အချီနိဒါန်း
ဂုရူပဒေသံ နိဿာယ, သဇ္ဇေဿံ တဿ နိဿယံ။
ဧတ္ထ၊ ဓမ္မပဒ, ခေါ်ဆိုရသည့်, နာမတင့်ဆန်း, ဤသည့်ကျမ်း၌။ ဓမ္မော၊ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ, စချီကာဖြင့်, ဂါထာဖွဲ့စပ်, ဟောကြားအပ်သည့်, များမြတ်ပေတောင်း, တရားအပေါင်းကို။ ပဇ္ဇတေ၊ တရားလိုက်စား, ပုဂ္ဂိုလ်များတို့, မမှားပုံသေ, သိအပ်ပေ၏။ ဣတိ (တသ္မာ)၊ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ, စချီကာဖြင့်, ဂါထာဖွဲ့စပ်, ဟောကြားအပ်သည့်, များမြတ်ပေတောင်း, တရားအပေါင်းကို, ကောင်းကောင်းသိရာ, မြတ်ကျမ်းစာ၏ အဖြစ်ကြောင့်။ (သော ဂန္ထော၊ ဆိုအပ်ခဲ့တုံ, သကတ်ဂုဏ်နှင့်, ပြည့်စုံတင့်လျှမ်း, ထိုသည့်ကျမ်းကို။) ဓမ္မပဒန္တိ၊ ဓမ္မပဒ, နာမတင့်ဆန်း, သုတ္တန်ကျမ်းဟူ၍။ သညိတော၊ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ, ထေရ်မဟာတို့, သေချာသတ်မှတ်, သမုတ်အပ်ခဲ့လေပြီ။ ဂုရုပဒေသံ၊ ကျောက်ထီးတမျှ, လေးစားရသည့်, ဆရာ့ရေးနည်း, နိဿရည်းကို။ နိဿာယ၊ အားကိုးသမှု, မှီငြမ်းပြု၍။ တဿ၊ ဓမ္မပဒ, ခေါ်ဆိုရသည့်, နာမတင့်ဆန်း, ထိုသည့်ကျမ်း၏။ နိဿယံ၊ အဋ္ဌကထာ, ကျမ်းဋီကာနှင့်, သဒ္ဒါအဘိဓာန်, အတန်တန်ဟု, မှီဟန်စုစည်း, နိဿရည်းကို။ သဇ္ဇေဿံ၊ ယခုနောင်ဖွား, အကျိုးများဖို့, ကြိုးစားတီထွင်, စီရင်ပေအံ့သတည်း။
ဓမ္မပဒန္တိ သညိတော။ ။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာအစရှိသော ဂါထာပါဠိဓမ္မတို့ကို သိကြောင်း သိရာကျမ်းကို ဓမ္မပဒဟု ခေါ်သည်၊ [ဓမ္မပဒမည်ခြင်း၏ အခြားအကြောင်းများကို ၄-ခုမြာက် ဂန္ထာ-ရမ္ဘဂါထာနိဿယ၌ ရှုပါ။]
ဟောကြားခဲ့ရာဌာန။ ။ ဘုရားရှင်သည် ဤဓမ္မပဒကျမ်းလာ ဂါထာဒေသနာတော်များကို
၁။ သာဝတ္ထိမြို့, ဇေတဝန်ကျောင်း, ပုဗ္ဗာရုံကျောင်း
၂။ ရာဇဂြိုဟ်မြို့, ဝေဠုဝန်ကျောင်း, ဇီဝကသရက်ဥယျာဉ်ကျောင်း၊ ဂိဇ္ဈကုဋ်တောင်ကျောင်း
၃။ ကောသမ္ဗီမြို့, ဃောသိတာရုံကျောင်း၊ ပလလဲတော၊ (ပါလိလေယျကတော)။
၄။ ဝေသာလီမြို့, ကူဋာဂါရကျောင်း၊ မဟာဝုန်တော
၅။ ကပိလဝတ်မြို့, နိဂြောဓာရုံကျောင်း
၆။ ဗာရာဏသီမြို့, မိဂဒါဝုန်တော၊ ကုက္ကိုပင်၇-ပင်အောက်
၇။ ဟိမဝန္တာတောင်, တောကျောင်းငယ်
၈။ တာဝတိံသာနတ်ပြည် ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်ဖြာထက်
၉။ ဝေဠုဝရွာ
၁၀။ သင်္ကဿမြို့တံခါး
၁၁။ ကုသိနာရုံမြို့, မလ္လာမင်းတို့၏ ဥယျာဉ်ရှိ ပရိနိဗ္ဗာန်စံရာညောင်စောင်း
၁၂။ သက္ကတိုင်း
၁၃။ ကောသလာဇနပုဒ်
၁၄။ စာလိကာတောင်
၁၅။ သေတဗျမြို့, ယင်းတိုက်တော
၁၆။ ဒီဃလင်္ဃလိကမြို့, တောကျောင်းငယ်
၁၇။ သုသုမာရဂိရမြို့ , ဘေသကဠာတော (ပဲစင်းငုံတော)
၁၈။ ကုဏ္ဍကောလိယမြို့, ကုဏ္ဍဓာနတောကျောင်း
၁၉။ အဂ္ဂါဠဝနတ်ကွန်း
၂၀။ ဗောဓိမဏ္ဍိုင်
၂၁။ ပဉ္စသာလာ ပုဏ္ဏားရွာ
၂၂။ သာကေတမြို့, အဉ္ဇနဥယျာဉ်။
၂၃။ အာဠဝီမြို့
၂၄။ ဘဒ္ဒိယမြို့, မြတ်လေးတောစသော မြို့ရွာဌာနတို့၌ သီတင်းသုံးတော်မူစဉ်ကလည်းကောင်း, ထိုထိုဤဤ အရပ်ဆီသို့ ဒေသစာရီကြွချီတော်မူစဉ်ကလည်းကောင်း ရှင်, ရဟန်း, လူ, နတ်, နဂါးတို့ကို အကြောင်းပြု၍ ဟောတော်မူခဲ့သည်။
ဒေသနာတော်၏ ကျေးဇူး။ ။ ထိုဓမ္မပဒဒေသနာတော်ကို နာကြားရ၍ ဘုရားရှင်လက်ထက်တော်က သတ္တဝါများစွာ နိဗ္ဗာန် သုဂတိသို့ ရောက်ခဲ့ကြသည်၊ ဘုရားရှင် ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော် မူပြီးနောက် သာသနာတော်နှစ်၂၁၈ ခုနှစ်တွင်၁ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ပါဋလိပုတ်(ယခု ပဋ္ဋနာ)မြို့၌ နန်းတက်သော သီရိဓမ္မာသောကမင်း, ထိုမင်းနောက် နှစ်ပေါင်း ၁၃၄၃-နှစ်ခန့်အကွာ သာသနာတော်နှစ် ၁၅၆၁ ခုနှစ်,၂ ကောဇာသက္ကရာဇ် ၃၇၉ ခုနှစ်တွင်၃ မြန်မာနိုင်ငံ ပုဂံပြည်၌ နန်းတက်သော အနော်ရထာမင်းတို့သည် ဤဓမ္မပဒကျမ်း အပ္ပမာဒဝဂ်မှ “အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ, ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ”ဟူသော ဂါထာတော်ကို နာကြားရသဖြင့် မိစ္ဆာအယူကို စွန့်၍ ကမ္ဘာ့သမိုင်း, မြန်မာ့သမိုင်းတွင် ဥဒါန်း တွင်ရစ်သော သာသနာပြု မင်းကောင်းမင်းမြတ်များ ဖြစ်ခဲ့ကြရသည်။
ယနေ့တွေ့မြင်နေရသော ကမ္ဘာ့ထေရဝါဒသာသနာ, မြန်မာနိုင်ငံ ထေရဝါဒသာသနာသည် ထိုမင်း၂-ပါးတို့ ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော သာသနာပင် ဖြစ်သည်၊ မှန်၏-သီရိဓမ္မာသောကမင်း၏ အခန်းကဏ္ဍကို ဖယ်ထားပါက ယနေ့ ကမ္ဘာ့ထေရဝါဒသာသနာသည်လည်းကောင်း, အနော်ရထာမင်း၏ အခန်းကဏ္ဍကို ဖယ် ထားပါက ယနေ့ မြန်မာနိုင်ငံ ထေရဝါဒသာသနာသည်လည်းကောင်း မည်သို့သော အခြေအနေရှိမည်ကို သမိုင်းပညာရှင်တို့ခန့်မှန်းနိုင်ပါသည်။
၁။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၅၊ ကလျာဏီ-၁၊ မှန်နန်း၊၁၊၁၁၇။
၂။ သာသနာလင်္ကာရ-၈၈။
၃။ မှန်နန်း၊၁၊၂၅၃၊ သာသနာလင်္ကာရ-၈၈။
အရကျက်စေရန်စီမံ့ခဲ့။ ။ ထိုသို့ သာသနာတော်အား ကျေးဇူးများလှသောကြောင့် အရကျက်ဖို့ တရားယူဖို့ ကောင်းလှသော ဓမ္မပဒပါဠိအဋ္ဌကထာလာ ဂါထာများကို မိမိတို့ မဟာဂန္ဓာရုံ ကျောင်းတိုက်၌ ပရိယတ္တိအခြေခံတန်း, သာသနာလင်္ကာရ အကျော်တန်းများဝယ် အာဂုံနှုတ်တက် အရကျက်စေရန် မိမိတို့၏ ကျေးဇူးရှင် ဆရာတော်ဘုရားက စီမံထားတော်မူခဲ့သည်။
ဂုရူပဒေသံ နိဿာယ။ ။ ဤနိဿယကို ရေးရာ၌ “သဒ္ဒါနက်ထိ, ချော-ကျဉ်းဘိ, ရှင်း၏အဓိပ္ပာယ်(အလင်္ကာဘာ-ဆ)” ဟူသော ကျေးဇူးရှင်ဆရာတော် ဘုရားကြီး၏ နိဿယပေးနည်း မူလေးချက်နှင့် ညီနိုင်သမျှ ညီစေရန် သဒ္ဒါနက်ထိမိ၍ ချော လည်းချော, ကျဉ်းလည်းကျဉ်း, အဓိပ္ပာယ်လည်း ပေါ်လွင်အောင် ရေးပါသည်။
သဇ္ဇေဿံ။ ။ မိမိတို့ မဟာဂန္ဓာရုံကျောင်းတိုက်၌ “မူလတန်း, ပထမတန်းရှေ့ပိုင်း, ပထမတန်းနောက်ပိုင်း”ဟူ၍ ပရိယတ္တိ အခြေခံတန်း ၃တန်းရှိရာ ပထမတန်းရှေ့ပိုင်းနှင့် ပထမတန်း နောက်ပိုင်းကို ဖြေဆိုကြမည့် ရောက်သစ်စ ရှင်ငယ် ရဟန်း ငယ်များသည်လည်းကောင်း, ထိုအခြေခံတန်းများ အောင်မြင်ပြီး ၍ သာသနာလင်္ကာရသာမဏေကျော်တန်းတို့ကို ဖြေဆိုကြမည့် သာမဏေများသည်လည်းကောင်း မိမိတို့ ဆိုင်ရာအတန်း၌ ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် အပိုင်းကဏ္ဍအလိုက် ဓမ္မပဒပါဠိ အဋ္ဌကထာ လာ ဂါထာပါဠိနှင့် နိဿယတို့ကို အဆင့်ဆင့်ရေးကူး၍ ကျက် ကြရသည်၊ ထိုသို့ အဆင့်ဆင့် ရေးကူး၍ ကျက်ကြရာ၌ အမှား အယွင်းမကင်း, အဖြတ်အတောက် ပိုဒ်ခတ်မှစ၍ ကျနခြင်း လည်း မရှိ, ဂါထာနိဿယအချို့ ဆိုင်ရာအဖွင့်ကျမ်းများနှင့် လည်း မညီ, အမှားအယွင်းကို အချိန်ယူ၍ ပြင်ပေးမည့်သူလည်း မရှိသောကြောင့် ထိုအပြစ်များကို ထိန်းသိမ်းလိုသော ဆန္ဒဖြင့် ယခုအခါ အဋ္ဌကထာအခြေပြုကျမ်း, ဆိုင်ရာအဋ္ဌကထာ, ဋီကာ, သဒ္ဒါ, အဘိဓာန်စသော ကျမ်းများနှင့် တိုက်ဆိုင်၍ ပုံနှိပ်အပ် သော ကျမ်းစာအုပ်ငယ်တစ်စောင် ဖြစ်အောင် စီစဉ်လိုက်ရ ပါသည်။
အရှင်သုဇနာဘိဝံသ
၁၃၅၂-ခုနှစ်၊ ကဆုန်လဆန်း(၃)ရက်
ကျေးဇူးတင်လွှာ
၉၀၀၀၀ဝိ/ (ကိုးသိန်းကျပ်)တန် Laptop ကွန်ပျူတာနှင့်
၂၅၀၀၀၀ိ(တစ်သိန်းငါးသောင်း)ကျပ်ကို လှူဒါန်းကြသော ဦးစိုင်းလာ
သမီး-မနန်းရတနာလင်း(ဝမ်းစတားကျောက်မျက်ကုမ္ပဏီ၊ မန္တလေး
ဆေးဆိုင်၊ မန္တလေးမြို့)
၂၀၀၀၀ဝိ(နှစ်သိန်းကျပ်)ကို ဓမ္မဒါနအဖြစ် လှူဒါန်းသော
(ဦးမြင့်ဆွေ)+ဒေါ်အုန်းသင်၊ သမီး-မခင်အေးဆွေ(မန္တလေးမြို့)
၁၀၀၀၀ဝိ(တစ်သိန်းကျပ်)ကို ဓမ္မဒါနအဖြစ် လှူဒါန်းသော
ကိုစိုင်းယီသန်း+မနန်းအိုင်လာ(တာချီလိတ်မြို့)
၁၀၀၀၀ဝိ(တစ်သိန်းကျပ်)ကို ဓမ္မဒါနအဖြစ် လှူဒါန်းသော
မခင်စန်းချို(မန္တလေးဆေးဆိုင်၊ မန္တလေးမြို့)
ကွန်ပျူတာပညာဖြင့် အကူအညီ များစွာပေးသော အရှင်ဝဏ္ဏ- သာရာလင်္ကာရ(သာမဏေကျော်၊ ဓမ္မာစရိယ၊ ဂဏဝါစကစာချ)
ကွန်ပျူတာစီပေးသော အရှင်အဂ္ဂဝံသ(ဓမ္မာစရိယ၊ ဂဏဝါစက စာချ)နှင့် ပရုဖတ်ပေးသော အရှင်အာစာရာလင်္ကာရ စာအုပ်ထုတ်ဝေမှုစသော အထွေထွေကိစ္စများကို ဆောင်ရွက် ပေးသော အရှင်ဣန္ဒာလောကာလင်္ကာရ (သာမဏေကျော်၊ ဓမ္မာစရိယ၊ ဓမ္မကထိက ဗဟုဇနဟိတဓရ)တို့အား အထူးကျေးဇူးတင် ထိုက်သူများအဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ပါသည်။
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဂါထာ
ယေန သဒ္ဓမ္မပဇ္ဇောတော, ဇာလိတော ဇလိတိဒ္ဓိနာ။
(အဟံ၊ ငါသည်။) မဟာမောဟတမောနဒ္ဓေ၊ ကြီးစွာသော မောဟတည်းဟူသော အမိုက်မှောင်သည် မြှေးယှက်ပိတ်ဖုံးအပ် သော။ လောကေ၊ လောက၌။ လောကန္တဒဿိနာ၊ လောကအဆုံး မှန်, မြတ်နိဗ္ဗာန်ကို, ဧကန်ပိုင်ပိုင်, သိမြင်တော်မူထသော။ ဇလိတိဒ္ဓိနာ၊ ထွန်းလင်းတောက်ပသော တန်းခိုးရှိတော်မူထသော။ ယေန၊ အကြင်မြတ်စွာဘုရားသည်။ သဒ္ဓမ္မပဇ္ဇောတော၊ သူတော် ကောင်းတရားတည်းဟူသော ဆီမီးတန်ဆောင်ကို။ ဇာလိတော၊ ထွန်းလင်းတောက်ပစေတော်မူအပ်ပြီ။
သဒ္ဓမ္မဉ္စဿ ပူဇေတွာ, ကတွာ သံဃဿ စဉ္ဇလိံ။
သိရီမတော၊ ရှေးဘုန်းရှေးကံ, ပညာဉာဏ်တို့, ပိုလျှံယှက် ဝေ, ကျက်သရေရှိတော်မူသော။ ဝါ၊ ကိုယ်တော်မြတ်၏, လျောက် ပတ်သပ္ပာယ်, လွန်တင့်တယ်၍, များကြွယ်သတ္တဝါ, အုပ်စိုးကာ ဖြင့်, သံသာငြိမ့်ညောင်း, ခြွေရံကောင်းဟု, စုပေါင်းယှက်ဝေ, ကျက် သရေရှိတော်မူသော။ တဿ သမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ ပါဒေ၊ ခြေတော်တို့ကို။ (နမဿာမိ၊ ရှိခိုးပါ၏။) နမဿိတွာ၊ ရှိခိုး ပြီး၍လည်းကောင်း။ အဿ၊ ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ သဒ္ဓမ္မံ၊ မဂ်ဖိုလ် နိဗ္ဗာန်, ဓမ္မက္ခန်ဟု, ဆယ်တန်သော သူတော်ကောင်းတရား တော်မြတ်ကို။ (ပူဇေမိ၊ ပူဇော်ပါ၏။) ပူဇေတွာ စ၊ ပူဇော်ပြီး၍ လည်းကောင်း။ သံဃဿ၊ အရိယာသံဃာတော်အား။ အဉ္စလိံ၊ လက်အုပ်ချီမိုး, ရှိခိုးခြင်းကို။ (ကရောမိ၊ ပြုပါ၏။) ကတွာ စ၊ ပြု ပြီး၍လည်းကောင်း။
သိရီမတော။ ။ သိရီတိ ပညာပုညာနံ အဓိဝစနန္တိ ဝဒန္တိ၊ အထ ဝါ ပုညနိဗ္ဗတ္တာ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသမ္ပတ္တိ ကတပုညေ နိဿယတိ, ကတပုညေဟိ ဝါ နိဿီယတီတိ “သိရီ”တိ ဝုစ္စတိ၊ သာ စ အတိသယဝတီ ဘဂဝတော အတ္ထီတိ သိရီမာ, ဘဂဝါ၊ တဿ သိရီမတော(မူလဋီ၊၁၊၉)၊ မဓုဋီကာ၌ သိရီကို သရဓာတ်, အပစ္စည်း, ဣတ္ထိဇောတက ဤ ပစ္စည်းကြံ၍ “သရန္တိ ဇာနန္တိ ဧတာယာတိ သိရီ(သိကြောင်းပညာ)”ဟု လည်းကောင်း, “သရတိ ပဝတ္တတိ ဖလံ ဧတာယာတိ သိရီ (အကျိုးတရား ဖြစ်ကြောင်း ကောင်းမှု)”ဟုလည်းကောင်း ပြု၏။
သမ္ပတ္တသဒ္ဓမ္မပဒေါ, သတ္ထာ ဓမ္မပဒံ သုဘံ။
ယံ ဝေ ဒေဝမနုဿာနံ, ပီတိပါမောဇ္ဇဝဍ္ဎနံ။
တံတံ ကာရဏံ၊ ထိုထိုအကြောင်းကို။ အာဂမ္မ၊ စွဲ၍။ ဓမ္မာ-ဓမ္မေသု၊ အကြောင်းဟုတ်သည် အကြောင်းမဟုတ်သည်တို့၌။ ဝါ၊ ကုသိုလ်တရား အကုသိုလ်တရားတို့၌။ ကောဝိဒေါ၊ ကျွမ်း ကျင်တော်မူသော။ သမ္ပတ္တသဒ္ဓမ္မပဒေါ၊ ကောင်းစွာ ရောက်အပ် ပြီးသော သူတော်ကောင်းတရားတည်းဟူသော အဖို့အစုရှိတော် မူသော။ ကရုဏာဝေဂသမုဿာဟိတမာနသော၊ မဟာကရုဏာ တော်အဟုန်သည် ကောင်းစွာ အားတက်စေအပ်သော စိတ်ရှိ တော်မူသော။ သတ္ထာ၊ မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဒေဝမနုဿာနံ၊ နတ်လူတို့၏။ ပီတိပါမောဇ္ဇဝဍ္ဎနံ၊ နှစ်သက်ဝမ်းမြောက် ခြင်းကို တိုးပွားစေတတ်သော။ သုဘံ၊ အနက်သဒ္ဒါ, ၂-ဖြာပြည့် လျှံ, ကောင်းမွန်တင့်တယ်သော။ ယံ ဓမ္မပဒံ၊ ဉေယျဓမ်ငါး, မြတ် တရားကို, ပိုင်းခြားသိရာ, အကြင်ဒေသနာပါဠိကို။ ဒေသေသိ၊ ဟောကြားတော်မူခဲ့လေပြီ။
ဓမ္မပဒံ ။ ။ ဓမ္မေ သင်္ခါရဝိကာရလက္ခဏနိဗ္ဗာနပညတ္တိသင်္ခါတေ ပဉ္စ- ဝိဓဉေယျဓမ္မေ ပဇ္ဇန္တေ ဉာယန္တေ ဧတ္ထ ဧတေနာတိ ဓမ္မပဒံ၊ အထ ဝါ ပဒန္တိ ကောဋ္ဌာသံ၊ ဓမ္မာနံ ဉေယျဓမ္မာနံ ပဒံ ကောဋ္ဌာသံ အဿ အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဓမ္မပဒံ(ဉေယျဓမ်ငါးခု, အဖို့အစုရှိရာ, ဒေသနာပါဠိ)၊ ဓမ္မေ ဝါ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတျာဒိဂါထာဗန္ဓဝသေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ ပရိယတ္တိပါဠိဓမ္မေ ပဇ္ဇန္တေ ဉာယန္တေ ဧတ္ထ ဧတေနာတိ ဝါ ဓမ္မပဒံ(မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ, အစလာသည့်, ဂါထာအပေါင်း, တရားကောင်းကို, သိကြောင်းသိရာ, ဒေသနာပါဠိ)၊ ဓမ္မာနံ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတျာဒိဂါထာဗန္ဓဝသေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တာနံ ပရိယတ္တိပါဠိဓမ္မာနံ ပဒံ ကောဋ္ဌာသံ အဿ အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဓမ္မပဒံ-မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမာ, အစလာသည့်, ဂါထာဗန္ဓ, မြတ်ဓမ္မဟု, အဖို့အစုရှိရာ, ဒေသနာ ပါဠိ(ဓမ္မ-ဋီ-၉)။
ယာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမှိ, ဒီပဘာသာယ သဏ္ဌိတာ။
ပရမ္ပရာဘတာ၊ ဆရာအဆက်ဆက် ဆောင်ရွက်အပ်သော။ နိပုဏာ၊ သိမ်မွေ့နက်နဲသော။ တဿ၊ ထိုဓမ္မပဒပါဠိ၏။ ယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်, အသွယ်သွယ်ကို, ခြယ်လှယ်ဖွင့်ပြ, အဋ္ဌကထာ, အကြင်ကျမ်းစာသည်။ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမှိ၊ သီဟိုဠ် ကျွန်း၌။ ဒီပဘာသာယ၊ သီဟိုဠ်ကျွန်းသား၌ဖြစ်သော ဘာသာ စကားဖြင့်။ ဝါ၊ သီဟိုဠ်ဘာသာစကားဖြင့်။ သဏ္ဌိတာ၊ ကောင်းစွာ တည်နေပြီ။
အပ္ပေဝ နာမ သာဓေယျ, သဗ္ဗလောကဿ သာ ဟိတံ။
သာ (အတ္ထဝဏ္ဏနာ)၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်, အသွယ်သွယ်ကို, ခြယ်လှယ်ဖွင့်ပြ, အဋ္ဌကထာ, ထိုကျမ်းစာသည်။ သေသာနံ၊ သီ ဟိုဠ်ကျွန်းသားတို့မှ ကြွင်းကုန်သော။ သတ္တာနံ၊ ဇမ္ဗူဒိပ်ကျွန်းသား တို့၏။ ဟိတသမ္ပဒံ၊ စီးပွားနှင့် ပြည့်စုံခြင်းကို။ န သာဓယတိ၊ မပြီး စေနိုင်။ သဗ္ဗလောကဿ၊ အလုံးစုံသောသတ္တလောက၏။ ဟိတံ၊ စီးပွားကို။ အပ္ပေဝ နာမ သာဓေယျ၊ အကယ်၍ ပြီးစေနိုင်မူကား ကောင်းလေစွ။
ကုမာရကဿပေနာဟံ, ထေရေန ထိရစေတသာ၊
သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန, သက္ကစ္စံ အဘိယာစိတော။
ဣတိ၊ ဤသို့။ အာသီသမာနေန၊ တောင့်တသော။ ဒန္တေန၊ ဆုံးမအပ်သော။ ဝါ၊ ယဉ်ကျေးသော။ သမစာရိနာ၊ အညီအမျှ ကျင့် လေ့ရှိသော။ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန၊ သဒ္ဓမ္မသုံးဖြာ, သာသနာ၏, တည်တံ့မှုကို လိုလားသော။ ကုမာရကဿပေန၊ ကုမာရကဿပ မည်သော။ ထိရစေတသာ၊ မြဲမြံခိုင်ခံ့ တည်တံ့သောစိတ်ရှိသော။ ထေရေန၊ ထေရ်သည်။ အဟံ၊ ငါ့ကို။ သက္ကစ္စံ၊ ရိုသေစွာ။ အဘိယာစိတော၊ ရှေးရှုပျပ်ဝပ် တောင်းပန်အပ်သည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ် ၍)။ [ဘာသိဿံ-၌ လှမ်းစပ်။]
ပဟာယာရောပယိတွာန, တန္တိဘာသံ မနောရမံ။
ကေဝလံ တံ ဝိဘာဝေတွာ, သေသံ တမေဝ အတ္ထတော။
တံ ဘာသံ၊ ထိုသီဟိုဠ်ဘာသာကိုလည်းကောင်း။ အတိဝိတ္ထာရဂတံ၊ အလွန်ကျယ်ဝန်းသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်သော။ ဝစနက္ကမံ စ၊ စကားအစဉ်ကိုလည်းကောင်း။ ပဟာယ၊ ပယ်၍လည်းကောင်း။ မနောရမံ၊ စိတ်ကို မွေ့လျော်စေတတ်သော။ တန္တိဘာသံ၊ ပါဠိဘာသာသို့။ အာရောပယိတွာန၊ တက်ရောက်စေ၍လည်းကောင်း။ (တစ်နည်း) တန္တိဘာသံ၊ ပါဠိဘာသာကို။ အာရောပယိတွာန၊ ပေထက်သို့ တင်၍လည်းကောင်း။ ဂါထာနံ၊ ဂါထာတို့၏။ ယံ ဗျဉ္ဇနပဒံ၊ အကြင်အနက်ကို ထင်ရှားပြကြောင်းပုဒ်ကို။ တတ္ထ၊ ထိုသီဟိုဠ်အဋ္ဌကထာ၌။ န ဝိဘာဝိတံ၊ ထင်စွာမဖြစ်စေ အပ်။ ဝါ၊ မဖွင့်ပြအပ်။ ကေဝလံ၊ သက်သက်။ တံ၊ ထိုမဖွင့်အပ်သေးသောပုဒ်ကို။ ဝိဘာဝေတွာ၊ ထင်စွာဖြစ်စေ၍လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖွင့်ပြ၍လည်းကောင်း။ အတ္ထတော၊ အနက်အားဖြင့်။ သေသံ၊ ကြွင်းကျန်နေသေးသော။ တမေဝ၊ ထိုပုဒ်ကိုပင်။ (ဝိဘာဝေတွာလည်းကောင်း။)
မနသော ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အတ္ထဓမ္မူပနိဿိတံ။
ဝိဘာဝိနံ၊ ပညာရှိတို့၏။ အတ္ထဓမ္မူပနိဿိတံ၊ အဋ္ဌကထာပါဠိ တော်ကို မှီသော။ မနသော၊ စိတ်၏။ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ နှစ်သက်ဝမ်း မြောက်ခြင်းကို။ အာဝဟန္တော၊ ရွက်ဆောင်လျက်။ ဘာသန္တရေန၊ ပါဠိဘာသာဖြင့်။ ဘာသိဿံ၊ ဆိုပေအံ့။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁-ယမကဝဂ်
֍ * ၁-စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ယဿ သော ဝိဟတတ္ထာမော, ကထံ ဓမ္မံ စရိဿတိ။
ယဿ၊ အကြင်သူ၏။ ဟတ္ထပါဒါ၊ လက်ခြေတို့သည်။ ဇရာဇဇ္ဇရိတာ၊ ဇရာကြောင့် အိုမင်းကုန်သည်။ ဝါ၊ ဇရာညှင်း၍ အိုမင်း ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) အနဿဝါ၊ နားမထောင်ကုန်သည်။ ဝါ၊ အလိုအတိုင်းမဖြစ်ကုန်သည်။ ဟောန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ သော၊ ထိုသူ သည်။ ဝိဟတတ္ထာမော၊ ပျက်စီးသော အားအင်ရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ကထံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ ဓမ္မံ၊ တရားကို။ စရိဿတိ၊ ကျင့်နိုင်ပါတော့အံ့နည်း။ (ဋ္ဌ-၁)
သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဟာယတု ဒေဟနိဿိတံ, ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။
မမာယိတာနိ၊ ငါ့ဥစ္စာဟု ပြုအပ်ကုန်သော။ ဝါ၊ မြတ်နိုးအပ်ကုန်သော။ စက္ခူနိ၊ မျက်စိတို့သည်။ ဟာယန္တု၊ ယုတ်လျော့မူလည်း ယုတ်လျော့ပါစေကုန်။ သောတာနိ၊ နားတို့သည်။ ဟာယန္တု၊ ကုန်။ ကာယော၊ တစ်ကိုယ်လုံးသည်။ တထေဝ၊ ထို့အတူပင်။ (ဟာယတု၊ ယုတ်လျော့မူလည်း ယုတ်လျော့ပါစေ။) ဒေဟနိဿိတံ၊ ကိုယ်၌ မှီသော။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ၊ ဤအလုံးစုံသည်သော်လည်း။ ဟာယတု၊ စေ။ ပါလိတ၊ ပါလအမည်ရှိသော ခန္ဓာကိုယ်! ကိံ ကာရဏာ၊ အဘယ်အကြောင်းကြောင့်။ တွံ၊ သင်သည်။ ပမဇ္ဇသိ၊ မေ့လျော့ဘိ သနည်း? (ဋ္ဌ-၂)
အနဿဝါ။ ။ အာသုဏန္တီတိ အဿဝါ၊ [အာ+သု+အ၊] န+အဿဝါ အနဿဝါ၊-အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၈၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၈၊ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၇။]
သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဇီရတု ဒေဟနိဿိတံ, ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။
မမာယိတာနိ၊ ကုန်သော။ စက္ခူနိ၊ တို့သည်။ ဇီရန္တု၊ ဆွေးမြေ့မူလည်း ဆွေးမြေ့ပါစေကုန်။ သောတာနိ၊ တို့သည်။ ဇီရန္တု၊ စေကုန်။ ကာယော၊ သည်။ တထေဝ၊ ပင်။ (ဇီရတု၊ ဆွေးမြေ့မူလည်း ဆွေးမြေ့ပါစေ။) ဒေဟနိဿိတံ၊ သော။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ၊ သော်လည်း။ ဇီရတု၊ စေ။ ပါလိတ၊ ကိုယ်။ ကိံ ကာရဏာ၊ ကြောင့်။ တွံ၊ သည်။ ပမဇ္ဇသိ၊ နည်း? (ဋ္ဌ-၃)
သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဘိဇ္ဇတု ဒေဟနိဿိတံ, ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။
မမာယိတာနိ၊ ကုန်သော။ စက္ခူနိ၊ တို့သည်။ ဘိဇ္ဇန္တု၊ ပျက်စီးမူ လည်း ပျက်စီးပါစေကုန်။ သောတာနိ၊ တို့သည်။ ဘိဇ္ဇန္တု၊ ကုန်။ ကာယော၊ သည်။ တထေဝ၊ ပင်။ (ဘိဇ္ဇတု၊ ပျက်စီးမူလည်း ပျက် စီးပါစေ။) ဒေဟနိဿိတံ၊ သော။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ၊ သော်လည်း။ ဘိဇ္ဇတု၊ စေ။ ပါလိတ၊ ကိုယ်။ ကိံ ကာရဏာ၊ ကြောင့်။ တွံ၊ သည်။ ပမဇ္ဇသိ၊ နည်း? (ဋ္ဌ-၄)
ပါလိတ။ ။ ပါလော+အဿ အတ္ထီတိ ပါလိတော၊ [ပါလ+ဣတ၊] နာမည်က ပါလတည်း၊ ပါလိတမဟုတ်၊ ထိုကြောင့် “ပါလိတ-ပါလိတ!”ဟု မပေးရ။
ဘိဇ္ဇန္တု။ ။ “ဘိဒေါ ရု ဒွိဓာကရဏ-ဝိသေသနေ ဒိ ဘိဇ္ဇနေ (ဓာတွတ္ထ)” အရ ဒိဝါဒိ ဘိဒဓာတ်သည် ဘိဇ္ဇန(ပျက်စီးခြင်း)အနက်ကို ဟော၏။
နိယတော မစ္စုရာဇဿ, ကိံ ပါလိတ ပမဇ္ဇသိ။
(မယာပိ၊ ငါသည်လည်း။ ဝေဇ္ဇော၊ ဆေးဆရာကို။) တိကိစ္ဆာယ၊ ဆေးကုခြင်းမှ။ ပဋိက္ခိတ္တော၊ ပယ်မြစ်အပ်ပြီ။ ဝေဇ္ဇေနာပိ၊ ဆေး ဆရာသည်လည်း။ (အဟံ၊ ငါ့ကို။ တိကိစ္ဆာယ၊ မှ။) ဝိဝဇ္ဇိတောရှောင်ကြဉ်အပ်ပြီ။ မစ္စုရာဇဿ၊ သေမင်း၏။ ဝါ၊ သေမင်းသည်။ နိယတော၊ အမြဲသတ်မှတ်အပ်သူတည်း။ [သေလူတည်း၊ ဟူလို။] (တစ် နည်း) မစ္စုရာဇဿ၊ သေမင်းအလို့ငှာ။ ဝါ၊ သေမင်းဖို့။ နိယတော၊ မြဲ၏။ ဝါ၊ သေချာ၏။ [သေဖို့ သေချာ၏၊ ဟူလို။] ပါလိတ၊ ကိုယ်။ ကိံ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ပမဇ္ဇသိ၊ နည်း? (ဋ္ဌ-၅)
သေယျမာနော န ဂစ္ဆာမိ, နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။
ဟန္ဒ၊ ယခု။ အဟံ၊ ငါသည်။ ဟတစက္ခု၊ ကိုယ်တိုင် ဖျက်ဆီး အပ်ပြီးသော မျက်စိရှိသည်။ ဝါ၊ မျက်စိတို့ကို ကိုယ်တိုင် ဖျက်ဆီး ပြီးသည်။ အသ္မိ၊ ဖြစ်၏။ ကန္တာရဒ္ဓါနံ၊ အဓွန့်ရှည်သော ခရီးခဲသို့။ အာဂတော၊ လာမိပြီးသည်။ (အသ္မိ၊ ဖြစ်၏။ တထာပိ၊ ထိုသို့ ဖြစ် သော်လည်း။) သေယျမာနော (ပိ)၊ လဲနေစေဥုးတော့။ န ဂစ္ဆာမိ၊ မလိုက်။ (ကသ္မာ၊ အဘယ်ကြောင့်နည်း?) ဗာလေ၊ လူမိုက်၌။ သဟာယတာ၊ အဖော်ကောင်း၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ဂုဏ်အင်္ဂါ သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) (ဋ္ဌ-၆)
ကန္တာရဒ္ဓါနံ။ ။ “ကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂန္တိ ကန္တာရံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ၊ နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂံ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀)”အဖွင့်ကို ကြည့်ပေးသည်၊ “ကံ တာရေန္တိ နယန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရော၊ [က+တရ+ဏ၊] ကေန ပါနီယေန တရန္တိ အတိက္ကမန္တိ ယန္တိ ကန္တာရော၊ (အဝုတ္တကမ္မသာဓန)၊ သပ္ပဋိဘယတ္တာ ကန္တတိ ဆိန္ဒတိ နိစ္စ- ဂမနာဂမနမေတ္ထာတိ ကန္တာရော၊ [ကတိ+အရ+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၉၂။] အဒ္ဓါနံ '+အယနံ အဒ္ဓါနံ၊ [အဒ္ဓ+အယ+ယု၊ အဒ္ဓ အယနမှ ယချေ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၉၃၊] ကန္တာရော စ+သော+အဒ္ဓါနံ စာတိ ကန္တာရဒ္ဓါနံ”ဟုပြု၊ “ကန္တာရဒ္ဓါနပက္ခန္ဒောတိ ကန္တာရေ ဝိဝနေ ဒီဃမဂ္ဂံ အနုပဝိဋ္ဌော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀)” အဖွင့်အလို “ကန္တာရေ+အဒ္ဓါနံ ကန္တာရဒ္ဓါနံ-တောခရီးခဲဝယ် အဓွန့်ရှည် သောခရီး”ဟုပြု။
ဗာလေ။ ။ “ဗာလံ နိဿာယ သီလာဒိဂုဏသင်္ခါတာ သဟာယတာ နတ္ထိ(ဝိမတိ၊၂၊၂၀၈)”အဖွင့်အလို “ဗာလေ-ကို၊ (နိဿာယ-မှီ၍၊) သဟာ- ယတာ-သည်၊ နတ္ထိ”ဟု ပေး၊ ဗာလေဝယ် ကံအနက်၌ သတ္တမီ၊ (တစ်နည်း) တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် အံကို ဧပြု၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာမှ သတ္တမီသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ (နီတိ-၆၆၅)သုတ်ဖြင့် ဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သက်ဟုကြံ၊ ဤဒုတိယပါဒသည် ကာရဏဝါကျတည်း။ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆)
မရိဿာမိ နော ဂမိဿာမိ, နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။
ဟန္ဒ၊ ယခု။ အဟံ၊ သည်။ ဟတစက္ခု၊ သည်။ အသ္မိ၊ ၏။ ကန္တာရဒ္ဓါနံ၊ သို့။ အာဂတော၊ သည်။ (အသ္မိ၊ ၏။ တထာပိ၊ သော်လည်း။) မရိဿာမိ၊ သေအံ့။ ဝါ၊ အသေခံအံ့။ နော ဂမိဿာမိ၊ မလိုက်တော့။ (ကသ္မာ၊ နည်း?) ဗာလေ၊ ၌။ သဟာယတာ၊ သည်။ နတ္ထိ။ (တသ္မာ၊ တည်း။) (ဋ္ဌ-၇)
ပါပဂရဟီ အယံ ပါလော, အာဇီဝံ ပရိသောဓယိ။
သဟဿနေတ္တော၊ တစ်ထောင်သောမျက်စိရှိသော။ ဝါ၊ မျက် စိတစ်ထောင်အမြင်ဆောင်နိုင်သော။ ဒေဝိန္ဒော၊ နတ်တို့သနင်း သိ ကြားမင်းသည်။ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ၊ နတ်၌ဖြစ်သောမျက်စိကို။ (နတ်မျက်စိကို)။ ဝိသောဓယိ၊ စင်ကြယ်စေပြီ။ ဝါ၊ သုတ်သင်ပြီ။ ပါပဂရဟီ၊ ယုတ်မာသူကို ကဲ့ရဲ့တတ်သော။ အယံ ပါလော၊ ဤပါလထေရ် သည်။ အာဇီဝံ၊ အသက်ရှင်ကြောင်းအမှုကို။ ဝါ၊ အသက်မွေးမှုကို။ ပရိသောဓယိ၊ ထက်ဝန်းကျင် စင်ကြယ်စေပြီ။ (ဋ္ဌ-၈)
ဓမ္မဂရုကော အယံ ပါလော, နိသိန္နော သာသနေ ရတော။
သဟဿနေတ္တော၊ သော။ ဒေဝိန္ဒော၊ သည်။ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ၊ ကို။ ဝိသောဓယိ၊ ပြီ။ ဓမ္မဂရုကော၊ တရားကို အလေးပြုသော။ ဝါ၊ တရား ကို လေးစားသော။ အယံ ပါလော၊ သည်။ သာသနေ၊ သာသနာ တော်၌။ ရတော၊ မွေ့လျော်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) နိသိန္နော၊ နေပြီ။ (ဋ္ဌ-၉)
တင်္ခဏေန အာဂန္တွာန, စက္ခုပါလမုပါဂမိ။
သဟဿနေတ္တော၊ သော။ ဒေဝရဇ္ဇသိရိန္ဓရော၊ နတ်ပြည်၏ အသရေကို ဆောင်သော။ ဒေဝိန္ဒော၊ သည်။ တင်္ခဏေန၊ ထိုခဏ ဖြင့်။ ဝါ၊ တစ်ခဏချင်းဖြင့်။ အာဂန္တွာန၊ လာ၍။ စက္ခုပါလံ၊ စက္ခု ပါလထေရ်သို့။ ဥပါဂမိ၊ ချဉ်းကပ်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၀)
တင်္ခဏေန။ ။ တာဒိသော+ခဏော တင်္ခဏော၊ “တခဏော”ဟု ဆို လိုလျက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ ကြိယာပဝဂ်အနက်၌ တတိယာသက်။(ကင်္ခါ မဟာဋီ၊၂၊၂၁၆)
စက္ခုပါလ။ ။ နဋ္ဌစက္ခုဘိန္နစက္ခုပရိဟီနစက္ခုအန္ဓစက္ခု အဿ, အသ္မိံံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ စက္ခု၊ ပါလံ ပါလနာမံ နာမကမ္မံ သင်္ခါ သမညာ ဝေါဟာရော ပဏ္ဏတ္တိ အဿ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ပါလော၊ စက္ခု စ+သော+ပါလော စာတိ စက္ခုပါလော-ကန်းသောမျက်စိရှိသော ပါလအမည်ရှိသောထေရ် (ဓမ္မ-ဋီ-၁၂)၊ ဆရာတို့ကား “စက္ခုနာ+ဥပလက္ခိတော+ပါလော စက္ခုပါလော-ကွယ်သောမျက်စိဖြင့် မှတ်အပ်သော ပါလထေရ်”ဟု ကြံတော် မူ၏။
သင်္ခိပိတွာန တံ မဂ္ဂံ, ခိပ္ပံ သာဝတ္ထိမာဂမိ။
သဟဿနေတ္တော၊ သော။ ဒေဝရဇ္ဇသိရိန္ဓရော၊ သော။ ဒေဝိန္ဒော၊ သည်။ တံ မဂ္ဂံ၊ ထိုလမ်းကို။ သင်္ခိပိတွာန၊ ချုံး၍။ ဝါ၊ ရှုံ့၍။ ခိပ္ပံ၊ လျင်မြန်စွာ။ သာဝတ္ထိံ၊ သာဝတ္ထိမြို့သို့။ အာဂမိ၊ ရောက်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၁)
စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ, စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒံ။
ဓမ္မာ၊ စေတသိက်ခန္ဓာတရား၃-ပါးတို့သည်။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ စိတ်သာလျှင် ရှေ့သွားခေါင်းဆောင်ရှိကုန်၏။ မနောသေဋ္ဌာ၊ စိတ်သာလျှင် အမြတ်ဆုံးရှိကုန်၏။ မနောမယာ၊ စိတ်ကြောင့် ပြီး စီးရကုန်၏။ ပဒုဋ္ဌေန၊ အဘိဇ္ဈာအစရှိသော အပြစ်တို့သည် ဖျက် ဆီးအပ်သော။ မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ စေ ဘာသတိ ဝါ၊ အကယ်၍ မူလည်း ပြောဆိုအံ့။ စေ ကရောတိ ဝါ၊ အကယ်၍မူလည်း ပြုလုပ်အံ့။ တတော၊ ထိုသို့ ပြောဆိုပြုလုပ်ခြင်းကြောင့်။ နံ၊ ထို ပုဂ္ဂိုလ်သို့။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲသည်။ အနွေတိ၊ အစဉ်လိုက်၏။ (ကိမိဝ၊ အဘယ်ကဲ့သို့နည်း?) ဝဟတော၊ ဝန်ဆောင်နွားလား၏။ ပဒံ၊ ခြေသို့။ စက္ကံ၊ လှည်းဘီးသည်။ (အနွေတိ) ဣဝ၊ အစဉ်လိုက်သကဲ့ သို့တည်း။ [အာလုပ်ထည့်လိုမူ “ဘိက္ခဝေ”ဟုထည့်။ မနသာ၌ ကရိုဏ်း အနက်, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏအနက်။ “စေ ကရောတိ ဝါ”နောင် “စေ စိန္တေတိ ဝါ၊ အကယ်၍မူလည်း ကြံအံ့”ဟုလည်း ထည့်ပေးကြ၏။] (ပါ-၁)
ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ။ ။ တစ်ရံတစ်ခါ၌ ပြောရုံသာ ပြော၏, ပြုရုံသာ ပြု၏၊ ၂မျိုးလုံး တစ်ဆက်တည်း မဖြစ်၊ တစ်ခါတစ်ရံ၌ကား ပြော လည်း ပြော, ပြုလည်း ပြု၏၊ ဤသို့ ဝိကပ်အနက်လည်း မမြဲ, သမုစ္စည်း အနက်လည်း မမြဲသောကြောင့် ဤဝါသဒ္ဒါမျိုးကို “အနိယမတ္ထ-မမြဲသော အနက်ကို ဟောသောနိပါတ်”ပုဒ်ဟု ခေါ်ရသည်၊ အနိယမတ္ထအရာ၌ ပစ္စုပ္ပန်ပြောဆဲ, ပြုဆဲဟုသာ သတ်မှတ်ချက်မရှိ၊ အတိတ်ပြောပြီး ပြုပြီး, အနာဂတ်ပြောလတ္တံ့ ပြုလတ္တံ့တို့နှင့်လည်း သက်ဆိုင်၏၊ ဤသို့ ကာလ သတ်မှတ်ချက်မရှိသော (ကာလ၃မျိုးလုံးနှင့်ဆိုင်သော) အနိယမတ္ထ၌ ဝတ္တ မာနာ ပစ္စုပ္ပန္နေသုတ်၌ “ဝတ္တမာနာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဝတ္တမာန် သက်ရသည်။[သီးသီးရံခါ, ပြိုင်ရံခါ, အနိယမတ္ထာထွန်းသတည်း။]
စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
အဓမ္မော နိရယံ နေတိ, ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိံ။
ဟိ၊ မှန်၏။ ဓမ္မော၊ ဂုဏ်တရားသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ကုသိုလ်တရားသည်လည်းကောင်း။ အဓမ္မော၊ ဂုဏ်၏ဆန့်ကျင်ဘက်တရားသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အကုသိုလ် (ဒုစရိုက်) တရား သည်လည်းကောင်း။ [အဓမ္မောတိ ဓမ္မပဋိပက္ခော ဒုစ္စရိတံ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈။] ဥဘော၊ တရား၂-ပါးတို့သည်။ သမဝိပါကိနော၊ တူမျှသော အကျိုးရှိကုန်သည်။ န (ဟောန္တိ)၊ မဖြစ်ကုန်။ အဓမ္မော၊ ဂုဏ်၏ ဆန့်ကျင်ဘက်တရားသည်။ ဝါ၊ အကုသိုလ် (ဒုစရိုက်) တရားသည်။ (အဓမ္မစာရိံ၊ အဓမ္မကို ကျင့်လေ့ရှိသူကို။) နိရယံ၊ ငရဲသို့။ နေတိ၊ ဆောင်၏။ ဓမ္မော၊ ဂုဏ်တရားသည်။ ဝါ၊ ကုသိုလ်တရားသည်။ (ဓမ္မစာရိံ၊ ဓမ္မကို ကျင့်လေ့ရှိသူကို။) သုဂတိံ၊ သုဂတိသို့။ ပါပေတိ၊ ရောက်စေနိုင်၏။ (ဋ္ဌ-၁၂)
စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
န ဟိ ဓမ္မော။ ။ “န ဟိတက်ရာ, ဟိနက်မှာ ဟိတ်ပါ ဒဠှီစွဲ(ရွှေ- ၄၃)”အရ ဟိကို ဒဠှီကရဏအနက်ယူပေးခဲ့သည်၊ မင်းခင်းနီဂံ-၂၃၁၌ ဟေတုအနက်ယူ၍ “ဓမ္မော-လည်းကောင်း၊ အဓမ္မော-လည်းကောင်း၊ (ဣတိ-သို့၊) ဥဘော-တို့သည်၊ သမဝိပါကိနော-ကုန်သည်၊ န ဟောန္တိ၊ (ကသ္မာ-နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)-အကြင့်ကြောင့်၊ အဓမ္မော-သို့၊ အဓမ္မစာရိံ- ကို၊ နိရယံ-နေတိ၊ ဓမ္မော-သည်၊ သုဂတိံ-သို့၊ ပါပေတိ၊ (တသ္မာ ဥဘောတို့သည်၊ သမဝိပါကိနော-ကုန်သည်၊ န ဟောန္တိ-ကုန်)”ဟု ပေး၏၊ ဓမ္မော အရ ဓမ္မ ၄မျိုးတွင် ဂုဏဓမ္မတည်း၊ တရားကိုယ်အနက်အားဖြင့် ပုည (ကောင်းမှု)အနက်တည်း(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇)။
သမဝိပါကိနော။ ။ “သမော+ဝိပါကော သမဝိပါကော၊ သမဝိပါကော ဧတေသံ အတ္ထီတိ သမဝိပါကိနော”ဟုပြု၊ ဒဏ္ဍိနောနှင့် တူ၏၊ နီ ယော-၇၄၌ကား “သမော+ဝိပါကော တေသံ အတ္ထီတိ သမဝိပါကိနော” ဟု ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ် ဝိဂြိုဟ်ပြု၏၊ သမာသ်အဆုံး၌ ဣပစ္စည်း, သို့မဟုတ် ဣပြု၊ သာရမတိနောကဲ့သို့ “ယောနံ နော”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂ ဝိဘာဂဖြင့် ယောကို နောပြုရာ၏။ [သမဝိပါကိနောတိ သဒိသဝိပါကာ သမာနဖလာ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈။]
֍ * ၂-မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒသိ, ဝနမဇ္ဈေ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝံ။
(တုဝံ၊ သင်သည်။) အလင်္ကတော၊ တန်ဆာဆင်အပ်သည်။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ၊ ပန်းပွင့်ပန်းနွယ်မနှော ပြောင်ချောနားတောင်းရှိ သည်။ ဝါ၊ အပူပေးကာ ရှိန်းခိုစစ်ဖြင့် တိုက်ဆေးအပ်, ဝက်မွေးဖြင့် ပွတ်သုတ်အပ်သော နားတောင်းရှိသည်။ မာလဓာရီ၊ ပန်းကုံးကို ဆောင်သည်။ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ၊ များသောစန္ဒကူးနီရှိသည်။ ဝါ၊ များသောစန္ဒကူးဝါရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ်၍။) ဗာဟာ၊ လက်မောင်း တို့ကို။ ပဂ္ဂယှ၊ မြှောက်ချီ၍။ ကန္ဒသိ၊ ငိုနေ၏။ တုဝံ၊ သင်သည်။ ဝနမဇ္ဈေ၊ တောအလယ်၌။ (သင်္ချိုင်းအလယ်၌)။ [ဝနမဇ္ဈေတိ သုသာနမဇ္ဈေ။ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၀။] ကိံ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ဒုက္ခိတော၊ လွန်စွာ ဖြစ်သော ဒုက္ခရှိဘိသနည်း? ဝါ၊ ဒုက္ခရောက်နေရသနည်း? (တစ်နည်း) ကိံဒုက္ခိတော၊ အဘယ်ဒုက္ခဖြင့် ဒုက္ခိတဖြစ်နေရ သနည်း? (ဋ္ဌ-၁၃)
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ ။ ။ “မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ-မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ! ဝါ-မဋ္ဌကုဏ္ဍလီနှင့် တူ သောလုလင်”ဟု အာလုပ်ပုဒ်ယူ၍ ပေးခြင်းမှာ ပြလတ္တံ့အဖွင့်များနှင့် မညီပါ၊ အဖွင့်များ၌ ပထမာဝိဘတ်ဟု ဖွင့်သည်။ [မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ သရီရ- ပ္ပဒေသဿ အဃံသနတ္ထံ မာလာလတာဒယော အဒဿေတွာ မဋ္ဌာကာရေနေဝ ကတကုဏ္ဍလော၊ အထ ဝါမဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ ဝိသုဒ္ဓကုဏ္ဍလော၊ တာပေတွာ ဇာတိဟိင်္ဂုလိကာယ မဇ္ဇိတွာ ဓောဝိတွာ သူကရလောမေန မဇ္ဇိတကုဏ္ဍလော(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၄)။ မဋ္ဌော သုကောဋ္ဋိကော သုပရိကမ္မကတော သုဝဏ္ဏကုဏ္ဍလော အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ မဋ္ဌ- ကုဏ္ဍလီ၊ မဋ္ဌံ သုကောဋ္ဋိတံ သုပရိကမ္မကတံ သုဝဏ္ဏကုဏ္ဍလံ ဓာရေတီတိ ဝါ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ(ဓမ္မဋီ)။]
ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ။ ။ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါတိ ရတ္တစန္ဒနေန သဗ္ဗသော အနုလိတ္တဂတ္တော(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၄)။ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေနစန္ဒနေန အနုလိတ္တော(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၀)။
ကိံ ဒုက္ခိတော။ ။ ရှေ့အနက်အလို ကိံတစ်ပုဒ်, ဒုက္ခိတောတစ်ပုဒ်ဖြစ် ၍ ဝါကျတည်း၊ နောက်အနက်အလို “ကိံဒုက္ခိတော”ဟု တစ်ပုဒ်တည်းဖြစ်၍ သမာသ်ပုဒ်တည်း။ [ကိန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ၊ ဒုက္ခိတောတိ ဒုက္ခပ္ပတ္တော၊ ကိံ ဒုက္ခိတောတိ ဝါ ဧကမေဝ ပဒံ၊ ကေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတောတိ အတ္ထော၊ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။]
တဿ စက္ကယုဂံ န ဝိန္ဒာမိ, တေန ဒုက္ခေန ဇဟာမိ ဇီဝိတံ။
မမ၊ ကျွန်တော်၏။ ဝါ၊ မှာ။ သောဝဏ္ဏမယော၊ ရွှေအတိပြီး သော။ ပဘဿရော၊ ပြိုးပြိုးပြက်ပြက်ထွက်သော အရောင်ရှိသော။ ရထပဉ္ဇရော၊ ရထားခရိုင်သည်။ ဝါ၊ ရထားကိုယ်ထည်သည်။ ဥပ္ပန္နော၊ ဖြစ်ပေါ်ပါပြီ။ တဿ၊ ထိုရထားခရိုင်၏။ ဝါ၊ ထိုရထားကိုယ် ထည်၏။ စက္ကယုဂံ၊ ဘီးတစ်စုံကို။ န ဝိန္ဒာမိ၊ မရသေးပါ။ တေန ဒုက္ခေန၊ ထိုဒုက္ခကြောင့်။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ကို။ ဇဟာမိ၊ စွန့်ရပါ တော့မည်။ (ဋ္ဌ-၁၄)
အာစိက္ခ မေ ဘဒ္ဒမာဏဝ, စက္ကယုဂံ ပဋိပါဒယာမိ တေ။
ဘဒ္ဒမာဏဝ၊ ကောင်းမြတ်သောလုလင်! သောဝဏ္ဏမယံ၊ ရွှေ အတိပြီးသော ဘီးတစ်စုံကိုသော်လည်းကောင်း။ မဏိမယံ၊ ဣန္ဒနီလာကျောက်မျက်ရတနာအတိပြီးသော ဘီးတစ်စုံကိုသော်လည်းကောင်း။ လောဟိတကမယံ၊ ပတ္တမြားအတိပြီးသော ဘီးတစ်စုံ ကိုသော်လည်းကောင်း။ အထ၊ သို့မဟုတ်။ ရူပိယမယံ၊ ငွေအတိပြီး သော ဘီးတစ်စုံကိုသော်လည်းကောင်း။ မေ၊ ငါ့အား။ အာစိက္ခ၊ ပြောပါလော။ တေ၊ သင့်ဖို့။ စက္ကယုဂံ၊ ဘီးတစ်စုံကို။ ပဋိပါဒယာမိ၊ သီးခြားဖြစ်စေပါအံ့။ ဝါ၊ သီးသန့်လုပ်ပေးပါအံ့။ (တစ်နည်း) ပဋိပါဒယာမိ၊ ရပါစေအံ့။ ဝါ၊ ရအောင်လုပ်ပေးပါအံ့။ (ဋ္ဌ-၁၅)
မဏိမယံ ။ ။ မဏိမယန္တိ ဣန္ဒနီလမယံ(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၅၅၊ သံ၊ဋီ၊၂,၁၅၁)၊ မဏိမယာတိ နီလမဏီဟိ ကတာ(အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၈)၊ နီလမဏိ=ဣန္ဒနီလမဏိ(ထောမနိဓိ)၊ ဣန္ဒနီလန္တိ ဣန္ဒီဝရပုပ္ဖဝဏ္ဏာဘံ (ကြာ ညိုပန်းအဆင်းရှိသော) မဏိ ဣန္ဒနီလမဏိ(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉)။ “ဣန္ဒ- နီလာ”ဟူသည် မရမ်းရောင်အခံတွင် အနီရောင် အပြာရောင် သန်းနေ သော ကျောက်မျက်ရတနာတစ်မျိုးတည်း(မြန်ဓာန်ချုပ်-၅)။
လောဟိတကမယံ။ ။ လောဟိတကမယာတိ ပဒုမရာဂါဒိရတ္တ- မဏိမယာ(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၂)။ လောဟိတမိဝ ကာယတီတိ လောဟိတကော, ပဒုမရာဂဏိမှိ(ထောမနိဓိ)။ ပတ္တမြားမှန်လျှင် အနီရောင်ခြည်း ဖြစ်ရ ကား လောဟိတကကို “ပတ္တမြားနီ”ဟု ပေးဖွယ်မလို၊ ပြအပ်ခဲ့သော ထော မနိဓိနှင့် “လောဟိတော ဧဝ လောဟိတကော မဏိ”ဟူသော(ပါ- ၅, ၄၊ ၃၀)သုတ် ကာသိကာအဖွင့်ကို ရှု၍ “လောဟိတင်္က လောဟိတင်္ဂ” တို့ကား ပါဌ်ပျက်ဟု ဓာန်နိသစ်၌ မိန့်၏၊ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဇာတက၌ “လောဟမယံကြေးအတိပြီးသော ဘီးတစ်စုံကို”ဟု ရှိ၏။
ပဋိပါဒယာမိ။ ။ ပဋိပါဒယာမီတိ သမ္ပာဒေတွာ ဒဒါမိ(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၆)။ ပဋိပါဒယာမီတိ အဓိဂစ္ဆာပေမိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၁)။
သောဝဏ္ဏမယော ရထော မမ, တေန စက္ကယုဂေန သောဘတီ ”တိ။
သော မာဏဝေါ၊ ထိုလုလင်သည်။ တဿ၊ ထိုပုဏ္ဏားအား။ ပါဝဒိ၊ ပြောပြီ။ (ကိံ၊ အဘယ်သို့ ပြောသနည်း?) ဧတ္ထ၊ ဤလောက ၌။ ဥဘော၊ ၂စင်းကုန်သော။ စန္ဒသူရိယာ၊ လနေတို့ကို။ (တစ် နည်း) ဥဘယေ၊ ၂စင်းကုန်သော။ စန္ဒသူရိယာ၊ တို့ကို။ (အာကာသေ၊ ကောင်းကင်၌။) ဒိဿရေ၊ တွေ့မြင်အပ်ကုန်၏။ မမ၊ ကျွန် တော်၏။ သောဝဏ္ဏမယော၊ ရွှေအတိပြီးသော။ ရထော (ရထပဉ္ဇရော)၊ ရထားခရိုင်သည်။ ဝါ၊ ရထားကိုယ်ထည်သည်။ တေန စက္ကယုဂေန၊ ထိုလနေဟူသော ဘီးတစ်စုံဖြင့်။ သောဘတိ၊ လှပ တင့်တယ်၏။ ဣတိ၊ ဤသို့ ပြောပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၆)
မညာမိ တုဝံ မရိဿသိ, န ဟိ တွံ လစ္ဆသိ စန္ဒသူရိယေ။
မာဏဝ၊ လုလင်! ယော တွံ၊ အကြင်သင်သည်။ အပတ္ထိယံ၊ မတောင့်တထိုက်သောအရာကို။ ပတ္ထယသေ၊ တောင့်တဘိ၏။ (သော) တွံ၊ ထိုသင်သည်။ ခေါ၊ စင်စစ်။ ဗာလော၊ မိုက်သူသည်။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ တုဝံ၊ သင်သည်။ မရိဿသိ၊ သေလိမ့်မည်ဟူ၍။ [ဣတိသဒ္ဒါအကျေကြံ။] မညာမိ၊ ထင်ပါ၏။ ဟိ၊ မှန်၏။ တွံ၊ သည်။ စန္ဒသူရိယေ၊ လ,နေတို့ကို။ န လစ္ဆသိ၊ ရလိမ့်မည်မဟုတ်။ (ဋ္ဌ-၁၇)
ဥဘယေတ္ထ။ ။ ရှေ့အနက်အလို “ဥဘော+ဧတ္ထ”ဟုဖြတ်၊ ယ-လာ၊ လောပဉ္စ တတြာကာရောသုတ် စသဒ္ဒါဖြင့် ရှေ့ဩကို ချေ၊ ထိုကျေရာ၌ အ-လာ၊ (တစ်နည်း) ဧဩန မ ဝဏ္ဏေ(မောဂ်-၁၊၃၇)သုတ်, တေသု ဝုဒ္ဓိ သုတ်ဖြင့် ဩကို အ-ပြု၊ နောက်အနက်အလို “ဥဘယေ+ဧတ္ထ”ဟု ဖြတ်၊ ယခွင်း, ချေ, ကပ်။ [ဥဘယေတ္ထ ဒဿရေိ တိ ဥဘောပိ ဧတ္ထ စန္ဒသူရိယာ အာကာသေ ဒဿန္တိ၊ ယကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ ဥဘယေ ဧတ္ထာတိ ဝါိ ပဒဝိဘာဂေါ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၆။]
ပေတော ကာလကတော န ဒိဿတိ, ကောနိဓ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော။
ဝီထိယာ၊ နေသွားလမ်း လသွားလမ်း၌။ ဥဘယေတ္ထ၊ လ, နေ ၂စင်းတို့၌။ ဝဏ္ဏဓာတု၊ ရောင်ခြည်ဓာတ်ကိုလည်းကောင်း။ ဂမနာဂမနမ္ပိ၊ လနေတို့၏ နေ့စဉ်နေ့စဉ် ဝင်သွားခြင်း ထွက်လာခြင်းကို လည်းကောင်း။ ဒိဿတိ၊ တွေ့မြင်အပ်ပါ၏။ ပေတော၊ ဤဘဝမှ ဖဲသွားပြီးသော။ ကာလကတော၊ ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်းရှိသူ ကို။ ဝါ၊ သေပြီးသူကို။ န ဒိဿတိ၊ မတွေ့မြင်အပ်။ ဣဓ၊ ဤသင်္ချိုင်း ၌။ ကန္ဒတံ၊ ငိုနေသူတို့တွင်။ ကော၊ အဘယ်သူသည်။ ဗာလျတရော၊ သာ၍ မိုက်ပါသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၈)
ဥဘယတ္ထ။ ။ ဥဘယတ္ထာတိ စန္ဒေ သူရိယေစာတိ ဒွီသုပိ ဝဏ္ဏဓာတု ဒိဿတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၇။
ကာလကတော။ ။ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာယုံ ကာလယတိ ခေပေတီတိ ကာလော၊ (အချိန်အခါ)၊ [ကလ+ဏ၊] ကာလယတိ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ နာသေတီတိ ကာလော(သေခြင်း)၊ (နီတိဓာတု-၃၄၃၊ သာရတ္ထ၊၂၊၂၅၀)၊ ကတော+ကာလော ယေနာတိ ကာလကတော-ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်းရှိသူ(ပါရာဘာ၊၃၊၂၉၀)၊ (တစ်နည်း) ကလေတိ သတ္တေ ခေပေတီတိ ကာလော၊ ကာလံ+ကတော ပတ္တောတိ ကာလကတော-သေခြင်း ကို ပြုပြီးသူ၊ ဝါ-သေခြင်းသို့ ရောက်ပြီးသူ၊ (တစ်နည်း) ကာလေန+ကတော နဋ္ဌောတိ ကာလကတော-သေခြင်းသည် ဖျက်ဆီးအပ်ပြီးသူ(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၀၅၊ နီတိဓာတု-၃၄၃)
စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကော ရုဒံ, ပေတံ ကာလကတာဘိပတ္ထယိံ။
မာဏဝ၊ လုလင်! ခေါ၊ စင်စစ်။ သစ္စံ၊ အမှန်ကို။ ဝဒေသိ၊ ပြော ဘိ၏။ ကန္ဒတံ၊ ငိုနေသူတို့တွင်။ အဟမေဝ၊ ငါသည်သာ။ ဗာလျတရော၊ သာ၍မိုက်ပါ၏။ ဒါရကော၊ ကလေးသည်။ ရုဒံ (ရုဒန္တော)၊ ငိုလျက်။ စန္ဒံ၊ လကို။ (အဘိပတ္ထယတိ) ဝိယ၊ ရှေးရှုတောင့်တသကဲ့ သို့။ (တထာ၊ ထို့အတူ။ အဟံ၊ သည်။ ရုဒံ (ရုဒန္တော)၊ လျက်။ ပေတံ၊ ဤဘဝမှ ဖဲသွားပြီးသော။ ကာလကတံ၊ ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်း ရှိသူကို။ ဝါ၊ သေပြီးသူကို။ အဘိပတ္ထယိံ၊ ရှေးရှုတောင့်တမိပါပြီ။ [ရုဒံကို ဒါရကော၏ ဝိသေသနလုပ်၍ “စန္ဒံ၊ ကို။ (အဘိပတ္ထယံ၊ ရှေးရှု တောင့်တလျက်။] ရုဒံ၊ ငိုနေသော။ ဒါရကော ဝိယ၊ ကဲ့သို့။ ပေတံ၊ သော။ ကာလကတံ၊ ကို။ အဘိပတ္ထယိံ၊ ပြီ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။ (ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၇) (ဋ္ဌ-၁၉)
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
ဃတသိတ္တံဝ၊ (ဃတသိတ္တံ+ဧဝ)၊ ထောပတ်ဖြင့် လောင်းအပ် သည်ဖြစ်၍သာလျှင်။ သန္တံ၊ ဖြစ်သော။ [သန္တန္တိ သမာနံ။ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၃၉။] ပါဝကံ၊ မီးကို။ ဝါရိနာ၊ ရေဖြင့်။ ဩသိဉ္စံ (ဩသိဉ္စန္တော)၊ လောင်းလျက်။ သဗ္ဗံ၊ အလုံးစုံသော။ ဒရံ၊ အပူကို။ (နိဗ္ဗာပယတိ) ဝိယ၊ ငြိမ်းစေသကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) ဝတ၊ စင်စစ်။ အာဒိတ္တံ၊ သောကမီးသည် လွန်စွာတောက်လောင်အပ်သည်ဖြစ်၍။ သန္တံ၊ ဖြစ်သော။ မံ၊ ငါ့ကို။ (ကထာဝါရိနာ၊ စကားတည်းဟူသောရေဖြင့်။ ဩသိဉ္စံ (ဩသိဉ္စန္တော)၊ လျက်။ သဗ္ဗံ၊ သော။ ဒရံ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေး ခြင်းကို။ နိဗ္ဗာပယေ၊ ငြိမ်းစေပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၀)
နိဗ္ဗာပယေ။ ။ “နိဗ္ဗာပယိ(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၇၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၆)”ဟု ဖွင့်သဖြင့် သတ္တမီဝိဘတ်သည် ကာလ၃ပါးလုံး၌ သက်နိုင်ရကား အတိတ် အနက်၌ ဧယျာသိသက်, ဧပြု(ဝဏ္ဏနာ-၂၈၆)၊ (တစ်နည်း) “နိဗ္ဗာပယိ+ ဒရံ”ဟုဖြတ်၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် ဣကို ဧပြု(နိရုတ္တိ၊၂၆၊-၂၇)၊ နိဗ္ဗာပယိ၌ နိ+ဝါ+ဏာပေ+အဇ္ဇတနီဩကို ဣပြု။
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
ယော (တွံ)၊ အကြင်သင်သည်။ သောကပရေတဿ၊ သောက သည် လွန်စွာရောက်အပ်သော။ ဝါ၊ သောကသည် လွှမ်းမိုးနှိပ် စက်အပ်သော။ မေ၊ ငါ၏။ ပုတ္တသောကံ၊ သား၌ဖြစ်သော သောက ကို။ (သားကို အကြောင်းပြု၍ ဖြစ်သော သောကကို)။ အပါနုဒိ၊ ပယ်ရှားပြီ။ (သော တွံ၊ ထိုသင်သည်။) မေ၊ ငါ၏။ ဟဒယနိဿိတံ၊ စိတ်နှလုံး၌ မှီသော။ သောကံ၊ သောကတည်းဟူသော။ သလ္လံ၊ ငြောင့်ကို။ အဗ္ဗဟိ ဝတ၊ ပယ်နုတ်နိုင်ပါပေပြီတကား။ [အာ+ဝဟ+ ဩဝိဘတ်။ ဩကို ဣပြု။ ဣကို ဒီဃပြု၍ “အဗ္ဗဟီ”ဟုသည်။] (ဋ္ဌ-၂၁)
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန မာဏဝ။
မာဏဝ၊ လုလင်! သွာဟံ (သော+အဟံ)၊ ထိုငါသည်။ တဝ၊ သင်၏။ (ဝစနံ၊ စကားကို။) သုတွာန၊ ကြားရ၍။ အဗ္ဗူဠှသလ္လော၊ ပယ်နုတ်အပ်ပြီးသော သောကတည်းဟူသော ငြောင့်ရှိသည်။ ဝါ၊ သောကတည်းဟူသော ငြောင့်ကို ပယ်နုတ်ပြီးသည်။ အသ္မိ၊ ၏။ သီတိဘူတော၊ အေးမြခြင်းရှိသူဖြစ်၍ဖြစ်သည်။ အသ္မိ၊ ၏။ နိဗ္ဗုတော၊ ငြိမ်းချမ်းပြီးသူသည်။ (အသ္မိ၊ ၏။) န သောစာမိ၊ ဝမ်း မနည်းတော့ပါ။ န ရောဒါမိ၊ မငိုတော့ပါ။ (ဋ္ဌ-၂၂)
ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ။
ဒေဝတာ၊ နတ်သည်။ အသိ နု၊ ဖြစ်သလော? ဂန္ဓဗ္ဗော၊ ဂန္ဓဗ္ဗ သည်။ (အသိ နု၊ လော?) အဒု၊ သို့မဟုတ်။ ပုရိန္ဒဒေါ၊ ရှေးဘဝ၌ အလှူပေးခဲ့သော။ သက္ကော၊ သိကြားသည်။ (အသိ နု)။ တွံ၊ သည်။ ကော ဝါ၊ အဘယ်သူသည်လည်း။ (အသိ၊ ဖြစ်သနည်း?) ကဿ၊ ၏။ ပုတ္တော ဝါ၊ သားသည်လည်း။ (အသိ၊ နည်း?) မယံ၊ တို့သည်။ တံ၊ သင့်ကို။ ကထံ၊ အဘယ်သို့။ ဇာနေမု၊ သိမှတ်ရပါကုန်အံ့နည်း? [ဝိ+ဉာ+နာ+ဧယျာမ။ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဧယျာမကို ဧမုပြု။ ရူဋီ၊၂၀၂။] (ဋ္ဌ-၂၃)
သွာဟံ ကုသလံ ကရိတွာ ကမ္မံ, တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော။
ပုတ္တံ၊ သားကို။ အာဠာဟနေ၊ သင်္ချိုင်း၌။ သယံ၊ ကိုယ်တိုင်။ ဒဟိတွာ၊ မီးသင်္ဂြိုဟ်၍။ ယံ၊ အကြင်သားကို။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ရည်မှန်းတမ်းတ ၍။) ကန္ဒသိ၊ မြည်တမ်း၏။ (သော) စ၊ ထိုသားသည်လည်းကောင်း။ ယံ၊ ကို။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒတိ၊ ငို၏။ (သော) စ၊ သည်လည်းကောင်း။ (အဟံ၊ ကျွန်တော်ပါတည်း။) သွာဟံ (သော+အဟံ)၊ ထို ကျွန်တော်သည်။ ကုသလံ၊ ကောင်းသော။ ကမ္မံ၊ ကံကို။ ကရိတွာ၊ ပြု၍။ တိဒသာနံ၊ တာဝတိံသာနတ်တို့၏။ သဟဗျတံ၊ အပေါင်း အဖော်တို့၏အဖြစ်သို့။ ဂတော၊ ရောက်ပါပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၄) [“ယံ ပုတ္တံကို။ အာဠာဟနေ သယံ ဒဟိတွာ ကန္ဒသိ။ (သော) စ၊ ကောင်း။ ယံ ပုတ္တံ၊ ကို။ အာဠာဟနေ သယံ ဒဟိတွာ ရောဒသိ။ (သော) စ၊ ကောင်း။ (အဟံတည်း) ”ဟုလည်း အနိယမ, နိယမရိုးရာကျအောင် ပေးနိုင်သည်။]
ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ တာဒိသံ, ကေန ကမ္မေန ဂတောသိ ဒေဝလောကံ။
သကေ၊ မိမိဥစ္စာဖြစ်သော။ အဂါရေ၊ အိမ်၌။ ဒဒန္တဿ၊ ပေးလှူ ဆဲဖြစ်သောသား၏။ အပ္ပံ၊ အနည်းငယ်သော။ ဒါနံ ဝါ၊ ဒါနကို လည်ကောင်း။ ဗဟုံ၊ များစွာသော။ ဒါနံ ဝါ၊ ကိုလည်ကောင်း။ နာဒ္ဒသာမ (န+အဒ္ဒသာမ)၊ မမြင်ဘူးပါကုန်။ တာဒိသံ၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ (အနည်းအများဖြစ်သော)။ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ၊ ဥ ပုသ်ကံကိုလည်း။ (နာဒ္ဒသာမ၊ ကုန်။) ကေန ကမ္မေန၊ အဘယ် ကောင်းမှုကြောင့်။ ဒေဝလောကံ၊ နတ်ပြည်သို့။ ဂတော၊ ရောက် ရသည်။ အသိ၊ ဖြစ်ပါသနည်း? (ဋ္ဌ-၂၅)
အဒ္ဒသာမ။ ။ ဒိသ+အ+မ၊ ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ဒိသကို အဒ္ဒသ ပြု, အကာရော ဒီဃံ ဟိမိမေသုဖြင့် သ၌ ဒီဃပြု၊ ရှေးက မတွေ့ဘူး သည်ကို ပြောနေသောကြောင့် မဝိဘတ်ကား ဝတ္တမာန်၄မျိုးတွင် တံကာလာပေက္ခဝတ္တမာန်တည်း၊ (တစ်နည်း) “ဝတ္တမာနာ”ဟူသော ယောဂ ဝိဘာဂဖြင့် အတိတ်အနက်၌သက်၊ နိဒီ-၄၂၂၊ မောဂ်နိ၊၂၊၂၇၀တို့၌ ဒိသကို အဒ္ဒဿပြု၍ ဿဒွေဘော်ဖြင့် “အဒ္ဒဿာမ”ဟု ရှိသည်။
ဗုဒ္ဓံ ဝိဂတရဇံ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ, အဒ္ဒက္ခိံ သုဂတံ အနောမပညံ။
အဟံ၊ ကျွန်တော်သည်။ အာဗာဓိကော၊ အသားဝါရောဂါ အနာရှိသည်။ ဒုက္ခိတော၊ လွန်စွာဖြစ်သော ဆင်းရဲခြင်းရှိသည်။ ဂိလာနော၊ ပင်ပန်းနွမ်းလျ မရွှင်ပျသည်။ အာတုရရူပေါ၊ ဒုက္ခဝေ ဒနာသည် လွန်စွာနှိက်စက်အပ်သော ရုပ်ခန္ဓာရှိသည်။ (ဟုတွာ) သကေ၊ မိမိဥစ္စာဖြစ်သော။ နိဝေသနေ၊ အိမ်၌။ အမှိ၊ ဖြစ်ရပါ၏။ ဝိဂတရဇံ၊ ကင်းသောရာဂအစရှိသော မြူရှိတော်မူသော။ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ၊ လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော ယုံးမှားခြင်းရှိတော်မူသော။ ဝါ၊ ယုံမှားခြင်းကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးသော။ သုဂတံ၊ စကား၆မျိုး, ပြောဆိုရိုးတွင်, ကျိုးရှိဟုတ်မှန်, သူနာခံလို, မနာလိုဟု, ထို၂ခွန်း သာ, ကောင်းမွန်စွာဖြင့်, ချိန်ခါချင့်မြော်, ဟောမိန့်တော်မူသော။ အနောမပညံ၊ မယုတ်လျော့တုံ ပြည့်စုံသောပညာရှိတော်မူသော။ ဝါ၊ သဗ္ဗညုတာ, ဉာဏ်ပညာရှိတော်မူသော။ ဗုဒ္ဓံ၊ ကို။ အဒ္ဒက္ခိံ၊ ဖူး လိုက်ရပါပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၆)
တာဟံ ကုသလံ ကရိတွာန ကမ္မံ, တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော။
သွာဟံ (သော+အဟံ)၊ ထိုငါသည်။ မုဒိတမနော၊ ဝမ်းမြောက် သော စိတ်ရှိသည်။ ပသန္နစိတ္တော၊ ကြည်ညိုသော စိတ်ရှိသည်။ (ဟုတွာ)။ တထာဂတဿ၊ မြတ်စွာဘုရားအား။ အဉ္ဇလိံ၊ လက်အုပ် ချီမိုး ရှိခိုးခြင်းကို။ အကရိံ၊ ပြုခဲ့ပါပြီ။ အဟံ၊ သည်။ ကုသလံ၊ သော။ တံ ကမ္မံ၊ ထိုကံကို။ ကရိတွာန၊ ပြုခဲ့၍။ ဝါ၊ ပြုခဲ့ခြင်းကြောင့်။ တိဒသာနံ၊ တို့၏။ သဟဗျတံ၊ သို့။ ဂတော၊ ရောက်ရပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၇)
တထာဂတဿ။ ။ အဉ္ဇလိသဒ္ဒါ၏အယှဉ် သိလာဃစသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သမ္ပဒါန်မှည့်သော ရူ-၁၅၆အလို ပေးခဲ့သည်၊ မောဂ်-၂၊၂၅ သုတ်အလိုကား သမ္ဗန္ဓဆဋ္ဌီယူ၍ “တထာဂတဿ-၏၊ အဉ္ဇလိံ-ကို၊ အကရိံ”ဟု ပေး(မောဂ်နိ၊၁၊၂၂၀)။
အဟမ္ပိ မုဒိတမနော ပသန္နစိတ္တော, အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာမိ။
အစ္ဆရိယံ ဝတ၊ လက်ဖျောက်ခတ်တီး အံ့ချီးထိုက်ပါပေစွ။ အဗ္ဘုတံ ဝတ၊ မဖြစ်စဘူး, ထူးဆန်းပါပေစွ။ အဉ္ဇလိကမ္မဿ၊ လက် အုပ်ချီမှု၏။ ဤဒိသော၊ ဤကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ အယံ ဝိပါကော၊ ဤအကျိုးသည်။ (ဟောတိ) အဟမ္ပိ၊ ငါသည်လည်း။ မုဒိတမနော၊ သည်။ ပသန္နစိတ္တော၊ သည်။ (ဟုတွာ)။ အဇ္ဇေဝ၊ ယနေ့၌သာလျှင်။ ဗုဒ္ဓံ၊ ကို။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်လဲလျောင်း, ပုန်းအောင်မှီခိုရာဟူ၍။ ဝဇာမိ၊ ဉာဏ်ဖြင့်သိမှတ်, ဆည်းကပ်ပါတော့အံ့။ (ဋ္ဌ-၂၈)
တထေဝ သိက္ခာပဒါနိ ပဉ္စ, အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ သမာဒိယဿု။
ပသန္နစိတ္တော၊ သည်။ (ဟုတွာ)။ အဇ္ဇေဝ၊ လျှင်။ ဗုဒ္ဓံ၊ ကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မဉ္စ၊ ကိုလည်းကောင်း။ သံဃဉ္စ၊ ကိုလည်းကောင်း။ သရဏံ၊ ဟူ၍။ ဝဇာဟိ၊ ဉာဏ်ဖြင့်သိမှတ်, ဆည်းကပ်ပါလော။ တထေဝ၊ ထို့အတူပင်။ ဝါ၊ ရတနာ၃စုံ,ဂုဏ်ကိုယုံမှတ်, ဆည်းကပ် သကဲ့သို့ပင်။ (ပသန္နစိတ္တော၊ ပစ္စုပ္ပန်တမလွန်, ကျိုး၂တန်ကို, ဧကန် ပိုင်ပိုင်, ပေးစွမ်းနိုင်၏ဟု, ယုံကြည်သောစိတ်ရှိသည်။ ဟုတွာ) အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ၊ မပျက်မကျိုး မညှိုးမပေါက်ကုန်သော။ ပဉ္စ၊ ၅-ပါး ကုန်သော။ သိက္ခာပဒါနိ၊ သိက္ခာပုဒ်တို့ကို။ သမာဒိယဿု၊ ကောင်း စွာ ယူပါလော။ ဝါ၊ ဆောက်တည်ပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၉)
တထေဝ။ ။ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၉၌ အနက်ပေးပုံ ၂မျိုးဖွင့်ရာ “နောက် နောက်ဝါဒ, ပဓာန(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀)”ဟူသော အဆိုအရ ရှေ့၂ပါဒကို ဥပမာနဝါကျယူသော ဒုတိယနည်းအတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ အမှန်မှာ “ပသန္နစိတ္တော (ဟုတွာ)၊ အဇ္ဇေဝ-လျှင်၊ ဗုဒ္ဓံ-ကိုလည်းကောင်း၊ ဓမ္မဉ္စ-ကိုလည်း ကောင်း၊ သံဃဉ္စ-ကိုလည်းကောင်း၊ သရဏံ-ဟူ၍၊ ဝဇာဟိ၊ (ပသန္နစိတ္တော (ဟုတွာ)၊ အဇ္ဇေဝ-လျှင်၊ ဗုဒ္ဓံ-ကောင်း၊ ဓမ္မဉ္စ-ကောင်း၊ သံဃဉ္စ-ကောင်း၊ သရဏံ-၍၊ဝဇေသိ ယထာ-ဉာဏ်ဖြင့်သိမှတ် ဆည်းကပ်သကဲ့သို့၊)တထေ- ဝ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ သမာဒိယဿု” ဟု ရှေ့၂ပါဒကို ဥပမာနဝါကျလုပ်၍ အကျယ်ပေးရမည်၊ ကျက်မှတ်ရ လွယ်ကူအောင် အကျဉ်းပေးခဲ့သည်။
ပထမနည်း။ ။ ပထမနည်းအလို ပထမပါဒကို ဥပမာနဝါကျယူ၍ “ပသန္နစိတ္တော (ဟုတွာ)၊ အဇ္ဇေဝ-လျှင်၊ ဗုဒ္ဓံ-ကို၊ သရဏံ-ဟူ၍၊ ဝဇာဟိ၊ တထေဝ-လျှင်၊ (ပသန္နစိတ္တော၊ ဟုတွာ)၊ ဓမ္မဉ္စ-ကောင်း၊ သံဃဉ္စ-ကောင်း၊ သရဏံ-၍၊ (ဝဇာဟိ)၊ အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ-ကုန်သော၊ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ-တို့ကို၊ သမာဒိယဿု”ဟုပေး၊ ဤနည်း၌လည်း “ပသန္နစိတ္တော (ဟုတွာ)၊ အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ-ကို၊ သရဏံ-၍၊ ဝဇာဟိ၊ (ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ)၊ အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇေသိ ယထာ)၊ တထေဝ-လျှင်၊ (ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ)၊ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ သရဏံ ဝဇာဟိ၊ အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ သမာဒိယဿု”ဟု ပထမပါဒကို ဥပမာနဝါကျလုပ်၍ အကျယ်ပေးရမည်၊ အချုပ်အားဖြင့် ဒုတိယနည်းအလို တထေဝကို ဒုတိယပါဒပေးပြီးမှ ပေး၍ ပထမနည်း အလို ပထမပါဒပေးပြီးမှ ပေးသည်။
အမဇ္ဇပေါ မာ စ မုသာ ဘဏာဟိ, သကေန ဒါရေန စ ဟောဟိ တုဋ္ဌော။
ခိပ္ပံ၊ လျင်မြန်စွာ။ ပါဏာတိပါတာ၊ သူ့အသက်ကို သတ်ခြင်းမှ။ ဝိရမဿု၊ ရှောင်ပါလော။ လောကေ၊ လောက၌။ အဒိန္နံ၊ မပေးအပ်သော သူ့ဥစ္စာကို။ ဝါ၊ မှ။ ဝိရမဿု၊ ရှောင်ပါလော။ အမဇ္ဇပေါ၊ သေရည်အရက်ကို မသောက်သူသည်။ (ဟောဟိ၊ လော။) မုသာ စ၊ မုသားကိုလည်း။ မာ ဘဏာဟိ၊ မပြောပါနှင့်။ သကေန၊ မိမိ ဥစ္စာဖြစ်သော။ ဒါရေန၊ မယားဖြင့်။ တုဋ္ဌော စ၊ ကျေနပ်သူသည် လည်း။ ဟောဟိ၊ လော။ (ဋ္ဌ-၃၀)
ကရောမိ တုယှံ ဝစနံ, တွံသိ အာစရိယော မမ။
ယက္ခ၊ အို...နတ်သား! (တွံ၊ သည်။) မေ၊ ၏။ အတ္ထကာမော၊ အကျိုးကို လိုလားသူသည်။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ ဒေဝတေ၊ အို...နတ် သား! (တွံ၊ သည်။) ဟိတကာမော၊ စီးပွားကို လိုလားသူသည်။ အသိ၊ ၏။ တုယှံ၊ ၏။ ဝစနံ၊ ကို။ ကရောမိ၊ ပြုပါအံ့။ ဝါ၊ လိုက်နာပါ အံ့။ တွံ၊ သည်။ မမ၊ ၏။ အာစရိယော၊ ဆရာသည်။ အသိ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၃၁)
သံဃဉ္စ နရဒေဝဿ, ဂစ္ဆာမိ သရဏံ ဂတံ။
(အဟံ၊ သည်။) ဗုဒ္ဓံ၊ ကို။ သရဏံ၊ ၍။ ဥပေမိ၊ ဆည်းကပ်ပါအံ့။ အနုတ္တရံ၊ မိမိထက် လွန်မြတ်သော တရားမရှိသော။ ဓမ္မဉ္စာပိ၊ ကိုလည်းကောင်း။ နရဒေဝဿ၊ သုံးလူတို့၏ မင်းဖြစ်တော်မူ သော မြတ်စွာဘုရား၏။ သံဃဉ္စ၊ ကိုလည်းကောင်း။ အဟံ၊ သည်။ သရဏံ၊ ၍။ ဂစ္ဆာမိ၊ ဆည်းကပ်ပါအံ့။ (ဋ္ဌ-၃၂)
အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ ဘဏာမိ, သကေန ဒါရေန စ ဟောမိ တုဋ္ဌော။
ခိပ္ပံ၊ စွာ။ ပါဏာတိပါတာ၊ မှ။ ဝိရမာမိ၊ ရှောင်ပါအံ့။ လောကေ၊ ၌။ အဒိန္နံ၊ ကို။ ဝါ၊ မှ။ ပရိဝဇ္ဇယာမိ၊ ရှောင်ပါအံ့။ အမဇ္ဇပေါ၊ သည်။ (ဟောမိ၊ ဖြစ်ပါအံ့။) မုသာ စ၊ ကိုလည်း။ နော ဘဏာမိ၊ မပြော တော့ပါ။ သကေန၊ သော။ ဒါရေန၊ ဖြင့်။ တုဋ္ဌော စ၊ သည်လည်း။ ဟောမိ၊ အံ့။ (ဋ္ဌ-၃၃)
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝ မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ။
ဒေဝတေ၊ အို...နတ်သား! ဩသဓီ တာရကာ ဝိယ၊ သောက်ရှုးကြယ်ကဲ့သို့။ ဝါ၊ သောကြာကြယ်ကဲ့သို့။ အဘိက္ကန္တေန၊ အလွန်နှစ်သက်အပ်သော။ ဝဏ္ဏေန၊ အဆင်းအရောင်ဖြင့်။ ဝါ၊ ကိုယ်ရောင်ကိုယ်ဝါဖြင့်။ (တစ်နည်း) အဘိက္ကန္တေန၊ အလွန်နှစ် သက်ဖွယ်ရုပ်ပုံသဏ္ဌာန်ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝဏ္ဏေန၊ အရေအဆင်း အရောင်အဝါဖြင့်လည်းကောင်း။ [ဣတ္ထမ္ဘူတအနက်၌ နာသက်။] သဗ္ဗာ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ဒိသာ၊ အရပ်တို့ကို။ ဩဘာသေန္တီ၊ ထွန်း လင်းစေလျက်။ ယာ တွံ၊ အကြင်သင်သည်။ တိဋ္ဌသိ၊ ရပ်တည်၏။ မဟာနုဘာဝ၊ ကြီးသောတန်ခိုးရှိသော။ ဒေဝ၊ အို...နတ်သား! (တံ) တံ၊ ထိုသင့်ကို။ ပုစ္ဆာမိ၊ မေးတော်မူအံ့။ မနုဿဘူတော၊ လူတို့၌ ဖြစ်သည်။ ဝါ၊ လူအဖြစ်သို့ ရောက်သည်။ (သမာနော၊ ဖြစ်လသော်။) ကိံ ပုညံ၊ အဘယ်ကောင်းမှုကို။ အကာသိ၊ ပြုခဲ့ သနည်း? (ဋ္ဌ-၃၄)
ဩသဓီ။ ။ အန္ဓကာရံ ဥသေန္တိ ဒဟန္တိ ဝိနာသေန္တီတိ ဩသာ၊ [ဥသ+ဏ၊] ဩသာ ဓိယန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထာတိ ဩသဓိ-အရောင်တို့၏ တည်ရာ သောကြာကြယ်၊ [ဩသာ+ဓာ+ဣ၊-ဓာန်-ဋီ-၅၂၊] ဤအလို ဣ- ကာရန္တတည်း၊ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “ဩသဓီ”ဟု ရှိသည်၊ (တစ်နည်း) ဥဿန္နာ ပဘာ ဧတာယ ဓီယတီတိ ဩသဓီ၊ [ဩသာ+ဓာ+ ဤ၊] (တစ်နည်း) ဩသဓာနံ+အနုဗလဒါယိကာ ဩသဓီ-ဆေးတို့အား လျော်သောအားကို ပေးသော သောကြာကြယ်၊ [ဩသဓ+ဏ+ဤ၊-ပေတ၊ဋ္ဌ၊၆၅၊ ၆၆၊] နောက်၂နည်းအလို ဤကာရန္တတည်း၊ “ဩသဓီ တာရကာ” ဟူသည် သောကြာကြယ်တည်း၊ ထိုကြယ်ထွက်ချိန်မှစ၍ ထိုကြယ်အမှတ်အသားဖြင့် ဆေးဝါးရှာယူကြ, ဆေးသောက်ကြသောကြောင့် သောကြာ ကြယ်ကို “ဩသဓီ တာရကာ-ဆေးယူ ဆေးသောက်ကြယ်”ဟု ဆိုသည်။ (မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၈)
သောကြာကြယ် သောက်ရှူးကြယ်။ ။ ရာဇမတ္တဏ်ကျမ်း၌ သောကြာ ဂြိုဟ်ဟော ၉မျိုးလာရှိရာ ဓာန်-ဋီ-၆၁၌ “သုက္က”ကို ယူသုံး၏၊ “သုက္က- အဖြူရောင်တောက်ပသောဂြိုဟ်(ကြယ်)”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရ၏၊ ပုဂံခေတ် ကျောက်စာများ၌ “သုကြာ”ဟု ရေးထိုး၍ ယခုအခါ “သောကြာ”ဟု ရေး သား၏၊ သောကြာကြယ်ကိုပင် ရှေးက “သောက်ရှူးကြယ်”ဟု ခေါ်၏။ [“သောက်-လင်းသော၊ရှူး-တောက်ပသော၊သောက်ရှူး-ထွန်းလင်းတောက် ပသောကြယ်”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်၊ အကျယ်ကို ဝေါဒီ-၂၄၊ ၂၅၊ ၂၆ရှု။]
မနုဿဘူတော။ ။ မနုဿဘူတောတိ မနုဿေသု ဥပ္ပန္နော, မနု- ဿဘာဝံ ဝါ ပတ္တော၊-ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၄-၅၊ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၆၆၊ သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၇။
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မနသာ စေ ပသန္နေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ သုခမနွေတိ, ဆာယာဝ အနုပါယိနီ။
ဓမ္မာ၊ စေတသိက်ခန္ဓာတရား၃-ပါးတို့သည်။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ စိတ်သာလျှင် ရှေ့သွားခေါင်းဆောင်ရှိကုန်၏။ မနောသေဋ္ဌာ၊ စိတ်သာလျှင် အမြတ်ဆုံးရှိကုန်၏။ မနောမယာ၊ စိတ်ကြောင့် ပြီး စီးရကုန်၏။ ပသန္နေန၊ အနဘိဇ္ဈာအစရှိသော ဂုဏ်တို့ကြောင့် ကြည်လင်သော။ မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ စေ ဘာသတိ ဝါ၊ အကယ်၍ မူလည်း ပြောဆိုအံ့။ စေ ကရောတိ ဝါ၊ အကယ်၍မူလည်း ပြုလုပ် အံ့။ တတော၊ ထိုသို့ ပြောဆိုပြုလုပ်ခြင်းကြောင့်။ နံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သို့။ သုခံ၊ ချမ်းသာသည်။ အနွေတိ၊ အစဉ်လိုက်၏။ (ကိမိဝ၊ အဘယ်ကဲ့ သို့နည်း?) အနုပါယိနီ၊ အစဉ်လိုက်ခြင်းရှိသော။ ဆာယာဝ (ဆာယာ+ဣဝ)၊ အရိပ်ကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၂)
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အနုပါယိနီ ။ ။ အနုပယနံ အနုပါယော-အစဉ်လိုက်ခြင်း၊ [အနု+ ပ+ဣ+ဏ၊] အနုပါယော+ဧတိဿာတိ အနုပါယိနီ၊ အဿတ္ထိအနက်၌ ဤပစ္စည်း၊ ဣတ္ထီဇောတက ဣနီပစ္စည်း၊ ပဥပသာရကို အနက်မဲ့ ကြံပါ၊ “အနပါယိနီ”ဟု မူကွဲရှိ၏၊ “အပ-ဖဲခွာ၍+အယနံ-သွားခြင်း၊ အပါယော-ခြင်း၊ အပါယော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ အပါယိနီ၊ န+အပါယိနီ အနပါယိနီဖဲခွာ၍ သွားခြင်းမရှိ”ဟု သဒ္ဒတ္ထ ဖြစ်နိုင်သောကြောင့် သင့်ပါ၏။
֍ * ၃-တိဿတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ပါတောဒယန္တေ သူရိယေ, မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ။
သူရိယော၊ နေသည်။ သဟဿရံသီ၊ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ရောင်ခြည်ရှိ၏။ သတတေဇော၊ ရာပေါင်းများစွာသော တန်ခိုး ရှိ၏။ တမဝိနောဒနော၊ အမိုက်မှောက်ကို ပယ်ဖျောက်နိုင်၏။ ပါတော၊ နံနက်စောစော၌။ သူရိယေ၊ နေသည်။ ဥဒယန္တေ၊ အထက် ၌ဖြစ်လသော်။ ဝါ၊ ထွက်လသော်။ တေ၊ သင်၏။ မုဒ္ဓါ၊ ဥုးထိပ် သည်။ သတ္တဓာ၊ ၇စိတ်၇ဖြာ။ ဖလတု၊ ကွဲပါစေသတည်း။ (ဋ္ဌ-၃၅)
ကေန လောကော တမောဘူတော, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော။
နာရဒ၊ နာရဒ! ဇမ္ဗုဒီပဿ၊ ဇမ္ဗူဒိပ်၏။ ကမ္မန္တာ၊ လုပ်ငန်းတို့ သည်။ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ မဖြစ်တော့ကုန်။ ကေန၊ အဘယ်ကြောင့်။ လောကော၊ ကမ္ဘာလောကသည်။ တမောဘူတော၊ အမှောင်ဖြစ် ၍ ဖြစ်ရပါသနည်း? မေ၊ ဒကာတော်သည်။ ပုစ္ဆိတော၊ လျှောက် ထားအပ်သော။ (တွံ၊ အရှင်ဘုရားသည်။) မေ၊ ဒကာတော်အား။ [အာဝုတ္တိနည်းဖြင့် မေကို ၂ခါပေးသည်။] တံ၊ ထိုအကြောင်းကို။ အက္ခာဟိ၊ မိန့်ကြားပါလော။ (ဋ္ဌ-၃၆)
တိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယေ စ တံ ဥပနယှန္တိ, ဝေရံ တေသံ န သမ္မတိ။
မံ၊ ငါ့ကို။ အက္ကောစ္ဆိ၊ ဆဲရေးဖူးပြီ။ မံ၊ ကို။ အဝဓိ၊ ညှင်းဆဲပုတ် ခတ်ဖူးပြီ။ မံ၊ ကို။ အဇိနိ၊ အောင်ဖူးပြီ။ ဝါ၊ အနိုင်ကျင့်ဖူးပြီ။ မေ၊ ငါ၏။ (သန္တကံ၊ ဥစ္စာကို။) အဟာသိ၊ ခိုးဆောင်ဖူးပြီ။ (ဣတိ၊ ဤ သို့ တွေး၍။) ယေ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ တံ၊ ထိုကောဓကို။ ဝါ၊ ထိုရန်ငြိုးကို။ ဥပနယှန္တိ၊ ဖွဲ့ကုန်၏။ တေသံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝေရံ၊ ရန်သည်။ န သမ္မတိ၊ မငြိမ်းအေးနိုင်။ (ပါ-၃)
ယေ စ တံ နုပနယှန္တိ, ဝေရံ တေသူပသမ္မတိ။
မံ၊ ကို။ အက္ကောစ္ဆိ၊ ပြီ။ မံ၊ ကို။ အဝဓိ၊ ပြီ။ မံ၊ ကို။ အဇိနိ၊ ပြီ။ မေ၊ ၏။ (သန္တကံ၊ ကို။) အဟာသိ၊ ပြီ။ (ဣတိ၊ ၍။) ယေ၊ တို့သည်။ တံ၊ ကို။ နုပနယှန္တိ (န+ဥပနယှန္တိ)၊ မဖွဲ့ကုန်။ တေသံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် တို့၌။ (ဥပ္ပန္နံ၊ ဖြစ်သော။) ဝေရံ၊ သည်။ ဥပသမ္မတိ၊ ငြိမ်းအေးနိုင် ၏။ (ပါ-၄)
တိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ယေ စ၌ စအနက် ။ ။ “ဗျတိရေက, အနွယ, သေဓ ပါ-မပါ(ဝါသိ- ၁၃၃)”အလို “န+သမ္မတိ”ဟု ပဋိသေဓပုဒ်ပါသောကြောင့် ရှေ့ကဏှ ပက္ခဂါထာသည် ဗျတိရေကဝါကျ, စသဒ္ဒါသည် ဗျတိရေကဇောတက၊ ထိုကြောင့် “စ-ဗျတိရိတ်ကား”ဟု ပေးရမည်၊ ပဋိသေဓပုဒ်မပါသောကြောင့် နောက်သုက္ကပက္ခဂါထာသည် အနွယဝါကျ၊ စသဒ္ဒါသည် အနွယဇောတက၊ ထိုကြောင့် “စ-အနွယကား”ဟု ပေးရမည်၊ အထက်၌ ပဒပူရဏ အနက်မဲ့ ယူ၍ ပေးခဲ့သည်။
တေသူပသမ္မတိ။ ။ “တေသု ပမာဒေန ဥပ္ပန္နမ္ပိ ဝေရံ ၊ပေ၊ ဝူပသမ္မတိ”ဟု ဖွင့်ရာ “တေသု” ဟူသော အဖွင့်သည် သန္ဓိလိင်္ဂပဒသံဝဏ္ဏနာ (ပဒစ္ဆေဒသံဝဏ္ဏနာ), ဝိဘျတ္ထသံဝဏ္ဏနာ(ဝိဘတ်အနက်ဖွင့်)၂မျိုးတွင် တစ် မျိုးမျိုး ဖြစ်နိုင်သည်၊ အထက်၌ ကဏှပက္ခဂါထာနှင့် ညီစေရန် ဝိဘတျတ္ထ- သံဝဏ္ဏနာ (ဆဋ္ဌီဝိဘတ် သတ္တမီအနက်ဖွင့်)ဟု ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ ဤ၌ သမုဓာတ် သမ္ပဒါန်မငဲ့သောကြောင့် သမ္ပဒါန်အနက် မသင့်၊ ရန်ငြိုးမဖွဲ့သူ တို့အတွက် ရန်သည် ထိုသူတို့၏ ဥစ္စာမဖြစ်နိုင်ရကား သာမီ+သံအဖြစ်ဖြင့် မစပ်နိုင်သောကြောင့် သမ္ဗန်အနက်လည်း မသင့်၊ ကဏှပက္ခ ဂါထာ၌ကား ထိုသို့ စပ်နိုင်သောကြောင့် သမ္ဗန်အနက်ပေးရသည်၊ သန္ဓိလိင်္ဂပဒသံ- ဝဏ္ဏနာယူလျှင် “တေသု+ဥပသမ္မတိ”ဟု ဖြတ်၍ “တေသု-တို့၌၊ (ဥပ္ပန္နံသော၊) ဝေရံ သမ္မတိ”ဟုပေးပါ။
֍ * ၄-ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
အဝေရေန စ သမ္မန္တိ, ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော။
ဟိ၊ မှန်၏။ ဣဓ၊ ဤလောက၌။ ဝေရာနိ၊ ရန်တို့သည်။ ဝေရေန၊ ရန်တုံ့မူသဖြင့်။ ကုဒါစနံ၊ တစ်စုံတစ်ခုသောအခါ၌။ ဝါ၊ ဘယ် အခါ၌မှ။ န သမ္မန္တိ၊ မငြိမ်းအေးနိုင်ကုန်။ စ၊ အနွယကား။ ဝေရာနိ၊ တို့သည်။ အဝေရေန၊ ရန်တုံ့မမူသဖြင့်။ သမ္မန္တိ၊ ငြိမ်းအေးနိုင်ကုန် ၏။ ဧသ ဓမ္မော၊ ရန်ကိုရန်ချင်း, မတုံ့လျင်းမှ ငြိမ်းအေးနိုင်ခြင်း ဟူသော ဤသဘောသည်။ သနန္တနော၊ ရှေး၌ဖြစ်သော သဘော တည်း။ ဝါ၊ ရှေးဟောင်းထုံးစံတည်း။ (ပါ-၅)
ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-ကောသမ္ဗကဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ, စရေယျ တေန .တ္တမနော သတီမာ။
နိပကံ၊ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက် ရင့်ကျက်သော။ ဝါ၊ ရင့်ကျက် ကြောင်းမှန် ပညာဉာဏ်ရှိသော။ သဒ္ဓိံ စရံ၊ အတူလှည့်လည်ဘက် ဖြစ်သော။ သာဓုဝိဟာရိံ၊ ဥပစာ အပ္ပနာ ၂-ဖြာသော မေတ္တာဖြင့် ကောင်းစွာနေလေ့ရှိသော။ ဓီရံ၊ ပညာရှိသော။ ဝါ၊ ဝီရိယရှိသော။ ဝါ၊ ထွီဟု ပြုအပ်သော မကောင်းမှုရှိသော။ သဟာယံ၊ အဖော်ကို။ သစေ လဘေထ၊ အကယ်၍ ရအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ရသည်ရှိ သော်။) သဗ္ဗာနိ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ပရိဿယာနိ၊ ခြင်္သေ့သစ်ကျား, စသောအားဖြင့်, ထင်ရှားအမှန်, ရန်ဘေးဘယ, အဝဝနှင့်, ရာဂ ဘယ, စရှိသွယ်သွယ,် ဖုံးကွယ်အပ်သော ဘေးရန်တို့ကို။ အဘိဘုယျ၊ လွမ်းမိုး၍။ တေန၊ ထိုအဖော်နှင့်။ (သဒ္ဓိံ၊ အတူ။) အတ္တမနော၊ မိမိစိတ်ရှိသည်။ ဝါ၊ နှစ်သက်သည်။ သတိမာ၊ သတိရှိ သည်။ [ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “သတီမာ”ဟုရှိ၏။] (ဟုတွာ၊ ၍။) စရေယျ၊ လှည့်လည်နေထိုင်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၃၇)
နိပကံ။ ။ နိပယတိ ဝိသောသေတိ ပဋိပက္ခံ, တတော အတ္တာနံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၆၊ နီတိဓာတု-၁၂၀)၊ [ရှေ့နည်း နိ+ပေ+အ၊ ဧကို အယ, ယကို ကပြု၊ နောက်နည်း နိ+ပါ+ဏွု၊] (တစ်နည်း) နိပစန္တိ ဧတေနာတိ နိပကော-ရင့်ကျက်ကြောင်းပညာ၊ [နိ+ပစ+ယ၊- မောဂ်ပံ-၅, ၄၄။] နိပကော+အဿ အတ္ထီတိ နိပကော-ရင့်ကျက်ကြောင်း ပညာရှိသူ၊ (တစ်နည်း) နိဿေသတော ပါစေတိ ကုသလေ ဓမ္မေတိ နိပကော(ဓာန်-ဋီ-၁၅၄)၊ (တစ်နည်း) နိပစ္စတီတိ နိပကော-ပညာအားဖြင့် ရင့်ကျက်သူ(နိဒီ-၅၄၁၊ သမ္မောဘာ၊၃၊၆၂)။
ဓီရံ။ ။ “ဓီရန္တိ ပဏ္ဍိတံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃)၊ ဓီရန္တိ ဓိတိသမ္ပန္နံ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃)”ကို ကြည့်၍ “ဈာယတီတိ ဓီ၊ [ဈေ+ကွိ+ဤ၊ ဈကို ဓပြု၊] ဓာရေတီတိ ဝါ ဓီ၊ [ဓာ+ကွိ+ဤ၊] သင်္ခါရေသု ဓီကာရော ဇာယတိ ဧတာ- ယာတိ ဝါ ဓီ၊ [ဇန+ကွိ+ဤ၊ ဇနကို ဓပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၁၅၂၊] ဓီ ပညာ+အဿ အတ္ထီတိ ဓီရော၊ [ဓီ+ရ၊]”ဟု ပြု။ (တစ်နည်း) “ဓိကတပါပေါတိ ဓီရော (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃)”ကို ကြည့်၍ “ဓီ+အဿ အတ္ထီတိ ဓီရော-မကောင်းမှု ကို စက်ဆုပ်ခြင်းရှိသူ”ဟု ပြု၊ ဓီသဒ္ဒါ ဇိဂုစ္ဆနအနက်ဟော နိပါတ်တည်း၊ (တစ်နည်း) ဓီတိ+ကတပါပေါ ဓီရော၊ (ကတပါပချေ, ရလာ)”ဟု ကြံ။
အခြားနည်းများ။ ။ ဓိယာ ပညာယ ရာတိ ဂဏှာတီတိ ဓီရော၊ [ဓီ '+ရာ+အ၊-သာရတ္ထ၊၁၊၁၉၇၊ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၇၊] ဓာရေတီတိ ဓီရော၊ [ဓာ+ရ၊ ဤလာ၊-မောဂ်-၇၊၁၄၅၊] ဝိသယပရိညာဏေန ဒဟတိ ပဋိပက္ခေ သောဓေတီတိ ဓီရော၊ [ဒဟ+ရ၊ ဒကို ဓပြု, ဓ၌ အ-ကို ဤပြု, ဟကိုချေ၊- မ၊ဋီ၊၃၊၄၁။]
ပရိဿယာနိ။ ။ ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသ(ပါစိယော-၄၀၂)၊ “သမန္တတော သေန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပရိဿယာနိ၊ [ပရိ+သိ+ အ၊]”ဟုကြံ။
ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ, ဧကော စရေ မာတင်္ဂ’ရညေဝ နာဂေါ။
နိပကံ၊ သော။ သဒ္ဓိံစရံ၊ သော။ သာဓုဝိဟာရိံ၊ သော။ ဓီရံ၊ သော။ သဟာယံ၊ ကို။ နော စေ လဘေထ၊ အကယ်၍ မရအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့မရသည်ရှိသော်။) ရာဇာ၊ မဟာဇနကမင်းသည်။ ဝိဇိတံ၊ အောင်အပ်ပြီးသော။ ရဋ္ဌံ၊ တိုင်းပြည်ကို။ ပဟာယ၊ စွန့်ပယ် ၍။ (ဧကော၊ တစ်ပါးတည်းသည်။ ဟုတွာ၊ ၍။ စရတိ ဣဝ၊ လှည့် လည် (သွားလာနေထိုင်) သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ နာဂေါ၊ ကြီးမား သော။ မာတင်္ဂေါ၊ မာတုပေါသကဆင်သည်။ ဝါ၊ ပါလိလေယျက ဆင်သည်။ အရညေ၊ တော၌။ ဧကော၊ တစ်စီးတည်းသည်။ (ဟုတွာ စရတိ) ဣဝ၊ လည်းကောင်း။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဧကော၊ တစ်ပါးတည်း သည်။ (ဟုတွာ)။ စရေ၊ လှည့်လည်သွားလာ, နေထိုင်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၃၈) [“ရာဇာ၊ အရိန္ဒမမင်းသည် (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၃) ”ဟုလည်းကောင်း “ရာဇာသုတသောမမင်းသည်။ ဝါ၊ ရန်သူမင်းသည် (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃) ”ဟုလည်းကောင်း ရာဇာ၏ အဘိဓေယျတ္ထ (အရကောက်) ကို ဖွင့်သေး၏။ အထက်၌ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၃။ မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၇။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃ အဖွင့်အားလုံး၌ပါသည့် အဘိဓေယျတ္ထကိုသာ ယူ၍ ပေးခဲ့သည်။]
မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ။ ။ “မာတင်္ဂေါ+အရညေ+ဣဝ နာဂေါ”ဟု ဖြတ်၊ မာတင်္ဂသဒ္ဒါ ဆင်ကိုဟောသောကြောင့် နာဂသဒ္ဒါ မဟန္တအနက်ကို ဟော၏(သာရတ္ထ၊၃၊၃၅၂၊ မ၊ဋီ၊၃၊၃၅၀)၊ ပါစိယော-၄၀၂-၃၌ကား “မဟန္တော အင်္ဂေါ သရီရံ ဧတဿာတိ မာတင်္ဂေါ”ဟူသော ဝစနတ္ထကြောင့် မာတင်္ဂအရ ဆင်ကိုယူ၍ နာဂသဒ္ဒါ ဥတ္တမအနက်ဟောဟု ဆို၏၊ “မဟန္တံ အင်္ဂံ သရီရံ ဧတဿာတိ မာတင်္ဂေါ၊ [မဟန္တ+အင်္ဂ၊ ဟန္တကိုချေ, မ၌ ဒီဃ ပြု၊]”ဟု ရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်။
တစ်နည်း။ ။ “မာတင်္ဂေါ-မာတင်အမျိုး၌ဖြစ်သော၊ ဝါ-ကြီးမားသော ကိုယ်အင်္ဂါရှိသော၊ နာဂေါ-ဆင်သည်”ဟုလည်း ပေးကြ၏(မိုးထိမဟာနိ၊၂၊၅၇၄)၊ “မာတင်္ဂေါတိ လဒ္ဓနာမော...ဟတ္ထိနာဂေါ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်ပေးဟန်တူသည်၊ ဟတ္ထိနာဂေါ၌ ဟတ္ထိကို မာတင်္ဂ၏အနက်, နာဂေါ ကို မဟန္တအနက်ဟု ယူလျှင်ကား ထိုသို့ ပေးဖွယ် မလိုပါ၊ “မာတင်္ဂရညေ-မာတင်္ဂတော၌၊ နာဂေါ ဣဝ-ဆင်ကဲ့သို့”ဟူသော အနက်ကား လုံးဝမသင့်။
ဧကော စရေ န စ ပါပါနိ ကယိရာ, အပ္ပောဿုက္ကော မာတင်္ဂ’ရညေဝ နာဂေါ။
ဧကဿ၊ တစ်ပါးတည်း၏။ စရိတံ၊ လှည့်လည်သွားလာနေ ထိုင်ရခြင်းသည်။ သေယျော၊ မြတ်၏။ [“ဧကဿ၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) စရိတံ၊ သည်။ သေယျော”ဟု တစ်နည်းပေး။] (ကသ္မာ၊ နည်း?) ဗာလေ၊ လူမိုက်၌။ သဟာယတာ၊ အဖော်ကောင်း၏ဖြစ်ရာ ဂုဏ် အင်္ဂါသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) နာဂေါ၊ သော။ မာတင်္ဂေါ၊ ဆင်သည်။ အရညေ၊ ၌။ ဧကော၊ သည်။ အပ္ပောဿုက္ကော၊ ကြောင့်ကြမရှိသည်။ (ဟုတွာ စရတိ) ဣဝ၊ သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဧကော၊ သည်။ အပ္ပောဿုက္ကော၊ သည်။ (ဟုတွာ) စရေ၊ ရာ၏။ ပါပါနိ စ၊ မကောင်းမှုတို့ကိုလည်း။ န ကယိရာ၊ မပြုရာ။ (ဋ္ဌ-၃၉)
ကောသမ္ဗကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တိ, တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါ။
စ၊ ထိုသို့ ရန်ကိုရန်ချင်း, မတုံ့လျင်းမှ, ငြိမ်းအေးနိုင်ခြင်းသာ, ရှေးထုံးရှိပါသော်လည်း။ ပရေ၊ လိမ္မာမြင်သိ, ပညာရှိမှတစ်ပါး, အခြားသော ခိုက်ရန်ပြုတတ်သူတို့သည်။ ဧတ္ထ၊ ဤသံဃာ့ အလယ်၌။ မယံ၊ ငါတို့သည်။ ယမာမသေ၊ ဖဲခွာရှောင်ရှား, ပျက်ဆုံး ပါးလျက်, သေမင်းအထံသို့ မပြတ်သွားနေရကုန်၏။ (ဣတိ၊ ဤ သို့။) န ဝိဇာနန္တိ၊ မသိကုန်။ ယေ စ၊ လိမ္မာမြင်သိ အကြင်ပညာရှိတို့ သည်ကား။ တတ္ထ၊ ထိုသံဃာ့အလယ်၌။ (မယံ၊ တို့သည်။ ယမာမသေ၊ ကုန်၏။ ဣတိ၊ သို့။) ဝိဇာနန္တိ၊ သိကုန်၏။ တတော၊ ထိုသို့ သိခြင်းကြောင့်။ ဝါ၊ ထိုသို့သိ၍ ကျင့်ကြခြင်းကြောင့်။ မေဓဂါ၊ ခိုက်ရန်တို့သည်။ သမ္မန္တိ၊ ငြိမ်းအေးကုန်၏။ (တစ်နည်း) စ၊ သော်လည်း။ ပရေ၊ ဘုရား၏ ဩဝါဒကို မလိုက်နာသော သူစိမ်းပြင်ပဖြစ်သူတို့သည်။ ဧတ္ထ၊ ၌။ မယံ၊ တို့ သည်။ ယမာမသေ၊ ခိုက်ရန်တိုးပွားအောင် ကြိုးစားနေကုန်၏။ (ဣတိ၊ သို့။) န ဝိဇာနန္တိ၊ မသိကုန်။ ယေ စ၊ ကား။ တတ္ထ၊ ၌။ (မယံတို့သည်။ ယမာမသေ၊ ကုန်၏။ ဣတိ၊ သို့။) ဝိဇာနန္တိ၊ သိကုန်၏။ တတော၊ ကြောင့်။ မေဓဂါ၊ တို့သည်။ သမ္မန္တိ၊ ကုန်၏။ (ပါ-၆)
ကောသမ္ဗကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တေသံ ဝူပသမော သုခေါ။
သင်္ခါရာ၊ ရုပ်နာမ်ဓမ္မ သင်္ခါရတို့သည်။ အနိစ္စာ ဝတ၊ စင်စစ် အနိစ္စဩော်...မမြဲသောတရားတို့ပါတကား။ ဥပ္ပာဒဝယဓမ္မိနော၊ ဖြစ်ပျက်၂-တန် ဖောက်ပြန်သော သဘောရှိကုန်၏။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ၊ အကြောင်းအားလျော်စွာ ဖြစ်ပေါ်လာပြီး၍။ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ ဘင်သို့ ရောက်လျက် ချုပ်ပျက်ကြကုန်၏။ တေသံ၊ ထိုရုပ်နာမ်ဓမ္မ, သင်္ခါရ တို့၏။ ဝူပသမော၊ ငြိမ်းအေးရာမှန် မြတ်နိဗ္ဗာန်သည်။ သုခေါ၊ ဒုက္ခမလိမ်း, ဝဋ်ဇာတ်သိမ်းလျက်, ငြိမ်းချမ်းအေးမြ, ချမ်းသာပေစွ တကား။ (ဋ္ဌ-၄၀)
မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ဘောဇနမှိ စာမတ္တညုံ, ကုသီတံ ဟီနဝီရိယံ၊
တံ ဝေ ပသဟတိ မာရော, ဝါတော ရုက္ခံဝ ဒုဗ္ဗလံ။
သုဘာနုပဿိံ၊ တင့်တယ်သော အာရုံကို အဖန်ဖန် ရှုသည် ဖြစ်၍။ ဝိဟရန္တံ၊ နေထသော။ ဣန္ဒြိယေသု၊ စက္ခုစသား ၆-ပါးသော ဣန္ဒြေတို့၌။ ဝါ၊ တို့ကို။ အသံဝုတံ၊ စောင့်စည်းခြင်းမရှိထသော။ ဝါ၊ မစောင့်စည်းထသော။ ဘောဇနမှိ၊ ဘောဇဉ်၌။ ဝါ၊ ဘောဇဉ်ကို မှတ်,အရပ်ရပ်သော ပစ္စည်း၌။ အမတ္တညုံ စ၊ ရှာမှီးခံယူသုံးဆောင် ခြင်းဟူသော အတိုင်းအရှည်ကိုလည်း မသိထသော။ ဝါ၊ ဆင်ခြင် ပေးစွန့်ခြင်းဟူသော အတိုင်းအရှည်ကိုလည်း မသိထသော။ ဝါ၊ ဓမ္မိကဘောဇဉ်, အဓမ္မိကဘောဇဉ်ဟူသော အတိုင်းအရှည်ကို လည်း မသိထသော။ ကုသီတံ၊ စက်ဆုပ်အပ်စွာ အရာရာ၌ ဆုတ် နစ်ထသော။ ဝါ၊ ပျင်းရိသည့်အတွက် ဆဲရေးအပ်ထသော။ ဟီနဝီရိယံ၊ ယုတ်လျော့သော ဝီရိယရှိထသော။ ဝါ၊ ဝီရိယမရှိထသော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ မာရော၊ ကိလေသာမာရ်သည်။ ပသဟတိ၊ လွှမ်းမိုးနိုင်၏။ (ကိမိဝ၊ နည်း?) ဝါတော၊ အားကြီးသော လေသည်။ ဒုဗ္ဗလံ၊ အားမရှိသော။ ရုက္ခံ၊ ကမ်းနားသစ်ပင်ကို။ ပသဟတိ ဣဝ၊ လွှမ်းမိုးနိုင်သကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၇)
ကုသီတံ။ ။ မိစ္ဆာဝိတက္ကဗဟုလတာယ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာ- ဝိတက္ကသင်္ခါတေဟိ ကုစ္ဆိတေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သိတော သမ္ဗန္ဓော ယုတ္တောတိ ကုသီတော-စက်ဆုတ်ဖွယ်အကုသိုလ်ဝိတက်တရားတို့နှင့် ယှဉ်သူ၊ [ကုသ+ဣတ၊] ကုစ္ဆိတံ ဝါ သီဒတိ သမ္မာပဋိပတ္တိတော အဝသီဒတီတိ ကုသီတော-ကောင်းစွာကျင့်အပ်, အကျင့်မြတ်မှ, စက်ဆုတ်ဖွယ် ဆုတ်နစ် တတ်သူ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၁)၊ ဟီနဝီရိယတ္တာ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒ- တီတိ ကုသီဒေါ၊ ကုသီဒေါ ဧဝ ကုသီတော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂)။ ဝီရိယေနာ- ဓိဂန္တဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အလာဘတော ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သီဒတီတိ ကုသီတော-စက်ဆုတ်ဖွယ် အခြင်းအရာဖြင့် ဆုတ်နစ်သူ၊ အထ ဝါ သယမ္ပိ ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သီဒတိ အညေပိ သီဒါပေတိ တံ နိဿာယ အညေသံ သီဒနဿ သမ္ဘဝတောတိ ကုသီတော-စက်ဆုတ်ဖွယ် အခြင်းအရာဖြင့် ကိုယ်တိုင်လည်းဆုတ်နစ်၍ အခြားသူတို့ကိုလည်း ဆုတ်နစ်စေသူ၊ [ကု+ သဒ+အ၊-နီတိဓာတု-၉၆၊] ကုသီယတိ အက္ကောသီယတီတိ ကုသိတောပျင်းရိသည့်အတွက် ဆဲရေးအပ်သူ၊ [ကုသ+တ၊-မောဂ်-၇၊၈၄။]
ဘောဇနမှိ စ မတ္တညုံ, သဒ္ဓံ အာရဒ္ဓဝီရိယံ၊
တံ ဝေ နပ္ပသဟတိ မာရော, ဝါတော သေလံဝ ပဗ္ဗတံ။
အသုဘာနုပဿိံ၊ အသုဘ၁၀-ပါး တစ်ပါးပါးကို ရှုသည်ဖြစ် ၍။ ဝါ၊ တစပဉ္စက, ဝဏ္ဏသဏ္ဌာန, ခုနစ်ဝကို, အသုဘအားဖြင့် ရှုသည်ဖြစ်၍။ ဝိဟရန္တံ၊ သော။ ဣန္ဒြိယေသု၊ တို့၌။ ဝါ၊ တို့ကို။ သုသံဝုတံ၊ ကောင်းစွာစောင့်စည်းအပ်သော ဒွါရရှိထသော။ ဝါ၊ ကောင်းစွာ စောင့်စည်းထသော။ ဘောဇနမှိ၊ ၌။ မတ္တညုံ စ၊ ရှာမှီး, ခံယူ,သုံးဆောင်ခြင်းဟူသော အတိုင်းအရှည်ကိုလည်း သိထ သော။ ဝါ၊ ဆင်ခြင်ပေးစွန့်ခြင်းဟူသော အတိုင်းအရှည်ကိုလည်း သိထသော။ ဝါ၊ ဓမ္မိကဘောဇဉ်, အဓမ္မိကဘောဇဉ်ဟူသော အတိုင်း အရှည်ကိုလည်း သိထသော။ သဒ္ဓံ၊ ကံ, ကံ၏အကျိုးကို ယုံကြည် သော လောကီသဒ္ဓါ, ရတနာ၃-ပါး၏ ဂုဏ်တော်တို့ကို ယုံကြည် သော လောကုတ္တရာသဒ္ဓါရှိထသော။ အာရဒ္ဓဝီရိယံ၊ အားထုတ် အပ်သော ဝီရိယရှိထသော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ မာရော၊ သည်။ နပ္ပသဟတိ၊ မလွှမ်းမိုးနိုင်။ (ကိမိဝ၊ နည်း?) ဝါတော၊ အား မရှိသော လေသည်။ ဝါ၊ လေပြည်လေညင်းသည်။ သေလံ၊ ကျောက်အတိပြီးသော။ ပဗ္ဗတံ၊ တောင်ကို။ နပ္ပသဟတိ ဣဝ၊ မလွှမ်းမိုးနိုင်သကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၈)
မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဣန္ဒြိယေသု ။ ။ “စက္ခုဒွါရာဒီနိ အရက္ခန္တံ”ဟူသော အသံဝုတံအဖွင့် ၌ စက္ခုဒွါရာဒီနိဖြင့် ဣန္ဒြိယေသု၌ သတ္တမီဝိဘတ်ကို ကံအနက်၌ သက် ပုံကို ပြသည်ဟုယူ၍ ကံအနက်တစ်နည်းပေးသည်၊ မ၊ဋီ၊၁၊၂၅၃၌ နိမိတ် အနက်၌ သတ္တမီဟု ဆိုသေး၏၊ ထိုအလို“ဣန္ဒြိယေသု-တို့ကြောင့်”ဟုပေး။
֍ * ၇-ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အပေတော ဒမသစ္စေ, န သော ကာသာဝ မရဟတိ။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ အနိက္ကသာဝေါ၊ ကိလေသာဟူ ဖန် ရည်မရှိသူမဟုတ်ပါဘဲ။ ဝါ၊ ကိလေသာဖန်ရည်ရှိသူဖြစ်ပါလျက်။ ကာသာဝံ၊ ဖန်ရည်ဖြင့် ဆိုးအပ်သော။ ဝတ္ထံ၊ အဝတ်ကို။ ပရိဒဟိဿတိ၊ ဝတ်ရုံသုံးစွဲ၏။ ဒမသစ္စေန၊ ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမခြင်း ဝစီ သစ္စာမှ။ (ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမမှု, မှန်သောစကားကို ပြောဆိုမှုမှ။) အပေတော၊ ကင်း၏။ သော၊ ထိုသူသည်။ ကာသာဝံ၊ ဖန်ရည်တပ် စွန်း, ဝတ်သင်္ကန်းကို။ (ပရိဒဟိတုံ၊ ဝတ်ရုံသုံးစွဲခြင်းငှာ။) န အရဟတိ၊ မထိုက်။ (ပါ-၉)
အနိက္ကသာဝေါ။ ။ “ကံ-ရေကို၊ သေဝတီတိ-မှီဝဲတတ်သောကြောင့်၊ ကသာဝေါ၊ [က+သိ(သေဝါယံ)+အ၊] ကံ သဝါပေတီတိ ကသာဝေါ၊ [က+ သု+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၄၈၊] နတ္ထိ+ကသာဝေါ ယဿာတိ နိက္ကသာဝေါကိလေသာဖန်ရည်မရှိသူ၊ န+နိက္ကသာဝေါ အနိက္ကသာဝေါ-ဖန်ရည်မရှိသူ မဟုတ်၊ “အ+နိ”ဟု ပဋိသေဓ ၂ချက်ရှိသဖြင့် “ပဋိသေဓနှစ်ချက်, ဆင့်၍ တက်, ပကတိအနက် ထွက်အောင် သမ္ဗန်မြဲ”နှင့်အညီ “ဖန်ရည်မရှိသူ မဟုတ်”ဟုဆိုလျှင် “ဖန်ရည်ရှိသူ”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရ၏၊ ထိုကြောင့် “သကသာဝေါ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ကသာဝအရ ရာဂ, ဒေါသ, မောဟ, မက္ခ, ပဠာသ, ဣဿာ, မစ္ဆရိယ, မာယာ, သာဌေယျ, ထမ္ဘ, သာရမ္ဘ, မာန, အတိမာန, မဒ, ပမာဒ, အကုသိုလ်အားလုံး, ဒုစ္စရိုက်အားလုံး, ဘဝဂါမိကံ (လောကီကုသိုလ်, အကုသိုလ်စေတနာ)အားလုံး, တစ်ထောင့်ငါးရာ ကိ လေသာဟု ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂၌ ဖွင့်၏၊ အချုပ်အားဖြင့် အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ် နှင့် လောကီကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်တည်း။
ပရိဒဟိဿတိ။ ။ ပရိ+ဓာ+ဿတိ၊ ဓာဒွေဘော် ဓာလာ, ရှေ့ဓာ၌ိ ဓကို ဒပြု, ရဿလည်းပြု, ကွစိ ဓာတုဖြင့် နောက်ဓကို ဟပြု, ဣလာ၊ ဝတ္ထုကြောင်း၌ ပစ္စုပ္ပန်ဝတ်နေဆဲဖြစ်ခြင်းနှင့် “နိဝါသေတိ စေဝ ပါရုပတိ စ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂)၊ ပရိဒဟတိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀)”ဟု ဖွင့်ခြင်းကို ထောက်၍ ပစ္စုပ္ပန်ဝိဘတ်မှ အနာဂတ်ဝိဘတ်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ တည်း၊ သို့မဟုတ် “ဘဝိဿန္တိ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပစ္စုပ္ပန်အနက် ၌ ဿတိဝိဘတ်သက်၊ “ပရိဒဟိဿတီတိ...ပရိဘုဉ္ဇိဿတိ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၆)”အဖွင့်အလိုကား အနာဂတ်အနက်သာတည်း။
ဒမသစ္စေန။ ။ ဇာဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂၌ “ကတ္တားအနက်, အပါဒါန်အနက်”ဟု ဆို၏၊ ကတ္တားအနက်ယူလျှင် “ဒမသစ္စေန-သည်၊ အပေတော-ကြဉ်အပ်သော”ဟုပေး၊ “ဒမသစ္စေန-နှင့်၊ အပေတော-ကင်း၍ဖြစ်သော၊ [အပကင်း၍+ဣတော-ဖြစ်သော၊]”ဟု သဟာဒိယောဂအနက်ပေးလျှင်လည်း သင့်သည်သာ။
ဒမသစ္စေနအရ။ ။ “မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣနြ္ဒိယာနိ ဒမေတီတိ ဒမော”ဟု ပြု၍ ဒမအရ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလ (သတိပြဋ္ဌာန်းသော မဟာကုသိုလ်, မဟာကြိယာ)ကိုယူ(မ၊ဋီ၊၃၊၄၂၃၊ သံ၊ဋီ၊၁၊၇၀၊ အံ၊ဋီ၊၃၊၁၈၇)၊ သစ္စာ သည် ဝါစာသစ္စာ(မှန်သောစကားကိုဆိုခြင်း), ဝိရတိသစ္စာ(သမ္မာဝါစာ), ဒိဋ္ဌိကိုရသော ဒိဋ္ဌိသစ္စာ, ဗြာဟ္မဏသစ္စာ(ရဟန္တာတို့သစ္စာ), နိဗ္ဗာန်ကို ရ သော ပရမတ္ထသစ္စာ, သစ္စာ၄ပါးကိုရသော အရိယသစ္စာအားဖြင့် အမျိုး မျိုး ရှိ၏၊ ဤ၌ ဓမ္မဋ္ဌနှင့် ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၆ အလို ဝါစာသစ္စာ(ဝစီသစ္စာ) ကိုယူ၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂ အလို ပရမတ္ထသစ္စာ(နိဗ္ဗာန်)ကိုယူ။(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀၊ သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၂)
ဥပေတော ဒမသစ္စေန, သ ဝေ ကာသာဝမရဟတိ။
စ၊ အနွယကား။ ယော၊ သည်။ ဝန္တကသာဝေါ၊ မဂ်၄တန်ဖြင့် ထွေးအန်အပ်ပြီးသောကိလေသာဖန်ရည်ရှိသည်။ သီလေသု၊ စတု ပါရိ, သုဒ္ဓိ၄ဖြာ, သိက္ခာသီလတို့၌။ သုသမာဟိတော၊ ကောင်းစွာ ထားအပ်သော စိတ်ရှိသည်။ ဝါ၊ ကောင်းစွာ တည်သည်။ ဒမသစ္စေန၊ ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမခြင်း, ဝစီသစ္စာသည်။ ဥပေတော၊ ကပ် ရောက်အပ်သည်။ (တစ်နည်း) ဒမသစ္စေန၊ ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမခြင်း, ဝစီသစ္စာနှင့်။ ဥပေတော၊ ပြည့်စုံသည်။ [ရှေးနည်း သဒ္ဒတ္ထ, နောက်နည်း အဓိပ္ပာယတ္ထ၊] အဿ၊ ဖြစ်၏။ သ (သော)၊ ထိုသူသည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ကာသာဝံ၊ ကို။ (ပရိဒဟိတုံ၊ ငှာ။) အရဟတိ၊ ထိုက်၏။ (ပါ-၁၀)
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အဿ။ ။ ပရိဒဟိဿတိကို “ပရိဒဟတိ”ဟုဖွင့်သော ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁ နှင့် လျော်အောင် ကွစိ ဓာတုဖြင့် အသဓာတ်နောင် တိဝိဘတ်ကို ဓာတွန် နှင့်တကွ ဿပြု(ပါရာဘာ၊၂၊၄၂၄)။ (တစ်နည်း) ပစ္စုပ္ပန်အနက်၌ ဧယျ ဝိဘတ်သက်၍ ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ဧယျကို ဓာတွန်နှင့်တကွ ဿပြု၊ မှန်၏-သတ္တမီဝိဘတ်သည် ကာလ၃ပါး၌ သက်နိုင်ကြောင်းကို သဒ္ဒါကျမ်း တို့၌ ဆို၏(ဝဏ္ဏနာ-၂၈၆၊ ဝိဗောဓက-၂၁၂)၊ ရူ-၂၆၉-၂၈၅၌ကား ပစ္စုပ္ပန် အနက်ဟုပင် ဆို၏ “ဘဝေယျ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၆)”ဟူသော အဖွင့်အလိုမူ ပရိကပ္ပအနက်၌ သတ္တမီဧယျဝိဘတ်သာတည်း။
֍ * ၈-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒံ။
မဟာဝီရ၊ ကြီးသော လုံလရှိသော။ ဒေဝ၊ အရှင်နတ်မင်း! ကာလော၊ ဘုရားဖြစ်ချိန်တန်ပါပြီ။ မာတုကုစ္ဆိယံ၊ မယ်တော်၏ ဝမ်း ၌။ ဥပ္ပဇ္ဇ၊ ဖြစ်ပြီး၍။ သဒေဝကံ၊ နတ်နှင့်တကွသောသတ္တဝါအပေါင်း ကို။ တာရယန္တော၊ ကယ်တင်တော်မူလျက်။ [“တာရယန္တော၊ ကူးစေ တော်မူလျက်”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေး။] အမတံ၊ မအို မသေခြင်း၏ အကြောင်း ဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်ကို။ ဗုဇ္ဈဿု၊ သိတော်မူပါ။ (ဋ္ဌ-၄၁) [အနက်ပေးပုံ အမျိုးမျိုးနှင့် အခြားမှတ်ဖွယ်ကို ဓမ္မဘာ-၁-၂၂၀၌ရှု။]
ဣမေ ပဉ္စ ဝိလောကေတွာ, ဥပ္ပဇ္ဇတိ မဟာယသော။
ကာလံ၊ ဘုရားဖြစ်ရာအခါလည်းကောင်း။ ဒေသဉ္စ၊ ဘုရားဖြစ် ရာအရပ်ဒေသလည်းကောင်း။ ဒီပဉ္စ၊ ဘုရားဖြစ်ရာကျွန်းလည်းကောင်း။ ကုလံ၊ ဘုရားဖြစ်ရာအမျိုးလည်းကောင်း။ မာတရမေဝ စ၊ မယ်တော်ရင်းသာလျှင်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မယ်တော်ရင်း၏ အသက်အပိုင်းအခြားသာလျှင်လည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) ဣမေ ပဉ္စ၊ ဤ၅မျိုးသော အရာတို့ကို။ ဝိလောကေတွာ၊ ကြည့် ရှုပြီး၍။ မဟာယသော၊ များသော အခြွေအရံအကျော်အစော ရှိသော အလောင်းတော်နတ်မင်းသည်။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မယ်တော်ဝမ်း၌ ဖြစ်၏။ (ဋ္ဌ-၄၂)
နိဗ္ဗုတာ နူန သာ နာရီ, ယဿာယံ ဤဒိသော ပတိ။
(ယဿာ မာတုယာ၊ အကြင်မိခင်၏။ ဤဒိသော၊ ဤမောင် တော်ကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ အယံ ပုတ္တော၊ ဤသားကောင်းရတနာ သည်။ အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) သာ မာတာ၊ ထိုသားကောင်မိခင်သည်။ နိဗ္ဗုတာ နူန၊ သောကခပ်သိမ်း, ပူမလိမ်းသဖြင့် အေးငြိမ်းပေလိမ့် တကား။ (ယဿ ပိတုနော၊ အကြင်ဖခင်၏။ ဤဒိသော၊ သော။ အယံ ပုတ္တော၊ သည်။ အတ္ထိ၊ ၏။) သော ပိတာ၊ ထိုသားကောင်း ဖခင်သည်။ နိဗ္ဗုတော နူန၊ သောကခပ်သိမ်း, ပူမလိမ်းသဖြင့် အေးငြိမ်းပေလိမ့်တကား။ (ယဿာ နာရိယာ၊ အကြင်အမျိုးသမီး ၏။ ဤဒိသော၊ သော။ အယံ ပတိ၊ ဤကြင်ဖက်လင်သည်။ အတ္ထိ၊ ၏။) သာ နာရီ၊ ထိုအမျိုးသမီးသည်။ နိဗ္ဗုတာ နူန၊ ကား။ (ဋ္ဌ-၄၃) [အနက်ပေးပုံအမျိုးမျိုးနှင့် အခြားမှတ်ဖွယ်ကို ဓမ္မဘာ-၁-၂၂၃ ၌ရှု။]
အတ္ထေနေဝ မေ အတ္ထော, ကိံ ကာဟသိ ဗျဉ္ဇနံ ဗဟုံ။
အပ္ပံ ဝါ၊ အနည်းငယ်ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဗဟုံ ဝါ၊ အများ ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဘာသဿု၊ ဟောပါလော။ မေ၊ တပည့် တော်အား။ အတ္ထံယေဝ၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကိုသာ။ ဗြူဟိ၊ ဟောပါ လော။ မေ၊ အား။ အတ္ထေနေဝ၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်ဖြင့်သာ။ အတ္ထော၊ အလိုရှိပါ၏။ ဗဟုံ၊ များစွာသော။ ဗျဉ္ဇနံ၊ သဒ္ဒါသည်။ (စကားလုံး သည်။) ကိံ၊ ဘာကို။ ကာဟသိ၊ ပြုလိမ့်မည်နည်း? (တစ်နည်း) ဗဟုံ၊ သော။ ဗျဉ္ဇနံ၊ ကို။ (ဝတွာ၊ ဟောနေ၍။) ကိံ ကာဟသိအဘယ်သို့ ပြုလိမ့်မည်နည်း? (ဋ္ဌ-၄၄)
ကာဟသိ ။ ။ ပထမနည်းအလို ကာဟသိ၏ ကတ္တားမှာ “ဗျဉ္ဇနံ” ဖြစ်သောကြောင့် ကရဓာတ်, ဩပစ္စည်း, ပဌမပုရိသ် ဿတိဝိဘတ်၊ ကရ ကို ကာဟပြု, ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် တိကို သိပြု၊ ဒုတိယနည်းအလို ဗျဉ္ဇနံ၏ စပ်ပုဒ်ကို “ဝတွာ”ဟု ထည့်၍ ကာဟသိ၏ ကတ္တားကို “တွံ”ဟု ထည့်ရမည်ဖြစ်သောကြောင့် မဇ္ဈိမပုရိသ် ဿသိဝိဘတ်တည်း။ [ကိံ ကာဟသီတိ ကိံ ကာဟတိ၊ ကိံ ကရောတိ။ ကိံ ကရောသီတိ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဝတွာတိ အတ္ထော၊-ဝဇိရ၊၄၁၅။]
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ, န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ။
ဓမ္မော၊ ကုသလကမ္မပထတရား၁၀-ပါးသည်။ ဟဝေ၊ စင်စစ်။ ဓမ္မစာရိံ၊ တရားကို ကျင့်လေ့ရှိသူကို။ ရက္ခတိ၊ ပြန်၍စောင့်ရှောက် ၏။ သုစိဏ္ဏော၊ ကောင်းစွာကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မော၊ ကုသလကမ္မ ပထတရား ၁၀-ပါးသည်။ သုခံ၊ ကိုယ်စိတ်၂-ဖြာ ချမ်းသာခြင်းကို။ ဝါ၊ လူနတ်နိဗ္ဗာန် ၃တန်သော ချမ်းသာကို။ အာဝဟတိ၊ ဆောင်နိုင် ၏။ [ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “အာဝဟာတိ”ဟု ရှိ၏။] ဓမ္မစာရီ၊ တရားကို ကျင့်လေ့ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ မကောင်းသော ဂတိသို့။ န ဂစ္ဆတိ၊ မရောက်နိုင်။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤဒုဂ္ဂတိသို့ မရောက်ရခြင်းသည်။ သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မေ၊ တရား၏။ အာနိသံသော၊ အကျိုးတည်း။ (ဋ္ဌ-၄၅)
ဓမ္မော...မာဝဟတိ။ ။ အထက်၌ ကျက်မှတ်ရလွယ်ကူအောင် အလွယ်ပေးခဲ့သည်၊ အဖွင့်နှင့်အညီပေးမူ အောက်ပါအတိုင်း ပေးရမည်။
အဖွင့်နှင့်အညီပေးပုံ။ ။ “ဓမ္မော-လောကီ လောကုတ္တရာသုစရိုက် တရားသည်၊ ဓမ္မစာရိံ-သူကို၊ ရက္ခတိ-(အပါယ်ဆင်းရဲ သံသရာဝဋ်ဆင်းရဲ မှ) စောင့်ရှောက်၏၊ [ဟဝေအနက်မဲ့၊-ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၄)။] သုစိဏ္ဏော-အပ်သော၊ ဓမ္မော-လောကီလောကုတ္တရာ သုစရိုက် တရားသည်၊ သုခံ-လောကီလောကုတ္တရာချမ်းသာကို၊ အာဝဟတိ-၏၊ ဓမ္မစာရီ-သည်၊ ဓမ္မေ-လောကီလောကုတ္တရာ သုစရိုက်တရားကို၊ သုစိဏ္ဏေ-ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ (တစ်နည်း) သုစိဏ္ဏေ-အပ်သော၊ဓမ္မေ-ကြောင့်၊ဒုဂ္ဂတိံ-သို့၊န ဂစ္ဆတိ-နိုင်၊ ဧသ(ဧသော)-သည်၊ သုစိဏ္ဏေ-ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သော၊ ဓမ္မေ-တရား၏၊ အာနိသံသော-တည်း။
ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ အနက်၂မျိုး။ ။ “ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ”ကို တန္တနည်း စသည်အရ န ဂစ္ဆတိ၌စပ်ခိုက် နိမိတ်အနက်တည်း၊ အာနိသံသော၌ စပ်ခိုက် ပဉ္စမျတ္ထေစ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဆဋ္ဌီအနက်၌ သတ္တမီသက်။ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၊ နေတ္တိဝိ-၆၁၊ ဝိဗော)
အဖွင့်များ။ ။ ဓမ္မောတိ လောကိယလောကုတ္တရော သုစရိတဓမ္မော၊ ရက္ခတီတိ အပါယဒုက္ခတော ရက္ခတိ၊ သံသာရဒုက္ခတော စ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတော ရက္ခတိယေဝ၊ သုစိဏ္ဏောတိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏော ကမ္မဖလာနိ သဒ္ဒဟိတွာ သက္ကစ္စံ စိတ္တီကတွာ ဥပစိတော၊ သုခန္တိ လောကိယလောကုတ္တရသုခံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇)။
ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေတွာ, ဣဒံ ဝစန မဗြဝိ။
နာနာပုပ္ဖဉ္စ၊ အမျိုးမျိုးသောပန်းကိုလည်းကောင်း။ ဂန္ဓဉ္စ၊ (အမျိုး မျိုးသော) နံ့သာကိုလည်ကောင်း။ သမ္ပာဒေတွာန၊ ကောင်းစွာပြီး စေ၍။ ဝါ၊ ပြည့်စုံစေ၍။ (စုံအောင်ရှာ၍)။ ဧကတော၊ တစ်ပေါင်း တည်း။ ပုပ္ဖာသနံ၊ ပန်းတို့ဖြင့် ပြုအပ်သောနေရာကို။ ပညာပေတွာ၊ ခင်းစေ၍။ ဣဒံ ဝစနံ၊ ဤစကားကို။ အဗြဝိ၊ လျှောက်ပြီ။ (ကိံ၊ အဘယ်သို့ လျှောက်သနည်း?) (ဋ္ဌ-၄၆)
မမ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, နိသီဒ ပုပ္ဖမာသနေ။
ဝီရ၊ ရဲရင့်တော်မူသော မြတ်စွာဘုရား! တဝ၊ ရှင်တော်ဘုရား အား။ အနုစ္ဆဝိံ၊ သင့်လျော်သော။ ဣဒံ အာသနံ၊ ဤပန်းတို့ဖြင့် ပြုအပ်သော နေရာကို။ မေ၊ သည်။ ပညတ္တံ၊ ခင်းအပ်ပါပြီ။ မမ၊ တပည့်တော်၏။ စိတ္တံ၊ ကို။ ပသာဒေန္တော၊ ကြည်ညိုစေလျက်။ ပုပ္ဖမာသနေ၊ ပန်းတို့ဖြင့် ပြုအပ်သော နေရာ၌။ နိသီဒ၊ ထိုင်တော်မူပါ။ (ဣတိ၊ ဤသို့ လျှောက်ပြီ။) (ဋ္ဌ-၄၇)
မမ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, ဟာသယိတွာ သဒေဝကေ။
သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ၊ ၇ညဉ့်, ၇နေ့ပတ်လုံး။ မမ၊ ၏။ စိတ္တံ၊ ကို။ ပသာဒေတွာ၊ ကြည်ညိုစေတော်မူ၍လည်းကောင်း။ သဒေဝကေ၊ နတ် နှင့်တကွသော လူတို့ကို။ ဟာသယိတွာ၊ ရွှင်လန်းစေတော်မူ၍ လည်းကောင်း။ ဗုဒ္ဓေါ၊ သည်။ ပုပ္ဖမာသနေ၊ ၌။ နိသီဒိ၊ ထိုင်တော် မူပြီ။ (ဋ္ဌ-၄၈)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တေ သာရံ နာဓိဂစ္ဆန္တိ, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ။
အသာရေ၊ အနှစ်မမှီး, အချည်းနှီးသော, ပစ္စည်း၄ဖြာ, မိစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, မကောင်းသောအကာတရား၌။ သာရမတိနော၊ အနှစ်ဟုပင်, မှတ်ထင်ခြင်းရှိကြကုန်သော။ သာရေ စ၊ အနှစ်ပြည့်စွာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, ကောင်းသော တရား ဒေသနာတော်၌ကား။ အသာရဒဿိနော၊ အနှစ်မဲ့ပင်, ရှုမြင်လေ့ ရှိကြကုန်သော။ တေ၊ ထိုအမှားကိုပင်, အမှန်ထင်၍, အမြင်လွှဲကြ, လူ့ဗာလတို့သည်။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ၊ ကာမဗျာပါ, ဝိဟိံသာဟု, မိစ္ဆာအကြံလျှင်, ကျက်စားရာရှိကြသည်။ ဝါ၊ မှားယွင်းသော အတွေးအခေါ်ဟူသော ကျက်စားရာရှိကြသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သာရံ၊ သီလသမာဓိ, နိဗ္ဗာန်ထိအောင်, ကောင်းဘိကျစ်လစ် အနှစ် တရားကို။ နာဓိဂစ္ဆန္တိ၊ ကောင်းစွာပိုင်ပိုင် မရနိုင်ကုန်။ (ပါ-၁၁)
အသာရေ...ဂေါစရာ။ ။ “တေ”ဟု နိယမရှိသဖြင့် “ယေ”ဟု အနိယမထည့်၍ “(က) အသာရေ သာရမတိနော၊ (ခ) သာရေ စာ သာရဒဿိနော၊ (ဂ) တေ၊ ပေ၊ ဂေါစရာ” ဟု ၃၀ါကျယူကာ “(ယေ- အကြင်သူတို့သည်၊) အသာရေ-၌၊ သာရမတိနော-ကုန်၏၊ သာရေ စ- ၌ကား၊ အသာရဒဿိနော-ကုန်၏၊ တေ-တို့သည်၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာကုန်သည်၊ (ဟုတွာ) သာရံ-ကို၊ နာဓိဂစ္ဆန္တိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။
သာရဉ္စ၊ ပေ၊ ဂေါစရာ။ ။ ရှေ့ဂါထာကဲ့သို့ ၃၀ါကျယူ၍ “(ယေ- တို့သည်၊) သာရံ-ကို၊ သာရတော-၍၊(ဇာနန္တိ-သိကုန်၏၊) ဉတွာ စ-သိ၍ လည်းကောင်း၊ အသာရံ-ကို၊ အသာရတော-၍၊ (ဇာနန္တိ-ကုန်၏၊) ဉတွာ စ-ကောင်း၊ တေ-တို့သည်၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ-ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သာရံ-ကို၊ အဓိဂစ္ဆန္တိ-ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။
တစ်နည်း။ ။ တွာပစ္စည်းသည် ပစ္စုပ္ပန်အနက်ကိုလည်း ဟောနိုင်ရကား အာဝုတ္တိနည်း, တန္တနည်းစသည်အရ ဉတွာကို ဇာနန္တိအနက်, မူရင်း ဝိသေသနအနက်အားဖြင့်၂နက်ယူ၍ “(ယေ-တို့သည်၊) သာရံ-ကို၊ သာရ- တော-၍၊ ဉတွာ (ဇာနန္တိ)-သိကုန်၏၊ ဉတွာ စ-သိ၍လည်းကောင်း၊ အသာရံ-ကို၊ အသာရတော-၍၊ ဉတွာ (ဇာနန္တိ)-ကုန်၏၊ ဉတွာ စ-ကောင်း၊ တေ-တို့သည်၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ-ကြသည်၊(ဟုတွာ) သာရံ-ကို၊ အဓိ- ဂစ္ဆန္တိ”ဟု ပေး၊ ဆရာတို့ကား ရှေ့နည်းအတိုင်း သီးခြားပစ္စုပ္ပန်ကြိယာ ထည့်၍ ပေးတော်မူသည်။ (မဏိ၊၁၊၆-၉၊ သင်္ဂြိုဟ်ဘာ-၄၊ ၅)
သာရတော အသာရတော။ ။ “သာရော နာမာယန္တိ အသာရော နာမာယန္တိ”အဖွင့်ကို ရှု၍ ဣတိနာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေ တော(နီတိသုတ္တ-၁၀၄) သုတ်ဖြင့် ပဌမာအနက်၌ တောပစ္စည်းသက်၍ ဣတိသဒ္ဒါကျေသည်ဟု မှတ်ပါ၊ “သာရတော-အားဖြင့်”ဟု ဝိသေသနအနက်လည်းပေးကြ၏ [ဣတိနာ-ဣတိသဒ္ဒါဖြင့်၊ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေ-(တိုက်ရိုက်မပါသော်လည်း) ညွှန်ပြ ထိုက်သော၊ (ပထမတ္ထေ-ပထမာအနက်၌၊) တော-တောပစ္စည်းသက်။]
တေ သာရံ အဓိဂစ္ဆန္တိ, သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ။
သာရံ၊ သီလ သမာဓိ, နိဗ္ဗာန်ထိအောင်, ကောင်းဘိကျစ်လစ်, အနှစ်တရားကို။ သာရတော၊ အနှစ်ဟူ၍။ ဉတွာ စ၊ သိ၍လည်းကောင်း။ အသာရံ၊ အနှစ်မမှီး, အချည်းနှီးသော, ပစ္စည်း၄ဖြာ, မိစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, မကောင်းသော အကာတရားကို။ အသာရတော၊ အနှစ်မဟုတ်ဟူ၍။ ဝါ၊ အကာဟူ၍။ ဉတွာ စ၊ သိ၍ လည်းကောင်း။ တေ၊ အမှန်အတိုင်းပင်, ကောင်းစွာမြင်၍, အစဉ် ကြိုးကုတ်, အားထုတ်ကြဘိ, ထိုပညာရှိတို့သည်။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ၊ နေက္ခမ္မနှင့်, အဗျာပါဒါ, အဝိဟိံသာဟု, သမ္မာအကြံ လျှင်, ကျက်စားရာရှိကုန်သည်။ ဝါ၊ မှန်သောအတွေးအခေါ်ဟူ သော ကျက်စားရာရှိကြသည်။ (ဟုတွာ။) သာရံ၊ ကို။ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ ကောင်းစွာပိုင်ပိုင်, ရနိုင်ကုန်၏။ (ပါ-၁၂)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၉-နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မောဟက္ခယံ အနုပ္ပတ္တော, သုခဒုက္ခေသု န ဝေဓတီ သ ဘိက္ခု။
ယဿ၊ အကြင်ရဟန်းသည်။ ပင်္ကော၊ ဒိဋ္ဌိတည်းဟူသော ညွန်ဗွက်ကို။ ဝါ၊ သံသရာတည်းဟူသောညွန်ဗွက်ကို။ နိတ္တိဏ္ဏော၊ အရိယာမဂ်တံတားဖြင့် ကူးသွားအပ်ပြီ။ ကာမကဏ္ဍကော၊ ကိ လေသာကာမဟူသော ဆူးငြောင့်ကို။ မဒ္ဒိတော၊ အရတ္တမဂ်, ဉာဏ် လက်နက်ဖြင့် မှုန့်မှုန့်ညက်ညက် ချေဖျက်အပ်ပြီ။ (ယော၊ အကြင် ရဟန်းသည်။) မောဟက္ခယံ၊ မောဟ၏ကုန်ကြောင်းဖြစ်သော အရ ဟတ္တဖိုလ် နိဗ္ဗာန်သို့။ အနုပ္ပတ္တော၊ ရောက်ပြီ။ သ (သော) ဘိက္ခု၊ ထိုရဟန်းသည်။ သုခဒုက္ခေသု၊ သုခဒုက္ခတို့ကြောင့်။ ဝါ၊ သုခဒုက္ခ, အစလာသည့်, ရှစ်ဖြာသော လောကဓံတို့ကြောင့်။ န ဝေဓတိ၊ မတုန်လှုပ်တော့။ [“ဝေဓတီ”၌ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု။ “ဥပ္ပန္နေသု သုခေသု ...ဥပ္ပန္နေသု ဒုက္ခေသု (ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၆၀) ”ကို ကြည့်၍ “သုခဒုက္ခေသုတို့သည်။ (ဥပ္ပန္နေသု၊ ဖြစ်ပေါ်ကုန်လသော်။) ”ဟုလည်း ပေး။] (ဋ္ဌ-၄၉)
ယဿ...ကာမကဏ္ဍကော။ ။ ယဿ နိတ္တိဏ္ဏော ပင်္ကောတိ ယေန အရိယပုဂ္ဂလေန အရိယမဂ္ဂသေတုနာ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌိပင်္ကော သံသာရပင်္ကော ဧဝ ဝါ နိဗ္ဗာနပါရဂမနေန တိဏ္ဏော။ မဒ္ဒိတော ကာမကဏ္ဍကောတိ ယေန သတ္တာနံ ဝိဇ္ဈနတော “ကာမကဏ္ဍကော”တိ လဒ္ဓနာမော သဗ္ဗော ကိလေသကာမော သဗ္ဗော ကာမဝိသူကော အဂ္ဂဉာဏဒဏ္ဍေန မဒ္ဒိတော။ မောဟက္ခယံ အနုပ္ပတ္တောတိ ဧဝံ ဘူတော စ ဒုက္ခာဒိဝိသယဿ သဗ္ဗဿ သမ္မောဟဿ ခေပနေန မောဟက္ခယံ ပတ္တော၊ အရဟတ္တဖလံ နိဗ္ဗာနဉ္စ အနုပ္ပတ္တော၊-ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၆၁။
နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ အဘာဝိတံ စိတ္တံ, ရာဂေါ သမတိဝိဇ္ဈတိ။
ဒုစ္ဆန္နံ၊ မကောင်းသဖြင့် မိုးအပ်သော။ ဝါ၊ ကျိုးတိုးကျဲတဲ မိုး အပ်သော။ အဂါရံ၊ အိမ်ကို။ ဝုဋ္ဌိ၊ မိုးရေမိုးပေါက်သည်။ သမတိဝိဇ္ဈတိ ယထာ၊ လွန်စွာ ထိုးဖောက်နိုင်သကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤအတူ။ အဘာဝိတံ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာတို့ဖြင့် မတိုးပွားစေအပ်သော။ ဝါ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာတို့ဖြင့် မထုံမွမ်းအပ်သော။ စိတ္တံ၊ စိတ်ကို။ ရာဂေါ၊ ရာဂသည်။ ဝါ၊ ရာဂကိုမှတ် အရပ်ရပ်သော ကိလေ သာသည်။ သမတိဝိဇ္ဈတိ၊ လွန်စွာ ထိုးဖောက်နိုင်၏။ (ပါ-၁၃)
ဧဝံ သုဘာဝိတံ စိတ္တံ, ရာဂေါ န သမတိဝိဇ္ဈတိ။
သုစ္ဆန္နံ၊ ကောင်းစွာ မိုးအပ်သော။ အဂါရံ၊ ကို။ ဝုဋ္ဌိ၊ သည်။ န သမတိဝိဇ္ဈတိ ယထာ၊ လွန်စွာမထိုးဖောက်နိုင်သကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။ သုဘာဝိတံ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာတို့ဖြင့် ကောင်းစွာ တိုးပွား စေအပ်ပြီးသော။ ဝါ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာတို့ဖြင့် ကောင်းစွာ ထုံမွမ်းအပ်ပြီးသော။ စိတ္တံ၊ စိတ်ကို။ ရာဂေါ၊ သည်။ န သမတိဝိဇ္ဈတိ၊ လွန်စွာ မထိုးဖောက်နိုင်။ (ပါ-၁၄)
နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဉ္ဆိန္ဒိဿာမိ တေ ကာယံ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂဒြဘ။
ဂဒြဘ၊ ဟဲ့...မြည်း! သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၊ ၁၆လက်သစ်ရှိ သော သံချွန်ရှိသော။ ပတောဒံ၊ နှင်တံကို။ တေ၊ သင်၏ (ကိုယ်၌)။ ကရိဿာမိ၊ ပြုလိုက်အံ့။ တေ၊ သင်၏။ ကာယံ၊ ကိုယ်ကို။ သဉ္ဆိန္ဒိဿာမိ၊ ကောင်းစွာ ဖြတ်လိုက်အံ့။ ဧဝံ၊ ဤသို့။ ဇာနာဟိ၊ သိစမ်း လော။ (ဋ္ဌ-၅၀)
ပတောဒံ။ ။ “သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ-သော၊ ပတောဒံ-ဖြင့်၊ တေသင့်ကို၊ ပတောဒံ-ထိုးဆွရိုက်နှက်ခြင်းကို၊ ကရိဿာမိ”ဟု ပတောဒံကို တန္တနည်း သိလေသနည်းစသောနည်းဖြင့် ၂ခါပေးနိုင်သည်၊ မဟာဗုဒ္ဓဝင်- ၃, ၂၃၇၌ “သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ-၁၆လက်မ, ပမာဏရှည်မြူး, သံဆူး တပ်သည့် ကြိမ်လုံးဖြင့်၊ ပတောဒံ- ထိုးဆွရိုက်နှက်ခြင်းကို၊ ကရိဿာမိ”ဟု သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၌ ကရိုဏ်းအနက်ကြံ၍ ပေးသည်။
ပုရတော ပတိဋ္ဌဟိတွာန, ဥဒ္ဓရိတွာန ပစ္ဆတော၊
ဒန္တံ တေ ပါတယိဿာမိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ကပ္ပဋ။
ကပ္ပဋ၊ ကပ္ပဋ! သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၊ သော။ ပတောဒံ၊ ကို။ မေ၊ ငါ၏ (ကိုယ်၌)။ ကရိဿသိ၊ ပြုလိုက်အံ့။ ပုရတော၊ ရှေ့ခြေ ၂ဖက်ဖြင့်။ ပတိဋ္ဌဟိတွာန၊ မြေ၌ ရပ်၍။ ပစ္ဆတော၊ နောက်ခြေ ၂ဖက်ကို။ ဥဒ္ဓရိတွာန၊ အထက်သို့ ဆောင်၍။ ဝါ၊ မြှောက်၍။ တေ၊ ၏။ ဒန္တံ၊ သွားကို။ ပါတယိဿာမိ၊ ကျိုး၍ကျစေအံ့။ ဝါ၊ ကန်ချုးလိုက် အံ့။ ဧဝံ၊ သို့။ ဇာနာဟိ၊ လော။ (ဋ္ဌ-၅၁)
ဘရိယံ တေ အာနယိဿာမိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂဒြဘ။
ဂဒြဘ၊ မြည်းကလေး! စတုပ္ပဒိံ၊ ၄ချောင်းသောခြေရှိသော။ သင်္ခမုခိံ၊ ပွတ်သစ်စခရုသင်းအတူ ဖွေးဖြူသော မျက်နှာရှိသော။ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊ တင့်တယ်လှပသော အလုံးစုံသော ကိုယ်အင်္ဂါ ရှိသော။ ဘရိယံ၊ ဇနီးလောင်းဖြစ်သော။ နာရိံ၊ မြည်းမကို။ တေ၊ သင့်ဖို့။ အာနယိဿာမိ၊ ဆောင်ပေးအံ့။ ဧဝံ၊ သို့။ ဇာနာဟိ၊ လော။ (ဋ္ဌ-၅၂)
ဘရိယံ မေ အာနယိဿသိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ကပ္ပဋ၊
ကပ္ပဋ ဘိယျော ဂမိဿာမိ, ယောဇနာနိ စတုဒ္ဒသ။
ကပ္ပဋ၊ ကပ္ပဋ! စတုပ္ပဒိံ၊ သော။ သင်္ခမုခိံ၊ သော။ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊ သော။ ဘရိယံ၊ သော။ နာရိံ၊ ကို။ မေ၊ ငါ့ဖို့။ အာနယိဿသိ၊ ဆောင်ပေးအံ့။ ဧဝံ၊ ဤသို့ ဖြစ်လသော်။ (ဧတံ၊ ဤဆောင်ပေးအံ့ ဟူသော ပဋိညာဉ်ကို။) ဇာနာဟိ၊ သတိမြဲစွာ သိထားပါလော။ ကပ္ပဋ၊ ကပ္ပဋဋ! ဘိယျော၊ ရှေးကထက်တိုး၍။ စတုဒ္ဒသ ယောဇနာနိ၊ ၁၄ယူဇနာတို့တိုင်တိုင်။ ဂမိဿာမိ၊ သွားပါအံ့။ (ဋ္ဌ-၅၃)
နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၀-စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သမန္တာ ယောဇနသတံ, ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗဒါ။
တဿ၊ ထိုအဝီစိငရဲ၏။ ဘူမိ၊ မြေပြင်သည်။ အယောမယာ၊ သံဖြင့်ပြီး၏။ တေဇသာ၊ မီးတောက်မီးလျှံနှင့်။ ယုတာ၊ ယှဉ်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဇလိတာ၊ တောက်ပလျက်။ သဗ္ဗဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သမန္တာ၊ ပတ်ဝန်းကျင်၌။ ယောဇနသတံ၊ ယူဇနာတစ်ရာတိုင် အောင်။ ဖရိတွာ၊ ပြန့်၍။ တိဋ္ဌတိ၊ တည်ရှိ၏။ (ဋ္ဌ-၅၄)
စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော သောစတိ သော ဝိဟညတိ, ဒိသွာ ကမ္မကိလိ ဋ္ဌမတ္တနော။
ပါပကာရီ၊ မကောင်းမှုကိုပြုသူသည်။ ဣဓ၊ ဤပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌။ သောစတိ၊ ဝမ်းနည်းရ၏။ ပေစ္စ၊ တမလွန်ဘဝ၌။ သောစတိ၊ ၏။ ဥယတ္ထ၊ ပစ္စုပ္ပန်တမလွန်, ၂တန်သောဘဝ၌။ သောစတိ၊ ၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ကမ္မကိလိဋ္ဌံ၊ ညစ်ပေသော အကုသိုလ်ကံကို။ ဒိသွာ၊ မြင်ရ၍။ ဝါ၊ မြင်ရခြင်းကြောင့်။ သော၊ ထိုမကောင်းမှုကို ပြုသူသည်။ သောစတိ၊ ၏။ သော၊ သည်။ ဝိဟညတိ၊ ပင်ပန်းရ၏။ (ပါ-၁၅)
စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၁-ဓမ္မိကဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော မောဒတိ သော ပမောဒတိ,ဒိသွာ ကမ္မဝိသုဒ္ဓိမတ္တနော။
ကတပုညော၊ ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှုရှိသူသည်။ ဝါ၊ ကောင်းမှုကို ပြုပြီးသူသည်။ ဣဓ၊ ဤပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌။ မောဒတိ၊ ဝမ်း မြောက်ရ၏။ ပေစ္စ၊ တမလွန်ဘဝ၌။ မောဒတိ၊ ၏။ ဥဘယတ္ထ၊ ပစ္စုပ္ပန် တမလွန်, ၂တန်သောဘဝ၌။ မောဒတိ၊ ၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ကမ္မဝိသုဒ္ဓိံ၊ ကံ၏ စင်ကြယ်ခြင်းကို။ ဒိသွာ၊ ၍။ ဝါ၊ ကြောင့်။ သော၊ ထိုကောင်းမှုကို ပြုပြီးသူသည်။ မောဒတိ၊ ၏။ သော၊ သည်။ ပမောဒတိ၊ လွန်စွာ ဝမ်းမြောက်ရ၏။ (ပါ-၁၆)
ဓမ္မိကဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၂-ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
ယံ ဝေ ဟိတဉ္စ သာဓုဉ္စ, တံ ဝေ ပရမဒုက္ကရံ။
(လောကေန၊ အများသောင်းပြောင်း, လူအပေါင်းသည်။) အသာဓူနိ၊ တရားလမ်းကြောင်း, လွန်တိမ်းစောင်းသဖြင့်, မကောင်း စင်စစ်, ဖြစ်ကြကုန်သော။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ အဟိတာနိ စ၊ အ ကျိုးမကောင်း, ဖြစ်ကြောင်းစင်စစ်, စီးပွားမဲ့လည်းဖြစ်ကုန်သော။ (ကမ္မာနိ၊ ကိုယ်မှုနှုတ်မှု, စိတ်မှုတန်တန်,အကုသိုလ်ကံတို့ကို။) သုကရာနိ၊ လွယ်ကူစွာ ပြုအပ်ကုန်၏။ ဝါ၊ ပြုလွယ်ကုန်၏။ ယံ (ကမ္မံ)၊ ကိုယ်မှုနှုတ်မှု, စိတ်မှုတန်တန်, အကြင်ကုသိုလ်ကံသည်။ ဝေ၊ စင်စစ်ဧကန် အမှန်အားဖြင့်။ ဟိတဉ္စ၊ အကျိုးကောင်းကောင်း, ဖြစ်ကြောင်းစင်စစ်, စီးပွားလည်း ဖြစ်၏။ သာဓု စ၊ တရားလမ်း ကြောင်း, မတိမ်းစောင်းသဖြင့်, အကောင်းလည်း ဖြစ်၏။ တံ (ကမ္မံ)၊ ဟိတ သာဓု, ထိုကောင်းမှုကို။ ဝေ၊ အားဖြင့်။ ပရမဒုက္ကရံ၊ အလွန်အမင်း ခဲယဉ်းသဖြင့် ပြုအပ်၏။ ဝါ၊ အလွန်ပြုနိုင်ခဲ၏။ (ဋ္ဌ-၅၅) [ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၉၌ ပထမပါဒ ဒုတိယပါဒကိုလည်း နောက်၂ပါဒ ကဲ့သို့ နိယမ, အနိယမထည့်၍ “ (ယာနိ ကမ္မာနိ၊ အကြင်အကုသိုလ်ကံ တို့သည်။) အသာဓူနိ၊ မကောင်းကုန်သည်လည်းကောင်း။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ အဟိတာနိ စ၊ စီးပွားမဟုတ်ကုန်သည်လည်းကောင်း။ (ဟောန္တိ။ တာနိ ကမ္မာနိ၊ ထိုအကုသိုလ်ကံတို့ကို။) သုကရာနိ၊ လွယ်ကူစွာ ပြုအပ်ကုန်၏”ဟု ပေးစေ၏။]
သာဓု စ။ ။ ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၍ ဂါထာ၌ “သာဓုဉ္စ”ဟု ဖြစ်ရသည်၊ အနက်ပေးသည့်အခါ၌ကား “ဆန်းကြောင့်ပိုလျှံ, ယင်းပဒံ, ချန်၍နက်ပေးပါ”နှင့်အညီ ဆန်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့်ပုဒ်ကို ချန်၍ မူလပုဒ်ရင်းအတိုင်း “သာဓု စ-၏”ဟု ပေးရသည်။
ပါပံ ပါပေန သုကရံ, ပါပမရိယေဟိ ဒုက္ကရံ။
သာဓုနာ၊ သူတော်ကောင်းသည်။ သာဓု၊ ကောင်းသောအမှု ကို။ သုကရံ၊ လွယ်ကူစွာပြုအပ်၏။ (ပြုလွယ်၏)။ ပါပေန၊ သူယုတ် မာသည်။ သာဓု၊ ကို။ ဒုက္ကရံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် ပြုအပ်၏။ (ပြုနိုင်ခဲ၏)။ ပါပေန၊ သည်။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ သုကရံ၊ ၏။ အရိယေဟိ၊ အရိယာသူတော်ကောင်းတို့သည်။ ပါပံ၊ ကို။ ဒုက္ကရံ၊ မပြုအပ် မပြုနိုင်။ (ဋ္ဌ-၅၆)
လက္ခဏံ ပဿ အာယန္တံ, ဉာတိသံဃပုရက္ခတံ၊
အထ ပဿသိ’မံ ကာဠံ, သုဝိဟီနံဝ ဉာတိဘိ။
သီလဝတံ၊ ချမ်းသာရကြောင်း, ကောင်းသောအကျင့်ရှိကုန် သော။ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိနံ၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရ, အာမိသပဋိသန္ထာရဟူ သော အသက်မွေးမှုရှိကုန်သော။ (ပဏ္ဍိတာနံ၊ စဉ်းစားမြော်မြင် ပညာရှင်တို့၏။) အတ္ထော၊ အရှိန်မြင့်လျက်, တိုးတက်ကြီးပွားခြင်း သည်။ ဟောတိ၊ ဖြစ်ရရိုးသာ ဓမ္မတာတည်း။ (ဘဒ္ဒေ၊ သားကြီးရွှေ သွေး, လူကလေး၏, မွေးသည့်မိခင်, အို...ရှင်မ! ဉာတိသံဃပုရက္ခတံ၊ ငါးရာရံခြွေ, ဆွေတော်မျိုးတော်တို့သည် ယုံကြည်ကိုး စား, ရှေ့ကထားအပ်သည်ဖြစ်၍။ အာယန္တံ၊ မိဘဌာနီ, ငါတို့ဆီကို လာနေသော။ လက္ခဏံ၊ ခေါင်းဆောင်ကောင်းပီလှသည့် သားကြီး လက္ခဏကို။ ပဿ၊ ဆီးကြိုဂုဏ်ပြု, ကြည့်ရှုစမ်းပါလော။ (ဘဒ္ဒေ၊ သားဆိုး သမီးဆိုး, မပြစ်ရိုးမို့, တိုး၍အားသစ်, အောင့်ကာချစ်ရ အို...နှမ!) အထ၊ သားကြီးဂုဏ်ပြု, ကြည့်ရှုပြီးရာ, ထိုအခါမှ နောက်၌။ ဉာတိဘိ၊ ငါးရာရံခြွေ, ဆွေတော်မျိုးတော်တို့သည်။ သုဝိဟီနံဝ၊ မပြန်တမ်းသေခြင်းဖြင့်, အကြွင်းမဲ့စွန့်ပစ်အပ်ခဲ့သည်သာ ဖြစ်သော။ (တစ်နည်း) ဉာတိဘိ၊ တို့မှ။ သုဝိဟီနံဝ၊ ကောင်းစွာ ယုတ် လျော့ခဲ့သည်သာဖြစ်သော။ ဣမံ ကာဠံ၊ ခေါင်းဆောင်လက္ခဏာ, အရှင်းကွာသည့်, ဤသမင်အ, သားဖျင်းမောင်ကာဠကို။ ပဿသိ၊ သားဖျင်းနောင်ရေး, အားကုန်တွေးကာ, ရှုစမ်းပါဥုးလော။ (ဋ္ဌ-၅၇) [“သီလဝတံ၊ ကုန်သော။ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိနံ၊ ကုန်သော။ (ပဏ္ဍိတာနံ၊ တို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။) အတ္ထော၊ တိုးတက်ကြီးပွားခြင်းသည်။ ဟောတိ။ (ဘဒ္ဒေ၊ ရှင်မ! ဉာတိသံဃပုရက္ခတံ၊ ဆွေမျိုးအပေါင်းသည် ရှေ့ကထားအပ် (ခြံရံအပ်) သော။ ဝါ၊ သည်ဖြစ်၍။ အာယန္တံ၊ လာနေသော။ လက္ခဏံ၊ လက္ခဏ ကို။ ပဿ၊ ကြည့်လော။ (ဘဒ္ဒေ၊ ရှင်မ!) အထ၊ ထိုမှနောက်၌။ ဉာတိဘိ၊ ဆွေမျိုးတို့သည်။ သုဝိဟီနံဝ၊ အကြွင်းမဲ့ စွန့်ပစ်အပ်ခဲ့သည်သာ ဖြစ်သော။ (တစ်နည်း) ဉာတိဘိ၊ တို့မှ။ သုဝိဟီနံဝ၊ ကောင်းစွာယုတ်လျော့ခဲ့သည်သာ ဖြစ်သော။ ဣမံ ကာဠံ၊ ဤကာဠကို။ ပဿသိ၊ ကြည့်လော”ဟု အကျဉ်းပေး လိုက ပေးပါ။ အထက်၌ ဝတ္ထုကြောင်းပေါ်အောင် ပေးခဲ့သည်။]
သုကရံ သာဓုနာ သာဓု။ ။ သုကရံ သာဓုနာ သာဓူတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတံ သာဓေတီတိ သာဓု၊ သမ္မာပဋိပန္နော။ တေန သာဓုနာ သာရိပုတ္တာဒိနာ သာဝကေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အညေန ဝါ လောကိယသာဓုနာ သာဓု သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတာ- ဝဟံ သုကရံ သုခေန ကာတုံ သက္ကာ၊-ဥဒါနဋ္ဌ-၂၈၉၊ သာရတ္ထ၊၃၊၄၁၅။
ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိနံ။ ။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော၊ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ၊ [ဝတု (ဝတ္တု)+တိ၊ ဝ၌အ-ကို ဥပြု၊] ပဋိသန္ထာရော+ဝုတ္တိ ယေသန္တိ ပဋိသန္ထာရ-ဝုတ္တီ-အာမိသဓမ္မ၂ပါးဖြင့် လောကဝတ်ပျူငှာပြုမှုဟူသော အသက်မွေး ခြင်းရှိသူတို့(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁,၁၆၁)၊ (တစ်နည်း) ပဋိသန္ထာရေန+သမ္ပန္နာ+ဝုတ္တိ ယေသန္တိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တီ-အာမိသဓမ္မ, ပဋိသန္ထာရ၂ပါးနှင့် ပြည့်စုံသော အသက်မွေးခြင်းရှိသူတို့(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၆)၊ ပဋိသန္ထာရေန+ဝုတ္တိ ပဋိသန္ထာ- ရဝုတ္တိ၊ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ+ယေသံ အတ္ထီတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တီ-အာမိသဓမ္မ ပဋိသန္ထာရ ၂ပါးဖြင့် အသက်မွေးခြင်းရှိသူတို့(ကစ်ဘာ၊၁၊၅၈)။ မကောင်း မြစ်တား၍ ကောင်းရာညွှန်ကြားခြင်းကို ဓမ္မပဋိသန္ထာရ၊ ဆွမ်းခံရွာကို ရစေခြင်း, မကျန်းမာသူကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်း, တရားနှင့်ယှဉ်သော စောင့် ရှောက်ခြင်းကို အာမိသပဋိသန္ထာရဟု ခေါ်၏။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၁)
ပဿသိမံ။ ။ ပဿသိ၌ ဒိသ+အ+ဧယျာသိ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဧယျာ ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ဧယျာသိကို သိပြု၊ (တစ်နည်း) သတ္တမီအနက်၌ ဝတ္တ မာန်သိသက်၊ (တစ်နည်း) သတ္တမီမှ ဝတ္တမာန်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိ ဝိပလ္လာသ(ဝိဗော၊၂၄၃)၊ (တစ်နည်း) “လက္ခဏံ ပဿ”၌ ပဉ္စမီဖြင့် ရှိပုံကို ကြည့်၍ “ပဿ+ဣမံ”ဟု ဖြတ်၍ သ-လာဟုသော်လည်း ကြံပါ။
မယူရဂီဝသင်္ကာသံ, ပတိံ မယှံ သဝိဋ္ဌကံ။
ဝီရက၊ အရှင်ဝီရက! မဉ္ဇုဘာဏကံ၊ သာယာအေးချို ပြောဆို လေ့ရှိသော။ မယူရဂီဝသင်္ကာသံ၊ ဥဒေါင်းငှက်မင်း, လည်ပင်း အဆင်းလို စိမ်းညိုသောအဆင်းရှိသော။ မယှံ၊ ကျွန်မ၏။ ပတိံ၊ လင်ဖြစ်သော။ သဝိဋ္ဌကံ၊ သဝိဋ္ဌကမည်သော။ သကုဏံ၊ ငှက်ကို။ အပိ ပဿေသိ၊ မြင်မိပါသလော။ (ဋ္ဌ-၅၈)
ပဿေသိ။ ။ ဒိသ+အ+သိ၊ လောပေဉ္စတ္တ မကာရောဖြင့် အပစ္စည်းကို ဧပြု။ [အပိ ဝီရက ပဿေသီတိ သာမိ ဝီရက အပိ ပဿသိ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၁၃၇။]
တဿာနုကရံ သဝိဋ္ဌကော, သေဝါလေ ပလိဂုဏ္ဌိတော မတော။
သဝိဋ္ဌကော၊ သဝိဋ္ဌကသည်။ ဥဒကထလစရဿ၊ ရေရော ကုန်းပါ, သွားလာလှည့်လည်နိုင်သော။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ အာမကမစ္ဆဘောဇိနော၊ ငါးစိမ်းကို စားလေ့ရှိသော။ တဿ ပက္ခိနော၊ ငါကဲ့ သို့သော ထိုငှက်မျိုး၏။ ဝါ၊ ကို။ အနုကရံ (အနုကရန္တော)၊ အတု လိုက်၍ ပြုလသော်။ ဝါ၊ အတုလိုက်၍ ပြုသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ သေဝါလေ၊ မှော်ထဲ၌။ ပလိဂုဏ္ဌိတော၊ ထက်ဝန်းကျင် ရစ်ပတ် အပ်သည်။ (ဟုတွာ)။ မတော၊ သေရှာလေပြီ။ (ဋ္ဌ-၅၉)
အထာသဒါ ခဒိရံ ဇာတသာရံ, ယတ္ထဗ္ဘိဒါ ဂရုဠော ဥတ္တမ င်္ဂံ။
ဝနာနိ၊ အကာသက်သက်, နှစ်မဖက်သည့်, လက်ပံပင်လို, တောသစ်ပင်မျိုးတို့ကို။ ဝိတုဒံ (ဝိတုဒန္တော)၊ ခေါက်လျက်။ ဝါ၊ ထိုး ဖောက်လျက်။ အသာရကေသု၊ အကာချည်းပြည့်, အနှစ်မရှိကုန် သော။ ကဋ္ဌင်္ဂရုက္ခေသု၊ ထင်း၏အဖို့ဖြစ်သော သစ်ပင်တို့၌။ ဝါ၊ ထင်းဆိုက်ဖို့သစ်ပင်တို့၌။ အယံ (တွ)၊ ခုခါအော်မည်, ဤသင်သည်။ အစရိ ဝတ၊ သင်တို့မျိုးရိုး, ဘိုးဘေးဟိုဘက်, အဆက်ဆက်က, စ၍မှန်စွာ, ဝမ်းစာရှာလျက်, လှည့်လည်ကျက်စားခဲ့လေပြီ။ အထ၊ အနှစ်မယှဉ်, သစ်ပင်တို့မှာ, ရှာဖွေခဲ့ရာ, ထိုအခါမှနောက်၌။ (ယော) ဂရုဠော၊ ကျွန်ုပ်ရောင်းရင်း, အကြင်အဆွေတော် ငှက်မင်း သည်။ ဥတ္တမင်္ဂံ၊ အမြတ်အင်္ဂါ, ဥုးခေါင်းရတနာကို။ ယတ္ထ၊ အကြင် ရှားပင်၌။ အဗ္ဘိဒါ၊ ရိုက်ခွဲခဲ့လေပြီ။ [ဘိဒ+အာ။] (သော ဂရုဠော၊ ကျွန်ုပ် ရောင်းရင်း ထိုအဆွေတော်ငှက်မင်းသည်။) ဇာတသာရံ၊ အခေါက် ပင်ပွ, မာလှကျစ်လစ်, ဖြစ်သောအနှစ်ရှိသော။ (တံ) ခဒိရံ၊ ထိုရှား ပင်သို့။ အာသဒါ၊ အမှတ်မထား, မသိငြားလည်း, ငယ်စဉ်တည်း က, စ၍မှန်စွာ, လာရောက်ခဲ့ပေပြီ။ [အာ+သဒ+အာ။] (ဋ္ဌ-၆၀)
အစရိ ။ ။ အဇ္ဇတနီ ဩဝိဘတ်ကို ဣပြု၍ “အစရိ” ဟု ရှိသင့်လျက် ဆန်းကြောင့် ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “အစာရိ” ဟု ရှိသည်။[အစာရိ ဝတာယန္တိ အစရိ ဝတ အယံ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉။]
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, အဇ္ဇ ခေါ တွံ ဝိရောစသိ။
တေ၊ သင်၏။ လသီ စ၊ ဥုးနှောက်သည်လည်း။ နိပ္ဖလိတာ၊ ကွဲထွက်ပြီ။ မတ္ထကော စ၊ ဥုးထိပ်ကိုလည်း။ ပဒါလိတော၊ နင်းခွဲ အပ်ပြီ။ တေ၊ ၏။ သဗ္ဗာ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ဖာသုကာ၊ နံရိုးတို့ကို လည်း။ ဘဂ္ဂါ၊ မှုန့်မှုန့်ညက်ညက်, ချိုးဖျက်နင်းချေအပ်ကုန်ပြီ။ အဇ္ဇ ခေါ၊ ယနေ့တော့။ တွံ၊ သည်။ ဝိရောစသိ၊ စံပါယ်ပါပေ၏။ ဝါ၊ လှပါပေ၏။ (ဋ္ဌ-၆၁)
မိဂရာဇ နမောတျတ္ထု, အပိ ကိဉ္စိ လဘာမသေ။
ယံဗလံ၊ အကြင်စွမ်းအားသည်။ အဟုဝါမှသေ၊ ရှိပါပြီ။ (တေန ဗလေန)၊ ထိုစွမ်းအားဖြင့်။ တေ၊ သင်၏။ ကိစ္စံ၊ ကိစ္စကို။ အကရမှသေ၊ ပြုခဲ့ပါကုန်ပြီ။ မိဂရာဇ၊ သားတို့သနင်း, ခြင်္သေ့မင်း! တေ၊ သင့်အား။ နမော၊ ရှိခိုးခြင်းသည်။ အတ္ထု၊ ဖြစ်ပါစေသတည်း။ ကိဉ္စိ အပိ၊ တစ်စုံတစ်ခုကိုလည်း။ လဘာမသေ၊ ရလိုပါကုန်၏။ [လဘ+ အ+မ+သေ။ (တစ်နည်း) လဘ+အ+အာမသေ။ ဝိဗော-၂၄၆။] (ဋ္ဌ-၆၂)
အဟုဝမသေ။ ။ “အဟုဝါ+မ+သေ”ဟုဖြတ်၊ ထို၌ “အဟုဝါ”သာ လိုရင်းတည်း၊ “မှ”ကား အတီတတ္ထဇောတကနိပါတ်ပုဒ်၊ သေကား ဂါထာ ပူရဏနိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ အဟုဝါ၌ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၊ မောဂ်နိ၊၂၊၃၅၀အလို အဇ္ဇတနီအာဝိဘတ်, ရူ-၂၉၅အလို ဟိယျတ္တနီအာဝိဘတ်တည်း(မောဂ်နိ- ၂, ၃၅၀၊ ရူဘာ၊၂၊၃၂၂)
နီတိဓာတု-၁၉၂။ ။ ထို၌ “(က) အဟုဝါ+အမှံ+သေ (ခ) အဟု+ အမှံ+သေ”ဟု ၂မျိုးပုဒ်ဖြတ်၏၊ သေကား အနက်မရ နိပါတ်မျှတည်း၊ (ခ)အလို ဝ-လာ၊ “အမှံ (အမှာကံ)-ငါတို့၏၊ ယံ ဗလံ-သည်၊ အဟုဝါ, အဟု-ပြီ၊ (တေန ဗလေန-ဖြင့်၊) တေ ကိစ္စံ အကရမှ”ဟု ပေးပါ။
အကရမှသ တေ ။ ။ “အကရမှသေ+တေ”ဟု တည်၍ ဧဩန မ ဝဏ္ဏေ(မောဂ်-၁၊၃၇)သုတ်, တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ဖြင့် ဧကို အ-ပြု(ရူဘာ၊၂၊၂၉၇)၊ အကရမှသေ၌ “အကရမှ+သေ”ဟု ခွဲ၍ ဟိယျတ္တနီ“မှာ”ဝိဘတ်၊ သေကာရာဂမော အာချာတနာမေဟိ(နီတိ-၁၁၀၂)သုတ်ဖြင့် သေ-လာဟု လည်းကောင်း “အကရ+မှသေ”ဟု ခွဲ၍ ဟိယျတ္တနီ “မှသေ”ဝိဘတ်ဟုလည်းကောင်း နီတိဓာတု-၂၇၂၌ ဆို၏။
သေ ၅မျိုး ။ ။ အကရမှသေနှင့်စပ်၍ သေ ၅မျိုးကို ပုံစံနှင့်တကွ အကျဉ်းချုပ်၍ ပြပါဥုးမည်၊ ထို၅မျိုးမှာ- (၁) ပဒါဝယဝသေ=တွံ ကမ္မံ ကုရုသေ။ [ကုရုသေ၌ သေဝိဘတ်၊] (၂) အပဒါဝယဝသေ=ဝဒေမသေ။ [မဝိဘတ် သေအာဂုံ၊] (၃) အနေကန္တပဒါဝယဝသေ=ဘဝါမသေ။ [မဝိဘတ်, သေအာဂုံဟု လည်းကောင်း, အာမသေဝိဘတ်ဟုလည်းကောင်း ၂မျိုးယူနိုင် သည်၊] (၄) သောသဒ္ဒတ္ထသေ= ဧသေသေ။ [ဧသော, သောနှင့် အနက်တူ၊] (၅) အာဒေသသေ=အကရမှသ, ဩက္ကန္တာမသိ။ [သေ၌ ဧကို အစဉ် အတိုင်း အ-ပြုပုံနှင့် ဣ-ပြုပုံ။] အကျယ်ကို နီတိဓာတု-၁၇၁၊ ၁၇၂၌ ရှု။
ဒန္တန္တရဂတော သန္တော, တံ ဗဟုံ ယမ္ပိ ဇီဝသိ။
လောဟိတဘက္ခဿ၊ အသွေးကို သောက်စားလေ့ရှိသော။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ လုဒ္ဒါနိ၊ ကြမ်းကြုတ်သော အမှုတို့ကို။ ကုဗ္ဗတော၊ ပြုလုပ် နေသော။ မမ၊ ငါ၏။ ဒန္တန္တရဂတော၊ သွား၏အကြား၌ ရောက်ပြီး သည်။ သန္တော၊ ဖြစ်ပါလျက်။ ယံ ဇီဝသိ၊ အကြင်အသက်ရှင်၏။ တံပိ၊ ထိုအသက်ရှင်ခြင်းသည်သော်မှလည်း။ (အသက်ရှင်တာ တောင်မှလည်း)။ ဗဟုံ၊ များလှပြီ။ (ဋ္ဌ-၆၃)
ဒန္တန္တရဂတော။ ။ ဒန္တန္တရဂတောတိ ဒန္တန္တရေ ဂတော ပတ္တော(ဇာ၊ဋီ၊၄, ၃၀၈)
အညံ သေပဏ္ဏိ ဂစ္ဆာမိ, န မေ တေ ရုစ္စတေ ဖလံ။
သေပဏ္ဏိ၊ ယမနေပင်! တွံ၊ သင်သည်။ ယံ သိယျသိ၊ အကြင် ကိုယ်တိုင် ခြွေချ၏။ ဧတံ၊ ဤကိုယ်တိုင် ခြွေချပုံကို။ ကုရုင်္ဂဿ၊ ဒရယ်သည်။ ဉာတံ၊ ဘေးသို့မရောက်, ပင်အောက်တည့်တည့် ချတတ်၏ဟု သိအပ်ပါပြီ။ ဝါ၊ နားလည်ပါပြီ။ (တစ်နည်း) ဧတံ၊ ဤကိုယ်တိုင် ခြွေချပုံသည်။ ကုရုင်္ဂဿ၊ ဒရယ်၏ (စိတ်၌)။ ဉာတံ၊ ထင်ရှားပါပြီ။ ဝါ၊ ရှင်းပါပြီ။ မေ၊ ငါ့အား။ တေ၊ သင်၏။ ဖလံ၊ အသီး သည်။ န ရုစ္စတေ၊ မနှစ်သက်တော့။ သေပဏ္ဏိ၊ ယမနေပင်! အညံ၊ အခြားသစ်ပင်သို့။ ဂစ္ဆာမိ၊ သွားတော့အံ့။ (ဋ္ဌ-၆၄)
သေပဏ္ဏိ။ ။ သိရိမန္တာနိ+ပဏ္ဏာနိ ယဿာတိ သေပဏ္ဏီ၊ သိရီ+ပဏ္ဏ+ ဤ၊ သိရီကို သေပြု၊ အာလုပ်သိကြောင့် ဏီ၌ ရဿပြု။ [သေပဏ္ဏီတိ အဇီဝါ- လပနမေတံ၊-ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၁။]
ယံ။ ။ အထက်၌ ယံကို ကြိယာပရာမသနအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ ကြိယာပရာမသနအနက်ကို ဘာဝနပုံသက(ကြိယာဝိသေသန)ဟု ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၉၌ ဆို၏၊ ဇာဋီသစ်-၂၁၁၌ ယံနှင့် တွံကို တွဲ၍ “သေပဏ္ဏိ! ယံ တွံ (ယော တွံ)-အကြင်သင်သည်၊ သိယျသိ-၏၊ (တဿ တေ-ထိုသင်၏၊) ဧတံ-ကို၊ ကုရုင်္ဂဿ ဉာတံ”ဟု ပေးစေ၏၊ ထိုအလို “နပုံသကေဟိ”အလိုက် ကြဉ်သော “သိံ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပုံလိင်ယနောင် သိဝိဘတ်ကို အံပြု၊ သို့မဟုတ် လိင်္ဂဝိပလ္လာသဟုယူ(ဝိဗော၊၈၂)၊ ယံနှင့် ဖလံကို တွဲ၍ သေပဏ္ဏိ! တွံ-သည်၊ ယံ ဖလံ-အကြင်အသီးကို၊ သိယျသိ၊ ဧတံ ဖလံ-ကို၊ ကုရုင်္ဂဿ ဉာတံ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
သိယျသိ။ ။ သီ+အ+သိ၊ သီဓာတ်သည် အတ္ထာတိသယနည်းအရ ဝိကိရဏအနက်ဟောဟု ဇာဋီသစ်-၂၁၁၌ ဆို၏၊ နီတိဓာတု-၁၈၊ နိဒီ- ၃၉၂ ခိယျတိရုပ်ပြီးပုံကို မှီး၍ ဤကို ဣယျပြု၊ (တစ်နည်း) သီနောင် ယ လာ, ယဒွေဘော်, သီ၌ ရဿပြု၊ ဝီလျံS-E-D၌ သောဓာတ်ဟု ဆို၏၊ သောဓာတ် (နာသန-ဖျက်ဆီးခြင်းအနက်)+ယ+သိ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဩကို ဣပြု၊ “သိရ+အ+တိ”ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ ရကို ယပြုဟုကြံ၊ သို့သော် ဏွှ-ှ၌ သရဓာတ်ဟုဆိုခြင်း “ဝိသိဏ္ဏဖလော ဟောသိ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀)” ဟုဖွင့်ရာ ဝိသိဏ္ဏဖလော၌ ဝိသိဏ္ဏကို “ဝိ+သရ+တ၊ (တစ်နည်း) ဝိ+သိ+တ”ဟု ခွဲခြင်းကိုထောက်လျှင် သဒ္ဒါကျမ်း, ဓာတ်ကျမ်း၌ မရှိသော သိရ ဓာတ်ယူခြင်းထက် သဒ္ဒါကျမ်း, ဓာတ်ကျမ်း၌ ရှိသော သရဓာတ်ယူခြင်းက ပိုကောင်း၏၊ ထိုကြောင့် သရ+အက္ခေပ(ပစ်ပယ်ခြင်းအနက်)+ဏယ+သိ၊ ဓာတွန်ရ်နှင့် ဏကို ချေ, သ၏အ-ကို ဣပြု, ယဒွေဘော်ဟုကြံ၊ (တစ်နည်း) သိဓာတ်ကြံ၍ သီဓာတ်ကဲ့သို့ ပြီးစေရာ၏၊ သာဓာတ် အန္တကမ္မ(အဆုံးပြု ခြင်း)အနက်+အ+သိ၊ သာ၏ အာ-ကို ဣပြု, ယလာဟုလည်းကြံ။
ကုရုင်္ဂဿ ။ ။ ကုယံ ပထဝိယံ ရင်္ဂတီတိ(သွားတတ်သောကြောင့်) ကုရုင်္ဂေါ၊ [ကု+ရဂိ+ဏ၊ ရ၏ အ-ကို ဥပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၆၁၉၊] ကုရုမှိ(ကုရု တိုင်း၌)+ဇာတော+မဂေါ ကုရုင်္ဂေါ၊ [ကုရု+မဂ၊ မ-ကို နိဂ္ဂဟိတ်ပြု၊-ဇာဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၁၊] ဤပုဒ်ကို “ဒရယ်”ဟုလည်းကောင်း, “ဆတ်”ဟုလည်း ကောင်း ဘာသာပြန်ကြ၏၊ ထိုတွင် ဆတ်သည် ညဘက်၌ အစာရှာဖွေစား သောက်၍ နေ့ဘက်၌ ချုံကောင်းသောအရပ်၌ ပုန်းအောင်းနေတတ်၏၊ နေမဝင်သရွေ့ ပုန်းအောင်းရာမှ မထွက်(စွယ်စုံ-၄)၊ ဒရယ်ကိုကား နေ့ ဘက်၌ သွားလာကျက်စားသည်ကို တွေ့ရတတ်၏၊ “ဗောဓိသတ္တောပိ ပါတောဝ ဝသနဋ္ဌာနာ နိက္ခမိတွာ=ဘုရားလောင်းသည်လည်း နံနက် နေ ထွက်ချိန်၌ နေရာမှ ထွက်၍၊ ပုနပ္ပုနံ ဥလ္လောကေန္တော လုဒ္ဒကံ ဒိသွာ= အထပ်ထပ် မော်ကြည့်လသော် မုဆိုးကို မြင်၍(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁,၁၈၉)”ဟူသော စကားကို ထောက်၍ “ဒရယ်”ဟု ပေးသည်၊ ပုံပြဆေးအဘိဓာန်၌လည်း “ဒရယ်”ဟုပင် ဆိုသည်။
ရုစ္စတေ။ ။ သီဋီသစ်.၂, ၁၂၈၊ ဓာတွတ္ထတို့၌ “ရုစ္စတေ”ကဲ့သို့သော ပုဒ်မျိုးကို ကမ္မရုပ်ဟု ယူ၏၊ ထိုအလို “မေ-သည်၊ တေ-၏၊ ဖလံ-အသီးကို၊ န ရုစ္စတေ-မနှစ်သက်အပ်တော့”ဟု ပေးပါ။
မောဂ်-၂၊၂၅။ ။ ထို၌ ရုစ္စတေကို ကတ္တုရုပ်ယူ၍ မေ၌ ရုစဓာတ် ၏အယှဉ် သမ္ဗန္ဓဆဋ္ဌီဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “မေ-ငါ၏ (စိတ်၌)၊ တေ-၏၊ ဖလံ-သည်၊ နရုစ္စတေ-မနှစ်သက်တော့၊ဝါ-နှစ်သက်မှုကို မဖြစ်စေတော့” ဟု ပေးပါ။ (မောဂ်နိ၊၁၊၂၀၈)
အနက်ပေးခဲ့ပုံ ။ ။ အထက်၌ ္ဗœပွှျှဗညဗြ ဈွှုပာဗ်ါ်=ရုစယတ္ထာနံ ပီယမာနော (၁, ၄, ၃၃)”ဟူသော ပါဏိနီသုတ်, “ယဿ ဒါတုကာမော”စသော ကစ္စည်း သုတ်တို့နှင့်အညီ ရုစ္စတေကို ကတ္တုရုပ်, မေ၌ ရုစဓာတ်၏အယှဉ်၌ သမ္ပ ဒါန်အနက် စတုတ္ထီယူ၍ ပေးခဲ့သည်။ [ရုစယတ္ထာနံ-နှစ်သက်ခြင်းအနက် ရှိသော ဓာတ်တို့၏၊ (ပယောဂေ-ယှဉ်ရာ၌၊) ပီယမာနော-နှစ်သက်အပ် သော အနက်သည်၊ (သမ္ပဒါနံ-သမ္ပဒါန်မည်၏။)]
ဥဘတော ပဒုဋ္ဌာ ကမ္မန္တာ, ဥဒကမှိ ထလမှိ စ။
အက္ခီ၊ မျက်စိတို့သည်။ ဘိန္နာ၊ ကွဲကုန်ပြီ။ ပဋော၊ အပေါ်ခြုံအဝတ် သည်။ နဋ္ဌော၊ ပျောက်ပြီ။ (တဝ၊ သင်၏။) ဘရိယာယ စ၊ ဇနီးသည် လည်း။ သခိဂေဟေ၊ သူငယ်ချင်းမတစ်ယောက်၏အိမ်၌။ ဘဏ္ဍနံ၊ ခိုက်ရန်ကို။ (ကတံ၊ ပြုအပ်ပြီ။ ဝါ၊ ခိုက်ရန်ပြုသဖြင့် ကြိမ်ဒဏ် ငွေ ဒဏ် အပေးခံရပြီ။) ဥဒကမှိ စ၊ ရေ၌လည်းကောင်း။ ထလမှိ စ၊ ကုန်း၌လည်းကောင်း။ ဥဘတော၊ ၂ဌာနတို့၌။ (တဝ၊ သင်၏။) ကမ္မန္တာ၊ အမှုတို့သည်။ ပဒုဋ္ဌာ၊ ပျက်ကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၆၅)
သခိဂေဟေ စ ဘဏ္ဍနံ။ ။ သခိဂေဟေ စ ဘဏ္ဍနန္တိ သခီ နာမ သဟာယိကာ၊ တဿာ စ ဂေဟေ တဝ ဘရိယာယ ဘဏ္ဍနံ ကတံ၊ ဘဏ္ဍနံ ကတွာ ဗန္ဓိတွာ ပေါထေတွာ ဒဏ္ဍံ ဒါပိယတိ။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀၉)
ဓနပါလေ ရာဟုလေ စ, သဗ္ဗတ္ထ သမမာနသော။
ဝဓကေ၊ မိမိကို လုပ်ကြံသော။ ဒေဝဒတ္တမှိ၊ ဒေဝဒတ်၌လည်းကောင်း။ စောရေ၊ တောပုန်းလူဆိုးကြီးဖြစ်သော။ အင်္ဂုလိမာလကေ၊ အင်္ဂုလိမာလ၌လည်းကောင်း။ ဓနပါလေ၊ ဓနပါလမည် သော နာဠာဂိရိဆင်၌လည်းကောင်း။ ရာဟုလေ စ၊ သားတော် ရာဟုလာ၌လည်းကောင်း။ သဗ္ဗတ္ထ၊ အလုံးစုံသော သတ္တဝါတို့၌။ သမမာနသော၊ တူမျှသော စိတ်ရှိတော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၆၆)
ဓနပါလေ။ ။ဓနပါလန္တိ နာဠာဂိရိံ၊သောဟိ တဒါ နာဂရေဟိ ပူဇိတ- ဓနရာသိနော လဗ္ဘနတော “ဓနပါလော”တိ ဝေါဟရီယတိ(သီဋီသစ်၊၂၊၂၅)။
သမန္တစက္ခုံ သတပုညလက္ခဏံ, ပါဏေဟိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဥပေမိ။
အဂ္ဂပုဂ္ဂလံ၊ ကမ္ဘာအလုံးတွင်, အသာဆုံးပုဂ္ဂိုလ်လည်း ဖြစ် တော်မူပေထသော။ ဒေဝါတိဒေဝံ၊ နတ်အပေါင်းတို့၏, ဥုးခေါင်း ညွတ်လျှိုး, ခိုကိုးရာအစစ်, နတ်မင်းလည်းဖြစ်တော်မူပေထသော။ နရဒမ္မသာရထိံ၊ ဆုံးမရန်ကြုံ, များဗိုလ်ပုံကို, စုံလင်စွာ သင်ပေး လျက်, ယဉ်ကျေးအောင် ဆုံးမတော်မူပေထသော။ သမန္တစက္ခုံ၊ ကြွင်းမဲ့ဥဿုံ, အလုံးစုံကို, အကုန်သိမြင်, သဗ္ဗညုဉာဏ်ရှင်လည်း ဖြစ်တော်မူပေထသော။ သတပုညလက္ခဏံ၊ ရာပေါင်းများစွာ, ဘုန်းသမ္ဘာကြောင့်, ကောင်းစွာမြင့်ကြွယ်, တင့်တယ်သော လက္ခ ဏာလည်း ရှိတော်မူပေထသော။ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ တု၍မနိုင်, ပြိုင်၍မရ, ကမ္ဘာ့ထိပ်ခေါင်, ထိုနောင်တော်မြတ်ဘုရားကို။ ဣမေဟိ အဋ္ဌီဟိ၊ အသားတွေပျောက်, အရေခြောက်သဖြင့်, မျက်မှောက်ထင်စွာ, ဤသုံးရာသော အရိုးတို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဣမေဟိ ပါဏေဟိ၊ မငြိမ်လှုပ်လှက်, ချုပ်ပျက်ခါနီးဖြစ်သော ဤအသက်တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ သရဏံ၊ ဥုးတင်ကျန, ဖူးချင်လှလည်းမရတော့ပါ, ကိုး ကွယ်ရာဟူ၍သာလျှင်။ ဥပေမိ၊ အပြစ်ရှိသမျှ, သတိရသဖြင့်, အာမဝန္တံ, အကုန်ခံ၍, အတန်တန်ဆည်းကပ်ခဲ့ပါသည်ဘုရား။ (ဋ္ဌ-၆၇) [လိုက်နာဆောင်ရွက်ပါမည်ဟု တာဝန်ယူ ကတိပြုခြင်းကို “အာမဝန္တံ”ဟု ခေါ်သည် (မြန်ဓာန်)။]
သဗ္ဗံ စေ ပထဝိံ ဒဇ္ဇာ, နေဝ နံ အဘိရာဓယေ။
အကတညုဿ၊ သူတစ်ပါးတို့ ပြုအပ်ပြီးသောကျေးဇူးကို မသိ တတ်သော။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ ဝိဝရဒဿိနော၊ ရပေါက်ရလမ်းကိုသာ ကြည့် တတ်သော။ ပေါသဿ၊ ယောကျ်ားအား။ သဗ္ဗံ၊ အလုံးစုံသော။ ပထဝိံ၊ မြေကို။ စေ (ပိ) ဒဇ္ဇာ၊ အကယ်၍မူလည်း ပေးဥုးတော့။ (ဧဝံ ဒေန္တောပိ၊ ဤသို့ပေးပါသော်လည်း။) နံ၊ ထိုယောကျ်ားကို။ နေဝ အဘိရာဓယေ၊ မနှစ်သက်စေနိုင်ရာ။ ဝါ၊ မကြည်လင် မရွှင် ပျစေနိုင်ရာ။ (ဋ္ဌ-၆၈)
သဗ္ဗံ စေ ပထဝိံ ဒဇ္ဇာ။ ။ “သဗ္ဗံ စေ ပထဝိံ ဒဇ္ဇာတိ သစေပိ... သကလံ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ, ဣမံ ဝါ ပန မဟာပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ပထဝေါဇံ ဒဒေယျ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၀)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ပထဝိံအရ ဌာနျူပစာရအားဖြင့် စကြာမင်းအဖြစ်နှင့် မြေဆီမြေလွှာ မြေဩဇာကိုယူ။
ပိယော နု တေ အာသိ အကဏှနေတ္တော, ကသ္မာ တုဝံ ရောဒသိ ဒွါရပါလ။
သဗ္ဗော၊ အလုံးစုံသော။ ဇနော၊ လူအပေါင်းကို။ ပိင်္ဂလေန၊ မနက်မမှောင် ကြောင်သောမျက်လုံးရှိသော ပိင်္ဂလမင်းသည်။ ဟိံသိတော၊ နှိက်စက်အပ်ပါပြီ။ တသ္မိံ၊ ထိုပိင်္ဂလမင်းသည်။ မတေ၊ သေလသော်။ ပစ္စယာ၊ ဝမ်းတွင်းမှာပြည့်, ဝမ်းမြောက်မှုပီတိတို့ သည်။ ဝေဒယန္တိ၊ အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ ရင့်ဖွင့်၍ ပြောနေပါကုန်၏။ တေ၊ သင်သည်။ အကဏှနေတ္တော၊ မနက်မမှောင် ကြောင်သော မျက်လုံးရှိသော ပိင်္ဂလမင်းသည်။ ဝါ၊ ကို။ ပိယော၊ ချစ်အပ်သည်။ အာသိ နု၊ ဖြစ်သလော။ ဒွါရပါလ၊ တခါးစောင့်! ကသ္မာ၊ အဘယ် ကြောင့်။ ရောဒသိ၊ ငိုနေရသနည်း? (ဋ္ဌ-၆၉)
ပစ္စယာ ဝေဒယန္တိ။ ။ ပစ္စေတိ ဧတေဟီတိ ပစ္စယာ-နှစ်သက်ကြောင်း ပီတိတို့၊ [ပတိ+ဣ+အ၊-ဒီ၊ဋီ၊၁၊၅၉၊] (တစ်နည်း) ပီတိ ဧတိ ဣတောတိ ပစ္စယာ၊ [ပီတိ+ဣ+အ၊ ဣကို ဧ, ဧကို အယပြု၊ (ပီတိ+အယ)၊ တိကို စပြု၊ စေဒွေဘော်, ပီ၌ ဤကို အ-ပြု၊-ဝိဗော၊၁၇၊] ဝေဒယန္တိ၌ စုရာဒိ ဝိဒ ဓာတ်သည် အာချာန(ပြောခြင်း)အနက်ဟောတည်း(ဓာတွတ္ထ)။ [ပစ္စယာ ဝေဒယန္တီတိ ပီတိယော ပဝေဒယန္တိ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၁။]
ဣတော ဂတော ဟိံသေယျ မစ္စုရာဇံ, သော ဟိံသိတော အာနေယျ ပုန ဣဓ။
မေ၊ ကျွန်တော်မျိုးသည်။ အကဏှနေတ္တော၊ သည်။ ဝါ၊ ကို။ ပိယော၊ သည်။ န အာသိ၊ မဖြစ်ပါ။ တဿ၊ ထိုပိင်္ဂလမင်း၏။ ပစ္စာဂမနာယ၊ ပြန်လာခြင်းမှ။ ဘာယာမိ၊ ကြောက်နေပါ၏။ ဣတော၊ ဤလူ့ပြည်မှ။ ဂတော၊ သွားလေသူ ပိင်္ဂလမင်းသည်။ မစ္စုရာဇံ၊ သေမင်းအမည်ရကြသည့် ယမမင်းနှင့် ငရဲထိန်းအပေါင်းကို။ ဟိံသေယျ၊ နှိက်စက်ရာ၏။ ဟိံသိတော၊ နှိပ်စက်အပ်သော။ ဝါ၊ အနှိပ် စက်ခံရသော။ သော၊ ထိုသေမင်းအမည်ရကြသည့် ယမမင်းနှင့် ငရဲထိန်းအပေါင်းသည်။ (တစ်နည်း) သော၊ ကို။ ဟိံသိတော၊ သည်။ (သမာနော၊ သော်။) ပုန၊ တစ်ဖန်။ ဣဓ၊ ဤလူ့ပြည်သို့။ အာနေယျ၊ ဆောင်ပို့လိုက်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၇၀)
ပစ္စာဂမနာယ။ ။ သိလာဃသုတ်၌ (ယဿ ဒါတုကာမောသုတ်မှ လိုက်လာသော) ဝါသဒ္ဒါဖြင့် ပဉ္စမျတ္ထအပါဒါန်မှည့်, သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီဖြင့် စတုတ္ထီသက်၊ (တစ်နည်း) သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီသုတ်၌ “စတုတ္ထီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပဉ္စမီအနက်၌ စတုတ္ထီသက်၊ (တစ်နည်း) ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသကြံ။ (ကစ္စည်း-၁၄၉၊ ဝဏ္ဏနာ၊ ဝိဗော၊ နီတိသုတ္တ-၁၇၄)
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပါပံ မေ ကတန္တိ တပ္ပတိ, ဘိယျော တပ္ပတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဂတော။
ပါပကာရီ၊ မကောင်းမှုကို ပြုသူသည်။ ဣဓ၊ ဤပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌။ တပ္ပတိ၊ ပူပန်ရ၏။ ပေစ္စ၊ တမလွန်ဘဝ၌။ တပ္ပတိ၊ ၏။ ဥဘယတ္ထ၊ ပစ္စုပ္ပန်တမလွန်, ၂တန်သောဘဝ၌။ တပ္ပတိ၊ ၏။ မေ၊ ငါသည်။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ ကတံ၊ ပြုအပ်မိလေစွ။ ဣတိ၊ ဤသို့တွေး၍။ တပ္ပတိ၊ ၏။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ ဒုဂ္ဂတိသို့။ ဂတော၊ ရောက်သည်။ (သမာနောဖြစ်လသော်။) ဘိယျော၊ လွန်စွာ။ တပ္ပတိ၊ ၏။ (ပါ-၁၇)
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၃-သုမနာဒေဝီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပုညံ မေ ကတန္တိ နန္ဒတိ, ဘိယျော နန္ဒတိ သုဂ္ဂတိံ ဂတော။
ကတပုညော၊ ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှုရှိသူသည်။ ဣဓ၊ ၌။ နန္ဒတိ၊ နှစ်သက်ရ၏။ ပေစ္စ၊ ၌။ နန္ဒတိ၊ ၏။ ဥဘယတ္ထ၊ ၌။ နန္ဒတိ၊ ၏။ မေ၊ သည်။ ပုညံ၊ ကောင်းမှုကို။ ကတံ၊ ပြုအပ်ပြီ။ ဣတိ၊ ဤသို့ တွေး၍။ နန္ဒတိ၊ ၏။ သုဂတိံ၊ သုဂတိသို့။ ဂတော၊ သည်။ (သမာနော၊ သော်။) ဘိယျော၊ လွန်စွာ။ နန္ဒတိ၊ ၏။ (ပါ-၁၈)
သုမနာဒေဝီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၄-ဒွေသဟာယကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဂေါပေါဝ ဂါဝေါ ဂဏယံ ပရေသံ, န ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတိ။
သံဟိတံ၊ ကောင်းသောစီးပွားရှိရာ ၃ဖြာပိဋကတ် တရားတော် မြတ်ကို။ ဗဟုံ၊ များစွာ။ ဝါ၊ များစွာကို။ ဘာသမာနောပိ၊ သင်ယူပို့ချ ဟောပြောပါသော်လည်း။ နရော၊ စာတတ်ပေတော်, ပုဂ္ဂိုလ်ကျော် သည်။ ပမတ္တော၊ ဘာဝနာမှု,မပြုယွင်းပေါ့,မေ့လျော့သည်။ (ဟုတွာဖြစ်၍။ ဝါ၊ ဖြစ်ခြင်းကြောင့်။) တက္ကရော၊ ထိုတရားကို ပြုကျင့်တတ် သူသည်။ ဝါ၊ ထိုအနိစ္စာဒိမနသိကာရကို ပြုကျင့်တတ်သူသည်။ စေ န ဟောတိ၊ အကယ်၍ မဖြစ်အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) ပရေသံတစ်ပါးသော နွားရှင်တို့၏။ ဂါဝေါ၊ နွားတို့ကို။ ဂဏယံ (ဂဏယန္တော)၊ ရေတွက်ထိန်းကျောင်းသော။ ဂေါပေါ၊ အခစား နွားကျောင်း သားသည်။ (ဂေါရသဿ၊ နွားမှဖြစ်သော ၅မျိုးသော အရသာ၏။ ဘာဂဝါ၊ အဖို့ရှိသည်။ န ဟောတိ ဣဝ၊ မဖြစ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤ အတူ။) သာမညဿ၊ သမဏ၏ဖြစ်ကြောင်း ကောင်းသော ဈာန် မဂ်ဖိုလ်တရား၏။ ဘာဂဝါ၊ အဖို့ရှိသည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ (ပါ-၁၉)
ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ, သမ္မပ္ပဇာနော သုဝိမုတ္တစိတ္တော၊
အနုပါဒိယာနော ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ, သ ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတိ။
သံဟိတံ၊ ကို။ အပ္ပံ၊ အနည်းငယ်။ ဝါ၊ အနည်းငယ်ကို။ ဘာသမာနောပိ၊ သော်လည်း။ ဓမ္မဿ၊ လောကုတ္တရာတရား ၉-ပါးအား။ အနုဓမ္မစာရီ၊ လျော်သော ပုဗ္ဗဘာဂအကျင့်ကို ကျင့်လေ့ရှိသည်။ ဝါ၊ လျော်သော သီလဖြူစင်, ဓုတင်တစ်ခန်း, ကမ္မဋ္ဌာန်းကို ကျင့် လေ့ရှိသည်။ စေ ဟောတိ၊ အကယ်၍ ဖြစ်အံ့။ (ဧဝံ သတိ)၊ ရာဂဉ္စ၊ ရာဂကိုလည်ကောင်း။ ဒေါသဉ္စ၊ ဒေါသကိုလည်းကောင်း။ မောဟံ စ၊ မောဟကိုလည်ကောင်း။ ပဟာယ၊ ပယ်စွန့်၍။ သမ္မပ္ပဇာနော၊ သိထိုက်သော ဒုက္ခသစ္စာတရားတို့ကို ကောင်းစွာအပြားအားဖြင့် သိသည်။ သုဝိမုတ္တစိတ္တော၊ ကိလေသာတို့မှ ကောင်းစွာလွတ်သော စိတ်ရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဣဓ ဝါ၊ ဤပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာ အာယတန ဓာတ်၌လည်းကောင်း။ ဟုရံ ဝါ၊ ဟိုတမလွန်ခန္ဓာ အာယတန ဓာတ် ၌လည်းကောင်း။ (တစ်နည်း) ဣဓ ဝါ၊ အဇ္ဈတ္တိကခန္ဓာအာယတန ဓာတ်၌လည်းကောင်း။ ဟုရံ ဝါ၊ ဗာဟိရခန္ဓာ အာယတနဓာတ် ၌လည်းကောင်း။ အနုပါဒိယာနော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိတို့ဖြင့် မစွဲလမ်း သော။ သ (သော)၊ ထိုရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သာမညဿ၊ သမဏ ၏ဖြစ်ကြောင်း ကောင်းသောမဂ်မှ ဖြစ်လာရသည့် လေးဝသော ဖိုလ်, ၅-ပါးသော ဓမ္မက္ခန္ဓာ၏။ ဘာဂဝါ၊ သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၀)
ဒွေသဟာယကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ယမကဝဂ်ဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ။ ။ “ဣဓလောကပရလောကပရိယာပန္နာ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာ ဝါ ခန္ဓာအာယတနဓာတုယော”ဟူသော အဋ္ဌကထာ အဖွင့်ကို ဝိဘတျတ္ထအဖွင့်ဟု ယူ၍ ကံအနက်လည်း တစ်နည်းပေးနိုင်၏၊ “သမုစ္စေတိ ဝါ ကမ္မတ္ထံ ]ဣဟ ဣဓ ဝါ အာဂတော’ဟူသော ဣမသ္မာ ဟ ဓာ စသုတ်အဖွင့် ကစ္စာယနဝိဗောဓကအဆိုအရ ဓပစ္စည်း ကံအနက်၌ သက်နိုင်ကြောင်း သိရ၏၊ ဟုရံကို နီတိသုတ္တ-၃၈၌ သတ္တမျတ္ထနိပါတ်ဟု ဆိုစေကာမူ “နိပါတ်ပုဒ်တို့သည် အနက်များစွာ ဟောနိုင်ကုန်၏”ဟူသော ရူပသိဒ္ဓိ-၁၃၁အဆိုအရ ဟုရံကို ကမ္မတ္ထနိပါတ်ဟု ယူနိုင်သည်၊ ထိုကြောင့် “ဣဓ ဝါ-ဤပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာ, အာယတန, ဓာတ်ကိုလည်ကောင်း”စသည်ဖြင့် ကံအနက် ပေးနိုင်သည်။
၂-အပ္ပမာဒဝဂ်
֍ * ၁-သာမာဝတီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဒသန္နမညတရံ ဌာနံ, ခိပ္ပမေဝ နိဂစ္ဆတိ။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ အဒဏ္ဍေသု၊ ဒုစရိုက်မှန်ဘိ, ဒဏ်မရှိ သူတို့၌လည်းကောင်း။ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု၊ (မိမိသူတစ်ပါး, နှစ်ဥုးသား ဝယ်,) မပြစ်မှားတတ်သူတို့၌လည်ကောင်း။ ဒဏ္ဍေန၊ ဒဏ်ဖြင့်။ (ကိုယ်နှုတ်စိတ်ဆိုး, ဒဏ်တစ်မျိုးမျိုးဖြင့်)။ ဒုဿတိ၊ ပြစ်မှားအံ့။ (သော၊ ထိုသူသည်။) ဒသန္နံ၊ ဆယ်မျိုးသော ဒုက္ခ၏ အကြောင်း တို့တွင်။ အညတရံ၊ တစ်မျိုးမျိုးသော။ ဌာနံ၊ ဒုက္ခ၏အကြောင်းသို့။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျင်မြန်စွာသာလျှင်။ နိဂစ္ဆတိ၊ ရောက်ရ၏။ (ဋ္ဌ-၇၁)
အဒဏ္ဍေသု အပ္ပဒုဋ္ဌေသု ။ ။ အဒဏ္ဍေသူတိ ကာယခဏ္ဍာဒိရဟိတေသု ခီဏာသဝေသု၊ အပ္ပဒုဋ္ဌေသူတိ ပရေသု ဝါ အတ္တနိ ဝါ နိရပရာဓေသု(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅)။ ဒဏ္ဍန္တိ ကာယဝစီမနောဒဏ္ဍံ၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ၊ ကာယဒုစ္စရိတံ ဟိ ဒဏ္ဍယတီတိ ဒဏ္ဍော၊ ဗာဓေတိ အနယဗျသနံ ပါပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝစီဒုစ္စရိတံ မနောဒုစ္စရိတံ စ၊-သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇။
အနက်ပေးပုံ။ ။ အထက်ပါအဖွင့်များနှင့်အညီ ပေးခဲ့သည်၊ ဒုသဓာတ် သမ္ပဒါန်ငဲ့ပုံကို နိဒီ-၁၈၆၌ ဆိုသဖြင့် “အဒဏ္ဍေသု-တို့အားလည်းကောင်း၊ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု-တို့အားလည်းကောင်း”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ ထို၂ပုဒ်ကို “အဒဏ္ဍေသု-ကုန်သော၊ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု-တို့၌”ဟု ဝိသေသန ဝိသေသသျ ကြံ၍လည်း ပေးကြ၏၊ သို့သော် ၎င်းတို့၏ စပ်ရာပုဒ်ကို “ခီဏာသဝေသု” ဟု ဖွင့်ထားသောကြောင့် ၂ပုဒ်လုံးကို ဩကာသအနက်ပေးခြင်းသာ ပို ကောင်းသည်။
ဒသန္နမညတရံ ဌာနံ။ ။ ဒသန္နမညတရံ ဌာနန္တိ ဒသသု ဒုက္ခ- ကာရဏေသု အညတရံ ကာရဏံ၊-ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅။
ဂရုကံ ဝါပိ အာဗာဓံ, စိတ္တက္ခေပဉ္စ ပါပုဏေ။
ဖရုသံ၊ ကြမ်းတမ်းသော။ ဝေဒနံ၊ ဝေဒနာသို့လည်းကောင်း။ (ခေါင်းမူးဇက်ထိုး, ဝေဒနာဆိုးသို့လည်းကောင်း)။ ဇာနိံ၊ ဥစ္စာပျက် ယွင်း, ဆုံးရှုံးခြင်းသို့လည်းကောင်း။ သရီရဿ၊ ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဘေဒနံ စ၊ (လက်ချေပြတ်ယွင်း,) ပျက်စီးခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဂရုကံ၊ ပြင်းထန်သော။ (ကြီးမားထန်သည်း, သေလုနီးပါးဖြစ်သော)။ အာဗာဓံ ဝါပိ၊ အနာရောဂါသို့လည်းကောင်း။ (လေဖြတ်ဆွံ့အ, နူနာ စသည့်, ခံရလွန်ဆိုး, ရောဂါမျိုးသို့လည်းကောင်း)။ စိတ္တက္ခေပဉ္စ၊ စိတ်ပျံ့လွင့်ခြင်းသို့လည်းကောင်း။ (စိတ်ဓာတ်ဖောက်ယွင်း, ရူး သွပ်ခြင်းသို့လည်းကောင်း။) ပါပုဏေ၊ ရောက်ရ၏။ (ဋ္ဌ-၇၂)
ပရိက္ခယဉ္စ ဉာတီနံ, ဘောဂါနဉ္စ ပဘင်္ဂုရံ။
ရာဇတော၊ မင်းမှ။ ဥပသဂ္ဂံဝါ၊ ဘေးရန်သို့လည်းကောင်း။ (တစ် နည်း) ရာဇတော၊ မင်းကြောင့်။ (ဥပ္ပန္နံ၊ ဖြစ်သော။) ဥပသဂ္ဂံ ဝါဘေးရန်သို့လည်းကောင်း။ ဒါရုကံ၊ ပြင်းထန်သော။ အဗ္ဘက္ခာနဉ္စ၊ မဟုတ်မမှန်, လုပ်ကြံစွပ်စွဲခံရခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဉာတီနံ၊ ဆွေ မျိုးတို့၏။ ပရိက္ခယဉ္စ၊ ပျက်စီးခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဘောဂါနံ၊ စည်းစိမ်ဥစ္စာတို့၏။ ပဘင်္ဂုရံ စ၊ သူတို့ကိုယ်တိုင် ဖျက်ဆီးလေ့ရှိ ကုန်သည်၏အဖြစ်သို့လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မိမိကိုယ်ကု ဖျက်ဆီးလေ့ိ ရှိကုန်သည်၏အဖြစ်သို့လည်းကောင်း။ (ပါပုဏေ၊ ၏။) (ဋ္ဌ-၇၃)
ရာဇတော။ ။ သော တော ပစ္စယန္တာ ပဉ္စမိယတ္ထေ၊ ဒီဃသော ရာဇတော ဝါ(ရူ-၁၃၃)။ ရာဇတောတိ စ ဟေတုအတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ (နီတိသုတ္တ-၁၉၇)။
ပဘင်္ဂုရံ။ ။ ထာဝရိတ္တရဘင်္ဂုရဘိဒုရဘာသုရဘဿရာ၊ ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ သီလေ ဂမျမာနေ၊-မောဂ်-၅, ၅၄။
မောဂ်ပံ-၃၂၇။ ။ ဘဉ္ဇ ဩမဒ္ဒနေ၊ ဘဇ္ဇတေ သယမေဝ, ဘဉ္ဇတိ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဘင်္ဂုရော, ကမ္မကတ္တရိ ဃုရော နိပစ္စတေ, နိပါတနဿ ဣဋ္ဌဝိသယတ္တာ ယော ပရံ ဘဉ္ဇတိ တသ္မိံ န ဟောတိ။
ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅။ ။ ပဘင်္ဂုရန္တိ ပဘင်္ဂုဘာဝံ...သုဝဏ္ဏံ အင်္ဂါရဘာဝံ, မုတ္တာ ကပ္ပာသဋ္ဌိဘာဝံ, ကဟာပဏံ ကပါလကဏ္ဍာဒိဘာဝံ ဒွိပဒစတုပ္ပဒါ ကာဏကုဏာဒိဘာဝန္တိ အတ္ထော။
မောဂ်ပံဆိုလိုချက်။ ။ နိပါတနသုတ်ဟူသည် အလိုရှိသလို ပြီး အောင် စီရင်နိုင်သောကြောင့် ဘဉ္ဇဓာတ်နောင် ကမ္မကတ္တားအနက်၌ ဃုရ ပစ္စည်းသက်၊ အမှန်အားဖြင့် ဖျက်နေဖွယ်မလိုဘဲ ဖျက်ရလွယ်ကူသည့် အတွက် သူ့အလိုလို (သူ့ကိုယ်သူ)ဖျက်သကဲ့သို့ ဖြစ်သောကြောင့် ကံကိုပင် ကတ္တားဟု တင်စားခေါ်ဆိုထားသော ကမ္မကတ္တုသာဓန ဖြစ်ရသည်၊ ထို ကြောင့် “ပဘင်္ဂုရ-အလိုလို ဖျက်တတ်၊ ဝါ-မိမိကိုယ်ကို ဖျက်တတ်”ဟု အနက်ဖြစ်၏၊ ပကား အနက်မဲ့တည်း။
သီလအနက်လည်းပါ။ ။ ကမ္မကတ္တားဆိုသော်လည်း သူ့ချည်းသက် သက် မဟုတ်၊ “ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ သီလေ ဂမျမာနေ(မောဂ်-၅, ၅၄)၊ သရသတော ဥပက္ကမတော စ ပဘင်္ဂုပရမသီလတာယ ပဘင်္ဂုရံ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆)”ဟူသော စကားအရ သီလအနက်လည်း ပါ၏၊ “ပဘဇ္ဇတေ သယ- မေဝ, ပဘဉ္ဇတိ ဝါ အတ္တာနန္တိ ပဘင်္ဂုရံ”ဟုပြု၊ ထိုနောင် “ပဘင်္ဂုဘာဝံ” ဟူသော ဓမ္မ.ဋ္ဌအဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ပဘင်္ဂုရဿ+ဘာဝေါ ပဘင်္ဂုရံ”ဟု ပြု၍ ဘာဝပုဒ်ကျေသော ဘာဝလောပသော်လည်းကောင်း, ဘာဝပ္ပဓာန သော်လည်းကောင်း, “ပဘင်္ဂုရတ္တံ”ဟု ဆိုလိုလျက် လောပေါ(မောဂ်-၄, ၁၂၃)သုတ်ဖြင့် တ္တပစ္စည်းချေထားသည်ဟုသော်လည်းကောင်း မှတ်ရာ၏။
ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော, နိရယံ သောပပဇ္ဇတိ။
အထ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ အဿ၊ ထိုသူ၏။ အဂါရာနိ၊ အိမ်တို့ကို။ အဂ္ဂိ ဝါ၊ မိုးကြိုးမီးသည်သော်လည်းကောင်း။ ပါဝကော ဝါ၊ (အလိုအလျောက် ဖြစ်ပေါ်လာသော) သဘာဝလောင်မီးသည် သော်လည်းကောင်း။ ဍဟတိ၊ လောင်၏။ ဒုပ္ပညော၊ ပညာမရှိ သော။ သော၊ ထိုသူသည်။ ကာယဿ၊ ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဘေဒါ၊ ပျက် စီးခြင်းကြောင့်။ နိရယံ၊ ငရဲ၌။ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ဖြစ်ရ၏။ (တစ်နည်း) နိရယံ၊ ငရဲသို့။ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ကပ်ရောက်ရ၏။ (ဋ္ဌ-၇၄)
အဂ္ဂိ ဍဟတိ ပါဝကော။ ။ အဂ္ဂိ ဍဟတီတိ အသနိအဂ္ဂိ ဝါ ပတိတွာ ဍဟတိ၊ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌိတော ပါဝကော ဝါ ဍဟတိယေဝ၊- ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅။
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ။
ဥပ္ပလံ ဝါ၊ ပန်းကြာမျိုးသည်လည်းကောင်း။ (အညံ ဝါ၊ ရေ၌ ပေါက်ရိုး, အခြားသော ပန်းမျိုးသည်လည်းကောင်း။) (တစ်နည်း) ဥပ္ပလံ ဝါ၊ ကြာညို, ကြာဖြူ, ကြာနီသည်လည်းကောင်း။ (အညံ ဝါ၊ အခြားသော ပဒုမ္မာစသော ကြာသည်လည်းကောင်း။) ဥဒကေ၊ ရေ၌။ (ဇာယမာနံ၊ ပွင့်ထွန်းပေါ်ပေါက်လာသည်ရှိသော်။ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ၊ ရေနှင့်ညွန်ဟူသော ၂-ပါးသောအကြောင်းတို့ ကြောင့်။ ဇာယတေ တထာ၊ ဖြစ်ပေါ်လာရသကဲ့သို့။ တထာ၊ ထို့ အတူ။) တံ ပေမံ၊ ထိုချစ်ခြင်းသည်။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေးဘဝ၌။ သန္နိဝါသေန ဝါ၊ အတူတကွ နေထိုင်ခဲ့ရခြင်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊ ပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌ အစီးအပွားကို ပြုခြင်းကြောင့် သော်လည်းကောင်း။ ဧဝံ၊ ဤ၂-ပါးသောအကြောင်းတို့ကြောင့်။ ဇာယတေ၊ ဖြစ်၏။ (ဋ္ဌ-၇၅)
ပုဗ္ဗေဝ...ဥပ္ပလံဝ။ ။ ဝါကာရဿ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿတ္တံ ကတံ (“ဥပ္ပလံ ဝါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် ဝါ၌ ရဿပြုသည်)၊ သမုစ္စယတ္ထေ စေသ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဥပ္ပလဉ္စ သေသံ ဇလဇပုပ္ဖဉ္စ (သေသဉ္စ ပဒုမာဒိ) ယထာ ဥဒကေ ဇာယမာနံ ဒွေ ကာရဏာနိ နိဿာယ ဇာယတိ ဥဒကေဉ္စဝ ကလလဉ္စ။ ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေနာတိ ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝါသဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ ကတံ(“ပုဗ္ဗေ ဝါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဝါ၌ ရဿပြုသည်)၊ သန္နိဝါသေနာတိ သဟ ဝါသေန၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝတ္တ- မာနဘေဝ ဟိတစရဏေန၊ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သိနေဟ- သင်္ခါတံ ပေမံ ဇာယတေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၆၊ သာရတ္ထ၊၁၊၁၃၀။
အနက်ကျယ် ။ ။ ဥပ္ပလံဝါ-ဥပ္ပလမည်, ညို ဖြူ နီဟု ရေကြည်ပေါ် လွှမ်း, ၃မျိုးသောကြာပန်းသည်လည်းကောင်း၊ (အညံ ဝါ-ထို့ပြင်တစ်ပါး, ရေတွင်ပွားသည့်, များပြားဘိတုံ, ကြာမျိုးစုံသည်လည်းကောင်း၊) ဥဒကေအပူဘေးဘယ, မြှေးမခအောင်, အေးမြကြည်လင်, ရေစင်ရေကောင်း၌၊ (ဇာယမာနံ-တင့်တင့်ငွားငွား, စွင့်စွင့်ကားလျက်, ပွင့်ပွားပေါ်ပေါက်လာ သည်ရှိသော်၊ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ-ပန်းအထွေထွေ, လျှမ်းဝေသို့, စန်းရေ ညွန်ပျောင်း ၂ပါးသောအကြောင်းတို့ကြောင့်၊ ဇာယတေ ယထာ-ငွားငွား တင့်တင့်, ကားကားစွင့်၍, ဆင့်ကာမြင့်ကာ, ပွင့်လာရသကဲ့သို့၊ တထာပမာထားယူ, မခြားအတူသာလျှင်၊) တံ ပေမံ-မိချစ် ဖချစ်, ဆွေမျိုးချစ်မှ, စ၍သစ်ဆန်း, ထိုအချစ်ပန်းသည်၊ ပုဗ္ဗေ သန္နိဝါသေန ဝါ-ကွာမဝေးလှ, ရှေးဘဝ၌, တကွအတူ, ကြည်ဖြူပေါင်းသင်း နေထိုင်ခဲ့ရခြင်းကြောင့်သော် လည်းကောင်း၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ-ယခုဘဝ, ပြုသမျှ၌, ယုယသောအား, ကြီးမားလေအောင်, စီးပွားကို ဆောင်ခြင်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း၊ ဧဝံရှေးမေတ္တာဆက်, ယခုတွက်မူ, ဆောင်ရွက်အကျိုး, ဤအကြောင်း၂မျိုး တို့ကြောင့်၊ ဇာယတေ-မခွဲစတမ်း, အမြဲမှန်းလျက်, စွဲလမ်းချစ်ဝေ, ဖြစ်ရပေ သတည်း။
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။
တုယှံ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ အလိုရှိအပ်သော။ ပတ္ထိတံ၊ တောင့်တအပ်သောဆုသည်။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ သမိဇ္ဈတု၊ ပြီးပြည့်စုံပါစေသတည်း။ ပန္နရသော၊ ပက္ခဆန်းတက်, ၁၅-ရက်မြောက်၌, ယှဉ်လျက်ပေါ်ထွက်လာသော။ စန္ဒော ယထာ၊ ရောင်ဝါတင့်ရွှန်း, လပြည့်ဝန်းကဲ့သို့။ [စန္ဒော၊ လသည်။ (ပူရတိ) ယထာပြည့်သကဲ့သို့”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။] သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ၊ စိတ်ဝယ်ကြံဆ, မှန်သမျှတို့သည်။ ပူရေန္တု၊ ပြည့်စုံပါစေ ကုန်သတည်း။ (ဋ္ဌ-၇၆)
ပန္နရသော။ ။ ပန္နရသန္နံ+ပူရဏီ ပန္နရသီ၊ ပန္နရသိယံ+နိယုတ္တော ပန္နရသော၊ [ပန္နရသီ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ပန္နရသန္နံ+ပူရဏော ပန္နရသော၊ ပန္နရသေ+နိယုတ္တော ပန္နရသော၊ [ပန္နရသ+ဏ။]
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ။
တုယှံ၊ ၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ သော။ ပတ္ထိတံ၊ သည်။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်။ သမိဇ္ဈတု၊ တည်း။ ဇောတိရသော၊ ဇောတိရသမည်သော။ ဝါ၊ တောက်ပြောင်သော အရောင် (အရည်အသွေး) ရှိသော။ မဏိ၊ ပတ္တမြား (ကျောက်မျက်ရတနာ) သည်။ (ပူရေတိ) ယထာလိုရာ ပြည့်စေသကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ၊ ကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ၊ တို့သည်။ ပူရေန္တု၊ ကုန်သတည်း။ (ဋ္ဌ-၇၇)
ဇောတိရသော။ ။ ဇောတတိ ဒိပ္ပတီတိ ဇောတိ၊ ရသိတဗ္ဗော အဿာဒေတဗ္ဗောတိ ရသော၊ ဇောတိ+ရသော ယဿာတိ ဇောတိရသော၊ ဤ ဇောတိရသပတ္တမြားသည် မိလိန္ဒ-၁၂၂၊ ၁၂၃၌လာသော ပတ္တမြား ၁၄ မျိုးတွင် တစ်မျိုးအပါအဝင် ဖြစ်၏။
ရတနာ ၉မျိုး၏ စွမ်းရည်။ ။ ရတနာ၉မျိုး၏ စွမ်းရည်ကို “ပတ္တမြား ဘုန်းတောက်, မြကျောက် အေးချမ်း, စိန်စွမ်း ဂုဏ်ရောင်, ကြောင်ကား သိဒ္ဓိ, မဏိ နီလာ, မေတ္တာ ကဲချုပ်, ဂေါ်မုတ် ခွန်အား, ဥဿဖရား ကျန်းမာ, သန္တာ ကြီးကဲ, ပုလဲ ကျက်သေရေ, ကိုးဂုဏ်ဝေသည်...ကိုးထွေ နဝရတ် စွမ်းရည်တည်း”ဟု ပညာရှိတို့ စပ်ဆိုခဲ့ကြ၏၊ ထိုတွင် ပတ္တမြား၏ စွမ်းရည် ၃မျိုးကို “(၁) ဣစ္ဆိတံ ဒေတိ-လိုရာကို ပေးနိုင်၏၊ (၂) အသောကံ ဒေတိစိတ်ကြည်လင်ရွှင်ပြမှုကို ပေးနိုင်၏၊ (၃) တေဇေတိ-တန်ခိုးအာဏာ ထက် မြက်စေ၏”ဟု သီးခြားဆိုသေးသည်။ (သုပြဓာန်)
မူဠှဿ ဟောတိ အဝက ဍ္ဎိတံ ပဒံ, ဝိဝ ဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒံ။
ဟိ၊ မှန်၏။ (ကာမဂုဏ်ခံစားသူ၏ ခြေရာမျိုးမဟုတ်သည်မှာ မှန်၏)။ ရတ္တဿ၊ ရာဂပြောထူ, တပ်မက်သူ၏။ ဝါ၊ ရာဂအားကြီး သူ၏။ ပဒံ၊ ခြေရာသည်။ ဥက္ကုဋိကံ၊ အထက်သို့ ကောက်ကွေးနေ သည်။ ဝါ၊ အလယ်၌ ချိုင့်နေသည်။ ဘဝေ၊ ဖြစ်၏။ [ဥ၊ အထက်သို့+ ကုဋိကံ၊ ကောက်ကွေးသည်။] ဒုဋ္ဌဿ၊ ဒေါသပြောထူ, ကြမ်းတမ်းသူ ၏။ ဝါ၊ ဒေါသအားကြီးသူ၏။ ပဒံ၊ သည်။ သဟသာ၊ အဆောတလျင်။ အနုပီဠိတံ၊ ဖိနှိပ်တတ်သည်။ ဝါ၊ ဖိနင်းတတ်သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ မူဠှဿ၊ မောဟပြောထူ, တွေဝေသူ၏။ ဝါ၊ မောဟအားကြီးသူ၏။ ပဒံ၊ သည်။ အဝကဍ္ဎိတံ၊ နောက်သို့ ဆွဲသည်။ ဝါ၊ တရွတ်ဆွဲသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ ဤဒိသံ၊ ဤကဲ့သို့ရှုအပ်သော။ ဣဒံ၊ ဤခြေရာသည်။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ၊ ကင်းစေအပ်ပြီးသော ကိလေသာအမိုးအကာရှိသူ ၏။ ဝါ၊ ပယ်အပ်ပြီးသော ကိလေသာရှိသူ၏။ ပဒံ၊ သည်။ (ဟောတိ)၊ [အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၅။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၈။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁တို့၌ “ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ အဝ (အနု) ကဍ္ဎိတံ ပဒံ, မူဠှဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ” ဟု ရှိ၏။ ဤသို့ အဆိုကွဲခြင်းမှာ ထိုထိုဘာဏကဆောင်တို့၏ အလို အတိုင်း ဆိုရခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။] (ဋ္ဌ-၇၈)
ဥက္ကုဋိကံ...ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ။ ။ ဥက္ကုဋိကန္တိ အသမ္ဖုဋ္ဌမဇ္ဈံ(ဝိသုဒ္ဓိဋီ၊၁၊၁၂၇)၊ ပါဒတလဿ မဇ္ဈေ ဥုနတာယ ဥက္ကုဋိကပါဒတာ(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၀၉)၊ သဟသာနုပီဠိတန္တိ အဂ္ဂပါဒေန ပဏှီယာ စ သဟသာဝ သန္နိရုဇ္ဈိတံ၊ အဝကဍ္ဎိတန္တိ ပါဒနိက္ခေပသမယေ ကဍ္ဎန္တော ဝိယ ပါဒံ နိက္ခပတိ၊ တေနဿ ပဒံ အနုကဍ္ဎိတံ ပစ္ဆတော အဉ္ဆိတံ ဟောတိ(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၂၇)။
တရွတ်ဆွဲ ။ ။ မြေတွင် ကျစေလျက် ပွတ်ဆွဲခြင်းကို တရွတ်ဆွဲသည် ဟု ဆိုသည်၊-မြန်ဓာန်။
ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ။ ။ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသတဏှာသင်္ခါတံ ဆဒနံ အာဝရဏံ ဝိဝဋံ ဝိဒ္ဓံသိတံ ဝိဝဋကံ ဧတေနာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၊ သီဋီသစ်၊၂၊၂၄၃)။ ဤအဖွင့်အရ “ဝိဝဋ+ဆဒ”ကို စပ်ထားရကား “ဝိဝဋစ္ဆဒေါ”ဟုရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်၊ ဆရာတို့လည်း “ဝိဝဋစ္ဆဒေါ”ပါဌ်ကို နှစ်သက်တော်မူ၍ “ဝိဝရီယိတ္ထာတိ ဝိဝဋော၊ ဆဒီယတေ အနေနာတိ ဆဒေါ၊ ဝိဝဋော+ဆဒေါ ယေနာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ-ဖွင့်လှစ်အပ်ပြီးသော ကိ လေသာအမိုးအကာရှိသောသူ”ဟု ပြုတော်၏(သီဘာ၊၃၊၃၄၂)၊ “ဝိဝဋ္ဋ- စ္ဆဒေါ”ပါဌ်အလို ဋဒွေဘော်လာ၍ ပြီးစေရာ၏။
တစ်နည်း။ ။ ဝိဝဋ္ဋယိတဗ္ဗော ဝိဂမေတဗ္ဗောတိ ဝိဝဋ္ဋော၊ ဆာဒေတိ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ဆဒေါ၊ ဝိဝဋ္ဋော+ဆဒေါ အနေနာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ-ကင်းစေအပ်ပြီးသော ရာဂဒေါသစသော အမိုးအကာအကာရှိသောဘုရားရှင်၊ ဤပုဒ်သည် ရာဇာဒိဂိုဏ်း “ဝိဝဋစ္ဆဒါ”ဟုလည်းကောင်း, ပုရိသာဒိဂိုဏ်း “ဝိဝဋစ္ဆဒေါ”ဟုလည်းကောင်း ၂မျိုးရှိ၏။ (သီဋီသစ်၊၂၊၂၄၃၊ နီတိပဒ-၂၁၉၊ နီတိသုတ္တ-၄၅၊)။
တစ်နည်း။ ။ ဝဋ္ဋဉ္စ+ဆဒေါ စ ဝဋ္ဋစ္ဆဒါ-ဝဋ်၃ပါး, ရာဂစသော အမိုး အကာ ၇ပါး၊ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေဟိ ဝိဂတော, ဝိဂတာ ဝါ ဝဋ္ဋစ္ဆဒါ ယဿာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ-ဝဋ်၃ပါး, ရာဂစသော အမိုးအကာ ၇ပါးတို့မှ ကင်းတော်မူသော ဘုရားရှင်၊ ဝါ-ကင်းသော ဝဋ်၃ပါး, ရာဂစသောအမိုးအကာ ၇ပါးရှိတော်မူသော ဘုရားရှင်၊ ဆဒအရ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃အလို “ရာဂ, ဒေါသ, မောဟ, မာန, ဒိဋ္ဌိ, အဝိဇ္ဇာ, ဒုစ္စရိတ”ဟူသော ၇ပါး၊ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆အလို “ရာဂ, ဒေါသ, မောဟ, မာန, ဒိဋ္ဌိ, ကိလေသာ, တဏှာ”ဟူသော ၇ပါးကိုယူ။
တစ်နည်း။ ။ ဝဋ္ဋတော+ဝိဂတော ဝိဝဋ္ဋော၊ ဆဒတော+ဝိဂတော ဝိစ္ဆဒေါ၊ ဝိဝဋ္ဋော စ+သော+ဝိစ္ဆဒေါ စာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ-ဝဋ်မှလည်း ကင်းတော်မူ, ရာဂစသော အမိုးအကာမှလည်း ကင်းတော်မူသော ဘုရားရှင်၊ “ဝိဝဋ္ဋဝိစ္ဆဒေါ”ဟု ဆိုလိုလျက် နောက်ပုဒ်၌ ဝိကိုချေ(သီဋီသစ်၊၂၊၂၄၃)။
ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ, ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ။
တဏှံ၊ တဏှာခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏ သမီးကိုလည်းကောင်း။ [တာသေတီတိ တဏှာ၊ တသ+ဏှ၊ သချေ။] အရတိံ၊ အရတီခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏ သမီးကိုလည်းကောင်း။ ရဂဉ္စ၊ ရဂါခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏ သမီးကိုလည်းကောင်း။ [ရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ရဂါ။] ဒိသွာ၊ မြင်ရ၍။ ဝါ၊ မြင်ရခြင်းကြောင့်။ မေထုနသ္မိံ၊ မေထုန်၌။ (မေ၊ ငါ၏။) ဆန္ဒော အပိ၊ လိုချင်တောင့်တ, တဏှာဆန္ဒမျှသည်လည်း။ န အဟောသိ၊ မဖြစ်ခဲ့။ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊ ကျင်ငယ်ကျင်ကြီးတို့ဖြင့် ပြည့်နေသော။ ဣဒံ၊ ဤမာဂဏ္ဍီ၏ရုပ်အဆင်းကို။ (ဒိသွာန၊ ၍။ ဆန္ဒော၊ သည်။) ကိမေဝ (ဘဝိဿတိ)၊ အဘယ်မှာလျှင် ဖြစ်ပါတော့အံ့နည်း။ နံ၊ ထိုမာဂဏ္ဍီကို။ ပါဒါပိ၊ ခြေဖြင့်သော်လည်း။ သမ္ဖုသိတုံ၊ ပေါင်းဖို့ဝေးဘိ, ထိရုံထိခြင်းငှာ။ န ဣစ္ဆေ၊ အလိုမရှိ။ (ဋ္ဌ-၇၈)
အရတ။ ။ ကုသလဓမ္မေသု အရတိံ ကရောတီတိ အရတီ၊ [အရတိ+ဏ+ဤ၊-ဓာန်-ဋီ-၄၃။] နတ္ထိ+ရတိ ယဿာ အတိတ္တတ္တာတိ အရတီ၊ [န+ရတိ+ဤ၊-ဝိဓာန်။] ဤအလို ဤကာရန္တတည်း၊ ဣကာရန္တလည်း ရှိ၏။
ဆန္ဒော။ ။ ဆန္ဒသည် တဏှာဆန္ဒ, ဒိဋ္ဌိဆန္ဒ, ဝီရိယဆန္ဒ, ဓမ္မစ္ဆန္ဒ (ကတ္တုကမျတာဆန္ဒ)အားဖြင့် အမျိုးမျိုးရှိ၏၊ ဤ၌ “ဆန္ဒော ဝါ ရာဂေါ ဝါ ပေမံ ဝါ(မဟာနိ-၁၄၀) ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် လောဘကို ယူရရသော တဏှာဆန္ဒကို ယူပါ။ (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၆၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၄၀၁) ပါဒါပိ ။ ။ဒူရန္တိကစသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကရိုဏ်းအနက်၌ ပဉ္စမီသက်(ဝဏ္ဏနာ-၂၁၂)၊ (တစ်နည်း) “နာအာ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂ ဝိဘာဂဖြင့် နာဝိဘတ်ကို အာပြု။ (ဝိဗော၊၇၉)
အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ, ဒုဿီလော ဟိ ဗဟုဇ္ဇနော။
နာဂေါ၊ ဆင်ပြောင်သည်။ [အရွယ်ရောက်ပြီးသော ဆင်ထီးကို “ဆင်ပြောင်”ဟုခေါ်သည်။ မြန်ဓာန်။] သင်္ဂါမေ၊ စစ်မြေပြင်၌။ စာပတော၊ လေးမှ။ ပတိတံ၊ မိမိ၌ ကျလာသော။ သရံ၊ မြားကို။ (တိတိက္ခတိ) ဣဝ၊ သည်းခံသကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ ဤအတူသာလျှင်။) အဟံ၊ ငါသည်။ အတိဝါကျံ အတိဝါကျံ အတိဝါကျံ၊ လွန်ကျူးစော်ကား, မောက်မှားသော စကားကို။ ဝါ၊ အရိယာတို့ပြောဆိုရိုး စကား၈မျိုးကို ကျော်လွန်၍ ဖြစ်သော စကားကို။ တိတိက္ခိဿံ၊ သည်းခံအံ့။ ဟိ၊ သည်းခံသင့်၏။ ဗဟုဇ္ဇနော၊ များစွာသောင်းပြောင်း, လောကီလူအပေါင်းသည်။ ဒုဿီလော၊ သီလမရှိ။ (ဋ္ဌ-၇၉) [ဟိကို ကာရဏအနက်ဟော ယူ၍ “ (ကသ္မာ၊ နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ ဗဟုဇ္ဇနော၊ သည်။ ဒုဿီလော၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း) ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။]
အတိဝါကျံ။ ။ အတိက္ကမ္မ+ပဝတ္တံ+ဝါကျံ အတိဝါကျံ(ရူဋီ၊၂၀၅)။ အတိဝါကျန္တိ အဋ္ဌအနရိယဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တံ ဝီတိက္ကမဝစနံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉)။ အဋ္ဌအရိယဝေါဟာရံ အတိက္ကမိတွာ အဋ္ဌ အနရိယဝေါဟာရ- ဝသေန ပဝတ္တံ ဝါကျံ ဝစနန္တိ အတိဝါကျံ(ဓမ္မ-ဋီ-၃၇၇)။ ယောတိဝါကျန္တိ ယော ဧဝရူပံ အတိက္ကမဝစနံ(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၄)။
ဒန္တော သေဋ္ဌော မနုဿေသု, ယော}တိဝါကျံ တိတိက္ခတိ။
သမိတိံ၊ ဥယျာဉ်, ကစားဝိုင်းစသော လူအများစုဝေးရာသို့။ (ဂစ္ဆန္တာ၊ သွားသူတို့သည်။ ဝါ၊ ကုန်လသော်။) ဒန္တံ၊ ယဉ်ကျေးသော နွားမြင်းကို။ နယန္တိ၊ ယာဉ်၌ ကပ်ဆောင်ကုန်၏။ ရာဇာ၊ မင်းသည်။ ဒန္တံ၊ ယဉ်ကျေးသော နွားမြင်းကို။ အဘိရုဟတိ၊ တက်စီး၏။ [ဆန်း ကြောင့် ရု၌ ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “အဘိရူဟတိ”ဟု ရှိသည်။] မနုဿေသု,လူတို့တွင်။ ယော၊ အကြင်သူသည်။ အတိဝါကျံ၊ ကို။ တိတိက္ခတိ၊ သည်းခံ၏။ (သော၊ ထိုသူကို။ ဝါ၊ သည်။) ဒန္တော၊ မဂ်၄-ပါးဖြင့် ဆုံးမ အပ်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သေဋ္ဌော၊ အထူးသဖြင့် ချီးမွမ်းအပ်, ကောင်းမြတ်၏။ (ဋ္ဌ-၈၀)
သမိတိံ။ ။ သမယန္တိ မိလန္တျဿန္တိ သမိတိ၊ ဣ ဂတိမှိ ဣတ္ထိယံ တိ၊ မိလနမေကီဘာဝေါ(ဓာန်-ဋီ-၄၁၄)၊ သဟ အဝယဝေန ဧတီတိ သမိတိ (ဓာန်-ဋီ-၆၃၁)၊ သဟ အယနံ သမိတိ(နိဒီ-၅၅၈)၊ သံယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ အဿန္တိ သမိတိ(အမရဋီ)။ စစ်ထိုးခြင်း, ပေါင်းဆုံခြင်း, သဘင်အစည်းအဝေး (အမ ရ-၂၃, ၇၀)၊ စုဝေးခြင်း, အစည်းအဝေး, လူစုလူဝေးရှိရာပွဲသဘင်။ ( f.) an assembly, a society.(C.P.E.D) [သမိတိန္တိ ဥယျာနကီဠမဏ္ဍလာ- ဒီသု မဟာဇနမဇ္ဈံ ဂစ္ဆန္တာ ဒန္တမေဝ ဂေါဏဇာတိံ ဝါ အဿဇာတိံ ဝါ ယာနေ ယောဇေတွာ နယန္တိ၊ ရာဇာတိ တထာရူပေဟေဝ ဝါဟနေဟိ ဂစ္ဆန္တော ရာဇာပိ ဒန္တမေဝ အဘိရူဟတိ။ မနုဿေသူ မနုဿေသူ မနုဿေသူတိ မနုဿေသုပိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနောဝ သေဋ္ဌော၊-ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉။ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၄။]
ကုဉ္ဇရာ စ မဟာနာဂါ, အတ္တဒန္တော တတော ဝရံ။
အဿတရာ၊ အဿတိုရ်မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ လား တို့သည်လည်းကောင်း။ အာဇာနီယာ စ၊ အာဇာနည်မြင်းတို့ သည်လည်းကောင်း။ (အလွန်တတ်သိလိမ္မာသော မြင်းတို့သည် လည်းကောင်း။) သိန္ဓဝါ စ၊ သိန္ဓဝတိုင်း၌ ပေါက်ဖွားသော မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ သိန္ဓောမြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ကုဉ္ဇရာ၊ မြတ်ကုန်သော။ ဝါ၊ တောင်ကမ်းပါးပြတ်၌ မွေ့လျော် ကုန်သော။ မဟာနာဂါ စ၊ ကြီးသောဆင်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဆင်ပြောင်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဒန္တာ၊ ဆုံးမအပ်ကုန်သော် သာ။ ဝါ၊ ယဉ်ကျေးကုန်မှသာ။ ဝရံ၊ မြတ်၏။ အတ္တဒန္တော၊ မဂ်၄-ပါးတို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူသည်။ တတော၊ ထိုမြင်းဆင်တို့ထက်။ ဝရံ၊ မြတ်၏။ (၈၁)
အဿတရာ။ ။ အဖေရော အမေပါ မြင်းမျိုးဇာတ်ရှိမှ အစဉ်အလာ အရ “အဿ (မြင်း)”ဟု ဆိုရ၏၊ အဿတရ(လား)ကား အမေက မြင်းမ, အဖေက မြည်းဖိုတည်း၊ အဖေက မျိုးမတူ, ဇာတ်ခြားသဖြင့် ၎င်းတို့မှ ပေါက်ဖွားသော သားသမီးတို့သည် အစဉ်အလာမျိုးရိုးမှ ယုတ်လျော့၏၊ မြင်းဇာတ်ပျက်၍ အမျိုးမစစ်ကပြား ဖြစ်၏၊ထိုကြောင့် ဝစ္ဆာဒီဟိ တနုတ္တေ တရော(မောဂ်-၄, ၅၆၊ ပါ-၅, ၃, ၉၁)သုတ်ဖြင့် တနုတ္တ(မြင်းဇာတ်၏ လျော့ပါးခြင်း)အနက်၌ အဿနောင် တရပစ္စည်းသက်၊ “အဿဿ (အဿဘာဝဿ)+တနုတ္တာနိ အဿတရာ”ဟုပြု(မောဂ်နိ၊၂၊၉၅၊ တတွ,ဗောဓိနီ-၃၁၇)၊ “ဝိသေသေန+အဿာ အဿတရာ၊ [အဿ+ဝိသေသ အနက် တရပစ္စည်း၊-နီတိသုတ္တ-၇၈၆။] အဿံ တရန္တီတိ အဿတရာ၊ [အဿ+တရ+အ၊-ဓမ္မဋီ၊ ဓာန်-ဋီ-၃၆၉၊]”ဟုလည်းပြု၊ လားသတ္တဝါသည် တောင်တက်တောင်ဆင်းတို့၌ မြင်းစသော အခြားသတ္တဝါတို့ထက် လျင်မြန်၏။
အာဇာနီယာ။ ။အာ ဘုသော ကာရဏာကာရဏံ ဇာနန္တီတိ အာ,ဇာနီယာ(ဓာန်-ဋီ-၃၆၉)၊ အာသု သီဃံ အဿဒမ္မသာရထိနော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တီတိ အာဇာနီယာ(ဓမ္မဋီ)။ [အာ+ဉာ+အနီယ၊ (တစ်နည်း) အာ+ဉာ+ နာ+ဏျ၊ နောက်နည်းအလို ဤလာ။]
သိန္ဓဝါ။ ။သန္ဒန္တိ ပသဝန္တီတိ သိန္ဓူ၊[သန္ဒ+ကု၊ အ-ကို ဣ, ဒကို ဓပြု၊ မောဂ်-၇၊၆။] “သီ”တိ သဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ဓုနန္တိ ကမ္ပန္တီတိ သိန္ဓူ၊ [သိ+ဓူ =+ကွိ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀။] သိန္ဓူနမဒူရဘဝေါ ဇနပဒေါပိ သိန္ဓဝေါ၊ တတြ ဘဝါ သိန္ဓဝါ၊ [သိန္ဓု+ဏ၊ သံယောဂန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ၊-ဓာန်-ဋီ-၃၆၈။] သိန္ဓူသု ဇာတာ သိန္ဓဝါ၊ ဧတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ အဝါဒေသော၊ [သိန္ဓု+ဏ၊-ရူဋီ၊၁၆၇၊] သိန္ဓုရဋ္ဌေ ဇာတာ, သိန္ဓုနဒီတီရေ ဝါ ဇာတာ, သိန္ဓုပဗ္ဗတေ ဝါ ဇာတာတိ သိန္ဓဝါ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၇၆)။ သိန္ဓု အဘိဇနော (ဝိဇာတဒေသော) ယေသန္တိ သိန္ဓဝါ(ကပ္ပဒ္ဒုမ)၊ ဤသိန္ဓောမြင်းသည် ဘုန်းရှင်ကံရှင်မင်းတို့၏ အသုံး အဆောင်ဖြစ်၍ ကောင်းကင်၌ သွားလာကျက်စားသော မြင်းပျံတစ်မျိုး ဖြစ်သည်၊ ထိုကြောင့် ဤမြင်းကို “သိန္ဓောနတ်မြင်းပျံ”ဟုလည်း ခေါ်ကြ၏၊ အကျယ်လိုက မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း အတွဲ-၁၃၌ရှု။
ကုဉ္ဇရာ။ ။ “ကုဉ္ဇရန္တိ ဥတ္တမံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၄)”နှင့်အညီ ဥတ္တမ အနက်ယူ၍ ရှေ့နည်းပေးခဲ့သည်၊ မဟာနာဂါအရ နဂါးစသည်ကို မယူဘဲ ဆင်ကို ယူစေလိုသောကြောင့် “ကုဉ္ဇရသင်္ခါတာ”ဖွင့်သည်ဟု ယူ၍ “ကုေဉ္ဇ (ဂိရိတဋေ) ရမန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ၊ [ကုဉ္ဇ+ရမု+ကွိ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၊]”နှင့်အညီ နောက်နည်းပေးသည်၊ ထို့ပြင် “ကုေဉ္ဇ ရဝန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-တောင်ကမ်းပါး ပြတ်၌ ကြိုးကြာသံကို အော်မြည်တတ်သောဆင်တို့၊ [ကုဉ္ဇ+ရု+ကွိ၊] ကုံ (ပထဝိံ) ဇရယန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-မြေကို (ဖျက်ဆီးသောအားဖြင့်) ဆွေးမြည့်စေ တတ်သောဆင်တို့၊ [ကု+ဇရ+ကွိ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၊] ကုဉ္ဇာ (ဟနူ)+ဧတေသံ သန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-မေးရှိသောဆင်တို့၊ [ကုဉ္ဇ+ရ၊-ရူ-၂၄၃၊]”ဟူသော ဝိဂြိုဟ် များကို ကြည့်၍လည်း ပေးနိုင်သေး၏။
ဒန္တာ ဝရံ
။ ။ကစ္စာယနဝဏ္ဏနာ၌ လိင်္ဂတ္ထေ ပဌမာသုတ်၌ အတ္ထသဒ္ဒါ ဖြင့် ဘာဝလက္ခဏအနက်၌ ပဌမာသက်သဖြင့် လက္ခဏအနက်ပေးသည်၊ “သဗ္ဗဝါကျံ သာဝဓာရဏံ-ဝါကျတိုင်းမှာ ဧဝအနက်ပါ နိုင်၏”ဟူသော ပရိဘာသာနှင့် “ဒန္တာဝ”ဟူသော အဋ္ဌကထာဖွင့်အရ ဧဝအနက်ပါအောင် ပေးသည်၊ စယာသိတသင်္ချာဖြစ်ခြင်း, အထီးအမအားလုံးနှင့် ဆက်ဆံသော အမြတ်သာမညကို ဆိုလိုခြင်းကြောင့် ဝရံ၌ နပုံလိင်ဖြင့် ရှိရသည်။အတ္တဒန္တော။ ။ ယော ပန စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ အတ္တနော ဒန္တ,တာယ အတ္တဒန္တော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉)။ ဤအဖွင့်အလို “ယော”ဟု ကတ္တား ရှိသောကြောင့် “အဒမီတိ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-မဂ်၄ပါး တို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူ(ရူဋီ၊၁၁၃)”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-မိမိကို ဆုံးမခြင်းရှိသူ”ဟုပြု။ (တစ်နည်း) “အတ္တဒန္တော-မိမိ၏ ယဉ်ကျေးခြင်းသည်၊ (မိမိကို ဆုံးမခြင်း သည်)၊ တတော-တိုဆင်မြင်းအာဇာနည်တို့ ယဉ်ကျေးခြင်းထက်၊ ဝရံ”ဟု လည်း ပေး၏၊ ထိုအလို “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော အတ္တဒန္တော” ဟုပြု။ (နီတိသုတ္တနိ၊၁၊၃၂၂၊ ရူဘာ၊၁၊၄၅၈)
မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။ ။ ယော ပန စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေန အတ္တဒန္တေန ဒန္တတာယ အတ္တဒန္တော။ ဤအလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-မဂ်စိတ် ၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ”ဟုပြု၊ (တစ်နည်း) “အတ္တာ စ+သော+ဒန္တော စာတိ အတ္တဒန္တော(ယဉ်ကျေးပြီးသောမဂ်စိတ်)၊ အတ္တဒန္တေန+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ၊ [“အတ္တဒန္တဒန္တော”ဟု ဆိုလို လျက် ရှေ့ဒန္တကိုချေ၊]”ဟု ကြံ။
အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၁။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ အတ္တနာယေဝ ဒန္တံ၊ န အညေဟိ ဒမထံ ဥပနီတံ။ ဤအလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ကိုယ်တိုင်သာ လျှင် ဆုံးမပြီးသူ”ဟုပြု။
ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ ဥတ္တမေန ဒမထေန ဒမိတစိတ္တံ။ ဤအလို “အတ္တာ+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ဆုံးမ အပ်ပြီးသော စိတ်ရှိသူ”ဟု ပြု။ [ဥတ္တမဒမထော နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊- အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။]
သာမာဝတိ မံ တာယဿု, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝ။
သာမာဝတိ၊ သာမာဝတီ! (အဟံ၊ ငါသည်။) သမ္မုယှာမိ သမ္မုယှာမိ သမ္မုယှာမိ၊ ပြင်း စွာ တွေဝေပါ၏။ ပမုယှာမိ ပမုယှာမိ ပမုယှာမိ၊ အပြားအားဖြင့် တွေဝေပါ၏။ မေ၊ ငါ၏ (စိတ်၌)။ ဝါ၊ အား။ သဗ္ဗာ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ဒိသာ၊ အရပ်မျက်နှာတို့သည်။ မုယှန္တိ မုယှန္တိ မုယှန္တိ၊ တွေဝေပါကုန်၏။ (မထင်တော့ကုန်)။ သာမာဝတိ၊ တီµ မံ၊ ငါ့ကို။ တာယဿု၊ (မကောင်းကင်းပျောက်, ကောင်းကျိုးရောက်အောင်) , စောင့်ရှောက်ပါလော။ တွဉ္စ၊ သင် သည်လည်း။ မေ၊ ငါ၏။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာသည်။ ဘဝ၊ ဖြစ်ပါ လော။ (၈၂)
သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ ။ ။ သံ+မုဟ+ဒိဝါဒိယ+မိ၊ “ဟဝိပရိယယော” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဟနှင့်ယ ရှေ့နောက်ပြန်၊ သံသဒ္ဒါ ဘုသ အနက်, ပသဒ္ဒါ ပကာရအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ ဓမ္မယော-၃၁၌ သံသဒ္ဒါ သမန္တအနက်, ပသဒ္ဒါ ပမုခအနက်ယူ၍ “သမ္မုယှာမိ-ထက်ဝန်းကျင် (အစ အလယ်အဆုံး၌) တွေဝေပါ၏၊ ပမုယှာမိ-အစ၌ တွေဝေပါ၏”ဟု ပေး စေ၏။
သဗ္ဗာ...တာယဿူ။ ။ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာတိ မမ သဗ္ဗာ ဒိသာ နုပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဒိသာမူဠှောသ္မီတိ ဉာပယတိ။ တာယဿူတိ အဃဿ တာယနေန, ဟိတဿ စ ဝိဓာယနေန ရက္ခဿူတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊- ပဋိသံ-၃၇၇။
ဧသ ဗုဒ္ဓေါ မဟာရာဇ, ဧသ ဗုဒ္ဓေါ အနုတ္တရော၊ သရဏံ ဂစ္ဆ တံ ဗုဒ္ဓံ, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝ။
မဟာရာဇ၊ မြတ်သောမင်း! တွံ၊ အရှင်မင်းမြတ်သည်။ မံ၊ ကျွန် တော်မျိုးမကို။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ မာ ဂစ္ဆ၊ မဆည်းကပ် ပါနှင့်။ အဟံ၊ ကျွန်တော်မျိုးမသည်။ ယံ၊ အကြင်မြတ်စွာဘုရားကို။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ဂတာ၊ ဆည်းကပ်ပါပြီ။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤကျွန်တော်မျိုးမကိုးကွယ်ရာ မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဗုဒ္ဓေါ၊ သိရန် မှန်က, မကျန်ရအောင်, လုံးဝသိမြင်, ဘုရားရှင်ပါတည်း။ ဧသ (ဧသော)၊ သည်။ အနုတ္တရော၊ မိမိထက် လွန်မြတ်သောပုဂ္ဂိုလ်ရှိ တော်မမူသော။ ဝါ၊ အမြတ်ဆုံးဖြစ်တော်မူသော။ ဗုဒ္ဓေါ၊ တည်း။ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ ထိုမြတ်စွာဘုရားကို။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ဂစ္ဆ၊ ဆည်းကပ်ပါလော။ တွဉ္စ၊ အရှင်မင်းမြတ်သည်လည်း။ မေ၊ ကျွန် တော်မျိုးမ၏။ သရဏံ၊ သည်။ ဘဝ၊ လော။ (ဋ္ဌ-၈၃)
သာမာဝတိ မံ တာယဿု, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝ။
သာမာဝတိ၊ တီ! ဧသ (ဧသောအဟံ) ၊ ဤငါသည်။ ဘိယျော၊ လွန်စွာ။ ပမုယှာမိ၊ ၏။ မေ၊ ငါ၏ (စိတ်၌)။ ဝါ၊ အား။ သဗ္ဗာ၊ ကုန် သော။ ဒိသာ၊ တို့သည်။ မုယှန္တိ၊ ကုန်၏။ သာမာဝတိ၊ တီµ မံ၊ ကို။ တာယဿု၊ လော။ တွဉ္စ၊ လည်း။ မေ၊ ၏။ သရဏံ၊ သည်။ ဘဝ၊ လော။ (၈၄)
ဥပဓီဗန္ဓနော ဗာလော, တမသာ ပရိဝါရိတော၊
သဿတောရိဝ ခါယတိ, ပဿတော နတ္ထိ ကိဉ္စနံ။
(ဣဓ၊ ဤလောက၌။) (ယော) လောကော၊ အကြင်သတ္တဝါ အပေါင်းသည်။ ဘဗ္ဗရူပေါဝ (ဘဗ္ဗရူပေါ+ဣဝ) ၊ အရိယာဇာတ် အားဖြင့် ဖြစ်မည့်သူ၏အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသကဲ့သို့။ ဝါ၊ ကျွတ်ထိုက်သူ၏အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသကဲ့သို့။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဒိဿတိ၊ ထင်ရှား၏။ (သောပိ၊ ထိုသတ္တဝါအပေါင်းကိုသော်မှ လည်း)။ မောဟသမ္ဗန္ဓနော၊ မောဟသည် တုပ်နှောင်အပ်၏။ (တစ်နည်း) (သောပိ၊ သည်သော်မှလည်း။) မောဟသမ္ဗန္ဓနော၊ မောဟနှင့် စပ်နေ၏။ (ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) ဗာလော၊ ဗာလမည်တွင်,အန္ဓပုထုဇဉ်ကို။ တမသာ၊ မောဟတည်းဟူသောအမိုက် မှောင်သည်။ ပရိဝါရိတော၊ ထက်ဝန်းကျင် ပိတ်ဖုံးအပ်ပြီ။ (တသ္မာ၊ ကြောင့်။ သော၊ ထိုဗာလမည်တွင်, အန္ဓပုထုဇဉ်ကို။ ဥပဓိဗန္ဓနော၊ ကာမ ခန္ဓာ, ကိလေသာဟု, ၃ဖြာပြားဘိ, ဥပဓိတို့သည် တုပ်နှောင် အပ်၏။ (တတော ဧဝ၊ ထိုကြောင့်သာလျှင်။) သဿတော ဣဝ၊ အခါခပ်သိမ်း ထင်ရှားရှိသကဲ့သို့။ ဝါ၊ မြဲသကဲ့သို့။ ခါယတိ၊ သူ၏ စိတ်မှာ ထင်ရှားစွာ ဖြစ်ပေါ်နေ၏။ ပဿတော၊ ဝိပဿနာ, မဂ် ပညာဖြင့်, မှန်စွာသိမြင်, ပညာရှင်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ကိဉ္စနံ၊ ဖိစီးနှိပ်စက် တတ်သော ရာဂစသော ကိလေသာသည်။ [ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတိ အဘိဘဝတီတိ ကိဉ္စနံ။ သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၂။] နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ဋ္ဌ-၈၅)
ဘဗ္ဗရူပေါဝ။ ။ အရိယာယ ဇာတိယာ ဘဝတိ ဇာယတီတိ ဘဗ္ဗော၊ “ဘဝတိ”ဟု ဝတ္တမာန်ဖြင့် ဆိုသော်လည်း အရိယာဖြစ်ဆဲကို မယူရ၊ အရိ ယာဖြစ်ခါနီးကို ယူရသည်၊ ဝတ္တမာန်၄မျိုးတွင် သမီပဝတ္တမာန်တည်း၊ (တစ်နည်း) “ဘဝိဿတိ ဇာယိဿတီတိ ဘဗ္ဗော-အရိယာဖြစ်မည့်သူ”ဟု ပြု(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၉)၊ ဘဗ္ဗ၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံ၊ ရူပသဒ္ဒါ သဘာဝအနက်တည်း၊ “ဘဗ္ဗော+ရူပံ ယဿာတိ ဘဗ္ဗရူပေါ”ဟု ဆက်ပါ၊ ဆရာတို့အလို “ဘဝိတဗ္ဗောတိ ဘဗ္ဗော-သစ္စာ၄ပါးကို သိဖို့ ဖြစ်ထိုက်သူ”ဟု ပြုသဖြင့် “ဘဗ္ဗရူပေါဝ-သစ္စာ၄ပါးကို သိဖို့ ဖြစ်ထိုက်သူ၏ အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသကဲ့သို့”ဟု ပေးရမည်။ (ပါရာဘာ.၂, ၁၈၇)
နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၄။ ။ ဥဒါန.ဋ္ဌအတိုင်း “ဘဗ္ဗရူပေါ+ဣဝ”ဟု ဖြတ်၍ ပေးခဲ့သည်၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၄၌ “ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတီ ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတီ ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတီတိ ဝိပန္နဇ္ဈာသယောပိ မာယာယ သာဌေယျေန စ ပဋိစ္ဆာဒိတသဘာဝေါ ဘဗ္ဗဇာတိကံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေတိ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထို၌ “ဘဗ္ဗဇာတိကံ ဝိယ”ကို ကြည့်၍ “ဘဗ္ဗရူပေါဝ”ကို “ဘဗ္ဗရူပံ+ဣဝ”ဟုဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်-၄၇), တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် ပ၏ အ-ကို ဩ ပြု(နိဒီ-၂၆)၊ ထို အလို “လောကော-သတ္တဝါအပေါင်းသည်၊ မောဟသမ္ဗန္ဓနော-မောဟဟူ သော အကြောင်းရှိသော သံယောဇဉ်တို့နှင့် စပ်နေ၏၊ (အတ္တာနံ-မိမိကိုယ် ကို၊) ဘဗ္ဗရူပေါဝ (ဘဗ္ဗရူပံ+ဣဝ)-ကိုကဲ့သို့၊ ဒိဿတိ-မြင်စေ၏”ဟုပေး။
ဒိဿတိ။ ။ ဥဒါန.ဋ္ဌအလို ဒိသ+ဒိဝါဒိယ+တိ၊ ယကို ပုဗ္ဗရုပ်သ်ပြု၍ ပြီးစေရာ၏၊ နေတ္တိဋ္ဌအလို “ဒဿေတိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဒိသ+ယ+ကာရိတ် ဏေ+တိ၊ ကာရိတ်ပစ္စည်း ချေ၍ ပြီးစေရာ၏။
မောဟသမ္ဗန္ဓနော။ ။ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၃၅၀၌ “မောဟေန ပလိဂုဏ္ဌိတော”ဟု ဖွင့်၏၊ “သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓနော၊ မောဟေန+သမ္ဗန္ဓနော မောဟ- သမ္ဗန္ဓနော”ဟုပြု၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၄၌ကား “အဝိဇ္ဇာဟေတုကေဟိ သံယောဇနေဟိ ဗန္ဓော”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “မောဟော+ဟေတု ယေသန္တိ မောဟ-ဟေတုကာ-မောဟဟူသော အကြောင်းရှိသော သံယောဇဉ်တို့၊ မောဟ- ဟေတုကေဟိ+သမ္ဗန္ဓနော မောဟသမ္ဗနော”ဟုပြု၊ ဟေတုကပုဒ်ချေ၊ (တစ်နည်း) “မောဟေန+သမ္ဗန္ဓနော မောဟသမ္ဓနော-မောဟနှင့် စပ်နေ၏”ဟုပြု၍ မောဟအရ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် သံယောဇဉ် ၁၀ပါးကိုယူ။
ဥပဓိဗန္ဓနော...ခါယတိ ။ ။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဓေယော (သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀)၊ ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ ဗန္ဓနော၊ ဥပဓီဟိ+ဗန္ဓနော ဥပဓိဗန္ဓနော၊ (တစ်နည်း) ဥပဓီသု ကိလေသာနံ ဗန္ဓနံ ယဿ ဗာလဿာတိ ဥပဓိဗန္ဓနော-ဥပဓိတို့၌ ကိလေသာတို့၏ တုပ်နှောင်ခြင်းရှိသူ(နေတ္တိဝိ-၁၉၄)၊ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “ဥပဓီဗန္ဓနော”ဟု ရှိသည်၊ “ဥပဓိဗန္ဓနော-အပ်သော၊ ဗာလော-ကို၊ တမသာ-သည်၊ ပရိဝါရိတော-၏”ဟုလည်း အလွယ်ပေးနိုင်၏၊ အထက်၌ “ဗာလော တမသာ ပရိဝါရိတော”ကို ကာရဏဝါကျ, “ဥပဓီဗန္ဓနော”ကို ဖလဝါကျ, “သဿတောရိဝ ခါယတိ”ကို လဒ္ဓဂုဏဝါကျအနေဖြင့်ဖွင့်သော ဥဒါ န.ဋ္ဌ, ၃၅၀နှင့်အညီ ပေးခဲ့သည်။
သာမာဝတီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တိ, ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ။
အပ္ပမာဒေါ၊ မပေါ့မဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, ကောင်းသော သတိသည်။ အမတပဒံ၊ မအိုမသေ, အမြဲနေရန်, နိဗ္ဗာန်ရောက် ကြောင်း, ကောင်းသောအကျင့်တည်း။ ပမာဒေါ၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, မကောင်းသော အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်သည်။ မစ္စုနော၊ ထပ်တလဲလဲ, တသေတည်းသေရခြင်း၏။ ပဒံ၊ အကြောင်း တည်း။ အပ္ပမတ္တာ၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆ, နေထိုင်ကြတောင်း, သူတော်ကောင်းတို့သည်။ န မီယန္တိ၊ မကြာမီဘဝ, မဂ်ဖိုလ်ရကြ သဖြင့်, မသေကြရတော့ကုန်။ [န မီယန္တိ၊ မကြာမီကာလ, မဂ်ဖိုလ်ရ သဖြင့်, ဘဝပြတ်သုံး, မသေဆုံးရတော့ကုန်။] ယေ (သတ္တာ)၊ အကြင် သတ္တဝါတို့သည်။ ပမတ္တာ၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ကြ၏။ (တေ သတ္တာ၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ကြရှာ, ထိုသတ္တဝါတို့သည်။) မတာ ယထာ၊ သေသူများနှင့်, မခြားတမူ, အလားတူကြလေကုန် ၏။ (ပါ-၂၁)
အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တိ, အရိယာနံ ဂေါစရေ ရတာ။
ပဏ္ဍိတာ၊ လောကအကြောင်း, ဓမ္မအကြောင်းကို, ကောင်း ကောင်းမြင်သိ, ပညာရှိတို့သည်။ ဧဝံ ဝိသေသတော၊ မမေ့သော သူ, မေ့သောသူတို့, မတူကွဲပြား, ဤကဲ့သို့သောအထူးအားဖြင့်။ ဉတွာ၊ နိဗ္ဗာန်အထိ, အပါယ်ထိအောင်, မိမိရရ, သိကြသည်ဖြစ် ၍။ အပ္ပမာဒမှိ၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, ကောင်းသောသတိ၌။ (ဌတွာ၊ နောက်ပြန်မလည်, အခြေတည်၍။ အပ္ပမာဒံ၊ စ၍တည်မိ, ထိုသတိကို။ ဝဍ္ဎေုန္တာ၊ တစ်ဆင့်ထက် တစ် ဆင့်, ရင့်ထက်ရင့်အောင်, မလင့်ပုံသေ, တိုးပွားစေကုန်လသော်။) အပ္ပမာဒေ၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, ကောင်း သော သတိ၌။ ပမောဒန္တိ၊ ဝမ်းမြောက်ရွှင်ပြ, နှစ်သက်ကြကုန်၏။ အရိယာနံ၊ ဘုရားပစ္စေကာ အရိယာသာဝကတို့၏။ ဂေါစရေ၊ ကျက်စားရာမှန်, သတိပဋ္ဌာန်စရှိ, ဗောဓိပက္ခိယတရား, လောကုတ္တရာတရား၌။ ရတာ၊ အမြဲရွှင်ပျော်, မွေ့လျော်တော်မူကြကုန်၏။ (ပါ-၂၂)
ဖုသန္တိ ဓီရာ နိဗ္ဗာနံ, ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရံ။
တေ ဓီရာ၊ အပ္ပမာဒ, အခြေရ၍, အပ္ပမာဒ၌, နှစ်ခြိုက်မွေ့ လျော်, ရွှင်ပျော်ကြတောင်း, ထိုပညာရှိသူတော်ကောင်းတို့သည်။ ဈာယိနော၊ ကသိုဏ်းအစရှိသောအာရုံ, အနိစ္စအစရှိသော လက္ခ ဏာ, နိဗ္ဗာန်၏ တထလက္ခဏာကို စူးစိုက်စွာ ရှုကုန်သည်။ သာတတိကာ၊ မပြတ်ဖြစ်ဘိ, ကာယိက စေတသိက, ဝီရိယရှိကြသည်။ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာ၊ အမြဲခိုင်တင့်, အဆင့်ဆင့်လျှင်, အမြင့်တက် ကြောင်း, ကောင်းသောဝီရိယရှိကြသည်။ (ဟုတွာ)။ ယောဂက္ခေမံ၊ ယောဂ၄-ပါးတို့ဖြင့် ဘေးမရှိသော။ (ယောဂအားလုံး, ဘေးကုန်ဆုံးရာဖြစ်သော)။ အနုတ္တရံ၊ မိမိထက် လွန်မြတ်သောတရားမရှိသော။ ဝါ၊ အမြတ်ဆုံးသော။ နိဗ္ဗာနံ၊ အသင်္ခတ, အမတဓာတ်, နိဗ္ဗာန် မြတ်ကို။ ဖုသန္တိ၊ ဖလသမာ, ဝင်စားကာဖြင့်, ကောင်းစွာပိုင်ပိုင်, ထိရောက်နိုင်ကြကုန်၏။ (ပါ-၂၃)
သာမာဝတီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
သညတဿ ဓမ္မဇီဝိနော, အပ္ပမတ္တဿ ယသောဘိဝဍ္ဎတိ။
ဥဋ္ဌာနဝတော၊ ထိုင်းမှိုင်းဖျင်းအ, မပျင်းရအောင်, ထကြွတက် ကြောင်း, ကောင်းသော လုံ့လလည်းရှိထသော။ သတိမတော၊ ကိစ္စခပင်း, မလစ်ဟင်းအောင်, စင်းစင်းမှတ်မိ, ကောင်းသော သတိလည်းရှိထသော။ [ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “သတီမတော” ဟု ရှိရသည်။] သုစိကမ္မဿ၊ အပြစ်ကင်း၍, သန့်ရှင်းစင်ကြယ်, ၃သွယ်သောကံလည်းရှိထသော။ နိသမ္မကာရိနော၊ ကိစ္စအများ, မယွင်းမှားဖို့, စဉ်းစား၍ပြုလေ့ရှိထသော။ သညတဿ၊ ကိုယ်နှုတ် စိတ်တွင်း, အပြစ်ရှင်းအောင်, အလျှင်းပုံသေ, စောင့်စည်း၍နေ ထသော။ ဓမ္မဇီဝိနော၊ လူဝတ်ကြောင်များ, မတရားကို, ရှောင်ရှား သောအား, လုပ်ကိုင်စား၍, တရားသဖြင့် အသက်မွေးထသော။ (တစ်နည်း) ဓမ္မဇီဝိနော၊ ရဟန်းတော်များ, မတရားကို, ရှောင်ရှား သောအား, ဆွမ်းခံစား၍, တရားသဖြင့် အသက်မွေးထသော။ အပ္ပမတ္တဿ၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မသွမ်း, ရဟန်းရှင်လူ, ခပ်သိမ်းသူ၏။ ယသော၊ ရာထူးဌာနန်, စည်းစိမ်မှန်ကြောင့်, ခြွေရံသင်းပင်း, ဂုဏ်သတင်းသည်။ အဘိဝဍ္ဎုတိ၊ လဆန်းပက္ခ, လရောင်ကြွသို့, နိစ္စဖြိုးဝေ, တိုးတက်ပေသတည်း။ (ပါ-၂၄)
ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ, တပန ္တမာဒိစ္စ မိဝန္တလိက္ခေ။
ပါတော၊ နံနက်စောစော၌။ သုဂန္ဓံ၊ ကောင်းသောအနံ့ရှိသော။ ကောကနဒံ ကောကနဒံ ကောကနဒံ၊ စက္ကဝက်ငှက်တို့ကို တွန်မြူးစေတတ်သည်၏အဖြစ် ကြောင့် ကောကနဒမည်သော။ ပဒ္မံ (ပဒုမံ) ၊ အထပ်တစ်ရာ, ချပ်လွှာတင့်ဆန်း, ပဒုမ္မာကြာနီပန်းသည်။ ဖုလ္လံ၊ ကားကားစွင့်စွင့် ပွင့်သည်။ အဝီတဂန္ဓံ၊ မကင်းသော ရနံ့ရှိသည်။ (ဟုတွာ)။ ဝိရောစမာနံ၊ တင့်တယ်သည်။ (သိယာ) ယထာ၊ ဖြစ်ရာသကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ)။ သုဂန္ဓံ၊ ကိုယ်တော်ရနံ့, ဂုဏ်ရနံ့တို့ဖြင့် သင်းပျံ့မွေးထုံ, အနံ့ ပေါင်းစုံတော်မူသော။ အန္တလိက္ခေ၊ ဆီးတားမထင်, ကြားအပြင်၏ အဖြစ်ဖြင့်, ရှုမြင်အပ်သော ကောင်းကင်၌။ အာဒိစ္စံ ဣဝ၊ နေမင်း ကဲ့သို့။ တပန္တံ၊ (မိမိတန်ခိုးတော်ဖြင့်) တောက်ပတော်မူသော။ အင်္ဂီရသံ၊ ကိုယ်အင်္ဂါတော်အစိတ်စိတ်မှ တဖိတ်ဖိတ်ထွက်သော အရောင်ရှိတော်မူသော။ (သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ၊ မြတ်စွာဘုရားကို။) ပဿ၊ ဉာဏ်စက္ခုဖြင့်, စေငုထင်ထင်, ရှုမြင်စမ်းပါလော။ [ပဿ မနသိ ကရောဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိဂံ-၃၇၀။] (၈၆)
ကောကနဒံ ။ ။ အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ ကောကနဒကို ပဒုမ္မာကြာနီ, ဝဒန္တိဝါဒအလို ပဒုမ္မာကြာဖြူဟု ဆို၍ ထောမနိဓိ၌ ကုမုဒြာကြာနီ, ပဒုမ္မာ ကြာနီဟု ဆို၏(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၁၊ အံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၁၊ ထောမ)၊ “ကောကေ နာဒယတီတိ ကောကနဒံ-စက္ကဝက်ငှက်တို့ကို တွန်မြူးစေတတ်သော ကြာ(ထောမ)၊ ဝါ-(အနီရောင်ရှိသောကြောင့်) ခွေးတို့ကို ဟောင်စေတတ် သောကြာ(သီဋီသစ်၊၂၊၁၄၀)၊ [ကောက+ နဒ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ကေ ကနတိ ဒိဗ္ဗတီတိ ကောကနဒံ-ရေ၌ တင့်တယ်တောက်ပသောကြာ၊ [က+ ကန+ဒ၊ က၏ အ-ကို ဩပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၆၈၆။]
ပဒ္မံ။ ။ ရှေ့၃ပါဒသည် ဣန္ဒဝဇိရဂါထာ, စတုတ္ထပါဒကား ဥပေန္ဒဝဇိရ ဂါထာတည်း၊ ဤသို့ ဣန္ဒဝဇိရ, ဥပေန္ဒဝဇိရ ရောထားသဖြင့် ဥပဇာတိ ဂါထာဖြစ်ရကား “ပဒုမံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် သရလောပေါ ယ မနရာဒီသု ဝါ(နီတိ-၆၉)သုတ်ဖြင့် ဒု၏ ဥကိုချေ(ပါစိယော-၅၂)၊ ကစ်ဘာ-၁၀၃၌ တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်, ဝိဗော၊၁၀၌ သရာ သရေ လောပံသုတ်၌ “သရာ လောပံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ, နိဒီ-၁၆၌ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၄၇) သုတ်ဖြင့် ဥကို ချေ၏၊ နီတိသုတ္တ-၄၂၌ ဗဟွက္ခရာနံ အပ္ပတ္တမညထတ္တဉ္စ သုတ်ဖြင့် ပဒုမကို ပဒ္မပြုသည်။
ဝိဂြိုဟ်။ ။ ပဇ္ဇတိ ဒေဝပူဇာဒိံ ယာတီတိ ပဒ္မံ၊ [ပဒ+ကုမ၊ ပု, န၊- မောဂ်-၇၊၁၃၁။] ပင်္ကေ ဒဝတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ဝါ ပဒ္မံ၊ [ပင်္က+ဒုမ၊ င်္ကချေ၊] ပဏီတံ ဥတ္တမာဒိကံ ဌာနံ ဒဝတိ ဂစ္ဆတိ ပါပုဏာတီတိ ဝါ ပဒ္မံ၊ [ပ+ဒု+မ၊-မဏိ၊၁၊၈၁] ပကာရေန ဒဝတိ ဝိရုဟတီတိ ပဒ္မံ၊ [ပ+ဒု+မ၊- သီဋီသစ်၊၂၊၁၄၀။] ပကဋ္ဌဘာေဝ ရမတီတိ ဝါ ပဒ္မံ၊ [ပ+ရမု+ဏ၊ ရ-ကို ဒပြု၊] ကဒ္ဒမာဒီသု ပဒတိ ဂစ္ဆတီတိ ပဒ္မံ၊ [ပဒ+ဥမ၊-ဓာဒီ] ဥဒကံ ပဋိစ္စ ဒဝတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ဝါ ပဒ္မံ။ [ပ+ဒု+မ၊-ဂဠုန်-၆၃။]
အနက်ပေးခဲ့ပုံ။ ။ အံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၁အဖွင့်အတိုင်း ဆရာတို့ ပေးတော်မူအပ်သော အနက်ဖြစ်သည်၊ ဤပေးပုံ၌ ဝိရောစမာနံကို ဥပမာနဘက်၌ ပေး၏၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၉၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၁တို့၌ဝိရောစမာနံကို ဥပမေယျဘက်၌ ယူကာ “ပါတော–၌၊ သုဂန္ဓံ–သော၊ ကောကနဒံ–သော၊ ပဒ္မံ–သည်၊ ဖုလ္လံ–သည်၊ အဝီတဂန္ဓံ–သည်၊ (သိယာ) ယထာ–ကဲ့သို့၊ (တထာ)၊ သုဂန္ဓံ–သော၊ အင်္ဂီရသံ–သော၊ အန္တလိက္ခေ–၌၊ တပန္တံ–တောက်ပသော၊ အာဒိစ္စံ ဣဝ–သို့၊ ဝိရောစမာနံ-တင့်တယ်တော် မူသော၊ (ဘဂဝန္တံ–ကို၊) ပဿ–လော”ဟု ပေးစေ၏။
ဝဇိရ၊၃၀၆ ပထမနည်း။ ။ ထို၌ ၂နည်းဖွင့်ရာ ပထမနည်း၌ “ပါတော–၌၊ သိယာ-ဖြစ်သော၊ ဖုလ္လံ-သော၊ အဝီတဂန္ဓံ-သော၊ ကောကနဒံ-သော၊ ပဒ္မံ-ကို၊ (ပဿသိ) ယထာ-သကဲ့သို့၊ (တထာ) ဝိရောစမာနံ-သော၊ အင်္ဂီရသံ–သော၊ ဗုဒ္ဓံ-ကို၊ ပဿ-လော၊ အန္တလိက္ခေ–၌၊ တပန္တံ–တောက်ပ သော၊ အာဒိစ္စံ-ကို၊ ပဿသိ ဣဝ–သို့၊ ဝိရောစမာနံ-မူသော၊ တပန္တံ-သော၊ အင်္ဂီရသံ–သော၊ (ဗုဒ္ဓံ–ကို၊) ပဿ–လော”ဟု ပေးစေ၏၊ ဤနည်း၌ ရှေ့၂ ပါဒနှင့် စတုတ္ထပါဒသည် ဥပမာနဝါကျ, တတိယပါဒသည် ဥပမေယျ ဝါကျတည်း၊ ထို့ပြင် ပဒ္မံသည် ဒုတိယန္တ, သိယာသည် အာချာတပတိရူပ ကရုဠှီနာမ်တည်း။ (ဝဇိရနိ-၆၆)
ဒုတိယနည်း။ ။ “အင်္ဂီရသံ–သော၊ ဗုဒ္ဓံ-ကို၊ ကောကနဒံ-သော၊ ဖုလ္လံ-သော၊ အဝီတဂန္ဓံ-သော၊ ပဒ္မံ ဣဝ-ကဲ့သို့၊ ဝိရောစမာနံ-တယ်တယ်သည်ကို၊ ပဿ-လော၊ အင်္ဂီရသံ–သော၊ ဗုဒ္ဓံ-ကို၊ အန္တလိက္ခေ အာဒိစ္စံ ဣဝ-ကဲ့သို့၊ တပန္တံ-တောက်ပသည်ကို၊ ပဿ၊ ပါတော-၌၊ သိယာ-စင်စစ်၊ ဖုလ္လံ-သော၊ အဝီတဂန္ဓံ-သော၊ ကောကနဒံ-သော၊ ပဒ္မံ-ကို၊ ပဿသိ ယထာ-သို့၊ (တထာ)၊ ဝိရောစမာနံ-သော၊ အင်္ဂီရသံ–သော၊ ဗုဒ္ဓံ-ကို၊ ပဿ”ဟု ပေးစေ၏၊ ဤနည်း၌ မြတ်စွာဘုရား၏ တင့်တယ်ပုံကို ပဒုမ္မာကြာနှင့် နှိုင်းခြင်း, မြတ်စွာဘုရား၏ တန်ခိုးတော်ဖြင့် တောက်ပပုံကို နေနှင့်နှိုင်းခြင်း, ဘုရားဖူးမြင်ခြင်းကို ပဒမ္မာကြာကို ကြည့်ပုံနှင့် နှိုင်းခြင်းဟု ဥပမာန ဥပ မေယျ၃စုံ ရှိသည်၊ ထို့ပြင် ဝိရောစမာနံကို ဝိကတိကံ, ဝိသေသနအားဖြင့် ၂မျိုး, တပန္တံတို့ကို ဝိကတိကံ, သိယာကို ဧကန္တအနက်ဟော နိပါတ်ယူ၍ ရှေ့၂ ပါဒကို နောက်ဆုံးမှ ပေးသည်။ (ဝဇိရနိ-၆၆)
ဝိမတိ၊၂၊၂၂ ။ ။ ထို၌ “ပါတော-၌၊ သိယာ-ဖြစ်သော၊ သုဂန္ဓံ–သော၊ ကောကနဒံ–သော၊ ပဒ္မံ–ကို၊ (ပဿေယျ) ယထာ-သို့၊ (တထာ) အဝီတဂန္ဓံ-သော၊ ဖုလ္လံ-မျက်နှာတော်တည်းဟူသော ကြာဖွင့်ကို၊ ပဿ-လော၊ အင်္ဂီ- ရသံ–သော၊ အန္တလိက္ခေ–၌၊ အာဒိစ္စံ-ကို၊ (ပဿေယျ) ဣဝ–သို့၊ (တထာ)၊ တပန္တံ-သော၊ ဝါ-ခြင်းကြောင့်၊ ဝိရောစမာနံ-သော၊ (သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ–ကို၊) ပဿ– လော”ဟု ပေးစေ၏၊ ဤအလို “ပဒ္မံ၊ ပေ၊ သိယာ”နှင့် စတုတ္ထပါဒသည် ဥပမာနဝါကျ၊ ဖုလ္လံကား ကံ, တပန္တံကား ဟေတုမန္တဝိသေသန(ဟိတ်အတွင်း ငုတ်သောဝိသေသန), သိယာကား အာချာတပတိရူပကရုဠှီနာမ်တည်း။
ပါစိယော-၅၂ ။ ။ ထို၌ “ကောကနဒံ-သော၊ သုဂန္ဓံ-သော၊ ပါတော-၌၊ ဖုလံ’-သော၊ အဝီတဂန္ဓံ-သည်၊ (ဟုတွာ) ဝိရောစမာနံ-သော၊ ပဒ္မံ-သည်၊ သိယာ ယထာ-သို့၊ တထာ အင်္ဂီရသံ-သည်၊ (ဟုတွာ) ဝိရောစမာနံ-သော၊ အန္တလိက္ခေ တပန္တံ အာဒိစ္စံ ဣဝ-ကဲ့သို့၊ တပန္တံ-ဘုံ၃ပါး၌ တောက်ပတော် မူသော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဿ”ဟု ပေးစေ၏၊ ဤနည်း၌ ဝိရောစမာနံကို ဥပမာန ဥပမေယျ ၂ဘက်လုံးယူပေး၏ အဝီတဂန္ဓံ, အင်္ဂီရသံတို့ကား ဝိကတိကတ္တားတည်း၊ သို့မဟုတ် “အဝီတဂန္ဓံ-လျက်၊ အင်္ဂီရသံ-လျက်”ဟု ကြိယာဝိသေသနအနက်ပေးပါ။
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ, ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
(အရိယဿ၊ အရိယာဖြစ်တော်မူသော မြတ်စွာဘုရား၏။ ဝိနယေ၊ ဆုံးမရာ ဆုံးမကြောင်း သာသနာတော်၌။) ရာဂေါ၊ ရာဂ ကို။ ရဇော၊ မြူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။) စ ပန၊ ဗျတိရိက်ကား။ (ပြောင်းပြန်ကား)။ ရေဏု၊ ပကတိမြူမှုန်ကို။ ရဇော၊ မြူဟူ၍။ န ဝုစ္စတိ၊ မဆိုအပ်။ ရဇောတိ၊ ရဇောဟူသော။ ဧတံ၊ ဤအမည်သည်။ ရာဂဿ၊ ရာဂ၏။ အဓိဝစနံ၊ အမည်တည်း။ ဧတံ ရဇံ၊ ဤရာဂ တည်းဟူသောမြူကို။ ဝိပ္ပဇဟိတွာ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် အထူးပယ်စွန့်ခြင်းကြောင့်။ တေ၊ ထိုပယ်စွန့်သူတို့သည်။ ဘိက္ခဝေါ၊ ရဟန်းတို့သည်။ (ဟုတွာ)။ ဝိဂတရဇဿ၊ ကင်းသော ရာဂတည်းဟူသော မြူရှိတော်မူသော မြတ်စွာဘုရား၏။ သာသနေ၊ သာသနာတော် ၌။ ဝိဟရန္တိ၊ နေကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၈၇)
စ ပန။ ။ “စ ပနဟု, တကွဆက်ရာ, စနက်မှာဆက်, ပနနက်, ထူး ချက်ဓိပ္ပာယ်စွဲ(ရွှေ-၄၁)”နှင့်အညီ စကို ဝါကျာရမ္ဘအနက်, ပနကို ဝိသေသ အနက်ယူ၍ “စ ပန-ဆက်၍အထူး, ပြဆိုဥုးအံ့(ဂမ္ဘီရ-၂၀၃)”ဟု ပေး၏၊ ဆရာတို့ကား စ ပန၂ပုဒ်လုံး ဝါကျာရမ္ဘယူ၍ “စ ပန-ထပ်၍ ဆက်ဥုးအံ့” ဟု ပေး၏၊ ဤနေရာ၌ ဗျတိရေက ပိုဖြစ်သင့်သောကြောင့် “ကာ စ ပနာတိ ဧတ္ထ စ သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ ပနသဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရော(သီဋီ သစ်၊၁၊၂၁၃)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ စသဒ္ဒါကို ဗျတိရေကအနက်, ပနကို အနက်ထူးမရ ဝစနာလင်္ကာရယူ၍ ပေးခဲ့သည်။
ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၂ ။ ။ ထို၌ စ ပန ၂ပုဒ်လုံးကို နနှင့် တွဲ၍ “ရေဏု-ကို၊ ရဇော-၍၊ န စ ပန ဝုစ္စတိ-မဆိုအပ်”ဟု ပေးစေ၏၊ စ ပန ၂ပုဒ်လုံး အနက်မဲ့, သို့မဟုတ် ဗျတိရေကအနက်ဟု ယူလိုဟန်တူ၏။
ပဋိဂံ-၃၇၀။ ။ ထို၌ စကို နနှင့် တွဲ၍ ပနကို ဧတံတွဲကာ “ရေဏု-ကို၊ ရဇော-၍၊ န စ ဝုစ္စတိ-မဆိုအပ်၊ ရဇောတိ-သော၊ ဧတံ ပန-သည်ကား၊ ရာဂဿ-၏၊ အဓိဝစနံ-တည်း”ဟု ပေးစေလို၏၊ ဤအလို စကို ဗျတိရေက အနက်, သို့မဟုတ် အနက်မဲ့၊ ပနကို ဝါကျာရမ္ဘဟု ယူသင့်သည်။
ဝိပ္ပဇဟိတွာ..သာသနေ။ ။ “ဝိပ္ပဇဟိတွာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဝိသေသတော ပဇဟနဟေတု(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၂)”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် ဝိသဒ္ဒါ ဝိသေသအနက်, တွာပစ္စည်း ဟိတ်အနက်တည်း၊ “ဝိပ္ပဇဟိတွာ”ဟု ဆိုလို လျက် ဆန်းကြောင့် ရဿပြု၍ ဂါထာ၌ “ဝိပ္ပဇဟိတွ”ဟု ရှိသည်၊ အဖွင့်၌ “အဂ္ဂမဂ္ဂေန”ဟု ဖွင့်ခြင်းမှာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသ(အမြတ်ဆုံးကို ညွှန်ပြသော) နည်းအရ ဖွင့်ခြင်းဖြစ်သည်၊ မှန်၏-သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ဒိဋ္ဌိဂတ သမ္ပယုတ်ရာဂ, ဝိစိကိစ္ဆာနှင့်ယှဉ်သော မောဟ, အနာဂါမိမဂ်ဖြင့် ကာမ ရာဂ, ဒေါသ, အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ရူပရာဂ, အရူပရာဂ, ဥဒ္ဓစ္စနှင့် ယှဉ်သော မောဟအားဖြင့် အသီးအသီး အကြွင်းမဲ့ ပယ်၏။
ဝိဟရန္တိ...သာသနေ ။ ။ ဝိဟရန္တိ တေတိ တေ ပဇဟနကာ ပဏ္ဍိတာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တိ(ဝိသုဒ္ဓိဋီ.၁, ၂၂)။ ဤအဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ “ဧတံ-ကို၊ ဝိပ္ပဇဟိတွာ-၍၊ (ယေ) ဘိက္ခဝေါ-အကြင်ရဟန်းတို့သည်၊ ဝိဟရန္တိ၊ (တေ) ဘိက္ခဝေါ-ထိုရဟန်းတို့သည်၊ သန္တိ-ကုန်၏”ဟု နိယမ, အနိယမထည့်၍လည်း ပေးကြ၏။ [မဟာနိ-၄၀၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊၂၊၁၆တို့၌ “ဘိက္ခဝေါ”နေရာဝယ် “ပဏ္ဍိတာ”ဟု ရှိ၍ စူဠနိ-၁၅၄၌ “စက္ခုမာ”ဟု ရှိ၏။]
ပဋိဂံ-၃၇၀။ ။ ထို၌ သာသနေအရ ဒိဗ္ဗဝိဟာရ, ဗြဟ္မဝိဟာရ, အရိ ယဝိဟာရ ဝိဟရန္တိအရ ဣရိယာပထဝိဟာရကို ယူ၍ “သာသနေ-ဒိဗ္ဗ ဝိဟာရ, ဗြဟ္မဝိဟာရ, အရိယဝိဟာရဟူသော သာသနာတော်၌၊ ဝိဟရန္တိ- ဣရိယာပထဝိဟာရဖြင့် နေကုန်၏”ဟု ပေးစေသည်။
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ, ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
(အရိယဿ၊ ၏။ ဝိနယေ၊ ၌)။ ဒေါသော၊ ဒေါသကို။ ရဇော၊ ၍။ (ဝုစ္စတိ၊ ၏)။ စ ပန၊ ကား။ ရေဏု၊ ကို။ ရဇော၊ ၍။ န ဝုစ္စတိ၊ အပ်။ ရဇောတိ၊ သော။ ဧတံ၊ သည်။ ဒေါသဿ၊ ဒေါသ၏။ အဓိဝစနံ၊ တည်း။ ဧတံ ရဇံ၊ ဤဒေါသတည်းဟူသောမြူကို။ ဝိပ္ပဇဟိတွာ၊ အနာဂါမိမဂ်ဖြင့် အထူးပယ်စွန့်ခြင်းကြောင့်။ တေ၊ တို့သည်။ ဘိက္ခဝေါ၊ တို့သည်။ (ဟုတွာ)။ ဝိဂတရဇဿ၊ ကင်းသော ဒေါသ တည်းဟူသော မြူရှိတော်မူသောမြတ်စွာဘုရား၏။ သာသနေ၊ ၌။ ဝိဟရန္တိ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၈၈)
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ, ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
(အရိယဿ ဝိနယေ)။ မောဟော၊ မောဟကို။ ရဇော၊ ဟူ၍။ (ဝုစ္စတိ)၊ စ ပန၊ ကား။ ရေဏု၊ ကို။ ရဇော၊ ၍။ န ဝုစ္စတိ၊ အပ်။ ရဇောတိ၊ ဟူသော။ ဧတံ၊ သည်။ မောဟဿ၊ မောဟ၏။ အဓိဝစနံ၊ တည်း။ ဧတံ ရဇံ၊ ဤမောဟတည်းဟူသောမြူကို။ ဝိပ္ပဇဟိတွာ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် အထူးပယ်စွန့်ခြင်းကြောင့်။ တေ၊ တို့သည်။ ဘိက္ခဝေါ၊ တို့သည်။ (ဟုတွာ)။ ဝိဂတရဇဿ၊ ကင်းသော မောဟ တည်းဟူသော မြူရှိတော်မူသောမြတ်စွာဘုရား၏။ သာသနေ၊ ၌။ ဝိဟရန္တိ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၈၉)
နိသီဒမ္ဗဝနေ ရမ္မေ, ယာဝ ကာလပ္ပဝေဒနာ။
ပန္ထကော၊ စူဠပန္ထကထေရ်သည်။ သဟဿက္ခတ္တုံ၊ တစ်ထောင် သော။ အတ္တာနံ၊ ကိုယ်ကို။ နိမ္မိနိတွာန၊ ဖန်ဆင်း၍။ ရမ္မေ၊ မွေ့ လျော်ထိုက်သော။ ဝါ၊ မွေ့လျော်ဖွယ်ကောင်းသော။ အမ္ဗဝနေ၊ သရက်ဥယျာဉ်ကျောင်း၌။ [အမ္ဗဝနေတိ အမ္ဗဝနေ ကတဝိဟာရေ။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၂။] ယာဝ ကာလပ္ပဝေဒနာ၊ ဆွမ်းဘုဉ်းပေးချိန်ကို သိ စေသည့်တိုင်အောင်။ ဝါ၊ ဆွမ်းဘုန်းပေးချိန်ကို လျှောက်သည့်တိုင် အောင်။ နိသီဒိ၊ ထိုင်နေပြီ။ (ဋ္ဌ-၉၀) [ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၂၌ ကာလပ္ပဝေဒနာကို ပထမန္တယူ၍ “ယာဝ၊ အကြင်မျှလောက်ကာလပတ်လုံး။ ကာလပ္ပဝေဒနာ၊ ဆွမ်းဘုဉ်းပေးချိန်ကို သိစေခြင်း (လျှောက်ခြင်း) သည်။ (ဟောတိ။ တာဝ၊ ပတ်လုံး။) နိသီဒိ”ဟု ပေးစေ၏။]
သဟဿက္ခတ္တုမတ္တာနံ ။ ။ သဟဿက္ခတ္တုံ၌ “ဓာတ္ထေ ဝါ ကွစိ က္ခတ္တုံ(နီတိ-၁၂၈၃)”သုတ်ဖြင့် ဓာပစ္စည်း၏အနက်၌ သဟဿနောင် က္ခတ္တုံပစ္စည်းသက်၊ အံဝိဘတ်သက်, ချေ၊ ဓာပစ္စည်း၏အနက်၌ သက် သော်လည်း အနက်ကိုကား “သဟဿံ-တစ်ထောင်သော”ဟု ပေးရန် သဒ္ဒ နီတိဆို၏၊ ထိုအဆိုသည် “သဟဿက္ခတ္တုန္တိ သဟဿံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၅)”ဟူသော အဖွင့်နှင့် ညီ၏၊ အတ္တာနံ၌ အတ္တသဒ္ဒါကား “စိတ္တေ ကာယေ သဘာဝေ စ”စသော အဘိဓာန်လာ အနက်တို့တွင် ကာယအနက်ကို ဟော၏။ [သဟဿက္ခတ္တုန္တိ သဟဿံ၊ “သဟဿဝါရ” န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဧကာဝဇ္ဇနေန ပန ထေရော သဟဿေ မနောမယေ ကာယေ နိမ္မိနိ၊ န ဝါရေန(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၅)။ အတ္တာနံ နိမ္မိနိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အတ္ထတော ပန သဟဿံ အတ္တာနံ နိမ္မိနိတွာတိ အတ္ထော(နီတိသုတ္တ-၃၄၄)။ သဟ- ဿက္ခတ္တုန္တိ သဟဿဓာ၊ သဟဿဓာ ဟိ အတ္တာနံ ဧကစိတ္တေနေဝ နိမ္မိနန္တောပိ သဟဿဝါရံ နိမ္မိနန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ အသတိပိ ကိရိယာဗျာဝုတ္တိယံ တဒတ္ထသဒ္ဓိတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ “သဟဿက္ခတ္တု”န္တိ ဝုတ္တံ(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၂)။
သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ, အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမံ။
မေဓာဝီ၊ မီးမွှေးမှုတွင် ကျွမ်းကျင်သော ပညာရှိသည်။ အဏုံ၊ အနည်းငယ်သော။ အဂ္ဂိံ၊ မီးကို။ သန္ဓမံ (သန္ဓမန္တော) ၊ ကောင်းစွာ မှုတ်လျက်။ (မဟန္တံ၊ ကြီးစွာသော။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ၊ မီးအစုကို။ သမုဋ္ဌာပေတိ) ဣဝ၊ ထကြွစေသကဲ့သို့။ ဝါ၊ ဖြစ်စေသကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) ဝိစက္ခဏော၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်မှုတွင် ကျွမ်းကျင်သော။ မေဓာဝီ၊ ပညာရှိသည်။ အပ္ပကေနာပိ၊ အနည်းငယ်လည်း ဖြစ်သော။ ပါဘတေန၊ အရင်းအနှီးဖြင့်။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဥစ္စာခြံရံ, အတန်တန်ဖြင့်, ဖန်ဖန်တိုးစေ, တည်တံ့စေ၏။ (ဋ္ဌ-၉၁)
စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒီပံ ကယိရာထ မေဓာဝီ, ယံ ဩဃော နာဘိကီရတိ။
(သံသာရသာဂရေ၊ သမုဒြာ, မကသာသည့်, သံသရာပြင် ကျယ်, ပင်လယ်ကြီးထဲ၌။) ယံ ဒီပံ၊ အရဟတ္တဖိုလ်, ခေါ်ဆိုပေါ် ထွန်း, အကြင်ကျွန်းကို။ ဩဃော၊ ကာမဩဃ, စသည်၄အင်, ရေအယဉ်သည်။ နာဘိကီရတိ နာဘိကီရတိ နာဘိကီရတိ (န+အဘိကိရတိ)၊ ကျွန်းတစ်ခု လုံး, အစတုံးအောင်, မလွှမ်းဖုံးမဖျက်ဆီးနိုင်။ မေဓာဝီ၊ အဆီ အနှစ်, ပညာစစ်ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဥဋ္ဌာနေန၊ ထိုင်းမှိုင်းဖျင်းအ, မပျင်းရအောင်, ထကြွတတ်ကြောင်း, ကောင်းသော ဝီရိယဖြင့် လည်းကောင်း။ အပ္ပမာဒေန၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆကြောင်း, ကောင်းသော သတိဖြင့်လည်းကောင်း။ သံယမေန၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံး, ၃-ပါးလုံးကို, စောင့်သုံးနေကြောင်း, ကောင်းသောသီလဖြင့်လည်းကောင်း။ ဒမေန စ၊ ဣန္ဒြေခြောက်ဝ, မပေါက်ရအောင်, ဆုံးမနိုင် ကြောင်း, ကောင်းသော သံဝရဖြင့်လည်းကောင်း။ (တံ ဒီပံ၊ ဩဃ ၄ရပ်, မလွှမ်းအပ်သည့်, အရဟတ္တဖိုလ်, ခေါ်ဆိုပေါ်ထွန်း, ထို သည့်ကျွန်းကို။) ကယိရာထ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒ, ဒုလ္လဘ၌, ကြုံရခိုက်မှာ, ပြုနိုင်ရာသတည်း။ (ပါ-၂၅)
စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နာဘိကီရတိ နာဘိကီရတိ နာဘိကီရတိ ။ ။ အဘိ+ကိရ+အ+တိ၊ ဆန်းကြောင့် ကိ၌ ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “နာဘိကီရတိ”ဟု ရှိသည်၊ အနက်ပေးသည့်အခါ “ဆန်းကြောင့် ပျက်ေကြွ, ယွင်းကွက်ကွေ, ဆောင်လေနက်ပေးခါ”နှင့်အညီ မူရင်းပုဒ် ပုဒ်ဖြစ်သော “နာဘိကိရတိ”ကို ပေးရသည်။
֍ * ၄-ဗာလနက္ခတ္တသင်္ဃုဋ္ဌဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အပ္ပမာဒဉ္စ မေဓာဝီ, ဓနံ သေဋ္ဌံဝ ရက္ခတိ။
ဒုမ္မေဓိနော၊ အဆီအနှစ်, ပညာစစ်မရှိကုန်သော။ ဗာလာ၊ ကိုယ်ကျိုးကိုမျှ, မသိကြ၍, လူအလူပြိန်းဖြစ်ကုန်သော။ ဇနာ၊ သတ္တဝါတို့သည်။ ပမာဒံ၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, မကောင်းသော အကုသိုလ်အလုပ်ကို။ အနုယုဉ္ဇန္တိ၊ ဖန်ဖန်ကြိုး ကုတ်, အားထုတ်ကြကုန်၏။ မေဓာဝီ စ၊ အဆီအနှစ်, ပညာစစ် ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ အပ္ပမာဒံ၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, ကောင်းသောသတိကို။ ဓနံ သေဋ္ဌံဝ၊ မျိုးရိုး စဉ်လာ, ကောင်းမြတ်သော ဥစ္စာကဲ့သို့။ ရက္ခတိ၊ အမြဲပုံသေ, စောင့် ရှောက်ပေ၏။ (ပါ-၂၆)
အပ္ပမတ္တော ဟိ ဈာယန္တော, ပပ္ပောတိ ဝိပုလံ သုခံ။
(တသ္မာ၊ ထိုသို့လူမိုက်တို့က ပမာဒကို, အားထုတ်ကြဘိ, ပညာ ရှိက, အပ္ပမာဒကို စောင့်ရှောက်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ တုမှေ၊ အပ္ပမာဒ, ပမာဒကို, ကျနသိမြင်, အသင်သူတော်စင်တို့သည်။) ပမာဒံ၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, မကောင်းသော အကု သိုလ်အလုပ်ကို။ မာ အနုယုေဉ္ဇထ၊ ကာလချိန်ဖြုန်း, လူညွန့်တုံး အောင်, လုံးလုံးကြိုးကုတ်, အားမထုတ်ကြကုန်လင့်။ ကာမရတိ သန္ထဝံ၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂-ဖြာကာမ, မွေ့လျော်ကြသဖြင့်, တဏှာ ဖြစ်ခြင်း, ပေါင်းသင်းမှုကို။ မာ အနုယုေဉ္ဇထ၊ လူဝတ်ကြောင်များ, ပုံအလားသို့, အမှားကြိုးကုတ်, အားမထုတ်ကြကုန်လင့်။ ဟိ၊ တားမြစ်သင့်၏။ အပ္ပမတ္တော၊ မမေ့မလျော့ မပေါ့မဆသည်။ (ဟုတွာ)။ ဈာယန္တော၊ သမထဝိပဿနာ, ၂-ဖြာသောလမ်း, ကမ္မဋ္ဌာန်းရှုသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝိပုလံ၊ ကာမချမ်းသာ, အဖြာဖြာထက်, ကဲသာမြတ် မွန်, တုဘက်လွန်သော။ သုခံ၊ ဈာန်မဂ်၂တန်, ချမ်းသာစံ၍, နိဗ္ဗာန် တုလွန်, ချမ်းသာမွန်သို့။ ပပ္ပောတိ၊ မှန်စွာထုတ်ချောက် ရောက်ရ ပေသတည်း။ (ပါ-၂၇)
ဗာလနက္ခတ္တသင်္ဃုဋ္ဌဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဟိ။ ။ ဒဠှီကရဏအနက်ပေးခဲ့သည်၊ အကျိုးရပုံကိုပြသော ဂါထာပါဒဖြစ်ရကား “ဟိ-အကျိုးကား”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ အားမထုတ်သင့်ခြင်း ၏အကြောင်းကို ပြသည်ဟုယူ၍ “ဟိ-အကြောင်းကား”ဟုလည်း ပေး ကြ၏။
֍ * ၅- မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပညာပါသာဒ မာရုယှ, အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊ ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ, ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတိ။
ပဏ္ဍိတော၊ အပ္ပမာဒ, ပမာဒ၏, ဖလအကျိုး, ကောင်းအဆိုး ကို, မြှော်ကိုးသိမြင်, ပညာရှင်သည်။ ယဒါ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒ, ဒုလ္လဘနှင့်, ကြုံရလေရာ, အကြင်အခါ၌။ ဝါ၊ မိကောင်းဖကောင်း, ဆရာ ကောင်းနှင့်, ပေါင်းသင်းရရာ, အကြင်အခါ၌။ ပမာဒံ၊ မေ့လျော့ ပေါ့ဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, မကောင်းသော အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ် ကို။ အပ္ပမာဒေန၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, ကောင်းသော သတိဖြင့်။ နုဒတိ၊ မိမိသန္တာန်, မဖြစ်ရန်ဖို့, မှန်မှန် ပုံသေ, ဖယ်ထုတ်ပေ၏။ (အထ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒ, ဒုလ္လဘနှင့်, ကြုံရလေရာ, ထိုအခါ၌။ ဝါ၊ မိကောင်းဖကောင်း, ဆရာကောင်းနှင့်, ပေါင်းသင်း ရရာ, ထိုအခါ၌။ သော ပဏ္ဍိတော၊ ပမာဒယုတ်, တရားနုပ်ကို, ဖယ်ထုတ်သန့်စင်, ထိုပညာရှင်သည်။) ပညာပါသာဒံ၊ အထက်စွင့် စွင့်, မြင့်သည့်ပမာ, ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာတည်းဟူသော ပြာသာဒ်ထက် သို့။ အာရုယှ၊ သမာပတ်ရှစ်ဝ, အခြေရသဖြင့် ကျနခိုင်ဖြီး, တက် ရောက်ပြီး၍။ အသောကော၊ ဝမ်းနည်းဖွယ်ရာ, ကိုယ့်တွက်တာ ဖြင့်, စိတ်မှာမွှေနှောက်, သောကတည်းဟူသော ငြောင့်မရှိသည်။ (ဟုတွာ)။ သောကိနိံ၊ ဉာတိဗျသန, စသည်မွှေနှောက်, သောက ငြောင့်ရှိ၍နေသော။ ပဇံ၊ သောတာပန်နှင့်, သကဒါဂါမ်တိုင်, မွှေ နိုင်စရာ, များစွာသောင်းသောင်း, သတ္တဝါအပေါင်းကို။ အဝေက္ခတိ၊ ဒိဗ္ဗစက်ဟု, ဉာဏ်စက္ခုဖြင့်, ကြည့်ရှုနိုင်၏။ ပဗ္ဗတဋ္ဌော၊ တောင်၌တည်သော ယောကျ်ားသည်။ ဘူမဋ္ဌေ၊ မြေပြင်၌တည် သော သတ္တဝါတို့ကို။ အဝေက္ခတိ ဣဝ၊ မပင်မပန်း, ချမ်းချမ်း သာသာ, ကောင်းစွာထင်ထင်, ကြည့်မြင်နိုင်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) ဓီရော၊ ပစ္စုပ္ပန်သံသရာ, ၂-ဖြာမြင်သိ, ပညာရှိသည်။ ဗာလေ၊ ပစ္စုပ္ပန်ရေး, သံသရာရေးကို, မတွေးနိုင်ကြ, လူပြိန်းလူအတို့ကို။ အဝေက္ခတိ၊ မပင်မပန်း, ချမ်းချမ်းသာသာ, ကောင်းစွာထင်ထင်, ကြည့်မြင်နိုင်သတည်း။ [အကျဉ်းနက်၊ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ ယဒါ၊ အကြင်အခါ၌။ ပမာဒံ၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ရကြောင်း, မကောင်း သော အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်ကို။ အပ္ပမာဒေန၊ ဖြင့်။ နုဒတိ၊ ဖယ်ရှား၏။ (အထ၊ ထိုအခါ၌။ သော ပဏ္ဍိတော၊ ထိုပညာရှိသည်)။ ပညာပါသာဒံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာတည်းဟူသော ပြာသာဒ်ထက်သို့။ အာရုယှ၊ တက်ရောက် ပြီး၍။ အသောကော၊ သောကမရှိသည်။ (ဟုတွာ)။ သောကိနိံ၊ သောကရှိ သော။ ပဇံ၊ သတ္တဝါအပေါင်းကို။ အဝေက္ခတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဖြင့် ကြည့်ရှုနိုင်၏။ ပဗ္ဗတဋ္ဌော၊ တောင်၌ တည်သူသည်။ ဘူမဋ္ဌေ၊ မြေပြင်၌ တည်သူတို့ကို။ အဝေက္ခတိ ဣဝ၊ ကြည့်ရှုနိုင်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) ဓီရော၊ ရဟန္တာ ပညာရှိသည်။ ဗာလေ၊ ဝဋ်ဇာတ်မသိမ်း, လူပြိန်းလူအတို့ကို။ အဝေက္ခတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဖြင့် ကြည့်ရှုနိုင်၏။] (ပါ-၂၈)
မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-ပမတ္တာပမတ္တဒွေသဟာယကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဗလဿံဝ သီဃဿော, ဟိတွာ ယာတိ သုမေဓသော။
သီဃဿော၊ အားအင်စိတ်မာန်, ဇွဲသန်သန်ဖြင့်, လျင်မြန် ဖျတ်လတ်, မြင်းကောင်းမြင်းမြတ်သည်။ အဗလဿံ၊ ချည့်နဲ့ပိန် ဖျင်း, အားမရှိသောမြင်းကို။ ဟိတွာ၊ ခရီးအဓွန့်, ပယ်ခွာစွန့်၍။ ယာတိ ဣဝ၊ လိုရာထုတ်ချောက် ရောက်နိုင်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။ သတ္တေသု၊ သူသူငါငါ, သတ္တဝါဟူသမျှတို့သည်။) ပမတ္တေသု၊ မေ့ လျော့ပေါ့ဆ, နေထိုင်ကြကုန်လသော်။ အပ္ပမတ္တော၊ မမေ့မလျော့ မပေါ့မဆသော။ သုမေဓသော၊ ကောင်းမြတ်စွာဘိ, ပညာရှိသည်။ ဟိတွာ၊ လောကသံသရာ, ၂-ဖြာအဓွန့်, ပယ်ခွာစွန့်၍။ ယာတိ၊ အထက်တန်းပေါက်, နိဗ္ဗာန်ရောက်အောင်, ထုတ်ချောက်မသွေ, သွားနိုင်ပေ၏။ (သတ္တေသု၊ တို့သည်။) သုတ္တေသု၊ သတိကင်းရိပ်, အပျင်းစိတ်ဖြင့်, အိပ်၍နေကုန်လသော်။ ဗဟုဇာဂရော၊ သတိ တရား, အမြဲထား၍, များသောနိုးကြားခြင်းရှိသော။ သုမေဓသော၊ သည်။ ဟိတွာ၊ ၍။ ယာတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၉)
ပမတ္တာပမတ္တဒွေသဟာယကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-မဃဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဏှံ သခိလသမ္ဘာသံ, ပေသုဏေယျပ္ပဟာယိနံ။
တံ ဝေ ဒေဝါ တာဝတိံသာ, အာဟု သပ္ပုရိသော ဣတိ။
မာတာပေတ္တိဘရံ၊ မိဘ၂-ပါး, အရေးထားလျက်, လေးစား သမှု, ပြုစုလုပ်ကျွေးတတ်ထသော။ ကုလေ၊ မိဘက်ဖဘက်, အဘက်ဘက်က, အဆက်အသွယ်, အမျိုးအနွယ်၌။ ဇေဋ္ဌာပစာယိနံ၊ ကိုယ့်ထက်ကြီးရင့်, ဂုဏ်ဝါမြင့်မှု, အသင့်စိတ်ထား, ရိုသေ လေးစားလေ့ရှိထသော။ သဏှံ၊ စိတ်ရင်းပြကတေ့, လွန်သိမ်မွေ့ သည်ဖြစ်၍။ သခိလသမ္ဘာသံ၊ ပြေပြစ်ညက်ညော, အားလုံးချော အောင်, ပြောတတ်ဆိုတတ်, သုံးနှုန်းတတ်သော။ ပေသုဏေယျပ္ပဟာယိနံ၊ ချစ်သူ၂ယောက်, ကွဲပြားလောက်အောင်, ကောက် ကျစ်စိတ်ထား, ကုန်းချောစကားကိုလည်း ပယ်ထသော။ မစ္ဆေရဝိနယေ၊ မပေးရက်ချေ, ဝန်တိုစေသည့်, မစ္ဆေရတရား, ဖယ်ရှား ခြင်း၌။ ယုတ္တံ၊ လှူရေးစွန့်ရေး, ပေးကမ်းရေးဝယ်, လေးလေးပင်ပင်, အမြဲယှဉ်ထသော။ [ဇာ-ဋီ-သစ်၊၁၊၂၃၃အလို “မစ္ဆေရဝိနယေ၊ နှင့်”ဟု တတိယာအနက်ပေး။] သစ္စံ၊ မိမိနှုတ်မှာ, ကျက်သရေဖြာအောင်, မေတ္တာပြည့်ပြည့်, သစ္စာလည်းရှိထသော။ ကောဓာဘိဘုံ၊ ရံခါ ဒေါသ, ဖြစ်ပေါ်ကလည်း, ထကြွမတိုး, လွှမ်းမိုးနိုင်ထသော။ ဇန္တုံ၊ ရှေးကောင်းမှုကံ, ပြုစီမံသဖြင့်, လူ့ထံရောက်လာ, သတ္တဝါတစ် ယောက်ဖြစ်သော။ တံ နရံ၊ တော်ရုံမက, ကောင်းမွန်လှသဖြင့်, လောကထင်ပေါ်, ထိုလူတော်လူကောင်းကို။ ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ ဝတိံစံစား, နတ်အများတို့သည်။ သပ္ပုရိသော ဣတိ၊ ချီးမွမ်းဖွယ် တောင်း, ကောင်းထက်ကောင်းမည့်, အလျောင်းလျာဝင်, သူတော် စင်ဟူ၍။ ဝေ၊ စင်စစ်ဧကန်, အမှန်အားဖြင့်။ အာဟု၊ တအံ့တဩ, တသောသောဖြင့်, ပြော၍မပြီး, ချီးမွမ်းကြလေကုန်သတည်း။ (ဋ္ဌ-၉၂၊ ၉၃)
မဃဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တိ, ပမာဒေါ ဂရဟိတော သဒါ။
မဃဝါ၊ လူ့ဘဝတုန်းက, မဃအမည်ရှိသော လုလင်သည်။ အပ္ပမာဒေန၊ ကျင့်ဝတ်၇-ပါး, ကျင့်သောအားဖြင့်, အမှားမရှိ, ကောင်းမြတ်သော သတိကြောင့်။ ဒေဝါနံ၊ စတုမဟာ, ဝတိံသာ ဟု, နတ်ရွာပျော်အောင်း, နတ်အပေါင်းတို့ထက်။ သေဋ္ဌတံ၊ အမြတ် ဆုံး၏အဖြစ်သို့။ ဂတော၊ ရှေးကံအလျောက်, ရောက်ရပေပြီ။ အပ္ပမာဒံ၊ မမေ့မလျော့, မပေါ့မဆ, နေထိုင်ကြကြောင်း ကောင်းသောသတိကို။ ပသံသန္တိ၊ ဘုရားစသား, ပုဂ္ဂိုလ်များတို့, လေးစားကြည်ဖြူ, ချီးမွမ်းတော်မူကြကုန်၏။ ပမာဒေါ၊ မေ့မေ့လျော့လျော့, ပေါ့ပေါ့ ဆဆ, နေထိုင်ကြကြောင်း, မကောင်းသောအကုသိုလ်တရားကို။ သဒါ ဂရဟိတော၊ ပညာရှိဝင်, သူတော်စင်တို့, အစဉ်မပြတ်, ကဲ့ရဲ့ အပ်လေသတည်း။ (ပါ-၃၀)
မဃဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
သံယောဇနံ အဏုံ ထူလံ, ဍဟံ အဂ္ဂီဝ ဂစ္ဆတိ။
အပ္ပမာဒရတော၊ မပေါ့မဆ, နေထိုင်ရမှ, နေ့ညရွှင်ပျော်, မွေ့ လျော်ထသော။ ပမာဒေ၊ တရားမတွေ့, အမှားလေ့ဖြင့်, မေ့လျော့ ပေါ့ဆ, နေထိုင်ရခြင်း၌။ ဘယဒဿိဝါ၊ သံသရာရေး, လာမည့် ဘေးကို, တွေးကာအစဉ်, မြော်မြင်ထသော။ (တစ်နည်း) ပမာဒေ၊ ကို။ ဘယဒဿိဝါ၊ သံသရာလမ်းကြောင်း, ဒုက္ခပေါင်း၏, အကြောင်းဖြစ်မှု, ဘေးအားဖြင့် ရှုထသော။ ဘိက္ခု၊ သံသရာလမ်းကြောင်း, စခန်းကောင်းဖို့, အကြောင်းမြော်မြင်, သူတော်စင်ရဟန်းသည်။ အဂ္ဂိ၊ ယခုအခါ, လောင်မြိုက်လာသော, တောမီးကြီးသည်။ ဍဟံ (ဍဟန္တော) ဣဝ၊ သစ်ပင်ကြီးငယ်, အသွယ်သွယ်ကို, ဘယ်ဝယ် မရှောင်, တောလုံးပြောင်အောင်, လောင်မြိုက်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အဏုံ ထူလံ၊ အငယ်အကြီး, အသီးသီးသော။ သံယောဇနံ၊ သံသရာဝဋ်, ဘဝညွတ်မှ, မလွတ်ရအောင်, ချည်နှောင်တားဆီး, သံယောဇဉ်တောကြီးကို။ ဍဟံ (ဍဟန္တော)၊ အလျှံစုံညီး, ဉာဏ်ဟုန် မီးဖြင့်, အပြီးလောင်မြိုက်, ပြောင်အောင်တိုက်လျက်။ ဂစ္ဆတိ၊ အေး မြငြိမ်းချမ်း, နိဗ္ဗာန်နန်းသို့, ဖြောင့်တန်းမသွေ, သွားနိုင်ပေ သတည်း။ (ပါ-၃၁)
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဘယဒဿိဝါ။ ။ ဤပုဒ်ကို ဂုဏဝါကဲ့သို့ ဝန္တုပစ္စယန္တပုဒ်ဟုလည်း ကောင်း, ဘယဒဿိတစ်ပုဒ်, ဝါတစ်ပုဒ်ဟုလည်းကောင်း ၂မျိုးယူကြ၏၊ ဝန္တုပစ္စယန္တယူလျှင် “ဒဿနံ ဒဿိ၊ [ဒိသ+ဣ၊] ဒဿိ+အဿ အတ္ထီတိ ဒဿိဝါ၊ [ဒဿိ+ဝန္တု၊] ဘယံ+ဒဿိဝါ ဘယဒဿိဝါ၊ (တစ်နည်း) ဘယံ+ ဒဿိ ဘယဒဿိ-ဘေးကို ရှုခြင်း၊ ဘယဒဿိ+အဿ အတ္ထီတိ ဘယ- ဒဿိဝါ”ဟုပြု။
၂ပုဒ်ယူလျှင်။ ။ ဘယဒဿိတစ်ပုဒ်, ဝါတစ်ပုဒ်ဟု ၂ပုဒ်ယူလျှင် “ပဿတိ သီလေနာတိ ဒဿီ၊ [ဒိသ+ဏီ၊] ဘယတော+ဒဿီ ဘယဒဿီ” ဟုပြု၊ “ဘယဒဿီ ဝါ”ဟု ရှိသင့်လျက် ဆန်းကြောင့် ရဿပြု၍ ဂါထာ၌ “ဘယဒဿိ ဝါ”ဟု ရှိသည်၊ ဤသို့ ၂ပုဒ်ယူလျှင် “အပ္ပမာဒရတော-မမေ့ ့လျော့ကြောင်းသတိ၌ မွေ့လျော်သည်လည်းဖြစ်သော၊ ပမာဒေ-၌ ဘယ- ဒဿိ ဝါ-ဘေးကို ရှုသည်လည်းဖြစ်သော”ဟု ပေး၊ ဆရာတို့ကား ဝန္တု ပစ္စယန္တပုဒ်ကို နှစ်သက်တော်မူကြ၏။ (မောဂ်နိ၊၂၊၁၂၁၊ ဋ္ဌပြု-၂၄၅)
֍ * ၉-နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကသ္မာ နု သုက္ခေ ကောဠာပေ, သုဝဿ နိရတော မနော။
ဟရိပတ္တာ၊ စိမ်းစိုသောအရွက်ရှိကုန်သော။ ရုက္ခာ၊ သစ်ပင်တို့ သည်။ သန္တိ၊ ရှိပါကုန်၏။ အနေကဖလာ၊ များသော အသီးရှိကုန် သော။ ဒုမာ၊ သစ်ပင်တို့သည်။ ဗဟူ၊ များပါကုန်၏။ ကသ္မာ၊ အဘယ် ကြောင့်။ သုက္ခေ၊ ခြောက်သွေ့သော။ ကောဠာပေ၊ အနှစ်မရှိတော့ သော ရေသဖန်းပင်၌။ သုဝဿ၊ အရှင်ကျေးမင်း၏။ မနော၊ စိတ် သည်။ နိရတော နု၊ အမြဲမွေ့လျော်ဘိသနည်း။ (ဋ္ဌ-၉၄)
နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယ, နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ။
အပ္ပမာဒရတော၊ သော။ ပမာဒေ၊ ၌။ ဘယဒဿိ ဝါ၊ သော။ (တစ်နည်း) ပမာဒေ၊ ကို။ ဘယဒဿိ ဝါ၊ သော။ ဘိက္ခု၊ သည်။ ပရိဟာနာယ၊ သမထဝိပဿနာတရားတို့မှ ဆုတ်ယုတ်ခြင်းငှာ။ ဝါ၊ မဂ်ဖိုလ်တရားတို့မှ ဆုတ်ယုတ်ခြင်းငှာ။ အဘဗ္ဗော၊ မထိုက်တော့။ နိဗ္ဗာနဿ၊ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာန် အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာန်၏။ သန္တိကေ ဧဝ၊ တဖြည်းတဖြည်း နီးတော့သည်သာ။ (တစ်နည်း) သန္တိကေ ဧဝ၊ အနီး၌သာ။ (ဌိတော၊ တည်၏။) (ပါ-၃၂)
နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အပ္ပမာဒဝဂ်ဂါထာနိဿပြီးပြီ။
သုဝဿ။ ။ မနုဿသဒ္ဒမ္ပိ သုဏာတီတိ သုဝေါ၊ [သု+အ၊ ဥကို ဥဝပြု၊] အထ ဝါ သုဝေါတိ ဧတ္ထ ဝကာရော စိတ္တဝါစကော၊ သုန္ဒရံ ဆေကံ ဝံ စိတ္တံ ယဿာတိ သုဝေါ(ဓာန်-ဋီ-၆၄၀၊ သူစိ)၊ သုန္ဒရံ ဝေါ စိတ္တံ ယဿာတိ သုဝေါ၊ စိတ္တဝါစကော ဟေတ္ထ ဝေါကာရော(ဓမ္မ-ဋီ-၆၉)။ [သုဝဿာတိ အာယသ္မတော သုဝရာဇဿ၊-ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၂။]
သန္တိကေ ။ ။ “သတ္တမျဓိကရဏေ စ(ပါ၊၂၊၃, ၃၅)”ဟု ပါဏိနီ၌ သုတ်ရှိ၏ ထိုသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဒူရအန္တိကတို့နောင် သတ္တမီသက်၏ ထိုသတ္တမီလည်း လိင်္ဂတ္ထ၌သာ သက်ရ၏၊ ကစ္စည်း၌ကား နိဒ္ဓါရဏေစ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သက်ရ၏။ [စကာရေန ဒူရေန္တိကတ္ထေဟိ (သတ္တမီ ဘဝတိ) ဝနဿ ဒူရေ အန္တိကေ ဝါ ပါဋိပဒိကတ္ထမတ္တေ ဝိဓိ အယံ၊-မဟာသိဒ္ဓန္တ,၁၅၁, ၆။]
တစ်နည်း ။ ။ ဌိတစသော ကြိယာများကို သိလောက်၍ မထည့်ဘဲ ထားသည်၊ အနက်ပေးရာ၌ ထည့်၍ပေးဟု ကာတန္တဝုတ္တိဋီကာစသည်၌ ဆို၏၊ မ၊ဋီ၊၃၊၂၄၌လည်း “သုဝိဒူရဝိဒူရေတိ သုဋ္ဌု ဝိဒူရဘူတေ ဧဝ ဝိဒူရေ အဟံ ဌိတော” ဟုဖွင့်၏၊ ဤ၌ “ဌိတော”ဟု ကြိယာထည့်ဖွင့်ခြင်း သည် ကာတန္တဝုတ္တိဋီကာတို့နှင့် ထပ်တူကျ၏၊ ထိုအဖွင့်များကို ကြည့်၍ နောက်နည်းပေးသည်။ [သဝိသယေ ဧဝ ဝိဘတ္တိယော၊ ဂတာဂတဌိတာ- ဒိကြိယာပဒါနံ ဂမ္မမာနတ္တာ။-ကာတန္တဋီ၊၃၊၂၂၈။
နိဒါန်း
ဓမ္မပဒပါဠိအဋ္ဌကထာဂါထာများ၏ နိဿယကို ယမကဝဂ် မှ အပ္ပမာဒဝဂ်အထိ “ဓမ္မပဒဂါထာနိဿယအမှတ်(၁)”အဖြစ် ဖြင့် ၁၃၅၃ခုနှစ် ဝါဆိုလတုန်းက ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့၏၊ ထိုစာအုပ် ထွက်ပြီးနောက် ဤဓမ္မပဒဂါထာနိဿယအမှတ်(၂)ကို “သဒ္ဒါ နက်ထိ, ချောကျဉ်းဘိ, ရှင်း၏ အဓိပ္ပာယ်”ဟူသော ဆရာတို့၏ နိဿယပေးနည်း မူ(၄)ချက်နှင့်အညီ ၁။ သဒ္ဒါနက်ထိမိအောင် ၂။ အနက်ပြေပြစ်ချောမွေ့အောင် ၃။ တိုကျဉ်းအောင် ၄။ အဓိပ္ပာယ်ရှင်းလင်းပေါ်လွင်အောင် အတတ်နိုင်ဆုံး ကြိုးစားပြီး ဆက်လက်၍ ရေးသားလာခဲ့ရာ ထိုနှစ် ပြာသိုလ ကုန်၌ ပြီးဆုံး၍ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ပါသည်။
ဆန္ဒ, ဝီရိယ, စိတ္တ, ဝီမံသတရား၄ပါးသည် အလုပ်မှန်သမျှ ပြီးစီးအောင်မြင်ခြင်း၏ အကြောင်းရင်းများဖြစ်ရာ မည်သည့် အလုပ်မျိုးမဆို ဆန္ဒ, ဝီရိယ, စိတ္တ, ဝီမံသရှိလျှင် ပြီးစီးအောင်မြင် နိုင်သည်၊ ထိုကြောင့် ဆန္ဒ, ဝီရိယ, စိတ္တ, ဝီမံသတရား၄ပါးကို အကြီးအမှူးထားလျက် ယခုတစ်ဖန် ပြင်ဆင်ဖြည့်စွက် ပိုရာဖျက် ၍ ကျန်းမာရေး မကောင်းသည့်ကြားမှပင် အခြားစာဝါများကို (က)ပို့ချရင်း ကိုယ်တိုင် ကွန်ပျူတာစီခဲ့ရာ ၂နှစ်လောက် အကြာတွင် ပြီးစီးခဲ့ပါသည်။
ထိုကဲ့သို့ ပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်, ပိုရာဖျက်၍ စိစစ်မှုပြုထား သော်လည်း စာပေပညာရပ်၏ ကျယ်ဝန်းနက်နဲခက်ခဲမှု, သုတေ သီတစ်ဥုးနေရသည့်သက်တမ်း၏ တိုတောင်းမှု, တွေ့ရသည့် အခက်အခဲ၏ များပြားမှုကြောင့် ချွတ်ယွင်းချက် ကင်းမည် မဟုတ်ပါ၊ အကယ်၍ ချွတ်ယွင်းချက်တွေ့ရှိခဲ့သော် ကြိုးကြာ ငှက်တို့သည် နို့ရည်နှင့်ရေရောထားသော သောက်ဖွယ်မှ နို့ရည် ကိုသာ ယူငင်သောက်သုံးသကဲ့သို့ ချွတ်ယွင်းချက်ကို ပယ်စွန့်၍ အနှစ်သာရကို ယူနိုင်ကြလိမ့်မည်ဟု မျှော်လင့်ပါသည်။
အရှင်သုဇနာဘိဝံသ ၁၃၆၇-ခုနှစ်၊ (ခ)ကျေးဇူးတင်လွှာ ၁၇၀၀၀၀ဝိ/ (တစ်ဆယ့်ခုနစ်သိန်းကျပ်)ကို ဓမ္မဒါန အဖြစ် လှူဒါန်းကြသော ရဟန်းဒကာကြီး ဦးဖုန်းကျော် ရဟန်း ဒကာမကြီး ဒေါ်ရီတို့ကို ရည်စူး၍ သားသမီးများဖြစ်ကြသော ဦးတင်မြင့်+ဒေါ်သီသီစိန်(မန္တလေးမြို့)၊ ဦးဆန်းဝင်းမောင်+ဒေါ် စန်းအေး(ဆီမီးခုံမြို့)၊ ဦးဆန်းထွန်းအောင်+ဒေါ်ဝေေဝအောင် (တောင်ကြီးမြို့)၊ ဦးခင်ဆောင်သန့်+ဒေါ်ခင်သက်စု(ဆီမီးခုံမြို့) တို့အားလည်းကောင်း, ကွန်ပျူတာပညာဖြင့် အကူအညီများစွာပေးသော အရှင်ဝဏ္ဏသာရာလင်္ကာရ (သာမဏေကျော်၊ ဓမ္မာစရိယ၊ ဂဏဝါစကစာချ)အားလည်းကောင်း, စာအုပ်ထုတ်ဝေမှုစသော အထွေထွေကိစ္စများကို ဆောင်ရွက်ပေးသော အရှင်ဣန္ဒာလောကာလင်္ကာရ(သာမဏေ ကျော်၊ ဓမ္မာစရိယ၊ ဗဟုဇနဟိတဓရဓမ္မကထိက)အားလည်း ကောင်း အထူးကျေးဇူးတင်ထိုက်သူများအဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ပါ သည်။
အမှာ။ ။ ဂါထာ၏ ရှေ့နံပါတ်ဖြင့် ဓမ္မပဒပါဠိတော်, အဋ္ဌ ကထာဂါထာ အရေအတွက်ကို ပြသည်၊ ဂါထာနိဿယအဆုံး လက်သဲကွင်း (ဋ္ဌ-၈၇)စသောနံပါတ်ဖြင့် ဓမ္မပဒအဋ္ဌကထာ ဂါထာ အရေအတွက်ကိုပြသည်၊ (ပါ-၃၃)စသော နံပါတ်ဖြင့် ဓမ္မပဒပါဠိတော်ဂါထာ အရေအတွက်ကို ပြသည်။
၃-စိတ္တဝဂ်
֍ * ၁-မေဃိယတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥဇုံ ကရောတိ မေဓာဝီ, ဥသုကာရောဝ တေဇနံ။
ဖန္ဒနံ၊ ရူပသဒ္ဒ, စသည့်အာရုံ, ကာမဂုဏ်တို့၌, တုန်လှုပ် တတ်ထသော။ စပလံ၊ တရားနှင့်စပ်, အာရုံမြတ်၌, မရပ်မတည်, လော်လည်ထသော။ ဒူရက္ခံ၊ ကောက်ပင်တွေကြား, နွားအလား သို့, တရားကိုဖောက်, မသွားရောက်အောင်, စောင့်ရှောက်နိုင်ခဲ ထသော။ ဒုန္နိဝါရယံ၊ ဝိသဘာဂ, ခေါ်ဆိုရသည့်, မိန်းမယော က်ျား, အာရုံများသို့, သွားမိတုံလစ်, မသွားဖြစ်အောင်, တားမြစ် နိုင်ခဲထသော။ စိတ္တံ၊ အာရုံသောင်းပြောင်း, အကြောင်းကြောင်း ကြောင့်, ဆိုးကောင်း၂သွယ်, ဆန်းကြယ်သောစိတ်ကို။ ဥသုကာရော၊ မြားလုပ်သမားသည်။ တေဇနံ၊ ကောက်သောမြားကို။ ဥဇုံ၊ ဖြောင့်မတ်အောင်။ ကရောတိ ဣဝ၊ ပြုသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) မေဓာဝီ၊ အဆီအနှစ်, ပညာစစ်ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဥဇုံ၊ ဖြောင့် မတ်အောင်။ ကရောတိ၊ ပြု၏။ (ပါ-၃၃)
ပရိပ္ဖန္ဒတိဒံ စိတ္တံ, မာရဓေယျံ ပဟာတဝေ။
ဝါရိဇော၊ ရေ၌ ပေါက်ဖွားသောငါးသည်။ ဩကမောကတော၊ ရေတည်းဟူသော နေရာအိမ်မှ။ ဥဗ္ဘတော၊ ထုတ်ဆောင် အပ်သည်။ (ဟုတွာ)။ ထလေ၊ ကြည်းကုန်း၌။ ခိတ္တော၊ ချထားအပ် သည်။ (သမာနော၊ သော်။) ပရိပ္ဖန္ဒတိ ဣဝ၊ အဖန်ဖန်တုန်လှုပ် သကဲ့သို့။ ဝါ၊ တဖျပ်ဖျပ်တုန်လှုပ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဣဒံ စိတ္တံကာမဂုဏ်ကြား, အာရုံများသို့, လှည့်သွားလိုရိပ်, ဤကောက် သော စိတ်သည်။ မာရဓေယျံ၊ မာရ်မင်းသည် ထားအပ်သော ကိလေသာဝဋ်ကို။ ပဟာတဝေ၊ ပယ်ခြင်းငှာ။ (ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနေ၊ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာန်း၌။ ခိတ္တံ၊ ချထားအပ်သည်။ သမာနံ၊ သော်။) ပရိပ္ဖန္ဒတိ၊ အဖန်ဖန် တုန်လှုပ်၏။ (ဧဝံ သန္တေပိ၊ ဤသို့ပင် ဖြစ်ပါသော်လည်း။) မေဓာဝီ၊ သည်။ ဥဇုံ၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းဝိပဿ်, အာ ရုံမြတ်၌, ဖြောင့်မတ်လေအောင်။ ကရောတိ၊ ဝီရိယ၂-ပါး, ရှေ့ ဆောင်ထား၍, ကြိုးစားအားထုတ်, ပြုလုပ်လေသတည်း။ (တနည်း) (ဧဝံ၊ တူ။) ဣဒံ စိတ္တံ၊ သည်။ ပရိပ္ဖန္ဒတိ၊ မာရ် မင်းတည်ထား, ဝဋ်တရားကြောင့်, မနားမနေ, တုန်လှုပ်လေ၏။ (တသ္မာ၊ ကြောင့်။) မာရဓေယျံ၊ မာရ်မင်းတည်ထား, ကိလေသာ ဝဋ်တရားကို။ ပဟာတဝေ၊ မချွတ်ဧကန်, အမှန်ပယ်ထိုက် သတည်း။ (ပါ-၃၄)
မေဃိယတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပဟာတဝေ။ ။ ရှေ့နည်းအလို ဟောရိုးဖြစ်သော ကတ္တုသာဓ်, ဘာဝသာဓ်, သမ္ပဒါန်အနက်၌ ဣစ္ဆတ္ထေသု သမာနကတ္တုကေသု တဝေတုံ ဝါသုတ်ဖြင့် တဝေပစ္စည်းသက်။ နောက်နည်းအလို ၎င်းသုတ်ဝါသဒ္ဒါဖြင့် တဗ္ဗပစ္စည်း၏အနက်(ကံအနက်)၌ တဝေပစ္စည်းသက်(သပြေ၊၃၊ရ၉၊ မောဂ်နိ၊၂၊၂၃၃၊ စလင်းဂဏ္ဌိ၊၂၊၆၉၅)။
֍ * ၂-အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
စိတ္တဿ ဒမထော သာဓု, စိတ္တံ ဒန္တံ သုခါဝဟံ။
ဒုန္နိဂ္ဂဟဿ၊ ဝိသဘာဂ, ခေါ်ဆိုရသည့်, မိန်းမယောကျ်ား, အာရုံများသို့, မသွားဖို့ရာ, ခဲယဉ်းစွာနှိပ်အပ်ထသော။ လဟုနော၊ မိုးကျရေပွက်, အမြန်ပျက်သို့, ဖြစ်ပျက်၂တန်, လျင်မြန်ထသော။ ယတ္ထကာမနိပါတိနော၊ အရွယ်မျိုးဇာတ်, မကြည့်တတ်ဘဲ, လို အပ်ဘိတုံ, အာရုံဟူသမျှ၌ ကျရောက်လေ့ရှိထသော။ စိတ္တဿ၊ အာရုံသောင်းပြောင်း, အကြောင်းကြောင်းကြောင့်, ဆိုးကောင်း ၂သွယ်, ဆန်းကြယ်သောစိတ်ကို။ ဒမထော၊ သူတော်ဖြစ်ရေး, အမြဲတွေး၍, ယဉ်ကျေးအောင် ဆုံးမနိုင်ခြင်းသည်။ သာဓု၊ ခုဘေး မခ, နောင်အေးမြသဖြင့်, ဘဝတာရှည်, ကောင်းမြတ်လှပေ၏။ ဒန္တံ၊ သူတော်နှလုံး, အမြဲသုံးအောင်, ဆုံးမအပ်ပြီး, ယဉ်ကျေးပြီး သော။ စိတ္တံ၊ ဖြစ်ပျက်လျင်မြန်, ကိုယ့်သန္တာန်၌, ဖန်ဖန်ပေါ်ထင်, စိတ်အစဉ်သည်။ သုခါဝဟံ၊ လူနတ်၂တန်, စည်းစိမ်စံလျက်, နိဗ္ဗာန်တိုင်အောင်, ချမ်းသာကို ဆောင်နိုင်ပေသတည်း။ (ပါ-၃၅)
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-အညတရဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
စိတ္တံ ရက္ခေထ မေဓာဝီ, စိတ္တံ ဂုတ္တံ သုခါဝဟံ။
သုဒုဒ္ဒသံ၊ ဉာဏ်စက္ခုဖြင့်, ကြည့်ရှုသောခါ, လွန်စွာမြင်နိုင် ခဲထသော။ သုနိပုဏံ၊ လူသူသာမန်, မမြင်တန်အောင်, အလွန် သိမ်မွေ့ထသော။ ယတ္တကာမနိပါတိနံ၊ အနွယ်မျိုးဇာတ်, မကြည့် တတ်ဘဲ, လိုအပ်ဘိတုံ, အာရုံဟူသမျှ၌ ကျရောက်လေ့ရှိထသော။ စိတ္တံ၊ ကို။ မေဓာဝီ၊ သည်။ ရက္ခေထ၊ သတိတရား, အမြဲထားလျက်, ကြိုးစားပုံသေ, စောင့်ရှောက်၍ နေရာ၏။ ဂုတ္တံ၊ အမြဲမပြတ်, စောင့်ရှောက်အပ်သော။ စိတ္တံ၊ သည်။ သုခါဝဟံ၊ သတည်း။ (ပါ-၃၆)
အညတရဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-သံဃရက္ခိတဘာဂိနေယျတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာ
ယေ စိတ္တံ သံယမေဿန္တိ, မောက္ခန္တိ မာရဗန္ဓနာ။
ဒူရင်္ဂမံ၊ အဝေးအရပ်, မသွားတတ်လည်း, ဝေးရပ်အာရုံ, ယူနိုင်တုံသဖြင့်, ဒူရင်္ဂမ, အမည်ရထသော။ [ဓမ္မဋီအလို ဂမုဓာတ် ဗုဒ္ဓိအနက်ယူ၍ “ဒူရင်္ဂမံ၊ အဝေးအာရုံကို သိနိုင်သော”ဟု ပေး။] ဧကစရံတစ်စိတ်ချုပ်လစ်, တစ်စိတ်ဖြစ်၍, စင်စစ်ကွဲပြား, တစ်ပါးတည်း သာ လှည့်လည်တတ်ထသော။ အသရီရံ၊ ညိုရွှေဖြူနီ, ကိုယ်ထည် ပုံဟန်, သဏ္ဌာန်လည်းမရှိထသော။ ဂုဟာသယံ၊ ဟဒယဝတ္ထု, အမှီပြု၍, ၄ခုသောရုပ်, မဟာဘုတ်လိုဏ်ဂူ၌လည်း ကိန်းထ သော။ စိတ္တံ၊ ကို။ ယေ (ဇနာ)၊ သံသရာရေး, လာမည့်ဘေးကို, မြော်တွေးနိုင်စွမ်း, ရဟန်းလူရှင်, အကြင်ခပ်သိမ်းသူတို့သည်။ သံယမေဿန္တိ၊ မကောင်းမဖြစ်, အကောင်းဖြစ်အောင်, စင်စစ် ပုံသေ, စောင့်စည်း၍ နေကုန်လတ္တံ့။ တေ (ဇနာ)၊ စိတ်နေ မထောင့်, အမြဲဖြောင့်ဖို့, ကြောင့်ကြောင့်ကြကြ, ဗျာပါရဖြင့်, လုံ့လ ရှိသူ, ထိုရဟန်းရှင်လူတို့သည်။ မာရဗန္ဓနာ၊ တေဘူမက, ဝဋ်ဒုက္ခ ဟု, ကိလေသနှောင်, မာရ်မင်းထောင်မှ။ မောက္ခန္တိ၊ ဝမ်းမြောက် ရွှင်ပြ, လွတ်မြောက်ရကုန်လိမ့်သတည်း။ (ပါ-၃၇)
သံဃရက္ခိတဘာဂိနေယျတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပရိပဝပသာဒဿ, ပညာ န ပရိပူရတိ။
အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ၊ ကောင်းကျိုးရှိဆဲ, အလုပ်ထဲ၌, စိတ်ဇွဲ မတည်, မကြည်သော စိတ်ရှိထသော။ သဒ္ဓမ္မံ၊ ရှင်တော်ဘုရား, ဟောမြွက်ထားသည့်, သတိပဋ္ဌာန်စသော ဗောဓိပက္ခိယတရား ကို။ အဝိဇာနတော၊ ဆရာ့အထံ, နည်းမခံဘဲ, ကိုယ့်ဉာဏ်ကိုယ် ပိုင်, မသိနိုင်ထသော။ ပရိပဝပသာဒဿ၊ ဗူးတောင်းသဘော, ’ ရေ၌မျောသို့, မလေးနက်သော သဒ္ဓါရှိသောပုဂ္ဂိုလ်၏။ ပညာ၊ လောကုတ်လောကီ, ၂-လီသောပညာသည်။ န ပရိပူရတိ၊ အာရုံ အရှိ, ကောင်းစွာသိဖို့, ထိမိကုံလုံ, မပြည့်စုံနိုင်ချေ။ (ပါ-၃၈)
သဒ္ဓမ္မံ။ ။ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇတီတိ သန္တော၊ ကိလေသေ သမေန္တိ ဝူပ သမေန္တီတိ သန္တော (အနုဒီ)။ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော, ပသတ္ထော, သုန္ဒရော ဝါ ဓမ္မော သဒ္ဓမ္မော။ သတံ ဝါ အရိယာနံ ဓမ္မော, တေသံ ဝါ တဗ္ဘာဝ၊ သာဓကော ဓမ္မောတိ သဒ္ဓမ္မော (ဒီ၊ဋီ၊၃၊၂၃၆)။
ပုညပါပပဟီနဿ, နတ္ထိ ဇာဂရတော ဘယံ။
အနဝဿုတစိတ္တဿ၊ ရာဂနှင့်စပ်, မစိုစွတ်အပ်သော စိတ် ရှိထသော။ [အဝဿုတကို ကတ္တုသာဓ်ယူ၍ “အနဝဿုတစိတ္တဿ၊ ရာဂနှင့်စပ်, မစိုစွတ်သောစိတ်ရှိထသော”ဟုလည်းပေး။] အနနွာဟတ စေတသော၊ ဒေါသနှင့်စပ်, မထိခိုက်အပ်သော စိတ်ရှိထသော။ ပုညပါပပဟီနဿ၊ အရဟတ္တမဂ်, ဉာဏ်လက်နက်ဖြင့်, ပယ်ဖျက် အပ်ပြီးသော ကောင်းမှု, မကောင်းမှုရှိထသော။ ဝါ၊ အရဟတ္တ မဂ်, ဉာဏ်လက်နက်ဖြင့်, ကောင်းမှု, မကောင်းမှုကို ပယ်ဖျက်ပြီး ထသော။ ဇာဂရတော၊ သဒ္ဓါစသား, တရားများဖြင့်, နိုးကြား၍နေ သော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဘယံ၊ ကိလေသာရေး, ကိုယ်တွင်းဘေး သည်။ နတ္ထိ၊ အိပ်ပျော်နေရင်း, နိုးနေရင်း၌, အလျင်းပုံသေ, မရှိ တော့ချေ။ (ပါ-၃၉)
စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တံ ခေါ ဇိတံ သာဓု ဇိတံ, ယံ ဇိတံ နာဝဇီယတိ။
ဇိတံ၊ အောင်အပ်, ရအပ်ပြီးသော။ ယံ ဇိတံ၊ အကြင်အောင် မြင်ခြင်းသည်။ အဝဇီယတိ၊ ပြန်ရှုံးနိုင်၏။ တံ ဇိတံ၊ ထိုအောင်မြင် ခြင်းသည်။ န သာဓု၊ မကောင်း။ ဇိတံ၊ သော။ ယံ ဇိတံ၊ သည်။ န အဝဇီယတိ၊ ပြန်မရှုံးနိုင်။ တံ ဇိတံ၊ သည်။ ခေါ၊ စင်စစ်။ သာဓု၊ ကောင်း၏။ (ဋ္ဌ-၈၇)
စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အဝဇီယတိ။ ။ အဝ+ဇိ+ဒိဝါဒိယ+တိ၊ ကွစိဓာတုဖြင့် ဇိဓာတ်၌ ဒီဃပြု၊ အဝသဒ္ဒါ ပရာဇယအနက်ဟော(ရူဋီ၊၇၇)၊ ဤကား “ပရာဇယော ဟောတိ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၂)”ဟူသော နောက်နည်းအဖွင့်, “ဇိဓာတ် ဒိဝါဒိ ရုပ်လည်း ရှိသည်”ဟုဆိုသော ဓာတွတ္ထသင်္ဂဟတို့နှင့်အညီ ဖြစ်သည်။ “နောက်နောက်ဝါဒ ပဓာန(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀)”ဟူသော စကားအရ အထက် ၌ ဤနည်းအတိုင်း ပေးသည်။
ရှေ့နည်း။ ။ အဝ+ဇိ+ကံဟောယ+တေ၊ ဇိ၌ဒီဃပြု၊ တေကို တိပြု (နိဒီ-၃၉၃)။ (တစ်နည်း) အဝ+ဇိ+ကာရိတ်ဏေ+ကံဟောယ+တေ၊ ဤ နည်း၌ ကာရိတ်ပစ္စည်းချေ၊ ဤကား “တေဟိ ပစ္စာမိတ္တေဟိ အဝဇီယတိ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၂)”ဟူသော ရှေ့နည်းအဖွင့်အလို ရုပ်ပြီးစေပုံတည်း။
ရှေ့နည်းအလိုအနက်။ ။ “ယံ ဇိတံ-အကြင်အောင်အပ်, ရအပ်ပြီး သော နိုင်ငံကို၊ အဝဇီယတိ-(ရန်သူတို့မှ) ပြန်ရှုံးအပ် ပြန်ရှုံးနိုင်၏၊ ဝါ- (ရန်သူတို့သည်) ပြန်ရှုံးစေအပ် ပြန်ရှုံးစေနိုင်၏၊ တံ ဇိတံ-ထိုအောင်အပ်, ရအပ်ပြီးသောနိုင်ငံသည်၊ ဝါ-ကို၊ သာဓု ဇိတံ-ကောင်းစွာ အောင်မြင်အပ် သည်၊ န (ဟောတိ)-မဖြစ်၊ ယံ ဇိတံ-ကို၊ န အဝဇီယတိ-(ရန်သူတို့မှ) ပြန်မရှုံးအပ်, ပြန်မရှုံးနိုင်၊ ဝါ-(ရန်သူတို့သည်) ပြန်မရှုံးစေအပ်, ပြန်မရှုံး စေနိုင်၊ တံ ဇိတံ-သည်၊ ဝါ-ကို၊ သာဓု ဇိတံ-သည်၊ ဟောတိ-၏”ဟု ပေး။ ဤနည်း၌ သာဓုဇိတံသည် သမာသ်, ဝါကျ ၂မျိုး ဖြစ်နိုင်၏။
֍ * ၆-ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ယန္တ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ၊
သက္ကော ဥဇူ စ သုဟုဇူ စ,
သုဝစော စဿ မုဒု အနတိမာနီ။
သန္တံ၊ ဖြစ်ပျက်မစပ်, အငြိမ်းဓာတ်ဖြင့်, မပြတ်ပုံသေ, အေး မြပေထသော။ ပဒံ၊ ရောက်သင့်ရောက်ထိုက်, ဉာဏ်မြင်ဆိုက်က, တိုက်ရိုက်သိရန်, မြတ်နိဗ္ဗာန်ကို။ အဘိသမစ္စ၊ လောကီဉာဏ်ဖြင့်, အသင့်မှန်းဘိ, ကောင်းစွာသိ၍။ အတ္ထကုသလေန၊ ကျင့်စဉ် အစားစား, ကိုယ့်စီးပွား၌, လိုလားကျွမ်းကျင်, သူတော်စင်သည်။ ယံ ကရဏီယံ၊ အကြင်ပြုကျင့်ဖွယ်ရာ, သိက္ခာ၃ရပ်, အကျင့်မြတ် သည်။ (အတ္ထိ၊ ၏။) တံ ကရဏီယံ၊ ထိုပြုကျင့်ဖွယ်ရာ, သိက္ခာ၃ရပ်, အကျင့်မြတ်ကို။ ကရဏီယံ၊ မချွတ်ဧကန်, အမှန်ပြုကျင့်ထိုက်၏။ (အာရညကော၊ တော၌နေခြင်းအလေ့ရှိသော။ ဘိက္ခု၊ ရဟန်း သည်။) သက္ကော စ၊ ကိုယ်အသက်ပါ, မငဲ့ညှာဘဲ, လွန်စွာကြိုးပမ်း, ကျင့်စွမ်းနိုင်သူသည်လည်း။ အဿ၊ ဖြစ်ရာ၏။ ဥဇု စ၊ ကိုယ်နှုတ် ၂-ပါး, မလှည့်စားဘဲ, ရိုးသားမြင့်မြတ်, ဖြောင့်မတ်သူသည်လည်း။ အဿ၊ ရာ၏။ သုဟုဇု စ၊ စိတ်နေစိတ်ထား, မလှည့်စားဘဲ, ရိုး သားမြင့်မြတ်, လွန်ဖြောင့်မတ်သူသည်လည်း။ အဿ၊ ၏။ သုဝစော စ၊ မိတ်ဆွေဆရာ, ဆုံးမပါလျှင်, ကောင်းစွာဆိုလွယ်, ဆုံးမ လွယ်သူသည်လည်း။ အဿ၊ ၏။ မုဒု စ၊ ရွှေကောင်းရွှေသန့်, ပြု တိုင်းခန့်သို့, နူးညံ့ပျော့ပျောင်းသူသည်လည်း။ အဿ၊ ၏။ အနတိမာနီ စ၊ မျိုးရိုးကိုစွဲ, ဂုဏ်ကိုစွဲ၍, လွန်ကဲသော မာန်မာန မရှိသူသည်လည်း။ အဿ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၈၈)
ကရဏီယ...အဘိသမစ္စ။ ။ အဋ္ဌကထာတို့၌ အနက်ပေးပုံ ၃နည်း ဖွင့်၏၊ အထက်၌ တတိယနည်းအတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ ပဌမနည်း, ဒုတိယနည်းတို့အလို အောက်ပါ အတိုင်းပေးပါ။
ပထမနည်း။ ။ သန္တံ-သော၊ ပဒံ-ကို၊ အဘိသမစ္စ-မဂ်ဉာဏ်အမြင် ပေါက်, ရှေးရှုရောက်၍၊ (ဝိဟရိတုကာမေန-နေခြင်းငှာ အလိုရှိသော၊) အတ္ထကုသလေန-သည်၊ ယံ ကရဏီယံ-အကြင်ပြုကျင့်ဖွယ်ရာ, သိက္ခာ၃ ရပ်, အကျင့်မြတ်သည်၊ (အတ္ထိ)၊ တံ ကရဏီယံ- ထိုပြုကျင့်ဖွယ်ရာ, သိက္ခာ ၃ရပ်, အကျင့်မြတ်ကို၊ ကရဏီယံ-၏။
ဒုတိယနည်း။ ။ ပဒံ-ကို၊ သန္တံ-ဖြစ်ပျက်မစပ်, အငြိမ်းဓာတ်ဖြင့်, မပြတ်ပုံသေ, အေးမြပေ၏ဟူ၍၊ အဘိသမစ္စ-လောကီဉာဏ်ဖြင့်, အသင့် မှန်းဘိ, ကောင်းစွာသိ၍၊ (တံ-ထိုနိဗ္ဗာန်ကို၊ အဓိဂန္တုကာမေန-ရခြင်းငှာ အလိုရှိသော၊) အတ္ထကုသလေန-သည်၊ ယံ ကရဏီယံ-သည်၊ (အတ္ထိ)၊ တံ ကရဏီယံ ကရဏီယံ။ [၃နည်းလုံး၌ ကရဏီယံကို အဓိကာရနည်း အရ ယံ တံသို့ လိုက်ပေးသည်၊ ယံ တံ၂ပုဒ်လုံး ပဌမန္တချည်းဖြစ်သည်။]
ယံ တံ အနက်တစ်နည်း။ ။ “ယံကား အနိယမပဌမန္တ, တံကား နိယမဒုတိယန္တ”ဟု တစ်နည်းဖွင့်သေး၏၊ အာဝုတ္တိနည်း, အဓိကာရနည်း အရ ယံ တံကို ပဒံနှင့် တွဲ၍လည်းကောင်း ကရဏီယံနှင့် တွဲ၍လည်း ကောင်း ပေးရသည်။
ပဌမနည်း၌ “သန္တံ-သော၊ ယံ ပဒံ-အကြင်နိဗ္ဗာန် သည်၊ (အတ္ထိ)၊ တံ ပဒံ-ထိုနိဗ္ဗာန်ကို၊ အဘိသမစ္စ-မဂ်ဉာဏ်အမြင်ပေါက်, ရှေးရှုရောက်၍၊ (ဝိဟရိတုကာမေန-သော၊) အတ္ထကုသလေန-သည်၊ ယံ ကရဏီယံ-သည်၊ (အတ္ထိ)၊ တံ ကရဏီယံ-ကို၊ ကရဏီယံ-၏”ဟု ပေးပါ။
ဒုတိယနည်း၌ “ယံ ပဒံ-သည်၊ (အတ္ထိ) တံ ပဒံ-ကို၊ သန္တံ-၍၊ အဘိသမစ္စ-လောကီဉာဏ်အရ, မှန်းဆသိမြင်၍၊ (တံ-ထိုနိဗ္ဗာန်ကို၊ အဓိဂန္တုကာမေန-သော၊) အတ္ထကုသလေန ၊ပေ၊ ကရဏီယံ-၏”ဟု ပေးပါ။
တတိယနည်း၌ “သန္တံ-သော၊ ယံ ပဒံ-သည်၊ (အတ္ထိ)၊ တံ ပဒံ-ကို၊ အဘိသမစ္စ-လောကီဉာဏ်အရ, မှန်းဆသိမြင်၍၊ အတ္ထကုသလေန ၊ပေ၊ ကရဏီယံ-၏”ဟု ပေးပါ။ (ခုဒ္ဒက၊ဋ္ဌ၊၂၀၁၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၈)
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နဂရူပမံ စိတ္တမိဒံ ဌပေတွာ၊
ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေန,
ဇိတဉ္စ ရက္ခေ အနိဝေသနော သိယာ။
(ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသူရဲကောင်းသည်။) ဣမံ ကာယံကေသာလောမာ, ပေါင်းစုကာဖြင့်, ရောဂါမြားမြောင်, ဤကိုယ် ကောင်ကို။ ကုမ္ဘူပမံ၊ မြေအိုးဟူသောဥပမာရှိသည်ကို။ ဝါ၊ မြေအိုး နှင့် တူသည်ကို။ ဝိဒိတွာ၊ ဉာဏ်ဖြင့်ဆင်ခြင်, သိမြင်ပြီး၍လည်းကောင်း။ ဣဒံ စိတ္တံ၊ ဤဝိပဿနာစိတ်ကို။ နဂရူပမံ၊ မြို့ရိုးကျုံးပြ, လမ်းသုံးခွနှင့်, လမ်းမလမ်းသွယ်, ခံ့ထည်သော မြို့ဟူသောဥပ မာရှိအောင်။ ဝါ၊ ခံ့ထည်သောမြို့နှင့် တူအောင်။ ဌပေတွာ၊ အာရုံ များစွာ, ဝင်မလာဖို့ , လုံခြုံစွာထားပြီး၍လည်းကောင်း။ ပညာဝုဓေန၊ ဝိပဿနာ, မဂ်ပညာဟု, ကိလေသာပယ်ကြောင်း, လက် နက်ကောင်းဖြင့်။ မာရံ၊ ကိလေသာမာန်, သူပုန်ရန်ကို။ ယောဓေထ၊ တွန်းလှန်တိုက်ခတ်, သတ်ဖြတ်ရာ၏။ ဇိတဉ္စ၊ အောင်အပ်ပြီး လတ်, ဖြစ်စေအပ်သည့်, နုဖပ်လှစွာ, တရုဏဝိပဿနာကို လည်း။ ရက္ခေ၊ သမာပတ်ဈာန်, ဝင်စံပြီးကာ, သင်္ခါရစု, ကောင်းစွာ ရှုလျက်, ဥတုနေရာ, အစာဓမ္မ, သပ္ပာယဖြင့်, ယုယပုံသေ, စောင့် ရှောက်၍ နေရာ၏။ အနိဝေသနော၊ ဈာန်သမာပတ်, မပြတ်ဝင် ကာ, အိမ်နေရာသို့, အတွယ်အတာမရှိသည်။ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ (ပါ-၄၀)
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇- ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဆုဒ္ဓေါ အပေတဝိညာဏော, နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရံ။
အယံ ကာယော၊ ထက်အောက်ဤကိုယ်, အရည်ယိုလျက်, ပြည်စိုတွေဖုံး, ဤတစ်ကိုယ်လုံးသည်။ အစိရံ၊ ချိန်ခါမတည်, မကြာမီပင်။ ဝတ၊ စင်စစ်ဧကန်, အမှန်အားဖြင့်။ ဆုဒ္ဓေါ၊ လူ၌မစပ်, စွန့်ပစ်အပ်သည်။ အပေတဝိညာဏော၊ ကိုယ်ဝယ်ဆက်ဆက်, အသက်ခေါ်တွင်, ကင်းသောဝိညာဉ်ရှိသည်။ (ဟုတွာ)။ နိရတ္ထံ၊ လူဝယ်လုံးလုံး, အသုံးမကျသော။ ကလိင်္ဂရံ ဣဝ၊ အပုပ်အဆွေး, ထင်းတုံးကလေးကဲ့သို့။ ပထဝိံ၊ သုဿာန်ဟုခေါ်, မြေကြီးပေါ်၌။ အဓိသေဿတိ၊ စင်းစင်းမသွေ, အိပ်နေရတော့လတ္တံ့။ (ပါ-၄၁)
ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပထဝိံ အဓိသေဿတိ။ ။ “ပထဝိယံ သေဿတိ”ဟူသောအဖွင့်အရ အဓိသည် အနက်မဲ့၊ တတိယာ သတ္တမီနဉ္စသုတ်ဖြင့် သတ္တမီ အနက်၌ ဒုတိယာသက်(ရူ-၁၄၄)၊ အထက်၌ ဤအတိုင်း ပေးထားသည်။
ရူ-၁၂၉၊ ရူဋီ၊၇၇။ ။ ထို၌ “ပထဝိယာ ဥပရိ သယိဿတိ”ဟူသော အဖွင့်နှင့်အညီ အဓိကို ဥပရိဘာဝအနက်ယူ၍ ကွစိ ဒုတိယာ ဆဋ္ဌီနမတ္ထေဖြင့် ဆဋ္ဌီအနက်၌ ဒုတိယာသက်၏၊ ထိုအလို “ပထဝိံ-မြေ၏၊ အဓိသေဿတိ-အပေါ်၌ အိပ်ရလတ္တံ့”ဟု ပေး။
ပါ၊၁၊၄, ၄၆၊ မောဂ်-၂၊၂။ ။ ထို၌ အဓိကို အဓိဘဝန(လွှမ်းမိုးခြင်း) အနက်ယူ၍ ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာဖြင့် ကံအနက်၌ ဒုတိယာသက်၏၊ ထိုအလို “ပထဝိံ-ကို၊ အဓိသေဿတိ-လွမ်းမိုး၍ အိပ်ရလတ္တံ့”ဟုပေး။
֍ * ၈-နန္ဒဂေါပါလကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မိစ္ဆာပဏိဟိတံ စိတ္တံ , ပါပိယော နံ တတော ကရေ။
ဒိသော၊ မြင်လျှင်ကြားလျှင်, မရွှင်နှလုံး, မုန်း၍နေသော ခိုး သူတစ်ယောက်သည်။ ဒိသံ၊ မြင်လျှင်ကြားလျှင်, မရွှင်နှလုံး, မုန်း ၍နေသော ခိုးသူတစ်ယောက်ကို။ (ဒိသွာ၊ အကြောင်းတိုက်ဆုံ, တွေ့ကြုံရသည်ဖြစ်၍။) ယံ တံ (အနယဗျသနံ)၊ ဟိတသုခ, အဝဝ ကို, လုံးဝဖျက်ငြား, အကြင်သို့သော စီးပွားမဲ့ကို။ ကယိရာ၊ ကိုယ် တိုင်လည်းကောင်း, ဖော်အပေါင်းဖြင့်, အကြောင်းအားလျော်စွာ, ပြုလုပ်ရာ၏။ ပန၊ အဖို့တစ်ပါးကား။ ဝေရီ ဝါ၊ အချင်းချင်းမာန်, မကောင်းကြံ၍, ရန်ရှိနေသူတစ်ယောက်သည်မူလည်း။ ဝေရိနံ၊ အချင်းချင်းမာန်, မကောင်းကြံ၍, ရန်ရှိနေသူတစ်ယောက်ကို။ (ဒိသွာ၊ ၍။ ယံ တံ အနယဗျသနံ၊ ကို။ ကယိရာ၊ ရာ၏။) မိစ္ဆာပဏိဟိတံ၊ အကုသိုလ်ကံ, တွေ့ကြုံပြန်သော်, မမှန်ဖောက်ပြား, မှားယွင်းစွာ ထားအပ်သောစိတ်သည်။ နံ (ပုရိသံ)၊ ကိုယ်မှုနှုတ်မှု, စိတ်မှုယုတ်မာ, ထိုသတ္တဝါကို။ တတော၊ ထိုခိုးသူရန်သူ, ဆန့်ကျင် သူတို့, ပြုမူလုပ်ကြံ, နှိပ်စက်အပ်သောဒဏ်ထက်။ ပါပိယော၊ တစ်ဘဝမက, သံသရာကျလည်း, ဒုက္ခတွေတိုး, သာ၍ဆိုး အောင်။ ကရေ၊ ဝန်ဆောင်နွား၌, လှည်းဘီးလိုက်သို့, စိုက်စိုက် မကွာ, ပြုလုပ်ရာသတည်း။ (ပါ-၄၂)
နန္ဒဂေါပါလကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
မိစ္ဆာပဏိဟိတံ။ ။ ပဏိဓီယတေတိ ပဏိဟိတံ၊ [ပ+နိ+ဓာ(ထပန အနက်)+တ၊ ဓာ၏ အာကို ဣပြု, ဓကို ဟပြု၊ နကို ဏပြန်။] မိစ္ဆာ+ ပဏိဟိတံ မိစ္ဆာပဏိဟိတံ။ အခြားနေရာ၌ လောကီစည်းစိမ်ကို တောင့်တ ၍ပြုသော လောကီကုသိုလ်စိတ်ကို မိစ္ဆာပဏိဟိတ, နိဗ္ဗာန်ကို တောင့်တ ၍ပြုသော ကုသိုလ်စိတ်ကို သမ္မာပဏိဟိတဟု ဖွင့်၏(အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၊ အံဋီ၊၁၊၉၇)၊ ဤ၌ကား အကုသိုလ်စိတ်ကို မိစ္ဆာပဏိဟိတ၊ ကုသိုလ်စိတ်ကို သမ္မာပဏိဟိတဟု ယူရမည်။
ပါပိယော။ ။ “ပါပတရံ”ဟု ဒုတိယန္တဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် ဒုတိ ယာအနက်၌ ပဌမာသက်၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာမှ ပဌမာသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဟုကြံ။
֍ * ၉-သောရေယျတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယျသော နံ တတော ကရေ။
မာတာ၊ မွေးသမိခင်, ကျေးဇူးရှင်သည်။ တံ ကာရဏံ၊ တစ် ဘဝတစ်ခါ, ကြီးပွားရာဖို့, လျော်စွာမြော်တောင်း, ထိုအကြောင်း ကို။ န ကယိရာ၊ ကရုဏာရှု, မေတ္တာရှုလည်း, အမှုပိုင်ပိုင်, မပြုနိုင် ရာ။ ပိတာ၊ မွေးသဖခင်, ကျေးဇူးရှင်သည်။ (တံ ကာရဏံ၊ ကို။ န ကယိရာ၊ ရာ။) အညေ၊ မိဘမှတစ်ပါး အခြားကုန်သော။ ဉာတကာ ဝါ ပိ၊ သွေးသားစပ်လျဉ်း, ဆွေရင်းမျိုးရင်းတို့သည်လည်း။ (တံ ကာရဏံ၊ ကို။ န ကယိရုံ၊ ကုန်ရာ။) သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံကုသိုလ်ပြုရန်, တွေ့ကြုံပြန်လျှင်, မှန်ကန်ရိုးသား, ထားအပ်သော စိတ်သည်။ နံ (ပုရိသံ)၊ ကိုယ်မှုနှုတ်မှု, စိတ်မှုပျော့ပျောင်း, ထိုသူ တော်ကောင်းကို။ တတော၊ မိဘဆွေဉာ, မပြုသာအောင်, များစွာ ခက်တောင်း, ထိုအကြောင်းထက်။ သေယျသော၊ တစ်ဘဝမက, သံသရာကျလည်း, သုခတွေဖြိုး, သာ၍တိုးအောင်။ ကရေ၊ လူ၏ နောက်၌, အရိပ်လိုက်သို့, စိုက်စိုက်မကွာ, ပြုနိုင်ရာသတည်း။ (ပါ-၄၃)
သောရေယျတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
စိတ္တဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သေယျသော။ ။ “ဝရတရံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် သေယျ၌ ဣယပစ္စည်း ဝိသေသအနက်၌ ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ သောပစ္စည်း၏ အနက်ကို မပြ သဖြင့် “သံဝဏ္ဏနာ, ဖွင့်ဆိုရာဝယ်, ရှိတာမပြ, အနတ္ထ”နှင့်အညီ သော ပစ္စည်း အနက်မရ, သကတ္ထတည်း၊ ထိုကြောင့် “ဝိသေသေန+ပသတ္ထော သေယျော၊ သေယျော ဧဝ သေယျသော”ဟု ပြုပါ၊ အဗျယပုဒ်ဖြစ်၍ ထိုနောင် ဒုတိယာအံဝိဘတ်ကျေသည်။ (ဝိဗော၊၅၄)
တစ်နည်း။ ။ သောပစ္စည်းဟု မယူဘဲ သော ဝါသုတ်၌ “သော”ဟူ သော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အံဝိဘတ်ကို သောပြုထားသည်ဟု ကြံပါ။ (ဝိဗော၊၅၄) (တစ်နည်း) “လဟုတော သကတ္ထေ သ(နီတိ-၈၃၉)”သုတ်ကို မှီ၍ သကတ္ထ၌ သပစ္စည်းဟုလည်း ကြံနိုင်သေး၏၊ ရှေ့ဆုံးနည်းအတိုင်း ဝိဂြိုဟ်ဆို၍ ရှေ့ဂါထာမှ ပါပိယောကဲ့သို့ ဒုတိယာအနက်၌ ပဌမာသက်၊ (တစ်နည်း) ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသကြံပါ။
၄-ပုပ္ဖဝဂ်
֍ * ၁-ပထဝိကထာပသုတပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယမလောကဉ္စ ဣမံ သဒေဝကံ၊
ကော ဓမ္မပဒံ သုဒေသိတံ,
ကုသလော ပုပ္ဖမိဝ ပစေဿတိ။
ကော၊ ဘယ်နတ်ဘယ်လူ, အဘယ်သူသည်။ ဣမံ ပထဝိံ၊ ခန္ဓာ၅ထွေ, အတ္တဘောတည်းဟူသော ဤမြေကို။ ဝိစေဿတိ၊ ရွေးချယ်မွှေနှောက်, သဘောပေါက်အောင်, မျက်မှောက်ထင် ထင်, သိမြင်နိုင်လတ္တံ့နည်း? ကော၊ သည်။ ယမလောကဉ္စ၊ ယမ မင်းမျိုး, ကိုယ့်တန်ခိုးဖြင့်, အုပ်စိုးပိုင်သ, အပါယ်လောကကိုလည်းကောင်း။ သဒေဝကံ၊ နတ်ဗြဟ္မာတို့နှင့်တကွဖြစ်သော။ ဣမံ (မနုဿလောကဉ္စ)၊ ဤလူ့လောကကိုလည်းကောင်း။ ဝိစေဿတိ၊ နည်း? ကုသလော၊ ပန်းကုံးမှု၌ ကျွမ်းကျင်သော ပန်းသည် သည်။ ပုပ္ဖံ၊ ကုံးဖို့ရာမှန်း, ရှေးရှုပန်းကို။ (ဝိစိနာတိ) ဣဝ၊ ပယ်သင့် ယူသင့်, နှိုင်းချင့်ရွေးချယ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ကော၊ သည်။ သုဒေသိတံ၊ ဟုတ်တိုင်းမှန်ရာ, ကောင်းစွာကျန, ဟောပြတော်မူအပ် သော။ ဓမ္မပဒံ၊ ၃၇-ပါးသော ဗောဓိပက္ခိယတရားအစုကို။ ပစေဿတိ၊ နည်း? (ပါ-၄၄)
ယမလောကဉ္စ ဣမံ သဒေဝကံ၊
သေခေါ ဓမ္မပဒံ သုဒေသိတံ,
ကုသလော ပုပ္ဖမိဝ ပစေဿတိ။
သေခေါ၊ သိက္ခာသုံးဝ, ကျင့်ဖော်ရသည့်, သေခခေါ်ဆို, အရိယာပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣမံ ပထဝိံ၊ ကို။ ဝိစေဿတိ၊ အတ္တဘာဝ, ဤကာယမှ, ရာဂကိုပယ်, မကပ်တွယ်ဖို့, ရွေးချယ်မွှေနှောက်, သဘောပေါက်အောင်, မျက်မှောက်ထင်ထင်, သိမြင်နိုင်လတ္တံ့။ သေခေါ၊ သည်။ ယမလောကဉ္စ၊ ကောင်း။ ဣမံ (မနုဿလောကဉ္စ)၊ ကောင်း။ ဝိစေဿတိ၊ လတ္တံ့။ ကုသလော၊ သည်။ ပုပ္ဖံ၊ ကို (ဝိစိနာတိ) ဣဝ၊ သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) သေခေါ၊ သည်။ သုဒေသိတံ၊ သော။ ဓမ္မပဒံ၊ ကို။ ပစေဿတိ၊ လတ္တံ့။ (ပါ-၄၅) ပထဝိကထာပသုတပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-မရီစိကမ္မဋ္ဌာနိကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မရီစိဓမ္မံ အဘိသမ္ဗုဓာနော၊
ဆေတွာန မာရဿ ပပုပ္ဖကာနိ,
အဒဿနံ မစ္စုရာဇဿ ဂစ္ဆေ။
ဣမံ ကာယံ၊ ကေသာလောမာ, ပေါင်းစုကာဖြင့်, ရောဂါ များမြောင်, ဤကိုယ်ကောင်ကို။ ဖေဏူပမံ၊ မမြဲမခိုင်, ရေမြှုပ်စိုင် သို့, အပြိုင်တူစွာ, ဥပမာရှိ၏ဟူ၍။ ဝိဒိတွာ၊ ဉာဏ်ဖြင့်ထင်ထင်, သိမြင်ပြီး၍လည်းကောင်း။ မရီစိဓမ္မံ၊ အဝေးကလျှင်, လှမ်း၍မြင် သော်, အထင်ကြီးသလောက်, အနီးရောက်က, ရှာမရသော တံလျှပ်သဘောရှိ၏ဟူ၍။ အဘိသမ္ဘုဓာနော၊ ဉာဏ်ဖြင့်ထင် ထင် သိမြင်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ်၍လည်းကောင်း။) မာရဿ၊ ၆ထပ်နတ်မျိုး, သူ့တန်ခိုးဖြင့်, လွှမ်းမိုးပိုင်နင်း, မာရ်နတ်မင်း၏။ ပပုပ္ဖကာနိ၊ ပန်းတွေအတူ, ဆွတ်ခူးယူဖို့, တေဘူမက, ဝဋ်ဒုက္ခ တို့ကို။ ဆေတွာန၊ အရဟတ္တမဂ်, သံလျက်ဖြင့်, ပယ်ဖျက်ဖြတ် တောက်ပြီး၍။ မစ္စုရာဇဿ၊ ၃၁ဘုံ, အလုံးစုံကို, အကုန်မွှေနင်း, ရှင်သေမင်း၏။ အဒဿနံ၊ မမြင်အပ်ရာ, ခေမာသောင်ငူ, မြတ် နိဗ္ဗူသို့။ ဂစ္ဆေ၊ လျင်မြန်ထုတ်ချောက်, ရောက်ရာသတည်း။ (ပါ-၄၆)
မရီစိကမ္မဋ္ဌာနိကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အဘိသမ္ဗုဓာနော။ ။ အဘိ+သံ+ဗုဓ+မာန၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် မာနကို အာနပြု(ရူ-၃၉၉)၊ မောဂ်အလို မာနဿ မဿ(၅, ၁၆၂)သုတ်ဖြင့် မကို ချေ၊ နိဒီ-၅၀၈၌ အဘိ+သံ+ဗုဓ+တွာ၊ တုံ ယာနာ (မောဂ်-၅, ၁၆၅) သုတ်ဖြင့် တွာကို ယာနပြု၊ ဓျကို ဓပြု၊ တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် န၏ အ-ကို ဩပြု၍ ပြီးစေ၏။
֍ * ၃-ဝိဋဋူဘဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကထံ နု ဘဂဝါ ကေသီ, ကပ္ပဿ ရမတိ အဿမေ။
သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ၊ အလုံးစုံသော ကာမတို့၏ ပြည့်စုံခြင်း ရှိသော။ မနုဿိန္ဒံ၊ လူတို့၏ အစိုးရဖြစ်သော ဗာရာဏသီမင်းကို။ ဇဟိတွာန၊ စွန့်ခွာ၍။ ကထံ၊ အဘယ်အကြောင်းကြောင့်။ ဘဂဝါ၊ လေးစားအပ်သော။ ကေသီ၊ ကေသဝရသေ့သည်။ (တစ်နည်း) ဘဂဝါ ကေသီ၊ အရှင်ကေသဝရသေ့သည်။ ကပ္ပဿ၊ ကပ္ပရသေ့ ၏။ အဿမေ၊ သင်္ခမ်းကျောင်း၌။ ရမတိ နု၊ မွေ့လျော်ဘိသနည်း? (ဋ္ဌ-၈၉)
သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ။ ။ “ကာမီယတေတိ ကာမော(ဝတ္ထုကာမ)၊ ကာမေတီတိ ကာမော၊ (ကိလေသကာမ)၊ ကာမော စ ကာမော စ ကာမာ၊ သဗ္ဗေ+ကာမာ သဗ္ဗကာမာ၊ သမိဇ္ဈနံ သမိဒ္ဓိ၊သဗ္ဗကာမာနံ+သမိဒ္ဓိ သဗ္ဗ- ကာမသမိဒ္ဓိ၊ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိ+အဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓီ”ဟု ပြု။ [သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာနံ သမိဒ္ဓိ- ယာ သမန္နာဂတာနံ၊-ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၃၀။]
ဘဂဝါ။ ။ ဤပုဒ်သည် ဤနေရာ၌ ဘာရိယတ္ထဝါစီရုဠှီအနိပ္ဖန္နပါဋိ ပဒိကပုဒ်ဖြစ်သောကြောင့် ဝိဂြိုဟ်ပြုဖွယ်မလိုပါ။ [ဘဂဝါတိ ဂါရဝါ- ဓိဝစနံ(မဟာနိ-၁၆၂)။ ဘဂဝါတိ ဂရု၊ ဂရုံ ဟိ လောကေ ဘဂဝါတိ ဝဒန္တိ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄)။ ဘဂဝါတိ ဒေဝမနုဿေဟိ ပူဇိတော ပူဇနေယျော၊ ဘဂဝါသဒ္ဒေါ ပူဇနတ္ထေ၊-ဓမ္မဋီ။]
သုဘာသိတာနိ ကပ္ပဿ, နာရဒ ရမယန္တိ မံ။
နာရဒ၊ နာရဒအမတ်! (ကပ္ပဿ၊ ၏။ အဿမေ၊ ၌။) သာဒူနိ၊ သာယာဖွယ်ကောင်းကုန်သော။ (ယာနိ) ရမဏီယာနိအကြင်မွေ့လျော်ဖွယ်တို့သည်။ ဝါ၊ စိတ်ကိုမေ့လျော်စေတတ်ွ သော အရာတို့သည်။ သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။ (တာနိ) ရမဏီယာနိ၊ ထို မွေ့လျော်ဖွယ်တို့သည်လည်းကောင်း။ မနောရမာ၊ စိတ်ကို မွေ့ လျော်စေတတ်ကုန်သော။ ဝါ၊ စိတ်၏မွေ့လျော်ရာဖြစ်ကုန်သော။ (ယေ) ဝက္ခာ၊ အကြင်သစ်ပင်တို့သည်။ သန္တိ၊ ရှိပါကုန်၏။ (တေ) ဝက္ခာ၊ ထိုသစ်ပင်တို့သည်လည်းကောင်း။ ကပ္ပဿ၊ ကပ္ပသည်။ (တာနိ) သုဘာသိတာနိ၊ ထိုကောင်းစွာ ပြောဆိုအပ်သောစကား တို့သည်လည်းကောင်း။ မံ၊ ငါ့ကို။ ရမယန္တိ၊ မွေ့လျော်စေကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၉၀)
သာဒူနိ ရမဏီယာနိ။ ။ ဝက္ခာနှင့် လိင်မတူသဖြင့် ရမယန္တိ၏ ကတ္တားယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ နီဓာနိ၊၁၊၆၉၌ကား ဝက္ခာ၏ ဝိသေသနယူ၍ “သာဒူနိ-ကုန်သော၊ ရမဏီယာနိ-ကုန်သော၊ မနောရမာ-ကုန်သော၊ ယေ ဝက္ခာ-သည်၊ သန္တိ”ဟု ပေး၏၊ ထိုသို့ပေးလျှင် သာဒူနိ ရမဏီယာနိကို လိင်္ဂဝိပလ္လာသ, သို့မဟုတ် ဝိသေသျနှင့် လိင်မတူဘဲ ထားသည်ဟု ကြံ။ [ဝိသေသန, ဝိသေသျ, ပဒနှစ်ပါး, လိင်ဝုစ်ပြားလည်း, ဝိဘတ်ကားမူ, တူမြဲဟူ၏။ “ဂုဏော ပမာဏ”န္တျတ္ထေ ဝိဘတ္တိယေဝ ဝတ္တတိ၊ န လိင်္ဂသင်္ချာ၊-ဘေဒဋီ၊၁၉၄။]
ဓမ္မယော။ ။ ထို၌ သုဘာသိတာနိ၏ ဝိသေသနယူ၍ “သာဒူနိကုန်သော၊ ရမဏီယာနိ-ကုန်သော၊ ယာနိ သုဘာသိတာနိ-တို့သည်၊ သန္တိ”ဟု ပေး၏၊ အစပ်ဝေးလွန်းသည်ဟု ထင်၏။ [သာဒီယန္တိ အဿာ- ဒီယန္တီတိ သာဒူနိ(မောဂ်-၇၊၁)၊ ရမိတဗ္ဗာနိ အလ္လီယိတဗ္ဗာနိတိ ရမဏီ ယာနိ(အပ-ဋ္ဌ.၂, ၂၀၁)၊ စိတ္တံ ရမေန္တီတိ ရမဏီယာနိ(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၉၆၊ အံ၊ဋီ၊၃၊၂၆၇)။]
မနောရမာ။ ။ မနော ရမေန္တိ ထောမေန္တိ တောသေန္တိ ပဟာသေန္တီတိ မနောရမာ(စူဠနိ-၂၆၂)၊ မနော ဧတေသု ရမတီတိ မနောရမာ(မ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၈၆)။
ဝက္ခာ။ ။ အတော အာဝရတိ (အာဝုဏောတီ)တိ ဝက္ခာ၊ [ဝက္ခ+အ၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ၊] ရုက္ခ ဝက္ခ အာဝရဏေ(နီတိဓာတု-၂၃)၊ ဝက္ခာတိ ရုက္ခာ (ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၂)
ကထံ သာမာကနီဝါရံ, အလောဏံ ဆာဒယန္တိ တံ။
(ယော တွံ၊ အကြင်သင်သည်။ ရာဇကုလေ၊ မင်းနန်းတော် ၌။) သုစိံ၊ စင်ကြယ်သော။ မံသူပသေစနံ၊ အသားဖြင့် သွန်း လောင်းထည့်ခတ်အပ်သော။ ဝါ၊ အသားဖြင့် ရောပြွမ်းအပ်သော။ သာလီနံ၊ သလေးစပါးတို့၏။ ဩဒနံ၊ ဆွမ်းကို။ (တစ်နည်း) သာလီနံ ဩဒနံ၊ သလေးဆွမ်းကို။ ဘုဉ္ဇေ (ဘုဉ္ဇသိ)၊ ဘုဉ်းပေးရ ၏။ ကထံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ အလောဏံ၊ ဆားမရှိသော။ ဝါ၊ ဆား မပါသော။ တံ သာမာကနီဝါရံ၊ ထိုဂျုံဆန်, ကျိတ်ဆန်ဖြင့် ပြုအပ် သော ယာဂုသည်။ (တဿ တေ၊ ထိုသင်အား။) ဆာဒယတိ၊ လိုလားနှစ်သက်ဘိသနည်း? ဝါ၊ မြိန်မြိန်ရှက်ရှက်ရှိဘိသနည်း? (ဋ္ဌ-၉၁)
ဘုဉ္ဇေ။ ။ ဘုဇ+အ+သိ၊ ဧယျေယျာသေယျန္နံ ဋေ(မောဂ် -၆, ၇၅) သုတ်၌ “ဋေ”ဟူ သော သုတ္တဝိဘာဂဖြင့် (ကွစိဓာတုဖြင့်) သိကို ဧပြု။ [ဘုဉ္ဇေတိ ဘုဉ္ဇသိ၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၃။]
သာမာကနီဝါရံ။ ။ သာမံ (သာမဝဏ္ဏံ)+အကတီတိ သာမာကော (ကပ္ပဒ္ဒုမ)၊ သာမော ဣဝ သာမာကော(ထောမ)၊ သာမာကော စ+နီ- ဝါရော စ သာမာကနီဝါရံ၊ သာမာကနီဝါရေန+ကတာ သာမာကနီဝါရံ၊ [ကတကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ကတတဒ္ဓိတ်၊] “သာမာကော နာမ ဂေါဓုမော (သီဋီသစ်၊၂၊၃၅၆)”ဟုဖွင့်ရာ ဂေါဓုမောကို “နက်ကောက်”ဟု ရှေးက ဘာသာပြန်ကြ၏၊ “ဂျုံ”ဟု ဘာသာပြန်မှ အမှန်ဟု ဓာန်နိသစ်ဆို၏၊ နီဝါရ (ကျိတ်ဆန်)ဟူသည် တော၌အလေ့ကျပေါက်သော စပါးတစ်မျိုးတည်း။
ဆာဒယန္တိ။ ။ ဆဒီဓာတ်, ဣစ္ဆာအနက်, စုရာဒိဏယပစ္စည်း, တိဝိဘတ်ဖြင့် “ဆာဒယတိ” ဟု ဆိုလိုလျက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ, ဝဂ္ဂန္တန်ပြု။ [ဆာဒယန္တီတိ ဆာဒယတိ၊ ပီဏေတိ တောသေတိ၊ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အနုနာသိကော ကတော၊-ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၃၊ ဓမ္မယော-၃၆။]
သုဒ္ဓရုပ်။ ။ “ကထံ တေ ဧတံ ရုစ္စတိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၃)”ဟူသော အဖွင့်၌ ရုစ္စတိကို ဆာဒယတိ၏ ဓာတ်နက်ဖွင့်ဟု ယူ၍ ဆာဒယတိကို ကတ္တုရုပ်ဟု မောဂ်ပံ, နီတိဓာတု, ဓာတွတ္ထတို့၌ ဆို၏၊ ထိုအတိုင်း ပေး ခဲ့သည်၊ “ကထံ တေ ဧတံ ရုစ္စတိ”အဖွင့်၌ တေဖြင့် တံကို ဖွင့်သည်ဟု ယူ လျှင် တံ၌ သမ္ပဒါန်အနက်ဟော ဒုတိယာဟု ယူ၍ “သာမာကနီဝါရံသည်၊ (တံ) တံ-ထိုသင့်အား၊ ဆာဒယတိ-နည်း”ဟု ပေး။
ဆက်ဥုးအံ့-ဤသို့ သုဒ္ဓကတ္တုရုပ်ယူလျှင် ဆာဒယတိ၏ ကတ္တား သည် သာမာကနီဝါရံတည်း၊ သာမာကနီဝါရံ၌ လိုလားနှစ်သက်တတ် သော ကတ္တုသတ္တိမရှိ၊ ဆာဒယတိအရ လိုလားနှစ်သက်တတ်သူကတ္တား သည် ကေသဝရသေ့တည်း၊ ကေသဝရသေ့၏ လိုလားနှစ်သက်တတ် သော ကတ္တုသတ္တိကို သာမာကနီဝါရံ၌ တင်စားခြင်း, ကတ္တားလွှဲထားခြင်း ဖြစ်သည်၊ ဤသို့ကတ္တားလွှဲထားခြင်းကို “အညကတ္တုက”ဟု ဆိုရသည်။ (မောဂ်- မောဂ်ပံ- မောဂ်နိ၊၁၊၂၊၂၅၊ နီတိဓာတု-၃၁၅၊ ဓာတွတ္ထ)
ကာရိတ်ရုပ်။ ။ “ပီဏေတိ တောသေတိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့် ၍ ကာရိတ်ရုပ်ဟု ဆိုကြသေး၏၊ ကာရိတ်ရုပ်ယူလျှင် စုရာဒိဓာတ်နောင် ဏာပေ, ဏာပယပစ္စည်း၂မျိုးသာ သက်နိုင်သောကြောင့် ကာရိတ်ဏာပေ ပစ္စည်းအကျေကြံ၊ “သာမာကနီဝါရံ-သည်၊ (တံ) တံ-ထိုသင့်ကို၊ ဆာဒ- ယတိ- နှစ်သက်စေဘိသနည်း”ဟု ပေး။
မောဂ်- မောဂ်ပံ- မောဂ်နိ၊၁၊၂၊၂၅။ ။ ထို၌ သမ္ဗန်ယူ၍ “သာမာကနီဝါရံ-သည်၊ တေ-သင်၏ (စိတ်၌)၊ ဆာဒယတိ-နည်း၊ ဝါ-လို လားနှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေဘိသနည်း”ဟု ပေးစေ၏။
ဝိဿတ္ထော ယတ္ထ ဘုဉ္ဇေယျ, ဝိဿာသပရမာ ရသာ။
ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ သာဒုံ ဝါ၊ ကောင်းသော စားဖွယ်ကို လည်းကောင်း။ ယဒိ၊ သို့မဟုတ်။ အသာဒုံ ဝါ၊ မကောင်းသော စားဖွယ်ကိုလည်းကောင်း။ အပ္ပံ ဝါ၊ အနည်းငယ်သော စားဖွယ်ကိုလည်းကောင်း။ ယဒိ၊ သို့မဟုတ်။ ဗဟုံ ဝါ၊ များစွာသော စားဖွယ် ကိုလည်းကောင်း။ ဝိဿတ္ထော၊ အကျွမ်းဝင်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဘုဉ္ဇေယျ၊ စားရာ၏။ (တတ္ထ၊ ထိုအရပ်၌။) ဘုတ္တံ၊ စားအပ်သမျှ, အာဟာရသည်။ သာဒုမေဝ၊ ကောင်းသည်သာတည်း။ (ကသ္မာ၊ နည်း? ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) ရသာ၊ အရသာတို့သည်။ ဝိဿာသပရမာ၊ အကျွမ်းဝင်ခြင်းသာ အကောင်းမြတ်ဆုံးရှိကုန်၏ (တသ္မာ၊ ထို့ကြောင့်တည်း။) (ဋ္ဌ-၉၂)
ဝိဋဋူဘဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုတ္တံ ဂါမံ မဟောဃောဝ, မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။
ပုပ္ဖာနိ၊ ပန်းခြံ၌စုံ, ပန်းချုံဆင့်ဆင့်, ပွင့်၍နေသောပန်းတို့ကို။ (ပစိနာတိ ဣဝ၊ တစ်ချုံမကောင်း, တစ်ချုံပြောင်းဖို့, ငဲ့စောင်း ရည်စူး, ဆွတ်ခူးနေသကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။) ပုပ္ဖာနိ၊ ၅ဖြာအာရုံ, ကာမ ဂုဏ်ပန်းတို့ကို။ ပစိနန္တံ ဧဝ၊ အာရုံအပေါင်း, လိုရာပြောင်း၍, ငဲ့စောင်းရည်စူး, ဆွတ်ခူးစဉ်သာလျှင်ဖြစ်သော။ ဗျာသတ္တမနသံ၊ ရလတ္တံ့ ရပြီး, သီးသီးအာရုံ, ကာမဂုဏ်၌, ဖုံဖုံမက်မော, ငြိကပ် သောစိတ်ရှိသော။ နရံ၊ ပုထုဇဉ်ဟု, မြော်မြင်ညံ့စွာ, သတ္တဝါကို။ သုတ္တံ ဂါမံ၊ မေ့မေ့လျော့လျော့, ပေါ့ပေါ့ဆဆ, အိပ်မောကျသော တစ်ရွာလုံးကို။ မဟောဃော၊ ကြီးကျယ်နက်စွာ, လှိမ့်၍လာသော ရေအလျဉ်သည်။ အာဒါယ၊ ယူ၍။ ဂစ္ဆတိ ဣဝ၊ သွားသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) မစ္စု၊ ၃၁ဘုံ, အလုံးစုံကို, အကုန်မွှေနင်း, ရှင်သေမင်း သည်။ အာဒါယ၊ ဇီဝိတိန္ဒြေကို ဖြတ်ယူ၍။ ဂစ္ဆတိ၊ သွား၏။ [“ဇိဝိတိန္ဒြိယမဿ ဆိန္ဒိတွာ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် အာဒါယ၌ ဒါဓာတ်ကို ဆေဒ (ဖြတ်ခြင်း) အနက်ကြံ။] (ပါ-၄၇)
ဝိဋဋူဘဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဗျာသတ္တမနသံ။ ။ ဝိသေသေန+အာ (ဘုသော)+သဉ္ဇတီ (သဇ္ဇ- တီ)တိ ဗျာသတ္တော (ဗျာသတ္တံ)၊ ဗျာသတ္တော (ဗျာသတ္တံ)+မနော ယဿာတိ ဗျာသတ္တမနသော။ “ဗျာသတ္တမန”ဟု ပကတိပြုပြီးနောက် တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်, သ သရေ ဝါဂမောသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် သမာသ် အဆုံး၌ သ-လာလျှင် “ဗျာသတ္တမနသံ”ဟု ဖြစ်သည်။ “ဗျာသတ္တမာနသံ” ဟု ဒီဃဖြင့်ရှိလျှင် “မနော ဧဝ မာနသံ [မန+ဏ၊ မနောဂိုဏ်းဖြစ်၍ သလာ၊] ဗျာသတ္တံ+မာနသံ ယဿာတိ ဗျာသတ္တမာနသော”ဟုပြု။ (နီတိ ပဒ-၁၆၃၊ နိဒီ-၈၁၊ ဝိဗော၊၇၄။)
ရုပ်စဉ်ပုံ။ ။ သမာသ်အဆုံး၌ သ-လာသည့်ရုပ်သည် ပုလ္လိင်တွင် ပဌမာ, ဒုတိယာ ဧကဝုစ် ဗဟုဝုစ်ဝိဘတ်နှင့် တတိယာ, စတုတ္ထီ, ဆဋ္ဌီ, သတ္တမီ ဧကဝုစ်ဝိဘတ်တို့၌လည်းကောင်း, နပုလ္လိင်တွင် ပဌမာ, ဒုတိယာ, တတိယာ, စတုတ္ထီ, ဆဋ္ဌီ, သတ္တမီ ဧကဝုစ်ဝိဘတ်၌လည်းကောင်း, ဣတ္ထိ လိင်တွင် ပဌမာဧကဝုစ်ဝိဘတ်၌လည်းကောင်း ရှိနိုင်၍ ကြွင်းဝိဘတ်များ ၌ လိင်အားလျော်စွာ ပုရိသ, စိတ္တ, ကညာတို့ကဲ့သို့ ရုပ်စဉ်ရာ၏။ (နီတိ ပဒ-၁၆၃-၄)
ဂါမံ။ ။ ဌာနရွာ၏အမည်ကို ဌာနီရွာနေသတ္တဝါ၌တင်စားသော ဌာနူပစာရအားဖြင့် ရွာနေသတ္တဝါအပေါင်းကို “ဂါမံ”ဟု ဆိုသည်။ ဂသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂါမော၊ [ဂသ+မ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၂၅။] ဂါယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂါမော၊ [ဂါ+မ၊- မောဂ်-၇၊၁၃၆။] ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ ကာမာ ဧတ္ထာတိ ဂါမော၊ [ဂမု+အဏ်၊- နိဒီ-၅၄၀။] ဂစ္ဆန္တိ တိဋ္ဌန္တိ ဇနာ ဧတ္ထာတိ ဂါမော၊ ဇနာနံ နိဝါသောကာသဘာဝေန ဂမျတေ ဉာယတေတိ ဂါမော၊ တေန တေန ဝတ္ထုနာ အတ္ထိကေဟိ ဂန္တဗ္ဗောတိ ဂါမော၊ ဂါဝေါ+အမန္တိ ကိဏန္တိ ဝိက္ကိဏန္တိ ဇနာ ဧတ္ထာတိ ဂါမော၊ [ဂေါ+အမ+အ၊-ပါတိပဒတ္ထ-၈၃။]
֍ * ၄-ပတိပူဇိကကုမာရိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတိတ္တံယေဝ ကာမေသု, အန္တကော ကုရုတေ ဝသံ။
ပုပ္ဖာနိ၊ တို့ကို။ (ပစိနာတိ ဣဝ၊ ကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။) ပုပ္ဖာနိ၊ တို့ကို။ ပစိနန္တံ ဧဝ၊ သော။ ဗျာသတ္တမနသံ၊ သော။ နရံ၊ ကို။ ကာမေသု၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂-ဖြာသောကာမတို့၌။ အတိတ္တံ၊ ရှာလို့ ရလို့, သုံးဆောင်လို့လျှင်, စုလို့မငြိမ်, မတင်းတိမ်သည်။ (သမာနံ) ဧဝ၊ ဖြစ်စဉ်သာလျှင်။ အန္တကော၊ တစ်ဘဝလုံး, ဆုံးအောင်ပြုတတ် သော သေမင်းသည်။ ဝသံ၊ သေခြင်းဟုဆို, သူ့အလိုသို့။ ကုရုတေ၊ ချိန်ခါသင့်က, နှေးဖင့်မနေ, ပြုလုပ်လေသတည်း။ (ပါ-၄၈)
ပတိပူဇိကကုမာရိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-မစ္ဆရိယကောသိယသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပလေတိ ရသမာဒါယ, ဧဝံ ဂါမေ မုနီ စရေ။
ဘမရော၊ ပန်းဝတ်ရည်သုံး, ပျားပိတုန်းသည်။ ပုပ္ဖံ၊ ပန်းခြံ ၌စုံ, ပန်းချုံဆင့်ဆင့်, ပွင့်၍နေသော ပန်းကိုလည်းကောင်း။ ဝဏ္ဏဂန္ဓံ၊ လှပသင်းပျံ့, ဆင်းရနံ့ကိုလည်းကောင်း။ အဟေဌယံ၊ မဖိ မနင်း, မညှင်းဆဲဘဲ။ ရသံ၊ ပန်းပွင့်၌တည်, ပန်းဝတ်ရည်ကို။ အာဒါယ၊ နည်းများမဟူ, ရအောင်ယူ၍။ ပလေတိ ယထာ၊ လိုရာ စခန်း, ပျံသန်းသကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤအတူ။ မုနိပိ၊ အာသဝေါကင်းစင်, ရဟန်းရှင်သည်လည်း။ ဝါ၊ ဆရာအကြောင်း, ဒကာအကြောင်း ကို, ကောင်းကောင်းမြော်မြင်, ရဟန်းရှင်သည်လည်း။ ဂါမေ၊ မိမိနေရာ, မြို့ပြရွာ၌။ စရေ၊ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာန်း, ရပ်လုံးဖြန်း၍, ဝမ်းရေးတွက်တာ, လှည့်လည်ရာသတည်း။ (ပါ-၄၉)
ဘမရော။ ။ ဘမန္တော ပရိဗ္ဘမန္တော ယာတိ ဂစ္ဆတီတိ ဘမရော၊ [ဘမန္တ+ယာ+အ၊ န္တချေ, ယကို ရပြု၊] (တစ်နည်း) ဘမနံ ပရိဗ္ဘမနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဘမရော၊ [ဘမ+ရ၊] ဘမတိ ပရိဗ္ဘမတီတိ ဘမရော၊ [ဘမ+အရ၊- ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၀။]
မုနီ စရေ။ ။ “မုနိ+စရေ”ဟုဖြတ်၊ ဆန္ဒာနုရက္ခဏအကျိုးငှာ ဒီဃ ပြု၊ စရေ၌ စရဓာတ်, တိဝိဘတ်ကို ဧပြု၊ မောဂ်နိ၊၁၊၅၈၌ “မုနိ+အာစရေ”ဟု ဖြတ်၏။
သမာသ်မုနိ။ ။ မုနာတိ ဇာနာတီတိ မောနံ၊ [မုန+ဏ၊ (တစ်နည်း) မု+ယု၊] (တစ်နည်း) မုနိနော+ဣဒံ မောနံ၊ [မုနိ+ဏ၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၅၂၊] မောနေန+ဣတော ဂတော ပဝတ္တောတိ မုနိ၊ [“မောနိ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဩကို ဥပြု၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။]
မစ္ဆရိယကောသိယသေဋ္ဌိဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဥဘိန္နံ ပိဠကာ ဇာတာ, နာဟံ ပဿာမိ ဣလ္လိသံ။
ဥဘော၊ ၂ယောက်လုံးတို့သည်။ ခဉ္ဇာ၊ ခြေခွင်ကုန်၏။ ဥဘော၊ တို့သည်။ ကုဏီ၊ ကောက်သောလက်ရှိကုန်၏။ ဥဘော၊ တို့သည်။ ဝိသမစက္ခုကာ၊ မညီညာသော မျက်စိရှိကုန်၏။ ဝါ၊ မျက်စိစွေကုန်၏။ ဥဘိန္နံ၊ ၂ယောက်လုံးတို့၏။ (သီသပ္ပဒေသေဥုးခေါင်းအရပ်၌။) ပိဠကာ၊ သဏ္ဌာန်တူစွာ, သွေးစုနာတို့သည်။ ဇာတာ၊ ဖြစ်နေကုန်၏။ ဝါ၊ ပေါက်နေကုန်၏။ အဟံ၊ ကျွန်တော် မျိုးသည်။ (ဣမေသု၊ ဤလူ၂ယောက်တို့တွင်။ ဧကဿာပိ၊ တစ်ယောက်သောသူ၏လည်း။) ဣလ္လိသံ၊ ဣလ္လိလ၏အဖြစ်ကို။ ဝါ၊ ဣလ္လိလဖြစ်ကြောင်းကို။ န ပဿာမိ၊ မသိနိုင်တော့ပါ။ (ဋ္ဌ-၉၃)
မစ္ဆရိယကောသိယသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
တဒ္ဓိတ်မုန။ ။ မောနံ+အဿ အတ္ထီတိ မုနိ။ [မောန+ဤ၊ “မောနီ” ဟု ဆိုလိုလျက် ဩကို ဥပြု, ဤကို ရဿပြု၊-နီတိဓာတု-၂၅၁၊ ဓာန်-ဋီ-၄၃၃။]
ကိတ်မုနိ။ ။ မုနာတိ ဇာနာတိ ဟိတာဟိတံ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ မုနိ၊ ဥဘော အတ္ထေ မုနာတီတိ မုနိ၊ [မုန ဉာဏေ+ဣ၊-နီတိဓာတု-၂၅၁။] အတ္တနော စိတ္တံ မုနာတိ မဝတိ ဗန္ဓတိရာဂဒေါသာဒိဝသံ ဂန္တုံ န ဒေတီတိ မုနိ။ [မူ ဗန္ဓနေ+နာ+ဣ၊-နီတိဓာတု-၂၅၄။]
ဓမ္မ-ဋီ-၃၄၀။ ။ ကိလေသေ မိနာတိ ဟိံသတီတိ မုနိ၊ [မီ+နာ+ဣ၊ ဤကို ဥပြု။] ဒေဝမနုဿေဟိ မုနိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗောတိ မုနိ၊ ဒေဝ- မနုဿေဟိ မာနိတော ပူဇိတောတိ မုနိ၊ [မာန+ဣ၊ အာကို ဥပြု။] ကိလေသေ မာရေန္တော ဟုတွာ သတ္တေ ဝိမုတ္တိသုခံ နိဗ္ဗာနံ နေတီတိ မုနိ။ [မာရေန္တ+နီ+ဣ၊ ရေန္တကိုချေ, မာ၏ အာကို ဥပြု။]
ပဿာမိ ဣလ္လိသံ။ ။ ဣလတိ မစ္ဆေရဝသေန ကမ္ပတီတိ ဣလ္လိ- သော၊ [ဣလ+ရိသ၊ လဒွေဘော်၊-ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၁။] ထိုနောင် ဘာဝပ္ပ- ဓာန, ဘာဝလောပကြံ၊ ပဿာမိ၌ ဒိသဓာတ်သည် ဗောဓန(သိခြင်း) အနက်ကို ဟော၏၊ ထိုကြောင့် “ဧကဿာပိ ဣလ္လိသဘာဝံ န ဇာနာမိ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၄)”ဟု ဖွင့်သည်။
֍ * ၆-ပါဝေယျကာဇီဝကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တနောဝ အဝေက္ခေယျ, ကတာနိ အကတာနိ စ။
ပရေသံ၊ မိမိကိုယ်ကို, မလိုမုန်းထား, သူတစ်ပါးတို့၏။ ဝိလောမာနိ၊ မိမိအပေါ်, မလျော်အောင်, စော်စော်ကားကား, နာ ကျည်းဖွယ်စကားတို့ကို။ န အဝေက္ခေယျ၊ မကျေမနပ်, စိတ်ဝယ် မှတ်၍, မပြတ်ခါခါ, မရှုမကြည့်ရာ။ ပရေသံ၊ မိမိမှတစ်ပါး, အခြား သူတို့၏။ ကတာကတံ၊ ပြုမပြုအပ်, အရပ်ရပ်ဟု, ကောင်းမှု, မကောင်းမှုကို။ န အဝေက္ခေယျ၊ အလုပ်တစ်ခု, ဂရုပြု၍, မရှု မကြည့်ရာ။ အတ္တနောဝ၊ မိမိ၏သာလျှင်။ ကတာနိ စ၊ ပြုအပ်ပြီး သော အမှုတို့ကိုလည်းကောင်း။ အကတာနိ စ၊ မပြုအပ်သေး သော အမှုတို့ကိုလည်းကောင်း။ အဝေက္ခေယျ၊ အလုပ်တစ်ခု, ဂရုပြု၍, ကြည့်ရှုဆင်ခြင်ရာ၏။ (ပါ-၅၀)
ပါဝေယျကာဇီဝကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ကတာကတံ။ ။ “ကတဉ္စ+တံ+အကတဉ္စာတိ ကတာကတံ(ဝိသေ သနောဘယပဒကမ္မဓာရည်း)”ဟု ပြုကြသေး၏၊ “ကတာနိ အကတာနိ” ဟူသော စတုတ္ထပါဒနှင့် “ကတာကတံ ဇာနိတုန္တိ ကတဉ္စ အကတဉ္စ စ ဇာနိတုံ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ ကတနှင့် အကတ အရမတူ သောကြောင့် “ကတာနိ စ+အကတာနိ စ (ကတဉ္စ+အကတဉ္စ) ကတာကတံ”ဟု ဒွန်သမာသ်ဝစနတ္ထပြုခြင်းသာ ကောင်းသည်။
ဆက်ဥုးအံ့-ဒီပကနည်းအရ အဝေက္ခယျကို “န ပရေသံ ဝိလောမာနိ, န ပရေသံ ကတာကတံ”သို့ ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ ကြိယာကို အဋ္ဌကထာမှ ယူ၍ “ဝိလောမာနိ-တို့ကို၊ န (မနသိကာတဗ္ဗာနိ)-နှလုံးမသွင်းထိုက်ကုန်၊ ကတာကတံ-ကို၊ န (ဩလောကေတဗ္ဗံ)-မကြည့်ရာ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
֍ * ၇-ဆတ္တပါဏိဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ သုဘာသိတာ ဝါစာ, အဖလာ ဟောတိ အကုဗ္ဗတော။
ရုစိရံ၊ လှပတင့်တယ်ထသော။ ဝဏ္ဏဝန္တံ၊ အဆင်းလည်းပြည့်, ပုံသဏ္ဌာန်လည်းရှိထသော။ အဂန္ဓကံ၊ မွှေးကြိုင်သင်းပျံ့, အနံ့မရှိ ထသော။ ပုပ္ဖံ ယထာ၊ ခေါင်ရမ်းသို့နှယ်, အသွယ်သွယ်သော ပန်း ကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။ သုဘာသိတာ၊ အကျိုးလည်းယှဉ်, နားဝင်လည်း ချို, ကောင်းစွာပြောဆိုအပ်သော။ ဝါစာပိ၊ ၃ပုံပိဋကတ်, ကောင်း မြတ်သော စကားတော်သည်လည်း။ အကုဗ္ဗတော၊ နှုတ်ပြော သလို, မပြုမလုပ်သောပုဂ္ဂိုလ်၏အတွက်။ အဖလာ ဟောတိ၊ တစ်စုံတစ်ရာမျှ, အကျိုးမရဖြစ်တော့သတည်း။ (ပါ-၅၁)
ဧဝံ သုဘာသိတာ ဝါစာ, သဖလာ ဟောတိ ကုဗ္ဗတော။
ရုစိရံ၊ သော။ ဝဏ္ဏဝန္တံ၊ သော။ သဂန္ဓကံ၊ မွှေးကြိုင်သင်းပျံ့, အနံ့လည်း ရှိထသော။ ပုပ္ဖံ ယထာ၊ ကြာညိုပန်းနှယ်, အသွယ် သွယ်သောပန်းကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။ သုဘာသိတာ၊ သော။ ဝါစာပိ၊ သည်လည်း။ ကုဗ္ဗတော၊ နှုတ်ပြောသလို, ပြုလုပ်သောပုဂ္ဂိုလ်၏ အတွက်။ သဖလာ ဟောတိ၊ ပစ္စုပ္ပန်သံသရာ, ၂-ဖြာအကျိုး, ပွားတိုးဖြစ်ပေါ်၍ လာပေသတည်း။ (ပါ-၅၂)။
ဆတ္တပါဏိဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-ဝိသာခါဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အတ္ထာယ ဝတ မေ ဘဒ္ဒါ, သုဏိသာ ဃရမာဂတာ။
(ဘန္တေ၊ မြတ်စွာဘုရား!) သော အဟံ၊ ထိုတပည့်တော် သည်။ ယတ္ထ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ၊ အား။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူအပ်သော ပစ္စည်းဝတ္ထုသည်။ ဝါ၊ ပေးလှူကြောင်းဒါနစေတနာသည်။ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးကျယ်ဖွံ့ဖြိုး, များမြတ်သောအကျိုးရှိ၏။ (တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် ကို။) အဇ္ဇ၊ ယနေ့၌။ ဝါ၊ ယနေ့မှ။ ပဇာနာမိ၊ ကွဲပြားသေချာ, သိရပါ ၏။ ဝတ၊ စင်စစ်။ [ဝတ ဧကန္တေန။ ဓမ္မယော။] ဘဒ္ဒါ၊ ကောင်းသော။ ဝါ၊ ကောင်းခြင်းအင်္ဂါ, လက္ခဏာနှင့် ပြည့်စုံသော။ သုဏိသာ၊ ချွေးမအလိမ္မာ, ဝိသာခါသည်။ မေ၊ မိဂါရခေါ်, တပည့်တော်၏။ အတ္ထာယ၊ အကျိုးငှာ။ ဃရံ၊ အိမ်သို့။ အာဂတာ၊ ကံကောင်း ထောက်၍, ရောက်ခဲ့ပါပြီဘုရား။ (ဋ္ဌ-၉၄)
ပနတ္တာ အဋ္ဌသဟဿာ, ဇမ္ဗုဒီပေ သုပါကဋာ။
(ဝိသာခါယ၊ ဝိသာခါ၏။ ဝါ၊ မှာ။) ပုတ္တာ၊ သားသမီးတို့သည်။ ဝီသတိ၊ ၂၀ သည်။ (အဟေသုံ၊ ရှိကုန်ပြီ။) နတ္တာ စ၊ မြေးတို့သည် ကား။ စတုရော၊ ၄လီကုန်သော။ သတာ၊ အရာတို့သည်။ (တစ် နည်း) စတုရော သတာ၊ ၄၀၀တို့သည်။ (အဟေသုံ)။ ပနတ္တာ စ၊ မြစ်တို့သည်ကား။ အဋ္ဌသဟဿာ၊ ရှစ်ထောင်တို့သည်။ (အဟေသုံ၊ ဣတိ၊ ဤသို့။) ဝိသာခါ၊ ဝိသာခါသည်။ ဇမ္ဗုဒီပေ၊ ဇမ္ဗူ ဒိပ်၌။ သုပါကဋာ၊ အလွန်ထင်ရှား, ကျော်ကြားလေပြီ။ (ဋ္ဌ-၉၅)
ဝိသာခါ။ ။ “အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိပရိဏာမော=အနက်၏အစွမ်းဖြင့် ဝိဘတ်ပြောင်းနိုင်၏(အံ၊ဋီ၊၃၊၂၈၄၊ ရူ-၈)”နှင့်အညီ ဝိသာခါကို “ဝိသာခါယ”ဟု ပြင်ပေးသည်၊ သိလေသနည်းစသည်အရ ဝိသာခါ၌ ပထမာဝိဘတ်ကို သုပါကဋာ၌စပ်ခိုက် ကတ္တားအနက်, ပုတ္တာ, နတ္တာ, ပနတ္တာတို့၌စပ်ခိုက် သာမီအနက် ယူ၍ “ဝိသာခါ-၏၊ ပုတ္တာ-တို့သည်၊ အဟေသုံ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ “ဝိဝိဓာ ဗဟုကာ+ပုတ္တနတ္တပနတ္တာ- ဒိကာ သာခါ ဧတိဿာတိ ဝိသာခါ (ဓာန်-ဋီ-၄၃ရ၊ ပါစိယော-၅၈၂)”ဟု ပြု။
ဇမ္ဗုဒီပေ။ ။ ဇလမဇ္ဈေ ဒိပ္ပတိတီ ဒီပေါ၊ [ဒီပ+ဏ၊] ဒွိဓာ ဝါ အာပေါ ဧတ္ထ သန္ဒတီတိ ဒိပေါ၊ သောယေဝ ဒီပေါ(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၈)၊ နောက်နည်း၌ “ဒွိ+အာပ”ဟု ပကတိပြုပြီးနောက် ဝီသတိဒသေသု ဗာ ဒွိဿ တု၌ တု သဒ္ဒါဖြင့်သော်လည်းကောင်း, တိယေ ဒုတာပိ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့်သော်လည်း ကောင်း ဒွိကို ဒိပြု၊ နောက်အာကို ချေ၍ “ဒိပေါ”ဟု ဖြစ်၏၊ ထိုနောက် “ဒိပေါယေဝ ဒီပေါ”ဟု ဆက်၊ သွတ္ထ၌ အပစ္စည်းသက်၊ အပစ္စည်းကြောင့် ဣကို ဒီဃပြု။ [ဒွီသု+ဂတာ အာပါတြ အစ်, အာဒိဿ အတော ဤ စ၊- ထောမ။] ထို့ပြင် “ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ+ အာပေါ ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပေါ(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၁၄၆)။ ဒွိဓာ+အာပေါ ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပေါ(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၂၄)။ ဒွိဓာ+ ဂတာနိ အာပါနိ အသ္မိံ ဟေတုဘူတေတိ ဒီပေါ(ဓာန်-ဋီ-၆၆၄)။ ဒွိဂ္ဂတာ '+အာပါ အတြာတိ ဒီပေါ၊...သမာသန္တော အ(အမရဋီ၊၁၀, ၈)”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်များလည်း ရှိသေး၏၊ ဤဝိဂြိုဟ်များအလိုမူ သမာသ်ပုဒ်တည်း၊ “ဒွိ+ အာပ”ဟု ပကတိပြုပြီးနောက် အာပသဒ္ဒါ မနောဂဏာဒိဂိုဏ်းဖြစ်သဖြင့် ယင်းဂိုဏ်းကိုဖျက်ရန် သမာသ်အဆုံးကို အ-ပြု၊ ဒွိကို ဒိပြု, နောက်အာကို ချေ, ဣကို ဒီဃပြု။ ထိုနောက် “ဇမ္ဗုယာ+ပညာတော ပါကဋော+ဒီပေါတိ ဇမ္ဗု- ဒီပေါ(အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၇)။ ဇမ္ဗုယာ+လက္ခိတော, ကပ္ပဋ္ဌာယိတာဒိပ္ပဘာဝေန ဝါ တပ္ပဓာနော+ဒီပေါတိ ဇမ္ဗုဒီပေါ (ဓာန်-ဋီ-၁၈၃)”ဟု ဆက်ပြုပါ။ [ဓာန်-ဋီ- နောက်နည်းအလို “ဇမ္ဗု+ပဓာနံ ဧတ္ထာတိ ဇမ္ဗုပ္ပဓာနော၊ ဇမ္ဗုပ္ပဓာနော+ ဒီပေါ ဇမ္ဗုဒီပေါ(သပြေပင် ပြဋ္ဌာန်းခြင်းရှိသောကျွန်း)”ဟု ပြု။]
ဝိဟာရဒါနံ ဒဿာမိ, သင်္ကပ္ပော မယှ ပူရိတော။
အဟံ၊ သည်။ ကဒါ၊ ဘယ်အခါ၌။ ဝါ၊ ဘယ်အခါကျမှ။ ရမ္မံ၊ မွေ့လျော်ထိုက်သော။ ဝါ၊ မွေ့လျော်ဖွယ်ကောင်းသော။ သုဓာမတ္တိကလေပနံ၊ အင်္ဂတေ, မြေညက်တို့ဖြင့် သုတ်လိမ်းအပ်သော။ ပါသာဒံ၊ ပြာသာဒ်ကို။ (ကတွာ၊ ဆောက်လုပ်၍။) ဝိဟာရဒါနံကျောင်းအလှူကို။ ဒဿာမိ၊ လှူဒါန်းရမည်နည်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့ သော။) မယှံ၊ ငါ၏။ သင်္ကပ္ပော၊ အကြံအစည်သည်။ ပူရိတော၊ ပြည့်လေပြီတကား။ (ဋ္ဌ-၉၆)
ဝိဟာရဒါနံ။ ။ ဒီယတေ ဒါနံ၊ ဝိဟာရဿ+ဒါနံ ဝိဟာရဒါနံ၊ ဝိဟာရဒါနံအရ လှူဒါန်းခြင်းကြိယာရ၍ ဒဿာမိအရလည်း လှူဒါန်း ခြင်းကြိယာကိုပင် ရသောကြောင့် အဘေဒဘေဒူပစာရ(ကံနှင့် ကြိယာ မပြားဘဲလျက် ပြားသကဲ့သို့ ခွဲဆိုအပ်သောစကား)ဟု ကြံပါ။ (တစ်နည်း) ကြိယာဝိသေသနယူ၍ “ဝိဟာရဒါနံ-ကျောင်းကို လှူဒါန်းခြင်းအားဖြင့်၊ ဝါကျောင်းအလှူအနေအားဖြင့်၊ ဒဿာမိ-နည်း”ဟု ပေး။
ဓမ္မယော။ ။ ထို၌ “ပါသာဒံ-ဟူသော၊ ဝါ-ကို၊ ဝိဟာရဒါနံ-လှူအပ် သောကျောင်းကို၊ (ကတွာ-၍၊)”ဟု ပေးစေ၏၊ ထိုအလို “ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒါနံ၊ ဝိဟာရောစ+သော+ဒါနဉ္စာတိ ဝိဟာရဒါနံ(ပါစိယော-၄၆၇)”ဟု ဝိသေသနပရပဒကမ္မဓာရည်းပြု၊ သို့သော် နောက်ဂါထာများ၌ အထက်၌ ပေး ထားသည့်အတိုင်းသာ ဖွင့်ရကား သူ့စကားနှင့်သူပင် ရှေ့နောက်မညီပါ။
သေနာသနဘဏ္ဍံ ဒဿာမိ, သင်္ကပ္ပော မယှ ပူရိတော။
အဟံ၊ သည်။ ကဒါ၊ ၌။ မဉ္စပီဌဉ္စ၊ ညောင်စောင်း အင်းပျဉ်ကို သော်လည်းကောင်း။ ဘိသိဗိမ္ဗောဟနာနိ စ၊ ဘုံလျှို (မွေ့ရာ) ခေါင်းအုံးတို့ကိုသော်လည်းကောင်း။ (ကတွာ၊ ပြုလုပ်၍။) သေနာသနဘဏ္ဍံ၊ အိပ်ရာနေရာဟူသော အသုံးအဆောင်ဘဏ္ဍာ အလှူကို။ ဝါ၊ ကျောင်း၏ အသုံးအဆောင်ဘဏ္ဍာအလှူကို။ ဒဿာမိ၊ နည်း။ (ဣတိ၊ သော။) မယှံ၊ ၏။ သင်္ကပ္ပော၊ သည်။ ပူရိတော၊ တကား။ (ဋ္ဌ-၉၇)
သေနာသနဘဏ္ဍံ။ ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သေနံ၊ အာသတိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ၊ သေနဉ္စ+တံ+အာသနဉ္စာတိ သေနာသနံ(သီဘာ၊၃၊၁၁၇၊ ကင်္ခါမဟာဋီ၊၃၊၂၅၈၊ ပါတိပဒတ္ထ-၁၉၈)၊ ဒွန်သမာသ်ဟုဆိုသော သီဋီ၊သစ်၊၂၊၁၁၉အဆိုကို ဆရာအများ မနှစ်သက်ကြပါ။ သေနာသနအရ မဉ္စပီဌ, ဘိသိဗိမ္ဗောဟနတို့ကို ယူ၍ “သေနာသနမေဝ+ဘဏ္ဍံ သေနာသန ဘဏ္ဍံ”ဟုလည်းကောင်း, သေနာသနအရ ကျောင်းကို ယူ၍ “သေနာသန- ဿ+ဘဏ္ဍံ သေနာသနဘဏ္ဍံ”ဟုလည်းကောင်း ၂ မျိုးပြုနိုင်သည်(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၇)။ ထိုနောင် ဒါနပုဒ်အကျေကြံ၍ “သေနာသနဘဏ္ဍဿ+ဒါနံ သေနာသနဘဏ္ဍံ”ဟုပြု၊ ဒါနပုဒ်အကျေမကြံလိုလျှင် “မဉ္စပီဌဉ္စ-သော်လည်းဖြစ်သော၊ ဘိသိဗိမ္ဗောဟနာနိ စ-တို့သော်လည်းဖြစ်သော၊ သေနာသနဘဏ္ဍံ-အိပ်ရာနေရာဟူသော အသုံးအဆောင်ဘဏ္ဍာကို၊ ဝါ-ကျောင်း ၏ အသုံးအဆောင်ဘဏ္ဍာကို၊ ဒဿာမိ-နည်း”ဟု ပေးပါ။
ဘောဇနဒါနံ ဒဿာမိ, သင်္ကပ္ပော မယှ ပူရိတော။
အဟံ၊ သည်။ ကဒါ၊ ၌။ သုစိံ၊ သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော။ မံသူပသေစနံ၊ အသားဖြင့် သွန်းလောင်းထည့်ခတ်အပ်သော။ ဝါ၊ အသားဖြင့် ရောပြွမ်းအပ်သော။ သလာကဘတ္တံ၊ မဲချလှူဒါန်း, စာရေးတံဆွမ်းကို။ (ကတွာ၊ ၍။) ဘောဇနဒါနံ၊ ဆွမ်းအလှူကို။ ဒဿာမိ၊ နည်း။ (ဣတိ၊ သော။) မယှံ၊ ၏။ သင်္ကပ္ပော၊ သည်။ ပူရိတော၊ တကား။ (ဋ္ဌ-၉၈)
သလာကဘတ္တံ။ ။ သလာကာယ+ဂါဟေတဗ္ဗံ+ဘတ္တံ သလာက ဘတ္တံ-စာရေးတံမဲဖြင့် ယူစေအပ်သောဆွမ်း(အံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၀)၊ သလာကာယ '+ဒါတဗ္ဗံ+ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ-စာရေးတံမဲဖြင့် လှူအပ်သောဆွမ်း(ဒီ၊ဋီ၊၃၊၂၂၈၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၇၁)၊ သလာကံ+ဂါဟာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ+ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ-စာရေးတံမဲကို ယူစေ၍ လှူအပ်သောဆွမ်း(သာရတ္ထ၊၃၊၂၃၄)၊ သလာကံ+ပါတေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗံ+ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ-စာရေးတံမဲချ၍ ယူစေအပ်သောဆွမ်း(ဝိလံ၊ဋီ၊၂၊၃၆)၊ သလာကာယော+ဆိန္ဒိတွာ ကာတဗ္ဗံ '+ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ-စာရေးတံမဲတို့ကို ဖြတ်၍ ပြုအပ်သောဆွမ်း(ပါစိ ယော-၅၀၁)၊ သလာကာယ+ကာတဗ္ဗံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဝါ+ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ-စာရေးတံမဲဖြင့် ပြုအပ်, ညွှန်အပ်သောဆွမ်း(စူဘာ- ၃၀၄)။
စီဝရဒါနံ ဒဿာမိ, သင်္ကပ္ပော မယှ ပူရိတော။
အဟံ ကဒါ ကာသိကံ၊ ကာသိတိုင်း၌ ဖြစ်သော။ ဝတ္ထံ၊ အဝတ်ကိုလည်းကောင်း။ ခေါမကပ္ပာသိကာနိ၊ ခုံချည်တို့ဖြင့် ရက်အပ်, ဝါချည်တို့ဖြင့် ရက်အပ်ကုန်သော။ (ဝတ္ထာနိ) စ၊ အဝတ် တို့ကိုလည်းကောင်း။ (ကတွာ၊ သင်္ကန်းချုပ်လုပ်၍။) စီဝရဒါနံသင်္ကန်းအလှူကို။ ဒဿာမိ၊ နည်း။ (ဣတိ၊ သော။) မယှံ၊ ၏။ သင်္ကပ္ပော၊ သည်။ ပူရိတော၊ တကား။ (ဋ္ဌ-၉၉)
ခေါမကပ္ပာသိကာနိ။ ။ ခုမာယ+ဝိကာရော ခေါမံ၊[ခုမာ+ဏ၊- ဓာန်-ဋီ-၂၉၁။] ခူယတေ ဥတ္တမဘာဝေနာတိ ခေါမံ၊ [ခု (သဒ္ဒ-အသံပြုခြင်း အနက်)+မ၊-မောဂ်.၇, ၁၃၆။] ခေါမဿ+ဝိကာရော ခေါမံ၊ [ခေါမ+ဏ၊- မောဂ်-၂၊၄၂၆)၊ ခေါမေဟိ+ဝါယိတံ ခေါမံ(သာရတ္ထ၊၂၊၃၈၅၊ ဝိမတိ၊၁၊၃၁၀)၊ ကရီယတီတိ ကပ္ပာသော၊ [ကရ+အသဏ်၊-မောဂ်-၇၊၂၁၈။] ကပ္ပာသဿ+ဝိကာရော ကပ္ပာသိကံ၊ [ကပ္ပာသ+ဏိက၊-မောဂ်-၄, ၆၆။] ကပ္ပာသေဟိ+ဝါယိတံ ကပ္ပာသိကံ(ဝိမတိ၊၁၊၃၁၀)၊ ခေါမံ စ+ကပ္ပာသိကံ စ ခေါမကပ္ပာသိကာနိ။
ဓမ္မယော။ ။ ထို၌ “ခေါမရဋ္ဌေ ဥပ္ပန္နာနိ ကပ္ပာသိကာနိ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို “ခေါမေ+ဥပ္ပန္နာနိ+ကပ္ပာသိကာနိ ခေါမကပ္ပါသိကာနိ-ခေါမ တိုင်း၌ ဖြစ်သော ဝါချည်အဝတ်များ”ဟု ပြု၊ သို့သော် “ခေါမံ ကပ္ပာသိကံ ...ဘင်္ဂံ(ဝိ၊၃၊၇၃)၊ “ခေါမကပ္ပာသိကာနီတိ ခေါမဝတ္ထာနိ စေဝ ကပ္ပာသမယဝတ္ထာနိ စ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၇၁)”ဟူသော စကားများအရ ခေါမနှင့် ကပ္ပာသိကသည် သီးခြားစီဖြစ်သောကြောင့် ဒွန်သမာသ်သာ သင့်၏။
ဆက်ဥုးအံ့-ဤအဆိုများအရ ခေါမ၌ “ခုမာပုဒ်နောင် ဏပစ္စည်း, ခေါမပုဒ်နောင် ဏပစ္စည်း”ဟု ၂မျိုးဖြစ်၏၊ ခုမာ, ခေါမ ၂ပုဒ်လုံး နှမ်း ကြပ်ပင်ကို ဟော၏၊ ထိုအပင်သည် အဝတ်ရက်ရသော လျှော်နှင့် ဆီ ထုတ်ရသော အစေ့များထွက်သည့် ပန်းပြာပွင့်သော အပင်ဖြစ်သည်၊ အစေ့ကို ဗီဇဝါဟူသောအမည်ဖြင့် စိန်ရတနာချိန်ရာတွင် သုံးရသည်။ (မြန်ဓာန်ချုပ်)
ဘေသဇ္ဇဒါနံ ဒဿာမိ, သင်္ကပ္ပော မယှ ပူရိတော။
အဟံ၊ သည်။ ကဒါ၊ ၌။ သပ္ပိနဝနီတံ၊ ထောပတ်, ဆီဥုးကို သော်လည်းကောင်း။ မဓုတေလဉ္စ၊ ပျားရည်, ဆီကိုသော်လည်းကောင်း။ ဖာဏိတံ၊ တင်လဲကိုသော်လည်းကောင်း။ (ကတွာ၊ ပြု လုပ်၍။) ဘေသဇ္ဇဒါနံ၊ ဆေးအလှူကို။ ဒဿာမိ၊ နည်း။ (ဣတိသော။) မယှံ၊ ၏။ သင်္ကပ္ပော၊ သည်။ ပူရိတော၊ ကား။ (ဋ္ဌ-၁၀၀)
ဝိသာခါဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟုံ။
(မာလာကာရော၊ ပန်းကုံးမှုတွင် ကျွမ်းကျင်သောပန်းသည် သည်။) ပုပ္ဖရာသိမှာ၊ အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ, ပန်းပေါင်းစုံသည့်, ပန်းပုံ ကြီးထဲမှ။ ဗဟူ၊ ရေတွက်သင်္ချာ, များပြားစွာကုန်သော။ မာလာဂုဏေ၊ ကြည့်၍မဆုံး, လိုတိုင်းသုံးဖို့, ပန်းကုံးတို့ကို။ ကယိရာ ယထာ၊ ဝမ်းမြောက်ကြည်သာ, ပြုလုပ်ရာသကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။ ဇာတေန၊ ရှေးကံအလျောက်, လူ့ထံရောက်အောင်, ပေါ်ပေါက်ဖွား မြင်လာသော။ မစ္စေနပိ၊ မချွတ်ဧကန်, အမှန်သေရမည့် သတ္တဝါ သည်လည်း။ (ပုပ္ဖရာသိမှာ၊ ပန်းပုံနှင့်တူ, လူဖြစ်ရခြင်း, မှီတင်း သူတော်, ဟောဖော်တရား, နာကြားစရှိ, ပုညကိရိယာမှု, အ ကြောင်းစုမှ။) ဗဟုံ၊ ရေတွက်သင်္ချာ, လွန်များစွာသော။ ကုသလံ၊ နောက်နောက်ဘဝ, နိဗ္ဗာန်ကျအောင်, သုခဆောင်ပိုး, ကု သိုလ်မျိုးကို။ ကတ္တဗ္ဗံ၊ သတိတရား, လက်ကိုင်ထား၍, မနားမနေ, ပြုသင့်ပေ၏။ (ပါ-၅၃)
ဝိသာခါဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပုပ္ဖရာသိမှာ။ ။ ဤပုဒ်ကို ဒီပကနည်းစသည်ဖြင့် ဥပမေယျ ဘက်၌လည်း ယူပေးရ၏၊ ဥပမေယျဘက် ပုပ္ဖရာသိမှာအရ လူဖြစ်ရခြင်း, သူတော်ကောင်းကို မှီခိုရခြင်း, သူတော်ကောင်းတရားနာကြားရခြင်း, ယောနိသောမနသိကာရ, စည်းစိမ်ဥစ္စာနှင့်ပြည့်စုံခြင်းစသော ပုညကြိရိယာ ၏ အကြောင်းစုကို သဒိသူပစာ, ဥပမာတဒ္ဓိတ် ကြံ၍ ယူရ၏။ မှန်၏- လူဖြစ်ရခြင်းစသော အကြောင်းများသည် ပုပ္ဖရာသိ(ပန်းပုံ)နှင့် တူ၏၊ ပန်းကဲ့သို့ လှပတင့်တယ်ခြင်း, အကျိုးရနံ့ကောင်းခြင်းစသောဂုဏ်ရှိရကား ဒါနသီလစသော ပုညကိရိယာတို့သည် ပန်းကုံးနှင့် တူကြသည်။ “ပုပ္ဖန္တီတိ ပုပ္ဖာနိ၊ [ပုပ္ဖ+အ။] ရသီယတိ အဿာဒနဝသေန သမောသရီယတီတိ ရာသိ၊ [ရသ+ဣဏ်၊-မောဂ်-၇၊၁၀။] ပုပ္ဖာနံ+ရာသိ ပုပ္ဖရာသိ၊ ပုပ္ဖရာသိ ဝိယာတိ ပုပ္ဖရာသိ”ဟုပြု။ (ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၇၊ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၄၂)
֍ * ၉-အာနန္ဒတ္ထေရပဥှာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န စန္ဒနံ တဂရမလ္လိကာ ဝါ၊
သတဉ္စ ဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတိ,
သဗ္ဗာ ဒိသာ သပ္ပုရိသော ပဝါယတိ။
ပုပ္ဖဂန္ဓော၊ ပန်း, အနံ့သည်။ ဝါ၊ ပန်းတို့၏ အနံ့သည်။ ပဋိဝါတံ၊ လေညာသို့။ န ဧတိ၊ မရောက်။ စန္ဒနံ၊ စန္ဒကူးနံ့သည်လည်းကောင်း။ တဂရမလ္လိကာ ဝါ၊ တောင်ဇလပ်ပန်းနံ့, စပယ် (ကြက် ရုံး) ပန်းနံ့သည်လည်းကောင်း။ ပဋိဝါတံ၊ သို့။ န ဧတိသတံ၊ သူ တော်ကောင်းတို့၏။ ဂန္ဓော စ၊ သီလတည်းဟူသောရနံ့သည်သာ။ ဝါ၊ သီလနှင့်စပ်, ချီးမွမ်းအပ်သော ကျော်စောနံ့သည်သာ။ ပဋိဝါတံ၊ သို့။ ဧတိ၊ ရောက်၏။ သပ္ပုရိသော၊ သူတော်ကောင်းသည်။ (သီလဂန္ဓေန၊ သီလတည်းဟူသောရနံ့ဖြင့်။) သဗ္ဗာ၊ အလုံးစုံကုန် သော။ ဒိသာ၊ လေအောက်လေညာ, အရပ်မျက်နှာတို့သို့။ ပဝါယတိ၊ အပြားအားဖြင့် ရောက်နိုင်၏။ ဝါ၊ သင်းပျံ့မွှေးကြိုင်, ရနံ့ လှိုင်၏။ (ပါ-၅၄)
ပုပ္ဖဂန္ဓော။ ။ ပုပ္ဖဉ္စ+ဂန္ဓော စ ပုပ္ဖဂန္ဓော၊ စန္ဒနံဖြင့် ဂန္ဓ၏ တစ်စိတ်, တဂရမလ္လိကာဖြင့် ပုပ္ဖ၏တစ်စိတ်ကို နိဒဿနနည်းဖြင့် ပြသည်၊ (တစ် နည်း) တဂရမလ္လိကအရဖြစ်သော ပန်းတို့မှ ကြွင်းသမျှပန်းအနံ့ကို ပုပ္ဖ- ဂန္ဓောအရယူ၍ “ပုပ္ဖာနံ+ဂန္ဓော ပုပ္ဖဂန္ဓော”ဟု ပြုပါ၊ နောက်နည်းသည် “ပုပ္ဖာနံ...ဂန္ဓော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇)”အဖွင့်နှင့် ညီ၏။(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၄)
တဂရမလ္လိကာ။ ။ ဤပုဒ်နှင့် စန္ဒနံအရ အနံ့တိုင်အောင် ဌာနူပစာရ, သဟစရဏနည်းအားဖြင့် ယူရ၏(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၃)။ “တေန ဥဒကေန+ ဂရိတဗ္ဗံ သိဉ္စိတဗ္ဗန္တိ တဂရံ၊ [တ+ဂရ+အ၊] မလ္လတေ ဓာရီယတေ သဗ္ဗေဟီတိ မလ္လိ၊ [မလ္လ+ဣ၊] မလ္လိ ဧဝ မလ္လိကာ၊ တဂရံ စ+မလ္လိကာ စ တဂရ- မလ္လိကာ”ဟုပြု။ ဒွန်သမာသ် နပုံ, ဧကတ်မမြဲရကား ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ် ၂မျိုးလုံး ဖြစ်နိုင်၏၊ သို့သော် “တဂရမလ္လိကာ ဝါတိ ဣမေသမ္ပိ ဂန္ဓော အဓိပ္ပေတော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇)၊ တဂရမလ္လိကာဟိ အဝသိဋ္ဌော “ပုပ္ဖဂန္ဓော” တိ ဝုတ္တော(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၄)”၌ “ဣမေသမ္ပိ, တဂရမလ္လိကာဟိ”တို့ကို ထောက်လျှင် ဗဟုဝုစ်ယူ၍ “စန္ဒနံ-ကောင်း၊ တဂရမလ္လိကာ ဝါ-တို့သည်လည်းကောင်း၊ ပဋိဝါတံ န (ဧန္တိ)-မရောက်ကုန်”ဟု ပေးခြင်းက ပိုကောင်း သည်။ “တဂရံ-ကောင်း၊ မလ္လိကာ ဝါ-ကောင်း”ဟု ဝါကျယူ၍လည်း ပေးကြ ၏၊ ထိုသို့ယူလျှင် တဂရ၌ နိဂ္ဂဟိတ်အကျေကြံပါ။
ဂန္ဓော။ ။ ဂန္ဓေတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစယတိ ပကာသေတီတိ ဂန္ဓော၊ အထ ဝါ ဂန္ဓယတိ ဆိန္ဒတိ မနာပဂန္ဓော သုဂန္ဓဘာဝေန ဒုဂ္ဂန္ဓံ, အမနာပဂန္ဓော ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝေန သုဂန္ဓန္တိ ဂန္ဓော၊ [ဂန္ဓ+အ၊] ဝါယုနာ ဝါ နီယမာနော ဂစ္ဆတီတိ ဂန္ဓော၊ [ဂမု+က၊ ဂမ်ကို ဂန္ဓပြု၊] အထဝါ ဂစ္ဆန္တော ဓရိယတေ သောတိ ဂန္ဓော၊ [ဂမု+ဓာ+အ၊-နီတိဓာတု-၃၇၀။] တံ တံ ဌာနံ ဝါတေန ဂစ္ဆတီတိ ဂန္ဓော(ကစ္စည်း-၆၆၄)။ ဤ၌ ရူပကအလင်္ကာ အားဖြင့်လည်းကောင်း သဒိသူပစာရအားဖြင့်လည်းကောင်း, “ဂန္ဓော ဝိယာတိ ဂန္ဓော”ဟူသော ဥပမာတဒ္ဓိတ်အားဖြင့်လည်းကောင်း သူတော် ကောင်းတို့၏ သီလကို “ဂန္ဓ”ဟု ဆိုထားသည်၊ (တစ်နည်း) “သီလနိဗန္ဓ- နော+ဂန္ဓော ဂန္ဓော၊ (သီလနိဗန္ဓနချေ)”ဟု ဝိဂြိုဟ်ပြု၍ သီလနှင့်စပ်သော ချီးမွမ်းသံကို “ဂန္ဓ”ဟု ဆိုသည်။ (သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၄)
ဧတေသံ ဂန္ဓဇာတာနံ, သီလဂန္ဓော အနုတ္တရော။
စန္ဒနံ၊ စန္ဒကူးနံ့သည်လည်းကောင်း။ တဂရံ ဝါပိ၊ တောင် ဇလပ်ပန်းနံ့သည်လည်းကောင်း။ ဥပ္ပလံ၊ ကြာညိုကြာဖြူကြာနီ ပန်းနံ့သည်လည်းကောင်း။ အထ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဝဿိကီ၊ မြတ် လေးပန်းနံ့သည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ၏။) ဧတေသံ ဂန္ဓဇာတာနံ၊ ဤနံ့သာတို့ထက်။ ဝါ၊ ဤအမျိုးမျိုးဖြစ်သော နံ့သာတို့ ထက်။ [ဂန္ဓာ ဧဝ ဂန္ဓဇာတာ, ဂန္ဓာ စ+တေ+ဇာတာ စာတိ ဝါ ဂန္ဓဇာတာ။ သီဋီသစ်၊၁၊၂၃၄။] သီလဂန္ဓော၊ သီလတည်းဟူသောရနံ့သည်။ ဝါ၊ သီလနှင့်စပ်, ချီးမွမ်းအပ်သော ကျော်စောနံ့သည်။ [သီလမေဝ+ ဂန္ဓော, သီလနိဗန္ဓနော ဝါ ဂန္ဓော သီလဂန္ဓော။] အနုတ္တရော၊ မိမိထက် အသာမရှိ။ ဝါ၊ အမြတ်ဆုံးတည်း။ (ပါ-၅၅)
အာနန္ဒတ္ထေရပဥှာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၀-မဟာကဿပတ္ထေရပိဏ္ဍပါတဒိန္နဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အတ္တဘရဿ အနညပေါသိနော၊
ဒေဝါ ပိဟယန္တိ တာဒိနော,
ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော။
ပိဏ္ဍပါတိကဿ၊ အပေါင်းအာမိသတို့၏ သပိတ်၌ ကျ ခြင်းကို ရှာမှီးတတ်သော။ (ပိဏ္ဍပါတ်ဓုတင်ဆောင်သော)။ အတ္တဘရဿ၊ (တန်ဖိုးနည်းကာ, ပြစ်ကင်းကွာ၍, လွယ်စွာရအပ်, ၄ ရပ်သော ပစ္စည်းတို့ဖြင့်) မိမိကိုယ်ကိုသာ မွေးမြူတတ်သော။ ဝါ၊ ဤပစ္စက္ခအတ္တဘောကိုသာ မွေးမြူတတ်သော။ အနညပေါသိနော၊ မိမိမှတစ်ပါး အခြားသော တပည့်စသူတို့ကို မွေးမြူတတ် သည်မဟုတ်သော။ ဝါ၊ ဤပစ္စက္ခအတ္တဘောမှတစ်ပါး အခြား သော အနာဂတ်အတ္တဘောကို မွေးမြူတတ်သည်မဟုတ်သော။ [အညံ+ပေါသေတီတိ အညပေါသီ။ န+အညပေါသီ အနညပေါသီ။ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၅၇။] ဥပသန္တဿ၊ ကိလေသာဟူ, အပူခပ်သိမ်း, အေး ငြိမ်းပြီးသော။ သတိမတော၊ သတိရှိသော။ [ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ “သတီမတော”ဟု ရှိသည်။] တာဒိနော၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွ တူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်သော။ ဘိက္ခုနော၊ ရဟန္တာရဟန်းကို။ ဒေဝါ၊ နတ်တို့သည်။ ပိဟယန္တိ၊ လိုလားတောင့်တကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၁၀၁)
ပိဏ္ဍပါတိကဿ။ ။ ပိဏ္ဍပါတိကဿစသည်ဝယ် ပိဟယန္တိကို ငဲ့၍ ဒုတိယာအနက်၌ စတုတ္ထီထားတည်း(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၈၁၊ ဓမ္မဋီ)။ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ၌ “စတုတ္ထီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဒုတိယာအနက်၌ စတုတ္ထီ သက်ပါ(ဝဏ္ဏနာ, ဝိဗော)၊ ကစ္စည်း၌ကား ဤကဲ့သို့ စတုတ္ထီကို ဒုတိယာ အနက်ပေးလျှင် သိလာဃသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် ဒုတိယတ္ထသမ္ပဒါန်မှည့်၍ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီဖြင့် စတုတ္ထီသက်၏။ [ပိဏ္ဍိတဗ္ဗော သင်္ဃရိတဗ္ဗောတိ ပိဏ္ဍော(ဝိလံ၊ဋီ၊၁၊၁၈)၊ ပိဏ္ဍာနံ+ပါတော ပိဏ္ဍပါတော၊ ပိဏ္ဍပါတံ+ဥဉ္ဆတီတိ ပိဏ္ဍပါတိကော၊ (တစ်နည်း) ပိဏ္ဍာယ ပတိတုံ စရိတုံ ဝတံ ယဿာတိ ပိဏ္ဍပါတီ၊ ပိဏ္ဍပါတီယေဝ ပိဏ္ဍပါတိကော(ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၅၈၊ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၂၉)၊ (တစ်နည်း) ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ပတတီတိ ပိဏ္ဍပါတော၊ ပိဏ္ဍပါတယာပနံ အဿ သီလန္တိ ပိဏ္ဍပါတိကော၊ (တစ်နည်း) ပိဏ္ဍပါတေန ယာပေတုံ သီလံ အဿာတိ ပိဏ္ဍပါတိကော(နိဒီ-၃၀၁)။]
တစ်နည်း။ ။ ပိဟိဿိစ္ဆိတော(ပါ၊၁၊၄, ၃၆)သုတ်နှင့် သိလာဃ သုတ်အလို ပိဟဓာတ်၏ အယှဉ်ဝယ် သမ္ပဒါန်တည်း၊ ထိုအလို “ပိဏ္ဍပါတိကဿ-သော ၊ပေ၊ ဘိက္ခုနော-အား၊ ဒေဝါ-တို့ သည်၊ ပိဟယန္တိ-ချစ် မြတ်နိုးကုန်၏”ဟု ပေး။
တစ်နည်း။ ။ မောဂ်-၂၊၂၅သုတ်အလို ပိဟဓာတ်နှင့်ယှဉ်ရာဝယ် သမ္ဗန် အနက်၌ ဆဋ္ဌီတည်း၊ ထိုအလို “ပိဏ္ဍပါတိကဿ-သော ၊ပေ၊ ဘိက္ခုနော-၏၊ ဒေဝါ-တို့သည်၊ ပိဟယန္တိ-ချစ်မြတ်နိုးကြကုန်၏”ဟု ပေး။
အနက်ပေးပုံ။ ။ ဥပသန္တဿ, သတိမတောတို့ကို တာဒိနော၏ အကြောင်းအနေဖြင့်ဖွင့်သော ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၈၂အတိုင်း တာဒိနောကို ထို ၂ပုဒ်နောက်မှ ပေးသည်၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၉၈၌ အတ္တဘရဿမှ သတိမတော အထိ အစဉ်အတိုင်းပေးပြီး ပိဏ္ဍပါတိကဿကို ထိုနောက်မှ ပေး၏၊ ထို အလို “အတ္တဘရဿ-သော ၊ပေ၊ သတိမတော-သော၊ ပိဏ္ဍပါတိကဿ- သော၊ ဘိက္ခုနော-ကို၊ ပိဟယန္တိ”ဟုပေးပါ။ ထိုဋီကာ၌ပင် ဥပသန္တဿ ကို “ဘုသံ+သန္တော ဥပသန္တော-ကာယကံ, ဝစီကံ, မနောကံတို့ အလွန်ငြိမ် သက်သော”ဟု ပြု၏။
မဟာကဿပတ္ထေရပိဏ္ဍပါတဒိန္နဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော စ သီလဝတံ ဂန္ဓော, ဝါတိ ဒေဝေသု ဥတ္တမော။
တဂရစန္ဒနံ၊ တောင်ဇလပ်ပန်း, စန္ဒကူးနံ့သာ၏။ ယွာယံ (ယော+အယံ) ဂန္ဓော၊ အကြင်အနံ့သည်။ (အတ္ထိ) အယံ ဂန္ဓော၊ ဤအနံ့သည်။ အပ္ပမတ္တော၊ နည်းသော အတိုင်းအရှည်ရှိ၏။ သီလဝတံ၊ သီလရှိသောပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ယော ဂန္ဓော၊ အကြင်သီလ တည်းဟူသော အနံ့သည်။ ဝါ၊ အကြင်သီလနှင့်စပ်, ချီးမွမ်းအပ် သော ကျော်စောနံ့သည်။ (အတ္ထိ၊ သော) စ ဂန္ဓော၊ ထိုအနံ့သည် ကား။ ဥတ္တမော၊ မြတ်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဒေဝေသု၊ နတ်တို့၌။ ဝါ၊ နတ်လူတို့၌။ ဝါတိ၊ သင်းပျံ့မွှေးကြိုင်, ရနံ့လှိုင်၏။ (ပါ-၅၆)
မဟာကဿပတ္ထေရပိဏ္ဍပါတဒိန္နဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
တဂရစန္ဒနံ။ ။ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်မှ ပဌမာသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိ ဝိပလ္လာသ, သို့မဟုတ် ဆဋ္ဌီအနက်၌ ပဌမာဟု ကြံ၍ အထက်ပါအတိုင်း ဆရာတို့ ပေးတော်မူသည်၊ “ယွာယန္တိ ယဒိဒံ(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၄)”အဖွင့် အလို “ယွာယံ (ယဒိဒံ) တဂရစန္ဒနံ-သည်၊ အတ္ထိ-၏၊ အယံ ဂန္ဓော-သည်၊ အပ္ပမတ္တော-၏”ဟု ပေးပါ။ ဝိသေသန ဝိသေသျတို့ လိင်ကွဲနိုင်သော ကြောင့် “တဂရစန္ဒနံ-ဟူသော၊ ယွာယံ ဂန္ဓော-သည်၊ (အတ္ထိ)၊ အယံ ဂန္ဓောသည်၊ အပ္ပမတ္တော-၏”ဟု ဝိသေသန, ဝိသေသျအဖြစ်ဖြင့်လည်း ပေး နိုင်သည်။ “ဆဋ္ဌီအနက်၌ ဒုတိယာ”ဟု ကြံကြသေး၏၊ “သော တဂရံ ဝိယ လောဟိတစန္ဒနံ ဝိယ ပရိတ္တကော န ဟောတိ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၂)”ဟု ပဌမန္တဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် သင့်မည်မထင်ပါ။
֍ * ၁၁-ဂေါဓိကတ္ထေရပရိနိဗ္ဗာနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဗ္ဗဝေရဘယာတီတ, ပါဒေ ဝန္ဒာမိ စက္ခုမ။
မဟာဝီရ၊ ကြီးမြတ်သော လုံ့လရှိတော်မူသော။ မဟာပည၊ ကြီးမြတ်သော ပညာရှိတော်မူသော။ [စက္ခုမ၌စပ်။] ဣဒ္ဓိယာ၊ တန် ခိုးဖြင့်လည်းကောင်း။ ယသသာ၊ အခြံအရံဖြင့်လည်းကောင်း။ ဇလ၊ တောက်ပတော်မူသော။ သဗ္ဗဝေရဘယာတီတ၊ အလုံးစုံ သော ရန်ဘေးဘယ, အဝဝကို ကျော်လွန်တော်မူပြီးသော။ စက္ခုမ၊ ဒိဗ္ဗဓမ္မ, သမန္တနှင့်, မံသပညာ, ၅ဖြာသော ဉာဏ်စက္ခုရှိ တော်မူသော ရှင်တော်မြတ်ဘုရား! (တဝ၊ ရှင်တော်မြတ်ဘုရား ၏။) ပါဒေ၊ ခြေတော်တို့ကို။ ဝန္ဒာမိ၊ ရှိခိုးပါ၏။ (ဋ္ဌ-၁၀၂)
အာကင်္ခတိ စေတယတိ, တံ နိသေဓ ဇုတိန္ဓရ။
မဟာဝီရ၊ ကြီးမြတ်သော လုံ့လရှိတော်မူသော ရှင်တော် မြတ်ဘုရား! တေ၊ ရှင်တော်မြတ်ဘုရား၏။ သာဝကော၊ တပည့် ဖြစ်သော အရှင်ဂေါဓိကသည်။ မရဏာဘိဘူ၊ သေခြင်းဘေး သည် လွှမ်းမိုးနှိပ်စက်အပ်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) မရဏံ၊ သေခြင်း ကို။ ဝါ၊ သေခြင်းငှာ။ အာကင်္ခတိ၊ လိုလားနေပါ၏။ စေတယတိ၊ စေ့ဆော်အားထုတ်နေပါ၏။ ဇုတိန္ဓရ၊ အာနုဘော်ကို ဆောင် တော်မူသော ရှင်တော်မြတ်ဘုရား! ဝါ၊ အာနုဘော်နှင့် ပြည့်စုံ တော်မူသော ရှင်တော်မြတ်ဘုရား! တံ၊ ထိုအရှင်ဂေါဓိကကို။ နိသေဓ၊ တားမြစ်တော်မူပါ။ (ဋ္ဌ-၁၀၃)
ဇုတိန္ဓရ။ ။ ဇုတိန္ဓရာတိ အာနုဘာဝဓရ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈)၊ အာနုဘာဝဓရာတိ အစိန္တေယျာပရိမေယျဗုဒ္ဓါနုဘာဝသမ္ပန္န၊ အာနုဘာဝပရိ- ယာယော ဟိ ဇုတိသဒ္ဒေါ ဟောတိ(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၇)။
အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော, ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတ။
ဇနေ၊ သတ္တဝါအပေါင်း၌။ သုတ၊ ထင်ရှားကျော်ကြားတော် မူသော။ ဘဂဝါ၊ ရှင်တော်မြတ်ဘုရား! တုယှံ၊ ရှင်တော်မြတ်ဘုရား ၏။ သာသနေ၊ သာသနာတော်၌။ ရတော၊ မွေ့လျော်သော။ သာဝကော၊ သာဝကသည်။ အပ္ပတ္တမာနသော၊ မရောက်အပ်သေး သော အရဟတ္တဖိုလ်ရှိသည်။ ဝါ၊ အရဟတ္တဖိုလ်သို့ မရောက်သေး သော စိတ်ရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သေက္ခော၊ သေက္ခပုဂ္ဂိုလ်သည်။ (သမာနော၊ ဖြစ်ပါလျက်။) ကထံ ဟိ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ကာလံ၊ သေခြင်းကို။ ကယိရာ၊ ပြုရာပါသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၀၄)
အပ္ပတ္တမာနသော။ ။ မာနသသည် “ရာဂ, အရဟတ္တဖိုလ်, စိတ်” ဟူသော အနက်၃မျိုးကို ဟောရာ ဤ၌ “အရဟတ္တဖိုလ်, စိတ်”ဟူသော အနက်၂မျိုးကို ဟော၏၊ အရဟတ္တဖိုလ်ကို ဟောရာ၌ “မာနံ သိယတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ မာနသော၊ (အရဟတ္တမဂ်)၊ [မာန+သာ+အ၊] မာနသတော '+အာဂတံ မာနသံ၊ (အရဟတ္တဖိုလ်)”ဟု ပြု၊ ထိုနောင် “အပ္ပတ္တံ+မာနသံ ဧတေနာတိ အပ္ပတ္တမာနသော(အံ၊ဋီ၊၃၊၂၈၃)၊ မာနသံ (အရဟတ္တံ) မာနသော (အရဟတ္တမဂ္ဂေါ) ဝါ အပ္ပတ္တော ဧတေနာတိ အပ္ပတ္တမာနသောမရောက်အပ်သေးသော အရဟတ္တဖိုလ်, အရဟတ္တမဂ်ရှိသူ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၈)”ဟု တွဲပါ။ စိတ်ကို ဟောရာ၌ “မနော ဧဝ မာနသံ၊ အရဟတ္တံ အပ္ပတ္တံ+မာနသံ ဧတဿာတိ အပ္ပတ္တမာနသော-အရဟတ္တဖိုလ်သို့ မရောက်သေးသော စိတ်ရှိသူ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၈၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၀)”ဟု ပြုပါ။ [သာသနေ-၌၊ ရတော-သော၊ အပ္ပတ္တမာနသော-သော၊ သေက္ခောသိက္ခာ၃ပါးကို ကျင့်ဆဲဖြစ်သော၊ သာဝကော-သည်၊ ကထံ ဟိ-ကြောင့်၊ ကာလံ-ကို၊ ကယိရာ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။]
သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှ, ဂေါဓိကော ပရိနိဗ္ဗုတော။
ဓီရာ၊ ပညာရှိတို့သည်။ ဧဝံ ဟိ၊ ဤသို့ပင်။ (အရှင်ဂေါဓိက ပြုသလိုပင်)။ ကုဗ္ဗန္တိ၊ ပြုကုန်၏။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ကို။ (အသက်ရှင် ခြင်းကို)။ န အဝကင်္ခန္တိ၊ မလိုလားကုန်။ ဂေါဓိကော၊ ဂေါဓိက သည်။ [ပုဗ္ဗတ္တဘာဝေ ဂေါဓံ အဝဓီတိ ဂေါဓိကော။ နေတ္တိဝိ၊၁၅၃။] သမူလံ၊ အဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အမြစ်ရင်းနှင့် တကွဖြစ်သော။ တဏှံ၊ တဏှာကို။ အဗ္ဗုယှ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်နုတ်ပြီး၍။ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ပရိနိဗ္ဗာန်စံလေပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၀၅)
အနွေသံ နာဓိဂစ္ဆာမိ, ဂေါဓိကော သော ကုဟိံ ဂတော။
(ဘန္တေ၊ ရှင်တော်မြတ်ဘုရား!) သွဟံ (သော+အဟံ)၊ ထို တပည့်တော်သည်။ ဥဒ္ဓံ၊ အထက်အရပ်၌လည်းကောင်း။ အဓော၊ အောက်အရပ်၌လည်းကောင်း။ တိရိယံ၊ ဖီလာကန့်လန့်အရပ်၌ လည်းကောင်း။ ဒိသာ၊ (အရှေ့, အနောက်, တောင်, မြောက်ဟူ သော) ရှေ့ရှုတူရူအရပ်၄မျက်နှာတို့၌လည်းကောင်း။ အနုဒိသာ စ၊ ထောင့်အရပ်တို့၌လည်းကောင်း။ (ဂေါဓိကဿ၊ အရှင်ဂေါဓိ က၏။ ဝိညာဏံ၊ ပဋိသန္ဓေဝိညာဏ်ကို။) အနွေသံ၊ ရှာမှီးလသော်။ နာဓိဂစ္ဆာမိ (န+အဓိဂစ္ဆာမိ)၊ မရပါ။ ဝါ၊ မတွေ့ပါ။ သော ဂေါဓိကော၊ ထိုအရှင်ဂေါဓိကသည်။ ကုဟိံ၊ အဘယ်အရပ်၌။ ဂတော၊ ရောက်နေပါသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၀၆)
ဒိသာ အနုဒိသာ။ ။ “ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယံ”ဟူသော သတ္တမျတ္ထ နိပါတ်ပုဒ်တို့နှင့် တွဲနေခြင်း, “သဗ္ဗဒိသာသု ထေရဿ ဝိညာဏံ သမနွေသတိ”ဟူသော ဝတ္ထုကြောင်းစကားရပ်ဝယ် “သဗ္ဗဒိသာသု”ဟု ရှိခြင်းတို့ကို ထောက်၍ သတ္တမီအနက်၌ ပထမာသက်၊ ဒိသာ, အနုဒိသာတို့ကို ကံ အနက်ပေးကြသေး၏၊ ပြအပ်ခဲ့သော စကားများကြောင့် မသင့်ပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ဒိသာအနုဒိသာသု+အဟံ”ဟု ဖြတ်၍ ဒိသာအနု- ဒိသာသုကို သမာသ်ပုဒ်ကြံကာ “အဟံ-သည်၊...ဒိသာအနုဒိသာသုရှေ့ရှုတူရူအရပ်, ထောင့်အရပ်တို့၌လည်းကောင်း၊ ပေ၊ နာဓိဂစ္ဆာမိ-ပါ”ဟု ပေးသေး၏(သံနိ၊၁၊၁၄၈)။ “ဒိဿန္တိ စန္ဒာဝဋ္ဋနာဒိဝသေန “အယံ ပုရိမာ အယံ ပစ္ဆိမာ”တိအာဒိနာနာနပ္ပကာရတော ပညာယန္တီတိ ဒိသာ(နီတိ ဓာတု-၁၇၇)၊ ဒိသာနံ အနုရူပါ, အနုဝတ္တကာ ဝါ ဒိသာ အနုဒိသာ(ဓာန်-ဋီ-၂၉)”ဟု ပြု။
ဓမ္မယော-၄၁။ ။ ထို၌ “ဂေါဓိကော သော ကုဟိံ ဂတော”ကို အာကာရဝါကျယူ၍ “သော အဟံ-သည်၊ ဥဒ္ဓံ-ကောင်း ...အနွေသံသော်၊ သော ဂေါဓိကော-သည်၊ ကုဟိံ-သို့၊ ဂတော-သွားလေသနည်း၊ (ဣတိ-သို့၊) န အဓိဂစ္ဆာမိ-မသိမြင်ရပါ”ဟု ပေး၏။
အဟောရတ္တံ အနုယုဉ္ဇံ, ဇီဝိတံ အနိကာမယံ။
ဓီရော၊ ပညာရှိသော။ ဓိတိသမ္ပန္နော၊ တည်ကြည်သော သမာဓိနှင့် ပြည့်စုံသော။ ဈာယီ၊ ဈာန်ဝင်စားလေ့ရှိသော။ သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ ဈာနရတော၊ ဈာန်ဖြင့် မွေ့လျော်သော။ ဝါ၊ ဈာန်၌ မွေ့လျော်သော။ [ဈာနေန ဈာနေ ဝါ ရတော ဈာနရတော။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀။] အဟောရတ္တံ၊ နေ့ညဉ့်ပတ်လုံး။ အနုယဉ္ဇံ၊ အဖန်ဖန်အား ထုတ်သော။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ကို။ ဝါ၊ အသက်ရှင်ခြင်းကို။ အနိကာမယံ၊ မလိုလားသော။ ယော (ဂေါဓိကော)၊ အကြင်ဂေါဓိက ထေရ်သည်။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) (ဋ္ဌ-၁၀၇)
သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှ, ဂေါဓိကော ပရိနိဗ္ဗုတော။
(သော) ဂေါဓိကော၊ ထိုဂေါဓိကထေရ်သည်။ မစ္စုနော၊ သေ မင်း၏။ သေနံ၊ ကိလေသာစစ်တပ်ကို။ ဇေတွာန၊ အောင်ပြီး၍။ ပုနဗ္ဘဝံ၊ နောက်ထပ်ဘဝသို့။ အနာဂန္တွာ၊ မလားရောက်မူ၍။ သမူလံ၊ အဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အမြစ်ရင်းနှင့် တကွဖြစ်သော။ တဏှံ၊ တဏှာကို။ အဗ္ဗုယှ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်နုတ်ပြီး၍။ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ပရိနိဗ္ဗာန်စံလေပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၀၈)
တတော သော ဒုမ္မနော ယက္ခော, တတ္ထေဝန္တရဓာယထ။
သောကပရေတဿ၊ သောကသည် အလွန်ရောက်အပ် သော။ ဝါ၊ သောကသည် လွမ်းမိုးနှိပ်စက်အပ်သော။ တဿ၊ ထို မာရ်နတ်၏။ ကစ္ဆာ၊ လက်ကတီးကြားမှ။ ဝါ၊ ချိုင်းကြားမှ။ ဝီဏာ၊ စောင်းသည်။ အဘဿထ၊ လျှောကျပြီ။ တတော၊ ထိုကြောင့်။ ဝါ၊ ထိုမှနောက်၌။ ယက္ခော၊ မာရ်နတ်သည်။ ဒုမ္မနော၊ မကောင်းသော စိတ်ရှိသည်။ ဝါ၊ စိတ်ဆင်းရဲခြင်းရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) တတ္ထေဝ၊ ထိုအရပ်၌ပင်။ ဝါ၊ ထိုအရပ်မှပင်။ [ရှေ့နည်း ရူ, နီတိ၊ နောက်နည်း ဗာ, နိဒ္ဒေသ။] အန္တရဓာယထ၊ ကွယ်ပျောက်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၀၉)
အဘဿထ။ ။ “ဘဿိ(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၉)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဘသုဓာတ်, အဓောပတ(အောက်သို့ လျှောကျခြင်း)အနက်, ဒိဝါဒိယ ပစ္စည်း, အဇ္ဇတနီအာဝိဘတ်၊ ယပစ္စည်းကို ပုဗ္ဗရုပ်သပြု, အာကို တ္ထပြု, ဣလာ, (အဘဿိတ္ထ)၊ ဣကာရော တန္နိမိတ္တံ တကာရလောပေါ(နီတိ- ၄၄)သုတ်ဖြင့် ဣကို အ-ပြု, တတစ်လုံးကိုချေ၊ မောဂ်နိ၊၂၊၃၄၆၌ ဟိယျတ္တနီ အာဝိဘတ်ကို တ္ထပြု, တကို ချေ၍ ပြီးစေသည်။
ဒုမ္မနော။ ။ ဒေါမနဿယောဂတော ဒုဋ္ဌု မနော အဿာတိ, ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ မနော အဿာတိ ဒုမ္မနော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၀)၊ ဒုမ္မနောတိ ဒေါသေန ဒုဋ္ဌမနော, ဝိရူပမနော ဝါ ဒေါမနဿာဘိဘူတတာယ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၂)။ ဤအဖွင့်များကို ရှု၍ “ဒုမ္မနော-စက်ဆုပ်အပ် သော စိတ်ရှိသည်၊ ဝါ-ဖောက်ပြန်သော စိတ်ရှိသည်”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေး။
ဂေါဓိကတ္ထေရပရိနိဗ္ဗာနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တာနံ, မာရော မဂ္ဂံ န ဝိန္ဒတိ။
သမ္ပန္နသီလာနံ၊ ပြည့်စုံသောသီလရှိကုန်သော။ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနံ၊ မမေ့မလျော့ကြောင်း ကောင်းသောသတိဖြင့် နေထိုင် ခြင်းရှိကုန်သော။ (နေထိုင်လေ့ရှိကုန်သော)။ သမ္မာ၊ သင့်သော အကြောင်းအားဖြင့်။ အညာ (အညာယ)၊ အရဟတ္တမဂ်ပညာ ဖြင့် သိပြီး၍။ ဝိမုတ္တာနံ၊ ၅-ပါးသောဝိမုတ္တိတို့ဖြင့် ကိလေသာတို့မှ လွတ်ပြီးကုန်သော။ တေသံ၊ ထိုရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ မဂ္ဂံ၊ သွားအပ် သော လမ်းကို။ မဂ္ဂံ (မဂ္ဂန္တောပိ)၊ အစွမ်းကုန်ရှာပါသော်လည်း။ မာရော၊ မာရ်နတ်သည်။ န ဝိန္ဒတိ၊ မရနိုင်။ ဝါ၊ မသိမမြင်နိုင်။ [ပဒီပ နည်း, အာဝုတ္တိနည်းဖြင့် မဂ္ဂံကို ၂-ခါ ပေးသည်။] (ပါ-၅၇)
ဂေါဓိကတ္ထေရပရိနိဗ္ဗာနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သမ္မဒညာ။ ။ အညာကို တတိယန္တ, မဂ္ဂကို ကာရဏအနက်ဟော ယူ၍ “သမ္မာ-ကောင်းစွာ၊ အညာ (အညာယ)-အရဟတ္တမဂ်ဖြင့်၊ ဝိမုတ္တာနံကိလေသာတို့မှ လွတ်ပြီးကုန်သော၊ တေသံ-တို့၏၊ မဂ္ဂံ-အကြောင်းကို၊ မာရော-သည်၊ န ဝိန္ဒတိ-မရ၊ ဝါ-မသိ”ဟု ပေးရန် ဖွင့်သေး၏၊ ထိုအလို “သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ပဟာယကဝသေန အာဇာနာတိ, သမန္တတော သဗ္ဗေန ဝါ ပကာရေန ဇာနာတီတိ အညာ(ဝိမတိ၊၁၊၂၄၂)”ဟု ပြုပါ။ (သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၄၊ ဒီ၊ဋီ၊၃, ၃၉)
֍ * ၁၂-ဂရဟဒိန္နဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပဒုမံ တတ္ထ ဇာယေထ, သုစိဂန္ဓံ မနောရမံ။
မဟာပထေ၊ ကြီးစွာသောလမ်း၌။ ဝါ၊ လမ်းမကြီးဘေး၌။ ဥဇ္ဈိတသ္မိံ၊ လူအပေါင်းသည် စွန့်ပစ်အပ်သော။ တတ္ထ သင်္ကာရဓာနသ္မိံ၊ ထိုအမှိုက်၏ တည်ရာအရပ်၌။ ဝါ၊ ထိုအမှိုက်ပုံ၌။ သုစိဂန္ဓံ၊ စင်ကြယ်သော အနံ့ရှိသော။ မနောရမံ၊ စိတ်၏ မွေ့လျော်ရာ ဖြစ်သော။ ဝါ၊ စိတ်ကို မွေ့လျော်စေတတ်သော။ ပဒုမံ၊ ပဒုမ္မာကြာ ပန်းသည်။ ဇာယေထ ယထာ၊ ပေါက်ရာသကဲ့သို့။ (ပါ-၅၈)
အတိရောစတိ ပညာယ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော။
ဧဝံ၊ ဤအတူ။ သင်္ကာရဘူတေသု၊ အမှိုက်သဖွယ်ဖြစ်ကုန် သော သတ္တဝါတို့၌။ (ဇာတော၊ မွေးဖွားသော။) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော၊ ဘုရားစကား, လွန်လေးစား၍, တရားစွဲပိုက်, လိုက် နာသော သူတော်စင်သည်။ အန္ဓဘူတေ၊ ပညာစက္ခု, မရှိမှု ကြောင့်, လူ့လောကဝယ်, အကန်းသဖွယ်ဖြစ်၍ ဖြစ်ကုန်သော။ ပုထုဇ္ဇနေ၊ များပြားလှစွာ, ကိလေသာကို, ဆိုင်ရာမပြတ်, ဖြစ်စေ တတ်သော သတ္တဝါတို့ကို။ ပညာယ၊ အသိအလိမ္မာ, ဉာဏ်ပညာ ဖြင့်။ အတိရောစတိ၊ သာလွန်မြင့်ကြွယ်, တင့်တယ်ပါပေ သတည်း။ (ပါ-၅၉)
ဂရဟဒိန္နဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
နာနရိယံ ကရိဿာမိ, ဟန္ဒ ပိဏ္ဍံ ပဋိဂ္ဂဟ။
(ဘန္တေ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓအရှင်မြတ်ဘုရား!) အဟံ၊ တပည့်တော် သည်။ ကာမံ၊ စင်စစ်။ နိရယံ၊ ငရဲ၌။ ဥဒ္ဓံပါဒေါ၊ အထက်၌ခြေရှိ သည်။ အဝံသိရော၊ အောက်သို့ညွတ်သော ဥုးခေါင်းရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) [အဝနတော+သိရော ယဿာတိ အဝံသိရော။ ဂဠုန်ပျံ-၃၆။] ကာမံ ပတာမိ၊ အကယ်၍ ကျအံ့။ (တထာပိ၊ ထိုသို့ ကျပါ သော်လည်း။) အနရိယံ၊ အရိယာတို့ မပြုကျင့်အပ်သော ဒါနမပြု ခြင်း, သီလမစောင့်ခြင်းကို။ ဝါ၊ အရိယာမဟုတ်သူတို့ ပြုကျင့်အပ် သော ဒါနမပြုခြင်း, သီလမစောင့်ခြင်းကို။ န ကရိဿာမိ၊ မပြုအံ့။ ဟန္ဒ၊ စကားကိုဖြတ်, လက်စသတ်၍။ ဝါ၊ ယခုပင်။ (ကဲ...ပြော နေကြာရော)။ ပိဏ္ဍံ၊ တပည့်တော်လှူအပ်သောဆွမ်းကို။ ပဋိဂ္ဂဟ၊ ခံယူတော်မူပါ။ (ဋ္ဌ-၁၁၀)
ဂရဟဒိန္နဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
ပုပ္ဖဝဂ်ဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
ကာမံ။ ။ “ကာမံ ယဒျပိ သဒ္ဒတ္ထေ , ဧကံသတ္ထေ စ ဒိဿတိ(ဓာန် ၁၁၉၆)”ဟူသော ဂါထာအရ ကာမံသဒ္ဒါ ယဒိအနက်, ဧကံသအနက်၂မျိုး ကို ဟောသည်၊ “သစေပိ, ဧကံသေနေဝ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀)”ဟူသော အဖွင့် ကို ကြည့်၍ ထိုအနက်၂မျိုးလုံးကို ယူပြီး တန္တနည်း, အာဝုတ္တိနည်းစသော နည်းအရ ၂ခါ ပေးသည်။
အနရိယံ။ ။ အထက်၌ ပေးထားသောအနက်၂မျိုးတွင် ရှေ့နည်း အလို “အရိယေဟိ+ကတ္တဗ္ဗံ အရိယံ၊ [အရိယ+အ၊] န+အရိယံ အနရိယံ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀)၊ အရိယာနံ+သန္တကံ အရိယံ၊ န+အရိယံ အနရိယံ (သံ. ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၈၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂ ၁၅)၊ အရိယေဟိ+သေဝိတဗ္ဗံ အရိယံ၊ န+ အရိယံ အနရိယံ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၀)၊ အရိယေဟိ+အရဏီယံ အရိယံ-အရိ ယာတို့ ရောက်အပ်သော၊ န+အရိယံ အနရိယံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁)”ဟု ပြု။ နောက်နည်းအလို “န+အရိယာ အနရိယာ၊ အနရိယေဟိ+ကတ္တဗ္ဗံ အနရိယံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀)၊ [အနရိယ+အ၊] အနရိယေဟိ+သေဝိတဗ္ဗံ အနရိယံ(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၈၀)၊ အနရိယာနံ+သန္တကံ အနရိယံ၊ အနရိယေဟိ+ အရဏီယံ အနရိယံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁)”ဟု ပြုပါ။
ဟန္ဒ။ ။ ဟန္ဒာတိ ဝေါသဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀)၊ ဝဝ- ဿဂ္ဂတ္ထေ (ဝေါသဂ္ဂတ္ထေ)တိ နိစ္ဆယတ္ထေ(မ၊ဋီ၊၃၊၇၉)။
၅-ဗာလဝဂ်
֍ * ၁-အညတရပုရိသဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဝိဇ္ဇမာနေသု ဘောဂေသု, ဒီပံ နာကမှ အတ္တနော။
ယေ (မယံ)၊ အကြင်ငါတို့သည်။ (ဒေယျဓမ္မေ စ၊ ပေးလှူ ထိုက်သော သဘောရှိသော ဝတ္ထုသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ လှူ ဖွယ်ဝတ္ထုသည်လည်းကောင်း။ ပဋိဂ္ဂါဟကေ စ၊ အလှူခံပုဂ္ဂိုလ် သည်လည်းကောင်း။) သန္တေ၊ ထင်ရှားရှိပါလျက်။ န ဒဒမှသေ၊ မပေးလှူခဲ့ကြကုန်။ ဘောဂေသု၊ သုံးဆောင်ခံစားအပ်သော စည်း စိမ်တို့သည်။ ဝိဇ္ဇမာနေသု၊ ထင်ရှားရှိပါကုန်လျက်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဒီပံ၊ ထောက်တည်ရာ ကျွန်းသဖွယ်ဖြစ်သော ကောင်းမှု ကို။ [ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပံ။] နာကမှ (န+အကမှ)၊ မပြုခဲ့ကုန်။ (တေ မယံ၊ ထိုငါတို့သည်။) ဒုဇ္ဇီဝိတံ၊ စက်ဆုပ်အပ်စွာ ယုတ်မာသော အသက်မွေးခြင်းကို။ အဇီဝိမှ၊ အသက်မွေးခဲ့ကြကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၁၁)
ဒဒမှသေ။ ။ “ဒဒိမှ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဒါဓာတ်, အဇ္ဇတနီ မှာဝိဘတ်၊ သေကား ဂါထာပူရဏ နိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ ဒါ၏ ဒွေ ဘော် ဒါလာ၊ ရှေ့ဒါ၌ ရဿပြု, ဣလာ၊ (ဒဒိမှာ)၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဣကို အ-ပြု, မှာ၌လည်း ရဿပြု၊ သေကာရာဂမော အာချာတနာမေဟိ(နီတိ- ၁၁၀၂)သုတ်ဖြင့် သေလာ၍ ရုပ်ပြီးစေရမည်၊ [ဝိဗော၊၂၄၆၌ ကွစိ ဓာတုဖြင့် သေလာ၏၊] “အဒမှ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဟိယျတ္တနီမှာဝိဘတ်တည်း၊ ရှေ့နည်းထက် ဣ-မလာရခြင်းသာ ထူး၏၊ နီတိဓာတု-၈၁၌ ဟိယျတ္တနီ မှသေဝိဘတ်ဟု ဆို၏။
ဒုဇ္ဇီဝိတံ။ ။ “လာမကဇီဝိတံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄)၊ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဇီဝိတံ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ ဒုသဒ္ဒါ ကုစ္ဆိတအနက်ဟော တည်း၊ မှန်၏-လာမက, ဂရဟိတဗ္ဗ (ဂါရယှ)တို့သည် ကုစ္ဆိတ၏ ပရိယာယ် များ ဖြစ်ကြသည်(ဓာန်-၆၉၉၊ ၇၀၁)၊ ထိုကြောင့် “ကုစ္ဆိတံ+ဇီဝိတံ ဒုဇ္ဇီဝိတံ” ဟု ပြုပါ။
ဆက်ဥုးအံ့-ဒုဇ္ဇီဝိတံနှင့် အဇီဝိမှသည် အသက်မွေးခြင်းကြိယာ ကိုချည်း ရသောကြောင့် အဘေဒဘေဒူပစာ (ကံနှင့်ကြိယာ မပြားဘဲလျက် ပြားသကဲ့သို့ ခွဲဆိုအပ်သောစကား)တည်း။
တစ်နည်း။ ။ “ကတွာ”ဟု ထည့်၍ “ဒုဇ္ဇီဝိတံ-ကို၊ (ကတွာ-၍၊) အဇီဝိမှ-ကုန်ပြီ”ဟု ပေးပါ(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၅၈)။ (တစ်နည်း) ကြိယာဝိ သေသနကြံ၍ “ဒုဇ္ဇီဝိတံ-စက်ဆုပ်အပ်စွာ ယုတ်မာသော အသက်မွေး ခြင်းဖြင့်၊ အဇီဝိမှ-ကုန်ပြီ”ဟု ပေးပါ(ဓမ္မယော-၄၂)။ [ဓမ္မယော၌ “ယေ သန္တေ န ဒဒမှသေ” ကိုသာ “ဒုဇ္ဇီဝိတ မဇီဝိမှ”၏ အနိယမဟု ဆို၏၊ သို့သော် ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄၌ “ယေ သန္တေ န ဒဒမှသေ”ကို ပို၍ ထင်ရှား အောင်ပြခြင်းငှာ “ဝိဇ္ဇမာနေသု၊ ပေ ၊ အတ္တနော”ကို ဆိုသည်-ဟု ဖွင့်သော ကြောင့် “ယေ သန္တေ”မှ “အတ္တနော”တိုင်အောင် စကားသည် “ဒုဇ္ဇီဝိတ မဇီဝိမှ”၏ အနိယမချည်းသာတည်း။]
နိရယေ ပစ္စမာနာနံ, ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတိ။
သဗ္ဗသော၊ အလုံးစုံသော အခြင်းအရာအားဖြင့်။ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ၊ အနှစ်၆သောင်းတို့သည်။ ပရိပုဏ္ဏာနိ၊ ပြည့် ကုန်ပြီ။ နိရယေ၊ လောဟကုမ္ဘီငရဲ၌။ ပစ္စမာနာနံ၊ ကျက်နေရကုန် သော။ (အမှာကံ၊ ငါတို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။) ကဒါ၊ အဘယ်အခါ၌။ အန္တော၊ ဤငရဲဒုက္ခ၏ အဆုံးသည်။ ဘဝိဿတိ၊ ဖြစ်လိမ့်မည် နည်း။ (ဋ္ဌ-၁၁၂) [တစ်နည်း= (အမှာကံ၊ တို့သည်။) နိရယေ၊ ၌။ ပစ္စမာနာနံ၊ ကျက်နေရကုန်စဉ်။ သဗ္ဗသော၊ ဖြင့်။ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ၊ တို့ သည်။ ပရိပုဏ္ဏာနိ၊ ကုန်ပြီ။ ကဒါ၊ ၌။ အန္တော၊ သည်။ ဘဝိဿတိ၊ နည်း။ ရှေ့နည်း ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၃။ နောက်နည်း ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄။]
တဒါ ဟိ ပကတံ ပါပံ, မမ တုယှဉ္စ မာရိသာ။
မာရိသာ၊ မိတ်ဆွေတို့! (ကိုယ့်လူတို့!) မမ၊ ငါ၏လည်း။ တုယှဉ္စ၊ သင်မိတ်ဆွေအပေါင်း၏လည်းကောင်း။ အန္တော၊ လွတ် မြောက်ဖို့ ကာလအဆုံးအပိုင်းအခြားသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ အန္တော၊ သည်။ ကုတော၊ အဘယ်ကြောင့်။ (ပညာယိဿတိ၊ ထင်ရှားအံ့ နည်း။) [“ပဋိဒိဿတိ၊ ထင်ရှားအံ့နည်း”ဟုလည်း လှမ်းယူပေးနိုင်သည်။] (နော၊ ငါတို့အား။) အန္တော၊ သည်။ န ပဋိဒိဿတိ၊ မထင်ရှားနိုင်။ [(တစ်နည်း) နော၊ တို့သည်။ အန္တော၊ ကို။ န ပဋိဒိဿတိ၊ မမြင်အပ်, မမြင် နိုင်။] ဟိ၊ မှန်၏။ တဒါ၊ ဗာရာဏသီသူဌေးသားဖြစ်ရာ ထိုအခါ၌။ မမ၊ ငါသည်လည်းကောင်း။ တုယှဉ္စ၊ သင်မိတ်ဆွေအပေါင်းသည် လည်းကောင်း။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ ပကတံ၊ အလွန်များစွာ ပြုအပ် ခဲ့ပြီ။ [ပကဋ္ဌံ+ကတံ ပကတံ။ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄။] (ဋ္ဌ-၁၁၃)
သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ။ ။ သဒ္ဒါကျမ်းတို့၌ “ဝဿာနံ+သဟဿာနိ ဝဿသဟဿာနိ-နှစ်တို့၏ အထောင်တို့၊ သဋ္ဌိယာ+ဂုဏိတာနိ+ဝဿ- သဟဿာနိ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ-၆၀ဖြင့် မြှောက်အပ်သော နှစ် အထောင်တို့၊ ဝါ-အနှစ် ၆သောင်းတို့၊ (မဇ္ဈေလောပီတပ္ပုရိသ်)”ဟု ဆို၏၊ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄၌ “သဋ္ဌိ+သဟဿာနိ သဋ္ဌိသဟဿာနိ၊ (ဒိဂု)၊ ဝဿာနံ+ သဋ္ဌိသဟဿာနိ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ၊ (ဝဿနှင့် သဋ္ဌိ ရှေ့နောက်ပြန်)” ဟု ပြုသည်။
မာရိသာ။ ။ မာရိသကား ချစ်စနိုးအခေါ်တစ်မျိုးတည်း၊ “မရိသန္တိ ပါပေ ရောဂါဒိအနတ္ထေ အဘိဘဝန္တီတိ မာရိသာ၊ [မရိသ+ဏ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၄၄။]”ဟုပြု၊ မကောင်းသော ရောဂါစသော အကျိုးမဲ့တို့ကို လွှမ်းမိုးဖျက်ဆီး တတ်သူ, ဒုက္ခကင်းသူတို့ ရ၏၊ ဤ၌ ဒုက္ခရောက်နေသူတို့ကို မာရိသာဟု ခေါ်သဖြင့် ရုဠှီသဒ္ဒါတည်း၊ “ပေါက္ခရံ+အဿ အတ္ထီတိ ပေါက္ခရဏီ”အရ ကြာနှင့်ရေရှိသောကြောင့် ရေကန်သည် ပေါက္ခရဏီအမည်ရခဲ့ရာ ကြာနှင့် ရေမရှိရာအခါ၌လည်း ထိုရေကန်ကို “ပေါက္ခရဏီ”ဟု ခေါ်ရသကဲ့သို့ တည်း(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆)။ [မာရိသာတိ ပိယဝစနမေတံ၊ နိဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊-သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၀။]
ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄။ ။ ထို၌ “မာရိသာတိ မယာ သဒိသာ၊ ပိယာလပနမေတံ ”ဟု ဖွင့်၏၊ ဤအလို “မမိဝ နံ ပဿန္တိ, အဟံ ဝိယ တေ ဒိဿန္တီတိ ဝါ မာရိသာ၊ [အမှ+ဒိသ+ကွိ၊-ရူ-၃၆၃]”ဟု ပြု၍ “မာရိသာ-ငါနှင့်တူသူတို့, ကိုယ့်လူတို့, မိတ်ဆွေတို့”ဟုပေး။
အမရကောသ။ ။ အမရကောသ၌ အယျ၏ပရိယာယ်, မြင့်မြတ်သူ အနက်ဟု ဆို၏၊ “မာရိသာ-အရှင်တို့, အရှင်ဘုရားတို့”ဟု ပေးရ၏၊ ထို အနက်သည် ဤနေရာနှင့် မလျော်ပါ။
ထောမ။ ။ ထို၌ “နတ္ထိ+ရိသော ဧတေသန္တိ မာရိသာ-ညှင်းဆဲခြင်း မရှိသူတို့, မိတ်ဆွေတို့”ဟု ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ် ပြု၏၊ [မာ+ရိသ၊ မာကား ပတိသေဓအနက်၊ ရိသာ၌ ရိသဓာတ် ဟိံသာအနက်, အပစ္စည်းတည်း။]
တုယှံ။ ။ ဇာတ်ကိုငဲ့၍ မိတ်ဆွေ၃ယောက်ကို “တုယှံ”ဟု ဧကဝုစ်ဖြင့် ဆိုသည်၊ မှန်၏-ဗဟုဇနောကဲ့သို့ အပေါင်းကို ဆိုလိုရာ၌လည်းကောင်း, သဉ္စိစ္စ ပါဏောကဲ့သို ဇာတ်ကိုငဲ့ရာ၌လည်းကောင်း, “သာဝတ္ထိ သဒ္ဓါ အဟောသိ”မှ သာဝတ္ထိကဲ့သို့ ဌာနူပစာအရာ၌လည်းကောင်း, ကုသလာကုသလံကဲ့သို့ နပုံ, ဧကတ်ငဲ့သောအရာ၌လည်းကောင်း အများပင် ဖြစ် သော်လည်း ဧကဝုစ်ဖြင့် ထားနိုင်သည်(နီတိ-သုတ္တ-၁၇၂)။
တစ်နည်း။ ။ “တုယှံ တုမှာကံ(နေတ္တိဝိ-၃၃ရ)”အဖွင့်အလို ဆဋ္ဌီ ဗဟုဝုစ်တည်း၊ တုယှံ မယှဉ္စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် နံဝိဘတ်နှင့်တကွ တုမှကို တုယှံပြုပါ။ (တစ်နည်း) ဝစနဝိပလ္လာသတည်း။ (ဝိဗော၊၆၃)
တဒါ ဟိ။ ။ ဟိကို ဒဠှီကရဏကြံ၍ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄အဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်။ ကာရဏအနက်ကြံ၍ “အန္တော-သည်၊ နတ္ထိ-မရှိ၊ အန္တောသည်၊ ကုတော-ကြောင့်၊ (အတ္ထိ-ရှိအံ့နည်း၊) အန္တော-သည်၊ (အမှာကံတို့အား၊) န ပဋိဒိဿတိ-မထင်ရှား၊ (ကသ္မာ-ကြောင့်၊ အမှာကံ-တို့အား၊ န ပဋိဒိဿတိ-နည်း?) မာရိသာ-တို့၊ ဟိ (ယသ္မာ)-ကြောင့်၊ တဒါ-၌၊ မမ-ကောင်း၊ တုယှဉ္စ-ကောင်း၊ ပါပံ-ကို၊ ပကတံ-အမျိုးမျိုးအပြားပြားတို့ ဖြင့် ပြုအပ်ခဲ့ပြီ၊ [ပကာရေဟိ+ကတံ ပကတံ ၊] (တသ္မာ-ကြောင့်၊ အန္တောသည်၊ အမှာကံ-တို့အား၊ န ပဋိဒိဿတိ-မထင်ရှား”ဟု ပေးပါ။
ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နော, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ။
သော အဟံ၊ ထိုငါသည်။ ဣတော၊ ဤလောဟကုမ္ဘီငရဲမှ။ ဂန္တွာ၊ ဖဲခွာသွားရ၍။ မာနုသိံ၊ လူတို့၏ဥစ္စာဖြစ်သော။ [မာနုသာနံ+ အယံ မာနုသီ။] ယောနိံ၊ အမျိုးဇာတ်ကို။ (တစ်နည်း) မာနုသိံ ယောနိံ၊ လူ့ဘဝလ့ခန္ဓာကို။ လဒ္ဓါန၊ ရ၍။ ဝါ၊ ရလသော်။ ဝဒညူ၊ အလှူခံ တို့၏ စကားကို သိသည်။ ဝါ၊ စွန့်ကြဲလေ့ရှိသည်။ [ဝဒံ ဝစနံ ဇာနာတီတိ ဝဒညူ။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၁၄၆။] သီလသမ္ပန္နော၊ သီလနှင့် ပြည့်စုံသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) နူန၊ စင်စစ်။ ဗဟုံ၊ များစွာသော။ ကုသလံ၊ ကုသိုလ် ကို။ ကာဟာမိ၊ ပြုတော့အံ့။ (တစ်နည်း) ဗဟုံ၊ များစွာသော။ ကုသလံ၊ ကုသိုလ်ကို။ ကာဟာမိ နူန၊ ပြုတော့မည်ဟု တွေးတော ကြံစည်နေ၏။ (ဋ္ဌ-၁၁၄)
ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄။ ။ ထို၌ “တယာ-သည်ကောင်း၊ မယာ-သည် ကောင်း၊ ပါပံ-ကို ၊ ပကတံ-ပြီ”ဟု ဝိဘတ်ပြင်ပေးစေ၏၊ သို့မဟုတ် မမ, တုယှံတို့၌ ဆဋ္ဌီကို တတိယာအနက်ယူ၍ “မမ-သည်လည်းကောင်း၊ တုယှဉ္စ-သည်လည်းကောင်း”ဟု ပေးပါ၊ “တဒါ ဟိ ”နေရာ၌လည်း “တထာ ဟိ”ဟု ရှိသည်။ တဒါ၏ အနိယမထည့်လိုမူ “ယဒါ တုမှေ စ အဟဉ္စ သေဋ္ဌိပုတ္တာ ဇာတာ”ဟု ထည့်ပါ။ (နေတ္တိဝိ-၃၃ရ၊ ဓမ္မယော-၄၃)
နူန။ ။ နူနာတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅)။ နူနာတိ ပရိဝိတက္ကေ နိပါတော(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄)။ နူနာတိ ပရိဝိတက္ကေ၊ အနု- ဝိဂဏေတီတိ ဧတ္ထ...“နာနုဝိဂဏေတိ နူနာ”တိ၊ န စိန္တေသိ မညေ, “နာနုယုဉ္ဇတီ”တိ တက္ကေမီတိ အတ္ထော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၆)။
အညတရပုရိသဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော, သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတံ။
ဇာဂရတော၊ နိုးနေသူ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ရတ္တိ၊ ညဉ့်သည်။ ဒီဃာ၊ ရှည်၏။ ဝါ၊ ရှည်သကဲ့သို့ ဖြစ်၏။ သန္တဿ၊ ခရီးပန်းနေသူ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ယောဇနံ၊ တစ်ယူဇနာခရီးသည်။ ဒီဃံ၊ ၏။ သဒ္ဓမ္မံ၊ (ဗောဓိ ပက္ခိယ၃၇-ပါးဟူသော) သူတော်ကောင်းတရားကို။ အဝိဇာနတံ၊ မသိကုန်သော။ ဗာလာနံ၊ လူမိုက်တို့၏။ ဝါ၊ မှာ။ သံသာရော၊ သံသရာသည်။ ဒီဃော၊ မှန်စွာမသွေ, ရှည်လျားလှချေ၏။ (ပါ-၆၀)
ယောဇနံ။ ။ ယုဇ္ဇတေ မနော ယသ္မိန္တိ ယောဇနံ(ကပ္ပဒ္ဒုမ)၊ ပရိစ္ဆေဒံ ယုဇ္ဇတိ ဧတ္ထ ဧတေန ဝါတိ ယောဇနံ(ကင်္ခါမဟာဋီ၊၃၊၁၆၁)၊ သာသနာ ကျမ်းအလို တစ်ယူဇနာ၌ ၁၂ မိုင် ၅ ဖာလုံ အတောင်-၃၆၀ (ပေ-၅၄၀) ရှိ၏။ လီလာဝတီကျမ်းအလို ၉ မိုင် အတောင်-၃၂၀ ရှိ၏၊ မတန္တရအလို ၁ မိုင် ၁ဖာလုံ အတောင်၄၀၇ှိ၏၊ ထို၃မျိုးတို့တွင် သာသနာယူဇနာဖြင့် မြင့်မိုရ်တောင်, စကြာဝဠာတောင်အမြင့်ကို ရေတွက်အပ်၏၊ မြို့ရွာအကွာ အဝေးစသည်တို့၌ သင့်လျော်ရာ ယူဇနာဖြင့် ရေတွက်သင့်၏။ တစ်မိုင်မှာ ပေအားဖြင့် ၅၂၈၀ ပေ, အတောင်အားဖြင့် ၃၅၂၀ တောင်, မီတာအားဖြင့် ၁၆၀၉.၃၅မီတာ, ကီလိုမီတာအားဖြင့် ၁.၆၀၉ ကီလိုမီတာ ရှိ၏။ (ဓာန်နိသစ်-၇၉၊ မြန်ဓာန်)
အခြားအဆိုများ။ ။ တစ်ယူဇနာသည် အင်္ဂလိပ်မိုင်၄မိုင်, သို့မဟုတ် ၅မိုင်ဟုလည်းကောင်း, ၉ မိုင်ခန့်ဟုလည်းကောင်း, ၂မိုင်ခွဲ (၂မိုင် ၄ဖာလုံ) ဟုလည်းကောင်း ဆို၏။(ဝီလျံ..S-E-D ဝီလျံ.E-S-D) ထို့ပြင့်- U- B-E-P-D နှင့် C-P-E-D၌ ၇မိုင်ဟုလည်းကောင်း, M-E-D နှင့် မြန်ဓာန်ချုပ် ၌ ၁၂.၇၂မိုင် ဟုလည်းကောင်း ဆို၏။ [Yojana, mesure of distance, sometime regarded as equal to 4 or 5 English miles, but more correctly=about 9 miles; according to other calculations=2 ½ English miles, (ဝီလျံ.S-E-D). Yojana, mesure of distance, equal to 5 miles, or, according to some, to nine miles(0DvsH.E-S-D).distance of about 7 miles(U-B-E-P-D). mesure of length, which is about, 7miles.(C-P-E-D) mesure of distance equal to 12.72 English miles(M-E-D).]
ဗုသာဝီ-၅၄အဆို။ ။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၌ နာလန္ဒာနှင့် ရာဇဂြိုဟ်သည် တစ်ယူဇနာဝေးကွာသည်ဟုဆိုရာ ထိုအကွာအဝေးကို ယခုအခါ မီးရထား လမ်းမိုင်တိုင်အမှတ်သားမှာ ၈မိုင်အတိအကျအမှတ်အသားရှိကြောင်း ဗုသာဝီ-၅၄၌ ဆို၏။ ထို၌ ယူဇနာတွက်နည်း ၄နည်းကိုလည်း ပြထား၏။
သံသာရော။ ။ သံသရဏံ သံသာရော(သံ၊ဋီ၊၂၊၁၅၀)၊ ခန္ဓာအာယတနာနံ အညမညသမ္ဗန္ဓေန သံ ပုနပ္ပုနံ သရတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ သံသာရော၊ သံပုဗ္ဗသရဓာတု ဂတိမှိ ဏ၊ အထ ဝါ ခန္ဓာအာယတန- ဓာတုယော သံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ သံသာရော (နမက္ကာရဋီ၊၃၄)။
အညတရပုရိသဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဗဟူနံ ကဏ္ဌေ ဆေတွာန, ကထံ ကာဟသိ ခတ္တိယ။
ခတ္တိယ၊ ရေမြေ့သနင်း, ပြည့်ရှင်မင်း! (အဟံ၊ ကျွန်တော်မျိုး မသည်။) ဧကိဿာ၊ တစ်ကောင်သောသိုးမ၏။ ကဏ္ဌံ၊ လည်ပင်း ကို။ ဆေတွာန၊ ဖြတ်ခဲ့၍။ ဝါ၊ ဖြတ်ခဲ့ခြင်းကြောင့်။ လောမဂဏနာယ၊ သိုးမ၏ အမွေးအရေတွက်ဖြင့်။ ပစ္စိသံ၊ ငရဲ၌ ကျက်ခဲ့ရပြီ။ ဝါ၊ ငရဲ၌ ကျက်ပြီးနောက် ခေါင်းအဖြတ်ခံခဲ့ရပြီ။ ဗဟူနံ၊ များစွာ သော မင်း, မိဖုယားတို့၏။ ကဏ္ဌေ၊ လည်ပင်းတို့ကို။ ဆေတွာန၊ ဖြတ်၍။ ဝါ၊ ဖြတ်ခြင်းကြောင့်။ ကထံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ ကာဟသိ၊ (ဒုက္ခမှ လွတ်မြောက်အောင်) ပြုနိုင်တော့အံ့နည်း။ ဝါ၊ ဒုက္ခမှ လွတ်မြောက်နိုင်တော့အံ့နည်း။ (ဋ္ဌ-၁၁၅)
ပစ္စိသံ။ ။ ပစ+ယ+ဣံ၊ “ဂါထာယ မတီတတ္ထေ ဣမိဿံ(နီတိ- ၁၁၀၃)သုတ်ဖြင့် ဣံဝိဘတ်ကို ဣဿံပြု၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် သ်တစ်လုံးချေ။ (တစ်နည်း) အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိသုတ်၌ “ဘဝိဿန္တိ”ဟူသော ယောဂ- ဝိဘာဂဖြင့် အတိတ်အနက်၌ ဘဝိဿန္တိဿံဝိဘတ်သက်။(နိဒီ-၃၈၀၊ ဝိဗော၊၂၁၆)။ ရူပသိဒ္ဓိ၌ အတိတ်ကို အနာဂတ်အနေဖြင့် ဆိုလိုသော ကြောင့် အတိတ်အနက်၌ အနာဂတ်ဝိဘတ် သက်သည်ဟု ဆို၏၊ ဤ သဘောကိုပင် မောဂ္ဂလ္လာန်၌ ကာလဝိပလ္လာသ(အတိတ်မှ အနာဂတ်သို့ ပြောင်းနေသည်)ဟု ဆို၏။ (ရူ-၂၈၁၊ မောဂ်-၆, ၁)
ပစ္စိသံအရ။ ။ “နိရယေ ပစ္စိတွာ ပက္ကာဝသေသေန တဿာ လောမဂဏနာယ သီသစ္ဆေဒံ ပါပုဏိံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၁)”စကားအရ အမွေး အရေအတွက်ဖြင့် ငရဲ၌ ကျက်ခဲ့ရခြင်းမဟုတ်၊ ငရဲကျပြီးနောက် အမွေး အရေအတွက်ဖြင့် ခေါင်းဖြတ်ခံခဲ့ရခြင်းဖြစ်သည်၊ ထိုကြောင့် ပစ္စိသံအရ ငရဲကျပြီးနောက် ခေါင်းဖြတ်ခံရခြင်းအထိ ယူပါ။
ပါပကာရီ ဥဘယတ္ထ သောစတိ၊
သော သောစတိ သော ဝိဟညတိ,
ဒိသွာ ကမ္မကိလိဋ္ဌမတ္တနော။
ပါပကာရီ၊ မကောင်းမှုကို ပြုလေ့ရှိသူသည်။ ဣဓ၊ ဤ ပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌။ သောစတိ၊ ဝမ်းနည်းရ၏။ ပစ္စ၊ တမလွန်ဘဝ၌။ သောစတိ၊ ၏။ ဥဘယတ္ထ၊ ပစ္စုပ္ပန်တမလွန်, ၂တန်သောဘဝ၌။ သောစတိ၊ ၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ကမ္မကိလိဋ္ဌံ၊ ညစ်နွမ်းသော အ ကုသိုလ်ကံကို။ ဒိသွာ၊ မြင်ရ၍။ ဝါ၊ မြင်ရခြင်းကြောင့်။ သော၊ ထိုမကောင်းမှုကို ပြုသူသည်။ သောစတိ၊ ၏။ သော၊ သည်။ ဝိဟညတိ၊ ပင်ပန်းရ၏။ (ဋ္ဌ-၁၁၆)
န ပါဏော ပါဏိနံ ဟညေ, ပါဏဃာတီ ဟိ သောစတိ။
အယံ ဇာတိသမ္ဘဝေါ၊ ဤပဋိသန္ဓေနေရခြင်း, (ပဋိသန္ဓေ နေပြီးနောက်) အစဉ်သဖြင့် ကြီးရင့်ခြင်းသည်။ ဒုက္ခော၊ ဆင်းရဲ ၏။ ဝါ၊ ဆင်းရဲကြောင်းဖြစ်၏။ ဧဝံ၊ ဤသို့။ သတ္တာ၊ သတ္တဝါတို့ သည်။ စေ ဇာနေယျုံ၊ အကယ်၍သိကုန်အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) ပါဏော၊ သတ္တဝါတစ်ဥုးသည်။ ပါဏိနံ၊ အခြားသတ္တဝါတစ်ဥုးကို။ န ဟညေ (န ဟညေယျ)၊ မညှင်းဆဲမသတ်ဖြတ်ရာ။ (ကသ္မာ၊ နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ ပါဏဃာတီ၊ သူတစ်ပါး အသက်ကို သတ်လေ့ရှိသူသည်။ သောစတိ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေးရ ၏။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) (ဋ္ဌ-၁၁၇)
အညတရပုရိသဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဒုက္ခာယံ ဇာတိသမ္ဘဝေါ။ ။ ဒုက္ခာယံ ဇာတိသမ္ဘဝေါတိ အယံ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတိ စ ဇာတဿ အနုက္ကမေန ဝုဍ္ဎိသင်္ခါတော သမ္ဘဝေါ စ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘူတတ္တာ “ဒုက္ခော”တိ ယဒိ ဇာနေယျုံ။-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၄။
֍ * ၂-မဟာကဿပတ္ထေရသဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, အဂါရံ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
ဝါနရ၊ အို...မျောက်! မနုဿဿ၊ လူ၏။ သီသံ ဣဝ၊ ဥုး ခေါင်းကဲ့သို့လည်ကောင်း။ ဟတ္ထပါဒါ ဣဝ၊ လက်ခြေတို့ကဲ့သို့ လည်းကောင်း။ တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သင့်မှာ။ သီသံ၊ ဥုးခေါင်းသည် လည်းကောင်း။ ဟတ္ထပါဒါ စ၊ လက်ခြေတို့သည်လည်းကောင်း။ (သန္တိ၊ ရှိပါကုန်၏။) အထ၊ ထိုသို့ရှိပါကုန်လျက်။ ကေန ဝဏ္ဏေန၊ အဘယ်အကြောင်းကြောင့်။ တေ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ အဂါရံ၊ နေစရာ အသိုက်အိမ်သည်။ န ဝိဇ္ဇတိ နု၊ မရှိပါသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၁၈)
ယာ’ဟု သေဋ္ဌာ မနုဿေသု, သာ မေ ပညာ န ဝိဇ္ဇတိ။
သိင်္ဂိလ၊ အို...စာငှက်! မနုဿဿ၊ လူ၏။ သီသံ ဣဝ၊ ဥုးခေါင်းကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဟတ္ထပါဒါ ဣဝ၊ လက်ခြေတို့ကဲ့သို့ လည်းကောင်း။ မေ၊ ငါ၏။ ဝါ၊ ငါ့မှာ။ သီသံ၊ ဥုးခေါင်းသည်လည်းကောင်း။ ဟတ္ထပါဒါ စ၊ လက်ခြေတို့သည်လည်းကောင်း။ (သန္တိ၊ ကုန်၏။ တထာပိ၊ ထိုသို့ပင် ရှိပါကုန်သော်လည်း။) ယာ၊ အကြင် ပညာသည်။ မနုဿေသု၊ လူတို့၌။ သေဋ္ဌာ၊ အမြတ်ဆုံးဟူ၍။ အာဟု (ကထေန္တိ)၊ ပြောဆိုကြကုန်၏။ (တစ်နည်း) ယံ၊ အကြင် ပညာကို။ မနုဿေသု၊ တို့၌။ သေဋ္ဌာ၊ ၍။ အာဟု၊ ကုန်၏။ [ရှေ့နည်း “ယာ+အာဟု, နောက်နည်း “ယံ+အာဟု”ဟုဖြတ်။ သေဋ္ဌာ၌ ဣတိကျေ သည်။] မေ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ သာ ပညာ၊ ထိုပညာသည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ကြောင့်။ မေ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ အဂါရံ၊ သည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ)။ (ဋ္ဌ-၁၁၉)
သိင်္ဂိလ။ ။ သီဃံ သီဃံ ဇဝံ လာတိ ဂဏှာတီတိ သင်္ဂိလော၊ သီဃ သဒ္ဒူပပဒ လာဓာတ်, အပစ္စည်း၊ ဤကို ရဿ, ဃကို ဂပြု, သိ၌ နိဂ္ဂဟိတ် လာ, ဝဂ္ဂန္တပြု, ဣလာ။ “သီဃပုဒ်, ဣလပစ္စည်း”ဟု တဒ္ဓိတ်ပုဒ်လည်း ယူနိုင်သည်။ ဓမ္မဋီ၌ “သိင်္ဂါလ”ဟု ရှိ၏၊ သိင်္ဂါလသဒ္ဒါသည် မြေခွေးကိုသာ ဟောသောကြောင့် “သိင်္ဂိလ”သာ ပါဌ်မှန်ဖြစ်သည်။
နိစ္စံ အဒ္ဓုဝသီလဿ, သုခဘာဝေါ န ဝိဇ္ဇတိ။
အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ၊ မတည်ကြည်သောစိတ်ရှိထသော။ လဟုစိတ္တဿ၊ လျင်မြန်သော စိတ်ရှိထသော။ ဝါ၊ စိတ်အပြောင်းအလဲမြန်ထသော။ ဒုဗ္ဘိနော၊ မိတ်ဆွေကို ဖျက်ဆီးလေ့ရှိထသော။ အဒ္ဓုဝသီလဿ၊ မမြဲသောသီလရှိသူ၏။ ဝါ၊ အမြဲသီလမစောင့် သူ၏။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ သုခဘာဝေါ၊ ချမ်းသာသည်၏အဖြစ်သည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိနိုင်။ (ဋ္ဌ-၁၂၀)
သီတဝါတပရိတ္တာဏံ, ကရဿု ကုဋဝံ ကပိ။
ကပိ၊ အို ...မျောက်! သော (တွံ)၊ ထိုသင်သည်။ အာနုဘာဝံ၊ မိမိကိန်းရာ, သတ္တဝါကို, ဆက်ကာမပြတ်, ကြီးပွားစေ တတ်သော အစွမ်းကောင်းကို။ ဝါ၊ ပညာဖြစ်ကြောင်း, နည်းလမ်း ကောင်းကို။ ကရဿု၊ ပြုပါလော။ သီလိယံ၊ မကောင်းသောသီလ (အလေ့အကျင့်) ကို။ ဝါ၊ မကောင်းသောသီလရှိသူ၏ အဖြစ်ကို။ ဝီတိဝတ္တဿု၊ ကျော်လွန်၍ ဖြစ်ပါလော။ သီတဝါတပရိတ္တာဏံ၊ ချမ်းအေးသောလေကို ထက်ဝန်းကျင်ကာကွယ်စောင့်ရှောက်နိုင် သော။ ကုဋဝံ၊ နေစရာအသိုက်အိမ်ကို။ ကရဿု၊ (ဋ္ဌ-၁၂၁)
အာနုဘာဝံ။ ။ အနု အနု သမင်္ဂိနော ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အနုဘာဝေါ၊ အနုဘာဝေါ ဧဝ အာနုဘာဝေါ(အံ၊ဋီ၊၃၊၁၆၁)။ အာနုဘာဝန္တိ ပညာယ ဥပ္ပာဒနတ္ထံ ဗလံ ဥပါယံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၈)။
သီလိယံ။ ။ သီလမေဝ သီလိယံ၊ [သီလ+ဣယ၊-မောဂ်နိ၊၂၊၁၀၄] (တစ်နည်း) သီလံ+အဿ အတ္ထီတိ သီလီ၊ သီလိနော+ဘာဝေါ သီလိယံ၊ [သီလီ+ဣယ၊] (တစ်နည်း) သီလံ+အဿ အတ္ထီတိ သီလိယံ၊ [သီလ+ ဣယ၊] သီလိယဿ+ဘာဝေါ သီလိယံ၊[သီလိယ+ဏ၊] သို့မဟုတ် ဘာဝ- ပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံပါ၊ ဤ၌ သီလဟူသည် မကောင်းသောသီလ (အလေ့အကျင့်)တည်း။ [ဝီတိဝတ္တဿု သီလိယန္တိ အတ္တနော ဒုဿီလဘာဝသင်္ခါတံ သီလိယံ အတိက္ကမိတွာ သီလဝါ ဟောဟိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၈)။ အတ္တနော သီလိယသင်္ခါတံ ဒုဿီလဘာဝံ ဝီတိဝတ္တဿု(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၂)။ သီလိယံ ဒုဿီလံ(ဓမ္မယော-၄၅)။]
ကုဋဝံ။ ။ ဤပုဒ်ကို ပါဠိသက္ကတအဘိဓာန်တို့၌ မတွေ့ရပါ၊ သီ, သျာမူ၌ “ကုဋိကံ”ဟု ရှိ၏၊ ယင်းပုဒ်ကို “ကုဋိ ဧဝ ကုဋိကာ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁)”ဟု ပြုသကဲ့သို့ ကုဋဝကိုလည်း “ကုဋိ ဧဝ ကုဋဝေါ”ဟု ပြု၍ ကုဋိပုဒ်, အဝပစ္စည်းကြံ။ (တစ်နည်း) ပဒတ္ထမဉ္ဇူသာ၌ ကုဋဝကို အသိုက် ဟော “ကုလာယ”ဟူသော သက္ကတပုဒ်နှင့် ယှဉ်ပြထား၏၊ “ကုလံ ပက္ခိ- သင်္ဃာတော (ပက္ခိသန္တာနော)+အယတိ ယတြာတိ ကုဋဝေါ(ထောမ၊ အမ ရဋီ)”ဟု ပြု၊ ကုလသဒ္ဒူပပဒ အယဓာတ်, အပစ္စည်း၊ “ကုလာယ”ဟု ဆိုလို လျက် လကို ဋ, အာကို ရဿ, ယကို ဝပြု၍ ကုဋဝဖြစ်သည်ဟု ကြံပါ။
မဟာကဿပတ္ထေရသဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကစရိယံ ဒဠှံ ကယိရာ, နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။
စရံ၊ မိတ်ဆွေကောင်းကို ရှာမှီးလိုစိတ်ဖြစ်သူသည်။ (မိတ် ဆွေကောင်းကို စိတ်ဖြင့် လှည့်လည်ရှာမှီးသူသည်) အတ္တနော၊ မိမိထက်။ သေယျံ၊ သီလသမာဓိ ပညာဂုဏ်တို့ဖြင့် သာလွန်သူကို လည်းကောင်း။ အတ္တနော၊ မိမိနှင့်။ သဒိသံ၊ သီလသမာဓိပညာ ဂုဏ်တို့ဖြင့် တူသူကိုလည်းကောင်း။ စေ နာဓိဂစ္ဆေယျ၊ အကယ်၍ မရအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့မရလသော်။) ဧကစရိယံ၊ တစ်ပါးတည်း ၏ ဖြစ်ခြင်းကိုသာ။ ဝါ၊ တစ်ပါးတည်းနေထိုင်ခြင်းကိုသာ။ ဒဠှံ၊ ခိုင်မြဲစွာ။ ကယိရာ၊ ပြုရာ၏။ (ကသ္မာ၊ နည်း?) ဗာလေ၊ လူမိုက်၌။ သဟာယတာ၊ အဖော်ကောင်း၏ဖြစ်ရာ ဂုဏ်အင်္ဂါသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) (ပါ-၆၁)
မဟာကဿပတ္ထေရသဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
စရံ ။ ။ “ဣရိယာပထစာရံ (ဣရိယာပုထ်တို့၏ ဖြစ်ခြင်းကို) အ- ဂ္ဂဟေတွာ မနသာစာရော (စိတ်ဖြစ်ခြင်းကို) ဝေဒိတဗ္ဗော”ဟူသော အဖွင့်အရ စရံ၌ စရဓာတ်သည် ပဝတ္တနဂတိအနက်တည်း။ [“စာရော စရိယာ”တိ အတ္ထတော ဧကံ၊ ဣရိယာပထစရိယာတိ ဣရိယာပထာနံ စရိယာ, ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၉၊ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၁)။ စိတ္တာ စာရန္တိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ(အံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၇)။ စိတ္တစာရောတိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ(သီဋီသစ်၊၂၊၃၂၇)။
ဧကစရိယံ။ ။ “ဧကီဘာဝမေဝ”ဟူသော အဖွင့်အရ ဧကကိုသာ ဖွင့်သောကြောင့် ဧကနှင့် စရိယံအရတူဟု ယူရာ၏၊ စရိယံနှင့် အရတူစေ ရန် ဧက၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံရမည်၊ “ဧကော စ+သော+စရိယံ စာတိ ဧကစရိယံ”ဟု ပြု၍ “ဧကစရိယံ-တစ်ပါးတည်း၏အဖြစ်ဟူသော ကျင့်ကြံနေထိုင်ခြင်းကိုသာ”ဟု ပေး။ (တစ်နည်း) “ဧကီဘာဝမေဝ”ဟူ သောအဖွင့်၌ ဘာဝဖြင့် စရိယံဝယ် စရဓာတ် ပဝတ္တနဂတိအနက်ဟော ကြောင်းနှင့် ဏျပစ္စည်း ဘောအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်ဟု ကြံ၍ “စရဏံ စရိယံ၊ ဧကဿ+စရိယံ ဧကစရိယံ”ဟု ပြု၊ ဤနည်းသည် “ဧက- ဿ စရိတံ သေယျော(ဝိ၊၃၊၄၉၆၊ မ၊၃၊၁၉၂၊ ခု၊၁၊၆၀)”ဟူသော ပါဠိ တော်နှင့် ညီ၏၊ အထက်၌ ဤအတိုင်း ပေးထားသည်။
֍ * ၃-အာနန္ဒသေဋ္ဌိဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မဓူနဉ္စ သမာဟာရံ, ပဏ္ဍိတော ဃရမာဝသေ။
အဉ္ဇနာနံ၊ မျက်စဉ်းတို့၏။ ခယံ၊ တရွေ့ရွေ့ကုန်သွားပုံကို။ ဒိသွာ၊ ကြည့်၍လည်းကောင်း။ ဥပစိကာနံ၊ ခြတို့၏။ အာစယံ၊ စုဆောင်းပုံကို။ (ဒိသွာ) စ၊ ကြည့်၍လည်းကောင်း။ မဓူနံ၊ ပျား ကောင်ကလေးတို့၏။ သမာဟာရံ၊ ပေါင်း၍ ဆောင်ပုံကို။ ဝါ၊ ပေါင်း၍ ဆောင်ထားအပ်သော ပျားအုံကို။ [အာဟရဏံ, အာဟရီယတေတိ ဝါ အာဟာရော၊ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ+အာဟာရော သမာဟာရော။ သီဘာ-၄, ၂၃၈။] (ဒိသွာ) စ၊ လည်းကောင်း။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိ သည်။ ဃရံ၊ အိမ်၌။ အာဝသေ၊ နေရာ၏။ (တစ်နည်း) ဃရံကို။ အာဝသေ၊ အပိုင်းအခြားအားဖြင့် နေရာ၏ (ဋ္ဌ-၁၂၂)
အာနန္ဒသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နတ္ထိ, ကုတော ပုတ္တာ ကုတော ဓနံ။
မေ၊ ငါ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပုတ္တာ၊ သားသမီးတို့သည်။ အတ္ထိ၊ ရှိကုန် ၏။ မေ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဓနံ၊ ဥစ္စာသည်။ အတ္ထိ၊ ရှိ၏။ ဣတိ၊ ဤသို့ တွယ်တာစွဲလန်းမှုတဏှာဖြင့်။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ဗာလော၊ လူမိုက် သည်။ ဝိဟညတိ၊ ပင်ပန်းဆင်းရဲရ၏။ အတ္တာ ဟိ (အတ္တာ ဧဝ)၊ မိမိကိုယ်သည်ပင်။ အတ္တနော၊ ၏။ (သဟာယဘာဝေန၊ အဖော် ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဒုက္ခပရိတ္တာဏံ၊ ဒုက္ခမှ ကာကွယ်တားဆီးခြင်းကို။ ကာတုံ၊ ပြုခြင်းငှာ။ သမတ္ထတာ၊ စွမ်းနိုင်သည်၏အဖြစ်သည်။) နတ္ထိ၊ မရှိ။ ပုတ္တာ၊ သားသမီးတို့သည်။ ကုတော (အတ္ထိ)၊ အဘယ် မှာ ရှိကုန်အံ့နည်း။ ဓနံ၊ ဥစ္စာသည်။ ကုတော (အတ္ထိ)၊ အဘယ်မှာ ရှိအံ့နည်း။ (တစ်နည်း) ပုတ္တာ၊ တို့သည်။ ကုတော၊ အဘယ်ကို။ (ကရိဿန္တိ၊ ပြုနိုင်ကုန်အံ့နည်း။) ဓနံ၊ သည်။ ကုတော၊ ကို။ (ကရိဿတိ၊ ပြုနိုင်အံ့နည်း။) (ပါ-၆၂)
အာနန္ဒသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဣတိ။ ။ “ပုတ္တတဏှာယ စေဝ ဓနတဏှာယ စ...ဣတိ ဆဟာကာရေဟိ”အဖွင့်ဖြင့် ဣတိသဒ္ဒါ “ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ”၌ ဣတိကဲ့သို့ ပကာရအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်ဟု ယူ၍ ပေးခဲ့သည်။ [ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတပဒံ၊ တေန ပဋိသေဝိယမာနဿ ပိဏ္ဍပါတဿ ပဋိသေဝနာကာရော ဂယှတီတိ အာဟ “ဧဝံ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတပဋိသေဝနေနာ”တိ၊-ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၅၉။]
အတ္တာ ဟိ...ကုတော ဓနံ။ ။ ထည့်ပါဌ်များမထည့်ဘဲ အရှိ အတိုင်းပေးလျှင် အဓိပ္ပာယ်ပြည့်စုံစွာ မသိနိုင်ပါ၊ ထိုကြောင့် “သဟာယ- ဘာဝေန ဒုက္ခပရိတ္တာဏံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ”ကို နတ္ထိ၏ အဖွင့်ဟု ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ “ကိမေဝ ကရိဿန္တိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ကုတော၌ တောပစ္စည်းကို ကံအနက်ယူကာ နောက်နည်းပေးသည်။
ဓမ္မ-ဋီ-၁၂၄။ ။ ဓမ္မဋီကား အတ္တနော၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို ကံအနက် ယူ၍ “အတ္တနော-မိမိကို၊ (သုခိတံ-ချမ်းသာခြင်းရှိသည်ကို၊ ဝါ-ချမ်းသာ အောင်၊ ကာတုံ-ငှာ၊ သမတ္ထော-စွမ်းနိုင်သော၊) အတ္တာ-ကိုယ်သည်၊ နတ္ထိ ဟိ (နတ္ထိ ဧဝ)-မရှိသည်သာ၊ (အတ္တနော-ကို၊ သုခိတံ ကာတုံ သမတ္ထာ ကုန်သော၊) ပုတ္တာ-တို့သည်၊ ကုတော-အဘယ်ကြောင့်၊ ဝါ-အဘယ်မှာ၊ (အတ္ထိ-ရှိကုန်အံ့နည်း၊ အတ္တနော-ကို၊ သုခိတံ ကာတုံ သမတ္ထံ-သော၊) ဓနံ-သည်၊ ကုတော (အတ္ထိ-နည်း၊)”ဟု ပေးစေ၏။
တစ်နည်း။ ။ သားသမီးဥစ္စာများ အမှန်တကယ်ရှိသည်ဟု ထင်ပြီး တွယ်တာစွဲလန်းနေကြသော်လည်း မိမိ၏ ကိုယ်သည်ပင် ပရမတ္ထအားဖြင့် မရှိ၊ သားသမီးဥစ္စာတို့သည် အဘယ်မှာရှိအံ့နည်း၊ အမှန်အားဖြင့် မိမိရော သားသမီးဥစ္စာများပါ ပရမတ္ထအားဖြင့် မရှိဟု အဓိပ္ပာယ်ယူ၍ ထည့် ပါဌ်များ မထည့်ဘဲ “အတ္တနော-၏၊ အတ္တာ-သည်၊ နတ္ထိ ဟိ (နတ္ထိ ဧဝ)- (ပရမတ္ထအားဖြင့်) မရှိသည်သာ၊ ပုတ္တာ-တို့သည်၊ ကုတော အတ္ထိ-နည်း” ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အဖွင့်အတိုင်း မကျပါသော်လည်း သူ့နည်းနှင့်သူ အဓိပ္ပာယ်ရ၏။
֍ * ၄-ဂဏ္ဌိဘေဒကစောရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဗာလော စ ပဏ္ဍိတမာနီ, သ ဝေ ]ဗာလော’တိ ဝုစ္စတိ။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ ဗာလော၊ မိုက်သည်။ (သမာနောဖြစ်လသော်။) ဗာလျံ၊ မိမိမိုက်သည်၏အဖြစ်ကို။ မညတိ၊ သိ၏။ တေန၊ ထိုသို့သိခြင်းကြောင့်။ သော၊ ထိုသူသည်။ ပဏ္ဍိတော ဝါ ပိ၊ ပညာရှိနှင့်တူသူသည်သော်လည်းကောင်း။ (ပဏ္ဍိတတရော ဝါပိ၊ ပညာရှိနီးပါးပုဂ္ဂိုလ်နှင့်တူသူသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ၊ ဖြစ်နိုင်၏။ ယော) စ၊ အကြင်သူသည်ကား။ ဗာလော၊ သည်။ (သမာနော၊ ဖြစ်ပါလျက်။) ပဏ္ဍိတမာနီ၊ မိမိကိုယ်ကို ပညာရှိဟု မှတ် ထင်၏။ [အတ္တာနံ ပဏ္ဍိတံ မညတီတိ ပဏ္ဍိတမာနီ။ ရူ-၃၆၄။] သ (သော)၊ ထိုသူကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဗာလောတိ၊ လူမိုက်ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၆၃)
ဂဏ္ဌိဘေဒကစောရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပဏ္ဍိတောဝါပိ။ ။ သုခုမေသုပိ အတ္ထေသု ပဏ္ဍတိ ဂစ္ဆတိ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိကမ္ပိ အာကာရံ ဇာနာတီတိ ပဏ္ဍာ၊ ပဏ္ဍာယ+ဣတော ဂတော ပဝတ္တောတိ ပဏ္ဍိတော(နီတိဓာတု-၅၈)၊ ပကာရေ ဝိသယေ ဍေတိ ပဝတ္တေတီတိ ပဏ္ဍာ၊ [ပ+ဍိ+အ၊] ပဏ္ဍာ+ဣတာ ဂတာ ပဝတ္တာ အသ္မိန္တိ ပဏ္ဍိတော(ဂဠုန်-၃)၊ သဉ္ဇာတာ+ပဏ္ဍာ ဧတဿာတိ ပဏ္ဍိတော၊ သဉ္ဇာတံ တာရကာဒိတွိတော(မောဂ်-၄, ၄၅)သုတ်ဖြင့် သဉ္ဇာတအနက်၌ ဣတ ပစ္စည်းသက်(နိဒီ-၃၃၅)၊ ပဏ္ဍတိ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆတီတိ ပဏ္ဍိတော (နီတိဓာတု-၅၈)။ ဝါသဒ္ဒါသည် ဥပမာနအနက်ကို ဟော၏၊ ထိုကြောင့် “ပဏ္ဍိတသဒိသော”ဟု ဖွင့်သည်။ [“ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော”တိအာဒီသု ဥပမာနေ ဒိဿတိ၊ သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော၊-သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၀။]
ဓမ္မဋီ။ ။ ထို၌ ဝါနရော၌ ဝါကဲ့သို့ သဒိသအနက်ဟောဟု ဆို၏၊ ထိုသို့ဖြစ်လျှင် ဝါနရောကို သမာသ်ပုဒ်ယူ၍ “နရော ဣဝ ဝါနရော(ဓာန်-ဋီ-၆၁၄)”ဟုပြုသကဲ့သို့ ပဏ္ဍိတောဝါကိုလည်း သမာသ်ပုဒ်ယူ၍ “ပဏ္ဍိတော+ဣဝ ပဏ္ဍိတောဝါ”ဟု ပြုရမည်။ [ပဏ္ဍိတော ဝါပီတိ ဧတ္ထ ဝါကာရော ဝါနရောတျာဒီသု ဝိယ သဒိသတ္ထော၊-ဓမ္မ-ဋီ-၁၂၄။]
ပိသဒ္ဒါ။ ။ ပဏ္ဍိတောဝါပိ၌ ပိဖြင့် ပဏ္ဍိတတရောကို ဆည်းသည်၊ “ပဏ္ဍိတဿ+တနုတ္တံ ပဏ္ဍိတတရော”ဟုပြု၊ “ဝစ္ဆာဒီဟိ တနုတ္တေ တရော (မောဂ်-၄, ၅၆) သုတ်ဖြင့် တနုတ္တအနက်၌ တရပစ္စည်းသက်။
֍ * ၅-ဥဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န သော ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ, ဒဗ္ဗီ သူပရသံ ယထာ။
ဗာလော၊ လူမိုက်သည်။ ယာဝဇီဝမ္ပိ၊ အသက်ထက်ဆုံး လည်း။ ပဏ္ဍိတံ၊ ပညာရှိကို။ စေ ပယိရုပါသတိ၊ အကယ်၍ ချဉ်း ကပ်အံ့။ (ဧဝံ သတိပိ၊ ဤသို့ ချဉ်းကပ်ပါသော်လည်း။) သောထိုလူမိုက်သည်။ ဓမ္မံ၊ ပရိယတ္တိ, ပဋိပတ္တိ, ပဋိဝေဓတရားကို။ န ဝိဇာနာတိ၊ မသိ။ (ကိမိဝ၊ အဘယ်ကဲ့သို့နည်း?) ဒဗ္ဗီ၊ ဟင်းမွှေ ယောက်မသည်။ (ဟင်းမွှေသည့်ဇွန်းသည်)။ သူပရသံ၊ ဟင်း၏ အရသာကို။ န ဝိဇာနာတိ ယထာ၊ မသိသကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၆၄)
ဥဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆- တိံသမတ္တပါဝေယျကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ခိပ္ပံ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ, ဇိဝှါ သူပရသံ ယထာ။
ဝိညူ၊ လိမ္မာမြင်သိ, ပညာရှိသည်။ မုဟုတ္တံ အပိ၊ တစ်ခဏမျှ လည်း။ ပဏ္ဍိတံ၊ ပညာရှိကို။ စေ ပယိရုပါသတိ၊ အံ့။ (ဧဝံ သတိလသော်။) ခိပ္ပံ၊ လျင်မြန်စွာသာလျှင်။ ဓမ္မံ၊ ပရိယတ္တိတရား, လော ကုတ္တရာတရားကို။ ဝိဇာနာတိ၊ သိနိုင်၏။ (ကိမိဝ၊ နည်း?) ဇိဝှါလျှာသည်။ သူပရသံ၊ ဟင်း၏အရသာကို။ ဝိဇာနာတိ ယထာ၊ သိသကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၆၅) တိံသမတ္တပါဝေယျကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သုတဓနဉ္စ စာဂေါ စ, ပညာ ဝေ သတ္တမံ ဓနံ။
သဒ္ဓါဓနံ၊ (ရတနာ၃တန်, ကံကံအကျိုး, မြတ်နိုးကျေနပ်, ယုံ ကြည်တတ်သော) သဒ္ဓါဟူသော ဥစ္စာသည်လည်းကောင်း။ သီလဓနံ၊ ကိုယ်ကျင့်သီလဟူသော ဥစ္စာသည်လည်းကောင်း။ ဟိရီ၊ (မကောင်းမှုဒုစရိုက်ကို ရှက်တတ်, စက်ဆုတ်တတ်သော) ဟိရီဟူသော။ ဓနံ၊ ဥစ္စာသည်လည်းကောင်း။ ဩတ္တပ္ပိယံ၊ (မ ကောင်းမှုဒုစရိုက်ကြောင့် ကြောက်လန့်တတ်သော) ဩတ္တပ္ပဟူ သော။ [ဩတ္တပ္ပမေဝ ဩတ္တပ္ပိယံ။] ဓနံ၊ ကောင်း။ သုတဓနံ၊ (ကြား နာသင်မှတ်, ဆောင်ထားအပ်သော, ပရိယတ်တရားဟူသော) သုတဥစ္စာသည်လည်းကောင်း။ စာဂေါ၊ စွန့်ကြဲကြောင်းစေတနာ, အလောဘဟူသော။ ဓနံ စ၊ ကောင်း။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ပညာ၊ လော ကီ, လောကုတ္တရာပညာဟူသော။ သတ္တမံ၊ ၇-ပါးမြောက်ဖြစ် သော။ ဓနံ စ၊ ကောင်း။ (ဟောန္တိ၊ ရှိကုန်၏။) (ဋ္ဌ-၁၂၃)
စာဂေါ ။ ။ စဇတိ ဧတေနာတိ စာဂေါ, ဒါနံ(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၇)။ စာဂေါတိ အလောဘော(မ၊ဋီ၊၁၊၅၆)။
ပညာ။ ။ ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ပညာပေတီတိ ပညာ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅)။ ပဇာနာတိ ဧတာယာတိ ပညာ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၁)။ ပညာယတေ ဧတာယာတိ ပညာ(ဓာန်-ဋီ-၁၅၂)။ ပကာရေန ဇနေဟိ ဉာတဗ္ဗာ တုသိတဗ္ဗာတိ ပညာ(နိသာ-၇၇)။ သတ္တပိ စေတာနိ လောကိယလောကုတ္တရ- မိဿကာနေဝ ကထိတာနိ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၁)။
]အဒလိဒ္ဒေါ’တိ တံ အာဟု, အမောဃံ တဿ ဇီဝိတံ။
ဣတ္ထိယာ ဝါ၊ မိန်းမသော်လည်းဖြစ်သော။ ပုရိသဿ ဝါ၊ ယောကျ်ားသော်လည်းဖြစ်သော။ ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဧတေ ဓနာ၊ ဤဥစ္စာ၇-ပါးတို့သည်။ အတ္ထိ၊ ရှိကုန်၏။ တံ၊ ထို ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ အဒလိဒ္ဒေါတိ၊ ဥစ္စာမမွဲ, မဆင်းရဲသူဟူ၍။ အာဟု၊ (ပညာရှိတို့) မိန့်ဆိုတော်မူကုန်၏။ တဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ခြင်းကို။ အမောဃံ၊ အကျိုးမပြီး, အချီးနှီးမဟုတ်ဟူ၍။ (အာဟု၊ ကုန်၏။) (ဋ္ဌ-၁၂၄)
သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကရောန္တာ ပါပကံ ကမ္မံ, ယံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလံ။
ဒုမ္မေဓာ၊ ပညာမရှိကုန်သော။ ဗာလာ၊ ပစ္စုပ္ပန်ကျိုး,သံသရာ ကျိုးကို, မြော်ကိုးသိရန်, ပညာဉာဏ်ကင်း, လူဖျင်းလူအတို့သည်။ ယံ (ကမ္မံ)၊ အကြင်ကံသည်။ ကဋုကပ္ဖလံ၊ ထက်မြက်ထန်သည်း, ဆင်းရဲသောအကျိုးရှိသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ပါပကံ၊ ယုတ်ညံ့ သော။ (တံ) ကမ္မံ၊ ထိုကံကို။ ကရောန္တာ၊ ပြုကုန်လျက်။ အတ္တနာ၊ ကိုယ်တိုင်။ အမိတ္တေန ဣဝ၊ ရန်သူသည်ကဲ့သို့။ (ဟုတွာ၊ ၍။) စရန္တိ၊ လှည့်လည်နေထိုင်ကုန်၏။ [ယံကို တတိယာ (ဟိတ်) အနက် ယူ၍ “ယံ၊ အကြင်ကံကြောင့်။ ကဋုကပ္ဖလံ၊ ထက်မြက်ထန်သည်း, ဆင်း ရဲသောအကျိုးသည်။ ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြသေးသည်။] (ပါ-၆၆)
အမိတ္တေနေဝ။ ။ မိဇ္ဇတိ သိနေဟတီတိ မိတ္တော၊ [မိဒ+တ၊] သဗ္ဗ- ဂုယှေသု မိနိယတိ ပက္ခိပီယတီတိ မိတ္တော၊ [မိ+တ၊] န+မိတ္တော အမိတ္တော။ အမိတ္တေနေဝသည် ဥပမာန, အတ္တနာသည် ဥပမေယျတည်း၊ ဥပမာန ဥပမေယျ၂မျိုးတွင် ဥပမာနသည် အပ္ပဓာန, ဥပမေယျသည် ပဓာနတည်း၊ ပဓာနဖြစ်သော အတ္တနာကို ဟုတွာ, စရန္တိတို့၌ ဝိသေသနအဖြစ်ဖြင့် စပ်ရသကဲ့သို့ အပ္ပဓာနဖြစ်သော အမိတ္တေနေဝကိုလည်း ဟုတွာ, စရန္တိ တို့၌ပင် စပ်ရသည်၊ ဥပမာန ဥပမေယျတို့သည် ဝိဘတ်တူရိုး ဖြစ်သည်။ [ဥပမာန ဥပမေယျဟု, ပဒ၂ပါး, လိင် ဝုစ်ပြားလည်း, ဝိဘတ်ကားမူ, တူမြဲ ဟူ၏၊-ဘုရား-၆၆။]
နေတ္တိဝိ-၂၈၈။ ။ ထို၌ အမိတ္တေန, အတ္တနာတို့ကို အဝုတ္တကတ္တား ကြံ၍ “ဒုမ္မေဓာ ဗာလာ-တို့သည်၊ အမိတ္တေန-ရန်သူသည်၊ ပါပကံ-သော၊ ကမ္မံ-ကို၊ (ကတံ) ဣဝ-ပြုအပ်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) အတ္တနာ-သည်၊ ကဋုကပ္ဖလံ-သော၊ ယံ ကမ္မံ-ကို၊ (ကတံ-သည်၊) ဟောတိ၊ ပါပကံ-သော၊ ကတံပြုအပ်ပြီးသော၊ တံ ကမ္မံ-ထိုကံကို၊ ကရောန္တာ-ကုန်လျက်၊ စရန္တိ”ဟု ပေး စေသည်။
ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏပေးပုံ။ ။ “အမိတ္တေန+ဧဝ”ဟု ပုဒ်ဖြတ်၍ “အမိတ္တေန ဧဝ-ရန်သူဖြစ်၍သာလျှင်ဖြစ်သော၊ အတ္တနာ-ကိုယ်ဖြင့်”ဟု ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏအနက် ပေးကြသေး၏၊ သို့သော် အဖွင့်၌ ဝိယဖြင့် ဖွင့်ခြင်းကြောင့် “အမိတ္တေန+ဣဝ”ဟုသာ ပုဒ်ဖြတ်ရပါမည်။ “အမိတ္တေန+ ဧဝ”ဟု မဖြတ်နိုင်ပါ၊ အကယ်၍ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏအနက်ပေးလိုလျှင် “နေတံ အဇ္ဇတနာမိ(ဓမ္မ-၄၇၊ နိဒီ-၄၃)”၌ကဲ့သို့ ဣဝကို ဧဝအနက်ဟော ကြံ၍ “အမိတ္တေန ဣဝ-ရန်သူဖြစ်၍သာလျှင်ဖြစ်သော၊ အတ္တနာ-ဖြင့်” ဟု ပေးပါ၊ ဝိသေသနယူသလောက်ကား မကောင်းပါ။[“အမိတ္တေနေဝ အတ္တနာတိ အတ္တနာ အမိတ္တဘူတေန ဝိယ ဝေရိနာ ဟုတွာ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃)၊ အမိတ္တေနေဝါတိ အမိတ္တဘူတေန ဝိယ ဝေရိနာ ဝိယ ဟုတွာ (နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၅)။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ ဝေရိနာနောင် ဝိယကျနေသည်၊ နေတ္တိ ဋ္ဌ ကဲ့သို့ “ဝိယ” ပါရှိရမည်။]
֍ * ၈-ကဿကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယဿ အဿုမုခေါ ရောဒံ, ဝိပါကံ ပဋိသေဝတိ။
ယံ (ကမ္မံ)၊ အကြင်ကံကို။ ကတွာ၊ ပြုပြီး၍။ ဝါ၊ ပြုပြီးလ သော်။ ဝါ၊ ပြုခြင်းကြောင့်။ အနုတပ္ပတိ၊ အဖန်ဖန် ပူပန်ရ၏။ ယဿ၊ အကြင်ကံ၏။ ဝိပါကံ၊ အကျိုးကို။ အဿုမုခေါ၊ မျက်နှာ၌ မျက်ရည်ရှိသည်။ ဝါ၊ မျက်ရည်တို့ဖြင့် စိုစွတ်သော မျက်နှာရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) [အဿူနိ+မုခေ ယဿာတိ အဿုမုခေါ။] ရောဒံ (ရောဒန္တော)၊ ငိုလျက်။ ပဋိသေဝတိ၊ ခံစားရ၏။ [သေဝဓာတ် ဥပဘုဉ္ဇန အနက်။] ကတံ၊ ပြုအပ်ပြီးသော။ တံ ကမ္မံ၊ ထိုကံသည်။ န သာဓု၊ မကောင်း။ (ပါ-၆၇)
ကဿကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၉-သုမနမာလာကာရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဌတွာ ဒေဝမနုဿေသု, ဖလံ ဧတဿ ကမ္မုနော၊
ပစ္ဆာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ, သုမနော နာမ ဘဝိဿတိ။
ကပ္ပာနံ၊ ကမ္ဘာတို့၏။ သတသဟဿံ၊ တစ်သိန်းပတ်လုံး။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ မကောင်းသောဘဝသို့။ (ယံ) န ဂမိဿတိ၊ အကြင်မ ရောက်လတ္တံ့။ ဒေဝမနုဿေသု၊ နတ်လူတို့၌။ (နတ်ပြည်လူ့ပြည် တို့၌)။ ဌတွာ၊ တည်ပြီး၍။ ပစ္ဆာ၊ နောက်၌။ သုမနော နာမ၊ သုမန မည်သော။ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါသည်။ (ယံ) ဘဝိဿတိ၊ အကြင်ဖြစ်လတ္တံ့။ (တံ၊ ထိုသို့ ဒုဂ္ဂတိသို့မရောက်ခြင်း, ပစ္စေက သမ္ဗုဒ္ဓဖြစ်ရခြင်းသည်။) ဧတဿ ကမ္မုနော၊ ဤဘုရားရှင်အား ပန်းဖြင့် ပူဇော်ခဲ့သော ကောင်းမှု၏။ ဖလံ၊ အကျိုးတည်း။ [“ဧတဿ ကမ္မုနော၊ ၏။ ဖလံ၊ အကျိုးကား။ ကပ္ပာနံ၊ တို့၏။ သတသဟဿံ၊ ပတ်လုံး။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ သို့။ န ဂမိဿတိ၊ ရောက်ရလိမ့်မဟုတ်။ ဒေဝမနုဿေသု၊ တို့၌။ ဌတွာ၊ ၍။ ပစ္ဆာ၊ ၌။ သုမနော နာမ၊ သော။ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ သည်။ ဘဝိဿတိ၊ ဖြစ်ရလိမ့်မည်။ ”ဟုလည်း အလွယ်ပေးနိုင်သည်။] (ဋ္ဌ-၁၂၅)
ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ။ သယံ+ဗုဒ္ဓေါ သမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ ပတိ ဧကော (ဝိသုံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဝိသဒိသော အညော) သမ္ဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါသဗ္ဗညုဘုရားရှင်မှ အသီးအခြားဖြစ်သော ကိုယ်တိုင် သစ္စာ၄ပါးကို သိ သောဘုရား၊ (ဘုရားငယ်)။
တစ်နည်း။ ။ အနေကသတ္တနိကာယေသု သုခေါတရဏပရိပါလနသဂ္ဂမောက္ခပါပနေသု-သုခသို့ ရောက်ခြင်း, စောင့်ရှောက်ခြင်း, နတ်ပြည် မဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်စေခြင်း၌၊ ပတိ ဧကော ပဓာနော သာမိဘူတော '+သမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ(အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၅-၆)။ ဤနည်း၌ သာမိဘူတောဖြင့် “ပါတိ ရက္ခတီတိ ပတိ၊ သာမီ(မောဂ်-၇၊၆၉)၊ ဣဿရော နာယကော သာမီ, ပတီသာဓိပ္ပတိပ္ပဘု(ဓာန်-၇၂၅)”တို့ကို ထောက်၍ ပတိသဒ္ဒါ သာမီအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ ပဓာနောဖြင့် “မုချော ပဓာနံ ပါမောက္ခော(ဓာန်-၆၉၅)”အရ မုချနှင့် ပဓာနသည် အနက်တူ ပရိယာယ်ဖြစ်သဖြင့် ဧကသဒ္ဒါ မုချအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ “ပတိ ဧကော ပစ္စေကော-အရှင်သခင်ဖြစ်၍, ပြဋ္ဌာန်းသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ (ဝိသေ သနောဘယပဒကမ္မဓာရည်း)၊ ပစ္စေကော+သမ္ဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ- (သုခသို့ ရောက်ခြင်း, စောင့်ရှောက်ခြင်း, နတ်ပြည် မဂ် ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်စေခြင်း၌) အရှင်သခင်ဖြစ်၍ ပြဋ္ဌာန်းသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ”ဟု လို ရင်းပြု။
တစ်နည်း။ ။ တံ တံ အာရမ္မဏံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ပစ္စေကံ ပါဋိယေက္ကံ ဧကောဝ အနာစရိယကော စတုသစ္စံ သယမေဝ ဗုဒ္ဓေါတိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၃၊ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀)။ “သယမေဝ+ဗုဒ္ဓေါ သမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ ပစ္စေကံ+သမ္ဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ-သီးခြား ကိုယ်တော်တိုင် သစ္စာ၄ပါးကို သိတော်မူသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ”ဟု လိုရင်းပြု။
သုမနမာလာကာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယဿ ပတီတော သုမနော, ဝိပါကံ ပဋိသေဝတိ။
ယံ (ကမ္မံ)၊ အကြင်ကံကို။ ကတွာ၊ ပြုပြီး၍။ ဝါ၊ သော်။ ဝါ၊ ကြောင့်။ န အနုတပ္ပတိ၊ အဖန်ဖန် မပူပန်ရ။ ယဿ၊ အကြင်ကံ ၏။ ဝိပါကံ၊ ကို။ ပတီတော၊ ပီတိအဟုန်သည် ရှေးရှုရောက်အပ် သည်။ ဝါ၊ နှစ်သက်သည်။ သုမနော၊ သောမနဿအဟုန်ဖြင့် ကောင်းသောစိတ်ရှိသည်။ ဝါ၊ ဝမ်းမြောက်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ပဋိသေဝတိ၊ ၏။ ကတံ၊ သော။ တဉ္စ ကမ္မံ၊ သည်ကား။ သာဓု၊ ကောင်း၏။ (ပါ-၆၈)
သုမနမာလာကာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၀-ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ, ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။
ယာဝ၊ အကြင်မျှလောက်ကာလပတ်လုံး။ ပါပံ၊ မကောင်း မှုသည်။ န ပစ္စတိ၊ အကျိုးမပေးလတ္တံ့။ ဝါ၊ အကျိုးမပေးသေး။ တာဝ၊ ထိုမျှလောက်ကာလပတ်လုံး။ ဗာလော၊ လူမိုက်သည်။ (ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။) မဓု ဝါ၊ ပျားရည်ကိုကဲ့သို့။ မညတိ၊ မှတ် ထင်၏။ ယဒါ စ၊ အကြင်အခါ၌ကား။ ပါပံ၊ သည်။ ပစ္စတိ၊ အကျိုး ပေး၏။ တဒါ၊ ထိုအခါ၌။ ဗာလော၊ သည်။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲကို။ နိဂစ္ဆတိ၊ ရရှိလေ၏။ (ပါ-၆၉)
မဓု ဝါ။ ။ “မဓုံ ဝါ မညတီ ဗာလော, ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတီတိအာဒီသု သဒိသေ(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၂၀)”ဟူသော အဖွင့်အရ ဝါသဒ္ဒါ သဒိသ အနက်ကို ဟော၏၊ ထိုကြောင့် “မဓု ဝိယ”ဟု ဖွင့်သည်။
“မဓုံ ဝါ”ကောင်း။ ။ “ပါပံ”ဟူသော ဥပမေယျနှင့် ဝိဘတ်ချင်းတူပြီး ပါဠိသွား ထုံးစံကျသောကြောင့် “မဓုံ ဝါ”ဟု ရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်၊ လက်ရှိ ပါဌ်အလိုမူ မဓုနောင် နိဂ္ဂဟိတ်အကျေကြံပါ၊ ဆရာတို့ကား “မဓုံ ဝါ”သာ ပါဌ်မှန်၊ “မဓု ဝါ, မဓူဝ”တို့ကား ပါဌ်ပျက်ဟု မိန့်တော်မူ၏(ရူဘာ- ၁, ၉၅)။ ဝါနရောကဲ့သို့ သမာသ်ပုဒ်, ဝါကို သဒိသအနက်ဟောယူကာ “မဓု ဣဝ မဓုဝါ”ဟု ပြု၍ အံဝိဘတ်အကျေကြံကြ၏၊ မကောင်းလှပါ။ [ဥပမာန, ဥပမေယျဟု, ပဒ၂ပါး, လိင်ဝုစ်ပြားလည်း, ဝိဘတ်ကားမူ, တူမြဲဟူ၏၊- ဘုရား-၇၄။]
ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ယော န လိမ္ပတိ ကာမေသု, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ပေါက္ခရပတ္တေ၊ ပဒုမ္မာကြာရွက်၌။ ဝါရိ၊ ရေပေါက်သည်။ န လိမ္ပတိ ဣဝ၊ မလိမ်းကျံ, မကပ်ငြိသကဲ့သို့လည်းကောင်း။ အာရဂ္ဂေ၊ အပ်ဖျား၌။ သာသပေါ၊ မုန်ညင်းစေ့သည်။ န လိမ္ပတိ ဣဝ၊ လည်းကောင်း။ (ဧဝမေဝ၊ သာလျှင်။) ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ကာမေသု၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂-ဖြာသောကာမတို့၌။ န လိမ္ပတိ၊ မလိမ်းကျံမကပ်ငြိ။ (တစ်နည်း) ကာမေသု၊ ဝတ္ထုအာရုံ, ကာမ ဂုဏ်တို့၌။ န လိမ္ပတိ၊ ကိလေသာကာမတို့ဖြင့် မလိမ်းကျံမကပ်ငြိ။ [ရှေ့ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၀။ သာရတ္ထ၊၂၊၁၀၁။ နောက် ဝဇိရ၊၁၁၂။] အဟံ၊ ငါဘုရားသည်။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။ ဝါ၊ မကောင်းမှုကို မျှောပြီးသူဟူ၍။ ဝဒါမိ၊ ဟောတော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၁၂၆) ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ
ကာမေသု။ ။ ကာမီယတေတိ ကာမော၊ (ဝတ္ထုကာမ)၊ ကာမေတီတိ ကာမော၊ (ကိလေသကာမ)၊ ကာမော စ ကာမော စ ကာမာ။ မဟာ သိနိ-၁၁၇၌ ဝတ္ထုကာမကို “ကုစ္ဆိတေဟိ ဘုသော မာနေတဗ္ဗောတိ ကာမော၊ [ကု+အာ+မာန+ကွိ၊] ကုသလေ ဘုသော မာရေတီတိ ကာမော၊ [ကု+အာ+မရ+ကွိ၊] ဗာလေဟိ ဘုသော မာနေတဗ္ဗောပိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဘုသော ကုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ကာမော၊ [ကု+အာ+မာန+ကွိ၊] ကုစ္ဆိတဗ္ဗောယေဝ အမော အမာနိတဗ္ဗောတိ ကာမော၊ [ကု+ န+မာန+ကွိ၊] ကံ သုခံ ဘုသော မာရေတီတိ ကာမော၊ [က+အာ+မရ+ ကွိ၊]”ဟု အလွန်ဆန်းကြယ်စွာ ကြံတော်မူသည်။
֍ * ၁၁-ဇမ္ဗုကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န သော သင်္ခါတဓမ္မာနံ, ကလံ အဂ္ဃတိ သောဠသိံ။
ဗာလော၊ သာသနာပ လူဗာလသည်။ မာသေ မာသေ၊ လတိုင်း လတိုင်း၌။ (တစ်နည်း) မာသေ မာသေ၊ တစ်လတစ်လ သည်။ (ပတ္တေ၊ ရောက်လသော်။) ကုသဂ္ဂေန၊ သမန်းမြက်ဖျားဖြင့်။ ဘောဇနံ၊ စားဖွယ်ကို။ ဘုဉ္ဇေယျ၊ စားရာ၏။ သော၊ ထိုသာသနာ ပ, လူဗာလသည်။ သင်္ခါတဓမ္မာနံ၊ သိအပ်ပြီးသော သစ္စာ၄-ပါး တရားရှိသော အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ [သင်္ခါတာ ပရိညာတာ+ဓမ္မာ ယေသန္တိ သင်္ခါတဓမ္မာ။ သံ၊ဋီ၊၂၊၇၂။] သောဠသိံ၊ ၁၆စိတ်မြောက်ဖြစ် သော။ ဝါ၊ ၁၆စိတ် ၁၆ပြန်စိတ်၍ တစ်စိတ်ဖြစ်သော။ ကလံ၊ အစိတ်ကို။ န အဂ္ဃတိ၊ မထိုက်တန်။ ဝါ၊ မမှီ။ (ပါ-၇၀)
ဇမ္ဗုကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၂-အဟိပေတဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
ကာယော အစ္စုဂ္ဂတော တုယှံ, ပဉ္စဝီသတိယောဇနံ၊
ကိံ နု ကမ္မံ ကရိတွာန, ပတ္တောသိ ဒုက္ခမီဒိသံ။
တေ၊ သင်၏။ ဇိဝှါ၊ လျှာသည်။ ပဉ္စယောဇနိကာ၊ ၅ယူဇနာ ရှိ၏။ သီသံ၊ ဥုး ခေါင်းသည်။ နဝယောဇနံ၊ ၉ယူဇနာရှိ၏။ တုယှံ၊ သင်၏။ ကာယော၊ ကိုယ်သည်။ ပဉ္စဝီသတိယောဇနံ၊ ၂၅ယူဇနာ တိုင်တိုင်။ အစ္စုဂ္ဂတော၊ အလွန်မြင့်တက်နေ၏။ [အတိ+ဥစ္စံ+ဂတော အစ္စုဂ္ဂတော။ ဓမ္မယော-၄၆။] (တွံ၊ သည်။) ကိံ ကမ္မံ၊ အဘယ်မကောင်း မှုကို။ ကရိတွာန၊ ပြုခဲ့၍။ ဝါ၊ ပြုခဲ့ခြင်းကြောင့်။ ဤဒိသံ၊ ဤကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲသို့။ ပတ္တော၊ ရောက်ရသည်။ အသိ နု၊ ဖြစ်သနည်း? (ဋ္ဌ-၁၂၇)
သံဃဿ အာဘတံ ဘတ္တံ, အာဟာရေသိံ ယဒိစ္ဆကံ။
ဘန္တေ မောဂ္ဂလ္လာန၊ အရှင်ဘုရားမောဂ္ဂလ္လာန်! အဟံ၊ တပည့်တော်သည်။ ကဿပဿ၊ ကဿပမည်တော်မူသော။ မဟေသိနော၊ ဘုရားရှင်၏။ သံဃဿ၊ သံဃာဖို့။ ဝါ၊ သံဃာ၏ အတွက်။ အာဘတံ၊ ဆောင်ယူအပ်သော။ ဘတ္တံ၊ ဆွမ်းကို။ ယဒိစ္ဆကံ၊ အလိုဆန္ဒအားလျော်စွာ။ ဝါ၊ အလိုရှိသလောက်။ အာဟာရေသိံ၊ စားခဲ့မိပါပြီ။ [ဓမ္မယော-၄၆၌ “ကဿပဿ၊ သော။ မဟေသိနော၊ ၏။ (သာသနေ၊ ၌။) သံဃဿ၊ ကို။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ရည်မှန်း၍။) အာဘတံ၊ သော။ ဘတ္တံ၊ ကို။ ယဒိစ္ဆကံ၊ စွာ။ အာဟာရေသိံ”ဟု ထည့်ပါဌ်များ ထည့်ပေး၏။] (ဋ္ဌ-၁၂၈)
အာဟာရေသိံ ယဒိစ္ဆကံ။ ။ ဟရဓာတ်သည် ဘူဝါဒိသာ ရှိ၏၊ ထိုကြောင့် အာဟာရဟူသော နာမ်ပုဒ်နောင် ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မိ(မောဂ်- ၅, ၁၂)သုတ်ဖြင့် ဣပစ္စည်းသက်၊ ဣကို ဧပြု(နီဘာ-၄, ၂၆၂)။ (တစ်နည်း) ဓာတုရူပေ နာမသ္မာ ဏယော စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် အာဟာရနောင် ဏေပစ္စည်းသက်။(ဝိဗော၊၂၂၃)၊ [ယဒိစ္ဆကံကို “ဣစ္ဆာယ+အနုရူပံ ယဒိစ္ဆကံ၊ (တစ်နည်း) ယာ ယာ+ဣစ္ဆာ ယဒိစ္ဆကံ-အကြင်အကြင်အလိုအတိုင်း၊ (ယ+ဣစ္ဆာ+က)”ဟုပြု၊]
အဟိပေတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဍဟန္တံ ဗာလမနွေတိ, ဘသ္မစ္ဆန္နောဝ ပါဝကော။
သဇ္ဇုခီရံ၊ ထိုခဏ၌ နွားနို့တို့မှ ထွက်လာသော နို့ရည်သည်။ ဝါ၊ ညှစ်ပြီးခါစဖြစ်သော နို့ရည်သည်။ န မုစ္စတိ ဣဝ၊ တစ်ခဏ ချင်း, မူရင်းအရသာ, စွန့်ကာပျက်ယွင်း, မလွတ်ကင်းသကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ ဤအတူသာလျှင်။) ပါပံ၊ မကောင်းသော။ ကမ္မံ၊ ကံ သည်။ ဝါ၊ ကို။ ကတံ ဟိ၊ ပြုအပ်စဉ်သာ။ ဝါ၊ ပြုအပ်ဆဲခဏ၌သာ။ (ပြုပြုချင်းသာ)။ န (ဝိပစ္စတိ)၊ အကျိုးမပေး။ (ဝိပစ္စမာနံ၊ အကျိုးပေးလသော်။) ဗာလံ၊ လူမိုက်ကို။ ဍဟန္တံ၊ လောင်မြိုက်လျက်။ ဝါ၊ ပူလောင်စေလျက်။ အနွေတိ၊ အစဉ်လိုက်၏။ (ကိမိဝ၊ နည်း?) ဘသ္မစ္ဆန္နော၊ ပြာဖြင့် ဖုံးထားအပ်သော။ ပါဝကော၊ မီးသည်။ ဍဟန္တော၊ (နင်းသူကို) တငွေ့ငွေ့ လောင်မြိုက်လျက်။ ဝါ၊ ပူစေလျက်။ အနွေတိ ဣဝ၊ အစဉ်လိုက်သကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၇၁)
အဟိပေတဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ကတံ။ ။ “ကရိယမာနမေဝ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၃)၊ ကိရိယက္ခဏေယေဝ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၀)”ဟူသော အဖွင့်အရ ကတံ၌ ပထမာဝိဘတ် သတ္တမီ(လက္ခဏ)အနက်, တပစ္စည်း ပစ္စုပ္ပန်ကာလ, “န ဟိ”၌ ဟိကို အဝ- ဓာရဏအနက်ဟု ယူ၍ ပေးခဲ့သည်။
နေတ္တိဝိ-၃၁၈။ ။ ထို၌ နိယမ, အနိယမ, အာဓာရ, ကံပုဒ်များထည့် ၍ “သဇ္ဇုခီရံ-သည်၊ (နိက္ခန္တက္ခဏေ-ထွက်ဆဲခဏ၌၊) န မုစ္စတိ ဣဝ-သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊ ယေန ဗာလေန-အကြင်လူမိုက်သည်၊) ပါပံ-သော၊ (ယံ) ကမ္မံအကြင်ကံကို၊ ကတံ-အပ်ပြီ၊ (တဿ ဗာလဿ-ထိုလူမိုက်၏၊ တံ) ကမ္မံထိုမကောင်းမှုကံသည်၊ (ကရဏက္ခဏေ-ပြုဆဲခဏ၌၊) န ဟိ ဝိပစ္စတိ၊ (ဟိအနက်မဲ့)၊ ဘသ္မစ္ဆန္နော-သော၊ ပါဝကော-သည်၊ (အက္ကန္တံ-နင်းသော၊ ဇနံ-လူကို၊ဍဟတိ) ဣဝ-လောင်မြိုက်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊ ယေန ဗာလေနသည်၊ ပါပံ-သော၊ ယံ ကမ္မံ-ကို၊ ကတံ-ပြီ၊ တံ ကမ္မံ-သည်၊ တံ ဗာလံ-ထို လူမိုက်ကို၊) ဍဟန္တံ-ပူလောင်စေလျက်၊ အနွေတိ-၏”ဟု ပေးစေ၏။
ဍဟန္တံ။ ။ ဒဟ+အန္တ၊ “ဒဟဿ ဒဿ ဍော(မောဂ်-၅, ၁၂၆)” သုတ်ဖြင့် ဒကို ဍပြု၊ ဤအလို သုဒ္ဓကတ္တုရုပ်တည်း(ဋ္ဌပြု-၂၄၈)။ “ဍဟာပေန္တံ(နေတ္တိဝိ-၃၁၈)”ဟူသောအဖွင့်အလို ကာရိတ်ပစ္စည်းကျေသော ကာရိတ်ကတ္တုရုပ်တည်း၊ မကောင်းမှုသည် ပြုပြုချင်း အကျိုးမပေးသော် လည်း ကုသိုလ်ကံအကျိုးပေးခွင့်ကုန်လျှင် အကျိုးပေးပုံကို ပြလို၍ “ဍဟန္တံ” စသည်ကို မိန့်သည်။
֍ * ၁၃-သဋ္ဌိကူဋပေတဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သီသေ တုယှံ နိပတန္တိ, ဝေါဘိန္ဒန္တေဝ မတ္ထကံ။
သဗ္ဗသော၊ အလုံးစုံသောအဖို့အားဖြင့်။ ပရိပုဏ္ဏာနိ၊ ပြည့် ကုန်သော။ သဋ္ဌိ၊ (၆၀) အတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ကူဋသဟဿာနိ၊ သံတူတို့၏ အထောင်တို့သည်။ (တစ်နည်း) သဋ္ဌိ၊ (၆၀) အတိုင်းအရှည်ရှိသော။ [သဋ္ဌိ+မတ္တာ ယေသန္တိ သဋ္ဌိ၊ မတ္တာပုဒ်ချေ။ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၇။] ကူဋသဟဿာနိ၊ သံတူတို့၏ အထောင်တို့သည်။ (တစ်နည်း) သဋ္ဌိ ကူဋသဟဿာနိ၊ ၆သောင်းသော သံတူတို့ သည်။ တုယှံ၊ သင်၏။ သီသေ၊ ဥုးခေါင်း၌။ နိပတန္တိ (နိပတန္တာနိ)၊ ကျကုန်လျက်။ မတ္ထကံ ဧဝ၊ ဥုးထိပ်ကိုသာ။ ဝေါဘိန္ဒန္တိ၊ ဖောက်ခွဲ ကုန်သနည်း? (ဋ္ဌ-၁၂၉)
နိပတန္တိ။ ။ တာနိ ကူဋာနိ ပတန္တာနိ မတ္ထကံ ဘိန္ဒန္တိ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၆၇)။ ဤအဖွင့်တွင် နိပတန္တိကို “ပတန္တာနိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် နိပုဗ္ဗ ပတဓာတ်, အန္တပစ္စည်း, ပထမာယောဝိဘတ်၊ န္တုဿန္တော ယောသု စသုတ်၌ အန္တ သဒ္ဒါပိုဖြင့် ယောဝိဘတ်ကို ဣပြု၍ ပြီးစေရမည်၊ (တစ်နည်း) ဒြပ်ကိုဟောသော ရုဠှီနာမ်ပုဒ်တစ်မျိုးယူ၍ ယောဝိဘတ်ချေ၊ (တစ်နည်း) ကြိယာပုဒ်ယူ၍ “သီသေ-၌၊ ဝေါဘိန္ဒန္တိ-ကုန်သနည်း?”ဟုပေး။
ပဿ ခဉ္ဇပ္ပဟာရေန, လဒ္ဓါ ဂါမာ စတုဒ္ဒိသာ။
သိပ္ပကံ နာမ၊ အတတ်ပညာမည်သည်။ ယာဒိသကီဒိသံ၊ အမှတ်မထား ဟုတ်ဟုတ်ငြားငြား အညံစားသည်။ ဝါ၊ မပြောပ လောက်သည်။ (အသေးအဖွဲသည်)။ (သမာနံ) အပိ၊ ဖြစ်ပါသော် လည်း။ သာဓု ခေါ၊ ကောင်းသည်သာ။ (မဟာရာဇ၊ မြတ်သော မင်း!) ပဿ၊ ရှုစားပါလော။ ခဉ္ဇပ္ပဟာရေန၊ ခြေခွင်သူ၏ (ဆိတ် ခြေးကို) ပစ်ခတ်ခြင်းအတတ်ပညာကြောင့်။ စတုဒ္ဒိသာ၊ အရပ် ၄မျက်နှာတို့၌။ (ဌိတာ၊ တည်ရှိကုန်သော။) ဂါမာ၊ ရွာတို့ကို။ လဒ္ဓါ၊ ရအပ်ကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၃၀)
ယာဒိသကီဒိသံ။ ။ ယာဒိသကီဒိသံကို တစ်ပုဒ်တည်းယူ၍ ပေးခဲ့ သည်၊ ယာဒိသံတစ်ပုဒ်, ကီဒိသံတစ်ပုဒ်အားဖြင့် ၂ပုဒ်ယူ၍လည်း “သိပ္ပကံ နာမ-သည်၊ ကီဒိသံ-အဘယ်ကဲ့သို့ ရှုအပ်သနည်း? ယာဒိသံ-အကြင်ကဲ့သို့ ရှုအပ်သော အညံ့စားအတတ်ပညာ ဖြစ်၏၊ (တာဒိသံ) အပိ-ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော အညံ့စားအတတ်ပညာသည်သော်လည်း၊ သာဓု ခေါ-သာ”ဟု ပေးသေး၏၊ ဤသို့ပေးလျှင် ယာဒိသ၌ ဆန္ဒာနုရက္ခဏအကျိုးငှာ နိဂ္ဂဟိတ် ချေ(နီဓာနိ၊၁၊၃၉၈)။ [ယာဒိသကီဒိသန္တိ ယာဒိသံ ကီဒိသံ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပံ၊ ယံ ဝါ တံ ဝါ သိပ္ပန္တိ အတ္ထော(ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၂၊ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၇၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၇၊၃၇၅)။]
စတုဒ္ဒိသာ။ ။ သတ္တမီအနက်၌ ပထမာယောသက်။ [စတုဒ္ဒိသာတိ စတူသု ဒိသာသု ဌိတာ (ဘူတာ)၊-ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၂၊ ဓမ္မယော-၄၇။]
သဋ္ဌိကူဋပေတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဟန္တိ ဗာလဿ သုက္ကံသံ, မုဒ္ဓမဿ ဝိပါတယံ။
ဗာလဿ၊ စိတ်မကောင်းသူ မိုက်သောသူ၏။ ဉတ္တံ၊ တတ် သိနားလည်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း ကောင်းကောင်းဆိုးဆိုး အတတ် ပညာမျိုးသည်။ ဝါ၊ ကျော်စောထင်ရှားသူ၏ဖြစ်ရာ ရာထူးဂုဏ် သိရ် စည်းစိမ်ဟူသမျှသည်။ ယာဝ အနတ္ထာယ ဧဝ၊ အကျိုးမဲ့ဖို့ရာ သာ။ ဇာယတိ၊ ဖြစ်လတ္တံ့။ ဗာလဿ၊ ၏။ ဉတ္တံ၊ သည်။ သုက္ကံသံ၊ ဖြူစင်သော ကုသိုလ်အဖို့အစုကို။ ဟန္တိ (ဟနတိ)၊ သတ်၏။ အဿ၊ ထိုစိတ်မကောင်းသူ, မိုက်သောသူ၏။ မုဒ္ဓံ၊ ပညာကို။ ဝိပါတယံ၊ ကျစေလျက်။ ဝါ၊ ဖျက်ဆီးလျက်။ ဟန္တိ၊ ၏။ (ပါ-၇၂)
သဋ္ဌိကူဋပေတဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဇာယတိ။ ။ ဇနဓာတ်, ဒိဝါဒိယပစ္စည်း, ယာဝပုရေပုရာယောဂေ နာဂတေ(နီတိ-၈၇၄)သုတ်, ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပ္ပန္နေသုတ်၌ ဝတ္တမာနာဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ယာဝအယှဉ်ဝယ် အနာဂတ်အနက်၌ ဝတ္တမာန်တိ ဝိဘတ်သက်၊ ဇနာဒီနမာ တိမှိ စသုတ်၌ “ဇနာဒီန မာ”ဟူသော ယောဂဝိ ဘာဂဖြင့် နကို အာပြု၊(ရူ-၃၁၀၊ နိဒ္ဒေသ)။ (တစ်နည်း) ဇနီဓာတ်, အပစ္စည်း, တိဝိဘတ်၊ တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် နကို ယပြု၊ ဇ၏ အကိုလည်း အာဒီဃပြု(နိဒီ-၄၂၀)။
တစ်နည်း။ ။ ကစ္စာယနသာရ၌ကား ယာဝစသည်နှင့် ယှဉ်ရာဝယ် ပစ္စုပ္ပန်အနက်ကို အတွင်းအနက်, အနာဂတ်အနက်ကို အပြင်အနက်ဟု ၂မျိုးခွဲ၏၊ ရုပ်တွက်စဉ်အခါ၌ အတွင်းအနက်ကိုငဲ့၍ ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပ္ပ- န္နေသုတ်ဖြင့် ပစ္စုပ္ပန်အနက်၌ ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သက်စေလိုသည်(သာရ- ၃၀)။ မောဂ်-၆, ၁ သုတ်၌ သမီပဝတ္တမာန်, တံကာလာပေက္ခဝတ္တမာန်, ကာလဝိပလ္လာသအားဖြင့် ၃နည်းပြ၏၊ ထို၃နည်းလုံး၌ ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပ္ပ န္နေသုတ်ဖြင့် ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သက်သည်။
֍ * ၁၄-စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အာဝါသေသု ဣဿရိယံ, ပူဇာ ပရကုလေသု စ။
(ယော ဗာလော၊ အကြင်ရဟန်းမိုက်သည်။) အသန္တံ၊ မိမိ၌ ထင်ရှားမရှိသောဂုဏ်ကို။ ဘာဝနံ၊ ချီးမွမ်းခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ဘိက္ခူသု၊ ရဟန်းတို့၌။ ပုရေက္ခာရဉ္စ၊ မိမိကို ရှေ့၌ပြုမည့် အခြံ အရံရဟန်းကိုလည်းကောင်း။ ဝါ၊ မိမိကို ရှေ့၌ပြုခြင်း (ထားခြင်း) ကိုလည်းကောင်း။ အာဝါသေသု၊ သံဃိကကျောင်းတို့၌။ ဣဿရိယံ စ၊ အစိုးရသူ၏အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ ပရကုလေသု၊ မိဘ ဆွေမျိုးတို့မှ တစ်ပါးသော အမျိုးတို့၌။ ဝါ၊ တို့၏။ ပူဇာ စ၊ ပစ္စည်း ၄-ပါးတို့ဖြင့် ပူဇော်ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ဣစ္ဆေယျ၊ အလိုရှိ၏။ (ပါ-၇၃)
ပုရေက္ခာရံ။ ။ ပုရေ+ကရောတီတိ ပုရေက္ခာရော၊ (တစ်နည်း) ပုရေ+ကရဏံ ပုရေက္ခာရော၊ ပုရေ၌ သ္မိံဝိဘတ်မကျေသော အလုတ္တ သမာသ်တည်း(ရူဘာ၊၂၊၅၁၄ )။ နိဒီ- ၄၇၉ ၌ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄ရ)သုတ်ဖြင့် ပုရ၏ အ-ကို ဧပြု၏။ မောဂ္ဂလ္လာန်၌ ပုရာသ္မာ(၅, ၁၃၄)သုတ် ဖြင့် ပုရာနောင် ကရဓာတ်ကို ခရပြု၍ တဒမိနာဒီနိ(၁, ၄၇)သုတ်ဖြင့် ရာ၏ အာကို ဧပြု၏။
ပူဇာ။ ။ “ပူဇံ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် ဒုတိယာမှ ပထမာသို့ ပြန်နေ သော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသတည်း၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာအနက်၌ ပထမာဟု ကြံပါ။ (တစ်နည်း) “ပူဇံ+ပရကုလေသု”ဟုဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, ဇ၏ အကို ဒီဃပြု၊ “ပူဇာ-တို့ကိုလည်းကောင်း”ဟု ဗဟုဝုစ်ယူ၍ ပေးခြင်းမှာ အဖွင့် နှင့် မညီပါ။
ဣစ္ဆေယျ။ ။ သတ္တမီဝိဘတ်သည် ကာလ၃ပါးလုံး၌ သက်နိုင်ရကား “ဣစ္ဆတိ”ဟူသောအဖွင့်အရ ဣစ္ဆေယျ၌ ဧယျဝိဘတ်သည် ပစ္စုပ္ပန်အနက် တည်း(ဝဏ္ဏနာ-၂၈၆)။ ရူ-၂၈၅၌ကား သတ္တမီဝိဘတ်၏ သက်ရာကာလ ကို ပစ္စုပ္ပန်ဟုပင် ဆို၏။
မမေဝါတိဝသာ အဿု, ကိစ္စာကိစ္စေသု ကိသ္မိစိ၊
ဣတိ ဗာလဿ သင်္ကပ္ပေါ, ဣစ္ဆာ မာနော စ ဝဍ္ဎတိ။
(ယဿ ဗာလဿ၊ အကြင်ရဟန်းမိုက်၏။ ဝါ၊ မှာ။) ဂိဟီလူဝတ်ကြောင်တို့သည်လည်းကောင်း။ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ရှင်ရဟန်းတို့ သည်လည်ကောင်း။ ဥဘော၊ ၂ဥုးလုံးတို့သည်။ မမေဝ၊ ငါ့ကိုသာ လျှင်။ (နိဿာယ၊ မှီ၍။) ကတံ၊ အမှုကိစ္စ မှန်သမျှကို ပြုအပ်၏ ဟူ၍။ မညန္တု၊ မှတ်ထင်ကြပါစေ။ [“ကတံ၊ ပြုအပ်သမျှ, အမှုကိစ္စသည်။ (နိဋ္ဌိတံ၊ ပြီးစီးရ၏ဟူ၍။) မညန္တု၊ စေ”ဟုလည်း ပေး။] ကိစ္စာကိစ္စေသုကိစ္စငယ် ကိစ္စကြီး, အသီးသီးတို့တွင်။ ကိသ္မိဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ခုသော ကိစ္စ၌။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၍ “ကိသ္မိစိ”ဟု ရှိသည်။] မမေဝ၊ ငါ၏သာ။ အတိဝသာ၊ အလို၌ ဖြစ်ကြရသည်။ ဝါ၊ အလို သို့ လိုက်ကြရသည်။ အဿု၊ ဖြစ်ကြပါစေ။ [အသ+ဧယျုံ၊ ကွစိ ဓာတု ဖြင့် ဓာတွန်သ်နှင့်တကွ ဧယျုံကို ဿုပြု။] ဣတိ၊ ဤသို့။ သင်္ကပ္ပော၊ အကြံသည်။ (ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဖြစ်၏။ တဿ) ဗာလဿ၊ ထိုရဟန်းမိုက် ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဣစ္ဆာ၊ ဒွါရ၆-ပါး၌ဖြစ်သော တဏှာသည်လည်းကောင်း။ မာနော စ၊ ၉-ပါးသော မာနသည်လည်းကောင်း။ ဝဍ္ဎတိ၊ တိုးပွား၏။ (ပါ-၇၄)
အတိဝသာ။ ။ “ဝသေ+ဝတ္တန္တု”ဟူသော အဖွင့်ကြည့်၍ “ဝသေ+ ဝတ္တန္တီတိ အတိဝသာ”ဟု ပြု၊ “ဂိဟီ ပဗ္ဗဇိတာ ဥဘော-တို့သည်၊ မမေဝ- သာ၊ ပေ၊ မညန္တု-စေ၊ ဣတိ သင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဂိဟီ ပဗ္ဗဇိတာ ဥဘော တို့သည်၊ ကိစ္စာကိစ္စေသု-တို့၌၊ ပေ၊ အဿု-စေ၊ ပေ ၊ ဣတိ သင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ”ဟုလည်း အသီးအသီး ခွဲပေးနိုင်သည်။
စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော။
သဒ္ဓေါ၊ လောကီလောကုတ္တရာ, ၂-ဖြာသောသဒ္ဓါရှိသော။ သီလေန၊ လူ့ကျင့်ဝတ်သီလနှင့်။ သမ္ပန္နော၊ ပြည့်စုံသော။ ယသောဘောဂသမပ္ပိတော၊ အခြံအရံဥစ္စာသည် ကောင်းစွာရောက်အပ် သော အမျိုးကောင်းသားသည်။ ဝါ၊ အခြံအရံဥစ္စာနှင့် ပြည့်စုံ သော အမျိုးကောင်းသားသည်။ ယံ ယံ ပဒေသံ၊ အကြင်အကြင် အရပ်သို့။ ဘဇတိ၊ သွားရောက်၏။ တတ္ထ တတ္ထေဝ၊ ထိုထိုအရပ် ၌ပင်။ ပူဇိတော၊ ပူဇော်အပ်၏။ (အပူဇော်ခံရ၏။) (ဋ္ဌ-၁၃၁)
စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၅-ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
တတော ဗဟုံ အဿုဇလံ အနပ္ပကံ၊
ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿ နရဿ သောစနာ,
ကိံ ကာရဏာ သမ္မ တုဝံ ပမဇ္ဇသိ။
စတူသု၊ ၄စင်းကုန်သော။ သမုဒ္ဒေသု၊ သမုဒြာတို့၌။ (သမုဒြာ တွေထဲက)။ ဇလံ၊ ရေသည်။ ပရိတ္တကံ၊ နည်း၏။ ဒုက္ခေန၊ ဒုက္ခသည်။ ဖုဋ္ဌဿ၊ ထိရောက်အပ်သော။ နရဿ၊ သတ္တဝါ၏။ သောစနာ၊ ဝမ်းနည်းခြင်းကြောင့်။ (ပဝတ္တံ၊ ဖြစ်သော။) အဿုဇလံ၊ မျက် ရည်သည်။ တတော၊ ထိုသမုဒြာရေထက်။ ဗဟုံ၊ များ၏။ အနပ္ပကံ၊ မနည်း။ သမ္မ၊ မိတ်ဆွေ! ကိံ ကာရဏာ၊ အဘယ်အကြောင်း ကြောင့်။ တုဝံ၊ သင်သည်။ ပမဇ္ဇသိ၊ မေ့လျော့ဘိသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၃၂)
အသ္မိံ ပဒေသေ ဒဍ္ဎာနိ, နတ္ထိ လောကေ အနာမတံ။
ဥပသာလကနာမာနိ၊ ဥပသာလကအမည်ရှိကုန်သော။ စတုဒ္ဒသ၊ ၁၄လီကုန်သော။ သဟဿာနိ၊ ဘဝအထောင်တို့ကို။ (တစ်နည်း) စတုဒ္ဒသ သဟဿာနိ၊ တစ်သောင်းလေးထောင် သော ဘဝတို့ကို။ အသ္မိံ ပဒေသေ၊ ဤအရပ်၌။ ဒဍ္ဎာနိ၊ မီးသင်္ဂြိုဟ် အပ်ခဲ့ကုန်ပြီ။ (မီးသင်္ဂြိုဟ်ရာကာလပြုအပ်ခဲ့ကုန်ပြီ။) လောကေဩကာသလောက၌။ အနာမတံ၊ သေရာသင်္ချိုင်းအရပ်သည်။ နတ္ထိ၊ သီးခြားမရှိ။ (တစ်နည်း) အနာမတံ နတ္ထိ၊ အလုံးစုံ သင်္ချိုင်း မြေ ဖြစ်၏။ (ဋ္ဌ-၁၃၃)
သဟဿာနိ စတုဒ္ဒသ။ ။ ဂါထာအထက်နား၌ “တေဝဝ ပိတာ ...ဥပသာဠကောယေဝ နာမ ဟုတွာ ဣမသ္မိံယေဝ ပဗ္ဗတန္တရေ စုဒ္ဒသ ဇာတိသဟဿာနိ ဈာပိတော(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀)”ဟု ရှိ၏၊ ဈာပိတောအရ မီးအရှို့ခံရသူသည် “ပိတာ ဥပသာဠကော“တည်း၊ “စုဒ္ဒသ ဇာတိသဟ- ဿာနိ”ကား ကာလအစ္စန္တသံယောဂတည်း၊ ဤအတူ ဂါထာပါ “သဟ- ဿာနိ စတုဒ္ဒသ”သည်လည်း ကာလအစ္စန္တသံယောဂတည်း၊ သို့သော် အခြားဟောစရာကံမရှိလျှင် ထိုကာလသည်ပင် ကံဖြစ်နိုင်ရကား “သဟ- ဿာနိ စတုဒ္ဒသ”သည် ဂါထာ၌ ကံဖြစ်ရ၏။ (ကစ္စာ၊ကစ္စာဘာ-၁၅၊ ၁၆)
တစ်နည်း။ ။ “စတုဒ္ဒသ-ကုန်သော၊ သဟဿာနိ-ဘဝအထောင်တို့ သည်၊ ဥပသာလကနာမာနိ- ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ-၍၊) အသ္မိံ ပဒေသေ-ဤအရပ်၌၊ ဒဍ္ဎာနိ-မီးသင်္ဂြိုဟ်အပ်ခဲ့ကုန်သည်၊ (အဟေသုံ-ကုန်ပြီ)”ဟု ပကတိ ဝိကတိနည်းဖြင့် ပေးပါ။
အနာမတံ။ ။ “အနာမတန္တိ မတဋ္ဌာနံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀)”ဟု ဖွင့်၏၊ ဤသို့ ဖွင့်ရခြင်းမှာလည်း အနာမတံ၌ ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ပါနေသည့်အတွက် “ဒွိပဋိသေဓော ပကတျတ္ထော-ပဋိသေဓ၂မျိုးပါသောပုဒ်သည် ပကတိ အနက်ရှိ၏”ဟူသော ပရိဘာသာအရ “မတ”ဟူသော ပကတိအနက်ရ အောင် ဖွင့်ခြင်းဖြစ်သည်၊ “မရတိ ဧတ္ထာတိ မတံ-သေရာသင်္ချိုင်းအရပ်၊ န+မတံ အမတံ-သင်္ချိုင်းမဟုတ်သောအရပ်၊ န+အမတံ အနာမတံ-သင်္ချိုင်း မဟုတ်သည်+မဟုတ်သော အရပ်=သေရာသင်္ချိုင်းအရပ်”ဟုပြု။
ဆက်ဥုးအံ့-သံသရာ၌ မသေဖူးသောအရပ်မရှိသောကြောင့် ဤ ကမ္ဘာတစ်မြေပြင်လုံးသည် သင်္ချိုင်းအရပ်(မတဋ္ဌာန)ချည်းသာ ဖြစ်၏၊ ယခု ပစ္စက္ခ၌ သေရာသင်္ချိုင်းမဟုတ်သောအရပ်ကို “အမတ”ဟု ဆိုအပ်သော စကားသည် တဒ္ဓမ္မူပစာရ(မရှိကို အရှိလုပ်၍ု ဆိုအပ်သော)စကား ဖြစ် သည်၊ ထိုအမတဟူသောစကားကို တားမြစ်လိုသောကြောင့် ပဋိသေဓ တစ်ခုတိုး၍ “အနာမတံ”ဟု ဆိုသည်။(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀)။
တစ်နည်း။ ။ “မရိတ္ထ ဧတ္ထာတိ မတံ၊ န+မတံ အမတံ၊ အမတံ ယေဝ အနာမတံ-မသေဖူးရာအရပ်-သင်္ချိုင်းမဟုတ်ဖူးရာအရပ်”ဟု ပြု၊ အကား အနက်မရ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတည်း၊ (တစ်နည်း) တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်- ၄၇)သုတ်ကြီးဖြင့် အ-လာ(နိဒီ-၄၀)၊ သဒ္ဒသင်္ဂဟ၌ “အဋ် ဗျဉ္ဇနေသု နံယုဋ် စ”သုတ်ဖြင့် အ-လာ၏။
နီတိသုတ္တ-၂၆၅။ ။ “န+အမတံ အနာမတံ”ဟူသော ဝစနတ္ထ ကြောင့် အနာမတသဒ္ဒါက သူသေ၏အရပ်(သုသာန်)ကို ဟောသည့် အတွက် အမတသဒ္ဒါသည် နိဗ္ဗာန်, နတ်သုဓာကို ဟောသဖြင့် တင့်တယ် သောသဒ္ဒါဖြစ်သော်လည်း မတင့်တယ်သောအနက်ရှိသောသဒ္ဒါ ဖြစ်ရ တော့သည်ဟု နီတိသုတ္တဆို၏။
ဧတံ အရိယာ သေဝန္တိ, ဧတံ လောကေ အနာမတံ။
ယမှိ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ သစ္စဉ္စ၊ ပုဗ္ဗဘာဂသစ္စဉာဏ်သည်လည်းကောင်း။ ဓမ္မော စ၊ လောကုတ္တရာတရားသည်လည်းကောင်း။ အဟိံသာ၊ သူတစ်ပါးကို မညှဉ်းဆဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ သံယမော၊ သီလကို စောင့်ထိန်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဒမော၊ ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမခြင်းသည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ၏။) အရိယာ၊ အရိယာတို့သည်။ ဧတံ၊ ဤသစ္စဓမ္မ, စသည်၅-ပါး, ထင်ရှားရှိ ရာ ပုဂ္ဂိုလ်တည်းဟူသောဌာနသို့။ သေဝန္တိ၊ ဆည်းကပ်ကုန်၏။ ဧတံ၊ ဤသစ္စဓမ္မ, အစရှိ၅လီ, ဤဂုဏ်ရည်သည်။ လောကေ၊ လောက၌။ အနာမတံ၊ သေခြင်းမရှိ။ [လူသေသော်လည်း ဂုဏ်မသေ၊ ဟူလို။] (ဋ္ဌ-၁၃၄)
ဧတံ လောကေ အနာမတံ။ ။ ဤအနာမတံ၌ ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ရှိ သော်လည်း ရှေ့ဂါထာပါ အနာမတံကဲ့သို့ ပကတိအနက်မပေးရ၊ ပကတိ အနက်ပေးလျှင် “သစ္စာစသောဂုဏ်သည် သေရာဌာန ဖြစ်၏”ဟူသော မလိုရာအနက်ထွက်သွားလိမ့်မည်၊ “မရဏံ မတံ၊ နတ္ထိ+ဧတဿ မတံ, ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ ဝါ နတ္ထိ ပုဂ္ဂလဿ မတံ မရဏန္တိ အမတံ (သာရတ္ထ၂, ၇၇၊ ဓာန်-ဋီ-၇)၊ အမတမေဝ အနာမတံ”ဟု ပြု၊ အ-ကား ရှေ့အနာမတံ နောက်နည်းကဲ့သို့ တဗ္ဘာဝုတ္တိ, သို့မဟုတ် အာဂုံတည်း။
ဆက်ဥုးအံ့-သစ္စာစသောတရား၅ပါးသည် ဥပါဒ် ဌီ ဘင်သဘော အရ ပျက်စီးခြင်းသဘောရှိသောကြောင့် “အမတ(အနာမတ) မဟုတ်နိုင် ရကား “အနာမတံ”ဟူသော စကားသည် အကျိုးမသေရာနိဗ္ဗာန်၏ အနာမတအမည်ကို အကြောင်းသစ္စာစသော တရားအပေါ်၌ တင်စားထား သော ဖလူပစာစကားတည်း၊ ထိုကြောင့် “အမတဘာဝသာဓနတော အနာမတံ နာမ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀)”ဟု ဖွင့်သည်။(အလင်္ကာဋီ၊၂၂၉၊ အလင်္ကာဘာ-၃၆၅၊ ဝိ၊ဋီ၊၂၊၃၀)။
ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ဧဝမေတံ အဘိညာယ, ဘိက္ခု ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော၊
သက္ကာရံ နာဘိနန္ဒေယျ, ဝိဝေကမနုဗြူဟယေ။
လာဘူပနိသာ၊ လာဘ်၏အကြောင်း မကောင်းသော အကျင့်သည်။ အညာ ဟိ (အညာ ဧဝ)၊ နိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်း, အကျင့်ကောင်းမှ, ရွဲ့စောင်းသောအား, တစ်မျိုးတစ်ခြားသာ တည်း။ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ၊ နိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ အညာ ဟိ၊ ဂုဏ်လာဘ်မျှော်ကိုး, အကျင့်ဆိုးမှ, တစ်မျိုးတစ်ခြား သာတည်း။ ဧဝံ၊ ဤသို့။ ဧတံ၊ ဤအကျင့်၂မျိုးကို။ အဘိညာယ၊ သိ၍။ ဗုဒ္ဓဿ၊ သိရန်မှန်က, မကျန်ရအောင်, လုံးဝသိမြင်, ဘုရားရှင်၏။ သာဝကော၊ အဆုံးအမကို လိုက်နာသော။ ဘိက္ခု၊ ရဟန်းသည်။ သက္ကာရံ၊ ကောင်းစွာပြုအပ်, အဓမ္မိကလာဘ်ကို။ န အဘိနန္ဒေယျ၊ မနှစ်သက်ရာ။ ဝိဝေကံ၊ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေ ကကို။ ဝါ၊ ပေါင်းဖော်ကိလေသ, သင်္ခါရဟု, သုံးဝကင်းဝေး, ငြိမ်း ချမ်းရေးကို။ အနုဗြူဟယေ၊ တိုးပွားစေရာ၏။ (ပါ-၇၅)
ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဗာလဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သာဝကော။ ။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀အလို “သဝနန္တေ ဇာတဋ္ဌေန” ဖြင့် “သက္ကစ္စံ သုဏာတီတိ သာဝကော”ဟုပြု၍ အာဂတပ္ဖလသာဝက (အရိယာသာဝက)ကို ယူ၏၊ ထို၌ “ဩဝါဒါနုသာသနိံ ဝါ သဝနဋ္ဌေန” ဟူသော နောက်နည်းမပါ၊ နီတိဓာတု-၂၄၂ကား ဝိဂြိုဟ်ပြဟု ယူ၍ “သဝ- နန္တေ(အရိယာယ ဇာတိယာ)+ဇာတော သာဝကော-ကြားနာရသော အဆုံး၌ အရိယာဇာတ်အားဖြင့် ဖြစ်သူ”ဟုပြု၏၊ သဝနန္တပုဒ်, ဏပစ္စည်း၊ နန္တကို ကပြုဟုကြံ၊ “သဝနဋ္ဌေန”အဖွင့်အလို “ဩဝါဒံ သုဏာတီတိ သာဝကော” ဟုပြု၍ အနာဂတပ္ဖလသာဝက (ပုထုဇဉ်သာဝက)ကို ယူ ရန် နီတိဓာတု ဆို၏၊ ဤ၌ကား ၂မျိုးလုံးကို ယူရာ၏။
၆-ပဏ္ဍိတဝဂ်
֍ * ၁-ရာဓတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကောသလံ သေနာ’သန္တုဋ္ဌံ, ဇီဝဂ္ဂါဟံ အဂါဟယိ။
အလီနစိတ္တံ၊ အလီနစိတ္တမင်းသားကို။ နိဿာယ၊ မှီ၍။ ပဟဋ္ဌာ၊ ရွှင်လန်းနေသော။ (တစ်နည်း) ပဟဋ္ဌာ၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) မဟတီ၊ များစွာသော။ စမူ၊ စစ်သည်အပေါင်းသည်။ သေန၊ မိမိပိုင်စံ, တိုင်းနိုင်ငံဖြင့်။ အသန္တုဋ္ဌံ၊ မတင်းတိမ်နိုင်သော။ ကောသလံ၊ ကောသလမင်းကို။ (ဟတ္ထိနာ၊ ဆင်အာဇာနည်ကို။) ဇီဝဂ္ဂါဟံ၊ အရှင်လတ်လတ်ဖမ်းယူခြင်းမည်အောင်။ အဂါဟယိ၊ ဖမ်း ယူစေပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၃၅)
ဇီဝဂ္ဂါဟံ။ ။ ဂဟဏံ ဂါဟော၊ ဇီဝဿ+ဂါဟော ဇီဝဂ္ဂါဟော(မောဂ်ပံ-၅, ၆၃)၊ ဇီဝေန သဒ္ဓိံ ဂါဟော ဇီဝဂ္ဂါဟော-အသက်နှင့်တကွ ဖမ်း ယူခြင်း(ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၁၆၊ ၃၇၇)၊ ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဒုတိယာ သက်၊ မောဂ်နိ၊၂၊၂၄၄၌ “ဇီဝဂ္ဂါဟံ-အရှင်လတ်လတ် ဖမ်းယူခြင်းကို၊ အဂါဟယိ-ဖမ်းယူပြီ”ဟု ပေး၏။ [ဇီဝဂ္ဂါဟံ ...ကြိယာဝိသေသနေန သိဒ္ဓံ (မောဂ်-၅, ၆၃)။ “အမာဒီ”တိ သမာသော(မောဂ်ပံ-၅, ၆၃)။]
ဘာဝယံ ကုသလံ ဓမ္ဓံ, ယောဂက္ခေမဿ ပတ္တိယာ၊
ပါပုဏေ အနုပုဗ္ဗေန, သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယံ။
(သာ စမူ ယထာ၊ ထိုစစ်သည်အပေါင်းကဲ့သို့။) ဧဝံ၊ ဤ အတူ။ နိဿယသမ္ပန္နော၊ (ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကဟူသော) အမှီကောင်း နှင့် ပြည့်စုံသော။ အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ အားထုတ်အပ်သော ဝီရိယ ရှိသော။ ဘိက္ခု၊ သီလဖြူစင်, ရဟန်းရှင်သည်။ ယောဂက္ခေမဿ၊ ယောဂလေးပါးတို့ဖြင့် ဘေးကုန်ရာနိဗ္ဗာန်သို့။ ပတ္တိယာ၊ ရောက် ခြင်းငှာ။ ကုသလံ၊ အပြစ်မရှိသော။ ဓမ္မံ၊ ဗောဓိပက္ခိယတရား ၃၇-ပါးကို။ ဘာဝယံ၊ ဖြစ်စေလသော်။ [(တစ်နည်း) ယောဂက္ခေမဿ၊ သို့။ ပတ္တိယာ၊ ငှာ။ ကုသလံ၊ သော။ ဓမ္မံ၊ ကို။ ဘာဝယံ၊ ဖြစ်စေသော။ ဘိက္ခု၊ သည်။] အနုပုဗ္ဗေန၊ အစဉ်အားဖြင့်။ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယံ၊ အလုံးစုံသော သံယောဇဉ်တို့၏ကုန်ရာ အရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန် သို့။ ပါပုဏေ (ပါပုဏာတိ)၊ ရောက်နိုင်၏။ (ဋ္ဌ-၁၃၆)
သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယံ။ ။ ခီယိံသု သံယောဇနာ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ (အရဟတ္တဖိုလ်)၊ ခီယန္တိ သံယောဇနာ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ (နိဗ္ဗာန်)၊ သဗ္ဗေ+ သံယောဇနာ သဗ္ဗသံယောဇနာ၊ သဗ္ဗသံယောဇနာနံ+ခယော သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယော၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၊ သီဋီသစ်၊၂၊၁၅၅။
ရာဓတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နိဂ္ဂယှဝါဒိံ မေဓာဝိံ, တာဒိသံ ပဏ္ဍိတံ ဘဇေ၊
တာဒိသံ ဘဇမာနဿ, သေယျော ဟောတိ န ပါပိယော။
ဝဇ္ဇဒဿိနံ၊ (အသိအကျင့်, တိုး၍တင့်ဖို့, ချီးမြှင့်လိုမှု,) အပြစ်ရှုလေ့ရှိသော။ နိဂ္ဂယှဝါဒိံ၊ အပြစ်အရ, နှိပ်ချဆုံးမလေ့ရှိ သော။ မေဓာဝိံ၊ တရားခပင်း, ထိုးထွင်းမြင်သိ, ဓမ္မောဇပညာရှိ သော။ ယံ (ပဏ္ဍိတံ)၊ အကြင်ဆရာသခင်, ပညာ့ရှင်ကို။ ပဿေ (ပဿေယျ)၊ တွေ့မြင်အံ့။ တာဒိသံ၊ ထိုကဲ့သို့ရှုအပ်သော။ ပဏ္ဍိတံ၊ ဆရာသခင်, ပညာ့ရှင်ကို။ နိဓီနံ၊ ထိုထိုအရပ်, မြှုပ်ထားအပ် သော ရွှေအိုးတို့ကို။ ပဝတ္တာရံ ဣဝ၊ ညွှန်ကြားပြောပြသူကိုကဲ့ သို့။ ဘဇေ (ဘဇေယျ)၊ ချဉ်းကပ်ရာ၏။ တာဒိသံ၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ် သော။ ပဏ္ဍိတံ၊ ဆရာသခင်, ပညာ့ရှင်ကို။ ဘဇမာနဿ၊ ချဉ်း ကပ်သူအား။ သေယျော၊ မြတ်သည်။ ဝါ၊ ကြီးပွားခြင်းသည်။ ဟောတိ၊ ဖြစ်၏။ ပါပိယော၊ အထူးသဖြင့် ယုတ်ညံ့သည်။ ဝါ၊ ဆုတ်ယုတ်ခြင်းသည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ [ယံကို ကိရိယာပရာမသန ယူ၍ “ဝဇ္ဇဒဿိနံ၊ သော။ နိဂ္ဂယှဝါဒိံ၊ သော။ မေဓာဝိံ၊ ကို။ နိဓီနံ၊ တို့ကို။ ပဝတ္တာရံ ဣဝ၊ သို့။ ယံ ပဿေ၊ အကြင်ရှုထိုက်၏။ (တေန ဒဿနေန၊ ထို သို့ရှု ထိုက်ခြင်းကြောင့်။) တာဒိသံ၊ သော။ ပဏ္ဍိတံ၊ ကို။ ဘဇေ၊ မှီဝဲလော” ဟု ပေးကြသေး၏။] (ပါ-၇၆)
ရာဓတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နိဂ္ဂယှဝါဒိံ။ ။ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန နိဂ္ဂယှ နိဗ္ဗိ- သေဝနံ ကတွာ ဝဒတိ သီလေနာတိ နိဂ္ဂယှဝါဒီ၊ ဥပါဒါယ ပဝတ္တံ ရူပံ ဥပါဒါရူပန္တိ တွာလောပတပ္ပုရိသသမာသော ဝိယ နိဂ္ဂယှဝါဒိန္တိ အတွာ လောပတပ္ပုရိသသမာသောပိ သမ္ဘဝတိ၊-ဓမ္မဋီ။
ဘဇမာနဿ။ ။ ကစ္စည်းရူပသိဒ္ဓိအလို သေယျသဒ္ဒါနှင့်ယှဉ်ရာ ဝယ် သိလာဃသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သမ္ပဒါန်မှည့်၍ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီဖြင့် စတုတ္ထီသက်၊ မောဂ်-၂၊၂၅သုတ်အလိုကား သာမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ကာ “ဘဇမာနဿ-၏၊ ဝါ-မှာ၊ သေယျော-သည်၊ ဟောတိ”ဟု ပေး။
֍ * ၂-အဿဇိပုနဗ္ဗသုကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သတံ ဟိ သော ပိယော ဟောတိ, အသတံ ဟောတိ အပ္ပိယော။
ဩဝဒေယျ၊ အကြောင်းပေါ်က ဆုံးမရာ၏။ အနုသာသေယျ၊ အကြောင်းမပေါ်ခင် သွန်သင်ရာ၏။ [(တစ်နည်း) ဩဝဒေယျ၊ မျက်မှောက်၌ ဆုံးမရာ၏။ အနုသာသေယျ၊ မျက်ကွယ်၌ ဆုံးမ ရာ၏။ (တစ်နည်း) ဩဝဒေယျ၊ တစ်ကြိမ်တစ်ခါ ဆုံးမရာ၏။ အနုသာသေယျ၊ အထပ်ထပ်အခါခါ ဆုံးမရာ၏။ (တစ်နည်း) ဩဝဒေယျ၊ ဆုံးမရာ၏။ အနုသာသေယျ၊ သွန်သင်ရာ၏။] အသဗ္ဘာ စ၊ (များသောအားဖြင့်) မသူတော်တို့၌ ဖြစ်တတ်သော အကုသိုလ်တရားမှလည်း။ နိဝါရယေ၊ တားမြစ်ရာ၏။ သော၊ ထို ဆုံးမသွန်သင်သူသည်။ ဝါ၊ ကို။ သတံ၊ သူတော်ကောင်းတို့သည်။ [ဟိအနက်မဲ့။ (တစ်နည်း) “ဟိ၊ အကျိုးကား”ဟုပေး။] ပိယော၊ ချစ်မြတ် နိုးအပ်သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ အသတံ၊ မသူတော်တို့သည်။ အပ္ပိယော၊ မချစ်မြတ်နိုးအပ်သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၇၇)
အဿဇိပုနဗ္ဗသုကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အသဗ္ဘာ။ ။ သီဒနသဘာေဝ ကိလေသေ ဘိန္ဒန္တီတိ သဗ္ဘီ၊ [သီဒ '+ဘိဒိ+ကွိ၊ ပုလ္လိင်, ဣကာရန္တ၊-နီတိဓာတု-၃၆၉။] န+သဗ္ဘီ အသဗ္ဘီ၊ ယေ- ဘုယျေန အသဗ္ဘီသု+ဘဝံ အသဗ္ဘံ၊ (တစ်နည်း) အသဗ္ဘီနံ+ဣဒံ အသဗ္ဘံ သူတော်မဟုတ်, သူယုတ်တို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော အကုသိုလ်တရား၊ အသဗ္ဘ '+ဏျ၊ ဏအနုဗန်ချေ၊ အဝဏ္ဏော ယေ လောပဉ္စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဣချေ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဗကို ချေ၊ ဘျကို ဘပြု၊ ဗဒွေဘော်လာ(နီတိပဒ-၂၃၄၊ နီတိပဒနိ၊၂၊၅၀၅)။
တစ်နည်း။ ။ သဟ ဘန္တိ ဧတ္ထာတိ သဘာ၊ [သဟ+ဘာ+ကွိ၊ သဟကို သပြု၊] သဟ ဘာသန္တိ ဧတ္ထာတိ သဘာ၊ [သဟ+ဘာသ+ကွိ၊] သင်္ဂမ္မ ဘန္တိ ဧတ္ထာတိ သဘာ၊[သံ+ဘာ+ကွိ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ။] သင်္ဂမ္မ ဘာသန္တိ ဧတ္ထာတိ သဘာ၊ [သံ+ဘာသ+ကွိ၊-ရူ-၃၆၁။] သဘာယံ+သာဓု သဗ္ဘံ၊ [သဘာ+ယ၊] န+သဗ္ဘံ အသဗ္ဘံ-အစည်းအဝေးသဘင်၌ မကောင်းသော အကုသိုလ်တရား(ရူ-၂၃၁၊ မောဂ်ပံ-၄, ၇၂)။
֍ * ၃-ဆန္နတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဘဇေထ မိတ္တေ ကလျာဏေ, ဘဇေထ ပုရိသုတ္တမေ။
ပါပကေ၊ ယုတ်မာကုန်သော။ မိတ္တေ၊ မိတ်ဆွေတို့ကို။ န ဘဇေ၊ မမှီဝဲရာ။ ပုရိသာဓမေ၊ ယုတ်ညံ့သော ယောကျ်ားတို့ကို။ န ဘဇေ၊ ရာ။ ကလျာဏေ၊ ကောင်းမွန်ကုန်သော။ မိတ္တေ၊ တို့ကို။ ဘဇေထ၊ မှီဝဲရာ၏။ ပုရိသုတ္တမေ၊ မြင့်မြတ်သော ယောကျ်ားတို့ကို။ ဝါ၊ ယောကျ်ားမြတ်တို့ကို။ ဘဇေထ၊ ၏။ (ပါ-၇၈)
ဆန္နတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အရိယပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မေ, သဒါ ရမတိ ပဏ္ဍိတော။
ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ ဓမ္မပီတိ၊ (သစ္စာထွင်းဖောက်, လောကုတ်ရောက်လျက်, သောက်ဖွယ်အလား) တရားကို သောက်သုံးရခြင်းရှိသည်။ ဝါ၊ တရားကို သောက်သုံးရသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍) [(တစ်နည်း) ဓမ္မပီတိ၊ တရားကို သောက်သုံးရခြင်းရှိသော။ ဝါ၊ တရားကို သောက်သုံးရသော။ ပဏ္ဍိတော၊ သည်။] ဝိပ္ပသန္နေနကိလေသာကင်းစင်, အထူးသဖြင့် ကြည်လင်သော။ စေတသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ သုခံ၊ ချမ်းသာစွာ။ သေတိ၊ အိပ်ရနေရ၏။ အရိယပ္ပဝေဒိတေ၊ အရိယာတို့သည် အပြားအားဖြင့် သိစေအပ်သော။ ဝါ၊ အရိယာတို့သည် ဟောကြားတော်မူအပ်သော။ ဓမ္မေ၊ ဗောဓိပက္ခိ ယတရား၌။ သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ ရမတိ၊ မွေ့လျော်၏။ (ပါ-၇၉)
မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဓမ္မပီတိ။ ။ “ဓမ္မပါယကော၊ ဓမ္မံ ပိဝန္တော”ဟူသော အဖွင့်ဖြင့် “ဓမ္မံ ပါတီတိ ဓမ္မပီတိ၊ ဓမ္မံ+ပီတိ ဝါ ဓမ္မပီတိ”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်ကို ပြသည် ဟု ဓမ္မဋီဆို၏၊ တပ္ပုရိသ်သမာသ်ထုံးစံအရ ပီတိဟူသော နောက်ပုဒ်၏ လိင်သို့ လိုက်ရမည်ဖြစ်ရကား ဓမ္မပီတိပုဒ်သည် ဣတ္ထိလိင်ဖြစ်ရလိမ့်မည်၊ သို့သော် အဋ္ဌကထာ၌ “ဧဝရူပေါ ဓမ္မပီတိ... ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော” ဟု ပဏ္ဍိတောနှင့် အရတူ ပုလ္လိင်အနေဖြင့် ဖွင့်၏၊ ထိုကြောင့် သဒ္ဒါ, အနက်၂မျိုးလုံး အဆင်ပြေအောင် “ပီယတေ ပီတိ၊ ဓမ္မဿ+ပီတိ အဿာတိ ဓမ္မပီတိ”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ ဤဂါထာ၏အထက်နား၌ “ပုတ္တဿ ပန မေ ဓမ္မပီတိ ဓမ္မရတိ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ”ဟု ဓမ္မရတိပုဒ်နှင့် တွဲဆိုထားပုံကို ကြည့်၍ “ဓမ္မေ+ဥပ္ပန္နာ+ပီတိ အဿာတိ ဓမ္မပီတိ-တရား၌ ဖြစ်သော ပီတိရှိသူ၊ ပီဏနံ ပီတိ၊ ဓမ္မေ+ပီတိ အဿာတိ ဓမ္မပီတိ-တရား၌ နှစ်သက်ခြင်း ရှိသူ”ဟု တစ်နည်းကြံပါ။
နီတိဓာတုနိ၊၂၊၁၉၂ပေးပုံ။ ။ ထို၌ “ပဏ္ဍိတော-သည်၊ ဓမ္မပီတိတရားကို သောက်လျက်၊ သုခံ-စွာ၊ သေတိ-၏၊ (ဝါ) သုခံ-ကာယိကသုခ စေတ သိကသုခကို၊ သေတိ-မှီဝဲ၏၊ (ဖြစ်စေ၏)၊ (ဝါ) သုခံ-ချမ်းသာအလွန် နိဗ္ဗာန်ကို၊ သေတိ-သိ၏”ဟု ပေး၏။
ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။ ။ “ဧဝရူပေါ ဓမ္မပီတိ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ ဝိဟရန္တော ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော”ဟူသော အဖွင့်၌ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာသည် ဝိဟရန္တော၏ ကရိုဏ်းဖြစ်သကဲ့သို့ ဂါထာ၌ သေတိ၏ ကရိုဏ်းတည်း၊ မှန်၏- “သေတီတိ...ဝိဟရတိ”ဟူသော အဖွင့်အရ ဝိဟရန္တောသည် သေတိနှင့် သဘောတူ၏၊ ပြအပ်ခဲ့သော အဖွင့်၌ သုခံ သေတိအရ ချမ်းသာစွာနေသောပုဂ္ဂိုလ်လည်း ပဏ္ဍိတောပင်ဖြစ်ရကား ပဏ္ဍိတောသည် “သေတိ, ရမတိ”ဟူသောကြိယာ၂မျိုးလုံး၏ ကတ္တားပင် ဖြစ်သင့်သည်။
တစ်နည်း။ ။ ဓမ္မပီတိကို သေတိ၏ကတ္တား, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာကို ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏယူ၍ “ဓမ္မပီတိ-တရားကို သောက်သူသည်၊ သုခံ-စွာ၊ သေတိ-၏၊ ပဏ္ဍိတော-သည်၊ အရိယပ္ပဝေဒိတေ-သော၊ ဓမ္မေ-၌၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ (ဝိပ္ပသန္နစေတော ဟုတွာ) အထူးသဖြင့် ကြည်လင် သော စိတ်ရှိသည်ဖြစ်၍၊ သဒါ-သိမ်း၊ ရမတိ-၏”ဟုလည်း ပေးသေး၏။ မိမိကား “ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ ဝန္ဒိတွာတိ ဝိဝိဓေန ဝိသေသေန ဝါ ပသန္နေန မနသာ သဒ္ဓိံ ကာယဝါစာဟိ ကရဏဘူတာဟိ အဘိဝန္ဒိယ (ကင်္ခါဋီသစ်-၁၂၁)”အဖွင့်ကို ထောက်၍ ကရိုဏ်းယူခဲ့သည်။
֍ * ၅-ပဏ္ဍိတသာမဏေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒါရုံ နမယန္တိ တစ္ဆကာ, အတ္တာနံ ဒမယန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
နေတ္တိကာ၊ ရေကိုဆောင်ငြား, လယ်သမားတို့သည်။ ဥဒကံ၊ ရေကို။ (ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ၊ အလိုရှိရာ အလိုရှိရာအရပ်သို့။) နယန္တိဆောင်ကုန်၏။ ဥသုကာရာ၊ မြားကို ပြုလုပ်သူတို့သည်။ တေဇနံ၊ ကောက်သောမြားကို။ နမယန္တိ၊ ဖြောင့်အောင် ညွတ်စေကုန်၏။ (ဖြောင့်အောင် ပြုလုပ်ကုန်၏)။ တစ္ဆကာ၊ လက်သမားတို့သည်။ ဒါရုံ၊ သစ်သားကို။ နမယန္တိ၊ ဖြောင့်အောင် ကွေးအောင် ညွတ်စေ ကုန်၏။ (ဖြောင့်အောင် ကွေးအောင် ပြုလုပ်ကုန်၏)။ ပဏ္ဍိတာ၊ ပညာရှိတို့သည်။ အတ္တာနံ၊ မိမိစိတ်ကို။ ဒမယန္တိ၊ (မဂ်ဖိုလ်၈ထွေ, ဖြစ်ပေါ်စေလျက်) ယဉ်ကျေးစေကုန်၏။ (ဆုံးမကုန်၏)။ (ပါ-၈၀)
ပဏ္ဍိတသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဥဒကံ ဟိ။ ။ “ဥဒကံ ဟီတိ ဟိသဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀)”အဖွင့်အတိုင်း ဟိအနက်မဲ့ယူပေးသည်။ ပဋိဂံ-၆၂၌ ဟိကို ဟေတု အနက်, ဥပမာအနက်ဟု ၂နည်းဆို၏၊ ဟေတုအနက်ယူလျှင် “ဟိ (ယ- သ္မာ) -ကြောင့်၊ နေတ္တိကာ-တို့သည်၊ပေ၊ဒါရုံ နမယန္တိ-ကုန်၏၊ (တသ္မာ ကြောင့်၊) ပဏ္ဍိတာ-တို့သည်၊ အတ္တာနံ-ကို၊ ဒမယန္တိ” ဟုပေး။
ဥပမာအနက်ပေးပုံ။ ။ ဥပမာအနက်ယူလျှင် “နေတ္တိကာ-တို့သည်၊ ...နယန္တိ ဟိ (ယထာ)-ဆောင်သကဲ့သို့လည်းကောင်း၊ ဥသုကာရာ... နမယန္တိ ဟိ (ယထာ)-သို့လည်းကောင်း၊ တစ္ဆကာ...နမယန္တိ ဟိ (ယထာ)- သို့လည်းကောင်း၊ (ဧဝံ-တူ၊) ပဏ္ဍိတာ အတ္တာနံ ဒမယန္တိ”ဟု ပေး။
နယန္တိ။ ။ နီဓာတ်သည် ပဓာနကံ, အပ္ပဓာနကံအားဖြင့် ကံ၂မျိုး ရှိသော ဒွိကမ္မကဓာတ်ဖြစ်ရကား ဥဒကံသည် ပဓာနကံတည်း၊ အပ္ပဓာန ကံကို ဓမ္မဋ္ဌနှင့် ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀အတိုင်း “ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ”ဟု ထည့် ပေးသည်။
အတ္တာနံ။ ။ “စိတ္တေ ကာယေ သဘာဝေ စ”စသော အတ္တသဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ အတ္တသဒ္ဒါ စိတ်ဟူသော အနက်ကို ဟော၏။
[အတ္တာတိ စိတ္တံ၊ ယထာဟ “ဥဒကံ ဟိ နယန္တိ၊ ပေ၊ ဒမယန္တိ ပဏ္ဍိတာ”တိ၊- ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁။]
֍ * ၆-လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ နိန္ဒာပသံသာသု, န သမိဉ္ဇန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
ဧကဃနော၊ တစ်ခဲနက်သော။ သေလော၊ ကျောက်တောင် သည်။ ဝါတေန၊ လေကြောင့်။ န သမီရတိ ယထာ၊ မတုန်လှုပ် သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ပဏ္ဍိတာ၊ ပညာရှိတို့သည်။ နိန္ဒာပသံသာသု၊ ချီးမွမ်းခြင်း, ကဲ့ရဲ့ခြင်းတို့ကြောင့်။ ဝါ၊ လောကဓံ၈-ပါးတို့ကြောင့်။ (တစ်နည်း) နိန္ဒာပသံသာသု၊ တို့သည်။ (အဇ္ဈောတ္ထရန္တေသု၊ လွှမ်း မိုးကုန်လသော်။) န သမိဉ္ဇန္တိ၊ မတုန်လှုပ်ကုန်။ (ပါ-၈၁)
လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-ကာဏမာတုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တတိယော စ စတုတ္ထော စ, ဣဒံ တေ ဗဗ္ဗုကာ ဗိလံ။
ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ ဧကော၊ တစ်ကောင်သော။ ဗဗ္ဗု၊ ကြောင်သည်။ (မူသိကံ ဝါ၊ ကြွက်ကိုသော်လည်းကောင်း။ မံသံ ဝါ၊ အသားကိုသော်လည်းကောင်း။) လဘတေ၊ ရ၏။ တတ္ထ၊ ထို အရပ်၌။ ဒုတိယော၊ ၂ကောင်မြောက်ကြောင်သည်လည်းကောင်း။ တတိယော စ၊ ၃ကောင်မြောက်ကြောင်သည်လည်းကောင်း။ စတုတ္ထော စ၊ ၄ကောင်မြောက်ကြောင်သည်လည်းကောင်း။ ဇာယတိ၊ ဖြစ်လာ၏။ တေ ဗဗ္ဗုကာ၊ ထိုကြောင်၄ ကောင်တို့သည်။ ဣဒံ ဗိလံ၊ ဤဖလ်ဖြင့်ပြုအပ်သော တွင်း (လိုဏ်) ကို။ (ဥရေန၊ ရင်ဖြင့်။ ပဟရိတွာ၊ ပုတ်ခတ်၍။ ဇီဝိတက္ခယံ၊ အသက်၏ ကုန်ခြင်းသို့။ ပတ္တာ၊ ရောက်ကုန်ပြီ။) (ဋ္ဌ-၁၃၇)
ကာဏမာတုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ ဓမ္မာနိ သုတွာန, ဝိပ္ပသီဒန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
ဂမ္ဘီရော၊ နက်သော။ ရဟဒေါ၊ သမုဒြာသည်။ ဝိပ္ပသန္နော၊ အထူးသဖြင့် ကြည်လင်သည်။ အနာဝိလော၊ မနောက်ကျုသည်။ ဟောတိ ယထာပိ၊ ဖြစ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။ ပဏ္ဍိတာ၊ ပညာရှိတို့ သည်။ ဓမ္မာနိ၊ တရားတို့ကို။ သုတွာန၊ ကြားနာရ၍။ ဝိပ္ပသီဒန္တိ၊ အထူးသဖြင့် ကြည်လင်ကုန်၏။ (ပါ-၈၂)
ကာဏမာတုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ပိတွာ မဒေါ ဇာယတိ ဂဒြဘာနံ၊
ဣမဉ္စ ပိတွာန ရသံ ပဏီတံ,
မဒေါ န သဉ္ဇာယတိ သိန္ဓဝါနံ။
အပ္ပရသံ၊ နည်းသော အရသာရှိသော။ နိဟီနံ၊ ယုတ်ညံ့ သော။ ဝါလောဒကံ၊ သင်ပေါင်းလျှော်အဝတ်တို့ဖြင့် စစ်အပ် သော ဖျော်ရည်ကို။ [ဝါလေဟိ+ပရိဿာဝိတံ+ဥဒကံ ဝါလောဒကံ။] ပိတွာ၊ သောက်၍။ ဝါ၊ သောက်ခြင်းကြောင့်။ ဂဒြဘာနံ၊ မြည်းတို့ ၏။ မဒေါ၊ မူးယစ်ခြင်းသည်။ ဇာယတိ၊ ဖြစ်၏။ စ၊ ဗျတိရိတ်ကား။ ပဏီတံ၊ မွန်မြတ်သော။ ဣမံ ရသံ၊ ဤဖျော်ရည်ကို။ ပိတွာန၊ သောက်၍။ ဝါ၊ ခြင်းကြောင့်။ သိန္ဓဝါနံ၊ သိန္ဓောမြင်းတို့၏။ မဒေါ၊ သည်။ န သဉ္ဇာယတိ၊ မဖြစ်။ (ကာရဏံ၊ အကြောင်းသည်။ ကိံ နု ခေါ၊ အဘယ်သို့ပါနည်း?) (ဋ္ဌ-၁၃၈)
သော မဇ္ဇတီ တေန ဇနိန္ဒ ပုဋ္ဌော၊
ဓောရယှသီလီ စ ကုလမှိ ဇာတော,
န မဇ္ဇတီ အဂ္ဂရသံ ပိဝိတွာ။
ဇနိန္ဒ၊ လူတို့သနင်း, မြတ်သောမင်း! (ယော၊ အကြင်မြည်း အပေါင်းသည်။) နိဟီနဇစ္စော၊ ယုတ်ညံ့သော အမျိုးဇာတ်ရှိ၏။ [နိဟီနာ+ဇာတိ အဿာတိ နိဟီနဇာတိ၊ နိဟီနဇာတိယေဝ နိဟီနဇစ္စော။] တေန (နိဟီနဇစ္စဘာဝေန)၊ ထိုယုတ်ညံ့သောအမျိုးဇာတ်ရှိသည်၏ အဖြစ်ဖြင့်။ ပုဋ္ဌော၊ မွေးမြူအပ်သော။ ဝါ၊ ပြည့်နေသော။ [ပုသဓာတ် ပေါသနအနက်, ပူရဏအနက်။] သော၊ ထိုမြည်းအပေါင်းသည်။ အပ္ပံ၊ အနည်းငယ်သော ဖျော်ရည်ကို။ ပိဝိတွာန၊ ၍။ ဝါ၊ သော်။ မဇ္ဇတိ၊ မူးယစ်၏။ စ၊ ဗျတိရိတ်ကား။ ဓောရယှသီလီ၊ ဝန်ကိုဆောင် တတ်သော အလေ့အကျင့်ရှိသော။ ကုလမှိ၊ အမျိုးကောင်း၌။ ဇာတော၊ ပေါက်ဖွားသောသိန္ဓောမြင်းသည်။ အဂ္ဂရသံ၊ ရှေးဥုးစွာ ယူအပ်သော မုဒရက်သီး (သပျစ်သီး) ဖျော်ရည်ကို။ ပိဝိတွာ၊ ၍လည်း။ ဝါ၊ သော်လည်း။ န မဇ္ဇတိ၊ မမူးယစ်။ (ဋ္ဌ-၁၃၉)
အဂ္ဂရသံ။ ။ အဂ္ဂသဒ္ဒါ အာဒိအနက်တည်း၊ ထိုကြောင့် “သဗ္ဗပဌမံ” ဟု ဖွင့်သည်၊ “အဂ္ဂံ (သဗ္ဗပဌမံ)+ဂဟိတော +ရသော အဂ္ဂရသော”ဟုပြု။
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န ကာမကာမာ လပယန္တိ သန္တော၊
သုခေန ဖုဋ္ဌာ အထ ဝါ ဒုခေန,
န ဥစ္စာဝစံ ပဏ္ဍိတာ ဒဿယန္တိ။
သပ္ပုရိသာ၊ သူတော်ကောင်းတို့သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ သဗ္ဗတ္ထ၊ ခန္ဓာ၅-ပါးစသော အလုံးစုံသောတရားတို့၌။ (ဆန္ဒရာဂံ၊ ဆန္ဒရာဂ ကို။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့်။) စဇန္တိ၊ ပယ် စွန့်ကုန်၏။ သန္တော၊ ဘုရားအစရှိသော သူတော်ကောင်းတို့ သည်။ ကာမကာမာ၊ ကာမဂုဏ်၅-ပါးတို့ကို လိုလားကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။ ဝါ၊ ကြောင့်။) န လပယန္တိ၊ မပြောဆိုကုန်။ ပဏ္ဍိတာ၊ ပညာရှိတို့ သည်။ သုခေန၊ သုခကိုမှတ်, ၄ရပ်သော ဣဋ္ဌလောက ဓံသည်။ ဖုဋ္ဌာ၊ ထိရောက်အပ်ကုန်သော်လည်းကောင်း။ အထ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဒုက္ခေန၊ ဒုက္ခကိုမှတ်, ၄ရပ်သော အနိဋ္ဌလောကဓံ သည်။ ဖုဋ္ဌာ ဝါ၊ လည်းကောင်း။ ဥစ္စာဝစံ၊ မောက်ကြွညှိုးနွမ်း, ချီး မွမ်းရှုပ်ချ, တက်ကျ၂-ဖြာ, အခြင်းအရာကို။ န ဒဿယန္တိ၊ မမြင် စေကုန်။ ဝါ၊ မပြကုန်။ (ပါ-၈၃) ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၉-ဓမ္မိကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န ပုတ္တမိစ္ဆေ န ဓနံ န ရဋ္ဌံ၊
န ဣစ္ဆေယျ အဓမ္မေန သမိဒ္ဓိမတ္တနော,
သ သီလဝါ ပညဝါ ဓမ္မိကော သိယာ။
(ပဏ္ဍိတော နာမ၊ ပညာရှိမည်သည်။) အတ္တဟေတု၊ မိမိဟူ သော အကြောင်းကြောင့်။ (ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။) န (ကရောတိ)၊ မပြု။ ပရဿ၊ သူတစ်ပါးဟူသော။ ဟေတု၊ အကြောင်းကြောင့်။ (ပါပံ၊ ကို။) န (ကရောတိ)၊ မပြု။ (ပါပကမ္မေန၊ မကောင်းမှုဖြင့်။) ပုတ္တံ၊ သားသမီးကို။ န ဣစ္ဆေ (ဣစ္ဆေယျ)၊ အလိုမရှိရာ။ ဓနံ၊ ဥစ္စာ ကို။ န ဣစ္ဆေ၊ ရာ။ ရဋ္ဌံ၊ တိုင်းနိုင်ငံကို။ န ဣစ္ဆေ၊ ရာ။ အဓမ္မေန၊ မတရားသဖြင့်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ သမိဒ္ဓိံ၊ ပြည့်စုံခြင်းကို။ န ဣစ္ဆေယျ၊ ရာ။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်သာ။ သီလဝါ၊ သီလရှိသူ သည်လည်းကောင်း။ ပညဝါ၊ ပညာရှိသူသည်လည်းကောင်း။ ဓမ္မိကော၊ တရားရှိသူသည်လည်းကောင်း။ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ [ဣစ္ဆေ ကို ပထမပါဒ၌ပါ ယူ၍ “အတ္တဟေတု၊ ကြောင့်။ (ပါပံ၊ ကို။ ကာတုံ၊ ငှာ။) န ဣစ္ဆေ။ ပရဿ၊ သော။ ဟေတု၊ ကြောင့်။ (ပါပံ ကာတုံ) န ဣစ္ဆေ”ဟု လည်း ပေးကြ၏။] (ပါ-၈၄)
ဓမ္မိကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အတ္တဟေတု, ပရဿ။ ။ အတ္တဟေတု၌ ဟေတုမှိ(နီတိ-၅၇၉) သုတ်, အာလနေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဟိတ်အနက်၌ ပထမာသက်၊ ပရဿ၌ ဆဋ္ဌီ ဟေတွတ္ထေဟိ(မောဂ်-၂၊၂၂)သုတ်ဖြင့် ဟိတ်အနက်ဟောသဒ္ဒါ၏ အယှဉ်ဝယ် ဟိတ်အနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ရသည်၊ ထိုကြောင့် “ပရဿ-ဟူ သော၊ ဟေတု-ကြောင့်” ဟု ပေးရသည်၊ “ပရဿ-၏၊ ဟေတု-ကြောင့်” ဟုလည်း ပေးကြ၏။
֍ * ၁၀-ဓမ္မဿဝနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထာယံ ဣတရာ ပဇာ, တီရမေဝါနုဓာဝတိ။
မနုဿေသု၊ လူတို့တွင်။ ယေ ဇနာ၊ အကြင်လူတို့သည်။ ပါရဂါမိနော၊ နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော ဟိုဘက်ကမ်းသို့ သွားရောက် ကုန်၏။ တေ ဇနာ၊ ထိုလူတို့သည်။ အပ္ပကာ၊ နည်းကုန်၏။ အထ၊ ထို့ပြင်။ ဣတရာ၊ နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော ဟိုဘက်ကမ်းသို့ သွား ရောက်သူတို့မှ တစ်ပါးသော။ (ယာ) ပဇာ၊ အကြင်လူအပေါင်း သည်။ တီရမေဝ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိတည်းဟူသော ဤဘက်ကမ်းသို့ သာ။ အနုဓာဝတိ၊ အစဉ်မပြတ်ပြေးသွားနေ၏။ အယံ ပဇာ ဧဝ၊ ဤလူအပေါင်းသည်သာ။ (ဗဟုတရာ၊ သာ၍များ၏။) (ပါ-၈၅)
ပါရဂါမိနော။ ။ ပါရေတိ ဂမေတီတိ ပါရံ(သံ၊ဋီ၊၂၊၄၀၇၊ အံ၊ဋီ၊၃၊၃၀၄)၊ ပါရေတိ သက္ကောတိ သံသာရဒုက္ခသန္တာပန္တိ ပါရံ၊ [ပါရ+အ၊] ပဂတာ+သံသာရစက္ကဿ အရာ ဧတသ္မာတိ ပါရံ(ဓာန်-ဋီ-၉)၊ အဂမိံသူတိ ဂါမိနော၊ ပါရံ+ဂါမိနော ပါရဂါမိနော၊ (အသေက္ခများ)၊ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါမိနော၊ပါရံ+ဂါမိနော ပါရဂါမိနော၊ (သေက္ခများ)၊ ဂမိဿန္တီတိ ဂါမိနော၊ ပါရံ+ ဂါမိနော ပါရဂါမိနော၊ (ကလျာဏပုထုဇဉ်တို့)၊ ၃မျိုးလုံးရအောင် “ပါရဂါမိနော စ+ပါရဂါမိနော စ+ပါရဂါမိနော စ ပါရဂါမိနော”ဟု ဧက သေသ်ပြု။ (သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၈၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၄၀၈)
တေ ဇနာ ပါရမေဿန္တိ, မစ္စုဓေယျံ သုဒုတ္တရံ။
ယေ စ ခေါ ဇနာ၊ အကြင်လူတို့သည်ကား။ ဓမ္မေ၊ တရားကို။ သမ္မာ၊ ကောင်းစွာ။ အက္ခာတေ၊ ဟောကြားအပ်သော်။ [(တစ်နည်း) သမ္မာ၊ စွာ။ အက္ခာတေ၊ သော။ ဓမ္မေ၊ ၌။] ဓမ္မာနုဝတ္တိနော၊ တရားသို့ အစဉ်လိုက်၍ကျင့်ခြင်းရှိကုန်၏။ တေ ဇနာ၊ ထိုလူတို့သည်။ သုဒုတ္တရံ၊ အလွန်ခဲယဉ်းသဖြင့် ကူးမြောက်အပ်သော။ မစ္စုဓေယျံ၊ ကိလေသမာရ်, သေမင်းရန်၏တည်ရာ တေဘူမကဝဋ်ကို။ (တရိတွာ၊ ကူးမြောက်၍။) ပါရံ၊ နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော ဟိုဘက် ကမ်းသို့။ ဧဿန္တိ၊ ရောက်ကုန်လတ္တံ့။ (ပါ-၈၆)
ဓမ္မဿဝနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဓမ္မာနုဝတ္တိနော။ ။ အနုဝတ္တနံ အနုဝတ္တိ၊ [အနု+ဝတ္တ+ဣ၊] ဓမ္မဿ+ အနုဝတ္တိ ဧတေသန္တိ ဓမ္မာနုဝတ္တိနော၊ ဣကာရန္တဖြစ်၍ ဣတောညတ္ထေ ပုမေ(မောဂ်-၂၊၁၈၂)သုတ်, “ယောနံ နော”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂ ဝိဘာဂဖြင့် ယောဝိဘတ်ကို နောပြု(နိဒီ-၁၀၄)၊ (တစ်နည်း) ဓမ္မဿ+အနု- ဝတ္တိ ဓမ္မာနုဝတ္တိ၊ ဓမ္မာနုဝတ္တိ+ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဓမ္မာနုဝတ္တိနော၊ [ဓမ္မာနုဝတ္တိ+ဤ၊] (တစ်နည်း) ဓမ္မံ+အနုဝတ္တန္တိ သီလေနာတိ ဓမ္မာနုဝတ္တိနော၊ [ဓမ္မ+အနု+ဝတ္တ+ဏီ၊] နောက်၂နည်းအလို ဒဏ္ဍိနောကဲ့သို့ ယောနံ နော သုတ်ဖြင့် ယောကို နောပြု။
အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၆။ ။ ထို၌ “ဓမ္မေ ဓမ္မာနုဝတ္တိနောတိ သမ္မာ အက္ခာတေ နဝဝိဓေ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဓမ္မဝတ္တိနော၊ တဿ ဓမ္မဿာနုစ္ဆဝိကာယ သဟသီလာယ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိယာ ပဝတ္တမာနာ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို “အနုစ္ဆဝိကာယ+ဝတ္တိနော အနုဝတ္တိနော-လျော်သော အကျင့်၌ ကျင့်လေ့ရှိသူများ၊ ဓမ္မဿ+အနုဝတ္တိနော ဓမ္မာနုဝတ္တိနော-လောကုတ္တရာ တရားအား လျော်သောအကျင့်၌ ကျင့်လေ့ရှိသူများ”ဟုပြု။ “ဓမ္မဿ+ အနုစ္ဆဝိကာ ဓမ္မာနုစ္ဆဝိကာ၊ ဓမ္မာနုစ္ဆဝိကာယ ဝတ္တန္တိ သီလေနာတိ ဓမ္မာနု- ဝတ္တိနော၊ (ဆဝိကာပုဒ်အကျေကြံ)”ဟုလည်း ပြုကြ၏၊ “ဓမ္မေ-လော ကုတ္တရာတရား၉ပါးကို၊ သမ္မာ-စွာ၊ အက္ခာတေ-သော်၊ ဓမ္မာနုဝတ္တိနောထိုလောကုတ္တရားအားလျော်သော သီလသမထဝိပဿနာဟူသော ရှေ့ ပိုင်းအကျင့်၌ ကျင့်လေ့ရှိကုန်၏”ဟု ပေးပါ။
မစ္စုဓေယျံ။ ။ “ဂုဏမာရဏဋ္ဌေန မစ္စု(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀)“ကို ကြည့် ၍ ကိလေသမာရ၌ မာရကို “ဒါနာဒိပုညေ မာရေတိ နိဝါရေတီတိ မာရော” ဟု ပြုသကဲ့သို့ “ဒါနာဒိပုညေ မာရေတိ နိဝါရေတီတိ မစ္စု”ဟု ပြု၍ ကိလေ သမာရ်ကိုယူ၊ ထိုနောင် “ဓီယတိ ဧတ္ထာတိ ဓေယျံ၊ [ဓာ+ဏျ၊] မစ္စုနော '+ဓေယျံ မစ္စုဓေယျံ”ဟု ဆက်။ အဖွင့်များ၌ “မစ္စု ဧတ္ထ ဓီယတီတိ မစ္စုဓေယျံ”ဟု လဟုကဝိဂြိုဟ်ပြု၏။
֍ * ၁၁-ပဉ္စသတအာဂန္တုကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဩကာ အနောကမာဂမ္မ, ဝိဝေကေ ယတ္ထ ဒူရမံ။
ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိရဟန်းသည်။ ကဏှံ၊ မည်းညစ်သော။ ဓမ္မံ၊ ဒုစရိုက်အကုသိုလ်တရားကို။ ဝိပ္ပဟာယ၊ ပယ်စွန့်၍။ သုက္ကံ၊ ဖြူစင်သော။ ဓမ္မံ၊ သုစရိုက်ကုသိုလ်တရားကို။ ဘာဝေထ၊ (ရဟန်း အဖြစ်မှစ, အရဟတ္တမဂ်ကျအောင်) ဖြစ်စေရာ၏။ (ကထံအဘယ်သို့ ဖြစ်စေရမည်နည်း?) ဩကာ၊ ဝဋ်နှောင်အိမ်မှ။ (နိက္ခမိတွာ၊ ထွက်၍။) အနောကံ၊ ဝဋ်နှောင်အိမ်မဟုတ်သော နိဗ္ဗာန်ကို။ အာဂမ္မ၊ ရည်မှန်းသမှု, အာရုံပြု၍။ သုက္ကံ၊ ဖြူစင်သော။ ဓမ္မံ၊ သုစရိုက်ကုသိုလ်တရားကို။ ဘာဝေထ၊ ဖြစ်စေရာ၏။ ယတ္ထ ဝိဝေကေ၊ ဥပဓိအားလုံး, ကင်းဆိတ်သုံးသော အကြင်နိဗ္ဗာန်၌။ ဝါ၊ အကြင်ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေက၌။ [ရှေ့နည်းဓမ္မ-ဋ္ဌ၊ နောက်နည်း အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၇။] ဒူရမံ၊ သတ္တဝါခပင်း, ခဲယဉ်းသဖြင့် မွေ့လျော် အပ်၏။ (ပါ-၈၇)
ဩကာ။ ။ အဝတိ ဧတ္ထ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ဩကံ၊ [အဝ+ဏွု၊ အဝကို ဩပြု။] ဥဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သမဝေတီတိ ဩကော၊ [ဥ+ဂမု+ကွိ၊ ဥကို ဩ, ဂကို ကပြု၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၈၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၂၀၉၊ ၄၀၈၊ နီတိဓာတု-၂၂၃။] ဥစတီတိ ကြကော၊ [ဥစ+ဏွု၊-ရူ-၃၇၅။] ဩကသဒ္ဒါ “ရေ, မှီရာ, တည်ရာအိမ်” ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ “ဩကံ ဝုစ္စတိ အာလယော”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ဩကမောကတဥဗ္ဘတော”မှ နောက် ဩကကဲ့သို့ အိမ်အနက်ဟောယူ။ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၃၊ ဓာန်-၁၀၆၁)
ဩကာအရ။ ။ ဤအဋ္ဌကထာ၌ ဩကအရ အတိအကျ မဖွင့်သော်လည်း သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၈၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၄၀၈၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၇တို့၌ ဩကံအရ ဝဋ်တည်းဟူသော တည်ရာအိမ်ကို ယူ၏၊ ကိလေသမာရ်, အဘိသင်္ခါရမာရ်, မစ္စုမာရ်တို့၏ ဖြစ်တည်ရာဖြစ်သောကြောင့် ဝဋ်ကို “ဩက”ဟု ဆိုရသည်။ [ကိလေသမာရအဘိသင်္ခါရမာရမစ္စုမာရာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကံ ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ၊ တဗ္ဗိဓုရတာယ အနောကန္တိ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ “ဩကာ အနောကန္တိ ဝဋ္ဋတော နိဗ္ဗာန”န္တိ(သံ၊ဋီ၊၂၊၄၀၈)။]
ပရိယောဒပေယျ အတ္တာနံ, စိတ္တကေ’သေဟိ ပဏ္ဍိတော။
ကာမေ၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂-ဖြာသောကာမတို့ကို။ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ အကိဉ္စနော၊ ဖိစီးနှိပ်စက်နှောင့်ယှက်တတ်သော ကိ လေသာမရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) တတြ၊ ထိုဥပဓိအားလုံး, ကင်း ဆိတ်သုံးသော နိဗ္ဗာန်၌။ ဝါ၊ ထိုကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေက၌။ အဘိရတိံ၊ အလွန်မွေ့လျော်ခြင်းကို။ ဣစ္ဆေယျ၊ အလိုရှိရာ၏။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ စိတ္တကေ’သေဟိ၊ စိတ်ကိုညစ်နွမ်းစေတတ် သော နီဝရဏတရား၅-ပါးတို့မှ။ ဝါ၊ စိတ်၏ညစ်နွမ်းကြောင်း နီဝရ ဏတရား၅-ပါးတို့မှ။ [စိတ္တကေ’သေဟီတိ စိတ္တံ ကိလိဿာပေန္တေဟိ နီဝရဏေဟိ။ သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၉။] အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ပရိယောဒပေယျ၊ ထက်ဝန်းကျင် စင်ကြယ်စေရာ၏။ (ပါ-၈၈)
အာဒါနပဋိနိဿဂ္ဂေ, အနုပါဒါယ ယေ ရတာ၊
ခီဏာသဝါ ဇုတိမန္တာ, တေ လောကေ ပရိနိဗ္ဗုတာ။
ယေသံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ သမ္ဗောဓိယင်္ဂေသု၊ ဗောဇ္ဈင် ၇-ပါး, မြတ်တရားတို့၌။ သမ္မာ၊ သင့်သောအကြောင်းအားဖြင့်။ စိတ္တံ၊ စိတ်ကို။ သုဘာဝိတံ၊ ကောင်းစွာ ဖြစ်စေအပ်ပြီ။ ဝါ၊ ကောင်း စွာ ပွားများအပ်ပြီ။ ယေ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ အနုပါဒါယ၊ ဥပါဒါန်၄-ပါးတို့ဖြင့် တစ်စုံတစ်ခုသော တရားကို မစွဲယူမူ၍။ အာဒါနပဋိနိဿဂ္ဂေ၊ စွဲလမ်းခြင်းကို စွန့်လွှတ်ရာဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်၌။ [အာဒါနပဋိနိဿဂ္ဂေတိ ဂဟဏပဋိနိဿဂ္ဂသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ။ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၇။] ရတာ၊ မွေ့လျော်ကုန်ပြီ။ ခီဏာသဝါ၊ ကုန်ပြီးသော အာသဝေါရှိကုန်သော။ ဇုတိမန္တော၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်တည်းဟူ သော တန်ခိုးအာနုဘော်ရှိကုန်သော။ တေ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ လောကေ၊ ခန္ဓာအစရှိသော လောက၌။ ပရိနိဗ္ဗုတာ၊ ဝဋ်ကိလေ သာ, ခန္ဓာရုပ်သိမ်း, ချုပ်ငြိမ်းတော်မူကုန်ပြီ။ (ပါ-၈၉)
ပဉ္စသတအာဂန္တုကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပဏ္ဍိတဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သမ္ဗောဓိယင်္ဂေသု။ ။ ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ ဗောဓိ၊ (ဓမ္မသာမဂ္ဂီ- သတိစသော ဗောဇ္ဈင်၇ပါးတရားအပေါင်း)၊ အင်္ဂေန္တိ ဂမေန္တိ ဉာပေန္တီတိ အင်္ဂါ၊ (တစ်နည်း) အင်္ဂီယန္တေ ဉာယန္တေ ဧတေဟိ သမုဒါယော ဖလံ ဝါတိ အင်္ဂါ၊ ဗောဓိယာ+အင်္ဂါ ဗောဓိယင်္ဂါ-ဓမ္မသာမဂ္ဂီဟူသောဗောဓိ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သော သတိစသောတရားများ)၊ (တစ်နည်း) ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊ (အရိယသာဝက)၊ ဗောဓိဿ+အင်္ဂါ ဗောဓိယင်္ဂါ-အရိယသာဝက ဟူသော ဗောဓိ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သော သတိစသောတရားများ၊ (တစ် နည်း) ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊(အရိယာမဂ်)၊ ဗောဓိယာ+အင်္ဂါ ဗောဓိယင်္ဂါ-မဂ် ဟူသောဗောဓိ၏ အကြောင်းဖြစ်သော သတိစသောတရားများ၊ (တစ် နည်း) ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဓိယော၊ ဗောဓိယော ဧဝ+အင်္ဂါ ဗောဓိယင်္ဂါ-သိ တတ်သော သတိစသော အကြောင်းတရားများ၊ ပသတ္ထာ, သုန္ဒရာ ဝါ+ ဗောဓိယင်္ဂါ သမ္ဗောဓိယင်္ဂါ။ (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂၊ မူလဋီ၊၁၊၁၁၃) [ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇၅၌ “သမ္ဗုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗောဓိ၊ (ယောဂါဝစရပုဂ္ဂိုလ်)၊ သမ္ဗုဇ္ဈတိ ယာယာတိ သမ္ဗောဓိ၊ (ဓမ္မသာမဂ္ဂီ)၊ သမ္ဗောဓိဿ, သမ္ဗောဓိယာ ဝါ+အင်္ဂါ သမ္ဗောဓိယင်္ဂါ”ဟု ပြု၏။]
သမာသ်ယူမှကောင်း။ ။ ပြဆိုအပ်ခဲ့သော ဝိဂြိုဟ်များအရ ဗောဓိ သည် ပုလ္လိင်, ဣတ္ထိလိင်ဟု ၂မျိုးရှိသဖြင့် “သမ္ဗောဓိယာ-အရဟတ္တမဂ် ၏၊ အင်္ဂေသု-အကြောင်းဖြစ်သော ဗောဇ္ဈင်တရားတို့၌”ဟု ပုဒ်ဖြတ်၍ ပေးလျှင် ဣတ္ထိလိင်တစ်မျိုးသာရသောကြောင့် သဒ္ဒါ, အနက် ပြည့်စုံမှု မရှိပါ၊ သမာသ်ပုဒ်ယူမှသာ သဒ္ဒါ, အနက် ပြည့်စုံသဖြင့် ကောင်းသည်။
၇-အရဟန္တဝဂ်
֍ * ၁-ဇီဝကပဥှဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗဂန္ထပ္ပဟီနဿ, ပရိဠာဟော န ဝိဇ္ဇတိ။
ဂတဒ္ဓိနော၊ သွားအပ်ပြီးသော သံသရာခရီးရှိသော။ ဝါ၊ သံ သရာခရီးကို သွားပြီးသော။ ဝိသောကဿ၊ ကင်းသော သောက ရှိသော။ ဝါ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေးခြင်းကင်းပြီးသော။ သဗ္ဗဓိ၊ ခန္ဓာစ သော အလုံးစုံသော တရားတို့၌။ ဝါ၊ တို့မှ။ ဝိပ္ပမုတ္တဿ၊ လွတ် မြောက်ပြီးသော။ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပဟီနဿ၊ ပယ်အပ်ပြီးသော အလုံးစုံ သောဂန္ထရှိသော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ ဂန္ထအားလုံးတို့ကို ပယ်ပြီး သော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်မှာ။ ပရိဠာဟော၊ စိတ်ပူပန်ခြင်းသည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ပါ-၉၀)
ဇီဝကပဥှဝတ္ထုဂါထာဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သဗ္ဗဓိ။ ။ ဝိပ္ပမုတ္တောသိ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗေဟိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗ- သ္မိံ စ သင်္ခါရဂတေ ဝိပ္ပမုတ္တော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉)။ သဗ္ဗတောဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စမျတ္ထေ ဝိဓိ၊ သဗ္ဗတော ဓီတိ ဝိနာဓိကာရေနပိ ယုဇ္ဇတိ(ဝိဗော၊၈၉)။
֍ * ၂-မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဟံသာဝ ပလ္လလံ ဟိတွာ, ဩကမောကံ ဇဟန္တိ တေ။
သတိမန္တော၊ လွန်စွာသတိရှိသော ရဟန္တာအရှင်မြတ်တို့ သည်။ ဥယျုဉ္ဇန္တိ၊ ဈာန်ဝိပဿနာ, အစဖြာသည့်, ရရာဂုဏ်၌, ဝသိ ဘော်ဆိုက်အောင်, နှစ်ခြိုက်ရွှင်ပျ, အားထုတ်ကြလေ၏။ တေ၊ ထိုရဟန္တာအရှင်မြတ်တို့သည်။ နိကေတေ၊ အာရုံ၅ဖြာ, နေရာ ဌာန, ဟူသမျှ၌။ န ရမန္တိ၊ စွဲမြဲရွှင်ပျော်, မမွေ့လျော်ကြကုန်။ ဟံသာ၊ ဟင်္သာငှက်တို့သည်။ ဝါ၊ ရေတွင်ကျက်စား, ငှက်အများတို့ သည်။ ပလ္လလံ၊ ရွှံ့ညွန်အိုင်ကို။ ဟိတွာ၊ စွန့်ခွာ၍။ (ဂစ္ဆန္တိ) ဣဝ၊ ကောင်းကင်စခန်း, မြူးရွှင်လန်းလျက်, ပျံသန်းသွားကုန်သကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ သာလျှင်။) တေ၊ ထိုရဟန္တာအရှင်မြတ်တို့သည်။ ဩကမောကံ (ဩကံ+ဩကံ)၊ အာရုံ၅ဖြာ, နေရာဌာန, ဟူသမျှကို။ ဇဟန္တိ၊ မငဲ့မကွက်, ထည့်မတွက်ဘဲ, စိတ်စက်ကြည်စွာ, စွန့်ခွာ တော်မူကြကုန်၏။ (ပါ-၉၁)
မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နိကေတေ။ ။ နိကေတန္တိ နိဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ နိကေတော၊ နိကိတတိ နိဝသတိ ရမ္မတိ ဝါ ဧတ္ထာတိ နိကေတံ၊ [နိ+ကိတ+ဏ၊-နမက္ကာရဋီကာ။] နိကေတ၏အနက်ကို “(၁) ဥယျာဉ် ဘုံ ဗိမာန် အိမ်စသော နေရာဌာန, (၂) ၅ဖြာအာရုံကာမဂုဏ်, (၃) လောကီအာရုံ ၆ပါး, (၄) ကာမတဏှာ” ဟု ၄မျိုးတွေ့ရ၏၊ မည်သို့ပင် ကွဲစေကာမူ မူရင်းအနက်မှာ နိဝါသ(နေ ရာဌာန) အနက်သာတည်း။ “ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိဟရန္တာ ကုလာဒီသု”စသော အဋ္ဌကထာဖွင့်အရ ဤ၌ “ဝိဟာရ, ပရိဝေဏ, ဥပဋ္ဌာက”တို့ကို နိကေတ ဟု ဆိုလိုသည်၊ ထိုဝိဟာရစသည်တို့သည် ပရမတ္ထအားဖြင့် အာရုံ၅ပါး တည်း၊ ကိလေသာတို့၏ တည်ရာဖြစ်သောကြောင့် အာရုံ၅ပါးကို “နိကေတ”ဟု ဆိုရသည်။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၂၊ ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၀၁၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၀၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၂၁၀၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆၊ ဇာ၊ဋီ၊၂၂၊ ၅၃၉)
ဩကမောကံ။ ။ “ဩကံ”ဟုတည်၊ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ(မောဂ်-၁၊၅၄)သုတ်ဖြင့် “ဩကံ ဩကံ”ဟု ဒွိရုပ်(၂ပုဒ်)ပြု၊ နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ-ပြု၍ ရုပ်ပြီးစေရာ၏၊ “အဝတိ ဧတ္ထ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ဩကံ”ဟုပြု။
֍ * ၃-ဗေလဋ္ဌသီသတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုညတော အနိမိတ္တော စ, ဝိမောက္ခော ယေသံ ဂေါစရော၊
အာကာသေဝ သကုန္တာနံ, ဂတိ တေသံ ဒုရန္နယာ။
အာကာသေ၊ ကောင်းကင်၌။ ဝါ၊ ဖြင့်။ (ဂတာနံ၊ ပျံသွားကုန် သော။) သကုန္တာနံ၊ ငှက်တို့၏။ ဂတိ၊ သွားရာလမ်းကို။ ဒုရန္နယာ ဣဝ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် သိအပ်သကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ လျှင်။) ယေသံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။ သန္နိစယော၊ ကမ္မပစ္စယ, နှစ်ဝသို မှီး, သိမ်းဆည်းခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ယေ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ ပရိညာတဘောဇနာ၊ ပရိညာ၃-ပါးဖြင့် ပိုင်းခြား၍ သိအပ်ပြီး သော ဘောဇဉ်ရှိကုန်၏။ သုညတော ဝိမောက္ခော၊ ရာဂဒေါသ, မောဟကင်းလွတ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်သည်လည်းကောင်း။ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော စ၊ ရာဂဒေါသ, မောဟနိမိတ်, ကင်းဆိတ် လွတ်လပ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်သည်လည်းကောင်း။ (အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော စ၊ ရာဂဒေါသ, မောဟပဏိဓိ, မရှိလွတ်လပ်, နိဗ္ဗာန် ဓာတ်သည်လည်းကောင်း။) ယေသံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဂေါစရော၊ အာရုံသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) တေသံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဂတိ၊ သွားရောက်ရာဂတိကို။ [ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ (သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၉)။ သုကတဒုက္ကဋကမ္မဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိ (မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၁)။] ဒုရန္နယာ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် သိအပ်၏။ (ပါ-၉၂)
ဗေလဋ္ဌသီသတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အာကာသေ။ ။ “အာကာသေန ဂတာနံ သကုဏာနံ”ဟူသော အဖွင့်အရ အာကာသေ၌ ကရိုဏ်းအနက်ပေးသည်။ [ဘုသံ ကာသန္တေ ဒိဗ္ဗန္တေ ပဒတ္ထာ ဧတေနာတိ အာကာသော၊ [အာ+ကာသု+အ။] န ကဿတိ န ဝိလေခီယတီတိ ဝါ အာကာသော၊ [န+ကသ+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၄၅-၆။] န ကာသတိ န ဒိဗ္ဗတီတိ အကာသံ၊ [န+ကာသု+ အ။] အကာသမေဝ အာကာသံ(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၈၈)။ န ကဿတီတိ အကာသော၊ အကာသောယေဝ အာကာသော (ဝိဘာ-၁၉၉)။]
֍ * ၄-အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုညတော အနိမိတ္တော စ, ဝိမောက္ခော ယဿ ဂေါစရော၊
အာကာသေဝ သကုန္တာနံ, ပဒံ တဿ ဒုရန္နယံ။
အာကာသေ၊ ၌။ ဝါ၊ ဖြင့်။ (ဂစ္ဆန္တာနံ၊ ပျံသွားကုန်သော။) သကုန္တာနံ၊ တို့၏။ ပဒံ၊ ခြေရာကို။ (ခြေ, ရင်, ဥုးခေါင်း, အတောင် တို့၏ ဖြစ်ရာဌာနကို။) ဒုရန္နယာ ဣဝ၊ သို့။ (ဧဝမေဝ၊ သာလျှင်။) ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ အာသဝါ၊ အာသဝေါတရားတို့ သည်။ ခီဏာ၊ ကုန်ခန်းကုန်ပြီ။ (ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) အာဟာရေ စ၊ အာဟာရ၌လည်း။ ဝါ၊ ပစ္စည်း၄-ပါး၌လည်း။ အနိဿိတော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိတို့ဖြင့် မမှီ။ သုညတော ဝိမောက္ခော၊ သည် လည်းကောင်း။ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော စ၊ သည်လည်းကောင်း။ (အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော စ၊ သည်လည်းကောင်း။) ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဂေါစရော၊ အာရုံသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) တဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ပဒံ၊ သွားရောက်ရာကို။ ဝါ၊ ဖြစ်တည်ရာကို။ [ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ပဒံ။ ပဒသဒ္ဒါ ဌာနအနက်ဟော။] ဒုရန္နယံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် သိအပ်၏။ (ပါ-၉၃)
အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဒုရန္နယာ။ ။ ဒုရန္နီယတေတိ ဒုရန္နယာ၊ ဒု+အနု+ဣ+ခ၊ ဣကို ဧ, ဧကို အယပြု၊ ခအနုဗန်ချေ၊ ဒုနောင် ရလာ၊ နဒွေဘော်လာ၊[ဒုရန္နယောတိ ဒုဇ္ဇာနော၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၈။]
အာဟာရေ။ ။ “အာဟရီယတီတိ အာဟာရော(ကင်္ခါဋီသစ်-၃၉၄)၊ အာဟရတိ ဗလာယူနီတိ အာဟာရော(ဓာန်-ဋီ-၄၆၅)”ဟူသော ဝစနတ္ထ အရ အာဟာရသဒ္ဒါ စားဖွယ်ကို ရသော်လည်း ဤ၌ နိဒဿနနည်း, ဧကဒေသူပစာအားဖြင့် ပစ္စည်း၄ပါးလုံးကို ယူရသည်၊ (တစ်နည်း) အာ- ဟာရသဒ္ဒါ ပစ္စယ၏ပရိယာယ်ဟုယူ၍ “အာဟရတိ အတ္တနော ဖလန္တိ အာဟာရော(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၀)”ဟုပြု။ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၃)
֍ * ၅-မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဿာ ယထာ သာရထိနာ သုဒန္တာ၊
ပဟီနမာနဿ အနာသဝဿ,
ဒေဝါပိ တဿ ပိဟယန္တိ တာဒိနော။
သာရထိနာ၊ ရထားထိန်းသည်။ သုဒန္တာ၊ ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်ပြီးကုန်သော။ အဿာ ယထာ၊ မြင်းတို့ကဲ့သို့။ ယဿ၊ အကြင် ရဟန်း၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဣန္ဒြိယာနိ၊ စက္ခုစသား, ၆-ပါးသော ဣန္ဒြေတို့ သည်။ သမထံ၊ ငြိမ်သက်ခြင်းသို့။ ဂတာနိ၊ ရောက်ကုန်ပြီ။ ပဟီနမာနဿ၊ ပယ်အပ်ပြီးသော မာနရှိသော။ အနာသဝဿ၊ အာသ ဝေါတရားမရှိသော။ တာဒိနော၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူ ပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်သော။ တဿ၊ ထိုရဟန်းအား။ ဒေဝါပိ၊ နတ်တို့ သည်သော်မှလည်း။ ပိဟယန္တိ၊ လိုလားတောင့်တကုန်၏။ (ပါ-၉၄)
မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သမထင်္ဂတာနိ။ ။ ဤပုဒ်ကို အလုတ္တသမာသ်ကြံလျက် ဒီပကနည်း အရ ဥပမာနဘက်၌ပါ ယူ၍ “သာရထိနာ-သည်၊ သုဒန္တာ-ကုန်သော၊ အဿာ-တို့သည်၊ သမထင်္ဂတာ ယထာ-ငြိမ်သက်ခြင်းသို့ ရောက်ကုန် သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) ပဟီနမာနဿ-သော၊ အနာသဝဿ-သော၊ ယဿ- ၏၊ ဣန္ဒြိယာနိ-တို့သည်၊ သမထင်္ဂတာနိ-ငြိမ်သက်ခြင်းသို့ ရောက်ကုန်ပြီ၊ တာဒိနော-သော၊ တဿ-အား၊ ဒေဝါပိ-လည်း၊ ပိဟယန္တိ-ကုန်၏”ဟု ပေးနိုင်သည်။ (နေတ္တိဝိ-၃၁၉)
֍ * ၆-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဣန္ဒခိလူပမော တာဒိ သုဗ္ဗတော၊
ရဟဒေါဝ အပေတကဒ္ဒမော,
သံသာရာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော။
တာဒိ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်သော။ သုဗ္ဗတော၊ ကောင်းသောအကျင့်ရှိသော ရဟန္တာအရှင်မြတ် သည်။ ပထဝိသမော၊ မြေဟူသော ဥပမာရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မြေနှင့်တူသည်လည်းကောင်း။ ဣန္ဒခိလူပမော၊ တံခါးတိုင်ဟူ သော ဥပမာရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ တံခါးတိုင်နှင့်တူသည် လည်းကောင်း။ (ဟုတွာ၊ ၍။) နော ဝိရုဇ္ဈတိ၊ (ကောင်းဆိုး၂-ပါး, ပြုသူများ၌,) မလိုလားမခင်မင်, မဆန့်ကျင်။ အပေတကဒ္ဒမော၊ ကင်းသော ရွှံ့ညွန်ရှိသော။ ရဟဒေါ၊ ရေအိုင်သည်။ (ပသန္နောဒကော၊ ကြည်လင်သောရေရှိသည်။ ဟောတိ) ဣဝ၊ ဖြစ်သကဲ့ သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အပေတကဒ္ဒမော၊ ကင်းသော ရာဂစသောရွှံ့ညွန် ရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။ ဝိပ္ပသန္နောဝ၊ အထူးသဖြင့် ကြည်လင်သည် သာ။ ဟောတိ၊ ၏။) တာဒိနော၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော ရဟန္တာ အရှင်မြတ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ သံသာရာ၊ သုဂတိဒုဂ္ဂတိတို့၌ ကျင်လည်ရ ခြင်းတို့သည်။ န ဘဝန္တိ၊ မဖြစ်တော့ကုန်။ (ပါ-၉၅)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဝိရုဇ္ဈတိ။ ။ အဋ္ဌကထာ၌ “နေဝ အနုရုဇ္ဈတိ၊ နော ဝိရုဇ္ဈတိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် နေဝ အနုရုဇ္ဈတိ၏ အနက်ပါအောင် ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် ပေးသည်၊ အနုရုဇ္ဈတိ၌ အနုရှေးရှိသော ရုဓဓာတ်သည် ဣစ္ဆာအနက်ကို ဟော၏၊ ဝိရုဇ္ဈတိ၌ ရုဓဓာတ် ဝိရောဓ(ဆန့်ကျင်ခြင်း)အနက်ကို ဟော ၏။ (နီတိဓာတု-၂၃၂၊ ဓာတွတ္ထ)။
နိယမာနိယမနည်းဖြင့် ပေးပုံ။ ။ အဖွင့်အတိုင်း နိယမ အနိယမ ထည့်၍ “(ယော ဘိက္ခု-အကြင်ရဟန္တာအရှင်မြတ်သည်၊) တာဒိ-ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်၏၊ သုဗ္ဗတော-ကောင်းသောအကျင့် ရှိ၏၊ (သော ဘိက္ခု-ထိုရဟန္တာအရှင်မြတ်သည်၊) နော ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ပထဝိသမော- မြေနှင့်တူသည်သာလျှင်လည်းကောင်း၊ ဣန္ဒခိလူပမော-သာလျှင်လည်းကောင်း၊ (ဟောတိ)၊ အပေတကဒ္ဒမော-သော၊ ရဟဒေါ-သည်၊ (ပသန္နောဒကော-သည်၊ ဟောတိ) ဣဝ-သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) အပေတကဒ္ဒမောသည်၊ ဟုတွာ-၍၊ ဝိပ္ပသန္နောဝ-သည်သာ၊ ဟောတိ)၊ တာဒိနော-၏၊ သံသာရာ-တို့သည်၊ န ဘဝန္တိ”ဟု ပေး၊ အထက်၌ ကျက်မှတ်ရ လွယ်ကူ အောင် ပေးခဲ့သည်။
֍ * ၇-ကောသမ္ဗိဝါသီတိဿတ္ထေရသာမဏေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တဿ, ဥပသန္တဿ တာဒိနော။
သမ္မာ၊ သင့်သောအကြောင်းအားဖြင့်။ အညာ၊ သိ၍။ ဝိမုတ္တဿ၊ ဝိမုတ္တိ၅-ပါးတို့ဖြင့် ကိလေသာတို့မှ လွတ်ပြီးသော။ ဥပသန္တဿ၊ ရာဂစသည် ငြိမ်းအေးပြီးသော။ တာဒိနော၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ် သော။ တဿ၊ ထိုရဟန္တာကိုရင်၏။ မနံ၊ စိတ်သည်။ သန္တံ၊ မနော ဒုစ္စရိတ, မရှိကြသဖြင့်, အေးမြသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ ဝါစာ စ၊ စကားသည်လည်း။ သန္တာ၊ ဝစီဒုစ္စရိတ, မရှိကြသဖြင့်, အေးမြ သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ ကမ္မံ စ၊ ကာယကံသည်လည်း။ သန္တံ၊ ကာယ ဒုစ္စရိတ, မရှိကြသဖြင့်, အေးမြသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၉၆)
ကောသမ္ဗိဝါသီတိဿတ္ထေရသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဟတာဝကာသော ဝန္တာသော, သ ဝေ ဥတ္တမပေါရိသော။
ယော နရော၊ အကြင်လူသည်။ အဿဒ္ဓေါ၊ မိမိသိအပ်သော ဂုဏ်ကို သူတစ်ပါးအပြောကြောင့် ယုံကြည်ခြင်းမရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မိမိသိအပ်သောဂုဏ်ကို သူတစ်ပါးအပြောကြောင့် မယုံကြည်သည်လည်းကောင်း။ အကတညူ စ၊ အကြောင်း တရားတို့သည် မပြုပြင်အပ်သော နိဗ္ဗာန်ကို သိသည်လည်းကောင်း။ သန္ဓိစ္ဆေဒေါ စ၊ သံသရာဝဋ်တို့၏ အဆက်အစပ်ကို ဖြတ်ပြီးသည်လည်းကောင်း။ ဟတာဝကာသော၊ ဖျက်ဆီးအပ်ပြီး သော ဖြစ်ရာဘုံဘဝရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖြစ်ရာဘုံဘဝကို ဖျက်ဆီးပြီးသည်လည်းကောင်း။ ဝန္တာသော၊ မဂ်၄တန်ဖြင့် ထွေး အန်အပ်ပြီးသော အလိုအာသာရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မဂ်၄ တန်ဖြင့် အလိုအာသာကို ထွေးအန်ပြီးသည်လည်းကောင်း။ (ဟောတိ၊ ၏။) သ (သော)၊ ထိုလူသည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဥတ္တမ ပေါရိသော၊ ယောကျ်ားတို့တွင် မြင့်မြတ်သူသည်။ ဝါ၊ ယောကျ်ား မြတ်သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) (ပါ-၉၇)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဥတ္တမပေါရိသော။ ။ ပေါရိသသဒ္ဒါသည် “ယောကျ်ား၏အဖြစ်, ယောကျ်ား, လုံ့လ, အားအစွမ်း” ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏(သိရီဓရ)၊ ဤ၌ “ယောကျ်ား”ဟူသော အနက်ကို ယူ၍ “ပုရိသာယေဝ ပေါရိသာ [ပုရိသ+ဏ၊]”ဟု ပြု၊ ထိုနောင် “ပေါရိသေသု+ဥတ္တမော ဥတ္တမပေါရိသော (တစ်နည်း) ဥတ္တမော စ+သော+ပေါရိသော စာတိ ဥတ္တမပေါရိသော”ဟု တွဲပါ။ ရှေ့နည်း၌ ပေါရိသနှင့် ဥတ္တမ ရှေ့နောက်ပြန်။
֍ * ၉-ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ, တံ ဘူမိရာမဏေယျကံ။
ဂါမေ ဝါ၊ ရွာ၌သော်လည်းကောင်း။ ယဒိ၊ သို့မဟုတ်။ အရညေ ဝါ၊ တော၌သော်လည်းကောင်း။ နိန္နေဝါ၊ မြေပြန့်အရပ်၌ သော်လည်းကောင်း။ ယဒိ၊ သို့မဟုတ်။ ထလေ ဝါ၊ တောင်ပေါ် အရပ်၌သော်လည်းကောင်း။ ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ အရဟန္တော၊ ရဟန္တာတို့သည်။ ဝိဟရန္တိ၊ နေကုန်၏။ တံ၊ ထိုအရပ်သည်။ ဘူမိရာမဏေယျကံ၊ ကမ္ဘာမြေ၏ မွေ့လျော်ထိုက်သည်၏ အဖြစ်ရှိရာအရပ်တည်း။ ဝါ၊ မွေ့လျော်ထိုက်သောမြေရှိရာအရပ် တည်း။ (ပါ-၉၈)
ဘူမိရာမဏေယျကံ။ ။ အာရာမရာမဏေယျကန္တိ ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာနံ ရာမဏေယျကံ။ ဘူမိရာမဏေယျကန္တိ သမံ ဘူမိဋ္ဌာနံ(အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၇)။ ရာမဏေယျကန္တိ ရမဏီယဘာဝံ(အံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၁)။ ဤ၌ “ရမဏီယဘာဝေါ”ဟု မဖွင့်ဘဲ အဋ္ဌကထာ၌ ပြအပ်သော “သမံ ဘူမိ- ဋ္ဌာနံ”ဟူသော အဘိဓေယျလိင်သို့ လိုက်၍ “ရမဏီယဘာဝံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဘာဝတဒ္ဓိတ်ပေါ် အဿတ္ထိဆင့်ရသည်၊ ထိုကြောင့် “ရမိတဗ္ဗန္တိ ရမဏီယံ၊ ရမဏီယဿ+ဘာဝေါ ရာမဏေယျကံ၊ [ရမဏီယ+ကဏ်၊ တေသု ဝုဒ္ဓိ ဖြင့် ဏီ၌ ဝုဒ္ဓိပြု၊] ရာမဏေယျကံ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ရာမဏေယျကံ၊ [ရာမဏေယျက+ဏ၊] ဘူမိယာ+ရာမဏေယျကံ ဘူမိရာမဏေယျကံ-ကမ္ဘာ မြေ၏ မွေ့လျော်ထိုက်သည်၏အဖြစ်ရှိရာအရပ်”ဟု ပြု။ “တံ ဘူမိ- ရာမဏေယျကန္တိ သော ဘူမိပ္ပဒေသော ရမဏေယော ဧဝါတိ အတ္ထော (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၀)”အဖွင့်ကား အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်သာ။
နီတိသုတ္တ-၂၄၂။ ။ ထို၌ “ရမိတဗ္ဗာတိ ရမဏီယာ၊ ရမဏီယာ ဧဝ ရာမဏေယျာ၊ [သွတ္ထ၌ ဏေယျ]၊ ဘူမိ+ရာမဏေယျာ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ- ရာမဏေယျကံ၊ [သမာသန္တ ကပစ္စည်း]”ဟု ပြု၏၊ အထက်၌ ဤအတိုင်း နောက်နည်းပေးခဲ့သည်။
နိဒီ-၃၁၆။ ။ ထို၌ “ရမိတဗ္ဗန္တိ ရမဏံ၊ ရမဏံ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ရာမဏာ၊ ဘူမိ စ+သာ+ရာမဏာ စာတိ ဘူမိရာမဏာ၊ ဘူမိရာမဏာယ+ ဘာဝေါ ဘူမိရာမဏေယျံ၊ ဘူမိရာမဏေယျမေဝ ဘူမိရာမဏေယျကံမွေ့လျော်ဖွယ်ရှိသောမြေ၏အဖြစ်”ဟု ပြုသည်။
ဝိဗော၊၁၇၀။ ။ ထို၌ “ရမိတဗ္ဗန္တိ ရမဏံ၊ ရမဏဿ+ဘာဝေါ ရာမဏေယျံ၊ ရာမဏေယျမေဝ ရာမဏေယျကံ၊ (တစ်နည်း) ရမိတဗ္ဗန္တိ ရမဏီယံ၊ ရမဏီယမေဝ ရာမဏေယျကံ၊ ဘူမိယာ+ရာမဏေယျကံ ဧတ္ထာတိ ဘူမိရာမဏေယျကံ-ကမ္ဘာမြေ၏ မွေ့လျော်ထိုက်သည်၏အဖြစ် ရှိရာအရပ်”ဟု ပြုသည်။
ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အသောကံ ဝိရဇံ သုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣဓ၊ ဤသာသနာတော်၌။ ပုညဉ္စ၊ ကောင်းမှုလည်းကောင်း။ ပါပဉ္စ၊ မကောင်းမှုလည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) ဥဘော၊ ၂မျိုးလုံးတို့ကို။ (ဆဍ္ဍေတွာပယ်စွန့်၍။) သင်္ဂံ၊ ငြိကပ်တတ်သော ရာဂအစရှိသောတရားကို။ ဥပစ္စဂါ၊ လွန်မြောက်ပြီ။ အသောကံ၊ သောကမရှိသော။ ဝိရဇံ၊ ကင်းသော ရာဂစသောမြူရှိသော။ ဝါ၊ ရာဂစသောမြူမှ ကင်း သော။ သုဒ္ဓံ၊ ကိလေသာကင်း၍ သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ အဟံ၊ ငါဘုရားသည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။ ဝါ၊ မကောင်းမှုတို့ကို မြောစေပြီးသူဟူ၍။ ဗြူမိ၊ ဟောတော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၁၄၀)
ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဥဘော သင်္ဂံ။ ။ “ဥဘောတိ ဒွေပိ ပုညာနိ စ ပါပါနိ စ ဆဍ္ဍေတွာ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၃)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဥဘော-ကုန်သော၊ ပုညဉ္စ- ကိုလည်းကောင်း၊ ပါပဉ္စ-ကိုလည်းကောင်း၊ ဆဍ္ဍေတွာ-၍”ဟု ဝုစ်မတူသည့် ဝိသေသန, ဝိသေသျကြံ၍ တစ်နည်းပေးပါ၊ အထက်၌ သရူပ, သရူပ ဝန္တကြံ၍ ပေးသည်။
မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉။ ။ ထို၌ ကောင်းမှုသည် နတ်ပြည်၌ ငြိကပ်စေပြီး မကောင်းမှုက အပါယ်၄ပါး၌ ငြိကပ်စေတတ်သောကြောင့် ကောင်းမှု, မကောင်းမှုကို “ဥဘော သင်္ဂံ”ဟု ဖွင့်သေး၏၊ ထိုအလို “သဇ္ဇာပေတီတိ သင်္ဂံ”ဟု ပြု၍ “ဥဘော-၂မျိုးကုန်သော၊ သင်္ဂံ-နတ်ပြည်အထပ်ထပ်, အပါယ်လေးရပ်၌ ငြိကပ်စေတတ်သော၊ ပုညဉ္စ-ကိုလည်းကောင်း၊ ပါပဉ္စ- ကိုလည်းကောင်း၊ ဥပစ္စဂါ-ပြီ”ဟု ပေးပါ။
֍ * ၁၀-အညတရဣတ္ထိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝီတရာဂါ ရမိဿန္တိ, န တေ ကာမဂဝေသိနော။
အရညာနိ၊ တောတို့ကို။ ဝါ၊ တို့သည်။ ရမဏီယာနိ၊ မွေ့ လျော်အပ်ထိုက်၏။ ဝါ၊ စိတ်ကို မွေ့လျော်စေတတ်ကုန်၏။ (မွေ့ လျော်ဖွယ်ကောင်းကုန်၏)။ ယတ္ထ၊ ယင်းတောတို့၌။ ဇနော၊ ကာမ ဂုဏ်ကို ရှာဖွေသော လူအပေါင်းသည်။ န ရမတိ၊ မမွေ့လျော်။ ဝီတရာဂါ၊ ကင်းသောရာဂရှိသော ရဟန္တာတို့သည်။ (ရာဂကင်း ကွာ, ရဟန္တာတို့သည်)။ ရမိဿန္တိ၊ မွေ့လျော်ကုန်လတ္တံ့။ (ကသ္မာ၊ အဘယ်ကြောင်နည်း? ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) တေ၊ ထိုရဟန္တာ တို့သည်။ ကာမဂဝေသိနော၊ ကာမဂုဏ်ကို ရှာဖွေသူတို့သည်။ န ဟောန္တိ၊ မဖြစ်ကုန်။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) (ပါ-၉၉)
အညတရဣတ္ထိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အရဟန္တဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ရမဏီယာနိ။ ။ ရှေ့နည်းအလို “ရမိတဗ္ဗာနီတိ ရမဏီယာနိ”ဟုပြု၊ နောက်နည်းအလို “စိတ္တံ ရမေန္တီတိ ရမဏီယာနိ”ဟုပြု၍ “တဗ္ဗာနီယာ” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ကတ္တားအနက်၌ အနီယသက်။
၈-သဟဿဝဂ်
֍ * ၁-တမ္ဗဒါဌိကစောရဃာတကဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အနုလောမခန္တိံ လဒ္ဓါန, မောဒတီ တိဒိဝံ ဂတော။
နဂရေ၊ ရာဇဂြိုဟ်မြို့၌။ စောရဃာတကော၊ တမ္ဗဒါဌိက အမည်ရှိသော ခိုးသူသတ်သမားသည်။ သုဘာသိတံ၊ အရှင်သာရိ ပုတြာ ကောင်းစွာဟောကြားအပ်သောတရားကို။ သုဏိတွာန၊ ကြားနာရ၍။ ဝါ၊ ကြားနာရခြင်းကြောင့်။ အနုလောမခန္တိံ၊ လော ကုတ္တရာတရားအား လျော်သော ဝိပဿနာဉာဏ်ကို။ လဒ္ဓါန၊ ရ၍။ တိဒိဝံ၊ တုသိတာနတ်ပြည်သို့။ [အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၀အလို “တာဝတိံ သာနတ်ပြည်သို့”ဟု ပေး။ တယော+ဒေဝါ ဒိဗ္ဗန္တိ အတြာတိ တိဒိဝေါ။ ဓာန်-ဋီ-၁၀။] ဂတော၊ ရောက်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) မောဒတိ၊ ဝမ်း မြောက်ရ၏။ (ဋ္ဌ-၁၄၁)
အနုလောမခန္တိံ။ ။ အနုလောမေတီတိ အနုလောမာ၊ အနုလောမဟူ သော နာမဓာတ်နောင် အပစ္စည်း(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၀၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၄)၊ (တစ်နည်း) လောမာနိ+အနုဂတာ အနုလောမာ(ခုဒ္ဒဋီသစ်-၂၇၁)၊ ခမတိ သဟတိ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတီတိ ခန္တိ-မြင်စွမ်းနိုင်သော ဝိပဿနာဉာဏ် (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉၄)၊ အနုလောမာ စ+သာ+ခန္တိ စာတိ အနုလောမခန္တိ။
အနုလောမခန္တိ၃မျိုး။ ။ “သမ္မသနဉာဏ်, ဥဒယဗ္ဗယဉာဏ်သည် မုဒုက(အနုစား)၊ ဘင်္ဂဉာဏ်မှ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏ်အထိ ဝိပဿနာဉာဏ် ၇ပါးသည် မဇ္ဈိမ(အလတ်စား)၊ အနုလောမဉာဏ်သည် တိက္ခ(အထက် တန်းစား)”ဟု အနုလောမခန္တိ ၃မျိုးရှိသည်၊ “သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဩရ- တော...အနုလောမိကံ ခန္တိံ နိဗ္ဗတ္တေသိ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၇)”ဟူသော စကားအရ ဤ၌ အနုလောမဉာဏ်ကို ယူပါ။ (ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၊ ၃၁၅)
တမ္ဗဒါဌိကစောရဃာတကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကံ အတ္ထပဒံ သေယျော, ယံ သုတွာ ဥပသမ္မတိ။
သဟဿံ၊ တစ်ထောင်ဖြင့်။ ဝါ၊ ထောင်ပေါင်းများစွာဖြင့်။ (ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ပိုင်းခြားအပ်ကုန်သော။) ဝါစာ၊ စကားတို့သည်။ စေပိ (ဟောန္တိ)၊ အကယ်၍ပင် ဖြစ်ကုန်ဥုးတော့။ (ဧဝံ သတိပိ၊ ဤသို့ ဖြစ်သော်လည်း။) အနတ္ထပဒသံဟိတာ၊ အကျိုးမရှိသော ပုဒ်တို့ နှင့် စပ်ယှဉ်ကုန်လသော်။ (ပါပိကာ ဧဝ၊ ယုတ်ညံ့ကုန်သည်သာ။) ဧကံ၊ တစ်ပုဒ်သော။ ယံ အတ္ထပဒံ၊ အကြင်ကာယဂတာသတိ စသော အနက်ကို ပြတတ်သောပုဒ်ကို။ [အတ္ထဿ+အဘိဗျဉ္ဇနကံ+ ပဒံ အတ္ထပဒံ။ သာရတ္ထ၊၁၊၂၉၂။] သုတွာ၊ ကြားနာရ၍။ ဥပသမ္မတိ၊ ရာဂစသည် ငြိမ်းအေး၏။ (တံ) အတ္ထပဒံ၊ ထိုကာယဂတာသတိ စသော အနက်ကို ပြတတ်သောပုဒ်သည်။ ဧကံ၊ တစ်ပုဒ်တည်း သည်။ [သိလေသ စသောနည်းအရ ဧကံကို ၂ခါပေးသည်။] (သမာနံပိဖြစ်သော်လည်း။) သေယျော၊ မြတ်သည်သာ။ (ပါ-၁၀၀)
တမ္ဗဒါဌိကစောရဃာတကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ခန္တိဝိဂြိုဟ်အမျိုးမျိုး။ ။ “သဗ္ဗသင်္ခါရာ တဿ အနိစ္စတော ဒုက္ခ- တော အနတ္တတော ခမန္တိ ရုစ္စန္တီတိ ခန္တိ-အလုံးစုံသော သင်္ခါရတို့သည် အနိစ္စ, ဒုက္ခ, အနတ္တဟု နှစ်သက်ရာ ဝိပဿနာဉာဏ်(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၊ ၃၁၅)”ဟု သမ္ပဒါနသာဓနဆိုသေး၏၊ အဖြောင့်အားဖြင့် “အလုံးစုံသော သင်္ခါရတို့ကို နိစ္စ, ဒုက္ခ, အနတ္တဟု နှစ်သက်ကျေနပ်သော ဝိပဿနာ ဉာဏ်”ဟု ဆိုလိုသည်။
တစ်နည်း။ ။ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိမှ ခန္တိကဲ့သို့ “ခမနံ ခန္တိ၊ ခန္တိ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ခန္တိ-အလုံးစုံသော သင်္ခါရတို့ကို နိစ္စ, ဒုက္ခ, အနတ္တဟု နှစ်သက် ကျေနပ်ခြင်းရှိသော ဝိပဿနာဉာဏ်”ဟု ပြုပါ။ (မူလဋီ၊၂၊၂၀၂၊ သမ္မော ဘာ၊၃၊၅၃၉)
သဟဿံ။ ။ “သဟဿေန ပရိစ္ဆိန္နဝါစာ (ပရိစ္ဆိန္နာ ဝါစာ၊-အံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၁)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ကရိုဏ်းအနက်၌ ပဌမာဟု ယူကာ ပေးသည်၊ (တစ်နည်း) သဟဿနောင် ပရိစ္ဆိန္နာပုဒ်အကျေကြံ၍ “သဟ- ဿံ-တစ်ထောင်ဖြင့် ပိုင်းခြားအပ်သော၊ ဝါ-ထောင်ပေါင်းများစွာဖြင့် ပိုင်း ခြားအပ်သော”ဟု ပေးပါ။ “သတံ စ ၊ ၈၊ သတံ စ သဟဿံ၊ ဧကသေသ်ပြု ထားသော သတကို သဟဿပြု၊ (တစ်နည်း) သမာနံ ဟသတီတိ သဟ- ဿံ၊ သမာန+ဟသ+ရ၊ သမာနကို သပြု(ကောတ္ထုဘ)။ [ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ အံဋီ၊အတိုင်း “ပရိစ္ဆိန္နာ ဝါစာ, ဗဟုကာ ဟောန္တိ”ဟု ရှိသင့်သည်။]
အဖွင့်နှင့်မညီ။ ။ “အနတ္ထပဒသံဟိတာ-သော၊ ဝါစာ-သည်၊ သဟ- ဿံ-တစ်ထောင်သည်၊ (သမာနာပိ-သော်လည်း၊ ပါပိကာ ဧဝ-သာ)” ဟုလည်းကောင်း “အနတ္ထပဒသံဟိတာ- သော၊ ဝါစာ-သည်၊ သဟဿံ အပိ-တစ်ထောင်သည်လည်း၊ (စေ ဟောတိ-အကယ်၍ ဖြစ်အံ့၊ ပါပိကာ ဧဝ-သာ)”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏၊ သို့သော် “ပရိစ္ဆိန္နဝါစာ (ပရိစ္ဆိန္နာ ဝါစာ) ဟောန္တိ၊ တာ စ ပန”ဟူသော အဖွင့်အရ “ဝါစာ, အနတ္ထပဒ- သံဟိတာ”တို့သည် ဗဟုဝုစ်ဖြစ်သဖြင့် ၎င်းတို့ကို ဧကဝုစ်ပေးခြင်းမှာ အဖွင့် နှင့် မညီပါ။
֍ * ၂-ဗာဟိယဒါရုစီရိယတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကံ ဂါထာပဒံ သေယျော, ယံ သုတွာ ဥပသမ္မတိ။
သဟဿံ၊ ဖြင့်။ (ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ကုန်သော။) ဂါထာ၊ ဂါထာတို့ သည်။ စေပိ (ဟောန္တိ)၊ ကုန်ဥုးတော့။ (ဧဝံ သတိပိ၊ သော်လည်း။) အနတ္ထပဒသံဟိတာ၊ ကုန်လသော်။ (ပါပိကာ ဧဝ၊ ကုန်သည် သာ။) ဧကံ၊ သော။ ယံ ဂါထာပဒံ၊ အကြင်ဂါထာပုဒ်ကို။ (ဂါထာ ပါဒကို)။ သုတွာ၊ ၍။ ဥပသမ္မတိ၊ ၏။ (တံ) ဂါထာပဒံ၊ ထိုဂါထာပုဒ် သည်။ (ထိုဂါထာပါဒသည်)။ ဧကံ၊ သည်။ (သမာနံ) ပိ၊ သော် လည်း။ သေယျော၊ သည်သာ။ (ပါ-၁၀၁)
ဗာဟိယဒါရုစီရိယတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သဟဿမပိ။ ။ သဟဿမပီတိ...သဟဿေန စေပိ ပရိစ္ဆိန္နာ ဂါထာ ဟောန္တိ၊ ...အနတ္ထကေဟိ ပဒေဟိ သံဟိတာ ယာဝ ဗဟုကာ ဟောန္တိ တာဝ ပါပိကာ ဧဝ၊-အံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၁။
֍ * ၃-ကုဏ္ဍလကေသိတ္ထေရီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဗ္ဗံ ဟရဿု ဘဒ္ဒန္တေ, မံ စ ဒါသီတိ သာဝယ။
ဘဒ္ဒန္တေ၊ နှမချစ်လင်, အို...အရှင်! ဣဒံ သုဝဏ္ဏကေယူရံ၊ ဤရွှေလက်ကြပ်တန်ဆာသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဤရွှေလက်မောင်းဝတ်တန်ဆာသည်လည်းကောင်း။ ဗဟူ၊ များစွာကုန်သော။ (ဣမာ) မုတ္တာ၊ ဤပုလဲတို့သည်လည်းကောင်း။ (ဣမေ) ဝေဠုရိယာ၊ ဤကြောင်မျက်ရွဲတို့သည်လည်းကောင်း။ (သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။) (တံ) သဗ္ဗံ၊ ထိုအလုံးစုံသော တန်ဆာကို။ ဟရဿု၊ ဆောင်ယူပါ လော။ မံ စ၊ ကျွန်မကိုလည်း။ ဒါသီတိ၊ ကျွန်မဟူ၍။ သာဝယ၊ (လူအများ၏အလယ်၌) ကြားသိစေပါလော။ (ဋ္ဌ-၁၄၂)
သုဝဏ္ဏကေယူရံ။ ။ ကေ ဗာဟုသိရသိ+ယာတီတိ ကေယူရံ၊ [က+ ယာ+ဥုရ၊-ထောမ။] ကေ ဗာဟုသိရသိ+ယောတိ (ယဝတီ)တိ ကေယူရံ၊ [က+ယု (မိဿနတ္ထ)+ဥုရ၊-အမရဋီ။] (တစ်နည်း) ကေတိ (ကာယတိ) သဒ္ဒံ ကရောတီတိ ကေယူရံ၊ [ကေ (သဒ္ဒ-အသံပြုခြင်းအနက်)+ဥရ (ဥုရ)၊ ယ-လာ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၈၇၊ သူစိ၊ ဓာဒီ။] သုဝဏ္ဏေန+ကတံ+ကေယူရံ သုဝဏ္ဏ- ကေယူရံ။ [ကေယူရံ နာနာဝိဓရတနပရိသိဗ္ဗိတသုဝဏ္ဏဇာလဝိနဒ္ဓံ ဘုဇာဘရဏံ၊-မ၊ဋီ၊၂၊၂၈။]
န တုယှံ ဇီဝိတံ အတ္ထိ, သဗ္ဗံ ဂဏှာမိ ဘဏ္ဍကံ။
ဗာဠှံ၊ ပြင်းထန်စွာ။ မာ ပရိဒေဝေသိ၊ မငိုပါနှင့်။ ခိပ္ပံ၊ လျှင် မြန်စွာ။ ဘဏ္ဍိကံ၊ ပစ္စည်းဥစ္စာထုပ်ကို။ ဗန္ဓာဟိ၊ တုပ်နှောင်ပါလော။ ဝါ၊ ထုပ်ပါလော။ တုယှံ၊ သင်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဇီဝိတံ၊ အသက်သည်။ န အတ္ထိ၊ မရှိတော့။ သဗ္ဗံ၊ အလုံးစုံသော။ ဘဏ္ဍကံ၊ ပစ္စည်းဥစ္စာကို။ ဂဏှာမိ၊ ယူသွားမည်။ (ဋ္ဌ-၁၄၃)
ပရိဒေဝေသိ။ ။ ပရိ+ဒေဝ+အ+သိ၊ “ပရောက္ခာ ဝတ္တမာနာ အပ္ပကတရာ(နီတိ-၈၉၀)”သုတ်, မာယောဂေ သဗ္ဗကာလေ စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် မာသဒ္ဒါ၏ အယှဉ်ဝယ် ဝတ္တမာန်သိဝိဘတ်သက်၊ အပစ္စည်းကို ဧပြု၊ မာ နိပါတ်နှင့်ယှဉ်ရာ၌ ဟိယျတ္တနီ, အဇ္ဇတနီ, ဝတ္တမာန်, ပဉ္စမီ, သတ္တမီ, ပရောက္ခာဝိဘတ်များ သက်နိုင်သည်။ (နီတိသုတ္တ-၁၇၃-၄၊ ဝိဗော၊၂၁၆)
ဣတ္ထီပိ ပဏ္ဍိတာ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဝိစက္ခဏာ။
သဗ္ဗေသု၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ဌာနေသု၊ အရာဌာနတို့၌။ ပုရိသော ဟိ (ပုရိသော ဧဝ)၊ ယောကျ်ားသည်သာ။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ န ဟောတိ၊ ဖြစ်သည်မဟုတ်။ ဣတ္ထီပိ၊ မိန်းမသည် လည်း။ တတ္ထ တတ္ထ၊ ထိုထိုဌာန, အမှုကိစ္စတို့၌။ ဝိစက္ခဏာ၊ အထူး မြော်မြင်နိုင်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) (တစ်နည်း) ဝိစက္ခဏာ၊ အထူး မြော်မြင်နိုင်သော။ ပဏ္ဍိတာ၊ ပညာရှိသည်။ ဟောတိ၊ ဖြစ်နိုင်၏။ [ဓမ္မယော-၅၂အလို နောက်နည်းပေးသည်။] (ဋ္ဌ-၁၄၄)
ဝိစက္ခဏာ။ ။ ပဏ္ဍိတာနှင့် ဝိစက္ခဏာ၂ပုဒ်လုံးကို ဝိကတိကတ္တား ယူ၍ “ဣတ္ထီပိ-သည်လည်း၊ ပဏ္ဍိတာ-သည်လည်းကောင်း၊ တတ္ထ တတ္ထ- တို့၌၊ ဝိစက္ခဏာ-သည်လည်းကောင်း၊ ဟောတိ”ဟု တစ်နည်းပေးပါ။ (ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၆) [ဝိဝိဓံ အတ္ထံ စက္ခတိ ပဿတီတိ ဝိစက္ခဏာ၊ [ဝိ+စက္ခ '+ယု၊-သီဋီသစ်၊၂၊၅၀။] ဝိသေသေန အတ္ထံ စက္ခတိ ဝိဘာဝေတိ သီလေနာတိ ဝိစက္ခဏာ(မဏိ၊၂၊၂၈၉)။ ဝိစာရေတီတိ ဝိစက္ခဏာ၊ ဝိ+စရ+ယု၊ ရကို ခပြု၊ က်ဒွေဘော်လာ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၂၈။]
ဂါထာသတံ။ ။ ဂီယတီတိ ဂါထာ၊ [ဂေ+ထ+အာ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၊] ဂါယတီတိ ဂါထာ၊ [ဂါ+ထက်+အာ၊-မောဂ်-၇၊၈၈၊] အတ္ထေ ဂန္ဓေတိ သူစေတိ ပကာသေတီတိ ဂါထာ၊ [ဂန္ဓ+အ+အာ၊ -မဏိ၊၁၊၁၈၃၊] ဂမိတဗ္ဗာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာတိ ဂါထာ၊ [ဂမု+ဏ+အာ၊-ဂဠုန်-၃၊ ၆၇၊] ဂါထာယ+သတံ ဂါထာသတံ။
တစ်နည်း။ ။ “သတပရိစ္ဆေဒါ ဗဟူပိ ဂါထာ ဘာသေယျ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဂါထာနှင့် ဝိဘတ်တူဖြစ်သော အနတ္ထပဒသံဟိတာနှင့် လျော်အောင် ဂါထာ သတံကို ဝါကျယူ၍ “ယော စ-ကား၊ သတံ-တစ်ရာ သော၊ (တစ်နည်း) သတံ-ဖြင့်၊ (ပရိစ္ဆိန္နာ-ကုန်သော၊) အနတ္ထပဒသံဟိတာကုန်သော၊ ဂါထာ-တို့ကို၊ ဘာသေ-၏”ဟု ပေးပါ။
ကုဏ္ဍလကေသိတ္ထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကံ ဓမ္မပဒံ သေယျော, ယံ သုတွာ ဥပသမ္မတိ။
ယော စ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ ဂါထာသတံ၊ ဂါထာ အရာကို။ ဝါ၊ ဂါထာရာပေါင်းများစွာကို။ ဘာသေ (ဘာသေယျ)၊ ရွတ်ဆိုရာ၏။ (တဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ တာ၊ ထိုဂါထာတို့သည်။) အနတ္ထပဒသံဟိတာ၊ ကုန်လသော်။ (ပါပိကာ ဧဝ၊ ကုန်သည် သာ။) ဧကံ၊ သော။ ယံ ဓမ္မပဒံ၊ အကြင်အနဘိဇ္ဈာစသော တရား စုကို။ သုတွာ၊ ရ၍။ ဥပသမ္မတိ၊ ၏။ (တံ) ဓမ္မပဒံ၊ ထိုအနဘိဇ္ဈာ စသော တရားစုသည်။ ဧကံ၊ သည်။ (သမာနံပိ၊ သော်လည်း။) သေယျော၊ သည်သာ။ (ပါ-၁၀၂)
ဓမ္မပဒံ။ ။ ဓမ္မော ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဓမ္မပဒံ(အံ၊ဋီ၊၂၊၂၇၇)၊ “ဓမ္မော- ဝ+ပဒံ ဓမ္မပဒံ”ဟု ဂရုကဝိဂြိုဟ်ပြု၊ ပဒသဒ္ဒါ ကောဋ္ဌာသအနက်ဟော၊ ဓမ္မပဒအရ အလောဘ, မေတ္တာ, သတိ, သမာဓိပြဋ္ဌာန်းသော ဈာန်, ဝိပဿနာ, မဂ်, ဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်တို့ကို ယူပါ။(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၈၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၇၇)။
ဧကဉ္စ ဇေယျမတ္တာနံ, သ ဝေ သင်္ဂါမဇုတ္တမော။
ယော၊ အကြင်စစ်သားသည်။ သဟဿေန၊ တစ်ထောင်ဖြင့်။ (ဂုဏိတံ၊ မြှောက်အပ်သော။) သဟဿံ၊ တစ်ထောင်သော။ (တစ် နည်း) သဟဿေန သဟဿံ၊ တစ်သန်းသော။ မာနုသေ၊ လူတို့ကို။ သင်္ဂါမေ၊ စစ်မြေပြင်၌။ ဇိနေ (ဇိနေယျ)၊ အောင်နိုင်၏။ (သောထိုစစ်သားသည်။) သင်္ဂါမဇုတ္တမော၊ စစ်မြေပြင်၌ အောင်နိုင်သူတို့ တွင် အမြတ်ဆုံးသည်။ (န ဟောတိ၊ မဖြစ်။) ယော စ၊ အကြင် ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ ဧကံ၊ တစ်ယောက်သော။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ဇေယျ၊ အောင်နိုင်၏။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ သင်္ဂါမဇုတ္တမော၊ စစ်မြေပြင်၌ အောင်နိုင်သူတို့တွင် အမြတ်ဆုံး သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) (ပါ-၁၀၃)
ကုဏ္ဍလကေသိတ္ထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ
֍ * ၄-အနတ္ထပုစ္ဆကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧကဿဒ္ဓါနဂမနံ, ပရဒါရူပသေဝနံ၊
ဧတံ ဗြာဟ္မဏ သေဝဿု, အနတ္ထံ တေ ဘဝိဿတိ။
ဗြာဟ္မဏ၊ ပုဏ္ဏား! (ယံ) ဥဿူရသေယျံ၊ အကြင်အထက်၌ ရောက်သော နေရှိရာအခါ၌ အိပ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အကြင်နေမြင့်ရာအခါ၌ အိပ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ (ယံ) အာလသျံ၊ အကြင်ပျင်းရိသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ (ယံ) စဏ္ဍိက္ကံ၊ အကြင်ကြမ်းတမ်းသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ (ယံ) ဒီဃသောဏ္ဍိယံ၊ အကြင်ရှည်ကြာသော ကာလပတ်လုံး သေ သောက်ကြူးသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ ဧကဿ၊ တစ် ယောက်တည်း၏။ (ယံ) အဒ္ဓါနဂမနံ၊ အကြင်ခရီးရှည်သွားခြင်း သည်လည်းကောင်း။ (ယံ) ပရဒါရူပသေဝနံ၊ အကြင်သူတစ်ပါး၏ မယားကို မှီဝဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) ဧတံ၊ ဤ အလုံးစုံကို။ သေဝဿု၊ မှီဝဲလော။ တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ အား။ အနတ္ထံ၊ အကျိုးမဲ့သည်။ ဘဝိဿတိ၊ ဖြစ်လိမ့်မည်။ (ဋ္ဌ-၁၄၅)
ဥဿူရသေယျံ။ ။ ဥဿူရသေယျန္တိ အတိဒိဝါ သယနံ ဥဒ္ဓံ ဂတံ သုရံ (သူရံ) သူရိယံ ဧတဿ ကာလဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ကာလေ သံဝိဇ္ဇတီတိ ဥဿူရံ၊ ဥဿူရေ သေယျံ, ဥဿူရံ ဝါ သေယျန္တိ ဥဿူရ- သေယျံ(ဓမ္မဋီ)။ ဝိသုဓာန်၌ “ဥဂ္ဂတော+သူရော ယတ္ထာတိ ဥဿူရော”ဟု ပြု၏။
ဓမ္မယော-၅၂။ ။ သေယျသဒ္ဒါ နပုံလိင်, ဣတ္ထိလိင်ဟု ၂မျိုးရှိရာ နပုံလိင် ပဌမန္တဖြင့် ဖွင့်သော ဓမ္မဋီအတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ ဒုတိယန္တယူသော ဓမ္မယောအလို “ဥဿူရသေယျံ-အကြင်အထက်၌ ရောက်သော နေရှိရာ အခါ၌ အိပ်ခြင်းလည်းကောင်း၊ ပေ၊ ပရဒါရူပသေဝနံ-ကောင်း၊ (ဣတိ- ဤသို့သော၊) ဧတံ-ဤ အလုံးစုံကို၊ သေဝဿု-လော”ဟုပေးပါ။
ဒီဃသောဏ္ဍိယံ။ ။ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ အဝိစာရေတွာ အတ္တနာ ဝတ္ထုကာရဏာ သဗ္ဗံ ဒေယျဓမ္မံ သနောတီတိ သောဏ္ဍော၊ [သန(ဒါန အနက်+ဍ၊ သ၏ အ-ကို ဩပြု၊ နကို ဏပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၂၁၂၊] (တစ်နည်း) သုဏတိ ဟိံသတီတိ-သောက်သူကို ညှဉ်းဆဲတတ်သောကြောင့်၊ သုဏ္ဍာ (သေရည်, သေရည်ဆိုင်)၊ သုဏ္ဍာယံ+အဘိရတော သောဏ္ဍော၊ [သုဏ္ဍာ '+အဏ်(ဏ)၊-ထောမ။] (တစ်နည်း) သုဏ္ဍာယံ (သုရာယံ)+ကုသလော သောဏ္ဍော၊ (တစ်နည်း) သုဏ္ဍာယံ (ပါနာဂါရေ)+ဘဝေါ ဌိတော ဝါ သောဏ္ဍော(ဓာန်-ဋီ-၇၃၀)။ ဝိဂြိဟ်အခိုက်၌ သေသောက်ကြူးသူကို ရသော်လည်း ပုဒ်ပြီးသော အခါ အပျော်အပါးလိုက်စားသူအားလုံးကို ရသည်၊ ထိုကြောင့် ဓမ္မဋီ၌ “စိရကာလံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ဣတ္ထိဓုတ္တအက္ခဓုတ္တသုရာဓုတ္တဘာဝေါ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤအဖွင့်ကြည့်၍ “သောဏ္ဍဿ+ဘာဝေါ သောဏ္ဍိယံ၊ ဒီဃံ+သောဏ္ဍိယံ ဒီဃသောဏ္ဍိယံ”ဟု ဆက်ပြု။ ဓမ္မဋီ၌ ဣတ္ထိဓုတ္တ, အက္ခဓုတ္တ, သုရာဓုတ္တ ၃မျိုးလုံးကို ဖွင့်သော်လည်း ဣတ္ထိဓုတ္တကို ပရဒါရူပသေဝနံဖြင့် ယူနိုင်သော ကြောင့် သောဏ္ဍအရ ကျန်၂မျိုးကိုသာ ယူသင့်သည်။
အနတ္ထပုစ္ဆကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တဒန္တဿ ပေါသဿ, နိစ္စံ သညတစာရိနော။
ဇိတံ အပဇိတံ ကယိရာ, တထာရူပဿ ဇန္တုနော။
အတ္တာ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ဇိတံ (ဇိတော)၊ အောင်အပ်သော်။ [တစ် နည်း= ဇိတံ (ဇိတော)၊ ကိလေသာကို အောင်ပြီးသော။ အတ္တာ၊ မိမိသည်။] ဟဝေ၊ စင်စစ်။ သေယျော၊ မြတ်၏။ ဣတရာ၊ မိမိကိုယ်ကို အောင် အပ်သူမှ တစ်ပါးသော။ (ကိလေသာကို အောင်ပြီးသော မိမိမှ တစ်ပါးသော)။ ယာ စ အယံ ပဇာ၊ အကြင်သတ္တဝါအပေါင်းသည်ကား။ ဇိတံ (ဇိတာ)၊ လောင်းကစားခြင်းစသည်ဖြင့် အောင် နိုင်သည်။ (ဘဝေယျ၊ ဖြစ်ရာ၏။) [တစ်နည်း=ဣတရာ၊ သော။ ဇိတံ (ဇိတာ)၊ လောင်းကစားခြင်းစသည်ဖြင့် အောင်နိုင်သော။ ယာ စ အယံ ပဇာ၊ အကြင်သတ္တဝါအပေါင်းသည်လည်း။ ဘဝေယျ၊ ရှိရာ၏။] (တဿာထိုသတ္တဝါအပေါင်း၏။ ဇိတံ၊ လောင်းကစားခြင်းစသည်ဖြင့် အောင်နိုင်ခြင်းသည်။ န သေယျော၊ မမြတ်။ ကသ္မာ၊ အဘယ် ကြောင့်နည်း? ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) အတ္တဒန္တဿ၊ မဂ်၄-ပါး ဖြင့် မိမိကိုယ်ကို ဆုံးမပြီးသော။ ပေါသဿ၊ ယောကျ်ားဖြစ်သော။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ သညတစာရိနော၊ ကိုယ်နှုတ်တို့ဖြင့် စောင့်စည်းအပ် သော အကျင့်ရှိသော။ တထာရူပဿ၊ ထိုသို့သဘောရှိသော။ ဇန္တုနော၊ ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဇိတံ၊ အောင်နိုင်ခြင်းကို။ အပဇိတံ၊ ရှုံးအောင်။ ဒေဝေါ၊ နတ်သည်။ နေဝ ကယိရာ၊ မပြုနိုင်။ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ ဂန္ဓဗ္ဗနတ် သည်။ န ကယိရာ၊ နိုင်။ ဗြဟ္မုနာ၊ ဗြဟ္မာနှင့်။ သဟ၊ တကွ။ မာရော၊ မာရ်နတ်သည်။ န ကယိရာ၊ နိုင်။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့် တည်း။) (ပါ-၁၀၄၊ ၁၀၅)
အနတ္ထပုစ္ဆကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အတ္တဒန္တဿ။ ။ ယော ပန စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ အတ္တနော ဒန္တတာယ အတ္တဒန္တော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉)။ ဤအဖွင့်အလို “ယော”ဟု ကတ္တားရှိသောကြောင့် “အဒမီတိ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော အတ္တဒန္တောမဂ်၄ပါးတို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူ(ရူဋီ၊၁၁၃)”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-မိမိကို ဆုံးမခြင်းရှိသူ” ဟု ပြု။ (နီတိသုတ္တနိ၊၁၊၃၂၂၊ ရူဘာ၊၁၊၄၅၈)
֍ * ၅-သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ မာတုလဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကဉ္စ ဘာဝိတတ္တာနံ, မုဟုတ္တမပိ ပူဇယေ၊
သာယေဝ ပူဇနာ သေယျော, ယေဉ္စ ဝဿသတံ ဟုတံ။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ မာသေ မာသေ၊ လတိုင်း လတိုင်း၌။ သဟဿေ၊ တစ်ထောင်ကို စွန့်ခြင်းဖြင့်။ [ပရိစ္စာဂပုဒ်အကျေကြံ။] သတံ၊ တစ်ရာသော။ သမံ၊ နှစ်ပတ်လုံး။ ယဇေထ၊ လောကီလူ အများအား လှူဒါန်းရာ၏။ ယော စ၊ အကြင်သူသည်ကား။ ဧကံ၊ တစ်ပါးသော။ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ သီလစသောဂုဏ်အထူးဖြင့် တိုး ပွားစေအပ်ပြီးသော စိတ်ရှိသော အရိယာသူတော်ကောင်းကို။ မုဟုတ္တံ အပိ၊ တမုဟုတ်မျှလည်း။ [အစ္စန္တသံယောဂ၌ ဒုတိယာ။ မောဂ်-နိ-၂-၃၉၂။] ပူဇယေ၊ ပူဇော်လှူဒါန်းရာ၏။ (တေသံ၊ ထိုသူတို့၏။ ပူဇနာသု၊ လှူဒါန်းပူဇော်ခြင်းတို့တွင်။) ဝဿသတံ၊ အနှစ်တစ်ရာ ပတ်လုံး။ ယံ ဟုတံ၊ အကြင်လောကီလူအများအား လှူဒါန်းခြင်း သည်။ (အတ္ထိ၊ ၏။ တတော၊ ထိုလောကီလူအများအား လှူဒါန်း ခြင်းထက်။) သာယေဝ ပူဇနာ၊ ထိုအရိယာသူတော်ကောင်းကို ပူဇော်လှူဒါန်းခြင်းသည်သာ။ သေယျော၊ မြတ်၏။ (ပါ-၁၀၆)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ မာတုလဗြာဟ္မဏဝတ္ထု
ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။ ။ ယော ပန စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေန အတ္တဒန္တေန ဒန္တတာယ အတ္တဒန္တော။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တောမဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “အတ္တာ စ+သော+ဒန္တော စာတိ အတ္တဒန္တော-ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်၊ အတ္တဒန္တေန+ဒန္တော အတ္တ- ဒန္တော-ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ၊ [“အတ္တဒန္တဒန္တော” ဟု ဆိုလိုလျက် ရှေ့ဒန္တကို ချေ၊]”ဟု ကြံ။
အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၁။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ အတ္တနာယေဝ ဒန္တံ၊ န အညေဟိ ဒမထံ ဥပနီတံ။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ကိုယ်တိုင် သာလျှင် ဆုံးမပြီးသူ”ဟု ပြု။
ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ ဥတ္တမေန ဒမထေန ဒမိတစိတ္တံ။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တာ+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီးသော စိတ်ရှိသူ”ဟု ပြု။ [ဥတ္တမဒမထော နာမ အရဟတ္တ- မဂ္ဂေါ၊-အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။]
သမံ။ ။ သမယတိ ဝိကလယတိ ဘာဝေတီတိ သမာ(ထောမ၊ ဓာန်-ဋီ-၈၁)၊ သမာတိ သံဝစ္ဆရော၊ “ယော ယဇေထ သတံ သမ”န္တိ ဧတ္ထ ဟိ သမာသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ၊ ဥပယောဂဝသေန ပန “သမ” န္တိ ဝုတ္တော။- နီတိဓာတု-၃၃၃။
ဘာဝိတတ္တာနံ။ ။ ဘာဝိတော+အတ္တာ ယေနာတိ ဘာဝိတတ္တာ၊ ကွစိ သမာသန္တဂတာနမကာရန္တောဖြင့် သမာသ်အဆုံးကို အ-ပြု(သမာသ် အဆုံး၌ အပစ္စည်းသက်)၍ ပုရိသာဒိဂိုဏ်းဟု နီတိပဒ-၂၁၁၌ ဆို၏၊ သို့သော် “ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော ဝိဓိ တပ္ပုရိသေ ဧဝ(ကာတန္တ-၃၇၈)”သုတ်အရ သမာသန္တအ-သည် တပ္ပုရိသ်သမာသ်၌သာ ဖြစ်၍ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်၌ မဖြစ်သောကြောင့်လည်းကောင်း “ရူပံ ဘိက္ခေဝ အနတ္တာ”၌ “အနတ္တာ”ဟု ရာဇာဒိရုပ်ရှိသောကြောင့်လည်းကောင်း ဤ၌လည်း ရာဇာဒိဒုတိယန္တ တည်း။ (မောဂ်နိ၊၁၊၄၈၀)
֍ * ၆-သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကဉ္စ ဘာဝိတတ္တာနံ, မုဟုတ္တမပိ ပူဇယေ၊
သာယေဝ ပူဇနာ သေယျော, ယေဉ္စ ဝဿသတံ ဟုတံ။
ယော စ ဇန္တု၊ အကြင်သတ္တဝါသည်ကား။ ဝဿသတံ၊ အနှစ် တစ်ရာပတ်လုံး။ ဝနေ၊ တော၌။ အဂ္ဂိံ၊ မီးကို။ ပရိစရေ (ပရိစရေယျ)၊ ပြုစုလုပ်ကျွေးပူဇော်ရာ၏။ ယော စ၊ အကြင်သူသည်ကား။ ဧကံ၊ သော။ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ ကို။ မုဟုတ္တံ အပိ၊ လည်း။ ပူဇယေ၊ ရာ၏။ (တေသံ၊ တို့၏။ ပူဇနာသု၊ တို့တွင်။) ဝဿသတံ၊ ပတ်လုံး။ ယံ ဟုတံ၊ သည်။ (အတ္ထိ၊ ၏။ တတော၊ ထက်။) သာယေဝ ပူဇနာသည်သာ။ သေယျော၊ ၏။ (ပါ-၁၀၇)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျဝတ္ထု
ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အတ္တ၏အနက်။ ။ ဤအဋ္ဌကထာ၌ အတ္တ၏အနက်ကို မဖွင့်သော် လည်း ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၌ အတ္တ၏ အနက်ကို “စိတ်, သဘာဝ, ခန္ဓာကိုယ်” ဟု ၃မျိုးဖွင့်၏၊ ထိုအလို “ဘာဝိတတ္တာနံ-သမထဝိပဿနာဖြင့် တိုးပွားစေ အပ်ပြီးသောစိတ်ရှိသော အရိယာသူတော်ကောင်းကို၊ (စိတ်အနက်)၊ ဝါတိုးပွားစေအပ်ပြီးသော သီလစသောသဘောတရားရှိသော အရိယာ သူတော်ကောင်းကို၊ (သဘာဝအနက်)၊ ဝါ-အပ္ပမာဒဘာဝနာဖြင့် တိုးပွား စေအပ်(ထုံထားအပ်)ပြီးသော ခန္ဓာကိုယ်ရှိသော အရိယာသူတော်ကောင်း ကို၊ (ခန္ဓာကိုယ်အနက်)”ဟု ပေးရမည်။
အပ္ပမာဒဘာဝနာ။ ။ နောက်ဆုံးနည်း၌ “အပ္ပမာဒဘာဝနာ”ဟူ သည် သီးခြားဘာဝနာတစ်မျိုးမဟုတ်၊ ကုသိုလ်တရားကို ဖြစ်ပွားစေခြင်း, အထူးအားဖြင့် ဝဋ်ကင်းခြင်း၏ အကြောင်းဖြစ်သော သရဏဂုံနှင့် ကိုယ် နှုတ်စောင့်စည်းမှုမှစ၍ သိက္ခာ၃ပါး ကုသိုလ်တရားဖြစ်ပွားစေခြင်းကို “အပ္ပမာဒဘာဝနာ”ဟု ဆိုရသည်။ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၇၆၊ စရိယာ၊ဋ္ဌ၊၃၂၆)
ယေဉ္စ။ ။ ယံကို အနိယမ, စေကို ပဒပူရဏယူ၍ အဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ ယေဉ္စကို ပဋိသေဓတ္ထနိပါတ်ယူ၍ “သာယေဝ ပူဇနာ-ထို အရိယာသူတော်ကောင်းကို ပူဇော်လှူဒါန်းခြင်းသည်သာ၊ သေယျော-၏၊ ဝဿသတံ-ပတ်လုံး၊ ဟုတံ-လောကီလူအများအား လှူဒါန်းခြင်းသည်၊ ယေဉ္စ သေယျော-မမြတ်”ဟူ၍လည်း ပေးနိုင်သည်။(နီတိသုတ္တ-၃၉၀)
֍ * ၇-သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဟာယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သံဝစ္ဆရံ ယဇေထ ပုညပေက္ခော၊
သဗ္ဗမ္ပိ တံ န စတုဘာဂမေတိ,
အဘိဝါဒနာ ဥဇ္ဇုဂတေသု သေယျော။
လောကေ၊ လောက၌။ ပုညပေက္ခော၊ ကောင်းမှုကို ရှုငဲ့လို လားသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ယံကိဉ္စိ၊ ကြွင်းမဲ့ဥဿုံ, အလုံးစုံသော။ ယိဋ္ဌံ ဝါ၊ မင်္ဂလာရက်မြတ်, လှူဒါန်းအပ်သည့်, အမှတ်တရအလှူ မျိုးကိုလည်းကောင်း။ ဟုတံ ဝါ၊ ဧည့်ဝတ်ပြုမှု, ကံအကျိုးစုယုံ, လှူဒါန်းပုံမျိုးကိုလည်းကောင်း။ [“ယိဋ္ဌံ ဝါ ဟုတံ ဝါ” ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် ရဿပြု။] သံဝစ္ဆရံ၊ တစ်နှစ်ပတ်လုံး။ ယဇေထ၊ လောကီ လူအများအား လှူဒါန်းရာ၏။ သဗ္ဗံ၊ အလုံးစုံသော။ တံ၊ ထိုယိဋ္ဌ ဟုတအလှူသည်။ ဥဇုဂတေသု၊ ဖြောင့်မတ်သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်သော အရိယာသူတော်ကောင်းတို့ကို။ ဝါ၊ ဖြောင့်မတ်စွာ ကျင့်သော အရိယာသူတော်ကောင်းတို့ကို။ [“ဥဇုဂတေသု၊ တို့၌”ဟု လည်းပေး (မောဂ်-၂-၃၅)။ ဆန်းကြောင့် ဒွေဘော်လာ။] အဘိဝါဒနာ၊ ရှိခိုးမှုကုသိုလ်စေတနာ၏။ ဝါ၊ ရှိခိုးခြင်းကုသိုလ်စေတနာ၏အကျိုး မှ။ စတုဘာဂမ္ပိ၊ ၄ခုမြောက်အဖို့သို့သော်လည်း။ ဝါ၊ လေးဖို့တစ်ဖို့ သို့သော်လည်း။ [“စတုတ္ထဘာဂံ”ဟု ဆိုလိုလျက် တ္ထကျေသည်။] န ဧတိမရောက်။ ဝါ၊ မမီ။ (တသ္မာ၊ ကြောင့်။) ဥဇုဂတေသု၊ တို့ကို။ အဘိဝါဒနာ၊ ရှိခိုးခြင်းကုသိုလ်စေတနာသည်သာ။ ဝါ၊ ရှိခိုးမှုကုသိုလ် စေတနာ၏ အကျိုးသည်သာ။ သေယျော၊ ၏။ [သိလေသစသော နည်းအရ ဥဇ္ဇုဂတေသု,အဘိဝါဒနာတို့ကို ၂ခါပေးသည်။] (ပါ-၁၀၈)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဟာယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု
ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အဘိဝါဒနာ။ ။ ပါဠိသက္ကတသဒ္ဒါကျမ်း, အဘိဓာန်ကျမ်းတို့၌ အဘိဝါဒနကို နပုံလိင်ဟုချည်း ဆို၏၊ ထိုသို့ဆိုခြင်းကို များရာလိုက်၍ ဆိုခြင်းဟု ယူပြီး ဤ၌ ဣတ္ထိလိင်ဟု ယူရာ၏၊ (တစ်နည်း) နပုံလိင်မှ ဣတ္ထိလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသဟု ယူရာ၏ (ကစ္စာဘာ-၄၅)။
ဝိဘတ်နက်။ ။ အဖွင့်၌ “ကုသလစေတနာယ”ဖြင့် အဘိဝါဒနာ ၌ ပထမာဝိဘတ်၏ ဆဋ္ဌီအနက်ကိုလည်းကောင်း, “တတော”ဖြင့် ပဉ္စမီ အနက်ကိုလည်းကောင်း, “အဘိဝါဒနမေဝ သေယျော”ဖြင့် လိင်(ကတ္တား) အနက်ကိုလည်းကောင်း ပြသည်ဟု ယူရာ၏၊ “အဘိဝါဒနာယ”ဟု ဆိုလို လျက် ယကျေသည်ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ “ကုသလစေတနာယ, တတော, အဘိဝါဒနမေဝ သေယျော”ဟူသော အဖွင့်များနှင့် မညီပါ။
֍ * ၈-အာယုဝဍ္ဎနကုမာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
စတ္တာရော ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တိ, အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလံ။
အဘိဝါဒနသီလိဿ၊ ရှိခိုးခြင်းအလေ့ရှိသော။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ ဝုဍ္ဎာပစာယိနော၊ အသက်သိက္ခာဂုဏ်ဝါကြီးရင့်သူတို့ကို လေး စားပူဇော်လေ့ရှိသူ၏။ အာယု၊ အသက်လည်းကောင်း။ ဝဏ္ဏော၊ အဆင်းလည်းကောင်း။ သုခံ၊ ချမ်းသာလည်းကောင်း။ ဗလံ၊ အား လည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) စတ္တာရော၊ ၄-ပါးကုန်သော။ ဓမ္မာ၊ အကျိုးတရားတို့သည်။ ဝုဍ္ဎန္တိ၊ တိုးပွားကုန်၏။ (ပါ-၁၀၉)
အာယုဝဍ္ဎနကုမာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အဘိဝါဒနသီလိဿ။ ။ အဘိဝန္ဒတီတိ အဘိဝါဒနံ၊ အဘိဝန္ဒီယတေ ဝါ အဘိဝါဒနံ၊ အဘိဝါဒနံ+သီလံ အဘိဝါဒနသီလံ၊ အဘိဝါဒနသီလံ+ အဿ အတ္ထီတိ အဘိဝါဒနသီလီ၊ [အဘိဝါဒနသီလ+ဤ၊-နိသာဋီ၊၃၅။] ဤသို့ပြုလျှင် တဒ္ဓိတ်ပုဒ်, ဤကာရန္တတည်း၊ ပရိတ္တဋီ၊၉၄၌ “အာဒရံ+ ဝါဒနံ+သီလံ ပကတိ ယဿာတိ အဘိဝါဒနသီလိ”ဟု ပြု၏၊ “အဘိဝါဒနသီလော”ဟု ဆိုလိုလျက် သုရဘိဂန္ဓိကဲ့သို့ ကွစိ သမာသန္တသုတ်၌ ကာရ သဒ္ဒါဖြင့် လ၏အ-ကို ဣပြု၍ “အဘိဝါဒနသီလိ” ဖြစ်သည်ဟု ဆို၏၊ ဤဋီကာအလို သမာသ်ပုဒ်, ဣကာရန္တတည်း။
သက္ကတလာအကျိုး။ ။ သက္ကတကပ္ပဒ္ဒုမ၌
စတွာရိ သံပြဝဒန္တေ, အာယု ဝဒ္ဓ်န္တေ, အာယု ဝိဒျာ ယေ ယၐေါ ဗလမ်။
အမြဲမပြတ်ရှိခိုးလေ့ရှိသူ, ကြီးသူကို မှီဝဲဆည်းကပ်သူမှာ အသက်, ပညာ, ကျော်စောခြင်း, ခွန်အားဟူသော အကျိုး၄ပါး တိုးပွားကုန်၏”ဟု ဆိုသည်။
ဝုဍ္ဎာပစာယိနော။ ။ အပစယနသီလော အပစာယီ၊ အပပုဗ္ဗ စိ စယေတိ ဓာတု၊ စယ ပူဇာယန္တိ ဝါ ဓာတု၊ တဿီလာဒီသုတျာဒိနာ ဏီ၊ ဝုဍ္ဎေ အပစာယီ ဝုဍ္ဎာပစာယီ၊ ဋီကာယံ ပန “ဝုဍ္ဎေ+အပစာယနသီလံ ယဿ သမ္ဘဝတီတိ ဝုဍ္ဎာပစာယီ”တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ဓမ္မာတိမိနာ ဇနကဇညသံသာမိဘာဝေန သမ္ဗန္ဓနီယံ၊ ဓမ္မာတိ ဂုဏာ၊-နိသာဋီ၊၃၅။
֍ * ၉-သံကိစ္စသာမဏေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကသ္မာ န ပရိဒေဝေသိ, ဧဝရူပေ မဟဗ္ဘယေ။
တဿ တေ၊ ထိုအရှင်ဘုရား၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဘီတတ္တံ၊ ကြောက် သည်၏အဖြစ်သည်။ (ကြောက်ခြင်းသည်)။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ဝဏ္ဏော၊ မျက်နှာအဆင်းသည်။ ဘိယျော၊ (ပင်ကိုအဆင်းထက်) လွန်စွာ။ ပသီဒတိ၊ ကြည်လင်၏။ ကသ္မာ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ဧဝရူပေ၊ ဤသို့ သဘောရှိသော။ မဟဗ္ဘယေ၊ ကြီးစွာသော သေခြင်းဘေးသည်။ (ဥပဋ္ဌိတေ၊ ကပ်၍ တည်နေလသော်။ ဝါ၊ ကပ်၍ တည်နေပါ လျက်။) [တစ်နည်း=ဧဝရူပေ၊ သော။ မဟဗ္ဘယေ၊ ကြီးစွာသော သေခြင်း ဘေးကြောင့်။] န ပရိဒေဝေသိ၊ မငိုေကြွးပါသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၄၆)
တဿ ၊ပေ၊ မဟဗ္ဘယေ။ ။ တဿ တေတိ ယော တွံ အမှေဟိ ဒေဝတာယ ဗလိကမ္မတ္ထံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုကာမေဟိ ဥက္ခိတ္တာသိ ကေဟိ သန္တဇ္ဇိတော၊ တဿ တေ။ ဘိယျော ဝဏ္ဏော ပသီဒတီတိ ပကတိဝဏ္ဏတော ဥပရိပိ တေ မုခဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတိ။ ဧဝရူပေ မဟ- ဗ္ဘယေတိ ဧဒိသေ မဟတိ မရဏဘယေ ဥပဋ္ဌိတေ၊ ဟေတုအတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၅။
အတိက္ကန္တာ ဘယာ သဗ္ဗေ, ခီဏသံယောဇနဿ ဝေ။
ဂါမဏိ၊ ခိုးသူမှူးကြီး! အနပေက္ခဿ၊ ငဲ့ကွက်တွယ်တာ တတ်သော တဏှာမရှိသောငါ၏။ ဝါ၊ မှာ။ စေတသိကံ၊ စိတ်၌ ဖြစ်သော။ ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ခီဏသံယောဇနဿ၊ ကုန် ပြီးသောသံယောဇဉ်ရှိသော ရဟန္တာ၏။ ဝါ၊ မှာ။ သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံ ကုန်သော။ ဘယာ၊ ဘေးတို့သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ အတိက္ကန္တာ၊ လွန် သွားကုန်ပြီ။ ဝါ၊ ကင်းကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၄၇)
အနပေက္ခဿ။ ။ အပေက္ခတီတိ အပေက္ခာ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၇၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃)၊ အပေက္ခတိ ဧတာယာတိ အပေက္ခာ(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၀၂)၊ နတ္ထိ '+အပေက္ခာ ယဿာတိ အနေပေက္ခော။ [အနပေက္ခဿ ဂါမဏီတိ ဂါမဏိ အပေက္ခာယ တဏှာယ အဘာဝေန အနပေက္ခဿ မာဒိသဿ လောဟိတသဘာဝေါ ပုဗ္ဗော ဝိယ စေတသိကံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ နတ္ထိ၊- ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၇။]
န ဘယံ မရဏေ ဟောတိ, ဘာရနိက္ခေပနေ ယထာ။
ဘဝနေတ္တိယာ၊ ဘဝသို့ ဆောင်ပို့ကြောင်းတဏှာသည်။ ခီဏာယ၊ ကုန်ပြီးလသော်။ ဓမ္မေ၊ သစ္စာ၄-ပါးတရားကို။ ယထာတထေ၊ မဖောက်မပြန်, ဟုတ်တိုင်းမှန်စွာ။ ဒိဋ္ဌေ၊ မဂ်ပညာဖြင့် မြင်အပ်ပြီးသော်။ ဘာရနိက္ခေပနေ၊ ဆောင်ယူအပ်သော ဝန်ထုပ် ဝန်ပိုးကို ပစ်ချရခြင်းကြောင့်။ ဘယံ၊ ကြောက်ခြင်းသည်။ န ဟောတိ ယထာ၊ မဖြစ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) မရဏေ၊ သေရခြင်း ကြောင့်။ [မရဏေတိ မရဏဟေတု။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၇။] ဘယံ၊ သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ (ဋ္ဌ-၁၄၈)
ယထာတထေ။ ။ တထာ-ထိုအခြင်းအရာ၌+သာဓု တထံ၊ [တထာ+ အ၊-သီဘာ၊၁၊၄၀၃၊] တထံ+အနတိက္ကမ္မ ယထာတထံ(ထောမ)၊ အဋ္ဌ ကထာ၌ “ယထာဘူတံ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် အဇ္ဇတဂ္ဂေကဲ့သို့ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ဒုတိယာအံဝိဘတ်ကို ဧပြု၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာဝိဘတ်မှ သတ္တမီဝိဘတ်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာ အနက်၌ သတ္တမီဝိဘတ်၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) “ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ(နီတိ- ၆၆၇)သုတ်ဖြင့် ဒုတိယာဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သက်, ဧပြု- ဟု ကြံပါ။ [ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ ယထာတထေတိ စတုသစ္စဓမ္မေ...မဂ္ဂပညာယ ယထာဘူတံ ဒိဋ္ဌေ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၇။]
သံကိစ္စသာမဏေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, သီလဝန္တဿ ဈာယိနော။
ယော စ၊ အကြင်သူသည်ကား။ ဒုဿီလော၊ သီလမရှိသည်။ အသမာဟိတော၊ ဥပစာအပ္ပနာ, သမာဓိ၂-ဖြာဖြင့်, အာရုံ၌ ကောင်းစွာထားအပ်သော စိတ်ရှိသူမဟုတ်သည်။ ဝါ၊ ဥပစာအပ္ပ နာ, သမာဓိ၂-ဖြာဖြင့် အာရုံ၌ ကောင်းစွာ မထားအပ်သည်။ (မတည်ကြည်သည်)။ (ဟုတွာ) ဝဿသတံ၊ အနှစ်တစ်ရာပတ် လုံး။ ဇီဝေ၊ အသက်ရှင်ရာ၏။ (တဿ၊ ထိုသီလမရှိသူ၏။ ဇီဝနတော၊ အသက်ရှင်ရခြင်းထက်။) သီလဝန္တဿ၊ သီလရှိသော။ ဈာယိနော၊ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာန်ဖြင့် ကသိုဏ်းအစရှိသောအာရုံ, လက္ခဏူပနိဇ္ဈာန်ဖြင့် အနိစ္စအစရှိသောလက္ခဏာ, နိဗ္ဗာန်၏ တထလက္ခဏာကို စူးစိုက်စွာရှုသူ၏။ ဧကာဟံ၊ တစ်ရက်ပတ်လုံးလည်း။ ဝါ၊ တစ်ရက်မျှလည်း။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ သေယျော၊ ၏။ (ပါ-၁၁၀)
သံကိစ္စသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အသမာဟိတော။ ။ အပ္ပနာသမာဓိနာ ဥပစာရသမာဓိနာ ဝါ အာ- ရမ္မဏေ သမံ, သမ္မာ ဝါ အာဟိတော ဌိတောတိ သမာဟိတော၊ သမာ- ဟိတစိတ္တောတိ ဝါ သမာဟိတော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂)။ နောက်အဖွင့်အလို “သမာဟိတံ+အဿ အတ္ထီတိ သမာဟိတော”ဟု ပြု၊ ထိုနောက် “န+ သမာဟိတော အသမာဟိတော”ဟု ဆက်ပါ။
တစ်နည်း။ ။ “သံ+အာဟိတ”ဟုဖြတ်၍ အထက်၌ ပေးခဲ့သည်၊ “သမ+အာဟိတ”ဟုဖြတ်၍ “အသမာဟိတော-ဥပစာအပ္ပနာ, သမာဓိ ၂ဖြာဖြင့်, အာရုံ၌ အညီအမျှထားအပ်သော စိတ်ရှိသူမဟုတ်သည်၊ ဝါဥပစာအပ္ပနာ, သမာဓိ၂ဖြာဖြင့် အာရုံ၌ အညီအမျှ မထားအပ်သည်”ဟု တစ်နည်းပေးပါ။
နမက္ကာရဋီ။ ။ ထို၌ “သံ သမံ အာဓိယတိ ဧကာရမ္မဏေ သမ္ပ- ယုတ္တဓမ္မေ ဌပေတိ ဧတေနာတိ သမာဓိ၊ သမာဓိ အဿ အတ္ထီတိ သမာဟိတော-ဥပစာအပ္ပနာ, ၂ဖြာသောသမာဓိရှိသည်၊[ ဓကို ဟပြု၊]”ဟု ဆို၏။
သေယျော။ ။ “တဒ္ဓိတာဘိဓေယျလိင်္ဂ-ဝိဘတ္တိဝစနာ သိယုံ(ဗာ၊၁၉၆)၊ ဓမ္မေ စ မင်္ဂလေ သေယျော, သော ပသတ္ထတရေ တိသု(ဓာန်-၉၁၈)”ဟူသော စကားများအရ သေယျသဒ္ဒါသည် အဘိဓေယျအား လျော်စွာ လိင်သုံးပါး၌ ဖြစ်ပါလျက် ဤ၌ ဇီဝိတံ၏လိင်သို့ မလိုက်ဘဲ “သေယျော”ဟု ပုံလိင်ဖြင့် ရှိခြင်းမှာ အထီးအမအားလုံးနှင့် ဆက်ဆံသော အမြတ်သာမညကို ဆိုလိုခြင်းကြောင့်တည်း၊ မှန်၏-အများနှင့် ဆက်ဆံ သော သာမညကို ဆိုလိုရာ၌ လိင်သုံးပါးတွင် တစ်ပါးပါးဖြင့် ညွှန်ပြရိုး ရှိသည်။ (သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၂၊ ဗာ၊ ဗာဋီ၊၁၉၈)
֍ * ၁၀-ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပညဝန္တဿ ဈာယိနော။
ယော စ၊ သည်ကား။ ဒုပ္ပညော၊ ပညာမရှိသည်။ အသမာဟိတော၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝဿသတံ၊ ပတ်လုံး။ ဇီဝေ၊ ရာ၏။ (တဿ၊ ထိုပညာမရှိသူ၏။ ဇီဝနတော၊ ထက်။) ပညဝန္တဿ၊ ပညာရှိသော။ ဈာယိနော၊ ၏။ ဧကာဟံ၊ လည်း။ ဇီဝိတံ၊ သည်။ သေယျော၊ ၏။ (ပါ-၁၁၁)
ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၁-သပ္ပဒါသတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ဝီရိယမာရဘတော ဒဠှံ။
ယော စ၊ ကား။ ကုသီတော၊ စက်ဆုတ်အပ်စွာ, အခြင်း အရာဖြင့်, ဆုတ်နစ်သည်။ ဝါ၊ ပျင်းရိသည်။ ဟီနဝီရိယော၊ ယုတ် လျော့သောဝီရိယရှိသည်။ ဝါ၊ ဝီရိယမရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝဿသတံ၊ ပတ်လုံး။ ဇီဝေ၊ ရာ၏။ (တဿ၊ ထိုပျင်းရိသူ၏။ ဇီဝနတော၊ ထက်။) ဒဠှံ၊ ခိုင်မြဲစွာ။ ဝီရိယံ၊ ဝီရိယကို။ အာရဘတော၊ အားထုတ်သူ၏။ ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော။ (ပါ-၁၁၂)
သပ္ပဒါသတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ကုသီတော။ ။ မိစ္ဆာဝိတက္ကဗဟုလတာယ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာ- ဝိတက္ကသင်္ခါတေဟိ ကုစ္ဆိတေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သိတော သမ္ဗန္ဓော ယုတ္တောတိ ကုသီတော၊ ကုစ္ဆိတံ ဝါ သီဒတိ သမ္မာပဋိပတ္တိတော အဝသီဒတီတိ ကုသီတော-ကောင်းစွာကျင့်အပ်, အကျင့်မြတ်မှ, ဆုတ်နစ်တတ်သည် (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၁)။ ဟီနဝီရိယတ္တာ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒတီတိ ကုသီဒေါ၊ ကုသီဒေါ ဧဝ ကုသီတော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂)။ ဝီရိယေနာ- ဓိဂန္တဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အလာဘတော ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သီဒတီတိ ကုသီတော၊ အထ ဝါ သယမ္ပိ ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သီဒတိ အညေပိ သီဒါပေတိ တံ နိဿာယ အညေသံ သီဒနဿ သမ္ဘဝတောတိ ကုသီတော (နီတိဓာတု-၉၆)။ ကုသီယတိ အက္ကောသီယတီတိ ကုသိတော-ပျင်းရိ သည့်အတွက် ဆဲရေးအပ်သည်(မောဂ်-၇၊၈၄)။
֍ * ၁၂-ပဋာစာရာထေရီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မာတာ ပိတာ စ ဘာတာ စ, ဧကစိတမှိ ဍယှရေ။
ပန္ထေ၊ လမ်းခရီး၌။ မယှံ၊ ငါ၏။ ဥဘော၊ ၂ယောက်ကုန်သော။ ပုတ္တာ၊ သားတို့သည်။ ကာလကတာ၊ ပြုအပ်ပြီးသောသေခြင်း (သေချိန်) ရှိပါကုန်ပြီ။ ဝါ၊ သေကုန်ပြီ။ ပတိ၊ လင်သည်။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ “ပတီ” ဟု ရှိသည်။] မတော၊ သေပြီ။ မာတာ၊ အမေကိုလည်းကောင်း။ ပိတာ စ၊ အဖေကိုလည်းကောင်း။ ဘာတာ စ၊ မောင်ကိုလည်းကောင်း။ ဧကစိတမှိ၊ တစ်ခုတည်းသော ထင်းပုံ၌။ ဍယှရေ၊ မီးဩင်္ဂီုဟ်အပ်ကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၄၉)
ကာလကတာ။ ။ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာယုံ ကာလယတိ ခေပေတီတိ ကာလော၊ (အချိန်အခါ)၊ [ကလ+ဏ၊] ကာလယတိ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ နာသေတီတိ ကာလော၊ (သေခြင်း)၊ (နီတိဓာတု-၃၄၃၊ သာရတ္ထ၊၂၊၂၅၀)၊ ကတော+ကာလော ယေနာတိ ကာလကတာ-ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်းရှိကုန်၏(ပါရာဘာ၊၃၊၂၉၀)၊ (တစ်နည်း) ကလေတိ သတ္တေ ခေပေတီတိ ကာလော၊ ကာလံ+ကတာ ပတ္တာတိ ကာလကတာ-သေခြင်း ကို ပြုကုန်ပြီ၊ ဝါ-သေခြင်းသို့ ရောက်ကုန်ပြီ၊ (တစ်နည်း) ကာလေန+ကတာ နဋ္ဌာတိ ကာလကတာ-သေခြင်းသည် ဖျက်ဆီးအပ်ကုန်ပြီ(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၀၅၊ နီတိဓာတု-၃၄၃)
ဧကစိတမှိ ဍယှရေ။ ။ စီယတေ ယတ္ထာတိ စိတာ၊ ဧကာ+စိတာ ဧကစိတံ၊ နပုံငဲ့, သရော ရဿော နပုံသကေဖြင့် သမာသ်အဆုံးကို ရဿ ပြု၊ ရှေ့ ပုဒ်ကို ပုမ္ဘောငဲ့။ ဍယှရေကား ဒဟ+ယ+အန္တေ၊ ဒဟဿ ဒဿဍော(မောဂ်-၅, ၁၂၆) သုတ်, ကွစိ ဓာတုသုတ်ဖြင့် ဒကို ဍပြု၊ ဟနှင့်ယ ရှေ့နောက်ပြန်၊ အန္တေ ကို ရေပြု၍ ပြီးသည်။
အင်္ဂါသိတသင်္ချာ။ ။ “မာတာ ပိတာ စ ဘာတာ စ”တို့သည် ဝါကျ ဒွန်တည်း၊ ဝါကျဒွန်၏ကြိယာ၌ ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ် ၂မျိုးလုံး ရှိနိုင်သည်၊ အစိတ်ကို ငဲ့၍ ဗဟုဝုစ်ဖြင့်ရှိလျှင် “အင်္ဂါသိတသင်္ချာ”ဟုလည်းကောင်း အပေါင်းကို ငဲ့၍ ဧကဝုစ်ဖြင့်ရှိလျှင် “စယာသိတသင်္ချာ”ဟုလည်းကောင်း ဆိုရသည၊် ဤဍယှရေ၌ “အမေကို မီးသင်္ဂြိဟ်ခြင်း, အဖေကို မီးသင်္ဂြိုဟ် ခြင်း, မောင်ကို မီးသင်္ဂြိုဟ်ခြင်း”ဟူသော အစိတ်ကြိယာ၃မျိုးကို ငဲ့၍ ဗဟု ဝုစ်ဖြင့် ထားအပ်သော အင်္ဂါသိတသင်္ချာတည်း။ (ကစ္စာ၊ ကစ္စာဘာ-၅)
တတော ဗဟုံ အဿုဇလံ အနပ္ပကံ၊
ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿ နရဿ သောစနာ,
ကိံ ကာရဏာ သမ္မ တုဝံ ပမဇ္ဇသိ။
စတူသု၊ ၄စင်းကုန်သော။ သမုဒ္ဒေသု၊ သမုဒြာတို့၌။ (သမု ဒြာတွေထဲက)။ ဇလံ၊ ရေသည်။ ပရိတ္တကံ၊ နည်း၏။ ဒုက္ခေန၊ ဒုက္ခ သည်။ ဖုဋ္ဌဿ၊ ထိရောက်အပ်သော။ နရဿ၊ သတ္တဝါ၏။ သောစနာ၊ ဝမ်းနည်းခြင်းကြောင့်။ (ပဝတ္တံ၊ ဖြစ်သော။) အဿုဇလံ၊ မျက် ရည်သည်။ တတော၊ ထိုသမုဒြာရေထက်။ ဗဟုံ၊ များ၏။ အနပ္ပကံ၊ မနည်း။ သမ္မ၊ မိတ်ဆွေ! ကိံ ကာရဏာ၊ အဘယ်အကြောင်း ကြောင့်။ တုဝံ၊ သည်။ ပမဇ္ဇသိ၊ မေ့လျော့ဘိသနည်း? (ဋ္ဌ-၁၅၀)
အန္တကေနာဓိပန္နဿ, နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာ။
အန္တကေန၊ တစ်ဘဝအဆုံးကို ပြုတတ်သော သေမင်း သည်။ အဓိပန္နဿ၊ လွှမ်းမိုးနှိပ်စက်အပ်သူ၏။ ဝါ၊ ကို။ တာဏာယ၊ သေခြင်းမှ စောင့်ရှောက်ခြင်းငှာ။ ပုတ္တာ၊ သားသမီးတို့သည်။ န သန္တိ၊ မရှိကုန်။ ပိတာ၊ မိဘတို့သည်။ န သန္တိ၊ ကုန်။ [(တစ်နည်း) ပိတာ၊ အဖေသည်။ န အတ္ထိ၊ မရှိ၊] ဗန္ဓဝါပိ၊ (သားသမီးမိဘတို့မှ ကြွင်း သော) ဆွေမျိုးမိတ်ဆွေတို့သည်လည်း။ န သန္တိ၊ ကုန်။ ဉာတီသု၊ ဆွေမျိုးတို့၌။ ဝါ၊ တို့၏။ ဝါ၊ တို့ကို။ တာဏတာ၊ သေခြင်းမှ စောင့် ရှောက်နိုင်သူတို့၏အဖြစ်သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ဋ္ဌ-၁၅၁)
ပိတာ။ ။ “ပိတာတိ ဇနကော၊ အညေ ဝါ ပိတုဋ္ဌာနိယာ(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၈၂၊ မ၊ဋီ၊၁၊၃၃၃)”ဟူသော အဖွင့်တွင် “ပိတာတိ ဇနကော”ဟူသော ပထမနည်းအဖွင့်အလို ပိတာသည် ဧကဝုစ်တည်း၊ “အညေ ဝါ ပိတု- ဋ္ဌာနိယာ”ဟူသော ဒုတိယနည်းအဖွင့်နှင့် “မာတာပိတရော ဌပေတွာ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၂၊ အံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဗဟုဝုစ်တည်း၊ ပိတုနောင် ယောဝိဘတ်ကို “သတ္ထုပိတာဒီနမာ သိယောသု တံလောပေါ စ(နီတိ-၄၁၁)”သုတ်, သတ္ထု ပိတာဒီနမာ သိသ္မိံ သိလောပေါ စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဥကို အာပြု, ယောဝိဘတ်ကိုလည်းချေ၊ (တစ်နည်း) “တဒ- မိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)”သုတ်ဖြင့် ယောဝိဘတ်ကို အာပြု။ (နီတိသုတ္တ- ၈၇၊ ဝိဗော၊၇၈၊ နိဒီ-၁၁၂)
ဉာတီသု ။ ။ အယံ အမှာကံ အဇ္ဈတ္တိကောတိ ဇာနန္တိ ဉာယန္တီတိ ဝါ ဉာတီ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၁၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၅၊ သာရတ္ထ၊၂၊၃)၊ ရှေ့နည်း ကတ္တုသာဓန၊ နောက်နည်း ကမ္မသာဓနတည်း၊ “ဉာတီနံ(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၈၂၊ မ၊ဋီ၊၁၊၃၃၃)”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဆဋ္ဌီအနက်တစ်နည်းပေးသည်၊ စတုတ္ထပါဒ ကို ကာရဏဝါကျယူ၍ “အန္တကေန-သည်၊ ပေ ၊ ဗန္ဓဝါ-တို့သည်၊ န သန္တိ- ကုန်၊ (ကသ္မာ-နည်း? ယသ္မာ-ကြောင့်၊) ဉာတီသု-တို့၌၊ ဝါ-တို့၏၊ ဝါ-တို့ ကို၊ တာဏတာ-သည်၊ နတ္ထိ၊ (တသ္မာ-ထိုကြောင့်တည်း။)”ဟု ပေးနိုင် သည်။(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၈၂၊ မ၊ဋီ၊၁၊၃၃၃)
နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂံ, ခိပ္ပမေဝ ဝိသောဓယေ။
ဧတံ အတ္ထဝသံ၊ ဤအကြောင်းကို။ ဉတွာ၊ သိ၍။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ သီလသံဝုတော၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဖြင့် စောင့်စည်းအပ်သော ကာယဒွါရ, ဝစီဒွါရရှိသည်။ ဝါ၊ စတုပါရိ သုဒ္ဓိသီလဖြင့် စောင့်စည်းသည်။ (ဟုတွာ)။ နိဗ္ဗာနဂမနံ၊ နိဗ္ဗာန် သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော။ မဂ္ဂံ၊ အင်္ဂါ၈-ပါးရှိသောမဂ်ကို။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ ဝိသောဓယေ၊ စင်ကြယ်စေရာ၏။ ဝါ၊ ရှင်းလင်းသုတ်သင်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၁၅၂)
အတ္ထဝသံ။ ။ ဖလေန အရဏီယတော အတ္ထော၊ ကာရဏံ(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၁)၊ အတ္ထောယေဝ ဝါ အတ္ထဝသော၊ အထ ဝါ အတ္ထော ဖလံ တ- ဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော-မိမိနှင့်စပ်သော အကျိုးရှိသောအကြောင်း၊-သာရတ္ထ၊၂၊၃၃၊ ၃၄။
နိဗ္ဗာနဂမနံ။ ။ ဘဝါဘဝံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ဝါနံ၊ ဝါနတော+နိက္ခန္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ “ဝါနနိ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရှေ့နောက်ပြန်၊ နိဗ္ဗာတိ ဧတေန ရာဂဂ္ဂိအာဒိကောတိ နိဗ္ဗာနံ(ဝိဘာဝိနီ-၇၈၊ မဏိ၊၁၊၁၃၇)၊ ဝါယန္တိ ဘဝါဘဝံ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဝါနံ၊ နတ္ထိ ဝါနံ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာယန္တိ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ(နိဒီ-၅၄၃၊ ပဒီ-၂၄)။ ထိုနောင် “နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဗ္ဗာနဂမနော(ဒီ၊ဋီ၊၂,၂၈၁၊ မ၊ဋီ၊၁၊၃၃၂)”ဟု ဆက်ပါ။
ဓမ္မ-ဋီ-၃၄-၈ ဝိဂြိုဟ်။ ။ သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝါ နိက္ခန္တော ဟုတွာ သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခေ သဗ္ဗကိလေသေ ဝါ ဗာဓတိ ဟိံသတီတိ နိဗ္ဗာနံ၊ [နိ+ဗာဓ+ယု၊ ဓကို ဗပြု။] သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခေ သဗ္ဗကိလေသေ ဝါ နိ- ဝါရေတီတိ နိဗ္ဗာနံ၊ [“နိဝါရန”ဟု ဆိုလိုလျက် ဝကို ဗပြု, ရကို ဗပြု၊] သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခေ သဗ္ဗကိလေသေ ဝါ နိဝုဏာတီတိ နိဗ္ဗာနံ၊ [“နိဝုဏန”ဟု ဆိုလိုလျက် ဝကို ဗပြု, ဥကို အာပြု, ဏကို ဗပြု။]
ဂမ္ဘီဒီ-၁၇၁၀ိဂြိုဟ်။ ။ “ဝါနံ နိက္ခာပေတီတိ နိဗ္ဗာနံ၊ န ဝါနန္တိ န သိဗ္ဗန္တိ ဝါနာ ဝါနန္တာ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ-အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရတို့ မချုပ်လုပ်နိုင်ရာ နိဗ္ဗာန်၊ ဝါနံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဝါနာ၊ ဝါနာ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ - တဏှာရှိသူတို့ မလာနိုင်ရာနိဗ္ဗာန်၊ နိယတံ ဟုတွာ နိယမဝသေန ဝါနံ ပဝတ္တနန္တိ နိဗ္ဗာနံ-မြဲသည်ဖြစ်၍ မြဲသောအားဖြင့် ဖြစ်ခြင်းနိဗ္ဗာန်။
ပဋာစာရာထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော ဥဒယဗ္ဗယံ။
ယော စ၊ ကား။ ဥဒယဗ္ဗယံ၊ ခန္ဓာ၅-ပါးတို့၏ ဖြစ်ခြင်း ပျက် ခြင်းကို။ အပဿံ၊ မမြင်သည်။ ဟုတွာ ဝဿသတံ၊ ဇီဝေ။ (တဿ၊ ထိုခန္ဓာ၅-ပါး၏ အဖြစ်အပျက်ကို မမြင်သူ၏။ ဇီဝနတော၊ ထက်။) ဥဒယဗ္ဗယံ၊ ကို။ ပဿတော၊ မြင်သူ၏။ ပေ။ သေယျော။ (ပါ-၁၁၃)
ပဋာစာရာထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၃-ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သုတ္တံ ဂါမံ မဟောဃောဝ, မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။
ပုတ္တပသုသမ္မတ္တံ၊ သားသမီးနွား, ဥစ္စာများဖြင့်, တအားယစ် မူးနေသော။ ဗျာသတ္တမနသံ၊ ရလတံ့ရပြီး, သီးသီးအာရုံ, ကာမ ဂုဏ်၌, ဖုံဖုံမက်မော, ငြိကပ်သောစိတ်ရှိသော။ တံ နရံ၊ ပုထုဇဉ် ဟု, မြော်မြင်ညံ့စွာ, ထိုသတ္တဝါကို။ သုတ္တံ ဂါမံ၊ မေ့မေ့လျော့လျော့, ပေါ့ပေါ့ဆဆ, အိပ်မောကျသော တစ်ရွာလုံးကို။ မဟောဃော၊ ကြီးကျယ်နက်စွာ, လှိမ့်၍လာသော ရေအလျဉ်သည်။ အာဒါယ၊ ယူ၍။ ဂစ္ဆတိ ဣဝ၊ သွားသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) မစ္စု၊ ၃၁ဘုံ, အလုံး စုံကို, အကုန်မွှေနင်း, ရှင်သေမင်းသည်။ အာဒါယ၊ ဇီဝိတိန္ဒြေကို ဖြတ်ယူ၍။ ဂစ္ဆတိ၊ သွား၏။ (ဋ္ဌ-၁၅၃)
ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော အမတံ ပဒံ။
ယော စ၊ ကား။ အမတံ၊ သေခြင်းမရှိရာဖြစ်သော။ ပဒံ၊ နိဗ္ဗာန်တရားစုကို။ အပဿံ (ဟုတွာ) ဝဿသတံ ဇီဝေ။ (တဿ၊ ထိုနိဗ္ဗာန်ကို မမြင်သူ၏။ ဇီဝနတော၊ ထက်။) အမတံ၊ သော။ ပဒံ၊ ကို။ ပဿတော၊ မြင်သူ၏။ ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော။ (ပါ-၁၁၄) ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၄-ဗဟုပုတ္တိကတ္ထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော ဓမ္မမုတ္တမံ။
ယော စ၊ ကား။ ဥတ္တမံ၊ မြတ်သော။ ဓမ္မံ၊ လောကုတ္တရာ တရား၉-ပါးကို။ အပဿံ (ဟုတွာ) ဝဿသတံ ဇီဝေ။ (တဿ၊ ထိုလောကုတ္တရာတရား၉-ပါးကို မမြင်သူ၏။ ဇီဝနတော၊ ထက်။) ဥတ္တမံ၊ သော။ ဓမ္မံ၊ ကို။ ပဿတော၊ ၏။ ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော။ (ပါ-၁၁၅)
ဗဟုပုတ္တိကတ္ထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သဟဿဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၉-ပါပဝဂ်
֍ * ၁-စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒန္ဓံ ဟိ ကရောတော ပုညံ, ပါပသ္မိံ ရမတိ မနော။
ကလျာဏေ၊ ကုသိုလ်ကောင်းမှုတို့ကို။ အဘိတ္ထရေထ၊ လျင် မြန်စွာ ပြုလုပ်ရာ၏။ ပါပါ၊ မကောင်းမှု, အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်မှ။ စိတ္တံ၊ ကို။ နိဝါရယေ၊ တားမြစ်ရာ၏။ ဟိ၊ မှန်၏။ ပုညံ၊ ကုသိုလ် ကောင်းမှုကို။ ဒန္ဓံ၊ ဖြည်းဖြည်းနှေးနှေး။ ကရောတော၊ ပြုသူ၏။ မနော၊ စိတ်သည်။ ပါပသ္မိံ၊ မကောင်းမှု၌။ ရမတိ၊ မွေ့လျော်သွား တတ်၏။ [ဟိကို ကာရဏအနက်ယူ၍ “ကလျာဏေ၊ တို့ကို။ ပေ။ နိဝါ ရယေ၊ ၏။ (ကသ္မာ၊ နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ ပုညံ၊ ကို။ ပေ။ ရမတိ၊ ၏။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့် တည်း) ”ဟု တစ်နည်းပေးပါ။] (ပါ-၁၁၆)
စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-သေယျသကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န တမှိ ဆန္ဒံ ကယိရာထ, ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော။
ပုရိသော၊ ယောကျ်ားသည်။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ စေ ကယိရာ၊ အကယ်၍ (တစ်ကြိမ်တစ်ခါ) ပြုမိငြားအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ ပြုမိသည်ရှိသော်။) နံ၊ ထိုမကောင်းမှုကို။ ပုနပ္ပုနံ၊ ထပ်ခါထပ်ခါ။ န ကယိရာ၊ မပြုရာ။ တမှိ၊ ထိုမကောင်းမှု၌။ ဆန္ဒံ၊ အားထုတ်လို ခြင်းဝီရိယကို။ န ကယိရာထ၊ မပြုရာ။ (ကသ္မာ၊ နည်း? ယသ္မာ၊ ကြောင့်။) ပါပဿ၊ ၏။ ဥစ္စယော၊ တိုးပွားခြင်းသည်။ ဒုက္ခော၊ ဆင်းရဲကြောင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။ တသ္မာ၊ တည်း။) (ပါ-၁၁၇)
သေယျသကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဆန္ဒံ။ ။ ဆန္ဒသည် တဏှာဆန္ဒ, ဒိဋ္ဌိဆန္ဒ, ဝီရိယဆန္ဒ, ဓမ္မစ္ဆန္ဒ(ကတ္တု ကမျတာဆန္ဒ)အားဖြင့် အမျိုးမျိုးရှိ၏၊ ဤ၌ “ဆန္ဒံ ရုစိံ ဥဿာဟံ”ဟု ဖွင်သဖြင့် ဝီရိယဆန္ဒကို ယူပါ၊ ဝီရိယဆန္ဒအရ ဝီရိယကို ဖြစ်စေလိုမှုဆန္ဒ, (တစ်နည်း) ဆန္ဒသမ္ပယုတ်ဝီရိယကိုယူ။ (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၆၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၄၀၁)
֍ * ၃-လာဇဒေဝဓီတာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တမှိ ဆန္ဒံ ကယိရာထ, သုခေါ ပုညဿ ဥစ္စယော။
ပုရိသော၊ သည်။ ပုညံ၊ ကောင်းမှုကို။ စေ ကယိရာ၊ အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) နံ၊ ထိုကောင်းမှုကို။ ပုနပ္ပုနံ၊ ထပ်ခါထပ်ခါ။ ကယိရာ၊ ပြုရာ၏။ တမှိ၊ ထိုကောင်းမှု၌။ ဆန္ဒံ၊ အားထုတ်လို ခြင်းဝီရိယကို။ ကယိရာထ၊ ပြုရာ၏။ (ကသ္မာ၊ နည်း? ယသ္မာ၊ ကြောင့်။) ပုညဿ၊ ကောင်းမှု၏။ ဥစ္စယော၊ သည်။ သုခေါ၊ ချမ်း သာကြောင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။ တသ္မာ၊ တည်း။) (ပါ-၁၁၈)
လာဇဒေဝဓီတာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယဒါ စ ပစ္စတီ ပါပံ, အထ ပါပေါ ပါပါနိ ပဿတိ။
ယာဝ၊ အကြင်မျှလောက်ကာလပတ်လုံး။ ပါပံ၊ မကောင်း မှုသည်။ န ပစ္စတိ၊ အကျိုးမပေးသေး။ (တာဝ၊ ထိုမျှလောက် ကာ လပတ်လုံး။) ပါပေါပိ၊ လူယုတ်မာသည်လည်း။ [ပါပံ+အဿ အတ္ထီ၊ တိ ပါပေါ။ (တစ်နည်း) အပါယာဒိဒုက္ခံ ပါပေတီတိ ပါပေါ။ နမက္ကာရဋီ-၁၆၆။] ဘဒြံ၊ ကောင်းကျိုးချမ်းသာကို။ ပဿတိ၊ တွေ့ကြုံရ၏။ ယဒါ စ၊ အကြင်အခါ၌ကား။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုသည်။ ပစ္စတိ၊ အကျိုးပေး၏။ အထ၊ အကျိုးပေးရာ, ထိုအခါ၌။ ပါပေါ၊ လူယုတ် မာသည်။ ပါပါနိ၊ မကောင်းသော အကျိုးတို့ကို။ ပဿတိ၊ တွေ့ ကြုံရလေတော့၏။ (ပါ-၁၁၉)
ပစ္စတိ။ ။ ပစ+ဒိဝါဒိယ+တိ၊ ကတ္တုရုပ်တည်း၊ ကမ္မကတ္တုရုပ်ယူ၍ “(သယမေဝ-အလိုလိုသာ၊) ပါပံ-သည်၊ ပစ္စတိ-၏”ဟု အချို့ဆရာများ ပေးကြကြောင်းနှင့် ထိုသို့ပေးခြင်းမှာ မသင့်ကြောင်းကို ဇာဋီ သစ်၊၁၊၂၅၁ ဆို၏။
ယဒါ စ ပစ္စတီ ဘဒြံ, အထ ဘဒြော ဘဒြာနိ ပဿတိ။
ယာဝ၊ လုံး။ ဘဒြံ၊ ကောင်းမှုသည်။ န ပစ္စတိ၊ သေး။ (တာဝ၊ လုံး။) ဘဒြောပိ၊ သူတော်ကောင်းသည်လည်း။ [ဘဒ္ဒတိ သောဘတီတိ ဘဒြော။] ပါပံ၊ မကောင်းသော အကျိုးကို။ ပဿတိ၊ ၏။ ယဒါ စ၊ ၌ကား။ ဘဒြံ၊ ကောင်းမှုသည်။ ပစ္စတိ၊ အကျိုးပေး၏။ အထ၊ ၌။ ဘဒြော၊ သူတော်ကောင်းသည်။ ဘဒြာနိ၊ ကောင်းကျိုးချမ်း သာတို့ကို။ ပဿတိ၊ ၏။ (ပါ-၁၂၀)
အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-အသညတပရိက္ခာရဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန, ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတိ၊
ဗာလော ပူရတိ ပါပဿ, ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိနံ။
မန္ဒံ၊ အနည်းငယ်သော မကောင်းမှုသည်။ [အပ္ပတ္ထဝါစကအနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကပုဒ်။ (တစ်နည်း) “မန္ဒတိ အပ္ပဘာဝေန ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ မန္ဒံ”ဟုပြု။ နီတိဓာတု-၉၂။] န အာဂမိဿတိ၊ အကျိုး၏ အစွမ်းဖြင့် ရောက်လာလိမ့်မည်မဟုတ်။ ဝါ၊ အကျိုးပေးလိမ့်မည်မဟုတ်။ (ဣတိ၊ သို့။) ပါပဿ၊ မကောင်းမှုကို။ မာ အဝမညေထ၊ အောက် ချ၍ မမှတ်ထင်ရာ။ ဝါ၊ အထင်မသေးရာ။ ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန၊ တစ်ပေါက်တစ်ပေါက်သော မိုးရေမိုးပေါက်၏ ကျခြင်းကြောင့်။ ဥဒကုမ္ဘောပိ၊ ရေအိုးသည်သော်လည်း။ ပူရတိ (ယထာ)၊ ပြည့် သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဗာလော၊ လူမိုက်သည်။ ထောကံ ထောကမ္ပိ၊ အနည်းငယ် အနည်းငယ်သော မကောင်းမှုကိုသော်လည်း။ ဝါ၊ အနည်းငယ်မျှ အနည်းငယ်မျှလည်း။ အာစိနံ (အာစိနန္တော)၊ ဆည်း ပူးလသော်။ ပါပဿ၊ မကောင်းမှုဖြင့်။ ပူရတိ၊ ပြည့်၏။ [မောဂ်-၂-၃၉သုတ်၌ “ပါပဿ၊ ၏။ ပူရတိ၊ ၏”ဟု သာမီအနက်ပေး၏။] (ပါ-၁၂၁)
အသညတပရိက္ခာရဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဥဒကုမ္ဘော။ ။ ဥဒကဿ+ကုမ္ဘော ဥဒကုမ္ဘော၊ ကုမ္ဘာဒီသု ဝါ(မောဂ်- ၃, ၇၂)သုတ်, ရူ-၃၇၀အလို တေသုဝုဒ္ဓိသုတ်ဖြင့် ဥဒကကို ဥဒပြု၊ နီတိ၌ ဥဒကဿ ကွစိ ကလောပေါ စ(၂၅၇)သုတ်ဖြင့် ကကို ချေ၏။
တစ်နည်း။ ။ ရေဟောဥဒသဒ္ဒါသက်သက်ကို ပါဠိတော်မှာ မတွေ့ ဖူးကြောင်း, တွေ့ခဲ့လျှင် ကောင်းစွာနှလုံးသွင်းထိုက်ကြောင်းကို နီတိပဒ- ၃၁၃၊ သဒ္ဒသင်္ဂဟ-၄, ၃၀၃သုတ်တို့၌ ဆို၏၊ မောဂ်နိ၊၁၊၄၉၅၌ “အမက္ခိ- တော ဥဒေန(ဒီ၊၂၊၁၂)၊ ဥဒေနာတိ ဥဒကေန(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀)”ကို ထောက် ၍ ရေဟောဥဒသဒ္ဒါသက်သက် ရှိကြောင်းကို ဆို၏၊ ဓမ္မ-ဋီ-၁၆၇၌ “ဥဒတိ တိန္တိယတိ တေမေတီတိ ဥဒံ”ဟုပြု၍ ဥဒသည် ဥဒက၏ ပရိယာယ်ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို ဥဒသဒ္ဒါဖြင့် “ဥဒဿ+ကုမ္ဘော ဥဒကုမ္ဘော”ဟု တစ်နည်း ပြုနိုင်သည်။
֍ * ၆-ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန, ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတိ၊
ဓီရော ပူရတိ ပုညဿ, ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိနံ။
မန္ဒံ၊ အနည်းငယ်သော ကောင်းမှုသည်။ န အာဂမိဿတိ၊ မဟုတ်။ (ဣတိ၊ သို့။) ပုညဿ၊ ကောင်းမှုကို။ မာ အဝမညေထ၊ ရာ။ ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန၊ ကြောင့်။ ဥဒကုမ္ဘောပိ၊ သည်လည်း။ ပူရတိ (ယထာ)၊ သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဓီရော၊ ပညာရှိသည်။ ထောကံ ထောကမ္ပိ၊ အနည်းငယ် အနည်းငယ်သော ကောင်းမှုကိုသော်လည်း။ ဝါ၊ အနည်းငယ်မျှ အနည်းငယ်မျှလည်း။ အာစိနံ (အာစိနန္တော)၊ ဆည်းပူးလသော်။ ပုညဿ၊ ဖြင့်။ ပူရတိ၊ ပြည့်၏။ (ပါ-၁၂၂)
ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝိသံ ဇီဝိတုကာမောဝ, ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇယေ။
အပ္ပသတ္ထော၊ နည်းသောအဖော်ကုန်သည်ရှိသော။ မဟဒ္ဓနော၊ များသော ဥစ္စာရှိသော။ ဝါဏိဇော၊ ကုန်သည်သည်။ ဘယံ၊ ကြောက်ထိုက်သော။ ဝါ၊ ကြောက်ဖွယ်ကောင်းသော။ မဂ္ဂံ၊ လမ်း ကို။ (ပရိဝဇ္ဇေတိ) ဣဝ၊ ရှောင်ကြဉ်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဇီဝိတုကာမော၊ အသက်ရှင်ခြင်းငှာ အလိုရှိသူသည်။ ဝိသံ၊ အဆိပ်ကို။ (ပရိဝဇ္ဇေတိ) ဣဝ၊ ကောင်း။ (ဧဝံ၊ တူ။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။) ပါပါနိ၊ မကောင်းမှုတို့ကို။ ပရိဝဇ္ဇယေ၊ ရှောင်ကြဉ်ရာ၏။ (ပါ-၁၂၃)
မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-ကုက္ကုဋမိတ္တနေသာဒဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ, နတ္ထိ ပါပံ အကုဗ္ဗတော။
ပါဏိမှိ၊ လက်၌။ ဝဏော၊ အနာသည်။ စေ န အဿ၊ အကယ်၍ မရှိအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ မရှိလသော်။) ပါဏိနာလက်ဖြင့်။ ဝိသံ၊ အဆိပ်ကို။ ဟရေယျ၊ ဆောင်နိုင်ရာ၏။ အဗ္ဗဏံ၊ အနာမရှိသောလက်သို့။ ဝိသံ၊ အဆိပ်သည်။ န အနွေတိ၊ အစဉ် မလိုက်နိုင်။ (ဧဝမေဝ၊ လျှင်။) အကုဗ္ဗတော၊ မကောင်းမှုကို မပြုသူ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ပါ-၁၂၄)
နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ။ ။ ကျက်မှတ်ရလွယ်ကူအောင် ပါဌ်ရှိအတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ “ယသ္မာ နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ အဝဏံ ဟိ...ဧဝမေဝ” စသော အဖွင့်အလိုမူ ဤပါဒကို ရှေ့၂ပါဒ၏ အကြောင်းပြ ကာရဏဝါကျ, နောက်ဝါကျ၏ ဥပမာနဝါကျဟု ဝါကျ၂မျိုးယူ၍ (ကသ္မာ-နည်း? ယသ္မာကြောင့်၊) အဗ္ဗဏံ-သို့၊ ဝိသံ-သည်၊ န အနွေတိ-နိုင်၊ (တသ္မာ-ထိုကြောင့် တည်း၊) အဗ္ဗဏံ-သို့၊ ဝိသံ-သည်၊ န အနွေတိ (ဝိယ)-အစဉ်မလိုက်နိုင် သကဲ့သို့၊ (ဧဝမေဝ-လျှင်၊) အကုဗ္ဗတော ပါပံ နတ္ထိ”ဟု ဒီပကနည်းစသော နည်းဖြင့် ဤပါဒကို ၂ခါ ပေးရာ၏။
ဟိအနက်။ ။ “အဝဏံ ဟိ”စသော အဖွင့်၌ ဟိကို ပဋိဂံ-၆၂အဆို အတိုင်း ပဒီပနည်းစသည်အရ ဟေတုအနက်, ဥပမာအနက်၂မျိုးယူ၍ “ဟိ (ယသ္မာ)-ကြောင့်၊ အဝဏံ-သော၊ ပါဏိံ-သို့၊ အနွေတုံ-အစဉ်လိုက် ခြင်းငှာ၊ န သက္ကောတိ၊ (တသ္မာ-တည်း၊) အဝဏံ-သော၊...န သက္ကောတိ ဟိ (န သက္ကောတိ ဝိယ)-မစွမ်းနိုင်သကဲ့သို့၊ ဧဝမေဝ-လျှင်”စသည် ဖြင့် “အဝဏံ ဟိ”စသော ဝါကျကို ၂ခါပေးရာ၏။
ကုက္ကုဋမိတ္တနေသာဒဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ။
ဥပ္ပလံ ဝါ၊ ကြာညိုကြာဖြူကြာနီသည်လည်းကောင်း။ (အညံ ဝါ၊ ရေ၌ပေါက်ရိုး, အခြားသော ပန်းမျိုးသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အခြားသော ပဒုမ္မာစသော ကြာသည်လည်းကောင်း။) ဥဒကေ၊ ရေ၌။ (ဇာယမာနံ၊ ဖြစ်ပေါ်လာသည် ရှိသော်။ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ၊ ရေနှင့်ညွန်ပျောင်း, ၂-ပါးသောအကြောင်းတို့ကြောင့်။) ဇာယတေ ယထာ၊ ဖြစ်ပေါ်လာရသကဲ့သို့။ (တထာ၊ ထို့အတူ။) တံ ပေမံ၊ ထိုချစ်ခြင်းသည်။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေးဘဝ၌။ သန္နိဝါသေန၊ အတူ တကွ နေခဲ့ရခြင်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊ ပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌ အစီးအပွားကို ပြုခြင်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ဧဝံ၊ ဤ၂-ပါးသောအကြောင်းတို့ကြောင့်။ ဇာယတေ၊ ဖြစ်၏။ (ဋ္ဌ-၁၅၄)
ကုက္ကုဋမိတ္တနေသာဒဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၉-ကောကသုနခလုဒ္ဒကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနင်္ဂဏဿ၊
တမေဝ ဗာလံ ပစ္စေတိ ပါပံ,
သုခုမော ရဇော ပဋိဝါတံဝ ခိတ္တော။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ အပ္ပဒုဋ္ဌဿ၊ မည်သူ့ကိုမျှ မဖျက် ဆီး, မပြစ်မှားတတ်သော။ နရဿ၊ ပုဂ္ဂိုလ်အား။ ဒုဿတိ၊ ဖျက်ဆီး ပြစ်မှား၏။ [မောဂ်-၂,၂၅သုတ်၌ “နရဿ၊ ၏။ ဒုဿတိ၊ ၏”ဟု သာမီ အနက် ပေး၏။] သုဒ္ဓဿ၊ အပြစ်ကင်းစင်သော။ အနင်္ဂဏဿ၊ ယုတ်နိမ့်သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်ကြောင်း ကိလေသာမရှိသော။ ပေါသဿ၊ ပုဂ္ဂိုလ်အား။ ဒုဿတိ၊ ၏။ ပဋိဝါတံ၊ လေညာအရပ်သို့။ ခိတ္တော၊ ပစ်လွှတ်အပ်သော။ သုခုမော၊ သေးငယ်သိမ်မွေ့သော။ ရဇော၊ မြူမှုန်သည်။ ပစ္စေတိ ဣဝ၊ (ပစ်သူထံသာ) ပြန်ရောက်လာ သကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ လျှင်။) ပါပံ၊ မကောင်းမှုသည်။ တမေဝ ဗာလံ၊ ထိုလူမိုက်သို့သာ။ ပစ္စေတိ၊ (မကောင်းကျိုး၏အစွမ်းဖြင့်) ပြန် ရောက် လာ၏။ (တစ်နည်း) ပါပံ၊ မကောင်းသောကံ, မကောင်း သော အကျိုးသည်။ တမေဝ ဗာလံ၊ သို့သာ။ ပစ္စေတိ၊ ပြန်ရောက် လာ၏။ (ပါ-၁၂၅)
ကောကသုနခလုဒ္ဒကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အနင်္ဂဏဿ။ ။ အင်္ဂန္တိ ဧတေဟိ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလာ နိဟီနဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အင်္ဂဏာနိ၊ နတ္ထိ +အင်္ဂဏာနိ ယဿာတိ အနင်္ဂဏော(မ၊ဋီ၊၃၊၂၄၅၊ ဓမ္မ-ဋီ-၁၆၉)။ နရဿနှင့် ပေါသဿသည် သတ္တဝါအနက်ဟော ချည်းဖြစ်၍ ပထမပါဒနှင့် ဒုတိယပါဒကို တစ်ဝါကျစီ ခွဲပေးခဲ့သည်။ (ဝိမြန်- ၂, ၄၇၃လည်း ရှု)
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၈။ ။ ထို၌ ရှေးရှေးပုဒ်ကို နောက်နောက်ပုဒ်၏ အကြောင်းဟု ယူ၍ “အပ္ပဒုဋ္ဌဿ-သော၊ (အပ္ပဒုဋ္ဌတ္တာ-ကြောင့်၊) သုဒ္ဓဿ- သော၊ (သုဒ္ဓတ္တာ-ကြောင့်၊) အနင်္ဂဏဿ-သော၊ ပေါသဿ-အတ္တဘောကို မွေးမြူတတ်သူဖြစ်သော၊ [အတ္တဘာဝဿ ပေါသနတော ပေါသော၊-ဒီ၊ဋီ၊၃၊၇၃ ၊] နရဿ-အား၊ ဒုဿတိ-၏”ဟု ပေးရန် တစ်နည်းဖွင့်သေး၏၊ ဤသို့ ဝိသေသနများစွာရှိရာ၌ ရှေးရှေးဝိသေသနသည် နောက်နောက် ဝိသေသန၏ ဟိတ်ဖြစ်နိုင်သည်။[ ဝိသေသနများစွာ, ဆင့်လျက်ပါသော်, မှန်စွာမယုတ်, ရှေးရှေးပုဒ်သည်, နောက်နောက်ပုဒ်၏ ဟိတ်ဖြစ်မြဲ၊- ဘုရားကြီး-၈၁။]
ပစ္စေတိ ပါပံ။ ။ ပါပံ ဝိပါကဒုက္ခဝသေန ပစ္စေတိ(ဓမ္မဋ္ဌ)၊ ပစ္စေတိ ဥပဂစ္ဆတိ အနုဗန္ဓတိ၊ ပါပန္တိ ပါပကံ ကမ္မံ ဖလဉ္စ(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၁)။
֍ * ၁၀-မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ, အတ္ထိ ဇင်္ဃဗလံ မမ။
မုနိနော၊ ရဟန်းဖို့။ ဝါ၊ ၏အတွက်။ ဘတ္တံ၊ ဆွမ်းကို။ ကုလေ ကုလေ၊ အမျိုးတိုင်း အမျိုးတိုင်း၌။ ဝါ၊ အိမ်တိုင်း အိမ်တိုင်း၌။ ထောကံ ထောကံ၊ အနည်းငယ် အနည်းငယ်။ (နည်းနည်းစီ နည်း နည်းစီ)။ ပစ္စတိ၊ ချက်ထားအပ်၏။ မမ၊ ငါ၏။ ဇင်္ဃဗလံ၊ ခြေသလုံး အားသည်။ အတ္ထိ၊ ရှိသေး၏။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။) ပိဏ္ဍိကာယ၊ ကောင်းဆိုး၂-ဖြာ, ရရာစုပြွမ်း, ဆွမ်းအလို့ငှာ။ စရိဿာမိ၊ လှည့် လည်တော့မည်။ [ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆၂အတိုင်း ပေးသည်။] (ဋ္ဌ-၁၅၅)
မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဂ္ဂံ သုဂတိနော ယန္တိ, ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ။
ဧကေ၊ အချို့သူတို့သည်။ ဂဗ္ဘံ၊ လူ့အမိဝမ်းတိုက်၌။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ ပါပကမ္မိနော၊ မကောင်းမှုရှိသူတို့သည်။ ဝါ၊ အကု သိုလ်ကံအားကြီးသူတို့သည်။ နိရယံ၊ ငရဲ၌။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ [ဂဗ္ဘံ၊ သို့။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကပ်ရောက်ကုန်၏။ ...နိရယံ၊ သို့။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကုန်၏”ဟု တစ်နည်းပေး။] သုဂတိနော၊ ကောင်းသော အလိုအဇ္ဈာသယရှိသူ တို့သည်။ ဝါ၊ ကောင်းသော အသိအလိမ္မာ, ဉာဏ်ပညာရှိသူတို့ သည်။ သဂ္ဂံ၊ ရူပါရုံစသည်တို့ဖြင့် ကောင်းမြတ်သော နတ်ပြည်သို့။ ယန္တိ၊ ရောက်ကုန်၏။ အနာသဝါ၊ အာသဝေါတရားမရှိသော ရဟန္တာတို့သည်။ ပရိနိဗ္ဗန္တိ၊ ပရိနိဗ္ဗာန်စံကုန်၏။ (ပါ-၁၂၆)
မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သုဂတိနော။ ။ ဂစ္ဆတိ ယထာရုစိ ပဝတ္တတီတိ ဂတိ၊ (အဇ္ဈာသယ)၊ ဂမတိ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတီတိ ဂတိ၊ (ပညာ)(သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၉)၊ သောဘနာ+ဂတိ ယေသန္တိ သုဂတိနော(ကပ္ပဒ္ဒုမ)၊ ဣတောညတ္ထေ ပုမေ (မောဂ်-၂၊၁၈၂)သုတ်, ရူအလို “ယောနံ နော”ဟူသော ဝိနာဓိကာရ- ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ယောဝိဘတ်ကို နောပြု။ (နိဒီ-၁၀၄၊ ရူ-၇၀)
သဂ္ဂံ။ ။ “သု+အဂ္ဂံ”ဟု ဖြတ်လျှင် “ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၃၀)၊ သောဘနာ အဂ္ဂဘူတာ ရူပါဒယော ဧတ္ထာတိ သဂ္ဂေါ(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၇)၊ အဇ ဂတိယံ အနေကတ္ထတ္တာ ဌိတိယံ စိရံ ဌီယတေ အသ္မိန္တိ အဂ္ဂေါ, ဌာနံ၊ သောဘနော အဂ္ဂေါ သဂ္ဂေါ, ပုညေန သုဋ္ဌု ဝါ အဇီယတေတိ သဂ္ဂေါ(ဓာန်-ဋီ-၁၀)၊ သောဘနေန ကမ္မေန အဇီ- ယတီတိ သဂ္ဂေါ(ပရိတ္တဋီ၊၄၇)၊ သုန္ဒရာနိ အဂ္ဂါနိ ရူပါဒီနိ ဧတ္ထာတိ သဂ္ဂေါ (ပါစိယော-၃၈၁)၊ သုဋ္ဌု သောဘနော အဂ္ဂေါ ကောဋ္ဌာသော ဧတဿ ဘဝဿာတိ သဂ္ဂေါ(ကင်္ခါယော-၄, ၁၉၂)”ဟု ပြု၊ “သဟ+အဂ္ဂံ”ဟု ဖြတ် လျှင် “မနာပိယရူပါဒိတာယ သဟ အဂ္ဂေဟိ ယော ဝတ္တတီတိ သဂ္ဂေါ - ကောင်းမြတ်သော ရူပါရုံစသည်တို့နှင့် တကွဖြစ်သောနတ်ပြည်(အံ၊ဋီ၊၁၊၉၇)”ဟုပြု။
֍ * ၁၁-တယောဇနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊
န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော,
ယတ္ထဋ္ဌိတော မုစ္စေယျ ပါပကမ္မာ။
အန္တလိက္ခေ၊ ကောင်းကင်၌။ (ဌိတော၊ တည်နေသည်။ သမာနောပိ၊ ဖြစ်ပါသော်လည်း။ ပါပကမ္မာ၊ မကောင်းမှုအကုသိုလ် ကံမှ။ န မုစ္စေယျ၊ မလွတ်နိုင်ရာ။) သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ၊ သမုဒြာအလယ်၌။ (ဌိတော၊ သည်။ သမာနောပိ၊ လည်း။ ပါပကမ္မာ၊ မှ။ န မုစ္စေယျ၊ ရာ။) ပဗ္ဗတာနံ၊ တောင်တို့၏။ ဝိဝရံ၊ အခေါင်းသို့။ ပဝိဿ၊ ဝင်၍။ (ဌိတော၊ သည်။ သမာနောပိ၊ လည်း။ ပါပကမ္မာ၊ မှ။ န မုစ္စေယျ၊ ရာ။) ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ ဌိတော၊ တည်သူသည်။ ပါပကမ္မာ၊ မကောင်းမှုမှ။ မုစ္စေယျ၊ လွတ်ရာ၏။ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော၊ ထိုကမ္ဘာလောကအရပ်သည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ပါ-၁၂၇)
တယောဇနဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဇဂတိပ္ပဒေသော။ ။ ဂစ္ဆန္တိ အဿန္တိ ဇဂတီ၊ [ဂမု+အန္တ+ဤ၊ ဂဒွေဘော်လာ၊ ရှေ့ဂကို ဇပြု၊ မကို ချေ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၈၁။] ပဒိဿတီတိ ပဒေသော၊ ဇဂတိယာ+ပဒေသော ဇဂတိပ္ပဒေသော။ ဇဂတိသဒ္ဒါကို ဤအဋ္ဌကထာ၌ ပထဝီ၏ ပရိယာယ်ဟု ဖွင့်၍ မူလဋီ၊၁၊၁၃၁၌ လောက၏ ပရိယာယ်ဟု ဖွင့်၏။
֍ * ၁၂-သုပ္ပဗုဒ္ဓသကျဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊
န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော,
ယတ္ထဋ္ဌိတံ နပ္ပသဟေယျ မစ္စု။
အန္တလိက္ခေ၊ ၌။ (ဌိတံ၊ တည်နေသူကို။) မစ္စု၊ သေခြင်းသည်။ န နပ္ပသဟေယျ၊ လွှမ်းမိုးနိုင်၏။ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ၊ သမုဒြာအလယ်၌။ (ဌိတံ၊ ကို။) မစ္စု၊ သေခြင်းသည်။ န နပ္ပသဟေယျ၊ ၏။ ပဗ္ဗတာနံ၊ တောင်တို့၏။ ဝိဝရံ၊ အခေါင်းသို့။ ပဝိဿ၊ ဝင်၍။ (ဌိတံ၊ ကို။) မစ္စုသေခြင်းသည်။ န နပ္ပသဟေယျ၊ ၏။ ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ ဌိတံ၊ ကို။ မစ္စု၊ သေခြင်းသည်။ နပ္ပသဟေယျ၊ မလွှမ်းမိုးနိုင်။ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော၊ သည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ပါ-၁၂၈) သုပ္ပဗုဒ္ဓသကျဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ
ပါပဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
န နပ္ပသဟေယျ။ ။ ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ရှိရာ၌ ပဋိသေဓ၂ပုဒ်တွဲပေးလျှင် “၂ခုပဋိသေ, ခွဲဝေမရှိ, နက်ပေးဘိမူ, ပကတိအနက်, ထွက်အောင် သမ္ဗန်မြဲ(ဘုရားကြီး-၁၁၃)”နှင့်အညီ “ပသဟေယျ”ဟူသော ပကတိကြိ ယာ၏ အနက်ပေါ်အောင် ပေးရသည်၊ ဤအတိုင်းပေးခဲ့သည်။
၁၀-ဒဏ္ဍဝဂ်
֍ * ၁-ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ, န ဟနေယျ န ဃာတယေ။
သဗ္ဗေ၊ (ဆင်မြင်းစသည်, အာဇာနည်နှင့်, ဂုဏ်ရည်လျှမ်း ဖြာ, ရဟန္တာချန်) , သတ္တဝါမှန်သမျှတို့သည်။ ဒဏ္ဍဿ၊ ဒဏ်မှ။ တသန္တိ၊ ထိတ်လန့်ကုန်၏။ [မောဂ်နိ-၁-၂၂၃၌ “ဒဏ္ဍဿ၊ ဒဏ်၏ (ဝိ သယဖြစ်သောဘေးကို)။ တသန္တိ၊ ကုန်၏”ဟု ပေးသည်။] သဗ္ဗေ၊ တို့ သည်။ မစ္စုနော၊ သေခြင်းမှ။ ဘာယန္တိ၊ ကြောက်ကုန်၏။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ဥပမံ၊ နှိုင်းယှဉ်စရာ, ဥပမာကို။ ကတွာ၊ ပြု၍။ (တစ် နည်း) အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ၊ ကိုယ်ချင်းစာ၍။ န ဟနေယျ၊ မညှဉ်းဆဲမသတ်ဖြတ်ရာ။ န ဃာတယေ၊ မညှင်းဆဲ မသတ်ဖြတ် စေရာ။ (ပါ-၁၂၉)
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ခွဲပေးပုံ။ ။ “မပေါင်းရောဘဲ, ခွဲ၍တစ်ခါ, သမ္ဗန်ပါမူ, ကြိယာနောင်, ဧဝဆောင်မြဲ(ဘုရားကြီး-၁၁၄)”နှင့်အညီ ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ကို ခွဲပေးလျှင် ပကတိကြိယာနောင် ဧဝသဒ္ဒါထည့်၍ “နပ္ပသဟေယျ-မလွှမ်းမိုးနိုင် သည်ကား၊ န-မဟုတ်၊ (ပသဟေယျ ဧဝ-လွှမ်းမိုးနိုင်သည်သာ၊)”ဟု ပေးရ သည်။ [“အန္တလိက္ခေ-၌၊ (ဌိတော-သည်၊ သမာနောပိ-သော်လည်း၊ မစ္စုနာသေခြင်းမှ၊ န မုစ္စေယျ-ရာ၊)”စသည်ဖြင့်လည်း ပေးကြသေး၏။]
֍ * ၂-ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ, န ဟနေယျ န ဃာတယေ။
သဗ္ဗေ၊ တို့သည်။ ဒဏ္ဍဿ၊ မှ။ တသန္တိ၊ ကုန်၏။ သဗ္ဗေသံ၊ ရဟန္တာချန်, သတ္တဝါမှန်သမျှတို့သည်။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ကို။ ပိယံ၊ ချစ်အပ်၏။ အတ္တာနံ၊ ကို။ ဥပမံ၊ ကို။ ကတွာ၊ ပြု၍။ နဟနေယျ၊ ရာ။ န ဃာတယေ၊ စေရာ။ (ပါ-၁၃၀)
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-သမ္ဗဟုလကုမာရကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တနော သုခမေသာနော, ပေစ္စ သော န လဘတေ သုခံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သုခကာမာနိ၊ ချမ်းသာကို အလို ရှိကုန်သော။ ဘူတာနိ၊ (မိမိမှတစ်ပါး အခြားသော) သတ္တဝါတို့ကို။ ဒဏ္ဍေန၊ တုတ်ခဲစသော လက်နက်ဖြင့်။ ဝါ၊ ဝစီဒဏ်,သရီရ ဒဏ်, ဓနဒဏ်ဖြင့်။ ဝိဟိံသတိ၊ ညှဉ်းဆဲ၏။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ သုခံ၊ ချမ်းသာကို။ ဧသာနော၊ ရှာမှီး တောင်း တလသော်။ ပေစ္စ၊ နောက်ဘဝ၌။ သုခံ၊ လူနတ်နိဗ္ဗာန်, ၃တန် သော ချမ်းသာကို။ န လဘတေ၊ မရလတ္တံ့။ (ပါ-၁၃၁)
ဒဏ္ဍေန။ ။ ဒဏ္ဍေနာတိ ဒေသနာမတ္တံ၊ ဒဏ္ဍေန ဝါ လေဍ္ဍုသတ္ထ- ပါဏိပ္ပဟာရာဒီဟိ ဝါတိ အတ္ထော၊ အထ ဝါ ဒဏ္ဍေနာတိ ဒဏ္ဍနေန၊ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ-ယော သုခကာမာနိ သဗ္ဗဘူတာနိ ဇာတိအာဒိနာ ဃဋ္ဋနဝသေန ဝစီဒဏ္ဍေန ဝါ ပါဏိမုဂ္ဂရသတ္ထာဒီဟိ ပေါထနတာဠနစ္ဆေဒနာဒိဝသေန သရီရဒဏ္ဍေန ဝါ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဌာပနဝသေန ဓနဒဏ္ဍေန ဝါ...ဝိဟိံသတိ။-ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၉၈။
ဧသာနော။ ။ ဧသတီတိ ဧသာနော၊ ဧသဓာတ်, မာနပစ္စည်း၊ ကွစိ ဓာတုသုတ်ဖြင့် မာနကို အာနပြု(ရူ-၃၉၉)၊ မောဂ်၌ မာနဿ မဿ(၅, ၁၆၂)သုတ်ဖြင့် မကို ချေ၏။ [အတ္တနော...သုခန္တိ သော ပုဂ္ဂလော အတ္တ- နော သုခံ ဧသန္တော ဂဝေသန္တော ပတ္ထေန္တော ပေစ္စ ပရလောကေ မနုဿ- သုခံ ဒိဗ္ဗသုခံ နိဗ္ဗာနသုခန္တိ တိဝိဓံ သုခံ န လဘတိ။-ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၉၈။]
နေတ္တိဝိ-၂၈၅။ ။ ထို၌ ဧသာနောကို ယော၏ ဝိသေသနဟု ယူ၍ “အတ္တနော-၏၊ သုခံ-ကို၊ ဧသာနော-ရှာမှီးသော၊ ယော-သည်...ဝိဟိံ- သတိ-၏”ဟု ပေးစေ၏၊ အထက်၌ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၉၈အတိုင်း လက္ခဏအနက် ပေးခဲ့သည်။
အတ္တနော သုခမေသာနော, ပေစ္စ သော လဘတေ သုခံ။
ယော၊ သည်။ သုခကာမာနိ၊ ကုန်သော။ ဘူတာနိ၊ တို့ကို။ ဒဏ္ဍေန၊ ဖြင့်။ န ဟိံသတိ၊ မညှဉ်းဆဲ။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ သုခံ၊ ကို။ ဧသာနော၊ သော်။ ပေစ္စ၊ ၌။ သုခံ၊ ကို။ လဘတေ၊ ရလတ္တံ့။ (ပါ-၁၃၂)
သမ္ဗဟုလကုမာရကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
လဘတေ။ ။ လဘဓာတ်, အပစ္စည်း, အဝဿံဘာဝိယတ္ထ(မချွတ် ဖြစ်လတ္တံ့အနက်)ဝယ် အနာဂတ်ကာလ၌ ဧကံသာဝဿမ္ဘာဝိယာနိယမတ္ထေသု(နီတိ-၈၅၇)သုတ်, “ဝတ္ထမာနာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တေ ဝိဘတ်သက်။ (နီတိသုတ္တ-၂၆၉၊ နိဒ္ဒေ-၂၂၂၊ ဝဏ္ဏနာ-၂၈၅၊ ဝိဗော၊၂၀၉)။ [ဧတ္ထ စ တာဒိသဿ ပုဂ္ဂလဿ အဝဿံဘာဝိတာယ တံ သုခံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ “လဘတေ” တိ ဝုတ္တံ၊-ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၉၈။]
֍ * ၄-ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒုက္ခာ ဟိ သာရမ္ဘကထာ, ပဋိဒဏ္ဍာ ဖုသေယျု တံ။
ကဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ယောက်သော ပုဂ္ဂိုလ်ကိုမျှလည်း။ ဖရုသံ၊ ကြမ်းတမ်းသော စကားကို။ မာ အဝေါစ၊ မပြောဆိုနှင့်။ ဝုတ္တာ၊ ပြောဆိုအပ်သူတို့သည်။ ဝါ၊ အပြောခံရသူတို့သည်။ တံ၊ သင့်ကို။ ပဋိဝဒေယျုံ၊ ပြန်ပြောဆိုကုန်ရာ၏။ ဟိ၊ မှန်၏။ သာရမ္ဘကထာ၊ လွန်ကဲစွာ ပြုမူပြောဆိုအပ်သော ဂုဏ်တုဂုဏ်ပြိုင်စကားသည်။ ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲကြောင်းတည်း။ ပဋိဒဏ္ဍာ၊ အတုံ့ဖြစ်သော ဒဏ်တို့ သည်။ (ဒဏ်တုံ့ဒဏ်ပြန်တို့သည်)။ တံ၊ သင့်ကို။ ဖုသေယျုံ၊ ထိ ရောက်ကုန်ရာ၏။ (ပါ-၁၃၃)
သာရမ္ဘကထာ။ ။ “သာရမ္ဘီယတေတိ သာရမ္ဘာ၊ သာရမ္ဘာ စ+သာ+ ကထာ စာတိ သာရမ္ဘကထာ”ဟုပြု၊ သာရမ္ဘသည် သံ+အာရှေးရှိသော ရဘဓာတ်, အပစ္စည်းတည်း၊ အာရှေးရှိသော ရဘဓာတ်သည် ဟိံသာ (ညှဉ်းဆဲခြင်း)အနက်, ကရဏ(ပြုခြင်း)အနက်, ဝါယမန(အားထုတ်ခြင်း) အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ “ရဘသာ(ဒီ၊၃၊၁၆၄)၊ မဟာရမ္ဘာ(သံ၊၁၊၇၆)”တို့၌ကဲ့သို့ ကရဏအနက်ကို ဟော၏။
ချဲ့ဥုးအံ့-“ရဘသာတိ ကရဏုတ္တရိယာ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၀)၊ မဟာရမ္ဘာ တိ မဟာကိစ္စာ မဟာကရဏီယာ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄)”ဟူသော စကားနှင့် “သာရမ္ဘကထာတိ ကရဏုတ္တရာ ယုဂဂ္ဂါဟကထာ”ဟူသော အဖွင့်မှ “ကရဏုတ္တရာ”ဟူသော စကားသည် ထပ်တူကျ၏၊ ထိုကြောင့် သာရမ္ဘ၌ သံ+အာရှေးရှိသော ရဘဓာတ်ကို ကရဏအနက်ဟောယူနိုင်သည်၊ ဆရာ တို့ကား ဟိံသာအနက်ယူ၍ “သာရမ္ဘကထာ-ပြင်းစွာနှိပ်စက်ကြောင်း ဖြစ်သောစကား”ဟု ပေးတော်မူသည်။ (နီတိဓာတု-၁၂၈၊ သီဘာ၊၁၊၅၅၄)
ဧသ ပတ္တောသိ နိဗ္ဗာနံ, သာရမ္ဘော တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
ဥပဟတော၊ အနားရေး (အနားရစ်) ဖြတ်အပ်ပြီးသော။ ကံသော ယထာ၊ ကြေးခွက်ကဲ့သို့။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ သစေ န ဤရေသိ၊ အကယ်၍ မတုန်လှုပ်စေအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) ဧသ (ဧသော တွံ)၊ ဤသင်သည်။ နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာန်သို့။ ပတ္တော၊ ရောက်သည်။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ တေ၊ သင်၏။ သာရမ္ဘော၊ လွန်ကဲစွာ ပြုမူပြောဆိုခြင်းသည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ရှိလိမ့်မည်မဟုတ်။ (ပါ-၁၃၄)
ကောဏ္ဍဓာနတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-ဥပေါသထိကဣတ္ထီနံ ဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ ဇရာစ မစ္စု စ, အာယုံ ပါဇေန္တိ ပါဏိနံ။
ဂေါပါလော၊ နွားကျောင်းသားသည်။ ဒဏ္ဍေန၊ နှင်တံဖြင့်။ ဂါဝေါ၊ နွားတို့ကို။ ဂေါစရံ၊ နွားတို့၏ လှည့်လည်ကျက်စားရာအရပ် သို့။ ဝါ၊ နွားစားကျက်သို့။ ပါဇေတိ ယထာ၊ သွားစေသကဲ့သို့။ ဝါ၊ မောင်းနှင်သကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤအတူ။ ဇရာ စ၊ အိုခြင်းသည်လည်းကောင်း။ မစ္စု စ၊ သေခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ပါဏီနံ၊ သတ္တဝါ တို့၏။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် ရဿပြု။] အာယုံ၊ အသက်ကို။ ပါဇေန္တိ၊ ဇရာ, ဗျာဓိ, မရဏသို့ သွားရောက်စေကုန်၏။ (ပါ-၁၃၅)
ဥပေါသထိကဣတ္ထီနံ ဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-အဇဂရပေတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သေဟိ ကမ္မေဟိ ဒုမ္မေဓော, အဂ္ဂိဍဍ္ဎောဝ တပ္ပတိ။
ဗာလော၊ လူမိုက်သည်။ ပါပါနိ၊ မိမိကိန်းရာ, သတ္တဝါကို, အပါယ်၄ရွာသို့ ရောက်စေတတ်ကုန်သော။ ကမ္မာနိ၊ မကောင်းမှု တို့ကို။ ကရံ (ကရောန္တော)၊ ပြုလသော်။ အထ၊ မကောင်းမှုပြုရာ, ထိုအခါ၌။ န ဗုဇ္ဈတိ၊ (မကောင်းကျိုး ဖြစ်တတ်၏ဟု) မသိ။ ဒုမ္မေဓော၊ ပညာမရှိသူသည်။ သေဟိ၊ မိမိဥစ္စာဖြစ်ကုန်သော။ ကမ္မေဟိ၊ အကုသိုလ်ကံတို့ကြောင့်။ အဂ္ဂိဍဍ္ဎော ဣဝ၊ မီးလောင်အပ် သူကဲ့သို့။ ဝါ၊ မီးအလောင်ခံရသူကဲ့သို့။ တပ္ပတိ၊ ငရဲရောက်က, ပူပန်ရ၏။ (ပါ-၁၃၆)
အဇဂရပေတဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အဂ္ဂိဍဍ္ဎောဝ တပ္ပတိ။ ။ “အဂ္ဂိဍဍ္ဎော+အဝတပ္ပတိ”ဟု ဖြတ်၍ “အဂ္ဂိဍဍ္ဎော-ငရဲမီးလောင်အပ်သည်ဖြစ်၍၊ အဝတပ္ပတိ-ပူပန်ရ၏”ဟု လည်းကောင်း “အဂ္ဂိဍဍ္ဎော+ဧဝ”ဟု ဖြတ်၍ “အဂ္ဂိဍဍ္ဎောဝ-ငရဲမီးအလောင် ခံရသည်ဖြစ်၍သာလျှင်”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏၊ “ဒါဝဂ္ဂိ- သဒိသာဝ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁)။ အဂ္ဂိဍဍ္ဎာဝ အာတပေ(ခု၊၂၊၁၃၁)။ အဂ္ဂိနာ ဍဍ္ဎာ ဝိယ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၆၁)”စကားတို့ကို ထောက်၍ “အဂ္ဂိဍဍ္ဎော+ဣဝ” ဟု ဖြတ်၍ ပေးခြင်းကသာ ကောင်း၏။
֍ * ၇-မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒသန္နမညတရံ ဌာနံ, ခိပ္ပမေဝ နိဂစ္ဆတိ။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ အဒဏ္ဍေသု၊ ဒဏ်မရှိသူတို့၌လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဒုစရိုက်မရှိသူတို့၌လည်းကောင်း။ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု၊ မပြစ် မှားတတ်သူတို့၌လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဒုက္ခမပေးတတ်သူတို့၌ လည်းကောင်း။ [(တစ်နည်း) အဒဏ္ဍေသု၊ တို့အားလည်းကောင်း။ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု၊ တို့အားလည်းကောင်း။] ဒဏ္ဍေန၊ ဒဏ်ဖြင့်။ ဝါ၊ ကြိမ်ဒဏ်စ သည်ကို ပြုခြင်းဖြင့်။ ဒုဿတိ၊ ဖျက်ဆီးအံ့။ ဝါ၊ ပြစ်မှားအံ့။ (သောထိုသူသည်။) ဒသန္နံ၊ ဆယ်မျိုးသော ဒုက္ခ၏အကြောင်းတို့တွင်။ အညတရံ၊ တစ်မျိုးမျိုးသော။ ဌာနံ၊ ဒုက္ခ၏ အကြောင်းသို့။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ နိဂစ္ဆတိ၊ ရောက်ရ၏။ (ပါ-၁၃၇)
ဂရုကံ ဝါပိ အာဗာဓံ, စိတ္တက္ခေပံ ဝ ပါပုဏေ။
ဖရုသံ၊ ကြမ်းတမ်းသော။ ဝေဒနံ၊ ဝေဒနာသို့လည်းကောင်း။ ဇာနိံ၊ ဥစ္စာဆုံးရှုံးခြင်းသို့လည်းကောင်း။ သရီရဿ၊ ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဘေဒနံဝါ၊ ပေါက်ကွဲပျက်စီးခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဂရုကံ၊ သေ လုနီးပါး, ကြီးလေးပြင်းထန်သော။ အာဗာဓံ ဝါပိ၊ အနာရောဂါ သို့လည်းကောင်း။ စိတ္တက္ခေပံ ဝါ၊ စိတ်၏ ပျံ့လွင့်ရူးသွပ်ခြင်းသို့ လည်းကောင်း။ ပါပုဏေ၊ ရောက်ရ၏။ (ပါ-၁၃၈)
ပရိက္ခယံ ဝ ဉာတီနံ, ဘောဂါနံ ဝ ပဘင်္ဂုရံ။
ရာဇတော၊ မင်းမှ။ ဥပသဂ္ဂံ ဝါ၊ ဘေးရန်သို့လည်းကောင်း။ (တစ်နည်း) ရာဇတော၊ ကြောင့်။ (ဥပ္ပန္နံ၊ ဖြစ်သော။) ဥပသဂ္ဂံ ဝါသို့လည်းကောင်း။ ဒါရုဏံ၊ ကြမ်းတမ်းပြင်းထန်သော။ အဗ္ဘက္ခာနံ ဝါ၊ မဟုတ်မမှန် လုပ်ကြံစွပ်စွဲခံရခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဉာတီနံ၊ ဆွေမျိုးတို့၏။ ပရိက္ခယံ ဝါ၊ ပျက်စီးခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဘောဂါနံ၊ စည်းစိမ်ဥစ္စာတို့၏။ ပဘင်္ဂုရံ ဝါ၊ သူတို့ကိုယ်တိုင် ဖျက်ဆီးလေ့ ရှိကုန်သည်၏အဖြစ်သို့လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မိမိကိုယ်ကို ဖျက်ဆီး လေ့ရှိကုန်သည်၏ အဖြစ်သို့လည်းကောင်း။ (ပါပုဏေ၊ ၏။) (ပါ-၁၃၉)
ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော, နိရယံ သောပပဇ္ဇတိ။
အထ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ အဿ၊ ထိုသူ၏။ အဂါရာနိ၊ အိမ်တို့ကို။ အဂ္ဂိ ဝါ၊ မိုးကြိုးမီးသည်လည်းကောင်း။ ပါဝကော ဝါ၊ သဘာဝ လောင်မီးသည်လည်းကောင်း။ ဍဟတိ၊ လောင်၏။ ဒုပ္ပညော၊ ပညာမရှိသော။ သော၊ ထိုသူသည်။ ကာယဿ၊ ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဘေဒါ၊ ပျက်စီးခြင်းကြောင့်။ နိရယံ၊ ငရဲ၌။ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ဖြစ်ရ၏။ (တစ်နည်း) နိရယံ၊ သို့။ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ကပ်ရောက်ရ၏။ (ပါ-၁၄၀) [ရေးသင့်သမျှကို အပ္ပမာဒဝဂ်, သာမာဝတီဝတ္ထု၌ ရေးခဲ့ပြီ။ ဤ၌ “သရီရဿ ဝ, စိတ္တက္ခေပံ ဝ, အဗ္ဘက္ခာနံ ဝ, ပရိက္ခယံ ဝ”ဟု ရှိခြင်းသာ ထူး၏၊ “သရီရဿ ဝါ”စသည် ဖြတ်၍ ဆန်းကြောင့် ရဿပြု။]
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သန္တော သပ္ပုရိသာ လောကေ, ဒေဝဓမ္မာတိ ဝုစ္စရေ။
လောကေ၊ သတ္တလောက၌။ ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ၊ ဟိရီဩတ္တပ္ပနှင့် ပြည့်စုံကုန်သော။ (အရှက်အကြောက်နှင့် ပြည့်စုံကုန် သော)။ သုက္ကဓမ္မသမာဟိတာ၊ ဖြူစင်သော ဟိရီဩတ္တပ္ပစသော လောကီလောကုတ္တရာကုသိုလ်တရားတို့ဖြင့် ကောင်းစွာထား အပ်သော စိတ်ရှိကုန်သော။ ဝါ၊ ဖြူစင်သော ဟိရီဩတ္တပ္ပစသော လောကီလောကုတ္တရာကုသိုလ်တရားတို့နှင့် ပြည့်စုံကုန်သော။ သန္တော၊ ကာယကံစသည်တို့ ငြိမ်သက်အေးချမ်းကုန်သော။ သပ္ပုရိသာ၊ သူတော်ကောင်းတို့ကို။ [သောဘနာ+ပုရိသာ သပ္ပုရိသာ။] ဒေဝဓမ္မာတိ၊ (သမ္မုတိ, ဥပပတ္တိ, ဝိသုဒ္ဓိဟူသော) နတ်တို့၏ ဖြစ် ကြောင်း ကုသိုလ်ရှိသူတို့ဟူ၍။ ဝါ၊ (သမ္မုတိ, ဥပပတ္တိ, ဝိသုဒ္ဓိဟူ သော) နတ်တို့၏ ဖြစ်ကြောင်းကုသိုလ်တို့နှင့် ပြည့်စုံသူတို့ဟူ၍။ ဝုစ္စရေ၊ ဆိုအပ်ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၁၅၆)
ဒေဝဓမ္မာ။ ။ အတ္တနော ဖလံ ဒဟန္တိ ဝိဒဟန္တီတိ ဓမ္မာ၊ ဓမ္မသဒ္ဒါ ကာရဏ အနက်ဟော၊ ဒေဝါနံ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ၊ ဒေဝဓမ္မာ+ယေသံ အတ္ထီ- တိ ဒေဝဓမ္မာ၊ [ဒေဝဓမ္မ+ဏ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။] “ဒေဝံ (ဒေဝဘာဝံ)+ အာဝဟာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၂)၊ ဒေဝါနံ+ကာရဏဘူတာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ(ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၃)၊ ဒေဝေဟိ+စရိတပုဗ္ဗာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ၊ ဒေဝေဟိ+စရိယမာနာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ၊ ဒေဝေဟိ+စရိတဗ္ဗာ+ဓမ္မာ ဒေဝ- ဓမ္မာ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၁၀)”ဟုလည်း ပြုနိုင်သေး၏၊ ထိုနောင် အဿတ္ထိဆက်ပါ။
ဒေဝအရ။ ။ သမ္မုတိနတ်, ဥပပတ္တိနတ်, ဝိသုဒ္ဓိနတ်တို့ကိုယူပါ၊ ထိုတွင် သမ္မုတိနတ်ဟူသည် လူ့ပြည်ရှိ ပဒေသရာဇ်, ဧကရာဇ်, စကြာဝတေးစ သော မင်းများနှင့် မင်းသားစသည်များတည်း၊ ဥပပတ္တိနတ်ဟူသည် နတ်ပြည်, ဗြဟ္မာ့ပြည်ရှိ နတ်ဗြဟ္မာများတည်း၊ ဝိသုဒ္ဓိနတ်ဟူသည် ရဟန္တာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ, သဗ္ဗညုဘုရားရှင်တို့တည်း။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉၊ ဓမ္မ-ဋီ-၂၁၀)
ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နာနာသကာ ထဏ္ဍိလသာယိကာ ဝါ၊
ရဇောဇလံ’ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ,
သောဓေန္တိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ။
အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ၊ မလွန်မြောက်အပ်သေးသော ယုံမှားခြင်းရှိ သော။ ဝါ၊ ယုံမှားခြင်းကို မလွန်မြောက်သေးသော။ မစ္စံ၊ သတ္တဝါ ကို။ နဂ္ဂစရိယာ၊ အဝတ်မဆီး, အချည်းနှီးသော အကျင့်တို့သည်။ န သောဓေန္တိ၊ မစင်ကြယ်စေနိုင်ကုန်။ ဇဋာ၊ ဆံကျစ်တို့သည်။ [ဇဋန္တိ ပရမ္ပရံ အညမညံ သံသဂ္ဂါ ဘဝန္တီတိ ဇဋာ။ ကပ္ပဒ္ဒုမ။] န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ ပင်္ကာ၊ သွား၏အညစ်အကြေးတို့သည်။ (သွားချေးတို့သည်)။ န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ အနာသကာ၊ ကောင်းစွာလိုအပ်သလောက် အစာမစားခြင်းတို့သည်။ ဝါ၊ အစာကိုဖြတ်, အငတ်ခံခြင်းတို့သည်။ န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ ထဏ္ဍိလသာယိကာ ဝါ၊ (စိမ်းစိုသော သမန်း မြက်ခင်းထားအပ်သော) ယဇ်မြေ၌ အိပ်ခြင်းတို့သည်လည်း။ န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ ရဇောဇလံ’ ဝါ၊ မြူမှုန်တည်းဟူသော အညစ် အကြေးသည်လည်း။ (န သောဓေတိ၊ နိုင်။) ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ ဝါ၊ ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်ခြင်းရှိသူ၏အဖြစ်ဖြင့် အားထုတ်အပ် သော ဝီရိယသည်လည်း။ (န သောဓေတိ၊ နိုင်။) (ပါ-၁၄၁)
ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပင်္ကာ။ ။ ပစီယန္တိ ဝိတ္ထာရီယန္တီတိ ပင်္ကာ၊ [ပစိ+ဏ၊-ဇာဋီသစ်။] ကမ္ပန္တိ စလန္တီတိ ပင်္ကာ၊ [ကမ္ပ+က၊ ကမ္ပကို ပံပြု၊-မောဂ်-၇၊၁၅၊] ဤ၌ သွား၏အညစ်အကြေးကို ရသဖြင့် “ပင်္ကာ ဝိယာတိ ပင်္ကာ၊ ဒန္တဿ+ပင်္ကာ ပင်္ကာ”ဟု ပြု၊ “ဒန္တပင်္ကာ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဒန္တချေ။(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၊ သံဋီ၊၂၊၃၁၃)
အနာသကာ။ ။ အာ သမ္မာ ယထိစ္ဆံ အသနံ အာသကာ၊ [အာ+ အသ+ဏွု။] န+အာသကာ အနာသကာ(ထောမ)။ (တစ်နည်း) အာ သမ္မာ ယထိစ္ဆံ အသနံ အာသော၊ [အာ+အသ+ဏ၊] နတ္ထိ+အာသော ယေသန္တိ အနာသကာ(ဝါစပ္ပတိ)။ နောက်နည်း၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံ၍ “အနာသကာ-ကောင်းစွာ လိုအပ်သလောက် အစာစားခြင်းမရှိသူတို့၏ အဖြစ်သည်”ဟု ပေး။
ထဏ္ဍိလသာယိကာ ။ ။ ထလတိ ဧတ္ထာတိ ထဏ္ဍိလံ၊ [ထလ+ဣလ၊ ထထက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ လကို ဍပြု၊ ပု-န၊-ကောတ္ထုဘ၊] (တစ်နည်း) ထဏ္ဍာနိ ဝသူနိ ရတနာနိ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ထဏ္ဍိလံ၊ [ထဏ္ဍ+ဣလ၊-ဇာဋီ၊] သယနံ သာယိကာ၊ [သီ+ဏွု+အာ၊] ထဏ္ဍိလေ+သာယိကာ ထဏ္ဍိလသာယိကာ၊ ဤဝိဂြိုဟ်အရ ဧကဝုစ်ဖြစ်သင့်သည်၊ အထက်၌ အခြားနိဿယများ အတိုင်း ဗဟုဝုစ်ပေးသည်၊
ဆက်ဥုးအံ့-“ထဏ္ဍိလသေယျံ(ဒီ၊၁၊၁၅၈)”၌ ထဏ္ဍိလကို “ဥစ္စဘူမိ(ကုန်းမြေ), ပကတိဘူမိ (ညီညာပြေပြစ်၍ အခင်းမရှိ သောမြေ)”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤ၌လည်း ထိုအနက်များ ရနိုင်သည်။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄၊ သီဋီသစ်၊၂၊၂၅၇၊ အမရ-၁၇, ၄၄)။ [ထဏ္ဍိလသာယိကာ စာတိ ဟရိတကုသသန္ထတေ ဘူမိဘာဂေ သယနံ၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃။]
ရဇောဇလံ’။ ။ ဇလဿ+ဟိတံ ဇလ္လံ၊ ရဇော ဧဝ+ဇလံ’ ရဇောဇလံ’ (သီဋီသစ်၊၂၊၃၅၇)၊ ရဇသော (မြူ၏)+ဇလ္လံ(အညစ်အကြေး) ရဇောဇလ္လံ (မောဂ်ပံ-၃၊၅၉)။
ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ။ ။ “ဥဒ္ဓံ+ဧကာ ကောဋိ ဣမိဿာ ဂမနာယာတိ ဥက္ကုဋိကာ၊ [“ဥ+ကောဋိ+သမာသန္တ က၊ ဩကို ဥပြု၊ ကဒွေဘော်လာ၊- ပါစိယော- ၁၃၄။] ဤဝိဂြိုဟ်အရ အထက်၌ အစွန်းတစ်ဖက်ရှိသော သွားခြင်း(ဖဝါးစွန်းနင်း၍သွားခြင်း)ကို “ဥက္ကုဋိကာ”ဟု ခေါ်၏၊ တိတ္ထိတို့၏ အကျင့်ကိုပြသော ဤနေရာ၌ကား ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်ခြင်းနှင့် ဆောင့် ကြောင့်အနေအထားဖြင့် ခုံ၍ခုံ၍သွားခြင်းကို “ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာန”ဟု ဆို သည်(သီဋီသစ်၊၂၊၃၅၇)။ မှန်၏-ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်လျှင် ဒူးအစွန်းက အထက်၌ရှိရကား ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်ခြင်းကိုလည်း “ဥဒ္ဓံ+ဧကာ ကောဋိ ဣမိဿာတိ ဥက္ကုဋိကာ”ဟု ဆိုနိုင်သည်။ [“ဥက္ခိပိတွာ ကုဋနံ ဂမနံ ဥက္ကု- ဋိကာ(ကင်္ခါမဟာဋီ၊၄, ၃၃၆)၊ (တစ်နည်း) ဥဒ္ဓံ ကုဋတိ သင်္ကုစတိ ဧတာ- ယာတိ ဥက္ကုဋိကာ[ဥ+ကုဋ+ဏွု၊-ဝိဓာန်]”ဟုလည်း ပြု၏။] ထိုနောက် “ဥက္ကုဋိကဘာဝေန အာရဒ္ဓဝီရိယံ( ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဥက္ကုဋိကာ+အဿ အတ္ထီတိ ဥက္ကုဋိကော၊ (တစ်နည်း) “ဇာနု ဥုရုမူလာနံ ဥက္ကုဋေတိ ကောဋိလျံ ကရောတီတိ ဥက္ကုဋိကော၊[ဥ+ကုဋ+ ကိက၊-သာဓာန်-၁၊၄၁၂၊] ပဒဟတိ အနေနာတိ ပဓာနံ၊ ပဓာနသဒ္ဒါ ဝီရိယအနက်ဟော၊ ဥက္ကုဋိကေန (ဥက္ကုဋိကဘာဝေန)+အာရဒ္ဓံ+ပဓာနံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ”ဟု တွဲပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ဥက္ကုဋိကံ ဝီရိယံ(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၁)”အလိုမူ “ဥက္ကုဋိကေန (ဥက္ကုဋိကဘာဝေန)+အာရဒ္ဓံ ဥက္ကုဋိကံ၊ [ဥက္ကုဋိက+ဏ၊]”ဟုပြုပြီး ၂ပုဒ်ကို ဝိဘတ်တူဖွင့်သဖြင့် “ဥက္ကုဋိကံ စ+တံ+ပဓာနံ စာတိ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ”ဟု ကမ္မဓာရည်းတွဲပါ။[ သမာနဝိဘတ္တိက, ဖွင့်၍ပြ, ကမ္မဓာရယ ကြံစရာ။]
တစ်နည်း။ ။ ဇာဋီသစ်၊၄၇၁အလို “ဥက္ကုဋိကံ+နိသီဒိတွာ ကတ္တဗ္ဗံ '+ပဓာနံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ-ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်၍ ပြုအပ်သော ဝီရိယ”ဟုပြု၊ ကာရဏူပစာရအားဖြင့် ထိုဝီရီယဖြင့် ပြုကျင့်အပ်သော အကျင့်မှားကို လည်း ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနဟု ဆိုရသည်၊ သို့မဟုတ် “ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနေန+ စရိတဗ္ဗော ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ-ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်၍ ပြုအပ်သော ဝီရိယဖြင့် ပြုကျင့်အပ်သော မိစ္ဆာစာရ(အကျင့်မှား)၊ [စရိတဗ္ဗပုဒ်ကျေသည်၊]”ဟုကြံ။
֍ * ၉-သန္တတိမဟာမတ္တဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မဇ္ဈေ စေ နော ဂဟေဿသိ, ဥပသန္တော စရိဿသိ။
ပုဗ္ဗေ၊ ရှေးအတိတ်သင်္ခါရတို့ကို။ (အာရဗ္ဘ၊ အကြောင်းပြု၍။ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မံ၊ ဖြစ်ခြင်းသဘောရှိသော။) ယံ၊ အကြင်ကိလေသာ အပေါင်းနှင့် အတိတ်ကံသည်။ (အတ္ထိ၊ ၏။) တံ၊ ထိုကိလေသာ အပေါင်းနှင့် အတိတ်ကံကို။ ဝိသောသေဟိ၊ ခြောက်ခန်းစေ လော။ ဝါ၊ ပယ်စွန့်လော။ တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သင့်မှာ။ ပစ္ဆာ၊ နောင် အနာဂတ်သင်္ခါရတို့ကို။ (အာရဗ္ဘ၊ ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မံ၊ သော။) ကိဉ္စနံဖိစီးနှိပ်စက်တတ်သော ရာဂစသောတရားသည်။ မာ အဟု၊ မဖြစ် ပါစေနှင့်။ မဇ္ဈေ၊ အလယ်ပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာ၅-ပါး, သင်္ခါရတရားတို့ကို။ စေ နော ဂဟေဿသိ၊ အကယ်၍ တဏှာဒိဋ္ဌိဖြင့် မစွဲယူအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) ဥပသန္တော၊ ကိလေသာအပူဝေး၍ ငြိမ်းအေး သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) စရိဿသိ၊ လှည့်လည်နေထိုင်ရလတ္တံ့။ (ဋ္ဌ-၁၅၇) [မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၄။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄အတိုင်း ပေးခဲ့သည်။ ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၈၂။ မ၊ဋီ၊၁၊၃၃၂အလို “ပုဗ္ဗေ၊ ရှေးအတိတ်ခန္ဓာ၌။ ယံ၊ အကြင်တဏှာ သံကိလေသသည်။ (အတ္ထိ)။ တံ၊ ထိုတဏှာသံကိလေသကို။ ဝိသောသေဟိ၊ လော။ ပစ္ဆာ၊ နောင်အနာဂတ်ခန္ဓာ၌။ တေ၊ ၏။ ကိဉ္စနံ၊ သည်။ မာ အဟု၊ နှင့်။ မဇ္ဈေ၊ အလယ်ပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာ၌။ စေ နော ဂဟေဿသိ၊ အံ့”ဟု ပေး။]
ကိဉ္စနံ။ ။ သတ္တေ ကိဉ္စေတိ မဒ္ဒတိ ပလိဗုန္ဓတီတိ ကိဉ္စနံ(သာရတ္ထ၊၁၊၂၁၃)၊ ကိဉ္စနသည် ရာဂကိဉ္စန, ဒေါသကိဉ္စန, မောဟကိဉ္စန, မာနကိဉ္စန, ဒိဋ္ဌိကိဉ္စန, ကိလေသကိဉ္စန, ဒုစ္စရိတကိဉ္စနဟု ၇မျိုးရှိ၏။ (ခု၊၇၊၃၄၃၊ ခု၊၈၊၁၄၆)။
သန္တတိမဟာမတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သန္တော ဒန္တော နိယတော ဗြဟ္မစာရီ၊
သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ,
သော ဗြာဟ္မဏော သော သမဏော သ ဘိက္ခု။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) အလင်္ကတော၊ အဝတ်အစား တန်ဆာတို့ဖြင့် ဆင်ယင်အပ်သည်။ (သမာနော) ပိ၊ ဖြစ်ပါသော် လည်း။ သန္တော၊ ရာဂစသည်တို့ ငြိမ်းအေးပြီးသည်။ ဒန္တော၊ ဣန္ဒြေ တို့ကို ဆုံးမခြင်းအားဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီးသည်။ ဝါ၊ ယဉ်ကျေးပြီး သည်။ နိယတော၊ မဂ္ဂနိယာမအားဖြင့် မြဲသည်။ ဗြဟ္မစာရီ၊ မြတ် သောအကျင့်ကို ကျင့်လေ့ရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သဗ္ဗေသု၊ အလုံး စုံကုန်သော။ ဘူတေသု၊ သတ္တဝါတို့အပေါ်၌။ ဒဏ္ဍံ၊ ကိုယ်ဖြင့် နှိပ် စက်ခြင်းစသော ဒဏ်ကို။ နိဓာယ၊ ချထား၍။ သမံ၊ ကိုယ်နှုတ်စိတ် တို့ဖြင့် ညီမျှသော အကျင့်ကို။ စေ စရေယျ၊ အကယ်၍ ကျင့်အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဗြာဟ္မဏော၊ မကောင်း မှုတို့ကို မျှောပြီး၏အဖြစ်ကြောင့် ဗြာဟ္မဏလည်း မည်၏။ သော၊ သည်။ သမဏော၊ မကောင်းမှုတို့ကို ငြိမ်းစေပြီး၏အဖြစ်ကြောင့် သမဏလည်းမည်၏။ သ (သော)၊ သည်။ ဘိက္ခု၊ ကိလေသာတို့ကို ဖျက်ဆီးပြီး၏အဖြစ်ကြောင့် ဘိက္ခုလည်းမည်၏။ (ပါ-၁၄၂)
သန္တတိမဟာမတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဗြဟ္မစာရီ။ ။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ အာစာရံ စရတီတိ ဗြဟ္မစာရီ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၁၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၇)၊ ဗြဟ္မံ စရတိ သီလေနာတိ ဗြဟ္မစာရီ(ရူ-၃၆၄)၊ ဗြဟ္မာ+စာရော ဗြဟ္မစာရော၊ ဗြဟ္မစာရော+ဧတဿ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မစာရီ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈)။ ဗြဟ္မာနံ သေဋ္ဌာနံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ စာရော ဗြဟ္မစာရော၊ ဗြဟ္မစာရော အဿ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မစာရီ-မြတ်သော အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ အကျင့်ရှိသည်(ကင်္ခါမဟာ၊ဋီ၊၂၊၂၁၀၊ ပါတိပဒတ္ထ-၁၂၀)။
ကသာမိဝ။ ။ ဓမ္မဋ္ဌနှင့် သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၌ “ယထာ...ကသံ”ဟု ဖွင့်ခြင်း, ဥပမာနဘက်၌ “နိဒ္ဒံ”ဟု ရှိခြင်းတို့ကြောင့် “ကသံ+ဣဝ”ဟု ဖြတ်၊ နိဂ္ဂ ဟိတ်ကို မ-ပြု, လောပေ မေ စ ဒီဃော(သဒ္ဒသင်္ဂဟ၊၁၊၁၂၃) သုတ်ဖြင့် သ၏အ-ကို ဒီဃပြု၊ (တစ်နည်း) နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, မ-လာ, သ၌ ဒီဃပြု။
တစ်နည်း။ ။ “ကသာ+ဣဝ”ဟုဖြတ်၊ “အပ သာလာယ”၌ သာလာယ ကဲ့သို့ ကသာသည် သဒ္ဒအပါဒါန်တည်း၊ ဓာတု နာမာနသုတ်ဖြင့် အပါဒါန် အမည်မှည့် , အပါဒါနေ ပဉ္စမီသုတ်ဖြင့် ပဉ္စမီသက်။ (တစ်နည်း) ဒူရန္တိက သုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့်သော်လည်းကောင်း ကာရဏတ္ထေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့်သော် လည်းကောင်း ဒုတိယာအနက်၌ ပဉ္စမီသက်(ဝဏ္ဏနာ၊ ဝိဗော)၊ “ကသာကြာပွတ်ကို၊ အပဗောဓေတိ ဣဝ-သကဲ့သို့”ဟု ပေး။ ကစ္စည်း, နျာသ, ရူပသိဒ္ဓိတို့၌လည်း “ကသာ+ဣဝ”ဟုပင် ဖြတ်၏၊ နိဿယများ၌ “ကသာမှ၊ အပဗောဓေတိ ဣဝ-သို့”ဟု ပေးခြင်းမှာ အဖွင့်များနှင့် မညီပါ။
֍ * ၁၀-ပိလောတိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော နိဒ္ဒံ အပဗောဓေတိ, အဿော ဘဒြော ကသာမိဝ။
ဘဒြော၊ ကောင်းသော။ အဿော၊ မြင်းသည်။ ကသံ၊ ကြာ ပွတ်ကို။ (နှင်တံကို)။ အပဗောဓေတိ ဣဝ၊ ပယ်ရှားလျက် (ရထား ထိန်း၏ ထိုးဆွခြင်းကို) သိသကဲ့သို့။ ဝါ၊ ပယ်ရင်းသိသကဲ့သို့။ (ဧဝံတူ။) ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ နိဒ္ဒံ၊ အိပ်ခြင်းကို။ [“နိန္ဒံ (သံ၊၁၊၈။ နီတိဓာတု-၁၁၀။ ဓာတွတ္ထ) ”ဟုလည်း ရှိ၏။ “နိန္ဒံ၊ ကဲ့ရဲ့ခြင်းကို”ဟု ပေး။] အပဗောဓေတိ၊ ပယ်လျက် သိ၏။ ဝါ၊ ပယ်ရင်း သိ၏။ ဟိရီနိ သေဓော၊ အကုသိုလ်ဝိတက်ကို ဟိရီဖြင့် တားမြစ်နိုင်သော။ (သော) ပုရိသော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ လောကသ္မိံ၊ လောက၌။ ကောစိ၊ အနည်းငယ်သာ။ ဝိဇ္ဇတိ၊ ရှိ၏။ (ပါ-၁၄၃)
အပဗောဓေတိ။ ။ အပ+ဗုဓ+အ+တိ၊ အပစ္စည်းကို ဧပြု(ဓာတွတ္ထ)၊ သံ၊၁၊၈ ၌ “အပဗောဓတိ”ဟု ရှိသည်၊ ဧကပက္ခဒဿန(တစ်ဖက်ပြ) နည်း, ဒီပကနည်းအရ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆ အတိုင်း ဤပုဒ်ကို ဥပမာနဘက်၌ လည်း ယူပေးရသည်၊ “အပဟရတိ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”အဖွင့်ကို ထည့်ပါဌ်ဟု ယူ၍ “ကသာ-ကို၊ (အပဟရတိ ) ဣဝ-ရှောင်လွှဲသကဲ့သို့”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
နီဓာနိ၊၁၊၂၆၈။ ။ ထို၌ “နိန္ဒံ-ကဲ့ရဲ့ဖွယ်ကို၊ အပ-ပယ်၍၊ ဗောဓတိမဂ်ဉာဏ်ဖိုလ်ဉာဏ်ဖြင့် သိ၏”ဟု ပေး၏။ သံ၊ဋီ၊၁၊၈၁၌ ဗောဓေတိကို “ဗုဇ္ဈတိ”ဟု ဖွင့်၍ ထို၏ကံကို “သာရထိဝိဓံ(ရထားထိန်း၏ ထိုးဆွခြင်း ကို)”ဟု ဖွင့်ရကား “နိန္ဒံ-ကဲ့ရဲ့ဖွယ်ကို၊ အပဟရိတွာ-ရှောင်ကြဉ်၍၊ နိပ္ပရာဓဘာဝံ-အပြစ်ကင်းသည်၏အဖြစ်ကို၊ ဗောဓေတိ-သိစေ၏”ဟု ကာရိတ်ဝါကျယူပေးခြင်းမှာ မကောင်းပါ။
အာတာပိနော သံဝေဂိနော ဘဝါထ၊
သဒ္ဓါယ သီလေန စ ဝီရိယေန စ,
သမာဓိနာ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယေန စ၊
သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏာ ပတိဿတာ,
ဇဟိဿထ ဒုက္ခမိဒံ အနပ္ပကံ။
ဘဒြော၊ ကောင်းသော။ အဿော၊ မြင်းသည်။ ကသာနိဝိဋ္ဌော၊ ကြာပွတ် (နှင်တံ) ဖြင့် ထိုးရိုက်အပ်သည်။ ဝါ၊ ကြာပွတ် (နှင် တံ) ဖြင့် ထိုးရိုက်ခံရသည်။ (သမာနော၊ သော်။ အာတာပီ၊ လုံ့လ ဝီရိယရှိသည်။ ဘဝတိ) ယထာ၊ ဖြစ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။ တုမှေပိ၊ သင်တို့သည်လည်း။) အာတာပိနော၊ ကိလေသာတို့ကို လွန်စွာ လောင်မြိုက်တတ်သော သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယရှိကုန်သည်။ သံဝေဂိနော၊ ထိတ်လန့်ကြောင်းသဟောတ္တပ္ပဉာဏ်ရှိကုန်သည်။ ဝါ၊ ထိတ်လန့်ကြောင်းဩတ္တပ္ပရှိကုန်သည်။ ဘဝထ၊ ဖြစ်ကြလော။ [ဂါ ထာ၌ ဒီဃပြု၍ “ဘဝါထ”ဟု ဖြစ်သည်။] သဒ္ဓါယ၊ လောကီ လောကု တ္တရာ, ၂-ဖြာသောသဒ္ဓါနှင့်လည်းကောင်း။ သီလေန စ၊ စတုပါရိ သုဒ္ဓိသီလနှင့်လည်းကောင်း။ ဝီရိယေန စ၊ ကာယိကဝီရိယ စေတ သိကဝီရိယနှင့်လည်းကောင်း။ သမာဓိနာ၊ သမာပတ်၈-ပါး သမာ ဓိနှင့်လည်းကောင်း။ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယေန စ၊ တရားကို အထူးအားဖြင့် ဆုံးဖြတ်နိုင်သော ပညာနှင့်လည်းကောင်း။ [ဓမ္မံ ဝိသေသတော နိစ္ဆိ၊ နောတီတိ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယော။ အံ၊ဋီ၊၃၊၂၉၂။] (သမန္နာဂတာ၊ ပြည့်စုံ ကုန်သည်။ ဟုတွာ၊ ၍။) သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏာ၊ ပြည့်စုံသော ဝိဇ္ဇာ ၃-ပါး, ၈-ပါး စရဏ၁၅-ပါးရှိကုန်သည်။ ပတိဿတာ၊ အသီး အသီး မှတ်သိနိုင်ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) အနပ္ပကံ၊ အနည်းငယ် မဟုတ်သော။ ဝါ၊ များလှစွာသော။ ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဤဝဋ်ဆင်းရဲကို။ ဇဟိဿထ၊ ပယ်စွန့်နိုင်ကုန်လိမ့်မည်။ (ပါ-၁၄၄)
ပိလောတိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အာတာပိနော။ ။ တီသုဘဝေသု ကိလေသေ အာတာပေတီတိ အာတာပေါ၊ အာတာပေါ ယေသံ အတ္ထီတိ အာတာပိနော၊-ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၉။
သံဝေဂိနော။ ။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၆၌ “သံဝိဇ္ဇနံ”ဟု ဖွင့်သော်လည်း ဘာဝသာဓန မကြံရ၊ ထိတ်လန့်ကြောင်းဖြစ်သော ဩတ္တပ္ပနှင့်တကွ ဉာဏ်ကို အရကောက်ရသောကြောင့် “သံဝိဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ သံဝေဂေါ၊ [သံ+ ဝိဇီ+ဏ၊]”ဟု ပြု၊ ဉာဏ်မပါဘဲ ဉာဏဝိပ္ပယုတ်ဩတ္တပ္ပလည်း ရှိသေး သောကြောင့် “ဩတ္တပ္ပမေဝ”ဟု မူလဋီ၊၁၊၅၇၌ တစ်နည်းကောက် ပြသည်၊ “သံဝေဂေါ+ယေသံ အတ္ထီ သံဝေဂိနော”ဟု ဆက်ပြု(နီဘာ၊၁၊၃၈၂)။ [သံဒီ-၁၀၌ “သံဝိဇ္ဇတီတိ သံဝေဂေါ၊ သံဝိဇ္ဇန္တိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧတေနာတိ သံဝေဂေါ၊ သံဝိဇ္ဇနံ သံဝေဂေါ”ဟု ပြု၏။]
ပတိဿတာ။ ။ ပတိဿတာတိ ပတိ ပတိ သတာ သမ္ပဇာနန္တာ သုဋ္ဌု ပဇာနန္တာ၊ ပတိဿတာ ဝါ သပ္ပတိဿာ အညမညံ သဂါရဝါ(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၀)။ နောက်နည်းအလို “ပတိဿီယတီတိ ပတိဿော၊ [ပတိ+သိ '+အ၊ “ပတိဿယ”ဟု ဖြစ်သင့်လျက် “တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၃၃)” သုတ်ဖြင့် ယချေ၊-နိဒီ-၁၇။] ပတိဿော+ယေသံ အတ္ထီတိ ပတိဿတာမှီခိုစရရှိကုန်သည်၊ [ပတိဿ+ဏ၊]”ဟုကြံ၊ “ပတိဂတာ+သတိ ယေသန္တိ ပတိဿတာ-ရှေးရှုဖြစ်သော သတိရှိကုန်သည်”ဟုလည်း ဆရာတို့ ကြံ တော်မူသေး၏။
֍ * ၁၁-သုခသာမဏေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။
တုယှံ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ အလိုရှိအပ်သော။ ပတ္ထိတံ၊ တောင့်တအပ်သော။ သဗ္ဗမေဝ၊ ကြွင်းမဲ့ဥဿုံ, အလုံးစုံသည်ပင်။ သမိဇ္ဈတု၊ ပြည့်စုံစေသတည်း။ ပန္နရသော၊ ၁၅-ရက်မြောက်နေ့၌ ထွက်ပေါ်လာသော။ စန္ဒော ယထာ၊ ရောင်ဝါတင့်ရွှန်း, လပြည့် ဝန်းကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ၊ ကြွင်းမဲ့ဥဿုံ, အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ၊ စိတ်ဝယ်ကြံဆ, မှန်သမျှတို့သည်။ ပူရေန္တု၊ ပြည့်စုံပါစေကုန် သတည်း။ (ဋ္ဌ-၁၅၈)
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ။
တုယှံ၊ ၏။ ပေ။ သမိဇ္ဈတု၊ သတည်း။ ဇောတိရသော၊ ဇောတိ ရသမည်သော။ [ဇောတိ+ရသော ယဿာတိ ဇောတိရသော၊ တောက်ပ သောအရောင်ရှိသော ပတ္တမြား။] မဏိ ယထာ၊ ပတ္တမြားကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ၊ ကုန်သော။ သင်္ကပ္ပါ၊ တို့သည်။ ပူရေန္တု၊ သတည်း။ (ဋ္ဌ-၁၅၉)
သုခသာမဏေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒါရုံ နမယန္တိ တစ္ဆကာ, အတ္တာနံ ဒမယန္တိ သုဗ္ဗတာ။
နေတ္တိကာ၊ ရေကိုဆောင်ငြား, လယ်သမားတို့သည်။ ဥဒကံ၊ ရေကို။ (ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ၊ အလိုရှိရာအလိုရှိရာအရပ်သို့။) နယန္တိဆောင်ကုန်၏။ ဥသုကာရာ၊ မြားကိုပြုလုပ်သူတို့သည်။ တေဇနံ၊ ကောက်သောမြားကို။ နမယန္တိ၊ ဖြောင့်အောင် ညွတ်စေကုန်၏။ (ဖြောင့်အောင် ပြုလုပ်ကုန်၏)။ တစ္ဆကာ၊ လက်သမားတို့သည်။ ဒါရုံ၊ သစ်သားကို။ နမယန္တိ၊ ဖြောင့်အောင် ကွေးအောင် ညွတ်စေ ကုန်၏။ (ဖြောင့်အောင် ကွေးအောင် ပြုလုပ်ကုန်၏)။ သုဗ္ဗတာ၊ ချမ်းသာလွယ်ကူသဖြင့် ပြောဆိုအပ်သူတို့သည်။ (ဆိုဆုံးမရ လွယ် ကူသူတို့သည်)။ ဝါ၊ ကောင်းသော သီလစသော အကျင့်ရှိသူတို့ သည်။ အတ္တာနံ၊ မိမိစိတ်ကို။ ဒမယန္တိ၊ (မဂ်ဖိုလ်၈ထွေ, ဖြစ်ပေါ် စေလျက်) ယဉ်ကျေးစေကုန်၏။ ဝါ၊ ဆုံးမကုန်၏။ (ပါ-၁၄၅)
သုခသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဒဏ္ဍဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သုဗ္ဗတာ။ ။ သုခေန+ဝဒိတဗ္ဗာတိ သုဗ္ဗတာ၊ [သု+ဝဒ+ခ၊ ဒကို တပြု၊- ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ (တစ်နည်း) သုန္ဒရံ+ဝတံ ဧတေသန္တိ သုဗ္ဗတာ။ [သု+ဝတ၊- ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။]
နိဒါန်း
ဣန္ဒြေရသော သာသနာပြုနည်း။ ။ ကျမ်းပြုအကျော် ကျေးဇူးတော်ရှင် ဘာသာဋီကာဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ကျမ်းစာပို့ချရေးသားခြင်းကို ဣန္ဒြေရ၍ သာသနာတော်အား အလွန်ကျေးဇူးများသော သာသနာပြုနည်းဟု ယူဆတော်မူ၏၊ “သာသနာပြုပုဂ္ဂိုလ်”ဟု အသံကောင်း မဟစ်, ဆိုင်းဘုတ်မတင်ဘဲ လွန်တော်မူခါနီး နာရီပိုင်းအချိန်အထိ ကျမ်းစာပို့ချရေးသားကာ သာသနာပြုတော်မူသွား၏၊ ထိုသို့ ကျမ်းစာပို့ချရေးသားခြင်းဖြင့် သာသနာပြုတော်မူခဲ့ခြင်း၏ အကျိုးကျေးဇူးကို ယနေ့ မျက်မှောက်ခေတ်တွင် အသိအလိမ္မာပညာလိုလားကြသည့် ရဟန်းရှင်လူတိုင်း အပြည့် အဝရရှိခံစားကြရ၏၊ နောက်နောင်လည်း ရရှိခံစားကြရဥုးမည်သာ။
ထာဝရစာချ။ ။ ယနေ့ခေတ် အလှူဒါနပြုကြရာ၌ သာသနာပြုလိုသောစိတ် မရှိဘဲ ဒါနဖြစ်လျှင် ပြီးရောဟု သဘောထားကြ၏၊ အပြင်ပန်းအပြောအဟော ကောင်းသူ, မိမိတို့နှင့် အလိုက်သင့်ပြောတတ်ပေါင်းတတ်သူ, အိမ်ပေါက်စေ့လည်နိုင် သူ, “သာသနာပြုပုဂ္ဂိုလ်”ဟု အသံကောင်းဟစ်လျက် ဟိတ်ဟန်ထုတ်နေသူများကိုမှ တကယ့်သံဃာ, တကယ့်ကျမ်းတတ်ကြီးဟုထင်ကာ ကိုးကွယ်လှူဒါန်းနေကြ၏၊ ရိုးရိုးကုပ်ကုပ်နှင့် စာပေပို့ချနေသော သာသနာ့ဝန်ဆောင် အရှင်မြတ်များကိုကား ဖုတ်လေသည့်ငါးပိ, ရှိသည်ဟုပင် မထင်တော့ချေ၊ ထိုကြောင့် ယခုအခါဝယ် စိတ်ပါ ဝင်စားစွာ စာပေပို့ချချင်သူများ တဖြည်းဖြည်း နည်းပါးလာသည့်အပြင် ရှိသမျှအချို့ မှာလည်း ခရီးတွင်အောင် ဆောင်ရွက်ဖို့ ခက်ခဲနေ၏၊ ဤအခြေနေမျိုးတွင် ကျမ်းပြု အကျော် ကျေးဇူးတော်ရှင် ဘာသာဋီကာဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ကျမ်းစာများက အသိအလိမ္မာပညာလိုလားကြသည့် ယနေ့မျက်မှောက်ခေတ်ရဟန်းရှင်လူတို့အား ထာဝရစာချကာ ကျေးဇူးပြုနေ၏။
ကျေးဇူးဆပ်ခြင်း။ ။ မိမိသည် ကျေးဇူးများလှသော ကျမ်းပြုအကျော် ကျေးဇူးတော်ရှင် ဘာသာဋီကာဆရာတော်ဘုရားကြီးနှင့် ကျေးဇူးတော်ရှင်ဆရာတော် အရှင်မြတ်တို့အား ဆရာတော်နှစ်သက်သဘောကျသည့် သာသနာပြုနည်းဖြင့် ကျေးဇူးဆပ်သောအားဖြင့် စာဝါပျက်မည့် ဆွမ်းစားကွမ်းစား အလှူအတန်းများကိုအတတ်နိုင်ဆုံး ရှောင်ရှားကာ ကျန်းမာရေးသိပ်အဆင်မပြေသော်လည်း နေ့စဉ်နေ့စဉ် ပို့ချမည့်အချက်အလက်များကို ရှာဖွေကြည့်ရှုကြံစည်ရေးသားပြီး စာပေပို့ချနေ၏၊ ထိုသို့ရေးသားပြီး ပို့ချသဖြင့် စာဝါတစ်ဝါချပြီးတိုင်း ကျမ်းစာအုပ်မဖြစ်စေကာမူ ပို့ချချက်မှတ်တမ်းကား ကျန်၏၊ ရေးသားပြီးပို့ချခြင်းသည် တိကျစုံလင်မှုရှိစေ၏၊ နောက်နောက်နှစ်များ၌လည်း အလွယ်တကူ ပို့ချနိုင်ရန် အထောက်အကူပြု၏၊ ဓမ္မပဒ အဋ္ဌကထာလာ ဂါထာများ၏ နိဿယကိုလည်း တပည့်များအား ပို့ချရင်း ရေးသားလာ သဖြင့် ဆုံးခန်းတိုင် ရောက်ရှိသောအခါ သာမဏေကျော်စာမေးပွဲများ၌ ပြဋ္ဌာန်းသည့် အတိုင်း အမှတ်(၃)ဟု ၃အုပ်ခွဲကာ ထုတ်ဝေခဲ့ပါသည်။
ပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်နုတ်ပယ်။ ။ ဤအမှတ်(၃)ကို ယခုအကြိမ် ရိုက်နှိပ်ထုတ် ဝေခြင်းသည် တတိယအကြိမ်ဖြစ်သည်၊ စတင်ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝေစဉ်က ကြိုးစား၍ အချိန်ယူပြီး ကြည့်ရှုရှာကြံကာ ရေးသားခဲ့သော်လည်း အမှားအယွင်း အပိုအလိုများ ရှိခဲ့သဖြင့် ယခုအကြိမ်၌ ပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်နုတ်ပယ်ကာ ရေးသားထားပါသည်၊ နောက်နောက်၌လည်း ချွတ်ယွင်းအားနည်းချက်များကိုတွေ့လျှင်, ထောက်ပြလျှင် ပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်သွားဥုးမည်ဖြစ်သည်။
ကျေးဇူးတင်ရှိခြင်း။ ။ ဤတတိယအကြိမ်ရိုက်နှိပ်ရာ၌ ပရင်တာထုတ်နေစဉ် ကွန်ပျူတာတစ်လုံး ပျက်စီးသွားသဖြင့် ငါးသိန်းခွဲကျပ်တန်ူစေအသစကွန်ပျူတာ လှူ ဒါန်းသော မန္တလေးမြို့ မျက်စိ၊ နား၊ နှာခေါင်း၊ လည်ချောင်းဆေးရုံမှ မိမိ၏ ညီမ ဖြစ်သူ သူနာပြုဆရာမ မကြည်ကြည်ထွေးအားလည်းကောင်း ပျက်စီးသွားသော ကွန် ပျူတာထဲတွင် ရိုက်ပြီးသားစာအားလုံးပါသွားသဖြင့် အစမှအဆုံးထိ စာစီပေးခဲ့သော အရှင်ဝဏ္ဏသာရာလင်္ကာရအားလည်းကောင်း စာအုပ်ထုတ်ဝေရေးစသော အထွေ ထွေကိစ္စများကို အစအဆုံးကူညီဆောင်ရွက်ပေးသော အရှင်ဣန္ဒာလောကာလင်္ကာရ အားလည်းကောင်း အထူးပင် ကျေးဇူးတင်ထိုက်သူများအဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ပါသည်။
အရှင်သုဇနာဘိဝံသ ၁၃၇၂-ခုနှစ်၊ တပေါင်းလဆန်း(၂)ရက်
၁၁-ဇရာဝဂ်
֍ * ၁-ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ, ပဒီပံ န ဂဝေသထ။
(ဣမသ္မိံ လောကသန္နိဝါသေ၊ ဤစုဝေးတည်နေရာ သတ္တလောကကို။) နိစ္စံအမြဲ။ ပဇ္ဇလိတေ၊ မီးဆယ့်တစ်မီး တောက်လောင်အပ်သည်။ သတိ၊ ဖြစ်လသော်။ ဝါ၊ ဖြစ်ပါလျက်။ ကော၊ အဘယ်ကြောင့်။၁ (တုမှာကံ၊ သင်တို့၏။) ဟာသော၊ ရယ်ရွှင်ခြင်း သည်။ (ဟောတိ နု၊ ဖြစ်ရသနည်း။) ကိံ၊ အဘယ်ကြောင့်။၁ (တုမှာကံ၊ သင်တို့၏။) အာနန္ဒော၊ နှစ်သက်ခြင်းသည်။ (ဟောတိ နု၊ ဖြစ်ရသနည်း။) အန္ဓကာရေန၊ အဝိဇ္ဇာတည်း ဟူသော အမိုက်မှောင်သည်။ ဩနဒ္ဓါ၊ မြှေးယှက်ပိတ်ဖုံးအပ်ကုန်သော။ (တုမှေ၊ သင် တို့သည်။ ကိံ၊ အဘယ်ကြောင့်။) ပဒီပံ၊ ဉာဏ်တည်းဟူသော ဆီမီးကို။ န ဂဝေသထ၊ မရှာမှီးကြသနည်း။ (ပါ-၁၄၆)
ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ကော ကိံ။ ။ “ကော ကိံ”သည် သဗ္ဗနာမ်ပုဒ်, နိပါတ်ပုဒ် ၂မျိုး ဖြစ်နိုင်သည်၊ ထို တွင် ကောနိပါတ်ပုဒ်သည် ကွဟူသောအနက်, ကထံဟူသောအနက် ၂မျိုးကိုဟောရာ ဤ၌ ကထံဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ ကိံနိပါတ်ကား ပုစ္ဆာအနက်တည်း၊ ပုစ္ဆာအနက်အမျိုးမျိုး တွင်လည်း အကြောင်းကိုမေးသော ကာရဏပုစ္ဆာတည်း။(နီတိပဒ-၃၆၉၊ ၃၇၀-၁)
သဗ္ဗနာမ်ယူလျှင်။ ။ “ကိံ ကာရဏာ”ဟု ထည့်ဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ သဗ္ဗနာမ်ယူလျှင် ဟိတ်အနက်၌ ပဌမာသက်၊ ဆက်ဥုးအံ့-ကိံကို နိပ္ပယောဇန(ပဋိက္ခေပ)အနက်ယူ၍ “တုမှာကံတို့အား၊ ဟာသော-သည်၊ ကော နု-ဘာအကျိုးရှိအံ့နည်း”ဟု ပေးကြသေး၏၊ သို့သော် နိပ္ပယောဇန အနက်ဟော ကိံသဒ္ဒါပါသော ဝါကျနေပုံနှင့် မညီသောကြောင့် မကောင်းပါ၊ မှန်၏-ကိံသဒ္ဒါ နိပ္ပယောဇနအနက်ဟောရာ၌ “ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ(ခု၊၅၊၇၀)” စသည်တို့ကဲ့သို့ ကရိုဏ်းနှင့် သမ္ပဒါန် ပါရိုးရှိသည်၊ ဤ၌ကား ထိုကဲ့သို့ မပါရကား နိပ္ပယောဇန အနက်ကြံ၍ မပေးသင့်။
֍ * ၂-သိရိမာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာ’လိကဝါဒိနံ။
ကောဓံ၊ အမျက်ထွက်သူကို။ အက္ကောဓေန၊ အမျက်မထွက်သူ၏ အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ၊ အမျက်မထွက်ခြင်းမေတ္တာဖြင့်။ ဇိနေ၊ အနိုင်ယူထိုက်၏။ [ဧယျဝိဘတ် အရဟအနက်] အသာဓုံ၊ မကောင်းသောသူကို။ သာဓုနာ၊ ကောင်းသောသူ၏ အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ၊ ကောင်း သော နည်းလမ်းဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ ကဒရိယံ၊ ဝန်တိုစေးနှဲ, မစွန့်ကျဲတတ်, စက်ဆုတ်အပ် စွာ, သတ္တဝါကို။ ဒါနေန၊ ပေးကမ်းခြင်းဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ အလိကဝါဒိနံ၊ မမှန်စကား, ပြောကြားလေ့ရှိသူကို။ သစ္စေန၊ အမှန်ပြောကြား, သစ္စာတရားဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၁၆၀)
သိရိမာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အာတုရံ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ, ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတံ။
ယဿ၊ အကြင်ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဓုဝံ၊ ခိုင်မြဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဌိတိ၊ တည် တံ့ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ စိတ္တကတံ၊ ပြုပြင်ခြယ်သအပ်သော ဆန်းကြယ် သော အဝတ်တန်ဆာစသည်ရှိသော။ ဝါ၊ အဝတ်တန်ဆာစသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်စွာ ပြုပြင်ခြယ်သအပ်သော။၁ အရုကာယံ၊ အနာသက်သက်ဖြစ်၍ဖြစ်သော ခန္ဓာကိုယ် ဟူသော။ ဝါ၊ အနာတို့၏ စုဝေးရာဖြစ်သော။၂ သမုဿိတံ၊ သုံးရာသောအရိုးတို့သည် ထက်ဝန်းကျင် စိုက်ထောင်အပ်သော။ [သမန္တတော ဥဿိတံ သမုဿိတံ။ မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၈။] အာတုရံ၊ နာကျင်တတ်သော။ [အာတုရတီတိ အာတုရံ။ သံ၊ဋီ၊၂၊၂၀၂။] ဗဟုသင်္ကပ္ပံ၊ များစွာသော လူအပေါင်းသည် (အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ) ကြံဆအပ်သော။ (ဣမံ) ဗိမ္ဗံ၊ ဤခန္ဓာကိုယ် ကို။၁ ပဿ၊ ရှုလော။၂ (ပါ-၁၄၇)
သိရိမာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ စိတ္တကတံ။ ။ ဤအဋ္ဌကထာ၌ “စိတ္တကတံ” ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ကတ”ဟူသော ဝိသေသန နောက်ကျသည်ဟု ယူ၊ “စိတ္တံ+ကတံ ယဿာတိ စိတ္တကတံ”ဟု ပြု၊ ထေရဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂၌ကား “စိတ္တံ(ဆန်းကြယ်စွာ)+ကတံ စိတ္တကတံ”ဟု ဒုတိယာတပ္ပုရိသ် ပြု၏။
၂။ အရုကာယံ။ ။ ဤပုဒ်ကို ဝိသေသျယူ၍ “စိတ္တကတံ-သော၊ ဗိမ္ဗံ-သည်းခြေစသော အညစ်အကြေးတို့ကို အန်ထုတ်တတ်သော၊ ဝါ-ပန်းပုဆရာထုအပ်သော အရုပ်နှင့်တူသော၊ သမုဿိတံ-သော၊ အာတုရံ-သော၊ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ-သော၊ အရုကာယံ-အနာသက်သက်ဖြစ်သော ခန္ဓာကိုယ်ကို၊ ပဿ-လော၊ ယဿ-ယင်းခန္ဓာကိုယ်၏၊ ဓုဝံ-လည်းကောင်း၊ ဌိတိ-လည်းကောင်း၊ နတ္ထိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ပဿထ ဘိက္ခေဝ အာတုရံ အတ္တဘာဝံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉)”ဟူသော ဝါကျ၌ အတ္တဘာဝံကို ဝိသေသျအဖြစ်ဆိုထားခြင်းနှင့် ဗိမ္ဗံကို “အတ္တဘာဝံ”ဟု ဖွင့်ခြင်းမှာ တစ်ထပ်တည်းကျသဖြင့် ဗိမ္ဗံကို ဝိသေသျယူ၍ အထက်၌ ပေးသည်။ [အရတိ သူနဘာဝေန ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆတီတိ အရု၊(အရ+ဥ၊-မောဂ်-၇၊၂)၊ ကုစ္ဆိတာနံ+အာယံ ကာယံ၊ အရုဘူတံ+ကာယံ အရုကာယံ၊ (တစ်နည်း)ကသင်္ခါတာ အဝယဝါ အာယန္တိ ယသ္မိန္တိ ကာယံ၊ အရူနံ ကာယံ အရုကာယံ၊- ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂။]
၁။ဗိမ္ဗံ။ ။ ပိတ္တာဒယော(သည်းခြေအစရှိသည်တို့ကို) ဝမတိ ဥဂ္ဂိရတီတိ ဗိမ္ဗံ၊[ဝမု+အ၊ ဝကို ဗိပြု၊-မောဂ်-၇၊၁၂၂။] (တစ်နည်း) ဝီယတေတိ ဗိမ္ဗံ၊ [ဝီ ကန္တိ(နှစ်သက်ခြင်း)အနက်, ဝန်၊ ဓာတ်နောင် မုမ်လာ၊ မုနှင့် န်အနုဗန်တို့ကို ချေ၊ (ဝီမ်ဝ)၊ ဝကို ဗပြု၊ ဤကို ရဿပြု၊-ထောမ၊ သီဘာ၊၃၊၄၆၂။]
၂။ ပဿ။ ။ “ပဿထ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဗဟုဝုစ်မှ ဧကဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသတည်း၊ ဝစနဝိပလ္လာသပုဒ်ကို လက်ရှိဝုစ်အတိုင်း အနက်ပေးရသည်။(ဘေဒဘာ-၁၅၅)
၃။ ပဘင်္ဂုရံ။ ။ ထာဝရိတ္တရ ဘင်္ဂုရ ဘိဒုရ ဘာသုရ ဘဿရာ။ ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ သီလေ ဂမျမာနေ၊-မောဂ်-၅, ၅၄။
မောဂ်ပံ-၃၂၇။ ။ ဘဉ္ဇ ဩမဒ္ဒနေ၊ ဘဇ္ဇတေ သယမေဝ, ဘဉ္ဇတိ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဘင်္ဂုရော, ကမ္မကတ္တရိ ဃုရော နိပစ္စတေ, နိပါတနဿ ဣဋ္ဌဝိသယတ္တာ ယော ပရံ ဘဉ္ဇတိ တသ္မိံ န ဟောတိ။
မောဂ်ပံဆိုလိုချက်။ ။ နိပါတနသုတ်ဟူသည် အလိုရှိသလို ပြီးအောင် စီရင်နိုင်သော ကြောင့် ဘဉ္ဇဓာတ်နောင် ကမ္မကတ္တားအနက်၌ ဃုရပစ္စည်းသက်၊ အမှန်အားဖြင့် ဖျက်နေဖွယ်မလို ဘဲ ဖျက်ရလွယ်ကူသည့်အတွက် သူ့အလိုလို (သူ့ကိုယ်သူ) ဖျက်သကဲ့သို့ ဖြစ်သောကြောင့် ကံကိုပင် ကတ္တားဟု တင်စားခေါ်ဆိုထားသော ကမ္မကတ္တုသာဓန ဖြစ်ရသည်၊ ထိုကြောင့် “ပဘင်္ဂုရ-အလိုလို ဖျက်တတ်၊ ဝါ-မိမိကိုယ်ကို ဖျက်တတ်”ဟု အနက်ဖြစ်၏၊ ပကား အနက်မဲ့တည်း။
သီလအနက်လည်းပါ။ ။ ကမ္မကတ္တားဆိုသော်လည်း သူ့ချည်းသက်သက် မဟုတ်၊ “ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ သီလေ ဂမျမာနေ(မောဂ်-၅, ၅၄)၊ သရသတော ဥပက္ကမတော စ ပဘင်္ဂုပရမသီလတာယ ပဘင်္ဂုရံ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆)”ဟူသော စကားအရ သီလအနက်လည်း ပါ၏၊ “ပဘဇ္ဇတေ သယမေဝ, ပဘဉ္ဇတိ ဝါ အတ္တာနန္တိ ပဘင်္ဂုရံ”ဟု ပြု။
֍ * ၃-ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဘိဇ္ဇတိ ပူတိသန္ဒေဟော, မရဏန္တံ ဟိ ဇီဝိတံ။
ဣဒံ ရူပံ၊ ဤသင်၏ ရုပ်သည်။ ပရိဇိဏ္ဏံ၊ အိုပြီ။ ရောဂနီဠံ၊ ရောဂါတို့၏ အသိုက် တည်း။ [ရောဂါနံ+နီဠံ ရောဂနီဠံ။ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆။] ပဘင်္ဂုရံ၊ သူ့အလိုလို ဖျက်လေ့ရှိ၏။ ဝါ၊ မိမိကိုယ်ကို ဖျက်လေ့ရှိ၏။၃ [သူများက မဖျက်ဆီးအပ်၊ ဟူလို။] ပူတိသန္ဒေဟော၊ ပုပ်သော သင့်ကိုယ်သည်။၁ ဘိဇ္ဇတိ၊ မကြာမီ ပျက်တော့မည်။၂ (ကသ္မာ၊ အဘယ်ကြောင့် နည်း။) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ ဇီဝိတံ၊ အသက်သည်။ ဝါ၊ ရှင်ခြင်းသည်။ မရဏန္တံ၊ သေခြင်းအဆုံးရှိ၏။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) (ပါ-၁၄၈)
ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ပူတိသန္ဒေဟော။ ။ ပူတိကို “ပူတိကော” သန္ဒေဟောကို “ဒေဟော”ဟု ဝိဘတ်တူ ဖွင့်သောကြောင့် “ပူတိ စ+သာ+သန္ဒေဟော စာတိ ပူတိသန္ဒေဟော”ဟု ပြု၊ သံကား အနက်မဲ့ တည်း၊ သန္ဒေဟသဒ္ဒါသည် ကိုယ်ဟူသောအနက်ကို ဟော၏၊ ဒေဟောကဲ့သို့ “သန္ဒိဟတိ ဝဍ္ဎတိ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလန္တိ သန္ဒေဟော(ဓာန်-ဋီ-၁၅၁)၊ သန္ဒေဟတိ ဝဍ္ဎတိ, သန္ဒေဟီယတိ ဝါ ဥပစီယတိ ကမ္မကိလေသေဟီတိ သန္ဒေဟော(ဓာတွတ္ထ)”ဟုပြု။ [သန္ဒေဟောတိ ကာယဿေတံ အဓိဝစနံ၊-မဟာနိ-၁၈။]
တစ်နည်း။ ။ “ပူတိ+သံ+ဒေဟော”ဟု ၃ပုဒ်ကြံ၍ “ပူတိ-ပုပ်သည်၊ သံ (သန္တော)- ဖြစ်လျက်၊ ဒေဟော-သင့်ကိုယ်သည်၊ ဘိဇ္ဇတိ”ဟုလည်းကောင်း “ပူတိ+သန္ဒေဟော”ဟု ၂ပုဒ်ကြံ၍ “ပူတိ-ပုပ်၏၊ သန္ဒေဟော-မိမိ၏ကိုယ်သည်၊ [သဿ+ဒေဟော သန္ဒေဟော၊] ဘိဇ္ဇတိ”ဟုလည်း ကောင်း ပေးကြသေး၏။
၂။ ဘိဇ္ဇတိ ။ ။ “န စိရဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ” ဟု ဖွင့်သောကြောင့် ယာဝ ပုရာစသည်တို့နှင့် မယှဉ်သော်လည်း ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပန္နေသုတ်၌ “ဝတ္တမာနာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အနာဂတ် အနက်၌ ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သက်နိုင်သည်။(ဝိဗော၊၂၀၉)
တစ်နည်း။ ။ မောဂ်-၆, ၁သုတ်၌ သမီပဝတ္တမာန်ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို သုတ်ရင်းဖြင့် သက်၊ ဤ၌ အိုခြင်းကြိယာသည် မုချပစ္စုပ္ပန်တည်း၊ ပျက်ခြင်းကြိယာကား အိုခြင်းကြိယာ၏ အနီး၌ ဖြစ်သောကြောင့် သမီပဝတ္တမာန်တည်း၊ “သင့်ရုပ်သည် အိုနေပြီ၊ ပျက်ဖို့ နီးနေပြီ”ဟူလို၊ တံကာလာပေက္ခဝတ္တမာန်, ကာလဝိပလ္လာသဟုလည်း မောဂ်-၆, ၁သုတ်၌ ဆိုသေး၏၊ အကျယ်ကို မောဂ်နိ- ၂, ၂၉၇-၈ ရှု။
֍ * ၄-သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကာပေါတကာနိ အဋ္ဌီနိ, တာနိ ဒိသွာန ကာရတိ။
သာရဒေ၊ သရဒဥတု၌။၃ အပတ္ထာနိ၊ စွန့်ပစ်အပ်ကုန်သော။ [အပယသီယန္တေတိ အပတ္ထာနိ၊ အပ+အသ (ခေပအနက်) +တ။] အလာဗူနိ ဣဝ၊ ဘူးသီးတို့ကဲ့သို့။၁ အပတ္ထာနိ၊ စွန့်ပစ်အပ်ကုန်သော။ ကာပေါတကာနိ၊ ခိုငှက်၏ အဆင်းနှင့်တူသော အဆင်းရှိကုန် သော။၂ ယာနိ ဣမာနိ အဋ္ဌီနိ၊ အကြင်အရိုးတို့သည်။ (သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။) တာနိ၊ ထိုအရိုး တို့ကို။ ဒိသွာန၊ မြင်ရ၍။ (တုမှာကံ၊ သင်တို့၏။) ကာ၊ အဘယ်သို့သော။ ရတိ၊ ကာမဂုဏ် တို့၌ မွေ့လျော်ခြင်းသည်။ ဝါ၊ ကိလေသာကာမဖြင့် မွေ့လျော်ခြင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ဖြစ်သင့်တော့အံ့နည်း။) [“တုမှာကံ၊ တို့၏။ ဝါ၊ အား။ ရတိ၊ သည်။ ကာ၊ အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း” ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။] (ပါ-၁၄၈)
သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၃။ သာရဒေ။ ။ သရတိ ပီဠယတိ အသ္မိန္တိ သရဒေါ။ [သရ+တ၊ တကို ဒပြု၊] (တစ်နည်း) သာ သုနခါ ရမန္တိ ဧတ္ထာတိ သရဒေါ၊ [သ+ရမု+အ၊ မကို ဒပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၇၉။] သရဒေါယေဝ သာရဒေါ၊ သွတ္ထ၌ ဏပစ္စည်းသက်၊ (တစ်နည်း) “သရဒေ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု။
သရဒဥတု။ ။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၀၉၌ သီတင်းကျွတ်လနှင့် တန်ဆောင်မုန်းလကို သရဒ ဥတုဟု ဆို၏၊ ဓာန်-၇၉၌ တော်သလင်းလပြည့်ကျော် ၁ရက်နေ့မှ တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်နေ့ အထိ ၂လကို သရဒဥတုဟု ဆို၏။
၁။ အလာဗူနိ။ ။ “တုမ္ဗျာလာဗု စ လာဗု သာ(ဓာန်-၅၉၆)”ဟူသော ဂါထာအရ ဣတ္ထိ လိင်ဖြစ်၍ လိင်္ဂဝိပလ္လာသကြံရဖွယ်ရှိ၏၊ သို့သော် ထောမနိဓိ၌ ဣတ္ထိလိင်, နပုံလိင်ဟု ဆိုသော ကြောင့် ထိုသို့ကြံဖွယ်မလို၊ “အာလမ္ဗန္တိ အဝသံသန္တီတိ(တွဲလျားဆွဲတတ်သောကြောင့်) အလာဗူနိ” ဟု ပြု။ [အာ+လမ္ဗ+ဥု၊ မကိုချေ, လ၌ ဒီဃပြု, အာကို ရဿပြု(မောဂ်-၇၊၄)၊ န+လမ္ဗ+ဥ၊ မ ကိုချေ, နကို အပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၅၉၆။]
၂။ ကာပေါတကာနိ။ ။ “ကာပေါတကဝဏ္ဏာနိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ရှု၍ “ကပတီတိ (ဖုံးလွှမ်းတတ်သောကြောင့်) ကပေါတော၊ [ကပ အစ္ဆာဒနေ+ဩတ၊-မောဂ်-၇၊၇၅။] ကပေါတော ယေဝ ကပေါတကော၊ ကပေါတကဿ+အယံ ကာပေါတကော(ခို၏ ဥစ္စာဖြစ်သောအဆင်း)၊ ကာပေါတကော ဝိယာတိ ကာပေါတကော(ခိုအဆင်းနှင့် တူသောအဆင်း)၊ ကာပေါတကော+ ယေသံ အတ္ထီတိ ကာပေါတကာနိ(ခိုအဆင်းနှင့် တူသောအဆင်းရှိသော အရိုးများ)”ဟု ပြု။
တစ်နည်း ။ ။ “ပါရေဝတပက္ခဝဏ္ဏနာနိ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၀)”ဟူသော အဖွင့်ကို ရှု၍ “ကပေါတဿ+ဣမာနိ, ကပေါတဿ အဝယဝါ ဝါ ကာပေါတာနိ(မောဂ်-၄, ၆၆)၊ ကာပေါတာနိယေဝ ကာပေါတကာနိ(ခို၏ဥစ္စာဖြစ်သော အတောင်တို့)၊ ကာပေါတကာနိ ဝိယာတိ ကာပေါတကာနိ(ခိုတောင်နှင့် တူသောအဆင်းတို့)၊ ကာပေါတာနိ+ယေသံ အတ္ထီတိ ကာပေါတကာနိ(ခို တောင်နှင့် တူသောအဆင်းရှိသော အရိုးများ)”ဟု ပြု။(သီဘာ၊၂၊၃၅၀)
֍ * ၅-ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ။
နန္ဒေ၊ ရူပနန္ဒာ။ အာတုရံ၊ ကိုးဆယ့်ခြောက်ဖြာ, ဘေးရောဂါတို့, လွန်စွာခံခက်, နှိပ်စက်အပ်ထသော။ အသုစိံ၊ အမြဲနေ့စဉ်, ဆေးသုတ်သင်လည်း, မစင်မကြယ်, ရွံ ဖွယ်ကောင်းထသော။ ပူတိံ၊ ဆေးကြောသုတ်သင်, တန်ဆာဆင်လည်း, အမြင်သာ ဟုတ်, အတွင်းပုပ်၍ နေထသော။ ဥဂ္ဃရန္တံ၊ မျက်စိနားနှာ, အင်္ဂါရှိတိုင်း, အထက်ပိုင်း ဝယ်, ရွံဖွယ်သိုးပုပ်, အန်ထုတ်၍နေထသော။ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ကျင်ကြီးကျင်ငယ်, အသွယ် သွယ်ဟု, မဖွယ်မရာ, အဖြာဖြာကို, မှန်စွာနေ့ည, ယိုချ၍နေထသော။ ဗာလာနံ၊ ဘဝါ ဘဝ, သံသာရက, ရာဂစရိုက်ပွား, ငမိုက်သားတို့သည်။ အဘိပတ္ထိတံ၊ ရှိရင်ပြောင်းပြန်, မမှန်ကန်အောင်, ကြံဖန်လေးမြတ်, တောင်းတအပ်သော။၁ သမုဿယံ၊ သုံးဆယ့်နှစ်ဝ, ကောဋ္ဌာသတို့, လုံးဝခိုမှီး, ဤကိုယ်ကြီးကို။ ပဿ၊ ဉာဏ်ရောင်လင်းသလောက်, အတွင်းရောက်အောင်, ထွင်းဖောက်စေ့ငု, ကြည့်ရှုစမ်းပါလော့။ (ဋ္ဌ-၁၆၁)
၁။အဘိပတ္ထိတံ။ ။ ခု၊၂၊၂၈၄၌ “အဘိနန္ဒိတံ”ဟု ရှိ၍ “ဗာလေဟိ အန္ဓပုထုဇ္ဇနေဟိ ဒိဋ္ဌိတဏှာဘိနန္ဒနာဟိ “အဟံ မမ”န္တိ အဘိနိဝိဿ နန္ဒိတံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၂)”ဟု ဖွင့်သည်၊ အနက်အရကောက်ကား အတူတူပင်တည်း။
ဓာတုတော သုညတော ပဿ, မာလောကံ ပုန ရာဂမိ၊
ဘေဝ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာ, ဥပသန္တော စရိဿတိ။
ဣဒံ၊ ဤသင်၏ ခန္ဓာကိုယ်သည်။ (အသုစိအာဒိသဘာဝဉ္စေဝ၊ မစင်ကြယ်ခြင်း အစရှိသော သဘောရှိသည်လည်းကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ၊ မမြဲခြင်းအစရှိသော သဘောရှိသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ) ယထာ၊ ဖြစ်သကဲ့သို့။ တထာ၊ ထို့အတူ။ ဧတံ၊ ဤသူသေကောင်သည်။ (အသုစိအာဒိသဘာဝဉ္စေဝ၊ ကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ၊ ကောင်း။ ဟောတိ၊ ၏။) ဧတံ၊ ဤသူသေကောင်သည်။ (အသုစိအာဒိသဘာဝဉ္စေဝ၊ ကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ၊ ကောင်း။ ဟောတိ) ယထာ၊ သို့။၂ တထာ၊ တူ။ ဣဒံ၊ ဤ သင်၏ ခန္ဓာကိုယ်သည်။ (အသုစိအာဒိသဘာဝဉ္စေဝ၊ ကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ၊ ကောင်း။ ဟောတိ၊ ၏) ဓာတုတော၊ မိမိသဘောကို ဆောင်တတ်သည်၏ အဖြစ်အား ဖြင့်လည်းကောင်း။ သုညတော၊ အတ္တမှကင်းဆိတ်သည်၏ အဖြစ်အားဖြင့်လည်းကောင်း။ ပဿ၊ ရှုလော။ လောကံ၊ ခန္ဓာငါးပါးဟူသော လောကသို့။ ပုန၊ တစ်ဖန်။ မာ အာဂမိ၊ မလာနှင့်။ ဘဝေ၊ ဘဝ၌။ ဆန္ဒံ၊ တပ်နှစ်သက်တတ်သော တဏှာကို။ ဝိရာဇေတွာ၊ တပ်မက်ခြင်း ကင်းစေ၍။ ဝါ၊ တပ်မက်ခြင်း ကင်းစေလသော်။ ဥပသန္တော၊ ကိလေသာအပူဝေး၍ ငြိမ်းအေးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) စရိဿတိ၊ လှည့်လည်နေထိုင် ရလတ္တံ့။ (ဋ္ဌ-၁၆၂)
၂။ ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ။ ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၃၌ ၄နည်းဖွင့်ရာ ကျက်မှတ်ရ လွယ်ကူစေရန် နောက်ဆုံးနည်းအတိုင်း ပေးထားသည်၊ အခြားနည်းများကိုလည်း ပေးပြပါဥုးမည်။
ပထမနည်း။ ။ ဣဒံ-ဤသင်၏ ခန္ဓာကိုယ်သည်၊ (အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ-အသက် အငွေ့ ဝိညာဏ်တို့၏၊ အနပဂမာ-မကင်းသေးခြင်းကြောင့်၊ နာနာဝိဓံ-အမျိုးမျိုးအပြားပြားသော၊ မာယောပမံ-မျက်လှည့်ဟူသော ဥပမာရှိသော၊(မျက်လှည့်နှင့်တူသော)၊ ကိရိယံ-အပြုအမူကို၊ ဒဿေတိ) ယထာ-ပြသကဲ့သို့၊ တထာ-တူ၊ ဧတံ-ဤသူသေကောင်သည်၊ (ပုဗ္ဗေ-ရှေး၌၊ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ-တို့၏၊ အနပဂမာ-ကြောင့်၊ အဟောသိ-ဖြစ်ခဲ့ပြီ၊) ဧတံ-ဤသူသေကောင်သည်၊ (ဧတရဟိ-ယခုအခါ၌၊ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ-တို့၏၊ အပဂမာ-ကင်းခြင်းကြောင့်၊ ကိဉ္စိ-တစ်စုံ တစ်ခုသော၊ ကိရိယံ-ကို၊ န ဒဿေတိ) ယထာ-မပြသကဲ့သို့၊ တထာ-တူ၊ ဣဒံ-ဤသင်၏ ခန္ဓာ ကိုယ်သည်၊ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ-တို့၏၊ အပဂမာ-ကြောင့်၊ နဿတေဝ-ပျက်စီးရမည်သာ။)
ဒုတိယနည်း။ ။ ဣဒံ-သည်၊ (သုသာနေ-သုသာန်၌၊ န မတံ) ယထာ-မသေသကဲ့သို့၊ (န သယိတံ) ယထာ-မကိန်းသကဲ့သို့၊ (ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝံ-ဥဒ္ဓုမာတကအစရှိသော အလောင်း ကောင်၏အဖြစ်သို့၊ န ဥပဂတံ)ယထာ-မရောက်သကဲ့သို့၊ တထာ-တူ၊ ဧတံ-သည်၊ (ပုဗ္ဗေ-၌၊ အဟောသိ-ပြီ၊) ဧတံ-သည်၊ (သုသာနေ-၌၊ သယိတံ) ယထာ-ကိန်းရသကဲ့သို့၊ (ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝံ-သို့၊ ဥပဂတံ)ယထာ-ရောက်သကဲ့သို့၊ တထာ-တူ၊ ဣဒံ-သည်၊ (ဘဝိဿတိ-ဖြစ်ရလတံ့။)
တတိယနည်း။ ။ ဣဒံ-သည်၊ (အသုစိ-မစင်ကြယ်သည်၊ ဒုဂ္ဂန္ဓံ-မကောင်းသောအနံ့ရှိ သည်၊ ဇေဂုစ္ဆံ-စက်ဆုတ်ဖွယ်သည်၊ ပဋိက္ကူလံ-ရွံရှာဖွယ်သည်၊ အနိစ္စံ-မမြဲသည်၊ ဒုက္ခံ-ဆင်းရဲသည်၊ အနတ္တာ-အတ္တမဟုတ်သည်၊ ဝါ-အတ္တမရှိသည်၊ ဟောတိ) ယထာ-သို့၊ တထာ-တူ၊ ဧတံ-သည်၊ (ဟောတိ-၏၊)-စသည်ဖြင့် ပေးပါ၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၂၌လည်း အလားတူဖွင့်၏။
ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယတ္ထ ဇရာ စ မစ္စု စ, မာနော မက္ခော စ ဩဟိတော။
အဋ္ဌီနံ၊ သုံးရာသော အရိုးတို့ကို။၁ (ဥဿာပေတွာ၊ စိုက်ထူစေ၍။ နှာရုဝိနဒ္ဓံ၊ ကိုးရာသော အကြောတို့ဖြင့် ဖွဲ့တုပ်အပ်သော။ ဝါ၊ ဖွဲ့တုပ်လျက်။) မံသလောဟိတလေပနံ၊ အသားအသွေးတို့ဖြင့် လိမ်းကျံအပ်သော။ ဝါ၊ လိမ်းကျံလျက်။ [မံသလောဟိတေ၊ ဟိ+လေပနံ, မံသလောဟိတံ+လေပနံ ယဿာတိ ဝါ မံသလောဟိတလေပနံ၊ အသားအသွေး ဟူသော လိမ်းကျံကြောင်းရှိသော။] (တစပဋိစ္ဆန္နံ၊ အရေတို့ဖြင့် ဖုံးလွှမ်းအပ်သော။ ဝါ၊ ဖုံး လွှမ်းလျက်။) နဂရံ၊ အတွင်းခန္ဓာ, မြို့အိမ်ရာကို။ ကတံ၊ (တဏှာယောကျ်ား, လက်သမား သည်) , ပြုထားအပ်ပြီ။ ယတ္ထ၊ ယင်းအတွင်းခန္ဓာ, မြို့အိမ်ရာ၌။ ဇရာ စ၊ အိုခြင်းကို လည်းကောင်း။ မစ္စု စ၊ သေခြင်းကိုလည်းကောင်း။ မာနော စ၊ မာနကိုလည်းကောင်း။ မက္ခော စ၊ ကျေးဇူးချေဖျက်, အမျက်ဒေါသစိတ်ကိုလည်းကောင်း။၁ ဩဟိတော၊ ထား အပ်ပြီ။ (ပါ-၁၅၀)
ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အဋ္ဌီနံ။ ။ “အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ”ဟူသော အဖွင့်အရ ကံအနက်ပေးသည်၊ အဋ္ဌီနံကို သာမီအနက်, နောက်၂ပါဒကို အနိယမဝါကျယူ၍ “ယတ္ထ-အကြင်အတွင်းခန္ဓာ, မြို့အိမ်ရာ၌၊ ဇရာ စ-ကိုလည်းကောင်း၊ ပေ ၊ မက္ခော စ-ကောင်း၊ ဩဟိတော-၏၊ မံသလောဟိတလေပနံ-သော၊ အဋ္ဌီနံ-တို့၏၊ (တံ)နဂရံ-ထိုအတွင်းခန္ဓာ, မြို့အိမ်ရာကို၊ ကတံ-ပြီ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။[အသန္တိ ခေပေန္တိ အဒ္ဓါနန္တိ အဋ္ဌီနိ၊ (အသု+ဣ)၊ အာ ဘုသော တိဋ္ဌတိ ဧတေဟီတိ အဋ္ဌီနိ၊ (အာ+ဌာ+ဣ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၅၇)၊ အသီယန္တိ ခိပီယန္တိ ဆဍ္ဍီယန္တီတိ ဝါ အဋ္ဌီနိ(ပါစိယော-၈၁)။]
ဥပမာနထည့်ပုံ ။ ။ “(ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒီနံ-ကောက်ပဲအစရှိသည်တို့ကို၊ ဩဒဟနတ္ထာယ- ထားခြင်းငှာ၊ ကဋ္ဌာနိ-သစ်သားတို့ကို၊ ဥဿာပေတွာ-၍၊ ဝလီ’ဟိ-နွယ်တို့ဖြင့်၊ ဗန္ဓိတွာ-ဖွဲ့တုပ်၍၊ မတ္တိကာယ-မြေညက်ဖြင့်၊ ဝိလိမ္ပေတွာ-လိမ်းကျံ၍၊ နဂရံ-အပြင်ပအိမ်ကို၊ ကရောန္တိ ယထာပြုလုပ်ကုန်သကဲ့သို့၊ ဧဝံ-တူ၊ ဇရာမစ္စုမာနမက္ခာနံ-တို့ကို၊ ဩဒဟနတ္ထာယ-ငှာ၊) အဋ္ဌီနံ-တို့ကို၊ (ဥဿာပေတွာ နှာရုဝိနဒ္ဓံ မံသလောဟိတလေပနံ တစပဋိစ္ဆန္နံ) နဂရံ-အတွင်းခန္ဓာ, မြို့အိမ်ရာကို၊ ကတံ-ပြီ”ဟု အဋ္ဌကထာဖွင့်အတိုင်း ဥပမာနဝါကျထည့်၍လည်း ပေးနိုင်သည်။
၁။ မက္ခော။ ။ ပရေသံ ဂုဏေ မက္ခေတိ ပုဉ္ဆတိ ဝိနာသေတီတိ မက္ခော၊ (တစ်နည်း) မဟန္တေ ကာရေ ခေပေတီတိ မက္ခော၊[ မဟန္တ+ကာရ+ခ၊ ဟန္တ, ကာရတို့ကိုချေ၊] တရားကိုယ်မှာ ဒေါသမူစိတ္တုပ္ပါဒ်တည်း။(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၄၇)
֍ * ၆-မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ, သန္တော ဟေဝ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ။
သုစိတ္တာ၊ အလွန်ဆန်းကြယ်ကုန်သော။ ရာဇရထာ၊ မင်းတို့၏ ရထားတို့သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဇီရန္တိ၊ ဆွေးမြေ့ရကုန်၏။ အထော၊ ထို့ပြင်။ သရီရမ္ပိ၊ ခန္ဓာကိုယ်သည်လည်း။ ဇရံ၊ ဆွေးမြေ့အိုမင်းခြင်းသို့။ ဥပေတိ၊ ရောက်ရ၏။ သတံ၊ ဘုရားအစရှိသော သူတော် ကောင်းတို့၏။ ဓမ္မော စ၊ လောကုတ္တရာတရားကိုးပါးသည်ကား။ ဇရံ၊ သို့။ န ဥပေတိ၊ မရောက်။ (ဧဝံ၊ ဤသို့။) သန္တော၊ ဘုရားအစရှိသော သူတော်ကောင်းတို့သည်။ သဗ္ဘိ၊ သူတော်ကောင်းတို့နှင့်။၁ (သဒ္ဓိံ၊ အတူ။) ဟဝေ၊ စင်စစ်။ ပဝေဒယန္တိ၊ ပြောဆိုတော်မူကုန် ၏။ (ပါ-၁၅၁)
မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သဗ္ဘိ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို သန္တနောင် ဟိဝိဘတ်ကို ဘိပြု, သန္တကို သပြု, ဗဒွေဘော်လာ၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇၌ ဓမ္မောအရ နိဗ္ဗာန်, သဗ္ဘိသဒ္ဒါ “သူတော်ကောင်း, နိဗ္ဗာန်, သုန္ဒရ”ဟူသော အနက်၃မျိုးကို ယူ၏၊ ထိုတွင် သူတော်ကောင်းကို ဟောရာ၌ “သီဒနသဘာေဝ ကိလေသေ ဘိန္ဒန္တီတိ သဗ္ဘီ၊ [သဒ+ဘိဒိ+ကွိ၊-နီတိဓာတု-၃၆၉။]”ဟု ပြု၊ ဟိဝိဘတ်ချေ၊ (တစ်နည်း) သန္တပုဒ်, ဟိဝိဘတ်၊ သျာဒီသု သဗ္ဘိ(နီတိ-၃၈၀)သုတ် (ဝိဗောအလို သန္တသဒ္ဒဿ-စသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါ)ဖြင့် သန္တကို သဗ္ဘိပြု, ဟိဝိဘတ်ချေ၊ “သမ္မန္တိ, ကိလေသေ သမေန္တိ ဝူပသမေန္တီတိ ဝါ သဗ္ဘီ”ဟု ကြံ၊ ပုံလိင်, ရတ္တာဒိ, ဣကာရန္တတည်း၊ အထက်အတိုင်း အနက်ပေး။
နိဗ္ဗာန်အနက်။ ။ ဤအနက်ကို ဟောရာ၌ “သတံ-တို့၏၊ ဓမ္မော-နိဗ္ဗာန်တရားသည်၊ ဇရံ-သို့၊ န ဥပေတိ၊ (တသ္မာ-ကြောင့်၊) သန္တော-တို့သည်၊ သဗ္ဘိံ-နိဗ္ဗာန်ကို၊ (သတံ-တို့၏၊ ဓမ္မောတိ- ဟူ၍၊) ပဝေဒယန္တိ-ကုန်၏”ဟု ပေး၊ “သဗ္ဘိံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၊ “သီဒနသဘာဝါ ကိလေသာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဘိ(နီတိဓာတု-၃၆၉)”ဟု ပြု၊ ရတ္တိကဲ့သို့ စဉ်ပါ။
သုန္ဒရအနက်။ ။ ဤအနက်ကို ဟောရာ၌ “သဗ္ဘိံ-ကောင်းသော၊ (ယံ-အကြင်နိဗ္ဗာန် တရားကို၊) သန္တော-တို့သည်၊ ပဝေဒယန္တိ၊ သတံ-တို့၏၊ (သော) ဓမ္မော-ထိုနိဗ္ဗာန်တရားသည်၊ ဇရံ-သို့၊ န ဥပေတိ”ဟု ပေး၊ “ကိလေသေ သမေတိ ဝူပသမေတီတိ သဗ္ဘိ”ဟု ကြံ၊ သန္တကို သဗ္ဘိ ပြု, ဟိဝိဘတ်ချေ၊ အရအားလျော်စွာ အဂ္ဂိ ရတ္တိ အဋ္ဌိတို့ကဲ့သို့ စဉ်ရမည်ဖြစ်ရကား ဤ၌ ဓမ္မ ကို ရသောကြောင့် အဂ္ဂိကဲ့သို့ စဉ်ပါ။ (နီတိပဒ-၂၃၃)
֍ * ၇-လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တေသု ဧကော မတော ဒေဝ, ဒုတိယံ ဒေဟိ ခတ္တိယ။
မဟာရာဇ၊ မင်းမြတ်။ မေ၊ ကျွန်တော်မျိုး၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဒွေ၊ နှစ်ကောင်ကုန်သော။ ဂေါဏာ၊ နွားတို့သည်။ (သန္တိ၊ ရှိပါကုန်၏။) ယေဟိ၊ ယင်းနွားနှစ်ကောင်တို့ဖြင့်။ ခေတ္တံ၊ လယ်ကို။ ကသာမသေ၊ ထွန်ယက်ရပါကုန်၏။ ဒေဝ၊ မင်းမြတ်။ တေသု၊ ထိုနွားနှစ် ကောင်တို့တွင်။ ဧကော၊ တစ်ကောင်သည်။ မတော၊ သေးသွားပါပြီ။ ခတ္တိယ၊ မင်းမြတ်။ ဒုတိယံ၊ နှစ်ကောင်မြောက်နွားကို။ ဒေဟိ၊ ပေးသနားတော်မူပါ။ (ဋ္ဌ-၁၆၃)
တေသု ဧကော မတော ဒေဝ, ဒုတိယံ ဂဏှ ခတ္တိယ။
မဟာရာဇ၊ မြတ်။ ပေ။ ဒေဝ၊ မြတ်။ တေသု၊ တို့တွင်။ ဧကော မတောခတ္တိယ၊ မြတ်။ ဒုတိယံ၊ ကို။ ဂဏှ၊ ယူတော်မူပါ။ (ဋ္ဌ-၁၆၄)
လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, ပညာ တဿ န ဝဍ္ဎတိ။
အပ္ပဿုတော၊ အကြားအမြင်မရှိသော။၁ အယံ ပုရိသော၊ ဤယောက်ျားသည်။ ဗလိဗဒ္ဒေါဝ၊ နွားလာကဲ့သို့။၂ ဇီရတိ၊ အသားသာတိုး, အကျိုးမဲ့စွာ, ကြီးရင့်ရှာ၏။ [ဇီရဓာတ်, ဗြူဟနအနက် (နီတိဓာတု-၁၄၆)။ ဇိရဓာတ်, ဒီဃပြု (ဓာတွတ္ထ)။] တဿ၊ ထိုယောက်ျား ၏။ ဝါ၊ မှာ။ မံသာနိ၊ အသားတို့သည်။ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တိုးပွားကုန်၏။ တဿ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပညာ၊ လောကီလောကုတ္တရာပညာသည်။ န ဝဍ္ဎတိ၊ မတိုးပွား။ (ပါ-၁၅၂)
လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ အပ္ပဿုတော။ ။ အပ္ပံ သုတံ ဧတဿာတိ အပ္ပဿုတော၊ အပ္ပန္တိ စ ထောကန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃)။ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ အဘာဝတ္ထော အယံ အပ္ပသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ(မ၊ဋီ၊၁၊၂၉၁)။
၂။ ဗလီဗဒ္ဒေါ, ဗလိဗဒ္ဒေါ။ ။ ဤ စ+ဝရော စ ဤဝရာ(ကျက်သရေ+ဆုလာဘ်တို့) ဤဝရေ+ဒဒါတီတိ ဤဗဒ္ဒေါ၊ [ဤဝရ+ဒါ+အ၊ ဝကို ဗ, ရကို ဒပြု၊] ဗလံ+အဿ အတ္ထီတိ ဗလီ၊ ဗလီ စ+သော+ဤဗဒ္ဒေါ စာတိ ဗလီဗဒ္ဒေါ(ခွန်အားပြည့်မတ်, ကျက်သရေဆုလာဘ်ကို ပေးတတ် သော နွားလား)၊ ဤအလို “ဗလီ+ဤဗဒ္ဒေါ”ကို စပ်ထားသောကြောင့် “ဗလီဗဒ္ဒေါ”ဟု ရှိရမည်။ (ထောမ၊ ပါစိတ်ဘာ၊၁၊၁၃၊ ဌ.ပြု-၄၆)
တစ်နည်း။ ။ ဗလံ+ဝဒ္ဓယတီတိ ဗလီဗဒ္ဓေါ၊ ဗလ+ဝဒ္ဓ+ဏ၊ လ၏အ-ကို ဤပြု, ဒ္ဓ၌ ဓကို ဒပြု, ဝကို ဗပြု(ဓာန်-ဋီ-၄၉၅)၊ ဤအလိုလည်း “ဗလီဗဒ္ဒေါ”ဟုပင် ရှိရမည်၊ ဓာန်-ဋီ-နိ-၄၉၅ နှင့် သူစိ၌ကား လ၏ အ-ကို ဣပြု၍ “ဗလိဗဒ္ဒေါ”ဟု ရှိ၏။
ဗလိဗဒ္ဓေါ။ ။ နီတိသုတ္တနိ၊၂၊၂၆၄၌ကား “ဗလိနာ ထာမဝန္တေန+ဗဒ္ဓတိ အဟမီတိ ကရောတီတိ ဗလိဗဒ္ဓေါ၊ [ဗလီ+ဗဒ္ဓ အဟံကာရေ+အ၊ လီ၌ ရဿပြု၊]”ဟု ဆို၏၊ ဤအလို “ဗလိဗဒ္ဓေါ”ဟု ရှိရမည်၊ ဓာဒီ, ပါဂံသစ်၊၂၊၂၄တို့၌လည်း ဓာန်-ဋီ-၄၉၆အတိုင်း ဝိဂြိုဟ်ဆိုကာ “ဗလ+ ဝဒ္ဓ”မှ လ၏အ-ကို ဣပြု၍ “ဗလိဗဒ္ဓ”ဟုပင် ရှိ၏။
ဗလိပဒေါ။ ။ နိသာ-၁၀၆၌ “မဇ္ဈိမဝယပ္ပတ္တကာလေ သာမိကာနံ ဗလိပဒါနသီလတ္တာ (ပူဇော်မှုကို အလွန်ပေးခြင်းအလေ့ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်) ဗလိပဒေါ နာမ”ဟု ဆို၏၊ “ဗလိနော+ ပဒံ(ပဒါနံ) ဗလိပဒံ၊ ဗလိပဒံ+သီလံ အဿာတိ ဗလိပဒေါ(နွားရှင်တို့အား ပူဇော်မှုကို အလွန် ပေးလေ့ရှိသောနွားလား)”ဟုကြံ၊ ယခုအခါ ဤပါဌ်ကို ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ မတွေ့ရတော့ပါ။
֍ * ၈-ဥဒါနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
(ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) ဇာတိ၊ ပဋိသန္ဓေနေရခြင်းသည်။ (ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿိတာယ၊ အိုနာသေရေး, ဒုက္ခဘေးတို့နှင့်, ရောထွေး၍ နေသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။) ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ်။ (ဥပဂန္တုံ၊ ကပ်ရောက်ခြင်းငှာ။) ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲလှချေ၏။ (တသ္မာ စ၊ ထို့ကြောင့်လည်းကောင်း။ တသ္မိံ၊ ထိုတဏှာယောက်ျား, လက်သမားကို။ အဒိဋ္ဌေ၊ ဉာဏ်ဖြင့်ထင်ထင်, မတွေ့မြင်အပ်သေးသည်ရှိသော်။ သာ ဇာတိ၊ ထိုဇာတိ သည်။ န နိဝတ္တတိ၊ ဆုတ်နစ်မည်မဟုတ်။ တသ္မာ စ၊ ထိုကြောင့်လည်းကောင်း။) ဂဟကာရံ၊ ခန္ဓာအိမ်ကို, အကြိမ်ကြိမ်အဖန်ဖန်, စီမံတတ်သော, တဏှာယောက်ျား, လက် သမားကို။ ဂဝေသန္တော၊ မရမနေ, ရှာဖွေသော။ (အဟံ၊ သည်။) အနိဗ္ဗိသံ၊ တဏှာမြင်ရန်, သဗ္ဗညာဏ်ကို, ဧကန်ပိုင်ပိုင်, မရနိုင်သေးသည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ်၍။ ဝါ၊ ဖြစ်ခြင်းကြောင့်။ ဧတ္တကံ ကာလံ၊ ဤမျှလောက်သော လေးအသင်္ချေနှင့် ကမ္ဘာတစ်သိန်းကာလပတ်လုံး။) အနေကဇာတိသံသာရံ၊ အသိန်းမက, ဘဝများစွာ, သံသရာစက်ဝိုင်းကို။ သန္ဓာဝိဿံ၊ ဆုံဝယ်တပ်နွား, ရဟတ်ခြားသို့, ပြေးသွားကျင်လည်ခဲ့ရလေပြီ။၁ (ပါ-၁၅၃)
၁။သန္ဓာဝိဿံ။ ။ သံ+ဓာဝု+ဣံ၊ ဂါထာယ မတီတတ္ထေ ဣမိဿံ(နီတိ-၁၁၀၃)သုတ်ဖြင့် ဣံဝိဘတ်ကို ဣဿံပြု၊ ရူ-၂၈၁၌ အတိတ်ကို အနာဂတ်အနေဖြင့် ဆိုလိုသောကြောင့် အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိသုတ်(ဝိဗော၌ “ဘဝိဿန္တိ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ)ဖြင့် အတိတ်အနက်၌ ဿံဝိဘတ် သက်သည်၊ မောဂ်.နိ၊၂၊၃၀၂၊ နိဒီ-၃၇၉၌လည်း ဤနည်းတူပင် ဆို၏။
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ။
ဂဟကာရက၊ ခန္ဓာအိမ်ကို, အကြိမ်ကြိမ်အဖန်ဖန်, စီမံတတ်သော, တဏှာ ယောက်ျား, ဟဲ့...လက်သမား! (ဒါနိ၊ သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ရပြီးရာ, ယခုအခါ၌။ တွံ၊ သင်သည်။ ဝါ၊ သင့်ကို။) ဒိဋ္ဌော၊ ဉာဏ်ဖြင့်ထင်ထင်, တွေ့မြင်အပ်ပြီးသည်။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ ပုန၊ တစ်ဖန်။ ဂေဟံ၊ ခန္ဓာအိမ်ကို။ န ကာဟသိ၊ ပြုလုပ်ရတော့မည်မဟုတ်။ တေ၊ သင်၏။ သဗ္ဗာ၊ ကြွင်းမဲ့ဥဿုံ, အလုံးစုံကုန်သော။ ဖာသုကာ၊ ကိလေသာအခြင် ရနယ်တို့ကို။ [ပါတဗ္ဗာ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ ဖာသု, ပကာရဿ ဖကာရံ ကတွာ၊ ဖုသိတဗ္ဗာတိ ဝါ ဖာသု၊ သာယေဝ ဖာသုကာ။ သီဋီသစ်၊၁၊၈၆။] ဘဂ္ဂါ၊ မှုန့်မှုန့်ညက်ညက်, ချိုးဖျက်အပ်ကုန်ပြီ။ ဂဟကူဋံ၊ ခန္ဓာအိမ်၏ အဝိဇ္ဇာအထွတ်ကို။ ဝိသင်္ခတံ၊ ဖျက်ဆီးအပ်ပြီ။ စိတ္တံ၊ ငါ၏စိတ် သည်။ ဝိသင်္ခါရဂတံ၊ သင်္ခါရကင်းမြုံ, နိဗ္ဗာန်ဘုံသို့, အာရုံပြုသောအားဖြင့် ရောက်ပြီ။ (အဟဉ္စ၊ ငါသည်လည်း။) တဏှာနံ၊ သင်တဏှာတို့၏။ ခယံ၊ ကုန်ကြောင်းဖြစ်သော အရဟတ္တမဂ်, အရဟတ္တဖိုလ်ကို။ အဇ္ဈဂါ၊ ရပြီ။ (တစ်နည်း) ဝိသင်္ခါရဂတံ၊ သော။ စိတ္တံ၊ သည်။ တဏှာနံ၊ တို့၏။ ခယံ၊ ကို။ အဇ္ဈဂါ၊ ပြီ။၁ (ပါ-၁၅၄)
ဥဒါနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ခယမဇ္ဈဂါ။ ။ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ, အရဟတ္တဖလံ ဝါ(သာရတ္ထ၊၁၊၆၅)၊ “ခီယန္တိ တဏှာယော ဧတေနာတိ ခယော”ဟုပြု၊ “အဟံ”ဟု ကတ္တားထည့်သော ရှေ့နည်းအလို အဇ္ဈဂါ၌ အဓိပုဗ္ဗ ဂမုဓာတ်နောင် အဇ္ဇတနီဣံဝိဘတ်, သို့မဟုတ် အံဝိဘတ်ကို အဇ္ဇတနိယမာတ္တ- မိံ ဝါ အံ ဝါ(နီတိ-၁၁၀၄)သုတ်ဖြင့် အာပြု၊ ကွစိဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ဂမ်ကို ဂါပြု။ နောက်နည်း ကား စိတ္တံကို အဇ္ဈဂါ၏ ကတ္တားဟုယူသော ဂဏ္ဌိပုဒ်၏ အလိုတည်း၊ ဂမုကို ဂါပြု, ဤဝိဘတ်ချေ (သာရတ္ထ၊၁၊၆၅၊ ရူ-၂၈၀)၊ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၆၌ ပရောက္ခာဝိဘတ်ဟု ဆို၏၊ ထိုအဆိုကို ဆရာတို့ နှစ်သက်တော်မမူ။
֍ * ၉-မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေဝ မလ္လလေ။
(ဗာလာ၊ လူမိုက်တို့သည်။) ယောဗ္ဗနေ၊ နုပျိုသန်စွမ်းသူ၏အဖြစ်၌။ ဝါ၊ နုပျိုသန် စွမ်းသူ၏အဖြစ်ရှိရာအခါ၌။ [ယုဝဿ+ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ။ ယုဝ+ဏ။ န-လာ၊ ယောဗ္ဗနံ+ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ယောဗ္ဗနော။] ဗြဟ္မစရိယံ၊ မြတ်သောအကျင့်ကျင့်သုံးခြင်းကို။၂ အစရိတွာ၊ မကျင့်သုံးမူ၍။ ဓနံ၊ ဥစ္စာကို။ အလဒ္ဓါ၊ မရမူ၍။ ခီဏမစ္ဆေ၊ ကုန်ပြီးသော ငါးရှိသော။ ပလ္လလေ၊ ရေအိုင်ငယ်၌။ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဣဝ၊ ကြိုးကြာအိုတို့ကဲ့သို့။ အဝဈာယန္တိ၊ ကြံမှိုင် ရကုန်၏။၁ (ပါ-၁၅၅)
၂။ ဗြဟ္မစရိယံ။ ။ ဗြဟ္မံ ဗြဟ္မာနံ ဝါ+စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၉)၊ ဗြဟ္မေဟိ သေဋ္ဌေဟိ+စရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၂)၊ ဗြဟ္မတ္ထာယ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ+စရိယာတိ ဗြဟ္မ- စရိယံ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၁)၊ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မစရိယံ(မ၊ဋီ၊၂၊၃၄)၊ ဗြဟ္မစရိယ အရ “ဒါန, ငါးပါးသီလ, အရိယမဂ္ဂ, သာသနဗြဟ္မစရိယ”တို့ကို ယူ၍ “ဗြဟ္မစရိယဝါသံ”ဟူသောအဖွင့်အရ “ဗြဟ္မစရိယဿ+ဝါသော ဗြဟ္မစရိယံ”ဟုဆက်ပြု၊ ဝါသပုဒ်ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ဌာနူပစာရအားဖြင့် ဗြဟ္မစရိယကျင့်သုံးခြင်းကို ယူ။(ဓမ္မ-ဋီ-၁၆၇)
၁။ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ။ ။ “ခီဏမစ္ဆေ ပလ္လလေ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဝိယ အဝဈာယန္တိ (ဓမ္မ.ဋ္ဌ)။ အက္ခိစ္ဆိန္နော’ဝဈာယတီတိ အက္ခိစ္ဆိန္နော အဝဈာယတိ ဗလဝစိန္တနံ စိန္တေတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅)”ဟူသော အဖွင့်တို့ကို ကြည့်၍ “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+အဝဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေ+ ဣဝ”ဟု ဖြတ်၍ ပေးသည်။ “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+ဣဝ+ဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေ+ဧဝ”ဟု ဖြတ်၍ “ခီဏမစ္ဆေ ဧဝ-ငါးကုန် ပြီးသည်သာလျှင်ဖြစ်သော၊ ပလ္လလေ-၌၊ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ-တို့သည်၊ ဈာယန္တိ ဣဝ-ကြံမှိုင်ကုန်သကဲ့သို့၊ ဈာယန္တိ-ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝ, ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနံ။
(ဗာလာ၊ တို့သည်။) ယောဗ္ဗနေ၊ ၌။ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ကို။ အစရိတွာ၊ ၍။ ဓနံ၊ ကို။ အလဒ္ဓါ၊ ၍။ စာပါတိခီဏာ၊ လေးမှ လွန်၍သွားသော မြားတို့သည်။ ဝါ၊ လေးမှ လွှတ် လိုက်သော မြားတို့သည်။၂ (ဥပစိကာနံ၊ ခြတို့၏။ ဘတ္တံ၊ အစာသည်။) သေန္တိ ဣဝ၊ ဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့။၃ (ဧဝံ၊ ဤအတူ။) ပုရာဏာနိ၊ ရှေးကပြုထား, သောက်စားကခုန်, ဆိုတီးပုံအကြောင်း, ရှေးဖြစ်ဟောင်းတို့ကို။ အနုတ္ထုနံ (အနုတ္ထုနန္တာ)၊ အောက်မေ့ တသ, ပူဆွေးရကုန်သည်။၁ သေန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ (ပါ-၁၅၅)
မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဇရာဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ စာပါတိခီဏာ။ ။ “စပဿ(ဝါးအထူး၏)+ဝိကာရော စာပေါ၊ [စပ+ဏ၊-ကောတ္ထုဘ၊] အတိခိဏိံသူတိ အတိခီဏာ၊[အတိ+ခိ ဂတိမှိ+တ၊ တကို ဤဏပြု၊] စာပတော+အတိခီဏာ စာပါတိခီဏာ”ဟုပြု၊ နီတိဓာတု-၂၄၇၌ ယုပစ္စည်းကို အန, နကို ဏပြု၍ “အတိခိဏာ”ဟုရှိ၏။
၃။ သေန္တိ။ ။ “ဟောန္တိ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် သေန္တိ၌ သိဓာတ်, ပဝတ္တနဂတိအနက် ယူပေးသည်၊ “ဥပဂမိဿန္တိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဥပမေယျဘက်၌ သိဓာတ်ကို ပါပုဏန ဂတိအနက်, အန္တိဝိဘတ်ကို အနာဂတ်အနက်ကြံကာ “ပုရာဏာနိ-တို့ကို၊ အနုတ္ထုနံ-ကုန်လျက်၊ (မရဏံ-သေခြင်းသို့၊) သေန္တိ-ရောက်ကုန်လတ္တံ့”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ “လေးမှ လွှတ်လိုက်သော မြားသည် ကောက်သူမရှိလျှင် ခြစာဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့ လူမိုက်တို့သည်လည်း နုပျိုသန်စွမ်းစဉ်က ကုသိုလ်, ဥစ္စာမရှာခဲ့လျှင် အရွယ်လွန်သောအခါ ရှေးဖြစ်ဟောင်းကို အောက်မေ့တ-သ ပူဆွေး ရင်း သေမင်းစာ ဖြစ်ကြလိမ့်မည်” ဟူလို။ [“စာပါတိခီဏာ-တို့သည်၊ သေန္တိ ဣဝ-ကျရာအရပ်၌ ကိန်းနေရကုန်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) ပုရာဏာနိ-တို့ကို၊ အနုတ္ထုနံ-ကုန်လျက်၊ သေန္တိ-နေရကုန်၏”ဟု လည်း ပေးကြ၏။]
ပကတိအတိုင်း။ ။ အဋ္ဌကထာ၌ သေန္တိ၏ ဝိကတိကတ္တားကို “ဘတ္တံ”ဟု ထည့်သည်၊ ပကတိကတ္တားကား စာပါတိခီဏာတည်း၊ ထိုပကတိကတ္တား၏ ဝုစ်အတိုင်း “သေန္တိ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ရှိရသည်၊ မှန်၏-ကတ္တားဖြစ်စေ ကံဖြစ်စေ ပကတိဝိကတိ၂မျိုးတွင် ပကတိပုဒ်အနက်က အရင်းခံ ပဓာနဖြစ်သောကြောင့် ကြိယာသည် ပကတိကတ္တား, ကံ၏ သင်္ချာ(ဝုစ်)ကိုသာ ယူရိုးရှိ၏။
ပကတီ ဝိကတီစာပိ, ယတြ ဝုတ္တံ ဒွယမ္ပိ စ၊ ဝါစကော ပကတိသင်္ချံ, ဂဏှာတိဿာ ပဓာနတော။ (သာရ-၆)
၁။ အနုတ္ထုနံ။ ။ အနုတ္ထုနန္တီတိ အနုတ္ထုနံ၊ [အနု+ထု(နိတ္ထုနန-ညဉ်းခြင်းအနက်)+နာ+ အန္တ၊] “အနုတ္ထုနန္တာ”ဟုဖွင့်ခြင်း, “ဗာလာ”ဟု ကတ္တားရှိခြင်းတို့ကြောင့် ယောဝိဘတ်သက်၍ “ဂစ္ဆန္တာဒီနံ န္တသဒ္ဒေါ အံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် န္တကို အံပြု, သဗ္ဗာသမာဝုသောသုတ်၌ အာဒိသဒ္ဒါဖြင့် ယောဝိဘတ်ကိုချေ။ (ကစ်ဘာ၊၁၊၂၃၃၊ ဝိဗော၊၇၅)
၁၂-အတ္တဝဂ်
֍ * ၁-ဗောဓိရာဇကုမာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တိဏ္ဏံ အညတရံ ယာမံ, ပဋိဇဂ္ဂေယျ ပဏ္ဍိတော။
အတ္တာနံ၊ ဘဝဖန်ခါ, သံသရာက, ငါဟုစွဲဆို, မိမိကိုယ်ကို။၂ ပိယံ၊ အရင်းစစ် လျှင်, ပြစ်မတင်ဖို့, နှစ်စဉ်မမုန်း, အချစ်ခင်ဆုံးဟူ၍။ စေ ဇညာ၊ အခါအခါ, အရာရာ ဝယ်, စာနာထောက်ထား, အကယ်၍နားလည်ငြားအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ကိုယ့်ကိုယ်သာလျှင်, အခင်မင်ဆုံး, အချစ်ဆုံးဟု, လုံးလုံးခွဲခြား, နားလည်ငြားသည်ရှိသော်။) နံ (အတ္တာနံ)၊ ခုလည်းကိုယ့်ကိုယ်, နောင်ကိုယ့်ကိုယ်ဟု, သို့ကလိုသိရှိ, ထိုမိမိကို။ သုရက္ခိတံ၊ တရား ကြောင်းရာ, မစောင်းပါဘဲ, ကောင်းစွာမပြတ်, စောင့်ရှောက်အပ်သည်မည်လောက် အောင်။ ရက္ခေယျ၊ သတိတရား, ကောင်းစွာထား၍, မမှားပုံသေ, စောင့်ရှောက်လေ ရာ၏။ ပဏ္ဍိတော၊ ပြုသမျှအသစ်, ဖြစ်သမျှအကြောင်း, မကောင်းလည်းငါ, ကောင်း လည်းငါဟု, ကောင်းစွာမြင်သိ, ပညာရှိသည်။ တိဏ္ဏံ၊ နှစ်ဆယ့်ငါးနှစ်, သင့်အောင်ဆစ် ၍, သုံးရစ်ပိုင်းခြား, အရွယ်သုံးပါးတို့တွင်။ အညတရံ ယာမံ၊ ယုတ်စွအဆုံး, နောက်ပိတ် တုံးဟု, ခေါ်ထုံးအရ, ပစ္ဆိမအရွယ်ကို။ ပဋိဇဂ္ဂေယျ၊ အပြစ်မနှော, စင်းလုံးချောအောင်, ဆေးကြောသုတ်သင်ရာသတည်း။ (ပါ-၁၅၇)
ဗောဓိရာဇကုမာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ အတ္တာနံ။ ။ အတ္တသဒ္ဒါ၏ အနက်များစွာတို့တွင် ဤ၌ ကိုယ်အနက်ကို ဟော၏၊ “ဘဝါဘဝံ ဓာဝန္တော ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာဒိဘေဒံ အနေကဝိဟိတံ သံသာရဒုက္ခံ အတတိ သတတံ ဂစ္ဆတိ ပါပုဏာတိ အဓိဂစ္ဆတီတိ အတ္တာ၊ [အတ+အ၊-နီတိဓာတု-၄၈။] အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ [အာ+ဓာ+တ၊-ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၆၀။] သုခဒုက္ခံ အဒတိ ဘက္ခတီတိ အတ္တာ၊ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာဒီဟိ သံသာရဒုက္ခေဟိ အဒီယတေ ဘက္ခီယတေတိ အတ္တာ၊ [အဒ+မန်၊-ကစ္စည်း-၆၂၇။]” ဟုပြု။ (ဓမ္မ-ဋီ-၁၇၁)။
֍ * ၂-ဥပနန္ဒသကျပုတ္တဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော, ဓမ္မဋ္ဌဿ ဘဝိဿတိ။
အနုတီရစာရိ၊ ကမ်း၏ အနီးနားရေတိမ်၌ လှည့်လည်လေ့ရှိသောဖျံ! [တီရဿ '+သမီပံ အနုတီရံ၊ အနုတီရေ+စရတိ သီလေနာတိ အနုတီရစာရီ။] (တွံ၊ သည်။) နင်္ဂုဋ္ဌံ၊ အမြီး ပိုင်းကို။ (ဂဏှ၊ ယူပါလော။) သီသံ၊ ဥုးခေါင်းပိုင်းသည်။ ဂမ္ဘီရစာရိနော၊ ရေနက်ရာအရပ် ၌ လှည့်လည်လေ့ရှိသောဖျံဖို့။ (ဟောတု၊ ဖြစ်ပါစေ။) အပိစ၊ အမြီးပိုင်းခေါင်းပိုင်းမှ တစ်ပါးသော။ မဇ္ဈိမော၊ အလယ်၌ဖြစ်သော။ အယံ ခဏ္ဍော၊ ဤအပိုင်းသည်။ (တစ် နည်း) အတိစ္စ၊ အမြီးပိုင်း ခေါင်းပိုင်းကို လွန်၍။ (ဌိတော၊ တည်သော။) မဇ္ဈိမော၊ သော။ အယံ ခဏ္ဍော၊ သည်။၁ ဓမ္မဋ္ဌဿ၊ တရားဥပဒေ၌ တည်သောငါ့ဖို့။ ဝါ၊ တရားသူကြီး ဖြစ်သော ငါ့ဖို့။ ဘဝိဿတိ၊ ဖြစ်ရလိမ့်မည်။ (ပါ-၁၆၅)
၁။အစ္စာယံ။ ။ “အပိစ+အယံ”ဟု ဖြတ်၊ အပိစဿိလောပေါ ပဿ စတ္တံ(နီတိ-၁၆၆) သုတ်ဖြင့် ဣကိုချေ, ပကို စပြု၊ ဝိဗော၊၁၇၌ “သဗ္ဗော စံ တိ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိ ဘာဂဖြင့် ပိကို စပြု၏။ (တစ်နည်း) “အတိစ္စ+အယံ”ဟု ဖြတ်၊ “အတိစ္စဿ ဝါ တိလောပေါ (နီတိ-၁၆၇)သုတ်, ဝိဗော၊၃၀အလို ဗျဉ္ဇနေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် တိကိုချေ။(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၅)
နိဒီ-၂၂။ ။ “အတိ+အယံ” ဟု ဖြတ်, ယဝါ သရေ(မောဂ်-၁၊၃၀)သုတ်ဖြင့် ဣကို ယပြု, တဝဂ္ဂ ဝရဏာနံ-စသော(မောဂ်-၁၊၄၈)သုတ်ဖြင့် တကို စပြု, ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ(မောဂ်- ၁, ၄၉)သုတ်ဖြင့် ယကို စပြု၊ ကစ္စည်းအလို တိကို စပြု, စဒွေဘော်လာ၊ “မဇ္ဈိမော-သော၊ အတိ (အတိရေကော)-ပိုလွန်သော၊ အယံ ခဏ္ဍော-သည်”ဟု ပေး။
ဥပနန္ဒသကျပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထညမနုသာသေယျ, န ကိလိဿေယျ ပဏ္ဍိတော။
အတ္တာနမေဝ၊ မိမိကိုယ်ကိုသာလျှင်။ ပဌမံ၊ ရှေးဥုးစွာ။ ပတိရူပေ၊ သင့်တော် သော ဂုဏ်၌။ နိဝေသယေ၊ တည်စေမကွာ, သွင်းထားရာ၏။ အထ၊ ထိုမှ နောက်၌။ အညံ၊ အခြားသူကို။ အနုသာသေယျ၊ သွန်သင်ဆုံးမရာ၏။ (ဧဝံ၊ ဤသို့။ ကရောန္တော၊ ပြုလသော်။ ဝါ၊ ပြုသော။) ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ န ကိလိဿေယျ၊ ကဲ့ရဲလွတ်ကင်း, ချီးမွမ်းခြင်းကြောင့်, စိတ်တွင်းကြည်နူး, မညစ်ညူးမပင်ပန်းတော့ရာ။ (ပါ-၁၅၈)
ဥပနန္ဒသကျပုတ္တဝတ္ထုဂါထာ နိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
နာယံ ကာလံ အကာလံ ဝါ, အဘိဇာနာတိ ကုက္ကုဋော။
အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော၊ မိဘတို့ထံ၌ ကြီးပြင်းရသည်မဟုတ်သော။ ဝါ၊ မိဘ တို့၏ အဆုံးအမကင်း၍ ကြီးပြင်းလာရသော။၁ အာစာရကုလေ၊ ဆရာ့အိမ်၌။ ဝါ၊ ဆရာ့ကျောင်း၌။ န ဝသံ (န ဝသန္တော)၊ မနေရသော။ အယံ ကုက္ကုဋော၊ ဤကြက်ဖသည်။ ကာလံ ဝါ၊ တွန်ချိန်ကိုလည်းကောင်း။ အကာလံ ဝါ၊ တွန်ချိန်မဟုတ်သည်ကိုလည်းကောင်း။ န အဘိဇာနာတိ၊ မသိရှာ။ (ဋ္ဌ-၁၆၆)
၁။ အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော။ ။ မာတာ စ+ပိတာ စ မာတာပိတရော၊[တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် မာတု၏ ဥကို အာပြု၊-ရူ-၂၀၉။] မာတာပိတူသု+သံဝဍ္ဎော မာတာပိတရသံဝဍ္ဎော(နိဒီ-၂၇၆)၊ [သမာသဂတနာမေ ကွစိ(နီတိ-၄၁၅)သုတ်ဖြင့် (ဝိဗော၊၇၈အလို အညေသွာရတ္တံသုတ်၌ အာရတ္တံ ဟူသော ဘာဝနိဒ္ဒေသဖြင့်) ပိတု၏ဥကို အာရပြု, အာရ၏ အာကို ရဿပြု။] န+မာတာပိတရ- သံဝဍ္ဎော အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော၊ (တစ်နည်း) မာတာပိတူသု+ န သံဝဍ္ဎော အမာတာပိတရ- သံဝဍ္ဎော(အယုတ္တသမာသ်)။
ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုဒန္တော ဝတ ဒမေထ, အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော။
(ယော ဘိက္ခု၊ အကြင်ရဟန်းသည်) ယထာ၊ အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။ အညံ၊ အခြားသူကို။ အနုသာသတိ၊ သွန်သင်ဆုံးမ၏။ တထာ၊ ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ဝါ၊ ကိုယ်တိုင်။ စေ ကယိရာ၊ အကယ်၍ ပြုအံ့။ (ဧဝံ သန္တေ၊ ဤသို့ ဖြစ်လသော်။ သော ဘိက္ခု၊ ထိုရဟန်းသည်။) ဝတ၊ စင်စစ်။ သုဒန္တော၊ ကိုယ့်ကိုယ် ကို ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဒမေထ၊ အခြားသူကို ဆုံးမနိုင်ရာ ၏။ (ကသ္မာ၊ အဘယ်ကြောင့်နည်း။) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ အတ္တာ ကိရ၊ မိမိ ကိုယ်ကိုသာလျှင်။၁ ဒုဒ္ဒမော၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် ဆုံးမအပ်၏။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။ သုဒန္တော၊ သည်။ ဟုတွာ၊ ၍။ ဒမေထ၊ ၏။) (ပါ-၁၅၉)
ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ကိရ။ ။ ကိရနိပါတ်ပုဒ်၏ အနက်ကို “(၁)တစ်ဆင့်ကြားခြင်း (၂)မနှစ်သက်ခြင်း (၃)ဧဝအနက် (၄)အကျယ်ချဲ့ခြင်း”ဟု ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ တွေ့ရ၏၊ သက္ကတ၌ “ကိလ”ဟု ရှိ၏၊ ပါဠိ၌ လကို ရပြု၍ “ကိရ”ဟု ဖြစ်သည်၊ ထိုကိလ(ကိရ)ပုဒ်၏ အနက်ကို “(၁)သတင်းစကား (၂)တစ်ဆင့်ကြားခြင်း (၃)ဆုံးဖြတ်ခြင်း (၄)ချီးမွမ်းခြင်း (၅)ထင်ရှားသည့် ပမာဏကို ထွန်းပြခြင်း (၆)အမှန် (၇)အကြောင်း (၈)မနှစ်သက်ခြင်း (၉)ချွတ်ယွင်းခြင်း (၁၀)တားမြစ်ခြင်း”ဟု ထောမ နိဓိ၌ ဆို၏၊ ထိုအနက်များထဲမှ ဧဝအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ အနက်မဲ့သော်လည်းကြံ။
֍ * ၄-ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
နိဂြောဓသ္မိံ မတံ သေယျော, ယေဉ္စ သာခသ္မိ ဇီဝိတံ။
(တာတ၊ ချစ်သား! အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဟိတကာမော၊ စီးပွားကို လိုလားသူ သည်။) နိဂြောဓမေဝ၊ နိဂြောဓသမင်ကိုသာလျှင်။ သေဝေယျ၊ မှီဝဲဆည်းကပ်ရာ၏။ သာခံ၊ သာခသမင်ကို။ န ဥပသံဝသေ၊ ဆည်းကပ်၍ မနေရာ။ နိဂြောဓသ္မိံ၊ နိဂြောဓ သမင်ထံ၌။ မတံ၊ သေရခြင်းသည်။ သေယျော၊ မြတ်၏။ သာခသ္မိံ၊ သာခသမင်အထံ၌။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ ယေဉ္စ သေယျော၊ မမြတ်။ (ဋ္ဌ-၁၆၇)
ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တနာ ဟိ သုဒန္တေန, နာထံ လဘတိ ဒုလ္လဘံ။
အတ္တာ ဟိ၊ မိမိသည်သာ။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ နာထော၊ မှီခိုအားထာရာတည်း။ [နာထတိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ နာထော။ အံ၊ဋီ၊၃၊၃၀၇။ နီတိဓာတု-၇၁။] ပရော၊ မိမိမှ တစ်ပါး, အခြားသော။ ကော၊ အဘယ်သူသည်။ [ဟိ အနက်မဲ့။ (တစ်နည်း) ဗျတိရေကအနက်။] နာထော၊ မှီခိုအားထားရာသည်။ သိယာ၊ ဖြစ်နိုင်ရာအံ့နည်း။ ဟိ၊ မှန်၏။ သုဒန္တေန၊ ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်ပြီးသော။ ဝါ၊ ကောင်းစွာယဉ်ကျေးပြီးသော။ အတ္တနာ၊ မိမိသည် သာ။ ဝါ၊ ကိုယ်တိုင်သာ။ ဒုလ္လဘံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ်သော။ ဝါ၊ ရနိုင်ခဲသော။ နာထံ၊ အရဟတ္တဖိုလ်တည်းဟူသော အားကိုးစရာကို။ လဘတိ၊ ရ၏။ (ပါ-၁၆၀)
ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထုဂါထာ နိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-မဟာကာလဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဘိမတ္ထတိ ဒုမ္မေဓံ, ဝဇိရံဝ’သ္မမယံ မဏိံ။
အသ္မမယံ၊ ကျောက်မှဖြစ်သော။ ဝဇိရံ၊ စိန်သည်။ မဏိံ၊ မိမိတည်ရာကျောက် ကို။ အဘိမတ္ထတိ ဣဝ၊ မွှေနှောက်ဖျက်ဆီးသကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ ဤအတူသာလျှင်) အတ္တနာ ဟိ၊ မိမိသည်သာ။ ဝါ၊ ကိုယ်တိုင်သာ။ [အတ္တနာ ဟိ သယမေဝ။ နေတ္တိဝိ၊၃၄၀။] ကတံ၊ ပြုအပ်သော။ အတ္တဇံ၊ မိမိ၌ ဖြစ်သော။ အတ္တသမ္ဘဝံ၊ မိမိ၌ ထင်ရှားဖြစ်သော။၁ ပါပံ၊ မကောင်းမှုသည်။ ဒုမ္မေဓံ၊ ပညာမရှိသူကို။ အဘိမတ္ထတိ၊ မွှေနှောက်ဖျက်ဆီး၏။ (ပါ-၁၆၁)
မဟာကာလဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ အတ္တဇံ အတ္တသမ္ဘဝံ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “အတ္တနိ+ဇာတံ အတ္တဇံ”ဟု ပြု၍ ရူ-၃၆၂၌ “အတ္တတော+ဇာတံ အတ္တဇံ”ဟု ပြု၏၊ အတ္တသမ္ဘဝံကိုကား မည်သို့မျှ မဖွင့်သဖြင့် “အတ္တသမ္ဘဝန္တိ အတ္တနိ သဉ္ဇာတံ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၀)”ဟူသော အဖွင့်အရ “အတ္တနိ ဇာတံ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)” ဟူသော အဖွင့်ကို အတ္တဇံ, အတ္တသမ္ဘဝံ ၂ပုဒ်လုံး၏ အဖွင့်ဟု ယူ၍ “အတ္တနိ+သမ္ဘဝံ အတ္တသမ္ဘဝံ” ဟု ပြု၊ အတ္တဇံနှင့် အသုံးအနှုန်းကွဲအောင် “ဘူ သတ္တာယံ”နှင့်အညီ ပေးခဲ့သည်၊ နီတိသုတ္တ.သျ- ၁, ၇၉၌ကား “အတ္တဇံ-မိမိမှ ဖြစ်သော၊ အတ္တသမ္ဘဝံ-မိမိသည် ဖြစ်စေအပ်သော”ဟု ပေး၏။
֍ * ၆-ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကရောတိ သော တထတ္တာနံ, ယထာ နံ ဣစ္ဆတီ ဒိသော။
မာလုဝါ၊ မာလောနွယ်သည်။ ဝါ၊ ခွေးတောက်နွယ်သည်။ [မလတိ ဓာရေတီတိ မာလုဝါ၊ ထီ+ပု၊ မလ+ဏုဝ၊ မောဂ်-၇-၂၀၂။] သာလံ၊ သစ်ပင်ကို။ (ဩတ္ထတာ) ဣဝ၊ ဖုံးလွှမ်းသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ ဤအတူ။) ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။၁ အစ္စန္တဒုဿီလျံ၊ စင်စစ် သီလမရှိသူ၏ ဖြစ်ကြောင်းတဏှာသည်။ (အတ္တဘာဝံ၊ ခန္ဓာကိုယ်ကို။) ဩတ္ထတံ၊ ဖုံးလွှမ်း ၏။ [ဩတ္ထရတီတိ ဩတ္ထတံ၊ အဝ+ထရ+တ။] သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ယထာ၊ အကြင်အခြင်း အရာအားဖြင့် ပြုလသော်။ ဒိသော၊ ရန်သူသည်။ နံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဣစ္ဆတိ၊ ကြိုက်နှစ် သက်၏။ တထာ၊ ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ကရောတိ၊ ပြုနေ၏။ (ပြုနေသည်မည်၏)။ (ပါ-၁၆၂)
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ယဿ။ ။ ယဿကို “ယံ+အဿ”ဟု ဖြတ်၍ သောဖြင့် “ဒုဿီလျဘာဝေါ”ကို စွဲကာ “ဩတ္ထတံ-ဖုံးလွှမ်းရစ်ပတ်လျက်တည်သော၊ မာလုဝါ-သည်၊ သာလံ-ကို၊ (ပါတေတိ) ဣဝ- လဲကျစေသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) အစ္စန္တဒုဿီလျံ-သည်၊ ယံ (ပုဂ္ဂလံ)-အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို၊ ဩတ္ထတံ-ဖုံး လွှမ်းရစ်ပတ်လျက် တည်သည်၊ အဿ-ဖြစ်ရာ၏၊ (တံ ပုဂ္ဂလံ-ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို၊) သော (ဒုဿီလျဘာဝေါ)-ထိုသီလမရှိသူ၏ အဖြစ်ဟူသော တဏှာသည်၊ (အပါယေသု-တို့၌၊ ပါတေတိ-၏၊) နံကို၊ ဒိသော-သည်၊ ယထာ-ဖြင့်၊ ဣစ္ဆတိ-၏၊ တထာ-ဖြင့်၊ အတ္တာနံ-ကို၊ ကရောတိ-၏”ဟု ပေးကြ သေး၏၊ ယဿကို “ယဿ ပုဂ္ဂလဿ” သောကို “သော...ပါတိယမာနော”ဟု ဖွင့်သော ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၈၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၂အဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံပေးသည်ဟု မှတ်ရာ၏။
နေတ္တိဝိ-၃၄၀။ ။ ထို၌ ဩတ္ထတံကို ကံပုဒ်, ယထာ တထာကို အာကာရ, ဥပမာအားဖြင့် အနက်၂မျိုး, ကရောတိကို လေးပါဒလုံး၌ ယူ၍ “မာလုဝါ-သည်၊ သာလံ-ကို၊ ဩတ္ထတံ-ဖုံးလွှမ်းအပ် သည်ကို၊ ဝါ-မြေ၌ ကျသည်ကို၊ (ကရောတိ) ဣဝ-ပြုသကဲ့သို့၊ (တထာ-တူ၊) ယဿ-အကြင်သူ၏၊ ဝါ-မှာ၊ အစ္စန္တဒုဿီလျံ-သည်၊ (အတ္ထိ-၏၊) သော-ထိုသူသည်၊ အတ္တာနံ-ကို၊ ဩတ္ထတံ-အပါယ်တို့၌ ဖုံးလွှမ်းအပ်သည်ကို၊ ကရောတိ-၏၊ ဒိသော-သည်၊ ယထာ-ဖြင့်၊ (အနတ္ထံ-အကျိုးမဲ့ကို၊) ဣစ္ဆတိ- ၏၊ တထာ-ဖြင့်၊ (အနတ္ထံ-ကို၊) ကရောတိ ယထာ-ပြုသကဲ့သို့၊ တထာ-တူ၊ သော-ထိုဒုဿီလသည်၊ နံ-ထိုမိမိကိုယ်ကို၊ (အနတ္ထံ-ကို၊) ကရောတိ-၏”ဟု အဋ္ဌကထာဖွင့်မှ တစ်မျိုးပေးစေ၏။
֍ * ၇-သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ပါပံ ပါပေန သုကရံ, ပါပမရိယေဟိ ဒုက္ကရံ။
သာဓုနာ၊ သူတော်ကောင်းသည်။ သာဓု၊ ကောင်းသောအမှုကို။ သုကရံ၊ လွယ် ကူစွာပြုအပ်၏။ ပါပေန၊ သူယုတ်မာသည်။ သာဓု၊ ကို။ ဒုက္ကရံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် ပြုအပ်၏။ ပါပေန၊ သည်။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ သုကရံ၊ ၏။ အရိယေဟိ၊ အရိယာသူတော်ကောင်း တို့သည်။ ပါပံ၊ ကို။ ဒုက္ကရံ၊ မပြုအပ်, မပြုနိုင်။ (ဋ္ဌ-၁၆၈)
သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယံ ဝေ ဟိတဉ္စ သာဓုဉ္စ, တံ ဝေ ပရမဒုက္ကရံ။
(ယာနိ ကမ္မာနိ၊ အကြင်အကုသိုလ်ကံတို့သည်။) အသာဓူနိ၊ မကောင်းကုန် သည်လည်းကောင်း။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ အဟိတာနိ စ၊ စီးပွားမဟုတ်ကုန်သည်လည်းကောင်း။ (ဟောန္တိ၊ ကုန်၏။ တာနိ ကမ္မာနိ၊ ထိုအကုသိုလ်ကံတို့ကို။) သုကရာနိ၊ လွယ်ကူ စွာ ပြုအပ်ကုန်၏။ ယံ၊ အကြင်ကုသိုလ်ကံသည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဟိတဉ္စ၊ စီးပွားသည် လည်းကောင်း။ သာဓု စ၊ ကောင်းမြတ်သည်လည်းကောင်း။ (ဟောတိ၊ ၏။) တံ၊ ထို ကုသိုလ်ကံကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ပရမဒုက္ကရံ၊ အလွန်ခဲယဉ်းစွာ ပြုအပ်၏။ (ပါ-၁၆၃)
သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-ကာလတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပဋိက္ကောသတိ ဒုမ္မေဓော, ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပါပိကံ၊
ဖလာနိ ကဋ္ဌကဿေဝ, အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတိ။
ဒုမ္မေဓော၊ ပညာမရှိသော။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပါပိကံ၊ ယုတ်ညံ့သော။ ဒိဋ္ဌိံ၊ အယူကို။ နိဿာယ၊ မှီ၍။ အရဟတံ၊ ပူဇော်အထူးကို ခံတော်မူထိုက်ကုန်သော။ ဓမ္မဇီဝီနံ၊ တရားသဖြင့် အသက်မွေးလေ့ရှိတော်မူကုန်သော။ [ဆန်းကြောင့် ဝီ၌ ရဿပြု သည်။] အရိယာနံ၊ မြင်မြတ်ဖြူစင်, ဘုရားရှင်တို့၏။ သာသနံ၊ ဆုံးမကြောင်း ဆုံးမရာ, သုံးဖြာသော သာသနာတော်ကို။ [သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသင်္ခါတံ တိဗ္ဗိဓံ သာသနံ။ ဓမ္မ-ဋီ-၁၈၅။] ပဋိက္ကောသတိ၊ တားမြစ်၏။ ကဋ္ဌကဿ၊ ဝါးပင်သည်။၁ ဖလာနိ၊ အသီးတို့ကို။ (ဂဏှန္တော၊ ယူလသော်။) အတ္တဃာတာယ၊ မိမိကို သတ်ခြင်းငှာ။ ဖလတိ ဣဝ၊ ဖြစ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။ သော၊ ထိုပညာမရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) အတ္တဃာတာယ၊ ငှာ။ ဖလတိ၊ ဖြစ်၏။၁ [ဆန်းကြောင့် ဒွေဘော်လာ၍ “ဖလ္လတိ”ဟု ဖြစ်သည်။] (ပါ-၁၆၄)
၁။ ကဋ္ဌကဿ။ ။ “ကဋ္ဌကော”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ကဋ္ဌကဿဝယ် နိဒ္ဓါရဏေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကတ္တား(ပထမာ)အနက်၌ ဆဋ္ဌီဟု ကြံ၊ သာမီအနက်ယူ၍ “(တဿ-ထိုပညာမရှိ သော ပုဂ္ဂိုလ်၏၊ တံ ပဋိက္ကောသနံ စ-ထိုတားမြစ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ ပါပိကာ-သော၊ သာ စ ဒိဋ္ဌိ-ထိုအယူသည်လည်းကောင်း၊) ကဋ္ဌကဿ-ဝါးပင်၏၊ ဖလာနိ ဣဝ-အသီးတို့ကဲ့သို့၊ အတ္တ- ဃာတာယ-ငှာ၊ ဖလတိ-၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။ [ကဋိတဗ္ဗံ မဒ္ဒိတဗ္ဗန္တိ ကဋ္ဌံ (ကစ္စည်း-၆၇၂)၊ ကဋတိ မဒ္ဒတီတိ ကဋ္ဌံ(ကဋ+ဌ၊-ရူ-၄၂၀)၊ ကသတိ ယာတိ ဝိနာသန္တိ ကဋ္ဌံ၊ (ကသ+ဌ၊-မောဂ်- ၇, ၅၅)၊ ကာသတေ အဂ္ဂိနာ ဒိဗ္ဗတေတိ ကဋ္ဌံ၊ (ကာသ+တ၊ တကို ဋ္ဌပြု, ကာ၌ ရဿပြု၊-ဓာန် ၊ဋီ၊၅၄၈)၊ ကဋ္ဌံ ဣဝ ကဋ္ဌကော၊(ရူ-၂၃၈ စသည်ရှု)။]
၁။ အဿတရိံ။ ။ အထက်၌ သာရတ္ထ၊၃၊၄၁၄အတိုင်း ပေးသည်၊ အဿတိုရ်မြင်းမ တို့သည် ကိုယ်ဝန်ကြောင့် သေသည်ဟု လောက၌ မတွေ့ရ၊ ကင်းပုဇွန်, မြွေပွေးမတို့သာ ကိုယ်ဝန် ကြောင့် သေရ၏၊ ထိုကြောင့် ဤနေရာမျိုး၌ အဿတိုရ် (လား)မြင်းမကို မဟော၊ ကင်းပုဇွန်မ, မြွေပွေးမကို ဟောသည်ဟု စာဏကျနီတိဋီကာ, ဟိတောပဒေသဋီကာတို့၌ ဆို၏၊ ထိုအလို “အဿတရိံ-ကင်းပုဇွန်မကို၊ ဝါ-မြွေပွေးမကို”ဟု ပေး။(ဓာန်သျသစ်-၂၅၉၊ဟိတောဋီ၊ စာဋီ၊၁၉)
ကာလတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ, ဂဗ္ဘော အဿတရိံ ယထာ။
ဝေ၊ စင်စစ်။ ဖလံ၊ ငှက်ပျောသီးသည်။ ကဒလိံ၊ ငှက်ပျောပင်ကို။ ဟန္တိ ယထာ၊ သတ်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဖလံ၊ ဝါးသီးသည်။ ဝေဠုံ၊ ဝါးပင်ကို။ ဟန္တိ ယထာ၊ ကောင်း။ ဖလံ၊ ကျူသီးသည်။ နဠံ၊ ကျူပင်ကို။ ဟန္တိ ယထာ၊ ကောင်း။ ဂဗ္ဘော၊ ကိုယ်ဝန်သည်။ အဿတရိံ၊ အဿတိုရ်မြင်းမကို။ (လားမကို)၁ ဟန္တိ ယထာ၊ ကောင်း။ သက္ကာရော၊ ကောင်းစွာ ပြုအပ်သောလာဘ်သည်။ ဝါ၊ ပူဇော်သက္ကာရသည်။ ကာပုရိသံ၊ စက်ဆုတ် အပ်စွာ, ယုတ်မာသော ယောက်ျားကို။ ဟန္တိ၊ သတ်၏။ (ပါ-၁၆၉)
ကာလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၉-စူဠကာလဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တနာ အကတံ ပါပံ, အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈတိ၊
သုဒ္ဓိ အသုဒ္ဓိ ပစ္စတ္တံ, နာညော အညံ ဝိသောဓယေ။
(ယေန၊ အကြင်သူသည်။) အတ္တနာ၊ ကိုယ်တိုင်။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ ကတံ၊ ပြုအပ်ပြီ။ (သော၊ ထိုသူသည်။) အတ္တနာ ဟိ (အတ္တနာ ဧဝ)၊ မိမိသည်သာလျှင်။ ဝါ၊ ကိုယ်တိုင်သာလျှင်။၂ သံကိလိဿတိ၊ (အပါယ်လေးပါး၌) ညစ်နွမ်းရ၏။ (ယေန၊ သည်။) အတ္တနာ၊ ကိုယ်တိုင်။ ပါပံ၊ ကို။ အကတံ၊ မပြုအပ်။ (သော၊ သည်။) အတ္တနာဝ၊ မိမိသည် သာလျှင်။ ဝါ၊ ကိုယ်တိုင်သာလျှင်။ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ စင်ကြယ်၏။ သုဒ္ဓိ၊ စင်ကြယ်သော ကုသိုလ် ကံသည်လည်းကောင်း။ အသုဒ္ဓိ၊ မစင်ကြယ်သော အကုသိုလ်ကံသည်လည်းကောင်း။ ပစ္စတ္တံ၊ မိမိ၌သာ။ (ပစ္စတိ၊ အကျိုးပေး၏။) အညော၊ အခြားသူသည်။ အညံ၊ အခြားသူ ကို။ န ဝိသောဓယေ၊ မစင်ကြယ်စေနိုင်။ (ပါ-၁၆၅)
စူဠကာလဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ အတ္တနာ။ ။ အတ္တနာ သံကိလိဿတီတိ ဧတ္ထ အတ္တနာတိ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ၊ အတ္တာတိ အတ္ထော၊ ဝိသေသနတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ၊ တေန ပရံ နိဝတ္တေတိ၊-ဓမ္မ-ဋီ-၁၈၅။
֍ * ၁၀-အတ္တဒတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တဒတ္ထမဘိညာယ, သဒတ္ထပသုတော သိယာ။
အတ္တဒတ္ထံ၊ မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားကို။ ဗဟုနာပိ၊ များစွာလည်းဖြစ်သော။ ပရတ္ထေန၊ သူတစ်ပါး၏ အကျိုးစီးပွားကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ န ဟာပယေ၊ မဆုတ်ယုတ်စေရာ။ အတ္တဒတ္ထံ၊ ကို။ အဘိညာယ၊ သိ၍။ သဒတ္ထပသုတော၊ မိမိဥစ္စာဖြစ်သော အကျိုးစီးပွား၌ လေ့ကျက်အားထုတ်သူသည်။၁ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ (ပါ-၁၆၆)
အတ္တဒတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
အတ္တဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သဒတ္ထပသုတော။ ။ သဿ+အယံ သကော၊ သော ဧဝ ဝါ သကော(ဓာန်-ဋီ-၇၃၆)၊ သကော+အတ္ထော သဒတ္ထော၊ [သက+အတ္ထ၊ ယဝမဒနတရလာစာဂမာသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကကို ဒပြု၊-ကစ္စည်း-၃၅။] (တစ်နည်း) သဿ+အယံ သော၊ သောယေဝ+အတ္ထော သဒတ္ထော၊ [သ+အတ္ထ၊ ဒလာ၊ သသဒ္ဒါ အတ္တနီယ(မိမိဥစ္စာ)အနက်ဟော၊-ဒီ၊ဋီ၊၃, ၃၉၁။] (တစ်နည်း) သုန္ဒ- ရော+အတ္ထော သဒတ္ထော(ကောင်းမြတ်သောအကျိုး)၊ [သံ+အတ္ထ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဒ-ပြု၊-ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇။] သဒတ္ထေ+ပသုတော သဒတ္ထပသုတော၊ (တစ်နည်း) သဿ+သန္တကော သကော၊ သကော ဧဝ+အတ္ထော သဒတ္ထော၊ ပကာရေန+သဝတိ အဘိသဝတီတိ ပသုတော၊ သဒတ္ထံ+ပသုတော သဒတ္ထပသုတော-မိမိ၏ ဥစ္စာဖြစ်သော အကျိုးကို အပြားအားဖြင့် ဖြစ်ပွားစေသူ(ဂဠုန်ပျံ-၃၅)။
၁၃-လောကဝဂ်
֍ * ၁-ဒဟရဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န သေဝေယျ, န သိယာ လောကဝဍ္ဎနော။
ဟီနံ၊ ယုတ်ညံ့သော။၁ ဓမ္မံ၊ ကာမဂုဏ်ငါးပါးတရားကို။ န သေဝေယျ၊ မမှီဝဲရာ။ ပမာဒေန၊ သတိလွတ်ကင်း, မေ့လျော့ခြင်းဆို, အကုသိုလ်နှင့်။ န သံဝသေ၊ အတူမနေ ရာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ၊ မှားယွင်းသော အယူကို။ န သေဝေယျ၊ မယူမစွဲ, မမှီဝဲရာ။ လောကဝဍ္ဎနော၊ ဘဝသံသရာဆို, လောကကို ပွားစီးစေသူသည်။ န သိယာ၊ မဖြစ်ရာ။ (ပါ-၁၆၇)
ဒဟရဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-သုဒ္ဓေါဓနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ။
ဥတ္တိဋ္ဌေ၊ ဆွမ်းကိုရည်မှတ်, မတ်မတ်ရပ်၍, ကျင့်အပ်မှန်မှန်, ဆွမ်းခံခြင်း၌။ [ပိဏ္ဍာယ ဥဒ္ဒိဿ, ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝါ တိဋ္ဌနံ ဥတ္တိဋ္ဌံ။ ပါစိယော၂၁၇။] န ပမဇ္ဇေယျ၊ ကောင်းသည့် ဘောဇန်, စားသောက်ရန်ဖြင့်, ဆွမ်းခံဖျက်၍, မမေ့လျော့ရာ။ ဓမ္မံ၊ ကောင်းဆိုးနှစ်တန်, ရရာခံ၍, ခြိုးခြံစားလင့်, တရားအကျင့်ကို။ သုစရိတံ၊ မိစ္ဆာဇီဝ, အနေသနတို့, စစလွတ် ကင်း, သန့်ရှင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ စရေ၊ ရောဂါဘေးဒဏ်, မရှိမှန် လျှင်, ကျင့်ကြံကြိုးကုတ်, အားထုတ်သင့်လှပေ၏။ ဓမ္မစာရီ၊ ဆွမ်းခံအကျင့်, မှန်မလင့် အောင်, အသင့်ကြိုးကုတ်, အားထုတ်လေ့ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အသ္မိံ လောကေ၊ လက်ရှိမှန်စွာ, ကိုယ်ခန္ဓာ၏, ရရာကာလ, ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ စ၊ အနာဂတ်ရောက်, နောက်နောက်ခန္ဓာ, ရရာကာလ, နောက်လောက၌လည်းကောင်း။ သုခံ သေတိ၊ သွားရပ်ထိုင်လျောင်း, လိုရာပြောင်း၍, အကြောင်းအားလျော်စွာ, ချမ်း သာလေတော့သတည်း။ (ပါ-၁၆၈)
၁။ ဟီနံ။ ။ ဟေသိ ဟီနတ္တံ အဂမီတိ ဟီနော၊ [ဟိ+န၊ ဟိ၌ဒီဃပြု၊-မောဂ်-၇၊၁၀၇၊] ဟီယိတ္ထာတိ ဟီနော၊[ဟာ စာဂေ+တ၊ တကို နပြု, ဤလာ၊-နိဒီ-၅၀၀။ (တစ်နည်း) တကို ဤဏ ပြု, ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဏကို န-ပြု၊-ရူ-၃၈၅။] ဟီနအရ ယုတ်ညံ့သူ, ယုတ်ညံ့သောဌာနကို မုချ အားဖြင့် ယူ၊ ဌာနဖြစ်သော ပုဂ္ဂိုလ်၏ ဟီနအမည်ကို ဌာနီဖြစ်သော ကာမဂုဏ်ငါးပါး၌ တင်စား သော ဌာနူပစာရအားဖြင့်လည်းကောင်း အကျိုးဟီနဂတိ၏ ဟီနအမည်ကို အကြောင်းကာမဂုဏ် ငါးပါး၌ တင်စားသော ဖလူပစာရအားဖြင့်လည်းကောင်း ကာမဂုဏ်ငါးပါးကို ဟီနဟု ဆိုရသည်၊ (တစ်နည်း)“ဟီနေဟိ+ပဋိသေဝိတဗ္ဗော ဟီနော၊ ဟီနေသု+ဌိတော ဟီနော၊ ဟီနေသု ဌာနေသု+ နိဗ္ဗတ္တာပေတီတိ ဟီနော”ဟု ပြု။ (ဓမ္မ-ဋီ-၁၈၅)
ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ။
ဓမ္မံ၊ ဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ သုစရိတံ၊ အနေသန, စသည်လွတ်ကင်း၍, သန့်ရှင်း စွာ ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ စရေ၊ ကျင့်ရာ၏။ နံ၊ ထိုဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ ဒုစ္စရိတံ၊ ဝေသိယာဂေါစရ, စသည်စုပေါင်း, မကောင်းသဖြင့် ကျင့်အပ်သည်မည် လောက်အောင်။ န စရေ၊ မကျင့်ရာ။ ဓမ္မစာရီ၊ ဆွမ်းခံအကျင့်ကို ကျင့်လေ့ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အသ္မိံ လောကေ၊ ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ စ၊ နောက်လောက ၌လည်းကောင်း။ သုခံ၊ ချမ်းချမ်းသာသာ။ သေတိ၊ အိပ်ရနေရ၏။ (ပါ-၁၆၉)
သုဒ္ဓေါဓနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-ပဉ္စသတဝိပဿကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ, မစ္စုရာဇာ န ပဿတိ။
ပုဗ္ဗုဠကံ၊ ရေပူဖောင်း (ရေပွက်) ကို။၁ ပဿေ ယထာ၊ ဖြစ်လျှင်ပျက်ပြီး,အချည်း နှီးအသွင်, ရှုမြင်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ မရီစိကံ၊ တံလျှပ်ကို။ ပဿေ ယထာ၊ ကောင်း။ ဧဝံ၊ တူ။ လောကံ၊ ခန္ဓာစသော လောကကို။ အဝေက္ခန္တံ၊ ဖြစ်လျှင်ပျက်ပြီး, အချည်းနှီး အသွင်, ရှုမြင်သူကို။ မစ္စုရာဇာ၊ သေမင်းသည်။ န ပဿတိ၊ မမြင်နိုင်။ (ပါ-၁၇၀)
ပဉ္စသတဝိပဿကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ပုဗ္ဗုဠကံ။ ။ ထောမနိဓိ၌ ရေပွက်အနက်ဟော “ဗုဒ္ဗုဒ”ဟုရှိ၏၊ ဗုဒဓာတ်, နိသာမန (စုံစမ်းကြည့်ရှုနားထောင်ခြင်း)အနက်, ကပစ္စည်း၊ ဓာတ်အဆုံးသရချေ၊ ဗုဒ်ဗုဒ်ဟု ဒွေဘော်ပြု၊ (ဗုဒ်ဗုဒ်+က)၊ ကအနုဗန်ချေ၊ (ဗုဒ်ဗုဒ)၊ ဒ်ကို နောက်ဗုသို့ ကပ်၍ “ဗုဒ္ဗုဒ”ဟု ပြီးစေ၏၊ ပါဠိ၌ ဗုဒဓာတ်, အပစ္စည်း, ဗုဗုဟု ဒွေဘော်ပြု၊(ဗုဗုဒ)၊ နောက်ဗထက် ဗဒွေဘော်လာ, ဒကို ဠပြု, (ဗုဗ္ဗုဠ), ရှေ့ဗကို ပပြု, သွတ္ထ၌ ကပစ္စည်းသက်၍ ပုဗ္ဗုဠကဖြစ်သည်၊ “ဗောဓီယတေတိ(ကြည့် ရှုအပ်သောကြောင့်) ပုဗ္ဗုဠံ၊ ပုဗ္ဗုဠံယေဝ ပုဗ္ဗုဠကံ”ဟုပြု၊ ထောမ၌ ပုံလိင်ဟု ဆို၏၊ ပါဠိ၌ “ဥဒကဗု(ပု)ဗ္ဗုဠံ(အံ၊၂၊၅၀၂)”ဟု နပုံလိင်ဖြင့် ရှိ၏။ (သမ္မောဘာ၊၁၊၁၀၄၊ သပြေနိ၊၃၊၂၅၄ရှု)
֍ * ၄-အဘယရာဇကုမာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယတ္ထ ဗာလာ ဝိသီဒန္တိ, နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတံ။
ဧထ၊ လာကြကုန်လော။ စိတ္တံ၊ အဝတ်တန်ဆာစသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော။ ရာဇရထူပမံ၊ မင်း၏ရထားဟူသော ဥပမာရှိသော။ ဝါ၊ မင်းစီးရထားနှင့်တူသော။ ဣမံ လောကံ၊ ဤခန္ဓာအစရှိသော လောကကို။ ပဿထ၊ ရှုကြလော။ ယတ္ထ၊ ယင်းခန္ဓာအစ ရှိသော လောက၌။ ဗာလာ၊ လူမိုက်တို့သည်။ ဝိသီဒန္တိ၊ နစ်မြုပ်နေကုန်၏။ ဝိဇာနတံ၊ စဉ်းစားမြော်မြင်, ပညာရှင်တို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။ သင်္ဂေါ၊ ရာဂဒေါသ, အစရှိခုနစ်သွယ်, ငြိတွယ်တတ်သော တရားသည်။၁ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ပါ-၁၇၁)
အဘယရာဇကုမာရဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
၁။ သင်္ဂေါ။ ။ သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇတီတိ သင်္ဂေါ(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၈)၊ သင်္ဂသည် “ရာဂ, ဒေါသ, မောဟ, မာန, ဒိဋ္ဌိ, ကိလေသာ, ဒုစ္စရိတ”ဟု ၇ပါးရှိ၏(မဟာနိ-၃၄၂)။ [ “တံသဒ္ဒါနပေက္ခော ယံသဒ္ဒေါပိ အတ္ထိ(မဏိဒီပ)”နှင့်အညီ နိယမကို မငဲ့သော အနိယမတ္ထကြံ၍ ယတ္ထကို ပေးခဲ့သည်၊ အနိယမကြံ၍ “ယတ္ထ-အကြင်ခန္ဓာစသော လောက၌၊ ဗာလာ-တို့သည်၊ ဝိသီဒန္တိကုန်၏၊ (တတ္ထ-ထိုခန္ဓာစသော လောက၌၊) ဝိဇာနတံ၊ သင်္ဂေါ နတ္ထိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။]
֍ * ၅-သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော’မံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေး၌။ ပမဇ္ဇိတွာ၊ မေ့လျော့ပြီး၍။ ပစ္ဆာ စ၊ နောက်၌ကား။၂ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ မမေ့လျော့။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အဗ္ဘာ၊ တိမ်တိုက်မှ။ ဝါ၊ ဆီးနှင်းမြူတိမ်, သူရိန်မီးခိုး, ညစ်မျိုးငါးဝမှ။၁ မုတ္တော၊ လွတ်သော။ စန္ဒိမာ၊ လသည်။ လောကံ၊ ဩကာသလောကကို။ ပဘာသေတိ ဣဝ၊ ထွန်းလင်းတောက်ပစေသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဣမံ လောကံ၊ ဤခန္ဓာစသော လောကကို။ (မဂ္ဂဉာဏေန၊ မဂ်ဉာဏ်ဖြင့်။) ပဘာသေတိ၊ ထွန်းလင်းတောက်ပစေ၏။ (ပါ-၁၇၂)
သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ပစ္ဆာ သော။ ။ “သောတိ စ နိပါတမတ္တံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၃)”နှင့်အညီ သောကို အနက်မဲ့ယူ၍ ပေးသည်၊ အနက်ရှိကြံမူ “ယော-သည်၊ ပုဗ္ဗေ-၌၊ ပမဇ္ဇိတွာ-၍၊ ပစ္ဆာ စ-၌ကား၊ န ပမဇ္ဇတိ၊ သော-ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ (အတ္ထိ-၏၊) သော-သည်၊ ပေ ၊ ပဘာသေတိ-၏”ဟု ပေး။
မဏိ၊ဋီ၊၁၊၆။ ။ ထို၌ တွာပစ္စယန္တပုဒ်ကို ပစ္စုပ္ပန်အနက်, အတိတ်အနက်ဟု ၂မျိုးဆို၏၊ ထိုအလို သောကို ယော၏နိယမကြံ၍ “ယော-သည်၊ ပုဗ္ဗေ-၌၊ ပမဇ္ဇိတွာ-မေ့လျော့၏၊ ပမဇ္ဇိတွာ- ၍၊ ပစ္ဆာ စ-၌ကား၊ န ပမဇ္ဇတိ၊ သော-ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ (အတ္ထိ-၏၊) သော-သည်၊ ၊ပေ၊ ပဘာသေတိ-၏”ဟု ပေး။
ဆရာတို့အလို။ ။ ဆရာတို့ကား တွာပစ္စယန္တပုဒ်ကို အတိတ်အနက်ယူ၍ “ပမဇ္ဇတိ”ဟု ပစ္စုပ္ပန်ကြိယာထည့်၏၊ ထိုအလို “ယော-သည်၊ ပေ ၊ ပုဗ္ဗေ-၌၊ (ပမဇ္ဇတိ-မေ့လျော့၏၊) သောသည်၊ ပမဇ္ဇိတွာ-၍၊ ပစ္ဆာ စ-၌ကား၊ န ပမဇ္ဇတိ၊ သော-သည်၊ ပေ ၊ ပဘာသေတိ-၏”ဟု ပေး။
ဖလူပစာရ။ ။ အောက်အကြေမှာ ရေတိုးသည်ကိုမြင်လျှင် အထက်အညာတွင် မိုးရွာ ကြောင်းကို သိရသကဲ့သို့ အတိတ်မေ့လျော့မှုကိုမြင်လျှင် ပစ္စုပ္ပန်မေ့လျော့မှုကို သိနိုင်သော ဖလူပစာရသာမတ္ထိယ, ဖလာနုမာနနည်းအရ ပစ္စုပ္ပန်ကြိယာထည့်ပေးခြင်း ဖြစ်သည်။ [ဖလူပစာရ- သာမတ္ထိယ-အကျိုးနာမည်က အကြောင်းကို ပြစွမ်းနိုင်သောသတ္တိ၊ ဖလာနုမာန-အကျိုးကို အစဉ် လိုက်၍ အကြောင်းကို သိရသောနည်း၊-သင်္ဂြိုဟ်ဘာ-၅။]
֍ * ၆-အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
[ရှေ့ဝတ္ထုပါဠိဂါထာနှင့် တူ၏။] (ဋ္ဌ-၁၇၀)
အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော’မံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ သည်။ ကတံ၊ ပြုအပ်သော။ ပါပံ၊ မကောင်း သော။ ကမ္မံ၊ ကံကို။ ကုသလေန၊ အရဟတ္တမဂ်ကုသိုလ်သည်။ ပိဓီယတိ၊ ပိတ်ဆို့အပ်၏။ ဝါ၊ အကျိုးမပေးအောင် ပြုအပ်၏။ သော၊ သည်။ အဗ္ဘာ မုတ္တော စန္ဒိမာ လောကံ ပဘာသေတိ ဣဝ။ ဧဝံ ဣမံ လောကံ မဂ္ဂဉာဏေန ပဘာသေတိ။ (ပါ-၁၇၃)
အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-ပေသကာရဓီတာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သကုဏော ဇာလမုတ္တောဝ, အပ္ပေါ သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ။
အယံ လောကော၊ ဤလောကီလူအပေါင်းသည်။ အန္ဓဘူတော၊ ပညာမျက်စိ, အမှန်မရှိသဖြင့်, အကန်းသဖွယ်ဖြစ်၍ ဖြစ်၏။ ဧတ္ထ၊ ဤလောကီလူအပေါင်းတွင်။ တနုကော၊ အနည်းငယ်သောလူသည်။ ဝိပဿတိ၊ အနိစ္စစသည်၏အစွမ်းဖြင့် ရှုမြင်၏။ အပ္ပေါ၊ အနည်းငယ်သော။ သကုဏော၊ ငှက်သည်။ ဇာလမုတ္တော ဣဝ၊ မုဆိုးလက်နက်, ပိုက်ကွန်ရက်မှ, လွတ်ထွက်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အပ္ပေါ၊ အနည်းငယ်သော သတ္တဝါသည်။ သဂ္ဂါယ၊ သုဂတိ, နိဗ္ဗာန်သို့။ ဂစ္ဆတိ၊ ရောက်၏။၁ (ပါ-၁၇၄)
ပေသကာရဓီတာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ အဗ္ဘာ။ ။ အဝတိ သတ္တေ ရက္ခတီတိ အဗ္ဘံ၊ [အဝ+ဘ၊-မောဂ်-၁၂၇။] အဗ္ဘတိ အနေကပဋလော ဟုတွာ ဂစ္ဆတီတိ အဗ္ဘံ၊ [အဗ္ဘ+အ၊-နီတိဓာတု-၁၂၅။] အာပံ ဘရတီတိ အဗ္ဘံ၊ [အာပ+ဘရ+ကွိ၊ ပကို ဗပြု။] အဗ္ဘသဒ္ဒါ လိင်သုံးပါးတည်း(နီတိဓာတု-၁၂၅၊ ဓာန်-၄၈)၊ ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် “ဆီးနှင်း, မြူ, တိမ်, ရာဟုအသူရိန်, မီးခိုး”ဟူသော ဥပက္ကိလေသငါးမျိုး လုံးကို ယူစေလိုသောကြောင့် “အဗ္ဘာဒီဟိ”ဟု ဖွင့်သည်။(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၅)
၁။ သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ။ ။ ကစ္စည်းအလို သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီသုတ်ဖြင့် ဂတျတ္ထကမ္မသမ္ပ ဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီသက်၏၊ ဝဏ္ဏနာ, ဝိဗောတို့အလို သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီသုတ်၌ “စတုတ္ထီ” ဟူ သော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ကံအနက်၌ စတုတ္ထီသက်၏၊ မောဂ်၂, ၂၅သုတ်အလို တဒတ္ထသမ္ပဒါန် အနက်၌ စတုတ္ထီသက်၍ “သဂ္ဂါယ-သုဂတိ, နိဗ္ဗာန်အလို့ငှာ၊ ဂစ္ဆတိ-၏”ဟု ပေး။
နိဒ္ဒေသ-၁၁၁။ ။ ထို၌ ဂစ္ဆတိကို ကြိယာပုဒ်မလုပ်ဘဲ ဒြပ်ကိုဟောသော ရုဠှီနာမ်ပုဒ် တစ်မျိုးလုပ်၍ ထိုနောင် သိဝိဘတ်သက်ချေသောနည်းကို ပြသေး၏၊ ထိုအလို “ဇာလမုတ္တောမုဆိုးလက်နက်, ပိုက်ကွန်ရက်မှ, လွတ်ထွက်လာသော၊ သကုဏော-သည်၊ အပ္ပေါ ဣဝ-နည်း သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) သဂ္ဂါယ-သို့၊ ဂစ္ဆတိ-ရောက်သူသည်၊ အပ္ပေါ-နည်း၏”ဟု ပေး။
֍ * ၈-တိံသဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နီယန္တိ ဓီရာ လောကမှာ, ဇေတွာ မာရံ သဝါဟိနိံ။
ဟံသာ၊ ရေတွင်ကျက်စား, ဟင်္သာများတို့သည်။ အာဒိစ္စပထေ၊ နေလမ်းခေါ် တွင်, ထက်ကောင်းကင်၌။ ယန္တိ၊ လိုရာစခန်း, အရောက်လှမ်း၍, ပျံသန်းသွားကုန်၏။ (ဣဒ္ဓိမန္တာ၊ ဣဒ္ဓိပါဒ်မျိုး, ပွားတိုးကျွမ်းကျင်, တန်ခိုးရှင်တို့သည်။) ဣဒ္ဓိယာ၊ မိမိပိုင်စိုး, ကိုယ့်တန်ခိုးဖြင့်။၂ အာကာသေ၊ ရေးခြစ်မထင်, ထက်ကောင်းကင်၌။ ယန္တိ၊ လိုရာစခန်း, အရောက်လှမ်း၍, ကြွမြန်းသွားလေကုန်၏။ ဓီရာ၊ မဂ်ဖိုလ်ပညာ, အမြင်သာဘိ, ပညာ ရှိတို့သည်။ သဝါဟိနိံ၊ ကာမအရတိ, စရှိညစ်ဆိုး, ဆယ်မျိုးသော စစ်တပ်နှင့် တကွဖြစ် သော။ မာရံ၊ ခြောက်ထပ်နတ်မျိုး, သူတန်ခိုးဖြင့်, လွှမ်းမိုးပိုင်နင်း, မာရ်နတ်မင်းကို။ ဇေတွာ၊ အရဟတ္တမဂ်, ဓားသန်လျက်ဖြင့်, ခုတ်ထွက်ဖျက်ဆီး, အောင်နိုင်ပြီး၍။ လောကမှာ၊ လောကညွတ်ကွင်း, ဝဋ်အတွင်းမှ။ နီယန္တိ၊ နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်, ထွက်မြောက် တော်မူကြကုန်၏။၁ (ပါ-၁၇၅)
တိံသဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ဣဒ္ဓိယာ။ ။ ဣဇ္ဈနံ ဣဒ္ဓိ၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ သတ္တာ ဧတာယ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ(နီတိဓာတု-၂၃၁)၊ ယန္တိ၏ ကတ္တားလုပ်၍ “ဣဒ္ဓိယာ-တန်ခိုးရှိသောပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်၊ အာကာသေ-၌၊ ယန္တိ-ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ဣဒ္ဓိ+ယေသံ အတ္ထီတိ ဣဒ္ဓိယာ၊ [ဣဒ္ဓိ+ ဣယ၊]”ဟု ပြု၊ သို့သော် ယန္တိ၏ ကတ္တားကို “ယေသံ ဣဒ္ဓိပါဒါ သုဘာဝိတာ၊ တေပိ”ဟု ဖွင့်သော ကြောင့် ဣဒ္ဓိယာကို ကတ္တားပုဒ်ကြံခြင်းမှာ အကြံလွန်ဟန်တူ၏၊ ယန္တိ၏ ကတ္တားကို အဋ္ဌကထာ အတိုင်းထည့်၍သော်လည်းကောင်း နောက်ပါဒမှ ဓီရာကို ယူ၍သော်လည်းကောင်း ပေးနိုင်သည်။
၁။ နီယန္တိ။ ။ နီ+အ+အန္တိ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ယ-လာ၊(နိဒီ-၃၉၂- ခီယတိရှု)၊ “နီ+ဒိဝါဒိ ယ+အန္တိ”ဟုလည်း ဆို၏(တိပိဓာန်)၊ နိဒီ-၃၈၉၊ နီတိသုတ္တ-၁၀၄၆သုတ်အလို နီ+ယာ+အ+အန္တိ၊ ယဒွေဘော်လာ, နီ၌ ရဿပြု၍ “နိယျန္တိ”ဟု ရှိစေလို၏၊ ဤ၌ ယဒွေဘော်မလာဘဲ “နီ+ယာ+အ+ အန္တိ”ဖြင့် ပြီးသည်ဟု ယူရာ၏။
֍ * ၉-စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဣဿရော ပဏယေ ဒဏ္ဍံ, သာမံ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ။
ဣဿရော၊ ရေမြေသနင်း, အစိုးရမင်းသည်။ ပရတော၊ သူတစ်ပါး၏။ [ပရ၊ တောတိ ပရဿ။ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၃။] ဒေါသံ၊ အပြစ်ကို။ အဒဋ္ဌာ၊ (ကိုယ်တိုင်) မမြင်မူ၍။၂ သဗ္ဗသော၊ အလုံးစုံကုန်သော။၃ အဏုံထူလာနိ၊ ငယ်ကုန်ကြီးကုန်သော။ (ဝဇ္ဇာနိ၊ အပြစ် တို့ကို။) သာမံ၊ ကိုယ်တိုင်။ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ၊ မစဉ်းစားမဆင်ခြင်မူ၍။ ဒဏ္ဍံ၊ အပြစ်ဒဏ်ကို။ န ပဏယေ၊ မပေးဆောင်မချမှတ်ရာ။၁ (ဋ္ဌ-၁၇၁)
၂။ အဒဋ္ဌာ။ ။ “နာ’ဒိဋ္ဌာ(သီ၊ သျာ၊ က၊ ဓမ္မယော)”ဟုလည်း ပါဌ်ရှိ၏၊ သို့သော် ရှု- ၃၈၁၌ ဒိသဓာတ်, တွာပစ္စည်း၊ သာသဒိသတော တဿ ဒိဋ္ဌော စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် တွာကို ရဋ္ဌာပြု, ဓာတွန်နှင့်တကွ ရအနုဗန်ကိုချေ, ဒခွင်း, ချေ, ကပ်၍ “ဒဋ္ဌာ”ဟု ရုပ်ပြီးစေသောကြောင့် “နာ’ဒဋ္ဌာ”သာ အမှန်ဖြစ်သည်။
၃။ သဗ္ဗသော။ ။ “သဗ္ဗာနိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၃)”ဟု ဖွင့်သဖြင့် သဗ္ဗသောဟူသော အဗျယ တဒ္ဓိတ်ပုဒ်နောင် ဒုတိယာယောဝိဘတ်ချေ၊ သောပစ္စည်းကား သကတ္ထတည်း၊ “သဗ္ဗာနိယေဝ သဗ္ဗသော”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) သဗ္ဗနောင် ယောဝိဘတ်ကို နိပြု၊ ဒီဃောရေဟိသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် နိကို သောပြု(ဝိဗော၊၆၀)၊ ဓမ္မယော-၆၀၌ “သဗ္ဗပ္ပကာရေန”ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊ “သဗ္ဗေန ပကာရေ- န သဗ္ဗသော”ဟု ပြု၍ “အဏုံထူလာနိ-ကုန်သော၊ ဝဇ္ဇာနိ-တို့ကို၊ သာမံ-ကိုယ်တိုင်၊ သဗ္ဗသောအလုံးစုံသော အပြားအားဖြင့်၊ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ-၍”ဟု ပေး။
၁။ ပဏယေ။ ။ နီတိဓာတု-၃၀၅၌ ပဏဓာတ်, ဗျဝဟာရ(ဆောင်ခြင်း)အနက်, စုရာဒိ ဏယပစ္စည်း, ဧယျဝိဘတ်ဟု ဆို၏၊ ဓာတွတ္ထအလို ပပုဗ္ဗနီဓာတ်, နကိုဏပြု, ဤကို ဧပြု, ဧကို အယပြု, ဧယျကို ဧပြု၍ ပြီးစေရာ၏။
စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿ, နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယံ။
ဧကံ၊ တစ်ခုသော။ ဓမ္မံ၊ သစ္စာတရားကို။ အတီတဿ၊ ကျော်လွန်၍ ဖြစ်တည် သော။ [အတီတဿာတိ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော။ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၃။] မုသာဝါဒိဿ၊ မမှန်စကား, ပြောကြားလေ့ရှိသော။ [မုသာ ဝဒတိ သီလေနာတိ မုသာဝါဒီ။ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၃။] ဝိတဏ္ဏပရလောကဿ၊ စွန့်လွှတ်အပ်သော တမလွန်လောကရှိသော။ (တမလွန်ဘဝကို ကျော ခိုင်းသော)။ ဇန္တုနော၊ သတ္တဝါ၏။ ဝါ၊ သည်။ အကာရိယံ၊ မပြုအပ်, မပြုနိုင်သော။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုသည်။ ဝါ၊ မကောင်းမှုဟူ၍။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ပါ-၁၇၆)
စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၀-အသဒိသဒါနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အနေဇံ နှာတကံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဥသဘံ၊ နွားလားဥသဘနှင့်တူသော။ ပဝရံ၊ မြတ်သော။ ဝီရံ၊ ရဲရင့်သော ဝီရိယ ရှိသော။ မဟေသိံ၊ သီလက္ခန္ဓ, စသည်ကျေးဇူး, ဂုဏ်အထူးကို, ဆည်းပူးရှာမှီးတတ် သော။ ဝိဇိတာဝိနံ၊ (ဒေဝပုတ္တ, ကိလေသ, အဘိသင်္ခါရဟူသော) မာရ်သုံးပါးတို့ကို အောင်ပြီးသော။ အနေဇံ၊ တုန်လှုပ်တတ်သော တဏှာမရှိသော။ [လာဘာဒိံ ပဋိစ္စ ဧဇတိ ကမ္ပတီတိ ဧဇာ။ နတ္ထိ+ဧဇာ ယဿာတိ အနေဇော။] နှာတကံ၊ ကိလေသာတို့ကို ဆေးကြော သုတ်သင်ပြီးသော။ ဗုဒ္ဓံ၊ သစ္စာလေးပါးကို သိပြီးသော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။ (မကောင်းမှုတို့ကို မျှောပြီးသူဟူ၍)။ ဗြူမိ၊ ဟောတော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၁၇၂)
အသဒိသဒါနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဓီရော စ ဒါနံ အနုမောဒမာနော, တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထ။
ကဒရိယာ၊ ဝန်တိုစေးနှဲ, မစွန့်ကြဲတတ်, စက်ဆုတ်အပ်စွာ, သတ္တဝါတို့သည်။၁ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဒေဝလောကံ၊ နတ်ပြည်သို့။ န ဝဇန္တိ၊ မရောက်ကုန်။ ဗာလာ၊ ပစ္စုပ္ပန်ရေး, သံသာရေးကို, မတွေးနိုင်ကြ, လူပြိန်းလူအတို့သည်။ ဟဝေ၊ စင်စစ်။ ဒါနံ၊ သူတစ်ပါး အလှူကို။ နပ္ပသံသန္တိ၊ မချီးမွမ်းကုန်။ ဓီရော စ၊ ပညာရှိသည်ကား။ [စသဒ္ဒါ ဗျတိရေက အနက်ဟော။ နီတိသုတ္တ-၃၇၂။] ဒါနံ၊ ကို။ အနုမောဒမာနော၊ အဖန်ဖန်ဝမ်းမြောက်သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) တေနေဝ၊ ထိုသို့ဝမ်းမြောက်ခြင်းကြောင့်ပင်။ သော၊ ထိုပညာရှိသည်။ ပရတ္ထ၊ နောက်ဘဝ၌။ ဝါ၊ ယခုဘဝ, နောက်ဘဝ၌။၂ သုခီ၊ ချမ်းသာခြင်းရှိသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၁၇၇)
အသဒိသဒါနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ကဒရိယာ။ ။ ယထာကမ္မံ တာ တာ ဂတိယော အရန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အရိယာ, သတ္တာ၊ ကုစ္ဆိတာ အရိယာတိ ကဒရိယာ၊ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၆၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၆)။ အဒါ- ယကတ္တာ ကုစ္ဆိတံ ဌာနံ အရန္တီတိ ကဒရိယာ(ဓာန်-ဋီ-၇၃၉)။
၂။ ပရတ္ထ။ ။ ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် “ပရတ္ထ”ဟု ဆိုသည်၊ ယခုဘဝကိုလည်း ယူ ရမည်၊ မှန်၏-လှူဒါန်းမှုတွင် ပျော်ရွှင်ဝမ်းမြောက်သူသည် နှမြောမှုမစ္ဆရိယကို ပယ်၍ ဒါနကို ပြုလျက် သူတစ်ပါး၏ မွတ်သိပ်ဆာလောင်မှုကို ပယ်ဖျောက်ပေးခြင်းဖြင့် ယခုဘဝ, နောက်ဘဝ ၂မျိုးလုံး၌ ချမ်းသာကြွယ်ဝခြင်းသို့ ရောက်ရ၏။ (ဓမ္မဋီ)
֍ * ၁၁-အနာထပိဏ္ဍိကပုတ္တကာလဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန, သောတာပတ္တိဖလံ ဝရံ။
ပထဗျာ၊ ကမ္ဘာ့ဗွေခွင်, တစ်မြေပြင်လုံး၌။၃ ဧကရဇ္ဇေန ဝါ၊ တစ်ဥုးတည်းအရှင်, ဘုရင်ဧကရာဇ်, ဖြစ်ရသည်ထက်လည်းကောင်း။ သဂ္ဂဿ၊ ချမ်းသာရိပ်ငြိမ်, စည်းစိမ် တွေစုံ, နတ်တို့ဘုံသို့။ ဂမနေန ဝါ၊ ကုသိုလ်ဖန်၍, ဗိမာန်အသင့်, ဘုံအသင့်ဖြင့်, ဂုဏ် မြင့်ဖြိုးမောက်, ရောက်ရသည်ထက်လည်းကောင်း။ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန ဝါ၊ တစ် လောကလုံး, သိမ်းကျုံးလွှမ်းမိုး, အုပ်စိုးရသော ဗြဟ္မာမင်းကြီးဖြစ်ရသည်ထက်လည်းကောင်း။ သောတာပတ္တိဖလံ၊ သောတာပတ္တိ, မည်ရှိထူးခြား, မဂ်ဖိုလ်တရားသည်။ ဝရံ၊ ဂုဏ်အရည်မြင့်, မမီနိုင်တန်း, အလှမ်းဝေးကွာ, ထူးချွန်မွန်မြတ်လှပါပေသည်တကား။
(ပါ-၁၇၈) [သောတာပတ္တိဖလံအရ သောတာပတ္တိကိုမဂ်ကိုပါ ယူ၊-ဓမ္မဋီ။] အနာထပိဏ္ဍိကပုတ္တကာလဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
လောကဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၃။ ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေန။ ။ ပထဝီ+သ္မိံ၊ နာသသ္မိံနမာ(နီတိ-၂၁၇)သုတ်, ဝိဗော၊၄၃ အလို “အာ ပတော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ, ရူ-၈၅အလို အာဒိတော ဩ စ၌ စသဒ္ဒါတို့ဖြင့် သ္မိံကို အာပြု, ဤကို ယပြု, ဝကို ဗပြု။ ရူ-၈၇၌ကား ဆဋ္ဌီသဝိဘတ်ကို အာပြု၏၊ ထိုအလို “ပထဗျာ-တစ်မြေပြင်လုံး၏”ဟု ပေး။ [ပထဗျာတိ ပထဝိယာ၊ ဧကရဇ္ဇေနာတိ ဧကရဇ္ဇသ္မာ, ဧကရဇ္ဇတော ဝါ၊ (ဧကော+ရာဇာ ဧကရာဇာ၊ ဧကရာဇိနော+ဘာဝေါ ဧကရဇ္ဇံ)၊ သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါတိ သဂ္ဂဿ ဂမနသ္မာ, သဂ္ဂဿ ဂမနတော ဝါ၊ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေနာတိ သဗ္ဗလောကာ- ဓိပတိသ္မာ, သဗ္ဗာလောကာဓိပတိတော ဝါ၊-ဓမ္မဋီ။]
၁၄-ဗုဒ္ဓဝဂ်
֍ * ၁-မာရဓီတရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒံ။
ဟိ၊ မှန်၏။ ရတ္တဿ၊ ရာဂပြောထူ, တပ်မက်သူ၏။ (ရာဂအားကြီးသူ၏)။ ပဒံ၊ ခြေဖဝါးသည်။ ဥက္ကုဋိကံ၊ အထက်သို့ ကောက်ကွေးနေသည်။ (အလယ်၌ ချိုင့်နေသည်)။ ဘဝေ၊ ဖြစ်၏။ ဒုဋ္ဌဿ၊ ဒေါသပြောထူ, ကြမ်းတမ်းသူ၏။ (ဒေါသအားကြီးသူ၏)။ ပဒံ၊ သည်။ သဟသာ၊ အဆောတလျင်။ အနုပီဠိတံ၊ ဖိနှိပ်တတ်သည်။ (ဖိနင်းတတ်သည်)။ ဟောတိ။ မူဠှဿ၊ မောဟပြောထူ, တွေဝေသူ၏။ (မောဟအားကြီးသူ၏)။ ပဒံ၊ သည်။ အဝကဍ္ဎိတံ၊ နောက်သို့ ဆွဲသည်။ (တရွတ်ဆွဲသည်)။ ဟောတိ။ ဤဒိသံ၊ ဤကဲ့သို့ ရှုအပ် သော။ ဣဒံ၊ ဤခြေရာသည်။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ၊ ကင်းစေအပ်ပြီးသော ကိလေသာအမိုး အကာရှိသူ၏။ (ပယ်အပ်ပြီးသော ကိလေသာရှိသူ၏)။ ပဒံ၊ သည်။ ဟောတိ။ (ဋ္ဌ-၁၇၃)
မာရဓီတရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တံ ဗုဒ္ဓ မနန္တဂေါစရံ, အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ။
ယဿ၊ အကြင်မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဇိတံ၊ ထိုထိုမဂ်ဖြင့် အောင်အပ်ပြီးသော ကိလေသာအပေါင်းကို။ ဝါ၊ မှ။ န အဝဇီယတိ၊ မရှုံးအပ်မရှုံးနိုင်။၁ လောကေ၊ လောက၌။ ယဿ၊ သည်။ ဇိတံ၊ သို့။ ကောစိ၊ တစ်ပါးတစ်လေသော ကိလေသာသည်။ နောယာတိ၊ အစဉ်မလိုက်။၁ အနန္တဂေါစရံ၊ အဆုံးအပိုင်းအခြားမရှိသော အာရုံရှိသော။ အပဒံ၊ ရာဂအစရှိသော အကြောင်းမရှိသော။ ဝါ၊ ရာဂအစရှိသော အဖို့အစုမရှိသော။၂ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ ထိုမြတ်စွာဘုရားကို။ ကေန ပဒေန၊ အဘယ်သို့သော အကြောင်းဖြင့်။ ဝါ၊ အဘယ် သို့သော အဖို့အစုဖြင့်။ (အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝသံ၊ အလိုသို့။) နေဿထ၊ ဆောင်ကြမည် နည်း။ (ပါ-၁၇၉)
၁။အဝဇီယတိ။ ။ အဝ+ဇိ+ယ+တေ၊ ဇိ၌ ဒီဃပြု၊ အဝသဒ္ဒါ ပရာဇယအနက်(ရူဋီ၊၇၇)၊ ပရာဇယတ္ထ ဇိဓာတ်နှင့်ယဉ်သဖြင့် ဇိတံ၌ ကံ, အပါဒါန်၂မျိုးပေးသည်။(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၄၅၁)
၁။ နောယာတိ။ ။ န+ဥယာတိ၊ (တစ်နည်း) န+ဥယျာတိ၊ ဥကို ဩပြု, ကွစိဓာတုဖြင့် ယတစ်လုံးချေ၊ ဇိတံကို ပထမန္တယူ၍ “လောကေ-၌၊ ယဿ-အား၊ ဝါ-သို့၊ ဇိတံ-အောင်အပ်ပြီး သော ကိလေသာအပေါင်းသည်၊ ကောစိ-တစ်ပါးတစ်လေမျှ၊ န+ဥယျာတိ-မလိုက်”ဟုလည်း ကောင်း “ယဿ-အား၊ ဝါ-သည်၊ ဇိတံ-ကိလေသာအပေါင်းကို အောင်အပ်ပြီ၊ လောကေ-၌၊ ကောစိ-တစ်ပါးတစ်လေသော ကိလေသာသည်၊ န+ဥယျာတိ”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြ၏။
၂။ အပဒံ။ ။ “ပဇ္ဇတေ ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နတ္ထိ+ပဒံ ယဿာတိ အပဒေါ”ဟု ပြု၊ ပဒ သဒ္ဒါ၏ အနက်များစွာတွင် ဤ၌ ကာရဏအနက်, ကောဋ္ဌာသအနက်တို့ကို ဟော၏။ [အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထာတိ ဧတ္ထ ပဒသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော၊ ဣဓ ပနာယံ ကာရဏေ ကောဋ္ဌာသေ စ၊-ဓမ္မ-ဋီ-၁၉။]
တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ, အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ။
ယဿ၊ အကြင်မြတ်စွာဘုရား၏။ ဝါ၊ မှာ။ ကုဟိဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ခုသော ဘဝသို့။ နေတဝေ၊ ဆောင်ခြင်းငှာ။ ဇာလိနီ၊ များပြားဘိတုံ, အာရုံတည်းဟူသော ပိုက်ကွန်ရှိ သော။၃ ဝိသတ္တိကာ၊ အာရုံတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာတတ်သော။၄ တဏှာ၊ တဏှာသည်။ နတ္ထိ၊ မရ။ အနန္တဂေါစရံ၊ သော။ အပဒံ၊ သော။ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ ကို။ ကေန ပဒေန၊ ဖြင့်။ (အတ္တနော၊ ၏။ ဝသံ၊ သို့။) နေဿထ၊ နည်း။ (ပါ-၁၈၀)
၃။ ဇာလိနီ။ ။ ဇေ သီဃဂတေ ဓာဝန္တေ မိဂါဒါယော လာတိ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ ဇာလံ၊ [ဇာ+လာ+အ၊-သူစိ။] ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလံ(ပိုက်ကွန်နှင့်တူသော အာရုံ)၊ ဇာလံ+အဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီ၊ [ဇာလ+ဤ+ဣနီ၊] အထက်၌ ဤအတိုင်း ပေးသည်၊ “ဇာလကာရိကာ”အဖွင့် အလို “ဇာလံ+ကရောတီတိ ဇာလိနီ-ပိုက်ကွန်နှင့်တူသည်ကို ပြုတတ်သော၊ “ဇာလူပမာ”အဖွင့် အလို “ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလိနီ-ပိုက်ကွန်နှင့်တူသော”ဟု ပြု။
၄။ ဝိသတ္တိကာ ။ ။ အထက်၌ “ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝိသတ္တာတာယ”ဟူသော အဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ “ဝိသဉ္ဇတီတိ ဝိသတ္တာ၊ ဝိသတ္တံ ဧဝ ဝိသတ္တိကာ”ဟု ပြု၊ “ဝိသတ္တမနတာယ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသဉ္ဇတီတိ ဝိသတ္တံ၊ ဝိသတ္တံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဝိသတ္တိကာအာရုံတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာတတ်သော စိတ်ရှိသော”ဟု ပြု၊ “ဝိသာဟာရတာယ”ဟူသော အဖွင့် အလို “ဝိသံ+အာဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခကို ဆောင်တတ်သော”ဟု ပြု၊ [ဝဏ္ဏဝိကာရနိရုတ္တိ နည်းဖြင့် ဝိသာဟာရာကို ဝိသတ္တိကာပြု၊] “ဝိသပုပ္ဖတာယ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသံ+ပုပ္ဖံ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခတည်းဟူသော အပွင့်ရှိသော”ဟု ပြု၊ [ဝိသပုပ္ဖာကို ဝိသတ္တိကာပြု၊] “ဝိသဖလတာယ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသံ+ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခတည်းဟူသော အကျိုးရှိသော”ဟု ပြု၊ [ဝိသဖလာကို ဝိသတ္တိကာပြု၊] “ဝိသပရိဘောဂတာယ” ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသံ+ပရိဘောဂေါ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခကို သုံးဆောင်ရခြင်းရှိသော”ဟု ပြု။ [ဝိသပရိဘောဂါကို ဝိသတ္တိကာပြု။]
မာရဓီတရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ, ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတံ န ဣစ္ဆေ။
တဏှံ၊ တဏှာခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏ သမီးကိုလည်းကောင်း။ [တာသေတီတိ တဏှာ၊ တသ+ဏှ၊ သချေ။] အရတိံ၊ အရတီခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီးကိုလည်းကောင်း။၁ ရဂဉ္စ၊ ရဂါခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီးကိုလည်းကောင်း။ [ရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ရဂါ။] ဒိသွာမြင်ရ၍။ ဝါ၊ မြင်ရခြင်းကြောင့်။ မေထုနသ္မိံ၊ မေထုန်၌။ (မေ၊ ငါ၏။) ဆန္ဒော အပိ၊ လို ချင်တောင့်တ, တဏှာဆန္ဒမျှသည်လည်း။ န အဟောသိ၊ မဖြစ်ခဲ့။ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊ ကျင်ငယ်ကျင်ကြီးတို့ဖြင့် ပြည့်နေသော။ ဣဒံ၊ ဤမာဂဏ္ဍီ၏ ရုပ်အဆင်းကို။ (ဒိသွာန၊ ၍။ ဆန္ဒော၊ သည်။) ကိမေဝ (ဘဝိဿတိ)၊ အဘယ်မှာလျှင် ဖြစ်ပါတော့အံ့နည်း။ နံ၊ ထိုမာဂဏ္ဍီကို။ ပါဒါပိ၊ ခြေဖြင့်သော်လည်း။ သမ္ဖုသိတုံ၊ ပေါင်းဖို့ဝေးဘိ, ထိရုံထိခြင်းငှာ။ န ဣစ္ဆေ၊ အလိုမရှိ။ (ဋ္ဌ-၁၇၄)
မာရဓီတရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အရတိံ။ ။ ကုသလဓမ္မေသု အရတိံ ကရောတီတိ အရတီ၊ [အရတိ+ဏ+ဤ၊-ဓာန်-ဋီ-၄၃။] နတ္ထိ+ရတိ ယဿာ အတိတ္တတ္တာတိ အရတီ၊[န+ရတိ+ဤ၊-ဝိဓာန်။“]အရတိ”ဟုလည်း ရှိ၏။
֍ * ၂-ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇန္တိ, သွာဿု တံ ဝဟတေ ဓုရံ။
ယတော ယတော၊ အကြင်အကြင်အရပ်၌။ ဓုရံ၊ ထမ်းဆောင်ထိုက်သော ဝန် သည်။ ဂရု၊ လေးလံသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ယတော၊ အကြင်အရပ်၌။ ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ၊ နက်စောက်သောလမ်းသည်။၁ (ဟောတိ၊ ၏။) တဒါ၊ ထိုအရပ်၌။ ဝါ၊ ထိုအခါ၌။ [အဿု နိပါတ်အနက်မဲ့။] ကဏှံ၊ ကဏှနွားလားဥသဘကို။ ယုဉ္ဇန္တိ၊ ကပ်ယှဉ်ကုန်၏။ သော၊ ထို ကဏှနွားလားဥသဘသည်။ တံ ဓုရံ၊ ထိုဝန်ကို။ ဝဟတေ၊ ရွက်ဆောင်၏။ (ဋ္ဌ-၁၇၅)
၁။ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ။ ။ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္တနီ၊ ဝတ္တာ ဋာဝ ဓမာသေဟျနိ(မောဂ်-၇၊၁၁၂) သုတ်ဖြင့် ဝတ္တဓာတ်နောင် အနိပစ္စည်းသက်၊ ထိုနောင် နဒါဒိဤပစ္စည်းသက်၊ “ဂမ္ဘီရာ စ '+သာ+ဝတ္တနီ စာတိ ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ”ဟု ဆက်ပြု။(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂)
မနုညံ ဘာသမာနဿ, ဂရုံ ဘာရံ ဥဒဒ္ဓရိ၊
ဓနဉ္စ နံ အလာဘေသိ, တေန စ’တ္တမနော အဟု။
မနုညမေဝ၊ စိတ်ကို လွန်စွာနှစ်သက်စေတတ်သော စကားကိုသာလျှင်။ ဝါ၊ မြတ်နိုးဖွယ်စကားကိုသာလျှင်။၂ ဘာသေယျ၊ ပြောဆိုရာ၏။ အမနုညံ၊ စိတ်ကို လွန် စွာ နှစ်သက်စေတတ်သည်မဟုတ်သော စကားကို။ ဝါ၊ မြတ်နိုးဖွယ်မဟုတ်သော စကား ကို။ ကုဒါစနံ၊ တစ်ရံတစ်ခါမျှ။ ဝါ၊ ဘယ်တော့မှ။ န ဘာသေယျ၊ မပြောဆိုရာ။ မနုညံ၊ ကို။ ဘာသမနဿ၊ ပြောဆိုသော ပုဏ္ဏား၏။ ဝါ၊ ပြောဆိုနေစဉ်။၃ (ဗလိဗဒ္ဒေါ၊ နွားလား သည်။) ဂရုံ၊ လေးလံလှစွာသော။ ဘာရံ၊ ဝန်ကို။ ဥဒဒ္ဓရိ (ဥဒ္ဓရိ)၊ ထုတ်ဆောင်ပြီ။၁ နံ၊ ထိုပုဏ္ဏားကို။ ဓနဉ္စ၊ ဥစ္စာကိုလည်း။ အလာဘေသိ၊ ရစေပြီ။ တေန စ၊ ထိုသို့ဥစ္စာရစေနိုင် ခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ (အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ကမ္မေန စ၊ အမှုကြောင့်လည်းကောင်း။ သော နန္ဒိဝိသာလော၊ ထိုနန္ဒိဝိသာလနွားလားသည်။) အတ္တမနော၊ မိမိစိတ်ရှိသည်။ ဝါ၊ နှစ်သက်ဝမ်းမြောက်သည်။ အဟု (အဟောသိ)၊ ဖြစ်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၇၆)
၂။ မနုညမေဝ။ ။ မနံ အာ ဘုသော ဉေတိ တောသေတီတိ မနုညံ(နီတိဓာတု-၅၁)၊ မနံ အာ ဘုသံ ဉာပေတိ တောသေတီတိ မနုညံ(ဓာန်-ဋီ-၁၂၅)၊ “အာ ဘုသော ဉေတိ တောသေတီတိ အညံ၊ [အာ+ဉာ+ရ၊ ရ်အနုဗန်ချေ, ဉဒွေဘော်လာ, အာကို ရဿပြု၊] မနံ+အညံ မနုညံ”ဟုလည်း ခွဲပြုနိုင်သည်၊ “မန+အည”ဟု ဖြစ်သောအခါ ဧတေသမော လောပေသုတ်ဖြင့် န၏ အ-ကို ဩပြု, ပုထဿု ဗျဉ္ဇနေသုတ်၌ အန္တသဒ္ဒါဖြင့် ဩကို ဥပြု, နောက်အ-ကိုလည်းချေ၊ အချို့ဆရာတို့ကား ဝါ ပရော အသရူပါသုတ်ဖြင့် နောက်အ-ကို ချေ၏။ (နျာသ-၈၉၊ နိသာ- ၂၄၈၊ သပြေနိ၊၁၊၁၆၉)
တစ်နည်း။ ။ မန+အည၊ န၏အ-ကိုချေ, လောပဉ္စ တတြာကာရော၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဥ လာ(ဇာလိနီ-၂၈၉၊ ဝိဗော၊၂၂)၊ (တစ်နည်း) မန+အာ+ဉာ+ရ၊ ရ်အနုဗန်ချေ, ဉဒွေဘော်လာ၊ (မန+အာည)၊ န၏ အ-ကို ဥပြု, နောက် အာကို ချေ(ဓာန်-ဋီ-၁၂၅၊ ၆၉၃)။
၃။ ဘာသမာနဿ။ ။ ဘာသမာနဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂရုံ ဘာရံ၊ အနာဒရတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ၊-ဝဇိရ၊၂၈၈။
၁။ ဥဒဒ္ဒရိ။ ။ ဥ+ဓရ+ဤ၊ ဓာတ်အစ၌ အ-လာ, ဥနောင် ဒ်လာ, ဤကို ရဿပြု၊ (တစ်နည်း) ဥ+ဓရ+ဤ၊ ဒဒွေဘော်လာ(ဥဒ္ဓရိ), ယဝမဒစသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဥနောင် အသရပါသော ဒလာ။(ဝိဗော၊၂၈)
န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ, လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။
(သမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ မြတ်စွာဘုရားသည်။) စိတ္တကူဋံ ဝါ၊ စိတ္တကုဋ်တောင်သို့သော်လည်း။ ဂတော နု၊ ကြွတော်မူလေသလော။ ကေလာသံ ဝါ၊ ကေလာသတောင်သို့သော်လည်း။ ဂတော နု၊ လော။ ယုဂန္ဓရံ၊ ယုဂန္ဓိုရ်တောင်သို့လည်း။ ဂတော နု၊ လော။ နော၊ ငါတို့ သည်။ လောကဇေဋ္ဌံ၊ တစ်လောကလုံးထက် အကြီးမြတ်ဆုံးဖြစ်တော်မူသော။ ဝါ၊ သတ္တလောက၏ အကြီးအမှူးဖြစ်တော်မူသော။ နရာသဘံ၊ လူတို့ထက် မြတ်တော်မူ သော။ ဝါ၊ လူတို့တွင် နွားလားဥသဘအတူ မြတ်တော်မူသော။၂ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ မြတ်စွာဘုရား ကို။ န ဒက္ခေမု၊ မဖူးမြင်ရတော့ကုန်။ (ဋ္ဌ-၁၇၇)
၂။ နရာသဘံ။ ။ ရှေ့အနက်အလို “ပဋိပက္ခေ ဥသတိ ဒဟတီတိ ဥသဘော, သေဋ္ဌော၊ [ဥသ+ကဘ၊-မောဂ်-၇၊၁၂၆။] ဥသဘောယေဝ အာသဘော၊ [ဥသဘ+ဏ၊-ဝိဓာန်။] နရာနံ+
အာသဘော နရာသဘော (အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၀)”ဟု ပြု၊ နောက်အနက်အလို “ဥသဘော ဝိယာတိ အာသဘော၊ နရေသု+အာသဘော နရာသဘော(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၅)”ဟု ပြု။န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ, လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။
ပဝိဝေကရတော၊ ဆိတ်ငြိမ်ရာအရပ်၌ မွေ့လျော်တော်မူသော။ ဓီရော၊ ပညာ ရှိအစစ်ဖြစ်တော်မူသော မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဣမံ လောကံ၊ ဤလူ့ပြည်သို့။ ပုန၊ တစ်ဖန်။ န ဧဟိတိ၊ ကြွလာတော်မူတော့မည်မဟုတ်။ နော၊ တို့သည်။ လောကဇေဋ္ဌံ၊ သော။ နရာသဘံ၊ သော။ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ကို။ န ဒက္ခေမု၊ ကုန်။ (ဋ္ဌ-၁၇၈)
ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ, ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော။
ပုရိသုတ္တမော၊ ယောကျ်ားမြတ်ဖြစ်တော်မူသော။ ဗုဒ္ဓေါ၊ မြတ်စွာဘုရားသည်။ ယဒါ၊ အကြင်အခါ၌။ တာဝတိံသေ၊ တာဝတိံသာနတ်ပြည်၌။ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ၊ ပင် လယ်ကသစ်ပင်၏ အနီးအောက်၌။၁ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ၊ ကဏ္ဍုကမ္ဗလာမည်သော။၂ သိလာယံ၊ ကျောက်ဖြာပေါ်၌။ ဝိဟာသိ၊ သီတင်းသုံးတော်မူပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၇၉)
၁။ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ။ ။ ဆတ္တံ ဝိယာတိ ဆတ္တကော၊ ပရိ သမန္တတော+ဆတ္တကော ပရိဆတ္တကော-ထက်ဝန်းကျင် ထီးနှင့်တူသောသစ်ပင်၊ ပရိဆတ္တကောယေဝ ပါရိစ္ဆတ္တကော၊ ပါရိစ္ဆတ္တကဿ+မူလံ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလံ။ ဤပါဌ်ဖြင့် ဒေသဝိသေသကို ပြ၏၊ သာဝတ္ထိယံ ဇေတ- ဝနေကဲ့သို့ တာဝတိံသေသည် သာမညဒေသ, ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိကား ဝိသေသဒေသတည်း။
၂။ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ။ ။ ပဏ္ဍု စ(ဖျော့တော့ဝင်းဝါသည်လည်းဟုတ်၏)+သော+ကမ္ဗလော စာတိ (ကမ္ဗလာလည်းဟုတ်သောကြောင့်) ပဏ္ဍုကမ္ဗလော။ ဤပါဌ်ဖြင့်လည်း ဒေသဝိသေသ ကိုပင် ပြ၏၊ ပင်လယ်ကသစ်ပင်၏ အနီးအောက်ဝယ် ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်ဖြာပေါ်၌ သီတင်းသုံး တော်မူသည်-ဟူလို။
ပယိရုပါသန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဝသန္တံ နဂမုဒ္ဓနိ။
(တဒါ၊ ထိုအခါ၌။) ဒသသု လောကဓာတူသု၊ ဆယ်ခုသော လောကဓာတ်တို့ ၌။ ဝါ၊ စကြာဝဠာတိုက်တစ်သောင်းတို့၌။ ဒေဝတာ၊ နတ်ဗြဟ္မာတို့သည်။ သန္နိပတိတွာန၊ အတူတကွရောက်လာကြပြီး၍။ ဝါ၊ စည်းဝေးကြပြီး၍။၃ နဂမုဒ္ဓနိ၊ မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ်၌။ ဝသန္တံ၊ နေတော်မူသော။ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ မြတ်စွာဘုရားအထံတော်သို့။ ပယိရုပါသန္တိ၊ ချဉ်းကပ် ကြကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၁၈၀)
၃။ ဒသသု ...ဒေဝတာ။ ။ ဒသသု...ဒေဝတာတိ ဇာတိခေတ္တသညိတေသု ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ကာမာဝစရဒေဝတာ ဗြဟ္မဒေဝတာ စ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပယိရုပါသနာယ ဓမ္မဿဝနတ္ထဉ္စ ဧကတော သန္နိပတိတွာ။ နဂမုဒ္ဓနီတိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ၊-ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၂၉။
သဗ္ဗေ ဒေေဝ အတိက္ကမ္မ, သမ္ဗုဒ္ဓေါဝ ဝိရောစတိ။
ကောစိ၊ တစ်စုံတစ်ယောက်သော။ ဒေဝေါ၊ နတ် ဗြဟ္မာသည်။ ဝဏ္ဏေန၊ အရောင်အဆင်းဖြင့်။ သမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ မြတ်စွာဘုရားထက်။၁ န ဝိရောစတိ၊ မတင့်တယ်။ သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ဒေဝေ၊ နတ်ဗြဟ္မာတို့ကို။ အတိက္ကမ္မ၊ ကျော်လွန်၍။ သမ္ဗုဒ္ဓေါဝ၊ သည်သာ။ ဝိရောစတိ၊ တင့်တယ်တော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၁၈၁)
၁။ သမ္ဗုဒ္ဓဿ။ ။ ဒူရန္တိကစသောသုတ်ဖြင့် အပါဒါန်မှည့်၍ ထိုသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ဝိဘတ္တအပါဒါန်အနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်(ရူ-၁၆၀-၁)၊ (တစ်နည်း) ဒူရန္တိကစသောသုတ်ဖြင့် အပါ ဒါန်မှည့်၊ ဒုတိယာပဉ္စမီနဉ္စသုတ်ဖြင့် ပဉ္စမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်(နီတိသုတ္တ-၁၆၀၊ ဝိဗော၊၁၃၃)၊ “သဗ္ဗဓမ္မေ အဗုဇ္ဈီတိ ဗုဒ္ဓေါ၊ သယမေဝ+ဗုဒ္ဓေါ သမ္ဗုဒ္ဓေါ(ကမ္မဓာရည်း)”ဟု ပြု(မဏိ၊၁၊၇၄)။
ဒက္ခိဏေယျံ သမ္ဘာဝေန္တော, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
သမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ သည်။ အင်္ကုရဉ္စာပိ၊ အင်္ကုရနတ်သားကိုလည်းကောင်း။ ဣန္ဒကံ၊ ဣန္ဒကနတ်သားကိုလည်းကောင်း။ ဩလောကေတွာ၊ ကြည့်တော်မူ၍။ ဒက္ခိဏေယျံ၊ အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်ကို။ သမ္ဘာဝေန္တော၊ ချီးမွမ်းတော်မူလိုသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဣဒံ ဝစနံ၊ ဤစကားကို။ အဗြဝိ၊ မိန့်တော်မူပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၈၂)
အတိဒူရေ နိသိန္နောသိ, အာဂစ္ဆ မမ သန္တိကေ။
အင်္ကုရ၊ အင်္ကုရနတ်သား! တယာ၊ သင်သည်။ ဒီဃမန္တရေ၊ ရှည်စွာသော ကာ လအတွင်း၌။ ဝါ၊ ရှည်စွာသော ကာလကို လွန်သဖြင့်။၂ မဟာဒါနံ၊ များပြားကြီးမားသော အလှူကို။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူအပ်ခဲ့ပြီ။ မမ၊ ငါဘုရား၏။ သန္တိကေ၊ အထံသို့။ အာဂစ္ဆ၊ လာ၍။ ဝါ၊ လာလသော်။၃ အတိဒူရေ၊ အလွန်ဝေးသောအရပ်၌။ နိသိန္နော၊ ထိုင်နေရသည်။ အသိ၊ ဖြစ်ဘိသနည်း?။ (ဋ္ဌ-၁၈၃)
၂။ ဒီဃမန္တရေ။ ။ ဒီဃံ စ+တံ+အန္တရံ စာတိ ဒီဃမန္တရံ၊ ရှေ့နည်းအလို ကာလဘာဝေသု စသုတ်ဖြင့် ကာလအနက်၌ သတ္တမီသက်၊ နောက်နည်းအလို တတိယတ္ထေ သတ္တမီ (နီတိ-၆၆၁), ကမ္မကရဏနိမိတ္တတ္ထေသု သတ္တမီသုတ်တို့ဖြင့် တတိယာအနက်၌ သတ္တမီသက်။
၃။ အာဂစ္ဆ။ ။ အာ+ဂမု+တွာ၊ မ်ကို စ္ဆပြု, ကွစိ ဓာတု, သို့မဟုတ် သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ ယောသုတ်၌ “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကိုချေ(ကစ်ဘာ၊၂၊၅၁၇)၊ ဤကား“မမ သမာဂမံ အာဂန္တွာ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၂)”ဟူသောစကား “အာဂန္တွာ(သီ), အာဂစ္ဆံ(သျာ)” ဟူသော မူကွဲစကားများနှင့်အညီ ဖြစ်သည်၊ ဓမ္မယော-၆၃၌ အာချာတ်ပုဒ်ကြံ၍ “အတိဒူရေ- ၌၊ နိသိန္နော-သည်၊ အသိ-၏၊ မမ-၏၊ သန္တိကေ-သို့၊ အာဂစ္ဆ-လာခဲ့လော”ဟု ပေးစေ၏။
ကိံ မယှံ တေန ဒါနေန, ဒက္ခိဏေယျေန သုညတံ။
ဘာဝိတတ္တေန၊ အရိယာမဂ်ဖြင့် ဖြစ်ပွားစေအပ်ပြီးသော စိတ်ရှိတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားသည်။ စောဒိတော၊ မေးတော်မူအပ်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) အင်္ကုရောအင်္ကုရနတ်သားသည်။ ဧတံ၊ ဤစကားကို။ အဗြဝိ၊ လျှောက်ပြီ။ (ကိံ၊ အဘယ်သို့ လျှောက်သနည်း?) ဒက္ခိဏေယျေန၊ သီလစသောဂုဏ်နှင့် ပြည့်စုံသော အလှူခံ ပုဂ္ဂိုလ်မှ။ သုညတံ၊ ဆိတ်သုဉ်းသော။ မယှံ၊ တပည့်တော်၏။ (ယံ ဒါနံ၊ အကြင်အလှူ သည်။ အတ္ထိ၊ ၏။) မယှံ၊ တပည့်တော်အား။ တေန ဒါနေန၊ ထိုအလှူဖြင့်။ ကိံ၊ ဘာအကျိုး ရှိအံ့နည်း။ (ဋ္ဌ-၁၈၄)
အတိရောစတိ အမှေဟိ, စန္ဒော တာရာဂဏေ ယထာ။
ဣန္ဒကော၊ ဣန္ဒကမည်သော။ အယံ သော ယက္ခော၊ ဤနတ်သားသည်။ ပရိတ္တကံ၊ အနည်းငယ်သော။ ဒါနံ၊ အလှူကို။ ဒဇ္ဇာ၊ ပေးလှူခဲ့၍။ (ပေးလှူခဲ့ခြင်းကြောင့်)။၁ စန္ဒော၊ လသည်။ တာရာဂဏေ၊ ကြယ်တာရာအပေါင်းတို့ကို။ အတိရောစတိ ယထာ၊ သာလွန်၍ တင့်တယ်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) အမှေဟိ၊ တပည့်တော်တို့ထက်။၂ အတိရောစတိ၊ သာလွန်၍ တင့်တယ်၏။ ဣတိ၊ ဤသို့လျှောက်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၁၈၅)
၁။ ဒဇ္ဇာ။ ။ ဒါ+တွာ၊ ဒါကို ဒဇ္ဇပြု, ကွစိ ဓာတုဖြင့် တွကိုချေ၊ (တစ်နည်း) သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ ယောသုတ်၌ “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကို အာပြု။(မောဂ် နိ၊၂၊၃၉၃၊ ကစ်ဘာ၊၂၊၅၁၇)
နီတိဓာတု-၇၈ ။ ။ ထို၌ ဒါ၏ဒွေဘော် ဒါလာ, ရှေ့ဒါ၌ ရဿပြု, တွာကို ယပြု, ဣ လာ, ယဒွေဘော်လာ(ဒဒိယျ), ဣကိုချေ, ယျ၌ ယတစ်လုံးကိုချေ, ဒျကို ဇ္ဇပြု, ဇ္ဇ၏ အ-ကို ဒီဃ ပြု၍ ပြီးစေ၏။ [ထို၌ ဒဇ္ဇာပုဒ် ၃မျိုး ရှိကြောင်းကို ဆိုသေး၏။]
နိဒီ-၅၁၁။ ။ ထို၌ ဒဒ+တွာ၊ တွာကို ယပြု, ဒကို ဇပြု, ယကို ပုဗ္ဗရုပ်ဇပြု, ဇ္ဇ၏ အကို အာဒီဃပြု၍ ပြီးစေ၏။
၂။ အမှေဟိ။ ။ အမှေဟိ၌ ဟိဝိဘတ်ယူသော အဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ ဟိကို နိပါတ်ဟုလည်း ဖွင့်သေး၏၊ ထိုအလို “အမှေ-တပည့်တော်တို့ကို၊ အတိရောစတိ-၏”ဟု ပေး ပါ။ (ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀) [နီတိဓာတုနိ၊၁၊၁၉၀ကား တာရာဂဏေ၌ သ္မိံဝိဘတ်, အမှေဟိ၌ ကံအနက် ၌ တတိယာဟိဝိဘတ်ယူ၍“တာရာဂဏေ-၌၊ ပေ ၊ အမှေဟိ-တို့ကို”ဟု တစ်နည်းပေး၏။]
န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ, နပိ တောသေတိ ကဿကံ။
ဥဇ္ဇင်္ဂလေ၊ အလွန်အားဖြင့် ကြမ်းတမ်းခြောက်သွေ့သောမြေရှိသော။ ဝါ၊ ဆား ဆပ်ပြာပေါက်သောမြေရှိသော။၁ ခေတ္တေ၊ လယ်၌။ ဗဟုမ္ပိ၊ များစွာလည်းဖြစ်သော။ ဗီဇံ၊ မျိုးစေ့ကို။ ရောပိတံ၊ ပေါက်စေအပ်သည်။ ဝါ၊ စိုက်ပျိုးအပ်သည်။ (သမာနံ၊ ဖြစ်လသော်။) ဖလံ၊ အသီးသည်။ ဝိပုလံ၊ ဖွံ့ဖြိုးကြီးထွားသည်။ န ဟောတိ ယထာ၊ မဖြစ်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ကဿကံ၊ လယ်သမားကို။ နပိ တောသေတိ ယထာ၊ မနှစ်သက်စေသကဲ့သို့ လည်းကောင်း။ (ဋ္ဌ-၁၈၆)
၁။ ဥဇ္ဇင်္ဂလေ။ ။ ဇလံ ဂလတိ ဧတ္ထ, ဇလေန ဝါ ဂလန္တိ ဧတ္ထာတိ ဇင်္ဂလော၊ [ဇလ+ ဂလ+အ၊ ရှေ့လကိုချေ, ဂအထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊] (တစ်နည်း) ပထိကာနံ ဇနာနံ ဇံ ဝေဂံ ဇဝံ ဂလတိ ဟာယတိ ပါဒဖောဋာဒိဘာဝေန ဧတ္ထာတိ ဇင်္ဂလော၊ [“ဇော ဇေတရိ ကာရိယေ စ, ဝေဂိတေ(ဧကက္ခရ-၃၅)”ဟူသော အနက်တို့တွင် ဇသဒ္ဒါ ဝေဂိတအနက်၊] ဥက္ကံသေန+ဇင်္ဂလော ဥဇ္ဇင်္ဂလော၊ ဥဇ္ဇင်္ဂလော+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ၊ (တစ်နည်း) ဥက္ကံသေန+ဇင်္ဂလော ဧတ္ထာတိ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ။ [ဥသဒ္ဒါ ဥက္ကံသအနက်, ဇင်္ဂလသဒ္ဒါ ကြမ်းတမ်းခြောက်သွေ့သောမြေအနက်၊-ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀၊ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၄၊ ဓာန်-ဋီ-၁၈၂၊ သူစိ။]
န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ, နပိ တောသေတိ ဒါယကံ။
တထေဝ၊ ထိုအတူသာလျှင်။ ဗဟုကံ၊ များစွာသော။ ဒါနံ၊ အလှူကို။ ဒုဿီလေသု၊ သီလမရှိသူတို့၌။ ပတိဋ္ဌိတံ၊ တည်စေအပ်သည်။ [“ပတိဋ္ဌာပိတံ (ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀) ”အဖွင့် အရ ကာရိတ်ကျေ။] (သမာနံ၊ ဖြစ်လသော်။) ဖလံ၊ အကျိုးသည်။ ဝိပုလံ၊ ဖွံ့ဖြိုးများပြား သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ ဒါယကံ၊ ပေးလှူသူကို။ နပိ တောသေတိ၊ နှစ်သက်လည်း မနှစ်သက်စေနိုင်။ (ဋ္ဌ-၁၈၇)
သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ, ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။
ဘဒ္ဒကေ၊ ကောင်းသော။ ခေတ္တေ၊ လယ်၌။ အပ္ပမ္ပိ၊ အနည်းငယ်လည်း ဖြစ် သော။ ဗီဇံ၊ မျိုးစေ့ကို။ ရောပိတံ၊ ပေါက်စေအပ်သည်။ ဝါ၊ စိုက်ပျိုးအပ်သည်။ (သမာနံသော်။ ဒေဝေ၊ မိုးသည်။ ဝါ၊ မိုးနတ်သားသည်။) ဓာရံ၊ မိုးရေအလျဉ်ကို။ သမ္မာ၊ ကောင်းစွာ။ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖြစ်စေလသော်။ ဝါ၊ ရွာသွန်းလသော်။၁ ဖလံ၊ အသီးသည်။ ကဿကံ၊ လယ် သမားကို။ တောသေတိ ယထာပိ၊ နှစ်သက်စေသကဲ့သို့။ (ဋ္ဌ-၁၈၈)
၁။ ပဝေစ္ဆန္တေ။ ။ မောဂ်ပံ-၅, ၁၇၃၌ “နပ္ပဝေစ္ဆတီတိ န ပဝေသေတိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁)”အဖွင့်ကို ရှု၍ ပ+ဝိသ+ဏေ+အန္တ၊ ကာရိတ်ကျေ၊ ဣကို ဧပြု, ဂမယမိသာသဒိသာနံ ဝါ စ္ဆင်(မောဂ်-၅, ၁၇၃)သုတ်၌ “စ္ဆင်”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သကို စ္ဆင်ပြု၍ ပြီးစေ၏၊ ထိုအလို “ပဝေစ္ဆန္တေ-ဝင်စေလသော်”ဟု ပေး။
ဓာတွတ္ထ၊ နီတိဓာတု-၁၉၀။ ။ ထိုကျမ်းတို့၌ “အနုပ္ပဝေစ္ဆတီတိ ဒေတိ(သာရတ္ထ၊၃၊၃၀၅)”အဖွင့်ကို ရှု၍ ဝေသဓာတ်(ဓာတွတ္ထ), ဝေသုဓာတ်(နီတိ), ဒါနအနက်ဟု ဆို၏၊ မောဂ်ပံ အတိုင်း ရုပ်ပြီးစေ၍ “ပဝေစ္ဆန္တေ-ပေးလသော်”ဟု ပေး။
မောဂ်နိ၊၂၊၂၉၊ နိဒီ-၃၈၇။ ။ ထိုကျမ်းတို့၌ “ပဝေစ္ဆတီတိ ဒေတိ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၄)” အဖွင့်ကို ရှု၍ ဒါဓာတ်ယူကာ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် မောဂ်နိအလို ဒါကို ဝေစ္ဆပြု, နိဒီအလို ပဝေစ္ဆပြု၍ ပြီးစေ၏၊ “ပဝေစ္ဆန္တေ-ပေးလသော်”ဟု ပေး။
တစ်နည်းကြံ။ ။ “သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေတိ ဝုဋ္ဌိဓာရံ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တေန္တေ၊ အနွဒ္ဓ- မာသံ ...ဒေေဝ ဝဿန္တေတိ အတ္ထော(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀)”ဟူသော အဖွင့်၌ “ပဝတ္တေန္တေ”ကို ကြည့်၍ “ဝိစ္ဆ ဂတိယံ”အရ ဝိစ္ဆဓာတ်, ပဝတ္တနဂတိအနက်, အန္တပစ္စည်း, ကာရိတ်ကျေ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဣကို ဧပြု၍ ပဝေစ္ဆန္တေဖြစ်သည်၊ ဝဿန္တေကား နေရာဌာနအလိုက် ရထိုက်သော အဓိပ္ပာယ်နက်ဟု တစ်နည်းကြံလျှင် သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
တထေဝ၊ ထိုအတူသာလျှင်။ သီလဝန္တေသု၊ သီလရှိကုန်သော။ ဂုဏဝန္တေသု၊ ဈာန်အစရှိသော ဂုဏ်ရှိကုန်သော။ တာဒိသု၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွအတူ, ရှုနိုင် သူတို့၌။ ကတံ၊ ပြုအပ်သော။ အပ္ပကမ္ပိ၊ အနည်းငယ်လည်းဖြစ်သော။ ကာရံ၊ ကျေးဇူး ပြုခြင်းသည်။၂ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသော။ ပုညံ၊ ကောင်းမှုသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၁၈၉)
၂။ ကာရံ။ ။ ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသတည်း၊ ဥပကာရ(ကျေးဇူး ပြုခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ “ကရဏံ ကာရံ”ဟု ပြု။ [ကာရန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဥပကာရောတိ အတ္ထော၊ ကီဒိသော ဥပကာရောတိ အာဟ “ပုည”န္တိ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀)။ ကတံ သမ္မာ ကတံ၊ အပ္ပကမ္ပိ ကာရံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သက္ကာရံ၊ မဟပ္ဖလံ မဟာနိသံသဝိပါကံ၊ ပုညံ ဟောတိ ကုသလံ ဟောတီတိ ယောဇနာ(ဓမ္မယော-၆၄)။]
(ဝိစေယျ ဒါနံ ဒတွာန, သဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ ဒါယကာ။)
ယတ္ထ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ၊ အား။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူကြောင်း ဒါနစေတနာသည်။ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိ၏။ (တတ္ထ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ၊ အား။ ဝါ၊ ကို။) [ရှေ့၂နည်းအလို ဒါတဗ္ဗံ၌စပ်။ နောက်ဆုံးနည်းအလို ဝိစေယျ၌ စပ်။] ဝိစေယျ၊ ရွေးချယ်စိစစ် ၍။ ဒါနံ၊ ပေးလှူဖွယ်ကို။ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပေးလှူသင့်၏။ [(တစ်နည်း) ဒါနံ၊ ပေးလှူကြောင်းဒါန စေတနာကို။ ဒါတဗ္ဗံ၊ သုတ်သင်သင့်၏။] ဝိစေယျ၊ ၍။ ဒါနံ၊ ပေးလှူဖွယ်ကို။ ဒတွာန၊ ပေးလှူ ၍။ ဝါ၊ ပေးလှူခြင်းကြောင့်။၁ [(တစ်နည်း) ဒါနံ၊ ပေးလှူကြောင်းဒါနစေတနာကို။ ဒတွာန၊ သုတ်သင်၍။ ဝါ၊ သုတ်သင်ခြင်းကြောင့်။] ဒါယကာ၊ ပေးလှူသော အလှူရှင်တို့သည်။ သဂ္ဂံ၊ ရူပါရုံစသည်တို့ဖြင့် ကောင်းမြတ်သော နတ်ပြည်သို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ရောက်ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၁၉၀) [ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ မြှုပ်ထားသော ပါဒများကို ခု၊၂၊၁၆၀မှ ယူ၍ ဂါထာပါဠိတွင် လက်သည်းကွင်းဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။]
၁။ဒါနံ ဒတွာန။ ။ ဒါနံအရ လှူဖွယ်ဝတ္ထုရလျှင် “ဒိယျတီတိ ဒါနံ”ဟု ပြု၍ ဒတွာန၌ ဒါဓာတ်, ဒါန(ပေးခြင်း)အနက်ယူ၊ ဒါနံအရ စေတနာရလျှင် “ဒေတိ ဒေယျဓမ္မံ(ကတ္တုသာဓ်), ဒေန္တိ ဝါ ဧတာယ ဒေယျဓမ္မန္တိ ဒါနံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၅)၊ ဒီယတိ ဧတေနာတိ ဒါနံ(အံ၊ဋီ၊၂၊၅၈)၊ အနဝသေသံ သတ္တနိကာယံ ဒယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၄)၊ ဒုဂ္ဂတိတော ဒါယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ၊ [ဒေ(ပါလနေ)+ယု၊-နီတိ.ဓာတု-၈၃။]”ဟု ပြု၍ ဒတွာန၌ ဒေဓာတ်, သောဓန(သုတ်သင် ခြင်း)အနက်ယူပါ(နီတိ.ဓာတု-၈၃)။ [တဏှာဝဂ်, သက္ကပဥှဝတ္ထု ဓမ္မဒါန၌ အကျယ်ရှု။]
ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ, ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ။
ဝိစေယျ၊ ပညာဖြင့် အလှူခံကောင်းကို ရွေးချယ်စိစစ်၍။၂ ဒါနံ၊ ပေးလှူအပ် သော အလှူကို။ ဝါ၊ ပေးလှူခြင်းကို။ [“ဒိန္နဒါနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဒိန္နပုဒ်ကျေ။ (တစ်နည်း) ဒီယတေ ဒါနံ”ဟုပြု။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉။ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၉။] သုဂတပ္ပသတ္ထံ၊ ဘုရားရှင်အဆူဆူ, ချီးမွမ်းတော်မူအပ်ပြီ။ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊ ဤသက်ရှိလောက၌။ ဝါ၊ ဤသတ္တလောက ၌။၁ ယေ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ ဒက္ခိဏေယျာ၊ အလှူခံထိုက်ကုန်၏။ ဝါ၊ အလှူ၏ စီးပွားဖြစ်ကုန်၏။၂ ဧတေသု၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်တို့၌။ ဝါ၊ တို့အား။ ဒိန္နာနိ၊ ပေးလှူကြောင်း ဒါန စေတနာတို့သည်။ ဝါ၊ ပေးလှူခြင်းတို့သည်။ သုခေတ္တေ၊ ကောင်းသောလယ်၌။ ဝါ၊ လယ်ယာမြေကောင်း၌။ ဝုတ္တာနိ၊ စိုက်ပျိုးအပ်ကုန်သော။ ဗီဇာနိ၊ မျိုးစေ့တို့သည်။ မဟပ္ဖလာနိ ယထာ၊ ကြီးထွားများပြားသော အသီးရှိကုန်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) မဟပ္ဖလာကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၁၉၁)
၂။ ဝိစေယျ။ ။ ဝိ+စိ+တွာ၊ စိ၌ ဝုဒ္ဓိ, တွာကို ယပြု, ယဒွေဘော်လာ၊ ရွေးချယ်ခြင်းသည် (၁) ဒက္ခိဏာဝိစိနနာ-ကောင်းမွန်သော လှူဖွယ်ဝတ္ထုကို ရွေးချယ်ခြင်း (၂) ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနာကောင်းမြတ်သော အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်ကို ရွေးချယ်ခြင်းဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ “ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ”ဖြင့် ဒက္ခိဏာဝိစိနနာကို ပြ၍ “ယေ ဒက္ခိဏေယျာ”စသည်ဖြင့် ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနာ ကို ပြသည်။ [သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၉တို့၌ ၂မျိုးလုံးဖွင့်၍ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၁၌ ဒက္ခိဏာ- ဝိစိနနာကိုသာ ဖွင့်သည်။]
တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
ခေတ္တာနိ၊ လယ်တို့သည်။ တိဏဒေါသာနိ၊ မြက်တည်းဟူသော အပြစ်ရှိကုန် ၏။ (မြက်တို့ကြောင့် ပျက်စီးကုန်၏။) အယံ ပဇာ၊ ဤသတ္တဝါအပေါင်းသည်။ ရာဂဒေါသာ၊ ရာဂတည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ တသ္မာ ဟိ၊ ထိုကြောင့်သာလျှင်။ ဝီတရာဂေသု၊ ကင်းသော ရာဂရှိသော ရဟန္တာတို့၌။ ဝါ၊ ရာဂကင်းကွာ ရဟန္တာတို့အား။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူကြောင်း ဒါနစေတနာသည်။ ဝါ၊ ပေးလှူအပ်သော အလှူသည်။ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၁၉၂)
၁။ ဇီဝလောကေ။ ။ ဇီဝဖြင့် ဩကာသလောက, သင်္ခါရလောကကို တားမြစ်သည်၊ “ဇီဝန္တိ ယေနာတိ ဇီဝံ၊ ဇီဝံ+အဿ အတ္ထီတိ ဇီဝေါ(ဓာန်-ဋီ-၉၃)၊ ဇီဝတိ ဇီဝေါ၊ ဇီဝေါ စ+သော+ လောကော စာတိ ဇီဝလောကော(ပါရာဘာ၊၁၊၈)”ဟု ပြု။ [ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော၊ ဇီဝဂ္ဂဟဏေန ဟိ သင်္ခါရဘာဇနလောကံ နိဝတ္တေတိ၊-သာရတ္ထ၊၁၊၁၁။]
၂။ ဒက္ခိဏေယျာ။ ။ ဒက္ခန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ယထာဓိပ္ပေတာဟိ သမ္ပတ္တီတိ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဒက္ခိဏာ၊ ဒက္ခိဏံ အရဟန္တိ, ဒက္ခိဏာယ ဝါ ဟိတာ ဒက္ခိဏေယျာ၊-အံ၊ဋီ၊၂၊၁၉၅။
တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
“ဒေါသဒေါသာ၊ ဒေါသတည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ မောဟဒေါသာ၊ မောဟ တည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ ဣစ္ဆာဒေါသာ၊ အလိုတဏှာတည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ ဝီတဒေါသေသု၊ ကင်းသောဒေါသရှိသော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တို့၌။ ဝီတမောဟေသု၊ ကင်း သောမောဟရှိသော ရဟန္တာတို့၌။ ဝိဂတိစ္ဆေသု၊ ကင်းသောအလိုတဏှာရှိသော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တို့၌”ဟု ပြောင်းပေးပါ။ (ဋ္ဌ-၁၉၃-၁၉၄-၁၉၅)
ဧဝံ ဝဂ္ဂုဝဒေါ သတ္ထာ, တုသိတာ ဂဏိမာဂတော။
မေ၊ တပည့်တော်သည်။ ဣတော၊ ဤသင်္ကဿမြို့၌ ဆင်းသက်တော်မူရာ အခါမှ။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေး၌။ ဧဝံ၊ ဤသို့။ ဝဂ္ဂုဝဒေါ၊ ကောင်းသောစကားကို မိန့်မြွက်တော်မူ တတ်သော။ သတ္ထာ၊ နတ်လူတို့၏ ဆရာဖြစ်တော်မူသော။ တုသိတာ၊ တုသိတာနတ် အပေါင်းမှ။ ဝါ၊ သုတိတာနတ်ပြည်မှ။ (စဝိတွာ၊ စုတေ၍။) အာဂတော၊ မယ်တော့်ဝမ်း သို့ ကြွလာတော်မူသော။ ဂဏီ၊ ဂိုဏ်းရှိတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားကို။၁ န ဒိဋ္ဌော၊ မမြင်အပ်ဖူးပါ။ ကဿစိ၊ တစ်စုံတစ်ယောက်သည်။ (ဝဒန္တဿ၊ ပြောဆိုစဉ်။) [(တစ်နည်း) ဝဒန္တဿ၊ ပြောဆိုသော။ ကဿစိ၊ ၏ (အထံမှ)။] (သဒ္ဒေါ၊ စကားသံကို။) န သုတော၊ မကြား အပ်ဘူးပါ။၁ [ဥဒကား အနက်မရ, ပဒါလင်္ကာရတည်း။] (ဋ္ဌ-၁၉၆)
၁။ တုသိတာ ဂဏိမာဂတော။ ။ မဟာနိ-၃၅၄၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိဋ္ဌ.၂, ၂၈၇၌ ၃နည်းဖွင့်ရာ အထက်၌ တုသိတာအရ တုသိတာနတ်အပေါင်းကို ယူ၍ ဂဏိမာဂတောကို “ဂဏီ+အာဂတော”ဟုဖြတ်သော ပထမနည်းအတိုင်း ပေးသည်၊ “ဒိဗ္ဗာယ သမ္ပတ္တိယာ တုဋ္ဌော ဟဋ္ဌောတိ တုသိတော၊ [တုသ+တ၊-အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀၂။] တုသာယ ပီတိယာ+ဣတော ပဝတ္တောတိ တုသိတော(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၂၀၉)၊ တုသံ+ဣတော ဂတောတိ တုသိတော(အံ၊ဋီ၊၂၊၃၁)၊ [တုသာ+ ဣတ၊] ဂဏော+အဿ အတ္ထီတိ ဂဏီ”ဟု ပြု၊ တုသိတာနတ်အများကိုရသော်လည်း အပေါင်းကို ဆိုလိုသောကြောင့် တုသိတာ၌ ဧကဝုစ်ဝိဘတ်သက်ရသည်(နီတိသုတ္တ-၁၇၂)။[တုသိတာ ဂဏိမာဂတောတိ တုသိတကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ အာဂတတ္တာ တုသိတာ အာဂတော၊ ဂဏာစရိယတ္တာ ဂဏီ၊-မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။]
ဒုတိယနည်း။ ။ တုသိတာအရ တုသိတာနတ်ပြည်ကို ယူ၍ ဂဏိမာဂတောကို “ဂဏိံ+ အာဂတော”ဟုဖြတ်ကာ “တုသိတာ-တုသိတာနတ်ပြည်မှ၊ ဂဏိံ-လူအပေါင်းရှိရာလူ့ပြည်သို့၊ အာဂတော-ကြွလာတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားကို”ဟုပေး၊ “တုသိတာနံ+နိဝါသော တုသိတော၊ (အဘိ၊ဝိ၊၁၆၂)၊ နိစ္စံ တုသန္တိ အတိဝိယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌမုခါ ဟောန္တိ ဧတ္ထာတိ တုသိတော(ပဒီ-၂၅၆)၊ တုဿန္တိ မောဒန္တိ ဒေဝါ ဧတ္ထာတိ တုသိတော(ဇာ၊ဋီ၊ပေ)၊ ဂဏော+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဂဏီ”ဟုပြု။ [သန္တုဋ္ဌဋ္ဌေန ဝါ တုသိတသင်္ခါတာ ဒေဝလောကာ ဂဏိံ အာဂတော၊-မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။]
တတိယနည်း။ ။ တုသိတာအရ ရဟန္တာတို့ကို ယူ၍ “ဂဏိံ+ အာဂတော”ဟုဖြတ်ကာ “တုသိတာ-ရဟန္တာတို့၏၊ ဂဏိံ-အပေါင်းရှိရာသင်္ကဿမြို့သို့၊ (စုဝေးတည်ရှိရာသင်္ကဿမြို့သို့)၊ အာဂတော-ကြွလာတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားကို”ဟု ပေး၊ “တုဿန္တီတိ တုသိတာ”ဟု ပြု၍ ဆဋ္ဌီအနက်၌ ပထမာယောဝိဘတ်သက်။ [တုသိတာနံ ဝါ အရဟန္တာနံ ဂဏိံ အာဂတော၊- မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။]
၁။ န သုတော ဥဒ ကဿစိ။ ။ ဥဒါတိ ပဒသန္ဓိ၊ ကဿစီတိ ခတ္တိယဿ ဝါ.... မနုဿဿ ဝါ(မဟာနိ-၃၅၃)။ ခတ္တိယဿ ဝါတိ ခတ္တိယဿ ဝဒန္တဿ န သုတော(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၇)။
ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒေဝါပိ တေသံ ပိဟယန္တိ, သမ္ဗုဒ္ဓါနံ သတီမတံ။
ယေ ဓီရာ၊ ဘုရားစသား, ပညာရှိများတို့သည်။ ဈာနပသုတာ၊ အာရမ္မဏူ, လက္ခဏူဟု, နှစ်ဆူဈာန်၌, ဝသီဘော်ဆိုက်အောင်, အားစိုက်တော်မူကုန်၏။ နေက္ခမ္မူပသမေ၊ ကိလေသာဝေး, ငြိမ်းအေးရာမှန်, မြတ်နိဗ္ဗာန်၌။ [နိက္ခမတီတိ နိက္ခမံ။ နိက္ခမံယေဝ နေက္ခမ္မံ (ပါရာဘာ-၁-၅၆၈)။ ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပသမော (အံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၄)။ နေက္ခမ္မံ စ+တံ+ ဥပသမော စာတိ နေက္ခမ္မူပသမော။] ရတာ၊ ဖလသမာ, ဝင်စားကာဖြင့်, ကောင်းစွာရွှင် ပျော်, မွေ့လျော်တော်မူကုန်၏။ သတိမတံ၊ သတိတရား, အမြဲထားရှိတော်မူကုန်သော။ တေသံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ၊ သဗ္ဗညုတ, ဉာဏထွတ်တင်, ထိုဘုရားရှင်တို့အား။ ဒေဝါပိ၊ နတ် တို့သည်လည်းကောင်း။ (မနုဿာပိ၊ လူတို့သည်လည်းကောင်း။) [ပိဖြင့်ဆည်းသည်။] ပိဟယန္တိ၊ ဘုရားဖြစ်က, ကောင်းလေစွဟု, တောင့်တလိုချင်ကြကုန်၏။ (ပါ-၁၈၁) [သမ္ဗုဒ္ဓါနံ၌ ကံအနက်, သာမီအနက်လည်း ပေးနိုင်၏။ ဓမ္မဂါနိ-၂-၆၄ဂါထာရှု။]
ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ, ပုဋ္ဌော ပဗြူဟိ မာရိသ။
မာရိသ၊ ဒုက္ခကင်းကွာ, စိတ်ချမ်းသာသည့်, အို...မြတ်စွာဘုရား!၁ ဣဓ၊ ဤလောက၌။ ပုထူ၊ များစွာကုန်သော။ သင်္ခါတဓမ္မာ၊ အနိစ္စစသည်၏ အစွမ်းဖြင့် သိ အပ်ပြီးသော တရားရှိကုန်သော။၂ ယေ စ၊ အကြင်အသေခပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်လည်းကောင်း။ သေခါ၊ ကျင့်ဆဲဖြစ်ကုန်သော။ ပုထူ၊ များစွာကုန်သော။ ယေ စ၊ အကြင်သေခ ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်လည်းကောင်း။ (သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။) [သေကား အနက်မရ, နိပါတ်မျှသာ။] တေသံ၊ ထိုသေခ, အသေခတို့၏။ ဣရိယံ၊ ဖြစ်ကြောင်းအကျင့်ကို။ [ဣရိယတိ ဂစ္ဆတိ သေက္ခဘူမိံ အသေက္ခဘူမိဉ္စ ဧတာယာတိ ဣရိယာ။ အံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၄။] မေ၊ တပည့်တော်သည်။ ပုဋ္ဌော၊ မေးလျှောက်အပ်သော။ နိပကော၊ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်, ရင့်ကျက်သော။ ဝါ၊ ရင့်ကျက်ကြောင်းမှန်, ပညာဉာဏ်ရှိသော။၃ (တွံ၊ ရှင်တော်မြတ်ဘုရားသည်။) မေတပည့်တော်အား။ ပဗြူဟိ၊ ဟောတော်မူပါ။ (ဋ္ဌ-၁၉၇)
၁။မာရိသ။ ။ မာရိသကား ချစ်စနိုးအခေါ်တစ်မျိုးဖြစ်သည်၊ “မရိသတိ ပါပေ ရောဂါ- ဒိအနတ္ထေ အဘိဘဝတီတိ မာရိသော၊ [မရိသ+ဏ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၄၄။]”ဟု ပြု၊ မကောင်းသော ရောဂါ စသော အကျိုးမဲ့တို့ကို လွှမ်းမိုးဖျက်ဆီးတတ်သူ, ဒုက္ခကင်းသူ ရ၏၊ ဆင်းရဲသူကို မာရိသဟု ခေါ်ရာ၌ကား ရုဠှီသဒ္ဒါတည်း၊ “ပေါက္ခရံ+အဿ အတ္ထီတိ ပေါက္ခရဏီ”အရ ကြာနှင့်ရေရှိသော ကြောင့် ရေကန်သည် ပေါက္ခရဏီအမည်ရခဲ့ရာ ကြာနှင့်ရေမရှိရာအခါ၌လည်း ထိုရေကန်ကို “ပေါက္ခရဏီ”ဟု ခေါ်ရသကဲ့သို့တည်း(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆)။ [မာရိသာတိ ပိယဝစနမေတံ၊ နိဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊-သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၀။]
အဖွင့်တစ်မျိုး။ ။ “မာရိသာတိ မယာ သဒိသာ၊ ပိယာလပနမေတံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄)” ဟူသော အဖွင့်တစ်မျိုးရှိ၏၊ ဤအလို “မမိဝ နံ ပဿတိ, အဟံ ဝိယ သော ဒိဿတီတိ ဝါ မာ- ရိသော၊ [အမှ+ဒိသ+ကွိ၊-ရူ-၃၆၃။]”ဟု ပြု၍ “မာရိသ-ငါနှင့်တူသူ, ကိုယ့်လူ, မိတ်ဆွေ”ဟုပေး။
သက္ကတအလို။ ။ အမရကောသ၌ အယျ၏ပရိယာယ်, မြင့်မြတ်သူအနက်ဟု ဆို၏၊ “မာရိသ-အရှင်, အရှင်ဘုရား”ဟု ပေး၊ ထောမ၌ “နတ္ထိ+ရိသော ဧတဿာတိ မာရိသော(ညှင်း ဆဲခြင်းမရှိသူ, မိတ်ဆွေ)”ဟု ပြု၏။ [မာကား ပတိသေဓတ္ထ, ရိသကား ရိသ(ဟိံသတ္ထ)+အ။]
၂။ သင်္ခါတဓမ္မာ။ ။ သင်္ခါတဓမ္မာတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိဝီမံသိတဓမ္မာ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၂)၊ သင်္ခါတဓမ္မာသေတိ သင်္ခါတဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ဉာတဓမ္မာ(သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၈)၊ သင်္ခါတာ ပရိညာတာ ဓမ္မာ ယေသံ တေ သင်္ခါတဓမ္မာ၊ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ ခီဏာသဝါ၊ သေက္ခာ ပန ဝိပါကဿ အပရိညာတတ္တာ “သင်္ခါတဓမ္မာ”တိ န ဝုစ္စန္တိ(သံ၊ဋီ၊၂၊၇၂)၊ ပုထုသဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထပိ ယောဇေတဗ္ဗော “ယေ ပုထူ သင်္ခါတဓမ္မာ၊ ယေ စ ပုထူ သေခါ”တိ(အံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၃)။
၃။နိပကော။ ။ နိပယတိ ဝိသောသေတိ ပဋိပက္ခံ, တတော အတ္တာနံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၆၊ နီတိဓာတု-၁၂၀)၊ [ရှေ့နည်းအလို နိ+ပေ+အ၊ ဧကိုအယ, ယကိုကပြု၊ နောက်နည်းအလို နိ+ပါ+ဏွု၊] (တစ်နည်း) နိပစန္တိ ဧတေနာတိ နိပကော-ရင့်ကျက်ကြောင်းပညာ၊ [နိ+ပစ+ယ၊- မောဂ်ပံ-၅, ၄၄။] နိပကော+အဿ အတ္ထီတိ နိပကော-ရင့်ကျက်ကြောင်းပညာရှိ သူ၊ (တစ်နည်း) နိဿေသတော ပါစေတိ ကုသလေ ဓမ္မေတိ နိပကော(ဓာန်-ဋီ-၁၅၄)၊ (တစ်နည်း) နိပစ္စတီတိ နိပကော-ပညာအားဖြင့် ရင့်ကျက်သူ(နိဒီ-၅၄၁၊ သမ္မောဘာ၊၃၊၆၂)။
မဟိယာ မတ္တိကာ ခီယေ, န ခီယေ မမ ဗုဒ္ဓိယာ။
ဂင်္ဂါယ၊ ဂင်္ဂါမြစ်၌။ (ဂင်္ဂါမြစ်ထဲက)။ ဝါလုကာ၊ သဲသည်။ ခီယေ၊ ကုန်ရာ၏။ (ကုန်စရာရှိ၏)။ မဟဏ္ဏဝေ၊ သမုဒြာ၌။ (သမုဒြာထဲက)။ ဥဒကံ၊ ရေသည်။ ခီယေ၊ ၏။ မဟိယာ၊ ကမ္ဘာမြေ၌။ (ကမ္ဘာမြေပေါ်က)။ မတ္တိကာ၊ မြေညက်သည်။ ဝါ၊ မြေစိုင်ခဲသည်။ ခီယေ၊ ၏။ မမ၊ တပည့်တော်၏။ ဗုဒ္ဓိယာ၊ ပညာသည်။ [ပထမအနက်၌ တတိယာသက်။] န ခီယေ၊ မကုန်ရာ။ (ဋ္ဌ-၁၉၈)
ဧကောဝ သေယျော ပုရိသော သပညော, ယော ဘာသိတဿ ဝိဇာနာတိ အတ္ထံ။
သမာဂတာနံ၊ အတူတကွ ရောက်လာသူတို့၏။ ဝါ၊ စည်းဝေးကြသူတို့၏။၁ ပရောသဟဿံ၊ တစ်ထောက်ထက် အလွန်ဖြစ်သော။ ဝါ၊ တစ်ထောင်ကျော်သော။၂ အပညာ၊ ပညာမရှိကုန်သော။ တေ၊ ထိုသူတို့သည်။ ဝဿသတံပိ၊ အနှစ်တစ်ရာပတ်လုံး လည်း။ ကန္ဒေယျုံ၊ ငိုေကြွးကုန်ရာ၏။ (ငိုေကြွးကုန်ဥုးတော့)။ (အတ္ထံ ဝါ၊ အကျိုးကို လည်းကောင်း။ ကာရဏံ ဝါ၊ အကြောင်းကိုလည်းကောင်း။ နေဝ ဇာနေယျုံ၊ မသိနိုင်ကုန် ရာ။) ယော ပုရိသော၊ အကြင်ယောကျ်ားသည်။ ဘာသိတဿ၊ ပြောဆိုအပ်သော စကား၏။ အတ္ထံ၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို။ ဝိဇာနာတိ၊ သိ၏။ ဧကော၊ တစ်ယောက်သော။ သပညော၊ ပညာရှိသော။ (သော) ပုရိသော ဧဝ၊ ထိုယောကျ်ားသည်သာ။ (သမာဂတာနံ၊ တို့၏။ ပရောသဟဿတော၊ တစ်ထောက်ထက် အလွန်ဖြစ်သော ပညာမဲ့သူထက်၊) သေယျော၊ မြတ်၏။ (ဋ္ဌ-၁၉၉) [ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၁အတိုင်း ထည့်ပေးသည်။]
ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သမာဂတာနံ။ ။ “တေ ဧဝံ သမာဂတာ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၁)”ကို ကြည့်၍ “ပရောသဟဿံ-သော၊ သမာဂတာနံ-ကုန်သော”ဟုသော်လည်း ပေး၊ နိဒ္ဓါရဏေစ၌ စဖြင့် ပထမာ အနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ “သမာဂစ္ဆန္တီတိ သမာဂတာ”ဟု ပြု။
၂။ ပရောသဟဿံ။ ။ ပရာ+သဟဿသ္မာ ပရောသဟဿံ(တစ်ထောင်ထက်အလွန်)၊ ပရသဒ္ဒါ အဓိကအနက်၊ “ပရာ+သဟဿ”ဟု ပကတိပြု, နပုံလိင်ငဲ့၊ ပရဿ သင်္ချာသု (မောဂ်- ၃, ၆၀)သုတ်ဖြင့် ရာ၏အာကို ဩပြု၊ တေ အပညာတို့နှင့် ဝုစ်မတူဟုယူမူ သိဝိဘတ်, ဝုစ်တူယူမူ ယောဝိဘတ်သက်၊ အဗျယီဘောသမာသ်ဖြစ်ရကား ထိုဝိဘတ်တို့ကို အံပြု။(မောဂ်- မောဂ်ပံ- မောဂ်ပံဋီ၊၃၊၆၀၊ မောဂ်နိ၊၁၊၄၈၈၊ မောဂ်ပံနိ-၅၁၊ မောဂ်ပံဋီနိ-၄၆၂)။
အခြားနည်းများ။ ။ ပရံ+သဟဿံ အဿာတိ ပရောသဟဿံ-တစ်ထောင်အလွန်ရှိ သော(နိသာဋီ၊၂၃၅-၆)၊ သဟဿဿ+ပရံ ဧတဿာတိ ပရောသဟဿံ-တစ်ထောင်၏ အထက် ရှိသော(ဂဠုန် ပျံ-၃၆)၊ သဟဿတော+ပရံ ပရောသဟဿံ-တစ်ထောင်ထက်အလွန်(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၁၊ ကစ်ဘာ၊၁၊၈၃)၊ “သဟဿပရံ”ဟု ဆိုသင့်လျက် တေသုဝုဒ္ဓိဖြင့် သဟဿနှင့် ပရကို ရှေ့နောက်ပြန်၊ ကွစိ ဩ ဗျဉ္ဇနေသုတ်ဖြင့် ရနောင် ဩလာ(ကစ်ဘာ၊၁၊၈၃)၊ နိဒီ-၂၆၌ တဒ- မိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇) သုတ်ဖြင့် ရ၏ အ-ကို ဩပြု၏။
֍ * ၃-ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကထံသု ဝိရဇော ဟောတိ, ကထံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတိ။
ကိံ၊ အဘယ်တို့၏။ [“ဆန္နံ ဒွါရာနံ အဓိပ္ပတိ (ဆဒွါရာဓိပ္ပတီအဖွင့်) ”ကိုရှု၍ အဓိပတိ အယှဉ်ဝယ် ဆဋ္ဌီနံသက်ချေ။ သုအနက်မဲ့။] အဓိပတိ၊ အကြီးအကဲသည်။၂ ရာဇာ၊ မင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ဖြစ်သနည်း?) ကိံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ ရာဇာ၊ မင်းသည်။ ရဇ္ဇိဿရော၊ တပ်မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူသည်။ (တပ်မက်ခြင်း၏ကျေးကျွန်သည်။)၂ (ဟောတိနည်း?) ကထံ၊ လျှင်။ ရာဇာ၊ သည်။ ဝိရဇော၊ ကင်းသောမြူရှိသည်။ ဟောတိ၊ နည်း။ ကထံ၊ လျှင်။ ဗာလောတိ၊ လူမိုက်ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်သနည်း (ဋ္ဌ-၂၀၀)
၁။ အဓိပ္ပတီ။ ။ အဓီနာနံ+ပတိ အဓိပတိ၊ [အဓိ အာယတ္တအနက်၊-မဏိ၊၂၊၂၆၆၊ ၃၇၄၊ ပဋ္ဌာနဘာ-၂၃။] အဓိနာနံ+ပတိ အဓိပတိ၊ အဓိကော+ပတိ အဓိပတိ၊ [ရှေ့နည်း၌ “အဓိနပတိ”ဟု ဆိုလိုလျက် န-ကိုချေ၊-သင်္ဂြိုဟ်ဘာ-၅၆၁-၂။] “အဓိကော ဟုတွာ ပတတိ ပဝတ္တတီတိ အဓိပတိ၊ [အဓိ+ပတ+ဣ၊-ဂဠုန်ပျံ-၇၃။] ဆန်းကြောင့် ပဒွေဘော်, တိ၌ ဒီဃပြု၊ ပထမာ, ဒုတိယာ ယောဝိဘတ်၌ “အဓိပတိနော” အံဝိဘတ်၌ “အဓိပတိနံ” သ္မိံဝိဘတ်၌ “အဓိပတိယာ”ဟု အဂ္ဂိ ထက် ပိုလွန်၍ အကြွင်းမှာ အဂ္ဂိနှင့် တူ၏။ (နီတိ ပဒ-၂၄၄၊ နိဒီ-၁၀၃)
၂။ ရဇ္ဇိဿရော။ ။ ရဇ္ဇနံ ရဇ္ဇံ၊ [ရန္ဇ+ဏျ၊] ဤသတီတိ ဣဿရော၊ [ဤသ+သရ၊ ဤ ကို ရဿ, သဒွေဘော်လာ၊-ဓာန်-ဋီ-၇၃၅။] ဣသာယ ဣစ္ဆာယ သရတိ ပဝတ္တတီတိ ဣဿရော၊ [ဣသာ+သရ+အ၊-ဂဠုန်ပျံ-၇၃။] ရဇ္ဇံ+ဣဿရော ယဿာတိ ရဇ္ဇိဿရော။ [ရှေးအကြိမ်ရိုက် စာအုပ်၌ “ဣဿရော+အဿ အတ္ထီတိ ဣဿရော(အစိုးရရှိသူ-ကျေးကျွန်)၊ ရဇ္ဇဿ+ဣဿရော ရဇ္ဇိဿရော-တပ်မက်ခြင်း၏ ကျေးကျွန်”ဟူသော စကားကို အထက်ပါအတိုင်း ပြင်ပါ။]
အရဇ္ဇံ ဝိရဇော ဟောတိ, ရဇ္ဇံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတိ။
ဆဒွါရာဓိပ္ပတိ၊ ၆-ပါးသောဒွါရတို့၏ အကြီးအကဲသည်။ ရာဇာ၊ သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ရဇ္ဇမာနော၊ အာရုံတို့၌ တပ်မက်သူသည်။ ဝါ၊ အာရုံတို့၌ တပ်မက်လသော်။ ဝါ၊ တပ်မက်သောကြောင့်။ ရဇ္ဇိဿရော၊ သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) အရဇ္ဇံ၊ အာရုံတို့၌ မ တပ်မက်သူသည်။ ဝါ၊ သော်။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ဝိရဇော၊ သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ ရဇ္ဇံ၊ တပ်မက် သူကို။ ဝါ၊ သော်။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ဗာလောတိ၊ လူမိုက်ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ဋ္ဌ-၂၀၁)
ယောဂက္ခေမီ ကထံ ဟောတိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော။
ကေန၊ အဘယ်အရာသည်။ [ဿုကား အနက်မဲ့။] ဗာလော၊ ကို။ ဝုယှတိ၊ မျှော အပ်သနည်း? ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ ကထံ၊ အဘယ်အရာဖြင့်။ (ဩဃံ၊ ဩဃ ၄-ပါး ကို။) နုဒတိ၊ ပယ်ရှားသနည်း။ ကထံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ ယောဂက္ခေမီ၊ ယောဂ ၄-ပါးတို့ ဖြင့် ဘေးကုန်ခြင်းရှိသူသည်။ ဟောတိ၊ နည်း? တံ၊ ထိုအကြောင်းကို။ မေ၊ ကျွန်ုပ်သည်။ ပုစ္ဆိတော၊ မေးအပ်သော။ (တွံ၊ သည်။) မေ၊ အား။ အက္ခာဟိ၊ ဖြေကြားပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၀၂)
သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တော, ယောဂက္ခေမီတိ ဝုစ္စတိ။
ဩဃေန၊ ဩဃလေးအင်, ရေအလျဉ်သည်။ ဗာလော၊ ကို။ ဝုယှတိ၊ မျှော အပ်၏။ ပဏ္ဍိတော၊ သည်။ ယောဂါ၊ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဖြင့်။၁ (ဩဃံ၊ ကို။) နုဒတိ၊ ပယ် ရှား၏။ သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တော၊ အလုံးစုံသောယောဂတို့နှင့် မစပ်ယှဉ်သူကို။ ယောဂက္ခေမီ၊ ယောဂ၄-ပါးတို့ဖြင့် ဘေးကုန်ခြင်းရှိသူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ဋ္ဌ-၂၀၃)
၁။ ယောဂါ။ ။ “သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတေန ယောဂေန”ဟူသော အဖွင့်အရ ဒူရန္တိကစသော သုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကရိုဏ်းအနက်၌ ပဉ္စမီသက်(ဝဏ္ဏနာ-၂၁၃)၊ ဝိဗော၊၁၂၇၌ ကာရဏတ္ထေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့်သက်၏၊ (တစ်နည်း) “နာအာ”ဟူသောယောဂဝိဘာဂဖြင့် နာဝိဘတ်ကို အာပြု (ဝိဗော၊၇၉)၊ “အဝဿံ ကာတုံ ယုဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတီတိ ယောဂေါ(နီတိဓာတု-၂၂၄)”ဟု ပြု။
ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကိစ္ဆံ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, ကိစ္ဆော ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ။
မနုဿပဋိလာဘော၊ လူ့အဖြစ်ကို ရခြင်းသည်။၁ ကိစ္ဆော၊ ခဲယဉ်း၏။ မစ္စာနံ၊ သတ္တဝါတို့၏။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ ကိစ္ဆံ၊ ၏။ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ သူတော်ကောင်း တရားကို နာကြားရခြင်းသည်။ ကိစ္ဆံ၊ ၏။ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဘုရားရှင်တို့၏။ ဥပ္ပါဒေါ၊ ပွင့်တော်မူ ခြင်းသည်။ ကိစ္ဆော၊ ၏။ (ပါ-၁၈၂)
ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ မနုဿပဋိလာဘော။ ။ မနုဿဿ+ဘာဝေါ မနုဿံ၊ [မနုဿ+တ္တ၊ လောပေါ(မောဂ်- ၄, ၁၂၃)သုတ်ဖြင့် တ္တပစ္စည်းကို ချေ၊] မနုဿဿ+ပဋိလာလော မနုဿပဋိလာဘော၊ (တစ်နည်း) “မနုဿတ္တပဋိလာဘော”ဟု ဆိုလိုလျက် တ္တကိုချေ၊ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် “မနုဿပဋိလာဘော” ဟု ဟောတော်မူသည်၊ လူ့ဘဝကိုသာမက နတ်ဗြဟ္မာဘဝကိုလည်း ရခဲသည်သာ။(ဓမ္မဋီ)
֍ * ၄-အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
သဗ္ဗပါပဿ၊ အလုံးစုံသော အကုသိုလ်ကို။ အကရဏံ၊ မပြုမကျင့်, ရှောင်ကြဉ် ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ကုသလဿ၊ စတုဘူမကကုသိုလ်ကို။ ဥပသမ္ပဒါ၊ ပြီးစေခြင်း သည်လည်းကောင်း။ သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ မိမိစိတ်ကို ဖြူစင်စေခြင်းသည်လည်းကောင်း။၂ ဧတံ၊ ဤသုံးမျိုးသည်။ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဘုရားရှင်တို့၏။ သာသနံ၊ အဆုံးအမတော် တည်း။ (ပါ-၁၈၃)
၂။ သစိတ္တပရိယောဒပနံ။ ။ သဿ+စိတ္တံ သစိတ္တံ၊ ပရိယောဒပီယတေ ပရိယောဒပနံ၊ သစိတ္တဿ+ပရိယောဒပနံ သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ပရိယောဒပနံဝယ် ပရိ+အဝ+ဒါ+ဏာပေ+ယု၊ ဏာကိုချေ, ဒါ၏အာကို ရဿပြု၊ ကာရိတ်ပစ္စည်းနှင့်ယှဉ်ရာ၌ ဥပသာရရှေ့ရှိလျှင် ဒါဓာတ်၏ အာကို ရဿပြု(နိဒီ-၃၈၆၊ ၅၁၁)၊ ဆရာတို့ကား “ပရိယောဒါပနံ”ဟု ဒီဃဖြင့် ရှိစေလို၏၊ ပေ၊ဋ္ဌ၊၂၆၉၌လည်း ဒီဃဖြင့်ပင် ရှိ၏၊ စိတ်ကိုဖြူစင်စေခြင်းကိစ္စသည် အရဟတ္တဖိုလ်ကျမှ ပြီးဆုံးရကား အစွမ်းကုန်ဖြူစင်သော အရဟတ္တဖိုလ်ကို ရည်ရွယ်၍ “သစိတ္တပရိယောဒပနံ”ဟု မိန့်သည်။ (သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၃)
န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ, န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။
တိတိက္ခာ၊ အရာရာဝယ် အနာခံခြင်းဟူသော။ ခန္တိ၊ အဓိဝါသနခန္တီသည်။ ပရမံ၊ မွန်မြတ်သော။ တပေါ၊ အကျင့်တည်း။၁ ဗုဒ္ဓါ၊ မြတ်ဘုရားတို့သည်။ နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာန်ကို။ ပရမံ၊ အမြတ်ဆုံးဟူ၍။ ဝဒန္တိ၊ ဟောတော်မူကုန်၏။ ပရူပဃာတီ၊ သူတစ်ပါးကို ညှဉ်းဆဲ တတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော၊ ပဗ္ဗဇိတအစစ်မဖြစ်နိုင်။ ပရံ၊ သူတစ်ပါးကို။ ဝိဟေဌယန္တော၊ ညှဉ်းဆဲတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သမဏော၊ သမဏအစစ်သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်နိုင်။၂ (ပါ-၁၈၄)
၁။ ခန္တီ...တိတိက္ခာ။ ။ ခန္တိနှင့် တိတိက္ခာကို အရတူယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ “ခန္တိ-အနိ ဋ္ဌာရုံကို သည်းခံခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ တိတိက္ခာ-ဣဋ္ဌာရုံကို သည်းခံခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ ပရမံ-သော၊ တပေါ-တည်း”ဟု အရကွဲယူ၍လည်း ပေးနိုင်သည်။ [ပရူပဝါဒံ-သူတစ်ပါးတို့၏ စွပ်စွဲကဲ့ရဲ့ခြင်းလည်းဖြစ်သော၊ ပရာပကာရံ-သူတစ်ပါးတို့၏ ကျေးဇူးမဲ့ပြုခြင်းလည်းဖြစ်သော၊ သီတုဏှာဒိဘေဒဉ္စ-သီတဥဏှအစရှိသော အပြားရှိသည်လည်းဖြစ်သော၊ ဂုဏောပရောဓံအကောင်းဂုဏ်ကို နှောက်ယှက်ဖျက်ဆီးမှုကို၊ ခမတိ သဟတိ အဓိဝါသေတီတိ-မိမိအပေါ်၌ တည်နေစေတတ်သောကြောင့်၊ ခန္တိ-ခန္တိမည်၏၊ (ခမု+တိ၊ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌“ခန္တီ” ဟု ရှိသည်)၊ သီလာဒီနံ ပဋိပက္ခဓမ္မေ သဝိသေသံ တပတိ သန္တပတိ ဝိဓမတီတိ တပေါ၊ တိတိက္ခနံ ခမနံ တိတိက္ခာ၊-သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၁-၂။]
၂။ န ဟိ..ဝိဟေဌယန္တော။ ။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၂၌ ၄နည်းဖွင့်ရာ စတုတ္ထပါဒကို တတိယပါဒ၏ ပရိယာယ်ဟုယူသော ပထမနည်းအတိုင်း ပေးသည်။
ဒုတိယနည်း။ ။ ပရူပဃာတီမှ ပရကို သေဋ္ဌအနက်, နတစ်လုံးအနက်မဲ့ယူ၍ “ယော သမဏော-သည်၊ ပရံ-ကို၊ ဝိဟေဌယန္တော-ညှဉ်းဆဲလျက်၊ ပရူပဃာတီ-မိမိ၏ မြတ်သောသီလကို ဖျက်ဆီးတတ်၏၊ သော သမဏော-သည်၊ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော-ပဗ္ဗဇိတမဟုတ်”ဟု ပေး။
တတိယနည်း။ ။ သူတစ်ပါးသေအောင်သတ်သူကို ပရူပဃာတီ, ညှဉ်းဆဲရုံ ညှဉ်းဆဲသူ ကို ဝိဟေဌယန္တောဟု ယူ၍ “ပရူပဃာတီ-သူတစ်ပါးကို သတ်တတ်သူသည်၊ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတောမဟုတ်၊ ပရံ-ကို၊ ဝိဟေဌယန္တော-ညှဉ်းဆဲတတ်သူသည်၊ သမဏော-သည်၊ န ဟောတိ”ဟု ပေး။
စတုတ္ထနည်း။ ။ ဤနည်း၌ သတ်ဖြတ်ညှဉ်းဆဲမှုကိုသာမက သူ့ဥစ္စာခိုးခြင်းစသော အခြားဒုစရိုက်များပြုခြင်းကိုလည်း “ပရူပဝါဒ, ပရဝိဟေဌန”ဟု ယူ၊ ရှေ့၂ပါဒဖြင့် သီလလုံခြင်း ၏ အကြောင်းရင်းဖြစ်သော ခန္တီကို ပဓာနထားလျက် ပါတိမောက်ကို အနွယ(တိုက်ရိုက်)အားဖြင့် ပြ၍ တတိယ, စတုတ္ထပါဒဖြင့် ဗျတိရေက(သွယ်ဝိုက်သော)အားဖြင့် ပြသည်၊ “ဟိ-ဗျတိရိက်ကား၊ ပရူပဝါဒီ-ဒုစရိုက်ဆယ်ပါး, ပြုသောအားဖြင့်, သူတစ်ပါးကို သတ်ဖြတ်သူသည်၊ န ပဗ္ဗဇိတောမဟုတ်၊ ပရံ-ကို၊ ဝိဟေဌယန္တော-ဒုစရိုက်ဆယ်ပါး, ပြုသောအားဖြင့်, ညှဉ်းဆဲသူသည်၊ သမဏောသည်၊ န ဟောတိ”ဟု ပေး။ (ဒီ၊ဋီ၊၂၊၇၅၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၃)
မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္ထဉ္စ သယနာသနံ၊
အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
အနုပဝါဒေါ၊ နှုတ်ဖြင့် ကိုယ်တိုင်မစွပ်စွဲခြင်း, သူတစ်ပါးကို မစွပ်စွဲစေခြင်းသည် လည်းကောင်း။ အနုပဃာတော၊ ကိုယ်စိတ်တို့ဖြင့် ကိုယ်တိုင်မညှဉ်းဆဲ မနှိပ်စက်ခြင်း, သူတစ်ပါးကို မညှဉ်းဆဲ မနှိပ်စက်စေခြင်းသည်လည်းကောင်း။၁ ပါတိမောက္ခေ၊ ပါတိ မောက္ခသီလ၌။ သံဝရော၊ စောင့်စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဘတ္တသ္မိံ၊ ဆွမ်း၌။ မတ္တညုတာ စ၊ ခံယူသုံးဆောင်ခြင်း၌ အတိုင်းအရှည်ပမာဏကို သိသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ ပန္ထံ၊ အစွန်အဖျားကျ၍ ဆိတ်ငြိမ်သော။ [ပကဋ္ဌံ+အန္တံ ပန္တံ။ ကောတ္ထုဘ။] သယနာသနံ၊ အိပ်ရာနေရာကျောင်းသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အိပ်ရာနေရာကျောင်း၌ ကိန်း အောင်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အဓိစိတ္တေ၊ ဝိပဿနာ၏အခြေခံဖြစ်သော လွန်ကဲ သော သမာပတ်စိတ်၌။ ဝါ၊ မဂ်ဖိုလ်စိတ်၌။၁ [နောက်နည်း သာရတ္ထ၊] အာယောဂေါ စလွန်စွာကြိုးကုတ်, အားထုတ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဧတံ၊ အနုပဝါဒ, စသည့်အပြား, ဤခြောက်ပါးသည်။ ဗုဒ္ဓါနံ၊ တို့၏။ သာသနံ၊ တည်း။၂ (ပါ-၁၈၅)
အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “အနူပဝဒနံ အနူပဝါဒေါ-ကိုယ်တိုင် စွပ်စွဲခြင်း၊ အနူပဝါဒါပနံ အနူပဝါဒေါ-သူတစ်ပါးကို စွပ်စွဲစေခြင်း၊ ထို၂မျိုးလုံးရအောင် “အနူပဝါဒေါ စ+အနူပဝါဒေါ စ အနူပဝါဒေါ”ဟု ဧကသေသ်ပြု၊ အနူပဃာတောကိုလည်း “အနုပဃာတနံ အနူပဃာတော၊ အနူပဃာတာပနံ အနူပဃာတော၊ အနူပဃာတော စ+ အနူပဃာတော စ အနူပဃာတော”ဟု ပြု။
ပါဌ်၂မျိုး။ ။ “အနူပဝါဒေါ, အနူပဃာတော(ဒီ၊၂၊၄၂၊ ဓမ္မ-၄၁၊ ဥဒါန-၁၂၇)”ဟု ဒီဃဖြင့်ရှိလျှင် ရွတ်ဖတ်ရလွယ်ကူစေရန် နု၌ဒီဃပြု(ရူ- ၂၅)၊ “အနုပဝါဒေါ, အနုပဃာတော (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅)”ဟု ရဿဖြင့်ရှိလျှင် ၂လုံးလွန်သော သကာရဝိပုလဂါထာဟု ဆိုကြ၏။
တစ်နည်း။ ။ “ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ(ဒီ.ဋ္ဌ၊၂၊ ဥဒါန.ဋ္ဌ၊ သာရတ္ထ၊ ဝိမတိ၊ ဝိလံဋီ၊ ကင်္ခါဋီ)”ဟူသော အဖွင့်အလိုကား “အနူပဝဒနံ အနူပဝါဒေါ”ဟုသာ ပြု၊ ဧကသေသ်မလို၊ အနုပဃာတအရလည်း “အနုပဃာတနံ အနုပဃာတော”ဟု ပြု၍ ကိုယ်ဖြင့်မညှဉ်းဆဲခြင်း, စိတ်ဖြင့်ညှဉ်းဆဲဖို့ မကြံခြင်းကို ပါရိသေသနည်းအားဖြင့် ယူ။ (ဒီ၊ဋီ၊၂၊၇၆၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၃)
ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၀-၁။ ။ ထို၌ ၄နည်းဖွင့်ရာ ပထမနည်းကား အထက်၌ ပေးခဲ့သည့် အတိုင်းပင်၊ ဒုတိယနည်းအလို “ပါတိမောက္ခေ-၌၊ သံဝရော-စောင့်စည်းခြင်းဟူသော၊ အနူပ- ဝါဒေါ-ဆန့်ကျင်ဖက်စကားကို မပြောဆိုခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ အနူပဃာတော-မသတ်ဖြတ် ခြင်း, မညှင်းဆဲခြင်းသည်လည်းကောင်း”ဟု ပေး၊ စသဒ္ဒါအနက်မဲ့၊ သံဝရောသည် ဝိသေသန, အနူပဝါဒေါ, အနူပဃာတောတို့ကား ဝိသေသျတည်း။
တတိယနည်း။ ။ “ပါတိမောက္ခေ-၌၊ (ဌိတဿ-တည်သူ၏၊) အနူပဝါဒေါ-ဟူသော၊ အနူပဃာတော-ဟူသော၊ သံဝရော-သည်လည်းကောင်း”ဟု ပေး၊ အနူပဝါဒေါ, အနူပဃာတောတို့ သည် ဝိသေသန, သံဝရောကား ဝိသေသျတည်း။
စတုတ္ထနည်း။ ။ “ပါတိမောက္ခေ-ကြောင့်၊ အနူပဝါဒေါ-သည်လည်းကောင်း၊ အနူပ ဃာတော-သည်လည်းကောင်း၊ သံဝရော-သတိ, ဉာဏ်, ခန္တီ, ဝီရိယတို့ဖြင့် စောင့်စည်းခြင်းသည် လည်းကောင်း၊ ဘတ္တသ္မိံ-၌၊ မတ္တညုတာ စ-ရှာမှီး, ခံယူ, သုံးဆောင်, စွန့်လွှတ်ခြင်းဟူသော အတိုင်း အရှည်ကို သိသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း၊ ...အဓိစိတ္တေ-စိတ်တို့တွင် အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ကို၊ (သာဓေတဗ္ဗေ-ပြီးစေအပ်သော်၊ ဝါ-ပြီးစေရာ၌၊) အာယောဂေါ စ-သမထ ဝိပဿနာအစွမ်းဖြင့် အားထုတ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း”ဟု ပေး၊ ပါတိမောက္ခေသည် နိမိတ်, အဓိစိတ္တေသည် လက္ခဏဝန္တတည်း။
၁။အဓိစိတ္တေ။ ။ စိတ္တာနံ+အဓိကံ အဓိစိတ္တံ-စိတ်တို့တွင် အမြတ်ဆုံး အရဟတ္တဖိုလ်စိတ် (ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၀)၊ စိတ္တတော-အဓိကံ အဓိစိတ္တံ-ကုသလကမ္မပထအစွမ်းဖြင့် ဖြစ်သောစိတ်ထက် မြတ်သော သမာပတ်စိတ်(အံ၊ဋီ၊၂၊၁၉၈)၊ အဓိကံ+စိတ္တံ အဓိစိတ္တံ-လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော သမာပတ် စိတ်, အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်(အနုဋီ၊၂၊၁၅၄)၊ မုချအားဖြင့် မဂ်ဖိုလ်သမာပတ်စိတ်ကို ရ၍ ပဓာန နည်းအားဖြင့် မဂ်ဖိုလ်သမာပတ်ရှိ သမာဓိကို ရ၏။ (ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂၊ ၎င်း၊၂၊၇၃)
၂။ ဧတံ သာသနံ။ ။ ဧတံဖြင့် “အနူပဝဒန, အနူပဃာတန, ပါတိမောက္ခသံဝရ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ပန္တသေနာသန (ဝိဝိတ္တသေနာသန သေဝန), အဓိစိတ္တာနုယောဂ”ဟူသော ၆ပါးကို စွဲ၏။ (ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၀၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၄)
ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀၊ ဝိလံ၊ဋီ၊၁၊၃၈၉၊ ကင်္ခါ-ဋီ-၁၂၅။ ။ ထိုကျမ်းတို့၌ “အနူပဝဒန, အနူပဃာတန, ပါတိမောက္ခသံဝရ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ပန္တသယနာသန”ဟူသော ၅ပါးကို စွဲ၏၊ ပန္တသယနာသနဖြင့် ယင်း၏အကျိုးဖြစ်သော အဓိစိတ္တာနုယောဂကို ကာရဏူပစာရအားဖြင့် ယူသည်၊ ၆ပါးကိုစွဲသည်နှင့် အတူတူပင် ပြန်ကျ၏။(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၇၆) [သာသတိ ဧတေန, ဧတ္ထ ဝါ တိ သာသနံ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၇၊ နီတိဓာတု-၁၈၆)၊ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ သာသတိ ဟိံသတီတိ သာသနံ(ဂဠုန်-၁၁၈)။]
֍ * ၅-အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု, ယေ ပါဏာ ပထဝိဿိတာ။
ယာဝတာ၊ အကြင်မျှလောက်သောအရပ်ဖြင့်။ ဝါ၊ ၌။ စန္ဒိမသူရိယာ၊ လနေတို့ သည်။၁ (သိနေရုံ၊ မြင်းမိုရ်တောင်ကို။) ပရိဟရန္တိ၊ လက်ယာရစ်လည်ကုန်၏။ ဒိသာ၊ အရပ်မျက်နှာတို့၌။ ဝါ၊ တို့သည်။ ဝိရောစနာ၊ တင့်တယ်ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဘန္တိတောက်ပကုန်၏။၂ (တာဝတာ၊ ထိုမျှလောက်သောအရပ်၌။) ပထဝိဿိတာ၊ မြေ၌ မှီ ကုန်သော။ ယေ ပါဏာ၊ အကြင်သတ္တဝါတို့သည်။ (သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။) သဗ္ဗေဝ၊ အလုံးစုံ သာလျှင်ဖြစ်ကုန်သော။ (တေ ပါဏာ၊ ထိုသတ္တဝါတို့သည်။) မန္ဓာတု၊ မန္ဓာတ်စကြာ မင်း၏။ ဒါသာ၊ ကျွန်တို့ချည်းသာတည်း။ (ဋ္ဌ-၂၀၄)
၁။ယာဝတာ။ ။ ယာဝတာသည် နိပါတ်ပုဒ်ဖြစ်၍ လိုရာဝိဘတ်ကျေနိုင်သည်၊ ဤ၌ တတိယာကျေသည်ဟု သိစေလို၍ “ယတ္တကေန ပရိစ္ဆေဒေန(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃)”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ယတ္တကေ ဌာနေ(သာရတ္ထ၊၁၊၂၄၂)”ဟူသော အဖွင့်အလို သတ္တမီကျေသည်။
၂။ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ။ ။ “ဒိသာသု(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃)”အဖွင့်အလို ဒိသာ၌ ပထ မာယောဝိဘတ်သည် သတ္တမီအနက်တည်း၊ “တာ တာ ဒိသာ ပဘဿရာ ဟုတွာ ဝိရောစန္တိ (သာရတ္ထ၊၁၊၂၄၂)”အဖွင့်အလို ပကတိကတ္တား(ကတ္တုသံသဋ္ဌလိင်)အနက်တည်း။
တစ်နည်း။ ။ ဒိသာကို ဒုတိယန္တ, ဘန္တိ၌ ကာရိတ်ပစ္စည်းကျေဟုယူ၍ ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာတို့ကို လိုက်စေကာ “ဝိရောစနာ-ကိုယ်တိုင်တောက်ပကုန်သော၊ စန္ဒိမသူရိယာတို့သည်၊ ယာဝတာ-အကြင်မျှအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော၊ ဒိသာ-တို့ကို၊ ဘန္တိ-ထွန်းလင်းစေကုန် ၏”ဟု ပေး။ (သာရတ္ထ၊၁၊၂၄၂)
ဝိမတိ၊၁၊၅၂ ။ ။ ထို၌ ဝိရောစနာဝယ် ဟိတ်(ကာရဏ)အနက်၌ ပဉ္စမီဝိဘတ်ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊ ထိုအလို “ဝိရောစနာ-လနေတို့၏ တင့်တယ်တောက်ပခြင်းကြောင့်၊ ဒိသာ-တို့ သည်၊ ယာဝတာ-အကြင်မျှလောက်သောအရပ်၌၊ ဘန္တိ-ထင်ရှားကုန်၏”ဟု ပေး။
အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အပ္ပဿာဒါ ဒုခါ ကာမာ, ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော။
တဏှက္ခယရတော ဟောတိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော။
ကဟာပဏဝဿေန၊ ရတနာမိုးဖြင့်လည်း။ (ရတနာမိုး, ရွာသွန်းဖြိုးပေးခြင်း ဖြင့်လည်း)။၁ [ပိကျေသည်။] ကာမေသု၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, နှစ်ဖြာသောကာမတို့၌။ တိတ္တိ၊ တင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းသည်။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ ကာမာ၊ ငါးဖြာအာရုံ, ကာမဂုဏ်တို့သည်။ အပ္ပဿာဒါ၊ အိပ်မက်ပမာ, နည်းသောသာယာဖွယ်သုခရှိကုန်၏။၂ ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲခြင်း သာ များစွာရှိပါကုန်၏။ [ဒုက္ခံ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဒုက္ခာ။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄။] ဣတိ၊ ဤသို့။ ဝိညာယ၊ သိ၍။ ဝါ၊ သိခြင်းကြောင့်။ ဝါ၊ သိလသော်။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသော။ (ပါ-၁၈၆) သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော၊ ထိုဘုရားရှင်၏ တပည့်ဖြစ်သော ဗဟုဿုတ ယောဂါဝစရ ရဟန်းသည်။ [ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ ယောဂါဝစရရဟန်း, ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄၌ ဗဟုဿုတ ရဟန်းဟု ဖွင့်၏။] ဒိဗ္ဗေသု၊ နတ်၌ဖြစ်ကုန်သော။ ကာမေသု အပိ၊ ငါးဖြာအာရုံ, ကာမ ဂုဏ်တို့၌သော်မှလည်း။ ရတိံ၊ မွေ့လျော်ခြင်းကို။ န အဓိဂစ္ဆတိ၊ မရ။ တဏှက္ခယရတော၊ တဏှာ၏ကုန်ရာ အရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်၌ မွေ့လျော်သည်။ (အရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်ကို တောင့်တသည်)။ ဟောတိ၊ ၏။ [ဝိဇာနာတိဟု ဝိညာယ၏ ပစ္စပ္ပန်ကြိယာထည့်၍ “ပဏ္ဍိတော၊ သည်။ ကာမာ အပ္ပဿဒါ၊ ကုန်၏။ ဣတိ၊ သို့။ (ဝိဇာနာတိ၊ သိ၏။) သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော၊ သည်။ ဝိညာယ၊ ၍။ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု အပိ၊ လည်း။ ရတိံ၊ ကို။ န အဓိဂစ္ဆတိ၊ မရ။ တဏှက္ခယော၊ သည်။ ဟောတိ၊ ၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။] (ပါ-၁၈၇)
အနဘိရတိဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
၁။ကဟာပဏဝဿေန။ ။ ကရိသပ္ပမာဏေန ရူပိယေန+ကတော+ပဏော ဒဗ္ဗဘေဒေါ ကဟာပဏော၊ [ကရိသ+ပဏ၊ ရိသကို ဟာပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၄၈၁။] ကယဝိက္ကယံ ကရောတိ ဧတေနာတိ ကဟာပဏော၊ [ကရ+ယု၊ ကရကို ကဟပြု, ဟ၌ ဒီဃပြု, ပ-လာ၊-ဓာဒီ။] ဂဟေတဗ္ဗော ပရိဘောဂေတဗ္ဗောတိ ကဟာပဏော၊ [ဂဟ+ယု၊ ဂကို ကပြု, ပ-လာ၊-ပါတိ-၁၈၂။] ကဿဿ '+အယံ ကဿော(ကျပ်ချိန်အား ကျေးဇူးများသောဥစ္စာ)၊ ကဿဿ+အာပဏော ကဟာပဏောဥစ္စာကို ရောင်းဝယ်ကြောင်းငွေ၊ [ကဿ+အာပဏ၊ ဿကို ဟပြု၊-ထောမ၊ ဝိဓာန်။] ဝဿတိ သိဉ္စတီတိ ဝဿံ၊ ကဟာပဏော (ကဟာပဏံ) ဧဝ+ဝဿံ ကဟာပဏဝဿံ-ရတနာ၇ပါး။ [အဖွင့်၌ ဝဿာပေသိကို ကြည့်၍ “ကဟာပဏဝဿဿ+ဝဿံ ကဟာပဏဝဿံ(ရတနာမိုး ကို ရွာစေခြင်း)”ဟုပြုကာ ဝဿပုဒ်အကျေကြံကြသေး၏၊ သို့သော် အဖွင့်၌ တံဖြင့် ဝဿာပေသိကို မစွဲရဘဲ သတ္တရတနဝဿံကို စွဲရသောကြောင့် မကောင်းပါ။]
၂။ အပ္ပဿာဒါ။ ။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ, သုခံ၊ အပ္ပေါ အပ္ပမတ္တကော အဿာဒေါ ဧတေသူတိ အပ္ပဿာဒါ၊ တေနာဟ “ပရိတ္တသုခါ”တိ၊-မ၊ဋီ၊၂၊၄၆။
֍ * ၆-အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အာရာမရုက္ခစေတျာနိ, မနုဿာ ဘယတဇ္ဇိတာ။
ဘယသဇ္ဇိတာ၊ ဘေးသည် ခြိမ်းခြောက်အပ်ကုန်သော။ မနုဿာ၊ လူတို့သည်။ ပဗ္ဗတာနိ၊ တောင်တို့ကိုလည်းကောင်း။၁ ဝနာနိ စ၊ တောတို့ကိုလည်းကောင်း။ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ စ၊ အာရာမ်သစ်ပင်တည်းဟူသော စေတီတို့ကိုလည်းကောင်း။၂ ဗဟုံ၊ များစွာ။၃ ဝေ၊ စင်စစ်။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ယန္တိ၊ ဆည်းကပ်ကြကုန်၏။ [“သရဏံကိုးကွယ်ခြင်းသို့။ ယန္တိ၊ ရောက်ကုန်၏ (နီတိသုတ္တ.သျ-၁-၇၄) ”ဟုလည်း ပေး၏။ ရူ-၁၉၃နှင့် ညီ၏။ အထက်နည်း နီတိသုတ္တ-၇၀၄နှင့် ညီ၏။] (ပါ-၁၈၈)
၁။ပဗ္ဗတာနိ။ ။ ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသတည်း၊ “ပဗ္ဗတိ ပူရတီတိ ပဗ္ဗံ၊ ပဗ္ဗံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ပဗ္ဗတာ(ရူ-၂၀၃)၊ ပဗ္ဗန္တီ ပူရန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊[ပဗ္ဗ+တ၊-သူစိ။] ပကာရေန တံ တံ ဌာနံ ဝုဏောန္တိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊ [ပ+ဝု+တ၊-ဂဠုန်ပျံ-၃၂၊ ဓာဒီ။] ပကာရေန ဗြူဟန္တိ ဝုဍ္ဎေန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊ [ပ+ဗြူဟ+တ၊ ရကို ဗ, ဥုကို အ-ပြု, ဟချေ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၀။] ပဝတ္တန္တိ တိဋ္ဌန္တီတိ ပဗ္ဗတာ၊ [ပ+ဝတု+အ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၅။]”ဟု ပြု။
၂။ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ။ ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံယေဝ အာနေတွာ ရမေတီတိ အာရာမော (မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂-စသည်)၊ ရုဟန္တိ ဇာယန္တီတိ ရုက္ခာ၊ [ရုဟ ဇနနေ+ခ၊ ဟကို ကပြု၊-မောဂ်-၇၊၃၁၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈၊၁၄၅။] ရုက္ခိယန္တိ ဖလာဒိကာမေဟိ သံဝရိယန္တိ ရက္ခိယန္တီတိ ရုက္ခာ၊ ရုက္ခန္တီတိ ဝါ ရုက္ခာ၊ [ရုက္ခ+အ၊-ပါစိယော-၂၈၂၊ ဓာတွတ္ထ။] အာရာမာ စ+ရုက္ခာ စ အာရာမရုက္ခာ၊ စေတိတဗ္ဗာနိ ပူဇေတဗ္ဗာနီတိ စေတျာနိ၊ [စိတ+ ဏျ၊-ဓာန်-ဋီ-၄၃၆။] စေတေ စေတသိ စိတ္တေ+ကတာနိ ဌပိတာနီတိ စေတျာနိ၊ [စေတ+ဣယ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်, သရလောပေါ မယန- ရာဒီသု ဝါ(နီတိ-၆၉)သုတ်, တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ဖြင့် ဣကိုချေ၊ တ်ကို နောက်ယသို့ကပ်၊-နီတိသုတ္တ- ၂၅၊၃၅၄၊ နိဒီ-၁၆၊ ကစ်ဘာ၊၁၊၁၀၃။] အာရာမရုက္ခာ ဧဝ+စေတျာနိ အာရာမရုက္ခစေတျာနိပူဇော်အပ်သော အာရာမ်သစ်ပင်တို့။
တစ်နည်း။ ။ အာရာမရုက္ခာ ဧဝ စေတေန္တိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါယ အတ္တနော ပီတိသောမနဿံ သန္ဓဟန္တီတိ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ-သဒ္ဓါနှင့် မိမိ၏ ပီတိသောမနဿကို ဆက်စပ်ရာဖြစ်သော အာရာမ်သစ်ပင်တို့(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၉)။[“စေတေန္တိ ဧတ္ထာတိ စေတျာနိ၊ အာရာမရုက္ခာ ဧဝ+စေတျာနိ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ”ဟု ဂရုကပြု။]
၃။ ဗဟုံ။ ။ “ဗဟုန္တိ ဗဟု”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ပထမာဝိဘတ်, ကြိယာဝိသေသနအနက် ယူပေးခဲ့သည်၊ ဝါစာသိလိဋ္ဌအကျိုးငှာ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ မနုဿာ၏ (ဝုစ်မတူသော) တုလျာဓိကရဏ ဝိသေသနကြံ၍ “ဗဟု-များစွာသော၊ ဘယတဇ္ဇိတာ-ကုန်သော၊ မနုဿာ-တို့သည်”ဟု ပေးလျှင် လည်း သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
အခြားနည်းများ။ ။ ရှေးနိဿယ၌ “ဗဟူ-များစွာကုန်သော၊ မနုဿာ-တို့သည်”ဟု ပေး၏၊ ထိုစဉ်က “ဗဟုန္တိ ဗဟူ”ဟု ရှိဟန်တူ၏၊ ထိုအလို “ဗဟူ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရဿပြု, နိဂ္ဂ ဟိတ်လာ၊ ဆရာတို့ကား “ဗဟူ ဝေ သရဏံ ယန္တိ”ဟု ရှိစေလို၏(သီဘာ၊၃၊၂၄၈)၊ ဝစနဝိပလ္လာသ, ပဗ္ဗတာနိ၏ ဝိသေသနကြံ၍ “ဗဟုံ-များစွာကုန်သော၊ ပဗ္ဗတာနိ-တို့ကိုလည်းကောင်း” ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ဗံဟတိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတီတိ ဗဟု၊ [ဗံဟ+ဥ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၊-မောဂ်-၇၊၂။] ဗဟ- တိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတီတိ ဗဟု၊ [ဗဟ+ဥ၊-ဓာန်-ဋီ-၇၀၃။]”ဟု ပြု။
နေတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
ဧတံ သရဏံ၊ ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ဝါ၊ ဤကိုးကွယ်ခြင်း သည်။ [“သရဏံ၊ ဟူ၍။ ဧတံ (ယာနံ)၊ ဤရောက်ခြင်းသည်”ဟုလည်းပေး။ နီတိသုတ္တနိ-၂၂၈၄။] န ခေမံ ခေါ၊ ဘေးကုန်ရာမဟုတ်သည်သာ။ (ဘေးမငြိမ်းသည်သာ)။ ဧတံ သရဏံ၊ သည်။ န ဥတ္တမံ ခေါ၊ မမြတ်သည်သာ။ [ခေါသဒ္ဒါ အဝဓာရဏတ္ထ၊ နီတိသုတ္တနိ-၂-၂၈၄။] ဧတံ သရဏံ၊ ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာကို။ အာဂမ္မ၊ စွဲ၍။ (အကြောင်းပြု၍)။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ အလုံးစုံသော ဒုက္ခမှ။ န ပမုစ္စတိ ခေါ၊ မလွတ်နိုင်သည်သာ။ (ပါ-၁၈၈) [သရဏမာဂမ္မ၌ သရဏံနောင် ဣတိကျေ, ကျန်သရဏံကို ဝိကတိကတ္တားယူ၍ “ဧတံ၊ ဤတော တောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ခေမံ၊ ဘေးကုန်ရာဖြစ်သော။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာသည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ ဧတံ၊ သည်။ ဥတ္တမံ၊ မြတ်သော။ သရဏံ၊ သည်။ န ဟောတိ။ ဧတံ၊ ကို။ သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ အာဂမ္မ၊ ဆည်းကပ်၍။ ဝါ၊ သော်။ ဝါ၊ ကြောင့်။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ မှ။ န ပမုစ္စတိ”ဟု လည်း ပေးနိုင်၏။ သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃။]
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။
ယော စ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ [စသဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ ယော ပနာတိ အတ္ထော နီတိသုတ္တ-၃၇၁။ သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃။] ဗုဒ္ဓဉ္စ၊ မြတ်စွာဘုရားကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မဉ္စ၊ တရား တော်ကိုလည်းကောင်း။ သံဃဉ္စ၊ အရိယာသံဃာတော်ကိုလည်းကောင်း။ သရဏံ၊ ကိုး ကွယ်ရာဟူ၍။ ဂတော၊ ဉာဏ်ဖြင့်သိမှတ် ဆည်းကပ်၏။ [သရဏံ၊ ကိုးကွယ်ခြင်းသို့။ ဂတော၊ ရောက်၏”ဟု တစ်နည်းပေး။] စတ္တာရိ၊ လေးပါးကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ၊ အရိယာအဖြစ် ကို ပြုတတ်သော သစ္စာတို့ကို။ သမ္မာ၊ မဖောက်မပြန် ဟုတ်မှတ်စွာ။ ပညာယ၊ ဝိပ ဿနာ, မဂ်ပညာဖြင့်။ ပဿတိ၊ မြင်၏။၁ (ပါ-၁၉၀) [ရှေ့ ၂-ပါဒဖြင့် လောကီသရဏဂုံ, နောက်၂ပါဒဖြင့် လောကုတ္တရာသရဏဂုံကို ပြ၏။]
၁။ အရိယ..ပဿတိ။ ။ အရဏီယတော အရိယာနိ, အဝိတထဘာဝတော သစ္စာနိ စာတိ အရိယသစ္စာနိ၊ အရိယဘာဝကရာနိ ဝါ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ၊ အရိယေဟိ ဝါ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ၊ အထ ဝါ အရိယဿ ဘဂဝတော သစ္စာနိ အရိယ- သစ္စာနိ။ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ...ပဿတိ၊-ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁။
အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။
ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ (ကြွင်းသောအကြောင်းနှင့် ပေါင်းမိလသော်) ဒုက္ခ၏ဖြစ်ကြောင်း သမုဒယသစ္စာကိုလည်းကောင်း။၂ ဒုက္ခဿ၊ ဒုက္ခသစ္စာကို။ အတိက္ကမံ စ၊ လွန်မြောက်ကြောင်း နိရောဓသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ အရိယံ၊ မြတ်သော။ အဋ္ဌင်္ဂိကံ၊ အင်္ဂါရှစ်ပါးရှိသော။ ဝါ၊ အင်္ဂါရှစ်ပါးဖြစ်သော။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ၊ ဒုက္ခငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော။ ဝါ၊ ဒုက္ခငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်သော။ မဂ္ဂံ စ၊ မဂ္ဂသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ (ပဿတိ၊ ၏။) [စတ္တာရိနှင့် သရူပ သရူပဝန္တစပ်၍ “ဒုက္ခံ၊ လည်းကောင်း။ ပေ။ မဂ္ဂံ စ၊ လည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ သို့။) စတ္တာရိ၊ ကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ၊ တို့ကို။ သမ္မာ၊ စွာ။ ပညာယ၊ ဖြင့်။ ပဿတိ၊ ၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။] (ပါ-၁၉၁)
ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
(ဧတဿ၊ သစ္စာသိမြင်, ဤသူတော်စင်၏။) ဧတံ သရဏံ ခေါ၊ ဤရတနာ သုံးပါးကို ဆည်းကပ်ခြင်း, သစ္စာလေးပါးကို သိမြင်ခြင်းဟူသော သရဏဂုံသည်သာ။ ဝါ၊ ဤသစ္စာလေးပါးကို သိမြင်ကြောင်း အရိယာမဂ်ဟူသော သရဏဂုံသည်သာ။၁ ခေမံ၊ ဘေးကုန်ရာတည်း။ ဧတံ သရဏံ ခေါ၊ သည်သာ။ ဥတ္တမံ၊ မြတ်၏။ (သော ပုဂ္ဂလော၊ သစ္စာသိမြင်, ထိုသူတော်စင်သည်။) ဧတံ သရဏံ ခေါ၊ ကိုသာ။ အာဂမ္မ၊ ၍။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ မှ။ ပမုစ္စတိ၊ လွတ်မြောက်နိုင်၏။ (ပါ-၁၉၂)
၂။ ဒုက္ခ..ဂါမိနံ။ ။ ဒုက္ခံ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒေါ၊ ဒုက္ခံ အတိက္ကမတိ ဧတေန အာရမ္မဏပစ္စယဘူတေန, ဧတ္ထ ဝါတိ ဒုက္ခဿ အတိက္ကမော, နိဗ္ဗာနံ၊ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အရဏီယတော စ အရိယော၊ မာရေန္တော ကိလေသေ ဂစ္ဆတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂေါ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ခဿ ဥပသမံ နိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခူပသမဂါမီ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁)။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ အတ္ထိ, အဋ္ဌ အင်္ဂါနိယေဝ ဝါ အဋ္ဌင်္ဂိကော(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၇၇)၊ နောက်နည်း၌ “အဋ္ဌ+အင်္ဂါနိ အဋ္ဌင်္ဂံ၊ အဋ္ဌင်္ဂံယေဝ အဋ္ဌင်္ဂိကော”ဟု ပြု။
၁။ ဧတံ ခေါ သရဏံ။ ။ ဧတန္တိ “စတ္တာရိ။ပ။ပဿတီ”တိတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ လောကုတ္တရ- သရဏဂမနသင်္ခါတံ အရိယသစ္စာနဒဿနံ၊ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော ပဒတ္တယေပိ ယောဇေတဗ္ဗော(သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃)၊ သရတိ ဥပတာပေတိ ဟိံသတိ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာပံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိကိလေသဉ္စာတိ သရဏံ၊ အထ ဝါ သဒ္ဓါ ပသန္နာ မနုဿာ “အမှာကံ သရဏမိဒ”န္တိ သရန္တိ စိန္တေန္တိ, တံ တတ္ထ စ ဝါစံ နိစ္ဆရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ စာတိ သရဏံ(နီတိဓာတု-၁၄၉)၊ “သရဏ”န္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ သရဏံ၊ “သရဏဂမနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဂမနပုဒ်ကိုချေ။(သီဋီသစ်၊၂၊၁၇၇၊ ၁၈၃၊ သီဘာ၊၃၊၂၄၉)
သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၃။ ။ သရဏမာဂမ္မ၌ သရဏံနောင် ဣတိကျေ, ကျန်သရဏံကို လိင်္ဂတ္ထယူ၍ “ဧတံ ခေါ-ဤသစ္စာ၄ပါးကို သိမြင်ခြင်းဟူသော သရဏဂုံသည်သာ၊ ဝါ-ဤသစ္စာ၄ပါး ကို သိမြင်ကြောင်း အရိယာမဂ်ဟူသော သရဏဂုံသည်သာ၊ ခေမံ-သော၊ သရဏံ-သရဏဂုံတည်း၊ ဧတံ ခေါ-သာ၊ ဥတ္တမံ-သော၊ သရဏံ-တည်း၊ ဧတံ ခေါ-ကိုသာ၊ သရဏံ-ဟူ၍၊ အာဂမ္မ-ဆည်းကပ် ၍၊ ဝါ-သော်၊ ဝါ-ကြောင့်၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ-မှ၊ မုစ္စတိ-၏”ဟု ပေး။
နီတိသုတ္တနိ၊၂၊၂၈၄။ ။ ထို၌ သရဏံ၃ပုဒ်အနက်ကွဲအောင် “သရဏံ-ကိုးကွယ်ရာ ဟူ၍၊ ဧတံ (ဂတံ)-ဤရတနာသုံးပါးကို ကပ်ရောက်ခြင်းသည်၊ ဧတံ (ပဿနံ)-ဤမဂ်ပညာဖြင့် သစ္စာကို မြင်ခြင်းသည်၊ ခေမံ ခေါ-ဘေးငြိမ်းသည်သာတည်း၊ ဧတံ သရဏံ-ဤရတနာသုံးပါးကို ကိုးကွယ်ခြင်းသည်၊ ဝါ-ဤသစ္စာကို သိခြင်းသည်၊ [ရှေ့နည်း သရဓာတ် ဂတိအနက်၊ နောက်နည်း စိန္တာအနက်၊] ဥတ္တမံ ခေါ-တည်း၊ ဧတံ သရဏံ- ဤရတနာသုံးပါးကို ကိုးကွယ်ခြင်းကို၊ ဝါ- ဤသစ္စာလေးပါးကို သိခြင်းကို၊ အာဂမ္မ-၍၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ-မှ၊ ပမုစ္စတိ ခေါ-သာ”ဟု ပေး၏။
֍ * ၇-အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယတ္ထ သော ဇာယတီ ဓီရော, တံ ကုလံ သုခမေဓတိ။
ပုရိသာဇညော၊ ယောက်ျားအာဇာနည်ကို။၂ ဒုလ္လဘော၊ ခဲယဉ်းသဖြင့်ရအပ်၏။ ဝါ၊ ရခဲ၏။ သော၊ ထိုယောက်ျားအာဇာနည်သည်။ သဗ္ဗတ္ထ၊ အလုံးစုံသောအရပ်, အလုံး စုံသော အမျိုး၌။ န ဇာယတိ၊ မဖြစ်။ ဓီရော၊ ပညာရှိသော။ သော၊ ထိုယောက်ျားအာဇာ နည်သည်။ ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ ဇာယတိ၊ ဖြစ်၏။ တံ ကုလံ၊ ထိုအမျိုးသည်။ သုခံ၊ ချမ်းသာစွာ။ ဧဓတိ၊ ကြီးပွား၏။၁ (ပါ-၁၉၃)
အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ပုရိသာဇညော။ ။ အာ ဘုသော ကာရဏာကာရဏံ ဇာနာတီတိ အာဇာနီယော၊ [အာ+ဉာ+အနီယ၊ (တစ်နည်း) အာ+ဉာ+နာ+ဏျ၊] အာဇာနီယော ဧဝ အာဇညော၊ [အာဇာနီယ+ ဏျ၊ ဤ, ယတို့ကိုချေ, နျကိုဉပြု, ဒွေဘော်လာ၊] ပုရိသော စ+သော+အာဇာညော စာတိ ပုရိသာဇညော(ဝိသေသနုတ္တရပဒကမ္မဓာရဲသမာသ်)။
၁။ သုခမေဓတိ။ ။ တံ ကုလံ သုခမေဓတီတိ တံ ကုလံ သုခံ သုခေန ဧဓတိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော၊-ဓမ္မဋီ။
֍ * ၈-သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုခါ သံဃဿ သာမဂ္ဂီ, သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ။
ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဘုရားရှင်တို့၏။ ဥပ္ပာဒေါ၊ ပွင့်တော်မူခြင်းသည်။ သုခေါ၊ ချမ်းသာ ကြောင်းတည်း။၂ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ၊ သူတော်ကောင်းတရားကို ဟောပြောခြင်းသည်။ သုခါ၊ တည်း။ သံဃဿ၊ သံဃာ၏။ သာမဂ္ဂီ၊ ညီညွတ်သူ၏အဖြစ်သည်။ (ညီညွတ်ခြင်း သည်) သုခါ၊ တည်း။ သမဂ္ဂါနံ၊ ညီညွတ်သူတို့၏။ တပေါ၊ အကျင့်သည်။ သုခေါ၊ တည်း။ (ပါ-၁၉၄)
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ။ ။ သုခသဒ္ဒါသည် သုခဝေဒနာ, သုခမူလ, သုခါရမ္မဏ, သုခဟေတု, သုခပစ္စယဋ္ဌာန, အဗျာပဇ္ဇ, နိဗ္ဗာန်စသော အနက်တို့ကိုဟောရာ ဤ၌ သုခမူလ ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ ဥပ္ပါဒေါလည်း “ဥပ္ပဇ္ဇမာနဥပ္ပါဒ, ဥပ္ပန္နဥပ္ပါဒ”ဟု ၂မျိုးရှိရာ တော ထွက်တော်မူရာအခါ, တုသိတာနတ်ပြည်, ဒီပင်္ကရာမြတ်စွာဘုရား၏ ခြေတော်ရင်းတို့မှ စ၍ အရဟတ္တမဂ်အထိသည် ဥပ္ပဇ္ဇမာနဥပ္ပါဒတည်း၊ အရဟတ္တဖိုလ်အခိုက်သည် ဥပ္ပန္နဥပ္ပါဒတည်း၊ ထို၂မျိုးလုံးသည် သုခမူလ(ချမ်းသာဖို့ အကြောင်းရင်း)ချည်း ဖြစ်သည်။ (ဓမ္မဋီ)
֍ * ၉-ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ, တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။
ပူဇာရဟေ၊ အပူဇော်ကို ခံထိုက်ကုန်သော။၁ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိတဏှာ, မာနသာဟု, သံသရာချဲ့ကြ, ပပဉ္စတရားတို့ကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးကုန်သော။ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ၊ လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော ဝမ်းနည်းခြင်း, ငိုေကြွးခြင်းရှိကုန် သော။ ဝါ၊ ဝမ်းနည်းခြင်း, ငိုေကြွးခြင်းတို့ကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးကုန်သော။ ဗုဒ္ဓေ၊ သဗ္ဗညုဘုရားရှင်တို့ကိုလည်းကောင်း။ ယဒိ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အရှင်မြတ်တို့ကိုလည်းကောင်း။ [ဆန်းကြောင့် ရဿပြု၍ ဂါထာ၌ “ယဒိဝ”ဟု ဖြစ်သည်။] သာဝကေ ဝါ၊ ဘုရားရှင်၏ တပည့်သာဝကတို့ကိုလည်းကောင်း။ ပူဇယတော၊ ပူဇော်သူ ၏။ (ပုညံ၊ ကောင်းမှုကို။ ဣမံ၊ ဤကောင်းမှုသည်။ ဧတ္တံ (ဧတ္တကံ)၊ ဤမျှအတိုင်းအရှည် ရှိ၏။ ဣတိ၊ ဤသို့။ ကေနစိ အပိ၊ တစ်စုံတစ်ယောက်သော ဗြဟ္မာစသူသည်သော် လည်း။ ဝါ၊ တစ်စုံတစ်ခုသော ချိန်တွယ်တိုင်းတာခြင်းဖြင့်သော်လည်း။ သင်္ခါတုံ၊ ရေတွက် ခြင်းငှာ။ န သက္ကာ၊ မတတ်နိုင်။) (ပါ-၁၉၅) [အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄အတိုင်း နောက်ဂါထာမှ တတိယ, စတုတ္ထပါဒတို့ကို လှမ်းယူ၍ ပေးထားသည်။]
၁။ ပူဇာရဟေ။ ။ ပူဇာရဟာ နာမ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာစရိယုပဇ္ဈာယ- မာတာပိတုဂရုအာဒယော၊ တေသု ပူဇာရဟေသု မာလာဒိပဒုမဝတ္ထာဘရဏစတုပစ္စယာဒီဟိ ပူဇယတော ပူဇယန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပုညကောဋ္ဌာသံ...န သက္ကာ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄။
အဖွင့်အလို ။ ။ ဤအဖွင့်၌ “ပူဇာရဟေသု” ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ပူဇာရဟေ”စသည်ဝယ် သတ္တမီအနက်၌ ဒုတိယာယောဝိဘတ်ဟု ယူ၍ “ပူဇာရဟေ-ကုန်သော၊ ပေ ၊ ဗုဒ္ဓေ-တို့၌လည်း ကောင်း၊ ယဒိ-ပါး၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝါ-တို့၌လည်းကောင်း၊ သာဝကေ ဝါ-တို့၌လည်းကောင်း၊ ပူဇ- ယတော-၏”ဟု ပေးရာ၏။
သီဋီသစ်နိ၊၁၊၂၆။ ။ ထို၌ သတ္တမီဧကဝုစ်, ဒုတိယာဗဟုဝုစ်၂မျိုးကြံ၍ “ဗုဒ္ဓေ ဝါ-၌ လည်းကောင်း၊ ဝါ-တို့ကိုလည်းကောင်း”ဟု ပေး၏၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၄၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄တို့၌ “ဗုဒ္ဓါဒီ (ဗုဒ္ဓါဒယော) ပူဇယတော”ဟု တွေ့ရခြင်း, နောက်ဂါထာ၌ “တေ တာဒိသေ”ဟု ရှိ ခြင်းတို့ကြောင့် ဒုတိယာဗဟုဝုစ်သာ ကောင်း၏။
န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ, ဣမေတ္တမပိ ကေနစိ။
တာဒိသေ၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်ကုန်သော။ နိဗ္ဗုတေ၊ ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူပြီးကုန် သော။ အကုတောဘယေ၊ တစ်စုံတစ်ခုသောဘဝ, တစ်စုံတစ်ခုသောအာရုံမှ ဘေးမရှိ ကုန်သော။ တေ၊ ထိုဘုရားပစ္စေကာ အရိယာသာဝကတို့ကို။ ပူဇယတော၊ ၏။ ပုညံ၊ ကောင်းမှုကို။ ဣမံ၊ ဤကောင်းမှုသည်။ ဧတ္တံ (ဧတ္တကံ)၊ ၏။၁ (ဣတိ၊ သို့။) ကေနစိ အပိ၊ လည်း။ သင်္ခါတုံ၊ ငှာ။ န သက္ကာ၊ နိုင်။ (ပါ-၁၉၆)
၁။ ဣမေတ္တမပိ။ ။ “ဣမံ+ဧတ္တကံ+အပိ”ဟုဖြတ်၊ မ၌ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, က၌ နိဂ္ဂဟိတ် ကို မ-ပြု, က-ချေ၊ “ဧတံ+ပရိမာဏံ အဿာတိ ဧတ္တကံ”ဟု ပြု၊ ယဒနုပပန္နာသုတ်ကြီးဖြင့် ဧတနောင် တ္တကပစ္စည်းသက်, ဧတကိုလည်း ဧပြု။(ရူ-၂၃၄၊ မောဂ်-၄, ၄၂)
ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
စေတောပဏိဓိဟေတု ဟိ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ။
တိဋ္ဌန္တေ၊ သက်တော်ထင်ထင်, တည်ရှိစဉ်ဝယ်, ဖူးမြင်ရငြား, မြတ်ဘုရား၌ လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗုတေ စာပိ၊ ရွှေပြည်နိဗ္ဗူ, စံတော်မူသည့်, သုံးလူထွတ်ထား, မြတ် ဘုရား၌လည်းကောင်း။ စိတ္တေ၊ ဂုဏ်တော်အာရုံ, ကောင်းစွာထုံလျက်, တလုံလဲလဲ, မှီဝဲစွဲသုံး, စိတ်နှလုံးသည်။ သမေ၊ သဒ္ဓါပညာ, အရာရာဝယ်, မကွာတန်းတူ, ညီမျှပါမူ ကား။ သမံ ဖလံ၊ အကျိုးပေးဟန်, အတန်တန်လည်း, ဧကန်ညီမျှ, တန်းတူရလေ၏။ ဟိ၊ ထိုစကားလျှင်, မမှားဧကန်, ယုတ္တိတန်လှပါ၏။ သတ္တာ၊ ယုတ်မြတ်မဟူ, သူငါကစ, သတ္တဝါဟူသမျှတို့သည်။ စေတောပဏိဓိဟေတု၊ စိတ်နေစိတ်ထား, ကြီးမားဖြူစင်, ကြည်လင်သန့်ရှင်း, အကြောင်းရင်းကြောင့်။၂ သုဂတိံ၊ လူ့ရွာနတ်ထံ, ချမ်းသာစံလျက်, နိဗ္ဗာန်တိုင်ထိ, အကောင်းဆုံးဂတိသို့။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် ဂဒွေဘော်ဖြင့် “ဒုဂ္ဂတိံ”ဟု ရှိသည်။] ဂစ္ဆန္တိ၊ ပါရမီစွမ်းသလောက်, စခန်းပေါက်အောင်, လှမ်းရောက်နိုင်ကြပေ သတည်း။ (ဋ္ဌ-၂၀၅)
ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
ဗုဒ္ဓဝဂ်ဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၂။ စေတောပဏိဓိဟေတု။ ။ စေတောပဏိဓိဟေတု ဟီတိ အတ္တနော စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ ဌပနနိမိတ္တံ၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓာနေနာတိ အတ္ထော၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။
၁၅-သုခဝဂ်
֍ * ၁-ဉာတိကလဟဝူပသမနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝေရိနေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အဝေရိနော။
(မယံ၊ ငါတို့သည်။) ဝေရိနေသု၊ ရန်ရှိသူတို့၌။ ဝါ၊ တို့တွင်။၁ အဝေရိနော၊ ရန် မရှိကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သုသုခံ၊ အလွန်ချမ်းသာစွာ။ [သုသုခန္တိ အတိသုခံ။ ဓမ္မဋီ-၂၁၁။] ဝတ၊ စင်စစ်။ ဇီဝါမ၊ အသက်ရှင်ရကုန်၏။ ဝေရိနေသု၊ ရန်ရှိကုန်သော။ မနုဿေသု၊ လူတို့၌။ ဝါ၊ တို့တွင်။ အဝေရိနော၊ ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝိဟရာမ၊ နေရ ကုန်၏။ (ပါ-၁၉၇)
၁။ ဝေရိနေသု။ ။ ဝီရယန္တီ ဝီရာ၊ [ဝီရ+အ၊-နီတိဓာတု-၃၃၆။] ဝီရဏံ ဝီရံ, ဝီရော၊ ဝီရံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ဝီရာ၊[ဝီရ+ဏ-ပါစိယော-၂၀၀။] ဝေန္တိ ဥတ္တမဘာဝံ ယန္တီတိ ဝီရာ၊[ဝီ+ရ၊- သူစိ၊] အဇန္တိ ဂစ္ဆန္တိ သူရဘာဝန္တိ ဝီရာ၊ [အဇ+ရ၊ အဇကို ဝီပြု၊-ကောတ္ထုဘ၊] ဝီရေသု+ဘဝံ ဝေရံ၊ ဝေရံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ဝေရိနော။
နာမ်ရုပ်ပြီးပုံ။ ။ ဝဇ္ဇဒသျာဒီနမိနော အံယောသ္မိံသူသု(နီတိ-၄၅၃)သုတ်, ဝိဗော၊၇၇ အလို သုနမံသု ဝါ၌ ဝါသဒ္ဒါတို့ဖြင့် သုဝိဘတ်ကြောင့် ဤကို ဣနပြု၊ မောဂ်အလို သုဟိသု နက်(၂, ၁၉၅)သုတ်၌ “နက်”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သုဝိဘတ်ကြောင့် န-လာ, ဤကို ရဿပြု, န၏ အ-ကို ဧပြု၊ နိဒီ-၁၀၇အလို တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၄၇)သုတ်ဖြင့် သုဝိဘတ်ကို နေသုပြု။
နိယမာနိယမ။ ။ နောက် ၂ပါဒကို အနိယမ, ရှေ့ ၂ပါဒကို နိယမယူ၍ “(ယေ မယံအကြင်ငါတို့သည်၊) ဝေရိနေသု-ကုန်သော၊ မနုဿေသု-တို့၌၊ အဝေရိနော-ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဟရာမ-ကုန်၏၊ (တေ မယံ-တို့သည်၊) ဝေရိနေသု အဝေရိနော-ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုသုခံစွာ၊ ဇီဝါမ ဝတ-အသင်ရှင်ရပါပေကုန်စွတကား”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
အာတုရေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အနာတုရာ။
(မယံ)။ အာတုရေသု၊ ကိလေသာတို့ဖြင့် နာကျင်နေသူတို့၌။ ဝါ၊ တို့တွင်။ အနာတုရာ၊ ကိလေသာတို့ဖြင့် မနာကျင်ကုန်သည်။ ဝါ၊ ကိလေသာရောဂါမရှိကုန် သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သုသုခံ၊ စွာ။ ဝတ၊ စင်စစ်။ ဇီဝါမ၊ ကုန်၏။ အာတုရေသု၊ ကိလေသာ တို့ဖြင့် နာကျင်နေကုန်သော။ မနုဿေသု၊ တို့၌။ ဝါ၊ တို့တွင်။ အနာတုရာ၊ ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝိဟရာမ၊ ကုန်၏။ (ပါ-၁၉၈)
ဥဿုကေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အနုဿုကာ။
(မယံ)။ ဥဿုကေသု၊ ကာမဂုဏ်ရှာမှီးမှုဝယ် အားထုတ်သူတို့၌။ ဝါ၊ တို့တွင်။ အနုဿုကာ၊ ကာမဂုဏ်ရှာမှီးမှုဝယ် အားမထုတ်ကုန်သည်။ (ဟုတွာ)။ သုသုခံ၊ စွာ။ ဝတ၊ စစ်။ ဇီဝါမ၊ ကုန်၏။ ဥဿုကေသု၊ ကာမဂုဏ်ရှာမှီးမှုဝယ် အားထုတ်နေကုန်သော။ မနုဿေသု၊ တို့၌။ ဝါ၊ တို့တွင်။ အနုဿုကာ၊ ကုန်သည်။ (ဟုတွာ)။ ဝိဟရာမ၊ ကုန်၏။ (ပါ-၁၉၉)
ဉာတိကလဟဝူပသမနဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-မာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပီတိဘက္ခာ ဘဝိဿာမ, ဒေဝါ အာဘဿရာ ယထာ။
ယေသံ နော၊ အကြင်ငါတို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။ ကိဉ္စနံ၊ ဖိစီးနှိပ်စက်တတ်သော ရာဂ စသော ကိလေသာသည်။ [ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတိ အဘိဘဝတီတိ ကိဉ္စနံ။ သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၂။] နတ္ထိ၊ မရှိ။ (တေ မယံ၊ ထိုငါတို့သည်။) သုသုခံ၊ စွာ။ ဝတ၊ စစ်။ ဇီဝါမ၊ ကုန်၏။ အာဘဿရာ၊ အာဘဿရာမည်ကုန်သော။၁ ဒေဝါ၊ ဗြဟ္မာတို့သည်။ ပီတိဘက္ခာ၊ ဈာနပီတိဟူသော အစာရှိကုန်သည်။ (ဘဝန္တိ) ယထာ၊ ဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။ မယမ္ပိ၊ ငါတို့သည် လည်း။) ပီတိဘက္ခာ၊ ကုန်သည်။၂ ဘဝိဿာမ၊ ဖြစ်ကုန်အံ့။ (ပါ-၂၀၀)
မာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အာဘဿရာ။ ။ အာ ဘုသော ဘာတီတိ အာဘာ၊ သရတိ နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ သရာ၊ အာဘာ+သရာ ဧတေသန္တိ အာဘဿရာ၊ အာဘာသနံ ဩဘာသနံ အာဘဿော၊ [အာ+ဘာသ '+အ၊ သဒွေဘော်လာ, ဘာ၌ ရဿပြု၊] အာဘဿော+သီလံ ဧတေသန္တိ ဘာဘဿရာ၊ [အာဘဿ+ရ၊-မဏိ၊၂၊၈-၉၊] အာဘာ သရန္တိ နိစ္ဆရန္တိ ဧတေသူတိ အာဘဿရာ(ပဒီ-၂၅၈)။
၂။ပီတိဘက္ခာ။ ။ ဘက္ခီယတေတိ ဘက္ခော၊ ပီတိ+ဘက္ခော ယေသန္တိ ပီတိဘက္ခာ၊ အောက်ဈာန်သုံးပါးဟူသော သပ္ပီတိကဈာန်ကို ဝင်စား၍ နေတော်မူခြင်းကို ပီတိဘက္ခာဟု ဆိုရ သည်(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅)၊ ဘုရားရှင်သည် အာနာပါနစတုတ္ထဈာန်ကိုသာ ဝင်စားရိုးရှိရကား အာနာ ပါနစတုတ္ထဈာန်ဝင်စားခြင်းကို ပီတိဘက္ခာဟု တစ်ချို့ဆိုကြ၏၊ ထိုအလို “ပီတိသဟိတသဒိသေန သုခေန(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆)”အဖွင့်ကို မှီး၍ “ပီတိ ဝိယာတိ ပီတိ”ဟုပြု၊ ငြိမ်သက်သဖြင့် သုခဟု ဆိုရသော ဥပေက္ခာကို ပီတိအရယူ။
֍ * ၃-ကောသလရညော ပရာဇယဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥပသန္တော သုခံ သေတိ, ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။
ဇယံ (ဇယန္တော)၊ သူတစ်ပါးကို အနိုင်ရသူသည်။ ဝါ၊ အနိုင်ရသည်၏အဖြစ် ကြောင့်။ ဝါ၊ အနိုင်ရလသော်။၁ ဝေရံ၊ ရန်သူကို။ ပသဝတိ၊ ဖြစ်ပွားစေ၏။ ဝါ၊ ရ၏။၂ ပရာဇိတော၊ သူတစ်ပါးက ရှုံးစေအပ်သူသည်။ (ရှုံးသူသည်)။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲစွာ။ သေတိ၊ အိပ်ရနေရ၏။ ဥပသန္တော၊ ကိလေသာခပ်သိမ်း, အေးငြိမ်းကင်းကွာ, ရဟန္တာသည်။ ဇယပရာဇယံ၊ နိုင်ခြင်းရှုံးခြင်းကို။ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ သုခံ၊ ချမ်းသာစွာ။ သေတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၀၁)
ကောသလရညော ပရာဇယဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ဇယံ။ ။ အန္တပစ္စည်း ဟိတ်အနက်တည်း(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၃၃၊ ကစ္စာဋီကာ-၄၃)၊ “ကတ္တား- လက္ခဏ-ဟိတ်နက်ရ, မာနအန္တပထမာ(ကစ်ဘာ၊၂၊၄၈၉)”နှင့်အညီ အန္တမာနပစ္စည်းတို့သည် ပထမန္တဖြစ်လျှင် ကတ္တားအနက်, လက္ခဏအနက်, ဟိတ်အနက် ပေးနိုင်သည်၊ အန္တပစ္စည်းက ထိုအနက်များကို ထွန်းပြလျှင် ပထမာဝိဘတ်က လိင်အနက်ကို ဟော၏။
ကာလ, အနက်, သက်သုတ်။ ။ အန္တပစ္စည်းသည် ကာလသုံးပါး, ကတ္တား, လက္ခဏ, ဟိတ်အနက်တို့၌ သက်နိုင်၏(ဘေဒစိန္တာ၊၃၇၁၊ ကစ္စာ-၄၃)၊ ထိုတွင် ပစ္စုပ္ပန်ကာလ၌ ဝတ္တမာနေ မာနန္တာသုတ်ရင်းဖြင့် သက်၍ ကြွင်းသော အတိတ်, အနာဂတ်, လက္ခဏ, ဟိတ်အနက်တို့၌ “မာနန္တာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သက်ရ၏။ [ “မာနန္တာ”တိယောဂဝိဘာဂေန ပန အတီတာနာဂတလက္ခဏဟေတုကေသုပိ မာနန္တာ ဟောန္တိ ယထာရဟံ၊-ဝိဗော၊၂၆၁။]
၂။ ပသဝတိ။ ။ “ပဋိလဘတိ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ဝေရိပုဂ္ဂလံ လဘတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁)”ဟူ သော အဖွင့်အရ နောက်နည်းပေးခဲ့သည်၊ ဂတိအနက်ဟော သုဓာတ်သည် အဓိဂစ္ဆတိကဲ့သို့ ပဥပသာရကြောင့် ရခြင်းအနက်ဟောသည်ဟုယူ၊ ဝေရံကိုလည်း ဝေရိပုဂ္ဂလံကို ရှု၍ “ဝေရံ+ အဿ အတ္ထီတိ ဝေရော(ရန်ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်)”ဟု ကြံ၊ (တစ်နည်း) ဝေရနောင် ဤပစ္စည်းသက်၍ “ဝေရိံ ”ဟု ဆိုလိုလျက် လောပေါ(မောဂ်-၄, ၁၂၃)သုတ်ဖြင့် ဤပစ္စည်းချေသည်ဟုကြံ။
ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၃၃။ ။ ဇယနိမိတ္တံ အတ္တနော ဥပရိ ဝေရံ ဝိရောဓံ ပသဝတိ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဤအဖွင့်အရ ရှေ့နည်းပေးခဲ့သည်၊ သု(သူ)ဓာတ်, ဖြစ်ပွားခြင်းအနက်, ကာရိတ်ပစ္စည်းအကျေကြံ၊ ဓာတွတ္ထအလိုကား သုဓာတ်ကိုယ်တိုင်ပင် ဇန(ဖြစ်စေခြင်း)အနက်ဟောဟု ယူသဖြင့် ကာရိတ် အကျေကြံဖွယ်မလို။
နီတိဓာတု-၁၇၂။ ။ ထို၌ “သူ ပသဝေ(ပွားခြင်း)၊ ပသဝေါ ဇနနံ(ဖြစ်ခြင်း)၊ ပသဝတိ (ဖြစ်၏)”ဟု ဆိုသဖြင့် ဝေရံကို ပထမန္တယူ၍ “ဇယံ-သည်၊ ဝါ-ကြောင့်၊ ဝါ-သော်၊ ဝေရံ-သည်၊ ပသဝတိ-ဖြစ်ပွား၏”ဟု ပေး။
֍ * ၄-အညတရကုလဒါရိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နတ္ထိ ခန္ဓသမာ ဒုက္ခာ, နတ္ထိ သန္တိပရံ သုခံ။
ရာဂသမော၊ ရာဂနှင့် တူသော။ အဂ္ဂိ၊ မီးသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ဒေါသသမော၊ ဒေါသနှင့် တူသော။ ကလိ၊ အပြစ်သည်။၁ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ခန္ဓသမာ၊ ခန္ဓာတို့နှင့် တူကုန် သော။ ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲတို့သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိကုန်။ သန္တိပရံ၊ နိဗ္ဗာန်ထက် မြတ်သော။ သုခံ၊ ချမ်းသာသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ပါ-၂၀၂)
အညတရကုလဒါရိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ကလိ။ ။ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန လိတိ ပဝတ္တတီတိ ကလိ၊ [ကု+လီ+ဣ၊] ကံ သုခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကလိ၊ [က+လူ+ဣ၊] စဏ္ဍိက္ကာကာရေန “စဏ္ဍိကော”တိ ကလိတဗ္ဗော သင်္ချာတဗ္ဗောတိ ကလိ၊ [ကလ+ဣ၊-ဓမ္မ-ဋီ-၂၁၂။] ကလီယတိ ပရိမီယတီတိ ကလိ၊ [ကလ သင်္ချာနေ+ဣ၊-မောဂ်-၇၊၇။]
֍ * ၅-ဧကဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧတံ ဉတွာ ယထာဘူတံ, နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခံ။
ရောဂါ၊ ရောဂါဟူသမျှတို့သည်။ ဇိဃစ္ဆာပရမာ၊ ဆာလောင်ခြင်းသာလျှင် အလွန်ဆုံးရှိကုန်၏။ ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲဟူသမျှတို့သည်။၂ သင်္ခါရပရမာ၊ ခန္ဓာငါးဝ, သင်္ခါရ ဟူသော အလွန်ဆုံးရှိကုန်၏။ (ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။) ဧတံ၊ ဤအကြောင်းကို။ ယထာဘူတံ၊ ဟုတ်မှန်စွာ။ ဉတွာ၊ သိ၍။ (နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာန်ကို။ သစ္ဆိကရောတိ၊ မျက်မှောက်
ပြု၏၊) နိဗ္ဗာနံ-သည်၊ ပရမံ-မြတ်သော၊ သုခံ-ချမ်းသာတည်း။ (ပါ-၂၀၃) [ဇိဃစ္ဆာဆာလောင်ခြင်းသည်၊ ပရမာ-လွန်ကဲသော၊ ရောဂါ-ရောဂါမည်၏၊ သင်္ခါရာ-တို့သည်၊ ပရမာကုန်သော၊ ဒုက္ခာ-ဆင်းရဲတို့မည်၏”ဟု ဝါကျကြံ၍လည်း ပေးကြ၏။] ဧကဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ဒုခါ။ ။ “ဒုက္ခာ”ဟု ဆိုလိုလျက် သညုတ္တော ဗျဉ္ဇနော ဝိသညောဂေါ(နီတိ-၁၃၅) သုတ်ဖြင့် က-ချေ၊ နိဒီ-၁၆၌ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်, ဝိဗော၊၃၂၌ ဗျဉ္ဇနော စ ဝိသညောဂေါ၌ စသဒ္ဒါ, ကစ်ဘာ၊၁၊၉၁၌ “ဗျဉ္ဇနော စ ဝိသညောဂေါ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရ ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ချေ၏။ [ဒုက္ခယန္တီတိ ဒုခါ(ဒုက္ခ+အ)၊ ဒုဋ္ဌု ခနန္တိ ကာယိကစေတသိကသုခန္တိ ဒုခါ(ဒု+ခနု+ကွိ)၊ ဒွိဓာ စိတ္တံ ခနန္တီတိ ဒုခါ(ဒွိ+ခနု+ကွိ)၊ ဒုက္ကရံ+ခံ ဩကာသဒါနံ ဧတေသန္တိ ဒုခါ၊ ခနန္တီတိ ခါ(ခနု+ ကွိ)၊ ကုစ္ဆိတာ+ဟုတွာ+ခါ ဒုခါ၊ ခမိတဗ္ဗာတိ ခါ(ခမု+ကွိ)၊ ဒုက္ခေန+ခါ ဒုခါ၊-နီတိဓာတု-၁၁၃၊ မဏိ၊၁၊၁၉၂။]
֍ * ၆-ပသေနဒိကောသလဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော, ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော။
ယဒါ၊ အကြင်အခါ၌။ မန္ဒော၊ လူနုံလူညံ့သည်။ မိဒ္ဓီ၊ ထိုင်းမှိုင်းခြင်းရှိသည်လည်းကောင်း။ မဟဂ္ဃသော စ၊ များစွာသော အစာတို့ကို စားသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အစား ကြူးသည်လည်းကောင်း။ [မဟန္တေ+ဃသတီတိ မဟဂ္ဃသော။ နီဘာ-၃-၃၀။] နိဝါပပုဋ္ဌော၊ အစာဖြင့် မွေးမြူအပ်သော။ မဟာဝရာဟော ဣဝ၊ ကြီးသောဝက်ကဲ့သို့။ နိဒ္ဒါယိတာ၊ အိပ်လေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။၁ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊ လွန်စွာ ထက်ဝန်းကျင် ဖြစ်စေ လျက် လဲလျောင်းလေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အကြီးအကျယ်လူးလွန့်လျက် လဲ လျောင်းနေလေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ၊ ၏။ (တဒါ၊ ထိုအခါ၌)။ ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန် ဖန် အထပ်ထပ်။ ဂဗ္ဘံ၊ အမိဝမ်းတိုက်သို့။ ဥပေတိ၊ ကပ်ရောက်ရ၏။ (ဋ္ဌ-၂၀၆)
၁။ နိဒ္ဒါယိတာ။ ။ “နိဒ္ဒါ”ဟူသော နာမ်ပုဒ်နောင် သဒ္ဒါဒီနိ ကရောတိ(မောဂ်-၅, ၁၀)သုတ်ဖြင့် ကရဓာတ်၏အနက်၌ အာယပစ္စည်းသက်၊ ထိုနောင် တဿီလအနက်၌ တုပစ္စည်း သက်၊ ဣလာ(နီဘာ၊၃၊၂၅၁)။ (တစ်နည်း) နိ+ဒါ(သုပနေ)+ယ+တု၊ ဣလာ(နီတိဓာတု-၂၂၆)။ (တစ်နည်း) နိ+ဒေ(သောပ္ပနေ)+အ+တု၊ “တေ အာဝါယာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဧကို အာယပြု, ဣလာ(နိဒီ-၄၀၂)။ “နိဒ္ဒါယတိ သီလေနာတိ နိဒ္ဒါယိတာ-အိပ်ခြင်းကို ပြုလေ့ရှိသူ၊ ဝါ-အိပ်လေ့ရှိသူ”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) နိဒ္ဒါဟူသော ပထမန္တနောင် စယတ္ထေ(မောဂ်-၅, ၉)သုတ်ဖြင့် အာယပစ္စည်းသက်၊ ထိုနောင် တုပစ္စည်းသက်, ဣလာ၊ “အနိဒ္ဒါ နိဒ္ဒါ ဘဝတီတိ နိဒ္ဒါယိတာအိပ်ခြင်းဖြစ်လေ့ရှိသူ”ဟု ပြု(မောဂ်-၂၊၁၆၈-၉)။
တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ, သဏိကံ ဇီရတိ အာယု ပါလယံ။
သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သတိမတော၊ သတိရှိသော။ လဒ္ဓဘောဇနေ၊ ရအပ်သော စားသောက်ဖွယ်၌။ မတ္တံ၊ အတိုင်းအရှည်ကို။ ဇာနတော၊ သိသော။ အဿ မနုဇဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝေဒနာ၊ ဝိသဘာဂဝေဒနာတို့သည်။ တနုကာ၊ နည်းပါးကုန်သည်။ ဘဝန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ သဏိကံ၊ နူးနပ်စွာ။ ဝါ၊ ဘေးမဖြစ်ဘဲ။ ဇီရတိ၊ အစာကြေ၏။ အာယုံ၊ အသက် ကို။ ပါလယံ (ပါလယန္တော)၊ (ဝေဒနာကင်းသည့်အတွက်) စောင့်ရှောက်နိုင်၏။၂ (တစ်နည်း) အာယုံ၊ ကို။ ပါလယံ (ပါလယန္တော)၊ စောင့်ရှောက်နိုင်သည်၏ အဖြစ် ကြောင့်။ သဏိကံ၊ ဖြည်းဖြည်း။ ဇီရတိ၊ အိုရ၏။ (ဋ္ဌ-၂၀၇)
၂။သဏိကံ..အာယုပါလယံ။ ။ ပါလယံ၌ အန္တပစ္စည်းတည်း၊ နသဒ္ဒါမှ တစ်ပါးသော ပုဒ်တို့သည် အန္တပစ္စယန္တနှင့် သမာသ်မစပ်ရ၊ ထိုကြောင့် အာယု ပါလယံသည် သမာသ်ပုဒ် မဟုတ်၊ ဝါကျတည်း၊ “အာယုံ ပါလယံ”ဟု ဆိုလိုလျက် အာယု၌ နိဂ္ဂဟိတ်ကျေသည်။ [သဏိကန္တိ မန္ဒံ မုဒုကံ၊ အပရိဿယမေဝါတိ အတ္ထော၊ ဇီရတီတိ ပရိဘုတ္တာဟာရော ပစ္စတိ၊ အာယု ပါလယန္တိ နိရောဓော(အဆိပ်အတောက်ငြိမ်းသည်) အဝေဒနော ဇီဝိတံ ရက္ခန္တော၊ အထ ဝါ သဏိကံ ဇီရတီ တိ သော ဘောဇနေ မတ္တညူ ပုဂ္ဂလော အပရိမိတာဟာရတာယ သဏိကံ စိရေန ဇီရတိ ဇရံ ပါပုဏာတိ ဇီဝိတံ ပါလယန္တော၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၅၊ အံ၊ဋီ၊၃၊၃၂၇။]
ပသေနဒိကောသလဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝိဿာသပရမာ ဉာတီ, နိဗ္ဗာနပရမံ သုခံ။
လာဘာ၊ လာဘ်တို့သည်။ အာရောဂျပရမာ၊ ရောဂါမရှိသူ၏ အဖြစ်ဟူသော အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိကုန်၏။ ဝါ၊ ကျန်းမာခြင်းသာ အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိကုန် ၏။ [အာရောဂျံ တေသံ ပရမံ ဥတ္တမန္တိ အာရောဂျပရမာ။ မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၂။] ဓနံ၊ ဥစ္စာဟူသမျှ သည်။ သန္တုဋ္ဌိပရမံ၊ ရသမျှဖြင့် တင်းတိမ်ရောင်ရဲခြင်းသာ အမြတ်ဆုံးရှိ၏။၁ ဉာတီ၊ ဆွေမျိုးတို့သည်။ ဝိဿာသပရမာ၊ အကျွမ်းတဝင် ချစ်ခင်ခြင်းသာ အမြတ်ဆုံးရှိကုန် ၏။ သုခံ၊ ချမ်းသာသည်။ နိဗ္ဗာနပရမံ၊ နိဗ္ဗာန်သာလျှင် အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိ၏။ [နိဗ္ဗာနံ တတ္ထ ပရမန္တိ နိဗ္ဗာနပရမံ။ မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၂။] (ပါ-၂၀၂)
ပသေနဒိကောသလဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သန္တုဋ္ဌိပရမံ။ ။ ဓမ္မဋီ၌ “သန္တုဋ္ဌိ-ရသမျှဖြင့် တင်းတိမ်ရောင်ရဲခြင်းသည်၊ ပရမံသော၊ ဓနံ-ဥစ္စာတည်း”ဟု ဝါကျယူ၍ ပေးစေလို၏၊ “တုသနံ ပီနနံ တုဋ္ဌိ၊ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနသီလဝန္တာနံ မဟာကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ခီဏာသဝါနံ မဟာကိရိယစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ။ သကေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ သယံ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ သမေန တုဋ္ဌိ ဝါ သန္တုဋ္ဌိ၊ ပသတ္ထာ တုဋ္ဌိ ဝါ သန္တုဋ္ဌိ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၁၄-၅)။ သမံ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ သန္တေန ဝါ ဝိဇ္ဇမာနေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ သမ္မာ ဝါ ဉာယေန ဘဂဝတာ အနုညာတဝိဓိနာ ပစ္စယေဟိ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ(အံ၊ဋီ၊၃၊၂၇၆)၊ သန္တုဋ္ဌိ+ပရမာ ယဿာတိ သန္တုဋ္ဌိပရမံ”ဟု ပြု။
֍ * ၇-တိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပါပေါ, ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ။
(ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု၊ အာသဝေါကင်းကွာ, ရဟန္တာသည်။) ပဝိဝေကရသံအပေါင်းအဖော်မှ ကင်းဆိတ်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာအရသာကို။၁ ပိတွာ၊ သောက်သုံးရခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ ဥပသမဿ၊ ကိလေသာငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန် ၏။ ရသံ၊ အရသာကို။ ပိတွာ စ၊ ကောင်း။ ဓမ္မပီတိရသံ၊ လောကုတ္တရာတရားကိုးပါး ကြောင့်ဖြစ်သော ပီတိတည်းဟူသော အရသာကို။၂ ပိဝံ (ပိဝန္တော)၊ သောက်သုံးရသည် ၏ အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း။ နိဒ္ဒရော၊ ကိလေသာဟူ, အပူမရှိသည်လည်းကောင်း။ နိပ္ပါပေါ၊ မကောင်းမှုမရှိသည်လည်းကောင်း။၁ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၀၅)
တိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ နိဿယပြီးပြီ။
၁။ပဝိဝေကရသံ။ ။ “ပဝိဝေကတော+ဥပ္ပန္နာ+ရသော ပဝိဝေကရသော”ဟု ပြု၍ ဧကီဘာဝသုခကို ယူ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ဧကီဘာဝသုခဟူသည် ဈာန်မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာ (ဤ၌ မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာ) တည်း၊ မှန်၏-ဈာန်မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာကို ခံစား၍ သမာပတ်ဝင်စားနေသူသည် ဈာန်မဂ်ဖိုလ်၏ အာရုံ၌ စိတ်စိုက်၍နေသောကြောင့် အခြားသူများစွာနှင့် နေရသော်လည်း တစ်ပါးတည်းလို ဖြစ်ရကား “အနေကောပိ ဧကော ဝိယ ဘဝတီတိ ဧကီဘာဝေါ(သီဋီသစ်၊၂၊၃၃၀)”နှင့်အညီ ဧကီဘာဝဟု ဆိုရ၏။
ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၃။ ။ ထို၌ “ပဝိဝေကာနံ+ရသော ပဝိဝေကရသော(ကာယစိတ္တဥပဓိ ဟူသော ဝိဝေက၃ပါးတို့၏ အရသာ)”ဟု ပြု၍ ဝိဝေကသုံးပါးကို မှီ၍ဖြစ်သော သောမနဿကို ယူ၏။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။ ။ ထို၌ ပဝိဝေကအရ အရဟတ္တဖိုလ်, ပဝိဝေကရသအရ အရဟ- တ္တဖိုလ်နှင့်ယှဉ်သော သုခဝေဒနာကို ယူ၍ “ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ ရသော၊ ပဝိဝေကဿ '+ရသော ပဝိဝေကရသော(ကိလေသာတို့မှ ကင်းဆိတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်၏ သာယာဖွယ် သုခ ဝေဒနာအရသာ)”ဟု ပြု၏၊ ဆက်ဥုးအံ့-ထိုအဋ္ဌကထာ၌ ဥပသမရသနှင့် ဓမ္မပီတိရသအရလည်း အရဟတ္တဖိုလ်ရှိ သုခဝေဒနာကိုပင် ယူ၏၊ ထို့ပြင် “ဈာန်နှင့် ကာယဝိဝေကသည် ပဝိဝေကရသ, နိဗ္ဗာန်နှင့် စိတ္တဝိဝေကသည် ဥပသမရသ, ပစ္စဝေက္ခဏာနှင့် ဥပဓိဝိဝေကသည် ဓမ္မပီတိရသ”ဟု ယူသော ကေစိဝါဒကိုလည်း ပြသေး၏။
၂။ ဓမ္မပီတိရသံ။ ။ “ဓမ္မေန+ဥပ္ပန္နာ+ပီတိ ဓမ္မပီတိ၊ ဓမ္မပီတိသင်္ခါတော+ရသော ဓမ္မပီတိရသော(ဓမ္မ.ဋ္ဌ၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၃)”ဟု ပြု၍ လောကုတ္တရာတရား၉ပါးကြောင့်ဖြစ်သော ပီတိတည်းဟူသော အရသာကို ယူ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၃၌ အရဟတ္တဖိုလ်ပီတိကိုသာ ယူ၏။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။ ။ ထို၌ ဓမ္မအရ နိဗ္ဗာန်, ဓမ္မပီတိအရ အရဟတ္တဖိုလ်ပီတိ, ဓမ္မ ပီတိရသအရ အရဟတ္တဖိုလ်ရှိသုခဝေဒနာကို ယူ၍ “ဓမ္မေ+ဥပ္ပန္နာ+ပီတိ ဓမ္မပီတိ၊ ဓမ္မပီတိ- ယာ+ရသော ဓမ္မရသော(နိဗ္ဗာန်တရား၌ဖြစ်သော အရဟတ္တဖိုလ်ပီတိ၏ သာယာဖွယ် သုခ ဝေဒနာအရသာ)”ဟု ပြု၏။
၁။ နိဒ္ဒရော နိပ္ပါပေါ။ ။ “ပိဝန္တောပိ နိဒ္ဒရော နိပ္ပါပေါ စ ဟောတိ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ပိဝိတွာပိ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန နိဒ္ဒရော၊ ပိဝန္တောပိ ပဟီနပါပတ္တာ နိပ္ပါပေါ ဟောတိ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃)”ဟူသော အဖွင့်များနှင့်အညီ စကို ပိတွာနှင့် တွဲပေးခဲ့သည်၊ “ပဝိဝေကရသံ-ကိုလည်း ကောင်း၊ ဥပသမဿ-၏၊ ရသံ စ-လည်းကောင်း၊ ပိတွာ-ကြောင့်၊ ဓမ္မပီတိရသံ-ကို၊ ပိဝံ (ပိဝန္တော)- သောက်သုံးသူသည်၊ နိဒ္ဒရော-သည်၊ နိပ္ပါပေါ-သည်၊ ဟောတိ”ဟု စကို ဒုတိယန္တပုဒ်များနှင့် တွဲ ၍လည်း ပေးကြ၏၊ “ဒရဏံ ဒရော၊ နတ္ထိ+ဒရော ယဿာတိ နိဒ္ဒရော၊ နတ္ထိ+ပါပံ ယဿာတိ နိပ္ပါပေါ”ဟု ပြု။
֍ * ၈-သက္ကဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တဿ တဿေဝ ပဥှဿ, အဟံ အန္တံ ကရောမိ တေ။
ဝါသဝ၊ သိကြားမင်း။၂ ယံ ကိဉ္စိ၊ အကြင်အမှတ်မရှိ တစ်စုံတစ်ခုသော ပြဿနာ ကို။ မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ (ပုစ္ဆိတုံ၊ မေးခြင်းငှာ။) ဣစ္ဆသိ၊ အလိုရှိ၏။ [မနသိစ္ဆသီတိ မနသာ ဣစ္ဆသိ။ သီဋီသစ်၊၂၊၃၀။] (တံ) ပဥှံ၊ ထိုပြဿနာကို။ မံ၊ ငါ့ကို။ ပုစ္ဆ၊ မေးလော။ အဟံ၊ ငါ သည်။ တေ၊ သင်၏။ တဿ တဿေဝ ပဥှဿ၊ ထိုထိုပြဿနာ၏ပင်။ အန္တံ၊ အဆုံးကို။ ကရောမိ၊ ပြုတော်မူမည်။ (ဋ္ဌ-၂၀၈)
၂။ ဝါသဝ။ ။ ဝါသံ အဒါသီတိ ဝါသဝေါ၊ [ဝါသ+ယဒနုသုတ်ကြီးဖြင့် ဝပစ္စည်းသက်၊ ဝါသသဒ္ဒါ အာဝါသ၏ပရိယာယ်၊-သံ၊ဋီ၊၃၊၃၃၇၊ ဓမ္မ-ဋီ-၅၃။] ဝသူနံ(ဝသုမည်သောနတ်တို့၏)+ ပုပ္ဗင်္ဂမော ဝါသဝေါ၊ [ဝသု+ဏ၊-ဒီ၊ဋီ၊၂၊၄၂။] သုခံ ဝသန္တိ ဧတေဟီတိ ဝသူနိ၊ [ဝသ+ဥ၊-မောဂ်- ၇, ၂။] ဝသူနိ ရတနာနိ သန္တိ အဿာတိ ဝါသဝေါ၊ [ဝသု+ဏ၊ ဥကို အဝပြု၊-ထောမ၊ ဓာန်-ဋီ-၁၉။] ဝါသံ အာဝါသတ္ထံ ပုရိမတ္တဘာေဝ အာဝါသဒါနဝသေန ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ ဝါသဝေါ၊ [ဝါသ+ဝါ+အ၊-သူစိ။] အာဝါသထံ ဒဒါတီတိ ဝါသဝေါ၊ [“အာဝါသထဒါယက”ဟု ဆိုလိုလျက် အာကတိဂိုဏ်း, ပိသောဒရာဒိဂိုဏ်းအရ အာ-ထ-ဒါယတို့ကိုချေ, ကကို ဝပြု၍ “ဝါသဝ”ဟု ဖြစ်သည်၊-ဓမ္မ-ဋီ-၅၃။] ဝသု ဧဝ ဝါသဝေါ၊ [ဝသု+ဏ၊ ဝသုသဒ္ဒါ ဒေဝဘေဒ, ဒေဝတာဝိသေသ အနက်ဟော၊-ထောမ။]
သက္ကပဥှဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဒဿနေန ဗာလာနံ, နိစ္စမေဝ သုခီ သိယာ။
အရိယာနံ၊ အရိယာသူတော်ကောင်းတို့ကို။၁ ဒဿနံ၊ ဖူးမြင်ရခြင်းသည်။ သာဟု၊ ကောင်း၏။ အရိယာနံ၊ တို့နှင့်။ သန္နိဝါသော၊ အတူတကွ နေထိုင်ပေါင်းသင်း ဝတ်ပြုရခြင်းသည်။ သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သုခေါ၊ ချမ်းသာ၏။ ဗာလာနံ၊ လူမိုက်တို့ကို။ အဒဿနေန၊ မမြင်ရခြင်းကြောင့်။ နိစ္စမေဝ၊ အမြဲသာလျှင်။ သုခီ၊ ချမ်းသာခြင်းရှိသည်။ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ (ပါ-၂၀၆)
၁။ အရိယာနံ။ ။ ဒဿနံ၌ စပ်ခိုက် ဒုတိယာအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၍ သန္နိဝါသော၌ စပ်ခိုက် တတိယာအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ သို့မဟုတ် “အတ္ထဝသာ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော(ရူ-၈)” ဟူသော ပရိဘာသာအရ “အရိယေဟိ”ဟုလည်း ပြင်ပေးနိုင်သည်။
ဒုက္ခော ဗာလေဟိ သံဝါသော, အမိတ္တေနေဝ သဗ္ဗဒါ၊
ဓီရော စ သုခသံဝါသော, ဉာတီနံဝ သမာဂမော။
ဟိ၊ မှန်၏။ ဝါ၊ အကြင်ကြောင့်။ ဗာလသင်္ဂတစာရီ၊ လူမိုက်တို့နှင့် ပေါင်းဖော် လှည့်လည်လေ့ရှိသူသည်။ ဒီဃံ၊ ရှည်စွာသော။ အဒ္ဓါနံ၊ ကာလပတ်လုံး။ သောစတိ၊ ဝမ်းနည်းရ၏။ အမိတ္တေန၊ ရန်သူနှင့်။ သံဝါသော၊ အတူနေရခြင်းသည်။ သဗ္ဗဒါ၊ အခါ ခပ်သိမ်း။ ဒုက္ခော ဣဝ၊ ဆင်းရဲသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဗာလေဟိ၊ လူမိုက်တို့နှင့်။ သံဝါသော၊ သည်။ သဗ္ဗဒါ၊ သိမ်း။ ဒုက္ခော၊ ဆင်းရဲ၏။ ဓီရော စ၊ ပညာရှိသည်ကား။ ဉာတီနံ၊ ဆွေမျိုး တို့၏။ ဝါ၊ တို့နှင့်။ သမာဂမော ဣဝ၊ ပေါင်းသင်းရခြင်းကဲ့သို့။ သုခသံဝါသော၊ ချမ်းသာ သော ပေါင်းသင်းရခြင်းရှိ၏။ (ပါ-၂၀၇)
တံ တာဒိသံ သပ္ပုရိသံ သုမေဓံ, ဘဇေထ နက္ခတ္တပထံဝ စန္ဒိမာ။
(တသ္မာ ဟိ၊ ထိုကြောင့်သာလျှင်။) ဓီရဉ္စ၊ သမာဓိရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ပညဉ္စ၊ လောကီလောကုတ္တရာပညာရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ဗဟုဿုတဉ္စ၊ များသော အကြား အမြင်ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ဓောရယှသီလံ၊ ဝန်ကိုဆောင်ခြင်းအလေ့ရှိသူလည်းဖြစ် သော။ ဝတဝန္တံ၊ သီလအကျင့်, ဓုတင်အကျင့်ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ အရိယံ၊ ကိလေသာ တို့မှ ဝေးကွာသူလည်းဖြစ်သော။ သုမေဓံ၊ တင့်တယ်ကောင်းမြတ်, ချီးမွမ်းအပ်သော ပညာရှိသူလည်းဖြစ်သော။၂ တာဒိသံ၊ ထိုကဲ့သို့ရှုအပ်သော။ တံ သပ္ပုရိသံ၊ ထိုသူတော် ကောင်းကို။ စန္ဒိမာ၊ လသည်။ နက္ခတ္တပထံ၊ နက္ခတ်တို့၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော ကောင်း ကင်သို့။ (ဘဇတိ) ဣဝ၊ ချဉ်းကပ်သကဲ့သို့။ ဘဇေထ၊ ချဉ်းကပ်ရာ၏။ (ပါ-၂၀၈)
သက္ကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
သုခဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ သုမေဓံ။ ။ “သုန္ဒရာ, ပသဋ္ဌာ ဝါ မေဓာ ယဿာတိ သုမေဓော(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄)” ဟုပြု၊ အခြားသူတို့ သိလိုသောပညာ များစွာရှိခြင်းကို “သုမေဓ(တင့်တယ်ကောင်းမြတ်သော ပညာရှိခြင်း)”ဟု ဆိုလိုသည်၊ ထိုကြောင့် “သောဘနပဥှံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ချဲ့ဥုးအံ့-အဖွင့်၌ ပဥှသည် မေဓာ၏ အဖွင့်ဖြစ်သည်၊ “ပေဥှာတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၊ နီတိဓာတု-၁၉၅)” ဟူသော အဖွင့်အရ သိခြင်းငှာ အလိုရှိအပ်သော အနက်သည် ပဥှမည်၏၊ ဤနေရာ၌ ပညာကို “ပဥှ(သိခြင်းငှာ အလိုရှိအပ်သောအနက်)”ဟု ဆိုလိုသည်။
၁၆-ပိယဝဂ်
֍ * ၁-တယောဇနပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္ထံ ဟိတွာ ပိယဂ္ဂါဟီ, ပိဟေတ’တ္တာနုယောဂိနံ။
အယောဂေ၊ အားမထုတ်သင့်သော အယောနိသော မနသိကာရ၌။ ဝါ၊ မမှီဝဲ သင့်သော ဝေသိယာဂေါစရစသည်ကို မှီဝဲခြင်း၌။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ယုဉ္ဇံ၊ အား ထုတ်လျက်။ ဝါ၊ အားထုတ်သော။ (တစ်နည်း) ယုဉ္ဇံ၊ ယှဉ်စေလျက်။ ဝါ၊ ယှဉ်စေသော။ [နောက်နည်း ကာရိတ်ကျေ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂။] ယောဂသ္မိဉ္စ၊ အားထုတ်သင့်သော ယောနိ သော မနသိကာရ၌ကား။ အယောဇယံ၊ အားမထုတ်ဘဲ။ ဝါ၊ အားမထုတ်သော။ (တစ် နည်း) အယောဇယံ၊ မယှဉ်စေဘဲ။ ဝါ၊ မယှဉ်စေသော။ အတ္ထံ၊ သိက္ခာသုံးပါး, အကျိုးစီး ပွားကို။ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ ပိယဂ္ဂါဟီ၊ ချစ်ဖွယ်အာရုံ, ကာမဂုဏ်ကို, စုံမက်စွဲလန်းလေ့ ရှိသူသည်။ အတ္တာနုယောဂိနံ၊ သိက္ခာသုံးပါး, ကိုယ့်စီးပွားကို, အားထုတ်ခြင်းရှိသူတို့ အား။၁ ပိဟေတိ၊ ဤသို့ဖြစ်က, ကောင်းလေစွဟု, တောင့်တလိုချင်၏။ (ပါ-၂၀၉)
၁။ အတ္တာနုယောဂိနံ။ ။ အတ္တနော+ဟိတံ အတ္တာ၊ “ဧဝံ ဟာယတိ အတ္တမှာ(ဇာ၊၁၊၆၅)”၌ “အတ္တမှာ”ကဲ့သို့ အတ္တနောင် ဟိတပုဒ်ကျေသည်(မူလဋီ၊၂၊၂၁၇)၊ အတ္တာနံ+အနုယုဉ္ဇတိ သီလေနာတိ အတ္တာနုယောဂိနော၊ (တစ်နည်း) အနုယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါ၊ အတ္တနော+အနုယောဂေါ အတ္တာနုယောဂေါ၊ အတ္တာနုယောဂေါ+ယေသံ အတ္ထီတိ အတ္တာနုယောဂိနော၊ ပိဟဓာတ်နှင့်ယှဉ်ရာ ၌ အနက်အမျိုးမျိုးပေးနိုင်ပုံကို ဓမ္မဂါသျ၊၂၊၃၂-၃၌ ရေးခဲ့ပြီ။
ပိယာနံ အဒဿနံ ဒုက္ခံ, အပ္ပိယာနဉ္စ ဒဿနံ။
ပိယေဟိ၊ ချစ်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့နှင့်။ ကုဒါစနံ၊ တစ်ရံတစ်ခါမျှ။ ဝါ၊ ဘယ်တော့မှ။ မာ သမာဂဉ္ဆိ၊ မပေါင်းဖော်နှင့်။ အပ္ပိယေဟိ၊ မချစ်မနှစ်သက်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့နှင့်။ ကုဒါစနံ၊ မျှ။ မာ သမာဂဉ္ဆိ၊ နှင့်။ ပိယာနံ၊ ချစ်အပ်သော သတ္တဝါ သင်္ခါရတို့ကို။ အဒဿနံ၊ မတွေ့မြင်ရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အပ္ပိယာနံ၊ မချစ်မနှစ် သက်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့ကို။ ဒဿနံ စ၊ တွေ့မြင်ရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲ၏။ (ပါ-၂၁၀)
ဂန္ထာ တေသံ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ယေသံ နတ္ထိ ပိယာပ္ပိယံ။
တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။ ပိယံ၊ ချစ်ခြင်းကို။ န ကယိရာထ၊ မပြုရာ။ ဟိ၊ မှန်၏။ ပိယာပါယော၊ ချစ်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့နှင့် ကွေကွင်းရခြင်းသည်။ ပါပကော၊ ဆိုးဝါးလှ၏။ ယေသံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။ ပိယာပ္ပိယံ၊ ချစ်ခြင်းမုန်းခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ တေသံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဂန္ထာ၊ ဝဋ်ဒုက္ခဘောင်, ဖွဲ့နှောင်ထုံးထား, လေးပါးသော ဂန္ထတရားတို့သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိကုန်။ [စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၁။] (ပါ-၂၁၁)
တယောဇနပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧဝံ သရီရေ နိဗ္ဘောဂေ, ပေတေ ကာလကတေ သတိ။
(သာမိ၊ အရှင်။) ဥရဂေါ၊ မြွေသည်။ [ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ။ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၅၈။] ဇိဏ္ဏံ၊ ဟောင်းသော။ တစံ၊ အရေကို။ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ ဂစ္ဆတိ ဣဝ၊ သွားသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။ မေ၊ ၏။ ပုတ္တော၊ သည်။) သံသနုံ၊ မိမိ၏ ခန္ဓာကိုယ်ကို။၁ ဟိတွာ၊ ၍။ ဂစ္ဆတိ၊ ၏။ သရီရေ၊ သား၏ခန္ဓာကိုယ်သည်။ ဧဝံ၊ ဤသို့။ နိဗ္ဘောဂေ၊ (ဇီဝိတိန္ဒြေမရှိတော့သဖြင့်) သုံးဆောင်ခံစားနိုင်ခြင်းမရှိတော့သည်။၁ (ပုတ္တေ၊ သားသည်။) ပေတေ၊ ဤဘဝမှ ဖဲ သွားပြီးသည်။ ဝါ၊ ဘဝတပါးသို့ ပြောင်းသွားပြီးသည်။ [ပရံ လောကံ ဧတိ ဂစ္ဆတီတိ ပေတော (ဓာန်-ဋီ-၄၀၅)။ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၅၈အလို “ပေတေ၊ အသက်အငွေ့ဝိညာဏ်မှ ကင်းသည်”ဟု ပေး။] ကာလကတေ၊ ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်းရှိသည်။ ဝါ၊ သေပြီးသည်။ သတိ၊ ဖြစ်လသော်။ ဝါ၊ ဖြစ်မှ။ (ကာရုညေန ဝါ၊ သနားခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ပရိဒေဝေန ဝါ၊ ငိုခြင်းဖြင့် လည်းကောင်း။ ကော အတ္ထော၊ အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း။) (ပါ-၂၀၉)
၁။ သံတနုံ။ ။ “သံတနုန္တိ အတ္တနော သရီရံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၂)”ဟူသော အဖွင့်အရ သံတနုံသည် သမာသ်ပုဒ်တည်း၊ ဆန်းကြောင့် သထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ “ကလလတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မာဒီဟိ ယထာသမ္ဘဝံ တနိယျတိ ဝိတ္ထာရိယတိ မဟတ္တံ ပါပိယတီတိ တနု(နီတိဓာတု-၂၆၂)၊ တနောတိ သံသာရဒုက္ခန္တိ တနု၊[တနု ဝိတ္ထာရေ+ဥ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၅၀။] သဿ+တနု သံတနု”ဟုပြု။
၁။ နိဗ္ဘောဂေ။ ။ “ဘုဉ္ဇနံ ဘောဂေါ၊ နတ္ထိ+ဘောဂေါ ယဿာတိ နိဗ္ဘောဂံ (သုံးဆောင်ခံ စားနိုင်ခြင်းမရှိသောကိုယ်)၊ (တစ်နည်း) ဘောဂတော+ဝိရဟိတံ နိဗ္ဘောဂံ(သုံးဆောင်ခံစားခြင်းမှ ကင်းသောကိုယ်)”ဟု ပြု။ [နိဗ္ဘောဂေတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဘာဝေန ဘောဂရဟိတေ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊ ၂၅၂)၊ နိဗ္ဘောဂေတိ ဘောဂရဟိတေ နိရတ္ထကေ ဇာတေ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၅၈)။]
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတိ။
(ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်) ဍယှမာနော၊ မီးသင်္ဂြိုဟ်အပ်သော အလောင်းကောင် သည်။ ဉာတီနံ၊ ဆွေမျိုးတို့၏။ ပရိဒေဝိတံ၊ ငိုနေခြင်းကို။ န ဇာနာတိ၊ မသိ။ တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။ ဧတံ၊ ဤသားကို။ (နိမိတ္တံ ကတွာ၊ အကြောင်းပြု၍။) န သောစာမိ၊ ဝမ်းမနည်း တော့ပါ။ တဿ၊ ထိုသား၏။ ဝါ၊ သည်။ ယာ ဂတိ၊ အကြင်ဂတိသည်။ ဝါ၊ ကို။ (ပါဋိကင်္ခါအလိုရှိအပ်သည်။ ဟောတိ၊ ၏။) သော၊ ထိုသားသည်။ (တံ ဂတိံ၊ ထိုဂတိသို့။) ဂတောရောက်သွားပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၁၀) [ပေတ၊ဋ္ဌ၊၅၈အတိုင်း ထည့်ပါဌ်များ ထည့်ပေးသည်။]
အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပိယတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ။
ပိယတော၊ ချစ်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရမှ။ ဝါ၊ ကြောင့်။၂ သောကော၊ သောက သည်။ ဇာယတိ၊ ဖြစ်၏။၁ ပိယတော၊ မှ။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ဘယံ၊ ဘေးသည်။ ဇာယတိ၊ ၏။ ပိယတော၊ မှ။ ဝိပ္ပမုတ္တဿ၊ လွတ်သောပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ သောကော၊ သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ဘယံ၊ သည်။ ကုတော၊ အဘယ်မှာ ရှိတော့အံ့နည်း။ ဝါ၊ မရှိ။၂ (ပါ-၂၁၂)
အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ပိယတော။ ။ ရှေ့နည်းသည် ဇနဓာတ်နှင့်ယှဉ်ရာ၌ မူရင်းဖြစ်ရာကို အပါဒါန် မှည့်သော ဓာတုနာမာနစသောသုတ်နှင့်အညီ ဖြစ်သည်(ရူ-၁၅၈)၊ နောက်နည်းကား ဘေးဖြစ် ကြောင်းကို အပါဒါန်မှည့်သော “ဘယာဒျုပ္ပတ္တိ ဟေတု(နီတိ-၅၅၆)သုတ်နှင့်အညီ ဖြစ်သည်။ [ပိတဗ္ဗံ ကန္တိတဗ္ဗံ, ပိတိ ကန္တတီတိ ဝါ ပိယံ(ဓမ္မဋီ)၊ ပိဏာတိ ပီယတေတိ ဝါ ပိယော၊ ပီ+ယ၊ ပီ၌ ရဿပြု(ဓာတွတ္ထ)။ ဘယာဒျုပတ္တိ-ဘေးစသည်ဖြစ်ကြောင်းသည်၊ ဟေတု-ဟိတ်မည်၏။]
၁။ ဇာယတိ။ ။ ဇန+ယ+တိ၊ ဇနာဒီနမာ တိမှိ စ၌ “ဇနာဒီနမာ”ဟူသော ယောဂ- ဝိဘာဂဖြင့် န်ကို အာပြု(ရူ-၃၁၀)၊ (တစ်နည်း) ဇနီ+အ+တိ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် န်ကို ယပြု၊ ဇ၌ ဒီဃပြု(နိဒီ-၄၂၀)၊ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “ဇာယတီ”ဟု ရှိ၏။(ရူ- ၂၅)
၂။ ကုတော။ ။ ကုတော ဘယန္တိ ဘယံ နတ္ထိ၊ ကုတောသဒ္ဒေါ ဟိ အကုတောသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော ပဋိသေဓတ္ထဝါစကော နိပါတော၊-ဓမ္မဋီ။
֍ * ၃-ဝိသာခါဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပေမတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ။
ပေမတော၊ ချစ်ခြင်းမှ။ ဝါ၊ ချစ်ခြင်းကြောင့်။၃ သောကော ဇာယတိ၊ ပေမတော ဘယံ ဇာယတိ။ ပေမတော၊ မှ။ ဝိပ္ပမုတ္တဿ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ သောကော နတ္ထိ၊ ဘယံ ကုတော။ (ပါ-၂၁၃)
ဝိသာခါဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၃။ ပေမတော။ ။ ပီဏနံ ပေမော၊ [ပီ+မန်၊-ရူ-၄၀၅။] ပိယဿ+ဘာဝေါ ပေမံ၊ [ပိယ '+ဣမ၊ ပိယကို ပ-ပြု၊] ပီနယတီတိ ဝါ ပီ၊ ပိနော+ဘာဝေါ ပေမံ၊ [ပီ+ဣမ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၇၃။] ဓမ္မဋီအလို “ပီတိ ကန္တတီတိ ပေမံ(ကိလေသကာမ)၊ ပိတဗ္ဗံ ကန္တိတဗ္ဗန္တိ ပေမံ(ဝတ္ထုကာမ)၊ ပေမံ စ+ပေမံ စ+ပေမံ”ဟု ပြု၍ “ပေမတော-ချစ်နှစ်တတ်သော ကိလေသာကာမ, ချစ်နှစ်သက်ဖွယ် ဝတ္ထုကာမမှ”ဟု ပေး။
֍ * ၄-လိစ္ဆဝီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ရတိယာ ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ။
ရတိယာ၊ ကာမဂုဏ်ပေါ်, မွေ့လျော်ပျော်ပါး, လိုက်စားခြင်းမှ။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ပေ။ ကုတော။ (ပါ-၂၁၄)
လိစ္ဆဝီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကာမတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ။
ကာမတော၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, နှစ်ဖြာသောကာမမှ။၁၊ ပေ။ ကုတော။ (ပါ-၂၁၅)
အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ကာမတော ဇာယတီ သောကော။ ။ ဘိန္နသတ္တိသမဝေတနည်းအရ ကာမတောကို “ကာ+အတော၊ ကာမ+အတော၊ ကာမတော”ဟုလည်းကောင်း, သောကောကို “သော+ကော၊ သောကော၊ သော သောကော”ဟုလည်းကောင်း ခွဲ၍ “ကာမတော-ကြောင့်၊ သောကော-သောက ဟု ဆိုအပ်သော၊ ကော (ကုစ္ဆိတော)-လွန်စွာ စက်ဆုတ်ဖွယ်ရှိသော၊ ကော ဝိယ (အဂ္ဂိ ဝိယ)-မီး သဖွယ် လောင်တတ်သော၊ ကော ဝိယ (ဝါယု ဝိယ)-လေမုန်တိုင်းကြီးသဖွယ် သတ္တဝါကို တကယ် တိုက်ချိုးဖျက်ဆီးတတ်သော၊ သော (သမ္မောသော)-မိမိမှီရာ, သတ္တဝါတို့ကို မိန်းမောတွေဝေစေ တတ်သော၊ [သမ္မောသကို သပြု၊] သော သောကော-ထိုသောကသည်၊ ဇာယတိ-၏၊ ကာမတောကာမဂုဏ်ကြောင့်၊ ယော ကာမ (ယော ကာမော)-အကြင်ကာမဂုဏ်ကို၊ ကာ-စက်ဆုတ်ဖွယ်ဟူ၍၊ မတော-သိသင့်သိထိုက်၏၊ အတော ကာမတော-ထိုစက်ဆုတ်စရာ, ယုတ်ညံ့စွာသော ကာမဂုဏ် ကို အလိုရှိမှားခြင်းကြောင့်၊ ဘယံ-ကြောက်ဖွယ်သော၊ ဘယံ-ဘေးသည်၊ (တဿ စ-ထိုသူအား လည်းကောင်း၊ အညေသဉ္စ-သူတစ်ပါးတို့အားလည်းကောင်း၊) ဇာယတိ-၏”ဟု မဟာသိသျ-၁၁၄၌ ပေးတော်၏။
֍ * ၆-အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တဏှာယ ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ။
တဏှာယ၊ ဒွါရခြောက်ပါး၌ ဖြစ်သောတဏှာမှ၊ ပေ။ ကုတော။ (ပါ-၂၁၆)
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-ပဉ္စသတဒါရကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္တနော ကမ္မကုဗ္ဗာနံ, တံ ဇနော ကုရုတေ ပိယံ။
သီလဒဿနသမ္ပန္နံ၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလ, မဂ်ဉာဏ်ဖိုလ်ဉာဏ်အမြင်နှင့် ပြည့်စုံ သော။ ဓမ္မဋ္ဌံ၊ လောကုတ္တရာတရားကိုးပါး၌တည်သော။ ဝါ၊ လောကုတ္တရာတရားကိုးပါး ကို မျက်မှောက်ပြုပြီးသော။ သစ္စဝေဒိနံ၊ သစ္စာလေးပါးတရားတို့ကို သိသော။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ကမ္မံ၊ သိက္ခာသုံးပါးဟူသော အလုပ်ကို။ ကုဗ္ဗာနံ၊ ပြုသော။၁ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဇနော၊ လောကီလူအပေါင်းသည်။ ပိယံ၊ ချစ်အပ်သူ၏အဖြစ်ကို။ ဝါ၊ ချစ်မြတ်နိုးခြင်းကို။ ကုရုတေ၊ ပြုအပ်၏။ (ပါ-၂၁၇)
ပဉ္စသတဒါရကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ကုဗ္ဗာနံ။ ။ ကရောတီတိ ကုဗ္ဗာနော၊ ကရ+ဩ+မာန၊ ဩကို ဥပြု, က၌ အ-ကို ဥပြု, ယဝကာရာ စဖြင့် ဥကိုဝပြု, ဝဒွေဘော်လာ, ဝွကို ဗ္ဗပြု, ကွစိဓာတုဖြင့် ဓာတွန်ရ်ကိုချေ, မာနကို အာနပြု။ (ရူ-၄၀၀)
֍ * ၈-ဧကအနာဂါမိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကာမေသု စ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော, ဥဒ္ဓံသောတောတိ ဝုစ္စတိ။
(ယော ဘိက္ခု၊ သံသရာရေး, လာမည့်ဘေးကို, မြော်တွေးရှုတောင်း, အကြင် ရဟန်းကောင်းသည်။) အနက္ခာတေ၊ ဘယ်သူဖန်ဆင်း, ဘယ်အဆင်းဟု, အလျင်း မဆိုအပ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်၌။ [အက္ခာယတီတိ အက္ခာတံ၊ န+အက္ခာတံ အနက္ခာတံ။ ဓမ္မဋီ။] ဆန္ဒဇာတော၊ အားထုတ်ခင်မင်, ဖြစ်သောလိုချင်မှုရှိသည်လည်းကောင်း။ မနသာ၊ အောက် မဂ်ဖိုလ်အကုန်, စိတ်သုံးစုံဖြင့်။ ဖုဋော စ၊ နိဗ္ဗာန်မြတ်ဆီ, ဖြန့်ရောက်သည်လည်းကောင်း။၂ ကာမေသု၊ ငါးပါးအာရုံ, ကာမဂုဏ်တို့၌။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော၊ အနာဂါမဂ်, ပယ်ခွာချက်ကြောင့်, မဆက်မစပ်, မဖွဲ့အပ်သောစိတ်ရှိသည်လည်းကောင်း။ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ (သော ဘိက္ခု၊ သံသရာရေး, လာမည့်ဘေးကို, မျှော်တွေးရှုတောင်း, ထိုရဟန်း ကောင်းကို။) ဥဒ္ဓံသောတောတိ၊ သုဒ္ဓါဝါသ, ထက်ဌာန၌, မုချဖွဲ့စပ်, တဏှာဝဋ်ဟူသော အနှောင်အဖွဲ့ရှိသူဟူ၍။ ဝါ၊ သုဒ္ဓါဝါသ, ထက်ဌာန၌, မုချစီးတတ်, အရဟတ္တမဂ်ဟူ သော အလျဉ်ရှိသူဟူ၍။၃ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၁၈)
ဧကအနာဂါမိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ဖုဋော။ ။ ဖရိတ္ထ ဖရီယိတ္ထာတိ ဝါ ဖုဋော၊ ဖရ+တ၊ ဖ၏အ-ကို ဥပြု, ရ်ကိုချေ, တကို ဋပြု(နီဒီ-၄၈၁)၊ “ပူရိတော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၈၉)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဖရဓာတ် ဗျာပနအနက်, “ဖုသိတာ(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၀)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဖရဓာတ် ဂတိအနက်ဟု ယူရာ၏။
၃။ ဥဒ္ဓံသောတော။ ။ သောတအရ “တဏှာ, ဝဋ်, မဂ်”ဟု ၃မျိုးရ၏၊ ထိုတွင် တဏှာနှင့် ဝဋ်ကို ရသောနည်း၌ သောတသဒ္ဒါ ဗန္ဓနအနက်တည်း၊ မဂ်ကိုရသောနည်း၌ မဂ်သည် ရေအလျင် နှင့်တူသဖြင့် သဒိသူပစာရ, ဥပမာတဒ္ဓိတ်အားဖြင့် သောတမည်သောကြောင့် သောတသဒ္ဒါသည် “အလျဉ်”ဟူသောအနက် ဖြစ်သင့်၏၊ သောတအရ ၃မျိုးဖြစ်သော်လည်း ဝိဂြိုဟ်မှာ “ဥဒ္ဓံ+ သောတော အဿာတိ ဥဒ္ဓံသောတော-အထက်သုဒ္ဓါဝါသဘုံ၌ သောတရှိသူ(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၀)”ဟု တစ်မျိုးတည်းသာတည်း။ (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၊ အနုဋီ၊၃၊၄၉၊ ပုဂ္ဂလဘာ-၁၆၄၊ ၅၀၇)
֍ * ၉-နန္ဒိယဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စ, အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတံ။
စိရပ္ပဝါသိံ၊ ကြာရှည်စွာ ကွေကွင်း၍ နေရခြင်းရှိသော။၁ ဒူရတော၊ တစ်ရွာ တစ်ကျေး, ရပ်အဝေးမှ။ သောတ္ထိံ၊ ချမ်းချမ်းသာသာ။ အာဂတံ၊ ပြန်၍ရောက်လာသော။ ပုရိသံ၊ ယောကျ်ားကို။ ဉာတိမိတ္တာ၊ ဆွေမျိုးမိတ်ဆွေတို့သည်လည်းကောင်း။ သုဟဇ္ဇာ စ၊ ကောင်းသောစိတ်နှလုံးရှိကြသောချစ်ကျွမ်းဝင်သူတို့သည်လည်းကောင်း။ အာဂတံ၊ ပြန်လာပေပြီဟူ၍။ အဘိနန္ဒန္တိ၊ လက်ခံကြကုန်၏။ [“အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ” အရ နန္ဒ ဓာတ် သမ္ပဋိစ္ဆနအနက်။] (ပါ-၂၁၉)
၁။ စိရပ္ပဝါသိံ။ ။ ပဝါသိံ၌ ပဥသာရသည် ဝိယောဂအနက်တည်း၊ “ပဝသနံ ပဝါသော (ကင်း၍နေခြင်း)၊ ပဝါသော+အဿ အတ္ထီတိ ပဝါသီ၊ ပဝသနသီလော ဝါ ပဝါသီ၊ စိရံ+ပဝါသီ စိရပ္ပဝါသီ”ဟု ပြု။ (သီဘာ၊၂၊၁၉၃၊ ဂဠုန်ပျံ-၃၃)
သန္ဓိရုပ်။ ။ “စိရံ+ပဝါသိံ”ဟုဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ကိုချေ, ပဒွေဘော်လာ(ရူ-၃၈)၊ (တစ် နည်း) နိဂ္ဂဟိတ်ကို ပဝဂ္ဂန္တ မ-ပြု, ယဝမဒနတရလာစာဂမာသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် မကို ပပြု (ကစ္စည်း-၅၃)၊ (တစ်နည်း) တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်, ဗျဉ္ဇနေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို ပပြု။(နိဒီ-၃၈၊ ဝိဗော၊၃၀) [“စိရပ္ပဝါသိ”န္တိ ဧတ္ထ ပသဒ္ဒေါ သဝနကိရိယာယ ဝိယောဂဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတိ၊-သာရတ္ထ၊၁၊၃၂၉။]
ပုညာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, ပိယံ ဉာတီဝ အာဂတံ။
တထေဝ၊ ပမာဆိုမူ, ထို့အတူသာလျှင်။ အသ္မာ လောကာ၊ ပါရမီစု, မြတ် ကောင်းမှုကို, ပြုစုခွင့်ရ, ဤဘဝမှ။ ပရံ ဂတံ၊ တမလွန်ဘဝ, နောက်လောကသို့, မုချ စုတေ, သွားရလေသော။ ကတပုညမ္ပိ၊ နေ့စဉ်မပြတ်, ပြုထားအပ်သည့်, သုံးရပ်သော ကောင်းမှုရှိသူကိုလည်း။ အာဂတံ၊ စီးပွားဥစ္စာ, ကောင်းစွာရှာလျက်, ဘယာမသန်း, အသပြာထမ်း၍, အေးချမ်းသာယာ, ပြန်၍လာသော။ ပိယံ၊ ချစ်ခင်လေးစား, အရေး ထားသည့်, သွေးသားစပ်နေ, ကိုယ့်မျိုးဆွေကို။ ဉာတီ၊ မိဘသားချင်း, အရင်းအချာ, ကြင်နာမြတ်နိုး, သူ့ဆွေမျိုးတို့သည်။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ဣဝ၊ ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာ, သူ့အလာကို, ကြည်သာရွှင်ပြ, လက်ခံကြိုဆိုကြကုန်သကဲ့သို့။ ပုညာနိ၊ မိဘအလား, သူပြုထားသည့်, များပြားထိုထို, သူ့ကုသိုလ်တို့သည်။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ ဆယ်ခုလျှမ်းဖြာ, နတ်ပဏ္ဏာဖြင့်, ဝမ်းသာ နှစ်လို, လက်ကမ်းကြိုဆိုကြလေကုန်သတည်း။ (ပါ-၂၂၀)
နန္ဒိယဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပိယဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁၇-ကောဓဝဂ်
֍ * ၁-ရောဟိနီခတ္တိယကညာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တံ နာမရူပသ္မိမသဇ္ဇမာနံ, အကိဉ္စနံ နာနုပတန္တိ ဒုက္ခာ။
ကောဓံ၊ ဒေါသအမျက်, ခြောင်းခြောင်းထွက်သည့်, စိတ်ပျက်စိတ်ဆိုး, စိတ် ကောက်မျိုးကို။ ဇဟေ (ဇဟေယျ)၊ တစ်ရံတစ်ဆစ်မျှ, မဖြစ်ရအောင်, မုချပုံသေ, ပယ်စွန့် လေရာ၏။ မာနံ၊ ငါငါထောင်လွှား, ငါတကားဟု, ထောင်လွှားတက်ကြွ, မာန်မာနကို။ ဝိပ္ပဇဟေယျ၊ တစ်ရံတစ်ဆစ်မျှ, မဖြစ်ရအောင်, မုချပုံသေ, ပယ်စွန့်လေရာ၏။ သဗ္ဗံ သံယောဇနံ၊ သံသရာဝဋ်မှ, မလွတ်ရအောင်, တုပ်နှောင်ဖွဲ့ယှဉ်, အလုံးစုံသော သံယော ဇဉ်ကို။ အတိက္ကမေယျ၊ မဆွယ်အပွား, တကယ်မများအောင်, ပယ်ရှားလွန်မြောက် လေရာ၏။ နာမရူပသ္မိံ၊ ခန္ဓာငါးပါး, ရုပ်နာမ်တရား၌။ အသဇ္ဇမာနံ၊ ငါ့ရုပ်ဝေဒနာ, ငါ့ခန္ဓာ ဟု, စွဲကာမှတ်ဘိ, ကပ်ငြိခြင်းမရှိသော။ အကိဉ္စနံ၊ ရာဂဒေါသ, မောဟကင်းဘိ, ကြောင့် ကြလည်းမရှိေသော။ တံ (ပုဂ္ဂလံ)၊ ဤပြဆိုအပ်, ဂုဏ်သကတ်ဖြင့်, သင့်မြတ်ထုတ်ဆို, ထိုပုဂ္ဂိုလ်သို့။ ဒုက္ခာ၊ ကိုယ်စိတ်နှစ်ဝ, ပင်ပန်းရသည့်, ရှုပ်သမျှအကြောင်း, ဒုက္ခအပေါင်း တို့သည်။ နာနုပတန္တိ၊ ကောဓမာန, စသည်ခပင်း, အကြောင်း ကင်းသဖြင့်, အရှင်းပုံ သေ, မကျရောက်နိုင်လေကုန်သတည်း။ (ပါ-၂၂၁)
ရောဟိနီခတ္တိယကညာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တမဟံ သာရထိံ ဗြူမိ, ရသ္မိဂါဟော ဣတရော ဇနော။
သာရထိ၊ ရထားထိန်းသည်။ ဘန္တံ၊ လှုပ်လှုပ်ရှားရှား ပြေသွားနေသော။ ရထံ၊ ရထားကို။ (ဝါရေတိ) ဣဝ၊ မလိုရာအရပ်သို့ မသွားအောင် တားမြစ်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ ထို့အတူ။) ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဥပ္ပတိတံ၊ အထက်အထက်၌ ဖြစ် ပေါ်လာသော။ [ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ+ပတိတံ ဂတံ ပဝတ္တန္တိ ဥပ္ပတိတံ။ ဓမ္မ-ဋီ-၂၂၆။] ကောဓံ၊ ဒေါသကို။ ဝါရယေ၊ တားမြစ်နိုင်၏။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ သာရထိံ၊ ရထားထိန်းဟူ၍။ အဟံ၊ ငါဘုရား သည်။ ဗြူမိ၊ ဟောတော်မူ၏။ ဣတရော၊ ကောဓကို တားနိုင်သူမှ တစ်ပါးသော။ ဇနော၊ ရထားမောင်းသူ လူအပေါင်းသည်။ ရသ္မိဂ္ဂါဟော၊ ရထားမြင်း၏ကြိုးကို ကိုင်သူသာ တည်း။ (ပါ-၂၂၂)
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာ’လိကဝါဒိနံ။
ကောဓံ၊ အမျက်ထွက်သူကို။ အက္ကောဓေန၊ အမျက်မထွက်သူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ၊ အမျက်မထွက်ခြင်းမေတ္တာတရားဖြင့်။ ဇိနေ၊ အနိုင်ယူထိုက်၏။ အသာဓုံ၊ မကောင်း သောသူကို။ သာဓုနာ၊ ကောင်းသောသူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ၊ ကောင်းသောနည်းလမ်းဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ ကဒရိယံ၊ ဝန်တိုစေးနှဲ, မစွန့်ကြဲတတ်, စက်ဆုတ်အပ်စွာ, သတ္တဝါကို။ ဒါနေန၊ ပေးကမ်းခြင်းဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ အလိကဝါဒိနံ၊ မမှန်သော စကားကို ပြောဆိုလေ့ရှိသူကို။ သစ္စေန၊ အမှန်ကို ပြောဆိုခြင်းသစ္စာဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ (ပါ-၂၂၃) [ဓမ္မ-ဋီ-၂၃၃အလို “ကောဓံ၊ ကို။ အက္ကောဓေန၊ အမျက်မထွက်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။ ဓမ္မေန၊ တရားသဖြင့်။ သမေန၊ မျှတသဖြင့်။) ဇိနေ၊ ၏။ ကဒရိယံ၊ ကို။ ဒါနေန၊ ပေးကမ်းခြင်းဖြင့်။ ဝါ၊ ဒါနနှင့်စပ်သော တရားစကား ဖြင့်။ ဝါ၊ ဓမ္မဒါနဖြင့်။ ဇိနေ၊ ၏။ အလိကဝါဒိနံ၊ ကို။ သစ္စေန၊ သစ္စာ၏ အကျိုးအာနိသင်ကိုပြသော တရားနှင့်စပ်သော စကားဖြင့်၊ ဇိနေ-၏”ဟု ပေး။]
ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-မဟာမောဂ္ဂလာနတ္ထေရပဥှဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧတေဟိ တီဟိ ဌာနေဟိ, ဂစ္ဆေ ဒေဝါန သန္တိကေ။
သစ္စံ၊ မှန်သောစကားကို။ ဘဏေ၊ ပြောဆိုရာ၏။ န ကုဇ္ဈေယျ၊ သူတပါးအား အမျက်မထွက်ရာ။ ယာစိတော၊ သီလရှိသူတို့က တောင်းခံအပ်သည်။ (သမာနော ဖြစ်လသော်။) အပ္ပမ္ပိ၊ အနည်းငယ်မျှကိုသော်လည်း။ ဒဇ္ဇာ၊ ပေးလှူရာ၏။ တီဟိ၊ သုံး ပါးကုန်သော။ ဧတေဟိ ဌာနေဟိ၊ ဤအကြောင်းတို့ကြောင့်။ ဒေဝါနံ၊ နတ်တို့၏။ သန္တိကေ၊ အထံသို့။၁ ဂစ္ဆေ၊ ရောက်နိုင်၏။ (ပါ-၂၂၃)
ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သန္တိကေ။ ။ အမနံ နိဋ္ဌာနဂမနန္တိ အန္တော, ဩသာနံ(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၉၃)၊ အမတိ ယာတီတိ အန္တော၊[အမ+တ၊-မောဂ်-၇၊၈၂။] သဟ+အန္တေန ယံ ဝတ္တတီတိ သန္တံ၊ သန္တံယေဝ သန္တိကံ၊ “ဒေဝလောကံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ကံအနက်၌ သ္မိံသက်၊ (တစ်နည်း)တေသုဝုဒ္ဓိဖြင့် အံဝိဘတ်ကို ဧ ပြု၊ (တစ်နည်း)ဒုတိယာဝိဘတ်မှ သတ္တမီသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း)ဒုတိယာ ဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း)ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ(နီတိ-၆၇၇) သုတ်ဖြင့် ဒုတိယာဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သက်-ဟုကြံ။
֍ * ၅-ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗကေ ပေါသေ, ကာမံ တသ္မိမ္ပိ ဝိဿသေ။
ယသ္မိံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ (ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ၊ မြင်အပ်ကာမျှဖြစ်သော်သာ။ ဝါ၊ မြင်လျှင်မြင်ချင်း။) မနော၊ စိတ်သည်။ နိဝိသတိ၊ သက်ဝင်၍ တည်၏။ ဝါ၊ မနော နိဝိသတိ၊ စိတ်ဝင်စား၏။ စိတ္တဉ္စာပိ၊ စိတ်သည်လည်း။ ပသီဒတိ၊ ကြည်လင်နူးညံ့၏။ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗကေ၊ ရှေး၌ မမြင်အပ်ဖူးသော။ တသ္မိံ ပေါသေပိ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၌လည်း။ ကာမံ၊ စင်စစ်။ ဝိဿသေ၊ အကျွမ်းဝင်တတ်၏။ [ကာမံ တသ္မိမ္ပိ ဝိဿသေတိ... ဧကံသေန ဝိဿသေ၊ ဝိဿာသံ အာပဇ္ဇတိယေဝ။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၈။] (ဋ္ဌ-၂၁၁)
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ။
ဥပ္ပလံ ဝါ၊ ပန်းကြာမျိုးသည်လည်းကောင်း။ (အညံ ဝါ၊ ရေ၌ပေါက်ရိုး, အခြား သော ပန်းမျိုးသည်လည်းကောင်း။) (တစ်နည်း) ဥပ္ပလံ ဝါ၊ ကြာညိုကြာဖြူကြာနီသည် လည်းကောင်း။ (အညံ ဝါ၊ အခြားသော ပဒုမ္မာစသော ကြာသည်လည်းကောင်း။) ဥဒကေ၊ ရေ၌။ (ဇာယမာနံ၊ ပွင့်ထွန်းပေါ်ပေါက်လာသည်ရှိသော်။ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ၊ ရေနှင့်ကြာဟူသော နှစ်ပါးသော အကြောင်းတို့ကြောင့်။) ဇာယတေ ယထာ၊ ဖြစ်ပေါ် လာသကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) တံ ပေမံ၊ ထိုချစ်ခြင်းသည်။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေးဘဝ၌။ သန္နိဝါသေန ဝါ၊ အတူတကွ နေထိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊ ပစ္စုပ္ပန် ဘဝ၌ အစီးအပွားကို ပြုခြင်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ဧဝံ၊ ဤနှစ်ပါးသော အကြောင်းတို့ကြောင့်။ ဇာယတေ၊ ဖြစ်၏။ (ဋ္ဌ-၂၁၂)
ယော စေပိ အတိစ္စ ဇီဝတိ, အထ သော ဇရသာပိ မိယျတိ။
(မနုဿာနံ၊ လူတို့၏။) ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ ဝတ၊ စင်စစ်။ အပ္ပံ၊ တိုတောင်းလှ၏။ ဝဿသတာ၊ အနှစ်တစ်ရာမှ။ ဩရံပိ၊ ဤဘက်၌လည်း။ မိယျတိ၊ သေရ၏။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အတိစ္စ၊ အနှစ်တစ်ရာကို ကျော်လွန်၍။ [အတိစ္စာတိ ဝဿသတံ အတိက္ကမိတွာ။ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၃။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၈။] စေပိ ဇီဝတိ၊ အကယ် ၍မူလည်း အသက်ရှင်အံ့။ အထ၊ ထိုသို့အသက်ရှင်ပါသော်လည်း။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် သည်။ ဇရသာပိ၊ ဇရာကြောင့်လည်း။ မိယျတိ၊ သေရ၏။ [မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆အလို “ဇရသာသည်။ (အဘိဘူတော၊ လွှမ်းမိုးအပ်သည်။ ဟုတွာ) ပိ၊ ဖြစ်၍လည်း။ မိယျတိ၊ ၏”ဟု ပေး။] (ဋ္ဌ-၂၁၃)
ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တေ ယန္တိ အစ္စုတံ ဌာနံ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ။
အဟိံသကာ၊ သူတပါးကို မညှင်းဆဲတတ်ကုန်သော။ ကာယေန၊ ကာယဒွါရ ဖြင့်။ ဝါ၊ ကာယကိုမှတ်, သုံးရပ်သောဒွါရဖြင့်။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ သံဝုတာ၊ စောင့်စည်းတတ်ကုန် သော။ ယေ မုနယော၊ အကြင်အသေခမုနိတို့သည်။ (သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။) တေ၊ ထိုအသေခ မုနိတို့သည်။ ယတ္ထ၊ အကြင်နိဗ္ဗာန်၌။ ဝါ၊ သို့။ ဂန္တွာ၊ ရောက်၍။ ဝါ၊ ရောက်လသော်။ န သောစရေ၊ ဝမ်းမနည်းရတော့ကုန်။ အစ္စုတံ၊ စုတေရွေ့လျော, သေရခြင်းသဘောမရှိ သော။ (တံ) ဌာနံ၊ ထိုနိဗ္ဗာန်အရပ်သို့။ ယန္တိ၊ ရောက်ကြရကုန်၏။ (ပါ-၂၂၅)
ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနံ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ။
သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ ဇာဂရမာနာနံ၊ နိုးကြားကုန်သော။ အဟောရတ္တာနုသိက္ခီနံ၊ နေ့ညဉ့်ပတ်လုံး သိက္ခာသုံးပါးကို ကျင့်ကုန်သော။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် ရဿပြုသည်။] နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာန်သို့။ အဓိမုတ္တာနံ၊ စွဲစွဲမြဲမြဲ သက်ဝင်သူတို့၏။ ဝါ၊ စိတ်ညွတ်သူတို့၏။ အာသဝါ၊ အာသဝေါတရားတို့သည်။ အတ္ထံ၊ ချုပ်ငြိမ်းပျက်ယွင်း, မရှိခြင်းသို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ရောက် ကုန်၏။ (ပါ-၂၂၆)
ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧတံ တေ ဘောဇနံ အာသိ, ကသ္မာ ဒါနိ န ဘုဉ္ဇသိ။
(တွံ၊ သင်သည်။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေး၌။) တိဏပရိဃာသံ၊ စားကြွင်းမြက်ငုတ်ကို။ ဘုတွာ၊ စား၍လည်းကောင်း။ အာစာမကုဏ္ဍကံ၊ ထမင်းရည် ထမင်းချိုး ဆန်ကွဲကို။၁ ဘုတွာ၊ စားသောက်၍လည်းကောင်း။ (ဝဍ္ဎိတော၊ ကြီးပြင်းခဲ့ရသည်။ အာသိ၊ ဖြစ်ခဲ့ပြီ။) ဧတံ၊ ဤအစာသည်။ (ပုဗ္ဗေ၊ ရှေး၌။ ဝါ၊ ရှေးတုန်းက။) တေ၊ သင်၏။ ဘောဇနံ၊ စားနေကျ အစာသည်။ အာသိ၊ ဖြစ်ခဲ့ပြီ။ ဒါနိ၊ ယခုအခါ၌။ (တံ၊ ထိုအစာကို။) ကသ္မာ၊ အဘယ် ကြောင့်။ န ဘုဉ္ဇသိ၊ မစားသနည်း။ (ဋ္ဌ-၂၁၄)
၁။ အာစာမကုဏ္ဍကံ။ ။ “အာစာမကုဏ္ဍကန္တိ အာစာမော ဝုစ္စတိ ဩဒနာဝသေသံ၊ ကုဏ္ဍကန္တိ ကုဏ္ဍကမေဝ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ အာစာမဟူသည် ထမင်းကြွင်း, ထမင်းကျန်တည်း၊ ထိုထမင်းကြွင်း, ထမင်းကျန်ဟူသည်လည်း ဤ၌ ထမင်းရည်, ထမင်းချိုး သာတည်း။ မှန်၏-အာစာမသဒ္ဒါသည် ထမင်းရည်, ထမင်းချိုးဟူသော အနက်၂မျိုးကို ဟော နိုင်၏(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅)၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂,၂၆၂-၃၌လည်း “အဝဿာန ဈာမကဘတ္တ ဝိဃာသတိဏာနိ (ထမင်းရည် ထမင်းချိုး စားကြွင်းမြက်ငုတ်တို့ကို) ဒတွာ တံ ပဋိဇဂ္ဂိ၊ ဩဒနကဉ္ဇကဉ္စ(ထမင်း ရည်ကိုလည်းကောင်း ) ဈာမကဘတ္တဉ္စ ဝိဃာသတိဏဉ္စ ခါဒါပေတွာ”ဟု ထမင်းရည်, ထမင်းချိုး ၂မျိုးလုံးကို ဆို၏။ [အာစမီယတေတိ အာစာမော၊ အာ+စမု အဒနေ+ဏ၊ ဤ၌ အာရှေးရှိသဖြင့် ပါနအနက်(ဓာန်-ဋီ-၄၆၆)၊ ကုဏ္ဍတိ ဒဟတီတိ ကုဏ္ဍော၊ ကုဏ္ဍော ဧဝ ကုဏ္ဍကော(ဓာန်-ဋီ-၄၅၄၊ ဓာဒီ)၊ အာစာမော စ+ကုဏ္ဍကော စ အာစာမကုဏ္ဍကံ။]
ဗဟုံ တတ္ထ မဟာဗြဟ္မေ, အပိ အာစာမကုဏ္ဍကံ။
မဟာဗြဟ္မေ၊ အို..မြတ်သောကုန်သည်! ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ ပေါသံ၊ သတ္တဝါကို။ (ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ယောက်ကို)။ ဇာတိယာ၊ အမျိုးဇာတ်အားဖြင့်သော်လည်းကောင်း။ ဝိနယေန ဝါ၊ အကျင့်အားဖြင့်သော်လည်းကောင်း။ န ဇာနန္တိ၊ မသိကုန်။ တတ္ထ၊ ထိုအရပ်၌။ အာစာမကုဏ္ဍကံ အပိ၊ ထမင်းရည် ထမင်းချိုး ဆန်ကွဲသည်သော်မှ လည်း။ ဗဟု၊ များလှပါပြီ။ [ဂါထာ၌ သုခုစ္စာရဏအကျိုးငှါ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၄၌ “ဗဟု”ပင် ရှိ၏။] (ဋ္ဌ-၂၁၅)
ဇာနန္တော ဇာနမာဂမ္မ, န တေ ဘက္ခာမိ ကုဏ္ဍကံ။
တွဉ္စ၊ သင်သည်ကား။ ခေါ၊ စင်စစ်။ မံ၊ ကျွန်ုပ်ကို။ ယာဒိသော၊ ယင်းကဲ့သို့ ရှု အပ်သော။ အယံ၊ ဤမြင်းသည်။ ဟယုတ္တမော၊ မြတ်သောမြင်းဟူ၍။ ဝါ၊ အမျိုးကောင်း သောမြင်းဟူ၍။ [ဟယတိ သီဃံ ဂစ္ဆတီတိ ဟယော၊ ဟယော စ+သော+ဥတ္တမော စာတိ ဟယုတ္တမော။ နီတိဓာတု-၁၃၉။] ပဇာနာသိ၊ အပြားအားဖြင့်သိ၏။ ဝါ၊ သေချာစွာသိ၏။ ဇာနန္တော၊ မိမိစွမ်းရည်ကိုသိသော။ (အဟံ၊ ကျွန်ုပ်သည်။) ဇာနံ၊ စွမ်းရည်ကိုသိသော။ (တံ၊ သင့်ကို။) အာဂမ္မ၊ စွဲ၍။ တေ၊ သင်၏။ (သန္တိကေ၊ အထံ၌။) ကုဏ္ဍကံ၊ ဆန်ကွဲကို။ (ဆန်ကွဲယာဂုကို)။ န ဘက္ခာမိ၊ မစားနိုင်ပါ။ (ဋ္ဌ-၂၁၆)
ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-အတုလဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသီနံ, နိန္ဒန္တိ ဗဟုဘာဏိနံ၊
မိတဘာဏိမ္ပိ နိန္ဒန္တိ, နတ္ထိ လောကေ အနိန္ဒိတော။
အတုလ၊ အတုလ! ဧတံ၊ ဤကဲ့ရဲ့ခြင်းချီးမွှမ်းခြင်းသည်။ ပေါရာဏံ၊ ရှေး၌ဖြစ် သော အလေ့အကျက်တည်း။ ဧတံ၊ ဤကဲ့ရဲ့ခြင်း ချီးမွှမ်းခြင်းသည်။ အဇ္ဇတနာမိဝ (အဇ္ဇတနံ+ဣဝ)၊ ယနေ့၌ ဖြစ်သည်သာ။၁ န (ဟောတိ)၊ မဟုတ်။ တုဏှိမာသီနံ၊ ဆိတ် ဆိတ်နေလေ့ရှိသူကိုလည်း။ နိန္ဒန္တိ၊ ကဲ့ရဲ့ကုန်၏။ ဗဟုဘာဏိနံ၊ များစွာ စကားပြောဆို လေ့ရှိသူကိုလည်း။ နိန္ဒန္တိ၊ ကုန်၏။ မိတဘာဏိမ္ပိ၊ နှိုင်းနှိုင်းချိန်ချိန် ပြောဆိုလေ့ရှိသူကို လည်း။ နိန္ဒန္တိ၊ ကုန်၏။ လောကေ၊ လောက၌။ အနိန္ဒိတော၊ မကဲ့ရဲ့အပ်သူသည်။ ဝါ၊ အကဲ့ရဲ့မခံရသူသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ပါ-၂၇၇)
၁။အဇ္ဇတနာမိဝ။ ။ “အဇ္ဇတနံ+ဣဝ”ဟု ဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, မ-လာ၊ န၌ ဒီဃပြု၊ (တစ်နည်း) နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ-ပြု, လောပေ မေ စ ဒီဃော(သဒ္ဒသင်္ဂဟ၊၁၊၁၂၃)သုတ်ဖြင့် န၌ ဒီဃပြု၊ “အဇ္ဇ+ဘဝံ အဇ္ဇတနံ(ရူ-၄၂၃၊ မောဂ်-၄, ၂၁)၊ (တစ်နည်း)အဇ္ဇ ဧဝ အဇ္ဇတနံ(ပါစိယော- ၄၉)”ဟုပြု၊ နောက်နည်းအလို တနပစ္စည်း သွတ္ထ၌သက်၍ “အဇ္ဇတနံ ဣဝ-ယနေ့၌သာ၊ ဝါ -ယနေ့မှသာ၊ န ဟောတိ-ဖြစ်သည်မဟုတ်”ဟုပေး၊ ဣဝသဒ္ဒါ ဧဝအနက်၌ ဖြစ်၏။ [နေတံ အဇ္ဇ- တနာမိဝဣစ္စာဒီသု ဣဝသဒ္ဒေါ ဧဝတ္ထေ ဝတ္တတိ၊-နိဒီ-၄၃။]
ဧကန္တံ နိန္ဒိတော ပေါသော, ဧကန္တံ ဝါ ပသံသိတော။
ဧကန္တံ၊ စင်စစ်။ နိန္ဒိတော၊ ကဲ့ရဲ့အပ်သော။ ပေါသော၊ ယောကျ်ား (ပုဂ္ဂိုလ်) သည် လည်းကောင်း။ ဧကန္တံ၊ စင်စစ်။ ပသံသိတော၊ ချီးမွှမ်းအပ်သော။ ပေါသော ဝါ၊ ကောင်း။ န စ အဟု၊ ရှေးကလည်း မရှိခဲ့။ န စ ဘဝိဿတိ၊ နောင်လည်း ရှိလိမ့်မည်မဟုတ်။ ဧတရဟိ စ၊ ယခုအခါ၌လည်း။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ပါ-၂၂၈)
အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ မေဓာဝိံ, ပညာသီလသမာဟိတံ။
အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ၊ မပေါက်မပျက်သော အကျင့်, အသက်မွေးမှုရှိသော။ မေဓာဝိံ၊ အဆီအနှစ်, ပညာစစ်ရှိသော။ ပညာသီလသမာဟိတံ၊ လောကီလောကုတ္တရာပညာ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလနှင့် ပြည့်စုံသော။ ယံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝိညူ၊ ကြောင်းကျိုးမြင်သိ, ပညာရှိတို့သည်။ သုဝေ သုဝေ၊ နေ့တိုင်းနေ့တိုင်း။ အနုဝိစ္စ၊ ချီးမွှမ်းရှုံ့ချ, ကြောင်းမူလကို, ကျနသိမြင်, ဉာဏ်သက်ဝင်၍။ စေ ပသံသန္တိ၊ အကယ်၍ ချီးမွမ်းကုန်အံ့။ (ပါ-၂၂၉)
ဒေဝါပိ နံ ပသံသန္တိ, ဗြဟ္မုနာပိ ပသံသိတော။
(ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ဖြစ်လသော်။) တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဇမ္ဗောနဒဿ၊ ဇမ္ဗူရစ်ရွှေစင် ၏။၁ နိက္ခံဣဝ၊ တစ်နိက္ခအလေးချိန်ရှိသောရွှေတုံးရွှေခဲကိုကဲ့သို့။ ဝါ၊ တစ်နိက္ခကိုကဲ့သို့။၂ ကော၊ အဘယ်သူသည်။ နိန္ဒိတုံ၊ ကဲ့ရဲ့ခြင်းငှာ။ အရဟတိ၊ ထိုက်အံ့နည်း။ နံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဒေဝါပိ၊ နတ်, လူပညာရှိတို့သည်လည်း။ ပသံသန္တိ၊ ချီးမွမ်းကုန်၏။ (ဧသော၊ ဤပုဂ္ဂိုလ် ကို။) ဗြဟ္မုနာပိ၊ မဟာဗြဟ္မာသည်လည်း။ ပသံသိတော၊ ချီးမွမ်းအပ်၏။ (ပါ-၂၃၀)
အတုလဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ဇမ္ဗောနဒဿ။ ။ ဇမ္ဗုယာ(သပြေကိုင်း၌)+ပဝတ္တာ+နဒီ ဇမ္ဗုနဒီ၊ ဇမ္ဗုနဒိယံ+နိဗ္ဗတ္တံ ဇမ္ဗောနဒံ(ဇမ္ဗုနဒီ+ဏ)။ [ဇမ္ဗောနဒန္တိ ဇမ္ဗုနဒိယံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ..တာသံ နဒီနံ ဥဘယတီရေသု ဇမ္ဗုပက္ကာနံ ပတိတဋ္ဌာနေ သုဝဏ္ဏင်္ကုရာ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ တေ နဒီဇလေန ဝုယှမာနာ အနုပုဗ္ဗေန မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ဇမ္ဗောနဒန္တိ ဝုတ္တံ(မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၄)။ ဇမ္ဗောနဒန္တိ မဟာဇမ္ဗုသာခါယ ပဝတ္တ- နဒိယံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တံ ကိရ ရတနံ ရတ္တံ(အံ၊ဋီ၊၂၊၁၅၈)။]
၂။ နိက္ခံ။ ။ “သုဝဏ္ဏော ပဉ္စဓရဏံ, နိက္ခံ တွနိတ္ထိ ပဉ္စ တေ(ဓာန်-၄၈၀)”ဟူသော ဂါထာအရ ငါးသုဝဏ်(ရွေးတစ်ထောင်)ကို တစ်နိက္ခဟု ခေါ်၏၊ “ကနတိ ဒိဗ္ဗတီတိ နိက္ခော၊ [နိ+ကန+အ၊ နကို ခပြု၊ ပုံ, နပုံ၊] နိက္ခော+အဿ အတ္ထီတိ နိက္ခော”ဟုပြု။
֍ * ၈-ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကာယဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ကာယေန သုစရိတံ စရေ။
ကာယပ္ပကောပံ၊ ကိုယ်၏ပျက်စီးခြင်းဟူသော ကာယဒုစရိုက်ကို။ ဝါ၊ ကိုယ်ကို ပျက်စီးစေတတ်သော ကာယဒုစရိုက်ကို။ ရက္ခေယျ၊ စောင့်ရှောက်ရာ၏။ ကာယေန၊ ကာယဒွါရဖြင့်။ သံဝုတော၊ စောင့်စည်းသည်။ ဝါ၊ စောင့်စည်းအပ်သောဒွါရရှိသည်။၁ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ ကာယဒုစ္စရိတံ၊ ကာယဒုစရိုက်ကို။၂ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ ကာယေန၊ ကာယဒွါရဖြင့်။ သုစရိတံ၊ ကောင်းစွာကျင့်အပ်, အကျင့်မြတ်ကို။ စရေ၊ ပြုကျင့်ရာ၏။ (ပါ-၂၃၁)
၁။ သံဝုတော။ ။ “ပိဟိတဒွါရော”ဟု ဗဟုဗ္ဗီဟိဖြင့် ဖွင့်သဖြင့် “သံဝုဏောတီတိ သံ- ဝုတော၊ (တစ်နည်း)သံဝူယတေ သံဝုတံ၊ သံဝုတံ+အဿ အတ္ထီတိ သံဝုတော”ဟုပြု။ [သံဝဏ္ဏေ တဗ္ဗ, ကိတ်ပဒ, ဗဟုဗ္ဗီဟိနှင့် ဖွင့်၍ပြ, ကတ္တုသာဓနကြံစရာ။ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, တဒ္ဓိတ, ဗဟုဗ္ဗီဟိနှင့် ဖွင့်၍ပြ, အဿတ္ထိဟု ကြံစရာ။]
၂။ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ။ ကာယေန+ကတံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ (ကိုယ်ဖြင့် ပြုအပ် သော မကောင်းသောအကျင့်(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၇)၊ ကာယေန+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ-ကိုယ်ဖြင့် မကောင်းသဖြင့် ကျင့်အပ်သောအကျင့်၊ ဒုဋ္ဌံ+စရိတံ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော+ပဝတ္တံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ-ကာယဒွါရကြောင့်ဖြစ်သော ပျက်သောအကျင့်(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄၊ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၇)၊ ကာယေန+ နိပ္ဖာဒိတံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ-ကာယဒွါရဖြင့် ပြီးစေအပ်သော ပျက်သောအကျင့် (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄)၊ ဒုဋ္ဌု+စရိတံ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယေ+ပဝတ္တံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ-ကာယ ဒွါရ၌ဖြစ်သော မကောင်းသောအကျင့်(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၂)၊ ဝစီဒုစ္စရိတံ, မနောဒုစ္စရိတံတို့လည်း ဤနည်းတူပင်။
ဝစီဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ဝါစာယ သုစရိတံ စရေ။
ဝစီပကောပံ၊ နှုတ်၏ပျက်စီးခြင်းဟူသော ဝစီဒုစရိုက်ကို။ ဝါ၊ နှုတ်ကို ပျက်စီး စေတတ်သော ဝစီဒုစရိုက်ကို။ ရက္ခေယျ၊ ၏။ ဝါစာယ၊ ဝစီဒွါရဖြင့်။ သံဝုတော၊ သည်။ သိယာ၊ ၏။ ဝစီဒုစ္စရိတံ၊ ဝစီဒုစရိုက်ကို။ ဟိတွာ၊ ၍။ ဝါစာယ၊ ဖြင့်။ သုစရိတံ၊ ကို။ စရေ၊ ၏။ (ပါ-၂၃၂)
မနောဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, မနသာ သုစရိတံ စရေ။
မနောပကောပံ၊ စိတ်၏ပျက်စီးခြင်းဟူသော မနောဒုစရိုက်ကို။ ဝါ၊ စိတ်ကို ပျက်စီးစေတတ်သော မနောဒုစရိုက်ကို။ ရက္ခေယျ၊ ၏။ မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ သံဝုတော၊ သည်။ သိယာ၊ ၏။ မနောဒုစ္စရိတံ၊ မနောဒုစရိုက်ကို။ ဟိတွာ၊ ၍။ မနသာ၊ ဖြင့်။ သုစရိတံ၊ ကို။ စရေ၊ ၏။ (ပါ-၂၃၃)
မနသာ သံဝုတာ ဓီရာ, တေ ဝေ သုပရိသံဝုတာ။
(ယေ) ဓီရာ၊ အကြင်ပညာရှိတို့သည်။ ကာယေန၊ ကာယဒွါရဖြင့်။ သံဝုတာ၊ စောင့်စည်းကုန်၏။ ဝါ၊ စောင့်စည်းအပ်သော ဒွါရရှိကုန်၏။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဝါစာယ၊ ဝစီဒွါရဖြင့်။ သံဝုတာ၊ ကုန်၏။ မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ သံဝုတာ၊ ကုန်၏။ တေ ဓီရာ၊ ထိုပညာရှိတို့သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ သုပရိသံဝုတာ၊ ကောင်းစွာ ထက်ဝန်းကျင် စောင့်စည်း ကုန်၏။ ဝါ၊ ကောင်းစွာ ထက်ဝန်းကျင် စောင့်စည်းအပ်သော ဒွါရရှိကုန်၏။ (ပါ-၂၃၄)
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ကောဓဝဂ် ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁၈-မလဝဂ်
֍ * ၁-ဂေါဃာတကပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥယျောဂမုခေ စ တိဋ္ဌသိ, ပါထေယျမ္ပိ စ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
(ဥပါသက၊ ဥပါသက! တွံ၊ သင်သည်။) ဒါနိ၊ ယခုအခါ၌။ ပဏ္ဍုပလာသော ဣဝ၊ ဖျော့တော့ဝါဝင်းသော သစ်ရွက်ကဲ့သို့။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ ယမပုရိသာပိ စ၊ သေခြင်း တရား, တမန်ယောက်ျားတို့သည်လည်း။၁ တေ၊ သင်၏။ ဥပဋ္ဌိတာ၊ အနီး၌ တည်ကုန်၏။ (တစ်နည်း) တေ၊ သင့်အား။ ဥပဋ္ဌိတာ၊ ချဉ်းကပ်နေကုန်၏။ [ရှေ့နည်း မောဂ္ဂလ္လာန်။ နောက် နည်း ရူပသိဒ္ဓိ။] ဥယျောဂမုခေ စ၊ ဆုတ်ယုတ်ပျက်စီးခြင်း၏ အဝ၌လည်း။ ဝါ၊ သေခါနီး ကာလ၌လည်း။၁ တိဋ္ဌတိ၊ တည်နေရ၏။ တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သင့်မှာ။ ပါထေယျမ္ပိ၊ သံသ ရာခရီး၏ အစီးအပွားဖြစ်သော ကုသိုလ်ရိက္ခာသည်လည်း။ [ပထေ ပထဿ ဝါ+ဟိတံ, ပထေ+သာဓု ဝါ ပါထေယျံ။ ဓမ္မဋီ။ ရူ-၂၃၀။ မောဂ်-၄-၇၅။] န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ပါ-၂၃၅)
၁။ ယမပုရိသာ။ ။ “ယမဒူတာ”ကို ကြည့်၍ ဒေဝဒူတာကဲ့သို့ “ဒေဝဒူတသရာပန- ဝသေန သတ္တေ ယထူပစိတေ ပုညကမ္မေ ယမေတိ နိယမေတီတိ ယမော(မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၂)၊ ယမဿ+ပုရိသာ ယမပုရိသာ”ဟု ပြု၊ အိုခြင်းနာခြင်းတို့လည်း ယမပုရိသများပင် ဖြစ်၏၊ သို့သော် ဧကဒေသျူပစာရအားဖြင့် သေခြင်းကိုသာ ဤ၌ “ယမပုရိသာ”ဟု ဆိုသည်၊ ထိုကြောင့် “မရဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ”ဟု ဖွင့်သည်။ [ဝုစ္စတိ ဝုတ္တံ, နာမံ ပရိယာယ, ရှိလတ်ကမူဥပစာ။]
ဓမ္မ-ဋီ-၂၃၄။ ။ ထို၌ ယမသဒ္ဒါ သေခြင်းအနက်ဟော ယူ၍ “ယမနံ ဥပရမနံ ယမော (အနုဋီ၊၁၆၃)၊ ယမော ဧဝ+ပုရိသော ယမပုရိသော(သေခြင်းဟူသော ယောကျ်ား)”ဟု ဆို၏၊ အဋ္ဌကထာ၌ “ယမဒူတာ”ဟု ဖွင့်ခြင်း, “ယမပုရိသာ”ဟူသော ဗဟုဝစနန္တပုဒ်ကို ဋီကာက “ယမ ပုရိသော”ဟု ဧကဝစနန္တဖြင့် ဖွင့်ခြင်းကြောင့် ဋီကာအဆိုကို စဉ်းစားသင့်၏။
၁။ဥယျောဂမုခေ။ ။ “ဓာတူနံ အနေကတ္ထတ္တာ”အရ ဥယျုတ္တံ သေနံမှ ဥယျုတ္တံကဲ့သို့ ဥယျောဂ၌ ဥပုဗ္ဗ ယုဇဓာတ် သွားခြင်းအနက်ကြံ၍ “ဥဋ္ဌဟိတွာ ယုဉ္ဇနံ ဂမနံ ဥယျောဂေါ-ဤ ဘဝမှ ထွက်သွားခြင်း(ကင်္ခါဘာ၊၂၊၁၅၉၊ပါစိယော-၉၉)”ဟု ပြု၍ “ဥယျောဂဿ+မုခံ ဥယျောဂမုခံ”ဟု ဆက်ပါ၊ ဤဘဝမှ ထွက်သွားခြင်းဟူသည် ဆုတ်ယုတ်ခြင်း, သေကျေ ပျက်စီးခြင်း တည်း၊ ထိုကြောင့် “ပရိဟာနိမုခေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ P-T-S အဘိဓာန်၌လည်း “departure, approach of deat. ထွက်သွားခြင်း, သေခါနီး”ဟု ဖွင့်ဆို၏။
နိဒ္ဓန္တမလော အနင်္ဂဏော, ဒိဗ္ဗံ အရိယဘူမိံ ဥပေဟိသိ။
သော (တွံ)၊ ထိုသင်သည်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဒီပံ၊ ထောက်တည်ရာ ကျွန်း သဖွယ်ဖြစ်သော ကုသိုလ်ကို။ ကရောဟိ၊ ပြုပါလော။ ခိပ္ပံ၊ လျင်မြန်စွာ။ ဝါယမ၊ ဝီရိယ ထားကာ, ကြိုးစားပါလော။ ပဏ္ဍိတော၊ ကောင်းမှုကိုဖြည့်, ပညာရှိသူသည်။ ဘဝ၊ ဖြစ်ပါလော။ (ဧဝံ၊ ဤသို့ ဖြစ်လသော်။) နိဒ္ဓန္တမလော၊ လွှင့်ထုတ်အပ်ပြီးသော ရာဂစ သော အညစ်အကြေးရှိသည်။ အနင်္ဂဏော၊ ယုတ်နိမ့်သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက် ကြောင်း ကိလေသာမရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဒိဗ္ဗံ၊ ဗြဟ္မာ့ပြည်၌ (အပါအဝင်) ဖြစ် သော။ (ဗြဟ္မာ့ပြည်၌ အကျုံးဝင်သော)။ အရိယဘူမိံ၊ အနာဂါမ်ရဟန္တာ, အရိယာတို့၏, ဖြစ်တည်ရာ သုဒ္ဓါဝါသဘုံသို့။ ဥပေဟိသိ၊ ကပ်ရောက်ရလိမ့်မည်။ [ဥပ+ဣ+ဿသိ၊ ကွစိဓာတုဖြင့် ဿကို ဟိပြု။] (ပါ-၂၃၆)
ဝါသော တေ နတ္ထိ အန္တရာ, ပါထေယျမ္ပိ စ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
(ဥပါသက၊ ကာ! တွံ၊ သည်။) ဒါနိ၊ ယခုအခါ၌။ ဥပနီတဝယော စ၊ ရောက် အပ်ပြီးသော အရွယ်ရှိသည်လည်း။ ဝါ၊ အရွယ်လွန်ပြီး, သေဖို့နီးနေသည်လည်း။၁ အသိ၊ ဖြစ်၏။ ယမဿ၊ သေခြင်း၏။ သန္တိကံ၊ အထံသို့။ သမ္ပယာတော၊ ရောက်တော့ မည်။ (ရောက်လုနီးပါး)။ အသိ၊ ၏။ တေ၊ သင်၏။ အန္တရာ၊ ခုနောင်ဘဝ, ကြားကာလ၌။ ဝါသော၊ ကောင်းမှုတရား, လွန်ကြိုးစားဖို့, ရပ်နား၍နေထိုင်နိုင်ခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ တေ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပါထေယျမ္ပိ စ၊ သည်လည်း။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ပါ-၂၃၇)
၁။ဥပနီတဝယော။ ။ ဥပနီတ၌ ဥပအနက်မရှိ၊ နီဓာတ်ကား ပါပုဏန(ရောက်ခြင်း) အနက်တည်း၊ ထိုကြောင့် “ဝိဂတဝယော”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “ဥပနီယတေတိ ဥပနီတော၊ ဝေန္တိ ဝိနဿန္တီတိ ဝယာ၊ [ဝိ+ဣ+အ၊-နိဒီ-၅၃၇။] ဝယန္တိ ပရိဟာနိံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝယာ၊ [ဝယ+အ၊-နီတိဓာတု-၁၃၉။] ဥပနီတာ+ဝယာ ယဿာတိ ဥပနီတဝယော”ဟု ပြု၊ ဓမ္မဋီ၌ “ဝယ- တော တီဟိ ဝယေဟိ နီတော မုတ္တောဝ မရဏာသန္နကာလော ဧတဿာတိ နီတဝယော၊ နီတ- ဝယော ဧဝ ဥပနီတဝယော(အရွယ်သုံးပါးတို့မှ လွတ်သော သေခါနီးအခါရှိသည်)”ဟု ဆို၏။
နိဒ္ဓန္တမလော အနင်္ဂဏော, န ပုန ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသိ။
သော (တွံ)၊ သည်။ အတ္တနော၊ ၏။ ဒီပံ၊ ကို။ ကရောဟိ၊ လော။ ခိပ္ပံ၊ စွာ။ ဝါယမလော၊ ပဏ္ဍိတော၊ သည်။ ဘဝ၊ လော။ (ဧဝံ၊ သော်။) နိဒ္ဓန္တမလော၊ သည်။ အနင်္ဂဏော၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ပုန၊ တစ်ဖန်။ ဇာတိဇရံ၊ ပဋိသန္ဓေ, အိုနာသေသို့။ န ဥပေဟိသိ၊ ရောက်ရတော့မည်မဟုတ်။ (ပါ-၂၃၈)
ဂေါဃာတကပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂-အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကမ္မာရော ရဇတဿေဝ, နိဒ္ဓမေ မလမတ္တနော။
ကမ္မာရော၊ ပန်းတိမ်ဆရာသည်။၂ ရဇတဿ၊ ရွှေ၏။ မလံ၊ အညစ်အကြေး ကို။ (နိဒ္ဓမတိ) ဣဝ၊ မှုတ်လွှင့်သကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ လျှင်။) မေဓာဝီ၊ အဆီအနှစ်, ပညာစစ် ရှိသူသည်။ အနုပုဗ္ဗေန၊ အစဉ်အားဖြင့်။ [ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ+အနု အနုပုဗ္ဗံ။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၃။] ထောကံ ထောကံ၊ အနည်းငယ် အနည်းငယ်။ ခဏေ ခဏေ၊ ခဏတိုင်း ခဏတိုင်း၌။ (ကုသလံကုသိုလ်ကို။ ကရောန္တော၊ ပြုလျက်။) အတ္တနော၊ မိမိ၏။ မလံ၊ ရာဂစသော အညစ် အကြေးကို။ နိဒ္ဓမေ၊ မှုတ်လွှင့်ရာ၏။ (ပါ-၂၃၉)
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာပြီးပြီ။
၂။ကမ္မာရော။ ။ လောဟကိစ္စံ ကရောတီတိ ကမ္မာရော၊ [ကရ+မာရ၊ ဓာတွန်ရ်ကို မ်ပြု၊-မောဂ်-၇၊၁၆၇။] အယောကမ္မလောဟကမ္မာဒိနာ ကမ္မေန ဇီဝတိ ရုဟတိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ အာပဇ္ဇတီတိ ကမ္မာရော၊ [ကမ္မ+အာရ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၆။] ကမ္မံ+အရတီတိ ကမ္မာရော၊ [ကမ္မ+အရ+ ဏ၊-ထောမ၊ ဝိဓာန်။] အထက်၌ ကထာဘာ၊၁၊၁၈၃၊ ၄၆၆အတိုင်း ပေးသည်။
ဒီပကနည်း။ ။ “အနုပုဗ္ဗေန ထောကံ ထောကံ ခဏေ ခဏေ”တို့ကို ဒီပကနည်းအရ ဥပမာနဘက်၌ပါ ယူ၍ “ကမ္မာရော-သည်၊ အနုပုဗ္ဗေန-ဖြင့်၊ ထောကံ ထောကံ-ငယ်၊ ခဏေ ခဏေ-၌၊ ရဇတဿ-ရွှေ၏၊ မလံ-ကို၊ (နိဒ္ဓမတိ) ဣဝ-သို့၊ (ဧဝမေဝ-လျှင်၊) မေဓာဝီ-သည်၊ အနုပုဗ္ဗေန-ဖြင့်၊ ထောကံ ထောကံ-ငယ်၊ ခဏေ ခဏေ-၌၊ (ကုသလံ-ကို၊ ကရောန္တော-လျက်၊) အတ္တနော-၏၊ မလံ-ကို၊ နိဒ္ဓမေ-၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။
ဓမ္မဋီ။ ။ ထိုအလို ခဏေ ခဏေကို လက္ခဏဝန္တယူ၍ “ခဏေ-ကုသိုလ်ပြုဖို့ အခွင့် အလမ်းသည်၊ (သတိ-ရှိလသော်၊ ဝါ-ရှိတိုင်း၊) ခဏေ-သည်၊ (သတိ-သော်၊ ဝါ-တိုင်း၊) ထောကံ ထောကံ-အနည်းငယ် အနည်းငယ်သော၊ (ကုသလံ-ကို၊) ကရောန္တော-လျက်”ဟု ပေး။
֍ * ၃-တိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ အတိဓောနစာရိနံ, သာနိ ကမ္မာနိ နယန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
အယသာ၊ သံမှ။၁ သမုဋ္ဌိတံ၊ ကောင်းစွာ ဖြစ်ပေါ်သော။ မလံ၊ သံချေးသည်။ တတော၊ ထိုသံမှ။ ဥဋ္ဌာယ၊ ဖြစ်ပေါ်၍။ တမေဝ၊ ထိုသံကိုပင်။ ခါဒတိ ဣဝ၊ စားသကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤအတူ။ အတိဓောနစာရိနံ၊ ပစ္စည်းလေးတန်, ဆင်ခြင်ဉာဏ်ကို, ကျော်လွန်၍ ကျင့်လေ့ရှိသူကို။ ဝါ၊ ပစ္စည်းလေးတန်, ဆင်ခြင်ဉာဏ်ကင်း, သုံးစွဲခြင်းရှိသူကို။ [အဝိဇ္ဇာဒိကေ သံကိလေသဓမ္မေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဓုနာတီတိ ဓောနာ (နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၃၀)။ ဓောနံ အတိက္ကမိတွာ စရတိ သီလေနာတိ အတိဓောနစာရီ။] သာနိ၊ မိမိဥစ္စာဖြစ်ကုန်သော။ ကမ္မာနိ၊ အကုသိုလ်ကံ တို့သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ မကောင်းသော ဂတိသို့။ နယန္တိ၊ ပို့ဆောင်ကုန်၏။ (ပါ-၂၄၀)
တိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာပြီးပြီ။
၁။အယသာဝ။ ။ “အယတော”ဟု ဖွင့်သဖြင့် မဉ္စမျန္တပုဒ်တည်း၊ “မနောဂဏာဒီဟိ ဝါ သ္မိံနော ဣ နာသ္မာနမာ(နီတိ-၃၇၃)သုတ်ဖြင့် (ဝိဗော၊၇၃အလို မနောဂဏာဒိတော သ္မိံ နာနမိအာသုတ်၌ “အာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့်) သ္မာဝိဘတ်ကို အာပြု၊ သ သရေဝါဂမော သုတ်ဖြင့် သ-လာ၊ မောဂ်၌ မနာဒီဟိ သ္မိံသံနာသ္မာနံ သိသောဩသာသာ(၂, ၁၄၄)သုတ်ဖြင့် သ္မာကို သာပြု၏၊ (တစ်နည်း) ပဉ္စမီအနက်၌ တတိယာဟုလည်း ကြံ၊ “အယတိ နာနာကမ္မာရ- ကိစ္စေသု ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတီတိ အယော(နီတိဓာတု-၁၄၀)”ဟု ပြု။
အယသာ+ဧဝ။ ။ “အယသာ+ဧဝ”ဟု ဖြတ်၍ “အယသာ ဧဝ-သံမှသာလျှင်”ဟု ပေးကြသေး၏၊ “ယထာ အယတော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၀၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၃)၊ အယတော...ခါဒတိ ဣဝ (နေတ္တိဝိဘာ-၂၈၄)”ဟူသော အဖွင့်များအရ “အယသာ+ဣဝ”ဟု ဖြတ်ခြင်းသာ ကောင်း၏။
֍ * ၄-လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧဟိ သမ္မ နိဝတ္တဿု, ကိံ နု ဘီတော ပလာယသိ။
သမ္မ၊ မိတ်ဆွေခြင်္သေ့! အဟံ၊ ငါသည်။ စတုပ္ပဒေါ၊ ခြေလေးချောင်းရှိ၏။ သမ္မ၊ င်္သေ့! တွမ္ပိ၊ သင်သည်လည်း။ စတုပ္ပဒေါ၊ ၏။ သမ္မ၊ င်္သေ့! ဧဟိ၊ လာပါလော။ နိဝတ္တဿု၊ ပြန်လှည့်ခဲ့ပါလော။ ကိံ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ဘီတော၊ ကြောက်သည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ်၍။) ပလာယသိ နု၊ ပြေးရသနည်း။ (ဋ္ဌ-၂၁၆)
သစေ ယုဇ္ဈိတုကာမောသိ, ဇယံ သမ္မ ဒဒါမိ တေ။
သူကရ၊ အို...ဝက်! (တွံ၊ သည်။) အသုစိ၊ မစင်ကြယ်သည်။ ပူတိလောမော၊ ပုပ်သောအမွေးရှိသည်။ (နံစော်သောအမွေးရှိသည်)။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ ဒုဂ္ဂန္ဓော၊ မကောင်း သော အနံ့ရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝါသိ၊ လှိုင်၏။၁ သမ္မ၊ မိတ်ဆွေဝက်! ယုဇ္ဈိတုကာမော၊ စစ်ထိုးခြင်းငှာ အလိုရှိသည်။ သစေ အသိ၊ အကယ်၍ ဖြစ်အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ ဖြစ်လသော်။) တေ၊ သင့်အား။ ဇယံ၊ အနိုင်ကို။ ဒဒါမိ၊ ပေးပါ၏။ (ဋ္ဌ-၂၁၇)
၁။ဝါသိ။ ။ ဝါ(ဂတိအနက်)+အ+သိ၊ (တစ်နည်း) ဝါ+ဒိဝါဒိယ+သိ၊ တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် ယကိုချေ(နိဒီ-၁၇)၊ (တစ်နည်း) ဝေ(ဂတိအနက်)+အ+သိ၊ ဧကို အာယပြု, ယကိုချေ(နိဒီ-၄၈၃-၄)။ [ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါသီတိ အနိဋ္ဌဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဂန္ဓော ဟုတွာ ဝါယသိ၊ ဇာ-ဋ္ဌ၊၂၊၁၁။]
လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မလံ ဝဏ္ဏဿ ကောသဇ္ဇံ, ပမာဒေါ ရက္ခတော မလံ။
မန္တာ၊ သင်ယူအပ်သော အတတ်ပညာတို့သည်။ အသဇ္ဈာယမလာ၊ မရွတ်အံ မလေ့ကျက်ခြင်းဟူသော အညစ်အကြေးရှိကုန်၏။ ဝါ၊ မရွတ်အံ မလေ့ကျက်ခြင်း ကြောင့် မေ့ပျောက်ပျက်စီးကုန်၏။၁ ဃရာ၊ အိမ်တို့သည်။ အနုဋ္ဌာနမလာ၊ ထကြွလုံ့လ ဝီရိယမရှိခြင်းဟူသော အညစ်အကြေးရှိကုန်၏။ ကောသဇ္ဇံ၊ ပျင်းရိသူ၏အဖြစ်သည်။ ဝါ၊ ပျင်းရိခြင်းသည်။ ဝဏ္ဏဿ၊ ကိုယ်အဆင်း၏။ မလံ၊ ညစ်နွမ်းကြောင်းအညစ်အကြေး တည်း။ ပမာဒေါ၊ သတိပျောက်ကင်း, မေ့လျော့ခြင်းသည်။ ရက္ခတော၊ စီးပွားဥစ္စာထိန်း သိမ်းစောင့်ရှောက်သောသူ၏။ မလံ၊ အညစ်အကြေးတည်း။ (တစ်နည်း) ပမာဒေါ၊ ဒွါရခြောက်ပေါက်, စောင့်ရှောက်မှုကင်း, မေ့လျော့ခြင်းသည်။ ရက္ခတော၊ ကိလေသာ တရား, မဖြစ်ပွားအောင်, မြစ်တားစောင့်ရှောက်သော ရဟန်း၏။ မလံ၊ (သာသနာတော် မှ ရွေ့လျောဖို့အရေးး) အညစ်အကြေးတည်း။ (ပါ-၂၄၁)
လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အသဇ္ဈာယမလာ။ ။ သဇ္ဈာယနံ သဇ္ဈာယော၊[သံ+ဈေ+အ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဇပြု၊ ဧကို အာယပြု(နိဒီ-၄၀၂)၊ (တစ်နည်း)သု+အဓိ+ဣ+ဏ၊ အဓိကို အဇ္ဈ, ဣကိုဧ, ဧကိုအာယပြု၊-နီတိဓာတု-၅၀၊] န+သဇ္ဈာယော အသဇ္ဈာယော၊ မလတိ သံကိလိဿတိ ဧတေနာတိ မလံ၊ အပါယံ မလတိ ဓာရေတီတိ မလံ(နမက္ကာရဋီ)၊ သတ္တာနံ စိတ္တ- သန္တာနေ မလတိ သံကိလိဿတိ ဝိဟေဌေတီတိ မလံ(ဂဠုန်ပျံ-၇)၊ အသဇ္ဈာယော+မလံ ဧတေသန္တိ အသဇ္ဈာယမလာ။
֍ * ၅-အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧဝံ လောကိတ္ထိယော နာမ, ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ။
နဒီ စ၊ မြစ်သည်လည်းကောင်း။ ပန္ထော စ၊ လမ်းသည်လည်းကောင်း။ ပါနာဂါရံ စ၊ သေရည်အရက်သောက်ခြင်းငှာ ဆောက်လုပ်အပ်သော အိမ်သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အရက်ဆိုင်သည်လည်းကောင်း။ [ပါနတ္ထံ+ကတံ+အဂါရံ ပါနာဂါရံ။ ဓာန်-ဋီ-၂၁၂။ ပါနမန္ဒိရံရှု။] သဘာ စ၊ ဧည့်သည်တို့တည်းခိုရာ ဇရပ်သည်လည်းကောင်း။ ပပါ စ၊ လမ်း၌တည်ထားအပ်သော ရေအိုးစင်သည်လည်းကောင်း။၂ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ၊ အလုံးစုံသောလူတို့နှင့် ဆက်ဆံသကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤအတူ။ လောကေ၊ လောက၌။ ဣတ္ထိယော နာမ၊ မိန်းမတို့မည်သည်။ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ၊ အလုံးစုံသောယောကျ်ား တို့နှင့် ဆက်ဆံကုန်၏။) တာသံ၊ ထိုမိန်းမတို့၏။ ဝါ၊ တို့မှာ။ ဝေလာ၊ သွားလာဖို့ရာ သတ်မှတ်ထားသော အချိန်သည်။ ဝါ၊ သွားလာနိုင်သူ အပိုင်းအခြားသတ်မှတ်ချက် သည်။၁ န ဝိဇ္ဇတိ၊ မရှိ။ (ဋ္ဌ-၂၁၈)
၂။ ပပါ။ ။ ပပိဝန္တိ အဿန္တိ ပပါ၊ [ပ+ပါ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၁၄။] “ပဝဒ္ဓံ ဝါ အာပံ ပပံ၊ မဟောဒကန္တိ အတ္ထော(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၅)”ဟူသော အဖွင့်ကို မှီး၍ “ပဝဒ္ဓေါ+အာပေါ အဿန္တိ ပပါ(တိုးပွားသော ရေရှိရာရေတွင်း)”ဟု တစ်နည်းကြံ၊ “ပ+အာပါ”ဟုဖြတ်၊ ဝါ ပရော အသရူပါ သုတ်၌ “ဝါ ပရော” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် နောက်အာကိုချေ။ (နိဒ္ဒေသ-၁၁၊ ဝိဗော၊၁၂၊ သပြေ၊၁၊၉၉၊ ကစ်ဘာ၊၁၊၃၉)၊ (တစ်နည်း) ရှေ့အ-ကိုချေ, ဧဝါဒိဿ ရိ ပုဗ္ဗော စ ရဿော သုတ်၌ “ရဿော” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် နောက်အာကို ရဿပြု(ဝိဗော၊၂၀)။
၁။ဝေလာ။ ။ ဝေလာသဒ္ဒါသည် “ကာလ, ကူလ, သီမာ, ရာသိ”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ရှေ့နည်းအလို ကာလအနက်၊ နောက်နည်းအလို သီမာအနက်တည်း(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅, ၄၈၃)၊ “ဝိနာသံ လာတီတိ ဝေလာ(ကာလ)၊ [ဝိနာသ+လာ+အ၊ နာသချေ၊ ဣကို ဧပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၆၆။] ဝေလာယတီတိ(လှုပ်ရှားစေတတ် ဖျက်ဆီးတတ်သောကြောင့်) ဝေလာ, သီမာ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄)၊ ဝေလတီတိ ဝေလာ, ဝေလနံ ဝါ ဝေလာ(ပါစိယော-၅၅၈)”ဟုပြု။
အသီးအသီးထည့်ပေးနိုင်။ ။ “နှစ်သုံးလေးပါး, ကံကတ္တားနှင့်, ထားသည့်အရာ, ကြိယာ မှာ, မှန်စွာနောက်ဖျား, ကံကတ္တားနှင့်, တူငြားလိင်ဝုစ်အညီတည်း(ဘုရား-၇၉)”နှင့်အညီ “ပပါ” ဟူသော နောက်ဆုံးကတ္တား၏ လိင်ဝုစ်အတိုင်း “သဗ္ဗသာဓာရဏာ”ဟု တစ်ပုဒ်တည်းသာ ထည့် ပေးခဲ့သည်၊ “နဒီ-သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ စ-အလုံးစုံသောလူတို့နှင့် ဆက်ဆံသကဲ့ သို့ကောင်း၊ ပန္ထော-သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏော) ယထာ စ-ကောင်း၊ ပါနာဂါရံ-သည်၊ (သဗ္ဗ- သာဓာရဏံ) ယထာ စ-ကောင်း၊ သဘာ-သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ စ-ကောင်း၊ ပပါ- သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ စ-ကောင်း”ဟု လိင်္ဂတ်ပုဒ် အသီးအသီးထည့်ပေးနိုင်၏။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉၊ ၃၂၀)
ဥပမာနထည့်ပေးနိုင်။ ။ “ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ” ၌ ဥပမာနဝါကျထည့်၍ “ဧတေသံ နဒီအာဒီနံ-ဤမြစ်အစရှိသည်တို့၏၊ ဝေလာ-သည်၊န ဝိဇ္ဇတိ ယထာ-မရှိသကဲ့သို့၊ (တထာ-တူ၊) တာသံ-တို့၏၊ ဝေလာ-သည်၊ န ဝိဇ္ဇတိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်၏။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉၊ ၃၂၀)
အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မလာ ဝေ ပါပကာ ဓမ္မာ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ။
ဒုစ္စရိတံ၊ လင်ကိုကျော်ကာ, တွေ့ရာယောကျ်ား , မှောက်မှားပျော်ပိုက်, ဒုစရိုက် သည်။ ဣတ္ထိယာ၊ မိန်းမ၏။ မလံ၊ (ဒုက္ခရောက်ရေး) အညစ်အကြေးတည်း။ မစ္ဆေရံ၊ မပေးရက်လို, သဝန်တိုခြင်းသည်။ ဒဒတော၊ ပေးလှူသောသူ၏။ မလံ၊ (လူနတ်နိဗ္ဗာန်, သုံးတန်သုခ, မရဖို့အရေး,) အညစ်အကြေးတည်း။ ပါပကာ၊ မိမိကိန်းရာ သတ္တဝါကို အပါယ်လေးရွာသို့ ရောက်စေတတ်ကုန်သော။ ဓမ္မာ၊ အကုသိုလ်တရားတို့သည်။ အသ္မိံ လောကေ၊ ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ လောကေ စ၊ နောက်လောက၌လည်းကောင်း။ ဝေ၊ စင်စစ်။ မလာ၊ အညစ်အကြေးတို့တည်း။ (ပါ-၂၄၂)
ဧတံ မလံ ပဟန္တွာန, နိမ္မလာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ။
တတော မလာ။ ထိုဆိုအပ်ပြီးသော အညစ်အကြေးတို့ထက်။ မလတရံ၊ သာ၍ဆိုးသွမ်း, ညစ်နွမ်းသော အညစ်အကြေးကို။ (ဝေါ၊ သင်တို့အား။ ကထေမိ၊ ဟောတော်မူအံ့။) အဝိဇ္ဇာ၊ အဝိဇ္ဇာသည်။ (သစ္စာလေးတန်, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တ, ထိုနှစ်ဝနှင့်, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်, ဤရှစ်ရပ်ကို, မပြတ်ပိတ်ကာ, အဝိဇ္ဇာသည်။) ပရမံ၊ လွန်ကဲသော။ မလံ၊ အညစ်အကြေးတည်း။ ဘိက္ခဝေါ၊ ရဟန်းတို့! ဧတံ မလံ၊ ဤအဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အညစ်အကြေးကို။ ပဟန္တွာန၊ ပယ်စွန့်၍။ နိမ္မလာ၊ အညစ်အကြေးမရှိသူတို့သည်။ ဟောထ၊ ဖြစ်ကြလော။ (ပါ-၂၄၃)
အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-စူဠသာရိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပက္ခန္ဒိနာ ပဂဗ္ဘေန, သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ။
ကာကသူရေန၊ ရဲတင်းသောကျီးနှင့် တူသော။၁ ဓံသိနာ၊ သူတစ်ပါးတို့၏ ဂုဏ်ကို ဖျက်ဆီးတတ်သော။ ပက္ခန္ဒိနာ၊ သူ့အပြုပင်, ကိုယ်ပြုထင်အောင်, ပြေးဝင် ဟန်ဆောင်လေ့ရှိသော။ [ပက္ခန္ဒတိ သီလေနာတိ ပက္ခန္ဒီ၊ ပက္ခန္ဒ+ဏီ၊ ပ+ခဒိ+ဏီ။] ပဂဗ္ဘေန၊ ကိုယ်ကြမ်းနှုတ်ကြမ်း, စိတ်သော့သွမ်းလျက်, ဟော့ရမ်းဆိုးယုတ်, ကြမ်းကြုတ်သော။၁ အဟိရိကေန၊ အရှက်အကြောက်မရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သုဇီဝံ၊ လွယ်ကူသောအသက် မွေးရခြင်းရှိသည်။ ဝါ၊ ချမ်းသာလွယ်ကူစွာ အသက်မွေးရခြင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။)၂ သံကိလိဋ္ဌေန၊ ညစ်နွမ်းသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဇီဝိတံ၊ အသက်မွေးခြင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) (ပါ-၂၄၄)
၁။ကာကသူရေန။ ။ ကာယတိ သဒ္ဒံ ကရောတီတိ ကာကော(မောဂ်-၇၊၁၄)၊ သုရယတီ- (သူရယတီ)တိ သူရော၊ [သုရ+အ၊ သု၌ ဒီဃပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၃၈၀၊ ဓာသံအလို သူရဓာတ်။] သူရတ္တံ ပသဝတီတိ သူရော၊ [သူ+ရက်၊-မောဂ်-၇၊၁၄၃။] မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၉၌ “သုဋ္ဌု ဥရော သူရော၊ ဝိဿဋ္ဌဥရော(စွန့်လွှတ်အပ်သောရင်ရှိသူ) နိန္နဥရော(ချိုင့်သောရင်ရှိသူ)”ဟု ဖွင့်၏၊ “ဥရော+ အဿ အတ္ထီတိ ဥရော၊ သုဋ္ဌု+ဥရော သူရော, သုဋ္ဌု+ဥရော ယဿာတိ ဝါ သူရော(ကောင်းသော ရင်ရှိသူ)”ဟုပြု၊ ရင်ချိုင့်ခြင်းသည် သူမြတ်တို့၏ အမှတ်လက္ခဏာတစ်ခုဖြစ်ရကား “နိန္နဥရော”ဟု ဖွင့်သည်၊ မိုးထိမဟာနိ၊နိ၊၃၇၄၌ “သူရော-ညွတ်သော ရင်ရှိသော သူရဲကောင်း”ဟု ပေး၏။ ထိုနောင် “သူရကာကသဒိသေန”ကို ရှု၍ “ကာကော စ+သော+သူရော စာတိ ကာကသူရော၊ ကာကသူရော ဝိယာတိ ကာကသူရော၊ [ကာကသူရ+ ဏ၊]”ဟုပြု။ (ပါမြန်ဓာန်)
ဓမ္မဋီ။ ။ ထို၌ “ကာတိသဒ္ဒံ ကာတိ ရဝတီတိ ကာကော၊[ကာ+က၊] မနုဿာနံ ဘောဇနဘာဇနာဒီသု ဝစ္စံ ကရောတိ ဆဍ္ဍေတီတိ ဝါ ကာကော၊ [ကရ+ဏ၊ ရကို က-ပြု၊] သူရတိ အဘီတဘာဝံ အဘယာကာရံ ကရောတိ, သူရတိ အဘီတဘာဝေန အဘယာကာရေန ဝါ ဘဝတီတိ သူရော၊ ကာကဿ သူရော ဝိယ သူရော အဿာတိ ကာကသူရော(ကျီး၏ရဲတင်းခြင်း ကဲ့သို့ ရဲတင်းခြင်းရှိသူ)”ဟု ပြု၏၊ “ကာကသူရသူရ”ဟု ဆိုလိုလျက် သူရတစ်ပုဒ်ချေ။
သဒ္ဒါကျမ်းအဆို။ ။ သဒ္ဒါကျမ်းတို့၌ “ကာကော ဝိယ သူရော အယန္တိ ကာကသူရောကျီးကဲ့သို့ ရဲတင်းခြင်းရှိသူ(ရူ-၂၀၆)၊ ကာကော ဣဝ သူရော ကာကသူရော-ကျီးကဲ့သို့ ရဲတင်း သူ(နိဒီ-၂၄၄)၊ ကာကတော+သူရော ကာကသူရော-ကျီးထက် ရဲတင်းသူ(နီတိသုတ္တ-၂၀၄)”ဟု ပြု၏။
၁။ပဂဗ္ဘေန။ ။ ဂရတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အမုဒုဘာဝံ ကရောတီတိ ဂဗ္ဘော၊ [ဂရ+ဘ၊] ကာယ- စိတ္တမုဒုဘာဝံ ဂဘတိ အပနေတီတိ ဝါ ဂဗ္ဘော၊[ဂဘ+ဘ၊] ဂဗ္ဘော ဧဝ ပဂဗ္ဘော(ဓမ္မဋီ)။ ကာယာဒီဟိ ပဂဗ္ဘတီတိ ပဂဗ္ဘော၊ [ပ+ဂဗ္ဘ(ကြူရ-ကြမ်းကြုတ်ခြင်းအနက်)+အ၊-ဓာသံ။]
၂။သုဇီဝံ။ ။ “သုန္ဒရံ သုကရံ ဝါ ဇီဝံ ယဿာတိ သုဇီဝံ(ဓမ္မဋီ)၊ံ(တစ်နည်း)သုခေန '+ဇီဝနံ သုဇီဝံ၊ [သု+ဇီဝ+ခ၊]”ဟု ပြု၊ နောက်ဂါထာဖွင့်၌ “ဒုဇ္ဇီဝံ ဟောတိ”ဟု ဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ သုဇီဝံ၏ စပ်ပုဒ်ကို “ဟောတိ”ဟု ထည့်သည်၊ ဇီဝဓာတ်သည် အကမ္မကဓာတ်ဖြစ်သောကြောင့် “သုခေန ဇီဝီယတေတိ သုဇီဝံ”ဟု ကမ္မသာဓ်ပြုခြင်းကို စဉ်းစားသင့်၏။
၂၀ါကျ။ ။ ဤဂါထာ၌ “သုဇီဝံ ၊ပေ၊ ပဂဗ္ဘေန”သည် တစ်ဝါကျ၊ “သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ” သည် တစ်ဝါကျတည်း၊ “အရှက်အကြောက်မရှိသူ, ရဲတင်းသူ, သူတစ်ပါးဂုဏ်ကို ဖျက်ဆီးသူ, အယောင်ဆောင်သူသည် အသက်မွေးရလွယ်ကူသည်၊ သို့သော် ထိုသို့သော အသက်မွေးမှုသည် ညစ်နွမ်းယုတ်ညံ့သော အသက်မွေးမှုဖြစ်သည်”ဟု ဆိုလိုသည်၊ “ဧဝရူပေန အဟိရိကေန သုဇီဝန္တိ အတ္ထော၊ ဟိရီမတာ စာတိ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နေန ပုဂ္ဂလေန ဒုဇ္ဇီဝံ”ဟူသော အဖွင့်အရ ကာကသူရေနစသည်ကား အဟိရိကေန၏ ဝိသေသန, အဟိရိကေနကား သုဇီဝံ၏ ကတ္တားဟု ယူ၍ အထက်၌ ပေးခဲ့သည်။
တစ်နည်း။ ။ “ကာကသူရေန၊ပေ၊ပဂဗ္ဘေန”တို့ကို သံကိလိဋ္ဌေန, သုဇီဝံတို့၏ဟိတ်ယူ၍ ဇီဝိတံ၏စပ်ပုဒ်ကို “ဇီဝန္တေန”ဟုထည့်ကာ “အဟိရိကေန-အရှက်မရှိသော ရဟန်းသည်၊ ကာကသူရေန-ရဲတင်းသောကျီးနှင့်တူသဖြင့်လည်းကောင်း၊ ပေ ၊ ပဂဗ္ဘေန-ကြမ်းကြုတ်သဖြင့်လည်း ကောင်း၊ သံကိလိဋ္ဌေန-ညစ်နွမ်းသည်ဖြစ်၍၊ ဇီဝိတံ-အသက်မွေးခြင်းကို၊ ဝါ-ဖြင့်၊ (ဇီဝန္တေနအသက်မွေးလျက်၊) သုဇီဝံ-လွယ်ကူစွာ အသက်မွေးရ၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
တစ်နည်း။ ။ “ကာကသူရေန၊ပေ၊သံကိလိဋ္ဌေန”တို့ကို ဇီဝိတံ၏ ဝိသေသနယူ၍ ဇီဝိတံ ၏စပ်ပုဒ်ကို “ကတွာ”ဟုထည့်ကာ “အဟိရိကေန-သည်၊ ကာကသူရေန-သဖြင့်ကောင်း၊ ပေ၊ ပဂဗ္ဘေန-ကောင်း၊ သံကိလိဋ္ဌေန-ညစ်နွမ်းသော အကျင့်ဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဇီဝိတံ-အသက် မွေးခြင်းကို၊ (ကတွာ-ပြု၍၊) သုဇီဝံ-၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
အလီနေနာပ္ပဂဗ္ဘေန, သုဒ္ဓါဇီဝေန ပဿတာ။
စ၊ သုက္ကပက္ခကား။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ သုစိဂဝေသိနာ၊ စင်ကြယ်သော ကာယကံစ သည်ကို ရှာမှီးလေ့ရှိသော။ အလီနေန၊ အသက်မွေးမှုဝယ် မငြိတွယ်သော။ အပ္ပဂဗ္ဘေန၊ ကိုယ်ကြမ်းနှုတ်ကြမ်း, စိတ်သော့သွမ်းလျက်, ဟောရမ်းဆိုးယုတ်, မကြမ်းကြုတ်သော။ သုဒ္ဓါဇီဝေန၊ စင်ကြယ်သော အသက်မွေးမှုရှိသော။ ပဿတာ၊ စင်ကြယ်သော အသက် မွေးမှုကို အနှစ်ဟုရှုသော။ ဟိရီမတာ၊ အရှက်အကြောက်ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။၁ ဒုဇ္ဇီဝံ၊ ဆင်းရဲသဖြင့် အသက်မွေးရခြင်းရှိသည်။ ဝါ၊ ခဲယဉ်းစွာ အသက်မွေးရခြင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) (ပါ-၂၄၅)
စူဠသာရိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဟိရီမတာ။ ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဟိရိယတီတိ ဟိရီ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈)၊ ထို နောင် “ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နေန”ဟုဖွင့်သဖြင့် “ဟိရီ စ+ဩတ္တပ္ပဉ္စ ဟိရီ(ဝိရူပေကသေသ်)၊ ဟိရီ '+အဿ အတ္ထီတိ ဟိရီမာ”ဟု ဆက်ပါ။
အနက်ပေးကြပုံ။ ။ “သုစိဂဝေသိနာ၊ပေ၊အပ္ပဂဗ္ဘေန”ကို သုဒ္ဓါဇီဝေန, ဒုဇ္ဇီဝံတို့၏ ဟိတ် ယူ၍ “ဇီဝိတံ”ဟု ပဿတာ၏ကံထည့်ကာ “ဟိရီမတာ စ-အရှက်အကြောက်ရှိသော ရှင်ရဟန်း သည်ကား၊ နိစ္စံ-အမြဲ၊ သုစိဂဝေသိနာ-စင်ကြယ်သော ကာယကံစသည်ကို ရှာမှီးလေ့ရှိသဖြင့် လည်းကောင်း၊ပေ၊ အပ္ပဂဗ္ဘေန-သဖြင့်လည်းကောင်း၊ သုဒ္ဓါဇီဝေန-စင်ကြယ်သော အသက်မွေးခြင်း ရှိသည်ဖြစ်၍၊ (ဇီဝိတံ-စင်ကြယ်သော အသက်မွေးခြင်းကို၊) ပဿတာ-အနှစ်အားဖြင့် ရှုလျက်၊ ဒုဇ္ဇီဝံ-ဆင်းရဲသဖြင့် အသက်မွေးအပ်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
တစ်နည်း။ ။ သုစိဂဝေသိနာ...ပဿတာ”တို့ကို ဒုဇ္ဇီဝံ၏ ဟိတ်ယူ၍ “ဟိရီမတာ စ-သည်ကား၊ နိစ္စံ-အမြဲ၊ သုစိဂဝေသိနာ-သဖြင့်လည်းကောင်း၊ ပေ၊ အပ္ပဂဗ္ဘေန-သဖြင့်လည်း ကောင်း၊ သုဒ္ဓါဇီဝေန-စင်ကြယ်စွာ အသက်မွေးခြင်းရှိသဖြင့်လည်းကောင်း၊ ပဿတာ-သင့်မသင့် ကို မြင်မြော်သဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဒုဇ္ဇီဝံ-အသက်မွေး ခဲယဉ်း၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
֍ * ၇-ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
လောကေ အဒိန္နမာဒိယတိ, ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတိ။
ယော (နရော)၊ အကြင်လူသည်။ ပါဏံ၊ သတ္တဝါကို။ ဝါ၊ ဇီဝိတိန္ဒြေကို။ အတိပါတေတိ၊ လျင်စွာကျစေ၏။ ဝါ၊ ဓားစသော လက်နက်တို့ဖြင့် လွှမ်းမိုး၍ ကျစေ၏။ (သတ် ၏)။ မုသာဝါဒဉ္စ၊ မုသားစကားကိုလည်း။၁ ဘာသတိ၊ ပြောဆို၏။ လောကေ၊ သတ္တ လောက၌။ အဒိန္နံ၊ ပိုင်ရှင်မပေးအပ်သော ဥစ္စာကို။၂ အာဒိယတိ၊ ခိုးယူ၏။ ပရဒါရဉ္စ၊ သူတစ်ပါး၏ မယားကိုလည်း။ ဂစ္ဆတိ၊ သွားရောက်လွန်ကျူး၏။ (ပါ-၂၄၆)
၁။မုသာဝါဒံ။ ။ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ ဝါဒေါ(ပြောဆိုကြောင်းစကား)၊ မုသာ စ+သော ဝါဒေါ စာတိ မုသာဝါဒေါ(မဟုတ်မမှန်သောစကား-မုသားစကား)၊ ဤနေရာနှင့် အဆီလျော်ဆုံး သော ဝိဂြိုဟ်တည်း၊ (တစ်နည်း)ဝဒနံ ဝါဒေါ၊ မုသာဝါဒဿ ဝါဒေါ မုသာဝါဒေါ-မုသားစကားကို ပြောဆိုခြင်း၊ “မုသာဝါဒဝါဒ”ဟုဆိုလိုလျက် ဝါဒတစ်ပုဒ်ချေ၊ (တစ်နည်း)ဝါဒပုဒ်ချင်းတူသဖြင့် သာမညနိဒ္ဒေသနည်းအရ တစ်ပုဒ်တည်းထားသည်(ပါတိဝဏ္ဏနာ-၅၂)။ (တစ်နည်း)ဝဒနံ ဘဏနံ ဝါဒေါ(ဝစီဝိညတ်)၊ မုသာ အဘူတဝတ္ထုဿ ဝါဒေါ မုသာဝါဒေါ-မဟုတ်မမှန်သော ဝတ္ထုကို ပြော ဆိုခြင်း(ကင်္ခါမဟာဋီ၊၃၊၂၇၀)။ မုသာဝသေန ဝဒနံ မုသာဝါဒေါ-မဟုတ်မမှန်သောအားဖြင့် ပြောဆိုခြင်း(ပါစိယော-၅၈၃)။ [ပထမနည်း၌ စိတ္တဇသဒ္ဒကို ရ၍ ဝါဒေါကို ဘာဝသာဓနပြုသော နောက်နည်းများ၌ စိတ္တဇသဒ္ဒနှင့်တကွဖြစ်သော ဝစီဝိညတ်ကို ရ၏၊-ပါတိဝဏ္ဏနာ-၅၂။]
စေတနာယူလျှင်။ ။ မုသာသင်္ခါတေန ကာယဝစီပယောဂေန, မုသာသင်္ခါတံ ဝါ ကာယဝစီပယောဂံ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ, သမုဋ္ဌာပေတိ ဝါ ဧတေနာတိ မုသာဝါဒေါ(ချွတ်ယွင်း ဖောက်ပြန်, မမှန်သောစကားကို ပြောဆိုကြောင်းစေတနာ၊) မုသာ ဝတ္ထု ဝဒီယတိ ဝုစ္စတိ ဧတေနာတိ မုသာဝါဒေါ-မဟုတ်မမှန်သော ဝတ္ထုကို ဟုတ်မှန်သောအားဖြင့် ပြောဆိုကြောင်းစေတနာ(ဒီ၊ဋီ၊ ၁, ၁၁၈၊ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၃၅)။
၂။အဒိန္နံ။ ။ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒိန္နံ၊ န+ဒိန္နံ အဒိန္နံ၊ မပေးအပ်သော ဝတ္ထုဟူသည် ပေးအပ် သောဝတ္ထုမှ အခြားဝတ္ထုဖြစ်သောကြောင့် နသဒ္ဒါ အညအနက်ဟော၏၊ (တစ်နည်း) ပေးခြင်း ကြိယာမှ ကင်းသောကြောင့် ဝိရဟအနက်ဟော၏၊ ပသဇ္ဇပဋိသေဓ, ပရိယုဒါသပဋိသေဓ၂မျိုး တွင် ပေးအပ်သောဝတ္ထုမှ အခြားဝတ္ထုကို ရသောကြောင့် ပရိယုဒါသပဋိသေဓတည်း။(ကင်္ခါမဟာဋီ၊၁၊၁၃၊ ပါတိဝဏ္ဏနာ-၈၃)
ဣဓေဝ မေသော လောကသ္မိံ, မူလံ ခဏတိ အတ္တနော။
ယော နရော၊ အကြင်လူသည်။ သုရာမေရယပါနဉ္စ၊ သေရည်အရက်သောက် ခြင်းကိုလည်း။၁ အနုယုဉ္ဇတိ၊ အဖန်ဖန်အားထုတ်၏။ ဧသော နရော၊ ဤလူသည်။ ဣဓ လောကသ္မိံ ဧဝ၊ ဤလောက၌ပင်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ မူလံ၊ ချမ်းသာဖြစ်ခြင်း, အမြစ် ရင်းကို။ ခဏတိ၊ တူးဖြိုဖျက်ဆီး၏။ (ပါ-၂၄၇)
မာ တံ လောဘော အဓမ္မော စ, စိရံ ဒုက္ခာယ ရန္ဓယုံ။
ဘော ပုရိသ၊ သီလပျက်ပြား, အို..ယောကျ်ား!၂ ပါပဓမ္မာ၊ ယုတ်မာသော အကျင့်ရှိသူတို့သည်။ အသညတာ၊ စောင့်စည်းအပ်သော ကိုယ်နှုတ်စိတ်မရှိကုန်။ ဝါ၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံး, မစောင့်သုံးကုန်။၁ ဧဝံ၊ ဤသို့။ ဇာနာဟိ၊ သိလော။ လောဘော၊ လောဘ သည်လည်းကောင်း။ အဓမ္မော စ၊ ဓမ္မမဟုတ်ငြား, ဒေါသတရားသည်လည်းကောင်း။ တံ၊ သင့်ကို။ စိရံ၊ ကြာမြင့်စွာသော ကာလပတ်လုံး။ ဒုက္ခာယ၊ ငရဲဒုက္ခ, ရှုပ်သမျှထဲ, ဆင်းရဲခြင်းငှာ။ မာ ရန္ဓယုံ၊ မမွှေနှောက်ပါစေကုန်လင့်။၂ (ပါ-၂၄၈)
ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သုရာမေရယပါနံ။ ။ သူရေန နာမ ဝနစရကေန+ကတာ သုရာ၊ [သူရတော အာ တေန ကတတ္ထေ ဒီဃော စ ရဿော(နီတိ-၈၀၀)သုတ်ဖြင့် သူရနောင် အာပစ္စည်းသက်၊ သူ၌ ရဿပြု၊] သူရေန+ပဌမံ ဒိဋ္ဌာ သုရာ၊ [သူရ+ဏ၊-ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၊ ကစ်ဘာ၊၂၊၁၂၈။] အနိဋ္ဌဖလ- ဒါယကတ္တံ သဝတီတိ သုရာ၊[ သု+ရက်၊-မောဂ်-၇၊၁၄၃။] သုဋ္ဌု+ရာယန္တိ ဣမာယာတိ သုရာ၊ [သု+ရေ(သဒ္ဒေ)+အ၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ။] သုရေတီတိ သုရာ၊ [သုရ+အ၊] သူရံ ဇနေတီတိ သုရာ၊[သူရ+ ဏ၊-ကင်္ခါ၊ မဟာဋီ၊၄၊၁၄၁-၂၊ ပါတိပဒတ္ထ-၂၄၅။] မဒံ+ဇနေတီတိ မေရယံ၊ [မဒ+ဏျ၊ မ၌ အကို ဧ, ဒကို ရပြု၊] သုရာ စ+မေရယဉ္စ သုရာမေရယာနိ၊ ပီယတေ ပါနံ၊ သုရာမေရယာနံ+ပါနံ သုရာမေရယပါနံ(ကင်္ခါ၊ မဟာဋီ၊၄၊၁၄၁-၂)။ [ဓာန်-ဋီ-၅၃၃၌ မေရယကို “မဒ+ဏေယျ”ဟု ခွဲခြင်း မှာ ဓာန်-ဋီ-နိ၊၂၊၅၃၃၌ ပြထားသော မေရေယျနှင့်သာ လျော်၏၊ သို့မဟုတ် ဏေနှင့် ယတစ်လုံး ကိုချေ။]
၂။ဘော ပုရိသ။ ။ နီတိပဒနိ၊၂၊၄၈၉၌ “ဘော ပုရိသ-သီလငါးမည်, မဆောက်တည် သော ဒုဿီလငါးယောက်တို့!”ဟု ဗဟုဝုစ်ပေး၏၊ “ပုရိသာ”ဟုဆိုလိုလျက် “ပဉ္စမံ လဟု သဗ္ဗတ္ထ” နှင့်အညီ ဆန္ဒာနုရက္ခဏရဿပြု-ဟု ဆို၏၊ “ဧဝံ ဘောတိ...ပုဂ္ဂလံ အာလပတိ”ဟု ဖွင့်သော ကြောင့် ဇာတ်ကိုငဲ့၍ ပုရိသဟု ဧကဝုစ်ရှိသည်ဟုလည်း တစ်နည်းဆို၏။
ဘော၂မျိုး။ ။ ဘောသည် နာမ်ပုဒ်, နိပါတ်ပုဒ်ဟု ၂မျိုးလုံးဖြစ်နိုင်၏၊ နိပါတ်ယူလျှင် ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ်၂မျိုးလုံးရသည်၊ ရုပ်တွက်ဖွယ်မလိုဟု နီတိပဒ-၂၂၇ဆို၍ နိဒီ-၈၇၌ကား ဝုစ် အားလျော်စွာ အာလုပ်သိဝိဘတ်, ယောဝိဘတ်သက်, ချေ-ဟု ဆို၏။
နာမ်ဘော။ ။ နာမ်ပုဒ်ယူလျှင် ဝိဗော၊၈၇နှင့် နီတိပဒနိ၊၂၊၄၈၉တို့အလို ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ်၂မျိုးလုံးပင် ရသည်၊ ဧကဝုစ်၌ ဘောဂေ တုဖြင့် ဘဝန္တကို ဘောပြု၊ အာလုပ်သိကိုချေ၊ ဗဟုဝုစ်ဖြစ်လျှင် ဘော ဂေ တု၌ တုသဒ္ဒါဖြင့် ဘဝန္တကို ဘောပြု၊ ဃပတော စ ယောနံ လောပေါ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် အာလုပ်ယောချေ။(ဝိဗော၊၅၇-၈၇၊ နီတိသုတ္တ-၁၀၀၊ နီတိပဒ-၂၂၇၊ နိဒီ-၈၇)
၁။ပါပဓမ္မာ။ ။ “လောဘော အဓမ္မော”ကို ပါပဓမ္မာ၏သရုပ်, ပါပဓမ္မာကို ရန္ဓယုံ၏ ကတ္တားယူ၍ “ဘော ပုရိသ၊ ဧဝံ-သို့၊ ဇာနာဟိ-လော၊ လောဘော စ-ကောင်း၊ အဓမ္မော စကောင်း၊ အသညတာ-ကုန်သော၊ ပါပဓမ္မာ-ယုတ်မာသော အကုသိုလ်တရားတို့သည်၊ တံ-ကို၊ စိရံ-ပတ်လုံး၊ ဒုက္ခာယ-ငှာ၊ မာ ရန္ဓယုံ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ဤအလို “ပါပါ စ+တေ+ဓမ္မာ စာတိ ပါပဓမ္မာ”ဟု ကမ္မဓာရည်းပြု၊ ဤ“ပါပဓမ္မာ အသညတာ”ကို ဝိ၊၁၊၁၁၆၊ ဣတိဝုတ်၂၂၄ တို့၌လည်း တွေ့ရ၏၊ ၎င်းနိဿယများနှင့် နီတိပဒနိ၊၂၊၄၈၉၌ “ပါပေါ+ဓမ္မော ယေသန္တိ ပါပ- ဓမ္မာ”နှင့်အညီ အထက်အတိုင်း ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်အနက်သာ ပေးကြသည်။
၂။ရန္ဓယုံ။ ။ ရန္ဓ (ပါကေ)+ဏယ+ဥံ၊ လောဘ၏ မွှေနှောက်ခြင်း, ဒေါသ၏ မွှေနှောက် ခြင်းဟူသော အစိတ်ကြိယာသုံးမျိုးကို ငဲ့၍ ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ရှိရသည်၊ အင်္ဂါသိတသင်္ချာ, စယာသိတ သင်္ချာ ၂မျိုးတွင် အင်္ဂါသိတသင်္ချာတည်း။(အကျယ်လိုမူ ကစ္စာဘာ-၁၀-၁၁ရှု)။
֍ * ၈- တိဿဒဟရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အနွာဂန္တွာန ဒူသေယျ, ဘုဉ္ဇ ဘောဂေ ကဋာဟက။
(ယော၊ အကြင်သူသည်။) အညံ၊ မိမိမွေးရပ်မြေမှ အခြားသော။ ဇနပဒံ၊ ဇနပုဒ်သို့။ ဂတော၊ ရောက်သည်။ (ဟောတိ၊ ဖြစ်၏။ ယတ္ထ၊ အကြင်အရပ်၌။ အဿ၊ ထိုသူ၏။ ဇာတိံ၊ အမျိုးဇာတ်ကို။ (ဇာစ်မြစ်ကို)။ န ဇာနန္တိ၊ မသိကုန်။ တတ္ထ၊ ထိုအရပ် ၌။) သော၊ ထိုသူသည်။ ဗဟုမ္ပိ၊ များစွာလည်း။ ဝိကတ္ထေယျ၊ (မိမိကိုယ်ကို) အကြောင်းမဲ့ ချီးမွမ်းရာ၏။ ဝါ၊ အခြောက်တိုက်ကြွားဝါရာ၏။၃ (သာမိကော၊ သင်၏ အရှင်သည်။ ဣမံ ဂေဟံ၊ ဤအိမ်သို့။) အနွာဂန္တွာန၊ တစ်ဖန်ပြန်လာ၍။ (တံ၊ သင့်ကို။) ဒူသေယျ၊ (ကြိမ်ဖြင့်ရိုက်ခြင်း, ကျွန်အမှတ်တံဆိပ်ခပ်နှိပ်ခြင်း, အမျုိးဇာတ်ကို ဖော်ပြခြင်းဖြင့်) ဖျက်ဆီးရာ၏။ ကဋာဟက၊ ကဋာဟက။ ဘောဂေ၊ သုံးဆောင်ဖွယ်ဘောဇဉ်တို့ကို။ ဘုဉ္ဇ၊ သုံးဆောင်ပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၁၉)
၃။ဗဟုမ္ပိ သော ဝိကတ္ထေယျ။ ။ ဝိ+ကတ္ထ(သိလာဃ=ချီးမွမ်းခြင်း)+အ+ဧယျ၊ နီတိဓာတု- ၇၃၌ “ဝိကတ္ထတီတိ ဝိရူပံ ကတ္ထတိ အဘူတဝတ္ထုဒီပနတော”ဟု ဖွင့်၏၊ ၎င်းနိ၊၁၊၁၇၉၌ ဝိရူပံတွင် ရူပသဒ္ဒါ အကြောင်းဟောယူ၍ “ဝိရူပံ-အကြောင်းကင်းလျက်”ပေး၏၊ ဤစကားအရ အထက်၌ ပေးခဲ့သည်၊ မိမိကိုယ်ကို အကြောင်းမဲ့ချီးမွမ်းသူသည် သူတစ်ပါးအားလည်း ကဲ့ရဲ့လှည့်ပတ်ပြော ဆိုမိလျက်သားဖြစ်၏၊ ထိုကြောင့် “ဝမ္ဘနဝစနံ ဝဉ္စနဝစနံ ဝဒေယျ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈၀)”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဝိကတ္ထတီတိ ဝိဝိဓာ ကထယတိ(မဟာနိဋ္ဌ-၁၇၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိကတ္ထေယျ-အမျိုးမျိုး အဖုံဖုံ ချီးမွမ်းရာ၏”ဟု ပေး။
ပါမြန်ဓာန်။ ။ ထို၌ ကတ္ထတိကို “ကထ+အ+တိ”ဟု တစ်နည်းခွဲပုံကို ကြည့်၍ “ဝိ+ ကထ+အ+ဧယျ၊ ထ၌ ဒွေဘော်”ဟု တစ်နည်းကြံ၊ “ဗဟုမ္ပိ-များစွာသော ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချလှည့်ပတ် ကြောင်းစကားကိုလည်း၊ ဝိကတ္ထေယျ-အမျိုးအမျိုးအဖုံဖုံ ပြောဆိုရာ၏”ဟုပေး။
နီတိဓာတုနိ၊၁၊၁၇၉။ ။ ထို၌ ဂတောကို ဝိသေသနယူ၍ “အညံ-သော၊ ဇနပဒံ-သို့၊ ဂတော-ရောက်သော၊ ဝါ-သွား၍၊ သော-သည်၊ ဝိကတ္ထေယျ-၏”ဟု ပေး၏။
တိဿဒဟရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တတ္ထ ယော စ မင်္ကု ဟောတိ, ပရေသံ ပါနဘောဇနေ၊
န သော ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သမာဓိ’မဓိဂစ္ဆတိ။
ဇနော၊ လူအပေါင်းသည်။ ယထာသဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓါအားလျော်စွာ။ ယထာပသာဒနံ၊ ကြည်ညိုမှုအားလျော်စွာ။ ဝါ၊ ကြည်ညိုရာပုဂ္ဂိုလ်ဌာနအားလျော်စွာ။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဒဒါတိ၊ ပေးလှူ၏။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ တတ္ထ စ၊ ထိုသူတစ်ပါးအလှူ၌လည်းကောင်း။ ပရေသံ၊ သူတစ်ပါးတို့၏။ ပါနဘောဇနေ စ၊ သောက်ခြင်း စားခြင်း၌လည်းကောင်း။၁ မင်္ကု၊ မျက်နှာမသာယာသည်။ ဟောတိ၊ ဖြစ်၏။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဒိဝါ ဝါ၊ နေ့အခါ ၌လည်းကောင်း။ ရတ္တိံ ဝါ၊ ညဉ့်အခါ၌လည်းကောင်း။ သမာဓိံ၊ ဥပစာအပ္ပနာ, မဂ်ပါ ဖိုလ်ထိ, သမာဓိကို။ န အဓိဂစ္ဆတိ၊ မရနိုင်ပါ။ (ပါ-၂၄၉)
၁။ပါနဘောဇနေ။ ။ “ပီယတေ ပါနံ၊ ဘုဇ္ဇတေ ဘောဇနံ၊ ပါနံ စ+ဘောဇနံ စ ပါနဘောဇနံ”ဟုပြု၊ ဂါထာဖွင့်အထက်နား၌ “(၁)အပ္ပကေ ဝါ...ပဏီတေ ဝါ ဒိန္နေ (၂)အညေသံ ဝါ ဒတွာ အတ္တနော အဒိန္နေ မင်္ကု ဟောတိ”ဟူသော စကားနှင့် “ဧတေသု ဌာနေသု မင်္ကုဘာဝသင်္ခါတံ(ယဿ စေတံအဖွင့်)”ဟူသော စကားအရ မင်္ကုဖြစ်ရာအကြောင်းဌာန၂မျိုးရှိသည် ဟု သိသာ၏၊ ထို၂မျိုးမှာ (၁)သူတစ်ပါးက နည်းနည်းများများ ကောင်းကောင်းဆိုးဆိုးကိုလှူခြင်း၊ (၂)အခြားသူများအား လှူ၍ မိမိအား မလှူခြင်း, သူတစ်ပါးတို့၏ သောက်စားနေခြင်းတို့တည်း၊ ဂါထာတွင် “ဒဒါတိ..ဇနော”သည် (၁)နံပါတ်အကြောင်းဌာန, “ပရေသံ ပါနဘောဇနေ” သည် (၂)နံပါတ်အကြောင်းဌာနတည်း၊ ဤသို့ ၂ဌာနယူ၍ အထက်၌ ပေးခဲ့သည်။
သာမညနိဒ္ဒေသနည်းကြံ။ ။ “ပရေသံ-တို့၏၊ တတ္ထ ပါနဘောဇနေ-ထိုအဖျော်ဘောဇဉ် တို့ဖြင့် ကျွေးမွေးရာ၌၊ မင်္ကု ဟောတိ”ဟု ပေး၍ ပါနဘောဇနေကို သဟသေယျံကဲ့သို့ သာမည နိဒ္ဒေသနည်းဟုလည်း ဆို၏၊ “ပါတဗ္ဗန္တိ ပါနံ၊ ဘုဉ္ဇီယတေတိ ဘောဇနံ၊ ပါနံ စ+ဘောဇနံ စ ပါနဘောဇနာနိ၊ ဘောဇီယတေ ဘောဇနံ(စားစေခြင်း=ကျွေးမွေးခြင်း)၊ ပါနဘောဇနေဟိ+ဘောဇနံ ပါနဘောဇနံ(ဝိကာလဘောဇနကဲ့သို့ ဘောဇနတစ်ပုဒ်ကျေ)”ဟု ပြု။
အာဓာရ၂မျိုးကြံ။ ။ တတ္ထကို သာမညာဓာရ, ပါနဘောဇနေကို ဝိသေသာဓာရယူ၍ “တတ္ထ-ထိုသို့လှူရာ၌၊ ယော-သည်၊ ပရေသံ-တို့၏၊ ပါနဘောဇနေ-စားဖွယ်သောက်ဖွယ်၌၊ မင်္ကု ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ဤအလို “ပါတဗ္ဗန္တိ ပါနံ၊ ဘုဉ္ဇီယတေတိ ဘောဇနံ၊ ပါနံ စ+ဘောဇနံ စ ပါနဘောဇနံ”ဟု ပြု။
သ ဝေ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သမာဓိ’မဓိဂစ္ဆတိ။
စ၊ အနွယကား။ ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဧတံ၊ ဤမျက်နှာမသာယာသူ၏ ဖြစ်ကြောင်း အကုသိုလ်ကို။ သမုစ္ဆိန္နံ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ဖြတ်အပ် ပြီ။၁ မူလဃစ္စံ၊ အရင်း၌ ဖြတ်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ ဝါ၊ အမြစ်ပြတ်အောင်။၂ သမူဟတံ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ပယ်နုတ်အပ်ပြီ။၁ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဒိဝါ ဝါ၊ ကောင်း။ ရတ္တိံ ဝါ၊ ကောင်း။ သမာဓိံ၊ ကို။ အဓိဂစ္ဆတိ၊ ရ၏။ (ပါ၂၅၀)
တိဿဒဟရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သမုစ္ဆိန္နံ။ ။ သမ္မဒေဝ+ဥစ္ဆိန္နံ သမုစ္ဆိန္နံ(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၄၂)၊ “သမူလစ္ဆိန္နောတိ သမုစ္ဆိန္နော (မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၇၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သဟ+မူလ+ဆိန္နံ”ဟု ခွဲကြ သေး၏(ပါညွှန်း)၊ ထိုအလို “သဟ+မူလေန သမူလံ၊ သမူလံ+ဆိန္နံ သမုစ္ဆိန္နံ(အမြစ်ရင်းနှင့်တကွ ဖြတ်အပ်ပြီ)”ဟု ပြု၊ [သဟကို သ, မူ၌ ရဿပြု, လကိုချေ၊] ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆၌ “အရဟတ္တမဂ္ဂ- ဉာဏေန”သည် သမုစ္ဆိန္နံ, သမူဟတံ၂ပုဒ်လုံး၏ ကရိုဏ်းဖြစ်သကဲ့သို့ ဤ၌လည်း ထိုအတိုင်းပင် ဖြစ်၏။
၂။မူလဃစ္စံ။ ။ “မူလဃစ္စံ ကတွာ”ဟု ကရဓာတ် တွာပစ္စယန္တဖြင့် ဖွင့်၏၊ ထိုကြောင့် အံဝိဘတ်သည် ကြိယာဝိသေသနအနက်တည်း၊ “ဟညတေတိ ဃစ္စံ၊ မူလေ+ဃစ္စံ မူလဃစ္စံ၊ (တစ်နည်း) ဟနနံ ဃစ္စံ၊ မူလဿ+ဃစ္စံ မူလဃစ္စံ”ဟု ပြု၊ နောက်နည်းအလို “မူလဃစ္စံ-အမြစ် ဖြတ်ခြင်းကို၊ (ကတွာ-ပြု၍၊) သမူဟတံ-ပြီ”ဟု ပေး။
ဃစ္စံ။ ။ ဟနဓာတ်နောင် ကရမှာ ရိစ္စ၌ “ရိစ္စ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ရိစ္စသက်၊ ဟနကို ဃာတပြု၊ ရ်အနုဗန်နှင့်တကွ ဓာတွန်တ်ကိုချေ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် နောက်ဣကိုချေ(ကစ် ဘာ၊၂၊၄၅၇၊ ရူ-၃၄၅၊ ရူဋီ၊၂၁၉)။ (တစ်နည်း) ဟန+ဏျ၊ ဟနကို ဃာတပြု, တျကို စပြု၊ စ် ဒွေဘော်လာ၊ ဃာ၌ ရဿပြု(ဝိဗော၊၂၆၈)။ မောဂ်- မောဂ်ပံ-၅, ၃၁၌ “ဟန+ယ၊ ဟနကို ဃစ်ပြု, ယကို စပြု၏။ နိဒီ-၅၃၄၌ “ကိစ္စဃစ္စဘစ္စဘဗ္ဗလေယျာ(မောဂ်-၅, ၃၁)သုတ်ဖြင့် ယပစ္စည်း သက်၍ ထိုယပစ္စည်းနှင့်တကွ ဟနကို ဃစ္စပြု၏။
֍ * ၉-ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နတ္ထိ မောဟသမံ ဇာလံ, နတ္ထိ တဏှာသမာ နဒီ။
ရာဂသမော၊ ရာဂနှင့်တူသော။ အဂ္ဂိ၊ မီးသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ ဒေါသသမော၊ ဒေါသနှင့်တူသော။ ဂဟော၊ ဖမ်းယူတတ်သော တရားသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ မောဟသမံ၊ မောဟနှင့် တူသော။ ဇာလံ၊ ပိုက်ကွန်သည်။၂ နတ္ထိ။ တဏှာသမာ၊ တဏှာနှင့်တူသော။ နဒီ၊ မြစ်သည်။ နတ္ထိ။ (ပါ-၂၅၁)
ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သမူဟတံ။ ။ သမူဟညိတ္ထာတိ သမူဟတံ၊ သံ+အဝ+ဟန+တ၊ အဝကို ဩပြု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ဩကို ဥုပြု(နီတိသုတ္တ-၂၆၅)၊ ဆရာတို့အလို သံ+ဥ+ဟန+တ၊ ဥကို ဒီဃပြု၊ ဥသည် သက္ကတ၌ “ဥဒ်”ဟု ရှိသည်၊ ပါဠိ၌ ဒ်ပျောက်သောကြောင့် ထိုအစား ဒွေဘော်လာ သင့်လျှင် ဒွေဘော်လာ၍ ဒီဃပြုသင့်လျှင် ဒီဃပြုရ၏၊ ထိုကြောင့် ဥုဒီဃပြုရသည်။ (သီဘာ- ၄, ၁၄)
֍ * ၁၀-မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။
တုယှံ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ အလိုရှိအပ်သော။ ပတ္ထိတံ၊ တောင့်တအပ် သောဆုသည်။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ သမိဇ္ဈတု၊ ပြီးပြည့်စုံပါစေသတည်း။ ပန္နရသော၊ ပက္ခဆန်းတက်, ဆယ့်ငါးရက်မြောက်၌, ယှဉ်လျက်ပေါ်ထွက်လာသော။၁ စန္ဒော၊ လသည်။ (ပူရတိ) ယထာ၊ ပြည့်သကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ကပ္ပါ၊ စိတ်ဝယ်ကြံဆ, မှန်သမျှတို့သည်။ ပူရေန္တု၊ ပြည့်စုံပါစေကုန်သတည်း။ (ဋ္ဌ-၂၂၀)
၂။ဇာလံ။ ။ ဇေ သီဃဂတေ ဓာဝန္တေ မိဂါဒယော လာတိ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ ဇာလံ၊ [ဇ+လာ+အ၊-သူစိ၊] ဇလတိ သန္ဒတီတိ ဇလံ(သူစိ)၊ ဇလတိ ဇီဝယတိ လောကန္တိ ဇလံ(ဓာသံ)၊ ဇလေ+ဟိတံ ဇာလံ၊ [ဇလ+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၅၂၁၊] ဇာလယတိ အစ္ဆာဒေတိ မစ္ဆေ ဧတေနာတိ ဇာလံ(ပိုက်ကွန်)၊ [ဇလ+ဏ၊-ဓာသံ၊] ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလံ(မောဟ)။
၁။ပန္နရသော။ ။ “ပဉ္စ စ+ဒသ စ+ပန္နရသ၊ ပဉ္စဟိ+အဓိကာ ဝါ+ဒသ ပန္နရသ၊ ပန္န- ရသန္နံ+ပူရဏီ ပန္နရသီ၊ ပန္နရသိယံ+နိယုတ္တော ပန္နရသော၊ [ပန္နရသီ+ဏ၊] (တစ်နည်း)ပန္နရသန္နံ '+ပူရဏော ပန္နရသော၊ ပန္နရသေ+နိယုတ္တော ပန္နရသော၊ [ပန္နရသ+ဏ။]
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ။
တုယှံ၊ ၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ သော။ ပတ္ထိတံ၊ သည်။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်။ သမိဇ္ဈတု၊ တည်း။ ဇောတိရသော၊ ဇောတိရသမည်သော။ ဝါ၊ တောက်ပြောင်သော အရောင် (အရည်အသွေး) ရှိသော။၂ မဏိ၊ ပတ္တမြား (ကျောက်မျက်ရတနာ) သည်။ (ပူရေတိ) ယထာ၊ လိုရာပြည့်စေသကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ သင်္ကပ္ပါ ပူရေန္တု။ (ဋ္ဌ-၂၂၁)
၂။ဇောတိရသော။ ။ ဇောတတိ ဒိပ္ပတီတိ ဇောတိ၊ ရသိတဗ္ဗော အဿာဒေတဗ္ဗောတိ ရသော၊ ဇောတိ+ရသော ယဿာတိ ဇောတိရသော၊ ဤဇောတိရသပတ္တမြားသည် မိလိန္ဒ- ၁၂၂၊ ၁၂၃၌လာသော ပတ္တမြား ၁၄မျိုးတွင် တစ်မျိုးအပါအဝင်ဖြစ်၏။
ရတနာ၉မျိုး၏ စွမ်းရည်။ ။ ရတနာ၉မျိုး၏ စွမ်းရည်ကို “ပတ္တမြားဘုန်းတောက်, မြကျောက်အေးချမ်း, စိန်စွမ်း ဂုဏ်ရောင်, ကြောင်ကားသိဒ္ဓိ, မဏိနီလာ, မေတ္တာကဲချုပ်, ဂေါ်မုတ် ခွန်အား, ဥဿဖရားကျန်းမာ, သန္တာကြီးကဲ, ပုလဲကျက်သေရေ, ကိုးဂုဏ်ဝေသည်...ကိုးထွေ နဝရတ်စွမ်းရည်တည်း”ဟု ပညာရှိတို့ စပ်ဆိုခဲ့ကြ၏၊ ထိုတွင် ပတ္တမြား၏ စွမ်းရည်၃မျိုးကို “(၁) ဣစ္ဆိတံ ဒေတိ-လိုရာကို ပေးနိုင်၏၊ (၂)အသောကံ ဒေတိ-စိတ်ကြည်လင်ရွှင်ပြမှုကို ပေးနိုင်၏၊ (၃)တေဇေတိ-တန်ခိုးအာဏာထက်မြက်စေ၏”ဟု သီးခြားဆိုသေးသည်။(သုပြဓာန်)
မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပရေသံ ဟိ သော ဝဇ္ဇာနိ, ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ၊
အတ္တနော ပန ဆာဒေတိ, ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော။
အညေသံ၊ အခြားသူတို့၏။ ဝဇ္ဇံ၊ အပြစ်ကို။ သုဒဿံ၊ လွယ်ကူစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ၊ မြင်လွယ်၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန၊ အပြစ်ကိုကား။ ဒုဒ္ဒသံ၊ ခဲယဉ်းစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ၊ မြင်ခဲ၏။ ဟိ၊ အကျိုးကား။၁ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဘုသံ၊ ဖွဲကို။ ဩပုနာတိ ယထာ၊ လွှင့်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) ပရေသံ၊ သူတစ်ပါးတို့၏။ ဝဇ္ဇာနိ၊ အပြစ်တို့ကို။ ဩပုနာတိ၊ လွှင့်၏။ သဌော၊ စဉ်းလဲလှည့်ပတ်, ငှက်ဖမ်းသတ်လျက်, အဖျက်လုပ်ရိုး, ငှက်မုဆိုး သည်။ ကိတဝါ ဣဝ၊ ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကဲ့သို့။ (ဟုတွာ၊ ၍။)၂ ကလိံ၊ ခန္ဓာကိုယ်ကို။ ဆာဒေတိ ယထာ၊ ဖုံးကွယ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အတ္တနောမိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန၊ ကိုကား။ ဆာဒေတိ၊ ဖုံးကွယ်၏။ (ပါ-၂၅၂)
မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဟိ။ ။ “ပရေသံ ဟီတိ တေနေဝ ကာရဏေန” ဟူသော အဖွင့်အရ ဟိကို ဖလ ဇောတကယူ၍ ပေးသည်၊ ကာရဏဇောတကယူ၍ “ဟိ (ယသ္မာ)-အကြင်ကြောင့်၊ အညေသံတို့၏၊ ဝဇ္ဇံ-ကို၊ သုဒဿံ-၏၊ အတ္တနော၏၊ ဝဇ္ဇံ ပန-ကိုကား၊ ဒုဒ္ဒသံ-၏၊ (တသ္မာ-ကြောင့်၊) သောသည်၊ ပရေသံ ဝဇ္ဇာနိ-တို့ကို၊ ဘုသံ ယထာ-ဖွဲကိုကဲ့သို့၊ ဩပုနာတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ တပ္ပါကဋီကရဏယူ၍ “ဟိ-ဥပမာဆောင် ထင်အောင်ပြဥုးအံ့”ဟုလည်းကောင်း ဒဠှီကရဏယူ၍“ဟိမှန်၏”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏။
၂။ကိတဝါ။ ။ ကိတ နိဝါသေ ဧတ္တာဘာဝေါ၊ ကေတတီတိ (နေတတ်သောကြောင့်) ကိတဝေါ၊ ဇူတကာရော, စောရော စ၊ [ကိတ+အဝ၊-မောဂ်-၇၊၂၀၀။]
ဓာန်-ဋီ-၅၃၁။ ။ ကိတဝံ (ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲခြင်းသည်)+အဿ အတ္ထီတိ ကိတဝေါ နိပါတနာ၊ [ကိတ+ဏ၊] ကိတ နိဝါသေ ဝါ အဝေါ။
ထောမ၊ ပါရာဘာ၊၃၊၄၁၇။ ။ ကီယတေ(ညှဉ်းဆဲခြင်း) ကိတံ၊ ကိတေန(ညှဉ်းဆဲခြင်း ဖြင့်)+ဝါတီတိ(ဖြစ်တတ်သောကြောင့်) ကိတဝေါ၊ [ကိတ+ဝါ+အ။]
ကောတ္ထုဘ။ ။ ကေတိ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆတီတိ ကိတော၊ [ကိ+တ၊] ကိတေန(သစ်ခက်ဖြင့်)+ ဝါယတိ ဗန္ဓတီတိ ကိတဝေါ(သက်ခက်ဖြင့် ဖွဲ့ချည်ဖုံးလွှမ်းထားသော ငှက်မုဆိုး)။
သစ်ခက်ကျိုးစသည်ယူ။ ။ ပြအပ်ခဲ့သော ဝိဂြိုဟ်များအရ ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲသူ, ငှက်မုဆိုးတို့ကိုသာ ရ၏၊ “သာခဘင်္ဂါဒိကံ ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါ နာမ”ဟူသော အဖွင့်အရ ဤ၌ သစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကိုရသဖြင့် “ကိတဝဿ+ဟိတာ ကိတဝါ-ငှက်မုဆိုး၏ အစီး အပွားဖြစ်သော သစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထု၊ (တစ်နည်း) ကိတဝဿ+ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါငှက်မုဆိုးကို ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ်ခက်စသော အရာဝတ္ထု၊ [ကိတဝ+အ၊]”ဟု ကြံပါ။
ဥပမာတွင် ဥပမာဝင်။ ။ “ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော”ကို “ယထာ သကုဏလုဒ္ဒကော ..ကိတဝါ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ”ဟု အနက်ပေးပုံဖွင့်၏၊ ၎င်းအဖွင့်၌ “ယထာ+ဝိယ”ဟု ဥပမာအနက်ဟော ၂ပုဒ်ပါရကား “ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော”ဝယ် ဥပမာအတွင်း၌ ဥပမာဝင်နေ သည်ဟု သိရ၏၊ ထိုတွင် ယထာသည် အဓိကာရနည်းစသည်အရ “ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ”မှ လိုက်၍ ဝိယကား ဣဝ၏ အဖွင့်တည်း၊ ထိုကြောင့် ဣဝကို ကိတဝါနှင့်တွဲ၍ ယထာကို ဆာဒေတိ နှင့် တွဲပေးရသည်။
֍ * ၁၁- ဥဇ္ဈာနသညိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎုန္တိ, အာရာ သော အာသဝက္ခယာ။
ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ၊ သူတစ်ပါးတို့၏ အပြစ်ကို အဖန်ဖန်ရှုလေ့ရှိသော။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊ ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ အမှတ်သညာရှိသော။၁ တဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ အာသဝါ၊ အာသဝေါတရားတို့သည်သာ။၂ ဝဍ္ဎုန္တိ၊ တိုးပွားကုန်၏။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် သည်။ အာသဝက္ခယာ၊ အာသဝေါတရားတို့၏ ကုန်ကြောင်းအရဟတ္တမဂ်မှ။၁ အာရာ၊ အဝေးကြီးတည်း။ (၂၅၃)
ဥဇ္ဈာနသညိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ဥဇ္ဈာနသညိနော ။ ။ ဥဇ္ဈာယတိ ဧတေနာတိ ဥဇ္ဈာနံ(ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစိတ်)၊ ဥဇ္ဈာ- ယတေ ဝါ ဥဇ္ဈာနံ(ကင်္ခါ-ဋီ-၄၄၂၊ ကင်္ခါ၊မဟာဋီ၊၄၊၃၄၈)၊ ဥဇ္ဈာနေ+သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ(ကင်္ခါ၊၂၀၂၊ သာရတ္ထ၊၃၊၁၀၇)၊ ဥဇ္ဈာနေန (ဥဇ္ဈာနဝသေန)+ပဝတ္တာ+သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ၊ ဥဇ္ဈာနေ+ ယုတ္တာ ဝါ+သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ(ပါတိပဒတ္ထ-၂၉၆)၊ ဥဇ္ဈာနသညာ+အဿ အတ္ထီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ-ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ သညာရှိသည်၊ ဝါ-ကဲ့ရဲ့ခြင်းဖြင့် ဖြစ်သော သညာရှိသည်၊ ဝါ-ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ ယှဉ်သော သညာရှိသည်(ကင်္ခါ-၂၀၂၊ သာရတ္ထ၊၃၊၁၀၇၊ ပါတိပဒတ္ထ-၂၉၆)။ ဥဇ္ဈာနေန (ဥဇ္ဈာန- ဝသေန) သဉ္ဇာနာတီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ-ကဲ့ရဲ့ခြင်း၏အစွမ်းဖြင့် သိမှတ်တတ်သည်(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၇)။
၂။အာသဝါ။ ။ ဓမ္မဋီ၌ အာသဝါအရ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကအာသဝဟုဆိုအပ်သော ပရာနုဝါဒ ဘေး(သူတစ်ပါးတို့၏ကဲ့ရဲ့ခံရမှု), အတ္တာနုဝါဒဘေး(ပြုပြီးနောက် နှလုံးမသာယာမှု), ဒဏ္ဍဘေး (ညှင်းဆဲနှိပ်စက်ချုပ်နှောင်ခံရမှု)နှင့် သမ္ပရာယိကအာသဝဟုဆိုအပ်သော အပါယ်ဆင်းရဲဒုဂ္ဂတိ ဘေးတို့ကို ယူ၏၊ “အာသဝန္တိ တေန တေန ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အာသဝါ-ထိုထိုအကြောင်း ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော မျက်မှောက်တမလွန်ဘေးရန်တို့(သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၉)”ဟု ပြု။
ကိလေသအာသဝ။ ။ “အာရာ သော အာသဝက္ခယာ”ကို ကြည့်၍ အထက်၌ ကိလေသအာသဝကို ယူပေးသည်၊ “အာသဝန္တိ မာနပုရိသမဒါဒယော ယေဟီတိ အာသဝါ(အရက်)၊ [အာ+သု+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၅၃၃။] အာသဝါ ဝိယာတိ အာသဝါ၊ အာသဝန္တီတိ(ဒွါရ၆ပါးတို့မှ စီးတတ် ဖြစ်တတ်သောကြောင့်) ဝါ အာသဝါ၊ ဓမ္မတော ယာဝဂေါတြဘုံ ဩကာသတော ယာဝဘဝဂ္ဂံ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ၊ အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ [ “အာယတသဝါ” ဟု ဆိုလိုလျက် ယတကိုချေ၊-အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။] အာဘုသော သိဝန္တိ သိဗ္ဗန္တီတိ အာသဝါ၊ [အာ+ သိဝု+အ၊ တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် ဣကို အ-ပြု၊-နိသာဋီ၊၃၇၉။]”ဟု ပြု။
အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိက။ ။ ဝိဂြိုဟ်မပြုရသော စိရပါရိဝါသိယအနက်ဟော အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိက ပုဒ်ဟုလည်း ဆို၏(မဏိဋီ၊၂၊၂၂၈)၊ ထိုအနက်ဟောကိုပင် “အာသဝိယန္တိ စိရံ ပရိဝါသိယန္တီတိ အာသဝါ၊ အာသဝန္တိ စိရံ ပရိဝါသေန္တီတိ ဝါ အာသဝါ(အင်္ကုရ-၃၁၄)၊ အာ စိရံ သဝန္တီတိ အာသဝါ (မဟာဋီ၊၄၂၇)”ဟု ပြုသေး၏။
၁။အာသဝက္ခယာ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို မဂ်ကိုယူ၍ “ခေပေတိ ပါပဓမ္မေတိ ခယော၊ အာသဝါနံ+ခယော အာသဝက္ခယော(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၉)၊ အာသဝါ ခီယန္တိ ပဟီယန္တိ ဧတေနာတိ အာသဝက္ခယော(အံ၊ဋီ၊၂၊၈၇)”ဟုပြု။
ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁၊ ဓမ္မဋီ။ ။ ထိုတို့၌ နိဗ္ဗာန်ကိုပါ ယူ၏၊ နိဗ္ဗာန်အတွက် “ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ အာသဝါနံ+ခယော အာသဝက္ခယော(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၆၉)၊ (တစ်နည်း) ခယနံ ခယော၊ အာသဝါနံ+ခယော အာသဝက္ခယော၊ အာသဝက္ခယေန+ပတ္တဗ္ဗော အာသဝက္ခယော-အာသဝေါတို့၏ ကုန်ခြင်းကြောင့် ရောက်အပ်သော နိဗ္ဗာန်(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄)”ဟုပြု။ နောက်နည်း၌ ပတ္တဗ္ဗ ကျေ, သို့မဟုတ် ပတ္တဗ္ဗအနက်၌ ဏပစ္စည်းသက်ဟုကြံ၊ ထိုနောင် မဂ်နှင့်နိဗ္ဗာန် ၂မျိုးလုံးရ အောင် “အာသဝက္ခယော စ+အာသဝက္ခယော စ အာသဝက္ခယော”ဟု ဆက်ပါ။
တစ်နည်းပေး။ ။ “နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ”၌ ထည့်ပါဌ်ထည့်သကဲ့သို့ “ဒူရံ ဂတော- ဝ ဟောတိ”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “အာသဝက္ခယာ-မှ၊ အာရာ-အဝေးသို့၊ (ဂတောဝ-ရောက်သည် သာ၊ ဟောတိ)”ဟု ထည့်ပါဌ်ထည့်၍လည်း တစ်နည်းပေးသင့်သည်။
֍ * ၁၂-သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပပဉ္စာဘိရတာ ပဇာ, နိပ္ပပဉ္စာ တထာဂတာ။
အာကာသေ၊ ကောင်းကင်၌။ ပဒံ၊ ခြေရာသည်။ နတ္ထိ ဧဝ၊ မရှိသည်သာ။ ဗာဟိ ရေ၊ (ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ, သာသနာတော်မှ) အပြင်အပ၌။ သမဏော၊ ရှစ်ပါးအရိယာ, ကိလေ သာငြိမ်းချမ်း, ရှင်ရဟန်းသည်။ နတ္ထိ ဧဝ၊ သာ။ ပဇာ၊ သတ္တဝါအပေါင်းသည်။ ပပဉ္စာဘိရတာ၊ (ဒိဋ္ဌိတဏှာ, မာနသာဟု, သံသရာချဲ့ကြ) ပပဉ္စတရားတို့၌သာ မွေ့လျော်၏။ တထာဂတာ၊ ဘုရားရှင်တို့သည်။ နိပ္ပပဉ္စာ၊ ပပဉ္စတရားမရှိကုန်။ (ပါ-၂၅၄)
သင်္ခါရာ သဿတာ နတ္ထိ, နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနမိဉ္ဇိတံ။
အာကာသေ၊ ၌။ ပဒံ၊ သည်။ နတ္ထိ ဧဝ၊ သာ။ ဗာဟိရေ၊ ၌။ သမဏော၊ သည်။ နတ္ထိ ဧဝ၊ သာ။ သဿတာ၊ အခါခပ်သိမ်း ဖြစ်တည်နေကုန်သော။ ဝါ၊ မြဲကုန်သော။၁ သင်္ခါရာ၊ ခန္ဓာငါးပါး, သင်္ခါရတရားတို့သည်။ နတ္ထိ ဧဝ၊ မရှိကုန်သည်သာ။ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဘုရား ရှင်တို့၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဣဉ္ဇိတံ၊ တုန်လှုပ်ကြောင်း တဏှာမာနစသောတရားသည်။ ဝါ၊ တုန်လှုပ်ခြင်းသဘော, တဏှာစသောတရားသည်။၂ နတ္ထိ ဧဝ၊ မရှိသည်သာ။ (ပါ-၂၅၅)
သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
မလဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သဿတာ။ ။ သဿန္တီတိ သဿတာ၊ [သဿ(သာတစ္စေ)+တ။] သဒါ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ သဿတာ၊[သဒါ+သရ+တ၊ သဒါကို သပြု၊-သူစိ။] သဗ္ဗဒါ သရန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ သဿတာ၊ [သရ+တ၊ ရကို သပြု, သဒွေဘော်လာ၊-သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၃၉၇။] သဿတေ နိစ္စေ+ဘဝါ သဿတာ၊ [သဿတ+ ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၇၀၉။] သဿတံ နိစ္စံ ဘဝန္တီတိ သဿတာ။[သဿတ+ဏ၊-ထောမ။]
၂။ ဣဉ္ဇိတံ။ ။ ဣဉ္ဇတိ, ဣဉ္ဇတိ တေနာတိ ဝါ ဣဉ္ဇနံ ဝါ ဣဉ္ဇိတံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၅၊ မ၊ဋီ၊၃၊၇၈)၊ စူဠနိ-၄၁၌ တဏှိဉ္ဇိတ, ဒိဋ္ဌိဉ္ဇိတ, မာနိဉ္ဇိတ, ကိလေသိဉ္ဇိတ, ကာမိဉ္ဇိတအားဖြင့် ဣဉ္ဇိတတရား ၅ပါးဟု ဆို၏၊ [သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၄၌ ကာမိဉ္ဇိတအစား “ကမ္မိဉ္ဇိတ”ဟု ရှိ၏။] အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၁၌ ရာဂိဉ္ဇိတ, ဒေါသိဉ္ဇိတ, မောဟိဉ္ဇိတ, မာနိဉ္ဇိတ, ဒိဋ္ဌိဉ္ဇိတ, ကိလေသိဉ္ဇိတ, ဒုစ္စရိတိဉ္ဇိတအားဖြင့် ၇ပါးဟု ဆို၏။
၁၉-ဓမ္မဋ္ဌဝဂ်
֍ * ၁- ဝိနိစ္ဆယမဟာမတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော စ အတ္ထံ အနတ္ထဉ္စ, ဥဘော နိစ္ဆေယျ ပဏ္ဍိတော။
(ယော၊ အကြင်သူသည်။) ယေန၊ အကြင်ကြောင့်။ အတ္ထံ၊ ဆုံးဖြတ်ထိုက်သော အကြောင်းအရာကို။ သာဟသာ၊ အဆောတလျင် ဖြစ်စေအပ်သော လိမ်ညာပြောဆို ခြင်းဖြင့်။ ဝါ၊ နိုင်ထက်စီးနင်း, လိမ်ညာပြောခြင်းဖြင့်။၃ နယေ၊ (အနိုင်အရှုံးသို့) ဆောင်ပို့ ရာ၏။ ဝါ၊ ဆုံးဖြတ်ရာ၏။ တေန၊ ထိုကြောင့်။ (သော၊ ထိုသူသည်။) ဓမ္မဋ္ဌော၊ ဆုံးဖြတ် ကြောင်း တရားဥပဒေ၌ ရပ်တည်သူသည်။ (တရားသူကြီးသည်။) န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ စ၊ အနွယကား။ ယော ပဏ္ဍိတော၊ အကြင်ပညာရှိသည်။ အတ္ထံ၊ မှန်သောအကြောင်း ကိုလည်းကောင်း။ အနတ္ထဉ္စ၊ မှန်သောအကြောင်းမဟုတ်သည်ကိုလည်းကောင်း။ ဥဘော၊ ၂မျိုးလုံးတို့ကို။ နိစ္ဆေယျ၊ ဆုံးဖြတ်၍။၁ (ဝဒတိ၊ ပြောဆို၏။) (ပါ-၂၅၆)
၃။သာဟသာ။ ။ နောက်ဂါထာ၌ “အသာဟသေန”ကို ထောက်၍ တတိယန္တတည်း၊ “နာ အာ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် နာဝိဘတ်ကို အာပြု၊ ပဉ္စမျန္တဟုလည်း ယူ၏၊ ဒူရန္တိကသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် တတိယာအနက်၌ ပဉ္စမီသက်။ သဟသာ+ပဝတ္တိတော သာဟသော [သဟသာ+ဏ၊-သီဘာ၊၁၊၅၀၇။] သံ သုဋ္ဌုံ ဟိံသတိ အဘိဘဝတီတိ သာဟသော၊ [သံ+ဟိံသ+ အ၊ နိဂ္ဂဟိတ်တို့ကိုချေ, သ-၌ ဒီဃပြု၊ ဣကို အ-ပြု၊-ဓမ္မဋီ။] “သဟော ဝုစ္စတိ ဗလံ၊ တဗ္ဘဝံ သာဟသံ(ဓာန်-ဋီ-၃၄၉)၊ တဗ္ဘဝံ-ထိုသဟ၌ ဖြစ်ခြင်းသည်၊ သာဟသံ-မည်၏(ဓာန်-ဋီ-နိ၊၁၊၄၉၂)” ဟူသော စကားအလို “သဟမှိ ဗလမှိ+ဘဝံ သာဟသံ”ဟုပြု။ [သဟ+ဏ၊ သ-လာ၊-ဓာန်-ဋီ-နိ- ၁, ၃၄၉။] သဟသာ ဗလေန+နိဗ္ဗတ္တံ သာဟသံ(ကပ္ပဒ္ဒုမ)။
၁။နိစ္ဆေယျ။ ။ နိ+စိ+တွာ၊ ဒေါ ဓဿ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် စကို ဆပြု, စဒွေဘော်လာ, တွာကို ယပြု, စ္ဆိ၌ ဧဝုဒ္ဓိပြု၊ ဤကား “ဝိနိစ္ဆိနိတွာ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”ဟူသောအဖွင့်, “နိစ္ဆေယျာတိ နိစ္ဆိနိတွာ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ(မဟာနိ-၅၈၊ ၁၄၀)”ဟူသော အဖွင့်တို့နှင့် အညီတည်း၊ “နိ+စိ+အ+ဧယျ”ဟု အာချာတ် ပုဒ်ကြံ၍ “နိစ္ဆိနေယျ-ဆုံးဖြတ်ရာ၏”ဟု ပေးကြသေး၏၊ အဖွင့်နှင့်မညီပါ။
ဓမ္မဿ ဂုတ္တော မေဓာဝီ, ဓမ္မဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတိ။
အသာဟသေန၊ အဆောတလျင် ဖြစ်စေအပ်သည်မဟုတ်သော မှန်ကန်စွာ ပြောဆိုခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အနိုင်အထက်ကင်း, အမှန်ပြောခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ဓမ္မေန၊ ဖြတ်ထုံးတရား, ဥပဒေအားဖြင့်လည်းကောင်း။ သမေန၊ အပြစ်နှင့် ညီမျှသဖြင့်လည်းကောင်း။ ပရေ၊ တစ်ပါးသူဆို, တရားလို တရားခံတို့ကို။ နယတိ၊ (အနိုင်အရှုံးသို့) ဆောင်ပို့ဆုံးဖြတ်၏။ ဓမ္မဿ၊ တရားကို။ ဂုတ္တော၊ စောင့်ရှောက်သော။၂ မေဓာဝီ၊ အဆီအနှစ် ပညာစစ်ရှိသော။ (သော ပဏ္ဍိတော၊ ထိုပညာရှိကို။) ဓမ္မဋ္ဌောတိဆုံးဖြတ်ကြောင်းတရားဥပဒေ၌ ရပ်တည်သူဟူ၍။ (တရားသူကြီးဟူ၍)။ [ဓမ္မေသု ဝိနိစ္ဆယ၊ ဓမ္မေသု ဌာတိ တိဋ္ဌတီတိ ဓမ္မဋ္ဌော။ ဓမ္မဋီ။] ပဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၅၇) [“ဓမ္မေန၊ နှင့်။ သမေန၊ ညီညွတ်သဖြင့်”ဟုလည်းကောင်း “သမေန၊ ညီ ညွတ်သော။ ဓမ္မေန၊ ဖြင့်”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏၊ “သမေနာတိ အပရာဓာနုရူပေနေဝ” ဟု ဖွင့်သဖြင့် ကောင်းမည်မထင်။]
ဝိနိစ္ဆယမဟာမတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ဓမ္မဿ ဂုတ္တော။ ။ နိဒီ-၂၀၆၌ ဓမ္မဿကို အထက်အတိုင်း ကံအနက်ပေး၏၊ ထို အလို “ဂေါပေတီတိ ဂုတ္တော”ဟုပြု၊ မောဂ်-၂၊၃၉သုတ်၌ “ဓမ္မဿ-တရားသည်၊ ဂုတ္တော-စောင့် ရှောက်အပ်သော”ဟု ကတ္တားအနက်ပေး၏၊ ထိုအလို “ဂေါပီယိတ္ထာတိ ဂုတ္တော(မောဂ်-၂၊၃၉)” ဟု ပြု၊ ဤ၌ ကံအနက်က ပိုကောင်းသည်ဟု မောဂ်နိ၊၁၊၂၇၃၌ ဆို၏။
֍ * ၂-ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ခေမီ အဝေရီ အဘယော, ‘ပဏ္ဍိတော’တိ ပဝုစ္စတိ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ယာဝတာ၊ အကြင်မျှလောက်သော အကြောင်း ကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ ဗဟုံ၊ များစွာသော စကားကို။ ဝါ၊ များစွာ။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂ ဟိတ်ကျေသည်။] ဘာသတိ၊ ပြောဆို၏။ (သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။) တေန၊ ထိုအကြောင်း ကြောင့်။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ (ယော၊ သည်။) ခေမီ၊ ဘေးတို့၏ ကုန်ခြင်းရှိသည်။ အဝေရီ၊ ရန်မရှိသည်။ အဘယော၊ ဘေးမရှိသည်။ ဝါ၊ လူအပေါင်း၏ ဘေးမရှိရာသည်။ [နတ္ထိ ဘယံ ဧတဿ, ဧတသ္မာ ဝါတိ အဘယော။] (ဟောတိ၊ ၏။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။) ပဏ္ဍိတောတိ၊ ပညာရှိဟူ၍။ ပဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၅၈)
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃- ဧကုဒါနတ္ထေရခီဏာသဝဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော, ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော။
အဓိစေတသော၊ လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ရှိထသော။၁ အပ္ပမဇ္ဇတော၊ ကုသိုလ်တရားတို့၌ မမေ့မလျော့ထသော။ မောနပထေသု၊ အရဟတ္တဖိုလ် ဉာဏ်၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော ဗောဓိပက္ခိယတရား၃၇-ပါးတို့၌။ ဝါ၊ အရဟတ္တဖိုလ် ဉာဏ်၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော သိက္ခာသုံးပါးတို့၌။ သိက္ခတော၊ ကျင့်ထသော။ ဥပသန္တဿ၊ ကိလေသာအပူမီး ငြိမ်းအေးပြီးထသော။ ဝါ၊ ကိလေသာအပူမီး ငြိမ်းစေပြီး ထသော။၁ သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သတိမတော၊ သတိရှိထသော။ တာဒိနော၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဝါ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်သော။ [သော ဝိယ ဒိဿတီတိ တာဒီ၊ တံ ဝိယ ပဿတီတိ ဝါ တာဒီ။] မုနိနော၊ ရဟန္တာ၏ (သန္တာန်၌)။၂ သောကာ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေးခြင်းတို့သည်။ န ဘဝန္တိ၊ မဖြစ်တော့ကုန်။ (ဋ္ဌ-၂၂၂)
၁။အဓိစေတသော။ ။ အဓိကော+စေတော ယဿာတိ အဓိစေတော၊ အဓိစေတအရ အရဟတ္တဖိုလ်ကိုယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ အောက်မဂ်အောက်ဖိုလ်စိတ်ကိုယူ၍ “အဓိစေတသောလွန်ကဲသော အောက်မဂ်ဖိုလ်စိတ်ရှိသော၊ အပ္ပမဇ္ဇတော-သစ္စာ၄ပါးကို ကောင်းစွာသိခြင်းငှာ ကျင့်ခြင်း၌ မမေ့လျော့သော၊ မုနိနော-မဂ်ဉာဏ်(အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်)ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်၏သန္တာန်၌” ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ ဥဒါန.ဋ္ဌ၌ မုနိနောအရ မဂ်ဉာဏ်၄ပါးလုံးရှိသူ, ထေရ.ဋ္ဌ၌ အရဟတ္တ မဂ်ဉာဏ်ရှိသူကို ယူ၏။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၁၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄)
တစ်နည်း။ ။ အပ္ပမဇ္ဇတော, သိက္ခတောတို့ကို ဟိတ်ယူ၍ “အပ္ပမဇ္ဇတော-မမေ့လျော့ သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ မောနပထေသု-တို့၌၊ သိက္ခတော-ကျင့်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ အဓိစေတသော-လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ရှိသော”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၂၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄၊ သာရတ္ထ၊၃၊၄၆)
အသီးအသီးပြ။ ။ “အဓိစေတသော”ဖြင့် အဓိစိတ္တသိက္ခာ, “အပ္ပမဇ္ဇတော”ဖြင့် အဓိ သီလသိက္ခာ, “မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော”ဖြင့် အဓိပညာသိက္ခာ, (တစ်နည်း) “မုနိနော” ဖြင့် အဓိပညာသိက္ခာ, “မောနပထေသု သိက္ခတော”ဖြင့် လောကုတ္တရာသိက္ခာ၃ပါး၏ ပုဗ္ဗဘာဂ ပဋိပဒါ(ရှေ့ပိုင်းအကျင့်), “သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော” စသည်ဖြင့် သိက္ခာဖြည့်ကျင့်ခြင်း၏ အကျိုးကို အသီးအသီးပြသည်။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၂၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄)
၁။ဥပသန္တဿ။ ။ ဥပသမ္မိတ္ထာတိ ဥပသန္တော(နီတိ-၂၃၆၊ နိဒီ-၄၈၈)၊ ရာဂါဒယော ဥပသမေတီတိ ဥပသန္တော(ပါစိယော-၅၁)၊ သမ္မတီတိ သန္တော၊ ဘုသံ+သန္တော ဥပသန္တော-ကာယ ကံဝစီကံမနောကံတို့ အလွန်ငြိမ်သက်အေးချမ်းသော(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၉၄)။
၂။မုနိနော။ ။ စလင်းဂဏ္ဌိ၊၂၊၈၈၌ တာဒိနော၏ ဝိဂြိုဟ်နက်၂မျိုးတွင် ရှေ့နည်းအလို သမ္ဗန်အနက်ယူကာ “အဗ္ဘန္တရေ”ဟူသော ပါဌသေသ၌စပ်၍ “တာဒိနော-ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော၊ မုနိနော-၏၊ (အဗ္ဘန္တရေ-အတွင်းသန္တာန်၌၊) သောကာ န ဘဝန္တိ” ဟု ပေး၏၊ နောက်နည်းအလို သမ္ပဒါန်အနက်ယူကာ န ဘဝန္တိ၌စပ်၍ “တာဒိနော-ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင် သော၊ မုနိနော-အား၊ သောကာ န ဘဝန္တိ”ဟု ပေး၏၊ အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ကား အထူးမဖွင့်။
သမာသ်မုနိ။ ။ မုနာတိ ဇာနာတီတိ မောနံ၊ [မုန+ဏ၊ မု+ယု။] မုနိနော ဝါ+ဣဒံ မောနံ၊ [မုနိ+ဏ၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၅၂။] မောနေန+ဣတော ဂတော ပဝတ္တောတိ မုနိ၊ [“မောနိ”ဟု ဆိုလို လျက် ဩကို ဥပြု၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။]
တဒ္ဓိတ်မုနိ။ ။ မောနံ+အဿ အတ္ထီတိ မုနိ။ [မောန+ဤ၊ “မောနီ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဩကို ဥပြု, ဤကို ရဿပြု၊-နီတိဓာတု-၂၅၁၊ ဓာန်-ဋီ-၄၃၃။]
ကိတ်မုနိ။ ။ မုနာတိ ဇာနာတိ ဟိတာဟိတံ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ မုနိ၊ ဥဘော အတ္ထေ မုနာတီတိ ဝါ မုနိ၊ [မုန ဉာဏေ+ဣ၊-နီတိဓာတု-၂၅၁။] အတ္တနော စိတ္တံ မုနာတိ မဝတိ ဗန္ဓတိ ရာဂဒေါသာဒိဝသံ ဂန္တုံ န ဒေတီတိ မုနိ။ [မူ ဗန္ဓနေ+နာ+ဣ၊-နီတိဓာတု-၂၅၄။]
ဓမ္မဋီ။ ။ ကိလေသေ မိနာတိ ဟိံသတီတိ မုနိ၊ [မီ+နာ+ဣ၊ ဤကို ဥပြု။] ဒေဝမနုဿေဟိ မုနိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗောတိ မုနိ၊ ဒေဝမနုဿေဟိ မာနိတော ပူဇိတောတိ မုနိ၊ [မာန+ဣ၊ အာကို ဥပြု။] ကိလေသေ မာရေန္တော ဟုတွာ သတ္တေ ဝိမုတ္တိသုခံ နိဗ္ဗာနံ နေတီတိ မုနိ။ [မာရေန္တ+ နီ+ဣ၊ ရေန္တကိုချေ, မာ၏ အာကို ဥပြု။]
ဧကုဒါနတ္ထေရခီဏာသဝဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော စ အပ္ပမ္ပိ သုတွာန, ဓမ္မံ ကာယေန ပဿတိ၊
သ ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ, ယော ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတိ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ယာဝတာ၊ အကြင်မျှလောက်သော သင်ယူ ဆောင်ရွက်ပို့ချခြင်းစသော အကြောင်းကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ ဗဟုံ၊ များစွာသော စကား ကို။ ဝါ၊ စွာ။ ဘာသတိ၊ ပြောဆို၏။ တာဝတာ၊ ထိုမျှလောက်သော အကြောင်းကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ (သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဓမ္မဓရော၊ တရားကို ဆောင်သူသည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ စ၊ အနွယကား။ ယော၊ သည်။ အပ္ပမ္ပိ၊ အနည်းငယ်သော တရားစကားကိုလည်း။ ဝါ၊ အနည်းငယ်မျှလည်း။ သုတွာန၊ ကြားနာရ၍။ ဓမ္မံ၊ သစ္စာလေးပါးတရားကို။ ကာယေန၊ မဂ်ဉာဏ်ဟူသော နာမကာယဖြင့်။ ပဿတိ၊ မြင်၏။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဓမ္မဓရော၊ တရားကို ဆောင်သူသည်။၁ ဟောတိ၊ ၏။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ် သည်လည်း။ ဓမ္မံ၊ ကုသိုလ်တရားကို။ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ မမေ့လျော့။ သ (သော)၊ သည်လည်း။ ဝေ၊ စစ်။ ဓမ္မဓရော၊ သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၅၉)
ဧကုဒါနတ္ထေရခီဏာသဝဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဓမ္မဓရော။ ။ ဓမ္မံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဓာရေတိ ဇာနာတီတိ ဓမ္မဓရော(ဓမ္မဋီ)၊ “ဓမ္မဓရာတိ သုတဓမ္မာနံ အာဓာရဘူတာ(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၂)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဓမ္မာနံ+ အာဓာရော ဓမ္မ- ဓရော-တရားတို့၏ တည်ရာပုဂ္ဂိုလ်၊ [ဓမ္မ+အာဓာရ၊ အာကိုချေ, ဓာ၌ရဿပြု၊]”ဟု ကြံ၊ “သ ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ”ကို ဒီပကနည်းအရ ၂ခါထပ်ပေးသည်။
သမုစ္စည်း, အဋ္ဌာနပယုဂ်။ ။ အထက်၌ စကို အနွယအနက်ယူပေးသည်၊ သမုစ္စည်း, အဋ္ဌာနပယုဂ်ယူ၍ သောနှင့်တွဲကာ “ယော-သည်၊ အပ္ပမ္ပိ-ကိုလည်း၊...ပဿတိ-၏၊ သော စထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်လည်းကောင်း၊ ယော-သည်၊ ဓမ္မံ-ကို၊ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သော စ-ကောင်း၊ ဝေ-စစ်၊ ဓမ္မ- ဓရော-သည်၊ ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။ [ယှဉ်ဘက်မဟုတ်သော အခြားပုဒ်နှင့် တွဲပေးခြင်းကို အဋ္ဌာနပယုဂ်ဟု ခေါ်သည်။]
အဖွင့်မှတစ်မျိုး။ ။ အပ္ပမ္ပိကို ဓမ္မံ၏ဝိသေသန, ဓမ္မံကို သုတွာ၏ကံဟုယူ၍ “ယော စ-လည်း၊ အပ္ပမ္ပိ-သော၊ ဓမ္မံ-ကို၊ သုတွာ ကာယေန ပဿတိ၊ ယော စ-လည်း၊ ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သ (သော) ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံခြင်းဟု မှတ်ယူရာ၏။
֍ * ၄-လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပရိပက္ကော ဝယော တဿ, ]မောဃဇိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတိ။
ယေန၊ အကြင်ကြောင့်။ (ယဿ၊ အကြင်ရဟန်း၏။) သိရော၊ ဥုးခေါင်းသည်။ (ဥုးခေါင်း၌ တည်သောဆံပင်သည်။) ပလိတံ၊ ဖြူသည်။ အဿ၊ ဖြစ်ရာ၏။ တေန၊ ထိုကြောင့်။ သော၊ ထိုရဟန်းသည်။ ထေရော၊ ထေရ်သည်။ (ဆရာတော်သည်)။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ တဿ၊ ထိုရဟန်း၏။ ပရိပက္ကော၊ ရင့်သော။ (အိုသော)။ ဝယော၊ အရွယ်ကို။ မောဃဇိဏ္ဏောတိ၊ အတွင်းရှုတုံ, ထေရ်ဂုဏ်မမှီး, အချည်းနှီးအိုသော အရွယ်ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၆၀)
သ ဝေ ဝန္တမလော ဓီရော, ]ထေရော’ ဣတိ ပဝုစ္စတိ။
ယမှိ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ သစ္စဉ္စ၊ သစ္စာ၄-ပါးတရားသည်လည်းကောင်း။ ဓမ္မော စ၊ လောကုတ္တရာတရားကိုးပါးသည်လည်းကောင်း။ အဟိံသာ၊ အပ္ပမညာ, ဘာဝနာ သွင်း, မညှဉ်းဆဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ သံယမော၊ လွန်ကျူးမှုကို ရှောင်ကြဉ်တတ်, ရှောင်ကြဉ်စေတတ်သော သီလသည်လည်းကောင်း။ ဒမော၊ ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမတတ် သော ဣန္ဒြိယသံဝရသည်လည်းကောင်း။၁ (အတ္ထိ၊ ၏။) ဝန္တမလော၊ မဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ထွေး အန်အပ်ပြီးသော ကိလေသာအညစ်အကြေးရှိသော။ ဓီရော၊ ပညာရှိသော။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ထေရော ဣတိ၊ ထေရ်ဟူ၍။ (ဆရာတော်ဟူ၍)။ ပဝုစ္စတိ၊ ဆို အပ်၏။ (ပါ-၂၆၁)
လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သံယမော ဒမော။ ။ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝိပ္ဖန္ဒနံ, ပုဂ္ဂလံ ဝါ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမ- ဝသေန တဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတုံ န ဒေတီတိ သံယမော(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၈)။ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣနြ္ဒိယာနိ ဒမေတီတိ ဒမော(အံ၊ဋီ၊၃၊၁၈၇)။
֍ * ၅- သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သာဓုရူပေါ နရော ဟောတိ, ဣဿုကီ မစ္ဆရီ သဌော။
ဝါက္ကရဏမတ္တေန၊ ချိုသာသော စကားသံမျှကြောင့်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အသံ ကောင်းရုံမျှကြောင့်လည်းကောင်း။၁ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါ၊ အဆင်း၏ ကောင်းသည် ၏အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အဆင်းလှခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။၂ ဣဿုကီ၊ ငြူစူခြင်းရှိသော။ မစ္ဆရီ၊ ဝန်တိုခြင်းရှိသော။ သဌော၊ ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲသော။ နရော၊ လူသည်။ (ပုဂ္ဂိုလ်သည်)။ သာဓုရူပေါ၊ ကောင်းသောသဘောရှိသူသည်။ ဝါ၊ သဘော ကောင်းသူသည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ (ပါ-၂၆၂) [“ဝါက္ကရဏမတ္တေန၊ ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါ၊ ဖြင့်လည်းကောင်း”ဟု ဝိသေသနအနက်လည်း ပေးကြ၏။ “ဧတ္တကေန ကာရဏေန”ဟူသော အဖွင့်အရ ဟိတ်အနက်က ပိုကောင်းသည်။]
၁။ဝါက္ကရဏမတ္တေန။ ။ ကရီယတေ ဥစ္စာရီယတေတိ ကရဏံ၊ ဝါစာ ဧဝ+ကရဏံ ဝါက္ကရဏံ-ပြောဆိုအပ်သောစကား=စကားသံ(သီဘာဋီ၊၃၊၃၉၄၊ ၄၇၇၊ ပါစိယော-၄၃)၊ ကရိယတိ ဥစ္စာရိယတီတိ ကရဏော၊ ဝါစာယေဝ+ကရဏော ဝါက္ကရဏော(ပါစိယော-၄၆၅)၊ [ဝါစာ+ကရဏ၊ စာ၌ အာကိုချေ, စကို က်ပြု, နောက်ကသို့ကပ်(သီဘာဋီ၊၃၊၃၉၄၊၄၇၇၊ ပါစိယော-၄၃)၊ နိဒီ- ၁၇အလို တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် စာကိုချေ, က်ဒွေဘော်လာ။] မီယတေ ပရိမီယတေတိ မတ္တာ(သီဋီသစ်၊၂၃၁)၊ မီယတေ ဧတာယာတိ မတ္တာ၊[မာ+တ၊-ထောမ၊ သီ၊ဘာ၊၁၊၃၅၃)၊ ဝါက္ကရဏံ ဧဝ ဝါက္ကရဏမတ္တံ(တဗ္ဘာဝဝုတ္တိ)၊ (တစ်နည်း)ဝါက္ကရဏံ ဧဝ+မတ္တံ ဝါက္ကရဏမတ္တံ(အဝဓာရဏကမ္မဓာရည်း)၊ မတ္တသဒ္ဒါသည် ဝိသေသနိဝတ္တိ(ဝိသေသကို တားမြစ်သော သာမည)အနက်ကို ဟောလျှင် နပုံလိင်၊ ပမာဏအနက်, အပ္ပကအနက်တို့ကို ဟောလျှင် နပုံလိင်, ဣတ္ထိလိင်တည်း။(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၂၊ သီ၊ဘာဋီ၊၁၊၃၅၄ သီလမတ္တကံအဖွင့်)
၂။ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ။ ။ “ပေါက္ခရံ ပဒုမေ ဒေဟေ”စသော အဘိဓာန်လာအနက် တို့တွင် ပေါက္ခရသဒ္ဒါသည် သုန္ဒရတ္တအနက်ကို ဟော၏၊ ထို့ကြောင့် “သရီရဝဏ္ဏဿ မနာပဘာဝေန”ဟုဖွင့်သည်၊ ဤအဖွင့်ကို ရှု၍ “ပေါက္ခရဿ+ဘာဝေါ ပေါက္ခရတာ၊ ဝဏ္ဏဿ+ ပေါက္ခရတာ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ ပေါက္ခရသဒ္ဒါ သရီရအနက်၊ “ပေါသီယတေတိ ပေါက္ခရံ-မွေးမြူအပ် သောကိုယ်၊ [ပုသ+ခရ, သကို ကပြု, ဥကို ဩပြု။] ဝဏ္ဏော စ+ပေါက္ခရဉ္စ ဝဏ္ဏပေါက္ခရာနိအဆင်းကိုယ်တို့၊ ဝဏ္ဏပေါက္ခရာနံ+ဘာဝေါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ-အဆင်းကိုယ်တို့၏အဖြစ်(အဆင်း လှခြင်း, ကိုယ်လုံးကိုယ်ပေါက် အချိုးကျခြင်း)။
တစ်နည်း။ ။ “ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ+ပေါက္ခရံ ဝဏ္ဏပေါက္ခရံ၊ (သမ္ပန္နပုဒ်ချေ)၊ ဝဏ္ဏပေါက္ခရဿ+ ဘာဝေါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ-အဆင်းနှင့် ပြည့်စုံသော ကိုယ်၏အဖြစ်”ဟု ပြု။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၁၊ သာရတ္ထ၊၂၊၁၀၀၊ ပါရာ-ဘာ၊၂၊၄၅၄)
တစ်နည်း။ ။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ပေါက္ခရဝဏ္ဏတာယ၊ ပေါက္ခရံ ဝုစ္စတိ သရီရံ၊ တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၉)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ပေါက္ခရဿ+ ဝဏ္ဏော ဝဏ္ဏပေါက္ခရံ၊ (ပေါက္ခရနှင့်ဝဏ္ဏ ရှေ့နောက်ပြန်)၊ ဝဏ္ဏပေါက္ခရံ+အဿ အတ္ထီတိ ဝဏ္ဏ- ပေါက္ခရော၊ ဝဏ္ဏပေါက္ခရဿ+ဘာဝေါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ-ကိုယ်၏ အဆင်းရှိသည်၏အဖြစ်၊ (တစ်နည်း) ဝဏ္ဏပေါက္ခရဿ ဝဏ္ဏပေါက္ခရေန ဝါ+သမ္ပတ္တိ ဝဏ္ဏပေါက္ခရံ၊ (သမ္ပတ္တိချေ)၊ ဝဏ္ဏ- ပေါက္ခရမေဝ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ-ကိုယ်၏ အဆင်း၏(နှင့်) ပြည့်စုံခြင်း”ဟုပြု။
သ ဝန္တဒေါသော မေဓာဝီ, သာဓုရူပေါတိ ဝုစ္စတိ။
စ၊ အနွယကား။ ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဧတံ၊ ဤဣဿာအစရှိသော အပြစ်အပေါင်းကို။ သမုစ္ဆိန္နံ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ကောင်းစွာဖြတ်အပ်ပြီ။ မူလဃစ္စံ၊ အရင်း၌ ဖြတ်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ ဝါ၊ အမြစ်ပြတ်အောင်။ သမူဟတံ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ပယ်နုတ်အပ်ပြီ။ ဝန္တဒေါသော၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ် ဖြင့် ထွေးအန်အပ်ပြီးသော အပြစ်ရှိသော။ မေဓာဝီ၊ အဆီအနှစ် ပညာစစ်ရှိသော။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ သာဓုရူပေါတိ၊ ကောင်းသော သဘောရှိသူဟူ၍။ (သဘော ကောင်းသူဟူ၍)။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၆၃)
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာ နိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-ဟတ္ထကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဣစ္ဆာလောဘသမာပန္နော, သမဏော ကိံ ဘဝိဿတိ။
မုဏ္ဍကေန၊ ဥုးခေါင်းရိတ်ထားခြင်းမျှကြောင့်။ (ခေါင်းတုံးတုံးထားရုံမျှကြောင့်)။ ဝါ၊ ဖြင့်။ သမဏော၊ သမဏအစစ်သည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ အဗ္ဗတော၊ သီလအကျင့် ဓုတင်အကျင့်မရှိသော။ အလိကံ၊ မှားယွင်းသော စကားကို။ ဘဏံ (ဘဏန္တော)၊ ပြော ဆိုသော။ ဣစ္ဆာလောဘသမာပန္နော၊ မရောက်သေးသော အာရုံတို့၌ လိုချင်ခြင်း, ရောက်ပြီးသော အာရုံတို့၌ တပ်မက်ခြင်းသို့ ကောင်းစွာရောက်သူသည်။ ဝါ၊ မရောက် သေးသော အာရုံတို့၌ လိုချင်ခြင်း, ရောက်ပြီးသော အာရုံတို့၌ တပ်မက်ခြင်းနှင့် ပြည့်စုံသူသည်။ [သမာပန္နောတိ သမ္မာ+အာပန္နော သမင်္ဂီဘူတော၊ မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၀။] သမဏောသမဏအစစ်သည်။ ကိံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ ဘဝိဿတိ၊ ဖြစ်အံ့နည်း။ (ပါ-၂၆၄)
သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ, ]သမဏော’တိ ပဝုစ္စတိ။
စ၊ အနွယကား။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သဗ္ဗသော၊ အလုံးစုံသော အခြင်း အရာအားဖြင့်။ [သမေတိ၌စပ်။] ဝါ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ [ပါပါနိ၌စပ်။] အဏုံထူလာနိအငယ်အကြီးဖြစ်ကုန်သော။ ပါပါနိ၊ မကောင်းမှုတို့ကို။ သမေတိ၊ ငြိမ်းစေ၏။ (သော) ဟိ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကိုသာ။ ပါပါနံ၊ မကောင်းမှုတို့၏။ ဝါ၊ တို့ကို။ သမိတတ္တာ၊ ငြိမ်းစေအပ်ပြီး ကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။၁ သမဏောတိ၊ သမဏဟူ၍။ ပဝုစ္စတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၆၅)
ဟတ္ထကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ။ ။ (က)သမိတာတိ သမာပိတာ၊ (ခ)သမဘာဝံ ဝါ အာပါဒယိတာ၊ (ဂ)အဿ ဝါ သမ္ပဒါနဘူတဿ သန္တာ(သီဋီသစ်၊၂၊၂၁၅)။ ဤတွင် (က)အဖွင့်အလို ”သမာပီယန္တေတိ သမိတာ၊ [သမု+တ၊ ကာရိတ်ပစ္စည်းကျေ။]”ဟု ပြု။ (ခ)အဖွင့်အလို “သမဿ+ ဘာဝေါ သမံ၊ သမံ+ဣတာ အာပါဒယိတာ-ငြိမ်းသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်စေအပ်သော မကောင်း မှုတို့၊ [သမ+ဣတ၊ ဣတာ၌ ကာရိတ်ကျေ၊-သီဋီသစ်နိ၊၃၊၆၁၂။]”ဟု ပြု။ (ဂ)အဖွင့်အလို “သမ္မန္တီတိ သမိတာ”ဟု ပြု၊ ထိုနောင် “သမိတာနံ+ဘာဝေါ သမိတတ္တံ”ဟု ပြု။ ဤနောက်ဆုံး နည်းအလို “ပါပါနံ-တို့၏၊ ဝါ-တို့သည်၊ သမိတတ္တာ-ငြိမ်းကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်”ဟု ပေး။
ပါပါနံ တ္တသမ္ဗန်။ ။ နည်းအားလုံး၌ သမိတအရ ပါပါနံကိုပင် ရသောကြောင့် “သတ္တန္နံ ဘိက္ခေဝ ဓမ္မာနံ သမိတတ္တာ သမဏော ဟောတိ...သက္ကာယဒိဋ္ဌိ သမိတာ ၊ပေ၊ မာနော သမိတော ဟောတိ(အံ၊၂၊၅၀၂)”ဟူသော ပါဠိတော်နှင့် ညီ၏၊ ထိုကြောင့် “ပါပါနံ”သည် တ္တ သမ္ဗန်ဖြစ်သည်၊ မှန်၏-ဘာဝသမ္ဗန်နှင့် တ္တသမ္ဗာန်သည် “ လိင်-ဝုစ်-အရကောက်”တူ၏၊ ဤ၌ သမိတသည် ဘာဝသမ္ဗန်, ပါပါနံသည် တ္တသမ္ဗန်တည်း။ [ဘာဝသမ္ဗန်, တ္တသမ္ဗန်, လာဟန်လိင် ဝုစ်တူ။ ဘာဝရှေ့ပုဒ်, လာသည့်ပုဒ်, မယုတ်အရတူ။-တောင်တွင်း-၅၀၊၅၁။]
ဟေတုကတ္တုအဓိပ္ပာယ်နက်။ ။ သမိတကို ဟေတုကတ္တုသာဓ်ယူ၍ “ပါပါနံ-တို့ကို၊ သမိတတ္တာ-ငြိမ်းစေတတ်သည်အဖြစ်ကြောင့်”ဟု ပေးခြင်းမှာ ပြအပ်ခဲ့သော ပါဠိတော်, အဖွင့်များ နှင့် မညီသဖြင့် သဒ္ဒတ္ထမဟုတ်၊ အဓိပ္ပာယတ္ထဟု ယူသင့်၏။ [“ဟိတ်ဆိုက်လေရာ, ကြိယာ၏, ပကတိမှန်, ကတ္တားကံ, ဟိတ်၏သမ္ဗန်ခံမြဲ(ရွှေ-၄၈၆)”ဟူသော နိယံသည် ပြအပ်ခဲ့သော ပါဠိ တော်အရ ယေဘုယျတည်း၊ ထိုကြောင့် “အရီနံ ဟတတ္တာ”စသော အဖွင့်၌ ကတ္တားကို သမ္ဗန် မခံဘဲ “အရီနံ”ကို တ္တသမ္ဗန်ယူ၍ ဆရာတို့ အနက်ပေးတော်မူသည်။]
ကတ္တားကိုရ။ ။ ဤပါဠိတော်များနှင့် “သမီယတိ ပါပံ အနေနာတိ သမဏော(ရူ- ၃၆၉)”ဟူသော အဝုတ္တကတ္တုသာဓနဝိဂြိုဟ်သည် သဘောချင်းတူ၏၊ ချဲ့ဥုးအံ့- “သက္ကာယဒိဋ္ဌိ သမိတာ၊ သမီယတိ ပါပံ အနေန”ဟူသော ဝါကျ၌ ငြိမ်းစေအပ်သော သက္ကာယဒိဋ္ဌိစသည်နှင့် ပါပဟူသော ကံကို ရ၏၊ သို့သော် “သမဏော”ဟု ပုဒ်ပြီးရာ၌ကား အနေနအရဖြစ်သော ငြိမ်းစေ သူကတ္တားကို ရ၏၊ ထိုကြောင့် မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၉၌ “အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပါပါနံ သမိတာဝီတိ သမဏော”ဟု ဝုတ္တကတ္တုသာဓနပြုသည်။
သမိတ၏ ကတ္တား။ ။ သမိတတ္တာ၌ ရှေ့၂နည်းအလို သမိတ၏ ကတ္တားထည့်၍ “(တေန-ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်၊) ပါပါနံ-တို့၏၊ ဝါ-တို့ကို၊ သမိတတ္တာ-ငြိမ်းစေအပ်ကုန်သည်၏ အဖြစ် ကြောင့်၊ ဝါ-ငြိမ်းသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်စေအပ်ကုန်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်၊ (သော-ကို၊) သမဏောတိ-၍၊ ဝုစ္စတိ-၏”ဟု ပေးနိုင်သည်။
ဟိအနက်။ ။ “အယမေဝ သမဏော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၇)”ကို ကြည့်၍ ဟိကို အဝဓာရဏ (ဧဝ)အနက်ပေးသည်၊ “သမိတတ္တာ ဟိ (သမိတတ္တာ ဧဝ)-ကြောင့်သာလျှင်”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ထို့ပြင် ကာရဏအနက်ယူ၍ “ယော စ-သည်ကား၊ အဏုံထူလာနိ-ကုန်သော၊ ပါပါနိ-တို့ကို၊ သဗ္ဗသော-ဖြင့်၊ ဟိ (ယသ္မာ)-အကြင်ကြောင့်၊ သမေတိ-၏၊ ပါပါနံ-တို့ကို၊ (တသ္မာ) သမိတတ္တာထိုသို့ငြိမ်းစေအပ်ကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ (သော-ကို၊) သမဏောတိ-၍၊ ဝုစ္စတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အဋ္ဌကထာ၌ အထူးမဖွင့်သောကြောင့် ဟိကို အနက်မဲ့လည်း ယူကြ၏။
သမဏောဝိဂြိုဟ်။ ။ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပါပါနံ သမိတာဝီတိ သမဏော(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၉)၊ အဏုံထူလာနိ ပါပါနိ သဗ္ဗသော သမေတီတိ သမဏော၊ သုန္ဒရံ+မနော ဧတဿာတိ သမဏော၊ [သုမန၊ ဥကို အ, နကို ဏပြု၊] ဗဟုဇနေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ သမ္မာနိတော ပူဇိတောတိ သမဏော၊ [သံမာန၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, အာကို ရဿ, နကို ဏပြု၊] ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယ “အယံ ဥပသမ္ပန္နော”တိ သမနီယတီတိ သမဏော၊ [သမနိယ၊ ဣယချေ, နကို ဏပြု၊-ဓမ္မဋီ။] သမေတဗ္ဗာ ဥပသမေတဗ္ဗာတိ သမာ၊ အဏန္တိ ဧတေဟီတိ အဏာ(ငိုမြည်ကြောင်းအကုသိုလ်များ)၊ သမာ+ အဏာ ရာဂါဒယော ပါပါ ဧတေနာတိ သမဏော(စလင်းဂဏ္ဌိ၊၁၊၂၃၊ ကင်္ခါ၊မဟာဋီ၊၄၊၄၁)။ သမ္မတိ သန္တစိတ္တော ဘဝတီတိ သမဏော(နီတိဓာတု-၂၃၆)။
֍ * ၇- အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝိဿံ ဓမ္မံ သမာဒါယ, ဘိက္ခု ဟောတိ န တာဝတာ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ယာဝတာ၊ အကြင်မျှလောက်သော အကြောင်း ကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ ပရေ၊ သူတစ်ပါးတို့ကို။ ဘိက္ခတေ၊ တောင်းတတ်၏။ တေန၊ ထိုသို့ တောင်းတတ်သည်၏ အဖြစ်မျှကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခု မည်သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ ဝိဿံ၊ မညီမျှသော။ (ညှီစို့စို့အနံ့ရှိသော)။၁ ဓမ္မံ၊ ကာယကံ စသား, အကျင့်တရားကို။ သမာဒါယ၊ ကောင်းစွာယူ၍။ ဝါ၊ ဆောက်တည်၍။ (စရန္တော၊ ကျင့်ကြံနေထိုင်သူသည်။ ဝါ၊ လသော်။) တာဝတာ၊ ထိုမျှလောက် တောင်းတတ်ခါမျှ ကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ ဘိက္ခု၊ သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။
၁။ ဝိဿံ။ ။ ဝိရူပံ ဂန္ဓံ (သဝတိ) ပသဝတီတိ ဝိဿော-မကောင်းနံ့ကို ဖြစ်စေတတ် သော၊ [ဝိ+သု+ရ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၀။] (တစ်နည်း) “ထ ဝိဿံ အာမဂန္ဓိယံ(ဓာန်-၁၄၆)”နှင့်အညီ ညှီစို့စို့အနံကို “ဝိဿ”ဟု ဆိုရသည်၊ ဤ၌ ထိုအနံ့နှင့်တူသော အကုသိုလ်ကာယကံစသည်ကို ယူ၊ “ဝိသ္နာတီတိ(ကောင်းသောအနံ့မှ ကင်းသောကြောင့်) ဝိဿံ၊ [ဝိသ(ဝိပ္ပယောဂနက်)+သ။] ဝိဿံ ဝိယာတိ ဝိဿော-ညှီစို့စို့အနံ့နှင့် တူသော”ဟု ပြု။(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၇၅၊ ပါရာဘာ၊၁၊၈၅)
သင်္ခါယ လောကေ စရတိ, သ ဝေ ]ဘိက္ခူ’တိ ဝုစ္စတိ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣဓ၊ ဤသာသနာတော်၌။ ပုညဉ္စ၊ ကောင်းမှုကို လည်းကောင်း။ ပါပဉ္စ၊ မကောင်းမှုကိုလည်းကောင်း။ ဗာဟေတွာ၊ မဂ်ဖြင့် ပယ်နုတ်ပြီး ၍။ [“ဗာဟေတွာ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်နုတ်ပြီး၍။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၄။] ဗြဟ္မစရိယဝါ၊ မဂ္ဂ ဗြဟ္မစရိယရှိသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) လောကေ၊ ခန္ဓာစသောလောက၌။ သင်္ခါယ၊ ပညာ ဖြင့်။၁ (ဇာနိတွာ၊ တွင်းပ၂-ဖြာ, ခန္ဓာအရှိ, အကုန်သိ၍။) စရတိ၊ ကျင့်ကြံနေထိုင်၏။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဘိက္ခူတိ၊ ဘိက္ခုဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၆၇)
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-တတ္ထိယဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော စ တုလံဝ ပဂ္ဂယှ, ဝရမာဒါယ ပဏ္ဍိတော။
ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ, မုနိ တေန ပဝုစ္စတိ။
မူဠှရူပေါ၊ တွေဝေသူ၏အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသော။ အဝိဒ္ဒသု၊ ပညာမရှိ သူသည်။ မောနေန၊ ဆိတ်ဆိတ်နေခြင်းမျှကြောင့်။ ဝါ၊ ဆိတ်ဆိတ်နေကာမျှဖြင့်။ မုနိ၊ မုနိမည်သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ “မုနီ”ဟု ရှိသည်။ “မောနေန၊ ကြောင့်။ မုနိ၊ သည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ မူဠှရူပေါ၊ သော။ အဝိဒ္ဒသု၊ သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ”ဟု တစ်နည်းပေး။] စ၊ အနွယကား။ တုလံ၊ ချိန်ကို။ ပဂ္ဂယှ၊ မြှောက်ချီ၍။ (ဌိတောတည်သူသည်။ ဟရတိ ဣဝ၊ ပိုရာကို ပယ်နုတ်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ပက္ခိပတိ ဣဝ၊ လိုရာကို ဖြည့်စွက်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဧဝမေဝ၊ သာလျှင်။) ယော ပဏ္ဍိတောအကြင်ပညာရှိသည်။ (ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ ဟရတိ၊ ပယ်ရှား၏။ ကုသလံ၊ ကုသိုလ်ကို။ ပရိပူရေတိ၊ ပြည့်စေ၏။ ဧဝံ ကရောန္တော၊ ဤသို့ ပြုလျက်။) ဝရံ၊ သီလသမာဓိပညာ ဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဟူသော မြတ်သောတရားကို။ အာဒါယ၊ ယူ၍။ (ပါ-၂၆၈) [အဋ္ဌကထာဖွင့်နှင့် နီတိဓာတုနိ-၂-၈၂အတိုင်း ပေးသည်။ “ယော စ”၌ စကို ပက္ခန္တရယူ၍ “စမုနိမမည်သည်မှတစ်ပါး မုနိမည်ကြောင်းကား”ဟု နီတိဓာတုနိ-၂-၈၂၌ ပေး၏။]
ပါပါနိ၊ မကောင်းမှုတို့ကို။ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ ကြဉ်ဖယ်၏။ သ (သော ပဏ္ဍိတော)၊ ထိုပညာရှိသည်။ မုနိ၊ မုနိမည်၏။ (ကသ္မာ၊ ကြောင့်။ သော၊ ထိုပညာရှိသည်။ မုနိ၊ မုနိ မည်သနည်း?) တေန၊ ထိုမကောင်းမှုများ, ကြဉ်ဖယ်ရှားခြင်းကြောင့်။ သော၊ ထိုပညာရှိ သည်။ မုနိ၊ မည်၏။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ လောကေ၊ ခန္ဓာစသော လောက၌။ ဥဘော၊ တွင်းပနှစ်ဖြာ, ခန္ဓာစသော, အနက်သဘောတို့ကို။ မုနာတိ၊ သိ၏။ တေန၊ ထိုကြောင့်။ (သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။) မုနိ၊ မုနိဟူ၍။ ပဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၆၉)
တိတ္ထိယဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သင်္ခါယ။ ။ သင်္ခါယတိ သမ္မဒေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ၊ ဉာဏန္တိ အာဟ “သင်္ခါယာတိ ဉာဏေနာ”တိ (သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၀)။ [ တွာပစ္စယန္တယူ၍ “သင်္ခါယ-သိ၍၊ စရတိ”ဟု ပေးခြင်းမှာ ဤအဖွင့်နှင့် မညီပါ။]
֍ * ၉-ဗာလိသိကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဟိံသာ သဗ္ဗပါဏာနံ, ]အရိယော’တိ ပဝုစ္စတိ။
ယေန၊ အကြင်ကြောင့်။ ပါဏာနိ၊ သတ္တဝါတို့ကို။ ဟိံသတိ၊ ညှဉ်းဆဲ၏။ တေန၊ ထိုကြောင့်။ အရိယော၊ အရိယာသည်။၁ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ သဗ္ဗပါဏာနံ၊ အလုံးစုံသော သတ္တဝါတို့ကို။ အဟိံသာ၊ ထားရှိမေတ္တာ, ကြင်နာမှုကဲ, မညှဉ်းဆဲခြင်းကြောင့်။ [သ္မာ ဝိဘတ်ကို အာပြု။ (တစ်နည်း) နာဝိဘတ်ကို အာပြု။] အရိယောတိ၊ အရိယာဟူ၍။ ပဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၂၇၀)
ဗာလိသိကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အရိယော။ ။ အရိယသဒ္ဒါ သေဋ္ဌအနက်ဟော ရုဠှီအနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကပုဒ်တည်း၊ (တစ်နည်း) ကိလေသေဟိ အာရကာ အရိယော၊(အာရကာကို အရိယပြု)၊ [ကျော်နီဂံ-၄၇၇၌ ဤဝိဂြိုဟ်ကို ဝိဂြိုဟ်တုဟု ဆို၍ “အရသင်္ခါတေဟိ ကိလေသေဟိ အာရကာတိ အရိယော(အရ+ ကိယ၊ ကချေ)”ဟု ဝိဂြိုဟ်စစ် ဆိုပြ၏။] (တစ်နည်း) အရာ+ဟတာ အနေနာတိ အရိယော၊ [အရ+ဟတ၊ ရ၏ အ-ကို ဣ, ဟကို ယပြု, တချေ။] (တစ်နည်း) အရယော+ဟတာ အနေနာတိ အရိယော၊ [အရိ+ဟတ၊ ဟကို ယပြု, တချေ၊] နတ္ထိ+ရဟော ဧတဿာတိ အရိယော၊ [အ+ရဟ၊ ရ၏ အ-ကို ဣ, ဟကို ယပြု။] (တစ်နည်း) သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာနံ ပူဇာဝိသေသံ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ အရဟတီတိ အရိယော၊ [အရဟ+အ၊ ရ၏ အ-ကို ဣ, ဟကို ယပြု။] ဤကား ဓမ္မဋီအဆိုတည်း။
ဓာန်-ဋီ-၄၃၅။ ။ ကိလေသာရယော ဟနတီတိ အရိယော၊ [အရိ+ဟန+ကွိ၊ ဟကို ယ ပြု။] အရတိ ဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဖလဓမ္မေတိ အရိယော၊[အရ+ဏျ၊ ဣလာ။]
မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၄။ ။ အယတိ ဧတေနာတိ အယော(ကြီးပွားကြောင်း အကျင့်)၊ န+အယော အနယော(ကြီးပွားကြောင်းမဟုတ်သောအကျင့်)၊ ဣရိယတီတိ ဣရိယော၊ အနယေ+န ဣရိယော အရိယော-ကြီးပွားကြောင်း မဟုတ်သောအကျင့်၌ မဖြစ်တတ်သူ၊ [အနယ '+န ဣရိယ၊ န+ယ+န+ဣတို့ကိုချေ။] (တစ်နည်း) အယေ+ဣရိယော အရိယော-ကြီးပွားကြောင်း အကျင့်၌ ဖြစ်တတ်သူ၊ [အယ+ဣရိယ၊ ယ+ဣချေ။] (တစ်နည်း)အရဏီယောတိ အရိယောဆည်းကပ်အပ်, ဆည်းကပ်ထိုက်သူ၊ [“ကိလေသေဟိ အာရကာ”နည်းကိုလည်း ဆို၏။]
ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၂၇။ ။ သတ္တာနံ အာစာရသမာစာရသိက္ခာပဒေန အရီယတီတိ (အာစာရ- သမာစာရသိက္ခာပနေန ဣရိယတီတိ?) အရိယော၊ [အရ+ဏျ။]
֍ * ၁၀-သမ္ဗဟုလသီလာဒိသမ္ပန္နဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထ ဝါ သမာဓိလာဘေန, ဝိဝိတ္တသယနေန ဝါ။
ဘိက္ခု ဝိဿာသမာပါဒိ, အပ္ပတ္တော အာသဝက္ခယံ။
ဘိက္ခု၊ ရဟန်း! သီလဗ္ဗတမတ္တေန၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလ, ဓုတင်အကျင့်မျှကြောင့် လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖြင့်လည်းကောင်း။ ပန၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဗာဟုဿစ္စေန ဝါ၊ များသော အကြားအမြင်ရှိသူ၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ပိဋကသုံးပုံကို သင်ယူထားခြင်းမျှကြောင့် လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖြင့်လည်းကောင်း။ အထ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ သမာဓိလာဘေန ဝါ၊ သမာပတ်ရှစ်ပါးကို ရခြင်းမျှကြောင့်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝိဝိတ္တသယနေန ဝါ၊ ဆိတ်ငြိမ်သောကျောင်း၌ နေခြင်းမျှကြောင့်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖြင့်လည်းကောင်း။
အပုထုဇ္ဇနသေဝိတံ၊ ပုထုဇဉ်တို့သည် မမှီဝဲအပ်, မမှီဝဲနိုင်သော။ နေက္ခမ္မသုခံ၊ ကာမမှ ထွက်မြောက်သည်၏ အစွမ်းဖြင့်ဖြစ်သော အနာဂါမိဖိုလ်ချမ်းသာကို။၁ ဖုသာမိ၊ ထိရောက်နိုင်၏။ ဝါ၊ ဝင်စားနိုင်၏။ (ဣတိ ဝါ၊ ဤအကြောင်းမျှကြောင့်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဖြင့်လည်းကောင်း။) အာသဝက္ခယံ၊ အာသဝေါတရားတို့၏ ကုန်ရာအရဟတ္တဖိုလ်သို့။ အပ္ပတ္တော၊ မရောက်သေးသည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ်၍။ ဝါ၊ ဖြစ်လသော်။ ဘိက္ခု နာမ၊ ရဟန်း မည်သည်။) ဝိဿာသံ၊ ယုံကြည်အားထား, ထပ်မပွားလို, သက်သာခိုသူ၏အဖြစ်သို့။ ဝါ၊ ယုံကြည်အားထား, ထပ်မပွားလို, သက်သာခိုခြင်းသို့။၁ န အာပါဒိ၊ မရောက်ရာ (မရောက်သင့်)။၂ (ပါ-၂၇၁)
သမ္ဗဟုလသီလာဒိသမ္ပန္နဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဓမ္မဋ္ဌဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။နေက္ခမ္မသုခံ။ ။ နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ နိက္ခမော ဧဝ နိက္ခမ္မော၊ နိက္ခမ္မေန (နိက္ခမ္မ- ဝသေန)+ဥပ္ပန္နံ+သုခံ နိက္ခမ္မသုခံ၊-မ၊ဋီ၊၃၊၃၂၅။
၁။ဝိဿာသံ။ ။ ဝိသေသေန+သသတီတိ ဝိဿာသော၊ [ဝိ+သသ ပါဏနေ+ဏ။] ဝိသေသေန+သာသတီတိ ဝိဿာသော၊ [ဝိ+သာသ သံသနေ+အ၊-ဓာဒီ။] ဝိဿာသတိ သန္တက- ဂဟဏကထာဘာသနာဒီသု နိရာသင်္ကဘာဝေန အဝိမုဉ္စတီတိ ဝိဿာသော၊ [ဝိ+သာသ+အ၊ ဝိသဒ္ဒါ သဟအနက်၊-သူစိ။] သသနံ (ဟိံသနံ) သာသော၊ ဝိဂတော+သာသော ဧတသ္မာတိ ဝိဿာသော-ကင်းသော ဆင်းရဲပင်ပန်းခြင်းရှိသူ(ဝိလံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၅)၊ “သ ဝေ ဝိဿာသမာစိက္ခီတိ ဝိဿာသံ အဝဿယံ ပတိဋ္ဌံ အာစိက္ခတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆)။ ဝိဿာသန္တိ ဝိဿတ္ထဘာဝံ(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၇)”ဟူသော အဖွင့်အရ “ဝိဿာသဿ+ဘာဝေါ ဝိဿာသော-ယုံကြည်အားထားသူ၏ အဖြစ်”ဟုပြု, ဘာဝပုဒ်ချေ၊ သို့မဟုတ် ဘာဝပ္ပဓာနကြံ။
၂။အာပါဒိ။ ။“အာပါဒီတိ...အာပဇ္ဇိ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၇)”ဟူသော အဖွင့်အရ အာပုဗ္ဗ ပဒဓာတ်, အဇ္ဇတနီဤဝိဘတ်တည်း၊ “အာပဇ္ဇေယျ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် သမီပဇ္ဇတနီသုတ်၌ “အဇ္ဇတနီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သတ္တမီအနက်၌ ဤဝိဘတ်သက်(ဝိဗော၂၁၅)၊ “ ပဉ္စမီသတ္တမီဝတ္တမာန်ဝိဘတ်တို့သည် ပစ္စုပ္ပန်အနက်၌ ဖြစ်ကုန်၏(ရူ-၂၈၅)”ဟူသော အဆိုအရ ဤ၌ သတ္တမီအနက်ဟူသည် ပစ္စုပ္ပန်အနက်တည်း၊ (တစ်နည်း)သတ္တမီဝိဘတ်မှ အဇ္ဇတနီဝိဘတ်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဟုကြံပါ။
၂၀-မဂ္ဂဝဂ်
၁-ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ, ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ။
မဂ္ဂါနံ၊ ဇင်္ဃစသောမဂ်, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတမဂ်တို့ထက်။ အဋ္ဌင်္ဂိကော၊ ရှစ်ပါးသော အင်္ဂါရှိသော မဂ်သည်။ သေဋ္ဌော၊ မြတ်၏။ သစ္စာနံ၊ ဝစီသစ္စာ, သမ္မုတိသစ္စာ, ဒိဋ္ဌိသစ္စာ, ပရမတ္ထသစ္စာတို့ထက်။ စတုရော၊ ၄-ပါးကုန်သော။၁ ပဒါ၊ အရိယသစ္စာတရားအဖို့အစု တို့သည်။ (သေဋ္ဌာ၊ မြတ်ကုန်၏။) ဓမ္မာနံ၊ သင်္ခတအသင်္ခတတရားတို့တွင်။ ဝါ၊ အလုံး စုံသော သင်္ခတတရားတို့ထက်။ ဝိရာဂေါ၊ မတပ်မက်ကြောင်းဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်သည်။ သေဋ္ဌော၊ ၏။ [ရာဂါဒယော ဝိရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဝိရာဂေါ။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၂၃၂၊ ၃။ ဓမ္မာနံ၌ ရှေ့နည်းဓမ္မ-ဋ္ဌ၊ နောက်နည်း နေတ္တိဝိ၊၃၄၄။] ဒွိပဒါနဉ္စ၊ ခြေ၂ချောင်းရှိသော သတ္တဝါတို့ ထက်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ တို့တွင်လည်းကောင်း။၂ (အရူပဓမ္မာနဉ္စ၊ နာမ်တရားတို့ထက် လည်းကောင်း။) စက္ခုမာ၊ စက္ခုငါးပါးရှိတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားသည်။ (သေဋ္ဌော၊ ၏။) (ပါ-၂၇၃)
၁။သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ။ ။ “စတ္တာရိ ပဒါနိ”ဟု ရှိသင့်လျက် နပုံလိင်မှ ပုံလိင်သို့ ပြန်နေသည်၊ ပဒသဒ္ဒါ ကောဋ္ဌာသအနက်တည်း၊ သစ္စာနံအရတွင် ပရမတ္ထသစ္စာပါဝင်၏၊ ပရမတ္ထ သစ္စာဟူသည် နိဗ္ဗာန်နှင့် မဂ်ပင်တည်း၊ ပရမတ္ထသစ္စာ (နိဗ္ဗာန်နှင့် မဂ်)သည် စတုရော ပဒါအရ အရိယသစ္စာတွင် နိရောဓသစ္စာ, မဂ္ဂသစ္စာအဖြစ်ဖြင့် ပါဝင်သော်လည်း စတုရော ပဒါအရ အရိယ သစ္စာလေးပါးလုံးရသဖြင့် အရိယသစ္စာအားလုံးကို သိမ်းယူနိုင်သောကြောင့် အရိယသစ္စာတစ်စိတ် တစ်ဒေသသာဖြစ်သော ပရမတ္ထသစ္စာထက် စတုရောပဒါအရက မြတ်သည်။ [သစ္စေကဒေသတော သစ္စသမုဒါယော အနဝသေသပရိယာဒါနတော ဝိသိဋ္ဌောတိ ဒဿေန္တော “ပရမတ္ထသစ္စံ ဝါ ဟောတူ”တိ အာဟ၊ စတုရော ပဒါတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ စတ္တာရော ဓမ္မကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော၊-နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၄၅။]
၂။ဒွိပဒါနဉ္စ။ ။ စသဒ္ဒါဖြင့် အရူပဓမ္မ(နာမ်တရား)တို့ကို ပေါင်းဆည်းသည်၊ “ဘုရား ရှင်သည် နာမ်တရားထက်လည်း မြတ်သည်” ဟူလို၊ ဤပါဠိတော်ကို ထောက်၍ “ဘုရားရှင်သည် နိဗ္ဗာန်ထက် မြတ်သည်”ဟု ဓာန်-ဋီ-၁၌ ဆို၏၊ ဆက်ဥုးအံ့-ဒွိပဒါနံအရ ခြေမရှိသောသတ္တဝါ, ခြေ၄ချောင်းရှိသောသတ္တဝါ, ခြေများစွာရှိသောသတ္တဝါ, ရုပ်ရှိသောသတ္တဝါ, ရုပ်မရှိသော သတ္တဝါ စသည်တို့ကိုလည်း ဧကဒေသူပစာရ ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် ယူပါ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၅၉)။
ဧတဥှိ တုမှေ ပဋိပဇ္ဇထ, မာရဿေတံ ပမောဟနံ။
ဒဿနဿ၊ နိဗ္ဗာန်ကို မြင်တတ်သော မဂ်ဖိုလ်၏။၃ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ စင်ကြယ်ခြင်း ငှာ။ ဧသေဝ (ဧသော+ဧဝ)၊ ဤအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်သည်သာလျှင်။ မဂ္ဂေါ၊ လမ်းကြောင်းတည်း။ အညော၊ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်မှ အခြားသော လမ်းကြောင်းသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ တုမှေ၊ သင်တို့ သည်။ ဧတံ ဟိ (ဧတံ+ဧဝ)၊ ဤအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်လမ်းကိုသာ။ ပဋိပဇ္ဇထ၊ လျှောက်လှမ်း ကျင့်ကြံကြလော။ ဧတံ၊ ဤအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်လမ်း လျှောက်လှမ်းကျင့်ကြံခြင်းသည်။ မာရဿ၊ မာရ်နတ်ကို။ ပမောဟနံ၊ တွေဝေစေတတ်၏။ (ပါ-၂၇၄)
၃။ဒဿနဿ။ ။ “နိဗ္ဗာနံ ပဿတီတိ ဒဿနံ”ဟုပြု၊ ပေ၊ဋ္ဌ၊၁၂၃၌ ဓမ္မဋ္ဌအဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံ၍ “ဒဿနဿ-သောတာပတ္တိမဂ်ရှိသူ၏၊ ဧသေဝ-ဤအဋ္ဌင်္ဂိကသောတာပတ္တိမဂ်သည် သာ၊ ဝိသုဒ္ဓိယာ-နိဗ္ဗာန်၏၊ မဂ္ဂေါ-ရောက်ကြောင်းတည်း၊ အညော-အဋ္ဌင်္ဂိကသောတာပတ္တိမဂ်မှ အခြားသော နိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်းသည်၊ နတ္ထိ၊ ဧတဥှိ (ဧတံ ဧဝ)-ဤနိဗ္ဗာန်သို့သာ၊ ပဋိပဇ္ဇထသွားရောက်ကြလော၊(သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ရှုကြလော)၊ ဧတံ-ဤနိဗ္ဗာန်သို့ သွားရောက်ခြင်းသည်၊ မာရဿ-၏၊ မောဟနံ-မမြင်ကွယ်ရာတည်း”ဟု ပေး၏။
အက္ခာတော ဝေါ မယာ မဂ္ဂေါ, အညာယ သလ္လကန္တနံ။
ဟိ၊ အကျိုးကား။ ဝါ၊ မှန်၏။ တုမှေ၊ သင်တို့သည်။ ဧတံ၊ ဤအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်လမ်း ကို။ ပဋိပန္နာ၊ လျှောက်လှမ်းကျင့်ကြံကုန်သည်။ (သမာနာ၊ ဖြစ်ကုန်လသော်။) ဒုက္ခဿ၊ ဝဋ်ဒုက္ခ၏။ အန္တံ၊ အဆုံးကို။ ကရိဿထ၊ ပြုနိုင်ကုန်လတ္တ့။ မယာ၊ ငါဘုရားသည်။ သလ္လံ ကန္တနံ၊ ရာဂဒေါသ, စရှိသွယ်သွယ်, ငြောင့်ပယ်ဖြတ်ကြောင်း, မဂ်လမ်းကောင်းကို။ အညာယ၊ မျက်မှောက်ထင်ထင် သိမြင်ပြီး၍။ ဝေါ၊ သင်တို့အား။ မဂ္ဂေါ၊ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်ကို။ အက္ခာတော၊ ဟောတော်မူအပ်ပြီ။ (ပါ-၂၇၅) [“ဧတံ ဟိ (ဧတံ ဧဝ)၊ ကိုသာ။ ပဋိပန္နာ၊ ကုန်သော။ တုမှေ၊ တို့သည်။ ဒုက္ခဿ၊ ၏။ အန္တံ၊ ကို။ ကရိဿထ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။]
ပဋိပန္နာ ပမောက္ခန္တိ, ဈာယိနော မာရဗန္ဓနာ။
တုမှေဟိ၊ သင်တို့သည်။ အာတပ္ပံ၊ ကိလေသာကို လွန်စွာနှိပ်စက်, ပယ်ဖျက် သတ်ဖြတ်, လောင်မြိုက်တတ်သော, သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယကို။၁ ကိစ္စံ၊ မနားမနေ ပြုသင့်ပေ ၏။ တထာဂတာ၊ ဘုရားရှင်တို့သည်။ အက္ခာတာရော၊ ဟောရုံသာ ဟောတော်မူကုန်၏။ ပဋိပန္နာ၊ ဟောတိုင်းမသွေ, ကျင့်ကြံနေထိုင်ကုန်သော။ ဈာယိနော၊ ဈာန်၂-ပါးဖြင့်, ရှု ပွားလေ့ရှိသူတို့သည်။ မာရဗန္ဓနာ၊ တေဘူမက, ဝဋ်ဒုက္ခနှောင်, မာရ်၏ထောင်မှ။ ပမောက္ခန္တိ၊ လွတ်မြောက်ကုန်လတ္တံ့။ (ပါ-၂၇၆)
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
t၁။အာတပ္ပံ။ ။ အာတပ္ပတိ ကောသဇ္ဇံ သဗ္ဗမ္ပိ သံကိလေသပက္ခန္တိ အာတပ္ပံ၊[အာ+တပ္ပ (ဟိံသာအနက်)+ဏ၊-ဒီ၊ဋီ၊၃, ၆၉။] အာဒိတော တပတိ သန္တပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ၊ [အာ+ တပ (ဒါဟအနက်)+ဏျ၊-မ၊ဋီ၊၂၊၅၃၊ အံ၊ဋီ၊၃၊၆၇။] ဤဝိဂြိုဟ်များအရ အဋ္ဌကထာ၌ “အာတာပနေန”အစား “အာတပ္ပနေန”ဟုသော်လည်းကောင်း “အာတပနေန”ဟုသော်လည်းကောင်း ရှိသင့်၏၊ ဆရာတို့လည်း ဤအတိုင်းပင် ယူတော်မူကြ၏။ (သီဘာ၊၂၊၃၇)
အာတာပနေနအလို။ ။ အာတာပနေနကား အာတာပေါနှင့် ပို၍လျော်၏၊ ထိုကြောင့် “ကိလေသေ အာတာပေတီတိ အာတာပေါ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၉)၊ အာတာပေါယေဝ အာတပ္ပံကိလေသာတို့ကို ပူလောင်စေတတ်သော သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယ၊ [အာတာပ+ဏျ၊]”ဟု ကြံ၊ ဤသို့ပြု လျှင် အာတပ္ပနှင့် အာတာပကို ဝီရိယဟောပရိယာယ်ဟု ဖွင့်သော “အာတပ္ပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပသဒ္ဒေါ ဝီရိယေယေဝ နိရူဠှော(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၅-၆)”အဖွင့်နှင့် ညီ၏။
֍ * ၂-အနိစ္စလက္ခဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ။
သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ခါရာ၊ လေးဖြာကြောင်းစု, ပေါင်း၍ပြုအပ်, ရှု မှတ်စရာ, လောကီခန္ဓာတို့သည်။၁ အနိစ္စာ၊ မမြဲကုန်။ ဣတိ၊ ဤသို့။ ယဒါ၊ အကြင်အခါ ၌။ ပညာယ၊ ဝိပဿနာပညာဖြင့်။ ပဿတိ၊ ရှု၏။ အထ၊ ထိုအခါ၌။ ဝါ၊ ထိုမှနောက်၌။ ဒုက္ခေ၊ ခန္ဓာဝန်ကို ရွက်ဆောင်ရသော ဒုက္ခ၌။ ဝါ၊ တေဘူမက ဝဋ်ဒုက္ခ၌။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ ငြီးငွေ့၏။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤငြီးငွေ့ခြင်းသည်။ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ကိလေသာတို့မှ စင်ကြယ် ခြင်းငှာ။၂ မဂ္ဂေါ၊ အကြောင်းတည်း။ (ပါ-၂၇၇)
အနိစ္စလက္ခဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သင်္ခါရာ။ ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကရီယန္တီတိ သင်္ခါရာ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇၊ ရူ-၃၅၉)၊ ဤဝိဂြိုဟ်အရ လောကီလောကုတ္တရာခန္ဓာအားလုံးကို ရနိုင်၏၊ သို့သော် ဝိပဿနာရှုသော အရာ ဖြစ်ရကား တေဘူမကလောကီတရားတို့ကိုသာ ဝိပဿနာရှုရသောကြောင့် ဤ၌ တေဘူမက လောကီခန္ဓာငါးပါးကိုသာ ယူရ၏(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၁)။ [သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေတိ အထ ဣမသ္မိံ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၅)၊ အထ ပစ္ဆာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥတ္တရကာလံ၊-ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၁။]
၂။ဝိသုဒ္ဓိယာ။ ။ “ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”ဟူသော အဖွင့်အလို တဒတ္ထသမ္ပဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီသက်၊ “ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) အရိယာမဂ်နှင့် နိဗ္ဗာန်ယူ၍ သာမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ “ဧသ-သည်၊ ဝိသုဒ္ဓိယာ-ကိလေသာတို့မှ အထူးသဖြင့် စင်ကြယ်သော မဂ် နိဗ္ဗာန်၏၊ မဂ္ဂေါ-အကြောင်းတည်း”ဟု ပေး။ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၅၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၁)
ဝိသုဒ္ဓိဝိဂြိုဟ်။ ။ “သဗ္ဗကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဝိသုဒ္ဓိ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၅)၊ သကသကမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသံ ဝိသောဓေတီတိ ဝိသုဒ္ဓိ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉)”ဟုပြုလျှင် မဂ်ကို ရ၏၊ “သဗ္ဗကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဝိသုဒ္ဓိ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၅)၊ ဝိသုဇ္ဈန္တိ သတ္တာ ဧတာယ ရာဂါဒိမလေဟီတိ ဝိသုဒ္ဓိ(ဓာန်-ဋီ-၉)၊ သဗ္ဗသံကိလေသမလတော သုဇ္ဈတီတိ သုဒ္ဓိ၊ ဝိသေသတော+သုဒ္ဓိ ဝိသုဒ္ဓိ(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၃၄၈)”ဟုပြုလျှင် နိဗ္ဗာန်ကို ရ၏၊ မဂ္ဂသဒ္ဒါ ဥပါယအနက်တည်း၊ “တံ တံ ကိစ္စံ ဟိတံ ဝါ နိပ္ဖာဒေတုကာမေဟိ မဂ္ဂိယတိ ဂဝေသိယတီတိ မဂ္ဂေါ(နီတိဓာတု-၂၈၇)”ဟု ပြု။
֍ * ၃-ဒုက္ခလက္ခဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ။
သဗ္ဗေ၊ ကုန်သော။ သင်္ခါရာ၊ တို့သည်။ ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲကုန်၏။ ဣတိ၊ သို့။ ယဒါ၊ ၌။ ပညာယ၊ ဖြင့်။ ပဿတိ၊ ၏။ အထ၊ ၌။ ဒုက္ခေ၊ ၌။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ ၏။ ဧသ၊ သည်။ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ငှာ။ မဂ္ဂေါ၊ တည်း။ (ပါ-၂၇၈)
ဒုက္ခလက္ခဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-အနတ္တလက္ခဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ။
သဗ္ဗေ၊ ကုန်သော။ ဓမ္မာ၊ တေဘူမကခန္ဓာငါးပါးတရားတို့သည်။ အနတ္တာ၊ အတ္တမဟုတ်ကုန်။၁ ဣတိ၊ သို့။ ယဒါ၊ ၌။ ပညာယ၊ ဖြင့်။ ပဿတိ၊ ၏။ အထ၊ ၌။ ဒုက္ခေ၊ ၌။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ ၏။ ဧသ၊ သည်။ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ငှာ။ မဂ္ဂေါ၊ တည်း။ (ပါ-၂၇၉)
အနတ္တလက္ခဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ။ ။ နတ္ထိ ဧတေသံ အတ္တာ ကာရကဝေဒကသဘာဝေါ, သယံ ဝါ န အတ္တာတိ အနတ္တာ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၅)၊ ရှေ့နည်းအလို အတ္တသဒ္ဒါ သဘာဝအနက်ဟောတည်း၊ “အနတ္တာ-တိတ္ထိတို့ကြံဆအပ်သော ပြုလုပ်ခံစားတတ်သော သဘောမရှိကုန်”ဟုပေး။
“သဗ္ဗေ ဓမ္မာ”ဟု ဟောခြင်းအကြောင်း။ ။ နိဗ္ဗာန်နှင့် စတုဘူမကတရားအားလုံးသည် အနတ္တဖြစ်သောကြောင့် “သဗ္ဗေ ဓမ္မာ”ဟု ဟောတော်မူသည်၊ ဤ၌ကား တေဘူမကတရားတို့ကို သာ ယူရ၏၊ ဘာကြောင့်နည်း? တေဘူမကတရားတို့သည် အနှစ်သာရမရှိခြင်း, အတ္တမှ ကင်း ဆိတ်ခြင်း, အတ္တ၏ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်ခြင်းအားဖြင့် အနတ္တဟု ရှုအပ်သောကြောင့်တည်း။ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၅)
֍ * ၅-ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဝရုဏကဋ္ဌဘေဉ္ဇာဝ, သ ပစ္ဆာ မနုတပ္ပတိ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပုဗ္ဗေ၊ ရှေး၌။ ဝါ၊ ရှေးဥုးစွာ။၁ ကရဏီယာနိ၊ ပြုလုပ် သင့်သော အလုပ်တို့ကို။ ပစ္ဆာ၊ နောက်၌။ ကာတုံ၊ ပြုခြင်းငှာ။ ဣစ္ဆတိ၊ အလိုရှိ၏။ [သော ကား အနက်မဲ့နိပါတ်။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၃။] သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝရုဏကဋ္ဌဘေဉ္ဇာဝ၊ ခံတက်ကိုင်းကို ချိုးသောလုလင်ကဲ့သို့။ ပစ္ဆာ၊ နောက်၌။ အနုတပ္ပတိ၊ အဖန် ဖန် ပူပန်ရ၏။ (ဋ္ဌ-၂၂၃)
၁။ပုဗ္ဗေ။ ။ “ပဌမမေဝ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၇)”ဟုဖွင့်သဖြင့် နောက်နည်းပေးသည်၊ ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ အံသက်၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် အံကို ဧပြု၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာမှ သတ္တမီသို့ပြန် နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာအနက်၌ သ္မိံသက်၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာ ဧကဝုစ် မှ ဗဟုဝုစ်သို့ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ(နီတိ-၆၆၇)သုတ်ဖြင့် ဒုတိယာဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သက်။
ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သံသန္နသင်္ကပ္ပမနော ကုသီတော, ပညာယ မဂ္ဂံ အလသော န ဝိန္ဒတိ။
ဥဋ္ဌာနကာလမှိ၊ ထကြွလုံ့လပြုသင့်ရာ အခါ၌။ အနုဋ္ဌဟာနော၊ ထကြွလုံ့လ မပြုသော။ ယုဝါ၊ နုပျိုသည်။ ဗလီ၊ ခွန်အားရှိသည်။ (ဟုတွာပိ၊ ဖြစ်သော်လည်း။) အာလသိယံ၊ ပျင်းရိသူ၏အဖြစ်သည်။၂ ဥပေတော၊ ကပ်ရောက်အပ်သော။ [“အာလသိယံသို့။ ဥပေတော၊ ကပ်ရောက်သော”ဟုလည်း ပေး၏။] သံသန္နသင်္ကပ္ပမနော၊ မိစ္ဆာဝိတက် တို့ကြောင့် အလွန်ဆုတ်နစ်သော အကြံကောင်းနှင့်ယှဉ်သော စိတ်ရှိသော။ ဝါ၊ အကြံ ကောင်းနှင့်ယှဉ်သော စိတ်သဘောထား, လျော့ပါးကျဆင်း, ဆုတ်နစ်ခြင်းရှိသော။ ကုသီတော၊ စက်ဆုပ်အပ်စွာ အရာရာ၌ ဆုတ်နစ်သော။ ဝါ၊ ပျင်းရိသည့်အတွက် ဆဲရေးအပ်သော။ အလသော၊ ပျင်းရိသူသည်။ ပညာယ၊ ပညာဖြင့်။ (ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ မြင်အပ် သော။) မဂ္ဂံ၊ အရိယာမဂ်ကို။ န ဝိန္ဒတိ၊ မရနိုင်။ (ပါ-၂၈၀)
ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။အာလသိယံ။ ။ “အလသဘာဝေန”ဟုဖွင့်သဖြင့် တတိယာအနက်၌ အံသက်၊ “ပါပကရဏေ အလတိ သမတ္ထေတီတိ အလသော၊ [အလ+ဣသ၊ ဣကို အ-ပြု၊-ကစ္စည်း-၃၁၅။] အလီယတိ ဗန္ဓီယတိတိ အလသော၊[အလ+အသ၊-မောဂ်-၇၊၂၁၇။] န လသတိ န ကီဠတီတိ အလသော၊ [န+လသ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၅၁၆။] အလံ နိရတ္ထကံ ပဝတ္တေတီတိ အလသော၊ [အလ+ အသ+အ၊-ဂဠုန်-၈၅။] အလသဿ+ဘာဝေါ အာလသိယံ၊ [အလသ+ဏျ၊]”ဟုပြု။ [အနုဋ္ဌဟာနောကို ကတ္တား, လက္ခဏယူ၍ “ဥဋ္ဌာနကာလမှိ-၌၊ အနုဋ္ဌဟာနော-သူသည်၊ ဝါ-သော်၊ ယုဝါသည်၊ ဗလီ-သည်၊ (ဟုတွာပိ)၊ အာလသိယံ ဥပေတော-သည်၊ (ဟောတိ)”ဟု ပေးနိုင်သည်။]
֍ * ၆-သူကရပေတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ, အာရာဓယေ မဂ္ဂမိသိပ္ပဝေဒိတံ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဝါစာနုရက္ခီ၊ နှုတ်ဖြင့်မပြတ်, စောင့်စည်းတတ် သည်။၁ (ဘဝေယျ၊ ဖြစ်ရာ၏။) မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်။ သုသံဝုတော၊ ကောင်းစွာ စောင့်စည်း အပ်သော ဒွါရရှိသည်။ ဝါ၊ ကောင်းစွာ စောင့်စည်းသည်။ (ဘဝေယျ၊ ၏။) ကာယေန စ၊ ကိုယ်ဖြင့်လည်း။ အကုသလံ၊ အကုသိုလ်ကို။ န ကယိရာ၊ မပြုရာ။ (ဧဝံ၊ ဤသို့။) တယော၊ သုံးပါးကုန်သော။ ဧတေ ကမ္မပထေ၊ ဤအပါယ်လမ်းမှန်, မကောင်းကံတို့ကို။၂ ဝိသောဓယေ၊ စင်ကြယ်စေရာ၏။ ဝါ၊ ရှင်းလင်းသုတ်သင်ရာ၏။ (ဧဝံ ဝိသောဓေန္တော ဤသို့ စင်ကြယ်စေလသော်။ ဝါ၊ ဤသို့စင်ကြယ်စေသော။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဣသိပ္ပဝေဒိတံ၊ ဘုရားစသား, သူတော်များတို့, အပြားအားဖြင့် သိစေအပ် (ဟောကြား အပ်) သော။ မဂ္ဂံ၊ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်ကို။ အာရာဓယေ၊ ပြီးစေရာ၏။ (ပါ-၂၈၁)
သူကရပေတဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဝါစာနုရက္ခီ။ ။ “ဝါစာနုရက္ခီ-နှုတ်ကိုစောင့်စည်းလေ့ရှိသည်”ဟူသောအနက်အလို “အနုရက္ခတိ သီလေနာတိ အနုရက္ခီ၊ ဝါစံ+အနုရက္ခီ ဝါစာနုရက္ခီ”ဟုပြု၊ “ဝါစာနုရက္ခီ-နှုတ်စောင့် စည်းခြင်းရှိသည်”ဟူသောအနက်အလို “အနုရက္ခဏံ အနုရက္ခာ၊ ဝါစာယ+အနုရက္ခာ ဝါစာနု- ရက္ခာ(နှုတ်ကိုစောင့်စည်းခြင်း)၊ ဝါစာနုရက္ခာ+အဿ အတ္ထီတိ ဝါစာနုရက္ခီ”ဟုပြု၊ နောက်၌ “မနသာ, ကာယေန, သာဓု ဝါစာယ သံဝရော”ဟု ရှိပုံထောက်လျှင် “ဝါစာယ+အနုရက္ခီ ဝါစာနု- ရက္ခီ”ဟု ပြုခြင်းက ပိုကောင်း၏။
ပေ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆၊ ၎င်းနိ၊၂၊၈၆။ ။ ထို၌ ရှေ့၂ပါဒကို အနိယမဝါကျ, နောက်၂ပါဒကို နိယမဝါကျယူ၍ “(ယော-သည်၊) ဝါစာနုရက္ခီ-သည်၊ (အဿ-ဖြစ်ရာ၏၊) (ယော-သည်၊) မနသာဖြင့်၊ သုသံဝုတော (အဿ)၊ (ယော) ကာယေန စ အကုသလံ န ကယိရာ၊ (သောယေဝ-ထို ပုဂ္ဂိုလ်သည်သာ၊) တယော ဧတေ ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ၊ ဣသိပ္ပဝေဒိတံ မဂ္ဂံ အာရာဓယေ” ဟု ပေး၏၊ အထက်၌ ရှေ့၃ပါဒကို အနိယမဝါကျ, နောက်ဆုံးပါဒကို နိယမဝါကျဟု ယူသော နေတ္တိဝိ-၃၃၉အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊
၂။ကမ္မပထေ။ ။ ကမ္မာနေဝ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ ပထဘူတတ္တာ ကမ္မပထာ နာမ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၁)၊ ကမ္မပထေတိ ကမ္မာနိ စ တာနိ ပထာ စ အပါယဂမနာယာတိ ကမ္မပထာ၊ ကုသလာကုသလာပိ စ ပဋိသန္ဓိဇနကာယေဝ ကမ္မပထာတိ ဝုတ္တာ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃)။
֍ * ၇-ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧတံ ဒွေဓာပထံ ဉတွာ, ဘဝါယ ဝိဘဝါယ စ၊
တထာ’တ္တာနံ နိဝေသေယျ, ယထာ ဘူရိ ပဝဍ္ဎုတိ။
ယောဂါ၊ သုံးဆယ့်ရှစ်ဖြာ, ဘာဝနာအလုပ်, အားထုတ်ခြင်းကြောင့်။ ဝါ၊ အား ထုတ်အပ်သည့်, သမာဓိကြောင့်။၁ ဘူရိ၊ မြေကြီးသဖွယ်, ထုထယ်ကြီးမား, ပညာတရား သည်။၂ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဇာယတိ၊ ဖြစ်၏။ အယောဂါ၊ သုံးဆယ့်ရှစ်ဖြာ, ဘာဝနာအလုပ်, အားမထုတ်ခြင်းကြောင့်။ ဘူရိသင်္ခယော၊ မြေကြီးသဖွယ်, ထုထည်ကြီးစွာ, ပညာတရား, ကုန်ပျက်ပြားခြင်းသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ဘဝါယ၊ ပညာတိုးပွားခြင်း၏လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ငှာလည်းကောင်း။ ဝိဘဝါယ စ၊ ပညာမတိုးပွားခြင်း၏လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ငှာလည်းကောင်း။၁ ဧတံ ဒွေဓာပထံ၊ ဘာဝနာပွားမှု, ပြုမပြုဟု, နှစ်ခုခွဲခြမ်း, ဤနည်းလမ်းကို။ ဉတွာ၊ သိ၍။ ယထာ၊ အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် သွင်းထားအပ်သော်။ ဘူရိ၊ သည်။ ပဝဍ္ဎုတိ၊ တိုးပွား၏။ တထာ၊ ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ နိဝေသေယျ၊ ဘာဝနာအလုပ်တွင်, အဟုတ်ဝင်စေ, သွင်းထားလေရာ၏။ (ပါ-၂၈၂)
ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ယောဂါ။ ။ ယုဉ္ဇနံ ယောဂေါ(ရူ-၃၅၉)၊ အဝဿံ ကာတုံ ယုဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတီတိမချွတ်ဧကန်ပြုသင့်သောကြောင့်) ယောဂေါ(နီတိဓာတု-၂၂၄)၊ ယုဇ္ဇတေ ယောဂိနာတိ ယောဂေါ (မဏိဋီ၊၁၊၂၉၃)၊ “ယောဂါတိ ဘာဝနာဘိယောဂါ သမာဓိတော(မူလဋီ၊၁၊၇၀)”ဟူသော အဖွင့် အရ နောက်နည်းပေးသည်။
၂။ဘူရိ။ ။ “ဘူရီ, ဘူရိ”ဟု ၂မျိုးတွေ့ရ၏၊ ထိုတွင် ပဟူတ(အများ)အနက်ဟော လျှင် ဘူရိ, ရတ္တာဒိ, ဣကာရန္တ, ပညာအနက်ဟောလျှင် “ဘူရီ, နဒါဒိ, ဤကာရန္တတည်း(မောဂ်-၇၊၁၇၆၊ ဓာန်-ဋီ-၇၀၃)၊ ဤ၌ ပညာကို ဟောသောကြောင့် ဒီဃဖြင့် “ဘူရီ”ဟု ရှိရမည်၊ နီတိပဒ၊၁၁၀ ၌လည်း ဒီဃဖြင့် “ဘူရီ”ဟုပင် ရှိ၏၊ ဤ၌ ရဿဖြင့် “ဘူရိ”ဟုရှိခြင်းမှာ သုခုစ္စာရဏ အကျိုးငှာ ရဿပြုသည်ဟုယူ။
ဘူရိဝိဂြိုဟ်။ ။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူရီ၊ ဘဝတိ ဝါ ပညာယတိ ဝဍ္ဎတိ စာတိ ဘူရီ၊ [ဘူ '+ရိ+ဤ၊] အထ ဝါ ဘူတာဘူတာ(နတ်လူဖြစ်ကုန်သော) တန္နိဿိတာ (ထိုမြေ၌ မှီကုန်သော) သတ္တာ ရမန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူရီ၊ [ဘူ+ရမု+ကွိ+ဤ၊] ဘူရီ ဝိယာတိ ဘူရီ, (ပညာ)၊ (တစ်နည်း) ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရီ, (ပညာ)၊ [ဘူတ+ရမု+ကွိ+ဤ၊ “ဘူတရီ”ဟု ဆိုလိုလျက် တ-ကို ချေ၊-နီ ဘာ၊၂၊၃၉၅။] (တစ်နည်း)ဘဝတိ အဘိဘဝတိ အရိန္တိ ဘူရီ(အံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၃)၊ ရာဂါဒိအရယော အဘိဘဝတီတိ ဘူရီ(နီတိပဒ-၁၁၀-၁)၊ [အရိ+ဘူ+ကွိ+ဤ၊ “အရိဘူ”ဟု ဆိုလိုလျက် အရိနှင့် ဘူကို ရှေ့နောက်ပြန်၊ (ဘူ+အရိ)၊ နောက်အ-ကိုချေ။]
၁။ဘဝါယ, ဝိဘဝါယ။ ။ သိလာဃသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် ဆဋ္ဌျတ္ထသမ္ပဒါန်မှည့်၊ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီဖြင့် စတုတ္ထီသက်(ကစ္စည်း-၁၄၉)၊ (တစ်နည်း) “စတုတ္ထီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဆဋ္ဌီ အနက်၌ စတုတ္ထီသက်(ဝဏ္ဏနာ၊ ဝိဗော)၊ (တစ်နည်း)တဒတ္ထသမ္ပဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီသက်။
֍ * ၈-ပဉ္စမဟလ္လကတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဩရမာမ န ပါရေမ, ပူရတေဝ မဟောဒဓိ။
နော၊ ငါတို့၏။၂ ဟနုကာ၊ မေး (နှုတ်သီး) တို့သည်။ အပိ၊ စင်စစ်။ သန္တာ၊ ပင် ပန်းပါကုန်၏။၃ မုခဉ္စ၊ ခံတွင်းသည်လည်း။ ပရိသုဿတိ၊ ခြောက်သွေ့၏။ (မယံ၊ ငါတို့ သည်။) ဩရမာမ၊ မဟာသမုဒြာရေကို ခပ်၍ သွန်ပစ်ပါကုန်၏။ န ပါရေမ၊ ရေကို မကုန်ခန်းစေနိုင်ကုန်။ ဝါ၊ ရေကုန်ခန်းအောင် မပြုလုပ်နိုင်ပါကုန်။၄ မဟောဒဓိ၊ သမုဒြာ သည်။ ပူရတေဝ၊ ပြည့်မြဲ ပြည့်နေသည်သာ။ (ဋ္ဌ-၂၂၄)
၂။ အပိ နု။ ။ “အပိ နော”ဟု တည်၊ ဝမောဒုဒန္တာနံသုတ်၌ အန္တသဒ္ဒါ, တေသုဝုဒ္ဓိတို့ ဖြင့် ဩကို ဥပြု၊ [ရှေ့ဝိဗော၊၁၆၊ နောက် ကစ်ဘာ၊၁၊၁၀၅။] (တစ်နည်း) လောပဉ္စ တတြာကာရောဖြင့် နော၏ဩကိုချေ, ထိုသုတ်စသဒ္ဒါဖြင့် ဥလာ(ဝိဗော၊၂၂)၊ (တစ်နည်း) နောဿ နု အမှတ္ထေ(နီတိ-၅၂၄)သုတ်, ဗဟုဝစနေသု ဝေါ နော၌ “ဝေါ နော”ဟူသော သဒ္ဒါပိုဖြင့် နောကို နုပြု။(ဝိဗော၊၆၅) [အပိ နု ဟနုကာ သန္တာတိ အပိ နော ဟနုကာ သန္တာ၊ အပိ အမှာကံ ဟနုကာ ကိလန္တာ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၂၄။]
၃။သန္တာ။ ။ “ကိလန္တာ” ဟု ဖွင့်သဖြင့် သန္တသဒ္ဒါ ခေဒ(ပင်ပန်းခြင်း)အနက်ဟော တည်း၊ ဤအနက်ကိုဟောလျှင် အရအားလျော်စွာ ပုရိသာဒိ, စိတ္တာဒိ, ကညာဒိ ဖြစ်နိုင်ရာ ဤ ၌ ကညာဒိတည်း(နီတိပဒ-၂၃၈၊ နိရုတ္တိ၊၈၈)၊ “သမ္မန္တိ ခိဇ္ဇန္တီတိ သန္တာ(နိရုတ္တိ၊၄၈၈)”ဟုပြု။
၄။ပါရေမ။ ။ ပါရ(ကမ္မသာဓန-အလုပ်ပြီးဆုံးစေခြင်းအနက်)+စုရာဒိဏေ+မ၊ (တစ် နည်း) ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မိ(မောဂ်-၅, ၁၂)သုတ်ဖြင့် ပါရံဟူသော ဒုတိယန္တနာမ်ပုဒ်နောင် ကရ ဓာတ်၏အနက်၌ ဣပစ္စည်းသက်၊ ဣ-ကို ဧပြုဟု ကြံ။
ပဉ္စမဟလ္လကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ, နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ။
ဘိက္ခဝေါ၊ ရဟန်းတို! (တုမှေ၊ သင်တို့သည်။) ဝနံ၊ ကိလေသာဟူ, ထူထပ်သော တောကို။ ဆန္ဒထ၊ အရဟတ္တမဂ်, ဉာဏ်လက်နက်ဖြင့်, ပယ်ဖျက်ဖြတ်တောက်လိုက်ကြ လော။ ရုက္ခံ၊ ပကတိတောတွင်, သစ်ဝါးပင်ကို။ မာ ဆိန္ဒထ၊ မဖြတ်ကြလင့်။ ဝနတော၊ ကိလေသာဟူ, ထူထပ်သောတောမှ။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ဘယံ၊ ဇာတိဇရာ, အစဖြာ၍, များစွာ ထောင်သောင်း, ဘေးအပေါင်းသည်။ ဇာယတေ၊ ဖြစ်၏။ ဝနဉ္စ၊ ဘဝငင်တတ်, ထူထပ် ကြီးစွာ, ကိလေသာတောကိုလည်းကောင်း။ ဝါ၊ ရှေးဥုးဖြစ်လာ, ကိလေသာတောကို လည်းကောင်း။ ဝနထဉ္စ၊ ပဝတ္တိကျိုးပြု, သေးနုမှန်စွာ, ကိလေသာတောကိုလည်းကောင်း။ ဝါ၊ နောက်နောက်ဖြစ်လာ, ကိလေသာတောကိုလည်းကောင်း။၃ ဆေတွာ၊ အရဟတ္တမဂ်, ဉာဏ်လက်နက်ဖြင့်, ပယ်ဖျက်ဖြတ်တောက်ပြီး၍။ နိဗ္ဗနာ၊ ကိလေသာဟူ, ထူထပ်လေဘိ, တောမရှိကုန်သည်။ ဟောထ၊ ဖြစ်ကြကုန်လော။ (ပါ-၂၈၃)
၁။ဝနံ ဝနထံ။ ။ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဝနတိ ဘဇတိ အလီ’ယတီတိ ဝနံ၊ ဝနတိ ယာစတီတိ ဝနံ၊ ဝနံ ဝိယာတိ ဝနံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၆-၇)၊ ရာဂသင်္ခါတံ သိနေဟံ ဝမတီတိ ဝနံ၊ [ဝမု+အ၊] ဟီနံ လာမကံ ဝံ အကုသလစိတ္တံ နေတီတိ ဝနံ၊ [ဝ+နီ+အ၊ ဝသဒ္ဒါ စိတ်အနက်ဟော၊] ဝနေ ထာတိ တိဋ္ဌတီတိ ဝနထော(တောငယ်)၊ [ဝန+ထာ+အ၊-နီတိဓာတု-၆၈။] ဝနထော ဝိယာတိ ဝနထော (ကိလေသာ)၊ ဝနံ ထရတိ တနောတီတိ ဝနထော၊ [ဝန+ထရ+ကွိ၊-သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂။] ဝနမိဝ ထရတိ တနောတီတိ ဝနထော(သူစိ)၊ ဝနတိ ယေနာတိ ဝနထော၊ [ဝန သမ္ဘတ္တိယံ+ ထ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၆၃။]
ပဋိဗဒ္ဓမနောဝ တာဝ သော, ဝစ္ဆော ခီရပကောဝ မာတရိ။
ဟိ၊ တိုက်တွန်းသင့်၏။ [အနက်မဲ့လည်း ကြံကြ၏။] ယာဝ၊ အကြင်မျှလောက် ကာလပတ်လုံး။ နရဿ၊ ယောကျ်ား၏။ ဝါ၊ မှာ။ နာရီသု၊ မိန်းမတို့၌။ အဏုမတ္တောပိ၊ အဏုမြူအတိုင်းရှည်ရှိသည်လည်းဖြစ်သော။ ဝါ၊ အဏုမြူမျှလောက်လည်းဖြစ်သော။ ဝနထော၊ ကိလေသာတည်းဟူသော တောသည်။ န ဆိဇ္ဇတိ၊ မပြတ်သေး။ တာဝ၊ ထို မပြတ်သေးသမျှ ကာလပတ်လုံး။ ခီရပကော၊ နို့စို့ဆဲဖြစ်သော။ ဝါ၊ နို့မပြတ်သေးသော။ [ခီရံ+ပိဝတီတိ ခီရပကော၊ ခီရ+ပါ+ဏွု။] ဝစ္ဆော၊ နွားငယ်သည်။ မာတရိ၊ မိခင်နွားမ၌။ ပဋိဗဒ္ဓမနော ဣဝ၊ ငြိကပ်တွယ်တာသော စိတ်ရှိသကဲ့သို့။ (တထာ၊ ထို့အတူ။) သော၊ ထို ယောက်ျားသည်။ (နာရီသု၊ တို့၌။) ပဋိဗဒ္ဓမနောဝ၊ ငြိကပ်တွယ်တာသော စိတ်ရှိသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) (ပါ-၂၈၄)
ပဉ္စမဟလ္လကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၉-သုဝဏ္ဏကာရတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သန္တိမဂ္ဂမေဝ ဗြူဟယ, နိဗ္ဗာနံ သုဂတေန ဒေသိတံ။
သာရဒိကံ၊ သရဒဥတု၌ ဖြစ်သော။ (သရဒဥတု၌ ပွင့်သော)။ ကုမုဒံ၊ ကုမုဒြာ ကြာပန်းကို။ ပါဏိနာ၊ လက်ဖြင့်။ (ဥစ္ဆိန္ဒတိ) ဣဝ၊ ဖြတ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အတ္တနောမိမိ၏။ သိနေဟံ၊ ချစ်ခြင်းကို။ ဥစ္ဆိန္ဒ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ဖြတ်လော။ သန္တိမဂ္ဂမေဝ၊ နိဗ္ဗာန် သို့ ရောက်ကြောင်း အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ်ကိုသာလျှင်။၁ ဗြူဟယ၊ တိုးပွားစေလော။ (ကသ္မာအဘယ်ကြောင့်နည်း။ ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) သုဂတေန၊ မြတ်စွာဘုရားသည်။ နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာန်ကို။ ဒေသိတံ၊ ဟောတော်မူအပ်ပြီ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း။) (ပါ-၂၈၅)
သုဝဏ္ဏကာရတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သန္တိမဂ္ဂံ။ ။ ကိလေသေ သမေတီတိ သန္တိ၊ သန္တိံ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ သန္တိဂါမီ၊ သန္တိ- ဂါမီ စ+သော+မဂ္ဂေါ စာတိ သန္တိမဂ္ဂေါ၊ “သန္တိဂါမိမဂ္ဂေါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဂါမိပုဒ်ချေ။
֍ * ၁၀-မဟာဓနဝါဏိဇ္ဇဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန, မဟာသေနေန မစ္စုနာ။
အဇ္ဇေဝ၊ နက်ဖန်မရွေ့, ယခုနေ့၌ပင်။ အာတပ္ပံ၊ ကိလေသာအမှိုက်, မီးဖြင့် တိုက်သို့, လောင်မြိုက်ဖို့ရန်, အဖန်ဖန်အားထုတ်မှုကို။၂ ကိစ္စံ (ကာတဗ္ဗံ)၊ မနားမနေ, ပြုသင့်ပေ၏။ သုဝေ၊ ယနေ့မှနောက်, နက်ဖြန်ရောက်မှ။ မရဏံ၊ သေရမည်ကို။ ကော၊ အဘယ်သူသည်။ ဇညာ၊ ကောင်းစွာပိုင်ပိုင်, သိနိုင်ပါအံ့နည်း။၁ ဟိ (ယုတ္တံ)၊ ထိုကဲ့သို့သာ, အခါခါဖြင့်, မှန်စွာပုံသေ, တွေးသင့်ပေ၏။ မဟာသေနေန၊ တွင်းပနှစ်တန်, ရောဂါဒဏ် ဖြင့်, ဘေးရန်ပတ်လည်, များသောစစ်သည်ရှိသော။ တေန မစ္စုနာ၊ သုံးဆယ့်တစ်ဘုံ, အကုန်ချေနင်း, ထိုသေမင်းနှင့်။ သင်္ဂရံ၊ ကိုယ်ကသာအောင်, ညှာတာအောင်ဟု, လက် ဆောင်ချော့မြူ, တိုက်၍ယူခြင်းသည်။၂ န နော အတ္ထိ (နတ္ထိ ဧဝ)၊ မရှိဧကန်, အမှန်ပင် ဖြစ်ပါပေတော့သတည်း။၁ (ဋ္ဌ-၂၂၅)
၂။အာတပ္ပံ။ ။ “ကိလေသေ အာတာပေတီတိ အာတာပေါ၊ အာတာပေါယေဝ အာတပ္ပံ”ဟု ပြု၍ ဝီရိယကိုယူ၊ အကျယ်ကို ရှေ့ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုရှု။[အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပန္တိ ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနေန အာတပ္ပန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဝီရိယံ အဇ္ဇေဝ ကာတဗ္ဗံ(မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၀)။ အာဒိတော တာပနံ အာတာပနံ၊ တေန အာရမ္ဘဓာတုမာဟ၊ ပရိတော တာပနံ ပရိတာပနံ၊ တေန နိက္ကမဓာတုပရက္ကမဓာတုယောစာတိ(မ၊ဋီ၊၃၊၃၇၀)။]
၁။ဇညာ။ ။ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေတိ သွေ ဇီဝိတံ ဝါ မရဏံ ဝါ ကော ဇာနာတိ (မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၁)။ “ဇာနာတိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဇညာ၌ ဧယျဝိဘတ်သည် ပစ္စုပ္ပန်အနက်တည်း၊ မှန်၏-သတ္တမီဝိဘတ်သည် ကာလသုံးပါး၌ သက်နိုင်ကြောင်းကို သဒ္ဒါကျမ်းတို့၌ ဆို၏၊ ရူ-၂၆၉- ၂၈၅၌ကား ပစ္စုပ္ပန်အနက်ဟုပင် ဆို၏။(ဝဏ္ဏနာ-၂၈၆၊ ဝိဗောဓက-၂၁၂)
၂။သင်္ဂရံ ။ ။ “မိတ္တကာရေ လဉ္ဇဒါနေ, ဗလရာသိ ဝိပတ္တိသု၊ ယုဒ္ဓေ စေဝ ပဋိညာယံ, သင်္ဂရော သမ္ပကာသိတော(ဓာန်-၈၂၄)”ဟူသော သင်္ဂရ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ မိတ္တကာရ (မိတ်ဖွဲ့ခြင်း), လဉ္ဇဒါန(လာဘ်ထိုးခြင်း), ဗလရာသိ(အင်အားစုခြင်း)အနက်တို့ကို ဟော၏၊ မိတ် ဖွဲ့ခြင်း, လာဘ်ထိုးခြင်း, အင်အားစုခြင်းတို့ဟူသည် “ဘေဒေါ ဒဏ္ဍော သာမဒါနာ-နျူပါယာ စတုရော ဣမေ(ဓာန်-၃၄၈)”ဟူသော ရန်အောင်ကြောင်း ဥပါယ်၄မျိုးတို့ပင်တည်း။(မ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၇၁၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၀) မှန်၏-မိတ်ဖွဲ့ခြင်းသည် ငြိမ်းချမ်းစွာ ဖြေရှင်းခြင်းဟူသော သာမဥပါယ်ပင်တည်း၊ လာဘ်ထိုးခြင်းကား ဒါနဥပါယ်တည်း၊ အင်အားစုခြင်းကား အင်အားရှိမှ ရန်သူချင်းကွဲစေနိုင်, နှိပ်ကွပ်နိုင်သောကြောင့် ဘေဒဥပါယ်နှင့် ဒဏ္ဍဥပါယ်တည်း၊ အထက်၌ ဤအဓိပ္ပာယ် အားလုံးခြုံ ငုံမိအောင် ဆရာတို့ပေးတော်မူသည်၊ “သင်္ဂံ အာသတ္တိံ+အရတိ ဒေတီတိ သင်္ဂရော-ငြိကပ် တောင့်တခြင်းကို ပေးတတ်သော မိတ်ဖွဲ့ခြင်းစေသော ဥပါယ်လေးပါး(မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၇)”ဟုပြု။
တစ်နည်း။ ။ ပဋိညာ(ဝန်ခံခြင်း)အနက်ကိုဟု ယူ၍ “သင်္ဂရဏံ သင်္ဂရော(မသေစေရန် ဝန်ခံကတိပေးခြင်း)၊ သင်္ဂရိယတေတိ ဝါ သင်္ဂရော( ဝန်ခံချက်)၊ သင်္ဂရိယတေ အနေနာတိ ဝါ သင်္ဂရော(မသေစေရန် ဝန်ခံကြောင်းဖြစ်သော ဥပါယ်လေးပါး)”ဟု ပြု။ [သံ+ဂရ(ဉာနအနက်)+ အ၊-အမရဋီ၊ မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၇၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၃၄။]
သင်္ဂရ၏လိင်။ ။ “သင်္ဂရော(မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၇၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၃၄)”ဟုဖွင့်ခြင်း, ပါဠိသက္ကတ အဘိဓာန်၌လည်း ပုံလိင်ဖြင့်ရှိခြင်းကြောင့် ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသ တည်း၊ (တစ်နည်း) ပဌမာအနက်၌ ဒုတိယာဝိဘတ်သက်သည်ဟု ကြံ၊ သို့မဟုတ် များရာလိုက်၍ ပုံလိင်ဖြင့် ဆိုထားခြင်းဖြစ်ပြီး နပုံလိင်လည်း အနည်းငယ်ရှိသည်ဟု မှတ်ရာ၏။
၁။န နော။ ။ နောကို အဝဓာရဏအနက်ဟော နိပါတ်ယူ၍ အထက်အတိုင်း ဆရာတို့ ပေးတော်မူသည်၊ ထိုသို့ပေးခြင်းသည် “န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာတိ နဣတိ ပဋိသေဓေ၊ နောဣတိ အဝဓာရဏေ(ခုဒ္ဒက၊ဋ္ဌ၊၂၄၃၊ နီတိသုတ္တ-၃၇၃)”ဟူသော အဆိုနှင့် ညီ၏။
နိဒီ-၂၇ ။ ။ ထို၌ နောသည် နုမှဖြစ်လာသည်၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် ဥကို ဩပြု၊ နုသဒ္ဒါ ဧကံသတ္ထနိပါတ်ယူ“န နော အတ္ထိ-စင်စစ်အားဖြင့် မရှိ”ဟု ပေး။
ဓမ္မယော-၇၄၊ရှေးနိဿယ ။ ။ ထိုကျမ်းတို့၌ စတုတ္ထီနံဝိဘတ်နှင့်တကွ အမှကို နောပြု ၍ပြီးသော သဗ္ဗနာမ်နောယူ၍ “နော-ငါတို့အား၊ န အတ္ထိ”ဟု ပေး၏။ [မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၀၊ မ-ဋီ၊၃၊၃၇၀၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၀၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၃၄တို့၌ အထူးမဖွင့်။]
တံ ဝေ ဘဒ္ဒေကရတ္တောတိ, သန္တော အာစိက္ခတေ မုနိ။
ဧဝံ၊ ဤသို့ (နှလုံးသွင်း၍)။ ဝိဟာရိံ၊ နေလေ့ရှိသော။ အာတာပိံ၊ ကိလေသာတို့ကို လွန်စွာလောင်မြိုက်တတ်သော သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယရှိသော။ အဟောရတ္တံ၊ နေ့ညဉ့် ပတ်လုံး။ အတန္ဒိတံ၊ မပျင်းရိသော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဘဒ္ဒေကရတ္တောတိ၊ ကောင်းမြတ် သော တစ်ခုသော ညဉ့်ရှိသူဟူ၍။ [ဧကာ+ရတ္တိ ဧကရတ္တော၊ ဘဒ္ဒေါ+ဧကရတ္တော အဿာတိ ဘဒ္ဒေကရတ္တော။ မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၁။ မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၆။] သန္တော၊ ကိလေသာဟူ, အပူခပ်သိမ်း, အေးငြိမ်းပြီးသော။ မုနိ၊ မုနိထွတ်တင်, ဘုရားရှင်သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ အာစိက္ခတေ၊ ဟောမိန့်တော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၂၂၆)
မဟာဓနဝါဏိဇ္ဇဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဣတိ ဗာလော ဝိစိန္တေတိ, အန္တရာယံ န ဗုဇ္ဈတိ။
ဣဓ၊ ဤအရပ်၌။ ဝဿံ၊ မိုးလေးလပတ်လုံး။ ဝသိဿာမိ၊ နေအံ့။ ဣဓ၊ ၌။ ဟေမန္တဂိမှိသု၊ ဆောင်းလေးလ, နွေလေးလတို့၌။ ဝါ၊ တို့ပတ်လုံး။၂ ဝသိဿာမိ၊ အံ့။ ဣတိ၊ ဤသို့။ ဗာလော၊ ပစ္စုပ္ပန်အကျိုး, သံသရာအကျိုးကို, မြှော်ကိုးသိရန်, ပညာဉာဏ် ကင်း, လူဖျင်းလူအသည်။ ဝိစိန္တေတိ၊ အထူးထူးအထွေထွေ ကြံစည်၏။ အန္တရာယံ၊ မိမိ၏ အသက်အန္တရာယ်ကို။ န ဗုဇ္ဈတိ၊ မသိ။ (ပါ-၂၈၆)
မဟာဓနဝါဏိဇ္ဇဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ဟေမန္တဂိမှိသု။ ။ ဟေမန္တဂိမှ+သု၊ မှ၏အ-ကို ဧပြု၍ “ဟေမန္တဂိမှေသု”ဟု ဖြစ်ပြီး နောက် ဧကာရော အကာရံ ဣကာရံ ဝါ ဂါထံ ပတွာ(နီတိ၁၃၄)သုတ်ဖြင့် (မောဂ်အလို တဒမိနာဒီနိ(၁, ၄၇)သုတ်, ဝိဗောအလို ယဝမဒန တရလာစာဂမာသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့်) မှေ၌ ဧကို ဣပြု။ (နီတိသုတ္တ-၃၄၊ နိဒီ-၂၇၊ ဝိဗော၊၂၉)
သမာသ်ဟေမန္တ ။ ။ ဟိနောန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဟိမာနိ၊[ဟိ+မက်၊-မောဂ်-၇၊၁၃၄။]ဟိံသန္တီ- တိ ဟိမာနိ၊ [ဟိံသ+အ၊ သကို မ-ပြု, နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၊-ဓာန်-ဋီ-၅၆။] သတ္တေ ဟိံသန္တိ သီတေန ဟနန္တိ မထေန္တိ အာလောလေန္တီတိ ဟိမာ၊ [ဟိံသ+အ၊ ပု၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။] ပထဝီပဗ္ဗတာဒီသု ဟိနောန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဟိမာ၊ [ဟိ+မ၊ ပု၊-ကစ္စည်း-၆၂၈။] ဟနန္တိ ဥဏှန္တိ ဟိမာနိ၊ [ဟန+ မ၊ နချေ, ဟ၏ အ-ကို ဣပြု၊-ပါ၊ ဓာပန်း။] ဟိမာနိ+ဧတ္ထ သန္တီတိ ဟေမော၊ ဟေမော ဧဝ ဟေမန္တော၊ ဤအလို တဗ္ဘာဝဝုတ္တိကမ္မဓာရည်းသမာသ်ပုဒ်တည်း။
တဒ္ဓိတ်ဟေမန္တ။ ။ ဟိမမေဝ ဟိမန္တော၊ ဟိမန္တေ+နိယုတ္တော ဟေမန္တော၊ [ဟိမန္တ+ဏ၊- ပါစိယော-၂၆။] ဤအလို တဒ္ဓိတ်ပုဒ်တည်း။
ကိတ်ဟေမန္တ။ ။ ဟိမံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ ဧတသ္မိန္တိ ဟေမန္တော၊ ဟိနောတိ ဂစ္ဆတိ သဗ္ဗမေတ္ထာတိ ဟေမန္တော၊ [ဟိ+အန္တ၊ မ-လာ၊ ရှေ့မောဂ်-၇၊၇၇၊ နောက်ဓာန်-ဋီ-၇၈။] ဟနန္တိ လောကေ သီတေနာတိ ဟေမန္တော၊ [ဟန+အန္တ၊ နကို မ ပြု, ဟ၏ အ-ကို ဧပြု၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ။] ဤ အလို ကိတ်ပုဒ်တည်း။
အပေါင်းဝစနတ္ထ။ ။ ဂစ္ဆတီတိ ဂိမှော၊ [ဂမု+ဟ၊ ဂ၌ အ-ကိုဣပြု၊-မောဂ်-၇၊၂၂၃။] ဂိရတိ ပီဠယတီတိ ဂိမှော၊ [ဂိရ+မ၊ ရကို ဟပြု, မနှင့်ဟ ရှေ့နောက်ပြန်၊-ဓာန်-ဋီ-၈၀။] ဟေမန္တော စ+ဂိမှော စ ဟေမန္တဂိမှာ။ [သတ္တမီ(ကာလ)အနက်အပြင် ဝဿံကို ကြည့်၍ ဒုတိယာ(အစ္စန္တ- သံယောဂ)အနက်ပေးသည်၊ ဝဿံကိုလည်း ဟေမန္တဂိမှေသုကို ကြည့်၍ “ဝဿံ-မိုလေးလ၌”ဟု သတ္တမီအနက် ပေးနိုင်သည်။]
֍ * ၁၁-ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော အမတံ ပဒံ။
ယော စ၊ အကြင်သူသည်ကား။ အမတံ၊ သေခြင်းမရှိရာဖြစ်သော။ ပဒံ၊ နိဗ္ဗာန် တရားစုကို။ အပဿံ၊ မမြင်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝဿသတံ၊ အနှစ်တစ်ရာပတ်လုံး။ ဇီဝေ၊ အသက်ရှင်ရာ၏။ (တဿ၊ ထိုနိဗ္ဗာန်ကို မမြင်သူ၏။ ဇီဝနတော၊ အသက်ရှင်ခြင်း ထက်။) အမတံ၊ သော။ ပဒံ၊ ကို။ ပဿတော၊ မြင်သူ၏။ ဧကာဟံ၊ တစ်ရက်ပတ်လုံး။ (တစ်ရက်မျှ)။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ခြင်းသည်။ သေယျော၊ မြတ်၏။ (ဋ္ဌ-၂၂၇)
ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သုတ္တံ ဂါမံ မဟောဃောဝ, မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။
ပုတ္တပသုသမ္မတ္တံ၊ သားသမီးနွား, ဥစ္စာများဖြင့်, တအားယစ်မူးနေသော။ ဗျာသတ္တမနသံ၊ ရလတ္တံ့ရပြီး, သီးသီးအာရုံ, ကာမဂုဏ်၌, ဖုံဖုံမက်မော, ငြိကပ်သောစိတ် ရှိထသော။ တံ နရံ၊ ပုထုဇဉ်ဟု, မြော်မြင်ညံ့စွာ, ထိုသတ္တဝါကို။ သုတ္တံ ဂါမံ၊ မေ့မေ့ လျော့လျော့, ပေါ့ပေါ့ဆဆ, အိပ်မောကျသော တစ်ရွာလုံးကို။ မဟောဃော၊ ကြီးကျယ် နက်စွာ, လိမ့်၍လာသော ရေအလျဉ်သည်။ အာဒါယ၊ ယူ၍။ ဂစ္ဆတိ ဣဝ၊ သွားသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) မစ္စု၊ သုံးဆယ့်တစ်ဘုံ, အလုံးစုံကို, အကုန်မွှေနင်း, ရှင်သေမင်းသည်။ အာဒါယ၊ ဇီဝိတိန္ဒြေကို ဖြတ်ယူ၍။ ဂစ္ဆတိ၊ သွား၏။ (ပါ-၂၈၇)
ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၂-ပဋာစာရာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ပဿတော ဥဒယဗ္ဗယံ။
ယော စ၊ အကြင်သူသည်ကား။ ဥဒယဗ္ဗယံ၊ ခန္ဓာငါးပါးတို့၏ ဖြစ်ခြင်းပျက်ခြင်း ကို။ အပဿံ (အပဿန္တော)၊ မမြင်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဝဿသတံ၊ နှစ်တစ်ရာပတ်လုံး။ ဇီဝေ၊ အသက်ရှင်ရာ၏။ (တဿ၊ ထိုခန္ဓာငါးပါးအဖြစ်အပျက်ကို မမြင်သူ၏။ ဇီဝနတော၊ အသက်ရှင်ခြင်းထက်။) ဥဒယဗ္ဗယံ၊ ကို။ ပဿတော၊ မြင်သူ၏။ ဧကာဟံ၊ တစ် ရက်ပတ်လုံးလည်း။ ဝါ၊ တစ်ရက်မျှလည်း။ ဇီဝိတံ၊ အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ သေယျော၊ မြတ်၏။ (ဋ္ဌ-၂၂၈)
ပဋာစာရာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အန္တကေနာဓိပန္နဿ, နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာ။
အန္တကေန၊ တစ်ဘဝအဆုံးကို ပြုတတ်သော သေမင်းသည်။ အဓိပန္နဿ၊ လွှမ်းမိုးနှိပ်စက်အပ်သူ၏။ ဝါ၊ ကို။ တာဏာယ၊ သေခြင်းမှ စောင့်ရှောက်ခြင်းငှာ။ ပုတ္တာ၊ သားသမီးတို့သည်။ န သန္တိ၊ မရှိကုန်။ ပိတာ၊ မိဘတို့သည်။ န သန္တိ၊ ကုန်။ [(တစ်နည်း) ပိတာ၊ အဖေသည်။ န အတ္ထိ၊ မရှိ၊] ဗန္ဓဝါပိ၊ (သားသမီးမိဘတို့မှ ကြွင်းသော) ဆွေမျိုးမိတ် ဆွေတို့သည်လည်း။ န သန္တိ၊ ကုန်။ ဉာတီသု၊ ဆွေမျိုးတို့၌။ ဝါ၊ တို့၏။ တာဏတာ၊ သေခြင်းမှ စောင့်ရှောက်နိုင်သူတို့၏ အဖြစ်သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ပါ-၂၈၈) [“ပဝတ္တိယံ ဟိ” စသော အဖွင့်အတိုင်း ပေးသည်။ “တာဏာယ၊ ငှာ။ ပုတ္တာ၊ တို့သည်။ ...ဗန္ဓဝါပိ န သန္တိ၊ အန္တကေန အဓိပန္နဿ ဉာတီသု တာဏတာ နတ္ထိ” ဟုလည်း အစဉ်အတိုင်း ပေးကြ၏။]
နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂံ, ခိပ္ပမေဝ ဝိသောဓယေ။
ဧတံ အတ္ထဝသံ၊ ဤအကြောင်းကို။ ဉတွာ၊ သိ၍။ ပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသည်။ သီလသံဝုတော၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဖြင့် စောင့်စည်းအပ်သော ကာယဒွါရ ဝစီဒွါရရှိ သည်။ ဝါ၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဖြင့် စောင့်စည်းသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) နိဗ္ဗာနဂမနံ၊ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော။ မဂ္ဂံ၊ အင်္ဂါရှစ်ပါးရှိသောမဂ်ကို။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ ဝိသောဓယေ၊ စင်ကြယ်စေရာ၏။ ဝါ၊ ရှင်းလင်းသုတ်သင်ရာ၏။ (ပါ-၂၈၉) [ရေးသင့်သမျှကို သဟဿဝဂ်၌ ရေးခဲ့ပြီ။]
ပဋာစာရာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
မဂ္ဂဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂၁-ပကိဏ္ဏကဝဂ်
֍ * ၁-အတ္တနောပုဗ္ဗကမ္မဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
စဇေ မတ္တာသုခံ ဓီရော, သမ္ပဿံ ဝိပုလံ သုခံ။
မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ၊ အတိုင်းအရှည်ရှိစွာ, ချမ်းသာအငယ်စား, စွန့်ပယ်ရှား ခြင်းကြောင့်။၁ ဝိပုလံ၊ ကြီးကျယ်မွန်မြတ်သော။ သုခံ၊ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို။ စေ ပဿေ (စေ ပဿေယျ)၊ အကယ်၍ မြင်အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ မြင်လသော်။) ဝိပုလံ၊ ကြီးကျယ် မွန်မြတ်သော။ သုခံ၊ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို။ သမ္ပဿံ (သမ္ပဿန္တော)၊ ကောင်းစွာမြင်သော။ ဓီရော၊ ပညာရှိသည်။ မတ္တာသုခံ၊ အတိုင်းအရှည်ရှိ, သေးငယ်သည့်ချမ်းသာကို။ စဇေ (စဇေယျ)၊ စွန့်လွှတ်ရာ၏။၁ (ပါ-၂၉၀)
အတ္တနောပုဗ္ဗကမ္မဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ။ ။ “ပမာဏယုတ္တကံ”ဟူသော အဖွင့်အရ မတ္တသဒ္ဒါ ပမာဏ အနက်ဟောတည်း၊ “မီယတေတိ မတ္တာ(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၂၃၁)၊ မီယတေ ဧတာယာတိ မတ္တာ၊ [မာ '+တ၊-ထောမ၊ သီဘာ၊၁၊၃၅၃။] မာနံ(နှိုင်းယှဉ်ခြင်း) မတ္တာ၊ [မာ+အတ္တ၊-မောဂ်-၇၊၈၁။] မတ္တာ+ ဧတဿ အတ္ထီတိ မတ္တံ(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၅)၊ မတ္တဉ္စ+တံ+သုခဉ္စာတိ မတ္တာသုခံ၊ ဆန်းကြောင့် တ္တ၌ ဒီဃပြု၊ (တစ်နည်း) မတ္တာယ+ယုတ္တံ+သုခံ မတ္တာသုခံ(အတိုင်းအရှည်နှင့် ယှဉ်သောချမ်းသာ)၊ ပရိစ္စဇနံ ပရိစ္စာဂေါ၊ မတ္တာသုခဿ+ပရိစ္စာဂေါ မတ္တာသုခပရိစ္စာဂေါ”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ “ပရိတ္တသုခံ”ဟူသော အဖွင့်အရ မတ္တာသဒ္ဒါ အပ္ပကအနက်ဟု တစ်နည်း ကြံ၍ “မတ္တာ စ+သာ+သုခဉ္စာတိ မတ္တာသုခံ(အနည်းငယ်သော ချမ်းသာ)”ဟု ပြုကာ ရှေ့နည်း အတိုင်း ဆက်တွဲပါ။
ဝိဘတ်, အနက်။ ။ “ပရိစ္စာဂေန”ဟု ဖွင့်သဖြင့် မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ၌ ပဉ္စမီဝိဘတ် သည် တတိယာ(ဟိတ်)အနက်တည်း၊ (တစ်နည်း)ကာရဏအနက်တည်း၊ (တစ်နည်း) “နာ အာ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် နာဝိဘတ်ကို အာပြု။
နီတိသုတ္တ-၁၂၅။ ။ ထို၌ “မတ္တာ+သုခပရိစ္စာဂါ”ဟု ဝါကျယူ၍ မတ္တာ၌ သ္မာဝိဘတ် ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “မတ္တာ+ဧတဿ အတ္ထီတိ မတ္တော”ဟု ပြု၍ “မတ္တာ-အတိုင်းအရှည်ရှိသော၊ သုခပရိစ္စာဂါ-ချမ်းသာကို စွန့်လွှတ်ခြင်းကြောင့်”ဟု ပေး၊ သို့သော် “စဇေ မတ္တာသုခံ ဓီရော”၌ မတ္တာသုခံကို ထောက်လျှင် “မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ”ဟု သမာသ်ပုဒ်ယူခြင်းက ကောင်း၏။
၁။အနက်ကျယ်။ ။ မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ-ပမာတိုင်းလစ်, ရေတွက်စစ်က, မဖြစ်လောက် ဖွယ်, မကြီးကျယ်သည့်, သေးငယ်သုခ, ဟူသမျှကို, မုချမယွင်း, စွန့်လွှတ်ခြင်းကြောင့်၊ ဝိပုလံ သုခံ-ချမ်းသာအမျိုးမျိုး, စံချိန်ထိုးလည်း, တုနိုးမရ, မွန်မြတ်လှသည့်, သုခထိပ်သီး, နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာ ကြီးကို၊ စေ ပဿေ (ပဿေယျ)-ကံပြုတိုင်းပင်, ကသိုဏ်းထင်အောင်, နှိုင်းယှဉ်သိမှု, သတိပြုလျက်, ကြည့်ရှုတွင်တွင်, တကယ်ပင် အမြင်သန်ငြားအံ့၊ (ဧဝံ သတိ-ကံပြုတိုင်းပင်, ကသိုဏ်းထင်အောင်, နှိုင်းယှဉ်သိမှု, သတိပြုလျက်, ကြည့်ရှုတွင်တွင်, ဆင်ခြင်မှန်မှန်, အမြင်သန်ခဲ့သည်ရှိသော်၊) ဝိပုလံ သုခံ-ချမ်းသာအမျိုးမျိုး, စံချိန်ထိုးလည်း, တုနိုးမရ, မွန်မြတ်လှသည့်, သုခထိပ်သီး, နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာ ကြီးကို၊ သမ္ပဿံ (သမ္ပဿန္တော)-ချမ်းသာနှစ်ပိုင်းတွင်, ကသိုဏ်းထင်အောင်, နှိုင်းယှဉ်သိမှု, သတိ ပြုလျက်, ကြည့်ရှုတွင်တွင်, ကောင်းစွာမြင်သော၊ ဓီရော-စဉ်းစားဆင်ခြင်, အရှည်ထင်လျက်, ဉာဏ်မြင်ကြီးဘိ, ပညာရှိသည်၊ မတ္တာသုခံ-ပမာတိုင်းလစ်, ရေတွက်စစ်က, မဖြစ်လောက်ဖွယ်, မကြီးကျယ်သည့်, သေးငယ်သုခ, ဟူသမျှကို၊ စဇေ (စဇေယျ)-မငဲ့မကွက်, ထည့်မတွက်ဘဲ, စိတ် စက်ကြည်သာ, စွန့်လိုက်ရာသတည်း။
֍ * ၂-ကုက္ကုဋအဏ္ဍခါဒိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌော, ဝေရာ သော န ပရိမုစ္စတိ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ပရဒုက္ခူပဓာနေန၊ သူတစ်ပါး၌ ဒုက္ခကို ကပ် ဆောင်ခြင်းဖြင့်။ ဝါ၊ သူတစ်ပါးကို ဒုက္ခဖြစ်စေခြင်းဖြင့်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ သုခံ၊ ချမ်းသာ ကို။ ဣစ္ဆတိ၊ အလိုရှိ၏။ ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌော၊ ရန်အားဖြင့် ရောနှောဆက်ဆံခြင်းဖြင့် ရောနှောဆက်ဆံ၏။ ဝါ၊ ရန်၏ ရောယှက်ခြင်းဖြင့် ရောယှက်၏။၁ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် သည်။ ဝေရာ၊ ရန်မှ။ န ပရိမုစ္စတိ၊ မလွတ်မြောက်နိုင်။ (ပါ-၂၉၁)
ကုက္ကုဋအဏ္ဍခါဒိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌော။ ။ သံသဇ္ဇနံ သံသဂ္ဂေါ၊ ဝေရေန ဝေရဿ ဝါ+သံသဂ္ဂေါ ဝေရသံသဂ္ဂေါ၊ သံသဇ္ဇတီတိ သံသဋ္ဌော၊ ဝေရသံသဂ္ဂေန+သံသဋ္ဌော။ ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌောကို ဝိကတိကတ္တားယူ၍ “သော-သည်၊ ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌော-သည်ဖြစ်၍၊ ဝေရာ-မှ၊ န ပရိမုစ္စတိ” ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ယော ပုဂ္ဂလော... သံသဋ္ဌော”ဟု ဝေရသံသဂ္ဂသံသဋ္ဌောကို အနိယမ ဝါကျအနေဖြင့်ဖွင့်သော အဋ္ဌကထာဖွင့်အတိုင်း အထက်၌ ပေးသည်။
֍ * ၃-ဘဒ္ဒိယဘိက္ခုပါဠိဂါထာ
ဥန္နဠာနံ ပမတ္တာနံ, တေသံ ဝုဍ္ဎန္တိ အာသဝါ။
ယံ ကိစ္စံ၊ သီလလုံစေ, တောမှာနေ၍, ဆောင်လေဓုတင်, တရားခင်မှု, အကြင် ကိစ္စစုသည်။၂ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။ ယေဟိ၊ အကြင်ရဟန်းတို့သည်။ တံ ကိစ္စံ၊ သီလလုံစေ, တောမှာနေ၍, ဆောင်လေဓုတင်, တရားခင်မှု, ထိုကိစ္စစုကို။) အပဝိဒ္ဓံ၊ စွန့်ထားအပ်၏။ အကိစ္စံ ပန၊ အသုံးအဆောင်များစွာ, တန်ဆာဆင်မှု, မပြုသင့်လှ, အမှုကိစ္စကိုကား။ ကရီယတိ၊ ပြုလုပ်အပ်၏။ ဥန္နဠာနံ၊ ကျူရိုးအလား, ထောင်လွှားတက်ကြွ, မာန်မာန ရှိကုန်သော။၃ ပမတ္တာနံ၊ သတိကင်းပေါ့, မေ့လျော့ကုန်သော။ တေသံ၊ ထိုရဟန်းတို့၏။ ဝါ၊ မှာ။ အာသဝါ၊ အာသဝေါတရားတို့သည်။ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တိုးပွားကုန်၏။ (ပါ-၂၉၂)
၂။ယံ ဟိ။ ။ “တတ္ထ ကာရဏမာဟ ]ယံ ဟိ ကိစ္စ’န္တိအာဒိနာ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၅)”ဟူသော အဖွင့်အလို ဟိကို ကာရဏအနက်ဟောယူ၍ “ဟိ (ယသ္မာ)-အကြင်ကြောင့်၊ ...ကရီယတိ-၏၊ (တသ္မာ-ထိုကြောင့်၊) ဥန္နဠာနံ-ကုန်သော၊..ဝဍ္ဎန္တိ”ဟု ပေး၊ အထက်၌ ဟိကို အနက်မဲ့ယူပေးသည်။
၃။ဥန္နဠာနံ။ ။ နဠတိ အသာရော နိဿာရော ဟုတွာ ဝေဠုဝံသတောပိ သလ္လဟုကော ဇာတောတိ နဠော(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၅)၊ ဥဒကံ နယတိ ဧတေနာတိ နဠော၊ [နီ+အလ၊ လကို ဠပြု၊] အတ္တနော ဖလေန နဠတိ နာသေတီတိ နဠော(ဓာဒီ)၊ တုစ္ဆဘာဝေန နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနသင်္ခါတော ဥဂ္ဂတော နဠော ဧတေသန္တိ ဥန္နဠာ(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၁၆၊ ဓမ္မဋီ)။
အကိစ္စံ တေ န သေဝန္တိ, ကိစ္စေ သာတစ္စကာရိနော၊
သတာနံ သမ္ပဇာနာနံ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ။
စ၊ သုက္ကပက္ခကား။ ယေသံ၊ အကြင်ရဟန်းတို့သည်။ နိစ္စံ၊ အမြဲ။ ကာယဂတာ၊ ထွက်သက်ဝင်သက်အပေါင်း၌ (အာရုံပြု၍) ဖြစ်သော။၁ သတိ၊ သတိကို။ သုသမာရဒ္ဓါ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်အပ်၏။ တေ၊ ထိုရဟန်းတို့သည်။ အကိစ္စံ၊ အသုံးအဆောင်များ စွာ, တန်ဆာဆင်မှု, မပြုသင့်လှ, အမှုကိစ္စကို။ န သေဝန္တိ၊ မမှီဝဲ မပြုလုပ်ကုန်။ ကိစ္စေ၊ သီလလုံစေ, တောမှာနေ၍, ဆောင်လေဓုတင်, တရားခင်မှု, ကိစ္စစု၌။ သာတစ္စကာရိနော၊ မပြတ်ပြုလေ့ရှိကုန်၏။ သတာနံ၊ ကုသိုလ်ကိစ္စ, အမှတ်ရကုန်သော။ ဝါ၊ အမှတ် သတိ, အမြဲရှိကုန်သော။ [သရန္တီတိ သတာ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁)။ သတိ+ယေသံ အတ္ထိ, တေသု ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ သတာ (နိဒီ-၃၁၀)။] သမ္ပဇာနာနံ၊ သမ္ပဇညလေးပါးဖြင့် ကောင်းစွာ အပြားအား ဖြင့် သိကုန်သော။၂ (တေသံ၊ ထိုရဟန်းတို့၏။) အာသဝါ၊ တို့သည်။ အတ္ထံ၊ လုံးဝမကိန်း, ချုပ်ငြိမ်းခြင်းသို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ရောက်ကုန်၏။ (ပါ-၂၉၃)
ဘဒ္ဒိယဘိက္ခုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ကာယဂတာ သတိ။ ။ ကေသာဒိဘေဒံ ရူပကာယံ ဂတာ, ကာယေ ဝါ ဂတာတိ ကာယဂတာ-ကိုယ်သို့ (အာရုံပြု၍)ရောက်သော၊ ဝါ-ကိုယ်၌ ဖြစ်သော(အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၈)၊ အဿာသပဿာသကာယေ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ကာယဂတာ-ထွက်သက်ဝင်သက်အပေါင်း၌ ဖြစ်သော (မ၊ဋီ၊၃၊၃၁၅)၊ ကာယဂတာ စ သာ သတိ စာတိ ကာယဂတသတီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ အကတွာ ကာယဂတာသတီတိ ဝုတ္တာ(အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၈)၊ ကမ္မဓာရယသညေ စဖြင့် ရှေ့ကာယဂတ၌ ပုမ္ဘော ငဲ့(ရဿပြု)၍ “ကာယဂတသတိ”ဟု ဆိုသင့်သော်လည်း ရှေ့ပုဒ်၌ ပုမ္ဘောမငဲ့ဲ(ရဿမပြု)ဘဲ “ကာယဂတာသတိ”ဟု ဆိုသည်-ဟူလို၊ ဤအဖွင့်အလို ကာယဂတာသတိသည် သမာသ်တည်း၊ ဝါကျဟုယူလျှင်ကား အထူးဆိုဖွယ်မရှိပါ။
၂။သမ္ပဇာနာနံ။ ။ သမ္ပဇာနန္တီတိ သမ္ပဇာနာ-ကောင်းစွာ အပြားတို့ဖြင့် သိသူတို့၊ ဝါအညီအမျှ အပြားတို့ဖြင့် သိသူတို့(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁၊ သာရတ္ထ၊၁၊၃၇၅၊ ဒီ၊ဋီ၊၂၊၁၄၃)၊ သမန္တတော ပကာရေဟိ ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနန္တီတိ သမ္ပဇာနာ-ထက်ဝန်းကျင် အပြားတို့ဖြင့် သိသူတို့၊ ဝါ-ထက်ဝန်းကျင် မတူထူးခြား ကွဲပြားအောင် သိသူတို့ (သာရတ္ထ၊၂၊၃၇၄၊ ဒီ၊ဋီ၊၂၊၃၀၆၊ သီဋီသစ်၊၂၊၈၁)။ [သံ+ပ+ဉာ+နာ+အ၊ (တစ်နည်း) သံ+ပ+ဉာ+နာ+မာန၊ နာကိုချေ, မာနဿ မဿ (မောဂ်-၅, ၁၆၂)သုတ်ဖြင့် မ-ကိုချေ(နိဒီ-၅၂၄)၊ ရူ-၃၉၉အလို မာနကို အာနပြု၊ (တစ်နည်း) သံ+ပ+ဉာ+နာ+ယု၊ နာကိုချေ၊-သီဘာ၊၃၊၃။]
֍ * ၄-လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ရဋ္ဌံ သာနုစရံ ဟန္တွာ, အနီဃော ယာတိ ဗြာဟ္မဏော။
မာတရံ၊ အမေအလား,တဏှာတရားကိုလည်းကောင်း။ ပိတရံ၊ အဖေအလား, မာနတရားကိုလည်းကောင်း။ ဟန္တွာ၊ အရဟတ္တမဂ်, ဉာဏ်လက်နက်ဖြင့်, နှိပ်စက်ဖျက် ဆီး, သတ်ဖြတ်ပြီး၍။ ဝါ၊ ခြင်းကြောင့်။ ခတ္တိယေ၊ မင်းမျိုးမင်းနွယ်သဖွယ်ဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ၊ မင်းဇာတ်ရှိသူသဖွယ်ကုန်သော။ ဒွေ ရာဇာနော စ၊ ဘုရင်အလား, တင်စားခေါ်ရ, သဿတနှင့် , ဥစ္ဆေဒဟူ, မိစ္ဆာအယူ၂-ပါးတို့ကိုလည်းကောင်း။ သာနုစရံ၊ မင်းမှုထမ်း ပမာ, နန္ဒီရာဂနှင့် တကွဖြစ်သော။ ရဋ္ဌံ၊ တိုင်းပြည်အလား, ၁၂-ပါးသော အာယတန ကိုလည်းကောင်း။ ဟန္တွာ၊ ၍။ ဝါ၊ ကြောင့်။ ဗြာဟ္မဏော၊ ရဟန္တာအရှင်မြတ်သည်။ အနီဃော၊ ဆင်းရဲခြင်းမရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ယာတိ၊ သွားလာနေထိုင်ရ၏။ (ပါ-၂၉၄)
ဝေယျဂ္ဃပဉ္စမံ ဟန္တွာ, အနီဃော ယာတိ ဗြာဟ္မဏော။
မာတရံ၊ ကောင်း။ ပိတရံ၊ ကောင်း။ ဟန္တွာ၊ ၍။ သောတ္တိယေ၊ ပုဏ္ဏားမျိုးသဖွယ် ဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ၊ ပုဏ္ဏားဇာတ်ရှိသူသဖွယ်ဖြစ်ကုန်သော။၁ ဒွေ ရာဇာနော စ၊ ကောင်း။ ဝေယဂ္ဃပဉ္စမံ၊ ကျားရဲဆိုးသွမ်း, သွားလမ်းပမာ, ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏလျှင် ငါးပါးမြောက် ရှိသော နီဝရဏအပေါင်းကိုလည်းကောင်း။၁ ဟန္တွာ၊ ၍။ ဗြာဟ္မဏော၊ သည်။ အနီဃော၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ယာတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၉၅)
လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သောတ္တိယေ။ ။ ြေˆင္ဘပဇီြိေˆထှုအˆ(ပါ.၅၊၂၊၈၄)သုတ်၏ အဖွင့်ဖြစ်သော ကာသိကာဝုတ္တိနှင့် တတွဗောဓိနီ, ထောမနိဓိတို့အလို သောတ္တိယသည် ဝေဒကျမ်းကို သင်အံ လေ့လာသော ပုဏ္ဏားအနက်ဟော, ပုဒ်ဓာတ်ပစ္စည်း စိစစ်ဖွယ်မလိုသည့် အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကရုဠှီ ပုဒ်တည်း၊ (တစ်နည်း) “ဆန္ဒံ+အဇ္ဈယန္တေတိ သောတ္တိယာ”ဟု ပြု၊ ဆန္ဒသ်(ဆန္ဒ)+ဃဉ်(ဣယ)၊ ဆန္ဒသ် (ဆန္ဒ)ကို သောတ္တပြု။
စိန္တာဋီ၊ နီဂံသစ်။ ။ သုတိံ+အဇ္ဈယန္တေတိ သောတ္တိယာ(စိန္တာဋီ၊ ဓာန်နိသစ်-၄၀၈)၊ သုတိသင်္ခါတော ဝေဒေါ ဧတေသံ အတ္ထိ, တံ ဝါ အဇ္ဈယန္တေ, သဇ္ဈာယန္တိ ဝါ တန္တိ သောတ္တိယာ (မြို့နီဂံသစ်-၁၄၄)၊ သုတိ+ဣယ၊ တမာဒိဂိုဏ်းဖြစ်သောကြောင့် သုတိကို သောတ္တပြု။
ဓာန်-ဋီ-၄၀၈။ ။ သုတ္တံ+အဇ္ဈယန္တေတိ သောတ္တိယာ၊ [သုတ္တ+ဏိက၊ ကကို ယပြု၊] (တစ်နည်း) ဆန္ဒံ+အဇ္ဈယန္တေတိ သောတ္တိယာ၊ [ဆန္ဒ+ဏ၊ ယဒနုပပန္နာ နိပါတနာ သိဇ္ဈန္တိသုတ်ဖြင့် ဆန္ဒကို သောတ္တိယပြု။]
ဝုဒ္ဓိဖြင့် ရှိရပုံ။ ။ “သုတ္တ+ဏိက”ဟုခွဲလျှင် သံယုတ်နှောင်းရာ၌ ဝုဒ္ဓါဒိသရဿ ဝါ သံယောဂန္တဿ သဏေ စ သုတ်က ဝုဒ္ဓိအပြုကို တားမြစ်သောကြောင့် “သုတ္တိယ” ဟု ရှိသင့်၏၊ သို့သော် “နေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စံ (နေန-နပဋိသေဓဖြင့်၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ-ညွှန်ပြအပ်သော အစီအရင်သည်၊ အနိစ္စံ-မမြဲ)”ဟူသော ပရိဘာသာအရ “အသံယောဂန္တဿ”ဟု န-မြစ်သော အစီအရင် မမြဲ သောကြောင့် သံယုဂ်နှောင်းသော်လည်း ဝုဒ္ဓိပြု၍ “သောတ္တိယ”ဟု ရှိရသည်။
ပါဌ်အမျိုးမျိုး။ ။ “သုဒ္ဓိယ(ငစင်), သောတ္ထိယ(ငချမ်းသာ)”ဟူသော ပါဌ်များလည်းရှိ၏၊ သို့သော် ပြအပ်ခဲ့သော အဆိုများနှင့် “ပဌမက္ခရာ တ္တဒွေဘော်ဖြင့် လိုသည်” ဟူသော ဓာန်-ဋီ-နိ- ၂, ၅၊ နီဂံသစ်-၁၄၄အဆိုကိုထောက်လျှင် ပဌမက္ခရာဖြင့် “သောတ္တိယ”သာ သင့်သည်။
လက်ရှိပါဌ်။ ။ ဓမ္မပဒ၌ “သောတ္ထိယေ”ဟု ရှိ၏၊ ဤပါဌ်ကို အမှန်ယူလိုမူ “သုန္ဒရော+ အတ္ထော ယဿာတိ သောတ္ထိ၊ [သုန္ဒရ+အတ္ထ၊ အဆုံး၌ ဣလာ၊-နိဒီ-၃၆။] သောတ္ထိံ(ကောင်းကျိုး ရှိသော စကားကို) ကာယန္တိ ကထယန္တီတိ သောတ္ထိယာ၊ [သောတ္ထိ+ကေ+အ၊ က-ကို ယပြု၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ။]”ဟု ကြံ။
သောတ္တိယေအရ။ ။ ပြအပ်ခဲ့သော ဝိဂြိုဟ်များအရ ပကတိပုဏ္ဏားကို ရ၏၊ ဤ၌ကား သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကို ရသောကြောင့် “သောတ္တိ(တ္ထိ)ယာ ဝိယာတိ သောတ္တိ(တ္ထိ)ယာ”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်ဆက်ပါ၊ သို့မဟုတ် သဒိသူပစာရအားဖြင့် သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိတို့ကို ယူပါ။
အနက်ပေးကြပုံ။ ။ ရာဇာနောနှင့် သောတ္တိယေကို အရကွဲယူ၍ “ဒွေ စ ရာဇာနောသဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဟူသော မင်း၂ပါးတို့ကိုလည်းကောင်း၊ ဒွေ စ သောတ္တိယေ-သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဟူသော ပုဏ္ဏား၂ယောက်တို့ကိုလည်းကောင်း”ဟုလည်းကောင်း, ရာဇာနောကို ဝိသေသနယူ၍“ရာဇာနော-မင်းဖြစ်ကုန်သော၊ ဒွေ စ သောတ္တိယေ-သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဟူသော ပုဏ္ဏား၂ယောက်တို့ကိုလည်းကောင်း”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏။
အဖွင့်အလို။ ။ အဋ္ဌကထာ၌ သောတ္တိယေ၏ ပရိယာယ်ဖြစ်သော ဗြာဟ္မဏကို ရှေ့ ထား၍ ဝိသေသနအနေဖြင့် “ဗြာဟ္မဏရာဇာနော(ပုဏ္ဏားဇာတ်ရှိသော မင်းတို့ကို)”ဟု ဖွင့်ရကား သောတ္တိယေသည် ဝိသေသန, ရာဇာနောသည် ဝိသေသျဖြစ်သင့်၏၊ “ဗြာဟ္မဏပရိဗ္ဗာဇကောတိ ဗြာဟ္မဏဇာတိကော ပရိဗ္ဗာဇကော၊ န ခတ္တိယဇာတိကော(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၁)”ဟူသော အဖွင့်ကို ထောက်၍ သောတ္တိယေဖြင့် ခတ္တိယဇာတ်ရှိသောမင်းကို တားမြစ်သည်။
နေတ္တိဝိ-၃၂၁ ။ ။ ထိုအလို အနိယမနိယမထည့်၍ “(ယော) ဗြာဟ္မဏော-အကြင် ရဟန္တာအရှင်မြတ်သည်၊ မာတရံ-ကောင်း၊ ပိတရံ-ကောင်း၊ ခတ္တိယေ-ကုန်သော၊ ဒွေ ရာဇာနော စ-ကောင်း၊ သာနုစရံ-သော၊ ရဋ္ဌံ-ကောင်း၊ (ဟနတိ-၏၊) (သော) ဗြာဟ္မဏော-ထိုရဟန္တာအရှင် မြတ်သည်၊ မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ ၊ပေ၊ ရဋ္ဌံ-ကောင်း၊ ဟန္တွာ အနီဃော (ဟုတွာ) ယာတိ”ဟုပေး။
သမာနရူပပဟေလိ။ ။ “သဘောခြင်းတူ, တင်စားမူ, မှတ်ယူသမာနရူပါတည်း(အလင်္ကာ-ဘာ-၁၉၁)” နှင့်အညီ ဤဂါထာများသည် သမာနရူပပဟေလိ(တူသောသဘောရှိသည်ဖြစ် ၍ တင်စားသောစကား=သဒိသူပစာရစကား)တည်း၊ တဏှာကို အမေဟု တင်စားခြင်း, မာနကို အဖေဟု တင်စားခြင်း, သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကို မင်းဟုတင်စားခြင်း, အာယတန၁၂ပါးကို နိုင်ငံဟုတင်စားခြင်းသည် တင်စားမှန်းမသိသူအတွက် စကားဝှက်ဖြစ်သော ပဟေလိတည်း။
၁။ ဝေယဂ္ဃပဉ္စမံ။ ။ ဝိနိဟန္တွာ အာဃာယတီတိ ဗျဂ္ဃေါ၊ [ဝိ+အာ+ဃာ+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၆၀၁။] ဝိဝိဓေ သတ္တေ အာဟနတိ ဘုသော ဃာတေတီတိ ဗျဂ္ဃေါ၊ [ဝိ+အာ+ဟန+ရ၊-နီတိဓာတု- ၁၁၅။] တေ တေ သတ္တေ ဗျာပါဒေန္တော ဃသတီတိ ဗျဂ္ဃေါ၊ [ဝိ+အာ+ဃသ+ကွိ၊-ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၁။] ဗျဂ္ဃေါ စရတိ ဧတ္ထာတိ ဝေယဂ္ဃေါ၊ ဗျဂ္ဃဿ+အယန္တိ ဝါ ဝေယဂ္ဃေါ၊ [ဗျဂ္ဃ+ဏ၊ ဗျဂ္ဃဿ ဝိ အဂ္ဃါတိ (နီတိ-၈၅၅)သုတ်ဖြင့် ဗျဂ္ဃကို ဝိ အဂ္ဃပြု, ဝိ၌ ဧဝုဒ္ဓိပြု, ယ-လာ၊] ဝေယဂ္ဃေါ ဝိယာတိ ဝေယဂ္ဃံ (ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏံ)၊ ဝေယဂ္ဃံ+ပဉ္စမံ အဿာတိ ဝေယဂ္ဃမဉ္စမံ၊ (နီဝရဏပဉ္စကံ)။
֍ * ၅-ဒါရုသာကဋိကပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ ဗုဒ္ဓဂတာ သတိ။
ယေသံ၊ ရဟန်းရှင်လူ, အကြင်သူတို့၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဒိဝါ စ၊ ဝေဟင်တက်ထွန်း, နေစက်ဝန်း၏, ရွှန်းရွှန်းလင်းထိန်, နေ့အချိန်၌လည်းကောင်း။ ရတ္တော စ၊ ရောင်ဝါ တက်ထွန်း, လပြည့်ဝန်း၏, ရွှန်းရွှန်းလင်းထိန်, ညဉ့်အချိန်၌လည်းကောင်း။ နိစ္စံ၊ နေ့ ရောညဉ့်ပါ, အမြဲသာလျှင်။ ဗုဒ္ဓဂတာ သတိ၊ ဘုရားဂုဏ်တော်, အာရုံပေါ်၌, ပုံဖော် ဖြန့်ဝေ, ဖြစ်ပွားနေငြား, သတိတရားသည်။ (အတ္ထိ၊ သဒ္ဓါပညာ, ခြံရံကာဖြင့်, မှန်စွာ ပုံသေ, ရှိ၍နေ၏။) ဂေါတမသာဝကာ၊ ဂေါတမနွယ်ဖွား, မြတ်ဘုရား၏, ဟောကြားဓမ္မ, ဩဝါဒကို, အားရပုံသေ, လိုက်နာနေကုန်သော။ (တေ၊ ဘုရားအာရုံ, ကောင်းစွာထုံ၍, တလုံလဲလဲ, မှီဝဲစွဲသုံး, စိတ်နှလုံးဖြင့်, ရွှင်ပြုံးကြည်လင်, ထိုသူတော်စင်တို့သည်။) သဒါနေ့ရောညဉ့်ပါ, အခါခပ်သိမ်းသာလျှင်။ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ၊ ကျက်သရေမင်္ဂလာ, စဉ်မကွာဘဲ, ယဉ်စွာပွားတိုး,ကောင်းစွာနိုးကြားသည်မည်လောက်အောင်။ ပဗုဇ္ဈန္တိ၊ ကိုယ်စိတ်လန်း ဖြာ, စန်းပမာသို့, ချမ်းသာအေးမြ,ဘေးမခဘဲ,နိစ္စဖြိုးဝေ,နိုးကြားလေကုန်သတည်း။ (ပါ-၂၉၆) [သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တီတိ ပကတိနိဒ္ဒတော ဝါ ကိလေသနိဒ္ဒတော ဝါ သုဇာဂရံ ဇာဂရန္တိ။ ဓမ္မဋီ။]
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ ဓမ္မဂတာ သတိ။
“ဓမ္မဂတာ သတိ၊ တရားဂုဏ်တော်...သည်”ဟုလည်းကောင်း, “ဘုရား အာရုံ”နေရာ၌ “တရားအာရုံ”ဟုလည်းကောင်း ပြောင်းဆိုပါ။ (ပါ-၂၉၇)
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ သံဃဂတာ သတိ။
“သံဃဂတာ သတိ၊ သံဃာ့ဂုဏ်တော်...သည်” ဟုလည်းကောင်း, “ဘုရား အာရုံ” နေရာ၌ “သံဃာ့အာရုံ”ဟုလည်းကောင်း ပြောင်းဆိုပါ။ (ပါ-၂၉၈)
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, နိစ္စံ ကာယဂတာ သတိ။
“ကာယဂတာ သတိ၊ အပုပ်မှန်စွာ, ရုပ်ခန္ဓာ၌, ဒွတ္တိံသာကာရ, စရှိခြင်းရာ, အဖြာဖြာဖြင့်, ရှုကာဖြစ်ပွား, သတိတရားသည်”ဟုလည်းကောင်း, “တေ၊ ကာယဂတာ, ဘာဝနာအာရုံ, ကောင်းစွာထုံ၍”ဟုလည်းကောင်း ပြောင်းဆိုပါ။ (ပါ-၂၉၉)
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, အဟိံသာယ ရတော မနော။
“အဟိံသာယ၊ သတ္တဝါခပင်း, မညှဉ်းခြင်းဟု, စိတ်ရင်းဖြူစွာ, ကရုဏာပြု, ဘာဝနာအမှု၌။ ရတော၊ သမာဓိအဝါးဝ, အသားကျ၍, အားရရွှင်ပျော်, မွေ့လျော် တတ်သော။ မနော၊ ကရုဏာကမ္မဋ္ဌာန်း, ရပ်လုံးဖြန်း၍, ရွှင်လန်းပေတောင်း, စိတ်ဓာတ် ကောင်းသည်”ဟုလည်းကောင်း, “တေ၊ ကရုဏာကမ္မဋ္ဌာန်း, ရပ်လုံးဖြန်း၍, စိတ်စွမ်း တည်ဘိ, သမာဓိလောင်း, ထိုသူတော်ကောင်းတို့သည်”ဟုလည်းကောင်း ပြောင်းဆို ပါ။ (ပါ-၃၀၀)
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, ဘာဝနာယ ရတော မနော။
“ဘာဝနာယ၊ သတ္တဝါအများ, ကျိုးစီးပွားကို, လိုလားဖွေရှာ, မေတ္တာဘာဝနာ ၌။ ရတော၊ သော။ မနော၊ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာန်း... စိတ်ဓာတ်ကောင်းသည်။ ...တေ၊ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာန်း, ရပ်လုံးဖြန်း၍”ဟု ပြောင်းဆိုပါ။ (ပါ-၃၀၁)
ဒါရုသာကဋိကပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-ဝဇ္ဇိပုတ္တကဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧတာဒိသိကာယ ရတ္တိယာ, ကောသု နာမမှေဟိ ပါပိယော။
ဝနသ္မိံ၊ တော၌။ အပဝိဒ္ဓံ၊ စွန့်ပစ်အပ်သော။ ဒါရုကံ ဣဝ၊ ထင်းနုတ်ထင်းဖွဲကဲ့ သို့။ [ခုဒ္ဒကံ+ဒါရု ဒါရုကံ။] မယံ၊ ငါတို့သည်။၁ ဧကကာ၊ အဖော်မမှီး, တစ်ကိုယ်တည်းတို့ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) အရညေ၊ တော၌။ ဝိဟရာမ၊ နေကြရ၏။ ဧတာဒိသိကာယ၊ ဤကဲ့ သို့ ရှုအပ်သော။ ရတ္တိယာ၊ ညဉ့်၌။ အမှေဟိ၊ ငါတို့အောက်။ ပါပိယော၊ အထူးအားဖြင့် ယုတ်ညံ့သော။ ဝါ၊ အောက်တန်းကျသော။ ကော နာမ၊ အဘယ်မည်သူသည်။ (အတ္ထိ၊ ရှိတော့အံ့နည်း။) [သုကား ပဒပူရဏအနတ္ထကနိပါတ်။] (ဋ္ဌ-၂၂၉)
၁။မယံ။ ။ ဗဟုဝုစ်ဝိဘတ်ဖြင့် ထားရာဌာန ၁၆ဌာနရှိ၏၊ ဤ၌ တစ်ပါးတည်းဖြစ်လျက် မိမိကိုယ်ကို ပြောသောအရာဖြစ်သောကြောင့် “မယံ”ဟု ဗဟုဝုစ်သုံးစွဲထားသည်(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀)၊ ကွစိ ဇာတိအတ္တဂရူသု စ(နီတိ-၆၇၀)သုတ်ဖြင့် အမှနောင် ပထမာဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ် သက်၊ အကျယ်လိုမူ နီတိသုတ္တ-၁၇၂၊ ဘေဒဘာ-၁၅၇ရှု။
သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၀။ ။ ထိုအလို “မယံ-တို့သည်၊ ဧကကာ-တို့သည်၊ (ဟုတွာ) ဝိဟရာမကုန်၏၊ ဝနသ္မိံ-၌၊ အပဝိဒ္ဓံ-သော၊ ဒါရုကံ ဣဝ-ကဲ့သို့၊ (ဇာတံ-ဖြစ်နေပြီ)”ဟု ပေး၊ အထက်၌ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉အတိုင်း ပေးသည်။
တဿ တေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ, နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိနံ။
ဝနသ္မိံ၊ ၌။ အပဝိဒ္ဓံ၊ သော။ ဒါရုကံ ဣဝ၊ ကဲ့သို့။ (ယော) တွံ၊ အကြင်သင်သည်။ ဧကကောဝ၊ အဖော်မမှီး, တစ်ကိုယ်တည်းသာ။ (ဟုတွာ၊ ၍။) အရညေ၊ ၌။ ဝိဟရသိ၊ နေ၏။ တဿ တေ၊ ထိုသင့်အား။ ဝါ၊ ကို။၂ ဗဟုကာ၊ များစွာသောသူတို့သည်။ ပိဟယန္တိ၊ လိုလားတောင့်တကုန်၏။ (ကိမိဝ၊ အဘယ်ကဲ့သို့နည်း။) နေရယိကာ၊ ငရဲ၌ ဖြစ်သူတို့ သည်။ [နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ နေရယိကာ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉။] သဂ္ဂဂါမီနံ၊ နတ်ပြည်သို့ လား ရောက်သူတို့အား။ ဝါ၊ တို့ကို။၂ ပိဟယန္တိ ဝိယ၊ လိုလားတောင့်တကုန်သကဲ့သို့တည်း။ (ဋ္ဌ-၂၃၀)
၂။တဿ တေ, သဂ္ဂဂါမိနံ။ ။ ပိဟဓာတ်၏ယှဉ်ရာ၌ “သမ္ပဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီ, ကံ အနက်၌ စတုတ္ထီ, သာမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီ”ဟု ၃မျိုးယူနိုင်၏၊ ဤ၌ ကံအနက်၌ စတုတ္ထီ, သာမီ အနက်၌ ဆဋ္ဌီဟု ဖွင့်၏၊ သာမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီဟုယူလျှင် “တဿ တေ-ထိုသင်၏၊ (သန္တိကေ အထံ၌၊ ဂုဏေ-ဂုဏ်တို့ကို၊) ပိဟယန္တိ”ဟု ပေး၊ သဂ္ဂဂါမိနံ၌လည်း နည်းတူပင်၊ “သဂ္ဂဂါမီနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် နီ၌ရဿပြု။(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀၊ ဓမ္မဂါနိ၊၂၊၃၃)
ဝဇ္ဇိပုတ္တကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒုက္ခော’သမာနသံဝါသော, ဒုက္ခာနုပတိတဒ္ဓဂူ။
တသ္မာ န စဒ္ဓဂူ သိယာ, န စ ဒုက္ခာနုပတိတော သိယာ။ (ဣဒံ သာသနံ၊ ဤဗုဒ္ဓမြတ်စွာ သာသနာတော်သည်။) ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ ဆင်းရဲစွာ ရှင် ရဟန်းဘဝသို့ ရောက်ရခြင်းရှိ၏။ ဝါ၊ ခဲယဉ်းစွာပြုအပ်သော ရှင်ရဟန်းအဖြစ်ရှိ၏။ (ရှင်ရဟန်းပြုနိုင်ဖို့ ခဲယဉ်း၏။)၁ ဒုရဘိရမံ၊ ခဲယဉ်းစွာ မွေ့လျော်အပ်၏။ ဝါ၊ မွေ့လျော် ဖို့ ခဲယဉ်း၏။ ဃရာ၊ အိမ်၌ နေခြင်းတို့သည်။ ဝါ၊ အိမ်ရာတည်ထောင်, လူ့ဘောင်တို့ သည်။ [ဃရေ+အာဝါသာ ဃရာ။ အာဝါသပုဒ်ကျေသည်။ (တစ်နည်း) ဌာနူပစာရ။] ဒုရာဝါသာခဲယဉ်းကျပ်တည်းသော နေရခြင်းရှိကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။ ဝါ၊ ခြင်းကြောင့်။) ဒုက္ခာဆင်းရဲကုန်၏။ အသမာနသံဝါသော၊ အလိုဆန္ဒ မတူမျှသူတို့နှင့် အတူတကွ နေရခြင်း သည်။ ဒုက္ခော၊ ဆင်းရဲ၏။ အဒ္ဓဂူ၊ ဝဋ်ခရီးကို သွားနေသူတို့သည်။ ဒုက္ခာနုပတိတာ၊ ဒုက္ခ၌ အဖန်ဖန်ကျရောက်ရကုန်၏။ တသ္မာ၊ ထို့ကြောင့်။ အဒ္ဓဂူ စ၊ ဝဋ်ခရီးကို သွားသူ သည်လည်း။ န သိယာ၊ မဖြစ်ရာ။ ဒုက္ခာနုပတိတော စ၊ ဒုက္ခသည် အဖန်ဖန်ရောက် အပ်သူသည်လည်း။ ဝါ၊ ဒုက္ခ၌ အဖန်ဖန်ကျရောက်သူသည်လည်း။ န သိယာ၊ မဖြစ်ရာ။ (ပါ-၃၀၂)
ဝဇ္ဇီပုတ္တကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ။ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇနဿ ဒုက္ကရတ္တာ ဒုက္ခံ ပဗ္ဗဇနံ, ဒုက္ကရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉)။ ဤအဖွင့်တွင် “ဣမသ္မိံ သာသနေ ဒုက္ခံ ပဗ္ဗဇနံ, ဒုက္ကရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ”ကို ကြည့်၍ “ပဗ္ဗဇ္ဇနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ပဌမမေဝ ဝဇိတဗ္ဗာတိ ဝါ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဒုက္ကရာ '+ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဣမသ္မိန္တိ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ(ဆင်းရဲစွာ ရှင်ရဟန်းဘဝသို့ ရောက်ရခြင်းရှိရာ သာသနာ= ခဲယဉ်းစွာ ပြုအပ်သော ရှင်ရဟန်းအဖြစ်ရှိရာ သာသနာ)”ဟု ပြု၊ ဤကား အဖွင့်အတိုင်း ကြံခြင်းတည်း။ “ဒုက္ခေန+ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗန္တိ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ-ခဲယဉ်းသဖြင့် ရှင်ရဟန်းပြုအပ်၏”ဟု အဖွင့်မှအလွတ် ကြံကြ သေး၏။
တုလျတ်, ကတ္တားထည့်။ ။ ဒုရာဝါသာ, ဒုခါတို့၏ တုလျတ်, ကတ္တားသည် ဃရာတည်း၊ ဒုက္ခော၏ တုလျတ်, ကတ္တားသည် အသမာနသံဝါသောတည်း၊ ဒုက္ခာနုပတိတာ၏ တုလျတ်, ကတ္တားသည် အဒ္ဓဂူတည်း၊ ဤသို့ တုလျတ်, ကတ္တား အသီးအသီးရှိပုံကိုထောက်လျှင် ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒုရဘိရမံတို့၌လည်း တုလျတ်, ကတ္တားရှိသင့်ရကား “ဣမသ္မိံ သာသနေ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ၎င်းတို့၏ ကတ္တားကို “ဣဒံ သာသနံ”ဟု ထည့်သည်။
ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဒုက္ခာရှိသင့်။ ။ ပ+ ဝဇ+ဏျ၊ “ပဝွဇျ”ဟု ဖြစ်သောအခါ ဝဇာဒီဟိ ပဗ္ဗ- ဇ္ဇာဒယော နိပစ္စန္တေသုတ်ဖြင့် ဝွကိုဗ္ဗပြု, ဣတ္ထိလိင်ပြု, အာပစ္စည်းသက်၍ “ပဗ္ဗဇ္ဇာ”ဟု ရုပ်ပြီး စေသော ရူ-၄၀၈အဆိုအရ အဋ္ဌကထာ၌ “ပဗ္ဗဇ္ဇံ နာမ ဒုက္ခံ”နေရာဝယ် “ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဒုက္ခာ”ဟု ရှိစေသင့်သည်။
֍ * ၇-စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော။
သဒ္ဓေါ၊ လောကီ လောကုတ္တရာ, နှစ်ဖြာသောသဒ္ဓါရှိသော။ သီလေန၊ လူ့ကျင့် ဝတ်သီလနှင့်။ သမ္ပန္နော၊ ပြည့်စုံသော။ ယသောဘောဂသမပ္ပိတော၊ အခြံအရံ,ဥစ္စာနှင့် ပြည့်စုံသော အမျိုးကောင်းသားသည်။ ယံ ယံ ပဒေသံ၊ အကြင်အကြင်အရပ်သို့။ ဘဇတိ၊ သွားရောက်၏။ တတ္ထ တတ္ထေဝ၊ ထိုထိုအရပ်၌ပင်။ ပူဇိတော၊ ပူဇော်အပ်သည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) (ပါ-၃၀၃)
စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၈-စူဠသုဘဒ္ဒါဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကိံသီလာ ကိံသမာစာရာ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော။
(အမ္မ၊ ချစ်သမီး! တွံ၊ သင်သည်။) နေ၊ ထိုရဟန်းတို့ကို။ ဗာဠှံ၊ လွန်စွာ။ (တစ် နည်း) ဗာဠှံ၊ လွန်ကဲသည်ကို။ (ကတွာ၊ ပြု၍။) ခေါ၊ စင်စစ်။ ပသံသသိ၊ ချီးမွမ်းလှ၏။ တုယှံ၊ သင်၏။ သမဏာ၊ ရဟန်းတို့သည်။ ကီဒိသာ၊ အဘယ်ကဲ့သို့ ရှုအပ်ပါကုန်သနည်း။ ကိံသီလာ၊ အဘယ်သို့သော သီလရှိပါကုန်သနည်း။ [ကိံ+သီလံ ဧတေသန္တိ ကိံသီလာ။] ကိံသမာစာရာ၊ အဘယ်သို့သော အကျင့်ရှိကုန်သနည်း။ [ကော+သမာစာရော ဧတေသန္တိ ကိံသမာစာရာ။] မေ၊ ငါသည်။ ပုစ္ဆိတာ၊ မေးအပ်သော။ (တွံ၊ သည်။) မေ၊ ငါ့အား။ တံ၊ ထို အကြောင်းကို။ အက္ခာဟိ၊ ဖြေဆိုစမ်းပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၃၁) [အံ၊ဋီ၊၂၊၂၅၃။ ဓမ္မယော-၇၆ အတိုင်း ပေးသည်။]
ဩက္ခိတ္တစက္ခူ မိတဘာဏီ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
(ယေ၊ အကြင်ရဟန်းတော်တို့သည်။) သန္တန္ဒြိယာ၊ တည်ငြိမ်သော ဣန္ဒြေရှိကုန်ိ ၏။ သန္တမာနသာ၊ တည်ငြိမ်သော စိတ်ရှိကုန်၏။ တေသံ၊ ထိုရဟန်းတော်တို့၏။ ဂတံ၊ သွားခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ သွားပုံသည်လည်းကောင်း။ ဌိတံ၊ ရပ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ရပ်ပုံသည်လည်းကောင်း။ သန္တံ၊ ငြိမ်သက်၏။ (တေ၊ ထိုရဟန်းတော်တို့ သည်။) ဩက္ခိတ္တစက္ခူ၊ လေးတောင်ခန့်မျှ ကြည့်သောအားဖြင့် အောက်၌ချအပ်သော မျက်လွှာရှိကုန်၏။ မိတဘာဏီ၊ နှိုင်းနှိုင်းချိန်ချိန် ပြောဆိုလေ့ရှိကုန်၏။ မမ၊ ၏။ သမဏာ၊ တို့သည်။ တာဒိသာ၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၃၂)
မနောကမ္မံ သုဝိသုဒ္ဓံ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
နေသံ၊ ထိုရဟန်းတော်တို့၏။ ကာယကမ္မံ၊ ကာယကံသည်။၁ သုစိ၊ စင်ကြယ် သန့်ရှင်း အပြစ်ကင်း၏။ ဝါစာကမ္မံ၊ ဝစီကံသည်။ အနာဝိလံ၊ နောက်ကျုခြင်းမရှိ။ ဝါ၊ ကြည်လင်သန့်ရှင်း အပြစ်ကင်း၏။ မနောကမ္မံ၊ မနောကံသည်။ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ လွန်စွာသန့် ရှင်း အပြစ်ကင်း၏။ မမ၊ ၏။ သမဏာ၊ တို့သည်။ တာဒိသာ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၃၃)
၁။ကာယကမ္မံ။ ။ ကာယေန+ကတံ+ကမ္မံ ကာယကမ္မံ-ကာယဒွါရဖြင့် ပြုအပ်သောကံ (အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇)၊ ကာယတော+ပဝတ္တံ+ကမ္မံ ကာယကမ္မံ-ကာယဒွါရမှ ဖြစ်သောကံ၊ ကာယေန+ပဝတ္တံ+ကမ္မံ-ကာယဒွါရကြောင့် ဖြစ်သောကံ(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၈)၊ ကာယေ+ပဝတ္တံ+ကမ္မံ ကာယကမ္မံ-ကာယဒွါရ၌ ဖြစ်သောကံ(အဘိဝိ-၁၇၂)။
ပုဏ္ဏာ သုဒ္ဓေဟိ ဓမ္မေဟိ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
(တေ၊ ထိုရဟန်းတော်တို့သည်။) ဝိမလာ၊ ကင်းသော ကိလေသာအညစ် အကြေးရှိကုန်၏။ သင်္ခမုတ္တာဘာ၊ ခရုသင်းပုလဲတို့၏ အရောင်နှင့် တူကုန်၏။၂ [သင်္ခမုတ္တာဘာ၊ တူကုန်သည်ဖြစ်၍။ ဝိမလာ၊ ကုန်၏။]
အန္တရဗာဟိရာ၊ အတွင်းအပ ၂ဌာနတို့သည်။ ဝါ၊ အတွင်းအပ, ၂ဌာနမှ။ သုဒ္ဓါ၊ စင်ကြယ်ကုန်၏။၁ သုဒ္ဓေဟိ၊ စင်ကြယ်ကုန်သော။ ဓမ္မေဟိ၊ အသေခသီလက္ခန္ဓစသော တရားတို့နှင့်။ ပုဏ္ဏာ၊ ပြည့်စုံကုန်၏။ မမ၊ ၏။ သမဏာ၊ တို့သည်။ တာဒိသာ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၃၄)၂။သင်္ခမုတ္တာဘာ။ ။ အာဘာသဒ္ဒါ “အရောင်, တင့်တယ်ခြင်း, နှစ်သက်ခြင်း, ဥပမာန, လေရောဂါ”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏(ထောမ)၊ ဤ၌ အရောင်အနက်ကိုယူ၊ “သင်္ခမုတ္တာဝ (ခု၊၂၊၄၁၁), “ဝိမလာ သင်္ခမုတ္တာဝါတိ သုဓောတသင်္ခါ ဝိယ မုတ္တာ ဝိယ စ ဝိဂတမလာ ရာဂါဒိမလရဟိတာ(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆)”ကို ကြည့်၍ “အာ ဘုသော ဘာတီတိ အာဘာ(ဓာန်-ဋီ- ၆၄)၊ သင်္ခါ စ+မုတ္တာ စ သင်္ခမုတ္တာ၊ သင်္ခမုတ္တာနံ+အာဘာ သင်္ခမုတ္တာဘာ၊ သင်္ခမုတ္တာဘာ ဝိယာတိ သင်္ခမုတ္တဘာ[သင်္ခမုတ္တာဘာ+ဏ၊]”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ တင့်တယ်တောက်ပခြင်းအနက်ကို ယူ၍ “အာဘန္တိ ဒိဗ္ဗန္တီတိ အာဘာ(မ၊ဋီ၊၃, ၃၄၈)၊ သင်္ခမုတ္တာ စ+တာ+အာဘာ စာတိ သင်္ခမုတ္တာဘာ-တင့်တယ်တောက်ပသော ခရုသင်း ပုလဲတို့(ဝိသေသနပရပဒ)၊ သင်္ခမုတ္တဘာ ဝိယာတိ သင်္ခမုတ္တာဘာ-တင့်တယ်တောက်ပသော ခရုသင်း ပုလဲတို့နှင့်တူသော ရဟန်းတော်များ”ဟု ကြံ။
ဓမ္မယော-၇၇။ ။ ထို၌ အရောင်အနက်ဟောယူ၍ ဝိယထည့်ကာ “သင်္ခမုတ္တာဘာ (ဝိယ)-ပွတ်သစ်စခရုသင်းပုလဲတို့၏ အရောင်တို့ကဲ့သို့၊ (ဟောန္တိ)”ဟု ပေး၏။
၁။အန္တရဗာဟိရာ။ ။ ရှေ့နည်းကား ဖြစ်သင့်၍ ပေးသည်၊ နောက်နည်းကား “အန္တရဉ္စ ဗာဟိရဉ္စ အန္တရဗာဟိရံ၊ တတော အန္တရဗာဟိရတော သုဒ္ဓါ၊ သုဒ္ဓါသယပယောဂါတိ အတ္ထော (ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆)”ဟူသော အဖွင့်နှင့်အညီ ဖြစ်သည်။ [ခု၊၂၊၄၁၁၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆၌ “သန္တရ- ဗာဟိရာ”ဟု ရှိသည်၊ ပုဏ္ဏာ သုဒ္ဓေဟိ ဓမ္မေဟိကိုလည်း “အသေခေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာ- ဂတာတိ အတ္ထော(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆)”ဟူသော အဖွင့်နှင့်အညီ ပေးသည်။]
လာဘာလာဘေန ဧကဋ္ဌာ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
လောကော၊ လောကီလူအပေါင်းသည်။ လာဘေန၊ လာဘ်ရခြင်းကြောင့်။ ဥန္နတော၊ ထောင်လွှားတက်ကြွတတ်၏။ [ဥဒ္ဓံ+နတော ဥန္နတော။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၀။] အလာဘေန စ၊ လာဘ်မရခြင်းကြောင့်ကား။ ဩနတော၊ အောက်ကျညှိုးငယ်တတ်၏။ (တေ၊ ထိုရဟန်းတော်တို့သည်။) လာဘာလာဘေန၊ လာဘ်ရခြင်း, လာဘ်မရခြင်း ကြောင့်။ ဧကဋ္ဌာ၊ တစ်စိတ်တည်း၌ တည်ကုန်၏။ [ဧကသ္မိံ+ဌိတာ ဧကဋ္ဌာ။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၀။] မမ၊ ၏။ သမဏာ၊ တို့သည်။ တာဒိသာ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၃၅)
ယသာယသေန ဧကဋ္ဌာ, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
လောကော၊ သည်။ ယသေန၊ ခြွေရံသင်းပင်း, ကျော်စောခြင်းကြောင့်။ ဥန္နတော၊ ၏။ အယသေန စ၊ ခြွေရံသင်းပင်း, အကျော်စောမဲ့ခြင်းကြောင့်ကား။ ဩနတော၊ ၏။ (တေ၊ တို့သည်။) ယသာယသေန၊ ခြွေရံသင်းပင်း ကျော်စောခြင်း, ခြွေရံသင်းပင်း အကျော်စောမဲ့ခြင်းကြောင့်။ ဧကဋ္ဌာ၊ ကုန်၏။ မမ၊ ၏။ သမဏာ၊ တို့သည်။ တာဒိသာ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၃၆)
သမာ နိန္ဒာပသံသာသု, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
လောကော၊ သည်။ ပသံသာယ၊ (သူတစ်ပါးတို့) ချီးမွမ်းခြင်းကြောင့်။ ဝါ၊ ချီးမွမ်း ခံရခြင်းကြောင့်။ ဥန္နတော၊ ၏။ နိန္ဒာယာပိ စ၊ (သူတစ်ပါးတို့) ကဲ့ရဲ့ခြင်းကြောင့်ကား။ ဝါ၊ အကဲ့ရဲ့ခံရခြင်းကြောင်းကား။ ဩနတော၊ ၏။ (တေ၊ တို့သည်။) နိန္ဒာပသံသာသု၊ (သူတစ်ပါးတို့) ကဲ့ရဲ့ခြင်း, ချီးမွမ်းခြင်းတို့၌။ သမာ၊ တန်းတူညီမျှကုန်၏။ (တန်းတူညီမျှ ထားနိုင်ကြ၏)။ မမ သမဏာ တာဒိသာ၊ (ဋ္ဌ-၂၃၇)
အကမ္ပာ သုခဒုက္ခေသု, တာဒိသာ သမဏာ မမ။
လောကော၊ သည်။ သုခေန၊ ချမ်းသာခြင်းကြောင့်။ ဥန္နတော၊ ၏။ ဒုက္ခေနာပိ စ၊ ဆင်းရဲခြင်းကြောင့်ကား။ ဩနတော၊ ၏။ (တေ၊ တို့သည်။) သုခဒုက္ခေသု၊ ချမ်းသာ ခြင်း, ဆင်းရဲခြင်းတို့ကြောင့်။ အကမ္ပာ၊ တုန်လှုပ်ခြင်းမရှိကုန်။ မမ သမဏာ တာဒိသာ၊ (ဋ္ဌ-၂၃၈)
စူဠသုဘဒ္ဒါဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ။
ဟိမဝန္တော၊ ဆောင်းခါတိုင်ဘိ, ဆီးနှင်းရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်, ဟိမဝန္တာမည် သော။ ဝါ၊ နွေခါတိုင်ပြန်, ဆီးနှင်းကို အန်တတ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့် ဟိမဝန္တာမည် သော။၁ ပဗ္ဗတော၊ တောင်သည်။ ဒူရေ၊ အဝေး၌။ (ဌိတော၊ တည်သည်။ သမာနောပိ၊ ဖြစ်ပါသော်လည်း။ ပကာသေတိ) ဣဝ၊ ထင်ရှားသကဲ့သို့။ (တထာ၊ ထို့အတူ။) သန္တောကတာဓိကာရ, ဖြစ်ကုန်ကြသည့်, များလှစွာတောင်း, သူတော်ကောင်းတို့သည်။ ဒူရေ၊ မြတ်စွာဘုရား၏ အဝေး၌။ (ဌိတာ၊ တည်ကုန်သည်။ သမာနာပိ၊ ဖြစ်ပါကုန်သော် လည်း။) ပကာသေန္တိ၊ ဘုရားဉာဏ်အား, ထင်ရှားလာကုန်၏။၁ ရတ္တိံ၊ ညဉ့်အခါ၌။ ခိတ္တာ၊ ပစ်လွှတ်အပ်ကုန်သော။ သရာ၊ မြားတို့သည်။ န ဒိဿန္တိ ယထာ၊ မထင်ရှားကုန်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ ထို့အတူ။) အသန္တော၊ ကတာဓိကာရ, မဟုတ်ကြသည့်, များလှစွာတောင်း, မသူတော်အပေါင်းတို့သည်။ ဧတ္ထ၊ ဤမြတ်စွာဘုရား၏ အနီးအပါး၌။ (နိသိန္နာ၊ ထိုင် နေကုန်သည်။ သမာနာပိ၊ ဖြစ်ပါကုန်သော်လည်း။) န ဒိဿန္တိ၊ ဘုရားဉာဏ်အား, မထင် ရှားကုန်။ (ပါ-၃၀၄)
စူဠသုဘဒ္ဒါဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဟိမဝန္တော။ ။ ဟိမော (ဟိမံ)+အဿ အတ္ထီတိ ဟိမဝန္တော၊ [ဟိမ+ဝန္တု၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။] ဂိမှကာလေ ဟိမံ+ဝမတီတိ ဟိမဝန္တော။ [ဟိမ+ဝမု+တ၊-ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၅၊ နီတိဓာတု- ၁၃၆။] ဓာန်-ဋီ-၆၀၆၌ “ဟိမဝါ”ဟု ရှိလျှင် ဟိမ+ဝမု+ကွိ၊ ရာဇာဒိဟု ဆို၏။
၁။ ပကာသေန္တိ။ ။ ပ+ကာသု+အ+အန္တိ၊ အပစ္စည်းကို ဧပြု၊ နေတ္တိ-၁၂၌ “ပကာသန္တိ” ဟု ရှိ၏၊ နေတ္တိဝိ-၈၈၌ ပကာသေတိ၏ သမ္ပဒါန်ထည့်၍ “ဟိမဝန္တော-သော၊ ပဗ္ဗတော-သည်၊ ဒူရေ-၌၊ (ဌိတော-သည်၊ သမာနောပိ-လည်း၊ ဒူရေ-၌၊ ဌိတာနံ-တည်တို့အား၊ ပကာသေတိ) ဝိယ- သို့၊ သန္တော-တို့သည်၊ ဒူရေ-၌၊ (ဌိတာ-ကုန်သည်၊ သမာနာပိ-လည်း၊ ဒူရေ-၌၊ ဌိတာနံ-တို့အား၊) ပကာသေန္တိ”ဟု ပေးစေ၏။
֍ * ၉-ဧကဝိဟာရိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကော ဒမယမတ္တာနံ, ဝနန္တေ ရမိတော သိယာ။
ဧကာသနံ၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းရှုပြီး, တစ်ပါးတည်း၏ နေထိုင်ခြင်းသို့လည်းကောင်း။ ဧကသေယျံ၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းရှုပြီး, တစ်ပါးတည်း၏ အိပ်ခြင်းသို့လည်းကောင်း။ (ဘဇေထကပ်ရောက်ရာ၏။) အတန္ဒိတော၊ ဆွမ်းခံဝတ်ဖြည့်, မပျင်းရိသည်။ (ဟုတွာ၊ ဖြစ်၍။) ဧကော၊ တစ်ပါးတည်းသာ။ စရံ (စရန္တော)၊ ကျင့်ကြံနေထိုင်လျက်။ ဧကော၊ တစ်ပါး တည်းသာ။ (ဟုတွာ၊ ၍။) အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ဒမယံ (ဒမယန္တော)၊ ဆုံးမလျက်။ ဝနန္တေ၊ တော၌။၂ ရမိတော၊ မွေ့လျော်သူသည်။ သိယာ၊ ၏။ (ပါ-၃၀၅)
ဧကဝိဟာရိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ပကိဏ္ဏကဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ဝနန္တေ။ ။ အန္တသဒ္ဒါ ပဒပူရဏ(အနက်မဲ့)ယူလျှင် “ဝနမေဝ ဝနန္တံ(သာရတ္ထ၊၁၊၃၆၂၊ ဝိမတိ၊၁၊၇၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၆၉)”ဟု ပြု၊ အန္တသဒ္ဒါ သမီပအနက်, အဝသာနအနက်ယူ လျှင် “ဝနဿ+အန္တံ ဝနန္တံ-တော၏အနီး၊ ဝါ-တော၏အစွန်အဖျား)”ဟုပြု(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၆၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၄)၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၃-၄၌ ရှေ့နည်းကို ဖွင့်၏။
၂၂-နိရယဝဂ်
֍ * ၁-သုန္ဒရီပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥဘောပိ တေ ပစ္စ သမာ ဘဝန္တိ, နိဟီနကမ္မာ မနုဇာ ပရတ္ထ။
အဘူတဝါဒီ၊ မဟုတ်မမှန်သောအားဖြင့် စွပ်စွဲပြောဆိုလေ့ရှိသူသည်။ [အဘူတေန ဝဒတိ သီလေနာတိ အဘူတဝါဒီ။ ဓမ္မဋီ။] နိရယံ၊ ငရဲသို့။ ဥပေတိ၊ ကပ်ရောက်ရ ၏။ ယော၊ အကြင်သူသည်။ ကတွာ၊ မကောင်းမှုပြုပြီး၍။ န ကရောမိ၊ မပြု။ ဣတိ၊ ဤသို့။ အာဟ၊ ပြောဆို၏။ [“ကရောမိ+ဣတိ+အာဟ” ဟုဖြတ်။] (သော) ဝါပိ၊ ထိုသူ သည်လည်း။ နိရယံ၊ သို့။ ဥပေတိ၊ ၏။ ဥဘောပိ၊ နှစ်ယောက်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ နိဟီနကမ္မာ၊ ယုတ်မာညစ်ကျု, မကောင်းမှုရှိကုန်သော။ တေ မနုဇာ၊ ထိုလူတို့သည်။ ပရတ္ထ၊ တမလွန်ဘဝ၌။ ဝါ၊ သိ့ု။ ပစ္စ၊ ဤဘဝမှ သွားရောက်၍။ ဝါ၊ လသော်။၁ သမာ၊ ဂတိအားဖြင့် တူကုန်သည်။ ဘဝန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ (ပါ-၃၀၆)
သုန္ဒရီပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ပေစ္စ, ပရတ္ထ ။ ။ (က) ပရတ္ထာတိ ဣမဿ ပန ပဒဿ ပုရတော ပစ္စပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ (ခ) ပေစ္စ ပရတ္ထ (ပရတ္ထ ပေစ္စ) ဣတော ဂန္တွာ တေ နိဟီနကမ္မာ ပရလောကေ သမာ ဘဝန္တီတိ အတ္ထော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၈၊ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၆)။
သမ္ဗန္ဓောထားခြင်းအကြောင်း။ ။ (၁) ပါဌသေသထည့်စွက်လိုခြင်း, (၂) အစပ်ဝေးခြင်း, (၃) ဝိသေသန ဝိသေသျစသည်တို့ ရှေ့နောက်ဖြစ်နေ၍ အစဉ်တည့်အောင် ပြောင်းလဲလိုခြင်း ဟူသော အကြောင်းတစ်မျိုးမျိုးကြောင့် အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ “သမ္ဗန္ဓော”ဟု ထားရိုးရှိ၏၊ ထိုတွင် ပစ္စနှင့် ပရတ္ထကို ရှေ့နောက်လဲ၍ စပ်လိုသောကြောင့် (က)အဖွင့်၌ “သမ္ဗန္ဓော”ကို ထားသည်။ [ပါဌသေသ, ဒူရတစ်ထွေ, ဝိသေဝိသေသ်, ရှေ့ဖြစ်နောက်ပြန်, ဤသုံးတန်ကြောင့်, သမ္ဗန္ဓောကို, သဘောကျမ်း၌ ထားမြဲ၊-ဘုရားကြီး-၁။]
“ပရတ္ထ ပစ္စ”ဟုရှိသင့်။ ။ (က)ဝါကျ၌ သမ္ဗန္ဓောဟု ဖွင့်သဖြင့် (ခ) ဝါကျတွင် “ပစ္စ ပရတ္ထ” နေရာဝယ် ပစ္စကို နောက်ပို့၍ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈အတိုင်း “ပရတ္ထ ပစ္စ”ဟု ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ ရှိသင့်၏၊ ဆက်ဥုးအံ့- (ခ)ဝါကျတွင် “ပရလောကေ”သည် ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈၌ မပါ၊ ဓမ္မဋ္ဌ၌သာ ပါ၏၊ ထို ကြောင့် ပရလောကေကို ဘဝန္တိ၏ အာဓာရအဖြစ် အပိုထည့်သည်ဟု ယူသင့်၏၊ ပရတ္ထ၏ အဖွင့်ဟု မယူသင့်၊ သို့မှသာ သမ္ဗန္ဓောပါသော (က)ဝါကျနှင့် ညီ၏။
တစ်နည်း။ ။ “ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တိ”၏ အဖွင့်ဖြစ်သော “ပရလောကံ ဂန္တွာ”ကို ကြည့်၍ ပရတ္ထ၌ ကံအနက်တစ်နည်းပေးသည်၊ ပရတ္ထကို ဝိသေသန, ပေစ္စကို ဝိသေသျယူ၍ “ပရတ္ထ- နောက်ဖြစ်သော၊ ပေစ္စ-တမလွန်ဘဝ၌”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၇။ ။ ထို၌ “ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တီတိ ဣတော ပဋိဂန္တွာ နိရယူပပတ္တိယာ သမာ ဘဝန္တိ။ ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို ပရတ္ထကို သမာ ဘဝန္တိတို့၏ အာဓာရ ဟု ယူ၍ “ပေစ္စ-ဤဘဝမှ ဖဲသွား၍၊ ဝါ-လသော်၊ ပရတ္ထ-တမလွန်ဘဝ၌၊ သမာ-ငရဲ၌ ဖြစ်ရခြင်း အားဖြင့် တူကုန်သည်၊ ဘဝန္တိ-ကုန်၏”ဟုပေး။
မုသား၂မျိုး။ ။ အဘူတဝါဒီဖြင့် အဘူတဗ္ဘက္ခာန(မဟုတ်မတရားစွပ်စွဲကာ မုသားပြော ခြင်း)ကို ပြ၏၊ ကတွာ န ကရောမိစာဟဖြင့် ဘူတဒေါသပဋိစ္ဆာဒန(ထင်ရှားရှိသော အပြစ်ကို ဖုံးကာ မုသားပြောခြင်း)ကို ပြ၏၊ ထိုမုသား၂မျိုးလုံး ငရဲသို့ ရောက်စေနိုင်၏(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈)။
֍ * ၂-ဒုစ္စရိတဖလပီဠိတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပါပါ ပါပေဟိ ကမ္မေဟိ, နိရယံ တေ ဥပပဇ္ဇရေ။
ကာသာဝကဏ္ဌာ၊ သင်္ကန်းဖြင့် ပတ်ထားအပ်သော လည်ပင်းရှိကုန်သော။ ဝါ၊ လည်ပင်း၌ သင်္ကန်းရှိကုန် (ပတ်ထားကုန်) သော။ ဗဟဝေါ၊ များစွာကုန်သော။ ပါပဓမ္မာ၊ ယုတ်မာသော အကျင့်ရှိကုန်သော။ အသညတာ၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံးဖြင့်, စောင့်သုံး ခြင်းမရှိကုန်သော။ ဝါ၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံး,မစောင့်သုံးကုန်သော။၁ ပါပါ၊ ယုတ်မာကုန်သော။ တေ၊ ထိုရဟန်းတို့သည်။ ပါပေဟိ၊ ယုတ်မာကုန်သော။ ကမ္မေဟိ၊ ကံတို့ကြောင့်။ နိရယံ၊ ငရဲ၌။ ဥပပဇ္ဇရေ၊ ဖြစ်ရကုန်၏။ (ပါ-၃၀၇) [အနိယမ, နိယမထည့်၍ “ကာသာဝကဏ္ဌာ၊ ကုန်သော။ ပေ။ အသညတာ၊ ကုန်သော။ (ယေ) ပါပါ၊ အကြင်ယုတ်မာသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ (သန္တိ)၊ (တေ) ပါပါ၊ ထိုယုတ်မာသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ ပေ။ ဥပပဇ္ဇရေ” ဟုလည်း ပေးကြ၏။]
ဒုစ္စရိတဖလပီဠိတဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အသညတာ။ ။ “ကာယာဒိသံယမရဟိတာ”ကို ကြည့်၍ “သံယမနံ သညတံ၊ နတ္ထိ+ သညတံ ယေသန္တိ အသညတာ”ဟု ပြု၊ “ယမ ဥပရမေ သံပုဗ္ဗော, သံယမီတိ သညတော ပါဒိပုဗ္ဗ- သမာသော(မောဂ်ပံ-၅, ၁၀၉)”ကို ကြည့်၍ “သံယမန္တီတိ သညတာ၊ န+သညတာ အသညတာ” ဟု ပြု။ [ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “ကာယာဒီဟိ သညမရဟိတာ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈)”ရှိလျှင် ပိုရှင်း၏။]
֍ * ၃-ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယေဉ္စ ဘုဉ္ဇေယျ ဒုဿီလော, ရဋ္ဌပိဏ္ဍမသညတော။
တတ္တော၊ လောလောပူသော။ ဝါ၊ အလွန်ပူသော။ အဂ္ဂိသိခူပမော၊ မီးတောက် မီးလျှံဟူသော ဥပမာရှိသော။ ဝါ၊ မီးတောက်မီးလျှံနှင့်တူသော။ အယောဂုဠော၊ သံတွေ ခဲသည်။ ဝါ၊ ကို။ ဘုတ္တော၊ စားအပ်သည်။ (သမာနော၊ ဖြစ်လသော်။) သေယျော၊ မြတ် ပါသေး၏။ ဝါ၊ ကောင်းပါသေး၏။ အသညတော၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံးဖြင့်, စောင့်သုံးခြင်း မရှိသော။ ဝါ၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံး, မစောင့်သုံးသော။ ဒုဿီလော၊ သီလမရှိသော ရဟန်း သည်။ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ၊ တိုင်းပြည်၏ ဆွမ်းကို။ ဝါ၊ တိုင်းသားပြည်သူ, ကြည်ဖြူရွှင်လန်း, လှူဒါန်း အပ်သောဆွမ်းကို။ ဘုဉ္ဇေယျ၊ စားငြားအံ့။ ယေဉ္စ သေယျော၊ မမြတ်သည်သာ။ [ဤကား ယေဉ္စကို ပဋိသေဓနိပါတ်ဟုယူသော နီတိသုတ္တ-၃၉၀ အလိုတည်း။]
(တစ်နည်း) အသညတော၊ သော။ ဒုဿီလော၊ သည်။ ယံ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ၊ အကြင် တိုင်းပြည်၏ ဆွမ်းကို။ စေ ဘုဉ္ဇေယျ၊ အကယ်၍စားအံ့။ (တတော၊ ထိုဆွမ်းထက်။) ဘုတ္တော၊ စားအပ်သော။ တတ္တော၊ သော။ အဂ္ဂိသိခူပမော၊ သော။ အယောဂုဠော၊ သံတွေခဲက။ သေယျော၊ ၏။ [ဤနည်း၌ ယံ အနိယမတ္ထ, စေ ပရိကပ္ပတ္ထ၊] (ပါ-၃၀၈)
ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-ခေမကသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အပုညလာဘံ န နိကာမသေယျံ, နိန္ဒံ တတီယံ နိရယံ စတုတ္ထံ။
ပမတ္တော၊ သတိကင်းပေါ့ မေ့လျော့သော။ ပရဒါရူပသေဝီ၊ သူတစ်ပါး၏ မယားကို မှီဝဲပြစ်မှားလေ့ရှိသော။ နရော၊ ယောကျ်ားဖြစ်သူသည်။ အပုညလာဘံ၊ မကောင်းမှုကို ရခြင်းလည်းကောင်း။ န နိကာမသေယျံ၊ အလိုရှိသလောက် မအိပ်ရ ခြင်းလည်းကောင်း။ တတိယံ၊ သုံးခုမြောက်ဖြစ်သော။ နိန္ဒံ၊ ကဲ့ရဲ့ခြင်းလည်းကောင်း။ ဝါ၊ အကဲ့ရဲ့ခံရခြင်းလည်းကောင်း။ စတုတ္ထံ၊ လေးခုမြောက်ဖြစ်သော။ နိရယံ၊ ငရဲလည်းကောင်း။ ဝါ၊ ငရဲသို့ ရောက်ရခြင်းလည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) စတ္တာရိ၊ ၄မျိုးကုန် သော။ ဌာနာနိ၊ ဒုက္ခ၏ အကြောင်းတို့သို့။ အာပဇ္ဇတိ၊ ရောက်ရ၏။ (ပါ-၃၀၉)
ရာဇာ စ ဒဏ္ဍံ ဂရုကံ ပဏေတိ, တသ္မာ နရော ပရဒါရံ န သေဝေ။
(ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။ တဿ၊ ထိုသူတစ်ပါးမယားကို မှီဝဲသူ၏။) အပုည လာဘော စ၊ မကောင်းမှုကို ရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ပါပိကာ၊ ယုတ်ညံ့သော။ ဂတိ စ၊ ငရဲဘုံသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ငရဲသို့ ရောက်ရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ (ဟောတိ၊ ၏။) ဘီတဿ၊ ကြောက်လန့်နေသော ယောကျ်ား၏။ ဘီတာယ၊ ကြောက်လန့်နေသော မိန်းမနှင့်။ (သဒ္ဓိံ၊ အတူ။) ရတိ စ၊ မွေ့လျော်ပျော်ပါးခြင်းသည်လည်း။ ထောကိကာ၊ နည်းသည်။ (ဟောတိ) ရာဇာ စ၊ မင်းသည်လည်း။ ဂရုကံ၊ ကြီးလေးသော။ ဒဏ္ဍံ၊ ပြစ်ဒဏ်ကို။ ပဏေတိ၊ ပေးဆောင်ချမှတ်၏။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။) နရော၊ ယောကျ်ား ဖြစ်သူသည်။ ပရဒါရံ၊ သူတစ်ပါး၏ မယားကို။ န သေဝေ၊ မမှီဝဲ မပြစ်မှားရာ။ [ဘီတာယ ကို သတ္တမျန္တယူ၍ “ဘီတာယ၊ ၌။ ရတိ စ၊ လည်း။ ထောကိကာ ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။] (ပါ-၃၁၀)
ခေမကသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၅-ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ, နိရယာယု’ပကဍ္ဎတိ။
ဒုဂ္ဂဟိတော၊ မကောင်းသဖြင့် ကိုင်အပ်သော။ ကုသော၊ သမန်းမြက်သည်။ ဟတ္ထမေဝ၊ ကိုင်သူ၏ လက်ကိုသာ။ အနုကန္တတိ ယထာ၊ ဖြတ်သကဲ့သို့။ ဝါ၊ ရှသကဲ့သို့။ [ယေန၊ အကြင်သူသည်။ ကုသော၊ ကို။ ဒုဂ္ဂဟိတော၊ အပ်၏။ (တဿ၊ ထိုသူ၏။) ဟတ္ထမေဝ၊ သာ။ အနုကန္တတိ ယထာ”ဟု နိယမ, အနိယမထည့်၍လည်း ပေးနိုင်၏။] (ဧဝမေဝ၊ ဤအတူသာ လျှင်။) ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ၊ မကောင်းသဖြင့် ကျင့်သုံးအပ်သော။ သာမညံ၊ ရဟန်းဖြစ်ကြောင်း အကျင့်အပေါင်းသည်။ [သာမညံ သီလံ သမဏဘာဝေါ။ ဓမ္မ-ဋီ-၂၇၄။] နိရယာယ၊ ငရဲ အလို့ငှာ။ ဝါ၊ ငရဲသို့။ (တံ ပုဂ္ဂလံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။) ဥပကဍ္ဎတိ၊ ဆွဲငင်၏။ (ပါ-၃၁၁) [ဝိမတိ၊၁၊၂၄၃။ အံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၀တို့အတိုင်း “တံ ပုဂ္ဂလံ”ဟု ပဓာနကံထည့်သည်။]
သင်္ကဿရံ ဗြဟ္မစရိယံ, န တံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
သိထိလံ၊ ပေါ့လျော့သဖြင့် ပြုအပ်သော။ ကိဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ခုသော။ ယံ ကမ္မံ၊ အကြင်ကုသိုလ်ကံသည်လည်းကောင်း။ [သာထလိဘာဝေန ကတံ ယံ ကိဉ္စိ ကုသလကမ္မံ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉။] သံကိလိဋ္ဌံ၊ ပြည့်တန်ဆာစသည်, လှည့်လည်ကူးသန်း, ညစ်နွမ်းနေ သော။ ယံ ဝတံ စ၊ အကြင်အကျင့်သည်လည်းကောင်း။ (တစ်နည်း) သံကိလိဋ္ဌံ၊ ပစ္စည်း မျှော်မှန်း, တဏှာလွှမ်းလျက်, ညစ်နွမ်းနေသော။ ယံ ဝတံ စ၊ အကြင်ဆင်းရဲငြိုငြင်, ဓုတင်အကျင့်သည်လည်းကောင်း။ [ရှေ့ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉။ နောက် သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။ သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၈။] သင်္ကဿရံ၊ ယုံမှားခြင်းတို့ဖြင့် တွေးထင်အပ်သော။၁ ယံ ဗြဟ္မစရိယံ စ၊ အကြင်မြတ်သော အကျင့်သည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ၏။) တံ၊ ထိုကံနှင့် အကျင့် သည်။ မဟပ္ဖလံ၊ (မိမိနှင့် အလှူရှင်အား) ကြီးမားများမြတ်သော အကျိုးရှိသည်။ န ဟောတိ၊ မဖြစ်။ (ပါ-၃၁၂) [သိထိလံ ကိဉ္စိ ယံ ကမ္မံ၊ သည်။ (အတ္ထိ)။ တံ၊ သည်။ မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ။ သံကိလိဋ္ဌံ ယံ ဝတံ၊ သည်။ (အတ္ထိ)။ တံ စ၊ သည်လည်း။ မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ၊ သင်္ကဿရံ ယံ ဗြဟ္မစရိယံ (အတ္ထိ)။ တံ စ၊ လည်း။ မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ”ဟု အသီးအသီး ခွဲပေးနိုင်သည်။]
၁။သင်္ကဿရံ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “သရိတဗ္ဗန္တိ သရံ၊ သင်္ကာဟိ+သရံ သင်္ကဿရံ”ဟု ပြု၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၈၀၌ “သင်္ကာယ+သရတိ အာသင်္ကတိ ဝိဓာဝတီတိ သင်္ကဿရံ-သူတစ်ပါးတို့၏ အပြုအကျင့်သို့ ယုံမှားခြင်းဖြင့် ပြေးသွားတတ်သော၊ [သရ(ဂတိအနက်)+အ၊] ”ဟု တစ်နည်းပြု၏။
သိထိလော ဟိ ပရိဗ္ဗာဇော, ဘိယျော အာကိရတေ ရဇံ။
(ယံ ကမ္မံ၊ အကြင်ကုသိုလ်ကံကို။) စေ ကယိရာ၊ အကယ်၍ ပြုလုပ်အံ့။ ဧနံ၊ ထိုကုသိုလ်ကို။ ကယိရာထ၊ မတွန့်အဆုတ်, ပြုလုပ်ကုန်ရာ၏။၂ ဧနံ၊ ထိုကုသိုလ်ကို။ ဒဠှံ၊ ခိုင်မြဲစွာ။ ပရက္ကမေ၊ အဆင့်ဆင့်တိုးကာ, ကြိုးစားရာ၏။ ဟိ၊ မှန်၏။ သိထိလော၊ ပေါ့လျော့သဖြင့် ပြုအပ်သော။၁ ပရိဗ္ဗာဇော၊ ရဟန်းဖြစ်ကြောင်း, အကျင့်ကောင်းသည်။၂ ဘိယျော၊ လွန်စွာ။ ရဇံ၊ ကိလေသာမြူကို။ အာကိရတေ၊ လောင်းထည့်၏။ (ပါ-၃၁၃)
[ပေါ့ပေါ့ဆဆနေလျှင် ရဟန်းဘဝရောက်မှ ကိလေသာတရားများ ပိုကြီးမားတတ်သည်-ဟူလို။] ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ကယိရာထေနံ။ ။ “(၁)ကယိရာထ+ဧနံ (၂)ကယိရာ+အထ+ဧနံ (၃)ကယိ- ရာ+ဧနံ”ဟု ၃မျိုးဖြတ်နိုင်၏၊ ထိုတွင် “ကယိရာထ+ဧနံ”ဟု ဖြတ်ခြင်းမှာ “ကရေယျာထ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀)”ဟူသော အဖွင့်အရ ဖြစ်သည်၊ [ကရ+ယိရ+ဧယျာထ၊ ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ရ်နှင့် ဧယျကိုချေ၊] ဤအလို နောက်ပါဒ၌ “ပရက္ကမေ”ဟုရှိခြင်း, သံ.ဋ္ဌ၌ “တံ ဝီရိယံ န ဩသက္ကေယျ”ဟု ထပ်ဖွင့်ခြင်းကြောင့် ဧယျမှ ဧယျာထသို့ ပြန်နေသော ပုရိသဝိပလ္လာသ, ဝစနဝိပလ္လာသတည်း၊ နိဒီ-၄၅၆-၇၌ “ကရ+ယိရ+ဧထ”ဟု ယူ၏၊ ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ရ် ချေ, ဧကို အာပြု၊ ဤသို့ယူလျှင် ဝိပလ္လာသကြံဖွယ်မလို။ [ဝိပလ္လာသပုဒ်ကို အနက်ပေးလျှင် လက်ရှိဝုစ်အတိုင်း အနက်ပေးရသည်(ဘေဒဘာ-၁၅၅)။]
ကယိရာ+အထ+ဧနံ။ ။ “ပုတ္တံ လဘေထ ဝရဒံ(ခု-၆, ၃၁၂)”၌ လဘေထကို “လဘေ+ အထ”ဟု ဖြတ်သော နီတိဓာတု-၂၇၄၊၂၇၅ကို မှီး၍ “ကယိရာ+အထ+ဧနံ”ဟု ဖြတ်သည်၊ [ကရ+ ယိရ+ဧယျ၊ ရ်ချေ, ဧယျကို အာပြု၊] လဘေထ၌ အထနိပါတ်ကို အဓိကာရန္တရ(အရာဌာန တစ်မျိုး)အနက်, (တစ်နည်း)ပဒပူရဏဟု နီတိဓာတု ဆို၏၊ ဤ၌ ပဒပူရဏသာ ကောင်း၏၊ “ယံ ကမ္မံ-ကို၊ စေ ကယိရာ-အံ့၊ ဧနံ-ကို၊ ကယိရာ-၏”ဟု ပေး၊ အဓိကာရန္တရအနက်ယူလျှင် “ယံ ကမ္မံ-ကို၊ စေ ကယိရာ၊ အထ-ထိုသို့ပြုရာ၌၊ ဧနံ-ကို၊ ကယိရာ-၏”ဟု ပေးရာ၏။
ကယိရာ+ဧနံ။ ။ “ယဝမဒ-စသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သုတ်ရင်းမှာပါသော ဗျဉ်း၈ လုံးမှ ကြွင်းသောဗျဉ်းများ လာနိုင်၏(နိရုတ္တိ၊ ဇာလိနီ၊ ဝဏ္ဏနာ၊ ဝိဗော၊၂၈)”ဟူသော အဆိုအရ “ကယိရာ+ဧနံ”ဟု ဖြတ်သည်၊ ယဝမဒသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင် ထ-လာ၊ “ယံ ကမ္မံ-ကို၊ စေ ကယိရာအံ့၊ ဧနံ-ကို၊ ကယိရာ-၏”ဟုပေး။
၁။သိထိလော။ ။ သဟိတုံ အလန္တိ သိထိလံ၊ [သဟ+ကိလ၊ သဟကို သိထပြု၊-မောဂ်- ၇, ၁၉၁။] “သိထိလဘာဝေန ကတော”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သိထိလေန+ကတော သိထိလော”ဟု ပြု(ပါရာဘာ၊၃၊၄၃၅)၊ ဝိမတိ၊၁၊၂၄၃၌ “သဌေန (သာဌေယျေန)+အာဒိဏ္ဏော သိထိလော=ဟန်ဆောင် စဉ်းလဲခြင်းဖြင့် ယူအပ်(ဆောက်တည်ကျင့်သုံးအပ်)သော ရဟန်းတရား” ဟု တစ်နည်းပြု၏၊ သဌပုဒ်, ဣလပစ္စည်း, သ၏ အ-ကို ဣပြု, ဌကို ထပြု။
၂။ပရိဗ္ဗာဇော။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “သမဏဓမ္မော”ဟု အရကောက်ဖွင့်၍ ဝိမတိ၊၁၊၂၄၃၊ဓမ္မဋီတို့၌ “သမဏဘာဝေါ”ဟု သဒ္ဒတ္ထဖွင့်၏၊ “ပရိစ္စဇိတွာ သဗ္ဗကမ္မာနိ ဝဇတီတိ ပရိဗ္ဗဇော၊ [ပရိ+ ဝဇ+အ၊-ထောမ။] ပရိဗ္ဗာဇဿ+ဘာဝေါ ပရိဗ္ဗာဇော”ဟု ပြု။
သံ၊ဋ္ဌ၊ သံဋီ၊ မဋီ။ ။ “ပရိဗ္ဗာဇောတိ သိထိလဂဟိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀)”ဟု ဖွင့်၍ “ဃရာဝါသတော ပရိဗ္ဗဇနံ ပရိတော အပဂမော ပရိဗ္ဗဇော-အိမ်ရာတည်ထောင် လူတို့ ဘောင်မှ ထက်ဝန်းကျင် စွန့်ခွာခြင်း=ရဟန်းပြုခြင်း(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၈)၊ ပရိဗ္ဗဇတိ ပဗ္ဗဇတိ ဧတေနာတိ ပရိဗ္ဗဇော-အိမ်ရာတည်ထောင် လူတို့ဘောင်မှ ထက်ဝန်းကျင် ထွက်ခွာကြောင်းဖြစ်သော သီလ ဆောက်တည်ခြင်း(မ၊ဋီ၊၃၊၁၈၈)”ဟု ပြု၏၊ ထိုနောင် “ပရိဗ္ဗဇော ဧဝ ပရိဗ္ဗာဇော၊ [ပရိဗ္ဗဇ+ဏ၊]”ဟု ဆက်ပါ၊ သို့မဟုတ် ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြုသည်ဟု ကြံပါ။
֍ * ၆-ဣဿာပကတိတ္ထိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကတဉ္စ သုကတံ သေယျော, ယံ ကတွာ နာနုတပ္ပတိ။
ဒုက္ကဋံ၊ မကောင်းမှုကို။ အကတံ၊ မပြုခြင်းသည်သာ။ သေယျော၊ ကောင်းမြတ် ၏။ ဒုက္ကဋံ၊ မကောင်းမှုသည်။ ပစ္ဆာ၊ အမှတ်ရရာ, နောက်အခါ၌။ တပ္ပတိ၊ ပူပန်ရ၏။ ဝါ၊ လောင်မြှိုက်၏။ ယံ၊ အကြင်ကောင်းမှုကို။ ကတွာ၊ ပြုမိ၍။ ဝါ၊ ပြုမိသောကြောင့်။ နာနုတပ္ပတိ (န+အနုတပ္ပတိ)၊ နောင်တတစ်ဖန် မပူပန်ရ။ (တံ) သုကတံ၊ ထိုကောင်းမှု ကို။ ကတံ စ၊ ပြုခြင်းသည်သာ။၁ သေယျော၊ ကောင်းမြတ်၏။ (ပါ-၃၁၄)
ဣဿာပကတိတ္ထိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ကတဉ္စ။ ။ “အကတမေဝ”စသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ စ-ကို အဝဓာရဏအနက် ပေးသည်၊ ဗျတိရေကအနက်ယူ၍ “စ-ဗျတိရိက်ကား”ဟုလည်း ပေးနိုင်၏၊ ဒုတိယပါဒကို အနိ- ယမ, ပထမပါဒကို နိယမယူ၍ “(ယံ) ဒုက္ကဋံ-ကို၊ (ကတွာ-၍၊) ပစ္ဆာ-၌၊ တပ္ပတိ၊ (တံ) ဒုက္ကဋံကို၊ အကတံ-သည်၊ သေယျော”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
တစ်နည်း။ ။ ဒုက္ကဋံ သုကတံတို့၌ ကတ္တားအနက်, အကတံ ကတံတို့၌ လက္ခဏအနက် ယူ၍ “ဒုက္ကဋံ-သည်၊ အကတံ-မပြုအပ်သော်သာ၊ သေယျော-၏၊ သုကတံ-သည်၊ ကတံ စ-ပြု အပ်သော်သာ၊ သေယျော”ဟုလည်း ပေးကြ၏(သံနိ၊၁၊၆၂)။
ယံနိယမတ္ထ။ ။ ယံကို နိယမတ္ထယူ၍ “သုကတံ-ကို၊ ကတံ စ-သာ၊ သေယျော၊ ယံ- ယင်းကောင်းမှုကို၊ ကတွာ နာနုတပ္ပတိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ ဤနည်း၌ စသဒ္ဒါ ဗျတိရေက အနက်ယူလျှင် ပိုသင့်လျော်သည်။[ဒု နိန္ဒိတံ ကတံ ကရဏံ အဿာတိ ဒုက္ကဋံ(ဓာန်-ဋီ-၈၄)၊ အသောဘနံ ကတံ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုဋ္ဌု ဝါ+ကတံ ဒုက္ကဋံ(နီတိသုတ္တ-၇၀၂)။ သုခံ ကရောတိ (ချမ်းသာကို ပြုတတ်၏), သောဘနံ ဝါ ကတံ ကရဏံ အဿာတိ သုကတံ(ဓာန်-ဋီ-၈၅)၊ သောဘနံ ကတံ သုကတံ၊ သုဋ္ဌု ဝါ ကတံ သုကတံ(နီတိသုတ္တ-၇၀၂)။]
֍ * ၇-သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ ဂေါပေထ အတ္တာနံ, ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ၊
ခဏာတီတာ ဟိ သောစန္တိ, နိရယမှိ သမပ္ပိတာ။
(မနုဿေဟိ၊ လူတို့သည်။) ပစ္စန္တံ၊ တိုင်းပြည်၏ အစွန်အဖျားဖြစ်သော။ (နယ် စပ်ဖြစ်သော)။ နဂရံ၊ မြို့ကို။ သန္တရဗာဟိရံ၊ အတွင်းအပနှင့်တကွ။၂ ဝါ၊ အတွင်းအပ, မကြွင်းရအောင်။ ဂုတ္တံ ယထာ၊ လုံခြုံစေအပ် (စောင့်ရှောက်အပ်) သကဲ့သို့။၁ ဧဝံ၊ ဤ အတူ။ (တုမှေပိ၊ သင်တို့သည်လည်း။) အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ ဂေါပေထ၊ သတိထား၍ လုံခြုံစေကြ (စောင့်ရှောက်ကြ) လော။ ခဏော၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒစသော အခွင့်ကောင်းသည်။ ဝေါ၊ သင်တို့ကို။ မာ ဥပစ္စဂါ၊ မကျော်လွန်စေနှင့်။ ဟိ၊ မှန်၏။ [ဟိ သစ္စံ။ အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၀။] ခဏာတီတာ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒစသော အခွင့်ကောင်းကို ကျော်လွန်သူတို့သည်။ ဝါ၊ ကျော်လွန် သွားသော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒစသော အခွင့်ကောင်းရှိသူတို့သည်။၂ နိရယမှိ၊ ငရဲ၌။ ဝါ၊ ငရဲကိုမှတ်, အပါယ်လေးရပ်၌။၁ သမပ္ပိတာ၊ ကောင်းစွာ ရောက်ကုန်ဖြစ်ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) [သံ+အပ္ပ+တ။ သံ+အပိ+ဣ+တ။] သောစန္တိ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေးရကုန်၏။ (ပါ-၃၁၅)
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ သန္တရဗာဟိရံ။ ။ သာကလ္လတ္ထအဗျယီဘောယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ “အန္တရံ စ+ဗာဟိရံ စ အန္တရဗာဟိရံ၊ သဟ+အန္တရဗာဟိရေန သန္တရဗာဟိရံ(ရူ-၁၈၂)၊ အန္တရဗာဟိရဿ+သာကလျံ သန္တရဗာဟိရံ(မောဂ်ပံဋီ၊၃၊၂)၊ အန္တရဗာဟိရမ္ပိ အသေသေတွာ သန္တရဗာဟိရံ(ပယောဂ-၄, ၉)” ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ အဖွင့်၌ “ဒွါရပါကာရာဒီနိ”ဖြင့် အန္တရအရကို ပြသည်၊ “အဋ္ဋာလက ပရိခါဒီနိ”ဖြင့် ဗာဟိရအရကို ပြသည်၊ သန္တရဗာဟိရအရ ထိုအတွင်းအဆောက်အဦး, အပြင် အဆောက်အဦးရှိသော ပစ္စန္တနဂရကို ရသည်ဟု ယူ၍ “အန္တရေ+ဇာတာနိ အန္တရာနိ၊ [အန္တရ+ဏ၊] ဗဟိ+ဇာတာနိ ဗာဟိရာနိ၊ [ဗဟိ+ဣရဏ်၊] အန္တရာနိ စ+ဗာဟိရာနိ စ အန္တရဗာဟိရံ၊ သဟ+ အန္တရဗာဟိရေန ယံ ဝတ္တတီတိ သန္တရဗာဟိရံ”ဟု တစ်နည်းပြုပါ၊ “သန္တရဗာဟိရံ-(တံခါးတံတိုင်း စသော) အတွင်းအဆောက်အဦး, (ပြအိုးကျုံးစသော) အပြင်အဆောက်အဦးနှင့် တကွဖြစ်သော၊ ပစ္စန္တံ-သော၊ နဂရံ-ကို၊ ဂုတ္တံ ယထာ”ဟု ပေး။(မောဂ်- မောပံ၊ မောဂ်နိ၊၃၊၂၊ ၇၉၊ ၈၀၊ ၈၁)
၁။ ဂုတ္တံ။ ။ ကမ္မသာဓနကြံ၍ ပေးခဲ့သည်၊ “သုဂုတ္တံ ကတံ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ဂုတ္တံ ကရီယတိ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၃)” အဖွင့်အလိုမူ “ပေါပနံ ဂုတ္တံ”ဟု ဘာဝသာဓနပြု၊ “ကတံ, ကရီယတိ”ဟု တစ်ခုခုထည့်၍ “ဂုတ္တံ-လုံခြုံစေခြင်း(စောင့်ရှောက်ခြင်း)ကို၊ (ကတံ) ယထာ-ပြုအပ်သကဲ့သို့”ဟု ပေး၊ (တစ်နည်း) “ဂေါပီယတေတိ ဂုတ္တံ”ဟု ပြု၍ ဘာဝလောပ, ဘာဝပ္ပဓာနကြံကာ “ဂုတ္တံ-လုံ ခြုံစေအပ်(စောင့်ရှောက်အပ်)သည်၏ အဖြစ်ကို၊ (ကတံ) ယထာ-သို့”ဟု ပေး။
၂။ခဏာတီတာ။ ။ (က) ခဏာတီတာတိ ယေ ဟိ တံ ခဏံ အတီတာ၊ (ခ) တေ စ ပုဂ္ဂလေ သော စ ခဏော အတီတော။ (က)အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ခဏံ+အတီတာ ခဏာတီတာ”ဟု ဒုတိယာတပ္ပုရိသ်ပြု၊ ဤနည်းသည် နောက်၌ အတီတသဒ္ဒါရှိလျှင် ဒုတိယာတပ္ပုရိသ်တွဲလေ့ရှိ သော သဒ္ဒါကျမ်းများနှင့် ညီညွတ်၏၊ သို့သော် “ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ”ဟူသော ရှေ့စကားနှင့် မညီ၊ ချဲ့ဥုးအံ့- ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ၌ ခဏသည် ကတ္တား, ပုဂ္ဂိုလ်သည် လွန်သွားအပ်သော ကံတည်း၊ “ခဏံ+အတီတာ ခဏတီတာ”ဟု ပြုလျှင် ပုဂ္ဂိုလ်သည် ကတ္တား, ခဏသည် ကံတည်း၊ ဤသို့ ရှေ့နောက်မညီရကား ရှေ့နောက်ညီသည့်နည်းကို ပြလိုသောကြောင့် (ခ)အဖွင့်ကို ဆိုသည်။
(ခ)အဖွင့်အလို။ ။ အာဂတသမဏာကဲ့သို့ “ခဏော+အတီတော ဣမေ(ပုဂ္ဂလေ)တိ ခဏာတီတာ( ဒုတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ)”ဟုပြု၊ ဤနည်း၌ ခဏသည် ကတ္တား, ပုဂ္ဂိုလ်သည် ကံဖြစ် သဖြင့် “ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ”နှင့် ညီ၏၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂အလို “ခဏော+အတီတော ယေသန္တိ ခဏာတီတာ(ဆဋ္ဌီဗဟုဗ္ဗီဟိ)”ဟုပြု။ [(ခ)အဖွင့်သည် နည်းတစ်ပါးကိုပြခြင်း, သော စ၌ စပါနေ ခြင်းတို့ကြောင့် “တေ စ”နေရာ၌ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၇အတိုင်း “တေ ဝါ”ဟုရှိလျှင် သာ၍ကောင်း၏၊ လက်ရှိပါဌ်အလိုမူ စ-ကို နယန္တရ ပက္ခန္တရကြံပါ၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂လည်းရှု။]
ဧကသေသ်ကြံ။ ။ ပြအပ်ခဲ့သော အဖွင့်အရ အခွင့်ကောင်းကို လွန်သူ, အခွင့်ကောင်းက လွန်သွားအပ်သူ၂မျိုးလုံးပင် ငရဲရောက်ကာ ဝမ်းနည်းကြရသောကြောင့် ၂မျိုးလုံးရအောင် “ခဏာတီတာ စ+ခဏာတီတာ စ ခဏာတီတာ”ဟု ဧကသေသ်ကြံ။
၁။နိရယမှိ။ ။ ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် “နိရယမှိ”ဟု ဟောတော်မူသည်၊ အပါယ် ၄ပါးလုံးကို ယူပါ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၇၆)၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂ ၌ သာယာဖွယ်မရှိသည်၏အဖြစ်ဟူသော အနက်ကြောင့် အပါယ်လေးပါးကို “နိရယ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဣယတိ အဿာဒီယတီတိ အယော၊ နတ္ထိ+အယော ဧတ္ထာတိ နိရယော”ဟု ပြု။
֍ * ၈-နိဂဏ္ဌဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
(ယေ သတ္တာ၊ အကြင်သတ္တဝါတို့သည်။) အလဇ္ဇိတာယေ၊ မရှက်ထိုက်သော ဆွမ်းခွက်ဖြင့်။ (မရှက်သင့်သောအရာဖြင့်)။ ဝါ၊ ၌။ ဝါ၊ ကို။၂ လဇ္ဇန္တိ၊ ရှက်ကုန်၏။ လဇ္ဇိတာယေ၊ ရှက်ထိုက်သော အင်္ဂါကြီးငယ်ဖြင့်။ (ရှက်သင့်သော အရာဖြင့်)။ ဝါ၊ ၌။ ဝါ၊ ကို။ န လဇ္ဇရေ၊ မရှက်ကုန်။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ၊ မှားယွင်းသောအယူကို ကောင်းစွာ ယူကုန် (ဆောက်တည်ကျင့်သုံးကုန်) သော။ (တေ) သတ္တာ၊ ထိုသတ္တဝါတို့သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ ဒုဂ္ဂတိသို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ရောက်ကုန်၏။ (ပါ-၃၁၆)
၂။အလဇ္ဇိတာယေ။ ။ “ဃာတေတာယံ(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၆)”ရုပ်ပြီးစေပုံကို နည်းမှီ၍ လဇ္ဇိ နောင် အရဟအနက်၌ တာယပစ္စည်းသက်၊ သ္မိံဝိဘတ်ကို ဧပြု၊ “လဇ္ဇနံ လဇ္ဇိ၊ လဇ္ဇိံ အရဟတီတိ လဇ္ဇိတာယံ-ရှက်ထိုက်သော အရာဝတ္ထု၊ န+လဇ္ဇိတာယံ အလဇ္ဇိတာယံ”ဟု ပြု၊ ဤအလို တဒ္ဓိတ် ပုဒ်တည်း။
မောဂ်- မောဂ်ပံ-၄, ၇၇။ ။ ထို၌ “ဃာတေတာယံ”ရုပ်ပြီးစေပုံကို နည်းမှီ၍ ရာယော တုမန္တာ(၄, ၇၇)သုတ်ဖြင့် လဇ္ဇိတုံနောင် အရဟတိအနက်၌ ရာယပစ္စည်းသက်၊ ရ်အနုဗန်ကိုချေ၊ ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿ(၄, ၁၃၂)သုတ် (နိဒီ-၃၃၁အလို တဒမိနာဒီနိသုတ်)ဖြင့် တုံ၏ ဥံကိုချေ၊ သ္မိံဝိဘတ်ကို ဧပြု၊ “လဇ္ဇိတုံ+အရဟတီတိ လဇ္ဇိတာယံ-ရှက်ခြင်းငှာ ထိုက်သောအရာဝတ္ထု”ဟု ပြု၊ ဤအလိုလည်း တဒ္ဓိတ်ပုဒ်ပင်တည်း။
နီတိသုတ္တ-၄၅၅။ ။ လဇ္ဇဓာတ်, တဗ္ဗပစ္စည်း, ဣလာ, သ္မိံသက်၊ လဇ္ဇိတော တဗ္ဗဿ သဝိဘတ္တိကဿ တာယေသုတ်, ဝိဗော၊၈၁အလို ဃပတော သ္မိံ ယံ ဝါ၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် သ္မိံနှင့်တကွ တဗ္ဗပစ္စည်းကို တာယေပြု၊ “လဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ လဇ္ဇိတာယံ”ဟုပြု၊ ဤအလို ကိတ်ပုဒ်တည်း။
နိဒီ-၄၇၇၊ ၄၇၈။ ။ လဇ္ဇဓာတ်, တာယပစ္စည်း, ဣလာ, သ္မိံဝိဘတ်၊ သ္မိံကို ဧပြု၊ နီတိ သုတ္တနည်းတူ “လဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ လဇ္ဇိတာယံ”ဟု ပြု၊ ကိတ်ပုဒ်ပင်တည်း။
နီတိသုတ္တနိ၊၁၊၂၃၁။ ။ ထို၌ ၂နည်းဆိုရာ ဒုတိယနည်းအလို “ပုဏ္ဏမာယေ(ခု၊၄၊၃၂၀)”ကဲ့သို့ အလဇ္ဇိတာနောင် သ္မိံသက်၊ ပုဏ္ဏမာတော သ္မိံနော အာယေ ဂါထာယံ(နီတိ-၄၅၄) သုတ်, ဝိဗော၊၈၁အလို ဃပတော သ္မိံ ယံ ဝါ၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် သ္မိံကို အာယေပြု၊ “လဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ လဇ္ဇိ၊ လဇ္ဇိယေဝ လဇ္ဇိတာ(ရှက်ထိုက်သောအရာ)”ဟု ပြု၊ ဤအလို တဒ္ဓိတ်ပုဒ်တည်း။
ပထမနည်း။ ။ ပထမနည်းအလို “အလဇ္ဇိတာ+ယေ”ဟု ၂ပုဒ်ခွဲ၏၊ အလဇ္ဇိတာနောင် နာကို အာယပြု၍ “အလဇ္ဇိတာယ”ဟု ဆိုလိုလျက် ယချေ၊ နာဝိဘတ်ကို ကံအနက်ဟုယူကာ “ယေ-တို့သည်၊ အလဇ္ဇိတာ-မရှက်အပ်သော ထမင်းခွက်ကို၊ လဇ္ဇန္တိ”ဟု ပေး၏၊ ဒုတိယနည်း အတိုင်း ဝိဂြိုဟ်ဆိုပါ။
သက္ကတအလို။ ။ လဇ္ဇဓာတ်, တဝျပစ္စည်း၊ ဝကိုချေ, တ၌ဒီဃပြု၊ ပါဠိ၌ တဗျပစ္စည်း, ဗကိုချေ, တ၌ဒီဃပြုရာ၏၊ “လဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ လဇ္ဇိတာယံ”ဟု ပြု(ပယောဂနိ၊၂၊၄၁၀)။
တစ်နည်းကြံ။ ။ မောဂ်-၅, ၆၁သုတ်၌ တေဝ တုံပစ္စည်းတို့နှင့် အနက်တူ “တာယေ” ပစ္စည်းကို တွေ့ရ၏၊ ဝိဗော၊၂၅၉၌ ဣစ္ဆတ္ထေသု-စသောသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် သက်၏၊ တာယေ ပစ္စည်း၏ ဟောမြဲအနက်မှာ ဘောအနက်ဖြစ်သော်လည်း “မာရာဓေယျံ ပဟာတေဝ (စိတ္တဝဂ်၊ မေဃိယတ္ထေရဝတ္ထု)၊ ပဂုဏော ကထတဝေ(ဝိ၊၃၊၅၀၃)”စသည်၌ တဝေပစ္စည်းသည် ကံအနက် ကို ဟောသကဲ့သို့ လဇ္ဇိတာယေ၌လည်း “ကံအနက်၌ တာယေပစ္စည်း”ဟုကြံလျှင် သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
ဝိဘတ်, အနက်။ ။ လဇ္ဇိတာယေကို ဧကပဒ(တစ်ပုဒ်တည်း)ယူသော ရှေ့နည်းများ အလို “လဇ္ဇိတဗ္ဗေန”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ကရိုဏ်းအနက်၌ သတ္တမီသက်၊ (တစ်နည်း)ဩကာသအနက်၌ သတ္တမီသက်၊ (တစ်နည်း) “ဟိရိယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃)” အဖွင့်ကို မှီး၍ ကံအနက်၌ သတ္တမီသက်။ (နီတိသုတ္တ နိ၊၁၊၂၃၂၊၂၃၃၊ နိဒီနိ-၂၃၃)
သတ္တမီကောင်း။ ။ “လဇ္ဇိတဗ္ဗေန”ကို ကြည့်၍ တတိယာဝိဘတ်ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ သို့သော် နောက်ဂါထာများ၌ “အဘယေ, အဝဇ္ဇေ”ဟု သတ္တမီဖြင့်ရှိသောကြောင့် သတ္တမီယူ ခြင်းက ပိုကောင်း၏။
တစ်ပုဒ်ကောင်း။ ။ “ဃာတေတာယံ, ဇာပေတာယံ, ပဗ္ဗာဇေတာယံ(မ၊၁၊၂၉၃)၊ အတသိတာယေ(သံ၊၂၊၄၇)”ဟူသော အလားတူပုဒ်များနှင့် “အဘယေ ဘယဒဿိနော၊ အဝဇ္ဇေ ဝဇ္ဇမတိနော”ဟူသော နောက်ဂါထာများကိုထောက်လျှင် တစ်ပုဒ်တည်းယူခြင်းက ပိုကောင်း၏။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
(ယေ သတ္တာ၊ တို့သည်။) အဘယေ၊ ကြောက်ဖွယ်မဟုတ်သော ဆွမ်းခွက်၌။၁ ဘယဒဿိနော၊ ကြောက်ဖွယ်ဟုထင်, ရှုမြင်လေ့ရှိကုန်၏။ [ဘယတော+ဒဿိနော ဘယ၊ ဒဿိနော။] ဘယေ စ၊ ကြောက်ရွံ့စဖွယ်, အင်္ဂါကြီးငယ်၌ကား။ အဘယဒဿိနော၊ ကြောက်ဖွယ်မဟုတ်ဟု ရှုမြင်လေ့ရှိကုန်၏။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ၊ ကုန်သော။၁ (တေ) သတ္တာ၊ တို့သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ သို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကုန်၏။ (ပါ-၃၁၆)
နိဂဏ္ဌဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ အဘယေ ။ ။ “ဘာယိတဗ္ဗန္တိ ဘယံ၊ န+ဘယံ အဘယံ”ဟု ပြု၊ နီတိသုတ္တနိ၊၁၊၂၃၃တွင် အဘယေ, ဘယေ၌ ဟိတ်(နိမိတ်)အနက်ယူ၍ “အဘယေ-ကြောင့်၊ ဘယဒဿိနောဘေးဟု ရှုလေ့ရှိကုန်၏”ဟု တစ်နည်းပေးသည်၊ ဘယဒဿိနောစသည်ကို သတ္တာ၏ ဝိသေသန ယူ၍ “အဘယေ-၌၊ ဘယဒဿိနော-ကုန်သော၊ ဘယေ စ-ကား၊ အဘယဒဿိနော-ကုန်သော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ-ကုန်သော၊ သတ္တာ-တို့သည်၊ ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
၁။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ။ ။ “တံ သမာဒိယိတွာ ဝိစရန္တာ”ဟူသော အဖွင့်အလို “သမာဒိ- ယန္တီတိ သမာဒါနာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ+မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ”ဟု ပြု၊ “မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမာဒိန္နတ္တာ”ဟူသော နောက်ဝတ္ထုအဖွင့်အလို “သမာဒီယတေတိ သမာဒါနာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ+သမာဒါနာ ယေသန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ-ကောင်းစွာယူအပ်သော မှားယွင်းသောအယူရှိသူတို့”ဟု ပြု၊ ချဲ့ဥုးအံ့-သမာဒိန္နတ္တာ သည် သမာဒါနာ၏ အဖွင့်တည်း၊ သမာဒိန္နကို ကမ္မသာဓ်ယူလျှင် သမာဒါနအရ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကို ရသဖြင့် ဗဟုဗ္ဗီဟိပြုရသည်၊ သမာဒိန္နကို ကတ္တုသာဓ်ယူလျှင် ရှေ့နည်းအတိုင်းပြု၊ သို့သော် ကမ္မသာဓ်သာ အတွေ့များသဖြင့် “မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမာဒိန္နတ္တာ”ဟူသော အဖွင့်အလို ဗဟုဗ္ဗီဟိကြံ ခြင်းသာ ပိုကောင်း၏၊ “သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာတိ ဂဟိတသမ္မာဒဿနာ(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၇၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၉)”ဟူသော အဖွင့်နှင့်လည်း ညီ၏၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာလည်း နည်းတူပင်။
֍ * ၉-တိတ္ထယသာဝကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
(ယေ သတ္တာ၊ တို့သည်။) အဝဇ္ဇေ၊ အပြစ်မဟုတ်သောတရား၌။ ဝါ၊ အပြစ် ကင်းကွာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, တရားကောင်း၌။ ဝဇ္ဇမတိနော၊ အပြစ်ဟု ဖြစ်သော မှတ်ထင်ခြင်းရှိကုန်၏။ ဝါ၊ အပြစ်ဟုဖြစ်သော အယူရှိကုန်၏။၂ ဝဇ္ဇေ စ၊ အပြစ်ဖြစ်သောတရား၌ကား။ ဝါ၊ အပြစ်မှန်စွာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, မကောင်း သော တရား၌ကား။ အဝဇ္ဇဒဿိနော၊ အပြစ်မဟုတ်ဟု ရှုလေ့ရှိကုန်၏။ [ပဿန္တိ သီလေနာတိ ဒဿိနော။ အဝဇ္ဇံ+ဣတိ+ဒဿိနော အဝဇ္ဇဒဿိနော။] မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ၊ ကုန်သော။ (တေ) သတ္တာ၊ တို့သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ သို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကုန်၏။ [“အဝဇ္ဇေ, ဝဇ္ဇေတို့ကို ရှေ့ဂါထာ အဘယေ, ဘယေကဲ့သို့ ဟိတ်အနက်လည်း ပေးနိုင်သည်။ ထို့ပြင်“ဝဇ္ဇဉ္စ ဝဇ္ဇတော ဉတွာ”ကို ကြည့်၍ ကံအနက်လည်း သင့်သည်။] (ပါ-၃၁၈)
၂။ဝဇ္ဇမတိနော။ ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ ဝဇ္ဇံ၊ [ဝဇ္ဇ+အ၊-ပါစိယော-၆၄၆။] ဝဒိတဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဇ္ဇံ၊ [ဝဒ+ဏျ၊ ဝ၌ ဝုဒ္ဓိပြု, ဝဒမဒ-စသောသုတ်ဖြင့် ဓာတွန်ဒ်နှင့်တကွ ဏျကို ဇ္ဇပြု, ဝါ၌ ရဿပြု၊- နီတိဓာတု-၉၈၊ ရူ-၅၅၄။] မညတိ ဇာနာတီတိ မတိ၊ မနနံ ဝါ မတိ(နီတိသုတ္တ-၃၁၈)၊ မနတိ ဇာနာတိ ဧတာယာတိ မတိ(နိဒီ-၄၈၂)၊ ဝဇ္ဇံ ဣတိ+ဥပ္ပန္နာ+မတိ ယေသန္တိ ဝဇ္ဇမတိနော၊ “ယောနံ နော” ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် အကတရဿဣနောင် ယောဝိဘတ်ကို နောပြု။
သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ။
ဝဇ္ဇံ၊ အပြစ်ဖြစ်သောတရားကို။ ဝါ၊ အပြစ်မှန်စွာ, မစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, မကောင်းသောတရားကို။ ဝဇ္ဇတော၊ အပြစ်ဟူ၍။ ဉတွာ စ၊ သိ၍လည်းကောင်း။ အဝဇ္ဇံ၊ အပြစ်မဟုတ်သောတရားကို။ ဝါ၊ အပြစ်ကင်းကွာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ထို၏ဖြစ်ကြောင်း, တရားကောင်းကို။ အဝဇ္ဇတော၊ အပြစ်မဟုတ်ဟူ၍။ ဉတွာ စ၊ လည်းကောင်း။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ၊ မှန်သောအယူကို ကောင်းစွာယူကုန်သော။ သတ္တာ၊ တို့သည်။ သုဂတိံ၊ သုဂတိသို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကုန်၏။ (ပါ-၃၁၉) [နိယမ အနိယမထည့်၍ “ (ယေ သတ္တာ၊ တို့သည်။) ဝဇ္ဇဉ္စ၊ ကိုလည်း။ ဝဇ္ဇတော၊ ၍။ အဝဇ္ဇဉ္စ၊ ကိုလည်း။ အဝဇ္ဇတော၊ ၍။ (ဇာနန္တိ၊ သိကုန်၏။) ဉတွာ၊ ၍။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ၊ ကုန်သော။ (တေ) သတ္တာ၊ တို့သည်။ သုဂတိံ၊ သို့။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်၏။]
တိတ္ထိယသာဝကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နိရယဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂၃-နာဂဝဂ်
֍ * ၁-အတ္တဒန္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ, ဒုဿီလော ဟိ ဗဟုဇ္ဇနော။
နာဂေါ၊ ဆင်ပြောင်သည်။ သင်္ဂါမေ၊ စစ်မြေပြင်၌။ စာပတော၊ လေးမှ။ ပတိတံ၊ မိမိ၌ ကျလာသော။ သရံ၊ မြားကို။ (တိတိက္ခတိ) ဣဝ၊ သည်းခံသကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ ဤအတူသာလျှင်။) အဟံ၊ ငါသည်။ အတိဝါကျံ၊ လွန်ကျူးစော်ကား, မောက်မှားသော စကားကို။ ဝါ၊ အရိယာတို့ပြောဆိုရိုး စကားရှစ်မျိုးကို ကျော်လွန်၍ဖြစ်သောစကားကို။ [အတိက္ကမ္မ+ပဝတ္တံ+ဝါကျံ အတိဝါကျံ။ ရူဋီ-၂၀၅။] တိတိက္ခိဿံ၊ သည်းခံအံ့။ ဟိ၊ သည်း ခံသင့်၏။ ဗဟုဇ္ဇနော၊ များစွာသောင်းပြောင်း, လောကီလူအပေါင်းသည်။ ဒုဿီလော၊ သီလမရှိ။ (ပါ-၃၂၀) [ဟိကို ကာရဏတ္ထယူ၍ “ (ကသ္မာ၊ နည်း။) ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ ဗဟုဇ္ဇနော၊ သည်။ ဒုဿီလော၊ မရှိ။ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း) ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။]
ဒန္တော သေဋ္ဌော မနုဿေသု, ယော’တိဝါကျံ တိတိက္ခတိ။
သမိတိံ၊ ဥယျာဉ်, ကစားဝိုင်းစသော လူအများစုဝေးရာသို့။ (ဂစ္ဆန္တာ၊ သွားသူ တို့သည်။ ဝါ၊ ကုန်လသော်။) ဒန္တံ၊ ယဉ်ကျေးသော နွားမြင်းကို။ နယန္တိ၊ ယာဉ်၌ ကပ် ဆောင်ကြကုန်၏။ ရာဇာ၊ မင်းသည်။ ဒန္တံ၊ ယဉ်ကျေးသော နွားမြင်းကို။ အဘိရုဟတိ၊ တက်စီး၏။ [ဆန်းကြောင့် ရု၌ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “အဘိရူဟတိ”ဟု ရှိသည်။] မနုဿေသု၊ လူတို့တွင်။ ယော၊ အကြင်သူသည်။ အတိဝါကျံ၊ ကို။ တိတိက္ခတိ၊ သည်းခံ၏။ (သောထိုသူကို။ ဝါ၊ သည်။) ဒန္တော၊ မဂ်၄-ပါးဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သေဋ္ဌောအထူးသဖြင့် ချီးမွမ်းအပ်, ကောင်းမြတ်၏။ (ပါ-၃၂၁)
၁။သမိတိံ။ ။ သမယန္တိ မိလန္တျဿန္တိ သမိတိ၊ ဣ ဂတိမှိ ဣတ္ထိယံ တိ၊ မိလနမေကီဘာဝေါ(ဓာန်-ဋီ-၄၁၄)၊ သဟ အဝယဝေန ဧတီတိ သမိတိ(ဓာန်-ဋီ-၆၃၁)၊ သဟ အယနံ သမိတိ (နိဒီ-၅၅၈)၊ သံယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ အဿန္တိ သမိတိ(အမရဋီ)။ [စစ်ထိုးခြင်း, ပေါင်းဆုံခြင်း, သဘင်အစည်း အဝေး(အမရ-၂၃, ၇၀)၊ စုဝေးခြင်း, အစည်းအဝေး, လူစုလူဝေးရှိရာပွဲသဘင်၊ ( f.) an assembly, a society.(C.P.E.D)]
ကုဉ္ဇရာ စ မဟာနာဂါ, အတ္တဒန္တော တတော ဝရံ။
အဿတရာ၊ အဿတိုရ်မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ လားတို့သည်လည်းကောင်း။၂ အာဇာနီယာ စ၊ အာဇာနည်မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ (မြင်းလိမ္မာတို့သည် လည်းကောင်း။)၁ သိန္ဓဝါ စ၊ သိန္ဓဝတိုင်း၌ ပေါက်ဖွားသော မြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ သိန္ဓောမြင်းတို့သည်လည်းကောင်း။၂ ကုဉ္ဇရာ၊ တောင်ကမ်းပါးပြတ်၌ မွေ့လျော်ကုန် သော။၃ မဟာနာဂါ စ၊ ကြီးသောဆင်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ဆင်ပြောင်တို့သည် လည်းကောင်း။ ဒန္တာ၊ ဆုံးမအပ်ကုန်သော်သာ။ ဝါ၊ ယဉ်ကျေးကုန်မှသာ။ ဝရံ၊ မြတ်၏။ အတ္တဒန္တော၊ မဂ်လေးပါးတို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူသည်။၄ တတော၊ ထိုမြင်းဆင်တို့ ထက်။ ဝရံ၊ မြတ်၏။ (ပါ-၃၂၂)
အတ္တဒန္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။အဿတရာ။ ။ အဖေရော အမေပါ မြင်းမျိုးဇာတ်ရှိမှ အစဉ်အလာအရ “အဿ (မြင်း)” ဟု ဆိုရ၏၊ အဿတရ(လား)ကား အမေက မြင်းမ, အဖေက မြည်းဖိုတည်း၊ အဖေက မျိုးမတူ, ဇာတ်ခြားသောကြောင့် ၎င်းတို့မှ ပေါက်ဖွားလာသော သားသမီးတို့သည် အစဉ်အလာ မျိုးရိုးမှ ယုတ်လျော့၏၊(မြင်းဇာတ်ပျက်၍ အမျိုးမစစ်ကပြားဖြစ်၏)၊ထိုကြောင့် ဝစ္ဆာဒီဟိ တနုတ္တေ တရော(မောဂ်- ၄, ၅၆၊ ပါ-၅, ၃, ၉၁)သုတ်ဖြင့် တနုတ္တ(မြင်းဇာတ်၏ လျော့ပါးခြင်း)အနက်၌ အဿနောင် တရပစ္စည်းသက်၊ “အဿဿ (အဿဘာဝဿ)+တနုတ္တာနိ အဿတရာ”ဟုပြု (မောဂ်နိ၊၂၊၉၅၊ တတွဗောဓိနီ-၃၁၇)၊ “ဝိသေသေန+အဿာ အဿတရာ၊[အဿ+ဝိသေသ အနက် တရပစ္စည်း၊-နီတိသုတ္တ-၇၈၆။] အဿံ တရန္တီတိ အဿတရာ[အဿ+တရ+အ၊-ဓမ္မဋီ၊ ဓာန်-ဋီ-၃၆၉၊]”ဟုလည်း ပြု။
၁။အာဇာနီယာ။ ။ အာ ဘုသော ကာရဏာကာရဏံ ဇာနန္တီတိ အာဇာနီယာ(ဓာန်-ဋီ-၃၆၉)၊ အာသု သီဃံ အဿဒမ္မသာရထိနော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တီတိ အာဇာနီယာ(ဓမ္မဋီ)။ [အာ+ ဉာ+အနီယ၊ (တစ်နည်း) အာ+ဉာ+နာ+ဏျ၊ နောက်နည်းအလို ဤလာ။]
၂။ သိန္ဓဝါ။ ။ သန္ဒန္တိ ပသဝန္တီတိ သိန္ဓူ၊ [သန္ဒ+ကု၊ အ-ကို ဣ, ဒကို ဓပြု၊-မောဂ်-၇၊၆။] “သီ”တိ သဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ဓုနန္တိ ကမ္ပန္တီတိ သိန္ဓူ၊ [သိ+ဓူ+ကွိ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀။] သိန္ဓူနမဒူရ- ဘဝေါ ဇနပဒေါပိ သိန္ဓဝေါ၊ တတြ ဘဝါ သိန္ဓဝါ၊ [သိန္ဓု+ဏ၊ သံယောဂန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ၊-ဓာန်-ဋီ-၃၆၈။] သိန္ဓူသု ဇာတာ သိန္ဓဝါ၊ ဧတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ အဝါဒေသော၊[သိန္ဓု+ဏ၊-ရူဋီ၊၁၆၇။] သိန္ဓု- ရဋ္ဌေ ဇာတာ, သိန္ဓုနဒီတီရေ ဝါ ဇာတာ, သိန္ဓုပဗ္ဗတေ ဝါ ဇာတာတိ သိန္ဓဝါ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၇၆)။ သိန္ဓု အဘိဇနော (ဝိဇာတဒေသော) ယေသန္တိ သိန္ဓဝါ(ကပ္ပဒ္ဒုမ)။
၃။ ကုဉ္ဇရာ။ ။ အပ္ပမာဒဝဂ်, သမာဝတီဝတ္ထု၌ ဥတ္တမအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ မဟာနာဂါအရ နဂါးစသည်ကို မယူဘဲ ဆင်ကိုယူစေလိုသောကြောင့် “ကုဉ္ဇရသင်္ခါတာ”ဖွင့်သည်ဟု နောက်ထပ်စဉ်းစားမိ၏၊ ထိုကြောင့် “ကုေဉ္ဇ (ဂိရိတဋေ) ရမန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ၊ [ကုဉ္ဇ+ရမု+ကွိ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၊]”ကို ကြည့်၍ ပေးလိုက်သည်၊ ထို့ပြင် “ကုေဉ္ဇ ရဝန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-တောင်ကမ်းပါးပြတ် ၌ ကြိုးကြာသံကို အော်မြည်တတ်သောဆင်တို့၊ [ကုဉ္ဇ+ရု+ကွိ၊] ကုံ (ပထဝိံ) ဇရယန္တီတိ ကုဉ္ဇရာမြေကို (ဖျက်ဆီးသောအားဖြင့်) ဆွေးမြည့်စေတတ်သော ဆင်တို့၊ [ကု+ဇရ+ကွိ၊-ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၊] ကုဉ္ဇာ (ဟနူ)+ဧတေသံ သန္တီတိ ကုဉ္ဇရာ-မေးရှိသော ဆင်တို့၊ [ကုဉ္ဇ+ရ၊-ရူ-၂၄၃။]”ဟူသော ဝိ ဂြိုဟ်များကို ကြည့်၍လည်း ပေးနိုင်သေး၏။
၄။အတ္တဒန္တော။ ။ ယော ပန စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ အတ္တနော ဒန္တတာယ အတ္တ- ဒန္တော(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉)။ ဤအဖွင့်အလို “ယော”ဟု ကတ္တားရှိသောကြောင့် “အဒမီတိ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-မဂ်၄ပါးတို့ဖြင့် မိမိကို ဆုံးမပြီးသူ(ရူဋီ, ၁၁၃)”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-မိမိကို ဆုံးမခြင်းရှိသူ”ဟု ပြု။ (တစ် နည်း) “အတ္တဒန္တော-မိမိ၏ ယဉ်ကျေးခြင်းသည်၊ (မိမိကို ဆုံးမခြင်းသည်)၊ တတော-တိုဆင်မြင်း အာဇာနည်တို့ ယဉ်ကျေးခြင်းထက်၊ ဝရံ”ဟုလည်း ပေး၏၊ ထိုအလို “ဒမနံ ဒန္တော၊ အတ္တနော+ ဒန္တော အတ္တဒန္တော”ဟု ပြု။(နီတိသုတ္တနိ၊၁၊၃၂၂၊ ရူဘာ၊၁၊၄၅၈)
မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။ ။ ယော ပန စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေန အတ္တဒန္တေန ဒန္တတာယ အတ္တ- ဒန္တော။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-မဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ”ဟုပြု၊ (တစ် နည်း) “အတ္တာ စ+သော+ဒန္တော စာတိ အတ္တဒန္တော(ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်)၊ အတ္တဒန္တေန '+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ယဉ်ကျေးပြီးသော မဂ်စိတ်၄ပါးဖြင့် ဆုံးမပြီးသူ၊ [“အတ္တဒန္တဒန္တော”ဟု ဆိုလို လျက် ရှေ့ဒန္တကိုချေ၊]”ဟု ကြံ။
အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၁။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ အတ္တနာယေဝ ဒန္တံ၊ န အညေဟိ ဒမထံ ဥပနီတံ။
ဤအဖွင့်အလို “အတ္တနာ+ဒန္တော အတ္တဒန္တော-ကိုယ်တိုင်သာလျှင် ဆုံးမပြီးသူ”ဟု ပြု။
ပေတ၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။ ။ အတ္တဒန္တန္တိ ဥတ္တမေန ဒမထေန ဒမိတစိတ္တံ။ ဤအဖွင့်အလို “အတ္တာ+ဒန္တော ယဿာတိ အတ္တဒန္တော-အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီးသော စိတ်ရှိသူ”ဟု ပြု။ [ဥတ္တမဒမထော နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊-အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။]
֍ * ၂-ဟတ္ထာစရိယပုဗ္ဗကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယထာ’တ္တနာ သုဒန္တေန, ဒန္တော ဒန္တေန ဂစ္ဆတိ။
ဟိ၊ မှန်၏။၁ ဒန္တော၊ ယဉ်ကျေးပြီးသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဒန္တေန၊ ရှေ့အဖို့၌ ဣန္ဒြေ တို့ကို ဆုံးမခြင်းဖြင့် ဆုံးမအပ်ပြီး (ယဉ်ကျေးပြီး) သော။၂ သုဒန္တေန၊ နောက်အဖို့၌ အရိယာမဂ်ကို ဖြစ်ပွားစေခြင်းဖြင့် ကောင်းစွာဆုံးမအပ်ပြီးသော။ အတ္တနာ၊ အရဟတ္တ ဖိုလ်စိတ်ဖြင့်။၁ အဂတံ၊ အိပ်မက်၌သော်မှလည်း မရောက်အပ်ဘူးသော။ ဒိသံ၊ နိဗ္ဗာန် အရပ်သို့။၂ ဂစ္ဆတိ ယထာ၊ သွားရောက်နိုင်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။ ကောစိ ပုဂ္ဂလော၊ တစ်စုံတယောက်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဧတေဟိ ယာနေဟိ၊ ဤဆင်ယာဉ်အစရှိသော ယာဉ်တို့ဖြင့်။ အဂတံ၊ သော။ ဒိသံ၊ သို့။ န ဂစ္ဆေယျ၊ မသွားမရောက်နိုင်။ (ပါ-၃၂၃)
ဟတ္ထာစရိယပုဗ္ဗကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ဟိ။ ။ ကျက်မှတ်လွယ်ကူစေရန် ဒဠှီကရဏအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ ကာရဏိ အနက်ယူ၍ “(ကသ္မာ-အဘယ်ကြောင့်၊ အတ္တဒန္တော-သည်၊ တတော-ထက်၊ ဝရံ-နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)-အကြင်ကြောင့်၊ ဒန္တေန ၊ပေ၊ န ဂစ္ဆေယျ-နိုင်၊ (တသ္မာ-ကြောင့်၊ အတ္တဒန္တော-သည်၊ တတော-ထက်၊ ဝရံ-၏)”ဟု အဖွင့်အတိုင်းလည်း ပေးနိုင်သည်။ [န ဟိတက်ရာ, ဟိနက်မှာ, ဟိတ်ပါဒဠှီစွဲ။]
၂။ဒန္တေန သုဒန္တေန။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “ပုဗ္ဗဘာဂေ ဣန္ဒြိယဒမေန”သည် ဒန္တေန၏အဖွင့်, “အပရဘာဂေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ”သည် သုဒန္တေန၏ အဖွင့်တည်း၊ ထိုကြောင့် မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅၊ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈တို့အတိုင်း ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “ပုဗ္ဗဘာဂေ ဣန္ဒြိယဒမေန ဒန္တေန”ဟု ရှိရမည်၊ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “ဒန္တေန”ပုဒ်ကျနေသည်၊ “အတ္တနာ ပန သုဒန္တေန သက္ကာ အဂတပုဗ္ဗံ ဌာနံ ဂန္တုံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၀)”ဟူသော စကားအရ ဒန္တေန သုဒန္တေနတို့သည် အတ္တနာ၏ ဝိသေသနတို့တည်း။
၃၀ါကျယူပုံ။ ။ (က) န ဟိ..ဒိသံ၊ (ခ) ယထာတ္တနာ သုဒန္တေန၊ (ဂ) ဒန္တော ဒန္တေန ဂစ္ဆတိ”ဟု ၃၀ါကျယူ၍ “သုဒန္တေန-သော၊ အတ္တနာ-ကိုယ်စိတ်ဖြင့်၊ အဂတံ ဒိသံ-ကို၊ ဂစ္ဆေယျ ယထာ-သို့၊ ဧတေဟိ ယာနေဟိ-တို့ဖြင့်၊ အဂတံ ဒိသံ န ဟိ ဂစ္ဆေယျ-နိုင်၊ ဒန္တော-သည်၊ ဒန္တေန- ယဉ်ကျေးခြင်းကြောင့်၊ အဂတံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
ဝိသေသနအသီးအသီး။ ။ ဒန္တေနသည် ဒန္တော၏ ဝိသေသန, သုဒန္တေနကား အတ္တနာ၏ ဝိသေသနဟု အသီးအသီးယူ၍ “ဒန္တေန-ဣန္ဒြေတို့ကို ဆုံးမခြင်းဖြင့်၊ ဒန္တော-သည်၊ သုဒန္တေနသော၊ အတ္တနာ-ဖြင့်၊ အဂတံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ ယထာ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
၁။အတ္တနာအရ။ ။ “ယထာတ္တနာ..ဂစ္ဆတိ”ဟူသော ဥပမေယျဘက်၌ ယာနေဟိသည် ကရိုဏ်းဖြစ်သကဲ့သို့ “န ဟိ..ဒိသံ”ဟူသော ဥပမာနဘက်၌ အတ္တနာသည် ကရိုဏ်းတည်း၊ “ဒန္တဘူမိံ(ယဉ်ကျေးသူတို့ ရောက်အပ်သောဘုံသို့) ပါပုဏာတိ”ကို ကြည့်၍ အတ္တနာအရ အရ- ဟတ္တဖိုလ်စိတ်ကိုယူ၊ မှန်၏-ဒန္တဘူမိဟူသည် “ဒန္တဘူမိန္တိ အရဟတ္တံ(သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၀၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅၊ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈)”ဟူသော အဖွင့်အရ အရဟတ္တဖိုလ်တည်း၊ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် ဖိုလ်၄ပါး လုံးကို ယူနိုင်သည်။ [ဧတေဟိ ယာနေဟိ၏ အနိယမထည့်လိုမူ “ယာနိ ယာနာနိ-အကြင် ဆင်မြင်းစသော ယဉ်တို့သည်၊ (သန္တိ)”ဟု ထည့်ပါ။]
၂။ဒိသံ။ ။ သကလာယ ပဋိပတ္တိယာ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ အဘိသန္ဒဟီယတီတိ ဒိသာ၊ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ ဝါ ပရမံ သုခန္တိ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ ကထီယတီတိ ဒိသာ၊ သဗ္ဗဒုက္ခံ ဝါ ဒိဿန္တိ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ ဥဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဒိသာ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၃)။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာဒိဝသေန ဒိဿတိ အပဒိဿတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဒိသာ(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀)။
֍ * ၃-ပရိဇိဏ္ဏဗြာဟ္မဏပုတ္တဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တေ မံ ဒါရေဟိ သံပုစ္ဆ, သာဝ ဝါရေန္တိ သူကရံ။
ယေဟိ ဇာတေဟိ၊ အကြင်သားတို့ကြောင့်။ ဝါ၊ တို့ဖြင့်။ နန္ဒိဿံ၊ နှစ်သက်ဝမ်း မြောက်ခဲ့ရပြီ။ [နန္ဒိဿန္တိ အဘိနန္ဒိံ၊ အတီတတ္ထေ ဟိ ဣဒံ အနာဂတဝစနံ။ သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၇။] ယေသံ၊ အကြင်သားတို့၏။ ဘဝံ စ၊ ကြီးပွားတိုးတက်ခြင်းကိုလည်း။ ဣစ္ဆိဿံ၊ လိုလား တောင့်တခဲ့ရပြီ။ [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် သ်တစ်လုံးကျေ။] သာ၊ ခွေးတို့သည်။၁ သူကရံ၊ ဝက်ကို။ ဝါရေန္တိ ဣဝ၊ တားမြစ်ပိတ်ဆို့ကုန်သကဲ့သို့။ (မြည်တမ်းအော်ဟစ်စေကုန်သကဲ့ သို့)။ (ဧဝံ၊ တူ။) တေ၊ ထိုသားတို့သည်။ ဒါရေဟိ၊ မယားတို့နှင့်။ သံပုစ္ဆ၊ တိုင်ပင်၍။၂ မံ၊ ကျွန်ုပ်ကို။ ဝါရေန္တိ၊ တားမြစ်ပိတ်ဆို့ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၃၉)
၁။သာ။ ။ သုနန္တိ ဂစ္ဆန္တိ သဒ္ဓါယန္တိ ဝါတိ သာ၊[သုန+အ၊ နချေ, ဥကို အာပြု၊ (တစ် နည်း) သုနဿုစသောသုတ်ဖြင့် သုနဟူသောပါဋိပဒိက၏ အစိတ်ဥနကို အာပြု၊ အဃော ရဿ- စသောသုတ်ဖြင့် အာကိုရဿ, ယောဝိဘတ်ကို အာပြု၊-ရူ-၆၇၊ ရူဋီ၊၄၆၊ ဓာန်-ဋီ-၅၁၉။] (တစ်နည်း) သာမိကဿ ဝစနံ သုဏန္တီတိ သာ။ [သု+အာ၊-နီတိသုတ္တ-၁၂၈၆။]
၂။သံပုစ္ဆ။ ။ သံ+ပုစ္ဆ+တွာ၊ တဒမိနာဒီနိသုတ်ဖြင့် တွချေ၊ အာကိုရဿပြု(မောဂ်နိ၂, ၂၈၉)၊ (တစ်နည်း)တွာကို ယပြု၊ တဒမိနာဒီနိဖြင့် ယချေ(နိဒီ-၅၀၆-၈)၊ (တစ်နည်း) “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ(ကွစိ ဓာတု)ဖြင့် တွာကိုချေ(ကစ်ဘာ၊၂၊၅၁၆၊ သပြေနိ၊၃၊၁၄၆)။ [သံပုစ္ဆနံ နာမ ဣဓ သမ္မန္တနန္တိ အာဟ “သဒ္ဓိံ မန္တယိတွာ”တိ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၇။]
ရက္ခသာ ပုတ္တရူပေန, တေ ဇဟန္တိ ဝယောဂတံ။
အသန္တာ၊ သူတော်မဟုတ်ကုန်သော။ ဇမ္မာ၊ ယုတ်မာကုန်သော။ ရက္ခသာ၊ ရက္ခိုသ်ဘီလူးတို့သည်။ [ရက္ခန္တိ အတ္တာနံ ဧတေဟီတိ ရက္ခသာ။ ရက္ခ+အသ။ အပါဒါနသာဓန။] ပုတ္တရူပေန၊ သား၏အသွင်ဖြင့်။ မံ၊ ကျွန်ုပ်ကို။ တာတ တာတာတိ၊ အဖေ အဖေဟူ၍။ ဘာသရေ ကိရ၊ ခေါ်ကုန်သတဲ့။၁ တေ၊ ထိုကျေးဇူးကန်းငြား, သားမိုက်များသည်။ ဝယောဂတံ၊ နောက်ဆုံးအရွယ်သို့ ရောက်နေသော။ မံ၊ ကို။ ဇဟန္တိ၊ စွန့်ပစ်ထားကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၄၀)
၃။ ကိရ။ ။ ကိရသဒ္ဒါ အရုစိ(မနှစ်သက်ခြင်း)အနက်ဟောတည်း၊ “ဇဟန္တိ ကိရ ပရိစ္စဇန္တိ ကိရာတိ ယောဇနာ(ဓမ္မယော-၇၈)”အဖွင့်အလို “ဇဟန္တိ ကိရ-ပစ်ထားကြသတဲ့”ဟုပေး၊ ကိရကို ဝိတ္ထာရ, ရှေ့၂ပါဒကို တစ်ဝါကျ, နောက်၂ပါဒကို တစ်ဝါကျယူ၍ “ကိရ-ချဲ့ဥုးအံ့၊ အသန္တာ-ကုန်သော၊ ဇမ္မာ-လူယုတ်မာတို့သည်၊ တာတ တာတာတိ ဘာသရေ၊ ရက္ခသာ-ရက္ခိုသ် ကောင်ဖြစ်ကုန်သော၊ တေ-တို့သည်၊ ပုတ္တရူပေန ဝယောဂတံ ဇဟန္တိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
ဗာလကာနံ ပိတာ ထေရော, ပရာဂါရေသု ဘိက္ခတိ။
ဇိဏ္ဏော၊ အားအင်ယိုယွင်း, အိုမင်းပြီးသော။ နိဗ္ဘောဂေါ၊ ထိုထိုကိစ္စ၌ မသုံး ထိုက်တော့သော။ (ထိုထိုကိစ္စ သုံးမရတော့သော)။ အဿော၊ မြင်းကို။ ခါဒနာ၊ ခဲစား ဖွယ်ရာ အဖြာဖြာမှ။ အပနီယတိ ဣဝ၊ ပယ်ရှားအပ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဗာလကာနံကျေးဇူးကန်းငြား, သားမိုက်များတို့၏။ ပိတာ၊ အဖေဖြစ်သော။ ထေရော၊ သားဆိုးအဖေ, တပေပေဆို, ဖအေအိုငါသည်။ ပရာဂါရေသု၊ သူတစ်ပါးအိမ်တို့၌။ ဘိက္ခတိ၊ တောင်းစား နေရ၏။ [အပနီယတိကို ရုဠှီနာမ်ကြံ၍ “ခါဒနာ၊ မှ။ အပနီယတိ၊ ပယ်ရှားအပ်သော။ အဿော ဣဝ၊ မြင်းကဲ့သို့”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။] (ဋ္ဌ-၂၄၁)
စဏ္ဍမ္ပိ ဂေါဏံ ဝါရေတိ, အထော စဏ္ဍမ္ပိ ကုက္ကုရံ။
မေ၊ ငါ၏။ အနဿဝါ၊ စကားနားမထောင်ကုန်သော။ (ယေ) ပုတ္တာ၊ အကြင် သားတို့သည်။ (သန္တိ၊ ရှိကုန်၏။ တေဟိ၊ ထိုသားတို့ထက်။) ဒဏ္ဍော ဧဝ၊ တောင်ဝှေး သည်သာ။ သေယျော၊ သာ၍ ကောင်းမြတ်ပါသေး၏။ (ဒဏ္ဍော၊ တောင်ဝှေးသည်။) စဏ္ဍံ၊ ကြမ်းတမ်းသော။ ဂေါဏံပိ၊ နွားကိုလည်း။ ဝါရေတိ၊ တားမြစ်နိုင်၏။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ စဏ္ဍံ၊ သော။ ကုက္ကုရံပိ၊ ခွေးကိုလည်း။ ဝါရေတိ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၂၄၂)
၁။ ယေဉ္စ။ ။ အထက်၌ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀အလို ယေဉ္စကို အနက်မဲ့ယူပေးခဲ့သည်၊ ပတိ သေဓအနက်ယူ၍ “ဒဏ္ဍောဝ-သာ၊ သေယျော-၏၊ မေ-၏၊ အနဿဝါ-ကုန်သော၊ ပုတ္တာ-တို့သည်၊ ယေဉ္စ သေယျော-မမြတ်”ဟုလည်း ပေး။ [အထက်၌ ကိရကို အနက်မဲ့ကြံသည်၊ ပက္ခန္တရကြံ၍ “ကိရ-သားမိုက်သားဆိုး, အကျိုးမလှ, တစ်မျိုးပြရသော်၊ မေ-၏”စသဖြင့်လည်း ပေးကြ၏။]
ဓမ္မယော-၇၉။ ။ ထို၌ ယေဉ္စကို “ယံ+စေ”ဟု ခွဲ၍ ယံ၌ ဝစနဝိပလ္လာသ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသ ကြံ၏၊ ကိရကိုလည်း ကာရဏအနက်ယူ၍ တတိယပါဒမှ နောက်ဂါထာအဆုံးအထိ ကာရဏ ဝါကျဟု ယူ၏၊ ထိုအလို “မေ-၏၊ ယံ (ယေ) ပုတ္တာ-အကြင်သားတို့သည်၊ အနဿဝါ-ကုန်သည်၊ စေ (ဟောန္တိ)-အကယ်၍ ဖြစ်ကုန်အံ့၊ (ဧဝံသတိ-သော်၊ တေသံ ပုတ္တာနံ-တို့ထက်၊) ဒဏ္ဍောဝ သေယျော၊ ကိရ (ကသ္မာ)-အဘယ်ကြောင့်၊ သေယျော-နည်း? (ယသ္မာ-ကြောင့်၊) ဒဏ္ဍော ... ဝါရေတိ၊ အန္ဓကာရေ..ပတိတိဋ္ဌတိ၊ (တသ္မာ သေယျော)”ဟု ပေးပါ။
ဒဏ္ဍဿ အာနုဘာဝေန, ခလိတွာ ပတိတိဋ္ဌတိ။
အန္ဓကာရေ၊ အမိုက်မှောင်၌။ (တံ၊ ထိုတောင်ဝှေးကို။) ပုရေ၊ ရှေ့၌။ (ကတွာပြု၍။ ဝါ၊ ထား၍။ ဂန္တုံ၊ သွားခြင်းငှာ။ ဝါ၊ ကြောင့်။ သုခံ၊ ချမ်းသာသည်။) ဟောတိ၊ ဖြစ်၏။ ဒဏ္ဍဿ၊ တောင်ဝှေး၏။ အာနုဘာဝေန၊ အာနုဘော်ကြောင့်။ (အစွမ်းကြောင့်)။ ဂမ္ဘီရေ၊ ရေနက်ရာအရပ်၌။ ဂါဓံ၊ ထောက်တည်ရာကို။ ဧဓတိ၊ ရ၏။၁ ခလိတွာ၊ ချွတ်ေ ချာ်တိမ်းပါး လဲသွားလသော်။ ဒဏ္ဍဿ၊ ၏။ အာနုဘာဝေန၊ ကြောင့်။ ပတိတိဋ္ဌတိ၊ ပြန်၍ ရပ်တည်နိုင်၏။ (ဋ္ဌ-၂၄၃)
၁။ပုရေ..ဧဓတိ။ ။ “ပတိဋ္ဌံ လဘတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀)”အဖွင့်ကြည့်၍ ဧဓတိ၌ ဧဓ ဓာတ်, လာဘအနက်ယူကာ ကာကောလောကနနည်း ဒီပကနည်းဖြင့် ဒဏ္ဍဿ အာနုဘာဝေန ကို ဂမ္ဘီရေ ဂါဓမေဓတိနှင့် ပတိတိဋ္ဌတိတို့၏ အကြောင်းယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ “(ဒဏ္ဍော-သည်၊) အန္ဓကာရေ-၌၊ ပုရေ-၌၊ ဝါ-က၊ ဟောတိ-ဖြစ်၏(ဖြစ်ဖော်ရ၏)”ဟုလည်း အလွယ်ပေးနိုင်သည်၊ “ပတိဋ္ဌံ လဘာပေတိ(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၇)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဧဓတိ၌ ဧဓဓာတ်, လာဘ အနက်, ကာရိတ်ကျေဟုယူကာ “(ဒဏ္ဍော-သည်၊) ဂမ္ဘီရေ-၌၊ ဂါဓံ-ကို၊ ဧဓတိ-ရစေ၏”ဟု တစ် နည်းပေးနိုင်သည်။
ပရိဇိဏ္ဏဗြာဟ္မဏပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဗဒ္ဓေါ ကဗဠံ န ဘုဉ္ဇတိ, သုမရတိ နာဂဝနဿ ကုဉ္ဇရော။
ကဋုကဘေဒနော၊ ထက်မြက်သော မုန်ရှိသော။ ဝါ၊ အလွန်မုန်ယိုနေသော။၂ ဒုန္နိဝါရယော၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် တားမြစ်အပ်သော။ ဓနပါလော နာမ၊ ဓနပါလမည်သော။ ကုဉ္ဇရော၊ ဆင်ပြောင်သည်။ ဗဒ္ဓေါ၊ နှောင်ဖွဲ့အပ်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ကဗဠံ၊ အစာကို။ န ဘုဉ္ဇတိ၊ မစား။ ကုဉ္ဇရော၊ သည်။ နာဂဝနဿ၊ ဆင်တို့၏ လှည့်လည်ကျက်စားရာ တောကို။ [နာဂါနံ+ဝိစရဏံ+ဝနံ နာဂဝနံ။ မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၄။] သုမရတိ၊ အမှတ်ရနေ၏။၃ (ပါ-၃၂၄)
ပရိဇိဏ္ဏဗြာဟ္မဏပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ကဋုကဘေဒနော။ ။ “ဟတ္ထီနံ ဟိ မဒကာလေ ကဏ္ဏစူဠိကာ ပဘိဇ္ဇန္တိ”ကို ကြည့်၍ “ဘိဇ္ဇန္တိ ဧတသ္မိံ, ဧတေန ဝါတိ ဘေဒနော(မျက်စိနားသိုအိမ်ဟူသော သုံးမျိုးတို့ ပျက်စီးရာ, ပျက်စီးကြောင်းမုန်)၊ ကဋုကော+ဘေဒနော ဧတဿာတိ ကဋုကဘေဒနော”ဟုပြု၊ မျက်စိ နားသိုအိမ်တို့မှ သုတ်ရည်များ ယိုနေသည်ကို “မုန်ယို”ဟု ခေါ်သည်၊ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ ကဏ္ဏစူဠိကာ (နား)ကိုသာ ဆိုခြင်းမှာ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် ဆိုခြင်းဖြစ်သည်၊ မျက်စိသိုအိမ်တို့ကိုလည်း ယူပါ။ (သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၇၊ သီဘာ၊၁၊၂၄၂)
၃။ သုမရတိ။ ။ ဤပုဒ်ကို “သုမရ(စိန္တာအနက်)+အ+တိ”ဟုလည်းကောင်း, “သရ (စိန္တာအနက်)+အ+တိ”ဟုလည်းကောင်း ၂မျိုးဆိုကြ၏၊ ထိုတွင် သုမရဓာတ်အသုံးကို ပါဠိသဒ္ဒါ ကျမ်း, ဓာတ်ကျမ်းတို့၌ မတွေ့ရပါ၊ ပါကတအဘိဓာန်၌ လာသည်ဟု ဆို၏။(ပါညွှန်း)
သရဓာတ်အသုံး။ ။ သရဓာတ်အသုံးကို မဓျသိဒ္ဓန္တ-၁၈၄၌ ျာ၍ ငခ္မအဗပဗာÒ-‰ာမငအ-သ္မÈ စိန္တာယာမ်၊ သ္မရတိ”ဟု တွေ့ရ၏၊ သက္ကတလာ သ္မÈဓာတ်ကို ပါဠိ၌ သရဓာတ်ဟု ယူကြ၏။ (နီတိဓာတု-၂၄၉၊ ဓာတွတ္ထ၊ ဓာပါ၊ စိန်ပါမြန်ဓာန်- ပါဓာဖွင့်)
ရုပ်ပြီးပုံ။ ။ သက္ကတ၌ “သ္မရတိ”သည် ပါဠိ၌ “သရတိ”ဟု ဖြစ်၏၊ အနုပဒိဋ္ဌာနံ ဝုတ္တ- ယောဂတောဖြင့် သနောင် မ-လာ၊ (သမရတိ)၊ သ၏ အ-ကို ဥပြု၍ “သုမရတိ”ဟု ဖြစ်၏။ [ဝဏ္ဏာနံ ဗဟုတ္တံ ဝိပရီတတာ စ သရတိ၊ မာဂမော အကာရဿ ဥ စ သုမရတိ၊-ဗာ-၄၅။]
တစ်နည်း။ ။ ယဝမဒ-စသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သနောင် မ-လာ၊ ပုထဿု ဗျဉ္ဇနေ၌ “ဥ ဗျဉ္ဇနေ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သ၏အ-ကို ဥပြု၍ “သုမရတိ”ဟု ဖြစ်သည်။ [သရတီတိ ဌိတေ သရဓာတုယာ သက္ကတဘာသာယံ မကာရသဟိတတာ တတ္ထ မကာရာဂမဿ ဥစိတတာ ္တ ဉာယတိ၊ ယဝမဒနတရလာစာဂမာတိသုတ္တေ စကာရေန ဗျဉ္ဇနေတိ ပရေ မကာရာဂမဿာနုသာရော ဟောတိ၊ ပုထဿု ဗျဉ္ဇနေတိ သုတ္တေ “ပုထဿ ဥ ဗျဉ္ဇနေ”တိ ဝိဘတ္တေ တေန သုတ္တဝိဘာဂေန ဥကာရာဂမဿာနုသာရော ဟောတိ၊-ဗာဋီသစ်-၄၄။]
֍ * ၄-ပသေနဒိကောသလဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော, ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော။
ယဒါ၊ အကြင်အခါ၌။ မန္ဒော၊ လူနုံလူညံ့သည်။ မိဒ္ဓီ၊ ထိုင်းမှိုင်းခြင်းရှိသည် လည်းကောင်း။ မဟဂ္ဃသော စ၊ များစွာသော အစာတို့ကို စားသည်လည်းကောင်း။ နိဝါပပုဋ္ဌော၊ ဝက်စာဖြင့် မွေးမြူအပ်သော။ မဟာဝရာဟော ဣဝ၊ ကြီးသောဝက်ကဲ့သို့။ (ဝက်ကြီးကဲ့သို့)။ နိဒ္ဒါယိတာ၊ အိပ်လေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊ လွန်စွာ ထက်ဝန်းကျင်ဖြစ်စေလျက် လည်းလျောင်းလေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ အကြီး အကျယ် လူးလွန့်လျက် လဲလျောင်းနေလေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ [သမ္ပရိဝတ္တော+ ဟုတွာ '+သာယီ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ။] ဟောတိ၊ ၏။ (တဒါ၊ ထိုအခါ၌။) ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ် ထပ်။ ဂဗ္ဘံ၊ အမိဝမ်းတိုက်သို့။ ဥပေတိ၊ ကပ်ရောက်ရ၏။ (ပါ-၃၂၅)
ပသေနဒိကောကသလဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ, သဏိကံ ဇီရတိ အာယု ပါလယံ။
သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သတိမတော၊ သတိရှိသော။ လဒ္ဓဘောဇနေ၊ ရအပ်သော စားသောက်ဖွယ်၌။ မတ္တံ၊ အတိုင်းအရှည်ကို။ ဇာနတော၊ သိသော။ အဿ မနုဇဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝေဒနာ၊ ဝိသဘာဂဝေဒနာတို့သည်။ တနုကာ၊ နည်းပါးကုန်သည်။ ဘဝန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ သဏိကံ၊ နူးနပ်စွာ။ ဝါ၊ ဘေးမဖြစ်ဘဲ။ ဇီရတိ၊ အစာကြေ၏။ အာယုံ၊ အသက် ကို။ ပါလယံ (ပါလယန္တော)၊ (ဝေဒနာကင်းသဖြင့်) စောင့်ရှောက်နိုင်၏။ (တစ်နည်း) အာယုံ၊ ကို။ ပါလယံ (ပါလယန္တော)၊ ဝေဒနာကင်းသဖြင့် စောင့်ရှောက်နိုင်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ သဏိကံ၊ ဖြည်းဖြည်း။ ဇီရတိ၊ အိုရ၏။ (ဋ္ဌ-၂၄၄)
ပသေနဒိကောကသလဝတ္ထုဂါထာပြီးပြီ။
֍ * ၅-သာနုသာမဏေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
န တေဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တိ, ဣတိ မေ အရဟတံ သုတံ၊
သာ ဒါနိ အဇ္ဇ ပဿာမိ, ယက္ခာ ကီဠန္တိ သာနုနာ။
ယေ၊ အကြင်သူတို့သည်။ ပက္ခဿ၊ လဆန်းပက္ခလဆုတ်ပက္ခ၏။ (လဆန်း ရက်ပိုင်း လဆုတ်ရက်ပိုင်း၏)။ စာတုဒ္ဒသိံ၊ ၁၄ရက်မြောက်ဥပုသ်နေ့ပတ်လုံးလည်းကောင်း။၁ ပဉ္စဒသိံ၊ ၁၅ရက်မြောက်ဥပုသ်နေ့ပတ်လုံးလည်းကောင်း။ ပက္ခဿ၊ ၏။ ယာ အဋ္ဌမီ၊ အကြင်၈ရက်မြောက်ဥပုသ်နေ့သည်။ (အတ္ထိ၊ ၏။ တံ အဋ္ဌမိံ) စ၊ ထို ၈ရက် မြောက်ဥပုသ်နေ့ပတ်လုံးလည်းကောင်း။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ၊ ဥပုသ်သီလကို အဖန်ဖန် အထပ်ထပ် ကျင့်ဆောင်ရာ စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီဥပုသ်နေ့တို့၏ အကြိုအပိုစ သော ဥပုသ်နေ့အဖို့ပတ်လုံးလည်းကောင်း။၂ အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ၊ အင်္ဂါ၈-ပါးတို့ဖြင့် ကောင်းစွာ မိမိသန္တာန်သို့ ရောက်သော။ ဝါ၊ အင်္ဂါရှစ်ပါးတို့နှင့် ယှဉ်သော (ပြည့်စုံသော)။၁ ဥပေါသထံ၊ ဥပုသ်ကို။ ဥပဝသန္တိ၊ စောင့်သုံးကုန်၏။ ဗြဟ္မစရိယံ၊ မြတ်သောအကျင့်ကို။ စရန္တိ၊ ကျင့်ကုန်၏။ တေဟိ၊ ထိုသူတို့နှင့်အတူ။ ယက္ခာ၊ ဘီလူးတို့သည်။ န ကီဠန္တိ၊ ပူးဝင်၍ မကစားနိုင်ကုန်။၂ ဣတိ၊ ဤသို့။ မေ၊ ငါသည်။ အရဟတံ၊ ရဟန္တာတို့၏။ (ဝစနံ၊ စကား ကို။) သုတံ၊ ကြားအပ်ဖူးပါပြီ။ သာ (အဟံ)၊ ထိုငါသည်။ အဇ္ဇ၊ ယနေ့။ ပဿာမိ၊ တွေ့မြင် နေရ၏။၃ ယက္ခာ၊ တို့သည်။ သာနုနာ၊ သာနုနှင့်အတူ။ ကီဠန္တိ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၄၅၊ ၂၄၆)
၁။ စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ။ ။ စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိန္တိ စတုဒ္ဒသန္နံ ပူရဏီ စာတုဒ္ဒသီ, ပဉ္စဒသန္နံ ပူရဏီ ပဉ္စဒသီ၊ တံ စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ စ၊ ပက္ခဿာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ၊-ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၃၉။ [ “စာတုဒ္ဒသိံ-၌လည်းကောင်း”ဟု သတ္တမီအနက်လည်း ပေးကြ၏၊-ဓမ္မယော-၈၀၊ မနိ၊၂၊၂၄၆။]
၂။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ။ ။ “ပဋိ ပဋိ (အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်)+ဟရိတဗ္ဗော ပဝတ္တေ- တဗ္ဗောတိ ပဋိဟာရိယော၊ [ပဋိ+ဟရ+ဏျ၊] ပဋိဟာရိယော ဧဝ+ပါဋိဟာရိယော၊ ပါဋိဟာရိယော+ ပက္ခော ပါဋိဟာရိယပက္ခော”ဟု ပြု၊ အဖန်ဖန်အထပ်ထပ် ကျင့်ဆောင်အပ်, ဖြစ်စေအပ်သော ဥပုသ်သီလအစုကို မုချအားဖြင့် ယူ၍ ထိုဥပုသ်သီလကိုကျင့်သုံးရာ(စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီတို့ ၏) အကြို အပိုစသော ရက်ပိုင်း လပိုင်းတို့ကို ဌာနျူပစာရအားဖြင့်ယူ။
တစ်နည်း။ ။ “ပဋိ ပဋိ ဟရန္တိ ပဝတ္တေန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိဟာရိယော-ဥပုသ်သီလကို အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်ဖြစ်စေရာ (စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီတို့၏) အကြိုအပိုစသောရက်ပိုင်း”ဟု ကြံ(အံ၊ဋီ၊၂၊၁၈၈)၊ “ပါဋိဟာရိယဿ+ပက္ခော ပါဋိဟာရိယပက္ခော(အဖန်ဖန်အထပ်ထပ် ဖြစ်စေ အပ်သော ဥပုသ်သီလ၏ ရက်အဖို့အစု)”ဟုလည်း ကြံကြ၏၊ မ၊ဋီ၊၃၊၁၄၇၌ “ပစ္စုဂ္ဂမနနိဂ္ဂမန- ဝသေန ပဋိဟရဏံ ပါဋိဟာရိယော”ဟု ဘာဝသာဓ်ပြု၏၊ ထိုအလို ကျင့်ဆောင်ခြင်းကြိယာကို မုချအားဖြင့် ယူ၍ ကျင့်ဆောင်ရာရက်ပိုင်းကို ဌာနျူပစာရအားဖြင့် ယူရာ၏။
အဖွင့်တစ်မျိုး။ ။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီနံ ယထာက္ကမံ အာဒိတော အန္တတော အာဒိအန္တတော စ ပဝေသနနိက္ခမနဝသေန ဥပေါသထသီလဿ ပဋိ ပဋိ အဘိမုခံ ပစ္စာဝဟိတဗ္ဗပက္ခဉ္စ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၂၊ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၄၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၃၉။ ဤတွင် “ဥပေါသထသီလဿ ပဋိ ပဋိ အဘိမုခံ ပစ္စာဝဟိတဗ္ဗပက္ခံ”ကို ကြည့်၍ “ပဋိ ပဋိ အဘိမုခံ ပစ္ဆာ ဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိဟာရိယော-ဥပုသ်သီလကို အဖန်ဖန်အထပ်ထပ် ရှေ့ရှု နောက်၌ ကျင့်ဆောင်ရာ (စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီတို့၏) အကြိုအပိုစသောရက်ပိုင်း” ဟု ပြုကာ ရှေ့နည်းအတိုင်း ဆက်တွဲရာ၏။
ချဲ့ဥုးအံ့-ပဋိ ပဋိဖြင့် ပတိသဒ္ဒါ ဝိစ္ဆာ(ပုနပ္ပုန)အနက်, အဘိမုခံဖြင့် ပတိသဒ္ဒါ အဘိမုခ အနက်, ပစ္စဖြင့် ပတိသဒ္ဒါ ပစ္ဆာအနက်ဟောကြောင်းကို တန္တနည်း, သိလေသနည်းဖြင့် ပြသည်၊ အာဝဟိတဗ္ဗဖြင့် ဟရဓာတ် ဟရဏ(ဆောင်ခြင်း)အနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ ဥပေါသထသီလဿဖြင့် အဓိကရဏသာဓနဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ ထိုကြောင့် စာတုဒ္ဒသီအတွက် အာဒိတောနှင့် အဘိမုခံ(အကြိုလဆန်းလဆုတ် ၁၃ရက်), ပဉ္စဒသီအတွက် အန္တတောနှင့် ပစ္စ(အပို လဆန်းလဆုတ်၁ရက်), အဋ္ဌမီအတွက် အာဒိအန္တတောနှင့် ပဋိ ပဋိ(အကြိုလဆန်းလဆုတ် ၇ရက်, အပို ၉ရက်)ဟု ယထာက္ကမနည်းပစ္စာသတ္တိနည်းယထာလာဘနည်းအရ တွဲယူရာ၏။
ပါဋိဟာရိယဥပုသ်နေ့။ ။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁၌ (၁) အဋ္ဌမီဥပုသ်နေ့၏ အကြိုလဆန်း လ ဆုတ်၇ရက်, အပိုလဆန်းလဆုတ်၉ရက်၊ (၂) စာတုဒ္ဒသီဥပုသ်နေ့၏ အကြိုဖြစ်သော လဆန်း လဆုတ်၁၃ရက်၊ (၃) ပန္နရသီဥပုသ်နေ့၏ အပိုဖြစ်သော လဆန်းလဆုတ် ၁ရက်၊ (၄) သီတင်း ကျွတ်လပြည့်ကျော်၁ရက်နေ့မှ သီတင်းကျွတ်လကွယ်နေ့ထိ ၁၅ရက်တို့ကို “ပါဋိဟာရိယဥပုသ် နေ့”ဟု ဆို၏။ [ဤဂါထာများသည် သံ၊၁၊၂၁၀၌လာသဖြင့် ဤ၌ ဤအတိုင်းယူပါ။]
အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၃။ ။ ထို၌ (၁) ဝါတွင်းသုံးလ၊ (၂) သီတင်းကျွတ်လပြည့်ကျော်၁ရက်မှ တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်ထိ ၁လ၊ (၃) သီတင်းကျွတ်လပြည့်ကျော်၁ရက်မှ သီတင်းကျွတ်လကွယ် ထိ ၁၅ရက်တို့ကို “ပါဋိဟာရိယဥပုသ်နေ့”ဟု ဆို၏။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈။ ။ ထို၌ (၁) ဝါဆိုလဆန်း၁ရက်မှ တန်ဆောင်မုန်းလကွယ်ထိ ၅လ၊ (၂)ဝါဆို, တန်ဆောင်မုန်း, တပေါင်းအားဖြင့် ၃လတို့ကို “ပါဋိဟာရိယဥပုသ်နေ့”ဟု ဆို၏။
၁။ အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတန္တိ အဋ္ဌင်္ဂေဟိ သုဋ္ဌု သမာဂတံ၊ သမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁)။ သုဋ္ဌု သမာဂတန္တိ သုပရိသုဒ္ဓံ သမ္ပန္နံ ကတွာ အတ္တနော သန္တာနံ အာဂတံ၊ တံ ပန အတ္တနော စိတ္တေန သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ“သမ္ပယုတ္တ” န္တိ(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၂)။
၂။ န တေဟိ။ ။ “န တေ ဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တီတိ န တေ ဂဟေတွာ ယက္ခာ ကိလမေန္တိ (သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁)”အဖွင့်အလို “တေ+ဟိ”ဟု ၂ပုဒ်ယူ၍ “ယက္ခာ-တို့သည်၊ တေ-ထိုသူတို့ကို၊ (ဂဟေတွာ-ဖမ်းယူ၍၊) န ကီဠန္တိ”ဟု ပေး၊ ဟိကား အနက်မဲ့၊ “တေဟိ”ဟု တစ်ပုဒ်တည်းယူရာ ၌လည်း ဤအဖွင့်မှီး၍ တတိယာကို ကံအနက်ယူကာ “တေဟိ-တို့ကို၊ (ဂဟေတွာ) န ကီဠန္တိ”ဟု တစ်နည်းပေးနိုင်သည်၊ သာနုနာ၌လည်း နည်းတူပင်။
၃။ သာ ဒါနိ အဇ္ဇ ပဿာမိ။ ။ ဒါနိနိပါတ် အနက်မဲ့တည်း၊ (တစ်နည်း) ကာလနက် ဟော အဇ္ဇပုဒ်ရှိနေသောကြောင့် ဒါနိနိပါတ် ပနအနက်တည်း၊ ပန၏အနက်တွင်လည်း ရှေးက ကြားဖူးသည်မှထူးသော ယခုဖြစ်ဟန်ကို ပြသောကြောင့် ဝိသေသအနက်တည်း၊ နောက်နည်းအလို “အဇ္ဇ ဒါနိ-ယနေ့၌ကား”ဟု ပေး။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၂၊ ဝိမတိ၊၁၊၁၀၂၊ မအူနိ၊၃၊၆၄၊ ပါဂံသစ်၊၂၊၄၃၇) [“ယက္ခာ သာနုနာ (ယံ) ကီဠန္တိ-အကြင်ကစားကုန်၏၊ သာ အဟံ အဇ္ဇ (တံ-ထိုကစား ခြင်းကို၊) ပဿာမိ”ဟု ပဿာမိ၏ကံထည့်၍ ပေးနိုင်သည်၊ ဓမ္မယော-၈၀၌ “တံ ယက္ခိနိံ”ဟု ထည့်၏၊ ဘီလူးမကို မြင်ခြင်းမဟုတ်၊ ပူးဝင်ကစားခြင်းကိုသာ မြင်သောကြောင့် မကောင်းပါ။]
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
န တေဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တိ, သာဟု တေ အရဟတံ သုတံ။
ယေ၊ တို့သည်။ ပေ။ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ကို။ စရန္တိ၊ ကုန်၏။ တေဟိ၊ တူ။ ယက္ခာ၊ တို့ သည်။ န ကီဠန္တိ၊ ကုန်။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ သုတံ၊ ကြားအပ်ဖူးသော။ အရဟတံ၊ တို့၏။ (ဝစနံ၊ သည်။) သာဟု၊ ကောင်း၏။ (ဋ္ဌ-၂၄၇၊ ၂၄၈)
မာကာသိ ပါပကံ ကမ္မံ, အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။
ပဗုဒ္ဓံ၊ နိုးလာသော။ (သတိရလာသော)။ သာနုံ၊ သာနုကို။ ယက္ခာနံ၊ ဘီလူးတို့ ၏။ ဣဒံ ဝစနံ၊ ဤစကားကို။ ဝဇ္ဇာသိ၊ ပြောလိုက်ပါလော။ (ကိံ၊ အဘယ်သို့ ပြောရ မည်နည်း?) အာဝိ ဝါ၊ မျက်မှောက်၌သော်လည်းကောင်း။ ယဒိ၊ သို့မဟုတ်။ ရဟော ဝါ၊ မျက်ကွယ်၌သော်လည်းကောင်း။၁ ပါပကံ၊ မိမိကိန်းရာ, သတ္တဝါကို, အပါယ်လေးရွာ သို့ ရောက်စေတတ်သော။ ဝါ၊ ယုတ်ညံ့သော။ ကမ္မံ၊ အကုသိုလ်ကံကို။ မာ အကာသိ၊ မပြုပါနှင့်။ (ဋ္ဌ-၂၄၉)
၁။အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။ ။ “အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟောတိ ကဿစိ သမ္မုခေ ဝါ ပရမ္မုခေ ဝါ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁)”ဟူသော အဖွင့်နှင့်အညီ အထက်၌ ပေးသည်၊ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၉၈အလို အာဝိ ရဟောတို့ကို ကမ္မံ၏ ဝိသေသနဟုယူ၍ “အာဝိ ဝါ-(ပါဏာတိပါတ မုသာဝါဒစသော ကာယပယောဂ ဝစီပယောဂ၏ အစွမ်းဖြင့်) ထင်ရှားသည်မူလည်းဖြစ်သော၊ ယဒိ၊ ရဟော ဝါ- (အဘိဇ္ဈာစသည်၏အစွမ်းဖြင့်) မျက်ကွယ်မူလည်းဖြစ်သော၊ ပါပကံ-သော၊ ကမ္မံ-ကို၊ မာ အကာသိ”ဟုပေး။
န တေ ဒုက္ခာ ပမုတျတ္ထိ, ဥပ္ပစ္စာပိ ပလာယတောတိ။
ပါပကံ၊ သော။ ကမ္မံ၊ ကို။ သစေ စ ကရိဿသိ၊ အကယ်၍ နောင်မူလည်း ပြုအံ့။ သစေ ကရောသိ ဝါ၊ အကယ်၍ ယခုမူလည်း ပြုအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) ဥပ္ပစ္စ၊ ကောင်းကင်ပျံတက်၍။ ပလာယတော အပိ၊ ပြေးပါသော်လည်း။ တေ၊ သင်၏။ ဒုက္ခာ၊ ဆင်းရဲခြင်းမှ။ ပမုတ္တိ၊ လွတ်မြောက်ခြင်းသည်။ န အတ္ထိ၊ မရှိ။ ဣတိ၊ ဤသို့ ပြောပါ လော။ (ဋ္ဌ-၂၅၀) [“သစေ စ”နေရာ၌ “သစေ တံ (ခု၊၂၊၁၅၂) , သစေ တွံ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃) ”ဟုလည်း ရှိ၏။]
ဇီဝန္တံ အမ္မ ပဿန္တီ, ကသ္မာ မံ အမ္မ ရောဒသိ။
အမ္မ၊ မယ်တော်! (ရောဒန္တာ နာမ၊ ငိုသူတို့မည်သည်။) မတံ ဝါ၊ သေသူကို သော်လည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ တသရည်စူး၍။) ရောဒန္တိ၊ ငိုကုန်၏။၂ ဇီဝံ (ဇီဝန္တော)၊ အသက် ရှင်နေသော။ ယော ဝါ၊ အကြင်သူကိုလည်း။ န ဒိဿတိ၊ (အရပ်တစ်ပါး, ထွက်ခွာ သွားသဖြင့်) မတွေ့မြင်အပ်။ (တံ) ဝါ၊ ထိုသူကိုသော်လည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒန္တိ၊ ကုန်၏။ အမ္မ၊ တော်! ဇီဝန္တံ၊ အသက်ရှင်နေသော။ မံ၊ ကျွန်ုပ်ကို။ ပဿန္တီ၊ တွေ့မြင်နေရ သည်။ (အသိ၊ ဖြစ်၏။) အမ္မ၊ တော်! ကသ္မာ၊ အဘယ်ကြောင့်။ မံ၊ ကို။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒသိ၊ ငိုနေရသနည်း။ (ဋ္ဌ-၂၅၁) [ခု၊၂၊၂၂၉၌ “ဇီဝန္တံ မံ အမ္မ ပဿန္တီ”ဟု ရှိ၏။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃၌ အမ္မတစ်ပုဒ်အနက်မဲ့ကြံလိုဟန်တူ၏။ ထိုအလို “အမ္မ ဇီဝန္တံ မံ၊ ကို။ ပဿန္တီ၊ လျက်။ ကသ္မာ၊ ကြောင့်။ ရောဒသိ၊ နည်း”ဟု ပေး။]
၂။ ရောဒန္တိ။ ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃အဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ ရုဒဓာတ်သည် မူလက အကမ္မကဓာတ်ဖြစ်သော်လည်း တစ်စုံတစ်ရာကို ရည်စူး၍ ငိုခြင်းဖြစ်သောကြောင့် သကမ္မက ဓာတ်ဖြစ်နိုင်သည်၊ ထိုအလို မတံကို ရောဒန္တိ၌ စပ်၍ “မတံ ဝါ-ကိုလည်း၊ ရောဒန္တိ-တသ၍ ငို ကုန်၏”ဟု ပေး(ရူဘာ၊၂၊၃၀၆)။ [ဧဝံ သကမ္မကဝသေနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န အဿုမုဉ္စနမတ္တေန၊ “မတံ ဝါ အမ္မ ရောဒန္တိ ၊ပေ၊ရောဒသီတိ”- အယေဉ္စတ္ထ ပယောဂေါ(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၂)။ ဧဝံ အတ္ထဝိသေသဝသေန အကမ္မကာပိ သကမ္မကာ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော “န ပရိဒေဝါမိ န အနုတ္ထနာမီ”တိ အာဒိမာဟ၊- မ၊ဋီ၊၃၊၄၄။]
ယော စ ကာမေ စဇိတွာန, ပုန ရာဂစ္ဆတေ ဣဓ၊
တံ ဝါပိ ပုတ္တ ရောဒန္တိ, ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သော။
ပုတ္တ၊ ချစ်သား! (ရောဒန္တာ နာမ၊ သည်။) မတံ ဝါ၊ လည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒန္တိ၊ ကုန်၏။ ဇီဝံ (ဇီဝန္တော)၊ သော။ ယော ဝါ၊ ကိုလည်း။ န ဒိဿတိ၊ အပ်။ (တံ) ဝါလည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒန္တိ၊ ကုန်၏။ ယော စ၊ အကြင်သူသည်လည်း။ ကာမေ၊ ဝတ္ထုကိလေသာ နှစ်ဖြာသောကာမတို့ကို။ စဇိတွာန၊ စွန့်ပယ်ပြီး၍။ ဣဓ၊ ဤအိမ်၌။ ဝါ၊ သို့။ ပုန၊ တစ်ဖန်။ အာဂစ္ဆတေ၊ လူထွက်၍ ပြန်လာ၏။၁ ပုတ္တ၊ ချစ်သား! တံ ဝါပိ၊ ထိုရှင်လူထွက် ရဟန်းထွက်ကိုလည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒန္တိ၊ ၏။ (ကသ္မာ၊ ကြောင့်။ တံ ဝါပိ၊ လည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒန္တိ၊ နည်း။ ဟိ (ယသ္မာ)၊ အကြင်ကြောင့်။ သော၊ ထိုရှင်လူထွက် ရဟန်းထွက်သည်။ ပုန၊ (လူထွက်ပြီးနောက်) တစ်ဖန်။ ဇီဝံ (ဇီဝန္တော)၊ အသက်ရှင်ပါသော်လည်း။ မတော၊ ဂုဏ်အားဖြင့် သေသူသာတည်း။ (တသ္မာ၊ ထို ကြောင့်။ တံ ဝါပိ၊ လည်း။ (ဥဒ္ဒိဿ၊ ၍။) ရောဒန္တိ၊ ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၂)
၁။ ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓ။ ။ ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓာတိ ဣဓ ဂေဟေ ပုနဒေဝ အာဂစ္ဆတိ၊ ဟီနာယာဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ ဝိဗ္ဘမနတော ပစ္ဆာ...သော ဂုဏမရဏေန အတ္ထတော မတောယေဝ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃)။ ပုနရာဂစ္ဆတေတိ ဝိဗ္ဘနဝသေန အာဂစ္ဆတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၂)။
နရကာ ဥဗ္ဘတော တာတ, နရကံ ပတိတု မိစ္ဆသိ။
တာတ၊ ချစ်သား! ကုက္ကုဠာ၊ ပြာပူငရဲနှင့်တူသော အိမ်ရာတည်ထောင် လူ့ ဘောင်မှ။၁ ဥဗ္ဘတော၊ ထုတ်ဆောင်အပ်သည်။ (သမာနော၊ ဖြစ်ပါလျက်။) ကုက္ကုဠံပြာပူငရဲနှင့်တူသော အိမ်ရာတည်ထောင် လူ့ဘောင်သို့။ ပတိတုံ၊ ကျရောက်ခြင်းငှာ။ ဣစ္ဆသိ၊ အလိုရှိနေ၏။ တာတ၊ ချစ်သား! နရကာ၊ ချောက်နှင့်တူသော အိမ်ရာတည် ထောင် လူ့ဘောင်မှ။၂ ဥဗ္ဘတော၊ သည်။ (သမာနော၊ လျက်။) နရကံ၊ ချောက်နှင့် တူ သော အိမ်ရာတည်ထောင် လူ့ဘောင်သို့။ ပတိတုံ၊ ငှာ။ ဣစ္ဆသိ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၃)
၁။ ကုက္ကုဠာ။ ။ ကုစ္ဆိတံ+ကုဠန္တိ ကုက္ကုဠံ-စက်ဆုပ်ဖွယ်ပြာ၊[ကု+ကုဠ၊]ကုက္ကုဠံ ဝိယာတိ ကုက္ကုဠံ(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၆၀)၊ ကုကျတိ ပါကကာရီဟိ အာဒီယတီတိ ကုက္ကုဠံ၊ [ကုက+ဠက်၊ ကုကနောင် ကုလာ၊-မောဂ်-၇၊၂၂၇။] ဥဏှတ္တာ ကုက္ကုံ ဟတ္ထံ ကုစ္ဆိတံ လာတီတိ ကုက္ကုဠော၊ [ကုက္ကု+လာ+အ၊] ကုက္ကုံ ဝါ ဟတ္ထံ ကုစ္ဆိတံ လုနာတိ ဆိန္ဒတိ ဒဟတီတိ ကုက္ကုဠော၊ [ကုက္ကု+လူ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၃၆။] ထိုနောက် “ကုက္ကုဠော(ဠံ) ဝိယာတိ ကုက္ကုဠော(ဠံ)”ဟု ပြု။ [အဟောရတ္တံ အာဒိတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဍယှနဋ္ဌေန ကုက္ကုဠနိရယသဒိသတ္တာ ကုက္ကုဠာ ဂိဟိဘာဝါ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၄။]
အာဒိတ္တာ နီဟတံ ဘဏ္ဍံ, ပုန ဍယှိတုမိစ္ဆသိ။
အဘိဓာဝထ၊ လူအဖြစ်အကျိုးငှာ ရှေးရှုပြေးခဲ့ပါကုန်လော။ တေ၊ သင့်အား။ ဘဒ္ဒံ၊ ကောင်းခြင်းသည်။ (ဟောတု၊ ဖြစ်ပါစေ။) [သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၃အလို “တေ၊ အား။ ဘဒ္ဒံ၊ သည်။ ဟောတု၊ စေ။ (ဣတိ၊ သို့။ ဝတွာ၊ ပြောပြီး၍။) အဘိဓာဝထ၊ လော”ဟု ပေး။] (မယံ၊ တပည့်တော်တို့သည်။ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ၊ ဤဖောက်ပြန်မှုကို။) ကဿ၊ အဘယ်သူ့ကို။ ဥဇ္ဈာပယာမသေ၊ အောက်တန်းစားဟု, အသိအမှတ်ပြုလျက်, ကြည့်ရှုစေကုန်ရအံ့ နည်း။ ဝါ၊ အယုတ်သဘော, ထုတ်မပြောဘဲ, တွေးတောကြံစည်စေကုန်ရအံ့နည်း။ ဝါ၊ တိုင်တမ်းပြောကြားရကုန်အံ့နည်း။ အာဒိတ္တာ၊ လွန်စွာမီးလောင်အပ်သော အိမ်မှ။ နီဟတံ၊ ထုတ်ဆောင်အပ်သော။ ဘဏ္ဍံ (ဝိယ)၊ ဥစ္စာကိုကဲ့သို့။ ဃရာ၊ အိမ်မှ။ (နီဟရိတွာ၊ ထုတ်ဆောင်၍။ ဝါ၊ ထွက်ခွာစေ၍။ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊ ဘုရားရှင်၏ သာသနာတော်၌။ ပဗ္ဗဇိတော၊ ရှင်အဖြစ်သို့ ရောက်နေသည်။ ဝါ၊ ရှင်အဖြစ်သို့ ရောက်စေအပ်သည်။ သမာနော၊ ဖြစ်ပါလျက်။ ပုန၊ တစ်ဖန်။ ဃရာဝါသေ၊ အိမ်ဟူသော နေရာဌာန၌။) ဍယှိတုံ၊ ကိလေသာမီး ရှို့မြှိုက်ခြင်းငှာ။ (ကိလေသာမီးလောင်ခံခြင်းငှာ)။ ဣစ္ဆသိ၊ ၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၄) [သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁။ သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၁နှင့်အညီ ပေးသည်။]
၂။ နရကာ။ ။ နရန္တိ ပါပုဏန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထာတိ နရကော၊ [နရ+အက၊-မောဂ်-၇၊၁၈။] အပုညေ နေတီတိ နရကော၊ [နီ+ဏွု၊-ဓာန်-ဋီ-၆၅၇။] နေတိ ကေ’သံ ပါပယတီတိ နရကော (ကောတ္ထုဘ)၊ နရကော ဝိယာတိ နရကော။
သာနုသာမဏေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တဒဇ္ဇဟံ နိဂ္ဂဟေဿာမိ ယောနိသော, ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ ဝိယ အင်္ကုသဂ္ဂဟော။
ဣဒံ စိတ္တံ၊ ဤစိတ်သည်။ ပုရေ၊ ရှေး၌။ ယေနိစ္ဆကံ၊ အကြင်အကြင် အလိုရှိ တိုင်း။ ယတ္ထကာမံ၊ အကြင်အကြင်အာရုံ၌ အလိုရှိတိုင်း။ ယထာသုခံ၊ ချမ်းသာသည် အာလျော်စွာ။၁ စာရိကံ၊ လှည့်လည်ခြင်းကို။ ဝါ၊ လှည့်လည်ခြင်းအားဖြင့်။၂ အစရိ၊ လှည့် လည်ခဲ့ပြီ။ [ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “အစာရိ”ဟု ရှိသည်။] အင်္ကုသဂ္ဂဟော၊ ချွန်းကိုင် သော ဆင်ဥုးစီးသည်။ ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ၊ သုံးပါးသော အပြားအားဖြင့် ပျက်နေသောဆင်ကို။ ဝါ၊ မုန်ယိုနေသော ဆင်ကို။၁ (အင်္ကုသေန၊ ချွန်းဖြင့်။ နိဂ္ဂဏှာတိ) ဝိယ၊ နှိပ်ကွပ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အဟံ၊ ငါသည်။ အဇ္ဇ၊ ယနေ့။ တံ၊ ထိုစိတ်ကို။ ယောနိသော၊ သင့်သော အကြောင်း, ပညာကောင်းဖြင့်။၂ နိဂ္ဂဟေဿာမိ၊ နှိပ်ကွပ်အံ့။ (ပါ-၃၂၆)
သာနုသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခံ။ ။ ဤပုဒ်တို့ကို သမာသ်, ဝါကျ၂မျိုးယူနိုင်သည်၊ ကျက်မှတ်ရလွယ်ကူအောင် သမာသ်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ “ယော ယော+ကာမော ယေနကာမံ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ+ကာမော ယတ္ထကာမံ၊ သုခဿ+အနုရူပံ ယထာသုခံ”ဟု ပြု။
ဝါကျယူပေးပုံ။ ။ “ယေန-အကြင်ရာဂစသော အကြောင်းဖြင့်၊(ရမိတုံ-မွေ့လျော်ခြင်း ငှာ၊ ဣစ္ဆတိ-အလိုရှိ၏၊ တေန-ထိုရာဂစသော အကြောင်းဖြင့်၊) ဣစ္ဆကံ-အလိုရှိတိုင်း၊ ယတ္ထ- အကြင်အာရုံ၌၊ (ကာမော-အလိုသည်၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ-ဖြစ်၏၊ တတ္ထ-ထိုအာရုံ၌၊) ကာမံ-အလိုရှိတိုင်း၊ ယထာ-အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်၊ (စရန္တဿ-လှည့်လည်သောစိတ်၏၊ ဝါ-လှည့်လည်လသော်၊) သုခံ-သည်၊ (ဟောတိ၊ တထာ-ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်၊) သုခံ-စွာ၊ စာရိကံ-ကို၊အစရိ”ဟု ပေး။ (ဓမ္မဋ္ဌ၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၇၄၊ သီဋီသစ်၊၂၊၁၁၃၊ ၁၂၈၊ သီဘာ၊၃၊၁၁၃)
၂။ စာရိကံ။ ။ စရဏံ စာရိကာ၊ [စရ+ဏျ၊ ဣလာ, ယကို ကပြု၊] (တစ်နည်း) စရဏံ စာရော၊ စာရော ဧဝ စာရိကာ၊ [စာရ+ဣက၊] စာရိကံအရ လှည့်လည်ခြင်းရ၍ အစရိအရလည်း လှည့်လည်ခြင်းကြိယာပင် ရသောကြောင့် အဘေဒဘေဒူပစာရ (ကံနှင့်ကြိယာ မပြားဘဲလျက် ပြားသကဲ့သို့ ခွဲ၍ဆိုအပ်သော)စကားဟု ယူ၍ ရှေ့နည်း၌ ကံအနက်ပေးသည်၊ [ “စရီယတေတိ စာရိကာ”ဟုပြုလျှင် လှည့်လည်အပ်သော အာရုံကို ရသောကြောင့် အစရိနှင့် အရမတူရကား အဘေဒဘေဒူပစာရကြံဖွယ်မလိုတော့။] နောက်နည်းအလို ကြိယာဝိသေသနအနက်တည်း။ (သီဋီ သစ်၊၁၊၂၀၃၊ သီဘာ၊၃၊၂၈၀)။
၁။ ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ။ ။ ပကာရေဟိ(မျက်စိမှ မုန်ယိုခြင်း, နားမှ မုန်ယိုခြင်း, သိုအိမ်မှ မုန်ယိုခြင်းဟူသော သုံးပါးသော အပြားတို့ဖြင့်)+ဘိန္နော ပဘိန္နော(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၇၊ သီဘာ- ၁, ၂၄၂)၊ ဟတ္ထီ စ+သော+ပဘိန္နော စာတိ ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နော(ဝိသေသနပရပဒ)။
၂။ယောနိသော။ ။ “ယောနိသောတိ ဥပါယေန(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၅)”ဟူသော အဖွင့်အရ ယောနိသဒ္ဒါ ကာရဏအနက်တည်း၊ “ယဝတိ ဧတသ္မာ ဖလံ ပသဝတီတိ ယောနိ(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၁၉)” ဟု ပြု၊ “ယောနိသောမနသိကာရေန”ဟူသော အဖွင့်ကြည့်၍ ယောနိသောအရ ယောနိသော မနသိကာရကိုယူ၊ ယောနိသောမနသိကာရအရ “(၁) ဉာဏ် (၂) အာဝဇ္ဇန်း (၃) မနောဒွါရိက ဇော”ဟု ၃မျိုးရှိရာ “ပဋိသင်္ခါနအင်္ကုသေန နိဂ္ဂဏှန္တော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ ဤ၌ ပညာကို ယူပါ။(နေတ္တိ-၈၊ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၆၊ ဒီ၊ဋီဝ၂, ၂၁၂၊ မဏိ၊၁၊၃၈၂၊ ပဒီ-၉၃)
ရုပ်ပြီးပုံ၂မျိုး။ ။ ယောနိ+နာ၊ သော ဝါသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် နာဝိဘတ်ကို သောပြု (ဝိဗော၊၅၄)၊ ဤအလို နာမ်ပုဒ်တည်း၊ (တစ်နည်း) ဝိဘာဂေဓာ စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကေဝလတတိယတ္ထ (ဝိဘာဂစသောအနက်တို့နှင့် မရောမယှက်သက်သက် တတိယာအနက်)၌ သော ပစ္စည်းသက်၊ လိင်္ဂတ္ထကို ထွန်းပြခြင်းငှာ သိဝိဘတ်သက်၊ ဤအလို အဗျယတဒ္ဓိတ်ပုဒ်တည်း။ (ကစ်ဘာ၊၂၊၂၃၅)။
֍ * ၆-ပါဝေယျကဟတ္ထိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဒုဂ္ဂါ ဥဒ္ဓရထ’တ္တာနံ, ပင်္ကေ သန္နောဝ ကုဉ္ဇရော။
(တုမှေ၊ သင်တို့သည်။) အပ္ပမာဒရတာ၊ မမေ့လျော့ကြောင်း ကောင်းသော သတိတရား၌ မွေ့လျော်သူတို့သည်။ [နပ္ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အပ္ပမာဒေါ (ဒီ၊ဋီ၊၁၊၁၄၃)။ အပ္ပမာဒေ+ရတာ အပ္ပမာဒရတာ။] ဟောထ၊ ဖြစ်ကြလော။ သစိတ္တံ၊ မိမိ၏စိတ်ကို။ အနုရက္ခထ၊ စောင့်ရှောက်ကြလော။ ပင်္ကေ၊ ညွန်ဗွက်၌။ သန္နော၊ နစ်မြုပ်နေသော။ ကုဉ္ဇရော၊ ဆင်ပြောင်သည်။ ဒုဂ္ဂါ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် သွားအပ်သော ပကတိညွန်ဗွက်မှ။ [ဒုက္ခေန+ ဂန္တဗ္ဗောတိ ဒုဂ္ဂေါ၊ ဒု+ဂမု+ကွိ။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၅။] အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ (ဥဒ္ဓရတိ) ဣဝ၊ ထုတ်ဆောင်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဒုဂ္ဂါ၊ ကိလေသာညွန်ဗွက်မှ။ အတ္တာနံ၊ ကို။ ဥဒ္ဓရထ၊ ထုတ်ဆောင်ကြလော။ (ပါ-၃၂၇)
ပါဝေယျကဟတ္ထိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၇-သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ, စရေယျ တေန’တ္တမနော သတီမာ။
နိပကံ၊ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်, ရင့်ကျက်သော။ ဝါ၊ ရင်ကျက်ကြောင်းမှန်, ပညာ ဉာဏ်ရှိသော။ သဒ္ဓိံစရံ၊ အတူလှည့်လည်ဘက်ဖြစ်သော။ သာဓုဝိဟာရိံ၊ ဥပစာအပ္ပနာ, နှစ်ဖြာသောမေတ္တာဖြင့် ကောင်းစွာနေလေ့ရှိသော။ ဓီရံ၊ ပညာရှိသော။ ဝါ၊ ဝီရိယရှိ သော။ ဝါ၊ ထွီဟုပြုအပ်သော မကောင်းမှုရှိသော။၁ သဟာယံ၊ အဖော်ကို။ သစေ လဘေထ၊ အကယ်၍ရအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ရသည်ရှိသော်။) သဗ္ဗာနိ၊ အလုံးစုံကုန် သော။ ပရိဿယာနိ၊ ခြင်္သေ့သစ်ကျား, ထင်ရှားဘယ, ရာဂစလတ်, ဖုံးကွယ်အပ်သော ဘေးရန်တို့ကို။၂ အဘိဘုယျ၊ လွှမ်မိုး၍။ တေန၊ ထိုအဖော်နှင့်။ (သဒ္ဓိံ၊ အတူ။) အတ္တမနော၊ မိမိစိတ်ရှိသည်။ ဝါ၊ နှစ်သက်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) စရေယျ၊ ကျင့်ကြံသွားလာ, နေထိုင်ရာ၏။ (ပါ-၃၂၈)
၁။ ဓီရံ။ ။ “ဓီရန္တိ ပဏ္ဍိတံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃)၊ ဓီရန္တိ ဓိတိသမ္ပန္နံ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃)”ကို ကြည့်၍ “ဈာယတီတိ ဓီ၊ [ဈေ+ကွိ+ဤ၊ ဈကို ဓပြု၊] ဓာရေတီတိ ဝါ ဓီ၊ [ဓာ+ကွိ+ဤ၊] သင်္ခါရေသု ဓီကာရော ဇာယတိ ဧတာယာတိ ဝါ ဓီ၊ [ဇန+ကွိ+ဤ၊ ဇနကို ဓပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၁၅၂၊ ဓာဒီ၊] ဓီ ပညာ+အဿ အတ္ထီတိ ဓီရော၊ [ဓီ+ရ၊]”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ “ဓိကတပါပေါတိ ဓီရော(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃)”ကို ကြည့်၍ “ဓီ+အဿ အတ္ထီတိ ဓီရော(မကောင်းမှုကို စက်ဆုပ်ခြင်းရှိသူ)”ဟု ပြု၊ ဓီသဒ္ဒါ ဇိဂုစ္ဆနအနက်ဟော နိပါတ် ပုဒ်တည်း၊ (တစ်နည်း) ဓီတိ+ကတပါပေါ ဓီရော၊ (ကတပါပကိုချေ, ရလာ)”ဟု ကြံ။
အခြားနည်းများ။ ။ ဓိယာ ပညာယ ရာတိ ဂဏှာတီတိ ဓီရော၊ [ဓီ+ရာ+အ၊-သာရတ္ထ၊၁၊၁၉၇၊ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၇။] ဓာရေတီတိ ဓီရော၊ [ဓာ+ရ၊ ဤလာ၊-မောဂ်-၇၊၁၄၅။] ဝိသယ- ပရိညာဏေန ဒဟတိ ပဋိပက္ခေ သောဓေတီတိ ဓီရော၊ [ဒဟ+ရ၊ ဒကို ဓပြု, ဓ၌ အ-ကို ဤပြု, ဟကိုချေ၊-မ၊ဋီ၊၃၊၄၁။]
၂။ ပရိဿယာနိ။ ။ ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသဟု ပါစိယော- ၄၀၂၌ ဆို၏၊ “သမန္တတော သေန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပရိဿယာနိ၊ [ပရိ+သိ+အ၊]”ဟု ကြံ။
ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ, ဧကော စရေ မာတင်္ဂ’ရညေဝ နာဂေါ။
နိပကံ၊ သော။ သဒ္ဓိံစရံ၊ သော။ သာဓုဝိဟာရိံ၊ သော။ ဓီရံ၊ သော။ သဟာယံ၊ ကို။ နော စေ လဘေထ၊ အကယ်၍ မရအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ ဤသို့ မရလသော်။) ရာဇာ၊ မဟာဇနကမင်းသည်။ ဝိဇိတံ၊ အောင်အပ်ပြီးသော။ ရဋ္ဌံ၊ တိုင်းပြည်ကို။ ပဟာယ၊ စွန့် ပယ်၍။ (ဧကော၊ တစ်ပါးတည်းသည်။ ဟုတွာ၊ ၍။ စရတိ ဣဝ၊ ကျင့်ကြံသွားလာ နေ ထိုင်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ နာဂေါ၊ ကြီးမားသော။ မာတင်္ဂေါ၊ ဆင်သည်။ ၁အရညေ၊ တော၌။ ဧကော၊ တစ်စီးတည်းသည်။ (ဟုတွာ စရတိ) ဣဝ၊ လှည့်လည်သွားလာသကဲ့ သို့လည်းကောင်း။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဧကော၊ တစ်ပါးတည်းသည်။ (ဟုတွာ) စရေ၊ ကျင့်ကြံ သွားလာ, နေထိုင်ရာ၏။ (ပါ-၃၂၉)
၁။မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ။ ။ “မာတင်္ဂေါ+အရညေ+ဣဝ နာဂေါ”ဟု ဖြတ်၊ မာတင်္ဂ သဒ္ဒါ ဆင်ကိုဟောသောကြောင့် နာဂသဒ္ဒါ မဟန္တအနက်ကို ဟော၏(သာရတ္ထ၊၃၊၃၅၂၊ မ၊ဋီ၊၃, ၃၅၀)၊ ပါစိယော-၄၀၂-၃၌ကား “မဟန္တော အင်္ဂေါ သရီရံ ဧတဿာတိ မာတင်္ဂေါ”ဟူသော ဝစနတ္ထကြောင့် မာတင်္ဂအရ ဆင်ကိုယူ၍ နာဂသဒ္ဒါ ဥတ္တမအနက်ဟောဟု ဆို၏၊ ဓာန်-ဋီ-၃၆၀ အတိုင်း “မဟန္တံ အင်္ဂံ သရီရံ ဧတဿာတိ မာတင်္ဂေါ၊ [မဟန္တ+ အင်္ဂ၊ ဟန္တကိုချေ, မ၌ဒီဃပြု၊]”ဟု ရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်။
တစ်နည်း။ ။ “မာတင်္ဂေါ-မာတင်အမျိုး၌ဖြစ်သော၊ ဝါ-ကြီးမားသောကိုယ်အင်္ဂါရှိသော၊ နာဂေါ-ဆင်သည်”ဟုလည်း ပေးကြ၏(မိုးထိ.မဟာနိ၊၂၊၅၇၄)၊ “မာတင်္ဂေါတိ လဒ္ဓနာမော ..ဟတ္ထိနာဂေါ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်ပေးဟန်တူသည်၊ ဟတ္ထိနာဂေါ၌ ဟတ္ထိကို မာတင်္ဂ၏ အနက်, နာဂေါကို မဟန္တအနက်ဟု ယူလျှင်ကား ထိုသို့ပေးဖွယ်မလိုပါ၊ “မာတင်္ဂရညေ-မာတင်္ဂ တော၌၊ နာဂေါ ဣဝ-ဆင်ကဲ့သို့”ဟူသော အနက်ကား လုံးဝမသင့်။
ဧကော စရေ န စ ပါပါနိ ကယိရာ, အပ္ပေါဿုက္ကော မာတင်္ဂ’ရညေဝ နာဂေါ။
ဧကဿ၊ တစ်ပါးတည်း၏။ စရိတံ၊ ကျင့်ကြံသွားလာနေထိုင်ရခြင်းသည်။ သေယျော၊ မြတ်၏။ [“ဧကဿ၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) စရိတံ၊ သည်။ သေယျော”ဟု တစ်နည်းပေး။] (ကသ္မာ၊ နည်း။) ဗာလေ၊ လူမိုက်၌။ သဟာယတာ၊ အဖော်ကောင်း၏ဖြစ်ရာ ဂုဏ်အင်္ဂါ သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။၂ (တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်တည်း)။ နာဂေါ၊ သော။ မာတင်္ဂေါ၊ ဆင်သည်။ အရညေ၊ ၌။ ဧကော၊ သည်။ အပ္ပေါဿုက္ကော၊ ကြောင့်ကြမရှိသည်။ (ဟုတွာ စရတိ) ဣဝ၊ သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) ဧကော၊ သည်။ အပ္ပေါဿုက္ကော၊ သည်။ (ဟုတွာ) စရေ၊ ရာ၏။ ပါပါနိ စ၊ မကောင်းမှုတို့ကိုလည်း။ န ကယိရာ၊ မပြုရာ။ (ပါ-၃၃၀)
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။ ။ ဝိမတိ၊၂၊၂၀၈အလို “ဗာလေ-ကို၊ (နိဿာယ- မှီ၍၊) သဟာယတာ-သည်၊ နတ္ထိ”ဟု ပေး၊ ဗာလေဝယ် ကံအနက်၌ သတ္တမီ၊ (တစ်နည်း)တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် အံကို ဧပြု၊ (တစ်နည်း)ဒုတိယာမှ သတ္တမီသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာ ဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း)ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ (နီတိ-၆၆၅)သုတ်ဖြင့် ဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သက်ဟုကြံ၊ ဤဒုတိယပါဒသည် ကာရဏဝါကျတည်း။ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆)
֍ * ၈-မာရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဒွိတ္တာဝ နာလမေကဿ, ဣတိ ဝိဒွါ သမဉ္စရေ။
ဇာတရူပဿ၊ ဖြစ်သော အရောင်အဆင်းရှိသော။ (အရောင်အဆင်းတောက် ပသော။) သုဝဏ္ဏဿ၊ ရွှေ၏။ ကေဝလော၊ တစ်လုံးသော။၁ ပဗ္ဗတော၊ တောင်သည်။ [တစ်နည်း။ သုဝဏ္ဏဿ ကေဝလော ပဗ္ဗတော၊ ရွှေတောင်တစ်လုံးသည်။] အဿ၊ ရှိရာ၏။၂ ဒွိတ္တာဝ၊ နှစ်ပြန်နှစ်ဆ ထိုမျှလောက်ကြီးသော ရွှေတောင်သည်။၃ ဧကဿ (ပိ)၊ တစ် ယောက်သောပုဂ္ဂိုလ်အားသော်မှလည်း။ န အလံ၊ အလိုပြည့်အောင်, မစွမ်းဆောင်နိုင်။ ဣတိ၊ ဤသို့။ ဝိဒွါ၊ သိသူသည်။၁ သမံ၊ မျှတစွာ။ စရေ၊ ကျင့်ကြံနေထိုင်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၅)
၁။ ကေဝလော။ ။ ကေဝတိ ပဝတ္တတီတိ ကေဝလော၊ [ကေဝ+အလ၊-မောဂ်-၇၊၁၈၂၊] ကေ သိရသိ ဝလယတီတိ ကေဝလော၊ [က+ဝလ+အ၊-ထောမ၊ဝိဓာန်။] ထောမနိဓိ၌ ကေဝလ သဒ္ဒါသည် “(၁)ဧက-တစ် (၂)အလုံးစုံ (၃)ဆုံးဖြတ်အပ်သည် (၄)ဉာဏ်အထူး (၅)သုဒ္ဓ- မရောမယှက်သက်သက်”ဟူသော အနက်များဟောကြောင်းကို ဆို၏၊ ဤ၌ ဧကအနက်တည်း၊ ထိုကြောင့် “ဒွိတ္တာဝါတိ တိဋ္ဌတု ဧကော ပဗ္ဗတော(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆)”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဓာန်-၇၈၆ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် အဗျာမိဿ(မရောမယှက်သက်သက်)အနက်ယူ၍ “ကေဝလောနှစ်လုံးမဖက်, သက်သက်သော”ဟုလည်းကောင်း, အနတိရေက(မပိုလွန်)အနက်ယူ၍ “ကေဝ- လော-တစ်လုံးထက် မပိုလွန်သော” ဟုလည်းကောင်း ပေးလျှင်လည်း သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
၂။ပဗ္ဗတဿ..ဇာတရူပဿ။ ။ ပဗ္ဗတဿာတိ ပဗ္ဗတော အဿ၊ ပဗ္ဗတော အဿာတိ ပဗ္ဗတော ဘဝေယျ။ ဇာတရူပဿာတိ အာတပရူပသမ္ပန္နဿ(တောက်ပသော အရောင်အဆင်း နှင့် ပြည့်စုံသော)၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄။
၃။ဒွိတ္တာဝ။ ။ ဒွိတ္တာဝါတိ တိဋ္ဌတု ဧကော ပဗ္ဗတော၊ ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ မဟန္တော သုဝဏ္ဏ- ပဗ္ဗတော(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆)။ ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ မဟန္တောတိ ယတ္တကော သော ပဗ္ဗတော ဟောတိ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ တတ္တကော(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄)။ “ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ”ကို ကြည့်၍ “ဒွိက္ခတ္တုံ+တာဝ ဒွိတ္တာဝ” ဟုပြု၊ က္ခတ္တုံကိုချေ, တ်ဒွေဘော်လာ။
၁။ ဝိဒွါ။ ။ ဝိဒတိ ဇာနာတီတိ ဝိဒွါ၊ [ဝိဒ+ကွာ၊ ပုံလိင်, ရတ္တာဒိ, အာကာရန္တ(မောဂ်- ၇, ၂၀၅)၊ ဝိဒ+ဝ၊ သိကို အာပြု၊ ရာဇာဒိ(ဓာန်-ဋီ-၂၈၈)၊] (တစ်နည်း)ဝိဒတိ ဧတေနာတိ ဝိဒေါ (ဉာဏံ)၊ ဝိဒေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိဒွါ၊ [ဝိဒ+ဝန္တု၊ တေသုဝုဒ္ဓိဖြင့် ဒ၏ အ-ကိုချေ၊ ဒ်ကို နောက် ဝသို့ကပ်၊ အာ သိမှိသုတ်ဖြင့် သိဝိဘတ်နှင့်တကွ န္တုကို အာပြု၊] “ဝိဒွါ၊ ဝိဒွါ, ဝိဒွန္တော(ပ)၊ ဝိဒွန္တံ၊ ဝိဒွန္တေ(ဒု)၊ ဝိဒွတာ, ဝိဒွန္တေန”စသည်ဖြင့် ဂုဏဝါအတိုင်း စဉ်ပါ။(နီတိပဒ-၁၉၅၊ နိရုတ္တိ၊၃၀၈)
တစ်နည်း။ ။ ဝိဒ+တွာ၊ “တိတာလီသ”ဟူသော ဝဏ္ဏလောပနိဒ္ဒေသ (ကွစိ ဓာတု)ဖြင့် တ်ကိုချေ၊ သို့မဟုတ် “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကို ဝါပြု၊ “ဝိဒွါ-သိ ၍”ဟုပေး။ (မောဂ် နိ၊၂၊၂၈၈၊ ကစ်ဘာ၊၂၊၅၁၇)
ဥပဓိံ ဝိဒိတွာ သဂေ ၤါတိ လောကေ, တဿေဝ ဇန္တု ဝိနယာယ သိက္ခေ။
ယော (ဇန္တု)၊ အကြင်သတ္တဝါသည်။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲကို။ (အဒက္ခိ၌စပ်)။ ဝါ၊ သည်။ (ဟောတိ၌စပ်)။ ယတောနိဒါနံ၊ အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းကြောင့်။ ဝါ၊ အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းရှိသည်ဖြစ်၍။၂ (ဟောတိ၊ ဖြစ်၏။ ဧဝံ၊ ဤသို့။) အဒက္ခိ၊ ပညာမျက်စိဖြင့် မြင်ပြီ။ သော ဇန္တု၊ ထိုသတ္တဝါသည်။ (တေသု) ကာမေသုထိုကာမဂုဏ်တို့၌။ ကထံ၊ အဘယ်ကြောင့်။ နမေယျ၊ ညွတ်ရာအံ့နည်း။ လောကေ၊ လောက၌။ ဇန္တု၊ သတ္တဝါသည်။ ဥပဓိံ၊ ကာမဂုဏ်ဟူသော ဥပဓိကို။ သင်္ဂေါတိ၊ ငြိကပ် တွယ်တာရာဟူ၍။ [သဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ သင်္ဂေါ၊ သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄။] ဝိဒိတွာ၊ သိ၍။ ဝါ၊ သော်။ တဿေဝ၊ ထိုကာမဂုဏ်ဟူသော ဥပဓိကိုသာလျှင်။ ဝိနယာယ၊ ပယ်ဖျောက်ခြင်းငှာ။ သိက္ခေ၊ ကျင့်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၆)
၂။ယတောနိဒါနံ။ ။ ဤပုဒ်သည် သဒ္ဒါကျမ်းအလို ဝါကျ, အဋ္ဌကထာဋီကာတို့အလို သမာသ်, ဝါကျ ၂မျိုးတည်း၊ ဝါကျယူလျှင် ယနှင့် နိဒါနနောင် ဟိတ်အနက်၌ ပထမာသက်၊ ယတေဟိ ပစ္စတ္တဝစနဿ တော နိဒါနာဒီသု(နီတိ-၄၉၇)သုတ်, သောသုတ်၌ “သိ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂတို့ဖြင့် ယနောင် သိဝိဘတ်ကို တောပြု၊ “ယတော နိဒါနံ-အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းကြောင့်”ဟုပေး။(ဝိဗော၊၅၃)
ကမ္မဓာရည်း။ ။ သမာသ်ယူလျှင် ကမ္မဓာရည်းသမာသ်, ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်အားဖြင့် ၂မျိုး ဖြစ်နိုင်၏၊ ထိုတွင် ကမ္မဓာရည်း၌ “ယံ (ယတော)+နိဒါနံ ယတောနိဒါနံ(နီယော-၁၃)”ဟုပြု၊ “ယ+နိဒါန”၂ပုဒ်လုံးနောင် သိသက်၊ ယနောင် သိကိုတောပြု(မ၊ဋီ၊၂၊၆၀၊ အနုဋီ၊၂၊၁၇)၊ သို့ မဟုတ် ယနောင် ပထမာအနက်၌ တောပစ္စည်းသက်(သာရတ္ထ၊၁၊၈၃)၊ သမာသ်ပြီးသောအခါ ယတော နိဒါနနောင် ကာရဏ(ပဉ္စမီ)အနက်၌ ပထမာသက်၊ “ယတောနိဒါနံ-အကြင်ကာမဂုဏ် ဟူသော အကြောင်းကြောင့်”ဟုပေး(မဓုဋီကာ)။ [“ပဉ္စမီအနက်၌ ဒုတိယာ”ဟု နီယော-၁၃၌ တစ်နည်း ဆို၏။]
ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ ။ ဗဟုဗ္ဗီဟိ၌ “ယံ (ယတော)+နိဒါနံ ယဿာတိ ယတောနိဒါနံ”ဟုပြု၍ ရှေ့နည်းအတိုင်း ရုပ်ပြီးစေပြီး ယတောနိဒါနနောင် ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ပထမာသက်၊ “ယတောနိဒါနံ-အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းရှိသည်ဖြစ်၍”ဟုပေး။(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၉) [သမာသ်၂မျိုးလုံး တောကိုမချေရသောကြောင့် အလုတ္တသမာသ်တည်း(မဓုဋီကာ)၊ ကာရဏ အနက်ဟော နိပါတသမုဒါယဟု ဆိုသေး၏(နီတိသုတ္တ-၁၆၈၊ သီဋီ သစ်၊၂၊၃၇၊ မောဂ်နိ၊၁၊၂၀၂-၃-၄)။]
မာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပုညံ သုခံ ဇီဝိတသင်္ခယမှိ, သဗ္ဗဿ ဒုက္ခဿ သုခံ ပဟာနံ။
အတ္ထမှိ၊ အရေးကိစ္စသည်။ ဇာတမှိ၊ ဖြစ်ပေါ်လသော်။ သဟာယာ၊ မိတ်ဆွေ ကောင်းတို့သည်။ သုခါ၊ ချမ်းသာကြောင်းတို့တည်း။ ဣတရီတရေန၊ ကောင်းဆိုးနှစ်ရပ်, အမှတ်မထား, တစ်ပါးပါးသော ပစ္စည်းဖြင့်။၁ ယာ တုဋ္ဌိ၊ အကြင်တင်းတိမ်ရောင့်ရဲ ခြင်းသည်။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။ သာ တုဋ္ဌိ၊ ထိုတင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းသည်။) သုခါ၊ ချမ်းသာ ကြောင်းတည်း။ ဇီဝိတသင်္ခယမှိ၊ အသက်၏ ကုန်ရာအခါ၌။ ဝါ၊ သေဆုံးချိန်၌။ ပုညံ၊ ကောင်းမှုသည်။ သုခံ၊ တည်း။ သဗ္ဗဿ၊ အလုံးစုံသော။ ဒုက္ခဿ၊ ဝဋ်ဒုက္ခကို။ ပဟာနံ၊ ပယ်ခြင်းဟုဆို, အရဟတ္တဖိုလ်သည်။ [ပဟီယတေ ပဟာနံ။ (တစ်နည်း) ပဇဟတီတိ ပဟာနံ။ နီဘာ-၄, ၁၀၉။] သုခံ၊ တည်း။ (ပါ-၃၃၁)
၁။ဣတရီတရေန။ ။ ဣတရသဒ္ဒါ အနိယမ (အမှတ်မရှိ)ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ “ဣတရ+ဣတရ”ဟု ဖြစ်သောအခါ ယံ ကိဉ္စိသဒ္ဒါနှင့် အနက်တူ၏၊ ထို့ကြောင့် “အမှတ်မထား တစ်ပါးပါး”ဟု ပေးရသည်(သီဋီသစ်၊၂၊၁၁၁၊ သီဘာ၊၃၊၉၂)၊ ဤနည်း၌ ဣတရီတရေနသည် ဝီတိဟာရပုဒ်တည်း၊ “ဣတရေန”ဟု ဖြစ်ပြီးနောက် “သဗ္ဗာဒီနံ ဝီတိဟာရေ(မောဂ်-၁၊၅၆)” သုတ်ဖြင့် “ဣတရေန+ဣတရေန”ဟု ဒွိရုပ်ပြု၊ “သျာဒိလောပေါ ပုဗ္ဗဿေကဿ(မောဂ်-၁၊၅၅)” သုတ်ဖြင့် ရှေ့ပုဒ်၌ ဝိဘတ်ကိုချေ၊ (ဣတရဣတရေန), နောက်ဣကို ဒီဃပြု။
တစ်နည်း။ ။ ဣတရသဒ္ဒါသည် အညသဒ္ဒါ၏ ပရိယာယ်ဖြစ်သော သဗ္ဗနာမ်ပုဒ်တည်း၊ ပဏီတမှတစ်ပါးသော ဟီန, ဟီနမှတစ်ပါးသော ပဏီတကို “ဣတရ”ဟု ခေါ်၏(သီဋီသစ်၊၂၊၁၁၁၊ သီဘာ၊၃၊၉၂)၊ “ဣတရီတရေန-ကောင်းသောပစ္စည်းမှတစ်ပါး ညံ့သောပစ္စည်း, ညံ့သော ပစ္စည်းမှတစ်ပါး ကောင်းသောပစ္စည်းဟူသော ရရာပစ္စည်းဖြင့်”ဟုပေး၊ လိုရင်းသဒ္ဒတ္ထမှာ “အခြား အခြားသော ရရာပစ္စည်းဖြင့်”ဟု ဖြစ်၏၊ ဤနည်း၌ ဝိစ္ဆာပုဒ်ဖြစ်ရကား “ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ (မောဂ်-၁၊၅၄)”သုတ်ဖြင့် ဒွိရုပ်ပြု(မောဂ်နိ၊၁၊၁၂၅)၊ နိဒီ-၁၂၇၌ ဒွန်သမာသ်ဟု ဆို၏။
သုခါ သာမညတာ လောကေ, အထော ဗြဟ္မညတာ သုခါ။
လောကေ၊ လောက၌။ မတ္တေယျတာ၊ မိခင်၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ (မိခင်ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းသည်)။၁ သုခါ၊ တည်း။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ပေတ္တေယျတာ၊ ဖခင်၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်း သည်။ (ဖခင်ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းသည်)။ သုခါ၊ တည်း။ လောကေ၊ ၌။ သာမညတာ၊ ရဟန်းတို့၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ (ရဟန်းတို့ကို ပြုစုလုပ် ကျွေးခြင်းသည်)။ [သမဏာနံ+ဟိတော သာမညော။ သာမညဿ+ဘာဝေါ သာမညတာ။] သုခါ၊ တည်း။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဗြဟ္မညတာ၊ မကောင်းမှုတို့ကို မျောတော်မူပြီး သော ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓတို့၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ (ဗုဒ္ဓ ပစ္စေကဗုဒ္ဓတို့ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းသည်)။ [ဗြာဟ္မဏာနံ+ဟိတော ဗြဟ္မညော။ ဗြာ၌ ရဿ ပြု။ ဗြဟ္မညဿ+ဘာဝေါ ဗြဟ္မညတာ။] သုခါ၊ တည်း။ (ပါ-၃၃၂)
၁။မတ္တေယျတာ။ ။ မာတု+ဟိတော မတ္တေယျော-မိခင်၏ စီးပွားဖြစ်သူ၊[မာတု+ဏေယျ၊ တဒွေဘော်လာ, မာ၌ ရဿပြု၊] မတ္တေယျဿ+ဘာဝေါ မတ္တေယျတာ၊(သမ္မာပဋိပတ္တိ)၊ အမိ အပေါ်၌ မေတ္တာကရုဏာရှေ့သွားရှိသောစိတ်ဖြင့် ပြုစုလုပ်ကျွေးသော သားသမီးသည် မတ္တေ ယျမည်၏၊ ထိုသားသမီးသန္တာန်၌ဖြစ်သော မေတ္တာကရုဏာရှေ့သွားရှိသော ကုသိုလ်စိတ်နှင့် ထို စိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော ရှိခိုးမှုပြုစုလုပ်ကျွေးမှုစသော အကျင့်ကောင်းသည် မတ္တေယျတာမည်၏၊ ပေတ္တေယျတာလည်း နည်းတူပင်။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၊ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၃၀)
သုခေါ ပညာယ ပဋိလာဘော, ပါပါနံ အကရဏံ သုခံ။
(လောကေ၊ ထင်ရှားစုပုံ, ယခုကြုံသည့်, လူ့ဘုံဌာန, ဤလောက၌။) သီလံငါးပါးရှစ်ပါး, အစထား၍, များပြားဆင့်ဆင့်, ကိုယ်ကျင့်သီလသည်။ ယာဝ ဇရာ၊ ငယ်စဉ်တောင်ကြေး, အကလေးမှ, ဖြည်းဖြည်းကြီးရင့်, ဇရာသင့်အောင်။ သုခံ၊ ကြာ လေကောင်းလစ်, ဟောင်းတိုင်းသစ်၍, စနစ်မကွယ်, မဖယ်မစောင်း, တကယ်ကောင်း သည့်, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ ပတိဋ္ဌိတာ၊ မြဲမြံခိုင်ခံ့, အရှည်ကြံ့လျက်, တည် တံ့၍နေသော။ သဒ္ဓါ၊ လောကုတ်လောကီ, နှစ်လီထင်ရှား, သဒ္ဓါတရားသည်။ သုခါ၊ ခုရောနောင်ပါ, အရာရာဝယ်, နှစ်ဖြာစုပေါင်း, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ ပညာယ၊ လောကုတ်လောကီ, နှစ်လီထင်ရှား, ပညာတရားကို။ ပဋိလာဘော၊ အရိုးကြေကြေ, အရေခန်းခန်း, လုံ့လစွမ်းဖြင့်, တက်လှမ်းပိုင်နင်း, အရယူခြင်းသည်။ သုခါ၊ ခုရောနောင် ပါ, အရာရာဝယ်, နှစ်ဖြာစုပေါင်း, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ ပါပါနံ၊ ယုတ်မာသော့ သွမ်း, ဟော့ရမ်းသမှု, အကုသိုလ်အစုစုတို့ကို။ အကရဏံ၊ လုံးဝပြောင်စင်အောင်, ရှောင်ကြဉ်သမှု, မပြုမလုပ်ခြင်းသည်။ သုခံ၊ ဒုက္ခအားလုံး, ပြုတ်ပြုတ်ပြုန်းသဖြင့်, ထိပ် ဆုံးမှန်စွာ, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ (ပါ-၃၃၃)
မာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နာဂဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂၄-တဏှာဝဂ်
֍ * ၁-ကပိလမစ္ဆဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော ပဝတီ ဟုရာဟုရံ, ဖလမိစ္ဆံဝ ဝနသ္မိ ’ ဝါနရော။
ပမတ္တစာရိနော၊ မေ့လျော့ပေါ့ဆလျက် ကျင့်ကြံသွားလာနေထိုင်လေ့ရှိသော။ မနုဇဿ၊ သတ္တဝါ၏။ ဝါ၊ မှာ။၁ တဏှာ၊ တဏှာသည်။ မာလုဝါ ဝိယ၊ မာလောနွယ်ကဲ့သို့။ ဝါ၊ ခွေးတောက်နွယ်ကဲ့သို့။ ဝဍ္ဎတိ၊ တိုးပွား၏။ သော၊ တဏှာ့အလိုပါ, ထိုသတ္တဝါသည်။ ဟုရာဟုရံ၊ ထိုထိုဘဝ၌။ (ဘဝတိုင်းဘဝတိုင်း)။၂ ပ’ဝတိ၊ ပြေးလွှားနေရ၏။ (ကိံ ဝိယ၊ အဘယ်ကဲ့သို့နည်း။) ဖလံ၊ သစ်သီးကို။ ဣစ္ဆံ (ဣစ္ဆန္တော)၊ အလိုရှိသော။ ဝါနရော၊ မျောက်သည်။၁ ဝနသ္မိံ၊ တော၌။ ပ’ဝတိ ဣဝ၊ ပြေးလွှားနေရသကဲ့သို့တည်း။ (ပါ-၃၃၄)
၁။ မနုဇဿ။ ။ မနုဇဿာတိ သတ္တဿ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၅)။ မနုနော အပစ္စံ မနုဇော၊ [မနု+ဿ၊ ဿကို ဇပြု၊] မနုဿေ ဇာယတီတိ မနုဇော၊[မနုဿ+ဏ၊ ဿကို ဇပြု၊] မနော+ဥဿန္နံ ဧတဿာတိ မနုဇော၊ [မန+ဥဿ၊ ဿကို ဇပြု၊] မနတော ဇာယတိ, မနေန ဇာယတီတိ ဝါ မနုဇော၊ [မန+ဇန+ကွိ၊ န၏ အ-ကို ဥပြု၊-ဓမ္မဋီ။] မနတိ ဇာနာတိ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတန္တိ မနု၊ [မန+ ဥ၊] မနုမှာ ဇာတော မနုဇော၊ [မနု+ဇန+ကွိ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၂၇။]
၂။ ဟုရာဟုရံ။ ။ “ဘေဝ ဘဝေ”ဟူသော အဖွင့်ကိုရှု၍ ဝိစ္ဆာပုဒ်ဟုကြံ၊ ဟုရံသည် ဣတရအနက်ဟော သတ္တမျတ္ထနိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ(မောဂ်-၁၊၅၄)သုတ်ဖြင့် “ဟုရံ ဟုရံ”ဟု ဒွိရုပ်ပြု၊ ရှေ့ပုဒ်၌ နိဂ္ဂဟိတ်ကိုချေ, ဒီဃပြု၍ ပြီးစေရာ၏။
တစ်နည်း။ ။ ရှေ့ပုဒ်ကို ပဉ္စမျန္တ, နောက်ပုဒ်ကို ဒုတိယန္တကြံ၍ “ဟုရာ-တစ်ဘဝမှ၊ ဟုရံ-တစ်ဘဝသို့”ဟုလည်းကောင်း, ဒွန်သမာသ်ကြံ၍ “ဟုရာဟုရံ-ထိုဘဝဤဝသို့”ဟုလည်း ကောင်း ပေးကြသေး၏၊ သတ္တမျတ္ထနိပါတ် “ဟုရံ”ဟုသာရှိခြင်း, အဋ္ဌကထာ၌ “ဘေဝ ဘဝေ”ဟု သတ္တမျန္တဝိစ္ဆာပုဒ်ဖြင့်ဖွင့်ခြင်း, ဥပမာနဘက်၌ “ဝနသ္မိံ”ဟု ရှိခြင်းတို့ကြောင့် ထိုသို့ပေးခြင်းကို စဉ်းစားသင့်၏။
၁။ ဝါနရော။ ။ နရော ဣဝ ဝါနရော၊ [ဝါ+နရ၊ ဝါသဒ္ဒါ ဣဝအနက်၊ ယုတ္တတ္ထဖြစ်သော ကြောင့် သမာသ်တည်း၊-ဓာန်-ဋီ-၆၁၆။] ဝါနံ ဂမနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝါနရော၊ [ဝါန+ရ၊-နီတိ သုတ္တ-၃၉၃။] ဝါတိ သမေတီတိ ဝါနရော၊ [ဝါဓာတ် (သမ-သဒိသအနက်)+ရ၊ နလာ၊-သူစိ။] ဝါ (သဒိသော)+နရော ဝါနရော(သူစိ ဝါသဒ္ဒါအဖွင့်)၊ ဝါ (ဝိကပ္ပိတော)+နရော ဝါနရော၊ ဝနေ+ဘဝံ ဝါနံ၊ ဝါနံ (ဝနေ ဘဝံ ဖလာဒိကံ) ရာတိ ဂဏှာတီတိ ဝါနရော၊ [ဝါန+ရာ+က၊-ကောတ္ထုဘ။]
သောကာ တဿ ပဝဍ္ဎုန္တိ, အဘိဝဋ္ဌံဝ ဗီရဏံ။
လောကေ၊ လောက၌။ ဇမ္မီ၊ ယုတ်ညံ့သော။ ဝါ၊ များသောအားဖြင့် ယုတ်ညံ့ သော သတ္တဝါတို့၌ ဖြစ်တတ်သော။၂ ဝိသတ္တိကာ၊ အာရုံအရပ်ရပ်, ငြိတွယ်တတ်သော။ ဧသာ တဏှာ၊ ဤတဏှာသည်။ ယံ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ သဟတေ၊ လွှမ်းမိုး၏။ တဿ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ (အန္တော၊ စိတ်အတွင်း၌)။ သောကာ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေးခြင်းတို့သည်။ အဘိဝဋ္ဌံ၊ မိုးစိုစွတ်အပ်သော။ ဗီရဏံ ဣဝ၊ ဗြိတ်မြက်ကဲ့သို့။ ဝါ၊ မြက်မွှေးကဲ့သို့။ [ဝိသိဋ္ဌော+ ရဏော မူလံ ယဿာတိ ဗီရဏံ။ ထောမ။] ပဝဍ္ဎုန္တိ၊ တိုးပွားကုန်၏။ (ပါ-၃၃၅)
၂။ ဇမ္မီ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “ဇမေတိ အဘက္ခိတဗ္ဗံ အဒတီတိ ဇမ္မီ၊ [ဇမု+မ+ဤ၊-မောဂ်- ၇, ၁၃၆)”ဟု ပြု၊ ဓမ္မဋီ၌ကား “အဘက္ခိတဗ္ဗံ ဇမေတိ ခါဒတီတိ ဇမ္မော၊ (နိဟီနသတ္တော)၊ ယေဘုယျေန ဇမ္မေသု+ဇာတာတိ ဇမ္မီ၊[ဇမ္မ+ဏ+ဤ၊]”ဟု ပြု၏။
သောကာ တမှာ ပပတန္တိ, ဥဒဗိန္ဒုဝ ပေါက္ခရာ။
ယော စ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။၃ လောကေ၊ ၌။ ဇမ္မိံ၊ ယုတ်ညံ့သော။ ဒုရစ္စယံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် လွန်မြောက်အပ်သော။ ဝါ၊ လွန်မြောက်နိုင်ခဲသော။ ဧတံ တဏှံ၊ ဤတဏှာကို။ သဟတေ၊ လွှမ်းမိုးနိုင်၏။ တမှာ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်မှ။ သောကာ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေး ခြင်းတို့သည်။ ပေါက္ခရာ၊ ကြာဖက်မှ။ ဥဒဗိန္ဒု ဣဝ၊ ရေပေါက်ကဲ့သို့။ ပပတန္တိ၊ လျှောကျ ကုန်၏။ (ပါ-၃၃၆)
၃။ ယော စေတံ။ ။ “ယော+စေ+ဧတံ”ဟုဖြတ်၍ “ယော-သည်၊...ဧတံ တဏှံကို၊ စေ သဟတေ-အံ့”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ယော ပန”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် “ယော+စ+ဧတံ”ဟု ဖြတ်ခြင်းသာ ကောင်း၏။
တဏှာယ မူလံ ခဏထ, ဥသီရတ္ထောဝ ဗီရဏံ၊
မာ ဝေါ နဠံဝ သောတောဝ, မာရော ဘဉ္ဇိ ပုနပ္ပုနံ။
တံ၊ ထိုအကြောင်းကြောင့်။ ဝေါ၊ သင်တို့ကို။ ဝဒါမိ၊ မိန့်တော်မူမည်။ ဝေါ၊ သင်တို့ အား။ ဘဒ္ဒံ၊ ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာ, အဖြာဖြာသည်။ (ဟောတု၊ ဖြစ်ပါစေ။) ဧတ္ထ၊ ဤအရပ် ၌။ ယာဝန္တော၊ အကြင်မျှအတိုင်းအရှည်ရှိသော သင်တို့သည်။၁ သမာဂတာ၊ ညီညာဖျဖျ, ရောက်လာကြ၏။ (တာဝန္တော၊ ထိုမျှအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ဝေါ၊ သင်တို့သည်။) ဥသီရတ္ထော၊ ပန်းရင်းဖြင့် အလိုရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဗီရဏံ၊ ဗြိတ်မြက်ကို။ ဝါ၊ မြက်မွှေး ကို။ (ခဏတိ) ဣဝ၊ တူးသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) တဏှာယ၊ တဏှာ၏။ မူလံ၊ အကြောင်း ရင်းဖြစ်သော အဝိဇ္ဇာစသော ကိလေသာတောရှုပ်ကို။၂ ခဏထ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ် ဖြင့် တူးဖြတ်လိုက်ကြလော။ သောတော၊ မြစ်ရေအလျဉ်သည်။ နဠံ၊ ကျူပင်ကို။ [နဠံဝ၌ ရဿပြုထားသော ဝါသဒ္ဒါကား အနက်မဲ့။] (ဘဉ္ဇတိ) ဣဝ၊ ချိုးဖျက်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) မာရော၊ (ကိလေသ, မရဏ, ဒေဝပုတ္တဟူသော) မာရ်သည်။ ဝေါ၊ သင်တို့ကို။ ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်။ မာ ဘဉ္ဇိ၊ မချိုးဖျက်ပါစေနှင့်။ (ပါ-၃၃၇)
ကပိလမစ္ဆဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ ယာဝန္တေတ္ထ ။ ။ “ယာဝန္တော+ဧတ္ထ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၉၈၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၇၉၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၁)”ဟု ဖြတ်၍ “ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ယတ္တကာ သန္နိပတိတာ၊ တတ္တ- ကာ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၈)”အဖွင့်နှင့်အညီ ပေးခဲ့သည်၊ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၉၈အလို နိယမဝါကျသီးခြား ထည့်၍ “ယာဝန္တော-တို့သည်၊ ဧတ္ထ-၌၊ သမာဂတာ-ကုန်၏၊ (သဗ္ဗေ-ကုန်သော၊ တေ ဝေါ-ထို သင်တို့သည်၊ မမ-ငါဘုရား၏၊ ဝစနံ-စကားတော်ကို၊ သုဏာထ-နားထောင်ကြလော)”ဟု ပေး။
တစ်နည်း။ ။ “ယာဝတာ+ဧတ္ထ”ဟု ဖြတ်၍ “တံ-ကြောင့်၊ ဝေါ-တို့အား၊ ဘဒ္ဒံ-ကောင်း သော စကားကို၊ ဝဒါမိ၊ ဧတ္ထ-၌၊ သမာဂတာ-ကုန်သော၊ ယာဝတာ-ကုန်သော၊ ဝေါ-တို့သည်. ..ခဏထ”ဟု ပေးကြသေး၏၊ အဖွင့်နှင့်မညီပါ။
၂။ တဏှာယ မူလံ။ ။ မူလသဒ္ဒါသည် ကာရဏအနက်တည်း၊ မူလံအရ အဝိဇ္ဇာစသော ကိလေသာကိုယူ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၆)၊ ဓမ္မဋီ၌ကား တဏှာယအရနှင့် မူလံအရ မကွဲပြားသော် လည်း အဘေဒဘေဒူပစာရအားဖြင့် “တဏှာယ မူလံ”ဟု ဆိုတော်မူသည်ဟု ဆို၏၊ တဏှာယ အရ အဝိဇ္ဇာကိုပါ ယူ၍ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို ဒုတိယာအနက်ကြံကာ “တဏှာယ-တဏှာအဝိဇ္ဇာဟူသော၊ မူလံ-ဝဋ်မြစ်ကို”ဟု ပေးစေ၏။
֍ * ၂-သူကရပေါတိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ, နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုနံ။
မူလေ၊ အမြစ်သည်။ [မူလတိ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ မူလံ။ နေတ္တိဝိ၊၁၆၂။] အနုပဒ္ဒဝေ၊ ဘေးဥပဒ်မရှိလသော်။ ဝါ၊ ဘေးဥပဒ်မရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဒဠှေ၊ ခိုင်မြဲ လသော်။ ဆိန္နော၊ (အမြစ်၏အထက်၌) ဖြတ်အပ်သည်။ (သမာနော) ပိ၊ ဖြစ်ပါသော် လည်း။ ရုက္ခော၊ သစ်ပင်သည်။ ပုနရေဝ၊ တစ်ဖန်သာလျှင်။ ရုဟတိ ယထာပိ၊ ပေါက် သကဲ့သို့။ ဧဝမ္ပိ၊ ဤအတူသာလျှင်။ တဏှာနုသယေ၊ တဏှာတည်းဟူသော အနုသယ ကို။ အနူဟတေ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် အကြွင်းမဲ့မပယ်နုတ်အပ်သော်။၁ ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဇာတိဇရာ, အစဖြာသည့်, များစွာထောင်သောင်း, ဤဒုက္ခအပေါင်းသည်။ ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်။ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ဖြစ်၏။ (ပါ-၃၃၈)
၁။ အနူဟတေ။ ။ ဥုဟညတေတိ ဥုဟတော၊ န+ဥုဟတော အနူဟတော၊ ဥုဟတ၌ အဝ+ဟန+တ၊ အဝကို ဩပြု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် ဩကို ဥုဝိပရိတ်ပြု(နီတိသုတ္တ-၂၆၅)၊ သက္ကတအလို “ဥဒ်+ဟန+တ”ဟု ခွဲရကား ပါဠိ၌ “ဥ+ဟန(ဂတိအနက်)+တ”တည်း၊ ဒ်အစား ဥကို ဒီဃပြု၊ ဥနောင် ဒွေဘော်မရောက်လျှင် ဥကို ဒီဃပြုရိုးတည်း။(သမ္မောဘာ၊၁၊၆၃၂)
မဟာ ဝဟန္တိ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ, သင်္ကပ္ပာ ရာဂနိဿိတာ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဆတ္တိံသတိသောတာ၊ တဏှာဝိစရိတတရား ၃၆-ပါးဟူသော ရေအလျဉ်ရှိသော။၂ မနာပသဝနာ၊ မြတ်နိုးဖွယ်ရူပါရုံစသည်တို့၌ ယိုစီး ဖြစ်ပေါ်တတ်သော။ (တဏှာ၊ တဏှာသည်။) ဘုသာ၊ အားကြီးသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ၊ မကောင်းသော အယူရှိသော။ (တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။) မဟာ၊ များစွာကုန်သော။၁ ရာဂနိဿိတာ၊ ရာဂကို မှီကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ၊ မိစ္ဆာအကြံအစည်တို့သည်။ ဝဟန္တိ၊ အပါယ်သို့ ပို့ဆောင်ကုန်၏။ (ပါ-၃၃၉)
၂။ဆတ္တိံသတိသောတာ။ ။ “ဆတ္တိံသတိယာ သောတေဟိ သမန္နာဂတာ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဆတ္တိံသတိ+သောတာ ဧတိဿာတိ ဆတ္တိံသတိသောတာ”ဟုပြု၊ ဆတ္တိံသတိ အရ အဇ္ဈတ္တိကခန္ဓာ၅ပါးကို စွဲ၍ဖြစ်သော တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါး, ဗာဟိရခန္ဓာ၅ပါးကို စွဲ၍ ဖြစ်သော တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါးတည်း။ [တဏှာဝိစရိတ-တဏှာ၏ဖြစ်ခြင်း။]
တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါး။ ။ တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါးဟူသည် “(၁)အသ္မိ-ငါဖြစ်၏, (၂) ဣတ္ထံ အသ္မိ-ငါသည် ခတ္တိယစသော အပြားအားဖြင့် ဖြစ်၏, (၃) ဧဝံ အသ္မိ-ငါသည် ခတ္တိယစသူတို့အတူ ဖြစ်၏, (၄) အညထာ အသ္မိ-ငါသည် ခတ္တိယစသူတို့မှ တစ်မျိုးတစ်ခြားဖြစ်၏”ဟူသော ပစ္စုပ္ပန် တဏှာဝိစရိတ၄ပါး၊ “(၁) ဘဝိဿံ-ငါဖြစ်လိမ့်မည်, (၂) ဣတ္ထံ ဘဝိဿံ, (၃) ဧဝံ ဘဝိဿံ, (၄) အညထာ ဘဝိဿံ”ဟူသော အနာဂတ်တဏှာဝိစရိတ၄ပါး၊ “(၁)အသသ္မိ-ငါသည် မြဲ၏, (၂) သာတသ္မိ-ငါသည် သေလျှင်ပြတ်၏”ဟူသော ဒိဋ္ဌိသီသတဏှာဝိစရိတ၂ပါး၊ “(၁) သိယံ-ငါဖြစ် လောက်စရာရှိ၏, (၂) ဣတ္ထံ သိယံ, (၃) ဧဝံ သိယံ, (၄) အညထာ သိယံ”ဟူသော သံသယ- ပရိဝိတက္ကတဏှာဝိစရိတ၄ပါး၊ “(၁)အပါဟံ သိယံ-ငါဖြစ်ပါမူကား ကောင်းလေစွ, (၂) အပါဟံ ဣတ္ထံ သိယံ, (၃)အပါဟံ ဧဝံ သိယံ, (၄)အပါဟံ အညထာ သိယံ”ဟူသော ပတ္ထနာကပ္ပနတဏှာဝိစရိတ၄ပါးတို့တည်း။(အဘိ၊၂၊၄၀၆၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၉၆-၇၊ သမ္မောဘာ၊၃၊၄၃၁၊၇၁၄)
၁။ မဟာ။ ။ မဟန္တိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တီတိ မဟာ၊ [မဟ+အန္တ၊] မဟာသဒ္ဒါသည် လိင်၃ပါး, ဝုစ်၂ပါးရှိ၏၊ ဤ၌ ပုံလိင်, ပထမာဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်တည်း၊ အာ သိမှိသုတ်၌ “အာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ယောဝိဘတ်နှင့်တကွ န္တကို အာပြု၊ (တစ်နည်း)မဟတံ မဟာ တုလျာဓိကရဏေ ပဒေသုတ်၌ “မဟတံ မဟာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် မဟန္တကို မဟာပြု၊ ဃပတော စ ယောနံ လောပေါသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ယောဝိဘတ်ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) မဟာသဒ္ဒါ နိပါတပဋိရူပက တည်း။(နိရုတ္တိ၊၈၆၊ ဝိဗော၊၅၇၊၁၅၈)
တဉ္စ ဒိသွာ လတံ ဇာတံ, မူလံ ပညာယ ဆိန္ဒထ။
သောတာ၊ တဏှာတည်းဟူသော ရေအလျဉ်တို့သည်။ သဗ္ဗဓိ၊ အလုံးစုံသော အာရုံ, ဘဝတို့၌။ သဝန္တိ၊ ယိုစီးဖြစ်ပေါ်ကုန်၏။ လတာ၊ နွယ်နှင့်တူသော တဏှာသည်။ ဥပ္ပဇ္ဇ၊ (ဒွါရခြောက်ပါးတို့မှ) ဖြစ်ပွား၍။ တိဋ္ဌတိ၊ (ရူပါရုံစသည်တို့၌) တည်၏။ ဇာတံ၊ ဖြစ်ပေါ်လာသော။ တံ လတံ စ၊ ထိုနွယ်နှင့်တူသော တဏှာကိုလည်း။ ဒိသွာ၊ မြင်၍။ ဝါ၊ မြင်လသော်။ ပညာယ၊ မဂ်ပညာဖြင့်။ မူလံ၊ အမြစ်ရင်းကို။ ဝါ၊ ၌။ ဆိန္ဒထ၊ ဖြတ်ကြ လော။ (ပါ-၃၄၀) [“မူလေ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် မူလံ၌ နောက်နည်းပေးသည်။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၆ အလို “သောတာ၊ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနအဝိဇ္ဇာကိလေသာဟူသော ရေအလျဉ်၅-ပါးတို့သည်။ သဗ္ဗဓိ၊ အလုံးစုံသော ရူပတဏှာစသော အဖို့တို့ဖြင့်။ သဝန္တိ”ဟု တစ်နည်းပေး။]
တေ သာတသိတာ သုခေသိနော, တေ ဝေ ဇာတိဇရူပဂါ နရာ။
ဇန္တုနော၊ သတ္တဝါ၏။ ဝါ၊ မှာ။ သရိတာနိ၊ ရာဂနှင့်စပ်, ဖြစ်တတ်ကုန်သော။ ဝါ၊ ရာဂ၏အစွမ်းဖြင့် စိုစွတ်ကုန်သော။၁ သိနေဟိတာနိ စ၊ တဏှာတည်းဟူသော အစေးရှိသည်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ၊ ရာဂသမ္ပယုတ္တပီတိ၏အစွမ်းဖြင့် စေးကပ်ညက် ညောသည်လည်းဖြစ်ကုန်သော။၂ သောမနဿာနိ၊ သောမနဿဝေဒနာတို့သည်။ ဟောန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ တေ၊ ထိုသတ္တဝါတို့သည်။ သာတသိတာ၊ သာယာဖွယ်သုခကို မှီ ကုန်သည်။ ဝါ၊ သာယာဖွယ်သုခ၌ မှီကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သုခေသိနော၊ သာယာ ဖွယ်သုခကို ရှာမှီးသူတို့သည်။ (ဟောန္တိ၊ ကုန်၏။) တေ နရာ၊ ထိုသတ္တဝါတို့သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဇာတိဇရူပဂါ၊ ပဋိသန္ဓေ, အိုနာသေခြင်း, ဆင်းရဲတွင်းတို့သို့ ရောက်ရကုန် သည်။ ဟောန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ (ပါ-၃၄၁)
၁။သရိတာနိ။ ။ “သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ သရိတာနိ၊[သရ(ဂတိအနက်)+တ၊]”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “သရတိ အာကဍ္ဎတိ အဝဟရတီတိ သရိတာ(ရေအလျဉ်)၊ သရိတာ ဝိယာတိ သရိတာ၊ သရတိ သလ္လတီတိ သရိတာ(နေတ္တိဝိ-၁၂၄)”ဟုပြု၍ တဏှာကိုယူ၊ ထိုတဏှာနှင့် ယှဉ်သော သောမနဿတို့ကိုရအောင် “သရိတာယ+ယုတ္တာနိ သရိတာနိ”ဟု ကြံ။(ဓမ္မဋ္ဌ၊၂၊၃၃၄၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၆၊ မူလဋီ၊၁၊၁၆၈၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၅၆)
၂။ သိနေဟိတာနိ။ ။ သိနေဟတီတိ သိနေဟော(နေတ္တိဝိ-၁၂၄)၊ သဉ္ဇာတော+သိနေဟော ဧတေသန္တိ သိနေဟိတာနိ၊ [သိနေဟ+ဣတ၊-မောဂ်-၄, ၄၅။] (တစ်နည်း) သိနိယှန္တီတိ သိနေဟိတာနိ၊ [သိနိဟ+တ၊] (တစ်နည်း) သိနေဟေန+ဣတာနိ သိနေဟိတာနိ၊ [သိနေဟ+ဣတ]။ (ဓမ္မ-ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၄၊ မူလဋီ၊၁၊၁၆၈၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၅၆)
သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ, ဒုက္ခမုပေန္တိ ပုနပ္ပုနံ စိရာယ။
ပဇာ၊ သတ္တဝါတို့သည်။ (ပရိသပ္ပန္တိ၌စပ်)။ ဝါ၊ သတ္တဝါတို့ကို။ (ပုရက္ခတာ၌စပ်)။ တသိဏာယ၊ တဏှာသည်။၃ ပုရက္ခတာ၊ ရှေ့၌ပြုအပ်, ခြံရံအပ်ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဗန္ဓိတော၊ မုဆိုးသည် နှောင်ဖွဲ့အပ်သော။ ဝါ၊ မုဆိုး၏ အနှောင်အဖွဲ့ခံရသော။ သသော ဣဝ၊ ယုန်ကဲ့သို့။ ပရိသပ္ပန္တိ၊ ထက်ဝန်းကျင် ကြောက်လန့်ခြင်းသို့ ရောက်ရကုန်၏။ ဝါ၊ ကြောက်လန့်နေရကုန်၏။ [ပရိသပ္ပတီတိ သမန္တတော ဂစ္ဆတိ။ နီတိဓာတု- ၂၀၃။] သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ၊ ငြိတွယ်တတ်သော သံယောဇဉ်ဆယ်ပါး, သင်္ဂတရားခုနစ်ပါးဖြင့် ငြိကပ် ဆက်စပ်ကုန်သည်။ ဝါ၊ ငြိတွယ်တတ်သော သံယောဇဉ်ဆယ်ပါး, သင်္ဂတရားခုနစ်ပါး၌ ငြိကပ်ကုန်သည်။၁ (ဟုတွာ၊ ၍။) စိရာယ၊ ကြာမြင့်စွာသော ကာလပတ်လုံး။၂ ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်။ ဒုက္ခံ၊ ပဋိသန္ဓေ, အိုနာသေခြင်း, ဆင်းရဲတွင်းသို့။ ဥပေန္တိ၊ ကပ် ရောက်ရကုန်၏။ (ပါ-၃၄၂)
၃။တသိဏာယ။ ။ တသန္တိ ယာယာတိ တသိဏာ၊ [တသ+ဣဏ+အာ၊-သူစိ။] နီတိ အလို “အပ္ပက္ခရာနံ ဗဟုတ္တမညထတ္တဉ္စ(၁၆၁)”သုတ်ဖြင့် တဏှာကို တသိနာပြု, နကို ဏပြု။
၁။သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ။ ။ “သံယောဇနသင်္ဂေန စေဝ ရာဂသင်္ဂါဒိနာ စ သတ္တာ ဗဒ္ဓါ, တသ္မိံ ဝါ လဂ္ဂါ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”အဖွင့်၌ “သံယောဇနသင်္ဂေန”ကို ကြည့်၍ “သံယောဇနမေဝ '+သင်္ဂေါ သံယောဇနံ(ငြိကပ်တတ်သော သံယောဇဉ်)”ဟု ပြု၊ သင်္ဂပုဒ်အကျေကြံ၊ “ရာဂသင်္ဂါ- ဒိနာ”ကို ကြည့်၍ “သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇတီတိ သင်္ဂေါ(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၈)”ဟု ပြု၊ သင်္ဂအရ ရာဂသင်္ဂ, ဒေါသသင်္ဂ, မောဟသင်္ဂ, မာနသင်္ဂ, ဒိဋ္ဌိသင်္ဂ, ကိလေသသင်္ဂ, ဒုစ္စရိတသင်္ဂတို့ကိုယူ(မဟာနိ- ၃၄၂)။ ထိုနောင် “သံယောဇနံ စ+သင်္ဂေါ စ သံယောဇနသင်္ဂံ”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) နာမရူပံကဲ့သို့ ဧကဒေသသရူပေကသေသ်ကြံ၍ “သံယောဇနသင်္ဂေါ စ+သင်္ဂေါ စ သံယောဇနသင်္ဂေါ”ဟု ပြု၊ “သတ္တာ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် သတ္တကာ၌ ကပစ္စည်းအနက်မရှိ၊ “သဉ္ဇန္တီတိ သတ္တာ၊ သတ္တာ ဧဝ သတ္တကာ” ဟု ပြု၍ “သံယောဇနသင်္ဂေန သံယောဇနသင်္ဂသ္မိံ ဝါ+သတ္တကာ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာ”ဟု တွဲပါ၊ (တစ်နည်း) “သံယောဇနသင်္ဂေန, သံယောဇနသင်္ဂသ္မိံ ဝါ+သတ္တာ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာ၊ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာယေဝ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ”ဟု ပြု။
ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၃၃၂။ ။ ထိုအလို “သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာ(နှောင်ဖွဲ့တတ်သော သင်္ဂ တရားများ)၊ သံယောဇနာ စ+တေ+သင်္ဂါ စာတိ သံယောဇနသင်္ဂါ၊ သံယောဇနသင်္ဂေသု, သံယောဇနသင်္ဂေဟိ ဝါ သတ္တာ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာ၊ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာယေဝ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ(နှောင်ဖွဲ့တတ်သော သင်္ဂတရားတို့၌ ငြိကပ်ကုန်သည်၊ ဝါ-သံယောဇဉ်တည်းဟူ သော သင်္ဂတရားတို့ဖြင့် တေဘူမကတရားတို့၌ ငြိကပ်ကုန်သည်)”ဟု ပြု။
၂။ စိရာယ။ ။ နီတိသုတ္တ-၁၇၉၌ ဝိဘတျန္တပတိရူပကနိပါတ်ဟု ဆို၏၊ ၎င်းသျ၊၁၊၄၁၅၌ “သောတ္ထိံ ပဿာမိ ပါဏိနံ(သံ-၅၂)”စသည်၌ သောတ္ထိနိပါတ်နောင် ဝိဘတ်သက်သကဲ့သို့ စိရနောင် အစ္စန္တသံယောဂ၌ စတုတ္ထီသဝိဘတ်ဟု ဆို၏၊ ထောမနိဓိ၌ “စိရံ+အယတေတိ စိရာယ [စိရံ+အယ+အဏ်၊]”ဟု ပြု၍ စိရကာလ, ဒီဃကာလအနက်ဟော နိပါတ်ဟု ဆို၏။
တသ္မာ တသိဏံ ဝိနောဒယေ, အာကင်္ခန္တ ဝိရာဂမတ္တနော။
(ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) ပဇာ၊ တို့သည်။ ဝါ၊ တို့ကို။ တသိဏာယ၊ သည်။ ပုရက္ခတာ၊ ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဗန္ဓိတော၊ သော။ သသော ဣဝ၊ သို့။ ပရိသပ္ပန္တိ၊ ကုန်၏။ တသ္မာ၊ ကြောင့်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝါ၊ မိမိဖို့။ ဝိရာဂံ၊ ရာဂအစရှိသည်တို့၏ မတပ်မက်ရာ နိဗ္ဗာန်ကို။ [ရာဂါဒယော ဝိရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဝိရာဂေါ။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၂၃၂။] အာကင်္ခန္တော၊ လိုလားတောင့်တသော ရဟန်းသည်။ တသိဏံ၊ တဏှာကို။ ဝိနောဒယေ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်စွန့်လေရာ၏။ (ပါ-၃၄၃)
သူကရပေါတိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃-ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တံ ပုဂ္ဂလမေထ ပဿထ, မုတ္တော ဗန္ဓနမေဝ ဓာဝတိ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ နိဗ္ဗနထော၊ လူ့ဘဝဝယ်, တွယ်တာတတ်သော, တဏှာတောမရှိသည်။ ဝနာဓိမုတ္တော၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဈာန်, အကျင့်မွန်တောတွင်, သက် ဝင်ပြီးသည်။ ဝနမုတ္တော၊ အိမ်ရာထောင်ခြင်း, တဏှာတောတွင်းမှ လွတ်မြောက်ပြီး သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။ ဝါ၊ ဖြစ်ပါလျက်။) ဝနမေဝ၊ အိမ်ရာထောင်ခြင်း, တဏှာတောတွင်း သို့ပင်။ ဓာဝတိ၊ ပြေးဝင်ပြန်၏။ ဧထ၊ လာကြလော။ တံ ပုဂ္ဂလံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ပဿထ၊ ကြည့်ကြလော။ (ဧသော၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်သည်။) မုတ္တော၊ အိမ်ရာထောင်ခြင်း, အနှောင်တွင်း မှ လွတ်မြောက်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။ ဝါ၊ လျက်။) ဗန္ဓနမေဝ၊ အိမ်ရာထောင်ခြင်း, အနှောင်တွင်းသို့သာ။ ဓာဝတိ၊ ပြေးဝင်ပြန်၏။ (ပါ-၃၄၄)
ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-ဗန္ဓနာဂါရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု, ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ။
အာယသံ၊ သံဖြင့်ဖြစ်စေအပ်, ပြုလုပ်အပ်သော။ [အယသာ+နိဗ္ဗတ္တံ, ကတံ ဝါ အယသော ဝိကာရော ဝါ အာယသံ၊ အယ+ဏ။ သ-လာ။ မောဂ်-၄, ၆၆။] ယံ ဗန္ဓနံ၊ အကြင် သံခြေချင်းဟူသော အနှောင်အဖွဲ့သည်လည်းကောင်း။ ဒါရုဇံ၊ သစ်သားဖြင့် ဖြစ်စေ အပ်, ပြုလုပ်အပ်သော။ [ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၍ ဂါထာ၌ “ဒါရုဇ”ဟု ရှိသည်။] ယံ ဗန္ဓနံ၊ အကြင်ထိတ်တုံးဟူသော အနှောင်အဖွဲ့သည်လည်းကောင်း။ ပဗ္ဗဇံ၊ ဗြိတ်မြက် တို့ဖြင့် ပြုအပ်သော။ ယံ ဗန္ဓနံ စ၊ အကြင်ကြိုးဟူသော အနှောင်အဖွဲ့သည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) ဓီရာ၊ ဘုရားစသား, ပညာရှိများတို့သည်။ တံ ဗန္ဓနံ၊ ထိုသံခြေချင်း စသော အနှောင်အဖွဲ့ကို။ ဒဠှံ၊ ခိုင်မြဲသော အနှောင်အဖွဲ့ဟူ၍။ န အာဟု (န ဝဒန္တိ)၊ မိန့်တော်မမူကုန်။ (ယေ၊ အကြင်သူတို့သည်။) မဏိကုဏ္ဍလေသု၊ ပတ္တမြား နားတောင်း တို့၌။ ဝါ၊ ပတ္တမြားတို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော နားတောင်းတို့၌။၁ သာရတ္တရတ္တာ၊ အလွန် တပ်မက်ကုန်သည်ဖြစ်၍ တပ်မက်ကုန်၏။ (အလွန့်အလွန်တပ်မက်ကုန်၏။၂ (တေသံထိုသူတို့၏။ ယော ရာဂေါ စ၊ အကြင်ရာဂသည်လည်းကောင်း။) ပုတ္တေသု၊ သားသမီးတို့ ၌လည်းကောင်း။ ဒါရေသု စ၊ မယားတို့၌လည်းကောင်း။ ယာ အပေက္ခာ၊ ငဲ့ကွက်တွယ် တာ, အကြင်တဏှာသည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) (ပါ-၃၄၅)
၁။မဏိကုဏ္ဍလေသု။ ။ “မဏီ စ+ကုဏ္ဍလာနိ စ မဏိကုဏ္ဍလာနိ၊ (တစ်နည်း) မဏီဟိ '+ဝိစိတ္တာနိ+ကုဏ္ဍလာနိ မဏိကုဏ္ဍလာနိ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ (တစ်နည်း) မဏီဟိ+စိတာနိ+ကုဏ္ဍလာနိ မဏိကုဏ္ဍလာနိ-ပတ္တမြားတို့ဖြင့် စီခြယ်ထားအပ်သော နားတောင်းတို့(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၀)၊ (တစ်နည်း) မဏီဟိ+ယုတ္တာနိ+ကုဏ္ဍလာနိ မဏိကုဏ္ဍလာနိ-ပတ္တမြားတို့နှင့် ယှဉ်သော နား တောင်းတို့(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၈)။
၂။သာရတ္တရတ္တာ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “သုဋ္ဌု+ရတ္တာ သာရတ္တာ၊ သာရတ္တာ+ဟုတွာ+ရတ္တာ သာရတ္တရတ္တာ”ဟု ပြု၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၅၌ “ရတ္တာ+ဟုတွာ+ရတ္တာ ရတ္တရတ္တာ၊ သုဋ္ဌု+ရတ္တရတ္တာ သာရတ္တရတ္တာ”ဟု ပြု၏၊ ထိုသံ.ဋ္ဌ၌ “သာရတ္တေန ဝါ ရတ္တာ သာရတ္တရတ္တာ၊ သာရံ ဣဒန္တိ မညနာယ ရတ္တာတိ အတ္ထော”ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊ ဤအလို “သာရဿ+ဘာဝေါ သာရတ္တံ၊ သာရတ္တေန+ရတ္တာ သာရတ္တရတ္တာ(အနှစ်၏အဖြစ်အားဖြင့် တပ်မက်ကုန်၏)”ဟု ပြုပါ။ [ဓမ္မ.ဋ္ဌ ၌ “တေသံ သော ရာဂေါ”နေရာဝယ် ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၉၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၃အတိုင်း “တေသံ ယော ရာဂေါ”ဟု ရှိသင့်သည်။]
နေတ္တိဝိ-၃၀၈။ ။ ထို၌ အပေက္ခာ၏ ဝိသေသနကြံ၍ “မဏိကုဏ္ဍလေသု-တို့၌လည်း ကောင်း၊ ပုတ္တေသု-ကောင်း၊ ဒါရေသု စ-ကောင်း၊ သာရတ္တရတ္တာ-အလွန်တပ်မက်သည်ဖြစ်၍ တပ်မက်သော၊ ယာ အပေက္ခာ-သည်၊ (လောကေ-၌၊ ဝိဇ္ဇတိ-ရှိ၏)”ဟု ပေး၏။
အဖွင့်မှ တစ်မျိုးပေးပုံ။ ။ သာရတ္တရတ္တာကို အနိယမဝါကျယူ၍ “မဏိကုဏ္ဍလေသုတို့၌၊ ယာ သာရတ္တရတ္တာ-အကြင်အလွန်တပ်မက်မောခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ ပုတ္တေသု-တို့၌ ကောင်း၊ ဒါရေသု စ-ကောင်း၊ ယာ အပေက္ခာ-အကြင်ငဲ့ကွက်တွယ်တာခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ (အတ္ထိ)”ဟုလည်း အဖွင့်မှ တစ်မျိုးပေးကြ၏။
ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ပရိဗ္ဗဇန္တိ, အနပေက္ခိနော ကာမသုခံ ပဟာယ။
ဓီရာ၊ ဘုရားစသား ပညာရှိများတို့သည်။ ဧတံ ဗန္ဓနံ၊ ဤကိလေသာအနှောင် အဖွဲ့ကို။ ဒဠှံ၊ ခိုင်မြဲသော အနှောင်အဖွဲ့ဟူ၍။ အာဟု၊ မိန့်ဆိုတော်မူကုန်၏။ ဩဟာရိနံ၊ အောက်အပါယ်လေးပါးသို့ ပို့ဆောင်တတ်သော။ (ပို့ဆောင်လေ့ရှိသော)။ သိထိလံ၊ လျော့သောအခြင်းအရာရှိသော။၁ ဒုပ္ပမုဉ္စံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် ဖြေလွှတ်အပ်သော။ ဝါ၊ အဖြေ ရခက်သော။ ဧတမ္ပိ၊ ဤကိလေသာအနှောင်အဖွဲ့ကိုလည်း။ ဆေတွာန၊ ဉာဏ်သန် လျက်ဖြင့် ဖြတ်တောက်ပြီး၍။ အနပေက္ခိနော၊ ငဲ့ကွက်ခြင်းမရှိကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ကာမသုခံ၊ ကာမဂုဏ်တို့၌ ဖြစ်သောချမ်းသာကို။၂ ပဟာယ၊ ပယ်စွန့်၍။ ပရိဗ္ဗဇန္တိ၊ သွားကုန်၏။ ဝါ၊ ရဟန်းပြုကုန်၏။ (ပါ-၃၄၆)
ဗန္ဓနာဂါရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ သိထိလံ။ ။ သဟိတုံ+အလန္တိ သိထိလံ၊ [သဟ+ကိလ၊ သဟကို သိထပြု၊-မောဂ်- ၇, ၁၉၁။] သိထိလံ+အဿ အတ္ထီတိ သိထိလံ၊ သိထိလပုဒ်သည် လျော့ခြင်းအနက်ကို ဟော၏၊ ဤ၌ ကိလေသာအနှောင်အဖွဲ့ကို ရ၏၊ အမှန်အားဖြင့် ကိလေသာအနှောင်အဖွဲ့သည် လျော့သည် မဟုတ်၊ လျော့သောအခြင်းအရာရှိခြင်းကို “သိထိလံ”ဟု ဆိုလိုသည်။ [သိထိလန္တိ သိထိလာကာရံ၊ န ပန သိထိလံ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၁။]
၂။ ကာမသုခံ။ ။ ကာမေသု + ပဝတ္တံ + သုခံ ကာမသုခံ(နီယော-၁၁၀)၊ ကာမေသု ကာမေဟိ ဝါ သမ္ပယုတ္တံ သုခံ ကာမသုခံ-ကိလေသာကာမတို့၌ ယှဉ်သောချမ်းသာ၊ ဝါ-ကိလေ သာကာမတို့နှင့် ယှဉ်သောချမ်းသာ(ပါရာယော-၅၅)။
֍ * ၅-ခေမာထေရီဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ။
ခေမေ၊ ခေမာ! အာတုရံ၊ ကိုးဆယ့်ခြောက်ဖြာ, ဘေးရောဂါတို့, လွန်စွာခံခက်, နှိပ်စက်အပ်ထသော။ အသုစိံ၊ အမြဲနေ့စဉ်, ဆေးသုတ်သင်လည်း, မစင်မကြယ်, ရွဖံွယ် ကောင်းထသော။ ပူတိံ၊ ဆေးကြောသုတ်သင်, တန်ဆာဆင်လည်း, အမြင်သာဟုတ်, အတွင်းပုပ်၍နေထသော။ ဥဂ္ဃရန္တံ၊ မျက်စိနားနှာ, အင်္ဂါရှိတိုင်း, အထက်ပိုင်းဝယ်, ရွံ ဖွယ်သိုးပုပ်, အန်ထုတ်၍နေထသော။ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ကျင်ကြီးကျင်ငယ်, အသွယ်သွယ်ဟု, မဖွယ်မရာ, အဖြာဖြာကို, မှန်စွာနေ့ည, ယိုချ၍ နေထသော။ ဗာလာနံ၊ ဘဝါဘဝ, သံသာရက, ရာဂစရိုက်ပွား, ငမိုက်သားတို့သည်။ အဘိပတ္ထိတံ၊ ရှိရင်းပြောင်းပြန်, မမှန် ကန်အောင်, ကြံဖန်လေးမြတ်, တောင့်တအပ်ထသော။ သမုဿယံ၊ သုံးဆယ့်နှစ်ဝ, ကောဋ္ဌာသတို့, လုံးဝခိုမှီး, ဤကိုယ်ကြီးကို။ ပဿ၊ ဉာဏ်ရောင်လင်းသလောက်, အတွင်းရောက်အောင်, ထွင်းဖောက်စေ့ငု, ကြည့်ရှုစမ်းပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၅၇)
ခေမာထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ဝဇန္တိ ဓီရာ, အနပေက္ခိနော သဗ္ဗဒုက္ခံ ပဟာယ။
မက္ကဋကော၊ ပင့်ကူသည်။ သယံကတံ၊ ကိုယ်တိုင်ပြုအပ်သော။ ဇာလံ၊ ပင့်ကူ မျှင် (ပင့်ကူအိမ်) သို့။ ဝါ၊ ၌ (အနုပတတိ) ဣဝ၊ ကျရောက်သကဲ့သို့။ (ဧဝမေဝ၊ လျှင်။) ယေ၊ အကြင်သတ္တဝါတို့သည်။ ရာဂရတ္တာ၊ ရာဂဖြင့် တပ်မက်ကုန်၏။ (တေ၊ ထိုသတ္တဝါ တို့သည်။) သယံကတံ၊ ကိုယ်တိုင်ပြုအပ်သော။ သောတံ၊ တဏှာတည်းဟူသော အလျဉ် (အနှောင်အဖွဲ့) သို့။ ဝါ၊ ၌။ အနုပတန္တိ၊ ကျရောက်ကုန်၏။ ဓီရာ၊ ပညာရှိတို့သည်။ ဧတမ္ပိ၊ ဤတဏှာတည်းဟူသောအနှောင်အဖွဲ့ကိုလည်း။ ဆေတွာန၊ ဖြတ်၍။ အနပေက္ခိနော၊ ငဲ့ကွက်ခြင်းမရှိကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သဗ္ဗဒုက္ခံ၊ အလုံးစုံသော ဒုက္ခကို။ ပဟာယ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်စွန့်၍။ ဝဇန္တိ၊ သွားကုန်၏။ (ပါ-၄၃၇) [“ယေ၊ တို့သည်။ ရာဂရတ္တာ၊ ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သယံ ကတံ၊ သော။ သောတံ၊ သို့။ အနုပတန္တိ၊ ကုန်၏။ (တေ၊ ထိုသတ္တဝါ တို့သည်။ တံ၊ ထိုတဏှာတည်းဟူသော အလျဉ်ကို။ သမတိက္ကမိတုံ၊ ကျော်လွန်ခြင်းငှာ။ န သက္ကောန္တိ၊ မစွမ်းနိုင်ကုန်)”ဟု အဖွင့်အတိုင်း နိယမဝါကျသီးခြားထည့်၍လည်း ပေးနိုင်သည်။]
ခေမာထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-ဥဂ္ဂသေနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကရောဟိ ရင်္ဂံ ပရိသာယ, ဟာသယဿု မဟာဇနံ။
နဋပုတ္တ၊ ဂျွမ်းဘားကချေသည်၏ သားဖြစ်သော။ မဟဗ္ဗလ၊ ကြီးသော အား ရှိသော။ ဥဂ္ဂသေန၊ ဥဂ္ဂသေန! ဣင်္ဃ၊ တိုက်တွန်းပါ၏။ ပဿ၊ ဂျွမ်းဘားအတတ်ကို ပြပါလော။ [“ပဿ၊ ဂျွမ်းဘားအတတ်ကို ရှုစားစေလော”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေး။ ကာရိတ်ကျေ။] ပရိသာယ၊ ပရိသတ်၌။ ရင်္ဂံ၊ ဂျွမ်းဘားကပြမှုကို။ ကရောဟိ၊ ပြုပါလော။ မဟာဇနံ၊ များစွာ သော လူအပေါင်းကို။ ဟာသယဿု၊ ပျော်ရွှင်စေပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၅၈)
ကရောမိ ရင်္ဂံ ပရိသာယ, ဟာသယာမိ မဟာဇနံ။
မဟာပည၊ ကြီးသော ပညာရှိတော်မူသော။ မဟိဒ္ဓိက၊ ကြီးသော တန်ခိုးရှိ တော်မူသော။ မောဂ္ဂလ္လာန၊ အရှင်မောဂ္ဂလ္လာန်! ဣင်္ဃ၊ တိုက်တွန်းပါ၏။ ပဿ၊ ရှုစား တော်မူပါ။ ပရိသာယ၊ ၌။ ရင်္ဂံ၊ ကို။ ကရောမိ၊ ပြုပါမည်။ မဟာဇနံ၊ ကို။ ဟာသယာမိ၊ ပျော်ရွှင်စေပါမည်။ (ဋ္ဌ-၂၅၉)
ဥဂ္ဂသေနဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗတ္ထ ဝိမုတ္တမာနသော, န ပုနံ ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသိ။
ပုရေ၊ ရှေးအတိတ်ခန္ဓာ၌။၁ (တဏှံ၊ တပ်မက်မှုတဏှာကို။) မုဉ္စ၊ စွန့်လွှတ်လိုက် ပါလော။ ပစ္ဆတော၊ နောင်အနာဂတ်ခန္ဓာ၌။ (တဏှံ၊ ကို။) မုဉ္စ၊ လော။ မဇ္ဈေ၊ အလယ် ပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာ၌။ (တဏှံ၊ ကို။) မုဉ္စ၊ လော။ (ဧဝံ သန္တေ၊ ဤသို့ဖြစ်လသော်။) ဘဝဿ၊ ဘဝသုံးပါး၏။ ပါရဂူ၊ (အဘိညာစလျက်, အစွမ်းငါးချက်ဖြင့်) တစ်ဖက်ကမ်းပေါက်, အဆုံးရောက်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သဗ္ဗတ္ထ၊ အလုံးစုံသော သင်္ခတတရား၌။ ဝါ၊ မှ။ ဝိမုတ္တမာနသော၊ မငြိမကပ် လွတ်လပ်သော စိတ်ရှိလျက်။ (ဝိဟရန္တော၊ နေလသော်။) ပုနတစ်ဖန်။ [ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၍ ဂါထာ၌ “ပုနံ”ဟု ရှိသည်။] ဇာတိဇရံ၊ မွေးဖွားအိုမင်း, သေရခြင်းသို့။ န ဥပေဟိသိ၊ မကပ်ရောက်ရတော့လတ္တံ့။၂ (ပါ-၃၄၈)
၁။ပုရေ။ ။ နီတိသုတ္တ-၃၈၁၌ ပုရေနိပါတ်ပုဒ်ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို သ္မိံဝိဘတ်သက်၍ ချေပါ၊ ဓာန်-၁၉၄၊ မောဂ်-၅, ၁၃၄တို့၌ ပုရာနိပါတ်ပုဒ်ဟု ဆို၏၊ သုတ်ကြီးဖြင့် ရာ၏အာကို ဧပြု, သ္မိံဝိဘတ်သက်၍ ချေပါ၊ “ပုရသမုပပရီဟိ ကရောတိဿ ခ ခရာ ဝါ တပ္ပစ္စယေသု စ” သုတ်အလိုကား ပုရနာမ်ပုဒ်နောင် သ္မိံဝိဘတ်ကို ဧပြု၍ ရုပ်ပြီးစေရာ၏။
တစ်နည်း။ ။ “အတီတေသု ခန္ဓေသု အာလယံ”စသည်ကို ကြည့်၍ ပုရေ ပစ္ဆတော, မဇ္ဈေတို့အရ အတိတ်အနာဂတ်ပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာမှုတဏှာကို ဌာနူပစာရအားဖြင့် ယူလျက် သ္မိံဝိဘတ်, တောပစ္စည်းကို ကံအနက်ယူကာ“ပုရေ-ရှေးအတိတ်ခန္ဓာတို့၌ ငြိကပ်တွယ် တာမှုတဏှာကို၊ မုဉ္စ-လော၊ ပစ္ဆတော-နောင်အနာဂတ်ခန္ဓာတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာမှုတဏှာကို၊ မုဉ္စ-လော၊ မဇ္ဈေ-အလယ်ပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာမှုတဏှာကို၊ မုဉ္စ-လော”ဟု ပေး။
၂။ ဥပေဟိသိ။ ။ “န ဥပဂစ္ဆတိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဥပပုဗ္ဗ ဣဓာတ်နောင် အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိသုတ်၌ “ဘဝိဿန္တိ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပစ္စုပ္ပန်အနက်၌ ဿတိဝိဘတ်သက်၊ “ကိံ ကာဟသိ ဗျဉ္ဇနံ ဗဟုံ”၌ ကာဟသိကဲ့သို့ ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် တိကိုသိပြု, ဿကိုဟိပြု၊ (တစ်နည်း) ကာလဝိပလ္လာသ, ပုရိသဝိပလ္လာသဟုကြံ၊ အထက်၌ အရှိ အတိုင်း ပေးလိုက်သည်။(ဝဇိရ၊၄၁၅၊ မဟာဘာ.ပါနိ၊၁၊၉၉)
ဥဂ္ဂသေနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သင်္ဂါတိဂံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သဗ္ဗသံယောဇနံ၊ အလုံးစုံသော သံယောဇဉ်ကို။ ဆေတွာ၊ ဖြတ်ပြီး၍။ ဝါ၊ ဖြတ်ပြီးခြင်းကြောင့်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ န ပရိတဿတိ၊ တဏှာဖြင့် မထိတ်လန့်တော့။ သင်္ဂါတိဂံ၊ ရာဂဒေါသ, အစရှိခုနစ်သွယ်, ငြိတွယ်တတ်သော တရား တို့ကို လွန်မြောက်ပြီးသော။ ဝိသံယုတ္တံ၊ ယောဂလေးရပ်, မယှဉ်စပ်သော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။ အဟံ၊ ငါဘုရားသည်။ ဗြူမိ၊ ဟောတော်မူ၏။ (ဋ္ဌ-၂၆၀)
֍ * ၇-စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ပစ္စာဂစ္ဆ လဟုံ ခိပ္ပံ, မမ္ပိ တာရေဟိ ဒါနိ’တော။
ဗြာဟ္မဏ၊ ဗြာဟ္မဏ။ ဝါ၊ နှမသခင်, အိုချစ်လင်! (တွံ၊ သင်သည်။) သဗ္ဗံ၊ အလုံး စုံသော။ ဘဏ္ဍံ၊ ပစ္စည်းကို။ သမာဒါယ၊ ကောင်းစွာယူ၍။ ပါရံ၊ ဟိုဘက်ကမ်းသို့။ တိဏ္ဏော၊ ကူးပြီးသည်။ အသိ၊ ဖြစ်ပါ၏။ လဟုံ၊ လျင်မြန်စွာ။ ပစ္စာဂစ္ဆ၊ ပြန်လာခဲ့ပါလော။ ဒါနိ၊ ယခုအခါ၌။ မမ္ပိ၊ ကျွန်မကိုလည်း။ ဣတော၊ ဤဘက်ကမ်းမှ။ တာရေဟိ၊ လွန် မြောက်စေပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၆၁)
မယာပိ ဘောတီ နိမိနေယျ အညံ, ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿံ။
ဘောတီ၊ ရှင်မသည်။၁ အသန္ထုတံ၊ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံဘူးခြင်းမရှိသော။ ဝါ၊ မပေါင်းသင်း မဆက်ဆံအပ်ဘူးသော။ အဓုဝံ၊ အမြဲလင်မဟုတ်သော။ မံ၊ ငါ့ကို။ စိရသန္ထုတေန၊ ကြာမြင့်စွာ ပြုအပ်ခဲ့သော ပေါင်းသင်းဆက်ဆံဘူးခြင်းရှိသော။၂ ဝါ၊ ကြာမြင့်စွာ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံအပ်ဘူးသော။ ဓုဝေန၊ အမြဲလင်ဖြင့်။ နိမိနိ၊ လဲလှယ် ခဲ့ပြီ။၁ ဘောတီ၊ ရှင်မသည်။ မယာပိ၊ ငါဖြင့်လည်း။ အညံ၊ အခြားသူကို။ နိမိနေယျ၊ လဲ လှယ်ရာ၏။ အဟံ၊ ငါသည်။ ဣတော၊ ဤအရပ်မှ။ ဒူရတရံ၊ အထူးသဖြင့် ဝေးသော အရပ်သို့။ ဝါ၊ အလွန်ဝေးသောအရပ်သို့။ ဂမိဿံ၊ သွားတော့အံ့။ (ဋ္ဌ-၂၆၂)
၁။ဘောတီ။ ။ ဘဝတီတိ ဘောတီ၊ ဘူ+အ+အန္တ+ဤ၊ ဥုကို ဩဝုဒ္ဓိ, ဩကို အဝပြု, ဘဝန္တကို ဘောတပြု၊ န္တုဿ တ မီကာရေဖြင့် န္တကို တပြု၊ သိသက်ချေ(ရူ-၃၉၈)၊ ဘောတီသည် အာလုပ်မဟုတ်၊ “နိမီနိ, နိမေယျ”၏ ကတ္တားတည်း။(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၈)
၂။စိရသန္ထုတေန။ ။ သန္ထဝနံ သန္ထုတံ၊ စိရံ+ကတံ+သန္ထုတံ ယဿာတိ စိရသန္တုတော၊ “စိရကတသံဂ္ဂေန(ဇာ-ဋ္ဌ၊၃၊၅၈)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဓာတူနံ အနေကတ္ထတ္တာ”အရ သန္ထုတ၌ သံပုဗ္ဗ ထုဓာတ်, သံသဂ္ဂအနက်ကြံ၊ နိဒီ-၅၁၃၌ကား သံပုဗ္ဗ ဓုဓာတ်(ဝလ္လဘအနက်), တပစ္စည်း ဖြင့် “သန္ဓုတ”ဟု ရှိ၏၊ ထို့ပြင် “အသဏ္ဌုတံ စိရသဏ္ဌုတေန”ဟူသော ပါဌ်တစ်မျိုးရှိကြောင်း ကိုလည်း ဆို၏။
၁။နိမိနိ။ ။ နိ+မာ(မိ)+ နာ+ဤ၊ ကွစိဓာတုဖြင့် မာ၏ အာကို ဣပြု၊ (မိဓာတ်ယူလျှင် ဣပြုဖွယ်မလို)၊ ဤကို ရဿပြု၍ “နိမိနိ”ဟု ဖြစ်၏၊ ထိုနောက် ဆန်းကြောင့် မိ၌ ဒီဃပြု၍ “နိမီနိ”ဟု ဂါထာ၌ ရှိသည်၊ မာ(မိ)ဓာတ်သည် မာန(နှိုင်းယှဉ်ခင်း-တန်ဖိုးဖြတ်ခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ နှိုင်းယှဉ်ခြင်း(တန်ဖိုးဖြတ်ခြင်း)ဟူသည် လဲလှယ်ခြင်းပင်တည်း၊ ထိုကြောင့် “နိမိနီတိ ပရိဝတ္တေသိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၈)”ဟု ဖွင့်သည်။
န ယီဓ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ, တာဠံ ဝါ သုသမာဟိတံ၊
အနမှိကာလေ သုသောဏိ, ကိံ နု ဇဂ္ဃသိ သောဘနေ။
ကာ၊ အဘယ်မည်သော။ အယံ၊ ဤအမျိုးသမီးသည်။ ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ၊ ဒန့်ကျွဲချုံ ၌။၂ အဟုဟာသိယံ၊ ကျယ်စွာသော ရယ်ခြင်းကို။ (ဟက်ဟက်ပက်ပက်ရယ်ခြင်းကို)။၃ ကရောတိ၊ ပြုရသနည်း။ ဣဓ၊ ဤအရပ်၌။ နစ္စံ ဝါ၊ (ကချေသည်၏) ကခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဂီတံ ဝါ၊ (အဆိုတော်၏) သီဆိုခြင်းသည်လည်းကောင်း။ သုသမာဟိတံ၊ ကောင်းစွာထားအပ်သော လက်ရှိသော။ ဝါ၊ စည်းချက်ဝါးချက်မှန်စွာ တီးအပ်သော။ တာဠံ ဝါ၊ (အတီးသမား၏) လက်ခုပ်တီးခြင်းသည်လည်းကောင်း။ န (အတ္ထိ)၊ မရှိ။ သုသောဏိ၊ တင့်တယ်လှပသော ခါး (တင်ပါး) ရှိသော။ သောဘနေ၊ အို...တင့်တယ် လှပသော အမျိုးသမီး! (တွံ၊ သည်။) အနမှိကာလေ၊ မပြုံးရယ်သင့်သော အခါ၌။ ဝါ၊ ငိုသင့်သောအခါ၌။၁ ကိံ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ဇဂ္ဃသိ နု၊ ရယ်နေရသနည်း။ (ဋ္ဌ-၂၆၃)
၂။ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ။ ။ ဧဠဂံ ဒဒ္ဒုံ (ပွေးနာကို) လုနာတီတိ ဧဠဂလော၊ [ဧဠဂ+လူ+အ၊- ဓာန်-ဋီ-၅၉၄။] ဂုမ္ဗတိ ပိဏ္ဍီကရောတီတိ ဂုမ္ဗော၊ ဧဠဂလဿ+ဂုမ္ဗော ဧဠဂလာဂုမ္ဗော၊ “ဧဠဂလ- ဂုမ္ဗေ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် လ၌ ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ”ဟု ရှိသည်။ [ကရောတိကို ရုဠှီနာမ်ကြံ၍ “ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ-၌၊ အဟုဟာသိယံ-ကို၊ ကရောတိ-ပြုနေသော၊ အယံ-ဤ အမျိုးသမီးသည်၊ ကာ-အဘယ်အမျိုးသမီးနည်း”ဟု တစ်နည်းပေး။]
၃။အဟုဟာသိယံ။ ။ ဇာတ်ဋီကာ၌ အဟုသဒ္ဒါ ပစုရ(များပြားကြီးကျယ်ခြင်း)အနက် ဟော နိပါတ်ဟု ဆို၏၊ “ဟသနံ ဟာသိယံ၊[ဟသ+ဏျ၊] အဟု(ကျယ်စွာသော)+ဟာသိယံ အဟု- ဟာသိယံ”ဟု ပြု။ [အဟုဟာသိယန္တိ ဒန္တဝိဒံသကံ မဟာဟသိတံ ဝုစ္စတိ၊ တံ ကာ ဧသာ ဧတသ္မိံ ဂုမ္ဗေ ကရောတီတိ ပုစ္ဆတိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၈)။ အ(အာ)ဟုဟာသိယန္တိ ဧတ္ထ အ(အာ)ဟုဣတိ ပစုရတ္ထေ နိပါတော(ဇာဋီ)။]
ဓမ္မယော-၈၄။ ။ ထို၌ “အဟု+ဟာသိယံ”ဟု ဝါကျယူ၍ “အယံ-သည်၊ ဧဠဂလာ- ဂုမ္ဗေ-၌၊ ဟာသိယံ-ကျယ်စွာသော ရယ်ခြင်းကို၊ ကရောတိ-၏၊ ကာ-အဘယ်မိန်းမသည်၊ အဟု (ဘဝတိ)-ဖြစ်သနည်း”ဟု အဖွင့်မှ တစ်မျိုးပေး၏၊ ဤအလို အဟုသည် အာချာတ်ပုဒ်တည်း၊ ဟူဓာတ်နောင် “အဇ္ဇတနီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပစ္စုပ္ပန်အနက်၌ ဤဝိဘတ်သက်၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဤကိုချေ၍ ဟူ၌ရဿပြု။
၁။ အနမှိကာလေ။ ။ မှိသဒ္ဒါသည် ဤသံဟသန(ပြုံးရယ်ခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ မှိကာလောယေဝ အမှိကာလော၊(တဗ္ဘာဝဝုတ္တိ)၊ န+အမှိကာလော အနမှိကာလော”ဟုပြု(မောဂ် နိ၊၁၊၃၁၈)၊ နိရုတ္တိ၊၁၃၁၌ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်, ဝိဗော၊၇၀၌ အနိမိ နာမှိ စ၌ စ သဒ္ဒါဖြင့် သ္မိံဝိဘတ်ကြောင့် ဣမကို အနပြု၏၊ “အနမှိ ကာလေ-ဤလိုအခါမျိုး၌”ဟု ပေး။
ဇီနော မစ္ဆဉ္စ ပေသိဉ္စ, ကပဏော ဝိယ ဈာယသိ။
ဗာလ၊ မိုက်သော။ ဒုမ္မေဓ၊ ပညာမရှိသော။ သိင်္ဂါလ၊ ဟဲ့...မြေခွေး! (တွံ၊ သင်သည်။) အပ္ပပညော၊ အသိဉာဏ်မရှိသည်။ အသိ၊ ဖြစ်၏။ ဇမ္ဗုက၊ ဟဲ့...မြေခွေး! (တွံ၊ သည်။) မစ္ဆဉ္စ၊ ငါးကိုလည်းကောင်း။ ဝါ၊ မှလည်းကောင်း။ ပေသိဉ္စ၊ အသားတုံးကို လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မှလည်းကောင်း။ ဇီနော၊ ဆုံးရှုံးသည်။၂ (ဟုတွာ၊ ၍။) ကပဏော ဝိယ၊ အထီးကျန်မွဲ, သူဆင်းရဲကဲ့သို့။ ဈာယသိ၊ ကြံမှိုင်နေ၏။ (ဋ္ဌ-၂၆၄)
၂။ဇီနော။ ။ ဇိယီတိ ဇီနော၊ [ဇိ+တ၊ တကို ဤဏပြု, ဏကို နပြု၊-ရူ-၃၈၆။] (တစ်နည်း) အဇိနီတိ ဇီနော၊ [ဇာ+တ၊ အာကို ဤ, တကို နပြု၊-ဝိသုတ်၊ဋီ၊၃၀၈။] (တစ်နည်း)အဇီရီတိ ဇီနော၊ [ဇီ+တ၊ တကို နပြု၊-ဝိသုတ်၊ဋီ၊၃၂၃။] ရှုံးခြင်းအနက်ဟော ဇိဓာတ်နှင့်ယှဉ်သောကြောင့် မစ္ဆံ ပေသိံတို့ကို ကံအနက်, အပါဒါန်အနက် ၂မျိုးပေးသည်။(ဝိသုတ်၊ဋီ၊၄၅၁)
ဇီနာ ပတိဉ္စ ဇာရဉ္စ, မညေ တွညေဝ ဈာယသိ။
အညေသံ၊ အခြားသူတို့၏။ ဝဇ္ဇံ၊ အပြစ်ကို။ သုဒဿံ၊ လွယ်ကူစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ၊ မြင်လွယ်၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန၊ အပြစ်ကိုကား။ ဒုဒ္ဒသံ၊ ခဲယဉ်းသဖြင့် မြင် အပ်၏။ ဝါ၊ မြင်ခဲ၏။ တွညေဝ၊ သင်သည်သာ။ ပတိဉ္စ၊ လင်ကြီးကိုလည်းကောင်း။ ဝါ၊ မှလည်းကောင်း။ ဇာရဉ္စ၊ လင်ငယ်ကိုလည်းကောင်း။ ဝါ၊ မှလည်းကောင်း။ ဇီနာ၊ ဆုံးရှုံး သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဈာယသိ မညေ၊ ကြံမှိုင်နေသည်ဟု ထင်၏။ (ဋ္ဌ-၂၆၅)
သာ နူနာဟံ ဣတော ဂန္တွာ, ဘတ္တု ဟေဿံ ဝသာနုဂါ။
မိဂရာဇ၊ သားကောင်တို့၏ မင်းဖြစ်သော။ ဇမ္ဗုက၊ အို...မြေခွေး! (တွံ၊ သည်။) ယထာ (ယံ ဝစနံ)၊ အကြင်စကားကို။ ဘာသသိ၊ ပြောဆို၏။ ဧတံ၊ ဤစကားသည်။ ဧဝံ၊ မှန်ပါ၏။ [“တွံ၊ သည်။ ဘာသသိ ယထာ၊ ပြောသကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ တူ။ ဧတံ၊ ဤအကြောင်းအရာ သည်။ (ဟောတိ) ”ဟု ဓမ္မယော၊ ၈၅၌ ပေး၏။] သာ အဟံ၊ ထိုငါသည်။ ဣတော၊ ဤအရပ်မှ။ ဂန္တွာ၊ သွား၍။ နူန၊ စင်စစ်။ ဘတ္တု၊ (နောက်ထပ်ယူမည့်) လင်၏။ ဝသာနုဂါ၊ အလိုသို့ လိုက်သူမသည်။ ဟေဿံ၊ ဖြစ်ပါတော့မည်။ (ဋ္ဌ-၂၆၆)
ကတံ စေဝ တယာ ပါပံ, ပုနပေဝံ ကရိဿသိ။
ယော၊ အကြင်သူသည်။ မတ္တိကံ၊ မြေညက်ဖြင့် ပြီးသော။ ထာလံ၊ ခွက်ကို။ ဟရေ၊ ခိုးယူ၏။ သော၊ ထိုသူသည်။ ကံသထာလမ္ပိ၊ ရွှေငွေကြေးနီ, စသည်ပေါင်းစု, ဓာတ်သတ္တုဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော ခွက်ကိုလည်း။ (သတ္တုခွက်ကိုလည်း)။၁ ဟရေ၊ ခိုးယူ မည်သာ။ တယာ၊ သင်သည်။ ပါပံ၊ မကောင်းမှုကို။ ကတံယေဝ၊ ပြုအပ်ပြီးသည်သာ။ ပုနပိ၊ တစ်ဖန်လည်း။ ဧဝံ၊ ဤသို့။ ကရိဿသိ၊ ပြုလိမ့်ဥုးမည်သာ။ (ဋ္ဌ-၂၆၇)
၁။ကံသထာလံ။ ။ ကံသထာလေတိ ယေန ကေနစိ လောဟေန ကတဘာဇနေ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၅)။ ဤ၌ လောဟေနဖြင့် ကံသသဒ္ဒါ လောဟ(သတ္တု)အနက်ဟောဟု ပြ၏၊ လောဟကို မြန်မာတို့က လောဟာဟု ခေါ်ကြ၏၊ ထိုလောဟ(လောဟာ)ဟူသည် ရွှေ, ငွေ, ကြေးနီ, သံ, ခဲ စသော ဓာတ်သတ္တုစပ်တစ်မျိုးတည်း(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၀၊ မြန်ဓာန်)၊ ထိုဓာတ်သတ္တုဖြင့် ပြုလုပ်အပ် သောခွက် (သတ္တုခွက်ကို) ကံသထာလဟု ခေါ်သည်၊ ထိုကြောင့် “သုဝဏ္ဏထာလရဇတထာလာ- ဒိပ္ပဘေဒံ ကံသထာလမ္ပိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၀)”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ကံသေန+ကတော+ထာလော ကံသထာလော”ဟု ပြုပါ။
စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဘိယျော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ, ဧသ ခေါ ဒဠှံ ကရောတိ ဗန္ဓနံ။
ဝိတက္ကမထိတဿ၊ ကာမဗျာပါ, ဝိဟိံသာဟု, မိစ္ဆာဝိတက်တို့, မွှေနှောက်ဖျက် ဆီးအပ်သော။ တိဗ္ဗရာဂဿ၊ ထက်သန်အားကြီးသော ရာဂရှိသော။ သုဘာနုပဿိနော၊ ဣဋ္ဌာရုံဝယ်, လွန်တင့်တယ်၏ဟု, အဖန်ဖန်ရှုသော။ ဇန္တုနော၊ သတ္တဝါ၏။ ဝါ၊ မှာ။ တဏှာ၊ ဒွါရခြောက်ပါး၌ဖြစ်သော တဏှာသည်သာ။ ဘိယျော၊ လွန်စွာ။ ပဝဍ္ဎတိ၊ တိုး ပွား၏။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ခေါ၊ စင်စစ်။ ဗန္ဓနံ၊ တဏှာတည်းဟူသော အနှောင်အဖွဲ့ကို။ ဒဠှံ၊ ခိုင်မြဲအောင်။ ကရောတိ၊ ပြု၏။ (ပါ-၃၄၉)
ဧသ ခေါ ဗျန္တိ ကာဟိတိ, ဧသ ဆေစ္ဆတိ မာရဗန္ဓနံ။
ယော စ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ ဝိတက္ကူပသမေ၊ မိစ္ဆာဝိတက်စသည်တို့၏ ငြိမ်းရာ အသုဘပဌမဈာန်၌။ ဝါ၊ မိစ္ဆာဝိတက်စသည်တို့ကို ငြိမ်းစေတတ်သော အသု ဘပဌမဈာန်၌။ [ဝူပသမ္မတိ ဧတ္ထ, ဝူပသမေတိ ဝါတိ ဝူပသမော။ ဝိတက္ကာနံ+ဝူပသမော ဝိတက္ကူပသမော။] ရတော၊ မွေ့လျော်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သတော၊ သတိရှိလျက်။ ဝါ၊ သတိထားလျက်။ [သတိ+အဿ အတ္ထိ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ သတော (နိဒီ-၃၁၀)။ သရတီတိ သတော (နိဒီ-၄၈၀)။] အသုဘံ၊ အသုဘပဌမဈာန်ကို။၁ ဘာဝယတေ၊ ဖြစ်စေ၏။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ခေါ၊ စင်စစ်။ (တဏှံ၊ တဏှာကို။) ဗျန္တိံ၊ ကင်းသော အကြွင်းအကျန်ရှိအောင်။ ဝါ၊ အကြွင်းအကျန်ကင်းအောင်။၂ ကာဟိတိ၊ ပြုနိုင်လတ္တံ့။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်သည်။ မာရဗန္ဓနံ၊ တေဘူမက, ဝဋ်ဒုက္ခနှောင်, မာရ်မင်း ထောင်ကို။ ဆေစ္ဆတိ၊ ဖြတ်နိုင်လတ္တံ့။ (ပါ-၃၅၀)
စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အသုဘံ။ ။ “အသုဘဈာနံ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “အသုဘေသု+ပဝတ္တံ+ဈာနံ, အသုဘံ၊ (တစ်နည်း) အသုဘံ+အဿ အတ္ထီတိ အသုဘံ၊ အသုဘံ+ဈာနံ အသုဘံ(အသုဘအာ ရုံရှိသောဈာန်)”ဟုပြု၊ ဈာနပုဒ်ကျေသည်။(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၃၁၆၊ ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၈၆)
၂။ဗျန္တိ။ ။ “ဝိ+အန္တ”ဟုခွဲ၊ ဝိသည် ဝိဂတအနက်ဟော, အန္တသည် (အဘိဓာန်-၇၉၁ ဂါထာ၌ မပါဘဲ ထောမနိဓိ၌ လာသော) သေသအနက်ဟောတည်း၊ “ဝိဂတော+အန္တော ဗျန္တော၊ ဗျန္တော+ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဗျန္တီ၊ [ဗျန္တ+ဏ+ဤ၊]”ဟု ပြု၊ ထိုနောင် ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဒုတိယာသက်ပြီး “ဗျန္တိံ”ဟု ရှိသင့်လျက် ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၍ “ဗျန္တိ”ဟု ရှိရသည်။
တစ်နည်း။ ။ အန္တသဒ္ဒါ လာမကအနက်, ယင်းအရ တဏှာကို ယူ၍ “အမ္မတိ ပရိဘုယျတိ ဟီဠီယတီတိ အန္တော(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၁၉၃)”ဟု ပြု၊ ရှေ့နည်းအတိုင်း ဆက်တွဲကာ “ဗျန္တိံ- ကင်းသော ယုတ်မာသည့် တဏှာရှိအောင်၊ ဝါ-တဏှာကင်းအောင်”ဟု ပေး။(ဒီ၊ဋီ၊၃, ၂၈၅၊ အံဋီ၊၃,၂၃၄) တစ်နည်း
။ ။ အန္တသဒ္ဒါ ကောဋိ(အစွန်းအစ)အနက်ဟုလည်း ယူကြ၏၊ “အမတိ ဂစ္ဆတိ ဘဝပ္ပဗန္ဓော နိဋ္ဌာနံ ဧတ္ထာတိ အန္တော(ဒီ၊ဋီ၊၃၀, ၁၉၃)”ဟုပြု၍ ရှေ့နည်းအတိုင်းဆက်တွဲကာ “ဗျန္တိံ-ကင်းသောအစွန်းအစရှိအောင်၊ ဝါ-တစ်စွန်းတစ်စမျှ မရှိရအောင်”ဟုပေး။တစ်နည်း။ ။ “ဝိဂတော+အန္တော ဧတိဿာတိ ဗျန္တာ”ဟု ပြု၍ ထိုနောင် ယထာရဟ မိဝဏ္ဏာဂမော ဝါ ဘူကရေသု(နီတိ-၁၃၃၈)သုတ်ဖြင့် ဣလာ၊ (တစ်နည်း)အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရာ စီ(မောဂ်-၁၊၁၁၉)သုတ်ဖြင့် စီပစ္စည်းသက်၊ ဤကို ရဿပြု၊ အန္တသဒ္ဒါ သီမာ(အပိုင်းအခြား)အနက်ဟောတည်း၊ “ဗျန္တိကာဟိတိ-ကင်းသော ဖြစ်ခြင်းပျက်ခြင်း အပိုင်းအခြားရှိအောင် ပြုနိုင်လတ္တံ့၊ ဝါ-ဖြစ်ခြင်းပျက်ခြင်းအပိုင်းအခြားကင်းအောင် ပြုနိုင်လတ္တံ့”ဟု ပေး။(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၉၊၁၈၇၊ သီဘာ-၄, ၂၇၂)
စဉ်းစားဖွယ်။ ။ ဗျန္တ၌ အန္တသဒ္ဒါ အဝသာနအနက်ဟောကြံ၍ “ဗျန္တိံ-ကင်းသော အဆုံး အပိုင်းအခြားရှိအောင်”ဟု ပေးရိုးရှိ၏၊ “ကင်းသော အဆုံးအပိုင်းအခြားရှိအောင်”ဟုဆိုလျှင် “အဆုံးအပိုင်းအခြားမှ ကင်းအောင်၊ ဝါ-မဆုံးအောင်”ဟု ဆိုရာရောက်၍ “တဏှာမဆုံးအောင်”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသောကြောင့် ဆိုလိုရင်းမှ ပြောင်းပြန်နေရကား ထိုအနက်ကို စဉ်းစားသင့်၏။ (သီဘာ- ၃, ၁၃၆)
֍ * ၈-မာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အစ္ဆိန္ဒိ ဘဝသလ္လာနိ, အန္တိမောယံ သမုဿယော။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) နိဋ္ဌင်္ဂတော၊ အရဟတ္တဖိုလ်ဟူသော အပြီးအဆုံး (အထွတ်အထိပ်) သို့ ရောက်ပြီ။ အသန္တာသီ၊ ရာဂဒေါသ, စသည်စိုးထိတ်, ကြောက်လန့် စိတ်ရှိသူမဟုတ်။ (မကြောက်လန့်တတ်)။ ဝီတတဏှော၊ ကင်းသော တဏှာရှိ၏။ အနင်္ဂဏော၊ ယုတ်နိမ့်သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်ကြောင်းကိလေသာမရှိ။ ဘဝသလ္လာနိ၊ ထိုထိုဘဝ, ရောက်ရကြောင်းရင်း, ငြောင့်တံသင်းတို့ကို။ အစ္ဆိန္ဒိ၊ ဖြတ်တောက်ပြီ။ (ဧတဿ၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်၏။) အယံ သမုဿယော၊ ဤခန္ဓာကိုယ်သည်။ အန္တိမော၊ နောက် ဆုံးဖြစ်၏။ (ပါ-၃၅၁)
အက္ခရာနံ သန္နိပါတံ, ဇညာ ပုဗ္ဗာပရာနိ စ၊
သ ဝေ ]အန္တိမသာရီရော, မဟာပညော မဟာပုရိသော’တိ ဝုစ္စတိ။
(ယော၊ သည်။) ဝီတတဏှော၊ ကင်းသော တဏှာရှိ၏။ အနာဒါနော၊ ခန္ဓာ စသည်ဝယ် တွယ်တာစွဲလမ်းခြင်းမရှိ။ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ၊ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ကြွင်း သော အတ္ထဓမ္မပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါအဖို့အစုတို့၌ ကျွမ်းကျင်၏။၁ အက္ခရာနံ၊ အက္ခရာ တို့၏။ သန္နိပါတံ၊ အပေါင်းအစုကိုလည်းကောင်း။ ပုဗ္ဗာပရာနိ စ၊ ရှေ့နောက်အက္ခရာ တို့ကိုလည်းကောင်း။၂ ဇညာ၊ သိ၏။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ အန္တိမသာရီရော၊ အဆုံးစွန်၌ ဖြစ်သောကိုယ်ရှိသူဟူ၍လည်းကောင်း။၃ မဟာပညောတိ၊ ကြီးသော ပညာရှိသူဟူ၍လည်းကောင်း။ မဟာပုရိသောတိ၊ မြတ်သော ယောကျ်ား ဟူ၍လည်းကောင်း။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၃၅၂)
မာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ။ ။ နိရုတ္တိအရ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါကို ယူ၍ ပဒအရ ကြွင်းသော အတ္ထ, ဓမ္မ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသုံးပါးကို ယူပါ၊ ပဒသဒ္ဒါ ကောဋ္ဌာသအနက်ဟောတည်း၊ “နိဒ္ဓါရေတွာ ဝစန္တိ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ နိရုတ္တိ(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၈၁)၊ အတ္ထံ နီဟရိတွာ ဥစ္စန္တိ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ နိရုတ္တိ(သီဋီသစ်၊၂၊၃၉၇)၊ နီဟရိတွာ+ဥစ္စတေတိ နိရုတ္တိ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄၊ နီဘာ၊၁၊၃၇၂)၊ နိစ္ဆိတာ နိယတာ ဝါ+ဥတ္တိ နိရုတ္တိ(မူလဋီ၊၁၊၅၆၊ နီဘာ၊၁၊၆၄၃)၊ နိရုတ္တိ စ+ပဒါနိ စ နိရုတ္တိပဒါနိ၊ နိရုတ္တိပဒေသု+ကောဝိဒေါ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ”ဟုပြု။[နိရုတ္တိယဉ္စာတိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယံ၊ သေသပဒေသု စာတိ အတ္ထဓမ္မပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါကောဋ္ဌာသေသု စ၊-ဓမ္မဋီ။]
၂။ပုဗ္ဗာပရာနိ။ ။ “ပုဗ္ဗဉ္စ+အပရဉ္စ ပုဗ္ဗာပရာနိ” ဟုပြု၊ အစအက္ခရာသိလျှင် အလယ် အဆုံးအက္ခရာတို့ကို သိခြင်း, အဆုံးအက္ခရာသိလျှင် အစအလယ်အက္ခရာတို့ကို သိခြင်းကို “ဇညာ ပုဗ္ဗပရာနိ” ဟု ဆိုလိုသည်၊ ဥပမာ-“ဒု-သ-န-သော” ဟူသော အစအက္ခရာကိုသိလျှင် “ဒုဇ္ဇီဝိတ မဇီဝိမှ”စသည်ဖြင့် အလယ်အဆုံးအက္ခရာတို့ကို သိခြင်းမျိုးနှင့် “ယော”ဟူသော အဆုံးအက္ခရာ ကို သိလျှင် “သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထ, သဗ္ဘိကုဗ္ဗေထ သန္တဝံ၊ သတံ သဒ္ဓမ္မမညာယ, သေယျော ဟောတိ န ပါပိယော”စသည်ဖြင့် အစအလယ်အက္ခရာတို့ကို သိခြင်းမျိုးတည်း။(ဓမ္မဋီ) [ဇညာ နှင့်စပ်၍ “ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ”ဂါထာ၌ ရေးခဲ့ပြီ။]
၃။အန္တိမသာရီရော။ ။ “အန္တေ+ဇာတံ အန္တိမံ၊ သရတိ ဂစ္ဆတီတိ သရီရံ၊ သရန္တိ ဝါ တံ ဟိံသန္တီတိ သရီရံ၊[သရ+ဤရ၊ နောက်နည်း အဝုတ္တကမ္မသာဓ်၊-ဓာန်-ဋီ-၁၅၀။] ဇနေဟိ သရိတဗ္ဗံ အနုဿရိတဗ္ဗံ ဟိံသိတဗ္ဗန္တိ သရီရံ၊ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပါပုဏန္တိ ဧတံ နာနာဝုဓာနီတိ သရီရံ(မဏိဒီပ- ၁, ၂၂၁)၊ အန္တိမံ+သရီရံ ယဿာတိ အန္တိမသာရီရော”ဟုပြု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိ, သို့မဟုတ် အယုဝဏ္ဏာန- ဉ္စာယော ဝုဒ္ဓိသုတ်၌ ဝုဒ္ဓိသဒ္ဒါပိုဖြင့် သ၌ ဝုဒ္ဓိပြု(ရူ-၂၁၇၊ ရူဋီ၊၁၆၃၊ ရူဘာ၊၂၊၉၅)၊ (တစ်နည်း) ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၊ (တစ်နည်း) “သရီရံယေဝ သာရီရံ၊ အန္တိမံ+သာရီရံ ယဿာတိ အန္တိမသာရီရော”ဟုပြု (ပါမြန်ဓာန်)။
֍ * ၉-ဥပကာဇီဝကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗဉ္ဇဟော တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တော, သယံ အဘိညာယ က မုဒ္ဒိသေယျံ။
(ဥပက၊ ဥပက!) အဟံ၊ ငါသည်။ သဗ္ဗာဘိဘူ၊ အလုံးစုံသော တေဘူမက တရားတို့ကို လွှမ်းမိုးတော်မူနိုင်သည်။ သဗ္ဗဝိဒူ၊ သဗ္ဗညုတဉာဏ်ဖြင့် အလုံးစုံသော စတုဘူမကတရားတို့ကို သိတော်မူပြီးသည်။ [သဗ္ဗညုတညာဏေန အဝေဒိံ၊ မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၁။] သဗ္ဗေသု၊ အလုံးစုံကုန်သော။ ဓမ္မေသု၊ တေဘူမကတရားတို့၌။ အနုပလိတ္တော၊ တဏှာ ဒိဋ္ဌိတို့သည် လိမ်းကျံတော်မမူအပ်သည်။ သဗ္ဗဉ္ဇဟော၊ အလုံးစုံသော တေဘူမကတရား တို့ကို စွန့်လွှတ်တော်မူပြီးသည်။၁ တဏှက္ခယေ၊ တဏှာ၏ကုန်ရာ အရဟတ္တဖိုလ်၌။ (အရဟတ္တဖိုလ်တုန်းကထဲက)။ ဝိမုတ္တော၊ လွတ်မြောက်ပြီးသည်။ (တစ်နည်း) တဏှက္ခယေ၊ တဏှာ၏ကုန်ရာ နိဗ္ဗာန်၌။ ဝိမုတ္တော၊ အာရုံပြုသောအားဖြင့် လွတ်လွတ်ကျွတ် ကျွတ် သက်ဝင်တော်မူပြီးသည်။ [ရှေ့ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ နောက် ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၅။ မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၄။] အသ္မိ၊ ဖြစ်၏။ သယံ၊ ကိုယ်တိုင်။ အဘိညာယ၊ အလုံးစုံသော စတုဘူမကတရားတို့ကို သိ၍။ ဝါ၊ သိခြင်းကြောင့်။ ကံ၊ အဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဥဒ္ဒိသေယျံ၊ ဤသူကား ငါ့ဆရာဟု ညွှန်ပြရ ပါတော့အံ့နည်း။ (ပါ-၃၅၃)
ဥပကာဇီဝကဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သဗ္ဗဉ္ဇဟော။ ။ သဗ္ဗေ+ဇဟိံတိ သဗ္ဗဉ္ဇဟော၊ ဆန်းကြောင့် ဗ္ဗ၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ ကု သိုလ်နှင့် အဗျာကတတရားသည် အပ္ပဟာတဗ္ဗတရားဖြစ်သော်လည်း ထိုကုသိုလ်အဗျာကတနှင့် စပ်သော ကိလေသာတို့ကို ပယ်လိုက်လျှင် ကုသိုလ်အဗျာကတလည်း ဖြစ်ခွင့်မရတော့သော ကြောင့် ကုသိုလ်အဗျာကတကိုလည်း ပယ်ရာရောက်၏။ (သာရတ္ထ၊၃၊၁၆၄၊ မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၁)
֍ * ၁၀-သက္ကပဥှဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတိ ဇိနာတိ, တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတိ။
ဓမ္မဒါနံ၊ တရားသဘော, ဟောပြောခြင်းဟူ, တရားအလှူသည်။၂ သဗ္ဗဒါနံ၊ အလုံးစုံသော ပစ္စည်းဝတ္ထုအလှူကို။ ဇိနာတိ၊ အောင်နိုင်၏။ (သာလွန်၏)။ ဓမ္မရသော၊ ဗောဓိပက္ခိယ, ကိုးဝလောကုတ္တရာ, တရားအရသာသည်။၁ သဗ္ဗရသံ၊ လူ့ပြည်နတ်ဘုံ, လုံးစုံများစွာ, အရသာကို။ ဇိနာတိ၊ ၏။ ဓမ္မရတိ၊ ဟောပြောနာယူ, ပို့ချသူ၏, စိတ်မူ နှစ်ခြိုက်, တရား၌ ပျော်ခြင်းသည်။ သဗ္ဗရတိံ၊ သားသမီးဥစ္စာ, တူရိယာဖြင့်, ပျော်ကာ နေကုန်, အပျော်မျိုးစုံကို။ ဇိနာတိ၊ ၏။ တဏှက္ခယော၊ တဏှာ၏ကုန်ရာ အရဟတ္တ ဖိုလ်သည်။ သဗ္ဗဒုက္ခံ၊ အလုံးစုံသော ဝဋ်ဒုက္ခကို။ ဇိနာတိ၊ ၏။ (ပါ-၃၅၄)
သက္ကပဥဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ဓမ္မဒါနံ။ ။ ဒါနအရ “စေတနာ, ဝိရတီ, လှူဖွယ်ဝတ္ထု”ဟု ၃မျိုး ယူနိုင်၏(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇)၊ စေတနာကိုရလျှင် “ဒေတိ ဒေယျဓမ္မံ(ကတ္တုသာဓ်), ဒေန္တိ ဝါ ဧတာယ ဒေယျဓမ္မန္တိ ဒါနံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇)၊ ဒီယတိ ဧတေနာတိ ဒါနံ(အံ၊ဋီ၊၂၊၅၈)၊ အဝသေသံ သတ္တနိကာယံ ဒယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၃၃၄)၊ ဒုဂ္ဂတိတော ဒါယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ၊ [ဒေ ပါလနေ+ယု၊- နီတိဓာတု-၈၃။]”ဟုပြု၊ ဝိရတီကိုရလျှင် “ဒုဿီလျစေတနံ ဒါတိ ခဏ္ဍေတိ လုနာတီတိ ဒါနံ”ဟုပြု၊ လှူဖွယ်ဝတ္ထုကိုရလျှင် “ဒိယျတီတိ ဒါနံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၅၈)”ဟုပြု။
သမာသ်တွဲပုံ။ ။ ဓမ္မဒါနံ၌ ဒါနအရကား လှူဖွယ်ဝတ္ထုနှင့် စေတနာကို ရ၏(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၀၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၅၈)၊ လှူဖွယ်ဝတ္ထုကိုယူလျှင် “ဓမ္မောယေဝ+ဒါနံ ဓမ္မဒါနံ”ဟု ပြု၍ စေတနာကို ယူလျှင် “ဓမ္မဿ+ဒါနံ ဓမ္မဒါနံ-နိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်း အကျင့်တရားကို ပေးလှူကြောင်းစေတနာ” ဟုပြု၊ “ဒီယတေ ဒါနံ၊ ဓမ္မဿ+ဒါနံ ဓမ္မဒါနံ-တရားကို ပေးလှူခြင်း”ဟုလည်း အဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံ ကြ၏၊ သဗ္ဗဒါနံလည်း နည်းတူပင်။
၁။ဓမ္မရသော။ ။ ရသအတွက် သီးခြားမဖွင့်သော ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို ဓမ္မနှင့် အရတူယူ၍ “ရသော ဝိယာတိ ရသော၊ ဓမ္မောယေဝ+ရသော ဓမ္မရသော”ဟုပြု၊ သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၀အလို “သဒ္ဓမ္မ- သန္နိဿယံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ဓမ္မသန္နိဿယော+ရသော ဓမ္မရသော-သူတော်ကောင်း တရားဟူသော မှီရာရှိသော ပီတိပါမောဇ္ဇအရသာ”ဟုပြု၊ သန္နိဿယအကျေကြံပါ။
အခြားနည်းများ။ ။ “ရူပရသာ(ဝိ၊၁၊၂၊ အံ၊၃၊၁၉)”ကဲ့သို့ “ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ ရသော၊ ဓမ္မဿ+ရသော ဓမ္မရသော(တရားတော်၏ အရသာဖြစ်သော ပီတိ)”ဟုပြု၊ ဝိသုဒ္ဓိဋီ၊၁၊၉၄အလို “ဓမ္မေန+ဥပသဥှိတော+ရသော ဓမ္မရသော(တရားနှင့် စပ်ယှဉ်သော ပီတိပါမောဇ္ဇ အရသာ)”ဟုပြု၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၃၊ ပဋိဂံ-၃၁၈အလို ရသသဒ္ဒါ သမ္ပတ္တိအနက်ယူ၍ “ရသတိ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ရသော(မဏိ၊၂၊၅၄၀)၊ ဓမ္မဿ+ရသော ဓမ္မရသော(တရားတော်၏ ပြည့်စုံခြင်း)” ဟုလည်းကောင်း, “ဓမ္မဿ+ပဋိလာဘေန+ရသော ဓမ္မရသော-တရားတော်ကို ရခြင်းကြောင့် ပျော်ရွှင်မှုပီတိအရသာ(ပဋိလာဘကျေ)”ဟုလည်းကောင်း ကြံနိုင်သေး၏။
֍ * ၁၁-အပုတ္တကသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဘောဂတဏှာယ ဒုမ္မေဓော, ဟန္တိ အညေဝ အတ္တနံ။
ဘောဂါ၊ မရမနေ, အရဖွေ၍, ထွေထွေစုဆောင်း, ဥစ္စာအပေါင်းတို့သည်။ ဒုမ္မေဓံ၊ ကံကျိုးမမြင်, ဉာဏ်မယှဉ်သည့်, လူတွင်လူအ, လူ့ဗာလကို။ ဟနန္တိ၊ အပါယ် ဘေးမှ, ပြေးမရအောင်, ဖေးမမကူ, ကိုယ့်ရန်သူသို့, လစ်လျူရှုကာ, မငဲ့ညှာဘဲ, ဖွဲ့ကာ ရစ်မွှေ, သတ်ဖြတ်လေကုန်၏။ စ၊ ဆိုအပ်ခဲ့ဟန်, တမျိုးဖန်သည့်, ပြောင်းပြန်ဖြစ်ပုံ, စနစ်စုံကား။ ဘောဂါ၊ မရမနေ, အရဖွေ၍, ထွေထွေစုဆောင်း, ဥစ္စာအပေါင်းတို့သည်။ ပါရဂဝေသိနော၊ နိဗ္ဗာန်မြို့နန်း, ဟိုဘက်ကမ်းကို, မျှော်မှန်းခါခါ, ဖွေရှာကြတောင်း, သူတော်ကောင်းတို့ကို။ နော ဟနန္တိ၊ အပါယ်ဘေးမှ, ပြေးမရအောင်, ဖေးမမကူ, ကိုယ့် ရန်သူသို့, လစ်လျူရှုကာ, မငဲ့ညှာဘဲ, ဖွဲ့ကာရစ်မွှေ, မသတ်ဖြတ်နိုင်လေကုန်။ ဒုမ္မေဓော၊ ကံကျိုးမမြင်, ဉာဏ်မယှဉ်သည့်, လူတွင်လူအ, လူ့ဗာလသည်။ ဘောဂတဏှာယ၊ ရှာဖွေစုထား, ဥစ္စာများ၌, ဖြစ်ပွားပေါ်လာ, စွဲတွယ်တာသည့်, တဏှာလက်နက်, ဓား သန်လျက်ဖြင့်။ [ဘောဂေသု+ဥပ္ပန္နာ+တဏှာ ဘောဂတဏှာ။] အတ္တာနံ၊ ဘဝဖန်လာ, သံ သရာမှ, ခုခါထိပင်, ပြစ်မမြင်သည့်, အချစ်ခင်ဆုံးဆို, မိမိကိုယ်ကို။ အညေ ဣဝ၊ ကိုယ်မှတစ်ပါး, အမုန်းပွားသည့်, အခြားသောသူတို့ကိုကဲ့သို့။ ဟန္တိ (ဟနတိ)၊ ဉာဏ် မြင်ကင်းလျက်, မိုက်တွင်းနက်၍, ဆက်ဆက်သံသရာ, အရှည်ကြာအောင်, မှန်စွာ မသွေ, သတ်ဖြတ်လေတော့သတည်း။ [အကျဉ်းပေးလိုမူ “ဘောဂါ၊ သုံးဆောင်ဖွယ်ရာ, ပစ္စည်း ဥစ္စာတို့သည်။ ဒုမ္မေဓံ၊ ပညာမရှိသူကို။ ဟနန္တိ၊ သတ်ကုန်၏။ စ၊ ဗျတိရိက်ကား။ ပါရဂဝေသိနော၊ နိဗ္ဗာန်ကို ရှာမှီးသူတို့ကို။ နော ဟနန္တိ၊ မသတ်ကုန်။ ဒုမ္မေဓော၊ ပညာမရှိသူသည်။ ဘောဂတဏှာယ၊ ပစ္စည်းဥစ္စာတို့၌ ဖြစ်သောတဏှာဖြင့်။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ [ဆန်းကြောင့် ရဿပြု၍ ဂါထာ၌ အတ္တနံ”ဟု ရှိ၏။] အညေ ဣဝ၊ အခြားသူတို့ကိုကဲ့သို့။ ဟန္တိ၊ သတ်၏”ဟု ပေး။] (ပါ-၃၅၅)
အပုတ္တကသေဋ္ဌိဝတ္ထဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၂-အင်္ကုရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ, ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊
ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ, ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ။
ယတ္ထ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ၊ အား။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူကြောင်းစေတနာသည်။ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိ၏။ (တတ္ထ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ၊ အား။ ဝါ၊ ကို။) ဝိစေယျရွေးချယ်စိစစ်၍။ ဒါနံ၊ ပေးလှူဖွယ်ကို။ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပေးလှူသင့်၏။ [(တစ်နည်း) ဒါနံ၊ ပေးလှူ ကြောင်းစေတနာကို။ ဒါတဗ္ဗံ၊ သုတ်သင်သင့်၏။] ဝိစေယျ၊ အလှူခံကောင်းကို ပညာဖြင့် ရွေးချယ်စိစစ်၍။ ဒါနံ၊ ပေးလှူအပ်သောအလှူကို။ ဝါ၊ ပေးလှူခြင်းကို။ သုဂတပ္ပသတ္ထံ၊ ဘုရားရှင်အဆူဆူ, ချီးမွမ်းတော်မူအပ်ပြီ။ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊ ဤသက်ရှိလောက၌။ ဝါ၊ ဤသတ္တလောက၌။ ယေ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ ဒက္ခိဏေယျာ၊ အလှူကို ခံထိုက် ကုန်၏။ ဝါ၊ အလှူ၏ စီးပွားဖြစ်ကုန်၏။ ဧတေသု၊ ဤပုဂ္ဂိုလ်တို့၌။ ဝါ၊ တို့အား။ ဒိန္နာနိ၊ ပေးလှူအပ်သော အလှူတို့သည်။ ဝါ၊ ပေးလှူကြောင်းစေတနာတို့သည်။ သုခေတ္တေ၊ ကောင်းသောလယ်၌။ ဝါ၊ လယ်ယာမြေကောင်း၌။ ဝုတ္တာနိ၊ စိုက်ပျိုးအပ်ကုန်သော။ ဗီဇာနိ၊ မျိုးစေ့တို့သည်။ မဟပ္ဖလာနိ ယထာ၊ ကြီးမားများပြားသော အသီးရှိကုန်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) မဟပ္ဖလာ၊ ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၂၆၈)
အင်္ကုရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
ခေတ္တာနိ၊ လယ်တို့သည်။ တိဏဒေါသာနိ၊ မြက်တည်းဟူသော အပြစ် (အဖျက် အဆီး) ရှိကုန်၏။ (မြက်ကြောင့် ပျက်စီးကုန်၏)။ အယံ ပဇာ၊ ဤသတ္တဝါအပေါင်းသည်။ ရာဂဒေါသာ၊ ရာဂတည်းဟူသော အပြစ် (အဖျက်အဆီး) ရှိ၏။ (ရာဂကြောင့် ပျက်စီး၏)။ တသ္မာ ဟိ၊ ထိုကြောင့်သာလျှင်။ ဝီတရာဂေသု၊ ကင်းသော ရာဂရှိသော ရဟန္တာတို့၌။ ဝါ၊ တို့အား။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူကြောင်းစေတနာသည်။ ဝါ၊ ပေးလှူအပ်သော အလှူသည်။ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၃၅၆)
တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
“ဒေါသဒေါသာ၊ ဒေါသတည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ မောဟဒေါသာ၊ မောဟ တည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ ဣစ္ဆာဒေါသာ၊ အလိုတဏှာတည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ ဝီတဒေါသေသု၊ ကင်းသော ဒေါသရှိသော ရဟန္တာတို့၌။ ဝီတမောဟေသု၊ ကင်းသော မောဟရှိသော ရဟန္တာတို့၌။ ဝိဂတိစ္ဆေသု၊ ကင်းသော အလိုတဏှာရှိသော ရဟန္တာ တို့၌”ဟု ပြင်ပေးပါ။ (ပါ-၃၅၇၊ ၃၅၈၊ ၃၅၉)
အင်္ကုရဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
တဏှာဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂၅-ဘိက္ခုဝဂ်
֍ * ၁-ပဉ္စဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
န ရက္ခသီနံ ဝသ မာဂမိမှသေ, သ သောတ္ထိဘာဝေါ မဟတာ ဘယေန မေ။
ကုသလူပဒေသေ၊ လိမ္မာကျွမ်းကျင် အရှင်ပစ္စေကဗုဒ္ဓတို့၏ ဆုံးမလမ်းညွှန် ချက်၌။ ဒဠှာယ၊ စွဲမြဲခိုင်ခံ့သော။ ဓိတိယာ၊ အားထုတ်မှုဝီရိယကြောင့်လည်းကောင်း။ ဘယဘီရုတာယ၊ စိတ်ကြောက်လန့်မှုဟူသောဘေးငယ်, ကိုယ်တုန်လှုပ်အောင် ကြောက်လန့်မှုဟူသော ဘေးကြီးကြောင့်။၁ အနိဝတ္တိတတ္တာ စ၊ နောက်ဆုတ်ခြင်းမရှိ ကုန်သည်အဖြစ်ကြောင့်ကောင်း။ ရက္ခသီနံ၊ ဘီလူးမတို့၏။ ဝသံ၊ အလိုသို့။ န အဂမိမှသေ၊ မလိုက်ခဲ့ကုန်။ မဟတာ၊ ကြီးသော။ ဘယေန၊ ကိုယ်စိတ်ဆင်းရဲခြင်းဘေးမှ။ ဝါ၊ ဖြင့်။ မေ၊ ငါ၏။ ဝါ၊ ငါ့အား။ သ (သော) သောတ္ထိဘာဝေါ၊ ထိုနှစ်သက်ဝမ်းသာ, ချမ်းသာ သူ၏ အဖြစ်သည်သာလျှင်။၂ (ဇာတော၊ ဖြစ်ရပြီ။) (ဋ္ဌ-၂၆၉)
၁။အနိဝတ္တိတတ္တာ ဘယဘီရုတာယ စ။ ။ “ဘီယတေ ဘယံ၊ ဘာယတီတိ ဘီရု၊ [ဘီ+ရု၊-ဓာန်-ဋီ-၇၃၁၊] ဘာယန္တိ ဧတသ္မာတိ ဘီရု(မောဂ်-၇၊၁၇၉)၊ ဘီရုနော+ဘာဝေါ ဘီရုတာ၊ ဘယံ စ+ဘီရုတာ စ ဘယဘီရုတာ”ဟုပြု။[အနိဝတ္တိတတ္တာ ဘယဘီရုတာယ စာတိ ဘယဘီရုတာယ အနိဝတ္တိတတာယ စ၊ တတ္ထ ဘယန္တိ စိတ္တုတြာသမတ္တံ ပရိတ္တဘယံ၊ ဘီရုတာတိ သရီရ- ကမ္ပနပ္ပတ္တံ မဟာဘယံ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉၆။]
ဓမ္မယော-၈၆။ ။ ထို၌ “အနိဝတ္တိတတ္တာ+အဘယဘီရုတာယ”ဟု ဖြတ်သဖြင့် “ဘယံ စ+ဘီရု စ ဘယဘီရု(ဘေးငယ်, ဘေးကြီး)၊ နတ္ထိ+ဘယဘီရု ယေသန္တိ အဘယဘီရူ- အဘယ- ဘီရူနံ+ဘာဝေါ အဘယဘီရုတာ”ဟုပြု၊ အဘယဘီရုတာယသည် အနိဝတ္တိတတ္တာဟူသော မူလ ဟိတ်၏ အကူဟိတ်တည်း၊ထိုကြောင့် အနိဝတ္တိတတ္တာ၌စပ်၊ “ကြောက်လန့်ခြင်းမရှိသည့်အတွက် နောက်ဆုတ်ခြင်းမရှိ”ဟူလို၊ “ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ ဘယဘီရုတာယ အဘာဝေနေဝ ဘေရဝါရမ္မဏံ ဒိသွာပိ အနိဝတ္တနဘာဝေန(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉၆)”ဟူသော အဖွင့်နှင့်လျော်သည်ဟု ထင်၏။
၂။သောတ္ထိဘာဝေါ။ ။ သုန္ဒရံ ဟိတံ အတ္ထယတိ ဣစ္ဆတီတိ သောတ္ထီ၊ (တစ်နည်း) သုန္ဒရော+အတ္ထော သောတ္ထော၊[သု+အတ္ထ၊ သရေ ပုဗ္ဗော(နီတိ-၃၅)သုတ်, ကွစာသဝဏ္ဏံ လုတ္တေ၌ လုတ္တေသဒ္ဒါပိုဖြင့် ဥကို ဩပြု၊] သောတ္ထေန+သံယုတ္တော သောတ္ထီ-ကောင်းကျိုးနှင့် စပ်ယှဉ်သူ (သောနိ-၂၃၈)၊ သုန္ဒရော+အတ္ထော ယဿာတိ သောတ္ထိ(နိဒီ-၂၁)၊ သောတ္ထိနော+ဘာဝေါ သောတ္ထိဘာဝေါ၊ (တစ်နည်း)သောတ္ထိနိပါတ်ယူ၍ “သောတ္ထိ+ဘာဝေါ သောတ္ထိဘာဝေါ”ဟုပြု။
ပဉ္စဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဃာနေန သံဝရော သာဓု, သာဓု ဇိဝှါယ သံဝရော။
စက္ခုနာ၊ အကြောင်းစက္ခု, တင်စားပြုသည့်, စက္ခုဝိညာဉ်ဖြင့်။ သံဝရော၊ အဘိဇ္ဈာနှင့်, ဗျာပါဒေါသ, မဖြစ်ရအောင်, နေ့ညစောင့်ငြား, သတိထားခြင်းသည်။ သာဓု၊ ခုဘေးမခ, နောင်အေးမြဖို့, ဘဝတာရှည်, ကောင်းမြတ်လှပေ၏။ သောတေန၊ အကြောင်းသောတ, တင်စားရသည့်, သောတဝိညာဉ်ဖြင့်။ သံဝရော၊ သည်။ သာဓု၊ ၏။ ဃာနေန၊ အကြောင်းဃာန, တင်စားရသည့်, ဃာနဝိညာဉ်ဖြင့်။ သံဝရော၊ သည်။ သာဓု၊ ၏။ ဇိဝှါယ၊ အကြောင်းဇိဝှါ, တင်စားရာသည့်, ဇိဝှါဝိညာဉ်ဖြင့်။ သံဝရော၊ သည်။ သာဓု၊ ၏။ (ပါ-၃၆၀)
မနသာ သံဝရော သာဓု, သာဓု သဗ္ဗတ္ထ သံဝရော၊
သဗ္ဗတ္ထ သံဝုတော ဘိက္ခု, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
ကာယေန၊ အကြောင်းကာယ, တင်စားရသည့်, ကာယဝိညာဉ်ဖြင့်။ သံဝရော၊ သည်။ သာဓု၊ ၏။ ဝါစာယ၊ ဝစီဝိညတ်, ခေါ်သတ်မှတ်ကြ, ဝစီဒွါရဖြင့်။ သံဝရော၊ သည်။ သာဓု၊ ၏။ မနသာ၊ ဘဝင်မနော, တင်စားပြောသည့်, မနောခေါ်တွင်, ဇော ဝိညာဉ်ဖြင့်။ သံဝရော၊ သည်။ သာဓု၊ ၏။ သဗ္ဗတ္ထ၊ စက္ခုအစ, မနအဆုံး, အားလုံးသော ဒွါရတို့၌။ သံဝုတော၊ အဘိဇ္ဈာနှင့်, ဗျာပါဒေါသ, မဖြစ်ရအောင်, နေ့ညစောင့်ငြား, သတိထားသော။ ဘိက္ခု၊ သံသရာရေး, လာမည့်ဘေးကို, မျှော်တွေးရှုတောင်း, ရဟန်း ကောင်းသည်။ သဗ္ဗဒုက္ခာ၊ လုံးစုံများစွာ, အိုနာသေရေး, ဆင်းရဲဘေးမှ။ ပမုစ္စတိ၊ မုချ ပိုင်ပိုင်, လွတ်မြောက်နိုင်ပါပေသတည်း။ (ပါ-၃၆၁။)
ပဉ္စဘိက္ခုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
֍ * ၂-ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဝဏ္ဏံ အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန, ကလိင်္ဂသ္မိံ နိမိမှသေ။
ဇနာဓိပ၊ လူတို့၏ အစိုးရဖြစ်သော မင်းမြတ်! တဝ၊ သင်မင်းမြတ်၏။ သဒ္ဓဉ္စ၊ ကံအကျိုးယုံတတ်, ဩကပ္ပနသဒ္ဓါကိုလည်းကောင်း။ သီလဉ္စ၊ လွန်ကျူးမှုကင်း, စောင့် စည်းခြင်းသီလကိုလည်းကောင်း။၁ ဝိဒိတွာန၊ သိ၍။ ဝါ၊ သိခြင်းကြောင့်။ ကလိင်္ဂသ္မိံ၊ ကလိင်္ဂမင်းအထံ၌။ [ခု၊၅၊၈၁၌ ကာလိင်္ဂသ္မိံ”ဟုရှိ၏။] အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန၊ မျက်စဉ်းပုံအဆင်းနှင့် တူသော အဆင်းရှိသော မင်္ဂလာဆင်ဖြင့်။ ဝါ၊ အဉ္စနဝဏ္ဏမည်သော မင်္ဂလာဆင်ဖြင့်။ ဝဏ္ဏံ၊ ရွှေငွေစသော ဥစ္စာကို။၂ နိမိမှသေ၊ လဲလှယ်ဝယ်ယူခဲ့ပါကုန်ပြီ။ ဝါ၊ သုံးစွဲသော အားဖြင့် ဝမ်းဗိုက်၌ ထည့်သွင်းခဲ့ပါကုန်ပြီ။၃ (တစ်နည်း) ဇနာဓိပ၊ မြတ်! တဝ၊ ၏။ သဒ္ဓဉ္စ၊ လည်းကောင်း။ သီလဉ္စ၊ သီလဟူ သော။ ဝဏ္ဏံ စ၊ ဂုဏ်သတင်းကိုလည်းကောင်း။ ဝိဒိတွာန၊ ကြားသိရ၍။ ကလိင်္ဂသ္မိံ၊ ၌။ အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန၊ ဖြင့်။ ဝဏ္ဏံ၊ သင်မင်းမြတ်၏ ဂုဏ်ကို။ [အာဝုတ္တိနည်းအရ ဝဏ္ဏံကို နှစ်ခါပေး သည်။] နိမိမှသေ၊ တိုင်းတာခဲ့ပါကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၇၀)
၁။သဒ္ဓဉ္စ သီလဉ္စ။ ။ သဒ္ဓန္တိ ကမ္မဖလာနံ သဒ္ဒဟနဝသေန ဩကပ္ပနိယံ သဒ္ဓံ၊ သီလန္တိ သံဝရသီလံ အဝီတိက္ကမသီလံ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃။
၂။ဝဏ္ဏံ။ ။ ဝဏ္ဏသဒ္ဒါ၏ အနက်များစွာတို့တွင် ရွှေကို ဟော၏၊ ရွှေငွေစပါးစသော ပစ္စည်းဥစ္စာအားလုံးကို ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် ယူ၊ “ဝဏ္ဏယတိ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ဝဏ္ဏော '+အဿ အတ္ထီတိ ဝဏ္ဏော”ဟုကြံ၊ နောက်နည်းအလို ထုတိ(ဂုဏ)အနက်တည်း၊ “ဝဏ္ဏနံ ကိတ္တိယာ ဥဂ္ဃေါသနံ ဝဏ္ဏော(နီတိဓာတု-၃၀၀)”ဟုပြု(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃)။
၃။နိမိမှသေ။ ။ ပဌမနည်း၌ နိရှေးရှိသော မီဓာတ်, နာပစ္စည်း, မှာဝိဘတ်တည်း၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် မီ၌ ရဿပြု၊ နာပစ္စည်းကိုလည်းချေ၊ သေကား ဂါထာပူရဏ နိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ မီဓာတ် သည် ဝိနိရှေးရှိလျှင် ပရိဝတ္တန (လှဲလှယ်ခြင်း)အနက်ဟော၏(ဓာတွတ္ထ)၊ ထိုကြောင့် “နိမိမှသေတိ ဝိနိမယဝသေန ဂဏှိမှ ပရိဝတ္တယိမှ(ဇာ-ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃)”ဟု ဖွင့်သည်။
ဒုတိယနည်း။ ။ ဒုတိယနည်းကား နိရှေးရှိသော မိဓာတ်, ဏုပစ္စည်း, မှာဝိဘတ်တည်း၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဏုပစ္စည်းချေ၊ မိဓာတ် ပက္ခိပအနက်ဟောတည်း၊ ထိုကြောင့် “ပရိဘောဂဝသေန ဝါ ဥဒရေ ပက္ခိပိမှ”ဟု ဖွင့်သည်။
နောက်ဆုံးနည်း ။ ။ နောက်ဆုံးနည်းအလို နိရှေးရှိသော မာဓာတ် နာပစ္စည်း, မှာဝိဘတ် တည်း၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် မာ၏အာကို ဣပြု၊ မာဓာတ် မာန(နှိုင်းယှဉ်တိုင်းတာခြင်း)အနက်တည်း၊ ထိုကြောင့် “နိမိမှသေ နိမိမှ တုလယိမှ”ဟု ဖွင့်သည်။
ရဇ္ဇုဂါဟော စ ကစ္စာနော, ဒေါဏမာပကော စ ကောလိတော။
ဗြဟ္မဏော ကဿပေါ ထေရော, ဥပရာဇာနန္ဒပဏ္ဍိတော။
ကုရုရာဇာ ဗောဓိသတ္တော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတကံ။
ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ၊ ဥပ္ပလဝဏ်ထေရီသည်။ တဒါ၊ ထိုအခါ၌။ ဂဏိကာ၊ ပြည့်တန်ဆာ မသည်။ အဟောသိ၊ ဖြစ်ခဲ့ပြီ။ ပုဏ္ဏော၊ ပုဏ္ဏထေရ်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဒေါဝါရိကောတံခါးမှူးသည်။ (တံခါးစောင့်သည်)။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ကစ္စာနော စ၊ မဟာကစ္စာနထေရ် သည်ကား။ (တဒါ၊ ၌။) ရဇ္ဇုဂါဟော၊ မြေတိုင်းကြိုးကို ကိုင်သောအမတ်သည်။ (မြေတိုင်း အရာရှိသည်)။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ကောလိတော စ၊ ကောလိတလျှင်, ငယ်မည်တွင် သည့်, အရှင်မောဂ္ဂလ္လာန်သည်ကား။၁ (တဒါ၊ ၌) ဒေါဏမာပကော၊ စပါးတို့ကို ချင့် တောင်းဖြင့် ခြင်တွယ်သော အမတ်ကြီးသည်။၂ (အဟောသိ၊ ပြီ။) (ဋ္ဌ-၂၇၁)
သာရိပုတ္တော၊ သာရိပုတြာထေရ်သည်။ တဒါ၊ ထိုအခါ၌။ သေဋ္ဌီ၊ သူဌေးသည်။၃ (အဟောသိ၊ ပြီ။) အနုရုဒ္ဓေါ စ၊ အနုရုဒ္ဓါထေရ်သည်ကား။ (တဒါ၊ ၌။) သာရထီ၊ ရထား ထိန်းသည်။ (ရထားမောင်းသမားသည်။) ၄ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ကဿပေါ၊ မဟာကဿပ မည်သော။ ထေရော၊ ထေရ်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဗြာဟ္မဏော၊ ပုရောဟိတ်ပုဏ္ဏားသည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) အာနန္ဒပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသော အာနန္ဒာထေရ်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဥပရာဇာ၊ အိမ်ရှေ့မင်းသည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) (ဋ္ဌ-၂၇၂)
ရာဟုလမာတာ၊ ရာဟုလာ၏ မယ်တော်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) မဟေသီ၊ မိဖုရား ခေါင်ကြီးသည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) မာယာဒေဝီ၊ မယ်တော်မာယာဒေဝီသည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဇနေတ္တိ၊ (ကုရုမင်း၏) မယ်တော်သည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ဗောဓိသတ္တော၊ ဘုရား အလောင်းသည်။၁ (တဒါ၊ ၌။) ကုရုရာဇာ၊ ကုရုတိုင်း၏ မင်းသည်။ (ကုရုမင်းသည်။) (အဟောသိ၊ ပြီ။) ဧဝံ၊ ဤသို့။ ဇာတကံ၊ ဇာတ်တော်ကို။၂ ဓာရေထ၊ ဆောင်ထားကြ လော။ (ဋ္ဌ-၂၇၃) [ဓမ္မယော-၈၇၌ “တဒါ၊ ၌။ ဂဏိကာ၊ သည်။ (ဣဒါနိ၊ ယခုအခါ၌။) ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ၊ သည်။ (ဟောတိ) တဒါ၊ ၌။ ဒေါဝါရိကော၊ သည်။ (ဣဒါနိ၊ ၌။) ပုဏ္ဏော၊ သည်။ (ဟောတိ) ” စသည်ဖြင့် ပေး၏။ အထက်၌ “အဟံ တေန သမယေန ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ (အံ၊၃၊၁၉၆) ”ကို ကြည့်ပေးခဲ့သည်။]
၁။ကောလိတော။ ။ ကုလေ ဇာယတီတိ ကောလိတော၊ [ကုလ+ဣက၊ ကကို တပြု၊- ဓာန်-ဋီ-၄၃၅၊] အတ္တနော ဂုဏံ ကုလတိ ပတ္ထရတီတိ ကောလိတော၊ ဒုတိယသာဝကော ဧဝံနာမကော မရု စ။ [ကုလ+ဣတ၊-မောဂ်-၇၊၇၈။] ၂။ဒေါဏမာပကော မဟာမတ္တောတိ ဓညမာပကော မဟာမတ္တော၊ သော ဟိ ဓညာနံ ဒေါဏပမာဏေန မိနနတာယ “ဒေါဏမာပကော”တိ ဝုစ္စတိ၊-ကုရုဓမ္မဇာတ်ဋီကာ။
၃။သေဋ္ဌီ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “သေဋ္ဌီ”ဟု ဤကာရန္တဖြင့် ရှိ၍ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၂၌ “သေဋ္ဌိ” ဟု ဣကာရန္တဖြင့် ရှိသည်၊ မူရင်းကာရန်ကား ဤကာရန္တတည်း၊ ရဿပြုလျှင် “သေဋ္ဌိ”ဟု ဣကာရန္တဖြင့်လည်း ရှိနိုင်သည်၊ “သေဋ္ဌံ ဓနသာရံ, ဌာနန္တရံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ သေဋ္ဌီ”ဟုပြု။ (နီတိ-ပဒ, ၅၂၇-၈)။
၄။သာရထီ။ ။ သေဋ္ဌီကဲ့သို့ပင် ဤကာရန္တ, ဣကာရန္တဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ ဤကာရန္တ (သာရထီ) ကား မူရင်းကာရန်, ဣကာရန္တ(သာရထိ)ကား ပင်ကိုယ်ရဿမဟုတ်၊ ရဿပြုထားသည်ဟု နီတိပဒ-၂၅၇၊၂၅၈၌ ဆို၏၊ သို့သော် “သာရိသ္မာ ရထိ(မောဂ်-၇၊၉၂)”သုတ်က သာရဓာတ် နောင် ရထိပစ္စည်းသက်သောကြောင့် ပင်ကိုယ်ရဿဟု ယူနိုင်သည်သာ၊ “အဿဒမ္မာဒယော သာရဏသီလောတိ သာရထီ၊ အဿဒမ္မာဒယော သာရေတီတိ သာရထီ(နီတိပဒ-၂၅၇)၊ သာရေ- တီတိ သာရထိ၊[သာရ+ရထိ၊-မောဂ်-၇၊၉၂)၊ သာရေတိ အဿေ ဒုဗ္ဗလေ ကရောတီတိ သာရထိ (ဓာတွတ္ထ)၊ ရထေန သဟ ဂစ္ဆတီတိ သာရထိ၊[သရထ+ဣဏ်၊-ဓာန်-ဋီ-၃၇၆၊] သရထဿ+အပစ္စံ သာရထိ၊ သဟ+ရထေန ယော ဝတ္တတေတိ သရထော၊ (အဿော)၊ သရထံ (သာရေတိ) ပေရ- ယတီတိ သာရထိ၊[သရထ+ဏိ၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ၊အမရဋီ၊] သရထေ +နိယုတ္တော သာရထိ(ထောမ)”ဟုပြု။
၁။ဗောဓိသတ္တော။ ။ ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗောဓိ(ဉာဏ်)၊ ဗောဓိ+အဿ အတ္ထီတိ ဗောဓိမာ၊ ဗောဓိမာ+သတ္တော ဗောဓိသတ္တော (ပညာရှိပုဂ္ဂိုလ်)၊ “ဗောဓိမန္တုသတ္တော”ဟု ဆိုလို လျက် မန္တုကိုချေ၊ (တစ်နည်း) မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ(မြတ်သောဗောဓိသို့ သွားကြောင်း အကျင့်ဖြင့်) ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊ ဗောဓိ စ+သော+သတ္တော စာတိ ဗောဓိသတ္တော(သိတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်=ပညာရှိပုဂ္ဂိုလ်) (တစ်နည်း)သယံ ဗုဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈန္တိ တေန အရိယာတိ ဝါ ဗောဓိ(မဂ်ဉာဏ်)၊ ဗောဓိယံ+သတ္တော ဗောဓိသတ္တော(မဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၌ ကပ်ငြိသော ပုဂ္ဂိုလ်)၊ ထိုဉာဏ် တို့ကို ရလိုသော ဆန္ဒဖြစ်နေခြင်းကိုပင် “မဂ်ဉာဏ်၌ ကပ်ငြိသူ”ဟု ဆိုလိုသည်။ (သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၊ သံဋီ ၊၂၊၂၃)။
၂။ဇာတကံ။ ။ ဤပုဒ်သည် “ဇာတကပါဠိ, ပရိယတ္တိ, ဇာတိ(အဖြစ်အပျက်)”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏၊ ဇာတကပါဠိကို ဟောရာ၌ “ဇာတံ ဘူတံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရိယံ ကာယ- တိ ကထေတိ ဧတေနာတိ ဇာတကံ၊[ဇာတ+ကေ+အ၊] ဇာတိ ကပ္ပီယတိ ဧတ္ထာတိ ဇာတကံ (ဂဠုန်ပျံ-၆၇)”ဟု ပြု၍ ကျန်၂နက်ကို ဟောရာ၌ “ဇာတံ ဧဝ ဇာတကံ”ဟုပြု(နီတိ ဓာတု-၁၀၊ ၂၀၈)၊ ဤ၌ ဇာတိအနက်ဟောဖြစ်၍ “ဇာတံ ဧဝ ဇာတကံ(ဖြစ်ခဲ့သော အဖြစ်အပျက်)”ဟုပြု။
အခြားနည်းများ။ ။ “ဇောတေတိ ဧတေနာတိ ဇောတကော၊ ဇောတကော ဧဝ ဇာတကံ၊ [ဇုတ+ဏွု၊ ဥကို အာပြု၊] “ဇနကတ္တာ ဇာတကံ၊ ဇနိတတ္တာ ဝါ ဇာတကံ(ဇာတ်ဋီကာ)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဇနေတီတိ ဇာတကံ(ရှေးရှေးဘဝ)၊ ဇနီယတီတိ ဇာတကံ(နောက်နောက်ဘဝ)၊ ထို ၂မျိုးလုံးရအောင် “ဇာတကံ စ+ဇာတကံ စ ဇာတကံ”ဟုကြံ၊ ဇနက, ဇနိတအနက်ကို ဟောသော ရုဠှီအနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကဟုလည်း ဆို၏၊ (တစ်နည်း) ဇာတာနံ+သမူဟော ဇာတကံ၊ [ဇာတ+ကဏ်၊]” ဟုပြု။(ဇာကီနိ-၁၂၈၊ ၁၂၉၊ ၁၃၀)
ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော, ဧကော သန္တုသိတော တမာဟု ဘိက္ခုံ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဟတ္ထသံယတော၊ လက်ဖြင့် စောင့်စည်း၏။ ပါဒသံယတော၊ ခြေဖြင့် စောင့်စည်း၏။ ဝါစာသံယတော၊ စကားဖြင့် စောင့်စည်း၏။ (နှုတ်စောင့်စည်း၏)။ သံယတုတ္တမော၊ မြတ်သော စောင့်စည်းမှုသမာဓိရှိ၏။ ဝါ၊ မြတ် သော စောင့်စည်းမှုဣန္ဒြိယသံဝရသီလရှိ၏။၁ အဇ္ဈတ္တရတော၊ ဂေါစရဇ္ဈတ္တဟုဆိုအပ် သော ပွားများစေအပ်သော ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ မွေ့လျော်၏။၂ သမာဟိတော၊ ကောင်း စွာ အာရုံ၌ ထားအပ်သောစိတ်ရှိ၏။ ဝါ၊ ကောင်းစွာတည်ကြည်၏။ ဧကော၊ အဖော်မမှီး တစ်ကိုယ်တည်းသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သန္တုသိတော၊ (ဝိပဿနာမဂ်ဖိုလ်တရားထူးဖြင့်) ကောင်းစွာနှစ်သက်၏။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဘိက္ခုံ၊ ဘိက္ခုဟူ၍။ အာဟု၊ ဆိုကုန်ပြီ။ (ပါ-၃၆၂)
ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၁။သံယတုတ္တမော။ ။ သံယမနံ သံယတော၊ သံယတော+ဥတ္တမော ယဿာတိ သံ- ယတုတ္တမော၊ သံယတအရ သမာဓိကိုယူ၊ သမာဓိရှိသူသည် ကိုယ်လှုပ်ခြင်းခေါင်းလှုပ်ခြင်းစသော အမူအရာမျိုးကို မပြု၊ ထိုကြောင့် “သံယတုတ္တမောတိ သံယတတ္တဘာဝေါ၊ ကာယစလနသီသုက္ခိပနဘမုကဝိကာရာဒီနံ အကာရကော”ဟု ဖွင့်သည်။[သံယမောတိ သံယမနံ သံယမော၊ .. .သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ယေန သံယမေန သမန္နာဂတော “ဟတ္ထသံယတော, ပါဒသံယတော, ဝါစာသံယတော သံယတုတ္တမော”တိ ဧတ္ထ သံယတုတ္တမောတိ ဝုတ္တော၊ အပရေ အာဟု “သံယမနံ သံယမော၊...ဣနြ္ဒိယသံဝရဿေတံ အဓိဝစန”န္တိ၊-ခုဒ္ဒက၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။]
၂။အဇ္ဈတ္တရတော။ ။ အတ္တာနံ+အဓိကိစ္စ+ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ၊ အဇ္ဈတ္တေ+ရတော အဇ္ဈတ္တ- ရတော၊ အဓိသဒ္ဒါသည် သမာသ်အရာဝယ် အဓိကာရအနက်နှင့် ပဝတ္တိအနက်ကို ဟော၏၊ အထက်၌ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို ပေးသည်၊ “အဇ္ဈတ္တရတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ရတော၊ သမာဓိဂေါစရေ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ ရတော(မူလဋီ၊၁၊၄၇)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အဇ္ဈတ္တရတော-အဇ္ဈတ္တ ဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်အာရုံ, ကသိုဏ်းစသော ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ မွေ့လျော်၏”ဟုပေး။
မုချ, ဥပစာ အဇ္ဈတ္တ။ ။ “အတ္တာနံ+အဓိကိစ္စ+ပဝတ္တာ”အရ မိမိသန္တာန်တွင် ပါဝင်သော ဉာဏသမ္ပယုတ်အာရမ္မဏိကစိတ္တုပ္ပါဒ်ကို မုချအားဖြင့် အဇ္ဈတ္တဟုယူ၍ ထိုစိတ္တုပ္ပါဒ်၏ အာရုံကို အဝိနာဘာဝနည်း, ဖလူပစာရအားဖြင့် ယူရသည်(မူလဋီ၊၁၊၄၇၊ နီဘာ၊၁၊၃၄၁)။
֍ * ၃-ကောကာလိကဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
သုဂ္ဂဟီတသ္မိံ ကဋ္ဌသ္မိံ, ဝါစာယ သကိယာ’ ဝဓီ။
ကစ္ဆပေါ၊ လိပ်သည်။ သုဂ္ဂဟိတသ္မိံ၊ ပါးစပ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ကိုက်ယူအပ်သော။ ကဋ္ဌသ္မိံ၊ ဒုတ်၌။ (တစ်နည်း) ကဋ္ဌသ္မိံ၊ ကို။ သုဂ္ဂဟိတသ္မိံ၊ ပါးစပ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ကိုက်ယူ အပ်စဉ်။ [သုဋ္ဌု+ဂဟိတံ သုဂ္ဂဟိတံ၊ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “သုဂ္ဂဟီတသ္မိံ”ဟု ရှိသည်။] ဂိရံ၊ စကားကို။ ဗျာဟရံ (ဗျာဟရန္တော)၊ ပြောဆိုမိလသော်။ ဝါ၊ ပြောလိုက်မိသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ အဝဓီ ဝတ၊ သတ်လေပြီတကား။ သကိယာ၊ မိမိဥစ္စာဖြစ်သော။ ဝါစာယ၊ စကားဖြင့်။ အတ္တာနံ၊ ကို။ အဝဓီ ဝတ၊ ကား။ [ဓမ္မယော-၈၈၌ “ကစ္ဆပေါ၊ သည်။ ဂိရံ၊ ကို။ ဗျာဟရံ၊ သော်။ အတ္တာနံ၊ ကို။ ဝတ၊ စင်စစ်။ အဝဓိ၊ ပြီ။ သုဂ္ဂဟိတသ္မိံ၊ သော။ ကဋ္ဌသ္မိံ၊ ၌။ (ဍံသိတဋ္ဌာနံ၊ ကိုက်အပ်သောအရပ်ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ လွှတ်၍။) သကိယာ၊ သော။ ဝါစာယ၊ ဖြင့်။ အဝဓိ၊ ပြီ”ဟု ပေး၏။] (ဋ္ဌ-၂၇၄)
ပဿသိ ဗဟုဘာဏေန, ကစ္ဆပံ ဗျသနံ ဂတံ။
နရဝီရိယသေဋ္ဌ၊ လူတို့တွင် လုံ့လဝီရိယအားဖြင့် မြတ်သောမင်း။၁ (ပဏ္ဍိ တော၊ ပညာရှိသူသည်။) ဧတမ္ပိ၊ ဤအကြောင်းကိုလည်း။ ဒိသွာ၊ မြင်၍။ ကုသလံ၊ သစ္စာ နှင့်ယှဉ်,အပြစ်ကင်းစင်သော။ ဝါစံ၊ စကားကို။ ပမုဉ္စေ (ပမုဉ္စေယျ)၊ ပြောဆိုရာ၏။ အတိဝေလံ၊ ပြောဆိုသင့်ရာ, အချိန်အခါကို ကျော်လွန်သော။ (မဆုံးနိုင်သော)။၂ ဝါစံ၊ ကို။ န ပမုဉ္စေယျ၊ မပြောဆိုရာ။ ဗဟုဘာဏေန၊ များစွာသောစကားကို ပြောဆိုခြင်းကြောင့်။ ဝါ၊ စကားများခြင်းကြောင့်။ ဗျသနံ၊ သေကျေပျက်စီးခြင်းသို့။ ဂတံ၊ ရောက်ရသော။ ကစ္ဆပံ၊ လိပ်ကို။ ပဿသိ (နနု)၊ မြင်တွေ့ရပြီမဟုတ်လော။ [ပဿသီတိ နနု ပစ္စက္ခတော ပဿသိ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂)။] (ဋ္ဌ-၂၇၅)
၁။ဓမ္မာရာမော။ ။ “နိဝါသဋ္ဌေန(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၅)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော”ဟုပြု၊ “အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အာရမိတဗ္ဗောတိ အာရာမော”ဟုပြု၊ ထိုနောင် “ဓမ္မော+အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော”ဟု ဆက်တွဲရာ၏၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၇၌ “အာရမဏံ အာရာမော၊ ဓမ္မေ+အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော(သမထဝိပဿနာတရား၌ မွေ့လျော်ခြင်းရှိသူ)”ဟု ပြု၏၊ ထို့ပြင် ဓမ္မာရာမော, ဓမ္မ ရတော၌ ဓမ္မအရ သီလစသောတရား, ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ၌ ဓမ္မအရ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပစသောတရား, ဓမ္မံ အနုဿရံ၌ ဓမ္မအရ သမထဝိပဿနာတရားဟု အသီးအသီး ကွဲအောင်ယူသော နည်းကို လည်း ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇၌ ဖွင့်သေး၏။
၁။နရဝီရိယသေဋ္ဌ။ ။ နရဝီရိယသေဋ္ဌာတိ နရေသု ဝီရိယေန သေဋ္ဌ ဥတ္တမဝီရိယ ရာဇဝရ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂။
၂။အတိဝေလံ။ ။ “ဝေလံ အတိက္ကန္တံ အတိဝေလံ၊ ဘာဝနပုံသကေဉ္စတံ(သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၄၂၂)”အဖွင့်အလို ကြိယာဝိသေသနအနက်ယူ၍ “အတိဝေလံ-ပြောဆိုသင့်ရာ အချိန်အခါကို လွန်၍”ဟုပေး၊ “အတိက္ကန္တကာလံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “အတိက္ကန္တာ+ဝေလာ ဧတိဿာတိ အတိဝေလာ-လွန်သော ပြောဆိုသင့်ရာ အချိန်အခါရှိသော”ဟုလည်းကြံ။
ကောကာလိကဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဒီပေတိ, မဓုရံ တဿ ဘာသိတံ။
ယော ဘိက္ခု၊ အကြင်ရဟန်းသည်။ မုခသံယတော၊ နှုတ်ဖြင့် စောင့်စည်း၏။ မန္တဘာဏီ၊ ပညာဖြင့် ပြောဆိုလေ့ရှိ၏။ အနုဒ္ဓတော၊ ပျံ့လွင့်စိတ်ဝေး, ငြိမ်းအေးသော စိတ်ရှိ၏။ [ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ+ဟနတီတိ ဥဒ္ဓတော၊ ဥ+ဟန+တ။ ဟနကို ဓပြု။ န+ဥဒ္ဓတော အနုဒ္ဓတော။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈။] အတ္ထံ၊ ဟောကြားမိန့်မြွက်, တရားအနက်အဓိပ္ပာယ်ကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မဉ္စ၊ ဟောပြောအပ်ရာ, ဒေသနာတရားကိုလည်းကောင်း။ ဒီပေတိ၊ ထင်ရှားပြ၏။ တဿ၊ ထိုရဟန်း၏။ ဘာသိတံ၊ ပြောဆိုအပ်သော စကားသည်။ မဓုရံ၊ ချိုသာ၏။ (ပါ-၃၆၃)
ကောကာလိကဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
֍ * ၄-ဓမ္မာရာမတ္ထေရပါဠိဝတ္ထုဂါထာ
ဓမ္မံ အနုဿရံ ဘိက္ခု, သဒ္ဓမ္မာ န ပရိဟာယတိ။
ဓမ္မာရာမော၊ သမထဝိပဿနာတရားဟူသော မွေ့လျော်ရာရှိသော။၁ ဓမ္မရတော၊ သမထဝိပဿနာတရား၌ မွေ့လျော်သော။ ဓမ္မံ၊ သမထဝိပဿနာတရားကို။ အနုဝိစိန္တယံ (အနုဝိစိန္တယန္တော)၊ အဖန်ဖန် ကြံစည်စဉ်းစားသော။ ဓမ္မံ၊ သမထ ဝိပဿ နာတရားကို။ အနုဿရံ (အနုဿရန္တော)၊ (အဆင့်ဆင့်ပွားများသောအားဖြင့်) အဖန် ဖန်အမှတ်ရသော။ [အနုဿရန္တိ တမေဝ ဓမ္မံ ဥပရူပရိဘာဝနာဝသေန အနုဿရန္တော။ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇။] ဘိက္ခု၊ ရဟန်းသည်။ သဒ္ဓမ္မာ၊ ဗောဓိပက္ခိယတရား, လောကုတ္တရာတရားဟူ သော သူတော်ကောင်းတရားမှ။ န ပရိဟာယတိ၊ မဆုတ်ယုတ်။ (ပါ-၃၆၄)
ဓမ္မာရာမတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဓမ္မာရာမော။ ။ “နိဝါသဋ္ဌေန(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂၅)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော”ဟုပြု၊ “အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အာရမိတဗ္ဗောတိ အာရာမော”ဟုပြု၊ ထိုနောင် “ဓမ္မော+အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော”ဟု ဆက်တွဲရာ၏၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၇၌ “အာရမဏံ အာရာမော၊ ဓမ္မေ+အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော(သမထဝိပဿနာတရား၌ မွေ့လျော်ခြင်းရှိသူ)”ဟု ပြု၏၊ ထို့ပြင် ဓမ္မာရာမော, ဓမ္မ ရတော၌ ဓမ္မအရ သီလစသောတရား, ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ၌ ဓမ္မအရ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပစသောတရား, ဓမ္မံ အနုဿရံ၌ ဓမ္မအရ သမထဝိပဿနာတရားဟု အသီးအသီး ကွဲအောင်ယူသော နည်းကို လည်း ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇၌ ဖွင့်သေး၏။
֍ * ၅-ဝိပက္ခသေဝကဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌကထာဂါထာ
သုသညတာနံ ဟိ ဝစော နိသမ္မ, ဂဇုတ္တမော သဗ္ဗဂုဏေသု အဋ္ဌာ။
မဟိဠာမုခေါ၊ ဆင်မ၏မျက်နှာနှင့်တူသော မျက်နှာရိသော မင်္ဂလာဆင်သည်။ ဝါ၊ မဟိဠာမုခမင်္ဂလာဆင်သည်။၁ ပုရာဏစောရာနံ၊ ရှေး၌ဖြစ်သောခိုးသူတို့၏။ ဝစော၊ စကားကို။ နိသမ္မ၊ ကြားရ၍။ [နိ+သမ (သဝနအနက်) +တွာ။] ပေါထယံ (ပေါထယန္တော)၊ ပုတ်ခတ်သတ်ဖြတ်လျက်။ အနွစာရီ (အနု+အစရီ)၊ လှည့်လည်ခဲ့ပြီ။၂ ဂဇုတ္တမော၊ မြတ်သော မဟိဠာမုခမင်္ဂလာဆင်သည်။ သုသညတာနံ၊ ကောင်းစွာစောင့်စည်းအပ် သော သီလရှိသော ရဟန်းပုဏ္ဏားတို့၏။ ဝစော၊ စကားကို။ နိသမ္မ၊ ကြားရ၍။ သဗ္ဗဂုဏေသု ဟိ၊ အလုံးစုံသော ရှေးသီလဂုဏ်တို့၌သာ။ အဋ္ဌာ၊ တည်ပြီ။ [ဌာဓာတ်, အဇ္ဇ တနီအာဝိဘတ်။ “ပေါရာဏကဓမ္မေယေဝ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄) ”ကို ကြည့်၍ ဟိကို အဝဓာရဏ အနက် ပေးသည်။ ဓမ္မယော-၈၉၌ “နိသမ္မ ဟိ၊ ကြားရ၍ကား”ဟု ပေး၏။] (ဋ္ဌ-၂၇၆)
၁။မဟိဠာမုခေါ။ ။ “မဟိဠာမုခေါတိ ဟတ္ထိနိမုခေန သဒိသမုခေါ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄)” ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “မဟိဠာယ+မုခံ မဟိဠာမုခံ(ဆင်မ၏မျက်နှာ)၊ မဟိဠာမုခေန+ သဒိသံ, မဟိဠာမုခံ ဝိယာတိ ဝါ မဟိဠာမုခံ-ဆင်မ၏မျက်နှာနှင့် တူသောမျက်နှာ၊ [ရှေ့နည်း “မဟိဠာမုခသဒိသ”ဟု ဆိုလိုလျက် သဒိသကိုချေ၊ နောက်နည်း ဥပမာတဒ္ဓိတ်၊] မဟိဠာမုခံ+ အဿ အတ္ထီတိ မဟိဠာမုခေါ”ဟုပြု၊ (တစ်နည်း)“မဟိဠာမုခံ ဝိယ+မုခံ ယဿာတိ မဟိဠာမုခေါ” ဟုပြု၊“မဟိဠာမုခမုခေါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရှေ့မုခကိုချေ။
မဟိဠာ, မဟိလာ။ ။ မဟီ ဝိယ သုစိံ အသုစိမ္ပိ လာတီတိ မဟိဠာ၊[မဟီ+လာ+အ၊] မဟန္တေသု ဗဟူသုပိ ရတ္တစိတ္တေသု ဣလတိ ဂစ္ဆတီတိ မဟိဠာ၊[မဟန္တ+ဣလ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၃၀၊ သူစိ၊] မဟီယတိ ပူဇီယတီတိ မဟိဠာ၊ [မဟ+ဣလ၊-မောဂ်-၇၊၁၈၉၊] ဤအဆိုများကို ကြည့်လျှင် “မဟိလာ”ဟု ရှိရမည်၊ သို့သော် “မဟိလာမုခေါ(သီ၊ဣ)”ဟု မူကွဲရှိပုံကို ထောက်၍ “လဠာနမဝိသေသော-လနှင့်ဠ မထူး(ရူ-၂၁)”ဟူသော စကားအရ လကို ဠပြုလျှင် “မဟိဠာ”လည်း သင့်၏၊ “မဟိလာန္တံ ဣတ္ထိသာမညေ(ဓာန်-ဋီ-၂၃၀)”ဟူသော စကားအရ မဟိလာ, မဟိဠာသဒ္ဒါ အမမှန်သမျှကို ဟောနိုင်ရကား ဤ၌ ဆင်မကို ဟောနိုင်သည်။
၂။အနွစာရီ။ ။ အနု+စရ+ဤ၊ ဓာတ်အစ၌ အ-လာ၊ (အနု+အစရီ)၊ ဥကိုဝပြု၊ (အနွစရီ)၊ ဆန်းကြောင့် စ၏အ-ကို ဒီဃပြု၍ “အနွစာရီ”ဟု ဖြစ်သည်၊ “အနွစာရီ-လှည့်လည်လေ့ ရှိ၏”ဟုပေးသော ရှေးနိဿယအလို “အနုစရတိ သီလေနာတိ အနွစာရီ [အနု+စရ+ဏီ၊]”ဟု ပြု၍ ကိတ်ပုဒ်ယူ၊ ထိုသို့ယူလျှင် နုနောင် သရမရှိရကား ဝမောဒုဒန္တာနံသုတ်ရင်းဖြင့် ဥကို ဝ- မပြုနိုင်သောကြောင့် “ဝံ” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဥကိုဝ-ပြု။ (ဝိဗော၊၁၆)
ဝိပက္ခသေဝကဘိက္ခုဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
အညေသံ ပိဟယံ ဘိက္ခု, သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆတိ။
သလာဘံ၊ မိမိ၏လာဘ်ကို။ နာတိမညေယျ (န+အတိမညေယျ)၊ ကျော်လွန် ၍ မမှတ်ထင်ရာ။ ဝါ၊ အထင်မသေးရာ။ အညေသံ၊ အခြားသူတို့၏။ (လာဘံ၊ လာဘ် ကို) ပိဟယံ (ပိဟယန္တော)၊ လိုလားတောင့်တလျက်။ န စရေ၊ မလှည့်လည်မနေထိုင်ရာ။ အညေသံ၊ တို့၏။ (လာဘံ၊ ကို။) ပိဟယံ (ပိဟယန္တော)၊ လိုလားတောင့်တသော။ ဘိက္ခု၊ ရဟန်းသည်။ သမာဓိံ၊ အပ္ပနာ ဥပစာ, နှစ်ဖြာသော သမာဓိကို။ နာဓိဂစ္ဆတိ (န+အဓိ၊ ဂစ္ဆတိ)၊ မရနိုင်။ (ပါ-၃၆၅)
တံ ဝေ ဒေဝါ ပသံသန္တိ, သုဒ္ဓါဇီဝိံ အတန္ဒိတံ။
ဘိက္ခု၊ ရဟန်းသည်။ အပ္ပလာဘော၊ နည်းသောလာဘ်ရှိသည်။ (သမာနော) ပိ၊ ဖြစ်ပါသော်လည်း။ သလာဘံ၊ မိမိ၏လာဘ်ကို။ စေ နာတိမညတိ၊ အကယ်၍ ကျော် လွန်၍ မမှတ်ထင်အံ့။ ဝါ၊ အကယ်၍ အထင်မသေးအံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) သုဒ္ဓါဇီဝိံ၊ စင်ကြယ်သော အသက်မွေးမှုရှိသော။ အတန္ဒိတံ၊ မပျင်းရိသော။ တံ၊ ထိုရဟန်း ကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဒေဝါ၊ နတ်တို့သည်။ ပသံသန္တိ၊ ချီးမွမ်းကုန်၏။ (ပါ-၃၆၆)
ဝိပက္ခသေဝကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
֍ * ၆-ပဉ္စဂ္ဂဒါယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
နာလံ ထုတုံ နောပိ နိပစ္စဝါဒီ, တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တိ။
ပရဒတ္တူပဇီဝီ၊ သူတစ်ပါးပေးလှူအပ်သော ဘောဇဉ်ကို မှီ၍အသက်မွေး သော ရဟန်းသည်။၁ ယံ ပိဏ္ဍံ၊ အကြင်ဆွမ်းကို။ အဂ္ဂတော၊ အဥုးအဖျားမှလည်းကောင်း။ မဇ္ဈတော၊ အလယ်ထက်ဝက်မှလည်းကောင်း။ သေသတော ဝါ၊ အကြွင်း အကျန်မှလည်းကောင်း။ လဘေထ၊ ရရာ၏။ (တံ ပိဏ္ဍံ၊ ထိုဆွမ်းကို။ အဂ္ဂတော၊ အဥုး အဖျားမှ။ လဒ္ဓါ၊ ရ၍။ အတ္တာနံ ဝါ၊ မိမိကိုသော်လည်းကောင်း။ ဒါယကံ ဝါ၊ အလှူ့ရှင် ကိုသော်လည်းကောင်း။) ထုတုံ၊ ချီးမွမ်းခြင်းငှာလည်း။ နာလံ (န+အလံ)၊ မထိုက်။ (သေသတော၊ အကြွင်းအကျန်မှ။ လဒ္ဓါ၊ ရ၍။ ဒါယကံ၊ အလှူရှင်ကို။) နိပစ္စဝါဒီပိ၊ နှိမ် ချ၍ ပြောဆိုသူသည်လည်း။ နော (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ တံ ဝါပိ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကိုလည်း။ ဓီရာ၊ ပညာရှိတို့သည်သာ။ မုနိံ၊ မုနိဟူ၍။ [ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၍ ဂါထာ၌ “မုနိ”ဟု ရှိသည်။] ဝေဒယန္တိ၊ သိကြကုန်၏။၂ (ဋ္ဌ-၂၇၇)
၁။ပရဒတ္တူပဇီဝီ။ ။ ဒီယတေတိ ဒိန္နံ၊ ပရေန+ဒိန္နံ ပရဒတ္တံ၊ [ဒိန္နသဒ္ဒဿ ဒတ္တော သမာသေ(နီတိ-၇၄၈)သုတ်ဖြင့် ဒိန္နကို ဒတ္တပြု၊] နိဒီ-၅၁၀အလို “ဒီယတေိ ဒတ္တံ၊ [ဒါ+တ၊ တဒွေ ဘော်, ဒါ ၌ရဿ၊] ပရေန+ဒတ္တံ ပရဒတ္တံ”ဟုပြု၊ ထိုနောင် “ဥပဂန္တွာ နိဿယံ ကတွာ ဇီဝတီတိ ဥပဇီဝီ(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၆)၊ ပရဒတ္တံ+ဥပဇီဝီ ပရဒတ္တူပဇီဝီ”ဟု ဆက်။ [ပရဒတ္တူပဇီဝတိ ပဗ္ဗဇိတော၊ သော ဟိ ဥဒကဒန္တပေါဏံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ပရေနေဝ ဒတ္တံ ဥပဇီဝတိ၊ တသ္မာ “ပရ- ဒတ္တူပဇီဝီ”တိ ဝုစ္စတိ၊-သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၈။]
၂။နာလံ...ဝေဒယန္တိ။ ။ နာလံ ထုတုံ နောပိ နိပစ္စဝါဒီတိ အဂ္ဂတော လဒ္ဓါ အတ္တာနံ ဝါ ဒါယကံ ဝါ ထောမေတုမ္ပိ နာရဟတိ, ပဟီနာနုနယတ္တာ၊ သေသတော လဒ္ဓါ “ကိံ ဧတံ ဣမိနာ ဒိန္န” န္တိ အာဒိနာ နယေန ဒါယကံ နိပါတေတွာ အပ္ပိယဝစနာနိ ဝတ္တာပိ န ဟောတိ, ပဟီနပဋိဃတ္တာ၊ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီတိ တမ္ပိ ပဟီနာနုနယပဋိဃံ ဓီရာဝ မုနိံ ဝေဒယန္တိ ဇာနန္တိ၊-သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉၊၂၅၈။
ပဉ္စဂ္ဂဒါယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အသတာ စ န သောစတိ, သ ဝေ “ဘိက္ခူ” တိ ဝုစ္စတိ။
သဗ္ဗသော၊ အလုံးစုံသော။၃ နာမရူပသ္မိံ၊ နာမ်ရုပ်၌။ ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။၁ မမာယိတံ၊ ငါ့ဥစ္စာဟု ပြုခြင်းသည်။ ဝါ၊ မြတ်နိုးတွယ်တာခြင်းသည်။၂ နတ္ထိ၊ မရှိ။ (ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) အသတာ စ၊ နာမ်ရုပ်နှစ်ပါး, ထင်ရှားမရှိသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်လည်း။ [ဘာဝပ္ပဓာန ဘာဝလောပကြံ။] န သောစတိ၊ ဝမ်းမနည်း။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဘိက္ခူတိ၊ ဘိက္ခုဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၃၆၇)
ပဉ္စဂ္ဂဒါယကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၃။သဗ္ဗသော။ ။ “သဗ္ဗသ္မိံ”ဟု ဖွင့်ရကား သောပစ္စည်းအတွက် မဖွင့်သောကြောင့် သောပစ္စည်း အနက်မဲ့, သကတ္ထတည်း၊ “သဗ္ဗံယေဝ သဗ္ဗသော”ဟု ပြု၊ သ္မိံဝိဘတ်သက်, ချေ၊ (တစ်နည်း) ဒီဃောရေဟိသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် သ္မိံကို သောပြု(ဝိဗော၊၅၄)။
၁။ယဿ။ ။ သောစတိ၏ ကတ္တားလိုသဖြင့် “အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောအနက်၏အစွမ်းဖြင့် ဝိဘတ်ပြောင်းလွဲနိုင်၏(အံ၊ဋီ၊၃၊၂၈၄၊ ရူ-၈)”ဟူသော ပရိဘာသာနှင့်အညီ “ယော” ဟု ဝိဘတ်ပြင်၍ ပေးခဲ့သည်၊ ထိုသို့မပြင်ဘဲ ယဿကို မမာယိတံ၌စပ်ခိုက် သာမီအနက်, သောစတိ၌စပ်ခိုက် ကတ္တားအနက်ကြံ၍လည်း ပေးနိုင်သည်၊ မှန်၏-တစ်ရံတစ်ခါ အာချာတ်ပုဒ်၏ ကတ္တား, ကံ၌ ဆဋ္ဌီဖြင့် ရှိနိုင်၏၊ “သိဿဿ ဓမ္မံ ပါဌေတိ”၌ “သိဿဿ”သည် ကတ္တားအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ပုံတည်း၊ “န ရဇ္ဇဿ သရိဿတိ”၌ “ ရဇ္ဇဿ”ကား ကံအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ပုံတည်း။ (ဘေဒစိန္တာ၊၃၆၈၊ ၃၆၉)
၂။မမာယိတံ။ ။ “မမာယိတန္တိ မမတ္တကရဏံ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၄၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၄)” ဟူသော အဖွင့်အလို “မမ+ဣဒံ မမ၊ မမာတိ ဂဏှာတီတိ မမော-ငါ့ဥစ္စာဟူ ယူတတ်သူ၊ [မမ+ အ၊] မမဿ+ဘာဝေါ မမတ္တံ-ငါ့ဥစ္စာဟု ယူတတ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း တဏှာဒိဋ္ဌိ၊ မမတ္တဿ+ကရဏံ မမာယိတံ-ငါ့ဥစ္စာဟု ယူတတ်သူ၏ အဖြစ်ကို ပြုခြင်း”ဟုပြု၊ မမတ္တနောင် ပြုခြင်းအနက်၌ အာယပစ္စည်းသက်၊ ဘောအနက်၌ တပစ္စည်းသက်၊ “မမတ္တာယိတံ”ဟု ဆိုလိုလျက် တ္တကိုချေ။ (မောဂ်ပံ-၂၊၁၁၉၊ မောဂ်နိ၊၁၊၃၁၂)
တစ်နည်း။ ။ “မမ ဣဒ”န္တိ ဂဟိတံ ဝါ ဝတ္ထု(သုတ္တနိ၊၂၊၂၈၄၊မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၄)”ဟူ သော အဖွင့်အလို “မမ+ဣဒံ မမံ၊ မမန္တိ ဂဟိတံ မမာယိတံ-ငါ့ဥစ္စာဟု စွဲယူအပ်သော ဝတ္ထု”ဟု ပြု၊ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “မမန္တိ ဂဟဏံ မမာယိတံ-ငါ့ဥစ္စာဟု စွဲယူခြင်း”ဟုပြု။
ဆရာတို့အလို။ ။ မမ+ဣဒံ မမံ၊ [အမှ+ဏ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် အမှကို မမံပြု၊ မမန္တိ ကရဏံ မမာယိတံ-ငါ့ဥစ္စာဟုပြုခြင်း၊ [မမံနောင် အာစာရအနက်၌ အာယ ပစ္စည်း၊ ဘောဟောတပစ္စည်း၊]”ဟုပြု။(ပါရာဘာ၊၂၊၅၃၉)
နိဒီ-၃၈၉။ ။ မာဓာတ်, မာန မြတ်နိုးခြင်း)အနက်, တပစ္စည်း၊ မာ၏ဒွေဘော် မာလာ, ရှေ့မာ၌ ရဿပြု, တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်-၁၊၄၇)သုတ်ဖြင့် မာနောင် ယလာ၊ “မီယတေ မမာယိတံမြတ်နိုးခြင်း”ဟုပြု။
မမာယိတံအရ။ ။ “မမာယိတန္တိ ဒွေ မမတ္တာ တဏှာမမတ္တဉ္စ ဒိဋ္ဌိမမတ္တ္ကဉ္စ(မဟာနိ- ၃၄၄)”ဟူသော ပါဠိတော်ကို ထောက်၍ မမာယိတံအရ တဏှာနှင့် ဒိဋ္ဌိကို ယူပါ။
֍ * ၇-သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ, န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ။
ဓမ္မော၊ လောကီလောကုတ္တရာသုစရိုက်တရားသည်။ ဓမ္မစာရိံ၊ တရားကို ကျင့် လေ့ရှိသူကို။ ရက္ခတိ၊ (အပါယ်ဆင်းရဲ သံသရာဝဋ်ဆင်းရဲမှ) စောင့်ရှောက်၏။ သုစိဏ္ဏော၊ ကောင်းစွာကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မော၊ လောကီလောကုတ္တရာ သုစရိုက်တရား သည်။ သုခံ၊ လောကီလောကုတ္တရာချမ်းသာကို။ အာဝဟတိ၊ ဆောင်နိုင်၏။၁ ဓမ္မစာရီ၊ တရားကို ကျင့်လေ့ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဓမ္မေ၊ လောကီလောကုတ္တရာသုစရိုက်တရား ကို။ သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ (တစ်နည်း) သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မေ၊ ကြောင့်။ ဒုဂ္ဂတိံ၊ မကောင်းသော ဂတိသို့။၂ န ဂစ္ဆတိ၊ မရောက်နိုင်။ ဧသ (ဧသော)၊ ဤဒုဂ္ဂတိသို့ မရောက်ရခြင်းသည်။ သုစိဏ္ဏေ၊ ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သော။ ဓမ္မေ၊ တရား၏။ အာနိသံသော၊ အကျိုးတည်း။ [“ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ”ကို တန္တနည်းစသည်အရ န ဂစ္ဆတိ၌စပ်ခိုက် နိမိတ်အနက်, အာနိသံသော၌စပ်ခိုက် ဆဋ္ဌီအနက် ပေးရသည် (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇။ နေတ္တိဝိ၊၆၁)။] (ဋ္ဌ-၂၇၈)
၁။ဓမ္မော...သုခမာဝဟာတိ။ ။ ဓမ္မောတိ လောကိယလောကုတ္တရော သုစရိတဓမ္မော၊ ရက္ခတီတိ အပါယဒုက္ခတော ရက္ခတိ၊ သံသာရဒုက္ခတော စ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတော ရက္ခတိယေဝ၊ သုစိဏ္ဏောတိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏော ကမ္မဖလာနိ သဒ္ဒဟိတွာ သက္ကစ္စံ စိတ္တီကတွာ ဥပစိတော၊ သုခန္တိ လောကိယလောကုတ္တရသုခံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇)။ ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၄၄)။
၂။ဒုဂ္ဂတိံ။ ။ ဒုက္ခဿ+ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-ဒုက္ခ၏ ဖြစ်တည်ရာဘုံဌာန(အံ၊ဋီ၊၁၊၉၇)၊ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ+နိဗ္ဗတ္တာ+ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-ဒေါသသည် ဖျက်ဆီးအပ်သောကံကြောင့် ဖြစ်သောဘုံဌာန(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၅)၊ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီနံ+ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-မကောင်းမှုပြုသူတို့၏ ရောက်ရာဘုံဌာန(နေတ္တိဝိ-၁၆၆)၊ ဒုက္ခာ ကုစ္ဆိတာ ဝါ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ-ဆင်းရဲသော-စက်ဆုတ်အပ်သော ဘုံဌာန(သာရတ္ထ ၊၂၊၁၄၄)။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခံ။
မေတ္တာဝိဟာရီ၊ သတ္တဝါအပေါင်း, ချမ်းသာကြောင်းကို, ဆုတောင်းပျော်မွေ့, မေတ္တာဖြင့် နေလေ့ရှိသော။၃ ယော ဘိက္ခု၊ သာသနာ့ဝန်, အားသွန်ကျိုးပမ်း, ထမ်း ဆောင်လိုတောင်း, အကြင်ရဟန်းကောင်းသည်။ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊ ဘုရားမြတ်စွာ, တည် ထောင်လာသည့်, သိက္ခာသုံးရပ်, သာသနာတော်မြတ်၌။ ပသန္နော၊ သဒ္ဓါရွှမ်းအိ, ဂွမ်းဆီ ထိသို့, ပီတိတွေပို, လွန်ကြည်ညို၏။ (သော ဘိက္ခု၊ သာသနာကို, ကြည်ညိုလှစွာ, မေတ္တာဖြင့်နေသော ထိုရဟန်းသည်။) သင်္ခါရူပသမံ၊ ရုပ်နာမ်နှစ်ဝ, သင်္ခါရတို့, လုံးဝ ကုန်ခန်း, ငြိမ်းချမ်းရာလည်းဖြစ်ပေထသော။ သုခံ၊ လောကီသုခ, ဟူသမျှထက်, ခေါင်က လွှမ်းခြုံ, သုခဘုံကြီးလည်းဖြစ်ပေထသော။ သန္တံ ပဒံ၊ သန္တိသုခ, ငြိမ်သက်လှသည့်, အမတခေါ်အပ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်ကို။ အဓိဂစ္ဆေ၊ လက်လှမ်းမီလောက်, အနီးရောက်သဖြင့်, မျက်မှောက်ပိုင်ပိုင်, ရရှိနိုင်ပါပေသတည်း။ (ပါ-၃၆၈)
၃။မေတ္တာဝိဟာရီ။ ။ ဝိဟရတိ သီလေနာတိ ဝိဟာရီ၊ မေတ္တာယ+ဝိဟာရီ မေတ္တာ ဝိဟာရီ၊ (တစ်နည်း) ဝိဟရဏံ ဝိဟာရော၊ မေတ္တာယ+ဝိဟာရော မေတ္တာဝိဟာရော၊ မေတ္တာ- ဟာရော+ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တာဝိဟာရီ-မေတ္တာဖြင့် နေခြင်းရှိသူ၊ [မေတ္တာဝိဟာရ+ဤ၊] ဝိဟရဏံ, ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၀၈၊ မ၊ဋီ၊၁၊၄၄စသည်)၊ ဝိဝိဓေ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဟရန္တိ ဧတေနာတိ ဝိဟာရော(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆)၊ မေတ္တာ စ+သာ+ဝိဟာရော စာတိ မေတ္တာဝိဟာရော(တိကစတုက္ကဈာန်)၊ မေတ္တာဟာရော+ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တာဝိဟာရီမေတ္တာဈာန်ရရှိသူ၊ သာမန်မေတ္တာပွားများသူနှင့် မေတ္တာဈာန်ရရှိသူတို့ကို မေတ္တာဝိဟာရီ မည်ကြောင်းဖွင့်ရာ ရှေ့ဝိဂြိုဟ်၂မျိုးသည် အားလုံးနှင့်ဆိုင်၍ နောက်ဆုံးနည်းသည် မေတ္တာဈာန် ရရှိသူအတွက်သာ ဖြစ်၏။
ဆေတွာ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ, တတော နိဗ္ဗာနမေဟိသိ။
ဘိက္ခု၊ ရဟန်း! ဣမံ နာဝံ၊ ဤအတ္တဘောတည်းဟူသောလှေကို။ သိဉ္စ၊ မိစ္ဆာ ဝိတက်, ရေတွေထွက်အောင်, ပက်ထုတ်သွန်ပစ်လိုက်လော။ တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ သိတ္တာ၊ မိစ္ဆာဝိတက်, ရေတွေထွက်အောင်, ပက်ထုတ်အပ်သော, အတ္တဘောလှေ သည်။ လဟုံ၊ လျင်မြန်စွာ။ ဧဿတိ၊ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်လတ္တံ့။ ရာဂဉ္စ၊ ရာဂကိုလည်းကောင်း။ ဒေါသဉ္စ၊ ဒေါသကိုလည်းကောင်း။ (ဆိန္ဒ၊ ဖြတ်လော။) ဆေတွာ၊ ဖြတ်ပြီး၍။ ဝါ၊ သော်။ တတော၊ ထိုဖြတ်ပြီးရာအခါမှ နောက်၌။ နိဗ္ဗာနံ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာန်သို့။ ဧဟိသိ၊ ရောက်လတ္တံ့။ (ပါ-၃၆၉)
ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။
ပဉ္စ၊ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇဉ်ငါးပါးတို့ကို။ ဆိန္ဒေ၊ အောက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ဖြတ်ရာ၏။ ပဉ္စ၊ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇဉ်ငါးပါးတို့ကို။ ဇဟေ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်စွန့် ရာ၏။ ပဉ္စ စ၊ သဒ္ဓါစသား, ဣန္ဒြေငါးပါးတို့ကိုလည်း။ ဥတ္တရိ၊ အနာဂါမိမဂ်ကို ရသည်မှ အထက်၌။၁ ဘာဝယေ၊ အရဟတ္တမဂ်, တစ်ဆင့်တက်ကာ, ဆက်ပွားစေရာ၏။ ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ၊ ရာဂဒေါသ, မောဟမာနာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မည်ရှိငါးရပ်, ငြိတွယ်တတ်ငြား, တရားများကို, ကျော်သွားနိုင်သော။ ဘိက္ခု၊ ရဟန်းကို။ ဩဃတိဏ္ဏောတိ၊ ဩဃလေးပါး တို့ကို ကူးမြောက်ပြီးသူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ [ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃၌ “ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏော”တို့ကို အာကာရယူ၍ “ (ဧဝံဘူတော၊ ဤသို့ဖြစ်သူကို။ ဝါ၊ သည်။) ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဘိက္ခူတိ၊ ဘိက္ခုမည်၏ဟူ၍လည်းကောင်း။ ဩဃတိဏ္ဏောတိ၊ ၍လည်းကောင်း။ ဝုစ္စတိ”ဟု ပေးစေ၏။] (ပါ-၃၇၀)
၁။ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ။ ။ “ဥတ္တရိ အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမတော ဥပရိ ဘာဝေယျ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန ဝဍ္ဎေယျ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဥတ္တရိကို ဥပရိ အနက်ပေးသည်၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၌ အတိရေကအနက်, ဝိသေသအနက်ယူ၍ “ဥတ္တရိ-ဘာဝနာ တို့တွင် လွန်ကဲထူးခြားသော ဝိပဿနာဘာဝနာကို၊ (ဘာဝေန္တော-ဖြစ်ပွားစေသူသည်၊ ဝါ-စေလ သော်၊) ပဉ္စ-တို့ကို၊ ဘာဝေယျ-၏”ဟု ပေးစေ၏၊ “ပဉ္စ ဆိန္ဒေ”စသည်၌လည်း “(ဆိန္ဒန္တောဖြတ်သူသည်၊ ဝါ-သော်၊) ပဉ္စ-တို့ကို၊ ဆိန္ဒေ-၏၊ (ဇဟန္တော-ပယ်စွန့်သူသည်၊ ဝါ-သော်၊) ပဉ္စ-ကို၊ ဇဟေ-၏”ဟု ကတ္တား, လက္ခဏထည့်ပေးစေ၏။
မာ လောဟဂုဠံ ဂိလီ ပမတ္တော, မာ ကန္ဒိ ဒုက္ခမိဒန္တိ ဒယှမာနော။
ဘိက္ခု၊ ရဟန်း! ဈာယ၊ ဈာန်နှစ်ပါးဖြင့် ရှုပွားပါလော။ ပမာဒေါ၊ မေ့လျော့ခြင်း ကို။၂ (မာ ကာတဗ္ဗော၊ မပြုသင့်။) တေ၊ သင်၏။ စိတ္တံ၊ စိတ်ကို။ ကာမဂုဏေ၊ ကာမဂုဏ် ၌။ မာ ရမေဿု၊ မမွေ့လျော်စေနှင့်။ ပမတ္တော၊ မေ့လျော့သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) လောဟဂုဠံ၊ ငရဲမီးစွဲ, သံတွေခဲကို။ မာ ဂိလီ၊ မမျိုနှင့်။ ဒယှမာနော၊ ငရဲမီးလောင်အပ်သော်။ ဣဒံ၊ ဤငရဲမီး အလောင်ခံရခြင်းသည်။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲလှ၏။ ဣတိ၊ ဤသို့။ မာ ကန္ဒိ၊ မမြည်တမ်းရစေနှင့်။ (ပါ-၃၇၁)
၂။ပမာဒေါ။ ။ “မာ စ မဒေါတိ မဒေါ တယာ န ကာတဗ္ဗော(ဝိမတိ၊၂၊၂၅၄)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ အထက်၌ ပေးထားသည်၊“ပမာဒေါ-မေ့လျော့ခြင်းသည်၊ ဝါ-မေ့လျော့သူသည်၊ မာ (ဟောဟိ)-မဖြစ်နှင့်”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အာချာတ်ပုဒ်ကြံ၍ “မာ ပမာဒေါ-မမေ့လျော့နှင့်” ဟုလည်း ပေး၏၊ မဒ+ဒိဝါဒိယ+အဇ္ဇတနီ ဩ၊ ယကိုချေ၊ မ၌ ဒီဃပြု-ဟုကြံ။
ယမှိ ဈာနဉ္စ ပညာ စ, သ ဝေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေ။
အပညဿ၊ ဈာန်ဖြစ်စေရန်, အမှန်အသုံးချ, လုံ့လယှဉ်ဘိ, ပညာမရှိသူ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဈာနံ၊ စူးစိုက်ရှုပွား, ဈာန်တရားသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိနိုင်။ အဈာယတော၊ ကသိုဏ်းစု များ, မရှုပွားသူ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပညာ၊ အမှန်သိရန်, ပညာဉာဏ်သည်။ နတ္ထိ၊ မရှိနိုင်။ ယမှိ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဈာနဉ္စ၊ စူးစိုက်ရှုပွား, ဈာန်တရားသည်လည်းကောင်း။ ပညာ စ၊ အမှန်သိရန်, ပညာဉာဏ်သည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။) သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဝါ၊ ထင်ရှားစွာ။ [ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၁၌ ဝေကို ဗျတ္တအနက်ဟု ဖွင့်၏။] နိဗ္ဗာနသန္တိကေ၊ နိဗ္ဗာန်၏ အနီး၌။ (ဌိတောယေဝ၊ တည်တော့သည်သာ။) (ပါ-၃၇၂)
အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ, သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။
သုညာဂါရံ၊ မြို့ရွာအူသံ, မဆူညံဘဲ, လူသံတိတ်ချိန်, ဆိတ်ငြိမ်သောကျောင်း သို့။၁ ပဝိဋ္ဌဿ၊ မခေါ်အပို, ဖော်မလိုဘဲ, တစ်ကိုယ်တည်းပင်, ကပ်ဝင်၍နေသော။ သန္တစိတ္တဿ၊ လောကီရေးရာ, ဗျာပါမဖက်, ငြိမ်သက်တည့်မတ်, စိတ်ကောင်းစိတ် မြတ်ရှိသော။ ဘိက္ခုနော၊ ကမ္မဋ္ဌာန်း၌, လုံးပမ်းကြိုးကုတ်, အားထုတ်သောရဟန်း၏။ ဝါ၊ သည်။ သမ္မာ၊ မဖောက်မပြန်, ဟုတ်မှန်စွာ။ ဓမ္မံ၊ တေဘူမက, သင်္ခါရဟု, ရုပ်နာမ် အစုကို။ ဝိပဿတော၊ ဖြစ်ပုံပျက်ဟန်, အချက်မှန်ကို, နက်သန်စေ့ငု, ကြည့်ရှုဆင် ခြင်လိုက်သည်ရှိသော်။ [သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော၊ သော။ ဘိက္ခုနော၊ ၏”ဟု တစ်နည်းပေး။] အမာနုသီ၊ ကာမဂုဏ်ထူထပ်သည့်, လူနတ်မွေ့လျော်,အပျော်မျုးနှင့်ိ မတူသော။၂ ရတိ၊ ဘာဝနာဖြစ်ချက်, မပစ်ရက်အောင်, နှစ်သက်မွေ့လျော်, ထူးကဲသော အပျော်မျိုး သည်။ ဟောတိ၊ ဉာဏ်အဟုန်မြူး, မကြုံဘူးအောင်, အထူးအထွေ, ဖြစ်ပေါ်၍ လာ တတ်ပေသတည်း။ (ပါ-၃၇၃)
၁။သုညာဂါရံ။ ။ သုနဿ(ခွေး၏)+ဟိတံ သုညံ၊[သုန+ယ၊] သုနတိ တုစ္ဆဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ သုညံ၊ [သုန(ဂတိအနက်)+ယ၊-ဓာန်-ဋီ-၆၉၈၊ သူစိ။] သူနာယ ပါဏဝဓာယ+ဟိတံ သုညံ၊ [သူန+ယ၊-ထောမ။] အတိသယေန+ဥုနံ သုညံ၊ [သု+ဥုန၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ။]န ဂစ္ဆန္တီတိ အဂါ၊ အဂေ+ ရာတိ ဂဏှာတီတိ အဂါရံ၊ [အဂ+ရာ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၂၅၀၊] အဂန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထာတိ အဂါရံ၊ [အဂ+ အာရ၊-မောဂ်-၇,၁၆၄။] သုညံ+အဂါရံ သုညာဂါရံ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆)။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၃၁၌ နိစ္စအဖြစ် စသည်မှ ကင်းဆိတ်၍ ယောဂီသုခ၏ မှီရာဖြစ်သောကြောင့် ဝိပဿနာကို “သုညာဂါရ”ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊သဒိသူပစာရ, သို့မဟုတ် “သုညာဂါရံ ဝိယာတိ သုညာဂါရံ”ဟုကြံ၊“သုညာဂါရံနိစ္စသုခ, အတ္တဆိတ်သုဉ်း, ယောဂီဘုန်း၏,အားလုံးသုခ,မှီစရာ့အမှန်, ဝိပဿနာဉာဏ်ကို”ဟုပေး။
၂။အမာနုသီ ရတိ။ ။ မာနုသာနံ+အယံ မာနုသီ-လူတို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော ကာမသုခရတိ (ကာမသုခ၌မွေ့လျော်ခြင်း=လူ့အပျော်)၊ [မာနုသ+ဏ+ဤ၊] ထူးခြားသောလူပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ ကာမ သုခရတိထက် မသာလွန်သောကြောင့် ဒိဗ္ဗရတိ(နတ်၌ဖြစ်သောမွေ့လျော်ခြင်း= နတ်အပျော်) ကိုလည်း မာနုသီ၌ သွင်းယူရ၏၊ ဝိပဿနာနှင့် သမာပတ်ရှစ်ပါးသည် လူ့အပျော်, နတ်အပျော် ၂မျိုးထက် သာလွန်ရကား “န+မာနုသီ အမာနုသီ(လူနတ်အပျော်မျိုးမဟုတ်သော ဝိပဿနာနှင့် သမာပတ်ရှစ်ပါး)”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ “မာနုသီ ဝိယာတိ မာနုသီ”ဟု ပြု၍ လူတို့၏ကာမသုခရတိနှင့် ကာမသုခ အဖြစ်ဖြင့်တူသော ဒိဗ္ဗရတိယူ၊ ဤနည်းအလို လူ့အပျော်, နတ်အပျော် ၂မျိုးလုံးရအောင် “မာနုသာနံ+အယံ မာနုသီ(လူ့အပျော်)၊ မာနုသီ ဝိယာတိ မာနုသီ(နတ်အပျော်)၊ မာနုသီ စ+ မာနုသီ စ မာနုသီ(လူ့အပျော်, နတ်အပျော်)”ဟုပြု၊ ထိုနောင် “န+မာနုသီ အမာနုသီ(လူနတ် အပျော်မျိုးမဟုတ်သော ဝိပဿနာနှင့် သမာပတ်ရှစ်ပါး)”ဟု ဆက်ပါ။(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၃၀)
လဘတိ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတံ။
ယတော ယတော၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းခွင်, ဝင်ရာဝင်ရာ, အကြင်အကြင်အခါ၌။ ခန္ဓာနံ၊ ခန္ဓာငါးတန် ရုပ်နှင့်နာမ်တို့၏။ ဥဒယဗ္ဗယံ၊ ဖြစ်ဟန်ချုပ်ဟန်, သရုပ်မှန်ကို။ သမ္မသတိ၊ ဉာဏ်အမြင်သုံး, ထုံးအမှတ်ထင်, သုံးသပ်ဆင်ခြင်လေတော့၏။ တတော တတော၊ ဖြစ်ပျက်နှစ်တန်, စစ်ချက်မှန်ကို, ဉာဏ်မြင်ဆုံးဖြတ်, သုံးသပ်စူးစမ်း, ကမ္မဋ္ဌာန်းခွင်, ဝင်ရာဝင်ရာ, ထိုထိုအခါ၌။ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ တရားကြောင့်တက်, ဖြစ်ပျက်လွှမ်းလာ, နှစ်သက်ဝမ်းသာမှုမျိုးကို။ လဘတိ၊ ဆက်ဆက်ပြန်ပြန်, အဖန်ဖန်ပွား, ခံစားရရှိလေ တော့၏။ တံ၊ ထိုတရားကြောင့်တက်, ဖြစ်ပျက်လွှမ်းလာ, နှစ်သက်ဝမ်းသာမှုမျိုးသည်။ ဝိဇာနတံ၊ ဝိပဿနာ, အမြင်သာဘိ, ပညာရှိတို့၏။ အမတံ၊ အေးငြိမ်းခြင်းရ, မွန်မြတ်လှ သည့်, သုခဆိုက်လာ, အမြိုက်အရသာပင် ဖြစ်ပါပေတော့သတည်း။ [“ယတော ယတောသုံးဆယ့်ရှစ်ရပ်, ကမ္မဋ္ဌာန်းမြတ်တွင်, သုံးသပ်ဆင်ခြင်, အကြင်အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဝါ၊ အကြင်အကြင်နှစ်သက်အပ်ရာ, ဘာဝနာကမ္မဋ္ဌာန်း၌”ဟုလည်း ပေး။] (ပါ-၃၇၄)
ဣန္ဒြိယဂုတ္တိ သန္တုဋ္ဌိ, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော။
ဣဓ၊ ဤသာသနာတော်၌။ ပညဿ၊ ပညာရှိသော။၁ ဘိက္ခုနော၊ ရဟန်း၏။ ဣန္ဒြိယဂုတ္တိ၊ ဣန္ဒြေတို့ကို စောင့်စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ သန္တုဋ္ဌိ၊ ပစ္စည်းလေးပါး ဖြင့် တင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ပါတိမောက္ခေ၊ ပါတိမောက္ခသီလ၌။ သံဝရော စ၊ စောင့်စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ၏။) တတြ၊ ထိုနိဗ္ဗာန်ကို ရ ခြင်း၌။ ဝါ၊ တရားနှင့်ဆက်, နှစ်သက်ဝမ်းသာမှုကို ရရာ၌။ အယံ၊ ဤစတုပါရိသုဒ္ဓိ သီလသည်။ အာဒိ၊ ရှေးဥုးအစ, ပဓာနဌာနသည်။၂ ဘဝတိ၊ ဖြစ်၏။ (ပါ-၃၇၅)
၁။ဣဓ ပညဿ။ ။ ဝါကျယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ သမာသ်ပုဒ်ယူ၍ “ဣဓ+ပညာ+ အဿာတိ ဣဓပညော-ဤသာသနာတော်၌ ပညာရှိသူ(သံ၊ဋ္ဌ၊၃,၂၀၈)”ဟုလည်းကောင်း, တဒ္ဓိတ်ပုဒ်ယူ ၍ “ဣဓ (ဣမသ္မိံ သာသနေ)+ပညာ ဣဓပညာ၊ ဣဓပညာ+အဿ အတ္ထီတိ ဣဓပညော-ဤ သာသနာတော်၌ ပညာရှိသူ(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၁)”ဟုလည်းကောင်း ပေးနိုင်သည်။
၂။တတြာယမာဒိ။ ။ အယံသည် စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလကို စွဲသောကြောင့် နပုံလိင်မှ ပုံ လိင်သို့ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသတည်း(နိသာ-၁၇၂)၊ ထို့ပြင် “တတြ-ထိုနိဗ္ဗာန်၌၊ အယံ-ဤ သောတာပတ္တိမဂ်သည်၊ အာဒိ-(ရှေးဥုးစွာ မြင်ခြင်း၏အစွမ်းဖြင့်) အစသည်၊ ဘဝတိ”ဟု ဒဿန တိက်ကြည့်၍ ပေးကြသေး၏(နိဒ္ဒေသ၊ နိသာ-၁၇၂)၊ ဤသို့ပေးခြင်းကို အနက်မှားဟု ဝိသုတ် နက်-၃၉၌ ဆို၏။ [“အယံ-ဤဣန္ဒြိယဂုတ္တိစသည်ကား၊ တတြ-ထိုစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလ၌၊ အာဒိအစသည်၊ ဘဝတိ”ဟုလည်း ပေး၏၊ အယံအရနှင့် တတြအရ မထူးသောကြောင့် မကောင်းပါ၊ “အယံ-ဤစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသည်၊ တတြ-ထိုနိဗ္ဗာန်ရောက်ကြောင်းအကျင့်၌”ဟုလည်း ပေး၏၊ ဤဂါထာနှင့် ရှေ့ဂါထာ၌ တတြအတွက် ထိုသို့ စွဲစရာမရှိသောကြောင့် မကောင်းပါ။]
ပဋိသန္ထာရဝုတျဿ, အာစာရကုသလော သိယာ၊
တတော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတိ။
သုဒ္ဓါဇီဝေ၊ စင်ကြယ်သော အသက်မွေးမှုရှိကုန်သော။ အတန္ဒိတေ၊ မပျင်းရိ ကုန်သော။ ကလျာဏေ၊ ကောင်းကုန်သော။ မိတ္တေ၊ မိတ်ဆွေတို့ကို။ ဘဇဿု၊ မှီဝဲဆည်း ကပ်လော။ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ၊ အာမိသဓမ္မ ပဋိသန္ထာရ၂-ပါးနှင့် ပြည့်စုံသော အသက် မွေးခြင်းရှိသူသည်။၃ အဿ၊ ဖြစ်ရာ၏။ အာစာရကုသလော၊ သီလကျင့်ဝတ်၌ ကျွမ်း ကျင်လိမ္မာသူသည်။ သိယာ၊ ဖြစ်ရာ၏။ တတော၊ ထိုကြောင့်။ (ထိုသို့ပဋိသန္ထာရဖြင့် အသက်မွေးခြင်းရှိသူ၏အဖြစ်, သီလကျင့်ဝတ်၌ ကျွမ်းကျင်လိမ္မာသူ၏အဖြစ်ကြောင့်။) ပါမောဇ္ဇဗဟုလော၊ များသော ဝမ်းမြောက်ခြင်းရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဒုက္ခဿ၊ ဝဋ်ဒုက္ခ ၏။ အန္တံ၊ အဆုံးကို။ ကရိဿတိ၊ ပြုနိုင်လတံ့။ (ပါ-၃၆၇။)
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၃။ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအအလို “ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော၊ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ၊ [ဝတု(ဝတ္တု)+တိ၊ ဝ၌အ-ကို ဥပြု၊] ပဋိသန္ထာရေန+သမ္ပန္နာ+ဝုတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ” ဟုပြု၊ ဆရာတို့အလို “ပဋိသန္ထာရေန+ဝုတ္တိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ၊ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ+ဧတဿ အတ္ထီတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ(အာမိသဓမ္မပဋိသန္ထာရ၂ပါးဖြင့် အသက်မွေးခြင်းရှိသူ)”ဟုပြု(ကစ်ဘာ၊၁၊၅၈)၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁,၁၆၁ အလို “ပဋိသန္ထာရော+ဝုတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ(အာမိသဓမ္မ၂ပါးဖြင့် လောကဝတ်ပျူငှာပြုမှုဟူသော အသက်မွေးခြင်းရှိသူသည်)”ဟု ပြု။
֍ * ၈-ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝံ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ, ဝိပ္ပမုဉ္စေထ ဘိက္ခဝေါ။
ဘိက္ခဝေါ၊ ရဟန်းတို့! ဝဿိကာ၊ မြတ်လေးပန်းပင်သည်။ [ဝဿေသု+ဇာတာ ဝဿိကာ (ရူ-၂၂၅)။ ဝဿေ ဝသန္တကာလေ ပုပ္ဖတီတိ ဝဿိကာ (ဓမ္မ-ဋီ-၃၀၈)။] မဒ္ဒဝါနိ၊ နူးညံ့ ပျော့ဖတ်သည်၏ အဖြစ်ရှိကုန်သော။ ဝါ၊ ညှိုးနွမ်းကုန်သော။၁ ပုပ္ဖါနိ၊ ပန်းပွင့်တို့ကို။ ပမုဉ္စတိ ဝိယ၊ အညှာမှ စွန့်လွှတ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ၊ ဤအတူ။ (တုမှေ၊ သင်တို့သည်။) ရာဂဉ္စ၊ ရာဂကိုလည်းကောင်း။ ဒေါသဉ္စ၊ ဒေါသကိုလည်းကောင်း။ ဝိပ္ပမုဉ္စေထ၊ စွန့်လွှတ်ကြ လော။ (ပါ-၃၇၇)
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။မဒ္ဒဝါနိ။ ။ မုဒုနော+ဘာဝေါ မဒ္ဒဝံ၊ [မုဒု+ဏ၊] မဒ္ဒဝံ+ဧတေသံ အတ္ထီတိ မဒ္ဒဝါနိ၊ နူးညံ့ပျော့ဖတ်သည်၏ အဖြစ်ရှိခြင်းဟူသည် ညှိုးနွမ်းခြင်းးပင်တည်း၊ ဓမ္မ-ဋီ-၃၀၈၌ “မဒန္တိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ မဒ္ဒဝါနိ၊ မဒ သံကိလိဋ္ဌေတိ ဓာတု”ဟု ဆို၏။
֍ * ၉-သန္တကာယတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဝန္တလောကာမိသော ဘိက္ခု, ]ဥပသန္တော’တိ ဝုစ္စတိ။
သန္တကာယော၊ သက်သတ်ခိုးတိုက်, ကာမမိုက်မှား, လိုက်စားကင်းလျက်, ငြိမ် သက်သော ကိုယ်ရှိသော။ သန္တဝါစော၊ လှည့်စားရန်တိုက်, မိုက်ကန်းပိန်ဖျင်း, ပြောခြင်း ကင်းလျက်, ငြိမ်သက်သော စကားရှိသော။ သန္တဝါ၊ အဘိဇ္ဈာဗျာပါ, မိစ္ဆာယူမှား, သုံးပါး ကင်းလျက်, ငြိမ်သက်သော စိတ်ရှိသော။ သုသမာဟိတော၊ အလွန်ကောင်းမြတ်, ထား အပ်သော ကိုယ်နှုတ်စိတ်ရှိသော။ ဝါ၊ ကိုယ်နှုတ်စိတ်များ, ကောင်းစွာထားသော။ ဝန္တလောကာမိသော၊ မဂ်လေးတန်ဖြင့်, ထွေးအန်အပ်ပြီး, ကာမဂုဏ်တည်းဟူသော လော ကာမိသရှိသော။၁ ဘိက္ခု၊ ရဟန်းကို။ ဥပသန္တော၊ ကိလေသာအပူမီး, ချုပ်ငြိမ်းပြီးသူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ (ပါ-၃၇၈)
သန္တကာယတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဝန္တလောကာမိသော။ ။ ဝမီယိတ္ထာတိ ဝန္တံ၊ ကိလေသေဟိ အာမသီယတေတိ အာမိသံ၊ လောကေ+ပရိယာပန္နံ+အာမိသံ လောကာမိသံ-သင်္ခါရလောက၌ အကျုံးဝင်သော အာမိ သဟူသော ကာမဂုဏ်၅ပါး၊ (တစ်နည်း) လောကဿ+အာမိသံ လောကာမိသံ-သတ္တလောက၏ အာမိသဟူသော ကာမဂုဏ်၅ပါး(မ၊ဋီ၊၃၊၂၄၇-၈)၊ (တစ်နည်း) လောကော စ+သော+ အာမိသ- ဉ္စာတိ လောကာမိသံ-သင်္ခါရလောကဟူသော ကိလေသာတို့ဖြင့် သုံးသပ်အပ်သော တေဘူမက ဝဋ်(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၅)၊ (တစ်နည်း) လောကေ+အာမိသံ လောကာမိသံ-လောက၌ ကိလေသာဖြင့် သုံးသပ်အပ်သော ပစ္စည်း၄ပါး၊ (တစ်နည်း) လောကေဟိ တဏှာယ အာမသိတဗ္ဗန္တိ လောကာမိသံ-လူအပေါင်းတို့သည် တဏှာဖြင့်သုံးသပ်အပ်သော ပစ္စည်း၄ပါး(သီဋီသစ်၊၂၊၇၃)၊ (တစ်နည်း) လောကေန+အာမသီယတေတိ လောကာမိသံ-သတ္တဝါအပေါင်းသည် သုံးသပ်အပ်သောတဏှာ (မ၊ဋီ၊၃၊၃၈၂)၊ ဝန္တံ+လောကာမိသံ ဧတေနာတိ ဝန္တလောကာမိသော(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၅၂၀)။
֍ * ၁၀-နင်္ဂလကုလတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော အတ္တဂုတ္တော သတိမာ, သုခံ ဘိက္ခု ဝိဟာဟိသိ။
အတ္တနာ၊ ကိုယ်တိုင်။ [အတ္တနာတိ ဝိသေသနတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ဓမ္မဋီ။] အတ္တာနံမိမိကိုယ်ကို။ စောဒယ၊ တိုက်တွန်းဆုံးမလော။၂ အတ္တနာ၊ ကိုယ်တိုင်။ (အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ် ကို။) ပဋိမံသေထ၊ အဖန်အထပ်ထပ် သုံးသပ်ဝေဖန်လော။၃ ဘိက္ခု၊ ရဟန်း! (ဧဝံ သန္တေ၊ ဤသို့ဖြစ်လသော်။) သော (တွံ)၊ ထိုသင်သည်။ အတ္တဂုတ္တော၊ မိမိသည် (မိမိကိုယ်ကို) လုံခြုံစေအပ်သည်။ ဝါ၊ ကိုယ်တိုင် မိမိကိုယ်ကို စောင့်ရှောက်အပ်သည်။ သတိမာ၊ သတိရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သုခံ၊ ချမ်းသာစွာ။ ဝိဟာဟိသိ၊ နေရလတ္တံ့။ (ပါ-၃၇၉)
၂။စောဒယတ္တာနံ။ ။ “စုဒ+ဏယ+ဟိ”ဟု ယူပေးခဲ့သည်၊ “အတ္တနာဝ အတ္တာနံ စောဒေန္တော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၅-၆)”အဖွင့်အလို “စောဒယံ+ အတ္တာနံ”ဟု ဖြတ်၍ “အတ္တနာကိုယ်တိုင်၊ အတ္တာနံ-ကို၊ စောဒယံ-တိုက်တွန်းလျက်”ဟု ပေးရမည်။
၃။ပဋိမံသေထ။ ။ “စောဒယ, ဝိဟာဟိသိ”ဟုရှိခြင်း, သောကိုလည်း “သော တွံ”ဟု ဖွင့်ခြင်းတို့ကို ထောက်၍ ပဋိမံသေထ၏ ကတ္တားကို “တွံ”ဟုထည့်ရမည်ဖြစ်ရကား ပဋိမံသေထ သည် ဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသတည်း၊ ပတိ+မသ+အ+ထ၊ ကွစိ ဓာ တုဖြင့် မထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ အပစ္စည်းကို ဧပြု(ပါစိယော-၅၃၄)၊ ဧထဝိဘတ်ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ ထိုသို့ဆိုလျှင် မဇ္ဈိမပုရိသ်မှ ပထမပုရိသ်သို့ ပြန်နေသော ပုရိသဝိပလ္လာသဟုကြံ။
အတ္တာ ဟိ အတ္တနော ဂတိ၊
တသ္မာ သံယမမတ္တာနံ, အဿံ ဘဒြံဝ ဝါဏိဇော။
အတ္တာ ဟိ၊ မိမိသည်သာ။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ နာထော၊ မှီခိုအားထားရာတည်း။ ပရော၊ မိမိမှတစ်ပါး အခြားသော။ ကော၊ အဘယ်သူသည်။ နာထော၊ မှီခိုအားထား ရာသည်။ သိယာ၊ ဖြစ်နိုင်အံ့နည်း။ အတ္တာ ဟိ၊ မိမိသည်သာ။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဂတိ၊ မှီခိုအားထားရာတည်း။ [ဂစ္ဆတိ အဝစရတိ, အဝစရဏဝသေန ဝါ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ၊ ပဋိသရဏံ။ သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၉။] တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။ (ထိုသို့ မိမိသည်သာ မိမိ၏ မှီခို အားထားရာ၏ အဖြစ်ကြောင့်)။ ဝါဏိဇော၊ ကုန်သည်သည်။ ဘဒြံ၊ ကောင်းသော။ အဿံ၊ မြင်းကို။ (သံယမေတိ) ဣဝ၊ ကျွေးမွေးစောင့်ရှောက်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အတ္တာနံ၊ မိမိကိုယ်ကို။ သံယမ၊ စောင့်ရှောက်လော။ (ပါ-၃၈၀)
နင်္ဂလကုလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၁-ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခံ။
ပါမောဇ္ဇဗဟုလော၊ တရားအာရုံ, စွမ်းအဟုန်ဖြင့်, မွမ်းထုံလွှမ်းလာ, ချမ်းသာ အတိ, များသောဝမ်းသာခြင်းရှိသော။ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊ ဘုရားမြတ်စွာ, တည်ထောင်လာ သည့်, သိက္ခာသုံးရပ်, သာသနာတော်မြတ်၌။ ပသန္နော၊ သဒ္ဓါရွှမ်းအိ, ဂွမ်းဆီထိသို့, ပီတိတွေပို, လွန်ကြည်ညိုသော။ ဘိက္ခု၊ သာသနာ့ဝန်, အားသွန်ကြိုးပမ်း, ထမ်းဆောင် လိုတောင်း, ရဟန်းကောင်းသည်။ သင်္ခါရူပသမံ၊ ရုပ်နာမ်နှစ်ဝ, သင်္ခါရတို့, လုံးဝကုန်ခန်း, ငြိမ်းချမ်းရာလည်းဖြစ်ပေထသော။ သုခံ၊ လောကီသုခ, ဟူသမျှထက်, ခေါင်ကလွှမ်းခြုံ, သုခဘုံကြီးလည်း ဖြစ်ပေထသော။ သန္တံ ပဒံ၊ သန္တိသုခ, ငြိမ်သက်လှသည့်, အမတခေါ် အပ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်ကို။ အဓိဂစ္ဆေ၊ လက်လမ်းမှီလောက်, အနီးရောက်သဖြင့်, မျက် မှောက်ပိုင်ပိုင်, ရရှိနိုင်ပါပေသတည်း။ (ပါ-၃၈၁။)
ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
အဟံ တံ ဥဒ္ဓရိဿာမိ, ပင်္ကေ သန္နံဝ ကုဉ္ဇရံ။
ဝက္ကလိ၊ ဝက္ကလိ!၁ ဧဟိ၊ လာခဲ့လော။ မာ ဘာယိ၊ မကြောက်နှင့်။ တထာဂတံ၊ မြတ်စွာဘုရားကို။ ဩလောကေဟိ၊ ကြည့်ရှုဖူးမြော်လော။ ပင်္ကေ၊ ညွန်ဗွက်၌။ သန္နံ၊ နစ်မြုပ်နေသော။ ကုဉ္ဇရံ ဣဝ၊ ဆင်ပြောင်ကိုကဲ့သို့။ အဟံ၊ ငါဘုရားသည်။ တံ၊ သင့်ကို။ ဥဒ္ဓရိဿာမိ၊ ထုတ်ဆောင်တော်မူမည်။ [ဓမ္မယော၊ ၉၀၌ “ (ဥဒ္ဓရဏဟတ္ထာစရိယော၊ ထုတ် ဆောင်နိုင်သော ဆင်ဆရာသည်။) ပင်္ကေ၊ ၌။ သန္နံ၊ သော။ ကုဉ္ဇရံ၊ ကို။ (ဥဒ္ဓရတိ) ဣဝ၊ ထုတ်ဆောင် သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ ဤအတူ။) အဟံ၊ သည်။ တံ၊ ကို။ ဥဒ္ဓရိဿာမိ၊ မည်”ဟု ဥပမာနဘက်၌ ကတ္တားနှင့် ကြိယာထည့်၍ ပေး၏။] (ဋ္ဌ-၂၇၉)
၁။ဝက္ကလိ။ ။ ကလီတိ အပရာဓတိလကာဠကာဒိဒေါသဿ(အပြစ်ဖြစ်သော မှဲ့မည်း အစရှိသော အပြစ်၏) အဓိဝစနံ၊ နိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏပိဏ္ဍသဒိသတာယ(မှုတ်အပ်သော ရွှေတုံးနှင့် တူသည်၏အဖြစ်ကြောင့်) အပဂတော ဗျပဂတော ကလိ ဒေါသော အဿာတိ ဝကာရာဂမံ ကတွာ ဝက္ကလီတိ ဝုစ္စတိ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၄၊ဓမ္မဋီ။ [န+ကလိ၊ န-ကို အ-ပြု, ဝ-လာ, ကဒွေ ဘော်လာ။]
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ရာဟုဂ္ဂဟံဝ သူရိယံ။
ဝက္ကလိ ဧဟိ မာ ဘာယိ၊ နှင့်။ တထာဂတံ၊ ကို။ ဩလောကေဟိ၊ လော။ အဟံ ရာဟုဂ္ဂဟံ၊ ရာဟုအသုရိန်သည် ဖမ်းယူအပ်သော။ သူရိယံ ဣဝ၊ နေဗိမာန်ရှိသော နေနတ်သားကိုကဲ့သို့။၂ တံ၊ ကို။ မောစယိဿာမိ၊ လွတ်မြောက်စေမည်။ (ဋ္ဌ-၂၈၀)
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ရာဟုဂ္ဂဟံဝ စန္ဒိမံ။
ဝက္ကလိ၊ ပေ။ ဩလောကေဟိ၊ လော။ အဟံ၊ သည်။ ရာဟုဂ္ဂဟံ၊ သော။ စန္ဒိမံ ဣဝ၊ လဗိမာန်ရှိသော လနတ်သားကိုကဲ့သို့။၂ မောစယိဿာမိ၊ မည်။ (ဋ္ဌ-၂၈၁)
ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။သူရိယံ စန္ဒိမံ။ ။ စန္ဒိမသုတ်သူရိယသုတ်တို့ကို ရှု၍ သူရိယံအရ နေနတ်သား, စန္ဒိမံအရ လနတ်သားကိုယူ(သံ၊၁၊၄၈)၊ “သူရိယဝိမာနသင်္ခါတော သူရိယော+အဿ အတ္ထီတိ သူရိယော၊ [သူရိယ+ဏ၊] စန္ဒဝိမာနသင်္ခါတော စန္ဒော+အဿ အတ္ထီတိ စန္ဒိမာ(နီတိသုတ္တ- ၂၄၄)”ဟုပြု၊ ဤအလို စန္ဒိမာသည် စန္ဒပုဒ်, ဣမန္တုပစ္စည်း၊ ဂုဏဝါဒိတည်း၊ မောဂ်နိ၊၂၊၁၂၈၌ စန္ဒပုဒ်, ဣမပစ္စည်းဖြင့်ပြီးသော ရာဇာဒိဟု ဆို၏။ [စန္ဒိမာတိ စန္ဒဝိမာနဝါသီ ဒေဝပုတ္တော၊ သူရိယောတိ သူရိယဝိမာနဝါသီ ဒေဝပုတ္တော၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။]
֍ * ၁၂-သုမနသာမဏေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
နတ္ထီတိ ဝစနံ နာမ, မာ အဟောသိ ဘဝါဘဝေ။
ဣမိနာ ဒါနေန၊ ဤဒါနကြောင့်။ ဘဝါဘဝေ၊ ဘဝငယ်ဘဝကြီး, အသီးသီး၌။ ဝါ၊ ဘဝတိုင်း ဘဝတိုင်း။ မေ၊ တပည့်တော်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဒါလိဒ္ဒိယံ၊ ဆင်းရဲသူ၏အဖြစ် သည်။ မာ အဟု၊ မဖြစ်ပါစေနှင့်။ နတ္ထီတိ၊ မရှိဟူသော။ ဝစနံ နာမ၊ စကားမည်သည်။ မာ အဟောသိ၊ မဖြစ်ပါစေနှင့်။ [ပနသဒ္ဒါ အနက်မဲ့။ (တစ်နည်း) ဧကံသအနက်ယူ၍ “ပန၊ စင်စစ်။ မာ အဟု၊ နှင့်”ဟုပေး။] (ဋ္ဌ-၂၈၂)
တေဝိဇ္ဇော ဣဒ္ဓိပတ္တောမှိ, ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။
(အဟံ၊ ငါသည်။) ပုဗ္ဗေနိဝါသံ၊ ရှေး၌နေအပ်ဖူးသော ခန္ဓာအစဉ်ကို။ ဇာနာမိ၊ သိ၏။ ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုအဘိညာဉ်ကို။ ဝိသောဓိတံ၊ ထက်ဝန်းကျင် စင်ကြယ်စေအပ်ပြီ။ ဝါ၊ ထက်ဝန်းကျင် သုတ်သင်အပ်ပြီ။ တေဝိဇ္ဇော၊ သုံးပါးသောဝိဇ္ဇာရှိသည်။ ဣဒ္ဓိပတ္တော၊ ဣဒ္ဓိဝိဓအဘိညာဉ်တန်ခိုးသို့ ရောက်ပြီးသည်။၁ အမှိ၊ ဖြစ်၏။ ဗုဒ္ဓဿ၊ မြတ်စွာဘုရား၏။ သာသနံ၊ အဆုံးအမကို။ ကတံ၊ ပြုကျင့်အပ်ပြီ။ [အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၃အလို ဗုဒ္ဓဿကို ဆဋ္ဌီ ကတ္တားယူ၍ “ဗုဒ္ဓဿ၊ သည်။ (ဒေသိတံ၊ ဟောတော်မူအပ်သော။) သာသနံ၊ ကို။ ကတံ၊ အပ်ပြီ” ဟုပေး။] (ဋ္ဌ-၂၈၃)
၁။တေဝိဇ္ဇော ဣဒ္ဓိပတ္တော။ ။ တိဿော+ဝိဇ္ဇာ ဧတဿာတိ တေဝိဇ္ဇော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉)၊ [တိ+ဝိဇ္ဇာ၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် တိကို တေပြု, ကွစာဒိမဇ္ဈုတ္တရာနံစသောသုတ်ဖြင့် အာကို ရဿပြု၊-ရူ-၁၂၀၊၂၀၁၊၂၄၈။] ဣဒ္ဓိပတ္တာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပတ္တာ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၅)၊ ဣဒ္ဓိပတ္တောတိ ဣမိနာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဂဟိတံ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂)။
ပိဏ္ဍပါတော မယာ ဒိန္နော, ဥပရိဋ္ဌဿ တာဒိနော။
(အဟံ၊ ငါသည်။) ပုရေ၊ ရှေး၌။ ဒလိဒ္ဒေါ၊ ဆင်းရဲသော။ တိဏဟာရကော၊ မြက်ကို ထမ်းဆောင်ရသော။ ဝါ၊ မြက်ထမ်း၍ အသက်မွေးရသော။ အန္နဘာရော၊ အန္နဘာရမည်သူသည်။ အာသိံ၊ ဖြစ်ခဲ့ပြီ။ မယာ၊ ငါသည်။ တာဒိနော၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝ ကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်သော။ ဥပရိဋ္ဌဿ၊ ဥပရိဋ္ဌပစ္စေကဗုဒ္ဓအား။ ပိဏ္ဍပါတော၊ ဆွမ်းကို။ ဒိန္နော၊ လှူဒါန်းအပ်ခဲ့ပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၈၄)
ဒေဟိ မေ ပါနီယဃဋံ, ဘေသဇ္ဇတ္ထမှိ အာဂတော။
ဥဂ္ဂတေဇ၊ အထက်သို့တက်သော အဆိပ်ရှိန်ရှိသော။ ဝါ၊ အဆိပ်ပြင်းသော။ မဟဗ္ဗလ၊ ကြီးသော အားရှိသော။ နာဂရာဇ၊ နဂါးမင်း! မေ၊ ငါ၏။ (ဝစနံ၊ စကားကို။) သုဏောဟိ၊ နားထောင်ပါလော။ မေ၊ ငါ့အား။ ပါနီယဃဋံ၊ သောက်ရေတစ်အိုးကို။ ဒေဟိ၊ ပေးလော။ (အဟံ၊ သည်။) ဘေသဇ္ဇတ္ထံ၊ ဆေးအကျိုးငှာ။ အာဂတော၊ ကြွလာ သည်။ အမှိ၊ ဖြစ်ပါ၏။ (ဋ္ဌ-၂၈၅)
မဟာသမုဒ္ဒမပ္ပေတိ, တတော တွံ ပါနီယံ ဟရ။
(သာမဏေရ၊ ကိုရင်!) ပုရတ္ထိမသ္မိံ၊ အရှေ့၌ဖြစ်သော။ [ပုရတ္ထာ+ဘဝေါ ပုရတ္ထိမော။ မောဂ်နိ-၂-၆၄။] ဒိသာဘာဂေ၊ အရပ်အဖို့၌။ ဝါ၊ အရပ်ဘက်၌။ ဂင်္ဂါ နာမ၊ ဂင်္ဂါမည် သော။ (ယာ) မဟာနဒီ၊ အကြင်မြစ်ကြီးသည်။ မဟာသမုဒ္ဒံ၊ မဟာသမုဒြာသို့။ အပ္ပေတိ၊ စီးဝင်နေ၏။ တွံ၊ သင်သည်။ တတော၊ ထိုဂင်္ဂါမြစ်ကြီးထဲမှ။ ပါနီယံ၊ သောက်ရေကို။ အာဟရ၊ ခပ်ယူပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၈၆)
ယဒိ တေ ထာမဗလံ အတ္ထိ, နာဂရာဇ နိဝါရယ။
(အဟံ၊ သည်။) ဣတော ဧဝ၊ ဤအနောတတ္တအိုင်မှသာ။ ပါနီယံ၊ ကို။ ဟာဿံ၊ ခပ်ယူမည်။ [ဟရ+ဿံ။ အာဤအာဒီသု ဟရဿာ (မောဂ်-၆, ၂၈) သုတ်ဖြင့် ရကို အာပြု။ (တစ်နည်း) ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဟရကို ဟာပြု (ဝိဗော-၂၄၅)။] ဣမိနာ ဧဝ၊ ဤအနောတတ္တ အိုင်ရေဖြင့်သာ။ အတ္ထိကော၊ အလိုရှိသည်။ အမှိ၊ ဖြစ်၏။ နာဂရာဇ၊ နဂါးမင်း! တေ၊ သင်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ထာမဗလံ၊ စွမ်းအားသည်။ ယဒိ အတ္ထိ၊ အကယ်၍ ရှိအံ့။ (ဧဝံ သတိသော်။) နိဝါရယ၊ တားမြစ်လော။ (ဋ္ဌ-၂၈၇)
အဘိနန္ဒာမိ တေ ဝါစံ, ဟရဿု ပါနီယံ မမ။
သာမဏေရ၊ ကိုရင်! တဝ၊ သင်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ဝိက္ကမပေါရိသံ၊ ယောကျ်ားတို့၏ ရဲစွမ်းသတ္တိ (လုံ့လ) သည်။၁ သစေ အတ္ထိ၊ အကယ်၍ရှိအံ့။ (ဧဝံ သတိ) တေ၊ ၏။ ဝါစံ၊ စကားကို။ အဘိနန္ဒာမိ၊ နှစ်သက်ပါ၏။ ဝါ၊ လက်ခံပါ၏။ မမ၊ ကျွန်ုပ်၏။ ပါနီယံ၊ ကို။ [ဆန်းကြောင့် “ပါနိယံ”ဟု ရဿဖြင့်ရှိလျှင် ကောင်း၏။] ဟရဿု၊ ခပ်ယူပါလော။ (ဋ္ဌ-၂၈၈)
၁။ဝိက္ကမပေါရိသံ။ ။ “ပုရိသပရက္ကမံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၅)”ဟု ဖွင့်၏၊ “ပုရိသ”ဟုဖွင့်သဖြင့် ပေါရိသ၌ ဏပစ္စည်းအနက်မရှိ၊ “ပုရိသာယေဝ ပေါရိသာ”ဟုပြု၊ ဝိက္ကမသည် သတ္တိသမ္ပတ္တိ (သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံခြင်း)အနက်, ကန္တိအနက်တို့ကိုဟောရာ ဤ၌ သတ္တိသမ္ပတ္တိအနက်ကိုယူ၊ ထောမ နိဓိ၌ “သူရိယာတိသယ, သာမတ္ထ”ဟုသုံး၍ ကရဏသာဓနပြုစေ၏၊ “ဝိသေသေန+ကမတိ ဧတေနာတိ ဝိက္ကမံ”ဟုပြု၊ သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံရန် ဝီရိယရှိရ၏၊ ထိုကြောင့် “ပရက္ကမံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပါဠိသက္ကတအဘိဓာန်တို့၌ ပုံလိင်ချည်းရှိသဖြင့် ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသ ဟုကြံ၊ ထိုနောင် “ပေါရိသာနံ+ဝိက္ကမံ ဝိက္ကမပေါရိသံ”ဟု ဆက်၊ “ပေါရိသဝိက္ကမံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရှေ့နောက်ပြန်၊ “ဝိက္ကမနံ ဝိက္ကမော၊ ပုရိသာနံ+ကမ္မံ ပေါရိသံ၊ ဝိက္ကမော စ+သော+ပေါရိသံ စာတိ ဝိက္ကမပေါရိသံ(ယောကျ်ားတို့၏အမှုကိစ္စဟူသော လုံ့လပြုလုပ်အားထုတ်ခြင်း)”ဟုလည်း ကြံကြသေး၏။
သုမနသာမဏေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သော’မံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ။
ယော ဘိက္ခု၊ သည်။ ဒဟရော၊ ငယ်သေးသည်။ (သမာနော၊ ဖြစ်လျက်။) ဗုဒ္ဓသာသနေ၊ ဘုရားသာသနာတော်၌။ ဟဝေ၊ ခိုင်မြဲစွာ။ ယုဉ္ဇတိ၊ သမထဝိပသ်, အကျင့် မြတ်ကို,မပြတ်ကြိုးကုတ်, အားထုတ်၏။၂ သော ဘိက္ခု၊ ထိုရဟန်းသည်။ ဣမံ လောကံ၊ ဤခန္ဓာစသော လောကကို။ ပဘာသေတိ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ထွန်းလင်းတောက် ပစေနိုင်၏။ (ကိမိဝ၊ အဘယ်ကဲ့သို့နည်း။) အဗ္ဘာ၊ တိမ်တိုက်မှ။ ဝါ၊ ဆီးနှင်းမြူတိမ်, သူရိန်မီးခိုး, ညစ်မျိုးငါးဝမှ။ မုတ္တော၊ လွတ်သော။ စန္ဒိမာ၊ လသည်။ (ဣမံ လောကံ၊ ဤဩကာသလောကကို။) ဩဘာသေတိ ဣဝ၊ ထွန်းလင်းတောက်ပစေသကဲ့သို့ တည်း။ (ပါ-၃၈၂)
သုမနသာမဏေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဘိက္ခုဝဂ် ဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၂။ယော ဟဝေ..သာသနေ။ ။ ဟဝေတိ ဒဠှတ္ထေ နိပါတော၊ ယော ဘိက္ခု ဒဟရောဝ သမာနော... ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယံ ယုဉ္ဇတိ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ ယောဂံ ကရောတိ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၇
၂၆-ဗြာဟ္မဏဝဂ်
֍ * ၁-ပသာဒဗဟုလဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သင်္ခါရာနံ ခယံ ဉတွာ, အကတညူသိ ဗြာဟ္မဏ။
ဗြာဟ္မဏ၊ အို...မကောင်းမှုတို့ကို မျောစေပြီးသူ! ပရက္ကမ္မ၊ ဉာဏ်ယှဉ်ကြီး မား, လုံ့လအားဖြင့်, ကြိုးစားအားထုတ်၍။ သောတံ၊ တဏှာတည်းဟူသော ရေအလျဉ် ကို။ ဝါ၊ တဏှာတည်းဟူသော အနှောင်အဖွဲ့ကို။ [ရှေ့နည်း သုဓာတ် သန္ဒနအနက်, နောက် နည်း ဗန္ဓနအနက်။ အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅။ သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၈။] ဆိန္ဒ၊ ဖြတ်လော။ ကာမေ၊ ဝတ္ထု ကိလေသာ, ၂-ဖြာသောကာမတို့ကို။ ပနုဒ၊ ပယ်ရှားလော။ ဗြာဟ္မဏ၊ သူ! (ဧဝံ သန္တေ၊ ဤသို့ ဖြစ်လသော်။ တွံ၊ သင်သည်။) သင်္ခါရာနံ၊ ခန္ဓာငါးပါး သင်္ခါရတရားတို့၏။ ခယံ၊ ကုန်ခြင်းကို။ ဉတွာ၊ သိ၍။ အကတညူ၊ ရွှေစသော တစ်စုံတစ်ခုဖြင့် မပြုလုပ်အပ် သော နိဗ္ဗာန်ကို သိသူသည်။၁ အသိ၊ ဖြစ်၏။ (ပါ-၃၈၃)
ပသာဒဗဟုလဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အကတညူ။ ။ အကတံ နိဗ္ဗာနံ ဇာနာတီတိ အကတညူ။[ဧတေန(ဤအကတညူ သဒ္ဒါဖြင့်) နိဗ္ဗာနမဟာနဂရန္တိ နေယျတ္ထဝစနံ ဂဟေတွာ လောကေ မဟာရာဇဋ္ဌာနိနဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ နာမ သဗ္ဗရတနမယံ အဋ္ဋမာလပါသာဒါဒိသမ္ပန္နံ မဟာနဂရန္တိ ဝဒန္တာနံ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊-ဓမ္မဋီ။]
֍ * ၂-သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
အထဿ သဗ္ဗေ သံယောဂါ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ဇာနတော။
ယဒါ၊ အကြင်အခါ၌။ ဗြာဟ္မဏော၊ မကောင်းမှုတို့ကို မျောစေပြီးသော ရဟန္တာသည်။ ဒွယေသု၊ ၂-ပါးသောအဖို့အစုရှိကုန်သော။၂ ဓမ္မေသု၊ သမထဝိပဿနာ***စာပျောက်နေ???
၂။ ဒွယေသု ။ ။ ဒွိနောင် အဿ အံသာအနက်၌ အယပစ္စည်းသက်၊ “ဒွေ+အံသာ အဝယဝါ ဧတေသန္တိ ဒွယာ”ဟု ပြု(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၀၊ မောဂ်-၄, ၄၉၊ နိရုတ္တိ၊၃၃၃)၊ ဓမ္မဋီ အလို “ဒွီဟိ အာကာရေဟိ+အယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဒွယာ-နှစ်ပါးသော အခြင်းအရာတို့ဖြင့် ဖြစ်ကုန် သော၊[ဒွိ+ဣ+အ၊ ဣကို အပြု၊]”ဟု ပြု။ “ဒွေ ဓမ္မာတိ ခေါ သာရိပုတ္တ သမထဝိပဿနာ ဝုစ္စန္တိ”ကို ကြည့်၍ “ဒွေယေဝ ဒွယာ”ဟုလည်းကောင်း “ဒွိဓာ ဌိတေသု”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဒွီဟိ+ဌိတာ ဒွယာ(၂ပါးအပြားတို့ဖြင့် တည်ကုန်သော)”ဟုလည်းကောင်း ကြံသင့်၏။
֍ * ၃-မာရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ဝီတဒ္ဒရံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပါရံ ဝါ၊ အဇ္ဈတ္တိကာယတနခြောက်ခန်း, ဤဘက်ကမ်းသည်လည်းကောင်း။ အပါရံ ဝါ၊ ဗာဟိရာယတနခြောက်ခန်း, ဟိုဘက် ကမ်းသည်လည်းကောင်း။ ပါရာပါရံ ဝါ၊ အဇ္ဈတ္တိကာယတနခြောက်ခန်း, ဤဘက်ကမ်း နှင့် ဗာဟိရာယတနခြောက်ခန်း, ဟိုဘက်ကမ်းသည်လည်းကောင်း။ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ငါငါ့ဥစ္စာ, အစွဲကွာသဖြင့်, စွဲစရာအနေ, မရှိတော့ပေ။ ဝီတဒ္ဒရံ၊ ကင်းသော ကိလေသာအပူရှိ သော။ ဝါ၊ ကိလေသာအပူကင်းသော။ ဝိသံယုတ္တံ၊ ကိလေသာကုန်စင်, မစပ်ယှဉ်သော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ အဟံ၊ ငါဘုရားသည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။ ဗြူမိ၊ ဟောတော်မူ ၏။ (ပါ-၃၈၅)
မာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၄-အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥတ္တမတ္ထ’မနုပ္ပတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဈာယိံ၊ ဈာန်နှစ်ပါးဖြင့် ရှုပွားလေ့ရှိသော။ ဝိရဇံ၊ ကင်းသော ကာမမြူရှိသော။ (ကာမမြူကင်းသော)။ အာသီနံ၊ တော၌ တစ်ပါးတည်း နေလေ့ရှိသော။ ကတကိစ္စံ၊ ပြုအပ်ပြီးသော တစ်ဆယ့်ခြောက်ပါးသော မဂ်ကိစ္စရှိသော။ အနာသဝံ၊ အာသဝေါ တရားမရှိသော။ ဥတ္တမတ္ထံ၊ မြတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်အကျိုးသို့။ ဝါ၊ အကျိုးတို့တွင် အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော အရဟတ္တဖိုလ်သို့။ [အတ္ထာနံ+ဥတ္တမော ဥတ္တမတ္ထော (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၅)။ ဥတ္တမော+အတ္ထော ဥတ္တမတ္ထော (ပါရာဘာ-၂-၃၁၂)။] အနုပ္ပတ္တံ၊ ရောက်ပြီးသော။၁ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၃၈၆)
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
၁။အနုပ္ပတ္တံ။ ။ (က) အနုပ္ပတ္တောတိ အနုက္ကမေန ပတ္တော၊ (ခ) အနုပ္ပတ္တောတိ ပတ္တော၊ (မဏိ၊၁၊၂၃၆)။...ဤအဖွင့်အတိုင်း အနက်ပေးကြ၏၊ (က)အဖွင့်အလို အနုသည် အနု- ဂတအနက်တည်း၊ “အနုက္ကမေန+ပတ္တော အနုပ္ပတ္တော”ဟုပြု၊ ပါဒိပုဗ္ဗပဒကမ္မဓာရဲသမာသ်, (တစ် နည်း) တပ္ပုရိသ်သမာသ်တည်း။ (ပယောဂ-၂၇၇)
(ခ)အဖွင့်အလို ။ ။ အနုသည် အနက်မရ, ဓာတွတ္ထာနုဝတ္တကတည်း၊ “သမာသော ပဒသင်္ခေပေါ(ရူ-၁၇၈)”အရ အနုနှင့်ပတ္တ ၂ပုဒ်စပ်ထားသောကြောင့် သမာသ်ဖြစ်သည်၊ ရှေ့ပုဒ် အနက်သီးခြားမရှိ၊ နောက်ပုဒ်၏ အနက်၌ ဖြစ်၏၊ “ဂူထဂတံ”ကဲ့သို့ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိကမ္မဓာရဲတည်း၊ “အနုပါပုဏိတ္ထာတိ အနုပ္ပတ္တော, (သို့မဟုတ်) ပတ္တောယေဝ အနုပ္ပတ္တော”ဟု ပြုရာ၏။ (ရူဋီ၊၇၉ ပဟာရောရှု)
“တုလျာဓိကရဏ”ဟု မဆိုနိုင်။ ။ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိ၌ ၂ပုဒ်အရတူသော်လည်း သဒ္ဒပဝတ္တိ နိမိတ်(သဒ္ဒါဖြစ်ခြင်း၏ အကြောင်းရင်း) မကွဲပြားသောကြောင့် “တုလျာဓိကရဏ”ဟု မဆိုနိုင်၊ မှန်၏-ပဝတ္တနိမိတ်ကွဲ၍ ဝိသေသနဝိသေသျအဖြစ်ဖြင့် စပ်သောအခါ တစ်နက်တည်း ဖြစ် ခြင်းကိုသာ တုလျာဓိရဏဟု ဆိုရသည်၊ အရတူရုံမျှကို မဆိုလို(ရူ-၁၈၃)၊ ထိုကြောင့် “ဒွိပဒေ ကမ္မဓာရယော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ကမ္မဓာရဲမှည့်ရ၏။ (ရူဋီ၊၁၄၅)
သမာသ်လက္ခဏာနှင့် မညီ။ ။ “ဘိန္နတ္ထာနံ ဧကတ္ထီဘာဝေါ သမာသလက္ခဏံ(ရူ-၁၇၈)” အရ နဂိုက အနက်, အရချင်းမတူသော ရှေ့ပုဒ်နှင့်နောက်ပုဒ် တစ်နက်တည်းဖြစ်မှ သမာသ် လက္ခဏာနှင့် ညီ၏၊ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိ၌ ရှေ့ပုဒ်နှင့်နောက်ပုဒ် အနက်အရချင်းတူရကား ဘိန္နတ္ထမဖြစ် သည့်အတွက် သမာသ်လက္ခဏာနှင့် မညီသောကြောင့် ယုတ္တတ္ထမဖြစ်၊ ထို့ကြောင့် “နာမာနံ သမာသော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သမာသ်မှည့်ရသည်။ (ရူ-၁၉၀)
֍ * ၅-အာနန္ဒတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
သန္နဒ္ဓေါ ခတ္တိယော တပတိ, ဈာယီ တပတိ ဗြာဟ္မဏော၊
အထ သဗ္ဗမဟောရတ္တိံ, ဗုဒ္ဓေါ တပတိ တေဇသာ။
အာဒိစ္စော၊ နေသည်။ ဒိဝါ၊ နေ့အခါ၌သာ။ တပတိ၊ တောက်ပတင့်တယ်၏။ စန္ဒိမာ၊ လသည်။ ရတ္တိံ၊ ညဉ့်အခါ၌သာ။ အာဘာတိ၊ တောက်ပတင့်တယ်၏။ ခတ္တိယော၊ ရေမြေ့သနင်း, ပြည့်ရှင်မင်းသည်။ သန္နဒ္ဓေါ၊ တန်ဆာဆင်ယင်, လေးအင်စစ်တပ်, ဝန်းရံအပ်သည်။ (သမာနောဝ၊ ဖြစ်သော်သာ။ ဝါ၊ ဖြစ်မှသာ။) တပတိ၊ ၏။ ဗြာဟ္မဏော၊ မကောင်းမှုတို့ကို မျောစေပြီးသော ရဟန္တာသည်။ ဈာယီ၊ ဈာန်၂-ပါးဖြင့် ရှုပွားနေသည်။ ဝါ၊ ဈာန်ဝင်စားနေသည်။ (သမာနောဝ၊ သာ) တပတိ၊ ၏။ အထ၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဗုဒ္ဓေါ၊ သဗ္ဗညုဘုရားရှင်သည်။ သဗ္ဗံ၊ အလုံးစုံသော။ အဟောရတ္တိံ၊ နေ့ညဉ့်ပတ်လုံး။ တေဇသာ၊ သီလနှင့်ဂုဏ်, ပညာပုည, ဓမ္မမည်ခေါ်, တန်ခိုးတော်ဖြင့်။ တပတိ၊ တောက်ပတင့်တယ် တော်မူပါပေ၏။ (ပါ-၃၈၇) [ဤဂါထာသည် လောကီလောကုတ္တရာမင်္ဂလာ အားလုံးနှင့် မဆန့်ကျင်သော သဗ္ဗမင်္ဂလာဂါထာတော်ဖြစ်သည်(သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၆၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၂၀၀)။]
အာနန္ဒတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၆-အညတရဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပဗ္ဗာဇယ မတ္တနော မလံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုစ္စတိ။
ဗာဟိတပါပေါ၊ မျောစေအပ်ပြီးသော မကောင်းမှုရှိ၏။ ဣတိ၊ ထိုကြောင့်။ ဗြာဟ္မဏော၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။၁ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ သမစရိယာ၊ အကုသိုလ်တို့ကို ငြိမ်းစေ ၍ ကျင့်ခြင်းကြောင့်။ (အကုသိုလ်တို့ကို ငြိမ်းေအောင် ကျင့်ခြင်းကြောင့်)။ ဝါ၊ အကုသိုလ် တို့ကို ငြိမ်းစေသော အကျင့်ကြောင့်။ သမဏောတိ၊ သမဏဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဆိုအပ်၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ မလံ၊ ရာဂစသော အညစ်အကြေးကို။ ပဗ္ဗာဇယံ (ပဗ္ဗာဇယန္တော)၊ နှင်ထုတ်ပယ်ရှားလျက်။ (စရတိ၊ ကျင့်တတ်၏။) တသ္မာ၊ ထိုကြောင့်။ ပဗ္ဗဇိတောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ၏။ (ပါ-၃၈၈) အညတရဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီး။
၁။ဗြာဟ္မဏော။ ။ “ဗြဟ္မာယေဝ ဗြာဟ္မဏော၊ [ဗြဟ္မ(သေဋ္ဌအနက်)+ဏ၊ န-လာ၊ ဏပြု, ဗြ၌ ဒီဃပြု၊] ဗြာဟ္မဏေ+(အရိယာယ ဇာတိယာ) ဇာတော ဗြာဟ္မဏော-မြတ်သောတရား၌ အရိယာဇာတ်အားဖြင့် ဖြစ်သူ၊ (တစ်နည်း) ဗြာဟ္မဏဿ (ဘဂဝတော)+ပုတ္တော ဗြာဟ္မဏောမြတ်သော ဘုရားရှင်၏သား၊ [ဗြာဟ္မဏ+ဏ၊] ဤကား “သေဋ္ဌတ္ထေန ဗြာဟ္မဏသင်္ခါတေ ဓမ္မေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတာ, ဗြာဟ္မဏဘူတဿ ဝါ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာတိ.. ဗြာဟ္မဏာ နာမ(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၅၃)”ဟူသော အဖွင့်အတိုင်းတည်း၊ ဤအဖွင့်တွင် “ဗြာဟ္မဏသင်္ခါတေ, ဗြာဟ္မဏဘူတဿ”တို့ကို “ဗြဟ္မသင်္ခါတေ, ဗြဟ္မဘူတဿ”ဟု ပြင်လိုကြ၏၊ ထိုအလို “ဗြဟ္မေ+ဇာတော ဗြာဟ္မဏော၊ (တစ်နည်း) ဗြဟ္မဿ+ပုတ္တော ဗြာဟ္မဏော”ဟုပြု။
မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၉။ ။ ဗြဟ္မတော+အာဂတော ဗြဟ္မာ-မြတ်သောဘုရားရှင်မှ ဖြစ်ပေါ် လာသော အရိယမဂ်၊ [ဗြဟ္မ(သေဋ္ဌအနက်)+ဏ၊] ဗြဟ္မံ+အဏိ အညာသီတိ ဗြာဟ္မဏော-အရိယာ မဂ်ကို သိပြီးသော ရဟန္တာ။ [ဗြဟ္မ+အဏဓာတ်(သိခြင်းအနက်)+အ။]
֍ * ၇-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ဓီ ဗြာဟ္မဏဿ ဟန္တာရံ, တတော ဓီ ယဿ မုဉ္စတိ။
ဗြာဟ္မဏော၊ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏသည်။ ဗြာဟ္မဏဿ၊ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏ, ဇာတိဗြာဟ္မဏကို။၁ န ပဟရေယျ၊ မပုတ်ခတ်ရာ။ အဿ၊ ထိုမိမိကို ပုတ်ခတ်သူ၏။ (ဥပရိ၊ အပေါ်၌။ ဝေရံ၊ ပြန်လှန်တုဖက်, ရန်အမျက်ကို။) န မုဉ္စေ၊ မလွှတ်ရာ။ ဗြာဟ္မဏဿ၊ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏကို။ ဟန္တာရံ၊ သတ်တတ်သူကို။၁ ဓီ၊ ငါဘုရား ကဲ့ရဲ့တော်မူ၏။ [ဓီတိ ဂရဟတ္ထေ နိပါတော။ ဓမ္မဋီ။] ယော၊ အကြင်သူသည်။ အဿ၊ ထိုမိမိကို ပုတ်ခတ် သူ၏။ (ဥပရိ၊ ၌။ ဝေရံ၊ ကို။) [ယဿကို “ယော+အဿ” ဟုဖြတ်။] မုဉ္စတိ၊ လွှတ်၏။ (တံထိုသူ့ကို။) တတော၊ ထိုခီဏာသဝဗြာဟ္မဏကို သတ်သူထက်။ ဓီ၊ ၏။ (ပါ-၃၈၉)
သီဋီသစ်၊၂၊၂၀၈။ ။ ဗဟတိ ပါပေ ဗဟိ ကရောတီတိ ဗြာဟ္မဏော-မကောင်းမှု တို့ကို အပပြုသော ရဟန္တာ။ [ဗဟ+ယု၊ ဗဟကို ဗြဟ္မ, ဗြ၌ဒီဃ, ယုကို အန, နကို ဏပြု၊ သို့ မဟုတ် ဗကို ဗြပြု, မ-လာ, ဗြ၌ ဒီဃပြု။]
ဓမ္မ-ဋီ-၃၂။ ။ ဒွေ ဝဋ္ဋမူလေ ဟနတိ ဟိံသတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ [ဒွိ+ဟန+ အ၊ ဒွိကို ဗာပြု, ရ-လာ, မ-လာ, န-ကို ဏပြု၊] (တစ်နည်း) ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကသင်္ခါတေ ဒွေ အတ္ထေ ဟရတီတိ ဗြာဟ္မဏော။ [ဒွိ+ဟရ+အ၊ ဒွိကို ဗာ, ရလာ, မလာ, ရကို ဏပြု။]
ပါစိယော-၁၈၉၊ စလင်းဂံ၊၁၊၂၃။ ။ ဗာဓေတဗ္ဗော ဝိဠောလေတဗ္ဗော ဟိံသိတဗ္ဗောတိ ဗာဟိတော၊ အဏတိ ဧတေနာတိ အဏော၊ [အဏ သဒ္ဒေ+အ၊] ဗာဟိတော+အဏော (ပါပေါ) အနေနာတိ ဗြာဟ္မဏော။ [ဗာဟိတ+အဏ၊ ဗာဟိတကို ဗြာဟ္မပြု။]
ဂဠုန်ပျံ-၃၄။ ။ ဗြဟ္မံ နိဗ္ဗာနံ အဏတိ ဂစ္ဆတိ, ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယံ အဏတိ စရတီတိ ဝါ ဗြာဟ္မဏော။ [ဗြဟ္မ+အဏ+အ။]
ပါဂံသစ်-၃၆၅၊ စလင်းဂံ၊၁၊၂၃။ ။ ဗာဓယိတ္ထ ပါပါနီတိ ဗြာဟ္မဏော-မကောင်းမှုတို့ ကို ပယ်သတ်ပြီးသော ရဟန္တာ။ [ဗာဓ+ယု၊ ဗာဓကို ဗြာဟ္မပြု။]
ပါရာဘာ၊၁၊၃၈၉။ ။ ပါပေ ဝါဟယတီတိ ဗြာဟ္မဏော-မကောင်းမှုတို့ကို မျောစေ သော ရဟန္တာ၊ [ဝဟ+ယု၊ ကာရိတ်ကျေ, ဝုဒ္ဓိပြု, ဗာဟကို ဗြာဟ္မပြု၊] “ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ ဝါဟေန္တီတိ ခေါ ဝါသေဋ္ဌ “ဗြာဟ္မဏာ ဗြာဟ္မဏာ”တွေဝ ပဌမံ အက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တံ(ဒီ၊၃၊၇၇)”ကို ကြည့်၍ ပြုတော်မူသည်။
၁။ဗြာဟ္မဏဿ။ ။ ပုတ်ခတ်ခြင်းအနက်ဟော ပဟရေယျ၌ စပ်သောကြောင့် ဒုတိယာ အနက်၌ စတုတ္ထီသက်သည်။[အက္ကောသပဟာရတ္ထသမ္ဗန္ဓေန ဟိ “ကုဒ္ဓဿာ”တိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၅။]
ဇာတိဗြာဟ္မဏဝိဂြိုဟ်။ ။ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ [ဗြဟ္မ+အဏ+အ၊ ဗြ၌ဒီဃပြု၊- ဝိဋ္ဌ၊၁၊၈၃၊] ဗြဟ္မုနော+အပစ္စံ ဗြာဟ္မဏော၊ [ဗြဟ္မ+ဏ၊ န-လာ, န-ကို ဏပြု, ဗြ၌ ဒီဃပြု၊- ဓာန်-ဋီ-၄၀၈၊] ဗြဟ္မတော+ဇာတော ဗြာဟ္မဏော(သာရတ္ထ၊၁၊၂၁၃)။
ဓမ္မဋီအဆို။ ။ ဗဟတိ ဝဍ္ဎတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မော၊ [ဗဟ+မ၊ ရလာ၊] သမ္ပတ္တိသုခံ ဝဟတိ, ဝဟတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဗြဟ္မော၊ သုဘာသုဘဖလံ ဝဟတိ ဇာနာတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မော၊ [ဝဟ+မ၊] သကတ္ထပရတ္ထသင်္ခါတာနိ ဒွေ ဖလာနိ ဟိတိ (ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ) ဧတေနာတိ ဗြဟ္မော၊ [ဒွိ+ဟိ+မ၊ ဒွိကို ဗာပြု, ရလာ, ဣချေ၊] မန္တံ အဏတိ သဇ္ဈာယတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ [မန္တ+အဏ+အ၊ မန္တကို ဗြဟ္မပြု, ဗြ၌ဒီဃပြု၊] တေဝိဇ္ဇံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ [တေဝိဇ္ဇ+အဏ+ အ၊ တေဝိဇ္ဇကို ဗြဟ္မပြု၊] ဗေဒံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ [ဗေဒ+အဏ+အ၊ ဗေဒကို ဗြဟ္မပြု၊] သုတိံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ [သုတိ+အဏ+အ၊ သုတိကို ဗြဟ္မပြု၊] ဤကား ဓမ္မဋီ၌ဆိုသော ဇာတိဗြာဟ္မဏ၏ ဝိဂြိုဟ်များတည်း။ [ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏအတွက် ရှေ့ဂါထာ၌ ရေးခဲ့ပြီ။]
ဧကသေသ်ပြု။ ။ ဗြာဟ္မဏဿအရ ဝိသုဒ္ဓိ(ခီဏာသဝ)ဗြာဟ္မဏ, ဇာတိဗြာဟ္မဏ ၂မျိုး လုံးရသောကြောင့် “ဗြာဟ္မဏော စ+ဗြာဟ္မဏော စ ဗြာဟ္မဏော”ဟု ဧကသေသ်ပြု။
၁။ဟန္တာရံ။ ။ ဟနတီတိ ဟန္တာ၊ [ဟန+တု၊] ဟန္တာရံ၌ ဓီနိပါတ်အယှဉ်ဝယ် ကမ္မပ္ပ- ဝစနီယ ယုတ္တေဖြင့် ဒုတိယာသက်(ရူ-၁၄၃)၊ ဤအတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ မောဂ်အလို ဓီနိပါတ်၏ အယှဉ်ဝယ် ဆဋ္ဌီအနက်၌ ဒုတိယာသက်၍ “ဗြာဟ္မဏဿ-ကို၊ ဟန္တာရံ-သတ်သူ၏၊ ဓီ-ကဲ့ရဲ့ ဖွယ်သည်၊ (ဟောတိ)”ဟု ပေး။ (မောဂ်-၂၊၇၊ မောဂ်နိ၊၁၊၁၇၂၊ နိဒီ-၁၇)
ယတော ယတော ဟိံသမနော နိဝတ္တတိ, တတော တတော သမ္မတိမေဝ ဒုက္ခံ။
ဗြာဟ္မဏဿ၊ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏ၏။ ဧတံ၊ ဤပြန်မဆဲခြင်း, ပြန်မပုတ်ခတ် ခြင်းသည်။ ကိဉ္စိ၊ အနည်းငယ်။၂ သေယျော၊ မြတ်သည်။ န၊ မဟုတ်။ (တစ်နည်း) န ကိဉ္စိ သေယျော၊ အလွန်မြတ်၏။ မနသော၊ အမျက်ထွက်သူ၏ စိတ်ဖြင့်။၃ ပိယေဟိ၊ နှစ်သက်အပ်သော အမျက်ဒေါသတို့မှ။ ယော နိသေဓော၊ အကြင်တားမြစ်ခြင်းသည်။၁ (အတ္ထိ၊ ၏။) ဧတံ၊ ဤတားမြစ်ခြင်းသည်။ ကိဉ္စိ၊ ငယ်။ သေယျော၊ သည်။ န၊ မဟုတ်။ ဟိံသမနော၊ ညှဉ်းဆဲတတ်သော ဒေါသနှင့်ယှဉ်သော စိတ်သည်။ ယတော ယတော၊ အကြင်အကြင်ဝတ္ထုမှ။ နိဝတ္တတိ၊ အနာဂါမဂ်ဖြင့်, ပယ်ခွာလွှင့်စေ, ဆုတ်နစ်လေ၏။ တတော တတော၊ ထိုထိုဝတ္ထုမှ။ ဒုက္ခံ၊ ဝဋ်ဒုက္ခသည်။ သမ္မတိမေဝ၊ ငြိမ်းတော့သည် သာ။ (ပါ-၃၉၀)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ဧတဒကိဉ္စိ။ ။ “ဧတံ+ကိဉ္စိ”ဟုဖြတ်၊ နီတိ-၁၃၁သုတ်, ဗျဉ္ဇနေ စ၌ စသဒ္ဒါ, “မဒါ” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ, တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်တို့ဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို (အ-သရပါသော) ဒပြု။ (နီတိ သုတ္တ-၃၃၊ ဝိဗော၊၃၀၊ ကစ်ဘာ၊၁၊၁၀၆) [“ဧတံ+အကိဉ္စိ”ဟုဖြတ်၍ အကိဉ္စိ၌ အ-ကို တဗ္ဘော ကြံကြသေး၏။]
၃။မနသော ပိယေဟိ။ ။ မနသော ပိယာတိ မနသာ ပိယာယိတဗ္ဗာ(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၊ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၆၆၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၇၊၂၄၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ မနသော၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်သည် တတိယာ (ကတ္တား)အနက်တည်း။ [“မနသော+အပ္ပိယေဟိ”ဟုဖြတ်၍ ပေးပုံကို ယဒါနိသေဓော၌ရှု။]
၁။ယဒါနိသေဓော။ ။ “ယော...နိသေဓော”ဟုဖွင့်သဖြင့် “ယော+ နိသေဓော”ဟု ဖြတ်၊ “တတြာကာရော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အ လာ, အ-ကို ဒီဃပြု, ဒ-လာ, ဧဩနမ ဝဏ္ဏေ(မောဂ်-၁၊၃၇)သုတ်ဖြင့် ယော၏ဩကို အ-ပြု၊ (တစ်နည်း)လောပဉ္စ တတြာကာရော၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ယော၌ ဩကိုချေ, ထိုကျေရာ၌ အ-လာ, နောက်အ-ကို ဒီဃပြု, ဒ-လာ၍ ပြီးစေရာ၏။
ယော+အနိသေဓော။ ။ “ယော+အနိသေဓော”ဟုဖြတ်၍ အနိသေဓော၌ အ-ကို တဗ္ဘောကြံကြသေး၏၊ “နိသေဓနံ နိသေဓော၊ နိသေဓောယေဝ အနိသေဓော”ဟုပြု။ ရုပ်ကို အထက်နည်းမှ နောက်နည်းအတိုင်း ပြီးစေရာ၏၊
ယဒါ+နိသေဓော။ ။ “ယဒါ+နိသေဓော”ဟု၂ပုဒ်ယူ၍ ယဒါ၌ ဒါပစ္စည်းကို ပထမာ အနက်ယူကာ “ယဒါ (ယော) နိသေဓော-အကြင်တားမြစ်ခြင်းသည်”ဟုလည်းကောင်း သတ္တမီ အနက်ယူ၍ “ယဒါ-အကြင်အခါ၌၊ ပိယေဟိ-တို့မှ၊ မနသော-ကို၊ နိသေဓော-သည်၊ (ဟောတိ)၊ ဧတံ-သည်၊ ဗြာဟ္မဏဿ-ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏအတွက်၊ န ကိဉ္စိ သေယျော-အထူးမြတ်လှ၏” ဟုလည်းကောင်း ပေးကြ၏။
ယဒိ+အနိသေဓော။ ။ “ယဒိ+အနိသေဓော”ဟုဖြတ်၍ မနသောပိယေဟိကိုလည်း “မနသော+အပ္ပိယေဟိ”ဟု ဖြတ်ကာ “မနသော-အမျက်ကြီးသူ၏ စိတ်သည်၊ အပ္ပိယေဟိ-မချစ် အပ်ကုန်သောဒေါသတို့မှ၊ ယဒိ အနိသေဓော-အကယ်၍ မတားမြစ်သည်ဖြစ်အံ့၊ ဗြာဟ္မဏဿ- သူတော်ကောင်းအား၊ ကိဉ္စိ-တစ်စုံတစ်ခုသော၊ ဧတံ-ဤအမျက်ကို မတားခြင်းသည်၊ န သေယျောမမြတ်”ဟုလည်း အဖွင့်မှ တစ်မျိုးပေးကြ၏။
ယံ+နိသေဓော, ယံ+အနိသေဓော။ ။ “ယံ+နိသေဓော၊ ယံ+အနိသေဓော”ဟု ဖြတ်၍ ယံကို လိင်္ဂဝိပလ္လာသကြံကာ “မနသော-ဖြင့်၊ ပိယေဟိ-တို့မှ၊ ယံ (ယော)-နိသေဓော, အနိသေဓောအကြင်တားမြစ်ခြင်းသည်”ဟုပေး၊ (တစ်နည်း) ယံကို ကြိယာပရာမသနကြံ၍ “မနသော-ဖြင့်၊ ပိယေဟိ-တို့မှ၊ နိသေဓော, အနိသေဓော-သည်၊ ယံ (ဟောတိ)-အကြင်ဖြစ်၏၊ ဧတံ-ဤဖြစ်ခြင်း သည်”ဟုပေး။ [ရှေ့နည်း၌ “တတြာကာရော” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အ-လာ, အ-ကိုဒီဃ, နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဒ-ပြု၊ နောက်နည်း၌ နောက် အ-ကိုဒီဃ, နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဒ-ပြု။]
֍ * ၈- မဟာပဇာပတိဂေါတမီဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
သံဝုတံ တီဟိ ဌာနေဟိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယဿ၊ အကြင်သူ၏။ ဝါ၊ သည်။ ကာယေန၊ ကိုယ်ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝါစာယ၊ နှုတ်ဖြင့်လည်းကောင်း။ မနသာ၊ စိတ်ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဒုက္ကဋံ၊ မကောင်းသဖြင့် ပြုအပ်သော အမှုသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ တီဟိ၊ ကိုယ်နှုတ်စိတ်အားဖြင့် သုံးပါးကုန်သော။ ဌာနေဟိ၊ အကြောင်းတို့ဖြင့်။ ဝါ၊ ဖြစ်ရာဌာနတို့ဖြင့်။ [ရှေ့နည်း ကာရဏ, နောက်နည်း ဖြစ်ရာဌာန။ နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၄၄။] သံဝုတံ၊ ဒွါရခြောက်ရပ်, ပိတ်ထားအပ်ပြီ။၁ တံ၊ ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဟူ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၃၉၁)
မဟာပဇာပတိဂေါတမီဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
၁။သံဝုတံ။ ။ “ပိဟိတံ”ဟု ဖွင့်၍ ပိဟိတံကို “ပိဓာယကံ”ဟုဖွင့်သော နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၄၄ အလို သံဝုတံကို ကတ္တုသာဓ်, တံ၏ဝိသေသနယူ၍ “တီဟိ ဌာနေဟိ-တို့ဖြင့်၊ သံဝုတံ-ဒွါရ ခြောက်ရပ်, ပိတ်ထားတတ်သော၊ တံ-ကို၊ ဗြာဟ္မဏံ-ဟူ၍၊ ဗြူမိ-၏”ဟုပေး။(နေတ္တိဝိ-၃၃၉)
֍ * ၉-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သက္ကစ္စံ တံ နမဿေယျ, အဂ္ဂိဟုတ္တံဝ ဗြာဟ္မဏော။
ဗြာဟ္မဏော၊ ပုဏ္ဏားသည်။ အဂ္ဂိဟုတ္တံ၊ ပူဇော်အပ်သောမီးကို။ သက္ကစ္စံ၊ ကောင်း စွာ ပြု၍။ ဝါ၊ အရိုအသေပြု၍။၂ (နမဿတိ) ဣဝ၊ ရှိခိုးသကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ) ယမှာ၊ အကြင်ဆရာ့အထံမှ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊ ဘုရားရှင်သည် ဟောတော်မူအပ်သော။ ဓမ္မံ၊ တရားတော်ကို။ ဝိဇာနေယျ၊ သိရာ၏။ တံ၊ ထိုဆရာကို။ သက္ကစ္စံ၊ ၍။ နမဿေယျ၊ ရှိခိုးရာ၏။ [နမဿ+အ+ဧယျ။ (တစ်နည်း) နမောတွဿော (မောဂ်-၅, ၁၁) သုတ်ဖြင့် နမော နောင် ကရောတိအနက်၌ အဿပစ္စည်းသက်။] (ပါ-၃၉၂)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။သက္ကစ္စံ။ ။ သဒ္ဒါကျမ်းတို့၌ “သံ+ကစ္စံ (နိရုတ္တိ၊၃၇), သ+ကစ္စံ(မောဂ်-၃၊၁၅)”ဟု၂မျိုး ပုဒ်ဖြတ်၏၊ ထိုတွင် “သံ+ကစ္စံ”ဟု ဖြတ်ရာ၌ သံ(သမ္မာအနက်)+ကရ+တွာ၊ တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်, ဝိဗော၊၂၅အလို ဝဂ္ဂန္တံ ဝါ ဝဂ္ဂေ၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို က-ပြု၊ စနန္တေဟိ ရစ္စံ၌ “ရစ္စံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကို ရစ္စပြု, ရအနုဗန်နှင့်တကွ ဓာတွန်ရ်ကိုချေ, စ္စ ထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ “သက္ကစ္စံ-ကောင်းစွာပြု၍”ဟုပေး။
သ+ကစ္စံ။ ။ “သ+ကစ္စံ”ဟု ဖြတ်ရာ၌ သသဒ္ဒါ အာဒရအနက်, သောဘနအနက်တို့ကို ဟောရာ အာဒရအနက်ကိုဟောလျှင် နောက်ပုဒ်နှင့် သမာသ်ဖြစ်၏၊ “သ+ကရတည်၊ သနောင်သိ သက်၊ ကရနောင် တွာသက်၍ “ကရိတွာ”ဟုဖြစ်ပြီးနောက် သိသက်၊ “ဘူသနာ-နာဒရာ-နာ- ဒရေသွ-လံသာသာ(မောဂ်-၃၊၁၅)သုတ်ဖြင့် သမာသ်စပ်, ဝိဘတ်ချေ၊ (သကရိတွာ)၊ သာသာ ဓိကရာ စ စ ရိစ္စာ(မောဂ်-၅, ၁၆၇)သုတ်ဖြင့် တွာကို စပြု၊ ရကို စပြု, ကဒွေဘော်လာ, နိဂ္ဂ ဟိတ်လာ၊ “သက္ကစ္စံ-အရိုအသေပြု၍”ဟုပေး၊ “သမံ အာဒရံ အကာသီတိ သက္ကစ္စံ(နိဒီ-၂၈၀)” ဟုပြု၊ သသဒ္ဒါ သောဘနအနက်ကိုဟောလျှင် သမာသ်မဖြစ်(မောဂ်-၃၊၁၅၊ ပါ၊၁၊၄၊၆၃)၊ (တစ်နည်း)နိပါတ်ကြံ၍ “ရိုသေစွာ”ဟုလည်း ပေးနိုင်၏(ရူဘာ၊၂၊၅၃၂)။
֍ * ၁၀-ဇဋိလဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ, သော သုစီ သော စ ဗြာဟ္မဏော။
ဇဋာဟိ၊ ဆံကျစ်တို့ကြောင့်။ ဗြာဟ္မဏော၊ ဗြာဟ္မဏသည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ ဂေါတ္တေန၊ အနွယ်ကြောင့်။ ဗြာဟ္မဏော၊ သည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ ဇစ္စာ၊ အမျိုးဇာတ် ကြောင့်။၁ ဗြာဟ္မဏော၊ သည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ ယမှိ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ သစ္စဉ္စ၊ သစ္စာလေးပါးကိုသိသော သစ္စဉာဏ်သည်လည်းကောင်း။ ဓမ္မော စ၊ လောကုတ္တရာ တရားကိုးပါးသည်လည်းကောင်း။ (အတ္ထိ၊ ၏။) သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သုစိ၊ စင်ကြယ် သူသည်လည်း။ (ဟောတိ၊ ၏။) သော၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏော စ၊ ဗြာဟ္မဏသည်လည်း။
(ဟောတိ-၏။) (ပါ-၃၉၃) [ဂါထာ၌ ဆန်းကြောင့် ဒီဃဖြင့် “သုစီ”ဟုရှိသည်။] ဇဋိလဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
၁။ဇစ္စာ။ ။ ဇာယတိ ဧတာယ ခတ္တိယာဒိသမညာတိ ဇာတိ(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၁၉၇)၊ ဇာတိ နောင် ဟိတ်အနက်၌ နာဝိဘတ်သက်၊ “အာ ပတော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် နာကိုအာပြု, ဣကိုယပြု, တျကိုစပြု, စဒွေဘော်လာ, ဇာ၌ ရဿပြု(ရူ-၈၇၊၁၄၇)။
֍ * ၁၁-ကုဟကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သော မံ ဒဏ္ဍေန ပါဟာသိ, ယထာ အသမဏော တထာ။
(အဟံ၊ ငါသည်။) အသညတံ၊ ကိုယ်နှုတ်နှလုံး, မစောင့်သုံးသော။ တံ၊ သင့်ကို။ သမဏံ၊ ရဟန်းဟူ၍။ မညမာနော၊ မှတ်ထင်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဥပဂစ္ဆိံ၊ ဆည်းကပ် ခဲ့ပြီ။ အဿမဏော၊ ရဟန်းမဟုတ်သူသည်။ ဒဏ္ဍေန၊ ဒုတ်ဖြင့်။ (ပဟရတိ) ယထာ၊ ပုတ်ခတ်သကဲ့သို့။ တထာ၊ တူ။ သော (တွံ)၊ ထိုသင်သည်။ မံ၊ ငါ့ကို။ ဒဏ္ဍေန၊ ဒုတ်ဖြင့်။ ပါဟာသိ၊ ပုတ်ခတ်ခဲ့ပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၈၉)
အဗ္ဘန္တရံ တေ ဂဟနံ, ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသိ။
ဒုမ္မေဓ၊ ပညာဉာဏ်ကင်း, အို...ရသေ့အဖျင်း! တေ၊ ရသေ့ဂုဏ်ကင်း, သင် ရသေ့အဖျင်းအား။ ဇဋာဟိ၊ ရသေ့ဆောင်ငြား, ဆံကျစ်များဖြင့်။ ကိံ၊ ဘာအကျိုးရှိအံ့ နည်း။ တေ၊ အား။ အဇိနသာဋိယာ၊ ရသေ့ဆောင်အပ်, သစ်နက်ရေအဝတ်ဖြင့်။ ကိံ၊ နည်း။ တေ၊ သင်၏။ အဗ္ဘန္တရံ၊ ကိုယ်တွင်းခေါ်တွင်, စိတ်ဘဝင်သည်။ ဂဟနံ၊ ကိလေသာ တောရှုပ်, ဖုံးအုပ်ခြင်းရှိ၏။၁ (တွံ၊ သည်။) ဗာဟိရံ၊ အပြင်အပကိုယ်ကို။ ပရိမဇ္ဇသိ၊ သူတော်ရုပ်ဆင်, အဟုတ်ထင်အောင်, သုတ်သင်လေ၏။၂ (ဋ္ဌ-၂၉၀)
၁။ဂဟနံ။ ။ “သရီရဗ္ဘန္တရံ...ကိလေသဂဟနံ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၉)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဂဏှန္တိ ဧတ္ထ မနုဿာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရာဒီနီတိ ဂဟနံ၊ ဝိဝေကကာမေဟိ ဝါ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂယှတေ ဩဂယှတေတိ ဂဟဏံ, ဝနံ၊ ဂဟနံ ဝိယာတိ ဂဟနံ(မဏိ၊၁၊၂၆)၊ ဂဟနံ+အဿ အတ္ထီတိ ဂဟနံ(ကိလေသာတောရှုပ်ရှိသော စိတ်နှလုံး)”ဟုပြု။
တစ်နည်း။ ။ “ရာဂဒေါသမောဟဂဟနေန ဂဟနံ ပဋိစ္ဆန္နံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀၇)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဂစ္ဆန္တံ ဟန္တီတိ ဂဟနံ၊ [ဂစ္ဆန္တ+ဟန+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၇၁၉။] ဂါဟတီတိ (မွှေနှောက် ရှုပ်ပွေသောကြောင့်) ဂဟနံ၊ [ဂါဟ+ယု၊ ပိသောဒရာဒိဂိုဏ်းဖြစ်၍ အာကိုရဿပြု၊-ထောမ၊ နီ ဘာ၊၁၊၁၆၁၊ နီဘာ၊၃၊၁၂၊၂၄၁၊ ဋီသျ-၁၀။]”ဟု ပြု၍ “တေ-၏၊ အဗ္ဘန္တရံ-သည်၊ ဂဟနံ- ရာဂဒေါသ, မောဟတောတွေ, ရှုပ်ပွေနေ၏”ဟု ပေး။
၂။ဗာဟိရံ။ ။ “ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသီတိ သော တွံ အဗ္ဘန္တရေ ဂဟနေ နှာနာဒီဟိ စေဝ လိင်္ဂဂဟနေန စ ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသိ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀၇)”ဟူသော အဖွင့်နှင့်အညီ ဗာဟိရံသည် ကံ, ပရိမဇ္ဇသိ၌ မဇ္ဇဓာတ်သည် သောဓန(သုတ်သင်ခြင်း)အနက်တည်း။
တစ်နည်း။ ။ ဗာဟိရန္တိ ကေဝလံ ဗဟိသရီရံ ပရိမဇ္ဇသိ၊ တံ အန္တောဖရုသတာယ ဗဟိမဋ္ဌတာယ ဟတ္ထိလဏ္ဍံ ဝိယ အဿလဏ္ဍံ ဝိယ စ ဟောတိ(ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၈၊၇၉)”ဟူသော အဖွင့်တွင် “တံ ဟောတိ”ဟုရှိခြင်း, နီတိဓာတု-၄၇၌ “ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇတိ”ဟု ရှိခြင်းကို ထောက် လျှင် ဗာဟိရံ၌ ပထမာဝိဘတ်, ပရိမဇ္ဇသိ၌ မဇ္ဇဓာတ် သုဒ္ဓိ(စင်ကြယ်ခြင်း)အနက်, ပထမပုရိသ်မှ မဇ္ဈိမပုရိသ်သို့ ပြန်နေသော ပုရိသဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ကွစိ ဓာတုဖြင့် တိဝိဘတ်ကို သိပြု သည်ဟုကြံ၊ “ဗာဟိရံ-သည်၊ ပရိမဇ္ဇသိ-သန့်ရှင်းစင်ကြယ်၏”ဟုပေး။ [“ကိံ ကာဟသီတိ ကိံ ကရောတိ(ဝဇိရ၊၄၁၅)”ဟူသော အဖွင့်နှင့် ယှဉ်ကြည့်ပါ။]
ပုဒ်, ဝိဂြိုဟ်။ ။ ဗာဟိရံသည် နိပါတ်ပုဒ်, နာမ်ပုဒ်၂မျိုးရှိရာ “ဗဟိသရီရံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ဗာဟုရေ ဗာဟိရံ ဗဟိ, ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရာ ဗာဟျေ(ဓာန်-၁၁၅၃)”ဂါထာလာ နိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ (တစ်နည်း) ဣရဏ်ပစ္စည်းအတွက် မဖွင့်သဖြင့် ဣရဏ်ပစ္စည်းအနက်မဲ့ဟု ယူ၍ “ဗဟိ ဧဝ ဗာဟိရံ”ဟုပြုမူ နာမ်ပုဒ်တည်း၊ ဣရဏ်ပစ္စည်းအနက်ရှိယူ၍ “ဗဟိ+ဘဝံ (ဇာတံ) ဗာဟိရံ(အံ. ဋ္ဌ၊၁၊၆၅၊ ဓာန်-ဋီ-၇၀၃)”ဟုလည်း ပြုနိုင်သည်။
တေလံ လောဏဉ္စ မေ အတ္ထိ, ပဟူတံ မယှ ပိပ္ဖလိ။
ဂေါဓ၊ အို...ဖွတ်! ဧဟိ၊ လာခဲ့ပါလော။ နိဝတ္တဿု၊ ပြန်လှည့်ခဲ့ပါလော။ မေ၊ ငါ၏။ ဝါ၊ ငါ့မှာ။ သာလီနံ၊ သလေးတို့၏။ ဩဒနံ၊ ထမင်းသည်လည်းကောင်း။ တေလံ၊ ဆီသည်လည်းကောင်း။ လောဏဉ္စ၊ ဆားသည်လည်းကောင်း။ အတ္ထိ၊ ရှိ၏။ မယှံ၊ ၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပိပ္ဖလိ၊ ပိတ်ချင်းသည်လည်း။ ဝါ၊ ပိတ်ချင်းစသော စပ်သောပစ္စည်းသည်လည်း။ ပဟူတံ၊ များစွာ။ အတ္ထိ၊ ရှိ၏။ [(တစ်နည်း) ပဟူတံ၊ များစွာသော။ ပိပ္ဖလိ၊ လည်း။ အတ္ထိ။] (တေန၊ ထိုဆီဆားပိတ်ချင်းစသည်ဖြင့်။ အဘိသင်္ခတံ၊ ပြုစီမံအပ်သော။) သာလီနံ၊ သလေးတို့၏။ ဩဒနံ၊ ထမင်းကို။ ဘုဉ္ဇ၊ စားလှည့်ပါလော။၁ (ဋ္ဌ-၂၉၁)
၁။ပဟူတံ မယှ ပိပ္ဖလီတိ န ကေဝလံ သာလီနမောဒနံ တေလလောဏမေဝ၊ ဟိင်္ဂုဇီရကသင်္ဂိဝေရလသုဏမရိစပိပ္ဖလိပ္ပဘေဒံ(ရှိန်းခိုဇီရာစေ့ချင်းကြက်သွန်ငရုတ် ပိတ်ချင်းအပြား ရှိသော) ကဋုကဘဏ္ဍမ္ပိ (စပ်သော ပစ္စည်းသည်လည်း) ဗဟု အတ္ထိ၊ တေနာဘိသင်္ခတံ သာလီနမောဒနံ ဘုဉ္ဇာဟိ၊-ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၉။
တေလံ လောဏဉ္စ ကိတ္တေသိ, အဟိတံ မယှ ပိပ္ဖလိ။
ဧသ (ဧသော အဟံ)၊ ဤငါသည်။ သတပေါရိသံ၊ တစ်ရာသော ယောကျ်ား ပမာဏရှိသော။ ဝါ၊ အသူတစ်ရာနက်သော။၂ ဝမ္မိကံ၊ တောင်ပို့ထဲသို့။၃ ဘိယျော၊ တိုး၍။ ပဝေက္ခာမိ၊ ဝင်တော့မည်။ (တွံ၊ သည်။) (ယံ) တေလံ၊ အကြင်ဆီကိုလည်းကောင်း။ (ယံ) လောဏံ စ၊ အကြင်ဆားကိုလည်းကောင်း။ ကိတ္တေသိ၊ (ရှိသည်ဟု) ပြောဆို၏။ (တံ၊ ထိုဆီဆားသည်လည်းကောင်း။) ပိပ္ဖလိ၊ ပိတ်ချင်းသည်လည်းကောင်း။ မယှံ၊ ငါ့ အား။ အဟိတံ၊ စီးပွားမဖြစ်။ ဝါ၊ မလျောက်ပတ်။ (ဋ္ဌ-၂၉၂)
၂။သတပေါရိသံ။ ။ “သာဓိကံ ပေါရိသံ ပမာဏံ အဿာတိ သာဓိကပေါရိသာ(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၃)၊ ပုရိသပ္ပမာဏံ ပေါရိသံ(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂၊ သံ၊ဋီ၊၂၊၁၁၄)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ပုရိသဿ+ပမာဏံ ပေါရိသံ(ယောကျ်ား၏ ပမာဏ-တစ်ရပ်တစ်သူအတိုင်းအရှည်)၊ သတံ+ ပေါရိသံ အဿာတိ သတပေါရိသော”ဟုပြု၊ (တစ်နည်း) ပုရိသာယေဝ ပေါရိသာ၊ သတံ+ ပေါရိသာ သတပေါရိသံ၊ သတပေါရိသံ+ပရိမာဏံ အဿာတိ သတပေါရိသော”ဟုလည်းကြံ။
၃။ဝမ္မိကံ။ ။ ဝမီယတီတိ ဝမ္မိကော၊ [ဝမု+က၊ မိလာ၊-မောဂ်-၇၊၁၅၊] ဝမတီတိ-အန် တတ်သောကြောင့်လည်းကောင်း, ဝန္တကောတိ-အန်အပ်သောကြောင့်လည်းကောင်း, ဝန္တု ဿယောတိ-အန်သဖြင့် မြင့်မောက်သောကြောင့်လည်းကောင်း, [ဝဏ္ဏဝိကာရနိရုတ္တိနည်းဖြင့် ဝန္တဥဿယကို ဝမ္မိကပြု၊] ဝန္တသိနေဟသမ္ဗန္ဓောတိ-အန်သောအစေးနှင့် စပ်သောကြောင့်လည်း ကောင်း, [ဝန္တသိနေဟသမ္ဗန္ဓကို ဝမ္မိကပြု၊] ဝမ္မိကော-မည်၏။ (မဋ္ဌ၊၁၊၃၄၊ မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၄၊ နီတိ ဓာတု-၁၃၄)
ကုဟကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အဗ္ဘန္တရံ တေ ဂဟနံ, ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသိ။
ဒုမ္မေဓ၊ ပညာဉာဏ်ကင်း, အို...ရသေ့အဖျင်း! တေ၊ ရသေ့ဂုဏ်ကင်း, သင် ရသေ့အဖျင်းအား။ ဇဋာဟိ၊ ရသေ့ဆောင်ငြား, ဆံကျစ်များဖြင့်။ ကိံ၊ ဘာအကျိုးရှိအံ့ နည်း။ တေ၊ အား။ အဇိနသာဋိယာ၊ ရသေ့ဆောင်အပ်, သစ်နက်ရေအဝတ်ဖြင့်။ ကိံ၊ နည်း။ တေ၊ ၏။ အဗ္ဘန္တရံ၊ ကိုယ်တွင်းခေါ်တွင်, စိတ်ဘဝင်သည်။ ဂဟနံ၊ ကိလေသာ တောရှုပ်, ဖုံးအုပ်ခြင်းရှိ၏။ (တွံ၊ သည်။) ဗာဟိရံ၊ အပြင်အပကိုယ်ကို။ ပရိမဇ္ဇသိ၊ သူတော်ရုပ်ဆင်, အဟုတ်ထင်အောင်, သုတ်သင်လေ၏။ (ပါ-၃၉၄)
ကုဟကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၁၂-ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧကံ ဝနသ္မိံ ဈာယန္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ပံသုကူလဓရံ၊ ပံသုကူသင်္ကန်းကို ဆောင်သော။ ကိသံ၊ ကြုံလှီပိန်ချုံးသော။ ဓမနိသန္ထတံ၊ အကြောတည်းဟူသော ကွန်ရက်သည် ဖြန့်ခင်းအပ်သော ကိုယ်ရှိသော။ ဝါ၊ ဖြန့်အပ်သော အကြောရှိသော။ (အကြောပြိုင်းရရိုင်းထနေသော)။ ဧကံ၊ တစ်ပါး တည်း။ ဝနသ္မိံ၊ တော၌။ ဈာယန္တံ၊ ဈာန်နှစ်ပါးဖြင့် ရှုပွားနေသော။ ဝါ၊ ဈာန်ဝင်စားနေ သော။ တံ ဇန္တုံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဟူ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၃၉၅။)
ကိသာဂေါတမီဝတ္ထုဂါထာနိဿပြီးပြီ။
֍ * ၁၃-ဧကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဘောဝါဒိ နာမ သော ဟောတိ, သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော၊
အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
အဟံ၊ ငါဘုရားသည်။ ယောနိဇံ၊ အမျိုးလေးပါး တစ်ပါးပါး၌ ဖြစ်သော။ မတ္တိသမ္ဘဝံ၊ မိခင်ပုဏ္ဏေးမ၏ ဥစ္စာဖြစ်သောဝမ်း၌ ဖြစ်သောပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝါ၊ မိခင်ပုဏ္ဏေးမ၌ ဖြစ်သောပုဂ္ဂိုလ်ကို။၁ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဗြာဟ္မဏဟူ၍။ န စ ဗြူမိ၊ ဟောတော်မမူသည်သာ။ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သကိဉ္စနော၊ ဖိစီးနှိက်စက်တတ်သော ရာဂစသောတရားတို့နှင့် တကွဖြစ်သည်။ သစေ ဟောတိ၊ အကယ်၍ ဖြစ်အံ့။ (ဧဝံ သတိ၊ သော်။) ဘောဝါဒီ နာမ၊ ဘော ဘောဟု ဆိုလေ့ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်မည်သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ အကိဉ္စနံ၊ ဖိစီးနှိက် စက်တတ်သော ရာဂစသော တရားတို့မရှိသော။ အနာဒါနံ၊ ဥပါဒါန်လေးပါးတို့ဖြင့် စွဲလမ်းခြင်းမရှိသော။ တံ၊ ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဟူ၍။ အဟံ၊ သည်။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၃၆၉)
ဧကဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ယောနိဇံ, မတ္တိကံ။ ။ ယဝန္တိ သတ္တာ အနေန ဧကီဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ယောနိ၊ [ယု+ နိ၊-မောဂ်-၇၊၁၁၃။] ယောနိယံ+ဇာတော ယောနိဇော၊ မာတု+သန္တကံ မတ္တိ၊ (တစ်နည်း) မာတာယေဝ မတ္တိ၊ [မာတု+ဏိ၊ ရှေးနည်း ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ နောက်နည်း မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၇။] မတ္တိယံ+သမ္ဘဝေါ မတ္တိသမ္ဘဝေါ။ ဤနည်း၌ ယောနိဇအရ အမျိုးလေးပါးတွင် တစ်ပါးပါးသောအမျိုး၌ဖြစ်သူ, မတ္တိ- သမ္ဘဝအရ မိခင်ပုဏ္ဏေးမဝမ်း၌ဖြစ်သူတည်း၊ ဖခင်ဘက်က မည်သည့်အမျိုးပင် ဖြစ်စေကာမူ မိခင်ဘက်က ပုဏ္ဏားမျိုးဟု ဆိုလိုသည်။
တစ်နည်း။ ။ ယောနိတော+ဇာတော ယောနိဇော-ပုဏ္ဏားမျိုးမှ မွေးဖွားသူ၊ မတ္တိတော+ သမ္ဘဝေါ မတ္တိသမ္ဘဝေါ-မိခင်ပုဏ္ဏေးမှ မွေးဖွားသူ၊ ဤနည်း၌ ယောနိဇအရ အဆက်ဆက်စင် ကြယ်သော ပုဏ္ဏားမျိုးမှ မွေးဖွားသူ, မတ္တိသမ္ဘဝအရ မိခင်ပုဏ္ဏေးမမှ မွေးဖွားသူတည်း၊ မိဘ၂ပါး လုံး ပုဏ္ဏားမျိုးဟု ဆိုလိုသည်။(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၇-၈၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၇) [ယောနိကို အင်္ဂါဇာတ် အနက်ဟောယူ၍ “ယောနိဇံ-ဖခင်ပုဏ္ဏား၏ လိင်ကြောင့်ဖြစ်သော”ဟု ပေးကြသေး၏၊ “ယောနိဇာဝ သမာနာတိ ဗြာဟ္မဏီနံ ပဿာဝမဂ္ဂေန ဇာတာ သမာနာ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၊မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၉)” ဟူသော အဖွင့်နှင့် မညီပါ။]
ကာရဏဖလပေးပုံ။ ။ ပထမဒုတိယပါဒကို ဖလဝါကျ, တတိယစတုတ္ထပါဒကို ကာရဏဝါကျယူ၍ “ယောနိဇံ-သော၊...န စ ဗြူမိ၊ (ကသ္မာ-နည်း၊ ယသ္မာ-ကြောင့်၊) သောသည်၊...ဘောဝါဒီ နာမ-သည်၊ ဟောတိ၊ (တသ္မာ-ထိုကြောင့်တည်း)”ဟု ပေးနိုင်၏။(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈) [“သုဘာသုဘကထနတ္ထံ ဘော ဘောတိဝစနံ ဝဒတိ သီလေနာတိ ဘောဝါဒီ-ဘော ဘောဟူသောစကားကို ဆိုလေ့ရှိသူ(ဓာန်-ဋီ-၄၀၈)။]
֍ * ၁၄-ဥဂ္ဂသေနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
သင်္ဂါတိဂံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သဗ္ဗသံယောဇနံ၊ အလုံးစုံသော သံယောဇဉ်ကို။ ဆေတွာ၊ ဖြတ်ပြီး၍။ ဝါ၊ ဖြတ်ပြီးခြင်းကြောင့်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ န ပရိတဿတိ၊ တဏှာဖြင့် မထိတ်လန့်တော့။ သင်္ဂါတိဂံ၊ ရာဂဒေါသ, အစရှိခုနစ်သွယ်, ငြိတွယ်တတ်သော တရား တို့ကို လွန်မြောက်ပြီးသော။၁ ဝိသံယုတ္တံ၊ ယောဂလေးရပ်, မယှဉ်စပ်သော။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ် ကို။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ အဟံ၊ သည်။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၃၉၇)
ဥဂ္ဂသေနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။သင်္ဂါတိဂံ။ ။ သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇန္တီတိ သင်္ဂါ၊ သင်္ဂေ+အတိဂစ္ဆတိ အတိက္ကမယတီတိ သင်္ဂါတိဂေါ(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၇-၈)၊ သင်္ဂသည် “ရာဂသင်္ဂ, ဒေါသသင်္ဂ, မောဟသင်္ဂ, မာနသင်္ဂ, ဒိဋ္ဌိသင်္ဂ, ကိလေသသင်္ဂ, ဒုစ္စရိတသင်္ဂ”ဟု ၇ပါးရှိ၏(မဟာနိ-၃၄)၊ “တဏှာ, ဒိဋ္ဌိ, မာန, ကောဓ, အဝိဇ္ဇာ, ကိလေသ, ဒုစ္စရိတ”ဟုလည်း သုံး၏၊ ထို့ပြင် ကေစိဆရာတို့က အနုသယ ၇ပါးကို သင်္ဂဟု ဆို ၏(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၇)။
֍ * ၁၅-ဒွေဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဥက္ခိတ္တပလိဃံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
နဒ္ဓိံ၊ ပမာနှောင်ကြိုး, အလွန်ဆိုးသည့်, ရန်ငြိုးဖွဲ့ယှက်, ဒေါသအမျက်ကို လည်းေကောင်း။ ဝရတ္တဉ္စ၊ လွန်ကြိုးအလား, တဏှာတရားကိုလည်းကောင်း။၂ သဟနုက္ကမံ၊ ကျော့ကွင်းသွင်းတဲ့, အထုံးအဖွဲ့အလား, အနုသယတရားနှင့်တကွဖြစ်သော။၃ သန္ဒာနံ၊ ကျော့ကွင်းအလား, ၆၂-ပါးသော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကိုလည်းကောင်း။၁ ဆေတွာ၊ ဖြတ် ပြီး၍။ ဥက္ခိတ္တပလိဃံ၊ ပယ်နုတ်အပ်ပြီးသော အဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော တံခါးကျည် မင်း တုပ်ရှိသော။ ဗုဒ္ဓံ၊ သစ္စာလေးပါးတို့ကို သိပြီးသော။ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ဟူ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ [မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ၆၂-ပါးကို ဒီ၊၁၊၃၅စသည်ရှု။] (ပါ-၃၉၈)
ဒွေဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။နဒ္ဓိံ, ဝရတ္တံ။ ။ ဤနှစ်ပုဒ်လုံး ကြိုးဟောတည်း၊ ဤ၌ နဒ္ဓိံအရ ရန်ငြိုး, ဝရတ္တံအရ တဏှာကို ရသဖြင့် “နယှတေ ဗန္ဓီယတေ ယာယာတိ နဒ္ဓီ၊[နဟ+တ+ဤ၊] နဒ္ဓီ ဝိယာတိ နဒ္ဓီ (ကြိုးနှင့်တူသော ရန်ငြိုး)၊ သံ သုဋ္ဌု ဝါရေတိ ဧတေနာတိ ဝရတ္တံ၊[ဝရ+တ၊-ကစ္စည်း-၆၅၆၊] ဝရန္တိ အနေနာတိ ဝရတ္တံ၊[ဝရ+အတ္တ၊-မောဂ်-၇၊၈၁၊] ဝရီယတေ ဣမာယာတိ ဝရတ္တာ(ကပ္ပဒ္ဒုမ)၊ ဝရတ္တံ(တ္တာ) ဝိယာတိ ဝရတ္တာ(ကြိုးနှင့်တူသော တဏှာ)”ဟုပြု။(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၈)
၃။သဟနုက္ကမံ။ ။ ပါဠိသက္ကတအဘိဓာန်တို့၌ အနုက္ကမသဒ္ဒါ “အစဉ်”ဟူသော အနက် ကိုသာ တွေ့ရ၏၊ ကျော့ကွင်း၌ သွင်းထားသော အထုံး(ကွင်းလျှော)ကို “အနုက္ကမ”ဟု မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈၌ ဆို၏၊ P.T.Sအဘိဓာန်၌ “အစဉ်”ဟူသောအနက်အပြင် “ပုံမှန်သွားရာလမ်းတွင် တိရစ္ဆာန်ကို ထိန်းသောအရာဝတ္ထု, ဇက်ထိန်းကြိုး (that which keeps an animal in (regular) step, i.e. a bridle m 1.446; sn 622)”ဟူသော အနက်တို့ကို ပြသေး၏၊ သဟနုက္ကမကိုလည်း “ဇက်ထိန်းကြိုးနှင့်တကွဖြစ်သော(with the bridle)”ဟု ဆို၏၊ P.T.Sအဆိုသည် မ၊ဋ္ဌ အဆိုနှင့် လျော်၏။
ဝိဂ္ဂဟ။ ။ တိပိဓာန်၌ အနုက္ကမကို “ဖဲရှောင်သွားခြင်းငှာ မစွမ်းနိုင်သောအရာ”ဟု ပေး၏၊ “ဥက္ကမတိ ပက္ကမိတုံ သက္ကောတီတိ ဥက္ကမော၊ [ဥ+ကမု+အ၊ ဥသဒ္ဒါ သတ္တိအနက်ဟော၊] န+ဥက္ကမော အနုက္ကမော”ဟုကြံ၊ ဒိဋ္ဌာနုသယကိုရသဖြင့် “အနုက္ကမော ဝိယာတိ အနုက္ကမော”ဟု ဆက်၊ သို့မဟုတ် သဒိသူပစာရကြံ၊ “သဟ+အနုက္ကမေန ယံ ဝတ္တတီတိ သဟနုက္ကမံ”ဟု ဆက်တွဲ ပါ၊ အနုက္ကမကို အစဉ်အနက်ဟောယူ၍“သဟနုက္ကမံ-အစဉ်အတိုင်းတကွဖြစ်သော ကျော့ကွင်း အထုံးအဖွဲ့ဟူသော ဒိဋ္ဌာနုသယကိုလည်းကောင်း(မနိ၊၂၊၃၆၈)”ဟုလည်း ပေး၏၊ ထိုအလို “ကမဿ+အနုရူပေါ အနုက္ကမော(ဝိဓာန်)”ဟု ပြု၍ ရှေ့နည်းအတိုင်း ဆက်တွဲပါ။
၁။သန္ဒာနံ။ ။ သန္ဒာနသဒ္ဒါ နှောင်ကြိုးဟောတည်း၊ ဤ၌ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၆၂ပါးကိုရသဖြင့် “သန္ဒီယတေ ဗန္ဓီယတေ အနေနာတိ သန္ဒာနံ(အမရဋီ)၊ သန္ဒာနံ ဝိယာတိ သန္ဒာနံ”ဟုပြု(ဥဒါန. ဋ္ဌ-၃၃၉၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၁)၊ “သန္ဒာနန္တိ ယုတ္တပါသံ၊ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ(မဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈)”ဟူသော အဖွင့်အလို “သန္ဒာနံ-ကျော့ကွင်းအလား, ၁၈ပါးသော ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနကို”ဟုပေး၊ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာန၁၈ပါးကို ပဋိသံ၊၁၃၂၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၂ရှု။ [သန္ဒာနခါဒိနာတိ သန္ဒာနံ အတ္တနော ဗန္ဓနယောတ္တံ ခါဒနသီလေန(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈)၊ ဒါမံ သန္ဒာနံ ဒွေ ဗန္ဓနရဇ္ဇုမှိ(အမရဋီ)။]
֍ * ၁၆-အက္ကောသကဘာရဒွါဇဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကိဿဿု ဧကဓမ္မဿ, ဝဓံ ရောစေသိ ဂေါတမ။
ဂေါတမ၊ ဂေါတမ! ကိံ၊ အဘယ်အရာကို။ [သုကား အနက်မဲ့။] ဆေတွာ၊ ဖြတ်၍။ ဝါ၊ ဖြတ်ခြင်းကြောင့်။ သုခံ၊ ချမ်းသာစွာ။ သေတိ၊ အိပ်ရနေရသနည်း။ ကိံ၊ ကို။ ဆေတွာ၊ ၍။ န သောစတိ၊ ဝမ်းမနည်းရသနည်း။ ကိဿ၊ အဘယ်သို့သော။ ဧကဓမ္မဿ၊ တစ် ပါးသောတရားကို။ ဝဓံ၊ သတ်ခြင်းကို။ ရောစေသိ၊ နှစ်သက်သနည်း။ (ဋ္ဌ-၂၉၃)
ကောဓဿ ဝိသမူလဿ, မဓုရဂ္ဂဿ ဗြာဟ္မဏ၊
ဝဓံ အရိယာ ပသံသန္တိ, တံ ဟိ ဆေတွာ န သောစတိ။
ဗြာဟ္မဏ၊ ပုဏ္ဏား! ကောဓံ၊ အမျက်ဒေါသကို။ ဆေတွာ၊ ၍။ ဝါ၊ ကြောင့်။ သုခံ၊ စွာ။ သေတိ၊ ၏။ ကောဓံ၊ ကို။ ဆေတွာ၊ ၍။ န သောစတိ၊ ဝမ်းမနည်းရ။ အရိယာ၊ ဘုရားစသား, အရိယာများတို့သည်။ ဝိသမူလဿ၊ အဆိပ်အလား, ဒုက္ခတရား၏ အကြောင်းရင်းဖြစ်သော။၁ မဓုရဂ္ဂဿ၊ နှစ်သက်သာယာဖွယ်စေတသိကသုခဟူသော အဆုံးရှိသော။ ဝါ၊ အဆုံး၌ စိတ်ကျေနပ်မှုဖြစ်ရသော။၁ ကောဓဿ၊ အမျက်ဒေါသကို။ ဝဓံ၊ သတ်ခြင်းကို။ ပသံသန္တိ၊ ချီးမွမ်းကြ၏။ ဟိ၊ ချီးမွမ်းသင့်၏။ [ဟိ သစ္စံ။ နေတ္တိဝိ၂၉၉။] တံ၊ ထိုအမျက်ကို။ ဆေတွာ၊ ၍။ န သောစတိ၊ ဝမ်းမနည်းရ။ (ဋ္ဌ-၂၉၄)
၁။ဝိသမူလဿ ။ ။ “သောဏိပထဂတံ (သွေးလမ်းကြောင်းလျှောက်လျက်) ဝိသတိ ဒေဟမီတိ ဝိသံ၊ [ဝိသ+အ၊ ပု, န၊-ဓာန်-ဋီ-၆၅၅။] ဝိသတိ ပဝိသတိ လောဟိတာနုသာရေန သရီရေ ဗျာပတီတိ ဝိသံ(ဓာသံ)၊ ဝိသံ ဝိယာတိ ဝိသံ၊ ဝိသဿ+မူလံ ဝိသမူလံ”ဟုပြု။ [ဝိသံ နာမ ဒုက္ခံ အနိဋ္ဌဖလဘာဝတော၊ တဿ မူလကာရဏံ ကောဓော အနိဋ္ဌဖလတ္တာ အာဟ “ဝိသမူလဿာတိ ဒုက္ခဝိပါကဿာ”တိ(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၅)။ ဝိသမူလဿာတိ ဧတ္ထ ဝိသသရိက္ခတာယ “ဝိသ”န္တိ ဒုက္ခံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ “ဒုက္ခဝိပါကဿာ”တိ(နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၃၃)။ ဝိသမူလဿ ဝိသသဒိသဿ ဒုက္ခဿ မူလဘူတဿ(နေတ္တိဝိ-၂၉၉)။]
၂။မဓုရဂ္ဂဿ။ ။ “မဓုရံ (စေတသိကသုခံ)+အဂ္ဂံ (ပရိယောသာနံ) အဿာတိ မဓုရ- ဂ္ဂေါ (နေတ္တိဝိ-၂၉၉)”ဟုပြု၊ “သာဒုမှိ မဓုရော ပိယေ(ဓာန်-၁၀၆၈)”ဟူသော အနက်၂မျိုးတွင် မဓုရသဒ္ဒါ သာဒုအနက်တည်း၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါကား ကောဋိအနက်တည်း(နေတ္တိဝိ-၂၂၉)၊ ဆန့်ကျင် ဘက်အပေါ်၌ ဒေါသအလျောက် လက်စားချေ(လက်တုန့်ပြန်)ပြီးနောက် စေတသိကသုခ(စိတ် ကျေနပ်မှု)ဖြစ်ရခြင်းကို ရည်ရွယ်၍ ကောဓကို “မဓုရဂ္ဂဿ”ဟု ဆိုရသည်။
အက္ကောသဘာရဒွါဇဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ခန္တီဗလံ ဗလာနီကံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အက္ကောသံ၊ အက္ကောသဝတ္ထုဆယ်ပါးတို့ဖြင့် ဆဲ ရေးခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ဝဓဗန္ဓဉ္စ၊ လက်စသည်ဖြင့် ညှဉ်းဆဲပုတ်ခတ်ခြင်း, လက်ထိတ် စသည်ဖြင့် နှောင်ဖွဲ့ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ အဒုဋ္ဌော၊ ဒေါသသည် မဖျက်ဆီးအပ်သည်။ ဝါ၊ ဒေါသသည် ဖျက်ဆီးအပ်သော စိတ်မရှိသည်။ (အမျက်မထွက်သည်)။ (ဟုတွာ၊ ၍။) တိတိက္ခတိ၊ သည်းခံ၏။ ခန္တိဗလံ၊ သည်းခံခြင်းဟူသော စွမ်းအားရှိသော။ [ခန္တိ ဧဝ+ ဗလံ ဧတဿာတိ ခန္တီဗလော၊ ဆန်းကြောင့် န္တိ၌ ဣကို ဒီဃပြု။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၃၅၀။] ဗလာနီကံသည်းခံမှုစွမ်းအားဟူသော စစ်တပ်ရှိသော။၁ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၃၉၉)
အက္ကောသဘာရဒွါဇဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဗလာနီကံ။ ။ ဗလအရ ခန္တီ (သည်းခံခြင်း)စွမ်းအားတည်း၊ “ဗလန္တိ သမ္မာဇီဝနံ ဇီဝန္တိ ဧတေနာတိ ဗလံ(နီတိဓာတု, ၁၆၇)” ဟုပြု၊ အနီကသဒ္ဒါ “စစ်တပ်, စစ်တိုက်ခြင်း (စစ်ပွဲ)”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏၊ [ဝီလျံ န ှီ၌ အနက်၁၃မျိုးပြ၏၊] ထိုတွင် စစ်တပ်ကို ဟောရာ၌ “အနတိ အနေနာတိ အနီကံ-အသက်ရှင်ကြောင်းစစ်တပ်၊ [အန+ဤက၊-ထောမ။] အနတိ သဒ္ဒါ- ယတီတိ အနီကံ(ဝိဓာန်)၊ အနတိ ဘေရဝသဒ္ဒံ ကရောတီတိ အနီကံ(ပါမေ-၃၆၃)”ဟုပြု၊ စစ်တိုက် ခြင်းကို ဟောရာ၌ “န နီယတေ အပသာရီယတေ အသ္မာတိ အနီကံ-များသောအားဖြင့် သေခြင်း ကို မဆောင်ရာ, အသက်ကို စွန့်လွှတ်ရာစစ်ပွဲ၊[န+နီ+ကွိ၊ သမာသန္တက၊-ထောမ။]”ဟုပြု၊ ဤ၌ စစ်တပ်အနက်ဟောတည်း၊ စစ်တပ်ဟူရာ၌ ပကတိစစ်တပ်မဟုတ်၊ ခန္တီဗလတည်း၊ ခန္တီဗလ ရအောင် သဒိသူပစာရ, သို့မဟုတ် “အနီကံ ဝိယာတိ အနီကံ”ဟုကြံ၊ ထိုနောင် “ဗလံ+အနီကံ ယဿာတိ ဗလာနီကော”ဟု ဆက်တွဲပါ။
သမူဟအနက်။ ။ အနီကကို သမူဟ(အပေါင်း)အနက်ဟောယူ၍ “ဗလာနီကံ-သည်းခံ စွမ်းအား, များပြားသော အစုအပေါင်းရှိသော(မနိ၊၂၊၃၆၉)”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ထိုအလို “နီယတေ ပသာရီယတေတိ နီကံ-ဖြန်ကြဲအပ်သော အစိတ်အစိတ်၊ န+နီကံ အနီကံ-အစိတ် မဟုတ်သောအပေါင်း(သီဘာ၊၁၊၅၂၇၊ ကင်္ခါဘာ၊၂၊၁၆၂)”ဟုပြု။
ဓာန်-ဋီ-၃၈၁၊ ပါစိယော-၁၀၀။ ။ ထိုတို့၌ “အဏတိ ဘေရဝသဒ္ဒံ ကရောတီတိ အဏီကံ”ဟု ပြု၍ မုဒ္ဓဇဏဖြင့် ရှိ၏၊ ပါဠိတော်အဋ္ဌကထာဋီကာနှင့် သက္ကတအဘိဓာန်, ဝီလျံ ESDတို့ ၌ကား ဒန္တဇ(န)ဖြင့်သာ တွေ့ရသည်။
֍ * ၁၇-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ဒန္တံ အန္တိမသာရီရံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
အက္ကောဓနံ၊ အမျက်ထွက်လေ့မရှိသော။ ဝါ၊ အမျက်ဒေါသမရှိသော။ ဝတဝန္တံ၊ ဓုတင်အကျင့်ရှိသော။ သီလဝန္တံ၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလရှိသော။ အနုဿဒံ၊ ဝဋ်တိုးပွား ကြောင်း တဏှာမရှိသော။ (လွန်ကဲများပြားသော တဏှာမရှိသော)။၁ ဒန္တံ၊ ဣန္ဒြေ ၆-ပါးတို့ကို ဆုံးမပြီးသော။ အန္တိမသာရီရံ၊ အဆုံးစွန်၌ ဖြစ်သောကိုယ်ရှိသော။ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၀)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုပြီးပြီ။
၁။အနုဿဒံ။ ။ “ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနံ, ကိလေသဝဋ္ဋဿာပိ စ ဥဿဒေန ဥပစယေန ဥဿဒါ၊ ရာဂါဒယော(နေတ္တိ၊ဋီ၊၁၃၄)”ကို ကြည့်၍ “ဥဿာဒေတိ, ဥဿီဒတိ ဧတေဟိ ဝါတိ ဥဿဒါ-ဝဋ်တို့ကို တိုးပွားစေတတ်သော-ဝဋ်တိုးပွားကြောင်းဖြစ်သော ရာဂစသော တရားများ၊ [ဥ+သဒ+အ၊]”ဟု ပြုကာ “နတ္ထိ+ဥဿဒါ ယဿာတိ အနုဿဒေါ”ဟု ဆက်တွဲပါ။
ဥဿဒတရား၇ပါး။ ။ ဥဿဒသည် “ရာဂုဿဒ, ဒေါသုဿဒ, မောဟုဿဒ, မာနုဿဒ, ဒိဋ္ဌုဿဒ, ကိလေသုဿဒ, ကမ္မုဿဒ”ဟု ၇ပါးရှိ၏(မဟာနိ- ၅၅)၊ ရဟန္တာမှာ ဥဿဒတရား ၇ပါးလုံး မရှိသောကြောင့် (အက္ကောဓနံ၌ ဒေါသမရှိခြင်းကို ယူပြီးရကား) အနုဿဒံဖြင့် ဒေါသု- ဿဒမှ ကြွင်းသော ဥဿဒတေရား၆ပါးမရှိခြင်းကို ပါရိသေသနည်းအရ ယူနိုင်သည်၊ ထိုကြောင့် “အနုဿဒန္တိ ရာဂါဒိဥဿဒရဟိတံ(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈)”ဟု အာဒိဖြင့် ဖွင့်သည်၊ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “တဏှာဥဿဒါဘာဝေန”ဟု ဖွင့်ခြင်းမှာ ဥပလက္ခဏနည်းအရ ဖွင့်ခြင်းဖြစ်သည်။
֍ * ၁၈-ဥပ္ပလဝဏ္ဏာထေရီဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ယော န လိမ္ပတိ ကာမေသု, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ပေါက္ခရပတ္တေ၊ ပဒုမ္မာကြာရွက်၌။ ဝါရိ၊ ရေပေါက်သည်။ န လိမ္ပတိ ဣဝ၊ မလိမ်း ကျံမကပ်ငြိသကဲ့သို့လည်းကောင်း။ အာရဂ္ဂေ၊ အပ်ဖျား၌။ သာသပေါ၊ မုန်ညင်းစေ့သည်။ န လိမ္ပတိ ဣဝ၊ ကောင်း။ (ဧဝမေဝ၊ သာလျှင်။) ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ကာမေသု၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, နှစ်ဖြာသော ကာမတို့၌။ န လိမ္ပတိ၊ မလိမ်းကျံမကပ်ငြိ။ (တစ်နည်း) ကာမေသု၊ ဝတ္ထုအာရုံ, ကာမဂုဏ်တို့၌။ န လိမ္ပတိ၊ ကိလေသာကာမတို့ဖြင့် မလိမ်းကျံ မကပ်ငြိ။ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၁)
ဥပ္ပလဝဏ္ဏာထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
֍ * ၁၉-အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပန္နဘာရံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣဓေဝ၊ ဤဘဝ၌ပင်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဒုက္ခဿ၊ ခန္ဓာဒုက္ခ၏။ ခယံ၊ ကုန်ရာအရဟတ္တဖိုလ်ကို။ ပဇာနာတိ၊ အပြား အားဖြင့် သိ၏။ ဝါ၊ ရသောအားဖြင့် သိ၏။၁ ပန္နဘာရံ၊ ချထားအပ်ပြီးသော ခန္ဓာဝန်ရှိ သော။ [မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈အလို “ပန္နဘာရံ၊ ချထားအပ်ပြီးသော ခန္ဓာဝန်, ကိလေသာဝန်, အဘိ သင်္ခါရဝန်, ကာမဂုဏ် ဝန်ရှိသော“ဟုပေး။] ဝိသံယုတ္တံ၊ ယောဂလေးဖြာ, ကိလေသာကုန်စင်, မစပ်ယှဉ်သော။ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၂)
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၁။ဒုက္ခဿ ပဇာနာတိ ဣဓေဝ ခယန္တိ ဧတ္ထ အရဟတ္တဖလံ ဒုက္ခက္ခယောတိ အဓိပ္ပေတံ၊ ပဇာနာတီတိ အဓိဂမနဝသေန ဇာနာတိ၊-မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈။
֍ * ၂၀-ခေမာဘိက္ခုနိဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ဥတ္တမတ္ထမနုပတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဂမ္ဘီရပညံ၊ နက်နဲသော ခန္ဓာအစရှိသော အာရုံတို့၌ ဖြစ်သောပညာရှိသော။ မေဓာဝိံ၊ အဆီအနှစ် ပညာစစ်ရှိသော။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဿ၊ (ကောင်းဆိုးဘဝ, နိဗ္ဗာန်ရကြောင်း) လမ်းကောင်းလမ်းမှား, အစားအစား၌။ ကောဝိဒံ၊ ကျွမ်းကျင်သော။ ဥတ္တမတ္ထံ၊ မြတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်အကျိုးသို့။ ဝါ၊ အကျိုးတို့တွင် အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော အရဟတ္တဖိုလ်သို့။ အနုပ္ပတ္တံ၊ ရောက်ပြီးသော။ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၃)
ခေမာဘိက္ခုနီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၂၁-ပဗ္ဘာရဝါသီတိဿတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မာ တွံ ဝိသုဒ္ဓံ ဒူသေသိ, နိက္ခမ ပဝနာ တုဝံ။
(ဒေဝတေ၊ အို...နတ်!) မေ၊ ငါ၏။ ဝါသော၊ နေခြင်းသည်။ ဝတ၊ စင်စစ်။ ဝိသုဒ္ဓေါ၊ စင်ကြယ်၏။ တွံ၊ သည်။ နိမ္မလံ၊ ရာဂအစရှိသော အညစ်အကြေးမရှိသော။ တပဿိနံ၊ ကိလေသာတို့ကို လောင်မြိုက်တတ်သော အကျင့်ရှိသော။ ဝိသုဒ္ဓံ၊ စင်ကြယ် သော။ မံ၊ ငါ့ကို။ မာ ဒူသေသိ၊ မဖျက်ဆီးနှင့်။ တုဝံ၊ သင်သည်။ ပဝနာ၊ ကြီးစွာသော တောထဲမှ။ (တောအုပ်ကြီးထဲမှ)။၁ နိက္ခမ၊ ထွက်သွားလော။ (ဋ္ဌ-၂၉၅)
ပဗ္ဘာရဝါသီတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အနောကသာရိ’ မပ္ပိစ္ဆံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဂဟဋ္ဌေဟိ၊ အိမ်ရာတည်ထောင်, လူဝတ်ကြောင်တို့လည်းကောင်း။ အနာဂါရေဟိ စ၊ ရှင်ရဟန်းတို့လည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) ဥဘယံ (ဥဘယေဟိ)၊ ၂မျိုး သောပုဂ္ဂိုလ်တို့နှင့်။၂ အသံသဋ္ဌံ၊ မရောနှောသော။ (မြင်၊ ကြား၊ အပြော, သုံးဆောင် နှောဟု, ကိုယ်ရောထိဆက်, မရောယှက်သော)။ အနောကသာရိံ၊ ကာမဂုဏ်ငါးထပ်, အိမ်အရပ်ကို, မကပ်ရောက်မတွယ်တာသော။၃ အပ္ပိစ္ဆံ၊ အလိုတဏှာမရှိသော။ တံ၊ ကို။ အဟံ၊ သည်။ ဗြာဟ္မဏံ၊ ၍။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၄)
ပဗ္ဘာရဝါသီတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၁။ပဝနာ။ ။ ပဝဒ္ဓံ(ကြီးစွာသော) ဝနန္တိ အာဟ “ဝနသဏ္ဍော”တိ(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၃၅)၊ ပဝုဒ္ဓံ ဝနံ ပဝနံ၊ တသ္မိံ ပဝနေ၊ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော(သာရတ္ထ၊၁၊၁၉၆)၊ ပဝနန္တိ ပကာရေန ဝနံ ပတ္ထဋံ ဝိတ္ထိဏ္ဏံ ဂဟနဘူတန္တိ ပဝနံ(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၇)။၂။ဥဘယံ။ ။ “ဥဘယေဟိပိ”ဟူသော အဖွင့်အရ တတိယာအနက်၌ ပထမာဝိဘတ် သက်၊ (တစ်နည်း)ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ, ဝစနဝိပလ္လာသဟုကြံ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၃၃)၊ “ဥဘော+အံသာ အဿာတိ ဥဘယံ၊[ဥဘ+အယ၊-မောဂ်-၄, ၄၉၊ နိဒီ-၃၃၃၊] ဥဘော+အဝယဝါ ယဿာတိ ဥဘယံ(ထောမ)”ဟုပြု။
၃။အနောကသာရိံ။ ။ “အနောကသာရိန္တိ ဩကံ ဝုစ္စတိ ပဉ္စကာမဂုဏာလယော၊ တံ အနလ္လီယမာနံ(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉)၊ ဩကံ အသရန္တေန အနောကသာရီ(သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၉)”ကို ကြည့်၍ “ဩကံ+န သရတီတိ အနောကသာရီ”ဟုပြု။ [န+ဩကသာရီ၊ အယုတ္တတ္ထသမာသ်၊ ဩကသဒ္ဒါ နေရာအိမ်ဟော၊ သရဓာတ် ဂတိအနက်။]
ယုတ္တတ္ထသမာသ်။ ။ “အဝတိ ဧတ္ထ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ဩကံ၊[အဝ+ဏွု၊ အဝကို ဩပြု၊] ဩကေ သရတိ ပဝတ္တတီတိ ဩကသာရီ(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၀၉)၊ န+ဩကသာရီ အနောကသာရီ (ကာမဂုဏ်ငါးထပ်, အိမ်အရပ်၌, မဖြစ်တတ်သူ)”ဟုပြုလျှင် ယုတ္တတ္ထသမာသ်တည်း။
֍ * ၂၂-အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော န ဟန္တိ န ဃာတေတိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ တသေသု၊ တဏှာစွဲကပ်, ထိတ်လန့်တတ်ကုန် သော။ ဘူတေသု၊ ပုထုဇဉ်သေက္ခပုဂ္ဂိုလ်တို့၌လည်းကောင်း။ ထာဝရေသု၊ တဏှာကင်း ဆိတ်, မထိတ်မလန့် တည်တံ့ခိုင်မြဲကုန်သော။ ဘူတေသု စ၊ ရဟန္တာတို့၌လည်ကောင်း။ ဒဏ္ဍံ၊ ဒဏ်ကို။ (ဒုတ်စသောလက်နက်ကို။) နိဓာယ၊ ချထား၍။ (ကိဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ယောက် ကို။) န ဟန္တိ (န ဟနတိ)၊ ကိုယ်တိုင် မညှင်းဆဲမသတ်ဖြတ်။ (အညေ၊ အခြားသူတို့ကို။) န ဃာတေတိ၊ မညှင်းဆဲ မသတ်ဖြတ်စေ။ တံ၊ ကို။ ပေ။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၅)
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု ဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
֍ * ၂၃-သာမဏေရာနံ ဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
သာဒါနေသု အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဝိရုဒ္ဓေသု၊ ဆန့်ကျင်ရန်မူ, လောကီလူတို့၌။ အဝိရုဒ္ဓံ၊ ဒေါသကင်းစင်, မဆန့် ကျင်သော။ အတ္တဒဏ္ဍေသု၊ စွဲကိုင်အပ်ငြား, တုတ်ဓားလက်နက်ရှိသူတို့၌။ နိဗ္ဗုတံ၊ လက်နက်ကိုသိမ်း, ကိလေသာငြိမ်းပြီးသော။၁ သာဒါနေသု၊ ငါငါ့ဥစ္စာ, တွယ်တာစွဲငြိ, တဏှာဒိဋ္ဌိရှိသူတို့၌။ အနာဒါနံ၊ ငါငါ့ဥစ္စာ, တွယ်တာစွဲငြိ, တဏှာဒိဋ္ဌိမရှိသော။ တံ၊ ကို။ ပေ။ ဗြူမိ၊ ၏။ (ပါ-၄၀၆)
သာမဏေရာနံ ဝတ္ထု ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အတ္တဒဏ္ဍေသူတိ ဂဟိတဒဏ္ဍေသု၊ [အာဒီယတေတိ အတ္တော၊(အာ+ဒါ+တ၊) အတ္တော+ဒဏ္ဍော ယေဟီတိ အတ္တဒဏ္ဍာ၊] နိဗ္ဗုတန္တိ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတံ၊-မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉။
֍ * ၂၄-မဟာပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သာသပေါရိဝ အာရဂ္ဂါ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ရာဂေါ စ၊ ရာဂကိုလည်းကောင်း။ ဒေါသော စ၊ ဒေါသကိုလည်းကောင်း။ မာနော စ၊ မာနကိုလည်းကောင်း။ မက္ခော စ၊ ကျေးဇူးချေ ဖျက်, အမျက်ဒေါသစိတ်ကိုလည်းကောင်း။ အာရဂ္ဂါ၊ အပ်ဖျားမှ။ သာသပေါ ဣဝ၊ မုန်ညင်းစေ့ကိုကဲ့သို့။၂ ပါတိတော၊ ကျစေအပ်ပြီ။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၀၇)
မဟာပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။သာသပေါ အာရဂ္ဂါ။ ။ သာသီယန္တိ ဧတေနာတိ သာသပေါ၊ [သာသ+အပ၊-မောဂ် ၇, ၁၁၈)၊ သတ္တေ သာသတိ ဟိံသတီတိ သာသော၊ သာသံ(ပန်းနာရင်ကြပ်ရောဂါကို) ပါလေတီတိ သာသပေါ၊ [သာသ+ပါ+အ၊-ဂဠုန်ပျံ-၃၅။] သရတီတိ သာသပေါ၊[သရ+အပ၊ သ-လာ၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ၊] အရဏံ အာရာ၊[အရ+ဏ၊-မောဂ်ပံ-၅, ၄၉။] အရတိ သီဃံ ဝိဇ္ဈမာနာ ဂစ္ဆတီတိ အာရာ၊ အဇတိ ဂစ္ဆတိ သေဋ္ဌဘာဝန္တိ အဂ္ဂေါ၊ [အဇ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၆၉၆။] အာရာယ+အဂ္ဂေါ အာရဂ္ဂေါ။ ဂဠုန်ပျံ- ၃၅၌ “အရတိ ပဝတ္တတီတိ အာရော၊ အဂတိ အာဒိပရိယောသာနေ သဘာဝေန ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အဂ္ဂေါ၊ [အဂ+ဂ၊] အာရဿ+အဂ္ဂေါ အာရဂ္ဂေါ”ဟု ဆို၏၊ ပါဠိသက္ကတအဘိဓာန်တို့၌ ဣတ္ထိ လိင်အာရာသာ ရှိ၏။
֍ * ၂၅-ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
ယာယ နာဘိသဇေ ကိဉ္စိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယာယ၊ အကြင်စကားဖြင့်။ ကိဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ယောက်ကို။ န အဘိသဇေ၊ စိတ် ဆိုးစေသောအားဖြင့်, မငြိကပ်စေရာ။၁ အကက္ကသံ၊ မကြမ်းတမ်းသော။ ဝိညာပနိံ၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို သိစေနိုင်သော။ သစ္စံ၊ မှန်ကန်သော။ (တံ) ဂိရံ၊ ထိုစကားကို။ ဥဒီရယေ၊ ပြောဆိုရာ၏။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၀၈)
ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၁။အဘိသဇေ။ ။ “န လဂ္ဂါပေယျ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “သဇ သင်္ဂေ(နီတိဓာတု-၂၄၄)”အလို အဘိပုဗ္ဗ သဇဓာတ်, သင်္ဂ(ငြိကပ်ခြင်း)အနက်, ကာရိတ်ကျေ, ဧယျဝိဘတ်တည်း၊ ဓာတွတ္ထကား သက္ကတ၌ “သÂဇ”ဟု ရိဆွဲရေဖဖြင့် ဆိုသောကြောင့် သံယုဂ်သဇ္ဇဓာတ်ဖြင့် ရှိစေလို၏၊ မ၊၂၊၄၁၀၌ “နာဘိသဇ္ဇေ”ဟုပင် ရှိ၏၊ ဆန်းကြောင့် ဇ္ဇ၌ဇ်တစ်လုံးကျေသည်ဟုသော်လည်းကြံ၊ မ. ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉အလို အဘိသဇေ, ဥဒီရယေတို့၌ တိဝိဘတ်ယူ၍ “ယာယ-ဖြင့်၊ ကိဉ္စိ-ကို၊ န အဘိသဇေ (အဘိသဇ္ဇေ)-မငြိကပ်၊...တံ ဂိရံ-ကို၊ ဥဒီရယေ-ပြောဆို၏”ဟု ပေး။
֍ * ၂၆-အညတရတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
လောကေ အဒိန္နံ နာဒိယတိ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣဓ လောကေ၊ ဤလောက၌။ ဒီဃံ ဝါ၊ ရှည် သည်မူလည်းဖြစ်သော။ ရဿံ ဝါ၊ တိုသည်မူလည်းဖြစ်သော။ အဏုံ ဝါ၊ ငယ်သည်မူ လည်းဖြစ်သော။ ထူလံ ဝါ၊ ကြီးသည်မူလည်းဖြစ်သော။ သုဘံ ဝါ၊ ကောင်းသည်မူလည်း ဖြစ်သော။ အသုဘံ ဝါ၊ မကောင်းသည်မူလည်းဖြစ်သော။ အဒိန္နံ၊ သူတစ်ပါးတို့ မပေး အပ်သောဥစ္စာကို။ န အာဒိယတိ၊ မယူ။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၀၉)
အညတရတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
֍ * ၂၇-သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နိရာသာသံ ဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
အသ္မိံ လောကေ၊ ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ လောကေ စ၊ နောက် လောက၌လည်းကောင်း။ ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ အာသာ၊ တဏှာတို့သည်။၁ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ မရှိကုန်။ နိရာသာသံ၊ တဏှာမရှိသော။ ဝိသံယုတ္တံ၊ ကိလေသာကုန်စင်, မစပ် ယှဉ်သော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၀)
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အာသာ။ ။ အသ္နုတေတိ အာသာ-အာရုံတို့သို့ ပျံ့နှံ့တတ်သောတဏှာ၊ [အသ (သွာ)+ဗျာပနတ္ထ+ဏ၊] (တစ်နည်း) အသတိ (အသ္နာတိ) ဘက္ခတီတိ အာသာ-အာရုံတို့ကို ခံစားတတ်သောတဏှာ၊ [အသ(ဘူ-ကိ)+အဒနတ္ထ+ဏ၊-အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၇၊ မူလဋီ၊၁၊၁၆၈။] (တစ်နည်း) အာ သမန္တတော အသ္နုတေတိ အာသာ-ထက်ဝန်းကျင် ပျံ့နှံ့တတ်သောတဏှာ၊ [အာ+အသ+အ၊-ထောမ။] (တစ်နည်း) ဣစ္ဆတိ ဧတာယာတိ အာသာ-လိုချင်တပ်မက်ကြောင်း တဏှာ၊ [ဣသု+ အာ၊ ဣကို အာပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၁၆၂။]
֍ * ၂၈-မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အမတောဂဓ’မနုပ္ပတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ အာလယာ၊ အဖန်ဖန်ငြိကပ်တတ်သော တဏှာတို့သည်။ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ မရှိကုန်။ (ယော၊ သည်။) အညာယ၊ ဝတ္ထုရှစ်ဖြာ, ဟုတ်မှန်စွာ သိ၍။ [“အညာယ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မ, သံဃသိက္ခာ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တ, ထိုနှစ်ဝနှင့်, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်, ရှစ်ရပ် ကြောင်းရာ, ဟုတ်မှန်စွာသိ၍”ဟု အကျယ်ပေး။]၂ အကထံကထီ၊ အဘယ်သို့ ဖြစ်ပါလိမ့် မည်နည်းဟု ပြောဆိုကြောင်းဝိစိကိစ္ဆာမရှိသည်။ ဝါ၊ သို့လော သို့လောဟုဖြစ်သော ဝိစိကိစ္ဆာမရှိသည်။၁ (ဟောတိ၊ ၏။) အမတောဂဓံ၊ နိဗ္ဗာန်သို့ သက်ဝင်လျက်။၂ အနုပ္ပတ္တံ၊ ရောက်သော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၁)
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။အညာယ။ ။ “အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုတွင် အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိဟူ သည် “ဗုဒ္ဓ(သတ္ထု), ဓမ္မ, သံဃ, သိက္ခာ, ပုဗ္ဗန္တ, အပရန္တ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တ, ဣဒပစ္စယတာပဋိစ္စ- သမုပ္ပန္န”တို့တည်း(အဘိ၊၁၊၂၀၈)။
တွာအနက်။ ။ “ကရိုဏ်းသမ္ပဒါ, ပုဗ္ဗာပရ, သမာနနှင့်, လက္ခဏဟိတ်ပါ, နက်သတ္တာ, ထွန်းလာတွာပစ္စည်း(ရွှေ-၁၆၁)”ဟူသော တွာပစ္စည်း၏ အနက်၇မျိုးတို့တွင် သိခြင်းနှင့် ဝိစိကိစ္ဆာ မရှိခြင်းသည် တစ်ပြိုင်တည်းဖြစ်သောကြောင့် ကရိုဏ်းအနက်နှင့် သမာနကာလကြိယာဝိသေ သနအနက်ယူ၍ “အညာယ-၍၊ ဝါ-သိခြင်းဖြင့်”ဟု ပေးနိုင်သည်။
လက္ခဏ, ဟိတ်။ ။ လက္ခဏအနက်လည်း ရနိုင်သည်၊ “လက္ခဏပုဒ်, ထုတ်၍အရာ, ရှိသည်မှာ, များစွာဟိတ်လည်း ဝင်သတည်း(ဘုရားကြီး-၆၆)”နှင့်အညီ လက္ခဏအနက်ရလျှင် ဟိတ်အနက်လည်း ရ၏၊ ဟိတ်အနက်ပေးရာ၌ ကတ္တားကို ဆဋ္ဌီအနက်ပေးရ၏၊ နောက်ကြိယာနှင့် ကတ္တားကွဲသဖြင့် “တုနတွာနတွာ ဝါ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာပစ္စည်းသက်ရသည်(ဝိဗော၊၂၆၀၊ သပြေ၊၃၊၉၃)၊ “ယော-၏၊ ဝါ-သည်၊ အညာယ-သိလသော်၊ ဝါ-သိခြင်းကြောင့်”ဟုပေး။
၁။အကထံကထီ။ ။ ကထီယတိ ဧတာယာတိ ကထာ၊ ကထံ ဣတိ+ပဝတ္တာ+ကထာ ကထံကထာ-အဘယ်သို့ပါလိမ့်ဟူ၍ဖြစ်သော ပြောဆိုကြောင်း ဝိစိကိစ္ဆာ(သီဘာ၊၃၊၁၃၄)၊ (တစ်နည်း) “ကထမိဒံ ကထမိဒ”န္တိ ပဝတ္တတီတိ ကထံကထာ-ဤတရားသည် ဘယ်လိုပါလိမ့်, ဤတရားသည် ဘယ်လိုပါလိမ့်ဟု ဖြစ်တတ်သော ဝိစိကိစ္ဆာ၊ [ကထံ ကထံ+အ၊-သီဋီသစ်၊၂၊၁၂၇။] (တစ်နည်း) “ကထမိဒ”န္တိ ကထယတိ ယာယာတိ ကထံကထာ-ဤသည်ကား အဘယ် နည်းဟု ပြောဆိုကြောင်း ဝိစိကိစ္ဆာ၊ [ကထံ+ကထ+အ၊-ဓာန်-ဋီ-၁၇၀။] ကထံကထာ+ယဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီ၊ န+ကထံကထီ အကထံကထီ။
၂။အမတောဂဓံ။ ။ ဤနေရာ၌ အမတောဂဓပုဒ်သည် “(၁) နိဗ္ဗာန်သို့ သက်ဝင်သည် (၂) နိဗ္ဗာန်သို့ သက်ဝင်တတ်သော အရိယာမဂ် (၃)နိဗ္ဗာန်၏အတွင်း (၄)နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော ထောက်တည်ရာကမ်း”ဟု အနက် ၄မျိုးဖြစ်နိုင်သည်။
(၁)နံပါတ်အနက်။ ။ ဤအနက်သည် “အမတံ နိဗ္ဗာနံ ဩဂါဟေတွာ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”ဟူသော အဖွင့်နှင့် ညီ၏၊ “နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁)၊ အဝဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ (အဝဂါဟတီ)တိ ဩဂဓော၊ [အဝ+ဂမု+တ၊ အဝကို ဩပြု, တကိုဓပြု၊-နိသာ-၄၅၈၊ သီဘာ၊၂၊၄၂၀၊ ဝိဓာန်။] အမတံ+ဩဂဓော အမတောဂဓော”ဟုပြု၊ “ဩဂါဟေတွာ”ဟု တွာ ပစ္စည်းဖြင့် ဖွင့်သဖြင့် ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဒုတိယာသက်၊ အထက်၌ ဤအတိုင်းပေးသည်။
(၂)နံပါတ်အနက်။ ။ ဤအနက်သည် “နိဗ္ဗာနောဂဓောတိ ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၆၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၆၀)”ဟူသော အဖွင့်နှင့် ညီ၏၊ “အမတောဂဓံ-နိဗ္ဗာန်သို့ သက်ဝင် တတ်သော အရိယာမဂ်သို့၊ အနုပ္ပတ္တံ-ရောက်ပြီးသော”ဟုပေး၊ ရှေ့နည်းအတိုင်း ဝိဂြိုဟ်ပြုပါ။
(၃) နံပါတ်အနက် ။ ။ ဤအနက်သည် “အမတောဂဓန္တိ အမတဗ္ဘန္တရံ၊ အနုပ္ပတ္တန္တိ အနုပဝိဋ္ဌံ(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉)၊ နိဗ္ဗာနဿ အန္တော(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၆၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၆၀)”ဟူသော အဖွင့်များ နှင့် ညီ၏၊ “အမတဿ+ဩဂဓော (အန္တော) အမတောဂဓော”ဟု ပြု၍ “အမတောဂဓံ-နိဗ္ဗာန်၏ အတွင်းသို့၊ အနုပ္ပတ္တံ-ဝင်ရောက်သော”ဟုပေး။
(၄)နံပါတ်အနက်။ ။ ဤအနက်သည် “နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ၊ သစ္ဆိကိရိယာယ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတန္တိ ဩဂဓံ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁)၊ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဩဂဓံ ပတိဋ္ဌံ ပါရံ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၆၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၆၀)”ဟူသော အဖွင့်များနှင့် ညီ၏၊ “အမတသင်္ခါတော '+ဩဂဓော အမတောဂဓော”ဟုပြု၍ “အမတောဂဓံ-နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော ထောက်တည်ရာကမ်း သို့၊ အနုပ္ပတ္တံ-ရောက်သော”ဟု ပေး။ [အမတောဂဓံပုဒ်နှင့် နိဗ္ဗာနောဂဓံပုဒ်သည် အတူတူပင် ဖြစ်ရကား အမတောဂဓံ၌ နိဗ္ဗာနောဂဓံပုဒ်၏ အဖွင့်အတိုင်း ရနိုင်၏။]
֍ * ၂၉-ရေဝတတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
အသောကံ ဝိရဇံ သုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣဓ၊ ဤလောက၌။ ပုညဉ္စ၊ ကောင်းမှုလည်းကောင်း။ ပါပဉ္စ၊ မကောင်းမှုလည်းကောင်း။ (ဣတိ၊ ဤသို့။) ဥဘော၊ နှစ်မျိုးလုံးတို့ကို။ (ဆဍ္ဍေတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။) သင်္ဂံ၊ ရာဂဒေါသ, အစရှိခုနစ်သွယ်, ငြိတွယ်တတ်သော တရားကို။ ဥပစ္စဂါ၊ လွန်မြောက်ပြီ။ အသောကံ၊ သောကမရှိသော။ ဝိရဇံ၊ ကင်းသော ရာဂစသော မြူရှိသော။ ဝါ၊ ရာဂစသောမြူကင်းသော။ သုဒ္ဓံ၊ ကိလေသာကင်းသဖြင့် သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော။ တံ၊ ပေ။ ဗြူမိ။ [ဓမ္မဂါနိ-၂-၉၈၌ ရေးခဲ့ပြီ။] (ပါ-၄၁၂)
ရေဝတတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃၀-စန္ဒာဘတ္ထေရဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဝိမလံ၊ ကင်းသော အညစ်အကြေးရှိသော။ ဝါ၊ ဆီးနှင်း မြူ တိမ်, သူရိန်မီးခိုး, ညစ်မျိုးငါးဝ, ကင်းစင်ပသော။ စန္ဒံ ဣဝ၊ လကဲ့သို့။ သုဒ္ဓံ၊ ကိလေသာကင်းသဖြင့် သန့် ရှင်းစင်ကြယ်သော။ ဝိပ္ပသန္နံ၊ အထူးသဖြင့် ကြည်လင်သောစိတ်ရှိသော။ အနာဝိလံ၊ ကိလေသာဟု, နောက်ကျုမှုမရှိသော။ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏံ၊ ဘဝ၃-ပါးတို့၌ ကုန်ပြီးသော တဏှာရှိသော။၁ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၃)
စန္ဒာဘတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏံ။ ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘေဝ သတ္တာ ဧတာယ နန္ဒန္တိ, သယံ ဝါ နန္ဒတီ တိ နန္ဒီ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၅)၊ ဘဝေသု+ပရိက္ခီဏာ ဘဝပရိက္ခီဏာ(ဘဝ၃ပါးတို့၌ ကုန်ပြီးသော တဏှာ)၊ နန္ဒီ+ဘဝပရိက္ခီဏာ ယဿာတိ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏော-ဘဝ၃ပါးတို့၌ ကုန်ပြီးသော တဏှာ ရှိသူ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ (တစ်နည်း) နန္ဒီ စ+ဘဝေါ စ နန္ဒီဘဝေါ၊ နန္ဒီဘဝေါ+ပရိက္ခီဏော ယဿာတိ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏော-ကုန်ပြီးသောတဏှာ, ဘဝရှိသူ(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉)၊ (တစ်နည်း) ဘဝေသု+နန္ဒီ နန္ဒီဘဝေါ-ဘဝတို့၌ နှစ်သက်တတ်သော ဗလဝတဏှာ၊ [ဘဝနှင့် နန္ဒီကို ရှေ့နောက်ပြန်၊] ပရိ သမန္တတော+ခီဏော ပရိက္ခီဏော၊ နန္ဒီဘဝေါ+ပရိက္ခီဏော ယဿာတိ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏောထက်ဝန်းကျင် ကုန်ပြီးသော ဘဝတို့၌ နှစ်သက်တတ်သော ဗလဝတဏှာရှိသူ(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂)။
֍ * ၃၁-သီလဝလိတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ဈာယီ, အနေဇော အကထံကထီ၊
အနုပါဒါယ နိဗ္ဗုတော, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ရဟန်းသည်။ ဣမံ ပလိပထံ၊ ဤရာဂတည်းဟူသော ရွှံ့ညွန် ဗွက်ခရီးကိုလည်းကောင်း။၁ ဣမံ ဒုဂ္ဂံ၊ ဤကိလေသာဆို, ခရီးခဲကိုလည်းကောင်း။ ဣမံ သံသာရံ၊ ဤသံသရာဝဋ်ကိုလည်းကောင်း။ ဣမံ မောဟံ၊ ဤမောဟကိုလည်းကောင်း။ အစ္စဂါ၊ လွန်မြောက်ပြီ။ တိဏ္ဏော၊ ဩဃလေးအင် ရေအယဉ်ကို ကူးမြောက်ပြီးသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ပါရင်္ဂတော၊ နိဗ္ဗာန်ကမ်းတစ်ဖက်သို့, လှမ်းတက်ဆိုက်ရောက်ပြီ။ ဈာယီ၊ ဈာန်နှစ်ပါးဖြင့် ရှုပွားလေ့ရှိ၏။ အနေဇော၊ တုန်လှုပ်တတ်သော တဏှာမရှိ။ အကထံကထီ၊ အဘယ်သို့ ဖြစ်ပါလိမ့်မည်နည်းဟု ပြောဆိုကြောင်း ဝိစိကိစ္ဆာမရှိ။ ဝါ၊ သို့လော သို့လောဟုဖြစ်သော ဝိစိကိစ္ဆာမရှိ။ အနုပါဒါယ၊ တဏှာဒိဋ္ဌိတို့ဖြင့် မစွဲလန်းမူ၍။ နိဗ္ဗုတော၊ ကိလေသာခပ်သိမ်း ချုပ်ငြိမ်းလေပြီ။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၄)
သီဝလိတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ပလိပထံ။ ။ “ပလိပထန္တိ ကာမကလလမဂ္ဂံ(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၃)”ကို ကြည့်၍ ပရိကို ဝဇ္ဇနအနက်, ပထကို မဂ္ဂ၏ပရိယာယ်ယူကာ “ဥပ္ပန္နကိစ္စာကိစ္စေဟိ ဇနေဟိ ပထိယတိ ဂစ္ဆိယတီတိ ပထော(နီတိဓာတု-၇၃)၊ ပထတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ, ပထတိ ယာတိ အနေနာတိ ဝါ ပထော(ဓာန်-ဋီ-၁၉၀၊ သူစိ)၊ ပရိဝဇ္ဇိတော+ပထော ပရိပထော-ရှောင်အပ်သော ရွှံ့ညွန်ဗွက်ခရီး၊ [ပရိ+ပထ၊ ရကို လ-ပြု၊] (တစ်နည်း) ပရိဝဇ္ဇေတွာ ပထီယတိ ဂစ္ဆီယတီတိ ပလိပထော-ရှောင်၍ သွားအပ် သော ရွှံ့ညွန်ဗွက်ခရီး၊ [ပရိ+ပထ+အ၊]”ဟုကြံ၊ ထိုနောင် ရာဂကိုရအောင် “ပရိပထော ဝိယာတိ ပရိပထော”ဟု ပြု၊ သို့မဟုတ် သဒိသူပစာရကြံ။ [ထောမနိဓိလာ ပရိပန္တကကို နည်းမှီသည်။]
မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၉။ ။ ထို၌ “ပလိပထံ, ဒုဂ္ဂံ, သံသာရံ, မောဟံ”တို့အရ အဝိဇ္ဇာကို ယူ၏၊ ထိုအလို “ပလိပထံ-ချွတ်လွဲစေတတ်သော၊ ဒုဂ္ဂံ-ခဲယဉ်းသဖြင့် သွားအပ်သော၊ သံသာရံ-အဖန်ဖန် ကျင်လည်စေတတ်သော၊ မောဟံ-တွေဝေတတ်သော၊ ဣမံ (အဝိဇ္ဇံ)-ဤအဝိဇ္ဇာကို၊ အစ္စဂါပြီ”ဟုပေး။
֍ * ၃၂-သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
တုဝမ္ပိ ဒဟရော မမ, အဟမ္ပိ ဒဟရာ တဝ၊
ဥဘောပိ ပဗ္ဗဇိဿာမ, ဇိဏ္ဏာ ဒဏ္ဍပရာယဏာ။
အလတ္တကကတာပါဒါ၊ ချိပ်ရည်ဖြင့် ဆိုးမှုပြုအပ်သော ခြေထောက်အစုံရှိ သော။၁ ပါဒုကာ၊ ရွှေခြေနင်းတို့ကို။ အရုယှ၊ စီး၍။ (ဌိတာ၊ ရပ်နေသော။) ဝေသိယာပြည့်တန်ဆာမသည်။ တုဝမ္ပိ၊ အရှင်ဘုရားသည်လည်း။ မမ၊ တပည့်တော်ဖို့။ ဝါ၊ အတွက်။ ဒဟရော၊ ငယ်ပါသေး၏။ အဟမ္ပိ၊ တပည့်တော်သည်လည်း။ တဝ၊ အရှင်ဘုရားဖို့။ ဝါ၊ အတွက်။ ဒဟရာ၊ ငယ်ပါသေး၏။ ဥဘောပိ၊ နှစ်ယောက်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ (မယံ၊ တပည့်တော်တို့သည်။) ဇိဏ္ဏာ၊ အိုကုန်သည်။ ဒဏ္ဍပရာယဏာ၊ တောင်ဝှေးကိုင်ဆောင် ခြင်းလျှင် အလွန်အကဲရှိသော သွားခြင်းရှိကုန်သည်။ ဝါ၊ အလွန်အကဲ သွားကြောင်း တောင်ဝှေးရှိကုန်သည်။ (တောင်ဝှေးပါမှ သွားနိုင်ကုန်သည်)။၂ (သမာနာ၊ ဖြစ်ကုန်လသော်။) ပဗ္ဗဇိဿာမ၊ ရဟန်းပြုကြပါစို့။ (ဣတိ၊ ဤသို့ပြောပြီ)။ (ဋ္ဌ-၂၉၆)
၁။အလတ္တကကတာပါဒါ။ ။ အာ ဘုသော+ရတ္တံ+ကရောတီတိ အလတ္တကော၊ [အာ+ ရတ္တ+ကရ+ကွိ၊ အာကို ရဿ, ရကို လပြု၊] အလတ္တကေန+ကတာ+ပါဒါ ယာယာတိ အလတ္တကကတာပါဒါ၊ “အလတ္တကကတပါဒါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် တ၌ ဒီဃပြု၊ ဤအလို သမာသ် ပုဒ်တည်း၊ “အလတ္တကကတာ+ပါဒါ”ဟု ဝါကျယူ၍ “ (တဿာ-ထိုပြည့်တန်ဆာမ၏၊) ပါဒါခြေတို့သည်၊ အလတ္တကကတာ-ချိပ်ရည်ဖြင့် ဆိုးမှုပြုအပ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)”ဟုလည်း ပေးနိုင် သည်။ (ထေရဋ္ဌ၊၂၊၁၂၄)
ဓမ္မယော-၉၄။ ။ ထိုကျမ်းအလို “အလတ္တကကတာပါဒါ-သော၊ ဝေသိယာ-သည်၊ ပါဒုကာ-ကို၊အရုယှ-၍၊ (ဧဝံ-သို့၊ ဝဒတိ-ပြော၏၊ ကိံ-အဘယ်သို့ ပြောသနည်း၊) တုဝမ္ပိ-သည်လည်း၊ ဒဟရော-ငယ်သေးသည်၊(အသိ-ဖြစ်ပါ၏၊) မမ-၏၊ (သာမိဘာဝါယ-လင့်အဖြစ်အကျိုးငှာ၊ အလံသင့်ပါ၏၊) အဟမ္ပိ-သည်လည်း၊ ဒဟရာ-ငယ်သေးသည်၊ (အမှိ-၏၊) တဝ-၏၊ (ဘရိယဘာဝါယ- မယားအဖြစ်အကျိုးငှာ၊ အလံ-၏၊)”ဟုပေး၊ အထက်၌ ထေရ.ဋ္ဌကို ကြည့်၍ ပေးခဲ့သည်။
၂။ဒဏ္ဍပရာယဏာ။ ။ ဒဏ္ဍပရံ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏပရံ အယနံ ဂမနံ ဧတေသန္တိ ဒဏ္ဍ- ပရာယဏာ၊ [ဒဏ္ဍပရ+အယန၊ န-ကို ဏပြု၊ ဒဏ္ဍဿ+ဂဟဏံ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ၊ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ+ပရံ ဧတဿာတိ ဒဏ္ဍပရံ၊ ဂဟဏပုဒ်ကျေသည်၊] ဒဏ္ဍော ဝါ ပရံ အာယနံ ဂမနကာရဏံ ဧတေသန္တိ ဒဏ္ဍပရာယဏာ၊ [ဒဏ္ဍ+ပရ+အာယန၊ အယတိ ဧတေနာတိ အာယနံ၊]-ဒီ၊ဋီ၊၂၊၄၅။
သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ကာမဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣဓ၊ ဤလောက၌။ ကာမေ၊ ဝတ္ထုကိလေသာ, နှစ်ဖြာသော ကာမတို့ကို။ ပဟန္တွာန၊ ပယ်၍။ အနာဂါရော၊ အိမ်မရှိသည်။ ဝါ၊ အိမ်ရာ ထောင်ခြင်းမရှိသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ပရိဗ္ဗဇေ၊ ရှင်ရဟန်းအဖြစ်သို့ ကပ်ရောက်၏။ ဝါ၊ ရှင်ရဟန်းပြု၏။ ကာမဘဝပရိက္ခီဏံ၊ ကုန်ပြီးသော ကာမ, ဘဝရှိသော။ (ကာမနှင့် ဘဝ ကုန်ပြီးသော)။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၅)
သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဝါတမိဂံ ဂဟနနိဿိတံ, ဝသမာနေသိ ရသေဟိ သဉ္ဇယော။
ရသေဟိ၊ ရသာရုံတို့အောက်။ ဝါ၊ ရသာရုံ၌ တပ်မက်စွဲလန်းမှုတဏှာတို့ အောက်။ ပါပိယော၊ အထူးသဖြင့် ယုတ်ညံ့သောတရားသည်။ ဝါ၊ သာ၍ ယုတ်ညံ့သော တရားသည်။ နတ္ထိ ကိရ၊ မရှိဘူးတဲ့။ [ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၄။] အာဝါသေဟိ ဝါ၊ အိမ်စသော အဆောက်အဥုးတို့အောက်လည်း။ ဝါ၊ အိမ်စသော အဆောက်အဥုးတို့၌ လိုချင်မက်မောခြင်းတို့အောက်လည်းကောင်း။ သန္ထဝေဟိ ဝါ၊ မိတ်ဖွဲ့ပေါင်းသင်းခြင်းတို့အောက်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ မိတ်ဖွဲ့ပေါင်းသင်းခြင်းတို့၌ စွဲ မက်ခြင်းတို့အောက်လည်းကောင်း။ (ရသာ၊ တို့သည်။ ပါပိယာ) ကိရ၊ အထူးသဖြင့် ယုတ်ညံ့ကုန်သတဲ့။ ဝါ၊ သာ၍ယုတ်ညံ့ကုန်သတဲ့။ သဉ္ဇယော၊ သဉ္ဇယမည်သော ဥယျာဉ် စောင့်သည်။ ရသေဟိ၊ ပျားရည်တို့ဖြင့်။ ဂဟနနိဿိတံ၊ တောချုံအရပ်ကို မှီသော။ ဝါတမိဂံ၊ သမင်ပျံကို။ [ဂမနေန ဝါတသမော+မိဂေါ ဝါတမိဂေါ (ဓာန်-ဋီ-၆၀၈)။ ဝါတာနုဂေါ+မိဂေါ ဝါတမိဂေါ (ထောမ)။ ဝါတာဘိမုခဂါမီ+မိဂေါ ဝါတမိဂေါ (ကပ္ပဒ္ဒုမ)။] ဝသံ၊ မိမိအလိုသို့။ အာနေသိ၊ ဆောင်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၉၇)
သုန္ဒရသမုဒ္ဒတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃၃-ဇဋိလတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ သည်။ ဣဓ၊ ဤလောက၌။ တဏှံ၊ (ဒွါရခြောက်ပါး၌ဖြစ်သော) တဏှာ မာနကို။၁ ပဟန္တွာန၊ ၍။ အနာဂါရော၊ သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ပရိဗ္ဗဇေ၊ ၏။ တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ၊ ကုန်ပြီးသော တဏှာနှင့် ဘဝရှိသော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၆)
ဇဋိလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ တဏှံ။ ။ တသတိ သယံ ပရိတဿတိ, တသန္တိ ဝါ ဧတာယာတိ တဏှာ၊ ထိုနောင် “တဏှံ ဝါ မာနံ ဝါ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “တဏှာ စ+မာနော စ တဏှာ”ဟု ဝိရူပေကသေသ်ကြံ၊ သို့ မဟုတ် ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် တဏှံဖြင့် မာနကိုပါယူ။
֍ * ၃၄-ဇောတိကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ သည်။ ပေ။ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၆)
ဇောတိကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃၅-နဋပုတ္တကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
(ယော၊ သည်။) မာနုသံ၊ လူ၌ဖြစ်သော။ ဝါ၊ လူတို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော။ ယောဂံ၊ အားထုတ်ကြောင်း အသက်နှင့် ကာမဂုဏ်ငါးပါးကို။၂ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ ဒိဗ္ဗံ၊ နတ်၌ ဖြစ်သော။ ဝါ၊ နတ်တို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော။ ယောဂံ၊ အားထုတ်ကြောင်း အသက်နှင့် ကာမဂုဏ်ငါးပါးကို။ ဥပစ္စဂါ၊ လွန်မြောက်ပြီ။ သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တံ၊ ဆိုအပ်ခဲ့သော, ယောဂအားလုံးတို့နှင့်, မယှဉ်သော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၇)
နဋပုတ္တကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၂။ ယောဂံ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌနှင့် သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၁၌ ယောဂအရ အသက်နှင့် ကာမဂုဏ် ငါးပါးကို ယူ၍ မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၉၌ ကာမဂုဏ်ငါးပါးကိုသာ ယူ၏၊ မ၊ဋီ၊၃၊၂၀၂၌ ကာမဘဝနှင့် ကာမဂုဏ်ငါးပါးကို ယူရန် “ယေန ကာမဘဝေန မာနုသကေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ယုဉ္ဇတိ၊ တံ မာနုသကံ ယောဂံ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထို့ပြင် ယောဂအရ ကာမဘဝနှင့် ကာမဂုဏ်ငါးပါးရသော်လည်း အဋ္ဌကထာ၌ ကာမဂုဏ်ငါးကိုသာ ယူခြင်းမှာ တစ်စိတ်တစ်ဒေသကို ယူ၍ ဆိုထားသည်ဟုလည်း ဖွင့်၏၊ ထိုဋီကာဖွင့်ကြည့်၍ “ယုဉ္ဇတိ ဧတေနာတိ ယောဂေါ”ဟု ပြုပါ။ [သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တံ၌ ယောဂအရလည်း ဤယောဂများကိုပင်ယူ၊-မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၀၊ မ၊ဋီ၊၃၊၂၀၂။]
֍ * ၃၆-နဋပုတ္တကတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
သဗ္ဗလောကာဘိဘုံ ဝီရံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ရတိံ၊ ကာမဂုဏ်တွင်, ပျော်ရွှင်ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ အရတိံ စ၊ တောရ ကျောင်းတွင်, မပျော်ရွှင်ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ဟိတွာ၊ ပယ်စွန့်၍။ သီတိဘူတံ၊ ငြိမ်း အေးသည်ဖြစ်၍ ဖြစ်သော။ နိရူပဓိံ၊ ကိလေသာဟူဘိ, ဥပဓိမရှိသော။ သဗ္ဗလောကာဘိဘုံ၊ အလုံးစုံသော, ခန္ဓာလောက, သဘာဝကို, မုချစိုးပိုင်, လွှမ်းမိုးနိုင်သော။ ဝီရံ၊ ရဲ သွေးပြည့်ဝ, ဝီရိယရှိသော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၈)
နဋပုတ္တကတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃၇-ဝင်္ဂီသတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အသတ္တံ သုဂတံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သတ္တာနံ၊ သတ္တဝါတို့၏။ သဗ္ဗသော၊ အလုံးစုံသော အခြင်းအရာအားဖြင့်။ စုတိံ၊ စုတေခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ဥပပတ္တိဉ္စ၊ ပဋိသန္ဓေ, တည် နေကပ်ရောက်ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ အဝေဒိ၊ သိ၏။၁ အသတ္တံ၊ အာရုံငါးရပ်, မငြိကပ် သော။ သုဂတံ၊ အကျင့်ကောင်းဖြင့်, မစောင်းမမှား, ကောင်းစွာသွားတတ်သော။ ဗုဒ္ဓံ၊ သစ္စာလေးရပ်, သိမြင်တတ်သော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၁၉)
၁။ အဝေဒိ။ ။ “ဇာနာတိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဉာဏအနက်ဟော ဝိဒဓာတ်နောင် “အဇ္ဇ- တနီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပစ္စုပ္ပန်အနက်၌ အဇ္ဇတနီဤဝိဘတ်သက်၊ (တစ်နည်း) ပစ္စုပ္ပန် ကာလမှ အတိတ်ကာလသို့ပြန်သော ကာလဝိပလ္လာသတည်း(မောဂ်-၆, ၁)။ [“အဇ္ဇတနီ”တိ ဝိဘာဂေန ဝတ္တမာနေပိ အဇ္ဇတနီ၊ “ဥဒစ္ဆဒါတိ ဥစ္ဆိန္ဒတိ ဘဉ္ဇတိ ဝိနာသေတီတိ တဒဋ္ဌကထာ (ဝိဗော, ၂၁၅)၊ အတီတကာလိကာနမ္ပိ ဆန္ဒသိ ဝတ္တမာနဝစနံ (ဝတ္တမာန်အနက်ဟောခြင်းကို) အက္ခရစိန္တကာ ဣစ္ဆန္တိ(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅)။]
ခီဏာသဝံ အရဟန္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဂတိံ၊ လားရောက်အပ်သော ဂတိကို။၁ ဒေဝါ၊ (စတု မဟာစလျက်, ထက်ဘဝဂ်ရပ်) ဥပပတ္တိနတ်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဂန္ဓဗ္ဗမာနုသာ၊ သစ်ပင်အမျိုးမျိုး, အုပ်စိုးနေကြ, ဂန္ဓဗ္ဗနတ်, လူအရပ်ရပ်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဝါ၊ ကချေသည်နတ်, လူအရပ်ရပ်တို့သည်လည်းကောင်း။၂ ခီဏာသဝံ၊ ကုန်ပြီးသော အာ သဝေါရှိသော။ ဝါ၊ အာသဝေါကုန်ခန်းပြီးသော။ အရဟန္တံ၊ ကိလေသာတို့မှ ဝေးကွာ တော်မူသော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၂၀)
ဝင်္ဂီသတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။
၁။ဂတိံ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ အထူးမဖွင့်၊ ရှေးကပေးရိုးအတိုင်း ဘဝဘေဒ(ဘဝအပြား)အနက် ကို ယူပေးခဲ့သည်၊ “သုကတဒုက္ကဋကမ္မဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိ(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၀)”ဟုပြု၊ “ဂတိန္တိ နိဗ္ဗတ္တိံ(မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၀)၊ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ပရိယောသာနံ(မ၊ဋီ၊၃၊၂၀၂)”အဖွင့်အလိုမူ ဂတိသဒ္ဒါ၏ အနက် တို့တွင် နိဋ္ဌာအနက်တည်း၊ “ဂမနံ နိပ္ဖတ္တနံ ဂတိ(သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၉)”ဟု ပြု၍ “ဂတိံ-အထွတ် အထိပ်ရောက်, ပြီးမြောက်ခြင်းကို”ဟုပေး၊ “နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတိ(ဝိ-၅, ၂၆၃)”၌ကဲ့သို့ ပဋိသရဏအနက်ယူ၍ “ဂတိံ-လည်းလျောင်းရာကို”ဟု ပေးလျှင်လည်း သင့်စရာရှိ၏၊ “ဂစ္ဆတိ အဝစရတိ, အဝစရဏဝသေန ဝါ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ (သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၉)”ဟုပြု။
၂။ ဒေဝါ ဂန္ဓဗ္ဗမာနုသာ။ ။ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝါ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၈)။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ ဝိဟရန္တိ ဇောတန္တီတိ ကတွာ(ဒီ၊ဋီ၊၂၊၉၅)။ ဂန္ဓဗ္ဗာတိ မူလခန္ဓာဒီသု အဓိဝတ္ထဒေဝတာဝ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၈)။ ဂန္ဓံ အဗ္ဗန္တိ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ဂန္ဓဗ္ဗာ ဓတရဋ္ဌဿ မဟာရာဇဿ ပရိဝါရဘူတာ၊ [ဂန္ဓ+အဗ္ဗ+အ၊-ဒီ၊ဋီ၊၂၊၉၅။] မူလဂန္ဓာဒိဘေဒံ ဂန္ဓံ အဝန္တိ အပယုဉ္ဇန္တီတိ ဂန္ဓဗ္ဗာ၊ [ဂန္ဓ+အဝ+အ၊-သံ၊ဋီ၊၂၊၂၇၆။] ဂါယနံ ဓမ္မော ဧတေသန္တိ ဂန္ဓဗ္ဗာ၊ [ဂ+ဓမ္မ၊ မ္မကို ဗ္ဗပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၂၄။] ဂေါမှိ သဂ္ဂေ ဓုနန္တိ ကမ္ပန္တိ ဝီဏာဝါဒန- ဂါယနနဋာဒိဝသေနာတိ ဂန္ဓဗ္ဗာ။ [ဂေါ+ဓူ+ဏ၊ ဩကို အ, ဥုကို အဝပြု, နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊-ဧဋီ။]
ဝါကျယူပေးပုံ။ ။ ဝါကျယူ၍“ဂန္ဓဗ္ဗာ-တို့သည်လည်းကောင်း၊ မာနုသာ-ကောင်း”ဟု လည်း ပေးကြသည်၊ ဤအလို “ဂန္ဓဗ္ဗာ+မာနုသာ”ဟု ပုဒ်ဖြတ်၊ ဆန်းကြောင့် ဗ္ဗာ၌ ရဿပြု။
֍ * ၃၈-ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရီဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ၊ မှာ။ ပုရေ စ၊ ရှေးအတိတ်ခန္ဓာ၌လည်းကောင်း။ ပစ္ဆာ စ၊ နောင်အနာဂတ်ခန္ဓာ၌လည်းကောင်း။ မဇ္ဈေ စ၊ အလယ်ပစ္စုပ္ပန်ခန္ဓာ၌လည်းကောင်း။ ကိဉ္စနံ၊ ဖိစီးနှိပ်စက်တတ်သောတဏှာသည်။ နတ္ထိ၊ မရှိ။ အကိဉ္စနံ၊ ဖိစီးနှိပ်စက် နှောင့်ယှက်တတ်သော တဏှာမရှိသော။ အနာဒါနံ၊ တဏှာဒိဋ္ဌိတို့ဖြင့် စွဲလမ်းခြင်း မရှိသော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၂၁)
ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရီဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
֍ * ၃၉-အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အနေဇံ နှာတကံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ဥသဘံ၊ နွားလားဥသဘနှင့်တူသော။၁ ပဝရံ၊ မြတ်သော။ [ဝရိတဗ္ဗော ပတ္ထေတဗ္ဗောတိ ဝရော၊ ဝရော ဧဝ ပဝရော။ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁။] ဝီရံ၊ ရဲရင့်သော ဝီရိယရှိသော။ မဟေသိံ၊ သီလက္ခန္ဓ, စသည်ကျေးဇူး, ဂုဏ်အထူးကို, ဆည်းပူရှာမှီးတတ်သော။၂ ဝိဇိတာဝိနံ၊ အထူးအားဖြင့် မာရ်သုံးပါးကို အောင်ပြီးသော။ [ဝိသေသေန ကိလေသခန္ဓ၊ မာရာဒယော မာရေ ဇိတဝါတိ ဝိဇိတာဝီ။ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁။] အနေဇံ၊ တုန်လှုပ်တတ်သော တဏှာမရှိသော။ နှာတကံ၊ ကိလေသာတို့ကို ဆေးကြောသုတ်သင်ပြီးသော။ ဗုဒ္ဓံ၊ သစ္စာလေးပါးကို သိပြီးသော။ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ (ပါ-၄၂၂)
အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ဥသဘံ။ ။ ဥသတိ ပဋိပက္ခေ ဒဟတီတိ ဥသဘော၊[ဥသ+အဘ၊-မောဂ်-၇၊၁၂၆။] ဥဿာပေတိ ပစ္စနီကေတိ ဥသဘော(ဓာန်-ဋီ-၆၉၆)၊ ဥသဘော ဝိယာတိ ဥသဘော၊ အာသတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆတီတိ အာသဘော၊ [အာသ+အဘ၊] အာသဘော ဝိယာတိ ဥသဘော(အာသဘ မည်သော နွားလားနှင့်တူသူ)၊ “အာသဘ”ဟု ဆိုလိုလျက် အာကို ဥပြု၊-အပဋ္ဌ၊၂၊၉၁။
၂။မဟေသိံ ။ ။ မဟန္တံ သီလက္ခန္ဓာဒိကံ ဧသတိ ဂဝေသတီတိ မဟေသီ၊ [မဟန္တ+ ဧသ+ဏီ၊ ဤကာရန္တ၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁၊ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁၊ မဏိဒီပ၊ ကင်္ခါယောဋီ၊၁၊၂၄။] မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသိ၊ [မဟန္တ+ ဧသ+ဏီ၊ သုတ်ကြီးဖြင့် ဤကို ရဿပြု (မူလဋီ၊၁၊၂၊ မဏိဒီပ)၊ (တစ်နည်း) မဟ+ဣသ+ဣ၊ ဣကာရန္တ၊-နီယော-၂။] မဟန္တော+ဤသော ဝိဘူတိ ဧတဿာတိ မဟေသိ-များမြတ်သော အစိုးရခြင်းရှိသူ၊ [မဟန္တ+ဤသ၊ ဤကို ဧပြု၊ သမာသ်အဆုံးကို ဣပြု၊-ဓာန်-ဋီ-၂။] မဟန္တေဟိ ဧသိတော ဧသိတဗ္ဗောတိ မဟေသိ(မြတ်သူတို့ ရှာမှီးအပ်သူ)၊ မဟန္တော ဣသီတိ ဝါ မဟေသိ-မြတ်သောရဟန်း၊ [မဟန္တ+ဣသိ၊-ကင်္ခါဋီသစ်- ၁၂၂၊ နီမဓု-၁၆။] မင်းခင်းနီဂံ-၉၊ ၁၀၊ ၁၁၌ အခြားဝိဂြိုဟ်အမျိုးမျိုးကို ပြသေး၏။
ကာရန် ၂မျိုး။ ။ ပြအပ်ခဲ့သောစကားအရ ဣကာရန္တ, ဤကာရန္တဟု ၂မျိုးရှိရာ ဆရာ တို့ကား ဣကာရန္တကိုသာ နှစ်သက်တော်မူ၏(နီဘာ၊၁၊၅)၊ “မဂ်ကိစ္စပြီးပြီးသော အရိယာကို ဟောလျှင် ဣကာရန္တ, မဂ်ကိစ္စမပြီးသေးသော ရသေ့စသော ပုထုဇဉ်, သေက္ခကိုဟောလျှင် ဤ ကာရန္တ”ဟုလည်း ယူကြ၏(မြို့နီဂံသစ်-၄-၅)။
အာချာတ်နှင့် သမာသ်စပ်ဝါဒ။ ။ အဟောသိကမ္မံကဲ့သို့ မဟန္တနှင့် ဧသိဟူသော အာ ချာတ်ပုဒ် သမာသ်စပ်၍ “မဟေသိ”ဖြစ်သည်ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ သို့သော် အာချာတ်ပုဒ်မှန်က အလိင်ဖြစ်၍ ယင်းနောင် နာမ်ဝိဘတ်မသက်ကောင်းရကား “မဟေသိနော”စသည်မရှိနိုင်သော ကြောင့် မသင့်ပါ။(မဏိဒီပ၊ ကင်္ခါ၊ ယောဋီ၊၂၅၊ မြို့နီဂံ-၄၊ ၅၊ ကျော်နီဂံ-၇)
֍ * ၄၀-ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကထံ ဟိ ယဇမာနဿ, ကထံ ဣဇ္ဈတိ ဒက္ခိဏာ။
ကတ္ထ၊ အဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ၊ အား။ ဒေယျဓမ္မံ၊ ပေးလှူထိုက်သော သဘောရှိ သော ပစ္စည်းကို။ (လှူဖွယ်ဝတ္ထုကို)။ ဒဇ္ဇာ၊ ပေးလှူထိုက်ပါသနည်း။ ကတ္ထ၊ ၌။ ဝါ၊ အား။ ဒိန္နံ၊ ပေးလှူအပ်သော အလှူသည်။ မဟပ္ဖလံ၊ ကြီးကျယ်များပြားသော အကျိုးရှိပါ သနည်း။ ကထံ ဟိ၊ အဘယ်ကြောင့်။ ယဇမာနဿ၊ ပေးလှူပူဇော်သူ၏။ [ကထံ ဟိ ယဇမာနဿာတိ ကေန ကာရဏေန ယဇန္တဿ။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈။] ဒက္ခိဏာ၊ အလှူသည်။ [ဒက္ခန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတာယာတိ ဒက္ခိဏာ။ ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၂၀။] ကထံ၊ အဘယ်သို့လျှင်။ ဣဇ္ဈတိ၊ ပြည့်စုံပြီးစီး, အကျိုးကြီးပါသနည်း။ (ဋ္ဌ-၂၉၈)
ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
အထော ဇာတိက္ခယံ ပတ္တော, အဘိညာ ဝေါသိတော မုနိ၊
သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။
ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ၊ ရှေး၌နေအပ်ခဲ့ဖူးသောခန္ဓာအစဉ် ကို။ အဝေဒိ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏ်ဖြင့် သိ၏။၁ သဂ္ဂါပါယဉ္စ၊ နတ်ဗြဟ္မာဘုံ, အပါယ်ဘုံကို လည်း။၁ ပဿတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်ဖြင့် မြင်၏။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဝါ၊ ထိုမှနောက်၌။ [အထောတိ တတော ပရံ။ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁။ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၇၇။] ဇာတိက္ခယံ၊ ဇာတိ၏ ကုန်ကြောင်း အရဟတ္တဖိုလ်သို့။၂ ပတ္တော၊ ရောက်ပြီးသော။ အဘိညာ၊ ထူးသောအရဟတ္တမဂ်ဉာဏ် ဖြင့် သစ္စာလေးပါးကို သိပြီး၍။ [အဘိဇာနိတွာတိ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ ဉတွာ။ မ၊ဋီ၊၃၊၁၈၀။] ဝေါသိတော၊ မဂ်ကိစ္စအားလုံး ပြီးဆုံးပြီးသော။ ဝါ၊ ပြီးဆုံးစေအပ်ပြီးသော မဂ်ကိစ္စရှိသော။၁ မုနိ၊ အသေက္ခမုနိသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနံကိလေသာအားလုံးတို့၏ အဆုံးသတ်အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဟူသောအကျင့်မြတ်ကျင့် သုံးမှုကို ပြီးဆုံးစေပြီး, ကျင့်သုံးပြီးသော။ ဝါ၊ အလုံးစုံ ကျင့်သုံးအပ်, ပြီးဆုံးစေအပ်ပြီးသော မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယရှိသော။၂ တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ။ [ဝေါသိတော၊ မဂ်ကိစ္စအားလုံး ပြီးဆုံးပြီ။ မုနိ၊ မည်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။ “ဇာတိက္ခယံ ပတ္တော, အဘိညာ ဝေါသိတော”တိ ဝုတ္တတ္တာ မုနီတိ အသေက္ခမုနိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ မ၊ဋီ၊၃၊၁၈၀။] (ပါ-၄၂၃)
ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဗြာဟ္မဏဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။ယော ဝေဒိ ။ ။ “ယော ဝေဒီတိ ယော အဝေဒိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉၊ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၇၇)”အဖွင့်အလို “ယော+အဝေဒိ”ဟုဖြတ်၊ “ဝေဒီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသ- ဉာဏေန ဇာနိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၂)”အဖွင့်အလို “ယော ဝေဒိ”ဟုဖြတ်၊ ဤအဖွင့်များအလို အဝေဒိ (ဝေဒိ)၌ အတိတ်အနက်တည်း၊ “ယော ဝေဒီတိ ယော ဝိဒတိ ဇာနာတိ(မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၁၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၁)”အဖွင့်အလို ပစ္စုပ္ပန်အနက်တည်း၊ အကျယ်ကို ဝင်္ဂီသဝတ္ထုဂါထာ၌ ရှု။
၁။သဂ္ဂါပါယံ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ သဂ္ဂအရ နတ်၆ဘုံ, ဗြဟ္မာဘုံ ၂၀အားဖြင့် ၂၆ဘုံကို ယူ၏၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၁၊ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၇၇တို့၌လည်း ဤအတူ ဖွင့်၏၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉၌ နတ်၆ဘုံနှင့် သုဘကိဏှာဘုံအထိ ရူပါဝစရ ၉ဘုံကို ယူ၏၊ ဧကတ္တကာယ ဧကတ္တသညီအဖြစ် အားဖြင့် တူသောကြောင့် ဝေဟပ္ဖိုလ်ကိုလည်း သုဘကိဏှာ၌ သွင်းယူသည်။(အံ၊ဋီ၊၂၊၁၃၇) ထိုတွင် ဗြဟ္မာ၂၀ဟုဖွင့်ခြင်းမှာ သဗ္ဗညုတဉာဏ်အတွက် ဖြစ်၍ သုဘကိဏှာဘုံအထိ ရူပါဝစရ၉ဘုံဟုဖွင့်ခြင်းမှာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်အတွက် ဖြစ်သည်၊ မှန်၏-ဘုရားရှင်မှတစ်ပါး အခြား သူတို့သည် အတိတ်ဘဝကို ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏ်ဖြင့်သာ မြင်၍ သဂ္ဂါပါယ(နတ်ဗြဟ္မာနှင့် အပါယ်) ကို ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်ဖြင့်သာ မြင်နိုင်ကြ၏၊ ဘုရားရှင်တို့ကား ထိုအရာများကို ထိုဉာဏ်တို့ဖြင့်သာ မက သဗ္ဗညုတဉာဏ်ဖြင့်လည်း မြင်တော်မူ၏(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၈)။ ဆက်ဥုးအံ့-ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်ဖြင့် ရူပါဝစရ ၁၆ဘုံလုံးကို မြင်နိုင်သော်လည်း အသညသတ်နှင့် သုဒ္ဓါဝါသဘုံတို့မှာ မများလှသော ကြောင့်လည်းကောင်း အချို့ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ အရာမဟုတ်သောကြောင့်လည်းကောင်း ထိုဘုံများကို မယူဘဲ သုဘကိဏှာဘုံအထိသာ ယူရသည်(အံ၊ဋီ၊၂၊၁၃၇)။
ဝစနတ္ထ ။ ။ ဣဋ္ဌာကာရေန အယတီတိ အယော, သုခံ၊ ပုညတော အယတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ, ပုညကာရီဟိ အယိတဗ္ဗော ဧတဗ္ဗော ပတ္တဗ္ဗောတိ အယော၊ အပေတော+အယော ဧတဿ, ဧတသ္မာတိ ဝါ အပါယော(အံ၊ဋီ၊၁၊၉၇၊ ဇိ၊ဋီ၊၇၉၊မဏိ၊၂၊၂)၊ ဧတိ ဣမသ္မာ သုခန္တိ အယော, ပုညံ(သာရတ္ထ၊၁၊၄၀၆)၊ တိဿော သမ္ပတ္တိယော အယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ ဧတေနာတိ အယော(မဏိ၊၂၊၂)၊ အယာ+အပဂတောတိ အပါယော(အဘိ၊ဋီ၊၁၆၁)၊ အယတော+အပဂတာ ဧတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာ သတ္တာတိ အပါယော(ပဒီ-၁၉၃)၊ နတ္ထိ+ပါယော ဝုဒ္ဓိ ဧတ္ထာတိ အပါယော၊ အယတော ဝုဒ္ဓိတော သုခတော ဝါ+ အပေတောတိ အပါယော(နီတိဓာတု-၁၂၀၊၁၄၅)၊ အာယန္တိ ဧတသ္မာ သုခါနီတိ အာယော, သုခသာဓနံ(သာရတ္ထ၊၁၊၄၀၆)၊ အယနံ ဝဍ္ဎနံ အာယော၊ အာယမှာ+ အပေတော အပါယော(နိဒီ-၅၃၈)၊ သဂ္ဂေါ စ+အပါယော စ သဂ္ဂါပါယော၊ သဂ္ဂ၏ ဝိဂြိုဟ်ကို ပါပဝဂ် ၁၀-ဝတ္ထုဂါထာ၌ ရေးခဲ့ပြီ။
၂။ဇာတိက္ခယံ။ ။ ဇာတိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁)။ သဗ္ဗသော ဇာတိ ခီယတိ ဧတေနာတိ ဇာတိက္ခယော, အဂ္ဂမဂ္ဂေါ၊ တေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ အာပန္နတ္တာ စ ဇာတိက္ခယော အရဟတ္တံ(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၉၊ အံ၊ဋီ၊၂၊၁၃၇)။ နိဗ္ဗာန်ယူလျှင် “ဇာတိ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ ဇာတိက္ခယော”ဟုပြု။
၁။ ဝေါသိတော။ ။ “ဝေါသိတောတိ ဝေါသိတဝေါသာနော(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂)”ဟု ဗဟုဗ္ဗီဟိဖြင့်ဖွင့်ရကား “ဝေါသာပီယိတ္ထာတိ ဝေါသိတံ၊ ဝေါသိတံ+အဿ အတ္ထီတိ ဝေါသိတော” ဟု အဿတ္ထိပြု၊ သို့မဟုတ် “ဝေါသိယိတ္ထာတိ ဝေါသိတော၊[ဝိ+အဝ+သော+တ၊]”ဟု ကတ္တုသာဓ် ပြု၊ အထက်၌ ဤအတိုင်းပေးသည်။ [သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, တဒ္ဓိတကို, ဗဟုဗ္ဗီဟိနှင့်ဖွင့်၍ပြ, အဿတ္ထိ ဟုကြံစရာ။ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, ကိတ်ပဒကို, ဗဟုဗ္ဗီဟိနှင့်ဖွင့်၍ပြ, ကတ္တုသာဓနကြံစရာ။]
ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို။ ။ ထို၌ ၂နည်းဖွင့်ရာ “နိဋ္ဌာနံ ပတ္တော”အဖွင့်အလို “ဝေါသီယတေ ဝေါသိတံ-ပြီးဆုံးခြင်း၊ ဝေါသိတံ+ပတ္တော ဝေါသိတော-ပြီးဆုံးခြင်းအထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ပြီး သူ၊ [ဝေါသိတ+ဏ၊]”ဟုပြု။
တစ်နည်း။ ။ “ဝုသိတဝေါသာနံ ဝါ ပတ္တော”အဖွင့်အလို “ဝေါသီယိတ္ထ (ဝုဿိတ္ထာ)တိ ဝေါသိတံ၊ ဝေါသိတံ+ဝေါသာနံ ဝေါသိတံ-ကျင့်သုံးအပ်ပြီးသော အဆုံးသတ်အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ် အကျင့်မြတ်၊ [ဝေါသာနပုဒ်ချေ၊] ဝေါသိတံ+ပတ္တော ဝေါသိတော-ကျင့်သုံးအပ်ပြီးသော အဆုံး သတ် အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်အကျင့်မြတ်သို့ ရောက်ပြီးသူ”ဟု ကြံပါ။ [မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၁၊ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၇၇တို့၌ “အဘိညာ+ဝေါသိတော(ဝါကျ)”ရှိ၍ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉တို့၌ “အဘိညာဝေါသိတော(သမာသ်)”ဟု ရှိ၏။]
၂။သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနံ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌအဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဝေါသိယတိ ဧတေနာတိ ဝေါသာနံ၊ ဝေါသိယတေ ဝါ ဝေါသာနံ၊ [အဝ+သော+ယု၊ အဝကို ဩပြု, ဝ-လာ၊] သဗ္ဗေသံ+ ဝေါသာနံ သဗ္ဗဝေါသာနံ(အလုံးစုံသောကိလေသာတို့၏ အဆုံးသတ်ရပ်တန့်ကြောင်း အရဟတ္တ မဂ်ဉာဏ် အကျင့်မြတ်ကျင့်သုံးမှု)၊ ဝေါသာပယီတိ ဝေါသိတော၊ သဗ္ဗဝေါသာနံ+ဝေါသိတော သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနော(အလုံးစုံသောကိလေသာတို့၏ အဆုံးသတ်ရပ်တန့်ကြောင်းအရဟတ္တ မဂ်ဉာဏ် အကျင့်မြတ်ကျင့်သုံးမှုကို ပြီးဆုံးစေသူ)”ဟုပြု၊ “သဗ္ဗဝေါသာနဝေါသိတ”ဟု ဆိုလို လျက် ဝေါသာနနှင့် ဝေါသိတကို ရှေ့နောက်ပြန်ဟုကြံ။
အဋ္ဌကထာ နိဂုံးဂါထာ
ဂါထာ ဓမ္မပဒေ တေန, ဘာသိတာ ယာ မဟေသိနာ။
သတတ္တယံ ဟိ ဝတ္ထူနံ, ပဉ္စာဓိကံ သမုဋ္ဌိတံ။
ယေန ဓမ္မရာဇေန၊ အကြင်တရားဘုရင်, ဘုရားရှင်သည်။၁ အနုတ္တရံ၊ မိမိ ထက်လွန်မြတ်သော တရားမရှိသော။ ဝါ၊ အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော။ ဓမ္မပဒံ၊ နိဗ္ဗာန်တရား တော်တည်းဟူသော အဖို့အစုသို့။၂ ပတ္တံ၊ ရောက်အပ်ပြီ။ မဟေသိနာ၊ သီလက္ခန္ဓ, စသည်ကျေးဇူး, ဂုဏ်အထူးကို, ဆည်းပူးရှာမှီးတော်မူသော။ စတုသစ္စဝိဘာဝိနာ၊ သစ္စာလေးပါး, မြတ်တရားကို, ထင်ရှားပြတော်မူတတ်သော။ တေန (ဓမ္မရာဇေန)၊ ထိုတရားဘုရင်, ဘုရားရှင်သည်။ ဓမ္မပဒေ၊ ဓမ္မပဒပါဠိတော်၌။ သတေဝီသာ၊ နှစ်ဆယ့် သုံးဂါထာနှင့် တကွဖြစ်ကုန်သော။ စတုဿတာ၊ လေးရာအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ (တစ်နည်း) သတေဝီသာ စတုဿတာ၊ လေးရာနှစ်ဆယ့်သုံးပုဒ်ကုန်သော။ ယာ ဂါထာ၊ အကြင်ဂါထာတို့ကို။ ဘာသိတာ၊ ဟောတော်မူအပ်ကုန်ပြီ။ [ငါးပုဒ်မြောက်ဂါထာ၌ “တာသံ” ကို ကြည့်၍ ဗဟုဝုစ်ပေးသည်။] ဟိ၊ ဆက်ဥုးအံ့။ ဝတ္ထူနံ၊ ဝတ္ထုတို့၏။ ပဉ္စာဓိကံ၊ ငါးဝတ္ထု တို့ဖြင့် ပိုလွန်သော။ သတတ္တယံ၊ တစ်ရာတို့၏ သုံးခုအပေါင်းကို။ ဝါ၊ သုံးရာသော ဝတ္ထုကို။ (တစ်နည်း) ဝတ္ထူနံ ပဉ္စာဓိကံ သတတ္တယံ၊ သုံးရာ့ငါးဝတ္ထုကို။ သမုဋ္ဌိတံ၊ ဖြစ်စေ တော်မူအပ်ပြီ။ ဝါ၊ ဟောတော်မူအပ်ပြီ။၁ (ဋ္ဌ-၂၉၉၊ ၃၀၀)
ထေရီဒီ-၆၇။ ။ ထို၌ “သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနာတိ သဗ္ဗံ ဝေါသိတံ ဝုသိတဗ္ဗံ ဇိနသာသနံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဝေါသာနံ မယာ ပရိနိဋ္ဌာပိတံ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို “ဝေါသိတဗ္ဗံ ဝုသိတဗ္ဗ- န္တိ ဝေါသိတံ၊ ဝေါသာပီယတေတိ ဝေါသာနံ၊ ဝေါသိတံ+တံ+ဝေါသာနံ စာတိ ဝေါသိတဝေါသာနံ၊ သဗ္ဗံ+ဝေါသိတဝေါသာနံ ယေနာတိ သဗ္ဗဝေါသိတဝေါသာနော-အလုံးစုံကျင့် ကျင့်သုံးအပ်, ပြီးဆုံးစေအပ်ပြီးသော မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယရှိသူ”ဟုပြု။
၁။ ဓမ္မရာဇဿာတိ သတ္ထုနော၊ သတ္ထာ ဟိ သဒေဝကံ လောကံ ယထာရဟံ လောကိယ- လောကုတ္တရဓမ္မေန ရေဉ္ဇတိ တောသေတီတိ ဓမ္မရာဇာ၊-ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၉၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅၊ ၃၂၁။
၂။ ဓမ္မပဒံ။ ။ “အနုတ္တရံ”ဟူသော ဝိသေသန, “ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ(ဓမ္မ- ၂၇၃)”ဟူသော ဂါထာ, “နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဓမ္မပဒံ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉)”ဟူသော အဖွင့်တို့ကို ကြည့်၍ ပေးသည်။
၁။ သတတ္တယံ ၊ပေ၊ သမုဋ္ဌိတံ။ ။ ယခုလက်ရှိအဋ္ဌကထာ၌ “ပဉ္စာဓိကာ သမုဋ္ဌိတာ” ဟု ရှိ၏၊ ပါဠိတော်နိဂုံး၌ကား “ပဉ္စာဓိကံ သမုဋ္ဌိတာ”ဟု ရှိ၏၊ ဓမ္မဋီ၌ “သမုဋ္ဌိတံ ပဝတ္တိတံ ဒေသိတံ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့်လည်းကောင်း, “သမုဋ္ဌိတံ”ရှိမှ သတတ္တယံနှင့် အရတူသောကြောင့် လည်းကောင်း “ပဉ္စာဓိကံ သမုဋ္ဌိတံ” ဟု ရှိသင့်သည်။ “ပဉ္စာဓိကာ သမုဋ္ဌိတာ”အတိုင်းပေးလိုမူ “ဝတ္ထူနံ-တို့၏၊ သတတ္တယံ-သုံးရာတို့၏အပေါင်းကိုလည်းကောင်း၊ ပဉ္စာဓိကာ-ငါးဝတ္ထုတို့ဖြင့် ပိုလွန်သည်တို့ကိုလည်းကောင်း၊ သမုဋ္ဌိတာ-အပ်ကုန်ပြီ”ဟုပေး။
ပါသာဒေ သိရိကူဋဿ, ရညော ဝိဟာရတာ မယာ။
ကတညုနာ၊ သူတစ်ပါးတို့ ပြုအပ်သော ကျေးဇူးကို သိတတ်သော။ အဓိရာဇေန၊ ထူးကဲမြင့်မြတ်သော သိရိပါလမင်းသည်။ ဝါ၊ ထူးကဲမြင့်မြတ်သော မဟာ နာမမင်းသည်။ [အဓိရာဇေန ရာဇူနံ အဓိရာဇဘူတေန သိရိပါလရညာ။ ဓမ္မဋီ။] ကာရိတမှိဆောက်လုပ်စေအပ်သော။ ဝိဟာရေ၊ ကျောင်းတိုက်၌။ (ကျောင်းတိုက်ထဲက)။ သိရိကူဋဿ၊ သိရိကူဋမည်သော။ ရညော၊ မင်း၏။ ပါသာဒေ၊ ပြာသာဒ်၌။၂ ဝိဟရတာ၊ နေသော။ [မယာကို နောက်မှပေးမည်။]
၂။ ပါသာဒေ သိရိကူဋဿ။ ။ သိရိကူဋမင်းဟူသည် သီဟိုဠ် (ယခု သီရိလင်္ကာ)၌ သာသနာနှစ် ၉၆၄ခုနှစ်မှ ၉၈၆(ခရစ်၄၀၉-၄၃၁)အထိ ၂၂နှစ်တိုင်တိုင် နန်းစံခဲ့သော “မဟာနာမမင်း”တည်း၊ [ထိုမင်းကို ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၄၌ သိရိပါလမင်းဟု ဆို၏၊] ထိုကြောင့် “သိရိကူဋ မင်း၏ ပြာသာဒ်ကျောင်း”ဟူသည် မိဖုရား၏ ဆွဲဆောင်တိုက်တွန်းမှုကြောင့် မဟာနာမမင်း လှူအပ်သော “ဓူမရက္ခတောင်ပေါ်ကျောင်း”ပင်တည်း၊ [စည်-ဝိသုဒ္ဓိ-မြန်၊၁၊ညံ၊ မဟာဝံသ၊၁၊၂၄၂၊ ၃၇၊ ၂၁၄ ရှု၊] ထိုကျောင်း၌နေလျက် ထိုမင်းနန်းစံသက် ၂၁နှစ်မြောက် (သာသနာနှစ်- ၉၈၅၊ ခရစ်နှစ်-၄၃၀)လောက်က ဤအဋ္ဌကထာကို ရေး၍ သာသနာနှစ်-၉၉၁၊ ခရစ်နှစ်-၃၄၆ ခုနှစ်၌ ပြီးသည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်တို့ ဆိုကြသည်။
လောကဿ လောကနာထဿ, သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကမျတာ။
ဒွါသတ္တတိပမာဏာယ, ဘာဏဝါရေဟိ ပါဠိယာ။
သဗ္ဗေ ဣဇ္ဈန္တု သင်္ကပ္ပါ, လဘန္တု မဓုရံ ဖလံ။
လောကဿ၊ သတ္တလောက၏။ အတ္ထာယ စ၊ အကျိုးငှာလည်းကောင်း။ ဟိတာယ စ၊ စီးပွားအလို့ငှာလည်းကောင်း။ လောကနာထဿ၊ တစ်လောကလုံး၏ မှီခို အားထားရာဖြစ်တော်မူသော ဘုရားရှင်၏။ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကမျတာ၊ သဒ္ဓမ္မသုံးဖြာ သာ သနာတော်၏ တည်တံ့ခြင်းကို လိုလားသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ [“သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကမျတာယ” ဟုဆိုလိုလျက် ယကိုချေ။] အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ၊ အနက်သဒ္ဒါနှင့်ပြည့်စုံသော။ (ဋ္ဌ-၂၉၈၊ ၉) သုနိမ္မလံ၊ လွန်စွာအညစ်အကြေးမရှိသော။ ဝါ၊ အလွန်အပြစ်ကင်းစင်သော။ တာသံ၊ ထိုဂါထာတို့၏။ [ပထမဂါထာမှ ယာ ဂါထာ၏ နိယမတည်း။] ဧတံ အဋ္ဌကထံ၊ အနက်အဓိပ္ပာယ်, အသွယ်သွယ်ကို, အကျယ်ဖွင့်ပြ, ဤအဋ္ဌကထာကို။ ပါဠိယာ၊ ပါဠိ တော်အားဖြင့်။ ဒွါသတ္တတိပမာဏာယ၊ ခုနစ်ဆယ့်နှစ်ခုအတိုင်းအရှည်ရှိသော။ ဘာဏဝါရေဟိ၊ ဂါထာနှစ်ရာ့ငါးဆယ်, များကျယ်လှစွာ, ပမာဏရှိသော ဘာဏဝါရတို့ ဖြင့်။၁ ကရောန္တေန၊ ပြုသော။ မယာ၊ သည်။ (ဋ္ဌ-၃၀၀) ယံ ကုသလံ၊ အကြင်ဝိဝဋ္ဋနိဿိတ, ဉာဏသမ္ပယုတ်, တိဟိတ်ဥက္ကဌ်, ကုသိုလ် မြတ်ကို။ ပတ္တံ၊ ရောက်အပ်ရအပ်ပေပြီ။ တေန၊ ထိုဝိဝဋ္ဋနိဿတ, ဉာဏသမ္ပယုတ်, တိ ဟိတ်ဥက္ကဌ်, ကုသိုလ်မြတ်ကြောင့်။ သဗ္ဗပါဏိနံ၊ လုံးစုံများစွာ, သတ္တဝါတို့၏။ ကုသလာ၊ အပြစ်မရှိသော။ ဝါ၊ ကောင်းကုန်သော။ သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ၊ စိတ်ဝယ် ကြံဆ, မှန်သမျှတို့သည်။ ဣဇ္ဈန္တု၊ ပြည့်ဖြိုးပါစေကုန်သတည်း။ မဓုရံ၊ ကောင်းမြတ်သော။ ဖလံ၊ လောကီလောကုတ္တရာ ကျိုးနှစ်ဖြာကို။ လဘန္တု၊ ရပါစေကုန်သတည်း။ (ဋ္ဌ-၃၀၁)
၁။ ဘာဏဝါရေဟိ။ ။ ဘဏိတဗ္ဗောတိ ဘာဏော၊ ဘာဏော+ဝါရော ယေသန္တိ ဘာဏဝါရာ၊ အပန်းဖြေ၍ ရပ်နားမနေဘဲ တစ်ကြိမ်ရွတ်ဆိုထိုက်သောပါဌ်ကို “တစ်ဘာဏဝါ ရ”ဟု ခေါ်၏၊ ရှစ်လုံးဖွဲ့ဂါထာပေါင်း(၂၅၀)နှင့် ညီမျှ၏၊ ထိုကြောင့် “အက္ခရာပေါင်း ရှစ်ထောင် ရှိသည်”ဟု ရေတွက်ကြသည်။ (သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၈၁၊ သီ-ဘာ၊၁၊၉၁)
ဒဿေန္တီ ကုလပုတ္တာနံ, နယံ သဒ္ဓါဒိဗုဒ္ဓိယာ။
လောကမှိ လောကဇေဋ္ဌဿ, ပဝတ္တတိ မဟေသိနော။
သုဒ္ဓစိတ္တဿ၊ သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သောစိတ်ရှိတော်မူသော။ တာဒိနော၊ လော ကဓံရှစ်ပါးကြောင့် ဖောက်ပြားမတုန်, တာဒိဂုဏ်နှင့် ပြည့်စုံတော်မူသော။ လောကဇေဋ္ဌဿ၊ သတ္တလောက၏ အကြီးဆုံးဖြစ်တော်မူသော။ မဟေသိနော၊ မြတ်စွာဘုရား ၏။ ယာဝ၊ အကြင်မျှလောက်။ ဗုဒ္ဓေါတိ နာမမ္ပိ၊ ဗုဒ္ဓေါဟူသော အမည်တော်သည်လည်း။ လောကမှိ၊ လောက၌။ ပဝတ္တတိ၊ ဖြစ်တည်သေး၏။ တာဝ၊ ထိုဗုဒ္ဓေါဟူသော အမည် တော်ဖြစ်တည်သေးသမျှကာလပတ်လုံး။ လောကနိတ္ထရဏေသီနံ၊ လောကမှ ထွက် မြောက်ကြောင်း နည်းလမ်းကို ရှာမှီးကြကုန်သော။ ကုလပုတ္တာနံ၊ အမျိုးကောင်းသား တို့၏။ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ၊ သီလစင်ကြယ်ခြင်း၏။ နယံ၊ နည်းကောင်းနည်းမှန်ကို။ ဒဿေန္တီ၊ ပြလျက်။ လောကသ္မိံ၊ လောက၌။ တိဋ္ဌတု၊ တည်ရစ်ပါစေသနည်း။ (ဋ္ဌ-၃၀၂၊ ၃)
နိဂုံးဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဓမ္မပဒပါဠိအဋ္ဌကထာဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နိဿယနိဂုံး
ဘာသာဋီကံ ကရောန္တဿ, အာစေရဿ ပရမ္ပရံ။
မေ၊ အမရပူရ,၁ မြို့ဌာနတွင်, သာစွရဂုံ, ဂန္ဓာရုံဟု, မြန်ဘုံကျော်ဟည်း, ကျောင်းတိုက်ကြီး၌, သီးသီးဓုရ, ကိုယ့်ကိစ္စကို, နေ့ညဆင်ခြင်, ငါအရှင်သည်။ ဘာသာဋီကံ၊ တိုင်းရင်းမြန်မာ, ကိုယ့်ဘာသာဖြင့်, ရေးကာဖွင့်ပြ, လွန်ကျန၍, ဘာသာဋီကာ, အမည်သာသည့်, မှီရာသိပ်သည်း, နိဿယည်းအမျိုးမျိုးကိုလည်းကောင်း။ ပရမ္ပရံ၊ ထိုမှတစ်ပါး, ရှင်လူများ၏, ကိုးစားဖွယ်ရာ, ကျမ်းအဖြာဖြာကိုလည်းကောင်း။ ကရောန္တဿ၊ နောင်လာနောက်သား, အကျိုးများဖို့, ကြိုးစားတီထွင်, စီရင်တော်မူ သော။ အာစေရဿ၊ အနေကျန, အသေလှဖို့, ညွှန်ပြသွန်သင်, ဆရာရှင်၏။ နယဂါဟံ၊ ရေးပုံရေးနည်း, နိဿယည်းကို, ဆည်းပူးလေးမူ, ကောင်းစွာယူလျက်။ ကတော၊ အဋ္ဌကထာ, ကျမ်းဋီကာနှင့်, သဒ္ဒါအဘိဓာန်, အတန်တန်ကို, ဝေဖန်ထောက်ရှု, ပြုစု အပ်သော။ အယံ နိဿယော၊ ဓမ္မပဒ, ခေါ်ဆိုရသည့်, နာမတင့်ဆန်း, သုတ္တန်ကျမ်း၏, အစွမ်းသိပ်သည်း, ဤနိဿယည်းသည်။ သိဇ္ဈိတ္ထ ဘော၊ ထောင့်သုံးရာပေါ်, ငါးဆယ် ကျော်၍, ခြောက်ဖော်စွန်းလစ်, သက္ကရာဇ်တွင်, ဖူးသစ်အင်ကြင်း, ရွှေဖီသင်း၍, မြူကင်းသာစွ, တပေါင်းလ၏, ပက္ခကျော်တက်, ဆုတ်ငါးရက်၌, နှစ်သက်ဖွယ်ရာ, ပြီးမြောက်ပါပေပြီတကား။
၁။အမရပူရ။ ။ အမရ-မြဲသော၊ ပူရ-အလုံးစုံသောလူတို့၏ စိတ်နှလုံးကို ပြည့်စေခြင်း ဖြစ်သော၊ ဝါ-ရွှေငွေစသောလောကီရတနာမျိုး, ဘုရားတရားသံဃာသဒ္ဓါသီလစသော လောကုတ္တရာရတနာမျိုးတို့တည်ရာ အလုံးစုံသောလူတို့၏ စိတ်နှလုံးကို ပြည့်စေရာဖြစ်သော “ရွှေမြို့ တော်ကြီး”ဟူလို၊ယင်းသို့ မြို့တော်အထွက် လက်ယာဘက်တွင် “အမရပူရရွှေမြို့တော်ကြီး”ဟူ၍ ကမ္ဗည်းစာရွက်ရှိ ရွှေစာလုံးအက္ခရာကား အ-ရဿနှင့် “အမရ”တစ်ပုဒ်၊ ဥုဒီဃနှင့် “ပူရ”တစ် ပုဒ်ဖြစ်သဖြင့် ၎င်းနှစ်ပုဒ်သည် ဝိသေသနပုဒ်, “ရွှေမြို့တော်ကြီး”ကား ဝိသေသျပုဒ် ဖြစ်သည်၊ သို့ပါလျက် အချို့သော စာပြင်ဆရာတို့က ပုရမှ မြို့ဟောအနက်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆ၍ ဥရဿနှင့် “အမရပုရ”အက္ခရာဖြင့် မှားယွင်းစွာ ပြင်ဆင်ပြီးမှ စက်တင်ပုံနှိပ်သည်များကို တွေ့ရလေသည်။ (ရွှေနန်းသုံးဝေါဟာရအဘိဓာန် ပ-တွဲ၊ ၂၅၄ မူရင်းစကား)။ [ မန္တလေးမြို့ကို ပါဠိလို “ရတနပုဏ္ဏ” ဟု သုံး၏၊ ထို၌ ပူရဓာတ်, တပစ္စည်းဖြင့်ပြီးသော“ပုဏ္ဏ”ဖြင့်သုံးပုံကို ထောက်၍လည်းကောင်း, အင်းဝကို “ရတနာပူရ”ဟု ခေါ်ပုံကို ထောက်၍လည်းကောင်း ပူရဓာတ်, အပစ္စည်းဖြင့် “အမရပူရ” သာ အမှန်ဖြစ်သင့်ကြောင်း ထင်ရှား၏။]
တေသံ ပစ္စောပကာရေန, ပူဇေမိ ဣမိနာ အဟံ။
အဟံ၊ ဓမ္မပဒလာ, များဂါထာ၏, သေချာသိပ်သည်း, နိဿယည်းကို, အပြီး စီရင်, ငါအရှင်သည်။ ဣမိနာ၊ ဓမ္မပဒလာ, များဂါထာ၏, သေချာသိပ်သည်း, နိဿ ယည်းကို, အပြီးတီတွင်, စီရင်ပြုစု, ဤကောင်းမှုဖြင့်။ မမ၊ ဘုရားချမှတ်, ဝန်နှစ်ရပ် ကို, တတ်စွမ်းသရွေ့, ထမ်းလေ့ရှိသော ငါ့အား။ ဗဟုံ၊ ဤရွေ့ဤမျှ, ဂဏန်းချ၍, မရ နှိုင်းညှိ, အတိုင်းမရှိလေအောင်။ ဥပကာရကံ၊ စိတ်ဓာတ်ရေးရာ, အဖြာဖြာ၌, သေချာစေ့ ငု, ကျေးဇူးပြုသော။ ရတနတ္တယံ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ, မြတ်သံဃဟု, လောကထွတ်ထား, ရတနာ များ၏, ထင်ရှားသင်းထုံ, သုံးပါးစုံကိုလည်းကောင်း။ အာစေရံ၊ အနေကျန, အသေလှ ဖို့, ညွှန်ပြသွန်သင်, ဆရာရှင်အပေါင်းကိုလည်းကောင်း။ တေသံ၊ ထိုကျေးဇူးကြီးမား, သုံးပါးရတနာ, မြတ်ဆရာတို့အား။ ပစ္စောပကာရေန၊ ဥုးစွာတင်အပ်, ကျေးဇူးမြတ်ကို, ထပ်၍တစ်ဖန်, အတုံ့ပြန်သောအားဖြင့်။ ပူဇေမိ၊ ရတနာသုံးပါး, ဆရာများ၏, များပြားဂုဏ်တော်, စိတ်မှာဖော်၍, ပူဇော်ပါသတည်း။
ဓမ္မပဒဂါထာနိဿယ ပြီးပါပြီ။
ကျမ်းညွှန်းအက္ခရာစဉ်များ
၁။ ကင်္ခါ၊မဟာ၊ဋီ၊၃ , ကင်္ခါယောဇနာမဟာဋီကာ(တ)၂။ ကစ္စည်း , ကစ္စည်းသဒ္ဒါကြီးပါဌ်
၃။ ကစ္စာ , ကစ္စာယနသာရ
၄။ ကစ္စာဘာ , ကစ္စာယနသာရဘာသာဋီကာ
၅။ ကစ်ဘာ-၁ , ကစ္စည်းဘာသာဋီကာ(ပ)
၆။ ကစ်ဘာ-၂ , ကစ္စည်းဘာသာဋီကာ(ဒု)
၇။ ကပ္ပဒ္ဒုမ , Õˆdk£pdum:sM‰kítAiBDAnm
၈။ ကာသိကာုးငျုး ,
၉။ ကောတ္ထုဘ , ျှÄအျြိးဆျွုးတှအကရ
၁၀။ ခု၊၁ , ခုဒ္ဒကပါဌ၊ဓမ္မပဒ၊ဥဒါန၊ဣတိဝုတ္တက၊သုတ္တနိပါတပါဠိ
၁၁။ ခု၊၂ , ဝိမာနဝတ္ထု၊ပေတဝတ္ထု၊ထေရဂါထာ၊ထေရီဂါထာပါဠိ
၁၂။ ခု၊၄ , အပဒါန(ဒု)၊ဗုဒ္ဓဝံသ၊စရိယာပိဋကပါဠိ
၁၃။ ခု၊၅ , ဇာတကပါဠိ(ပ)
၁၄။ ခု၊၇ , မဟာနိဒ္ဒေသပါဠိ
၁၅။ ခု၊၈ , စူဠနိဒ္ဒေသပါဠိ
၁၆။ ခုဒ္ဒက၊ဋ္ဌ , ခုဒ္ဒကပါဌအဋ္ဌကထာ
၁၇။ ခုဒ္ဒဋီသစ် , ခုဒ္ဒသိက္ခာဘိနဝဋီကာ
၁၈။ ဂမ္ဘီဒီ , ဂမ္ဘီရာဂမ္ဘီရမဟာနိဗ္ဗုတဒီပနီ
၁၉။ ဂဠုန် , ဂဠုန်ပျံပါဌ်
၂၀။ စည်-ဝိသုဒ္ဓိ-မြန် , မဟာစည်ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မြန်မာပြန်
၂၁။ စရိယာ၊ဋ္ဌ , စရိယာပိဋကအဋ္ဌကထာ
၂၂။ စလင်းဂဏ္ဌိ , စလင်းဝိနည်းဂဏ္ဌိသစ်
၂၃။ စာဏကျဋီကာ , ခးယုပှိုး
၂၄။ စိန္တာမဏိ , ထြိဆျွငခအြးာငယ
၂၅။ စူဘာ , စူဠဝါဘာသာဋီကာ
၂၆။ စူဠနိ , စူဠနိဒ္ဒေသပါဠိ
၂၇။ စူဠနိ၊ဋ္ဌ , စူဠနိဒ္ဒေသအဋ္ဌကထာ
၂၈။ ဇာ.ကီ , ဇာတတ္ထကီပါဋ္ဌ်နိဿယ
၂၉။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁ , ဇာတကအဋ္ဌကထာ(ပ)
၃၀။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂ , ဇာတကအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၃၁။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃ , ဇာတကအဋ္ဌကထာ(တ)
၃၂။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅ , ဇာတကအဋ္ဌကထာ(မ)
၃၃။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆ , ဇာတကအဋ္ဌကထာ(ဆ)
၃၄။ ဇာဋီ , ဇာတကဋီကာ
၃၅။ ဇာဋီသစ် , ဇာတကအဘိနဝဋီကာ
၃၆။ ဋ္ဌ-ပြု , အဋ္ဌကထာအခြေပြု
၃၇။ တတွဗောဓိနီ , အ္ဇလဘးနင။ညှုဠပးှပး
၃၈။ တိပိဓာန် , တိပိဋကပါဠိမြန်မာအဘိဓာန်
၃၉။ ထေရ , ထေရဂါထာပါဠိ
၄၀။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁ , ထေရဂါထာအဋ္ဌကထာ(ပ)
၄၁။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂ , ထေရဂါထာအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၄၂။ ထောမ , ထြှိအးနာာ့းငညင။ဓ
၄၃။ ထောမ , Õˆိ‰အသာာ့ဗငညငီါ်ျြ‰ု၍အဗငြီဗညာÒ
၄၄။ ဒီ၊၁ , သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂပါဠိ
၄၅။ ဒီ၊၂ , မဟာဝဂ္ဂပါဠိ
၄၆။ ဒီ၊ဋီ၊၁ , သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဋီကာ
၄၇။ ဒီ၊ဋီ၊၂ , မဟာဝဂ္ဂဋီကာ
၄၈။ ဒီ၊ဋီ၊၃ , ပါထိကဝဂ္ဂဋီကာ
၄၉။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁ , သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဋ္ဌကထာ
၅၀။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂ , မဟာဝဂ္ဂအဋ္ဌကထာ
၅၁။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃ , ပါထိကဝဂ္ဂအဋ္ဌကထာ
၅၂။ ဓမ္မ.ဋီ , ဓမ္မပဒမဟာဋီကာ
၅၃။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁ , ဓမ္မပဒအဋ္ဌကထာ(ပ)
၅၄။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂ , ဓမ္မပဒအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၅၅။ ဓမ္မဋီ , ဓမ္မပဒမဟာဋီကာ
၅၆။ ဓမ္မယော , ဓမ္မပဒယောဇနာ
၅၇။ ဓာတွတ္ထ , ဓာတွတ္ထသင်္ဂဟ
၅၈။ ဓာဒီ , ဓာတုပစ္စယဒီပနီ
၅၉။ ဓာန် , အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာ
၆၀။ ဓာန်-ဋီ- , အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာ
၆၁။ ဓာန်-ဋီ-သျ , အဘိဓာန်-ဋီ-ကာနိဿယ
၆၂။ ဓာန်နိသစ် , အဘိဓာန်နိဿယသစ်
၆၃။ ဓာန်သျသစ် , အဘိဓာန်နိဿယသစ်
၆၄။ နမက္ကာရဋီ , နမက္ကာရဋီကာ
၆၅။ နျာသ , နျာသပါဋ္ဌ်
၆၆။ နိဒီ , နိရုတ္တိဒီပနီ
၆၇။ နိဒ္ဒေ , သုတ္တနိဒ္ဒေသ
၆၈။ နိရုတ္တိ , နိရုတ္တိဒီပနီ
၆၉။ နိသာဋီ , နိရုတ္တိသာရမဉ္ဇူသာဋီကာ
၇၀။ နီတိဓာတု , သဒ္ဒနီတိဓာတုမာလာ
၇၁။ နီတိပဒ , သဒ္ဒနီတိပဒမာလာ
၇၂။ နီတိပဒနိ-၂ , သဒ္ဒနီတိပဒမာလာနိဿယ(ဒု)
၇၃။ နီတိသုတ္တ , သဒ္ဒနီတိသုတ္တမာလာ
၇၄။ နီတိသုတ္တနိ , သဒ္ဒနီတိသုတ္တမာလာနိဿယ
၇၅။ နီဓာနိ-၁ , သဒ္ဒနီတိဓာတုမာလာနိဿယ(ပ)
၇၆။ နီဓာသျ-၂ , သဒ္ဒနီတိဓာတုမာလာနိဿယ(ဒု)
၇၇။ နီဘာ , အဋ္ဌသာလိနီဘာသာဋီကာ
၇၈။ နေတ္တိ၊ဋီ , နေတ္တိဋီကာ
၇၉။ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ , နေတ္တိအဋ္ဌကထာ
၈၀။ နေတ္တိ၊ဝိ , နေတ္တိဝိဘာဝိနီဋီကာ
၈၁။ နေတ္တိဝိ , နေတ္တိဝိဘာဝိနီ
၈၂။ ပ.ဒီ , ပရမတ္ထဒီပနီ
၈၃။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁ , ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂအဋ္ဌကထာ(ပ)
၈၄။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂ , ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၈၅။ ပဒတ္ထမဉ္ဇူသာ , ပဒတ္ထမဉ္ဇူသာပါဠိမြန်မာအဘိဓာန်
၈၆။ ပရိတ္တဋီ , ပရိတ္တဋီကာ
၈၇။ ပါ , စဗခင်ညှုပ¯ပဗမ်ာÒ
၈၈။ ပါစိယော , ပါစိတျာဒိယောဇနာ
၈၉။ ပါညွှန်း , ပါဠိပဒပိဋကကျမ်းညွှန်း
၉၀။ ပါတိပဒတ္ထ , ပါတိမောက္ခပဒတ္ထအနုဝဏ္ဏနာ
၉၁။ ပါရာဂံသစ်-၁ , ပါရာဇိကဏ်ဂဏ္ဌိသစ်(ပ)
၉၂။ ပါရာဘာ-၁ , ပါရာဇိကဏ်ဘာသာဋီကာ(ပ)
၉၃။ ပါရာဘာ-၂ , ပါရာဇိကဏ်ဘာသာဋီကာ(ဒု)
၉၄။ ပါရာဘာ-၃ , ပါရာဇိကဏ်ဘာသာဋီကာ(တ)
၉၅။ ပုဂ္ဂလ.ဘာ , ပုဂ္ဂလပညတ္တိအဋ္ဌကထာဘာသာဋီကာ
၉၆။ ပေတ၊ဋ္ဌ , ပေတဝတ္ထုအဋ္ဌကထာ
၉၇။ ဗာ , ဗာလာဝတာရ
၉၈။ ဗာ.ဋီသစ် , ဗာလာဝတာရအဘိနဝဋီကာ
၉၉။ ဗာဋီ , ဗာလာဝတာရဋီကာ
၁၀၀။ ဘုရားကြီး , ဘုရားကြီးနိယံ
၁၀၁။ ဘေဒစိန္တာ , သဒ္ဒတ္ထဘေဒစိန္တာ
၁၀၂။ ဘေဒဋီ , သဒ္ဒတ္ထဘေဒစိန္တာဋီကာ
၁၀၃။ မ၊၁ , မူလပဏ္ဏာသပါဠိ
၁၀၄။ မ၊၂ , မဇ္ဈမပဏ္ဏာသပါဠိ
၁၀၅။ မ၊၃ , ဥပရိပဏ္ဏာသပါဠိ
၁၀၆။ မ၊ဋီ၊၁ , မူလပဏ္ဏာသဋီကာ(ပ)
၁၀၇။ မ၊ဋီ၊၂ , မူလပဏ္ဏာသဋီကာ(ဒု)
၁၀၈။ မ၊ဋီ၊၃ , မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသဋီကာဥပရိပဏ္ဏာသဋီကာ
၁၀၉။ မ၊ဋ္ဌ၊၁ , မူလပဏ္ဏာသအဋ္ဌကထာ
၁၁၀။ မ၊ဋ္ဌ၊၃ , မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသအဋ္ဌကထာ
၁၁၁။ မ၊ဋ္ဌ၊၄ , ဥပရိပဏ္ဏာသအဋ္ဌကထာ
၁၁၂။ မဋ္ဌ-၂ , မူလပဏ္ဏာသအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၁၁၃။ မဋ္ဌ-၃ , မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသအဋ္ဌကထာ
၁၁၄။ မဋ္ဌ-၄ , ဥပရိပဏ္ဏာသအဋ္ဌကထာ
၁၁၅။ မဏိ-၁ , မဏိသာရမဉ္ဇူသာဋီကာ(ပ)
၁၁၆။ မဏိ-၂ , မဏိသာရမဉ္ဇူသာဋီကာ(ဒု)
၁၁၇။ မဏိ၊ဋီ၊၁ , မဏိသာရမဉ္ဇူသာဋီကာ(ပ)
၁၁၈။ မဏိဒီပ , မဏိဒီပဋီကာ
၁၁၉။ မြန်ဓာန် , မြန်မာအဘိဓာန်
၁၂၀။ မြန်ဓာန်ချုပ် , မြန်မာအဘိဓာန်အကျဉ်းချုပ်
၁၂၁။ မဟာနိ , မဟာနိဒ္ဒေသပါဠိ
၁၂၂။ မဟာနိ၊ဋ္ဌ , မဟာနိဒ္ဒေသအဋ္ဌကထာ
၁၂၃။ မဟာဝံသ-၁ , မဟာဝံသပါဠိ(ပ)
၁၂၄။ မဟာသိ , မဟာသိဿကောဝါဒ
၁၂၅။ မူလဋီ၊၁ , ဓမ္မသင်္ဂဏီမူလဋီကာ
၁၂၆။ မူလဋီ၊၂ , ဝိဘင်္ဂမူလဋီကာ
၁၂၇။ မောဂ် , မောဂ္ဂလ္လာနဗျာကရဏံ
၁၂၈။ မောဂ်နိ-၁ , မောဂ္ဂလ္လာန်နိဿယ(ပ)
၁၂၉။ မောဂ်နိ-၂ , မောဂ္ဂလ္လာန်နိဿယ(ဒု)
၁၃၀။ မောဂ်ပံ , မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာ
၁၃၁။ ရွှေ , ရွှေရေးဆောင်နိယံ
၁၃၂။ ရူ , ပဒရူပသိဒ္ဓိ
၁၃၃။ ရူဋီ , ပဒရူပသိဒ္ဓိဋီကာ
၁၃၄။ ရူဘာ-၁ , ရူပသိဒ္ဓိဘာသာဋီကာ(ပ)
၁၃၅။ ရူဘာ-၂ , ရူပသိဒ္ဓိဘာသာဋီကာ(ဒု)
၁၃၆။ ဝဇိရ , ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာ
၁၃၇။ ဝဏ္ဏနာ , ကစ္စာယနဝဏ္ဏနာ
၁၃၈။ ဝါစပ္ပတိ , လဗခ‰စငအျြ‰ု၍အဗငြီဗညာÒ
၁၃၉။ ဝိ၊၃ , မဟာဝဂ္ဂပါဠိ
၁၄၀။ ဝိ၊ဋီ၊၂ , ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာ(ဒု)
၁၄၁။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁ , ပါရာဇိကကဏ္ဍအဋ္ဌကထာ(ပ)
၁၄၂။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃ , ပါစိတျာဒိအဋ္ဌကထာ
၁၄၃။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄ , စူဠဝဂ္ဂါဒိအဋ္ဌကထာ
၁၄၄။ ဝိဗော , ကစ္စာယနဝိဗောဓက
၁၄၅။ ဝိဘာဝိနီ , အဘိဓမ္မတ္ထဝိဘာဝိနီ(ဋီကာကျော်)
၁၄၆။ ဝိမတိ , ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာ
၁၄၇။ ဝိမတိ၊၁ , ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာ(ပ)
၁၄၈။ ဝိမြန်-၂ , ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မြန်မာပြန်(ဒု)
၁၄၉။ ဝိမာန၊ဋ္ဌ , ဝိမာနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာ
၁၅၀။ ဝိမာန၊ဋ္ဌ , ဝိမာနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာ
၁၅၁။ ဝိလံ၊ဋီ၊၁ , ဝိနယာလင်္ကာရဋီကာ(ပ)
၁၅၂။ ဝိလံ၊ဋီ၊၂ , ဝိနယာလင်္ကာရဋီကာ(ဒု)
၁၅၃။ ဝိသုဒ္ဓိ၊၁ , ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂအဋ္ဌကထာ(ပ)
၁၅၄။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁ , ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမဟာဋီကာ(ပ)
၁၅၅။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂ , ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမဟာဋီကာ(ဒု)
၁၅၆။ ဝိသုဓာန် , ဝိသုဒ္ဓါရုံအဘိဓာန်
၁၅၇။ ဝီလျံ , ှ.န.ီ
၁၅၈။ သံ၊၁ , သဂါထာဝဂ္ဂနိဒါနဝဂ္ဂသံယုတ္တပါဠိ(ပ)
၁၅၉။ သံ၊ဋီ၊၁ , သံယုတ္တဋီကာ(ပ)
၁၆၀။ သံ၊ဋီ၊၂ , သံယုတ္တဋီကာ(ဒု)
၁၆၁။ သံ၊ဋီ၊၃ , သံယုတ္တဋီကာ(တ)
၁၆၂။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁ , သံယုတ္တအဋ္ဌကထာ(ပ)
၁၆၃။ သံ၊ဋ္ဌ၊၂ , သံယုတ္တအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၁၆၄။ သံ၊ဋ္ဌ၊၃ , သံယုတ္တအဋ္ဌကထာ(တ)
၁၆၅။ သင်္ဂြိုဟ်ဘာ , သင်္ဂြိုဟ်ဘာသာဋီကာ
၁၆၆။ သဒ္ဒသင်္ဂဟ , သဒ္ဒသင်္ဂဟ
၁၆၇။ သံနိ-၁ , သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ်ပါဠိတော်နိဿယ(ပ)
၁၆၈။ သပြေ-၃ , သပြေကန်သဒ္ဒါကြီးနိဿယ(တ)
၁၆၉။ သမ္မောဘာ-၃ , သမ္မောဟဝိနောဒနီဘာသာဋီကာ(တ)
၁၇၀။ သာဓာန် , သာသနာ့ဝန်ဆောင်တိပိဋကအဘိဓာန်
၁၇၁။ သာရ , ကစ္စာယနသာရ
၁၇၂။ သာရ.ဋီဟောင်း , ကစ္စာယနသာရဋီကာဟောင်း
၁၇၃။ သာရတ္ထ၊၁ , သာရတ္ထဒီပနီဋီကာ(ပ)
၁၇၄။ သာရတ္ထ၊၂ , သာရတ္ထဒီပနီဋီကာ(ဒု)
၁၇၅။ သာရတ္ထ၊၃ , သာရတ္ထဒီပနီဋီကာ(တ)
၁၇၆။ သိရီဓရ , ၌ှီုမဗ္ကြဗုသ္က
၁၇၇။ သီဋီ , သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဋီကာ
၁၇၈။ သီဋီသစ်၊၁ , သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ(ပ)
၁၇၉။ သီဋီသစ်၊၂ , သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ(ဒု)
၁၈၀။ သီဘာ-၁ , သီလက္ခန်ဘာသာဋီကာ(ပ)
၁၈၁။ သီဘာ-၂ , သီလက္ခန်ဘာသာဋီကာ(ဒု)
၁၈၂။ သီဘာ-၃ , သီလက္ခန်ဘာသာဋီကာ(တ)
၁၈၃။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁ , သုတ္တနိပါတအဋ္ဌကထာ(ပ)
၁၈၄။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂ , သုတ္တနိပါတအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၁၈၅။ သူစိ , အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာသူစိ
၁၈၆။ သော.ကီ , သောတတ္ထကီပါဋ္ဌ်နိဿယ
၁၈၇။ အံ၊၂ , အင်္ဂုတ္တရပါဠိ(ဒု)
၁၈၈။ အံ၊ဋီ၊၁ , အင်္ဂုတ္တရဋီကာ(ပ)
၁၈၉။ အံ၊ဋီ၊၂ , အင်္ဂုတ္တရဋီကာ(ဒု)
၁၉၀။ အံ၊ဋီ၊၃ , အင်္ဂုတ္တရဋီကာ(တ)
၁၉၁။ အံ၊ဋ္ဌ၊၁ , အင်္ဂုတ္တရအဋ္ဌကထာ(ပ)
၁၉၂။ အံ၊ဋ္ဌ၊၂ , အင်္ဂုတ္တရအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၁၉၃။ အံ၊ဋ္ဌ၊၃ , အင်္ဂုတ္တရအဋ္ဌကထာ(တ)
၁၉၄။ အနုဋီ၊၃ , ပဉ္စပကရဏအနုဋီကာ
၁၉၅။ အနုဒီ , အနုဒီပနီ
၁၉၆။ အပ၊ဋ္ဌ၊၁ , အပဒါနအဋ္ဌကထာ(ပ)
၁၉၇။ အပ၊ဋ္ဌ၊၂ , အပဒါနအဋ္ဌကထာ(ဒု)
၁၉၈။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁ , အဋ္ဌသာလိနီအဋ္ဌကထာ
၁၉၉။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂ , သမ္မောဟဝိနောဒနီအဋ္ဌကထာ
၂၀၀။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃ , ပဉ္စပကရဏအဋ္ဌကထာ
၂၀၁။ အမရ , Amil½AnuÕAsnM
၂၀၂။ အမရဋီ , mheürivvekA¼yxIkA
၂၀၃။ အလင်္ကာ.ဘာ , အလင်္ကာဘာသာဋီကာ
၂၀၄။ အလင်္ကာဋီ , သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာ
၂၀၅။ ဣတိ၊ဋ္ဌ , ဣတိဝုတ္တဋ္ဌကထာ
၂၀၆။ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊ , ဥဒါနအဋ္ဌကထာ
၂၀၇။ ဧကက္ခရ , ဧကက္ခရကောသဋီကာ
Comments
Post a Comment