ ဆတ္တံ ဓာရေသိ, သုယာမော ဝါလဗီဇနိံ ဓာရေသိ။ သတ္ထာ ဣမိနာ ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ဩတရိတွာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ယသ္မာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန တထာရူပါယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဩတရန္တော သတ္ထာ ဣတော ပုဗ္ဗေ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, တသ္မာ –
‘‘န မေ ဒိဋ္ဌော ဣတော ပုဗ္ဗေ, န သုတော ဥဒ ကဿစိ၊
ဧဝံ ဝဂ္ဂုဝဒေါ သတ္ထာ, တုသိတာ ဂဏိမာဂတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၆၁၊ မဟာနိ။ ၁၉၀) –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၇။)အာဒီဟိ အတ္တနော တုဋ္ဌိံ ပကာသေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ သဗ္ဗေပိ ဒေဝမနုဿာ တုမှာကံ ပိဟယန္တိ, ပတ္ထေန္တီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘သာရိပုတ္တ, ဧဝရူပေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ ဗုဒ္ဓါ ဒေဝမနုဿာနံ ပိယာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၈၁။‘‘ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ, နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာ၊
ဒေဝါပိ တေသံ ပိဟယန္တိ, သမ္ဗုဒ္ဓါနံ သတီမတ’’န္တိ။
တတ္ထ ယေ ဈာနပသုတာတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဣမေသု ဒွီသု ဈာနေသု အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏေဟိ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ။ နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာတိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နေက္ခမ္မန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗာ, ကိလေသဝူပသမနိဗ္ဗာနရတိံ ပန သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒေဝါပီတိ ဒေဝါပိ မနုဿာပိ တေသံ ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ။ သတီမတန္တိ ဧဝရူပဂုဏာနံ တေသံ သတိယာ သမန္နာဂတာနံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ။ ‘‘အဟော ဝတ မယံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝေယျာမာ’’တိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဣစ္ဆမာနာ ပိဟယန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တိံသမတ္တာနံ ပါဏကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ပဉ္စသတဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ကိရ အဝိဇဟိတမေဝ ယမကပါဋိဟီရံ ကတွာ ဒေဝလောကေ ဝဿံ ဝသိတွာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဩတရဏံ။ တတ္ထ ပန ဒက္ခိဏပါဒဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ အစလစေတိယဋ္ဌာနံ နာမ ဟောတိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဌတွာ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ ဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, ပုထုဇ္ဇနာ အတ္တနော ဝိသယေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သောတာပန္နဝိသယေ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိံသု။ တထာ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ဝိသယေ သောတာပန္နာဒယော, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဝိသယေ သေသမဟာသာဝကာ, သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝိသယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော, ဗုဒ္ဓဝိသယေ စ သာရိပုတ္တောပိ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိယေဝ။ သော ပါစီနဒိသံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗဒိသာ ဩလောကေသိ, သဗ္ဗတ္ထ ဧကင်္ဂဏမေဝ အဟောသိ။ အဋ္ဌသု ဒိသာသု ဒေဝမနုဿာ ဥဒ္ဓံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဟေဋ္ဌာ ဘူမဋ္ဌာ စ ယက္ခနာဂသုပဏ္ဏာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဓ တဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇေတာ နတ္ထိ, ဧတ္ထေဝ ဥပဓာရေထာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ သာရိပုတ္တော ကိလမတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟေသ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၈။)‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ, ယေ စ သေခါ ပုထူ ဣဓ၊
တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ, ပုဋ္ဌော ပဗြူဟိ မာရိသာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၄၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇) –
ဣမံ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပုဋ္ဌပဉှံ သုတွာ ‘သတ္ထာ မံ သေခါသေခါနံ အာဂမနပဋိပဒံ ပုစ္ဆတီ’တိ ပဉှေ နိက္ကင်္ခေါ, ခန္ဓာဒီသု ပန ကတရေန နု ခေါ မုခေန ဣမံ ပဋိပဒံ ကထေန္တော ‘အဟံ သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ ဂဏှိတုံ န သက္ခိဿာမီ’တိ မမ အဇ္ဈာသယေ ကင်္ခတိ, သော မယာ နယေ အဒိန္နေ ကထေတုံ န သက္ခိဿတိ, နယမဿ ဒဿာမီတိ နယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတမိဒံ, သာရိပုတ္တ, သမနုပဿသီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘သာရိပုတ္တော မမ အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတွာ ကထေန္တော ခန္ဓဝသေန ကထေဿတီ’’တိ။ ထေရဿ သဟ နယဒါနေန သော ပဉှော နယသတေန နယသဟဿေန နယသတသဟဿေန ဥပဋ္ဌာသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တံ ပဉှံ ကထေသိ။ ဌပေတွာ ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အညော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပညံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တေနေဝ ကိရ ထေရော သတ္ထု ပုရတော ဌတွာ သီဟနာဒံ နဒိ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သကလကပ္ပမ္ပိ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ‘ဧတ္တကာနိ ဗိန္ဒူနိ မဟာသမုဒ္ဒေ ပတိတာနိ, ဧတ္တကာနိ ဘူမိယံ, ဧတ္တကာနိ ပဗ္ဗတေ’တိ ဂဏေတွာ လေခံ အာရောပေတုံ သမတ္ထော’’တိ။ သတ္ထာပိ နံ ‘‘ဇာနာမိ, သာရိပုတ္တ, ဂဏေတုံ သမတ္ထဘာဝ’’န္တိ အာဟ။ တဿ အာယသ္မတော ပညာယ ဥပမာ နာမ နတ္ထိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဂင်္ဂါယ ဝါလုကာ ခီယေ, ဥဒကံ ခီယေ မဟဏ္ဏဝေ၊
မဟိယာ မတ္တိကာ ခီယေ, န ခီယေ မမ ဗုဒ္ဓိယာ’’တိ။
ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ဟိ, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နလောကနာထ, မယာ ဧကသ္မိံ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဧကံ ဝါ ဝါလုကံ ဧကံ ဝါ ဥဒကဗိန္ဒုံ ဧကံ ဝါ ပံသုခဏ္ဍံ အခိပိတွာ ပဉှာနံ သတေန ဝါ သဟဿေနဝါ သတသဟဿေန ဝါ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဂင်္ဂါယ ဝါလုကာဒီသု ဧကေကံ ဧကမန္တေ ခိပေယျ, ခိပ္ပတရံ ဂင်္ဂါဒီသု ဝါလုကာဒယော ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆေယျုံ, န တွေဝ မမ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ။ ဧဝံ မဟာပညောပိ ဟိ ဘိက္ခု ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှဿ အန္တံ ဝါ ကောဋိံ ဝါ အဒိသွာ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ယံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော သဗ္ဗောပိ ဇနော ကထေတုံ န သက္ခိ, တံ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော ဧကကောဝ ကထေသီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘န ဣဒါနေဝ သာရိပုတ္တော ယံ ပဉှံ မဟာဇနော ဝိဿဇ္ဇေတုံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉။)နာသက္ခိ, တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, ပုဗ္ဗေပိ အနေန ဝိဿဇ္ဇိတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိတုံ –
‘‘ပရောသဟဿမ္ပိ သမာဂတာနံ,
ကန္ဒေယျုံ တေ ဝဿသတံ အပညာ၊
ဧကောဝ သေယျော ပုရိသော သပညော,
ယော ဘာသိတဿ ဝိဇာနာတိ အတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၉၉) –
ဣမံ ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေန ကထေသီတိ။
ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထု ဒုတိယံ။
ကိစ္ဆော မနုဿပဋိလာဘောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗာရာဏသိယံ ဥပနိဿာယ သတ္တသိရီသကရုက္ခမူလေ ဝိဟရန္တော ဧရကပတ္တံ နာမ နာဂရာဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ကဿပဗုဒ္ဓသာသနေ ဒဟရဘိက္ခု ဟုတွာ ဂင်္ဂါယ နာဝံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တော ဧကသ္မိံ ဧရကဂုမ္ဗေ ဧရကပတ္တံ ဂဟေတွာ နာဝါယ ဝေဂသာ ဂစ္ဆမာနာယပိ န မုဉ္စိ, ဧရကပတ္တံ ဆိဇ္ဇိတွာ ဂတံ။ သော ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ဧတ’’န္တိ အာပတ္တိံ အဒေသေတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကတွာပိ မရဏကာလေ ဧရကပတ္တေန ဂီဝါယ ဂဟိတော ဝိယ အာပတ္တိံ ဒေသေတုကာမောပိ အညံ ဘိက္ခုံ အပဿမာနော ‘‘အပရိသုဒ္ဓံ မေ သီလ’’န္တိ ဥပ္ပန္နဝိပ္ပဋိသာရော တတော စဝိတွာ ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏော နာဂရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧရကပတ္တောတွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ သော နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အဟေတုကယောနိယံ မဏ္ဍူကဘက္ခဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တောမှီ’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ။ သော အပရဘာဂေ ဧကံ ဓီတရံ လဘိတွာ မဇ္ဈေ ဂင်္ဂါယ ဥဒကပိဋ္ဌေ မဟန္တံ ဖလံ ဥက္ခိပိတွာ ဓီတရံ တသ္မိံ ဌပေတွာ နစ္စာပေတွာ ဂါယာပေသိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘အဒ္ဓါ အဟံ ဣဓ ဣမိနာ ဥပါယေန ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ သုဏိဿာမီ’’တိ။ ယော မေ ဂီတဿ ပဋိဂီတံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၀။)အာဟရတိ, တဿ မဟန္တေန နာဂဘဝနေန သဒ္ဓိံ ဓီတရံ ဒဿာမီတိ အနွဍ္ဎမာသံ ဥပေါသထဒိဝသေ တံ ဓီတရံ ဖဏေ ဌပေသိ။ သာ တတ္ထ ဌိတာ နစ္စန္တီ –
‘‘ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ, ကိံသု ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရော၊
ကထံသု ဝိရဇော ဟောတိ, ကထံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –
သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ‘‘နာဂမာဏဝိကံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ အတ္တနော အတ္တနော ပညာဗလေန ပဋိဂီတံ ကတွာ ဂါယန္တိ။ သာ တံ ပဋိက္ခိပတိ။ တဿာ အနွဍ္ဎမာသံ ဖဏေ ဌတွာ ဧဝံ ဂါယန္တိယာဝ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဝီတိဝတ္တံ။ အထ အမှာကံ သတ္ထာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဧရကပတ္တံ အာဒိံ ကတွာ ဥတ္တရမာဏဝံ နာမ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘အဇ္ဇ ဧရကပတ္တဿ ဓီတရံ ဖဏေ ဌပေတွာ နစ္စာပနဒိဝသော, အယံ ဥတ္တရမာဏဝေါ မယာ ဒိန္နံ ပဋိဂီတံ ဂဏှန္တောဝ သောတာပန္နော ဟုတွာ တံ အာဒါယ နာဂရာဇဿ သန္တိကံ ဂမိဿတိ။ သော တံ သုတွာ ‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’တိ ဉတွာ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿတိ, အဟံ တသ္မိံ အာဂတေ မဟာသမာဂမေ ဂါထံ ကထေဿာမိ, ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ အဒ္ဒသ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ သတ္တ သိရီသကရုက္ခာ အတ္ထိ, တေသု ဧကဿ မူလေ နိသီဒိ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဂီတပဋိဂီတံ အာဒါယ သန္နိပတိံသု။ သတ္ထာ အဝိဒူရေ ဌာနေ ဂစ္ဆန္တံ ဥတ္တရမာဏဝံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ, ဥတ္တရာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟီ’’တိ။ အထ နံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ အာဟ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘ဧရကပတ္တဿ ဓီတု ဂါယနဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘ဇာနာသိ ပန ဂီတပဋိဂီတ’’န္တိ? ‘‘ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဝဒေဟိ တာဝ န’’န္တိ? အထ နံ အတ္တနော ဇာနနနိယာမေနေဝ ဝဒန္တံ ‘‘န ဥတ္တရံ ဧတံ ပဋိဂီတံ, အဟံ တေ ပဋိဂီတံ ဒဿာမိ, အာဒါယ နံ ဂမိဿသီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ဥတ္တရ, တွံ နာဂမာဏဝိကာယ ဂီတကာလေ –
‘‘ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာ, ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရော၊
အရဇ္ဇံ ဝိရဇော ဟောတိ, ရဇ္ဇံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –
ဣမံ ပဋိဂီတံ ဂါယေယျာသီတိ အာဟ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၁။)မာဏဝိကာယ ဂီတဿ အတ္ထော – ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ ကိံ အဓိပ္ပတိ ရာဇာ နာမ ဟောတိ? ကိံသု ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရောတိ ကထံ ပန ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရော နာမ ဟောတိ? ကထံသု ဝိရဇော ဟောတီတိ ကထံ နု ခေါ သော ရာဇာ ဝိရဇော နာမ ဟောတီတိ?
ပဋိဂီတဿ ပန အတ္ထော – ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ ယော ဆန္နံ ဒွါရာနံ အဓိပ္ပတိ, ဧကဒွါရေပိ ရူပါဒီဟိ အနဘိဘူတော, အယံ ရာဇာ နာမ။ ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရောတိ ယော ပန တေသု အာရမ္မဏေသု ရဇ္ဇတိ, သော ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရော နာမ။ အရဇ္ဇန္တိ အရဇ္ဇမာနော ပန ဝိရဇော နာမ ဟောတိ။ ရဇ္ဇန္တိ ရဇ္ဇမာနော ဗာလောတိ ဝုစ္စတီတိ။
ဧဝမဿ သတ္ထာ ပဋိဂီတံ ဒတွာ, ဥတ္တရ, တယာ ဣမသ္မိံ ဂီတေ ဂါယိတေ ဣမဿ ဂီတဿ ဣမံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿတိ –
‘‘ကေနဿု ဝုယှတိ ဗာလော, ကထံ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊
ယောဂက္ခေမီ ကထံ ဟောတိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
အထဿ တွံ ဣဒံ ပဋိဂီတံ ဂါယေယျာသိ –
‘‘ဩဃေန ဝုယှတိ ဗာလော, ယောဂါ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊
သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တော, ယောဂက္ခေမီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ‘‘ကာမောဃာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓေန ဩဃေန ဗာလော ဝုယှတိ, တံ ဩဃံ ပဏ္ဍိတော သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတေန ယောဂေန နုဒတိ။ သော သဗ္ဗေဟိ ကာမယောဂါဒီဟိ ဝိသံယုတ္တော ယောဂက္ခေမီ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ။
ဥတ္တရော ဣမံ ပဋိဂီတံ ဂဏှန္တောဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သော သောတာပန္နော ဟုတွာ တံ ဂါထံ အာဒါယ ဂန္တွာ, ‘‘အမ္ဘော, မယာ ဂီတပဋိဂီတံ အာဟဋံ, ဩကာသံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ နိရန္တရံ ဌိတဿ မဟာဇနဿ ဇဏ္ဏုနာ အက္ကမန္တော အဂမာသိ။ နာဂမာဏဝိကာ ပိတု ဖဏေ ဌတွာ နစ္စမာနာ ‘‘ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ’’တိ ဂီတံ ဂါယတိ? ဥတ္တရော ‘‘ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာ’’တိ ပဋိဂီတံ ဂါယိ။ ပုန နာဂမာဏဝိကာ ‘‘ကေနဿု ဝုယှတီ’’တိ တဿ ဂီတံ ဂါယတိ? အထဿာ ပဋိဂီတံ ဂါယန္တော ဥတ္တရော ‘‘ဩဃေန ဝုယှတီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ နာဂရာဇာ တံ သုတွာဝ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မယာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဧဝရူပံ ပဒံ နာမ န သုတပုဗ္ဗံ, ဥပ္ပန္နော ဝတ, ဘော,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၂။)လောကေ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော နင်္ဂုဋ္ဌေန ဥဒကံ ပဟရိ, မဟာဝီစိယော ဥဋ္ဌဟိံသု, ဥဘော တီရာနိ ဘိဇ္ဇိံသု။ ဣတော စိတော စ ဥသဘမတ္တေ ဌာနေ မနုဿာ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိံသု။ သော ဧတ္တကံ မဟာဇနံ ဖဏေ ဌပေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌပေသိ။ သော ဥတ္တရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကဟံ, သာမိ, သတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော, မဟာရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘ဧဟိ, သာမိ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဥတ္တရေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ မဟာဇနောပိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂတော။ နာဂရာဇာ ဂန္တွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသီနံ အန္တရံ ပဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ ဣဒံ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော ဟုတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ အကာသိံ, သောပိ မံ သမဏဓမ္မော နိဒ္ဓါရေတုံ နာသက္ခိ။ အပ္ပမတ္တကံ ဧရကပတ္တဆိန္ဒနမတ္တံ နိဿာယ အဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဥရေန ပရိသက္ကနဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တောသ္မိ, ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နေဝ မနုဿတ္တံ လဘာမိ, န သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, န တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿန’’န္တိ သတ္ထာ တဿ ကထံ သုတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, မနုဿတ္တံ နာမ ဒုလ္လဘမေဝ, တထာ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, တထာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ, ဣဒံ ကိစ္ဆေန ကသိရေန လဗ္ဘတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၈၂။‘‘ကိစ္ဆော မနုဿပဋိလာဘော, ကိစ္ဆံ မစ္စာန ဇီဝိတံ၊
ကိစ္ဆံ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, ကိစ္ဆော ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟန္တေန ဟိ ဝါယာမေန မဟန္တေန ကုသလေန လဒ္ဓတ္တာ မနုဿတ္တပဋိလာဘော နာမ ကိစ္ဆော ဒုလ္လဘော။ နိရန္တရံ ကသိကမ္မာဒီနိ ကတွာ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ဃဋနတောပိ ပရိတ္တဋ္ဌာယိတာယပိ မစ္စာနံ ဇီဝိတံ ကိစ္ဆံ။ အနေကေသုပိ ကပ္ပေသု ဓမ္မဒေသကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒုလ္လဘတာယ သဒ္ဓမ္မဿဝနမ္ပိ ကိစ္ဆံ။ မဟန္တေန ဝါယာမေန အဘိနီဟာရဿ သမိဇ္ဈနတော သမိဒ္ဓါဘိနီဟာရဿ စ အနေကေဟိပိ ကပ္ပကောဋိသဟဿေဟိ ဒုလ္လဘုပ္ပါဒတော ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပါဒေါပိ ကိစ္ဆောယေဝ, အတိဝိယ ဒုလ္လဘောတိ။
ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ နာဂရာဇာပိ တံဒိဝသံ သောတာပတ္တိဖလံ လဘေယျ, တိရစ္ဆာနဂတတ္တာ ပန နာလတ္ထ။ သော ယေသု ပဋိသန္ဓိဂဟဏတစဇဟနဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနသဇာတိယာမေထုနသေဝနစုတိသင်္ခါတေသု ပဉ္စသု ဌာနေသု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၃။)နာဂသရီရမေဝ ဂဟေတွာ ကိလမန္တိ, တေသု အကိလမနဘာဝံ ပတွာ မာဏဝရူပေနေဝ ဝိစရိတုံ လဘတီတိ။
ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု တတိယံ။
သဗ္ဗပါပဿ အကရဏန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ထေရော ကိရ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထာရာ သတ္တန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ မာတာပိတရော အာယုပရိစ္ဆေဒေါ ဗောဓိ သာဝကသန္နိပါတော အဂ္ဂသာဝကသန္နိပါတော အဂ္ဂသာဝကဥပဋ္ဌာကောတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ကထိတံ, ဥပေါသထော ပန အကထိတော, ကိံ နု ခေါ တေသမ္ပိ အယမေဝ ဥပေါသထော, အညော’’တိ? သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ကာလဘေဒေါဝ အဟောသိ, န ကထာဘေဒေါ။ ဝိပဿီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟိ သတ္တမေ သတ္တမေ သံဝစ္ဆရေ ဥပေါသထံ အကာသိ။ ဧကဒိဝသံ ဒိန္နောဝါဒေါယေဝ ဟိဿ သတ္တန္နံ သံဝစ္ဆရာနံ အလံ ဟောတိ။ သိခီ စေဝ ဝေဿဘူ စ ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ သံဝစ္ဆရေ ဥပေါသထံ ကရိံသု, ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော စ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ။ ကဿပဒသဗလော ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ မာသေ ဥပေါသထံ အကာသိ။ ဧကဒိဝသံ ဒိန္နောဝါဒေါ ဧဝ ဟိဿ ဆန္နံ မာသာနံ အလံ အဟောသိ။ တသ္မာ သတ္ထာ တေသံ ဣမံ ကာလဘေဒံ အာရောစေတွာ ‘‘ဩဝါဒဂါထာ ပန နေသံ ဣမာယေဝါ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗေသံ ဧကမေဝ ဥပေါသထံ အာဝိ ကရောန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၈၃။‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
၁၈၄။‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ,
နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊
န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ,
န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၄။) ၁၈၅။‘‘အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊
မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊
အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗဿ အကုသလကမ္မဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ အဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ကုသလဿ ဥပ္ပါဒနဉ္စေဝ ဥပ္ပါဒိတဿ စ ဘာဝနာ။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အယမနုသိဋ္ဌိ။
ခန္တီတိ ယာ ဧသာ တိတိက္ခာသင်္ခါတာ ခန္တီ နာမ, ဣဒံ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပရမံ ဥတ္တမံ တပေါ။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စာတိ ဣမေ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗာနံ ဥတ္တမန္တီ ဝဒန္တိ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတောတိ ပါဏိအာဒီဟိ ပရံ အပဟနန္တော ဝိဟေဌေန္တော ပရူပဃာတီ ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ။ န သမဏောတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော သမဏောပိ န ဟောတိယေဝ။
အနူပဝါဒေါတိ အနူပဝါဒနဉ္စေဝ အနူပဝါဒါပနဉ္စ။ အနူပဃာတောတိ အနူပဃာတနဉ္စေဝ အနူပဃာတာပနဉ္စ။ ပါတိမောက္ခေတိ ဇေဋ္ဌကသီလေ။ သံဝရောတိ ပိဒဟနံ။ မတ္တညုတာတိ မတ္တညုဘာဝေါ ပမာဏဇာနနံ။ ပန္တန္တိ ဝိဝိတ္တံ။ အဓိစိတ္တေတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတေ အဓိစိတ္တေ။ အာယောဂေါတိ ပယောဂကရဏံ။ ဧတန္တိ ဧတံ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ။ ဧတ္ထ ဟိ အနူပဝါဒေန ဝါစသိကံ သီလံ ကထိတံ, အနူပဃာတေန ကာယိကသီလံ, ‘‘ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော’’တိ သီလံ ကထိတံ, အနူပဃာတေန ကာယိကသီလံ, ‘‘ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသီလဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရဉ္စ, မတ္တညုတာယ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ စေဝ ပစ္စယသန္နိသိတသီလဉ္စ, ပန္တသေနာသနေန သပ္ပါယသေနာသနံ, အဓိစိတ္တေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ တိဿောပိ သိက္ခာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၅။)န ကဟာပဏဝဿေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အနဘိရတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ‘‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂန္တွာ ဥဒ္ဒေသံ ဥဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယေန ပေသိတော တတ္ထ အဂမာသိ။ အထဿ ပိတုနော ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ တံ ပက္ကောသိတုံ သမတ္ထံ ကဉ္စိ အလဘိတွာ ပုတ္တသောကေန ဝိပ္ပလပန္တောယေဝ အာသန္နမရဏော ဟုတွာ ‘‘ဣဒံ မေ ပုတ္တဿ ပတ္တစီဝရမူလံ ကရေယျာသီ’’တိ ကဟာပဏသတံ ကနိဋ္ဌဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ကာလမကာသိ။ သော ဒဟရဿ အာဂတကာလေ ပါဒမူလေ နိပတိတွာ ပဝဋ္ဋေန္တော ရောဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ပိတာ တေ ဝိပ္ပလပန္တောဝ ကာလကတော, မယှံ ပန တေန ကဟာပဏသတံ ဟတ္ထေ ဌပိတံ, တေန ကိံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ဒဟရော ‘‘န မေ ကဟာပဏေဟိ အတ္ထော’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ အပရဘာဂေ စိန္တေသိ – ‘‘ကိံ မေ ပရကုလေသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝိတေန, သက္ကာ တံ ကဟာပဏသတံ နိဿာယ ဇီဝိတုံ, ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’’တိ။ သော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ဝိဿဋ္ဌသဇ္ဈာယနကမ္မဋ္ဌာနော ပဏ္ဍုရောဂီ ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ဒဟရသာမဏေရာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အာစိက္ခိံသု။ အထ နံ တေ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ သတ္ထု ဒဿေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဧဝမကာသိ, အတ္ထိ ပန တေ ကောစိ ဇီဝိတပစ္စယော’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘ကဟာပဏသတံ, ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ ကတ္ထစိ တာဝ သက္ခရာ အာဟရ, ဂဏေတွာ ဇာနိဿာမ ‘‘သက္ကာ ဝါ တာဝတ္တကေန ဇီဝိတုံ, နော ဝါ’’တိ။ သော သက္ခရာ အာဟရိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယ တာဝ ပဏ္ဏာသံ ဌပေဟိ, ဒွိန္နံ ဂေါဏာနံ အတ္ထာယ စတုဝီသတိ, ဧတ္တကံ နာမ ဗီဇတ္ထာယ, ယုဂနင်္ဂလတ္ထာယ, ကုဒ္ဒါလဝါသိဖရသုအတ္ထာယာ’’တိ ဧဝံ ဂဏိယမာနေ တံ ကဟာပဏသတံ နပ္ပဟောတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခု တဝ ကဟာပဏာ အပ္ပကာ, ကထံ ဧတေ နိဿာယ တဏှံ ပူရေဿသိ, အတီတေ ကိရ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ကာရေတွာ အပ္ဖေါဋိတမတ္တေန ဒွါဒသယောဇနဋ္ဌာနေ ကဋိပ္ပမာဏေန ရတနဝဿံ ဝဿာပေတုံ သမတ္ထော ယာဝ ဆတ္တိံသ သက္ကာ စဝန္တိ, ဧတ္တကံ ကာလံ ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေတွာပိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၆။)မရဏကာလေ တဏှံ အပူရေတွာဝ ကာလမကာသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိတွာ မန္ဓာတုဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၃။၂၂) ဝိတ္ထာရေတွာ –
‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ, ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊
သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု, ယေ ပါဏာ ပထဝိဿိတာ’’တိ။ –
ဣမိဿာ ဂါထာယ အနန္တရာ ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၈၆။‘‘န ကဟာပဏဝဿေန, တိတ္တိ ကာမေသု ဝိဇ္ဇတိ၊
အပ္ပဿာဒါ ဒုခါ ကာမာ, ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော။
၁၈၇။‘‘အပိ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု, ရတိံ သော နာဓိဂစ္ဆတိ၊
တဏှက္ခယရတော ဟောတိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော’’တိ။
တတ္ထ ကဟာပဏဝဿေနာတိ ယံ သော အပ္ဖေါဋေတွာ သတ္တရတနဝဿံ ဝဿာပေသိ, တံ ဣဓ ကဟာပဏဝဿန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနပိ ဟိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု တိတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဒုပ္ပူရာ ဧသာ တဏှာ။ အပ္ပဿာဒါတိ သုပိနသဒိသတာယ ပရိတ္တသုခါ။ ဒုခါတိ ဒုက္ခက္ခန္ဓာဒီသု အာဂတဒုက္ခဝသေန ပန ဗဟုဒုက္ခာဝ။ ဣတိ ဝိညာယာတိ ဧဝမေတေ ကာမေ ဇာနိတွာ။ အပိ ဒိဗ္ဗေသူတိ သစေ ဟိ ဒေဝါနံ ဥပကပ္ပနကကာမေဟိ နိမန္တေယျာပိ အာယသ္မာ သမိဒ္ဓိ ဝိယ ဧဝမ္ပိ တေသု ကာမေသု ရတိံ န ဝိန္ဒတိယေဝ။ တဏှက္ခယရတောတိ အရဟတ္တေ စေဝ နိဗ္ဗာနေ စ အဘိရတော ဟောတိ, တံ ပတ္ထယမာနော ဝိဟရတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတဿ ဓမ္မဿ သဝနေန ဇာတော ယောဂါဝစရဘိက္ခူတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝါလိကရာသိမှိ နိသိန္နံ အဂ္ဂိဒတ္တံ နာမ ကောသလရညော ပုရောဟိတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၇။)သော ကိရ မဟာကောသလဿ ပုရောဟိတော အဟောသိ။ အထ နံ ပိတရိ ကာလကတေ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ‘‘ပိတု မေ ပုရောဟိတော’’တိ ဂါရဝေန တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌပေတွာ တဿ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောတိ, ‘‘အာစရိယ, ဣဓ နိသီဒထာ’’တိ သမာနာသနံ ဒါပေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ မယိ အတိဝိယ ဂါရဝံ ကရောတိ, န ခေါ ပန ရာဇူနံ နိစ္စကာလမေဝ သက္ကာ စိတ္တံ ဂဟေတုံ။ သမာနဝယေနေဝ ဟိ သဒ္ဓိံ ရဇ္ဇသုခံ နာမ သုခံ ဟောတိ, အဟဉ္စမှိ မဟလ္လကော, ပဗ္ဗဇိတုံ မေ ယုတ္တ’’န္တိ။ သော ရာဇာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ သတ္တာဟေန သဗ္ဗံ အတ္တနော ဓနံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တံ နိဿာယ ဒသ ပုရိသသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ သဒ္ဓိံ အင်္ဂမဂဓာနဉ္စ ကုရုရဋ္ဌဿ စ အန္တရေ ဝါသံ ကပ္ပေတွာ ဣမံ ဩဝါဒံ ဒေတိ, ‘‘တာတာ, ယဿ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သော နဒိတော ဧကေကံ ဝါလုကပုဋံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဣမသ္မိံ ဩကိရတူ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဥပ္ပန္နကာလေ တထာ ကရိံသု။ အပရေန သမယေန မဟာဝါလုကရာသိ အဟောသိ, တံ အဟိဆတ္တော နာမ နာဂရာဇာ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ အင်္ဂမဂဓဝါသိနော စေဝ ကုရုရဋ္ဌဝါသိနော စ မာသေ မာသေ တေသံ မဟန္တံ သက္ကာရံ အဘိဟရိတွာ ဒါနံ ဒေန္တိ။ အထ နေသံ အဂ္ဂိဒတ္တော ဣမံ ဩဝါဒံ အဒါသိ – ‘‘ပဗ္ဗတံ သရဏံ ယာထ, ဝနံ သရဏံ ယာထ, အာရာမံ သရဏံ ယာထ, ရုက္ခံ သရဏံ ယာထ, ဧဝံ သဗ္ဗဒုက္ခတော မုစ္စိဿထာ’’တိ။ အတ္တနော အန္တေဝါသိကေပိ ဣမိနာ ဩဝါဒေန ဩဝဒိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ ကတာဘိနိက္ခမနော သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတွာ တသ္မိံ သမယေ သာဝတ္ထိံ နိဿာယ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏံ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိကေဟိ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဣမေ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ’’တိ ဉတွာ သာယနှသမယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, ကိံ ပဿသိ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏံ မဟာဇနံ အတိတ္ထေ ပက္ခန္ဒာပေန္တံ, ဂစ္ဆ တေသံ ဩဝါဒံ ဒေဟီ’’တိ။ ဘန္တေ, ဗဟူ ဧတေ, ဧကကဿ မယှံ အဝိသယှာ။ သစေ တုမှေပိ အာဂမိဿထ, ဝိသယှာ ဘဝိဿန္တီတိ။ မောဂ္ဂလ္လာန, အဟမ္ပိ အာဂမိဿာမိ, တွံ ပုရတော ယာဟီတိ။ ထေရော ပုရတော ဂစ္ဆန္တောဝ စိန္တေသိ – ‘‘ဧတေ ဗလဝန္တော စေဝ ဗဟူ စ။ သစေ သဗ္ဗေသံ သမာဂမဋ္ဌာနေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၈။)ကိဉ္စိ ကထေဿာမိ, သဗ္ဗေပိ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂေန ဥဋ္ဌဟေယျု’’န္တိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ထူလဖုသိတကံ ဒေဝံ ဝုဋ္ဌာပေသိ။ တေ ထူလဖုသိတကေသု ပတန္တေသု ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ အတ္တနော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိံသု။ ထေရော အဂ္ဂိဒတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌတွာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တာ’’တိ အာဟ။ သော ထေရဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘မံ ဣမသ္မိံ လောကေ နာမေန အာလပိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ကော နု ခေါ မံ နာမေန အာလပတီ’’တိ မာနထဒ္ဓတာယ ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသီ’’တိ? ‘‘အဇ္ဇ မေ ဧကရတ္တိံ ဣဓ ဝသနဋ္ဌာနံ တွံ အာစိက္ခာဟီ’’တိ။ ‘‘ဣဓ ဝသနဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, ဧကဿ ဧကာဝ ပဏ္ဏသာလာ’’တိ။ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တ, မနုဿာ နာမ မနုဿာနံ, ဂါဝေါ ဂုန္နံ, ပဗ္ဗဇိတာ ပဗ္ဗဇိတာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိ, မာ ဧဝံ ကရိ, ဒေဟိ မေ ဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ? ‘‘အာမ, ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ။ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိတော, ကဟံ တေ ခါရိဘဏ္ဍံ, ကော ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရော’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ မေ ပရိက္ခာရော, ဝိသုံ ပန နံ ဂဟေတွာ ဝိစရိတုံ ဒုက္ခန္တိ အဗ္ဘန္တရေနေဝ နံ ဂဟေတွာ ဝိစရာမိ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ သော ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဝိစရိဿသီ’’တိ ထေရဿ ကုဇ္ဈိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘အမှေ, အဂ္ဂိဒတ္တ, မာ ကုဇ္ဈိ, ဝသနဋ္ဌာနံ မေ အာစိက္ခာဟီ’’တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ။ ဧတသ္မိံ ပန ဝါလုကရာသိမှိ ကော ဝသတီတိ။ ဧကော, နာဂရာဇာတိ။ ဧတံ မေ ဒေဟီတိ။ န သက္ကာ ဒါတုံ, ဘာရိယံ ဧတဿ ကမ္မန္တိ။ ဟောတု, ဒေဟိ မေတိ။ တေန ဟိ တွံ ဧဝ ဇာနာဟီတိ။
ထေရော ဝါလုကရာသိအဘိမုခေါ ပါယာသိ။ နာဂရာဇာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သမဏော ဣတော အာဂစ္ဆတိ, န ဇာနာတိ မညေ မမ အတ္ထိဘာဝံ, ဓူမာယိတွာ နံ မာရေဿာမီ’’တိ ဓူမာယိ။ ထေရော ‘‘အယံ နာဂရာဇာ ‘အဟမေဝ ဓူမာယိတုံ သက္ကောမိ, အညေ န သက္ကောန္တီ’တိ မညေ သလ္လက္ခေတီ’’တိ သယမ္ပိ ဓူမာယိ။ ဒွိန္နမ္ပိ သရီရတော ဥဂ္ဂတာ ဓူမာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ဥဘောပိ ဓူမာ ထေရံ အဗာဓေတွာ နာဂရာဇာနမေဝ ဗာဓေန္တိ။ နာဂရာဇာ ဓူမဝေဂံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ပဇ္ဇလိ။ ထေရောပိ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ပဇ္ဇလိ။ အဂ္ဂိဇာလာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ဥဘောပိ ထေရံ အဗာဓေတွာ နာဂရာဇာနမေဝ ဗာဓယိံသု။ အထဿ သကလသရီရံ ဥက္ကာဟိ ပဒိတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ ဣသိဂဏော ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘နာဂရာဇာ, သမဏံ ဈာပေတိ, ဘဒ္ဒကော ဝတ သမဏော အမှာကံ ဝစနံ အသုတွာ နဋ္ဌော’’တိ။ ထေရော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၉။)နာဂရာဇာနံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ဝါလုကရာသိမှိ နိသီဒိ။ နာဂရာဇာ ဝါလုကရာသိံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ကူဋာဂါရကုစ္ဆိပမာဏံ ဖဏံ မာပေတွာ ထေရဿ ဥပရိ ဓာရေသိ။
ဣသိဂဏာ ပါတောဝ ‘‘သမဏဿ မတဘာဝံ ဝါ အမတဘာဝံ ဝါ ဇာနိဿာမာ’’တိ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဝါလုကရာသိမတ္ထကေ နိသိန္နံ ဒိသွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဘိတ္ထဝန္တာ အာဟံသု – ‘‘သမဏ, ကစ္စိ နာဂရာဇေန န ဗာဓိတော’’တိ။ ‘‘ကိံ န ပဿထ မမ ဥပရိဖဏံ ဓာရေတွာ ဌိတ’’န္တိ? တေ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော, သမဏဿ ဧဝရူပေါ နာမ နာဂရာဇာ ဒမိတော’’တိ ထေရံ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ အာဂတော။ ထေရော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိ။ အထ နံ ဣသယော အာဟံသု – ‘‘အယမ္ပိ တယာ မဟန္တတရော’’တိ။ ဧသော ဘဂဝါ သတ္ထာ, အဟံ ဣမဿ သာဝကောတိ။ သတ္ထာ ဝါလုကရာသိမတ္ထကေ နိသီဒိ, ဣသိဂဏော ‘‘အယံ တာဝ သာဝကဿ အာနုဘာဝေါ, ဣမဿ ပန အာနုဘာဝေါ ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သတ္ထာရံ အဘိတ္ထဝိ။ သတ္ထာ အဂ္ဂိဒတ္တံ အာမန္တေတွာ အာဟ – ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တ, တွံ တဝ သာဝကာနဉ္စ ဥပဋ္ဌာကာနဉ္စ ဩဝါဒံ ဒဒမာနော ကိန္တိ ဝတွာ ဒေသီ’’တိ။ ‘‘ဧတံ ပဗ္ဗတံ သရဏံ ဂစ္ဆထ, ဝနံ အာရာမံ ရုက္ခံ သရဏံ ဂစ္ဆထ။ ဧတာနိ ဟိ သရဏံ ဂတော သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ တေသံ ဩဝါဒံ ဒမ္မီတိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, အဂ္ဂိဒတ္တ, ဧတာနိ သရဏံ ဂတော သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ, ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မံ သံဃံ ပန သရဏံ ဂန္တွာ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၈၈။‘‘ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တိ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊
အာရာမရုက္ခစေတျာနိ, မနုဿာ ဘယတဇ္ဇိတာ။
၁၈၉။‘‘နေတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, နေတံ သရဏမုတ္တမံ၊
နေတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
၁၉၀။‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။
၁၉၁။‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပါဒံ, ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊
အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၀။) ၁၉၂။‘‘ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊
ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟုန္တိ ဗဟု။ ပဗ္ဗတာနီတိ တတ္ထ တတ္ထ ဣသိဂိလိဝေပုလ္လဝေဘာရာဒိကေ ပဗ္ဗတေ စ မဟာဝနဂေါသိင်္ဂသာလဝနာဒီနိ ဝနာနိ စ ဝေဠုဝနဇီဝကမ္ဗဝနာဒယော အာရာမေ စ ဥဒေနစေတိယဂေါတမစေတိယာဒီနိ ရုက္ခစေတျာနိ စ တေ တေ မနုဿာ တေန တေန ဘယေန တဇ္ဇိတာ ဘယတော မုစ္စိတုကာမာ ပုတ္တလာဘာဒီနိ ဝါ ပတ္ထယမာနာ သရဏံ ယန္တီတိ အတ္ထော။ နေတံ သရဏန္တိ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ သရဏံ နေဝ ခေမံ န ဥတ္တမံ, န စ ဧတံ ပဋိစ္စ ဇာတိအာဒိဓမ္မေသု သတ္တေသု ဧကောပိ ဇာတိအာဒိတော သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ယော စာတိ ဣဒံ အခေမံ အနုတ္တမံ သရဏံ ဒဿေတွာ ခေမံ ဥတ္တမံ သရဏံ ဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တဿတ္ထော – ယော စ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိကံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃာနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ နိဿာယ သေဋ္ဌဝသေန ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော, တဿပိ တံ သရဏဂမနံ အညတိတ္ထိယဝန္ဒနာဒီဟိ ကုပ္ပတိ စလတိ။ တဿ ပန အစလဘာဝံ ဒဿေတုံ မဂ္ဂေန အာဂတသရဏမေဝ ပကာသန္တော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ အာဟ။ ယော ဟိ ဧတေသံ သစ္စာနံ ဒဿနဝသေန ဧတာနိ သရဏံ ဂတော, ဧတဿ ဧတံ သရဏံ ခေမဉ္စ ဥတ္တမဉ္စ, သော စ ပုဂ္ဂလော ဧတံ သရဏံ ပဋိစ္စ သကလသ္မာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ, တသ္မာ ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဒေသနာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ တေ ဣသယော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိံသု။ သတ္ထာပိ စီဝရဂဗ္ဘတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ, စရထ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အာဟ။ တေ တင်္ခဏေယေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရာ ဝဿသဋ္ဌိကထေရာ ဝိယ အဟေသုံ။ သော စ သဗ္ဗေသမ္ပိ အင်္ဂမဂဓကုရုရဋ္ဌဝါသီနံ သက္ကာရံ အာဒါယ အာဂမနဒိဝသော အဟောသိ။ တေ သက္ကာရံ အာဒါယ အာဂတာ သဗ္ဗေပိ တေ ဣသယော ပဗ္ဗဇိတေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ အမှာကံ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏော မဟာ, ဥဒါဟု သမဏော ဂေါတမော’’တိ စိန္တေတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ အာဂတတ္တာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တောဝ မဟာ’’တိ မညိံသု။ သတ္ထာ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ, ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တ, ပရိသာယ ကင်္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အဟမ္ပိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၁။)ဧတ္တကမေဝ ပစ္စာသီသာမီ’’တိ ဣဒ္ဓိဗလေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပုနပ္ပုနံ ဩရုယှ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘သတ္ထာ မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ, သာဝကောဟမသ္မီ’’တိ ဝတွာ သာဝကတ္တံ ပကာသေသီတိ။
အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
ဒုလ္လဘောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ထေရော ဟိ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘ဟတ္ထာဇာနီယော ဆဒ္ဒန္တကုလေ ဝါ ဥပေါသထကုလေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဿာဇာနီယော သိန္ဓဝကုလေ ဝါ ဝလာဟကဿရာဇကုလေ ဝါ, ဥသဘော ဂေါအာဇနီယော ဒက္ခိဏပထေတိအာဒီနိ ဝဒန္တေန သတ္ထာရာ ဟတ္ထိအာဇာနီယာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိတာနိ, ပုရိသာဇာနီယော ပန ကဟံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ, ‘‘အာနန္ဒ, ပုရိသာဇာနီယော နာမ သဗ္ဗတ္ထ နုပ္ပဇ္ဇတိ, ဥဇုကတော ပန တိယောဇနသတာယာမေ ဝိတ္ထာရတော အဍ္ဎတေယျသတေ အာဝဋ္ဋတော နဝယောဇနသတပ္ပမာဏေ မဇ္ဈိမပဒေသဋ္ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော စ ပန န ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ ကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ခတ္တိယမဟာသာလဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာနံ ပန အညတရသ္မိံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၉၃။‘‘ဒုလ္လဘော ပုရိသာဇညော, န သော သဗ္ဗတ္ထ ဇာယတိ၊
ယတ္ထ သော ဇာယတီ ဓီရော, တံ ကုလံ သုခမေဓတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုလ္လဘောတိ ပုရိသာဇညော ဟိ ဒုလ္လဘော, န ဟတ္ထိအာဇာနီယာဒယော ဝိယ သုလဘော, သော သဗ္ဗတ္ထ ပစ္စန္တဒေသေ ဝါ နီစကုလေ ဝါ န ဇာယတိ, မဇ္ဈိမဒေသေပိ မဟာဇနဿ အဘိဝါဒနာဒိသက္ကာရကရဏဋ္ဌာနေ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလာနံ အညတရသ္မိံ ကုလေ ဇာယတိ။ ဧဝံ ဇာယမာနော ယတ္ထ သော ဇာယတိ ဓီရော ဥတ္တမပညော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တံ ကုလံ သုခမေဓတီတိ သုခပ္ပတ္တမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထု သတ္တမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂။)သုခေါ ဗုဒ္ဓါနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ ကထံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ ပဉ္စသတဘိက္ခူ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ နိသိန္နာ, ‘‘အာဝုသော, ကိံ နု ခေါ ဣမသ္မိံ လောကေ သုခ’’န္တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ? တတ္ထ ကေစိ ‘‘ရဇ္ဇသုခသဒိသံ သုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ ကေစိ ကာမသုခသဒိသံ, ကေစိ ‘‘သာလိမံသဘောဇနာဒိသဒိသံ သုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကိံ ကထေထ? ဣဒဉှိ သဗ္ဗမ္ပိ သုခံ ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိယာပန္နမေဝ, ဣမသ္မိံ လောကေ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ ဓမ္မဿဝနံ, သံဃသာမဂ္ဂီ, သမ္မောဒမာနဘာဝေါတိ ဣဒမေဝ သုခ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၁၉၄။‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ, သုခါ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ၊
သုခါ သံဃဿ သာမဂ္ဂီ, သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ’’တိ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါတိ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ မဟာဇနံ ရာဂကန္တာရာဒီဟိ တာရေန္တိ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပါဒေါ သုခေါ ဥတ္တမော။ ယသ္မာ သဒ္ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ ဇာတိအာဒိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိအာဒီဟိ မုစ္စန္တိ, တသ္မာ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ သုခါ။ သာမဂ္ဂီတိ သမစိတ္တတာ, သာပိ သုခါ ဧဝ။ သမဂ္ဂါနံ ပန ဧကစိတ္တာနံ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါ ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဓုတင်္ဂါနိ ဝါ ပရိဟရိတုံ သမဏဓမ္မံ ဝါ ကာတုံ သက္ကာ, တသ္မာ သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါတိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယာဝကီဝဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ သမဂ္ဂါ သန္နိပတိဿန္တိ, သမ္မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိဿန္တိ, သမဂ္ဂါ သံဃကရဏီယာနိ ကရိဿန္တိ, ဝုဒ္ဓိယေဝ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူနံ ပါဋိကင်္ခါ, နော ပရိဟာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၆)။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၃။)֍ * ၉။ ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထု
ပူဇာရဟေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ စာရိကံ စရမာနော ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တထာဂတော သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တောဒေယျဂါမဿ သမီပေ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရော အညတရံ ဒေဝဋ္ဌာနံ သမ္ပာပုဏိ။ တတြ နိသိန္နော သုဂတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ ပေသေတွာ အဝိဒူရေ ကသိကမ္မံ ကရောန္တံ ဗြာဟ္မဏံ ပက္ကောသာပေသိ။ သော ဗြာဟ္မဏော အာဂန္တွာ တထာဂတံ အနဘိဝန္ဒိတွာ တမေဝ ဒေဝဋ္ဌာနံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သုဂတောပိ ‘‘ဣမံ ပဒေသံ ကိန္တိ မညသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ အာဟ။ အမှာကံ ပဝေဏိယာ အာဂတစေတိယဋ္ဌာနန္တိ ဝန္ဒာမိ, ဘော ဂေါတမာတိ။ ‘‘ဣမံ ဌာနံ ဝန္ဒန္တေန တယာ သာဓု ကတံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ သုဂတော တံ သမ္ပဟံသေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဧဝံ သမ္ပဟံသေသီ’’တိ သံသယံ သဉ္ဇနေသုံ။ တတော တထာဂတော တေသံ သံသယမပနေတုံ မဇ္ဈိမနိကာယေ ဃဋိကာရသုတ္တန္တံ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၂ အာဒယော) ဝတွာ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ကဿပဒသဗလဿ ယောဇနုဗ္ဗေဓံ ကနကစေတိယံ အပရဉ္စ ကနကစေတိယံ အာကာသေ နိမ္မိနိတွာ မဟာဇနံ ဒဿေတွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ဧဝံဝိဓာနံ ပူဇာရဟာနံ ပူဇာ ယုတ္တတရာဝါ’’တိ ဝတွာ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၆) ဒဿိတနယေနေဝ ဗုဒ္ဓါဒိကေ စတ္တာရော ထူပါရဟေ ပကာသေတွာ သရီရစေတိယံ ဥဒ္ဒိဿစေတိယံ ပရိဘောဂစေတိယန္တိ တီဏိ စေတိယာနိ ဝိသေသတော ပရိဒီပေတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၉၅။‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော, ဗုဒ္ဓေ ယဒိ စ သာဝကေ၊
ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ, တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။
၁၉၆။‘‘တေ တာဒိသေ ပူဇယတော, နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ၊
န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ, ဣမေတ္တမပိ ကေနစီ’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၁-၂)၊
တတ္ထ ပူဇိတုံ အရဟာ ပူဇာရဟာ, ပူဇိတုံ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ပူဇာရဟေ ပူဇယတောတိ အဘိဝါဒနာဒီဟိ စ စတူဟိ စ ပစ္စယေဟိ ပူဇေန္တဿ။ ပူဇာရဟေ ဒဿေတိ ဗုဒ္ဓေတိအာဒိနာ။ ဗုဒ္ဓေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ ယဒီတိ ယဒိ ဝါ, အထ ဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေတိ ကထိတံ ဟောတိ, သာဝကေ စ။ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေတိ သမတိက္ကန္တတဏှာဒိဋ္ဌိမာနပပဉ္စေ။ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေတိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၄။)အတိက္ကန္တသောကပရိဒ္ဒဝေ, ဣမေ ဒွေ အတိက္ကန္တေတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ ပူဇာရဟတ္တံ ဒဿိတံ။
တေတိ ဗုဒ္ဓါဒယော။ တာဒိသေတိ ဝုတ္တဂဟဏဝသေန။ နိဗ္ဗုတေတိ ရာဂါဒိနိဗ္ဗုတိယာ။ နတ္ထိ ကုတောစိ ဘဝတော ဝါ အာရမ္မဏတော ဝါ ဧတေသံ ဘယန္တိ အကုတောဘယာ, တေ အကုတောဘယေ။ န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုန္တိ ပုညံ ဂဏေတုံ န သက္ကာ။ ကထန္တိ စေ? ဣမေတ္တမပိ ကေနစီတိ ဣမံ ဧတ္တကံ, ဣမံ ဧတ္တကန္တိ ကေနစီတိ အပိသဒ္ဒေါ ဣဓ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော, ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန မာနေန ဝါ။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလေနာတိ တေန ဗြဟ္မာဒိနာ။ မာနေနာတိ တိဝိဓေန မာနေန တီရဏေန ဓာရဏေန ပူရဏေန ဝါ။ တီရဏံ နာမ ဣဒံ ဧတ္တကန္တိ နယတော တီရဏံ။ ဓာရဏန္တိ တုလာယ ဓာရဏံ။ ပူရဏံ နာမ အဍ္ဎပသတပတ္ထနာဠိကာဒိဝသေန ပူရဏံ။ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန ဣမေဟိ တီဟိ မာနေဟိ ဗုဒ္ဓါဒိကေ ပူဇယတော ပုညံ ဝိပါကဝသေန ဂဏေတုံ န သက္ကာ ပရိယန္တရဟိတတောတိ ဒွီသု ဌာနေသု ပူဇယတော ကိံ ဒါနံ ပဌမံ ဓရမာနေ ဗုဒ္ဓါဒီ ပူဇယတော န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ, ပုန တေ တာဒိသေ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနနိမိတ္တေန ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတေပိ ပူဇယတော န သက္ကာ သင်္ခါတုန္တိ ဘေဒါ ယုဇ္ဇန္တိ။ တေန ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုမှိ –
‘‘တိဋ္ဌန္တေ နိဗ္ဗုတေ စာပိ, သမေ စိတ္တေ သမံ ဖလံ၊
စေတောပဏိဓိဟေတု ဟိ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၆)၊
ဒေသနာဝသာနေ သော ဗြာဟ္မဏော သောတာပန္နော အဟောသီတိ။ ယောဇနိကံ ကနကစေတိယံ သတ္တာဟမာကာသေဝ အဋ္ဌာသိ, မဟန္တေန သမာဂမော စာဟောသိ, သတ္တာဟံ စေတိယံ နာနပ္ပကာရေန ပူဇေသုံ။ တတော ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ လဒ္ဓိဘေဒေါ ဇာတော, ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တံ စေတိယံ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတံ, တတ္ထေဝ တံခဏေ မဟန္တံ ပါသာဏစေတိယံ အဟောသိ။ တသ္မိံ သမာဂမေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထု နဝမံ။
ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စုဒ္ဒသမော ဝဂ္ဂေါ။
ပဌမဘာဏဝါရံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၅။)၁၅။ သုခဝဂ္ဂေါ
သုသုခံ ဝတာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သက္ကေသု ဝိဟရန္တော ကလဟဝူပသမနတ္ထံ ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာကိယကောလိယာ ကိရ ကပိလဝတ္ထုနဂရဿ စ ကောလိယနဂရဿ စ အန္တရေ ရောဟိဏိံ နာမ နဒိံ ဧကေနေဝ အာဝရဏေန ဗန္ဓာပေတွာ သဿာနိ ကရောန္တိ။ အထ ဇေဋ္ဌမူလမာသေ သဿေသု မိလာယန္တေသု ဥဘယနဂရဝါသိကာနမ္ပိ ကမ္မကာရာ သန္နိပတိံသု။ တတ္ထ ကောလိယနဂရဝါသိနော အာဟံသု – ‘‘ဣဒံ ဥဒကံ ဥဘယတော ဟရိယမာနံ နေဝ တုမှာကံ, န အမှာကံ ပဟောဿတိ, အမှာကံ ပန သဿံ ဧကဥဒကေနေဝ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ ဥဒကံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ ဣတရေပိ အာဟံသု – ‘‘တုမှေသု ကောဋ္ဌကေ ပူရေတွာ ဌိတေသု မယံ ရတ္တသုဝဏ္ဏနီလမဏိကာဠကဟာပဏေ စ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိပသိဗ္ဗကာဒိဟတ္ထာ န သက္ခိဿာမ တုမှာကံ ဃရဒွါရေ ဝိစရိတုံ, အမှာကမ္ပိ သဿံ ဧကဥဒကေနေဝ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ ဥဒကံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ န မယံ ဒဿာမာတိ။ မယမ္ပိ န ဒဿာမာတိ ဧဝံ ကထံ ဝဍ္ဎေတွာ ဧကော ဥဋ္ဌာယ ဧကဿ ပဟာရံ အဒါသိ, သောပိ အညဿာတိ ဧဝံ အညမညံ ပဟရိတွာ ရာဇကုလာနံ ဇာတိံ ဃဋ္ဋေတွာ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသု။
ကောလိယကမ္မကာရာ ဝဒန္တိ – ‘‘တုမှေ ကပိလဝတ္ထုဝါသိကေ ဂဟေတွာ ဂဇ္ဇထ, ယေ သောဏသိင်္ဂါလာဒယော ဝိယ အတ္တနော ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိံသု, ဧတေသံ ဟတ္ထိနော စေဝ အဿာ စ ဖလကာဝုဓာနိ စ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ။ သာကိယကမ္မကာရာပိ ဝဒန္တိ ‘‘တုမှေ ဣဒါနိ ကုဋ္ဌိနော ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂဇ္ဇထ, ယေ အနာထာ နိဂ္ဂတိကာ တိရစ္ဆာနာ ဝိယ ကောလရုက္ခေ ဝသိံသု, ဧတေသံ ဟတ္ထိနော စ အဿာ စ ဖလကာဝုဓာနိ စ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ တသ္မိံ ကမ္မေ နိယုတ္တာနံ အမစ္စာနံ ကထယိံသု, အမစ္စာ ရာဇကုလာနံ ကထေသုံ။ တတော သာကိယာ ‘‘ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိတကာနံ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဒဿေဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသု။ ကောလိယာပိ ‘‘ကောလရုက္ခဝါသီနံ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဒဿေဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသု။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၆။)သတ္ထာပိ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဉာတကေ ဒိသွာ ‘‘မယိ အဂစ္ဆန္တေ ဣမေ နဿိဿန္တိ, မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကကောဝ အာကာသေန ဂန္တွာ ရောဟိဏိနဒိယာ မဇ္ဈေ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ဉာတကာ သတ္ထာရံ ဒိသွာ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဝန္ဒိံသု။ အထ နေ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ ကလဟော နာမေသ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော ဒါနိ ဇာနိဿတီ’’တိ? တေ ‘‘ဥပရာဇာ ဇာနိဿတိ, သေနာပတိ ဇာနိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဥပါယေန ယာဝ ဒါသကမ္မကရေ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဥဒကကလဟော’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ဥဒကံ ကိံ အဂ္ဃတိ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ခတ္တိယာ ကိံ အဂ္ဃန္တိ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ခတ္တိယာ နာမ အနဂ္ဃါ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အယုတ္တံ တုမှာကံ အပ္ပမတ္တတံ ဥဒကံ နိဿာယ အနဂ္ဃေ ခတ္တိယေ နာသေတု’’န္တိ။ တေ တုဏှီ အဟေသုံ။ အထ တေ သတ္ထာ အာမန္တေတွာ ‘‘ကသ္မာ မဟာရာဇာ ဧဝရူပံ ကရောထ, မယိ အသန္တေ အဇ္ဇ လောဟိတနဒီ ပဝတ္တိဿတိ, အယုတ္တံ ဝေါ ကတံ, တုမှေ ပဉ္စဟိ ဝေရေဟိ သဝေရာ ဝိဟရထ, အဟံ အဝေရော ဝိဟရာမိ။ တုမှေ ကိလေသာတုရာ ဟုတွာ ဝိဟရထ, အဟံ အနာတုရော။ တုမှေ ကာမဂုဏပရိယေသနုဿုက္ကာ ဟုတွာ ဝိဟရထ, အဟံ အနုဿုက္ကော ဝိဟရာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၁၉၇။‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ဝေရိနေသု အဝေရိနော,
ဝေရိနေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အဝေရိနော။
၁၉၈။‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, အာတုရေသု အနာတုရာ၊
အာတုရေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အနာတုရာ။
၁၉၉။‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ဥဿုကေသု အနုဿုကာ၊
ဥဿုကေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အနုဿုကာ’’တိ။
တတ္ထ သုသုခန္တိ သုဋ္ဌု သုခံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ ဂိဟိနော သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိဝသေန, ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ ပန ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိဝသေန ဇီဝိတဝုတ္တိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘သုခေန ဇီဝါမာ’’တိ ဝဒန္တိ, တေဟိ မယမေဝ သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ယေ မယံ ပဉ္စဟိ ဝေရီဟိ ဝေရိနေသု မနုဿေသု အဝေရိနော, ကိလေသာတုရေသု မနုဿေသု နိက္ကိလေသတာယ အနာတုရာ, ပဉ္စကာမဂုဏပရိယေသနေ ဥဿုကေသု တာယ ပရိယေသနာယ အဘာဝေန အနုဿုကာတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဉာတိကလဟဝူပသမနဝတ္ထု ပဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၇။)သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပဉ္စသာလာယ ဗြာဟ္မဏဂါမေ ဝိဟရန္တော မာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ ပဉ္စသတာနံ ကုမာရိကာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿူပနိဿယံ ဒိသွာ တံ ဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟာသိ။ တာပိ ကုမာရိကာယော ဧကသ္မိံ နက္ခတ္တဒိဝသေ နဒိံ ဂန္တွာ နှတွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဂါမာဘိမုခိယော ပါယိံသု။ သတ္ထာပိ တံ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ အထ မာရော သကလဂါမဝါသီနံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ ယထာ သတ္ထာ ကဋစ္ဆုဘတ္တမတ္တမ္ပိ န လဘတိ, ဧဝံ ကတွာ ယထာဓောတေန ပတ္တေန နိက္ခမန္တံ သတ္ထာရံ ဂါမဒွါရေ ဌတွာ အာဟ – ‘‘အပိ, သမဏ, ပိဏ္ဍပါတံ လဘိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ, ပါပိမ, တထာ အကာသိ, ယထာဟံ ပိဏ္ဍံ န လဘေယျ’’န္တိ? ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ပုန ပဝိသထာ’’တိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘သစေ ပုန ပဝိသတိ, သဗ္ဗေသံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ ဣမဿ ပုရတော ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟဿကေဠိံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ တာ ကုမာရိကာယော ဂါမဒွါရံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။ မာရောပိ သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘အပိ, ဘန္တေ, ပိဏ္ဍံ အလဘမာနာ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခေန ပီဠိတတ္ထာ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘အဇ္ဇ မယံ, ပါပိမ, ကိဉ္စိ အလဘိတွာပိ အာဘဿရလောကေ မဟာဗြဟ္မာနော ဝိယ ပီတိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၀၀။‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ယေသံ နော နတ္ထိ ကိဉ္စနံ၊
ပီတိဘက္ခာ ဘဝိဿာမ, ဒေဝါ အာဘဿရာ ယထာ’’တိ။
တတ္ထ ယေသံ နောတိ ယေသံ အမှာကံ ပလိဗုဇ္ဈနတ္ထေန ရာဂါဒီသု ကိဉ္စနေသု ဧကမ္ပိ ကိဉ္စနံ နတ္ထိ။ ပီတိဘက္ခာတိ ယထာ အာဘဿရာ ဒေဝါ ပီတိဘက္ခာ ဟုတွာ ပီတိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေန္တိ, ဧဝံ မယမ္ပိ, ပါပိမ, ကိဉ္စိ အလဘိတွာ ပီတိဘက္ခာ ဘဝိဿာမာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ ကုမာရိကာယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
မာရဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၈။)ဇယံ ဝေရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ပရာဇယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ကာသိကဂါမံ နိဿာယ ဘာဂိနေယျေန အဇာတသတ္တုနာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈန္တော တေန တယော ဝါရေ ပရာဇိတော တတိယဝါရေ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ခီရမုခမ္ပိ ဒါရကံ ပရာဇေတုံ နာသက္ခိံ, ကိံ မေ ဇီဝိတေနာ’’တိ။ သော အာဟာရူပစ္ဆေဒံ ကတွာ မဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ သာ ပဝတ္တိ သကလနဂရံ ပတ္ထရိ။ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ, ရာဇာ ကိရ ကာသိကဂါမကံ နိဿာယ တယော ဝါရေ ပရာဇိတော, သော ဣဒါနိ ပရာဇိတွာ အာဂတော ‘ခီရမုခမ္ပိ ဒါရကံ ပရာဇေတုံ နာသက္ခိံ, ကိံ မေ ဇီဝိတေနာ’တိ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ ကတွာ မဉ္စကေ နိပန္နော’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဇိနန္တောပိ ဝေရံ ပသဝတိ, ပရာဇိတော ပန ဒုက္ခံ သေတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၀၁။‘‘ဇယံ ဝေရံ ပသဝတိ, ဒုက္ခံ သေတိ ပရာဇိတော၊
ဥပသန္တော သုခံ သေတိ, ဟိတွာ ဇယပရာဇယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဇယန္တိ ပရံ ဇိနန္တော ဝေရံ ပဋိလဘတိ။ ပရာဇိတောတိ ပရေန ပရာဇိတော ‘‘ကဒါ နု ခေါ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌိံ ဒဋ္ဌုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ဒုက္ခံ သေတိ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဒုက္ခမေဝ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ ဥပသန္တောတိ အဗ္ဘန္တရေ ဥပသန္တရာဂါဒိကိလေသော ခီဏာသဝေါ ဇယဉ္စ ပရာဇယဉ္စ ဟိတွာ သုခံ သေတိ, သဗ္ဗိရိယာပထေသု သုခမေဝ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ကောသလရညော ပရာဇယဝတ္ထု တတိယံ။
နတ္ထိ ရာဂသမောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကုလဒါရိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၉။)တဿာ ကိရ မာတာပိတရော အာဝါဟံ ကတွာ မင်္ဂလဒိဝသေ သတ္ထာရံ နိမန္တယိံသု။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော တတ္ထ ဂန္တွာ နိသီဒိ။ သာပိ ခေါ ဝဓုကာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဥဒကပရိဿာဝနာဒီနိ ကရောန္တီ အပရာပရံ သဉ္စရတိ။ သာမိကောပိဿာ တံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တဿ ရာဂဝသေန ဩလောကေန္တဿ အန္တော ကိလေသော သမုဒါစရိ။ သော အညာဏာဘိဘူတော နေဝ ဗုဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌဟိ, န အသီတိ မဟာထေရေ။ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘တံ ဝဓုကံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပန စိတ္တံ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ယထာ တံ ဣတ္ထိံ န ပဿတိ, ဧဝမကာသိ။ သော အဒိသွာ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဩလောကေတွာ ဌိတကာလေ ‘‘ကုမာရက, န ဟိ ရာဂဂ္ဂိနာ သဒိသော အဂ္ဂိ နာမ, ဒေါသကလိနာ သဒိသော ကလိ နာမ, ခန္ဓပရိဟရဏဒုက္ခေန သဒိသံ ဒုက္ခံ နာမ အတ္ထိ, နိဗ္ဗာနသုခသဒိသံ သုခမ္ပိ နတ္ထိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၀၂။‘‘နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ, နတ္ထိ ဒေါသသမော ကလိ၊
နတ္ထိ ခန္ဓသမာ ဒုက္ခာ, နတ္ထိ သန္တိပရံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ နတ္ထိ ရာဂသမောတိ ဓူမံ ဝါ ဇာလံ ဝါ အင်္ဂါရံ ဝါ အဒဿေတွာ အန္တောယေဝ ဈာပေတွာ ဘသ္မမုဋ္ဌိံ ကာတုံ သမတ္ထော ရာဂေန သမော အညော အဂ္ဂိ နာမ နတ္ထိ။ ကလီတိ ဒေါသေန သမော အပရာဓောပိ နတ္ထိ။ ခန္ဓသမာတိ ခန္ဓေဟိ သမာ။ ယထာ ပရိဟရိယမာနာ ခန္ဓာ ဒုက္ခာ, ဧဝံ အညံ ဒုက္ခံ နာမ နတ္ထိ။ သန္တိပရန္တိ နိဗ္ဗာနတော ဥတ္တရိံ အညံ သုခမ္ပိ နတ္ထိ။ အညဉှိ သုခံ သုခမေဝ, နိဗ္ဗာနံ ပရမသုခန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ကုမာရိကာ စ ကုမာရကော စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ တေသံ အညမညံ ဒဿနာကာရံ အကာသီတိ။
အညတရကုလဒါရိကာဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ဇိဃစ္ဆာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အာဠဝိယံ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၀။)ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အာဠဝိယံ ဧကံ ဒုဂ္ဂတမနုဿံ ဒိသွာ တဿူပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဉတွာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော အာဠဝိံ အဂမာသိ။ အာဠဝိဝါသိနော သတ္ထာရံ နိမန္တယိံသု။ သောပိ ဒုဂ္ဂတမနုဿော ‘‘သတ္ထာ ကိရ အာဂတော’’တိ သုတွာ ‘‘သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ မနံ အကာသိ။ တံဒိဝသမေဝ စဿ ဧကော ဂေါဏော ပလာယိ။ သော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဂေါဏံ ပရိယေသိဿာမိ, ဥဒါဟု ဓမ္မံ သုဏာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဂေါဏံ ပရိယေသိတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ ပါတောဝ ဂေဟာ နိက္ခမိ။ အာဠဝိဝါသိနောပိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိသီဒါပေတွာ ပရိဝိသိတွာ အနုမောဒနတ္ထာယ ပတ္တံ ဂဏှိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ယံ နိဿာယ အဟံ တိံသယောဇနမဂ္ဂံ အာဂတော, သော ဂေါဏံ ပရိယေသိတုံ အရညံ ပဝိဋ္ဌော, တသ္မိံ အာဂတေယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ တုဏှီ အဟောသိ။
သောပိ မနုဿော ဒိဝါ ဂေါဏံ ဒိသွာ ဂေါဂဏေ ပက္ခိပိတွာ ‘‘သစေပိ အညံ နတ္ထိ, သတ္ထု ဝန္ဒနမတ္တမ္ပိ ကရိဿာမီ’’တိ ဇိဃစ္ဆာပီဠိတောပိ ဂေဟံ ဂမနာယ မနံ အကတွာ ဝေဂေန သတ္ထု သန္တိကံ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဌိတကာလေ ဒါနဝေယျာဝဋိကံ အာဟ – ‘‘အတ္ထိ ကိဉ္စိ ဘိက္ခုသံဃဿ အတိရိတ္တဘတ္တ’’န္တိ? ‘‘ဘန္တေ, သဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ။ တေန ဟိ ‘‘ဣမံ ပရိဝိသာဟီ’’တိ။ သော သတ္ထာရာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ တံ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိ။ သော ဘုတ္တဘတ္တော မုခံ ဝိက္ခာလေသိ။ ဌပေတွာ ကိရ ဣမံ ဌာနံ တီသု ပိဋကေသု အညတ္ထ ဂတာဂတဿ ဘတ္တဝိစာရဏံ နာမ နတ္ထိ။ တဿ ပဿဒ္ဓဒရထဿ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။ အထဿ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ သစ္စာနိ ပကာသေသိ။ သော ဒေသနာဝသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာပိ အနုမောဒနံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ မဟာဇနော သတ္ထာရံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တိ။
ဘိက္ခူ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တာယေဝ ဥဇ္ဈာယိံသု – ‘‘ပဿထာဝုသော, သတ္ထု ကမ္မံ, အညေသု ဒိဝသေသု ဧဝရူပံ နတ္ထိ, အဇ္ဇ ပနေကံ မနုဿံ ဒိသွာဝ ယာဂုအာဒီနိ ဝိစာရေတွာ ဒါပေသီ’’တိ။ သတ္ထာ နိဝတ္တိတွာ ဌိတကောဝ ‘‘ကိံ ကထေထ, ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, အဟံ တိံသယောဇနံ ကန္တာရံ အာဂစ္ဆန္တော တဿ ဥပါသကဿူပနိဿယံ ဒိသွာ အာဂတော, သော အတိဝိယ ဇိဃစ္ဆိတော, ပါတောဝ ပဋ္ဌာယ ဂေါဏံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၁။)ပရိယေသန္တော အရညေ ဝိစရိ။ ‘ဇိဃစ္ဆဒုက္ခေန ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေပိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ခိဿတီ’တိ စိန္တေတွာ ဧဝံ အကာသိံ, ဇိဃစ္ဆာရောဂသဒိသော ရောဂေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၀၃။‘‘ဇိဃစ္ဆာပရမာ ရောဂါ, သင်္ခါရပရမာ ဒုခါ၊
ဧတံ ဉတွာ ယထာဘူတံ, နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ ဇိဃစ္ဆာပရမာ ရောဂါတိ ယသ္မာ အညော ရောဂေါ သကိံ တိကိစ္ဆိတော ဝိနဿတိ ဝါ တဒင်္ဂဝသေန ဝါ ပဟီယတိ, ဇိဃစ္ဆာ ပန နိစ္စကာလံ တိကိစ္ဆိတဗ္ဗာယေဝါတိ သေသရောဂါနံ အယံ ပရမာ နာမ။ သင်္ခါရာတိ ပဉ္စ ခန္ဓာ။ ဧတံ ဉတွာတိ ဇိဃစ္ဆာသမော ရောဂေါ နတ္ထိ, ခန္ဓပရိဟရဏသမံ ဒုက္ခံ နာမ နတ္ထီတိ ဧတမတ္ထံ ယထာဘူတံ ဉတွာ ပဏ္ဍိတော နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိ ကရောတိ။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခန္တိ တဉှိ သဗ္ဗသုခါနံ ပရမံ ဥတ္တမံ သုခန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဧကဥပါသကဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
အာရောဂျပရမာ လာဘာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇာနံ ပသေနဒိကောသလံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ရာဇာ တဏ္ဍုလဒေါဏဿ ဩဒနံ တဒုပိယေန သူပဗျဉ္ဇနေန ဘုဉ္ဇတိ။ ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တပါတရာသော ဘတ္တသမ္မဒံ အဝိနောဒေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကိလန္တရူပေါ ဣတော စိတော စ သမ္ပရိဝတ္တတိ, နိဒ္ဒါယ အဘိဘူယမာနောပိ ဥဇုကံ နိပဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, အဝိဿမိတွာဝ အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ မေ မဟာဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘မဟာရာဇ, အတိဗဟုဘောဇနံ ဧဝံ ဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၂။)‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ,
နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊
မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော,
ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂၅)၊ –
ဣမာယ ဂါထာယ ဩဝဒိတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဘောဇနံ နာမ မတ္တာယ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မတ္တဘောဇိနော ဟိ သုခံ ဟောတီ’’တိ ဥတ္တရိ ဩဝဒန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
မတ္တံ ဇာနတော လဒ္ဓဘောဇနေ၊
တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ,
သဏိကံ ဇီရတိ အာယုပါလယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၄)၊
ရာဇာ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှိတုံ နာသက္ခိ, သမီပေ ဌိတံ ပန ဘာဂိနေယျံ, သုဒဿနံ နာမ မာဏဝံ ‘‘ဣမံ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှ, တာတာ’’တိ အာဟ။ သော တံ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဘန္တေ’’တိ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ရညော ဘုဉ္ဇန္တဿ ဩသာနပိဏ္ဍကာလေ ဣမံ ဂါထံ ဝဒေယျာသိ, ရာဇာ အတ္ထံ သလ္လက္ခေတွာ ယံ ပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေဿတိ, တသ္မိံ ပိဏ္ဍေ သိတ္ထဂဏနာယ ရညော ဘတ္တပစနကာလေ တတ္တကေ တဏ္ဍုလေ ဟရေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ သာယမ္ပိ ပါတောပိ ရညော ဘုဉ္ဇန္တဿ ဩသာနပိဏ္ဍကာလေ တံ ဂါထံ ဥဒါဟရိတွာ တေန ဆဍ္ဍိတပိဏ္ဍေ သိတ္ထဂဏနာယ တဏ္ဍုလေ ဟာပေသိ။ ရာဇာပိ တဿ ဂါထံ သုတွာ သဟဿံ သဟဿံ ဒါပေသိ။ သော အပရေန သမယေန နာဠိကောဒနပရမတာယ သဏ္ဌဟိတွာ သုခပ္ပတ္တော တနုသရီရော အဟောသိ။
အထေကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဣဒါနိ မေ သုခံ ဇာတံ, မိဂမ္ပိ အဿမ္ပိ အနုဗန္ဓိတွာ ဂဏှနသမတ္ထော ဇာတောမှိ။ ပုဗ္ဗေ မေ ဘာဂိနေယျေန သဒ္ဓိံ ယုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ, ဣဒါနိ ဝဇီရကုမာရိံ နာမ ဓီတရံ ဘာဂိနေယျဿ ဒတွာ သော ဂါမော တဿာယေဝ နှာနစုဏ္ဏမူလံ ကတွာ ဒိန္နော, တေန သဒ္ဓိံ ဝိဂ္ဂဟော ဝူပသန္တော, ဣမိနာပိ မေ ကာရဏေန သုခမေဝ ဇာတံ။ ကုလသန္တကံ ရာဇမဏိရတနံ နော ဂေဟေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၃။)ပုရိမဒိဝသေ နဋ္ဌံ, တမ္ပိ ဣဒါနိ ဟတ္ထပတ္တံ အာဂတံ, ဣမိနာပိ မေ ကာရဏေန သုခမေဝ ဇာတံ။ တုမှာကံ သာဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ဣစ္ဆန္တေန ဉာတိဓီတာပိ နော ဂေဟေ ကတာ, ဣမိနာပိ မေ ကာရဏေန သုခမေဝ ဇာတ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘အာရောဂျံ နာမ, မဟာရာဇ, ပရမော လာဘော, ယထာလဒ္ဓေန သန္တုဋ္ဌဘာဝသဒိသမ္ပိ ဓနံ, ဝိဿာသသဒိသော စ ပရမာ ဉာတိ, နိဗ္ဗာနသဒိသဉ္စ သုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၀၄။‘‘အာရောဂျပရမာ လာဘာ, သန္တုဋ္ဌိပရမံ ဓနံ၊
ဝိဿာသပရမာ ဉာတိ, နိဗ္ဗာနပရမံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ အာရောဂျပရမာ လာဘာတိ အရောဂဘာဝပရမာ လာဘာ။ ရောဂိနော ဟိ ဝိဇ္ဇမာနာပိ လာဘာ အလာဘာယေဝ, တသ္မာ အရောဂဿ သဗ္ဗလာဘာ အာဂတာဝ ဟောန္တိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘အာရောဂျပရမာ လာဘာ’’တိ။ သန္တုဋ္ဌိပရမံ ဓနန္တိ ဂိဟိနော ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ယံ အတ္တနာ လဒ္ဓံ အတ္တနော သန္တကံ, တေနေဝ တုဿနဘာဝေါ သန္တုဋ္ဌီ နာမ သေသဓနေဟိ ပရမံ ဓနံ။ ဝိဿာသပရမာ ဉာတီတိ မာတာ ဝါ ဟောတု ပိတာ ဝါ, ယေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော နတ္ထိ, သော အညာတကောဝ။ ယေန အညာတကေန ပန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော အတ္ထိ, သော အသမ္ဗန္ဓောပိ ပရမော ဥတ္တမော ဉာတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိဿာသပရမာ ဉာတီ’’တိ။ နိဗ္ဗာနသဒိသံ ပန သုခံ နာမ နတ္ထိ, တေနေဝါဟ – နိဗ္ဗာနပရမံ သုခန္တိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပသေနဒိကောသလဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
ပဝိဝေကရသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိယံ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထာရာ ဟိ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အဟံ ဣတော စတူဟိ မာသေဟိ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထု သန္တိကေ သတ္တ ဘိက္ခုသတာနိ သန္တာသံ အာပဇ္ဇိံသု,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၄။)ခီဏာသဝါနံ ဓမ္မသံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ပုထုဇ္ဇနာ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိံသု။ ဘိက္ခူ ဝဂ္ဂါ ဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမာ’’တိ မန္တေန္တာ ဝိစရန္တိ။ အထေကော တိဿတ္ထေရော နာမ ဘိက္ခူ ‘‘သတ္ထာ ကိရ စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, အဟဉ္စမှိ အဝီတရာဂေါ, သတ္ထရိ ဓရမာနေယေဝ မယာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကကောဝ ဝိဟာသိ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဂမနံ ဝါ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကထာသလ္လာပေါ ဝါ နတ္ထိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော, တိဿ တသ္မာ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ။ သော တေသံ ကထံ န သုဏာတိ။ တေ တဿ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေသု တိဿတ္ထေရဿ သိနေဟော နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကသ္မာ တိဿ ဧဝံ အကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန အတ္တနော အဓိပ္ပါယေ အာရောစိတေ ‘‘သာဓု, တိဿာ’’တိ သာဓုကာရံ ဒတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မယိ သိနေဟော တိဿသဒိသောဝ ဟောတု။ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တာပိ နေဝ မံ ပူဇေန္တိ, ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇမာနာယေဝ ပန မံ ပူဇေန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၀၅။‘‘ပဝိဝေကရသံ ပိတွာ, ရသံ ဥပသမဿ စ၊
နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပါပေါ, ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဝိဝေကရသန္တိ ပဝိဝေကတော ဥပ္ပန္နံ ရသံ, ဧကီဘာဝသုခန္တိ အတ္ထော။ ပိတွာတိ ဒုက္ခပရိညာဒီနိ ကရောန္တော အာရမ္မဏတော သစ္ဆိကိရိယာဝသေန ပိဝိတွာ။ ဥပသမဿ စာတိ ကိလေသူပသမနိဗ္ဗာနဿ စ ရသံ ပိတွာ။ နိဒ္ဒရော ဟောတီတိ တေန ဥဘယရသပါနေန ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အဗ္ဘန္တရေ ရာဂဒရထာဒီနံ အဘာဝေန နိဒ္ဒရော စေဝ နိပ္ပါပေါ စ ဟောတိ။ ရသံ ပိဝန္တိ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မဝသေန ဥပ္ပန္နံ ပီတိရသံ ပိဝန္တောပိ နိဒ္ဒရော နိပ္ပါပေါ စ ဟောတိ။
ဒေသနာဝသာနေ တိဿတ္ထေရော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
တိဿတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၅။)သာဟု ဒဿနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝဂါမကေ ဝိဟရန္တော သက္ကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တထာဂတဿ ဟိ အာယုသင်္ခါရေ ဝိဿဋ္ဌေ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဗာဓဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘မယာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဂိလာနုပဋ္ဌာနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ ‘‘ကော ဧသော’’တိ? ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သက္ကော’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘တုမှေ ဂိလာနေ ဥပဋ္ဌဟိတုံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သက္က, ဒေဝါနံ မနုဿဂန္ဓော ယောဇနသတတော ပဋ္ဌာယ ဂလေ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ ဟောတိ, ဂစ္ဆ တွံ, အတ္ထိ မေ ဂိလာနုပဋ္ဌကာ ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, စတုရာသီတိယောဇနသဟဿမတ္ထကေ ဌိတော တုမှာကံ သီလဂန္ဓံ ဃာယိတွာ အာဂတော, အဟမေဝ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ သော သတ္ထု သရီရဝဠဉ္ဇနဘာဇနံ အညဿ ဟတ္ထေနာပိ ဖုသိတုံ အဒတွာ သီသေယေဝ ဌပေတွာ နီဟရန္တော မုခသင်္ကောစနမတ္တမ္ပိ န အကာသိ, ဂန္ဓဘာဇနံ ပရိဟရန္တော ဝိယ အဟောသိ။ ဧဝံ သတ္ထာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ သတ္ထု ဖာသုကကာလေယေဝ အဂမာသိ။
ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဟော သတ္ထရိ သက္ကဿ သိနေဟော, ဧဝရူပံ နာမ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ မုခသင်္ကောစနမတ္တမ္ပိ အကတွာ ဂန္ဓဘာဇနံ နီဟရန္တော ဝိယ သတ္ထု သရီရဝဠဉ္ဇနဘာဇနံ သီသေန နီဟရန္တော ဥပဋ္ဌာနမကာသီ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ ကိံ ဝဒေထ, ဘိက္ခဝေ, အနစ္ဆရိယံ ဧတံ, ယံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ မယိ သိနေဟံ ကရောတိ။ အယံ သက္ကော ဟိ ဒေဝရာဇာ မံ နိဿာယ ဇရသက္ကဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ သောတာပန္နော ဟုတွာ တရုဏသက္ကဿ ဘာဝံ ပတ္တော, အဟံ ဟိဿ မရဏဘယတဇ္ဇိတဿ ပဉ္စသိခဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တံ ပုရတော ကတွာ အာဂတကာလေ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ဒေဝပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသိန္နဿ –
‘‘ပုစ္ဆ ဝါသဝ မံ ပဉှံ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ၊
တဿ တဿေဝ ပဉှဿ, အဟံ အန္တံ ကရောမိ တေ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၆) –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၆။)ဝတွာ တဿ ကင်္ခံ ဝိနောဒေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိံ။ ဒေသနာဝသာနေ စုဒ္ဒသန္နံ ပါဏကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, သက္ကောပိ ယထာနိသိန္နောဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ တရုဏသက္ကော ဇာတော။ ဧဝမဿာဟံ ဗဟူပကာရော။ တဿ မယိ သိနေဟော နာမ အနစ္ဆရိယော။ ဘိက္ခဝေ, အရိယာနဉှိ ဒဿနမ္ပိ သုခံ, တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ သန္နိဝါသောပိ သုခေါ။ ဗာလေဟိ သဒ္ဓိံ ပန သဗ္ဗမေတံ ဒုက္ခန္တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၀၆။‘‘သာဟု ဒဿနမရိယာနံ, သန္နိဝါသော သဒါ သုခေါ၊
အဒဿနေန ဗာလာနံ, နိစ္စမေဝ သုခီ သိယာ။
၂၀၇။‘‘ဗာလသင်္ဂတစာရီ ဟိ, ဒီဃမဒ္ဓါန သောစတိ၊
ဒုက္ခော ဗာလေဟိ သံဝါသော, အမိတ္တေနေဝ သဗ္ဗဒါ၊
ဓီရော စ သုခသံဝါသော, ဉာတီနံဝ သမာဂမော’’။
တသ္မာ ဟိ –
၂၀၈။‘‘ဓီရဉ္စ ပညဉ္စ ဗဟုဿုတဉ္စ,ဓောရယှသီလံ ဝတဝန္တမရိယံ၊
တံ တာဒိသံ သပ္ပုရိသံ သုမေဓံ,ဘဇေထ နက္ခတ္တပထံ ဝ စန္ဒိမာ’’တိ။
တတ္ထ သာဟူတိ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ။ သန္နိဝါသောတိ န ကေဝလဉ္စ တေသံ ဒဿနမေဝ, တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ နိသီဒနာဒိဘာဝေါပိ တေသံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကာတုံ လဘနဘာဝေါပိ သာဓုယေဝ။ ဗာလသင်္ဂတစာရီ ဟီတိ ယော ဗာလေန သဟစာရီ။ ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ သော ဗာလသဟာယေန ‘‘ဧဟိ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ ကရောမာ’’တိ ဝုစ္စမာနော တေန သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္ဒော ဟုတွာ တာနိ ကရောန္တော ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒီနိ ပတွာ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သောစတိ။ သဗ္ဗဒါတိ ယထာ အသိဟတ္ထေန ဝါ အမိတ္တေန အာသီဝိသာဒီဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝါသော နာမ နိစ္စံ ဒုက္ခော, တထေဝ ဗာလေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ ဓီရော စ သုခသံဝါသောတိ ဧတ္ထ သုခေါ သံဝါသော ဧတေနာတိ သုခသံဝါသော, ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ သံဝါသော သုခေါတိ အတ္ထော။ ကထံ? ဉာတီနံဝ သမာဂမောတိ ယထာပိ ဉာတီနံ သမာဂမော သုခေါ, ဧဝံ သုခေါ။
တသ္မာ ဟီတိ ယသ္မာ ဗာလေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသော ဒုက္ခော, ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ သုခေါ, တသ္မာ ဟိ ဓိတိသမ္ပန္နံ ဓီရဉ္စ, လောကိယလောကုတ္တရပညာသမ္ပန္နံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၇။)ပညဉ္စ, အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နံ ဗဟုဿုတဉ္စ, အရဟတ္တပါပနကသင်္ခါတာယ ဓုရဝဟနသီလတာယ ဓောရယှသီလံ, သီလဝတေန စေဝ ဓုတင်္ဂဝတေန စ ဝတဝန္တံ, ကိလေသေဟိ အာရကတာယ အရိယံ, တထာရူပံ သပ္ပုရိသံ သောဘနပဉှံ ယထာ နိမ္မလံ နက္ခတ္တပထသင်္ခါတံ အာကာသံ စန္ဒိမာ ဘဇတိ, ဧဝံ ဘဇေထ ပယိရုပါသေထာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သက္ကဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
သုခဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပန္နရသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၈။)၁၆။ ပိယဝဂ္ဂ
အယောဂေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တယော ပဗ္ဗဇိတေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ ဧကသ္မိံ ကုလေ မာတာပိတူနံ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ ပိယော မနာပေါ။ သော ဧကဒိဝသံ ဂေဟေ နိမန္တိတာနံ ဘိက္ခူနံ အနုမောဒနံ ကရောန္တာနံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ မာတာပိတရော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တေ နာနုဇာနိံသု။ တဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဟံ မာတာပိတူနံ အပဿန္တာနံယေဝ ဗဟိ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ပိတာ ဗဟိ နိက္ခမန္တော ‘‘ဣမံ ရက္ခေယျာသီ’’တိ မာတရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ, မာတာ ဗဟိ နိက္ခမန္တီ ပိတရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ အထဿ ဧကဒိဝသံ ပိတရိ ဗဟိ ဂတေ မာတာ ‘‘ပုတ္တံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ဧကံ ဒွါရဗာဟံ နိဿာယ ဧကံ ပါဒေဟိ ဥပ္ပီဠေတွာ ဆမာယ နိသိန္နာ သုတ္တံ ကန္တတိ။ သော ‘‘ဣမံ ဝဉ္စေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘အမ္မ, ထောကံ တာဝ အပေဟိ, သရီရဝလဉ္ဇံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တာယ ပါဒေ သမိဉ္ဇိတေ နိက္ခမိတွာ ဝေဂေန ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ မံ, ဘန္တေ’’တိ ယာစိတွာ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။
အထဿ ပိတာ အာဂန္တွာ မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဟံ မေ ပုတ္တော’’တိ? ‘‘သာမိ, ဣမသ္မိံ ပဒေသေ အဟောသီ’’တိ။ သော ‘‘ကဟံ နု ခေါ မေ ပုတ္တော’’တိ ဩလောကေန္တော တံ အဒိသွာ ‘‘ဝိဟာရံ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုတ္တံ ပဗ္ဗဇိတံ ဒိသွာ ကန္ဒိတွာ ရောဒိတွာ, ‘‘တာတ, ကိံ မံ နာသေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘မမ ပုတ္တေ ပဗ္ဗဇိတေ အဟံ ဣဒါနိ ဂေဟေ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ သယမ္ပိ ဘိက္ခူ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ အထဿ မာတာပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တော စ ပတိ စ စိရာယန္တိ, ကစ္စိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ တေ ဩလောကေန္တီ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဥဘောပိ ပဗ္ဗဇိတေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေသံ ပဗ္ဗဇိတကာလေ မမ ဂေဟေန ကော အတ္ထော’’တိ သယမ္ပိ ဘိက္ခုနိဥပဿယံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ။ တေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ ဝိနာ ဘဝိတုံ န သက္ကောန္တိ, ဝိဟာရေပိ ဘိက္ခုနိဥပဿယေပိ ဧကတောဝ နိသီဒိတွာ သလ္လပန္တာ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေန္တိ။ တေန ဘိက္ခူပိ ဘိက္ခူနိယောပိ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၉။)အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ နေသံ ကိရိယံ သတ္ထုံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တုမှေ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ကရောထ? န ဟိ ဧသ ပဗ္ဗဇိတာနံ ယောဂေါ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ဝိနာ ဘဝိတုံ န သက္ကောမာ’’တိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ ကရဏံ အယုတ္တံ။ ပိယာနဉှိ အဒဿနံ, အပ္ပိယာနဉ္စ ဒဿနံ ဒုက္ခမေဝ။ တသ္မာ သတ္တေသု စ သင်္ခါရေသု စ ကဉ္စိ ပိယံ ဝါ အပ္ပိယံ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၀၉။‘‘အယောဂေ ယုဉ္ဇမတ္တာနံ, ယောဂသ္မိဉ္စ အယောဇယံ၊
အတ္ထံ ဟိတွာ ပိယဂ္ဂါဟီ, ပိဟေတတ္တာနုယောဂိနံ။
၂၁၀။‘‘မာ ပိယေဟိ သမာဂဉ္ဆိ, အပ္ပိယေဟိ ကုဒါစနံ၊
ပိယာနံ အဒဿနံ ဒုက္ခံ, အပ္ပိယာနဉ္စ ဒဿနံ။
၂၁၁။‘‘တသ္မာ ပိယံ န ကယိရာထ, ပိယာပါယော ဟိ ပါပကော၊
ဂန္ထာ တေသံ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ယေသံ နတ္ထိ ပိယာပ္ပိယ’’န္တိ။
တတ္ထ အယောဂေတိ အယုဉ္ဇိတဗ္ဗေ အယောနိသောမနသိကာရေ။ ဝေသိယာဂေါစရာဒိဘေဒဿ ဟိ ဆဗ္ဗိဓဿ အဂေါစရဿ သေဝနံ ဣဓ အယောနိသောမနသိကာရော နာမ, တသ္မိံ အယောနိသောမနသိကာရေ အတ္တာနံ ယုဉ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ ယောဂသ္မိန္တိ တဗ္ဗိပရီတေ စ ယောနိသောမနသိကာရေ အယုဉ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္ထံ ဟိတွာတိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အဓိသီလာဒိသိက္ခတ္တယံ အတ္ထော နာမ, တံ အတ္ထံ ဟိတွာ။ ပိယဂ္ဂါဟီတိ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတံ ပိယမေဝ ဂဏှန္တော။ ပိဟေတတ္တာနုယောဂိနန္တိ တာယ ပဋိပတ္တိယာ သာသနတော စုတော ဂိဟိဘာဝံ ပတွာ ပစ္ဆာ ယေ အတ္တာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ သီလာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ဒေဝမနုဿာနံ သန္တိကာ သက္ကာရံ လဘန္တိ, တေသံ ပိဟေတိ, ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ ဧဝရူပေါ အဿ’’န္တိ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
မာ ပိယေဟီတိ ပိယေဟိ သတ္တေဟိ ဝါ သင်္ခါရေဟိ ဝါ ကုဒါစနံ ဧကက္ခဏေပိ န သမာဂစ္ဆေယျ, တထာ အပ္ပိယေဟိ။ ကိံ ကာရဏာ? ပိယာ နဉှိ ဝိယောဂဝသေန အဒဿနံ အပ္ပိယာနဉ္စ ဥပသင်္ကမနဝသေန ဒဿနံ နာမ ဒုက္ခံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ ဒုက္ခံ, တသ္မာ ကဉ္စိ သတ္တံ ဝါ သင်္ခါရံ ဝါ ပိယံ နာမ န ကရေယျ။ ပိယာပါယော ဟီတိ ပိယေဟိ အပါယော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၀။)ဝိယောဂေါ။ ပါပကောတိ လာမကော။ ဂန္ထာ တေသံ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ ယေသံ ပိယံ နတ္ထိ, တေသံ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော ပဟီယတိ။ ယေသံ အပ္ပိယံ နတ္ထိ, တေသံ ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော။ တေသု ပန ဒွီသု ပဟီနေသု သေသဂန္ထာ ပဟီနာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ပိယံ ဝါ အပ္ပိယံ ဝါ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။ တေန ပန တယော ဇနာ ‘‘မယံ ဝိနာ ဘဝိတုံ န သက္ကောမာ’’တိ ဝိဗ္ဘမိတွာ ဂေဟမေဝ အဂမိံသူတိ။
တယောဇနပဗ္ဗဇိတဝတ္ထု ပဌမံ။
ပိယတော ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ဟိ အတ္တနော ပုတ္တေ ကာလကတေ ပုတ္တသောကာဘိဘူတော အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ, ပုတ္တသောကံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ။ သတ္ထာ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿူပနိဿယံ ဒိသွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဧကံ ပစ္ဆာသမဏံ ဂဟေတွာ တဿ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ သော သတ္ထု အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကာတုကာမော ဘဝိဿတီ’’တိ သတ္ထာရံ ပဝေသေတွာ ဂေဟမဇ္ဈေ အာသနံ ပညာပေတွာ သတ္ထရိ နိသိန္နေ အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဥပါသက, ဒုက္ခိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန ပုတ္တဝိယောဂဒုက္ခေ အာရောစိတေ, ‘‘ဥပါသက, မာ စိန္တယိ, ဣဒံ မရဏံ နာမ န ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ, န စ ဧကဿေဝ ဟောတိ, ယာဝတာ ပန ဘဝုပ္ပတ္တိ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟောတိယေဝ။ ဧကသင်္ခါရောပိ နိစ္စော နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘မရဏဓမ္မံ မတံ, ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ ဘိန္န’န္တိ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ, န သောစိတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏပဏ္ဍိတာပိ ဟိ ပုတ္တဿ မတကာလေ ‘မရဏဓမ္မံ မတံ, ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ ဘိန္န’န္တိ သောကံ အကတွာ မရဏဿတိမေဝ ဘာဝယိံသူ’’တိ ဝတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကေ ဧဝမကံသု, ကဒါ စ အကံသု, အာစိက္ခထ မေ’’တိ ယာစိတော တဿတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ အတီတံ အာဟရိတွာ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၁။)‘‘ဥရဂေါဝ တစံ ဇိဏ္ဏံ, ဟိတွာ ဂစ္ဆတိ သံ တနုံ၊
ဧဝံ သရီရေ နိဗ္ဘောဂေ, ပေတေ ကာလကတေ သတိ။
‘‘ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၅။၁၉-၂၀) –
ဣမံ ပဉ္စကနိပါတေ ဥရဂဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတာ ပိယပုတ္တေ ကာလကတေ ယထာ ဧတရဟိ တွံ ကမ္မန္တေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိရာဟာရော ရောဒန္တော ဝိစရသိ, တထာ အဝိစရိတွာ မရဏဿတိဘာဝနာဗလေန သောကံ အကတွာ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိံသု, ကမ္မန္တဉ္စ အဓိဋ္ဌဟိံသု။ တသ္မာ ‘ပိယပုတ္တော မေ ကာလကတော’တိ မာ စိန္တယိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဟိ သောကော ဝါ ဘယံ ဝါ ပိယမေဝ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၁၂။‘‘ပိယတော ဇာယတီ သောကော, ပိယတော ဇာယတီ ဘယံ၊
ပိယတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ပိယတောတိ ဝဋ္ဋမူလကော ဟိ သောကော ဝါ ဘယံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပိယမေဝ သတ္တံ ဝါ သင်္ခါရံ ဝါ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ပန ဝိပ္ပမုတ္တဿ ဥဘယမ္ပေတံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထု ဒုတိယံ။
ပေမတော ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခံ ဥပါသိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာ ကိရ ပုတ္တဿ ဓီတရံ သုဒတ္တံ နာမ ကုမာရိကံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေတွာ ဂေဟေ ဘိက္ခုသံဃဿ ဝေယျာဝစ္စံ ကာရေသိ။ သာ အပရေန သမယေန ကာလမကာသိ။ သာ တဿာ သရီရနိက္ခေပံ ကာရေတွာ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဒုက္ခိနီ ဒုမ္မနာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂။)ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ တွံ, ဝိသာခေ, ဒုက္ခိနီ ဒုမ္မနာ အဿုမုခါ ရောဒမာနာ နိသိန္နာ’’တိ အာဟ။ သာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ပိယာ မေ, ဘန္တေ, သာ ကုမာရိကာ ဝတ္တသမ္ပန္နာ, ဣဒါနိ တထာရူပံ န ပဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိတ္တကာ ပန, ဝိသာခေ, သာဝတ္ထိယံ မနုဿာ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိယေဝ မေ ကထိတံ သတ္တ ဇနကောဋိယော’’တိ။ ‘‘သစေ ပနာယံ ဧတ္တကော ဇနော တဝ နတ္တာယ သဒိသော ဘဝေယျ, ဣစ္ဆေယျာသိ န’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကတိ ပန ဇနာ သာဝတ္ထိယံ ဒေဝသိကံ ကာလံ ကရောန္တီ’’တိ? ‘‘ဗဟူ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘နနု ဧဝံ, ဘန္တေ, တဝ အသောစနကာလော န ဘဝေယျ, ရတ္တိန္ဒိဝံ ရောဒန္တီယေဝ ဝိစရေယျာသီ’’တိ။ ‘‘ဟောတု, ဘန္တေ, ဉာတံ မယာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ မာ သောစိ, သောကော ဝါ ဘယံ ဝါ ပေမတောဝ ဇာယတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၁၃။‘‘ပေမတော ဇာယတီ သောကော, ပေမတော ဇာယတီ ဘယံ၊
ပေမတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ပေမတောတိ ပုတ္တဓီတာဒီသု ကတံ ပေမမေဝ နိဿာယ သောကော ဇာယတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဝိသာခါဝတ္ထု တတိယံ။
ရတိယာ ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိံ နိဿာယ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဝိဟရန္တော လိစ္ဆဝီ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဧကသ္မိံ ဆဏဒိဝသေ အညမညံ အသဒိသေဟိ အလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ ဥယျာနဂမနတ္ထာယ နဂရာ နိက္ခမိံသု။ သတ္ထာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော တေ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, လိစ္ဆဝယော, ယေဟိ ဒေဝါ တာဝတိံသာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, တေ ဣမေ ဩလောကေန္တူ’’တိ ဝတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ တေပိ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကံ နဂရသောဘိနိံ ဣတ္ထိံ အာဒါယ ဂန္တွာ တံ နိဿာယ ဣဿာဘိဘူတာ အညမညံ ပဟရိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၃။)လောဟိတံ နဒိံ ဝိယ ပဝတ္တယိံသု။ အထ နေ မဉ္စေနာဒါယ ဥက္ခိပိတွာ အာဂမံသု။ သတ္ထာပိ ကတဘတ္တကိစ္စော နဂရာ နိက္ခမိ။ ဘိက္ခူပိ လိစ္ဆဝယော တထာ နီယမာနေ ဒိသွာ သတ္ထာရံ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, လိစ္ဆဝိရာဇာနော ပါတောဝ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဒေဝါ ဝိယ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဣဒါနိ ဧကံ ဣတ္ထိံ နိဿာယ ဣမံ ဗျသနံ ပတ္တာ’’တိ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, သောကော ဝါ ဘယံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရတိံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၁၄။‘‘ရတိယာ ဇာယတီ သောကော, ရတိယာ ဇာယတီ ဘယံ၊
ရတိယာ ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ရတိယာတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိတော, တံ နိဿာယာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
လိစ္ဆဝီဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ကာမတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဗြဟ္မလောကာ စုတသတ္တော သာဝတ္ထိယံ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဣတ္ထိသမီပံ ဥပဂန္တုံ န ဣစ္ဆတိ, ဣတ္ထိယာ ဂယှမာနော ရောဒတိ။ ဝတ္ထစုမ္ဗဋကေန နံ ဂဟေတွာ ထညံ ပါယေန္တိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော မာတာပိတူဟိ, ‘‘တာတ, အာဝါဟံ တေ ကရိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န မေ ဣတ္ထိယာ အတ္ထော’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနော ပဉ္စသတေ သုဝဏ္ဏကာရေ ပက္ကောသာပေတွာ ရတ္တသုဝဏ္ဏနိက္ခသဟဿံ ဒါပေတွာ အတိဝိယ ပါသာဒိကံ ဃနကောဋ္ဋိမံ ဣတ္ထိရူပံ ကာရေတွာ ပုန မာတာပိတူဟိ, ‘‘တာတ, တယိ အာဝါဟံ အကရောန္တေ ကုလဝံသော န ပတိဋ္ဌဟိဿတိ, ကုမာရိကံ တေ အာနေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ သစေ မေ ဧဝရူပံ ကုမာရိကံ အာနေဿထ, ကရိဿာမိ ဝေါ ဝစန’’န္တိ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ ဒဿေတိ။ အထဿ မာတာပိတရော အဘိညာတေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော မဟာပုညော, အဝဿံ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၄။)ကတပုညာ ကုမာရိကာ ဘဝိဿတိ, ဂစ္ဆထ ဣမံ သုဝဏ္ဏရူပကံ ဂဟေတွာ ဧဝရူပံ ကုမာရိကံ အာဟရထာ’’တိ ပဟိဏိံသု။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ စာရိကံ စရန္တာ မဒ္ဒရဋ္ဌေ သာဂလနဂရံ ဂတာ။ တသ္မိဉ္စ နဂရေ ဧကာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ကုမာရိကာ အဟောသိ, တံ မာတာပိတရော သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿူပရိမတလေ ပရိဝါသေသုံ။ တေပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘သစေ ဣဓ ဧဝရူပါ ကုမာရိကာ ဘဝိဿတိ, ဣမံ ဒိသွာ ‘အယံ အသုကဿ ကုလဿ ဓီတာ ဝိယ အဘိရူပါ’တိ ဝက္ခန္တီ’’တိ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ တိတ္ထမဂ္ဂေ ဌပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။
အထဿ ကုမာရိကာယ ဓာတီ တံ ကုမာရိကံ နှာပေတွာ သယမ္ပိ နှာယိတုကာမာ ဟုတွာ တိတ္ထံ အာဂတာ တံ ရူပကံ ဒိသွာ ‘‘ဓီတာ မေ’’တိ သညာယ ‘‘ဒုဗ္ဗိနီတာသိ, ဣဒါနေဝါဟံ နှာပေတွာ နိက္ခန္တာ, တွံ မယာ ပုရေတရံ ဣဓာဂတာသီ’’တိ ဟတ္ထေန ပဟရိတွာ ထဒ္ဓဘာဝဉ္စေဝ နိဗ္ဗိကာရတဉ္စ ဉတွာ ‘‘အဟံ မေ, ဓီတာတိ သညမကာသိံ, ကိံ နာမေတ’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ တေ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဧဝရူပါ တေ, အမ္မ, ဓီတာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ အယံ မမ ဓီတု သန္တိကေ ကိံ အဂ္ဃတီတိ? တေန ဟိ တေ ဓီတရံ အမှာကံ ဒဿေဟီတိ။ သာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂေဟံ ဂန္တွာ သာမိကာနံ အာရောစေသိ။ တေ ဗြာဟ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ကတပဋိသမ္မောဒနာ ဓီတရံ ဩတာရေတွာ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သုဝဏ္ဏရူပကဿ သန္တိကေ ဌပေသုံ။ သုဝဏ္ဏရူပကံ နိပ္ပဘံ အဟောသိ, ကုမာရိကာ သပ္ပဘာ အဟောသိ။ ဗြာဟ္မဏာ တံ တေသံ ဒတွာ ကုမာရိကံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဂန္တွာ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဿ မာတာပိတူနံ အာရောစယိံသု။ တေ တုဋ္ဌမာနသာ ‘‘ဂစ္ဆထ, နံ သီဃံ အာနေထာ’’တိ မဟန္တေန သက္ကာရေန ပဟိဏိံသု။
ကုမာရောပိ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ကဉ္စနရူပတောပိ ကိရ အဘိရူပတရာ ဒါရိကာ အတ္ထီ’’တိ သဝနဝသေနေဝ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘သီဃံ အာနေန္တူ’’တိ အာဟ။ သာပိ ခေါ ယာနံ အာရောပေတွာ အာနီယမာနာ အတိသုခုမာလတာယ ယာနုဂ္ဃါတေန သမုပ္ပါဒိတဝါတရောဂါ အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ ကာလမကာသိ။ ကုမာရောပိ ‘‘အာဂတာ’’တိ နိရန္တရံ ပုစ္ဆတိ, တဿ အတိသိနေဟေန ပုစ္ဆန္တဿ သဟသာဝ အနာရောစေတွာ ကတိပါဟံ ဝိက္ခေပံ ကတွာ တမတ္ထံ အာရောစယိံသု။ သော ‘‘တထာရူပါယ နာမ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ သမာဂမံ နာလတ္ထ’’န္တိ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿော ပဗ္ဗတေန ဝိယ သောကဒုက္ခေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၅။)အဇ္ဈောတ္ထဋော အဟောသိ။ သတ္ထာ တဿူပနိဿယံ ဒိသွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တံ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ အထဿ မာတာပိတရော သတ္ထာရံ အန္တောဂေဟံ ပဝေသေတွာ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိံသု။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ‘‘ကဟံ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧသော, ဘန္တေ, အာဟာရူပစ္ဆေဒံ ကတွာ အန္တောဂဗ္ဘေ နိသိန္နော’’တိ။ ‘‘ပက္ကောသထ န’’န္တိ။ သော အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, ကုမာရ, ဗလဝသောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ‘ဧဝရူပါ နာမ ဣတ္ထီ အန္တရာမဂ္ဂေ ကာလကတာ’တိ သုတွာ ဗလဝသောကော ဥပ္ပန္နော, ဘတ္တမ္ပိ မေ နစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာသိ ပန တွံ, ကုမာရ, ကိံ တေ နိဿာယ သောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကာမံ နိဿာယ, ကုမာရ, ဗလဝသောကော ဥပ္ပန္နော, သောကော ဝါ ဘယံ ဝါ ကာမံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၁၅။‘‘ကာမတော ဇာယတီ သောကော, ကာမတော ဇာယတီ ဘယံ၊
ကာမတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ကာမတောတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမတော, ဒုဝိဓမ္ပေတံ ကာမံ နိဿာယာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
တဏှာယ ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဧကဒိဝသံ နဒီတီရံ ဂန္တွာ ခေတ္တံ သောဓေတိ။ သတ္ထာ တဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သော သတ္ထာရံ ဒိသွာပိ သာမီစိကမ္မံ အကတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ပုရေတရံ အာလပိတွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ခေတ္တံ, ဘော ဂေါတမ, သောဓေမီ’’တိ။ သတ္ထာ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ဂတော။ ပုနဒိဝသေပိ တဿ ခေတ္တံ ကသိတုံ အာဂတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ခေတ္တံ ကသာမိ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ သုတွာ ပက္ကာမိ။ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ တထေဝ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘော ဂေါတမ, ခေတ္တံ ဝပါမိ နိဒ္ဒေမိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၆။)ရက္ခာမီ’’တိ သုတွာ ပက္ကာမိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘ဘော ဂေါတမ, တွံ မမ ခေတ္တသောဓနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အာဂတော။ သစေ မေ သဿံ သမ္ပဇ္ဇိဿတိ, တုယှမ္ပိ သံဝိဘာဂံ ကရိဿာမိ, တုယှံ အဒတွာ သယံ န ခါဒိဿာမိ, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ တွံ မမ သဟာယော’’တိ။
အထဿ အပရေန သမယေန သဿံ သမ္ပဇ္ဇိ, တဿ ‘‘သမ္ပန္နံ မေ သဿံ, သွေ ဒါနိ လာယာပေဿာမီ’’တိ လာယနတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ရတ္တိံ မဟာမေဃော ဝဿိတွာ သဗ္ဗံ သဿံ ဟရိ, ခေတ္တံ တစ္ဆေတွာ ဌပိတသဒိသံ အဟောသိ။ သတ္ထာ ပန ပဌမဒိဝသံယေဝ ‘‘တံ သဿံ န သမ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အညာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ပါတောဝ ‘‘ခေတ္တံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ ဂတော တုစ္ဆံ ခေတ္တံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကော စိန္တေသိ – ‘‘သမဏော ဂေါတမော မမ ခေတ္တသောဓနကာလတော ပဋ္ဌာယ အာဂတော, အဟမ္ပိ နံ ‘ဣမသ္မိံ သဿေ နိပ္ဖန္နေ တုယှမ္ပိ သံဝိဘာဂံ ကရိဿာမိ, တုယှံ အဒတွာ သယံ န ခါဒိဿာမိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒါနိ တွံ မမ သဟာယော’တိ အဝစံ။ သောပိ မေ မနောရထော မတ္ထကံ န ပါပုဏီ’’တိ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ ကတွာ မဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ သတ္ထာ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ သော သတ္ထု အာဂမနံ သုတွာ ‘‘သဟာယံ မေ အာနေတွာ ဣဓ နိသီဒါပေထာ’’တိ အာဟ။ ပရိဇနော တထာ အကာသိ။ သတ္ထာ နိသီဒိတွာ ‘‘ကဟံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂဗ္ဘေ နိပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပက္ကောသထ န’’န္တိ ပက္ကောသာပေတွာ အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နံ အာဟ ‘‘ကိံ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ? ဘော ဂေါတမ, တုမှေ မမ ခေတ္တသောဓနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အာဂတာ, အဟမ္ပိ ‘‘သဿေ နိပ္ဖန္နေ တုမှာကံ သံဝိဘာဂံ ကရိဿာမီ’’တိ အဝစံ။ သော မေ မနောရထော အနိပ္ဖန္နော, တေန မေ သောကော ဥပ္ပန္နော, ဘတ္တမ္ပိ မေ နစ္ဆာဒေတီတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာသိ ပန, ဗြာဟ္မဏ, ကိံ တေ နိဿာယ သောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န ဇာနာမိ, ဘော ဂေါတမ, တွံ ပန ဇာနာသီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သောကော ဝါ ဘယံ ဝါ တဏှံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၁၆။‘‘တဏှာယ ဇာယတီ သောကော, တဏှာယ ဇာယတီ ဘယံ၊
တဏှာယ ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ တဏှာယာတိ ဆဒွါရိကာယ တဏှာယ, ဧတံ တဏှံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၇။)သီလဒဿနသမ္ပန္နန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ပဉ္စသတဒါရကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ အသီတိမဟာထေရေဟိ သဒ္ဓိံ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော ဧကသ္မိံ ဆဏဒိဝသေ ပဉ္စသတေ ဒါရကေ ပူဝပစ္ဆိယော ဥက္ခိပါပေတွာ နဂရာ နိက္ခမ္မ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တေ အဒ္ဒသ။ တေပိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမိံသု, တေ ဧကံ ဘိက္ခုမ္ပိ ‘‘ပူဝံ ဂဏှထာ’’တိ န ဝဒိံသု။ သတ္ထာ တေသံ ဂတကာလေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘ခါဒိဿထ, ဘိက္ခဝေ, ပူဝေ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ဘန္တေ, ပူဝါ’’တိ? ‘‘ကိံ န ပဿထ တေ ဒါရကေ ပူဝပစ္ဆိယော ဥက္ခိပါပေတွာ အတိက္ကန္တေ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, ဧဝရူပါ နာမ ဒါရကာ ကဿစိ ပူဝံ န ဒေန္တီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကိဉ္စာပိ ဧတေ မံ ဝါ တုမှေ ဝါ ပူဝေဟိ န နိမန္တယိံသု, ပူဝသာမိကော ပန ဘိက္ခု ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆတိ, ပူဝေ ခါဒိတွာဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဧကပုဂ္ဂလေပိ ဣဿာ ဝါ ဒေါသော ဝါ နတ္ထိ, တသ္မာ ဣမံ ဝတွာ ဘိက္ခုသံဃံ အာဒါယ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ဆာယာယ နိသီဒိ။ ဒါရကာ မဟာကဿပတ္ထေရံ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟာ ပီတိဝေဂေန ပရိပုဏ္ဏသရီရာ ဟုတွာ ပစ္ဆိယော ဩတာရေတွာ ထေရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပူဝေ ပစ္ဆီဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ’’တိ ထေရံ ဝဒိံသု။ အထ နေ ထေရော အာဟ – ‘‘ဧသ သတ္ထာ ဘိက္ခုသံဃံ ဂဟေတွာ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော, တုမှာကံ ဒေယျဓမ္မံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဘိက္ခုသံဃဿ သံဝိဘာဂံ ကရောထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ နိဝတ္တိတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂန္တွာ ပူဝေ ဒတွာ ဩလောကယမာနာ ဧကမန္တေ ဌတွာ ပရိဘောဂါဝသာနေ ဥဒကံ အဒံသု။ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ဒါရကေဟိ မုခေါလောကနေန ဘိက္ခာ ဒိန္နာ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဝါ မဟာထေရေ ဝါ ပူဝေဟိ အနာပုစ္ဆိတွာ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဒိသွာ ပစ္ဆီဟိ သဒ္ဓိံယေဝ အာဒါယ အာဂမိံသူ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တေန မဟာကဿပေန သဒိသော ဘိက္ခု ဒေဝမနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ, တေ စ တဿ စတုပစ္စယေန ပူဇံ ကရောန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၁၇။‘‘သီလဒဿနသမ္ပန္နံ, ဓမ္မဋ္ဌံ သစ္စဝေဒိနံ၊
အတ္တနော ကမ္မ ကုဗ္ဗာနံ, တံ ဇနော ကုရုတေ ပိယ’’န္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၈။)တတ္ထ သီလဒဿနသမ္ပန္နန္တိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန စေဝ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တေန စ သမ္မာဒဿနေန သမ္ပန္နံ။ ဓမ္မဋ္ဌန္တိ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မေ ဌိတံ, သစ္ဆိကတလောကုတ္တရဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ သစ္စဝေဒိနန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ သောဠသဟာကာရေဟိ သစ္ဆိကတတ္တာ သစ္စဉာဏေန သစ္စဝေဒိနံ။ အတ္တနော ကမ္မ ကုဗ္ဗာနန္တိ အတ္တနော ကမ္မံ နာမ တိဿော သိက္ခာ, တာ ပူရယမာနန္တိ အတ္ထော။ တံ ဇနောတိ တံ ပုဂ္ဂလံ လောကိယမဟာဇနော ပိယံ ကရောတိ, ဒဋ္ဌုကာမော ဝန္ဒိတုကာမော ပစ္စယေန ပူဇေတုကာမော ဟောတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ တေ ဒါရကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
ပဉ္စသတဒါရကဝတ္ထု သတ္တမံ။
ဆန္ဒဇာတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အနာဂါမိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ တံ ထေရံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘အတ္ထိ ပန ဝေါ, ဘန္တေ, ဝိသေသာဓိဂမော’’တိ။ ထေရော ‘‘အနာဂါမိဖလံ နာမ ဂဟဋ္ဌာပိ ပါပုဏန္တိ, အရဟတ္တံ ပတ္တကာလေယေဝ တေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေဿာမီ’’တိ ဟရာယမာနော ကိဉ္စိ အကထေတွာဝ ကာလကတော သုဒ္ဓါဝါသဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒန္တာဝ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ အထ နေ သတ္ထာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, ရောဒထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော နော, ဘန္တေ, ကာလကတော’’တိ။ ‘‘ဟောတု, ဘိက္ခဝေ, မာ စိန္တယိတ္ထ, ဓုဝဓမ္မော နာမေသော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, မယမ္ပိ ဇာနာမ, အပိစ မယံ ဥပဇ္ဈာယံ ဝိသေသာဓိဂမံ ပုစ္ဆိမှာ, သော ကိဉ္စိ အကထေတွာဝ ကာလကတော, တေနမှ ဒုက္ခိတာ’’တိ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မာ စိန္တယိတ္ထ, ဥပဇ္ဈာယေန ဝေါ အနာဂါမိဖလံ ပတ္တံ, သော ‘ဂိဟီပေတံ ပါပုဏန္တိ, အရဟတ္တံ ပတွာဝ နေသံ ကထေဿာမီ’တိ ဟရာယန္တော တုမှာကံ ကိဉ္စိ အကထေတွာ ကာလံ ကတွာ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တော, အဿာသထ, ဘိက္ခဝေ, ဥပဇ္ဈာယော ဝေါ ကာမေသု အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၉။) ၂၁၈။‘‘ဆန္ဒဇာတော အနက္ခာတေ, မနသာ စ ဖုဋော သိယာ၊
ကာမေသု စ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော, ဥဒ္ဓံသောတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ဆန္ဒဇာတောတိ ကတ္တုကာမတာဝသေန ဇာတဆန္ဒော ဥဿာဟပတ္တော။ အနက္ခာတေတိ နိဗ္ဗာနေ။ တဉှိ ‘‘အသုကေန ကတံ ဝါ နီလာဒီသု ဧဝရူပံ ဝါ’’တိ အဝတ္တဗ္ဗတာယ အနက္ခာတံ နာမ။ မနသာ စ ဖုဋော သိယာတိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ တီဟိ မဂ္ဂဖလစိတ္တေဟိ ဖုဋော ပူရိတော ဘဝေယျ။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ အနာဂါမိမဂ္ဂဝသေန ကာမေသု အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော။ ဥဒ္ဓံသောတောတိ ဧဝရူပေါ ဘိက္ခု အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တော ဥဒ္ဓံသောတောတိ ဝုစ္စတိ, တာဒိသော ဝေါ ဥပဇ္ဈာယောတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဧကအနာဂါမိတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
စိရပ္ပဝါသိန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဣသိပတနေ ဝိဟရန္တော နန္ဒိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဗာရာဏသိယံ ကိရ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ကုလဿ နန္ဒိယော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ, သော မာတာပိတူနံ အနုရူပေါ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော သံဃုပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ အထဿ မာတာပိတရော ဝယပ္ပတ္တကာလေ သမ္မုခဂေဟတော မာတုလဓီတရံ ရေဝတိံ နာမ အာနေတုကာမာ အဟေသုံ။ သာ ပန အဿဒ္ဓါ အဒါနသီလာ, နန္ဒိယော တံ န ဣစ္ဆိ။ အထဿ မာတာ ရေဝတိံ အာဟ – ‘‘အမ္မ, တွံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဘိက္ခုသံဃဿ နိသဇ္ဇနဋ္ဌာနံ ဥပလိမ္ပိတွာ အာသနာနိ ပညာပေဟိ, အာဓာရကေ ဌပေဟိ, ဘိက္ခူနံ အာဂတကာလေ ပတ္တံ ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတွာ ဓမ္မကရဏေန ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ ဘုတ္တကာလေ ပတ္တေ ဓောဝ, ဧဝံ မေ ပုတ္တဿ အာရာဓိတာ ဘဝိဿသီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ ‘‘ဩဝါဒက္ခမာ ဇာတာ’’တိ ပုတ္တဿ အာရောစေတွာ တေန သာဓူတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ဒိဝသံ ဌပေတွာ အာဝါဟံ ကရိံသု။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၀။)အထ နံ နန္ဒိယော အာဟ – ‘‘သစေ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ မာတာပိတရော စ မေ ဥပဋ္ဌဟိဿသိ, ဧဝံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဝသိတုံ လဘိဿသိ, အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ကတိပါဟံ သဒ္ဓါ ဝိယ ဟုတွာ ဘတ္တာရံ ဥပဋ္ဌဟန္တီ ဒွေ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ။ နန္ဒိယဿာပိ မာတာပိတရော ကာလမကံသု, ဂေဟေ သဗ္ဗိဿရိယံ တဿာယေဝ အဟောသိ။ နန္ဒိယောပိ မာတာပိတူနံ ကာလကိရိယတော ပဋ္ဌာယ မဟာဒါနပတိ ဟုတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနမ္ပိ ဂေဟဒွါရေ ပါကဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ သော အပရဘာဂေ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အာဝါသဒါနေ အာနိသံသံ သလ္လက္ခေတွာ ဣသိပတနေ မဟာဝိဟာရေ စတူဟိ ဂဗ္ဘေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ စတုသာလံ ကာရေတွာ မဉ္စပီဌာဒီနိ အတ္ထရာပေတွာ တံ အာဝါသံ နိယျာဒေန္တော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ တထာဂတဿ ဒက္ခိဏောဒကံ အဒါသိ။ သတ္ထု ဟတ္ထေ ဒက္ခိဏောဒကပတိဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံယေဝ တာဝတိံသဒေဝလောကေ သဗ္ဗဒိသာသု ဒွါဒသယောဇနိကော ဥဒ္ဓံ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော သတ္တရတနမယော နာရီဂဏသမ္ပန္နော ဒိဗ္ဗပါသာဒေါ ဥဂ္ဂစ္ဆိ။
အထေကဒိဝသေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဒေဝစာရိကံ ဂန္တွာ တဿ ပါသာဒဿ အဝိဒူရေ ဌိတော အတ္တနော သန္တိကေ အာဂတေ ဒေဝပုတ္တေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဿေသော အစ္ဆရာဂဏပရိဝုတော ဒိဗ္ဗပါသာဒေါ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ အထဿ ဒေဝပုတ္တာ ဝိမာနသာမိကံ အာစိက္ခန္တာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, ယေန နန္ဒိယေန နာမ ဂဟပတိပုတ္တေန ဣသိပတနေ သတ္ထု ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ဒိန္နော, တဿတ္ထာယ ဧတံ ဝိမာနံ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ အစ္ဆရာသံဃောပိ နံ ဒိသွာ ပါသာဒတော ဩရောဟိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မယံ ‘နန္ဒိယဿ ပရိစာရိကာ ဘဝိဿာမာ’တိ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ, တံ ပန အပဿန္တီ အတိဝိယ ဥက္ကဏ္ဌိတမှာ, မတ္တိကပါတိံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပါတိဂဟဏံ ဝိယ မနုဿသမ္ပတ္တိံ ဇဟိတွာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိဂဟဏံ, ဣဓာဂမနတ္ထာယ နံ ဝဒေယျာထာ’’တိ။ ထေရော တတော အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘နိဗ္ဗတ္တတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, မနုဿလောကေ ဌိတာနံယေဝ ကတကလျာဏာနံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တီ’’တိ။ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, နနု တေ ဒေဝလောကေ နန္ဒိယဿ နိဗ္ဗတ္တာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ သာမံ ဒိဋ္ဌာ, ကသ္မာ မံ ပုစ္ဆသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ, နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။
အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာနံ ကိံ နာမေတံ ကထေသိ။ ယထာ ဟိ စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ ပုတ္တံ ဝါ ဘာတရံ ဝါ ဝိပ္ပဝါသတော အာဂစ္ဆန္တံ ဂါမဒွါရေ ဌိတော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၁။)ကောစိဒေဝ ဒိသွာ ဝေဂေန ဂေဟံ အာဂန္တွာ ‘အသုကော နာမ အာဂတော’တိ အာရောစေယျ, အထဿ ဉာတကာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာ ဝေဂေန နိက္ခမိတွာ ‘အာဂတောသိ, တာတ, အရောဂေါသိ, တာတာ’တိ တံ အဘိနန္ဒေယျုံ, ဧဝမေဝ ဣဓ ကတကလျာဏံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဣမံ လောကံ ဇဟိတွာ ပရလောကံ ဂတံ ဒသဝိဓံ ဒိဗ္ဗပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ ‘အဟံ ပုရတော, အဟံ ပုရတော’တိ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဒေဝတာ အဘိနန္ဒန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၁၉။‘‘စိရပ္ပဝါသိံ ပုရိသံ, ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတံ၊
ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စ, အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတံ။
၂၂၀။‘‘တထေဝ ကတပုညမ္ပိ, အသ္မာ လောကာ ပရံ ဂတံ၊
ပုညာနိ ပဋိဂဏှန္တိ, ပိယံ ဉာတီဝ အာဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ စိရပ္ပဝါသိန္တိ စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ။ ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတန္တိ ဝဏိဇ္ဇံ ဝါ ရာဇပေါရိသံ ဝါ ကတွာ လဒ္ဓလာဘံ နိပ္ဖန္နသမ္ပတ္တိံ အနုပဒ္ဒဝေန ဒူရဋ္ဌာနတော အာဂတံ။ ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စာတိ ကုလသမ္ဗန္ဓဝသေန ဉာတီ စ သန္ဒိဋ္ဌာဒိဘာဝေန မိတ္တာ စ သုဟဒယဘာဝေန သုဟဇ္ဇာ စ။ အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတန္တိ နံ ဒိသွာ အာဂတန္တိ ဝစနမတ္တေန ဝါ အဉ္ဇလိကရဏမတ္တေန ဝါ ဂေဟသမ္ပတ္တံ ပန နာနပ္ပကာရပဏ္ဏာကာရာဘိဟရဏဝသေန အဘိနန္ဒန္တိ။ တထေဝါတိ တေနေဝါကာရေန ကတပုညမ္ပိ ပုဂ္ဂလံ ဣမသ္မာ လောကာ ပရလောကံ ဂတံ ဒိဗ္ဗံ အာယုဝဏ္ဏသုခယသအာဓိပတေယျံ, ဒိဗ္ဗံ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဣမံ ဒသဝိဓံ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌိတာနိ ပုညာနိ အဘိနန္ဒန္တာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ။ ပိယံ ဉာတီဝါတိ ဣဓလောကေ ပိယဉာတကံ အာဂတံ သေသဉာတကာ ဝိယာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
နန္ဒိယဝတ္ထု နဝမံ။
ပိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သောဠသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၂။)၁၇။ ကောဓဝဂ္ဂ
ကောဓံ ဇဟေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော ရောဟိနိံ နာမ ခတ္တိယကညံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိံ ကိရ သမယေ အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ ပဉ္စသတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ကပိလဝတ္ထုံ အဂမာသိ။ အထဿ ဉာတကာ ‘‘ထေရော အာဂတော’’တိ သုတွာ ထေရဿ သန္တိကံ အဂမံသု ဌပေတွာ ရောဟိနိံ နာမ ထေရဿ ဘဂိနိံ။ ထေရော ဉာတကေ ပုစ္ဆိ ‘‘ကဟံ, ရောဟိနီ’’တိ? ‘‘ဂေဟေ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဣဓ နာဂတာ’’တိ? ‘‘သရီရေ တဿာ ဆဝိရောဂေါ ဥပ္ပန္နောတိ လဇ္ဇာယ နာဂတာ, ဘန္တေ’’တိ။ ထေရော ‘‘ပက္ကောသထ န’’န္တိ ပက္ကောသာပေတွာ ပဋကဉ္စုကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ အာဂတံ ဧဝမာဟ – ‘‘ရောဟိနိ, ကသ္မာ နာဂတာသီ’’တိ? ‘‘သရီရေ မေ, ဘန္တေ, ဆဝိရောဂေါ ဥပ္ပန္နော, တသ္မာ လဇ္ဇာယ နာဂတာမှီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ ပုညံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာသနသာလံ ကာရေဟီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဂဟေတွာ’’တိ? ‘‘ကိံ တေ ပသာဓနဘဏ္ဍကံ နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ မူလ’’န္တိ? ‘‘ဒသသဟဿမူလံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အာသနသာလံ ကာရေဟီ’’တိ။ ‘‘ကော မေ, ဘန္တေ, ကာရေဿတီ’’တိ? ထေရော သမီပေ ဌိတဉာတကေ ဩလောကေတွာ ‘‘တုမှာကံ ဘာရော ဟောတူ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုမှေ ပန, ဘန္တေ, ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘အဟမ္ပိ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧတိဿာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ အာဟရထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ အာဟရိံသု။
ထေရော အာသနသာလံ သံဝိဒဟန္တော ရောဟိနိံ အာဟ – ‘‘ဒွိဘူမိကံ အာသနသာလံ ကာရေတွာ ဥပရိ ပဒရာနံ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာသာလံ နိဗဒ္ဓံ သမ္မဇ္ဇိတွာ အာသနာနိ ပညာပေဟိ, နိဗဒ္ဓံ ပါနီယဃဋေ ဥပဋ္ဌာပေဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ပသာဓနဘဏ္ဍကံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒွိဘူမိကအာသနသာလံ ကာရေတွာ ဥပရိ ပဒရာနံ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာသာလံ သမ္မဇ္ဇနာဒီနိ အကာသိ။ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခူ နိသီဒန္တိ။ အထဿာ အာသနသာလံ သမ္မဇ္ဇန္တိယာဝ ဆဝိရောဂေါ မိလာယိ။ သာ အာသနသာလာယ နိဋ္ဌိတာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ အာသနသာလံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၃။)ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ပဏီတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ အဒါသိ။ သတ္ထာ ကတဘတ္တကိစ္စော ‘‘ကဿေတံ ဒါန’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘဂိနိယာ မေ, ဘန္တေ, ရောဟိနိယာ’’တိ။ ‘‘သာ ပန ကဟ’’န္တိ? ‘‘ဂေဟေ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ပက္ကောသထ န’’န္တိ? သာ အာဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အနိစ္ဆမာနမ္ပိ ပက္ကောသာပေသိယေဝ။ အာဂန္တွာ စ ပန ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ အာဟ – ‘‘ရောဟိနိ, ကသ္မာ နာဂမိတ္ထာ’’တိ? ‘‘သရီရေ မေ, ဘန္တေ, ဆဝိရောဂေါ အတ္ထိ, တေန လဇ္ဇမာနာ နာဂတာမှီ’’တိ။ ‘‘ဇာနာသိ ပန ကိံ တေ နိဿာယ ဧသ ဥပ္ပန္နော’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တဝ ကောဓံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော ဧသော’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန မေ, ဘန္တေ, ကတ’’န္တိ? ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟီ’’တိ။ အထဿာ သတ္ထာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဧကိဿာ ရညော နာဋကိတ္ထိယာ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဒုက္ခမဿာ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာကစ္ဆုဖလာနိ အာဟရာပေတွာ တံ နာဋကိတ္ထိံ အတ္တနော သန္တိကံ ပက္ကောသာပေတွာ ယထာ သာ န ဇာနာတိ, ဧဝမဿာ သယနေ စေဝ ပါဝါရကောဇဝါဒီနဉ္စ အန္တရေသု ကစ္ဆုစုဏ္ဏာနိ ဌပါပေသိ, ကေဠိံ ကုရုမာနာ ဝိယ တဿာ သရီရေပိ ဩကိရိ။ တံ ခဏံယေဝ တဿာ သရီရံ ဥပ္ပက္ကုပ္ပက္ကံ ဂဏ္ဍာဂဏ္ဍဇာတံ အဟောသိ။ သာ ကဏ္ဍုဝန္တီ ဂန္တွာ သယနေ နိပဇ္ဇိ, တတြာပိဿာ ကစ္ဆုစုဏ္ဏေဟိ ခါဒိယမာနာယ ခရတရာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဒါ အဂ္ဂမဟေသီ ရောဟိနီ အဟောသီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ, ‘‘ရောဟိနိ, တဒါ တယာဝေတံ ကမ္မံ ကတံ။ အပ္ပမတ္တကောပိ ဟိ ကောဓော ဝါ ဣဿာ ဝါ ကာတုံ န ယုတ္တရူပေါ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၂၁။‘‘ကောဓံ ဇဟေ ဝိပ္ပဇဟေယျ မာနံ,
သံယောဇနံ သဗ္ဗမတိက္ကမေယျ၊
တံ နာမရူပသ္မိမသဇ္ဇမာနံ,
အကိဉ္စနံ နာနုပတန္တိ ဒုက္ခာ’’တိ။
တတ္ထ ကောဓန္တိ သဗ္ဗာကာရမ္ပိ ကောဓံ နဝဝိဓမ္ပိ မာနံ ဇဟေယျ။ သံယောဇနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနာဒိကံ ဒသဝိဓမ္ပိ သဗ္ဗသံယောဇနံ အတိက္ကမေယျ။ အသဇ္ဇမာနန္တိ အလဂ္ဂမာနံ။ ယော ဟိ ‘‘မမ ရူပံ မမ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ နယေန နာမရူပံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, တသ္မိဉ္စ ဘိဇ္ဇမာနေ သောစတိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၄။)ဝိဟညတိ, အယံ နာမရူပသ္မိံ သဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ အဂ္ဂဏှန္တော အဝိဟညန္တော န သဇ္ဇတိ နာမ။ တံ ပုဂ္ဂလံ ဧဝံ အသဇ္ဇမာနံ ရာဂါဒီနံ အဘာဝေန အကိဉ္စနံ ဒုက္ခာ နာမ နာနုပတန္တီတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။ ရောဟိနီပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ, တင်္ခဏညေဝဿာ သရီရံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ အဟောသိ။
သာ တတော စုတာ တာဝတိံသဘဝနေ စတုန္နံ ဒေဝပုတ္တာနံ သီမန္တရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပါသာဒိကာ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ စတ္တာရောပိ ဒေဝပုတ္တာ တံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟာ ဟုတွာ ‘‘မမ သီမာယ အန္တော နိဗ္ဗတ္တာ, မမ သီမာယ အန္တော နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝိဝဒန္တာ သက္ကဿ ဒေဝရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘ဒေဝ, ဣမံ နော နိဿာယ အဍ္ဍော ဥပ္ပန္နော, တံ ဝိနိစ္ဆိနာထာ’’တိ အာဟံသု။ သက္ကောပိ တံ ဩလောကေတွာဝ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဟုတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဣမာယ ဝေါ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ကထံ စိတ္တာနိ ဥပ္ပန္နာနီ’’တိ။ အထေကော အာဟ – ‘‘မမ တာဝ ဥပ္ပန္နစိတ္တံ သင်္ဂါမဘေရိ ဝိယ သန္နိသီဒိတုံ နာသက္ခီ’’တိ။ ဒုတိယော ‘‘မမ စိတ္တံ ပဗ္ဗတနဒီ ဝိယ သီဃံ ပဝတ္တတိယေဝါ’’တိ။ တတိယော ‘‘မမ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ကက္ကဋဿ ဝိယ အက္ခီနိ နိက္ခမိံသူ’’တိ။ စတုတ္ထော ‘‘မမ စိတ္တံ စေတိယေ ဥဿာပိတဓဇော ဝိယ နိစ္စလံ ဌာတုံ နာသက္ခီ’’တိ။ အထ နေ သက္ကော အာဟ – ‘‘တာတာ, တုမှာကံ တာဝ စိတ္တာနိ ပသယှရူပါနိ, အဟံ ပန ဣမံ လဘန္တော ဇီဝိဿာမိ, အလဘန္တဿ မေ မရဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တာ, ‘‘မဟာရာဇ, တုမှာကံ မရဏေန အတ္ထော နတ္ထီ’’တိ တံ သက္ကဿ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပက္ကမိံသု။ သာ သက္ကဿ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။ ‘‘အသုကကီဠံ နာမ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ သက္ကော တဿာ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတုံ နာသက္ခီတိ။
ရောဟိနီခတ္တိယကညာဝတ္ထု ပဌမံ။
ယော ဝေ ဥပ္ပတိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၅။)သတ္ထာရာ ဟိ ဘိက္ခုသံဃဿ သေနာသနေ အနုညာတေ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိအာဒီဟိ သေနာသနေသု ကရိယမာနေသု ဧကော အာဠဝိကော ဘိက္ခု အတ္တနော သေနာသနံ ကရောန္တော ဧကံ မနာပရုက္ခံ ဒိသွာ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တတ္ထ ပန နိဗ္ဗတ္တာ ဧကာ တရုဏပုတ္တာ ဒေဝတာ ပုတ္တံ အင်္ကေနာဒါယ ဌိတာ ယာစိ ‘‘မာ မေ, သာမိ, ဝိမာနံ ဆိန္ဒိ, န သက္ခိဿာမိ ပုတ္တံ အာဒါယ အနာဝါသာ ဝိစရိတု’’န္တိ။ သော ‘‘အဟံ အညတြ ဤဒိသံ ရုက္ခံ န လဘိဿာမီ’’တိ တဿာ ဝစနံ နာဒိယိ။ သာ ‘‘ဣမမ္ပိ တာဝ ဒါရကံ ဩလောကေတွာ ဩရမိဿတီ’’တိ ပုတ္တံ ရုက္ခသာခါယ ဌပေသိ။ သောပိ ဘိက္ခု ဥက္ခိပိတံ ဖရသုံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဒါရကဿ ဗာဟုံ ဆိန္ဒိ, ဒေဝတာ ဥပ္ပန္နဗလဝကောဓာ ‘‘ပဟရိတွာ နံ မာရေဿာမီ’’တိ ဥဘော ဟတ္ထေ ဥက္ခိပိတွာ ဧဝံ တာဝ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဘိက္ခု သီလဝါ။ သစာဟံ ဣမံ မာရေဿာမိ, နိရယဂါမိနီ ဘဝိဿာမိ။ သေသဒေဝတာပိ အတ္တနော ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘အသုကဒေဝတာယ ဧဝံ နာမ မာရိတော ဘိက္ခူ’တိ မံ ပမာဏံ ကတွာ ဘိက္ခူ မာရေဿန္တိ။ အယဉ္စ သသာမိကော ဘိက္ခု, သာမိကဿေဝ နံ ကထေဿာမီ’’တိ ဥက္ခိတ္တဟတ္ထေ အပနေတွာ ရောဒမာနာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဒေဝတေ’’တိ အာဟ။ သာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ မေ သာဝကေန ဣဒံ နာမ ကတံ, အဟမ္ပိ နံ မာရေတုကာမာ ဟုတွာ ဣဒံ နာမ စိန္တေတွာ အမာရေတွာဝ ဣဓာဂတာ’’တိ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ ဝိတ္ထာရတော အာရောစေသိ။
သတ္ထာ တံ သုတွာ ‘‘သာဓု, သာဓု ဒေဝတေ, သာဓု တေ ကတံ ဧဝံ ဥဂ္ဂတံ ကောပံ ဘန္တံ ရထံ ဝိယ နိဂ္ဂဏှမာနာယာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၂၂။‘‘ယော ဝေ ဥပ္ပတိတံ ကောဓံ, ရထံ ဘန္တံဝ ဝါရယေ၊
တမဟံ သာရထိံ ဗြူမိ, ရသ္မိဂ္ဂါဟော ဣတရော ဇနော’’တိ။
တတ္ထ ဥပ္ပတိတန္တိ ဥပ္ပန္နံ။ ရထံ ဘန္တံ ဝါတိ ယထာ နာမ ဆေကော သာရထိ အတိဝေဂေန ဓာဝန္တံ ရထံ နိဂ္ဂဏှိတွာ ယထိစ္ဆကံ ဌပေတိ, ဧဝံ ယော ပုဂ္ဂလော ဥပ္ပန္နံ ကောဓံ ဝါရယေ နိဂ္ဂဏှိတုံ သက္ကောတိ။ တမဟန္တိ တံ အဟံ သာရထိံ ဗြူမိ။ ဣတရော ဇနောတိ ဣတရော ပန ရာဇဥပရာဇာဒီနံ ရထသာရထိဇနော ရသ္မိဂ္ဂါဟော နာမ ဟောတိ, န ဥတ္တမသာရထီတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၆။)ဒေသနာဝသာနေ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဒေဝတာ ပန သောတာပန္နာ ဟုတွာပိ ရောဒမာနာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဒေဝတေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဝိမာနံ မေ နဋ္ဌံ, ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အလံ ဒေဝတေ, မာ စိန္တယိ, အဟံ တေ ဝိမာနံ ဒဿာမီ’’တိ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိသမီပေ ပုရိမဒိဝသေ စုတဒေဝတံ ဧကံ ရုက္ခံ အပဒိသန္တော ‘‘အမုကသ္မိံ ဩကာသေ ရုက္ခော ဝိဝိတ္တော, တတ္ထ ဥပဂစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ သာ တတ္ထ ဥပဂဉ္ဆိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဗုဒ္ဓဒတ္တိယံ ဣမိဿာ ဝိမာန’’န္တိ မဟေသက္ခဒေဝတာပိ အာဂန္တွာ တံ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ သတ္ထာ တံ အတ္ထုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဘိက္ခူနံ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒံ ပညာပေသီတိ။
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု ဒုတိယံ။
အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဥတ္တရာယ ဂေဟေ ကတဘတ္တကိစ္စော ဥတ္တရံ ဥပါသိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တတြာယမနုပုဗ္ဗီ ကထာ – ရာဇဂဟေ ကိရ သုမနသေဋ္ဌိံ နိဿာယ ပုဏ္ဏော နာမ ဒလိဒ္ဒေါ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝတိ။ တဿ ဘရိယာ စ ဥတ္တရာ နာမ ဓီတာ စာတိ ဒွေယေဝ ဂေဟမာနုသကာ။ အထေကဒိဝသံ ‘‘သတ္တာဟံ နက္ခတ္တံ ကီဠိတဗ္ဗ’’န္တိ ရာဇဂဟေ ဃောသနံ ကရိံသု။ တံ သုတွာ သုမနသေဋ္ဌိ ပါတောဝ အာဂတံ ပုဏ္ဏံ အာမန္တေတွာ, ‘‘တာတ, အမှာကံ ပရိဇနော နက္ခတ္တံ ကီဠိတုကာမော, တွံ ကိံ နက္ခတ္တံ ကီဠိဿသိ, ဥဒါဟု ဘတိံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, နက္ခတ္တံ နာမ သဓနာနံ ဟောတိ, မမ ပန ဂေဟေ သွာတနာယ ယာဂုတဏ္ဍုလမ္ပိ နတ္ထိ, ကိံ မေ နက္ခတ္တေန, ဂေါဏေ လဘန္တော ကသိတုံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂေါဏေ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော ဗလဝဂေါဏေ စ နင်္ဂလဉ္စ ဂဟေတွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, နာဂရာ နက္ခတ္တံ ကီဠန္တိ, အဟံ ဒလိဒ္ဒတာယ ဘတိံ ကာတုံ ဂမိဿာမိ, မယှမ္ပိ တာဝ အဇ္ဇ ဒွိဂုဏံ နိဝါပံ ပစိတွာ ဘတ္တံ အာဟရေယျာသီ’’တိ ဘရိယံ ဝတွာ ခေတ္တံ အဂမာသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၇။)သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပန္နော တံ ဒိဝသံ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဇ္ဇ မယာ သင်္ဂဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ပုဏ္ဏံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘သဒ္ဓေါ နု ခေါ ဧသ, သက္ခိဿတိ ဝါ မေ သင်္ဂဟံ ကာတု’’န္တိ ဩလောကေန္တော တဿ သဒ္ဓဘာဝဉ္စ သင်္ဂဟံ ကာတုံ သမတ္ထဘာဝဉ္စ တပ္ပစ္စယာ စဿ မဟာသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဉ္စ ဉတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ တဿ ကသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဝါဋတီရေ ဧကံ ဂုမ္ဗံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။
ပုဏ္ဏော ထေရံ ဒိသွာဝ ကသိံ ဌပေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌေန အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ ဒန္တကဋ္ဌံ ကပ္ပိယံ ကတွာ အဒါသိ။ အထဿ ထေရော ပတ္တဉ္စ ပရိဿာဝနဉ္စ နီဟရိတွာ အဒါသိ။ သော ‘‘ပါနီယေန အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ တံ အာဒါယ ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ အဒါသိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ပရေသံ ပစ္ဆိမဂေဟေ ဝသတိ။ သစဿ ဂေဟဒွါရံ ဂမိဿာမိ, ဣမဿ ဘရိယာ မံ ဒဋ္ဌုံ န လဘိဿတိ။ ယာဝဿာ ဘတ္တံ အာဒါယ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တာဝ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော တတ္ထေဝ ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ တဿ မဂ္ဂါရုဠှဘာဝံ ဉတွာ အန္တောနဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။
သာ အန္တရာမဂ္ဂေ ထေရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အပ္ပေကဒါဟံ ဒေယျဓမ္မေ သတိ အယျံ န ပဿာမိ, အပ္ပေကဒါ မေ အယျံ ပဿန္တိယာ ဒေယျဓမ္မော န ဟောတိ။ အဇ္ဇ ပန မေ အယျော စ ဒိဋ္ဌော, ဒေယျဓမ္မော စာယံ အတ္ထိ, ကရိဿတိ နု ခေါ မေ သင်္ဂဟ’’န္တိ။ သာ ဘတ္တဘာဇနံ ဩရောပေတွာ ထေရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဒံ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ အစိန္တေတွာ ဒါသဿ ဝေါ သင်္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ပတ္တံ ဥပနာမေတွာ တာယ ဧကေန ဟတ္ထေန ဘာဇနံ ဓာရေတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန တတော ဘတ္တံ ဒဒမာနာယ ဥပဍ္ဎဘတ္တေ ဒိန္နေ ‘‘အလ’’န္တိ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ သာ, ‘‘ဘန္တေ, ဧကောဝ ပဋိဝိသော, န သက္ကာ ဒွိဓာ ကာတုံ။ တုမှာကံ ဒါသဿ ဣဓလောကသင်္ဂဟံ အကတွာ ပရလောကသင်္ဂဟံ ကရောထ, နိရဝသေသမေဝ ဒါတုကာမမှီ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗမေဝ ထေရဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌပေတွာ ‘‘တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿေဝ ဘာဂီ အဿ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ထေရော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ဌိတကောဝ အနုမောဒနံ ကရိတွာ ဧကသ္မိံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စမကာသိ။ သာပိ နိဝတ္တိတွာ တဏ္ဍုလေ ပရိယေသိတွာ ဘတ္တံ ပစိ။ ပုဏ္ဏောပိ အဍ္ဎကရီသမတ္တဋ္ဌာနံ ကသိတွာ ဇိဃစ္ဆံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဂေါဏေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဧကရုက္ခစ္ဆာယံ ပဝိသိတွာ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၈။)အထဿ ဘရိယာ ဘတ္တံ အာဒါယ ဂစ္ဆမာနာ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ဧသ ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတော မံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နော။ သစေ မံ ‘အတိဝိယ ဇေ စိရာယီ’တိ တဇ္ဇေတွာ ပတောဒလဋ္ဌိယာ မံ ပဟရိဿတိ, မယာ ကတကမ္မံ နိရတ္ထကံ ဘဝိဿတိ။ ပဋိကစ္စေဝဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘သာမိ, အဇ္ဇေကဒိဝသံ စိတ္တံ ပသာဒေဟိ, မာ မယာ ကတကမ္မံ နိရတ္ထကံ ကရိ။ အဟဉှိ ပါတောဝ တေ ဘတ္တံ အာဟရန္တီ အန္တရာမဂ္ဂေ ဓမ္မသေနာပတိံ ဒိသွာ တဝ ဘတ္တံ တဿ ဒတွာ ပုန ဂန္တွာ ဘတ္တံ ပစိတွာ အာဂတာ, ပသာဒေဟိ, သာမိ, စိတ္တ’’န္တိ။ သော ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပုန တမတ္ထံ သုတွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, သာဓု ဝတ တေ ကတံ မမ ဘတ္တံ အယျဿ ဒဒမာနာယ, မယာပိဿ အဇ္ဇ ပါတောဝ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခေါဒကဉ္စ ဒိန္န’’န္တိ ပသန္နမာနသော တံ ဝစနံ အဘိနန္ဒိတွာ ဥဿုရေ လဒ္ဓဘတ္တတာယ ကိလန္တကာယော တဿာ အင်္ကေ သီသံ ကတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
အထဿ ပါတောဝ ကသိတဋ္ဌာနံ ပံသုစုဏ္ဏံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ရတ္တသုဝဏ္ဏံ ကဏိကာရပုပ္ဖရာသိ ဝိယ သောဘမာနံ အဋ္ဌာသိ။ သော ပဗုဒ္ဓေါ ဩလောကေတွာ ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧတံ ကသိတဋ္ဌာနံ သဗ္ဗံ မမ သုဝဏ္ဏံ ဟုတွာ ပညာယတိ, ကိံ နု ခေါ မေ အတိဥဿုရေ လဒ္ဓဘတ္တတာယ အက္ခီနိ ဘမန္တီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, မယှမ္ပိ ဧဝမေဝ ပညာယတီ’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဧကပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ နင်္ဂလသီသေ ပဟရိတွာ သုဝဏ္ဏဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အဟော အယျဿ ဓမ္မသေနာပတိဿ မေ ဒိန္နဒါနေန အဇ္ဇေဝ ဝိပါကော ဒဿိတော, န ခေါ ပန သက္ကာ ဧတ္တကံ ဓနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဘရိယာယ အာဘတံ ဘတ္တပါတိံ သုဝဏ္ဏဿ ပူရေတွာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရညာ ကတောကာသော ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ အဘိဝါဒေတွာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဒေဝ, အဇ္ဇ မယာ ကသိတဋ္ဌာနံ သဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏဘရိတမေဝ ဟုတွာ ဌိတံ, ဣဒံ သုဝဏ္ဏံ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ? ‘‘ပုဏ္ဏော နာမ အဟ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ အဇ္ဇ ကတ’’န္တိ? ‘‘ဓမ္မသေနာပတိဿ မေ အဇ္ဇ ပါတောဝ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခေါဒကဉ္စ ဒိန္နံ, ဘရိယာယပိ မေ မယှံ အာဟရဏဘတ္တံ တဿေဝ ဒိန္န’’န္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အဇ္ဇေဝ ကိရ, ဘော, ဓမ္မသေနာပတိဿ ဒိန္နဒါနေန ဝိပါကော ဒဿိတော’’တိ ဝတွာ, ‘‘တာတ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗဟူနိ သကဋသဟဿာနိ ပဟိဏိတွာ သုဝဏ္ဏံ အာဟရာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ သကဋာနိ ပဟိဏိ။ ရာဇပုရိသေသု ‘‘ရညော သန္တက’’န္တိ ဂဏှန္တေသု ဂဟိတဂဟိတံ မတ္တိကာဝ ဟောတိ။ တေ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေတွာ ‘‘တုမှေဟိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၉။)ကိန္တိ ဝတွာ ဂဟိတ’’န္တိ။ ပုဋ္ဌာ ‘‘တုမှာကံ သန္တက’’န္တိ အာဟံသု။ န မယှံ, တာတာ, သန္တကံ, ဂစ္ဆထ ‘‘ပုဏ္ဏဿ သန္တက’’န္တိ ဝတွာ ဂဏှထာတိ။ တေ တထာ ကရိံသု, ဂဟိတဂဟိတံ သုဝဏ္ဏမေဝ အဟောသိ။ သဗ္ဗမ္ပိ အာဟရိတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ရာသိမကံသု, အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ရာသိ အဟောသိ။ ရာဇာ နာဂရေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ အတ္ထိ ကဿစိ ဧတ္တကံ သုဝဏ္ဏ’’န္တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနဿ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သေဋ္ဌိဆတ္တံ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ဗာဟုဓနသေဋ္ဌိ နာမ ဟောတူ’’တိ မဟန္တေန ဘောဂေန သဒ္ဓိံ တဿ သေဋ္ဌိဆတ္တမဒါသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘မယံ, ဒေဝ, ဧတ္တကံ ကာလံ ပရကုလေ ဝသိမှာ, ဝသနဋ္ဌာနံ နော ဒေထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပဿ, ဧသ ဂုမ္ဗော ပညာယတိ, ဧတံ ဟရာပေတွာ ဂေဟံ ကာရေဟီ’’တိ ပုရာဏသေဋ္ဌိဿ ဂေဟဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော တသ္မိံ ဌာနေ ကတိပါဟေနေဝ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂေဟပ္ပဝေသနမင်္ဂလဉ္စ ဆတ္တမင်္ဂလဉ္စ ဧကတောဝ ကရောန္တော သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ အဒါသိ။ အထဿ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ ဓမ္မကထာဝသာနေ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိ စ ဘရိယာ စဿ ဓီတာ စ ဥတ္တရာတိ တယော ဇနာ သောတာပန္နာ အဟေသုံ။
အပရဘာဂေ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိနော ဓီတရံ အတ္တနော ပုတ္တဿ ဝါရေသိ။ သော ‘‘နာဟံ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘မာ ဧဝံ ကရောတု, ဧတ္တကံ ကာလံ အမှေ နိဿာယ ဝသန္တေနေဝ တေ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ, ဒေတု မေ ပုတ္တဿ ဓီတရ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော, မမ ဓီတာ တီဟိ ရတနေဟိ ဝိနာ ဝတ္တိတုံ န သက္ကောတိ, နေဝဿ ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဗဟူ သေဋ္ဌိဂဏာဒယော ကုလပုတ္တာ ‘‘မာ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ဘိန္ဒိ, ဒေဟိဿ ဓီတရ’’န္တိ ယာစိံသု။ သော တေသံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ ဓီတရံ အဒါသိ။ သာ ပတိကုလံ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုံ ဝါ ဘိက္ခုနိံ ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ ဒါနံ ဝါ ဒါတုံ ဓမ္မံ ဝါ သောတုံ နာလတ္ထ။ ဧဝံ အဍ္ဎတိယေသု မာသေသု ဝီတိဝတ္တေသု သန္တိကေ ဌိတံ ပရိစာရိကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣဒါနိ ကိတ္တကံ အန္တောဝဿဿ အဝသိဋ္ဌ’’န္တိ? ‘‘အဍ္ဎမာသော, အယျေ’’တိ။ သာ ပိတု သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ကသ္မာ မံ ဧဝရူပေ ဗန္ဓနာဂါရေ ပက္ခိပိံသု, ဝရံ မေ လက္ခဏာဟတံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၀။)ကတွာ ပရေသံ ဒါသိံ သာဝေတုံ။ ဧဝရူပဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလဿ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုဒဿနာဒီသု ဧကမ္ပိ ပုညံ ကာတုံ န လဘာမီ’’တိ။
အထဿာ ပိတာ ‘‘ဒုက္ခိတာ ဝတ မေ ဓီတာ’’တိ အနတ္တမနတံ ပဝေဒေတွာ ပဉ္စဒသ ကဟာပဏသဟဿာနိ ပေသေသိ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ သိရိမာ နာမ ဂဏိကာ အတ္ထိ, ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဂဏှာတိ။ ဣမေဟိ ကဟာပဏေဟိ တံ အာနေတွာ သာမိကဿ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ သယံ ပုညာနိ ကရောတူ’’တိ။ သာ သိရိမံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သဟာယိကေ ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ တဝ သဟာယကံ ပရိစရာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ သာ တံ အာဒါယ သာမိကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေန သိရိမံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သာမိ, ဣမံ အဍ္ဎမာသံ မမ သဟာယိကာ တုမှေ ပရိစရတု, အဟံ ပန ဣမံ အဍ္ဎမာသံ ဒါနဉ္စေဝ ဒါတုကာမာ ဓမ္မဉ္စ သောတုကာမာ’’တိ အာဟ။ သော တံ အဘိရူပံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ဥတ္တရာပိ ခေါ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ အဍ္ဎမာသံ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဣဓေဝ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ သတ္ထု ပဋိညံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာပဝါရဏာ, တာဝ သတ္ထာရံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ‘‘ဧဝံ ယာဂုံ ပစထ, ဧဝံ ပူဝေ ပစထာ’’တိ မဟာနသေ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သံဝိဒဟန္တီ ဝိစရတိ။ အထဿာ သာမိကော ‘‘သွေ ပဝါရဏာ ဘဝိဿတီ’’တိ မဟာနသာဘိမုခေါ ဝါတပါနေ ဌတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရောန္တီ သာ အန္ဓဗာလာ ဝိစရတီ’’တိ ဩလောကေန္တော တံ သေဋ္ဌီဓီတရံ သေဒကိလိန္နံ ဆာရိကာယ ဩကိဏ္ဏံ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ တထာ သံဝိဒဟိတွာ ဝိစရမာနံ ဒိသွာ ‘‘အဟော အန္ဓဗာလာ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဣမံ သိရိသမ္ပတ္တိံ နာနုဘဝတိ, ‘မုဏ္ဍကသမဏေ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’တိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဝိစရတီ’’တိ ဟသိတွာ အပဂဉ္ဆိ။
တသ္မိံ အပဂတေ တဿ သန္တိကေ ဌိတာ သိရိမာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဩလောကေတွာ ဧသ ဟသီ’’တိ တေနေဝ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တီ ဥတ္တရံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ ဩလောကေတွာ ဣမိနာ ဟသိတံ, အဒ္ဓါ ဣမဿ ဧတာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝေါ အတ္ထီ’’တိ စိန္တေသိ။ သာ ကိရ အဍ္ဎမာသံ တသ္မိံ ဂေဟေ ဗာဟိရကဣတ္ထီ ဟုတွာ ဝသမာနာပိ တံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနာ အတ္တနော ဗာဟိရကဣတ္ထိဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘‘အဟံ ဃရသာမိနီ’’တိ သညမကာသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၁။)သာ ဥတ္တရာယ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဒုက္ခမဿာ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာနသံ ပဝိသိတွာ ပူဝပစနဋ္ဌာနေ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ ကဋစ္ဆုနာ အာဒါယ ဥတ္တရာဘိမုခံ ပါယာသိ။ ဥတ္တရာ တံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ ‘‘မမ သဟာယိကာယ မယှံ ဥပကာရော ကတော, စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ, ဗြဟ္မလောကော အတိနီစကော, မမ သဟာယိကာယ ဂုဏောဝ မဟန္တော။ အဟဉှိ ဧတံ နိဿာယ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ လဘိံ။ သစေ မမ ဧတိဿာ ဥပရိ ကောပေါ အတ္ထိ, ဣဒံ သပ္ပိ မံ ဒဟတု။ သစေ နတ္ထိ, မာ ဒဟတူ’’တိ တံ မေတ္တာယ ဖရိ။ တာယ တဿာ မတ္ထကေ အာသိတ္တံ ပက္ကုထိတသပ္ပိ သီတုဒကံ ဝိယ အဟောသိ။
အထ နံ ‘‘ဣဒံ သီတလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ကဋစ္ဆုံ ပူရေတွာ အာဒါယ အာဂစ္ဆန္တိံ ဥတ္တရာယ ဒါသိယော ဒိသွာ ‘‘အပေဟိ ဒုဗ္ဗိနီတေ, န တွံ အမှာကံ အယျာယ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ အာသိဉ္စိတုံ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ သန္တဇ္ဇေန္တိယော ဣတော စိတော စ ဥဋ္ဌာယ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ပေါထေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ။ ဥတ္တရာ ဝါရေန္တီပိ ဝါရေတုံ နာသက္ခိ။ အထဿာ ဥပရိ ဌိတာ သဗ္ဗာ ဒါသိယော ပဋိဗာဟိတွာ ‘‘ကိဿ တေ ဧဝရူပံ ဘာရိယံ ကတ’’န္တိ သိရိမံ ဩဝဒိတွာ ဥဏှောဒကေန နှာပေတွာ သတပါကတေလေန အဗ္ဘဉ္ဇိ။ တသ္မိံ ခဏေ သာ အတ္တနော ဗာဟိရကိတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ သာမိကဿ ဟသနမတ္တကာရဏာ ဣမိဿာ ဥပရိ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ အာသိဉ္စန္တိယာ, အယံ ‘ဂဏှထ န’န္တိ ဒါသိယော န အာဏာပေသိ။ မံ ဝိဟေဌနကာလေပိ သဗ္ဗဒါသိယော ပဋိဗာဟိတွာ မယှံ ကတ္တဗ္ဗမေဝ အကာသိ။ သစာဟံ ဣမံ န ခမာပေဿာမိ, မုဒ္ဓါ မေ သတ္တဓာ ဖလေယျာ’’တိ တဿာ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ, ‘‘အယျေ, ခမာဟိ မေ’’တိ အာဟ။ အဟံ သပိတိကာ ဓီတာ, ပိတရိ ခမန္တေ ခမာမီတိ။ ဟောတု, အယျေ, ပိတရံ တေ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိံ ခမာပေဿာမီတိ။ ပုဏ္ဏော မမ ဝဋ္ဋဇနကပိတာ, ဝိဝဋ္ဋဇနကေ ပိတရိ ခမန္တေ ပနာဟံ ခမိဿာမီတိ။ ကော ပန တေ ဝိဝဋ္ဋဇနကပိတာတိ? သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။ မယှံ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော နတ္ထီတိ။ အဟံ ကရိဿာမိ, သတ္ထာ သွေ ဘိက္ခုသံဃံ အာဒါယ ဣဓာဂမိဿတိ, တွံ ယထာလဒ္ဓံ သက္ကာရံ ဂဟေတွာ ဣဓေဝ အာဂန္တွာ တံ ခမာပေဟီတိ။ သာ ‘‘သာဓု, အယျေ’’တိ ဥဋ္ဌာယ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပဉ္စသတာ ပရိဝါရိတ္ထိယော အာဏာပေတွာ နာနာဝိဓာနိ ခါဒနီယာနိ စေဝ သူပေယျာနိ စ သမ္ပာဒေတွာ ပုနဒိဝသေ တံ သက္ကာရံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၂။)အာဒါယ ဥတ္တရာယ ဂေဟံ အာဂန္တွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတုံ အဝိသဟန္တီ အဋ္ဌာသိ။ တံ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာ ဥတ္တရာဝ သံဝိဒဟိ။ သိရိမာပိ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သဒ္ဓိံ ပရိဝါရေန သတ္ထု ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ။
အထ နံ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကော တေ အပရာဓော’’တိ? ဘန္တေ, မယာ ဟိယျော ဣဒံ နာမ ကတံ, အထ မေ သဟာယိကာ မံ ဝိဟေဌယမာနာ ဒါသိယော နိဝါရေတွာ မယှံ ဥပကာရမေဝ အကာသိ။ သာဟံ ဣမိဿာ ဂုဏံ ဇာနိတွာ ဣမံ ခမာပေသိံ, အထ မံ ဧသာ ‘‘တုမှေသု ခမန္တေသု ခမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဥတ္တရေ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, သီသေ မေ သဟာယိကာယ ပက္ကုထိတသပ္ပိ အာသိတ္တ’’န္တိ။ အထ ‘‘တယာ ကိံ စိန္တိတ’’န္တိ? ‘‘စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ, ဗြဟ္မလောကော အတိနီစကော, မမ သဟာယိကာယ ဂုဏောဝ မဟန္တော။ အဟဉှိ ဧတံ နိဿာယ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ အလတ္ထံ, သစေ မေ ဣမိဿာ ဥပရိ ကောပေါ အတ္ထိ, ဣဒံ မံ ဒဟတု။ နော စေ, မာ ဒဟတူ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ဣမံ မေတ္တာယ ဖရိံ, ဘန္တေတိ။ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓု, ဥတ္တရေ, ဧဝံ ကောဓံ ဇိနိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကောဓော ဟိ နာမ အက္ကောဓေန, အက္ကောသကပရိဘာသကော အနက္ကောသန္တေန အပရိဘာသန္တေန, ထဒ္ဓမစ္ဆရီ အတ္တနော သန္တကဿ ဒါနေန, မုသာဝါဒီ သစ္စဝစနေန ဇိနိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၂၃။‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ, အသာဓုံ သာဓုနာ ဇိနေ၊
ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာလိကဝါဒိန’’န္တိ။
တတ္ထ အက္ကောဓေနာတိ ကောဓနော ဟိ ပုဂ္ဂလော အက္ကောဓေန ဟုတွာ ဇိနိတဗ္ဗော။ အသာဓုန္တိ အဘဒ္ဒကော ဘဒ္ဒကေန ဟုတွာ ဇိနိတဗ္ဗော။ ကဒရိယန္တိ ထဒ္ဓမစ္ဆရီ အတ္တနော သန္တကဿ စာဂစိတ္တေန ဇိနိတဗ္ဗော။ အလိကဝါဒီ သစ္စဝစနေန ဇိနိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဧဝမာဟ – ‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ…ပေ… သစ္စေနာလိကဝါဒိန’’န္တိ။
ဒေသနာဝသာနေ သိရိမာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စသတာဟိ ဣတ္ထီဟိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထု တတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၃။)֍ * ၄။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရပဉှဝတ္ထု
သစ္စံ ဘဏေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ထေရော ဒေဝစာရိကံ ဂန္တွာ မဟေသက္ခာယ ဒေဝတာယ ဝိမာနဒွါရေ ဌတွာ တံ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဒေဝတေ မဟတီ တေ သမ္ပတ္တိ, ကိံ ကမ္မံ ကတွာ ဣမံ အလတ္ထာ’’တိ? ‘‘မာ မံ, ဘန္တေ, ပုစ္ဆထာ’’တိ။ ဒေဝတာ ကိရ အတ္တနော ပရိတ္တကမ္မေန လဇ္ဇမာနာ ဧဝံ ဝဒတိ။ သာ ပန ထေရေန ‘‘ကထေဟိယေဝါ’’တိ ဝုစ္စမာနာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မယာ နေဝ ဒါနံ ဒိန္နံ, န ပူဇာ ကတာ, န ဓမ္မော သုတော, ကေဝလံ သစ္စမတ္တံ ရက္ခိတ’’န္တိ။ ထေရော အညာနိ ဝိမာနဒွါရာနိ ဂန္တွာ အာဂတာဂတာ အပရာပိ ဒေဝဓီတရော ပုစ္ဆိ။ တာသုပိ တထေဝ နိဂုဟိတွာ ထေရံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တီသု ဧကာ တာဝ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မယာ နေဝ ဒါနာဒီသု ကတံ နာမ အတ္ထိ, အဟံ ပန ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ပရဿ ဒါသီ အဟောသိံ, တဿာ မေ သာမိကော အတိဝိယ စဏ္ဍော ဖရုသော, ဂဟိတဂ္ဂဟိတေနေဝ ကဋ္ဌေန ဝါ ကလိင်္ဂရေန ဝါ သီသံ ဘိန္ဒတိ။ သာဟံ ဥပ္ပန္နေ ကောပေ ‘ဧသ တဝ သာမိကော လက္ခဏာဟတံ ဝါ ကာတုံ နာသာဒီနိ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ ဣဿရော, မာ ကုဇ္ဈီ’တိ အတ္တာနမေဝ ပရိဘာသေတွာ ကောပံ နာမ န အကာသိံ, တေန မေ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ။ အပရာ အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဥစ္ဆုခေတ္တံ ရက္ခမာနာ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ အဒါသိံ’’။ အပရာ ဧကံ တိမ္ဗရုသကံ အဒါသိံ။ အပရာ ဧကံ ဧဠာလုကံ အဒါသိံ။ အပရာ ဧကံ ဖာရုသကံ အဒါသိံ။ အပရာ ဧကံ မူလမုဋ္ဌိံ။ အပရာ ‘‘နိမ္ဗမုဋ္ဌိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနာ အတ္တနာ ကတံ ပရိတ္တဒါနံ အာရောစေတွာ ‘‘ဣမိနာ ဣမိနာ ကာရဏေန အမှေဟိ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ အာဟံသု။
ထေရော တာဟိ ကတကမ္မံ သုတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သက္ကာ နု ခေါ, ဘန္တေ, သစ္စကထနမတ္တေန, ကောပနိဗ္ဗာပနမတ္တေန, အတိပရိတ္တကေန တိမ္ဗရုသကာဒိဒါနမတ္တေန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ လဒ္ဓု’’န္တိ။ ‘‘ကသ္မာ မံ, မောဂ္ဂလ္လာန, ပုစ္ဆသိ, နနု တေ ဒေဝတာဟိ အယံ အတ္ထော ကထိတော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, လဗ္ဘတိ မညေ ဧတ္တကေန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, သစ္စမတ္တံ ကထေတွာပိ ကောပမတ္တံ ဇဟိတွာပိ ပရိတ္တကံ ဒါနံ ဒတွာပိ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၄။) ၂၂၄။‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျ, ဒဇ္ဇာ အပ္ပမ္ပိ ယာစိတော၊
ဧတေဟိ တီဟိ ဌာနေဟိ, ဂစ္ဆေ ဒေဝါန သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ သစ္စံ ဘဏေတိ သစ္စံ ဒီပေယျ ဝေါဟရေယျ, သစ္စေ ပတိဋ္ဌဟေယျာတိ အတ္ထော။ န ကုဇ္ဈေယျာတိ ပရဿ န ကုဇ္ဈေယျ။ ယာစိတောတိ ယာစကာ နာမ သီလဝန္တော ပဗ္ဗဇိတာ။ တေ ဟိ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒေထာ’’တိ အယာစိတွာဝ ဃရဒွါရေ တိဋ္ဌန္တိ, အတ္ထတော ပန ယာစန္တိယေဝ နာမ။ ဧဝံ သီလဝန္တေဟိ ယာစိတော အပ္ပသ္မိံ ဒေယျဓမ္မေ ဝိဇ္ဇမာနေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဒဒေယျ။ ဧတေဟိ တီဟီတိ ဧတေသု တီသု ဧကေနာပိ ကာရဏေန ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရပဉှဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
အဟိံသကာ ယေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာကေတံ နိဿာယ အဉ္ဇနဝနေ ဝိဟရန္တော ဘိက္ခူဟိ ပဋ္ဌပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဘဂဝတော ကိရ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတဿ သာကေတံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသနကာလေ ဧကော သာကေတဝါသီ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏော နဂရတော နိက္ခမန္တော အန္တရဃရဒွါရေ ဒသဗလံ ဒိသွာ ပါဒေသု နိပတိတွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဒဠှံ ဂဟေတွာ, ‘‘တာတ, နနု နာမ ပုတ္တေဟိ ဇိဏ္ဏကာလေ မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာ, ကသ္မာ ဧတ္တကံ ကာလံ အမှာကံ အတ္တာနံ န ဒဿေသိ။ မယာ တာဝ ဒိဋ္ဌောသိ, မာတရမ္ပိ ပဿိတုံ ဧဟီ’’တိ သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန။ ဗြာဟ္မဏီပိ အာဂန္တွာ သတ္ထု ပါဒေသု နိပတိတွာ, ‘‘တာတ, ဧတ္တကံ ကာလံ ကုဟိံ ဂတောသိ, နနု နာမ မာတာပိတရော မဟလ္လကကာလေ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ပုတ္တဓီတရော ‘‘ဧထ ဘာတရံ ဝန္ဒထာ’’တိ ဝန္ဒာပေသိ။ တေ ဥဘောပိ တုဋ္ဌမာနသာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဝိသိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဓေဝ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ ဧကဋ္ဌာနေယေဝ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခံ န ဂဏှန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ယေ ဝေါ နိမန္တေတုံ အာဂစ္ဆန္တိ, တေ အမှာကံ သန္တိကံ ပဟိဏေယျာထာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၅။)တတော ပဋ္ဌာယ နိမန္တေတုံ အာဂတေ ‘‘ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဿ အာရောစေယျာထာ’’တိ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ ‘‘မယံ သွာတနာယ သတ္ထာရံ နိမန္တေမာ’’တိ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒန္တိ။ ဗြာဟ္မဏော ပုနဒိဝသေ အတ္တနော ဂေဟတော ဘတ္တဘာဇနသူပေယျဘာဇနာနိ အာဒါယ သတ္ထု နိသီဒနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။ အညတြ ပန နိမန္တနေ အသတိ သတ္ထာ ဗြာဟ္မဏဿေဝ ဂေဟေ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောတိ။ တေ ဥဘောပိ အတ္တနော ဒေယျဓမ္မံ နိစ္စကာလံ တထာဂတဿ ဒေန္တာ ဓမ္မကထံ သုဏန္တာ အနာဂါမိဖလံ ပါပုဏိံသု။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, ဗြာဟ္မဏော ‘တထာဂတဿ သုဒ္ဓေါဒနော ပိတာ, မဟာမာယာ မာတာ’တိ ဇာနာတိ, ဇာနန္တောဝ သဒ္ဓိံ ဗြာဟ္မဏိယာ တထာဂတံ ‘အမှာကံ ပုတ္တော’တိ ဝဒတိ, သတ္ထာပိ တထေဝ အဓိဝါသေတိ။ ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ? သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဥဘောပိ တေ အတ္တနော ပုတ္တမေဝ ပုတ္တောတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ, ဘိက္ခဝေ, အယံ ဗြာဟ္မဏော နိရန္တရံ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မယှံ ပိတာ အဟောသိ, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ စူဠပိတာ, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မဟာပိတာ။ သာပိ မေ ဗြာဟ္မဏီ နိရန္တရမေဝ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မာတာ အဟောသိ, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ စူဠမာတာ, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မဟာမာတာ။ ဧဝါဟံ ဒိယဍ္ဎဇာတိသဟဿံ ဗြာဟ္မဏဿ ဟတ္ထေ သံဝဍ္ဎော, ဒိယဍ္ဎဇာတိသဟဿံ ဗြာဟ္မဏိယာ ဟတ္ထေတိ တီဏိ ဇာတိသဟဿာနိ တေသံ ပုတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယသ္မိံ မနော နိဝိသတိ, စိတ္တဉ္စာပိ ပသီဒတိ၊
အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗကေ ပေါသေ, ကာမံ တသ္မိမ္ပိ ဝိဿသေ။ (ဇာ။ ၁။၁။၆၈)၊
‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန, ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊
သတ္ထာ တေမာသမေဝ တံ ကုလံ နိဿာယ ဝိဟာသိ။ တေ ဥဘောပိ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။ အထ နေသံ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဥဘောပိ ဧကကူဋာဂါရမေဝ အာရောပေတွာ နီဟရိံသု။ သတ္ထာပိ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော တေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ အာဠာဟနံ အဂမာသိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ မာတာပိတရော’’တိ မဟာဇနော နိက္ခမိ။ သတ္ထာပိ အာဠာဟနသမီပေ ဧကံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၆။)သာလံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌာသိ။ မနုဿာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တေ ဌတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ‘မာတာပိတရော ဝေါ ကာလကတာ’တိ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တိ။ သတ္ထာ တေ ‘‘မာ ဧဝံ အဝစုတ္ထာ’’တိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ ပရိသာယ အာသယံ ဩလောကေတွာ တင်္ခဏာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –
ဩရံ ဝဿသတာပိ မိယျတိ၊
ယော စေပိ အတိစ္စ ဇီဝတိ,
အထ သော ဇရသာပိ မိယျတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၁၀၊ မဟာနိ။ ၃၉) –
ဣဒံ ဇရာသုတ္တံ ကထေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘိက္ခူ ဗြာဟ္မဏဿ စ ဗြာဟ္မဏိယာ စ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ အဇာနန္တာ, ‘‘ဘန္တေ, တေသံ ကော အဘိသမ္ပရာယော’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဧဝရူပါနံ အသေခမုနီနံ အဘိသမ္ပရာယော နာမ နတ္ထိ။ ဧဝရူပါ ဟိ အစ္စုတံ အမတံ မဟာနိဗ္ဗာနမေဝ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၂၅။‘‘အဟိံသကာ ယေ မုနယော, နိစ္စံ ကာယေန သံဝုတာ၊
တေ ယန္တိ အစ္စုတံ ဌာနံ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ။
တတ္ထ မုနယောတိ မောနေယျပဋိပဒါယ မဂ္ဂဖလပတ္တာ အသေခမုနယော။ ကာယေနာတိ ဒေသနာမတ္တမေဝေတံ, တီဟိပိ ဒွါရေဟိ သုသံဝုတာတိ အတ္ထော။ အစ္စုတန္တိ သဿတံ။ ဌာနန္တိ အကုပ္ပဋ္ဌာနံ ဓုဝဋ္ဌာနံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဂန္တွာ န သောစရေ န သောစန္တိ န ဝိဟညန္တိ, တံ ဌာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
သဒါ ဇာဂရမာနာနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရန္တော ပုဏ္ဏံ နာမ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ဒါသိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၇။)တဿာ ကိရ ဧကဒိဝသံ ကောဋ္ဋနတ္ထာယ ဗဟုဝီဟိံ အဒံသု။ သာ ရတ္တိမ္ပိ ဒီပံ ဇာလေတွာ ဝီဟိံ ကောဋ္ဋေန္တီ ဝိဿမနတ္ထာယ သေဒတိန္တေန ဂတ္တေန ဗဟိဝါတေ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ သမယေ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော ဘိက္ခူနံ သေနာသနပညာပကော အဟောသိ။ သော ဓမ္မဿဝနံ သုတွာ အတ္တနော အတ္တနော သေနာသနံ ဂစ္ဆန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အင်္ဂုလိံ ဇာလေတွာ ပုရတော ပုရတော မဂ္ဂဒေသနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော ဘိက္ခူနံ အာလောကံ နိမ္မိနိ။ ပုဏ္ဏာ တေနာလောကေန ပဗ္ဗတေ ဝိစရန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘အဟံ တာဝ အတ္တနော ဒုက္ခေန ဥပဒ္ဒုတာ ဣမာယပိ ဝေလာယ နိဒ္ဒံ န ဥပေမိ, ဘဒ္ဒန္တာ ကိံ ကာရဏာ န နိဒ္ဒါယန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ ကဿစိ ဘိက္ခုနော အဖာသုကံ ဝါ ဘဝိဿတိ, ဒီဃဇာတိကေန ဝါ ဥပဒ္ဒဝေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သညံ ကတွာ ပါတောဝ ကုဏ္ဍကံ အာဒါယ ဥဒကေန တေမေတွာ ဟတ္ထတလေ ပူဝံ ကတွာ အင်္ဂါရေသု ပစိတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ တိတ္ထမဂ္ဂေ ခါဒိဿာမီတိ ဃဋံ အာဒါယ တိတ္ထာဘိမုခီ ပါယာသိ။ သတ္ထာပိ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ တမေဝ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။
သာ သတ္ထာရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု သတ္ထရိ ဒိဋ္ဌေပိ မမ ဒေယျဓမ္မော န ဟောတိ, ဒေယျဓမ္မေ သတိ သတ္ထာရံ န ပဿာမိ, ဣဒါနိ မေ ဒေယျဓမ္မော စ အတ္ထိ, သတ္ထာ စ သမ္မုခီဘူတော။ သစေ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ အစိန္တေတွာ ဂဏှေယျ, ဒဒေယျာဟံ ဣမံ ပူဝ’’န္တိ ဃဋံ ဧကမန္တေ နိက္ခိပိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ လူခံ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တာ မမ သင်္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဩလောကေတွာ တေန နီဟရိတွာ ဒိန္နံ မဟာရာဇဒတ္တိယံ ပတ္တံ ဥပနာမေတွာ ပူဝံ ဂဏှိ။ ပုဏ္ဏာပိ တံ သတ္ထု ပတ္တေ ပတိဋ္ဌပေတွာဝ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မောယေဝ မေ သမိဇ္ဈတူ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဌိတကောဝ အနုမောဒနံ အကာသိ။
ပုဏ္ဏာပိ စိန္တေသိ – ‘‘ကိဉ္စာပိ မေ သတ္ထာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တော ပူဝံ ဂဏှိ, န ပနိဒံ ခါဒိဿတိ။ အဒ္ဓါ ပုရတော ကာကဿ ဝါ သုနခဿ ဝါ ဒတွာ ရညော ဝါ ရာဇပုတ္တဿ ဝါ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပဏီတဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသာ စိန္တေသီ’’တိ တဿာ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဩလောကေတွာ နိသီဒနာကာရံ ဒဿေသိ။ ထေရော စီဝရံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ သတ္ထာ ဗဟိနဂရေယေဝ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ ဒေဝတာ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ဒေဝမနုဿာနံ ဥပကပ္ပနကံ ဩဇံ မဓုပဋလံ ဝိယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၈။)ပီဠေတွာ တတ္ထ ပက္ခိပိံသု။ ပုဏ္ဏာ စ ဩလောကေန္တီ အဋ္ဌာသိ။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ထေရော ဥဒကံ အဒါသိ။ သတ္ထာ ကတဘတ္တကိစ္စော ပုဏ္ဏံ အာမန္တေတွာ ‘‘ကသ္မာ တွံ ပုဏ္ဏေ မမ သာဝကေ ပရိဘဝသီ’’တိ အာဟ။ န ပရိဘဝါမိ, ဘန္တေတိ။ အထ တယာ မမ သာဝကေ ဩလောကေတွာ ကိံ ကထိတန္တိ? ‘‘အဟံ တာဝ ဣမိနာ ဒုက္ခုပဒ္ဒဝေန နိဒ္ဒံ န ဥပေမိ, ဘဒ္ဒန္တာ ကိမတ္ထံ နိဒ္ဒံ န ဥပေန္တိ, အဒ္ဓါ ကဿစိ အဖာသုကံ ဝါ ဘဝိဿတိ, ဒီဃဇာတိကေန ဝါ ဥပဒ္ဒဝေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧတ္တကံ မယာ, ဘန္တေ, စိန္တိတန္တိ။ သတ္ထာ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ပုဏ္ဏေ တွံ န တာဝ ဒုက္ခုပဒ္ဒဝေန နိဒ္ဒါယသိ, မမ သာဝကာ သဒါ ဇာဂရိယမနုယုတ္တတာယ န နိဒ္ဒါယန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၂၆။‘‘သဒါ ဇာဂရမာနာနံ, အဟောရတ္တာနုသိက္ခိနံ၊
နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနံ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ’’တိ။
တတ္ထ အဟောရတ္တာနုသိက္ခိနန္တိ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခမာနာနံ။ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနန္တိ နိဗ္ဗာနဇ္ဈာသယာနံ။ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧဝရူပါနံ သဗ္ဗေပိ အာသဝါ အတ္ထံ ဝိနာသံ နတ္ထိဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ယထာဌိတာ ပုဏ္ဏာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သတ္ထာ ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေန ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ဒုက္ကရံ, အာဝုသော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ကတံ ပုဏ္ဏာယ ဒိန္နေန ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေန ဘတ္တကိစ္စံ ကရောန္တေနာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ မယာ ဣမာယ ဒိန္နကုဏ္ဍကံ ပရိဘုတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘ဘုတွာ တိဏပရိဃာသံ, ဘုတွာ အာစာမကုဏ္ဍကံ၊
ဧတံ တေ ဘောဇနံ အာသိ, ကသ္မာ ဒါနိ န ဘုဉ္ဇသိ။
‘‘ယတ္ထ ပေါသံ န ဇာနန္တိ, ဇာတိယာ ဝိနယေန ဝါ၊
ဗဟုံ တတ္ထ မဟာဗြဟ္မေ, အပိ အာစာမကုဏ္ဍကံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၉။)‘‘တွဉ္စ ခေါ မံ ပဇာနာသိ, ယာဒိသာယံ ဟယုတ္တမော၊
ဇာနန္တော ဇာနမာဂမ္မ, န တေ ဘက္ခာမိ ကုဏ္ဍက’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၃။၁၀-၁၂) –
ဣမံ ကုဏ္ဍကသိန္ဓဝပေါတကဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ။
ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
ပေါရာဏမေတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတုလံ နာမ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ဟိ သာဝတ္ထိဝါသီ ဥပါသကော ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝါရော ဧကဒိဝသံ တေ ဥပါသကေ အာဒါယ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ရေဝတတ္ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သောတုကာမော ဟုတွာ ရေဝတတ္ထေရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ သော ပနာယသ္မာ ပဋိသလ္လာနာရာမော သီဟော ဝိယ ဧကစာရော, တသ္မာ တေန သဒ္ဓိံ န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ သော ‘‘အယံ ထေရော န ကိဉ္စိ ကထေသီ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ဥဋ္ဌာယ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ထေရေန ‘‘ကေနတ္ထေန အာဂတတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဣမေ ဥပါသကေ အာဒါယ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ရေဝတတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိံ, တဿ မေ ထေရော န ကိဉ္စိ ကထေသိ, သွာဟံ တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ဣဓာဂတော, ဓမ္မံ မေ ကထေထာ’’တိ အာဟ။ အထ ထေရော ‘‘တေန ဟိ ဥပါသကာ နိသီဒထာ’’တိ ဝတွာ ဗဟုကံ ကတွာ အဘိဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ဥပါသကောပိ ‘‘အဘိဓမ္မကထာ နာမ အတိသဏှာ, ထေရော ဗဟုံ အဘိဓမ္မမေဝ ကထေသိ, အမှာကံ ဣမိနာ ကော အတ္ထော’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ပရိသံ အာဒါယ အာနန္ဒတ္ထေရဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။
ထေရေနာပိ ‘‘ကိံ ဥပါသကာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘန္တေ, မယံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ရေဝတတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိမှာ, တဿ သန္တိကေ အာလာပသလ္လာပမတ္တမ္ပိ အလဘိတွာ ကုဒ္ဓါ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကံ အဂမိမှာ, သောပိ နော အတိသဏှံ ဗဟုံ အဘိဓမ္မမေဝ ကထေသိ, ‘ဣမိနာ အမှာကံ ကော အတ္ထော’တိ ဧတဿာပိ ကုဇ္ဈိတွာ ဣဓာဂမိမှာ, ကထေဟိ နော, ဘန္တေ, ဓမ္မကထ’’န္တိ။ တေန ဟိ နိသီဒိတွာ သုဏာထာတိ ထေရော တေသံ သုဝိညေယျံ ကတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၀။)အပ္ပကမေဝ ဓမ္မံ ကထေသိ။ တေ ထေရဿပိ ကုဇ္ဈိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု, အထ နေ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကသ္မာ ဥပါသကာ အာဂတတ္ထာ’’တိ? ‘‘ဓမ္မဿဝနာယ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သုတော ပန ဝေါ ဓမ္မော’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, မယံ အာဒိတော ရေဝတတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိမှာ, သော အမှေဟိ သဒ္ဓိံ န ကိဉ္စိ ကထေသိ, တဿ ကုဇ္ဈိတွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိမှာ, တေန နော ဗဟု အဘိဓမ္မော ကထိတော, တံ အသလ္လက္ခေတွာ ကုဇ္ဈိတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိမှာ, တေန နော အပ္ပမတ္တကောဝ ဓမ္မော ကထိတော, တဿပိ ကုဇ္ဈိတွာ ဣဓာဂတမှာ’’တိ။
သတ္ထာ တဿ ကထံ သုတွာ, ‘‘အတုလ, ပေါရာဏတော ပဋ္ဌာယ အာစိဏ္ဏမေဝေတံ, တုဏှီဘူတမ္ပိ ဗဟုကထမ္ပိ မန္ဒကထမ္ပိ ဂရဟန္တိယေဝ။ ဧကန္တံ ဂရဟိတဗ္ဗောယေဝ ဝါ ဟိ ပသံသိတဗ္ဗောယေဝ ဝါ နတ္ထိ။ ရာဇာနောပိ ဧကစ္စေ နိန္ဒန္တိ, ဧကစ္စေ ပသံသန္တိ။ မဟာပထဝိမ္ပိ စန္ဒိမသူရိယေပိ အာကာသာဒယောပိ စတုပရိသမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ကထေန္တမ္ပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဧကစ္စေ ဂရဟန္တိ, ဧကစ္စေ ပသံသန္တိ။ အန္ဓဗာလာနဉှိ နိန္ဒာ ဝါ ပသံသာ ဝါ အပ္ပမာဏာ, ပဏ္ဍိတေန ပန မေဓာဝိနာ နိန္ဒိတော နိန္ဒိတော နာမ, ပသံသိတော စ ပသံသိတော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၂၇။‘‘ပေါရာဏမေတံ အတုလ, နေတံ အဇ္ဇတနာမိဝ၊
နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသီနံ, နိန္ဒန္တိ ဗဟုဘာဏိနံ၊
မိတဘာဏိမ္ပိ နိန္ဒန္တိ, နတ္ထိ လောကေ အနိန္ဒိတော။
၂၂၈။‘‘န စာဟု န စ ဘဝိဿတိ, န စေတရဟိ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧကန္တံ နိန္ဒိတော ပေါသော, ဧကန္တံ ဝါ ပသံသိတော။
၂၂၉။‘‘ယံ စေ ဝိညူ ပသံသန္တိ, အနုဝိစ္စ သုဝေ သုဝေ၊
အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ မေဓာဝိံ, ပညာသီလသမာဟိတံ။
၂၃၀။‘‘နိက္ခံ ဇမ္ဗောနဒဿေဝ, ကော တံ နိန္ဒိတုမရဟတိ၊
ဒေဝါပိ နံ ပသံသန္တိ, ဗြဟ္မုနာပိ ပသံသိတော’’တိ။
တတ္ထ ပေါရာဏမေတန္တိ ပုရာဏကံ ဧတံ။ အတုလာတိ တံ ဥပါသကံ နာမေန အာလပတိ။ နေတံ အဇ္ဇတနာမိဝါတိ ဣဒံ နိန္ဒနံ ဝါ ပသံသနံ ဝါ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၁။)အဇ္ဇတနံ အဓုနာ ဥပ္ပန္နံ ဝိယ န ဟောတိ။ တုဏှိမာသီနန္တိ ကိံ ဧသော မူဂေါ ဝိယ ဗဓိရော ဝိယ ကိဉ္စိ အဇာနန္တော ဝိယ တုဏှီ ဟုတွာ နိသိန္နောတိ နိန္ဒန္တိ။ ဗဟုဘာဏိနန္တိ ကိံ ဧသ ဝါတာဟတတာလပဏ္ဏံ ဝိယ တဋတဋာယတိ, ဣမဿ ကထာပရိယန္တောယေဝ နတ္ထီတိ နိန္ဒန္တိ။ မိတဘာဏိမ္ပီတိ ကိံ ဧသ သုဝဏ္ဏဟိရညံ ဝိယ အတ္တနော ဝစနံ မညမာနော ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝတွာ တုဏှီ အဟောသီတိ နိန္ဒန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဣမသ္မိံ လောကေ အနိန္ဒိတော နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ န စာဟူတိ အတီတေပိ နာဟောသိ, အနာဂတေပိ န ဘဝိဿတိ။
ယံ စေ ဝိညူတိ ဗာလာနံ နိန္ဒာ ဝါ ပသံသာ ဝါ အပ္ပမာဏာ, ယံ ပန ပဏ္ဍိတာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အနုဝိစ္စ နိန္ဒကာရဏံ ဝါ ပသံသကာရဏံ ဝါ ဇာနိတွာ ပသံသန္တိ, အစ္ဆိဒ္ဒါယ ဝါ သိက္ခာယ အစ္ဆိဒ္ဒါယ ဝါ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ မေဓာဝိံ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ စေဝ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ပညာသီလသမာဟိတံ ပသံသန္တိ, တံ သုဝဏ္ဏဒေါသဝိရဟိတံ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ ဇမ္ဗောနဒနိက္ခံ ဝိယ ကော နိန္ဒိတုမရဟတီတိ အတ္ထော။ ဒေဝါပီတိ ဒေဝတာပိ ပဏ္ဍိတမနုဿာပိ တံ ဘိက္ခုံ ဥပဋ္ဌာယ ထောမေန္တိ ပသံသန္တိ။ ဗြဟ္မုနာပီတိ န ကေဝလံ ဒေဝမနုဿေဟိ, ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ မဟာဗြဟ္မုနာပိ ဧသ ပသံသိတောယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ ဥပါသကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
အတုလဥပါသကဝတ္ထု သတ္တမံ။
ကာယပ္ပကောပန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော တေသံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ယဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ကဋ္ဌပါဒုကာ အာရုယှ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ စင်္ကမန္တာနံ ခဋခဋာတိသဒ္ဒံ သုတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, ကိံ သဒ္ဒေါ နာမေသော’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၂။)ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ ပါဒုကာ အာရုယှ စင်္ကမန္တာနံ ခဋခဋသဒ္ဒေါ’’တိ သုတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေတွာ ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ ကာယာဒီနိ ရက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၃၁။‘‘ကာယပ္ပကောပံ ရက္ခေယျ, ကာယေန သံဝုတော သိယာ၊
ကာယဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ကာယေန သုစရိတံ စရေ။
၂၃၂။‘‘ဝစီပကောပံ ရက္ခေယျ, ဝါစာယ သံဝုတော သိယာ၊
ဝစီဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ဝါစာယ သုစရိတံ စရေ။
၂၃၃။‘‘မနောပကောပံ ရက္ခေယျ, မနသာ သံဝုတော သိယာ၊
မနောဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, မနသာ သုစရိတံ စရေ။
၂၃၄။‘‘ကာယေန သံဝုတာ ဓီရာ, အထော ဝါစာယ သံဝုတာ၊
မနသာ သံဝုတာ ဓီရာ, တေ ဝေ သုပရိသံဝုတာ’’တိ။
တတ္ထ ကာယပ္ပကောပန္တိ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ရက္ခေယျ။ ကာယေန သံဝုတောတိ ကာယဒွါရေ ဒုစ္စရိတပဝေသနံ နိဝါရေတွာ သံဝုတော ပိဟိတဒွါရော သိယာ။ ယသ္မာ ပန ကာယဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ ကာယသုစရိတံ စရန္တော ဥဘယမ္ပေတံ ကရောတိ, တသ္မာ ကာယဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ကာယေန သုစရိတံ စရေတိ ဝုတ္တံ။ အနန္တရဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယေန သံဝုတာ ဓီရာတိ ယေ ပဏ္ဍိတာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ အကရောန္တာ ကာယေန, မုသာဝါဒါဒီနိ အကရောန္တာ ဝါစာယ, အဘိဇ္ဈာဒီနိ အသမုဋ္ဌပေန္တာ မနသာ သံဝုတာ, တေ ဣဓ လောကသ္မိံ သုသံဝုတာ သုရက္ခိတာ သုဂေါပိတာ သုပိဟိတဒွါရာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
ကောဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တရသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၃။)၁၈။ မလဝဂ္ဂ
ပဏ္ဍုပလာသောဝ ဒါနိသီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဂေါဃာတကပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ဂေါဃာတကော ဂါဝေါ ဝဓိတွာ ဝရမံသာနိ ဂဟေတွာ ပစာပေတွာ ပုတ္တဒါရေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာ မံသဉ္စ ခါဒတိ, မူလေန စ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ သော ဧဝံ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ ဂေါဃာတကကမ္မံ ကရောန္တော ဓုရဝိဟာရေ ဝိဟရန္တဿ သတ္ထု ဧကဒိဝသမ္ပိ ကဋစ္ဆုမတ္တမ္ပိ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ န အဒါသိ။ သော စ ဝိနာ မံသေန ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဒိဝသဘာဂေ မံသံ ဝိက္ကိဏိတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပစိတုံ ဧကံ မံသခဏ္ဍံ ဘရိယာယ ဒတွာ နှာယိတုံ အဂမာသိ။ အထဿ သဟာယကော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ထောကံ မေ ဝိက္ကိဏိယမံသံ ဒေဟိ, ဂေဟံ မေ ပါဟုနကော အာဂတော’’တိ။ နတ္ထိ ဝိက္ကိဏိယမံသံ, သဟာယကော တေ မံသံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဣဒါနိ နှာယိတုံ ဂတောတိ။ မာ ဧဝံ ကရိ, သစေ မံသခဏ္ဍံ အတ္ထိ, ဒေဟီတိ။ သဟာယကဿ တေ နိက္ခိတ္တမံသံ ဌပေတွာ အညံ နတ္ထီတိ။ သော ‘‘သဟာယကဿ မေ အတ္ထာယ ဌပိတမံသတော အညံ မံသံ နတ္ထိ, သော စ ဝိနာ မံသေန န ဘုဉ္ဇတိ, နာယံ ဒဿတီ’’တိ သာမံယေဝ တံ မံသံ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။
ဂေါဃာတကောပိ နှတွာ အာဂတော တာယ အတ္တနော ပက္ကပဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဘတ္တေ ဥပနီတေ အာဟ ‘‘ကဟံ မံသ’’န္တိ? ‘‘နတ္ထိ, သာမီ’’တိ။ နနု အဟံ ပစ္စနတ္ထာယ မံသံ ဒတွာ ဂတောတိ။ တဝ သဟာယကော အာဂန္တွာ ‘‘ပါဟုနကော မေ အာဂတော, ဝိက္ကိဏိယမံသံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ မယာ ‘‘သဟာယကဿ တေ ဌပိတမံသတော အညံ မံသံ နတ္ထိ, သော စ ဝိနာ မံသေန န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဗလက္ကာရေန တံ မံသံ သာမံယေဝ ဂဟေတွာ ဂတောတိ။ အဟံ ဝိနာ မံသေန ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇာမိ, ဟရာဟိ နန္တိ။ ကိံ သက္ကာ ကာတုံ, ဘုဉ္ဇ, သာမီတိ။ သော ‘‘နာဟံ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ တံ ဘတ္တံ ဟရာပေတွာ သတ္ထံ အာဒါယ ပစ္ဆာဂေဟေ ဌိတော ဂေါဏော အတ္ထိ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ မုခေ ဟတ္ထံ ပက္ခိပိတွာ ဇိဝှံ နီဟရိတွာ သတ္ထေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၄။)မူလေ ဆိန္ဒိတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ အင်္ဂါရေသု ပစာပေတွာ ဘတ္တမတ္ထကေ ဌပေတွာ နိသိန္နော ဧကံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဧကံ မံသခဏ္ဍံ မုခေ ဌပေသိ။ တင်္ခဏညေဝဿ ဇိဝှါ ဆိဇ္ဇိတွာ ဘတ္တပါတိယံ ပတိ။ တင်္ခဏညေဝ ကမ္မသရိက္ခကံ ဝိပါကံ လဘိ။ သောပိ ခေါ ဂေါဏော ဝိယ လောဟိတဓာရာယ မုခတော ပဂ္ဃရန္တိယာ အန္တောဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဝိစရန္တော ဝိရဝိ။
တသ္မိံ သမယေ ဂေါဃာတကဿ ပုတ္တော ပိတရံ ဩလောကေန္တော သမီပေ ဌိတော ဟောတိ။ အထ နံ မာတာ အာဟ – ‘‘ပဿ, ပုတ္တ, ဣမံ ဂေါဃာတကံ ဂေါဏံ ဝိယ ဂေဟမဇ္ဈေ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဝိစရိတွာ ဝိရဝန္တံ, ဣဒံ ဒုက္ခံ တဝ မတ္ထကေ ပတိဿတိ, မမမ္ပိ အနောလောကေတွာ အတ္တနော သောတ္ထိံ ကရောန္တော ပလာယဿူ’’တိ။ သော မရဏဘယတဇ္ဇိတော မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ပလာယိ, ပလာယိတွာ စ ပန တက္ကသိလံ အဂမာသိ။ ဂေါဃာတကောပိ ဂေါဏော ဝိယ ဂေဟမဇ္ဈေ ဝိရဝန္တော ဝိစရိတွာ ကာလကတော အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဂေါဏောပိ ကာလမကာသိ။ ဂေါဃာတကပုတ္တောပိ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သုဝဏ္ဏကာရကမ္မံ ဥဂ္ဂဏှိ။ အထဿာစရိယော ဂါမံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘ဧဝရူပံ နာမ အလင်္ကာရံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ တထာရူပံ အလင်္ကာရံ အကာသိ။ အထဿာစရိယော အာဂန္တွာ အလင်္ကာရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂန္တွာ ဇီဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ ဝယပ္ပတ္တံ အတ္တနော ဓီတရံ အဒါသိ။ သော ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိ။
အထဿ ပုတ္တာ ဝယပ္ပတ္တာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အပရဘာဂေ သာဝတ္ထိယံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဃရာဝါသံ သဏ္ဌပေတွာ ဝသန္တာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ အဟေသုံ။ ပိတာပိ နေသံ တက္ကသိလာယံ ကိဉ္စိ ကုသလံ အကတွာဝ ဇရံ ပါပုဏိ။ အထဿ ပုတ္တာ ‘‘ပိတာ နော မဟလ္လကော’’တိ အတ္တနော သန္တိကံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ပိတု အတ္ထာယ ဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တယိံသု။ တေ ပုနဒိဝသေ အန္တောဂေဟေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိသီဒါပေတွာ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သတ္ထာရံ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, အမှေဟိ ဣဒံ ပိတု ဇီဝဘတ္တံ ဒိန္နံ, ပိတု နော အနုမောဒနံ ကရောထာ’’တိ။ သတ္ထာ တံ အာမန္တေတွာ, ‘‘ဥပါသက, တွံ မဟလ္လကော ပရိပက္ကသရီရော ပဏ္ဍုပလာသသဒိသော, တဝ ပရလောကဂမနာယ ကုသလပါထေယျံ နတ္ထိ, အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကရောဟိ, ပဏ္ဍိတော ဘဝ, မာ ဗာလော’’တိ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၅။) ၂၃၅။ယမပုရိသာပိ စ တေ ဥပဋ္ဌိတာ၊
ဥယျောဂမုခေ စ တိဋ္ဌသိ,
ပါထေယျမ္ပိ စ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
၂၃၆။ခိပ္ပံ ဝါယမ ပဏ္ဍိတော ဘဝ၊
နိဒ္ဓန္တမလော အနင်္ဂဏော,
ဒိဗ္ဗံ အရိယဘူမိံ ဥပေဟိသီ’’တိ။
တတ္ထ ပဏ္ဍုပလာသောဝ ဒါနိသီတိ, ဥပါသက, တွံ ဣဒါနိ ဆိဇ္ဇိတွာ ဘူမိယံ ပတိတပဏ္ဍုပလာသော ဝိယ အဟောသိ။ ယမပုရိသာတိ ယမဒူတာ ဝုစ္စန္တိ, ဣဒံ ပန မရဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, မရဏံ တေ ပစ္စုပဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ဥယျောဂမုခေတိ ပရိဟာနိမုခေ, အဝုဍ္ဎိမုခေ စ ဌိတောသီတိ အတ္ထော။ ပါထေယျန္တိ ဂမိကဿ တဏ္ဍုလာဒိပါထေယျံ ဝိယ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တဿ တဝ ကုသလပါထေယျမ္ပိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သော ကရောဟီတိ သော တွံ သမုဒ္ဒေ နာဝါယ ဘိန္နာယ ဒီပသင်္ခါတံ ပတိဋ္ဌံ ဝိယ အတ္တနော ကုသလပတိဋ္ဌံ ကရောဟိ။ ကရောန္တော စ ခိပ္ပံ ဝါယမ, သီဃံ သီဃံ ဝီရိယံ အာရဘ, အတ္တနော ကုသလကမ္မပတိဋ္ဌကရဏေန ပဏ္ဍိတော ဘဝ။ ယော ဟိ မရဏမုခံ အပ္ပတွာ ကာတုံ သမတ္ထကာလေဝ ကုသလံ ကရောတိ, ဧသ ပဏ္ဍိတော နာမ, တာဒိသော ဘဝ, မာ အန္ဓဗာလောတိ အတ္ထော။ ဒိဗ္ဗံ အရိယဘူမိန္တိ ဧဝံ ဝီရိယံ ကရောန္တော ရာဂါဒီနံ မလာနံ နီဟဋတာယ နိဒ္ဓန္တမလော အင်္ဂဏာဘာဝေန အနင်္ဂဏော နိက္ကိလေသော ဟုတွာ ပဉ္စဝိဓံ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိံ ပါပုဏိဿသီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဥပါသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
တေ ပုနဒိဝသတ္ထာယပိ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဒါနံ ဒတွာ ကတဘတ္တကိစ္စံ သတ္ထာရံ အနုမောဒနကာလေ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, ဣဒမ္ပိ အမှာကံ ပိတု ဇီဝဘတ္တမေဝ, ဣမဿေဝ အနုမောဒနံ ကရောထာ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၆။) ၂၃၇။သမ္ပယာတောသိ ယမဿ သန္တိကံ၊
ဝါသော တေ နတ္ထိ အန္တရာ,
ပါထေယျမ္ပိ စ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
၂၃၈။‘‘သော ကရောဟိ ဒီပမတ္တနော,
ခိပ္ပံ ဝါယမ ပဏ္ဍိတော ဘဝ၊
န ပုန ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသီ’’တိ။
တတ္ထ ဥပနီတဝယောတိ ဥပါတိ နိပါတမတ္တံ, နီတဝယောတိ ဝိဂတဝယော အတိက္ကန္တဝယော, တွဉ္စသိ ဒါနိ တယော ဝယေ အတိက္ကမိတွာ မရဏမုခေ ဌိတောတိ အတ္ထော။ သမ္ပယာတောသိ ယမဿ သန္တိကန္တိ မရဏမုခံ ဂန္တုံ သဇ္ဇော ဟုတွာ ဌိတောသီတိ အတ္ထော။ ဝါသော တေ နတ္ထိ အန္တရာတိ ယထာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝသန္တိ, န ဧဝံ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာ။ န ဟိ သက္ကာ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တေန ‘‘အဓိဝါသေထ ကတိပါဟံ, ဒါနံ တာဝ ဒေမိ, ဓမ္မံ တာဝ သုဏာမီ’’တိအာဒီနိ ဝတ္တုံ။ ဣတော ပန စဝိတွာ ပရလောကေ နိဗ္ဗတ္တောဝ ဟောတိ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပါထေယျန္တိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ, ဥပါသကဿ ပန ပုနပ္ပုနံ ဒဠှီကရဏတ္ထံ ဣဓာပိ သတ္ထာရာ ကထိတံ။ ဇာတိဇရန္တိ ဧတ္ထ ဗျာဓိမရဏာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌိမဂါထာဟိ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကထိတော, ဣဓ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာ နာမ ရညာ အတ္တနော မုခပမာဏေန ကဗဠံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုတ္တဿ ဥပနီတေ သော ကုမာရော အတ္တနော မုခပမာဏေနေဝ ဂဏှာတိ, ဧဝမေဝ သတ္ထာရာ ဥပရိမဂ္ဂဝသေန ဓမ္မေ ဒေသိတေပိ ဥပါသကော အတ္တနော ဥပနိဿယဝသေန ဟေဋ္ဌာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ဣမိဿာ အနုမောဒနာယ အဝသာနေ အနာဂါမိဖလံ ပတ္တော။ သေသပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဂေါဃာတကပုတ္တဝတ္ထု ပဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၇။)အနုပုဗ္ဗေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ နိက္ခမိတွာ ဘိက္ခူနံ စီဝရပါရုပနဋ္ဌာနေ ဘိက္ခူ စီဝရံ ပါရုပန္တေ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တံ ပန ဌာနံ ဝိရူဠှတိဏံ ဟောတိ။ အထေကဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ ပါရုပန္တဿ စီဝရကဏ္ဏော တိဏေသု ပဝဋ္ဋေန္တော ဥဿာဝဗိန္ဒူဟိ တေမိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဣမံ ဌာနံ အပ္ပဟရိတံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုနဒိဝသေ ကုဒ္ဒါလံ အာဒါယ ဂန္တွာ တံ ဌာနံ တစ္ဆေတွာ ခလမဏ္ဍလသဒိသံ အကာသိ။ ပုနဒိဝသေပိ တံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဘိက္ခူသု စီဝရံ ပါရုပန္တေသု ဧကဿ စီဝရကဏ္ဏံ ဘူမိယံ ပတိတွာ ပံသုမှိ ပဝဋ္ဋမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဣဓ ဝါလုကံ ဩကိရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါလုကံ အာဟရိတွာ ဩကိရိ။
အထေကဒိဝသံ ပုရေဘတ္တံ စဏ္ဍော အာတပေါ အဟောသိ, တဒါပိ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ပါရုပန္တာနံ ဂတ္တတော သေဒေ မုစ္စန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣဓ မယာ မဏ္ဍပံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ မဏ္ဍပံ ကာရေသိ။ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဝဿံ ဝဿိ, ဝဒ္ဒလိကံ အဟောသိ။ တဒါပိ ဗြာဟ္မဏော ဘိက္ခူ ဩလောကေန္တောဝ ဌိတော တိန္တစီဝရကေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္ထ မယာ သာလံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာလံ ကာရေတွာ ‘‘ဣဒါနိ သာလမဟံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ ဘိက္ခူ နိသီဒါပေတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ အနုမောဒနတ္ထာယ သတ္ထု ပတ္တံ ဂဟေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဘိက္ခူနံ စီဝရပါရုပနကာလေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဩလောကေန္တော ဌိတော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒိသွာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာရေသိ’’န္တိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တဿ ဝစနံ သုတွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ပဏ္ဍိတာ နာမ ခဏေ ခဏေ ထောကံ ကုသလံ ကရောန္တာ အနုပုဗ္ဗေန အတ္တနော အကုသလမလံ နီဟရန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၃၉။‘‘အနုပုဗ္ဗေန မေဓာဝီ, ထောကံ ထောကံ ခဏေ ခဏေ၊
ကမ္မာရော ရဇတဿေဝ, နိဒ္ဓမေ မလမတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ အနုပုဗ္ဗေနာတိ အနုပဋိပါဋိယာ။ မေဓာဝီတိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော။ ခဏေ ခဏေတိ ဩကာသေ ဩကာသေ ကုသလံ ကရောန္တော။ ကမ္မာရော ရဇတဿေဝါတိ ယထာ သုဝဏ္ဏကာရော ဧကဝါရမေဝ သုဝဏ္ဏံ တာပေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ မလံ နီဟရိတွာ ပိလန္ဓနဝိကတိံ ကာတုံ န
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၈။)သက္ကောတိ, ပုနပ္ပုနံ တာပေန္တော ကောဋ္ဋေန္တော ပန မလံ နီဟရတိ, တတော အနေကဝိဓံ ပိလန္ဓနဝိကတိံ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ပုနပ္ပုနံ ကုသလံ ကရောန္တော ပဏ္ဍိတော အတ္တနော ရာဂါဒိမလံ နိဒ္ဓမေယျ, ဧဝံ နိဒ္ဓန္တမလော နိက္ကိလေသောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌတိ, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဒုတိယံ။
အယသာဝ မလန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိဿတ္ထေရံ နာမ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ တိဿတ္ထေရောတိ ပညာယိ။ သော အပရဘာဂေ ဇနပဒဝိဟာရေ ဝဿူပဂတော အဋ္ဌဟတ္ထကံ ထူလသာဋကံ လဘိတွာ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာ တံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဘဂိနိယာ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ သာ ‘‘န မေ ဧသော သာဋကော ဘာတု အနုစ္ဆဝိကော’’တိ တံ တိခိဏာယ ဝါသိယာ ဆိန္ဒိတွာ ဟီရဟီရံ ကတွာ ဥဒုက္ခလေ ကောဋ္ဋေတွာ ပဝိသေတွာ ပေါထေတွာ ဝဋ္ဋေတွာ သုခုမသုတ္တံ ကန္တိတွာ သာဋကံ ဝါယာပေသိ။ ထေရောပိ သုတ္တဉ္စေဝ သူစိယော စ သံဝိဒဟိတွာ စီဝရကာရကေ ဒဟရသာမဏေရေ သန္နိပါတေတွာ ဘဂိနိယာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘တံ မေ သာဋကံ ဒေထ, စီဝရံ ကာရေဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ နဝဟတ္ထံ သာဋကံ နီဟရိတွာ ကနိဋ္ဌဘာတိကဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဩလောကေတွာ ‘‘မမ သာဋကော ထူလော အဋ္ဌဟတ္ထော, အယံ သုခုမော နဝဟတ္ထော။ နာယံ မမ သာဋကော, တုမှာကံ ဧသ, န မေ ဣမိနာ အတ္ထော, တမေဝ မေ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကမေဝ ဧသော, ဂဏှထ န’’န္တိ? သော နေဝ ဣစ္ဆိ။ အထဿ အတ္တနာ ကတကိစ္စံ သဗ္ဗံ အာရောစေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကမေဝေသ, ဂဏှထ န’’န္တိ အဒါသိ။ သော တံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ စီဝရကမ္မံ ပဋ္ဌပေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၉။)အထဿ ဘဂိနီ စီဝရကာရာနံ အတ္ထာယ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ သမ္ပာဒေသိ။ စီဝရဿ နိဋ္ဌိတဒိဝသေ ပန အတိရေကသက္ကာရံ ကာရေသိ။ သော စီဝရံ ဩလောကေတွာ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ‘‘သွေ ဒါနိ နံ ပါရုပိဿာမီ’’တိ သံဟရိတွာ စီဝရဝံသေ ဌပေတွာ တံ ရတ္တိံ ဘုတ္တာဟာရံ ဇိရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ စီဝရေ ဦကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘဂိနီပိဿ ကာလကိရိယံ သုတွာ ဘိက္ခူနံ ပါဒေသု ပဝတ္တမာနာ ရောဒိ။ ဘိက္ခူ တဿ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ အဘာဝေန သံဃဿေဝ တံ ပါပုဏာတိ။ ‘‘ဘာဇေဿာမ န’’န္တိ တံ စီဝရံ နီဟရာပေသုံ။ သာ ဦကာ ‘‘ဣမေ မမ သန္တကံ ဝိလုမ္ပန္တီ’’တိ ဝိရဝန္တီ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, တိဿဿ စီဝရံ အဘာဇေတွာ သတ္တာဟံ နိက္ခိပိတုံ ဝဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တထာ ကာရေသိ။ သာပိ သတ္တမေ ဒိဝသေ ကာလံ ကတွာ တုသိတဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သတ္ထာ ‘‘အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တိဿဿ စီဝရံ ဘာဇေတွာ ဂဏှထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ ဘိက္ခူ တထာ ကရိံသု။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကသ္မာ နု ခေါ သတ္ထာ တိဿဿ စီဝရံ သတ္တ ဒိဝသေ ဌပါပေတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ဂဏှိတုံ အနုဇာနီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, တိဿော အတ္တနော စီဝရေ ဦကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော, တုမှေဟိ တသ္မိံ ဘာဇိယမာနေ ‘ဣမေ မမ သန္တကံ ဝိလုမ္ပန္တီ’တိ ဝိရဝန္တီ ဣတော စိတော စ ဓာဝိ။ သာ တုမှေဟိ စီဝရေ ဂယှမာနေ တုမှေသု မနံ ပဒုဿိတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တေယျ, တေန စာဟံ စီဝရံ နိက္ခိပါပေသိံ။ ဣဒါနိ ပန သာ တုသိတဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တာ, တေန ဝေါ မယာ စီဝရဂဟဏံ အနုညာတ’’န္တိ ဝတွာ ပုန တေဟိ ‘‘ဘာရိယာ ဝတ အယံ, ဘန္တေ, တဏှာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေသံ သတ္တာနံ တဏှာ နာမ ဘာရိယာ။ ယထာ အယတော မလံ ဥဋ္ဌဟိတွာ အယမေဝ ခါဒတိ ဝိနာသေတိ အပရိဘောဂံ ကရောတိ, ဧဝမေဝါယံ တဏှာ ဣမေသံ သတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တေ သတ္တေ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာပေတိ, ဝိနာသံ ပါပေတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၄၀။‘‘အယသာဝ မလံ သမုဋ္ဌိတံ,
တတုဋ္ဌာယ တမေဝ ခါဒတိ၊
ဧဝံ အတိဓောနစာရိနံ,
သာနိ ကမ္မာနိ နယန္တိ ဒုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၀။)တတ္ထ အယသာဝါတိ အယတော သမုဋ္ဌိတံ။ တတုဋ္ဌာယာတိ တတော ဥဋ္ဌာယ။ အတိဓောနစာရိနန္တိ ဓောနာ ဝုစ္စတိ စတ္တာရော ပစ္စယေ ‘‘ဣဒမတ္ထံ ဧတေ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနပညာ, တံ အတိက္ကမိတွာ စရန္တော အတိဓောနစာရီ နာမ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အယတော မလံ သမုဋ္ဌာယ တတော သမုဋ္ဌိတံ တမေဝ ခါဒတိ, ဧဝမေဝံ စတုပစ္စယေ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တံ အတိဓောနစာရိနံ သာနိ ကမ္မာနိ အတ္တနိ ဌိတတ္တာ အတ္တနော သန္တကာနေဝ တာနိ ကမ္မာနိ ဒုဂ္ဂတိံ နယန္တီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
တိဿတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။
အသဇ္ဈာယမလာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာလုဒါယိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စကောဋိမတ္တာ အရိယသာဝကာ ဝသန္တိ, ဒွေ ကောဋိမတ္တာ ပုထုဇ္ဇနာ ဝသန္တိ။ တေသု အရိယသာဝကာ ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မကထံ သုဏန္တိ။ ဓမ္မံ သုတွာ ဂမနကာလေ စ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ ဂုဏကထံ ကထေန္တိ။ ဥဒါယိတ္ထေရော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဧတေသံ တာဝ ဓမ္မံ သုတွာ တုမှေ ဧဝံ ကထေထ, မမ ဓမ္မကထံ သုတွာ ကိံ နု ခေါ န ကထေဿထာ’’တိ ဝဒတိ။ မနုဿာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘အယံ ဧကော ဓမ္မကထိကော ဘဝိဿတိ, ဣမဿပိ အမှေဟိ ဓမ္မကထံ သောတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တေ ဧကဒိဝသံ ထေရံ ယာစိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ အမှာကံ ဓမ္မဿဝနဒိဝသော’’တိ သံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ အမှာကံ ဒိဝါ ဓမ္မကထံ ကထေယျာထာ’’တိ အာဟံသု။ သောပိ တေသံ အဓိဝါသေသိ။
တေဟိ ဓမ္မဿဝနဝေလာယ အာဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ, နော ဓမ္မံ ကထေထာ’’တိ ဝုတ္တေ လာလုဒါယိတ္ထေရော အာသနေ နိသီဒိတွာ စိတ္တဗီဇနိံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၁။)ဂဟေတွာ စာလေန္တော ဧကမ္ပိ ဓမ္မပဒံ အဒိသွာ ‘‘အဟံ သရဘညံ ဘဏိဿာမိ, အညော ဓမ္မကထံ ကထေတူ’’တိ ဝတွာ ဩတရိ။ တေ အညေန ဓမ္မကထံ ကထာပေတွာ သရဘာဏတ္ထာယ ပုန တံ အာသနံ အာရောပယိံသု။ သော ပုနပိ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘အဟံ ရတ္တိံ ကထေဿာမိ, အညော သရဘညံ ဘဏတူ’’တိ ဝတွာ အာသနာ ဩတရိ။ တေ အညေန သရဘညံ ဘဏာပေတွာ ပုန ရတ္တိံ ထေရံ အာနယိံသု။ သော ရတ္တိမ္ပိ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘အဟံ ပစ္စူသကာလေ ကထေဿာမိ, ရတ္တိံ အညော ကထေတူ’’တိ ဝတွာ ဩတရိ။ တေ အညေန ရတ္တိံ ကထာပေတွာ ပုန ပစ္စူသေ တံ အာနယိံသု။ သော ပုနပိ ကိဉ္စိ နာဒ္ဒသ။ မဟာဇနော လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီနိ ဂဟေတွာ, ‘‘အန္ဓဗာလ, တွံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ ဝဏ္ဏေ ကထိယမာနေ ဧဝဉ္စေဝဉ္စ ဝဒေသိ, ဣဒါနိ ကသ္မာ န ကထေသီ’’တိ သန္တဇ္ဇေတွာ ပလာယန္တံ အနုဗန္ဓိ။ သော ပလာယန္တော ဧကိဿာ ဝစ္စကုဋိယာ ပတိ။
မဟာဇနော ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ – ‘‘အဇ္ဇ လာလုဒါယီ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ ဂုဏကထာယ ပဝတ္တမာနာယ ဥဿူယန္တော အတ္တနော ဓမ္မကထိကဘာဝံ ပကာသေတွာ မနုဿေဟိ သက္ကာရံ ကတွာ ‘ဓမ္မံ သုဏောမာ’တိ ဝုတ္တေ စတုက္ခတ္တုံ အာသနေ နိသီဒိတွာ ကထေတဗ္ဗယုတ္တကံ ကိဉ္စိ အပဿန္တော ‘တွံ အမှာကံ အယျေဟိ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟံ ဂဏှာသီ’တိ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီနိ ဂဟေတွာ သန္တဇ္ဇေတွာ ပလာပိယမာနော ဝစ္စကုဋိယာ ပတိတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဧသော ဂူထကူပေ နိမုဂ္ဂေါယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘စတုပ္ပဒေါ အဟံ သမ္မ, တွမ္ပိ သမ္မ စတုပ္ပဒေါ၊
ဧဟိ သမ္မ နိဝတ္တဿု, ကိံ နု ဘီတော ပလာယသိ။
‘‘အသုစိပူတိလောမောသိ, ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါသိ သူကရ၊
သစေ ယုဇ္ဈိတုကာမောသိ, ဇယံ သမ္မ ဒဒါမိ တေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၅-၆) –
ဣမံ ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ။ တဒါ သီဟော သာရိပုတ္တော အဟောသိ, သူကရော လာလုဒါယီတိ။ သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, လာလုဒါယိနာ အပ္ပမတ္တကောဝ ဓမ္မော ဥဂ္ဂဟိတော, သဇ္ဈာယံ ပန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၂။)နေဝ အကာသိ, ကိဉ္စိ ပရိယတ္တိံ ဥဂ္ဂဟေတွာ တဿာ အသဇ္ဈာယကရဏံ မလမေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၄၁။‘‘အသဇ္ဈာယမလာ မန္တာ, အနုဋ္ဌာနမလာ ဃရာ၊
မလံ ဝဏ္ဏဿ ကောသဇ္ဇံ, ပမာဒေါ ရက္ခတော မလ’’န္တိ။
တတ္ထ အသဇ္ဈာယမလာတိ ယာကာစိ ပရိယတ္တိ ဝါ သိပ္ပံ ဝါ ယသ္မာ အသဇ္ဈာယန္တဿ အနနုယုဉ္ဇန္တဿ ဝိနဿတိ ဝါ နိရန္တရံ ဝါ န ဥပဋ္ဌာတိ, တသ္မာ ‘‘အသဇ္ဈာယမလာ မန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဃရာဝါသံ ဝသန္တဿ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏာဒီနိ အကရောန္တဿ ဃရံ နာမ ဝိနဿတိ, တသ္မာ ‘‘အနုဋ္ဌာနမလာ ဃရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဂိဟိဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ကောသဇ္ဇဝသေန သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ဝါ ပရိက္ခာရပဋိဇဂ္ဂနံ ဝါ အကရောန္တဿ ကာယော ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘မလံ ဝဏ္ဏဿ ကောသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဂါဝေါ ရက္ခန္တဿ ပမာဒဝသေန နိဒ္ဒါယန္တဿ ဝါ ကီဠန္တဿ ဝါ တာ ဂါဝေါ အတိတ္ထပက္ခန္ဒနာဒိနာ ဝါ ဝါဠမိဂစောရာဒိဥပဒ္ဒဝေန ဝါ ပရေသံ သာလိခေတ္တာဒီနိ ဩတရိတွာ ခါဒနဝသေန ဝိနာသံ အာပဇ္ဇန္တိ, သယမ္ပိ ဒဏ္ဍံ ဝါ ပရိဘာသံ ဝါ ပါပုဏာတိ, ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ ပန ဆ ဒွါရာနိ အရက္ခန္တံ ပမာဒဝသေန ကိလေသာ ဩတရိတွာ သာသနာ စာဝေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပမာဒေါ ရက္ခတော မလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သော ဟိဿ ဝိနာသာဝဟနေန မလဋ္ဌာနိယတ္တာ မလန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
လာလုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
မလိတ္ထိယာ ဒုစ္စရိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကုလပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရ သမာနဇာတိကံ ကုလကုမာရိကံ အာနေသုံ။ သာ အာနီတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အတိစာရိနီ အဟောသိ။ သော ကုလပုတ္တော တဿာ အတိစာရေန လဇ္ဇိတော ကဿစိ သမ္မုခီဘာဝံ ဥပဂန္တုံ အသက္ကောန္တော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၃။)ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနာဒီနိ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတိပါဟစ္စယေန သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ကိံ, ဥပါသက, န ဒိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘ဥပါသက, ပုဗ္ဗေပိ မယာ ‘ဣတ္ထိယော နာမ နဒီအာဒိသဒိသာ, တာသု ပဏ္ဍိတေန ကောဓော န ကာတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ, တွံ ပန ဘဝပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န သလ္လက္ခေသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော –
‘‘ယထာ နဒီ စ ပန္ထော စ, ပါနာဂါရံ သဘာ ပပါ၊
ဧဝံ လောကိတ္ထိယော နာမ, ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၆၅၊ ၁။၁၂။၉) –
ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘ဥပါသက, ဣတ္ထိယာ ဟိ အတိစာရိနိဘာဝေါ မလံ, ဒါနံ ဒေန္တဿ မစ္ဆေရံ မလံ, ဣဓလောကပရလောကေသု သတ္တာနံ အကုသလကမ္မံ ဝိနာသနတ္ထေန မလံ, အဝိဇ္ဇာ ပန သဗ္ဗမလာနံ ဥတ္တမမလ’’န္တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၄၂။‘‘မလိတ္ထိယာ ဒုစ္စရိတံ, မစ္ဆေရံ ဒဒတော မလံ၊
မလာ ဝေ ပါပကာ ဓမ္မာ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ။
၂၄၃။‘‘တတော မလာ မလတရံ, အဝိဇ္ဇာ ပရမံ မလံ၊
ဧတံ မလံ ပဟန္တွာန, နိမ္မလာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။
တတ္ထ ဒုစ္စရိတန္တိ အတိစာရော။ အတိစာရိနိဉှိ ဣတ္ထိံ သာမိကောပိ ဂေဟာ နီဟရတိ, မာတာပိတူနံ သန္တိကံ ဂတမ္ပိ ‘‘တွံ ကုလဿ အဂါရဝဘူတာ, အက္ခီဟိပိ န ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ တံ နီဟရန္တိ။ သာ အနာထာ ဝိစရန္တီ မဟာဒုက္ခံ ပါပုဏာတိ။ တေနဿာ ဒုစ္စရိတံ ‘‘မလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒဒတောတိ ဒါယကဿ။ ယဿ ဟိ ခေတ္တကသနကာလေ ‘‘ဣမသ္မိံ ခေတ္တေ သမ္ပန္နေ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နိပ္ဖန္နေ သဿေပိ မစ္ဆေရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စာဂစိတ္တံ နိဝါရေတိ, သော မစ္ဆေရဝသေန စာဂစိတ္တေ အဝိရူဟန္တေ မနုဿသမ္ပတ္တိံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိန္တိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော န လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘မစ္ဆေရံ ဒဒတော မလ’’န္တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပါပကာ ဓမ္မာတိ အကုသလဓမ္မာ ပန ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ မလမေဝ။
တတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမလတော။ မလတရန္တိ အတိရေကမလံ ဝေါ ကထေမီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာတိ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ အညာဏမေဝ ပရမံ မလံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၄။)ပဟန္တွာနာတိ ဧတံ မလံ ဇဟိတွာ, ဘိက္ခဝေ, တုမှေ နိမ္မလာ ဟောထာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
သုဇီဝန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠသာရိံ နာမ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကဒိဝသေ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကတွာ ပဏီတဘောဇနံ လဘိတွာ အာဒါယ နိက္ခမန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ထေရံ ဒိသွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဒံ မယာ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကတွာ လဒ္ဓံ, တုမှေ အညတ္ထ ဧဝရူပံ ဘောဇနံ န လဘိဿထ, ဣမံ ဘုဉ္ဇထ, အဟံ တေ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကတွာ နိစ္စကာလံ ဧဝရူပံ အာဟာရံ အာဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဏှီဘူတောဝ ပက္ကာမိ။ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အဟိရိကော နာမ ပဂဗ္ဘော ကာကသဒိသော ဟုတွာ ဧကဝီသတိဝိဓာယ အနေသနာယ ဌတွာ သုခံ ဇီဝတိ, ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နော ပန ဒုက္ခံ ဇီဝတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၄၄။‘‘သုဇီဝံ အဟိရိကေန, ကာကသူရေန ဓံသိနာ၊
ပက္ခန္ဒိနာ ပဂဗ္ဘေန, သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ။
၂၄၅။‘‘ဟိရီမတာ စ ဒုဇ္ဇီဝံ, နိစ္စံ သုစိဂဝေသိနာ၊
အလီနေနာပ္ပဂဗ္ဘေန, သုဒ္ဓါဇီဝေန ပဿတာ’’တိ။
တတ္ထ အဟိရိကေနာတိ ဆိန္နဟိရောတ္တပ္ပကေန။ ဧဝရူပေန ဟိ အမာတရမေဝ ‘‘မာတာ မေ’’တိ အပိတာဒယော ဧဝ စ ‘‘ပိတာ မေ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတွာ ဧကဝီသတိဝိဓာယ အနေသနာယ ပတိဋ္ဌာယ သုခေန ဇီဝတုံ သက္ကာ။ ကာကသူရေနာတိ သူရကာကသဒိသေန။ ယထာ ဟိ သူရကာကော ကုလဃရေသု ယာဂုအာဒီနိ ဂဏှိတုကာမော ဘိတ္တိအာဒီသု နိသီဒိတွာ အတ္တနော ဩလောကနဘာဝံ ဉတွာ အနောလောကေန္တော ဝိယ အညဝိဟိတကော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၅။)ဝိယ နိဒ္ဒါယန္တော ဝိယ စ ဟုတွာ မနုဿာနံ ပမာဒံ သလ္လက္ခေတွာ အနုပတိတွာ ‘‘သူသူ’’တိ ဝဒန္တေသုယေဝ ဘာဇနတော မုခပူရံ ဂဟေတွာ ပလာယတိ, ဧဝမေဝံ အဟိရိကပုဂ္ဂလောပိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ယာဂုဘတ္တဋ္ဌာနာဒီနိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တတ္ထ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ယာပနမတ္တံ အာဒါယ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ပစ္စဝေက္ခန္တာ ယာဂုံ ပိဝိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တိ သဇ္ဈာယန္တိ အာသနသာလံ သမ္မဇ္ဇန္တိ။ အယံ ပန အကတွာ ဂါမာဘိမုခေါဝ ဟောတိ။
သော ဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ပဿထိမ’’န္တိ ဩလောကိယမာနောပိ အနောလောကေန္တော ဝိယ အညဝိဟိတော ဝိယ နိဒ္ဒါယန္တော ဝိယ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စန္တော ဝိယ စီဝရံ သံဝိဒဟန္တော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘အသုကံ နာမ မေ ကမ္မံ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ပါတောဝ ဝဝတ္ထပိတဂေဟေသု အညတရံ ဂေဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဃရမာနုသကေသု ထောကံ ကဝါဋံ ပိဓာယ ဒွါရေ နိသီဒိတွာ ကန္ဒန္တေသုပိ ဧကေန ဟတ္ထေန ကဝါဋံ ပဏာမေတွာ အန္တော ပဝိသတိ။ အထ နံ ဒိသွာ အကာမကာပိ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုအာဒီသု ယံ အတ္ထိ, တံ ဒေန္တိ။ သော ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ အဝသေသံ ပတ္တေနာဒါယ ပက္ကမတိ။ အယံ ကာကသူရော နာမ။ ဧဝရူပေန အဟိရိကေန သုဇီဝန္တိ အတ္ထော။
ဓံသိနာတိ ‘‘အသုကတ္ထေရော နာမ အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တေသု – ‘‘ကိံ ပန မယံ န အပ္ပိစ္ဆာ’’တိအာဒိဝစနေန ပရေသံ ဂုဏဓံသနတာယ ဓံသိနာ။ တထာရူပဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အယမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေ ယုတ္တော’’တိ မညမာနာ မနုဿာ ဒါတဗ္ဗံ မညန္တိ။ သော ပန တတော ပဋ္ဌာယ ဝိညူပုရိသာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတုံ အသက္ကောန္တော တမှာပိ လာဘာ ပရိဟာယတိ။ ဧဝံ ဓံသိပုဂ္ဂလော အတ္တနောပိ ပရဿပိ လာဘံ နာသေတိယေဝ။
ပက္ခန္ဒိနာတိ ပက္ခန္ဒစာရိနာ။ ပရေသံ ကိစ္စာနိပိ အတ္တနော ကိစ္စာနိ ဝိယ ဒဿေန္တော ပါတောဝ ဘိက္ခူသု စေတိယင်္ဂဏာဒီသု ဝတ္တံ ကတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန ထောကံ နိသီဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂါမံ ပဝိသန္တေသု မုခံ ဓောဝိတွာ ပဏ္ဍုကာသာဝပါရုပနအက္ခိအဉ္ဇနသီသမက္ခနာဒီဟိ အတ္တဘာဝံ မဏ္ဍေတွာ သမ္မဇ္ဇန္တော ဝိယ ဒွေ တယော သမ္မဇ္ဇနိပဟာရေ ဒတွာ ဒွါရကောဋ္ဌကာဘိမုခေါ ဟောတိ။ မနုဿာ ပါတောဝ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိဿာမ, မာလာပူဇံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၆။)ကရိဿာမာ’’တိ အာဂတာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဝိဟာရော ဣမံ ဒဟရံ နိဿာယ ပဋိဇဂ္ဂနံ လဘတိ, ဣမံ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ တဿ ဒါတဗ္ဗံ မညန္တိ။ ဧဝရူပေန ပက္ခန္ဒိနာပိ သုဇီဝံ။ ပဂဗ္ဘေနာတိ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီဟိ သမန္နာဂတေန။ သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတန္တိ ဧဝံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတွာ ဇီဝန္တေန ဟိ ပုဂ္ဂလေန သံကိလိဋ္ဌေန ဟုတွာ ဇီဝိတံ နာမ ဟောတိ, တံ ဒုဇ္ဇီဝိတံ ပါပမေဝါတိ အတ္ထော။
ဟိရီမတာ စာတိ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နေန ပုဂ္ဂလေန ဒုဇ္ဇီဝံ။ သော ဟိ အမာတာဒယောဝ ‘‘မာတာ မေ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ အဓမ္မိကေ ပစ္စယေ ဂူထံ ဝိယ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဓမ္မေန သမေန ပရိယေသန္တော သပဒါနံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော လူခံ ဇီဝိကံ ဇီဝတီတိ အတ္ထော။ သုစိဂဝေသိနာတိ သုစီနိ ကာယကမ္မာဒီနိ ဂဝေသန္တေန။ အလီနေနာတိ ဇီဝိတဝုတ္တိမနလ္လီနေန။ သုဒ္ဓါဇီဝေန ပဿတာတိ ဧဝရူပေါ ဟိ ပုဂ္ဂလော သုဒ္ဓါဇီဝေါ နာမ ဟောတိ။ တေန ဧဝံ သုဒ္ဓါဇီဝေန တမေဝ သုဒ္ဓါဇီဝံ သာရတော ပဿတာ လူခဇီဝိတဝသေန ဒုဇ္ဇီဝံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
စူဠသာရိဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
ယော ပါဏန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေသု ဟိ ဧကော ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိသိက္ခာပဒမေဝ ရက္ခတိ, ဣတရေ ဣတရာနိ။ တေ ဧကဒိဝသံ ‘‘အဟံ ဒုက္ကရံ ကရောမိ, ဒုက္ကရံ ရက္ခာမီ’’တိ ဝိဝါဒါပန္နာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ ဧကသီလမ္ပိ ကနိဋ္ဌကံ အကတွာ ‘‘သဗ္ဗာနေဝ ဒုရက္ခာနီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၄၆။‘‘ယော ပါဏမတိပါတေတိ, မုသာဝါဒဉ္စ ဘာသတိ၊
လောကေ အဒိန္နမာဒိယတိ, ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၇။) ၂၄၇။‘‘သုရာမေရယပါနဉ္စ, ယော နရော အနုယုဉ္ဇတိ၊
ဣဓေဝ မေသော လောကသ္မိံ, မူလံ ခဏတိ အတ္တနော။
၂၄၈။‘‘ဧဝံ ဘော ပုရိသ ဇာနာဟိ, ပါပဓမ္မာ အသညတာ၊
မာ တံ လောဘော အဓမ္မော စ, စိရံ ဒုက္ခာယ ရန္ဓယု’’န္တိ။
တတ္ထ ယော ပါဏမတိပါတေတီတိ ယော သာဟတ္ထိကာဒီသု ဆသု ပယောဂေသု ဧကပယောဂေနာပိ ပရဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ။ မုသာဝါဒန္တိ ပရေသံ အတ္ထဘဉ္ဇနကံ မုသာဝါဒဉ္စ ဘာသတိ။ လောကေ အဒိန္နမာဒိယတီတိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ထေယျာဝဟာရာဒီသု ဧကေနပိ အဝဟာရေန ပရပရိဂ္ဂဟိတံ အာဒိယတိ။ ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ ပရဿ ရက္ခိတဂေါပိတေသု ဘဏ္ဍေသု အပရဇ္ဈန္တော ဥပ္ပထစာရံ စရတိ။ သုရာမေရယပါနန္တိ ယဿ ကဿစိ သုရာယ စေဝ မေရယဿ စ ပါနံ။ အနုယုဉ္ဇတီတိ သေဝတိ ဗဟုလီကရောတိ။ မူလံ ခဏတီတိ တိဋ္ဌတု ပရလောကော, သော ပန ပုဂ္ဂလော ဣဓ လောကသ္မိံယေဝ ယေန ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ မူလေန ပတိဋ္ဌပေယျ, တမ္ပိ အဋ္ဌပေတွာ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝါ သုရံ ပိဝန္တော အတ္တနော မူလံ ခဏတိ, အနာထော ကပဏော ဟုတွာ ဝိစရတိ။ ဧဝံ, ဘောတိ ပဉ္စဒုဿီလျကမ္မကာရကံ ပုဂ္ဂလံ အာလပတိ။ ပါပဓမ္မာတိ လာမကဓမ္မာ။ အသညတာတိ ကာယသညတာဒိရဟိတာ။ အစေတသာတိပိ ပါဌော, အစိတ္တကာတိ အတ္ထော။ လောဘော အဓမ္မော စာတိ လောဘော စေဝ ဒေါသော စ။ ဥဘယမ္ပိ ဟေတံ အကုသလမေဝ။ စိရံ ဒုက္ခာယ ရန္ဓယုန္တိ စိရကာလံ နိရယဒုက္ခာဒီနံ အတ္ထာယ တံ ဧတေ ဓမ္မာ မာ ရန္ဓေန္တု မာ မတ္ထေန္တူတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ပဉ္စ ဥပါသကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထု သတ္တမံ။
ဒဒါတိ ဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိဿဒဟရံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၈။)သော ကိရ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဂဟပတိနော ဝိသာခါယ ဥပါသိကာယာတိ ပဉ္စန္နံ အရိယသာဝကကောဋီနံ ဒါနံ နိန္ဒန္တော ဝိစရိ, အသဒိသဒါနမ္ပိ နိန္ဒိယေဝ။ တေသံ တေသံ ဒါနဂ္ဂေ သီတလံ လဘိတွာ ‘‘သီတလ’’န္တိ နိန္ဒိ, ဥဏှံ လဘိတွာ ‘‘ဥဏှ’’န္တိ နိန္ဒိ။ အပ္ပံ ဒေန္တေပိ ‘‘ကိံ ဣမေ အပ္ပမတ္တကံ ဒေန္တီ’’တိ နိန္ဒိ, ဗဟုံ ဒေန္တေပိ ‘‘ဣမေသံ ဂေဟေ ဌပနဋ္ဌာနံ မညေ နတ္ထိ, နနု နာမ ဘိက္ခူနံ ယာပနမတ္တံ ဒါတဗ္ဗံ, ဧတ္တကံ ယာဂုဘတ္တံ နိရတ္ထကမေဝ ဝိဿဇ္ဇတီ’’တိ နိန္ဒိ။ အတ္တနော ပန ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ‘‘အဟော အမှာကံ ဉာတကာနံ ဂေဟံ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဩပါနဘူတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပသံသံ ပဝတ္တေသိ။ သော ပနေကဿ ဒေါဝါရိကဿ ပုတ္တော ဇနပဒံ ဝိစရန္တေဟိ ဝဍ္ဎကီဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရန္တော သာဝတ္ထိံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိတော။ အထ နံ ဘိက္ခူ ဧဝံ မနုဿာနံ ဒါနာဒီနိ နိန္ဒန္တံ ဒိသွာ ‘‘ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ စိန္တေတွာ, ‘‘အာဝုသော, တဝ ဉာတကာ ကဟံ ဝသန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဂါမေ နာမာ’’တိ သုတွာဝ ကတိပယေ ဒဟရေ ပေသေသုံ။ တေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဂါမဝါသိကေဟိ အာသနသာလာယ နိသီဒါပေတွာ ကတသက္ကာရာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဣမမှာ ဂါမာ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတော တိဿော နာမ ဒဟရော အတ္ထိ။ တဿ ကတမေ ဉာတကာ’’တိ? မနုဿာ ‘‘ဣဓ ကုလဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတဒါရကော နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ ဣမေ ဝဒန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဧကော ဒေါဝါရိကပုတ္တော ဝဍ္ဎကီဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရိတွာ ပဗ္ဗဇိတောတိ သုဏောမ, တံ သန္ဓာယ ဝဒေထ မညေ’’တိ အာဟံသု။ ဒဟရဘိက္ခူ တိဿဿ တတ္ထ ဣဿရဉာတကာနံ အဘာဝံ ဉတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ‘‘အကာရဏမေဝ, ဘန္တေ, တိဿော ဝိလပန္တော ဝိစရတီ’’တိ တံ ပဝတ္တိံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသုံ။ ဘိက္ခူပိ တံ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ။
သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ဝိကတ္ထေန္တော ဝိစရတိ, ပုဗ္ဗေပိ ဝိကတ္ထကောဝ အဟောသီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘ဗဟုမ္ပိ သော ဝိကတ္ထေယျ, အညံ ဇနပဒံ ဂတော၊
အနွာဂန္တွာန ဒူသေယျ, ဘုဉ္ဇ ဘောဂေ ကဋာဟကာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၂၅) –
ဣမံ ကဋာဟဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရေဟိ အပ္ပကေ ဝါ ဗဟုကေ ဝါ လူခေ ဝါ ပဏီတေ ဝါ ဒိန္နေ အညေသံ ဝါ ဒတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၉။)အတ္တနော အဒိန္နေ မင်္ကု ဟောတိ, တဿ ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ မဂ္ဂဖလာဒီနိ ဝါ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၄၉။‘‘ဒဒါတိ ဝေ ယထာသဒ္ဓံ, ယထာပသာဒနံ ဇနော၊
တတ္ထ ယော စ မင်္ကု ဟောတိ, ပရေသံ ပါနဘောဇနေ၊
န သော ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သမာဓိမဓိဂစ္ဆတိ။
၂၅၀။‘‘ယဿ စေတံ သမုစ္ဆိန္နံ, မူလဃစ္စံ သမူဟတံ၊
သ ဝေ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သမာဓိမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒဒါတိ ဝေ ယထာသဒ္ဓန္တိ လူခပဏီတာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဒေန္တော ဇနော ယထာသဒ္ဓံ အတ္တနော သဒ္ဓါနုရူပမေဝ ဒေတိ။ ယထာပသာဒနန္တိ ထေရနဝါဒီသု စဿ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဒေန္တော ယထာပသာဒနံ အတ္တနော ပသာဒါနုရူပမေဝ ဒေတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပရဿ ဒါနေ ‘‘မယာ အပ္ပံ ဝါ လဒ္ဓံ, လူခံ ဝါ လဒ္ဓ’’န္တိ မင်္ကုဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ သမာဓိန္တိ သော ပုဂ္ဂလော ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဝါ မဂ္ဂဖလဝသေန ဝါ သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ယဿ စေတန္တိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧတံ ဧကေသု ဌာနေသု မင်္ကုဘာဝသင်္ခါတံ အကုသလံ သမုစ္ဆိန္နံ မူလဃစ္စံ ကတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သမူဟတံ, သော ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမာဓိံ အဓိဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
တိဿဒဟရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဓမ္မံ သောတုကာမာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ‘‘အယံ ခတ္တိယော, အယံ ဗြာဟ္မဏော, အယံ အဍ္ဎော, အယံ ဒုဂ္ဂတော, ဣမဿ ဥဠာရံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ, ဣမဿ နော’’တိ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယံကိဉ္စိ အာရဗ္ဘ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဓမ္မဂါရဝံ ပုရက္ခတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၀။)အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ ဒေသေတိ။ ဧဝံ ဒေသေန္တဿ ပန တထာဂတဿ သန္တိကေ နိသိန္နာနံ တေသံ ဧကော နိသိန္နကောဝ နိဒ္ဒါယိ, ဧကော အင်္ဂုလိယာ ဘူမိံ လိခန္တော နိသီဒိ, ဧကော ဧကံ ရုက္ခံ စာလေန္တော နိသီဒိ, ဧကော အာကာသံ ဥလ္လောကေန္တော နိသီဒိ, ဧကော ပန သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ အဿောသိ။
အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထာရံ ဗီဇယမာနော တေသံ အာကာရံ ဩလောကေန္တော သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ဣမေသံ မဟာမေဃဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇန္တာ ဝိယ ဓမ္မံ ဒေသေထ, ဧတေ ပန တုမှေသုပိ ဓမ္မံ ကထေန္တေသု ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တာ နိသိန္နာ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒ, တွံ ဧတေ န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ, န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ဧတေသု ဟိ ယော ဧသ နိဒ္ဒါယန္တော နိသိန္နော, ဧသ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ သပ္ပယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဘောဂေသု သီသံ ဌပေတွာ နိဒ္ဒါယိ, ဣဒါနိပိဿ နိဒ္ဒါယ တိတ္တိ နတ္ထိ, နာဿ ကဏ္ဏံ မမ သဒ္ဒေါ ပဝိသတီတိ။ ကိံ ပန, ဘန္တေ, ပဋိပါဋိယာ ကထေထ, ဥဒါဟု အန္တရန္တရာတိ။ အာနန္ဒ, ဧတဿ ဟိ ကာလေန မနုဿတ္တံ, ကာလေန ဒေဝတ္တံ, ကာလေန နာဂတ္တန္တိ ဧဝံ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ ဥပပတ္တိယော သဗ္ဗညုတညာဏေနာပိ န သက္ကာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေသ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ နာဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောပိ နိဒ္ဒါယ အတိတ္တောယေဝ။ အင်္ဂုလိယာ ဘူမိံ လိခန္တော နိသိန္နပုရိသောပိ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဘူမိံ ခဏိ, ဣဒါနိပိ ဘူမိံ ခဏန္တောဝ မမ သဒ္ဒံ န သုဏာတိ။ ဧသ ရုက္ခံ စာလေန္တော နိသိန္နပုရိသောပိ ပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မက္ကဋယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, ဣဒါနိပိ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန ရုက္ခံ စာလေတိယေဝ, နာဿ ကဏ္ဏံ မမ သဒ္ဒေါ ပဝိသတိ။ ဧသ အာကာသံ ဥလ္လောကေတွာ နိသိန္နပုရိသောပိ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ နက္ခတ္တပါဌကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဣဒါနိ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန အဇ္ဇာပိ အာကာသမေဝ ဥလ္လောကေတိ, နာဿ ကဏ္ဏံ မမ သဒ္ဒေါ ပဝိသတိ။ ဧသ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသိန္နပုရိသော ပန ပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ မန္တဇ္ဈာယကဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဣဒါနိပိ မန္တံ သံသန္ဒန္တော ဝိယ သက္ကစ္စံ သုဏာတီတိ။
‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ဓမ္မဒေသနာ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ, ကသ္မာ ဣမေ တုမှေသုပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေသု သက္ကစ္စံ န သုဏန္တီ’’တိ? ‘‘အာနန္ဒ, မမ ဓမ္မော သုဿဝနီယောတိ သညံ ကရောသိ မညေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, ဒုဿဝနီယော’’တိ? ‘‘အာမ, အာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာနန္ဒ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၁။)ဗုဒ္ဓေါတိ ဝါ ဓမ္မောတိ ဝါ သံဃောတိ ဝါ ပဒံ ဣမေဟိ သတ္တေဟိ အနေကေသုပိ ကပ္ပကောဋိသတသဟဿေသု အသုတပုဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဣမံ ဓမ္မံ သောတုံ န သက္ကောန္တာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဣမေ သတ္တာ အနေကဝိဟိတံ တိရစ္ဆာနကထံယေဝ သုဏန္တာ အာဂတာ, တသ္မာ သုရာပါနကေဠိမဏ္ဍလာဒီသု ဂါယန္တာ နစ္စန္တာ ဝိစရန္တိ, ဓမ္မံ သောတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ‘‘ကိံ နိဿာယ ပနေတေ န သက္ကောန္တိ, ဘန္တေ’’တိ?
အထဿ သတ္ထာ, ‘‘အာနန္ဒ, ရာဂံ နိဿာယ ဒေါသံ နိဿာယ မောဟံ နိဿာယ တဏှံ နိဿာယ န သက္ကောန္တိ။ ရာဂဂ္ဂိသဒိသော အဂ္ဂိ နာမ နတ္ထိ, သော ဆာရိကမ္ပိ အသေသေတွာ သတ္တေ ဒဟတိ။ ကိဉ္စာပိ သတ္တသူရိယပါတုဘာဝံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော ကပ္ပဝိနာသကော အဂ္ဂိပိ ကိဉ္စိ အနဝသေသေတွာဝ လောကံ ဒဟတိ, သော ပန အဂ္ဂိ ကဒါစိယေဝ ဒဟတိ။ ရာဂဂ္ဂိနော အဒဟနကာလော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ရာဂသမော ဝါ အဂ္ဂိ ဒေါသသမော ဝါ ဂဟော မောဟသမံ ဝါ ဇာလံ တဏှာသမာ ဝါ နဒီ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၅၁။‘‘နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ, နတ္ထိ ဒေါသသမော ဂဟော၊
နတ္ထိ မောဟသမံ ဇာလံ, နတ္ထိ တဏှာသမာ နဒီ’’တိ။
တတ္ထ ရာဂသမောတိ ဓူမာဒီသု ကိဉ္စိ အဒဿေတွာ အန္တောယေဝ ဥဋ္ဌာယ ဈာပနဝသေန ရာဂေန သမော အဂ္ဂိ နာမ နတ္ထိ။ ဒေါသသမောတိ ယက္ခဂဟအဇဂရဂဟကုမ္ဘိလဂဟာဒယော ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဂဏှိတုံ သက္ကောန္တိ, ဒေါသဂဟော ပန သဗ္ဗတ္ထ ဧကန္တမေဝ ဂဏှာတီတိ ဒေါသေန သမော ဂဟော နာမ နတ္ထိ။ မောဟသမန္တိ ဩနန္ဓနပရိယောနန္ဓနဋ္ဌေန ပန မောဟသမံ ဇာလံ နာမ နတ္ထိ။ တဏှာသမာတိ ဂင်္ဂါဒီနံ နဒီနံ ပုဏ္ဏကာလောပိ ဦနကာလောပိ သုက္ခကာလောပိ ပညာယတိ, တဏှာယ ပန ပုဏ္ဏကာလော ဝါ သုက္ခကာလော ဝါ နတ္ထိ, နိစ္စံ ဦနာဝ ပညာယတီတိ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန တဏှာယ သမာ နဒီ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဥပါသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထု နဝမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၂။)သုဒဿံ ဝဇ္ဇန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဘဒ္ဒိယနဂရံ နိဿာယ ဇာတိယာဝနေ ဝိဟရန္တော မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထာ ကိရ အင်္ဂုတ္တရာပေသု စာရိကံ စရန္တော မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိနော စ, ဘရိယာယ စဿ စန္ဒပဒုမာယ, ပုတ္တဿ စ ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိနော, သုဏိသာယ စ သုမနဒေဝိယာ, နတ္တာယ စဿ ဝိသာခါယ, ဒါသဿ စ ပုဏ္ဏဿာတိ ဣမေသံ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ ဘဒ္ဒိယနဂရံ ဂန္တွာ ဇာတိယာဝနေ ဝိဟာသိ။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ သတ္ထု အာဂမနံ အဿောသိ။ ကသ္မာ ပနေသ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတောတိ? တဿ ကိရ ပစ္ဆိမဂေဟေ အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ဌာနေ ဟတ္ထိအဿဥသဘပမာဏာ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကာ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ပိဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိံ ပဟရမာနာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေသံ မုခေသု ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ ဂေဏ္ဍုကာ ပက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ ဝါ ဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီဟိ ဝါ အတ္ထေ သတိ တေသံ မုခတော ဂေဏ္ဍုကေ အပနေန္တိ, ဧကဿာပိ မေဏ္ဍကဿ မုခတော ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ပဟောနကံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏံ နိက္ခမတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌီတိ ပညာယိ။
ကိံ ပနဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ? ဝိပဿီဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဧသ အဝရောဇဿ နာမ ကုဋုမ္ဗိကဿ ဘာဂိနေယျော မာတုလေန သမာနနာမော အဝရောဇော နာမ အဟောသိ။ အထဿ မာတုလော သတ္ထု ဂန္ဓကုဋိံ ကာတုံ အာရဘိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘မာတုလ, ဥဘောပိ သဟေဝ ကရောမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဟံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ အသာဓာရဏံ ကတွာ ဧကကောဝ ကရိဿာမီ’’တိ တေန ပန ပဋိက္ခိတ္တကာလေ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဂန္ဓကုဋိယာ ကတာယ ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ ကုဉ္ဇရသာလံ နာမ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ အရညတော ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ အာဟရာပေတွာ ဧကံ ထမ္ဘံ သုဝဏ္ဏခစိတံ, ဧကံ ရဇတခစိတံ, ဧကံ မဏိခစိတံ, ဧကံ သတ္တရတနခစိတန္တိ ဧဝံ တုလာသံဃာတဒွါရကဝါဋဝါတပါနဂေါပါနသီဆဒနိဋ္ဌကာ သဗ္ဗာပိ သုဝဏ္ဏာဒိခစိတာဝ ကာရေတွာ ဂန္ဓကုဋိယာ သမ္မုခဋ္ဌာနေ တထာဂတဿ သတ္တရတနမယံ ကုဉ္ဇရသာလံ ကာရေသိ။ တဿာ ဥပရိ ဃနရတ္တသုဝဏ္ဏမယာ ကမ္ဗလာ ပဝါဠမယာ သိခရထူပိကာယော အဟေသုံ။ ကုဉ္ဇရသာလာယ မဇ္ဈေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၃။)ဌာနေ ရတနမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ဓမ္မာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တဿ ဃနရတ္တသုဝဏ္ဏမယာ ပါဒါ အဟေသုံ, တထာ စတဿော အဋနိယော။ စတ္တာရော ပန သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကေ ကာရာပေတွာ အာသနဿ စတုန္နံ ပါဒါနံ ဟေဋ္ဌာ ဌပေသိ, ဒွေ မေဏ္ဍကေ ကာရာပေတွာ ပါဒပီဌကာယ ဟေဋ္ဌာ ဌပေသိ, ဆ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကေ ကာရာပေတွာ မဏ္ဍပံ ပရိက္ခိပေန္တော ဌပေသိ။ ဓမ္မာသနံ ပဌမံ သုတ္တမယေဟိ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါယာပေတွာ မဇ္ဈေ သုဝဏ္ဏသုတ္တမယေဟိ ဥပရိ မုတ္တမယေဟိ သုတ္တေဟိ ဝါယာပေသိ။ တဿ စန္ဒနမယော အပဿယော အဟောသိ။ ဧဝံ ကုဉ္ဇရသာလံ နိဋ္ဌာပေတွာ သာလာမဟံ ကရောန္တော အဋ္ဌသဋ္ဌီဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ စတ္တာရော မာသေ ဒါနံ ဒတွာ ဩသာနဒိဝသေ တိစီဝရံ အဒါသိ။ တတ္ထ သံဃနဝကဿ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ပါပုဏိ။
ဧဝံ ဝိပဿီဗုဒ္ဓကာလေ ပုညကမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ ဗာရာဏသိယံ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ နာမ အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ရာဇူပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ပုရောဟိတံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, အာစရိယ, နက္ခတ္တမုဟုတ္တံ, ဥပဓာရေထာ’’တိ အာဟ။ အာမ, ဥပဓာရေမိ, ကိံ အညံ အမှာကံ ကမ္မန္တိ။ တေန ဟိ ကီဒိသံ ဇနပဒစာရိတ္တန္တိ? ဧကံ ဘယံ ဘဝိဿတီတိ။ ကိံ ဘယံ နာမာတိ? ဆာတကဘယံ သေဋ္ဌီတိ။ ကဒါ ဘဝိဿတီတိ? ဣတော တိဏ္ဏံ သံဝစ္ဆရာနံ အစ္စယေနာတိ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ ဗဟုံ ကသိကမ္မံ ကာရေတွာ ဂေဟေ ဝိဇ္ဇမာနဓနေနာပိ ဓညမေဝ ဂဟေတွာ အဍ္ဎတေရသာနိ ကောဋ္ဌသတာနိ ကာရေတွာ သဗ္ဗကောဋ္ဌကေ ဝီဟီဟိ ပရိပူရေသိ။ ကောဋ္ဌေသု အပ္ပဟောန္တေသု စာဋိအာဒီနိ ပူရေတွာ အဝသေသံ ဘူမိယံ အာဝါဋေ ကတွာ နိခဏိ။ နိဓာနာဝသေသံ မတ္တိကာယ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတွာ ဘိတ္တိယော လိမ္ပာပေသိ။
သော အပရေန သမယေန ဆာတကဘယေ သမ္ပတ္တေ ယထာနိက္ခိတ္တံ ဓညံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ကောဋ္ဌေသု စ စာဋိအာဒီသု စ နိက္ခိတ္တဓညေ ပရိက္ခီဏေ ပရိဇနေ ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆထ, တာတာ, ပဗ္ဗတပါဒံ ပဝိသိတွာ ဇီဝန္တာ သုဘိက္ခကာလေ မမ သန္တိကံ အာဂန္တုကာမာ အာဂစ္ဆထ, အနာဂန္တုကာမာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဇီဝထာ’’တိ။ တေ ရောဒမာနာ အဿုမုခါ ဟုတွာ သေဋ္ဌိံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ သတ္တာဟံ နိသီဒိတွာ တထာ အကံသု။ တဿ ပန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၄။)သန္တိကေ ဝေယျာဝစ္စကရော ဧကောဝ ပုဏ္ဏော နာမ ဒါသော ဩဟီယိ, တေန သဒ္ဓိံ သေဋ္ဌိဇာယာ သေဋ္ဌိပုတ္တော သေဋ္ဌိသုဏိသာတိ ပဉ္စေဝ ဇနာ အဟေသုံ။ တေ ဘူမိယံ အာဝါဋေသု နိဟိတဓညေပိ ပရိက္ခီဏေ ဘိတ္တိမတ္တိကံ ပါတေတွာ တေမေတွာ တတော လဒ္ဓဓညေန ယာပယိံသု။ အထဿ ဇာယာ ဆာတကေ အဝတ္ထရန္တေ မတ္တိကာယ ခီယမာနာယ ဘိတ္တိပါဒေသု အဝသိဋ္ဌမတ္တိကံ ပါတေတွာ တေမေတွာ အဍ္ဎာဠှကမတ္တံ ဝီဟိံ လဘိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ဧကံ တဏ္ဍုလနာဠိံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆာတကကာလေ စောရာ ဗဟူ ဟောန္တီ’’တိ စောရဘယေန ဧကသ္မိံ ကုဋေ ပက္ခိပိတွာ ပိဒဟိတွာ ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ဌပေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ရာဇူပဋ္ဌာနတော အာဂန္တွာ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဆာတောမှိ, အတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ သာ ဝိဇ္ဇမာနံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဧကာ တဏ္ဍုလနာဠိ အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ သာ’’တိ? ‘‘စောရဘယေန မေ နိခဏိတွာ ဌပိတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ နံ ဥဒ္ဓရိတွာ ကိဉ္စိ ပစာဟီ’’တိ။ ‘‘သစေ ယာဂုံ ပစိဿာမိ, ဒွေ ဝါရေ လဘိဿတိ။ သစေ ဘတ္တံ ပစိဿာမိ, ဧကဝါရမေဝ လဘိဿတိ, ကိံ ပစာမိ, သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမှာကံ အညော ပစ္စယော နတ္ထိ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ မရိဿာမ, ဘတ္တမေဝ ပစာဟီ’’တိ။ သာ ဘတ္တံ ပစိတွာ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ သေဋ္ဌိနော ကောဋ္ဌာသံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုရတော ဌပေသိ။
တသ္မိံ ခဏေ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာတိ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ ကိရ သမာပတ္တိဗလေန ဇိဃစ္ဆာ န ဗာဓတိ။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတာနံ ပန ဗလဝတီ ဟုတွာ ဥဒရပဋလံ ဍယှန္တီ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ တေ လဘနဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ တေသံ ဒါနံ ဒတွာ သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီသု အညတရသမ္ပတ္တိံ လဘန္တိ။ တသ္မာ သောပိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဆာတကဘယံ ဥပ္ပန္နံ, သေဋ္ဌိဂေဟေ စ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ နာဠိကောဒနောဝ ပက္ကော, သဒ္ဓါ နု ခေါ ဧတေ, သက္ခိဿန္တိ ဝါ မမ သင်္ဂဟံ ကာတု’’န္တိ တေသံ သဒ္ဓဘာဝဉ္စ သင်္ဂဟံ ကာတုံ သမတ္ထဘာဝဉ္စ ဒိသွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဟာသေဋ္ဌိဿ ပုရတော ဒွါရေ ဌိတမေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ သော တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ‘‘ပုဗ္ဗေပိ မယာ ဒါနဿ အဒိန္နတ္တာ ဧဝရူပံ ဆာတကံ ဒိဋ္ဌံ, ဣဒံ ခေါ ပန ဘတ္တံ မံ ဧကဒိဝသမေဝ ရက္ခေယျ။ အယျဿ ပန ဒိန္နံ အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသု မမ ဟိတသုခါဝဟံ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ ဘတ္တပါတိံ အပနေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ အာသနေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၅။)နိသိန္နဿ ပါဒေ ဓောဝိတွာ သုဝဏ္ဏပါဒပီဌေ ဌပေတွာ ဘတ္တပါတိမာဒါယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တေ ဩကိရိ။ ဥပဍ္ဎာဝသေသေ ဘတ္တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ အထ နံ, ‘‘ဘန္တေ, ဧကာယ တဏ္ဍုလနာဠိယာ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ပက္ကဩဒနဿ အယံ ဧကော ကောဋ္ဌာသော, ဣမံ ဒွိဓာ ကာတုံ န သက္ကာ။ မာ မယှံ ဣဓလောကေ သင်္ဂဟံ ကရောထ, အဟံ နိရဝသေသံ ဒါတုကာမောမှီ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗံ ဘတ္တမဒါသိ။ ဒတွာ စ ပန ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ, ‘‘မာ, ဘန္တေ, ပုန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝရူပံ ဆာတကဘယံ အဒ္ဒသံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ဗီဇဘတ္တံ ဒါတုံ သမတ္ထော ဘဝေယျံ, သဟတ္ထေန ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝိကံ န ကပ္ပေယျံ, အဍ္ဎတေရသ ကောဋ္ဌသတာနိ သောဓာပေတွာ သီသံ နှာယိတွာ တေသံ ဒွါရေ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဩလောကိတက္ခဏေယေဝ မေ ရတ္တသာလိဓာရာ ပတိတွာ သဗ္ဗကောဋ္ဌေ ပူရေယျုံ။ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ စ အယမေဝ ဘရိယာ, အယမေဝ ပုတ္တော, အယမေဝ သုဏိသာ, အယမေဝ ဒါသော ဟောတူ’’တိ။
ဘရိယာပိဿ ‘‘မမ သာမိကေ ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိယမာနေ န သက္ကာ မယာ ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝရူပံ ဆာတကဘယံ န ပဿေယျံ, ဘတ္တထာလိကံ ပုရတော ကတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ဘတ္တံ ဒေန္တိယာပိ စ မေ ယာဝ န ဥဋ္ဌဟိဿာမိ, တာဝ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ ပူရိတမေဝ ဟောတု။ အယမေဝ သာမိကော, အယမေဝ ပုတ္တော, အယမေဝ သုဏိသာ, အယမေဝ ဒါသော ဟောတူ’’တိ။ ပုတ္တောပိဿ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ, ‘‘ဘန္တေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ ဆာတကဘယံ န ပဿေယျံ, ဧကဉ္စ မေ သဟဿထဝိကံ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ကဟာပဏံ ဒေန္တဿာပိ အယံ သဟဿထဝိကာ ပရိပုဏ္ဏာဝ ဟောတု, ဣမေယေဝ မာတာပိတရော ဟောန္တု, အယံ ဘရိယာ, အယံ ဒါသော ဟောတူ’’တိ။
သုဏိသာပိဿ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ, ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ ဆာတကဘယံ န ပဿေယျံ, ဧကဉ္စ မေ ဓညပိဋကံ ပုရတော ဌပေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ဗီဇဘတ္တံ ဒေန္တိယာပိ ခီဏဘာဝေါ မာ ပညာယိတ္ထ, နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဣမေယေဝ သသုရာ ဟောန္တု, အယမေဝ သာမိကော, အယမေဝ ဒါသော ဟောတူ’’တိ။ ဒါသောပိ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒတွာ ပတ္ထနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၆။)ပဋ္ဌပေသိ, ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ ဆာတကဘယံ န ပဿေယျံ, သဗ္ဗေ ဣမေ သာမိကာ ဟောန္တု, ကသန္တဿ စ မေ ဣတော တိဿော, ဧတ္တော တိဿော, မဇ္ဈေ ဧကာတိ ဒါရုအမ္ဗဏမတ္တာ သတ္တ သတ္တ သီတာယော ဂစ္ဆန္တူ’’တိ။ သော တံ ဒိဝသံ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ပတ္ထေတွာ လဒ္ဓုံ သမတ္ထောပိ သာမိကေသု သိနေဟေန ‘‘ဣမေယေဝ မေ သာမိကာ ဟောန္တူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝစနာဝသာနေ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။
‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ’’တိ။ –
ပစ္စေကဗုဒ္ဓဂါထာဟိ အနုမောဒနံ ကတွာ ‘‘မယာ ဣမေသံ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ယာဝ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတာ ဣမေ မံ ပဿန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပက္ကာမိ။ တေပိ ဩလောကေတွာဝ အဋ္ဌံသု။ သော ဂန္တွာ တံ ဘတ္တံ ပဉ္စဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝိဘဇိ။ တံ တဿာနုဘာဝေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဟောတိ။ တေ ဩလောကေန္တာယေဝ အဋ္ဌံသု။
အတိက္ကန္တေ ပန မဇ္ဈနှိကေ သေဋ္ဌိဘရိယာ ဥက္ခလိံ ဓောဝိတွာ ပိဒဟိတွာ ဌပေသိ။ သေဋ္ဌိပိ ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတော နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ သော သာယနှေ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, အတိဝိယ ဆာတောမှိ, အတ္ထိ နု ခေါ ဥက္ခလိယာ တလေ ဈာမကသိတ္ထာနီ’’တိ။ သာ ဓောဝိတွာ ဥက္ခလိယာ ဌပိတဘာဝံ ဇာနန္တီပိ ‘‘နတ္ထီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဥက္ခလိံ ဝိဝရိတွာ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ဥက္ခလိမူလံ ဂန္တွာ ဥက္ခလိံ ဝိဝရိ, တာဝဒေဝ သုမနမကုလသဒိသဝဏ္ဏဿ ဘတ္တဿ ပူရာ ဥက္ခလိ ပိဓာနံ ဥက္ခိပိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သာ တံ ဒိသွာဝ ပီတိယာ ဖုဋ္ဌသရီရာ သေဋ္ဌိံ အာဟ – ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, သာမိ, အဟံ ဥက္ခလိံ ဓောဝိတွာ ပိဒဟိံ, သာ ပန သုမနမကုလသဒိသဝဏ္ဏဿ ဘတ္တဿ ပူရာ, ပုညာနိ နာမ ကတ္တဗ္ဗရူပါနိ, ဒါနံ နာမ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ။ ဥဋ္ဌေဟိ, သာမိ, ဘုဉ္ဇဿူ’’တိ။ သာ ဒွိန္နံ ပိတာပုတ္တာနံ ဘတ္တံ အဒါသိ။ တေသု သုတွာ ဥဋ္ဌိတေသု သုဏိသာယ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ပုဏ္ဏဿ ဘတ္တံ အဒါသိ။ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ န ခီယတိ, ကဋစ္ဆုနာ သကိံ ဂဟိတဋ္ဌာနမေဝ ပညာယတိ။ တံဒိဝသမေဝ ကောဋ္ဌာဒယော ပုဗ္ဗေ ပူရိတနိယာမေနေဝ ပုန ပူရယိံသု။ ‘‘သေဋ္ဌိဿ ဂေဟေ ဘတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, ဗီဇဘတ္တေဟိ အတ္ထိကာ အာဂန္တွာ ဂဏှန္တူ’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၇။)နဂရေ ဃောသနံ ကာရေသိ။ မနုဿာ တဿ ဂေဟတော ဗီဇဘတ္တံ ဂဏှိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော တံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိံသုယေဝ။
သော တတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘရိယာပိဿ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တာ တဿေဝ ဂေဟံ အဂမာသိ။ တဿ တံ ပုဗ္ဗကမ္မံ နိဿာယ ပစ္ဆာဂေဟေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ မေဏ္ဍကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ပုတ္တောပိ နေသံ ပုတ္တောဝ, သုဏိသာ သုဏိသာဝ, ဒါသော ဒါသောဝ အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ သေဋ္ဌိ အတ္တနော ပုညံ ဝီမံသိတုကာမော အဍ္ဎတေရသာနိ ကောဋ္ဌသတာနိ သောဓာပေတွာ သီသံ နှာတော ဒွါရေ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေသိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ရတ္တသာလီနံ ပူရယိံသု။ သော သေသာနမ္ပိ ပုညာနိ ဝီမံသိတုကာမော ဘရိယဉ္စ ပုတ္တာဒယော စ ‘‘တုမှာကမ္ပိ ပုညာနိ ဝီမံသိဿထာ’’တိ အာဟ။
အထဿ ဘရိယာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ တဏ္ဍုလေ မိနာပေတွာ တေဟိ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ အာဒါယ ‘‘ဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဥပနီတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ အဒါသိ။ သကလဒိဝသမ္ပိ ဒေန္တိယာ ကဋစ္ဆုနာ ဂဟိတဋ္ဌာနမေဝ ပညာယတိ။ တဿာ ပန ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဝါမဟတ္ထေန ဥက္ခလိံ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန ကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ဧဝမေဝ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဘတ္တဿ ဒိန္နတ္တာ ဝါမဟတ္ထတလံ ပူရေတွာ ပဒုမလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တိ, ဒက္ခိဏဟတ္ထတလံ ပူရေတွာ စန္ဒလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ယသ္မာ ပန ဝါမဟတ္ထတော ဓမ္မကရဏံ အာဒါယ ဘိက္ခုသံဃဿ ဥဒကံ ပရိဿာဝေတွာ ဒဒမာနာ အပရာပရံ ဝိစရိ, တေနဿာ ဒက္ခိဏပါဒတလံ ပူရေတွာ စန္ဒလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တိ, ဝါမပါဒတလံ ပူရေတွာ ပဒုမလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ ဣမိနာ ကာရဏေန စန္ဒပဒုမာတိ နာမံ ကရိံသု။
ပုတ္တောပိဿ သီသံ နှာတော သဟဿထဝိကံ အာဒါယ ‘‘ကဟာပဏေဟိ အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ အဒါသိ။ ထဝိကာယ ကဟာပဏသဟဿံ အဟောသိယေဝ။ သုဏိသာပိဿ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ ဝီဟိပိဋကံ အာဒါယ အာကာသင်္ဂဏေ နိသိန္နာ ‘‘ဗီဇဘတ္တေဟိ အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ အဒါသိ။ ပိဋကံ ယထာပူရိတမေဝ အဟောသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၈။)ဒါသောပိဿ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ သုဝဏ္ဏယုဂေသု သုဝဏ္ဏယောတ္တေဟိ ဂေါဏေ ယောဇေတွာ သုဝဏ္ဏပတောဒယဋ္ဌိံ အာဒါယ ဒွိန္နံ ဂေါဏာနံ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ ဒတွာ ဝိသာဏေသု သုဝဏ္ဏကောသကေ ပဋိမုဉ္စိတွာ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ပါဇေသိ။ ဣတော တိဿော, ဧတ္တော တိဿော, မဇ္ဈေ ဧကာတိ သတ္တ သီတာ ဘိဇ္ဇိတွာ အဂမံသု။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဘတ္တဗီဇဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု ယထာရုစိတံ သေဋ္ဌိဂေဟတောယေဝ ဂဏှိံသု။ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပုညာ။
ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ သေဋ္ဌိ ‘‘သတ္ထာ ကိရ အာဂတော’’တိ သုတွာ ‘‘သတ္ထု ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တိတ္ထိယေ ဒိသွာ တေဟိ ‘‘ကသ္မာ တံ, ဂဟပတိ, ကိရိယဝါဒေါ သမာနော အကိရိယဝါဒဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆသီ’’တိ နိဝါရိယမာနောပိ တေသံ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထဿ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ သော ဒေသနာဝသာနေ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ သတ္ထု တိတ္ထိယေဟိ အဝဏ္ဏံ ဝတွာ အတ္တနော နိဝါရိတဘာဝံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘ဂဟပတိ, ဣမေ သတ္တာ နာမ မဟန္တမ္ပိ အတ္တနော ဒေါသံ န ပဿန္တိ, အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ပရေသံ ဒေါသံ ဝိဇ္ဇမာနံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဘုသံ ဝိယ ဩပုနန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၅၂။‘‘သုဒဿံ ဝဇ္ဇမညေသံ, အတ္တနော ပန ဒုဒ္ဒသံ၊
ပရေသဉှိ သော ဝဇ္ဇာနိ, ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ၊
အတ္တနော ပန ဆာဒေတိ, ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော’’တိ။
တတ္ထ သုဒဿံ ဝဇ္ဇန္တိ ပရဿ အဏုမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ ခလိတံ သုဒဿံ သုခေနေဝ ပဿိတုံ သက္ကာ, အတ္တနော ပန အတိမဟန္တမ္ပိ ဒုဒ္ဒသံ။ ပရေသံ ဟီတိ တေနေဝ ကာရဏေန သော ပုဂ္ဂလော သံဃမဇ္ဈာဒီသု ပရေသံ ဝဇ္ဇာနိ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဘုသံ ဩပုနန္တော ဝိယ ဩပုနာတိ။ ကလိံဝ ကိတဝါ သဌောတိ ဧတ္ထ သကုဏေသု အပရဇ္ဈနဘာဝေန အတ္တဘာဝေါ ကလိ နာမ, သာခဘင်္ဂါဒိကံ ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါ နာမ, သာကုဏိကော သဌော နာမ။ ယထာ သကုဏလုဒ္ဒကော သကုဏေ ဂဟေတွာ မာရေတုကာမော ကိတဝါ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, ဧဝံ အတ္တနော ဝဇ္ဇံ ဆာဒေတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဒသမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၉။)ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဇ္ဈာနသညိံ နာမ ဧကံ ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ‘‘အယံ ဧဝံ နိဝါသေတိ, ဧဝံ ပါရုပတီ’’တိ ဘိက္ခူနံ အန္တရမေဝ ဂဝေသန္တော ဝိစရတိ။ ဘိက္ခူ ‘‘အသုကော နာမ, ဘန္တေ, ထေရော ဧဝံ ကရောတီ’’တိ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ဧဝံ ဩဝဒန္တော အနနုပဝါဒေါ။ ယော ပန နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိတာယ ပရေသံ အန္တရံ ပရိယေသမာနော ဧဝံ ဝတွာ ဝိစရတိ, တဿ ဈာနာဒီသု ဧကောပိ ဝိသေသော နုပ္ပဇ္ဇတိ, ကေဝလံ အာသဝါယေဝ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၅၃။‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ, နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊
အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။
တတ္ထ ဥဇ္ဈာနသညိနောတိ ဧဝံ နိဝါသေတဗ္ဗံ ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗန္တိ ပရေသံ အန္တရဂဝေသိတာယ ဥဇ္ဈာနဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ ဈာနာဒီသု ဧကဓမ္မောပိ န ဝဍ္ဎတိ, အထ ခေါ အာသဝါဝ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ။ တေနေဝ ကာရဏေန သော အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတာ အာသဝက္ခယာ အာရာ ဒူရံ ဂတောဝ ဟောတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဥဇ္ဈာနသညိတ္ထေရဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
အာကာသေတိ ဣဒံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စကေ နိပန္နော သုဘဒ္ဒံ ပရိဗ္ဗာဇကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ အတီတေ ကနိဋ္ဌဘာတရိ ဧကသ္မိံ သဿေ နဝက္ခတ္တုံ အဂ္ဂဒါနံ ဒေန္တေ ဒါနံ ဒါတုံ အနိစ္ဆန္တော ဩသက္ကိတွာ အဝသာနေ အဒါသိ။ တသ္မာ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ နာလတ္ထ။ ပစ္ဆိမဗောဓိယံ ပန သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ‘‘အဟံ တီသု ပဉှေသု အတ္တနော ကင်္ခံ မဟလ္လကေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၀။)ပရိဗ္ဗာဇကေ ပုစ္ဆိတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ‘ဒဟရော’တိ သညာယ န ပုစ္ဆိံ, တဿ စ ဒါနိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလော, ပစ္ဆာ မေ သမဏဿ ဂေါတမဿ အပုစ္ဆိတကာရဏာ ဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန နိဝါရိယမာနောပိ သတ္ထာရာ ဩကာသံ ကတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, မာ သုဘဒ္ဒံ နိဝါရယိ, ပုစ္ဆတု မံ ပဉှ’’န္တိ ဝုတ္တေ အန္တောသာဏိံ ပဝိသိတွာ ဟေဋ္ဌာမဉ္စကေ နိသိန္နော, ‘‘ဘော သမဏ, ကိံ နု ခေါ အာကာသေ ပဒံ နာမ အတ္ထိ, ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏော နာမ အတ္ထိ, သင်္ခါရာ သဿတာ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဣမေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ တေသံ အဘာဝံ အာစိက္ခန္တော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ –
၂၅၄။‘‘အာကာသေဝ ပဒံ နတ္ထိ, သမဏော နတ္ထိ ဗာဟိရေ၊
ပပဉ္စာဘိရတာ ပဇာ, နိပ္ပပဉ္စာ တထာဂတာ။
၂၅၅။‘‘အာကာသေဝ ပဒံ နတ္ထိ, သမဏော နတ္ထိ ဗာဟိရေ၊
သင်္ခါရာ သဿတာ နတ္ထိ, နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနမိဉ္ဇိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဒန္တိ ဣမသ္မိံ အာကာသေ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝသေန ဧဝရူပန္တိ ပညာပေတဗ္ဗံ ကဿစိ ပဒံ နာမ နတ္ထိ။ ဗာဟိရေတိ မမ သာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ မဂ္ဂဖလဋ္ဌော သမဏော နာမ နတ္ထိ။ ပဇာတိ အယံ သတ္တလောကသင်္ခါတာ ပဇာ တဏှာဒီသု ပပဉ္စေသုယေဝါဘိရတာ။ နိပ္ပပဉ္စာတိ ဗောဓိမူလေယေဝ သဗ္ဗပပဉ္စာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ နိပ္ပပဉ္စာ တထာဂတာ။ သင်္ခါရာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ တေသု ဟိ ဧကောပိ သဿတော နာမ နတ္ထိ။ ဣဉ္ဇိတန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ ပန တဏှာမာနာဒီသု ဣဉ္ဇိတေသု ယေန သင်္ခါရာ သဿတာတိ ဂဏှေယျ, တံ ဧကံ ဣဉ္ဇိတမ္ပိ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သုဘဒ္ဒေါ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
မလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဋ္ဌာရသမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၁။)၁၉။ ဓမ္မဋ္ဌဝဂ္ဂ
န တေန ဟောတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိနိစ္ဆယမဟာမတ္တေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိယံ ဥတ္တရဒွါရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာ နဂရမဇ္ဈေန ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ မေဃော ဥဋ္ဌာယ ပါဝဿိ။ တေ သမ္မုခါဂတံ ဝိနိစ္ဆယသာလံ ပဝိသိတွာ ဝိနိစ္ဆယမဟာမတ္တေ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ သာမိကေ အသာမိကေ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘‘အဟော ဣမေ အဓမ္မိကာ, မယံ ပန ‘ဣမေ ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆယံ ကရောန္တီ’တိ သညိနော အဟုမှာ’’တိ စိန္တေတွာ ဝဿေ ဝိဂတေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဆန္ဒာဒိဝသိကာ ဟုတွာ သာဟသေန အတ္ထံ ဝိနိစ္ဆိနန္တာ ဓမ္မဋ္ဌာ နာမ ဟောန္တိ, အပရာဓံ ပန အနုဝိဇ္ဇိတွာ အပရာဓာနုရူပံ အသာဟသေန ဝိနိစ္ဆယံ ကရောန္တာ ဧဝ ဓမ္မဋ္ဌာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၅၆။‘‘န တေန ဟောတိ ဓမ္မဋ္ဌော, ယေနတ္ထံ သာဟသာ နယေ၊
ယော စ အတ္ထံ အနတ္ထဉ္စ, ဥဘော နိစ္ဆေယျ ပဏ္ဍိတော။
၂၅၇။‘‘အသာဟသေန ဓမ္မေန, သမေန နယတီ ပရေ၊
ဓမ္မဿ ဂုတ္တော မေဓာဝီ, ဓမ္မဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ တေနာတိ ဧတ္တကေနေဝ ကာရဏေန။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ ရာဇာ ဟိ အတ္တနော ကာတဗ္ဗေ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မေ ဌိတောပိ ဓမ္မဋ္ဌော နာမ န ဟောတိ။ ယေနာတိ ယေန ကာရဏေန။ အတ္ထန္တိ ဩတိဏ္ဏံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ အတ္ထံ။ သာဟသာ နယေတိ ဆန္ဒာဒီသု ပတိဋ္ဌိတော သာဟသေန မုသာဝါဒေန ဝိနိစ္ဆေယျ။ ယော ဟိ ဆန္ဒေ ပတိဋ္ဌာယ ဉာတီတိ ဝါ မိတ္တောတိ ဝါ မုသာ ဝတွာ အသာမိကမေဝ သာမိကံ ကရောတိ, ဒေါသေ ပတိဋ္ဌာယ အတ္တနော ဝေရီနံ မုသာ ဝတွာ သာမိကမေဝ အသာမိကံ ကရောတိ, မောဟေ ပတိဋ္ဌာယ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၂။)ဝိနိစ္ဆယကာလေ အညဝိဟိတော ဝိယ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော မုသာ ဝတွာ ‘‘ဣမိနာ ဇိတံ, အယံ ပရာဇိတော’’တိ ပရံ နီဟရတိ, ဘယေ ပတိဋ္ဌာယ ကဿစိဒေဝ ဣဿရဇာတိကဿ ပရာဇယံ ပါပုဏန္တဿာပိ ဇယံ အာရောပေတိ, အယံ သာဟသေန အတ္ထံ နေတိ နာမ။ ဧသော ဓမ္မဋ္ဌော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထံ အနတ္ထဉ္စာတိ ဘူတဉ္စ အဘူတဉ္စ ကာရဏံ။ ဥဘော နိစ္ဆေယျာတိ ယော ပန ပဏ္ဍိတော ဥဘော အတ္ထာနတ္ထေ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ဝဒတိ။ အသာဟသေနာတိ အမုသာဝါဒေန။ ဓမ္မေနာတိ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မေန, န ဆန္ဒာဒိဝသေန။ သမေနာတိ အပရာဓာနုရူပေနေဝ ပရေ နယတိ, ဇယံ ဝါ ပရာဇယံ ဝါ ပါပေတိ။ ဓမ္မဿ ဂုတ္တောတိ သော ဓမ္မဂုတ္တော ဓမ္မရက္ခိတော ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော မေဓာဝီ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မေ ဌိတတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဝိနိစ္ဆယမဟာမတ္တဝတ္ထု ပဌမံ။
န တေန ပဏ္ဍိတော ဟောတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဝိဟာရေပိ ဂါမေပိ ဘတ္တဂ္ဂံ အာကုလံ ကရောန္တာ ဝိစရန္တိ။ အထေကဒိဝသေ ဘိက္ခူ ဂါမေ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ အာဂတေ ဒဟရေ သာမဏေရေ စ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကီဒိသံ, အာဝုသော, ဘတ္တဂ္ဂ’’န္တိ? ဘန္တေ, မာ ပုစ္ဆထ, ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ‘‘မယမေဝ ဝိယတ္တာ, မယမေဝ ပဏ္ဍိတာ, ဣမေ ပဟရိတွာ သီသေ ကစဝရံ အာကိရိတွာ နီဟရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ အမှေ ပိဋ္ဌိယံ ဂဟေတွာ ကစဝရံ ဩကိရန္တာ ဘတ္တဂ္ဂံ အာကုလံ အကံသူတိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဗဟုံ ဘာသိတွာ ပရေ ဝိဟေဌယမာနံ ‘ပဏ္ဍိတော’တိ ဝဒါမိ, ခေမိနံ ပန အဝေရီနံ အဘယမေဝ ပဏ္ဍိတောတိ ဝဒါမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၅၈။‘‘န တေန ပဏ္ဍိတော ဟောတိ, ယာဝတာ ဗဟု ဘာသတိ၊
ခေမီ အဝေရီ အဘယော, ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၃။)တတ္ထ ယာဝတာတိ ယတ္တကေန ကာရဏေန သံဃမဇ္ဈာဒီသု ဗဟုံ ကထေတိ, တေန ပဏ္ဍိတော နာမ န ဟောတိ။ ယော ပန သယံ ခေမီ ပဉ္စန္နံ ဝေရာနံ အဘာဝေန အဝေရီ နိဗ္ဘယော, ယံ ဝါ အာဂမ္မ မဟာဇနဿ ဘယံ န ဟောတိ, သော ပဏ္ဍိတော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထု ဒုတိယံ။
န တာဝတာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကုဒါနတ္ထေရံ နာမ ခီဏာသဝံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကကောဝ ဧကသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရတိ, ဧကမေဝဿ ဥဒါနံ ပဂုဏံ –
‘‘အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတော,
မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော၊
သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော,
ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော’’တိ။ (ပါစိ။ ၁၅၃၊ ဥဒါ။ ၃၇)၊
သော ကိရ ဥပေါသထဒိဝသေသု သယမေဝ ဓမ္မဿဝနံ ဃောသေတွာ ဣမံ ဂါထံ ဝဒတိ။ ပထဝိဥန္ဒြိယနသဒ္ဒေါ ဝိယ ဒေဝတာနံ သာဓုကာရသဒ္ဒေါ ဟောတိ။ အထေကသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ ပဉ္စပဉ္စသတပရိဝါရာ ဒွေ တိပိဋကဓရာ ဘိက္ခူ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ အဂမံသု။ သော တေ ဒိသွာဝ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘သာဓု ဝေါ ကတံ ဣဓ အာဂစ္ဆန္တေဟိ, အဇ္ဇ မယံ တုမှာကံ ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’’တိ အာဟ။ အတ္ထိ ပန, အာဝုသော, ဣဓ ဓမ္မံ သောတုကာမာတိ။ အတ္ထိ, ဘန္တေ, အယံ ဝနသဏ္ဍော ဓမ္မဿဝနဒိဝသေ ဒေဝတာနံ သာဓုကာရသဒ္ဒေန ဧကနိန္နာဒေါ ဟောတီတိ။ တေသု ဧကော တိပိဋကဓရော ဓမ္မံ ဩသာရေသိ, ဧကော ကထေသိ။ ဧကဒေဝတာပိ သာဓုကာရံ နာဒါသိ။ တေ အာဟံသု – ‘‘တွံ, အာဝုသော, ဓမ္မဿဝနဒိဝသေ ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဒေဝတာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန သာဓုကာရံ ဒေန္တီတိ ဝဒေသိ, ကိံ နာမေတ’’န္တိ။ ဘန္တေ, အညေသု ဒိဝသေသု သာဓုကာရသဒ္ဒေန ဧကနိန္နာဒေါ ဧဝ ဟောတိ, န အဇ္ဇ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၄။)ပန ဇာနာမိ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ, အာဝုသော, တွံ တာဝ ဓမ္မံ ကထေဟီ’’တိ။ သော ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ အာသနေ နိသိန္နော တမေဝ ဂါထံ ဝဒေသိ။ ဒေဝတာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန သာဓုကာရမဒံသု။ အထ နေသံ ပရိဝါရာ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဒေဝတာ မုခေါလောကနေန သာဓုကာရံ ဒဒန္တိ, တိပိဋကဓရဘိက္ခူသု ဧတ္တကံ ဘဏန္တေသုပိ ကိဉ္စိ ပသံသနမတ္တမ္ပိ အဝတွာ ဧကေန မဟလ္လကတ္ထေရေန ဧကဂါထာယ ကထိတာယ မဟာသဒ္ဒေန သာဓုကာရံ ဒဒန္တီ’’တိ။ တေပိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။
သတ္ထာ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ယော ဗဟုမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှတိ ဝါ ဘာသတိ ဝါ, တံ ဓမ္မဓရောတိ ဝဒါမိ။ ယော ပန ဧကမ္ပိ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, အယံ ဓမ္မဓရော နာမာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၅၉။‘‘န တာဝတာ ဓမ္မဓရော, ယာဝတာ ဗဟု ဘာသတိ၊
ယော စ အပ္ပမ္ပိ သုတွာန, ဓမ္မံ ကာယေန ပဿတိ၊
သ ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ, ယော ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝတာတိ ယတ္တကေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏဝါစနာဒိနာ ကာရဏေန ဗဟုံ ဘာသတိ, တာဝတ္တကေန ဓမ္မဓရော န ဟောတိ, ဝံသာနုရက္ခကော ပန ပဝေဏိပါလကော နာမ ဟောတိ။ ယော စ အပ္ပမ္ပီတိ ယော ပန အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သုတွာ ဓမ္မမနွာယ အတ္ထမနွာယ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နော ဟုတွာ နာမကာယေန ဒုက္ခာဒီနိ ပရိဇာနန္တော စတုသစ္စဓမ္မံ ပဿတိ, သ ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ။ ယော ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတီတိ ယောပိ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝါတိ ပဋိဝေဓံ အာကင်္ခန္တော ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတိ, အယမ္ပိ ဓမ္မဓရောယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဧကုဒါနခီဏာသဝတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။
֍ * ၄။ လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထု
န တေန ထေရော သော ဟောတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၅။)ဧကဒိဝသဉှိ တသ္မိံ ထေရေ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပက္ကန္တမတ္တေ တိံသမတ္တာ အာရညိကာ ဘိက္ခူ တံ ပဿန္တာ ဧဝ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေသံ အရဟတ္တူပနိဿယံ ဒိသွာ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣတော ဂတံ ဧကံ ထေရံ ပဿထာ’’တိ? ‘‘န ပဿာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ နု ဒိဋ္ဌော ဝေါ’’တိ? ‘‘ဧကံ, ဘန္တေ, သာမဏေရံ ပဿိမှာ’’တိ။ ‘‘န သော, ဘိက္ခဝေ, သာမဏေရော, ထေရော ဧဝ သော’’တိ? ‘‘အတိဝိယ ခုဒ္ဒကော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, မဟလ္လကဘာဝေန ထေရာသနေ နိသိန္နမတ္တကေန ထေရောတိ ဝဒါမိ။ ယော ပန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ မဟာဇနဿ အဟိံသကဘာဝေ ဌိတော, အယံ ထေရော နာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၆၀။‘‘န တေန ထေရော သော ဟောတိ, ယေနဿ ပလိတံ သိရော၊
ပရိပက္ကော ဝယော တဿ, မောဃဇိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။
၂၆၁။‘‘ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ, အဟိံသာ သံယမော ဒမော၊
သ ဝေ ဝန္တမလော ဓီရော, ထေရော ဣတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ပရိပက္ကောတိ ပရိဏတော, ဝုဍ္ဎဘာဝံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ မောဃဇိဏ္ဏောတိ အန္တော ထေရကရာနံ ဓမ္မာနံ အဘာဝေန တုစ္ဆဇိဏ္ဏော နာမ။ ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စာတိ ယမှိ ပန ပုဂ္ဂလေ သောဠသဟာကာရေဟိ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ စတုဗ္ဗိဓံ သစ္စံ, ဉာဏေန သစ္ဆိကတတ္တာ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော စ အတ္ထိ။ အဟိံသာတိ အဟိံသနဘာဝေါ။ ဒေသနာမတ္တမေတံ, ယမှိ ပန စတုဗ္ဗိဓာပိ အပ္ပမညာဘာဝနာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သံယမော ဒမောတိ သီလဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရော စ။ ဝန္တမလောတိ မဂ္ဂဉာဏေန နီဟဋမလော။ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နော။ ထေရောတိ သော ဣမေဟိ ထိရဘာဝကာရကေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆။)န ဝါက္ကရဏမတ္တေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဒဟရေ စေဝ သာမဏေရေ စ အတ္တနော ဓမ္မာစရိယာနမေဝ စီဝရရဇနာဒီနိ ဝေယျာဝစ္စာနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ ဧကစ္စေ ထေရာ စိန္တယိံသု – ‘‘မယမ္ပိ ဗျဉ္ဇနသမယေ ကုသလာ, အမှာကမေဝ ကိဉ္စိ နတ္ထိ။ ယံနူန မယံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒေယျာမ, ‘ဘန္တေ, မယံ ဗျဉ္ဇနသမယေ ကုသလာ, အညေသံ သန္တိကေ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှိတွာပိ ဣမေသံ သန္တိကေ အသောဓေတွာ မာ သဇ္ဈာယိတ္ထာတိ ဒဟရသာမဏေရေ အာဏာပေထာ’တိ။ ဧဝဉှိ အမှာကံ လာဘသက္ကာရော ဝဍ္ဎိဿတီ’’တိ။ တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တထာ ဝဒိံသု။
သတ္ထာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဝေဏိဝသေနေဝ ဧဝံ ဝတ္တုံ လဘတိ, ဣမေ ပန လာဘသက္ကာရေ နိဿိတာတိ ဉတွာ အဟံ တုမှေ ဝါက္ကရဏမတ္တေန သာဓုရူပါတိ န ဝဒါမိ။ ယဿ ပနေတေ ဣဿာဒယော ဓမ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာ, ဧသော ဧဝ သာဓုရူပေါ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၆၂။‘‘န ဝါက္ကရဏမတ္တေန, ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါ၊
သာဓုရူပေါ နရော ဟောတိ, ဣဿုကီ မစ္ဆရီ သဌော။
၂၆၃။‘‘ယဿ စေတံ သမုစ္ဆိန္နံ, မူလဃစ္စံ သမူဟတံ၊
သဝန္တဒေါသော မေဓာဝီ, သာဓုရူပေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ န ဝါက္ကရဏမတ္တေနာတိ ဝစီကရဏမတ္တေန သဒ္ဒလက္ခဏသမ္ပန္နဝစနမတ္တေန။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါတိ သရီရဝဏ္ဏဿ မနာပဘာဝေန ဝါ။ နရောတိ ဧတ္တကေနေဝ ကာရဏေန ပရလာဘာဒီသု ဣဿာမနကော ပဉ္စဝိဓေန မစ္ဆေရေန သမန္နာဂတော ကေရာဋိကဘာဝေန သဌော နရော သာဓုရူပေါ န ဟောတိ။ ယဿ စေတန္တိ ယဿ စ ပုဂ္ဂလဿေတံ ဣဿာဒိဒေါသဇာတံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သမူလကံ ဆိန္နံ, မူလဃာတံ ကတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၇။)သမူဟတံ, သော ဝန္တဒေါသော ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော သာဓုရူပေါတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
န မုဏ္ဍကေန သမဏောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ဟတ္ထကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဝါဒက္ခိတ္တော ‘‘တုမှေ အသုကဝေလာယ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ အာဂစ္ဆေယျာထ, ဝါဒံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ပုရေတရမေဝ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ပဿထ, တိတ္ထိယာ မမ ဘယေန နာဂတာ, ဧသောဝ ပန နေသံ ပရာဇယော’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဝါဒက္ခိတ္တော အညေနညံ ပဋိစရန္တော ဝိစရတိ။ သတ္ထာ ‘‘ဟတ္ထကော ကိရ ဧဝံ ကရောတီ’’တိ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, ဟတ္ထက, ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ? ဧဝရူပဉှိ မုသာဝါဒံ ကရောန္တော သီသမုဏ္ဍနာဒိမတ္တေနေဝ သမဏော နာမ န ဟောတိ။ ယော ပန အဏူနိ ဝါ ထူလာနိ ဝါ ပါပါနိ သမေတွာ ဌိတော, အယမေဝ သမဏော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၆၄။‘‘န မုဏ္ဍကေန သမဏော, အဗ္ဗတော အလိကံ ဘဏံ၊
ဣစ္ဆာလောဘသမာပန္နော, သမဏော ကိံ ဘဝိဿတိ။
၂၆၅။‘‘ယော စ သမေတိ ပါပါနိ, အဏုံ ထူလာနိ သဗ္ဗသော၊
သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ, သမဏောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ မုဏ္ဍကေနာတိ သီသမုဏ္ဍနမတ္တေန။ အဗ္ဗတောတိ သီလဝတေန စ ဓုတင်္ဂဝတေန စ ဝိရဟိတော။ အလိကံ ဘဏန္တိ မုသာဝါဒံ ဘဏန္တော အသမ္ပတ္တေသု အာရမ္မဏေသု ဣစ္ဆာယ ပတ္တေသု စ လောဘေန သမန္နာဂတော သမဏော နာမ ကိံ ဘဝိဿတိ? သမေတီတိ ယော စ ပရိတ္တာနိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၈။)ဝါ မဟန္တာနိ ဝါ ပါပါနိ ဝူပသမေတိ, သော တေသံ သမိတတ္တာ သမဏောတိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဟတ္ထကဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
န တေန ဘိက္ခု သော ဟောတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဗာဟိရသမယေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘိက္ခံ စရန္တော စိန္တေသိ – ‘‘သမဏော ဂေါတမော အတ္တနော သာဝကေ ဘိက္ခာယ စရဏေန ‘ဘိက္ခူ’တိ ဝဒတိ, မမ္ပိ ‘ဘိက္ခူ’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘော ဂေါတမ, အဟမ္ပိ ဘိက္ခံ စရိတွာ ဇီဝါမိ, မမ္ပိ ‘ဘိက္ခူ’တိ ဝဒေဟီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘နာဟံ, ဗြာဟ္မဏ, ဘိက္ခနမတ္တေန ဘိက္ခူတိ ဝဒါမိ။ န ဟိ ဝိဿံ ဓမ္မံ သမာဒါယ ဝတ္တန္တော ဘိက္ခု နာမ ဟောတိ။ ယော ပန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု သင်္ခါယ စရတိ, သော ဘိက္ခု နာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၆၆။‘‘န တေန ဘိက္ခု သော ဟောတိ, ယာဝတာ ဘိက္ခတေ ပရေ၊
ဝိဿံ ဓမ္မံ သမာဒါယ, ဘိက္ခု ဟောတိ န တာဝတာ။
၂၆၇။‘‘ယောဓ ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ, ဗာဟေတွာ ဗြဟ္မစရိယဝါ၊
သင်္ခါယ လောကေ စရတိ, သ ဝေ ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝတာတိ ယတ္တကေန ပရေ ဘိက္ခတေ, တေန ဘိက္ခနမတ္တေန ဘိက္ခု နာမ န ဟောတိ။ ဝိဿန္တိ ဝိသမံ ဓမ္မံ, ဝိဿဂန္ဓံ ဝါ ကာယကမ္မာဒိကံ ဓမ္မံ သမာဒါယ စရန္တော ဘိက္ခု နာမ န ဟောတိ။ ယောဓာတိ ယော ဣဓ သာသနေ ဥဘယမ္ပေတံ ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေန ဗာဟေတွာ ပနုဒိတွာ ဗြဟ္မစရိယဝါ ဟောတိ။ သင်္ခါယာတိ ဉာဏေန။ လောကေတိ ခန္ဓာဒိလောကေ ‘‘ဣမေ အဇ္ဈတ္တိကာ ခန္ဓာ, ဣမေ ဗာဟိရာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ဓမ္မေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၉။)ဇာနိတွာ စရတိ, သော တေန ဉာဏေန ကိလေသာနံ ဘိန္နတ္တာ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထု သတ္တမံ။
န မောနေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိတ္ထိယေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဘုတ္တဋ္ဌာနေသု မနုဿာနံ ‘‘ခေမံ ဟောတု, သုခံ ဟောတု, အာယု ဝဍ္ဎတု, အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ကလလံ အတ္ထိ, အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ကဏ္ဋကော အတ္ထိ, ဧဝရူပံ ဌာနံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မင်္ဂလံ ဝတွာ ပက္ကမန္တိ။ ဘိက္ခူ ပန ပဌမဗောဓိယံ အနုမောဒနာဒီနံ အနနုညာတကာလေ ဘတ္တဂ္ဂေ မနုဿာနံ အနုမောဒနံ အကတွာ ပက္ကမန္တိ။ မနုဿာ ‘‘တိတ္ထိယာနံ သန္တိကာ မင်္ဂလံ သုဏာမ, ဘဒ္ဒန္တာ ပန တုဏှီဘူတာ ပက္ကမန္တီ’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ ဘိက္ခူ တမတ္ထံ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘတ္တဂ္ဂါဒီသု ယထာသုခံ အနုမောဒနံ ကရောထ, ဥပနိသိန္နကထံ ကရောထ, ဓမ္မံ ကထေထာ’’တိ အနုဇာနိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ မနုဿာ အနုမောဒနာဒီနိ သုဏန္တာ ဥဿာဟပ္ပတ္တာ ဘိက္ခူ နိမန္တေတွာ သက္ကာရံ ကရောန္တာ ဝိစရန္တိ။ တိတ္ထိယာ ပန ‘‘မယံ မုနိနော မောနံ ကရောမ, သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ဘတ္တဂ္ဂါဒီသု မဟာကထံ ကထေန္တာ ဝိစရန္တီ’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။
သတ္ထာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, တုဏှီဘာဝမတ္တေန ‘မုနီ’တိ ဝဒါမိ။ ဧကစ္စေ ဟိ အဇာနန္တာ န ကထေန္တိ, ဧကစ္စေ အဝိသာရဒတာယ, ဧကစ္စေ ‘မာ နော ဣမံ အတိသယတ္ထံ အညေ ဇာနိံသူ’တိ မစ္ဆေရေန။ တသ္မာ မောနမတ္တေန မုနိ န ဟောတိ, ပါပဝူပသမေန ပန မုနိ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၆၈။‘‘န မောနေန မုနီ ဟောတိ, မူဠှရူပေါ အဝိဒ္ဒသု၊
ယော စ တုလံဝ ပဂ္ဂယှ, ဝရမာဒါယ ပဏ္ဍိတော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၀။) ၂၆၉။‘‘ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇေတိ, သ မုနီ တေန သော မုနိ၊
ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ, မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ န မောနေနာတိ ကာမဉှိ မောနေယျပဋိပဒါသင်္ခါတေန မဂ္ဂဉာဏမောနေန မုနိ နာမ ဟောတိ, ဣဓ ပန တုဏှီဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘မောနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မူဠှရူပေါတိ တုစ္ဆရူပေါ။ အဝိဒ္ဒသူတိ အဝိညူ။ ဧဝရူပေါ ဟိ တုဏှီဘူတောပိ မုနိ နာမ န ဟောတိ။ အထ ဝါ မောနေန မုနိ နာမ န ဟောတိ, တုစ္ဆသဘာဝေါ ပန အဝိညူ စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယော စ တုလံဝ ပဂယှာတိ ယထာ ဟိ တုလံ ဂဟေတွာ ဌိတော အတိရေကံ စေ ဟောတိ, ဟရတိ။ ဦနံ စေ ဟောတိ, ပက္ခိပတိ။ ဧဝမေဝ ယော အတိရေကံ ဟရန္တော ဝိယ ပါပံ ဟရတိ ပရိဝဇ္ဇေတိ, ဦနကေ ပက္ခိပန္တော ဝိယ ကုသလံ ပရိပူရေတိ။ ဧဝဉ္စ ပန ကရောန္တော သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတံ ဝရံ ဥတ္တမမေဝ အာဒါယ ပါပါနိ အကုသလကမ္မာနိ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ သ မုနီတိ သော မုနိ နာမာတိ အတ္ထော။ တေန သော မုနီတိ ကသ္မာ ပန သော မုနီတိ စေ? ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တကာရဏံ, တေန သော မုနီတိ အတ္ထော။ သော မုနာတိ ဥဘော လောကေတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဣမသ္မိံ ခန္ဓာဒိလောကေ တုလံ အာရောပေတွာ မိနန္တော ဝိယ ‘‘ဣမေ အဇ္ဈတ္တိကာ ခန္ဓာ, ဣမေ ဗာဟိရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဣမေ ဥဘော အတ္ထေ မုနာတိ။ မုနိ တေန ပဝုစ္စတီတိ တေန ကာရဏေန မုနီတိ ဝုစ္စတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
တိတ္ထိယဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
န တေန အရိယော ဟောတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အရိယံ နာမ ဗာလိသိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ တဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿူပနိဿယံ ဒိသွာ သာဝတ္ထိယာ ဥတ္တရဒွါရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော တတော အာဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ ခဏေ သော ဗာလိသိကော ဗလိသေန မစ္ဆေ ဂဏှန္တော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ဒိသွာ ဗလိသယဋ္ဌိံ ဆဍ္ဍေတွာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၁။)အဝိဒူရေ ဌာနေ နိဝတ္တိတွာ ဌိတော ‘‘တွံ ကိံ နာမောသီ’’တိ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနံ နာမာနိ ပုစ္ဆိ။ တေပိ ‘‘အဟံ သာရိပုတ္တော အဟံ မောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ အတ္တနော အတ္တနော နာမာနိ ကထယိံသု။ ဗာလိသိကော စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထာ သဗ္ဗေသံ နာမာနိ ပုစ္ဆတိ, မမမ္ပိ နာမံ ပုစ္ဆိဿတိ မညေ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ ဣစ္ဆံ ဉတွာ, ‘‘ဥပါသက, တွံ ကော နာမောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အရိယော နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဥပါသက, တာဒိသာ ပါဏာတိပါတိနော အရိယာ နာမ ဟောန္တိ, အရိယာ ပန မဟာဇနဿ အဟိံသနဘာဝေ ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၇၀။‘‘န တေန အရိယော ဟောတိ, ယေန ပါဏာနိ ဟိံသတိ၊
အဟိံသာ သဗ္ဗပါဏာနံ, အရိယောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ အဟိံသာတိ အဟိံသနေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန ဟိ ပါဏာနိ ဟိံသတိ, န တေန ကာရဏေန အရိယော ဟောတိ။ ယော ပန သဗ္ဗပါဏာနံ ပါဏိအာဒီဟိ အဟိံသနေန မေတ္တာဒိဘာဝနာယ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဟိံသတော အာရာဝ ဌိတော, အယံ အရိယောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗာလိသိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဗာလိသိကဝတ္ထု နဝမံ။
֍ * ၁၀။ သမ္ဗဟုလသီလာဒိသမ္ပန္နဘိက္ခုဝတ္ထု
န သီလဗ္ဗတမတ္တေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ သီလာဒိသမ္ပန္နေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေသု ကိရ ဧကစ္စာနံ ဧဝံ အဟောသိ – ‘‘မယံ သမ္ပန္နသီလာ, မယံ ဓုတင်္ဂဓရာ, မယံ ဗဟုဿုတာ, မယံ ပန္တသေနာသနဝါသိနော, မယံ ဈာနလာဘိနော, န အမှာကံ အရဟတ္တံ ဒုလ္လဘံ, ဣစ္ဆိတဒိဝသေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမာ’’တိ။ ယေပိ တတ္ထ အနာဂါမိနော, တေသမ္ပိ ဧတဒဟောသိ – ‘‘န အမှာကံ ဣဒါနိ အရဟတ္တံ ဒုလ္လဘ’’န္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နာ ‘‘အပိ နု ခေါ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပတ္တ’’န္တိ သတ္ထာရာ ပုဋ္ဌာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, မယံ ဧဝရူပါ ဧဝရူပါ စ, တသ္မာ ‘ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေယေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထမှာ’တိ စိန္တေတွာ ဝိဟရာမာ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၂။)သတ္ထာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ပရိသုဒ္ဓသီလာဒိမတ္တကေန ဝါ အနာဂါမိသုခပ္ပတ္တမတ္တကေန ဝါ ‘အပ္ပကံ နော ဘဝဒုက္ခ’န္တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, အာသဝက္ခယံ ပန အပ္ပတွာ ‘သုခိတောမှီ’တိ စိတ္တံ န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၇၁။‘‘န သီလဗ္ဗတမတ္တေန, ဗာဟုသစ္စေန ဝါ ပန၊
အထ ဝါ သမာဓိလာဘေန, ဝိဝိတ္တသယနေန ဝါ။
၂၇၂။‘‘ဖုသာမိ နေက္ခမ္မသုခံ, အပုထုဇ္ဇနသေဝိတံ၊
ဘိက္ခု ဝိဿာသမာပါဒိ, အပ္ပတ္တော အာသဝက္ခယ’’န္တိ။
တတ္ထ သီလဗ္ဗတမတ္တေနာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမတ္တေန ဝါ တေရသဓုတင်္ဂမတ္တေန ဝါ။ ဗာဟုသစ္စေန ဝါတိ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ ဥဂ္ဂဟိတမတ္တေန ဝါ။ သမာဓိလာဘေနာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိယာ လာဘေန။ နေက္ခမ္မသုခန္တိ အနာဂါမိသုခံ။ တံ အနာဂါမိသုခံ ဖုသာမီတိ ဧတ္တကမတ္တေန ဝါ။ အပုထုဇ္ဇနသေဝိတန္တိ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသေဝိတံ အရိယသေဝိတမေဝ။ ဘိက္ခူတိ တေသံ အညတရံ အာလပန္တော အာဟ။ ဝိဿာသမာပါဒီတိ ဝိဿာသံ န အာပဇ္ဇေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခု ဣမိနာ သမ္ပန္နသီလာဒိဘာဝမတ္တကေနေဝ ‘‘မယှံ ဘဝေါ အပ္ပကော ပရိတ္တကော’’တိ အာသဝက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ အပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဘိက္ခု နာမ ဝိဿာသံ နာပဇ္ဇေယျ။ ယထာ ဟိ အပ္ပမတ္တကောပိ ဂူထော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဟောတိ, ဧဝံ အပ္ပမတ္တကောပိ ဘဝေါ ဒုက္ခောတိ။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သမ္ဗဟုလသီလာဒိသမ္ပန္နဘိက္ခုဝတ္ထု ဒသမံ။
ဓမ္မဋ္ဌဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကူနဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၃။)၂၀။ မဂ္ဂဝဂ္ဂ
မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ သတ္ထရိ ဇနပဒစာရိကံ စရိတွာ ပုန သာဝတ္ထိံ အာဂတေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ နိသီဒိတွာ ‘‘အသုကဂါမတော အသုကဂါမဿ မဂ္ဂေါ သမော, အသုကဂါမဿ မဂ္ဂေါ ဝိသမော, သသက္ခရော, အသက္ခရော’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနော ဝိစရိတမဂ္ဂံ အာရဗ္ဘ မဂ္ဂကထံ ကထေသုံ။ သတ္ထာ တေသံ အရဟတ္တဿူပနိဿယံ ဒိသွာ တံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသိန္နော ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အယံ ဗာဟိရကမဂ္ဂေါ, ဘိက္ခုနာ နာမ အရိယမဂ္ဂေ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝဉှိ ကရောန္တော ဘိက္ခု သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၇၃။‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော, သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ၊
ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ, ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ။
၂၇၄။‘‘ဧသေဝ မဂ္ဂေါ နတ္ထညော, ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊
ဧတဉှိ တုမှေ ပဋိပဇ္ဇထ, မာရဿေတံ ပမောဟနံ။
၂၇၅။‘‘ဧတဉှိ တုမှေ ပဋိပန္နာ, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿထ၊
အက္ခာတော ဝေါ မယာ မဂ္ဂေါ, အညာယ သလ္လကန္တနံ။
၂၇၆။‘‘တုမှေဟိ ကိစ္စမာတပ္ပံ, အက္ခာတာရော တထာဂတာ၊
ပဋိပန္နာ ပမောက္ခန္တိ, ဈာယိနော မာရဗန္ဓနာ’’တိ။
တတ္ထ မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကောတိ ဇင်္ဃမဂ္ဂါဒယော ဝါ ဟောန္တု ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတမဂ္ဂါ ဝါ, တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ မဂ္ဂါနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ပဟာနံ ကရောန္တော နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတူသုပိ သစ္စေသု ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိကိစ္စံ သာဓယမာနော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၄။)သေဋ္ဌော ဥတ္တမော။ သစ္စာနံ စတုရော ပဒါတိ ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၂၄) အာဂတံ ဝစီသစ္စံ ဝါ ဟောတု, ‘‘သစ္စော ဗြာဟ္မဏော သစ္စော ခတ္တိယော’’တိအာဒိဘေဒံ သမ္မုတိသစ္စံ ဝါ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၄၄၊ မ။ နိ။ ၂။၁၈၇-၁၈၈) ဒိဋ္ဌိသစ္စံ ဝါ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒိဘေဒံ ပရမတ္ထသစ္စံ ဝါ ဟောတု, သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣမေသံ သစ္စာနံ ပရိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဟာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘာဝေတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကပဋိဝေဓဋ္ဌေန စ တထပဋိဝေဓဋ္ဌေန စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိအာဒယော စတုရော ပဒါ သေဋ္ဌာ နာမ။ ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနန္တိ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝစနတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော။ ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာတိ သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာဒိဘေဒါနံ ဒွိပဒါနံ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ တထာဂတောဝ သေဋ္ဌော။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, အရူပဓမ္မေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ တသ္မာ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ တထာဂတော သေဋ္ဌော ဥတ္တမော။
ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ မဂ္ဂဖလဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓတ္ထံ ယော မယာ ‘‘သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တော, ဧသောဝ မဂ္ဂေါ, နတ္ထညော။ ဧတဉှိ တုမှေတိ တသ္မာ တုမှေ ဧတမေဝ ပဋိပဇ္ဇထ။ မာရဿေတံ ပမောဟနန္တိ ဧတံ မာရမောဟနံ မာရမန္ထနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခဿန္တန္တိ သကလဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိစ္ဆေဒံ ကရိဿထာတိ အတ္ထော။ အညာယ သလ္လကန္တနန္တိ ရာဂသလ္လာဒီနံ ကန္တနံ နိမ္မထနံ အဗ္ဗူဟဏံ ဧတံ မဂ္ဂံ, မယာ ဝိနာ အနုဿဝါဒီဟိ အတ္တပစ္စက္ခတော ဉတွာဝ အယံ မဂ္ဂေါ အက္ခာတော, ဣဒါနိ တုမှေဟိ ကိလေသာနံ အာတာပနေန ‘‘အာတပ္ပ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ တဿ အဓိဂမတ္ထာယ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ ကိစ္စံ ကရဏီယံ။ ကေဝလဉှိ အက္ခာတာရောဝ တထာဂတာ။ တသ္မာ တေဟိ အက္ခာတဝသေန ယေ ပဋိပန္နာ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယိနော, တေ တေဘူမကဝဋ္ဋသင်္ခါတာ မာရဗန္ဓနာ ပမောက္ခန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု ပဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၅။)သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ အရညေ ဝါယမန္တာပိ အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ‘‘ဝိသေသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမာ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂမိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမေသံ သပ္ပါယ’’န္တိ ဝီမံသန္တော ‘‘ဣမေ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ အနိစ္စလက္ခဏေ အနုယုဉ္ဇိံသု, တသ္မာ အနိစ္စလက္ခဏေနေဝ တေသံ ဧကံ ဂါထံ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကာမဘဝါဒီသု သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၇၇။‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ, ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ ကာမဘဝါဒီသု ဥပ္ပန္နာ ခန္ဓာ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈနတော အနိစ္စာတိ ယဒါ ဝိပဿနာပညာယ ပဿတိ, အထ ဣမသ္မိံ ခန္ဓပရိဟရဏဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိဝသေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ ဝေါဒါနတ္ထာယ ဧသ မဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တပရိသာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အနိစ္စလက္ခဏဝတ္ထု ဒုတိယံ။
ဒုတိယဂါထာယပိ ဧဝရူပမေဝ ဝတ္ထု။ တဒါ ဟိ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒုက္ခလက္ခဏေ ကတာဘိယောဂဘာဝံ ဉတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၆။) ၂၇၈။‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာတိ, ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခာတိ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
ဒုက္ခလက္ခဏဝတ္ထု တတိယံ။
တတိယဂါထာယပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ ဧတ္ထ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗေ အနတ္တလက္ခဏေ အနုယုတ္တဘာဝံ ဉတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၇၉။‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ, ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ အနတ္တာတိ ‘‘မာ ဇီယန္တု မာ မီယန္တူ’’တိ ဝသေ ဝတ္တေတုံ န သက္ကာတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ အတ္တသုညာ အဿာမိကာ အနိဿရာတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
အနတ္တလက္ခဏဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
֍ * ၅။ ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု
ဥဋ္ဌာနကာလမှီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိဝါသိနော ကိရ ပဉ္စသတာ ကုလပုတ္တာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ အဂမံသု။ တေသု ဧကော တတ္ထေဝ ဩဟီယိ။ အဝသေသာ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာ အရဟတ္တံ ပတွာ ‘‘ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ သတ္ထု အာရောစေဿာမာ’’တိ ပုန သာဝတ္ထိံ အဂမံသု။ တေ သာဝတ္ထိတော ယောဇနမတ္တေ ဧကသ္မိံ ဂါမကေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေ ဒိသွာ ဧကော ဥပါသကော ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ ပတိမာနေတွာ အနုမောဒနံ သုတွာ ပုနဒိဝသတ္ထာယပိ နိမန္တေသိ။ တေ တဒဟေဝ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၇။)သာယနှသမယေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ အတိဝိယ တုဋ္ဌိံ ပဝေဒယမာနော ပဋိသန္ထာရံ အကာသိ။
အထ နေသံ တတ္ထ ဩဟီနော သဟာယကဘိက္ခု စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထု ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တဿ မုခံ နပ္ပဟောတိ, မယှံ ပန မဂ္ဂဖလာဘာဝေန မယာ သဒ္ဓိံ န ကထေတိ, အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ မယာ သဒ္ဓိံ ကထာပေဿာမီ’’တိ။ တေပိ ဘိက္ခူ, ‘‘ဘန္တေ, မယံ အာဂမနမဂ္ဂေ ဧကေန ဥပါသကေန သွာတနာယ နိမန္တိတာ, တတ္ထ ပါတောဝ ဂမိဿာမာ’’တိ သတ္ထာရံ အပလောကေသုံ။ အထ နေသံ သဟာယကော ဘိက္ခု သဗ္ဗရတ္တိံ စင်္ကမန္တော နိဒ္ဒါဝသေန စင်္ကမကောဋိယံ ဧကသ္မိံ ပါသာဏဖလကေ ပတိ, ဦရုဋ္ဌိ ဘိဇ္ဇိ။ သော မဟာသဒ္ဒေန ဝိရဝိ။ တဿ တေ သဟာယကာ ဘိက္ခူ သဒ္ဒံ သဉ္ဇာနိတွာ ဣတော စိတော စ ဥပဓာဝိံသု။ တေသံ ဒီပံ ဇာလေတွာ တဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဋ္ဌဟိ, တေ တံ ဂါမံ ဂန္တုံ ဩကာသံ န လဘိံသု။ အထ နေ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခာစာရဂါမံ န ဂမိတ္ထာ’’တိ။ တေ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဧသ ဣဒါနေဝ တုမှာကံ လာဘန္တရာယံ ကရောတိ, ပုဗ္ဗေပိ အကာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနိ, ပစ္ဆာ သော ကာတုမိစ္ဆတိ၊
ဝရုဏကဋ္ဌဘဉ္ဇောဝ, သ ပစ္ဆာ မနုတပ္ပတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၇၁) –
ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေသိ။ တဒါ ကိရ တေ ဘိက္ခူ ပဉ္စသတာ မာဏဝကာ အဟေသုံ, ကုသီတမာဏဝကော အယံ ဘိက္ခု အဟောသိ, အာစရိယော ပန တထာဂတောဝ အဟောသီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ယော ဟိ ဥဋ္ဌာနကာလေ ဥဋ္ဌာနံ န ကရောတိ, သံသန္နသင်္ကပ္ပေါ ဟောတိ, ကုသီတော သော ဈာနာဒိဘေဒံ ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၈၀။‘‘ဥဋ္ဌာနကာလမှိ အနုဋ္ဌဟာနော,
ယုဝါ ဗလီ အာလသိယံ ဥပေတော၊
သံသန္နသင်္ကပ္ပမနော ကုသီတော,
ပညာယ မဂ္ဂံ အလသော န ဝိန္ဒတီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၈။)တတ္ထ အနုဋ္ဌဟာနောတိ အနုဋ္ဌဟန္တော အဝါယမန္တော။ ယုဝါ ဗလီတိ ပဌမယောဗ္ဗနေ ဌိတော ဗလသမ္ပန္နောပိ ဟုတွာ အလသဘာဝေန ဥပေတော ဟောတိ, ဘုတွာ သယတိ။ သံသန္နသင်္ကပ္ပမနောတိ တီဟိ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ သုဋ္ဌု အဝသန္နသမ္မာသင်္ကပ္ပစိတ္တော။ ကုသီတောတိ နိဗ္ဗီရိယော။ အလသောတိ မဟာအလသော ပညာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အရိယမဂ္ဂံ အပဿန္တော န ဝိန္ဒတိ, န ပဋိလဘတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
ဝါစာနုရက္ခီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သူကရပေတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂိဇ္ဈကူဋာ ဩရောဟန္တော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ သိတံ ပါတွာကာသိ။ ‘‘ကော နု ခေါ, အာဝုသော, ဟေတု သိတဿ ပါတုကမ္မာယာ’’တိ လက္ခဏတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ‘‘အကာလော, အာဝုသော, ဣမဿ ပဉှဿ, သတ္ထု သန္တိကေ မံ ပုစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝတွာ လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံယေဝ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ အထ နံ လက္ခဏတ္ထေရော တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘အာဝုသော, အဟံ ဧကံ ပေတံ အဒ္ဒသံ, တဿ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သရီရံ, တံ မနုဿသရီရသဒိသံ။ သီသံ ပန သူကရဿ ဝိယ, တဿ မုခေ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဇာတံ, တတော ပုဠဝါ ပဂ္ဃရန္တိ။ သွာဟံ ‘န မေ ဧဝရူပေါ သတ္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’တိ တံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘စက္ခုဘူတာ ဝတ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဟမ္ပေတံ သတ္တံ ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ အဒ္ဒသံ။ ‘ယေ ပန မေ န သဒ္ဒဟေယျုံ, တေသံ အဟိတာယ အဿာ’တိ ပရေသံ အနုကမ္ပာယ န ကထေသိံ။ ဣဒါနိ မောဂ္ဂလ္လာနံ သက္ခိံ ကတွာ ကထေမိ။ သစ္စံ, ဘိက္ခဝေ, မောဂ္ဂလ္လာနော အာဟာ’’တိ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၉။)‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, တဿ ပုဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, သုဏာထာ’’တိ အတီတံ အာဟရိတွာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေသိ။
ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဧကသ္မိံ ဂါမကာဝါသေ ဒွေ ထေရာ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။ တေသု ဧကော သဋ္ဌိဝဿော, ဧကော ဧကူနသဋ္ဌိဝဿော။ ဧကူနသဋ္ဌိဝဿော ဣတရဿ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိစရိ, သာမဏေရော ဝိယ သဗ္ဗံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ အကာသိ။ တေသံ ဧကမာတုကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထဘာတူနံ ဝိယ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဧကော ဓမ္မကထိကော အာဂမိ။ တဒါ စ ဓမ္မဿဝနဒိဝသော ဟောတိ။ ထေရာ နံ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘ဓမ္မကထံ နော ကထေဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ အာဟံသု။ သော ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ထေရာ ‘‘ဓမ္မကထိကော နော လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ပုနဒိဝသေ တံ အာဒါယ ဓုရဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကတဘတ္တကိစ္စာ, ‘‘အာဝုသော, ဟိယျော ကထိတဋ္ဌာနတောဝ ထောကံ ဓမ္မံ ကထေဟီ’’တိ မနုဿာနံ ဓမ္မံ ကထာပေသုံ။ မနုဿာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပုနဒိဝသတ္ထာယပိ နိမန္တယိံသု။ ဧဝံ သမန္တာ ဘိက္ခာစာရဂါမေသု ဒွေ ဒွေ ဒိဝသေ တံ အာဒါယ ပိဏ္ဍာယ စရိံသု။
ဓမ္မကထိကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ဒွေပိ အတိမုဒုကာ, မယာ ဥဘောပေတေ ပလာပေတွာ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သာယံ ထေရူပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူနံ ဥဋ္ဌာယ ဂတကာလေ နိဝတ္တိတွာ မဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထေဟိ, အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ ထောကံ စိန္တေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကထာ နာမေသာ မဟာသာဝဇ္ဇာ’’တိ ဝတွာ အကထေတွာဝ ပက္ကာမိ။ အနုထေရဿာပိ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထေဝ အကာသိ။ သော ဒုတိယဒိဝသေ တထေဝ ကတွာ တတိယဒိဝသေ တေသံ အတိဝိယ ကောတုဟလေ ဥပ္ပန္နေ မဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, တုမှာကံ ပန သန္တိကေ ဝတ္တုံ န ဝိသဟာမီ’’တိ ဝတွာ ထေရေန ‘‘ဟောတု, အာဝုသော, ကထေဟီ’’တိ နိပ္ပီဠိတော အာဟ – ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, အနုထေရော တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ သံဘောဂေါ’’တိ။ သပ္ပုရိသ, ကိံ နာမေတံ ကထေသိ, မယံ ဧကမာတုကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထပုတ္တာ ဝိယ, အမှေသု ဧကေန ယံ လဒ္ဓံ, ဣတရေနာပိ လဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ မယာ ဧတဿ ဧတ္တကံ ကာလံ အဂုဏော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောတိ? ဧဝံ, ဘန္တေတိ။ အာမာဝုသောတိ။ ဘန္တေ မံ အနုထေရော ဧဝမာဟ – ‘‘သပ္ပုရိသ, တွံ ကုလပုတ္တော, အယံ မဟာထေရော လဇ္ဇီ ပေသလောတိ ဧတေန သဒ္ဓိံ သံဘောဂံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၀။)ကရောန္တော ဥပပရိက္ခိတွာ ကရေယျာသီ’’တိ ဧဝမေသ မံ အာဂတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝဒတီတိ။
မဟာထေရော တံ သုတွာဝ ကုဒ္ဓမာနသော ဒဏ္ဍာဘိဟတံ ကုလာလဘာဇနံ ဝိယ ဘိဇ္ဇိ။ ဣတရောပိ ဥဋ္ဌာယ အနုထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထေဝ အဝေါစ, သောပိ တထေဝ ဘိဇ္ဇိ။ တေသု ကိဉ္စာပိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဧကောပိ ဝိသုံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌပုဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ, ပုနဒိဝသေ ပန ဝိသုံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ အနုထေရော ပုရေတရံ အာဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ အဋ္ဌာသိ, မဟာထေရော ပစ္ဆာ အဂမာသိ။ တံ ဒိသွာ အနုထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမဿ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ဥဒါဟု နော’’တိ။ သော ‘‘န ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာပိ ‘‘ဟောတု, န မယာ ဧဝံ ကတပုဗ္ဗံ, မယာ အတ္တနော ဝတ္တံ ဟာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိတ္တံ မုဒုကံ ကတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ပတ္တစီဝရံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘ဂစ္ဆ, ဒုဗ္ဗိနီတ, န တွံ မမ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တရူပေါ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ တေနပိ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, အဟမ္ပိ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရံ န ပဋိဂ္ဂဏှာမီတိ စိန္တေသိ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာဝုသော နဝက, ကိံ တွံ စိန္တေသိ, မမ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ကောစိ သင်္ဂေါ အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ ‘‘တုမှေ ပန, ဘန္တေ, ကိံ ဧဝံ မညထ ‘မမ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ကောစိ သင်္ဂေါ အတ္ထီ’တိ, ဧသော တေ ဝိဟာရော’’တိ ဝတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ နိက္ခမိ။ ဣတရောပိ နိက္ခမိ။ တေ ဥဘောပိ ဧကမဂ္ဂေနာပိ အဂန္တွာ ဧကော ပစ္ဆိမဒွါရေန မဂ္ဂံ ဂဏှိ, ဧကော ပုရတ္ထိမဒွါရေန။ ဓမ္မကထိကော, ‘‘ဘန္တေ, မာ ဧဝံ ကရောထ, မာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တိဋ္ဌာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ နိဝတ္တိ။ သော ပုနဒိဝသေ ဓုရဂါမံ ပဝိဋ္ဌော မနုဿေဟိ, ‘‘ဘန္တေ, ဘဒ္ဒန္တာ ကုဟိ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာဝုသော, မာ ပုစ္ဆထ, တုမှာကံ ကုလုပကာ ဟိယျော ကလဟံ ကတွာ နိက္ခမိံသု, အဟံ ယာစန္တောပိ နိဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ အာဟ။ တေသု ဗာလာ တုဏှီ အဟေသုံ။ ပဏ္ဍိတာ ပန ‘‘အမှေဟိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဘဒ္ဒန္တာနံ ကိဉ္စိ ခလိတံ နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, တေသံ ဘယံ ဣမံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။
တေပိ ထေရာ ဂတဋ္ဌာနေ စိတ္တသုခံ နာမ န လဘိံသု။ မဟာထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော နဝကဿ ဘိက္ခုနော ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ, မုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌံ နာမ အာဂန္တုကဘိက္ခုံ အာဟ – ‘မဟာထေရေန သဒ္ဓိံ သံဘောဂံ မာ အကာသီ’’’တိ။ ဣတရောပိ စိန္တေသိ – ‘‘အဟော မဟာထေရဿ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ, မုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌံ နာမ အာဂန္တုကဘိက္ခုံ အာဟ – ‘ဣမိနာ သဒ္ဓိံ သံဘောဂံ မာ အကာသီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၁။)တေသံ နေဝ သဇ္ဈာယော န မနသိကာရော အဟောသိ။ တေ ဝဿသတစ္စယေန ပစ္ဆိမဒိသာယ ဧကံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ တေသံ ဧကမေဝ သေနာသနံ ပါပုဏိ။ မဟာထေရေ ပဝိသိတွာ မဉ္စကေ နိသိန္နေ ဣတရောပိ ပါဝိသိ။ မဟာထေရော တံ ဒိသွာဝ သဉ္ဇာနိတွာ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိ။ ဣတရောပိ မဟာထေရံ သဉ္ဇာနိတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ‘‘ကထေမိ နု ခေါ မာ ကထေမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘န တံ သဒ္ဓေယျရူပ’’န္တိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧတ္တကံ ကာလံ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝိစရိံ, အပိ နု ခေါ မေ ကာယဒွါရာဒီသု တုမှေဟိ ကိဉ္စိ အသာရုပ္ပံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, အာဝုသော’’တိ။ အထ ကသ္မာ ဓမ္မကထိကံ အဝစုတ္ထ ‘‘မာ ဧတေန သဒ္ဓိံ သံဘောဂမကာသီ’’တိ? ‘‘နာဟံ, အာဝုသော, ဧဝံ ကထေမိ, တယာ ကိရ မမ အန္တရေ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ, ဘန္တေ, န ဝဒါမီ’’တိ။ တေ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘တေန အမှေ ဘိန္ဒိတုကာမေန ဧဝံ ဝုတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ အညမညံ အစ္စယံ ဒေသယိံသု။ တေ ဝဿသတံ စိတ္တဿာဒံ အလဘန္တာ တံ ဒိဝသံ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ ‘‘အာယာမ, နံ တတော ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိဿာမာ’’တိ ပက္ကမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။
ဓမ္မကထိကောပိ ထေရေ ဒိသွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဥပဂစ္ဆိ။ ထေရာ ‘‘န တွံ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသိတုံ ယုတ္တရူပေါ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိံသု။ သော သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တာဝဒေဝ နိက္ခမိတွာ ပလာယိ။ အထ နံ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ကတော သမဏဓမ္မော သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိ, တတော စဝိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ပစ္စိတွာ ဣဒါနိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အတ္တဘာဝေန ဒုက္ခံ အနုဘောတီတိ။
သတ္ထာ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ အာဟရိတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ကာယာဒီဟိ ဥပသန္တရူပေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၈၁။ကာယေန စ နာကုသလံ ကယိရာ၊
ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ,
အာရာဓယေ မဂ္ဂမိသိပ္ပဝေဒိတ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ ဝဇ္ဇနေန ဝါစာနုရက္ခီ အဘိဇ္ဈာဒီနံ အနုပ္ပါဒနေန မနသာ စ သုဋ္ဌု သံဝုတော ပါဏာတိပါတာဒယော ပဇဟန္တော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၂။)ကာယေန စ အကုသလံ န ကယိရာ။ ဧဝံ ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ။ ဧဝံ ဝိသောဓေန္တော ဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသကေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဣသီဟိ ပဝေဒိတံ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂံ အာရာဓေယျာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သူကရပေတဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
ယောဂါ ဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပေါဋ္ဌိလံ နာမ ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သတ္တန္နမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ တေပိဋကော ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဓမ္မံ ဝါစေသိ။ သတ္ထာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော ‘အတ္တနော ဒုက္ခနိဿရဏံ ကရိဿာမီ’တိ စိတ္တမ္ပိ နတ္ထိ သံဝေဇေဿာမိ န’’န္တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ထေရံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ‘‘ဧဟိ, တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလ, ဝန္ဒ, တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလ, နိသီဒ, တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလ, ယာဟိ, တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလာ’’တိ ဝဒတိ။ ဥဋ္ဌာယ ဂတကာလေပိ ‘‘တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလော ဂတော’’တိ ဝဒတိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သာဋ္ဌကထာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဓာရေမိ, ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အဋ္ဌာရသ မဟာဂဏေ ဓမ္မံ ဝါစေမိ, အထ ပန မံ သတ္ထာ အဘိက္ခဏံ, ‘တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလာ’တိ ဝဒေတိ, အဒ္ဓါ မံ သတ္ထာ ဈာနာဒီနံ အဘာဝေန ဧဝံ ဝဒေတီ’’တိ။ သော ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ‘‘ဒါနိ အရညံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ သယမေဝ ပတ္တစီဝရံ သံဝိဒဟိတွာ ပစ္စူသကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ နိက္ခမန္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။ ပရိဝေဏေ နိသီဒိတွာ သဇ္ဈာယန္တာ နံ ‘‘အာစရိယော’’တိ န သလ္လက္ခေသုံ။ သော ဝီသယောဇနသတမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ အရညာဝါသေ တိံသ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တေ ဥပသင်္ကမိတွာ သံဃတ္ထေရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဝဿယော မေ ဟောထာ’’တိ အာဟ။ အာဝုသော, တွံ ဓမ္မကထိကော, အမှေဟိ နာမ တံ နိဿာယ ကိဉ္စိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ, ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေသီတိ? မာ, ဘန္တေ, ဧဝံ ကရောထ, အဝဿယော မေ ဟောထာတိ။ တေ ပန သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါဝ။ အထ နံ မဟာထေရော ‘‘ဣမဿ ဥဂ္ဂဟံ နိဿာယ မာနော အတ္ထိယေဝါ’’တိ အနုထေရဿ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ သောပိ နံ တထေဝါဟ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၃။)ဣမိနာ နီဟာရေန သဗ္ဗေပိ တံ ပေသေန္တာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ သူစိကမ္မံ ကရောန္တဿ သဗ္ဗနဝကဿ သတ္တဝဿိကသာမဏေရဿ သန္တိကံ ပဟိဏိံသု။ ဧဝမဿ မာနံ နီဟရိံသု။
သော နိဟတမာနော သာမဏေရဿ သန္တိကေ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဝဿယော မေ ဟောဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ အာဟ။ အဟော, အာစရိယ, ကိံ နာမေတံ ကထေထ, တုမှေ မဟလ္လကာ ဗဟုဿုတာ, တုမှာကံ သန္တိကေ မယာ ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။ မာ ဧဝံ ကရိ, သပ္ပုရိသ, ဟောဟိယေဝ မေ အဝဿယောတိ။ ဘန္တေ, သစေပိ ဩဝါဒက္ခမာ ဘဝိဿထ, ဘဝိဿာမိ ဝေါ အဝဿယောတိ။ ဟောမိ, သပ္ပုရိသ, အဟံ ‘‘အဂ္ဂိံ ပဝိသာ’’တိ ဝုတ္တေ အဂ္ဂိံ ပဝိသာမိယေဝါတိ။ အထ နံ သော အဝိဒူရေ ဧကံ သရံ ဒဿေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ယထာနိဝတ္ထပါရုတောဝ ဣမံ သရံ ပဝိသထာ’’တိ အာဟ။ သော ဟိဿ မဟဂ္ဃါနံ ဒုပဋ္ဋစီဝရာနံ နိဝတ္ထပါရုတဘာဝံ ဉတွာပိ ‘‘ဩဝါဒက္ခမော နု ခေါ’’တိ ဝီမံသန္တော ဧဝမာဟ။ ထေရောပိ ဧကဝစနေနေဝ ဥဒကံ ဩတရိ။ အထ နံ စီဝရကဏ္ဏာနံ တေမိတကာလေ ‘‘ဧထ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဧကဝစနေနေဝ အာဂန္တွာ ဌိတံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကေ ဆ ဆိဒ္ဒါနိ, တတ္ထ ဧကေန ဆိဒ္ဒေန ဂေါဓာ အန္တော ပဝိဋ္ဌာ, တံ ဂဏှိတုကာမော ဣတရာနိ ပဉ္စ ဆိဒ္ဒါနိ ထကေတွာ ဆဋ္ဌံ ဘိန္ဒိတွာ ပဝိဋ္ဌဆိဒ္ဒေနေဝ ဂဏှာတိ, ဧဝံ တုမှေပိ ဆဒွါရိကေသု အာရမ္မဏေသု သေသာနိ ပဉ္စဒွါရာနိ ပိဓာယ မနောဒွါရေ ကမ္မံ ပဋ္ဌပေထာ’’တိ။ ဗဟုဿုတဿ ဘိက္ခုနော ဧတ္တကေနေဝ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ‘‘ဧတ္တကမေဝ ဟောတု သပ္ပုရိသာ’’တိ ကရဇကာယေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ သမဏဓမ္မံ အာရဘိ။
သတ္ထာ ဝီသယောဇနသတမတ္ထကေ နိသိန္နောဝ တံ ဘိက္ခုံ ဩလောကေတွာ ‘‘ယထေဝါယံ ဘိက္ခု ဘူရိပညော, ဧဝမေဝံ အနေန အတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ဝိယ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၈၂။‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရိ, အယောဂါ ဘူရိသင်္ခယော၊
ဧတံ ဒွေဓာပထံ ဉတွာ, ဘဝါယ ဝိဘဝါယ စ၊
တထာတ္တာနံ နိဝေသေယျ, ယထာ ဘူရိ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၄။)တတ္ထ ယောဂါတိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယောနိသော မနသိကာရာ။ ဘူရီတိ ပထဝီသမာယ ဝိတ္ထတာယ ပညာယေတံ နာမံ။ သင်္ခယောတိ ဝိနာသော။ ဧတံ ဒွေဓာပထန္တိ ဧတံ ယောဂဉ္စ အယောဂဉ္စ။ ဘဝါယ ဝိဘဝါယ စာတိ ဝုဒ္ဓိယာ စ အဝုဒ္ဓိယာ စ။ တထာတိ ယထာ အယံ ဘူရိသင်္ခါတာ ပညာ ပဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ အတ္တာနံ နိဝေသေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။
ဝနံ ဆိန္ဒထာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ မဟလ္လကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဂိဟိကာလေ သာဝတ္ထိယံ ကုဋုမ္ဗိကာ မဟဒ္ဓနာ အညမညသဟာယကာ ဧကတော ပုညာနိ ကရောန္တာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘မယံ မဟလ္လကာ, ကိံ နော ဃရာဝါသေနာ’’တိ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇိံသု, မဟလ္လကဘာဝေန ပန ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိဟာရပရိယန္တေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ဧကတောဝ ဝသိံသု။ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာပိ ယေဘုယျေန ပုတ္တဒါရဿေဝ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိံသု။ တေသု ဧကဿ ပုရာဏဒုတိယိကာ မဓုရပါစိကာ နာမ, သာ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပကာရိကာ အဟောသိ။ ကသ္မာ သဗ္ဗေပိ အတ္တနာ လဒ္ဓါဟာရံ ဂဟေတွာ တဿာ ဧဝ ဂေဟေ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ? သာပိ နေသံ ယထာသန္နိဟိတံ သူပဗျဉ္ဇနံ ဒေတိ။ သာ အညတရာဗာဓေန ဖုဋ္ဌာ ကာလမကာသိ။ အထ တေ မဟလ္လကတ္ထေရာ သဟာယကဿ ထေရဿ ပဏ္ဏသာလာယ သန္နိပတိတွာ အညမညံ ဂီဝါသု ဂဟေတွာ ‘‘မဓုရပါစိကာ ဥပါသိကာ ကာလကတာ’’တိ ဝိလပန္တာ ရောဒိံသု။ ဘိက္ခူဟိ စ သမန္တတော ဥပဓာဝိတွာ ‘‘ကိံ ဣဒံ, အာဝုသော’’တိ ပုဋ္ဌာ, ‘‘ဘန္တေ, သဟာယကဿ နော ပုရာဏဒုတိယိကာ ကာလကတာ, သာ အမှာကံ အတိဝိယ ဥပကာရိကာ။ ဣဒါနိ ကုတော တထာရူပိံ လဘိဿာမာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ရောဒါမာ’’တိ အာဟံသု။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၅။)ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တေ ကာကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သမုဒ္ဒတီရေ စရမာနာ သမုဒ္ဒဦမိယာ သမုဒ္ဒံ ပဝေသေတွာ မာရိတာယ ကာကိယာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ တံ နီဟရိဿာမာတိ မုခတုဏ္ဍကေဟိ မဟာသမုဒ္ဒံ ဥဿိဉ္စန္တာ ကိလမိံသူ’’တိ အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘အပိ နု ဟနုကာ သန္တာ, မုခဉ္စ ပရိသုဿတိ၊
ဩရမာမ န ပါရေမ, ပူရတေဝ မဟောဒဓီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၄၆)၊
ဣမံ ကာကဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ရာဂဒေါသမောဟဝနံ နိဿာယ တုမှေဟိ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပတ္တံ, တံ ဝနံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ နိဒ္ဒုက္ခာ ဘဝိဿထာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၈၃။‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထ မာ ရုက္ခံ, ဝနတော ဇာယတေ ဘယံ၊
ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ, နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ။
၂၈၄။‘‘ယာဝ ဟိ ဝနထော န ဆိဇ္ဇတိ,
အဏုမတ္တောပိ နရဿ နာရိသု၊
ပဋိဗဒ္ဓမနောဝ တာဝ သော,
ဝစ္ဆော ခီရပကောဝ မာတရီ’’တိ။
တတ္ထ မာ ရုက္ခန္တိ သတ္ထာရာ ဟိ ‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထာ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ အစိရပဗ္ဗဇိတာနံ ‘‘သတ္ထာ အမှေ ဝါသိအာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝနံ ဆိန္ဒာပေတီ’’တိ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထ နေ ‘‘မယာ ရာဂါဒိကိလေသဝနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ, န ရုက္ခေ’’တိ ပဋိသေဓေန္တော ‘‘မာ ရုက္ခ’’န္တိ အာဟ။ ဝနတောတိ ယထာ ပါကတိကဝနတော သီဟာဒိဘယံ ဇာယတိ, ဧဝံ ဇာတိအာဒိဘယမ္ပိ ကိလေသဝနတော ဇာယတီတိ အတ္ထော။ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စာတိ ဧတ္ထ မဟန္တာ ရုက္ခာ ဝနံ နာမ, ခုဒ္ဒကာ တသ္မိံ ဝနေ ဌိတတ္တာ ဝနထာ နာမ။ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကရုက္ခာ ဝါ ဝနံ နာမ, အပရာပရုပ္ပတ္တိကာ ဝနထာ နာမ။ ဧဝမေဝ မဟန္တမဟန္တာ ဘဝါကဍ္ဎနကာ ကိလေသာ ဝနံ နာမ, ပဝတ္တိယံ ဝိပါကဒါယကာ ဝနထာ နာမ။ ပုဗ္ဗပ္ပတ္တိကာ ဝနံ နာမ, အပရာပရုပ္ပတ္တိကာ ဝနထာ နာမ။ တံ ဥဘယံ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏေန ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ, နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။ နိဗ္ဗနာ ဟောထာတိ နိက္ကိလေသာ ဟောထ။ ယာဝ ဟိ ဝနထောတိ ယာဝ ဧသ အဏုမတ္တောပိ ကိလေသဝနထော နရဿ နာရီသု န
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၆။)ဆိဇ္ဇတိ, တာဝ သော ခီရပကော ဝစ္ဆော မာတရိ ဝိယ ပဋိဗဒ္ဓမနော လဂ္ဂစိတ္တောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စပိ တေ မဟလ္လကတ္ထေရာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပဉ္စမဟလ္လကတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
ဥစ္ဆိန္ဒာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ သုဝဏ္ဏကာရပုတ္တော အဘိရူပေါ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ ထေရော ‘‘တရုဏာနံ ရာဂေါ ဥဿန္နော ဟောတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ရာဂပဋိဃာတာယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ တဿ ပန တံ အသပ္ပါယံ။ တသ္မာ အရညံ ပဝိသိတွာ တေမာသံ ဝါယမန္တော စိတ္တေကဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အလဘိတွာ ပုန ထေရဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ထေရေန ‘‘ဥပဋ္ဌိတံ တေ, အာဝုသော, ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထဿ ထေရော ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေါသာနံ အာပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ပုန တဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သာဓုကံ ကထေတွာ အဒါသိ။ သော ဒုတိယဝါရေပိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော အာဂန္တွာ ထေရဿ အာရောစေသိ။ အထဿ ထေရောပိ သကာရဏံ သဥပမံ ကတွာ တဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော ပုနပိ အာဂန္တွာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အသမ္ပဇ္ဇနဘာဝံ ကထေသိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ကာရကော ဘိက္ခု အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနေ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဝိဇ္ဇမာနာတိ အဝိဇ္ဇမာနေ အဝိဇ္ဇမာနာတိ ပဇာနာတိ။ အယံ ဘိက္ခု ကာရကော, နော အကာရကော, ပဋိပန္နော, နော အပ္ပဋိပန္နော, အဟံ ပနေတဿ အဇ္ဈာသယံ န ဇာနာမိ, ဗုဒ္ဓဝေနေယျော ဧသော ဘဝိဿတီ’’တိ တံ အာဒါယ သာယနှသမယေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, မမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော, ဣမဿ မယာ ဣမိနာ ကာရဏေန ဣဒံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒိန္န’’န္တိ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။
အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အာသယာနုသယဉာဏံ နာမေတံ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဥန္နာဒေတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၇။)ဝိသယော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကတရကုလာ နု ခေါ ဧသ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သုဝဏ္ဏကာရကုလာ’’တိ ဉတွာ အတီတေ အတ္တဘာဝေ ဩလောကေန္တော တဿ သုဝဏ္ဏကာရကုလေယေဝ ပဋိပါဋိယာ နိဗ္ဗတ္တာနိ ပဉ္စ အတ္တဘာဝသတာနိ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ ဒဟရေန ဒီဃရတ္တံ သုဝဏ္ဏကာရကမ္မံ ကရောန္တေန ကဏိကာရပုပ္ဖပဒုမပုပ္ဖါဒီနိ ကရိဿာမီတိ ရတ္တသုဝဏ္ဏမေဝ သမ္ပရိဝတ္တိတံ, တသ္မာ ဣမဿ အသုဘပဋိကူလကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝဋ္ဋတိ, မနာပမေဝဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပါယ’’န္တိ စိန္တေတွာ, ‘‘သာရိပုတ္တ, တယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ စတ္တာရော မာသေ ကိလမိတံ ဘိက္ခုံ အဇ္ဇ ပစ္ဆာဘတ္တေယေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တံ ပဿိဿသိ, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ဣဒ္ဓိယာ စက္ကမတ္တံ သုဝဏ္ဏပဒုမံ မာပေတွာ ပတ္တေဟိ စေဝ နာလေဟိ စ ဥဒကဗိန္ဒူနိ မုဉ္စန္တံ ဝိယ ကတွာ ‘‘ဘိက္ခု ဣမံ ပဒုမံ အာဒါယ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝါလုကရာသိမှိ ဌပေတွာ သမ္မုခဋ္ဌာနေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ‘လောဟိတကံ လောဟိတက’န္တိ ပရိကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အဒါသိ။ တဿ သတ္ထုဟတ္ထတော ပဒုမံ ဂဏှန္တဿေဝ စိတ္တံ ပသီဒိ။ သော ဝိဟာရပစ္စန္တံ ဂန္တွာ ဝါလုကံ ဥဿာပေတွာ တတ္ထ ပဒုမနာလံ ပဝေသေတွာ သမ္မုခေ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ‘‘လောဟိတကံ လောဟိတက’’န္တိ ပရိကမ္မံ အာရဘိ။ အထဿ တင်္ခဏညေဝ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိံသု, ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဒနန္တရံ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝသီဘာဝံ ပါပေတွာ ယထာနိသိန္နောဝ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိပိ ပတွာ ဝသီဘူတော စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော နိသီဒိ။
သတ္ထာ တဿ ဈာနာနံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ နု ခေါ ဧသ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥတ္တရိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတု’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘န သက္ခိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တံ ပဒုမံ မိလာယတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိ။ တံ ဟတ္ထေဟိ မဒ္ဒိတပဒုမံ မိလာယန္တံ ဝိယ ကာဠဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမံ ပဒုမံ ဇရာယ ပဟဋံ ပညာယတိ, အနုပါဒိဏ္ဏကေပိ ဧဝံ ဇရာယ အဘိဘုယျမာနေ ဥပါဒိဏ္ဏကေ ကထာဝ နတ္ထိ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ဇရာ အဘိဘဝိဿတီ’’တိ အနိစ္စလက္ခဏံ ပဿိ။ တသ္မိံ ပန ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ အနတ္တလက္ခဏဉ္စ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တဿ တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဝိယ ကဏ္ဍေ ဗဒ္ဓကုဏပါ ဝိယ စ ခါယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ တဿ အဝိဒူရေ ကုမာရကာ ဧကံ သရံ ဩတရိတွာ ကုမုဒါနိ ဘဉ္ဇိတွာ ထလေ ရာသိံ ကရောန္တိ။ သော ဇလေ စ ထလေ စ ကုမုဒါနိ ဩလောကေသိ။ အထဿ ဇလေ ကုမုဒါနိ အဘိရူပါနိ ဥဒကပဂ္ဃရန္တာနိ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိံသု, ဣတရာနိ အဂ္ဂဂ္ဂေသု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၈။)ပရိမိလာတာနိ။ သော ‘‘အနုပါဒိဏ္ဏကံ ဇရာ ဧဝံ ပဟရတိ, ဥပါဒိဏ္ဏကံ ကိံ ပန န ပဟရိဿတီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ အနိစ္စလက္ခဏာဒီနိ အဒ္ဒသ။ သတ္ထာ ‘‘ပါကဋီဘူတံ ဣဒါနိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နကောဝ ဩဘာသံ မုဉ္စိ, သော တဿ မုခံ ပဟရိ။ အထဿ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဩလောကေန္တဿ သတ္ထာ အာဂန္တွာ သမ္မုခေ ဌိတော ဝိယ အဟောသိ။ သော ဥဋ္ဌာယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိ။ အထဿ သတ္ထာ သပ္ပါယံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၈၅။‘‘ဥစ္ဆိန္ဒ သိနေဟမတ္တနော, ကုမုဒံ သာရဒိကံဝ ပါဏိနာ၊
သန္တိမဂ္ဂမေဝ ဗြူဟယ, နိဗ္ဗာနံ သုဂတေန ဒေသိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥစ္ဆိန္ဒာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဥစ္ဆိန္ဒ။ သာရဒိကန္တိ သရဒကာလေ နိဗ္ဗတ္တံ။ သန္တိမဂ္ဂန္တိ နိဗ္ဗာနဂါမိံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ။ ဗြူဟယာတိ ဝဍ္ဎယ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သုဂတေန ဒေသိတံ, တသ္မာ တဿ မဂ္ဂံ ဘာဝေဟီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ။
သုဝဏ္ဏကာရတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
ဣဓ ဝဿန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဓနဝါဏိဇံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဗာရာဏသိတော ကုသုမ္ဘရတ္တာနံ ဝတ္ထာနံ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပူရေတွာ ဝဏိဇ္ဇာယ သာဝတ္ထိံ အာဂတော နဒီတီရံ ပတွာ ‘‘သွေ နဒိံ ဥတ္တရိဿာမီ’’တိ တတ္ထေဝ သကဋာနိ မောစေတွာ ဝသိ။ ရတ္တိံ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝဿိ။ နဒီ သတ္တာဟံ ဥဒကဿ ပူရာ အဋ္ဌာသိ။ နာဂရာပိ သတ္တာဟံ နက္ခတ္တံ ကီဠိံသု။ ကုသုမ္ဘရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ ကိစ္စံ န နိဋ္ဌိတံ။ ဝါဏိဇော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဒူရံ အာဂတော။ သစေ ပုန ဂမိဿာမိ, ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ။ ဣဓေဝ ဝဿဉ္စ ဟေမန္တဉ္စ ဂိမှဉ္စ မမ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝသိတွာ ဣမာနိ ဝိက္ကိဏိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တဿ စိတ္တံ ဉတွာ သိတံ ပါတုကရိတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သိတကာရဏံ ပုဋ္ဌော အာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၉။)‘‘ဒိဋ္ဌော တေ, အာနန္ဒ, မဟာဓနဝါဏိဇော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ သော အတ္တနော ဇီဝိတန္တရာယံ အဇာနိတွာ ဣမံ သံဝစ္ဆရံ ဣဓေဝ ဝသိတွာ ဘဏ္ဍံ ဝိက္ကိဏိတုံ စိတ္တမကာသီတိ။ ‘‘ကိံ ပန တဿ, ဘန္တေ, အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘အာမာနန္ဒ, သတ္တာဟမေဝ ဇီဝိတွာ သော မစ္စုမုခေ ပတိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန, မဟာသေနေန မစ္စုနာ။
‘‘ဧဝံ ဝိဟာရိံ အာတာပိံ, အဟောရတ္တမတန္ဒိတံ၊
တံ ဝေ ဘဒ္ဒေကရတ္တောတိ, သန္တော အာစိက္ခတေ မုနီ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂)၊
ဂစ္ဆာမိဿ, ဘန္တေ, အာရောစေဿာမီတိ။ ဝိဿတ္ထော ဂစ္ဆာနန္ဒာတိ။ ထေရော သကဋဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘိက္ခာယ စရိ။ ဝါဏိဇော ထေရံ အာဟာရေန ပတိမာနေသိ။ အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘ကိတ္တကံ ကာလံ ဣဓ ဝသိဿသီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဒူရတော အာဂတော’’။ သစေ ပုန ဂမိဿာမိ, ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ, ဣမံ သံဝစ္ဆရံ ဣဓ ဝသိတွာ ဘဏ္ဍံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂမိဿာမီတိ။ ဥပါသက, ဒုဇ္ဇာနော ဇီဝိတန္တရာယော, အပ္ပမာဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘အာမ, ဥပါသက, သတ္တာဟမေဝ တေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တိဿတီတိ’’။ သော သံဝိဂ္ဂမာနသော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ အနုမောဒနတ္ထာယ ပတ္တံ ဂဏှိ။ အထဿ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော, ‘‘ဥပါသက, ပဏ္ဍိတေန နာမ ‘ဣဓေဝ ဝဿာဒီနိ ဝသိဿာမိ, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကမ္မံ ပယောဇေဿာမီ’တိ စိန္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အတ္တနော ပန ဇီဝိတန္တရာယမေဝ စိန္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၈၆။‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမိ, ဣဓ ဟေမန္တဂိမှိသု၊
ဣတိ ဗာလော ဝိစိန္တေတိ, အန္တရာယံ န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ။
တတ္ထ ဣဓ ဝဿန္တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တော စတုမာသံ ဝဿံ ဝသိဿာမိ။ ဟေမန္တဂိမှိသူတိ ဟေမန္တဂိမှေသုပိ ‘‘စတ္တာရော မာသေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တော ဣဓေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ အဇာနန္တော ဗာလော ဝိစိန္တေတိ။ အန္တရာယန္တိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဝါ ဒေသေ ဝါ ဝယေ ဝါ မရိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဇီဝိတန္တရာယံ န ဗုဇ္ဈတီတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၀။)ဒေသနာဝသာနေ သော ဝါဏိဇော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ။ ဝါဏိဇောပိ သတ္ထာရံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တိတွာ ‘‘သီသရောဂေါ ဝိယ မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ သယနေ နိပဇ္ဇိ, တထာနိပန္နောဝ ကာလံ ကတွာ တုသိတဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထု ဒသမံ။
တံ ပုတ္တပသုသမ္မတ္တန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိသာဂေါတမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သဟဿဝဂ္ဂေ –
‘‘ယော စ ဝဿသတံ ဇီဝေ, အပဿံ အမတံ ပဒံ၊
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၁၄) –
ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘ကိသာဂေါတမိ လဒ္ဓါ တေ ဧကစ္ဆရမတ္တာ သိဒ္ဓတ္ထကာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န လဒ္ဓါ, ဘန္တေ, သကလဂါမေ ဇီဝန္တေဟိ ကိရ မတကာ ဧဝ ဗဟုတရာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွံ ‘မမေဝ ပုတ္တော မတော’တိ သလ္လက္ခေသိ, ဓုဝဓမ္မော ဧသ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ မစ္စုရာဇာ ဟိ သဗ္ဗသတ္တေ အပရိပုဏ္ဏဇ္ဈာသယေ ဧဝ မဟောဃော ဝိယ ပရိကဍ္ဎမာနော အပါယသမုဒ္ဒေ ပက္ခိပတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၈၇။‘‘တံ ပုတ္တပသုသမ္မတ္တံ, ဗျာသတ္တမနသံ နရံ၊
သုတ္တံ ဂါမံ မဟောဃောဝ, မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ တံ ပုတ္တပသုသမ္မတ္တန္တိ တံ ရူပဗလာဒိသမ္ပန္နေ ပုတ္တေ စ ပသူ စ လဘိတွာ ‘‘မမ ပုတ္တာ အဘိရူပါ ဗလသမ္ပန္နာ ပဏ္ဍိတာ သဗ္ဗကိစ္စသမတ္ထာ, မမ ဂေါဏာ အဘိရူပါ အရောဂါ မဟာဘာရဝဟာ, မမ ဂါဝီ ဗဟုခီရာ’’တိ ဧဝံ ပုတ္တေဟိ စ ပသူဟိ စ သမ္မတ္တံ နရံ။ ဗျာသတ္တမနသန္တိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု ဝါ ပတ္တစီဝရာဒီသု ဝါ ကိဉ္စိဒေဝ လဘိတွာ တတော ဥတ္တရိတရံ ပတ္ထနတာယ အာသတ္တမာနသံ ဝါ, စက္ခုဝိညေယျာဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဝါ ပရိက္ခာရေသု ယံ ယံ လဒ္ဓံ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂနတာယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၁။)ဗျာသတ္တမာနသံ ဝါ။ သုတ္တံ ဂါမန္တိ နိဒ္ဒံ ဥပဂတံ သတ္တနိကာယံ။ မဟောဃောဝါတိ ယထာ ဧဝရူပံ ဂါမံ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတော မဟန္တော မဟာနဒီနံ ဩဃော အန္တမသော သုနခမ္ပိ အသေသေတွာ သဗ္ဗံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နရံ မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ကိသာဂေါတမီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ကိသာဂေါတမီဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
န သန္တိ ပုတ္တာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဋာစာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သဟဿဝဂ္ဂေ –
‘‘ယော စ ဝဿသတံ ဇီဝေ, အပဿံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော ဥဒယဗ္ဗယ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၁၃) –
ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ပဋာစာရံ တနုဘူတသောကံ ဉတွာ ‘‘ပဋာစာရေ ပုတ္တာဒယော နာမ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တဿ တာဏံ ဝါ လေဏံ ဝါ သရဏံ ဝါ ဘဝိတုံ န သက္ကောန္တိ, တသ္မာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ တေ န သန္တိယေဝ။ ပဏ္ဍိတေန ပန သီလံ ဝိသောဓေတွာ အတ္တနော နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂမေဝ သောဓေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၈၈။‘‘န သန္တိ ပုတ္တာ တာဏာယ, န ပိတာ နာပိ ဗန္ဓဝါ၊
အန္တကေနာဓိပန္နဿ, နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာ။
၂၈၉။‘‘ဧတမတ္ထဝသံ ဉတွာ, ပဏ္ဍိတော သီလသံဝုတော၊
နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂံ, ခိပ္ပမေဝ ဝိသောဓယေ’’တိ။
တတ္ထ တာဏာယာတိ တာဏဘာဝါယ ပတိဋ္ဌာနတ္ထာယ။ ဗန္ဓဝါတိ ပုတ္တေ စ မာတာပိတရော စ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဉာတိသုဟဇ္ဇာ။ အန္တကေနာဓိပန္နဿာတိ မရဏေန အဘိဘူတဿ။ ပဝတ္တိယဉှိ ပုတ္တာဒယော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၂။)အန္နပါနာဒိဒါနေန စေဝ ဥပ္ပန္နကိစ္စနိတ္ထရဏေန စ တာဏာ ဟုတွာပိ မရဏကာလေ ကေနစိ ဥပါယေန မရဏံ ပဋိဗာဟိတုံ အသမတ္ထတာယ တာဏတ္ထာယ လေဏတ္ထာယ န သန္တိ နာမ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာ’’တိ။ ဧတမတ္ထဝသန္တိ ဧဝံ တေသံ အညမညဿ တာဏံ ဘဝိတုံ အသမတ္ထဘာဝသင်္ခါတံ ကာရဏံ ဇာနိတွာ ပဏ္ဍိတော စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန သံဝုတော ရက္ခိတဂေါပိတော ဟုတွာ နိဗ္ဗာနဂမနံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ သီဃံ သီဃံ ဝိသောဓေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဋာစာရာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, အညေ စ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပဋာစာရာဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
မဂ္ဂဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၃။)၂၁။ ပကိဏ္ဏကဝဂ္ဂ
မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဝေသာလီ ဣဒ္ဓါ အဟောသိ ဖီတာ ဗဟုဇနာ အာကိဏ္ဏမနုဿာ။ တတ္ထ ဟိ ဝါရေန ဝါရေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာနံ ခတ္တိယာနံယေဝ သတ္တသတာဓိကာနိ သတ္တသဟဿာနိ သတ္တ စ ခတ္တိယာ အဟေသုံ။ တေသံ ဝသနတ္ထာယ တတ္တကာယေဝ ပါသာဒါ တတ္တကာနေဝ ကူဋာဂါရာနိ ဥယျာနေ ဝိဟာရတ္ထာယ တတ္တကာယေဝ အာရာမာ စ ပေါက္ခရဏိယော စ အဟေသုံ။ သာ အပရေန သမယေန ဒုဗ္ဘိက္ခာ အဟောသိ ဒုဿဿာ။ တတ္ထ ဆာတကဘယေန ပဌမံ ဒုဂ္ဂတမနုဿာ ကာလမကံသု။ တေသံ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဆဍ္ဍိတာနံ ကုဏပါနံ ဂန္ဓေန အမနုဿာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ အမနုဿူပဒ္ဒဝေန ဗဟုတရာ ကာလမကံသု။ တေသံ ကုဏပဂန္ဓပဋိက္ကူလတာယ သတ္တာနံ အဟိဝါတရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဧဝံ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယံ အမနုဿဘယံ ရောဂဘယန္တိ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။
နဂရဝါသိနော သန္နိပတိတွာ ရာဇာနံ အာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ နဂရေ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပန္နာနိ, ဣတော ပုဗ္ဗေ ယာဝ သတ္တမာ ရာဇပရိဝဋ္ဋာ ဧဝရူပံ ဘယံ နာမ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ။ အဓမ္မိကရာဇူနဉှိ ကာလေ ဧဝရူပံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ရာဇာ သန္ထာဂါရေ သဗ္ဗေသံ သန္နိပါတံ ကာရေတွာ ‘‘သစေ မေ အဓမ္မိကဘာဝေါ အတ္ထိ, တံ ဝိစိနထာ’’တိ အာဟ။ ဝေသာလိဝါသိနော သဗ္ဗံ ပဝေဏိ ဝိစိနန္တာ ရညော ကဉ္စိ ဒေါသံ အဒိသွာ, ‘‘မဟာရာဇ, နတ္ထိ တေ ဒေါသော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣဒံ အမှာကံ ဘယံ ဝူပသမံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ မန္တယိံသု။ တတ္ထ ဧကစ္စေဟိ ‘‘ဗလိကမ္မေန အာယာစနာယ မင်္ဂလကိရိယာယာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဝိဓိံ ကတွာ ပဋိဗာဟိတုံ နာသက္ခိံသု။ အထညေ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဆ သတ္ထာရော မဟာနုဘာဝါ, တေသု ဣဓာဂတမတ္တေသု ဘယံ ဝူပသမေယျာ’’တိ။ အပရေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော။ သော ဟိ ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ။ တသ္မိံ ဣဓ အာဂတေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၄။)ဣမာနိ ဘယာနိ ဝူပသမေယျု’’န္တိ အာဟံသု။ တေသံ ဝစနံ သဗ္ဗေပိ အဘိနန္ဒိတွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ သော ဘဂဝါ ဧတရဟိ ဝိဟရတီ’’တိ အာဟံသု။ တဒါ ပန သတ္ထာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ ပဋိညံ ဒတွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ ဗိမ္ဗိသာရေန သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော မဟာလိ နာမ လိစ္ဆဝီ တဿံ ပရိသာယံ နိသိန္နော ဟောတိ။
ဝေသာလိဝါသိနော မဟန္တံ ပဏ္ဏာကာရံ သဇ္ဇေတွာ ရာဇာနံ ဗိမ္ဗိသာရံ သညာပေတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ဣဓာနေထာ’’တိ မဟာလိဉ္စေဝ လိစ္ဆဝိံ ပုရောဟိတပုတ္တဉ္စ ပဟိဏိံသု။ တေ ဂန္တွာ ရညော ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ တံ ပဝတ္တိံ နိဝေဒေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, သတ္ထာရံ အမှာကံ နဂရံ ပေသေထာ’’တိ ယာစိံသု။ ရာဇာ ‘‘တုမှေဝ ဇာနာထာ’’တိ န သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ယာစိံသု – ‘‘ဘန္တေ, ဝေသာလိယံ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပန္နာနိ, တာနိ တုမှေသု အာဂတေသု ဝူပသမိဿန္တိ, ဧထ, ဘန္တေ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘ဝေသာလိယံ ရတနသုတ္တေ (ခု။ ပါ။ ၆။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၂၄ အာဒယော) ဝုတ္တေ သာ ရက္ခာ စက္ကဝါဠာနံ ကောဋိသတသဟဿံ ဖရိဿတိ, သုတ္တပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ, တာနိ စ ဘယာနိ ဝူပသမိဿန္တီ’’တိ ဉတွာ တေသံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ‘‘သတ္ထာရာ ကိရ ဝေသာလိဂမနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ’’န္တိ သုတွာ နဂရေ ဃောသနံ ကာရေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဝေသာလိဂမနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, အာဂမေထ, တာဝ မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ရာဇဂဟဿ စ ဂင်္ဂါယ စ အန္တရေ ပဉ္စယောဇနဘူမိံ သမံ ကာရေတွာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သတ္ထု ဂမနကာလံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ ယောဇနန္တရေ ဇဏ္ဏုမတ္တေန ဩဓိနာ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ ဩကိရာပေတွာ ဓဇပဋာကကဒလီအာဒီနိ ဥဿာပေတွာ ဘဂဝတော ဆတ္တာတိဆတ္တံ ကတွာ ဒွေ သေတစ္ဆတ္တာနိ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော ဧကမေကံ သေတစ္ဆတ္တံ ဥပရိ ဓာရေတွာ သပရိဝါရော ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တော သတ္ထာရံ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသာပေတွာ မဟာဒါနာဒီနိ ဒတွာ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဂင်္ဂါတီရံ ပါပေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၅။)တတ္ထ နာဝံ အလင်္ကရောန္တော ဝေသာလိကာနံ သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေတွာ သတ္ထု ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တူ’’တိ။ တေ ‘‘ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝေသာလိယာ စ ဂင်္ဂါယ စ အန္တရေ တိယောဇနဘူမိံ သမံ ကာရေတွာ ဘဂဝတော စတူဟိ သေတစ္ဆတ္တေဟိ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော ဒွီဟိ ဒွီဟိ သေတစ္ဆတ္တေဟိ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ သဇ္ဇေတွာ ပူဇံ ကုရုမာနာ အာဂန္တွာ ဂင်္ဂါတီရေ အဋ္ဌံသု။ ဗိမ္ဗိသာရော ဒွေ နာဝါ သံဃာဋေတွာ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ပုပ္ဖဒါမာဒီဟိ အလင်္ကာရာပေတွာ သဗ္ဗရတနမယံ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေသိ။ ဘဂဝါ တသ္မိံ နိသီဒိ။ ဘိက္ခူပိ နာဝံ အဘိရုဟိတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ အနုဂစ္ဆန္တော ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩတရိတွာ ‘‘ယာဝ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတိ, တာဝါဟံ ဣဓေဝ ဂင်္ဂါတီရေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝတွာ နာဝံ ဥယျောဇေတွာ နိဝတ္တိ။ သတ္ထာ ယောဇနမတ္တံ အဒ္ဓါနံ ဂင်္ဂါယ ဂန္တွာ ဝေသာလိကာနံ သီမံ ပါပုဏိ။
လိစ္ဆဝီရာဇာနော သတ္ထာရံ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩတရိတွာ နာဝံ တီရံ ဥပနေတွာ သတ္ထာရံ နာဝါတော ဩတာရယိံသု။ သတ္ထာရာ ဩတရိတွာ တီရေ အက္ကန္တမတ္တေယေဝ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဇဏ္ဏုပ္ပမာဏဦရုပ္ပမာဏကဋိပ္ပမာဏာဒီနိ ဥဒကာနိ သန္ဒန္တာနိ သဗ္ဗကုဏပါနိ ဂင်္ဂံ ပဝေသယိံသု, ပရိသုဒ္ဓေါ ဘူမိဘာဂေါ အဟောသိ။ လိစ္ဆဝီရာဇာနော သတ္ထာရံ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝသာပေတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရောန္တာ တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဝေသာလိံ နယိံသု။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒေဝဂဏပရိဝုတော အာဂမာသိ, မဟေသက္ခာနံ ဒေဝါနံ သန္နိပါတေန အမနုဿာ ယေဘုယျေန ပလာယိံသု။ သတ္ထာ သာယံ နဂရဒွါရေ ဌတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ, အာနန္ဒ, ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ လိစ္ဆဝီကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရန္တော ဝေသာလိယာ တိဏ္ဏံ ပါကာရာနံ အန္တရေ ပရိတ္တံ ကရောဟီ’’တိ။
ထေရော သတ္ထာရာ ဒိန္နံ ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သတ္ထု သေလမယပတ္တေန ဥဒကံ အာဒါယ နဂရဒွါရေ ဌိတော ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ တထာဂတဿ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ လောကတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာတိ တိဿော စရိယာယော ပစ္ဆိမဘဝေ ဂဗ္ဘဝေါက္ကန္တိံ ဇာတိံ အဘိနိက္ခမနံ ပဓာနစရိယံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ မာရဝိဇယံ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိဝေဓံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၆။)ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မေတိ သဗ္ဗေပိမေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ တိယာမရတ္တိံ တီသု ပါကာရန္တရေသု ပရိတ္တံ ကရောန္တော ဝိစရိ။ တေန ‘‘ယံကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဥဒ္ဓံ ခိတ္တဥဒကံ အမနုဿာနံ ဥပရိ ပတိ။ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနီ’’တိ ဂါထာကထနတော ပဋ္ဌာယ ရဇတဝဋံသကာ ဝိယ ဥဒကဗိန္ဒူနိ အာကာသေန ဂန္တွာ ဂိလာနမနုဿာနံ ဥပရိ ပတိံသု။ တာဝဒေဝ ဝူပသန္တရောဂါ မနုဿာ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ထေရံ ပရိဝါရေသုံ။ ‘‘ယံကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တပဒတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥဒကဖုသိတေဟိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌာ သဗ္ဗေ အပလာယန္တာ သင်္ကာရကူဋဘိတ္တိပဒေသာဒိနိဿိတာ အမနုဿာ တေန တေန ဒွါရေန ပလာယိံသု။ ဒွါရာနိ အနောကာသာနိ အဟေသုံ။ တေ ဩကာသံ အလဘန္တာ ပါကာရံ ဘိန္ဒိတွာပိ ပလာယိံသု။
မဟာဇနော နဂရမဇ္ဈေ သန္ထာဂါရံ သဗ္ဗဂန္ဓေဟိ ဥပလိမ္ပေတွာ ဥပရိ သုဝဏ္ဏတာရကာဒိဝိစိတ္တံ ဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ သတ္ထာရံ အာနေသိ။ သတ္ထာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဘိက္ခုသံဃောပိ လိစ္ဆဝီဂဏောပိ သတ္ထာရံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒေဝဂဏပရိဝုတော ပတိရူပေ ဩကာသေ အဋ္ဌာသိ။ ထေရောပိ သကလနဂရံ အနုဝိစရိတွာ ဝူပသန္တရောဂေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ပရိသံ ဩလောကေတွာ တဒေဝ ရတနသုတ္တံ အဘာသိ။ ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဧဝံ ပုနဒိဝသေပီတိ သတ္တာဟံ တဒေဝ ရတနသုတ္တံ ဒေသေတွာ သဗ္ဗဘယာနံ ဝူပသန္တဘာဝံ ဉတွာ လိစ္ဆဝီဂဏံ အာမန္တေတွာ ဝေသာလိတော နိက္ခမိ။ လိစ္ဆဝီရာဇာနော ဒိဂုဏံ သက္ကာရံ ကရောန္တာ ပုန တီဟိ ဒိဝသေဟိ သတ္ထာရံ ဂင်္ဂါတီရံ နယိံသု။
ဂင်္ဂါယ နိဗ္ဗတ္တနာဂရာဇာနော စိန္တေသုံ – ‘‘မနုဿာ တထာဂတဿ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, မယံ ကိံ န ကရောမာ’’တိ။ တေ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယာ နာဝါယော မာပေတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယေ ပလ္လင်္ကေ ပညာပေတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နံ ဥဒကံ ကရိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အမှာကမ္ပိ အနုဂ္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော နာဝံ အဘိရုဟဏတ္ထာယ သတ္ထာရံ ယာစိံသု။ ‘‘မနုဿာ စ နာဂါ စ တထာဂတဿ ပူဇံ ကရောန္တိ, မယံ ပန ကိံ န ကရောမာ’’တိ ဘူမဋ္ဌကဒေဝေပိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗေ ဒေဝါ သက္ကာရံ ကရိံသု။ တတ္ထ နာဂါ ယောဇနိကာနိ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥက္ခိပိံသု။ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၇။)နာဂါ ဘူမိတလေ ရုက္ခဂစ္ဆပဗ္ဗတာဒီသု ဘူမဋ္ဌကာ ဒေဝတာ, အန္တလိက္ခေ အာကာသဋ္ဌဒေဝါတိ နာဂဘဝနံ အာဒိံ ကတွာ စက္ကဝါဠပရိယန္တေန ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥဿာပိတာနိ အဟေသုံ။ ဆတ္တန္တရေသု ဓဇာ, ဓဇန္တရေသု ပဋာကာ, တေသံ အန္တရန္တရာ ပုပ္ဖဒါမဝါသစုဏ္ဏဓုမာဒီဟိ သက္ကာရော အဟောသိ။ သဗ္ဗလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဒေဝပုတ္တာ ဆဏဝေသံ ဂဟေတွာ ဥဂ္ဃေါသယမာနာ အာကာသေ ဝိစရိံသု။ တယော ဧဝ ကိရ သမာဂမာ မဟန္တာ အဟေသုံ – ယမကပါဋိဟာရိယသမာဂမော ဒေဝေါရောဟဏသမာဂမော အယံ ဂင်္ဂေါရောဟဏသမာဂမောတိ။
ပရတီရေ ဗိမ္ဗိသာရောပိ လိစ္ဆဝီဟိ ကတသက္ကာရတော ဒိဂုဏံ သက္ကာရံ သဇ္ဇေတွာ ဘဂဝတော အာဂမနံ ဥဒိက္ခမာနော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ဂင်္ဂါယ ဥဘောသု ပဿေသု ရာဇူနံ မဟန္တံ ပရိစ္စာဂံ ဩလောကေတွာ နာဂါဒီနဉ္စ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဧကေကာယ နာဝါယ ပဉ္စပဉ္စဘိက္ခုသတပရိဝါရံ ဧကေကံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ သော ဧကေကဿ သေတစ္ဆတ္တဿ စေဝ ကပ္ပရုက္ခဿ စ ပုပ္ဖဒါမဿ စ ဟေဋ္ဌာ နာဂဂဏပရိဝုတော နိသိန္နော ဟောတိ။ ဘူမဋ္ဌကဒေဝတာဒီသုပိ ဧကေကသ္မိံ ဩကာသေ သပရိဝါရံ ဧကေကံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ ဧဝံ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ဧကာလင်္ကာရေ ဧကုဿဝေ ဧကဆဏေယေဝ စ ဇာတေ သတ္ထာ နာဂါနမနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော ဧကံ ရတနနာဝံ အဘိရုဟိ။ ဘိက္ခူသုပိ ဧကေကော ဧကေကမေဝ အဘိရုဟိ။ နာဂရာဇာနော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နာဂဘဝနံ ပဝေသေတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ဒိဗ္ဗေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဝိသိံသု။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကတွာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ သကလစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ပူဇိယမာနော ပဉ္စဟိ နာဝါသတေဟိ ဂင်္ဂါနဒိံ အတိက္ကမိ။
ရာဇာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ သတ္ထာရံ နာဝါတော ဩတာရေတွာ အာဂမနကာလေ လိစ္ဆဝီတိ ကတသက္ကာရတော ဒိဂုဏံ သက္ကာရံ ကတွာ ပုရိမနယေနေဝ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ရာဇဂဟံ အဘိနေသိ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာ သာယနှသမယေ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝေါ, အဟော သတ္ထရိ ဒေဝမနုဿာနံ ပသာဒေါ, ဂင်္ဂါယ နာမ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၈။)ဩရတော စ ပါရတော စ အဋ္ဌယောဇနေ မဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓဂတေန ပသာဒေန ရာဇူဟိ သမတလံ ဘူမိံ ကတွာ ဝါလုကာ ဩကိဏ္ဏာ, ဇဏ္ဏုမတ္တေန ဩဓိနာ နာနာဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ သန္ထတာနိ, ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ နာဂါနုဘာဝေန ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥဿာပိတာနိ, သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ဧကာလင်္ကာရံ ဧကုဿဝံ ဝိယ ဇာတ’’န္တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဧသ ပူဇာသက္ကာရော မယှံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော, န နာဂဒေဝဗြဟ္မာနုဘာဝေန။ အတီတေ ပန အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ တက္ကသိလာယံ သင်္ခေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ။ တဿ ပုတ္တော သုသီမော နာမ မာဏဝေါ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဧကဒိဝသံ ပိတရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, တာတ, ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ မန္တေ အဇ္ဈာယိတု’’န္တိ။ အထ နံ ပိတာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ, တာတ, အသုကော နာမ ဗြာဟ္မဏော မမ သဟာယကော, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အဓီယဿူ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပိတရာ ပဟိတဘာဝမာစိက္ခိ။ အထ နံ သော ‘‘သဟာယကဿ မေ ပုတ္တော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပဋိပဿဒ္ဓဒရထံ ဘဒ္ဒကေန ဒိဝသေန မန္တေ ဝါစေတုမာရဘိ။ သော လဟုဉ္စ ဂဏှန္တော ဗဟုဉ္စ ဂဏှန္တော အတ္တနော ဥဂ္ဂဟိတုဂ္ဂဟိတံ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟတေလမိဝ အဝိနဿမာနံ ဓာရေန္တော န စိရဿေဝ အာစရိယဿ သမ္မုခတော ဥဂ္ဂဏှိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော အတ္တနော ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပဿ အာဒိမဇ္ဈမေဝ ပဿတိ, နော ပရိယောသာနံ။
သော အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အဟံ ဣမဿ သိပ္ပဿ အာဒိမဇ္ဈမေဝ ပဿာမိ, နော ပရိယောသာန’’န္တိ ဝတွာ အာစရိယေန ‘‘အဟမ္ပိ, တာတ, န ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကော, အာစရိယ, ပရိယောသာနံ ဇာနာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမေ, တာတ, ဣသယော ဣသိပတနေ ဝိဟရန္တိ, တေ ဇာနေယျုံ, တေသံ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆဿူ’’တိ အာစရိယေန ဝုတ္တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ကိရ ပရိယောသာနံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ? ‘‘န မယံ အပဗ္ဗဇိတဿ အာစိက္ခာမ။ သစေ တေ ပရိယောသာနေနတ္ထော, ပဗ္ဗဇဿူ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၉။)သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ အထဿ တေ ‘‘ဣဒံ တာဝ သိက္ခဿူ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဧဝံ တေ နိဝါသေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဘိသမာစာရိကံ အာစိက္ခိံသု။ သော တတ္ထ သိက္ခန္တော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတ္တာ နစိရဿေဝ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ သကလဗာရာဏသိနဂရေ ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ပါကဋော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ, သော အပ္ပါယုကသံဝတ္တနိကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ န စိရဿေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ အထဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ မဟာဇနော စ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ဓာတုယော စ ဂဟေတွာ နဂရဒွါရေ ထူပံ ကာရေသုံ။
သင်္ခေါပိ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပုတ္တော မေ စိရံ ဂတော, ပဝတ္တိမဿ ဇာနိဿာမီ’’တိ တံ ဒဋ္ဌုကာမော တက္ကသိလာတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ မဟာဇနကာယံ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေသု ဧကောပိ မေ ပုတ္တဿ ပဝတ္တိံ ဇာနိဿတီ’’တိ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သုသီမော နာမ မာဏဝေါ ဣဓာဂမိ, အပိ နု ခေါ တဿ ပဝတ္တိံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, ဇာနာမ, အသုကဿ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ တယော ဝေဒေ သဇ္ဈာယိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော, အယမဿ ထူပေါ ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ။ သော ဘူမိံ ဟတ္ထေန ပဟရိတွာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ တံ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ တိဏာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဥတ္တရသာဋကေန ဝါလုကံ အာဟရိတွာ စေတိယင်္ဂဏေ အာကိရိတွာ ကမဏ္ဍလုတော ဥဒကေန ပရိပ္ဖေါသိတွာ ဝနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ သာဋကေန ပဋာကံ အာရောပေတွာ ထူပဿ ဥပရိ အတ္တနော ဆတ္တကံ ဗန္ဓိတွာ ပက္ကာမိ။
သတ္ထာ ဣဒံ အတီတံ အာဟရိတွာ ‘‘တဒါ, ဘိက္ခဝေ, အဟံ သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ။ မယာ သုသီမဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ စေတိယင်္ဂဏေ တိဏာနိ ဥဒ္ဓဋာနိ, တဿ မေ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂံ ဝိဟတခါဏုကကဏ္ဋကံ ကတွာ သုဒ္ဓံ သမတလံ ကရိံသု။ မယာ တတ္ထ ဝါလုကာ ဩကိဏ္ဏာ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂေ ဝါလုကံ ဩကိရိံသု။ မယာ တတ္ထ ဝနကုသုမေဟိ ပူဇာ ကတာ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂေ နာနာဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ ဩကိဏ္ဏာနိ, ဧကယောဇနဋ္ဌာနေ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နံ။ မယာ တတ္ထ ကမဏ္ဍလုဥဒကေန ဘူမိ ပရိပ္ဖေါသိတာ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန ဝေသာလိယံ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ မယာ တတ္ထ ပဋာကာ, အာရောပိတာ, ဆတ္တကဉ္စ ဗဒ္ဓံ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဓဇပဋာကဆတ္တာတိဆတ္တာဒီဟိ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ဧကုဿဝံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၀။)ဝိယ ဇာတံ။ ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဧသ ပူဇာသက္ကာရော မယှံ နေဝ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော, န နာဂဒေဝဗြဟ္မာနုဘာဝေန, အတီတေ ပန အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂါနုဘာဝေနာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၉၀။‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ, ပဿေ စေ ဝိပုလံ သုခံ၊
စဇေ မတ္တာသုခံ ဓီရော, သမ္ပဿံ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါတိ မတ္တာသုခန္တိ ပမာဏယုတ္တကံ ပရိတ္တသုခံ ဝုစ္စတိ, တဿ ပရိစ္စာဂေန။ ဝိပုလံ သုခန္တိ ဥဠာရံ သုခံ နိဗ္ဗာနသုခံ ဝုစ္စတိ, တံ စေ ပဿေယျာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကဉှိ ဘောဇနပါတိံ သဇ္ဇာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ မတ္တာသုခံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပန ပရိစ္စဇိတွာ ဥပေါသထံ ဝါ ကရောန္တဿ ဒါနံ ဝါ ဒဒန္တဿ ဝိပုလံ ဥဠာရံ နိဗ္ဗာနသုခံ နာမ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တသ္မာ သစေ ဧဝံ တဿ မတ္တာသုခဿ ပရိစ္စာဂါ ဝိပုလံ သုခံ ပဿတိ, အထေတံ ဝိပုလံ သုခံ သမ္မာ ပဿန္တော ပဏ္ဍိတော တံ မတ္တာသုခံ စဇေယျာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အတ္တနောပုဗ္ဗကမ္မဝတ္ထု ပဌမံ။
ပရဒုက္ခူပဓာနေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုက္ကုဋအဏ္ဍခါဒိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယာ ကိရ အဝိဒူရေ ပဏ္ဍုရံ နာမ ဧကော ဂါမော, တတ္ထေကော ကေဝဋ္ဋော ဝသတိ။ သော သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တော အစိရဝတိယံ ကစ္ဆပအဏ္ဍာနိ ဒိသွာ တာနိ အာဒါယ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဂေဟေ ပစာပေတွာ ခါဒန္တော တသ္မိံ ဂေဟေ ကုမာရိကာယပိ ဧကံ အဏ္ဍံ အဒါသိ။ သာ တံ ခါဒိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ အညံ ခါဒနီယံ နာမ န ဣစ္ဆိ။ အထဿာ မာတာ ကုက္ကုဋိယာ ဝိဇာတဋ္ဌာနတော ဧကံ အဏ္ဍံ ဂဟေတွာ အဒါသိ။ သာ တံ ခါဒိတွာ ရသတဏှာယ ဗဒ္ဓါ တတော ပဋ္ဌာယ သယမေဝ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍာနိ ဂဟေတွာ ခါဒတိ။ ကုက္ကုဋီ ဝိဇာတဝိဇာတကာလေ တံ အတ္တနော အဏ္ဍာနိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၁။)ဂဟေတွာ ခါဒန္တိံ ဒိသွာ တာယ ဥပဒ္ဒုတာ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဣတော ဒါနိ စုတာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ တဝ ဇာတဒါရကေ ခါဒိတုံ သမတ္ထာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ဂေဟေ မဇ္ဇာရီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရာပိ ကာလံ ကတွာ တတ္ထေဝ ကုက္ကုဋီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကုက္ကုဋီ အဏ္ဍာနိ ဝိဇာယိ, မဇ္ဇာရီ အာဂန္တွာ တာနိ ခါဒိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ခါဒိယေဝ။ ကုက္ကုဋီ ‘‘တယော ဝါရေ မမ အဏ္ဍာနိ ခါဒိတွာ ဣဒါနိ မမ္ပိ ခါဒိတုကာမာသိ, ဣတော စုတာ သပုတ္တကံ တံ ခါဒိတုံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ တတော စုတာ ဒီပိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရာပိ ကာလံ ကတွာ မိဂီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ ဝိဇာတကာလေ ဒီပိနီ အာဂန္တွာ တံ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေဟိ ခါဒိ။ ဧဝံ ခါဒန္တာ ပဉ္စသု အတ္တဘာဝသတေသု အညမညဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေတွာ အဝသာနေ ဧကာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧကာ သာဝတ္ထိယံ ကုလဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတော ပရံ ‘‘န ဟိ ဝေရေန ဝေရာနီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅) ဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ‘‘ဝေရဉှိ အဝေရေန ဥပသမ္မတိ, နော ဝေရေနာ’’တိ ဝတွာ ဥဘိန္နမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၉၁။‘‘ပရဒုက္ခူပဓာနေန, အတ္တနော သုခမိစ္ဆတိ၊
ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌော, ဝေရာ သော န ပရိမုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ပရဒုက္ခူပဓာနေနာတိ ပရသ္မိံ ဒုက္ခူပဓာနေန, ပရဿ ဒုက္ခုပ္ပါဒနေနာတိ အတ္ထော။ ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌောတိ ယော ပုဂ္ဂလော အက္ကောသနပစ္စက္ကောသနပဟရဏပဋိဟရဏာဒီနံ ဝသေန အညမညံ ကတေန ဝေရသံသဂ္ဂေန သံသဋ္ဌော။ ဝေရာ သော န ပရိမုစ္စတီတိ နိစ္စကာလံ ဝေရဝသေန ဒုက္ခမေဝ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ယက္ခိနီ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယိတွာ ဝေရတော မုစ္စိ, ဣတရာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ကုက္ကုဋအဏ္ဍခါဒိကာဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၂။)ယဉှိ ကိစ္စန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဘဒ္ဒိယံ နိဿာယ ဇာတိယာဝနေ ဝိဟရန္တော ဘဒ္ဒိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ပါဒုကမဏ္ဍနေ ဥယျုတ္တာ အဟေသုံ။ ယထာဟ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဒ္ဒိယာ ဘိက္ခူ အနေကဝိဟိတံ ပါဒုကမဏ္ဍနာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ, တိဏပါဒုကံ ကရောန္တိပိ ကာရာပေန္တိပိ, မုဉ္ဇပါဒုကံ ကရောန္တိပိ ကာရာပေန္တိပိ, ပဗ္ဗဇပါဒုကံ ဟိန္တာလပါဒုကံ ကမလပါဒုကံ ကမ္ဗလပါဒုကံ ကရောန္တိပိ ကာရာပေန္တိပိ, ရိဉ္စန္တိ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆံ အဓိသီလံ အဓိစိတ္တံ အဓိပည’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၁)။ ဘိက္ခူ တေသံ တထာကရဏဘာဝံ ဇာနိတွာ ဥဇ္ဈာယိတွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တေ ဘိက္ခူ ဂရဟိတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, တုမှေ အညေန ကိစ္စေန အာဂတာ အညသ္မိံယေဝ ကိစ္စေ ဥယျုတ္တာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၂၉၂။‘‘ယဉှိ ကိစ္စံ အပဝိဒ္ဓံ, အကိစ္စံ ပန ကရီယတိ၊
ဥန္နဠာနံ ပမတ္တာနံ, တေသံ ဝဍ္ဎန္တိ အာသဝါ။
၂၉၃။‘‘ယေသဉ္စ သုသမာရဒ္ဓါ, နိစ္စံ ကာယဂတာ သတိ၊
အကိစ္စံ တေ န သေဝန္တိ, ကိစ္စေ သာတစ္စကာရိနော၊
သတာနံ သမ္ပဇာနာနံ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ’’တိ။
တတ္ထ ယဉှိ ကိစ္စန္တိ ဘိက္ခုနော ဟိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အပရိမာဏသီလက္ခန္ဓဂေါပနံ အရညာဝါသော ဓုတင်္ဂပရိဟရဏံ ဘာဝနာရာမတာတိ ဧဝမာဒီနိ ကိစ္စံ နာမ။ ဣမေဟိ ပန ယံ အတ္တနော ကိစ္စံ, တံ အပဝိဒ္ဓံ ဆဍ္ဍိတံ။ အကိစ္စန္တိ ဘိက္ခုနော ဆတ္တမဏ္ဍနံ ဥပါဟနမဏ္ဍနံ ပါဒုကပတ္တထာလကဓမ္မကရဏကာယဗန္ဓနအံသဗဒ္ဓကမဏ္ဍနံ အကိစ္စံ နာမ။ ယေဟိ တံ ကယိရတိ, တေသံ မာနနဠံ ဥက္ခိပိတွာ စရဏေန ဥန္နဠာနံ သတိဝေါဿဂ္ဂေန ပမတ္တာနံ စတ္တာရော အာသဝါ ဝဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုပဂ္ဂဟိတာ။ ကာယဂတာ သတီတိ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာ။ အကိစ္စန္တိ တေ ဧတံ ဆတ္တမဏ္ဍနာဒိကံ အကိစ္စံ န သေဝန္တိ န ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ကိစ္စေတိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကတ္တဗ္ဗေ အပရိမာဏသီလက္ခန္ဓဂေါပနာဒိကေ ကရဏီယေ။ သာတစ္စကာရိနောတိ သတတကာရိနော အဋ္ဌိတကာရိနော။ တေသံ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန သတာနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃။)သာတ္ထကသမ္ပဇညံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ စတူဟိ သမ္ပဇညေဟိ သမ္ပဇာနာနံ စတ္တာရောပိ အာသဝါ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ, ပရိက္ခယံ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဘဒ္ဒိယဝတ္ထု တတိယံ။
֍ * ၄။ လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထု
မာတရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ သမ္ဗဟုလာ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရော ဘဂဝတော အဝိဒူရေ အတိက္ကမတိ။ သတ္ထာ တေသံ ဘိက္ခူနံ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ဩလောကေတွာ ‘‘ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, အယံ ဘိက္ခု မာတာပိတရော ဟန္တွာ နိဒ္ဒုက္ခော ဟုတွာ ယာတီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ နု ခေါ သတ္ထာ ဝဒတီ’’တိ အညမညံ မုခါနိ ဩလောကေတွာ သံသယပက္ခန္ဒေဟိ, ‘‘ဘန္တေ, ကိံ နာမေတံ ဝဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၉၄။‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ, ရာဇာနော ဒွေ စ ခတ္တိယေ၊
ရဋ္ဌံ သာနုစရံ ဟန္တွာ, အနီဃော ယာတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ သာနုစရန္တိ အာယသာဓကေန အာယုတ္တကေန သဟိတံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇) ဝစနတော တီသု ဘဝေသု သတ္တာနံ ဇနနတော တဏှာ မာတာ နာမ။ ‘‘အဟံ အသုကဿ နာမ ရညော ဝါ ရာဇမဟာမတ္တဿ ဝါ ပုတ္တော’’တိ ပိတရံ နိဿာယ အသ္မိမာနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အသ္မိမာနော ပိတာ နာမ။ လောကော ဝိယ ရာဇာနံ ယသ္မာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဒွေ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဘဇန္တိ, တသ္မာ ဒွေ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဒွေ ခတ္တိယရာဇာနော နာမ။ ဒွါဒသာယတနာနိ ဝိတ္ထတဋ္ဌေန ရဋ္ဌဒိသတ္တာ ရဋ္ဌံ နာမ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄။)အာယသာဓကော အာယုတ္တကပုရိသော ဝိယ တန္နိဿိတော နန္ဒိရာဂေါ အနုစရော နာမ။ အနီဃောတိ နိဒ္ဒုက္ခော။ ဗြာဟ္မဏောတိ ခီဏာသဝေါ။ ဧတေသံ တဏှာဒီနံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာသိနာ ဟတတ္တာ ခီဏာသဝေါ နိဒ္ဒုက္ခော ဟုတွာ ယာတီတိ အယမေတ္ထတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
ဒုတိယဂါထာယပိ ဝတ္ထု ပုရိမသဒိသမေဝ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရမေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂၉၅။‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ, ရာဇာနော ဒွေ စ သောတ္ထိယေ၊
ဝေယဂ္ဃပဉ္စမံ ဟန္တွာ, အနီဃော ယာတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ ဒွေ စ သောတ္ထိယေတိ ဒွေ စ ဗြာဟ္မဏေ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ သတ္ထာ အတ္တနော ဓမ္မိဿရတာယ စ ဒေသနာဝိဓိကုသလတာယ စ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဒွေ ဗြာဟ္မဏရာဇာနော စ ကတွာ ကထေသိ။ ဝေယဂ္ဃပဉ္စမန္တိ ဧတ္ထ ဗျဂ္ဃါနုစရိတော သပ္ပဋိဘယော ဒုပ္ပဋိပန္နော မဂ္ဂေါ ဝေယဂ္ဃေါ နာမ, ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏမ္ပိ တေန သဒိသတာယ ဝေယဂ္ဃံ နာမ, တံ ပဉ္စမံ အဿာတိ နီဝရဏပဉ္စကံ ဝေယဂ္ဃပဉ္စမံ နာမ။ ဣဒဉ္စ ဝေယဂ္ဃပဉ္စမံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာသိနာ နိဿေသံ ဟန္တွာ အနီဃောဝ ယာတိ ဗြာဟ္မဏောတိ အယမေတ္ထတ္ထော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
သုပ္ပဗုဒ္ဓန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒါရုသာကဋိကဿ ပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ရာဇဂဟသ္မိဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိကပုတ္တော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကပုတ္တောတိ ဒွေ ဒါရကာ အဘိက္ခဏံ ဂုဠကီဠံ ကီဠန္တိ။ တေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိကပုတ္တော ဂုဠံ ခိပမာနော ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဝတွာ ဝတွာ ဂုဠံ ခိပတိ။ ဣတရော တိတ္ထိယဂုဏေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘နမော အရဟန္တာန’’န္တိ ဝတွာ ဝတွာ ခိပတိ။ တေသု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၅။)သမ္မာဒိဋ္ဌိကဿ ပုတ္တော ဇိနာတိ, ဣတရော ပန ပရာဇယတိ။ သော တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဧဝံ အနုဿရိတွာ ဧဝံ ဝတွာ ဂုဠံ ခိပန္တော မမံ ဇိနာတိ, အဟမ္ပိ ဧဝရူပံ ကရိဿာမီ’’တိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယံ ပရိစယမကာသိ။ အထေကဒိဝသံ တဿ ပိတာ သကဋံ ယောဇေတွာ ဒါရူနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော တမ္ပိ ဒါရကံ အာဒါယ ဂန္တွာ အဋဝိယံ ဒါရူနံ သကဋံ ပူရေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ဗဟိနဂရေ သုသာနသာမန္တေ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ ဂေါဏေ မောစေတွာ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂမကာသိ။ အထဿ တေ ဂေါဏာ သာယနှသမယေ နဂရံ ပဝိသန္တေန ဂေါဂဏေန သဒ္ဓိံ နဂရမေဝ ပဝိသိံသု။ သာကဋိကောပိ ဂေါဏေ အနုဗန္ဓန္တော နဂရံ ပဝိသိတွာ သာယံ ဂေါဏေ ဒိသွာ အာဒါယ နိက္ခမန္တော ဒွါရံ န သမ္ပာပုဏိ။ တသ္မိဉှိ အသမ္ပတ္တေယေဝ ဒွါရံ ပိဟိတံ။
အထဿ ပုတ္တော ဧကကောဝ ရတ္တိဘာဂေ သကဋဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ရာဇဂဟံ ပန ပကတိယာပိ အမနုဿဗဟုလံ။ အယဉ္စ သုသာနသန္တိကေ နိပန္နော။ တတ္ထ နံ ဒွေ အမနုဿာ ပဿိံသု။ ဧကော သာသနဿ ပဋိကဏ္ဍကော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော, ဧကော သမ္မာဒိဋ္ဌိကော။ တေသု မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော အာဟ – ‘‘အယံ နော ဘက္ခော, ဣမံ ခါဒိဿာမာ’’တိ။ ဣတရော ‘‘အလံ မာ တေ ရုစ္စီ’’တိ နိဝါရေတိ။ သော တေန နိဝါရိယမာနောပိ တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ဒါရကံ ပါဒေသု ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိ။ သော ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ပရိစိတတ္တာ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ အာဟ။ အမနုဿော မဟာဘယဘီတော ပဋိက္ကမိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဣတရော ‘‘အမှေဟိ အကိစ္စံ ကတံ, ဒဏ္ဍကမ္မံ တဿ ကရောမာ’’တိ ဝတွာ တံ ရက္ခမာနော အဋ္ဌာသိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော နဂရံ ပဝိသိတွာ ရညော ဘောဇနပါတိံ ပူရေတွာ ဘောဇနံ အာဟရိ။ အထ နံ ဥဘောပိ တဿ မာတာပိတရော ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဘောဇေတွာ ‘‘ဣမာနိ အက္ခရာနိ ရာဇာဝ ပဿတု, မာ အညော’’တိ တံ ပဝတ္တိံ ပကာသေန္တာ ယက္ခာနုဘာဝေန ဘောဇနပါတိယံ အက္ခရာနိ ဆိန္ဒိတွာ ပါတိံ ဒါရုသကဋေ ပက္ခိပိတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ အာရက္ခံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။
ပုနဒိဝသေ ‘‘ရာဇကုလတော စောရေဟိ ဘောဇနဘဏ္ဍံ အဝဟဋ’’န္တိ ကောလာဟလံ ကရောန္တာ ဒွါရာနိ ပိဒဟိတွာ ဩလောကေန္တာ တတ္ထ အပဿန္တာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တာ ဒါရုသကဋေ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ စောရော’’တိ တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ အက္ခရာနိ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဧတံ, တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၆။)‘‘နာဟံ, ဒေဝ, ဇာနာမိ, မာတာပိတရော မေ အာဂန္တွာ ရတ္တိံ ဘောဇေတွာ ရက္ခမာနာ အဋ္ဌံသု, အဟမ္ပိ မာတာပိတရော မံ ရက္ခန္တီတိ နိဗ္ဘယောဝ နိဒ္ဒံ ဥပဂတော။ ဧတ္တကံ အဟံ ဇာနာမီ’’တိ။ အထဿ မာတာပိတရောပိ တံ ဌာနံ အာဂမံသု။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ တေ တယောပိ ဇနေ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သဗ္ဗံ အာရောစေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဧဝ ရက္ခာ ဟောတိ, ဥဒါဟု ဓမ္မာနုဿတိအာဒယောပီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ, ‘‘မဟာရာဇ, န ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယေဝ ရက္ခာ, ယေသံ ပန ဆဗ္ဗိဓေန စိတ္တံ သုဘာဝိတံ, တေသံ အညေန ရက္ခာဝရဏေန ဝါ မန္တောသဓေဟိ ဝါ ကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဆ ဌာနာနိ ဒဿေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။
၂၉၆။‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ၊
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ ဗုဒ္ဓဂတာ သတိ။
၂၉၇။‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ၊
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ ဓမ္မဂတာ သတိ။
၂၉၈။‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ၊
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ သံဃဂတာ သတိ။
၂၉၉။‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ၊
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ ကာယဂတာ သတိ။
၃၀၀။‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ၊
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, အဟိံသာယ ရတော မနော။
၃၀၁။‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ, သဒါ ဂေါတမသာဝကာ၊
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, ဘာဝနာယ ရတော မနော’’တိ။
တတ္ထ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗုဒ္ဓဂတံ သတိံ ဂဟေတွာ သုပန္တာ, ဂဟေတွာယေဝ စ ပဗုဇ္ဈန္တာ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ နာမ။ သဒါ ဂေါတမသာဝကာတိ ဂေါတမဂေါတ္တဿ ဗုဒ္ဓဿ သဝနန္တေ ဇာတတ္တာ တဿေဝ အနုသာသနိယာ သဝနတာယ ဂေါတမသာဝကာ။ ဗုဒ္ဓဂတာ သတီတိ ယေသံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိပ္ပဘေဒေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတိ နိစ္စကာလံ အတ္ထိ, တေ သဒါပိ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တီတိ အတ္ထော။ တထာ အသက္ကောန္တာ ပန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။)ဧကဒိဝသံ တီသု ကာလေသု ဒွီသု ကာလေသု ဧကသ္မိမ္ပိ ကာလေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ မနသိ ကရောန္တာ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိယေဝ နာမ။ ဓမ္မဂတာ သတီတိ ‘‘သွာခါတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိပ္ပဘေဒေ ဓမ္မဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတိ။ သံဃဂတာ သတီတိ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသံဃော’’တိအာဒိပ္ပဘေဒေ သံဃဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတိ။ ကာယဂတာ သတီတိ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန ဝါ နဝသိဝထိကာဝသေန ဝါ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဝါ အဇ္ဈတ္တနီလကသိဏာဒိရူပဇ္ဈာနဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတိ။ အဟိံသာယ ရတောတိ ‘‘သော ကရုဏာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၄၂) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ကရုဏာဘာဝနာယ ရတော။ ဘာဝနာယာတိ မေတ္တာဘာဝနာယ။ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌာ ကရုဏာဘာဝနာယ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ သဗ္ဗာပိ အဝသေသာ ဘာဝနာ နာမ, ဣဓ ပန မေတ္တာဘာဝနာဝ အဓိပ္ပေတာ။ သေသံ ပဌမဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒေသနာဝသာနေ ဒါရကော သဒ္ဓိံ မာတာပိတူဟိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ပစ္ဆာ ပန ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗေပိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဒါရုသာကဋိကပုတ္တဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိံ နိဿာယ မဟာဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဝဇ္ဇိပုတ္တကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – အညတရော ဝဇ္ဇိပုတ္တကော ဘိက္ခု ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ အညတရသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ, တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယံ သဗ္ဗရတ္တိဆဏော ဟောတိ။ အထ ခေါ သော ဘိက္ခု ဝေသာလိယာ တူရိယတာဠိတဝါဒိတနိဂ္ဃေါသသဒ္ဒံ သုတွာ ပရိဒေဝမာနော တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘ဧကကာ မယံ အရညေ ဝိဟရာမ,
အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊
ဧတာဒိသိကာယ ရတ္တိယာ,
ကောသု နာမမှေဟိ ပါပိယော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၉)၊
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၈။)သော ကိရ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ရာဇပုတ္တော ဝါရေန သမ္ပတ္တံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော ဝေသာလိယံ စာတုမဟာရာဇိကေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ သကလနဂရေ ဓဇပဋာကာဒီဟိ ပဋိမဏ္ဍိတေ ကောမုဒိယာ ပုဏ္ဏမာယ သဗ္ဗရတ္တိံ ဆဏဝါရေ ဝတ္တမာနေ ဘေရိယာဒီနံ တူရိယာနံ တာဠိတာနံ နိဂ္ဃေါသံ ဝီဏာဒီနဉ္စ ဝါဒိတာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ ယာနိ ဝေသာလိယံ သတ္တ ရာဇသဟဿာနိ သတ္တ ရာဇသတာနိ သတ္တ ရာဇာနော, တတ္တကာ ဧဝ စ နေသံ ဥပရာဇသေနာပတိအာဒယော, တေသု အလင်္ကတပဋိယတ္တေသု နက္ခတ္တကီဠနတ္ထာယ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု သဋ္ဌိဟတ္ထေ မဟာစင်္ကမေ စင်္ကမမာနော ဂဂနမဇ္ဈေ ဌိတံ ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဒိသွာ စင်္ကမကောဋိယံ ဖလကံ နိဿာယ ဌိတော ဝေဌနာလင်္ကာရဝိရဟိတတ္တာ ဝနေ ဆဍ္ဍိတဒါရုကံ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ အညော အမှေဟိ လာမကတရော’’တိ စိန္တေန္တော ပကတိယာ အာရညကာဒိဂုဏယုတ္တောပိ တသ္မိံ ခဏေ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ဧဝမာဟ။ သော တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ အဓိဝတ္ထာယ ဒေဝတာယ ‘‘ဣမံ ဘိက္ခုံ သံဝေဇေဿာမီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန –
‘‘ဧကကောဝ တွံ အရညေ ဝိဟရသိ, အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊
တဿ တေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ, နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၉) –
ဝုတ္တံ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဃရာဝါသဿ ဒုက္ခတံ ပကာသေတုကာမော ပဉ္စ ဒုက္ခာနိ သမောဓာနေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၂။‘‘ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒုရဘိရမံ, ဒုရာဝါသာ ဃရာ ဒုခါ၊
ဒုက္ခောသမာနသံဝါသော, ဒုက္ခာနုပတိတဒ္ဓဂူ၊
တသ္မာ န စဒ္ဓဂူ သိယာ, န စ ဒုက္ခာနုပတိတော သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အပ္ပံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓဉ္စေဝ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဉ္စ ပဟာယ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ နာမ ဒုက္ခံ။ ဒုရဘိရမန္တိ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတေနာပိ ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ဃဋေန္တေန အပရိမာဏသီလက္ခန္ဓဂေါပနဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိပူရဏဝသေန အဘိရမိတုံ ဒုက္ခံ။ ဒုရာဝါသာတိ ယသ္မာ ပန ဃရံ အာဝသန္တေန ရာဇူနံ ရာဇကိစ္စံ, ဣဿရာနံ ဣဿရကိစ္စံ ဝဟိတဗ္ဗံ, ပရိဇနာ စေဝ ဓမ္မိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ သင်္ဂဟိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဃရာဝါသော ဆိဒ္ဒဃဋော ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ စ ဒုပ္ပူရော။ တသ္မာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၉။)ဃရာဝါသာ နာမေတေ ဒုရာဝါသာ ဒုက္ခာ အာဝသိတုံ, တေနေဝ ကာရဏေန ဒုက္ခာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခော သမာနသံဝါသောတိ ဂိဟိနော ဝါ ဟိ ယေ ဇာတိဂေါတ္တကုလဘောဂေဟိ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ သီလာစာရဗာဟုသစ္စာဒီဟိ သမာနာပိ ဟုတွာ ‘‘ကောသိ တွံ, ကောသ္မိ အဟ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ အဓိကရဏပသုတာ ဟောန္တိ, တေ အသမာနာ နာမ, တေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသော ဒုက္ခောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခာနုပတိတဒ္ဓဂူတိ ယေ ဝဋ္ဋသင်္ခါတံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နတ္တာ အဒ္ဓဂူ, တေ ဒုက္ခေ အနုပတိတာဝ။ တသ္မာ န စဒ္ဓဂူတိ ယသ္မာ ဒုက္ခာနုပတိတဘာဝေါပိ ဒုက္ခော အဒ္ဓဂူဘာဝေါပိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋသင်္ခါတံ အဒ္ဓါနံ ဂမနတာယ အဒ္ဓဂူ န ဘဝေယျ, ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဒုက္ခေန အနုပတိတောပိ န ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု ပဉ္စသု ဌာနေသု ဒဿိတေ ဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပဒါလေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
ဝဇ္ဇိပုတ္တကဘိက္ခုဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
သဒ္ဓေါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စိတ္တဂဟပတိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဗာလဝဂ္ဂေ ‘‘အသန္တံ ဘာဝနမိစ္ဆေယျာ’’တိ ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရိတံ။ ဂါထာပိ တတ္ထေဝ ဝုတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ တတ္ထ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၄) –
‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, ဧတဿ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တဿေဝါယံ လာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥဒါဟု အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒ, မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တဿာပိ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿာပိ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ အယဉှိ ဥပါသကော သဒ္ဓေါ ပသန္နော သမ္ပန္နသီလော, ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝဿ လာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၃။‘‘သဒ္ဓေါ သီလေန သမ္ပန္နော, ယသောဘောဂသမပ္ပိတော၊
ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၄)၊
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၀။)တတ္ထ သဒ္ဓေါတိ လောကိယလောကုတ္တရသဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော။ သီလေနာတိ အာဂါရိယသီလံ, အနာဂါရိယသီလန္တိ ဒုဝိဓံ သီလံ။ တေသု ဣဓ အာဂါရိယသီလံ အဓိပ္ပေတံ, တေန သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ယသောဘောဂသမပ္ပိတောတိ ယာဒိသော အနာထပိဏ္ဍိကာဒီနံ ပဉ္စဥပါသကသတပရိဝါရသင်္ခါတော အာဂါရိယယသော, တာဒိသေနေဝ ယသေန ဓနဓညာဒိကော စေဝ သတ္တဝိဓအရိယဓနသင်္ခါတော စာတိ ဒုဝိဓော ဘောဂေါ, တေန သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ယံ ယံ ပဒေသန္တိ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသု ဧဝရူပေါ ကုလပုတ္တော ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဧဝရူပေန လာဘသက္ကာရေန ပူဇိတောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထု သတ္တမံ။
ဒူရေ သန္တောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဓီတရံ စူဠသုဘဒ္ဒံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အနာထပိဏ္ဍိကဿ ကိရ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဥဂ္ဂနဂရဝါသီ ဥဂ္ဂေါ နာမ သေဋ္ဌိပုတ္တော သဟာယကော အဟောသိ။ တေ ဧကာစရိယကုလေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တာ အညမညံ ကတိကံ ကရိံသု ‘‘အမှာကံ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ပုတ္တဓီတာသု ဇာတာသု ယော ပုတ္တဿ ဓီတရံ ဝါရေတိ, တေန တဿ ဓီတာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ။ တေ ဥဘောပိ ဝယပ္ပတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော နဂရေ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ အထေကသ္မိံ သမယေ ဥဂ္ဂသေဋ္ဌိ ဝဏိဇ္ဇံ ပယောဇေန္တော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော အတ္တနော ဓီတရံ စူဠသုဘဒ္ဒံ အာမန္တေတွာ, ‘‘အမ္မ, ပိတာ တေ ဥဂ္ဂသေဋ္ဌိ နာမ အာဂတော, တဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သဗ္ဗံ တဝ ဘာရော’’တိ အာဏာပေသိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ တဿ အာဂတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သဟတ္ထေနေဝ သူပဗျဉ္ဇနာဒီနိ သမ္ပာဒေတိ, မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီနိ အဘိသင်္ခရောတိ, ဘောဇနကာလေ တဿ နှာနောဒကံ ပဋိယာဒါပေတွာ နှာနကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာဓုကံ ကရောတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၁။)ဥဂ္ဂသေဋ္ဌိ တဿာ အာစာရသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဧကဒိဝသံ အနာထပိဏ္ဍိကေန သဒ္ဓိံ သုခကထာယ သန္နိသိန္နော ‘‘မယံ ဒဟရကာလေ ဧဝံ နာမ ကတိကံ ကရိမှာ’’တိ သာရေတွာ စူဠသုဘဒ္ဒံ အတ္တနော ပုတ္တဿတ္ထာယ ဝါရေသိ။ သော ပန ပကတိယာဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။ တသ္မာ ဒသဗလဿ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ သတ္ထာရာ ဥဂ္ဂသေဋ္ဌိဿူပနိဿယံ ဒိသွာ အနုညာတော ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဓီတရံ ဝိသာခံ ဒတွာ ဥယျောဇေန္တော ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိ ဝိယ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ သုဘဒ္ဒံ အာမန္တေတွာ, ‘‘အမ္မ, သသုရကုလေ ဝသန္တိယာ နာမ အန္တောအဂ္ဂိ ဗဟိ န နီဟရိတဗ္ဗော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၅၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၂ ဝိသာခါဝတ္ထု) ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိနာ ဝိသာခါယ ဒိန္နနယေနေဝ ဒသ ဩဝါဒေ ဒတွာ ‘‘သစေ မေ ဂတဋ္ဌာနေ ဓီတု ဒေါသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တုမှေဟိ သောဓေတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌ ကုဋုမ္ဗိကေ ပါဋိဘောဂေ ဂဟေတွာ တဿာ ဥယျောဇနဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပုရိမဘဝေ ဓီတရာ ကတာနံ သုစရိတာနံ ဖလဝိဘူတိံ လောကဿ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဝိယ မဟန္တေန သက္ကာရေန ဓီတရံ ဥယျောဇေသိ။ တဿာ အနုပုဗ္ဗေန ဥဂ္ဂနဂရံ ပတ္တကာလေ သသုရကုလေန သဒ္ဓိံ မဟာဇနော ပစ္စုဂ္ဂမနမကာသိ။
သာပိ အတ္တနော သိရိဝိဘဝံ ပါကဋံ ကာတုံ ဝိသာခါ ဝိယ သကလနဂရဿ အတ္တာနံ ဒဿေန္တီ ရထေ ဌတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ နာဂရေဟိ ပေသိတေ ပဏ္ဏာကာရေ ဂဟေတွာ အနုရူပဝသေန တေသံ တေသံ ပေသေန္တီ သကလနဂရံ အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဧကာဗဒ္ဓမကာသိ။ မင်္ဂလဒိဝသာဒီသု ပနဿာ သသုရော အစေလကာနံ သက္ကာရံ ကရောန္တော ‘‘အာဂန္တွာ အမှာကံ သမဏေ ဝန္ဒတူ’’တိ ပေသေသိ။ သာ လဇ္ဇာယ နဂ္ဂေ ပဿိတုံ အသက္ကောန္တီ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆတိ။ သော ပုနပ္ပုနံ ပေသေတွာပိ တာယ ပဋိက္ခိတ္တော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘နီဟရထ န’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘န သက္ကာ မမ အကာရဏေန ဒေါသံ အာရောပေတု’’န္တိ ကုဋုမ္ဗိကေ ပက္ကောသာပေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေ တဿာ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဉတွာ သေဋ္ဌိံ သညာပေသုံ။ သော ‘‘အယံ မမ သမဏေ အဟိရိကာတိ န ဝန္ဒီ’’တိ ဘရိယာယ အာရောစေသိ။ သာ ‘‘ကီဒိသာ နု ခေါ ဣမိဿာ သမဏာ, အတိဝိယ တေသံ ပသံသတီ’’တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ –
‘‘ကီဒိသာ သမဏာ တုယှံ, ဗာဠှံ ခေါ နေ ပသံသသိ၊
ကိံသီလာ ကိံသမာစာရာ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၄)၊
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂။)အထဿာ သုဘဒ္ဒါ ဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ ဗုဒ္ဓသာဝကာနဉ္စ ဂုဏေ ပကာသေန္တီ –
‘‘သန္တိန္ဒြိယာ သန္တမာနသာ, သန္တံ တေသံ ဂတံ ဌိတံ၊
ဩက္ခိတ္တစက္ခူ မိတဘာဏီ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၄)၊
‘‘ကာယကမ္မံ သုစိ နေသံ, ဝါစာကမ္မံ အနာဝိလံ၊
မနောကမ္မံ သုဝိသုဒ္ဓံ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
‘‘ဝိမလာ သင်္ခမုတ္တာဘာ, သုဒ္ဓါ အန္တရဗာဟိရာ၊
ပုဏ္ဏာ သုဒ္ဓေဟိ ဓမ္မေဟိ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
‘‘လာဘေန ဥန္နတော လောကော, အလာဘေန စ ဩနတော၊
လာဘာလာဘေန ဧကဋ္ဌာ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
‘‘ယသေန ဥန္နတော လောကော, အယသေန စ ဩနတော၊
ယသာယသေန ဧကဋ္ဌာ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
‘‘ပသံသာယုန္နတော လောကော, နိန္ဒာယာပိ စ ဩနတော၊
သမာ နိန္ဒာပသံသာသု, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
‘‘သုခေန ဥန္နတော လောကော, ဒုက္ခေနာပိ စ ဩနတော၊
အကမ္ပာ သုခဒုက္ခေသု, တာဒိသာ သမဏာ မမာ’’တိ။ –
ဧဝမာဒီဟိ ဝစနေဟိ သဿုံ တောသေသိ။
အထ နံ ‘‘သက္ကာ တဝ သမဏေ အမှာကမ္ပိ ဒဿေတု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ယထာ မယံ တေ ပဿာမ, တထာ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ သဇ္ဇေတွာ ဥပရိပါသာဒတလေ ဌတွာ ဇေတဝနာဘိမုခီ သက္ကစ္စံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ ဂန္ဓဝါသပုပ္ဖဓုမေဟိ ပူဇံ ကတွာ, ‘‘ဘန္တေ, သွာတနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေမိ, ဣမိနာ မေ သညာဏေန သတ္ထာ နိမန္တိတဘာဝံ ဇာနာတူ’’တိ သုမနပုပ္ဖါနံ အဋ္ဌ မုဋ္ဌိယော အာကာသေ ခိပိ။ ပုပ္ဖါနိ ဂန္တွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ သတ္ထုနော ဥပရိ မာလာဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ တသ္မိံ ခဏေ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ ဓမ္မကထံ သုတွာ သွာတနာယ သတ္ထာရံ နိမန္တေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အဓိဝုတ္ထံ မယာ, ဂဟပတိ, သွာတနာယ ဘတ္တ’’န္တိ ဝတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မယာ ပုရေတရံ အာဂတော နတ္ထိ, ကဿ နု ခေါ ဝေါ အဓိဝုတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘စူဠသုဘဒ္ဒါယ, ဂဟပတိ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၃။)နိမန္တိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘နနု, ဘန္တေ, စူဠသုဘဒ္ဒါ ဒူရေ ဝသတိ ဣတော ဝီသတိယောဇနသတမတ္ထကေ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အာမ ဂဟပတိ, ဒူရေ ဝသန္တာပိ ဟိ သပ္ပုရိသာ အဘိမုခေ ဌိတာ ဝိယ ပကာသေန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၄။‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ, ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော၊
အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။
တတ္ထ သန္တောတိ ရာဂါဒီနံ သန္တတာယ ဗုဒ္ဓါဒယော သန္တာ နာမ။ ဣဓ ပန ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာ ဥဿန္နကုသလမူလာ ဘာဝိတဘာဝနာ သတ္တာ သန္တောတိ အဓိပ္ပေတာ။ ပကာသေန္တီတိ ဒူရေ ဌိတာပိ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏပထံ အာဂစ္ဆန္တာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ဟိမဝန္တော ဝါတိ ယထာ ဟိ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတော ပဉ္စယောဇနသတုဗ္ဗေဓော စတုရာသီတိယာ ကူဋသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဒူရေ ဌိတာနမ္ပိ အဘိမုခေ ဌိတော ဝိယ ပကာသေတိ, ဧဝံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ အသန္တေတ္ထာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဂရုကာ ဝိတိဏ္ဏပရလောကာ အာမိသစက္ခုကာ ဇီဝိကတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတာ ဗာလပုဂ္ဂလာ အသန္တော နာမ, တေ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ဒက္ခိဏဿ ဇာဏုမဏ္ဍလဿ သန္တိကေ နိသိန္နာပိ န ဒိဿန္တိ န ပညာယန္တိ။ ရတ္တိံ ခိတ္တာတိ ရတ္တိံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ ခိတ္တသရာ ဝိယ တထာရူပဿ ဥပနိဿယဘူတဿ ပုဗ္ဗဟေတုနော အဘာဝေန န ပညာယန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘သတ္ထာရာ သုဘဒ္ဒါယ နိမန္တနံ အဓိဝါသိတ’’န္တိ ဉတွာ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ – ‘‘ပဉ္စ ကူဋာဂါရသတာနိ နိမ္မိနိတွာ သွေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ဥဂ္ဂနဂရံ နေဟီ’’တိ။ သော ပုနဒိဝသေ ပဉ္စသတာနိ ကူဋာဂါရာနိ နိမ္မိနိတွာ ဇေတဝနဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ဥစ္စိနိတွာ ဝိသုဒ္ဓခီဏာသဝါနံယေဝ ပဉ္စသတာနိ အာဒါယ သပရိဝါရော ကူဋာဂါရေသု နိသီဒိတွာ ဥဂ္ဂနဂရံ အဂမာသိ။ ဥဂ္ဂသေဋ္ဌိပိ သပရိဝါရော သုဘဒ္ဒါယ ဒိန္နနယေနေဝ တထာဂတဿ အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော သတ္ထာရံ မဟန္တေန သိရိဝိဘဝေန အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော မာလာဒီဟိ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရောန္တော သပရိဝါရော သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝန္ဒိတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပုနပ္ပုနံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ သတ္ထာပိဿ သပ္ပါယံ သလ္လက္ခေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၄။)ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တံ အာဒိံ ကတွာ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သတ္ထာ ‘‘စူဠသုဘဒ္ဒါယ အနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ တွံ ဣဓေဝ ဟောဟီ’’တိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရံ နိဝတ္တာပေတွာ သာဝတ္ထိမေဝ အဂမာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တံ နဂရံ သဒ္ဓါသမ္ပန္နံ အဟောသီတိ။
စူဠသုဘဒ္ဒါဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
ဧကာသနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကဝိဟာရိတ္ထေရံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ထေရော ဧကကောဝ သေယျံ ကပ္ပေတိ, ဧကကောဝ နိသီဒတိ, ဧကကောဝ စင်္ကမတိ, ဧကကောဝ တိဋ္ဌတီတိ စတုပရိသန္တရေ ပါကဋော အဟောသိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ, ‘‘ဘန္တေ, ဧဝရူပေါ နာမာယံ ထေရော’’တိ တထာဂတဿာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ ပဝိဝိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဝေကေ အာနိသံသံ ကထေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၅။‘‘ဧကာသနံ ဧကသေယျံ, ဧကော စရမတန္ဒိတော၊
ဧကော ဒမယမတ္တာနံ, ဝနန္တေ ရမိတော သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဧကာသနံ ဧကသေယျန္တိ ဘိက္ခုသဟဿမဇ္ဈေပိ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟိတွာ တေနေဝ မနသိကာရေန နိသိန္နဿ အာသနံ ဧကာသနံ နာမ။ လောဟပါသာဒသဒိသေပိ စ ပါသာဒေ ဘိက္ခုသဟဿမဇ္ဈေပိ ပညတ္တေ ဝိစိတြပစ္စတ္ထရဏူပဓာနေ မဟာရဟေ သယနေ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန မူလကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန နိပန္နဿ ဘိက္ခုနော သေယျာ ဧကသေယျာ နာမ။ ဧဝရူပံ ဧကာသနဉ္စ ဧကသေယျဉ္စ ဘဇေထာတိ အတ္ထော။ အတန္ဒိတောတိ ဇင်္ဃဗလံ နိဿာယ ဇီဝိတကပ္ပနေန အကုသီတော ဟုတွာ သဗ္ဗီရိယာပထေသု ဧကကောဝ စရန္တောတိ အတ္ထော။ ဧကော ဒမယန္တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၅။)ရတ္တိဋ္ဌာနာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတွာ မဂ္ဂဖလာဓိဂမဝသေန ဧကောဝ ဟုတွာ အတ္တာနံ ဒမေန္တောတိ အတ္ထော။ ဝနန္တေ ရမိတော သိယာတိ ဧဝံ အတ္တာနံ ဒမေန္တော ဣတ္ထိပုရိသသဒ္ဒါဒီဟိ ပဝိဝိတ္တေ ဝနန္တေယေဝ အဘိရမိတော ဘဝေယျ။ န ဟိ သက္ကာ အာကိဏ္ဏဝိဟာရိနာ ဧဝံ အတ္တာနံ ဒမေတုန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာဇနော ဧကဝိဟာရိကမေဝ ပတ္ထေသီတိ။
ဧကဝိဟာရိတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
ပကိဏ္ဏကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၆။)၂၂။ နိရယဝဂ္ဂ
֍ * ၁။ သုန္ဒရီပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထု
အဘူတဝါဒီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သုန္ဒရိံ ပရိဗ္ဗာဇိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ ဂရုကတော မာနိတော ပူဇိတော’’တိ ဝတ္ထု ဝိတ္ထာရတော ဥဒါနေ (ဥဒါ။ ၃၈) အာဂတမေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ဘဂဝတော ကိရ ဘိက္ခုသံဃဿ စ ပဉ္စန္နံ မဟာနဒီနံ မဟောဃသဒိသေ လာဘသက္ကာရေ ဥပ္ပန္နေ ဟတလာဘသက္ကာရာ အညတိတ္ထိယာ သူရိယုဂ္ဂမနကာလေ ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ နိပ္ပဘာ ဟုတွာ ဧကတော သန္နိပတိတွာ မန္တယိံသု – ‘‘မယံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟတလာဘသက္ကာရာ, န နော ကောစိ အတ္ထိဘာဝမ္ပိ ဇာနာတိ, ကေန နု ခေါ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရမဿ အန္တရဓာပေယျာမာ’’တိ။ အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုန္ဒရိယာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ သက္ကုဏိဿာမာ’’တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ သုန္ဒရိံ တိတ္ထိယာရာမံ ပဝိသိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ နာလပိံသု။ သာ ပုနပ္ပုနံ သလ္လပန္တီပိ ပဋိဝစနံ အလဘိတွာ ‘‘အပိ ပနယျာ, ကေနစိ ဝိဟေဌိတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ, ဘဂိနိ, သမဏံ ဂေါတမံ အမှေ ဝိဟေဌေတွာ ဟတလာဘသက္ကာရေ ကတွာ ဝိစရန္တံ န ပဿသီ’’တိ? ‘‘မယာ ဧတ္ထ ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘တွံ ခေါသိ, ဘဂိနိ, အဘိရူပါ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ, သမဏဿ ဂေါတမဿ အယသံ အာရောပေတွာ မဟာဇနံ တဝ ကထံ ဂါဟာပေတွာ ဟတလာဘသက္ကာရံ ကရောဟီ’’တိ။ သာ တံ သုတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပက္ကန္တာ တတော ပဋ္ဌာယ မာလာဂန္ဓဝိလေပနကပ္ပူရကဋုကဖလာဒီနိ ဂဟေတွာ သာယံ မဟာဇနဿ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နဂရံ ပဝိသနကာလေ ဇေတဝနာဘိမုခီ ဂစ္ဆတိ, ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ စ ပုဋ္ဌာ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမိ, အဟဉှိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသာမီ’’တိ ဝတွာ အညတရသ္မိံ တိတ္ထိယာရာမေ ဝသိတွာ ပါတောဝ ဇေတဝနမဂ္ဂံ ဩတရိတွာ နဂရာဘိမုခီ အာဂစ္ဆန္တီ ‘‘ကိံ, သုန္ဒရိ, ကဟံ ဂတာသီ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတွာ တံ ကိလေသရတိယာ ရမာပေတွာ အာဂတာမှီ’’တိ ဝဒတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၇။)အထ တေ ကတိပါဟစ္စယေန ဓုတ္တာနံ ကဟာပဏေ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ သုန္ဒရိံ မာရေတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဂန္ဓကုဋိယာ သမီပေ မာလာကစဝရန္တရေ နိက္ခိပိတွာ ဧထာ’’တိ ဝဒိံသု။ တေ တထာ အကံသု။ တတော တိတ္ထိယာ ‘‘သုန္ဒရိံ န ပဿာမာ’’တိ ကောလာဟလံ ကတွာ ရညော အာရောစေတွာ ‘‘ကဟံ ဝေါ အာသင်္ကာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣမေသု ဒိဝသေသု ဇေတဝနေ ဝသတိ, တတ္ထဿာ ပဝတ္တိံ န ဇာနာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆထ, နံ ဝိစိနထာ’’တိ ရညာ အနုညာတာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေ ဂဟေတွာ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဝိစိနန္တာ မာလာကစဝရန္တရေ တံ ဒိသွာ မဉ္စကံ အာရောပေတွာ နဂရံ ပဝေသေတွာ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ‘သတ္ထာရာ ကတံ ပါပကမ္မံ ပဋိစ္ဆာဒေဿာမာ’တိ သုန္ဒရိံ မာရေတွာ မာလာကစဝရန္တရေ နိက္ခိပိံသူ’’တိ ရညော အာရောစယိံသု။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆထ, နဂရံ အာဟိဏ္ဍထာ’’တိ အာဟ။ တေ နဂရဝီထီသု ‘‘ပဿထ သမဏာနံ သကျပုတ္တိယာနံ ကမ္မ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပုန ရညော နိဝေသနဒွါရံ အာဂမိံသု။ ရာဇာ သုန္ဒရိယာ သရီရံ အာမကသုသာနေ အဋ္ဋကံ အာရောပေတွာ ရက္ခာပေသိ။ သာဝတ္ထိဝါသိနော ဌပေတွာ အရိယသာဝကေ သေသာ ယေဘုယျေန ‘‘ပဿထ သမဏာနံ သကျပုတ္တိယာနံ ကမ္မ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ အန္တောနဂရေပိ ဗဟိနဂရေပိ ဘိက္ခူ အက္ကောသန္တာ ဝိစရန္တိ။ ဘိက္ခူ တံ ပဝတ္တိံ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ တုမှေပိ တေ မနုဿေ ဧဝံ ပဋိစောဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၆။‘‘အဘူတဝါဒီ နိရယံ ဥပေတိ,
ယော ဝါပိ ကတွာ န ကရောမိစာဟ၊
ဥဘောပိ တေ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တိ,
နိဟီနကမ္မာ မနုဇာ ပရတ္ထာ’’တိ။
တတ္ထ အဘူတဝါဒီတိ ပရဿ ဒေါသံ အဒိသွာဝ မုသာဝါဒံ ကတွာ တုစ္ဆေန ပရံ အဗ္ဘာစိက္ခန္တော။ ကတွာတိ ယော ဝါ ပန ပါပကမ္မံ ကတွာ ‘‘နာဟံ ဧတံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တီတိ တေ ဥဘောပိ ဇနာ ပရလောကံ ဂန္တွာ နိရယံ ဥပဂမနေန ဂတိယာ သမာ ဘဝန္တိ။ ဂတိယေဝ နေသံ ပရိစ္ဆိန္နာ, အာယု ပန နေသံ န ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဗဟုကဉှိ ပါပကမ္မံ ကတွာ စိရံ နိရယေ ပစ္စန္တိ, ပရိတ္တံ ကတွာ အပ္ပမတ္တကမေဝ ကာလံ။ ယသ္မာ ပန နေသံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၈။)ဥဘိန္နမ္ပိ လာမကမေဝ ကမ္မံ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘နိဟီနကမ္မာ မနုဇာ ပရတ္ထာ’’တိ။ ပရတ္ထာတိ ဣမဿ ပန ပဒဿ ပုရတော ပေစ္စပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ပေစ္စ ပရတ္ထ ဣတော ဂန္တွာ တေ နိဟီနကမ္မာ ပရလောကေ သမာ ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ရာဇာ ‘‘သုန္ဒရိယာ အညေဟိ မာရိတဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ ပုရိသေ ဥယျောဇေသိ။ အထ တေ ဓုတ္တာ တေဟိ ကဟာပဏေဟိ သုရံ ပိဝန္တာ အညမညံ ကလဟံ ကရိံသု။ ဧကော ဧကံ အာဟ – ‘‘တွံ သုန္ဒရိံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မာရေတွာ မာလာကစဝရန္တရေ နိက္ခိပိတွာ တတော လဒ္ဓကဟာပဏေဟိ သုရံ ပိဝသိ, ဟောတု ဟောတူ’’တိ။ ရာဇပုရိသာ တေ ဓုတ္တေ ဂဟေတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ အထ နေ ရာဇာ ‘‘တုမှေဟိ သာ မာရိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကေဟိ မာရာပိတာ’’တိ? ‘‘အညတိတ္ထိယေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ တိတ္ထိယေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ တေ တထေဝ ဝဒိံသု။ တေန ဟိ ဂစ္ဆထ တုမှေ ဧဝံ ဝဒန္တာ နဂရံ အာဟိဏ္ဍထ – ‘‘အယံ သုန္ဒရီ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဝဏ္ဏံ အာရောပေတုကာမေဟိ အမှေဟိ မာရာပိတာ, နေဝ သမဏဿ ဂေါတမဿ, န သာဝကာနံ ဒေါသော အတ္ထိ, အမှာကမေဝ ဒေါသော’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ဗာလမဟာဇနော တဒါ သဒ္ဒဟိ, တိတ္ထိယာပိ ဓုတ္တာပိ ပုရိသဝဓဒဏ္ဍံ ပါပုဏိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓါနံ သက္ကာရော မဟာ အဟောသီတိ။
သုန္ဒရီပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထု ပဌမံ။
ကာသာဝကဏ္ဌာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒုစ္စရိတဖလာနုဘာဝေန ပီဠိတေ သတ္တေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အာယသ္မာ ဟိ မောဂ္ဂလ္လာနော လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂိဇ္ဈကူဋာ ဩရောဟန္တော အဋ္ဌိသင်္ခလိကပေတာဒီနံ အတ္တဘာဝေ ဒိသွာ သိတံ ကရောန္တော လက္ခဏတ္ထေရေန သိတကာရဏံ ပုဋ္ဌော ‘‘အကာလော, အာဝုသော, ဣမဿ ပဉှဿ, တထာဂတဿ သန္တိကေ မံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ တထာဂတဿ သန္တိကေ ထေရေန ပုဋ္ဌော အဋ္ဌိသင်္ခလိကပေတာဒီနံ ဒိဋ္ဌဘာဝံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣဓာဟံ, အာဝုသော, ဂိဇ္ဈကူဋာ ပဗ္ဗတာ ဩရောဟန္တော အဒ္ဒသံ ဘိက္ခုံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။)ဝေဟာသံ ဂစ္ဆန္တံ, တဿ သံဃာဋိပိ အာဒိတ္တာ သမ္ပဇ္ဇလိတာ သဇောတိဘူတာ…ပေ… ကာယောပိ အာဒိတ္တော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၃၀၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၈) နယေန သဒ္ဓိံ ပတ္တစီဝရကာယဗန္ဓနာဒီဟိ ဍယှမာနေ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တေသံ ကဿပဒသဗလဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနုရူပံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာနံ ပါပဘာဝံ အာစိက္ခိတွာ တသ္မိံ ခဏေ တတ္ထ နိသိန္နာနံ ဗဟူနံ ပါပဘိက္ခူနံ ဒုစ္စရိတကမ္မဿ ဝိပါကံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၇။‘‘ကာသာဝကဏ္ဌာ ဗဟဝေါ, ပါပဓမ္မာ အသညတာ၊
ပါပါ ပါပေဟိ ကမ္မေဟိ, နိရယံ တေ ဥပပဇ္ဇရေ’’တိ။
တတ္ထ ကာသာဝကဏ္ဌာတိ ကာသာဝေန ပလိဝေဌိတကဏ္ဌာ။ ပါပဓမ္မာတိ လာမကဓမ္မာ။ အသညတာတိ ကာယာဒိသံယမရဟိတာ, တထာရူပါ ပါပပုဂ္ဂလာ အတ္တနာ ကတေဟိ အကုသလကမ္မေဟိ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, တေ တတ္ထ ပစ္စိတွာ တတော စုတာ ဝိပါကာဝသေသေန ပေတေသုပိ ဧဝံ ပစ္စန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဒုစ္စရိတဖလပီဠိတဝတ္ထု ဒုတိယံ။
֍ * ၃။ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထု
သေယျော အယောဂုဠောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိံ ဥပနိဿာယ မဟာဝနေ ဝိဟရန္တော ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပါရာဇိကေ (ပါရာ။ ၁၉၃ အာဒယော) အာဂတမေဝ။
တဒါ ဟိ သတ္ထာ တေ ဘိက္ခူ ‘‘ကိံ ပန တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဥဒရဿတ္ထာယ ဂိဟီနံ အညမညဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ တေ ဘိက္ခူ အနေကပရိယာယေန ဂရဟိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၀၈။‘‘သေယျော အယောဂုဠော ဘုတ္တော, တတ္တော အဂ္ဂိသိခူပမော၊
ယဉ္စေ ဘုဉ္ဇေယျ ဒုဿီလော, ရဋ္ဌပိဏ္ဍမသညတော’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၀။)တတ္ထ ယဉ္စေ ဘုဉ္ဇေယျာတိ ယံ ဒုဿီလော နိဿီလပုဂ္ဂလော ကာယာဒီဟိ အသညတော ရဋ္ဌဝါသီဟိ သဒ္ဓါယ ဒိန္နံ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ ‘‘သမဏောမှီ’’တိ ပဋိဇာနန္တော ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇေယျ, တတ္တော အာဒိတ္တော အဂ္ဂိဝဏ္ဏော အယောဂုဠောဝ ဘုတ္တော သေယျော သုန္ဒရတရော။ ကိံ ကာရဏာ? တပ္ပစ္စယာ ဟိ ဧကောဝ အတ္တဘာဝေါ ဈာယေယျ, ဒုဿီလော ပန သဒ္ဓါဒေယျံ ဘုဉ္ဇိတွာ အနေကာနိပိ ဇာတိသတာနိ နိရယေ ပစ္စေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထု တတိယံ။
စတ္တာရိ ဌာနာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဘာဂိနေယျံ ခေမကံ နာမ သေဋ္ဌိပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ အဘိရူပေါ အဟောသိ, ယေဘုယျေန ဣတ္ထိယော တံ ဒိသွာ ရာဂါဘိဘူတာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိံသု။ သောပိ ပရဒါရကမ္မာဘိရတောဝ အဟောသိ။ အထ နံ ရတ္တိံ ရာဇပုရိသာ ဂဟေတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ မဟာသေဋ္ဌိဿ လဇ္ဇာမီတိ တံ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ သော ပန နေဝ ဝိရမိ။ အထ နံ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ရာဇပုရိသာ ဂဟေတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ ဝိဿဇ္ဇာပေသိယေဝ။ မဟာသေဋ္ဌိ, တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမဿ ဓမ္မံ ဒေသေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တဿ သံဝေဂကထံ ဝတွာ ပရဒါရသေဝနာယ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၀၉။‘‘စတ္တာရိ ဌာနာနိ နရော ပမတ္တော,
အာပဇ္ဇတိ ပရဒါရူပသေဝီ၊
အပုညလာဘံ န နိကာမသေယျံ,
နိန္ဒံ တတီယံ နိရယံ စတုတ္ထံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၁။) ၃၁၀။ဘီတဿ ဘီတာယ ရတီ စ ထောကိကာ၊
ရာဇာ စ ဒဏ္ဍံ ဂရုကံ ပဏေတိ,
တသ္မာ နရော ပရဒါရံ န သေဝေ’’တိ။
တတ္ထ ဌာနာနီတိ ဒုက္ခကာရဏာနိ။ ပမတ္တောတိ သတိဝေါဿဂ္ဂေန သမန္နာဂတော။ အာပဇ္ဇတီတိ ပါပုဏာတိ။ ပရဒါရူပသေဝီတိ ပရဒါရံ ဥပသေဝန္တော ဥပ္ပထစာရီ။ အပုညလာဘန္တိ အကုသလလာဘံ။ န နိကာမသေယျန္တိ ယထာ ဣစ္ဆတိ, ဧဝံ သေယျံ အလဘိတွာ အနိစ္ဆိတံ ပရိတ္တကမေဝ ကာလံ သေယျံ လဘတိ။ အပုညလာဘော စာတိ ဧဝံ တဿ အယဉ္စ အပုညလာဘော, တေန စ အပုညေန နိရယသင်္ခါတာ ပါပိကာ ဂတိ ဟောတိ။ ရတီ စ ထောကိကာတိ ယာ တဿ ဘီတဿ ဘီတာယ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ရတိ, သာပိ ထောကိကာ ပရိတ္တာ ဟောတိ။ ဂရုကန္တိ ရာဇာ စ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိဝသေန ဂရုကံ ဒဏ္ဍံ ပဏေတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရဒါရံ သေဝန္တော ဧတာနိ အပုညာဒီနိ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ပရဒါရံ န သေဝေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ခေမကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာဇနော သုခံ ဝီတိနာမေသိ။ ကိံ ပနဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ? သော ကိရ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဥတ္တမမလ္လော ဟုတွာ ဒွေ သုဝဏ္ဏပဋာကာ ဒသဗလဿ ကဉ္စနထူပေ အာရောပေတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ ‘‘ဌပေတွာ ဉာတိသာလောဟိတိတ္ထိယော အဝသေသာ မံ ဒိသွာ ရဇ္ဇန္တူ’’တိ။ ဣဒမဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ။ တေန တံ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဒိသွာ ပရေသံ ဣတ္ထိယော သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိံသူတိ။
ခေမကသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ကုသော ယထာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ ဘိက္ခု အသဉ္စိစ္စ ဧကံ တိဏံ ဆိန္ဒိတွာ ကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အာဝုသော, ယော တိဏံ ဆိန္ဒတိ, တဿ ကိံ ဟောတီ’’တိ တံ အတ္တနာ ကတဘာဝံ အာရောစေတွာ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ ဣတရော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၂။)‘‘တွံ တိဏဿ ဆိန္နကာရဏာ ကိဉ္စိ ဟောတီတိ သညံ ကရောသိ, န ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ဟောတိ, ဒေသေတွာ ပန မုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ သယမ္ပိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ တိဏံ လုဉ္စိတွာ အဂ္ဂဟေသိ။ ဘိက္ခူ တံ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ အနေကပရိယာယေန ဝိဂရဟိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၁၁။‘‘ကုသော ယထာ ဒုဂ္ဂဟိတော, ဟတ္ထမေဝါနုကန္တတိ၊
သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ, နိရယာယုပကဍ္ဎတိ။
၃၁၂။‘‘ယံ ကိဉ္စိ သိထိလံ ကမ္မံ, သံကိလိဋ္ဌဉ္စ ယံ ဝတံ၊
သင်္ကဿရံ ဗြဟ္မစရိယံ, န တံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
၃၁၃။‘‘ကယိရာ စေ ကယိရာထေနံ, ဒဠှမေနံ ပရက္ကမေ၊
သိထိလော ဟိ ပရိဗ္ဗာဇော, ဘိယျော အာကိရတေ ရဇ’’န္တိ။
တတ္ထ ကုသောတိ ယံ ကိဉ္စိ တိခိဏဓာရံ တိဏံ အန္တမသော တာလပဏ္ဏမ္ပိ, ယထာ သော ကုသော ယေန ဒုဂ္ဂဟိတော, တဿ ဟတ္ထံ အနုကန္တတိ ဖာလေတိ, ဧဝမေဝ သမဏဓမ္မသင်္ခါတံ သာမညမ္ပိ ခဏ္ဍသီလာဒိတာယ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ နိရယာယုပကဍ္ဎတိ, နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာပေတီတိ အတ္ထော။ သိထိလန္တိ ဩလီယိတွာ ကရဏေန သိထိလဂါဟံ ကတွာ ကတံ ယံကိဉ္စိ ကမ္မံ။ သံကိလိဋ္ဌန္တိ ဝေသိယာဒိကေသု အဂေါစရေသု စရဏေန သံကိလိဋ္ဌံ။ သင်္ကဿရန္တိ သင်္ကာဟိ သရိတဗ္ဗံ, ဥပေါသထကိစ္စာဒီသု အညတရကိစ္စေန သန္နိပတိတမ္ပိ သံဃံ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေ မမ စရိယံ ဉတွာ မံ ဥက္ခိပိတုကာမာဝ သန္နိပတိတာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အာသင်္ကာဟိ သရိတံ ဥဿင်္ကိတံ ပရိသင်္ကိတံ။ န တံ ဟောတီတိ တံ ဧဝရူပံ သမဏဓမ္မသင်္ခါတံ ဗြဟ္မစရိယံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ, တဿ မဟပ္ဖလာဘာဝေနေဝ ဘိက္ခဒါယကာနမ္ပိဿ န မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကယိရာ စေတိ တသ္မာ ယံ ကမ္မံ ကရေယျ, တံ ကရေယျာထေဝ။ ဒဠှမေနံ ပရက္ကမေတိ ထိရကတမေဝ ကတွာ အဝတ္တသမာဒါနော ဟုတွာ ဧနံ ကယိရာ။ ပရိဗ္ဗာဇောတိ သိထိလဘာဝေန ကတော ခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တော သမဏဓမ္မော။ ဘိယျော အာကိရတေ ရဇန္တိ အဗ္ဘန္တရေ ဝိဇ္ဇမာနံ ရာဂရဇာဒိံ ဧဝရူပေါ သမဏဓမ္မော အပနေတုံ န သက္ကောတိ, အထ ခေါ တဿ ဥပရိ အပရမ္ပိ ရာဂရဇာဒိံ အာကိရတီတိ အတ္ထော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၃။)ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု, သောပိ ဘိက္ခု သံဝရေ ဌတွာ ပစ္ဆာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ။
ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
အကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဣဿာပကတံ ဣတ္ထိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿာ ကိရ သာမိကော ဧကာယ ဂေဟဒါသိယာ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ အကာသိ။ သာ ဣဿာပကတာ တံ ဒါသိံ ဟတ္ထပါဒေသု ဗန္ဓိတွာ တဿာ ကဏ္ဏနာသံ ဆိန္ဒိတွာ ဧကသ္မိံ ဂုဠှဂဗ္ဘေ ပက္ခိပိတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ တဿ ကမ္မဿ အတ္တနာ ကတဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ ‘‘ဧဟိ, အယျ, ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’’တိ သာမိကံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏန္တီ နိသီဒိ။ အထဿာ အာဂန္တုကဉာတကာ ဂေဟံ အာဂန္တွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ တံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ ဒါသိံ မောစယိံသု။ သာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဌိတာ တမတ္ထံ ဒသဗလဿ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဒုစ္စရိတံ နာမ ‘ဣဒံ မေ အညေ န ဇာနန္တီ’တိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န ကာတဗ္ဗံ, အညသ္မိံ အဇာနန္တေပိ သုစရိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ကတမ္ပိ ဟိ ဒုစ္စရိတံ နာမ ပစ္ဆာနုတာပံ ကရောတိ, သုစရိတံ ပါမောဇ္ဇမေဝ ဇနေတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၁၄။‘‘အကတံ ဒုက္ကဋံ သေယျော, ပစ္ဆာ တပ္ပတိ ဒုက္ကဋံ၊
ကတဉ္စ သုကတံ သေယျော, ယံ ကတွာ နာနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ သာဝဇ္ဇံ အပါယသံဝတ္တနိကံ ကမ္မံ အကတမေဝ သေယျော ဝရံ ဥတ္တမံ။ ပစ္ဆာ တပ္ပတီတိ တဉှိ အနုဿရိတာနုဿရိတကာလေ တပ္ပတိယေဝ။ သုကတန္တိ အနဝဇ္ဇံ ပန သုခဒါယကံ သုဂတိသံဝတ္တနိကမေဝ ကမ္မံ ကတံ သေယျော။ ယံ ကတွာတိ ယံ ကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ အနုဿရဏကာလေ န တပ္ပတိ နာနုတပ္ပတိ, သောမနဿဇာတောဝ ဟောတိ, တံ ကမ္မံ ဝရန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဥပါသကော စ သာ စ ဣတ္ထီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တဉ္စ ပန ဒါသိံ တတ္ထေဝ ဘုဇိဿံ ကတွာ ဓမ္မစာရိနိံ ကရိံသူတိ။
ဣဿာပကတိတ္ထိဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၄။)နဂရံ ယထာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ အာဂန္တုကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဧကသ္မိံ ပစ္စန္တေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပဌမမာသေ သုခံ ဝိဟရိံသု။ မဇ္ဈိမမာသေ စောရာ အာဂန္တွာ တေသံ ဂေါစရဂါမံ ပဟရိတွာ ကရမရေ ဂဟေတွာ အဂမံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာ စောရာနံ ပဋိဗာဟနတ္ထာယ တံ ပစ္စန္တနဂရံ အဘိသင်္ခရောန္တာ တေ ဘိက္ခူ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဩကာသံ န လဘိံသု။ တေ အဖာသုကံ ဝဿံ ဝသိတွာ ဝုတ္ထဝဿာ သတ္ထု ဒဿနာယ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ကတပဋိသန္ထာရော ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, သုခံ ဝသိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မယံ ပဌမမာသမေဝ သုခံ ဝသိမှာ, မဇ္ဈိမမာသေ စောရာ ဂါမံ ပဟရိံသု, တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာ နဂရံ အဘိသင်္ခရောန္တာ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဩကာသံ န လဘိံသု။ တသ္မာ အဖာသုကံ ဝဿံ ဝသိမှာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အလံ, ဘိက္ခဝေ, မာ စိန္တယိတ္ထ, ဖာသုဝိဟာရော နာမ နိစ္စကာလံ ဒုလ္လဘော, ဘိက္ခုနာ နာမ ယထာ တေ မနုဿာ နဂရံ ဂေါပယိံသု, ဧဝံ အတ္တဘာဝမေဝ ဂေါပယိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၁၅။‘‘နဂရံ ယထာ ပစ္စန္တံ, ဂုတ္တံ သန္တရဗာဟိရံ၊
ဧဝံ ဂေါပေထ အတ္တာနံ, ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ၊
ခဏာတီတာ ဟိ သောစန္တိ, နိရယမှိ သမပ္ပိတာ’’တိ။
တတ္ထ သန္တရဗာဟိရန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ယထာ တေဟိ မနုဿေဟိ တံ ပစ္စန္တနဂရံ ဒွါရပါကာရာဒီနိ ထိရာနိ ကရောန္တေဟိ သအန္တရံ, အဋ္ဋာလကပရိခါဒီနိ ထိရာနိ ကရောန္တေဟိ သဗာဟိရန္တိ သန္တရဗာဟိရံ သုဂုတ္တံ ကတံ, ဧဝံ တုမှေပိ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဆ ဒွါရာနိ ပိဒဟိတွာ ဒွါရရက္ခိကံ သတိံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ယထာ ဂယှမာနာနိ ဗာဟိရာနိ ဆ အာယတနာနိ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ဥပဃာတာယ သံဝတ္တန္တိ, တထာ အဂ္ဂဟဏေန တာနိပိ ထိရာနိ ကတွာ တေသံ အပ္ပဝေသာယ ဒွါရရက္ခိကံ သတိံ အပ္ပဟာယ ဝိစရန္တာ အတ္တာနံ ဂေါပေထာတိ အတ္ထော။ ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါတိ ယော ဟိ ဧဝံ အတ္တာနံ န ဂေါပေတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ အယံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒခဏော မဇ္ဈိမဒေသေ ဥပ္ပတ္တိခဏော သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဋိလဒ္ဓခဏော ဆန္နံ အာယတနာနံ အဝေကလ္လခဏောတိ သဗ္ဗောပိ အယံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၅။)ခဏော အတိက္ကမတိ, သော ခဏော တုမှေ မာ အတိက္ကမတု။ ခဏာတီတာတိ ယေ ဟိ တံ ခဏံ အတီတာ, တေ စ ပုဂ္ဂလေ သော စ ခဏော အတီတော, တေ နိရယမှိ သမပ္ပိတာ ဟုတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သောစန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ ဥပ္ပန္နသံဝေဂါ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု သတ္တမံ။
အလဇ္ဇိတာယေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော နိဂဏ္ဌေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ဘိက္ခူ နိဂဏ္ဌေ ဒိသွာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, သဗ္ဗသော အပ္ပဋိစ္ဆန္နေဟိ အစေလကေဟိ ဣမေ နိဂဏ္ဌာ ဝရတရာ, ယေ ဧကံ ပုရိမပဿမ္ပိ တာဝ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ, သဟိရိကာ မညေ ဧတေ’’တိ။ တံ သုတွာ နိဂဏ္ဌာ ‘‘န မယံ ဧတေန ကာရဏေန ပဋိစ္ဆာဒေမ, ပံသုရဇာဒယော ပန ပုဂ္ဂလာ ဧဝ, ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓါ ဧဝ, တေ နော ဘိက္ခာဘာဇနေသု မာ ပတိံသူတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ပဋိစ္ဆာဒေမာ’’တိ ဝတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝါဒပဋိဝါဒဝသေန ဗဟုံ ကထံ ကထေသုံ။ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ နိသိန္နကာလေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အလဇ္ဇိတဗ္ဗေန လဇ္ဇိတွာ လဇ္ဇိတဗ္ဗေန အလဇ္ဇမာနာ နာမ ဒုဂ္ဂတိပရာယဏာဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၁၆။‘‘အလဇ္ဇိတာယေ လဇ္ဇန္တိ, လဇ္ဇိတာယေ န လဇ္ဇရေ၊
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
၃၁၇။‘‘အဘယေ ဘယဒဿိနော, ဘယေ စာဘယဒဿိနော၊
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ အလဇ္ဇိတာယေတိ အလဇ္ဇိတဗ္ဗေန။ ဘိက္ခာဘာဇနဉှိ အလဇ္ဇိတဗ္ဗံ နာမ, တေ ပန တံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိစရန္တာ တေန လဇ္ဇန္တိ နာမ။ လဇ္ဇိတာယေတိ အပဋိစ္ဆန္နေန ဟိရိကောပီနင်္ဂေန လဇ္ဇိတဗ္ဗေန။ တေ ပန တံ အပဋိစ္ဆာဒေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၆။)ဝိစရန္တာ လဇ္ဇိတာယေ န လဇ္ဇန္တိ နာမ။ တေန တေသံ အလဇ္ဇိတဗ္ဗေန လဇ္ဇိတံ လဇ္ဇိတဗ္ဗေန အလဇ္ဇိတံ တုစ္ဆဂဟဏဘာဝေန စ အညထာဂဟဏဘာဝေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ တံ သမာဒိယိတွာ ဝိစရန္တာ ပန တေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ သတ္တာ နိရယာဒိဘေဒံ ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အဘယေတိ ဘိက္ခာဘာဇနံ နိဿာယ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဘယာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဘိက္ခာဘာဇနံ အဘယံ နာမ, ဘယေန တံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တာ ပန အဘယေ ဘယဒဿိနော နာမ။ ဟိရိကောပီနင်္ဂံ ပန နိဿာယ ရာဂါဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တံ ဘယံ နာမ, တဿ အပဋိစ္ဆာဒနေန ဘယေ စာဘယဒဿိနော။ တဿ တံ အယထာဂဟဏဿ သမာဒိန္နတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ သတ္တာ ဒုဂ္ဂဟိံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ နိဂဏ္ဌာ သံဝိဂ္ဂမာနသာ ပဗ္ဗဇိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
နိဂဏ္ဌဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
အဝဇ္ဇေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိတ္ထိယသာဝကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ အညတိတ္ထိယသာဝကာ အတ္တနော ပုတ္တေ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာနံ ဥပါသကာနံ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ သပရိဝါရေ ကီဠမာနေ ဒိသွာ ဂေဟံ အာဂတကာလေ ‘‘န ဝေါ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ, နာပိ တေသံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ သပထံ ကာရယိံသု။ တေ ဧကဒိဝသံ ဇေတဝနဝိဟာရဿ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကသာမန္တေ ကီဠန္တာ ပိပါသိတာ အဟေသုံ။ အထေကံ ဥပါသကဒါရကံ ‘‘တွံ ဧတ္ထ ဂန္တွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ အမှာကမ္ပိ အာဟရာဟီ’’တိ ပဟိဏိံသု။ သော ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွမေဝ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဂန္တွာ ဣတရေပိ ပါနီယပိဝနတ္ထာယ ဣဓေဝ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ အကာသိ။ တေ အာဂန္တွာ ပါနီယံ ပိဝိံသု။ သတ္ထာ တေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ သပ္ပါယံ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ တေ အစလသဒ္ဓေ ကတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တေ သကာနိ ဂေဟာနိ ဂန္တွာ တမတ္ထံ မာတာပိတူနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၇။)အာရောစေသုံ။ အထ နေသံ မာတာပိတရော ‘‘ပုတ္တကာ နော ဝိပန္နဒိဋ္ဌိကာ ဇာတာ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ ပရိဒေဝိံသု။ အထ တေသံ ဆေကာ သမ္ဗဟုလာ ပဋိဝိဿကာ မနုဿာ အာဂန္တွာ ဒေါမနဿဝူပသမနတ္ထာယ ဓမ္မံ ကထယိံသု။ တေ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣမေ ဒါရကေ သမဏဿ ဂေါတမဿေဝ နိယျာဒေဿာမာ’’တိ မဟန္တေန ဉာတိဂဏေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ နယိံသု။ သတ္ထာ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၁၈။‘‘အဝဇ္ဇေ ဝဇ္ဇမတိနော, ဝဇ္ဇေ စာဝဇ္ဇဒဿိနော၊
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
၃၁၉။‘‘ဝဇ္ဇဉ္စ ဝဇ္ဇတော ဉတွာ, အဝဇ္ဇဉ္စ အဝဇ္ဇတော၊
သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ အဝဇ္ဇေတိ ဒသဝတ္ထုကာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ, တဿာ ဥပနိဿယဘူတေ ဓမ္မေ စ။ ဝဇ္ဇမတိနောတိ ဝဇ္ဇံ ဣဒန္တိ ဥပ္ပန္နမတိနော။ ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပန တဿာ ဥပနိဿယဘူတေ ဓမ္မေ စ အဝဇ္ဇဒဿိနော, ဧတိဿာ အဝဇ္ဇံ ဝဇ္ဇတော ဝဇ္ဇဉ္စ အဝဇ္ဇတော ဉတွာ ဂဟဏသင်္ခါတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမာဒိန္နတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ သတ္တာ ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယဂါထာယ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒေသနာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ တေ တီသု သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ အပရာပရံ ဓမ္မံ သုဏန္တာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
တိတ္ထိယသာဝကဝတ္ထု နဝမံ။
နိရယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒွါဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၈။)၂၃။ နာဂဝဂ္ဂ
အဟံ နာဂေါ ဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရန္တော အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု အပ္ပမာဒဝဂ္ဂဿ အာဒိဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ တတ္ထ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတိဝတ္ထု) –
မာဂဏ္ဍိယာ တာသံ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသက္ကုဏိတွာ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿေဝ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ နာဂရာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ အန္တောနဂရံ ပဝိသိတွာ စရန္တံ ဒါသကမ္မကရပေါရိသေဟိ သဒ္ဓိံ အက္ကောသေတွာ ပရိဘာသေတွာ ပလာပေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ တီသု ရတနေသု အပ္ပသန္နာ အန္တောနဂရံ ပဝိဋ္ဌံ သတ္ထာရံ အနုဗန္ဓိတွာ ‘‘စောရောသိ ဗာလောသိ မူဠှောသိ ထေနောသိ ဩဋ္ဌောသိ ဂေါဏောသိ ဂဒြဘောသိ နေရယိကောသိ တိရစ္ဆာနဂတောသိ, နတ္ထိ တုယှံ သုဂတိ, ဒုဂ္ဂတိယေဝ တုယှံ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ။ တံ သုတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သတ္ထာရံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမေ နာဂရာ အမှေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ, ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ, အာနန္ဒာ’’တိ? ‘‘အညံ နဂရံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မနုဿေသု အက္ကောသန္တေသု ပရိဘာသန္တေသု ပုန ကတ္ထ ဂမိဿာမာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘တတောပိ အညံ နဂရံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မနုဿေသု အက္ကောသန္တေသု ပရိဘာသန္တေသု ကုဟိံ ဂမိဿာမာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘တတောပိ အညံ နဂရံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒ, န ဧဝံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ယတ္ထ အဓိကရဏံ ဥပ္ပန္နံ, တတ္ထေဝ တသ္မိံ ဝူပသန္တေ အညတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ကေ ပန တေ, အာနန္ဒ, အက္ကောသန္တီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ဒါသကမ္မကရေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ အက္ကောသန္တီ’’တိ။ ‘‘အဟံ, အာနန္ဒ, သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏဟတ္ထိသဒိသော။ သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏဟတ္ထိနော ဟိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတေ သရေ သဟိတုံ ဘာရော, တထေဝ ဗဟူဟိ ဒုဿီလေဟိ ကထိတကထာနံ သဟနံ နာမ မယှံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၂၀။‘‘အဟံ နာဂေါဝ သင်္ဂါမေ, စာပတော ပတိတံ သရံ၊
အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ, ဒုဿီလော ဟိ ဗဟုဇ္ဇနော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉။) ၃၂၁။‘‘ဒန္တံ နယန္တိ သမိတိံ, ဒန္တံ ရာဇာဘိရူဟတိ၊
ဒန္တော သေဋ္ဌော မနုဿေသု, ယောတိဝါကျံ တိတိက္ခတိ။
၃၂၂။‘‘ဝရမဿတရာ ဒန္တာ, အာဇာနီယာ စ သိန္ဓဝါ၊
ကုဉ္ဇရာ စ မဟာနာဂါ, အတ္တဒန္တော တတော ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ နာဂေါဝါတိ ဟတ္ထီ ဝိယ။ စာပတော ပတိတန္တိ ဓနုတော မုတ္တံ။ အတိဝါကျန္တိ အဋ္ဌအနရိယဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တံ ဝီတိက္ကမဝစနံ။ တိတိက္ခိဿန္တိ ယထာ သင်္ဂါမာဝစရော သုဒန္တော မဟာနာဂေါ ခမော သတ္တိပဟာရာဒီနိ စာပတော မုစ္စိတွာ အတ္တနိ ပတိတေ သရေ အဝိဟညမာနော တိတိက္ခတိ, ဧဝမေဝ ဧဝရူပံ အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ, သဟိဿာမီတိ အတ္ထော။ ဒုဿီလော ဟီတိ အယဉှိ လောကိယမဟာဇနော ဗဟုဒုဿီလော အတ္တနော အတ္တနော ရုစိဝသေန ဝါစံ နိစ္ဆာရေတွာ ဃဋ္ဋေန္တော စရတိ, တတ္ထ အဓိဝါသနံ အဇ္ဈုပေက္ခနမေဝ မမ ဘာရော။ သမိတိန္တိ ဥယျာနကီဠမဏ္ဍလာဒီသု မဟာဇနမဇ္ဈံ ဂစ္ဆန္တာ ဒန္တမေဝ ဂေါဏဇာတိံ ဝါ အဿဇာတိံ ဝါ ယာနေ ယောဇေတွာ နယန္တိ။ ရာဇာတိ တထာရူပေဟေဝ ဝါဟနေဟိ ဂစ္ဆန္တော ရာဇာပိ ဒန္တမေဝ အဘိရူဟတိ။ မနုဿေသူတိ မနုဿေသုပိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနောဝ သေဋ္ဌော။ ယောတိဝါကျန္တိ ယော ဧဝရူပံ အတိက္ကမဝစနံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနမ္ပိ တိတိက္ခတိ န ပဋိပ္ဖရတိ န ဝိဟညတိ, ဧဝရူပေါ ဒန္တော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။
အဿတရာတိ ဝဠဝါယ ဂဒြဘေန ဇာတာ။ အာဇာနီယာတိ ယံ အဿဒမသာရထိ ကာရဏံ ကာရေတိ, တဿ ခိပ္ပံ ဇာနနသမတ္ထာ။ သိန္ဓဝါတိ သိန္ဓဝရဋ္ဌေ ဇာတာ အဿာ။ မဟာနာဂါတိ ကုဉ္ဇရသင်္ခါတာ မဟာဟတ္ထိနော။ အတ္တဒန္တောတိ ဧတေ အဿတရာ စ သိန္ဓဝါ စ ကုဉ္ဇရာ စ ဒန္တာဝ ဝရံ, န အဒန္တာ။ ယော ပန စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ အတ္တနော ဒန္တတာယ အတ္တဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနော, အယံ တတောပိ ဝရံ, သဗ္ဗေဟိပိ ဧတေဟိ ဥတ္တရိတရောတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ဝီထိသိင်္ဃာဋကာဒီသု ဌတွာ အက္ကောသန္တော ပရိဘာသန္တော သဗ္ဗောပိ သော မဟာဇနော သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏီတိ။
အတ္တဒန္တဝတ္ထု ပဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၀။)֍ * ၂။ ဟတ္ထာစရိယပုဗ္ဗကဘိက္ခုဝတ္ထု
န ဟိ ဧတေဟီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဟတ္ထာစရိယပုဗ္ဗကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကဒိဝသံ အစိရဝတီနဒီတီရေ ဟတ္ထိဒမကံ ‘‘ဧကံ ဟတ္ထိံ ဒမေဿာမီ’’တိ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတံ ကာရဏံ သိက္ခာပေတုံ အသက္ကောန္တံ ဒိသွာ သမီပေ ဌိတေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ အာဟ – ‘‘အာဝုသော, သစေ အယံ ဟတ္ထာစရိယော ဣမံ ဟတ္ထိံ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဝိဇ္ဈေယျ, ခိပ္ပမေဝ ဣမံ ကာရဏံ သိက္ခာပေယျာ’’တိ။ သော တဿ ကထံ သုတွာ တထာ ကတွာ တံ ဟတ္ထိံ သုဒန္တံ ဒမေသိ။ တေ ဘိက္ခူ တံ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တယာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ဝိဂရဟိတွာ ‘‘ကိံ တေ, မောဃပုရိသ, ဟတ္ထိယာနေန ဝါ အညေန ဝါ ဒန္တေန။ န ဟိ ဧတေဟိ ယာနေဟိ အဂတပုဗ္ဗံ ဌာနံ ဂန္တုံ သမတ္ထာ နာမ အတ္ထိ, အတ္တနာ ပန သုဒန္တေန သက္ကာ အဂတပုဗ္ဗံ ဌာနံ ဂန္တုံ, တသ္မာ အတ္တာနမေဝ ဒမေဟိ, ကိံ တေ ဧတေသံ ဒမနေနာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၂၃။‘‘န ဟိ ဧတေဟိ ယာနေဟိ, ဂစ္ဆေယျ အဂတံ ဒိသံ၊
ယထာတ္တနာ သုဒန္တေန, ဒန္တော ဒန္တေန ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယာနိ တာနိ ဟတ္ထိယာနာဒီနိ ယာနာနိ, န ဟိ ဧတေဟိ ယာနေဟိ ကောစိ ပုဂ္ဂလော သုပိနန္တေနပိ အဂတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဂတ’’န္တိ သင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနဒိသံ တထာ ဂစ္ဆေယျ, ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဣန္ဒြိယဒမေန အပရဘာဂေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ သုဒန္တေန ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနော သပ္ပညော ပုဂ္ဂလော တံ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ, ဒန္တဘူမိံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ အတ္တဒမနမေဝ တတော ဝရန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဟတ္ထာစရိယပုဗ္ဗကဘိက္ခုဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၁။)֍ * ၃။ ပရိဇိဏ္ဏဗြာဟ္မဏပုတ္တဝတ္ထု
ဓနပါလောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော အညတရဿ ပရိဇိဏ္ဏဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ဗြာဟ္မဏော အဋ္ဌသတသဟဿဝိဘဝေါ ဝယပ္ပတ္တာနံ စတုန္နံ ပုတ္တာနံ အာဝါဟံ ကတွာ စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ အဒါသိ။ အထဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကာလကတာယ ပုတ္တာ သမ္မန္တယိံသု – ‘‘သစေ အယံ အညံ ဗြာဟ္မဏိံ အာနေဿတိ, တဿာ ကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဝသေန ကုလသန္တကံ ဘိဇ္ဇိဿတိ, ဟန္ဒ နံ မယံ သင်္ဂဏှိဿာမာ’’တိ တေ တံ ပဏီတေဟိ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ဟတ္ထပါဒသမ္ဗာဟနာဒီနိ ကရောန္တာ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ဧကဒိဝသမဿ ဒိဝါ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဟတ္ထပါဒေ သမ္ဗာဟန္တာ ပါဋိယေက္ကံ ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဝတွာ ‘‘မယံ တုမှေ ဣမိနာ နီဟာရေန ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမ, သေသဓနမ္ပိ နော ဒေထာ’’တိ ယာစိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ပုန ဧကေကဿ သတသဟဿံ ဒတွာ အတ္တနော နိဝတ္ထပါရုပနမတ္တံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ နိယျာဒေသိ။ တံ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ကတိပါဟံ ဥပဋ္ဌဟိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ နှတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌတွာ သုဏှာ ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ တယာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ အတိရေကံ ဒိန္နံ အတ္ထိ, နနု သဗ္ဗေသံ ဒွေ ဒွေ သတသဟဿာနိ ဒိန္နာနိ, ကိံ သေသပုတ္တာနံ ဃရဿ မဂ္ဂံ န ဇာနာသီ’’တိ။ သောပိ ‘‘နဿ ဝသလီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ အညဿ ဃရံ အဂမာသိ။ တတောပိ ကတိပါဟစ္စယေန ဣမိနာဝ ဥပါယေန ပလာပိတော အညဿာတိ ဧဝံ ဧကဃရမ္ပိ ပဝေသနံ အလဘမာနော ပဏ္ဍရင်္ဂပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘိက္ခာယ စရန္တော ကာလာနမစ္စယေန ဇရာဇိဏ္ဏော ဒုဗ္ဘောဇနဒုက္ခသေယျာဟိ မိလာတသရီရော ဘိက္ခာယ စရန္တော အာဂမ္မ ပီဌိကာယ နိပန္နော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နော အတ္တာနံ ဩလောကေတွာ ပုတ္တေသု အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ အပဿန္တော စိန္တေသိ – ‘‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော အဗ္ဘာကုဋိကော ဥတ္တာနမုခေါ သုခသမ္ဘာသော ပဋိသန္ထာရကုသလော, သက္ကာ သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိသန္ထာရံ လဘိတု’’န္တိ။ သော နိဝါသနပါရုပနံ သဏ္ဌာပေတွာ ဘိက္ခဘာဇနံ ဂဟေတွာ ဒဏ္ဍမာဒါယ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၀၀) –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၂။)အထ ခေါ အညတရော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော လူခေါ လူခပါဝုရဏော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ဧကမန္တံ နိသိန္နေန တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကိန္နု တွံ, ဗြာဟ္မဏ, လူခေါ လူခပါဝုရဏော’’တိ။ ဣဓ မေ, ဘော ဂေါတမ, စတ္တာရော ပုတ္တာ, တေ မံ ဒါရေဟိ သံပုစ္ဆ ဃရာ နိက္ခာမေန္တီတိ။ တေန ဟိ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ဣမာ ဂါထာယော ပရိယာပုဏိတွာ သဘာယံ မဟာဇနကာယေ သန္နိပတိတေ ပုတ္တေသု စ သန္နိသိန္နေသု ဘာသဿု –
‘‘ယေဟိ ဇာတေဟိ နန္ဒိဿံ, ယေသဉ္စ ဘဝမိစ္ဆိသံ၊
တေ မံ ဒါရေဟိ သံပုစ္ဆ, သာဝ ဝါရေန္တိ သူကရံ။
‘‘အသန္တာ ကိရ မံ ဇမ္မာ, တာတ တာတာတိ ဘာသရေ၊
ရက္ခသာ ပုတ္တရူပေန, တေ ဇဟန္တိ ဝယောဂတံ။
‘‘အဿောဝ ဇိဏ္ဏော နိဗ္ဘောဂေါ, ခါဒနာ အပနီယတိ၊
ဗာလကာနံ ပိတာ ထေရော, ပရာဂါရေသု ဘိက္ခတိ။
‘‘ဒဏ္ဍောဝ ကိရ မေ သေယျော, ယဉ္စေ ပုတ္တာ အနဿဝါ၊
စဏ္ဍမ္ပိ ဂေါဏံ ဝါရေတိ, အထော စဏ္ဍမ္ပိ ကုက္ကုရံ။
‘‘အန္ဓကာရေ ပုရေ ဟောတိ, ဂမ္ဘီရေ ဂါဓမေဓတိ၊
ဒဏ္ဍဿ အာနုဘာဝေန, ခလိတွာ ပတိတိဋ္ဌတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၀၀)၊
သော ဘဂဝတော သန္တိကေ တာ ဂါထာယော ဥဂ္ဂဏှိတွာ တထာရူပေ ဗြာဟ္မဏာနံ သမာဂမဒိဝသေ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေသု ပုတ္တေသု တံ သဘံ ဩဂါဟိတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ မဇ္ဈေ မဟာရဟေသု အာသနေသု နိသိန္နေသု ‘‘အယံ မေ ကာလော’’တိ သဘာယ မဇ္ဈေ ပဝိသိတွာ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘အဟံ, ဘော, တုမှာကံ ဂါထာယော ဘာသိတုကာမော, သုဏိဿထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဘာသဿု, ဗြာဟ္မဏ, သုဏောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဌိတကောဝ အဘာသိ။ တေန စ သမယေန မနုဿာနံ ဝတ္တံ ဟောတိ ‘‘ယော မာတာပိတူနံ သန္တကံ ခါဒန္တော မာတာပိတရော န ပေါသေတိ, သော မာရေတဗ္ဗော’’တိ။ တသ္မာ တေ ဗြာဟ္မဏပုတ္တာ ပိတု ပါဒေသု ပတိတွာ ‘‘ဇီဝိတံ နော, တာတ, ဒေထာ’’တိ ယာစိံသု။ သော ပိတု ဟဒယမုဒုတာယ ‘‘မာ မေ, ဘော, ပုတ္တကေ ဝိနာသယိတ္ထ, ပေါသေဿန္တိ မ’’န္တိ အာဟ။ အထဿ ပုတ္တေ မနုဿာ အာဟံသု – ‘‘သစေ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၃။)ဘော, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ပိတရံ န သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂိဿထ, ဃာတေဿာမ ဝေါ’’တိ။ တေ ဘီတာ ပိတရံ ပီဌေ နိသီဒါပေတွာ သယံ ဥက္ခိပိတွာ ဂေဟံ နေတွာ သရီရံ တေလေန အဗ္ဘဉ္ဇိတွာ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏာဒီဟိ နှာပေတွာ ဗြာဟ္မဏိယော ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အမှာကံ ပိတရံ သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂထ, သစေ တုမှေ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိဿထ, နိဂ္ဂဏှိဿာမ ဝေါ’’တိ ဝတွာ ပဏီတဘောဇနံ ဘောဇေသုံ။
ဗြာဟ္မဏော သုဘောဇနဉ္စ သုခသေယျဉ္စ အာဂမ္မ ကတိပါဟစ္စယေန သဉ္ဇာတဗလော ပီဏိန္ဒြိယော အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ မေ သမ္ပတ္တိ သမဏံ ဂေါတမံ နိဿာယ လဒ္ဓါ’’တိ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ဧကံ ဒုဿယုဂံ အာဒါယ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ ကတပဋိသန္ထာရော ဧကမန္တံ နိသိန္နော တံ ဒုဿယုဂံ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘မယံ, ဘော ဂေါတမ, ဗြာဟ္မဏာ နာမ အာစရိယဿ အာစရိယဓနံ ပရိယေသာမ, ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘဝံ ဂေါတမော အာစရိယော အာစရိယဓန’’န္တိ အာဟ။ ဘဂဝါ တဿ အနုကမ္ပာယ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ ဗြာဟ္မဏော သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘော ဂေါတမ, မယှံ ပုတ္တေဟိ စတ္တာရိ ဓုဝဘတ္တာနိ ဒိန္နာနိ, တတော အဟံ ဒွေ တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကလျာဏံ, ဗြာဟ္မဏ, မယံ ပန ရုစ္စနဋ္ဌာနမေဝ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဃရံ ဂန္တွာ ပုတ္တေ အာဟ – ‘‘တာတာ, သမဏော ဂေါတမော မယှံ သဟာယော, တဿ မေ ဒွေ ဓုဝဘတ္တာနိ ဒိန္နာနိ, တုမှေ တသ္မိံ သမ္ပတ္တေ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။
သတ္ထာ ပုနဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ သော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပတ္တမာဒါယ ဃရံ ပဝေသေတွာ မဟာရဟေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတဘောဇနမဒါသိ။ သတ္ထာ ပုနဒိဝသေ ဣတရဿ ဣတရဿာတိ ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗေသံ ဃရာနိ အဂမာသိ။ သဗ္ဗေ တေ တထေဝ သက္ကာရံ အကံသု။ ဧကဒိဝသံ ဇေဋ္ဌပုတ္တော မင်္ဂလေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ ပိတရံ အာဟ – ‘‘တာတ, ကဿ မင်္ဂလံ ဒေမာ’’တိ? ‘‘နာဟံ အညေ ဇာနာမိ, သမဏော ဂေါတမော မယှံ သဟာယော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တံ သွာတနာယ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိမန္တေထာ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏော တထာ အကာသိ။ သတ္ထာ ပုနဒိဝသေ သပရိဝါရော တဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သော ဟရိတုပလိတ္တေ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေ ဂေဟေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိသီဒါပေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၄။)အပ္ပေါဒကမဓုပါယသေန စေဝ ပဏီတေန ခါဒနီယေန စ ပရိဝိသိ။ အန္တရာဘတ္တသ္မိံယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ စတ္တာရော ပုတ္တာ သတ္ထု သန္တိကေ နိသီဒိတွာ အာဟံသု – ‘‘ဘော ဂေါတမ, မယံ အမှာကံ ပိတရံ ပဋိဇဂ္ဂါမ န ပမဇ္ဇာမ, ပဿထိမဿ အတ္တဘာဝ’’န္တိ။
သတ္ထာ ‘‘ကလျာဏံ ဝေါ ကတံ, မာတာပိတုပေါသနံ နာမ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ အာစိဏ္ဏမေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘တဿ နာဂဿ ဝိပ္ပဝါသေန, ဝိရူဠှာ သလ္လကီ စ ကုဋဇာ စာ’’တိ ဣမံ ဧကာဒသနိပါတေ မာတုပေါသကနာဂရာဇဇာတကံ (စရိယာ။ ၂။၁ အာဒယော၊ ဇာ။ ၁။၁၁။၁ အာဒယော) ဝိတ္ထာရေန ကထေတွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
၃၂၄။‘‘ဓနပါလော နာမ ကုဉ္ဇရော,
ကဋုကဘေဒနော ဒုန္နိဝါရယော၊
သုမရတိ နာဂဝနဿ ကုဉ္ဇရော’’တိ။
တတ္ထ ဓနပါလော နာမာတိ တဒါ ကာသိကရညာ ဟတ္ထာစရိယံ ပေသေတွာ ရမဏီယေ နာဂဝနေ ဂါဟာပိတဿ ဟတ္ထိနော ဧတံ နာမံ။ ကဋုကဘေဒနောတိ တိခိဏမဒေါ။ ဟတ္ထီနဉှိ မဒကာလေ ကဏ္ဏစူဠိကာ ပဘိဇ္ဇန္တိ, ပကတိယာပိ ဟတ္ထိနော တသ္မိံ ကာလေ အင်္ကုသေ ဝါ ကုန္တတောမရေ ဝါ န ဂဏေန္တိ, စဏ္ဍာ ဘဝန္တိ။ သော ပန အတိစဏ္ဍောယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ကဋုကဘေဒနော ဒုန္နိဝါရယောတိ။ ဗဒ္ဓေါ ကဗဠံ န ဘုဉ္ဇတီတိ သော ဗဒ္ဓေါ ဟတ္ထိသာလံ ပန နေတွာ ဝိစိတြသာဏိယာ ပရိက္ခိပါပေတွာ ကတဂန္ဓပရိဘဏ္ဍာယ ဥပရိ ဗဒ္ဓဝိစိတြဝိတာနာယ ဘူမိယာ ဌပိတော ရညာ ရာဇာရဟေန နာနဂ္ဂရသေန ဘောဇနေန ဥပဋ္ဌာပိတောပိ ကိဉ္စိ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဣစ္ဆိ, တမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဗဒ္ဓေါ ကဗဠံ န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုမရတိ နာဂဝနဿာတိ သော ရမဏီယံ မေ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ နာဂဝနံ သရတိ။ ‘‘မာတာ ပန မေ အရညေ ပုတ္တဝိယောဂေန ဒုက္ခပ္ပတ္တာ အဟောသိ, မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနဓမ္မော န မေ ပူရတိ, ကိံ မေ ဣမိနာ ဘောဇနေနာ’’တိ ဓမ္မိကံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနဓမ္မမေဝ သရိ။ တံ ပန ယသ္မာ တသ္မိံ နာဂဝနေယေဝ ဌိတော သက္ကာ ပူရေတုံ, တေန ဝုတ္တံ – သုမရတိ နာဂဝနဿ ကုဉ္ဇရောတိ။ သတ္ထရိ ဣမံ အတ္တနော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၅။)ပုဗ္ဗစရိယံ အာနေတွာ ကထေန္တေ ကထေန္တေယေဝ သဗ္ဗေပိ တေ အဿုဓာရာ ပဝတ္တေတွာ မုဒုဟဒယာ ဩဟိတသောတာ ဘဝိံသု။ အထ နေသံ ဘဂဝါ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
ဒေသနာဝသာနေ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေဟိ စေဝ သုဏိသာဟိ စ ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
ပရိဇိဏ္ဏဗြာဟ္မဏပုတ္တဝတ္ထု တတိယံ။
မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇာနံ ပသေနဒိကောသလံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ရာဇာ တဏ္ဍုလဒေါဏဿ ဩဒနံ တဒုပိယေန သူပဗျဉ္ဇနေန ဘုဉ္ဇတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တပါတရာသော ဘတ္တသမ္မဒံ အဝိနောဒေတွာဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကိလန္တရူပေါ ဣတော စိတော စ သမ္ပရိဝတ္တတိ, နိဒ္ဒါယ အဘိဘုယျမာနောပိ ဥဇုကံ နိပဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, အဝိဿမိတွာဝ အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ မေ မဟာဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘မဟာရာဇ, အတိဗဟုဘောဇနံ ဧဝံ ဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၂၅။‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ,
နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊
မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော,
ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။
တတ္ထ မိဒ္ဓီတိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော။ မဟဂ္ဃသော စာတိ မဟာဘောဇနော အာဟရဟတ္ထကအလံသာဋကတတြဝဋ္ဋကကာကမာသကဘုတ္တဝမိတကာနံ အညတရော ဝိယ။ နိဝါပပုဋ္ဌောတိ ကုဏ္ဍကာဒိနာ သူကရဘတ္တေန ပုဋ္ဌော။ ဃရသူကရော ဟိ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ပေါသိယမာနော ထူလသရီရကာလေ ဂေဟာ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စာဒီသု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၆။)သမ္ပရိဝတ္တိတွာ အဿသန္တော ပဿသန္တော သယတေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါ ပုရိသော မိဒ္ဓီ စ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ, နိဝါပပုဋ္ဌော မဟာဝရာဟော ဝိယ စ အညေန ဣရိယာပထေန ယာပေတုံ အသက္ကောန္တော နိဒ္ဒါယနသီလော သမ္ပရိဝတ္တသာယီ, တဒါ သော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ တီဏိ လက္ခဏာနိ မနသိကာတုံ န သက္ကောတိ။ တေသံ အမနသိကာရာ မန္ဒပညော ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ, ဂဗ္ဘဝါသတော န ပရိမုစ္စတီတိ။ ဒေသနာဝသာနေ သတ္ထာ ရညော ဥပကာရဝသေန –
‘‘မနုဇဿ သဒါ သတီမတော, မတ္တံ ဇာနတော လဒ္ဓဘောဇနေ၊
တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ, သဏိကံ ဇီရတိ အာယု ပါလယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၄)၊
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ဥတ္တရမာဏဝံ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ‘‘ဣမံ ဂါထံ ရညော ဘောဇနဝေလာယ ပဝေဒေယျာသိ, ဣမိနာ ဥပါယေန ဘောဇနံ ပရိဟာပေယျာသီ’’တိ ဥပါယံ အာစိက္ခိ, သော တထာ အကာသိ။ ရာဇာ အပရေန သမယေန နာဠိကောဒနပရမတာယ သဏ္ဌိတော သုသလ္လဟုကသရီရော သုခပ္ပတ္တော သတ္ထရိ ဥပ္ပန္နဝိဿာသော သတ္တာဟံ အသဒိသဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဒါနာနုမောဒနာယ မဟာဇနော မဟန္တံ ဝိသေသံ ပါပုဏီတိ။
ပသေနဒိကောသလဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ဣဒံ ပုရေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာနုံ နာမ သာမဏေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကိဿာ ဥပါသိကာယ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ။ အထ နံ သာ ဒဟရကာလေယေဝ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သီလဝါ အဟောသိ ဝတ္တသမ္ပန္နော, အာစရိယုပဇ္ဈာယအာဂန္တုကာနံ ဝတ္တံ ကတမေဝ ဟောတိ။ မာသဿ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ဥဒကမာဠကေ ဥဒကံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဓမ္မဿဝနဂ္ဂံ သမ္မဇ္ဇိတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒီပံ ဇာလေတွာ မဓုရဿရေန ဓမ္မဿဝနံ ဃောသေတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ထာမံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၇။)ဉတွာ ‘‘သရဘညံ ဘဏ သာမဏေရာ’’တိ အဇ္ဈေသန္တိ။ သော ‘‘မယှံ ဟဒယဝါတော ရုဇတိ, ကာယော ဝါ ဗာဓတီ’’တိ ကိဉ္စိ ပစ္စာဟာရံ အကတွာ ဓမ္မာသနံ အဘိရူဟိတွာ အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ သရဘညံ ဝတွာ ဩတရန္တော ‘‘မယှံ မာတာပိတူနံ ဣမသ္မိံ သရဘညေ ပတ္တိံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ။ တဿ မနုဿာ မာတာပိတရော ပတ္တိယာ ဒိန္နဘာဝံ န ဇာနန္တိ။ အနန္တရတ္တဘာဝေ ပနဿ မာတာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ, သာ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ‘‘သာမဏေရေန ဒိန္နပတ္တိံ အနုမောဒါမိ, တာတာ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘သီလသမ္ပန္နော စ နာမ ဘိက္ခု သဒေဝကဿ လောကဿ ပိယော ဟောတီ’’တိ တသ္မိံ သာမဏေရေ ဒေဝတာ သလဇ္ဇာ သဂါရဝါ မဟာဗြဟ္မာနံ ဝိယ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ စ နံ မညန္တိ။ သာမဏေရေ ဂါရဝေန တဉ္စ ယက္ခိနိံ ဂရုကံ ကတွာ ပဿန္တိ။ တာ ဓမ္မဿဝနယက္ခသမာဂမာဒီသု ‘‘သာနုမာတာ သာနုမာတာ’’တိ ယက္ခိနိယာ အဂ္ဂါသနံ အဂ္ဂေါဒကံ အဂ္ဂပိဏ္ဍံ ဒေန္တိ။ မဟေသက္ခာပိ ယက္ခာ တံ ဒိသွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမန္တိ, အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ။
အထ ခေါ သာမဏေရော ဝုဍ္ဎိမနွာယ ပရိပက္ကိန္ဒြိယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတုံ အသက္ကောန္တော ပရုဠှကေသနခေါ ကိလိဋ္ဌနိဝါသနပါရုပနော ကဿစိ အနာရောစေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဧကကောဝ မာတုဃရံ အဂမာသိ။ ဥပါသိကာ ပုတ္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ကိံ, တာတ, တွံ ပုဗ္ဗေ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဝါ ဒဟရသာမဏေရေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆသိ, ကသ္မာ ဧကကောဝ အဇ္ဇ အာဂတောသီ’’တိ? သော ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ အာရောစေသိ။ သာ ဥပါသိကာ နာနပ္ပကာရေန ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ပုတ္တံ ဩဝဒမာနာပိ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ အတ္တနော ဓမ္မတာယပိ သလ္လက္ခေယျာ’’တိ အနုယျောဇေတွာ ‘‘တိဋ္ဌ, တာတ, ယာဝ တေ ယာဂုဘတ္တံ သမ္ပာဒေမိ, ယာဂုံ ပိဝိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စဿ တေ မနာပါနိ ဝတ္ထာနိ နီဟရိတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ နိသီဒိ သာမဏေရော။ ဥပါသိကာ မုဟုတ္တေနေဝ ယာဂုခဇ္ဇကံ သမ္ပာဒေတွာ အဒါသိ။ အထ ‘‘ဘတ္တံ သမ္ပာဒေဿာမီ’’တိ အဝိဒူရေ နိသိန္နာ တဏ္ဍုလေ ဓောဝတိ။ တသ္မိံ သမယေ သာ ယက္ခိနီ ‘‘ကဟံ နု ခေါ သာမဏေရော, ကစ္စိ ဘိက္ခာဟာရံ လဘတိ, နော’’တိ အာဝဇ္ဇမာနာ တဿ ဝိဗ္ဘမိတုကာမတာယ နိသိန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သာမဏေရော မေ မဟေသက္ခာနံ ဒေဝတာနံ အန္တရေ လဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒေယျ, ဂစ္ဆာမိဿ ဝိဗ္ဘမနေ အန္တရာယံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ တဿ သရီရေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၈။)အဓိမုစ္စိတွာ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ခေဠေန ပဂ္ဃရန္တေန ဘူမိယံ နိပတိ။ ဥပါသိကာ ပုတ္တဿ တံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ပုတ္တံ အာလိင်္ဂေတွာ ဦရူသု နိပဇ္ဇာပေသိ။ သကလဂါမဝါသိနော အာဂန္တွာ ဗလိကမ္မာဒီနိ ကရိံသု။ ဥပါသိကာ ပန ပရိဒေဝမာနာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တိ, ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တိ ယေ၊
န တေဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တိ, ဣတိ မေ အရဟတံ သုတံ၊
သာ ဒါနိ အဇ္ဇ ပဿာမိ, ယက္ခာ ကီဠန္တိ သာနုနာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉)၊
ဥပါသိကာယ ဝစနံ သုတွာ –
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တိ, ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တိ ယေ၊
န တေဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တိ, သာဟု တေ အရဟတံ သုတ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉) –
ဝတွာ အာဟ –
‘‘သာနုံ ပဗုဒ္ဓံ ဝဇ္ဇာသိ, ယက္ခာနံ ဝစနံ ဣဒံ၊
မာကာသိ ပါပကံ ကမ္မံ, အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။
‘‘သစေ စ ပါပကံ ကမ္မံ, ကရိဿသိ ကရောသိ ဝါ၊
န တေ ဒုက္ခာ ပမုတျတ္ထိ, ဥပ္ပစ္စာပိ ပလာယတော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉)၊
ဧဝံ ပါပကံ ကမ္မံ ကတွာ သကုဏဿ ဝိယ ဥပ္ပတိတွာ ပလာယတောပိ တေ မောက္ခော နတ္ထီတိ ဝတွာ သာ ယက္ခိနီ သာမဏေရံ မုဉ္စိ။ သော အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ မာတရံ ကေသေ ဝိကိရိယ အဿသန္တိံ ပဿသန္တိံ ရောဒမာနံ သကလဂါမဝါသိနော စ သန္နိပတိတေ ဒိသွာ အတ္တနော ယက္ခေန ဂဟိတဘာဝံ အဇာနန္တော ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ ပီဌေ နိသိန္နော, မာတာ မေ အဝိဒူရေ နိသီဒိတွာ တဏ္ဍုလေ ဓောဝိ, ဣဒါနိ ပနမှိ ဘူမိယံ နိပန္နော, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ နိပန္နကောဝ မာတရံ အာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၉။)‘‘မတံ ဝါ အမ္မ ရောဒန္တိ, ယော ဝါ ဇီဝံ န ဒိဿတိ၊
ဇီဝန္တံ အမ္မ ပဿန္တီ, ကသ္မာ မံ အမ္မ ရောဒသီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၄၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉)၊
အထဿ မာတာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဿ ပုန ဝိဗ္ဘမနတ္ထံ အာဂမနေ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တီ အာဟ –
‘‘မတံ ဝါ ပုတ္တ ရောဒန္တိ, ယော ဝါ ဇီဝံ န ဒိဿတိ၊
ယော စ ကာမေ စဇိတွာန, ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓ၊
တံ ဝါပိ ပုတ္တ ရောဒန္တိ, ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉)၊
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဃရာဝါသံ ကုက္ကုဠသဒိသဉ္စေဝ နရကသဒိသဉ္စ ကတွာ ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တီ ပုန အာဟ –
‘‘ကုက္ကုဠာ ဥဗ္ဘတော တာတ, ကုက္ကုဠံ ပတိတုမိစ္ဆသိ၊
နရကာ ဥဗ္ဘတော တာတ, နရကံ ပတိတုမိစ္ဆသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉)၊
အထ နံ, ‘‘ပုတ္တ, ဘဒ္ဒံ တဝ ဟောတု, မယာ ပန ‘အယံ နော ပုတ္တကော ဍယှမာနော’တိ ဂေဟာ ဘဏ္ဍံ ဝိယ နီဟရိတွာ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗာဇိတော, ဃရာဝါသေ ပုန ဍယှိတုံ ဣစ္ဆသိ။ အဘိဓာဝထ ပရိတ္တာယထ နောတိ ဣမမတ္ထံ ကဿ ဥဇ္ဈာပယာမ ကံ နိဇ္ဈာပယာမာ’’တိ ဒီပေတုံ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဘိဓာဝထ ဘဒ္ဒန္တေ, ကဿ ဥဇ္ဈာပယာမသေ၊
အာဒိတ္တာ နီဟတံ ဘဏ္ဍံ, ပုန ဍယှိတုမိစ္ဆသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉)၊
သော မာတရိ ကထေန္တိယာ ကထေန္တိယာ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘နတ္ထိ မယှံ ဂိဟိဘာဝေန အတ္ထော’’တိ အာဟ။ အထဿ မာတာ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ တုဋ္ဌာ ပဏီတဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ‘‘ကတိဝဿောသိ, တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပရိပုဏ္ဏဝဿဘာဝံ ဉတွာ တိစီဝရံ ပဋိယာဒေသိ။ သော ပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရော ဥပသမ္ပဒံ လဘိ။ အထဿ အစိရူပသမ္ပန္နဿ သတ္ထာ စိတ္တနိဂ္ဂဟေ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော ‘‘စိတ္တံ နာမေတံ နာနာရမ္မဏေသု ဒီဃရတ္တံ စာရိကံ စရန္တံ အနိဂ္ဂဏှန္တဿ သောတ္ထိဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အင်္ကုသေန မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဏှနေ ယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၀။) ၃၂၆။ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခံ၊
တဒဇ္ဇဟံ နိဂ္ဂဟေဿာမိ ယောနိသော,
ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ ဝိယ အင်္ကုသဂ္ဂဟော’’တိ။
တဿတ္ထော – ဣဒံ စိတ္တံ နာမ ဣတော ပုဗ္ဗေ ရူပါဒီသု စ အာရမ္မဏေသု ရာဂါဒီနံ ယေန ကာရဏေန ဣစ္ဆတိ, ယတ္ထေဝဿ ကာမော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဝသေန ယတ္ထ ကာမံ ယထာရုစိ စရန္တဿ သုခံ ဟောတိ, တထေဝ ဝိစရဏတော ယထာသုခံ ဒီဃရတ္တံ စာရိကံ စရိ, တံ အဇ္ဇ အဟံ ပဘိန္နံ မတ္တဟတ္ထိံ ဟတ္ထာစရိယသင်္ခါတော ဆေကော အင်္ကုသဂ္ဂဟော အင်္ကုသေန ဝိယ ယောနိသောမနသိကာရေန နိဂ္ဂဟေဿာမိ, နာဿ ဝီတိက္ကမိတုံ ဒဿာမီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သာနုနာ သဒ္ဓိံ ဓမ္မဿဝနာယ ဥပသင်္ကမန္တာနံ ဗဟူနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သောပါယသ္မာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ မဟာဓမ္မကထိကော ဟုတွာ ဝီသဝဿသတံ ဌတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ သင်္ခေါဘေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။
သာနုသာမဏေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
အပ္ပမာဒရတာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ပါဝေယျကံ နာမ ဟတ္ထိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဟတ္ထီ တရုဏကာလေ မဟာဗလော ဟုတွာ အပရေန သမယေန ဇရာဝါတဝေဂဗ္ဘာဟတော ဟုတွာ ဧကံ မဟန္တံ သရံ ဩရုယှ ကလလေ လဂ္ဂိတွာ ဥတ္တရိတုံ နာသက္ခိ။ မဟာဇနော တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပေါပိ နာမ ဟတ္ထီ ဣမံ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ပတ္တော’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဟတ္ထာစရိယံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ, အာစရိယ, တံ ဟတ္ထိံ ကလလတော ဥဒ္ဓရာဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တသ္မိံ ဌာနေ သင်္ဂါမသီသံ ဒဿေတွာ သင်္ဂါမဘေရိံ အာကောဋာပေသိ။ မာနဇာတိကော ဟတ္ထီ ဝေဂေနုဋ္ဌာယ ထလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဘိက္ခူ တံ ကာရဏံ ဒိသွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘တေန,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၁။)ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထိနာ ပကတိပင်္ကဒုဂ္ဂတော အတ္တာ ဥဒ္ဓဋော, တုမှေ ပန ကိလေသဒုဂ္ဂေ ပက္ခန္ဒာ။ တသ္မာ ယောနိသော ပဒဟိတွာ တုမှေပိ တတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရထာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၂၇။‘‘အပ္ပမာဒရတာ ဟောထ, သစိတ္တမနုရက္ခထ၊
ဒုဂ္ဂါ ဥဒ္ဓရထတ္တာနံ, ပင်္ကေ သန္နောဝ ကုဉ္ဇရော’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပမာဒရတာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေ အဘိရတာ ဟောထ။ သစိတ္တန္တိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု အတ္တနော စိတ္တံ ယထာ ဝီတိက္ကမံ န ကရောတိ, ဧဝံ ရက္ခထ။ ဒုဂ္ဂါတိ ယထာ သော ပင်္ကေ သန္နော ကုဉ္ဇရော ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယာမံ ကတွာ ပင်္ကဒုဂ္ဂတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌိတော, ဧဝံ တုမှေပိ ကိလေသဒုဂ္ဂတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရထ, နိဗ္ဗာနထလေ ပတိဋ္ဌာပေထာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
ပါဝေယျကဟတ္ထိဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
သစေ လဘေထာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပါလိလေယျကံ နိဿာယ ရက္ခိတဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ယမကဝဂ္ဂေ ‘‘ပရေ စ န ဝိဇာနန္တီ’’တိ ဂါထာဝဏ္ဏနာယ အာဂတမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅ ကောသမ္ဗကဝတ္ထု) –
တထာဂတဿ တတ္ထ ဟတ္ထိနာဂေန ဥပဋ္ဌိယမာနဿ ဝသနဘာဝေါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ သာဝတ္ထိနဂရတော ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော ဝိသာခါ မဟာဥပါသိကာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ မဟာကုလာနိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ သာသနံ ပဟိဏိံသု ‘‘သတ္ထာရံ နော, ဘန္တေ, ဒဿေထာ’’တိ။ ဒိသာဝါသိနောပိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဝုဋ္ဌဝဿာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘စိရဿုတာ နော, အာဝုသော အာနန္ဒ, ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မီ ကထာ, သာဓု မယံ, အာဝုသော အာနန္ဒ, လဘေယျာမ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မိံ ကထံ သဝနာယာ’’တိ ယာစိံသု။ ထေရော တေ ဘိက္ခူ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၂။)‘‘တေမာသံ ဧကဝိဟာရိနော တထာဂတဿ သန္တိကံ ဧတ္တကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပသင်္ကမနံ အယုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ တေ ဘိက္ခူ ဗဟိ ဌပေတွာ ဧကကောဝ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ။ ပါလိလေယျကော တံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍမာဒါယ ပက္ခန္ဒိ။ တံ သတ္ထာ ဩလောကေတွာ ‘‘အပေဟိ, အပေဟိ, ပါလိလေယျက, မာ ဝါရယိ, ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကော ဧသော’’တိ အာဟ။ သော တတ္ထေဝ ဒဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ အာပုစ္ဆိ။ ထေရော နာဒါသိ။ နာဂေါ ‘‘သစေ ဥဂ္ဂဟိတဝတ္တော ဘဝိဿတိ, သတ္ထု နိသီဒနပါသာဏဖလကေ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ န ဌပေဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ထေရော ပတ္တစီဝရံ ဘူမိယံ ဌပေသိ။ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ဟိ ဂရူနံ အာသနေ ဝါ သယနေ ဝါ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ န ဌပေန္တိ။
ထေရော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ဧကကောဝ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘ကဟံ ပန တေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တုမှာကံ စိတ္တံ အဇာနန္တော ဗဟိ ဌပေတွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပက္ကောသာဟိ နေ’’တိ အာဟ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ သတ္ထာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ, ‘‘ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓသုခုမာလော စေဝ ခတ္တိယသုခုမာလော စ, တုမှေဟိ တေမာသံ ဧကကေဟိ တိဋ္ဌန္တေဟိ နိသီဒန္တေဟိ စ ဒုက္ကရံ ကတံ, ဝတ္တပဋိဝတ္တကာရကောပိ မုခေါဒကာဒိဒါယကောပိ နာဟောသိ မညေ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပါလိလေယျကဟတ္ထိနာ မမ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတာနိ။ ဧဝရူပဉှိ သဟာယံ လဘန္တေန ဧကကောဝ ဝသိတုံ ယုတ္တံ, အလဘန္တဿ ဧကစာရိကဘာဝေါဝ သေယျော’’တိ ဝတွာ နာဂဝဂ္ဂေ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၂၈။‘‘သစေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ,
သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊
အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ,
စရေယျ တေနတ္တမနော သတီမာ။
၃၂၉။သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊
ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ,
ဧကော စရေ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃။) ၃၃၀။နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ၊
ဧကော စရေ န စ ပါပါနိ ကယိရာ,
အပ္ပေါဿုက္ကော မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ’’တိ။
တတ္ထ နိပကန္တိ နေပက္ကပညာယ သမန္နာဂတံ။ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရန္တိ ဘဒ္ဒကဝိဟာရိံ ပဏ္ဍိတံ။ ပရိဿယာနီတိ တာဒိသံ မေတ္တာဝိဟာရိံ သဟာယံ လဘန္တော သီဟဗျဂ္ဃါဒယော ပါကဋပရိဿယေ စ ရာဂဘယဒေါသဘယမောဟဘယာဒယော ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယေ စာတိ သဗ္ဗေဝ ပရိဿယေ အဘိဘဝိတွာ တေန သဒ္ဓိံ အတ္တမနော ဥပဋ္ဌိတသတီ ဟုတွာ စရေယျ, ဝိဟရေယျာတိ အတ္ထော။
ရာဇာဝ ရဋ္ဌန္တိ ရဋ္ဌံ ဟိတွာ ဂတော မဟာဇနကရာဇာ ဝိယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝိဇိတဘူမိပဒေသော ရာဇာ ‘‘ဣဒံ ရဇ္ဇံ နာမ မဟန္တံ ပမာဒဋ္ဌာနံ, ကိံ မေ ရဇ္ဇေန ကာရိတေနာ’’တိ ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ ပဟာယ ဧကကောဝ မဟာရညံ ပဝိသိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကကောဝ စရတိ, ဧဝံ ဧကကောဝ စရေယျာတိ။ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါတိ ယထာ စ ‘‘အဟံ ခေါ အာကိဏ္ဏော ဝိဟရာမိ ဟတ္ထီဟိ ဟတ္ထိနီဟိ ဟတ္ထိကဠဘေဟိ ဟတ္ထိစ္ဆာပေဟိ, ဆိန္နဂ္ဂါနိ စေဝ တိဏာနိ ခါဒါမိ, ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂဉ္စ မေ သာခါဘင်္ဂံ ခါဒန္တိ, အာဝိလာနိ စ ပါနီယာနိ ပိဝါမိ, ဩဂါဟာ စ မေ ဥတ္တိဏ္ဏဿ ဟတ္ထိနိယော ကာယံ ဥပနိဃံသန္တိယော ဂစ္ဆန္တိ, ယံနူနာဟံ ဧကကောဝ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၄၆၇၊ ဥဒါ။ ၃၅) ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခိတွာ ဂမနတော မာတင်္ဂေါတိ လဒ္ဓနာမော ဣမသ္မိံ အရညေ အယံ ဟတ္ထိနာဂေါ ယူထံ ပဟာယ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဧကကောဝ သုခံ စရတိ, ဧဝမ္ပိ ဧကောဝ စရေယျာတိ အတ္ထော။
ဧကဿာတိ ပဗ္ဗဇိတဿ ဟိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကီဘာဝါဘိရတဿ ဧကကဿေဝ စရိတံ သေယျော။ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာတိ စူဠသီလံ မဇ္ဈိမသီလံ မဟာသီလံ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏာနိ ဝိပဿနာဉာဏံ စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတ္တာရိ ဖလာနိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနန္တိ အယဉှိ သဟာယတာ နာမ။ သာ ဗာလေ နိဿာယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၄။)အဓိဂန္တုံ န သက္ကာတိ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။ ဧကောတိ ဣမိနာ ကာရဏေန သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဧကကောဝ စရေယျ, အပ္ပမတ္တကာနိပိ န စ ပါပါနိ ကယိရာ။ ယထာ သော အပ္ပေါဿုက္ကော နိရာလယော ဣမသ္မိံ အရညေ မာတင်္ဂနာဂေါ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနေ သုခံ စရတိ, ဧဝံ ဧကကောဝ ဟုတွာ စရေယျ, အပ္ပမတ္တကာနိပိ န စ ပါပါနိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ တုမှေဟိ ပတိရူပံ သဟာယံ အလဘန္တေဟိ ဧကစာရီဟေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ ဒေသေသိ။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု သတ္တမံ။
အတ္ထမှီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဟိမဝန္တပဒေသေ အရညကုဋိကာယံ ဝိဟရန္တော မာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တသ္မိံ ကိရ ကာလေ ရာဇာနော မနုဿေ ပီဠေတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တိ။ အထ ဘဂဝါ အဓမ္မိကရာဇူနံ ရဇ္ဇေ ဒဏ္ဍကရဏပီဠိတေ မနုဿေ ဒိသွာ ကာရုညေန ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘သက္ကာ နု ခေါ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ အဟနံ အဃာတယံ, အဇိနံ အဇာပယံ, အသောစံ အသောစာပယံ ဓမ္မေနာ’’တိ, မာရော ပါပိမာ တံ ဘဂဝတော ပရိဝိတက္ကံ ဉတွာ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ‘သက္ကာ နု ခေါ ရဇ္ဇံ ကာရေတု’န္တိ စိန္တေသိ, ဣဒါနိ ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမော ဘဝိဿတိ, ရဇ္ဇဉ္စ နာမေတံ ပမာဒဋ္ဌာနံ, တံ ကာရေန္တေ သက္ကာ ဩကာသံ လဘိတုံ, ဂစ္ဆာမိ ဥဿာဟမဿ ဇနေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ကာရေတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ရဇ္ဇံ, ကာရေတု သုဂတော ရဇ္ဇံ အဟနံ အဃာတယံ, အဇိနံ အဇာပယံ, အသောစံ အသောစာပယံ ဓမ္မေနာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ပန မေ တွံ, ပါပိမ, ပဿသိ, ယံ မံ တွံ ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဘဂဝတာ ခေါ, ဘန္တေ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ သုဘာဝိတာ။ အာကင်္ခမာနော ဟိ ဘဂဝါ ဟိမဝန္တံ ပဗ္ဗတရာဇံ ‘သုဝဏ္ဏ’န္တိ အဓိမုစ္စေယျ, တဉ္စ သုဝဏ္ဏမေဝ အဿ, အဟမ္ပိ ခေါ ဓနေန ဓနကရဏီယံ ကရိဿာမိ, တုမှေ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဿထာ’’တိ တေန ဝုတ္တေ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၅။)‘‘ပဗ္ဗတဿ သုဝဏ္ဏဿ, ဇာတရူပဿ ကေဝလော၊
ဒွိတ္တာဝ နာလမေကဿ, ဣတိ ဝိဒွါ သမဉ္စရေ။
ကာမေသု သော ဇန္တု ကထံ နမေယျ၊
ဥပဓိံ ဝိဒိတွာ သင်္ဂေါတိ လောကေ,
တဿေဝ ဇန္တု ဝိနယာယ သိက္ခေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၆) –
ဣမာဟိ ဂါထာဟိ သံဝေဇေတွာ ‘‘အညော ဧဝ ခေါ, ပါပိမ, တဝ ဩဝါဒေါ, အညော မမ, တယာ သဒ္ဓိံ ဓမ္မသံသန္ဒနာ နာမ နတ္ထိ, အဟဉှိ ဧဝံ ဩဝဒါမီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၃၁။‘‘အတ္ထမှိ ဇာတမှိ သုခါ သဟာယာ,
တုဋ္ဌီ သုခါ ယာ ဣတရီတရေန၊
ပုညံ သုခံ ဇီဝိတသင်္ခယမှိ,
သဗ္ဗဿ ဒုက္ခဿ သုခံ ပဟာနံ။
၃၃၂။‘‘သုခါ မတ္တေယျတာ လောကေ,
အထော ပေတ္တေယျတာ သုခါ၊
သုခါ သာမညတာ လောကေ,
အထော ဗြဟ္မညတာ သုခါ။
၃၃၃။‘‘သုခံ ယာဝ ဇရာသီလံ, သုခါ သဒ္ဓါ ပတိဋ္ဌိတာ၊
သုခေါ ပညာယ ပဋိလာဘော, ပါပါနံ အကရဏံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ အတ္ထမှီတိ ပဗ္ဗဇိတဿာပိ ဟိ စီဝရကရဏာဒိကေ ဝါ အဓိကရဏဝူပသမာဒိကေ ဝါ ဂိဟိနောပိ ကသိကမ္မာဒိကေ ဝါ ဗလဝပက္ခသန္နိဿိတေဟိ အဘိဘဝနာဒိကေ ဝါ ကိစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ယေ တံ ကိစ္စံ နိပ္ဖါဒေတုံ ဝါ ဝူပသမေတုံ ဝါ သက္ကောန္တိ, ဧဝရူပါ သုခါ သဟာယာတိ အတ္ထော။ တုဋ္ဌီ သုခါတိ ယသ္မာ ပန ဂိဟိနောပိ သကေန အသန္တုဋ္ဌာ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ အာရဘန္တိ, ပဗ္ဗဇိတာပိ နာနပ္ပကာရံ အနေသနံ။ ဣတိ တေ သုခံ န ဝိန္ဒန္တိယေဝ။ တသ္မာ ယာ ဣတရီတရေန ပရိတ္တေန ဝါ ဝိပုလေန ဝါ အတ္တနော သန္တကေန သန္တုဋ္ဌိ, အယမေဝ သုခါတိ အတ္ထော။ ပုညန္တိ မရဏကာလေ ပန ယထာဇ္ဈာသယေန ပတ္ထရိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၆။)ကတပုညကမ္မမေဝ သုခံ။ သဗ္ဗဿာတိ သကလဿပိ ပန ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပဟာနသင်္ခါတံ အရဟတ္တမေဝ ဣမသ္မိံ လောကေ သုခံ နာမ။
မတ္တေယျတာတိ မာတရိ သမ္မာ ပဋိပတ္တိ။ ပေတ္တေယျတာတိ ပိတရိ သမ္မာ ပဋိပတ္တိ။ ဥဘယေနပိ မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာနမေဝ ကထိတံ။ မာတာပိတရော ဟိ ပုတ္တာနံ အနုပဋ္ဌဟနဘာဝံ ဉတွာ အတ္တနော သန္တကံ ဘူမိယံ ဝါ နိဒဟန္တိ, ပရေသံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, ‘‘မာတာပိတရော န ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ နေသံ နိန္ဒာပိ ဝဍ္ဎတိ, ကာယဿ ဘေဒါ ဂူထနိရယေပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယေ ပန မာတာပိတရော သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေ တေသံ သန္တကံ ဓနမ္ပိ ပါပုဏန္တိ, ပသံသမ္ပိ လဘန္တိ, ကာယဿ ဘေဒါ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ သုခန္တိ ဝုတ္တံ။ သာမညတာတိ ပဗ္ဗဇိတေသု သမ္မာ ပဋိပတ္တိ။ ဗြဟ္မညတာတိ ဗာဟိတပါပေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေသု သမ္မာ ပဋိပတ္တိယေဝ။ ဥဘယေနပိ တေသံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပဋိဇဂ္ဂနဘာဝေါ ကထိတော, ဣဒမ္ပိ လောကေ သုခံ နာမ ကထိကံ။
သီလန္တိ မဏိကုဏ္ဍလရတ္တဝတ္ထာဒယော ဟိ အလင်္ကာရာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝယေ ဌိတာနံယေဝ သောဘန္တိ။ န ဒဟရာနံ အလင်္ကာရော မဟလ္လကကာလေ, မဟလ္လကာနံ ဝါ အလင်္ကာရော ဒဟရကာလေ သောဘတိ, ‘‘ဥမ္မတ္တကော ဧသ မညေ’’တိ ဂရဟုပ္ပါဒနေန ပန ဒေါသမေဝ ဇနေတိ။ ပဉ္စသီလဒသသီလာဒိဘေဒံ ပန သီလံ ဒဟရဿာပိ မဟလ္လကဿာပိ သဗ္ဗဝယေသု သောဘတိယေဝ, ‘‘အဟော ဝတာယံ သီလဝါ’’တိ ပသံသုပ္ပါဒနေန သောမနဿမေဝ အာဝဟတိ။ တေန ဝုတ္တံ – သုခံ ယာဝ ဇရာ သီလန္တိ။ သဒ္ဓါ ပတိဋ္ဌိတာတိ လောကိယလောကုတ္တရတော ဒုဝိဓာပိ သဒ္ဓါ နိစ္စလာ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌိတာ။ သုခေါ ပညာယ ပဋိလာဘောတိ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ ပဋိလာဘော သုခေါ။ ပါပါနံ အကရဏန္တိ သေတုဃာတဝသေန ပန ပါပါနံ အကရဏံ ဣမသ္မိံ လောကေ သုခန္တိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
မာရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
နာဂဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တေဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၇။)၂၄။ တဏှာဝဂ္ဂ
မနုဇဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကပိလမစ္ဆံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အတီတေ ကိရ ကဿပဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ဒွေ ကုလဘာတရော နိက္ခမိတွာ သာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌော သာဂတော နာမ အဟောသိ, ကနိဋ္ဌော ကပိလော နာမ။ မာတာ ပန နေသံ သာဓိနီ နာမ, ကနိဋ္ဌဘဂိနီ တာပနာ နာမ။ တာပိ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိံသု။ ဧဝံ တေသု ပဗ္ဗဇိတေသု ဥဘော ဘာတရော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ဝိဟရန္တာ ဧကဒိဝသံ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂန္ထဓုရံ ဝိပဿနာဓုရဉ္စာတိ ဒွေ ဓုရာနီ’’တိ သုတွာ ဇေဋ္ဌော ‘‘ဝိပဿနာဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ ပဉ္စ ဝဿာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဝသိတွာ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ကနိဋ္ဌော ‘‘အဟံ တာဝ တရုဏော, ဝုဍ္ဎကာလေ ဝိပဿနာဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဂန္ထဓုရံ ပဋ္ဌပေတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဏှိ။ တဿ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဟာပရိဝါရော, ပရိဝါရံ နိဿာယ လာဘော ဥဒပါဒိ။ သော ဗာဟုသစ္စမဒေန မတ္တော လာဘတဏှာယ အဘိဘူတော အတိပဏ္ဍိတမာနိတာယ ပရေဟိ ဝုတ္တံ ကပ္ပိယမ္ပိ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဝဒေတိ, အကပ္ပိယမ္ပိ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝဒေတိ, သာဝဇ္ဇမ္ပိ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ, အနဝဇ္ဇမ္ပိ ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ။ သော ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ, အာဝုသော ကပိလ, ဧဝံ အဝစာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ဒဿေတွာ ဩဝဒိယမာနောပိ ‘‘တုမှေ ကိံ ဇာနာထ, ရိတ္တမုဋ္ဌိသဒိသာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ခုံသေန္တော ဝမ္ဘေန္တော စရတိ။ အထဿ ဘာတု သာဂတတ္ထေရဿာပိ ဘိက္ခူ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သောပိ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အာဝုသော ကပိလ, တုမှာဒိသာနဉှိ သမ္မာပဋိပတ္တိ သာသနဿ အာယု နာမ, တသ္မာ ပဋိပတ္တိံ ပဟာယ ကပ္ပိယာဒီနိ ပဋိဗာဟန္တော မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိ ဩဝဒိ။ သော တဿပိ ဝစနံ နာဒိယိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ထေရော ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဩဝဒိတွာ ဩဝါဒံ အဂဏှန္တံ ‘‘နာယံ မမ ဝစနံ ကရောတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တေန, အာဝုသော, ပညာယိဿသိ သကေန ကမ္မေနာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ နံ အညေ ပေသလာ ဘိက္ခူ ဆဍ္ဍယိံသု။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၈။)သော ဒုရာစာရော ဟုတွာ ဒုရာစာရပရိဝုတော ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဗီဇနိံ အာဒါယ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ဝတ္တတိ, အာဝုသော, ဧတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ကော အတ္ထော ဣမဿ ပဋိဝစနေန ဒိန္နေနာ’’တိ တုဏှီဘူတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ, ‘‘အာဝုသော, ဓမ္မော ဝါ ဝိနယော ဝါ နတ္ထိ, ပါတိမောက္ခေန သုတေန ဝါ အသုတေန ဝါ ကော အတ္ထော’’တိ ဝတွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိ။ ဧဝံ သော ကဿပဿ ဘဂဝတော ပရိယတ္တိသာသနံ ဩသက္ကာပေသိ။ သာဂတတ္ထေရောပိ တဒဟေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ကပိလော အာယုပရိယောသာနေ အဝီစိမှိ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာပိဿ မာတာ စ ဘဂိနီ စ တဿေဝ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပေသလေ ဘိက္ခူ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။
တသ္မိံ ပန ကာလေ ပဉ္စသတာ ပုရိသာ ဂါမဃာတကာဒီနိ ကတွာ စောရိကာယ ဇီဝန္တာ ဇနပဒမနုဿေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ပလာယမာနာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ ပဋိသရဏံ အပဿန္တာ အညတရံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပဋိသရဏံ နော, ဘန္တေ, ဟောထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှာကံ သီလသဒိသံ ပဋိသရဏံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေပိ ပဉ္စသီလာနိ သမာဒိယထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သီလာနိ သမာဒိယိံသု။ အထ နေ ထေရော ဩဝဒိ – ‘‘ဣဒါနိ တုမှေ သီလဝန္တာ, ဇီဝိတဟေတုပိ ဝေါ နေဝ သီလံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ, န မနောပဒေါသော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ နေ ဇနပဒမနုဿာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဣတော စိတော စ ပရိယေသမာနာ တေ စောရေ ဒိသွာ သဗ္ဗေ တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ။ တေ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, စောရဇေဋ္ဌကော ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော အဟောသိ။
တေ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ပဉ္စသတကုလိကေ ကေဝဋ္ဋဂါမေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌကဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, ဣတရေ ဣတရေသု။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသေယေဝ ပဋိသန္ဓိဂဟဏဉ္စ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနဉ္စ အဟောသိ။ ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌကော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမသ္မိံ ဂါမေ အညေပိ ဒါရကာ အဇ္ဇ ဇာတာ’’တိ ပရိယေသာပေတွာ တေသံ ဇာတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဧတေ မမ ပုတ္တဿ သဟာယကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သဗ္ဗေသံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၉။)ပေါသာဝနိကံ ဒါပေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဟပံသုကီဠကာ သဟာယကာ ဟုတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။ တေသံ ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌကပုတ္တောဝ ယသတော စ တေဇတော စ အဂ္ဂပုရိသော အဟောသိ။
ကပိလောပိ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန တသ္မိံ ကာလေ အစိရဝတိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဒုဂ္ဂန္ဓမုခေါ မစ္ဆော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဒိဝသံ တေ သဟာယကာ ‘‘မစ္ဆေ ဗန္ဓိဿာမာ’’တိ ဇာလာဒီနိ ဂဟေတွာ နဒိယာ ခိပိံသု။ အထ နေသံ အန္တောဇာလံ သော မစ္ဆော ပါဝိသိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေ ကေဝဋ္ဋဂါမဝါသိနော ဥစ္စာသဒ္ဒမကံသု – ‘‘ပုတ္တာ နော ပဌမံ မစ္ဆေ ဗန္ဓန္တာ သုဝဏ္ဏမစ္ဆံ ဗန္ဓိံသု, ဣဒါနိ နော ရာဇာ ဗဟုဓနံ ဒဿတီ’’တိ။ တေပိ ခေါ သဟာယကာ မစ္ဆံ နာဝါယ ပက္ခိပိတွာ နာဝံ ဥက္ခိပိတွာ ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရညာပိ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မစ္ဆော, ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မစ္ဆံ ဒိသွာ ‘‘သတ္ထာ ဧတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏကာရဏံ ဇာနိဿတီ’’တိ မစ္ဆံ ဂါဟာပေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ မစ္ဆေန မုခေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ သကလဇေတဝနံ အတိဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ အဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, မစ္ဆော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဇာတော, ကသ္မာ စဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတီ’’တိ?
အယံ, မဟာရာဇ, ကဿပဘဂဝတော ပါဝစနေ ကပိလော နာမ ဘိက္ခု အဟောသိ ဗဟုဿုတော မဟာပရိဝါရော လာဘတဏှာယ အဘိဘူတော အတ္တနော ဝစနံ အဂဏှန္တာနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော, တဿ စ ဘဂဝတော သာသနံ ဩသက္ကာပေသိ, သော တေန ကမ္မေန အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန ဣဒါနိ မစ္ဆော ဟုတွာ ဇာတော။ ယံ ပန သော ဒီဃရတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါစေသိ, ဗုဒ္ဓဿ စ ဂုဏံ ကထေသိ, တဿ နိဿန္ဒေန ဣမံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပဋိလဘိ။ ယံ ဘိက္ခူနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော အဟောသိ, တေနဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတိ။ ‘‘ကထာပေမိ နံ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ကထာပေထ, ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တွံသိ ကပိလော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ, အဟံ ကပိလော’’တိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယတော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဇေဋ္ဌဘာတိကော တေ သာဂတော ကုဟိံ ဂတော’’တိ? ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မာတာ ပန တေ သာဓိနီ ကဟ’’န္တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကနိဋ္ဌဘဂိနီ စ တေ တာပနာ ကဟ’’န္တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ တွံ ကဟံ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယမေဝ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဝိပ္ပဋိသာရာဘိဘူတော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၀။)နာဝံ သီသေန ပဟရိတွာ တာဝဒေဝ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ မဟာဇနော သံဝိဂ္ဂေါ အဟောသိ လောမဟဋ္ဌဇာတော။
အထ ဘဂဝါ တသ္မိံ ခဏေ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ တင်္ခဏာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ‘‘ဓမ္မစရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ, ဧတဒါဟု ဝသုတ္တမ’’န္တိ သုတ္တနိပါတေ (သု။ နိ။ ၂၇၆) ကပိလသုတ္တံ ကထေတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၃၄။‘‘မနုဇဿ ပမတ္တစာရိနော, တဏှာ ဝဍ္ဎတိ မာလုဝါ ဝိယ၊
သော ပ္လဝတီ ဟုရာ ဟုရံ, ဖလမိစ္ဆံဝ ဝနသ္မိ ဝါနရော။
၃၃၅။‘‘ယံ ဧသာ သဟတေ ဇမ္မီ, တဏှာ လောကေ ဝိသတ္တိကာ၊
သောကာ တဿ ပဝဍ္ဎန္တိ, အဘိဝဋ္ဌံဝ ဗီရဏံ။
၃၃၆။‘‘ယော စေတံ သဟတေ ဇမ္မိံ, တဏှံ လောကေ ဒုရစ္စယံ၊
သောကာ တမှာ ပပတန္တိ, ဥဒဗိန္ဒုဝ ပေါက္ခရာ။
၃၃၇။‘‘တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒံ ဝေါ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
တဏှာယ မူလံ ခဏထ, ဥသီရတ္ထောဝ ဗီရဏံ၊
မာ ဝေါ နဠံဝ သောတောဝ, မာရော ဘဉ္ဇိ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။
တတ္ထ ပမတ္တစာရိနောတိ သတိဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏေန ပမာဒေန ပမတ္တစာရိဿ ပုဂ္ဂလဿ နေဝ ဈာနံ န ဝိပဿနာ န မဂ္ဂဖလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ယထာ ပန ရုက္ခံ သံသိဗ္ဗန္တီ ပရိယောနန္ဓန္တီ တဿ ဝိနာသာယ မာလုဝါလတာ ဝဍ္ဎတိ, ဧဝမဿ ဆ ဒွါရာနိ နိဿာယ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တဏှာ ဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထော။ သော ပ္လဝတီ ဟုရာ ဟုရန္တိ သော တဏှာဝသိကော ပုဂ္ဂလော ဘဝေ ဘဝေ ဥပ္လဝတိ ဓာဝတိ။ ယထာ ကိံ ဝိယာတိ? ဖလမိစ္ဆံဝ ဝနသ္မိ ဝါနရော, ယထာ ရုက္ခဖလံ ဣစ္ဆန္တော ဝါနရော ဝနသ္မိံ ဓာဝတိ, တဿ တဿ ရုက္ခဿ သာခံ ဂဏှာတိ, တံ မုဉ္စိတွာ အညံ ဂဏှာတိ, တမ္ပိ မုဉ္စိတွာ အညံ ဂဏှာတိ, ‘‘သာခံ အလဘိတွာ သန္နိသိန္နော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ နာပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ တဏှာဝသိကော ပုဂ္ဂလော ဟုရာ ဟုရံ ဓာဝန္တော ‘‘အာရမ္မဏံ အလဘိတွာ တဏှာယ အပဝတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ နာပဇ္ဇတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၁။)ယန္တိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဧသာ လာမကဘာဝေန ဇမ္မီ ဝိသာဟာရတာယ ဝိသပုပ္ဖတာယ ဝိသဖလတာယ ဝိသပရိဘောဂတာယ ရူပါဒီသု ဝိသတ္တတာယ အာသတ္တတာယ ဝိသတ္တိကာတိ သင်္ချံ ဂတာ ဆဒွါရိကတဏှာ အဘိဘဝတိ။ ယထာ နာမ ဝဿာနေ ပုနပ္ပုနံ ဝဿန္တေန ဒေဝေန အဘိဝဋ္ဌံ ဗီရဏတိဏံ ဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ အန္တော ဝဋ္ဋမူလကာ သောကာ အဘိဝဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော။
ဒုရစ္စယန္တိ ယော ပန ပုဂ္ဂလော ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အတိက္ကမိတုံ ပဇဟိတုံ ဒုက္ကရတာယ ဒုရစ္စယံ တဏှံ သဟတိ အဘိဘဝတိ, တမှာ ပုဂ္ဂလာ ဝဋ္ဋမူလကာ သောကာ ပပတန္တိ။ ယထာ နာမ ပေါက္ခရေ ပဒုမပတ္တေ ပတိတံ ဥဒကဗိန္ဒု န ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝံ န ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ အတ္ထော။
တံ ဝေါ ဝဒါမီတိ တေန ကာရဏေန အဟံ တုမှေ ဝဒါမိ။ ဘဒ္ဒံ ဝေါတိ ဘဒ္ဒံ တုမှာကံ ဟောတု, မာ အဟံ ကပိလော ဝိယ ဝိနာသံ ပါပုဏထာတိ အတ္ထော။ မူလန္တိ ဣမိဿာ ဆဒွါရိကတဏှာယ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန မူလံ ခဏထ။ ကိံ ဝိယာတိ? ဥသီရတ္ထောဝ ဗီရဏံ, ယထာ ဥသီရေန အတ္ထိကော ပုရိသော မဟန္တေန ကုဒါလေန ဗီရဏံ ခဏတိ, ဧဝမဿာ မူလံ ခဏထာတိ အတ္ထော။ မာ ဝေါ နဠံဝ သောတောဝ, မာရော ဘဉ္ဇိ ပုနပ္ပုနန္တိ မာ တုမှေ နဒီသောတေ ဇာတံ နဠံ မဟာဝေဂေန အာဂတော နဒီသောတော ဝိယ ကိလေသမာရော မရဏမာရော ဒေဝပုတ္တမာရော စ ပုနပ္ပုနံ ဘဉ္ဇတူတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ ကေဝဋ္ဋပုတ္တာ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇိတွာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယံ ပတ္ထယမာနာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ ဒုက္ခဿန္တံ ကတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ အာနေဉ္ဇဝိဟာရသမာပတ္တိဓမ္မပရိဘောဂေန ဧကပရိဘောဂါ အဟေသုန္တိ။
ကပိလမစ္ဆဝတ္ထု ပဌမံ။
ယထာပိ မူလေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဂူထသူကရပေါတိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၂။)ဧကသ္မိံ ကိရ သမယေ သတ္ထာ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော ဧကံ သူကရပေါတိကံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ တဿ သိတံ ကရောန္တဿ မုခဝိဝရနိဂ္ဂတံ ဒန္တောဘာသမဏ္ဍလံ ဒိသွာ အာနန္ဒတ္ထေရော ‘‘ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, ဟေတု သိတဿ ပါတုကမ္မာယာ’’တိ သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ပဿသေတံ, အာနန္ဒ, သူကရပေါတိက’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ဧသာ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဧကာယ အာသနသာလာယ သာမန္တာ ကုက္ကုဋီ အဟောသိ။ သာ ဧကဿ ယောဂါဝစရဿ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မဃောသံ သုတွာ တတော စုတာ ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဗ္ဗရီ နာမ ရာဇဓီတာ အဟောသိ။ သာ အပရဘာဂေ သရီရဝလဉ္ဇဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ ပုဠဝကရာသိံ ဒိသွာ တတ္ထ ပုဠဝကသညံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလဘိ။ သာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတော စဝိတွာ ပုန ဂတိဝသေန အာလုလမာနာ ဣဒါနိ သူကရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, ဣဒံ ကာရဏံ ဒိသွာ မယာ သိတံ ပါတုကတန္တိ။ တံ သုတွာ အာနန္ဒတ္ထေရပ္ပမုခါ ဘိက္ခူ မဟန္တံ သံဝေဂံ ပဋိလဘိံသု။ သတ္ထာ တေသံ သံဝေဂံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဘဝတဏှာယ အာဒီနဝံ ပကာသေန္တော အန္တရဝီထိယံ ဌိတကောဝ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၃၈။ဆိန္နောပိ ရုက္ခော ပုနရေဝ ရူဟတိ၊
ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ,
နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုနံ။
၃၃၉။‘‘ယဿ ဆတ္တိံသတိ သောတာ, မနာပသဝနာ ဘုသာ၊
မဟာဝဟန္တိ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ, သင်္ကပ္ပါ ရာဂနိဿိတာ။
၃၄၀။‘‘သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာ, လတာ ဥပ္ပဇ္ဇ တိဋ္ဌတိ၊
တဉ္စ ဒိသွာ လတံ ဇာတံ, မူလံ ပညာယ ဆိန္ဒထ။
၃၄၁။‘‘သရိတာနိ သိနေဟိတာနိ စ,
သောမနဿာနိ ဟောန္တိ ဇန္တုနော၊
တေ သာတသိတာ သုခေသိနော,
တေ ဝေ ဇာတိဇရူပဂါ နရာ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃။) ၃၄၂။ပရိသပ္ပန္တိ သသောဝ ဗန္ဓိတော၊
သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ,
ဒုက္ခမုပေန္တိ ပုနပ္ပုနံ စိရာယ။
၃၄၃။ပရိသပ္ပန္တိ သသောဝ ဗန္ဓိတော၊
တသ္မာ တသိဏံ ဝိနောဒယေ,
အာကင်္ခန္တ ဝိရာဂမတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ မူလေတိ ယဿ ရုက္ခဿ စတူသု ဒိသာသု စတုဓာ ဟေဋ္ဌာ စ ဥဇုကမေဝ ဂတေ ပဉ္စဝိဓမူလေ ဆေဒနဖာလနပါစနဝိဇ္ဈနာဒီနံ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေန အနုပဒ္ဒဝေ ထိရပတ္တတာယ ဒဠှေ သော ရုက္ခော ဥပရိစ္ဆိန္နောပိ သာခါနံ ဝသေန ပုနဒေဝ ရူဟတိ, ဧဝမေဝ ဆဒွါရိကာယ တဏှာယ အနုသယေ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန အနုဟတေ အသမုစ္ဆိန္နေ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ဇာတိအာဒိဘေဒံ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ယဿာတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ‘‘ဣတိ အဇ္ဈတ္တိကဿူပါဒါယ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဗာဟိရဿူပါဒါယ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိ ဣမေသံ တဏှာဝိစရိတာနံ ဝသေန ဆတ္တိံသတိယာ သောတေဟိ သမန္နာဂတာ မနာပေသု ရူပါဒီသု အာသဝတိ ပဝတ္တတီတိ မနာပသဝနာ တဏှာ ဘုသာ ဗလဝတီ ဟောတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိပန္နဉာဏတာယ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော မဟန္တဘာဝေန မဟာ ဟုတွာ ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ အနိဿာယ ရာဂနိဿိတာ သင်္ကပ္ပါ ဝဟန္တီတိ အတ္ထော။
သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာတိ ဣမေ တဏှာသောတာ စက္ခုဒွါရာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗေသု ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု သဝနတော, သဗ္ဗာပိ ရူပတဏှာ…ပေ… ဓမ္မတဏှာတိ သဗ္ဗဘဝေသု ဝါ သဝနတော သဗ္ဗဓိ သဝန္တိ နာမ။ လတာတိ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန စ လတာ ဝိယာတိ လတာ။ ဥပ္ပဇ္ဇ တိဋ္ဌတီတိ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု တိဋ္ဌတိ။ တဉ္စ ဒိသွာတိ တံ ပန တဏှာလတံ ‘‘ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဇာတဋ္ဌာနဝသေန ဒိသွာ။ ပညာယာတိ သတ္ထေန ဝနေ ဇာတံ လတံ ဝိယ မဂ္ဂပညာယ မူလေ ဆိန္ဒထာတိ အတ္ထော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၄။)သရိတာနီတိ အနုသဋာနိ ပယာတာနိ။ သိနေဟိတာနီတိ စီဝရာဒီသု ပဝတ္တသိနေဟဝသေန သိနေဟိတာနိ စ, တဏှာသိနေဟမက္ခိတာနီတိ အတ္ထော။ သောမနဿာနီတိ တဏှာဝသိကဿ ဇန္တုနော ဧဝရူပါနိ သောမနဿာနိ ဘဝန္တိ။ တေ သာတသိတာတိ တေ တဏှာဝသိကာ ပုဂ္ဂလာ သာတနိဿိတာ သုခနိဿိတာ စ ဟုတွာ သုခေသိနော သုခပရိယေသိနော ဘဝန္တိ။ တေ ဝေတိ ယေ ဧဝရူပါ နရာ, တေ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တိယေဝါတိ ဇာတိဇရူပဂါ နာမ ဟောန္တိ။ ပဇာတိ ဣမေ သတ္တာ တာသကရဏေန တသိဏာတိ သင်္ချံ ဂတာယ တဏှာယ ပုရက္ခတာ ပရိဝါရိတာ ဟုတွာ။
ဗန္ဓိတောတိ လုဒ္ဒေန အရညေ ဗဒ္ဓေါ သသော ဝိယ ပရိသပ္ပန္တိ ဘာယန္တိ။ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာတိ ဒသဝိဓေန သံယောဇနသင်္ဂေန စေဝ သတ္တဝိဓေန ရာဂသင်္ဂါဒိနာ စ သတ္တာ ဗဒ္ဓါ တသ္မိံ ဝါ လဂ္ဂါ ဟုတွာ။ စိရာယာတိ စိရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ပုနပ္ပုနံ ဇာတိအာဒိကံ ဒုက္ခံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တသိဏာယ ပုရက္ခတာ ပလိဝေဌိတာ သတ္တာ, တသ္မာ အတ္တနော ဝိရာဂံ ရာဂါဒိဝိဂမံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တော အာကင်္ကမာနော ဘိက္ခု အရဟတ္တမဂ္ဂေနေတံ တသိဏံ ဝိနောဒယေ ပနုဒိတွာ နီဟရိတွာ ဆဍ္ဍေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။
သာပိ ခေါ သူကရပေါတိကာ တတော စဝိတွာ သုဝဏ္ဏဘူမိယံ ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, တတော စုတာ ဗာရာဏသိယံ, တတော စုတာ သုပ္ပါရကပဋ္ဋနေ အဿဝါဏိဇဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, တတော စုတာ ကာဝီရပဋ္ဋနေ နာဝိကဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, တတော စုတာ အနုရာဓပုရေ ဣဿရကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, တတော စုတာ တဿေဝ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဘောက္ကန္တဂါမေ သုမနဿ နာမ ကုဋုမ္ဗိကဿ ဓီတာ နာမေန သုမနာ ဧဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿာ ပိတာ တသ္မိံ ဂါမေ ဆဍ္ဍိတေ ဒီဃဝါပိရဋ္ဌံ ဂန္တွာ မဟာမုနိဂါမေ နာမ ဝသိ။ တတ္ထ နံ ဒုဋ္ဌဂါမဏိရညော အမစ္စော လကုဏ္ဍကအတိမ္ဗရော နာမ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂတော ဒိသွာ မဟန္တံ မင်္ဂလံ ကတွာ အာဒါယ မဟာပုဏ္ဏဂါမံ ဂတော။ အထ နံ ကောဋိပဗ္ဗတမဟာဝိဟာရဝါသီ မဟာအနုရုဒ္ဓတ္ထေရော နာမ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ တဿာ ဂေဟဒွါရေ ဌိတော ဒိသွာ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသိ, ‘‘အာဝုသော, သူကရပေါတိကာ နာမ လကုဏ္ဍကအတိမ္ဗရမဟာမတ္တဿ ဘရိယဘာဝံ ပတ္တာ, အဟော အစ္ဆရိယ’’န္တိ။ သာ တံ ကထံ သုတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၅။)အတီတဘဝေ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ဇာတိဿရဉာဏံ ပဋိလဘိ။ တင်္ခဏညေဝ ဥပ္ပန္နသံဝေဂါ သာမိကံ ယာစိတွာ မဟန္တေန ဣဿရိယေန ပဉ္စဗလကတ္ထေရီနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တိဿမဟာဝိဟာရေ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တကထံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ပစ္ဆာ ဒမိဠမဒ္ဒနေ ကတေ ဉာတီနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဘောက္ကန္တဂါမမေဝ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝသန္တီ ကလ္လမဟာဝိဟာရေ အာသီဝိသောပမသုတ္တန္တံ သုတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
သာ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဟိ ပုစ္ဆိတာ ဘိက္ခုနိသံဃဿ သဗ္ဗံ ဣမံ ပဝတ္တိံ နိရန္တရံ ကထေတွာ သန္နိပတိတဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဇ္ဈေ မဏ္ဍလာရာမဝါသိနာ ဓမ္မပဒဘာဏကမဟာတိဿတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတာ ကုက္ကုဋီ ဟုတွာ တတ္ထ သေနဿ သန္တိကာ သီသစ္ဆေဒံ ပတွာ ရာဇဂဟေ နိဗ္ဗတ္တာ, ပရိဗ္ဗာဇိကာသု ပဗ္ဗဇိတွာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတာ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တာ နစိရဿေဝ စဝိတွာ သူကရယောနိံ ဂန္တွာ တတော စုတာ သုဝဏ္ဏဘူမိံ, တတော စုတာ ဗာရာဏသိံ, တတော စုတာ သုပ္ပါရကပဋ္ဋနံ, တတော စုတာ ကာဝီရပဋ္ဋနံ, တတော စုတာ အနုရာဓပုရံ, တတော စုတာ ဘောက္ကန္တဂါမ’’န္တိ ဧဝံ သမဝိသမေ တေရသ အတ္တဘာဝေ ပတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ, သဗ္ဗေပိ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ ဝတွာ စတဿော ပရိသာ သံဝေဇေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။
သူကရပေါတိကာဝတ္ထု ဒုတိယံ။
ယော နိဗ္ဗနထောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဝိဗ္ဘန္တကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ မဟာကဿပတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ဟုတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဥပ္ပါဒေတွာပိ အတ္တနော မာတုလဿ သုဝဏ္ဏကာရဿ ဂေဟေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ ဒိသွာ တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဝိဗ္ဘမိ။ အထ နံ မနုဿာ အလသဘာဝေန ကမ္မံ ကာတုံ အနိစ္ဆန္တံ ဂေဟာ နီဟရိံသု။ သော ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂေန စောရကမ္မေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဝိစရိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၆။)ဂဟေတွာ ပစ္ဆာဗာဟံ ဂါဠှဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ စတုက္ကေ စတုက္ကေ ကသာဟိ တာဠေန္တာ အာဃာတနံ နယိံသု။ ထေရော ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ ပဝိသန္တော တံ ဒက္ခိဏေန ဒွါရေန နီဟရိယမာနံ ဒိသွာ ဗန္ဓနံ သိထိလံ ကာရေတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ တယာ ပရိစိတကမ္မဋ္ဌာနံ ပုန အာဝဇ္ဇေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တေန ဩဝါဒေန သတုပ္ပါဒံ လဘိတွာ ပုန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ အထ နံ ‘‘အာဃာတနံ နေတွာ ဃာတေဿာမာ’’တိ သူလေ ဥတ္တာသေသုံ။ သော န ဘာယတိ န သန္တသတိ။ အထဿ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ဌိတာ မနုဿာ အသိသတ္တိတောမရာဒီနိ အာဝုဓာနိ ဥက္ခိပိတွာပိ တံ အသန္တသန္တမေဝ ဒိသွာ ‘‘ပဿထ, ဘော, ဣမံ ပုရိသံ, အနေကသတာနဉှိ အာဝုဓဟတ္ထာနံ ပုရိသာနံ မဇ္ဈေ နေဝ ဆမ္ဘတိ န ဝေဓတိ, အဟော အစ္ဆရိယ’’န္တိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတာ မဟာနာဒံ နဒိတွာ ရညော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ တံ ကာရဏံ သုတွာ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေထ န’’န္တိ အာဟ။ သတ္ထု သန္တိကမ္ပိ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၄၄။‘‘ယော နိဗ္ဗနထော ဝနာဓိမုတ္တော,
ဝနမုတ္တော ဝနမေဝ ဓာဝတိ၊
တံ ပုဂ္ဂလမေထ ပဿထ,
မုတ္တော ဗန္ဓနမေဝ ဓာဝတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ဂိဟိဘာဝေ အာလယသင်္ခါတံ ဝနထံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတတာယ နိဗ္ဗနထော ဒိဗ္ဗဝိဟာရသင်္ခါတေ တပေါဝနေ အဓိမုတ္တော ဃရာဝါသဗန္ဓနသင်္ခါတာ တဏှာဝနာ မုတ္တော ဟုတွာ ပုန ဃရာဝါသဗန္ဓနသင်္ခါတံ တဏှာဝနမေဝ ဓာဝတိ, ဧထ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဿထ, ဧသော ဃရာဝါသဗန္ဓနတော မုတ္တော ဃရာဝါသဗန္ဓနမေဝ ဓာဝတီတိ။
ဣမံ ပန ဒေသနံ သုတွာ သော ရာဇပုရိသာနံ အန္တရေ သူလဂ္ဂေ နိသိန္နောဝ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဋ္ဌပေတွာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ သမာပတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေနေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ သရာဇိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ။
ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုဝတ္ထု တတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၇။)န တံ ဒဠှန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗန္ဓနာဂါရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိံ ကိရ ကာလေ ဗဟူ သန္ဓိစ္ဆေဒကပန္ထဃာတကမနုဿဃာတကေ စောရေ အာနေတွာ ကောသလရညော ဒဿယိံသု။ တေ ရာဇာ အန္ဒုဗန္ဓနရဇ္ဇုဗန္ဓနသင်္ခလိကဗန္ဓနေဟိ ဗန္ဓာပေသိ။ တိံသမတ္တာပိ ခေါ ဇာနပဒါ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာ အာဂန္တွာ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ပုနဒိဝသေ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာ ဗန္ဓနာဂါရံ ဂန္တွာ တေ စောရေ ဒိသွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာ သာယနှသမယေ တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ အမှေဟိ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေဟိ ဗန္ဓနာဂါရေ ဗဟူ စောရာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗဒ္ဓါ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တာ ဒိဋ္ဌာ, တေ တာနိ ဗန္ဓနာနိ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ န သက္ကောန္တိ, အတ္ထိ နု ခေါ, ဘန္တေ, တေဟိ ဗန္ဓနေဟိ ထိရတရံ အညံ ဗန္ဓနံ နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကိံ ဗန္ဓနာနိ နာမေတာနိ, ယံ ပနေတံ ဓနဓညပုတ္တဒါရာဒီသု တဏှာသင်္ခါတံ ကိလေသဗန္ဓနံ, ဧတံ ဧတေဟိ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ထိရတရံ, ဧဝံ မဟန္တမ္ပိ ပနေတံ ဒုစ္ဆိန္ဒနိယံ ဗန္ဓနံ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဆိန္ဒိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဒုဂ္ဂတဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ ပိတာ ကာလမကာသိ။ သော ဘတိံ ကတွာ မာတရံ ပေါသေသိ။ အထဿ မာတာ အနိစ္ဆမာနဿေဝ ဧကံ ကုလဓီတရံ ဂေဟေ ကတွာ အပရဘာဂေ ကာလမကာသိ။ ဘရိယာယပိဿ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ သော ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ အဇာနန္တောဝ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, နနု ဂဗ္ဘော မေ ပတိဋ္ဌိတော, မယိ ဝိဇာတာယ ဒါရကံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿာ ဝိဇာတကာလေ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ သောတ္ထိနာ ဝိဇာတာ, ဣဒါနိ အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာပုစ္ဆိ။ အထ နံ သာ ‘‘ပုတ္တဿ တာဝ ထနပါနတော အပဂမနကာလံ အာဂမေဟီ’’တိ ဝတွာ ပုန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဂန္တုံ န သက္ကာ, ဣမိဿာ အနာစိက္ခိတွာဝ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၈။)သော တဿာ အနာစိက္ခိတွာဝ ရတ္တိဘာဂေ ဥဋ္ဌာယ ပလာယိ။ အထ နံ နဂရဂုတ္တိကာ အဂ္ဂဟေသုံ။ သော ‘‘အဟံ, သာမိ, မာတုပေါသကော နာမ, ဝိဿဇ္ဇေထ မ’’န္တိ အတ္တာနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာသမာပတ္တိယော လဘိတွာ ဈာနကီဠာယ ကီဠန္တော ဝိဟာသိ။ သော တတ္ထ ဝသန္တောယေဝ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ မေ ဒုစ္ဆိန္ဒနိယံ ပုတ္တဒါရဗန္ဓနံ ကိလေသဗန္ဓနံ ဆိန္န’’န္တိ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ တေန ဥဒါနိတံ ဥဒါနံ ပကာသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၄၅။‘‘န တံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ,
ယဒါယသံ ဒါရုဇပဗ္ဗဇဉ္စ၊
သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု,
ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ။
၃၄၆။‘‘ဧတံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ,
ဩဟာရိနံ သိထိလံ ဒုပ္ပမုဉ္စံ၊
ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ပရိဗ္ဗဇန္တိ,
အနပေက္ခိနော ကာမသုခံ ပဟာယာ’’တိ။
တတ္ထ ဓီရာတိ ဗုဒ္ဓါဒယော ပဏ္ဍိတပုရိသာ ယံ သင်္ခလိကသင်္ခါတံ အယသာ နိဗ္ဗတ္တံ အာယသံ, အန္ဒုဗန္ဓနသင်္ခါတံ ဒါရုဇံ, ယဉ္စ ပဗ္ဗဇတိဏေဟိ ဝါ အညေဟိ ဝါ ဝါကာဒီဟိ ရဇ္ဇုံ ကတွာ ကတံ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ, တံ အသိအာဒီဟိ ဆိန္ဒိတုံ သက္ကုဏေယျဘာဝေန ထိရန္တိ န ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ သာရတ္တရတ္တာတိ သာရတ္တာ ဟုတွာ ရတ္တာ, ဗဟလတရရာဂရတ္တာတိ အတ္ထော။ မဏိကုဏ္ဍလေသူတိ မဏီသု စေဝ ကုဏ္ဍလေသု စ, မဏိဝိစိတ္တေသု ဝါ ကုဏ္ဍလေသု။ ဧတံ ဒဠှန္တိ ယေ မဏိကုဏ္ဍလေသု သာရတ္တရတ္တာ, တေသံ သော ရာဂေါ စ ယာ ပုတ္တဒါရေသု အပေက္ခာ တဏှာ, ဧတံ ကိလေသမယံ ဗန္ဓနဉ္စ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ဒဠှန္တိ ဝဒန္တိ။ ဩဟာရိနန္တိ အာကဍ္ဎိတွာ စတူသု အပါယေသု ပါတနတော အဝဟရတိ ဟေဋ္ဌာ ဟရတီတိ ဩဟာရိနံ။ သိထိလန္တိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဆဝိစမ္မမံသာနိ န ဆိန္ဒတိ, လောဟိတံ န နီဟရတိ, ဗန္ဓနဘာဝမ္ပိ အဇာနာပေတွာ ထလပထဇလပထာဒီသု ကမ္မာနိ ကာတုံ ဒေတီတိ သိထိလံ။ ဒုပ္ပမုဉ္စန္တိ လောဘဝသေန ဟိ ဧကဝါရမ္ပိ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသဗန္ဓနံ ဒဋ္ဌဋ္ဌာနတော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၉။)ကစ္ဆပေါ ဝိယ ဒုမ္မောစိယံ ဟောတီတိ ဒုပ္ပမုဉ္စံ။ ဧတမ္ပိ ဆေတွာနာတိ ဧတံ ဒဠှမ္ပိ ကိလေသဗန္ဓနံ ဉာဏခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိတွာ အနပေက္ခိနော ဟုတွာ ကာမသုခံ ပဟာယ ပရိဗ္ဗဇန္တိ, ပက္ကမန္တိ ပဗ္ဗဇန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဗန္ဓနာဂါရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
ယေ ရာဂရတ္တာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ခေမံ နာမ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ အဂ္ဂမဟေသိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာ ကိရ ပဒုမုတ္တရပါဒမူလေ ပတ္ထိတပတ္ထနာ အတိဝိယ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ အဟောသိ။ ‘‘သတ္ထာ ကိရ ရူပဿ ဒေါသံ ကထေတီ’’တိ သုတွာ ပန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ။ ရာဇာ တဿာ ရူပမဒမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ဝေဠုဝနဝဏ္ဏနာပဋိသံယုတ္တာနိ ဂီတာနိ ကာရေတွာ နဋာဒီနံ ဒါပေသိ။ တေသံ တာနိ ဂါယန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ တဿာ ဝေဠုဝနံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝိယ အသုတပုဗ္ဗံ ဝိယ စ အဟောသိ။ သာ ‘‘ကတရံ ဥယျာနံ သန္ဓာယ ဂါယထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဒေဝီ, တုမှာကံ ဝေဠုဝနုယျာနမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ဥယျာနံ ဂန္တုကာမာ အဟောသိ။ သတ္ထာ တဿာ အာဂမနံ ဉတွာ ပရိသမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောဝ တာလဝဏ္ဋံ အာဒါယ အတ္တနော ပဿေ ဌတွာ ဗီဇမာနံ အဘိရူပံ ဣတ္ထိံ နိမ္မိနိ။ ခေမာ, ဒေဝီပိ ပဝိသမာနာဝ တံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ရူပဿ ဒေါသံ ကထေတီတိ ဝဒန္တိ, အယဉ္စဿ သန္တိကေ ဣတ္ထီ ဗီဇယမာနာ ဌိတာ, နာဟံ ဣမိဿာ ကလဘာဂမ္ပိ ဥပေမိ, န မယာ ဤဒိသံ ဣတ္ထိရူပံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, သတ္ထာရံ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ တထာဂတဿ ကထာသဒ္ဒမ္ပိ အနိသာမေတွာ တမေဝ ဣတ္ထိံ ဩလောကယမာနာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿာ တသ္မိံ ရူပေ ဥပ္ပန္နဗဟုမာနတံ ဉတွာ တံ ရူပံ ပဌမဝယာဒိဝသေန ဒဿေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိယောသာနေ အဋ္ဌိမတ္တာဝသာနံ ကတွာ ဒဿေသိ။ ခေမာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမေတံ ရူပံ မုဟုတ္တေနေဝ ခယဝယံ သမ္ပတ္တံ, နတ္ထိ ဝတ ဣမသ္မိံ ရူပေ သာရော’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တဿာ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ, ‘‘ခေမေ, တွံ ‘ဣမသ္မိံ ရူပေ သာရော အတ္ထီ’တိ စိန္တေသိ, ပဿ ဒါနိဿ အသာရဘာဝ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၀။)‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ, ပဿ ခေမေ သမုဿယံ၊
ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတ’’န္တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၂။၃၅၄)၊
သာ ဂါထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘ခေမေ, ဣမေ သတ္တာ ရာဂရတ္တာ ဒေါသပဒုဋ္ဌာ မောဟမူဠှာ အတ္တနော တဏှာသောတံ သမတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ, တတ္ထေဝ လဂ္ဂန္တီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၄၇။‘‘ယေ ရာဂရတ္တာနုပတန္တိ သောတံ,
သယံ ကတံ မက္ကဋကောဝ ဇာလံ၊
ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ဝဇန္တိ ဓီရာ,
အနပေက္ခိနော သဗ္ဗဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။
တတ္ထ မက္ကဋကောဝ ဇာလန္တိ ယထာ နာမ မက္ကဋကော သုတ္တဇာလံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဌာနေ နာဘိမဏ္ဍလေ နိပန္နော ပရိယန္တေ ပတိတံ ပဋင်္ဂံ ဝါ မက္ခိကံ ဝါ ဝေဂေန ဂန္တွာ ဝိဇ္ဈိတွာ တဿ ရသံ ပိဝိတွာ ပုန ဂန္တွာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ ယေ သတ္တာ ရာဂရတ္တာ ဒေါသပဒုဋ္ဌာ မောဟမူဠှာ သယံကတံ တဏှာသောတံ အနုပတန္တိ, တေ တံ သမတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ, ဧဝံ ဒုရတိက္ကမံ။ ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ဝဇန္တိ ဓီရာတိ ပဏ္ဍိတာ ဧတံ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ အနပေက္ခိနော နိရာလယာ ဟုတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗဒုက္ခံ ပဟာယ ဝဇန္တိ, ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ခေမာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ, မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ။ သတ္ထာ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, ခေမာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝါ ပရိနိဗ္ဗာယိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဘန္တေ, ပဗ္ဗာဇေထ နံ, အလံ ပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ။ သာ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂ္ဂသာဝိကာ အဟောသီတိ။
ခေမာထေရီဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
မုဉ္စ ပုရေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဂ္ဂသေနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၁။)ပဉ္စသတာ ကိရ နဋာ သံဝစ္ဆရေ ဝါ ဆမာသေ ဝါ ပတ္တေ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ရညော သတ္တာဟံ သမဇ္ဇံ ကတွာ ဗဟုံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ လဘန္တိ, အန္တရန္တရေ ဥက္ခေပဒါယာနံ ပရိယန္တော နတ္ထိ။ မဟာဇနော မဉ္စာတိမဉ္စာဒီသု ဌတွာ သမဇ္ဇံ ဩလောကေသိ။ အထေကာ လင်္ဃိကဓီတာ ဝံသံ အဘိရုယှ တဿ ဥပရိ ပရိဝတ္တိတွာ တဿ ပရိယန္တေ အာကာသေ စင်္ကမမာနာ နစ္စတိ စေဝ ဂါယတိ စ။ တသ္မိံ သမယေ ဥဂ္ဂသေနော နာမ သေဋ္ဌိပုတ္တော သဟာယကေန သဒ္ဓိံ မဉ္စာတိမဉ္စေ ဌိတော တံ ဩလောကေတွာ တဿာ ဟတ္ထပါဒဝိက္ခေပါဒီသု ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘တံ လဘန္တော ဇီဝိဿာမိ, အလဘန္တဿ မေ ဣဓေဝ မရဏ’’န္တိ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ ကတွာ မဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ မာတာပိတူဟိ, ‘‘တာတ, ကိံ တေ ရုဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆိတောပိ ‘‘တံ မေ နဋဓီတရံ လဘန္တဿ ဇီဝိတံ အတ္ထိ, အလဘန္တဿ မေ ဣဓေဝ မရဏ’’န္တိ ဝတွာ, ‘‘တာတ, မာ ဧဝံ ကရိ, အညံ တေ အမှာကံ ကုလဿ စ ဘောဂါနဉ္စ အနုရူပံ ကုမာရိကံ အာနေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေပိ တထေဝ ဝတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ပိတာ ဗဟုံ ယာစိတွာပိ တံ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တော တဿ သဟာယံ ပက္ကောသာပေတွာ ကဟာပဏသဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဓီတရံ မယှံ ပုတ္တဿ ဒေတူ’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘နာဟံ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဒေမိ, သစေ ပန သော ဣမံ အလဘိတွာ ဇီဝိတုံ န သက္ကောတိ, တေန ဟိ အမှေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဝိစရတု, ဒဿာမိဿ ဓီတရ’’န္တိ အာဟ။ မာတာပိတရော ပုတ္တဿ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘အဟံ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ယာစန္တာနမ္ပိ တေသံ ကထံ အနာဒိယိတွာ နိက္ခမိတွာ နာဋကဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သော တဿ ဓီတရံ ဒတွာ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု သိပ္ပံ ဒဿေန္တော ဝိစရိ။
သာပိ တေန သဒ္ဓိံ သံဝါသမနွာယ နစိရဿေဝ ပုတ္တံ လဘိတွာ ကီဠာပယမာနာ ‘‘သကဋဂေါပကဿ ပုတ္တ, ဘဏ္ဍဟာရကဿ ပုတ္တ, ကိဉ္စိ အဇာနကဿ ပုတ္တာ’’တိ ဝဒတိ။ သောပိ နေသံ သကဋပရိဝတ္တကံ ကတွာ ဌိတဋ္ဌာနေ ဂေါဏာနံ တိဏံ အာဟရတိ, သိပ္ပဒဿနဋ္ဌာနေ လဒ္ဓဘဏ္ဍကံ ဥက္ခိပိတွာ ဟရတိ။ တဒေဝ ကိရ သန္ဓာယ သာ ဣတ္ထီ ပုတ္တံ ကီဠာပယမာနာ တထာ ဝဒတိ။ သော အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ တဿာ ဂါယနဘာဝံ ဉတွာ တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘မံ သန္ဓာယ ကထေသီ’’တိ? ‘‘အာမ, တံ သန္ဓာယာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၂။)ပလာယိဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ပန မယှံ တယာ ပလာယိတေန ဝါ အာဂတေန ဝါ’’တိ ပုနပ္ပုနံ တဒေဝ ဂီတံ ဂါယတိ။ သာ ကိရ အတ္တနော ရူပသမ္ပတ္တိဉ္စေဝ ဓနလာဘဉ္စ နိဿာယ တံ ကိသ္မိဉ္စိ န မညတိ။ သော ‘‘ကိံ နု ခေါ နိဿာယ ဣမိဿာ အယံ မာနော’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘သိပ္ပံ နိဿာယာ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဟောတု, သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ သသုရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ ဇာနနကသိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဂါမနိဂမာဒီသု သိပ္ပံ ဒဿေန္တော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ အာဂန္တွာ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥဂ္ဂသေနော သေဋ္ဌိပုတ္တော နဂရဝါသီနံ သိပ္ပံ ဒဿေဿတီ’’တိ အာရောစာပေသိ။
နဂရဝါသိနော မဉ္စာတိမဉ္စာဒယော ဗန္ဓာပေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သန္နိပတိံသု။ သောပိ သဋ္ဌိဟတ္ထံ ဝံသံ အဘိရုယှ တဿ မတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သွေ သေဋ္ဌိပုတ္တော သိပ္ပံ ဒဿေဿာမီတိ ဝံသမတ္ထကေ ဌဿတိ, တဿ ဒဿနတ္ထံ မဟာဇနော သန္နိပတိဿတိ။ တတြ အဟံ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ ဒေသေဿာမိ, တံ သုတွာ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ, ဥဂ္ဂသေနောပိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ အညာသိ။ သတ္ထာ ပုနဒိဝသေ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဥဂ္ဂသေနောပိ သတ္ထရိ အန္တောနဂရံ အပဝိဋ္ဌေယေဝ ဥန္နာဒနတ္ထာယ မဟာဇနဿ အင်္ဂုလိသညံ ဒတွာ ဝံသမတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာယ အာကာသေယေဝ သတ္တ ဝါရေ ပရိဝတ္တိတွာ ဩရုယှ ဝံသမတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ နဂရံ ပဝိသန္တော ယထာ တံ ပရိသာ န ဩလောကေတိ, ဧဝံ ကတွာ အတ္တာနမေဝ ဩလောကာပေသိ။ ဥဂ္ဂသေနော ပရိသံ ဩလောကေတွာ ‘‘န မံ ပရိသာ ဩလောကေတီ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ‘‘ဣဒံ မယာ သံဝစ္ဆရေ ကတ္တဗ္ဗံ သိပ္ပံ, သတ္ထရိ နဂရံ ပဝိသန္တေ ပရိသာ မံ အနောလောကေတွာ သတ္ထာရမေဝ ဩလောကေတိ, မောဃံ ဝတ မေ သိပ္ပဒဿနံ ဇာတ’’န္တိ စိန္တေသိ။
သတ္ထာ တဿ စိတ္တံ ဉတွာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, မောဂ္ဂလ္လာန, သေဋ္ဌိပုတ္တံ ဝဒေဟိ ‘သိပ္ပံ ကိရ ဒဿေတူ’’’တိ အာဟ။ ထေရော ဂန္တွာ ဝံသဿ ဟေဋ္ဌာ ဌိတော သေဋ္ဌိပုတ္တံ အာမန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၃။)‘‘ဣင်္ဃ ပဿ နဋပုတ္တ, ဥဂ္ဂသေန မဟဗ္ဗလ၊
ကရောဟိ ရင်္ဂံ ပရိသာယ, ဟာသယဿု မဟာဇန’’န္တိ။
သော ထေရဿ ကထံ သုတွာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ ‘‘သတ္ထာ မညေ မမ သိပ္ပံ ပဿိတုကာမော’’တိ ဝံသမတ္ထကေ ဌိတကောဝ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣင်္ဃ ပဿ မဟာပည, မောဂ္ဂလ္လာန မဟိဒ္ဓိက၊
ကရောမိ ရင်္ဂံ ပရိသာယ, ဟာသယာမိ မဟာဇန’’န္တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဝံသမတ္ထကတော ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အာကာသေဝ စုဒ္ဒသက္ခတ္တုံ ပရိဝတ္တိတွာ ဩရုယှ ဝံသမတ္ထကေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘ဥဂ္ဂသေန, ပဏ္ဍိတေန နာမ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ခန္ဓေသု အာလယံ ပဟာယ ဇာတိအာဒီဟိ မုစ္စိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၄၈။‘‘မုဉ္စ ပုရေ မုဉ္စ ပစ္ဆတော,
မဇ္ဈေ မုဉ္စ ဘဝဿ ပါရဂူ၊
သဗ္ဗတ္ထ ဝိမုတ္တမာနသော,
န ပုနံ ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသီ’’တိ။
တတ္ထ မုဉ္စ ပုရေတိ အတီတေသု ခန္ဓေသု အာလယံ နိကန္တိံ အဇ္ဈောသာနံ ပတ္ထနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဂါဟံ ပရာမာသံ တဏှံ မုဉ္စ။ ပစ္ဆတောတိ အနာဂတေသုပိ ခန္ဓေသု အာလယာဒီနိ မုဉ္စ။ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေသုပိ တာနိ မုဉ္စ။ ဘဝဿ ပါရဂူတိ ဧဝံ သန္တေ တိဝိဓဿာပိ ဘဝဿ အဘိညာပရိညာပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယဝသေန ပါရဂူ ပါရင်္ဂတော ဟုတွာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒိဘေဒေ သဗ္ဗသင်္ခတေ ဝိမုတ္တမာနသော ဝိဟရန္တော ပုန ဇာတိဇရာမရဏာနိ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တောပိ ဝံသမတ္ထကေ ဌိတကောဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝံသတော ဩရုယှ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂန္တွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ သော တာဝဒေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရော သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရော ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ, ‘‘အာဝုသော ဥဂ္ဂသေန, သဋ္ဌိဟတ္ထဿ တေ ဝံသဿ မတ္ထကတော ဩတရန္တဿ ဘယံ နာမ နာဟောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထိ မေ, အာဝုသော, ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သတ္ထု အာရောစေသုံ, ‘‘ဘန္တေ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၄။)ဥဂ္ဂသေနော ‘န ဘာယာမီ’တိ ဝဒတိ, အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တေန ဥဂ္ဂသေနေန သဒိသာ ဆိန္နသံယောဇနာ ဘိက္ခူ ဘာယန္တိ, န တသန္တီ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗသံယောဇနံ ဆေတွာ, ယော ဝေ န ပရိတဿတိ၊
သင်္ဂါတိဂံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၉၇၊ သု။ နိ။ ၆၂၆)၊
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ပုနေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကိံ နု ခေါ, အာဝုသော, ဧဝံ အရဟတ္တူပနိဿယသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော နဋဓီတရံ နိဿာယ နဋေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရဏကာရဏံ, ကိံ အရဟတ္တူပနိဿယကာရဏ’’န္တိ? သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဥဘယမ္ပေတံ ဣမိနာ ဧဝ ကတ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကိရ ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယေ ကရိယမာနေ ဗာရာဏသိဝါသိနော ကုလပုတ္တာ ဗဟုံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ယာနကေသု အာရောပေတွာ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ စေတိယဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ထေရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ပဿိံသု။ အထေကာ ကုလဓီတာ ထေရံ ဩလောကေတွာ သာမိကံ အာဟ – ‘‘သာမိ, အယျော, ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, ယာနကေ စ နော ဗဟုံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ, ပတ္တမဿ အာဟရ, ဘိက္ခံ ဒဿာမာ’’တိ။ သော တံ ပတ္တံ အာဟရိတွာ ခါဒနီယဘောဇနီယဿ ပူရေတွာ ထေရဿ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဥဘောပိ ပတ္ထနံ ကရိံသု, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿေဝ ဘာဂိနော ဘဝေယျာမာ’’တိ။ သောပိ ထေရော ခီဏာသဝေါဝ, တသ္မာ ဩလောကေန္တော တေသံ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဉတွာ သိတံ အကာသိ။ တံ ဒိသွာ သာ ဣတ္ထီ သာမိကံ အာဟ – ‘‘အမှာကံ, အယျော, သိတံ ကရောတိ, ဧကော နဋကာရကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သာမိကောပိဿာ ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿတိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ဣဒံ တေသံ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ တေ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သာ ဣတ္ထီ နဋဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, ပုရိသော သေဋ္ဌိဂေဟေ။ သော ‘‘ဧဝံ, ဘဒ္ဒေ, ဘဝိဿတီ’’တိ တဿာ ပဋိဝစနဿ ဒိန္နတ္တာ နဋေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၅။)ခီဏာသဝတ္ထေရဿ ဒိန္နပိဏ္ဍပါတံ နိဿာယ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သာပိ နဋဓီတာ ‘‘ယာ မေ သာမိကဿ ဂတိ, မယှမ္ပိ သာ ဧဝ ဂတီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။
ဥဂ္ဂသေနဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
ဝိတက္ကမထိတဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ ဒဟရဘိက္ခု သလာကဂ္ဂေ အတ္တနော ပတ္တသလာကံ ဂဟေတွာ သလာကယာဂုံ အာဒါယ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ပိဝိ။ တတ္ထ ဥဒကံ အလဘိတွာ ဥဒကတ္ထာယ ဧကံ ဃရံ အဂမာသိ။ တတ္ထ တံ ဧကာ ကုမာရိကာ ဒိသွာဝ ဥပ္ပန္နသိနေဟာ, ‘‘ဘန္တေ, ပုန ပါနီယေန အတ္ထေ သတိ ဣဓေဝ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ယဒါ ပါနီယံ န လဘတိ, တဒါ တတ္ထေဝ ဂစ္ဆတိ။ သာပိဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပါနီယံ ဒေတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ယာဂုမ္ပိ ဒတွာ ပုနေကဒိဝသံ တတ္ထေဝ နိသီဒါပေတွာ ဘတ္တံ အဒါသိ။ သန္တိကေ စဿ နိသီဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ ဂေဟေ န ကိဉ္စိ နတ္ထိ နာမ, ကေဝလံ မယံ ဝိစရဏကမနုဿမေဝ န လဘာမာ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ သော ကထိပါဟေနေဝ တဿာ ကထံ သုတွာ ဥက္ကဏ္ဌိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ တွံ, အာဝုသော, ကိသော ဥပ္ပဏ္ဍုပဏ္ဍုကဇာတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှိ, အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကံ နယိံသု။ တေပိ နံ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, ဘိက္ခု, ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ တွံ မာဒိသဿ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ‘သောတာပန္နော’တိ ဝါ ‘သကဒါဂါမီ’တိ ဝါ အတ္တာနံ အဝဒါပေတွာ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတော’တိ ဝဒါပေသိ, ဘာရိယံ တေ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘန္တေ, ဧကာ မံ ဣတ္ထီ ဧဝမာဟာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခု, အနစ္ဆရိယံ ဧတံ တဿာ ကိရိယံ။ သာ ဟိ ပုဗ္ဗေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတံ ပဟာယ တံမုဟုတ္တဒိဋ္ဌကေ ဧကသ္မိံ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၆။)တံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသီ’’တိ ဝတွာ တဿတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော –
အတီတေ စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတကာလေ တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ တေန တုဋ္ဌေန ဒိန္နံ ဓီတရံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တဿ ဧကသ္မိံ အဋဝိမုခေ ဧကူနပညာသာယ ကဏ္ဍေဟိ ဧကူနပညာသစောရေ မာရေတွာ ကဏ္ဍေသု ခီဏေသု စောရဇေဋ္ဌကံ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, အသိံ အာဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ တာယ တင်္ခဏံ ဒိဋ္ဌစောရေ သိနေဟံ ကတွာ စောရဿ ဟတ္ထေ အသိထရုံ ဌပေတွာ စောရေန ဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဿ မာရိတဘာဝံ အာဝိကတွာ စောရေန စ တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေန ‘‘မမ္ပိ ဧသာ အညံ ဒိသွာ အတ္တနော သာမိကံ ဝိယ မာရာပေဿတိ, ကိံ မေ ဣမာယာ’’တိ ဧကံ နဒိံ ဒိသွာ ဩရိမတီရေ တံ ဌပေတွာ တဿာ ဘဏ္ဍကံ အာဒါယ ‘‘တွံ ဣဓေဝ ဟောဟိ, ယာဝါဟံ ဘဏ္ဍိကံ ဥတ္တာရေမီ’’တိ တတ္ထေဝ တံ ပဟာယ ဂမနဘာဝဉ္စ အာဝိကတွာ –
‘‘သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သမာဒါယ, ပါရံ တိဏ္ဏောသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ပစ္စာဂစ္ဆ လဟုံ ခိပ္ပံ, မမ္ပိ တာရေဟိ ဒါနိတော။
‘‘အသန္ထုတံ မံ စိရသန္ထုတေန,
နိမီနိ ဘောတီ အဒ္ဓုဝံ ဓုဝေန၊
မယာပိ ဘောတီ နိမိနေယျ အညံ,
ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿံ။
‘‘ကာယံ ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ, ကရောတိ အဟုဟာသိယံ၊
နယီဓ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ, တာဠံ ဝါ သုသမာဟိတံ၊
အနမှိကာလေ သုသောဏိ, ကိံ နု ဇဂ္ဃသိ သောဘနေ။
‘‘သိင်္ဂါလ ဗာလ ဒုမ္မေဓ, အပ္ပပညောသိ ဇမ္ဗုက၊
ဇီနော မစ္ဆဉ္စ ပေသိဉ္စ, ကပဏော ဝိယ ဈာယသိ။
‘‘သုဒဿံ ဝဇ္ဇမညေသံ, အတ္တနော ပန ဒုဒ္ဒသံ၊
ဇီနာ ပတိဉ္စ ဇာရဉ္စ, မညေ တွညေဝ ဈာယသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၇။)‘‘ဧဝမေတံ မိဂရာဇ, ယထာ ဘာသသိ ဇမ္ဗုက၊
သာ နူနာဟံ ဣတော ဂန္တွာ, ဘတ္တု ဟေဿံ ဝသာနုဂါ။
‘‘ယော ဟရေ မတ္တိကံ ထာလံ, ကံသထာလမ္ပိ သော ဟရေ၊
ကတဉ္စေဝ တယာ ပါပံ, ပုနပေဝံ ကရိဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၅။၁၂၈-၁၃၄) –
ဣမံ ပဉ္စကနိပါတေ စူဠဓနုဂ္ဂဟဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘တဒါ စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတော တွံ အဟောသိ, သာ ဣတ္ထီ ဧတရဟိ အယံ ကုမာရိကာ, သိင်္ဂါလရူပေန အာဂန္တွာ တဿာ နိဂ္ဂဟကာရကော သက္ကော ဒေဝရာဇာ အဟမေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဧဝံ သာ ဣတ္ထီ တံမုဟုတ္တဒိဋ္ဌကေ ဧကသ္မိံ သိနေဟေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂပဏ္ဍိတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ, တံ ဣတ္ထိံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ တဝ တဏှံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိဟရာဟိ ဘိက္ခူ’’တိ တံ ဩဝဒိတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၄၉။‘‘ဝိတက္ကမထိတဿ ဇန္တုနော,
တိဗ္ဗရာဂဿ သုဘာနုပဿိနော၊
ဘိယျော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ,
ဧသ ခေါ ဒဠှံ ကရောတိ ဗန္ဓနံ။
၃၅၀။‘‘ဝိတက္ကူပသမေ စ ယော ရတော,
အသုဘံ ဘာဝယတေ သဒါ သတော၊
ဧသ ဆေစ္ဆတိ မာရဗန္ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိတက္ကမထိတဿာတိ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ဝိတက္ကေဟိ နိမ္မထိတဿ။ တိဗ္ဗရာဂဿာတိ ဗဟလရာဂဿ။ သုဘာနုပဿိနောတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သုဘနိမိတ္တဂါဟာဒိဝသေန ဝိဿဋ္ဌမာနသတာယ သုဘန္တိ အနုပဿန္တဿ။ တဏှာတိ ဧဝရူပဿ ဈာနာဒီသု ဧကမ္ပိ န ဝဍ္ဎတိ, အထ ခေါ ဆဒွါရိကာ တဏှာယေဝ ဘိယျော ဝဍ္ဎတိ။ ဧသ ခေါတိ ဧသော ပုဂ္ဂလော တဏှာဗန္ဓနံ ဒဠှံ သုထိရံ ကရောတိ။ ဝိတက္ကူပသမေတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာဒီနံ ဝူပသမသင်္ခါတေ ဒသသု အသုဘေသု ပဌမဇ္ဈာနေ။ သဒါ သတောတိ ယော ဧတ္ထ အဘိရတော ဟုတွာ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတော တံ အသုဘဈာနံ ဘာဝေတိ။ ဗျန္တိ ကာဟိတီတိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၈။)ဧသ ဘိက္ခု တီသု ဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ တဏှံ ဝိဂတန္တံ ကရိဿတိ။ မာရဗန္ဓနန္တိ ဧသော တေဘူမကဝဋ္ဋသင်္ခါတံ မာရဗန္ဓနမ္ပိ ဆိန္ဒိဿတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဝတ္ထု သတ္တမံ။
နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ ဝိကာလေ သမ္ဗဟုလာ ထေရာ ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ရာဟုလတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံ ဥဋ္ဌာပေသုံ။ သော အညတ္ထ ဝသနဋ္ဌာနံ အပဿန္တော တထာဂတဿ ဂန္ဓကုဋိယာ ပမုခေ နိပဇ္ဇိ။ တဒါ သော အာယသ္မာ အရဟတ္တံ ပတ္တော အဝဿိကောဝ ဟောတိ။ မာရော ဝသဝတ္တိဘဝနေ ဌိတောယေဝ တံ အာယသ္မန္တံ ဂန္ဓကုဋိပမုခေ နိပန္နံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ရုဇနကအင်္ဂုလီ ဗဟိ နိပန္နော, သယံ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံ နိပန္နော, အင်္ဂုလိယာ ပီဠိယမာနာယ သယမ္ပိ ပီဠိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ အာဂမ္မ သောဏ္ဍာယ ထေရဿ မတ္ထကံ ပရိက္ခိပိတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ကောဉ္စနာဒံ ရဝိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿ မာရဘာဝံ ဉတွာ, ‘‘မာရ, တာဒိသာနံ သတသဟဿေနာပိ မမ ပုတ္တဿ ဘယံ ဥပ္ပါဒေတုံ န သက္ကာ။ ပုတ္တော ဟိ မေ အသန္တာသီ ဝီတတဏှော မဟာဝီရိယော မဟာပညော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၅၁။‘‘နိဋ္ဌင်္ဂတော အသန္တာသီ, ဝီတတဏှော အနင်္ဂဏော၊
အစ္ဆိန္ဒိ ဘဝသလ္လာနိ, အန္တိမောယံ သမုဿယော။
၃၅၂။‘‘ဝီတတဏှော အနာဒါနော, နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ၊
အက္ခရာနံ သန္နိပါတံ, ဇညာ ပုဗ္ဗာပရာနိ စ၊
သ ဝေ အန္တိမသာရီရော,
မဟာပညော မဟာပုရိသောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၉။)တတ္ထ နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရဟတ္တံ နိဋ္ဌံ နာမ, တံ ဂတော ပတ္တောတိ အတ္ထော။ အသန္တာသီတိ အဗ္ဘန္တရေ ရာဂသန္တာသာဒီနံ အဘာဝေန အသန္တသနကော။ အစ္ဆိန္ဒိ ဘဝသလ္လာနီတိ သဗ္ဗာနိပိ ဘဝဂါမီနိ သလ္လာနိ အစ္ဆိန္ဒိ။ သမုဿယောတိ အယံ ဧတဿ အန္တိမော ဒေဟော။
အနာဒါနောတိ ခန္ဓာဒီသု နိဂ္ဂဟဏော။ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါတိ နိရုတ္တိယဉ္စ သေသပဒေသု စာတိ စတူသုပိ ပဋိသမ္ဘိဒါသု ဆေကောတိ အတ္ထော။ အက္ခရာနံ သန္နိပါတံ, ဇညာ ပုဗ္ဗာပရာနိ စာတိ အက္ခရာနံ သန္နိပါတသင်္ခါတံ အက္ခရပိဏ္ဍဉ္စ ဇာနာတိ, ပုဗ္ဗက္ခရေန အပရက္ခရံ, အပရက္ခရေန ပုဗ္ဗက္ခရဉ္စ ဇာနာတိ။ ပုဗ္ဗက္ခရေန အပရက္ခရံ ဇာနာတိ နာမ – အာဒိမှိ ပညာယမာနေ မဇ္ဈပရိယောသာနေသု အပညာယမာနေသုပိ ‘‘ဣမေသံ အက္ခရာနံ ဣဒံ မဇ္ဈံ, ဣဒံ ပရိယောသာန’’န္တိ ဇာနာတိ။ အပရက္ခရေန ပုဗ္ဗက္ခရံ ဇာနာတိ နာမ – အန္တေ ပညာယမာနေ အာဒိမဇ္ဈေသု အပညာယမာနေသု ‘‘ဣမေသံ အက္ခရာနံ ဣဒံ မဇ္ဈံ, အယံ အာဒီ’’တိ ဇာနာတိ။ မဇ္ဈေ ပညာယမာနေပိ ‘‘ဣမေသံ အက္ခရာနံ အယံ အာဒိ, အယံ အန္တော’’တိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ မဟာပညော။ သ ဝေ အန္တိမသာရီရောတိ ဧသ ကောဋိယံ ဌိတသရီရော, မဟန္တာနံ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိဘာနာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနဉ္စ ပရိဂ္ဂါဟိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ မဟာပညော, ‘‘ဝိမုတ္တစိတ္တတ္တာ ခွါဟံ, သာရိပုတ္တ, မဟာပုရိသောတိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၇) ဝစနတော ဝိမုတ္တစိတ္တတာယ စ မဟာပုရိသောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ မာရောပိ ပါပိမာ ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော ဂေါတမော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယီတိ။
မာရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
သဗ္ဗာဘိဘူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကံ အာဇီဝကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သတ္ထာ ပတ္တသဗ္ဗညုတညာဏော ဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနတ္ထံ ဗာရာဏသိံ သန္ဓာယ အဋ္ဌာရသယောဇနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၀။)အာဇီဝကံ အဒ္ဒသ။ သောပိ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ တေ, အာဝုသော, ဣန္ဒြိယာနိ, ပရိသုဒ္ဓေါ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိယောဒါတော, ကံသိ တွံ, အာဝုသော, ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတော, ကော ဝါ တေ သတ္ထာ, ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ ‘‘မယှံ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၅၃။‘‘သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မိ,
သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တော၊
သဗ္ဗဉ္ဇဟော တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တော,
သယံ အဘိညာယ ကမုဒ္ဒိသေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗေသံ တေဘူမကဓမ္မာနံ အဘိဘဝနတော သဗ္ဗာဘိဘူ။ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝိဒိတသဗ္ဗစတုဘူမကဓမ္မော။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသူတိ သဗ္ဗေသုပိ တေဘူမကဓမ္မေသု တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနူပလိတ္တော။ သဗ္ဗဉ္ဇဟောတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကဓမ္မေ ဇဟိတွာ ဌိတော။ တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ တဏှက္ခယန္တေ ဥပ္ပါဒိတေ တဏှက္ခယသင်္ခါတေ အရဟတ္တေ အသေခါယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ သယံ အဘိညာယာတိ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ သယမေဝ ဇာနိတွာ။ ကမုဒ္ဒိသေယျန္တိ ‘‘အယံ မေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ’’တိ ကံ နာမ ဥဒ္ဒိသေယျန္တိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဥပကော အာဇီဝကော တထာဂတဿ ဝစနံ နေဝါဘိနန္ဒိ, န ပဋိက္ကောသိ။ သီသံ ပန စာလေတွာ ဇိဝှံ နိလ္လာဠေတွာ ဧကပဒိကမဂ္ဂံ ဂဟေတွာ အညတရံ လုဒ္ဒကနိဝါသနဋ္ဌာနံ အဂမာသီတိ။
ဥပကာဇီဝကဝတ္ထု နဝမံ။
သဗ္ဗဒါနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၁။)ဧကသ္မိဉှိ သမယေ တာဝတိံသဒေဝလောကေ ဒေဝတာ သန္နိပတိတွာ စတ္တာရော ပဉှေ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကတရံ ဒါနံ နု ခေါ ဒါနေသု, ကတရော ရသော ရသေသု, ကတရာ ရတိ ရတီသု ဇေဋ္ဌကာ, တဏှက္ခယောဝ ကသ္မာ ဇေဋ္ဌကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ? တေ ပဉှေ ဧကာ ဒေဝတာပိ ဝိနိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိ။ ဧကော ပန ဒေဝေါ ဧကံ ဒေဝံ, သောပိ အပရန္တိ ဧဝံ အညမညံ ပုစ္ဆန္တာ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ ဝိစရိံသု။ ဧတ္တကေနာပိ ကာလေန ပဉှာနံ အတ္ထံ အဒိသွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ သန္နိပတိတွာ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ, တာတာ, မဟာဒေဝတာသန္နိပါတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘စတ္တာရော ပဉှေ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တာ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂတမှာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပဉှံ နာမေတံ, တာတာ’’တိ။ ‘‘ဒါနရသရတီသု ကတမာ ဒါနရသရတီ နု ခေါ သေဋ္ဌာ, တဏှက္ခယောဝ ကသ္မာ သေဋ္ဌော’’တိ ဣမေ ပဉှေ ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တာ အာဂတမှာတိ။ တာတာ, မယမ္ပိ ဣမေသံ အတ္ထေ န ဇာနာမ, အမှာကံ ပန ရာဇာ ဇနသဟဿေန စိန္တိတေ အတ္ထေ စိန္တေတွာ တင်္ခဏေနေဝ ဇာနာတိ, သော အမှေဟိ ပညာယ စ ပုညေန စ ဝိသိဋ္ဌော, ဧထ, တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာတိ တမေဝ ဒေဝဂဏံ အာဒါယ သက္ကဿ ဒေဝရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တေနာပိ ‘‘ကိံ, တာတာ, မဟန္တော ဒေဝသန္နိပါတော’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ‘‘တာတာ, ဣမေသံ ပဉှာနံ အတ္ထံ အညောပိ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ, ဗုဒ္ဓဝိသယာ ဟေတေ။ သတ္ထာ ပနေတရဟိ ကဟံ ဝိဟရတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ သုတွာ ‘‘ဧထ, တဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဒေဝဂဏေန သဒ္ဓိံ ရတ္တိဘာဂေ သကလံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, မဟတာ ဒေဝသံဃေန အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘန္တေ, ဒေဝဂဏေန ဣမေ နာမ ပဉှာ သမုဋ္ဌာပိတာ, အညော ဣမေသံ အတ္ထံ ဇာနိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ဣမေသံ နော အတ္ထံ ပကာသေထာ’’တိ အာဟ။
သတ္ထာ ‘‘သာဓု မဟာရာဇ, မယာ ဟိ ပါရမိယော ပူရေတွာ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ တုမှာဒိသာနံ ကင်္ခစ္ဆေဒနတ္ထမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓံ, တယာ ပုစ္ဆိတပဉှေသု ဟိ သဗ္ဗဒါနာနံ ဓမ္မဒါနံ သေဋ္ဌံ, သဗ္ဗရသာနံ ဓမ္မရသော သေဋ္ဌော, သဗ္ဗရတီနံ ဓမ္မရတိ သေဋ္ဌာ, တဏှက္ခယော ပန အရဟတ္တံ သမ္ပာပကတ္တာ သေဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၂။) ၃၅၄။သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊
တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနန္တိ သစေပိ ဟိ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ နိရန္တရံ ကတွာ သန္နိသိန္နာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါနံ ကဒလိဂဗ္ဘသဒိသာနိ စီဝရာနိ ဒဒေယျ, တသ္မိံ သမာဂမေ စတုပ္ပဒိကာယ ဂါထာယ ကတာနုမောဒနာဝ သေဋ္ဌာ။ တဉှိ ဒါနံ တဿာ ဂါထာယ သောဠသိံ ကလံ နာဂ္ဃတိ။ ဧဝံ ဓမ္မဿ ဒေသနာပိ ဝါစနမ္ပိ သဝနမ္ပိ မဟန္တံ။ ယေန စ ပုဂ္ဂလေန ဗဟူနံ တံ ဓမ္မဿဝနံ ကာရိတံ, တဿေဝ အာနိသံသော မဟာ။ တထာရူပါယ ဧဝ ပရိသာယ ပဏီတပိဏ္ဍပါတဿ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒိန္နဒါနတောပိ သပ္ပိတေလာဒီနံ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒိန္နဘေသဇ္ဇဒါနတောပိ မဟာဝိဟာရသဒိသာနံ ဝိဟာရာနဉ္စ လောဟပါသာဒသဒိသာနဉ္စ ပါသာဒါနံ အနေကာနိ သတသဟဿာနိ ကာရေတွာ ဒိန္နသေနာသနဒါနတောပိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီဟိ ဝိဟာရေ အာရဗ္ဘ ကတပရိစ္စာဂတောပိ အန္တမသော စတုပ္ပဒိကာယ ဂါထာယ အနုမောဒနာဝသေနာပိ ပဝတ္တိတံ ဓမ္မဒါနမေဝ ဝရံ သေဋ္ဌံ။ ကိံ ကာရဏာ? ဧဝရူပါနိ ဟိ ပုညာနိ ကရောန္တာ ဓမ္မံ သုတွာဝ ကရောန္တိ, နော အသုတွာ။ သစေ ဟိ ဣမေ သတ္တာ ဓမ္မံ န သုဏေယျုံ, ဥဠုင်္ကမတ္တံ ယာဂုမ္ပိ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘတ္တမ္ပိ န ဒဒေယျုံ။ ဣမိနာ ကာရဏေန သဗ္ဗဒါနေဟိ ဓမ္မဒါနမေဝ သေဋ္ဌံ။ အပိစ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓေ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ စ သကလကပ္ပံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဥဒကဗိန္ဒူနိ ဂဏေတုံ သမတ္ထာယ ပညာယ သမန္နာဂတာ သာရိပုတ္တာဒယောပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ အဓိဂန္တုံ နာသက္ခိံသု, အဿဇိတ္ထေရာဒီဟိ ကထိတဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရိံသု, သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သာဝကပါရမီဉာဏံ သစ္ဆိကရိံသု။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန, မဟာရာဇ, ဓမ္မဒါနမေဝ သေဋ္ဌံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတီ’’တိ။
သဗ္ဗေ ပန ဂန္ဓရသာဒယောပိ ရသာ ဥက္ကံသတော ဒေဝတာနံ သုဓာဘောဇနရသောပိ သံသာရဝဋ္ဋေ ပါတေတွာ ဒုက္ခာနုဘဝနဿေဝ ပစ္စယော။ ယော ပနေသ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတော စ နဝလောကုတ္တရဓမ္မသင်္ခါတော စ ဓမ္မရသော, အယမေဝ သဗ္ဗရသာနံ သေဋ္ဌော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၃။)ဇိနာတီ’’တိ။ ယာပေသာ ပုတ္တရတိဓီတုရတိဓနရတိဣတ္ထိရတိနစ္စဂီတဝါဒိတာဒိရတိပဘေဒါ စ အနေကပ္ပဘေဒါ ရတီ, သာပိ သံသာရဝဋ္ဋေ ပါတေတွာ ဒုက္ခာနုဘဝနဿေဝ ပစ္စယော။ ယာ ပနေသာ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ ဝါ သုဏန္တဿ ဝါ ဝါစေန္တဿ ဝါ အန္တော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပီတိ ဥဒဂ္ဂဘာဝံ ဇနေတိ, အဿူနိ ပဝတ္တေတိ, လောမဟံသံ ဇနေတိ, သာယံ သံသာရဝဋ္ဋဿ အန္တံ ကတွာ အရဟတ္တပရိယောသာနာ ဟောတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗရတီနံ ဧဝရူပါ ဓမ္မရတိယေဝ သေဋ္ဌာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတိ ဇိနာတီ’’တိ တဏှက္ခယော ပန တဏှာယ ခယန္တေ ဥပ္ပန္နံ အရဟတ္တံ သကလဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အဘိဘဝနတော သဗ္ဗသေဋ္ဌမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။
ဧဝံ သတ္ထရိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ ကထေန္တေယေဝ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သက္ကောပိ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဧဝံဇေဋ္ဌကေ နာမ ဓမ္မဒါနေ ကိမတ္ထံ အမှာကံ ပတ္တိံ န ဒါပေထ, ဣတော ပဋ္ဌာယ နော ဘိက္ခုသံဃဿ ကထေတွာ ပတ္တိံ ဒါပေထ, ဘန္တေ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဇာဒိံ ကတွာ မဟာဓမ္မဿဝနံ ဝါ ပါကတိကဓမ္မဿဝနံ ဝါ ဥပနိသိန္နကထံ ဝါ အန္တမသော အနုမောဒနမ္ပိ ကထေတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပတ္တိံ ဒဒေယျာထာ’’တိ အာဟ။
သက္ကပဉှဝတ္ထု ဒသမံ။
ဟနန္တိ ဘောဂါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အပုတ္တကသေဋ္ဌိံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရ ကာလကိရိယံ သုတွာ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ‘‘အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ကဿ ပါပုဏာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ရညော’’တိ သုတွာ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ တဿ ဂေဟတော ဓနံ ရာဇကုလံ အဘိဟရာပေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဟန္ဒ ကုတော နု တွံ, မဟာရာဇ, အာဂစ္ဆသိ ဒိဝါဒိဝဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဓ, ဘန္တေ, သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိ, ဂဟပတိ, ကာလကတော, တမဟံ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇန္တေပုရံ အဘိဟရိတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗံ သုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၀) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၄။)သော ကိရ သုဝဏ္ဏပါတိယာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနေ ဥပနီတေ ‘‘ဧဝရူပံ နာမ မနုဿာ ဘုဉ္ဇန္တိ, ကိံ တုမှေ မယာ သဒ္ဓိံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ကေဠိံ ကရောထာ’’တိ ဘောဇနေ ဥပဋ္ဌိတေ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရိတွာ ပလာပေတွာ ‘‘ဣဒံ မနုဿာနံ ဘောဇန’’န္တိ ကဏာဇကံ ဘုဉ္ဇတိ ဗိဠင်္ဂဒုတိယံ။ ဝတ္ထယာနဆတ္တေသုပိ မနာပေသု ဥပဋ္ဌာပိတေသု တေ မနုဿေ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရန္တော ပလာပေတွာ သာဏာနိ ဓာရေတိ, ဇဇ္ဇရရထကေန ယာတိ ပဏ္ဏဆတ္တကေန ဓာရိယမာနေနာတိ ဧဝံ ရညာ အာရောစိတေ သတ္ထာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေသိ။
ဘူတပုဗ္ဗံ သော, မဟာရာဇ, သေဋ္ဌိ, ဂဟပတိ, တဂရသိခိံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသိ။ ‘‘ဒေထ သမဏဿ ပိဏ္ဍ’’န္တိ ဝတွာ သော ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ တသ္မိံ ကိရ အဿဒ္ဓေ ဗာလေ ဧဝံ ဝတွာ ပက္ကန္တေ တဿ ဘရိယာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ ဣမဿ မုခတော ‘ဒေဟီ’တိ ဝစနံ သုတံ, အဇ္ဇ မမ မနောရထံ ပူရေန္တီ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမီ’’တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပဏီတဘောဇနဿ ပူရေတွာ အဒါသိ။ သောပိ နိဝတ္တမာနော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, သမဏ, ကိဉ္စိ တေ လဒ္ဓ’’န္တိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပဏီတပိဏ္ဍပါတံ ဒိသွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျုံ။ တေ ဟိ ဣမံ ဘုဉ္ဇိတွာ မယှံ ကမ္မံ ကရိဿန္တိ, အယံ ပန ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယိဿတိ, နဋ္ဌော မေ သော ပိဏ္ဍပါတော’’တိ။ သော ဘာတု စ ပန ဧကပုတ္တကံ သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ သော ကိရဿ အင်္ဂုလိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ‘‘ဣဒံ မယှံ ပိတုသန္တကံ ယာနကံ, အယံ တဿ ဂေါဏော’’တိအာဒီနိ အာဟ။ အထ နံ သော သေဋ္ဌိ ‘‘ဣဒါနိ တာဝေသ ဧဝံ ဝဒေတိ, ဣမဿ ပန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တကာလေ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဘောဂေ ကော ရက္ခိဿတီ’’တိ တံ အရညံ နေတွာ ဧကသ္မိံ ဂစ္ဆမူလေ ဂီဝါယ ဂဟေတွာ မူလကန္ဒံ ဝိယ ဂီဝံ ဖာလေတွာ မာရေတွာ တတ္ထေဝ ဆဍ္ဍေသိ။ ဣဒမဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယံ ခေါ သော, မဟာရာဇ, သေဋ္ဌိ, ဂဟပတိ, တဂရသိခိံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသိ, တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန သတ္တက္ခတ္တုံ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇိ, တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဣမိဿာယေဝ သာဝတ္ထိယာ သတ္တက္ခတ္တုံ သေဋ္ဌိတ္တံ ကာရေသိ။ ယံ ခေါ သော, မဟာရာဇ, သေဋ္ဌိ, ဂဟပတိ, ဒတွာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ ‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျု’န္တိ, တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန နာဿုဠာရာယ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၅။)ဘတ္တဘောဂါယ စိတ္တံ နမတိ, နာဿုဠာရာယ ဝတ္ထဘောဂါယ, နာဿုဠာရာယ ယာနဘောဂါယ, နာဿုဠာရာနံ ပဉ္စန္နံ ကာမဂုဏာနံ ဘောဂါယ စိတ္တံ နမတိ။ ယံ ခေါ သော, မဟာရာဇ, သေဋ္ဌိ, ဂဟပတိ, ဘာတု စ ပန ဧကပုတ္တံ သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ, တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန ဗဟူနိ ဝဿသတာနိ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတ္ထ, တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဣဒံ သတ္တမံ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇကောသံ ပဝေသေတိ။ တဿ ခေါ ပန, မဟာရာဇ, သေဋ္ဌိဿ ဂဟပတိဿ ပုရာဏဉ္စ ပုညံ ပရိက္ခီဏံ, နဝဉ္စ ပုညံ အနုပစိတံ။ အဇ္ဇ ပန, မဟာရာဇ, သေဋ္ဌိ, ဂဟပတိ, မဟာရောရုဝေ နိရယေ ပစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁)။
ရာဇာ သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဟော, ဘန္တေ, ဘာရိယံ ကမ္မံ, ဧတ္တကေ နာမ ဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိ, န တုမှာဒိသေ ဗုဒ္ဓေ ဓုရဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေ ပုညကမ္မံ အကာသီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝမေတံ, မဟာရာဇ, ဒုမ္မေဓပုဂ္ဂလာ နာမ ဘောဂေ လဘိတွာ နိဗ္ဗာနံ န ဂဝေသန္တိ, ဘောဂေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နတဏှာ ပနေတေ ဒီဃရတ္တံ ဟနတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၅၅။‘‘ဟနန္တိ ဘောဂါ ဒုမ္မေဓံ, နော စ ပါရဂဝေသိနော၊
ဘောဂတဏှာယ ဒုမ္မေဓော, ဟန္တိ အညေဝ အတ္တန’’န္တိ။
တတ္ထ နော စ ပါရဂဝေသိနောတိ ယေ ပန နိဗ္ဗာနပါရဂဝေသိနော ပုဂ္ဂလာ, န တေ ဘောဂါ ဟနန္တိ။ အညေဝ အတ္တနန္တိ ဘောဂေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာယ တဏှာယ ဒုပ္ပညော ပုဂ္ဂလော ပရေ ဝိယ အတ္တာနမေဝ ဟနတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အပုတ္တကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
တိဏဒေါသာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝိဟရန္တော အင်္ကုရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၁)
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၆။)ဂါထာယ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ တတ္ထ ဣန္ဒကံ အာရဗ္ဘ။ သော ကိရ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ အန္တောဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ အတ္တနော အာဘတံ ကဋစ္ဆုမတ္တကံ ဘိက္ခံ ဒါပေသိ။ တဒဿ ပုညံ အင်္ကုရေန ဒသဝဿသဟဿာနိ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဥဒ္ဓနပန္တိံ ကတွာ ဒိန္နဒါနတော မဟပ္ဖလတရံ ဇာတံ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ, ‘‘အင်္ကုရ, ဒါနံ နာမ ဝိစေယျ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ တံ သုခေတ္တေ သုဝုတ္တဗီဇံ ဝိယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တွံ ပန တထာ နာကာသိ, တေန တေ ဒါနံ န မဟပ္ဖလံ ဇာတ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော –
‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ၊
ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ,
ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊
ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ,
ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာသုခေတ္တေ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၉) –
ဝတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၅၆။‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
၃၅၇။‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ဒေါသဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
၃၅၈။‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, မောဟဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
၃၅၉။‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ဣစ္ဆာဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။
တတ္ထ တိဏဒေါသာနီတိ သာမာကာဒီနိ တိဏာနိ ဥဋ္ဌဟန္တာနိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာနိ ခေတ္တာနိ ဒူသေန္တိ, တေန တာနိ န ဗဟုဖလာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သတ္တာနမ္ပိ အန္တော ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော သတ္တေ ဒူသေတိ, တေန တေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ။ ခီဏာသဝေသု ဒိန္နံ ပန မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၇။)‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊
တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ –
သေသဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဒေသနာဝသာနေ အင်္ကုရော စ ဣန္ဒကော စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အင်္ကုရဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
တဏှာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၈။)၂၅။ ဘိက္ခုဝဂ္ဂ
စက္ခုနာ သံဝရောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေသု ကိရ ဧကေကော စက္ခုဒွါရာဒီသု ပဉ္စသု ဒွါရေသု ဧကေကမေဝ ရက္ခိ။ အထေကဒိဝသံ သန္နိပတိတွာ ‘‘အဟံ ဒုရက္ခံ ရက္ခာမိ, အဟံ ဒုရက္ခံ ရက္ခာမီ’’တိ ဝိဝဒိတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိတွာ ဣမမတ္ထံ ဇာနိဿာမာ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မယံ စက္ခုဒွါရာဒီနိ ရက္ခန္တာ အတ္တနော အတ္တနော ရက္ခနဒွါရမေဝ ဒုရက္ခန္တိ မညာမ, ကော နု ခေါ အမှေသု ဒုရက္ခံ ရက္ခတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ ဧကံ ဘိက္ခုမ္ပိ အနောသာဒေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗာနိ ပေတာနိ ဒုရက္ခာနေဝ, အပိ စ ခေါ ပန တုမှေ န ဣဒါနေဝ ပဉ္စသု ဌာနေသု အသံဝုတာ, ပုဗ္ဗေပိ အသံဝုတာ, အသံဝုတတ္တာယေဝ စ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒေ အဝတ္တိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဒါ, ဘန္တေ’’တိ တေဟိ ယာစိတော အတီတေ တက္ကသိလဇာတကဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ ရက္ခသီနံ ဝသေန ရာဇကုလေ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တေ ပတ္တာဘိသေကေန မဟာသတ္တေန သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ရာဇာသနေ နိသိန္နေန အတ္တနော သိရိသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဝီရိယံ နာမေတံ သတ္တေဟိ ကတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဥဒါနဝသေန ဥဒါနိတံ –
‘‘ကုသလူပဒေသေ ဓိတိယာ ဒဠှာယ စ,
အနိဝတ္တိတတ္တာဘယဘီရုတာယ စ၊
န ရက္ခသီနံ ဝသမာဂမိမှသေ,
သ သောတ္ထိဘာဝေါ မဟတာ ဘယေန မေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၃၂) –
ဣမံ ဂါထံ ဒဿေတွာ ‘‘တဒါပိ တုမှေဝ ပဉ္စ ဇနာ တက္ကသိလာယံ ရဇ္ဇဂဟဏတ္ထာယ နိက္ခန္တံ မဟာသတ္တံ အာဝုဓဟတ္ထာ ပရိဝါရေတွာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ရက္ခသီဟိ စက္ခုဒွါရာဒိဝသေန ဥပနီတေသု ရူပါရမ္မဏာဒီသု အသံဝုတာ ပဏ္ဍိတဿ ဩဝါဒေ အဝတ္တိတွာ ဩလီယန္တာ ရက္ခသီဟိ ခါဒိတာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိတ္ထ။ တေသု ပန အာရမ္မဏေသု သုသံဝုတော ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓန္တိံ ဒေဝဝဏ္ဏိံ ယက္ခိနိံ အနာဒိယိတွာ သောတ္ထိနာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅၉။)ရဇ္ဇံ ပတ္တော ရာဇာ အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ သဗ္ဗာနိ ဒွါရာနိ သံဝရိတဗ္ဗာနိ။ ဧတာနိ ဟိ သံဝရန္တော ဧဝ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၆၀။‘‘စက္ခုနာ သံဝရော သာဓု, သာဓု သောတေန သံဝရော၊
ဃာနေန သံဝရော သာဓု, သာဓု ဇိဝှါယ သံဝရော။
၃၆၁။‘‘ကာယေန သံဝရော သာဓု, သာဓု ဝါစာယ သံဝရော၊
မနသာ သံဝရော သာဓု, သာဓု သဗ္ဗတ္ထ သံဝရော၊
သဗ္ဗတ္ထ သံဝုတော ဘိက္ခု, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ စက္ခုနာတိ ယဒါ ဟိ ဘိက္ခုနော စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ, တဒါ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အရဇ္ဇန္တဿ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အဒုဿန္တဿ အသမပေက္ခနေန မောဟံ အနုပ္ပါဒေန္တဿ တသ္မိံ ဒွါရေ သံဝရော ထကနံ ပိဒဟနံ ဂုတ္တိ ကတာ နာမ ဟောတိ။ တဿ သော ဧဝရူပေါ စက္ခုနာ သံဝရော သာဓု။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ။ စက္ခုဒွါရာဒီသုယေဝ ပန သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နုပ္ပဇ္ဇတိ, ပရတော ပန ဇဝနဝီထိယံ ဧသ လဗ္ဘတိ။ တဒါ ဟိ အသံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇန္တော အဿဒ္ဓါ အက္ခန္တိ ကောသဇ္ဇံ မုဋ္ဌသစ္စံ အညာဏန္တိ အကုသလဝီထိယံ အယံ ပဉ္စဝိဓော လဗ္ဘတိ။ သံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇန္တော သဒ္ဓါ ခန္တိ ဝီရိယံ သတိ ဉာဏန္တိ ကုသလဝီထိယံ အယံ ပဉ္စဝိဓော လဗ္ဘတိ။
ကာယေန သံဝရောတိ ဧတ္ထ ပန ပသာဒကာယောပိ စောပနကာယောပိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ ကာယဒွါရမေဝ။ တတ္ထ ပသာဒဒွါရေ သံဝရာသံဝရော ကထိတောဝ။ စောပနဒွါရေပိ တံဝတ္ထုကာ ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ။ တေဟိ ပန သဒ္ဓိံ အကုသလဝီထိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဟိ တံ ဒွါရံ အသံဝုတံ ဟောတိ, ကုသလဝီထိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဟိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒီဟိ သံဝုတံ။ သာဓု ဝါစာယာတိ ဧတ္ထာပိ စောပနဝါစာပိ ဝါစာ။ တာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဟိ မုသာဝါဒါဒီဟိ တံ ဒွါရံ အသံဝုတံ ဟောတိ, မုသာဝါဒါဝေရမဏိအာဒီဟိ သံဝုတံ။ မနသာ သံဝရောတိ ဧတ္ထာပိ ဇဝနမနတော အညေန မနေန သဒ္ဓိံ အဘိဇ္ဈာဒယော နတ္ထိ။ မနောဒွါရေ ပန ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ တံ ဒွါရံ အသံဝုတံ ဟောတိ, အနဘိဇ္ဈာဒီဟိ သံဝုတံ ဟောတိ။ သာဓု သဗ္ဗတ္ထာတိ တေသု စက္ခုဒွါရာဒီသု သဗ္ဗေသုပိ သံဝရော သာဓု။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ အဋ္ဌ သံဝရဒွါရာနိ အဋ္ဌ စ အသံဝရဒွါရာနိ ကထိတာနိ။ တေသု အဋ္ဌသု အသံဝရဒွါရေသု ဌိတော ဘိက္ခု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၀။)သကလဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခတော န မုစ္စတိ, သံဝရဒွါရေသု ပန ဌိတော သဗ္ဗသ္မာပိ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာ မုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗတ္ထ သံဝုတော ဘိက္ခု, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။
ဒေသနာဝသာနေ တေ ပဉ္စ ဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပဉ္စဘိက္ခုဝတ္ထု ပဌမံ။
ဟတ္ထသံယတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဟံသဃာတကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိဝါသိနော ကိရ ဒွေ သဟာယကာ ဘိက္ခူသု ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒါ ယေဘုယျေန ဧကတော ဝိစရန္တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ အစိရဝတိံ ဂန္တွာ နှတွာ အာတပေ တပ္ပမာနာ သာရဏီယကထံ ကထေန္တာ အဋ္ဌံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဒွေ ဟံသာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တိ။ အထေကော ဒဟရဘိက္ခု သက္ခရံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကဿ ဟံသပေါတကဿ အက္ခိံ ပဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ, ဣတရော ‘‘န သက္ခိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တိဋ္ဌတု ဣမသ္မိံ ပဿေ အက္ခိ, ပရပဿေ အက္ခိံ ပဟရိဿာမီတိ။ ဣဒမ္ပိ န သက္ခိဿသိယေဝါတိ။ ‘‘တေန ဟိ ဥပဓာရေဟီ’’တိ ဒုတိယံ သက္ခရံ ဂဟေတွာ ဟံသဿ ပစ္ဆာဘာဂေ ခိပိ, ဟံသော သက္ခရသဒ္ဒံ သုတွာ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေသိ။ အထ နံ ဣတရံ ဝဋ္ဋသက္ခရံ ဂဟေတွာ ပရပဿေ အက္ခိမှိ ပဟရိတွာ ဩရိမက္ခိနာ နိက္ခာမေသိ။ ဟံသော ဝိရဝန္တော ပရိဝတ္တိတွာ တေသံ ပါဒမူလေယေဝ ပတိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာ ဘိက္ခူ ဒိသွာ, ‘‘အာဝုသော, ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အနနုစ္ဆဝိကံ ဝေါ ကတံ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တေဟီ’’တိ ဝတွာ တေ အာဒါယ ဂန္တွာ တထာဂတဿ ဒဿေသုံ။
သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တယာ ဘိက္ခု ပါဏာတိပါတော ကတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ကသ္မာ ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧဝမကာသိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၁။)အဂါရမဇ္ဈေ ဝသမာနာ အပ္ပမတ္တကေသုပိ ဌာနေသု ကုက္ကုစ္စံ ကရိံသု, တွံ ပန ဧဝရူပေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကုက္ကုစ္စမတ္တမ္ပိ န အကာသီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ဣန္ဒပတ္တနဂရေ ဓနဉ္စယေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဝိညုတံ ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပိတရာ ဥပရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပိတော အပရဘာဂေ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ပတွာ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေန္တော ကုရုဓမ္မေ ဝတ္တိတ္ထ။ ကုရုဓမ္မော နာမ ပဉ္စသီလာနိ, တာနိ ဗောဓိသတ္တော ပရိသုဒ္ဓါနိ ကတွာ ရက္ခိ။ ယထာ စ ဗောဓိသတ္တော, ဧဝမဿ မာတာ အဂ္ဂမဟေသီ ကနိဋ္ဌဘာတာ ဥပရာဇာ ပုရောဟိတော ဗြာဟ္မဏော ရဇ္ဇုဂါဟကော အမစ္စော သာရထိ သေဋ္ဌိ ဒေါဏမာပကော မဟာမတ္တော ဒေါဝါရိကော နဂရသောဘိနီ ဝဏ္ဏဒါသီတိ ဧဝမေတေသု ဧကာဒသသု ဇနေသု ကုရုဓမ္မံ ရက္ခန္တေသု ကလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒန္တပုရနဂရေ ကလိင်္ဂေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တသ္မိံ ရဋ္ဌေ ဒေဝေါ န ဝဿိ။ မဟာသတ္တဿ ပန အဉ္ဇနသန္နိဘော နာမ မင်္ဂလဟတ္ထီ မဟာပုညော ဟောတိ။ ရဋ္ဌဝါသိနော ‘‘တသ္မိံ အာနီတေ ဒေဝေါ ဝဿိဿတီ’’တိ သညာယ ရညော အာရောစယိံသု။ ရာဇာ တဿ ဟတ္ထိဿ အာနယနတ္ထာယ ဗြာဟ္မဏေ ပဟိဏိ။ တေ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ဟတ္ထိံ ယာစိံသု။ သတ္ထာ တေသံ ယာစနကာရဏံ ဒဿေတုံ အာဟ –
‘‘တဝ သဒ္ဓဉ္စ သီလဉ္စ, ဝိဒိတွာန ဇနာဓိပ၊
ဝဏ္ဏံ အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန, ကလိင်္ဂသ္မိံ နိမိမှသေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၃။၇၆) –
ဣမံ တိကနိပါတေ ဇာတကံ ကထေသိ။ ဟတ္ထိမှိ ပန အာနီတေပိ ဒေဝေ အဝဿန္တေ ‘‘သော ရာဇာ ကုရုဓမ္မံ ရက္ခတိ, တေနဿ ရဋ္ဌေ ဒေဝေါ ဝဿတီ’’တိ သညာယ ‘‘ယံ သော ကုရုဓမ္မံ ရက္ခတိ, တံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခိတွာ အာနေထာ’’တိ ပုန ကာလိင်္ဂေါ ဗြာဟ္မဏေ စ အမစ္စေ စ ပေသေသိ။ တေသု ဂန္တွာ ယာစန္တေသု ရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ တေ အတ္တနော အတ္တနော သီလေသု ကိဉ္စိ ကုက္ကုစ္စမတ္တံ ကတွာ ‘‘အပရိသုဒ္ဓံ နော သီလ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာပိ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ သီလဘေဒေါ ဟောတီ’’တိ တေဟိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတာ အတ္တနော အတ္တနော သီလာနိ ကထယိံသု။ ကာလိင်္ဂေါ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခါပေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၂။)အာဘတံ ကုရုဓမ္မံ ဒိသွာဝ သမာဒါယ သာဓုကံ ပူရေသိ။ တဿ ရဋ္ဌေ ဒေဝေါ ပါဝဿိ, ရဋ္ဌံ ခေမံ သုဘိက္ခံ အဟောသိ။ သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘ဂဏိကာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, ပုဏ္ဏော ဒေါဝါရိကော တဒါ၊
ရဇ္ဇုဂါဟော စ ကစ္စာနော, ဒေါဏမာပကော စ ကောလိတော။
‘‘သာရိပုတ္တော တဒါ သေဋ္ဌီ, အနုရုဒ္ဓေါ စ သာရထီ၊
ဗြာဟ္မဏော ကဿပေါ ထေရော, ဥပရာဇာနန္ဒပဏ္ဍိတော။
‘‘မဟေသီ ရာဟုလမာတာ, မာယာဒေဝီ ဇနေတ္တိကာ၊
ကုရုရာဇာ ဗောဓိသတ္တော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။ –
ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဘိက္ခု ဧဝံ ပုဗ္ဗေပိ ပဏ္ဍိတာ အပ္ပမတ္တကေပိ ကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ အတ္တနော သီလဘေဒေ အာသင်္ကံ ကရိံသု, တွံ ပန မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တော အတိဘာရိယံ ကမ္မမကာသိ, ဘိက္ခုနာ နာမ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ ဝါစာယ စ သံယတေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၆၂။‘‘ဟတ္ထသံယတော ပါဒသံယတော,
ဝါစာသံယတော သံယတုတ္တမော၊
အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော,
ဧကော သန္တုသိတော တမာဟု ဘိက္ခု’’န္တိ။
တတ္ထ ဟတ္ထသံယတောတိ ဟတ္ထကီဠာပနာဒီနံ ဝါ ဟတ္ထေန ပရေသံ ပဟရဏာဒီနံ ဝါ အဘာဝေန ဟတ္ထသံယတော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝါစာယ ပန မုသာဝါဒါဒီနံ အကရဏတော ဝါစာယ သံယတော။ သံယတုတ္တမောတိ သံယတတ္တဘာဝေါ, ကာယစလနသီသုက္ခိပနဘမုကဝိကာရာဒီနံ အကာရကောတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ ရတော။ သမာဟိတောတိ သုဋ္ဌု ဌပိတော။ ဧကော သန္တုသိတောတိ ဧကဝိဟာရီ ဟုတွာ သုဋ္ဌု တုသိတော ဝိပဿနာစာရတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အဓိဂမေန တုဋ္ဌမာနသော။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဉှိ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ သေခါ အတ္တနော အဓိဂမေန သန္တုဿန္တီတိ သန္တုသိတာ, အရဟာ ပန ဧကန္တသန္တုသိတောဝ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထု ဒုတိယံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၃။)ယော မုခသံယတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောကာလိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘အထ ခေါ ကောကာလိကော ဘိက္ခု ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိ သုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၁၊ သု။ နိ။ ကောကာလိကသုတ္တ၊ အ။ နိ။ ၁၀။၈၉) အာဂတမေဝ။ အတ္ထောပိဿ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကောကာလိကေ ပန ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပန္နေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဟော ကောကာလိကော ဘိက္ခု အတ္တနော မုခံ နိဿာယ ဝိနာသံ ပတ္တော, ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ အက္ကောသန္တဿေဝ ဟိဿ ပထဝီ ဝိဝရံ အဒါသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ကောကာလိကော ဘိက္ခု အတ္တနော မုခမေဝ နိဿာယ နဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ သောတုကာမေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော တဿ ပကာသနတ္ထံ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဧကသ္မိံ သရေ ကစ္ဆပေါ ဝသတိ။ ဒွေ ဟံသပေါတကာ ဂေါစရာယ စရန္တာ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ကတွာ ဒဠှဝိဿာသိကာ ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ ကစ္ဆပံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘သမ္မ, အမှာကံ ဟိမဝန္တေ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတတလေ ကဉ္စနဂုဟာယ ဝသနဋ္ဌာနံ, ရမဏိယော ပဒေသော, ဂစ္ဆိဿသိ အမှေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ။ ‘‘သမ္မ, အဟံ ကထံ ဂမိဿာမီ’’တိ? ‘‘မယံ တံ နေဿာမ, သစေ မုခံ ရက္ခိတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘ရက္ခိဿာမိ, သမ္မာ ဂဟေတွာ မံ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ဧကံ ဒဏ္ဍကံ ကစ္ဆပေန ဍံသာပေတွာ သယံ တဿ ဥဘော ကောဋိယော ဍံသိတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။ တံ တထာ ဟံသေဟိ နီယမာနံ ဂါမဒါရကာ ဒိသွာ ‘‘ဒွေ ဟံသာ ကစ္ဆပံ ဒဏ္ဍေန ဟရန္တီ’’တိ အာဟံသု။ ကစ္ဆပေါ ‘‘ယဒိ မံ သဟာယကာ နေန္တိ, တုမှာကံ ဧတ္ထ ကိံ ဟောတိ ဒုဋ္ဌစေဋကာ’’တိ ဝတ္တုကာမော ဟံသာနံ သီဃဝေဂတာယ ဗာရာဏသိနဂရေ ရာဇနိဝေသနဿ ဥပရိဘာဂံ သမ္ပတ္တကာလေ ဒဋ္ဌဋ္ဌာနတော ဒဏ္ဍကံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အာကာသင်္ဂဏေ ပတိတွာ ဒွေဓာ ဘိဇ္ဇိ။ သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၄။)‘‘အဝဓီ ဝတ အတ္တာနံ, ကစ္ဆပေါ ဗျာဟရံ ဂိရံ၊
သုဂ္ဂဟီတသ္မိံ ကဋ္ဌသ္မိံ, ဝါစာယ သကိယာဝဓီ။
ဝါစံ ပမုဉ္စေ ကုသလံ နာတိဝေလံ၊
ပဿသိ ဗဟုဘာဏေန, ကစ္ဆပံ ဗျသနံ ဂတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၂၉-၁၃၀)၊
ဣမံ ဒုကနိပါတေ ဗဟုဘာဏိဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ မုခသံယတေန သမစာရိနာ အနုဒ္ဓတေန နိဗ္ဗုတစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၆၃။‘‘ယော မုခသံယတော ဘိက္ခု, မန္တဘာဏီ အနုဒ္ဓတော၊
အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဒီပေတိ, မဓုရံ တဿ ဘာသိတ’’န္တိ။
တတ္ထ မုခသံယတောတိ ဒါသစဏ္ဍာလာဒယောပိ ‘‘တွံ ဒုဇ္ဇာတော, တွံ ဒုဿီလော’’တိအာဒီနံ အဝစနတာယ မုခေန သံယတော။ မန္တဘာဏီတိ မန္တာ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ ဘဏနသီလော။ အနုဒ္ဓတောတိ နိဗ္ဗုတစိတ္တော။ အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဒီပေတီတိ ဘာသိတတ္ထဉ္စေဝ ဒေသနာဓမ္မဉ္စ ကထေတိ။ မဓုရန္တိ ဧဝရူပဿ ဘိက္ခုနော ဘာသိတံ မဓုရံ နာမ။ ယော ပန အတ္ထမေဝ သမ္ပာဒေတိ, န ပါဠိံ, ပါဠိံယေဝ သမ္ပာဒေတိ, န အတ္ထံ, ဥဘယံ ဝါ ပန န သမ္ပာဒေတိ, တဿ ဘာသိတံ မဓုရံ နာမ န ဟောတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ကောကာလိကဝတ္ထု တတိယံ။
ဓမ္မာရာမောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဓမ္မာရာမတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထာရာ ကိရ ‘‘ဣတော မေ စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာရောစိတေ အနေကသဟဿာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပရိဝါရေတွာ ဝိစရိံသု။ တတ္ထ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၅။)ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိံသု, ခီဏာသဝါနံ ဓမ္မသံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သဗ္ဗေပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမာ’’တိ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ဝိစရန္တိ။ ဧကော ပန ဓမ္မာရာမော နာမ ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ န ဥပသင်္ကမတိ။ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ, အာဝုသော’’တိ ဝုစ္စမာနော ပဋိဝစနမ္ပိ အဒတွာ ‘‘သတ္ထာ ကိရ စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, အဟဉ္စမှိ အဝီတရာဂေါ, သတ္ထရိ ဓရမာနေယေဝ ဝါယမိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဧကကောဝ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဝဇ္ဇေတိ စိန္တေတိ အနုဿရတိ။ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ, ဓမ္မာရာမဿ တုမှေသု သိနေဟမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, ‘သတ္ထာ ကိရ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမာ’တိ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မန္တနမတ္တမ္ပိ န ကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? တုမှေ ကိရ စတုမာသစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿထ, အဟဉ္စမှိ အဝီတရာဂေါ, တုမှေသု ဓရန္တေသုယေဝ ဝါယမိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမီတိ တုမှေဟိ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဝဇ္ဇာမိ စိန္တေမိ အနုဿရာမီတိ။
သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အညေနာပိ မယိ သိနေဟဝန္တေန ဘိက္ခုနာ နာမ ဓမ္မာရာမသဒိသေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟိ မယှံ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တာ မမ ပူဇံ ကရောန္တိ နာမ, ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇန္တာယေဝ ပန မံ ပူဇေန္တိ နာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၆၄။‘‘ဓမ္မာရာမော ဓမ္မရတော, ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ၊
ဓမ္မံ အနုဿရံ ဘိက္ခု, သဒ္ဓမ္မာ န ပရိဟာယတီ’’တိ။
တတ္ထ နိဝါသနဋ္ဌေန သမထဝိပဿနာဓမ္မော အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ တသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ရတောတိ ဓမ္မရတော။ တဿေဝ ဓမ္မဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိစိန္တနတာယ ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ, တံ ဓမ္မံ အာဝဇ္ဇေန္တော မနသိကရောန္တောတိ အတ္ထော။ အနုဿရန္တိ တမေဝ ဓမ္မံ အနုဿရန္တော။ သဒ္ဓမ္မာတိ ဧဝရူပေါ ဘိက္ခု သတ္တတိံသဘေဒါ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မာ စ န ပရိဟာယတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဓမ္မာရာမတ္ထေရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၆။)သလာဘန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဝိပက္ခသေဝကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရေကော ဒေဝဒတ္တပက္ခိကော ဘိက္ခု သဟာယော အဟောသိ။ သော တံ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ပိဏ္ဍာယ စရိတု’’န္တိ။ ‘‘လဒ္ဓေါ တေ ပိဏ္ဍပါတော’’တိ? ‘‘အာမ, လဒ္ဓေါ’’တိ။ ‘‘ဣဓ အမှာကံ မဟာလာဘသက္ကာရော, ကတိပါဟံ ဣဓေဝ ဟောဟီ’’တိ။ သော တဿ ဝစနေန ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ဒေဝဒတ္တဿ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ, ဒေဝဒတ္တဿ ပက္ခိကော ဧသော’’တိ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဧဝမကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, အဟံ တတ္ထ ဧကံ ဒဟရံ နိဿာယ ကတိပါဟံ ဝသိံ, န စ ပန ဒေဝဒတ္တဿ လဒ္ဓိံ ရောစေမီ’’တိ။ အထ နံ ဘဂဝါ ‘‘ကိဉ္စာပိ တွံ လဒ္ဓိံ န ရောစေသိ, ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌကာနံယေဝ ပန လဒ္ဓိံ ရောစေန္တော ဝိယ ဝိစရသိ။ န တွံ ဣဒါနေဝ ဧဝံ ကရောသိ, ပုဗ္ဗေပိ ဧဝရူပေါယေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ တာဝ, ဘန္တေ, အမှေဟိ သာမံ ဒိဋ္ဌော, ပုဗ္ဗေ ပနေသ ကေသံ လဒ္ဓိံ ရောစေန္တော ဝိယ ဝိစရိ, အာစိက္ခထ နော’’တိ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိတွာ –
‘‘ပုရာဏစောရာန ဝစော နိသမ္မ,
မဟိဠာမုခေါ ပေါထယမနွစာရီ၊
သုသညတာနဉှိ ဝစော နိသမ္မ,
ဂဇုတ္တမော သဗ္ဗဂုဏေသု အဋ္ဌာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၂၆) –
ဣမံ မဟိဠာမုခဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ သကလာဘေနေဝ သန္တုဋ္ဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပရလာဘံ ပတ္ထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပရလာဘံ ပတ္ထေန္တဿ ဟိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေသု ဧကဓမ္မောပိ နုပ္ပဇ္ဇတိ, သကလာဘသန္တုဋ္ဌဿေဝ ပန ဈာနာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၆၅။‘‘သလာဘံ နာတိမညေယျ, နာညေသံ ပိဟယံ စရေ၊
အညေသံ ပိဟယံ ဘိက္ခု, သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၇။) ၃၆၆။‘‘အပ္ပလာဘောပိ စေ ဘိက္ခု, သလာဘံ နာတိမညတိ၊
တံ ဝေ ဒေဝါ ပသံသန္တိ, သုဒ္ဓါဇီဝိံ အတန္ဒိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သလာဘန္တိ အတ္တနော ဥပ္ပဇ္ဇနကလာဘံ။ သပဒါနစာရဉှိ ပရိဝဇ္ဇေတွာ အနေသနာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော သလာဘံ အတိမညတိ ဟီဠေတိ ဇိဂုစ္ဆတိ နာမ။ တသ္မာ ဧဝံ အကရဏေန သလာဘံ နာတိမညေယျ။ အညေသံ ပိဟယန္တိ အညေသံ လာဘံ ပတ္ထေန္တော န စရေယျာတိ အတ္ထော။ သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆတီတိ အညေသဉှိ လာဘံ ပိဟယန္တော တေသံ စီဝရာဒိကရဏေ ဥဿုက္ကံ အာပန္နော ဘိက္ခု အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ ဥပစာရသမာဓိံ ဝါ နာဓိဂစ္ဆတိ။ သလာဘံ နာတိမညတီတိ အပ္ပလာဘောပိ သမာနော ဥစ္စနီစကုလေ ပဋိပါဋိယာ သပဒါနံ စရန္တော ဘိက္ခု သလာဘံ နာတိမညတိ နာမ။ တံ ဝေတိ တံ ဧဝရူပံ ဘိက္ခုံ သာရဇီဝိတတာယ သုဒ္ဓါဇီဝိံ ဇင်္ဃဗလံ နိဿာယ ဇီဝိတကပ္ပနေန အကုသီတတာယ အတန္ဒိတံ ဒေဝါ ပသံသန္တိ ထောမေန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဝိပက္ခသေဝကဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
֍ * ၆။ ပဉ္စဂ္ဂဒါယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု
သဗ္ဗသောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စဂ္ဂဒါယကံ နာမ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သဿေ ခေတ္တေ ဌိတကာလေယေဝ ခေတ္တဂ္ဂံ နာမ ဒေတိ, ခလကာလေ ခလဂ္ဂံ နာမ ဒေတိ, ခလဘဏ္ဍကာလေ ခလဘဏ္ဍဂ္ဂံ နာမ ဒေတိ, ဥက္ခလိကကာလေ ကုမ္ဘဂ္ဂံ နာမ ဒေတိ, ပါတိယံ ဝဍ္ဎိတကာလေ ပါတဂ္ဂံ နာမ ဒေတီတိ ဣမာနိ ပဉ္စ အဂ္ဂဒါနာနိ ဒေတိ, သမ္ပတ္တဿ အဒတွာ နာမ န ဘုဉ္ဇတိ။ တေနဿ ပဉ္စဂ္ဂဒါယကောတွေဝ နာမံ အဟောသိ။ သတ္ထာ တဿ စ ဗြာဟ္မဏိယာ စဿ တိဏ္ဏံ ဖလာနံ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဘောဇနဝေလာယံ ဂန္တွာ ဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သောပိ ဒွါရပမုခေ အန္တောဂေဟာဘိမုခေါ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇတိ, သတ္ထာရံ ဒွါရေ ဌိတံ န ပဿတိ။ ဗြာဟ္မဏီ ပန တံ ပရိဝိသမာနာ သတ္ထာရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၈။)ပဉ္စသု ဌာနေသု အဂ္ဂံ ဒတွာ ဘုဉ္ဇတိ, ဣဒါနိ စ သမဏော ဂေါတမော အာဂန္တွာ ဒွါရေ ဌိတော။ သစေ ဗြာဟ္မဏော ဧတံ ဒိသွာ အတ္တနော ဘတ္တံ ဟရိတွာ ဒဿတိ, ပုနပါဟံ ပစိတုံ န သက္ခိဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘ဧဝံ အယံ သမဏံ ဂေါတမံ န ပဿိဿတီ’’တိ သတ္ထု ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ တဿ ပစ္ဆတော တံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ ဩနမိတွာ ပုဏ္ဏစန္ဒံ ပါဏိနာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ တထာ ဌိတာ ဧဝ စ ပန ‘‘ဂတော နု ခေါ နော’’တိ သတ္ထာရံ အဍ္ဎက္ခိကေန ဩလောကေသိ။ သတ္ထာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏဿ ပန သဝနဘယေန ‘‘အတိစ္ဆထာ’’တိ န ဝဒေတိ, ဩသက္ကိတွာ ပန သဏိကမေဝ ‘‘အတိစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘န ဂမိဿာမီ’’တိ သီသံ စာလေသိ။ လောကဂရုနာ ဗုဒ္ဓေန ‘‘န ဂမိဿာမီ’’တိ သီသေ စာလိတေ သာ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ မဟာဟသိတံ ဟသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ဂေဟာဘိမုခံ ဩဘာသံ မုဉ္စိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ နိသိန္နောယေဝ ဗြာဟ္မဏိယာ ဟသိတသဒ္ဒံ သုတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏာနဉ္စ ရသ္မီနံ ဩဘာသံ ဩလောကေတွာ သတ္ထာရံ အဒ္ဒသ။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ နာမ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ ဟေတုသမ္ပန္နာနံ အတ္တာနံ အဒဿေတွာ န ပက္ကမန္တိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ သတ္ထာရံ ဒိသွာ, ‘‘ဘောတိ နာသိတောမှိ တယာ, ရာဇပုတ္တံ အာဂန္တွာ ဒွါရေ ဌိတံ မယှံ အနာစိက္ခန္တိယာ ဘာရိယံ တေ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဝတွာ အဍ္ဎဘုတ္တံ ဘောဇနပါတိံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘ဘော ဂေါတမ, အဟံ ပဉ္စသု ဌာနေသု အဂ္ဂံ ဒတွာဝ ဘုဉ္ဇာမိ, ဣတော စ မေ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဧကောဝ ဘတ္တကောဋ္ဌာသော ဘုတ္တော, ဧကော ကောဋ္ဌာသော အဝသိဋ္ဌော, ပဋိဂ္ဂဏှိဿသိ မေ ဣဒံ ဘတ္တ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘န မေ တဝ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တေန အတ္ထော’’တိ အဝတွာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, အဂ္ဂမ္ပိ မယှမေဝ အနုစ္ဆဝိကံ, မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ အဍ္ဎဘုတ္တဘတ္တမ္ပိ, စရိမကဘတ္တပိဏ္ဍောပိ မယှမေဝ အနုစ္ဆဝိကော။ မယဉှိ, ဗြာဟ္မဏ, ပရဒတ္တူပဇီဝိပေတသဒိသာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယဒဂ္ဂတော မဇ္ဈတော သေသတော ဝါ,
ပိဏ္ဍံ လဘေထ ပရဒတ္တူပဇီဝီ၊
နာလံ ထုတုံ နောပိ နိပစ္စဝါဒီ,
တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၂၁၉)၊
ဗြာဟ္မဏော တံ သုတွာဝ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ, ဒီပသာမိကော နာမ ရာဇပုတ္တော ‘န မေ တဝ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တေန အတ္ထော’တိ အဝတွာ ဧဝံ ဝက္ခတီ’’တိ ဒွါရေ ဌိတကောဝ သတ္ထာရံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၉။)ဂေါတမ, တုမှေ အတ္တနော သာဝကေ ဘိက္ခူတိ ဝဒထ, ကိတ္တာဝတာ ဘိက္ခု နာမ ဟောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ကထံရူပါ နု ခေါ ဣမဿ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပါယာ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဣမေ ဒွေပိ ဇနာ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ‘နာမရူပ’န္တိ ဝဒန္တာနံ ကထံ သုဏိံသု, နာမရူပံ အဝိဿဇ္ဇိတွာဝ နေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, နာမေ စ ရူပေ စ အရဇ္ဇန္တော အသဇ္ဇန္တော အသောစန္တော ဘိက္ခု နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၆၇။‘‘သဗ္ဗသော နာမရူပသ္မိံ, ယဿ နတ္ထိ မမာယိတံ၊
အသတာ စ န သောစတိ, သ ဝေ ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝေဒနာဒီနံ စတုန္နံ, ရူပက္ခန္ဓဿ စာတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝသေန ပဝတ္တေ နာမရူပေ။ မမာယိတန္တိ ယဿ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဂါဟော နတ္ထိ။ အသတာ စ န သောစတီတိ တသ္မိဉ္စ နာမရူပေ ခယဝယံ ပတ္တေ ‘‘မမ ရူပံ ခီဏံ…ပေ… မမ ဝိညာဏံ ခီဏ’’န္တိ န သောစတိ န ဝိဟညတိ, ‘‘ခယဝယဓမ္မံ မေ ခီဏ’’န္တိ ပဿတိ။ သ ဝေတိ သော ဧဝရူပေါ ဝိဇ္ဇမာနေပိ နာမရူပေ မမာယိတရဟိတောပိ အသတာပိ တေန အသောစန္တော ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဥဘောပိ ဇယမ္ပတိကာ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပဉ္စဂ္ဂဒါယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
မေတ္တာဝိဟာရီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ အာယသ္မန္တေ မဟာကစ္စာနေ အဝန္တိဇနပဒေ ကုရရဃရံ နိဿာယ ပဝတ္တပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တေ သောဏော နာမ ကောဋိကဏ္ဏော ဥပါသကော ထေရဿ ဓမ္မကထာယ ပသီဒိတွာ ထေရဿ သန္တိကေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၀။)ပဗ္ဗဇိတုကာမော ထေရေန ‘‘ဒုက္ကရံ ခေါ, သောဏ, ယာဝဇီဝံ ဧကဘတ္တံ ဧကသေယျံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝတွာ ဒွေ ဝါရေ ပဋိက္ခိတ္တောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အတိဝိယ ဥဿာဟဇာတော တတိယဝါရေ ထေရံ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အပ္ပဘိက္ခုကတ္တာ ဒက္ခိဏာပထေ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ အစ္စယေန လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သတ္ထာရံ သမ္မုခါ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ ဥပဇ္ဈာယံ အာပုစ္ဆိတွာ တေန ဒိန္နံ သာသနံ ဂဟေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော သတ္ထာရာ ဧကဂန္ဓကုဋိယံယေဝ အနုညာတသေနာသနော ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ အဇ္ဈောကာသေ ဝီထိနာမေတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော ပတ္တသေနာသနေ တံ ရတ္တိဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ ပစ္စူသသမယေ သတ္ထာရာ အဇ္ဈိဋ္ဌော သောဠသ အဋ္ဌကဝဂ္ဂိကာနိ (သု။ နိ။ ၇၇၂ အာဒယော) သဗ္ဗာနေဝ သရဘညေန အဘဏိ။ အထဿ ဘဂဝါ သရဘညပရိယောသာနေ အဗ္ဘာနုမောဒေန္တော – ‘‘သာဓု သာဓု, ဘိက္ခူ’’တိ သာဓုကာရံ အဒါသိ။ သတ္ထာရာ ဒိန္နသာဓုကာရံ သုတွာ ဘူမဋ္ဌကဒေဝါ နာဂါ သုပဏ္ဏာတိ ဧဝံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကသာဓုကာရမေဝ အဟောသိ။
တသ္မိံ ခဏေ ဇေတဝနတော ဝီသယောဇနသတမတ္ထကေ ကုရရဃရနဂရေ ထေရဿ မာတု မဟာဥပါသိကာယ ဂေဟေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာပိ မဟန္တေန သဒ္ဒေန သာဓုကာရမဒါသိ။ အထ နံ ဥပါသိကာ အာဟ – ‘‘ကော ဧသ သာဓုကာရံ ဒေတီ’’တိ? အဟံ, ဘဂိနီတိ။ ကောသိ တွန္တိ? တဝ ဂေဟေ အဓိဝတ္ထာ, ဒေဝတာတိ။ တွံ ဣတော ပုဗ္ဗေ မယှံ သာဓုကာရံ အဒတွာ အဇ္ဇ ကသ္မာ ဒေသီတိ? နာဟံ တုယှံ သာဓုကာရံ ဒမ္မီတိ။ အထ ကဿ တေ သာဓုကာရော ဒိန္နောတိ? တဝ ပုတ္တဿ ကောဋိကဏ္ဏဿ သောဏတ္ထေရဿာတိ။ ကိံ မေ ပုတ္တေန ကတန္တိ? ပုတ္တော တေ အဇ္ဇ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, သတ္ထာ တဝ ပုတ္တဿ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နော သာဓုကာရမဒါသိ။ တေနဿ မယာပိ သာဓုကာရော ဒိန္နော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဟိ သာဓုကာရံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဘူမဋ္ဌကဒေဝေ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကသာဓုကာရမေဝ ဇာတန္တိ။ ကိံ ပန, သာမိ, မမ ပုတ္တေန သတ္ထု ဓမ္မော ကထိတော, သတ္ထာရာ မမ ပုတ္တဿ ကထိတောတိ? တဝ ပုတ္တေန သတ္ထု ကထိတောတိ။ ဧဝံ ဒေဝတာယ ကထေန္တိယာဝ ဥပါသိကာယ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သကလသရီရံ ဖရိ။
အထဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ မေ ပုတ္တော သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတွာ သတ္ထု ဓမ္မံ ကထေတုံ သက္ခိ, မယှမ္ပိ ကထေတုံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၁။)သက္ခိဿတိယေဝ။ ပုတ္တဿ အာဂတကာလေ ဓမ္မဿဝနံ ကာရေတွာ ဓမ္မကထံ သုဏိဿာမီ’’တိ။ သောဏတ္ထေရောပိ ခေါ သတ္ထာရာ သာဓုကာရေ ဒိန္နေ ‘‘အယံ မေ ဥပဇ္ဈာယေန ဒိန္နသာသနံ အာရောစေတုံ ကာလော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒံ အာဒိံ ကတွာ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ပဉ္စ ဝရေ ယာစိတွာ ကတိပါဟံ သတ္ထု သန္တိကေယေဝ ဝသိတွာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ ပဿိဿာမီ’’တိ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဇေတဝနာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။
ထေရော ပုနဒိဝသေ တံ အာဒါယ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော မာတု ဥပါသိကာယ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ သာပိ ပုတ္တံ ဒိသွာ တုဋ္ဌမာနသာ ဝန္ဒိတွာ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, တာတ, သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတွာ သတ္ထု ဓမ္မကထံ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘ဥပါသိကေ, တုယှံ ကေန ဣဒံ ကထိတ’’န္တိ? ‘‘တာတ, ဣမသ္မိံ ဂေဟေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန သာဓုကာရံ ဒတွာ မယာ ‘ကော ဧသော’တိ ဝုတ္တေ ‘အဟ’န္တိ ဝတွာ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ကထေသိ။ တံ သုတွာ မယှံ ဧတဒဟောသိ – ‘သစေ မေ ပုတ္တော သတ္ထု ဓမ္မကထံ ကထေသိ, မယှမ္ပိ ကထေတုံ သက္ခိဿတီ’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘တာတ, ယတော တယာ သတ္ထု သမ္မုခါ ဓမ္မော ကထိတော, မယှမ္ပိ ကထေတုံ သက္ခိဿသိ ဧဝ။ အသုကဒိဝသေ နာမ ဓမ္မဿဝနံ ကာရေတွာ တဝ ဓမ္မံ သုဏိဿာမိ, တာတာ’’’တိ။ သော အဓိဝါသေသိ။ ဥပါသိကာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ပူဇံ ကတွာ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဓမ္မကထံ သုဏိဿာမီ’’တိ ဧကမေဝ ဒါသိံ ဂေဟရက္ခိကံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ပရိဇနံ အာဒါယ အန္တောနဂရေ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ကာရိတေ မဏ္ဍပေ အလင်္ကတဓမ္မာသနံ အဘိရုယှ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ပုတ္တဿ ဓမ္မကထံ သောတုံ အဂမာသိ။
တသ္မိံ ပန ကာလေ နဝသတာ စောရာ တဿာ ဥပါသိကာယ ဂေဟေ ဩတာရံ ဩလောကေန္တာ ဝိစရန္တိ။ တဿာ ပန ဂေဟံ သတ္တဟိ ပါကာရေဟိ ပရိက္ခိတ္တံ သတ္တဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တံ, တတ္ထ တေသု တေသု ဌာနေသု စဏ္ဍသုနခေ ဗန္ဓိတွာ ဌပယိံသု။ အန္တောဂေဟေ ဆဒနဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ပန ပရိခံ ခဏိတွာ တိပုနာ ပူရယိံသု။ တံ ဒိဝါ အာတပေန ဝိလီနံ ပက္ကုထိတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ, ရတ္တိံ ကဌိနံ ကက္ခဠံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တဿာနန္တရာ မဟန္တာနိ အယသံဃာဋကာနိ နိရန္တရံ ဘူမိယံ ဩဒဟိံသု။ ဣတိ ဣမဉ္စာရက္ခံ ဥပါသိကာယ စ အန္တောဂေဟေ ဌိတဘာဝံ ပဋိစ္စ တေ စောရာ ဩကာသံ အလဘန္တာ တံ ဒိဝသံ တဿာ ဂတဘာဝံ ဉတွာ ဥမင်္ဂံ ဘိန္ဒိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၂။)တိပုပရိခါယ စ အယသံဃာဋကာနဉ္စ ဟေဋ္ဌာဘာဂေနေဝ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ စောရဇေဋ္ဌကံ တဿာ သန္တိကံ ပဟိဏိံသု ‘‘သစေ သာ အမှာကံ ဣဓ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ သုတွာ နိဝတ္တိတွာ ဂေဟာဘိမုခီ အာဂစ္ဆတိ, အသိနာ နံ ပဟရိတွာ မာရေထာ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တဿာ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။
စောရာပိ အန္တောဂေဟေ ဒီပံ ဇာလေတွာ ကဟာပဏဂဗ္ဘဒွါရံ ဝိဝရိံသု။ သာ ဒါသီ စောရေ ဒိသွာ ဥပါသိကာယ သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘အယျေ, ဗဟူ စောရာ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ကဟာပဏဂဗ္ဘဒွါရံ ဝိဝရိံသူ’’တိ အာရောစေသိ။ ‘‘စောရာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကဟာပဏေ ဟရန္တု, အဟံ မမ ပုတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုဏာမိ, မာ မေ ဓမ္မဿ အန္တရာယံ ကရိ, ဂေဟံ ဂစ္ဆာ’’တိ တံ ပဟိဏိ။ စောရာပိ ကဟာပဏဂဗ္ဘံ တုစ္ဆံ ကတွာ ရဇတဂဗ္ဘံ ဝိဝရိံသု။ သာ ပုနပိ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဥပါသိကာပိ ‘‘စောရာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတံ ဟရန္တု, မာ မေ အန္တရာယံ ကရီ’’တိ ပုန တံ ပဟိဏိ။ စောရာ ရဇတဂဗ္ဘမ္ပိ တုစ္ဆံ ကတွာ သုဝဏ္ဏဂဗ္ဘံ ဝိဝရိံသု။ သာ ပုနပိ ဂန္တွာ ဥပါသိကာယ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဥပါသိကာ အာမန္တေတွာ, ‘‘ဘောတိ ဇေ တွံ အနေကဝါရံ မမ သန္တိကံ အာဂတာ, ‘စောရာ ယထာရုစိတံ ဟရန္တု, အဟံ မမ ပုတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုဏာမိ, မာ မေ အန္တရာယံ ကရီ’တိ မယာ ဝုတ္တာပိ မမ ကထံ အနာဒိယိတွာ ပုနပ္ပုနံ အာဂစ္ဆသိယေဝ။ သစေ ဣဒါနိ တွံ အာဂစ္ဆိဿသိ, ဇာနိဿာမိ တေ ကတ္တဗ္ဗံ, ဂေဟမေဝ ဂစ္ဆာ’’တိ ပဟိဏိ။
စောရဇေဋ္ဌကော တဿာ ကထံ သုတွာ ‘‘ဧဝရူပါယ ဣတ္ထိယာ သန္တကံ ဟရန္တာနံ အသနိ ပတိတွာ မတ္ထကံ ဘိန္ဒေယျာ’’တိ စောရာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘သီဃံ ဥပါသိကာယ သန္တကံ ပဋိပါကတိကံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ တေ ကဟာပဏေဟိ ကဟာပဏဂဗ္ဘံ, ရဇတသုဝဏ္ဏေဟိ ရဇတသုဝဏ္ဏဂဗ္ဘေ ပုန ပူရယိံသု။ ဓမ္မတာ ကိရေသာ, ယံ ဓမ္မော ဓမ္မစာရိနံ ရက္ခတိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ,
ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတိ၊
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ,
န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂)၊
စောရာပိ ဂန္တွာ ဓမ္မဿဝနဋ္ဌာနေ အဋ္ဌံသု။ ထေရောပိ ဓမ္မံ ကထေတွာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ အာသနာ ဩတရိ။ တသ္မိံ ခဏေ စောရဇေဋ္ဌကော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၃။)ဥပါသိကာယ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမာဟိ မေ, အယျေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ဣဒံ, တာတာ’’တိ? ‘‘အဟဉှိ တုမှေသု အာဃာတံ ကတွာ တုမှေ မာရေတုကာမော အဋ္ဌာသိ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ တေ, တာတ, ခမာမီ’’တိ။ သေသစောရာပိ တထေဝ ဝတွာ, ‘‘တာတာ, ခမာမီ’’တိ ဝုတ္တေ အာဟံသု – ‘‘အယျေ, သစေ နော ခမထ, ပုတ္တဿ ဝေါ သန္တိကေ အမှာကံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒါပေထာ’’တိ။ သာ ပုတ္တံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘တာတ, ဣမေ စောရာ မမ ဂုဏေသု တုမှာကဉ္စ ဓမ္မကထာယ ပသန္နာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစန္တိ, ပဗ္ဗာဇေထ နေ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ နိဝတ္ထဝတ္ထာနံ ဒသာနိ ဆိန္ဒာပေတွာ တမ္ဗမတ္တိကာယ ရဇာပေတွာ တေ ပဗ္ဗာဇေတွာ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဥပသမ္ပန္နကာလေ စ နေသံ ဧကေကဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနမဒါသိ။ တေ နဝသတာ ဘိက္ခူ ဝိသုံ ဝိသုံ နဝသတကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဂဟေတွာ ဧကံ ပဗ္ဗတံ အဘိရုယှ တဿ တဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိံသု။
သတ္ထာ ဝီသယောဇနသတမတ္ထကေ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ နိသိန္နောဝ တေ ဘိက္ခူ ဩလောကေတွာ တေသံ စရိယဝသေန ဓမ္မဒေသနံ ဝဝတ္ထာပေတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ သမ္မုခေ နိသီဒိတွာ ကထေန္တော ဝိယ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၆၈။‘‘မေတ္တာဝိဟာရီ ယော ဘိက္ခု, ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊
အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခံ။
၃၆၉။‘‘သိဉ္စ ဘိက္ခု ဣမံ နာဝံ, သိတ္တာ တေ လဟုမေဿတိ၊
ဆေတွာ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ, တတော နိဗ္ဗာနမေဟိသိ။
၃၇၀။‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ, ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊
ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။
၃၇၁။မာ တေ ကာမဂုဏေ ရမေဿု စိတ္တံ၊
မာ လောဟဂုဠံ ဂိလီ ပမတ္တော,
မာ ကန္ဒီ ဒုက္ခမိဒန္တိ ဒယှမာနော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၄။) ၃၇၂။‘‘နတ္ထိ ဈာနံ အပညဿ, ပညာ နတ္ထိ အဈာယတော၊
ယမှိ ဈာနဉ္စ ပညာ စ, သ ဝေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေ။
၃၇၃။‘‘သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ, သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊
အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ, သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။
၃၇၄။‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတံ။
၃၇၅။‘‘တတြာယမာဒိ ဘဝတိ, ဣဓ ပညဿ ဘိက္ခုနော၊
ဣန္ဒြိယဂုတ္တိ သန္တုဋ္ဌိ, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော။
၃၇၆။‘‘မိတ္တေ ဘဇဿု ကလျာဏေ, သုဒ္ဓါဇီဝေ အတန္ဒိတေ၊
ပဋိသန္ထာရဝုတျဿ, အာစာရကုသလော သိယာ၊
တတော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ မေတ္တာဝိဟာရီတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကရောန္တောပိ မေတ္တာဝသေန တိကစတုက္ကဇ္ဈာနေ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဌိတောပိ မေတ္တာဝိဟာရီယေဝ နာမ။ ပသန္နောတိ ယော ပန ဗုဒ္ဓသာသနေ ပသန္နော ဟောတိ, ပသာဒံ ရောစေတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ပဒံ သန္တန္တိ နိဗ္ဗာနဿေတံ နာမံ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဘိက္ခု သန္တံ ကောဋ္ဌာသံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပသန္တတာယ သင်္ခါရူပသမံ, ပရမသုခတာယ သုခန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတိ, ဝိန္ဒတိယေဝါတိ အတ္ထော။
သိဉ္စ ဘိက္ခု ဣမံ နာဝန္တိ ဘိက္ခု ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ နာဝံ မိစ္ဆာဝိတက္ကောဒကံ ဆဍ္ဍေန္တော သိဉ္စ။ သိတ္တာ တေ လဟုမေဿတီတိ ယထာ ဟိ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကဿေဝ ဘရိတာ နာဝါ ဆိဒ္ဒါနိ ပိဒဟိတွာ ဥဒကဿ သိတ္တတာယ သိတ္တာ သလ္လဟုကာ ဟုတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ အနောသီဒိတွာ သီဃံ သုပဋ္ဋနံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ တဝါပိ အယံ မိစ္ဆာဝိတက္ကောဒကဘရိတာ အတ္တဘာဝနာဝါ စက္ခုဒွါရာဒိဆိဒ္ဒါနိ သံဝရေန ပိဒဟိတွာ ဥပ္ပန္နဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကောဒကဿ သိတ္တတာယ သိတ္တာ သလ္လဟုကာ သံသာရဝဋ္ဋေ အနောသီဒိတွာ သီဃံ နိဗ္ဗာနံ ဂမိဿတိ။ ဆေတွာတိ ရာဂဒေါသဗန္ဓနာနိ ဆိန္ဒ။ ဧတာနိ ဟိ ဆိန္ဒိတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တော တတော အပရဘာဂေ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမေဝ ဧဟိသိ, ဂမိဿသီတိ အတ္ထော။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၅။)ပဉ္စ ဆိန္ဒေတိ ဟေဋ္ဌာအပါယသမ္ပာပကာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပါဒေ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုံ ပုရိသော သတ္ထေန ဝိယ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယေန ဆိန္ဒေယျ။ ပဉ္စ ဇဟေတိ ဥပရိဒေဝလောကသမ္ပာပကာနိ ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပုရိသော ဂီဝါယ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုကံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဇဟေယျ ပဇဟေယျ, ဆိန္ဒေယျာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ပဟာနတ္ထာယ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဥတ္တရိ ဘာဝေယျ။ ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါတိ ဧဝံ သန္တေ ပဉ္စန္နံ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင်္ဂါနံ အတိက္ကမနေန ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ, စတ္တာရော ဩဃေ တိဏ္ဏောယေဝါတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဈာယ ဘိက္ခူတိ ဘိက္ခု တွံ ဒွိန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန ဈာယ စေဝ, ကာယကမ္မာဒီသု စ အပ္ပမတ္တဝိဟာရိတာယ မာ ပမဇ္ဇိ။ ရမေဿူတိ ပဉ္စဝိဓေ စ ကာမဂုဏေ တေ စိတ္တံ မာ ရမေဿု။ မာ လောဟဂုဠန္တိ သတိဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏေန ဟိ ပမာဒေန ပမတ္တာ နိရယေ တတ္တံ လောဟဂုဠံ ဂိလန္တိ, တေန တံ ဝဒါမိ ‘‘မာ ပမတ္တော ဟုတွာ လောဟဂုဠံ ဂိလိ, မာ နိရယေ ဍယှမာနော ‘ဒုက္ခမိဒ’န္တိ ကန္ဒီ’’တိ အတ္ထော။
နတ္ထိ ဈာနန္တိ ဈာနုပ္ပါဒိကာယ ဝါယာမပညာယ အပညဿ ဈာနံ နာမ နတ္ထိ။ ပညာ နတ္ထီတိ အဈာယန္တဿ ‘‘သမာဟိတော ဘိက္ခု ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏာ ပညာ နတ္ထိ။ ယမှိ ဈာနဉ္စ ပညာ စာတိ ယမှိ ပုဂ္ဂလေ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ အတ္ထိ, သော နိဗ္ဗာနဿ သန္တိကေ ဌိတောယေဝါတိ အတ္ထော။
သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿာတိ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝိဝိတ္တောကာသေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန နိသိန္နဿ။ သန္တစိတ္တဿာတိ နိဗ္ဗုတစိတ္တဿ။ သမ္မာတိ ဟေတုနာ ကာရဏေန ဓမ္မံ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿနာသင်္ခါတာ အမာနုသီ ရတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတာ ဒိဗ္ဗာပိ ရတိ ဟောတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
ယတော ယတော သမ္မသတီတိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ကမ္မံ ကရောန္တော ယေန ယေနာကာရေန, ပုရေဘတ္တာဒီသု ဝါ ကာလေသု ယသ္မိံ ယသ္မိံ အတ္တနာ အဘိရုစိတေ ကာလေ, အဘိရုစိတေ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကရောန္တော သမ္မသတိ။ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ လက္ခဏေဟိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၆။)ဥဒယံ, ပဉ္စဝီသတိယာ ဧဝ စ လက္ခဏေဟိ ဝယံ။ ပီတိပါမောဇ္ဇန္တိ ဧဝံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ သမ္မသန္တော ဓမ္မပီတိံ ဓမ္မပါမောဇ္ဇဉ္စ လဘတိ။ အမတန္တိ တံ သပ္ပစ္စယေ နာမရူပေ ပါကဋေ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တေ ဥပ္ပန္နံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ အမတနိဗ္ဗာနသမ္ပာပကတ္တာ ဝိဇာနတံ ပဏ္ဍိတာနံ အမတမေဝါတိ အတ္ထော။
တတြာယမာဒိ ဘဝတီတိ တတြ အယံ အာဒိ, ဣဒံ ပုဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဣဓ ပညဿာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဏ္ဍိတဘိက္ခုနော။ ဣဒါနိ ‘‘တံ အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ဣန္ဒြိယဂုတ္တီတိအာဒိမာဟ။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဉှိ ပုဗ္ဗဋ္ဌာနံ နာမ။ တတ္ထ ဣန္ဒြိယဂုတ္တီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော။ သန္တုဋ္ဌီတိ စတုပစ္စယသန္တောသော။ တေန အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ စေဝ ပစ္စယသန္နိဿိတဉ္စ သီလံ ကထိတံ။ ပါတိမောက္ခေတိ ပါတိမောက္ခသင်္ခါတေ ဇေဋ္ဌကသီလေ ပရိပူရကာရိတာ ကထိတာ။
မိတ္တေ ဘဇဿု ကလျာဏေတိ ဝိဿဋ္ဌကမ္မန္တေ အပတိရူပသဟာယေ ဝဇ္ဇေတွာ သာဓုဇီဝိတာယ သုဒ္ဓါဇီဝေ ဇင်္ဃဗလံ နိဿာယ ဇီဝိကကပ္ပနာယ အကုသီတေ အတန္ဒိတေ ကလျာဏမိတ္တေ ဘဇဿု, သေဝဿူတိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ထာရဝုတျဿာတိ အာမိသပဋိသန္ထာရေန စ ဓမ္မပဋိသန္ထာရေန စ သမ္ပန္နဝုတ္တိတာယ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ အဿ, ပဋိသန္ထာရဿ ကာရကာ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အာစာရကုသလောတိ သီလမ္ပိ အာစာရော, ဝတ္တပဋိဝတ္တမ္ပိ အာစာရော။ တတ္ထ ကုသလော သိယာ, ဆေကော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ တတော ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ တတော ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိတော စ အာစာရကောသလ္လတော စ ဥပ္ပန္နေန ဓမ္မပါမောဇ္ဇေန ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဟုတွာ တံ သကလဿာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ကရိဿတီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ သတ္ထာရာ ဒေသိတာသု ဣမာသု ဂါထာသု ဧကမေကိဿာယ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ ဧကမေကံ ဘိက္ခုသတံ နိသိန္နနိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ အာကာသေနေဝ ဝီသယောဇနသတိကံ ကန္တာရံ အတိက္ကမိတွာ တထာဂတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဝဏ္ဏေန္တာ ထောမေန္တာ ပါဒေ ဝန္ဒိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု သတ္တမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၇။)ဝဿိကာ ဝိယ ပုပ္ဖါနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာ ပါတောဝ ပုပ္ဖိတာနိ ဝဿိကပုပ္ဖါနိ သာယံ ဝဏ္ဋတော မုစ္စန္တာနိ ဒိသွာ ‘‘ပုပ္ဖါနံ ဝဏ္ဋေဟိ မုစ္စနတော မယံ ပဌမတရံ ရာဂါဒီဟိ မုစ္စိဿာမာ’’တိ ဝါယမိံသု။ သတ္ထာ တေ ဘိက္ခူ ဩလောကေတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ဝဏ္ဋတော မုစ္စနပုပ္ဖေန ဝိယ ဒုက္ခတော မုစ္စိတုံ ဝါယမိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝတွာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ အာလောကံ ဖရိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၇၇။‘‘ဝဿိကာ ဝိယ ပုပ္ဖါနိ, မဒ္ဒဝါနိ ပမုဉ္စတိ၊
ဧဝံ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ, ဝိပ္ပမုဉ္စေထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။
တတ္ထ ဝဿိကာတိ သုမနာ။ မဒ္ဒဝါနီတိ မိလာတာနိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝဿိကာ ဟိယျော ပုပ္ဖိတပုပ္ဖါနိ ပုနဒိဝသေ ပုရာဏဘူတာနိ မုဉ္စတိ, ဝဏ္ဋတော ဝိဿဇ္ဇေတိ, ဧဝံ တုမှေပိ ရာဂါဒယော ဒေါသေ ဝိပ္ပမုဉ္စေထာတိ။
ဒေသနာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
သန္တကာယောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သန္တကာယတ္ထေရံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စံ နာမ နာဟောသိ, ကာယဝိဇမ္ဘနရဟိတော သန္တအတ္တဘာဝေါဝ အဟောသိ။ သော ကိရ သီဟယောနိတော အာဂတော ထေရော။ သီဟာ ကိရ ဧကဒိဝသံ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ရဇတသုဝဏ္ဏမဏိပဝါဠဂုဟာနံ အညတရံ ပဝိသိတွာ မနောသိလာတလေ ဟရိတာလစုဏ္ဏေသု သတ္တာဟံ နိပဇ္ဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥဋ္ဌာယ နိပန္နဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ သစေ နင်္ဂုဋ္ဌဿ ဝါ ကဏ္ဏာနံ ဝါ ဟတ္ထပါဒါနံ ဝါ စလိတတ္တာ မနောသိလာဟရိတာလစုဏ္ဏာနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတံ ပဿန္တိ, ‘‘န တေ ဣဒံ ဇာတိယာ ဝါ ဂေါတ္တဿ ဝါ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၈။)ပတိရူပ’’န္တိ ပုန သတ္တာဟံ နိရာဟာရာ နိပဇ္ဇန္တိ, စုဏ္ဏာနံ ပန ဝိပ္ပကိဏ္ဏဘာဝေ အသတိ ‘‘ဣဒံ တေ ဇာတိဂေါတ္တာနံ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ အာသယာ နိက္ခမိတွာ ဝိဇမ္ဘိတွာ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ ဂေါစရာယ ပက္ကမန္တိ။ ဧဝရူပါယ သီဟယောနိယာ အာဂတော အယံ ဘိက္ခု။ တဿ ကာယသမာစာရံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘န နော, ဘန္တေ, သန္တကာယတ္ထေရသဒိသော ဘိက္ခု ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။ ဣမဿ ဟိ နိသိန္နဋ္ဌာနေ ဟတ္ထစလနံ ဝါ ပါဒစလနံ ဝါ ကာယဝိဇမ္ဘိတာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ သန္တကာယတ္ထေရေန ဝိယ ကာယာဒီဟိ ဥပသန္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၇၈။‘‘သန္တကာယော သန္တဝါစော, သန္တဝါ သုသမာဟိတော၊
ဝန္တလောကာမိသော ဘိက္ခု, ဥပသန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ သန္တကာယောတိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အဘာဝေန သန္တကာယော, မုသာဝါဒါဒီနံ အဘာဝေန သန္တဝါစော, အဘိဇ္ဈာဒီနံ အဘာဝေန သန္တဝါ, ကာယာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ သုဋ္ဌု သမာဟိတတ္တာ သုသမာဟိတော, စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ လောကာမိသဿ ဝန္တတာယ ဝန္တလောကာမိသော ဘိက္ခု အဗ္ဘန္တရေ ရာဂါဒီနံ ဥပသန္တတာယ ဥပသန္တောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ထေရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သန္တကာယတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
အတ္တနာ စောဒယတ္တာနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော နင်္ဂလကုလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ ဒုဂ္ဂတမနုဿော ပရေသံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝတိ, တံ ဧကော ဘိက္ခု ပိလောတိကခဏ္ဍနိဝတ္ထံ နင်္ဂလံ ဥက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ ပန တေ ဧဝံ ဇီဝနတော ပဗ္ဗဇိတုံ န ဝရ’’န္တိ။ ကော မံ, ဘန္တေ, ဧဝံ ဇီဝန္တံ ပဗ္ဗာဇေဿတီတိ? သစေ ပဗ္ဗဇိဿသိ, အဟံ တံ ပဗ္ဗာဇေဿာမီတိ။ သာဓု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၉။)ဘန္တေ, သစေ မံ ပဗ္ဗာဇေဿထ, ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ။ အထ နံ သော ထေရော ဇေတဝနံ နေတွာ သဟတ္ထေန, နှာပေတွာ မာဠကေ ဌပေတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ နိဝတ္ထပိလောတိကခဏ္ဍေန သဒ္ဓိံ နင်္ဂလံ မာဠကသီမာယမေဝ ရုက္ခသာခါယံ ဌပါပေသိ။ သော ဥပသမ္ပန္နကာလေပိ နင်္ဂလကုလတ္ထေရောတွေဝ ပညာယိ။ သော ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရံ နိဿာယ ဇီဝန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဝိနောဒေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘န ဒါနိ သဒ္ဓါဒေယျာနိ ကာသာယာနိ ပရိဒဟိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ တံ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဩဝဒိ – ‘‘အဟိရိက, နိလ္လဇ္ဇ, ဣဒံ နိဝါသေတွာ ဝိဗ္ဘမိတွာ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝိတုကာမော ဇာတော’’တိ။ တဿေဝံ အတ္တာနံ ဩဝဒန္တဿေဝ စိတ္တံ တနုကဘာဝံ ဂတံ။ သော နိဝတ္တိတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန ဥက္ကဏ္ဌိတွာ တထေဝ အတ္တာနံ ဩဝဒိ, ပုနဿ စိတ္တံ နိဝတ္တိ။ သော ဣမိနာဝ နီဟာရေန ဥက္ကဏ္ဌိတဥက္ကဏ္ဌိတကာလေ တတ္ထ ဂန္တွာ အတ္တာနံ ဩဝဒိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ တတ္ထ အဘိဏှံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ, ‘‘အာဝုသော, နင်္ဂလတ္ထေရ ကသ္မာ ဧတ္ထ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမိ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
ဘိက္ခူ တေန သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရောန္တာ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော နင်္ဂလတ္ထေရ, တဝ ဝိစရဏမဂ္ဂေါ အဝဠဉ္ဇော ဝိယ ဇာတော, အာစရိယဿ သန္တိကံ န ဂစ္ဆသိ မညေ’’တိ။ အာမ, ဘန္တေ, မယံ သံသဂ္ဂေ သတိ အဂမိမှာ, ဣဒါနိ ပန သော သံသဂ္ဂေါ ဆိန္နော, တေန န ဂစ္ဆာမာတိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ‘‘ဧသ အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ သတ္ထု တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော အတ္တနာဝ အတ္တာနံ စောဒေတွာ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စဿ မတ္ထကံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၇၉။‘‘အတ္တနာ စောဒယတ္တာနံ, ပဋိမံသေထ အတ္တနာ၊
သော အတ္တဂုတ္တော သတိမာ, သုခံ ဘိက္ခု ဝိဟာဟိသိ။
၃၈၀။‘‘အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော, ကော ဟိ နာထော ပရော သိယာ၊
အတ္တာ ဟိ အတ္တနော ဂတိ၊
တသ္မာ သံယမမတ္တာနံ, အဿံ ဘဒြံဝ ဝါဏိဇော’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၀။)တတ္ထ စောဒယတ္တာနန္တိ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ စောဒယ သာရယ။ ပဋိမံသေထာတိ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ပရိဝီမံသထ။ သောတိ သော တွံ, ဘိက္ခု, ဧဝံ သန္တေ အတ္တနာဝ ဂုတ္တတာယ အတ္တဂုတ္တော, ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတိမာ ဟုတွာ သဗ္ဗိရိယာပထေသု သုခံ ဝိဟရိဿသီတိ အတ္ထော။
နာထောတိ အဝဿယော ပတိဋ္ဌာ။ ကော ဟိ နာထော ပရောတိ ယသ္မာ ပရဿ အတ္တဘာဝေ ပတိဋ္ဌာယ ကုသလံ ဝါ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏေန မဂ္ဂံ ဝါ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတဖလေန ဘဝိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ ကော ဟိ နာမ ပရော နာထော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အတ္တာဝ အတ္တနော ဂတိ ပတိဋ္ဌာ သရဏံ, တသ္မာ ယထာ ဘဒြံ အဿာဇာနီယံ နိဿာယ လာဘံ ပတ္ထယန္တော ဝါဏိဇော တဿ ဝိသမဋ္ဌာနစာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ နဟာပေန္တော ဘောဇေန္တော သံယမေတိ ပဋိဇဂ္ဂတိ, ဧဝံ တွမ္ပိ အနုပ္ပန္နဿ အကုသလဿ ဥပ္ပါဒံ နိဝါရေန္တော သတိသမ္မောသေန ဥပ္ပန္နံ အကုသလံ ပဇဟန္တော အတ္တာနံ သံယမ ဂေါပယ, ဧဝံ သန္တေ ပဌမဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသံ အဓိဂမိဿသီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
နင်္ဂလကုလတ္ထေရဝတ္ထု ဒသမံ။
ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဝက္ကလိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရာယသ္မာ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ တထာဂတံ ဒိသွာ သတ္ထု သရီရသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ သရီရသမ္ပတ္တိဒဿနေန အတိတ္တော ‘‘ဧဝါဟံ နိစ္စကာလံ တထာဂတံ ဒဋ္ဌုံ လဘိဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ယတ္ထ ဌိတေန သက္ကာ ဒသဗလံ ပဿိတုံ, တတ္ထ ဌိတော သဇ္ဈာယကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရာဒီနိ ပဟာယ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တောဝ ဝိစရတိ။ သတ္ထာ တဿ ဉာဏပရိပါကံ အာဂမေန္တော ကိဉ္စိ အဝတွာ ‘‘ဣဒါနိဿ ဉာဏံ ပရိပါကံ ဂတ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ကိံ တေ, ဝက္ကလိ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၁။)ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန, ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတိ။ ယော မံ ပဿတိ, သော ဓမ္မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဝတွာ ဩဝဒိ။ သော ဧဝံ ဩဝဒိတောပိ သတ္ထု ဒဿနံ ပဟာယ နေဝ အညတ္ထ ဂန္တုံ သက္ကောတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘နာယံ ဘိက္ခု သံဝေဂံ အလဘိတွာ ဗုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ‘‘အပေဟိ, ဝက္ကလိ, အပေဟိ, ဝက္ကလီ’’တိ ပဏာမေသိ။ သော ‘‘န မံ သတ္ထာ အာလပတီ’’တိ တေမာသံ သတ္ထု သမ္မုခေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ကိံ မယှံ ဇီဝိတေန, ပဗ္ဗတာ အတ္တာနံ ပါတေဿာမီ’’တိ ဂိဇ္ဈကူဋံ အဘိရုဟိ။
သတ္ထာ တဿ ကိလမနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု မမ သန္တိကာ အဿာသံ အလဘန္တော မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယံ နာသေယျာ’’တိ အတ္တာနံ ဒဿေတုံ ဩဘာသံ မုဉ္စိ။ အထဿ သတ္ထု ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ တာဝမဟန္တောပိ သောကော ပဟီယိ။ သတ္ထာ သုက္ခတဠာကံ ဩဃေန ပူရေန္တော ဝိယ ထေရဿ ဗလဝပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒေတုံ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၁။‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု, ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊
အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ပကတိယာပိ ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု ဗုဒ္ဓသာသနေ ပသာဒံ ရောစေတိ, သော ဧဝံ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ သန္တံ ပဒံ သင်္ခါရူပသမံ သုခန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆေယျာတိ။ ဣမဉ္စ ပန ဂါထံ ဝတွာ သတ္ထာ ဝက္ကလိတ္ထေရဿ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ –
‘‘ဧဟိ ဝက္ကလိ မာ ဘာယိ, ဩလောကေဟိ တထာဂတံ၊
အဟံ တံ ဥဒ္ဓရိဿာမိ, ပင်္ကေ သန္နံဝ ကုဉ္ဇရံ။
‘‘ဧဟိ ဝက္ကလိ မာ ဘာယိ, ဩလောကေဟိ တထာဂတံ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ရာဟုဂ္ဂဟံဝ သူရိယံ။
‘‘ဧဟိ ဝက္ကလိ မာ ဘာယိ, ဩလောကေဟိ တထာဂတံ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ရာဟုဂ္ဂဟံဝ စန္ဒိမ’’န္တိ။ –
ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။ သော ‘‘ဒသဗလော မေ ဒိဋ္ဌော, ဧဟီတိ စ အဝှါနမ္ပိ လဒ္ဓ’’န္တိ ဗလဝပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ကုတော နု ခေါ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဂမနမဂ္ဂံ အပဿန္တော ဒသဗလဿ သမ္မုခေ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ပဌမပါဒေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၂။)ပဗ္ဗတေ ဌိတေယေဝ သတ္ထာရာ ဝုတ္တဂါထာ အာဝဇ္ဇေန္တော အာကာသေယေဝ ပီတိံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ တထာဂတံ ဝန္ဒမာနောဝ ဩတရိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ အပရဘာဂေ သဒ္ဓါဓိမုတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။
ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
ယော ဟဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိဟရန္တော သုမနသာမဏေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ –
ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလသ္မိဉှိ ဧကော ကုလပုတ္တော သတ္ထာရာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ တံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထယမာနော သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဟမ္ပိ အနာဂတေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။ သတ္ထာ ကပ္ပသတသဟဿံ ဩလောကေန္တော တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဝိဒိတွာ ‘‘ဣတော ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဂေါတမဗုဒ္ဓသာသနေ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ အဂ္ဂေါ အနုရုဒ္ဓေါ နာမ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။ သော တံ ဗျာကရဏံ သုတွာ သွေ ပတ္တဗ္ဗံ ဝိယ တံ သမ္ပတ္တိံ မညမာနော ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထရိ ဘိက္ခူ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိတွာ သတ္တယောဇနိကံ ကဉ္စနထူပံ ပရိက္ခိပိတွာ အနေကာနိ ဒီပရုက္ခသဟဿာနိ ကာရေတွာ ဒီပပူဇံ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝမနုဿေသု ကပ္ပသတသဟဿာနိ သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ဗာရာဏသိယံ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တော သုမနသေဋ္ဌိံ နိဿာယ တဿ တိဏဟာရကော ဟုတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ အန္နဘာရောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သုမနသေဋ္ဌီပိ တသ္မိံ နဂရေ နိစ္စကာလံ မဟာဒါနံ ဒေတိ။
အထေကဒိဝသံ ဥပရိဋ္ဌော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဂန္ဓမာဒနေ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဇ္ဇ အနုဂ္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အဇ္ဇ မယာ အန္နဘာရဿ အနုဂ္ဂဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒါနိ စ သော အဋဝိတော တိဏံ အာဒါယ ဂေဟံ အာဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ အန္နဘာရဿ သမ္မုခေ ပစ္စုဋ္ဌာသိ။ အန္နဘာရော တံ တုစ္ဆပတ္တဟတ္ထံ ဒိသွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၃။)‘‘အပိ, ဘန္တေ, ဘိက္ခံ လဘိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘လဘိဿာမ မဟာပုညာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထောကံ အာဂမေထာ’’တိ တိဏကာဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝေဂေန ဂေဟံ ဂန္တွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယှံ ဌပိတဘာဂဘတ္တံ အတ္ထိ, နတ္ထီ’’တိ ဘရိယံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္ထိ, သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ဝေဂေန ပစ္စာဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ အာဒါယ ‘‘မယှံ ဒါတုကာမတာယ သတိ ဒေယျဓမ္မော န ဟောတိ, ဒေယျဓမ္မေ သတိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ န လဘာမိ။ အဇ္ဇ ပန မေ ပဋိဂ္ဂါဟကော စ ဒိဋ္ဌော, ဒေယျဓမ္မော စ အတ္ထိ, လာဘာ ဝတ မေ’’တိ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘတ္တံ ပတ္တေ ပက္ခိပါပေတွာ ပစ္စာဟရိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌပေတွာ –
‘‘ဣမိနာ ပန ဒါနေန, မာ မေ ဒါလိဒ္ဒိယံ အဟု၊
နတ္ထီတိ ဝစနံ နာမ, မာ အဟောသိ ဘဝါဘဝေ။ –
ဘန္တေ ဧဝရူပါ ဒုဇ္ဇီဝိတာ မုစ္စေယျံ, နတ္ထီတိ ပဒမေဝ န သုဏေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘ဧဝံ ဟောတု မဟာပုညာ’’တိ ဝတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
သုမနသေဋ္ဌိနောပိ ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ‘‘အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ, ဥပရိဋ္ဌေ သုပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝတွာ တိက္ခတ္တုံ သာဓုကာရမဒါသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘ကိံ မံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒါနံ ဒဒမာနံ န ပဿသီ’’တိ အာဟ။ နာဟံ တဝ ဒါနံ အာရဗ္ဘ သာဓုကာရံ ဒေမိ, အန္နဘာရေန ပန ဥပရိဋ္ဌဿ ဒိန္နပိဏ္ဍပါတေ ပသီဒိတွာ မယာ ဧသ သာဓုကာရော ပဝတ္တိတောတိ။ သော ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ, ဘော, အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒါနံ ဒဒန္တော ဒေဝတံ သာဓုကာရံ ဒါပေတုံ နာသက္ခိံ, အန္နဘာရော မံ နိဿာယ ဇီဝန္တော ဧကပိဏ္ဍပါတေနေဝ သာဓုကာရံ ဒါပေသိ, တဿ ဒါနေ အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ တံ ပိဏ္ဍပါတံ မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အဇ္ဇ တယာ ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒိန္န’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, သာမိ, ဥပရိဋ္ဌပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ မေ အဇ္ဇ ဘာဂဘတ္တံ ဒိန္န’’န္တိ။ ‘‘ဟန္ဒ, ဘော, ကဟာပဏံ ဂဟေတွာ ဧတံ မယှံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေဟီ’’တိ? ‘‘န ဒေမိ, သာမီ’’တိ။ သော ယာဝ သဟဿံ ဝဍ္ဎေသိ, ဣတရော သဟဿေနာပိ နာဒါသိ။ အထ နံ ‘‘ဟောတု, ဘော, ယဒိ ပိဏ္ဍပါတံ န ဒေသိ, သဟဿံ ဂဟေတွာ ပတ္တိံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အယျေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝေဂေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သမ္ပာပုဏိတွာ, ‘‘ဘန္တေ သုမနသေဋ္ဌိ, သဟဿံ ဒတွာ တုမှာကံ ပိဏ္ဍပါတေ ပတ္တိံ ယာစတိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၄။)အထဿ သော ဥပမံ အာဟရိ ‘‘သေယျထာပိ, ပဏ္ဍိတ, ကုလသတိကေ ဂါမေ ဧကသ္မိံ ဃရေ ဒီပံ ဇာလေယျ, သေသာ အတ္တနော တေလေန ဝဋ္ဋိံ တေမေတွာ ဇာလာပေတွာ ဂဏှေယျုံ, ပုရိမပဒီပဿ ပဘာ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗာ နတ္ထီ’’တိ။ အတိရေကတရာ, ဘန္တေ, ပဘာ ဟောတီတိ။ ဧဝမေဝံ ပဏ္ဍိတ ဥဠုင်္ကယာဂု ဝါ ဟောတု, ကဋစ္ဆုဘိက္ခာ ဝါ, အတ္တနော ပိဏ္ဍပါတေ ပရေသံ ပတ္တိံ ဒေန္တဿ ယတ္တကာနံ ဒေတိ, တတ္တကံ ဝဍ္ဎတိ။ တွဉှိ ဧကမေဝ ပိဏ္ဍပါတံ အဒါသိ, သေဋ္ဌိဿ ပန ပတ္တိယာ ဒိန္နာယ ဒွေ ပိဏ္ဍပါတာ ဟောန္တိ ဧကော တဝ, ဧကော တဿာတိ။
သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ တံ အဘိဝါဒေတွာ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဂဏှ, သာမိ, ပတ္တိ’’န္တိ အာဟ။ တေန ဟိ ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဏှာတိ။ နာဟံ ပိဏ္ဍပါတံ ဝိက္ကိဏာမိ, သဒ္ဓါယ တေ ပတ္တိံ ဒမ္မီတိ။ ‘‘တွံ သဒ္ဓါယ ဒေသိ, အဟမ္ပိ တဝ ဂုဏေ ပူဇေမိ, ဂဏှ, တာတ, ဣတော ပဋ္ဌာယ စ ပန မာ သဟတ္ထာ ကမ္မမကာသိ, ဝီထိယံ ဃရံ မာပေတွာ ဝသ။ ယေန စ တေ အတ္ထော ဟောတိ, သဗ္ဗံ မမ သန္တိကာ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပန ဒိန္နပိဏ္ဍပါတော တဒဟေဝ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တသ္မာ ရာဇာပိ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ အန္နဘာရံ ပက္ကောသာပေတွာ ပတ္တိံ ဂဟေတွာ မဟန္တံ ဘောဂံ ဒတွာ တဿ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဒါပေသိ။
သော သုမနသေဋ္ဌိဿ သဟာယကော ဟုတွာ ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ အမိတောဒနဿ သက္ကဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, အနုရုဒ္ဓေါတိဿ နာမံ အကံသု။ သော မဟာနာမသက္ကဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ, သတ္ထု စူဠပိတု ပုတ္တော ပရမသုခုမာလော မဟာပုညော အဟောသိ။ ဧကဒိဝသံ ကိရ ဆသု ခတ္တိယေသု ပူဝေ လက္ခံ ကတွာ ဂုဠေဟိ ကီဠန္တေသု အနုရုဒ္ဓေါ ပရာဇိတော ပူဝါနံ အတ္ထာယ မာတု သန္တိကံ ပဟိဏိ။ သာ မဟန္တံ သုဝဏ္ဏထာလံ ပူရေတွာ ပူဝေ ပေသေသိ။ ပူဝေ ခါဒိတွာ ပုန ကီဠန္တော ပရာဇိတော တထေဝ ပဟိဏိ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ပူဝေသု အာဟဋေသု စတုတ္ထေ ဝါရေ မာတာ ‘‘ဣဒါနိ ပူဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဟိဏိ။ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ပဒဿ အသုတပုဗ္ဗတာယ ‘‘နတ္ထိပူဝါ နာမ ဣဒါနိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သညံ ကတွာ ‘‘ဂစ္ဆ နတ္ထိပူဝေ အာဟရာ’’တိ ပေသေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၅။)အထဿ မာတာ ‘‘နတ္ထိပူဝေ ကိရ, အယျေ, ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမ ပုတ္တေန နတ္ထီတိ ပဒံ န သုတပုဗ္ဗံ, ကထံ နု ခေါ နတ္ထိဘာဝံ ဇာနာပေယျ’’န္တိ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဓောဝိတွာ အပရာယ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ‘‘ဟန္ဒ, တာတ, ဣမံ မမ ပုတ္တဿ ဒေဟီ’’တိ ပဟိဏိ။ တသ္မိံ ခဏေ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ ‘‘အမှာကံ သာမိနာ အန္နဘာရကာလေ ဥပရိဋ္ဌဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဘာဂဘတ္တံ ဒတွာ ‘နတ္ထီတိ ပဒမေဝ န သုဏေယျ’န္တိ ပတ္ထနာ နာမ ဌပိတာ။ သစေ မယံ တမတ္ထံ ဉတွာ အဇ္ဈုပေက္ခေယျာမ, မုဒ္ဓါပိ နော သတ္တဓာ ဖလေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဒိဗ္ဗပူဝေဟိ ပါတိံ ပူရယိံသု။ သော ပုရိသော ပါတိံ အာဟရိတွာ တဿ သန္တိကေ ဌပေတွာ ဝိဝရိ။ တေသံ ဂန္ဓော သကလနဂရံ ဖရိ။ ပူဝေါ ပန မုခေ ဌပိတမတ္တောဝ သတ္တရသဟရဏိသဟဿာနိ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။
အနုရုဒ္ဓေါပိ စိန္တေသိ – ‘‘န မံ မညေ ဣတော ပုဗ္ဗေ မာတာ ပိယာယတိ။ န ဟိ မေ အညဒါ တာယ နတ္ထိပူဝါ နာမ ပက္ကပုဗ္ဗာ’’တိ။ သော ဂန္တွာ မာတရံ ဧဝမာဟ – ‘‘အမ္မ, နာဟံ တဝ ပိယော’’တိ။ တာတ, ကိံ ဝဒေသိ, မမ အက္ခီဟိပိ ဟဒယမံသတောပိ တွံ ပိယတရောတိ။ သစာဟံ, အမ္မ, တဝ ပိယော, ကသ္မာ မမ ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေ နတ္ထိပူဝေ နာမ န အဒါသီတိ။ သာ တံ ပုရိသံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတ, ကိဉ္စိ ပါတိယံ အဟောသီ’’တိ။ အာမ, အယျေ, ပူဝါနံ ပါတိ ပရိပုဏ္ဏာ အဟောသိ, န မေ ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာတိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘ပုတ္တော မေ ကတပုညော, ဒေဝတာဟိဿ ဒိဗ္ဗပူဝါ ပဟိတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ သောပိ မာတရံ အာဟ – ‘‘အမ္မ, န မယာ ဧဝရူပါ ပူဝါ ခါဒိတပုဗ္ဗာ, ဣတော ပဋ္ဌာယ မေ နတ္ထိပူဝမေဝ ပစေယျာသီ’’တိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ တေန ‘‘ပူဝေ ခါဒိတုကာမောမှီ’’တိ ဝုတ္တကာလေ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဓောဝိတွာ အညာယ ပါတိယာ ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ပဟိဏတိ, ဒေဝတာ ပါတိံ ပူရေန္တိ။ ဧဝံ သော အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော နတ္ထီတိ ပဒဿ အတ္ထံ အဇာနိတွာ ဒိဗ္ဗပူဝေယေဝ ပရိဘုဉ္ဇိ။
သတ္ထု ပန ပရိဝါရတ္ထံ ကုလပဋိပါဋိယာ သာကိယကုမာရေသု ပဗ္ဗဇန္တေသု မဟာနာမေန သက္ကေန, ‘‘တာတ, အမှာကံ ကုလာ ကောစိ ပဗ္ဗဇိတော နတ္ထိ, တယာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗံ, မယာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ သော အာဟ – ‘‘အဟံ အတိသုခုမာလော ပဗ္ဗဇိတုံ န သက္ခိဿာမီ’’တိ။ တေန ဟိ ကမ္မန္တံ ဥဂ္ဂဏှ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ။ ကော ဧသ ကမ္မန္တော နာမာတိ? သော ဟိ ဘတ္တဿ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနမ္ပိ န ဇာနာတိ, ကမ္မန္တံ ကိမေဝ ဇာနိဿတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဧကဒိဝသံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၆။)ဟိ အနုရုဒ္ဓေါ ဘဒ္ဒိယော ကိမိလောတိ တယော ဇနာ ‘‘ဘတ္တံ နာမ ကဟံ ဥဋ္ဌာတီ’’တိ မန္တယိံသု။ တေသု ကိမိလော ‘‘ကောဋ္ဌေသု ဥဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ သော ကိရေကဒိဝသံ ဝီဟီ ကောဋ္ဌမှိ ပက္ခိပန္တေ အဒ္ဒသ, တသ္မာ ‘‘ကောဋ္ဌေ ဘတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သညာယ ဧဝမာဟ။ အထ နံ ဘဒ္ဒိယော ‘‘တွံ န ဇာနာသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဘတ္တံ နာမ ဥက္ခလိယံ ဥဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ သော ကိရေကဒိဝသံ ဥက္ခလိတော ဘတ္တံ ဝဍ္ဎေန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္ထေဝေတံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သညမကာသိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အနုရုဒ္ဓေါ တေ ဥဘောပိ ‘‘တုမှေ န ဇာနာထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဘတ္တံ နာမ ရတနုဗ္ဗေဓမကုဠာယ မဟာသုဝဏ္ဏပါတိယံ ဥဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ တေန ကိရ နေဝ ဝီဟိံ ကောဋ္ဋေန္တာ, န ဘတ္တံ ပစန္တာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, သုဝဏ္ဏပါတိယံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုရတော ဌပိတဘတ္တမေဝ ပဿတိ, တသ္မာ ‘‘ပါတိယံယေဝေတံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သညမကာသိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဧဝံ ဘတ္တုဋ္ဌာနဋ္ဌာနမ္ပိ အဇာနန္တော မဟာပုညော ကုလပုတ္တော ကမ္မန္တေ ကိံ ဇာနိဿတိ။
သော ‘‘ဧဟိ ခေါ တေ, အနုရုဒ္ဓ, ဃရာဝါသတ္ထံ အနုသာသိဿာမိ, ပဌမံ ခေတ္တံ ကသာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဘာတရာ ဝုတ္တာနံ ကမ္မန္တာနံ အပရိယန္တဘာဝံ သုတွာ ‘‘န မေ ဃရာဝါသေန အတ္ထော’’တိ မာတရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဘဒ္ဒိယပမုခေဟိ ပဉ္စဟိ သာကိယကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ အနုပိယမ္ဗဝနေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ပန သမ္မာပဋိပဒံ ပဋိပန္နော အနုပုဗ္ဗေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆိကတွာ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဧကာသနေ နိသိန္နောဝ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကာနိ ဝိယ သဟဿလောကဓာတုယော ဩလောကနသမတ္ထော ဟုတွာ –
‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဇာနာမိ, ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသောဓိတံ၊
တေဝိဇ္ဇော ဣဒ္ဓိပတ္တောမှိ, ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၃၂, ၅၆၂) –
ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ကတွာ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ ဩလောကေန္တော ‘‘ပဒုမုတ္တရပါဒမူလေ ပတ္ထနံ ဌပေသိ’’န္တိ ဉတွာ ပုန ‘‘သံသာရေ သံသရန္တော အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဗာရာဏသိယံ သုမနသေဋ္ဌိံ နိဿာယ ဇီဝန္တော အန္နဘာရော နာမ အဟောသိ’’န္တိပိ ဉတွာ –
‘‘အန္နဘာရော ပုရေ အာသိံ, ဒလိဒ္ဒေါ တိဏဟာရကော၊
ပိဏ္ဍပါတော မယာ ဒိန္နော, ဥပရိဋ္ဌဿ တာဒိနော’’တိ။ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၇။)အာဟ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ယော သော တဒါ မယာ ဥပရိဋ္ဌဿ ဒိန္နပိဏ္ဍပါတတော ကဟာပဏေ ဒတွာ ပတ္တိံ အဂ္ဂဟေသိ, မမ သဟာယကော သုမနသေဋ္ဌိ ကဟံ နု ခေါ သော ဧတရဟိ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ အထ နံ ‘‘ဝိဉ္ဈာဋဝိယံ ပဗ္ဗတပါဒေ မုဏ္ဍနိဂမော နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ မဟာမုဏ္ဍဿ နာမ ဥပါသကဿ မဟာသုမနော စူဠသုမနောတိ ဒွေ ပုတ္တာ, တေသု သော စူဠသုမနော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာ စ ပန စိန္တေသိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ တတ္ထ မယိ ဂတေ ဥပကာရော, နတ္ထီ’’တိ။ သော ဥပဓာရေန္တော ဣဒံ အဒ္ဒသ ‘‘သော တတ္ထ မယိ ဂတေ သတ္တဝဿိကောဝ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿတိ, ခုရဂ္ဂေယေဝ စ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ။ ဒိသွာ စ ပန ဥပကဋ္ဌေ အန္တောဝဿေ အာကာသေန ဂန္တွာ ဂါမဒွါရေ ဩတရိ။ မဟာမုဏ္ဍော ပန ဥပါသကော ထေရဿ ပုဗ္ဗေပိ ဝိဿာသိကော ဧဝ။ သော ထေရံ ပိဏ္ဍပါတကာလေ စီဝရံ ပါရုပန္တံ ဒိသွာ ပုတ္တံ မဟာသုမနံ အာဟ – ‘‘တာတ, အယျော, မေ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော အာဂတော, ယာဝဿ အညော ကောစိ ပတ္တံ န ဂဏှာတိ, တာဝဿ ဂန္တွာ ပတ္တံ ဂဏှ, အဟံ အာသနံ ပညာပေဿာမီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ဥပါသကော ထေရံ အန္တောနိဝေသနေ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိတွာ တေမာသံ ဝသနတ္ထာယ ပဋိညံ ဂဏှိ, ထေရောပိ အဓိဝါသေသိ။
အထ နံ ဧကဒိဝသံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော ဝိယ တေမာသံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ မဟာပဝါရဏာယ တိစီဝရဉ္စေဝ ဂုဠတေလတဏ္ဍုလာဒီနိ စ အာဟရိတွာ ထေရဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ‘‘အလံ, ဥပါသက, န မေ ဣမိနာ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ဝဿာဝါသိကလာဘော နာမေသ, ဂဏှထ န’’န္တိ? ‘‘န ဂဏှာမိ, ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ကိမတ္ထံ န ဂဏှထ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘မယှံ သန္တိကေ ကပ္ပိယကာရကော သာမဏေရောပိ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, မမ ပုတ္တော မဟာသုမနော သာမဏေရော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘န မေ, ဥပါသက, မဟာသုမနေနတ္ထော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, စူဠသုမနံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ စူဠသုမနံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ထေရော တေန သဒ္ဓိံ အဍ္ဎမာသမတ္တံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမီ’’တိ တဿ ဉာတကေ အာပုစ္ဆိတွာ အာကာသေနေဝ ဂန္တွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ အရညကုဋိကာယ ဩတရိ။
ထေရော ပန ပကတိယာပိ အာရဒ္ဓဝီရိယော, တဿ တတ္ထ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ စင်္ကမန္တဿ ဥဒရဝါတော သမုဋ္ဌဟိ။ အထ နံ ကိလန္တရူပံ ဒိသွာ သာမဏေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ကိံ ဝေါ ရုဇ္ဇတီ’’တိ? ‘‘ဥဒရဝါတော မေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၈။)သမုဋ္ဌိတော’’တိ။ ‘‘အညဒါပိ သမုဋ္ဌိတပုဗ္ဗော, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကေန ဖာသုကံ ဟောတိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အနောတတ္တတော ပါနီယေ လဒ္ဓေ ဖာသုကံ ဟောတိ, အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, အာဟရာမီ’’တိ။ ‘‘သက္ခိဿသိ သာမဏေရာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ အနောတတ္တေ ပန္နဂေါ နာမ နာဂရာဇာ မံ ဇာနာတိ, တဿ အာစိက္ခိတွာ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဧကံ ပါနီယဝါရကံ အာဟရာတိ။ သော သာဓူတိ ဥပဇ္ဈာယံ ဝန္ဒိတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဉ္စယောဇနသတံ ဌာနံ အဂမာသိ။ တံ ဒိဝသံ ပန နာဂရာဇာ နာဂနာဋကပရိဝုတော ဥဒကကီဠံ ကီဠိတုကာမော ဟောတိ။ သော သာမဏေရံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ ကုဇ္ဈိ, ‘‘အယံ မုဏ္ဍကသမဏော အတ္တနော ပါဒပံသုံ မမ မတ္ထကေ ဩကိရန္တော ဝိစရတိ, အနောတတ္တေ ပါနီယတ္ထာယ အာဂတော ဘဝိဿတိ, န ဒါနိဿ ပါနီယံ ဒဿာမီ’’တိ ပဏ္ဏာသယောဇနိကံ အနောတတ္တဒဟံ မဟာပါတိယာ ဥက္ခလိံ ပိဒဟန္တော ဝိယ ဖဏေန ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိ။ သာမဏေရော နာဂရာဇဿ အာကာရံ ဩလောကေတွာဝ ‘‘ကုဒ္ဓေါ အယ’’န္တိ ဉတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဏောဟိ မေ နာဂရာဇ, ဥဂ္ဂတေဇ မဟဗ္ဗလ၊
ဒေဟိ မေ ပါနီယဃဋံ, ဘေသဇ္ဇတ္ထမှိ အာဂတော’’တိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုရတ္ထိမသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ, ဂင်္ဂါ နာမ မဟာနဒီ၊
မဟာသမုဒ္ဒမပ္ပေတိ, တတော တွံ ပါနီယံ ဟရာ’’တိ။
တံ သုတွာ သာမဏေရော ‘‘အယံ နာဂရာဇာ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ န ဒဿတိ, အဟံ ဗလက္ကာရံ ကတွာ အာနုဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ဣမံ အဘိဘဝိတွာဝ ပါနီယံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဥပဇ္ဈာယော မံ အနောတတ္တတောဝ ပါနီယံ အာဟရာပေတိ, တေနာဟံ ဣဒမေဝ ဟရိဿာမိ, အပေဟိ, မာ မံ ဝါရေဟီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣတောဝ ပါနီယံ ဟာဿံ, ဣမိနာဝမှိ အတ္ထိကော၊
ယဒိ တေ ထာမဗလံ အတ္ထိ, နာဂရာဇ နိဝါရယာ’’တိ။
‘‘သာမဏေရ သစေ အတ္ထိ, တဝ ဝိက္ကမ ပေါရိသံ၊
အဘိနန္ဒာမိ တေ ဝါစံ, ဟရဿု ပါနီယံ မမာ’’တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၉။)အထ နံ သာမဏေရော ‘‘ဧဝံ, မဟာရာဇ, ဟရာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယဒိ သက္ကောန္တော ဟရာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘တေန ဟိ သုဋ္ဌု ဇာနဿူ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနဿ အာနုဘာဝံ ဒဿေတွာ မယာ ပါနီယံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာနံ တာဝ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တာ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ အဋ္ဌံသု။ ‘‘ဧတသ္မိံ အနောတတ္တဒဟပိဋ္ဌေ ပန္နဂနာဂရာဇေန သဒ္ဓိံ မမ သင်္ဂါမော ဘဝိဿတိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ဇယပရာဇယံ ဩလောကေထာ’’တိ အာဟ။ သော ဧတေနေဝ နီဟာရေန စတ္တာရော လောကပါလေ သက္ကသုယာမသန္တုသိတပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ စ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တတော ပရံ ပဋိပါဋိယာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တွာ တတ္ထ တတ္ထ ဗြဟ္မေဟိ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတေဟိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ’’တိ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဧဝံ သော အသညေ စ အရူပိဗြဟ္မာနော စ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ မုဟုတ္တေနေဝ အာဟိဏ္ဍိတွာ အာရောစေသိ။ တဿ ဝစနံ သုတွာ သဗ္ဗာပိ ဒေဝတာ အနောတတ္တဒဟပိဋ္ဌေ နာဠိယံ ပက္ခိတ္တာနိ ပိဋ္ဌစုဏ္ဏာနိ ဝိယ အာကာသံ နိရန္တရံ ပူရေတွာ သန္နိပတိံသု။ သန္နိပတိတေ ဒေဝသံဃေ သာမဏေရော အာကာသေ ဌတွာ နာဂရာဇံ အာဟ –
‘‘သုဏောဟိ မေ နာဂရာဇ, ဥဂ္ဂတေဇ မဟဗ္ဗလ၊
ဒေဟိ မေ ပါနီယဃဋံ, ဘေသဇ္ဇတ္ထမှိ အာဂတော’’တိ။
အထ နံ နာဂေါ အာဟ –
‘‘သာမဏေရ သစေ အတ္ထိ, တဝ ဝိက္ကမ ပေါရိသံ၊
အဘိနန္ဒာမိ တေ ဝါစံ, ဟရဿု ပါနီယံ မမာ’’တိ။
သော တိက္ခတ္တုံ နာဂရာဇဿ ပဋိညံ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဌိတကောဝ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗြဟ္မတ္တဘာဝံ မာပေတွာ အာကာသတော ဩရုယှ နာဂရာဇဿ ဖဏေ အက္ကမိတွာ အဓောမုခံ နိပ္ပီဠေသိ, တာဝဒေဝ ဗလဝတာ ပုရိသေန အက္ကန္တအလ္လစမ္မံ ဝိယ နာဂရာဇဿ ဖဏေ အက္ကန္တမတ္တေ ဩဂလိတွာ ဒဗ္ဗိမတ္တာ ဖဏပုဋကာ အဟေသုံ။ နာဂရာဇဿ ဖဏေဟိ မုတ္တမုတ္တဋ္ဌာနတော တာလက္ခန္ဓပမာဏာ ဥဒကဝဋ္ဋိယော ဥဂ္ဂဉ္ဆိံသု။ သာမဏေရော အာကာသေယေဝ ပါနီယဝါရကံ ပူရေသိ။ ဒေဝသံဃော သာဓုကာရမဒါသိ။ အထ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၀။)နာဂရာဇာ လဇ္ဇိတွာ သာမဏေရဿ ကုဇ္ဈိ, ဇယကုသုမဝဏ္ဏာနိဿ အက္ခီနိ အဟေသုံ။ သော ‘‘အယံ မံ ဒေဝသံဃံ သန္နိပါတေတွာ ပါနီယံ ဂဟေတွာ လဇ္ဇာပေသိ, ဧတံ ဂဟေတွာ မုခေ ဟတ္ထံ ပက္ခိပိတွာ ဟဒယမံသံ ဝါဿ မဒ္ဒါမိ, ပါဒေ ဝါ နံ ဂဟေတွာ ပါရဂင်္ဂါယံ ခိပါမီ’’တိ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိ။ အနုဗန္ဓန္တောပိ နံ ပါပုဏိတုံ နာသက္ခိယေဝ။ သာမဏေရော ဂန္တွာ ဥပဇ္ဈာယဿ ဟတ္ထေ ပါနီယံ ဌပေတွာ ‘‘ပိဝထ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ နာဂရာဇာပိ ပစ္ဆတော အာဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ အနုရုဒ္ဓ, သာမဏေရော မယာ အဒိန္နမေဝ ပါနီယံ ဂဟေတွာ အာဂတော, မာ ပိဝိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ကိရ သာမဏေရာတိ။ ‘‘ပိဝထ, ဘန္တေ, ဣမိနာ မေ ဒိန္နံ ပါနီယံ အာဟဋ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ခီဏာသဝသာမဏေရဿ မုသာကထနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဉတွာ ပါနီယံ ပိဝိ။ တင်္ခဏညေဝဿ အာဗာဓော ပဋိပဿမ္ဘိ။ ပုန နာဂေါ ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, သာမဏေရေနမှိ သဗ္ဗံ ဒေဝဂဏံ သန္နိပါတေတွာ လဇ္ဇာပိတော, အဟမဿ ဟဒယံ ဝါ ဖာလေဿာမိ, ပါဒေ ဝါ နံ ဂဟေတွာ ပါရဂင်္ဂါယ ခိပိဿာမီ’’တိ။ မဟာရာဇ, သာမဏေရော မဟာနုဘာဝေါ, တုမှေ သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ သင်္ဂါမေတုံ န သက္ခိဿထ, ခမာပေတွာ နံ ဂစ္ဆထာတိ။ သော သယမ္ပိ သာမဏေရဿ အာနုဘာဝံ ဇာနာတိယေဝ, လဇ္ဇာယ ပန အနုဗန္ဓိတွာ အာဂတော။ အထ နံ ထေရဿ ဝစနေန ခမာပေတွာ တေန သဒ္ဓိံ မိတ္တသန္ထဝံ ကတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ အနောတတ္တဥဒကေန အတ္ထေ သတိ တုမှာကံ အာဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ, မယှံ ပဟိဏေယျာထ, အဟမေဝ အာဟရိတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
ထေရောပိ သာမဏေရံ အာဒါယ ပါယာသိ။ သတ္ထာ ထေရဿ အာဂမနဘာဝံ ဉတွာ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ထေရဿ အာဂမနံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ ဘိက္ခူပိ ထေရံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေသုံ။ အထေကစ္စေ သာမဏေရံ သီသေပိ ကဏ္ဏေသုပိ ဗာဟာယမ္ပိ ဂဟေတွာ သဉ္စာလေတွာ ‘‘ကိံ, သာမဏေရ စူဠကနိဋ္ဌ, န ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တေသံ ကိရိယံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဘာရိယံ ဝတိမေသံ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ အာသီဝိသံ ဂီဝါယ ဂဏှန္တာ ဝိယ သာမဏေရံ ဂဏှန္တိ, နာဿ အာနုဘာဝံ ဇာနန္တိ, အဇ္ဇ မယာ သုမနသာမဏေရဿ ဂုဏံ ပါကဋံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ထေရောပိ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘အာနန္ဒ, အနောတတ္တဥဒကေနမှိ ပါဒေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၁။)ဓောဝိတုကာမော, သာမဏေရာနံ ဃဋံ ဒတွာ ပါနီယံ အာဟရာပေဟီ’’တိ။ ထေရော ဝိဟာရေ ပဉ္စမတ္တာနိ သာမဏေရသတာနိ သန္နိပါတေသိ။ တေသု သုမနသာမဏေရော သဗ္ဗနဝကော အဟောသိ။ ထေရော သဗ္ဗမဟလ္လကံ သာမဏေရံ အာဟ – ‘‘သာမဏေရ, သတ္ထာ အနောကတ္တဒဟဥဒကေန ပါဒေ ဓောဝိတုကာမော, ဃဋံ အာဒါယ ဂန္တွာ ပါနီယံ အာဟရာ’’တိ။ သော ‘‘န သက္ကောမိ, ဘန္တေ’’တိ န ဣစ္ဆိ။ ထေရော သေသေပိ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိ, တေပိ တထေဝ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိံသု။ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထ ခီဏာသဝသာမဏေရာ နတ္ထီ’’တိ? အတ္ထိ, တေ ပန ‘‘နာယံ အမှာကံ ဗဒ္ဓေါ မာလာပုဋော, သုမနသာမဏေရဿေဝ ဗဒ္ဓေါ’’တိ န ဣစ္ဆိံသု, ပုထုဇ္ဇနာ ပန အတ္တနော အသမတ္ထတာယေဝ န ဣစ္ဆိံသု။ ပရိယောသာနေ ပန သုမနဿ ဝါရေ သမ္ပတ္တေ, ‘‘သာမဏေရ, သတ္ထာ အနောတတ္တဒဟဥဒကေန ပါဒေ ဓောဝိတုကာမော, ကုဋံ အာဒါယ ကိရ ဥဒကံ အာဟရာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သတ္ထရိ အာဟရာပေန္တေ အာဟရိဿာမီ’’တိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အနောတတ္တတော ကိရ မံ ဥဒကံ အာဟာရာပေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, သုမနာ’’တိ။ သော ဝိသာခါယ ကာရိတေသု ဃနသုဝဏ္ဏကောဋ္ဋိမေသု သေနာသနကုဋေသု ဧကံ သဋ္ဌိကုဋဥဒကဂဏှနကံ မဟာဃဋံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမိနာ မေ ဥက္ခိပိတွာ အံသကူဋေ ဌပိတေန အတ္ထော နတ္ထီ’’တိ ဩလမ္ဗကံ ကတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပက္ခန္ဒိ။
နာဂရာဇာ သာမဏေရံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ကုဋံ အံသကူဋေန အာဒါယ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ မာဒိသေ ဒါသေ ဝိဇ္ဇမာနေ ကသ္မာ သယံ အာဂတာ, ဥဒကေနတ္ထေ သတိ ကသ္မာ သာသနမတ္တမ္ပိ န ပဟိဏထာ’’တိ ကုဋေန ဥဒကံ အာဒါယ သယံ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ပုရတော ဟောထ, ဘန္တေ, အဟမေဝ အာဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တိဋ္ဌထ တုမှေ, မဟာရာဇ, အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာဏတ္တော’’တိ နာဂရာဇာနံ နိဝတ္တာပေတွာ ကုဋံ မုခဝဋ္ဋိယံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အာကာသေနာဂဉ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, သာမဏေရဿ လီလံ, အာကာသေ ဟံသရာဇာ ဝိယ သောဘတီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ပါနီယဃဋံ ဌပေတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကတိဝဿောသိ တွံ, သုမနာ’’တိ? ‘‘သတ္တဝဿောမှိ, ဘန္တေတိ။ ‘‘တေန ဟိ, သုမန, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခု ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ ဒါယဇ္ဇဥပသမ္ပဒံ အဒါသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၂။)ဒွေယေဝ ကိရ သာမဏေရာ သတ္တဝဿိကာ ဥပသမ္ပဒံ လဘိံသု – အယဉ္စ သုမနော သောပါကော စာတိ။
ဧဝံ တသ္မိံ ဥပသမ္ပန္နေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အစ္ဆရိယံ အာဝုသော, ဧဝရူပေါ ဟိ နာမ ဒဟရသာမဏေရဿ အာနုဘာဝေါ ဟောတိ, န နော ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ အာနုဘာဝေါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မမ သာသနေ ဒဟရောပိ သမ္မာ ပဋိပန္နော ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ လဘတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၂။‘‘ယော ဟဝေ ဒဟရော ဘိက္ခု, ယုဉ္ဇတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊
သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ။
တတ္ထ ယုဉ္ဇတီတိ ဃဋတိ ဝါယမတိ။ ပဘာသေတီတိ သော ဘိက္ခု အတ္တနော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒိမာ ဝိယ လောကံ ခန္ဓာဒိဘေဒံ လောကံ ဩဘာသေတိ, ဧကာလောကံ ကရောတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သုမနသာမဏေရဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
ဘိက္ခုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၃။)၂၆။ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂ
ဆိန္ဒ သောတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပသာဒဗဟုလံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော အတ္တနော ဂေဟေ သောဠသမတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ နိစ္စဘတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ ဘိက္ခူနံ အာဂတဝေလာယ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘောန္တော အရဟန္တော, နိသီဒန္တု ဘောန္တော အရဟန္တော’’တိ ယံကိဉ္စိ ဝဒန္တော အရဟန္တဝါဒပဋိသံယုတ္တမေဝ ဝဒတိ။ တေသု ပုထုဇ္ဇနာ ‘‘အယံ အမှေသု အရဟန္တသညီ’’တိ စိန္တယိံသု, ခီဏာသဝါ ‘‘အယံ နော ခီဏာသဝဘာဝံ ဇာနာတီ’’တိ။ ဧဝံ တေ သဗ္ဗေပိ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ တဿ ဂေဟံ နာဂမိံသု။ သော ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော ‘‘ကိန္နု ခေါ, အယျာ, နာဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘ကိံ ဧတံ, ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ တသ္မိံ အတ္ထေ အာရောစိတေ ‘‘သာဒိယထ ပန တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, အရဟန္တဝါဒ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘န သာဒိယာမ မယံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မနုဿာနံ ဧတံ ပသာဒဘညံ, အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ပသာဒဘညေ, အပိ စ ခေါ ပန ဗြာဟ္မဏဿ အရဟန္တေသု အဓိမတ္တံ ပေမံ, တသ္မာ တုမှေဟိပိ တဏှာသောတံ ဆေတွာ အရဟတ္တမေဝ ပတ္တုံ ယုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၃။‘‘ဆိန္ဒ သောတံ ပရက္ကမ္မ, ကာမေ ပနုဒ ဗြာဟ္မဏ၊
သင်္ခါရာနံ ခယံ ဉတွာ, အကတညူသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ပရက္ကမ္မာတိ တဏှာသောတံ နာမ န အပ္ပမတ္တကေန ဝါယာမေန ဆိန္ဒိတုံ သက္ကာ, တသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေန မဟန္တေန ပရက္ကမေန ပရက္ကမိတွာ တံ သောတံ ဆိန္ဒ။ ဥဘောပိ ကာမေ ပနုဒ နီဟရ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ခီဏာသဝါနံ အာလပနမေတံ။ သင်္ခါရာနန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ခယံ ဇာနိတွာ။ အကတညူတိ ဧဝံ သန္တေ တွံ သုဝဏ္ဏာဒီသု ကေနစိ အကတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဇာနနတော အကတညူ နာမ ဟောသီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပသာဒဗဟုလဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၄။)ယဒါ ဒွယေသူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ တိံသမတ္တာ ဒိသာဝါသိကာ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော တေသံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဌိတကောဝ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ဒွေ ဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ, ကတမေ နု ခေါ ဒွေ ဓမ္မာ’’တိ? အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာတိ ခေါ, သာရိပုတ္တ, သမထဝိပဿနာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၄။‘‘ယဒါ ဒွယေသု ဓမ္မေသု, ပါရဂူ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော၊
အထဿ သဗ္ဗေ သံယောဂါ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ဇာနတော’’တိ။
တတ္ထ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဒွိဓာ ဌိတေသု သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု အဘိညာပါရဂါဒိဝသေန အယံ ခီဏာသဝေါ ပါရဂူ ဟောတိ, အထဿ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇနသမတ္ထာ သဗ္ဗေ ကာမယောဂါဒယော သံယောဂါ ဧဝံ ဇာနန္တဿ အတ္ထံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု ဒုတိယံ။
ယဿ ပါရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရေကသ္မိံ ဒိဝသေ အညတရော ပုရိသော ဝိယ ဟုတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ပါရံ ပါရန္တိ ဝုစ္စတိ, ကိန္နု ခေါ ဧတံ ပါရံ နာမာ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘မာရော အယ’’န္တိ ဝိဒိတွာ, ‘‘ပါပိမ, ကိံ တဝ ပါရေန, တဉှိ ဝီတရာဂေဟိ ပတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၅။‘‘ယဿ ပါရံ အပါရံ ဝါ, ပါရာပါရံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဝီတဒ္ဒရံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၅။)တတ္ထ ပါရန္တိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဆ အာယတနာနိ။ အပါရန္တိ ဗာဟိရာနိ ဆ အာယတနာနိ။ ပါရာပါရန္တိ တဒုဘယံ။ န ဝိဇ္ဇတီတိ ယဿ သဗ္ဗမ္ပေတံ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဂဟဏာဘာဝေန နတ္ထိ, တံ ကိလေသဒရထာနံ ဝိဂမေန ဝီတဒ္ဒရံ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိသံယုတ္တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မာရဝတ္ထု တတိယံ။
ဈာယိန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထာ အတ္တနော သာဝကေ, ‘ဗြာဟ္မဏာ’တိ ဝဒတိ, အဟဉ္စမှိ ဇာတိဂေါတ္တေန ဗြာဟ္မဏော, မမ္ပိ နု ခေါ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘နာဟံ ဇာတိဂေါတ္တမတ္တေန ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမိ, ဥတ္တမတ္ထံ အရဟတ္တံ အနုပ္ပတ္တမေဝ ပနေဝံ ဝဒါမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၆။‘‘ဈာယိံ ဝိရဇမာသီနံ, ကတကိစ္စမနာသဝံ၊
ဥတ္တမတ္ထမနုပ္ပတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဈာယိန္တိ ဒုဝိဓေန ဈာနေန ဈာယန္တံ ကာမရဇေန ဝိရဇံ ဝနေ ဧကက မာသီနံ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ သောဠသန္နံ ကိစ္စာနံ ကတတ္တာ ကတကိစ္စံ အာသဝါနံ အဘာဝေန အနာသဝံ ဥတ္တမတ္ထံ အရဟတ္တံ အနုပ္ပတ္တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၆။)ဒိဝါ တပတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ပသေနဒိ ကောသလော ကိရ မဟာပဝါရဏာယ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတော ဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဒါယ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ကာဠုဒါယိတ္ထေရော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော ဟောတိ, နာမမေဝ ပနဿေတံ, သရီရံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ။ တသ္မိံ ပန ခဏေ စန္ဒော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, သူရိယော အတ္ထမေတိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော အတ္ထမေန္တဿ စ သူရိယဿ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တဿ စ စန္ဒဿ ဩဘာသံ ဩလောကေန္တော ရညော သရီရောဘာသံ ထေရဿ သရီရောဘာသံ တထာဂတဿ စ သရီရောဘာသံ ဩလောကေသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗောဘာသေ အတိက္ကမိတွာ သတ္ထာဝ ဝိရောစတိ။ ထေရော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ မမ ဣမေ ဩဘာသေ ဩလောကေန္တဿ တုမှာကမေဝ ဩဘာသော ရုစ္စတိ။ တုမှာကဉှိ သရီရံ သဗ္ဗောဘာသေ အတိက္ကမိတွာ ဝိရောစတီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘အာနန္ဒ, သူရိယော နာမ ဒိဝါ ဝိရောစတိ, စန္ဒော ရတ္တိံ, ရာဇာ အလင်္ကတကာလေယေဝ, ခီဏာသဝေ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ အန္တောသမာပတ္တိယံယေဝ ဝိရောစတိ, ဗုဒ္ဓါ ပန ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ ပဉ္စဝိဓေန တေဇေန ဝိရောစန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၇။‘‘ဒိဝါ တပတိ အာဒိစ္စော, ရတ္တိမာဘာတိ စန္ဒိမာ၊
သန္နဒ္ဓေါ ခတ္တိယော တပတိ, ဈာယီ တပတိ ဗြာဟ္မဏော၊
အထ သဗ္ဗမဟောရတ္တိံ, ဗုဒ္ဓေါ တပတိ တေဇသာ’’တိ။
တတ္ထ ဒိဝါ တပတီတိ ဒိဝါ ဝိရောစတိ, ရတ္တိံ ပနဿ ဂတမဂ္ဂေါပိ န ပညာယတိ။ စန္ဒိမာတိ စန္ဒောပိ အဗ္ဘာဒီဟိ ဝိမုတ္တော ရတ္တိမေဝ ဝိရောစတိ, နော ဒိဝါ။ သန္နဒ္ဓေါတိ သုဝဏ္ဏမဏိဝိစိတ္တေဟိ သဗ္ဗာဘရဏေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိက္ခိတ္တောဝ ရာဇာ ဝိရောစတိ, န အညာတကဝေသေန ဌိတော။ ဈာယီတိ ခီဏာသဝေါ ပန ဂဏံ ဝိနောဒေတွာ ဈာယန္တောဝ ဝိရောစတိ။ တေဇသာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပန သီလတေဇေန ဒုဿီလျတေဇံ, ဂုဏတေဇေန နိဂ္ဂုဏတေဇံ, ပညာတေဇေန ဒုပ္ပညတေဇံ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၇။)ပုညတေဇေန အပုညတေဇံ, ဓမ္မတေဇေန အဓမ္မတေဇံ ပရိယာဒိယိတွာ ဣမိနာ ပဉ္စဝိဓေန တေဇသာ နိစ္စကာလမေဝ ဝိရောစတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အာနန္ဒတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
֍ * ၆။ အညတရဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတဝတ္ထု
ဗာဟိတပါပေါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ ဗြာဟ္မဏော ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ‘‘သမဏော ဂေါတမော အတ္တနော သာဝကေ ‘ပဗ္ဗဇိတာ’တိ ဝဒတိ, အဟဉ္စမှိ ပဗ္ဗဇိတော, မမ္ပိ ခေါ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘နာဟံ ဧတ္တကေန ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝဒါမိ, ကိလေသမလာနံ ပန ပဗ္ဗာဇိတတ္တာ ပဗ္ဗဇိတော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၈၈။‘‘ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏော, သမစရိယာ သမဏောတိ ဝုစ္စတိ၊
ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ သမစရိယာတိ သဗ္ဗာကုသလာနိ သမေတွာ စရဏေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဗာဟိတပါပတာယ ဗြာဟ္မဏော, အကုသလာနိ သမေတွာ စရဏေန သမဏောတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ယော အတ္တနော ရာဂါဒိမလံ ပဗ္ဗာဇယန္တော ဝိနောဒေန္တော စရတိ, သောပိ တေန ပဗ္ဗာဇနေန ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အညတရဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၈။)န ဗြာဟ္မဏဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိံ ကိရ ဌာနေ သမ္ဗဟုလာ မနုဿာ ‘‘အဟော အမှာကံ, အယျော, ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတော, အညေသု အက္ကောသန္တေသု ဝါ ပဟရန္တေသု ဝါ ကောပမတ္တမ္ပိ နတ္ထီ’’တိ ထေရဿ ဂုဏေ ကထယိံသု။ အထေကော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ကော ဧသ န ကုဇ္ဈတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမှာကံ ထေရော’’တိ။ ‘‘နံ ကုဇ္ဈာပေန္တော န ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘နတ္ထေတံ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အဟံ နံ ကုဇ္ဈာပေဿာမီ’’တိ? ‘‘သစေ သက္ကောသိ, ကုဇ္ဈာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘ဟောတု, ဇာနိဿာမိဿ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ထေရံ ဘိက္ခာယ ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ပစ္ဆာဘာဂေန ဂန္တွာ ပိဋ္ဌိမဇ္ဈေ မဟန္တံ ပါဏိပ္ပဟာရမဒါသိ။ ထေရော ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ အနောလောကေတွာဝ ဂတော။ ဗြာဟ္မဏဿ သကလသရီရေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ‘‘အဟော ဂုဏသမ္ပန္နော, အယျော’’တိ ထေရဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမထ မေ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ဝီမံသနတ္ထာယ တုမှေ ပဟရိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဟောတု ခမာမိ တေ’’တိ။ ‘‘သစေ မေ, ဘန္တေ, ခမထ, မမ ဂေဟေယေဝ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ထေရဿ ပတ္တံ ဂဏှိ, ထေရောပိ ပတ္တံ အဒါသိ။ ဗြာဟ္မဏော ထေရံ ဂေဟံ နေတွာ ပရိဝိသိ။
မနုဿာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဣမိနာ အမှာကံ နိရပရာဓော အယျော ပဟဋော, ဒဏ္ဍေနပိဿ မောက္ခော နတ္ထိ, ဧတ္ထေဝ နံ မာရေဿာမာ’’တိ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထာ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟဒွါရေ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော ဗြာဟ္မဏဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ အဒါသိ။ မနုဿာ တံ ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏံ နိဝတ္တေထာ’’တိ အာဟံသု။ ကိံ ဧတံ ဥပါသကာတိ? ဗြာဟ္မဏေန တုမှေ ပဟဋာ, မယမဿ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမာတိ။ ကိံ ပန တုမှေ ဣမိနာ ပဟဋာ, ဥဒါဟု အဟန္တိ? တုမှေ, ဘန္တေတိ။ ‘‘မံ ဧသ ပဟရိတွာ ခမာပေသိ, ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ မနုဿေ ဥယျောဇေတွာ ဗြာဟ္မဏံ နိဝတ္တာပေတွာ ထေရော ဝိဟာရမေဝ ဂတော။ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ကိံ နာမေတံ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ယေန ဗြာဟ္မဏေန ပဟဋော, တဿေဝ ဂေဟေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ အာဂတော။ ထေရဿ ပဟဋကာလတော ပဋ္ဌာယ ဣဒါနိ သော ကဿ လဇ္ဇိဿတိ, အဝသေသေ ပေါထေန္တော ဝိစရိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၉။)အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဗြာဟ္မဏော ဗြာဟ္မဏံ ပဟရန္တော နာမ နတ္ထိ, ဂိဟိဗြာဟ္မဏေန ပန သမဏဗြာဟ္မဏော ပဟဋော ဘဝိဿတိ, ကောဓော နာမေသ အနာဂါမိမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၃၈၉။‘‘န ဗြာဟ္မဏဿ ပဟရေယျ, နာဿ မုဉ္စေထ ဗြာဟ္မဏော၊
ဓီ ဗြာဟ္မဏဿ ဟန္တာရံ, တတော ဓီ ယဿ မုဉ္စတိ။
၃၉၀။‘‘န ဗြာဟ္မဏဿေတဒကိဉ္စိ သေယျော, ယဒါ နိသေဓော မနသော ပိယေဟိ၊
ယတော ယတော ဟိံသမနော နိဝတ္တတိ, တတော တတော သမ္မတိမေဝ ဒုက္ခ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဟရေယျာတိ ‘‘ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏောဟမသ္မီ’’တိ ဇာနန္တော ခီဏာသဝဿ ဝါ အညတရဿ ဝါ ဇာတိဗြာဟ္မဏဿ န ပဟရေယျ။ နာဿ မုဉ္စေထာတိ သောပိ ပဟဋော ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော အဿ ပဟရိတွာ ဌိတဿ ဝေရံ န မုဉ္စေထ, တသ္မိံ ကောပံ န ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဓီ ဗြာဟ္မဏဿာတိ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏဿ ဟန္တာရံ ဂရဟာမိ။ တတော ဓီတိ ယော ပန တံ ပဟရန္တံ ပဋိပဟရန္တော တဿ ဥပရိ ဝေရံ မုဉ္စတိ, တံ တတောပိ ဂရဟာမိယေဝ။
ဧတဒကိဉ္စိ သေယျောတိ ယံ ခီဏာသဝဿ အက္ကောသန္တံ ဝါ အပစ္စက္ကောသနံ, ပဟရန္တံ ဝါ အပ္ပဋိပဟရဏံ, ဧတံ တဿ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏဿ န ကိဉ္စိ သေယျော, အပ္ပမတ္တကံ သေယျော န ဟောတိ, အဓိမတ္တမေဝ သေယျောတိ အတ္ထော။ ယဒါ နိသေဓော မနသော ပိယေဟီတိ ကောဓနဿ ဟိ ကောဓုပ္ပါဒေါဝ မနသော ပိယော နာမ။ ကောဓော ဟိ ပနေသ မာတာပိတူသုပိ ဗုဒ္ဓါဒီသုပိ အပရဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ယော အဿ တေဟိ မနသော နိသေဓော ကောဓဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဟော, ဧတံ န ကိဉ္စိ သေယျောတိ အတ္ထော။ ဟိံသမနောတိ ကောဓမနော။ သော တဿ ယတော ယတော ဝတ္ထုတော အနာဂါမိမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆန္တော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၀။)နိဝတ္တတိ။ တတော တတောတိ တတော တတော ဝတ္ထုတော သကလမ္ပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နိဝတ္တတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။
ယဿ ကာယေန ဝါစာယာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာပဇာပတိံ ဂေါတမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဘဂဝတာ ဟိ အနုပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တေ အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ မဏ္ဍနကဇာတိယော ပုရိသော သုရဘိပုပ္ဖဒါမံ ဝိယ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သပရိဝါရာ မဟာပဇာပတိ ဂေါတမီ ဥပသမ္ပဒံ လဘိ, အညော တဿာ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ နတ္ထိ။ ဧဝံ လဒ္ဓူပသမ္ပဒံ ထေရိံ အာရဗ္ဘ အပရေန သမယေန ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘မဟာပဇာပတိယာ ဂေါတမိယာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န ပညာယန္တိ, သဟတ္ထေနေဝ ကာသာယာနိ ဂဏှီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဘိက္ခုနိယော ကုက္ကုစ္စာယန္တိယော တာယ သဒ္ဓိံ နေဝ ဥပေါသထံ န ပဝါရဏံ ကရောန္တိ, တာ ဂန္တွာ တထာဂတဿပိ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တာသံ ကထံ သုတွာ ‘‘မယာ မဟာပဇာပတိယာ ဂေါတမိယာ အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မာ ဒိန္နာ, အဟမေဝဿာစရိယော, အဟမေဝ ဥပဇ္ဈာယော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိရဟိတေသု ခီဏာသဝေသု ကုက္ကုစ္စံ နာမ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၁။‘‘ယဿ ကာယေန ဝါစာယ, မနသာ နတ္ထိ ဒုက္ကဋံ၊
သံဝုတံ တီဟိ ဌာနေဟိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ သာဝဇ္ဇံ ဒုက္ခုဒြယံ အပါယသံဝတ္တနိကံ ကမ္မံ။ တီဟိ ဌာနေဟီတိ ဧတေဟိ ကာယာဒီဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိပဝေသနိဝါရဏတ္ထာယ ဒွါရံ ပိဟိတံ, တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာပဇာပတိဂေါတမီဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၁။)ယမှာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရာယသ္မာ အဿဇိတ္ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ယဿံ ဒိသာယံ ထေရော ဝသတီ’’တိ သုဏာတိ, တတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ တတောဝ သီသံ ကတွာ နိပဇ္ဇတိ။ ဘိက္ခူ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော သာရိပုတ္တော, အဇ္ဇာပိ ဒိသာ နမဿမာနော ဝိစရတီ’’တိ တမတ္ထံ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ထေရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, သာရိပုတ္တ, ဒိသာ နမဿန္တော ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မမ ဒိသာ နမဿနဘာဝံ ဝါ အနမဿနဘာဝံ ဝါ တုမှေဝ ဇာနာထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တော ဒိသာ နမဿတိ, အဿဇိတ္ထေရဿ ပန သန္တိကာ ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တတာယ အတ္တနော အာစရိယံ နမဿတိ။ ယဉှိ အာစရိယံ နိဿာယ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ, တေန သော ဗြာဟ္မဏေန အဂ္ဂိ ဝိယ သက္ကစ္စံ နမဿိတဗ္ဗောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၂။‘‘ယမှာ ဓမ္မံ ဝိဇာနေယျ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊
သက္ကစ္စံ တံ နမဿေယျ, အဂ္ဂိဟုတ္တံဝ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ အဂ္ဂိဟုတ္တံဝါတိ ယထာ ဗြာဟ္မဏော အဂ္ဂိဟုတ္တံ သမ္မာ ပရိစရဏေန စေဝ အဉ္ဇလိကမ္မာဒီဟိ စ သက္ကစ္စံ နမဿတိ, ဧဝံ ယမှာ အာစရိယာ တထာဂတပဝေဒိတံ ဓမ္မံ ဝိဇာနေယျ, တံ သက္ကစ္စံ နမဿေယျာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
န ဇဋာဟီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဇဋိလဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၂။)သော ကိရ ‘‘အဟံ မာတိတော စ ပိတိတော စ သုဇာတော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ သစေ သမဏော ဂေါတမော အတ္တနော သာဝကေ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝဒတိ, မမ္ပိ နု ခေါ တထာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘နာဟံ, ဗြာဟ္မဏ, ဇဋာမတ္တေန, န ဇာတိဂေါတ္တမတ္တေန ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမိ, ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စမေဝ ပနာဟံ ဗြာဟ္မဏောတိ ဝဒါမီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၃။‘‘န ဇဋာဟိ န ဂေါတ္တေန, န ဇစ္စာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော၊
ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ, သော သုစီ သော စ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ သစ္စန္တိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သောဠသဟာကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ သစ္စဉာဏဉ္စေဝ နဝဝိဓော စ လောကုတ္တရဓမ္မော အတ္ထိ, သော သုစိ, သော ဗြာဟ္မဏော စာတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဇဋိလဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဒသမံ။
ကိံ တေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဝဂ္ဂုလိဝတံ ကုဟကဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဝေသာလိနဂရဒွါရေ ဧကံ ကကုဓရုက္ခံ အာရုယှ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ ရုက္ခသာခံ ဂဏှိတွာ အဓောသိရော ဩလမ္ဗန္တော ‘‘ကပိလာနံ မေ သတံ ဒေထ, ကဟာပဏေ ဒေထ, ပရိစာရိကံ ဒေထ, နော စေ ဒဿထ, ဣတော ပတိတွာ မရန္တော နဂရံ အနဂရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ တထာဂတဿ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတဿ နဂရံ ပဝိသနကာလေ ဘိက္ခူ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ နိက္ခမနကာလေပိ နံ တထေဝ ဩလမ္ဗန္တံ ပဿိံသု။ နာဂရာပိ ‘‘အယံ ပါတောဝ ပဋ္ဌာယ ဧဝံ ဩလမ္ဗန္တော ပတိတွာ မရန္တော နဂရံ အနဂရံ ကရေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ နဂရဝိနာသဘီတာ ‘‘ယံ သော ယာစတိ, သဗ္ဗံ ဒေမာ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ အဒံသု။ သော ဩတရိတွာ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ ဘိက္ခူ ဝိဟာရူပစာရေ တံ ဂါဝိံ ဝိယ ဝိရဝိတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘လဒ္ဓံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၃။)တေ, ဗြာဟ္မဏ, ယထာပတ္ထိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, လဒ္ဓံ မေ’’တိ သုတွာ အန္တောဝိဟာရံ ဂန္တွာ တထာဂတဿ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ သော ကုဟကစောရော, ပုဗ္ဗေပိ ကုဟကစောရောယေဝ အဟောသိ။ ဣဒါနိ ပနေသ ဗာလဇနံ ဝဉ္စေတိ, တဒါ ပန ပဏ္ဍိတေ ဝဉ္စေတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတမာဟရိ။
အတီတေ ဧကံ ကာသိကဂါမံ နိဿာယ ဧကော ကုဟကတာပသော ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တံ ဧကံ ကုလံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ ဒိဝါ ဥပ္ပန္နခါဒနီယဘောဇနီယတော အတ္တနော ပုတ္တာနံ ဝိယ တဿပိ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ဒေတိ, သာယံ ဥပ္ပန္နကောဋ္ဌာသံ ဌပေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ဒေတိ။ အထေကဒိဝသံ သာယံ ဂေါဓမံသံ လဘိတွာ သာဓုကံ ပစိတွာ တတော ကောဋ္ဌာသံ ဌပေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ တဿ အဒံသု။ တာပသော မံသံ ခါဒိတွာဝ ရသတဏှာယ ဗဒ္ဓေါ ‘‘ကိံ မံသံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂေါဓမံသ’’န္တိ သုတွာ ဘိက္ခာယ စရိတွာ သပ္ပိဒဓိကဋုကဘဏ္ဍာဒီနိ ဂဟေတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ ဌပေသိ။ ပဏ္ဏသာလာယ ပန အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကေ ဂေါဓရာဇာ ဝိဟရတိ။ သော ကာလေန ကာလံ တာပသံ ဝန္ဒိတုံ အာဂစ္ဆတိ။ တံဒိဝသံ ပနေသ ‘‘တံ ဝဓိဿာမီ’’တိ ဒဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ တဿ ဝမ္မိကဿ အဝိဒူရေ ဌာနေ နိဒ္ဒါယန္တော ဝိယ နိသီဒိ။ ဂေါဓရာဇာ ဝမ္မိကတော နိက္ခမိတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တောဝ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘န မေ အဇ္ဇ အာစရိယဿ အာကာရော ရုစ္စတီ’’တိ တတောဝ နိဝတ္တိ။ တာပသော တဿ နိဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ တဿ မာရဏတ္ထာယ ဒဏ္ဍံ ခိပိ, ဒဏ္ဍော ဝိရဇ္ဈိတွာ ဂတော။ ဂေါဓရာဇာပိ ဓမ္မိကံ ပဝိသိတွာ တတော သီသံ နီဟရိတွာ အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော တာပသံ အာဟ –
‘‘သမဏံ တံ မညမာနော, ဥပဂစ္ဆိမသညတံ၊
သော မံ ဒဏ္ဍေန ပါဟာသိ, ယထာ အသမဏော တထာ။
‘‘ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ၊
အဗ္ဘန္တရံ တေ ဂဟနံ, ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၉၇-၉၈)၊
အထ နံ တာပသော အတ္တနော သန္တကေန ပလောဘေတုံ ဧဝမာဟ –
‘‘ဧဟိ ဂေါဓ နိဝတ္တဿု, ဘုဉ္ဇ သာလီနမောဒနံ၊
တေလံ လောဏဉ္စ မေ အတ္ထိ, ပဟူတံ မယှ ပိပ္ဖလီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၉၉)၊
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၄။)တံ သုတွာ ဂေါဓရာဇာ ‘‘ယထာ ယထာ တွံ ကထေသိ, တထာ တထာ မေ ပလာယိတုကာမတာဝ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧသ ဘိယျော ပဝေက္ခာမိ, ဝမ္မိကံ သတပေါရိသံ၊
တေလံ လောဏဉ္စ ကိတ္တေသိ, အဟိတံ မယှ ပိပ္ဖလီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၀၀)၊
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ တယိ သမဏသညံ အကာသိံ, ဣဒါနိ ပန တေ မံ ပဟရိတုကာမတာယ ဒဏ္ဍော ခိတ္တော, တဿ ခိတ္တကာလေယေဝ အသမဏော ဇာတော။ ကိံ တာဒိသဿ ဒုပ္ပညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဇဋာဟိ, ကိံ သခုရေန အဇိနစမ္မေန။ အဗ္ဘန္တရဉှိ တေ ဂဟနံ, ကေဝလံ ဗာဟိရမေဝ ပရိမဇ္ဇသီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ ‘‘တဒါ ဧသ ကုဟကော တာပသော အဟောသိ, ဂေါဓရာဇာ ပန အဟမေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ တဒါ ဂေါဓပဏ္ဍိတေန တဿ နိဂ္ဂဟိတကာရဏံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၄။‘‘ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ၊
အဗ္ဘန္တရံ တေ ဂဟနံ, ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၉၈)၊
တတ္ထ ကိံ တေ ဇဋာဟီတိ အမ္ဘော ဒုပ္ပည တဝ ဗဒ္ဓါဟိပိ ဣမာဟိ ဇဋာဟိ သခုရာယ နိဝတ္ထာယပိ ဣမာယ အဇိနစမ္မသာဋိကာယ စ ကိမတ္ထောတိ။ အဗ္ဘန္တရန္တိ အဗ္ဘန္တရဉှိ တေ ရာဂါဒိကိလေသဂဟနံ, ကေဝလံ ဟတ္ထိလဏ္ဍံ အဿလဏ္ဍံ ဝိယ မဋ္ဌံ ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ကုဟကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
ပံသုကူလဓရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တော ကိသာဂေါတမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဒါ ကိရ သက္ကော ပဌမယာမာဝသာနေ ဒေဝပရိသာယ သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တေ သာရဏီယဓမ္မကထံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ကိသာဂေါတမီ ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ သက္ကံ ဒိသွာ နိဝတ္တိ။ သော တံ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တန္တိံ ဒိသွာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၅။)နာမေသာ, ဘန္တေ, အာဂစ္ဆမာနာဝ တုမှေ ဒိသွာ နိဝတ္တတီ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘ကိသာဂေါတမီ နာမေသာ, မဟာရာဇ, မမ ဓီတာ ပံသုကူလိကတ္ထေရီနံ အဂ္ဂါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၅။‘‘ပံသုကူလဓရံ ဇန္တုံ, ကိသံ ဓမနိသန္ထတံ၊
ဧကံ ဝနသ္မိံ ဈာယန္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ကိသန္တိ ပံသုကူလိကာ ဟိ အတ္တနော အနုရူပံ ပဋိပဒံ ပူရေန္တာ အပ္ပမံသလောဟိတာ စေဝ ဟောန္တိ ဓမနိသန္ထတဂတ္တာ စ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဧကံ ဝနသ္မိန္တိ ဝိဝိတ္တဋ္ဌာနေ ဧကကံ ဝနသ္မိံ ဈာယန္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ကိသာဂေါတမီဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
န စာဟန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ‘‘သမဏော ဂေါတမော အတ္တနော သာဝကေ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝဒတိ အဟဉ္စမှိ ဗြာဟ္မဏယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော, မမ္ပိ နု ခေါ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘နာဟံ, ဗြာဟ္မဏ, ဗြာဟ္မဏယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တမတ္တေနေဝံ ဝဒါမိ, ယော ပန အကိဉ္စနော အဂဟဏော, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၆။‘‘န စာဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ, ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝံ၊
ဘောဝါဒိ နာမ သော ဟောတိ, သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော၊
အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ယောနိဇန္တိ ယောနိယံ ဇာတံ။ မတ္တိသမ္ဘဝန္တိ ဗြာဟ္မဏိယာ မာတု သန္တကေ ဥဒရသ္မိံ သမ္ဘူတံ။ ဘောဝါဒီတိ သော ပန အာမန္တနာဒီသု ‘‘ဘော, ဘော’’တိ ဝတွာ ဝိစရန္တော ဘောဝါဒိ နာမ ဟောတိ, သစေ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၆။)ရာဂါဒီဟိ ကိဉ္စနေဟိ သကိဉ္စနော။ အဟံ ပန ရာဂါဒီဟိ အကိဉ္စနံ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ အနာဒါနံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဧကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု တေရသမံ။
֍ * ၁၄။ ဥဂ္ဂသေနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု
သဗ္ဗသံယောဇနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဂ္ဂသေနံ နာမ သေဋ္ဌိပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘မုဉ္စ ပုရေ မုဉ္စ ပစ္ဆတော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၈) ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။
တဒါ ဟိ သတ္ထာ, ‘‘ဘန္တေ, ဥဂ္ဂသေနော ‘န ဘာယာမီ’တိ ဝဒတိ, အဘူတေန မညေ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တသဒိသာ ဆိန္နသံယောဇနာ န ဘာယန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၇။‘‘သဗ္ဗသံယောဇနံ ဆေတွာ, ယော ဝေ န ပရိတဿတိ၊
သင်္ဂါတိဂံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗသံယောဇနန္တိ ဒသဝိဓသံယောဇနံ။ န ပရိတဿတီတိ တဏှာယ န ဘာယတိ။ တမဟန္တိ တံ အဟံ ရာဂါဒီနံ သင်္ဂါနံ အတီတတ္တာ သင်္ဂါတိဂံ, စတုန္နမ္ပိ ယောဂါနံ အဘာဝေန ဝိသံယုတ္တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဥဂ္ဂသေနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု စုဒ္ဒသမံ။
ဆေတွာ နဒ္ဓိန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ ဗြာဟ္မဏေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၇။)တေသု ကိရေကဿ စူဠရောဟိတော နာမ ဂေါဏော အဟောသိ, ဧကဿ မဟာရောဟိတော နာမ။ တေ ဧကဒိဝသံ ‘‘တဝ ဂေါဏော ဗလဝါ, မမ ဂေါဏော ဗလဝါ’’တိ ဝိဝဒိတွာ ‘‘ကိံ နော ဝိဝါဒေန, ပါဇေတွာ ဇာနိဿာမာ’’တိ အစိရဝတီတီရေ သကဋံ ဝါလုကာယ ပူရေတွာ ဂေါဏေ ယောဇယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဘိက္ခူပိ နှာယိတုံ တတ္ထ ဂတာ ဟောန္တိ။ ဗြာဟ္မဏာ ဂေါဏေ ပါဇေသုံ။ သကဋံ နိစ္စလံ အဋ္ဌာသိ, နဒ္ဓိဝရတ္တာ ပန ဆိဇ္ဇိံသု။ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ သတ္ထု အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဗာဟိရာ ဧတာ နဒ္ဓိဝရတ္တာ, ယော ကောစိ ဧတာ ဆိန္ဒတေဝ, ဘိက္ခုနာ ပန အဇ္ဈတ္တိကံ ကောဓနဒ္ဓိဉ္စေဝ တဏှာဝရတ္တဉ္စ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၈။‘‘ဆေတွာ နဒ္ဓိံ ဝရတ္တဉ္စ, သန္ဒာနံ သဟနုက္ကမံ၊
ဥက္ခိတ္တပလိဃံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ နဒ္ဓိန္တိ နယှနဘာဝေန ပဝတ္တံ ကောဓံ။ ဝရတ္တန္တိ ဗန္ဓနဘာဝေန ပဝတ္တံ တဏှံ။ သန္ဒာနံ သဟနုက္ကမန္တိ အနုသယာနုက္ကမသဟိတံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိသန္ဒာနံ, ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဌိတံ အဝိဇ္ဇာပလိဃဿ ဥက္ခိတ္တတ္တာ ဥက္ခိတ္တပလိဃံ, စတုန္နံ သစ္စာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ဒွေဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပန္နရသမံ။
အက္ကောသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အက္ကောသကဘာရဒွါဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ဟိ ဘာတု ဘာရဒွါဇဿ ဓနဉ္ဇာနီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ သောတာပန္နာ အဟောသိ။ သာ ခီပိတွာပိ ကာသိတွာပိ ပက္ခလိတွာပိ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ သာ ဧကဒိဝသံ ဗြာဟ္မဏပရိဝေသနာယ ပဝတ္တမာနာယ ပက္ခလိတွာ တထေဝ မဟာသဒ္ဒေန ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဧဝမေဝါယံ ဝသလီ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ပက္ခလိတွာ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ ဝဏ္ဏံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၈။)ဘာသတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ တေ, ဝသလိ, ဂန္တွာ တဿ သတ္ထုနော ဝါဒံ အာရောပေဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဗြာဟ္မဏ, နာဟံ တံ ပဿာမိ, ယော တဿ ဘဂဝတော ဝါဒံ အာရောပေယျ, အပိ စ ဂန္တွာ တံ ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆဿူ’’တိ အာဟ။ သော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အဝန္ဒိတွာဝ ဧကမန္တံ ဌိတော ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံသု ဆေတွာ သုခံ သေတိ, ကိံသု ဆေတွာ န သောစတိ၊
ကိဿဿု ဧကဓမ္မဿ, ဝဓံ ရောစေသိ ဂေါတမာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇)၊
အထဿ ပဉှံ ဗျာကရောန္တော သတ္ထာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောဓံ ဆေတွာ သုခံ သေတိ, ကောဓံ ဆေတွာ န သောစတိ၊
ကောဓဿ ဝိသမူလဿ, မဓုရဂ္ဂဿ ဗြာဟ္မဏ၊
ဝဓံ အရိယာ ပသံသန္တိ, တဉှိ ဆေတွာ န သောစတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇)၊
သော သတ္ထရိ ပသီဒိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထဿ ကနိဋ္ဌော အက္ကောသကဘာရဒွါဇော ‘‘ဘာတာ ကိရ မေ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ ကုဒ္ဓေါ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ အသဗ္ဘာဟိ ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ အက္ကောသိ။ သောပိ သတ္ထာရာ အတိထီနံ ခါဒနီယာဒိဒါနဩပမ္မေန သညတ္တော သတ္ထရိ ပသန္နော ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အပရေပိဿ သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇော ဗိလိင်္ဂကဘာရဒွါဇောတိ ဒွေ ကနိဋ္ဌဘာတရော သတ္ထာရံ အက္ကောသန္တာဝ သတ္ထာရာ ဝိနီတာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။
အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, အစ္ဆရိယာ ဝတ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, စတူသု နာမ ဘာတိကေသု အက္ကောသန္တေသု သတ္ထာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တေသံယေဝ ပတိဋ္ဌာ ဇာတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, အဟံ မမ ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတတ္တာ ဒုဋ္ဌေသု အဒုဿန္တော မဟာဇနဿ ပတိဋ္ဌာ ဟောမိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၃၉၉။‘‘အက္ကောသံ ဝဓဗန္ဓဉ္စ, အဒုဋ္ဌော ယော တိတိက္ခတိ၊
ခန္တီဗလံ ဗလာနီကံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အဒုဋ္ဌောတိ ဧတံ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသဉ္စ ပါဏိအာဒီဟိ ပေါထနဉ္စ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗန္ဓနဉ္စ ယော အကုဒ္ဓမာနသော ဟုတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀၉။)အဓိဝါသေတိ, ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတတ္တာ ခန္တိဗလံ, ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အနီကဘူတေန တေနေဝ ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတတ္တာ ဗလာနီကံ တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အက္ကောသကဘာရဒွါဇဝတ္ထု သောဠသမံ။
အက္ကောဓနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဒါ ကိရ ထေရော ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော နာလကဂါမေ မာတု ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ အထ နံ သာ နိသီဒါပေတွာ ပရိဝိသမာနာ အက္ကောသိ – ‘‘အမ္ဘော, ဥစ္ဆိဋ္ဌခါဒက ဥစ္ဆိဋ္ဌကဉ္ဇိယံ အလဘိတွာ ပရဃရေသု ဥဠုင်္ကပိဋ္ဌေန ဃဋ္ဋိတကဉ္ဇိယံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသီတိကောဋိဓနံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတောသိ, နာသိတမှာ တယာ, ဘုဉ္ဇာဟိ ဒါနီ’’တိ။ ဘိက္ခူနမ္ပိ ဘတ္တံ ဒဒမာနာ ‘‘တုမှေဟိ မမ ပုတ္တော အတ္တနော စူဠုပဋ္ဌာကော ကတော, ဣဒါနိ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝဒေတိ။ ထေရော ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရမေဝ အဂမာသိ။ အထာယသ္မာ ရာဟုလော သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍပါတေန အာပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ရာဟုလ, ကဟံ ဂမိတ္ထာ’’တိ? ‘‘အယျိကာယ ဂါမံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ အယျိကာယ ဥပဇ္ဈာယော ဝုတ္တော’’တိ? ‘‘အယျိကာယ မေ, ဘန္တေ, ဥပဇ္ဈာယော အက္ကုဋ္ဌော’’တိ။ ‘‘ကိန္တိ ဝတွာ’’တိ? ‘‘ဣဒံ နာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေန ပန တေ ကိံ ဝုတ္တ’’န္တိ? ‘‘န ကိဉ္စိ, ဘန္တေ’’တိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, အစ္ဆရိယာ ဝတ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဂုဏာ, ဧဝံနာမဿ မာတရိ အက္ကောသန္တိယာ ကောဓမတ္တမ္ပိ နာဟောသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝါ နာမ အက္ကောဓနာဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၀။‘‘အက္ကောဓနံ ဝတဝန္တံ, သီလဝန္တံ အနုဿဒံ၊
ဒန္တံ အန္တိမသာရီရံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၀။)တတ္ထ ဝတဝန္တန္တိ ဓုတဝတေန, သမန္နာဂတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန သီလဝန္တံ, တဏှာဥဿဒါဘာဝေန အနုဿဒံ , ဆဠိန္ဒြိယဒမနေန ဒန္တံ, ကောဋိယံ ဌိတေန အတ္တဘာဝေန အန္တိမသရီရံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တရသမံ။
ဝါရိ ပေါက္ခရပတ္တေဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပ္ပလဝဏ္ဏထေရိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘မဓုဝါ မညတိ ဗာလော’’တိ ဂါထာဝဏ္ဏနာယ (ဓ။ ပ။ ၆၉) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၉) –
အပရေန သမယေန မဟာဇနော ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ခီဏာသဝါပိ မညေ ကာမသုခံ သာဒိယန္တိ, ကာမံ သေဝန္တိ, ကိံ န သေဝိဿန္တိ။ န ဟေတေ ကောဠာပရုက္ခာ, န စ ဝမ္မိကာ, အလ္လမံသသရီရာဝ, တသ္မာ ဧတေပိ ကာမသုခံ သာဒိယန္တီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝါ ကာမသုခံ သာဒိယန္တိ, န ကာမံ သေဝန္တိ။ ယထာ ဟိ ပဒုမပတ္တေ ပတိတံ ဥဒကဗိန္ဒု န လိမ္ပတိ န သဏ္ဌာတိ, ဝိနိဝတ္တိတွာ ပန ပတတေဝ။ ယထာ စ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ န ဥပလိမ္ပတိ န သဏ္ဌာတိ, ဝိနိဝတ္တိတွာ ပတတေဝ, ဧဝံ ခီဏာသဝဿ စိတ္တေ ဒုဝိဓောပိ ကာမော န လိမ္ပတိ န သဏ္ဌာတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၁။‘‘ဝါရိ ပေါက္ခရပတ္တေဝ, အာရဂ္ဂေရိဝ သာသပေါ၊
ယော န လိမ္ပတိ ကာမေသု, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ယော န လိမ္ပတီတိ ဧဝမေဝံ ယော အဗ္ဘန္တရေ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ န ဥပလိမ္ပတိ, တသ္မိံ ကာမေ န သဏ္ဌာတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဥပ္ပလဝဏ္ဏာထေရီဝတ္ထု အဋ္ဌာရသမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၁။)ယော ဒုက္ခဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ကိရေကော ဒါသော အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဩလောကေန္တော အဒိသွာ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဒွါရန္တရေ ဒိသွာ စီဝရံ ဒဠှံ အဂ္ဂဟေသိ။ သတ္ထာ နိဝတ္တိတွာ ‘‘ကိံ ဣဒံ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဒါသော မေ, ဘော ဂေါတမာတိ။ ပန္နဘာရော ဧသ, ဗြာဟ္မဏာတိ။ ‘‘ပန္နဘာရော’’တိ စ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အရဟာ’’တိ သလ္လက္ခေသိ။ တသ္မာ ပုနပိ တေန ‘‘ဧဝံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထာ ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, ပန္နဘာရော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၂။‘‘ယော ဒုက္ခဿ ပဇာနာတိ, ဣဓေဝ ခယမတ္တနော၊
ပန္နဘာရံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခဿာတိ ခန္ဓဒုက္ခဿ။ ပန္နဘာရန္တိ ဩဟိတခန္ဓဘာရံ စတူဟိ ယောဂေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝါ ဝိသံယုတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ သော ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဧကူနဝီသတိမံ။
ဂမ္ဘီရပညန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရန္တော ခေမံ နာမ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ ပဌမယာမသမနန္တရေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယဓမ္မကထံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ခေမာ ဘိက္ခုနီ ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ သက္ကံ ဒိသွာ အာကာသေ ဌိတာဝ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိ။ သက္ကော တံ ဒိသွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၂။)‘‘က ဧသာ, ဘန္တေ, အာဂစ္ဆမာနာ အာကာသေ ဌိတာဝ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘ဧသာ, မဟာရာဇ, မမ ဓီတာ ခေမာ နာမ မဟာပညာ မဂ္ဂါမဂ္ဂကောဝိဒါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၃။‘‘ဂမ္ဘီရပညံ မေဓာဝိံ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဿ ကောဝိဒံ၊
ဥတ္တမတ္ထမနုပ္ပတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဂဗ္ဘီရပညန္တိ ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ပညာယ သမန္နာဂတံ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတံ မေဓာဝိံ ‘‘အယံ ဒုဂ္ဂတိယာ မဂ္ဂေါ, အယံ သုဂတိယာ မဂ္ဂေါ, အယံ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂေါ, အယံ အမဂ္ဂေါ’’တိ ဧဝံ မဂ္ဂေ စ အမဂ္ဂေ စ ဆေကတာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂဿ ကောဝိဒံ အရဟတ္တသင်္ခါတံ ဥတ္တမတ္ထံ အနုပ္ပတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ခေမာဘိက္ခုနိဝတ္ထု ဝီသတိမံ။
֍ * ၂၁။ ပဗ္ဘာရဝါသီတိဿတ္ထေရဝတ္ထု
အသံသဋ္ဌန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဗ္ဘာရဝါသီတိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ သပ္ပါယံ သေနာသနံ ဩလောကေန္တော ဧကံ လေဏပဗ္ဘာရံ ပါပုဏိ, သမ္ပတ္တက္ခဏေယေဝဿ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂတံ လဘိ။ သော ‘‘အဟံ ဣဓ ဝသန္တော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ နိပ္ဖါဒေတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ လေဏေပိ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ‘‘သီလဝါ ဘိက္ခု အာဂတော, ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသိတုံ ဒုက္ခံ။ အယံ ပန ဣဓ ဧကရတ္တိမေဝ ဝသိတွာ ပက္ကမိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုတ္တေ အာဒါယ နိက္ခမိ။ ထေရော ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဂေါစရဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ အထ နံ ဧကာ ဥပါသိကာ ဒိသွာဝ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတွာ အတ္တာနံ နိဿာယ တေမာသံ ဝသနတ္ထာယ ယာစိ။ သောပိ ‘‘သက္ကာ မယာ ဣမံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၃။)နိဿာယ ဘဝနိဿရဏံ ကာတု’’န္တိ အဓိဝါသေတွာ တမေဝ လေဏံ အဂမာသိ။ ဒေဝတာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ကေနစိ နိမန္တိတော ဘဝိဿတိ, သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ ဂမိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။
ဧဝံ အဍ္ဎမာသမတ္တေ အတိက္ကန္တေ ‘‘အယံ ဣဓေဝ မညေ အန္တောဝဿံ ဝသိဿတိ, သီလဝတာ ပန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ပုတ္တကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝသိတုံ ဒုက္ကရံ, ဣမဉ္စ ‘နိက္ခမာ’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, အတ္ထိ နု ခေါ ဣမဿ သီလေ ခလိတ’’န္တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တီ ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပဋ္ဌာယ တဿ သီလေ ခလိတံ အဒိသွာ ‘‘ပရိသုဒ္ဓမဿ သီလံ, ကိဉ္စိဒေဝဿ ကတွာ အယသံ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ တဿ ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဥပါသိကာယ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေသိ။ တဿ အက္ခီနိ နိက္ခမိံသု, မုခတော ခေဠော ပဂ္ဃရိ။ ဥပါသိကာ တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝိရဝိ။ အထ နံ ဒေဝတာ အဒိဿမာနရူပါ ဧဝမာဟ – ‘‘မယာ ဧသ ဂဟိတော, ဗလိကမ္မေနပိ မေ အတ္ထော နတ္ထိ, တုမှာကံ ပန ကုလူပကံ ထေရံ လဋ္ဌိမဓုကံ ယာစိတွာ တေန တေလံ ပစိတွာ ဣမဿ နတ္ထုကမ္မံ ဒေထ, ဧဝါဟံ ဣမံ မုဉ္စိဿာမီ’’တိ။ နဿတု ဝါ ဧသ မရတု ဝါ, န သက္ခိဿာမဟံ အယျံ လဋ္ဌိမဓုကံ ယာစိတုန္တိ။ သစေ လဋ္ဌိမဓုကံ ယာစိတုံ န သက္ကောထ, နာသိကာယဿ ဟိင်္ဂုစုဏ္ဏံ ပက္ခိပိတုံ ဝဒေထာတိ။ ဣဒမ္ပိ ဝတ္တုံ န သက္ကောမာတိ။ တေန ဟိဿ ပါဒဓောဝနဥဒကံ အာဒါယ သီသေ အာသိဉ္စထာတိ။ ဥပါသိကာ ‘‘သက္ကာ ဣဒံ ကာတု’’န္တိ ဝေလာယ အာဂတံ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဒတွာ အန္တရဘတ္တေ နိသိန္နဿ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ဥဒကံ ဂဟေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဒံ ဥဒကံ ဒါရကဿ သီသေ အာသိဉ္စာမာ’’တိ အာပုစ္ဆိတွာ ‘‘တေန ဟိ အာသိဉ္စထာ’’တိ ဝုတ္တေ တထာ အကာသိ။ သာ ဒေဝတာ တာဝဒေဝ တံ မုဉ္စိတွာ ဂန္တွာ လေဏဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။
ထေရောပိ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဥဋ္ဌာယာသနာ အဝိဿဋ္ဌကမ္မဋ္ဌာနတာယ ဒွတ္တိံသာကာရံ သဇ္ဈာယန္တောဝ ပက္ကာမိ။ အထ နံ လေဏဒွါရံ ပတ္တကာလေ သာ ဒေဝတာ ‘‘မဟာဝေဇ္ဇ မာ ဣဓ ပဝိသာ’’တိ အာဟ။ သော တတ္ထေဝ ဌတွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ အာဟ။ အဟံ ဣဓ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာတိ။ ထေရော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မယာ ဝေဇ္ဇကမ္မဿ ကတဋ္ဌာန’’န္တိ ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပဋ္ဌာယ ဩလောကေန္တော အတ္တနော သီလေ တိလကံ ဝါ ကာဠကံ ဝါ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၄။)အဒိသွာ ‘‘အဟံ မယာ ဝေဇ္ဇကမ္မဿ ကတဋ္ဌာနံ န ပဿာမိ, ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ အာဟ။ န ပဿသီတိ။ အာမ, န ပဿာမီတိ? အာစိက္ခာမိ တေတိ။ အာမ, အာစိက္ခာဟီတိ။ တိဋ္ဌတု တာဝ ဒူရေ ကတံ, အဇ္ဇေဝ တယာ အမနုဿဂဟိတဿ ဥပဋ္ဌာကပုတ္တဿ ပါဒဓောဝနဥဒကံ သီသေ အာသိတ္တံ, နာသိတ္တန္တိ? အာမ, အာသိတ္တန္တိ။ ကိံ ဧတံ န ပဿသီတိ? ဧတံ သန္ဓာယ တွံ ဝဒေသီတိ? အာမ, ဧတံ သန္ဓာယ ဝဒါမီတိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော ဝတ မေ သမ္မာ ပဏိဟိတော အတ္တာ, သာသနဿ အနုရူပံ ဝတ မေ စရိတံ, ဒေဝတာပိ မမ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ တိလကံ ဝါ ကာဠကံ ဝါ အဒိသွာ ဒါရကဿ သီသေ အာသိတ္တပါဒဓောဝနမတ္တံ အဒ္ဒသာ’’တိ တဿ သီလံ အာရဗ္ဘ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပါဒုဒ္ဓါရမ္ပိ အကတွာ တတ္ထေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ‘‘မာဒိသံ ပရိသုဒ္ဓံ သမဏံ ဒူသေတွာ မာ ဣဓ ဝနသဏ္ဍေ ဝသိ, တွမေဝ နိက္ခမာဟီ’’တိ ဒေဝတံ ဩဝဒန္တော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘ဝိသုဒ္ဓေါ ဝတ မေ ဝါသော, နိမ္မလံ မံ တပဿိနံ၊
မာ တွံ ဝိသုဒ္ဓံ ဒူသေသိ, နိက္ခမ ပဝနာ တုဝ’’န္တိ။
သော တတ္ထေဝ တေမာသံ ဝသိတွာ ဝုတ္ထဝဿော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ, အာဝုသော, ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ တေ မတ္ထကံ ပါပိတ’’န္တိ ပုဋ္ဌော တသ္မိံ လေဏေ ဝဿူပဂမနတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတွာ, ‘‘အာဝုသော, တွံ ဒေဝတာယ ဧဝံ ဝုစ္စမာနော န ကုဇ္ဈီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ကုဇ္ဈိ’’န္တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ, ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဘိက္ခု အညံ ဗျာကရောတိ, ဒေဝတာယ ဣဒံ နာမ ဝုစ္စမာနောပိ န ကုဇ္ဈိန္တိ ဝဒတီ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘နေဝ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော ကုဇ္ဈတိ, ဧတဿ ဂိဟီဟိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါ သံသဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထိ, အသံသဋ္ဌော ဧသ အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၄။‘‘အသံသဋ္ဌံ ဂဟဋ္ဌေဟိ, အနာဂါရေဟိ စူဘယံ၊
အနောကသာရိမပ္ပိစ္ဆံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အသံသဋ္ဌန္တိ ဒဿနသဝနသမုလ္လပနပရိဘောဂကာယသံသဂ္ဂါနံ အဘာဝေန အသံသဋ္ဌံ။ ဥဘယန္တိ ဂိဟီဟိ စ အနာဂါရေဟိ စာတိ ဥဘယေဟိပိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၅။)အသံသဋ္ဌံ။ အနောကသာရိန္တိ အနာလယစာရိံ တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပဗ္ဘာရဝါသီတိဿတ္ထေရဝတ္ထု ဧကဝီသတိမံ။
နိဓာယ ဒဏ္ဍန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ ‘‘ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ သတ္ထု အာရောစေဿာမီ’’တိ တတော နိက္ခမိ။ အထ နံ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဧကာ ဣတ္ထီ သာမိကေန သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကတွာ တသ္မိံ ဗဟိ နိက္ခန္တေ ‘‘ကုလဃရံ ဂမိဿာမီ’’တိ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ ထေရံ နိဿာယ ဂမိဿာမီ’’တိ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓိ။ ထေရော ပန တံ န ပဿတိ။ အထဿာ သာမိကော ဂေဟံ အာဂတော တံ အဒိသွာ ‘‘ကုလဂါမံ ဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ အနုဗန္ဓန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘န သက္ကာ ဣမာယ ဧကိကာယ ဣမံ အဋဝိံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ, ကံ နု ခေါ နိဿာယ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ထေရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဣမံ ဂဏှိတွာ နိက္ခန္တော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ထေရံ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ သာ ဣတ္ထီ ‘‘နေဝ မံ ဧသ ဘဒန္တော ပဿတိ, န အာလပတိ, မာ နံ ကိဉ္စိ အဝစာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ကိံ ပန တွံ အတ္တာနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တံ မမ အာစိက္ခိဿသိ, တုယှမေဝ အနုစ္ဆဝိကံ ဣမဿ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နကောဓော ဣတ္ထိယာ အာဃာတေန ထေရံ ပေါထေတွာ တံ အာဒါယ နိဝတ္တိ။ ထေရဿ သကလသရီရံ သဉ္ဇာတဂဏ္ဍံ အဟောသိ။ အထဿ ဝိဟာရံ ဂတကာလေ ဘိက္ခူ သရီရံ သမ္ဗာဟန္တာ ဂဏ္ဍေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော တေသံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ, ‘‘အာဝုသော, တသ္မိံ ပုရိသေ ဧဝံ ပဟရန္တေ တွံ ကိံ အဝစ, ကိံ ဝါ တေ ကောဓော ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘န မေ, အာဝုသော, ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဧသ ဘိက္ခု ‘ကောဓော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၆။)တေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ ဝုစ္စမာနော ‘န မေ, အာဝုသော, ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝါ နာမ နိဟိတဒဏ္ဍာ, တေ ပဟရန္တေသုပိ ကောဓံ န ကရောန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၅။‘‘နိဓာယ ဒဏ္ဍံ ဘူတေသု, တသေသု ထာဝရေသု စ၊
ယော န ဟန္တိ န ဃာတေတိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ နိဓာယာတိ နိက္ခိပိတွာ ဩရောပေတွာ။ တသေသု ထာဝရေသု စာတိ တဏှာတာသေန တသေသု, တဏှာအဘာဝေန ထိရတာယ ထာဝရေသု စ။ ယော န ဟန္တီတိ ယော ဧဝံ သဗ္ဗသတ္တေသု ဝိဂတပဋိဃတာယ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍော နေဝ ကဉ္စိ သယံ ဟနတိ, န အညေ ဃာတေတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု ဗာဝီသတိမံ။
အဝိရုဒ္ဓန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စတ္တာရော သာမဏေရေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကာ ကိရ ဗြာဟ္မဏီ စတုန္နံ ဘိက္ခူနံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ သဇ္ဇေတွာ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ – ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ စတ္တာရော မဟလ္လကဗြာဟ္မဏေ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ အာနေဟီ’’တိ။ သော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘‘စတ္တာရော မေ ဗြာဟ္မဏေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ တဿ သံကိစ္စော ပဏ္ဍိတော သောပါကော ရေဝတောတိ သတ္တဝဿိကာ စတ္တာရော ခီဏာသဝသာမဏေရာ ပါပုဏိံသု။ ဗြာဟ္မဏီ မဟာရဟာနိ အာသနာနိ ပညာပေတွာ ဌိတာ သာမဏေရေ ဒိသွာဝ ကုပိတာ ဥဒ္ဓနေ ပက္ခိတ္တလောဏံ ဝိယ တဋတဋာယမာနာ ‘‘တွံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အတ္တနော နတ္တုမတ္တေပိ အပ္ပဟောန္တေ စတ္တာရော ကုမာရကေ ဂဟေတွာ အာဂတောသီ’’တိ ဝတွာ တေသံ တေသု အာသနေသု နိသီဒိတုံ အဒတွာ နီစပီဌကာနိ အတ္ထရိတွာ ‘‘ဧတေသု နိသီဒထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဗြာဟ္မဏ, မဟလ္လကေ ဩလောကေတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၇။)အာနေဟီ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ ဒိသွာ ‘‘ဧထ, အမှာကံ ဂေဟံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာနေသိ။ ထေရော အာဂန္တွာ သာမဏေရေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဘတ္တံ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န လဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တေ စတုန္နမေဝ ဘတ္တဿ ပဋိယတ္တဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အာဟရ မေ ပတ္တ’’န္တိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ ဗြာဟ္မဏီပိ ‘‘ကိံ ဣမိနာ ဝုတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧတေသံ နိသိန္နာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, အာဟရ မေ ပတ္တ’’န္တိ အတ္တနော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂတော, န ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဘဝိဿတိ, သီဃံ ဂန္တွာ အညံ ဩလောကေတွာ အာနေဟီတိ။ ဗြာဟ္မဏော ဂန္တွာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ ဒိသွာ တထေဝ ဝတွာ အာနေသိ။ သောပိ သာမဏေရေ ဒိသွာ တထေဝ ဝတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏီ အာဟ – ‘‘ဧတေ န ဘုဉ္ဇိတုကာမာ, ဗြာဟ္မဏဝါဒကံ ဂန္တွာ ဧကံ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏံ အာနေဟီ’’တိ။
သာမဏေရာပိ ပါတောဝ ပဋ္ဌာယ ကိဉ္စိ အလဘမာနာ ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတာ နိသီဒိံသု။ အထ နေသံ ဂုဏတေဇေန သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော အာဝဇ္ဇေန္တော တေသံ ပါတောဝ ပဋ္ဌာယ နိသိန္နာနံ ကိလန္တဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဇရာဇိဏ္ဏော မဟလ္လကဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ တသ္မိံ ဗြာဟ္မဏဝါဒကေ ဗြာဟ္မဏာနံ အဂ္ဂါသနေ နိသီဒိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒါနိ မေ ဗြာဟ္မဏီ အတ္တမနာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဟိ ဂေဟံ ဂမိဿာမာ’’တိ တံ အာဒါယ ဂေဟံ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏီ တံ ဒိသွာဝ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဒွီသု အာသနေသု အတ္ထရဏံ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထရိတွာ, ‘‘အယျ, ဣဓ နိသီဒါဟီ’’တိ အာဟ။ သက္ကော ဂေဟံ ပဝိသိတွာ စတ္တာရော သာမဏေရေ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ တေသံ အာသနပရိယန္တေ ဘူမိယံ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ အထ နံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏီ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ – ‘‘အဟော တေ အာနီတော ဗြာဟ္မဏော, ဧတမ္ပိ ဥမ္မတ္တကံ ဂဟေတွာ အာဂတောသိ, အတ္တနော နတ္တုမတ္တေ ဝန္ဒန္တော ဝိစရတိ, ကိံ ဣမိနာ, နီဟရာဟိ န’’န္တိ။ သော ခန္ဓေပိ ဟတ္ထေပိ ကစ္ဆာယပိ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎိယမာနော ဥဋ္ဌာတုမ္ပိ န ဣစ္ဆတိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏီ ‘‘ဧဟိ, ဗြာဟ္မဏ, တွံ ဧကသ္မိံ ဟတ္ထေ ဂဏှ, အဟံ ဧကသ္မိံ ဟတ္ထေ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဥဘောပိ ဒွီသု ဟတ္ထေသု ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိယံ ပေါထေန္တာ ဂေဟဒွါရတော ဗဟိ အကံသု။ သက္ကောပိ နိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ နိသိန္နော ဟတ္ထံ ပရိဝတ္တေသိ။ တေ နိဝတ္တိတွာ တံ နိသိန္နမေဝ ဒိသွာ ဘီတရဝံ ရဝန္တာ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော အတ္တနော သက္ကဘာဝံ ဇာနာပေသိ။ အထ နေသံ အာဟာရံ အဒံသု။ ပဉ္စပိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၈။)ဇနာ အာဟာရံ ဂဟေတွာ ဧကော ကဏ္ဏိကာမဏ္ဍလံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ, ဧကော ဆဒနဿ ပုရိမဘာဂံ, ဧကော ပစ္ဆိမဘာဂံ, ဧကော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ, သက္ကောပိ ဧကေန ဌာနေန နိက္ခမီတိ ဧဝံ ပဉ္စဓာ အဂမံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ စ ပန တံ ဂေဟံ ပဉ္စဆိဒ္ဒဂေဟံ ကိရ နာမ ဇာတံ။
သာမဏေရေပိ ဝိဟာရံ ဂတကာလေ ဘိက္ခူ, ‘‘အာဝုသော, ကီဒိသ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ မာ နော ပုစ္ဆိတ္ထ, အမှာကံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗြာဟ္မဏီ ကောဓာဘိဘူတာ ပညတ္တာသနေသု နော နိသီဒိတုမ္ပိ အဒတွာ ‘‘သီဃံ သီဃံ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏံ အာနေဟီ’’တိ အာဟ။ အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော အာဂန္တွာ အမှေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေသံ နိသိန္နဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပတ္တံ အာဟရာပေတွာ နိက္ခမိ။ ‘‘အညံ မဟလ္လကံ ဗြာဟ္မဏံ အာနေသီ’’တိ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အာနေသိ, သောပိ အမှေ ဒိသွာ တထေဝ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ အထ ဗြာဟ္မဏီ ‘‘န ဧတေ ဘုဉ္ဇိတုကာမာ, ဂစ္ဆ ဗြာဟ္မဏဝါဒကတော ဧကံ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏံ အာနေဟီ’’တိ ဗြာဟ္မဏံ ပဟိဏိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဝေသေန အာဂတံ သက္ကံ အာနေသိ, တဿ အာဂတကာလေ အမှာကံ အာဟာရံ အဒံသူတိ။ ဧဝံ ကရောန္တာနံ ပန တေသံ တုမှေ န ကုဇ္ဈိတ္ထာတိ? န ကုဇ္ဈိမှာတိ။ ဘိက္ခူ တံ သုတွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမေ ‘န ကုဇ္ဈိမှာ’တိ အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောန္တီ’’တိ။ သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝါ နာမ ဝိရုဒ္ဓေသုပိ န ဝိရုဇ္ဈန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၆။‘‘အဝိရုဒ္ဓံ ဝိရုဒ္ဓေသု, အတ္တဒဏ္ဍေသု နိဗ္ဗုတံ၊
သာဒါနေသု အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အဝိရုဒ္ဓန္တိ အာဃာတဝသေန ဝိရုဒ္ဓေသုပိ လောကိယမဟာဇနေသု အာဃာတာဘာဝေန အဝိရုဒ္ဓံ။ ဟတ္ထဂတေ ဒဏ္ဍေ ဝါ သတ္ထေ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရေသံ ပဟာရဒါနတော အဝိရတတ္တာ အတ္တဒဏ္ဍေသု ဇနေသု နိဗ္ဗုတံ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍံ, ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အဟံ မမန္တိ ဂဟိတတ္တာ သာဒါနေသု တဿ ဂဟဏဿ အဘာဝေန အနာဒါနံ တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သာမဏေရာနံ ဝတ္ထု တေဝီသတိမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၉။)ယဿ ရာဂေါ စာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာပန္ထကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ဟာယသ္မာ စူဠပန္ထကံ စတူဟိ မာသေဟိ ဧကံ ဂါထံ ပဂုဏံ ကာတုံ အသက္ကောန္တံ ‘‘တွံ သာသနေ အဘဗ္ဗော, ဂိဟိဘောဂါပိ ပရိဟီနော, ကိံ တေ ဣဓ ဝါသေန, ဣတော နိက္ခမာ’’တိ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိတွာ ဒွါရံ ထကေသိ။ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, မဟာပန္ထကတ္ထေရေန ဣဒံ နာမ ကတံ, ခီဏာသဝါနမ္ပိ မညေ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝါနံ ရာဂါဒယော ကိလေသာ အတ္ထိ, မမ ပုတ္တေန အတ္ထပုရေက္ခာရတာယ စေဝ ဓမ္မပုရေက္ခာရတာယ စ ကတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၇။‘‘ယဿ ရာဂေါ စ ဒေါသော စ, မာနော မက္ခော စ ပါတိတော၊
သာသပေါရိဝ အာရဂ္ဂါ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အာရဂ္ဂါတိ ယဿေတေ ရာဂါဒယော ကိလေသာ, အယဉ္စ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော အာရဂ္ဂါ သာသပေါ ဝိယ ပါတိတော, ယထာ သာသပေါ အာရဂ္ဂေ န သန္တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ စိတ္တေ န သန္တိဋ္ဌတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု စတုဝီသတိမံ။
အကက္ကသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရာယသ္မာ ‘‘ဧဟိ, ဝသလိ, ယာဟိ, ဝသလီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂိဟီပိ ပဗ္ဗဇိတေပိ ဝသလိဝါဒေနေဝ သမုဒါစရတိ။ အထေကဒိဝသံ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘အာယသ္မာ, ဘန္တေ, ပိလိန္ဒဝစ္ဆော ဘိက္ခူ ဝသလိဝါဒေန သမုဒါစရတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၀။)တွံ ပိလိန္ဒဝစ္ဆ ဘိက္ခူ ဝသလိဝါဒေန သမုဒါစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ တဿာယသ္မတော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ မနသိကရိတွာ ‘‘မာ ခေါ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဝစ္ဆဿ ဘိက္ခုနော ဥဇ္ဈာယိတ္ထ, န, ဘိက္ခဝေ, ဝစ္ဆော ဒေါသန္တရော ဘိက္ခူ ဝသလိဝါဒေန သမုဒါစရတိ, ဝစ္ဆဿ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဗြာဟ္မဏကုလေ ပစ္စာဇာတာနိ, သော တဿ ဒီဃရတ္တံ ဝသလိဝါဒေါ သမုဒါစိဏ္ဏော, ခီဏာသဝဿ နာမ ကက္ကသံ ဖရုသံ ပရေသံ မမ္မဃဋ္ဋနဝစနမေဝ နတ္ထိ။ အာစိဏ္ဏဝသေန ဟိ မမ ပုတ္တော ဧဝံ ကထေတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၈။‘‘အကက္ကသံ ဝိညာပနိံ, ဂိရံ သစ္စမုဒီရယေ၊
ယာယ နာဘိသဇေ ကဉ္စိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အကက္ကသန္တိ အဖရုသံ။ ဝိညာပနိန္တိ အတ္ထဝိညာပနိံ။ သစ္စန္တိ ဘူတတ္ထံ။ နာဘိသဇေတိ ယာယ ဂိရာယ အညံ ကုဇ္ဈာပနဝသေန န လဂ္ဂါပေယျ, ခီဏာသဝေါ နာမ ဧဝရူပမေဝ ဂိရံ ဘာသေယျ, တသ္မာ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စဝီသတိမံ။
ယောဓ ဒီဃန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဗြာဟ္မဏော သရီရဂန္ဓဂဟဏဘယေန ဥတ္တရသာဋကံ အပနေတွာ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ဂေဟဒွါရာဘိမုခေါ နိသီဒိ။ အထေကော ခီဏာသဝေါ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တော တံ သာဋကံ ဒိသွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေတွာ ကဉ္စိ အပဿန္တော ‘‘နိဿာမိကော အယ’’န္တိ ပံသုကူလံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂဏှိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ဒိသွာ အက္ကောသန္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘မုဏ္ဍက, သမဏ, မမ သာဋကံ ဂဏှသီ’’တိ အာဟ။ တဝေသော, ဗြာဟ္မဏာတိ။ အာမ, သမဏာတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၁။)‘‘မယာ ကဉ္စိ အပဿန္တေန ပံသုကူလသညာယ ဂဟိတော, ဂဏှ န’’န္တိ တဿ ဒတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူနံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထဿ ဝစနံ သုတွာ ဘိက္ခူ တေန သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရောန္တာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, အာဝုသော, သာဋကော ဒီဃော ရဿော ထူလော သဏှော’’တိ။ အာဝုသော, ဒီဃော ဝါ ဟောတု ရဿော ဝါ ထူလော ဝါ သဏှော ဝါ, နတ္ထိ မယှံ တသ္မိံ အာလယော, ပံသုကူလသညာယ နံ ဂဏှိန္တိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ – ‘‘ဧသ, ဘန္တေ, ဘိက္ခု အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဘူတံ, ဘိက္ခဝေ, ဧသ ကထေတိ, ခီဏာသဝါ နာမ ပရေသံ သန္တကံ န ဂဏှန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၀၉။‘‘ယောဓ ဒီဃံ ဝ ရဿံ ဝါ, အဏုံ ထူလံ သုဘာသုဘံ၊
လောကေ အဒိန္နံ နာဒိယတိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သာဋကာဘရဏာဒီသု ဒီဃံ ဝါ ရဿံ ဝါ မဏိမုတ္တာဒီသု အဏုံ ဝါ ထူလံ ဝါ မဟဂ္ဃအပ္ပဂ္ဃဝသေန သုဘံ ဝါ အသုဘံ ဝါ ယော ပုဂ္ဂလော ဣမသ္မိံ လောကေ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ နာဒိယတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အညတရတ္ထေရဝတ္ထု ဆဗ္ဗီသတိမံ။
အာသာ ယဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ထေရော ကိရ ပဉ္စဘိက္ခုသတပရိဝါရော ဇနပဒေ ဧကံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝဿံ ဥပဂဉ္ဆိ။ မနုဿာ ထေရံ ဒိသွာ ဗဟုံ ဝဿာဝါသိကံ ပဋိဿုဏိံသု။ ထေရော ပဝါရေတွာ သဗ္ဗသ္မိံ ဝဿာဝါသိကေ အသမ္ပတ္တေယေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘ဒဟရာနဉ္စေဝ သာမဏေရာနဉ္စ မနုဿေဟိ ဝဿာဝါသိကေ အာဟဋေ ဂဟေတွာ ပေသေယျာထ, ဌပေတွာ ဝါ သာသနံ ပဟိဏေယျာထာ’’တိ။ ဧဝံ ဝတွာ စ ပန သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဇ္ဇာပိ မညေ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ တဏှာ အတ္ထိယေဝ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၂။)တထာ ဟိ မနုဿေဟိ ဝဿာဝါသိကေ ဒိန္နေ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ‘ဝဿာဝါသိကံ ပေသေယျာထ, ဌပေတွာ ဝါ သာသနံ ပဟိဏေယျာထာ’တိ ဘိက္ခူနံ ဝတွာ အာဂတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တဿ တဏှာ အတ္ထိ, မနုဿာနံ ပန ပုညတော ဒဟရသာမဏေရာနဉ္စ ဓမ္မိကလာဘတော ပရိဟာနိ မာ အဟောသီတိ တေနေဝံ ကထိတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၀။‘‘အာသာ ယဿ န ဝိဇ္ဇန္တိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ၊
နိရာသာသံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အာသာတိ တဏှာ။ နိရာသာသန္တိ နိတ္တဏှံ။ ဝိသံယုတ္တန္တိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိသံယုတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တဝီသတိမံ။
֍ * ၂၈။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထု
ယဿာလယာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပုရိမသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ နိတ္တဏှဘာဝံ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၁။‘‘ယဿာလယာ န ဝိဇ္ဇန္တိ, အညာယ အကထံကထီ၊
အမတောဂဓမနုပ္ပတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ အာလယာတိ တဏှာ။ အညာယ အကထံကထီတိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော။ အမတောဂဓမနုပ္ပတ္တန္တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ဩဂါဟေတွာ အနုပ္ပတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌဝီသတိမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၃။)ယောဓ ပုညဉ္စာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိဟရန္တော ရေဝတတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၉၈) ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈) –
ပုန ဧကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဟော သာမဏေရဿ လာဘော, အဟော ပုညံ, ယေန ဧကကေန ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ပဉ္စကူဋာဂါရသတာနိ ကတာနီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မယှံ ပုတ္တဿ နေဝ ပုညံ အတ္ထိ, န ပါပံ, ဥဘယမဿ ပဟီန’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၂။‘‘ယောဓ ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ, ဥဘော သင်္ဂမုပစ္စဂါ၊
အသောကံ ဝိရဇံ သုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥဘောတိ ဒွေပိ ပုညာနိ စ ပါပါနိ စ ဆဍ္ဍေတွာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂန္တိ ရာဂါဒိဘေဒံ သင်္ဂံ။ ဥပစ္စဂါတိ အတိက္ကန္တော။ ဝဋ္ဋမူလကသောကာဘာဝေန အသောကံ အဗ္ဘန္တရေ ရာဂရဇာဒီနံ အဘာဝေန ဝိရဇံ နိရုပက္ကိလေသတာယ သုဒ္ဓံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ရေဝတတ္ထေရဝတ္ထု ဧကူနတိံသတိမံ။
စန္ဒံ ဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စန္ဒာဘတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ – အတီတေ ဧကော ဗာရာဏသိဝါသီ ဝါဏိဇော ‘‘ပစ္စန္တံ ဂန္တွာ စန္ဒနံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဗဟူနိ ဝတ္ထာဘရဏာဒီနိ ဂဟေတွာ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ပစ္စန္တံ ဂန္တွာ ဂါမဒွါရေ နိဝါသံ ဂဟေတွာ အဋဝိယံ ဂေါပါလဒါရကေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဂါမေ ပဗ္ဗတပါဒကမ္မိကော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၄။)ကောစိ မနုဿော အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ, အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကော နာမေသော’’တိ? ‘‘အသုကော နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘရိယာယ ပနဿ ပုတ္တာနံ ဝါ ကိံနာမ’’န္တိ? ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပနဿ ဌာနေ ဂေဟ’’န္တိ? ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမာ’’တိ။ သော တေဟိ ဒိန္နသညာယ သုခယာနကေ နိသီဒိတွာ တဿ ဂေဟဒွါရံ ဂန္တွာ ယာနာ ဩရုယှ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ‘‘အသုကနာမေ’’တိ တံ ဣတ္ထိံ ပက္ကောသိ။ သာ ‘‘ဧကော နော ဉာတကော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝေဂေနာဂန္တွာ အာသနံ ပညာပေသိ။ သော တတ္ထ နိသီဒိတွာ နာမံ ဝတွာ ‘‘မမ သဟာယော ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အရညံ ဂတော, သာမီ’’တိ။ ‘‘မမ ပုတ္တော အသုကော နာမ, မမ ဓီတာ အသုကာ နာမ ကဟ’’န္တိ သဗ္ဗေသံ နာမံ ကိတ္တေန္တောဝ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာနိ နေသံ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဒဒေယျာသိ, သဟာယဿာပိ မေ အဋဝိတော အာဂတကာလေ ဣဒံ ဝတ္ထာဘရဏံ ဒဒေယျာသီ’’တိ အဒါသိ။ သာ တဿ ဥဠာရံ သက္ကာရံ ကတွာ သာမိကဿ အာဂတကာလေ ‘‘သာမိ, ဣမိနာ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗေသံ နာမံ ဝတွာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒိန္န’’န္တိ အာဟ။ သောပိဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရိ။
အထ နံ သာယံ သယနေ နိသိန္နော ပုစ္ဆိ – ‘‘သမ္မ, ပဗ္ဗတပါဒေ စရန္တေန တေ ကိံ ဗဟုံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘အညံ န ပဿာမိ, ရတ္တသာခါ ပန မေ ဗဟူ ရုက္ခာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ။ ‘‘ဗဟူ ရုက္ခာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဗဟူ’’တိ။ တေန ဟိ တေ အမှာကံ ဒဿေဟီတိ တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ရတ္တစန္ဒနရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပူရေတွာ အာဂစ္ဆန္တော တံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, ဗာရာဏသိယံ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ မမ ဂေဟံ, ကာလေန ကာလံ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆေယျာသိ, အညေန စ မေ ပဏ္ဏာကာရေန အတ္ထော နတ္ထိ, ရတ္တသာခရုက္ခေ ဧဝ အာဟရေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ကာလေန ကာလံ တဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော ရတ္တစန္ဒနမေဝ အာဟရတိ, သောပိဿ ဗဟုဓနံ ဒေတိ။
တတော အပရေန သမယေန ပရိနိဗ္ဗုတေ ကဿပဒသဗလေ ပတိဋ္ဌိတေ ကဉ္စနထူပေ သော ပုရိသော ဗဟုံ စန္ဒနံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ အဂမာသိ။ အထဿ သော သဟာယကော ဝါဏိဇော ဗဟုံ စန္ဒနံ ပိသာပေတွာ ပါတိံ ပူရေတွာ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ယာဝ ဘတ္တံ ပစတိ, တာဝ စေတိယကရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဂမိဿာမာ’’တိ တံ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ စန္ဒနပူဇံ အကာသိ။ သောပိဿ ပစ္စန္တဝါသီ သဟာယကော စေတိယကုစ္ဆိယံ စန္ဒနေန စန္ဒမဏ္ဍလံ အကာသိ။ ဧတ္တကမေဝဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၅။)သော တတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ တတ္ထ ခေပေတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ရာဇဂဟနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ နာဘိမဏ္ဍလတော စန္ဒမဏ္ဍလသဒိသာ ပဘာ ဥဋ္ဌဟိ, တေနဿ စန္ဒာဘောတွေဝ နာမံ ကရိံသု။ စေတိယေ ကိရဿ စန္ဒမဏ္ဍလကရဏနိဿန္ဒော ဧသ။ ဗြာဟ္မဏာ စိန္တယိံသု – ‘‘သက္ကာ အမှေဟိ ဣမံ ဂဟေတွာ လောကံ ခါဒိတု’’န္တိ။ တံ ယာနေ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ယော ဣမဿ သရီရံ ဟတ္ထေန ပရာမသတိ, သော ဧဝရူပံ နာမ ဣဿရိယသမ္ပတ္တိံ လဘတီ’’တိ ဝတွာ ဝိစရိံသု။ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဒဒမာနာ ဧဝ တဿ သရီရံ ဟတ္ထေန ဖုသိတုံ လဘန္တိ။ တေ ဧဝံ အနုဝိစရန္တာ သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တာ နဂရဿ စ ဝိဟာရဿ စ အန္တရာ နိဝါသံ ဂဏှိံသု။ သာဝတ္ထိယမ္ပိ ပဉ္စကောဋိမတ္တာ အရိယသာဝကာ ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂန္ဓမာလဝတ္ထဘေသဇ္ဇာဒိဟတ္ထာ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြာဟ္မဏာ တေ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထု သန္တိကံ ဓမ္မဿဝနာယာတိ။ ဧထ တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿထ, အမှာကံ စန္ဒာဘဿ ဗြာဟ္မဏဿ အာနုဘာဝသဒိသော အာနုဘာဝေါ နတ္ထိ။ ဧတဿ ဟိ သရီရံ ဖုသန္တာ ဣဒံ နာမ လဘန္တိ, ဧထ ပဿထ နန္တိ။ တုမှာကံ စန္ဒာဘဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကော အာနုဘာဝေါ နာမ, အမှာကံ သတ္ထာယေဝ မဟာနုဘာဝေါတိ။ တေ အညမညံ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တာ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ စန္ဒာဘဿ ဝါ အမှာကံ ဝါ သတ္ထု အာနုဘာဝံ ဇာနိဿာမာ’’တိ တံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ အဂမံသု။
သတ္ထာ တသ္မိံ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပသင်္ကမန္တေယေဝ စန္ဒာဘာယ အန္တရဓာနံ အကာသိ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ အင်္ဂါရပစ္ဆိယံ ကာကော ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ဧကမန္တံ နယိံသု, အာဘာ ပဋိပါကတိကာ အဟောသိ။ ပုန သတ္ထု သန္တိကံ အာနယိံသု, အာဘာ တထေဝ အန္တရဓာယိ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဂန္တွာ အန္တရဓာယမာနံ အာဘံ ဒိသွာ စန္ဒာဘော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ အာဘာယ အန္တရဓာနမန္တံ ဇာနာတိ မညေ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ အာဘာယ အန္တရဓာနမန္တံ ဇာနာထာ’’တိ? အာမ, ဇာနာမီတိ။ တေန ဟိ မေ ဒေထာတိ။ န သက္ကာ အပဗ္ဗဇိတဿ ဒါတုန္တိ။ သော ဗြာဟ္မဏေ အာဟ – ‘‘ဧတသ္မိံ မန္တေ ဂဟိတေ အဟံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမိ, တုမှေ ဧတ္ထေဝ ဟောထ, အဟံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတိပါဟေနေဝ မန္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိ။ အထဿ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၆။)ဒွတ္တိံသာကာရံ အာစိက္ခိ။ သော ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ဣဒံ မန္တဿ ပရိကမ္မံ သဇ္ဈာယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဗြာဟ္မဏာပိ အန္တရန္တရာ အာဂန္တွာ ‘‘ဂဟိတော တေ မန္တော’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ န တာဝ ဂဏှာမီတိ။ သော ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဗြာဟ္မဏေဟိ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိတကာလေ ‘‘ယာထ တုမှေ, ဣဒါနာဟံ အနာဂမနဓမ္မော ဇာတော’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ – ‘‘အယံ, ဘန္တေ, အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ခီဏာသဝေါ ဣဒါနိ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော စန္ဒာဘော, ဘူတမေဝေသ ကထေတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၃။‘‘စန္ဒံဝ ဝိမလံ သုဒ္ဓံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိမလန္တိ အဗ္ဘာဒိမလရဟိတံ။ သုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ဝိပ္ပသန္နန္တိ ပသန္နစိတ္တံ။ အနာဝိလန္တိ ကိလေသာဝိလတ္တရဟိတံ။ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏန္တိ တီသု ဘဝေသု ပရိက္ခီဏတဏှံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
စန္ဒာဘတ္ထေရဝတ္ထု တိံသတိမံ။
ယော ဣမန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကုဏ္ဍကောလိယံ နိဿာယ ကုဏ္ဍဓာနဝနေ ဝိဟရန္တော သီဝလိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သုပ္ပဝါသာ နာမ ကောလိယဓီတာ သတ္တဝဿာနိ ဂဗ္ဘံ ဓာရေတွာ သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘာ ဒုက္ခာဟိ တိဗ္ဗာဟိ ကဋုကာဟိ ဝေဒနာဟိ ဖုဋ္ဌာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ, ယော ဣမဿ ဧဝရူပဿ ဒုက္ခဿ ပဟာနာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ သုပ္ပဋိပန္နော ဝတ တဿ ဘဂဝတော သာဝကသံဃော, ယော ဣမဿ ဧဝရူပဿ ဒုက္ခဿ ပဟာနာယ ပဋိပန္နော။ သုသုခံ ဝတ တံ နိဗ္ဗာနံ, ယထိဒံ ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ န သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၈) ဣမေဟိ တီဟိ ဝိတက္ကေဟိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၇။)တံ ဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တီ သာမိကံ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသေတွာ တေန တဿာ ဝစနေန သတ္ထု ဝန္ဒနာယ အာရောစိတာယ ‘‘သုခိနီ ဟောတု သုပ္ပဝါသာ ကောလိယဓီတာ, အရောဂါ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ သတ္ထာရာ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ သုခိနီ အရောဂါ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ပုတ္တောပိဿာ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မကရဏံ အာဒါယ သံဃဿ ဥဒကံ ပရိဿာဝေသိ။ သော အပရဘာဂေ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ပဿထာဝုသော, ဧဝရူပေါ နာမ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဘိက္ခု ဧတ္တကံ ကာလံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဒုက္ခံ အနုဘောသိ, ကိမင်္ဂံ ပန အညေ, ဗဟုံ ဝတ ဣမိနာ ဒုက္ခံ နိတ္ထိဏ္ဏ’’န္တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော ဧတ္တကာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၄။‘‘ယောမံ ပလိပထံ ဒုဂ္ဂံ, သံသာရံ မောဟမစ္စဂါ၊
တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ဈာယီ, အနေဇော အကထံကထီ၊
အနုပါဒါယ နိဗ္ဗုတော, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ဣမံ ရာဂပလိပထဉ္စေဝ ကိလေသဒုဂ္ဂဉ္စ သံသာရဝဋ္ဋဉ္စ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနကမောဟဉ္စ အတီတော, စတ္တာရော ဩဃေ တိဏ္ဏော ဟုတွာ ပါရံ အနုပ္ပတ္တော, ဒုဝိဓေန ဈာနေန ဈာယီ, တဏှာယ အဘာဝေန အနေဇော, ကထံကထာယ အဘာဝေန အကထံကထီ, ဥပါဒါနာနံ အဘာဝေန အနုပါဒိယိတွာ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
သီဝလိတ္ထေရဝတ္ထု ဧကတိံသတိမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၈။)֍ * ၃၂။ သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရဝတ္ထု
ယောဓ ကာမေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ကုလပုတ္တော သုန္ဒရသမုဒ္ဒကုမာရော နာမ စတ္တာလီသကောဋိဝိဘဝေ မဟာကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ဧကဒိဝသံ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထံ မဟာဇနံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သတ္ထု သန္တိကံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တဿ အာသယံ ဝိဒိတွာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ သော ‘‘န သက္ကာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တေန သင်္ခလိခိတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတု’’န္တိ သတ္ထု ဓမ္မကထံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဇာတုဿာဟော ပရိသာယ ပက္ကန္တာယ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ‘‘မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ တထာဂတာ န ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ သုတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ရဋ္ဌပါလကုလပုတ္တာဒယော ဝိယ မဟန္တေန ဝါယာမေန မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ‘‘ကိံ မေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ တတော နိက္ခမိတွာ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဝီတိနာမေသိ။
အထေကဒိဝသံ သာဝတ္ထိယံ တဿ မာတာပိတရော ဧကသ္မိံ ဆဏဒိဝသေ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန တဿ သဟာယကကုမာရကေ ကီဠမာနေ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တဿ ဣဒံ ဒုလ္လဘံ ဇာတ’’န္တိ ပရိဒေဝိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကာ ဂဏိကာ တံ ကုလံ ဂန္တွာ တဿ မာတရံ ရောဒမာနံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ, ကိံ ကာရဏာ ရောဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပုတ္တံ အနုဿရိတွာ ရောဒါမီ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန သော, အမ္မာ’’တိ? ‘‘ဘိက္ခူသု ပဗ္ဗဇိတော’’တိ။ ‘‘ကိံ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဝဋ္ဋတိ, န ပန ဣစ္ဆတိ, ဣတော နိက္ခမိတွာ ရာဇဂဟံ ဂတော’’တိ။ ‘‘သစာဟံ တံ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေယျံ, ကိံ မေ ကရေယျာထာ’’တိ? ‘‘ဣမဿ တေ ကုလဿ ကုဋုမ္ဗသာမိနိံ ကရေယျာမာ’’တိ။ တေန ဟိ မေ ပရိဗ္ဗယံ ဒေထာတိ ပရိဗ္ဗယံ ဂဟေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တဿ ပိဏ္ဍာယ စရဏဝီထိံ သလ္လက္ခေတွာ တတ္ထေကံ နိဝါသဂေဟံ ဂဟေတွာ ပါတောဝ ပဏီတံ အာဟာရံ ပဋိယာဒေတွာ ထေရဿ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဘိက္ခံ ဒတွာ ကတိပါဟစ္စယေန, ‘‘ဘန္တေ, ဣဓေဝ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောထာ’’တိ ပတ္တံ ဂဏှိ။ သော ပတ္တမဒါသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၉။)အထ နံ ပဏီတေန အာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဓေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ ဖာသုက’’န္တိ ဝတွာ ကတိပါဟံ အာလိန္ဒေ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတွာ ဒါရကေ ပူဝေဟိ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘ဧထ တုမှေ ထေရဿ အာဂတကာလေ မယိ ဝါရေန္တိယာပိ ဣဓာဂန္တွာ ရဇံ ဥဋ္ဌာပေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ပုနဒိဝသေ ထေရဿ ဘောဇနဝေလာယ တာယ ဝါရိယမာနာပိ ရဇံ ဥဋ္ဌာပေသုံ။ သာ ပုနဒိဝသေ, ‘‘ဘန္တေ, ဒါရကာ ဝါရိယမာနာပိ မမ ဝစနံ အသုဏိတွာ ဣဓ ရဇံ ဥဋ္ဌာပေန္တိ, အန္တောဂေဟေ နိသီဒထာ’’တိ အန္တော နိသီဒါပေတွာ ကတိပါဟံ ဘောဇေသိ။ ပုန ဒါရကေ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘တုမှေ မယာ ဝါရိယမာနာပိ ထေရဿ ဘောဇနကာလေ မဟာသဒ္ဒံ ကရေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကရိံသု။ သာ ပုနဒိဝသေ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ အတိဝိယ မဟာသဒ္ဒေါ ဟောတိ, ဒါရကာ မယာ ဝါရိယမာနာပိ ဝစနံ န ဂဏှန္တိ, ဥပရိပါသာဒေယေဝ နိသီဒထာ’’တိ ဝတွာ ထေရေန အဓိဝါသိတေ ထေရံ ပုရတော ကတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟန္တီ ဒွါရာနိ ပိဒဟမာနာဝ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ ထေရော ဥက္ကဋ္ဌသပဒါနစာရိကော သမာနောပိ ရသတဏှာယ ဗဒ္ဓေါ တဿာ ဝစနေန သတ္တဘူမိကံ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။
သာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ‘‘စတ္တာလီသာယ ခလု, သမ္မ, ပုဏ္ဏမုခ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပုရိသံ အစ္စာဝဒတိ ဝိဇမ္ဘတိ ဝိနမတိ ဂိလသတိ ဝိလဇ္ဇတိ နခေန နခံ ဃဋ္ဋေတိ, ပါဒေန ပါဒံ အက္ကမတိ, ကဋ္ဌေန ပထဝိံ ဝိလိခတိ, ဒါရကံ ဥလ္လင်္ဃေတိ ဩလင်္ဃေတိ, ကီဠတိ ကီဠာပေတိ, စုမ္ဗတိ စုမ္ဗာပေတိ, ဘုဉ္ဇတိ ဘုဉ္ဇာပေတိ, ဒဒါတိ အာယာစတိ, ကတမနုကရောတိ, ဥစ္စံ ဘာသတိ, နီစံ ဘာသတိ, အဝိစ္စံ ဘာသတိ, ဝိဝိစ္စံ ဘာသတိ, နစ္စေန ဂီတေန ဝါဒိတေန ရောဒိတေန ဝိလသိတေန ဝိဘူသိတေန ဇဂ္ဃတိ, ပေက္ခတိ, ကဋိံ စာလေတိ, ဂုယှဘဏ္ဍကံ စာလေတိ, ဦရုံ ဝိဝရတိ, ဦရုံ ပိဒဟတိ, ထနံ ဒဿေတိ, ကစ္ဆံ ဒဿေတိ, နာဘိံ ဒဿေတိ, အက္ခိံ နိခဏတိ, ဘမုကံ ဥက္ခိပတိ, ဩဋ္ဌံ ပလိခတိ, ဇိဝှံ နိလ္လာလေတိ, ဒုဿံ မုဉ္စတိ, ဒုဿံ ဗန္ဓတိ, သိရသံ မုဉ္စတိ, သိရသံ ဗန္ဓတီ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၃၀၀) ဧဝံ အာဂတံ ဣတ္ထိကုတ္တံ ဣတ္ထိလီလံ ဒဿေတွာ တဿ ပုရတော ဌိတာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလတ္တကကတာ ပါဒါ, ပါဒုကာရုယှ ဝေသိယာ၊
တုဝမ္ပိ ဒဟရော မမ, အဟမ္ပိ ဒဟရာ တဝ၊
ဥဘောပိ ပဗ္ဗဇိဿာမ, ဇိဏ္ဏာ ဒဏ္ဍပရာယဏာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၄၅၉, ၄၆၂)၊
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၀။)ထေရဿ ‘‘အဟော ဝတ မေ ဘာရိယံ အနုပဓာရေတွာ ကတကမ္မ’’န္တိ မဟာသံဝေဂေါ ဥဒပါဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနမတ္ထကေ ဇေတဝနေ နိသိန္နောဝ တံ ကာရဏံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ အထ နံ အာနန္ဒတ္ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ကော နု ခေါ ဟေတု, ကော ပစ္စယော သိတဿ ပါတုကမ္မာယာ’’တိ။ အာနန္ဒ, ရာဇဂဟနဂရေ သတ္တဘူမိကပါသာဒတလေ သုန္ဒရသမုဒ္ဒဿ စ ဘိက္ခုနော ဂဏိကာယ စ သင်္ဂါမော ဝတ္တတီတိ။ ကဿ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဇယော ဘဝိဿတိ, ကဿ ပရာဇယောတိ? သတ္ထာ, ‘‘အာနန္ဒ, သုန္ဒရသမုဒ္ဒဿ ဇယော ဘဝိဿတိ, ဂဏိကာယ ပရာဇယော’’တိ ထေရဿ ဇယံ ပကာသေတွာ တတ္ထ နိသိန္နကောဝ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ‘‘ဘိက္ခု ဥဘောပိ ကာမေ နိရပေက္ခော ပဇဟာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၅။‘‘ယောဓ ကာမေ ပဟန္တွာန, အနာဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
ကာမဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ဣဓ လောကေ ဥဘောပိ ကာမေ ဟိတွာ အနာဂါရော ဟုတွာ ပရိဗ္ဗဇတိ, တံ ပရိက္ခီဏကာမဉ္စေဝ ပရိက္ခီဏဘဝဉ္စ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ သော ထေရော အရဟတ္တံ ပတွာ ဣဒ္ဓိဗလေန ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ကဏ္ဏိကာမဏ္ဍလံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ သတ္ထု သရီရံ ထောမေန္တောယေဝ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိ။ ဓမ္မသဘာယမ္ပိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, ဇိဝှါဝိညေယျံ ရသံ နိဿာယ မနံ နဋ္ဌော သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရော, သတ္ထာ ပနဿ အဝဿယော ဇာတော’’တိ။ သတ္ထာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပါဟံ ဧတဿ ရသတဏှာယ ဗဒ္ဓမနဿ အဝဿယော ဇာတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော တဿတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ အတီတံ အာဟရိတွာ –
အာဝါသေဟိ ဝါ သန္ထဝေဟိ ဝါ၊
ဝါတမိဂံ ဂဟနနိဿိတံ,
ဝသမာနေသိ ရသေဟိ သဉ္ဇယော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၄) –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၁။)ဧကကနိပါတေ ဣမံ ဝါတမိဂဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘တဒါ သုန္ဒရသမုဒ္ဒေါ ဝါတမိဂေါ အဟောသိ, ဣမံ ပန ဂါထံ ဝတွာ တဿ ဝိဿဇ္ဇာပေတာ ရညော မဟာမစ္စော အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေသီတိ။
သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရဝတ္ထု ဗတ္တိံသတိမံ။
ယောဓ တဏှန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဇဋိလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ – အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ ဒွေ ဘာတရော ကုဋုမ္ဗိကာ မဟန္တံ ဥစ္ဆုခေတ္တံ ကာရေသုံ။ အထေကဒိဝသံ ကနိဋ္ဌဘာတာ ဥစ္ဆုခေတ္တံ ဂန္တွာ ‘‘ဧကံ ဇေဋ္ဌဘာတိကဿ ဒဿာမိ, ဧကံ မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒွေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော ရသဿ အနိက္ခမနတ္ထာယ ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဗန္ဓိတွာ ဂဏှိ။ တဒါ ကိရ ဥစ္ဆူနံ ယန္တေန ပီဠနကိစ္စံ နတ္ထိ, အဂ္ဂေ ဝါ မူလေ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဥက္ခိတ္တကာလေ ဓမ္မကရဏတော ဥဒကံ ဝိယ သယမေဝ ရသော နိက္ခမတိ။ တဿ ပန ခေတ္တတော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အာဂမနကာလေ ဂန္ဓမာဒနေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဇ္ဇ အနုဂ္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော တံ အတ္တနော ဉာဏဇာလေ ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ သင်္ဂဟံ ကာတုံ သမတ္ထဘာဝဉ္စ ဉတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဣဒ္ဓိယာ အာဂန္တွာ တဿ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ သော တံ ဒိသွာဝ ပသန္နစိတ္တော ဥတ္တရသာဋကံ ဥစ္စတရေ ဘူမိပဒေသေ အတ္ထရိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဓ နိသီဒထာ’’တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ပတ္တံ ဥပနာမေထာ’’တိ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယာ ဗန္ဓနဋ္ဌာနံ မောစေတွာ ပတ္တဿ ဥပရိ အကာသိ, ရသော ဩတရိတွာ ပတ္တံ ပူရေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန တသ္မိံ ရသေ ပီတေ ‘‘သာဓုကံ ဝတ မေ အယျေန ရသော ပီတော။ သစေ မေ ဇေဋ္ဌဘာတိကော မူလံ အာဟရာပေဿတိ, မူလံ ဒဿာမိ။ သစေ ပတ္တိံ အာဟရာပေဿတိ, ပတ္တိံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ပတ္တံ မေ ဥပနာမေထာ’’တိ ဒုတိယမ္ပိ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ မောစေတွာ ရသံ အဒါသိ။ ‘‘ဘာတာ မေ ဥစ္ဆုခေတ္တတော အညံ ဥစ္ဆုံ အာဟရိတွာ ခါဒိဿတီ’’တိ ဧတ္တကမ္ပိ ကိရဿ ဝဉ္စနစိတ္တံ နာဟောသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပန ပဌမံ ဥစ္ဆုရသဿ ပီတတ္တာ တံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၂။)ဥစ္ဆုရသံ အညေဟိပိ သဒ္ဓိံ သံဝိဘဇိတုကာမော ဟုတွာ ဂဟေတွာဝ နိသီဒိ။ သော တဿ အာကာရံ ဉတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ယော အယံ မယာ ဒိန္နော အဂ္ဂရသော, ဣမဿ နိဿန္ဒေန ဒေဝမနုဿေသု သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ ပရိယောသာနေ တုမှေဟိ ပတ္တဓမ္မမေဝ ပါပုဏေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါပိဿ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှ’’န္တိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ အနုမောဒနံ ကတွာ ယထာ သော ပဿတိ, ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာကာသေန ဂန္ဓမာဒနံ ဂန္တွာ ပဉ္စန္နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတာနံ တံ ရသံ အဒါသိ။
သော တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဘာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကဟံ ဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥစ္ဆုခေတ္တံ ဩလောကေတုံ ဂတောမှီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တာဒိသေန ဥစ္ဆုခေတ္တံ ဂတေန, နနု နာမ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော အာဒါယ အာဂန္တဗ္ဗံ ဘဝေယျာ’’တိ ဘာတရာ ဝုတ္တော – ‘‘အာမ, ဘာတိက, ဒွေ မေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော ဂဟိတာ, ဧကံ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ မမ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိတော ရသံ ဒတွာ ‘မူလံ ဝါ ပတ္တိံ ဝါ ဒဿာမီ’တိ တုမှာကမ္ပိ မေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိတော ရသော ဒိန္နော, ကိံ နု ခေါ တဿ မူလံ ဂဏှိဿထ, ဥဒါဟု ပတ္တိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန ကတ’’န္တိ? ‘‘မမ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိတော ရသံ ပိဝိတွာ တုမှာကံ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိတော ရသံ အာဒါယ အာကာသေန ဂန္ဓမာဒနံ ဂန္တွာ ပဉ္စသတာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ အဒါသီ’’တိ။ သော တသ္မိံ ကထေန္တေယေဝ နိရန္တရံ ပီတိယာ ဖုဋ္ဌသရီရော ဟုတွာ ‘‘တေန မေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန ဒိဋ္ဌဓမ္မဿေဝ အဓိဂမော ဘဝေယျာ’’တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ဧဝံ ကနိဋ္ဌေန တိဿော သမ္ပတ္တိယော ပတ္ထိတာ, ဇေဋ္ဌေန ပန ဧကပဒေနေဝ အရဟတ္တံ ပတ္ထိတန္တိ ဣဒံ တေသံ ပုဗ္ဗကမ္မံ။
တေ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ခေပယိံသု။ တေသံ ဒေဝလောကေ ဌိတကာလေယေဝ ဝိပဿီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေပိ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ဗန္ဓုမတိယာ ဧကသ္မိံ ကုလဂေဟေ ဇေဋ္ဌော ဇေဋ္ဌောဝ, ကနိဋ္ဌော ကနိဋ္ဌောဝ ဟုတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌဿ သေနောတိ နာမံ အကံသု, ကနိဋ္ဌဿ အပရာဇိတောတိ။ တေသု ဝယပ္ပတ္တကာလေ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌာပေတွာ ဝိဟရန္တေသု ‘‘ဗုဒ္ဓရတနံ လောကေ ဥပ္ပန္နံ, ဓမ္မရတနံ, သံဃရတနံ, ဒါနာနိ ဒေထ, ပုညာနိ ကရောထ, အဇ္ဇ အဋ္ဌမီ, အဇ္ဇ စာတုဒ္ဒသီ, အဇ္ဇ ပန္နရသီ, ဥပေါသထံ ကရောထ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၃။)ဓမ္မံ သုဏာထာ’’တိ ဓမ္မဃောသကဿ ဗန္ဓုမတီနဂရေ ဃောသနံ သုတွာ မဟာဇနံ ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သေနကုဋုမ္ဗိကော ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သတ္ထု သန္တိကံ ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။
သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ သော သတ္ထု ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥဿာဟဇာတော သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အတ္ထိ ပန တေ အပလောကေတဗ္ဗာ ဉာတကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အတ္ထိ, ဘန္တေတိ။ တေန ဟိ အပလောကေတွာ ဧဟီတိ။ သော ကနိဋ္ဌဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ယံ ဣမသ္မိံ ကုလေ သာပတေယျံ, တံ သဗ္ဗံ တဝ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ တုမှေ ပန, သာမီတိ။ အဟံ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ။ သာမိ ကိံ ဝဒေထ, အဟံ မာတရိ မတာယ မာတရံ ဝိယ, ပိတရိ မတေ ပိတရံ ဝိယ တုမှေ အလတ္ထံ, ဣဒံ ကုလံ မဟာဘောဂံ, ဂေဟေ ဌိတေနေဝ သက္ကာ ပုညာနိ ကာတုံ, မာ ဧဝံ ကရိတ္ထာတိ။ မယာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မော သုတော, န သက္ကာ တံ အဂါရမဇ္ဈေ ဌိတေန ပူရေတုံ, ပဗ္ဗဇိဿာမေဝါဟံ, တွံ နိဝတ္တာဟီတိ။ ဧဝံ သော ကနိဋ္ဌံ နိဝတ္တာပေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ကနိဋ္ဌောပိ ‘‘ဘာတု ပဗ္ဗဇိတသက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ဘာတရံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိ အတ္တနော ဘဝနိဿရဏံ ကတံ, အဟံ ပန ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ဗဒ္ဓေါ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ န သက္ကောမိ, မယှံ ဂေဟေ ဌိတဿေဝ အနုစ္ဆဝိကံ မဟန္တံ ပုညကမ္မံ အာစိက္ခထာ’’တိ။ အထ နံ ထေရော ‘‘သာဓု သာဓု, ပဏ္ဍိတ, သတ္ထု ဂန္ဓကုဋိံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နာနာဒါရူနိ အာဟရာပေတွာ ထမ္ဘာဒီနံ အတ္ထာယ တစ္ဆာပေတွာ ဧကံ သုဝဏ္ဏခစိတံ, ဧကံ ရဇတခစိတံ, ဧကံ မဏိခစိတန္တိ သဗ္ဗာနိ သတ္တရတနခစိတာနိ ကာရေတွာ တေဟိ ဂန္ဓကုဋိံ ကာရေတွာ သတ္တရတနခစိတာဟေဝ ဆဒနိဋ္ဌကာဟိ ဆာဒါပေသိ။ ဂန္ဓကုဋိယာ ကရဏကာလေယေဝ ပန တံ အတ္တနာ သမာနနာမကော အပရာဇိတောယေဝ နာမ ဘာဂိနေယျော ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ကရိဿာမိ, မယှမ္ပိ ပတ္တိံ ဒေထ မာတုလာ’’တိ အာဟ။ န ဒေမိ, တာတ, အညေဟိ အသာဓာရဏံ ကရိဿာမီတိ။ သော ဗဟုမ္ပိ ယာစိတွာ ပတ္တိံ အလဘမာနော ‘‘ဂန္ဓကုဋိယာ ပုရတော ကုဉ္ဇရသာလံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သတ္တရတနမယံ ကုဉ္ဇရသာလံ ကာရေသိ။ သော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၄။)ဂန္ဓကုဋိယံ ပန သတ္တရတနမယာနိ တီဏိ မဟာဝါတပါနာနိ အဟေသုံ။ တေသံ အဘိမုခေ ဟေဋ္ဌာ သုဓာပရိကမ္မကတာ တိဿော ပေါက္ခရဏိယော ကာရေတွာ စတုဇ္ဇာတိကဂန္ဓောဒကဿ ပူရေတွာ အပရာဇိတော, ဂဟပတိ, ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ရောပါပေသိ တထာဂတဿ အန္တော နိသိန္နကာလေ ဝါတဝေဂေန သမုဋ္ဌိတာဟိ ရေဏုဝဋ္ဋီဟိ သရီရဿ ဩကိရဏတ္ထံ။ ဂန္ဓကုဋိထူပိကာယ ကပလ္လံ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယံ အဟောသိ, ပဝါဠမယာ သိခရာ, ဟေဋ္ဌာ မဏိမယာ ဆဒနိဋ္ဌကာ။ ဣတိ သာ နစ္စန္တော ဝိယ မောရော သောဘမာနာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္တသု ပန ရတနေသု ကောဋ္ဋေတဗ္ဗယုတ္တကံ ကောဋ္ဋေတွာ ဣတရံ သကလမေဝ ဂဟေတွာ ဇဏ္ဏုမတ္တေန ဩဓိနာ ဂန္ဓကုဋိံ ပရိက္ခိပိတွာ ပရိဝေဏံ ပူရေသိ။
ဧဝံ ဂန္ဓကုဋိံ နိဋ္ဌာပေတွာ အပရာဇိတော, ဂဟပတိ, ဘာတိကတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, နိဋ္ဌိတာ ဂန္ဓကုဋိ, ပရိဘောဂမဿာ ပစ္စာသီသာမိ, ပရိဘောဂေန ကိရ မဟန္တံ ပုညံ ဟောတီ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမိနာ ကိရ ဝေါ ကုဋုမ္ဗိကေန ဂန္ဓကုဋိ ကာရိတာ, ဣဒါနိ ပန ပရိဘောဂံ ပစ္စာသီသတီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဂန္ဓကုဋိအဘိမုခံ ဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပရိက္ခိပိတွာ ပရိက္ခိတ္တရတနရာသိံ ဩလောကေန္တော ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ကုဋုမ္ဗိကော ‘‘ပဝိသထ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တတ္ထေဝ ဌတွာ တတိယဝါရေ တဿ ဘာတိကတ္ထေရံ ဩလောကေသိ။ သော ဩလောကိတာကာရေနေဝ ဉတွာ ကနိဋ္ဌဘာတရံ အာဟ – ‘‘ဧဟိ, တာတ, ‘မမေဝ ရက္ခာ ဘဝိဿတိ, တုမှေ ယထာသုခံ ဝသထာ’တိ သတ္ထာရံ ဝဒေဟီ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ သတ္ထာရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ယထာ မနုဿာ ရုက္ခမူလေ ပဝိသိတွာ အနပေက္ခာ ပက္ကမန္တိ, ယထာ ဝါ နဒိံ တရိတွာ ဥဠုမ္ပံ အနပေက္ခာ ပရိစ္စဇန္တိ, ဧဝံ အနပေက္ခာ ဟုတွာ တုမှေ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ ကိမတ္ထံ ပန သတ္ထာ အဋ္ဌာသိ? ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကံ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဗဟူ အာဂစ္ဆန္တိ, တေသု ရတနာနိ အာဒါယ ပက္ကမန္တေသု န သက္ကာ အမှေဟိ ဝါရေတုံ, ပရိဝေဏမှိ ဧတ္တကေ ရတနေ ဝေါကိဏ္ဏေ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေ ဟရန္တေပိ န ဝါရေတီတိ ကုဋုမ္ဗိကော မယိ အာဃာတံ ကတွာ အပါယူပဂေါ ဘဝေယျာ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန အဋ္ဌာသိ။ တေန ပန, ‘‘ဘန္တေ, မမေဝ ရက္ခာ ဘဝိဿတိ, တုမှေ ဝသထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပါဝိသိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၅။)ကုဋုမ္ဗိကော သမန္တာ ရက္ခံ ဌပေတွာ မနုဿေ အာဟ – ‘‘တာတာ, ဥစ္ဆင်္ဂေန ဝါ ပစ္ဆိပသိဗ္ဗကေဟိ ဝါ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေ ဝါရေယျာထ, ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ပန မာ ဝါရယိတ္ထာ’’တိ။ အန္တောနဂရေပိ အာရောစာပေသိ ‘‘မယာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ သတ္တ ရတနာနိ ဩကိဏ္ဏာနိ, သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ဂစ္ဆန္တာ ဒုဂ္ဂတမနုဿာ ဥဘော ဟတ္ထေ ပူရေတွာ ဂဏှန္တု, သုခိတာပိ ဧကေန ဂဏှန္တူ’’တိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘သဒ္ဓါ တာဝ ဓမ္မံ သောတုကာမာ ဂမိဿန္တိယေဝ, အဿဒ္ဓါပိ ပန ဓနလောဘေန ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒုက္ခတော မုစ္စိဿန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ဇနသင်္ဂဟတ္ထာယ ဧဝံ အာရောစာပေသိ။ မဟာဇနော တေန ဝုတ္တနိယာမေနေဝ ရတနာနိ ဂဏှိ။ သကိံ ဩကိဏ္ဏရတနေသု ခီဏေသု ယာဝတတိယံ ဇဏ္ဏုမတ္တေန ဩဓိနာ ဩကိရာပေသိယေဝ။ သတ္ထု ပန ပါဒမူလေ တိပုသမတ္တံ အနဂ္ဃံ မဏိရတနံ ဌပေသိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘သတ္ထု သရီရတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာယ ပဘာယ သဒ္ဓိံ မဏိပဘံ ဩလောကေန္တာနံ တိတ္တိ နာမ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ တသ္မာ ဧဝမကာသိ။ မဟာဇနောပိ အတိတ္တောဝ ဩလောကေသိ။
အထေကဒိဝသံ ဧကော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဗြာဟ္မဏော ‘‘သတ္ထု ကိရ ပါဒမူလေ မဟဂ္ဃံ မဏိရတနံ နိက္ခိတ္တံ, ဟရိဿာမိ န’’န္တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ အာဂတဿ မဟာဇနဿ အန္တရေန ပါဝိသိ။ ကုဋုမ္ဗိကော တဿ ပဝိသနာကာရေနေဝ ‘‘မဏိံ ဂဏှိတုကာမော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘အဟော ဝတ န ဂဏှေယျာ’’တိ စိန္တေသိ။ သောပိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒန္တော ဝိယ ပါဒမူလေ ဟတ္ထံ ဥပနာမေတွာ မဏိံ ဂဟေတွာ ဩဝဋ္ဋိကာယ ကတွာ ပက္ကာမိ။ ကုဋုမ္ဗိကော တသ္မိံ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဓမ္မကထာဝသာနေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မယာ တိက္ခတ္တုံ ဂန္ဓကုဋိံ ပရိက္ခိပိတွာ ဇဏ္ဏုမတ္တေန ဩဓိနာ သတ္တ ရတနာနိ ဩကိဏ္ဏာနိ, တာနိ မေ ဂဏှန္တေသု အာဃာတော နာမ နာဟောသိ, စိတ္တံ ဘိယျော ဘိယျော ပသီဒိယေဝ။ အဇ္ဇ ပန ‘အဟော ဝတာယံ ဗြာဟ္မဏော မဏိံ န ဂဏှေယျာ’တိ စိန္တေတွာ တသ္မိံ မဏိံ အာဒါယ ဂတေ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ။ သတ္ထာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘နနု, ဥပါသက, အတ္တနော သန္တကံ ပရေဟိ အနာဟရဏီယံ ကာတုံ သက္ကောသီ’’တိ နယံ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ မမ သန္တကံ ဒသိကသုတ္တမတ္တမ္ပိ မံ အဘိဘဝိတွာ အနေကသတာပိ ရာဇာနော ဝါ စောရာ ဝါ ဂဏှိတုံ သမတ္ထာ နာမ မာ ဟောန္တု, အဂ္ဂိနာပိ မမ သန္တကံ မာ ဍယှတု, ဥဒကေနပိ မာ ဝုယှတူ’’တိ ပတ္ထနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၆။)အကာသိ။ သတ္ထာပိဿ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနံ အကာသိ။ သော ဂန္ဓကုဋိမဟံ ကရောန္တော အဋ္ဌသဋ္ဌိယာ ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ အန္တောဝိဟာရေယေဝ နဝ မာသေ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဒါနပရိယောသာနေ သဗ္ဗေသံ တိစီဝရံ အဒါသိ။ သံဃနဝကဿ စီဝရသာဋကာ သဟဿဂ္ဃနကာ အဟေသုံ။
သော ဧဝံ ယာဝတာယုကံ ပုညာနိ ကရိတွာ တတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ရာဇဂဟေ ဧကသ္မိံ သေဋ္ဌိကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ အဍ္ဎမာသာဓိကေ နဝ မာသေ မာတုကုစ္ဆိယံ ဝသိ။ ဇာတဒိဝသေ ပနဿ သကလနဂရေ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ပဇ္ဇလိံသု, သဗ္ဗေသံ ကာယရူဠှာနိ အာဘရဏာနိပိ ပဇ္ဇလိတာနိ ဝိယ ဩဘာသံ မုဉ္စိံသု, နဂရံ ဧကပဇ္ဇောတံ အဟောသိ။ သေဋ္ဌိပိ ပါတောဝ ရာဇူပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဇ္ဇ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ပဇ္ဇလိံသု, နဂရံ ဧကပဇ္ဇောတံ ဇာတံ, ဇာနာသိ နု ခေါ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ? ‘‘ဇာနာမိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ, သေဋ္ဌီ’’တိ? ‘‘မမ ဂေဟေ တုမှာကံ ဒါသော ဇာတော, တဿ ပုညတေဇေနေဝံ အဟောသီ’’တိ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ စောရော ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘နတ္ထေတံ, ဒေဝ, ပုညဝါ သတ္တော ကတာဘိနီဟာရော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ နံ သမ္မာ ပေါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒမဿ ခီရမူလံ ဟောတူ’’တိ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ပဋ္ဌပေသိ။ အထဿ နာမဂဟဏဒိဝသေ သကလနဂရဿ ဧကပဇ္ဇောတဘူတတ္တာ ဇောတိကောတွေဝ နာမံ ကရိံသု။
အထဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဂေဟကရဏတ္ထာယ ဘူမိတလေ သောဓိယမာနေ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒ’’န္တိ ဥပဓာရယမာနော ‘‘ဇောတိကဿ ဂေဟဋ္ဌာနံ ဂဏှန္တီ’’တိ ဉတွာ ‘‘နာယံ ဧတေဟိ ကတဂေဟေ ဝသိဿတိ, မယာပေတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဍ္ဎကီဝေသေန တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇောတိကဿ ဂေဟဋ္ဌာနံ ဂဏှာမာ’’တိ။ ‘‘အပေထ, နာယံ တုမှေဟိ ကတဂေဟေ ဝသိဿတီ’’တိ ဝတွာ သောဠသကရီသမတ္တံ ဘူမိပဒေသံ ဩလောကေသိ, သော တာဝဒေဝ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိယ သမော အဟောသိ။ ပုန ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တရတနမယော သတ္တဘူမိကပါသာဒေါ ဥဋ္ဌဟတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဩလောကေသိ, တာဝဒေဝ တထာရူပေါ ပါသာဒေါ ဥဋ္ဌဟိ။ ပုန ‘‘ဣမံ ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တရတနမယာ သတ္တ ပါကာရာ ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိန္တေတွာ ဩလောကေသိ, တထာရူပါ ပါကာရာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ အထ ‘‘နေသံ ပရိယန္တေ ကပ္ပရုက္ခာ ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၇။)စိန္တေတွာ ဩလောကေသိ, တထာရူပါ ကပ္ပရုက္ခာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ‘‘ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိန္တေတွာ ဩလောကေသိ, သဗ္ဗံ တထေဝ အဟောသိ။ နိဓိကုမ္ဘီသု ပန ဧကာ ယောဇနိကာ အဟောသိ, ဧကာ တိဂါဝုတိကာ, ဧကာ အဍ္ဎယောဇနိကာ, ဧကာ ဂါဝုတပ္ပမာဏာ။ ဗောဓိသတ္တဿ နိဗ္ဗတ္တနိဓိကုမ္ဘီနံ ပန ဧကမုခပ္ပမာဏံ အဟောသိ, ဟေဋ္ဌာ ပထဝီပရိယန္တာဝ အဟေသုံ။ ဇောတိကဿ နိဗ္ဗတ္တနိဓိကုမ္ဘီနံ မုခပရိမာဏံ န ကထိတံ, သဗ္ဗာ မုခဆိန္နတာလဖလံ ဝိယ ပရိပုဏ္ဏာဝ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု တရုဏတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ စတဿော သုဝဏ္ဏမယာ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တာသံ မဏိမယာနိ ပတ္တာနိ, သောဝဏ္ဏမယာနိ ခန္ဓာနိ အဟေသုံ။ ပုဗ္ဗကမ္မဿ ဒဿနတ္ထံ ကိရေတာနိ, နိဗ္ဗတ္တိံသု။
သတ္တသု ဒွါရကောဋ္ဌကေသု သတ္တ ယက္ခာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။ ပဌမေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ယမကောဠီ နာမ ယက္ခော အတ္တနော ပရိဝါရေန ယက္ခသဟဿေန သဒ္ဓိံ အာရက္ခံ ဂဏှိ, ဒုတိယေ ဥပ္ပလော နာမ အတ္တနော ပရိဝါရယက္ခာနံ ဒွီဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ, တတိယေ ဝဇိရော နာမ တီဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ, စတုတ္ထေ ဝဇိရဗာဟု နာမ စတူဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ, ပဉ္စမေ ကသကန္ဒော နာမ ပဉ္စဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ, ဆဋ္ဌေ ကဋတ္ထော နာမ ဆဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ, သတ္တမေ ဒိသာမုခေါ နာမ သတ္တဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ အာရက္ခံ ဂဏှိ။ ဧဝံ ပါသာဒဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ဂါဠှရက္ခာ အဟောသိ။ ‘‘ဇောတိကဿ ကိရ သတ္တရတနမယော သတ္တဘူမိကပါသာဒေါ ဥဋ္ဌိတော, သတ္တ ပါကာရာ သတ္တဒွါရကောဋ္ဌကာ စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော ဥဋ္ဌိတာ’’တိ သုတွာ ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇာ သေဋ္ဌိစ္ဆတ္တံ ပဟိဏိ။ သော ဇောတိကသေဋ္ဌိ နာမ အဟောသိ။
တေန ပန သဒ္ဓိံ ကတပုညကမ္မာ ဣတ္ထီ ဥတ္တရကုရူသု နိဗ္ဗတ္တိ။ အထ နံ ဒေဝတာ တတော အာနေတွာ သိရိဂဗ္ဘေ နိသီဒါပေသုံ။ သာ အာဂစ္ဆမာနာ ဧကံ တဏ္ဍုလနာဠိံ တယော စ ဇောတိပါသာဏေ ဂဏှိ။ တေသံ ယာဝဇီဝံ တာယေဝ တဏ္ဍုလနာဠိယာ ဘတ္တံ အဟောသိ။ သစေ ကိရ တေ သကဋသတမ္ပိ တဏ္ဍုလာနံ ပူရေတုကာမာ ဟောန္တိ, သာ တဏ္ဍုလနာဠိ နာဠိယေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဘတ္တပစနကာလေ တဏ္ဍုလေ ဥက္ခလိယံ ပက္ခိပိတွာ တေသံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၈။)ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဌပေတိ, ပါသာဏာ တာဝဒေဝ ပဇ္ဇလိတွာ ဘတ္တေ ပက္ကမတ္တေ နိဗ္ဗာယန္တိ။ တေနေဝ သညာဏေန ဘတ္တဿ ပက္ကဘာဝံ ဇာနန္တိ။ သူပေယျာဒိပစနကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တေသံ ဇောတိပါသာဏေဟိ အာဟာရော ပစ္စတိ။ မဏိအာလောကေန စ ဝသန္တိ, အဂ္ဂိဿ ဝါ ဒီပဿ ဝါ ဩဘာသံ နေဝ ဇာနိံသု။ ‘‘ဇောတိကဿ ကိရ ဧဝရူပါ သမ္ပတ္တီ’’တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ မဟာဇနော ယာနာဒီနိ ယောဇေတွာ ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆတိ။ ဇောတိကသေဋ္ဌိ အာဂတာဂတာနံ ဥတ္တရကုရုတဏ္ဍုလာနံ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ ဒါပေသိ။ ‘‘ကပ္ပရုက္ခေဟိ ဝတ္ထာနိ ဂဏှန္တု, အာဘရဏာနိ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေသိ။ ‘‘ဂါဝုတိကနိဓိကုမ္ဘိယာ မုခံ ဝိဝရာပေတွာ ယာပနမတ္တံ ဓနံ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေသိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေသု ဓနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု နိဓိကုမ္ဘိယာ အင်္ဂုလိမတ္တမ္ပိ ဦနံ နာဟောသိ။ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ဝါလုကံ ကတွာ ဩကိဏ္ဏရတနာနံ ကိရဿ ဧသော နိဿန္ဒော။
ဧဝံ မဟာဇနေ ဝတ္ထာဘရဏာနိ စေဝ ဓနဉ္စ ယဒိစ္ဆကံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေ ဗိမ္ဗိသာရော တဿ ပါသာဒံ ဒဋ္ဌုကာမောပိ မဟာဇနေ အာဂစ္ဆန္တေ ဩကာသံ နာလတ္ထ။ အပရဘာဂေ ယဒိစ္ဆကံ အာဒါယ ဂတတ္တာ မနုဿေသု မန္ဒီဘူတေသု ရာဇာ ဇောတိကဿ ပိတရံ အာဟ – ‘‘တဝ ပုတ္တဿ ပါသာဒံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ ပုတ္တဿ ကထေသိ – ‘‘တာတ, ရာဇာ တေ ပါသာဒံ ဒဋ္ဌုကာမော’’တိ။ ‘‘သာဓု, တာတ, အာဂစ္ဆတူ’’တိ။ ရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တတ္ထ အဂမာသိ။ ပဌမဒွါရကောဋ္ဌကေ သမ္မဇ္ဇိတွာ ကစဝရဆဍ္ဍိကာ ဒါသီ ရညော ဟတ္ထံ အဒါသိ, ရာဇာ ‘‘သေဋ္ဌိဇာယာ’’တိ သညာယ လဇ္ဇမာနော တဿာ ဗာဟာယ ဟတ္ထံ န ဌပေသိ။ ဧဝံ သေသဒွါရကောဋ္ဌကေသုပိ ဒါသိယော ‘‘သေဋ္ဌိဘရိယာယော’’တိ မညမာနော တာသံ ဗာဟာယ ဟတ္ထံ န ဌပေသိ။ ဇောတိကော အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပစ္ဆတော ဟုတွာ ‘‘ပုရတော ယာထ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရညော မဏိပထဝီ သတပေါရိသပပါတော ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘ဣမိနာ မမ ဂဟဏတ္ထာယ ဩပါတော ခဏိတော’’တိ မညမာနော ပါဒံ နိက္ခိပိတုံ န ဝိသဟိ။ ဇောတိကော ‘‘နာယံ, ဒေဝ, ဩပါတော, မမ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပုရတော အဟောသိ။ ရာဇာ တေန အက္ကန္တကာလေ ဘူမိံ အက္ကမိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃၉။)ဟေဋ္ဌိမတလတော ပဋ္ဌာယ ပါသာဒံ ဩလောကေန္တော ဝိစရိ။ တဒါ အဇာတသတ္တုကုမာရောပိ ပိတု အင်္ဂုလိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော အန္ဓဗာလော မမ ပိတာ, ဂဟပတိကေ နာမ သတ္တရတနမယေ ပါသာဒေ ဝသန္တေ ဧသ ရာဇာ ဟုတွာ ဒါရုမယေ ဂေဟေ ဝသတိ, အဟံ ဒါနိ ရာဇာ ဟုတွာ ဣမဿ ဣမသ္မိံ ပါသာဒေ ဝသိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ။
ရညောပိ ဥပရိမတလာနိ အဘိရုဟန္တဿေဝ ပါတရာသဝေလာ ဇာတာ။ သော သေဋ္ဌိံ အာမန္တေတွာ, ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, ဣဓေဝ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ။ ဇာနာမိ, ဒေဝ, သဇ္ဇိတော ဒေဝဿာဟာရောတိ။ သော သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှတွာ ရတနမယေ သေဋ္ဌိဿ နိသီဒနမဏ္ဍပေ ပညတ္တေ တဿေဝ နိသီဒနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။ အထဿ ဟတ္ထဓောဝနူဒကံ ဒတွာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာယ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ကိလိန္နပါယာသံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုရတော ဌပယိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဘောဇန’’န္တိ သညာယ ဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘နယိဒံ, ဒေဝ, ဘောဇနံ, ကိလိန္နပါယာသော ဧသော’’တိ အညိဿာ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ဘောဇနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုရိမပါတိယံ ဌပယိံသု။ တတော ဥဋ္ဌိတဥတုနာ ကိရ တံ ဘုဉ္ဇိတုံ သုခံ ဟောတိ။ ရာဇာ မဓုရဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော ပမာဏံ န အညာသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘အလံ, ဒေဝ, ဧတ္တကမေဝ ဟောတု, ဣတော ဥတ္တရိံ ဇိရာပေတုံ န သက္ကာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘ကိံ, ဂဟပတိ, ဂရုကံ ကတွာ ကထေသိ အတ္တနော ဘတ္တ’’န္တိ? ဒေဝ, နတ္ထေတံ, တုမှာကံ သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ဗလကာယဿ ဣဒမေဝ ဘတ္တံ ဣဒံ သုပေယျံ။ အပိ စ ခေါ အဟံ အယသဿ ဘာယာမီတိ။ ကိံ ကာရဏာတိ? သစေ ဒေဝဿ ကာယာလသိယမတ္တံ ဘဝေယျ, ‘‘ဟိယျော ရညာ သေဋ္ဌိဿ ဂေဟေ ဘတ္တံ ဘုတ္တံ, သေဋ္ဌိနာ ကိဉ္စိ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝစနဿ ဘာယာမိ, ဒေဝါတိ။ တေန ဟိ ဘတ္တံ ဟရ, ဥဒကံ အာဟရာတိ။ ရညော ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သဗ္ဗော ရာဇပရိဝါရော တဒေဝ ဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိ။
ရာဇာ သုခကထာယ နိသိန္နော သေဋ္ဌိံ အာမန္တေတွာ, ‘‘ကိံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ သေဋ္ဌိဘရိယာ နတ္ထီ’’တိ အာဟ? ‘‘အာမ အတ္ထိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကဟံ သာ’’တိ? ‘‘သိရိဂဗ္ဘေ နိသိန္နာ, ဒေဝဿ အာဂတဘာဝံ န ဇာနာတီ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ပါတောဝ ရာဇာ သပရိဝါရော အာဂတော, သာ ပနဿ အာဂတဘာဝံ န ဇာနာတေဝ။ တတော သေဋ္ဌိ ‘‘ရာဇာ မေ ဘရိယံ ဒဋ္ဌုကာမော’’တိ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ အာဂတော, ကိံ တဝ ရာဇာနံ ဒဋ္ဌုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ သာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၀။)နိပန္နကာဝ ‘‘ကော ဧသ, သာမိ, ရာဇာ နာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ရာဇာ နာမ အမှာကံ ဣဿရော’’တိ ဝုတ္တေ အနတ္တမနတံ ပဝေဒေန္တီ ‘‘ဒုက္ကဋာနိ ဝတ နော ပုညကမ္မာနိ, ယေသံ နော ဣဿရောပိ အတ္ထိ။ အဿဒ္ဓါယ နာမ ပုညကမ္မာနိ ကတွာ မယံ သမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိတွာ အညဿ ဣဿရိယဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တမှာ။ အဒ္ဓါ အမှေဟိ အသဒ္ဒဟိတွာ ဒါနံ ဒိန္နံ ဘဝိဿတိ, တဿေတံ ဖလ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ဒါနိ ကရောမိ, သာမီ’’တိ အာဟ။ တာလဝဏ္ဋံ အာဒါယ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ဗီဇာဟီတိ။ တဿာ တာလဝဏ္ဋံ အာဒါယ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ဗီဇေန္တိယာ ရညော ဝေဌနဿ ဂန္ဓဝါတော အက္ခီနိ ပဟရိ, အထဿာ အက္ခီဟိ အဿုဓာရာ ပဝတ္တိံသု။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ သေဋ္ဌိံ အာဟ – ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, မာတုဂါမော နာမ အပ္ပဗုဒ္ဓိကော, ‘ရာဇာ မေ သာမိကဿ သမ္ပတ္တိံ ဂဏှေယျာ’တိ ဘယေန ရောဒတိ မညေ, အဿာသေဟိ နံ ‘န မေ တဝ သမ္ပတ္တိယာ အတ္ထော’’’တိ။ န ဧသာ, ဒေဝ, ရောဒတီတိ။ အထ ကိံ ဧတန္တိ? တုမှာကံ ဝေဌနဂန္ဓေနဿာ အဿူနိ ပဝတ္တိံသု။ အယဉှိ ဒီပေါဘာသံ ဝါ အဂ္ဂိဩဘာသံ ဝါ အဒိသွာ မဏိအာလောကေနေဝ ဘုဉ္ဇတိ စ နိသီဒတိ စ နိပဇ္ဇတိ စ, ဒေဝေါ ပန ဒီပါလောကေန နိသိန္နော ဘဝိဿတီတိ? အာမ, သေဋ္ဌီတိ။ တေန ဟိ, ဒေဝ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ မဏိအာလောကေန နိသီဒထာတိ မဟန္တံ တိပုသမတ္တံ အနဂ္ဃံ မဏိရတနံ အဒါသိ။ ရာဇာ ဂေဟံ ဩလောကေတွာ ‘‘မဟတီ ဝတ ဇောတိကဿ သမ္ပတ္တီ’’တိ ဝတွာ အဂမာသိ။ အယံ တာဝ ဇောတိကဿ ဥပ္ပတ္တိ။
ဣဒါနိ ဇဋိလဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဗာရာဏသိယဉှိ ဧကာ သေဋ္ဌိဓီတာ အဘိရူပါ အဟောသိ, တံ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ ရက္ခဏတ္ထာယ ဧကံ ဒါသိံ ဒတွာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ သိရိဂဗ္ဘေ ဝါသယိံသု။ တံ ဧကဒိဝသံ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဗဟိ ဩလောကယမာနံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဧကော ဝိဇ္ဇာဓရော ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဝါတပါနေန ပဝိသိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝမကာသိ။ သာ တေန သဒ္ဓိံ သံဝါသမနွာယ န စိရဿေဝ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိ။ အထ နံ သာ ဒါသီ ဒိသွာ, ‘‘အမ္မ, ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု မာ ကဿစိ အာစိက္ခီ’’တိ တာယ ဝုတ္တာ ဘယေန တုဏှီ အဟောသိ။ သာပိ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ နဝဘာဇနံ အာဟရာပေတွာ တတ္ထ တံ ဒါရကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ ဘာဇနံ ပိဒဟိတွာ ဥပရိ ပုပ္ဖဒါမာနိ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၁။)ဂင်္ဂါယ ဝိဿဇ္ဇေဟိ, ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ စ ပုဋ္ဌာ ‘အယျာယ မေ ဗလိကမ္မ’န္တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဒါသိံ အာဏာပေသိ။ သာ တထာ အကာသိ။
ဟေဋ္ဌာဂင်္ဂါယမ္ပိ ဒွေ ဣတ္ထိယော နှာယမာနာ တံ ဘာဇနံ ဥဒကေနာဟရိယမာနံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မယှေတံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဧတဿ အန္တော, တံ မယှ’’န္တိ ဝတွာ ဘာဇနေ သမ္ပတ္တေ တံ အာဒါယ ထလေ ဌပေတွာ ဝိဝရိတွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မမ ဘာဇနန္တိ ဝုတ္တတာယ ဒါရကော မမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဘာဇနဿ အန္တော, တံ မမေဝ ဟောတူတိ ဝုတ္တတာယ မမ ဒါရကော’’တိ အာဟ။ တာ ဝိဝဒမာနာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ အမစ္စေသု ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တေသု ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ တာသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တွံ ဒါရကံ ဂဏှ, တွံ ဘာဇနံ ဂဏှာ’’တိ အာဟ။ ယာယ ပန ဒါရကော လဒ္ဓေါ, သာ မဟာကစ္စာနတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ အဟောသိ။ တသ္မာ သာ ဒါရကံ ‘‘ဣမံ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ ပေါသေသိ။ တဿ ဇာတဒိဝသေ ဂဗ္ဘမလဿ ဓောဝိတွာ အနပနီတတာယ ကေသာ ဇဋိတာ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု, တေနဿ ဇဋိလောတွေဝ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ပဒသာ ဝိစရဏကာလေ ထေရော တံ ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဥပါသိကာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ အာဟာရမဒါသိ။ ထေရော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဥပါသိကေ ဒါရကော လဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဣမာဟံ ဒါရကံ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမီတိ ပေါသေသိံ, ပဗ္ဗာဇေထ န’’န္တိ အဒါသိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ အာဒါယ တံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမဿ ဂိဟိသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတုံ ပုညကမ္မ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘မဟာပုညော သတ္တော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿတိ, ဒဟရော ဧသ တာဝ, ဉာဏမ္ပိဿ ပရိပါကံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အာဒါယ တက္ကသိလာယံ ဧကဿ ဥပဋ္ဌာကဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။
သော ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတော တံ ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဒါရကော ဝေါ, ဘန္တေ, လဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အာမ, ဥပါသက, ပဗ္ဗဇိဿတိ, ဒဟရော တာဝ, တဝေဝ သန္တိကေ ဟောတူတိ။ သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ တံ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တဿ ပန ဂေဟေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဘဏ္ဍကံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ သော ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဘဏ္ဍံ အာပဏံ ဟရိတွာ ဒါရကံ အာပဏေ နိသီဒါပေတွာ တဿ တဿ ဘဏ္ဍကဿ မူလံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ဧတ္တကံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၂။)နာမ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တံဒိဝသံ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ အန္တမသော မရိစဇီရကမတ္တေနာပိ အတ္ထိကေ တဿေဝ အာပဏာဘိမုခေ ကရိံသု။ သော ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဥဿန္နံ ဘဏ္ဍကံ ဧကဒိဝသေနေဝ ဝိက္ကိဏိ။ ကုဋုမ္ဗိကော အာဂန္တွာ အာပဏေ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗံ တေ, တာတ, ဘဏ္ဍကံ နာသိတ’’န္တိ အာဟ။ န နာသေမိ, သဗ္ဗံ တုမှေဟိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိက္ကိဏိံ, ဣဒံ အသုကဿ မူလံ, ဣဒံ အသုကဿာတိ။ ကုဋုမ္ဗိကော ပသီဒိတွာ ‘‘အနဂ္ဃေါ ပုရိသော, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇီဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ အတ္တနော ဂေဟေ ဝယပ္ပတ္တံ ဓီတရံ တဿ ဒတွာ ‘‘ဂေဟမဿ ကရောထာ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေတွာ နိဋ္ဌိတေ ဂေဟေ ‘‘ဂစ္ဆထ, တုမှေ အတ္တနော ဂေဟေ ဝသထာ’’တိ အာဟ။
အထဿ ဂေဟပဝိသနကာလေ ဧကေန ပါဒေန ဥမ္မာရေ အက္ကန္တမတ္တေ ဂေဟဿ ပစ္ဆိမဘာဂေ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌဟိ။ ရာဇာ ‘‘ဇဋိလကုမာရဿ ကိရ ဂေဟေ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌိတော’’တိ သုတွာဝ တဿ သေဋ္ဌိစ္ဆတ္တံ ပေသေသိ။ သော ဇဋိလသေဋ္ဌိ နာမ အဟောသိ။ တဿ တယော ပုတ္တာ အဟေသုံ။ သော တေသံ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘သစေ အမှေဟိ သမာနဘောဂံ သေဋ္ဌိကုလံ ဘဝိဿတိ, ပဗ္ဗဇိတုံ ဒဿန္တိ။ နော စေ, န ဒဿန္တိ။ အတ္ထိ နု ခေါ ဇမ္ဗုဒီပေ အမှေဟိ သမာနဘောဂံ ကုလ’’န္တိ ဝီမံသနတ္ထာယ သုဝဏ္ဏမယံ ဣဋ္ဌကံ သုဝဏ္ဏမယံ ပတောဒလဋ္ဌိံ သုဝဏ္ဏမယံ ပါဒုကဉ္စ ကာရာပေတွာ ပုရိသာနံ ဟတ္ထေ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဣမာနိ အာဒါယ ကိဉ္စိဒေဝ ဩလောကယမာနာ ဝိယ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ဝိစရိတွာ အမှေဟိ သမာနဘောဂဿ သေဋ္ဌိကုလဿ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ ဉတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပဟိဏိ။
တေ စာရိကံ စရန္တာ ဘဒ္ဒိယနဂရံ ပါပုဏိံသု။ အထ နေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ ဒိသွာ, ‘‘တာတာ, ကိံ ကရောန္တာ ဝိစရထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကံ ဩလောကေန္တာ ဝိစရာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမေသံ ဣမာနိ ဂဟေတွာ ကိဉ္စိဒေဝ ဩလောကေတုံ ဝိစရဏကိစ္စံ နတ္ထိ, ရဋ္ဌံ ပရိဂ္ဂဏှမာနာ ဝိစရန္တီ’’တိ ဉတွာ, ‘‘တာတာ, အမှာကံ ပစ္ဆိမဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဩလောကေထာ’’တိ အာဟ။ တေ တတ္ထ အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ဌာနေ ဟတ္ထိအဿဥသဘပ္ပမာဏေ ပိဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိံ အာဟစ္စ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌိတေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရေ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကေ ဒိသွာ တေသံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၃။)အန္တရန္တရာ ဝိစရိတွာ နိက္ခမိံသု။ အထ နေ သေဋ္ဌိ, ‘‘တာတာ, ယံ ဩလောကေန္တာ ဝိစရထ, ဒိဋ္ဌော ဝေါ သော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပဿာမ, သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေ တတောဝ ဂန္တွာ အတ္တနော သေဋ္ဌိနာ ‘‘ကိံ, တာတာ, ဒိဋ္ဌံ ဝေါ အမှာကံ သမာနဘောဂံ သေဋ္ဌိကုလ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သာမိ, တုမှာကံ ကိံ အတ္ထိ, ဘဒ္ဒိယနဂရေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိနော ဧဝရူပေါ နာမ ဝိဘဝေါ’’တိ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိံသု။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ အတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘ဧကံ တာဝ သေဋ္ဌိကုလံ လဒ္ဓံ, အပရမ္ပိ နု ခေါ အတ္ထီ’’တိ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ကမ္ဗလံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, တာတာ, အညမ္ပိ။ သေဋ္ဌိကုလံ ဝိစိနထာ’’တိ ပဟိဏိ။
တေ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဇောတိကသေဋ္ဌိဿ ဂေဟတော အဝိဒူရေ ဒါရုရာသိံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ဒတွာ အဋ္ဌံသု။ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုဋ္ဌကာလေ စ ‘‘ဧကံ နော မဟဂ္ဃကမ္ဗလံ ဝိက္ကိဏန္တာနံ ကယိကော နတ္ထိ, ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာပိ စောရာနံ ဘာယာမ, တေန တံ ဈာပေတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ အထ နေ ဇောတိကသေဋ္ဌိ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ကိံ ကရောန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကိံ အဂ္ဃနကော ကမ္ဗလော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သတသဟဿဂ္ဃနကော’’တိ ဝုတ္တေ သတသဟဿံ ဒါပေတွာ ‘‘ဒွါရကောဋ္ဌကံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ကစဝရဆဍ္ဍိကာယ ဒါသိယာ ဒေထာ’’တိ တေသံယေဝ ဟတ္ထေ ပဟိဏိ။ သာ ကမ္ဗလံ ဂဟေတွာ ရောဒမာနာ သာမိကဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ မံ, သာမိ, အပရာဓေ သတိ ပဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကသ္မာ မေ ဧဝရူပံ ထူလကမ္ဗလံ ပဟိဏိတ္ထ, ကထာဟံ ဣမံ နိဝါသေဿာမိ ဝါ ပါရုပိဿာမိ ဝါ’’တိ။ နာဟံ တဝ ဧတဒတ္ထာယ ပဟိဏိံ, ဧတံ ပန ပလိဝေဌေတွာ တဝ သယနပါဒမူလေ ဌပေတွာ နိပဇ္ဇနကာလေ ဂန္ဓောဒကေန ဓောတာနံ ပါဒါနံ ပုဉ္ဆနတ္ထာယ တေ ပဟိဏိံ, ကိံ ဧတမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောသီတိ။ သာ ‘‘ဧတံ ပန ကာတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ တေ စ ပုရိသာ တံ ကာရဏံ ဒိသွာ အတ္တနော သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ, တာတာ, ဒိဋ္ဌံ ဝေါ သေဋ္ဌိကုလ’’န္တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သာမိ, ကိံ တုမှာကံ အတ္ထိ, ရာဇဂဟနဂရေ ဇောတိကသေဋ္ဌိဿ ဧဝရူပါ နာမ သမ္ပတ္တီ’’တိ သဗ္ဗံ ဂေဟသမ္ပတ္တိံ အာရောစေတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိံသု။ သေဋ္ဌိ တေသံ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတုကာမောမှိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ သာဓု, မဟာသေဋ္ဌိ,
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၄။)ပဗ္ဗဇာဟီတိ။ သော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပုတ္တေ ပက္ကောသာပေတွာ သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍံ ဝဇိရကုဒ္ဒါလံ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ, ‘‘တာတ, ပစ္ဆိမဂေဟေ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတတော သုဝဏ္ဏပိဏ္ဍံ ဥဒ္ဓရာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ကုဒ္ဒါလံ အာဒါယ ဂန္တွာ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတံ ပဟရိ, ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ပဟဋကာလော ဝိယ အဟောသိ။ တဿ ဟတ္ထတော ကုဒ္ဒါလံ ဂဟေတွာ မဇ္ဈိမပုတ္တဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပဟိဏိ, တဿပိ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတံ ပဟရန္တဿ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ပဟဋကာလော ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ကနိဋ္ဌပုတ္တဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပဟိဏိ, တဿ တံ ဂဟေတွာ ပဟရန္တဿ ကောဋ္ဋေတွာ ရာသိကတာယ မတ္တိကာယ ပဟဋကာလော ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘ဧဟိ, တာတ, အလံ ဧတ္တကေနာ’’တိ ဝတွာ ဣတရေ ဒွေ ဇေဋ္ဌဘာတိကေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အယံ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော န တုမှာကံ နိဗ္ဗတ္တော, မယှဉ္စ ကနိဋ္ဌဿ စ နိဗ္ဗတ္တော, ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ အာဟ။ ကသ္မာ ပန သော တေသမေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ, ကသ္မာ စ ဇဋိလော ဇာတကာလေ ဥဒကေ ပါတိတောတိ? အတ္တနော ကတကမ္မေနေဝ။
ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဟိ စေတိယေ ကရိယမာနေ ဧကော ခီဏာသဝေါ စေတိယဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဩလောကေတွာ, ‘‘တာတာ, ကသ္မာ စေတိယဿ ဥတ္တရေန မုခံ န ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏံ နပ္ပဟောတီ’’တိ အာဟံသု။ အဟံ အန္တောဂါမံ ပဝိသိတွာ သမာဒပေဿာမိ, တုမှေ အာဒရေန ကမ္မံ ကရောထာတိ။ သော ဧဝံ ဝတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ, ‘‘အမ္မာ, တာတာ, တုမှာကံ စေတိယဿ ဧကသ္မိံ မုခေ သုဝဏ္ဏံ နပ္ပဟောတိ, သုဝဏ္ဏံ ဇာနာထာ’’တိ မဟာဇနံ သမာဒပေန္တော သုဝဏ္ဏကာရကုလံ အဂမာသိ။ သုဝဏ္ဏကာရောပိ တင်္ခဏေယေဝ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရောန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ နံ ထေရော ‘‘စေတိယေ တုမှေဟိ ဂဟိတမုခဿ သုဝဏ္ဏံ နပ္ပဟောတိ, တံ ဇာနိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ သော ဘရိယာယ ကောပေန ‘‘တဝ သတ္ထာရံ ဥဒကေ ခိပိတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သာ ‘‘အတိသာဟသိကကမ္မံ တေ ကတံ, မမ ကုဒ္ဓေန တေ အဟမေဝ အက္ကောသိတဗ္ဗာ ဝါ ပဟရိတဗ္ဗာ ဝါ, ကသ္မာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ဗုဒ္ဓေသု ဝေရမကာသီ’’တိ အာဟ။ သုဝဏ္ဏကာရော တာဝဒေဝ သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘ခမထ မေ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ထေရဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ။ တာတ, အဟံ တယာ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တော, သတ္ထာရံ ခမာပေဟီတိ။ ကိန္တိ ကတွာ ခမာပေမိ, ဘန္တေတိ။ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖါနံ
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၅။)တယော ကုမ္ဘေ ကတွာ အန္တောဓာတုနိဓာနေ ပက္ခိပိတွာ အလ္လဝတ္ထော အလ္လကေသော ဟုတွာ ခမာပေဟိ, တာတာတိ။
သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖါနိ ကရောန္တော တီသု ပုတ္တေသု ဇေဋ္ဌပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဟိ, တာတ, အဟံ သတ္ထာရံ ဝေရဝစနေန အဝစံ, တသ္မာ ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ ကတွာ ဓာတုနိဓာနေ ပက္ခိပိတွာ ခမာပေဿာမိ, တွမ္ပိ ခေါ မေ သဟာယော ဟောဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘န တွံ မယာ ဝေရဝစနံ ဝဒါပိတော, တွံယေဝ ကရောဟီ’’တိ ကာတုံ န ဣစ္ဆိ။ မဇ္ဈိမပုတ္တံ ပက္ကောသိတွာ တထေဝါဟ, သောပိ တထေဝ ဝတွာ ကာတုံ န ဣစ္ဆိ။ ကနိဋ္ဌံ ပက္ကောသိတွာ တထေဝါဟ, သော ‘‘ပိတု ဥပ္ပန္နကိစ္စံ နာမ ပုတ္တဿ ဘာရော’’တိ ဝတွာ ပိတုသဟာယော ဟုတွာ ပုပ္ဖါနိ အကာသိ။ သုဝဏ္ဏကာရော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏာနံ ပုပ္ဖါနံ တယော ကုမ္ဘေ နိဋ္ဌာပေတွာ ဓာတုနိဓာနေ ပက္ခိပိတွာ အလ္လဝတ္ထော အလ္လကေသော သတ္ထာရံ ခမာပေသိ။ ဣတိ သော သတ္တက္ခတ္တုံ ဇာတကာလေ ဥဒကေ ပါတနံ လဘိ။ အယံ ပနဿ ကောဋိယံ ဌိတော အတ္တဘာဝေါ။ ဣဓာပိ တဿေဝ နိဿန္ဒေန ဥဒကေ ပါတိတော။ ယေ ပနဿ ဒွေ ဇေဋ္ဌဘာတိကာ ပုတ္တာ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖါနံ ကရဏကာလေ သဟာယာ ဘဝိတုံ န ဣစ္ဆိံသု, တေသံ တေန ကာရဏေန သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော န နိဗ္ဗတ္တိ, ဇဋိလဿ စေဝ ကနိဋ္ဌပုတ္တဿ စ ဧကတော ကတဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတိ သော ပုတ္တေ အနုသာသိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သတ္ထာ အပရေန သမယေန ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တဿ ပုတ္တာနံ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ, တေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အဍ္ဎမာသံ ဘိက္ခာဒါနံ အဒံသု။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဇ္ဇာပိ တေ, အာဝုသော ဇဋိလ, အသီတိဟတ္ထေ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတေ စ ပုတ္တေသု စ တဏှာ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘န မေ, အာဝုသော, ဧတေသု တဏှာ ဝါ မာနော ဝါ အတ္ထီ’’တိ။ တေ ‘‘အယံ ဇဋိလတ္ထေရော အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ ဝဒိံသု။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တဿ တေသု တဏှာ ဝါ မာနော ဝါ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၆။‘‘ယောဓ တဏှံ ပဟန္တွာန, အနာဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၆။)တဿတ္ထော – ယော ဣဓ လောကေ ဆဒွါရိကံ တဏှံ ဝါ မာနံ ဝါ ဇဟိတွာ ဃရာဝါသေန အနတ္ထိကော အနာဂါရော ဟုတွာ ပရိဗ္ဗဇတိ, တဏှာယ စေဝ ဘဝဿ စ ပရိက္ခီဏတ္တာ တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဇဋိလတ္ထေရဝတ္ထု တေတ္တိံသတိမံ။
ယောဓ တဏှန္တိ ပုန ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဇောတိကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
အဇာတသတ္တုကုမာရော ဟိ ဒေဝဒတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ပိတရံ ဃာတေတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော ‘‘ဇောတိကသေဋ္ဌိဿ မဟာပါသာဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇော နိက္ခမိတွာ မဏိပါကာရေ သပရိဝါရဿ အတ္တနော ဆာယံ ဒိသွာ ‘‘ဂဟပတိကော ယုဒ္ဓသဇ္ဇော ဟုတွာ ဗလံ အာဒါယ နိက္ခန္တော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ဥပဂန္တုံ န ဝိသဟိ။ သေဋ္ဌိပိ တံ ဒိဝသံ ဥပေါသထိကော ဟုတွာ ပါတောဝ ဘုတ္တပါတရာသော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ ပဌမေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အာရက္ခံ ဂဟေတွာ ဌိတော ပန ယမကောဠိ နာမ ယက္ခော တံ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ သပရိဝါရံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဒိသာဝိဒိသာသု အနုဗန္ဓိ။ ရာဇာ ဝိဟာရမေဝ အဂမာသိ။
အထ နံ သေဋ္ဌိ ဒိသွာဝ ‘‘ကိံ, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အဋ္ဌာသိ။ ဂဟပတိ, ကိံ တွံ တဝ ပုရိသေ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈထာ’’တိ အာဏာပေတွာ ဣဓာဂမ္မ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ နိသိန္နောတိ။ ကိံ ပန ဒေဝေါ မမ ဂေဟံ ဂဏှိတုံ ဂတောတိ? အာမ, ဂတောမှီတိ။ မမ အနိစ္ဆာယ မမ ဂေဟံ ဂဏှိတုံ ရာဇသဟဿမ္ပိ န သက္ကောတိ, ဒေဝါတိ။ သော ‘‘ကိံ ပန တွံ ရာဇာ ဘဝိဿသီ’’တိ ကုဇ္ဈိ။ နာဟံ ရာဇာ, မမ သန္တကံ ပန ဒသိကသုတ္တမ္ပိ မမ အနိစ္ဆာယ ရာဇူဟိ ဝါ စောရေဟိ ဝါ ဂဟေတုံ န သက္ကာတိ။ ကိံ ပနာဟံ တဝ ရုစိယာ ဂဏှိဿာမီတိ? တေန ဟိ, ဒေဝ, ဣမာ မေ ဒသသု အင်္ဂုလီသု ဝီသတိ မုဒ္ဒိကာ, ဣမာဟံ တုမှာကံ န ဒေမိ။ သစေ သက္ကောထ, ဂဏှထာတိ။ သော ပန ရာဇာ ဘူမိယံ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ဥလ္လင်္ဃန္တော အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ ဌာနံ အဘိရုဟတိ, ဌတွာ ဥလ္လင်္ဃန္တော
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၇။)အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ အဘိရုဟတိ။ ဧဝံမဟာဗလော သမာနောပိ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တေန္တော ဧကံ မုဒ္ဒိကမ္ပိ ကဍ္ဎိတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘သာဋကံ ပတ္ထရ, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ အင်္ဂုလိယော ဥဇုကာ အကာသိ, ဝီသတိပိ မုဒ္ဒိကာ နိက္ခမိံသု။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘ဧဝံ, ဒေဝ, မမ သန္တကံ မမ အနိစ္ဆာယ န သက္ကာ ဂဏှိတု’’န္တိ ဝတွာ ရညော ကိရိယာယ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ‘‘ပဗ္ဗဇိတုံ မေ အနုဇာန, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဣမသ္မိံ ပဗ္ဗဇိတေ သုခံ ပါသာဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကဝစနေနေဝ ‘‘တွံ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ အာဟ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဇောတိကတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ တဿ အရဟတ္တံ ပတ္တက္ခဏေယေဝ သဗ္ဗာပိ သာ သမ္ပတ္တိ အန္တရဓာယိ, တမ္ပိဿ သတုလကာယိံ နာမ ဘရိယံ ဒေဝတာ ဥတ္တရကုရုမေဝ နယိံသု။
အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ တံ အာမန္တေတွာ, ‘‘အာဝုသော ဇောတိက, တသ္မိံ ပန တေ ပါသာဒေ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ တဏှာ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘အယံ, ဘန္တေ, အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘နတ္ထေဝ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တဿ တသ္မိံ တဏှာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၆။‘‘ယောဓ တဏှံ ပဟန္တွာန, အနာဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
ဣမိဿာ ဂါထာယတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဇဋိလတ္ထေရဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဇောတိကတ္ထေရဝတ္ထု စတုတိံသတိမံ။
ဟိတွာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ နဋပုတ္တကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ ဧကံ နဋကီဠံ ကီဠယမာနော ဝိစရန္တော သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တသ္မိံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေန ဘိက္ခုသံဃေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၈။)သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တေ ဘိက္ခူ ဧကံ နဋပုတ္တံ ကီဠန္တံ ဒိသွာ, ‘‘အာဝုသော, ဧသ တယာ ကီဠိတကီဠိတံ ကီဠတိ, အတ္ထိ နု ခေါ တေ ဧတ္ထ သိနေဟော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော သဗ္ဗယောဂေ အတိက္ကန္တော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၇။‘‘ဟိတွာ မာနုသကံ ယောဂံ, ဒိဗ္ဗံ ယောဂံ ဥပစ္စဂါ၊
သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ မာနုသကံ ယောဂန္တိ မာနုသကံ အာယုဉ္စေဝ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ စ။ ဒိဗ္ဗယောဂေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပစ္စဂါတိ ယော မာနုသကံ ယောဂံ ဟိတွာ ဒိဗ္ဗံ ယောဂံ အတိက္ကန္တော, တံ သဗ္ဗေဟိ စတူဟိပိ ယောဂေဟိ ဝိသံယုတ္တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
နဋပုတ္တကတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စတိံသတိမံ။
ဟိတွာ ရတိဉ္စာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ နဋပုတ္တကံယေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပုရိမသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော ရတိဉ္စ အရတိဉ္စ ပဟာယ ဌိတော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၁၈။‘‘ဟိတွာ ရတိဉ္စ အရတိဉ္စ, သီတိဘူတံ နိရူပဓိံ၊
သဗ္ဗလောကာဘိဘုံ ဝီရံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ရတိန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိံ။ အရတိန္တိ အရညဝါသေ ဥက္ကဏ္ဌိတတ္တံ။ သီတိဘူတန္တိ နိဗ္ဗုတံ။ နိရူပဓိန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ဝီရန္တိ တံ ဧဝရူပံ သဗ္ဗံ ခန္ဓလောကံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတံ ဝီရိယဝန္တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
နဋပုတ္တကတ္ထေရဝတ္ထု ဆတ္တိံသတိမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄၉။)စုတိံ ယော ဝေဒီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝင်္ဂီသတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ရာဇဂဟေ ကိရေကော ဗြာဟ္မဏော ဝင်္ဂီသော နာမ မတမနုဿာနံ သီသံ အာကောဋေတွာ ‘‘ဣဒံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ, ဣဒံ တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ဣဒံ ပေတ္တိဝိသယေ, ဣဒံ မနုဿလောကေ, ဣဒံ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသ’’န္တိ ဇာနာတိ။ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘သက္ကာ ဣမံ နိဿာယ လောကံ ခါဒိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဒွေ ရတ္တဝတ္ထာနိ ပရိဒဟာပေတွာ အာဒါယ ဇနပဒံ စရန္တာ မနုဿေ ဝဒန္တိ ‘‘ဧသော ဝင်္ဂီသော နာမ ဗြာဟ္မဏော မတမနုဿာနံ သီသံ အာကောဋေတွာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ, အတ္တနော ဉာတကာနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ မနုဿာ ယထာဗလံ ဒသပိ ကဟာပဏေ ဝီသတိပိ သတမ္ပိ ဒတွာ ဉာတကာနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆန္တိ။ တေ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ ဇေတဝနဿ အဝိဒူရေ နိဝါသံ ဂဏှိံသု။ တေ ဘုတ္တပါတရာသာ မဟာဇနံ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထံ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝိဟာရံ ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿထ, အမှာကံ ဝင်္ဂီသဗြာဟ္မဏေန သဒိသော နာမ နတ္ထိ, မတမနုဿာနံ သီသံ အာကောဋေတွာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ, ဉာတကာနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆထာ’’တိ အာဟံသု။ တေ ‘‘ဝင်္ဂီသော ကိံ ဇာနာတိ, အမှာကံ သတ္ထာရာ သဒိသော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣတရေဟိပိ ‘‘ဝင်္ဂီသသဒိသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ကထံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘ဧထ, ဒါနိ ဝေါ ဝင်္ဂီသဿ ဝါ အမှာကံ ဝါ သတ္ထု ဇာနနဘာဝံ ဇာနိဿာမာ’’တိ တေ အာဒါယ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ သတ္ထာ တေသံ အာဂမနဘာဝံ ဉတွာ နိရယေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ မနုဿလောကေ ဒေဝလောကေတိ စတူသု ဌာနေသု နိဗ္ဗတ္တာနံ စတ္တာရိ သီသာနိ, ခီဏာသဝသီသဉ္စာတိ ပဉ္စ သီသာနိ အာဟရာပေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ အာဂတကာလေ ဝင်္ဂီသံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တွံ ကိရ သီသံ အာကောဋေတွာ မတကာနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကဿ သီသ’’န္တိ? သော တံ အာကောဋေတွာ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿာ’’တိ အာဟ။ အထဿ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဣတရာနိပိ တီဏိ သီသာနိ ပုစ္ဆိတွာ တေန အဝိရဇ္ဈိတွာ ဝုတ္တဝုတ္တက္ခဏေ တထေဝ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ပဉ္စမံ သီသံ ဒဿေတွာ ‘‘ဣဒံ ကဿ သီသ’’န္တိ ပုစ္ဆိ, သော တမ္ပိ အာကောဋေတွာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ န ဇာနာတိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၀။)အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ, ဝင်္ဂီသ, န ဇာနာသီ’’တိ ဝတွာ, ‘‘အာမ, န ဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဝင်္ဂီသော ယာစိ ‘‘ဒေထ မေ ဣမံ မန္တ’’န္တိ။ န သက္ကာ အပဗ္ဗဇိတဿ ဒါတုန္တိ။ သော ‘‘ဣမသ္မိံ မန္တေ ဂဟိတေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဟံ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တေ ဗြာဟ္မဏေ ‘‘တုမှေ တတ္ထေဝ ကတိပါဟံ ဝသထ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဥယျောဇေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ဝင်္ဂီသတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ အထဿ သတ္ထာ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ‘‘မန္တဿ ပရိကမ္မံ သဇ္ဈာယာဟီ’’တိ အာဟ။ သော တံ သဇ္ဈာယန္တော အန္တရန္တရာ ဗြာဟ္မဏေဟိ ‘‘ဂဟိတော တေ မန္တော’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော ‘‘အာဂမေထ တာဝ, ဂဏှာမီ’’တိ ဝတွာ ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ပုန ဗြာဟ္မဏေဟိ ပုဋ္ဌော ‘‘အဘဗ္ဗော ဒါနာဟံ, အာဝုသော, ဂန္တု’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, အဘူတေန အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘မာ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ အဝစုတ္ထ, ဣဒါနိ, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော စုတိပဋိသန္ဓိကုသလော ဇာတော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
၄၁၉။‘‘စုတိံ ယော ဝေဒိ သတ္တာနံ, ဥပပတ္တိဉ္စ သဗ္ဗသော၊
အသတ္တံ သုဂတံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
၄၂၀။‘‘ယဿ ဂတိံ န ဇာနန္တိ, ဒေဝါ ဂန္ဓဗ္ဗမာနုသာ၊
ခီဏာသဝံ အရဟန္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ယော ဝေဒီတိ ယော သတ္တာနံ သဗ္ဗာကာရေန စုတိဉ္စ ပဋိသန္ဓိဉ္စ ပါကဋံ ကတွာ ဇာနာတိ, တမဟံ အလဂ္ဂတာယ အသတ္တံ, ပဋိပတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ သုဂတံ, စတုန္နံ သစ္စာနံ ဗုဒ္ဓတာယ ဗုဒ္ဓံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ယဿာတိ ယဿေတေ ဒေဝါဒယော ဂတိံ န ဇာနန္တိ, တမဟံ အာသဝါနံ ခီဏတာယ ခီဏာသဝံ, ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရဟန္တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဝင်္ဂီသတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တတိံသတိမံ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၁။)ယဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဓမ္မဒိန္နံ နာမ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကဒိဝသဉှိ တဿာ ဂိဟိကာလေ သာမိကော ဝိသာခေါ ဥပါသကော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ ဓမ္မဒိန္နံ ပဋိစ္ဆာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တတော ပုဗ္ဗေ အာဂစ္ဆန္တော ဓမ္မဒိန္နံ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တိံ ဒိသွာ သိတံ ကရောတိ။ တံ ဒိဝသံ ပန ဝါတပါနေန ဌိတံ အနောလောကေန္တောဝ အဂမာသိ။ သာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဟောတု, ဘောဇနကာလေ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဘောဇနဝေလာယ ဘတ္တံ ဥပနာမေသိ။ သော အညေသု ဒိဝသေသု ‘‘ဧဟိ, ဧကတော ဘုဉ္ဇာမာ’’တိ ဝဒတိ, တံ ဒိဝသံ ပန တုဏှီဘူတောဝ ဘုဉ္ဇိ။ သာ ‘‘ကေနစိဒေဝ ကာရဏေန ကုပိတော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ အထ နံ ဝိသာခေါ သုခနိသိန္နဝေလာယ တံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဓမ္မဒိန္နေ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ ပဋိစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ကုဒ္ဓါ နာမ သာပတေယျံ န ပဋိစ္ဆာပေန္တိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘တုမှေ ပန, သာမီ’’တိ အာဟ။ အဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ န ကိဉ္စိ ဝိစာရေမီတိ။ တုမှေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ခေဠံ ကော ပဋိစ္ဆိဿတိ, ဧဝံ သန္တေ မမ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာထာတိ။ သော ‘‘သာဓု, ဘဒ္ဒေ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မဟန္တေန သက္ကာရေန တံ ဘိက္ခုနီဥပဿယံ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒါ ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရီ နာမ အဟောသိ။
သာ ပဝိဝေကကာမတာယ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဇနပဒံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝိဟရန္တီ န စိရဿေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ‘‘ဣဒါနိ မံ နိဿာယ ဉာတိဇနာ ပုညာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟံ ပစ္စာဂဉ္ဆိ။ ဥပါသကော တဿာ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန အာဂတာ’’တိ ဘိက္ခုနီဥပဿယံ ဂန္တွာ ထေရိံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတာ နု ခေါသိ, အယျေတိ ဝတ္တုံ အပ္ပတိရူပံ, ပဉှမေကံ နံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, သာ တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဥပါသကော တေနေဝ ဥပါယေန သေသမဂ္ဂေသုပိ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ အတိက္ကမ္မ ပဉှဿ ပုဋ္ဌကာလေ တာယ ‘‘အစ္စယာသိ, အာဝုသော, ဝိသာခါ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာကင်္ခမာနော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ထေရိံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ သတ္ထု
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၂။)သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ကထာသလ္လာပံ သဗ္ဗံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘သုကထိတံ မမ ဓီတာယ ဓမ္မဒိန္နာယ, အဟမ္ပေတံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဧဝမေဝ ဝိဿဇ္ဇေယျ’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၂၁။‘‘ယဿ ပုရေ စ ပစ္ဆာ စ, မဇ္ဈေ စ နတ္ထိ ကိဉ္စနံ၊
အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ပုရေတိ အတီတေသု ခန္ဓေသု။ ပစ္ဆာတိ အနာဂတေသု ခန္ဓေသု။ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ခန္ဓေသု။ နတ္ထိ ကိဉ္စနန္တိ ယဿေတေသု ဌာနေသု တဏှာဂါဟသင်္ခါတံ ကိဉ္စနံ နတ္ထိ, တမဟံ ရာဂကိဉ္စနာဒီဟိ အကိဉ္စနံ ကဿစိ ဂဟဏဿ အဘာဝေန အနာဒါနံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရီဝတ္ထု အဋ္ဌတိံသတိမံ။
ဥသဘန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘န ဝေ ကဒရိယာ ဒေဝလောကံ ဝဇန္တီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၇) ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
ဘိက္ခူ အင်္ဂုလိမာလံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ နု ခေါ, အာဝုသော အင်္ဂုလိမာလ, ဒုဋ္ဌဟတ္ထိံ ဆတ္တံ ဓာရေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ ဘာယီ’’တိ? ‘‘န ဘာယိံ, အာဝုသော’’တိ။ တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု – ‘‘အင်္ဂုလိမာလော, ဘန္တေ, အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မမ ပုတ္တော အင်္ဂုလိမာလော ဘာယတိ။ ခီဏာသဝဥသဘာနဉှိ အန္တရေ ဇေဋ္ဌကဥသဘာ မမ ပုတ္တသဒိသာ ဘိက္ခူ န ဘာယန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၄၂၂။‘‘ဥသဘံ ပဝရံ ဝီရံ, မဟေသိံ ဝိဇိတာဝိနံ၊
အနေဇံ နှာတကံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၃။)တဿတ္ထော – အစ္ဆမ္ဘိတဋ္ဌေန ဥသဘသဒိသတာယ ဥသဘံ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပဝရံ ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ ဝီရံ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသိတတ္တာ မဟေသိံ တိဏ္ဏံ မာရာနံ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဇိတာဝိနံ နှာတကိလေသတာယ နှာတကံ စတုသစ္စဗုဒ္ဓတာယ ဗုဒ္ဓံ တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထု ဧကူနစတ္တာလီသံ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဿ ပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဘဂဝါ ဝါတရောဂေန အာဗာဓိကော ဟုတွာ ဥပဝါဏတ္ထေရံ ဥဏှောဒကတ္ထာယ ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ သော ဂန္တွာ သတ္ထု အာဗာဓိကဘာဝံ အာစိက္ခိတွာ ဥဏှောဒကံ ယာစိ, တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ, ယံ မမ သန္တိကံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဥဏှောဒကဿတ္ထာယ သာဝကံ ပဟိဏီ’’တိ ဥဏှောဒကဿ ကာဇံ ပုရိသေန ဂါဟာပေတွာ ဖာဏိတဿ စ ပုဋံ ဥပဝါဏတ္ထေရဿ ပါဒါသိ။ ထေရော တံ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥဏှောဒကေန နှာပေတွာ ဥဏှောဒကေန ဖာဏိတံ အာလောဠေတွာ ဘဂဝတော ပါဒါသိ, တဿ တင်္ခဏေယေဝ သော အာဗာဓော ပဋိပဿမ္ဘိ။ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ ဒေယျဓမ္မော ဒိန္နော မဟပ္ဖလော ဟောတိ, သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ သော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတ္ထ ဒဇ္ဇာ ဒေယျဓမ္မံ, ကတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ၊
ကထဉှိ ယဇမာနဿ, ကထံ ဣဇ္ဈတိ ဒက္ခိဏာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၉)၊
အထဿ သတ္ထာ ‘‘ဧဝရူပဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏံ ပကာသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၄။) ၄၂၃။‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ယော ဝေဒိ, သဂ္ဂါပါယဉ္စ ပဿတိ၊
အထော ဇာတိက္ခယံ ပတ္တော, အဘိညာဝေါသိတော မုနိ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၉)၊
သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ပါကဋံ ကတွာ ဇာနာတိ, ဆဗ္ဗီသတိဒေဝလောကဘေဒံ သဂ္ဂဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ အပါယဉ္စ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿတိ, အထော ဇာတိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပတ္တော, အဘိညေယျံ ဓမ္မံ အဘိဇာနိတွာ ပရိညေယျံ ပရိဇာနိတွာ ပဟာတဗ္ဗံ ပဟာယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကတွာ ဝေါသိကော နိဋ္ဌာနံ ပတ္တော, ဝုသိတဝေါသာနံ ဝါ ပတ္တော, အာသဝက္ခယပညာယ မောနဘာဝံ ပတ္တတ္တာ မုနိ, တမဟံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ဝေါသာနံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝုတ္ထဘာဝေန သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ဗြာဟ္မဏောပိ ပသန္နမာနသော သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ဥပါသကတ္တံ ပဝေဒေသီတိ။
ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဝတ္ထု စတ္တာလီသံ။
ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆဗ္ဗီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၅။)နိဂမနကထာ
ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗပဌမေ ယမကဝဂ္ဂေ စုဒ္ဒသ ဝတ္ထူနိ, အပ္ပမာဒဝဂ္ဂေ နဝ, စိတ္တဝဂ္ဂေ နဝ, ပုပ္ဖဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, ဗာလဝဂ္ဂေ ပန္နရသ, ပဏ္ဍိတဝဂ္ဂေ ဧကာဒသ, အရဟန္တဝဂ္ဂေ ဒသ, သဟဿဝဂ္ဂေ စုဒ္ဒသ, ပါပဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, ဒဏ္ဍဝဂ္ဂေ ဧကာဒသ, ဇရာဝဂ္ဂေ နဝ, အတ္တဝဂ္ဂေ ဒသ, လောကဝဂ္ဂေ ဧကာဒသ, ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂေ နဝ, သုခဝဂ္ဂေ အဋ္ဌ, ပိယဝဂ္ဂေ နဝ, ကောဓဝဂ္ဂေ အဋ္ဌ, မလဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, ဓမ္မဋ္ဌဝဂ္ဂေ ဒသ, မဂ္ဂဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, ပကိဏ္ဏကဝဂ္ဂေ နဝ, နိရယဝဂ္ဂေ နဝ, နာဂဝဂ္ဂေ အဋ္ဌ, တဏှာဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, ဘိက္ခုဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေ စတ္တာလီသာတိ ပဉ္စာဓိကာနိ တီဏိ ဝတ္ထုသတာနိ ပကာသေတွာ နာတိသင်္ခေပနာတိဝိတ္ထာရဝသေန ဥပရစိတာ ဒွါသတ္တတိဘာဏဝါရပမာဏာ ဓမ္မပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာတိ။
ပတ္တံ ဓမ္မပဒံ ယေန, ဓမ္မရာဇေနနုတ္တရံ၊
ဂါထာ ဓမ္မပဒေ တေန, ဘာသိတာ ယာ မဟေသိနာ။
သတေဝီသာ စတုဿတာ, စတုသစ္စဝိဘာဝိနာ၊
သတတ္တယဉှိ ဝတ္ထူနံ, ပဉ္စာဓိကာ သမုဋ္ဌိတာ။
ဝိဟာရေ အဓိရာဇေန, ကာရိတမှိ ကတညုနာ၊
ပါသာဒေ သိရိကူဋဿ, ရညော ဝိဟရတာ မယာ။
အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ, အတ္ထာယ စ ဟိတာယ စ၊
လောကဿ လောကနာထဿ, သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကမျတာ။
တာသံ အဋ္ဌကထံ ဧတံ, ကရောန္တေန သုနိမ္မလံ၊
ဒွါသတ္တတိပမာဏာယ, ဘာဏဝါရေဟိ ပါဠိယာ။
ယံ ပတ္တံ ကုသလံ တေန, ကုသလာ သဗ္ဗပါဏိနံ၊
သဗ္ဗေ ဣဇ္ဈန္တု သင်္ကပ္ပါ, လဘန္တု မဓုရံ ဖလန္တိ။
ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထုသာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေန မဟာဝေယျာကရဏေန ကရဏသမ္ပတ္တိဇနိတသုခဝိနိဂ္ဂတမဓုရောဒါရဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေန ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဝါဒီဝရေန
(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၆။)မဟာကဝိနာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရေ ဆဠဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဒိပ္ပဘေဒဂုဏပဋိမဏ္ဍိတေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ ထေရာနံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝံသာလင်္ကာရဘူတေန ဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာယံ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာ –
တာဝ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, လောကနိတ္ထရဏေသိနံ၊
ဒဿေန္တီ ကုလပုတ္တာနံ, နယံ သဒ္ဓါဒိဗုဒ္ဓိယာ။
ယာဝ ဗုဒ္ဓေါတိ နာမမ္ပိ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ တာဒိနော၊
လောကမှိ လောကဇေဋ္ဌဿ, ပဝတ္တတိ မဟေသိနောတိ။
ဣတိ တေဝီသာဓိကစတုသတဂါထာပဉ္စာဓိကတိသတဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတာ
ဆဗ္ဗီသတိဝဂ္ဂသမန္နာဂတာ ဓမ္မပဒဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
ဓမ္မပဒ-အဋ္ဌကထာ သဗ္ဗာကာရေန နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment