ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဇာတက-အဋ္ဌကထာ
(ပဉ္စမော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁၆။ တိံသနိပါတော
֍ * [၅၁၁] ၁။ ကိံဆန္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကိံဆန္ဒော ကိမဓိပ္ပါယောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ ဗဟူ ဥပါသကေ စ ဥပါသိကာယော စ ဥပေါသထိကေ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ အာဂန္တွာ ဓမ္မသဘာယံ နိသိန္နေ ‘‘ဥပေါသထိကာတ္ထ ဥပါသကာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု ဝေါ ကတံ ဥပေါသထံ ကရောန္တေဟိ, ပေါရာဏကာ ဥပဍ္ဎူပေါသထကမ္မဿ နိဿန္ဒေန မဟန္တံ ယသံ ပဋိလဘိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သဒ္ဓေါ အဟောသိ ဒါနသီလဥပေါသထကမ္မေသု အပ္ပမတ္တော။ သော သေသေပိ အမစ္စာဒယော ဒါနာဒီသု သမာဒပေသိ။ ပုရောဟိတော ပနဿ ပရပိဋ္ဌိမံသိကော လဉ္ဇခါဒကော ကူဋဝိနိစ္ဆယိကော အဟောသိ။ ရာဇာ ဥပေါသထဒိဝသေ အမစ္စာဒယော ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဥပေါသထိကာ ဟောထာ’’တိ အာဟ။ ပုရောဟိတော ဥပေါသထံ န သမာဒိယိ။ အထ နံ ဒိဝါ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ကူဋဍ္ဍံ ကတွာ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတံ ရာဇာ ‘‘တုမှေ ဥပေါသထိကာ’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆန္တော ‘‘တွမ္ပိ အာစရိယ ဥပေါသထိကော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘အာမာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂။)မုသာဝါဒံ ကတွာ ပါသာဒါ ဩတရိ။ အထ နံ ဧကော အမစ္စော ‘‘နနု တုမှေ န ဥပေါသထိကာ’’တိ စောဒေသိ။ သော အာဟ – ‘‘အဟံ ဝေလာယမေဝ ဘုဉ္ဇိံ, ဂေဟံ ပန ဂန္တွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ သာယံ န ဘုဉ္ဇိဿာမိ, ရတ္တိံ သီလံ ရက္ခိဿာမိ, ဧဝံ မေ ဥပဍ္ဎူပေါသထကမ္မံ ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘သာဓု, အာစရိယာ’’တိ။ သော ဂေဟံ ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ ပုနေကဒိဝသံ တသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယေ နိသိန္နေ အညတရာ သီလဝတီ ဣတ္ထီ အဍ္ဍံ ကရောန္တီ ဃရံ ဂန္တုံ အလဘမာနာ ‘‘ဥပေါသထကမ္မံ နာတိက္ကမိဿာမီ’’တိ ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ မုခံ ဝိက္ခာလေတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဗြာဟ္မဏဿ သုပက္ကာနံ အမ္ဗဖလာနံ အမ္ဗပိဏ္ဍိ အာဟရိယိတ္ထ။ သော တဿာ ဥပေါသထိကဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမာနိ ခါဒိတွာ ဥပေါသထိကာ ဟောဟီ’’တိ အဒါသိ။ သာ တထာ အကာသိ။ ဧတ္တကံ ဗြာဟ္မဏဿ ကမ္မံ။
သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ကောသိကိဂင်္ဂါယ တီရေ တိယောဇနိကေ အမ္ဗဝနေ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တေ ကနကဝိမာနေ အလင်္ကတသိရိသယနေ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တိ အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဥတ္တမရူပဓရော သောဠသသဟဿဒေဝကညာပရိဝါရော။ သော ရတ္တိညေဝ တံ သိရိသမ္ပတ္တိံ အနုဘောတိ။ ဝေမာနိကပေတဘာဝေန ဟိဿ ကမ္မသရိက္ခကော ဝိပါကော အဟောသိ, တသ္မာ အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ အမ္ဗဝနံ ပဝိသတိ, ပဝိဋ္ဌက္ခဏေယေဝဿ ဒိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ အန္တရဓာယတိ, အသီတိဟတ္ထတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏော အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တတိ, သကလသရီရံ ဈာယတိ, သုပုပ္ဖိတကိံသုကော ဝိယ ဟောတိ။ ဒွီသု ဟတ္ထေသု ဧကေကာဝ အင်္ဂုလိ, တတ္ထ မဟာကုဒ္ဒါလပ္ပမာဏာ နခါ ဟောန္တိ။ တေဟိ နခေဟိ အတ္တနော ပိဋ္ဌိမံသံ ဖာလေတွာ ဥပ္ပါဋေတွာ ခါဒန္တော ဝေဒနာပ္ပတ္တော မဟာရဝံ ရဝန္တော ဒုက္ခံ အနုဘောတိ။ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ တံ သရီရံ အန္တရဓာယတိ, ဒိဗ္ဗသရီရံ နိဗ္ဗတ္တတိ, အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဒိဗ္ဗနာဋကိတ္ထိယော နာနာတူရိယာနိ ဂဟေတွာ ပရိဝါရေန္တိ။ သော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ရမဏီယေ အမ္ဗဝနေ ဒိဗ္ဗပါသာဒံ အဘိရုဟတိ။ ဣတိ သော ဥပေါသထိကာယ ဣတ္ထိယာ အမ္ဗဖလဒါနဿ နိဿန္ဒေန တိယောဇနိကံ အမ္ဗဝနံ ပဋိလဘတိ, လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ကူဋဍ္ဍကရဏနိဿန္ဒေန ပန ပိဋ္ဌိမံသံ ဥပ္ပါဋေတွာ ခါဒတိ, ဥပဍ္ဎူပေါသထဿ နိဿန္ဒေန ရတ္တိံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတိ, သောဠသသဟဿနာဋကိတ္ထီဟိ ပရိဝုတော ပရိစာရေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃။)တသ္မိံ ကာလေ ဗာရာဏသိရာဇာ ကာမေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဓောဂင်္ဂါယ ရမဏီယေ ဘူမိပဒေသေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ယာပေန္တော ဝိဟာသိ။ အထေကဒိဝသံ တမှာ အမ္ဗဝနာ မဟာဃဋပ္ပမာဏံ အမ္ဗပက္ကံ ဂင်္ဂါယ ပတိတွာ သောတေန ဝုယှမာနံ တဿ တာပသဿ ပရိဘောဂတိတ္ထာဘိမုခံ အဂမာသိ။ သော မုခံ ဓောဝန္တော တံ မဇ္ဈေ နဒိယာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဥဒကံ တရန္တော ဂန္တွာ အာဒါယ အဿမပဒံ အာဟရိတွာ အဂျာဂါရေ ဌပေတွာ သတ္ထကေန ဖာလေတွာ ယာပနမတ္တံ ခါဒိတွာ သေသံ ကဒလိပဏ္ဏေဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယာဝ ပရိက္ခယာ ခါဒိ။ တသ္မိံ ပန ခီဏေ အညံ ဖလာဖလံ ခါဒိတုံ နာသက္ခိ, ရသတဏှာယ ဗဇ္ဈိတွာ ‘‘တမေဝ အမ္ဗပက္ကံ ခါဒိဿာမီ’’တိ နဒီတီရံ ဂန္တွာ နဒိံ ဩလောကေန္တော ‘‘အမ္ဗံ အလဘိတွာ န ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ နိသီဒိ။ သော တတ္ထ နိရာဟာရော ဧကမ္ပိ ဒိဝသံ, ဒွေပိ, တီဏိ, စတု, ပဉ္စ, ဆ ဒိဝသာနိ ဝါတာတပေန ပရိသုဿန္တော အမ္ဗံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ အထ သတ္တမေ ဒိဝသေ နဒီဒေဝတာ အာဝဇ္ဇမာနာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘အယံ တာပသော တဏှာဝသိကော ဟုတွာ သတ္တာဟံ နိရာဟာရော ဂင်္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ, ဣမဿ အမ္ဗပက္ကံ အဒါတုံ န ယုတ္တံ, အလဘန္တော မရိဿတိ, ဒဿာမိ တဿာ’’တိ အာဂန္တွာ ဂင်္ဂါယ ဥပရိ အာကာသေ ဌတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံဆန္ဒော ကိမဓိပ္ပါယော, ဧကော သမ္မသိ ဃမ္မနိ၊
ကိံပတ္ထယာနော ကိံ ဧသံ, ကေန အတ္ထေန ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဆန္ဒောတိ အဇ္ဈာသယော။ အဓိပ္ပါယောတိ စိတ္တံ။ သမ္မသီတိ အစ္ဆသိ။ ဃမ္မနီတိ ဂိမှေ။ ဧသန္တိ ဧသန္တော။ ဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ တာပသံ အာလပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဗြာဟ္မဏ, တွံ ကိံ အဓိပ္ပါယော ကိံ စိန္တေန္တော ကိံ ပတ္ထေန္တော ကိံ ဂဝေသန္တော ကေနတ္ထေန ဣမသ္မိံ ဂင်္ဂါတီရေ ဂင်္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နောတိ။
တံ သုတွာ တာပသော နဝ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယထာ မဟာ ဝါရိဓရော, ကုမ္ဘော သုပရိဏာဟဝါ၊
တထူပမံ အမ္ဗပက္ကံ, ဝဏ္ဏဂန္ဓရသုတ္တမံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄။)‘‘တံ ဝုယှမာနံ သောတေန, ဒိသွာနာမလမဇ္ဈိမေ၊
ပါဏီဘိ နံ ဂဟေတွာန, အဂျာယတနမာဟရိံ။
‘‘တတော ကဒလိပတ္တေသု, နိက္ခိပိတွာ သယံ အဟံ၊
သတ္ထေန နံ ဝိကပ္ပေတွာ, ခုပ္ပိပါသံ အဟာသိ မေ။
‘‘သောဟံ အပေတဒရထော, ဗျန္တီဘူတော ဒုခက္ခမော၊
အဿာဒံ နာဓိဂစ္ဆာမိ, ဖလေသွညေသု ကေသုစိ။
‘‘သောသေတွာ နူန မရဏံ, တံ မမံ အာဝဟိဿတိ၊
အမ္ဗံ ယဿ ဖလံ သာဒု, မဓုရဂ္ဂံ မနောရမံ၊
ယမုဒ္ဓရိံ ဝုယှမာနံ, ဥဒဓိသ္မာ မဟဏ္ဏဝေ။
‘‘အက္ခာတံ တေ မယာ သဗ္ဗံ, ယသ္မာ ဥပဝသာမဟံ၊
ရမ္မံ ပတိ နိသိန္နောသ္မိ, ပုထုလောမာယုတာ ပုထု။
‘‘တွဉ္စ ခေါ မေဝ အက္ခာဟိ, အတ္တာနမပလာယိနိ၊
ကာ ဝါ တွမသိ ကလျာဏိ, ကိဿ ဝါ တွံ သုမဇ္ဈိမေ။
‘‘ရုပ္ပပဋ္ဋပလိမဋ္ဌီဝ, ဗျဂ္ဃီဝ ဂိရိသာနုဇာ၊
ယာ သန္တိ နာရိယော ဒေဝေသု, ဒေဝါနံ ပရိစာရိကာ။
‘‘ယာ စ မနုဿလောကသ္မိံ, ရူပေနာနွာဂတိတ္ထိယော၊
ရူပေန တေ သဒိသီ နတ္ထိ, ဒေဝေသု ဂန္ဓဗ္ဗမနုဿလောကေ၊
ပုဋ္ဌာသိ မေ စာရုပုဗ္ဗင်္ဂိ, ဗြူဟိ နာမဉ္စ ဗန္ဓဝေ’’တိ။
တတ္ထ ဝါရိဓရော ကုမ္ဘောတိ ဥဒကဃဋော။ သုပရိဏာဟဝါတိ သုသဏ္ဌာနော။ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသုတ္တမန္တိ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသေဟိ ဥတ္တမံ။ ဒိသွာနာတိ ဒိသွာ။ အမလမဇ္ဈိမေတိ နိမ္မလမဇ္ဈေ။ ဒေဝတံ အာလပန္တော ဧဝမာဟ။ ပါဏီဘီတိ ဟတ္ထေဟိ။ အဂျာယတနမာဟရိန္တိ အတ္တနော အဂ္ဂိဟုတသာလံ အာဟရိံ။ ဝိကပ္ပေတွာတိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ‘‘ဝိကန္တေတွာ’’တိပိ ပါဌော။ ‘‘ခါဒိ’’န္တိ ပါဌသေသော။ အဟာသိ မေတိ တံ ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပိတမတ္တမေဝ သတ္တ ရသဟရဏိသဟဿာနိ ဖရိတွာ မမ ခုဒဉ္စ ပိပါသဉ္စ ဟရိ။ အပေတဒရထောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅။)ဝိဂတကာယစိတ္တဒရထော။ သုဓာဘောဇနံ ဘုတ္တဿ ဝိယ ဟိ တဿ သဗ္ဗဒရထံ အပဟရိ။ ဗျန္တီဘူတောတိ တဿ အမ္ဗပက္ကဿ ဝိဂတန္တော ဇာတော, ပရိက္ခီဏအမ္ဗပက္ကော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဒုခက္ခမောတိ ဒုက္ခေန အသာတေန ကာယက္ခမေန စေဝ စိတ္တက္ခမေန စ သမန္နာဂတော။ အညေသု ပန ကဒလိပနသာဒီသု ဖလေသု ပရိတ္တကမ္ပိ အဿာဒံ နာဓိဂစ္ဆာမိ, သဗ္ဗာနိ မေ ဇိဝှါယ ဌပိတမတ္တာနိ တိတ္တကာနေဝ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဒီပေတိ။
သောသေတွာတိ နိရာဟာရတာယ သောသေတွာ သုက္ခာပေတွာ။ တံ မမန္တိ တံ မမ။ ယဿာတိ ယံ အဿ, အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဖလံ မမ သာဒု အဟောသိ, ယမဟံ ဂမ္ဘီရေ ပုထုလဥဒကက္ခန္ဓသင်္ခါတေ မဟဏ္ဏဝေ ဝုယှမာနံ တတော ဥဒဓိသ္မာ ဥဒ္ဓရိံ, တံ အမ္ဗံ မမ မရဏံ အာဝဟိဿတီတိ မညာမိ, မယှံ တံ အလဘန္တဿ ဇီဝိတံ နပ္ပဝတ္တိဿတီတိ။ ဥပဝသာမီတိ ခုပ္ပိပါသာဟိ ဥပဂတော ဝသာမိ။ ရမ္မံ ပတိ နိသိန္နောသ္မီတိ ရမဏီယံ နဒိံ ပတိ အဟံ နိသိန္နော။ ပုထုလောမာယုတာ ပုထူတိ အယံ နဒီ ပုထုလောမေဟိ မစ္ဆေဟိ အာယုတာ ပုထု ဝိပုလာ, အပိ နာမ မေ ဣတော သောတ္ထိ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ အပလာယိနီတိ အပလာယိတွာ မမ သမ္မုခေ ဌိတေတိ တံ ဒေဝတံ အာလပတိ။ ‘‘အပလာသိနီ’’တိပိ ပါဌော, ပလာသရဟိတေ အနဝဇ္ဇသရီရေတိ အတ္ထော။ ကိဿ ဝါတိ ကိဿ ဝါ ကာရဏာ ဣဓာဂတာသီတိ ပုစ္ဆတိ။
ရူပပဋ္ဋပလိမဋ္ဌီဝါတိ သုဋ္ဌု ပရိမဇ္ဇိတကဉ္စနပဋ္ဋသဒိသီ။ ဗျဂ္ဃီဝါတိ လီလာဝိလာသေန တရုဏဗျဂ္ဃပေါတိကာ ဝိယ။ ဒေဝါနန္တိ ဆန္နံ ကာမာဝစရဒေဝါနံ။ ယာ စ မနုဿလောကသ္မိန္တိ ယာ စ မနုဿလောကေ။ ရူပေနာနွာဂတိတ္ထိယောတိ ရူပေန အနွာဂတာ ဣတ္ထိယော နတ္ထီတိ အတ္တနော သမ္ဘာဝနာယ ဧဝမာဟ။ တဝ ရူပသဒိသာယ နာမ န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဟိဿ အဓိပ္ပါယော။ ဂန္ဓဗ္ဗမနုဿလောကေတိ မူလဂန္ဓာဒိနိဿိတေသု ဂန္ဓဗ္ဗေသု စ မနုဿလောကေ စ။ စာရုပုဗ္ဗင်္ဂီတိ စာရုနာ ပုဗ္ဗင်္ဂေန ဦရုလက္ခဏေန သမန္နာဂတေ။ နာမဉ္စ ဗန္ဓဝေတိ အတ္တနော နာမဂေါတ္တဉ္စ ဗန္ဓဝေ စ မယှံ အက္ခာဟီတိ ဝဒတိ။
တတော ဒေဝဓီတာ အဋ္ဌ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယံ တွံ ပတိ နိသိန္နောသိ, ရမ္မံ ဗြာဟ္မဏ ကောသိကိံ၊
သာဟံ ဘုသာလယာဝုတ္ထာ, ဝရဝါရိဝဟောဃသာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆။)‘‘နာနာဒုမဂဏာကိဏ္ဏာ, ဗဟုကာ ဂိရိကန္ဒရာ၊
မမေဝ ပမုခါ ဟောန္တိ, အဘိသန္ဒန္တိ ပါဝုသေ။
‘‘အထော ဗဟူ ဝနတောဒါ, နီလဝါရိဝဟိန္ဓရာ၊
ဗဟုကာ နာဂဝိတ္တောဒါ, အဘိသန္ဒန္တိ ဝါရိနာ။
‘‘တာ အမ္ဗဇမ္ဗုလဗုဇာ, နီပါ တာလာ စုဒုမ္ဗရာ၊
ဗဟူနိ ဖလဇာတာနိ, အာဝဟန္တိ အဘိဏှသော။
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဥဘတော တီရေ, ဖလံ ပတတိ အမ္ဗုနိ၊
အသံသယံ တံ သောတဿ, ဖလံ ဟောတိ ဝသာနုဂံ။
‘‘ဧတဒညာယ မေဓာဝိ, ပုထုပည သုဏောဟိ မေ၊
မာ ရောစယ မဘိသင်္ဂံ, ပဋိသေဓ ဇနာဓိပ။
‘‘န ဝါဟံ ဝဍ္ဎဝံ မညေ, ယံ တွံ ရဋ္ဌာဘိဝဍ္ဎန၊
အာစေယျမာနော ရာဇိသိ, မရဏံ အဘိကင်္ခသိ။
‘‘တဿ ဇာနန္တိ ပိတရော, ဂန္ဓဗ္ဗာ စ သဒေဝကာ၊
ယေ စာပိ ဣသယော လောကေ, သညတတ္တာ တပဿိနော၊
အသံသယံ တေပိ ဇာနန္တိ, ပဋ္ဌဘူတာ ယသဿိနော’’တိ။
တတ္ထ ကောသိကိန္တိ ယံ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ရမ္မံ ကောသိကိံ ဂင်္ဂံ ပတိ နိသိန္နော။ ဘုသာလယာဝုတ္ထာတိ ဘုသေ စဏ္ဍသောတေ အာလယော ယဿ ဝိမာနဿ, တသ္မိံ အဓိဝတ္ထာ, ဂင်္ဂဋ္ဌကဝိမာနဝါသိနီတိ အတ္ထော။ ဝရဝါရိဝဟောဃသာတိ ဝရဝါရိဝဟေန ဩဃေန သမန္နာဂတာ။ ပမုခါတိ တာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဂိရိကန္ဒရာ မံ ပမုခံ ကရောန္တိ, အဟံ တာသံ ပါမောက္ခာ ဟောမီတိ ဒဿေတိ။ အဘိသန္ဒန္တီတိ သန္ဒန္တိ ပဝတ္တန္တိ, တတော တတော အာဂန္တွာ မံ ကောသိကိဂင်္ဂံ ပဝိသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝနတောဒါတိ န ကေဝလံ ကန္ဒရာဝ, အထ ခေါ ဗဟူ ဝနတောဒါ တမှာ တမှာ ဝနမှာ ဥဒကာနိပိ မံ ဗဟူနိ ပဝိသန္တိ။ နီလဝါရိဝဟိန္ဓရာတိ မဏိဝဏ္ဏေန နီလဝါရိနာ ယုတ္တေ ဥဒကက္ခန္ဓသင်္ခါတေ ဝဟေ ဓာရယန္တိယော။ နာဂဝိတ္တောဒါတိ နာဂါနံ ဝိတ္တိကာရေန ဓနသင်္ခါတေန ဝါ ဥဒကေန သမန္နာဂတာ။ ဝါရိနာတိ ဧဝရူပါ ဟိ ဗဟူ နဒိယော မံ ဝါရိနာဝ အဘိသန္ဒန္တိ ပူရေန္တီတိ ဒဿေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇။)တာတိ တာ နဒိယော။ အာဝဟန္တီတိ ဧတာနိ အမ္ဗာဒီနိ အာကဍ္ဎန္တိ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ ဧတာနိ ဥပယောဂတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနာနိ။ အထ ဝါ တာတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ အာဝဟန္တီတိ ဣမာနိ အမ္ဗာဒီနိ တာ နဒိယော အာဂစ္ဆန္တိ, ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော, ဧဝံ ဥပဂတာနိ ပန မမ သောတံ ပဝိသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သောတဿာတိ ယံ ဥဘတော တီရေ ဇာတရုက္ခေဟိ ဖလံ မမ အမ္ဗုနိ ပတတိ, သဗ္ဗံ တံ မမ သောတဿေဝ ဝသာနုဂံ ဟောတိ။ နတ္ထေတ္ထ သံသယောတိ ဧဝံ အမ္ဗပက္ကဿ နဒီသောတေန အာဂမနကာရဏံ ကထေသိ။
မေဓာဝိ ပုထုပညာတိ ဥဘယံ အာလပနမေဝ။ မာ ရောစယာတိ ဧဝံ တဏှာဘိသင်္ဂံ မာ ရောစယ။ ပဋိသေဓာတိ ပဋိသေဓေဟိ နန္တိ ရာဇာနံ ဩဝဒတိ။ ဝဍ္ဎဝန္တိ ပညာဝဍ္ဎဘာဝံ ပဏ္ဍိတဘာဝံ။ ရဋ္ဌာဘိဝဍ္ဎနာတိ ရဋ္ဌဿ အဘိဝဍ္ဎန။ အာစေယျမာနောတိ မံသလောဟိတေဟိ အာစိယန္တော ဝဍ္ဎန္တော, တရုဏောဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ရာဇိသီတိ တံ အာလပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ တွံ နိရာဟာရတာယ သုဿမာနော တရုဏောဝ သမာနော အမ္ဗလောဘေန မရဏံ အဘိကင်္ခသိ, န ဝေ အဟံ တဝ ဣမံ ပဏ္ဍိတဘာဝံ မညာမီတိ။
တဿာတိ ယော ပုဂ္ဂလော တဏှာဝသိကော ဟောတိ, တဿ တဏှာဝသိကဘာဝံ ‘‘ပိတရော’’တိ သင်္ခံ ဂတာ ဗြဟ္မာနော စ သဒ္ဓိံ ကာမာဝစရဒေဝေဟိ ဂန္ဓဗ္ဗာ စ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ဣသယော စ အသံသယံ ဇာနန္တိ။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ, ယံ တေ ဣဒ္ဓိမန္တော ဇာနေယျုံ, ‘‘အသုကော ဟိ နာမ တဏှာဝသိကော ဟောတီ’’တိ။ ပုန တေသံ ဘာသမာနာနံ ဝစနံ သုတွာ ယေပိ တေသံ ပဋ္ဌဘူတာ ယသဿိနော ပရိစာရကာ, တေပိ ဇာနန္တိ။ ပါပကမ္မံ ကရောန္တဿ ဟိ ရဟော နာမ နတ္ထီတိ တာပသဿ သံဝေဂံ ဥပ္ပါဒေန္တီ ဧဝမာဟ။
တတော တာပသော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧဝံ ဝိဒိတွာ ဝိဒူ သဗ္ဗဓမ္မံ, ဝိဒ္ဓံသနံ စဝနံ ဇီဝိတဿ၊
န စီယတီ တဿ နရဿ ပါပံ, သစေ န စေတေတိ ဝဓာယ တဿ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈။)‘‘ဣသိပူဂသမညာတေ, ဧဝံ လောကျာ ဝိဒိတာ သတိ၊
အနရိယပရိသမ္ဘာသေ, ပါပကမ္မံ ဇိဂီသသိ။
‘‘သစေ အဟံ မရိဿာမိ, တီရေ တေ ပုထုသုဿောဏိ၊
အသံသယံ တံ အသိလောကော, မယိ ပေတေ အာဂမိဿတိ။
‘‘တသ္မာ ဟိ ပါပကံ ကမ္မံ, ရက္ခဿေဝ သုမဇ္ဈိမေ၊
မာ တံ သဗ္ဗော ဇနော ပစ္ဆာ, ပကုဋ္ဌာယိ မယိ မတေ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝံ ဝိဒိတွာတိ ယထာ အဟံ သီလဉ္စ အနိစ္စတဉ္စ ဇာနာမိ, ဧဝံ ဇာနိတွာ ဌိတဿ။ ဝိဒူတိ ဝိဒုနော။ သဗ္ဗဓမ္မန္တိ သဗ္ဗံ သုစရိတဓမ္မံ။ တိဝိဓဉှိ သုစရိတံ ဣဓ သဗ္ဗဓမ္မောတိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိဒ္ဓံသနန္တိ ဘင်္ဂံ။ စဝနန္တိ စုတိံ။ ဇီဝိတဿာတိ အာယုနော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧဝံ ဝိဒိတွာ ဌိတဿ ပဏ္ဍိတဿ သဗ္ဗံ သုစရိတဓမ္မံ ဇီဝိတဿ စ အနိစ္စတံ ဇာနန္တဿ ဧဝရူပဿ နရဿ ပါပံ န စီယတိ န ဝဍ္ဎတိ။ သစေ န စေတေတိ ဝဓာယ တဿာတိ တဿ သင်္ခံ ဂတဿ ပရပုဂ္ဂလဿ ဝဓာယ န စေတေတိ န ပကပ္ပေတိ, နေဝ ပရပုဂ္ဂလံ ဝဓာယ စေတေတိ, နာပိ ပရသန္တကံ ဝိနာသေတိ, အဟဉ္စ ကဿစိ ဝဓာယ အစေတေတွာ ကေဝလံ အမ္ဗပက္ကေ အာသင်္ဂံ ကတွာ ဂင်္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နော, တွံ မယှံ ကိံ နာမ အကုသလံ ပဿသီတိ။
ဣသိပူဂသမညာတေတိ ဣသိဂဏေန သုဋ္ဌု အညာတေ ဣသီနံ သမ္မတေ။ ဧဝံ လောကျာတိ တွံ နာမ ပါပပဝါဟနေန လောကဿ ဟိတာတိ ဧဝံ ဝိဒိတာ။ သတီတိ သတိ သောဘနေ ဥတ္တမေတိ အာလပနမေတံ။ အနရိယပရိသမ္ဘာသေတိ ‘‘တဿ ဇာနန္တိ ပိတရော’’တိအာဒိကာယ အသုန္ဒရာယ ပရိဘာသာယ သမန္နာဂတေ။ ဇိဂီသသီတိ မယိ ပါပေ အသံဝိဇ္ဇန္တေပိ မံ ဧဝံ ပရိဘာသန္တီ စ ပရမရဏံ အဇ္ဈုပေက္ခန္တီ စ အတ္တနော ပါပကမ္မံ ဂဝေသသိ ဥပ္ပါဒေသိ။ တီရေ တေတိ တဝ ဂင်္ဂါတီရေ။ ပုထုသုဿောဏီတိ ပုထုလာယ သုန္ဒရာယ သောဏိယာ သမန္နာဂတေ။ ပေတေတိ အမ္ဗပက္ကံ အလဘိတွာ ပရလောကံ ဂတေ, မတေတိ အတ္ထော။ ပကုဋ္ဌာယီတိ အက္ကောသိ ဂရဟိ နိန္ဒိ။ ‘‘ပကွတ္ထာသီ’’တိပိ ပါဌော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉။)တံ သုတွာ ဒေဝဓီတာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အညာတမေတံ အဝိသယှသာဟိ, အတ္တာနမမ္ဗဉ္စ ဒဒါမိ တေ တံ၊
ယော ဒုဗ္ဗဇေ ကာမဂုဏေ ပဟာယ, သန္တိဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အဓိဋ္ဌိတောသိ။
‘‘ယော ဟိတွာ ပုဗ္ဗသညောဂံ, ပစ္ဆာသံယောဇနေ ဌိတော၊
အဓမ္မဉ္စေဝ စရတိ, ပါပဉ္စဿ ပဝဍ္ဎတိ။
‘‘ဧဟိ တံ ပါပယိဿာမိ, ကာမံ အပ္ပေါဿုကော ဘဝ၊
ဥပနယာမိ သီတသ္မိံ, ဝိဟရာဟိ အနုဿုကော။
‘‘တံ ပုပ္ဖရသမတ္တေဘိ, ဝက္ကင်္ဂေဟိ အရိန္ဒမ၊
ကောဉ္စာ မယူရာ ဒိဝိယာ, ကောလဋ္ဌိမဓုသာဠိကာ၊
ကူဇိတာ ဟံသပူဂေဟိ, ကောကိလေတ္ထ ပဗောဓရေ။
‘‘အမ္ဗေတ္ထ ဝိပ္ပသာခဂ္ဂါ, ပလာလခလသန္နိဘာ၊
ကောသမ္ဗသလဠာ နီပါ, ပက္ကတာလဝိလမ္ဗိနော’’တိ။
တတ္ထ အညာတမေတန္တိ ‘‘ဂရဟာ တေ ဘဝိဿတီတိ ဝဒန္တော အမ္ဗပက္ကတ္ထာယ ဝဒသီ’’တိ ဧတံ ကာရဏံ မယာ အညာတံ။ အဝိသယှသာဟီတိ ရာဇာနော နာမ ဒုဿဟံ သဟန္တိ, တေန နံ အာလပန္တီ ဧဝမာဟ။ အတ္တာနန္တိ တံ အာလိင်္ဂိတွာ အမ္ဗဝနံ နယန္တီ အတ္တာနဉ္စ တေ ဒဒါမိ တဉ္စ အမ္ဗံ။ ကာမဂုဏေတိ ကဉ္စနမာလာသေတစ္ဆတ္တပဋိမဏ္ဍိတေ ဝတ္ထုကာမေ။ သန္တိဉ္စ ဓမ္မဉ္စာတိ ဒုဿီလျဝူပသမေန သန္တိသင်္ခါတံ သီလဉ္စေဝ သုစရိတဓမ္မဉ္စ။ အဓိဋ္ဌိတောသီတိ ယော တွံ ဣမေ ဂုဏေ ဥပဂတော, ဧတေသု ဝါ ပတိဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။
ပုဗ္ဗသညောဂန္တိ ပုရိမဗန္ဓနံ။ ပစ္ဆာသံယောဇနေတိ ပစ္ဆိမဗန္ဓနေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော တာပသ ယော မဟန္တံ ရဇ္ဇသိရိဝိဘဝံ ပဟာယ အမ္ဗပက္ကမတ္တေ ရသတဏှာယ ဗဇ္ဈိတွာ ဝါတာတပံ အဂဏေတွာ နဒီတီရေ သုဿမာနော နိသီဒတိ, သော မဟာသမုဒ္ဒံ တရိတွာ ဝေလန္တေ သံသီဒနပုဂ္ဂလသဒိသော။ ယော ပုဂ္ဂလော ရသတဏှာဝသိကော အဓမ္မဉ္စေဝ စရတိ, ရသတဏှာဝသေန ကရိယမာနံ ပါပဉ္စဿ ပဝဍ္ဎတီတိ။ ဣတိ သာ တာပသံ ဂရဟန္တီ ဧဝမာဟ။
ကာမံ အပ္ပေါဿုကော ဘဝါတိ ဧကံသေနေဝ အမ္ဗပက္ကေ နိရာလယော ဟောဟိ။ သီတသ္မိန္တိ သီတလေ အမ္ဗဝနေ။ တန္တိ ဧဝံ ဝဒမာနာဝ ဒေဝတာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀။)တာပသံ အာလိင်္ဂိတွာ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ အာကာသေ ပက္ခန္တာ တိယောဇနိကံ ဒိဗ္ဗအမ္ဗဝနံ ဒိသွာ သကုဏသဒ္ဒဉ္စ သုတွာ တာပသဿ အာစိက္ခန္တီ ‘‘တ’’န္တိ ဧဝမာဟ။ ပုပ္ဖရသမတ္တေဘီတိ ပုပ္ဖရသေန မတ္တေဟိ။ ဝက္ကင်္ဂေဟီတိ ဝင်္ကဂီဝေဟိ သကုဏေဟိ အဘိနာဒိတန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တေ သကုဏေ အာစိက္ခန္တီ ‘‘ကောဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဝိယာတိ ဒိဗျာ။ ကောလဋ္ဌိမဓုသာဠိကာတိ ကောလဋ္ဌိသကုဏာ စ နာမ သုဝဏ္ဏသာဠိကာ သကုဏာ စ။ ဧတေ ဒိဗ္ဗသကုဏာ ဧတ္ထ ဝသန္တီတိ ဒဿေတိ။ ကူဇိတာ ဟံသပူဂေဟီတိ ဟံသဂဏေဟိ ဥပကူဇိတာ ဝိရဝသံဃဋ္ဋိတာ။ ကောကိလေတ္ထ ပဗောဓရေတိ ဧတ္ထ အမ္ဗဝနေ ကောကိလာ ဝဿန္တိယော အတ္တာနံ ပဗောဓေန္တိ ဉာပေန္တိ။ အမ္ဗေတ္ထာတိ အမ္ဗာ ဧတ္ထ။ ဝိပ္ပသာခဂ္ဂါတိ ဖလဘာရေန ဩနမိတသာခဂ္ဂါ။ ပလာလခလသန္နိဘာတိ ပုပ္ဖသန္နိစယေန သာလိပလာလခလသဒိသာ။ ပက္ကတာလဝိလမ္ဗိနောတိ ပက္ကတာလဖလဝိလမ္ဗိနော။ ဧဝရူပါ ရုက္ခာ စ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ အမ္ဗဝနံ ဝဏ္ဏေတိ။
ဝဏ္ဏယိတွာ စ ပန တာပသံ တတ္ထ ဩတာရေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ အမ္ဗဝနေ အမ္ဗာနိ ခါဒန္တော အတ္တနော တဏှံ ပူရေဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တာပသော အမ္ဗာနိ ခါဒိတွာ တဏှံ ပူရေတွာ ဝိဿမိတွာ အမ္ဗဝနေ ဝိစရန္တော တံ ပေတံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တံ ဒိသွာ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ သူရိယေ ပန အတ္ထင်္ဂတေ တံ နာဋကိတ္ထိပရိဝါရိတံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနံ ဒိသွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မာလီ ကိရိဋီ ကာယူရီ, အင်္ဂဒီ စန္ဒနုဿဒေါ၊
ရတ္တိံ တွံ ပရိစာရေသိ, ဒိဝါ ဝေဒေသိ ဝေဒနံ။
‘‘သောဠသိတ္ထိသဟဿာနိ, ယာ တေမာ ပရိစာရိကာ၊
ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါသိ, အဗ္ဘုတော လောမဟံသနော။
‘‘ကိံ ကမ္မမကရီ ပုဗ္ဗေ, ပါပံ အတ္တဒုခါဝဟံ၊
ယံ ကရိတွာ မနုဿေသု, ပိဋ္ဌိမံသာနိ ခါဒသီ’’တိ။
တတ္ထ မာလီတိ ဒိဗ္ဗမာလာဓရော။ ကိရိဋီတိ ဒိဗ္ဗဝေဌနဓရော။ ကာယူရီတိ ဒိဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတော။ အင်္ဂဒီတိ ဒိဗ္ဗင်္ဂဒသမန္နာဂတော။ စန္ဒနုဿဒေါတိ ဒိဗ္ဗစန္ဒနဝိလိတ္တော။ ပရိစာရေသီတိ ဣန္ဒြိယာနိ ဒိဗ္ဗဝိသယေသု စာရေသိ။ ဒိဝါတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁။)ဒိဝါ ပန မဟာဒုက္ခံ အနုဘောသိ။ ယာ တေမာတိ ယာ တေ ဣမာ။ အဗ္ဘုတောတိ မနုဿလောကေ အဘူတပုဗ္ဗော။ လောမဟံသနောတိ ယေ တံ ပဿန္တိ, တေသံ လောမာနိ ဟံသန္တိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဘဝေ။ အတ္တဒုခါဝဟန္တိ အတ္တနော ဒုက္ခာဝဟံ။ မနုဿေသူတိ ယံ မနုဿလောကေ ကတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ပိဋ္ဌိမံသာနိ ခါဒသီတိ ပုစ္ဆတိ။
ပေတော တံ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘တုမှေ မံ န သဉ္ဇာနာထ, အဟံ တုမှာကံ ပုရောဟိတော အဟောသိံ, ဣဒံ မေ ရတ္တိံ သုခါနုဘဝနံ တုမှေ နိဿာယ ကတဿ ဥပဍ္ဎူပေါသထဿ နိဿန္ဒေန လဒ္ဓံ, ဒိဝါ ဒုက္ခာနုဘဝနံ ပန မယာ ပကတဿ ပါပဿေဝ နိဿန္ဒေန။ အဟဉှိ တုမှေဟိ ဝိနိစ္ဆယေ ဌပိတော ကူဋဍ္ဍံ ကရိတွာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ပရပိဋ္ဌိမံသိကော ဟုတွာ တဿ ဒိဝါ ကတဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဣဒံ ဒုက္ခံ အနုဘဝါမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဇ္ဈေနာနိ ပဋိဂ္ဂယှ, ကာမေသု ဂဓိတော အဟံ၊
အစရိံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ပရေသံ အဟိတာယဟံ။
‘‘ယော ပိဋ္ဌိမံသိကော ဟောတိ, ဧဝံ ဥက္ကစ္စ ခါဒတိ၊
ယထာဟံ အဇ္ဇ ခါဒါမိ, ပိဋ္ဌိမံသာနိ အတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ အဇ္ဈေနာနီတိ ဝေဒေ။ ပဋိဂ္ဂယှာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဓီယိတွာ။ အစရိန္တိ ပဋိပဇ္ဇိံ။ အဟိတာယဟန္တိ အဟိတာယ အတ္ထနာသနာယ အဟံ။ ယော ပိဋ္ဌိမံသိကောတိ ယော ပုဂ္ဂလော ပရေသံ ပိဋ္ဌိမံသခါဒကော ပိသုဏော ဟောတိ။ ဥက္ကစ္စာတိ ဥက္ကန္တိတွာ။
ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ တာပသံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ကထံ ဣဓာဂတာ’’တိ။ တာပသော သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေန ကထေသိ။ ‘‘ဣဒါနိ ပန, ဘန္တေ, ဣဓေဝ ဝသိဿထ, ဂမိဿထာ’’တိ။ ‘‘န ဝသိဿာမိ, အဿမပဒံယေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ပေတော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, အဟံ ဝေါ နိဗဒ္ဓံ အမ္ဗပက္ကေန ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အဿမပဒေယေဝ ဩတာရေတွာ ‘‘အနုက္ကဏ္ဌာ ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဂတော။ တတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ အမ္ဗပက္ကေန ဥပဋ္ဌဟိ။ တာပသော တံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဥပါသကာနံ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကေစိ သောတာပန္နာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂။)အဟေသုံ, ကေစိ သကဒါဂါမိနော, ကေစိ အနာဂါမိနော။ တဒါ ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကိံဆန္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
ကော ပါတုရာသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခါယ သဟာယိကာ သုရာပီတာ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရ သုရာဆဏေ သံဃုဋ္ဌေ တာ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော သာမိကာနံ ဆဏေ ကီဠမာနာနံ တိက္ခသုရံ ပဋိယာဒေတွာ ‘‘ဆဏံ ကီဠိဿာမာ’’တိ သဗ္ဗာပိ ဝိသာခါယ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘သဟာယိကေ ဆဏံ ကီဠိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အယံ သုရာဆဏော, န အဟံ သုရံ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘တုမှေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဒါနံ ဒေထ, မယံ ဆဏံ ကရိဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာ ဥယျောဇေတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တာပေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဗဟုံ ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ သာယနှသမယေ ဓမ္မကထံ သောတုံ တာဟိ ပရိဝုတာ ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ တာ ပနိတ္ထိယော သုရံ ပိဝမာနာဝ တာယ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌတွာ သုရံ ပိဝိတွာဝ တာယ သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမံသု။ ဝိသာခါ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ, ဣတရာသု ဧကစ္စာ သတ္ထု သန္တိကေယေဝ နစ္စိံသု, ဧကစ္စာ ဂါယိံသု, ဧကစ္စာ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စပါဒကုက္ကုစ္စာနိ, ဧကစ္စာ ကလဟံ အကံသု။
သတ္ထာ တာသံ သံဝေဂဇနနတ္ထာယ ဘမုကလောမတော ရံသီ ဝိဿဇ္ဇေသိ, အန္ဓကာရတိမိသာ အဟောသိ။ တာ ဘီတာ အဟေသုံ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ, တေန တာသံ သုရာ ဇီရိ။ သတ္ထာ နိသိန္နပလ္လင်္ကေ အန္တရဟိတော သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ဥဏ္ဏလောမတော ရံသီ ဝိဿဇ္ဇေသိ, စန္ဒသူရိယသဟဿုဂ္ဂမနံ ဝိယ အဟောသိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဌိတောဝ တာသံ သံဝေဂဇနနတ္ထာယ –
‘‘ကော နု ဟာသော ကိမာနန္ဒော, နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတေ သတိ၊
အန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ, ပဒီပံ န ဂဝေသထာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၄၆) –
ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဂါထာပရိယောသာနေ တာ ပဉ္စသတာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိဆာယာယ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃။)အထ နံ ဝိသာခါ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣဒံ ဟိရောတ္တပ္ပဘေဒကံ သုရာပါနံ နာမ ကဒါ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော တဿာ အာစိက္ခန္တော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ကာသိရဋ္ဌဝါသီ သုရော နာမ ဝနစရကော ဘဏ္ဍပရိယေသနတ္ထာယ ဟိမဝန္တံ အဂမာသိ။ တတ္ထေကော ရုက္ခော ဥဂ္ဂန္တွာ ပေါရိသမတ္တေ ဌာနေ တိဓာကပ္ပေါ အဟောသိ။ တဿ တိဏ္ဏံ ကပ္ပါနံ အန္တရေ စာဋိပ္ပမာဏော အာဝါဋော အဟောသိ။ သော ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဥဒကေန ပူရိတော, တံ ပရိဝါရေတွာ ဟရီတကီ အာမလကီ မရိစဂစ္ဆော စ အဟောသိ, တေသံ ပက္ကာနိ ဖလာနိ ဆိဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ပတန္တိ။ တဿာဝိဒူရေ သယံဇာတသာလိ ဇာတော, တတော သုဝကာ သာလိသီသာနိ အာဟရိတွာ တသ္မိံ ရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ခါဒန္တိ။ တေသံ ခါဒမာနာနံ သာလီပိ တဏ္ဍုလာပိ တတ္ထ ပတန္တိ။ ဣတိ တံ ဥဒကံ သူရိယသန္တာပေန ပစ္စမာနံ ရသံ လောဟိတဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ နိဒါဃသမယေ ပိပါသိတာ သကုဏဂဏာ အာဂန္တွာ တံ ပိဝိတွာ မတ္တာ ပရိဝတ္တိတွာ ရုက္ခမူလေ ပတိံသု, တသ္မိံ ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝိကူဇမာနာ ပက္ကမန္တိ။ ရုက္ခသုနခမက္ကဋာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝနစရကော တံ ဒိသွာ ‘‘သစေ ဣဒံ ဝိသံ ဘဝေယျ, ဣမေ မရေယျုံ, ဣမေ ပန ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ယထာသုခံ ဂစ္ဆန္တိ, နယိဒံ ဝိသ’’န္တိ သယံ ပိဝိတွာ မတ္တော ဟုတွာ မံသံ ခါဒိတုကာမော အဟောသိ။ တတော အဂ္ဂိံ ကတွာ ရုက္ခမူလေ ပတိတေ တိတ္တိရကုက္ကုဋာဒယော မာရေတွာ မံသံ အင်္ဂါရေ ပစိတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန နစ္စန္တော ဧကေန မံသံ ခါဒန္တော ဧကာဟဒွီဟံ တတ္ထေဝ အဟောသိ။
တတော ပန အဝိဒူရေ ဧကော ဝရုဏော နာမ တာပသော ဝသတိ။ ဝနစရကော အညဒါပိ တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣဒံ ပါနံ တာပသေန သဒ္ဓိံ ပိဝိဿာမီ’’တိ။ သော ဧကံ ဝေဠုနာဠိကံ ပူရေတွာ ပက္ကမံသေန သဒ္ဓိံ အာဟရိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ ပိဝထာ’’တိ ဝတွာ ဥဘောပိ မံသံ ခါဒန္တာ ပိဝိံသု။ ဣတိ သုရေန စ ဝရုဏေန စ ဒိဋ္ဌတ္တာ တဿ ပါနဿ ‘‘သုရာ’’တိ စ ‘‘ဝရုဏာ’’တိ စ နာမံ ဇာတံ။ တေ ဥဘောပိ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ဝေဠုနာဠိယော ပူရေတွာ ကာဇေနာဒါယ ပစ္စန္တနဂရံ ဂန္တွာ ‘‘ပါနကာရကာ နာမ အာဂတာ’’တိ ရညော အာရောစာပေသုံ။ ရာဇာ နေ ပက္ကောသာပေသိ, တေ တဿ ပါနံ ဥပနေသုံ။ ရာဇာ ဒွေ တယော ဝါရေ ပိဝိတွာ မဇ္ဇိ, တဿ တံ ဧကာဟဒွီဟမတ္တမေဝ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄။)အထ နေ ‘‘အညမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကုဟိ’’န္တိ? ‘‘ဟိမဝန္တေ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အာနေထာ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ ဧကဒွေ ဝါရေ အာနေတွာ ‘‘နိဗဒ္ဓံ ဂန္တုံ န သက္ခိဿာမာ’’တိ သမ္ဘာရေ သလ္လက္ခေတွာ တဿ ရုက္ခဿ တစံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗသမ္ဘာရေ ပက္ခိပိတွာ နဂရေ သုရံ ကရိံသု။ နာဂရာ သုရံ ပိဝိတွာ ပမာဒံ အာပန္နာ ဒုဂ္ဂတာ အဟေသုံ, နဂရံ သုညံ ဝိယ အဟောသိ, တေန ပါနကာရကာ တတော ပလာယိတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ‘‘ပါနကာရကာ အာဂတာ’’တိ ရညော အာရောစာပေသုံ။ ရာဇာ နေ ပက္ကောသာပေတွာ ပရိဗ္ဗယံ အဒါသိ။ တေ တတ္ထာပိ သုရံ အကံသု, တမ္ပိ နဂရံ တထေဝ ဝိနဿိ, တတော ပလာယိတွာ သာကေတံ, သာကေတတော သာဝတ္ထိံ အဂမံသု။
တဒါ သာဝတ္ထိယံ သဗ္ဗမိတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော တေသံ သင်္ဂဟံ ကတွာ ‘‘ကေန ဝေါ အတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သမ္ဘာရမူလေန စေဝ သာလိပိဋ္ဌေန စ ပဉ္စဟိ စာဋိသတေဟိ စာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ ဒါပေသိ။ တေ ပဉ္စသု စာဋိသတေသု သုရံ သဏ္ဌာပေတွာ မူသိကဘယေန စာဋိရက္ခဏတ္ထာယ ဧကေကာယ စာဋိယာ သန္တိကေ ဧကေကံ ဗိဠာရံ ဗန္ဓိံသု။ တေ ပစ္စိတွာ ဥတ္တရဏကာလေ စာဋိကုစ္ဆီသု ပဂ္ဃရန္တံ သုရံ ပိဝိတွာ မတ္တာ နိဒ္ဒါယိံသု။ မူသိကာ အာဂန္တွာ တေသံ ကဏ္ဏနာသိကဒါဌိကနင်္ဂုဋ္ဌေ ခါဒိတွာ အဂမံသု။ ‘‘ဗိဠာရာ သုရံ ပိဝိတွာ မတာ’’တိ အာယုတ္တကပုရိသာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ဝိသကာရကာ ဧတေ ဘဝိဿန္တီ’’တိ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ သီသာနိ ဆိန္ဒာပေသိ။ တေ ‘‘သုရံ ဒေဝ, မဓုရံ ဒေဝါ’’တိ ဝိရဝန္တာဝ မရိံသု။ ရာဇာ တေ မာရာပေတွာ ‘‘စာဋိယော ဘိန္ဒထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ ဗိဠာရာပိ သုရာယ ဇိဏ္ဏာယ ဥဋ္ဌဟိတွာ ကီဠန္တာ ဝိစရိံသု, တေ ဒိသွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သစေ ဝိသံ အဿ, ဧတေ မရေယျုံ, မဓုရေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, ပိဝိဿာမိ န’’န္တိ နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတွာ အလင်္ကတမဏ္ဍပေ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော သုရံ ပါတုံ အာရဘိ။
တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘ကေ နု ခေါ မာတုပဋ္ဌာနာဒီသု အပ္ပမတ္တာ တီဏိ သုစရိတာနိ ပူရေန္တီ’’တိ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တံ ရာဇာနံ သုရံ ပါတုံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘သစာယံ သုရံ ပိဝိဿတိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေါ နဿိဿတိ။ ယထာ န ပိဝိဿတိ, တထာ နံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကံ သုရာပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘံ ဟတ္ထတလေ ဌပေတွာ ဗြာဟ္မဏဝေသေနာဂန္တွာ ရညော သမ္မုခဋ္ဌာနေ အာကာသေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅။)ဌတွာ ‘‘ဣမံ ကုမ္ဘံ ကိဏာထ, ဣမံ ကုမ္ဘံ ကိဏာထာ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗမိတ္တရာဇာ တံ တထာ ဝဒန္တံ အာကာသေ ဌိတံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော နု ခေါ ဗြာဟ္မဏော အာဂစ္ဆတီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကော ပါတုရာသီ တိဒိဝါ နဘမှိ, ဩဘာသယံ သံဝရိံ စန္ဒိမာဝ၊
ဂတ္တေဟိ တေ ရသ္မိယော နိစ္ဆရန္တိ, သတေရတာ ဝိဇ္ဇုရိဝန္တလိက္ခေ။
‘‘သော ဆိန္နဝါတံ ကမသီ အဃမှိ, ဝေဟာယသံ ဂစ္ဆသိ တိဋ္ဌသီ စ၊
ဣဒ္ဓီ နု တေ ဝတ္ထုကတာ သုဘာဝိတာ, အနဒ္ဓဂူနံ အပိ ဒေဝတာနံ။
‘‘ဝေဟာယသံ ဂမ္မမာဂမ္မ တိဋ္ဌသိ, ကုမ္ဘံ ကိဏာထာတိ ယမေတမတ္ထံ၊
ကော ဝါ တုဝံ ကိဿ ဝါ တာယ ကုမ္ဘော, အက္ခာဟိ မေ ဗြာဟ္မဏ ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
တတ္ထ ကော ပါတုရာသီတိ ကုတော ပါတုဘူတောသိ, ကုတော အာဂတောသီတိ အတ္ထော။ တိဒိဝါ နဘမှီတိ ကိံ တာဝတိံသဘဝနာ အာဂန္တွာ ဣဓ နဘမှိ အာကာသေ ပါကဋော ဇာတောသီတိ ပုစ္ဆတိ။ သံဝရိန္တိ ရတ္တိံ။ သတေရတာတိ ဧဝံနာမိကာ။ သောတိ သော တွံ။ ဆိန္နဝါတန္တိ ဝလာဟကောပိ တာဝ ဝါတေန ကမတိ, တဿ ပန သောပိ ဝါတော နတ္ထိ, တေနေဝမာဟ။ ကမသီတိ ပဝတ္တေသိ။ အဃမှီတိ အပ္ပဋိဃေ အာကာသေ။ ဝတ္ထုကတာတိ ဝတ္ထု ဝိယ ပတိဋ္ဌာ ဝိယ ကတာ။ အနဒ္ဓဂူနံ အပိ ဒေဝတာနန္တိ ယာ ပဒသာ အဒ္ဓါနံ အဂမနေန အနဒ္ဓဂူနံ ဒေဝတာနံ ဣဒ္ဓိ, သာ အပိ တဝ သုဘာဝိတာတိ ပုစ္ဆတိ။ ဝေဟာယသံ ဂမ္မမာဂမ္မာတိ အာကာသေ ပဝတ္တံ ပဒဝီတိဟာရံ ပဋိစ္စ နိဿာယ။ ‘‘တိဋ္ဌသီ’’တိ ဣမဿ ‘‘ကော ဝါ တုဝ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ဧဝံ တိဋ္ဌမာနော ကော ဝါ တွန္တိ အတ္ထော။ ယမေတမတ္ထန္တိ ယံ ဧတံ ဝဒသိ။ ဣမဿ ‘‘ကိဿ ဝါ တာယ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ယံ ဧတံ ကုမ္ဘံ ကိဏာထာတိ ဝဒသိ, ကိဿ ဝါ တေ အယံ ကုမ္ဘောတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆။)တတော သက္ကော ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ သုရာယ ဒေါသေ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘န သပ္ပိကုမ္ဘော နပိ တေလကုမ္ဘော, န ဖာဏိတဿ န မဓုဿ ကုမ္ဘော၊
ကုမ္ဘဿ ဝဇ္ဇာနိ အနပ္ပကာနိ, ဒေါသေ ဗဟူ ကုမ္ဘဂတေ သုဏာထ။
‘‘ဂဠေယျ ယံ ပိတွာ ပတေ ပပါတံ, သောဗ္ဘံ ဂုဟံ စန္ဒနိယောဠိဂလ္လံ၊
ဗဟုမ္ပိ ဘုဉ္ဇေယျ အဘောဇနေယျံ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ပိတွာ စိတ္တသ္မိံ အနေသမာနော, အာဟိဏ္ဍတီ ဂေါရိဝ ဘက္ခသာဒီ၊
အနာထမာနော ဥပဂါယတိ နစ္စတိ စ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိဝိတွာ အစေလောဝ နဂ္ဂေါ, စရေယျ ဂါမေ ဝိသိခန္တရာနိ၊
သမ္မူဠှစိတ္တော အတိဝေလသာယီ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ပိတွာ ဥဋ္ဌာယ ပဝေဓမာနော, သီသဉ္စ ဗာဟုဉ္စ ပစာလယန္တော၊
သော နစ္စတီ ဒါရုကဋလ္လကောဝ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိဝိတွာ အဂ္ဂိဒဍ္ဎာ သယန္တိ, အထော သိဂါလေဟိပိ ခါဒိတာသေ၊
ဗန္ဓံ ဝဓံ ဘောဂဇာနိဉ္စုပေန္တိ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇။)‘‘ယံ ပိတွာ ဘာသေယျ အဘာသနေယျံ, သဘာယမာသီနော အပေတဝတ္ထော၊
သမ္မက္ခိတော ဝန္တဂတော ဗျသန္နော, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိဝိတွာ ဥက္ကဋ္ဌော အာဝိလက္ခော, မမေဝ သဗ္ဗပထဝီတိ မညေ၊
န မေ သမော စာတုရန္တောပိ ရာဇာ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘မာနာတိမာနာ ကလဟာနိ ပေသုဏီ, ဒုဗ္ဗဏ္ဏိနီ နဂ္ဂယိနီ ပလာယိနီ၊
စောရာန ဓုတ္တာန ဂတီ နိကေတော, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ဣဒ္ဓါနိ ဖီတာနိ ကုလာနိ အဿု, အနေကသာဟဿဓနာနိ လောကေ၊
ဥစ္ဆိန္နဒါယဇ္ဇကတာနိမာယ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ဓညံ ဓနံ ရဇတံ ဇာတရူပံ, ခေတ္တံ ဂဝံ ယတ္ထ ဝိနာသယန္တိ၊
ဥစ္ဆေဒနီ ဝိတ္တဂတံ ကုလာနံ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ ဒိတ္တရူပေါဝ ပေါသော, အက္ကောသတိ မာတရံ ပိတရဉ္စ၊
သဿုမ္ပိ ဂဏှေယျ အထောပိ သုဏှံ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ ဒိတ္တရူပါဝ နာရီ, အက္ကောသတီ သဿုရံ သာမိကဉ္စ၊
ဒါသမ္ပိ ဂဏှေ ပရိစာရိကမ္ပိ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈။)‘‘ယံ ဝေ ပိဝိတွာန ဟနေယျ ပေါသော, ဓမ္မေ ဌိတံ သမဏံ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ၊
ဂစ္ဆေ အပါယမ္ပိ တတောနိဒါနံ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိဝိတွာ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ, ကာယေန ဝါစာယ စ စေတသာ စ၊
နိရယံ ဝဇန္တိ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ယာစမာနာ န လဘန္တိ ပုဗ္ဗေ, ဗဟုံ ဟိရညမ္ပိ ပရိစ္စဇန္တာ၊
သော တံ ပိဝိတွာ အလိကံ ဘဏာတိ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ ပေသနေ ပေသိယန္တော, အစ္စာယိကေ ကရဏီယမှိ ဇာတေ၊
အတ္ထမ္ပိ သော နပ္ပဇာနာတိ ဝုတ္တော, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ဟိရီမနာပိ အဟိရီကဘာဝံ, ပါတုံ ကရောန္တိ မဒနာယ မတ္တာ၊
ဓီရာပိ သန္တာ ဗဟုကံ ဘဏန္တိ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ ဧကထူပါ သယန္တိ, အနာသကာ ထဏ္ဍိလဒုက္ခသေယျံ၊
ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယံ အာယသကျဉ္စုပေန္တိ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ ပတ္တခန္ဓာ သယန္တိ, ဂါဝေါ ကူဋဟတာဝ န ဟိ ဝါရုဏိယာ၊
ဝေဂေါ နရေန သုသဟောရိဝ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉။)‘‘ယံ မနုဿာ ဝိဝဇ္ဇန္တိ, သပ္ပံ ဃောရဝိသမိဝ၊
တံ လောကေ ဝိသသမာနံ, ကော နရော ပါတုမရဟတိ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ အန္ဓကဝေဏ္ဍပုတ္တာ, သမုဒ္ဒတီရေ ပရိစာရယန္တာ၊
ဥပက္ကမုံ မုသလေဘိ အညမညံ, တဿာ ပုဏ္ဏံ ကုမ္ဘမိမံ ကိဏာထ။
‘‘ယံ ဝေ ပိတွာ ပုဗ္ဗဒေဝါ ပမတ္တာ, တိဒိဝါ စုတာ သဿတိယာ သမာယာ၊
တံ တာဒိသံ မဇ္ဇမိမံ နိရတ္ထကံ, ဇာနံ မဟာရာဇ ကထံ ပိဝေယျ။
‘‘နယိမသ္မိံ ကုမ္ဘသ္မိံ ဒဓိ ဝါ မဓု ဝါ, ဧဝံ အဘိညာယ ကိဏာဟိ ရာဇ၊
ဧဝဉှိမံ ကုမ္ဘဂတာ မယာ တေ, အက္ခာတရူပံ တဝ သဗ္ဗမိတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ ဝဇ္ဇာနီတိအာဒီနဝါ။ ဂဠေယျာတိ ဂစ္ဆန္တော ပဒေ ပဒေ ပရိဝတ္တေယျ။ ယံ ပိတွာ ပတေတိ ယံ ပိဝိတွာ ပတေယျ။ သောဗ္ဘန္တိ အာဝါဋံ။ စန္ဒနိယောဠိဂလ္လန္တိ စန္ဒနိကဉ္စ ဩဠိဂလ္လဉ္စ။ အဘောဇနေယျန္တိ ဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တံ။ အနေသမာနောတိ အနိဿရော။ ဂေါရိဝါတိ ဂေါဏော ဝိယ။ ဘက္ခသာဒီတိ ပုရာဏကသဋခါဒကော, ယထာ သော တတ္ထ တတ္ထ ဘက္ခသံ ပရိယေသန္တော အာဟိဏ္ဍတိ, ဧဝံ အာဟိဏ္ဍတီတိ အတ္ထော။ အနာထမာနောတိ နိရဝဿယော အနာထော ဝိယ။ ဥပဂါယတီတိ အညံ ဂါယန္တံ ဒိသွာ ဥပဂန္တွာ ဂါယတိ။ အစေလောဝါတိ အစေလကော ဝိယ။ ဝိသိခန္တရာနီတိ အန္တရဝီထိယော။ အတိဝေလသာယီတိ အတိစိရမ္ပိ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမေယျ။ ‘‘အတိဝေလစာရီ’’တိပိ ပါဌော, အတိဝေလစာရီ ဟုတွာ စရေယျာတိ အတ္ထော။
ဒါရုကဋလ္လကော ဝါတိ ဒါရုမယယန္တရူပကံ ဝိယ။ ဘောဂဇာနိဉ္စုပေန္တီတိ ဘောဂဇာနိဉ္စ ဥပေန္တိ, ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကတွာ ဒဏ္ဍပီဠိတာ ဓနဇာနိဉ္စ အညဉ္စ ဝဓဗန္ဓနာဒိဒုက္ခံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ ဝန္တဂတောတိ အတ္တနော ဝန္တသ္မိံ ဂတော။ ဗျသန္နောတိ ဗျသနာပန္နော။ ‘‘ဝိသန္နော’’တိပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀။)ပါဌော, တသ္မိံ ဝန္တေ ဩသန္နောတိ အတ္ထော။ ဥက္ကဋ္ဌောတိ အဟံ မဟာယောဓော, ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီတိ ဧဝံ ဥက္ကံသဂတော ဟုတွာ။ အာဝိလက္ခောတိ ရတ္တက္ခော။ သဗ္ဗပထဝီတိ သဗ္ဗာ ပထဝီ။ ‘‘သဗ္ဗပုထုဝီ’’တိပိ ပါဌော။ စာတုရန္တောတိ စတုသမုဒ္ဒပရိယန္တာယ ပထဝိယာ ဣဿရော။ မာနာတိမာနာတိ မာနကာရိကာ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဂတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိကေတောတိ နိဝါသော။ တဿာ ပုဏ္ဏန္တိ ယာ ဧဝရူပါ, တဿာ ပုဏ္ဏံ။ ဣဒ္ဓါနီတိ သမိဒ္ဓါနိ။ ဖီတာနီတိ ဝတ္ထာလင်္ကာရကပ္ပဘဏ္ဍေဟိ ပုပ္ဖိတာနိ။ ဥစ္ဆိန္နဒါယဇ္ဇကတာနီတိ ဥစ္ဆိန္နဒါယာဒါနိ နိဒ္ဓနာနိ ကတာနိ။ ယတ္ထ ဝိနာသယန္တီတိ ယံ နိဿာယ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတာ, ဧဝံ ဗဟုမ္ပိ ဓနဓညာဒိသာပတေယျံ နာသယန္တိ, ကပဏာ ဟောန္တိ။
ဒိတ္တရူပေါတိ ဒပ္ပိတရူပေါ။ ဂဏှေယျာတိ ဘရိယသညာယ ကိလေသဝသေန ဟတ္ထေ ဂဏှေယျ။ ဒါသမ္ပိ ဂဏှေတိ အတ္တနော ဒါသမ္ပိ ကိလေသဝသေန ‘‘သာမိကော မေ’’တိ ဂဏှေယျ။ ပိဝိတွာနာတိ ပိဝိတွာ။ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာတိ ဧဝံ တီဟိ ဒွါရေဟိ ဒသဝိဓမ္ပိ အကုသလံ ကတွာ။ ယံ ယာစမာနာတိ ယံ ပုရိသံ ပုဗ္ဗေ သုရံ အပိဝန္တံ ဗဟုံ ဟိရညံ ပရိစ္စဇန္တာ မုသာဝါဒံ ကရောဟီတိ ယာစမာနာ န လဘန္တိ။ ပိတွာတိ ပိဝိတွာ ဌိတော။ နပ္ပဇာနာတိ ဝုတ္တောတိ ‘‘ကေနဋ္ဌေန အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တော သာသနဿ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ တံ အတ္ထံ န ဇာနာတိ။ ဟိရီမနာပီတိ ဟိရီယုတ္တစိတ္တာပိ။ ဧကထူပါတိ သူကရပေါတကာ ဝိယ ဟီနဇစ္စေဟိပိ သဒ္ဓိံ ဧကရာသီ ဟုတွာ။ အနာသကာတိ နိရာဟာရာ။ ထဏ္ဍိလဒုက္ခသေယျန္တိ ဘူမိယံ ဒုက္ခသေယျံ သယန္တိ။ အာယသကျန္တိ ဂရဟံ။
ပတ္တခန္ဓာတိ ပတိတက္ခန္ဓာ။ ကူဋဟတာဝါတိ ဂီဝါယ ဗဒ္ဓေန ကူဋေန ဟတာ ဂါဝေါ ဝိယ, ယထာ တာ တိဏံ အခါဒန္တိယော ပါနီယံ အပိဝန္တိယော သယန္တိ, တထာ သယန္တီတိ အတ္ထော။ ဃောရဝိသမိဝါတိ ဃောရဝိသံ ဝိယ။ ဝိသသမာနန္တိ ဝိသသဒိသံ။ အန္ဓကဝေဏ္ဍပုတ္တာတိ ဒသ ဘာတိကရာဇာနော။ ဥပက္ကမုန္တိ ပဟရိံသု။ ပုဗ္ဗဒေဝါတိ အသုရာ။ တိဒိဝါတိ တာဝတိံသဒေဝလောကာ။ သဿတိယာတိ သဿတာ, ဒီဃာယုကဘာဝေန နိစ္စသမ္မတာ ဒေဝလောကာတိ အတ္ထော။ သမာယာတိ သဒ္ဓိံ အသုရမာယာဟိ။ ဇာနန္တိ ဧဝံ ‘‘နိရတ္ထကံ ဧတ’’န္တိ ဇာနန္တော တုမှာဒိသော ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ကထံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁။)ပိဝေယျ။ ကုမ္ဘဂတာ မယာတိ ကုမ္ဘဂတံ မယာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အက္ခာတရူပန္တိ သဘာဝတော အက္ခာတံ။
တံ သုတွာ ရာဇာ သုရာယ အာဒီနဝံ ဉတွာ တုဋ္ဌော သက္ကဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န မေ ပိတာ ဝါ အထဝါပိ မာတာ, ဧတာဒိသာ ယာဒိသကော တုဝံသိ၊
ဟိတာနုကမ္ပီ ပရမတ္ထကာမော, သောဟံ ကရိဿံ ဝစနံ တဝဇ္ဇ။
‘‘ဒဒါမိ တေ ဂါမဝရာနိ ပဉ္စ, ဒါသီသတံ သတ္တ ဂဝံသတာနိ၊
အာဇညယုတ္တေ စ ရထေ ဒသ ဣမေ, အာစရိယော ဟောသိ မမတ္ထကာမော’’တိ။
တတ္ထ ဂါမဝရာနီတိ, ဗြာဟ္မဏ, အာစရိယဿ နာမ အာစရိယဘာဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ သတသဟဿုဋ္ဌာနကေ တုယှံ ပဉ္စ ဂါမေ ဒဒါမီတိ ဝဒတိ။ ဒသ ဣမေတိ ဣမေ ဒသ ပုရတော ဌိတေ ကဉ္စနဝိစိတ္တေ ရထေ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ သက္ကော ဒေဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ အတ္တာနံ ဇာနာပေန္တော အာကာသေ ဌတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တဝေဝ ဒါသီသတမတ္ထု ရာဇ, ဂါမာ စ ဂါဝေါ စ တဝေဝ ဟောန္တု၊
အာဇညယုတ္တာ စ ရထာ တဝေဝ, သက္ကောဟမသ္မီ တိဒသာနမိန္ဒော။
‘‘မံသောဒနံ သပ္ပိပါယာသံ ဘုဉ္ဇ, ခါဒဿု စ တွံ မဓုမာသပူဝေ၊
ဧဝံ တုဝံ ဓမ္မရတော ဇနိန္ဒ, အနိန္ဒိတော သဂ္ဂမုပေဟိ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ ဧဝံ တုဝံ ဓမ္မရတောတိ ဧဝံ တွံ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော သုရာပါနာ ဝိရတော တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပဟာယ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မရတော ဟုတွာ ကေနစိ အနိန္ဒိတော သဂ္ဂဋ္ဌာနံ ဥပေဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂။)ဣတိ သက္ကော တဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ သောပိ သုရံ အပိဝိတွာ သုရာဘာဇနာနိ ဘိန္ဒာပေတွာ သီလံ သမာဒါယ ဒါနံ ဒတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။ ဇမ္ဗုဒီပေပိ အနုက္ကမေန သုရာပါနံ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တံ ဇာတံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကုမ္ဘဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၅၁၃] ၃။ ဇယဒ္ဒိသဇာတကဝဏ္ဏနာ
စိရဿံ ဝတ မေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု သာမဇာတကသဒိသံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၉၆ အာဒယော)။ တဒါ ပန သတ္ထာ ‘‘ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ကဉ္စနမာလံ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ မာတာပိတရော ပေါသေသု’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကပိလရဋ္ဌေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ပဉ္စာလော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဿာ ပုရိမဘဝေ ဧကာ သပတ္တိကာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘တုယှံ ဇာတံ ဇာတံ ပဇံ ခါဒိတုံ သမတ္ထာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပတ္ထနံ ဌပေတွာ ယက္ခိနီ အဟောသိ။ သာ တဒါ ဩကာသံ လဘိတွာ တဿာ ပဿန္တိယာဝ တံ အလ္လမံသပေသိဝဏ္ဏံ ကုမာရကံ ဂဟေတွာ မုရုမုရာယန္တီ ခါဒိတွာ ပက္ကာမိ။ ဒုတိယဝါရေပိ တထေဝ အကာသိ။ တတိယဝါရေ ပန တဿာ ပသူတိဃရံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဂေဟံ ပရိဝါရေတွာ ဂါဠှံ အာရက္ခံ အကံသု။ ဝိဇာတဒိဝသေ ယက္ခိနီ အာဂန္တွာ ပုန ဒါရကံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဒေဝီ ‘‘ယက္ခိနီ’’တိ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ အာဝုဓဟတ္ထာ ပုရိသာ အာဂန္တွာ ဒေဝိယာ ဒိန္နသညာယ ယက္ခိနိံ အနုဗန္ဓိံသု။ သာ ခါဒိတုံ ဩကာသံ အလဘန္တီ တတော ပလာယိတွာ ဥဒကနိဒ္ဓမနံ ပါဝိသိ။ ဒါရကော မာတုသညာယ တဿာ ထနံ မုခေန ဂဏှိ။ သာ ပုတ္တသိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ တတော ပလာယိတွာ သုသာနံ ဂန္တွာ ဒါရကံ ပါသာဏလေဏေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ အထဿ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎမာနဿ မနုဿမံသံ အာဟရိတွာ အဒါသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃။)ဥဘောပိ မနုဿမံသံ ခါဒိတွာ တတ္ထ ဝသိံသု။ ဒါရကော အတ္တနော မနုဿဘာဝံ န ဇာနာတိ ‘‘ယက္ခိနိပုတ္တောသ္မီ’’တိ သညာယ။ သော အတ္တဘာဝံ ဇဟိတွာ အန္တရဓာယိတုံ န သက္ကောတိ။ အထဿ သာ အန္တရဓာနတ္ထာယ ဧကံ မူလံ အဒါသိ။ သော မူလာနုဘာဝေန အန္တရဓာယိတွာ မနုဿမံသံ ခါဒန္တော ဝိစရတိ။ ယက္ခိနီ ဝေဿဝဏဿ မဟာရာဇဿ ဝေယျာဝစ္စတ္ထာယ ဂတာ တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ ဒေဝီပိ စတုတ္ထဝါရေ အညံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သော ယက္ခိနိယာ မုတ္တတ္တာ အရောဂေါ အဟောသိ။ ပစ္စာမိတ္တံ ယက္ခိနိံ ဇိနိတွာ ဇာတတ္တာ ‘‘ဇယဒ္ဒိသကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ရဇ္ဇမနုသာသိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘အလီနသတ္တုကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဥဂ္ဂဟိတသဗ္ဗသိပ္ပေါ ဥပရာဇာ အဟောသိ။ သောပိ ယက္ခိနိပုတ္တော အပရဘာဂေ ပမာဒေန တံ မူလံ နာသေတွာ အန္တရဓာယိတုံ အသက္ကောန္တော ဒိဿမာနရူပေါဝ သုသာနေ မနုဿမံသံ ခါဒိ။ မနုဿာ တံ ဒိသွာ ဘီတာ အာဂန္တွာ ရညော ဥပက္ကောသိံသု ‘‘ဒေဝ ဧကော ယက္ခော ဒိဿမာနရူပေါ သုသာနေ မနုဿမံသံ ခါဒတိ, သော အနုက္ကမေန နဂရံ ပဝိသိတွာ မနုဿေ မာရေတွာ ခါဒိဿတိ, တံ ဂါဟာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ‘‘ဂဏှထ န’’န္တိ အာဏာပေသိ။ ဗလကာယော ဂန္တွာ သုသာနံ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ယက္ခိနိပုတ္တော နဂ္ဂေါ ဥဗ္ဗိဂ္ဂရူပေါ မရဏဘယဘီတော ဝိရဝန္တော မနုဿာနံ အန္တရံ ပက္ခန္ဒိ။ မနုဿာ ‘‘ယက္ခော’’တိ မရဏဘယဘီတာ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိံသု။ သောပိ တတော ပလာယိတွာ အရညံ ပါဝိသိ, န ပုန မနုဿပထံ အာဂစ္ဆိ။ သော ဧကံ မဟာဝတ္တနိအဋဝိံ နိဿာယ မဂ္ဂပဋိပန္နေသု မနုဿေသု ဧကေကံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ မာရေတွာ ခါဒန္တော ဧကသ္မိံ နိဂြောဓမူလေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
အထေကော သတ္ထဝါဟဗြာဟ္မဏော အဋဝိပါလာနံ သဟဿံ ဒတွာ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ မနုဿယက္ခော ဝိရဝန္တော ပက္ခန္ဒိ, ဘီတာ မနုဿာ ဥရေန နိပဇ္ဇိံသု။ သော ဗြာဟ္မဏံ ဂဟေတွာ ပလာယန္တော ခါဏုနာ ပါဒေ ဝိဒ္ဓေါ အဋဝိပါလေသု အနုဗန္ဓန္တေသု ဗြာဟ္မဏံ ဆဍ္ဍေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနရုက္ခမူလေ နိပဇ္ဇိ။ တဿ တတ္ထ နိပန္နဿ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဇယဒ္ဒိသရာဇာ မိဂဝဓံ အာဏာပေတွာ နဂရာ နိက္ခမိ။ တံ နဂရာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄။)နိက္ခန္တမတ္တမေဝ တက္ကသိလဝါသီ နန္ဒော နာမ မာတုပေါသကဗြာဟ္မဏော စတဿော သတာရဟဂါထာယော အာဒါယ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ အဒ္ဒသ။ ရာဇာ ‘‘နိဝတ္တိတွာ သုဏိဿာမီ’’တိ တဿ နိဝါသဂေဟံ ဒါပေတွာ မိဂဝံ ဂန္တွာ ‘‘ယဿ ပဿေန မိဂေါ ပလာယတိ, တဿေဝ ဂီဝါ’’တိ အာဟ။ အထေကော ပသဒမိဂေါ ဥဋ္ဌဟိတွာ ရညော အဘိမုခေါ ဂန္တွာ ပလာယိ။ အမစ္စာ ပရိဟာသံ ကရိံသု။ ရာဇာ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ တံ အနုဗန္ဓိတွာ တိယောဇနမတ္ထကေ ပတွာ ခဂ္ဂေန ပဟရိတွာ ဒွေ ခဏ္ဍာနိ ကရိတွာ ကာဇေနာဒါယ အာဂစ္ဆန္တော မနုဿယက္ခဿ နိပန္နဋ္ဌာနံ ပတွာ ဒဗ္ဗတိဏေသု နိသီဒိတွာ ထောကံ ဝိဿမိတွာ ဂန္တုံ အာရဘိ။ အထ နံ သော ဥဋ္ဌာယ ‘‘တိဋ္ဌ ကုဟိံ ဂစ္ဆသိ, ဘက္ခောသိ မေ’’တိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စိရဿံ ဝတ မေ ဥဒပါဒိ အဇ္ဇ, ဘက္ခော မဟာ သတ္တမိဘတ္တကာလေ၊
ကုတောသိ ကောဝါသိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ, အာစိက္ခ ဇာတိံ ဝိဒိတော ယထာသီ’’တိ။
တတ္ထ ဘက္ခော မဟာတိ မဟာဘက္ခော။ သတ္တမိဘတ္တကာလေတိ ပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ နိရာဟာရဿ သတ္တမိယံ ဘတ္တကာလေ။ ကုတောသီတိ ကုတော အာဂတောသီတိ။
ရာဇာ ယက္ခံ ဒိသွာ ဘီတော ဦရုတ္ထမ္ဘံ ပတွာ ပလာယိတုံ နာသက္ခိ, သတိံ ပန ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဉ္စာလရာဇာ မိဂဝံ ပဝိဋ္ဌော, ဇယဒ္ဒိသော နာမ ယဒိဿုတော တေ၊
စရာမိ ကစ္ဆာနိ ဝနာနိ စာဟံ, ပသဒံ ဣမံ ခါဒ မမဇ္ဇ မုဉ္စာ’’တိ။
တတ္ထ မိဂဝံ ပဝိဋ္ဌောတိ မိဂဝဓာယ ရဋ္ဌာ နိက္ခန္တော။ ကစ္ဆာနီတိ ပဗ္ဗတပဿာနိ။ ပသဒန္တိ ပသဒမိဂံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅။)တံ သုတွာ ယက္ခော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သေနေဝ တွံ ပဏသိ သဿမာနော, မမေသ ဘက္ခော ပသဒေါ ယံ ဝဒေသိ၊
တံ ခါဒိယာန ပသဒံ ဇိဃညံ, ခါဒိဿံ ပစ္ဆာ န ဝိလာပကာလော’’တိ။
တတ္ထ သေနေဝါတိ မမ သန္တကေနေဝ။ ပဏသီတိ ဝေါဟရသိ အတ္တာနံ ဝိက္ကိဏာသိ။ သဿမာနောတိ ဝိဟိံသယမာနော။ တံ ခါဒိယာနာတိ တံ ပဌမံ ခါဒိတွာ။ ဇိဃညန္တိ ဃသိတုကာမော။ ခါဒိဿန္တိ ဧတံ ပစ္ဆာ ခါဒိဿာမိ။ န ဝိလာပကာလောတိ မာ ဝိလပိ။ နာယံ ဝိလာပကာလောတိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ နန္ဒဗြာဟ္မဏံ သရိတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န စတ္ထိ မောက္ခော မမ နိက္ကယေန, ဂန္တွာန ပစ္ဆာဂမနာယ ပဏှေ၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏဿပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇိဿ’’န္တိ။
တတ္ထ န စတ္ထီတိ န စေ မယှံ နိက္ကယေန ဝိမောက္ခော အတ္ထိ။ ဂန္တွာနာတိ ဧဝံ သန္တေ အဇ္ဇ ဣမံ မိဂမံသံ ခါဒိတွာ မမ နဂရံ ဂန္တွာ။ ပဏှေတိ ပဂေယေဝ, သွေဝ ပါတရာသကာလေ ပစ္စာဂမနတ္ထာယ ပဋိညံ ဂဏှာဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ တံ သင်္ဂရန္တိ မယာ ‘‘ဓနံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ဂရော ကတော, တံ တဿ ဒတွာ ဣမံ မယာ ဝုတ္တံ သစ္စံ အနုရက္ခန္တော အဟံ ပုန အာဂမိဿာမီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ယက္ခော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ ကမ္မဇာတံ အနုတပ္ပတေ တွံ, ပတ္တံ သမီပံ မရဏဿ ရာဇ၊
အာစိက္ခ မေ တံ အပိ သက္ကုဏေမု, အနုဇာနိတုံ အာဂမနာယ ပဏှေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆။)တတ္ထ ကမ္မမေဝ ကမ္မဇာတံ။ အနုတပ္ပတေတိ တံ အနုတပ္ပတိ။ ပတ္တန္တိ ဥပဂတံ။ အပိ သက္ကုဏေမူတိ အပိ နာမ တံ တဝ သောကကာရဏံ သုတွာ ပါတောဝ အာဂမနာယ တံ အနုဇာနိတုံ သက္ကုဏေယျာမာတိ အတ္ထော။
ရာဇာ တံ ကာရဏံ ကထေန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတာ မယာ ဗြာဟ္မဏဿ ဓနာသာ, တံ သင်္ဂရံ ပဋိမုက္ကံ န မုတ္တံ၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏဿပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇိဿ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဋိမုက္ကံ န မုတ္တန္တိ စတဿော သတာရဟာ ဂါထာ သုတွာ ‘‘ဓနံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ပဋိညာယ မယာ အတ္တနိ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဌပိတံ, န ပန တံ မုတ္တံ ဓနဿ အဒိန္နတ္တာ။
တံ သုတွာ ယက္ခော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ တေ ကတာ ဗြာဟ္မဏဿ ဓနာသာ, တံ သင်္ဂရံ ပဋိမုက္ကံ န မုတ္တံ၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏဿပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇဿူ’’တိ။
တတ္ထ ပုနရာဝဇဿူတိ ပုန အာဂစ္ဆဿု။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာနံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော တေန ဝိဿဋ္ဌော ‘‘တွံ မာ စိန္တယိ, အဟံ ပါတောဝ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ မဂ္ဂနိမိတ္တာနိ သလ္လက္ခေန္တော အတ္တနော ဗလကာယံ ဥပဂန္တွာ ဗလကာယပရိဝုတော နဂရံ ပဝိသိတွာ နန္ဒဗြာဟ္မဏံ ပက္ကောသာပေတွာ မဟာရဟေ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ တာ ဂါထာ သုတွာ စတ္တာရိ သဟဿာနိ ဒတွာ ယာနံ အာရောပေတွာ ‘‘ဣမံ တက္ကသိလမေဝ နေထာ’’တိ မနုဿေ ဒတွာ ဗြာဟ္မဏံ ဥယျောဇေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂန္တုကာမော ဟုတွာ ပုတ္တံ အာမန္တေတွာ အနုသာသိ။ တမတ္ထံ ဒီပေန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇။)‘‘မုတ္တောစ သော ပေါရိသာဒဿ ဟတ္ထာ, ဂန္တွာ သကံ မန္ဒိရံ ကာမကာမီ၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏဿပ္ပဒါယ, အာမန္တယီ ပုတ္တမလီနသတ္တုံ။
‘‘အဇ္ဇေဝ ရဇ္ဇံ အဘိသိဉ္စယဿု, ဓမ္မံ စရ သေသု ပရေသု စာပိ၊
အဓမ္မကာရော စ တေ မာဟု ရဋ္ဌေ, ဂစ္ဆာမဟံ ပေါရိသာဒဿ ဉတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ အလီနသတ္တုန္တိ ဧဝံနာမကံ ကုမာရံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အရိနသတ္တု’’န္တိ လိခိတံ။ အဇ္ဇေဝ ရဇ္ဇန္တိ ပုတ္တ ရဇ္ဇံ တေ ဒမ္မိ, တွံ အဇ္ဇေဝ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကံ အဘိသိဉ္စယဿု။ ဉတ္တေတိ အဘျာသေ, သန္တိကေတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ကုမာရော ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ ကမ္မ ကြုဗ္ဗံ တဝ ဒေဝ ပါဝ, နာရာဓယီ တံ တဒိစ္ဆာမိ သောတုံ၊
ယမဇ္ဇ ရဇ္ဇမှိ ဥဒဿယေ တုဝံ, ရဇ္ဇမ္ပိ နိစ္ဆေယျံ, တယာ ဝိနာဟ’’န္တိ။
တတ္ထ ကြုဗ္ဗန္တိ ကရောန္တော။ ယမဇ္ဇာတိ ယေန အနာရာဓကမ္မေန အဇ္ဇ မံ ရဇ္ဇမှိ တွံ ဥဒဿယေ ဥဿာပေသိ ပတိဋ္ဌာပေသိ, တံ မေ အာစိက္ခ, အဟဉှိ တယာ ဝိနာ ရဇ္ဇမ္ပိ န ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဇာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ကမ္မုနာ ဝါ ဝစသာဝ တာတ, အပရာဓိတောဟံ တုဝိယံ သရာမိ၊
သန္ဓိဉ္စ ကတွာ ပုရိသာဒကေန, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနာဟံ ဂမိဿ’’န္တိ။
တတ္ထ အပရာဓိတောတိ အပရာဓံ ဣတော။ တုဝိယန္တိ တဝ သန္တကံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, အဟံ ဣတော တဝ ကမ္မတော ဝါ တဝ ဝစနတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈။)ဝါ ကိဉ္စိ မမ အပ္ပိယံ အပရာဓံ န သရာမီတိ။ သန္ဓိဉ္စ ကတွာတိ မံ ပန မိဂဝံ ဂတံ ဧကော ယက္ခော ‘‘ခါဒိဿာမီ’’တိ ဂဏှိ။ အထာဟံ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ တဿ သက္ကာရံ ကတွာ ‘‘သွေ တဝ ပါတရာသကာလေ အာဂမိဿာမီ’’တိ တေန ပုရိသာဒကေန သန္ဓိံ သစ္စံ ကတွာ အာဂတော, တသ္မာ တံ သစ္စံ အနုရက္ခန္တော ပုန တတ္ထ ဂမိဿာမိ, တွံ ရဇ္ဇံ ကာရေဟီတိ ဝဒတိ။
‘‘အဟံ ဂမိဿာမိ ဣဓေဝ ဟောဟိ, နတ္ထိ တတော ဇီဝတော ဝိပ္ပမောက္ခော၊
သစေ တုဝံ ဂစ္ဆသိယေဝ ရာဇ, အဟမ္ပိ ဂစ္ဆာမိ ဥဘော န ဟောမာ’’တိ။
တတ္ထ ဣဓေဝါတိ တွံ ဣဓေဝ ဟောတိ။ တတောတိ တဿ သန္တိကာ ဇီဝန္တဿ မောက္ခော နာမ နတ္ထိ။ ဥဘောတိ ဧဝံ သန္တေ ဥဘောပိ န ဘဝိဿာမ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ တာတ သတာနေသ ဓမ္မော, မရဏာ စ မေ ဒုက္ခတရံ တဒဿ၊
ကမ္မာသပါဒေါ တံ ယဒါ ပစိတွာ, ပသယှ ခါဒေ ဘိဒါ ရုက္ခသူလေ’’တိ။
တဿတ္ထော – အဒ္ဓါ ဧကံသေန ဧသ, တာတ, သတာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဓမ္မော သဘာဝေါ, ယုတ္တံ တွံ ဝဒသိ, အပိ စ ခေါ ပန မယှံ မရဏတောပေတံ ဒုက္ခတရံ အဿ, ယဒါ တံ သော ကမ္မာသပါဒေါ။ ဘိဒါ ရုက္ခသူလေတိ တိခိဏရုက္ခသူလေ ဘိတွာ ပစိတွာ ပသယှ ဗလက္ကာရေန ခါဒေယျာတိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော ဂါထမာဟ –
‘‘ပါဏေန တေ ပါဏမဟံ နိမိဿံ, မာ တွံ အဂါ ပေါရိသာဒဿ ဉတ္တေ၊
ဧဝဉ္စ တေ ပါဏမဟံ နိမိဿံ, တသ္မာ မတံ ဇီဝိတဿ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉။)တတ္ထ နိမိဿန္တိ အဟံ ဣဓေဝ တဝ ပါဏေန မမ ပါဏံ ပရိဝတ္တေဿံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတံ ပါဏံ တဝ ပါဏေနာဟံ နိမိဿံ, တသ္မာ တဝ ဇီဝိတဿတ္ထာယ မမ မရဏံ ဝဏ္ဏေမိ မရဏမေဝ ဝရေမိ, ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဇာ ပုတ္တဿ ဗလံ ဇာနန္တော ‘‘သာဓု တာတ, ဂစ္ဆာဟီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ နဂရမှာ နိက္ခမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘တတော ဟဝေ ဓိတိမာ ရာဇပုတ္တော, ဝန္ဒိတွာ မာတု စ ပိတု စ ပါဒေ’’တိ။
တတ္ထ ပါဒေတိ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တောတိ အတ္ထော၊
အထဿ မာတာပိတရောပိ ဘဂိနီပိ ဘရိယာပိ အမစ္စပရိဇနေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ နိက္ခမိံသု။ သော နဂရာ နိက္ခမိတွာ ပိတရံ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ သေသာနံ ဩဝါဒံ ဒတွာ အစ္ဆမ္ဘိတော ကေသရသီဟော ဝိယ မဂ္ဂံ အာရုယှ ယက္ခာဝါသံ ပါယာသိ။ တံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ မာတာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ပထဝိယံ ပတိ။ ပိတာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ကန္ဒိ။ တမ္ပိ အတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ –
‘‘ဒုခိနိဿ မာတာ နိပတာ ပထဗျာ, ပိတာဿ ပဂ္ဂယှ ဘုဇာနိ ကန္ဒတီ’’တိ။ –
ဥပဍ္ဎဂါထံ ဝတွာ တဿ ပိတရာ ပယုတ္တံ အာသီသဝါဒံ အဘိဝါဒနဝါဒံ မာတရာ ဘဂိနီဘရိယာဟိ စ ကတံ သစ္စကိရိယံ ပကာသေန္တော အပရာပိ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တံ ဂစ္ဆန္တံ တာဝ ပိတာ ဝိဒိတွာ, ပရမ္မုခေါ ဝန္ဒတိ ပဉ္ဇလီကော၊
သောမော စ ရာဇာ ဝရုဏော စ ရာဇာ, ပဇာပတီ စန္ဒိမာ သူရိယော စ၊
ဧတေဟိ ဂုတ္တော ပုရိသာဒကမှာ, အနုညာတော သောတ္ထိ ပစ္စေဟိ တာတ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀။)‘‘ယံ ဒဏ္ဍကိရညော ဂတဿ မာတာ, ရာမဿကာသိ သောတ္ထာနံ သုဂုတ္တာ၊
တံ တေ အဟံ သောတ္ထာနံ ကရောမိ, ဧတေန သစ္စေန သရန္တု ဒေဝါ၊
အနုညာတော သောတ္ထိ ပစ္စေဟိ ပုတ္တ။
‘‘အာဝီ ရဟော ဝါပိ မနောပဒေါသံ, နာဟံ သရေ ဇာတု မလီနသတ္တေ၊
ဧတေန သစ္စေန သရန္တု ဒေဝါ, အနုညာတော သောတ္ထိ ပစ္စေဟိ ဘာတိက။
‘‘ယသ္မာ စ မေ အနဓိမနောသိ သာမိ, န စာပိ မေ မနသာ အပ္ပိယောသိ၊
ဧတေန သစ္စေန သရန္တု ဒေဝါ, အနုညာတော သောတ္ထိ ပစ္စေဟိ သာမီ’’တိ။
တတ္ထ ပရမ္မုခေါတိ အယံ မေ ပုတ္တော ပရမ္မုခေါ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ, ဣတိ ဧတံ ပရမ္မုခံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဝိဒိတွာ။ ပဉ္ဇလီကောတိ တသ္မိံ ကာလေ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ဌပေတွာ ဝန္ဒတိ ဒေဝတာ နမဿတိ။ ပုရိသာဒကမှာတိ ပုရိသာဒဿ သန္တိကာ တေန အနုညာတော သောတ္ထိနာ ပစ္စေဟိ။
ရာမဿကာသီတိ ရာမဿ အကာသိ။ ဧကော ကိရ ဗာရာဏသိဝါသီ ရာမော နာမ မာတုပေါသကော မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂန္တော ဝေါဟာရတ္ထာယ ဂတော ဒဏ္ဍကိရညော ဝိဇိတေ ကုမ္ဘဝတီနဂရံ ဂန္တွာ နဝဝိဓေန ဝဿေန သကလရဋ္ဌေ ဝိနာသိယမာနေ မာတာပိတူနံ ဂုဏံ သရိ။ အထ နံ မာတုပဋ္ဌာနကမ္မဿ ဖလေန ဒေဝတာ သောတ္ထိနာ အာနယိတွာ မာတု အဒံသု။ တံ ကာရဏံ သုတဝသေနာဟရိတွာ ဧဝမာဟ။ သောတ္ထာနန္တိ သောတ္ထိဘာဝံ။ တံ ပန ကိဉ္စာပိ ဒေဝတာ ကရိံသု, မာတုပဋ္ဌာနံ နိဿာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပန မာတာ အကာသီတိ ဝုတ္တံ။ တံ တေ အဟန္တိ အဟမ္ပိ တေ တမေဝ သောတ္ထာနံ ကရောမိ, မံ နိဿာယ တထေဝ တဝ သောတ္ထိဘာဝေါ ဟောတူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကရောမီတိ ဣစ္ဆာမိ။ ဧတေန သစ္စေနာတိ သစေ ဒေဝတာဟိ တဿ သောတ္ထိနာ အာနီတဘာဝေါ သစ္စော, ဧတေန သစ္စေန မမပိ ပုတ္တံ သရန္တု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁။)ဒေဝါ, ရာမံ ဝိယ တမ္ပိ အာဟရိတွာ မမ ဒဿန္တူတိ အတ္ထော။ အနုညာတောတိ ပေါရိသာဒေန ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ အနုညာတော ဒေဝတာနံ အာနုဘာဝေန သောတ္ထိ ပဋိအာဂစ္ဆ ပုတ္တာတိ ဝဒတိ။
ဇာတု မလီနသတ္တေတိ ဇာတု ဧကံသေန အလီနသတ္တေ မမ ဘာတိကေ အဟံ သမ္မုခါ ဝါ ပရမ္မုခါ ဝါ မနောပဒေါသံ န သရာမိ, န မယာ တမှိ မနောပဒေါသော ကတပုဗ္ဗောတိ ဧဝမဿ ကနိဋ္ဌာ သစ္စမကာသိ။ ယသ္မာ စ မေ အနဓိမနောသိ, သာမီတိ မမ, သာမိ အလီနသတ္တု ယသ္မာ တွံ အနဓိမနောသိ, မံ အဘိဘဝိတွာ အတိက္ကမိတွာ အညံ မနေန န ပတ္ထေသိ။ န စာပိ မေ မနသာ အပ္ပိယောသီတိ မယှမ္ပိ စ မနသာ တွံ အပ္ပိယော န ဟောသိ, အညမညံ ပိယသံဝါသာဝ မယန္တိ ဧဝမဿ အဂ္ဂမဟေသီ သစ္စမကာသိ။
ကုမာရောပိ ပိတရာ အက္ခာတနယေန ရက္ခာဝါသမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ယက္ခောပိ ‘‘ခတ္တိယာ နာမ ဗဟုမာယာ ဟောန္တိ, ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ ရညော အာဂမနံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ သော ကုမာရံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ပိတရံ နိဝတ္တေတွာ ပုတ္တော အာဂတော ဘဝိဿတိ, နတ္ထိ မေ ဘယ’’န္တိ ဩတရိတွာ တဿ ပိဋ္ဌိံ ဒဿေန္တော နိသီဒိ။ သော အာဂန္တွာ တဿ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ အထ ယက္ခော ဂါထမာဟ –
‘‘ဗြဟာ ဥဇူ စာရုမုခေါ ကုတောသိ, န မံ ပဇာနာသိ ဝနေ ဝသန္တံ၊
လုဒ္ဒံ မံ ဉတွာ ‘ပုရိသာဒကော’သိ, ကော သောတ္ထိမာဇာနမိဓာဝဇေယျာ’’တိ။
တတ္ထ ကော သောတ္ထိမာဇာနမိဓာဝဇေယျာတိ ကုမာရ ကော နာမ ပုရိသော အတ္တနော သောတ္ထိဘာဝံ ဇာနန္တော ဣစ္ဆန္တော ဣဓာဂစ္ဆေယျ, တွံ အဇာနန္တော အာဂတော မညေတိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော ဂါထမာဟ –
‘‘ဇာနာမိ လုဒ္ဒ ပုရိသာဒကော တွံ, န တံ န ဇာနာမိ ဝနေ ဝသန္တံ၊
အဟဉ္စ ပုတ္တောသ္မိ ဇယဒ္ဒိသဿ, မမဇ္ဇ ခါဒ ပိတုနော ပမောက္ခာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂။)တတ္ထ ပမောက္ခာတိ ပမောက္ခဟေတု အဟံ ပိတု ဇီဝိတံ ဒတွာ ဣဓာဂတော, တသ္မာ တံ မုဉ္စ, မံ ခါဒါဟီတိ အတ္ထော။
တတော ယက္ခော ဂါထမာဟ –
‘‘ဇာနာမိ ပုတ္တောတိ ဇယဒ္ဒိသဿ, တထာ ဟိ ဝေါ မုခဝဏ္ဏော ဥဘိန္နံ၊
သုဒုက္ကရညေဝ ကတံ တဝေဒံ, ယော မတ္တုမိစ္ဆေ ပိတုနော ပမောက္ခာ’’တိ။
တတ္ထ တထာ ဟိ ဝေါတိ တာဒိသော ဝေါ တုမှာကံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ သဒိသောဝ မုခဝဏ္ဏော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကတံ တဝေဒန္တိ ဣဒံ တဝ ကမ္မံ သုဒုက္ကရံ။
တတော ကုမာရော ဂါထမာဟ –
‘‘န ဒုက္ကရံ ကိဉ္စိ မဟေတ္ထ မညေ, ယော မတ္တုမိစ္ဆေ ပိတုနော ပမောက္ခာ၊
မာတု စ ဟေတု ပရလောက ဂန္တွာ, သုခေန သဂ္ဂေန စ သမ္ပယုတ္တော’’တိ။
တတ္ထ ကိဉ္စိ မဟေတ္ထ မညေတိ ကိဉ္စိ အဟံ ဧတ္ထ န မညာမိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယက္ခ ယော ပုဂ္ဂလော ပိတု ဝါ ပမောက္ခတ္ထာယ မာတု ဝါ ဟေတု ပရလောကံ ဂန္တွာ သုခေန သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တနကသုခေန သမ္ပယုတ္တော ဘဝိတုံ မတ္တုမိစ္ဆေ မရိတုံ ဣစ္ဆတိ, တသ္မာ အဟံ ဧတ္ထ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ဇီဝိတပရိစ္စာဂေ ကိဉ္စိ ဒုက္ကရံ န မညာမီတိ။
တံ သုတွာ ယက္ခော ‘‘ကုမာရ, မရဏဿ အဘယာနကသတ္တော နာမ နတ္ထိ, တွံ ကသ္မာ န ဘာယသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တဿ ကထေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟဉ္စ ခေါ အတ္တနော ပါပကိရိယံ, အာဝီ ရဟော ဝါပိ သရေ န ဇာတု၊
သင်္ခါတဇာတီမရဏောဟမသ္မိ, ယထေဝ မေ ဣဓ တထာ ပရတ္ထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃။)‘‘ခါဒဇ္ဇ မံ ဒါနိ မဟာနုဘာဝ, ကရဿု ကိစ္စာနိ ဣမံ သရီရံ၊
ရုက္ခဿ ဝါ တေ ပပတာမိ အဂ္ဂါ, ဆာဒယမာနော မယှံ တွမဒေသိ မံသ’’န္တိ။
တတ္ထ သရေ န ဇာတူတိ ဧကံသေနေဝ န သရာမိ။ သင်္ခါတဇာတီမရဏောဟမသ္မီတိ အဟံ ဉာဏေန သုပရိစ္ဆိန္နဇာတိမရဏော, ဇာတသတ္တော အမရဏဓမ္မော နာမ နတ္ထီတိ ဇာနာမိ။ ယထေဝ မေ ဣဓာတိ ယထေဝ မမ ဣဓ, တထာ ပရလောကေ, ယထာ စ ပရလောကေ, တထာ ဣဓာပိ မရဏတော မုတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒမ္ပိ မမ ဉာဏေန သုပရိစ္ဆိန္နံ။ ကရဿု ကိစ္စာနီတိ ဣမိနာ သရီရေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရ, ဣမံ တေ မယာ နိဿဋ္ဌံ သရီရံ။ ဆာဒယမာနော မယှံ တွမဒေသိ မံသန္တိ မယိ ရုက္ခဂ္ဂါ ပတိတွာ မတေ မမ သရီရတော တွံ ဆာဒယမာနော ရောစယမာနော ယံ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ တံ မံသံ အဒေသိ, ခါဒေယျာသီတိ အတ္ထော။
ယက္ခော တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘီတော ဟုတွာ ‘‘န သက္ကာ ဣမဿ မံသံ ခါဒိတုံ, ဥပါယေန နံ ပလာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒဉ္စ တေ ရုစ္စတိ ရာဇပုတ္တ, စဇေသိ ပါဏံ ပိတုနော ပမောက္ခာ၊
တသ္မာ ဟိ သော တွံ တရမာနရူပေါ, သမ္ဘဉ္ဇ ကဋ္ဌာနိ ဇလေဟိ အဂ္ဂိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဇလေဟီတိ အရညံ ပဝိသိတွာ သာရဒါရူနိ အာဟရိတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ နိဒ္ဓူမေ အင်္ဂါရေ ကရ, တတ္ထ တေ မံသံ ပစိတွာ ခါဒိဿာမီတိ ဒီပေတိ။
သော တထာ ကတွာ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တံ ကာရဏံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘တတော ဟဝေ ဓိတိမာ ရာဇပုတ္တော, ဒါရုံ သမာဟရိတွာ မဟန္တမဂ္ဂိံ၊
သန္တီပယိတွာ ပဋိဝေဒယိတ္ထ, အာဒီပိတော ဒါနိ မဟာယမဂ္ဂီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄။)ယက္ခော အဂ္ဂိံ ကတွာ အာဂတံ ကုမာရံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ပုရိသသီဟော, မရဏာပိဿ ဘယံ နတ္ထိ, မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဧဝံ နိဗ္ဘယော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ လောမဟံသဇာတော ကုမာရံ ပုနပ္ပုနံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ ကုမာရော တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ခါဒဇ္ဇ မံ ဒါနိ ပသယှကာရိ, ကိံ မံ မုဟုံ ပေက္ခသိ ဟဋ္ဌလောမော၊
တထာ တထာ တုယှမဟံ ကရောမိ, ယထာ ယထာ မံ ဆာဒယမာနော အဒေသီ’’တိ။
တတ္ထ မုဟုန္တိ ပုနပ္ပုနံ။ တထာ တထာ တုယှမဟန္တိ အဟံ တုယှံ တထာ တထာ ဝစနံ ကရောမိ, ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမိ, ယထာ ယထာ မံ ဆာဒယမာနော ရောစယမာနော အဒေသိ ခါဒိဿသိ, တသ္မာ ခါဒဇ္ဇ မန္တိ။
အထဿ ဝစနံ သုတွာ ယက္ခော ဂါထမာဟ –
‘‘ကော တာဒိသံ အရဟတိ ခါဒိတာယေ, ဓမ္မေ ဌိတံ သစ္စဝါဒိံ ဝဒညုံ၊
မုဒ္ဓါပိ တဿ ဝိဖလေယျ သတ္တဓာ, ယော တာဒိသံ သစ္စဝါဒိံ အဒေယျာ’’တိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော ‘‘သစေ မံ န ခါဒိတုကာမောသိ, အထ ကသ္မာ ဒါရူနိ ဘဉ္ဇာပေတွာ အဂ္ဂိံ ကာရေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပလာယိဿတိ နု ခေါ, နောတိ တဝ ပရိဂ္ဂဏှနတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တွံ ဣဒါနိ မံ ကထံ ပရိဂ္ဂဏှိဿသိ, ယောဟံ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော သက္ကဿ ဒေဝရညော အတ္တာနံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ နာဒါသိ’’န္တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဣဒဉှိ သော ဗြာဟ္မဏံ မညမာနော, သသော အဝါသေသိ သကေ သရီရေ၊
တေနေဝ သော စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော, သသတ္ထုတော ကာမဒုဟဇ္ဇ ယက္ခာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဣဒဉှိ သော သသပဏ္ဍိတော ‘‘ဗြာဟ္မဏော ဧသော’’တိ ဗြာဟ္မဏံ မညမာနော ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ သရီရံ ခါဒိတွာ ဣဓေဝ ဝသာ’’တိ ဧဝံ သကေ သရီရေ အတ္တနော သရီရံ ဒါတုံ အဝါသေသိ, ဝသာပေသီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅။)သရီရဉ္စဿ ဘက္ခတ္ထာယ အဒါသိ။ သက္ကော ပဗ္ဗတရသံ ပီဠေတွာ အာဒါယ စန္ဒမဏ္ဍလေ သသလက္ခဏံ အကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေနေဝ သသလက္ခဏေန သော စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော ‘‘သသီ သသီ’’တိ ဧဝံ သသတ္ထုတော လောကဿ ကာမဒုဟော ပေမဝဍ္ဎနော အဇ္ဇ ယက္ခ ဝိရောစတိ။ ကပ္ပဋ္ဌိယဉှေတံ ပါဋိဟာရိယန္တိ။
တံ သုတွာ ယက္ခော ကုမာရံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘စန္ဒော ယထာ ရာဟုမုခါ ပမုတ္တော, ဝိရောစတေ ပန္နရသေဝ ဘာဏုမာ၊
ဧဝံ တုဝံ ပေါရိသာဒါ ပမုတ္တော, ဝိရောစ ကပ္ပိလေ မဟာနုဘာဝ၊
အာမောဒယံ ပိတရံ မာတရဉ္စ, သဗ္ဗော စ တေ နန္ဒတု ဉာတိပက္ခော’’တိ။
တတ္ထ ဘာဏုမာတိ သူရိယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ပန္နရသေ ရာဟုမုခါ မုတ္တော စန္ဒော ဝါ ဘာဏုမာ ဝါ ဝိရောစတိ, ဧဝံ တွမ္ပိ မမ သန္တိကာ မုတ္တော ကပိလရဋ္ဌေ ဝိရောစ မဟာနုဘာဝါတိ။ နန္ဒတူတိ တုဿတု။
ဂစ္ဆ မဟာဝီရာတိ မဟာသတ္တံ ဥယျောဇေသိ။ သောပိ တံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ပဉ္စ သီလာနိ ဒတွာ ‘‘ယက္ခော နု ခေါ ဧသ, နော’’တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘ယက္ခာနံ အက္ခီနိ ရတ္တာနိ ဟောန္တိ အနိမ္မိသာနိ စ, ဆာယာ န ပညာယတိ, အစ္ဆမ္ဘိတာ ဟောန္တိ။ နာယံ ယက္ခော, မနုဿော ဧသော။ မယှံ ပိတု ကိရ တယော ဘာတရော ယက္ခိနိယာ ဂဟိတာ။ တေသု ဧတာယ ဒွေ ခါဒိတာ ဘဝိဿန္တိ, ဧကော ပုတ္တသိနေဟေန ပဋိဇဂ္ဂိတော ဘဝိဿတိ, ဣမိနာ တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမံ နေတွာ မယှံ ပိတု အာစိက္ခိတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဧဟိ အမ္ဘော, န တွံ ယက္ခော, ပိတု မေ ဇေဋ္ဌဘာတိကောသိ, ဧဟိ မယာ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကုလသန္တကေ ရဇ္ဇေ ဆတ္တံ ဥဿာပေဟီ’’တိ ဝတွာ ဣတရေန ‘‘နာဟံ မနုဿော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န တွံ မယှံ သဒ္ဒဟသိ, အတ္ထိ ပန သော, ယဿ သဒ္ဒဟသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္ထိ အသုကဋ္ဌာနေ ဒိဗ္ဗစက္ခုကတာပသော’’တိ ဝုတ္တေ တံ အာဒါယ တတ္ထ အဂမာသိ။ တာပသော တေ ဒိသွာဝ ‘‘ကိံ ကရောန္တာ ပိတာပုတ္တာ အရညေ စရထာ’’တိ ဝတွာ တေသံ ဉာတိဘာဝံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆။)ကထေသိ။ ပေါရိသာဒေါ တဿ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘တာတ, တွံ ဂစ္ဆ, အဟံ ဧကသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ ဒွိဓာ ဇာတော, န မေ ရဇ္ဇေနတ္ထော, ပဗ္ဗဇိဿာမဟ’’န္တိ တာပသဿ သန္တိကေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ အထ နံ ကုမာရော ဝန္ဒိတွာ နဂရံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ –
‘‘တတော ဟဝေ ဓိတိမာ ရာဇပုတ္တော, ကတဉ္ဇလီ ပရိယာယ ပေါရိသာဒံ၊
အနုညာတော သောတ္ထိ သုခီ အရောဂေါ, ပစ္စာဂမာ ကပိလမလီနသတ္တာ’’တိ။ –
ဂါထံ ဝတွာ တဿ နဂရံ ဂတဿ နေဂမာဒီဟိ ကတကိရိယံ ဒဿေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တံ နေဂမာ ဇာနပဒါ စ သဗ္ဗေ, ဟတ္ထာရောဟာ ရထိကာ ပတ္တိကာ စ၊
နမဿမာနာ ပဉ္ဇလိကာ ဥပါဂမုံ, နမတ္ထု တေ ဒုက္ကရကာရကောသီ’’တိ။
ရာဇာ ‘‘ကုမာရော ကိရ အာဂတော’’တိ သုတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အကာသိ။ ကုမာရော မဟာဇနပရိဝါရော ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိ။ အထ နံ သော ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတ, ကထံ တာဒိသာ ပေါရိသာဒါ မုတ္တောသီ’’တိ။ ‘‘တာတ, နာယံ ယက္ခော, တုမှာကံ ဇေဋ္ဌဘာတိကော, ဧသ မယှံ ပေတ္တေယျော’’တိ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘တုမှေဟိ မမ ပေတ္တေယျံ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တင်္ခဏညေဝ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တာပသာနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ မဟာတာပသော တဿ ယက္ခိနိယာ အာနေတွာ အခါဒိတွာ ပေါသိတကာရဏဉ္စ ယက္ခာဘာဝကာရဏဉ္စ တေသံ ဉာတိဘာဝဉ္စ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရတော ကထေသိ။ ရာဇာ ‘‘ဧဟိ, ဘာတိက, ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အလံ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧထ ဥယျာနေ ဝသိဿထ, အဟံ ဝေါ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ? ‘‘န အာဂစ္ဆာမိ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ တေသံ အဿမပဒတော အဝိဒူရေ ဧကံ ပဗ္ဗတန္တရံ ဗန္ဓိတွာ မဟန္တံ တဠာကံ ကာရေတွာ ကေဒါရေ သမ္ပာဒေတွာ မဟဍ္ဎကုလသဟဿံ အာနေတွာ မဟာဂါမံ နိဝါသေတွာ တာပသာနံ ဘိက္ခာစာရံ ပဋ္ဌပေသိ။ သော ဂါမော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇။)စူဠကမ္မာသဒမ္မနိဂမော နာမ ဇာတော။ သုတသောမမဟာသတ္တေန ပေါရိသာဒဿ ဒမိတပဒေသော ပန မဟာကမ္မာသဒမ္မနိဂမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သတ္ထာ ဣဒံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကတ္ထေရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, တာပသော သာရိပုတ္တော, ပေါရိသာဒေါ အင်္ဂုလိမာလော, ကနိဋ္ဌာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, အဂ္ဂမဟေသီ ရာဟုလမာတာ, အလီနသတ္တုကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဇယဒ္ဒိသဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၅၁၄] ၄။ ဆဒ္ဒန္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကိံ နု သောစသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒဟရဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ကုလဓီတာ ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧကဒိဝသံ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဓမ္မသဝနာယ ဂန္တွာ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ဒသဗလဿ အပရိမာဏပုညပဘာဝါဘိနိဗ္ဗတ္တံ ဥတ္တမရူပသမ္ပတ္တိယုတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘ပရိစိဏ္ဏပုဗ္ဗာ နု ခေါ မေ ဘဝသ္မိံ ဝိစရန္တိယာ ဣမဿ မဟာပုရိသဿ ပါဒပရိစာရိကာ’’တိ စိန္တေသိ။ အထဿာ တင်္ခဏညေဝ ဇာတိဿရဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ – ‘‘ဆဒ္ဒန္တဝါရဏကာလေ အဟံ ဣမဿ မဟာပုရိသဿ ပါဒပရိစာရိကာ ဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ။ အထဿာ သရန္တိယာ မဟန္တံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သာ ပီတိဝေဂေန မဟာဟသိတံ ဟသိတွာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ပါဒပရိစာရိကာ နာမ သာမိကာနံ ဟိတဇ္ဈာသယာ အပ္ပကာ, အဟိတဇ္ဈာသယာဝ ဗဟုတရာ, ဟိတဇ္ဈာသယာ နု ခေါ အဟံ ဣမဿ မဟာပုရိသဿ အဟောသိံ, အဟိတဇ္ဈာသယာ’’တိ။ သာ အနုဿရမာနာ ‘‘အဟံ အပ္ပမတ္တကံ ဒေါသံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဝီသရတနသတိကံ ဆဒ္ဒန္တမဟာဂဇိဿရံ သောနုတ္တရံ နာမ နေသာဒံ ပေသေတွာ ဝိသပီတသလ္လေန ဝိဇ္ဈာပေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ’’န္တိ အဒ္ဒသ။ အထဿာ သောကော ဥဒပါဒိ, ဟဒယံ ဥဏှံ အဟောသိ, သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ အဿသိတွာ ပဿသိတွာ မဟာသဒ္ဒေန ပရောဒိ။ တံ ဒိသွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈။)သတ္ထာ သိတံ ပါတု ကရိတွာ ‘‘ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, ဟေတု, ကော ပစ္စယော သိတဿ ပါတုကမ္မာယာ’’တိ ဘိက္ခုသံဃေန ပုဋ္ဌော ‘‘ဘိက္ခဝေ, အယံ ဒဟရဘိက္ခုနီ ပုဗ္ဗေ မယိ ကတံ အပရာဓံ သရိတွာ ရောဒတီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဆဒ္ဒန္တဒဟံ ဥပနိဿာယ အဋ္ဌသဟဿာ ဟတ္ထိနာဂါ ဝသိံသု ဣဒ္ဓိမန္တာ ဝေဟာသင်္ဂမာ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဇေဋ္ဌကဝါရဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, သော သဗ္ဗသေတော အဟောသိ ရတ္တမုခပါဒေါ။ သော အပရဘာဂေ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော အဟောသိ ဝီသရတနသတာယာမော။ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထာယ ရဇတဒါမသဒိသာယ သောဏ္ဍာယ သမန္နာဂတော။ ဒန္တာ ပနဿ ပရိက္ခေပတော ပန္နရသဟတ္ထာ အဟေသုံ ဒီဃတော တိံသဟတ္ထာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသီဟိ သမန္နာဂတာ။ သော အဋ္ဌန္နံ နာဂသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌကော အဟောသိ, ပဉ္စသတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပူဇေသိ။ တဿ ဒွေ အဂ္ဂမဟေသိယော အဟေသုံ – စူဠသုဘဒ္ဒါ, မဟာသုဘဒ္ဒါ စာတိ။ နာဂရာဇာ အဋ္ဌနာဂသဟဿပရိဝါရော ကဉ္စနဂုဟာယံ ဝသတိ။ သော ပန ဆဒ္ဒန္တဒဟော အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ပဏ္ဏာသယောဇနော ဟောတိ။ တဿ မဇ္ဈေ ဒွါဒသယောဇနပ္ပမာဏေ ဌာနေ သေဝါလော ဝါ ပဏကံ ဝါ နတ္ထိ, မဏိက္ခန္ဓဝဏ္ဏဥဒကမေဝ သန္တိဋ္ဌတိ, တဒနန္တရံ ယောဇနဝိတ္ထတံ သုဒ္ဓံ ကလ္လဟာရဝနံ, တံ ဥဒကံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ, တဒနန္တရံ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ သုဒ္ဓံ နီလုပ္ပလဝနံ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ, တတော ယောဇနယောဇနဝိတ္ထတာနေဝ ရတ္တုပ္ပလသေတုပ္ပလရတ္တပဒုမသေတပဒုမကုမုဒဝနာနိ ပုရိမံ ပုရိမံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာနိ။ ဣမေသံ ပန သတ္တန္နံ ဝနာနံ အနန္တရံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ကလ္လဟာရာဒိဝနာနံ ဝသေန ဩမိဿကဝနံ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ တာနိ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ။ တဒနန္တရံ နာဂါနံ ကဋိပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ ရတ္တသာလိဝနံ, တဒနန္တရံ ဥဒကပရိယန္တေ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ နီလပီတလောဟိတဩဒါတသုရဘိသုခုမကုသုမသမာကိဏ္ဏံ ခုဒ္ဒကဂစ္ဆဝနံ, ဣတိ ဣမာနိ ဒသ ဝနာနိ ယောဇနဝိတ္ထတာနေဝ။ တတော ခုဒ္ဒကရာဇမာသမဟာရာဇမာသမုဂ္ဂဝနံ, တဒနန္တရံ တိပုသဧလာလုကလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍဝလ္လိဝနာနိ, တတော ပူဂရုက္ခပ္ပမာဏံ ဥစ္ဆုဝနံ, တတော ဟတ္ထိဒန္တပ္ပမာဏဖလံ ကဒလိဝနံ, တတော သာလဝနံ, တဒနန္တရံ စာဋိပ္ပမာဏဖလံ ပနသဝနံ, တတော မဓုရဖလံ စိဉ္စဝနံ, တတော အမ္ဗဝနံ, တတော ကပိဋ္ဌဝနံ, တတော ဩမိဿကော မဟာဝနသဏ္ဍော, တတော ဝေဠုဝနံ, အယမဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉။)တသ္မိံ ကာလေ သမ္ပတ္တိ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ဣဒါနိ ပဝတ္တမာနသမ္ပတ္တိယေဝ ကထိတာ။
ဝေဠုဝနံ ပန ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တ ပဗ္ဗတာ ဌိတာ။ တေသံ ဗာဟိရန္တတော ပဋ္ဌာယ ပဌမော စူဠကာဠပဗ္ဗတော နာမ, ဒုတိယော မဟာကာဠပဗ္ဗတော နာမ, တတော ဥဒကပဗ္ဗတော နာမ, တတော စန္ဒိမပဿပဗ္ဗတော နာမ, တတော သူရိယပဿပဗ္ဗတော နာမ, တတော မဏိပဿပဗ္ဗတော နာမ, သတ္တမော သုဝဏ္ဏပဿပဗ္ဗတော နာမ။ သော ဥဗ္ဗေဓတော သတ္တယောဇနိကော ဆဒ္ဒန္တဒဟံ ပရိက္ခိပိတွာ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိ ဝိယ ဌိတော။ တဿ အဗ္ဘန္တရိမံ ပဿံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ, တတော နိက္ခန္တေန ဩဘာသေန ဆဒ္ဒန္တဒဟော သမုဂ္ဂတဗာလသူရိယော ဝိယ ဟောတိ။ ဗာဟိရပဗ္ဗတေသု ပန ဧကော ဥဗ္ဗေဓတော ဆယောဇနိကော, ဧကော ပဉ္စ, ဧကော စတ္တာရိ, ဧကော တီဏိ, ဧကော ဒွေ, ဧကော ယောဇနိကော, ဧဝံ သတ္တပဗ္ဗတပရိက္ခိတ္တဿ ပန တဿ ဒဟဿ ပုဗ္ဗုတ္တရကဏ္ဏေ ဥဒကဝါတပ္ပဟရဏောကာသေ မဟာနိဂြောဓရုက္ခော အတ္ထိ။ တဿ ခန္ဓော ပရိက္ခေပတော ပဉ္စယောဇနိကော, ဥဗ္ဗေဓတော သတ္တယောဇနိကော, စတူသု ဒိသာသု စတဿော သာခါ ဆယောဇနိကာ, ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂတသာခါပိ ဆယောဇနိကာဝ, ဣတိ သော မူလတော ပဋ္ဌာယ ဥဗ္ဗေဓေန တေရသယောဇနိကော, သာခါနံ ဩရိမန္တတော ယာဝ ပါရိမန္တာ ဒွါဒသယောဇနိကော, အဋ္ဌဟိ ပါရောဟသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော မုဏ္ဍမဏိပဗ္ဗတော ဝိယ ဝိလာသမာနော တိဋ္ဌတိ။ ဆဒ္ဒန္တဒဟဿ ပန ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သုဝဏ္ဏပဿပဗ္ဗတေ ဒွါဒသယောဇနိကာ ကဉ္စနဂုဟာ တိဋ္ဌတိ။ ဆဒ္ဒန္တော နာမ နာဂရာဇာ ဝဿာရတ္တေ ဟေမန္တေ အဋ္ဌသဟဿနာဂပရိဝုတော ကဉ္စနဂုဟာယံ ဝသတိ။ ဂိမှကာလေ ဥဒကဝါတံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနော မဟာနိဂြောဓမူလေ ပါရောဟန္တရေ တိဋ္ဌတီ။
အထဿ ဧကဒိဝသံ ‘‘မဟာသာလဝနံ ပုပ္ဖိတ’’န္တိ တရုဏနာဂါ အာဂန္တွာ အာရောစယိံသု။ သော သပရိဝါရော ‘‘သာလကီဠံ ကီဠိဿာမီ’’တိ သာလဝနံ ဂန္တွာ ဧကံ သုပုပ္ဖိတံ သာလရုက္ခံ ကုမ္ဘေန ပဟရိ။ တဒါ စူဠသုဘဒ္ဒါ ပဋိဝါတပဿေ ဌိတာ, တဿာ သရီရေ သုက္ခဒဏ္ဍကမိဿကာနိ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ စေဝ တမ္ဗကိပိလ္လိကာနိ စ ပတိံသု။ မဟာသုဘဒ္ဒါ အဓောဝါတပဿေ ဌိတာ, တဿာ သရီရေ ပုပ္ဖရေဏုကိဉ္ဇက္ခပတ္တာနိ ပတိံသု။ စူဠသုဘဒ္ဒါ ‘‘အယံ နာဂရာဇာ အတ္တနော ပိယဘရိယာယ ဥပရိ ပုပ္ဖရေဏုကိဉ္ဇက္ခပတ္တာနိ ပါတေသိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀။)မမ သရီရေ သုက္ခဒဏ္ဍကမိဿာနိ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ စေဝ တမ္ဗကိပိလ္လိကာနိ စ ပါတေသိ, ဟောတု, ကာတဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ မဟာသတ္တေ ဝေရံ ဗန္ဓိ။
အပရမ္ပိ ဒိဝသံ နာဂရာဇာ သပရိဝါရော နှာနတ္ထာယ ဆဒ္ဒန္တဒဟံ ဩတရိ။ အထ ဒွေ တရုဏနာဂါ သောဏ္ဍာဟိ ဥသိရကလာပေ ဂဟေတွာ ကေလာသကူဋံ မဇ္ဇန္တာ ဝိယ နှာပေသုံ။ တသ္မိံ နှတွာ ဥတ္တိဏ္ဏေ ဒွေ ကရေဏုယော နှာပေသုံ။ တာပိ ဥတ္တရိတွာ မဟာသတ္တဿ သန္တိကေ အဋ္ဌံသု။ တတော အဋ္ဌသဟဿနာဂါသရံ ဩတရိတွာ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတွာ သရတော နာနာပုပ္ဖါနိ အာဟရိတွာ ရဇတထူပံ အလင်္ကရောန္တာ ဝိယ မဟာသတ္တံ အလင်္ကရိတွာ ပစ္ဆာ ဒွေ ကရေဏုယော အလင်္ကရိံသု။ အထေကော ဟတ္ထီ သရေ ဝိစရန္တော သတ္တုဒ္ဒယံ နာမ မဟာပဒုမံ လဘိတွာ အာဟရိတွာ မဟာသတ္တဿ အဒါသိ။ သော တံ သောဏ္ဍာယ ဂဟေတွာ ရေဏုံ ကုမ္ဘေ ဩကိရိတွာ ဇေဋ္ဌကာယ မဟာသုဘဒ္ဒါယ အဒါသိ။ တံ ဒိသွာ ဣတရာ ‘‘ဣဒမ္ပိ သတ္တုဒ္ဒယံ မဟာပဒုမံ အတ္တနော ပိယဘရိယာယ ဧဝ အဒါသိ, န မယှ’’န္တိ ပုနပိ တသ္မိံ ဝေရံ ဗန္ဓိ။
အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တေ မဓုရဖလာနိ စေဝ ဘိသမုဠာလာနိ စ ပေါက္ခရမဓုနာ ယောဇေတွာ ပဉ္စသတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဘောဇေန္တေ စူဠသုဘဒ္ဒါ အတ္တနာ လဒ္ဓဖလာဖလံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဒတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣတော စဝိတွာ မဒ္ဒရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သုဘဒ္ဒါ နာမ ရာဇကညာ ဟုတွာ ဝယပ္ပတ္တာ ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိဘာဝံ ပတွာ တဿ ပိယာ မနာပါ တံ အတ္တနော ရုစိံ ကာရေတုံ သမတ္ထာ ဟုတွာ တဿ အာစိက္ခိတွာ ဧကံ လုဒ္ဒကံ ပေသေတွာ ဣမံ ဟတ္ထိံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈာပေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေ ယမကဒန္တေ အာဟရာပေတုံ သမတ္ထာ ဟောမီ’’တိ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ ဂေါစရံ အဂ္ဂဟေတွာ သုဿိတွာ နစိရဿေဝ ကာလံ ကတွာ မဒ္ဒရဋ္ဌေ ရာဇအဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, သုဘဒ္ဒါတိဿာ နာမံ ကရိံသု။ အထ နံ ဝယပ္ပတ္တံ ဗာရာဏသိရညော အဒံသု။ သာ တဿ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ, သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကာ ဟုတွာ ဇာတိဿရဉာဏဉ္စ ပဋိလဘိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘သမိဒ္ဓါ မေ ပတ္ထနာ, ဣဒါနိ တဿ နာဂဿ ယမကဒန္တေ အာဟရာပေဿာမီ’’တိ။ တတော သရီရံ တေလေန မက္ခေတွာ ကိလိဋ္ဌဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဂိလာနာကာရံ ဒဿေတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ မဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ ‘‘ကုဟိံ သုဘဒ္ဒါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ မဉ္စကေ နိသီဒိတွာ တဿာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁။)‘‘ကိံ နု သောစသိနုစ္စင်္ဂိ, ပဏ္ဍူသိ ဝရဝဏ္ဏိနိ၊
မိလာယသိ ဝိသာလက္ခိ, မာလာဝ ပရိမဒ္ဒိတာ’’တိ။
တတ္ထ အနုစ္စင်္ဂီတိ ကဉ္စနသန္နိဘသရီရေ။ မာလာဝ ပရိမဒ္ဒိတာတိ ဟတ္ထေဟိ ပရိမဒ္ဒိတာ ပဒုမမာလာ ဝိယ။
တံ သုတွာ သာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေါဟဠော မေ မဟာရာဇ, သုပိနန္တေနုပဇ္ဈဂါ၊
န သော သုလဘရူပေါဝ, ယာဒိသော မမ ဒေါဟဠော’’တိ။
တတ္ထ န သောတိ ယာဒိသော မမ သုပိနန္တေနုပဇ္ဈဂါ သုပိနေ ပဿန္တိယာ မယာ ဒိဋ္ဌော ဒေါဟဠော, သော သုလဘရူပေါ ဝိယ န ဟောတိ, ဒုလ္လဘော သော, မယှံ ပန တံ အလဘန္တိယာ ဇီဝိတံ နတ္ထီတိ အဝစ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ ကေစိ မာနုသာ ကာမာ, ဣဓ လောကမှိ နန္ဒနေ၊
သဗ္ဗေ တေ ပစုရာ မယှံ, အဟံ တေ ဒမ္မိ ဒေါဟဠ’’န္တိ။
တတ္ထ ပစုရာတိ ဗဟူ သုလဘာ။
တံ သုတွာ ဒေဝီ, ‘‘မဟာရာဇ, ဒုလ္လဘော မမ ဒေါဟဠော, န တံ ဣဒါနိ ကထေမိ, ယာဝတ္တကာ ပန တေ ဝိဇိတေ လုဒ္ဒါ, တေ သဗ္ဗေ သန္နိပါတေထ, တေသံ မဇ္ဈေ ကထေဿာမီ’’တိ ဒီပေန္တီ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘လုဒ္ဒါ ဒေဝ သမာယန္တု, ယေ ကေစိ ဝိဇိတေ တဝ၊
ဧတေသံ အဟမက္ခိဿံ, ယာဒိသော မမ ဒေါဟဠော’’တိ။
ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သိရိဂဗ္ဘာ နိက္ခမိတွာ ‘‘ယာဝတိကာ တိယောဇနသတိကေ ကာသိကရဋ္ဌေ လုဒ္ဒါ, တေသံ သန္နိပါတတ္ထာယ ဘေရိံ စရာပေထာ’’တိ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ တေ တထာ အကံသု။ နစိရဿေဝ ကာသိရဋ္ဌဝါသိနော လုဒ္ဒါ ယထာဗလံ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ အာဂန္တွာ အာဂတဘာဝံ ရညော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂။)အာရောစာပေသုံ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဋ္ဌိသဟဿမတ္တာ အဟေသုံ။ ရာဇာ တေသံ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ဝါတပါနေ ဌိတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ တေသံ အာဂတဘာဝံ ဒေဝိယာ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ဣမေ တေ လုဒ္ဒကာ ဒေဝိ, ကတဟတ္ထာ ဝိသာရဒါ၊
ဝနညူ စ မိဂညူ စ, မမတ္ထေ စတ္တဇီဝိတာ’’တိ။
တတ္ထ ဣမေ တေတိ ယေ တွံ သန္နိပါတာပေသိ, ဣမေ တေ။ ကတဟတ္ထာတိ ဝိဇ္ဈနဆေဒနေသု ကတဟတ္ထာ ကုသလာ သုသိက္ခိတာ။ ဝိသာရဒါတိ နိဗ္ဘယာ။ ဝနညူ စ မိဂညူ စာတိ ဝနာနိ စ မိဂေ စ ဇာနန္တိ။ မမတ္ထေတိ သဗ္ဗေပိ စေတေ မမတ္ထေ စတ္တဇီဝိတာ, ယမဟံ ဣစ္ဆာမိ, တံ ကရောန္တီတိ။
တံ သုတွာ ဒေဝီ တေ အာမန္တေတွာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘လုဒ္ဒပုတ္တာ နိသာမေထ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
ဆဗ္ဗိသာဏံ ဂဇံ သေတံ, အဒ္ဒသံ သုပိနေ အဟံ၊
တဿ ဒန္တေဟိ မေ အတ္ထော, အလာဘေ နတ္ထိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ နိသာမေထာတိ သုဏာထ။ ဆဗ္ဗိသာဏန္တိ ဆဗ္ဗဏ္ဏဝိသာဏံ။
တံ သုတွာ လုဒ္ဒပုတ္တာ အာဟံသု –
‘‘န နော ပိတူနံ န ပိတာမဟာနံ, ဒိဋ္ဌော သုတော ကုဉ္ဇရော ဆဗ္ဗိသာဏော၊
ယမဒ္ဒသာ သုပိနေ ရာဇပုတ္တီ, အက္ခာဟိ နော ယာဒိသော ဟတ္ထိနာဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ပိတူနန္တိ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒေဝိ နေဝ အမှာကံ ပိတူဟိ, န ပိတာမဟေဟိ ဧဝရူပေါ ကုဉ္ဇရော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ပဂေဝ အမှေဟိ, တသ္မာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌလက္ခဏဝသေန အက္ခာဟိ နော, ယာဒိသော တယာ ဒိဋ္ဌော ဟတ္ထိနာဂေါတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃။)‘‘ဒိသာ စတဿော ဝိဒိသာ စတဿော, ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ ဣမာယော၊
ကတမံ ဒိသံ တိဋ္ဌတိ နာဂရာဇာ, ယမဒ္ဒသာ သုပိနေ ဆဗ္ဗိသာဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒိသာတိ ဒိသာသု။ ကတမန္တိ ဧတာသု ဒိသာသု ကတမာယ ဒိသာယာတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သုဘဒ္ဒါ သဗ္ဗေ လုဒ္ဒေ ဩလောကေတွာ တေသံ အန္တရေ ပတ္ထဋပါဒံ ဘတ္တပုဋသဒိသဇင်္ဃံ မဟာဇာဏုကံ မဟာဖာသုကံ ဗဟလမဿုတမ္ဗဒါဌိကံ နိဗ္ဗိဒ္ဓပိင်္ဂလံ ဒုဿဏ္ဌာနံ ဗီဘစ္ဆံ သဗ္ဗေသံ မတ္ထကမတ္ထကေန ပညာယမာနံ မဟာသတ္တဿ ပုဗ္ဗဝေရိံ သောနုတ္တရံ နာမ နေသာဒံ ဒိသွာ ‘‘ဧသ မမ ဝစနံ ကာတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ရာဇာနံ အနုဇာနာပေတွာ တံ အာဒါယ သတ္တဘူမိကပါသာဒဿ ဥပရိမတလံ အာရုယှ ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဥတ္တရဟိမဝန္တာဘိမုခံ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣတော ဥဇုံ ဥတ္တရိယံ ဒိသာယံ, အတိက္ကမ္မ သော သတ္တ ဂိရီ ဗြဟ္မန္တေ၊
သုဝဏ္ဏပဿော နာမ ဂိရီ ဥဠာရော, သုပုပ္ဖိတော ကိမ္ပုရိသာနုစိဏ္ဏော။
‘‘အာရုယှ သေလံ ဘဝနံ ကိန္နရာနံ, ဩလောကယ ပဗ္ဗတပါဒမူလံ၊
အထ ဒက္ခသီ မေဃသမာနဝဏ္ဏံ, နိဂြောဓရာဇံ အဋ္ဌသဟဿပါဒံ။
‘‘တတ္ထစ္ဆတီ ကုဉ္ဇရော ဆဗ္ဗိသာဏော, သဗ္ဗသေတော ဒုပ္ပသဟော ပရေဘိ၊
ရက္ခန္တိ နံ အဋ္ဌသဟဿနာဂါ, ဤသာဒန္တာ ဝါတဇဝပ္ပဟာရိနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄။)‘‘တိဋ္ဌန္တိ တေ တုမူလံ ပဿသန္တာ, ကုပ္ပန္တိ ဝါတဿပိ ဧရိတဿ၊
မနုဿဘူတံ ပန တတ္ထ ဒိသွာ, ဘသ္မံ ကရေယျုံ နာဿ ရဇောပိ တဿာ’’တိ။
တတ္ထ ဣတောတိ ဣမမှာ ဌာနာ။ ဥတ္တရိယန္တိ ဥတ္တရာယ။ ဥဠာရောတိ မဟာ ဣတရေဟိ ဆဟိ ပဗ္ဗတေဟိ ဥစ္စတရော။ ဩလောကယာတိ အာလောကေယျာသိ။ တတ္ထစ္ဆတီတိ တသ္မိံ နိဂြောဓမူလေ ဂိမှသမယေ ဥဒကဝါတံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တိဋ္ဌတိ။ ဒုပ္ပသဟောတိ အညေ တံ ဥပဂန္တွာ ပသယှကာရံ ကာတုံ သမတ္ထာ နာမ နတ္ထီတိ ဒုပ္ပသဟော ပရေဘိ။ ဤသာဒန္တာတိ ရထီသာယ သမာနဒန္တာ။ ဝါတဇဝပ္ပဟာရိနောတိ ဝါတဇဝေန ဂန္တွာ ပစ္စာမိတ္တေ ပဟရဏသီလာ ဧဝရူပါ အဋ္ဌသဟဿနာဂါ နာဂရာဇာနံ ရက္ခန္တိ။ တုမူလန္တိ ဘိံသနကံ မဟာသဒ္ဒါနုဗန္ဓံ အဿာသံ မုဉ္စန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧရိတဿာတိ ဝါတပဟရိတဿ ယံ သဒ္ဒါနုဗန္ဓံ ဧရိတံ စလနံ ကမ္ပနံ, တဿပိ ကုပ္ပန္တိ, ဧဝံဖရုသာ တေ နာဂါ။ နာဿာတိ တဿ နာသဝါတေန ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဘသ္မံ ကတဿ တဿ ရဇောပိ န ဘဝေယျာတိ။
တံ သုတွာ သောနုတ္တရော မရဏဘယဘီတော အာဟ –
‘‘ဗဟူ ဟိမေ ရာဇကုလမှိ သန္တိ, ပိဠန္ဓနာ ဇာတရူပဿ ဒေဝိ၊
မုတ္တာ မဏီ ဝေဠုရိယာမယာ စ, ကိံ ကာဟသိ ဒန္တပိဠန္ဓနေန၊
မာရေတုကာမာ ကုဉ္ဇရံ ဆဗ္ဗိသာဏံ, ဥဒါဟု ဃာတေဿသိ လုဒ္ဒပုတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ ပိဠန္ဓနာတိ အာဘရဏာနိ။ ဝေဠုရိယာမယာတိ ဝေဠုရိယမယာနိ။ ဃာတေဿသီတိ ဥဒါဟု ပိဠန္ဓနာပဒေသေန လုဒ္ဒပုတ္တေ ဃာတာပေတုကာမာသီတိ ပုစ္ဆတိ။
တတော ဒေဝီ ဂါထမာဟ –
‘‘သာ ဣဿိတာ ဒုက္ခိတာ စသ္မိ လုဒ္ဒ, ဥဒ္ဓဉ္စ သုဿာမိ အနုဿရန္တီ၊
ကရောဟိ မေ လုဒ္ဒက ဧတမတ္ထံ, ဒဿာမိ တေ ဂါမဝရာနိ ပဉ္စာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅။)တတ္ထ သာတိ သာ အဟံ။ အနုဿရန္တီတိ တေန ဝါရဏေန ပုရေ မယိ ကတံ ဝေရံ အနုဿရမာနာ။ ဒဿာမိ တေတိ ဧတသ္မိံ တေ အတ္ထေ နိပ္ဖါဒိတေ သံဝစ္ဆရေ သတသဟဿုဋ္ဌာနကေ ပဉ္စ ဂါမဝရေ ဒဒါမီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘သမ္မ လုဒ္ဒပုတ္တ အဟံ ‘ဧတံ ဆဒ္ဒန္တဟတ္ထိံ မာရာပေတွာ ယမကဒန္တေ အာဟရာပေတုံ သမတ္ထာ ဟောမီ’တိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဒါနံ ဒတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိံ, မယာ သုပိနန္တေန ဒိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ, သာ ပန မယာ ပတ္ထိတပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိဿတိ, တွံ ဂစ္ဆန္တော မာ ဘာယီ’’တိ တံ သမဿာသေတွာ ပေသေသိ။ သော ‘‘သာဓု, အယျေ’’တိ တဿာ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘တေန ဟိ မေ ပါကဋံ ကတွာ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ကထေဟီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတ္ထစ္ဆတီ ကတ္ထ မုပေတိ ဌာနံ, ဝီထိဿ ကာ နှာနဂတဿ ဟောတိ၊
ကထဉှိ သော နှာယတိ နာဂရာဇာ, ကထံ ဝိဇာနေမု ဂတိံ ဂဇဿာ’’တိ။
တတ္ထ ကတ္ထစ္ဆတီတိ ကတ္ထ ဝသတိ။ ကတ္ထ မုပေတီတိ ကတ္ထ ဥပေတိ, ကတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ဝီထိဿ ကာတိ တဿ နှာနဂတဿ ကာ ဝီထိ ဟောတိ, ကတရမဂ္ဂေန သော ဂစ္ဆတိ။ ကထံ ဝိဇာနေမု ဂတိန္တိ တယာ အကထိတေ မယံ ကထံ တဿ နာဂရာဇဿ ဂတိံ ဝိဇာနိဿာမ, တသ္မာ ကထေဟိ နောတိ အတ္ထော။
တတော သာ ဇာတိဿရဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနံ တဿ အာစိက္ခန္တီ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တတ္ထေဝ သာ ပေါက္ခရဏီ အဒူရေ, ရမ္မာ သုတိတ္ထာ စ မဟောဒိကာ စ၊
သမ္ပုပ္ဖိတာ ဘမရဂဏာနုစိဏ္ဏာ, ဧတ္ထ ဟိ သော နှာယတိ နာဂရာဇာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆။)‘‘သီသံ နဟာတုပ္ပလမာလဘာရီ, သဗ္ဗသေတော ပုဏ္ဍရီကတ္တစင်္ဂီ၊
အာမောဒမာနော ဂစ္ဆတိ သန္နိကေတံ, ပုရက္ခတွာ မဟေသိံ သဗ္ဗဘဒ္ဒ’’န္တိ။
တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ တဿ ဝသနဋ္ဌာနေယေဝ။ ပေါက္ခရဏီတိ ဆဒ္ဒန္တဒဟံ သန္ဓာယာဟ။ သမ္ပုပ္ဖိတာတိ ဒုဝိဓေဟိ ကုမုဒေဟိ တိဝိဓေဟိ ဥပ္ပလေဟိ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ စ ပဒုမေဟိ သမန္တတော ပုပ္ဖိတာ။ ဧတ္ထ ဟိ သောတိ သော နာဂရာဇာ ဧတ္ထ ဆဒ္ဒန္တဒဟေ နှာယတိ။ ဥပ္ပလမာလဘာရီတိ ဥပ္ပလာဒီနံ ဇလဇထလဇာနံ ပုပ္ဖါနံ မာလံ ဓာရေန္တော။ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင်္ဂီတိ ပုဏ္ဍရီကသဒိသတစေန ဩဒါတေန အင်္ဂေန သမန္နာဂတော။ အာမောဒမာနောတိ အာမောဒိတပမောဒိတော။ သန္နိကေတန္တိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ။ ပုရက္ခတွာတိ သဗ္ဗဘဒ္ဒံ နာမ မဟေသိံ ပုရတော ကတွာ အဋ္ဌဟိ နာဂသဟဿေဟိ ပရိဝုတော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ။
တံ သုတွာ သောနုတ္တရော ‘‘သာဓု အယျေ, အဟံ တံ ဝါရဏံ မာရေတွာ တဿ ဒန္တေ အာဟရိဿာမီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿ သာ တုဋ္ဌာ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဂေဟံ တာဝ ဂစ္ဆ, ဣတော သတ္တာဟစ္စယေန တတ္ထ ဂမိဿသီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ ကမ္မာရေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ အမှာကံ ဝါသိဖရသု-ကုဒ္ဒါလ-နိခါဒန-မုဋ္ဌိကဝေဠုဂုမ္ဗစ္ဆေဒန-သတ္ထ-တိဏလာယန-အသိလောဟဒဏ္ဍကကစခါဏုက- အယသိင်္ဃာဋကေဟိ အတ္ထော, သဗ္ဗံ သီဃံ ကတွာ အာဟရထာ’’တိ အာဏာပေတွာ စမ္မကာရေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ အမှာကံ ကုမ္ဘဘာရဂါဟိတံ စမ္မဘသ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, စမ္မယောတ္တဝရတ္တဟတ္ထိပါဒဥပါဟနစမ္မဆတ္တေဟိပိ နော အတ္ထော, သဗ္ဗံ သီဃံ ကတွာ အာဟရထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တေ ဥဘောပိ သဗ္ဗာနိ တာနိ သီဃံ ကတွာ အာဟရိတွာ အဒံသု။ သာ တဿ ပါထေယျံ သံဝိဒဟိတွာ အရဏိသဟိတံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ ဥပကရဏဉ္စ ဗဒ္ဓသတ္တုမာဒိံ ကတွာ ပါထေယျဉ္စ စမ္မဘသ္တာယံ ပက္ခိပိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ကုမ္ဘဘာရမတ္တံ အဟောသိ။
သောနုတ္တရောပိ အတ္တနော ပရိဝစ္ဆံ ကတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂန္တွာ ဒေဝိံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သာ ‘‘နိဋ္ဌိတံ တေ သမ္မ သဗ္ဗူပကရဏံ, ဣမံ တာဝ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာ’’တိ အာဟ။ သော ပန မဟာထာမော ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇။)ဗလံ ဓာရေတိ, တသ္မာ တမ္ဗူလပသိဗ္ဗကံ ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ ဥပကစ္ဆန္တရေ ဌပေတွာ ရိတ္တဟတ္ထော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ သုဘဒ္ဒါ လုဒ္ဒဿ ပုတ္တဒါရာနံ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ ရညော အာစိက္ခိတွာ သောနုတ္တရံ ဥယျောဇေသိ။ သောပိ ရာဇာနဉ္စ ဒေဝိဉ္စ ဝန္ဒိတွာ ရာဇနိဝေသနာ ဩရုယှ ရထေ ဌတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဂါမနိဂမဇနပဒပရမ္ပရာယ ပစ္စန္တံ ပတွာ ဇာနပဒေ နိဝတ္တေတွာ ပစ္စန္တဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ အရညံ ပဝိသိတွာ မနုဿပထံ အတိက္ကမ္မ ပစ္စန္တဝါသိနောပိ နိဝတ္တေတွာ ဧကကောဝ ဂစ္ဆန္တော တိံသယောဇနံ ပတွာ ပဌမံ ဒဗ္ဗဂဟနံ ကာသဂဟနံ တိဏဂဟနံ တုလသိဂဟနံ သရဂဟနံ တိရိဝစ္ဆဂဟနန္တိ ဆ ဂဟနာနိ, ကဏ္ဋကဝေဠုဂုမ္ဗဂဟနာနိ ဝေတ္တဂဟနံ ဩမိဿကဂဟနံ နဠဂဟနံ သရဂဟနသဒိသံ ဥရဂေနပိ ဒုဗ္ဗိနိဝိဇ္ဈံ ဃနဝနဂဟနံ ရုက္ခဂဟနံ ဝေဠုဂဟနံ အပရမ္ပိ ဝေဠုဂုမ္ဗဂဟနံ ကလလဂဟနံ ဥဒကဂဟနံ ပဗ္ဗတဂဟနန္တိ အဋ္ဌာရသ ဂဟနာနိ ပဋိပါဋိယာ ပတွာ ဒဗ္ဗဂဟနာဒီနိ အသိတေန လာယိတွာ တုလသိဂဟနာဒီနိ ဝေဠုဂုမ္ဗစ္ဆေဒနသတ္ထေန ဆိန္ဒိတွာ ရုက္ခေ ဖရသုနာ ကောဋ္ဋေတွာ အတိမဟန္တေ ရုက္ခေ နိခါဒနေန ဝိဇ္ဈိတွာ မဂ္ဂံ ကရောန္တော ဝေဠုဝနေ နိဿေဏိံ ကတွာ ဝေဠုဂုမ္ဗံ အာရုယှ ဝေဠုံ ဆိန္ဒိတွာ အပရဿ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ ဥပရိ ပါတေတွာ ဝေဠုဂုမ္ဗမတ္ထကေန ဂန္တွာ ကလလဂဟနေ သုက္ခရုက္ခပဒရံ အတ္ထရိတွာ တေန ဂန္တွာ အပရံ အတ္ထရိတွာ ဣတရံ ဥက္ခိပိတွာ ပုန ပုရတော အတ္ထရန္တော တံ အတိက္ကမိတွာ ဥဒကဂဟနေ ဒေါဏိံ ကတွာ တာယ ဥဒကဂဟနံ တရိတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ ဌတွာ အယသိင်္ဃာဋကံ ယောတ္တေန ဗန္ဓိတွာ ဥဒ္ဓံ ခိပိတွာ ပဗ္ဗတေ လဂ္ဂါပေတွာ ယောတ္တေနာရုယှ ဝဇိရဂ္ဂေန လောဟဒဏ္ဍေန ပဗ္ဗတံ ဝိဇ္ဈိတွာ ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ ဌတွာ သိင်္ဃာဋကံ အာကဍ္ဎိတွာ ပုန ဥပရိ လဂ္ဂါပေတွာ တတ္ထ ဌိတော စမ္မယောတ္တံ ဩလမ္ဗေတွာ တံ အာဒါယ ဩတရိတွာ ဟေဋ္ဌိမခါဏုကေ ဗန္ဓိတွာ ဝါမဟတ္ထေန ယောတ္တံ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန မုဂ္ဂရံ အာဒါယ ယောတ္တံ ပဟရိတွာ ခါဏုကံ နီဟရိတွာ ပုန အဘိရုဟတိ။ ဧတေနုပါယေန ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုယှ ပရတော ဩတရန္တော ပုရိမနယေနေဝ ပဌမံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ စမ္မပသိဗ္ဗကေ ယောတ္တံ ဗန္ဓိတွာ ခါဏုကေ ဝေဌေတွာ သယံ အန္တောပသိဗ္ဗကေ နိသီဒိတွာ မက္ကဋကာနံ မက္ကဋသုတ္တဝိဿဇ္ဇနာကာရေန ယောတ္တံ ဝိနိဝေဌေန္တော ဩတရတိ။ စမ္မဆတ္တေန ဝါတံ ဂါဟာပေတွာ သကုဏော ဝိယ ဩတရတီတိပိ ဝဒန္တိယေဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈။)ဧဝံ တဿ သုဘဒ္ဒါယ ဝစနံ အာဒါယ နဂရာ နိက္ခမိတွာ သတ္တရသ ဂဟနာနိ အတိက္ကမိတွာ ပဗ္ဗတဂဟနံ ပတွာ တတြာပိ ဆ ပဗ္ဗတေ အတိက္ကမိတွာ သုဝဏ္ဏပဿပဗ္ဗတမတ္ထကံ အာရုဠှဘာဝံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတ္ထေဝ သော ဥဂ္ဂဟေတွာန ဝါကျံ, အာဒါယ တူဏိဉ္စ ဓနုဉ္စ လုဒ္ဒေါ၊
ဝိတုရိယတိ သတ္တ ဂိရီ ဗြဟန္တေ, သုဝဏ္ဏပဿံ နာမ ဂိရိံ ဥဠာရံ။
‘‘အာရုယှ သေလံ ဘဝနံ ကိန္နရာနံ, ဩလောကယီ ပဗ္ဗတပါဒမူလံ၊
တတ္ထဒ္ဒသာ မေဃသမာနဝဏ္ဏံ, နိဂြောဓရာဇံ အဋ္ဌသဟဿပါဒံ။
‘‘တတ္ထဒ္ဒသာ ကုဉ္ဇရံ ဆဗ္ဗိသာဏံ, သဗ္ဗသေတံ ဒုပ္ပသဟံ ပရေဘိ၊
ရက္ခန္တိ နံ အဋ္ဌသဟဿနာဂါ, ဤသာဒန္တာ ဝါတဇဝပ္ပဟာရိနော။
‘‘တတ္ထဒ္ဒသာ ပေါက္ခရဏိံ အဒူရေ, ရမ္မံ သုတိတ္ထဉ္စ မဟောဒိကဉ္စ၊
သမ္ပုပ္ဖိတံ ဘမရဂဏာနုစိဏ္ဏံ, ယတ္ထ ဟိ သော နှာယတိ နာဂရာဇာ။
‘‘ဒိသွာန နာဂဿ ဂတိံ ဌိတိဉ္စ, ဝီထိဿယာ နှာနဂတဿ ဟောတိ၊
ဩပါတမာဂစ္ဆိ အနရိယရူပေါ, ပယောဇိတော စိတ္တဝသာနုဂါယာ’’တိ။
တတ္ထ သောတိ, ဘိက္ခဝေ, သော လုဒ္ဒေါ တတ္ထေဝ သတ္တဘူမိကပါသာဒတလေ ဌိတာယ တဿာ သုဘဒ္ဒါယ ဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ သရတူဏိဉ္စ မဟာဓနုဉ္စ အာဒါယ ပဗ္ဗတဂဟနံ ပတွာ ‘‘ကတရော နု ခေါ သုဝဏ္ဏပဿပဗ္ဗတော နာမာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉။)သတ္တ မဟာပဗ္ဗတေ ဝိတုရိယတိ, တသ္မိံ ကာလေ တုလေတိ တီရေတိ။ သော ဧဝံ တီရေန္တော သုဝဏ္ဏပဿံ နာမ ဂိရိံ ဥဠာရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ဩလောကယီတိ တံ ကိန္နရာနံ ဘဝနဘူတံ ပဗ္ဗတံ အာရုယှ သုဘဒ္ဒါယ ဒိန္နသညာဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဩလောကေသိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဗ္ဗတပါဒမူလေ အဝိဒူရေယေဝ တံ နိဂြောဓံ အဒ္ဒသ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ ဌိတံ။ တတ္ထာတိ တတ္ထေဝ အန္တောပဗ္ဗတေ တဿ နိဂြောဓဿာဝိဒူရေ ယတ္ထ သော နှာယတိ, တံ ပေါက္ခရဏိံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာနာတိ သုဝဏ္ဏပဿပဗ္ဗတာ ဩရုယှ ဟတ္ထီနံ ဂတကာလေ ဟတ္ထိပါဒဥပါဟနံ အာရုယှ တဿ နာဂရညော ဂတဋ္ဌာနံ နိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနံ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆတိ, ဣဓ နှာယတိ, နှတွာ ဥတ္တိဏ္ဏော, ဣဓ တိဋ္ဌတီ’’တိ သဗ္ဗံ ဒိသွာ အဟိရိကဘာဝေန အနရိယရူပေါ တာယ စိတ္တဝသာနုဂါယ ပယောဇိတော, တသ္မာ ဩပါတံ အာဂစ္ဆိ ပဋိပဇ္ဇိ, အာဝါဋံ ခဏီတိ အတ္ထော။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ‘‘သော ကိရ မဟာသတ္တဿ ဝသနောကာသံ သတ္တမာသာဓိကေဟိ သတ္တဟိ သံဝစ္ဆရေဟိ သတ္တဟိ စ ဒိဝသေဟိ ပတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ တဿ ဝသနောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဣဓ အာဝါဋံ ခဏိတွာ တသ္မိံ ဌိတော ဝါရဏာဓိပတိံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿာမီ’’တိ ဝဝတ္ထပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ထမ္ဘာဒီနံ အတ္ထာယ ရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ သဇ္ဇေတွာ ဟတ္ထီသု နှာနတ္ထာယ ဂတေသု တဿ ဝသနောကာသေ မဟာကုဒ္ဒါလေန စတုရဿံ အာဝါဋံ ခဏိတွာ ဥဒ္ဓတပံသုံ ဗီဇံ ဝပန္တော ဝိယ ဥဒကေန ဝိကိရိတွာ ဥဒုက္ခလပါသာဏာနံ ဥပရိ ထမ္ဘေ ပတိဋ္ဌပေတွာ တုလာ စ ကာဇေ စ ဒတွာ ပဒရာနိ အတ္ထရိတွာ ကဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဥပရိ ပံသုဉ္စ ကစဝရဉ္စ ပက္ခိပိတွာ ဧကေန ပဿေန အတ္တနော ပဝိသနဋ္ဌာနံ ကတွာ ဧဝံ နိဋ္ဌိတေ အာဝါဋေ ပစ္စူသကာလေယေဝ ပတိသီသကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ကာသာယာနိ ပရိဒဟိတွာ သဒ္ဓိံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဓနုံ အာဒါယ အာဝါဋံ ဩတရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ခဏိတွာန ကာသုံ ဖလကေဟိ ဆာဒယိ, အတ္တာနမောဓာယ ဓနုဉ္စ လုဒ္ဒေါ၊
ပဿာဂတံ ပုထုသလ္လေန နာဂံ, သမပ္ပယီ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀။)‘‘ဝိဒ္ဓေါ စ နာဂေါ ကောဉ္စမနာဒိ ဃောရံ, သဗ္ဗေ စ နာဂါ နိန္နဒုံ ဃောရရူပံ၊
တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ ရဏံ ကရောန္တာ, ဓာဝိံသု တေ အဋ္ဌ ဒိသာ သမန္တတော။
‘‘ဝဓိဿမေတန္တိ ပရာမသန္တော, ကာသာဝမဒ္ဒက္ခိ ဓဇံ ဣသီနံ၊
ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿုဒပါဒိ သညာ, အရဟဒ္ဓဇော သဗ္ဘိ အဝဇ္ဈရူပေါ’’တိ။
တတ္ထ ဩဓာယာတိ ဩဒဟိတွာ ပဝေသေတွာ။ ပဿာဂတန္တိ အတ္တနော အာဝါဋဿ ပဿံ အာဂတံ။ သော ကိရ ဒုတိယဒိဝသေ အာဂန္တွာ နှတွာ ဥတ္တိဏ္ဏော တသ္မိံ မဟာဝိသာလမာလကေ နာမ ပဒေသေ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ သရီရတော ဥဒကံ နာဘိပဒေသေန ဩဂလိတွာ တေန ဆိဒ္ဒေန လုဒ္ဒဿ သရီရေ ပတိ။ တာယ သညာယ သော မဟာသတ္တဿ အာဂန္တွာ ဌိတဘာဝံ ဉတွာ တံ ပဿာဂတံ ပုထုနာ သလ္လေန သမပ္ပယိ ဝိဇ္ဈိ။ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီတိ တဿ မဟာသတ္တဿ ကာယိကစေတသိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပ္ပါဒနေန ဒုက္ကဋဿ ကမ္မဿ ကာရကော။
ကောဉ္စမနာဒီတိ ကောဉ္စနာဒံ အကရိ။ တဿ ကိရ တံ သလ္လံ နာဘိယံ ပဝိသိတွာ ပိဟကာဒီနိ သဉ္စုဏ္ဏေတွာ အန္တာနိ ဆိန္ဒိတွာ ပိဋ္ဌိဘာဂံ ဖရသုနာ ပဒါလေန္တံ ဝိယ ဥဂ္ဂန္တွာ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိ။ ဘိန္နရဇတကုမ္ဘတော ရဇနံ ဝိယ ပဟာရမုခေန လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ, ဗလဝဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဝေဒနံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဝေဒနာပ္ပတ္တော သကလပဗ္ဗတံ ဧကနိန္နာဒံ ကရောန္တော တိက္ခတ္တုံ မဟန္တံ ကောဉ္စနာဒံ နဒိ။ သဗ္ဗေ စာတိ တေပိ သဗ္ဗေ အဋ္ဌသဟဿနာဂါ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ မရဏဘယဘီတာ ဃောရရူပံ နိန္နဒုံ အနုရဝံ ကရိံသု။ ရဏံ ကရောန္တာတိ တေန သဒ္ဒေန ဂန္တွာ ဆဒ္ဒန္တဝါရဏံ ဝေဒနာပ္ပတ္တံ ဒိသွာ ‘‘ပစ္စာမိတ္တံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တာ သမန္တာ ဓာဝိံသု။
ဝဓိဿမေတန္တိ ‘‘ဘိက္ခဝေ, သော ဆဒ္ဒန္တဝါရဏော ဒိသာ ပက္ကန္တေသု နာဂေသု သုဘဒ္ဒါယ ကရေဏုယာ ပဿေ ဌတွာ သန္ဓာရေတွာ သမဿာသယမာနာယ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ကဏ္ဍဿ အာဂတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁။)‘သစေ ဣဒံ ပုရတ္ထိမဒိသာဒီဟိ အာဂတံ အဘဝိဿ, ကုမ္ဘာဒီဟိ ပဝိသိတွာ ပစ္ဆိမကာယီဒီဟိ နိက္ခမိဿ, ဣဒံ ပန နာဘိယာ ပဝိသိတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ, တသ္မာ ပထဝိယံ ဌိတေန ဝိဿဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’တိ ဥပဓာရေတွာ ဌိတဋ္ဌာနံ ဥပပရိက္ခိတုကာမော ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတိ, သုဘဒ္ဒံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဋ္ဌသဟဿနာဂါ မမ ပစ္စာမိတ္တံ ပရိယေသန္တာ ဒိသာ ပက္ခန္ဒာ, တွံ ဣဓ ကိံ ကရောသီ’’တိ ဝတွာ, ‘‘ဒေဝ, အဟံ တုမှေ သန္ဓာရေတွာ သမဿာသေန္တီ ဌိတာ, ခမထ မေ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စတူသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတွာ တာယ အာကာသံ ပက္ခန္ဒာယ နာဂရာဇာ ဘူမိံ ပါဒနခေန ပဟရိ, ပဒရံ ဥပ္ပတိတွာ ဂတံ။ သော ဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တော သောနုတ္တရံ ဒိသွာ ‘‘ဝဓိဿာမိ န’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ရဇတဒါမဝဏ္ဏသောဏ္ဍံ ပဝေသေတွာ ပရာမသန္တော ဗုဒ္ဓါနံ ဣသီနံ ဓဇံ ကာသာဝံ အဒ္ဒက္ခိ။ လုဒ္ဒေါ ကာသာဝံ မဟာသတ္တဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ သော တံ ဥက္ခိပိတွာ ပုရတော ဌပေသိ။ အထဿ တေန တထာရူပေနပိ ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿ ‘‘အရဟဒ္ဓဇော နာမ သဗ္ဘိ ပဏ္ဍိတေဟိ အဝဇ္ဈရူပေါ, အညဒတ္ထု သက္ကာတဗ္ဗော ဂရုကာတဗ္ဗောယေဝါ’’တိ အယံ သညာ ဥဒပါဒိ။
သော တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အနိက္ကသာဝေါ ကာသာဝံ, ယော ဝတ္ထံ ပရိဒဟိဿတိ၊
အပေတော ဒမသစ္စေန, န သော ကာသာဝမရဟတိ။
‘‘ယော စ ဝန္တကသာဝဿ, သီလေသု သုသမာဟိတော၊
ဥပေတော ဒမသစ္စေန, သ ဝေ ကာသာဝမရဟတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – သမ္မ လုဒ္ဒပုတ္တ ယော ပုရိသော ရာဂါဒီဟိ ကသာဝေဟိ အနိက္ကသာဝေါ ဣန္ဒြိယဒမေန စေဝ ဝစီသစ္စေန စ အပေတော အနုပဂတော တေဟိ ဂုဏေဟိ ကသာဝရသပီတံ ကာသာဝဝတ္ထံ ပရိဒဟတိ, သော တံ ကာသာဝံ နာရဟတိ, နာနုစ္ဆဝိကော သော တဿ ဝတ္ထဿ။ ယော ပန တေသံ ကသာဝါနံ ဝန္တတ္တာ ဝန္တကသာဝေါ အဿ သီလေသု သုသမာဟိတော သုပတိဋ္ဌိတော ပရိပုဏ္ဏသီလာစာရော, သော တံ ကာသာဝံ အရဟတိ နာမာတိ။
ဧဝံ ဝတွာ မဟာသတ္တော တသ္မိံ စိတ္တံ နိဗ္ဗာပေတွာ ‘‘သမ္မ ကိမတ္ထံ တွံ မံ ဝိဇ္ဈသိ, ကိံ အတ္တနော အတ္ထာယ, ဥဒါဟု အညေန ပယောဇိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ အာဝီကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂။)‘‘သမပ္ပိတော ပုထုသလ္လေန နာဂေါ, အဒုဋ္ဌစိတ္တော လုဒ္ဒကမဇ္ဈဘာသိ၊
ကိမတ္ထယံ ကိဿ ဝါ သမ္မ ဟေတု, မမံ ဝဓီ ကဿ ဝါယံ ပယောဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ကိမတ္ထယန္တိ အာယတိံ ကိံ ပတ္ထေန္တော။ ကိဿ ဝါတိ ကိဿ ဟေတု ကေန ကာရဏေန, ကိံ နာမ တဝ မယာ သဒ္ဓိံ ဝေရန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကဿ ဝါတိ ကဿ ဝါ အညဿ အယံ ပယောဂေါ, ကေန ပယောဇိတော မံ အဝဓီတိ အတ္ထော။
အထဿ အာစိက္ခန္တော လုဒ္ဒေါ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာသိဿ ရညော မဟေသီ ဘဒန္တေ, သာ ပူဇိတာ ရာဇကုလေ သုဘဒ္ဒါ၊
တံ အဒ္ဒသာ သာ စ မမံ အသံသိ, ဒန္တေဟိ အတ္ထောတိ စ မံ အဝေါစာ’’တိ။
တတ္ထ ပူဇိတာတိ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပူဇိတာ။ အဒ္ဒသာတိ သာ ကိရ တံ သုပိနန္တေ အဒ္ဒသ။ အသံသီတိ သာ စ မမ သက္ကာရံ ကာရေတွာ ‘‘ဟိမဝန္တပဒေသေ ဧဝရူပေါ နာမ နာဂေါ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ဝသတီ’’တိ မမံ အာစိက္ခိ။ ဒန္တေဟီတိ တဿ နာဂဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိသမုဇ္ဇလာ ဒန္တာ, တေဟိ မမ အတ္ထော, ပိဠန္ဓနံ ကာရေတုကာမာမှိ, တေ မေ အာဟရာတိ မံ အဝေါစာတိ။
တံ သုတွာ ‘‘ဣဒံ စူဠသုဘဒ္ဒါယ ကမ္မ’’န္တိ ဉတွာ မဟာသတ္တော ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ‘‘တဿာ မမ ဒန္တေဟိ အတ္ထော နတ္ထိ, မံ မာရေတုကာမတာယ ပန ပဟိဏီ’’တိ ဒီပေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဗဟူ ဟိမေ ဒန္တယုဂါ ဥဠာရာ, ယေ မေ ပိတူနဉ္စ ပိတာမဟာနံ၊
ဇာနာတိ သာ ကောဓနာ ရာဇပုတ္တီ, ဝဓတ္ထိကာ ဝေရမကာသိ ဗာလာ။
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ တွံ လုဒ္ဒ ခရံ ဂဟေတွာ, ဒန္တေ ဣမေ ဆိန္ဒ ပုရာ မရာမိ၊
ဝဇ္ဇာသိ တံ ကောဓနံ ရာဇပုတ္တိံ, နာဂေါ ဟတော ဟန္ဒ ဣမဿ ဒန္တာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃။)တတ္ထ ဣမေတိ တဿ ကိရ ပိတု ပိတာမဟာနံ ဒန္တာ မာ ဝိနဿန္တူတိ ဂုဟာယံ သန္နိစိတာ, တေ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ ဇာနာတီတိ ဗဟူနံ ဝါရဏာနံ ဣဓ သန္နိစိဟေ ဒန္တေ ဇာနာတိ။ ဝဓတ္ထိကာတိ ကေဝလံ ပန သာ မံ မာရေတုကာမာ အပ္ပမတ္တကံ ဒေါသံ ဟဒယေ ဌပေတွာ အတ္တနော ဝေရံ အကာသိ, ဧဝရူပေန ဖရုသကမ္မေန မတ္ထကံ ပါပေသိ။ ခရန္တိ ကကစံ။ ပုရာ မရာမီတိ ယာဝ န မရာမိ။ ဝဇ္ဇသီတိ ဝဒေယျာသိ။ ဟန္ဒ ဣမဿ ဒန္တာတိ ဟတော သော မယာ နာဂေါ, မနောရထော တေ မတ္ထကပ္ပတ္တော, ဂဏှ, ဣမေ တဿ ဒန္တာတိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ နိသီဒနဋ္ဌာနာ ဝုဋ္ဌာယ ကကစံ အာဒါယ ‘‘ဒန္တေ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ တဿ သန္တိကံ ဥပဂတော။ သော ပန ဥဗ္ဗေဓတော အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထော ရဇတပဗ္ဗတော ဝိယ ဌိတော, တေနဿ သော ဒန္တဋ္ဌာနံ န ပါပုဏိ။ အထ မဟာသတ္တော ကာယံ ဥပနာမေန္တော ဟေဋ္ဌာသီသကော နိပဇ္ဇိ။ တဒါ နေသာဒေါ မဟာသတ္တဿ ရဇတဒါမသဒိသံ သောဏ္ဍံ မဒ္ဒန္တော အဘိရုဟိတွာ ကေလာသကူဋေ ဝိယ ကုမ္ဘေ ဌတွာ မုခကောဋိမံသံ ဓနုကေန ပဟရိတွာ အန္တော ပက္ခိပိတွာ ကုမ္ဘတော ဩရုယှ ကကစံ အန္တောမုခေ ပဝေသေသိ, ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒဠှံ အပရာပရံ ကဍ္ဎိ။ မဟာသတ္တဿ ဗလဝဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ, မုခံ လောဟိတေန ပူရိ။ နေသာဒေါ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေန္တော ကကစေန ဆိန္ဒိတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော မုခတော လောဟိတံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ‘‘ကိံ သမ္မ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, သာမီ’’တိ။ မဟာသတ္တော သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ‘‘တေန ဟိ သမ္မ မမ သောဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ ကကစကောဋိံ ဂဏှာပေဟိ, မမ သယံ သောဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတုံ ဗလံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ နေသာဒေါ တထာ အကာသိ။
မဟာသတ္တော သောဏ္ဍာယ ကကစံ ဂဟေတွာ အပရာပရံ စာရေသိ, ဒန္တာ ကဠီရာ ဝိယ ဆိဇ္ဇိံသု။ အထ နံ တေ အာဟရာပေတွာ ဂဏှိတွာ ‘‘သမ္မ လုဒ္ဒပုတ္တ အဟံ ဣမေ ဒန္တေ တုယှံ ဒဒမာနော နေဝ ‘မယှံ အပ္ပိယာ’တိ ဒမ္မိ, န သက္ကတ္တမာရတ္တဗြဟ္မတ္တာနိ ပတ္ထေန္တော, ဣမေဟိ ပန မေ ဒန္တေဟိ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန သဗ္ဗညုတညာဏဒန္တာဝ ပိယတရာ, သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိဝေဓာယ မေ ဣဒံ ပုညံ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ဒန္တေ ဒတွာ ‘‘သမ္မ ဣဒံ ဌာနံ ကိတ္တကေန ကာလေန အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သတ္တမာသသတ္တဒိဝသာဓိကေဟိ သတ္တဟိ သံဝစ္ဆရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဂစ္ဆ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄။)ဣမေသံ ဒန္တာနံ အာနုဘာဝေန သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေယေဝ ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ ဝတွာ တဿ ပရိတ္တံ ကတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ ဥယျောဇေတွာ စ ပန အနာဂတေသုယေဝ တေသု နာဂေသု သုဘဒ္ဒါယ စ အနာဂတာယ ကာလမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌာယ သော လုဒ္ဒေါ ခရံ ဂဟေတွာ, ဆေတွာန ဒန္တာနိ ဂဇုတ္တမဿ၊
ဝဂ္ဂူ သုဘေ အပ္ပဋိမေ ပထဗျာ, အာဒါယ ပက္ကာမိ တတော ဟိ ခိပ္ပ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝဂ္ဂူတိ ဝိလာသဝန္တေ။ သုဘေတိ သုန္ဒရေ။ အပ္ပဋိမေတိ ဣမိဿံ ပထဝိယံ အညေဟိ ဒန္တေဟိ အသဒိသေတိ။
တသ္မိံ ပက္ကန္တေ တေ နာဂါ ပစ္စာမိတ္တံ အဒိသွာ အာဂမိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဘယဋ္ဋိတာ နာဂဝဓေန အဋ္ဋာ, ယေ တေ နာဂါ အဋ္ဌ ဒိသာ ဝိဓာဝုံ၊
အဒိသွာန ပေါသံ ဂဇပစ္စမိတ္တံ, ပစ္စာဂမုံ ယေန သော နာဂရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ ဘယဋ္ဋိတာတိ မရဏဘယေန ဥပဒ္ဒုတာ။ အဋ္ဋာတိ ဒုက္ခိတာ။ ဂဇပစ္စမိတ္တန္တိ ဂဇဿ ပစ္စာမိတ္တံ။ ယေန သောတိ ယတ္ထ ဝိသာလမာလကေ သော နာဂရာဇာ ကာလံ ကတွာ ကေလာသပဗ္ဗတော ဝိယ ပတိတော, တံ ဌာနံ ပစ္စာဂမုန္တိ အတ္ထော။
တေဟိ ပန သဒ္ဓိံ မဟာသုဘဒ္ဒါပိ အာဂတာ။ တေ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌသဟဿနာဂါ တတ္ထ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ မဟာသတ္တဿ ကုလုပကာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပစ္စယဒါယကော ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဒ္ဓေါ ကာလကတော, သီဝထိကဒဿနမဿ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ပဉ္စသတာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဝိသာလမာလကေ ဩတရိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဒွေ တရုဏနာဂါ နာဂရညော သရီရံ ဒန္တေဟိ ဥက္ခိပိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝန္ဒာပေတွာ စိတကံ အာရောပေတွာ ဈာပယိံသု။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗရတ္တိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၅။)အာဠာဟနေ ဓမ္မသဇ္ဈာယမကံသု။ အဋ္ဌသဟဿနာဂါ အာဠာဟနံ နိဗ္ဗာပေတွာ ဝန္ဒိတွာ နှတွာ မဟာသုဘဒ္ဒံ ပုရတော ကတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ အဂမံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ တတ္ထ ကန္ဒိတွာ ရောဒိတွာန နာဂါ, သီသေ သကေ ပံသုကံ ဩကိရိတွာ၊
အဂမံသု တေ သဗ္ဗေ သကံ နိကေတံ, ပုရက္ခတွာ မဟေသိံ သဗ္ဗဘဒ္ဒ’’န္တိ။
သောနုတ္တရောပိ အပ္ပတ္တေယေဝ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဒန္တေ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ သမ္ပာပုဏိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အာဒါယ ဒန္တာနိ ဂဇုတ္တမဿ, ဝဂ္ဂူ သုဘေ အပ္ပဋိမေ ပထဗျာ၊
သုဝဏ္ဏရာဇီဟိ သမန္တမောဒရေ, သော လုဒ္ဒကော ကာသိပုရံ ဥပါဂမိ၊
ဥပနေသိ သော ရာဇကညာယ ဒန္တေ, နာဂေါ ဟတော ဟန္ဒ ဣမဿ ဒန္တာ’’တိ။
တတ္ထ သုဝဏ္ဏရာဇီဟီတိ သုဝဏ္ဏရာဇိရံသီဟိ။ သမန္တမောဒရေတိ သမန္တတော ဩဘာသန္တေ သကလဝနသဏ္ဍံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝိယ ကရောန္တေ။ ဥပနေသီတိ အဟံ ဆဒ္ဒန္တဝါရဏဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိဝိဿဇ္ဇနေ ယမကဒန္တေ အာဒါယ အာဂစ္ဆာမိ, နဂရံ အလင်္ကာရာပေထာတိ ဒေဝိယာ သာသနံ ပေသေတွာ တာယ ရညော အာရောစာပေတွာ ဒေဝနဂရံ ဝိယ နဂရေ အလင်္ကာရာပိတေ သောနုတ္တရောပိ နဂရံ ပဝိသိတွာ ပါသာဒံ အာရုဟိတွာ ဒန္တေ ဥပနေသိ, ဥပနေတွာ စ ပန, ‘‘အယျေ, ယဿ ကိရ တုမှေ အပ္ပမတ္တကံ ဒေါသံ ဟဒယေ ကရိတ္ထ, သော နာဂေါ မယာ ဟတော မတော, ‘မတဘာဝံ မေ အာရောစေယျာသီ’တိ အာဟ, တဿ မတဘာဝံ တုမှေ ဇာနာထ, ဂဏှထ, ဣမေ တဿ ဒန္တာ’’တိ ဒန္တေ အဒါသိ။
သာ မဟာသတ္တဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိဝိစိတ္တဒန္တေ မဏိတာလဝဏ္ဋေန ဂဟေတွာ ဦရူသု ဌပေတွာ ပုရိမဘဝေ အတ္တနော ပိရသာမိကဿ ဒန္တေ ဩလောကေန္တီ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၆။)‘‘ဧဝရူပံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ ဝါရဏံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဣမေ ဒန္တေ ဆိန္ဒိတွာ သောနုတ္တရော အာဂတော’’တိ မဟာသတ္တံ အနုဿရန္တီ သောကံ ဥပ္ပါဒေတွာ အဓိဝါသေတုံ နာသက္ခိ။ အထဿာ တတ္ထေဝ ဟဒယံ ဖလိ, တံ ဒိဝသမေဝ ကာလမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာန ဒန္တာနိ ဂဇုတ္တမဿ, ဘတ္တုပ္ပိယဿ ပုရိမာယ ဇာတိယာ၊
တတ္ထေဝ တဿာ ဟဒယံ အဖာလိ, တေနေဝ သာ ကာလမကာသိ ဗာလာ’’တိ။
‘‘သမ္ဗောဓိပတ္တော သ မဟာနုဘာဝေါ, သိတံ အကာသီ ပရိသာယ မဇ္ဈေ၊
ပုစ္ဆိံသု ဘိက္ခူ သုဝိမုတ္တစိတ္တာ, နာကာရဏေ ပါတုကရောန္တိ ဗုဒ္ဓါ။
‘‘ယမဒ္ဒသာထ ဒဟရိံ ကုမာရိံ, ကာသာယဝတ္ထံ အနဂါရိယံ စရန္တိံ၊
သာ ခေါ တဒါ ရာဇကညာ အဟောသိ, အဟံ တဒါ နာဂရာဇာ အဟောသိံ။
‘‘အာဒါယ ဒန္တာနိ ဂဇုတ္တမဿ, ဝဂ္ဂူ သုဘေ အပ္ပဋိမေ ပထဗျာ၊
ယော လုဒ္ဒကော ကာသိပုရံ ဥပါဂမိ, သော ခေါ တဒါ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ။
‘‘အနာဝသူရံ စိရရတ္တသံသိတံ, ဥစ္စာဝစံ စရိတမိဒံ ပုရာဏံ၊
ဝီတဒ္ဒရော ဝီတသောကော ဝိသလ္လော, သယံ အဘိညာယ အဘာသိ ဗုဒ္ဓေါ။
‘‘အဟံ ဝေါ တေန ကာလေန, အဟောသိံ တတ္ထ ဘိက္ခဝေါ၊
နာဂရာဇာ တဒါ ဟောမိ, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၇။)ဣမာ ဂါထာ ဒသဗလဿ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေန္တေဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဌပိတာ။
တတ္ထ သိတံ အကာသီတိ သော သမ္ဗောဓိပ္ပတ္တော သတ္ထာ မဟာနုဘာဝေါ အလင်္ကတဓမ္မသဘာယံ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ ပရိသမဇ္ဈေ နိသိန္နော ဧကဒိဝသံ သိတံ အကာသိ။ နာကာရဏေတိ ‘‘ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓါ နာမ အကာရဏေ သိတံ န ကရောန္တိ, တုမှေဟိ စ သိတံ ကတံ, ကေန နု ခေါ ကာရဏေန သိတံ ကတ’’န္တိ မဟာခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိံသု။ ယမဒ္ဒသာထာတိ ဧဝံ ပုဋ္ဌော, အာဝုသော, သတ္ထာ အတ္တနော သိတကာရဏံ အာစိက္ခန္တော ဧကံ ဒဟရဘိက္ခုနိံ ဒဿေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, ယံ ဧကံ ဒဟရံ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တံ ကုမာရိံ ကာသာယဝတ္ထံ အနဂါရိယံ ဥပေတံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဣမသ္မိံ သာသနေ စရန္တိံ အဒ္ဒသာထ ပဿထ, သာ တဒါ ‘ဝိသပီတေန သလ္လေန နာဂရာဇံ ဝိဇ္ဈိတွာ ဝဓေဟီ’’’တိ သောနုတ္တရဿ ပေသေတာ ရာဇကညာ အဟောသိ။ တေန ဂန္တွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပိတော အဟံ တဒါ သော နာဂရာဇာ အဟောသိန္တိ အတ္ထော။ ဒေဝဒတ္တောတိ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနိ ဒေဝဒတ္တော တဒါ သော လုဒ္ဒကော အဟောသိ။
အနာဝသူရန္တိ န အဝသူရံ, အနတ္ထင်္ဂတသူရိယန္တိ အတ္ထော။ စိရရတ္တသံသိတန္တိ ဣတော စိရရတ္တေ အနေကဝဿကောဋိမတ္ထကေ သံသိတံ သံသရိတံ အနုစိဏ္ဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာဝုသော, ဣတော အနေကဝဿကောဋိမတ္ထကေ သံသရိတမ္ပိ ပုဗ္ဗဏှေ ကတံ တံ ဒိဝသမေဝ သာယနှေ သရန္တော ဝိယ အတ္တနော စရိတဝသေန ဥစ္စတ္တာ တာယ ရာဇဓီတာယ စ သောနုတ္တရဿ စ စရိတဝသေန နီစတ္တာ ဥစ္စာနီစံ စရိတံ ဣဒံ ပုရာဏံ ရာဂါဒီနံ ဒရာနံ ဝိဂတတာယ ဝီတဒ္ဒရော, ဉာတိဓနသောကာဒီနံ အဘာဝေန ဝီတသောကော, ရာဂသလ္လာဒီနံ ဝိဂတတ္တာ ဝိသလ္လော အတ္တနာဝ ဇာနိတွာ ဗုဒ္ဓေါ အဘာသီတိ။ အဟံ ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ, ဘိက္ခဝေ, အဟံ တေန ကာလေန တတ္ထ ဆဒ္ဒန္တဒဟေ အဟောသိန္တိ အတ္ထော။ နာဂရာဇာတိ ဟောန္တော စ ပန န အညော ကောစိ တဒါ ဟောမိ, အထ ခေါ နာဂရာဇာ ဟောမီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စာရေထာတိ တုမှေ တံ ဇာတကံ ဧဝံ ဓာရေထ ဥဂ္ဂဏှာထ ပရိယာပုဏာထာတိ။
ဣမဉ္စ ပန ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ သာ ပန ဘိက္ခုနီ ပစ္ဆာ ဝိပဿိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တာတိ။
ဆဒ္ဒန္တဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၈။)ရဇ္ဇဉ္စ ပဋိပန္နာသ္မာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု မဟာဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ပန ကုရုရဋ္ဌေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ဓနဉ္စယကောရဗျော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ သုစိရတော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပုရောဟိတော အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အဟောသိ။ ရာဇာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇမနုသာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဓမ္မယာဂံ နာမ ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာ သုစိရတံ နာမ ဗြာဟ္မဏံ ပုရောဟိတံ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ သက္ကာရံ ကတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော စတဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ရဇ္ဇဉ္စ ပဋိပန္နာသ္မ, အာဓိပစ္စံ သုစီရတ၊
မဟတ္တံ ပတ္တုမိစ္ဆာမိ, ဝိဇေတုံ ပထဝိံ ဣမံ။
‘‘ဓမ္မေန နော အဓမ္မေန, အဓမ္မော မေ န ရုစ္စတိ၊
ကိစ္စောဝ ဓမ္မော စရိတော, ရညော ဟောတိ သုစီရတ။
‘‘ဣဓ စေဝါနိန္ဒိတာ ယေန, ပေစ္စ ယေန အနိန္ဒိတာ၊
ယသံ ဒေဝမနုဿေသု, ယေန ပပ္ပေါမု ဗြာဟ္မဏ။
‘‘ယောဟံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ကတ္တုမိစ္ဆာမိ ဗြာဟ္မဏ၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ဗြာဟ္မဏက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ရဇ္ဇန္တိ, အာစရိယ, မယံ ဣမသ္မိံ သတ္တယောဇနိကေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ရဇ္ဇဉ္စ, တိယောဇနသတိကေ ကုရုရဋ္ဌေ ဣဿရဘာဝသင်္ခါတံ အာဓိပစ္စဉ္စ။ ပဋိပန္နာသ္မာတိ အဓိဂတာ ဘဝါမ။ မဟတ္တန္တိ ဣဒါနိ မဟန္တဘာဝံ။ ပတ္တုမိစ္ဆာမိ ဝိဇေတုန္တိ ဣမံ ပထဝိံ ဓမ္မေန အဘိဘဝိတုံ အဇ္ဈောတ္ထရိတုံ ဣစ္ဆာမိ။ ကိစ္စောဝါတိ အဝသေသဇနေဟိ ရညော စရိတော ဓမ္မော ကိစ္စော ကရဏီယတရော။ ရာဇာနုဝတ္တကော ဟိ လောကော, သော တသ္မိံ ဓမ္မိကေ သဗ္ဗောပိ ဓမ္မိကော ဟောတိ။ တသ္မာ ဧသ ဓမ္မော နာမ ရညောဝ ကိစ္စောတိ။
ဣဓ စေဝါနိန္ဒိတာတိ ယေန မယံ ဣဓလောကေ ပရလောကေ စ အနိန္ဒိတာ။ ယေန ပပ္ပေါမူတိ ယေန မယံ နိရယာဒီသု အနိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ ယသံ ဣဿရိယံ သောဘဂ္ဂံ ပါပုဏေယျာမ, တံ နော ကာရဏံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၉။)ကထေဟီတိ။ ယောဟန္တိ, ဗြာဟ္မဏ, ယော အဟံ ဖလဝိပါကသင်္ခါတံ အတ္ထဉ္စ တဿ အတ္ထဿ ဟေတုဘူတံ ဓမ္မဉ္စ ကတ္တုံ သမာဒါယ ဝတ္တိတုံ ဥပ္ပါဒေတုဉ္စ ဣစ္ဆာမိ။ တံ တွန္တိ တဿ မယှံ တွံ သုခေနေဝ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂံ အာရုယှ အပဋိသန္ဓိကဘာဝံ ပတ္ထေန္တဿ တံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတော အက္ခာဟိ, ပါကဋံ ကတွာ ကထေဟီတိ ဗြာဟ္မဏံ ဓမ္မယာဂပဉှံ ပုစ္ဆိ။
အယံ ပန ပဉှော ဂမ္ဘီရော ဗုဒ္ဓဝိသယော, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓမေဝ တံ ပုစ္ဆိတုံ ယုတ္တံ, တသ္မိံ အသတိ သဗ္ဗညုတညာဏပရိယေသကံ ဗောဓိသတ္တန္တိ။ သုစိရတော ပန အတ္တနော အဗောဓိသတ္တတာယ ပဉှံ ကထေတုံ နာသက္ခိ, အသက္ကောန္တော စ ပဏ္ဍိတမာနံ အကတွာ အတ္တနော အသမတ္ထဘာဝံ ကထေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘နာညတြ ဝိဓုရာ ရာဇ, ဧတဒက္ခာတုမရဟတိ၊
ယံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ကတ္တုမိစ္ဆသိ ခတ္တိယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အဝိသယော ဧသ, မဟာရာဇ, ပဉှော မာဒိသာနံ။ အဟဉှိ နေဝဿ အာဒိံ, န ပရိယောသာနံ ပဿာမိ, အန္ဓကာရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဟောမိ။ ဗာရာဏသိရညော ပန ပုရောဟိတော ဝိဓုရော နာမ ဗြာဟ္မဏော အတ္ထိ, သော ဧတံ အာစိက္ခေယျ, တံ ဌပေတွာ ယံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ ကတ္တုမိစ္ဆသိ, ဧတံ အက္ခာတုံ န အညော အရဟတီတိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ, ဗြာဟ္မဏ, ခိပ္ပံ တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ တံ ပေသေတုကာမော ဟုတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဟိ ခေါ ပဟိတော ဂစ္ဆ, ဝိဓုရဿ ဥပန္တိကံ၊
နိက္ခဉ္စိမံ သုဝဏ္ဏဿ, ဟရံ ဂစ္ဆ သုစီရတ၊
အဘိဟာရံ ဣမံ ဒဇ္ဇာ, အတ္ထဓမ္မာနုသိဋ္ဌိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဥပန္တိကန္တိ သန္တိကံ။ နိက္ခန္တိ ပဉ္စသုဝဏ္ဏော ဧကော နိက္ခော။ အယံ ပန ရတ္တသုဝဏ္ဏဿ နိက္ခသဟဿံ ဒတွာ ဧဝမာဟ။ ဣမံ ဒဇ္ဇာတိ တေန ဣမသ္မိံ ဓမ္မယာဂပဉှေ ကထိတေ တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသိဋ္ဌိယာ အဘိဟာရပူဇံ ကရောန္တော ဣမံ နိက္ခသဟဿံ ဒဒေယျာသီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဿ လိခနတ္ထာယ သတသဟဿဂ္ဃနကံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋဉ္စ ဂမနတ္ထာယ ယာနံ, ပရိဝါရတ္ထာယ ဗလကာယံ, တဉ္စ ပဏ္ဏာကာရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၀။)ဒတွာ တင်္ခဏညေဝ ဥယျောဇေသိ။ သော ပန ဣန္ဒပတ္ထနဂရာ နိက္ခမိတွာ ဥဇုကမေဝ ဗာရာဏသိံ အဂန္တွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ပဏ္ဍိတာ ဝသန္တိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဌာနာနိ ဥပသင်္ကမိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇေတာရံ အလဘိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဝါသံ ဂဟေတွာ ကတိပယေဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပါတရာသဘုဉ္ဇနဝေလာယ ဝိဓုရဿ နိဝေသနံ ဂန္တွာ အာဂတဘာဝံ အာရောစာပေတွာ တေန ပက္ကောသာပိတော တံ သကေ ဃရေ ဘုဉ္ဇမာနံ အဒ္ဒသ။ တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သွာဓိပ္ပါဂါ ဘာရဒွါဇော, ဝိဓုရဿ ဥပန္တိကံ၊
တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, အသမာနံ သကေ ဃရေ’’တိ။
တတ္ထ သွာဓိပ္ပါဂါတိ သော ဘာရဒွါဇဂေါတ္တော သုစိရတော အဓိပ္ပါဂါ, ဂတောတိ အတ္ထော။ မဟာဗြဟ္မာတိ မဟာဗြာဟ္မဏော။ အသမာနန္တိ ဘုဉ္ဇမာနံ။
သော ပန တဿ ဗာလသဟာယကော ဧကာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ, တသ္မာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘုဉ္ဇိတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ သုခနိသိန္နော ‘‘သမ္မ ကိမတ္ထံ အာဂတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အာဂမနကာရဏံ အာစိက္ခန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရညောဟံ ပဟိတော ဒူတော, ကောရဗျဿ ယသဿိနော၊
‘အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆေသိ’, ဣစ္စဗြဝိ ယုဓိဋ္ဌိလော၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ဝိဓုရက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ရညောဟန္တိ အဟံ ရညော ကောရဗျဿ ယသဿိနော ဒူတော။ ပဟိတောတိ တေန ပေသိတော ဣဓာဂမိံ။ ပုစ္ဆေသီတိ သော ယုဓိဋ္ဌိလဂေါတ္တော ဓနဉ္စယရာဇာ မံ ဓမ္မယာဂပဉှံ နာမ ပုစ္ဆိ, အဟံ ကထေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘တွံ သက္ခိဿသီ’’တိ ဉတွာ တဿ အာရောစေသိံ, သော စ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ပဉှပုစ္ဆနတ္ထာယ မံ တဝ သန္တိကံ ပေသေန္တော ‘‘ဝိဓုရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဣမဿ ပဉှဿ အတ္ထဉ္စ ပါဠိဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ အဗြဝိ။ ‘‘တံ တွံ ဣဒါနိ မယာ ပုစ္ဆိတော အက္ခာဟီ’’တိ။
တဒါ ပန သော ဗြာဟ္မဏော ‘‘မဟာဇနဿ စိတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂင်္ဂံ ပိဒဟန္တော ဝိယ ဝိနိစ္ဆယံ ဝိစာရေတိ။ တဿ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဩကာသော နတ္ထိ။ သော တမတ္ထံ အာစိက္ခန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၁။)‘‘ဂင်္ဂံ မေ ပိဒဟိဿန္တိ, န တံ သက္ကောမိ ဗြာဟ္မဏ၊
အပိဓေတုံ မဟာသိန္ဓုံ, တံ ကထံ သော ဘဝိဿတိ၊
န တေ သက္ကောမိ အက္ခာတုံ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏ, မယှံ ‘‘မဟာဇနဿ နာနာစိတ္တဂတိသင်္ခါတံ ဂင်္ဂံ ပိဒဟိဿ’’န္တိ ဗျာပါရော ဥပ္ပန္နော, တမဟံ မဟာသိန္ဓုံ အပိဓေတုံ န သက္ကောမိ, တသ္မာ ကထံ သော ဩကာသော ဘဝိဿတိ, ယသ္မာ တေ အဟံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေယျံ။ ဣတိ စိတ္တေကဂ္ဂတဉ္စေဝ ဩကာသဉ္စ အလဘန္တော န တေ သက္ကောမိ အက္ခာတုံ အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတောတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ ပဏ္ဍိတော မယာ ဉာဏဝန္တတရော, သော တေ ဗျာကရိဿတိ, တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝတွာ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဘဒြကာရော စ မေ ပုတ္တော, ဩရသော မမ အတြဇော၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ဂန္တွာ ပုစ္ဆဿု ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဩရသောတိ ဥရေ သံဝဍ္ဎော။ အတြဇောတိ အတ္တနာ ဇာတောတိ။
တံ သုတွာ သုစိရတော ဝိဓုရဿ ဃရာ နိက္ခမိတွာ ဘဒြကာရဿ ဘုတ္တပါတရာသဿ အတ္တနော ပရိသမဇ္ဈေ နိသိန္နကာလေ နိဝေသနံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဧကာဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သွာဓိပ္ပါဂါ ဘာရဒွါဇော, ဘဒြကာရဿုပန္တိကံ၊
တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, နိသိန္နံ သမှိ ဝေသ္မနီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေသ္မနီတိ ဃရေ။
သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဘဒြကာရမာဏဝေန ကတာသနာဘိဟာရသက္ကာရော နိသီဒိတွာ အာဂမနကာရဏံ ပုဋ္ဌော ဒွါဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရညောဟံ ပဟိတော ဒူတော, ကောရဗျဿ ယသဿိနော၊
‘အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆေသိ’, ဣစ္စဗြဝိ ယုဓိဋ္ဌိလော၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ဘဒြကာရ ပဗြူဟိ မေ’’တိ။
အထ နံ ဘဒြကာရော, ‘‘တာတ, အဟံ ဣမေသု ဒိဝသေသု ပရဒါရိကကမ္မေ အဘိနိဝိဋ္ဌော, စိတ္တံ မေ ဗျာကုလံ, တေန တျာဟံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ န သက္ခိဿာမိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၂။)မယှံ ပန ကနိဋ္ဌော သဉ္စယကုမာရော နာမ မယာ အတိဝိယ ဉာဏဝန္တတရော, တံ ပုစ္ဆ, သော တေ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေဿတီ’’တိ တဿ သန္တိကံ ပေသေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မံသကာဇံ အဝဟာယ, ဂေါဓံ အနုပတာမဟံ၊
န တေ သက္ကောမိ အက္ခာတုံ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတော။
‘‘သဉ္စယော နာမ မေ ဘာတာ, ကနိဋ္ဌော မေ သုစီရတ၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ဂန္တွာ ပုစ္ဆဿု ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ မံသကာဇန္တိ ယထာ နာမ ပုရိသော ထူလမိဂမံသံ ကာဇေနာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဂေါဓပေါတကံ ဒိသွာ မံသကာဇံ ဆဍ္ဍေတွာ တံ အနုဗန္ဓေယျ, ဧဝမေဝ အတ္တနော ဃရေ ဝသဝတ္တိနိံ ဘရိယံ ဆဍ္ဍေတွာ ပရဿ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဣတ္ထိံ အနုဗန္ဓန္တော ဟောမီတိ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟာတိ။
သော တသ္မိံ ခဏေ သဉ္စယဿ နိဝေသနံ ဂန္တွာ တေန ကတသက္ကာရော အာဂမနကာရဏံ ပုဋ္ဌော အာစိက္ခိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သွာဓိပ္ပါဂါ ဘာရဒွါဇော, သဉ္စယဿ ဥပန္တိကံ၊
တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, နိသိန္နံ သမှိ ဝေသ္မနိ။
‘‘ရညောဟံ ပဟိတော ဒူတော, ကောရဗျဿ ယသဿိနော၊
‘အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆေသိ’, ဣစ္စဗြဝိ ယုဓိဋ္ဌိလော၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သဉ္စယက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
သဉ္စယကုမာရော ပန တဒါ ပရဒါရမေဝ သေဝတိ။ အထဿ သော ‘‘အဟံ, တာတ, ပရဒါရံ သေဝါမိ, သေဝန္တော စ ပန ဂင်္ဂံ ဩတရိတွာ ပရတီရံ ဂစ္ဆာမိ, တံ မံ သာယဉ္စ ပါတော စ နဒိံ တရန္တံ မစ္စု ဂိလတိ နာမ, တေန စိတ္တံ မေ ဗျာကုလံ, န တျာဟံ အာစိက္ခိတုံ သက္ခိဿာမိ, ကနိဋ္ဌော ပန မေ သမ္ဘဝကုမာရော နာမ အတ္ထိ ဇာတိယာ သတ္တဝဿိကော, မယာ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေနာဓိကဉာဏတရော, သော တေ အာစိက္ခိဿတိ, ဂစ္ဆ တံ ပုစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၃။)‘‘သဒါ မံ ဂိလတေ မစ္စု, သာယံ ပါတော သုစီရတ၊
န တေ သက္ကောမိ အက္ခာတုံ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတော။
‘‘သမ္ဘဝေါ နာမ မေ ဘာတာ, ကနိဋ္ဌော မေ သုစီရတ၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, ဂန္တွာ ပုစ္ဆဿု ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တံ သုတွာ သုစိရတော ‘‘အယံ ပဉှော ဣမသ္မိံ လောကေ အဗ္ဘုတော ဘဝိဿတိ, ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဗ္ဘုတော ဝတ ဘော ဓမ္မော, နာယံ အသ္မာက ရုစ္စတိ၊
တယော ဇနာ ပိတာပုတ္တာ, တေ သု ပညာယ နော ဝိဒူ။
‘‘န တံ သက္ကောထ အက္ခာတုံ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတာ၊
ကထံ နု ဒဟရော ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ နာယန္တိ အယံ ပဉှဓမ္မော အဗ္ဘုတော, ဣမံ ကထေတုံ သမတ္ထေန နာမ န ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ယံ တွံ ‘‘ကုမာရော ကထေဿတီ’’တိ ဝဒတိ, နာယံ အသ္မာကံ ရုစ္စတိ။ တေ သူတိ ဧတ္ထ သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ ပိတာတိ ဝိဓုရော ပဏ္ဍိတော, ပုတ္တာ ဘဒြကာရော သဉ္စယော စာတိ တေပိ တယော ပိတာပုတ္တာ ပညာယ ဣမံ ဓမ္မံ နော ဝိဒူ, န ဝိဇာနန္တိ, အညော ကော ဇာနိဿတီတိ အတ္ထော။ န တန္တိ တုမှေ တယော ဇနာ ပုစ္ဆိတာ ဧတံ အက္ခာတုံ န သက္ကောထ, ဒဟရော သတ္တဝဿိကော ကုမာရော ပုစ္ဆိတော ကထံ နု ဇညာ, ကေန ကာရဏေန ဇာနိတုံ သက္ခိဿတီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ သဉ္စယကုမာရော, ‘‘တာတ, သမ္ဘဝကုမာရံ ‘ဒဟရော’တိ မာ ဥညာသိ, သစေပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေနာတ္ထိကော, ဂစ္ဆ နံ ပုစ္ဆာ’’တိ အတ္ထဒီပနာဟိ ဥပမာဟိ ကုမာရဿ ဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တော ဒွါဒသ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မာ နံ ဒဟရောတိ ဥညာသိ, အပုစ္ဆိတွာန သမ္ဘဝံ၊
ပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘဝံ ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဗြာဟ္မဏ။
‘‘ယထာပိ စန္ဒော ဝိမလော, ဂစ္ဆံ အာကာသဓာတုယာ၊
သဗ္ဗေ တာရာဂဏေ လောကေ, အာဘာယ အတိရောစတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၄။)‘‘ဧဝမ္ပိ ဒဟရူပေတော, ပညာယောဂေန သမ္ဘဝေါ၊
မာ နံ ဒဟရောတိ ဥညာသိ, အပုစ္ဆိတွာန သမ္ဘဝံ၊
ပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘဝံ ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဗြာဟ္မဏ။
‘‘ယထာပိ ရမ္မကော မာသော, ဂိမှာနံ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏ၊
အတေဝညေဟိ မာသေဟိ, ဒုမပုပ္ဖေဟိ သောဘတိ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဒဟရူပေတော, ပညာယောဂေန သမ္ဘဝေါ၊
မာ နံ ဒဟရောတိ ဥညာသိ, အပုစ္ဆိတွာန သမ္ဘဝံ၊
ပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘဝံ ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဗြာဟ္မဏ။
‘‘ယထာပိ ဟိမဝါ ဗြဟ္မေ, ပဗ္ဗတော ဂန္ဓမာဒနော၊
နာနာရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နော, မဟာဘူတဂဏာလယော၊
ဩသဓေဟိ စ ဒိဗ္ဗေဟိ, ဒိသာ ဘာတိ ပဝါတိ စ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဒဟရူပေတော, ပညာယောဂေန သမ္ဘဝေါ၊
မာ နံ ဒဟရောတိ ဥညာသိ, အပုစ္ဆိတွာန သမ္ဘဝံ၊
ပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘဝံ ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဗြာဟ္မဏ။
‘‘ယထာပိ ပါဝကော ဗြဟ္မေ, အစ္စိမာလီ ယသဿိမာ၊
ဇလမာနော ဝနေ ဂစ္ဆေ, အနလော ကဏှဝတ္တနီ။
‘‘ဃတာသနော ဓူမကေတု, ဥတ္တမာဟေဝနန္ဒဟော၊
နိသီထေ ပဗ္ဗတဂ္ဂသ္မိံ, ပဟူတေဓော ဝိရောစတိ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဒဟရူပေတော, ပညာယောဂေန သမ္ဘဝေါ၊
မာ နံ ဒဟရောတိ ဥညာသိ, အပုစ္ဆိတွာန သမ္ဘဝံ၊
ပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘဝံ ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဗြာဟ္မဏ။
‘‘ဇဝေန ဘဒြံ ဇာနန္တိ, ဗလိဗဒ္ဒဉ္စ ဝါဟိယေ၊
ဒေါဟေန ဓေနုံ ဇာနန္တိ, ဘာသမာနဉ္စ ပဏ္ဍိတံ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဒဟရူပေတော, ပညာယောဂေန သမ္ဘဝေါ၊
မာ နံ ဒဟရောတိ ဥညာသိ, အပုစ္ဆိတွာန သမ္ဘဝံ၊
ပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘဝံ ဇညာ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၅။)တတ္ထ ဇညာတိ ဇာနိဿသိ။ စန္ဒောတိ ပုဏ္ဏစန္ဒော။ ဝိမလောတိ အဗ္ဘာဒိမလဝိရဟိတော။ ဧဝမ္ပိ ဒဟရူပေတောတိ ဧဝံ သမ္ဘဝကုမာရော ဒဟရဘာဝေန ဥပေတောပိ ပညာယောဂေန သကလဇမ္ဗုဒီပတလေ အဝသေသေ ပဏ္ဍိတေ အတိက္ကမိတွာ ဝိရောစတိ။ ရမ္မကောတိ စိတ္တမာသော။ အတေဝညေဟီတိ အတိဝိယ အညေဟိ ဧကာဒသဟိ မာသေဟိ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သမ္ဘဝေါပိ ပညာယောဂေန သောဘတိ။ ဟိမဝါတိ ဟိမပါတသမယေ ဟိမယုတ္တောတိ ဟိမဝါ, ဂိမှကာလေ ဟိမံ ဝမတီတိ ဟိမဝါ။ သမ္ပတ္တံ ဇနံ ဂန္ဓေန မဒယတီတိ ဂန္ဓမာဒနော။ မဟာဘူတဂဏာလယောတိ ဒေဝဂဏာနံ နိဝါသော။ ဒိသာ ဘာတီတိ သဗ္ဗဒိသာ ဧကောဘာသာ ဝိယ ကရောတိ။ ပဝါတီတိ ဂန္ဓေန သဗ္ဗဒိသာ ဝါယတိ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သမ္ဘဝေါပိ ပညာယောဂေန သဗ္ဗဒိသာ ဘာတိ စေဝ ပဝါတိ စ။
ယသဿိမာတိ တေဇသမ္ပတ္တိယာ ယသဿိမာ။ အစ္စိမာလီတိ အစ္စီဟိ ယုတ္တော။ ဇလမာနော ဝနေ ဂစ္ဆေတိ ဂစ္ဆသင်္ခါတေ မဟာဝနေ ဇလန္တော စရတိ။ အနလောတိ အတိတ္တော။ ဂတမဂ္ဂဿ ကဏှဘာဝေန ကဏှဝတ္တနီ။ ယညေ အာဟုတိဝသေန အာဟုတံ ဃတံ အသ္နာတီတိ ဃတာသနော။ ဓူမော ကေတုကိစ္စံ အဿ သာဓေတီတိ ဓူမကေတု။ ဥတ္တမာဟေဝနန္ဒဟောတိ အဟေဝနံ ဝုစ္စတိ ဝနသဏ္ဍော, ဥတ္တမံ ဝနသဏ္ဍံ ဒဟတီတိ အတ္ထော။ နိသီထေတိ ရတ္တိဘာဂေ။ ပဗ္ဗတဂ္ဂသ္မိန္တိ ပဗ္ဗတသိခရေ။ ပဟူတေဓောတိ ပဟူတဣန္ဓနော။ ဝိရောစတီတိ သဗ္ဗဒိသာသု ဩဘာသတိ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ မမ ကနိဋ္ဌော သမ္ဘဝကုမာရော ဒဟရောပိ ပညာယောဂေန ဝိရောစတိ။ ဘဒြန္တိ ဘဒြံ အဿာဇာနီယံ ဇဝသမ္ပတ္တိယာ ဇာနန္တိ, န သရီရေန။ ဝါဟိယေတိ ဝဟိတဗ္ဗဘာရေ သတိ ဘာရဝဟတာယ ‘‘အဟံ ဥတ္တမော’’တိ ဗလိဗဒ္ဒံ ဇာနန္တိ။ ဒေါဟေနာတိ ဒေါဟသမ္ပတ္တိယာ ဓေနုံ ‘‘သုခီရာ’’တိ ဇာနန္တိ။ ဘာသမာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ, မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ သုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁) အာဟရိတဗ္ဗံ။
သုစိရတော ဧဝံ တသ္မိံ သမ္ဘဝံ ဝဏ္ဏေန္တေ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ‘‘ကဟံ ပန တေ ကုမာရ ကနိဋ္ဌော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သော သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ယော ဧသ ပါသာဒဒွါရေ အန္တရဝီထိယာ ကုမာရကေဟိ သဒ္ဓိံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကီဠတိ, အယံ မမ ကနိဋ္ဌော, ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပုစ္ဆ, ဗုဒ္ဓလီဠာယ တေ ပဉှံ ကထေဿတီ’’တိ အာဟ။ သုစိရတော တဿ ဝစနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၆။)သုတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ကုမာရဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကာယ ဝေလာယာတိ? ကုမာရဿ နိဝတ္ထသာဋကံ မောစေတွာ ခန္ဓေ ခိပိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပံသုံ ဂဟေတွာ ဌိတဝေလာယ။ တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ ဂါထမာဟ –
‘‘သွာဓိပ္ပါဂါ ဘာရဒွါဇော, သမ္ဘဝဿ ဥပန္တိကံ၊
တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, ကီဠမာနံ ဗဟီပုရေ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟီပုရေတိ ဗဟိနိဝေသနေ။
မဟာသတ္တောပိ ဗြာဟ္မဏံ အာဂန္တွာ ပုရတော ဌိတံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ကေနတ္ထေနာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘တာတ, ကုမာရ အဟံ ဇမ္ဗုဒီပတလေ အာဟိဏ္ဍန္တော မယာ ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ ကထေတုံ သမတ္ထံ အလဘိတွာ တဝ သန္တိကံ အာဂတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ကိရ အဝိနိစ္ဆိတော ပဉှော မမ သန္တိကံ အာဂတော, အဟံ ဉာဏေန မဟလ္လကော’’တိ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဋိလဘိတွာ ဟတ္ထဂတံ ပံသုံ ဆဍ္ဍေတွာ ခန္ဓတော သာဋကံ အာဒါယ နိဝါသေတွာ ‘‘ပုစ္ဆ, ဗြာဟ္မဏ, ဗုဒ္ဓလီဠာယ တေ ကထေဿာမီ’’တိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ။ တတော ဗြာဟ္မဏော –
‘‘ရညောဟံ ပဟိတော ဒူတော, ကောရဗျဿ ယသဿိနော၊
‘အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆေသိ’, ဣစ္စဗြဝိ ယုဓိဋ္ဌိလော၊
တံ တွံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သမ္ဘဝက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။ –
ဂါထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။
တဿ အတ္ထော သမ္ဘဝပဏ္ဍိတဿ ဂဂနမဇ္ဈေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ပါကဋော အဟောသိ။
အထ နံ ‘‘တေန ဟိ သုဏောဟီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မယာဂပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘တဂ္ဃ တေ အဟမက္ခိဿံ, ယထာပိ ကုသလော တထာ၊
ရာဇာ စ ခေါ တံ ဇာနာတိ, ယဒိ ကာဟတိ ဝါ န ဝါ’’တိ။
တဿ အန္တရဝီထိယံ ဌတွာ မဓုရဿရေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ သဒ္ဒေါ ဒွါဒသယောဇနိကံ သကလဗာရာဏသိနဂရံ အဝတ္ထရိ။ အထ ရာဇာ စ ဥပရာဇာဒယော စ သဗ္ဗေ သန္နိပတိံသု။ မဟာသတ္တော မဟာဇနဿ မဇ္ဈေ ဓမ္မဒေသနံ ပဋ္ဌပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၇။)တတ္ထ တဂ္ဃါတိ ဧကံသဝစနံ။ ယထာပိ ကုသလောတိ ယထာ အတိကုသလော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ အာစိက္ခတိ, တထာ တေ ဧကံသေနေဝ အဟမက္ခိဿန္တိ အတ္ထော။ ရာဇာ စ ခေါ တန္တိ အဟံ တံ ပဉှံ ယထာ တုမှာကံ ရာဇာ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ, တထာ ကထေဿာမိ။ တတော ဥတ္တရိ ရာဇာ ဧဝ တံ ဇာနာတိ, ယဒိ ကရိဿတိ ဝါ န ဝါ ကရိဿတိ, ကရောန္တဿ ဝါ အကရောန္တဿ ဝါ တဿေဝေတံ ဘဝိဿတိ, မယှံ ပန ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။
ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ ပဉှကထနံ ပဋိဇာနိတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မယာဂပဉှံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘အဇ္ဇ သုဝေတိ သံသေယျ, ရညာ ပုဋ္ဌော သုစီရတ၊
မာ ကတွာ အဝသီ ရာဇာ, အတ္ထေ ဇာတေ ယုဓိဋ္ဌိလော။
‘‘အဇ္ဈတ္တညေဝ သံသေယျ, ရညာ ပုဋ္ဌော သုစီရတ၊
ကုမ္မဂ္ဂံ န နိဝေသေယျ, ယထာ မူဠှော အစေတသော။
‘‘အတ္တာနံ နာတိဝတ္တေယျ, အဓမ္မံ န သမာစရေ၊
အတိတ္ထေ နပ္ပတာရေယျ, အနတ္ထေ န ယုတော သိယာ။
‘‘ယော စ ဧတာနိ ဌာနာနိ, ကတ္တုံ ဇာနာတိ ခတ္တိယော၊
သဒါ သော ဝဍ္ဎတေ ရာဇာ, သုက္ကပက္ခေဝ စန္ဒိမာ။
‘‘ဉာတီနဉ္စ ပိယော ဟောတိ, မိတ္တေသု စ ဝိရောစတိ၊
ကာယဿ ဘေဒါ သပ္ပညော, သဂ္ဂံ သော ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ သံသေယျာတိ ကထေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, သုစိရတ သစေ တုမှာကံ ရညာ ‘‘အဇ္ဇ ဒါနံ ဒေမ, သီလံ ရက္ခာမ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောမာ’’တိ ကောစိ ပုဋ္ဌော, ‘‘မဟာရာဇ, အဇ္ဇ တာဝ ပါဏံ ဟနာမ, ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇာမ, သုရံ ပိဝါမ, ကုသလံ ပန ကရိဿာမ သုဝေ’’တိ ရညော ကထေယျ, တဿ အတိမဟန္တဿပိ အမစ္စဿ ဝစနံ ကတွာ တုမှာကံ ရာဇာ ယုဓိဋ္ဌိလဂေါတ္တော တထာရူပေ အတ္ထေ ဇာတေ တံ ဒိဝသံ ပမာဒေန ဝီတိနာမေန္တော မာ အဝသိ, တဿ ဝစနံ အကတွာ ဥပ္ပန္နံ ကုသလစိတ္တံ အပရိဟာပေတွာ ကုသလပဋိသံယုတ္တံ ကမ္မံ ကရောတုယေဝ, ဣဒမဿ ကထေယျာသီတိ။ ဧဝံ မဟာသတ္တော ဣမာယ ဂါထာယ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၈။)‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂) –
ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဉ္စေဝ,
‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ, ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၁) –
အပ္ပမာဒေါဝါဒဉ္စ ကထေသိ။
အဇ္ဈတ္တညေဝါတိ, တာတ, သုစိရတ သမ္ဘဝပဏ္ဍိတော တယာ ဓမ္မယာဂပဉှေ ပုစ္ဆိတေ ကိံ ကထေသီတိ ရညာ ပုဋ္ဌော သမာနော တုမှာကံ ရညော အဇ္ဈတ္တညေဝ သံသေယျ, နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စန္တိ ကထေယျာသိ။ ဧတ္တာဝတာ မဟာသတ္တော –
‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ, ယဒါ ပညာယ ပဿတိ’’။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇) –
‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ, ဥပ္ပါဒဝယဓမ္မိနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁) –
ဧဝံ ဝိဘာဝိတံ အနိစ္စတံ ကထေသီတိ။
ကုမ္မဂ္ဂန္တိ, ဗြာဟ္မဏ, ယထာ မူဠှော အစေတနော အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတံ ကုမ္မဂ္ဂံ သေဝတိ, ဧဝံ တဝ ရာဇာ တံ ကုမ္မဂ္ဂံ န သေဝေယျ, နိယျာနိကံ ဒသကုသလကမ္မပထမဂ္ဂမေဝ သေဝတု, ဧဝမဿ ဝဒေယျာသီတိ။
အတ္တာနန္တိ ဣမံ သုဂတိယံ ဌိတံ အတ္တဘာဝံ နာတိဝတ္တေယျ, ယေန ကမ္မေန တိဿော ကုသလသမ္ပတ္တိယော သဗ္ဗကာမသဂ္ဂေ အတိက္ကမိတွာ အပါယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, တံ ကမ္မံ န ကရေယျာတိ အတ္ထော။ အဓမ္မန္တိ တိဝိဓဒုစ္စရိတသင်္ခါတံ အဓမ္မံ န သမာစရေယျ။ အတိတ္ထေတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေ အတိတ္ထေ နပ္ပတာရေယျ န ဩတာရေယျ။ ‘‘န တာရေယျာ’’တိပိ ပါဌော, အတ္တနော ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပဇ္ဇန္တံ ဇနံ န ဩတာရေယျ။ အနတ္ထေတိ အကာရဏေ။ န ယုတောတိ ယုတ္တပယုတ္တော န သိယာ။ ဗြာဟ္မဏ, ယဒိ တေ ရာဇာ ဓမ္မယာဂပဉှေ ဝတ္တိတုကာမော, ‘‘ဣမသ္မိံ ဩဝါဒေ ဝတ္တတူ’’တိ တဿ ကထေယျာသီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
သဒါတိ သတတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယော ခတ္တိယော ဧတာနိ ကာရဏာနိ ကာတုံ ဇာနာတိ, သော ရာဇာ သုက္ကပက္ခေ စန္ဒော ဝိယ သဒါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၆၉။)ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ ဝိရောစတီတိ မိတ္တာမစ္စာနံ မဇ္ဈေ အတ္တနော သီလာစာရဉာဏာဒီဟိ ဂုဏေဟိ သောဘတိ ဝိရောစတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဂဂနတလေ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဗြာဟ္မဏဿ ပဉှံ ကထေသိ။ မဟာဇနော နဒန္တော သေလေန္တော အပ္ဖေါဋေန္တော သာဓုကာရသဟဿာနိ အဒါသိ, စေလုက္ခေပေ စ အင်္ဂုလိဖောဋေ စ ပဝတ္တေသိ, ဟတ္ထပိဠန္ဓနာဒီနိ ခိပိ။ ဧဝံ ခိတ္တဓနံ ကောဋိမတ္တံ အဟောသိ။ ရာဇာပိဿ တုဋ္ဌော မဟန္တံ ယသံ အဒါသိ။ သုစိရတောပိ နိက္ခသဟဿေန ပူဇံ ကတွာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ လိခိတွာ ဣန္ဒပတ္ထနဂရံ ဂန္တွာ ရညော ဓမ္မယာဂပဉှံ ကထေသိ။ ရာဇာ တသ္မိံ ဓမ္မေ ဝတ္တိတွာ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာပညောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ဓနဉ္စယရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, သုစိရတော အနုရုဒ္ဓေါ, ဝိဓုရော ကဿပေါ, ဘဒြကာရော မောဂ္ဂလ္လာနော, သဉ္စယမာဏဝေါ သာရိပုတ္တော, သမ္ဘဝပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သမ္ဘဝဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ဗာရာဏသျံ အဟူ ရာဇာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ သိလာပဝိဇ္ဈနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေန ဟိ ဓနုဂ္ဂဟေ ပယောဇေတွာ အပရဘာဂေ သိလာယ ပဝိဒ္ဓါယ ဘိက္ခူဟိ ဒေဝဒတ္တဿ အဝဏ္ဏေ ကထိတေ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မယှံ သိလံ ပဝိဇ္ဈိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ကာသိကဂါမကေ ဧကော ကဿကဗြာဟ္မဏော ခေတ္တံ ကသိတွာ ဂေါဏေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကုဒ္ဒါလကမ္မံ ကာတုံ အာရဘိ။ ဂေါဏာ ဧကသ္မိံ ဂစ္ဆေ ပဏ္ဏာနိ ခါဒန္တာ အနုက္ကမေန အဋဝိံ ပဝိသိတွာ ပလာယိံသု။ သော ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ ကုဒ္ဒါလံ ဌပေတွာ ဂေါဏေ ဩလောကေန္တော အဒိသွာ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၀။)ပရိယေသန္တော အန္တောအဋဝိံ ပဝိသိတွာ အာဟိဏ္ဍန္တော ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိ။ သော တတ္ထ ဒိသာမူဠှော ဟုတွာ သတ္တာဟံ နိရာဟာရော ဝိစရန္တော ဧကံ တိန္ဒုကရုက္ခံ ဒိသွာ အဘိရုယှ ဖလာနိ ခါဒန္တော တိန္ဒုကရုက္ခတော ပရိဂဠိတွာ သဋ္ဌိဟတ္ထေ နရကပပါတေ ပတိ။ တတြဿ ဒသ ဒိဝသာ ဝီတိဝတ္တာ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ကပိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဖလာဖလာနိ ခါဒန္တော တံ ပုရိသံ ဒိသွာ သိလာယ ယောဂ္ဂံ ကတွာ တံ ပုရိသံ ဥဒ္ဓရိတွာ သိလာယ မတ္ထကေ နိသီဒါပေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘော ဗြာဟ္မဏ, အဟံ ကိလမာမိ, မုဟုတ္တံ နိဒ္ဒါယိဿာမိ, မံ ရက္ခာဟီ’’တိ။ သော တဿ နိဒ္ဒါယန္တဿ သိလာယ မတ္ထကံ ပဒါလေသိ။ မဟာသတ္တော တဿ တံ ကမ္မံ ဉတွာ ဥပ္ပတိတွာ သာခါယ နိသီဒိတွာ ‘‘ဘော ပုရိသ, တွံ ဘူမိယာ ဂစ္ဆ, အဟံ သာခဂ္ဂေန တုယှံ မဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တော ဂမိဿာမီ’’တိ တံ ပုရိသံ အရညတော နီဟရိတွာ မဂ္ဂေ ဌပေတွာ ပဗ္ဗတပါဒမေဝ ပါဝိသိ။ သော ပုရိသော မဟာသတ္တေ အပရဇ္ဈိတွာ ကုဋ္ဌီ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မေယေဝ မနုဿပေတော အဟောသိ။
သော သတ္တ ဝဿာနိ ဒုက္ခပီဠိတော ဝိစရန္တော ဗာရာဏသိယံ မိဂါဇိနံ နာမ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ ပါကာရန္တရေ ကဒလိပဏ္ဏံ အတ္ထရိတွာ ဝေဒနာပ္ပတ္တော နိပဇ္ဇိ။ တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝိစရန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ကောသိ တွံ, ကိံ ဝါ ကတွာ ဣမံ ဒုက္ခံ ပတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရတော အာစိက္ခိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဗာရာဏသျံ အဟူ ရာဇာ, ကာသီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
မိတ္တာမစ္စပရိဗျူဠှော, အဂမာသိ မိဂါဇိနံ။
‘‘တတ္ထ ဗြာဟ္မဏမဒ္ဒက္ခိ, သေတံ စိတြံ ကိလာသိနံ၊
ဝိဒ္ဓသ္တံ ကောဝိဠာရံဝ, ကိသံ ဓမနိသန္ထတံ။
‘‘ပရမကာရုညတံ ပတ္တံ, ဒိသွာ ကိစ္ဆဂတံ နရံ၊
အဝစ ဗျမှိတော ရာဇာ, ယက္ခာနံ ကတမော နုသိ။
‘‘ဟတ္ထပါဒါ စ တေ သေတာ, တတော သေတတရံ သိရော၊
ဂတ္တံ ကမ္မာသဝဏ္ဏံ တေ, ကိလာသဗဟုလော စသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၁။)‘‘ဝဋ္ဋနာဝဠိသင်္ကာသာ, ပိဋ္ဌိ တေ နိန္နတုန္နတာ၊
ကာဠပဗ္ဗာဝ တေ အင်္ဂါ, နာညံ ပဿာမိ ဧဒိသံ။
‘‘ဥဂ္ဃဋ္ဋပါဒေါ တသိတော, ကိသော ဓမနိသန္ထတော၊
ဆာတော အာတတ္တရူပေါသိ, ကုတောသိ ကတ္ထ ဂစ္ဆတိ။
‘‘ဒုဒ္ဒသီ အပ္ပကာရောသိ, ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဘီမဒဿနော၊
ဇနေတ္တိ ယာပိ တေ မာတာ, န တံ ဣစ္ဆေယျ ပဿိတုံ။
‘‘ကိံ ကမ္မမကရံ ပုဗ္ဗေ, ကံ အဝဇ္ဈံ အဃာတယိ၊
ကိဗ္ဗိသံ ယံ ကရိတွာန, ဣဒံ ဒုက္ခံ ဥပါဂမီ’’တိ။
တတ္ထ ဗာရာဏသျန္တိ ဗာရာဏသိယံ။ မိတ္တာမစ္စပရိဗျူဠှောတိ မိတ္တေဟိ စ ဒဠှဘတ္တီဟိ အမစ္စေဟိ စ ပရိဝုတော။ မိဂါဇိနန္တိ ဧဝံနာမကံ ဥယျာနံ။ သေတန္တိ သေတကုဋ္ဌေန သေတံ ကဗရကုဋ္ဌေန ဝိစိတြံ ပရိဘိန္နေန ကဏ္ဍူယနကိလာသကုဋ္ဌေန ကိလာသိနံ ဝေဒနာပ္ပတ္တံ ကဒလိပဏ္ဏေ နိပန္နံ အဒ္ဒသ။ ဝိဒ္ဓသ္တံ ကောဝိဠာရံဝါတိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဃရန္တေန မံသေန ဝိဒ္ဓသ္တံ ပုပ္ဖိတကောဝိဠာရသဒိသံ။ ကိသန္တိ ဧကစ္စေသု ပဒေသေသု အဋ္ဌိစမ္မမတ္တသရီရံ သိရာဇာလသန္ထတံ။ ဗျမှိတောတိ ဘီတော ဝိမှယမာပန္နော ဝါ။ ယက္ခာနန္တိ ယက္ခာနံ အန္တရေ တွံ ကတရယက္ခော နာမာသိ။ ဝဋ္ဋနာဝဠိသင်္ကာသာတိ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကဋ္ဌာနေ အာဝုနိတွာ ဌပိတာဝဋ္ဋနာဝဠိသဒိသာ။ အင်္ဂါတိ ကာဠပဗ္ဗဝလ္လိသဒိသာနိ တေ အင်္ဂါနိ။ နာညန္တိ အညံ ပုရိသံ ဧဒိသံ န ပဿာမိ။ ဥဂ္ဃဋ္ဋပါဒေါတိ ရဇောကိဏ္ဏပါဒေါ။ အာတတ္တရူပေါတိ သုက္ခသရီရော။ ဒုဒ္ဒသီတိ ဒုက္ခေန ပဿိတဗ္ဗော။ အပ္ပကာရောသီတိ သရီရပ္ပကာရရဟိတောသိ, ဒုဿဏ္ဌာနောသီတိ အတ္ထော။ ကိံ ကမ္မမကရန္တိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ကိံ ကမ္မံ အကရံ, အကာသီတိ အတ္ထော။ ကိဗ္ဗိသန္တိ ဒါရုဏကမ္မံ။
တတော ပရံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘တဂ္ဃ တေ အဟမက္ခိဿံ, ယထာပိ ကုသလော တထာ၊
သစ္စဝါဒိဉှိ လောကသ္မိံ, ပသံသန္တီဓ ပဏ္ဍိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၂။)‘‘ဧကော စရံ ဂေါဂဝေသော, မူဠှော အစ္စသရိံ ဝနေ၊
အရညေ ဣရီဏေ ဝိဝနေ, နာနာကုဉ္ဇရသေဝိတေ။
‘‘ဝါဠမိဂါနုစရိတေ, ဝိပ္ပနဋ္ဌောသ္မိ ကာနနေ၊
အစရိံ တတ္ထ သတ္တာဟံ, ခုပ္ပိပါသသမပ္ပိတော။
‘‘တတ္ထ တိန္ဒုကမဒ္ဒက္ခိံ, ဝိသမဋ္ဌံ ဗုဘုက္ခိတော၊
ပပါတမဘိလမ္ဗန္တံ, သမ္ပန္နဖလဓာရိနံ။
‘‘ဝါတဿိတာနိ ဘက္ခေသိံ, တာနိ ရုစ္စိံသု မေ ဘုသံ၊
အတိတ္တော ရုက္ခမာရူဟိံ, တတ္ထ ဟေဿာမိ အာသိတော။
‘‘ဧကံ မေ ဘက္ခိတံ အာသိ, ဒုတိယံ အဘိပတ္ထိတံ၊
တတော သာ ဘဉ္ဇထ သာခါ, ဆိန္နာ ဖရသုနာ ဝိယ။
‘‘သောဟံ သဟာဝ သာခါဟိ, ဥဒ္ဓံပါဒေါ အဝံသိရော၊
အပ္ပတိဋ္ဌေ အနာလမ္ဗေ, ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိ ပါပတံ။
‘‘ယသ္မာ စ ဝါရိ ဂမ္ဘီရံ, တသ္မာ န သမပဇ္ဇိသံ၊
တတ္ထ သေသိံ နိရာနန္ဒော, အနူနာ ဒသ ရတ္တိယော။
‘‘အထေတ္ထ ကပိ မာဂဉ္ဆိ, ဂေါနင်္ဂုလော ဒရီစရော၊
သာခါဟိ သာခံ ဝိစရန္တော, ခါဒမာနော ဒုမပ္ဖလံ။
‘‘သော မံ ဒိသွာ ကိသံ ပဏ္ဍုံ, ကာရုညမကရံ မယိ၊
အမ္ဘော ကော နာမ သော ဧတ္ထ, ဧဝံ ဒုက္ခေန အဋ္ဋိတော။
‘‘မနုဿော အမနုဿော ဝါ, အတ္တာနံ မေ ပဝေဒယ၊
တဿဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။
‘‘မနုဿောဟံ ဗျသမ္ပတ္တော, သာ မေ နတ္ထိ ဣတော ဂတိ၊
တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒံ ဝေါ, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝ။
‘‘ဂရုံ သိလံ ဂဟေတွာန, ဝိစရီ ပဗ္ဗတေ ကပိ၊
သိလာယ ယောဂ္ဂံ ကတွာန, နိသဘော ဧတဒဗြဝိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၃။)‘‘ဧဟိ မေ ပိဋ္ဌိမာရုယှ, ဂီဝံ ဂဏှာဟိ ဗာဟုဘိ၊
အဟံ တံ ဥဒ္ဓရိဿာမိ, ဂိရိဒုဂ္ဂတ ဝေဂသာ။
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ဝါနရိန္ဒဿ သိရီမတော၊
ပိဋ္ဌိမာရုယှ ဓီရဿ, ဂီဝံ ဗာဟာဟိ အဂ္ဂဟိံ။
‘‘သော မံ တတော သမုဋ္ဌာသိ, တေဇဿီ ဗလဝါ ကပိ၊
ဝိဟညမာနော ကိစ္ဆေန, ဂိရိဒုဂ္ဂတ ဝေဂသာ။
‘‘ဥဒ္ဓရိတွာန မံ သန္တော, နိသဘော ဧတဒဗြဝိ၊
ဣင်္ဃ မံ သမ္မ ရက္ခဿု, ပသုပိဿံ မုဟုတ္တကံ။
‘‘သီဟာ ဗျဂ္ဃါ စ ဒီပီ စ, အစ္ဆကောကတရစ္ဆယော၊
တေ မံ ပမတ္တံ ဟိံသေယျုံ, တေ တွံ ဒိသွာ နိဝါရယ။
‘‘ဧဝံ မေ ပရိတ္တာတူန, ပသုပီ သော မုဟုတ္တကံ၊
တဒါဟံ ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ, ပဋိလစ္ဆိံ အယောနိသော။
‘‘ဘက္ခော အယံ မနုဿာနံ, ယထာ စညေ ဝနေ မိဂါ၊
ယံ နူနိမံ ဝဓိတွာန, ဆာတော ခါဒေယျ ဝါနရံ။
‘‘အသိတော စ ဂမိဿာမိ, မံသမာဒါယ သမ္ဗလံ၊
ကန္တာရံ နိတ္ထရိဿာမိ, ပါထေယျံ မေ ဘဝိဿတိ။
‘‘တတော သိလံ ဂဟေတွာန, မတ္ထကံ သန္နိတာဠယိံ၊
မမ ဂတ္တကိလန္တဿ, ပဟာရော ဒုဗ္ဗလော အဟု။
‘‘သော စ ဝေဂေနုဒပ္ပတ္တော, ကပိ ရုဟိရမက္ခိတော၊
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ရောဒန္တော မံ ဥဒိက္ခတိ။
‘‘မာယျော မံ ကရိ ဘဒ္ဒန္တေ, တွဉ္စ နာမေဒိသံ ကရိ၊
တွဉ္စ ခေါ နာမ ဒီဃာဝု, အညေ ဝါရေတုမရဟသိ။
‘‘အဟော ဝတ ရေ ပုရိသ, တာဝဒုက္ကရကာရက၊
ဧဒိသာ ဝိသမာ ဒုဂ္ဂါ, ပပါတာ ဥဒ္ဓတော မယာ။
‘‘အာနီတော ပရလောကာဝ, ဒုဗ္ဘေယျံ မံ အမညထ၊
တံ တေန ပါပကမ္မေန, ပါပံ ပါပေန စိန္တိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၄။)‘‘မာ ဟေဝ တွံ အဓမ္မဋ္ဌ, ဝေဒနံ ကဋုကံ ဖုသိ၊
မာ ဟေဝ ပါပကမ္မံ တံ, ဖလံ ဝေဠုံဝ တံ ဝဓိ။
‘‘တယိ မေ နတ္ထိ ဝိဿာသော, ပါပဓမ္မ အသညတ၊
ဧဟိ မေ ပိဋ္ဌိတော ဂစ္ဆ, ဒိဿမာနောဝ သန္တိကေ။
‘‘မုတ္တောသိ ဟတ္ထာ ဝါဠာနံ, ပတ္တောသိ မာနုသိံ ပဒံ၊
ဧသ မဂ္ဂေါ အဓမ္မဋ္ဌ, တေန ဂစ္ဆ ယထာသုခံ။
‘‘ဣဒံ ဝတွာ ဂိရိစရော, ရဟဒေ ပက္ခလျ မတ္ထကံ၊
အဿူနိ သမ္ပမဇ္ဇိတွာ, တတော ပဗ္ဗတမာရုဟိ။
‘‘သောဟံ တေနာဘိသတ္တောသ္မိ, ပရိဠာဟေန အဋ္ဋိတော၊
ဍယှမာနေန ဂတ္တေန, ဝါရိံ ပါတုံ ဥပါဂမိံ။
‘‘အဂ္ဂိနာ ဝိယ သန္တတ္တော, ရဟဒေါ ရုဟိရမက္ခိတော၊
ပုဗ္ဗလောဟိတသင်္ကာသော, သဗ္ဗော မေ သမပဇ္ဇထ။
‘‘ယာဝန္တော ဥဒဗိန္ဒူနိ, ကာယသ္မိံ နိပတိံသု မေ၊
တာဝန္တော ဂဏ္ဍ ဇာယေထ, အဒ္ဓဗေလုဝသာဒိသာ။
‘‘ပဘိန္နာ ပဂ္ဃရိံသု မေ, ကုဏပါ ပုဗ္ဗလောဟိတာ၊
ယေန ယေနေဝ ဂစ္ဆာမိ, ဂါမေသု နိဂမေသု စ။
‘‘ဒဏ္ဍဟတ္ထာ နိဝါရေန္တိ, ဣတ္ထိယော ပုရိသာ စ မံ၊
ဩက္ကိတာ ပူတိဂန္ဓေန, မာဿု ဩရေန အာဂမာ။
‘‘ဧတာဒိသံ ဣဒံ ဒုက္ခံ, သတ္တ ဝဿာနိ ဒါနိ မေ၊
အနုဘောမိ သကံ ကမ္မံ, ပုဗ္ဗေ ဒုက္ကဋမတ္တနော။
‘‘တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒန္တေ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
မာဿု မိတ္တာန ဒုဗ္ဘိတ္ထော, မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။
‘‘ကုဋ္ဌီ ကိလာသီ ဘဝတိ, ယော မိတ္တာနိဓ ဒုဗ္ဘတိ၊
ကာယဿ ဘေဒါ မိတ္တဒ္ဒု, နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၅။)တတ္ထ ကုသလောတိ ယထာ ဆေကော ကုသလော ကထေတိ, တထာ ဝေါ ကထေဿာမိ။ ဂေါဂဝေသောတိ နဋ္ဌေ ဂေါဏေ ဂဝေသန္တော။ အစ္စသရိန္တိ မနုဿပထံ အတိက္ကမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိံ။ အရညေတိ အရာဇကေ သုညေ။ ဣရီဏေတိ သုက္ခကန္တာရေ။ ဝိဝနေတိ ဝိဝိတ္တေ။ ဝိပ္ပနဋ္ဌောတိ မဂ္ဂမူဠှော။ ဗုဘုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဗုဘုက္ခော ဆာတဇ္ဈတ္တော။ ပပါတမဘိလမ္ဗန္တန္တိ ပပါတာဘိမုခံ ဩလမ္ဗန္တံ။ သမ္ပန္နဖလဓာရိနန္တိ မဓုရဖလဓာရိနံ။ ဝါတဿိတာနီတိ ပဌမံ တာဝ ဝါတပတိတာနိ ခါဒိံ။ တတ္ထ ဟေဿာမီတိ တသ္မိံ ရုက္ခေ သုဟိတော ဘဝိဿာမီတိ အာရုဠှောမှိ။ တတော သာ ဘဉ္ဇထ သာခါတိ တဿ အဘိပတ္ထိတဿ အတ္ထာယ ဟတ္ထေ ပသာရိတေ သာ မယာ အဘိရုဠှာ သာခါ ဖရသုနာ ဆိန္နာ ဝိယ အဘဉ္ဇထ။ အနာလမ္ဗေတိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗဋ္ဌာနရဟိတေ။ ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိန္တိ ဂိရိဝိသမေ။ သေသိန္တိ သယိတောမှိ။
ကပိ မာဂဉ္ဆီတိ ကပိ အာဂဉ္ဆိ။ ဂေါနင်္ဂုလောတိ ဂုန္နံ နင်္ဂုဋ္ဌသဒိသနင်္ဂုဋ္ဌော။ ‘‘ဂေါနင်္ဂုဋ္ဌော’’တိပိ ပါဌော။ ‘‘ဂေါနင်္ဂုလီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ အကရံ မယီတိ အကရာ မယိ။ အမ္ဘောတိ, မဟာရာဇ, သော ကပိရာဇာ တသ္မိံ နရကပပါတေ မမ ဥဒကပေါထနသဒ္ဒံ သုတွာ မံ ‘‘အမ္ဘော’’တိ အာလပိတွာ ‘‘ကော နာမေသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဗျသမ္ပတ္တောတိ ဗျသနံ ပတ္တော, ပပါတဿ ဝသံ ပတ္တောတိ ဝါ အတ္ထော။ ဘဒ္ဒံ ဝေါတိ တသ္မာ တုမှေ ဝဒါမိ – ‘‘ဘဒ္ဒံ တုမှာကံ ဟောတူ’’တိ။ ဂရုံ သိလန္တိ, မဟာရာဇ, သော ကပိရာဇာ မယာ ဧဝံ ဝုတ္တေ ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ မံ အဿာသေတွာ ပဌမံ တာဝ ဂရုံ သိလံ ဂဟေတွာ ယောဂ္ဂံ ကရောန္တော ပဗ္ဗတေ ဝိစရိ။ နိသဘောတိ ပုရိသနိသဘော ဥတ္တမဝါနရိန္ဒော ပဗ္ဗတပပါတေ ဌတွာ မံ ဧတဒဗြဝီတိ။
ဗာဟုဘီတိ ဒွီဟိ ဗာဟာဟိ မမ ဂီဝံ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှ။ ဝေဂသာတိ ဝေဂေန။ သိရီမတောတိ ပုညဝန္တဿ။ အဂ္ဂဟိန္တိ သဋ္ဌိဟတ္ထံ နရကပပါတံ ဝါတဝေဂေန ဩတရိတွာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ဌိတဿ အဟံ ဝေဂေန ပိဋ္ဌိမဘိရုဟိတွာ ဥဘောဟိ ဗာဟာဟိ ဂီဝံ အဂ္ဂဟေသိံ။ ဝိဟညမာနောတိ ကိလမန္တော။ ကိစ္ဆေနာတိ ဒုက္ခေန။ သန္တောတိ ပဏ္ဍိတော, အထ ဝါ ပရိသန္တော ကိလန္တော။ ရက္ခဿူတိ အဟံ တံ ဥဒ္ဓရန္တော ကိလန္တော မုဟုတ္တံ ဝိဿမန္တော ပသုပိဿံ, တသ္မာ မံ ရက္ခာဟိ။ ယထာ စညေ ဝနေ မိဂါတိ သီဟာဒီဟိ အညေပိ ယေ ဣမသ္မိံ ဝနေ ဝါဠမိဂါ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အစ္ဆကောကတရစ္ဆယော’’တိ လိခန္တိ။ ပရိတ္တာတူနာတိ, မဟာရာဇ, ဧဝံ သော ကပိရာဇာ မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၆။)အတ္တနော ပရိတ္တာဏံ ကတွာ မုဟုတ္တံ ပသုပိ။ အယောနိသောတိ အယောနိသောမနသိကာရေန။ ဘက္ခောတိ ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကော။ အသိတော ဓာတော သုဟိတော။ သမ္ဗလန္တိ ပါထေယျံ။ မတ္ထကံ သန္နိတာဠယိန္တိ တဿ ဝါနရိန္ဒဿ မတ္ထကံ ပဟရိံ။ ‘‘သန္နိတာဠယ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဒုဗ္ဗလော အဟူတိ န ဗလဝါ အာသိ, ယထာဓိပ္ပါယံ န အဂမာသီတိ။
ဝေဂေနာတိ မယာ ပဟဋပါသာဏဝေဂေန။ ဥဒပ္ပတ္တောတိ ဥဋ္ဌိတော။ မာယျောတိ တေန မိတ္တဒုဗ္ဘိပုရိသေန သိလာယ ပဝိဒ္ဓါယ မဟာစမ္မံ ဆိန္ဒိတွာ ဩလမ္ဗိ, ရုဟိရံ ပဂ္ဃရိ။ မဟာသတ္တော ဝေဒနာပ္ပတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ အညော နတ္ထိ, ဣဒံ ဘယံ ဣမံ ပုရိသံ နိဿာယ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ သော မရဏဘယဘီတော ဩလမ္ဗန္တံ စမ္မဗန္ဓံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဥပ္ပတိတွာ သာခံ အဘိရုယှ တေန ပါပပုရိသေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ‘‘မာယျော မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မာယျော မံ ကရိ ဘဒ္ဒန္တေတိ မာ အကရိ အယျော မံ ဘဒ္ဒန္တေတိ တံ နိဝါရေတိ။ တွဉ္စ ခေါ နာမာတိ တွံ နာမ ဧဝံ မယာ ပပါတာ ဥဒ္ဓဋော ဧဒိသံ ဖရုသကမ္မံ မယိ ကရိ, အဟော တေ အယုတ္တံ ကတန္တိ။ အဟော ဝတာတိ တံ ဂရဟန္တော ဧဝမာဟ။ တာဝဒုက္ကရကာရကာတိ မယိ အပရဇ္ဈနေန အတိဒုက္ကရကမ္မကာရက။ ပရလောကာဝါတိ ပရလောကတော ဝိယ အာနီတော။ ဒုဗ္ဘေယျန္တိ ဒုဗ္ဘိတဗ္ဗံ ဝဓိတဗ္ဗံ။ ဝေဒနံ ကဋုကန္တိ ဧဝံ သန္တေပိ တွံ အဓမ္မဋ္ဌ ယာဒိသံ ဝေဒနံ အဟံ ဖုသာမိ, ဧဒိသံ ဝေဒနံ ကဋုကံ မာ ဖုသိ, တံ ပါပကမ္မံ ဖလံ ဝေဠုံဝ တံ မာ ဝဓိ။ ဣတိ မံ, မဟာရာဇ, သော ပိယပုတ္တကံ ဝိယ အနုကမ္ပိ။
အထ နံ အဟံ ဧတဒဝေါစံ – ‘‘အယျ, မယာ ကတံ ဒေါသံ ဟဒယေ မာ ကရိ, မာ မံ အသပ္ပုရိသံ ဧဝရူပေ အရညေ နာသယ, အဟံ ဒိသာမူဠှော မဂ္ဂံ န ဇာနာမိ, အတ္တနာ ကတံ ကမ္မံ မာ နာသေထ, ဇီဝိတဒါနံ မေ ဒေထ, အရညာ နီဟရိတွာ မနုဿပထေ ဌပေထာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သော မယာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ‘‘တယိ မေ နတ္ထိ ဝိဿာသော’’တိ အာဒိမာဟ။ တတ္ထ တယီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ မယှံ တယိ ဝိဿာသော နတ္ထိ။ ဧဟီတိ, ဘော ပုရိသ, အဟံ တယာ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂေန န ဂမိဿာမိ, တွံ ပန ဧဟိ မမ ပိဋ္ဌိတော အဝိဒူရေ ဒိဿမာနသရီရောဝ ဂစ္ဆ, အဟံ ရုက္ခဂ္ဂေဟေဝ ဂမိဿာမီတိ။ မုတ္တောသီတိ အထ သော မံ, မဟာရာဇ, အရညာ နီဟရိတွာ, ဘော ပုရိသ, ဝါဠမိဂါနံ ဟတ္ထာ မုတ္တောသိ။ ပတ္တောသိ မာနုသိံ ပဒန္တိ မနုဿူပစာရံ ပတ္တော အာဂတောသိ, ဧသ တေ မဂ္ဂေါ, ဧတေန ဂစ္ဆာတိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၇။)ဂိရိစရောတိ ဂိရိစာရီ ဝါနရော။ ပက္ခလျာတိ ဓောဝိတွာ။ တေနာဘိသတ္တောသ္မီတိ သော အဟံ, မဟာရာဇ, တေန ဝါနရေန အဘိသတ္တော, ပါပကမ္မေ ပရိဏတေ တေနာဘိသတ္တောသ္မီတိ မညမာနော ဧဝမာဟ။ အဋ္ဋိတောတိ ဥပဒ္ဒုတော။ ဥပါဂမိန္တိ ဧကံ ရဟဒံ ဥပဂတောသ္မိ။ သမပဇ္ဇထာတိ ဇာတော, ဧဝရူပေါ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။ ယာဝန္တောတိ ယတ္တကာနိ။ ဂဏ္ဍ ဇာယေထာတိ ဂဏ္ဍာ ဇာယိံသု။ သော ကိရ ပိပါသံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဒကဉ္ဇလိံ ဥက္ခိပိတွာ ထောကံ ပိဝိတွာ သေသံ သရီရေ သိဉ္စိ။ အထဿ တာဝဒေဝ ဥဒကဗိန္ဒုဂဏနာယ အဍ္ဎဗေလုဝပက္ကပ္ပမာဏာ ဂဏ္ဍာ ဥဋ္ဌဟိံသု, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ပဘိန္နာတိ တေ ဂဏ္ဍာ တံ ဒိဝသမေဝ ဘိဇ္ဇိတွာ ကုဏပါ ပူတိဂန္ဓိကာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗလောဟိတာနိ ပဂ္ဃရိံသု။ ယေန ယေနာတိ ယေန ယေန မဂ္ဂေန။ ဩက္ကိတာတိ ပူတိဂန္ဓေန ဩကိဏ္ဏာ ပရိက္ခိတ္တာ ပရိဝါရိတာ။ မာဿု ဩရေန အာဂမာတိ ဒုဋ္ဌသတ္တ ဩရေန မာဿု အာဂမာ, အမှာကံ သန္တိကံ မာ အာဂမီတိ ဧဝံ ဝဒန္တာ မံ နိဝါရေန္တီတိ အတ္ထော။ သတ္တ ဝဿာနိ ဒါနိ မေတိ, မဟာရာဇ, တတော ပဋ္ဌာယ ဣဒါနိ သတ္တ ဝဿာနိ မမ ဧတ္တကံ ကာလံ သကံ ကမ္မံ အနုဘောမိ။
ဣတိ သော အတ္တနော မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, မညေဝ ဩလောကေတွာ ဧဝရူပံ ကမ္မံ န ကေနစိ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘တံ ဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တန္တိ တသ္မာ။ ယသ္မာ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ဧဝံ ဒုက္ခဝိပါကံ, တသ္မာတိ အတ္ထော။
‘‘ကုဋ္ဌီ ကိလာသီ ဘဝတိ, ယော မိတ္တာနိဓ ဒုဗ္ဘတိ၊
ကာယဿ ဘေဒါ မိတ္တဒ္ဒု, နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ။ –
အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။ ဘိက္ခဝေ, ယော ဣဓ လောကေ မိတ္တာနိ ဒုဗ္ဘတိ ဟိံသတိ, သော ဧဝရူပေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။
တဿပိ ပုရိသဿ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿေဝ ပထဝီ ဝိဝရံ အဒါသိ။ တင်္ခဏညေဝ စဝိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တော။ ရာဇာ တသ္မိံ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌေ ဥယျာနာ နိက္ခမိတွာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မယှံ သိလံ ပဋိဝိဇ္ဈိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၈။)‘‘တဒါ မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပုရိသော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ကပိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာကပိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၅၁၇] ၇။ ဒကရက္ခသဇာတကဝဏ္ဏနာ
၂၂၄-၂၅၇။ သစေ ဝေါ ဝုယှမာနာနန္တိ ဒကရက္ခသဇာတကံ။ တံ သဗ္ဗံ မဟာဥမင်္ဂဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။
ဒကရက္ခသဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၅၁၈] ၈။ ပဏ္ဍရနာဂရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝိကိဏ္ဏဝါစန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မုသာဝါဒံ ကတွာ ဒေဝဒတ္တဿ ပထဝိပ္ပဝေသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ဘိက္ခူဟိ တဿ အဝဏ္ဏေ ကထိတေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မုသာဝါဒံ ကတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ပဉ္စသတဝါဏိဇာ နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အတီရဒဿနိယာ နာဝါယ သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ ဘိန္နာယ ဌပေတွာ ဧကံ အဝသေသာ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာ အဟေသုံ, ဧကော ပန ဝါတဝေဂေန ကရမ္ပိယပဋ္ဋနံ နာမ ပါပုဏိ။ သော သမုဒ္ဒတော ဥတ္တရိတွာ နဂ္ဂဘောဂေါ တသ္မိံ ပဋ္ဋနေယေဝ ဘိက္ခာယ စရိ။ တမေနံ မနုဿာ ‘‘အယံ သမဏော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော’’တိ သမ္ဘာဝေတွာ သက္ကာရံ ကရိံသု။ သော ‘‘လဒ္ဓေါ မေ ဇီဝိကူပါယော’’တိ တေသု နိဝါသနပါရုပနံ ဒေန္တေသုပိ န ဣစ္ဆိ။ တေ ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဥတ္တရိ အပ္ပိစ္ဆော သမဏော’’တိ ဘိယျော ဘိယျော ပသီဒိတွာ တဿ အဿမပဒံ ကတွာ တတ္ထ နံ နိဝါသာပေသုံ။ သော ‘‘ကရမ္ပိယအစေလော’’တိ ပညာယိ။ တဿ တတ္ထ ဝသန္တဿ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥဒပါဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၇၉။)ဧကော နာဂရာဇာပိဿ သုပဏ္ဏရာဇာ စ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တိ။ တေသု နာဂရာဇာ နာမေန ပဏ္ဍရော နာမ။ အထေကဒိဝသံ သုပဏ္ဏရာဇာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ ဉာတကာ နာဂေ ဂဏှန္တာ ဗဟူ ဝိနဿန္တိ, ဧတေသံ နာဂါနံ ဂဟဏနိယာမံ မယံ န ဇာနာမ, ဂုယှကာရဏံ ကိရ တေသံ အတ္ထိ, သက္ကုဏေယျာထ နု ခေါ တုမှေ ဧတေ ပိယာယမာနာ ဝိယ တံ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတု’’န္တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သုပဏ္ဏရာဇေ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကန္တေ နာဂရာဇဿ အာဂတကာလေ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ နာဂရာဇာနံ ပုစ္ဆိ – ‘‘နာဂရာဇ, သုပဏ္ဏာ ကိရ တုမှေ ဂဏှန္တာ ဗဟူ ဝိနဿန္တိ, တုမှေ ဂဏှန္တာ ကထံ ဂဏှိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ဘန္တေ, ဣဒံ အမှာကံ ဂုယှံ ရဟဿံ, မယာ ဣမံ ကထေန္တေန ဉာတိသံဃဿ မရဏံ အာဟဋံ ဟောတီတိ။ ကိံ ပန တွံ, အာဝုသော, ‘‘အယံ အညဿ ကထေဿတီ’’တိ ဧဝံသညီ ဟောသိ, နာဟံ အညဿ ကထေဿာမိ, အတ္တနာ ပန ဇာနိတုကာမတာယ ပုစ္ဆာမိ, တွံ မယှံ သဒ္ဒဟိတွာ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ကထေဟီတိ။ နာဂရာဇာ ‘‘န ကထေဿာမိ, ဘန္တေ’’တိ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ ပုနဒိဝသေပိ ပုစ္ဆိ, တထာပိဿ န ကထေသိ။
အထ နံ တတိယဒိဝသေ အာဂန္တွာ နိသိန္နံ, ‘‘နာဂရာဇ, အဇ္ဇ တတိယော ဒိဝသော, မမ ပုစ္ဆန္တဿ ကိမတ္ထံ န ကထေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုမှေ အညဿ အာစိက္ခိဿထာ’’တိ ဘယေန, ဘန္တေတိ။ ကဿစိ န ကထေဿာမိ, နိဗ္ဘယော ကထေဟီတိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, အညဿ မာ ကထယိတ္ထာ’’တိ ပဋိညံ ဂဟေတွာ, ‘‘ဘန္တေ, မယံ မဟန္တေ မဟန္တေ ပါသာဏေ ဂိလိတွာ ဘာရိယာ ဟုတွာ နိပဇ္ဇိတွာ သုပဏ္ဏာနံ အာဂမနကာလေ မုခံ နိဗ္ဗာဟေတွာ ဒန္တေ ဝိဝရိတွာ သုပဏ္ဏေ ဍံသိတုံ အစ္ဆာမ, တေ အာဂန္တွာ အမှာကံ သီသံ ဂဏှန္တိ, တေသံ အမှေ ဂရုဘာရေ ဟုတွာ နိပန္နေ ဥဒ္ဓရိတုံ ဝါယမန္တာနညေဝ ဥဒကံ ဩတ္ထရတိ။ တေ သီဒန္တာ အန္တောဥဒကေယေဝ မရန္တိ, ဣမိနာ ကာရဏေန ဗဟူ သုပဏ္ဏာ ဝိနဿန္တိ, တေသံ အမှေ ဂဏှန္တာနံ ကိံ သီသေန ဂဟိတေန, ဗာလာ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ အမှေ ဟေဋ္ဌာသီသကေ ကတွာ ဂဟိတံ ဂေါစရံ မုခေန ဆဍ္ဍာပေတွာ လဟုကေ ကတွာ ဂန္တုံ သက္ကောန္တီ’’တိ သော အတ္တနော ရဟဿကာရဏံ တဿ ဒုဿီလဿ ကထေသိ။
အထ တသ္မိံ ပက္ကန္တေ သုပဏ္ဏရာဇာ အာဂန္တွာ ကရမ္ပိယအစေလံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ပုစ္ဆိတံ တေ နာဂရာဇဿ ဂုယှကာရဏ’’န္တိ အာဟ။ သော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၀။)‘‘အာမာဝုသော’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗံ တေန ကထိတနိယာမေနေဝ ကထေသိ။ တံ သုတွာ သုပဏ္ဏော ‘‘နာဂရာဇေန အယုတ္တံ ကတံ, ဉာတီနံ နာမ နဿနနိယာမော ပရဿ န ကထေတဗ္ဗော, ဟောတု, အဇ္ဇေဝ မယာ သုပဏ္ဏဝါတံ ကတွာ ပဌမံ ဧတမေဝ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သုပဏ္ဏဝါတံ ကတွာ ပဏ္ဍရနာဂရာဇာနံ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာသီသံ ကတွာ ဂဟိတဂေါစရံ ဆဍ္ဍာပေတွာ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ ပဏ္ဍရော အာကာသေ ဟေဋ္ဌာသီသကံ ဩလမ္ဗန္တော ‘‘မယာဝ မမ ဒုက္ခံ အာဘတ’’န္တိ ပရိဒေဝန္တော အာဟ –
‘‘ဝိကိဏ္ဏဝါစံ အနိဂုယှမန္တံ, အသညတံ အပရိစက္ခိတာရံ၊
ဘယံ တမနွေတိ သယံ အဗောဓံ, နာဂံ ယထာ ပဏ္ဍရကံ သုပဏ္ဏော။
‘‘ယော ဂုယှမန္တံ ပရိရက္ခဏေယျံ, မောဟာ နရော သံသတိ ဟာသမာနော၊
တံ ဘိန္နမန္တံ ဘယမနွေတိ ခိပ္ပံ, နာဂံ ယထာ ပဏ္ဍရကံ သုပဏ္ဏော။
‘‘နာနုမိတ္တော ဂရုံ အတ္ထံ, ဂုယှံ ဝေဒိတုမရဟတိ၊
သုမိတ္တော စ အသမ္ဗုဒ္ဓံ, သမ္ဗုဒ္ဓံ ဝါ အနတ္ထဝါ။
‘‘ဝိဿာသမာပဇ္ဇိမဟံ အစေလံ, သမဏော အယံ သမ္မတော ဘာဝိတတ္တော၊
တဿာဟမက္ခိံ ဝိဝရိံ ဂုယှမတ္ထံ, အတီတမတ္ထော ကပဏံ ရုဒါမိ။
‘‘တဿာဟံ ပရမံ ဗြဟ္မေ ဂုယှံ, ဝါစံ ဟိမံ နာသက္ခိံ သံယမေတုံ၊
တပ္ပက္ခတော ဟိ ဘယမာဂတံ မမံ, အတီတမတ္ထော ကပဏံ ရုဒါမိ။
‘‘ယော ဝေ နရော သုဟဒံ မညမာနော, ဂုယှမတ္ထံ သံသတိ ဒုက္ကုလီနေ၊
ဒေါသာ ဘယာ အထဝါ ရာဂရတ္တာ, ပလ္လတ္ထိတော ဗာလော အသံသယံ သော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၁။)‘‘တိရောက္ခဝါစော အသတံ ပဝိဋ္ဌော, ယော သင်္ဂတီသု မုဒီရေတိ ဝါကျံ၊
အာသီဝိသော ဒုမ္မုခေါတျာဟု တံ နရံ, အာရာ အာရာ သံယမေ တာဒိသမှာ။
‘‘အန္နံ ပါနံ ကာသိကစန္ဒနဉ္စ, မနာပိတ္ထိယော မာလမုစ္ဆာဒနဉ္စ၊
ဩဟာယ ဂစ္ဆာမသေ သဗ္ဗကာမေ, သုပဏ္ဏ ပါဏူပဂတာဝ တျမှာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိကိဏ္ဏဝါစန္တိ ပတ္ထဋဝစနံ။ အနိဂုယှမန္တန္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမန္တံ။ အသညတန္တိ ကာယဒွါရာဒီနိ ရက္ခိတုံ အသက္ကောန္တံ။ အပရိစက္ခိတာရန္တိ ‘‘အယံ မယာ ကထိတမန္တံ ရက္ခိတုံ သက္ခိဿတိ, န သက္ခိဿတီ’’တိ ပုဂ္ဂလံ ဩလောကေတုံ ဥပပရိက္ခိတုံ အသက္ကောန္တံ။ ဘယံ တမနွေတီတိ တံ ဣမေဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ အဗောဓံ ဒုပ္ပညံ ပုဂ္ဂလံ သယံကတမေဝ ဘယံ အနွေတိ, ယထာ မံ ပဏ္ဍရကနာဂံ သုပဏ္ဏော အနွာဂတောတိ။ သံသတိ ဟာသမာနောတိ ရက္ခိတုံ အသမတ္ထဿ ပါပပုရိသဿ ဟာသမာနော ကထေတိ။ နာနုမိတ္တောတိ အနုဝတ္တနမတ္တေန ယော မိတ္တော, န ဟဒယေန, သော ဂုယှံ အတ္ထံ ဇာနိတုံ နာရဟတီတိ ပရိဒေဝတိ။ အသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ အသမ္ဗုဒ္ဓန္တော အဇာနန္တော, အပ္ပညောတိ အတ္ထော။ သမ္ဗုဒ္ဓန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓန္တော ဇာနန္တော, သပ္ပညောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယောပိ သုဟဒယော မိတ္တော ဝါ အမိတ္တော ဝါ အပ္ပညော သပ္ပညောပိ ဝါ ယော အနတ္ထဝါ အနတ္ထစရော, သောပိ ဂုယှံ ဝေဒိတုံ နာရဟတေ’’တိ။
သမဏော အယန္တိ အယံ သမဏောတိ စ လောကသမ္မတောတိ စ ဘာဝိတတ္တောတိ စ မညမာနော အဟံ ဧတသ္မိံ ဝိဿာသမာပဇ္ဇိံ။ အက္ခိန္တိ ကထေသိံ။ အတီတမတ္ထောတိ အတီတတ္ထော, အတိက္ကန္တတ္ထော ဟုတွာ ဣဒါနိ ကပဏံ ရုဒါမီတိ ပရိဒေဝတိ။ တဿာတိ တဿ အစေလကဿ။ ဗြဟ္မေတိ သုပဏ္ဏံ အာလပတိ။ သံယမေတုန္တိ ဣမံ ဂုယှဝါစံ ရဟဿကာရဏံ ရက္ခိတုံ နာသက္ခိံ။ တပ္ပက္ခတော ဟီတိ ဣဒါနိ ဣဒံ ဘယံ မမ တဿ အစေလကဿ ပက္ခတော ကောဋ္ဌာသတော သန္တိကာ အာဂတံ, ဣတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၂။)အတီတတ္ထော ကပဏံ ရုဒါမီတိ။ သုဟဒန္တိ ‘‘သုဟဒေါ မမ အယ’’န္တိ မညမာနော။ ဒုက္ကုလီနေတိ အကုလဇေ နီစေ။ ဒေါသာတိ ဧတေဟိ ဒေါသာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ယော ဧဝရူပံ ဂုယှံ သံသတိ, သော ဗာလော အသံသယံ ပလ္လတ္ထိတော ပရိဝတ္တေတွာ ပါပိတော, ဟတောယေဝ နာမာတိ အတ္ထော။
တိရောက္ခဝါစောတိ အတ္တနော ယံ ဝါစံ ကထေတုကာမော, တဿာ တိရောက္ခကတတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နဝါစော။ အသတံ ပဝိဋ္ဌောတိ အသပ္ပုရိသာနံ အန္တရံ ပဝိဋ္ဌော အသပ္ပုရိသေသု ပရိယာပန္နော။ သင်္ဂတီသု မုဒီရေတီတိ ယော ဧဝရူပေါ ပရေသံ ရဟဿံ သုတွာဝ ပရိသမဇ္ဈေသု ‘‘အသုကေန အသုကံ နာမ ကတံ ဝါ ဝုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝါကျံ ဥဒီရေတိ, တံ နရံ ‘‘အာသီဝိသော ဒုမ္မုခေါ ပူတိမုခေါ’’တိ အာဟု, တာဒိသမှာ ပုရိသာ အာရာ အာရာ သံယမေ, ဒူရတော ဒူရတောဝ ဝိရမေယျ, ပရိဝဇ္ဇေယျ နန္တိ အတ္ထော။ မာလမုစ္ဆာဒနဉ္စာတိ မာလဉ္စ ဒိဗ္ဗံ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓဉ္စ ဥစ္ဆာဒနဉ္စ။ ဩဟာယာတိ ဧတေ ဒိဗ္ဗအန္နာဒယော သဗ္ဗကာမေ အဇ္ဇ မယံ ဩဟာယ ဆဍ္ဍေတွာ ဂမိဿာမ။ သုပဏ္ဏ, ပါဏူပဂတာဝ တျမှာတိ, ဘော သုပဏ္ဏ, ပါဏေဟိ ဥပဂတာဝ တေ အမှာ, သရဏံ နော ဟောဟီတိ။
ဧဝံ ပဏ္ဍရကော အာကာသေ ဟေဋ္ဌာသီသကော ဩလမ္ဗန္တော အဋ္ဌဟိ ဂါထာဟိ ပရိဒေဝိ။ သုပဏ္ဏော တဿ ပရိဒေဝနသဒ္ဒံ သုတွာ, ‘‘နာဂရာဇ အတ္တနော ရဟဿံ အစေလကဿ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကိမတ္ထံ ပရိဒေဝသီ’’တိ တံ ဂရဟိတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ကော နီဓ တိဏ္ဏံ ဂရဟံ ဥပေတိ, အသ္မိံဓ လောကေ ပါဏဘူ နာဂရာဇ၊
သမဏော သုပဏ္ဏော အထဝါ တွမေဝ, ကိံကာရဏာ ပဏ္ဍရကဂ္ဂဟီတော’’တိ။
တတ္ထ ကော နီဓာတိ ဣဓ အမှေသု တီသု ဇနေသု ကော နု။ အသ္မိံဓာတိ ဧတ္ထ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ, အသ္မိံ လောကေတိ အတ္ထော။ ပါဏဘူတိ ပါဏဘူတော။ အထဝါ တွမေဝါတိ ဥဒါဟု တွံယေဝ။ တတ္ထ သမဏံ တာဝ မာ ဂရဟ, သော ဟိ ဥပါယေန တံ ရဟဿံ ပုစ္ဆိ။ သုပဏ္ဏမ္ပိ မာ ဂရဟ, အဟဉှိ တဝ ပစ္စတ္ထိကောဝ။ ပဏ္ဍရကဂ္ဂဟီတောတိ, သမ္မ ပဏ္ဍရက, ‘‘အဟံ ကိံကာရဏာ သုပဏ္ဏေန ဂဟိတော’’တိ စိန္တေတွာ စ ပန အတ္တာနမေဝ ဂရဟ, တယာ ဟိ ရဟဿံ ကထေန္တေန အတ္တနာဝ အတ္တနော အနတ္ထော ကတောတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၃။)တံ သုတွာ ပဏ္ဍရကော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သမဏောတိ မေ သမ္မတတ္တော အဟောသိ, ပိယော စ မေ မနသာ ဘာဝိတတ္တော၊
တဿာဟမက္ခိံ ဝိဝရိံ ဂုယှမတ္ထံ, အတီတမတ္ထော ကပဏံ ရုဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ သမ္မတတ္တောတိ သော သမဏော မယှံ ‘‘သပ္ပုရိသော အယ’’န္တိ သမ္မတဘာဝေါ အဟောသိ။ ဘာဝိတတ္တောတိ သမ္ဘာဝိတဘာဝေါ စ မေ အဟောသီတိ။
တတော သုပဏ္ဏော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န စတ္ထိ သတ္တော အမရော ပထဗျာ, ပညာဝိဓာ နတ္ထိ န နိန္ဒိတဗ္ဗာ၊
သစ္စေန ဓမ္မေန ဓိတိယာ ဒမေန, အလဗ္ဘမဗျာဟရတီ နရော ဣဓ။
‘‘မာတာ ပိတာ ပရမာ ဗန္ဓဝါနံ, နာဿ တတိယော အနုကမ္ပကတ္ထိ၊
တေသမ္ပိ ဂုယှံ ပရမံ န သံသေ, မန္တဿ ဘေဒံ ပရိသင်္ကမာနော။
‘‘မာတာ ပိတာ ဘဂိနီ ဘာတရော စ, သဟာယာ ဝါ ယဿ ဟောန္တိ သပက္ခာ၊
တေသမ္ပိ ဂုယှံ ပရမံ န သံသေ, မန္တဿ ဘေဒံ ပရိသင်္ကမာနော။
‘‘ဘရိယာ စေ ပုရိသံ ဝဇ္ဇာ, ကောမာရီ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, ဉာတိသံဃပုရက္ခတာ၊
တဿာပိ ဂုယှံ ပရမံ န သံသေ, မန္တဿ ဘေဒံ ပရိသင်္ကမာနော’’တိ။
တတ္ထ အမရောတိ အမရဏသဘာဝေါ သတ္တော နာမ နတ္ထိ။ ပညာဝိဓာ နတ္ထီတိ န-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, ပညာဝိဓာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၄။)နာဂရာဇ, လောကေ အမရောပိ နတ္ထိ, ပညာဝိဓာပိ အတ္ထိ, သာ အညေသံ ပညာကောဋ္ဌာသသင်္ခါတာ ပညာဝိဓာ အတ္တနော ဇီဝိတဟေတု န နိန္ဒိတဗ္ဗာတိ။ အထ ဝါ ပညာဝိဓာတိ ပညာသဒိသာ န နိန္ဒိတဗ္ဗာ နာမ အညာ ဓမ္မဇာတိ နတ္ထိ, တံ ကသ္မာ နိန္ဒသီတိ။ ယေသံ ပန ‘‘ပညာဝိဓာနမ္ပိ န နိန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိပိ ပါဌော, တေသံ ဥဇုကမေဝ။ သစ္စေနာတိအာဒီသု ဝစီသစ္စေန စ သုစရိတဓမ္မေန စ ပညာသင်္ခါတာယ ဓိတိယာ စ ဣန္ဒြိယဒမေန စ အလဗ္ဘံ ဒုလ္လဘံ အဋ္ဌသမာပတ္တိမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတမ္ပိ ဝိသေသံ အဗျာဟရတိ အာဝဟတိ တံ နိပ္ဖါဒေတိ နရော ဣဓ, တသ္မာ နာရဟသိ အစေလံ နိန္ဒိတုံ, အတ္တာနမေဝ ဂရဟ။ အစေလေန ဟိ အတ္တနော ပညဝန္တတာယ ဥပါယကုသလတာယ စ ဝဉ္စေတွာ တွံ ရဟဿံ ဂုယှံ မန္တံ ပုစ္ဆိတောတိ အတ္ထော။
ပရမာတိ ဧတေ ဥဘော ဗန္ဓဝါနံ ဥတ္တမဗန္ဓဝါ နာမ။ နာဿ တတိယောတိ အဿ ပုဂ္ဂလဿ မာတာပိတူဟိ အညော တတိယော သတ္တော အနုကမ္ပကော နာမ နတ္ထိ, မန္တဿ ဘေဒံ ပရိသင်္ကမာနော ပဏ္ဍိတော တေသံ မာတာပိတူနမ္ပိ ပရမံ ဂုယှံ န သံသေယျ, တွံ ပန မာတာပိတူနမ္ပိ အကထေတဗ္ဗံ အစေလကဿ ကထေသီတိ အတ္ထော။ သဟာယာ ဝါတိ သုဟဒယမိတ္တာ ဝါ။ သပက္ခာတိ ပေတ္တေယျမာတုလပိတုစ္ဆာဒယော သမာနပက္ခာ ဉာတယော။ တေသမ္ပီတိ ဧတေသမ္ပိ ဉာတိမိတ္တာနံ န ကထေယျ, တွံ ပန အစေလကဿ ကထေသိ, အတ္တနောဝ ကုဇ္ဈဿူတိ ဒီပေတိ။ ဘရိယာ စေတိ ကောမာရီ ပိယဘာဏိနီ ပုတ္တေဟိ စ ရူပေန စ ယသေန စ ဥပေတာ ဧဝရူပါ ဘရိယာပိ စေ ‘‘အာစိက္ခာဟိ မေ တဝ ဂုယှ’’န္တိ ဝဒေယျ, တဿာပိ န သံသေယျ။
တတော ပရာ –
‘‘န ဂုယှမတ္ထံ ဝိဝရေယျ, ရက္ခေယျ နံ ယထာ နိဓိံ၊
န ဟိ ပါတုကတော သာဓု, ဂုယှော အတ္ထော ပဇာနတာ။
‘‘ထိယာ ဂုယှံ န သံသေယျ, အမိတ္တဿ စ ပဏ္ဍိတော၊
ယော စာမိသေန သံဟီရော, ဟဒယတ္ထေနော စ ယော နရော။
‘‘ဂုယှမတ္ထံ အသမ္ဗုဒ္ဓံ, သမ္ဗောဓယတိ ယော နရော၊
မန္တဘေဒဘယာ တဿ, ဒါသဘူတော တိတိက္ခတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၅။)‘‘ယာဝန္တော ပုရိသဿတ္ထံ, ဂုယှံ ဇာနန္တိ မန္တိနံ၊
တာဝန္တော တဿ ဥဗ္ဗေဂါ, တသ္မာ ဂုယှံ န ဝိဿဇေ၊
‘‘ဝိဝိစ္စ ဘာသေယျ ဒိဝါ ရဟဿံ, ရတ္တိံ ဂိရံ နာတိဝေလံ ပမုဉ္စေ၊
ဥပဿုတိကာ ဟိ သုဏန္တိ မန္တံ, တသ္မာ မန္တော ခိပ္ပမုပေတိ ဘေဒ’’န္တိ။ –
ပဉ္စ ဂါထာ ဥမင်္ဂဇာတကေ ပဉ္စပဏ္ဍိတပဉှေ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။
တတော ပရာသု –
‘‘ယထာပိ အဿ နဂရံ မဟန္တံ, အဒွါရကံ အာယသံ ဘဒ္ဒသာလံ၊
သမန္တခါတာပရိခါဥပေတံ, ဧဝမ္ပိ မေ တေ ဣဓ ဂုယှမန္တာ။
‘‘ယေ ဂုယှမန္တာ အဝိကိဏ္ဏဝါစာ, ဒဠှာ သဒတ္ထေသု နရာ ဒုဇိဝှ၊
အာရာ အမိတ္တာ ဗျဝဇန္တိ တေဟိ, အာသီဝိသာ ဝါ ရိဝ သတ္တုသံဃာ’’တိ။ –
ဒွီသု ဂါထာသု ဘဒ္ဒသာလန္တိ အာပဏာဒီဟိ သာလာဟိ သမ္ပန္နံ။ သမန္တခါတာပရိခါဥပေတန္တိ သမန္တခါတာဟိ တီဟိ ပရိခါဟိ ဥပဂတံ။ ဧဝမ္ပိ မေတိ ဧဝမ္ပိ မယှံ တေ ပုရိသာ ခါယန္တိ။ ကတရေ? ယေ ဣဓ ဂုယှမန္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အဒွါရကဿ အယောမယနဂရဿ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂေါ အန္တောဝ ဟောတိ, န အဗ္ဘန္တရိမာ ဗဟိ နိက္ခမန္တိ, န ဗာဟိရာ အန္တော ပဝိသန္တိ, အပရာပရံ သဉ္စာရော ဆိဇ္ဇတိ, ဂုယှမန္တာ ပုရိသာ ဧဝရူပါ ဟောန္တိ, အတ္တနော ဂုယှံ အတ္တနော အန္တောယေဝ ဇီရာပေန္တိ, န အညဿ ကထေန္တီတိ။ ဒဠှာ သဒတ္ထေသူတိ အတ္တနော အတ္ထေသု ထိရာ။ ဒုဇိဝှါတိ ပဏ္ဍရကနာဂံ အာလပတိ။ ဗျဝဇန္တီတိ ပဋိက္ကမန္တိ။ အာသီဝိသာ ဝါ ရိဝ သတ္တုသံဃာတိ ဧတ္ထ ဝါတိ နိပါတမတ္တံ, အာသီဝိသာ သတ္တုသံဃာ ရိဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ အာသီဝိသတော သတ္တုသံဃာ ဇီဝိတုကာမာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၆။)မနုဿာ အာရာ ပဋိက္ကမန္တိ, ဧဝံ တေဟိ ဂုယှမန္တေဟိ နရေဟိ အာရာ အမိတ္တာ ပဋိက္ကမန္တိ, ဥပဂန္တုံ ဩကာသံ န လဘန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ သုပဏ္ဏေန ဓမ္မေ ကထိတေ ပဏ္ဍရကော အာဟ –
‘‘ဟိတွာ ဃရံ ပဗ္ဗဇိတော အစေလော, နဂ္ဂေါ မုဏ္ဍော စရတိ ဃာသဟေတု၊
တမှိ နု ခေါ ဝိဝရိံ ဂုယှမတ္ထံ, အတ္ထာ စ ဓမ္မာ စ အပဂ္ဂတာမှာ။
‘‘ကထံကရော ဟောတိ သုပဏ္ဏရာဇ, ကိံသီလော ကေန ဝတေန ဝတ္တံ၊
သမဏော စရံ ဟိတွာ မမာယိတာနိ, ကထံကရော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ ဃာသဟေတူတိ နိဿိရိကော ကုစ္ဆိပူရဏတ္ထာယ ခါဒနီယဘောဇနီယေ ပရိယေသန္တော စရတိ။ အပဂ္ဂတာမှာတိ အပဂတာ ပရိဟီနာမှာ။ ကထံကရောတိ ဣဒံ နာဂရာဇာ တဿ နဂ္ဂဿ သမဏဘာဝံ ဉတွာ သမဏပဋိပတ္တိံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ။ တတ္ထ ကိံသီလောတိ ကတရေန အာစာရေန သမန္နာဂတော။ ကေန ဝတေနာတိ ကတရေန ဝတသမာဒါနေန ဝတ္တန္တော။ သမဏော စရန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စရန္တော တဏှာမမာယိတာနိ ဟိတွာ ကထံ သမိတပါပသမဏော နာမ ဟောတိ။ သဂ္ဂန္တိ ကထံ ကရောန္တော စ သုဋ္ဌု အဂ္ဂံ ဒေဝနဂရံ သော သမဏော ဥပေတီတိ။
သုပဏ္ဏော အာဟ –
‘‘ဟိရိယာ တိတိက္ခာယ ဒမေနုပေတော, အက္ကောဓနော ပေသုဏိယံ ပဟာယ၊
သမဏော စရံ ဟိတွာ မမာယိတာနိ, ဧဝံကရော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ ဟိရိယာတိ, သမ္မ နာဂရာဇ, အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနေဟိ ဟိရောတ္တပ္ပေဟိ တိတိက္ခာသင်္ခါတာယ အဓိဝါသနခန္တိယာ ဣန္ဒြိယဒမေန စ ဥပေတော အကုဇ္ဈနသီလော ပိသုဏဝါစံ ပဟာယ တဏှာမမာယိတာနိ စ ဟိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၇။)စရန္တော သမဏော နာမ ဟောတိ, ဧဝံကရောယေဝ စ ဧတာနိ ဟိရီအာဒီနိ ကုသလာနိ ကရောန္တော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာနန္တိ။
ဣဒံ သုပဏ္ဏရာဇဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဏ္ဍရကော ဇီဝိတံ ယာစန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘မာတာဝ ပုတ္တံ တရုဏံ တနုဇ္ဇံ, သမ္ဖဿတာ သဗ္ဗဂတ္တံ ဖရေတိ၊
ဧဝမ္ပိ မေ တွံ ပါတုရဟု ဒိဇိန္ဒ, မာတာဝ ပုတ္တံ အနုကမ္ပမာနော’’တိ။
တဿတ္ထော – ယထာ မာတာ တနုဇံ အတ္တနော သရီရဇာတံ တရုဏံ ပုတ္တံ သမ္ဖဿတံ ဒိသွာ တံ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ထညံ ပါယေန္တီ ပုတ္တသမ္ဖဿေန သဗ္ဗံ အတ္တနော ဂတ္တံ ဖရေတိ, နပိ မာတာ ပုတ္တတော ဘာယတိ နပိ ပုတ္တော မာတိတော, ဧဝမ္ပိ မေ တွံ ပါတုရဟု ပါတုဘူတော ဒိဇိန္ဒ ဒိဇရာဇ, တသ္မာ မာတာဝ ပုတ္တံ မုဒုကေန ဟဒယေန အနုကမ္ပမာနော မံ ပဿ, ဇီဝိတံ မေ ဒေဟီတိ။
အထဿ သုပဏ္ဏော ဇီဝိတံ ဒေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟန္ဒဇ္ဇ တွံ မုဉ္စ ဝဓာ ဒုဇိဝှ, တယော ဟိ ပုတ္တာ န ဟိ အညော အတ္ထိ၊
အန္တေဝါသီ ဒိန္နကော အတြဇော စ, ရဇ္ဇဿု ပုတ္တညတရော မေ အဟောသီ’’တိ။
တတ္ထ မုဉ္စာတိ မုစ္စ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဒုဇိဝှါတိ တံ အာလပတိ။ အညောတိ အညော စတုတ္ထော ပုတ္တော နာမ နတ္ထိ။ အန္တေဝါသီတိ သိပ္ပံ ဝါ ဥဂ္ဂဏှမာနော ပဉှံ ဝါ သုဏန္တော သန္တိကေ နိဝုတ္ထော။ ဒိန္နကောတိ ‘‘အယံ တေ ပုတ္တော ဟောတူ’’တိ ပရေဟိ ဒိန္နော။ ရဇ္ဇဿူတိ အဘိရမဿု။ အညတရောတိ တီသု ပုတ္တေသု အညတရော အန္တေဝါသီ ပုတ္တော မေ တွံ ဇာတောတိ ဒီပေတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အာကာသာ ဩတရိတွာ တံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၈။)‘‘ဣစ္စေဝ ဝါကျံ ဝိသဇ္ဇီ သုပဏ္ဏော, ဘုမျံ ပတိဋ္ဌာယ ဒိဇော ဒုဇိဝှံ၊
မုတ္တဇ္ဇ တွံ သဗ္ဗဘယာတိဝတ္တော, ထလူဒကေ ဟောဟိ မယာဘိဂုတ္တော။
‘‘အာတင်္ကိနံ ယထာ ကုသလော ဘိသက္ကော, ပိပါသိတာနံ ရဟဒေါဝ သီတော၊
ဝေသ္မံ ယထာ ဟိမသီတဋ္ဋိတာနံ, ဧဝမ္ပိ တေ သရဏမဟံ ဘဝါမီ’’တိ။
တတ္ထ ဣစ္စေဝ ဝါကျန္တိ ဣတိ ဧဝံ ဝစနံ ဝတွာ တံ နာဂရာဇံ ဝိဿဇ္ဇိ။ ဘုမျန္တိ သော သယမ္ပိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဒိဇော တံ ဒုဇိဝှံ သမဿာသေန္တော မုတ္တော အဇ္ဇ တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗဘယာနိ အတိဝတ္တော ထလေ စ ဥဒကေ စ မယာ အဘိဂုတ္တော ရက္ခိတော ဟောဟီတိ အာဟ။ အာတင်္ကိနန္တိ ဂိလာနာနံ။ ဧဝမ္ပိ တေတိ ဧဝံ အဟံ တဝ သရဏံ ဘဝါမိ။
ဂစ္ဆ တွန္တိ ဥယျောဇေသိ။ သော နာဂရာဇာ နာဂဘဝနံ ပါဝိသိ။ ဣတရောပိ သုပဏ္ဏဘဝနံ ဂန္တွာ ‘‘မယာ ပဏ္ဍရကနာဂေါ သပထံ ကတွာ သဒ္ဒဟာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇိတော, ကီဒိသံ နု ခေါ မယိ တဿ ဟဒယံ, ဝီမံသိဿာမိ န’’န္တိ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ သုပဏ္ဏဝါတံ အကာသိ။ တံ ဒိသွာ နာဂေါ ‘‘သုပဏ္ဏရာဇာ မံ ဂဟေတုံ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနော ဗျာမသဟဿမတ္တံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ ပါသာဏေ စ ဝါလုကဉ္စ ဂိလိတွာ ဘာရိယော ဟုတွာ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဟေဋ္ဌာကတွာ ဘောဂမတ္ထကေ ဖဏံ ဓာရယမာနော နိပဇ္ဇိတွာ သုပဏ္ဏရာဇာနံ ဍံသိတုကာမော ဝိယ အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ သုပဏ္ဏော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သန္ဓိံ ကတွာ အမိတ္တေန, အဏ္ဍဇေန ဇလာဗုဇ၊
ဝိဝရိယ ဒါဌံ သေသိ, ကုတော တံ ဘယမာဂတ’’န္တိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သင်္ကေထေဝ အမိတ္တသ္မိံ, မိတ္တသ္မိမ္ပိ န ဝိဿသေ၊
အဘယာ ဘယမုပ္ပန္နံ, အပိ မူလာနိ ကန္တတိ။
‘‘ကထံ နု ဝိဿသေ တျမှိ, ယေနာသိ ကလဟော ကတော၊
နိစ္စယတ္တေန ဌာတဗ္ဗံ, သော ဒိသဗ္ဘိ န ရဇ္ဇတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၈၉။)‘‘ဝိဿာသယေ န စ တံ ဝိဿယေယျ, အသင်္ကိတော သင်္ကိတော စ ဘဝေယျ၊
တထာ တထာ ဝိညူ ပရက္ကမေယျ, ယထာ ယထာ ဘာဝံ ပရော န ဇညာ’’တိ။
တတ္ထ အဘယာတိ အဘယဋ္ဌာနဘူတာ မိတ္တမှာ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ ဇီဝိတသင်္ခါတာနိ မူလာနေဝ ကန္တတိ။ တျမှီတိ တသ္မိံ။ ယေနာသီတိ ယေန သဒ္ဓိံ ကလဟော ကတော အဟောသိ။ နိစ္စယတ္တေနာတိ နိစ္စပဋိယတ္တေန။ သော ဒိသဗ္ဘိ န ရဇ္ဇတီတိ ယော နိစ္စယတ္တေန အဘိတိဋ္ဌတိ, သော အတ္တနော သတ္တူဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသဝသေန န ရဇ္ဇတိ, တတော တေသံ ယထာကာမကရဏီယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝိဿာသယေတိ ပရံ အတ္တနိ ဝိဿာသယေ, တံ ပန သယံ န ဝိဿသေယျ။ ပရေန အသင်္ကိတော အတ္တနာ စ သော သင်္ကိတော ဘဝေယျ။ ဘာဝံ ပရောတိ ယထာ ယထာ ပဏ္ဍိတော ပရက္ကမတိ, တထာ တထာ တဿ ပရော ဘာဝံ န ဇာနာတိ, တသ္မာ ပဏ္ဍိတေန ဝီရိယံ ကာတဗ္ဗမေဝါတိ ဒီပေတိ။
ဣတိ တေ အညမညံ သလ္လပိတွာ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ဥဘောပိ အစေလကဿ အဿမံ အဂမိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ ဒေဝဝဏ္ဏာ သုခုမာလရူပါ, ဥဘော သမာ သုဇယာ ပုညခန္ဓာ၊
ဥပါဂမုံ ကရမ္ပိယံ အစေလံ, မိဿီဘူတာ အဿဝါဟာဝ နာဂါ’’တိ။
တတ္ထ သမာတိ သမာနရူပါ သဒိသသဏ္ဌာနာ ဟုတွာ။ သုဇယာတိ သုဝယာ ပရိသုဒ္ဓါ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ပုညခန္ဓာတိ ကတကုသလတာယ ပုညက္ခန္ဓာ ဝိယ။ မိဿီဘူတာတိ ဟတ္ထေန ဟတ္ထံ ဂဟေတွာ ကာယမိဿီဘာဝံ ဥပဂတာ။ အဿဝါဟာဝ နာဂါတိ ဓုရေ ယုတ္တကာ ရထဝါဟာ ဒွေ အဿာ ဝိယ ပုရိသနာဂါ တဿ အဿမံ အဂမိံသု။
ဂန္တွာ စ ပန သုပဏ္ဏရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ နာဂရာဇာ အစေလကဿ ဇီဝိတံ န ဒဿတိ, ဧတံ ဒုဿီလံ န ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ သော ဗဟိ ဌတွာ နာဂရာဇာနမေဝ တဿ သန္တိကံ ပေသေသိ။ တံ သန္ဓာယ သတ္ထာ ဣတရံ ဂါထမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၀။)‘‘တတော ဟဝေ ပဏ္ဍရကော အစေလံ, သယမေဝုပါဂမ္မ ဣဒံ အဝေါစ၊
မုတ္တဇ္ဇဟံ သဗ္ဗဘယာတိဝတ္တော, န ဟိ နူန တုယှံ မနသော ပိယမှာ’’တိ။
တတ္ထ ပိယမှာတိ ဒုဿီလနဂ္ဂဘောဂ္ဂမုသာဝါဒိ နူန မယံ တဝ မနသော န ပိယာ အဟုမှာတိ ပရိဘာသိ။
တတော အစေလော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိယော ဟိ မေ အာသိ သုပဏ္ဏရာဇာ, အသံသယံ ပဏ္ဍရကေန သစ္စံ၊
သော ရာဂရတ္တောဝ အကာသိမေတံ, ပါပကမ္မံ သမ္ပဇာနော န မောဟာ’’တိ။
တတ္ထ ပဏ္ဍရကေနာတိ တယာ ပဏ္ဍရကေန သော မမ ပိယတရော အဟောသိ, သစ္စမေတံ။ သောတိ သော အဟံ တသ္မိံ သုပဏ္ဏေ ရာဂေန ရတ္တော ဟုတွာ ဧတံ ပါပကမ္မံ ဇာနန္တောဝ အကာသိံ, န မောဟေန အဇာနန္တောတိ။
တံ သုတွာ နာဂရာဇာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န မေ ပိယံ အပ္ပိယံ ဝါပိ ဟောတိ, သမ္ပဿတော လောကမိမံ ပရဉ္စ၊
သုသညတာနဉှိ ဝိယဉ္ဇနေန, အသညတော လောကမိမံ စရာသိ။
‘‘အရိယာဝကာသောသိ အနရိယောဝါသိ, အသညတော သညတသန္နိကာသော၊
ကဏှာဘိဇာတိကောသိ အနရိယရူပေါ, ပါပံ ဗဟုံ ဒုစ္စရိတံ အစာရီ’’တိ။
တတ္ထ န မေတိ အမ္ဘော ဒုဿီလနဂ္ဂမုသာဝါဒိ ပဗ္ဗဇိတဿ ဟိ ဣမဉ္စ ပရဉ္စ လောကံ သမ္ပဿတော ပိယံ ဝါ မေ အပ္ပိယံ ဝါပိ မေတိ န ဟောတိ, တွံ ပန သုသညတာနံ သီလဝန္တာနံ ဗျဉ္ဇနေန ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂေန အသညတော ဟုတွာ ဣမံ လောကံ ဝဉ္စေန္တော စရသိ။ အရိယာဝကာသောသီတိ အရိယပဋိရူပကောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၁။)အသညတောတိ ကာယာဒီဟိ အသညတောသိ။ ကဏှာဘိဇာတိကောတိ ကာဠကသဘာဝေါ။ အနရိယရူပေါတိ အဟိရိကသဘာဝေါ။ အစာရီတိ အကာသိ။
ဣတိ တံ ဂရဟိတွာ ဣဒါနိ အဘိသပန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒုဋ္ဌဿ တုဝံ ဒုဗ္ဘိ, ဒုဗ္ဘီ စ ပိသုဏော စသိ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အမ္ဘော ဒုဗ္ဘိ တွံ အဒုဋ္ဌဿ မိတ္တဿ ဒုဗ္ဘီ စာသိ, ပိသုဏော စာသိ, ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန မုဒ္ဓါ တေ သတ္တဓာ ဖလတူတိ။
ဣတိ နာဂရာဇဿ သပန္တဿေဝ အစေလကဿ သီသံ သတ္တဓာ ဖလိ။ နိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝဿ ဘူမိ ဝိဝရံ အဒါသိ။ သော ပထဝိံ ပဝိသိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, နာဂရာဇသုပဏ္ဏရာဇာနောပိ အတ္တနော ဘဝနမေဝ အဂမိံသု။ သတ္ထာ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ပကာသေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တသ္မာ ဟိ မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘိတဗ္ဗံ, မိတ္တဒုဗ္ဘာ ပါပိယော နတ္ထိ အညော၊
အာသိတ္တသတ္တော နိဟတော ပထဗျာ, ဣန္ဒဿ ဝါကျေန ဟိ သံဝရော ဟတော’’တိ။
တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မဿ ဖရုသော ဝိပါကော, တသ္မာ။ အာသိတ္တသတ္တောတိ အာသိတ္တဝိသေန သတ္တော။ ဣန္ဒဿာတိ နာဂိန္ဒဿ ဝါကျေန။ သံဝရောတိ ‘‘အဟံ သံဝရေ ဌိတောသ္မီ’’တိ ပဋိညာယ ဧဝံ ပညာတော အာဇီဝကော ဟတောတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မုသာဝါဒံ ကတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အစေလကော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, နာဂရာဇာ သာရိပုတ္တော, သုပဏ္ဏရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ပဏ္ဍရနာဂရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၂။)֍ * [၅၁၉] ၉။ သမ္ဗုလာဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာ ဝေဓမာနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ ဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ကုမ္မာသပိဏ္ဍိဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၇။၁၄၂ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ သာ ပန တထာဂတဿ တိဏ္ဏံ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိကာနံ ဒါနာနုဘာဝေန တံ ဒိဝသညေဝ ရညော အဂ္ဂမဟေသိဘာဝံ ပတွာ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိတာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ကလျာဏဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာယိကာ ပတိဒေဝတာ အဟောသိ။ တဿာ ပတိဒေဝတာဘာဝေါ သကလနဂရေ ပါကဋော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, မလ္လိကာ ဒေဝီ ကိရ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ဉာဏသမ္ပန္နာ ပတိဒေဝတာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသာ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ပတိဒေဝတာယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရညော သောတ္ထိသေနော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ။ တံ ရာဇာ ဝယပ္ပတ္တံ ဥပရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌပေသိ, သမ္ဗုလာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ သရီရပ္ပဘာသမ္ပန္နာ, နိဝါတေ ဇလမာနာ ဒီပသိခါ ဝိယ ခါယတိ။ အပရဘာဂေ သောတ္ထိသေနဿ သရီရေ ကုဋ္ဌံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝေဇ္ဇာ တိကိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိံသု။ သော ဘိဇ္ဇမာနေ ကုဋ္ဌေ ပဋိကူလော ဟုတွာ ဝိပ္ပဋိသာရံ ပတွာ ‘‘ကော မေ ရဇ္ဇေန အတ္ထော, အရညေ အနာထမရဏံ မရိဿာမီ’’တိ ရညော အာရောစာပေတွာ ဣတ္ထာဂါရံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခမိ။ သမ္ဗုလာ ဗဟူဟိ ဥပါယေဟိ နိဝတ္တိယမာနာပိ အနိဝတ္တိတွာဝ ‘‘အဟံ တံ သာမိကံ အရညေ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ ဝတွာ သဒ္ဓိညေဝ နိက္ခမိ။ သော အရညံ ပဝိသိတွာ သုလဘမူလဖလာဖလေ ဆာယူဒကသမ္ပန္နေ ပဒေသေ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ရာဇဓီတာ တံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ ကထံ? သာ ဟိ ပါတော ဝုဋ္ဌာယ အဿမပဒံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခဓောဝနဉ္စ ဥပနာမေတွာ မုခေ ဓောတေ နာနာဩသဓာနိ ပိသိတွာ တဿ ဝဏေ မက္ခေတွာ မဓုရမဓုရာနိ ဖလာဖလာနိ ခါဒါပေတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဟတ္ထေသု ဓောတေသု ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ဝန္ဒိတွာ ပစ္ဆိခဏိတ္တိအင်္ကုသကေ အာဒါယ ဖလာဖလတ္ထာယ အရညံ ပဝိသိတွာ ဖလာဖလာနိ အာဟရိတွာ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ဃဋေန ဥဒကံ အာဟရိတွာ နာနာစုဏ္ဏေဟိ စ မတ္တိကာဟိ စ သောတ္ထိသေနံ နှာပေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၃။)ပုန မဓုရဖလာဖလာနိ ဥပနာမေတိ။ ပရိဘောဂါဝသာနေ ဝါသိတပါနီယံ ဥပနေတွာ သယံ ဖလာဖလာနိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပဒရသန္ထရံ သံဝိဒဟိတွာ တသ္မိံ တတ္ထ နိပန္နေ တဿ ပါဒေ ဓောဝိတွာ သီသပရိကမ္မပိဋ္ဌိပရိကမ္မပါဒပရိကမ္မာနိ ကတွာ သယနပဿံ ဥပဂန္တွာ နိပဇ္ဇတိ။ ဧတေနုပါယေန သာမိကံ ပဋိဇဂ္ဂိ။
သာ ဧကဒိဝသံ အရညေ ဖလာဖလံ အာဟရန္တီ ဧကံ ဂိရိကန္ဒရံ ဒိသွာ သီသတော ပစ္ဆိံ ဩတာရေတွာ ကန္ဒရတီရေ ဌပေတွာ ‘‘နှာယိဿာမီ’’တိ ဩတရိတွာ ဟလိဒ္ဒါယ သရီရံ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ နှတွာ သုဓောတသရီရာ ဥတ္တရိတွာ ဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ကန္ဒရတီရေ အဋ္ဌာသိ။ အထဿာ သရီရပ္ပဘာယ ဝနံ ဧကောဘာသံ အဟောသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ဒါနဝေါ ဂေါစရတ္ထာယ စရန္တော တံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ဂါထာဒွယံ အာဟ –
‘‘ကာ ဝေဓမာနာ ဂိရိကန္ဒရာယံ, ဧကာ တုဝံ တိဋ္ဌသိ သံဟိတူရု၊
ပုဋ္ဌာသိ မေ ပါဏိပမေယျမဇ္ဈေ, အက္ခာဟိ မေ နာမဉ္စ ဗန္ဓဝေ စ။
‘‘ဩဘာသယံ ဝနံ ရမ္မံ, သီဟဗျဂ္ဃနိသေဝိတံ၊
ကာ ဝါ တွမသိ ကလျာဏိ, ကဿ ဝါ တွံ သုမဇ္ဈိမေ၊
အဘိဝါဒေမိ တံ ဘဒ္ဒေ, ဒါနဝါဟံ နမတ္ထု တေ’’တိ။
တတ္ထ ကာ ဝေဓမာနာတိ နှာနမတ္တတာယ သီတဘာဝေန ကမ္ပမာနာ။ သံဟိတူရူတိ သမ္ပိဏ္ဍိတူရု ဥတ္တမဦရုလက္ခဏေ။ ပါဏိပမေယျမဇ္ဈေတိ ဟတ္ထေန မိနိတဗ္ဗမဇ္ဈေ။ ကာ ဝါ တွန္တိ ကာ နာမ ဝါ တွံ ဘဝသိ။ အဘိဝါဒေမီတိ ဝန္ဒာမိ။ ဒါနဝါဟန္တိ အဟံ ဧကော ဒါနဝေါ, အယံ နမက္ကာရော တဝ အတ္ထု, အဉ္ဇလိံ တေ ပဂ္ဂဏှာမီတိ အဝစ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော ပုတ္တော ကာသိရာဇဿ, သောတ္ထိသေနောတိ တံ ဝိဒူ၊
တဿာဟံ သမ္ဗုလာ ဘရိယာ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ဒါနဝ၊
အဘိဝါဒေမိ တံ ဘန္တေ, သမ္ဗုလာဟံ နမတ္ထု တေ။
‘‘ဝေဒေဟပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, ဝနေ ဝသတိ အာတုရော၊
တမဟံ ရောဂသမ္မတ္တံ, ဧကာ ဧကံ ဥပဋ္ဌဟံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၄။)‘‘အဟဉ္စ ဝနမုဉ္ဆာယ, မဓုမံသံ မိဂါဗိလံ၊
ယဒါဟရာမိ တံ ဘက္ခော, တဿ နူနဇ္ဇ နာဓတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဒေဟပုတ္တောတိ ဝေဒေဟရာဇဓီတာယ ပုတ္တော။ ရောဂသမ္မတ္တန္တိ ရောဂပီဠိတံ။ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ဥပဋ္ဌဟာမိ ပဋိဇဂ္ဂါမိ။ ‘‘ဥပဋ္ဌိတာ’’တိပိ ပါဌော။ ဝနမုဉ္ဆာယာတိ ဝနံ ဥဉ္ဆေတွာ ဥဉ္ဆာစရိယံ စရိတွာ။ မဓုမံသန္တိ နိမ္မက္ခိကံ မဓုဉ္စ မိဂါဗိလမံသဉ္စ သီဟဗျဂ္ဃမိဂေဟိ ခါဒိတမံသတော အတိရိတ္တကောဋ္ဌာသံ။ တံ ဘက္ခောတိ ယံ အဟံ အာဟရာမိ, တံ ဘက္ခောဝ သော မမ သာမိကော။ တဿ နူနဇ္ဇာတိ တဿ မညေ အဇ္ဇ အာဟာရံ အလဘမာနဿ သရီရံ အာတပေ ပက္ခိတ္တပဒုမံ ဝိယ နာဓတိ ဥပတပ္ပတိ မိလာယတိ။
တတော ပရံ ဒါနဝဿ စ တဿာ စ ဝစနပဋိဝစနဂါထာယော ဟောန္တိ –
‘‘ကိံ ဝနေ ရာဇပုတ္တေန, အာတုရေန ကရိဿသိ၊
သမ္ဗုလေ ပရိစိဏ္ဏေန, အဟံ ဘတ္တာ ဘဝါမိ တေ။
‘‘သောကဋ္ဋာယ ဒုရတ္တာယ, ကိံ ရူပံ ဝိဇ္ဇတေ မမ၊
အညံ ပရိယေသ ဘဒ္ဒန္တေ, အဘိရူပတရံ မယာ။
‘‘ဧဟိမံ ဂိရိမာရုယှ, ဘရိယာ မေ စတုဿတာ၊
တာသံ တွံ ပဝရာ ဟောဟိ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနီ။
‘‘နူန တာရကဝဏ္ဏာဘေ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ၊
သဗ္ဗံ တံ ပစုရံ မယှံ, ရမssvဇ္ဇ မယာ သဟ။
‘‘နော စေ တုဝံ မဟေသေယျံ, သမ္ဗုလေ ကာရယိဿသိ၊
အလံ တွံ ပါတရာသာယ, ပဏှေ ဘက္ခာ ဘဝိဿသိ။
‘‘တဉ္စ သတ္တဇဋော လုဒ္ဒေါ, ကဠာရော ပုရိသာဒကော၊
ဝနေ နာထံ အပဿန္တိံ, သမ္ဗုလံ အဂ္ဂဟီ ဘုဇေ။
‘‘အဓိပန္နာ ပိသာစေန, လုဒ္ဒေနာမိသစက္ခုနာ၊
သာ စ သတ္တုဝသံ ပတ္တာ, ပတိမေဝါနုသောစတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၅။)‘‘န မေ ဣဒံ တထာ ဒုက္ခံ, ယံ မံ ခါဒေယျ ရက္ခသော၊
ယဉ္စ မေ အယျပုတ္တဿ, မနော ဟေဿတိ အညထာ။
‘‘န သန္တိ ဒေဝါ ပဝသန္တိ နူန, န ဟိ နူန သန္တိ ဣဓ လောကပါလာ၊
သဟသာ ကရောန္တာနမသညတာနံ, န ဟိ နူန သန္တိ ပဋိသေဓိတာရော’’တိ။
တတ္ထ ပရိစိဏ္ဏေနာတိ တေန အာတုရေန ပရိစိဏ္ဏေန ကိံ ကရိဿသိ။ သောကဋ္ဋာယာတိ သောကာတုရာယ။ ‘‘သောကဋ္ဌာယာ’’တိပိ ပါဌော, သောကေ ဌိတာယာတိ အတ္ထော။ ဒုရတ္တာယာတိ ဒုဂ္ဂတကပဏဘာဝပ္ပတ္တာယ အတ္တဘာဝါယ။ ဧဟိမန္တိ မာ တွံ ဒုရတ္တာမှီတိ စိန္တယိ, ဧတံ မမ ဂိရိမှိ ဒိဗ္ဗဝိမာနံ, ဧဟိ ဣမံ ဂိရိံ အာရုဟ။ စတုဿတာတိ တသ္မိံ မေ ဝိမာနေ အပရာပိ စတုဿတာ ဘရိယာယော အတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထာဘရဏာဒိကံ ဣစ္ဆသိ, သဗ္ဗံ တံ နူန မယှံ ပစုရံ ဗဟုံ သုလဘံ, တသ္မာ မာ ကပဏာမှီတိ စိန္တယိ, ဧဟိ မယာ သဟ ရမဿူတိ ဝဒတိ။
မဟေသေယျန္တိ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, သမ္ဗုလေ နော စေ မေ တွံ မဟေသိဘာဝံ ကာရေဿသိ, ပရိယတ္တာ တွံ မမ ပါတရာသာယ, တေန တံ ဗလက္ကာရေန ဝိမာနံ နေဿာမိ, တတြ မံ အသင်္ဂဏှန္တီ မမ သွေ ပါတောဝ ဘက္ခာ ဘဝိဿသီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ သော သတ္တဟိ ဇဋာဟိ သမန္နာဂတော လုဒ္ဒကော ဒါရုဏော နိက္ခန္တဒန္တော တံ တသ္မိံ ဝနေ ကိဉ္စိ အတ္တနော နာထံ အပဿန္တိံ သမ္ဗုလံ ဘုဇေ အဂ္ဂဟေသိ။ အဓိပန္နာတိ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။ အာမိသစက္ခုနာတိ ကိလေသလောလေန။ ပတိမေဝါတိ အတ္တနော အစိန္တေတွာ ပတိမေဝ အနုသောစတိ။ မနော ဟေဿတီတိ မံ စိရာယန္တိံ ဝိဒိတွာ အညထာ စိတ္တံ ဘဝိဿတိ။ န သန္တိ ဒေဝါတိ ဣဒံ သာ ဒါနဝေန ဘုဇေ ဂဟိတာ ဒေဝတုဇ္ဈာပနံ ကရောန္တီ အာဟ။ လောကပါလာတိ ဧဝရူပါနံ သီလဝန္တီနံ ပတိဒေဝတာနံ ပါလကာ လောကပါလာ နူန ဣဓ လောကေ န သန္တီတိ ပရိဒေဝတိ။
အထဿာ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ, ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဝဇိရံ အာဒါယ ဝေဂေန ဂန္တွာ ဒါနဝဿ မတ္ထကေ ဌတွာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၆။)‘‘ဣတ္ထီနမေသာ ပဝရာ ယသဿိနီ, သန္တာ သမာ အဂ္ဂိရိဝုဂ္ဂတေဇာ၊
တဉ္စေ တုဝံ ရက္ခသာဒေသိ ကညံ, မုဒ္ဓါ စ ဟိ သတ္တဓာ တေ ဖလေယျ၊
မာ တွံ ဒဟီ မုဉ္စ ပတိဗ္ဗတာယာ’’တိ။
တတ္ထ သန္တာတိ ဥပသန္တာ, အထ ဝါ ပဏ္ဍိတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ။ သမာတိ ကာယဝိသမာဒိဝိရဟိတာ။ အဒေသီတိ ခါဒသိ။ ဖလေယျာတိ ဣမိနာ မေ ဣန္ဒဝဇိရေန ပဟရိတွာ မုဒ္ဓါ ဘိဇ္ဇေထ။ မာ တွံ ဒဟီတိ တွံ ဣမံ ပတိဗ္ဗတံ မာ တာပေယျာသီတိ။
တံ သုတွာ ဒါနဝေါ သမ္ဗုလံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သက္ကော ‘‘ပုနပိ ဧသ ဧဝရူပံ ကရေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဒါနဝံ ဒေဝသင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ ပုန အနာဂမနာယ တတိယေ ပဗ္ဗတန္တရေ ဝိဿဇ္ဇေသိ, ရာဇဓီတရံ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ရာဇဓီတာပိ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ စန္ဒာလောကေန အဿမံ ပါပုဏိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အဋ္ဌ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သာ စ အဿမမာဂစ္ဆိ, ပမုတ္တာ ပုရိသာဒကာ၊
နီဠံ ပဠိနံ သကုဏီဝ, ဂတသိင်္ဂံဝ အာလယံ။
‘‘သာ တတ္ထ ပရိဒေဝေသိ, ရာဇပုတ္တီ ယသဿိနီ၊
သမ္ဗုလာ ဥတုမတ္တက္ခာ, ဝနေ နာထံ အပဿန္တီ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ ဝန္ဒေ, သမ္ပန္နစရဏေ ဣသေ၊
ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ, တုမှံမှိ သရဏံ ဂတာ။
‘‘ဝန္ဒေ သီဟေ စ ဗျဂ္ဃေ စ, ယေ စ အညေ ဝနေ မိဂါ၊
ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ, တုမှံမှိ သရဏံ ဂတာ။
‘‘တိဏာ လတာနိ ဩသဈော, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊
ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ, တုမှံမှိ သရဏံ ဂတာ။
‘‘ဝန္ဒေ ဣန္ဒီဝရီသာမံ, ရတ္တိံ နက္ခတ္တမာလိနိံ၊
ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ, တုမှံမှိ သရဏံ ဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၇။)‘‘ဝန္ဒေ ဘာဂီရထိံ ဂင်္ဂံ, သဝန္တီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ, တုမှံမှိ သရဏံ ဂတာ။
‘‘ဝန္ဒေ အဟံ ပဗ္ဗတရာဇသေဋ္ဌံ, ဟိမဝန္တံ သိလုစ္စယံ၊
ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ, တုမှံမှိ သရဏံ ဂတာ’’တိ။
တတ္ထ နီဠံ ပဠိနံ သကုဏီဝါတိ ယထာ သကုဏိကာ မုခတုဏ္ဍကေန ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေန သကုဏပေါတကာနံ ပဠိနတ္တာ ပဠိနံ သကုဏိနီဠံ အာဂစ္ဆေယျ, ယထာ ဝါ ဂတသိင်္ဂံ နိက္ခန္တဝစ္ဆကံ အာလယံ သုညံ ဝစ္ဆကသာလံ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓိနီ ဓေနု အာဂစ္ဆေယျ, ဧဝံ သုညံ အဿမံ အာဂစ္ဆီတိ အတ္ထော။ တဒါ ဟိ သောတ္ထိသေနော သမ္ဗုလာယ စိရမာနာယ ‘‘ဣတ္ထိယော နာမ လောလာ, ပစ္စာမိတ္တမ္ပိ မေ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ ပရိသင်္ကန္တော ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဥတုမတ္တက္ခာတိ သောကဝေဂသဉ္ဇာတေန ဥဏှေန ဥတုနာ မန္ဒလောစနာ။ အပဿန္တီတိ တသ္မိံ ဝနေ နာထံ အတ္တနော ပတိံ အပဿန္တီ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝမာနာ ပရိဒေဝေသိ။
တတ္ထ သမဏေ ဗြာဟ္မဏေတိ သမိတပါပဗာဟိတပါပေ သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ။ သမ္ပန္နစရဏေတိ သဟ သီလေန အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ ဝသေန စ သမ္ပန္နစရဏေ ဣသေ ဝန္ဒေတိ ဧဝံ ဝတွာ ရာဇပုတ္တံ အပဿန္တီ တုမှာကံ သရဏံ ဂတာ အမှိ။ သစေ မေ သာမိကဿ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဇာနာထ, အာစိက္ခထာတိ ပရိဒေဝေသီတိ အတ္ထော။ သေသဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ တိဏာ လတာနိ ဩသဈောတိ အန္တောဖေဂ္ဂုဗဟိသာရတိဏာနိ စ လတာနိ စ အန္တောသာရဩသဓိယော စ။ ဣမံ ဂါထံ တိဏာဒီသု နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ သန္ဓာယာဟ။ ဣန္ဒီဝရီသာမန္တိ ဣန္ဒီဝရီပုပ္ဖသမာနဝဏ္ဏံ။ နက္ခတ္တမာလိနိန္တိ နက္ခတ္တပဋိပါဋိသမန္နာဂတံ။ တုမှံမှီတိ ရတ္တိံ သန္ဓာယ တမ္ပိ အမှီတိ အာဟ။ ဘာဂီရထိံ ဂင်္ဂန္တိ ဧဝံပရိယာယနာမိကံ ဂင်္ဂံ။ သဝန္တီနန္တိ အညာသံ ဗဟူနံ နဒီနံ ပဋိဂ္ဂါဟိကံ။ ဂင်္ဂါယ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ဟိမဝန္တေပိ ဧသေဝ နယော။
တံ ဧဝံ ပရိဒေဝမာနံ ဒိသွာ သောတ္ထိသေနော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ အတိဝိယ ပရိဒေဝတိ, န ခေါ ပနဿာ ဘာဝံ ဇာနာမိ, သစေ မယိ သိနေဟေန ဧဝံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၈။)ကရောတိ, ဟဒယမ္ပိဿာ ဖလေယျ, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ ဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသီဒိ။ သာပိ ပရိဒေဝမာနာဝ ပဏ္ဏသာလဒွါရံ ဂန္တွာ တဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကုဟိံ ဂတောသိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော, ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ အညေသု ဒိဝသေသု န ဣမာယ ဝေလာယ အာဂစ္ဆသိ, အဇ္ဇ အတိသာယံ အာဂတာသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အတိသာယံ ဝတာဂဉ္ဆိ, ရာဇပုတ္တိ ယသဿိနိ၊
ကေန နုဇ္ဇ သမာဂစ္ဆိ, ကော တေ ပိယတရော မယာ’’တိ။
အထ နံ သာ ‘‘အဟံ, အယျပုတ္တ, ဖလာဖလာနိ အာဒါယ အာဂစ္ဆန္တီ ဧကံ ဒါနဝံ ပဿိံ, သော မယိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ မံ ဟတ္ထေ ဂဏှိတွာ ‘သစေ မမ ဝစနံ န ကရောသိ, ခါဒိဿာမိ တ’န္တိ အာဟ, အဟံ တာယ ဝေလာယ တညေဝ အနုသောစန္တီ ဧဝံ ပရိဒေဝိ’’န္တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ ခေါဟံ တဒါဝေါစံ, ဂဟိတာ တေန သတ္တုနာ၊
န မေ ဣဒံ တထာ ဒုက္ခံ, ယံ မံ ခါဒေယျ ရက္ခသော၊
ယဉ္စ မေ အယျပုတ္တဿ, မနော ဟေဿတိ အညထာ’’တိ။
အထဿ သေသမ္ပိ ပဝတ္တိံ အာရောစေန္တီ ‘‘တေန ပနာဟံ, ဒေဝ, ဒါနဝေန ဂဟိတာ အတ္တာနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုံ အသက္ကောန္တီ ဒေဝတုဇ္ဈာပနကမ္မံ အကာသိံ, အထ သက္ကော ဝဇိရဟတ္ထော အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌိတော ဒါနဝံ သန္တဇ္ဇေတွာ မံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ တံ ဒေဝသင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ တတိယေ ပဗ္ဗတန္တရေ ခိပိတွာ ပက္ကာမိ, ဧဝါဟံ သက္ကံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိ’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ သောတ္ထိသေနော, ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဟောတု, မာတုဂါမဿ အန္တရေ သစ္စံ နာမ ဒုလ္လဘံ, ဟိမဝန္တေ ဟိ ဗဟူ ဝနစရကတာပသဝိဇ္ဇာဓရာဒယော သန္တိ, ကော တုယှံ သဒ္ဒဟိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘စောရီနံ ဗဟုဗုဒ္ဓီနံ, ယာသု သစ္စံ သုဒုလ္လဘံ၊
ထီနံ ဘာဝေါ ဒုရာဇာနော, မစ္ဆဿေဝေါဒကေ ဂတ’’န္တိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ, ‘‘အယျပုတ္တ, အဟံ တံ အသဒ္ဒဟန္တံ မမ သစ္စဗလေနေဝ တိကိစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဥဒကဿ ကလသံ ပူရေတွာ သစ္စကိရိယံ ကတွာ တဿ သီသေ ဥဒကံ အာသိဉ္စန္တီ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၉၉။)‘‘တထာ မံ သစ္စံ ပါလေတု, ပါလယိဿတိ စေ မမံ၊
ယထာဟံ နာဘိဇာနာမိ, အညံ ပိယတရံ တယာ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဗျာဓိ တေ ဝူပသမ္မတူ’’တိ။
တတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘စေ မမ’’န္တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာဟံ ဝဒါမိ, တထာ စေ မမ ဝစနံ သစ္စံ, အထ မံ ဣဒါနိပိ ပါလေတု, အာယတိမ္ပိ ပါလေဿတိ, ဣဒါနိ မေ ဝစနံ သုဏာထ ‘‘ယထာဟံ နာဘိဇာနာမီ’’တိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘တထာ မံ သစ္စံ ပါလေတီ’’တိ လိခိတံ, တံ အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ။
ဧဝံ တာယ သစ္စကိရိယံ ကတွာ ဥဒကေ အာသိတ္တမတ္တေယေဝ သောတ္ထိသေနဿ ကုဋ္ဌံ အမ္ဗိလေန ဓောတံ ဝိယ တမ္ဗမလံ တာဝဒေဝ အပဂစ္ဆိ။ တေ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ အရညာ နိက္ခမ္မ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဥယျာနံ ပဝိသိံသု။ ရာဇာ တေသံ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ သောတ္ထိသေနဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ သမ္ဗုလံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ အဘိသိဉ္စာပေတွာ နဂရံ ပဝေသေတွာ သယံ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥယျာနေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ, ရာဇနိဝေသနေယေဝ စ နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇိ။ သောတ္ထိသေနောပိ သမ္ဗုလာယ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနမတ္တမေဝ အဒါသိ, န ပုနဿာ ကောစိ သက္ကာရော အဟောသိ, အတ္ထိဘာဝမ္ပိဿာ န အညာသိ, အညာဟေဝ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ အဘိရမိ။ သမ္ဗုလာ သပတ္တိဒေါသဝသေန ကိသာ အဟောသိ ဥပဏ္ဍုပဏ္ဍုကဇာတာ ဓမနီသန္ထတဂတ္တာ။ သာ ဧကဒိဝသံ သောကဝိနောဒနတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတုံ အာဂတဿ သသုရတာပသဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ကတဘတ္တကိစ္စံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သော တံ မိလာတိန္ဒြိယံ ဒိသွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ ကုဉ္ဇရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ရက္ခန္တိ ရတ္တိန္ဒိဝမုယျုတာဝုဓာ၊
ဓနုဂ္ဂဟာနဉ္စ သတာနိ သောဠသ, ကထံဝိဓေ ပဿသိ ဘဒ္ဒေ သတ္တဝေါ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, သမ္ဗုလေ ယေ အမှာကံ သတ္တသတာ ကုဉ္ဇရာ, တေသညေဝ ခန္ဓဂတာနံ ယောဓာနံ ဝသေန ဥယျုတ္တာဝုဓာ, အပရာနိ စ သောဠသဓနုဂ္ဂဟသတာနိ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဗာရာဏသိံ ရက္ခန္တိ။ ဧဝံ သုရက္ခိတေ နဂရေ ကထံဝိဓေ တွံ သတ္တဝေါ ပဿသိ။ ဘဒ္ဒေ, ယဿာ တဝ သာသင်္ကာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၀။)သပ္ပဋိဘယာ အရညာ အာဂတကာလေပိ ပဘာသမ္ပန္နံ သရီရံ, ဣဒါနိ ပန မိလာတာ ပဏ္ဍုပလာသဝဏ္ဏာ အတိဝိယ ကိလန္တိန္ဒြိယာသိ, ကဿ နာမ တွံ ဘာယသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝ, မယိ န ပုရိမသဒိသော’’တိ ဝတွာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အလင်္ကတာယော ပဒုမုတ္တရတ္တစာ, ဝိရာဂိတာ ပဿတိ ဟံသဂဂ္ဂရာ၊
တာသံ သုဏိတွာ မိတဂီတဝါဒိတံ, န ဒါနိ မေ တာတ တထာ ယထာ ပုရေ။
‘‘သုဝဏ္ဏသံကစ္စဓရာ သုဝိဂ္ဂဟာ, အလင်္ကတာ မာနုသိယစ္ဆရူပမာ၊
သေနောပိယာ တာတ အနိန္ဒိတင်္ဂိယော, ခတ္တိယကညာ ပဋိလောဘယန္တိ နံ။
‘‘သစေ အဟံ တာတ တထာ ယထာ ပုရေ, ပတိံ တမုဉ္ဆာယ ပုနာ ဝနေ ဘရေ၊
သမ္မာနယေ မံ န စ မံ ဝိမာနယေ, ဣတောပိ မေ တာတ တတော ဝရံ သိယာ။
‘‘ယမန္နပါနေ ဝိပုလသ္မိ ဩဟိတေ, နာရီ ဝိမဋ္ဌာဘရဏာ အလင်္ကတာ၊
သဗ္ဗင်္ဂုပေတာ ပတိနော စ အပ္ပိယာ, အဗဇ္ဈ တဿာ မရဏံ တတော ဝရံ။
‘‘အပိ စေ ဒလိဒ္ဒါ ကပဏာ အနာဠှိယာ, ကဋာဒုတီယာ ပတိနော စ သာ ပိယာ၊
သဗ္ဗင်္ဂုပေတာယပိ အပ္ပိယာယ, အယမေဝ သေယျာ ကပဏာပိ ယာ ပိယာ’’တိ။
တတ္ထ ပဒုမုတ္တရတ္တစာတိ ပဒုမဂဗ္ဘသဒိသဥတ္တရတ္တစာ။ သဗ္ဗာသံ သရီရတော သုဝဏ္ဏပဘာ နိစ္ဆရန္တီတိ ဒီပေတိ။ ဝိရာဂိတာတိ ဝိလဂ္ဂသရီရာ, တနုမဇ္ဈာတိ အတ္ထော။ ဟံသဂဂ္ဂရာတိ ဧဝရူပါ ဟံသာ ဝိယ မဓုရဿရာ နာရိယော ပဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၁။)တာသန္တိ သော တဝ ပုတ္တော တာသံ နာရီနံ မိတဂီတဝါဒိတာဒီနိ သုဏိတွာ ဣဒါနိ မေ, တာတ, ယထာ ပုရေ, တထာ န ပဝတ္တတီတိ ဝဒတိ။ သုဝဏ္ဏသံကစ္စဓရာတိ သုဝဏ္ဏမယသံကစ္စာလင်္ကာရဓရာ။ အလင်္ကတာတိ နာနာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ။ မာနုသိယစ္ဆရူပမာတိ မာနုသိယော အစ္ဆရူပမာ။ သေနောပိယာတိ သောတ္ထိသေနဿ ပိယာ။ ပဋိလောဘယန္တိ နန္တိ နံ တဝ ပုတ္တံ ပဋိလောဘယန္တိ။
သစေ အဟန္တိ, တာတ, ယထာ ပုရေ သစေ အဟံ ပုနပိ တံ ပတိံ တထေဝ ကုဋ္ဌရောဂေန ဝနံ ပဝိဋ္ဌံ ဥဉ္ဆာယ တသ္မိံ ဝနေ ဘရေယျံ, ပုနပိ မံ သော သမ္မာနေယျ န ဝိမာနေယျ, တတော မေ ဣတောပိ ဗာရာဏသိရဇ္ဇတော တံ အရညမေဝ ဝရံ သိယာ သပတ္တိဒေါသေန သုဿန္တိယာတိ ဒီပေတိ။ ယမန္နပါနေတိ ယံ အန္နပါနေ။ ဩဟိတေတိ ဌပိတေ ပဋိယတ္တေ။ ဣမိနာ ဗဟုန္နပါနဃရံ ဒဿေတိ။ အယံ ကိရဿာ အဓိပ္ပါယော – ယာ နာရီ ဝိပုလန္နပါနေ ဃရေ ဧကိကာဝ အသပတ္တိ သမာနာ ဝိမဋ္ဌာဘရဏာ နာနာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတာ သဗ္ဗေဟိ ဂုဏင်္ဂေဟိ ဥပေတာ ပတိနော စ အပ္ပိယာ ဟောတိ, အဗဇ္ဈ ဂီဝါယ ဝလ္လိယာ ဝါ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဗန္ဓိတွာ တဿာ တတော ဃရာဝါသတော မရဏမေဝ ဝရတရန္တိ။ အနာဠှီယာတိ အနာဠှာ။ ကဋာဒုတီယာတိ နိပဇ္ဇနကဋသာရကဒုတိယာ။ သေယျာတိ ကပဏာပိ သမာနာ ယာ ပတိနော ပိယာ, အယမေဝ ဥတ္တမာတိ။
ဧဝံ တာယ အတ္တနော ပရိသုဿနကာရဏေ တာပသဿ ကထိတေ တာပသော ရာဇာနံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, သောတ္ထိသေန တယိ ကုဋ္ဌရောဂါဘိဘူတေ အရညံ ပဝိသန္တေ တယာ သဒ္ဓိံ ပဝိသိတွာ တံ ဥပဋ္ဌဟန္တီ အတ္တနော သစ္စဗလေန တဝ ရောဂံ ဝူပသမေတွာ ယာ တေ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာနကာရဏမကာသိ, တဿာ နာမ တွံ နေဝ ဌိတဋ္ဌာနံ, န နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဇာနာသိ, အယုတ္တံ တေ ကတံ, မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ နာမေတံ ပါပက’’န္တိ ဝတွာ ပုတ္တံ ဩဝဒန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သုဒုလ္လဘိတ္ထီ ပုရိသဿ ယာ ဟိတာ, ဘတ္တိတ္ထိယာ ဒုလ္လဘော ယော ဟိတော စ၊
ဟိတာ စ တေ သီလဝတီ စ ဘရိယာ, ဇနိန္ဒ ဓမ္မံ စရ သမ္ဗုလာယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၂။)တဿတ္ထော – တာတ, ယာ ပုရိသဿ ဟိတာ မုဒုစိတ္တာ အနုကမ္ပိကာ ဣတ္ထီ, ယော စ ဘတ္တာ ဣတ္ထိယာ ဟိတော ကတဂုဏံ ဇာနာတိ, ဥဘောပေတေ သုဒုလ္လဘာ။ အယဉ္စ သမ္ဗုလာ တုယှံ ဟိတာ စေဝ သီလသမ္ပန္နာ စ, တသ္မာ ဧတိဿာ ဓမ္မံ စရ, ကတဂုဏံ ဇာနိတွာ မုဒုစိတ္တော ဟောဟိ, စိတ္တမဿာ ပရိတောသေဟီတိ။
ဧဝံ သော ပုတ္တဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ရာဇာ ပိတရိ ဂတေ သမ္ဗုလံ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧတ္တကံ ကာလံ မယာ ကတံ ဒေါသံ ခမ, ဣတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗိဿရိယံ တုယှမေဝ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘သစေ တုဝံ ဝိပုလေ လဒ္ဓဘောဂေ, ဣဿာဝတိဏ္ဏာ မရဏံ ဥပေသိ၊
အဟဉ္စ တေ ဘဒ္ဒေ ဣမာ ရာဇကညာ, သဗ္ဗေ တေ ဝစနကရာ ဘဝါမာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, သမ္ဗုလေ သစေ တွံ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဘိသိတ္တာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနဝသေန ဝိပုလေ ဘောဂေ လဘိတွာပိ ဣဿာယ ဩတိဏ္ဏာ မရဏံ ဥပေသိ, အဟဉ္စ ဣမာ စ ရာဇကညာ သဗ္ဗေ တဝ ဝစနကရာ ဘဝါမ, တွံ ယထာဓိပ္ပါယံ ဣမံ ရဇ္ဇံ ဝိစာရေဟီတိ သဗ္ဗိဿရိယံ တဿာ အဒါသိ။
တတော ပဋ္ဌာယ ဥဘော သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရိတွာ ယထာကမ္မံ ဂမိံသု။ တာပသော ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ မလ္လိကာ ပတိဒေဝတာယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ သမ္ဗုလာ မလ္လိကာ အဟောသိ, သောတ္ထိသေနော ကောသလရာဇာ, ပိတာ တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သမ္ဗုလာဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၃။)֍ * [၅၂၀] ၁၀။ ဂန္ဓတိန္ဒုကဇာတကဝဏ္ဏနာ
အပ္ပမာဒေါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇောဝါဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ရာဇောဝါဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတောဝ။ အတီတေ ပန ကပိလရဋ္ဌေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ပဉ္စာလော နာမ ရာဇာ အဂတိဂမနေ ဌိတော အဓမ္မေန ပမတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ အထဿ အမစ္စာဒယော သဗ္ဗေပိ အဓမ္မိကာဝ ဇာတာ။ ဗလိပီဠိတာ ရဋ္ဌဝါသိနော ပုတ္တဒါရေ အာဒါယ အရညေ မိဂါ ဝိယ စရိံသု, ဂါမဋ္ဌာနေ ဂါမော နာမ နာဟောသိ။ မနုဿာ ရာဇပုရိသာနံ ဘယေန ဒိဝါ ဂေဟေ ဝသိတုံ အသက္ကောန္တာ ဂေဟာနိ ကဏ္ဋကသာခါဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂေဟေ ရတ္တိံ ဝသိတွာ အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေယေဝ အရညံ ပဝိသန္တိ။ ဒိဝါ ရာဇပုရိသာ ဝိလုမ္ပန္တိ, ရတ္တိံ စောရာ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဗဟိနဂရေ ဂန္ဓတိန္ဒုကရုက္ခေ ဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, အနုသံဝစ္ဆရံ ရညော သန္တိကာ သဟဿဂ္ဃနကံ ဗလိကမ္မံ လဘတိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ ပမတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, သကလရဋ္ဌံ ဝိနဿတိ, ဌပေတွာ မံ အညော ရာဇာနံ ပတိရူပေ နိဝေသေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ဥပကာရကော စာပိ မေ အနုသံဝစ္ဆရံ သဟဿဂ္ဃနကဗလိနာ ပူဇေတိ, ဩဝဒိဿာမိ န’’န္တိ။
သော ရတ္တိဘာဂေ ရညော သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဥဿီသကပဿေ ဌတွာ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဗာလသူရိယံ ဝိယ ဇလမာနံ ဒိသွာ ‘‘ကောသိ တွံ, ကေန ဝါ ကာရဏေန ဣဓာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ ဂန္ဓတိန္ဒုကဒေဝတာ, ‘တုယှံ ဩဝါဒံ ဒဿာမီ’တိ အာဂတောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ နာမ ဩဝါဒံ ဒဿသီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော, ‘‘မဟာရာဇ, တွံ ပမတ္တော ဟုတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, တေန တေ သကလရဋ္ဌံ ဟတဝိလုတ္တံ ဝိယ ဝိနဋ္ဌံ, ရာဇာနော နာမ ပမာဒေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာ သကလရဋ္ဌဿ သာမိနော န ဟောန္တိ, ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဝိနာသံ ပတွာ သမ္ပရာယေ ပုန မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တေသု စ ပမာဒံ အာပန္နေသု အန္တောဇနာ ဗဟိဇနာပိဿ ပမတ္တာဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ရညာ အတိရေကေန အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မဒေသနံ ပဋ္ဌပေန္တော ဣမာ ဧကာဒသ ဂါထာ အာဟ –
‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ, ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ၊
အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တိ, ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၄။)‘‘မဒါ ပမာဒေါ ဇာယေထ, ပမာဒါ ဇာယတေ ခယော၊
ခယာ ပဒေါသာ ဇာယန္တိ, မာ မဒေါ ဘရတူသဘ။
‘‘ဗဟူ ဟိ ခတ္တိယာ ဇီနာ, အတ္ထံ ရဋ္ဌံ ပမာဒိနော၊
အထောပိ ဂါမိနော ဂါမာ, အနဂါရာ အဂါရိနော။
‘‘ခတ္တိယဿ ပမတ္တဿ, ရဋ္ဌသ္မိံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
သဗ္ဗေ ဘောဂါ ဝိနဿန္တိ, ရညော တံ ဝုစ္စတေ အဃံ။
‘‘နေသ ဓမ္မော မဟာရာဇ, အတိဝေလံ ပမဇ္ဇသိ၊
ဣဒ္ဓံ ဖီတံ ဇနပဒံ, စောရာ ဝိဒ္ဓံသယန္တိ နံ။
‘‘န တေ ပုတ္တာ ဘဝိဿန္တိ, န ဟိရညံ န ဓာနိယံ၊
ရဋ္ဌေ ဝိလုပ္ပမာနမှိ, သဗ္ဗဘောဂေဟိ ဇီယသိ။
‘‘သဗ္ဗဘောဂါ ပရိဇိဏ္ဏံ, ရာဇာနံ ဝါပိ ခတ္တိယံ၊
ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စ, န တံ မညန္တိ မာနိယံ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
တမေဝမုပဇီဝန္တာ, န တံ မညန္တိ မာနိယံ။
‘‘အသံဝိဟိတကမ္မန္တံ, ဗာလံ ဒုမ္မန္တိမန္တိနံ၊
သိရီ ဇဟတိ ဒုမ္မေဓံ, ဇိဏ္ဏံဝ ဥရဂေါ တစံ။
‘‘သုသံဝိဟိတကမ္မန္တံ, ကာလုဋ္ဌာယိံ အတန္ဒိတံ၊
သဗ္ဗေ ဘောဂါဘိဝဍ္ဎန္တိ, ဂါဝေါ သဥသဘာမိဝ။
‘‘ဥပဿုတိံ မဟာရာဇ, ရဋ္ဌေ ဇနပဒေ စရ၊
တတ္ထ ဒိသွာ စ သုတွာ စ, တတော တံ ပဋိပဇ္ဇသီ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပမာဒေါတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော။ အမတပဒန္တိ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ ပဒံ အဓိဂမကာရဏံ။ မစ္စုနော ပဒန္တိ မရဏဿ ကာရဏံ။ ပမတ္တာ ဟိ ဝိပဿနံ အဝဍ္ဎေတွာ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝံ ပတ္တုံ အသက္ကောန္တာ ပုနပ္ပုနံ သံသာရေ ဇာယန္တိ စေဝ မီယန္တိ စ, တသ္မာ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၅။)နာမ။ န မီယန္တီတိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝံ ပတ္တာ ပုန သံသာရေ အနိဗ္ဗတ္တတ္တာ န မီယန္တိ နာမ။ ယေ ပမတ္တာတိ, မဟာရာဇ, ယေ ပုဂ္ဂလာ ပမတ္တာ, တေ ယထာ မတာ, တထေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? အကိစ္စသာဓနတာယ။ မတဿပိ ဟိ ‘‘အဟံ ဒါနံ ဒဿာမိ, သီလံ ရက္ခိဿာမိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရိဿာမိ, ကလျာဏကမ္မံ ပူရေဿာမီ’’တိ အာဘောဂေါ ဝါ ပတ္ထနာ ဝါ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဝါ နတ္ထိ အပဂတဝိညာဏတ္တာ, ပမတ္တဿပိ အပ္ပမာဒါဘာဝါတိ တသ္မာ ဥဘောပေတေ ဧကသဒိသာဝ။
မဒါတိ, မဟာရာဇ, အာရောဂျယောဗ္ဗနဇီဝိတမဒသင်္ခါတာ တိဝိဓာ မဒါ ပမာဒေါ နာမ ဇာယတိ။ သော မဒပ္ပတ္တော ပမာဒါပန္နော ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပါပကမ္မာနိ ကရောတိ။ အထ နံ ရာဇာနော ဆိန္ဒာပေန္တိ ဝါ ဟနာပေန္တိ ဝါ, သဗ္ဗံ ဝါ ဓနမဿ ဟရန္တိ, ဧဝမဿ ပမာဒါ ဉာတိဓနဇီဝိတက္ခယော ဇာယတိ။ ပုန သော ဓနက္ခယံ ဝါ ယသက္ခယံ ဝါ ပတ္တော ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော ဇီဝိတဝုတ္တတ္ထာယ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရောတိ, ဣစ္စဿ ခယာ ပဒေါသာ ဇာယန္တိ, တေန တံ ဝဒါမိ မာ မဒေါ ဘရတူသဘာတိ, ရဋ္ဌဘာရကဇေဋ္ဌက ဘရတူသဘ မာ ပမာဒမာပဇ္ဇီတိ အတ္ထော။ အတ္ထံ ရဋ္ဌန္တိ ဇနပဒဝါသီနံ ဝုဒ္ဓိဉ္စေဝ သကလရဋ္ဌဉ္စ ဗဟူ ပမာဒိနော ဇီနာ။ တေသံ အာဝိဘာဝတ္ထာယ ခန္တိဝါဒိဇာတက-မာတင်္ဂဇာတက-ဘရုဇာတက-သရဘင်္ဂဇာတက-စေတိယဇာတကာနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဂါမိနောတိ ဂါမဘောဇကာပိ တေ ဂါမာပိ ဗဟူ ပမာဒဒေါသေန ဇီနာ ပရိဟီနာ ဝိနဋ္ဌာ။ အနဂါရာ အဂါရိနောတိ ပဗ္ဗဇိတာပိ ပဗ္ဗဇိတပဋိပတ္တိတော, ဂိဟီပိ ဃရာဝါသတော စေဝ ဓနဓညာဒီဟိ စ ဗဟူ ဇီနာ ပရိဟီနာတိ ဝဒတိ။ တံ ဝုစ္စတေ အဃန္တိ, မဟာရာဇ, ယသဘောဂပရိဟာနိ နာမေတံ ရညော ဒုက္ခံ ဝုစ္စတိ။ ဘောဂါဘာဝေန ဟိ နိဒ္ဓနဿ ယသော ဟာယတိ, ဟီနယသော မဟန္တံ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခံ ပါပုဏာတိ။
နေသ ဓမ္မောတိ, မဟာရာဇ, ဧသ ပေါရာဏကရာဇူနံ ဓမ္မော န ဟောတိ။ ဣဒ္ဓံ ဖီတန္တိ အန္နပါနာဒိနာ သမိဒ္ဓံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိနာ ဖီတံ ပုပ္ဖိတံ။ န တေ ပုတ္တာတိ, မဟာရာဇ, ပဝေဏိပါလကာ တေ ပုတ္တာ န ဘဝိဿန္တိ။ ရဋ္ဌဝါသိနော ဟိ ‘‘အဓမ္မိကရညော ဧသ ပုတ္တော, ကိံ အမှာကံ ဝုဍ္ဎိံ ကရိဿတိ, နာဿ ဆတ္တံ ဒဿာမာ’’တိ ဆတ္တံ န ဒေန္တိ။ ဧဝမေတေသံ ပဝေဏိပါလကာ ပုတ္တာ န ဟောန္တိ နာမ။ ပရိဇိဏ္ဏန္တိ ပရိဟီနံ။ ရာဇာနံ ဝါပီတိ သစေပိ သော ရာဇာ ဟောတိ, အထ နံ ရာဇာနံ သမာနမ္ပိ။ မာနိယန္တိ ‘‘အယံ ရာဇာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၆။)ဂရုစိတ္တေန သမ္မာနေတဗ္ဗံ ကတွာ န မညန္တိ။ ဥပဇီဝန္တာတိ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တာပိ ဧတေ ဧတ္တကာ ဇနာ ဂရုစိတ္တေန မညိတဗ္ဗံ န မညန္တိ။ ကိံကာရဏာ? အဓမ္မိကဘာဝေန။
သိရီတိ ယသဝိဘဝေါ။ တစန္တိ ယထာ ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဇဟတိ, န ပုန ဩလောကေတိ, ဧဝံ တာဒိသံ ရာဇာနံ သိရီ ဇဟတိ။ သုသံဝိဟိတကမ္မန္တန္တိ ကာယဒွါရာဒီဟိ ပါပကမ္မံ အကရောန္တံ။ အဘိဝဍ္ဎန္တီတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တာ ဝဍ္ဎန္တိ။ သဥသဘာမိဝါတိ သဥသဘာ ဣဝ။ အပ္ပမတ္တဿ ဟိ သဥသဘဇေဋ္ဌကော ဂေါဂဏော ဝိယ ဘောဂါ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဥပဿုတိန္တိ ဇနပဒစာရိတ္တသဝနာယ စာရိကံ အတ္တနော သကလရဋ္ဌေ စ ဇနပဒေ စ စရ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရဋ္ဌေ စရန္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒိသွာ သောတဗ္ဗံ သုတွာ အတ္တနော ဂုဏာဂုဏံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ တတော အတ္တနော ဟိတပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇိဿသီတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဧကာဒသဟိ ဂါထာဟိ ရာဇာနံ ဩဝဒိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ပပဉ္စံ အကတွာ ပရိဂ္ဂဏှ ရဋ္ဌံ, မာ နာသယီ’’တိ ဝတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ရာဇာပိ တဿ ဝစနံ သုတွာ သံဝေဂပ္ပတ္တော ပုနဒိဝသေ ရဇ္ဇံ အမစ္စေ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ ကာလဿေဝ ပါစီနဒွါရေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ ယောဇနမတ္တံ ဂတော။ တတ္ထေကော ဂါမဝါသီ မဟလ္လကော အဋဝိတော ကဏ္ဋကသာခံ အာဟရိတွာ ဂေဟဒွါရံ ပရိက္ခိပိတွာ ပိဒဟိတွာ ပုတ္တဒါရံ အာဒါယ အရညံ ပဝိသိတွာ သာယံ ရာဇပုရိသေသု ပက္ကန္တေသု အတ္တနော ဃရံ အာဂစ္ဆန္တော ဂေဟဒွါရေ ပါဒေ ကဏ္ဋကေန ဝိဒ္ဓေါ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ကဏ္ဋကံ နီဟရန္တော –
‘‘ဧဝံ ဝေဒေတု ပဉ္စာလော, သင်္ဂါမေ သရမပ္ပိတော၊
ယထာဟမဇ္ဇ ဝေဒေမိ, ကဏ္ဋကေန သမပ္ပိတော’’တိ။ –
ဣမာယ ဂါထာယ ရာဇာနံ အက္ကောသိ။ တံ ပနဿ အက္ကောသနံ ဗောဓိသတ္တာနုဘာဝေန အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တေန အဓိဂ္ဂဟိတောဝ သော အက္ကောသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မိံ ပန သမယေ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ အညာတကဝေသေန တဿ သန္တိကေဝ အဋ္ဌံသု။ အထဿ ဝစနံ သုတွာ ပုရောဟိတော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဇိဏ္ဏော ဒုဗ္ဗလစက္ခူသိ, န ရူပံ သာဓု ပဿသိ၊
ကိံ တတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တဿ, ယံ တံ မဂ္ဂေယျ ကဏ္ဋကော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၇။)တတ္ထ မဂ္ဂေယျာတိ ဝိဇ္ဈေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ တွံ အတ္တနော အဗျတ္တတာယ ကဏ္ဋကေန ဝိဒ္ဓေါ, ကော ဧတ္ထ ရညော ဒေါသော။ ယေန ရာဇာနံ အက္ကောသိ, ကိံ တေ ရညာ ကဏ္ဋကော ဩလောကေတွာဝ အာစိက္ခိတဗ္ဗောတိ။
တံ သုတွာ မဟလ္လကော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဗဟွေတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တဿ, သောဟံ မဂ္ဂသ္မိ ဗြာဟ္မဏ၊
အရက္ခိတာ ဇာနပဒါ, အဓမ္မဗလိနာ ဟတာ။
‘‘ရတ္တိဉှိ စောရာ ခါဒန္တိ, ဒိဝါ ခါဒန္တိ တုဏ္ဍိယာ၊
ရဋ္ဌသ္မိံ ကူဋရာဇဿ, ဗဟု အဓမ္မိကော ဇနော။
‘‘ဧတာဒိသေ ဘယေ ဇာတေ, ဘယဋ္ဋာ တာတ မာဏဝါ၊
နိလ္လေနကာနိ ကုဗ္ဗန္တိ, ဝနေ အာဟတွ ကဏ္ဋက’’န္တိ။
တတ္ထ ဗဟွေတ္ထာတိ, ဗြာဟ္မဏ, သောဟံ သကဏ္ဋကေ မဂ္ဂေ ပတိတော သန္နိသိန္နော, ဗဟု ဧတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဒေါသော, တွံ ဧတ္တကံ ကာလံ ရညော ဒေါသေန မမ သကဏ္ဋကေ မဂ္ဂေ ဝိစရဏဘာဝံ န ဇာနာသိ။ တဿ ဟိ အရက္ခိတာ ဇာနပဒါ…ပေ… ကဏ္ဋကန္တိ။ တတ္ထ ခါဒန္တီတိ ဝိလုမ္ပန္တိ။ တုဏ္ဍိယာတိ ဝဓဗန္ဓာဒီဟိ ပီဠေတွာ အဓမ္မေန ဗလိသာဓကာ။ ကူဋရာဇဿာတိ ပါပရညော။ အဓမ္မိကောတိ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တော။ တာတာတိ ပုရောဟိတံ အာလပတိ။ မာဏဝါတိ မနုဿာ။ နိလ္လေနကာနီတိ နိလီယနဋ္ဌာနာနိ။ ဝနေ အာဟတွ ကဏ္ဋကန္တိ ကဏ္ဋကံ အာဟရိတွာ ဒွါရာနိ ပိဒဟိတွာ ဃရံ ဆဍ္ဍေတွာ ပုတ္တဒါရံ အာဒါယ ဝနံ ပဝိသိတွာ တသ္မိံ ဝနေ အတ္တနော နိလီယနဋ္ဌာနာနိ ကရောန္တိ။ အထ ဝါ ဝနေ ယော ကဏ္ဋကော, တံ အာဟရိတွာ ဃရာနိ ပရိက္ခိပန္တိ။ ဣတိ ရညော ဒေါသေနေဝမှိ ကဏ္ဋကေန ဝိဒ္ဓေါ, မာ ဧဝရူပဿ ရညော ဥပတ္ထမ္ဘော ဟောဟီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ပုရောဟိတံ အာမန္တေတွာ, ‘‘အာစရိယ, မဟလ္လကော ယုတ္တံ ဘဏတိ, အမှာကမေဝ ဒေါသော, ဧဟိ နိဝတ္တာမ, ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဿာမာ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ပုရောဟိတဿ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ ပုရတော ဂန္တွာ ‘‘ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ တာဝ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ တေ တမှာ ဂါမာ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကိဿာ မဟလ္လိကာယ သဒ္ဒံ အဿောသုံ။ သာ ကိရေကာ ဒလိဒ္ဒိတ္ထီ ဒွေ ဓီတရော ဝယပ္ပတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၈။)ရက္ခမာနာ တာသံ အရညံ ဂန္တုံ န ဒေတိ။ သယံ အရညတော ဒါရူနိ စေဝ သာကဉ္စ အာဟရိတွာ ဓီတရော ပဋိဇဂ္ဂတိ။ သာ တံ ဒိဝသံ ဧကံ ဂုမ္ဗံ အာရုယှ သာကံ ဂဏှန္တီ ပဝဋ္ဋမာနာ ဘူမိယံ ပတိတွာ ရာဇာနံ မရဏေန အက္ကောသန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ကဒါဿု နာမယံ ရာဇာ, ဗြဟ္မဒတ္တော မရိဿတိ၊
ယဿ ရဋ္ဌမှိ ဇီယန္တိ, အပ္ပတိကာ ကုမာရိကာ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပတိကာတိ အဿာမိကာ။ သစေ ဟိ တာသံ သာမိကာ အဿု, မံ ပေါသေယျုံ။ ပါပရညော ပန ရဇ္ဇေ အဟံ ဒုက္ခံ အနုဘောမိ, ကဒါ နု ခေါ ဧသ မရိဿတီတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တာနုဘာဝေနေဝ သာ အက္ကောသိ။ အထ နံ ပုရောဟိတော ပဋိသေဓေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုဗ္ဘာသိတဉှိ တေ ဇမ္မိ, အနတ္ထပဒကောဝိဒေ၊
ကုဟိံ ရာဇာ ကုမာရီနံ, ဘတ္တာရံ ပရိယေသတီ’’တိ။
တံ သုတွာ မဟလ္လိကာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န မေ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဗြဟ္မေ, ကောဝိဒတ္ထပဒါ အဟံ၊
အရက္ခိတာ ဇာနပဒါ, အဓမ္မဗလိနာ ဟတာ။
‘‘ရတ္တိဉှိ စောရာ ခါဒန္တိ, ဒိဝါ ခါဒန္တိ တုဏ္ဍိယာ၊
ရဋ္ဌသ္မိံ ကူဋရာဇဿ, ဗဟု အဓမ္မိကော ဇနော၊
ဒုဇ္ဇီဝေ ဒုဗ္ဘရေ ဒါရေ, ကုတော ဘတ္တာ ကုမာရိယော’’တိ။
တတ္ထ ကောဝိဒတ္ထပဒါတိ အဟံ အတ္ထပဒေ ကာရဏပဒေ ကောဝိဒါ ဆေကာ, မာ တွံ ဧတံ ပါပရာဇာနံ ပသံသိ။ ဒုဇ္ဇီဝေတိ ဒုဇ္ဇီဝေ ရဋ္ဌေ ဒုဗ္ဘရေ ဒါရေ ဇာတေ မနုဿေသု ဘီတတသိတေသု အရညေ ဝသန္တေသု ကုတော ဘတ္တာ ကုမာရိယော, ကုတော ကုမာရိယော ဘတ္တာရံ လဘိဿန္တီတိ အတ္ထော။
တေ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ယုတ္တံ သာ ကထေတီ’’တိ တတော ပရံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကဿ ကဿကဿ သဒ္ဒံ အဿောသုံ။ တဿ ကိရ ကသန္တဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၀၉။)သာလိယော နာမ ဗလိဗဒ္ဒေါ ဖာလေန ပဟဋော သယိ။ သော ရာဇာနံ အက္ကောသန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ သယတု ပဉ္စာလော, သင်္ဂါမေ သတ္တိယာ ဟတော၊
ယထာယံ ကပဏော သေတိ, ဟတော ဖာလေန သာလိယော’’တိ။
တတ္ထ ယထာတိ ယထာ အယံ ဝေဒနာပ္ပတ္တော သာလိယဗလိဗဒ္ဒေါ သေတိ, ဧဝံ သယတူတိ အတ္ထော။
အထ နံ ပုရောဟိတော ပဋိသေဓေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အဓမ္မေန တုဝံ ဇမ္မ, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ကုဇ္ဈသိ၊
ယော တွံ သပသိ ရာဇာနံ, အပရဇ္ဈိတွာန အတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ အဓမ္မေနာတိ အကာရဏေန အသဘာဝေန။
တံ သုတွာ သော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဓမ္မေန ဗြဟ္မဒတ္တဿ, အဟံ ကုဇ္ဈာမိ ဗြာဟ္မဏ၊
အရက္ခိတာ ဇာနပဒါ အဓမ္မဗလိနာ ဟတာ။
‘‘ရတ္တိဉှိ စောရာ ခါဒန္တိ, ဒိဝါ ခါဒန္တိ တုဏ္ဍိယာ၊
ရဋ္ဌသ္မိံ ကူဋရာဇဿ, ဗဟု အဓမ္မိကော ဇနော။
‘‘သာ နူန ပုန ရေ ပက္ကာ, ဝိကာလေ ဘတ္တမာဟရိ၊
ဘတ္တဟာရိံ အပေက္ခန္တော, ဟတော ဖာလေန သာလိယော’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ ကာရဏေနေဝ, အကာရဏေန အက္ကောသတီတိ သညံ မာ ကရိ။ သာ နူန ပုန ရေ ပက္ကာ, ဝိကာလေ ဘတ္တမာဟရီတိ, ဗြာဟ္မဏ, သာ ဘတ္တဟာရိကာ ဣတ္ထီ ပါတောဝ မမ ဘတ္တံ ပစိတွာ အာဟရန္တီ အဓမ္မဗလိသာဓကေဟိ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဒါသေဟိ ပလိဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ, တေ ပရိဝိသိတွာ ပုန မယှံ ဘတ္တံ ပက္ကံ ဘဝိဿတိ, တေန ကာရဏေန ဝိကာလေ ဘတ္တံ အာဟရိ, ‘‘အဇ္ဇ ဝိကာလေ ဘတ္တံ အာဟရီ’’တိ စိန္တေတွာ ဆာတဇ္ဈတ္တော အဟံ တံ ဘတ္တဟာရိံ ဩလောကေန္တော ဂေါဏံ အဋ္ဌာနေ ပတောဒေန ဝိဇ္ဈိံ, တေနေသ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ ဖာလံ ပဟရန္တော ဟတော ဖာလေန သာလိယော။ တသ္မာ ‘‘ဧသ မယာ ဟတော’’တိ သညံ မာ ကရိ, ပါပရညောယေဝ ဟတော နာမေသ, မာ တဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၀။)တေ ပုရတော ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဝသိံသု။ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဧကာ ကူဋဓေနု ဂေါဒေါဟကံ ပါဒေန ပဟရိတွာ သဒ္ဓိံ ခီရေန ပဝဋ္ဋေသိ။ သော ဗြဟ္မဒတ္တံ အက္ကောသန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ ဟညတု ပဉ္စာလော, သင်္ဂါမေ အသိနာ ဟတော၊
ယထာဟမဇ္ဇ ပဟတော, ခီရဉ္စ မေ ပဝဋ္ဋိတ’’န္တိ။
တံ သုတွာ ပုရောဟိတော ပဋိသေဓေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ ပသု ခီရံ ဆဍ္ဍေတိ, ပသုပါလံ ဝိဟိံသတိ၊
ကိံ တတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တဿ, ယံ နော ဂရဟတေ ဘဝ’’န္တိ။
ဗြာဟ္မဏေန ဂါထာယ ဝုတ္တာယ ပုန သော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဂါရယှော ဗြဟ္မေ ပဉ္စာလော, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရာဇိနော၊
အရက္ခိတာ ဇာနပဒါ, အဓမ္မဗလိနာ ဟတာ။
‘‘ရတ္တိဉှိ စောရာ ခါဒန္တိ, ဒိဝါ ခါဒန္တိ တုဏ္ဍိယာ၊
ရဋ္ဌသ္မိံ ကူဋရာဇဿ, ဗဟု အဓမ္မိကော ဇနော။
‘‘စဏ္ဍာ အဋနကာ ဂါဝီ, ယံ ပုရေ န ဒုဟာမသေ၊
တံ ဒါနိ အဇ္ဇ ဒေါဟာမ, ခီရကာမေဟုပဒ္ဒုတာ’’တိ။
တတ္ထ စဏ္ဍာတိ ဖရုသာ။ အဋနကာတိ ပလာယနသီလာ။ ခီရကာမေဟီတိ အဓမ္မိကရညော ပုရိသေဟိ ဗဟုံ ခီရံ အာဟရာပေန္တေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ဒုဟာမ။ သစေ ဟိ သော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေယျ, န နော ဧဝရူပံ ဘယံ အာဂစ္ဆေယျာတိ။
တေ ‘‘သော ယုတ္တံ ကထေတီ’’တိ တမှာ ဂါမာ နိက္ခမ္မ မဟာမဂ္ဂံ အာရုယှ နဂရာဘိမုခါ ဂမိံသု။ ဧကသ္မိဉ္စ ဂါမေ ဗလိသာဓကာ အသိကောသတ္ထာယ ဧကံ တရုဏံ ကဗရဝစ္ဆကံ မာရေတွာ စမ္မံ ဂဏှိံသု။ ဝစ္ဆကမာတာ ဓေနု ပုတ္တသောကေန တိဏံ န ခါဒတိ ပါနီယံ န ပိဝတိ, ပရိဒေဝမာနာ အာဟိဏ္ဍတိ။ တံ ဒိသွာ ဂါမဒါရကာ ရာဇာနံ အက္ကောသန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဧဝံ ကန္ဒတု ပဉ္စာလော, ဝိပုတ္တော ဝိပ္ပသုက္ခတု၊
ယထာယံ ကပဏာ ဂါဝီ, ဝိပုတ္တာ ပရိဓာဝတီ’’တိ။
တတ္ထ ပရိဓာဝတီတိ ပရိဒေဝမာနော ဓာဝတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၁။)‘‘ယံ ပသု ပသုပါလဿ, သမ္ဘမေယျ ရဝေယျ ဝါ၊
ကောနီဓ အပရာဓတ္ထိ, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရာဇိနော’’တိ။
တတ္ထ သမ္ဘမေယျ ရဝေယျ ဝါတိ ဘမေယျ ဝါ ဝိရဝေယျ ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတာ, ပသု နာမ ပသုပါလဿ ရက္ခန္တဿေဝ ဓာဝတိပိ ဝိရဝတိပိ, တိဏမ္ပိ န ခါဒတိ ပါနီယမ္ပိ န ပိဝတိ, ဣဓ ရညော ကော နု အပရာဓောတိ။
တတော ဂါမဒါရကာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိံသု –
‘‘အပရာဓော မဟာဗြဟ္မေ, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရာဇိနော၊
အရက္ခိတာ ဇာနပဒါ, အဓမ္မဗလိနာ ဟတာ။
‘‘ရတ္တိဉှိ စောရာ ခါဒန္တိ, ဒိဝါ ခါဒန္တိ တုဏ္ဍိယာ၊
ရဋ္ဌသ္မိံ ကူဋရာဇဿ, ဗဟု အဓမ္မိကော ဇနော၊
ကထံ နော အသိကောသတ္ထာ, ခီရပါ ဟညတေ ပဇာ’’တိ။
တတ္ထ မဟာဗြဟ္မေတိ မဟာဗြာဟ္မဏ။ ရာဇိနောတိ ရညော။ ကထံ နောတိ ကထံ နု ကေန နာမ ကာရဏေန။ ခီရပါ ဟညတေ ပဇာတိ ပါပရာဇဿ သေဝကေဟိ ခီရပကော ဝစ္ဆကော ဟညတိ, ဣဒါနိ သာ ဓေနု ပုတ္တသောကေန ပရိဒေဝတိ, သောပိ ရာဇာ အယံ ဓေနု ဝိယ ပရိဒေဝတူတိ ရာဇာနံ အက္ကောသိံသုယေဝ။
တေ ‘‘သာဓု ဝေါ ကာရဏံ ဝဒထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကမိံသု။ အထန္တရာမဂ္ဂေ ဧကိဿာ သုက္ခပေါက္ခရဏိယာ ကာကာ တုဏ္ဍေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ မဏ္ဍူကေ ခါဒန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော တေသု တံ ဌာနံ သမ္ပတ္တေသု အတ္တနော အာနုဘာဝေန မဏ္ဍူကေန –
‘‘ဧဝံ ခဇ္ဇတု ပဉ္စာလော, ဟတော ယုဒ္ဓေ သပုတ္တကော၊
ယထာဟမဇ္ဇ ခဇ္ဇာမိ, ဂါမိကေဟိ အရညဇော’’တိ။ –
ရာဇာနံ အက္ကောသာပေသိ။
တတ္ထ ဂါမိကေဟီတိ ဂါမဝါသီဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၂။)တံ သုတွာ ပုရောဟိတော မဏ္ဍူကေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘န သဗ္ဗဘူတေသု ဝိဓေန္တိ ရက္ခံ, ရာဇာနော မဏ္ဍူက မနုဿလောကေ၊
နေတ္တာဝတာ ရာဇာ အဓမ္မစာရီ, ယံ တာဒိသံ ဇီဝမဒေယျု ဓင်္ကာ’’တိ။
တတ္ထ ဇီဝန္တိ ဇီဝန္တံ။ အဒေယျုန္တိ ခါဒေယျုံ။ ဓင်္ကာတိ ကာကာ။ ဧတ္တာဝတာ ရာဇာ အဓမ္မိကော နာမ န ဟောတိ, ကိံ သက္ကာ အရညံ ပဝိသိတွာ ရညာ တံ ရက္ခန္တေန စရိတုန္တိ။
တံ သုတွာ မဏ္ဍူကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဓမ္မရူပေါ ဝတ ဗြဟ္မစာရီ, အနုပ္ပိယံ ဘာသသိ ခတ္တိယဿ၊
ဝိလုပ္ပမာနာယ ပုထုပ္ပဇာယ, ပူဇေသိ ရာဇံ ပရမပ္ပမာဒံ။
‘‘သစေ ဣဒံ ဗြဟ္မေ သုရဇ္ဇကံ သိယာ, ဖီတံ ရဋ္ဌံ မုဒိတံ ဝိပ္ပသန္နံ၊
ဘုတွာ ဗလိံ အဂ္ဂပိဏ္ဍဉ္စ ကာကာ, န မာဒိသံ ဇီဝမဒေယျု ဓင်္ကာ’’တိ။
တတ္ထ ဗြဟ္မစာရီတိ ပုရောဟိတံ ဂရဟန္တော အာဟ။ ခတ္တိယဿာတိ ဧဝရူပဿ ပါပရညော။ ဝိလုပ္ပမာနာယာတိ ဝိလုမ္ပမာနာယ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ပုထုပ္ပဇာယာတိ ဝိပုလာယ ပဇာယ ဝိနာသိယမာနာယ။ ပူဇေသီတိ ပသံသိ။ သုရဇ္ဇကန္တိ ဆန္ဒာဒိဝသေန အဂန္တွာ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေန္တေန အပ္ပမတ္တေန ရညာ ရက္ခိယမာနံ သစေ ဣဒံ သုရဇ္ဇကံ ဘဝေယျ။ ဖီတန္တိ ဒေဝေသု သမ္မာဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆန္တေသု သမ္ပန္နသဿံ။ န မာဒိသန္တိ ဧဝံ သန္တေ မာဒိသံ ဇီဝမာနညေဝ ကာကာ န ခါဒေယျုံ။
ဧဝံ ဆသုပိ ဌာနေသု အက္ကောသနံ ဗောဓိသတ္တဿေဝ အာနုဘာဝေန အဟောသိ၊
တံ သုတွာ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ ‘‘အရညဝါသိံ တိရစ္ဆာနဂတံ မဏ္ဍူကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ အမှေယေဝ အက္ကောသန္တီ’’တိ ဝတွာ တတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၃။)နဂရံ ဂန္တွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ မဟာသတ္တဿောဝါဒေ ဌိတာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရိံသု။
သတ္ထာ ကောသလရညော ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ဂန္ဓတိန္ဒုကဒေဝတာ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဂန္ဓတိန္ဒုကဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ
ကိံဆန္ဒ ကုမ္ဘ ဇယဒ္ဒိသ ဆဒ္ဒန္တ, အထ ပဏ္ဍိတသမ္ဘဝ သိရကပိ၊
ဒကရက္ခသ ပဏ္ဍရနာဂဝရော, အထ သမ္ဗုလ တိန္ဒုကဒေဝသုတောတိ။
တိံသနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၄။)၁၇။ စတ္တာလီသနိပါတော
ဝေဿန္တရံ တံ ပုစ္ဆာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ဩဝါဒဝသေန ကထေသိ။ တဉှိ ရာဇာနံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ အာဂတံ သတ္ထာ အာမန္တေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတဗ္ဗံ, ယသ္မိဉှိ သမယေ ရာဇာနော အဓမ္မိကာ ဟောန္တိ, ရာဇယုတ္တာပိ တသ္မိံ သမယေ အဓမ္မိကာ ဟောန္တီ’’တိ စတုက္ကနိပါတေ (အ။ နိ။ ၄။၇၀) အာဂတသုတ္တနယေန ဩဝဒိတွာ အဂတိဂမနေ အဂတိအဂမနေ စ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ကထေတွာ ‘‘သုပိနကူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ဝိတ္ထာရေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ –
‘မစ္စုနာ သင်္ဂရော နတ္ထိ, လဉ္ဇဂ္ဂါဟော န ဝိဇ္ဇတိ၊
ယုဒ္ဓံ နတ္ထိ ဇယော နတ္ထိ, သဗ္ဗေ မစ္စုပရာယဏာ’။
တေသံ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာနံ ဌပေတွာ အတ္တနာ ကတံ ကလျာဏကမ္မံ အညာ ပတိဋ္ဌာ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနံ အဝဿံ ပဟာတဗ္ဗံ, န ယသံ နိဿာယ ပမာဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အပ္ပမတ္တေနေဝ ဟုတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပေါရာဏကရာဇာနော အနုပ္ပန္နေပိ ဗုဒ္ဓေ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ဒေဝနဂရံ ပူရယမာနာ ဂမိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော အပုတ္တကော အဟောသိ, ပတ္ထေန္တောပိ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ န လဘိ။ သော ဧကဒိဝသံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဒိဝသဘာဂံ ဥယျာနေ ကီဠိတွာ မင်္ဂလသာလရုက္ခမူလေ သယနံ အတ္ထရာပေတွာ ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ပဗုဒ္ဓေါ သာလရုက္ခံ ဩလောကေတွာ တတ္ထ သကုဏကုလာဝကံ ပဿိ, သဟ ဒဿနေနေဝဿ သိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဧကံ ပုရိသံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ ဧတသ္မိံ ကုလာဝကေ ကဿစိ အတ္ထိတံ ဝါ နတ္ထိတံ ဝါ ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ အဘိရုဟိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၅။)တတ္ထ တီဏိ အဏ္ဍကာနိ ဒိသွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ ဧတေသံ ဥပရိ နာသဝါတံ မာ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘စင်္ကောဋကေ ကပ္ပါသပိစုံ အတ္ထရိတွာ တတ္ထေဝ တာနိ အဏ္ဍကာနိ ဌပေတွာ သဏိကံ ဩတရာဟီ’’တိ ဩတာရာပေတွာ စင်္ကောဋကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ကတရသကုဏဏ္ဍကာနိ နာမေတာနီ’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ တေ ‘‘မယံ န ဇာနာမ, နေသာဒါ ဇာနိဿန္တီ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ နေသာဒေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ နေသာဒါ, ‘‘မဟာရာဇ, တေသု ဧကံ ဥလူကအဏ္ဍံ, ဧကံ သာလိကာအဏ္ဍံ, ဧကံ သုဝကအဏ္ဍ’’န္တိ ကထယိံသု။ ကိံ ပန ဧကသ္မိံ ကုလာဝကေ တိဏ္ဏံ သကုဏိကာနံ အဏ္ဍာနိ ဟောန္တီတိ။ အာမ, ဒေဝ, ပရိပန္ထေ အသတိ သုနိက္ခိတ္တာနိ န နဿန္တီတိ။ ရာဇာ တုဿိတွာ ‘‘ဣမေ မမ ပုတ္တာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ တာနိ တီဏိ အဏ္ဍာနိ တယော အမစ္စေ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ‘‘ဣမေ မယှံ ပုတ္တာ ဘဝိဿန္တိ, တုမှေ သာဓုကံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခန္တကာလေ မမာရောစေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တာနိ သာဓုကံ ရက္ခိံသု။
တေသု ပဌမံ ဥလူကအဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇိ။ အမစ္စော ဧကံ နေသာဒံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တွံ ဣတ္ထိဘာဝံ ဝါ ပုရိသဘာဝံ ဝါ ဇာနာဟီ’’တိ ဝတွာ တေန တံ ဝီမံသိတွာ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝ, ဇာတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော တဿ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ‘‘ပုတ္တကံ မေ သာဓုကံ ပဋိဇဂ္ဂ, ‘ဝေဿန္တရော’တိ စဿ နာမံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော တထာ အကာသိ။ တတော ကတိပါဟစ္စယေန သာလိကာအဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇိ။ သောပိ အမစ္စော တံ နေသာဒေန ဝီမံသာပေတွာ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ သုတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဓီတာ တေ, ဒေဝ, ဇာတာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော တဿပိ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ‘‘ဓီတရံ မေ သာဓုကံ ပဋိဇဂ္ဂ, ‘ကုဏ္ဍလိနီ’တိ စဿာ နာမံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သောပိ တထာ အကာသိ။ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန သုဝကအဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇိ။ သောပိ အမစ္စော နေသာဒေန တံ ဝီမံသိတွာ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တေ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝ, ဇာတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော တဿပိ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ‘‘ပုတ္တဿ မေ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မင်္ဂလံ ကတွာ ‘ဇမ္ဗုကော’တိဿ နာမံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သောပိ တထာ အကာသိ။ တေ တယောပိ သကုဏာ တိဏ္ဏံ အမစ္စာနံ ဂေဟေသု ရာဇကုမာရပရိဟာရေနေဝ ဝဍ္ဎန္တိ။ ရာဇာ ‘‘မမ ပုတ္တော, မမ ဓီတာ’’တိ ဝေါဟရတိ။ အထဿ အမစ္စာ အညမညံ အဝဟသန္တိ ‘‘ပဿထ, ဘော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၆။)ရညော ကိရိယံ, တိရစ္ဆာနဂတေပိ ‘ပုတ္တော မေ, ဓီတာ မေ’တိ ဝဒန္တော ဝိစရတီ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ အမစ္စာ ဧတေသံ မမ ပုတ္တာနံ ပညာသမ္ပဒံ န ဇာနန္တိ, ပါကဋံ နေသံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထေကံ အမစ္စံ ဝေဿန္တရဿ သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘တုမှာကံ ပိတာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုကာမော, ကဒါ ကိရ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆတူ’’တိ။ သော အမစ္စော ဂန္တွာ ဝေဿန္တရံ ဝန္ဒိတွာ တံ သာသနံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ဝေဿန္တရော အတ္တနော ပဋိဇဂ္ဂကံ အမစ္စံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘မယှံ ကိရ ပိတာ မံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုကာမော, တဿ ဣဓာဂတဿ သက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ကဒါ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အမစ္စော ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ တဝ ပိတာ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဝေဿန္တရော ‘‘ပိတာ မေ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော အာဂန္တွာ ရညော အာစိက္ခိ။ ရာဇာ သတ္တမေ ဒိဝသေ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ ပုတ္တဿ နိဝေသနံ အဂမာသိ။ ဝေဿန္တရော ရညော မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေသိ, အန္တမသော ဒါသကမ္မကာရာနမ္ပိ သက္ကာရံ ကာရေသိ။ ရာဇာ ဝေဿန္တရသကုဏဿ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇိတွာ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝိတွာ သကံ နိဝေသနံ အာဂန္တွာ ရာဇင်္ဂဏေ မဟန္တံ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ အလင်္ကတမဏ္ဍပမဇ္ဈေ မဟာဇနပရိဝါရော နိသီဒိတွာ ‘‘ဝေဿန္တရံ အာနေတူ’’တိ အမစ္စဿ သန္တိကံ ပေသေသိ။ အမစ္စော ဝေဿန္တရံ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသီဒါပေတွာ အာနေသိ။ ဝေဿန္တရသကုဏော ပိတု အင်္ကေ နိသီဒိတွာ ပိတရာ သဟ ကီဠိတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ မဟာဇနမဇ္ဈေ ရာဇဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝေဿန္တရံ တံ ပုစ္ဆာမိ, သကုဏ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ၊
ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမေန, ကိံ သု ကိစ္စံ ကတံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ သကုဏာတိ တံ အာလပတိ။ ကိံ သူတိ ကတရံ ကိစ္စံ ကတံ ဝရံ ဥတ္တမံ ဟောတိ, ကထေဟိ မေ, တာတ, သကလံ ရာဇဓမ္မန္တိ ဧဝံ ကိရ တံ သော ပုစ္ဆိ။
တံ သုတွာ ဝေဿန္တရော ပဉှံ အကထေတွာဝ ရာဇာနံ တာဝ ပမာဒေန စောဒေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘စိရဿံ ဝတ မံ တာတော, ကံသော ဗာရာဏသိဂ္ဂဟော၊
ပမတ္တော အပ္ပမတ္တံ မံ, ပိတာ ပုတ္တံ အစောဒယီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၇။)တတ္ထ တာတောတိ ပိတာ။ ကံသောတိ ဣဒံ တဿ နာမံ။ ဗာရာဏသိဂ္ဂဟောတိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဗာရာဏသိံ သင်္ဂဟေတွာ ဝတ္တန္တော။ ပမတ္တောတိ ဧဝရူပါနံ ပဏ္ဍိတာနံ သန္တိကေ ဝသန္တော ပဉှဿ အပုစ္ဆနေန ပမတ္တော။ အပ္ပမတ္တံ မန္တိ သီလာဒိဂုဏယောဂေန မံ အပ္ပမတ္တံ။ ပိတာတိ ပေါသကပိတာ။ အစောဒယီတိ အမစ္စေဟိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေ ပုတ္တေ ကတွာ ဝေါဟရတီ’’တိ အဝဟသိယမာနော ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတွာ စိရဿံ အဇ္ဇ စောဒေသိ, ပဉှံ ပုစ္ဆီတိ ဝဒတိ။
ဧဝံ သော ဣမာယ ဂါထာယ စောဒေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ တီသု ဓမ္မေသု ဌတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ရာဇဓမ္မံ ကထေန္တော ဣမာ ဂါထာယော အာဟ –
‘‘ပဌမေနေဝ ဝိတထံ, ကောဓံ ဟာသံ နိဝါရယေ၊
တတော ကိစ္စာနိ ကာရေယျ, တံ ဝတံ အာဟု ခတ္တိယ။
‘‘ယံ တွံ တာတ တပေါကမ္မံ, ပုဗ္ဗေ ကတမသံသယံ၊
ရတ္တော ဒုဋ္ဌော စ ယံ ကယိရာ, န တံ ကယိရာ တတော ပုန။
‘‘ခတ္တိယဿ ပမတ္တဿ, ရဋ္ဌသ္မိံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
သဗ္ဗေ ဘောဂါ ဝိနဿန္တိ, ရညော တံ ဝုစ္စတေ အဃံ။
‘‘သိရီ တာတ အလက္ခီ စ, ပုစ္ဆိတာ ဧတဒဗြဝုံ၊
ဥဋ္ဌာနဝီရိယေ ပေါသေ, ရမာဟံ အနုသူယကေ။
‘‘ဥသူယကေ ဒုဟဒယေ, ပုရိသေ ကမ္မဒုဿကေ၊
ကာဠကဏ္ဏီ မဟာရာဇ, ရမတိ စက္ကဘဉ္ဇနီ။
‘‘သော တွံ သဗ္ဗေ သုဟဒယော, သဗ္ဗေသံ ရက္ခိတော ဘဝ၊
အလက္ခိံ နုဒ မဟာရာဇ, လက္ချာ ဘဝ နိဝေသနံ။
‘‘သ လက္ခီဓိတိသမ္ပန္နော, ပုရိသော ဟိ မဟဂ္ဂတော၊
အမိတ္တာနံ ကာသိပတိ, မူလံ အဂ္ဂဉ္စ ဆိန္ဒတိ။
‘‘သက္ကောပိ ဟိ ဘူတပတိ, ဥဋ္ဌာနေ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊
သ ကလျာဏေ ဓိတိံ ကတွာ, ဥဋ္ဌာနေ ကုရုတေ မနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၈။)‘‘ဂန္ဓဗ္ဗာ ပိတရော ဒေဝါ, သာဇီဝါ ဟောန္တိ တာဒိနော၊
ဥဋ္ဌာဟတော အပ္ပမဇ္ဇတော, အနုတိဋ္ဌန္တိ ဒေဝတာ။
‘‘သော အပ္ပမတ္တော အက္ကုဒ္ဓေါ, တာတ ကိစ္စာနိ ကာရယ၊
ဝါယမဿု စ ကိစ္စေသု, နာလသော ဝိန္ဒတေ သုခံ။
‘‘တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒါ, ဧသာဝ အနုသာသနီ၊
အလံ မိတ္တေ သုခါပေတုံ, အမိတ္တာနံ ဒုခါယ စာ’’တိ။
တတ္ထ ပဌမေနေဝ ဝိတထန္တိ, တာတ, ရာဇာ နာမ အာဒိတောဝ မုသာဝါဒံ နိဝါရယေ။ မုသာဝါဒိနော ဟိ ရညော ရဋ္ဌံ နိရောဇံ ဟောတိ, ပထဝိယာ ဩဇာ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနတော သတ္တရတနမတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဘဿတိ, တတော အာဟာရေ ဝါ တေလမဓုဖာဏိတာဒီသု ဝါ ဩသဓေသု ဩဇာ န ဟောတိ။ နိရောဇာဟာရဘောဇနာ မနုဿာ ဗဟွာဗာဓာ ဟောန္တိ, ရဋ္ဌေ ထလဇလပထေသု အာယော နုပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ရာဇာနော ဒုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ။ တေ သေဝကေ သင်္ဂဏှိတုံ န သက္ကောန္တိ, အသင်္ဂဟိတာ သေဝကာ ရာဇာနံ ဂရုစိတ္တေန န ဩလောကေန္တိ။ ဧဝံ, တာတ, မုသာဝါဒေါ နာမေသ နိရောဇော, န သော ဇီဝိတဟေတုပိ ကာတဗ္ဗော, သစ္စံ ပန သာဒုတရံ ရသာနန္တိ တဒေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ မုသာဝါဒေါ နာမ ဂုဏပရိဓံသကော ဝိပတ္တိပရိယောသာနော, ဒုတိယစိတ္တဝါရေ အဝီစိပရာယဏံ ကရောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ဟတော ဟန္တီ’’တိ စေတိယဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၈။၄၅ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗံ။
ကောဓန္တိ, တာတ, ရာဇာ နာမ ပဌမမေဝ ကုဇ္ဈနလက္ခဏံ ကောဓမ္ပိ နိဝါရေယျ။ တာတ, အညေသဉှိ ကောဓော ခိပ္ပံ မတ္ထကံ န ပါပုဏာတိ, ရာဇူနံ ပါပုဏာတိ။ ရာဇာနော နာမ ဝါစာဝုဓာ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကိတမတ္တေနာပိ ပရံ ဝိနာသေန္တိ, တသ္မာ ရညာ အညေဟိ မနုဿေဟိ အတိရေကတရံ နိက္ကောဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာသမ္ပန္နေန အတ္တနော ပိယပုတ္တံ ဝိယ လောကံ ဝေါလောကေန္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တာတ, အတိကောဓနော နာမ ရာဇာ ဥပ္ပန္နံ ယသံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတိ။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ခန္တိဝါဒိဇာတက- (ဇာ။ ၁။၄။၄၉ အာဒယော) စူဠဓမ္မပါလဇာတကာနိ (ဇာ။ ၁။၅။၄၄ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗာနိ။ စူဠဓမ္မပါလဇာတကသ္မိဉှိ မဟာပတာပနော နာမ ရာဇာ ပုတ္တံ ဃာတေတွာ ပုတ္တသောကေန ဟဒယေန ဖလိတေန မတာယ ဒေဝိယာ သယမ္ပိ ဒေဝိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၁၉။)အနုသောစန္တော ဟဒယေန ဖလိတေနေဝ မရိ။ အထ တေ တယောပိ ဧကအာဠာဟနေဝ ဈာပေသုံ။ တသ္မာ ရညာ ပဌမမေဝ မုသာဝါဒံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒုတိယံ ကောဓော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗော။
ဟာသန္တိ ဟဿံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တေသု တေသု ကိစ္စေသု ဥပ္ပိလာဝိတစိတ္တတာယ ကေဠိသီလတံ ပရိဟာသံ နိဝါရေယျ။ တာတ, ရညာ နာမ ကေဠိသီလေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, အပရပတ္တိယေန ဟုတွာ သဗ္ဗာနိ ကိစ္စာနိ အတ္တပစ္စက္ခေနေဝ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဥပ္ပိလာဝိတစိတ္တော ဟိ ရာဇာ အတုလေတွာ ကမ္မာနိ ကရောန္တော လဒ္ဓံ ယသံ ဝိနာသေတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ သရဘင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၀ အာဒယော) ပုရောဟိတဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဒဏ္ဍကိရညော ကိသဝစ္ဆေ အပရဇ္ဈိတွာ သဟ ရဋ္ဌေန ဥစ္ဆိဇ္ဇိတွာ ကုက္ကုဠနိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ စ မာတင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁ အာဒယော) မဇ္ဈရညော ဗြာဟ္မဏာနံ ကထံ ဂဟေတွာ မာတင်္ဂတာပသေ အပရဇ္ဈိတွာ သဟ ရဋ္ဌေန ဥစ္ဆိဇ္ဇိတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ စ ဃဋပဏ္ဍိတဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၆၅ အာဒယော) ဒသဘာတိကရာဇဒါရကာနံ မောဟမူဠှာနံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ကဏှဒီပါယနေ အပရဇ္ဈိတွာ ဝါသုဒေဝကုလဿ နာသိတဘာဝေါ စ ကထေတဗ္ဗော။
တတော ကိစ္စာနိ ကာရေယျာတိ ဧဝံ, တာတ, ပဌမံ မုသာဝါဒံ ဒုတိယံ ကောဓံ တတိယံ အဓမ္မဟာသံ ဝဇ္ဇေတွာ တတော ပစ္ဆာ ရာဇာ ရဋ္ဌဝါသီနံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ ကာရေယျ။ တံ ဝတံ အာဟု ခတ္တိယာတိ, ခတ္တိယမဟာရာဇ, ယံ မယာ ဝုတ္တံ, ဧတံ ရညော ဝတသမာဒါနန္တိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ကထယိံသု။
န တံ ကယိရာတိ ယံ တယာ ရာဂါဒိဝသေန ပစ္ဆာ တာပကရံ ကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, တတော ပုဗ္ဗေ ကတတော ပုန တာဒိသံ ကမ္မံ န ကယိရာ, မာ ကရေယျာသိ, တာတာတိ။ ဝုစ္စတေတိ တံ ရညော အဃန္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ကထယိံသု။ သိရီတိ ဣဒံ ဝေဿန္တရသကုဏော ပုဗ္ဗေ ဗာရာဏသိယံ ပဝတ္တိတကာရဏံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ။ တတ္ထ အဗြဝုန္တိ သုစိပရိဝါရသေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ ကထယိံသု။ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေတိ ယော ပေါသော ဥဋ္ဌာနေ ဝီရိယေ စ ပတိဋ္ဌိတော, န စ ပရေသံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဥသူယတိ, တသ္မိံ အဟံ အဘိရမာမီတိ အာဟ။ ဧဝံ တာဝ တာတ သိရီ ကထေသိ။ ဥသူယကေတိ အလက္ခီ ပန, တာတ, ပုစ္ဆိတာ အဟံ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယကေ ဒုဟဒယေ ဒုစိတ္တေ ကလျာဏကမ္မဒူသကေ ယော ကလျာဏကမ္မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၀။)ဒုဿန္တော အပ္ပိယာယန္တော အဋ္ဋီယန္တော န ကရောတိ, တသ္မိံ အဘိရမာမီတိ အာဟ။ ဧဝံ သာ ကာဠကဏ္ဏီ, မဟာရာဇ, ရမတိ ပတိရူပဒေသဝါသာဒိနော ကုသလစက္ကဿ ဘဉ္ဇနီ။
သုဟဒယောတိ သုန္ဒရစိတ္တော ဟိတစိတ္တကော။ နုဒါတိ နီဟရ။ နိဝေသနန္တိ လက္ခိယာ ပန နိဝေသနံ ဘဝ ပတိဋ္ဌာ ဟောဟိ။ သ လက္ခီဓိတိသမ္ပန္နောတိ, မဟာရာဇ, ကာသိပတိ သော ပုရိသော ပညာယ စေဝ ဝီရိယေန စ သမ္ပန္နော။ မဟဂ္ဂတောတိ မဟဇ္ဈာသယော စောရာနံ ပစ္စယဘူတေ ဂဏှန္တော အမိတ္တာနံ မူလံ စောရေ ဂဏှန္တော အမိတ္တာနံ အဂ္ဂံ ဆိန္ဒတီတိ ဝဒတိ။ သက္ကောတိ ဣန္ဒော။ ဘူတပတီတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ ဥဋ္ဌာနေတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေ။ နပ္ပမဇ္ဇတီတိ န ပမဇ္ဇတိ, သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ သ ကလျာဏေတိ သော ဒေဝရာဇာ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေ မနံ ကရောန္တော ပါပကမ္မံ အကတွာ ကလျာဏေ ပုညကမ္မသ္မိညေဝ ဓိတိံ ကတွာ အပ္ပမတ္တော ဥဋ္ဌာနေ မနံ ကရောတိ, တဿ ပန ကလျာဏကမ္မေ ဝီရိယကရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ သရဘင်္ဂဇာတကေ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ ကပိဋ္ဌာရာမံ အာဂန္တွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မဿ သုတဘာဝေါ, မဟာကဏှဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၂။၆၁ အာဒယော) အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဇနံ တာသေတွာ ဩသက္ကန္တဿ သာသနဿ ပဝတ္တိတဘာဝေါ စာတိ ဧဝမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။
ဂန္ဓဗ္ဗာတိ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟေဋ္ဌာ စတုယောနိကာ ဒေဝါ, စတုယောနိကတ္တာယေဝ ကိရ တေ ဂန္ဓဗ္ဗာ နာမ ဇာတာ။ ပိတရောတိ ဗြဟ္မာနော။ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝဝသေန ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ။ တာဒိနောတိ တထာဝိဓဿ ကုသလာဘိရတဿ ရညော။ သာဇီဝါ ဟောန္တီတိ သမာနဇီဝိကာ ဥပဇီဝိတဗ္ဗာ။ တာဒိသာ ဟိ ရာဇာနော ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တာ ဒေဝတာနံ ပတ္တိံ ဒေန္တိ, တာ တံ ပတ္တိံ အနုမောဒိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒိဗ္ဗယသေန ဝဍ္ဎန္တိ။ အနုတိဋ္ဌန္တီတိ တာဒိသဿ ရညော ဝီရိယံ ကရောန္တဿ အပ္ပမာဒံ အာပဇ္ဇန္တဿ ဒေဝတာ အနုတိဋ္ဌန္တိ အနုဂစ္ဆန္တိ, ဓမ္မိကံ ရက္ခံ သံဝိဒဟန္တီတိ အတ္ထော။
သောတိ သော တွံ။ ဝါယမဿူတိ တာနိ ရဋ္ဌကိစ္စာနိ ကရောန္တော တုလနဝသေန တီရဏဝသေန ပစ္စက္ခကမ္မဝသေန တေသု တေသု ကိစ္စေသု ဝီရိယံ ကရဿု။ တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒါတိ, တာတ, ယံ မံ တွံ ကိံသု ကိစ္စံ ကတံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၁။)ဝရန္တိ ပုစ္ဆိ, တတ္ထ တဝ ပဉှေယေဝ ဧတေ မယာ ‘‘ပဌမေနေဝ ဝိတထ’’န္တိအာဒယော ဝုတ္တာ, ဧတေ ဝတ္တပဒါ ဝတ္တကောဋ္ဌာသာ, ဧဝံ တတ္ထ ဝတ္တဿု။ ဧသာတိ ယာ တေ မယာ ကထိတာ, ဧသာဝ တဝ အနုသာသနီ။ အလန္တိ ဧဝံ ဝတ္တမာနော ဟိ ရာဇာ အတ္တနော မိတ္တေ သုခါပေတုံ, အမိတ္တာနဉ္စ ဒုက္ခာယ အလံ ပရိယတ္တော သမတ္ထောတိ။
ဧဝံ ဝေဿန္တရသကုဏေန ဧကာယ ဂါထာယ ရညော ပမာဒံ စောဒေတွာ ဧကာဒသဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မေ ကထိတေ ‘‘ဗုဒ္ဓလီဠာယ ပဉှော ကထိတော’’တိ မဟာဇနော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော သာဓုကာရသတာနိ ပဝတ္တေသိ။ ရာဇာ သောမနဿပ္ပတ္တော အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘောန္တော! အမစ္စာ မမ ပုတ္တေန ဝေဿန္တရေန ဧဝံ ကထေန္တေန ကေန ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ ကတ’’န္တိ။ မဟာသေနဂုတ္တေန, ဒေဝါတိ။ ‘‘တေန ဟိဿ မဟာသေနဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝေဿန္တရံ ဌာနန္တရေ ဌပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသေနဂုတ္တဋ္ဌာနေ ဌိတော ပိတု ကမ္မံ အကာသီတိ။
ဝေဿန္တရပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ပုန ရာဇာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုရိမနယေနေဝ ကုဏ္ဍလိနိယာ သန္တိကံ ဒူတံ ပေသေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တတ္ထ ဂန္တွာ ပစ္စာဂန္တွာ တတ္ထေဝ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ကုဏ္ဍလိနိံ အာဟရာပေတွာ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသိန္နံ ရာဇဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သက္ခိသိ တွံ ကုဏ္ဍလိနိ, မညသိ ခတ္တဗန္ဓုနိ၊
ရဇ္ဇံ ကာရေတုကာမေန, ကိံ သု ကိစ္စံ ကတံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ သက္ခိသီတိ မယာ ပုဋ္ဌပဉှံ ကထေတုံ သက္ခိဿသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ကုဏ္ဍလိနီတိ တဿာ သလိင်္ဂတော အာဂတနာမေနာလပတိ။ တဿာ ကိရ ဒွီသု ကဏ္ဏပိဋ္ဌေသု ကုဏ္ဍလသဏ္ဌာနာ ဒွေ လေခါ အဟေသုံ, တေနဿာ ‘‘ကုဏ္ဍလိနီ’’တိ နာမံ ကာရေသိ။ မညသီတိ ဇာနိဿသိ မယာ ပုဋ္ဌပဉှဿ အတ္ထန္တိ။ ခတ္တဗန္ဓုနီတိ ခတ္တဿ မဟာသေနဂုတ္တဿ ဘဂိနိဘာဝေန နံ ဧဝံ အာလပတိ။ ကသ္မာ ပနေသ ဝေဿန္တရသကုဏံ ဧဝံ အပုစ္ဆိတွာ ဣမမေဝ ပုစ္ဆတီတိ? ဣတ္ထိဘာဝေန။ ဣတ္ထိယော ဟိ ပရိတ္တပညာ, တသ္မာ ‘‘သစေ သက္ကောတိ, ပုစ္ဆိဿာမိ, နော စေ, န ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝီမံသနဝသေန ဧဝံ ပုစ္ဆိတွာ တညေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၂။)သာ ဧဝံ ရညာ ရာဇဓမ္မေ ပုစ္ဆိတေ, ‘‘တာတ, တွံ မံ ‘ဣတ္ထိကာ နာမ ကိံ ကထေဿတီ’တိ ဝီမံသသိ မညေ, သကလံ တေ ရာဇဓမ္မံ ဒွီသုယေဝ ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဒွေဝ တာတ ပဒကာနိ, ယတ္ထ သဗ္ဗံ ပတိဋ္ဌိတံ၊
အလဒ္ဓဿ စ ယော လာဘော, လဒ္ဓဿ စာနုရက္ခဏာ။
‘‘အမစ္စေ တာတ ဇာနာဟိ, ဓီရေ အတ္ထဿ ကောဝိဒေ၊
အနက္ခာကိတဝေ တာတ, အသောဏ္ဍေ အဝိနာသကေ။
‘‘ယော စ တံ တာတ ရက္ခေယျ, ဓနံ ယဉ္စေဝ တေ သိယာ၊
သူတောဝ ရထံ သင်္ဂဏှေ, သော တေ ကိစ္စာနိ ကာရယေ။
‘‘သုသင်္ဂဟိတန္တဇနော, သယံ ဝိတ္တံ အဝေက္ခိယ၊
နိဓိဉ္စ ဣဏဒါနဉ္စ, န ကရေ ပရပတ္တိယာ။
‘‘သယံ အာယံ ဝယံ ဇညာ, သယံ ဇညာ ကတာကတံ၊
နိဂ္ဂဏှေ နိဂ္ဂဟာရဟံ, ပဂ္ဂဏှေ ပဂ္ဂဟာရဟံ။
‘‘သယံ ဇာနပဒံ အတ္ထံ, အနုသာသ ရထေသဘ၊
မာ တေ အဓမ္မိကာ ယုတ္တာ, ဓနံ ရဋ္ဌဉ္စ နာသယုံ။
‘‘မာ စ ဝေဂေန ကိစ္စာနိ, ကရောသိ ကာရယေသိ ဝါ၊
ဝေဂသာ ဟိ ကတံ ကမ္မံ, မန္ဒော ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘မာ တေ အဓိသရေ မုဉ္စ, သုဗာဠှမဓိကောပိတံ၊
ကောဓသာ ဟိ ဗဟူ ဖီတာ, ကုလာ အကုလတံ ဂတာ။
‘‘‘မာ တာတ ဣဿရောမှီ’တိ, အနတ္ထာယ ပတာရယိ၊
ဣတ္ထီနံ ပုရိသာနဉ္စ, မာ တေ အာသိ ဒုခုဒြယော။
‘‘အပေတလောမဟံသဿ, ရညော ကာမာနုသာရိနော၊
သဗ္ဗေ ဘောဂါ ဝိနဿန္တိ, ရညော တံ ဝုစ္စတေ အဃံ။
‘‘တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒါ, ဧသာဝ အနုသာသနီ၊
ဒက္ခဿုဒါနိ ပုညကရော, အသောဏ္ဍော အဝိနာသကော၊
သီလဝါဿု မဟာရာဇ, ဒုဿီလော ဝိနိပါတိကော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၃။)တတ္ထ ပဒကာနီတိ ကာရဏပဒါနိ။ ယတ္ထာတိ ယေသု ဒွီသု ပဒေသု သဗ္ဗံ အတ္ထဇာတံ ဟိတသုခံ ပတိဋ္ဌိတံ။ အလဒ္ဓဿာတိ ယော စ ပုဗ္ဗေ အလဒ္ဓဿ လာဘဿ လာဘော, ယာ စ လဒ္ဓဿ အနုရက္ခဏာ။ တာတ, အနုပ္ပန္နဿ ဟိ လာဘဿ ဥပ္ပါဒနံ နာမ န ဘာရော, ဥပ္ပန္နဿ ပန အနုရက္ခဏမေဝ ဘာရော။ ဧကစ္စော ဟိ ယသံ ဥပ္ပါဒေတွာပိ ယသေ ပမတ္တော ပမာဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကရောတိ, မဟာစောရော ဟုတွာ ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပမာနော စရတိ။ အထ နံ ရာဇာနော ဂါဟာပေတွာ မဟာဝိနာသံ ပါပေန္တိ။ အထ ဝါ ဥပ္ပန္နရူပါဒီသု ကာမဂုဏေသု ပမတ္တော အယောနိသော ဓနံ နာသေန္တော သဗ္ဗသာပတေယျေ ခီဏေ ကပဏော ဟုတွာ စီရကဝသနော ကပါလမာဒါယ စရတိ။ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ပန ဂန္ထဓုရာဒိဝသေန လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပမတ္တော ဟီနာယာဝတ္တတိ။ အပရော ပဌမဈာနာဒီနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာပိ မုဋ္ဌဿတိတာယ တထာရူပေ အာရမ္မဏေ ဗဇ္ဈိတွာ ဈာနာ ပရိဟာယတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ယသဿ ဝါ ဈာနာဒိလာဘဿ ဝါ ရက္ခဏမေဝ ဒုက္ကရံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ပန ဒေဝဒတ္တဿ ဝတ္ထု စ, မုဒုလက္ခဏ- (ဇာ။ ၁။၁။၆၆) လောမသကဿပ- (ဇာ။ ၁။၉။၆၀ အာဒယော) ဟရိတစဇာတက- (ဇာ။ ၁။၉။၄၀ အာဒယော) သင်္ကပ္ပဇာတကာဒီနိ (ဇာ။ ၁။၃။၁ အာဒယော) စ ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဧကော ပန လာဘသက္ကာရံ ဥပ္ပါဒေတွာ အပ္ပမာဒေ ဌတွာ ကလျာဏကမ္မံ ကရောတိ, တဿ သော ယသော သုက္ကပက္ခေ စန္ဒော ဝိယ ဝဍ္ဎတိ, တသ္မာ တွံ, မဟာရာဇ, အပ္ပမတ္တော ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဌတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော တဝ ဥပ္ပန္နံ ယသံ အနုရက္ခာဟီတိ။
ဇာနာဟီတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကကမ္မာဒီနံ ကရဏတ္ထံ ဥပဓာရေဟိ။ အနက္ခာကိတဝေတိ အနက္ခေ အကိတဝေ အဇုတကရေ စေဝ အကေရာဋိကေ စ။ အသောဏ္ဍေတိ ပူဝသုရာဂန္ဓမာလာသောဏ္ဍဘာဝရဟိတေ။ အဝိနာသကေတိ တဝ သန္တကာနံ ဓနဓညာဒီနံ အဝိနာသကေ။ ယောတိ ယော အမစ္စော။ ယဉ္စေဝါတိ ယဉ္စ တေ ဃရေ ဓနံ သိယာ, တံ ရက္ခေယျ။ သူတောဝါတိ ရထသာရထိ ဝိယ။ ယထာ သာရထိ ဝိသမမဂ္ဂနိဝါရဏတ္ထံ အဿေ သင်္ဂဏှန္တော ရထံ သင်္ဂဏှေယျ, ဧဝံ ယော သဟ ဘောဂေဟိ တံ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ, သော တေ အမစ္စော နာမ တာဒိသံ သင်္ဂဟေတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကာဒိကိစ္စာနိ ကာရယေ။
သုသင်္ဂဟိတန္တဇနောတိ, တာတ, ယဿ ဟိ ရညော အတ္တနော အန္တောဇနော အတ္တနော ဝလဉ္ဇနကပရိဇနော စ ဒါနာဒီဟိ အသင်္ဂဟိတော ဟောတိ, တဿ အန္တောနိဝေသနေ သုဝဏ္ဏဟိရညာဒီနိ တေသံ အသင်္ဂဟိတမနုဿာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၄။)ဝသေန နဿန္တိ, အန္တောဇနာ ဗဟိ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တွံ သုဋ္ဌုသင်္ဂဟိတအန္တောဇနော ဟုတွာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ မေ ဝိတ္တ’’န္တိ သယံ အတ္တနော ဓနံ အဝေက္ခိတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ နိဓိံ နိဓေမ, အသုကဿ ဣဏံ ဒေမာ’’တိ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ န ကရေ ပရပတ္တိယာ, ပရပတ္တိယာပိ တွံ မာ ကရိ, သဗ္ဗံ အတ္တပစ္စက္ခမေဝ ကရေယျာသီတိ ဝဒတိ။
အာယံ ဝယန္တိ တတော ဥပ္ပဇ္ဇနကံ အာယဉ္စ တေသံ တေသံ ဒါတဗ္ဗံ ဝယဉ္စ သယမေဝ ဇာနေယျာသီတိ။ ကတာကတန္တိ သင်္ဂါမေ ဝါ နဝကမ္မေ ဝါ အညေသု ဝါ ကိစ္စေသု ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ နာမ မယှံ ကတံ, ဣမိနာ န ကတ’’န္တိ ဧတမ္ပိ သယမေဝ ဇာနေယျာသိ, မာ ပရပတ္တိယော ဟောဟိ။ နိဂ္ဂဏှေတိ, တာတ, ရာဇာ နာမ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိကာရကံ နိဂ္ဂဟာရဟံ အာနေတွာ ဒဿိတံ ဥပပရိက္ခိတွာ သောဓေတွာ ပေါရာဏကရာဇူဟိ ဌပိတဒဏ္ဍံ ဩလောကေတွာ ဒေါသာနုရူပံ နိဂ္ဂဏှေယျ။ ပဂ္ဂဏှေတိ ယော ပန ပဂ္ဂဟာရဟော ဟောတိ, အဘိန္နဿ ဝါ ပရဗလဿ ဘေဒေတာ, ဘိန္နဿ ဝါ သကဗလဿ အာရာဓကော, အလဒ္ဓဿ ဝါ ရဇ္ဇဿ အာဟရကော, လဒ္ဓဿ ဝါ ထာဝရကာရကော, ယေန ဝါ ပန ဇီဝိတံ ဒိန္နံ ဟောတိ, ဧဝရူပံ ပဂ္ဂဟာရဟံ ပဂ္ဂဟေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရေယျ။ ဧဝံ ဟိဿ ကိစ္စေသု အညေပိ ဥရံ ဒတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿန္တိ။
ဇာနပဒန္တိ ဇနပဒဝါသီနံ အတ္ထံ သယံ အတ္တပစ္စက္ခေနေဝ အနုသာသ။ အဓမ္မိကာ ယုတ္တာတိ အဓမ္မိကာ တတ္ထ တတ္ထ နိယုတ္တာ အာယုတ္တကာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ဝိနိစ္ဆယံ ဘိန္ဒန္တာ တဝ ဓနဉ္စ ရဋ္ဌဉ္စ မာ နာသယုံ။ ဣမိနာ ကာရဏေန အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ သယမေဝ အနုသာသ။ ဝေဂေနာတိ သဟသာ အတုလေတွာ အတီရေတွာ။ ဝေဂသာတိ အတုလေတွာ အတီရေတွာ ဆန္ဒာဒိဝသေန သဟသာ ကတံ ကမ္မဉှိ န သာဓု န သုန္ဒရံ။ ကိံကာရဏာ? တာဒိသဉှိ ကတွာ မန္ဒော ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဣဓ လောကေ အပါယဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော ပရလောကေ စ အနုတပ္ပတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ‘‘ဣသီနမန္တရံ ကတွာ, ဘရုရာဇာတိ မေ သုတ’’န္တိ ဘရုဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၂။၁၂၅-၁၂၆) ဒီပေတဗ္ဗော။
မာ တေ အဓိသရေ မုဉ္စ, သုဗာဠှမဓိကောပိတန္တိ, တာတ, တဝ ဟဒယံ ကုသလံ အဓိသရိတွာ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တေ ပရေသံ အကုသလကမ္မေ သုဋ္ဌု ဗာဠှံ အဓိကောပိတံ ကုဇ္ဈာပိတံ ဟုတွာ မာ မုဉ္စ, မာ ပတိဋ္ဌာယတူတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၅။)ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, ယဒါ တေ ဝိနိစ္ဆယေ ဌိတဿ ဣမိနာ ပုရိသော ဝါ ဟတော သန္ဓိ ဝါ ဆိန္နောတိ စောရံ ဒဿေန္တိ, တဒါ တေ ပရေသံ ဝစနေဟိ သုဋ္ဌု ကောပိတမ္ပိ ဟဒယံ ကောဓဝသေန မာ မုဉ္စ, အပရိဂ္ဂဟေတွာ မာ ဒဏ္ဍံ ပဏေဟိ။ ကိံကာရဏာ? အစောရမ္ပိ ဟိ ‘‘စောရော’’တိ ဂဟေတွာ အာနေန္တိ, တသ္မာ အကုဇ္ဈိတွာ ဥဘိန္နံ အတ္တပစ္စတ္ထိကာနံ ကထံ သုတွာ သုဋ္ဌု သောဓေတွာ အတ္တပစ္စက္ခေန တဿ စောရဘာဝံ ဉတွာ ပဝေဏိယာ ဌပိတဒဏ္ဍဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ ကရောဟိ။ ရညာ ဟိ ဥပ္ပန္နေပိ ကောဓေ ဟဒယံ သီတလံ အကတွာ ကမ္မံ န ကာတဗ္ဗံ။ ယဒါ ပနဿ ဟဒယံ နိဗ္ဗုတံ ဟောတိ မုဒုကံ, တဒါ ဝိနိစ္ဆယကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဖရုသေ ဟိ စိတ္တေ ပက္ကုထိတေ ဥဒကေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ ကာရဏံ န ပညာယတိ။ ကောဓသာ ဟီတိ, တာတ, ကောဓေန ဟိ ဗဟူနိ ဖီတာနိ ရာဇကုလာနိ အကုလဘာဝံ ဂတာနိ မဟာဝိနာသမေဝ ပတ္တာနီတိ။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ခန္တိဝါဒိဇာတက- (ဇာ။ ၁။၄။၄၉ အာဒယော) နာဠိကေရရာဇဝတ္ထုသဟဿဗာဟုအဇ္ဇုနဝတ္ထုအာဒီနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။
မာ, တာတ, ဣဿရောမှီတိ, အနတ္ထာယ ပတာရယီတိ, တာတ, ‘‘အဟံ ပထဝိဿရော’’တိ မာ မဟာဇနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိအနတ္ထာယ ပတာရယိ မာ ဩတာရယိ, ယထာ တံ အနတ္ထံ သမာဒါယ ဝတ္တတိ, မာ ဧဝမကာသီတိ အတ္ထော။ မာ တေ အာသီတိ, တာတ, တဝ ဝိဇိတေ မနုဿဇာတိကာနံ ဝါ တိရစ္ဆာနဇာတိကာနံ ဝါ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ဒုခုဒြယော ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ မာ အာသိ။ ယထာ ဟိ အဓမ္မိကရာဇူနံ ဝိဇိတေ မနုဿာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကတွာ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တဝ ရဋ္ဌဝါသီနံ တံ ဒုက္ခံ ယထာ န ဟောတိ, တထာ ကရောဟီတိ အတ္ထော။
အပေတလောမဟံသဿာတိ အတ္တာနုဝါဒါဒိဘယေဟိ နိဗ္ဘယဿ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒဿေတိ – တာတ, ယော ရာဇာ ကိသ္မိဉ္စိ အာသင်္ကံ အကတွာ အတ္တနော ကာမမေဝ အနုဿရတိ, ဆန္ဒဝသေန ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ကရောတိ, ဝိဿဋ္ဌယဋ္ဌိ ဝိယ အန္ဓော နိရင်္ကုသော ဝိယ စ စဏ္ဍဟတ္ထီ ဟောတိ, တဿ သဗ္ဗေ ဘောဂါ ဝိနဿန္တိ, တဿ တံ ဘောဂဗျသနံ အဃံ ဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒါတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒက္ခဿုဒါနီတိ, တာတ, တွံ ဣမံ အနုသာသနိံ သုတွာ ဣဒါနိ ဒက္ခော အနလသော ပုညာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၆။)ကရဏေန ပုညကရော သုရာဒိပရိဟရဏေန။ အသောဏ္ဍော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဿ အတ္ထဿ အဝိနာသနေန အဝိနာသကော ဘဝေယျာသီတိ။ သီလဝါဿူတိ သီလဝါ အာစာရသမ္ပန္နော ဘဝ, ဒသသု ရာဇဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ။ ဒုဿီလော ဝိနိပါတိကောတိ ဒုဿီလော ဟိ, မဟာရာဇ, အတ္တာနံ နိရယေ ဝိနိပါတေန္တော ဝိနိပါတိကော နာမ ဟောတီတိ။
ဧဝံ ကုဏ္ဍလိနီပိ ဧကာဒသဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘောန္တော! အမစ္စာ မမ ဓီတာယ ကုဏ္ဍလိနိယာ ဧဝံ ကထယမာနာယ ကေန ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ ကတ’’န္တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကေန, ဒေဝါတိ။ ‘‘တေန ဟိဿာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ကုဏ္ဍလိနိံ ဌာနန္တရေ ဌပေသိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပိတု ကမ္မံ အကာသီတိ။
ကုဏ္ဍလိနိပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ပုန ရာဇာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုရိမနယေနေဝ ဇမ္ဗုကပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ ဒူတံ ပေသေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တတ္ထ ဂန္တွာ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ ပစ္စာဂတော တတ္ထေဝ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ နိသီဒိ။ အမစ္စော ဇမ္ဗုကပဏ္ဍိတံ ကဉ္စနဘဒ္ဒပီဌေ နိသီဒါပေတွာ ပီဌံ သီသေနာဒါယ အာဂစ္ဆိ။ ပဏ္ဍိတော ပိတု အင်္ကေ နိသီဒိတွာ ကီဠိတွာ ဂန္တွာ ကဉ္စနပီဌေယေဝ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အပုစ္ဆိမှ ကောသိယဂေါတ္တံ, ကုဏ္ဍလိနိံ တထေဝ စ၊
တွံ ဒါနိ ဝဒေဟိ ဇမ္ဗုက, ဗလာနံ ဗလမုတ္တမ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – တာတ, ဇမ္ဗုက, အဟံ တဝ ဘာတရံ ကောသိယဂေါတ္တံ ဝေဿန္တရံ ဘဂိနိဉ္စ တေ ကုဏ္ဍလိနိံ ရာဇဓမ္မံ အပုစ္ဆိံ, တေ အတ္တနော ဗလေန ကထေသုံ, ယထာ ပန တေ ပုစ္ဆိံ, တထေဝ ဣဒါနိ, ပုတ္တ ဇမ္ဗုက, တံ ပုစ္ဆာမိ, တွံ မေ ရာဇဓမ္မဉ္စ ဗလာနံ ဥတ္တမံ ဗလဉ္စ ကထေဟီတိ။
ဧဝံ ရာဇာ မဟာသတ္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော အညေသံ ပုစ္ဆိတနိယာမေန အပုစ္ဆိတွာ ဝိသေသေတွာ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ပဏ္ဍိတော ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ဩဟိတသောတော သုဏာဟိ, သဗ္ဗံ တေ ကထေဿာမီ’’တိ ပသာရိတဟတ္ထေ သဟဿတ္ထဝိကံ ဌပေန္တော ဝိယ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၇။)‘‘ဗလံ ပဉ္စဝိဓံ လောကေ, ပုရိသသ္မိံ မဟဂ္ဂတေ၊
တတ္ထ ဗာဟုဗလံ နာမ, စရိမံ ဝုစ္စတေ ဗလံ။
‘‘ဘောဂဗလဉ္စ ဒီဃာဝု, ဒုတိယံ ဝုစ္စတေ ဗလံ၊
အမစ္စဗလဉ္စ ဒီဃာဝု, တတိယံ ဝုစ္စတေ ဗလံ။
‘‘အဘိဇစ္စဗလဉ္စေဝ, တံ စတုတ္ထံ အသံသယံ၊
ယာနိ စေတာနိ သဗ္ဗာနိ, အဓိဂဏှာတိ ပဏ္ဍိတော။
‘‘တံ ဗလာနံ ဗလံ သေဋ္ဌံ, အဂ္ဂံ ပညာဗလံ ဗလံ၊
ပညာဗလေနုပတ္ထဒ္ဓေါ, အတ္ထံ ဝိန္ဒတိ ပဏ္ဍိတော။
‘‘အပိ စေ လဘတိ မန္ဒော, ဖီတံ ဓရဏိမုတ္တမံ၊
အကာမဿ ပသယှံ ဝါ, အညော တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။
‘‘အဘိဇာတောပိ စေ ဟောတိ, ရဇ္ဇံ လဒ္ဓါန ခတ္တိယော၊
ဒုပ္ပညော ဟိ ကာသိပတိ, သဗ္ဗေနပိ န ဇီဝတိ။
‘‘ပညာဝ သုတံ ဝိနိစ္ဆိနီ, ပညာ ကိတ္တိသိလောကဝဍ္ဎနီ၊
ပညာသဟိတော နရော ဣဓ, အပိ ဒုက္ခေ သုခါနိ ဝိန္ဒတိ။
‘‘ပညဉ္စ ခေါ အသုဿူသံ, န ကောစိ အဓိဂစ္ဆတိ၊
ဗဟုဿုတံ အနာဂမ္မ, ဓမ္မဋ္ဌံ အဝိနိဗ္ဘုဇံ။
‘‘ယော စ ဓမ္မဝိဘင်္ဂညူ, ကာလုဋ္ဌာယီ အတန္ဒိတော၊
အနုဋ္ဌဟတိ ကာလေန, ကမ္မဖလံ တဿိဇ္ဈတိ။
‘‘အနာယတနသီလဿ, အနာယတနသေဝိနော၊
န နိဗ္ဗိန္ဒိယကာရိဿ, သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတိ။
‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ ပယုတ္တဿ, တထာယတနသေဝိနော၊
အနိဗ္ဗိန္ဒိယကာရိဿ, သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတိ။
‘‘ယောဂပ္ပယောဂသင်္ခါတံ, သမ္ဘတဿာနုရက္ခဏံ၊
တာနိ တွံ တာတ သေဝဿု, မာ အကမ္မာယ ရန္ဓယိ၊
အကမ္မုနာ ဟိ ဒုမ္မေဓော, နဠာဂါရံဝ သီဒတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၈။)တတ္ထ မဟဂ္ဂတေတိ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ မဟဇ္ဈာသယေ ပုရိသေ ပဉ္စဝိဓံ ဗလံ ဟောတိ။ ဗာဟုဗလန္တိ ကာယဗလံ။ စရိမန္တိ တံ အတိမဟန္တမ္ပိ သမာနံ လာမကမေဝ။ ကိံကာရဏာ? အန္ဓဗာလဘာဝေန။ သစေ ဟိ ကာယဗလံ မဟန္တံ နာမ ဘဝေယျ, ဝါရဏဗလတော လဋုကိကာယ ဗလံ ခုဒ္ဒကံ ဘဝေယျ, ဝါရဏဗလံ ပန အန္ဓဗာလဘာဝေန မရဏဿ ပစ္စယံ ဇာတံ, လဋုကိကာ အတ္တနော ဉာဏကုသလတာယ ဝါရဏံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘န ဟေဝ သဗ္ဗတ္ထ ဗလေန ကိစ္စံ, ဗလဉှိ ဗာလဿ ဝဓာယ ဟောတီ’’တိ သုတ္တံ (ဇာ။ ၁။၅။၄၂) အာဟရိတဗ္ဗံ။
ဘောဂဗလန္တိ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန သဗ္ဗံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ ဥပဘောဂဇာတံ ဘောဂဗလံ နာမ, တံ ကာယဗလတော မဟန္တတရံ။ အမစ္စဗလန္တိ အဘေဇ္ဇမန္တဿ သူရဿ သုဟဒယဿ အမစ္စမဏ္ဍလဿ အတ္ထိတာ, တံ ဗလံ သင်္ဂါမသူရတာယ ပုရိမေဟိ ဗလေဟိ မဟန္တတရံ။ အဘိဇစ္စဗလန္တိ တီဏိ ကုလာနိ အတိက္ကမိတွာ ခတ္တိယကုလဝသေန ဇာတိသမ္ပတ္တိ, တံ ဣတရေဟိ ဗလေဟိ မဟန္တတရံ။ ဇာတိသမ္ပန္နာ ဧဝ ဟိ သုဇ္ဈန္တိ, န ဣတရေတိ။ ယာနိ စေတာနီတိ ယာနိ စ ဧတာနိ စတ္တာရိပိ ဗလာနိ ပဏ္ဍိတော ပညာနုဘာဝေန အဓိဂဏှာတိ အဘိဘဝတိ, တံ သဗ္ဗဗလာနံ ပညာဗလံ သေဋ္ဌန္တိ စ အဂ္ဂန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကိံကာရဏာ? တေန ဟိ ဗလေန ဥပတ္ထဒ္ဓေါ ပဏ္ဍိတော အတ္ထံ ဝိန္ဒတိ, ဝုဍ္ဎိံ ပါပုဏာတိ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ‘‘ပုဏ္ဏံ နဒိံ ယေန စ ပေယျမာဟူ’’တိ ပုဏ္ဏနဒီဇာတကဉ္စ (ဇာ။ ၁။၂။၁၂၇ အာဒယော) သိရီကာဠကဏ္ဏိပဉှံ ပဉ္စပဏ္ဍိတပဉှဉ္စ သတ္တုဘသ္တဇာတက- (ဇာ။ ၁။၇။၄၆ အာဒယော) သမ္ဘဝဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၃၈ အာဒယော) သရဘင်္ဂဇာတကာဒီနိ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၀ အာဒယော) စ ကထေတဗ္ဗာနိ။
မန္ဒောတိ မန္ဒပညော ဗာလော။ ဖီတန္တိ, တာတ, မန္ဒပညော ပုဂ္ဂလော သတ္တရတနပုဏ္ဏံ စေပိ ဥတ္တမံ ဓရဏိံ လဘတိ, တဿ အနိစ္ဆမာနဿေဝ ပသယှကာရံ ဝါ ပန ကတွာ အညော ပညာသမ္ပန္နော တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မန္ဒော ဟိ လဒ္ဓံ ယသံ ရက္ခိတုံ ကုလသန္တကံ ဝါ ပန ပဝေဏိအာဂတမ္ပိ ရဇ္ဇံ အဓိဂန္တုံ န သက္ကောတိ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ‘‘အဒ္ဓါ ပါဒဉ္ဇလီ သဗ္ဗေ, ပညာယ အတိရောစတီ’’တိ ပါဒဉ္ဇလီဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၄-၁၉၅) ကထေတဗ္ဗံ။ လဒ္ဓါနာတိ ဇာတိသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ ကုလသန္တကံ ရဇ္ဇံ လဘိတွာပိ။ သဗ္ဗေနပီတိ တေန သကလေနပိ ရဇ္ဇေန န ဇီဝတိ, အနုပါယကုသလတာယ ဒုဂ္ဂတောဝ ဟောတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၂၉။)ဧဝံ မဟာသတ္တော ဧတ္တကေန ဌာနေန အပဏ္ဍိတဿ အဂုဏံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပညံ ပသံသန္တော ‘‘ပညာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုတန္တိ သုတပရိယတ္တိ။ တဉှိ ပညာဝ ဝိနိစ္ဆိနတိ။ ကိတ္တိသိလောကဝဍ္ဎနီတိ ကိတ္တိဃောသဿ စ လာဘသက္ကာရဿ စ ဝဍ္ဎနီ။ ဒုက္ခေ သုခါနိ ဝိန္ဒတီတိ ဒုက္ခေ ဥပ္ပန္နေပိ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ဥပါယကုသလတာယ သုခံ ပဋိလဘတိ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ –
‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ, ဝါနရိန္ဒ ယထာ တဝ’’။ (ဇာ။ ၁။၁။၅၇)၊
အလမေတေဟိ အမ္ဗေဟိ, ဇမ္ဗူဟိ ပနသေဟိ စာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၁၅) –
အာဒီနိ ဇာတကာနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။
အသုဿူသန္တိ ပဏ္ဍိတပုဂ္ဂလေ အပယိရုပါသန္တော အဿုဏန္တော။ ဓမ္မဋ္ဌန္တိ သဘာဝကာရဏေ ဌိတံ ဗဟုဿုတံ အနာဂမ္မ တံ အသဒ္ဒဟန္တော။ အဝိနိဗ္ဘုဇန္တိ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ အနောဂါဟန္တော အတီရေန္တော န ကောစိ ပညံ အဓိဂစ္ဆတိ, တာတာတိ။
ဓမ္မဝိဘင်္ဂညူတိ ဒသကုသလကမ္မပထဝိဘင်္ဂကုသလော။ ကာလုဋ္ဌာယီတိ ဝီရိယံ ကာတုံ ယုတ္တကာလေ ဝီရိယဿ ကာရကော။ အနုဋ္ဌဟတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောတိ။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကမ္မဖလံ သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ အနာယတနသီလဿာတိ အနာယတနံ ဝုစ္စတိ လာဘယသသုခါနံ အနာကရော ဒုဿီလျကမ္မံ, တံသီလဿ တေန ဒုဿီလျကမ္မေန သမန္နာဂတဿ, အနာယတနဘူတမေဝ ဒုဿီလပုဂ္ဂလံ သေဝန္တဿ, ကုသလဿ ကမ္မဿ ကရဏကာလေ နိဗ္ဗိန္ဒိယကာရိဿ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ကရောန္တဿ ဧဝရူပဿ, တာတ, ပုဂ္ဂလဿ ကမ္မာနံ အတ္ထော သမ္မာ န ဝိပစ္စတိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, တီဏိ ကုလဂ္ဂါနိ စ ဆ ကာမသဂ္ဂါနိ စ န ဥပနေတီတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တဉ္စာတိ အတ္တနော နိယကဇ္ဈတ္တံ အနိစ္စဘာဝနာဒိဝသေန ပယုတ္တဿ။ တထာယတနသေဝိနောတိ တထေဝ သီလဝန္တေ ပုဂ္ဂလေ သေဝမာနဿ။ ဝိပစ္စတီတိ သမ္ပဇ္ဇတိ မဟန္တံ ယသံ ဒေတိ။
ယောဂပ္ပယောဂသင်္ခါတန္တိ ယောဂေ ယုဉ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကေ ကာရဏေ ပယောဂကောဋ္ဌာသဘူတံ ပညံ။ သမ္ဘတဿာတိ ရာသိကတဿ ဓနဿ အနုရက္ခဏံ။ တာနိ တွန္တိ ဧတာနိ စ ဒွေ ပုရိမာနိ စ မယာ ဝုတ္တကာရဏာနိ သဗ္ဗာနိ, တာတ, တွံ သေဝဿု, မယာ ဝုတ္တံ ဩဝါဒံ ဟဒယေ ကတွာ အတ္တနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၀။)ဃရေ ဓနံ ရက္ခ။ မာ အကမ္မာယ ရန္ဓယီတိ အယုတ္တေန အကာရဏေန မာ ရန္ဓယိ, တံ ဓနံ မာ ဈာပယိ မာ နာသယိ။ ကိံကာရဏာ? အကမ္မုနာ ဟီတိ အယုတ္တကမ္မကရဏေန ဒုမ္မေဓော ပုဂ္ဂလော သကံ ဓနံ နာသေတွာ ပစ္ဆာ ဒုဂ္ဂတော။ နဠာဂါရံဝ သီဒတီတိ ယထာ နဠာဂါရံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ဇီရမာနံ အပ္ပတိဋ္ဌံ ပတတိ, ဧဝံ အကာရဏေန ဓနံ နာသေတွာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တတီတိ။
ဧဝမ္ပိ ဗောဓိသတ္တော ဧတ္တကေန ဌာနေန ပဉ္စ ဗလာနိ ဝဏ္ဏေတွာ ပညာဗလံ ဥက္ခိပိတွာ စန္ဒမဏ္ဍလံ နီဟရန္တော ဝိယ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဒသဟိ ဂါထာဟိ ရညော ဩဝါဒံ ဒေန္တော အာဟ –
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မာတာပိတူသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ပုတ္တဒါရေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိတ္တာမစ္စေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဝါဟနေသု ဗလေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ရဋ္ဌေ ဇနပဒေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သမဏေ ဗြာဟ္မဏေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိဂပက္ခီသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၁။)‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဓမ္မော စိဏ္ဏော သုခါဝဟော၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သဣန္ဒာ ဒေဝါ သဗြဟ္မကာ၊
သုစိဏ္ဏေန ဒိဝံ ပတ္တာ, မာ ဓမ္မံ ရာဇ ပါမဒေါ’’တိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ ဣဓ ဓမ္မန္တိ မာတာပိတုပဋ္ဌာနဓမ္မံ။ တံ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ မာတာပိတူနံ မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌဒါနမာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗသရီရကိစ္စပရိဟရဏံ ကရောန္တောဝ ပူရေဟီတိ ဝဒတိ။ ပုတ္တဒါရေသူတိ ပုတ္တဓီတရော တာဝ ပါပါ နိဝါရေတွာ ကလျာဏေ နိဝေသေန္တော သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တော ဝယပ္ပတ္တကာလေ ပတိရူပကုလဝံသေန အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရောန္တော သမယေ ဓနံ ဒေန္တော ပုတ္တေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ, ဘရိယံ သမ္မာနေန္တော အနဝမာနေန္တော အနတိစရန္တော ဣဿရိယံ ဝေါဿဇ္ဇေန္တော အလင်္ကာရံ အနုပ္ပဒေန္တော ဒါရေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ။ မိတ္တာမစ္စေသူတိ မိတ္တာမစ္စေ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဏှန္တော အဝိသံဝါဒေန္တော ဧတေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ။ ဝါဟနေသု ဗလေသု စာတိ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ ဝါဟနာနံ ဗလကာယဿ စ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒေန္တော သက္ကာရံ ကရောန္တော ဟတ္ထိအဿာဒယော မဟလ္လကကာလေ ကမ္မေသု အယောဇေန္တော တေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ။
ဂါမေသု နိဂမေသု စာတိ ဂါမနိဂမဝါသိနော ဒဏ္ဍဗလီဟိ အပီဠေန္တောဝ တေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ။ ရဋ္ဌေ ဇနပဒေသု စာတိ ရဋ္ဌဉ္စ ဇနပဒဉ္စ အကာရဏေန ကိလမေန္တော ဟိတစိတ္တံ အပစ္စုပဋ္ဌပေန္တော တတ္ထ အဓမ္မံ စရတိ နာမ, အပီဠေန္တော ပန ဟိတစိတ္တေန ဖရန္တော တတ္ထ ဓမ္မံ စရတိ နာမ။ သမဏေ ဗြာဟ္မဏေသု စာတိ တေသံ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒေန္တောဝ တေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ။ မိဂပက္ခီသူတိ သဗ္ဗစတုပ္ပဒသကုဏာနံ အဘယံ ဒေန္တော တေသု ဓမ္မံ စရတိ နာမ။ ဓမ္မော စိဏ္ဏောတိ သုစရိတဓမ္မော စိဏ္ဏော။ သုခါဝဟောတိ တီသု ကုလသမ္ပဒါသု ဆသု ကာမသဂ္ဂေသု သုခံ အာဝဟတိ။ သုစိဏ္ဏေနာတိ ဣဓ စိဏ္ဏေန ကာယသုစရိတာဒိနာ သုစိဏ္ဏေန။ ဒိဝံ ပတ္တာတိ ဒေဝလောကဗြဟ္မလောကသင်္ခါတံ ဒိဝံ ဂတာ, တတ္ထ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိလာဘိနော ဇာတာ။ မာ ဓမ္မံ ရာဇ ပါမဒေါတိ တသ္မာ တွံ, မဟာရာဇ, ဇီဝိတံ ဇဟန္တောပိ ဓမ္မံ မာ ပမဇ္ဇီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၂။)ဧဝံ ဒသ ဓမ္မစရိယဂါထာယော ဝတွာ ဥတ္တရိပိ ဩဝဒန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒါ, ဧသာဝ အနုသာသနီ၊
သပ္ပညသေဝီ ကလျာဏီ, သမတ္တံ သာမ တံ ဝိဒူ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တပဒါတိ ဣဒံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သပ္ပညသေဝီ ကလျာဏီ, သမတ္တံ သာမ တံ ဝိဒူတိ, မဟာရာဇ, တံ မယာ ဝုတ္တံ ဩဝါဒံ တွံ နိစ္စကာလံ သပ္ပညပုဂ္ဂလသေဝီ ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော ဟုတွာ သမတ္တံ ပရိပုဏ္ဏံ သာမံ ဝိဒူ အတ္တပစ္စက္ခတောဝ ဇာနိတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇာတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟာဇနော မဟာသက္ကာရံ အကာသိ, သာဓုကာရသဟဿာနိ အဒါသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘောန္တော! အမစ္စာ မမ ပုတ္တေန တရုဏဇမ္ဗုဖလသမာနတုဏ္ဍေန ဇမ္ဗုကပဏ္ဍိတေန ဧဝံ ကထေန္တေန ကေန ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ ကတ’’န္တိ။ သေနာပတိနာ, ဒေဝါတိ။ ‘‘တေန ဟိဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဇမ္ဗုကံ ဌာနန္တရေ ဌပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ သေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပိတု ကမ္မာနိ အကာသိ။ တိဏ္ဏံ သကုဏာနံ မဟန္တော သက္ကာရော အဟောသိ။ တယောပိ ဇနာ ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသိံသု။ မဟာသတ္တဿောဝါဒေ ဌတွာ ရာဇာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။ အမစ္စာ ရညော သရီရကိစ္စံ ကတွာ သကုဏာနံ အာရောစေတွာ ‘‘သာမိ, ဇမ္ဗုကသကုဏ ရာဇာ တုမှာကံ ဆတ္တံ ဥဿာပေတဗ္ဗံ အကာသီ’’တိ ဝဒိံသု။ မဟာသတ္တော ‘‘န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော, တုမှေ အပ္ပမတ္တာ ရဇ္ဇံ ကာရေထာ’’တိ မဟာဇနံ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ပဝတ္တေယျာထာ’’တိ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခါပေတွာ အရညံ ပါဝိသိ။ တဿောဝါဒေါ စတ္တာလီသ ဝဿသဟဿာနိ ပဝတ္တတိ။
သတ္ထာ ရညော ဩဝါဒဝသေန ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ ဒေသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ကုဏ္ဍလိနီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, ဝေဿန္တရော သာရိပုတ္တော, ဇမ္ဗုကသကုဏော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
တေသကုဏဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၃။)֍ * [၅၂၂] ၂။ သရဘင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
အလင်္ကတာ ကုဏ္ဍလိနော သုဝတ္ထာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော တထာဂတံ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တံ အတ္တနော ပရိနိဗ္ဗာနံ အနုဇာနာပေတွာ ဂန္တွာ နာဠကဂါမကေ ဇာတောဝရကေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ သုတွာ သတ္ထာ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟာသိ။ တဒါ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဣသိဂိလိပဿေ ကာဠသိလာယံ ဝိဟရတိ။ သော ပန ဣဒ္ဓိဗလေန ကောဋိပ္ပတ္တဘာဝေန ဒေဝလောကစာရိကဉ္စ ဥဿဒနိရယစာရိကဉ္စ ဂစ္ဆတိ။ ဒေဝလောကေ ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ မဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒိသွာ ဥဿဒနိရယေသု စ တိတ္ထိယသာဝကာနံ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ဒိသွာ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ‘‘အသုကော ဥပါသကော အသုကာ စ ဥပါသိကာ အသုကသ္မိံ နာမ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိ, တိတ္ထိယသာဝကေသု အသုကော စ အသုကာ စ နိရယာဒီသု အသုကအပါယေ နာမ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ မနုဿာနံ ကထေသိ။ မနုဿာ သာသနေ ပသီဒန္တိ, တိတ္ထိယေ ပရိဝဇ္ဇေန္တိ။ ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ သက္ကာရော မဟန္တော အဟောသိ, တိတ္ထိယာနံ ပရိဟာယတိ။
တေ ထေရေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဇီဝန္တေ အမှာကံ ဥပဋ္ဌာကာ ဘိဇ္ဇန္တိ, သက္ကာရော စ ပရိဟာယတိ, မာရာပေဿာမ န’’န္တိ ထေရဿ မာရဏတ္ထံ သမဏဂုတ္တကဿ နာမ စောရဿ သဟဿံ အဒံသု။ သော ‘‘ထေရံ မာရေဿာမီ’’တိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ကာဠသိလံ အဂမာသိ။ ထေရော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ ဣဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတိတွာ ပက္ကာမိ။ စောရော တံ ဒိဝသံ ထေရံ အဒိသွာ နိဝတ္တိတွာ ပုနဒိဝသေပီတိ ဆ ဒိဝသေ အဂမာသိ။ ထေရောပိ တထေဝ ဣဒ္ဓိယာ ပက္ကာမိ။ သတ္တမေ ပန ဒိဝသေ ထေရဿ ပုဗ္ဗေ ကတံ အပရာပရိယဝေဒနီယကမ္မံ ဩကာသံ လဘိ။ သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ဘရိယာယ ဝစနံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော မာရေတုကာမော ယာနကေန အရညံ နေတွာ စောရာနံ ဥဋ္ဌိတာကာရံ ကတွာ မာတာပိတရော ပေါထေသိ ပဟရိ။ တေ စက္ခုဒုဗ္ဗလတာယ ရူပဒဿနရဟိတာ တံ အတ္တနော ပုတ္တံ အသဉ္ဇာနန္တာ ‘‘စောရာ ဧဝ ဧတေ’’တိ သညာယ, ‘‘တာတ, အသုကာ နာမ စောရာ နော ဃာတေန္တိ, တွံ ပဋိက္ကမာဟီ’’တိ တဿေဝတ္ထာယ ပရိဒေဝိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ မယာ ပေါထိယမာနာပိ မယှံ ယေဝတ္ထာယ ပရိဒေဝန္တိ, အယုတ္တံ ကမ္မံ ကရောမီ’’တိ။ အထ နေ အဿာသေတွာ စောရာနံ ပလာယနာကာရံ ဒဿေတွာ တေသံ ဟတ္ထပါဒေ သမ္ဗာဟိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၄။)‘‘အမ္မ, တာတာ, မာ ဘာယိတ္ထ, စောရာ ပလာတာ’’တိ ဝတွာ ပုန အတ္တနော ဂေဟမေဝ အာနေသိ။ တံ ကမ္မံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဩကာသံ အလဘိတွာ ဘသ္မပဋိစ္ဆန္နော အင်္ဂါရရာသိ ဝိယ ဌတွာ ဣမံ အန္တိမသရီရံ ဥပဓာဝိတွာ ဂဏှိ။ ယထာ ဟိ ပန သုနခလုဒ္ဒကေန မိဂံ ဒိသွာ သုနခေါ ဝိဿဇ္ဇိတော မိဂံ အနုဗန္ဓိတွာ ယသ္မိံ ဌာနေ ပါပုဏာတိ, တသ္မိံယေဝ ဂဏှာတိ, ဧဝံ ဣဒံ ကမ္မံ ယသ္မိံ ဌာနေ ဩကာသံ လဘတိ, တသ္မိံ ဝိပါကံ ဒေတိ, တေန မုတ္တော နာမ နတ္ထိ။
ထေရော အတ္တနာ ကတကမ္မဿ အာကဍ္ဎိတဘာဝံ ဉတွာ န အပဂစ္ဆိ။ ထေရော တဿ နိဿန္ဒေန အာကာသေ ဥပ္ပတိတုံ နာသက္ခိ။ နန္ဒောပနန္ဒဒမနသမတ္ထဝေဇယန္တကမ္ပနသမတ္ထာပိဿ ဣဒ္ဓိ ကမ္မဗလေန ဒုဗ္ဗလတံ ပတ္တာ။ စောရော ထေရံ ဂဟေတွာ ထေရဿ အဋ္ဌီနိ တဏ္ဍုလကဏမတ္တာနိ ကရောန္တော ဘိန္ဒိတွာ သဉ္စုဏ္ဏေတွာ ပလာလပိဋ္ဌိကကရဏံ နာမ ကတွာ ‘‘မတော’’တိ သညာယ ဧကသ္မိံ ဂုမ္ဗပိဋ္ဌေ ခိပိတွာ သပရိဝါရော ပက္ကာမိ။ ထေရော သတိံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သရီရံ ဈာနဝေဌနေန ဝေဌေတွာ ထိရံ ကတွာ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, အာယုသင်္ခါရော မေ ဩဿဋ္ဌော, ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာယိဿသိ, မောဂ္ဂလ္လာန’’အာတိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿသီ’’တိ။ ‘‘ကာဠသိလာပဋ္ဋေ, ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ, မောဂ္ဂလ္လာန, ဓမ္မံ မယှံ ကထေတွာ ယာဟိ, တာဒိသဿ သာဝကဿ ဣဒါနိ ဒဿနံ နတ္ထီတိ။ သော ‘‘ဧဝံ ကရိဿာမိ, ဘန္တေ’’တိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ တာလပ္ပမာဏံ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ နာနပ္ပကာရာ ဣဒ္ဓိယော ကတွာ ဓမ္မံ ကထေတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ကာဠသိလာယံ အဋဝိယံ ပရိနိဗ္ဗာယိ။
တင်္ခဏညေဝ ဆ ဒေဝလောကာ ဧကကောလာဟလာ အဟေသုံ, ‘‘အမှာကံ ကိရ အာစရိယော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာဝါသဓူမစန္ဒနစုဏ္ဏာနိ စေဝ နာနာဒါရူနိ စ ဂဟေတွာ အာဂမိံသု, ဧကူနသတရတနစန္ဒနစိတကာ အဟောသိ။ သတ္ထာ ထေရဿ သန္တိကေ ဌတွာ သရီရနိက္ခေပံ ကာရေသိ။ အာဠာဟနဿ သမန္တတော ယောဇနမတ္တေ ပဒေသေ ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ။ ဒေဝါနံ အန္တရေ မနုဿာ, မနုဿာနံ အန္တရေ ဒေဝါ အဟေသုံ။ ယထာက္ကမေန ဒေဝါနံ အန္တရေ ယက္ခာ တိဋ္ဌန္တိ, ယက္ခာနံ အန္တရေ ဂန္ဓဗ္ဗာ တိဋ္ဌန္တိ, ဂန္ဓဗ္ဗာနံ အန္တရေ နာဂါ တိဋ္ဌန္တိ, နာဂါနံ အန္တရေ ဝေနတေယျာ တိဋ္ဌန္တိ, ဝေနတေယျာနံ အန္တရေ ကိန္နရာ တိဋ္ဌန္တိ, ကိန္နရာနံ အန္တရေ ဆတ္တာ တိဋ္ဌန္တိ, ဆတ္တာနံ အန္တရေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၅။)သုဝဏ္ဏစာမရာ တိဋ္ဌန္တိ, တေသံ အန္တရေ ဓဇာ တိဋ္ဌန္တိ, တေသံ အန္တရေ ပဋာကာ တိဋ္ဌန္တိ။ သတ္တ ဒိဝသာနိ သာဓုကီဠံ ကီဠိံသု။ သတ္ထာ ထေရဿ ဓာတုံ ဂါဟာပေတွာ ဝေဠုဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ စေတိယံ ကာရာပေသိ။ တဒါ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သာရိပုတ္တတ္ထေရော တထာဂတဿ သန္တိကေ အပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကာ မဟန္တံ သမ္မာနံ န လဘိ, မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ပန ဗုဒ္ဓါနံ သမီပေ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ မဟာသမ္မာနံ လဘီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ မောဂ္ဂလ္လာနော မမ သန္တိကာ သမ္မာနံ လဘတိ, ပုဗ္ဗေပိ လဘိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ပုရောဟိတဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိတွာ ဒသမာသစ္စယေန ပစ္စူသသမယေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဗာရာဏသိနဂရေ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ပဇ္ဇလိံသု။ ပုရောဟိတော ပုတ္တဿ ဇာတက္ခဏေ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ အာကာသံ ဩလောကေန္တော နက္ခတ္တယောဂံ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ နက္ခတ္တေန ဇာတတ္တာ ဧသော ကုမာရော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဓနုဂ္ဂဟာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ကာလဿေဝ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ သုခသယိတဘာဝံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကုတော မေ, အာစရိယ, သုခံ, အဇ္ဇ သကလနိဝေသနေ အာဝုဓာနိ ပဇ္ဇလိတာနီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာ ဘာယိ, ဒေဝ, န တုမှာကံ နိဝေသနေယေဝ, သကလနဂရေပိ ပဇ္ဇလိံသုယေဝ, အဇ္ဇ အမှာကံ ဂေဟေ ကုမာရဿ ဇာတတ္တာ ဧဝံ အဟောသီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, ဧဝံ ဇာတကုမာရဿ ပန ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘န ကိဉ္စိ, မဟာရာဇ, သော ပန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဓနုဂ္ဂဟာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာစရိယ, တေန ဟိ နံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဝယပ္ပတ္တကာလေ အမှာကံ ဒဿေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ခီရမူလံ တာဝ သဟဿံ ဒါပေသိ။ ပုရောဟိတော တံ ဂဟေတွာ နိဝေသနံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိယာ ဒတွာ ပုတ္တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဇာတက္ခဏေ အာဝုဓာနံ ပဇ္ဇလိတတ္တာ ‘‘ဇောတိပါလော’’တိဿ နာမံ အကာသိ။
သော မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝဍ္ဎမာနော သောဠသဝဿကာလေ ဥတ္တမရူပဓရော အဟောသိ။ အထဿ ပိတာ သရီရသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ သဟဿံ ဒတွာ, ‘‘တာတ, တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥပ္ပဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာစရိယဘာဂံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ သဟဿံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၆။)ဒတွာ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေတွာ သတ္တာဟေနေဝ နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ။ အထဿ အာစရိယော တုဿိတွာ အတ္တနော သန္တကံ ခဂ္ဂရတနံ သန္ဓိယုတ္တံ မေဏ္ဍကသိင်္ဂဓနုံ သန္ဓိယုတ္တံ တူဏီရံ အတ္တနော သန္နာဟကဉ္စုကံ ဥဏှီသဉ္စ ဒတွာ ‘‘တာတ ဇောတိပေါလ, အဟံ မဟလ္လကော, ဣဒါနိ တွံ ဣမေ မာဏဝကေ သိက္ခာပေဟီ’’တိ ပဉ္စသတမာဏဝကေပိ တဿေဝ နိယျာဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တော သဗ္ဗံ ဥပကရဏံ ဂဟေတွာ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ ဗာရာဏသိမေဝ အာဂန္တွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ ပိတာ အဝေါစ ‘‘ဥဂ္ဂဟိတံ တေ, တာတ, သိပ္ပ’’န္တိ။ ‘‘အာမ, တာတာ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ‘‘ပုတ္တော မေ, ဒေဝ, သိပ္ပံ သိက္ခိတွာ အာဂတော, ကိံ ကရောတူ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာစရိယ, အမှေ ဥပဋ္ဌဟတူ’’တိ။ ‘‘ပရိဗ္ဗယမဿ ဇာနာထ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘သော ဒေဝသိကံ သဟဿံ လဘတူ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ကုမာရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟာ’’တိ အာဟ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝသိကံ သဟဿံ လဘိတွာ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟိ။
ရာဇပါဒမူလိကာ ဥဇ္ဈာယိံသု – ‘‘မယံ ဇောတိပါလေန ကတကမ္မံ န ပဿာမ, ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဂဏှာတိ, မယမဿ သိပ္ပံ ပဿိတုကာမာ’’တိ။ ရာဇာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ပုရောဟိတဿ ကထေသိ။ ပုရောဟိတော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ပုတ္တဿာရောစေသိ။ သော ‘‘သာဓု, တာတ, ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဒဿေဿာမိ သိပ္ပံ, အပိစ ရာဇာ အတ္တနော ဝိဇိတေ ဓနုဂ္ဂဟေ သန္နိပါတာပေတူ’’တိ အာဟ။ ပုရောဟိတော ဂန္တွာ ရညော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ ဓနုဂ္ဂဟေ သန္နိပါတာပေသိ။ သဋ္ဌိသဟဿာ ဓနုဂ္ဂဟာ သန္နိပတိံသု။ ရာဇာ တေသံ သန္နိပတိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘နဂရဝါသိနော ဇောတိပါလဿ သိပ္ပံ ပဿန္တူ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏံ သဇ္ဇာပေတွာ မဟာဇနပရိဝုတော ပလ္လင်္ကဝရေ နိသီဒိတွာ ဓနုဂ္ဂဟေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဇောတိပါလော အာဂစ္ဆတူ’’တိ ပေသေသိ။ သော အာစရိယေန ဒိန္နာနိ ဓနုတူဏီရသန္နာဟကဉ္စုကဥဏှီသာနိ နိဝါသနန္တရေ ဌပေတွာ ခဂ္ဂံ ဂါဟာပေတွာ ပကတိဝေသေန ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။
ဓနုဂ္ဂဟာ ‘‘ဇောတိပါလော ကိရ ဓနုသိပ္ပံ ဒဿေတုံ အာဂတော, ဓနုံ အဂ္ဂဟေတွာ ပန အာဂတတ္တာ အမှာကံ ဟတ္ထတော ဓနုံ ဂဟေတုကာမော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၇။)ဘဝိဿတိ, နာဿ ဒဿာမာ’’တိ ကတိကံ ကရိံသု။ ရာဇာ ဇောတိပါလံ အာမန္တေတွာ ‘‘သိပ္ပံ ဒဿေဟီ’’တိ အာဟ။ သော သာဏိံ ပရိက္ခိပါပေတွာ အန္တောသာဏိယံ ဌိတော သာဋကံ အပနေတွာ သန္နာဟကဉ္စုကံ ပဝေသေတွာ ဥဏှီသံ သီသေ ပဋိမုဉ္စိတွာ မေဏ္ဍကသိင်္ဂဓနုမှိ ပဝါလဝဏ္ဏံ ဇိယံ အာရောပေတွာ တူဏီရံ ပိဋ္ဌေ ဗန္ဓိတွာ ခဂ္ဂံ ဝါမတော ကတွာ ဝဇိရဂ္ဂံ နာရာစံ နခပိဋ္ဌေန ပရိဝတ္တေတွာ သာဏိံ ဝိဝရိတွာ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ အလင်္ကတနာဂကုမာရော ဝိယ နိက္ခမိတွာ ဂန္တွာ ရညော အပစိတိံ ဒဿေတွာ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနာ ဝဂ္ဂန္တိ နဒန္တိ အပ္ဖေါဋေန္တိ သေဠေန္တိ။ ရာဇာ ‘‘ဒဿေဟိ, ဇောတိပါလ, သိပ္ပ’’န္တိ အာဟ။ ဒေဝ, တုမှာကံ ဓနုဂ္ဂဟေသု အက္ခဏဝေဓိဝါလဝေဓိသရဝေဓိသဒ္ဒဝေဓိနော စတ္တာရော ဓနုဂ္ဂဟေ ပက္ကောသာပေဟီတိ။ အထ ရာဇာ ပက္ကောသာပေသိ။
မဟာသတ္တော ရာဇင်္ဂဏေ စတုရဿပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ မဏ္ဍလံ ကတွာ စတူသု ကဏ္ဏေသု စတ္တာရော ဓနုဂ္ဂဟေ ဌပေတွာ ဧကေကဿ တိံသ တိံသ ကဏ္ဍသဟဿာနိ ဒါပေတွာ ဧကေကဿ သန္တိကေ ဧကေကံ ကဏ္ဍဒါယကံ ဌပေတွာ သယံ ဝဇိရဂ္ဂံ နာရာစံ ဂဟေတွာ မဏ္ဍလမဇ္ဈေ ဌတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေ စတ္တာရော ဓနုဂ္ဂဟာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သရေ ခိပိတွာ မံ ဝိဇ္ဈန္တု, အဟံ ဧတေဟိ ခိတ္တကဏ္ဍာနိ နိဝါရေဿာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ဧဝံ ကရောထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ ဓနုဂ္ဂဟာ အာဟံသု, ‘‘မဟာရာဇ, မယံ အက္ခဏဝေဓိဝါလဝေဓိသရဝေဓိသဒ္ဒဝေဓိနော, ဇောတိပါလော တရုဏဒါရကော, န မယံ ဝိဇ္ဈိဿာမာ’’တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘သစေ သက္ကောထ, ဝိဇ္ဈထ မ’’န္တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ကဏ္ဍာနိ ခိပိံသု။ မဟာသတ္တော တာနိ နာရာစေန ပဟရိတွာ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ န ပါတေသိ, ဗောဓိကောဋ္ဌကံ ပန ပရိက္ခိပန္တော ဝိယ တာလေန တာလံ, ဝါလေန ဝါလံ, ဒဏ္ဍကေန ဒဏ္ဍကံ, ဝါဇေန ဝါဇံ အနတိက္ကမန္တော ခိပိတွာ သရဂဗ္ဘံ အကာသိ။ ဓနုဂ္ဂဟာနံ ကဏ္ဍာနိ ခီဏာနိ။ သော တေသံ ကဏ္ဍခီဏဘာဝံ ဉတွာ သရဂဗ္ဘံ အဝိနာသေန္တောဝ ဥပ္ပတိတွာ ဂန္တွာ ရညော သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ မဟာဇနော ဥန္နာဒေန္တော ဝဂ္ဂန္တော အပ္ဖေါဋေန္တော သေဠေန္တော အစ္ဆရံ ပဟရန္တော မဟာကောလာဟလံ ကတွာ ဝတ္ထာဘရဏာဒီနိ ခိပိ။ ဧဝံ ဧကရာသိဘူတံ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ချံ ဓနံ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၈။)အထ နံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ သိပ္ပံ နာမေတံ ဇောတိပါလာ’’တိ? သရပဋိဗာဟနံ နာမ, ဒေဝါတိ။ အညေ ဧတံ ဇာနန္တာ အတ္ထီတိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ မံ ဌပေတွာ အညော နတ္ထိ, ဒေဝါတိ။ အပရံ ဒဿေဟိ, တာတာတိ။ ဒေဝ, ဧတေ တာဝ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဌတွာ စတ္တာရောပိ ဇနာ မံ ဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ခိံသု, အဟံ ပနေတေ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဌိတေ ဧကေနေဝ သရေန ဝိဇ္ဈိဿာမီတိ။ ဓနုဂ္ဂဟာ ဌာတုံ န ဥဿဟိံသု။ မဟာသတ္တော စတူသု ကဏ္ဏေသု စတဿော ကဒလိယော ဌပါပေတွာ နာရာစပုင်္ခေ ရတ္တသုတ္တကံ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ ကဒလိံ သန္ဓာယ ခိပိ။ နာရာစော တံ ကဒလိံ ဝိဇ္ဈိတွာ တတော ဒုတိယံ, တတော တတိယံ, တတော စတုတ္ထံ, တတော ပဌမံ ဝိဒ္ဓမေဝ ဝိဇ္ဈိတွာ ပုန တဿ ဟတ္ထေယေဝ ပတိဋ္ဌဟိ။ ကဒလိယော သုတ္တပရိက္ခိတ္တာ အဋ္ဌံသု။ မဟာဇနော ဥန္နာဒသဟဿာနိ ပဝတ္တေသိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ သိပ္ပံ နာမေတံ, တာတာ’’တိ? စက္ကဝိဒ္ဓံ နာမ, ဒေဝါတိ။ အပရမ္ပိ ဒဿေဟိ, တာတာတိ။ မဟာသတ္တော သရလဋ္ဌိံ နာမ, သရရဇ္ဇုံ နာမ, သရဝေဓိံ နာမ ဒဿေသိ, သရပါသာဒံ နာမ, သရသောပါနံ နာမ, သရမဏ္ဍပံ နာမ, သရပါကာရံ နာမ, သရပေါက္ခရဏိံ နာမ အကာသိ, သရပဒုမံ နာမ ပုပ္ဖါပေသိ, သရဝဿံ နာမ ဝဿာပေသိ။ ဣတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ ဣမာနိ ဒွါဒသ သိပ္ပါနိ ဒဿေတွာ ပုန အညေဟိ အသာဓာရဏေယေဝ သတ္တ မဟာကာယေ ပဒါလေသိ, အဋ္ဌင်္ဂုလဗဟလံ ဥဒုမ္ဗရပဒရံ ဝိဇ္ဈိ, စတုရင်္ဂုလဗဟလံ အသနပဒရံ, ဒွင်္ဂုလဗဟလံ တမ္ဗပဋ္ဋံ, ဧကင်္ဂုလဗဟလံ အယပဋ္ဋံ, ဧကာဗဒ္ဓံ ဖလကသတံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပလာလသကဋဝါလုကသကဋပဒရသကဋာနံ ပုရိမဘာဂေန သရံ ခိပိတွာ ပစ္ဆာဘာဂေန နိက္ခမာပေသိ, ပစ္ဆာဘာဂေန သရံ ခိပိတွာ ပုရိမဘာဂေန နိက္ခမာပေသိ, ဥဒကေ စတုဥသဘံ, ထလေ အဋ္ဌဥသဘဋ္ဌာနံ ကဏ္ဍံ ပေသေသိ။ ဝါတိင်္ဂဏသညာယ ဥသဘမတ္တကေ ဝါလံ ဝိဇ္ဈိ။ ဗောဓိသတ္တော သရေ ခိပိတွာ အာကာသေ သရပါသာဒါဒီနိ ကတွာ ပုန ဧကေန သရေန တေ သရေ ပါတေန္တော ဘင်္ဂဝိဘင်္ဂေ အကာသီတိ ‘‘သရဘင်္ဂေါ’’တိ နာမ ပညာတော။ တဿ ဧတ္တကာနိ သိပ္ပါနိ ဒဿေန္တဿေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော။
အထဿ ရာဇာ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ပဋိဇာနိတွာ ‘‘ဇောတိပါလ, အဇ္ဇ ဝိကာလော, သွေ တွံ သေနာပတိဋ္ဌာနံ သက္ကာရံ ဂဏှိဿသိ, ကေသမဿုံ ကာရေတွာ နှတွာ ဧဟီ’’တိ တံ ဒိဝသံ ပရိဗ္ဗယတ္ထာယ သတသဟဿံ အဒါသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၃၉။)မဟာသတ္တော ‘‘ဣမိနာ မယှံ အတ္ထော နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ချံ ဓနံ သာမိကာနညေဝ ဒတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နှာယိတုံ နဒိံ ဂန္တွာ ကေသမဿုံ ကာရေတွာ နှတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတော အနောပမာယ သိရိယာ နိဝေသနံ ပဝိသိတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သိရိသယနံ အဘိရုယှ နိပန္နော ဒွေ ယာမေ သယိတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဗုဒ္ဓေါ ဥဋ္ဌာယ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နောဝ အတ္တနော သိပ္ပဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဩလောကေန္တော ‘‘မမ သိပ္ပဿ အာဒိတောဝ ပရမာရဏံ ပညာယတိ, မဇ္ဈေ ကိလေသပရိဘောဂေါ, ပရိယောသာနေ နိရယမှိ ပဋိသန္ဓိ, ပါဏာတိပါတော ကိလေသပရိဘောဂေသု စ အဓိမတ္တပ္ပမာဒေါ နိရယေ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ, ရညာ မယှံ မဟန္တံ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒိန္နံ, မဟန္တံ မေ ဣဿရိယံ ဘဝိဿတိ, ဘရိယာ စ ပုတ္တဓီတရော စ ဗဟူ ဘဝိဿန္တိ။ ကိလေသဝတ္ထု ခေါ ပန ဝေပုလ္လဂတံ ဒုစ္စဇံ ဟောတိ, ဣဒါနေဝ နိက္ခမိတွာ ဧကကောဝ အရညံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတုံ ယုတ္တံ မယှ’’န္တိ မဟာသယနတော ဥဋ္ဌာယ ကဉ္စိ အဇာနာပေန္တော ပါသာဒါ ဩရုယှ အဂ္ဂဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဧကကောဝ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂေါဓာဝရိနဒီတီရေ တိယောဇနိကံ ကပိဋ္ဌဝနံ သန္ဓာယ ပါယာသိ။
တဿ နိက္ခန္တဘာဝံ ဉတွာ သက္ကော ဝိဿကမ္မံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ဇာတိပါလော အဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော, မဟာသမာဂမော ဘဝိဿတိ, ဂေါဓာဝရိနဒီတီရေ ကပိဋ္ဌဝနေ အဿမံ မာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ပဋိယာဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ အကာသိ။ မဟာသတ္တော တံ ဌာနံ ပတွာ ဧကပဒိကမဂ္ဂံ ဒိသွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝသနဋ္ဌာနေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တေန မဂ္ဂေန တတ္ထ ဂန္တွာ ကဉ္စိ အပဿန္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဒိသွာ ‘‘သက္ကော ဒေဝရာဇာ မမ နိက္ခန္တဘာဝံ အညာသိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ သာဋကံ အပနေတွာ ရတ္တဝါကစိရံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ အဇိနစမ္မံ ဧကံသဂတံ အကာသိ, ဇဋာမဏ္ဍလံ ဗန္ဓိတွာ ခါရိကာဇံ အံသေ ကတွာ ကတ္တရဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ စင်္ကမံ အာရုယှ ကတိပယဝါရေ အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာသိရိယာ ဝနံ ဥပသောဘယမာနော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ အဘိညာယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဝနမူလဖလာဟာရော ဧကကောဝ ဝိဟာသိ။ မာတာပိတရော မိတ္တသုဟဇ္ဇာဒယော ဉာတိဝဂ္ဂါပိဿ တံ အပဿန္တာ ရောဒန္တာ ပရိဒေဝန္တာ ဝိစရန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၀။)အထေကော ဝနစရကော အရညံ ပဝိသိတွာ ကပိဋ္ဌကအဿမပဒေ နိသိန္နံ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ ဂန္တွာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နဂရံ ဂန္တွာ တဿ မာတာပိတူနံ အာရောစေသိ။ တေ ရညော အာရောစယိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဧထ နံ ပဿိဿာမာ’’တိ တဿ မာတာပိတရော ဂဟေတွာ မဟာဇနပရိဝုတော ဝနစရကေန ဒေသိတေန မဂ္ဂေန ဂေါဓာဝရိနဒီတီရံ ပါပုဏိ။ ဗောဓိသတ္တော နဒီတီရံ အာဂန္တွာ အာကာသေ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တေ သဗ္ဗေ အဿမပဒံ ပဝေသေတွာ တတြပိ တေသံ အာကာသေ နိသိန္နောဝ ကာမေသု အာဒီနဝံ ပကာသေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေဝ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ဣသိဂဏပရိဝုတော တတ္ထေဝ ဝသိ။ အထဿ တတ္ထ ဝသနဘာဝေါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ အညေပိ ရာဇာနော ရဋ္ဌဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု, သမာဂမော မဟာ အဟောသိ။ အနုပုဗ္ဗေန အနေကသတသဟဿပရိသာ အဟေသုံ။ ယော ကာမဝိတက္ကံ ဝါ ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဝါ ဝိတက္ကေတိ, မဟာသတ္တော ဂန္တွာ တဿ ပုရတော အာကာသေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခတိ။ တဿောဝါဒေ ဌတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဥပ္ပါဒေတွာ ဈာနနိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တာ သာလိဿရော မေဏ္ဍိဿရော ပဗ္ဗတော ကာဠဒေဝိလော ကိသဝစ္ဆော အနုသိဿော နာရဒေါတိ သတ္တ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိနော အဟေသုံ။ အပရဘာဂေ ကပိဋ္ဌကအဿမော ပရိပူရိ။ ဣသိဂဏဿ ဝသနောကာသော နပ္ပဟောတိ။
အထ မဟာသတ္တော သာလိဿရံ အာမန္တေတွာ ‘‘သာလိဿရ, အယံ အဿမော ဣသိဂဏဿ နပ္ပဟောတိ, တွံ ဣမံ ဣသိဂဏံ ဂဟေတွာ မဇ္ဈရညော ဝိဇိတေ ကလပ္ပစုလ္လကနိဂမံ ဥပနိဿာယ ဝသာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အနေကသဟဿံ ဣသိဂဏံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ မနုဿေသု အာဂန္တွာ ပဗ္ဗဇန္တေသု ပုန အဿမော ပရိပူရိ။ ဗောဓိသတ္တော မေဏ္ဍိဿရံ အာမန္တေတွာ, ‘‘မေဏ္ဍိဿရ, တွံ ဣမံ ဣသိဂဏံ အာဒါယ သုရဋ္ဌဇနပဒဿ သီမန္တရေ သာတောဒိကာ နာမ နဒီ အတ္ထိ, တဿာ တီရေ ဝသာဟီ’’တိ ဥယျောဇေသိ, ပုန ကပိဋ္ဌကအဿမော ပရိပူရိ။ ဧတေနုပါယေန တတိယဝါရေ ပဗ္ဗတံ အာမန္တေတွာ ‘‘ပဗ္ဗတ, တွံ မဟာအဋဝိယံ အဉ္ဇနပဗ္ဗတော နာမ အတ္ထိ, တံ ဥပနိဿာယ ဝသာဟီ’’တိ ပေသေသိ။ စတုတ္ထဝါရေ ကာဠဒေဝိလံ အာမန္တေတွာ ‘‘ကာဠဒေဝိလ, တွံ ဒက္ခိဏပထေ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဃနသေလပဗ္ဗတော နာမ အတ္ထိ, တံ ဥပနိဿာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၁။)ဝသာဟီ’’တိ ပေသေသိ။ ပုန ကပိဋ္ဌကအဿမော ပရိပူရိ, ပဉ္စသု ဌာနေသု အနေကသတသဟဿဣသိဂဏော အဟောသိ။ ကိသဝစ္ဆော ပန မဟာသတ္တံ အာပုစ္ဆိတွာ ဒဏ္ဍကိရညော ဝိဇိတေ ကုမ္ဘဝတိနဂရံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဥပနိဿာယ ဥယျာနေ ဝိဟာသိ။ နာရဒေါ မဇ္ဈိမဒေသေ အဉ္ဇနဂိရိနာမကေ ပဗ္ဗတဇာလန္တရေ ဝိဟာသိ။ အနုသိဿော ပန မဟာသတ္တဿ သန္တိကေဝ အဟောသိ။
တသ္မိံ ကာလေ ဒဏ္ဍကိရာဇာ ဧကံ လဒ္ဓသက္ကာရံ ဂဏိကံ ဌာနာ စာဝေသိ။ သာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဝိစရန္တီ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ကိသဝစ္ဆတာပသံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ကာဠကဏ္ဏီ ဘဝိဿတိ, ဣမဿ သရီရေ ကလိံ ပဝါဟေတွာ နှတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ သဗ္ဗပဌမံ တဿူပရိ ဗဟလခေဠံ နိဋ္ဌုဘန္တီ ကိသဝစ္ဆတာပသဿ ဇဋန္တရေ နိဋ္ဌုဘိတွာ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိဿ သီသေယေဝ ခိပိတွာ သယံ သီသံ နှာယိတွာ ဂတာ။ ရာဇာပိ တံ သရိတွာ ပုန ပါကတိကမေဝ အကာသိ။ သာ မောဟမူဠှာ ဟုတွာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏိသရီရေ ကလိံ ပဝါဟေတွာ မမ္ပိ ရာဇာ ပုန ဌာနေ ဌပေတိ မယာ ယသော လဒ္ဓေါ’’တိ သညမကာသိ။ တတော နစိရဿေဝ ရာဇာ ပုရောဟိတံ ဌာနတော စာဝေသိ။ သော တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘တွံ ကေန ကာရဏေန ပုန ဌာနံ လဘသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သာ ‘‘ရာဇုယျာနေ ကာဠကဏ္ဏိသရီရေ ကလိဿ ပဝါဟိတတ္တာ’’တိ အာရောစေသိ။ ပုရောဟိတော ဂန္တွာ တထေဝ တဿ သရီရေ ကလိံ ပဝါဟေသိ, တမ္ပိ ရာဇာ ပုန ဌာနေ ဌပေသိ။ အထဿ အပရဘာဂေ ပစ္စန္တော ကုပ္ပိ။ သော သေနင်္ဂပရိဝုတော ယုဒ္ဓါယ နိက္ခမိ။ အထ နံ မောဟမူဠှော ပုရောဟိတော, ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ တုမှေ ဇယံ ဣစ္ဆထ, ဥဒါဟု ပရာဇယ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဇယ’’န္တိ ဝုတ္တေ – ‘‘တေန ဟိ ရာဇုယျာနေ ကာဠကဏ္ဏီ ဝသတိ, တဿ သရီရေ ကလိံ ပဝါဟေတွာ ယာဟီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ကထံ ဂဟေတွာ ‘‘ယေ မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တိ, တေ ဥယျာနေ ကာဠကဏ္ဏိသရီရေ ကလိံ ပဝါဟေန္တူ’’တိ ဝတွာ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ သဗ္ဗပဌမံ သယမေဝ တဿ ဇဋန္တရေ ခေဠံ နိဋ္ဌုဘိတွာ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ခိပိတွာ သီသံ နှာယိ။ ဗလကာယောပိဿ တထာ အကာသိ။
တသ္မိံ ပက္ကန္တေ သေနာပတိ ဂန္တွာ တာပသံ ဒိသွာ ဒန္တကဋ္ဌာဒီနိ နီဟရိတွာ သာဓုကံ နှာပေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ရညော ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၂။)အာဝုသာ မယှံ မနောပဒေါသော နတ္ထိ, ဒေဝတာ ပန ကုပိတာ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ သကလရဋ္ဌံ အရဋ္ဌံ ကရိဿန္တိ, တွံ ပုတ္တဒါရံ ဂဟေတွာ သီဃံ ပလာယိတွာ အညတ္ထ ယာဟီတိ။ သော ဘီတတသိတော ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ, ရာဇာ တဿ ဝစနံ န ဂဏှိ။ သော နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပုတ္တဒါရံ အာဒါယ ပလာယိတွာ အညံ ရဋ္ဌံ အဂမာသိ။ သရဘင်္ဂသတ္ထာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဒွေ တရုဏတာပသေ ပေသေတွာ ‘‘ကိသဝစ္ဆံ မဉ္စသိဝိကာယ အာနေထာ’’တိ အာကာသေန အာဏာပေသိ။ ရာဇာ ယုဇ္ဈိတွာ စောရေ ဂဟေတွာ နဂရမေဝ ပစ္စာဂမိ။ တသ္မိံ အာဂတေ ဒေဝတာ ပဌမံ ဒေဝံ ဝဿာပေသုံ, ဝဿောဃေန သဗ္ဗကုဏပေသု အဝဟဋေသု သုဒ္ဓဝါလုကဝဿံ ဝဿိ, သုဒ္ဓဝါလုကမတ္ထကေ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ, ဒိဗ္ဗပုပ္ဖမတ္ထကေ မာသကဝဿံ, မာသကမတ္ထကေ ကဟာပဏဝဿံ, ကဟာပဏမတ္ထကေ ဒိဗ္ဗာဘရဏဝဿံ ဝဿိ, မနုဿာ သောမနဿပ္ပတ္တာ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဘရဏာနိ ဂဏှိတုံ အာရဘိံသု။ အထ နေသံ သရီရေ သမ္ပဇ္ဇလိတံ နာနပ္ပကာရံ အာဝုဓဝဿံ ဝဿိ, မနုဿာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိဇ္ဇိံသု။ အထ နေသံ ဥပရိ မဟန္တမဟန္တာ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရာ ပတိံသု, တေသံ ဥပရိ မဟန္တမဟန္တာနိ ပဇ္ဇလိတပဗ္ဗတကူဋာနိ ပတိံသု, တေသံ ဥပရိ သဋ္ဌိဟတ္ထဋ္ဌာနံ ပူရယန္တံ သုခုမဝါလုကဝဿံ ဝဿိ။ ဧဝံ သဋ္ဌိယောဇနဋ္ဌာနံ အရဋ္ဌံ အဟောသိ, တဿ ဧဝံ အရဋ္ဌဘာဝေါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပညာယိ။
အထ တဿ ရဋ္ဌဿ အနန္တရရဋ္ဌာဓိပတိနော ကာလိင်္ဂေါ, အဋ္ဌကော, ဘီမရထောတိ တယော ရာဇာနော စိန္တယိံသု – ‘‘ပုဗ္ဗေ ဗာရာဏသိယံ ကလာဗုကာသိကရာဇာ ခန္တိဝါဒိတာပသေ အပရဇ္ဈိတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌောတိ သူယတိ, တထာ ‘‘နာဠိကေရရာဇာ တာပသေ သုနခေဟိ ခါဒါပေတွာ, သဟဿဗာဟု အဇ္ဇုနော စ အင်္ဂီရသေ အပရဇ္ဈိတွာ, ဣဒါနိ ဒဏ္ဍကိရာဇာ ကိသဝစ္ဆေ အပရဇ္ဈိတွာ သဟ ရဋ္ဌေန ဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ သူယတိ။ ဣမေသံ ပန စတုန္နံ ရာဇူနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ မယံ န ဇာနာမ, တံ နော ဌပေတွာ သရဘင်္ဂသတ္ထာရံ အညော ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဣမေ ပဉှေ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ။ တေ တယောပိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ပဉှပုစ္ဆနတ္ထာယ နိက္ခမိံသု။ တေ ပန ‘‘အသုကောပိ နိက္ခန္တော’’တိ န ဇာနန္တိ, ဧကေကော ‘‘အဟမေဝ ဂစ္ဆာမီ’’တိ မညတိ, တေသံ ဂေါဓာဝရိနဒိတော အဝိဒူရေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၃။)သမာဂမော အဟောသိ။ တေ ရထေဟိ ဩတရိတွာ တယောပိ ဧကမေဝ ရထံ အဘိရုယှ ဂေါဓာဝရိနဒီတီရံ သမ္ပာပုဏိံသု။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနေ နိသိန္နော သတ္တ ပဉှေ စိန္တေတွာ ‘‘ဣမေ ပဉှေ ဌပေတွာ သရဘင်္ဂသတ္ထာရံ အညော သဒေဝကေ လောကေ ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, တံ ဣမေ ပဉှေ ပုစ္ဆိဿာမိ, ဣမေပိ တယော ရာဇာနော သရဘင်္ဂသတ္ထာရံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ ဂေါဓာဝရိနဒီတီရံ ပတ္တာ, ဧတေသံ ပဉှေပိ အဟမေဝ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝတာဟိ ပရိဝုတော ဒေဝလောကတော ဩတရိ။ တံ ဒိဝသမေဝ ကိသဝစ္ဆော ကာလမကာသိ။ တဿ သရီရကိစ္စံ ကာရေတုံ စတူသု ဌာနေသု အနေကသဟဿာ ဣသယော တတ္ထေဝ ဂန္တွာ ပဉ္စသု ဌာနေသု မဏ္ဍပဉ္စ ကာရေတွာ အနေကသဟဿာ ဣသိဂဏာ ကိသဝစ္ဆဿ တာပသဿ စန္ဒနစိတကံ ကတွာ သရီရံ ဈာပေသုံ။ အာဠာဟနဿ သမန္တာ အဍ္ဎယောဇနမတ္တေ ဌာနေ ဒိဗ္ဗကုသုမဝဿံ ဝဿိ။ မဟာသတ္တော တဿ သရီရနိက္ခေပံ ကာရာပေတွာ အဿမံ ပဝိသိတွာ တေဟိ ဣသိဂဏေဟိ ပရိဝုတော နိသီဒိ။ တေသမ္ပိ ရာဇူနံ နဒီတီရံ အာဂတကာလေ မဟာသေနာဝါဟနတူရိယသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော တံ သုတွာ အနုသိဿံ တာပသံ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတ, တွံ ဂန္တွာ တာဝ ဇာနာဟိ, ကိံ သဒ္ဒေါ နာမေသော’’တိ အာဟ။ သော ပါနီယဃဋံ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ တေ ရာဇာနော ဒိသွာ ပုစ္ဆနဝသေန ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလင်္ကတာ ကုဏ္ဍလိနော သုဝတ္ထာ, ဝေဠုရိယမုတ္တာထရုခဂ္ဂဗန္ဓာ၊
ရထေသဘာ တိဋ္ဌထ ကေ နု တုမှေ, ကထံ ဝေါ ဇာနန္တိ မနုဿလောကေ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဠုရိယမုတ္တာထရုခဂ္ဂဗန္ဓာတိ ဝေဠုရိယမဏီဟိ စေဝ မုတ္တာလမ္ဗကေဟိ စ အလင်္ကတထရူဟိ ခဂ္ဂရတနေဟိ သမန္နာဂတာ။ တိဋ္ဌထာတိ ဧကသ္မိံ ရထေ တိဋ္ဌထ။ ကေ နူတိ ကေ နာမ တုမှေ, ကထံ ဝေါ သဉ္ဇာနန္တီတိ?
တေ တဿ ဝစနံ သုတွာ ရထာ ဩတရိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ တေသု အဋ္ဌကရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၄။)‘‘အဟမဋ္ဌကော ဘီမရထော ပနာယံ, ကာလိင်္ဂရာဇာ ပန ဥဂ္ဂတောယံ၊
သုသညတာနံ ဣသီနံ ဒဿနာယ, ဣဓာဂတာ ပုစ္ဆိတာယေမှ ပဉှေ’’တိ။
တတ္ထ ဥဂ္ဂတောတိ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ပါကဋော ပညာတော။ သုသညတာနံ ဣသီနန္တိ, ဘန္တေ, န မယံ ဝနကီဠာဒီနံ အတ္ထာယ အာဂတာ, အထ ခေါ ကာယာဒီဟိ သုသညတာနံ သီလသမ္ပန္နာနံ ဣသီနံ ဒဿနတ္ထာယ ဣဓာဂတာ။ ပုစ္ဆိတာယေမှ ပဉှေတိ သရဘင်္ဂသတ္ထာရံ ပဉှေ ပုစ္ဆိတုံ ဧမှ, အာဂတာမှာတိ အတ္ထော။ ယ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိကရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အထ နေ တာပသော ‘‘သာဓု မဟာရာဇာ, အာဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနညေဝ အာဂတာတ္ထ, တေန ဟိ နှတွာ ဝိဿမိတွာ အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတွာ သရဘင်္ဂသတ္ထာရမေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆထာ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ပါနီယဃဋံ ဥက္ခိပိတွာ ဥဒကထေဝေ ပုဉ္ဆန္တော အာကာသံ ဩလောကေန္တော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဒေဝဂဏပရိဝုတံ ဧရာဝဏက္ခန္ဓဝရဂတံ ဩတရန္တံ ဒိသွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝေဟာယသံ တိဋ္ဌသိ အန္တလိက္ခေ, ပထဒ္ဓုနော ပန္နရသေဝ စန္ဒော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ယက္ခ မဟာနုဘာဝ, ကတံ တံ ဇာနန္တိ မနုဿလောကေ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဟာယသန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အန္တလိက္ခေ အာကာသေ တိဋ္ဌသိ။ ပထဒ္ဓုနောတိ ပထဒ္ဓဂတော, အဒ္ဓပထေ ဂဂနမဇ္ဈေ ဌိတောတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ သက္ကော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယမာဟု ဒေဝေသု ‘သုဇမ္ပတီ’တိ, ‘မဃဝါ’တိ တံ အာဟု မနုဿလောကေ၊
သ ဒေဝရာဇာ ဣဒမဇ္ဇ ပတ္တော, သုသညတာနံ ဣသီနံ ဒဿနာယာ’’တိ။
တတ္ထ သ ဒေဝရာဇာတိ သော အဟံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ။ ဣဒမဇ္ဇ ပတ္တောတိ ဣဒံ ဌာနံ အဇ္ဇ အာဂတော။ ဒဿနာယာတိ ဒဿနတ္ထာယ ဝန္ဒနတ္ထာယ သရဘင်္ဂသတ္ထာရဉ္စ ပဉှံ ပုစ္ဆနတ္ထာယာတိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၅။)အထ နံ အနုသိဿော ‘‘သာဓု, မဟာရာဇ, တုမှေ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ ပါနီယဃဋံ အာဒါယ အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ ပါနီယဃဋံ ပဋိသာမေတွာ တိဏ္ဏံ ရာဇူနံ ဒေဝရာဇဿ စ ပဉှပုစ္ဆနတ္ထာယ အာဂတဘာဝံ မဟာသတ္တဿ အာရောစေသိ။ သော ဣသိဂဏပရိဝုတော မဟာဝိသာလမာဠကေ နိသီဒိ။ တယော ရာဇာနော အာဂန္တွာ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သက္ကောပိ ဩတရိတွာ ဣသိဂဏံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော ဣသိဂဏံ ဝဏ္ဏေတွာ ဝန္ဒမာနော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒူရေ သုတာ နော ဣသယော သမာဂတာ, မဟိဒ္ဓိကာ ဣဒ္ဓိဂုဏူပပန္နာ၊
ဝန္ဒာမိ တေ အယိရေ ပသန္နစိတ္တော, ယေ ဇီဝလောကေတ္ထ မနုဿသေဋ္ဌာ’’တိ။
တတ္ထ ဒူရေ သုတာ နောတိ, ဘန္တေ, အမှေဟိ တုမှေ ဒူရေ ဒေဝလောကေ ဌိတေဟိယေဝ သုတာတိ မမာယန္တော ဧဝမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ ဣဓ သမာဂတာ အမှာကံ ဣသယော ဒူရေ သုတာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဝိဿုတာ ပါကဋာတိ။ မဟိဒ္ဓိကာတိ မဟာနုဘာဝါ။ ဣဒ္ဓိဂုဏူပပန္နာတိ ပဉ္စဝိဓေန ဣဒ္ဓိဂုဏေန သမန္နာဂတာ။ အယိရေတိ, အယျေ။ ယေတိ ယေ တုမှေ ဣမသ္မိံ ဇီဝလောကေ မနုဿေသု သေဋ္ဌာတိ။
ဧဝံ ဣသိဂဏံ ဝဏ္ဏေတွာ သက္ကော ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ပရိဟရန္တော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ဣသီနံ အဓောဝါတေ နိသိန္နံ ဒိသွာ အနုသိဿော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာနံ, ကာယာ စုတော ဂစ္ဆတိ မာလုတေန၊
ဣတော ပဋိက္ကမ္မ သဟဿနေတ္တ, ဂန္ဓော ဣသီနံ အသုစိ ဒေဝရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ စိရဒိက္ခိတာနန္တိ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ။ ပဋိက္ကမ္မာတိ ပဋိက္ကမ အပေဟိ။ သဟဿနေတ္တာတိ အာလပနမေတံ။ သက္ကော ဟိ အမစ္စသဟဿေဟိ စိန္တိတံ အတ္ထံ ဧကကောဝ ပဿတိ, တသ္မာ ‘‘သဟဿနေတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သဟဿနေတ္တာနံ ပန ဒေဝါနံ ဒဿနူပစာရာတိက္ကမနသမတ္ထောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၆။)သဟဿနေတ္တာ။ အသုစီတိ သေဒမလာဒီဟိ ပရိဘာဝိတတ္တာ ဒုဂ္ဂန္ဓော, တုမှေ စ သုစိကာမာ, တေန ဝေါ ဧသ ဂန္ဓော ဗာဓတီတိ။
တံ သုတွာ သက္ကော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာနံ, ကာယာ စုတော ဂစ္ဆတု မာလုတေန၊
ဝိစိတ္တပုပ္ဖံ သုရဘိံဝ မာလံ, ဂန္ဓဉ္စ ဧတံ ပါဋိကင်္ခါမ ဘန္တေ၊
န ဟေတ္ထ ဒေဝါ ပဋိက္ကူလသညိနော’’တိ။
တတ္ထ ဂစ္ဆတူတိ ယထာသုခံ ပဝတ္တတု, နာသပုဋံ နော ပဟရတူတိ အတ္ထော။ ပါဋိကင်္ခါမာတိ ဣစ္ဆာမ ပတ္ထေမ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဂန္ဓေ ဒေဝါ ဇိဂုစ္ဆသညိနော န ဟောန္တိ။ ဒုဿီလေယေဝ ဟိ ဒေဝါ ဇိဂုစ္ဆန္တိ, န သီလဝန္တေတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဘန္တေ, အနုသိဿ အဟံ မဟန္တေန ဥဿာဟေန ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ အာဂတော, ဩကာသံ မေ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဣသိဂဏံ ဩကာသံ ကရောန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ပုရိန္ဒဒေါ ဘူတပတီ ယသဿီ, ဒေဝါနမိန္ဒော သက္ကော မဃဝါ သုဇမ္ပတိ၊
သ ဒေဝရာဇာ အသုရဂဏပ္ပမဒ္ဒနော, ဩကာသမာကင်္ခတိ ပဉှ ပုစ္ဆိတုံ။
‘‘ကော နေဝိမေသံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာနံ, ပဉှေ ပုဋ္ဌော နိပုဏေ ဗျာကရိဿတိ၊
တိဏဉ္စ ရညံ မနုဇာဓိပါနံ, ဒေဝါနမိန္ဒဿ စ ဝါသဝဿာ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘ပုရိန္ဒဒေါ’’တိအာဒီနိ သက္ကဿေဝ ဂုဏနာမာနိ။ သော ဟိ ပုရေ ဒါနံ ဒိန္နတ္တာ ပုရိန္ဒဒေါ, ဘူတေသု ဇေဋ္ဌကတ္တာ ဘူတပတိ, ပရိဝါရသမ္ပဒါယ ယသဿီ, ပရမိဿရတာယ ဒေဝါနမိန္ဒော, သတ္တန္နံ ဝတ္တပဒါနံ သုဋ္ဌု ကတတ္တာ သက္ကော, ပုရိမဇာတိဝသေန မဃဝါ, သုဇာယ အသုရကညာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၇။)ပတိဘာဝေန သုဇမ္ပတိ, ဒေဝါနံ ရဉ္ဇနတာယ ဒေဝရာဇာ။ ကော နေဝါတိ ကော နု ဧဝ။ နိပုဏေတိ သဏှသုခုမေ ပဉှေ။ ရညန္တိ ရာဇူနံ။ ဣမေသံ စတုန္နံ ရာဇူနံ မနံ ဂဟေတွာ ကော ဣမေသံ ပဏ္ဍိတာနံ ဣသီနံ ပဉှေ ကထေဿတိ, ပဉှံ နေသံ ကထေတုံ သမတ္ထံ ဇာနာထာတိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ ဣသိဂဏော, ‘‘မာရိသ, အနုသိဿ တွံ ပထဝိယံ ဌတွာ ပထဝိံ အပဿန္တော ဝိယ ကထေသိ, ဌပေတွာ သရဘင်္ဂသတ္ထာရံ ကော အညော ဧတေသံ ပဉှံ ကထေတုံ သမတ္ထော’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အယံ ဣသိ သရဘင်္ဂေါ တပဿီ, ယတော ဇာတော ဝိရတော မေထုနသ္မာ၊
အာစေရပုတ္တော သုဝိနီတရူပေါ, သော နေသံ ပဉှာနိ ဝိယာကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ သရဘင်္ဂေါတိ သရေ ခိပိတွာ အာကာသေ သရပါသာဒါဒီနိ ကတွာ ပုန ဧကေန သရေန တေ သရေ ပါတေန္တော ဘင်္ဂဝိဘင်္ဂေ အကာသီတိ သရဘင်္ဂေါ။ မေထုနသ္မာတိ မေထုနဓမ္မတော။ သော ကိရ မေထုနံ အသေဝိတွာ ပဗ္ဗဇိတော။ အာစေရပုတ္တောတိ ရညော အာစရိယဿ ပုရောဟိတဿ ပုတ္တော။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဣသိဂဏော အနုသိဿံ အာဟ – ‘‘မာရိသ, တွမေဝ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဣသိဂဏဿ ဝစနေန သက္ကေန ပုစ္ဆိတပဉှကထနာယ ဩကာသံ ကာရေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဩကာသံ ကာရေန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောဏ္ဍည ပဉှာနိ ဝိယာကရောဟိ, ယာစန္တိ တံ ဣသယော သာဓုရူပါ၊
ကောဏ္ဍည ဧသော မနုဇေသု ဓမ္မော, ယံ ဝုဒ္ဓမာဂစ္ဆတိ ဧသ ဘာရော’’တိ။
တတ္ထ ကောဏ္ဍညာတိ တံ ဂေါတ္တေနာလပတိ။ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ ယံ ဝုဒ္ဓန္တိ ယံ ပညာယ ဝုဒ္ဓံ ပုရိသံ ဧသ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနဘာရော နာမ အာဂစ္ဆတိ, ဧသော မနုဇေသု သဘာဝေါ, တသ္မာ စန္ဒိမသူရိယသဟဿံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ဒေဝရညော ပဉှေ ကထေဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၈။)တတော မဟာပုရိသော ဩကာသံ ကရောန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတာဝကာသာ ပုစ္ဆန္တု ဘောန္တော, ယံ ကိဉ္စိ ပဉှံ မနသာဘိပတ္ထိတံ၊
အဟဉှိ တံ တံ ဝေါ ဝိယာကရိဿံ, ဉတွာ သယံ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။
တတ္ထ ယံ ကိဉ္စီတိ န ကေဝလံ တုမှာကံယေဝ, အထ ခေါ သဒေဝကဿပိ လောကဿ ယံ မနသာဘိပတ္ထိတံ, တံ မံ ဘဝန္တော ပုစ္ဆန္တု။ အဟဉှိ ဝေါ ဣဓလောကနိဿိတံ ဝါ ပရလောကနိဿိတံ ဝါ သဗ္ဗံ ပဉှံ ဣမဉ္စ ပရဉ္စ လောကံ သယံ ပညာယ သစ္ဆိကတွာ ကထေဿာမီတိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ သမ္ပဝါရေသိ။
ဧဝံ တေန ဩကာသေ ကတေ သက္ကော အတ္တနာ အဘိသင်္ခတံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော စ မဃဝါ သက္ကော, အတ္ထဒဿီ ပုရိန္ဒဒေါ၊
အပုစ္ဆိ ပဌမံ ပဉှံ, ယဉ္စာသိ အဘိပတ္ထိတံ။
‘‘ကိံ သူ ဝဓိတွာ န ကဒါစိ သောစတိ, ကိဿပ္ပဟာနံ ဣသယော ဝဏ္ဏယန္တိ၊
ကဿီဓ ဝုတ္တံ ဖရုသံ ခမေထ, အက္ခာဟိ မေ ကောဏ္ဍည ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
တတ္ထ ယဉ္စာသီတိ ယံ တဿ မနသာ အဘိပတ္ထိတံ အာသိ, တံ ပုစ္ဆီတိ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ဧတံ မယာ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ အက္ခာဟိ မေတိ ဧကဂါထာယ တယော ပဉှေ ပုစ္ဆိ။
တတော ပရံ ဗျာကရောန္တော အာဟ –
‘‘ကောဓံ ဝဓိတွာ န ကဒါစိ သောစတိ, မက္ခပ္ပဟာနံ ဣသယော ဝဏ္ဏယန္တိ၊
သဗ္ဗေသံ ဝုတ္တံ ဖရုသံ ခမေထ, ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော’’တိ။
တတ္ထ ကောဓံ ဝဓိတွာတိ ကောဓံ မာရေတွာ ဆဍ္ဍေတွာ။ သောစန္တော ဟိ ပဋိဃစိတ္တေနေဝ သောစတိ, ကောဓာဘာဝါ ကုတော သောကော။ တေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၄၉။)ဝုတ္တံ ‘‘န ကဒါစိ သောစတီ’’တိ။ မက္ခပ္ပဟာနန္တိ ပရေဟိ အတ္တနော ကတဂုဏမက္ခနလက္ခဏဿ အကတညုဘာဝသင်္ခါတဿ မက္ခဿ ပဟာနံ ဣသယော ဝဏ္ဏယန္တိ။ သဗ္ဗေသန္တိ ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဖရုသံ ဝစနံ ခမေထ။ သန္တောတိ ပေါရာဏကာ ပဏ္ဍိတာ ဧဝံ ကထေန္တိ။
သက္ကော အာဟ –
‘‘သက္ကာ ဥဘိန္နံ ဝစနံ တိတိက္ခိတုံ, သဒိသဿ ဝါ သေဋ္ဌတရဿ ဝါပိ၊
ကထံ နု ဟီနဿ ဝစော ခမေထ, အက္ခာဟိ မေ ကောဏ္ဍည ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
သရဘင်္ဂေါ အာဟ –
‘‘ဘယာ ဟိ သေဋ္ဌဿ ဝစော ခမေထ, သာရမ္ဘဟေတူ ပန သာဒိသဿ၊
ယော စီဓ ဟီနဿ ဝစော ခမေထ, ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော’’တိ။ –
ဧဝမာဒီနံ ဂါထာနံ ဝစနပ္ပဋိဝစနဝသေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ အက္ခာဟိ မေတိ, ဘန္တေ ကောဏ္ဍည, တုမှေဟိ ဒွေ ပဉှာ သုကထိတာ, ဧကော မေ စိတ္တံ န ဂဏှာတိ, ကထံ သက္ကာ အတ္တနော ဟီနတရဿ ဝစနံ အဓိဝါသေတုံ, တံ မမ အက္ခာဟီတိ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။ ဧတံ ခန္တိန္တိ ယဒေတံ ဇာတိဂေါတ္တာဒိဟီနဿ ဝစနံ ခမနံ, ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမန္တိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဝဒန္တိ။ ယံ ပနေတံ ဇာတိအာဒီဟိ သေဋ္ဌဿ ဘယေန, သဒိသဿ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏေ သာရမ္ဘေ အာဒီနဝဒဿနေန ခမနံ, နေသာ အဓိဝါသနခန္တိ နာမာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သက္ကော မဟာသတ္တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ပဌမံ တုမှေ ‘သဗ္ဗေသံ ဝုတ္တံ ဖရုသံ ခမေထ, ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘ယော စီဓ ဟီနဿ ဝစော ခမေထ, ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော’တိ ဝဒထ, န ဝေါ ပုရိမေန ပစ္ဆိမံ သမေတီ’’တိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော, ‘‘သက္က, ပစ္ဆိမံ မယာ ‘အယံ ဟီနော’တိ ဉတွာ ဖရုသဝစနံ အဓိဝါသေန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ယသ္မာ ပန န သက္ကာ ရူပဒဿနမတ္တေန သတ္တာနံ သေဋ္ဌာဒိဘာဝေါ ဉာတုံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၀။)တသ္မာ ပုရိမံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ သတ္တာနံ အညတြ သံဝါသာ ရူပဒဿနမတ္တေန သေဋ္ဌာဒိဘာဝဿ ဒုဝိညေယျတံ ပကာသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကထံ ဝိဇညာ စတုပတ္ထရူပံ, သေဋ္ဌံ သရိက္ခံ အထဝါပိ ဟီနံ၊
ဝိရူပရူပေန စရန္တိ သန္တော, တသ္မာ ဟိ သဗ္ဗေသံ ဝစော ခမေထာ’’တိ။
တတ္ထ စတုပတ္ထရူပန္တိ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ ပဋိစ္ဆန္နသဘာဝံ။ ဝိရူပရူပေနာတိ ဝိရူပါနံ လာမကပုဂ္ဂလာနံ ရူပေန ဥတ္တမဂုဏာ သန္တောပိ ဝိစရန္တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။
တံ သုတွာ သက္ကော နိက္ကင်္ခေါ ဟုတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ဧတာယ နော ခန္တိယာ အာနိသံသံ ကထေဟီ’’တိ ယာစိ။ အထဿ မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟေတမတ္ထံ မဟတီပိ သေနာ, သရာဇိကာ ယုဇ္ဈမာနာ လဘေထ၊
ယံ ခန္တိမာ သပ္ပုရိသော လဘေထ, ခန္တီဗလဿူပသမန္တိ ဝေရာ’’တိ။
တတ္ထ ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ ဝေရဝူပသမနိပ္ပဋိဃသဘာဝသင်္ခါတံ အတ္ထံ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေန ခန္တိဂုဏေ ကထိတေ တေ ရာဇာနော စိန္တယိံသု – ‘‘သက္ကော အတ္တနောဝ ပဉှေ ပုစ္ဆတိ, အမှာကံ ပုစ္ဆနောကာသံ န ဒဿတီ’’တိ။ အထ နေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ သက္ကော အတ္တနာ အဘိသင်္ခတေ စတ္တာရော ပဉှေ ဌပေတွာဝ တေသံ ကင်္ခံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သုဘာသိတံ တေ အနုမောဒိယာန, အညံ တံ ပုစ္ဆာမိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ၊
ယထာ အဟုံ ဒဏ္ဍကီ နာဠိကေရော, အထဇ္ဇုနော ကလာဗု စာပိ ရာဇာ၊
တေသံ ဂတိံ ဗြူဟိ သုပါပကမ္မိနံ, ကတ္ထူပပန္နာ ဣသီနံ ဝိဟေဌကာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၁။)တတ္ထ အနုမောဒိယာနာတိ ဣဒံ မယာ ပုဋ္ဌာနံ တိဏ္ဏံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနသင်္ခါတံ တဝ သုဘာသိတံ အနုမောဒိတွာ။ ယထာ အဟုန္တိ ယထာ စတ္တာရော ဇနာ အဟေသုံ။ ကလာဗု စာတိ ကလာဗုရာဇာ စ။ အထဇ္ဇုနောတိ အထ အဇ္ဇုနရာဇာ။
အထဿ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဟာသတ္တော ပဉ္စ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ကိသဉှိ ဝစ္ဆံ အဝကိရိယ ဒဏ္ဍကီ, ဥစ္ဆိန္နမူလော သဇနော သရဋ္ဌော၊
ကုက္ကုဠနာမေ နိရယမှိ ပစ္စတိ, တဿ ဖုလိင်္ဂါနိ ပတန္တိ ကာယေ။
‘‘ယော သညတေ ပဗ္ဗဇိတေ အဟေဌယိ, ဓမ္မံ ဘဏန္တေ သမဏေ အဒူသကေ၊
တံ နာဠိကေရံ သုနခါ ပရတ္ထ, သင်္ဂမ္မ ခါဒန္တိ ဝိဖန္ဒမာနံ။
‘‘အထဇ္ဇုနော နိရယေ သတ္တိသူလေ, အဝံသိရော ပတိတော ဥဒ္ဓံပါဒေါ၊
အင်္ဂီရသံ ဂေါတမံ ဟေဌယိတွာ, ခန္တိံ တပဿိံ စိရဗြဟ္မစာရိံ။
‘‘ယော ခဏ္ဍသော ပဗ္ဗဇိတံ အဆေဒယိ, ခန္တိံ ဝဒန္တံ သမဏံ အဒူသကံ၊
ကလာဗုဝီစိံ ဥပပဇ္ဇ ပစ္စတိ, မဟာပတာပံ ကဋုကံ ဘယာနကံ။
‘‘ဧတာနိ သုတွာ နိရယာနိ ပဏ္ဍိတော, အညာနိ ပါပိဋ္ဌတရာနိ စေတ္ထ၊
ဓမ္မံ စရေ သမဏဗြာဟ္မဏေသု, ဧဝံကရော သဂ္ဂမုပေတိ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ ကိသန္တိ အပ္ပမံသလောဟိတတ္တာ ကိသသရီရံ။ အဝကိရိယာတိ အဝကိရိတွာ နိဋ္ဌုဘနဒန္တကဋ္ဌပါတနေန တဿ သရီရေ ကလိံ ပဝါဟေတွာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၂။)ဥစ္ဆိန္နမူလောတိ ဥစ္ဆိန္နမူလော ဟုတွာ။ သဇနောတိ သပရိသော။ ကုက္ကုဠနာမေ နိရယမှီတိ ယောဇနသတပ္ပမာဏေ ကပ္ပသဏ္ဌိတေ ဥဏှဆာရိကနိရယေ။ ဖုလိင်္ဂါနီတိ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရာ။ တဿ ကိရ တတ္ထ ဥဏှကုက္ကုဠေ နိမုဂ္ဂဿ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ဥဏှာ ဆာရိကာ ပဝိသန္တိ, သီသေ မဟန္တမဟန္တာ အင်္ဂါရာ ပတန္တိ။ တေသံ ပန ပတနကာလေ သကလသရီရံ ဒီပရုက္ခော ဝိယ ဇလတိ, ဗလဝဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ။ သော အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော မဟာဝိရဝံ ရဝတိ။ သရဘင်္ဂသတ္ထာ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ တံ တတ္ထ တထာပစ္စမာနံ ဒဿေသိ, မဟာဇနော ဘယသန္တာသမာပဇ္ဇိ။ တဿ အတိဝိယ ဘီတဘာဝံ ဉတွာ မဟာသတ္တော တံ နိရယံ အန္တရဓာပေသိ။
ဓမ္မံ ဘဏန္တေတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ ဘာသန္တေ။ သမဏေတိ သမိတပါပေ။ အဒူသကေတိ နိရပရာဓေ။ နာဠိကေရန္တိ ဧဝံနာမကံ ရာဇာနံ။ ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ။ သင်္ဂမ္မာတိ ဣတော စိတော စ သမာဂန္တွာ ဆိန္ဒိတွာ မဟန္တမဟန္တာ သုနခါ ခါဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ကလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒန္တပုရနဂရေ နာဠိကေရေ နာမ ရညေ ရဇ္ဇံ ကာရယမာနေ ဧကော မဟာတာပသော ပဉ္စသတတာပသပရိဝုတော ဟိမဝန္တာ အာဂမ္မ ရာဇုယျာနေ ဝါသံ ကပ္ပေတွာ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ‘‘ဓမ္မိကတာပသော ဥယျာနေ ဝသတီ’’တိ ရညောပိ အာရောစယိံသု။ ရာဇာ ပန အဓမ္မိကော အဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော အမစ္စေသု တာပသံ ပသံသန္တေသု ‘‘အဟမ္ပိ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ တာပသော ရညာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, ဇနံ န ပီဠေသီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘အယံ ကူဋဇဋိလော ဧတ္တကံ ကာလံ နာဂရာနံ သန္တိကေ မမညေဝ အဂုဏံ ကထေသိ မညေ, ဟောတု ဇာနိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သွေ အမှာကံ ဃရဒွါရံ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ ပုရာဏဂူထဿ စာဋိယော ပရိပူရာပေတွာ တာပသေသု အာဂတေသု တေသံ ဘိက္ခာဘာဇနာနိ ဂူထဿ ပူရာပေတွာ ဒွါရံ ပိဒဟာပေတွာ မုသလာနိ စ လောဟဒဏ္ဍေ စ ဂါဟာပေတွာ ဣသီနံ သီသာနိ ဘိန္ဒာပေတွာ ဇဋာသု ဂါဟာပေတွာ ကဍ္ဎာပေတွာ သုနခေဟိ ခါဒါပေတွာ တတ္ထေဝ ဘိန္နံ ပထဝိံ ပဝိသိတွာ သုနခမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ, တတြဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၃။)တိဂါဝုတပ္ပမာဏသရီရံ အဟောသိ။ အထ နံ မဟန္တမဟန္တာ မဟာဟတ္ထိပ္ပမာဏာ ပဉ္စဝဏ္ဏာ သုနခါ အနုဗန္ဓိတွာ ဍံသိတွာ နဝယောဇနာယ ဇလိတအယပထဝိယာ ပါတေတွာ မုခပူရံ လုဉ္စန္တာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ ခါဒိံသု။ မဟာသတ္တော ပထဝိံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ တံ နိရယံ ဒဿေတွာ မဟာဇနဿ ဘီတဘာဝံ ဉတွာ အန္တရဓာပေသိ။
အထဇ္ဇုနောတိ သဟဿဗာဟုရာဇာ။ အင်္ဂီရသန္တိ အင်္ဂေဟိ ရံသီနံ နိစ္ဆရဏတော ဧဝံလဒ္ဓနာမံ။ ဟေဌယိတွာတိ ဝိဟေဌေတွာ ဝိသပီတကဏ္ဍေန ဝိဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ။ သော ကိရ အဇ္ဇုနော နာမ ရာဇာ မဟိသကရဋ္ဌေ ကေတကရာဇဓာနိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော မိဂဝံ ဂန္တွာ မိဂေ ဝဓိတွာ အင်္ဂါရပက္ကမံသံ ခါဒန္တော ဝိစရိ။ အထေကဒိဝသံ မိဂါနံ အာဂမနဋ္ဌာနေ ကောဋ္ဌကံ ကတွာ မိဂေ ဩလောကယမာနော အဋ္ဌာသိ။ တဒါ သော တာပသော တဿ ရညော အဝိဒူရေ ဧကံ ကာရရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ ဖလာနိ ဩစိနန္တော ဩစိနိတဖလသာခံ မုဉ္စိ။ တဿာ ဝိဿဋ္ဌာယ သဒ္ဒေန တံဌာနံ ပတ္တာ မိဂါ ပလာယိံသု။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ တာပသံ ဝိသမိဿိတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈိ။ သော ပရိဂလိတွာ ပတန္တော မတ္ထကေန ခဒိရခါဏုကံ အာသာဒေတွာ သူလဂ္ဂေယေဝ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ တင်္ခဏေယေဝ ဒွိဓာ ဘိန္နံ ပထဝိံ ပဝိသိတွာ သတ္တိသူလနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ, တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သရီရံ အဟောသိ။ တတြ တံ နိရယပါလာ ဇလိတေဟိ အာဝုဓေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ဇလိတံ အယပဗ္ဗတံ အာရောပေန္တိ။ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတကာလေ ဝါတော ပဟရတိ, သော ဝါတပ္ပဟာရေန ပရိဂလိတွာ ပတတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဟေဋ္ဌာ နဝယောဇနာယ ဇလိတအယပထဝိယာ မဟာတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏံ ဇလိတံ အယသူလံ ဥဋ္ဌဟတိ။ သော သူလဂ္ဂမတ္ထကေယေဝ အာသာဒေတွာ သူလာဝုတော တိဋ္ဌတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ပထဝီ ဇလတိ, သူလံ ဇလတိ, တဿ သရီရံ ဇလတိ။ သော တတ္ထ မဟာရဝံ ရဝန္တော ပစ္စတိ။ မဟာသတ္တော ပထဝိံ ဒွိဓာ ကတွာ တံ နိရယံ ဒဿေတွာ မဟာဇနဿ ဘီတဘာဝံ ဉတွာ အန္တရဓာပေသိ။
ခဏ္ဍသောတိ စတ္တာရော ဟတ္ထပါဒေ ကဏ္ဏနာသဉ္စ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ကတွာ။ အဒူသကန္တိ နိရပရာဓံ။ တထာ ဆေဒါပေတွာ ဒွီဟိ ကသာဟိ ပဟာရသဟဿေဟိ တာဠာပေတွာ ဇဋာသု ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎာပေတွာ ပဋိကုဇ္ဇံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၄။)နိပဇ္ဇာပေတွာ ပိဋ္ဌိယံ ပဏှိယာ ပဟရိတွာ မဟာဒုက္ခသမပ္ပိတံ အကာသိ။ ကလာဗုဝီစိန္တိ ကလာဗု အဝီစိံ။ ကဋုကန္တိ တိခိဏဝေဒနံ, ဧဝရူပံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ဆန္နံ ဇာလာနံ အန္တရေ ပစ္စတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ကလာဗုရညော ဝတ္ထု ခန္တိဝါဒိဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၄။၄၉-၅၂) ကထိတမေဝ။ အညာနိ ပါပိဋ္ဌတရာနိ စေတ္ထာတိ ဧတေဟိ နိရယေဟိ ပါပိဋ္ဌတရာနိ စ အညာနိ နိရယာနိ သုတွာ။ ဓမ္မံ စရေတိ, သက္က ဒေဝရာဇ, ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော န ကေဝလံ ဧတေယေဝ စတ္တာရော နိရယာ, ဧတေယေဝ စ ရာဇာနော နေရယိကာ, အထ ခေါ အညေပိ နိရယာ, အညေပိ စ ရာဇာနော နိရယေသု ဥပ္ပန္နာတိ ဝိဒိတွာ စတုပစ္စယဒါနဓမ္မိကာရက္ခာဝရဏသံဝိဓာနသင်္ခါတံ သမဏဗြာဟ္မဏေသု ဓမ္မံ စရေယျာတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေန စတုန္နံ ရာဇူနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဒဿိတေ တယော ရာဇာနော နိက္ကင်္ခါ အဟေသုံ။ တတော သက္ကော အဝသေသေ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သုဘာသိတံ တေ အနုမောဒိယာန, အညံ တံ ပုစ္ဆာမိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ၊
ကထံဝိဓံ သီလဝန္တံ ဝဒန္တိ, ကထံဝိဓံ ပညဝန္တံ ဝဒန္တိ၊
ကထံဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တိ, ကထံဝိဓံ နော သိရိ နော ဇဟာတီ’’တိ။
တတ္ထ ကထံဝိဓံ နော သိရိ နော ဇဟာတီတိ ကထံဝိဓံ နု ပုရိသံ ပဋိလဒ္ဓသိရီ န ဇဟာတီတိ။
အထဿ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဟာသတ္တော စတဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ကာယေန ဝါစာယ စ ယောဓ သညတော, မနသာ စ ကိဉ္စိ န ကရောတိ ပါပံ၊
န အတ္တဟေတူ အလိကံ ဘဏေတိ, တထာဝိဓံ သီလဝန္တံ ဝဒန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၅။)‘‘ဂမ္ဘီရပဉှံ မနသာဘိစိန္တယံ, နာစ္စာဟိတံ ကမ္မ ကရောတိ လုဒ္ဒံ၊
ကာလာဂတံ အတ္ထပဒံ န ရိဉ္စတိ, တထာဝိဓံ ပညဝန္တံ ဝဒန္တိ။
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော, ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊
ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ, တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တိ။
‘‘ဧတေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဂုဏေဟုပေတော, သဒ္ဓေါ မုဒူ သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ၊
သင်္ဂါဟကံ သခိလံ သဏှဝါစံ, တထာဝိဓံ နော သိရိ နော ဇဟာတီ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘ကာယေနာ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ တိဝိဓသုစရိတဒွါရဝသေန ဝုတ္တာနိ။ န အတ္တဟေတူတိ ဒေသနာသီသမေဝေတံ, အတ္တဟေတု ဝါ ပရဟေတု ဝါ ယသဟေတု ဝါ ဓနဟေတု ဝါ လာဘဟေတု ဝါ အာမိသကိဉ္စိက္ခဟေတု ဝါ အလိကံ န ကထေတီတိ အတ္ထော။ ကာမဉ္စေသ အတ္ထော ‘‘ဝါစာယ သညတော’’တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓေါ, မုသာဝါဒိနော ပန အကတ္တဗ္ဗံ ပါပံ နာမ နတ္ထီတိ ဂရုဘာဝဒီပနတ္ထံ ပုန ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပုဂ္ဂလံ သီလဝန္တံ ဝဒန္တိ။
ဂမ္ဘီရပဉှန္တိ အတ္ထတော စ ပါဠိတော စ ဂမ္ဘီရံ ဂုဠှံ ပဋိစ္ဆန္နံ သတ္တုဘသ္တဇာတက- (ဇာ။ ၁။၇။၄၆ အာဒယော) သမ္ဘဝဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၃၈ အာဒယော) မဟာဥမင်္ဂဇာတကေသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဂတသဒိသံ ပဉှံ။ မနသာဘိစိန္တယန္တိ မနသာ အဘိစိန္တေန္တော အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ စန္ဒသဟဿံ သူရိယသဟဿံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ယော ကထေတုံ သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ နာစ္စာဟိတန္တိ န အတိအဟိတံ, ဟိတာတိက္ကန္တံ လုဒ္ဒံ ဖရုသံ သာဟသိကကမ္မဉ္စ ယော န ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၆။)‘‘န ပဏ္ဍိတာ အတ္တသုခဿ ဟေတု, ပါပါနိ ကမ္မာနိ သမာစရန္တိ၊
ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌာ ပိဠိတာပိ သန္တာ, ဆန္ဒာ ဒေါသာ စ န ဇဟန္တိ ဓမ္မ’’န္တိ။ –
ဘူရိပဉှော ကထေတဗ္ဗော။
ကာလာဂတန္တိ ဧတ္ထ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗကာလေ, သီလံ ရက္ခဏကာလေ, ဥပေါသထံ ဥပဝါသကာလေ, သရဏေသု ပတိဋ္ဌာနကာလေ, ပဗ္ဗဇိတကာလေ, သမဏဓမ္မကရဏကာလေ, ဝိပဿနာစာရသ္မိံ ယုဉ္ဇနကာလေ စာတိ ဣမာနိ ဒါနာဒီနိ သမ္ပာဒေန္တော ကာလာဂတံ အတ္ထပဒံ န ရိဉ္စတိ န ဟာပေတိ န ဂဠာပေတိ နာမ။ တထာဝိဓန္တိ သက္က သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗောဓိသတ္တာ စ ပညဝန္တံ ကထေန္တာ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ကထေန္တိ။
‘‘ယော ဝေ’’တိ ဂါထာယ ပရေန အတ္တနော ကတဂုဏံ ဇာနာတီတိ ကတညူ။ ဧဝံ ဉတွာ ပန ယေနဿ ဂုဏော ကတော, တဿ ဂုဏံ ပဋိကရောန္တော ကတဝေဒီ နာမ။ ဒုခိတဿာတိ အတ္တနော သဟာယဿ ဒုက္ခပ္ပတ္တဿ ဒုက္ခံ အတ္တနိ အာရောပေတွာ ယော တဿ ဥပ္ပန္နကိစ္စံ သဟတ္ထေန သက္ကစ္စံ ကရောတိ, ဗုဒ္ဓါဒယော ဧဝရူပံ သပ္ပုရိသံ နာမ ကထေန္တိ။ အပိစ သပ္ပုရိသာ နာမ ကတညူ ကတဝေဒိနော ဟောန္တီတိ သတပတ္တဇာတက- (ဇာ။ ၁။၃။၈၅-၈၇) စူဠဟံသဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃ အာဒယော) မဟာဟံသဇာတကာဒီနိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၈၉ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဧတေဟိ သဗ္ဗေဟီတိ သက္က ယော ဧတေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေဟိ သီလာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဂုဏေဟိ ဥပေတော။ သဒ္ဓေါတိ ဩကပ္ပနသဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော။ မုဒူတိ ပိယဘာဏီ။ သံဝိဘာဂီတိ သီလသံဝိဘာဂဒါနသံဝိဘာဂါဘိရတတ္တာ သံဝိဘာဂီ။ ယာစကာနံ ဝစနံ ဉတွာ ဒါနဝသေန ဝဒညူ။ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ တေသံ တေသံ သင်္ဂဏှနတော သင်္ဂါဟကံ, မဓုရဝစနတာယ သခိလံ, မဋ္ဌဝစနတာယ သဏှဝါစံ တထာဝိဓံ နု ပုဂ္ဂလံ အဓိဂတယသသောဘဂ္ဂသင်္ခါတာ သိရီ နော ဇဟာတိ, နာဿ သိရီ ဝိနဿတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ စတ္တာရော ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တတော ပရံ သေသပဉှာနံ ပုစ္ဆာ စ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ ဟောတိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၇။)‘‘သုဘာသိတံ တေ အနုမောဒိယာန, အညံ တံ ပုစ္ဆာမိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ၊
သီလံ သိရိဉ္စာပိ သတဉ္စ ဓမ္မံ, ပညဉ္စ ကံ သေဋ္ဌတရံ ဝဒန္တိ။
‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ ကုသလာ ဝဒန္တိ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာနံ၊
သီလံ သိရီ စာပိ သတဉ္စ ဓမ္မော, အနွာယိကာ ပညဝတော ဘဝန္တိ။
‘‘သုဘာသိတံ တေ အနုမောဒိယာန, အညံ တံ ပုစ္ဆာမိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ၊
ကထံကရော ကိန္တိကရော ကိမာစရံ, ကိံ သေဝမာနော လဘတီဓ ပညံ၊
ပညာယ ဒါနိပ္ပဋိပဒံ ဝဒေဟိ, ကထံကရော ပညဝါ ဟောတိ မစ္စော။
‘‘သေဝေထ ဝုဒ္ဓေ နိပုဏေ ဗဟုဿုတေ, ဥဂ္ဂါဟကော စ ပရိပုစ္ဆကော သိယာ၊
သုဏေယျ သက္ကစ္စ သုဘာသိတာနိ, ဧဝံကရော ပညဝါ ဟောတိ မစ္စော။
‘‘သ ပညဝါ ကာမဂုဏေ အဝေက္ခတိ, အနိစ္စတော ဒုက္ခတော ရောဂတော စ၊
ဧဝံ ဝိပဿီ ပဇဟာတိ ဆန္ဒံ, ဒုက္ခေသု ကာမေသု မဟဗ္ဘယေသု။
‘‘သ ဝီတရာဂေါ ပဝိနေယျ ဒေါသံ, မေတ္တံ စိတ္တံ ဘာဝယေ အပ္ပမာဏံ၊
သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ, အနိန္ဒိတော ဗြဟ္မမုပေတိ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ သီလန္တိ အာစာရသီလံ။ သိရိန္တိ ဣဿရိယသိရိံ။ သတဉ္စ ဓမ္မန္တိ သပ္ပုရိသဓမ္မံ။ ပညန္တိ သုပညံ။ ဧဝံ ဣမေသံ စတုန္နံ ဓမ္မာနံ ကတရံ ဓမ္မံ သေဋ္ဌတရံ ဝဒန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ ပညာ ဟီတိ, သက္က, ဧတေသု စတူသု ဓမ္မေသု ယာ ဧသာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၈။)ပညာ နာမ, သာဝ သေဋ္ဌာ, ဣတိ ဗုဒ္ဓါဒယော ကုသလာ ဝဒန္တိ။ ယထာ ဟိ တာရကဂဏာ စန္ဒံ ပရိဝါရေန္တိ, စန္ဒောဝ တေသံ ဥတ္တမော။ ဧဝံ သီလဉ္စ သိရီ စာပိ သတဉ္စ ဓမ္မောတိ ဧတေ တယောပိ အနွာယိကာ ပညဝတော ဘဝန္တိ ပညဝန္တမေဝ အနုဂစ္ဆန္တိ, ပညာယ ဧဝ ပရိဝါရာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
‘‘ကထံကရော’’တိအာဒီနိ အညမညဝေဝစနာနေဝ။ ကထံကရောတိ ကိံ နာမ ကမ္မံ ကရောန္တော ကိံ အာစရန္တော ကိံ သေဝမာနော ဘဇမာနော ပယိရုပါသမာနော ဣဓလောကေ ပညံ လဘတိ, ပညာယမေဝ ပဋိပဒံ ဝဒေဟိ, ဇာနိတုကာမောမှိ, ကထံကရော မစ္စော ပညဝါ နာမ ဟောတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဝုဒ္ဓေတိ ပညာဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တေ ပဏ္ဍိတေ။ နိပုဏေတိ သုခုမကာရဏဇာနနသမတ္ထေ။ ဧဝံကရောတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတိ ဘဇတိ ပယိရုပါသတိ, ပါဠိံ ဥဂ္ဂဏှာတိ, ပုနပ္ပုနံ အတ္ထံ ပုစ္ဆတိ, ပါသာဏေ လေခံ ခဏန္တော ဝိယ ကဉ္စနနာဠိယာ သီဟဝသံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော ဝိယ ဩဟိတသောတော သက္ကစ္စံ သုဘာသိတာနိ သုဏာတိ, အယံ ဧဝံကရော မစ္စော ပညဝါ ဟောတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ပါစီနလောကဓာတုတော သူရိယံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ပညာယ ပဋိပဒံ ကထေတွာ ဣဒါနိ တဿာ ပညာယ ဂုဏံ ကထေန္တော ‘‘သ ပညဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမဂုဏေတိ ကာမကောဋ္ဌာသေ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စတော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝေန ဒုက္ခတော, အဋ္ဌနဝုတိယာ ရောဂမုခါနံ ကာမေ နိဿာယ ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝေန ရောဂတော စ အဝေက္ခတိ ဩလောကေတိ, သော ဧဝံ ဝိပဿီ ဧတေဟိ ကာရဏေဟိ ကာမာနံ အနိစ္စာဒိတံ ပဿန္တော ‘‘ကာမေ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခာနံ အန္တော နတ္ထိ, ကာမာနံ ပဟာနမေဝ သုခ’’န္တိ ဝိဒိတွာ ဒုက္ခေသု ကာမေသု မဟဗ္ဘယေသု ဆန္ဒံ ပဇဟာတိ။ သ ဝီတရာဂေါတိ, ‘‘သက္က, သော ပုဂ္ဂလော ဧဝံ ဝီတရာဂေါ နဝါဃာတဝတ္ထုဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသဘာဝဒေါသံ ဝိနေတွာ မေတ္တစိတ္တံ ဘာဝေယျ, အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏတ္တာ အပ္ပမာဏံ တံ ဘာဝေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော အဂရဟိတော ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေ ကာမာနံ ဒေါသံ ကထေန္တေယေဝ တေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ရာဇူနံ သဗလကာယာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ပဉ္စကာမဂုဏရာဂေါ ပဟီနော။ တံ ဉတွာ မဟာသတ္တော တေသံ ပဟံသနဝသေန ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၅၉။)‘‘မဟတ္ထိယံ အာဂမနံ အဟောသိ, တဝမဋ္ဌကာ ဘီမရထဿ စာပိ၊
ကာလိင်္ဂရာဇဿ စ ဥဂ္ဂတဿ, သဗ္ဗေသ ဝေါ ကာမရာဂေါ ပဟီနော’’တိ။
တတ္ထ မဟတ္ထိယန္တိ မဟတ္ထံ မဟာဝိပ္ဖါရံ မဟာဇုတိကံ။ တဝမဋ္ဌကာတိ တဝ အဋ္ဌကာ။ ပဟီနောတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ပဟီနော။
တံ သုတွာ ရာဇာနော မဟာသတ္တဿ ထုတိံ ကရောန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဧဝမေတံ ပရစိတ္တဝေဒိ, သဗ္ဗေသ နော ကာမရာဂေါ ပဟီနော၊
ကရောဟိ ဩကာသမနုဂ္ဂဟာယ, ယထာ ဂတိံ တေ အဘိသမ္ဘဝေမာ’’တိ။
တတ္ထ အနုဂ္ဂဟာယာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထာယ ဩကာသံ နော ကရောဟိ။ ယထာ မယံ ပဗ္ဗဇိတွာ တဝ ဂတိံ နိပ္ဖတ္တိံ အဘိသမ္ဘဝေမ ပါပုဏေယျာမ, တယာ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာမာတိ ဝဒိံသု။
အထ နေသံ ဩကာသံ ကရောန္တော မဟာသတ္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကရောမိ ဩကာသမနုဂ္ဂဟာယ, တထာ ဟိ ဝေါ ကာမရာဂေါ ပဟီနော၊
ဖရာထ ကာယံ ဝိပုလာယ ပီတိယာ, ယထာ ဂတိံ မေ အဘိသမ္ဘဝေထာ’’တိ။
တတ္ထ ဖရာထ ကာယန္တိ ဈာနပီတိယာ ဝိပုလာယ ကာယံ ဖရထာတိ။
တံ သုတွာ တေ သမ္ပဋိစ္ဆန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘သဗ္ဗံ ကရိဿာမ တဝါနုသာသနိံ, ယံ ယံ တုဝံ ဝက္ခသိ ဘူရိပည၊
ဖရာမ ကာယံ ဝိပုလာယ ပီတိယာ, ယထာ ဂတိံ တေ အဘိသမ္ဘဝေမာ’’တိ။
အထ နေသံ သဗလကာယာနံ မဟာသတ္တော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒါပေတွာ ဣသိဂဏံ ဥယျောဇေန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၀။)‘‘ကတာယ ဝစ္ဆဿ ကိသဿ ပူဇာ, ဂစ္ဆန္တု ဘောန္တော ဣသယော သာဓုရူပါ၊
ဈာနေ ရတာ ဟောထ သဒါ သမာဟိတာ, ဧသာ ရတီ ပဗ္ဗဇိတဿ သေဋ္ဌာ’’တိ။
တတ္ထ ဂစ္ဆန္တူတိ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနာနိ ဂစ္ဆန္တု။
ဣသယော တဿ သရဘင်္ဂသတ္ထုနော ဝစနံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝန္ဒိတွာ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ သကာနိ ဝသနဋ္ဌာနာနိ ဂမိံသု။ သက္ကောပိ ဥဋ္ဌာယာသနာ မဟာသတ္တဿ ထုတိံ ကတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သူရိယံ နမဿန္တော ဝိယ မဟာသတ္တံ နမဿမာနော သပရိသော ပက္ကာမိ။ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘သုတွာန ဂါထာ ပရမတ္ထသံဟိတာ, သုဘာသိတာ ဣသိနာ ပဏ္ဍိတေန၊
တေ ဝေဒဇာတာ အနုမောဒမာနာ, ပက္ကာမု ဒေဝါ ဒေဝပုရံ ယသဿိနော။
‘‘ဂါထာ ဣမာ အတ္ထဝတီ သုဗျဉ္ဇနာ, သုဘာသိတာ ဣသိနာ ပဏ္ဍိတေန၊
ယော ကောစိမာ အဋ္ဌိကတွာ သုဏေယျ, လဘေထ ပုဗ္ဗာပရိယံ ဝိသေသံ၊
လဒ္ဓါန ပုဗ္ဗာပရိယံ ဝိသေသံ, အဒဿနံ မစ္စုရာဇဿ ဂစ္ဆေ’’တိ။
တတ္ထ ပရမတ္ထသံဟိတာတိ အနိစ္စာဒိဒီပနေန နိဗ္ဗာနနိဿိတာ။ ဂါထာ ဣမာတိ ဣဒံ သတ္ထာ သရဘင်္ဂသတ္ထုနော နိဗ္ဗာနဒါယကံ သုဘာသိတံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ။ တတ္ထ အတ္ထဝတီတိ နိဗ္ဗာနဒါယကဋ္ဌေန ပရမတ္ထနိဿိတာ။ သုဗျဉ္ဇနာတိ ပရိသုဒ္ဓဗျဉ္ဇနာ။ သုဘာသိတာတိ သုကထိတာ။ အဋ္ဌိကတွာတိ အတ္တနော အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာ အတ္ထိကော ဟုတွာ သက္ကစ္စံ သုဏေယျ။ ပုဗ္ဗာပရိယန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ ပုဗ္ဗဝိသေသော, ဒုတိယဇ္ဈာနံ အပရဝိသေသော။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ပုဗ္ဗဝိသေသော, တတိယဇ္ဈာနံ အပရဝိသေသောတိ ဧဝံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစတုမဂ္ဂဝသေန ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ဌိတံ ဝိသေသံ။ အဒဿနန္တိ ပရိယောသာနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၁။)အပရဝိသေသံ အရဟတ္တံ လဘိတွာ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏေယျ။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော ဟိ ပုဂ္ဂလော မစ္စုရာဇဿ အဒဿနံ ဂတော နာမ ဟောတီတိ။
ဧဝံ သတ္ထာ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ မောဂ္ဂလ္လာနဿ အာဠာဟနေ ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿီ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေန္တော အာဟ –
‘‘သာလိဿရော သာရိပုတ္တော, မေဏ္ဍိဿရော စ ကဿပေါ၊
ပဗ္ဗတော အနုရုဒ္ဓေါ စ, ကစ္စာယနော စ ဒေဝလော၊
‘‘အနုသိဿော စ အာနန္ဒော, ကိသဝစ္ဆော စ ကောလိတော၊
နာရဒေါ ဥဒါယိတ္ထေရော, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ၊
သရဘင်္ဂေါ လောကနာထော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။
သရဘင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၅၂၃] ၃။ အလမ္ဗုသာဇာတကဝဏ္ဏနာ
အထဗြဝီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဣန္ဒြိယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၈။၆၀ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ သတ္ထာ ပန တံ ဘိက္ခုံ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, ဘိက္ခု, ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဥက္ကဏ္ဌာပိတောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ဧသာ ဣတ္ထီ တုယှံ အနတ္ထကာရိကာ, တွံ ဧတံ နိဿာယ ဈာနံ နာသေတွာ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ မူဠှော ဝိသညီ နိပဇ္ဇိတွာ ဥပ္ပန္နာယ သညာယ မဟာပရိဒေဝံ ပရိဒေဝီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ ဝနမူလဖလာဟာရော ယာပေသိ။ အထေကာ မိဂီ တဿ ပဿာဝဋ္ဌာနေ သမ္ဘဝမိဿကံ တိဏံ ခါဒိတွာ ဥဒကံ ပိဝိ။ ဧတ္တကေနေဝ စ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ကတ္ထစိ အဂန္တွာ တတ္ထေဝ တိဏံ ခါဒိတွာ အဿမဿ သာမန္တေယေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၂။)ဝိစရတိ။ မဟာသတ္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တော တံ ကာရဏံ အညာသိ။ သာ အပရဘာဂေ မနုဿဒါရကံ ဝိဇာယိ။ မဟာသတ္တော တံ ပုတ္တသိနေဟေန ပဋိဇဂ္ဂိ, ‘‘ဣသိသိင်္ဂေါ’’တိဿ နာမံ အကာသိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ဝိညုတပ္ပတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ အတ္တနော မဟလ္လကကာလေ တံ အာဒါယ နာရိဝနံ နာမ ဂန္တွာ, ‘‘တာတ, ဣမသ္မိံ ဟိမဝန္တေ ဣမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဒိသာ ဣတ္ထိယော နာမ ဟောန္တိ, တာ အတ္တနော ဝသံ ဂတေ မဟာဝိနာသံ ပါပေန္တိ, န တာသံ ဝသံ နာမ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဩဝဒိတွာ အပရဘာဂေ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
ဣသိသိင်္ဂေါပိ ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဃောရတပေါ ပရမဓိတိန္ဒြိယော အဟောသိ။ အထဿ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ, သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘အယံ မံ သက္ကတ္တာ စာဝေယျ, ဧကံ အစ္ဆရံ ပေသေတွာ သီလမဿ ဘိန္ဒာပေဿာမီ’’တိ သကလဒေဝလောကံ ဥပပရိက္ခန္တော အတ္တနော အဍ္ဎတေယျကောဋိသင်္ခါနံ ပရိစာရိကာနံ မဇ္ဈေ ဧကံ အလမ္ဗုသံ နာမ အစ္ဆရံ ဌပေတွာ အညံ တဿ သီလံ ဘိန္ဒိတုံ သမတ္ထံ အဒိသွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ တဿ သီလဘေဒံ ကာတုံ အာဏာပေသိ။ တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အထဗြဝိ ဗြဟာ ဣန္ဒော, ဝတြဘူ ဇယတံ ပိတာ၊
ဒေဝကညံ ပရာဘေတွာ, သုဓမ္မာယံ အလမ္ဗုသ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗြဟာတိ မဟာ။ ဝတြဘူတိ ဝတြဿ နာမ အသုရဿ အဘိဘဝိတာ။ ဇယတံ ပိတာတိ ဇယန္တာနံ ဇယပ္ပတ္တာနံ သေသာနံ တေတ္တိံသာယ ဒေဝပုတ္တာနံ ပိတုကိစ္စသာဓနေန ပိတာ။ ပရာဘေတွာတိ ဟဒယံ ဘိန္ဒိတွာ ဩလောကေန္တော ဝိယ တံ ‘‘ပဋိဗလာ အယ’’န္တိ ဉတွာတိ အတ္ထော။ သုဓမ္မာယန္တိ သုဓမ္မာယံ ဒေဝသဘာယံ။
ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနေ နိသိန္နော တံ အလမ္ဗုသံ ပက္ကောသာပေတွာ ဣဒမာဟ –
‘‘မိဿေ ဒေဝါ တံ ယာစန္တိ, တာဝတိံသာ သဣန္ဒကာ၊
ဣသိပ္ပလောဘနေ ဂစ္ဆ, ဣသိသိင်္ဂံ အလမ္ဗုသေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၃။)တတ္ထ မိဿေတိ တံ အာလပတိ, ဣဒဉ္စ တဿာ နာမံ, သဗ္ဗာ ပနိတ္ထိယော ပုရိသေ ကိလေသမိဿနေန မိဿနတော ‘‘မိဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေန သာဓာရဏေန ဂုဏနာမေနာလပန္တော ဧဝမာဟ။ ဣသိပ္ပလောဘနေတိ ဣသီနံ ပလောဘနသမတ္ထေ။ ဣသိသိင်္ဂန္တိ တဿ ကိရ မတ္ထကေ မိဂသိင်္ဂါကာရေန ဒွေ စူဠာ ဥဋ္ဌဟိံသု, တသ္မာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။
ဣတိ သက္ကော ‘‘ဂစ္ဆ ဣသိသိင်္ဂံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ဝသံ အာနေတွာ သီလမဿ ဘိန္ဒာ’’တိ အလမ္ဗုသံ အာဏာပေသိ။
‘‘ပုရာယံ အမှေ အစ္စေတိ, ဝတ္တဝါ ဗြဟ္မစရိယဝါ၊
နိဗ္ဗာနာဘိရတော ဝုဒ္ဓေါ, တဿ မဂ္ဂါနိ အာဝရာ’’တိ။ – ဝစနံ အာဟ၊
တတ္ထ ပုရာယန္တိ အယံ တာပသော ဝတ္တသမ္ပန္နော စ ဗြဟ္မစရိယဝါ စ, သော ပနေသ ဒီဃာယုကတာယ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတေ မဂ္ဂေ အဘိရတော ဂုဏဝုဒ္ဓိယာ စ ဝုဒ္ဓေါ။ တသ္မာ ယာဝ ဧသ အမှေ နာတိက္ကမတိ, န အဘိဘဝိတွာ ဣမမှာ ဌာနာ စာဝေတိ, တာဝဒေဝ တွံ ဂန္တွာ တဿ ဒေဝလောကဂမနာနိ မဂ္ဂါနိ အာဝရ, ယထာ ဣဓ နာဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ အလမ္ဗုသာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဒေဝရာဇ ကိမေဝ တွံ, မမေဝ တုဝံ သိက္ခသိ၊
ဣသိပ္ပလောဘနေ ဂစ္ဆ, သန္တိ အညာပိ အစ္ဆရာ။
‘‘မာဒိသိယော ပဝရာ စေဝ, အသောကေ နန္ဒနေ ဝနေ၊
တာသမ္ပိ ဟောတု ပရိယာယော, တာပိ ယန္တု ပလောဘနာ’’တိ။
တတ္ထ ကိမေဝ တွန္တိ ကိံ နာမေတံ တွံ ကရောသီတိ ဒီပေတိ။ မမေဝ တုဝံ သိက္ခသီတိ ဣမသ္မိံ သကလဒေဝလောကေ မမေဝ တုဝံ ဣက္ခသိ, အညံ န ပဿသီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ။ သ-ကာရော ပနေတ္ထ ဗျဉ္ဇနသန္ဓိကရော။ ဣသိပ္ပလောဘနေ ဂစ္ဆာတိ ကိံကာရဏာ မညေဝ ဧဝံ ဝဒေသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဝရာ စေဝါတိ မယာ ဥတ္တရိတရာ စေဝ။ အသောကေတိ သောကရဟိတေ။ နန္ဒနေတိ နန္ဒိဇနကေ။ ပရိယာယောတိ ဂမနဝါရော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၄။)တတော သက္ကော တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, သန္တိ အညာပိ အစ္ဆရာ၊
တာဒိသိယော ပဝရာ စေဝ, အသောကေ နန္ဒနေ ဝနေ။
‘‘န တာ ဧဝံ ပဇာနန္တိ, ပါရိစရိယံ ပုမံ ဂတာ၊
ယာဒိသံ တွံ ပဇာနာသိ, နာရိ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနေ။
‘‘တွမေဝ ဂစ္ဆ ကလျာဏိ, ဣတ္ထီနံ ပဝရာ စသိ၊
တဝေဝ ဝဏ္ဏရူပေန, သဝသမာနယိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ပုမံ ဂတာတိ ပုရိသံ ဥပသင်္ကမန္တာ သမာနာ ပုရိသပလောဘိနိပါရိစရိယံ န ဇာနန္တိ။ ဝဏ္ဏရူပေနာတိ သရီရဝဏ္ဏေန စေဝ ရူပသမ္ပတ္တိယာ စ။ သဝသမာနယိဿသီတိ တံ တာပသံ အတ္တနော ဝသံ အာနေဿသီတိ။
တံ သုတွာ အလမ္ဗုသာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ဝါဟံ န ဂမိဿာမိ, ဒေဝရာဇေန ပေသိတာ၊
ဝိဘေမိ စေတံ အာသာဒုံ, ဥဂ္ဂတေဇော ဟိ ဗြာဟ္မဏော။
‘‘အနေကေ နိရယံ ပတ္တာ, ဣသိမာသာဒိယာ ဇနာ၊
အာပန္နာ မောဟသံသာရံ, တသ္မာ လောမာနိ ဟံသယေ’’တိ။
တတ္ထ န ဝါဟန္တိ န ဝေ အဟံ။ ဝိဘေမီတိ ဘာယာမိ။ အာသာဒုန္တိ အာသာဒိတုံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နာဟံ, ဒေဝ, တယာ ပေသိတာ န ဂမိဿာမိ, အပိစာဟံ တံ ဣသိံ သီလဘေဒနတ္ထာယ အလ္လီယိတုံ ဘာယာမိ, ဥဂ္ဂတေဇော ဟိ သောတိ။ အာသာဒိယာတိ အာသာဒေတွာ။ မောဟသံသာရန္တိ မောဟေန သံသာရံ, မောဟေန ဣသိံ ပလောဘေတွာ သံသာရံ အာပန္နာ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတာ သတ္တာ ဂဏနပထံ အတိက္ကန္တာ။ တသ္မာတိ တေန ကာရဏေန။ လောမာနိ ဟံသယေတိ အဟံ လောမာနိ ဥဋ္ဌပေမိ, ‘‘တဿ ကိရာဟံ သီလံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ စိန္တယမာနာယ မေ လောမာနိ ပဟံသန္တီတိ ဝဒတိ။
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ပက္ကာမိ, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီ၊
မိဿာ မိဿိတုမိစ္ဆန္တီ, ဣသိသိင်္ဂံ အလမ္ဗုသာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၅။)‘‘သာ စ တံ ဝနမောဂယှ, ဣသိသိင်္ဂေန ရက္ခိတံ၊
ဗိမ္ဗိဇာလကသဉ္ဆန္နံ, သမန္တာ အဒ္ဓယောဇနံ။
‘‘ပါတောဝ ပါတရာသမှိ, ဥဒဏှသမယံ ပတိ၊
အဂ္ဂိဋ္ဌံ ပရိမဇ္ဇန္တံ, ဣသိသိင်္ဂံ ဥပါဂမီ’’တိ။ – ဣမာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ၊
တတ္ထ ပက္ကာမီတိ တေန ဟိ, ဒေဝရာဇ, အာဝဇ္ဇေယျာသိ မန္တိ အတ္တနော သယနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အလင်္ကရိတွာ ဣသိသိင်္ဂံ ကိလေသေန မိဿိတုံ ဣစ္ဆန္တီ ပက္ကာမိ, ဘိက္ခဝေ, သာ အစ္ဆရာ တဿ အဿမံ ဂတာတိ။ ဗိမ္ဗိဇာလကသဉ္ဆန္နန္တိ ရတ္တင်္ကုရဝနေန သဉ္ဆန္နံ။ ပါတောဝ ပါတရာသမှီတိ, ဘိက္ခဝေ, ပါတရာသဝေလာယ ပါတောဝ ပဂေယေဝ အတိပဂေဝ။ ဥဒဏှသမယံ ပတီတိ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယမေဝ။ အဂ္ဂိဋ္ဌန္တိ အဂ္ဂိသာလံ။ ရတ္တိံ ပဓာနမနုယုဉ္ဇိတွာ ပါတောဝ နှတွာ ဥဒကကိစ္စံ ကတွာ ပဏ္ဏသာလာယံ ထောကံ ဈာနသုခေန ဝီတိနာမေတွာ နိက္ခမိတွာ အဂ္ဂိသာလံ သမ္မဇ္ဇန္တံ တံ ဣသိသိင်္ဂံ သာ ဥပါဂမိ, ဣတ္ထိဝိလာသံ ဒဿေန္တီ တဿ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။
အထ နံ တာပသော ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကာ နု ဝိဇ္ဇုရိဝါဘာသိ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ၊
ဝိစိတ္တဟတ္ထာဘရဏာ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ။
‘‘အာဒိစ္စဝဏ္ဏသင်္ကာသာ, ဟေမစန္ဒနဂန္ဓိနီ၊
သညတူရူ မဟာမာယာ, ကုမာရီ စာရုဒဿနာ။
‘‘ဝိလဂ္ဂါ မုဒုကာ သုဒ္ဓါ, ပါဒါ တေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊
ဂမနာ ကာမနီယာ တေ, ဟရန္တိယေဝ မေ မနော။
‘‘အနုပုဗ္ဗာ စ တေ ဦရူ, နာဂနာသသမူပမာ၊
ဝိမဋ္ဌာ တုယှံ သုဿောဏီ, အက္ခဿ ဖလကံ ယထာ။
‘‘ဥပ္ပလဿေဝ ကိဉ္ဇက္ခာ, နာဘိ တေ သာဓုသဏ္ဌိတာ၊
ပုရာ ကဏှဉ္ဇနဿေဝ, ဒူရတော ပတိဒိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၆။)‘‘ဒုဝိဓာ ဇာတာ ဥရဇာ, အဝဏ္ဋာ သာဓုပစ္စုဒါ၊
ပယောဓရာ အပတိတာ, အဍ္ဎလာဗုသမာ ထနာ။
‘‘ဒီဃာ ကမ္ဗုတလာဘာသာ, ဂီဝါ ဧဏေယျကာ ယထာ၊
ပဏ္ဍရာဝရဏာ ဝဂ္ဂု, စတုတ္ထမနသန္နိဘာ။
‘‘ဥဒ္ဓဂ္ဂါ စ အဓဂ္ဂါ စ, ဒုမဂ္ဂပရိမဇ္ဇိတာ၊
ဒုဝိဇာ နေလသမ္ဘူတာ, ဒန္တာ တဝ သုဒဿနာ။
‘‘အပဏ္ဍရာ လောဟိတန္တာ, ဇိဉ္ဇူကဖလသန္နိဘာ၊
အာယတာ စ ဝိသာလာ စ, နေတ္တာ တဝ သုဒဿနာ။
‘‘နာတိဒီဃာ သုသမ္မဋ္ဌာ, ကနကဗျာသမောစိတာ၊
ဥတ္တမင်္ဂရုဟာ တုယှံ, ကေသာ စန္ဒနဂန္ဓိကာ။
‘‘ယာဝတာ ကသိဂေါရက္ခာ, ဝါဏိဇာနဉ္စ ယာ ဂတိ၊
ဣသီနဉ္စ ပရက္ကန္တံ, သညတာနံ တပဿိနံ။
‘‘န တေ သမသမံ ပဿေ, အသ္မိံ ပထဝိမဏ္ဍလေ၊
ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိစိတ္တဟတ္ထာဘရဏာတိ ဝိစိတ္တေဟိ ဟတ္ထာဘရဏေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဟေမစန္ဒနဂန္ဓိနီတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏစန္ဒနဂန္ဓဝိလေပနာ။ သညတူရူတိ သုဝဋ္ဋိတဃနဦရု သမ္ပန္နဦရုလက္ခဏာ။ ဝိလဂ္ဂါတိ သံခိတ္တမဇ္ဈာ။ မုဒုကာတိ မုဒု သုခုမာလာ။ သုဒ္ဓါတိ နိမ္မလာ။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာတိ သမံ ပထဝိံ ဖုသန္တာ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတာ။ ဂမနာတိ ဂစ္ဆမာနာ။ ကာမနီယာတိ ကန္တာ ကာမိတဗ္ဗယုတ္တကာ။ ဟရန္တိယေဝ မေ မနောတိ ဧတေ ဧဝရူပေန ပရမေန ဣတ္ထိဝိလာသေန စင်္ကမန္တိယာ တဝ ပါဒါ မမ စိတ္တံ ဟရန္တိယေဝ။ ဝိမဋ္ဌာတိ ဝိသာလာ။ သုဿောဏီတိ သုန္ဒရသောဏီ။ အက္ခဿာတိ သုန္ဒရဝဏ္ဏဿ အက္ခဿ သုဝဏ္ဏဖလကံ ဝိယ ဝိသာလာ တေ သောဏီတိ ဝဒတိ။ ဥပ္ပလဿေဝ ကိဉ္ဇက္ခာတိ နီလုပ္ပလကဏ္ဏိကာ ဝိယ။ ကဏှဉ္ဇနဿေဝါတိ သုခုမကဏှလောမစိတ္တတ္တာ ဧဝမာဟ။
‘‘ဒုဝိဓာ’’တိဂါထံ ထနေ ဝဏ္ဏယန္တော အာဟ။ တေ ဟိ ဒွေ ဟုတွာ ဥရေ ဇာတာ ဝဏ္ဋဿ အဘာဝါ အဝဏ္ဋာ, ဥရေ လဂ္ဂါ ဧဝ ဟုတွာ သုဋ္ဌု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၇။)နိက္ခန္တတ္တာ သာဓုပစ္စုဒါ, ပယဿ ဓာရဏတော ပယောဓရာ, အပတိတာတိ န ပတိတာ, အမိလာတတာယ ဝါ အလမ္ဗနတာယ ဝါ န အန္တော ပဝိဋ္ဌာတိ အပတိတာ, သုဝဏ္ဏဖလကေ ဌပိတသုဝဏ္ဏမယဝဋ္ဋအလာဗုနော အဍ္ဎေန သဒိသတာယ အဍ္ဎလာဗုသမာ ထနာ။ ဧဏေယျကာ ယထာတိ ဧဏီမိဂဿ ဟိ ဒီဃာ စ ဝဋ္ဋာ စ ဂီဝါ သောဘတိ ယထာ, ဧဝံ တဝ ဂီဝါ ထောကံ ဒီဃာ။ ကမ္ဗုတလာဘာသာတိ သုဝဏ္ဏာလိင်္ဂတလသန္နိဘာ ဂီဝါတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍရာဝရဏာတိ ဒန္တာဝရဏာ။ စတုတ္ထမနသန္နိဘာတိ စတုတ္ထမနော ဝုစ္စတိ စတုတ္ထမနဝတ္ထုဘူတာ ဇိဝှါ။ အဘိရတ္တဘာဝေန ဇိဝှါသဒိသံ တေ ဩဋ္ဌပရိယောသာနန္တိ ဝဒတိ။ ဥဒ္ဓဂ္ဂါတိ ဟေဋ္ဌိမဒန္တာ။ အဓဂ္ဂါတိ ဥပရိမဒန္တာ။ ဒုမဂ္ဂပရိမဇ္ဇိတာတိ ဒန္တကဋ္ဌပရိမဇ္ဇိတာ ပရိသုဒ္ဓါ။ ဒုဝိဇာတိ ဒွိဇာ။ နေလသမ္ဘူတာတိ နိဒ္ဒေါသေသု ဟနုမံသပရိယောသာနေသု သမ္ဘူတာ။
အပဏ္ဍရာတိ ကဏှာ။ လောဟိတန္တာတိ ရတ္တပရိယန္တာ။ ဇိဉ္ဇူကဖလသန္နိဘာတိ ရတ္တဋ္ဌာနေ ဇိဉ္ဇုကဖလသဒိသာ။ သုဒဿနာတိ ပဿန္တာနံ အတိတ္တိကရာ ပဉ္စပသာဒသမန္နာဂတာ။ နာတိဒီဃာတိ ပမာဏယုတ္တာ။ သုသမ္မဋ္ဌာတိ သုဋ္ဌု သမ္မဋ္ဌာ။ ကနကဗျာသမောစိတာတိ ကနကဗျာ ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏဖဏိကာ, တာယ ဂန္ဓတေလံ အာဒါယ ပဟရိတာ သုရစိတာ။ ကသိဂေါရက္ခာတိ ဣမိနာ ကသိဉ္စ ဂေါရက္ခဉ္စ နိဿာယ ဇီဝနကသတ္တေ ဒဿေတိ။ ယာ ဂတီတိ ယတ္တကာ နိပ္ဖတ္တိ။ ပရက္ကန္တန္တိ ယတ္တကံ ဣသီနံ ပရက္ကန္တံ, ဝိတ္ထာရီကတာ ဣမသ္မိံ ဟိမဝန္တေ ယတ္တကာ ဣသယော ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ န တေ သမသမန္တိ တေသု သဗ္ဗေသု ဧကမ္ပိ ရူပလီဠာဝိလာသာဒိသမတာယ တယာ သမာနံ န ပဿာမိ။ ကော ဝါ တွန္တိ ဣဒံ တဿာ ဣတ္ထိဘာဝံ ဇာနန္တော ပုရိသဝေါဟာရဝသေန ပုစ္ဆတိ။
ဧဝံ ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသာ အတ္တနော ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တေ တာပသေ အလမ္ဗုသာ တုဏှီ ဟုတွာ တဿာ ကထာယ ယထာနုသန္ဓိံ ဂတာယ တဿ သမ္မူဠှဘာဝံ ဉတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘န ပဉှကာလော ဘဒ္ဒန္တေ, ကဿပေဝံ ဂတေ သတိ၊
ဧဟိ သမ္မ ရမိဿာမ, ဥဘော အသ္မာကမဿမေ၊
ဧဟိ တံ ဥပဂူဟိဿံ, ရတီနံ ကုသလော ဘဝါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၈။)တတ္ထ ကဿပေဝံ ဂတေ သတီတိ ကဿပဂေါတ္တ ဧဝံ တဝ စိတ္တေ ပဝတ္တေ သတိ ပဉှကာလော န ဟောတိ။ သမ္မာတိ ဝယဿ, ပိယဝစနာလပနမေတံ။ ရတီနန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏရတီနံ။
ဧဝံ ဝတွာ အလမ္ဗုသာ စိန္တေသိ – ‘‘နာယံ မယိ ဌိတာယ ဟတ္ထပါသံ အာဂမိဿတိ, ဂစ္ဆန္တီ ဝိယ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သာ ဣတ္ထိမာယာကုသလတာယ တာပသံ အနုပသင်္ကမိတွာ အာဂတမဂ္ဂါဘိမုခီ ပါယာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ပက္ကာမိ, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီ၊
မိဿာ မိဿိတုမိစ္ဆန္တီ, ဣသိသိင်္ဂံ အလမ္ဗုသာ’’တိ။
အထ နံ တာပသော ဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အတ္တနော ဒန္ဓပရက္ကမံ မန္ဒဂမနံ ဆိန္ဒိတွာ ဝေဂေန ဓာဝိတွာ ကေသေသု ဟတ္ထေန ပရာမသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော စ ဝေဂေန နိက္ခမ္မ, ဆေတွာ ဒန္ဓပရက္ကမံ၊
တမုတ္တမာသု ဝေဏီသု, အဇ္ဈပ္ပတ္တော ပရာမသိ။
‘‘တမုဒါဝတ္တ ကလျာဏီ, ပလိဿဇိ သုသောဘနာ၊
စဝိတမှိ ဗြဟ္မစရိယာ, ယထာ တံ အထ တောသိတာ။
‘‘မနသာ အဂမာ ဣန္ဒံ, ဝသန္တံ နန္ဒနေ ဝနေ၊
တဿာ သင်္ကပ္ပမညာယ, မဃဝါ ဒေဝကုဉ္ဇရော။
‘‘ပလ္လင်္ကံ ပဟိဏီ ခိပ္ပံ, သောဝဏ္ဏံ သောပဝါဟနံ၊
သဥတ္တရစ္ဆဒပညာသံ, သဟဿပဋိယတ္ထတံ။
‘‘တမေနံ တတ္ထ ဓာရေသိ, ဥရေ ကတွာန သောဘနာ၊
ယထာ ဧကမုဟုတ္တံဝ, တီဏိ ဝဿာနိ ဓာရယိ။
‘‘ဝိမဒေါ တီဟိ ဝဿေဟိ, ပဗုဇ္ဈိတွာန ဗြာဟ္မဏော၊
အဒ္ဒသာသိ ဟရိတရုက္ခေ, သမန္တာ အဂ္ဂိယာယနံ။
‘‘နဝပတ္တဝနံ ဖုလ္လံ, ကောကိလဂ္ဂဏဃောသိတံ၊
သမန္တာ ပဝိလောကေတွာ, ရုဒံ အဿူနိ ဝတ္တယိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၆၉။)‘‘န ဇုဟေ န ဇပေ မန္တေ, အဂ္ဂိဟုတ္တံ ပဟာပိတံ၊
ကော နု မေ ပါရိစရိယာယ, ပုဗ္ဗေ စိတ္တံ ပလောဘယိ။
‘‘အရညေ မေ ဝိဟရတော, ယော မေ တေဇာ ဟ သမ္ဘုတံ၊
နာနာရတနပရိပူရံ, နာဝံဝ ဂဏှိ အဏ္ဏဝေ’’တိ။
တတ္ထ အဇ္ဈပ္ပတ္တောတိ သမ္ပတ္တော။ တမုဒါဝတ္တ ကလျာဏီတိ တံ ကေသေ ပရာမသိတွာ ဌိတံ ဣသိံ ဥဒါဝတ္တိတွာ နိဝတ္တိတွာ ကလျာဏဒဿနာ သာ သုဋ္ဌု သောဘနာ။ ပလိဿဇီတိ အာလိင်္ဂိ။ စဝိတမှိ ဗြဟ္မစရိယာ, ယထာ တံ အထ တောသိတာတိ, ဘိက္ခဝေ, တဿ ဣသိနော တာဝဒေဝ ဈာနံ အန္တရဓာယိ။ တသ္မိံ တမှာ ဈာနာ ဗြဟ္မစရိယာ စဝိတေ ယထာ တံ သက္ကေန ပတ္ထိတံ, တထေဝ အဟောသိ။ အထ သက္ကဿ ပတ္ထနာယ သမိဒ္ဓဘာဝံ ဝိဒိတွာ သာ ဒေဝကညာ တောသိတာ, တဿ တေန ဗြဟ္မစရိယဝိနာသေန သဉ္ဇနိတပီတိပါမောဇ္ဇာတိ အတ္ထော။
မနသာ အဂမာတိ သာ တံ အာလိင်္ဂိတွာ ဌိတာ ‘‘အဟော ဝတ သက္ကော ပလ္လင်္ကံ မေ ပေသေယျာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန မနသာ ဣန္ဒံ အဂမာ။ နန္ဒနေ ဝနေတိ နန္ဒိဇနနသမတ္ထတာယ နန္ဒနဝနသင်္ခါတေ တာဝတိံသဘဝနေ ဝသန္တံ။ ဒေဝကုဉ္ဇရောတိ ဒေဝသေဋ္ဌော။ ပဟိဏီတိ ပေသေသိ။ ‘‘ပါဟိဏီ’’တိပိ ပါဌော။ သောပဝါဟနန္တိ သပရိဝါရံ။ သဥတ္တရစ္ဆဒပညာသန္တိ ပညာသာယ ဥတ္တရစ္ဆဒေဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတံ။ သဟဿပဋိယတ္ထတန္တိ သဟဿဒိဗ္ဗကောဇဝတ္ထတံ။ တမေနံ တတ္ထာတိ တံ ဣသိသိင်္ဂံ တတ္ထ ဒိဗ္ဗပလ္လင်္ကေ နိသိန္နာ သာ ဥရေ ကတွာ ဓာရေသိ။ တီဏိ ဝဿာနီတိ ဧကမုဟုတ္တံ ဝိယ မနုဿဂဏနာယ တီဏိ ဝဿာနိ တံ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ တတ္ထ နိသိန္နာ ဓာရေသိ။
ဝိမဒေါတိ နိမ္မဒေါ ဝိဂတသညဘာဝေါ။ သော ဟိ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဝိသညော သယိတွာ ပစ္ဆာ ပဋိလဒ္ဓသညော ပဗုဇ္ဈိ။ တသ္မိံ ပဗုဇ္ဈမာနေ ဟတ္ထာဒိဖန္ဒနံ ဒိသွာဝ အလမ္ဗုသာ တဿ ပဗုဇ္ဈနဘာဝံ ဉတွာ ပလ္လင်္ကံ အန္တရဓာပေတွာ သယမ္ပိ အန္တရဟိတာ အဋ္ဌာသိ။ အဒ္ဒသာသီတိ သော အဿမပဒံ ဩလောကေန္တော ‘‘ကေန နု ခေါမှိ သီလဝိနာသံ ပါပိတော’’တိ စိန္တေတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ပရိဒေဝမာနော အဒ္ဒသာသိ။ ဟရိတရုက္ခေတိ အဂ္ဂိယာယနသင်္ခါတံ အဂ္ဂိသာလံ သမန္တာ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေ ဟရိတပတ္တရုက္ခေ။ နဝပတ္တဝနန္တိ တရုဏေဟိ နဝပတ္တေဟိ သဉ္ဆန္နံ ဝနံ။ ရုဒန္တိ ပရိဒေဝန္တော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၀။)န ဇုဟေ န ဇပေ မန္တေတိ အယမဿ ပရိဒေဝနဂါထာ။ ပဟာပိတန္တိ ဟာပိတံ, ပ-ကာရော ဥပသဂ္ဂမတ္တံ။ ပါရိစရိယာယာတိ ကော နု ကိလေသပါရိစရိယာယ ဣတော ပုဗ္ဗေ မမ စိတ္တံ ပလောဘယီတိ ပရိဒေဝတိ။ ယော မေ တေဇာ ဟ သမ္ဘုတန္တိ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ ယော မမ သမဏတေဇေန သမ္ဘူတံ ဈာနဂုဏံ နာနာရတနပရိပုဏ္ဏံ မဟန္တံ မဟဏ္ဏဝေ နာဝံ ဝိယ ဂဏှိ, ဝိနာသံ ပါပေသိ, ကော နာမေသောတိ ပရိဒေဝတီတိ။
တံ သုတွာ အလမ္ဗုသာ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ န ကထေဿာမိ, အယံ မေ အဘိသပိဿတိ, ဟန္ဒဿ ကထေဿာမီ’’တိ။ သာ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဌတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟံ တေ ပါရိစရိယာယ, ဒေဝရာဇေန ပေသိတာ၊
အဝဓိံ စိတ္တံ စိတ္တေန, ပမာဒေါ တွံ န ဗုဇ္ဈသီ’’တိ။
သော တဿာ ကထံ သုတွာ ပိတရာ ဒိန္နဩဝါဒံ သရိတွာ ‘‘ပိတု ဝစနံ အကတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တောမှီ’’တိ ပရိဒေဝန္တော စတဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဣမာနိ ကိရ မံ တာတော, ကဿပေါ အနုသာသတိ၊
ကမလာသဒိသိတ္ထိယော, တာယော ဗုဇ္ဈေသိ မာဏဝ။
‘‘ဥရေဂဏ္ဍာယော ဗုဇ္ဈေသိ, တာယော ဗုဇ္ဈေသိ မာဏဝ၊
ဣစ္စာနုသာသိ မံ တာတော, ယထာ မံ အနုကမ္ပကော။
‘‘တဿာဟံ ဝစနံ နာကံ, ပိတု ဝုဒ္ဓဿ သာသနံ၊
အရညေ နိမ္မနုဿမှိ, သွဇ္ဇ ဈာယာမိ ဧကကော။
‘‘သောဟံ တထာ ကရိဿာမိ, ဓိရတ္ထု ဇီဝိတေန မေ၊
ပုန ဝါ တာဒိသော ဟေဿံ, မရဏံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဣမာနီတိ ဣမာနိ ဝစနာနိ။ ကမလာသဒိသိတ္ထိယောတိ ကမလာ ဝုစ္စတိ နာရိပုပ္ဖလတာ, တာသံ ပုပ္ဖသဒိသာ ဣတ္ထိယော။ တာယော ဗုဇ္ဈေသိ မာဏဝါတိ မာဏဝ တွံ တာယော ဇာနေယျာသိ, ဉတွာ ဒဿနပထံ အဂန္တွာ ပလာပေယျာသီတိ ယာနိ ဧဝရူပါနိ ဝစနာနိ တဒါ မံ တာတော အနုသာသတိ, ဣမာနိ ကိရ တာနီတိ။ ဥရေဂဏ္ဍာယောတိ ဥရမှိ ဒွီဟိ ဂဏ္ဍေဟိ သမန္နာဂတာ။ တာယော ဗုဇ္ဈေသိ, မာဏဝါတိ, မာဏဝ, တာယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၁။)အတ္တနော ဝသံ ဂတေ ဝိနာသံ ပါပေန္တီတိ တွံ ဇာနေယျာသိ။ နာကန္တိ နာကရိံ။ ဈာယာမီတိ ပဇ္ဈာယာမိ ပရိဒေဝါမိ။ ဓိရတ္ထု ဇီဝိတေန မေတိ ဓိရတ္ထု ဂရဟိတံ မမ ဇီဝိတံ, ဇီဝိတေန မေ ကော အတ္ထော။ ပုန ဝါတိ တထာ ကရိဿာမိ, ယထာ ပုန ဝါ တာဒိသော ဘဝိဿာမိ, နဋ္ဌံ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဝီတရာဂေါ ဘဝိဿာမိ, မရဏံ ဝါ မေ ဘဝိဿတီတိ။
သော ကာမရာဂံ ပဟာယ ပုန ဈာနံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အထဿ သမဏတေဇံ ဒိသွာ ဈာနဿ စ ဥပ္ပါဒိတဘာဝံ ဉတွာ အလမ္ဗုသာ ဘီတာ ခမာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘တဿ တေဇံ ဝီရိယဉ္စ, ဓိတိံ ဉတွာ အဝဋ္ဌိတံ၊
သိရသာ အဂ္ဂဟီ ပါဒေ, ဣသိသိင်္ဂံ အလမ္ဗုသာ။
‘‘မာ မေ ကုဇ္ဈ မဟာဝီရ, မာ မေ ကုဇ္ဈ မဟာဣသေ၊
မဟာ အတ္ထော မယာ စိဏ္ဏော, တိဒသာနံ ယသဿိနံ၊
တယာ ပကမ္ပိတံ အာသိ, သဗ္ဗံ ဒေဝပုရံ တဒါ’’တိ။
အထ နံ သော ‘‘ခမာမိ တေ, ဘဒ္ဒေ, ယထာသုခံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘တာဝတိံသာ စ ယေ ဒေဝါ, တိဒသာနဉ္စ ဝါသဝေါ၊
တွဉ္စ ဘဒ္ဒေ သုခီ ဟောဟိ, ဂစ္ဆ ကညေ ယထာသုခ’’န္တိ။
သာ တံ ဝန္ဒိတွာ တေနေဝ သုဝဏ္ဏပလ္လင်္ကေန ဒေဝပုရံ ဂတာ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘တဿ ပါဒေ ဂဟေတွာန, ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏံ၊
အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန, တမှာ ဌာနာ အပက္ကမိ။
‘‘ယော စ တဿာသိ ပလ္လင်္ကော, သောဝဏ္ဏော သောပဝါဟနော၊
သဥတ္တရစ္ဆဒပညာသော, သဟဿပဋိယတ္ထတော၊
တမေဝ ပလ္လင်္ကမာရုယှ, အဂါ ဒေဝါန သန္တိကေ။
‘‘တမောက္ကမိဝ အာယန္တိံ, ဇလန္တိံ ဝိဇ္ဇုတံ ယထာ၊
ပတီတော သုမနော ဝိတ္တော, ဒေဝိန္ဒော အဒဒါ ဝရ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၂။)တတ္ထ ဩက္ကမိဝါတိ ဒီပကံ ဝိယ။ ‘‘ပတီတော’’တိအာဒီဟိ တုဋ္ဌာကာရောဝ ဒဿိတော အဒဒါ ဝရန္တိ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတာယ တုဋ္ဌော ဝရံ အဒါသိ။
သာ တဿ သန္တိကေ ဝရံ ဂဏှန္တီ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
နိသိပ္ပလောဘိကာ ဂစ္ဆေ, ဧတံ သက္က ဝရံ ဝရေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ‘‘သက္က ဒေဝရာဇ, သစေ မေ တွံ ဝရံ အဒေါ, ပုန ဣသိပလောဘိကာယ န ဂစ္ဆေယျံ, မာ မံ ဧတဒတ္ထာယ ပဟိဏေယျာသိ, ဧတံ ဝရံ ဝရေ ယာစာမီ’’တိ။
သတ္ထာ တဿ ဘိက္ခုနော ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ အလမ္ဗုသာ ပုရာဏဒုတိယိကာ အဟောသိ, ဣသိသိင်္ဂေါ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု, ပိတာ မဟာဣသိ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
အလမ္ဗုသာဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၅၂၄] ၄။ သင်္ခပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ
အရိယာဝကာသောသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ဥပေါသထိကေ ဥပါသကေ သမ္ပဟံသေတွာ ‘‘ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ မဟတိံ နာဂသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဥပေါသထဝါသံ ဥပဝသိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ရာဇဂဟေ မဂဓရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ဒုယျောဓနော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂန္တွာ ပိတု သိပ္ပံ ဒဿေသိ။ အထ နံ ပိတာ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥယျာနေ ဝသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ပိတု သန္တိကံ အဂမာသိ။ တဿ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥဒပါဒိ။ သော တေနေဝ ပလိဗောဓေန ကသိဏပရိကမ္မမတ္တမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ – ‘‘မဟာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၃။)မေ လာဘသက္ကာရော, န သက္ကာ မယာ ဣဓ ဝသန္တေန ဣမံ ဇဋံ ဆိန္ဒိတုံ, ပုတ္တဿ မေ အနာရောစေတွာဝ အညတ္ထ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သော ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ ဥယျာနာ နိက္ခမိတွာ မဂဓရဋ္ဌံ အတိက္ကမိတွာ မဟိသကရဋ္ဌေ သင်္ခပါလဒဟတော နာမ နိက္ခန္တာယ ကဏ္ဏဝေဏ္ဏာယ နဒိယာ နိဝတ္တနေ စန္ဒကပဗ္ဗတံ ဥပနိဿာယ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ တတ္ထ ဝသန္တော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ယာပေသိ။ တမေနံ သင်္ခပါလော နာမ နာဂရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ကဏ္ဏဝေဏ္ဏနဒိတော နိက္ခမိတွာ အန္တရန္တရာ ဥပသင်္ကမတိ။ သော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ အထဿ ပုတ္တော ပိတရံ ဒဋ္ဌုကာမော ဂတဋ္ဌာနံ အဇာနန္တော အနုဝိစာရာပေတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဝသတီ’’တိ ဉတွာ တဿ ဒဿနတ္ထာယ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တတ္ထ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ ခန္ဓဝါရံ နိဝါသေတွာ ကတိပယေဟိ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ အဿမပဒါဘိမုခေါ ပါယာသိ။
တသ္မိံ ခဏေ သင်္ခပါလော မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ သော တံ ရာဇာနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဣသိံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ရာဇာ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နိသီဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ကတရရာဇာ နာမေသ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂတော’’တိ။ တာတ, သင်္ခပါလနာဂရာဇာ နာမေသောတိ။ သော တဿ သမ္ပတ္တိံ နိဿာယ နာဂဘဝနေ လောဘံ ကတွာ ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ပိတု ဘိက္ခာဟာရံ နိဗဒ္ဓံ ဒါပေတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂန္တွာ စတူသု ဒွါရေသု ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ သင်္ခေါဘေန္တော ဒါနံ ဒတွာ သီလံ ရက္ခိတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကတွာ နာဂဘဝနံ ပတ္ထေတွာ အာယုပရိယောသာနေ နာဂဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သင်္ခပါလနာဂရာဇာ အဟောသိ။ သော ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ တာယ သမ္ပတ္တိယာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿယောနိံ ပတ္ထေန္တော ဥပေါသထဝါသံ ဝသိ။ အထဿ နာဂဘဝနေ ဝသန္တဿ ဥပေါသထဝါသော န သမ္ပဇ္ဇတိ, သီလဝိနာသံ ပါပုဏာတိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ကဏ္ဏဝေဏ္ဏာယ နဒိယာ အဝိဒူရေ မဟာမဂ္ဂဿ စ ဧကပဒိကမဂ္ဂဿ စ အန္တရေ ဧကံ ဝမ္မိကံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ သမာဒိန္နသီလော ‘‘မမ စမ္မမံသာဒီဟိ အတ္ထိကာ စမ္မမံသာဒီနိ ဟရန္တူ’’တိ အတ္တာနံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ နိပန္နော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော စာတုဒ္ဒသေ ပန္နရသေ ဝသိတွာ ပါဋိပဒေ နာဂဘဝနံ ဂစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၄။)တသ္မိံ ဧကဒိဝသံ ဧဝံ သီလံ သမာဒိယိတွာ နိပန္နေ ပစ္စန္တဂါမဝါသိနော သောဠသ ဇနာ ‘‘မံသံ အာဟရိဿာမာ’’တိ အာဝုဓဟတ္ထာ အရညေ ဝိစရန္တာ ကိဉ္စိ အလဘိတွာ နိက္ခန္တာ တံ ဝမ္မိကမတ္ထကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘မယံ အဇ္ဇ ဂေါဓာပေါတကမ္ပိ န လဘိမှာ, ဣမံ နာဂရာဇာနံ ဝဓိတွာ ခါဒိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မဟာ ခေါ ပနေသ ဂယှမာနော ပလာယေယျ, ယထာနိပန္နမေဝ တံ ဘောဂေသု သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ သူလာနိ အာဒါယ ဥပသင်္ကမိံသု။ ဗောဓိသတ္တဿ သရီရံ မဟန္တံ ဧကဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏံ ဝဋ္ဋေတွာ ဌပိတသုမနပုပ္ဖဒါမံ ဝိယ ဇိဉ္ဇုကဖလသန္နိဘေဟိ အက္ခီဟိ ဇယသုမနပုပ္ဖသဒိသေန စ သီသေန သမန္နာဂတံ အတိဝိယ သောဘတိ။ သော တေသံ သောဠသန္နံ ဇနာနံ ပဒသဒ္ဒေန ဘောဂန္တရတော သီသံ နီဟရိတွာ ရတ္တက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ တေ သူလဟတ္ထေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဇ္ဇ မယှံ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတိ, အဟံ အတ္တာနံ ဒါနမုခေ နိယျာဒေတွာ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိပန္နော, ဣမေ မမ သရီရံ သတ္တီဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ကရောန္တေ ကောဓဝသေန အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ န ဩလောကေဿာမီ’’တိ အတ္တနော သီလဘေဒဘယေန ဒဠှံ အဓိဋ္ဌာယ သီသံ ဘောဂန္တရေယေဝ ပဝေသေတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ တေ ဥပဂန္တွာ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎန္တာ ဘူမိယံ ပေါထေတွာ တိခိဏသူလေဟိ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝိဇ္ဈိတွာ သကဏ္ဋကကာဠဝေတ္တယဋ္ဌိယော ပဟာရမုခေဟိ ပဝေသေတွာ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ကာဇေနာဒါယ မဟာမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု, မဟာသတ္တော သူလေဟိ ဝိဇ္ဈနတော ပဋ္ဌာယ ဧကဋ္ဌာနေပိ ကောဓဝသေန အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ တေ န ဩလောကေသိ။ တဿ အဋ္ဌဟိ ကာဇေဟိ အာဒါယ နီယမာနဿ သီသံ ဩလမ္ဗေတွာ ဘူမိယံ ပဟရိ။ အထ နံ ‘‘သီသမဿ ဩလမ္ဗတီ’’တိ မဟာမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေတွာ တရုဏသူလေန နာသာပုဋံ ဝိဇ္ဈိတွာ ရဇ္ဇုကံ ပဝေသေတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ကာဇကောဋိယံ လဂ္ဂိတွာ ပုနပိ ဥက္ခိပိတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။
တသ္မိံ ခဏေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလနဂရဝါသီ အာဠာရော နာမ ကုဋုမ္ဗိကော ပဉ္စ သကဋသတာနိ အာဒါယ သုခယာနကေ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တော တေ ဘောဇပုတ္တေ ဗောဓိသတ္တံ တထာ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ တေသံ သောဠသန္နမ္ပိ သောဠသဟိ ဝါဟဂေါဏေဟိ သဒ္ဓိံ ပသတံ ပသတံ သုဝဏ္ဏမာသကေ သဗ္ဗေသံ နိဝါသနပါရုပနာနိ ဘရိယာနမ္ပိ နေသံ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဒတွာ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ အထ သော နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ပပဉ္စံ အကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၅။)မဟန္တေန ပရိဝါရေန နိက္ခမိတွာ အာဠာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ နာဂဘဝနဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ တံ အာဒါယ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ တီဟိ နာဂကညာသတေဟိ သဒ္ဓိံ မဟန္တမဿ ယသံ ဒတွာ ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ သန္တပ္ပေသိ။ အာဠာရော နာဂဘဝနေ ဧကဝဿံ ဝသိတွာ ဒိဗ္ဗကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, သမ္မ, ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ နာဂရာဇဿ ကထေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဂဟေတွာ နာဂဘဝနတော ဟိမဝန္တပ္ပဒေသံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထ စိရံ ဝသိတွာ အပရဘာဂေ စာရိကံ စရန္တော ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခာယ နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇဒွါရံ အဂမာသိ။ အထ နံ ဗာရာဏသိရာဇာ ဒိသွာ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ ပက္ကောသာပေတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘောဇေတွာ အညတရသ္မိံ နီစေ အာသနေ နိသိန္နော ဝန္ဒိတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အရိယာဝကာသောသိ ပသန္နနေတ္တော, မညေ ဘဝံ ပဗ္ဗဇိတော ကုလမှာ၊
ကထံ နု ဝိတ္တာနိ ပဟာယ ဘောဂေ, ပဗ္ဗဇိ နိက္ခမ္မ ဃရာ သပညာ’’တိ။
တတ္ထ အရိယာဝကာသောသီတိ နိဒ္ဒေါသသုန္ဒရသရီရာဝကာသောသိ, အဘိရူပေါသီတိ အတ္ထော။ ပသန္နနေတ္တောတိ ပဉ္စဟိ ပသာဒေဟိ ယုတ္တနေတ္တော။ ကုလမှာတိ ခတ္တိယကုလာ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလာ ဝါ သေဋ္ဌိကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတောသီတိ မညာမိ။ ကထံ နူတိ ကေန ကာရဏေန ကိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဓနဉ္စ ဥပဘောဂေ စ ပဟာယ ဃရာ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတောသိ သပည ပဏ္ဍိတပုရိသာတိ ပုစ္ဆတိ။
တတော ပရံ တာပသဿ စ ရညော စ ဝစနပ္ပဋိဝစနဝသေန ဂါထာနံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော –
‘‘သယံ ဝိမာနံ နရဒေဝ ဒိသွာ, မဟာနုဘာဝဿ မဟောရဂဿ၊
ဒိသွာန ပုညာန မဟာဝိပါကံ, သဒ္ဓါယဟံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ရာဇ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၆။)‘‘န ကာမကာမာ န ဘယာ န ဒေါသာ, ဝါစံ မုသာ ပဗ္ဗဇိတာ ဘဏန္တိ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, သုတွာန မေ ဇာယိဟိတိပ္ပသာဒေါ။
‘‘ဝါဏိဇ္ဇ ရဋ္ဌာဓိပ ဂစ္ဆမာနော, ပထေ အဒ္ဒသာသိမှိ ဘောဇပုတ္တေ၊
ပဝဍ္ဎကာယံ ဥရဂံ မဟန္တံ, အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေ ပမောဒမာနေ။
‘‘သောဟံ သမာဂမ္မ ဇနိန္ဒ တေဟိ, ပဟဋ္ဌလောမော အဝစမှိ ဘီတော၊
ကုဟိံ အယံ နီယတိ ဘီမကာယော, နာဂေန ကိံ ကာဟထ ဘောဇပုတ္တာ။
‘‘နာဂေါ အယံ နီယတိ ဘောဇနတ္ထာ, ပဝဍ္ဎကာယော ဥရဂေါ မဟန္တော၊
သာဒုဉ္စ ထူလဉ္စ မုဒုဉ္စ မံသံ, န တွံ ရသညာသိ ဝိဒေဟပုတ္တ။
‘‘ဣတော မယံ ဂန္တွာ သကံ နိကေတံ, အာဒါယ သတ္ထာနိ ဝိကောပယိတွာ၊
မံသာနိ ဘောက္ခာမ ပမောဒမာနာ, မယဉှိ ဝေ သတ္တဝေါ ပန္နဂါနံ။
‘‘သစေ အယံ နီယတိ ဘောဇနတ္ထာ, ပဝဍ္ဎကာယော ဥရဂေါ မဟန္တော၊
ဒဒါမိ ဝေါ ဗလိဗဒ္ဒါနိ သောဠသ, နာဂံ ဣမံ မုဉ္စထ ဗန္ဓနသ္မာ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ နော ဘက္ခော အယံ မနာပေါ, ဗဟူ စ နော ဥရဂါ ဘုတ္တပုဗ္ဗာ၊
ကရောမ တေ တံ ဝစနံ အဠာရ, မိတ္တဉ္စ နော ဟောဟိ ဝိဒေဟပုတ္တ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၇။)‘‘တဒါဿု တေ ဗန္ဓနာ မောစယိံသု, ယံ နတ္ထုတော ပဋိမောက္ကဿ ပါသေ၊
မုတ္တော စ သော ဗန္ဓနာ နာဂရာဇာ, ပက္ကာမိ ပါစီနမုခေါ မုဟုတ္တံ။
‘‘ဂန္တွာန ပါစီနမုခေါ မုဟုတ္တံ, ပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ပလောကယီ မံ၊
တဒါဿဟံ ပိဋ္ဌိတော အနွဂစ္ဆိံ, ဒသင်္ဂုလိံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ။
‘‘ဂစ္ဆေဝ ခေါ တွံ တရမာနရူပေါ, မာ တံ အမိတ္တာ ပုနရဂ္ဂဟေသုံ၊
ဒုက္ခော ဟိ လုဒ္ဒေဟိ ပုနာ သမာဂမော, အဒဿနံ ဘောဇပုတ္တာန ဂစ္ဆ။
‘‘အဂမာသိ သော ရဟဒံ ဝိပ္ပသန္နံ, နီလောဘာသံ ရမဏီယံ သုတိတ္ထံ၊
သမောတတံ ဇမ္ဗုဟိ ဝေတသာဟိ, ပါဝေက္ခိ နိတ္တိဏ္ဏဘယော ပတီတော။
‘‘သော တံ ပဝိဿ နစိရဿ နာဂေါ, ဒိဗ္ဗေန မေ ပါတုရဟူ ဇနိန္ဒ၊
ဥပဋ္ဌဟီ မံ ပိတရံဝ ပုတ္တော, ဟဒယင်္ဂမံ ကဏ္ဏသုခံ ဘဏန္တော။
‘‘တွံ မေသိ မာတာ စ ပိတာ အဠာရ, အဗ္ဘန္တရော ပါဏဒဒေါ သဟာယော၊
သကဉ္စ ဣဒ္ဓိံ ပဋိလာဘကောသ္မိ, အဠာရ ပဿ မေ နိဝေသနာနိ၊
ပဟူတဘက္ခံ ဗဟုအန္နပါနံ, မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိမာနန္တိ သင်္ခပါလနာဂရညော အနေကသတနာဋကသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နံ ကဉ္စနမဏိဝိမာနံ။ ပုညာနန္တိ တေန ကတပုညာနံ မဟန္တံ ဝိပါကံ ဒိသွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၈။)ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ ပရလောကဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ပဝတ္တာယ သဒ္ဓါယ အဟံ ပဗ္ဗဇိတော။ န ကာမကာမာတိ န ဝတ္ထုကာမေနပိ ဘယေနပိ ဒေါသေနပိ မုသာ ဘဏန္တိ။ ဇာယိဟိတီတိ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဝစနံ သုတွာ မယှမ္ပိ ပသာဒေါ သောမနဿံ ဇာယိဿတိ။ ဝါဏိဇ္ဇန္တိ ဝါဏိဇ္ဇကမ္မံ ကရိဿာမီတိ ဂစ္ဆန္တော။ ပထေ အဒ္ဒသာသိမှီတိ ပဉ္စန္နံ သကဋသတာနံ ပုရတော သုခယာနကေ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တော မဟာမဂ္ဂေ ဇနပဒမနုဿေ အဒ္ဒသံ။ ပဝဍ္ဎကာယန္တိ ဝဍ္ဎိတကာယံ။ အာဒါယာတိ အဋ္ဌဟိ ကာဇေဟိ ဂဟေတွာ။ အဝစမှီတိ အဘာသိံ။ ဘီမကာယောတိ ဘယဇနကကာယော။ ဘောဇပုတ္တာတိ လုဒ္ဒပုတ္တကေ ပိယသမုဒါစာရေနာလပတိ။ ဝိဒေဟပုတ္တာတိ ဝိဒေဟရဋ္ဌဝါသိတာယ အာဠာရံ အာလပိံသု။ ဝိကောပယိတွာတိ ဆိန္ဒိတွာ။ မယဉှိ ဝေါ သတ္တဝေါတိ မယံ ပန နာဂါနံ ဝေရိနော နာမ။ ဘောဇနတ္ထာတိ ဘောဇနတ္ထာယ။ မိတ္တဉ္စ နော ဟောဟီတိ တွံ အမှာကံ မိတ္တော ဟောဟိ, ကတဂုဏံ ဇာန။
တဒါဿု တေတိ, မဟာရာဇ, တေဟိ ဘောဇပုတ္တေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တေ အဟံ တေသံ သောဠသ ဝါဟဂေါဏေ နိဝါသနပါရုပနာနိ ပသတံ ပသတံ သုဝဏ္ဏမာသကေ ဘရိယာနဉ္စ နေသံ ဝတ္ထာလင်္ကာရံ အဒါသိံ, အထ တေ သင်္ခပါလနာဂရာဇာနံ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ အတ္တနော ကက္ခဠတာယ သကဏ္ဋကကာဠဝေတ္တလတာယ ကောဋိယံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတုံ အာရဘိံသု။ အထာဟံ နာဂရာဇာနံ ကိလမန္တံ ဒိသွာ အကိလမေန္တောဝ အသိနာ တာ လတာ ဆိန္ဒိတွာ ဒါရကာနံ ကဏ္ဏဝေဓတော ဝဋ္ဋိနီဟရဏနိယာမေန အဒုက္ခာပေန္တော သဏိကံ နီဟရိံ, တသ္မိံ ကာလေ တေ ဘောဇပုတ္တာ ယံ ဗန္ဓနံ အဿ နတ္ထုတော ပဝေသေတွာ ပါသေ ပဋိမောက္ကံ, တသ္မာ ဗန္ဓနာ တံ ဥရဂံ မောစယိံသု။ တဿ နာသတော သဟ ပါသေန တံ ရဇ္ဇုကံ နီဟရိံသူတိ ဒီပေတိ။ ဣတိ တေ ဥရဂံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ထောကံ ဂန္တွာ ‘‘အယံ ဥရဂေါ ဒုဗ္ဗလော, မတကာလေ နံ ဂဟေတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ နိလီယိံသု။
ပုဏ္ဏေဟီတိ သောပိ မုဟုတ္တံ ပါစီနာဘိမုခေါ ဂန္တွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ မံ ပလောကယိ။ တဒါဿဟန္တိ တဒါ အဿ အဟံ။ ဂစ္ဆေဝါတိ ဧဝံ တံ အဝစန္တိ ဝဒတိ။ ရဟဒန္တိ ကဏ္ဏဝေဏ္ဏဒဟံ။ သမောတတန္တိ ဥဘယတီရေသု ဇမ္ဗုရုက္ခဝေတသရုက္ခေဟိ ဩတတံ ဝိတတံ။ နိတ္တိဏ္ဏဘယော ပတီတောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၇၉။)သော ကိရ တံ ဒဟံ ပဝိသန္တော အာဠာရဿ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ ယာဝ နင်္ဂုဋ္ဌာ ဩတရိ, ဥဒကေ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနမေဝဿ နိဗ္ဘယံ အဟောသိ, တသ္မာ နိတ္တိဏ္ဏဘယော ပတီတော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ပါဝေက္ခီတိ။ ပဝိဿာတိ ပဝိသိတွာ။ ဒိဗ္ဗေန မေတိ နာဂဘဝနေ ပမာဒံ အနာပဇ္ဇိတွာ မယိ ကဏ္ဏဝေဏ္ဏတီရံ အနတိက္ကန္တေယေဝ ဒိဗ္ဗေန ပရိဝါရေန မမ ပုရတော ပါတုရဟောသိ။ ဥပဋ္ဌဟီတိ ဥပါဂမိ။ အဗ္ဘန္တရောတိ ဟဒယမံသသဒိသော။ တွံ မမ ဗဟုပကာရော, သက္ကာရံ တေ ကရိဿာမိ။ ပဿ မေ နိဝေသနာနီတိ မမ နာဂဘဝနံ ပဿ။ မသက္ကသာရံ ဝိယာတိ မသက္ကသာရော ဝုစ္စတိ ဩသက္ကနပရိသက္ကနာဘာဝေန ဃနသာရတာယ စ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာ။ အယံ တတ္ထ မာပိတံ တာဝတိံသဘဝနံ သန္ဓာယေဝမာဟ။
မဟာရာဇ! ဧဝံ ဝတွာ သော နာဂရာဇာ ဥတ္တရိ အတ္တနော နာဂဘဝနံ ဝဏ္ဏေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘တံ ဘူမိဘာဂေဟိ ဥပေတရူပံ, အသက္ခရာ စေဝ မုဒူ သုဘာ စ၊
နီစတ္တိဏာ အပ္ပရဇာ စ ဘူမိ, ပါသာဒိကာ ယတ္ထ ဇဟန္တိ သောကံ။
‘‘အနာဝကုလာ ဝေဠုရိယူပနီလာ, စတုဒ္ဒိသံ အမ္ဗဝနံ သုရမ္မံ၊
ပက္ကာ စ ပေသီ စ ဖလာ သုဖုလ္လာ, နိစ္စောတုကာ ဓာရယန္တီ ဖလာနီ’’တိ။
တတ္ထ အသက္ခရာတိ ယာ တတ္ထ ဘူမိ ပါသာဏသက္ခရရဟိတာ မုဒု သုဘာ ကဉ္စနရဇတမဏိမယာ သတ္တရတနဝါလုကာကိဏ္ဏာ။ နီစတ္တိဏာတိ ဣန္ဒဂေါပကပိဋ္ဌိသဒိသဝဏ္ဏေဟိ နီစတိဏေဟိ သမန္နာဂတာ။ အပ္ပရဇာတိ ပံသုရဟိတာ။ ယတ္ထ ဇဟန္တိ သောကန္တိ ယတ္ထ ပဝိဋ္ဌမတ္တာဝ နိဿောကာ ဟောန္တိ။ အနာဝကုလာတိ န အဝကုလာ အခါဏုမာ ဥပရိ ဥက္ကုလဝိကုလဘာဝရဟိတာ ဝါ သမသဏ္ဌိတာ။ ဝေဠုရိယူပနီလာတိ ဝေဠုရိယေန ဥပနီလာ, တသ္မိံ နာဂဘဝနေ ဝေဠုရိယမယာ ပသန္နသလိလာ နီလောဘာသာ အနေကဝဏ္ဏကမလုပ္ပလသဉ္ဆန္နာ ပေါက္ခရဏီတိ အတ္ထော။ စတုဒ္ဒိသန္တိ တဿာ ပေါက္ခရဏိယာ စတူသု ဒိသာသု။ ပက္ကာ စာတိ တသ္မိံ အမ္ဗဝနေ အမ္ဗရုက္ခာ ပက္ကဖလာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၀။)စ အဍ္ဎပက္ကဖလာ စ တရုဏဖလာ စ ဖုလ္လိတာယေဝါတိ အတ္ထော။ နိစ္စောတုကာတိ ဆန္နမ္ပိ ဥတူနံ အနုရူပေဟိ ပုပ္ဖဖလေဟိ သမန္နာဂတာတိ။
တေသံ ဝနာနံ နရဒေဝ မဇ္ဈေ, နိဝေသနံ ဘဿရသန္နိကာသံ၊
ရဇတဂ္ဂဠံ သောဝဏ္ဏမယံ ဥဠာရံ, ဩဘာသတီ ဝိဇ္ဇုရိဝန္တလိက္ခေ။
‘‘မဏီမယာ သောဏ္ဏမယာ ဥဠာရာ, အနေကစိတ္တာ သတတံ သုနိမ္မိတာ၊
ပရိပူရာ ကညာဟိ အလင်္ကတာဟိ, သုဝဏ္ဏကာယူရဓရာဟိ ရာဇ။
‘‘သော သင်္ခပါလော တရမာနရူပေါ, ပါသာဒမာရုယှ အနောမဝဏ္ဏော၊
သဟဿထမ္ဘံ အတုလာနုဘာဝံ, ယတ္ထဿ ဘရိယာ မဟေသီ အဟောသိ။
‘‘ဧကာ စ နာရီ တရမာနရူပါ, အာဒါယ ဝေဠုရိယမယံ မဟဂ္ဃံ၊
သုဘံ မဏိံ ဇာတိမန္တူပပန္နံ, အစောဒိတာ အာသနမဗ္ဘိဟာသိ။
‘‘တတော မံ ဥရဂေါ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ, နိသီဒယီ ပါမုခအာသနသ္မိံ၊
ဣဒမာသနံ အတြ ဘဝံ နိသီဒတု, ဘဝဉှိ မေ အညတရော ဂရူနံ။
‘‘အညာ စ နာရီ တရမာနရူပါ, အာဒါယ ဝါရိံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊
ပါဒါနိ ပက္ခာလယီ မေ ဇနိန္ဒ, ဘရိယာဝ ဘတ္တူ ပတိနော ပိယဿ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၁။)‘‘အပရာ စ နာရီ တရမာနရူပါ, ပဂ္ဂယှ သောဝဏ္ဏမယာယ ပါတိယာ၊
အနေကသူပံ ဝိဝိဓံ ဝိယဉ္ဇနံ, ဥပနာမယီ ဘတ္တ မနုညရူပံ။
‘‘တုရိယေဟိ မံ ဘာရတ ဘုတ္တဝန္တံ, ဥပဋ္ဌဟုံ ဘတ္တု မနော ဝိဒိတွာ၊
တတုတ္တရိံ မံ နိပတီ မဟန္တံ, ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ အနပ္ပကေဟီ’’တိ။
တတ္ထ နိဝေသနန္တိ ပါသာဒေါ။ ဘဿရသန္နိကာသန္တိ ပဘဿရဒဿနံ။ ရဇတဂ္ဂဠန္တိ ရဇတဒွါရကဝါဋံ။ မဏီမယာတိ ဧဝရူပါ တတ္ထ ကူဋာဂါရာ စ ဂဗ္ဘာ စ။ ပရိပူရာတိ သမ္ပုဏ္ဏာ။ သော သင်္ခပါလောတိ, မဟာရာဇ, အဟံ ဧဝံ တသ္မိံ နာဂဘဝနံ ဝဏ္ဏေန္တေ တံ ဒဋ္ဌုကာမော အဟောသိံ, အထ မံ တတ္ထ နေတွာ သော သင်္ခပါလော ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ တရမာနော ဝေဠုရိယထမ္ဘေဟိ သဟဿထမ္ဘံ ပါသာဒံ အာရုယှ ယသ္မိံ ဌာနေ အဿ မဟေသီ အဟောသိ, တံ ဌာနံ နေတီတိ ဒီပေတိ။ ဧကာ စာတိ မယိ ပါသာဒံ အဘိရုဠှေ ဧကာ ဣတ္ထီ အညေဟိ မဏီဟိ ဇာတိမဟန္တေဟိ ဥပေတံ သုဘံ ဝေဠုရိယာသနံ တေန နာဂရာဇေန အဝုတ္တာဝ။ အဗ္ဘိဟာသီတိ အဘိဟရိ, အတ္ထရီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ပါမုခအာသနသ္မိန္တိ ပမုခါသနသ္မိံ, ဥတ္တမာသနေ နိသီဒါပေသီတိ အတ္ထော။ ဂရူနန္တိ မာတာပိတူနံ မေ တွံ အညတရောတိ ဧဝံ ဝတွာ နိသီဒါပေသိ။ ဝိဝိဓံ ဝိယဉ္ဇနန္တိ ဝိဝိဓံ ဗျဉ္ဇနံ။ ဘတ္တ မနုညရူပန္တိ ဘတ္တံ မနုညရူပံ။ ဘာရတာတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ ဘုတ္တဝန္တန္တိ ဘုတ္တာဝိံ ကတဘတ္တကိစ္စံ။ ဥပဋ္ဌဟုန္တိ အနေကသတေဟိ တုရိယေဟိ ဂန္ဓဗ္ဗံ ကုရုမာနာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ဘတ္တု မနော ဝိဒိတွာတိ အတ္တနော ပတိနော စိတ္တံ ဇာနိတွာ။ တတုတ္တရိန္တိ တတော ဂန္ဓဗ္ဗကရဏတော ဥတ္တရိံ။ မံ နိပတီတိ သော နာဂရာဇာ မံ ဥပသင်္ကမိ။ မဟန္တံ ဒိဗ္ဗေဟီတိ မဟန္တေဟိ ဥဠာရေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ တေဟိ စ အနပ္ပကေဟိ။
ဧဝံ ဥပသင်္ကမိတွာ စ ပန ဂါထမာဟ –
‘‘ဘရိယာ မမေတာ တိသတာ အဠာရ, သဗ္ဗတ္တမဇ္ဈာ ပဒုမုတ္တရာဘာ၊
အဠာရ ဧတာဿု တေ ကာမကာရာ, ဒဒါမိ တေ တာ ပရိစာရယဿူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၂။)တတ္ထ သဗ္ဗတ္တမဇ္ဈာတိ သဗ္ဗာ အတ္တမဇ္ဈာ, ပါဏိနာ ဂဟိတပ္ပမာဏမဇ္ဈာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သုမဇ္ဈာ’’တိ ပါဌော။ ပဒုမုတ္တရာဘာတိ ပဒုမဝဏ္ဏဥတ္တရာဘာ, ပဒုမဝဏ္ဏဥတ္တရစ္ဆဝိယောတိ အတ္ထော။ ပရိစာရယဿူတိ တာ အတ္တနော ပါဒပရိစာရိကာ ကရောဟီတိ ဝတွာ တီဟိ ဣတ္ထိသတေဟိ သဒ္ဓိံ မဟာသမ္ပတ္တိံ မယှံ အဒါသိ။
သော အာဟ –
‘‘သံဝစ္ဆရံ ဒိဗ္ဗရသာနုဘုတွာ, တဒါဿုဟံ ဥတ္တရိမဇ္ဈဘာသိံ၊
နာဂဿိဒံ ကိန္တိ ကထဉ္စ လဒ္ဓံ, ကထဇ္ဈဂမာသိ ဝိမာနသေဋ္ဌံ။
‘‘အဓိစ္စလဒ္ဓံ ပရိဏာမဇံ တေ, သယံကတံ ဥဒါဟု ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာဂရာဇေတမတ္ထံ, ကထဇ္ဈဂမာသိ ဝိမာနသေဋ္ဌ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒိဗ္ဗရသာနုဘုတွာတိ ဒိဗ္ဗေ ကာမဂုဏရသေ အနုဘဝိတွာ။ တဒါဿုဟန္တိ တဒါ အဿု အဟံ။ နာဂဿိဒန္တိ ဘဒြမုခဿ သင်္ခပါလနာဂရာဇဿ ဣဒံ သမ္ပတ္တိဇာတံ ကိန္တိ ကိံ နာမ ကမ္မံ ကတွာ ကထဉ္စ ကတွာ လဒ္ဓံ, ကထမေတံ ဝိမာနသေဋ္ဌံ တွံ အဇ္ဈဂမာသိ, ဣတိ နံ အဟံ ပုစ္ဆိံ။ အဓိစ္စလဒ္ဓန္တိ အဟေတုနာ လဒ္ဓံ။ ပရိဏာမဇံ တေတိ ကေနစိ တဝ အတ္ထာယ ပရိဏာမိတတ္တာ ပရိဏာမတော ဇာတံ။ သယံကတန္တိ ကာရကေ ပက္ကောသာပေတွာ ရတနာနိ ဒတွာ ကာရိတန္တိ။
တတော ပရာ ဒွိန္နမ္ပိ ဝစနပ္ပဋိဝစနဂါထာဝ –
‘‘နာဓိစ္စလဒ္ဓံ န ပရိဏာမဇံ မေ, န သယံကတံ နာပိ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
သကေဟိ ကမ္မေဟိ အပါပကေဟိ, ပုညေဟိ မေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၃။)‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
အက္ခာဟိ မေ နာဂရာဇေတမတ္ထံ, ကထံ နု တေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ။
‘‘ရာဇာ အဟောသိံ မဂဓာနမိဿရော, ဒုယျောဓနော နာမ မဟာနုဘာဝေါ၊
သော ဣတ္တရံ ဇီဝိတံ သံဝိဒိတွာ, အသဿတံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ။
‘‘အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ၊
ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ, သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။
‘‘မာလဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ, ပဒီပိယံ ယာနမုပဿယဉ္စ၊
အစ္ဆာဒနံ သယနမထန္နပါနံ, သက္ကစ္စ ဒါနာနိ အဒမှ တတ္ထ။
‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
တေနေဝ မေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာနံ, ပဟူတဘက္ခံ ဗဟုအန္နပါနံ၊
နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ စုပေတရူပံ, စိရဋ္ဌိတိကံ န စ သဿတာယံ။
‘‘အပ္ပါနုဘာဝါ တံ မဟာနုဘာဝံ, တေဇဿိနံ ဟန္တိ အတေဇဝန္တော၊
ကိမေဝ ဒါဌာဝုဓ ကိံ ပဋိစ္စ, ဟတ္ထတ္တမာဂစ္ဆိ ဝနိဗ္ဗကာနံ။
‘‘ဘယံ နု တေ အနွဂတံ မဟန္တံ, တေဇော နု တေ နာနွဂံ ဒန္တမူလံ၊
ကိမေဝ ဒါဌာဝုဓ ကိံ ပဋိစ္စ, ကိလေသမာပဇ္ဇိ ဝနိဗ္ဗကာနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၄။)‘‘န မေ ဘယံ အနွဂတံ မဟန္တံ, တေဇော န သက္ကာ မမ တေဟိ ဟန္တုံ၊
သတဉ္စ ဓမ္မာနိ သုကိတ္တိတာနိ, သမုဒ္ဒဝေလာဝ ဒုရစ္စယာနိ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ အဠာရ, ဥပေါသထံ နိစ္စမုပါဝသာမိ၊
အထာဂမုံ သောဠသ ဘောဇပုတ္တာ, ရဇ္ဇုံ ဂဟေတွာန ဒဠှဉ္စ ပါသံ။
‘‘ဘေတွာန နာသံ အတိကဿ ရဇ္ဇုံ, နယိံသု မံ သမ္ပရိဂယှ လုဒ္ဒါ၊
ဧတာဒိသံ ဒုက္ခမဟံ တိတိက္ခံ, ဥပေါသထံ အပ္ပဋိကောပယန္တော။
‘‘ဧကာယနေ တံ ပထေ အဒ္ဒသံသု, ဗလေန ဝဏ္ဏေန စုပေတရူပံ၊
သိရိယာ ပညာယ စ ဘာဝိတောသိ, ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
‘‘န ပုတ္တဟေတူ န ဓနဿ ဟေတူ, န အာယုနော စာပိ အဠာရ ဟေတု၊
မနုဿယောနိံ အဘိပတ္ထယာနော, တသ္မာ ပရက္ကမ တပေါ ကရောမိ။
‘‘တွံ လောဟိတက္ခော ဝိဟတန္တရံသော, အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿု၊
သုရောသိတော လောဟိတစန္ဒနေန, ဂန္ဓဗ္ဗရာဇာဝ ဒိသာ ပဘာသသိ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ, သဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ သမင်္ဂိဘူတော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာဂရာဇေတမတ္ထံ, သေယျော ဣတော ကေန မနုဿလောကော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၅။)‘‘အဠာရ နာညတြ မနုဿလောကာ, သုဒ္ဓီဝ သံဝိဇ္ဇတိ သံယမော ဝါ၊
အဟဉ္စ လဒ္ဓါန မနုဿယောနိံ, ကာဟာမိ ဇာတိမရဏဿ အန္တံ။
‘‘သံဝစ္ဆရော မေ ဝသတော တဝန္တိကေ, အန္နေန ပါနေန ဥပဋ္ဌိတောသ္မိ၊
အာမန္တယိတွာန ပလေမိ နာဂ, စိရပ္ပဝုဋ္ဌောသ္မိ အဟံ ဇနိန္ဒ။
‘‘ပုတ္တာ စ ဒါရာ အနုဇီဝိနော စ, နိစ္စာနုသိဋ္ဌာ ဥပတိဋ္ဌထေတံ၊
ကစ္စိန္နု တံ နာဘိသပိတ္ထ ကောစိ, ပိယဉှိ မေ ဒဿနံ တုယှံ အဠာရ။
‘‘ယထာပိ မာတူ စ ပိတူ အဂါရေ, ပုတ္တော ပိယော ပဋိဝိဟိတော ဝသေယျ၊
တတောပိ မယှံ ဣဓမေဝ သေယျော, စိတ္တဉှိ တေ နာဂ မယီ ပသန္နံ။
‘‘မဏီ မမံ ဝိဇ္ဇတိ လောဟိတင်္ကော, ဓနာဟရော မဏိရတနံ ဥဠာရံ၊
အာဒါယ တွံ ဂစ္ဆ သကံ နိကေတံ, လဒ္ဓါ ဓနံ တံ မဏိမောဿဇဿူ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ တေ ဝတန္တိ ကိံ တဝ ဝတသမာဒါနံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ။ ဩပါနဘူတန္တိ စတုမဟာပထေ ခတပေါက္ခရဏီ ဝိယ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝိဘဝံ။ န စ သဿတာယန္တိ စိရဋ္ဌိတိကံ သမာနမ္ပိ စေ တံ မယှံ သဿတံ န ဟောတီတိ မေ ကထေတိ။
အပ္ပါနုဘာဝါတိ ဘောဇပုတ္တေ သန္ဓာယာဟ။ ဟန္တီတိ အဋ္ဌသု ဌာနေသု သူလေဟိ ဝိဇ္ဈန္တာ ကိံကာရဏာ ဟနိံသု။ ကိံ ပဋိစ္စာတိ ကိံ သန္ဓာယ တွံ တဒါ တေသံ ဟတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆိ ဝသံ ဥပဂတော။ ဝနိဗ္ဗကာနန္တိ ဘောဇပုတ္တာ ဣဓ ‘‘ဝနိဗ္ဗကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေဇော နု တေ နာနွဂံ ဒန္တမူလန္တိ ကိံ နု တဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၆။)တေဇော ဘောဇပုတ္တေ ဒိသွာ တဒါ ဘယံ မဟန္တံ အနွဂတံ, ဥဒါဟု ဝိသံ ဒန္တမူလံ န အနွဂတံ။ ကိလေသန္တိ ဒုက္ခံ။ ဝနိဗ္ဗကာနန္တိ ဘောဇပုတ္တာနံ သန္တိကေ, ဘောဇပုတ္တေ နိဿာယာတိ အတ္ထော။
တေဇော န သက္ကာ မမ တေဟိ ဟန္တုန္တိ မမ ဝိသတေဇော အညဿ တေဇေန အဘိဟန္တုမ္ပိ န သက္ကာ။ သတန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ။ ဓမ္မာနီတိ သီလသမာဓိပညာခန္တိအနုဒ္ဒယမေတ္တာဘာဝနာသင်္ခါတာနိ ဓမ္မာနိ။ သုကိတ္တိတာနီတိ သုဝဏ္ဏိတာနိ သုကထိတာနိ။ ကိန္တိ ကတွာ? သမုဒ္ဒဝေလာဝ ဒုရစ္စယာနီတိ တေဟိ သမုဒ္ဒဝေလာ ဝိယ သပ္ပုရိသေဟိ ဇီဝိတတ္ထမ္ပိ ဒုရစ္စယာနီတိ ဝဏ္ဏိတာနိ, တသ္မာ အဟံ သီလဘေဒဘယေန ခန္တိမေတ္တာဒိသမန္နာဂတော ဟုတွာ မမ ကောပဿ သီလဝေလန္တံ အတိက္ကမိတုံ န အဒါသိန္တိ အာဟ။
‘‘ဣမိဿာ ပန သင်္ခပါလဓမ္မဒေသနာယ ဒသပိ ပါရမိယော လဗ္ဘန္တိ။ တဒါ ဟိ မဟာသတ္တေန သရီရဿ ပရိစ္စတ္တဘာဝေါ ဒါနပါရမီ နာမ ဟောတိ, တထာရူပေနာပိ ဝိသတေဇေန သီလဿ အဘိန္နတာ သီလပါရမီ, နာဂဘဝနတော နိက္ခမိတွာ သမဏဓမ္မကရဏံ နေက္ခမ္မပါရမီ, ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ သံဝိဒဟနံ ပညာပါရမီ, အဓိဝါသနဝီရိယံ ဝီရိယပါရမီ, အဓိဝါသနခန္တိ ခန္တိပါရမီ, သစ္စသမာဒါနံ သစ္စပါရမီ, ‘မမ သီလံ န ဘိန္ဒိဿာမီ’တိ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနပါရမီ, အနုဒ္ဒယဘာဝေါ မေတ္တာပါရမီ, ဝေဒနာယ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပေက္ခာပါရမီ’’တိ။
အထာဂမုန္တိ အထေကဒိဝသံ ဝမ္မိကမတ္ထကေ နိပန္နံ ဒိသွာ သောဠသ ဘောဇပုတ္တာ ခရရဇ္ဇုဉ္စ ဒဠှပါသဉ္စ သူလာနိ စ ဂဟေတွာ မမ သန္တိကံ အာဂတာ။ ဘေတွာနာတိ မမ သရီရံ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဘိန္ဒိတွာ သကဏ္ဋကကာဠဝေတ္တလတာ ပဝေသေတွာ။ နာသံ အတိကဿ ရဇ္ဇုန္တိ ထောကံ ဂန္တွာ သီသံ မေ ဩလမ္ဗန္တံ ဒိသွာ မဟာမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပုန နာသမ္ပိ မေ ဘိန္ဒိတွာ ဝဋ္ဋရဇ္ဇုံ အတိကဿ အာဝုနိတွာ ကာဇကောဋိယံ လဂ္ဂေတွာ သမန္တတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ မံ နယိံသု။
အဒ္ဒသံသူတိ, သမ္မ သင်္ခပါလ, တေ ဘောဇပုတ္တာ ဧကာယနေ ဧကဂမနေ ဇင်္ဃပဒိကမဂ္ဂေ တံ ဗလေန စ ဝဏ္ဏေန စ ဥပေတရူပံ ပဿိံသု, တွံ ပန ဣဿရိယသောဘဂ္ဂသိရိယာ စ ပညာယ စ ဘာဝိတော ဝဍ္ဎိတော, သော တွံ ဧဝရူပေါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၇။)သမာနောပိ ကိမတ္ထံ တပံ ကရောသိ, ကိမိစ္ဆန္တော ဥပေါသထဝါသံ ဝသသိ, သီလံ ရက္ခသိ။ ‘‘အဒ္ဒသာသိ’’န္တိပိ ပါဌော, အဟံ ဧကာယနေ မဟာမဂ္ဂေ တံ အဒ္ဒသိန္တိ အတ္ထော။ အဘိပတ္ထယာနောတိ ပတ္ထေန္တော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ မနုဿယောနိံ ပတ္ထေမိ, တသ္မာ ဝီရိယေန ပရက္ကမိတွာ တပေါကမ္မံ ကရောမိ။
သုရောသိတောတိ သုဋ္ဌု မနုလိတ္တော။ ဣတောတိ ဣမမှာ နာဂဘဝနာ မနုဿလောကော ကေန ဥတ္တရိတရော။ သုဒ္ဓီတိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတာ ဝိသုဒ္ဓိ။ သံယမောတိ သီလံ။ ဣဒံ သော မနုဿလောကေယေဝ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ။ ကာဟာမီတိ အတ္တနော အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝံ ကရောန္တော ဇာတိဇရာမရဏဿန္တံ ကရိဿာမီတိ။ ဧဝံ, မဟာရာဇ, သော သင်္ခပါလော မနုဿလောကံ ဝဏ္ဏေသိ။ သံဝစ္ဆရော မေတိ ဧဝံ, မဟာရာဇ, တသ္မိံ မနုဿလောကံ ဝဏ္ဏေန္တေ အဟံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သိနေဟံ ကတွာ ဧတဒဝေါစံ။ တတ္ထ ဥပဋ္ဌိတောသ္မီတိ အန္နပါနေန စေဝ ဒိဗ္ဗေဟိ စ ကာမဂုဏေဟိ ပရိစိဏ္ဏော မာနိတော အသ္မိ။ ပလေမီတိ ပရေမိ ဂစ္ဆာမိ။ စိရပ္ပဝုဋ္ဌောသ္မီတိ အဟံ မနုဿလောကတော စိရပ္ပဝုဋ္ဌော အသ္မိ။
နာဘိသပိတ္ထာတိ ကစ္စိ နု ခေါ မမ ပုတ္တာဒီသု ကောစိ တံ န အက္ကောသိ န ပရိဘာသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘နာဘိသဇ္ဇေထာ’’တိပိ ပါဌော, န ကောပေသီတိ အတ္ထော။ ပဋိဝိဟိတောတိ ပဋိဇဂ္ဂိတော။ မဏီ မမန္တိ သစေ, သမ္မ အာဠာရ, ဂစ္ဆသိယေဝ, ဧဝံ သန္တေ မမ လောဟိတင်္ကော ဓနဟာရကော သဗ္ဗကာမဒဒေါ မဏိ သံဝိဇ္ဇတိ, တံ ဥဠာရံ မဏိရတနံ အာဒါယ တဝ ဂေဟံ ဂစ္ဆ, တတ္ထ ဣမဿာနုဘာဝေန ယာဝဒိစ္ဆကံ ဓနံ လဒ္ဓါ ပုန ဣမံ မဏိံ ဩဿဇဿု, ဩဿဇန္တော စ အညတ္ထ အနောဿဇိတွာ အတ္တနော ဥဒကစာဋိယံ ဩဿဇေယျာသီတိ ဝတွာ မယှံ မဏိရတနံ ဥပနေသီတိ ဝဒတိ။
ဧဝံ ဝတွာ အာဠာရော ‘‘အထာဟံ, မဟာရာဇ, နာဂရာဇာနံ ဧတဒဝေါစံ – ‘သမ္မ, နာဟံ ဓနေနတ္ထိကော, ပဗ္ဗဇိတုံ ပန ဣစ္ဆာမီ’တိ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရံ ယာစိတွာ တေနေဝ သဒ္ဓိံ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ တံ နိဝတ္တေတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ ဝတွာ ရညော ဓမ္မကထံ ကထေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ မာနုသကာပိ ကာမာ, အသဿတာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ၊
အာဒီနဝံ ကာမဂုဏေသု ဒိသွာ, သဒ္ဓါယဟံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ရာဇ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၈။)‘‘ဒုမပ္ဖလာနီဝ ပတန္တိ မာဏဝါ, ဒဟရာ စ ဝုဒ္ဓါ စ သရီရဘေဒါ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ရာဇ, အပဏ္ဏကံ သာမညမေဝ သေယျော’’တိ။
တတ္ထ သဒ္ဓါယာတိ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ။ ဒုမပ္ဖလာနီဝ ပတန္တီတိ ယထာ ရုက္ခဖလာနိ ပက္ကာနိပိ အပက္ကာနိပိ ပတန္တိ, တထာ မာဏဝါ ဒဟရာ စ ဝုဒ္ဓါ စ ပတန္တိ။ အပဏ္ဏကန္တိ အဝိရဒ္ဓံ နိယျာနိကံ။ သာမညမေဝ သေယျောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ ဥတ္တမာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ, မဟာရာဇာတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ သေဝိတဗ္ဗာ သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
နာဂဉ္စ သုတွာန တဝဉ္စဠာရ, ကာဟာမိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနောတိ ယေ ဗဟူနိ ကာရဏာနိ ဇာနန္တိ။ နာဂဉ္စာတိ တထာ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနံ နာဂရာဇာနဉ္စ တဝ စ ဝစနံ သုတွာ။
အထဿ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော တာပသော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ သေဝိတဗ္ဗာ သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
နာဂဉ္စ သုတွာန မမဉ္စ ရာဇ, ကရောဟိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
ဧဝံ သော ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တတ္ထေဝ စတ္တာရော ဝဿာနမာသေ ဝသိတွာ ပုန ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ယာဝဇီဝံ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။ သင်္ခပါလောပိ ယာဝဇီဝံ ဥပေါသထဝါသံ ဝသိတွာ ရာဇာ စ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရိတွာ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပိတာ တာပသော ကဿပေါ အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ အာနန္ဒော, အာဠာရော သာရိပုတ္တော, သင်္ခပါလနာဂရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သင်္ခပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၈၉။)֍ * [၅၂၅] ၅။ စူဠသုတသောမဇာတကဝဏ္ဏနာ
အာမန္တယာမိ နိဂမန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော နေက္ခမ္မပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု မဟာနာရဒကဿပဇာတကသဒိသမေဝ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၁၅၃ အာဒယော)။ အတီတေ ပန ဗာရာဏသီ သုဒဿနံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, တတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဇ္ဈာဝသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ဒသမာသစ္စယေန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ တဿ ပန ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ မုခံ အဟောသိ, တေနဿ ‘‘သောမကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော သုတဝိတ္တကော သဝနသီလော အဟောသိ, တေန နံ ‘‘သုတသောမော’’တိ သဉ္ဇာနိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာဂတော ပိတု သန္တကံ သေတစ္ဆတ္တံ လဘိတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, မဟန္တံ ဣဿရိယံ အဟောသိ။ တဿ စန္ဒာဒေဝိပ္ပမုခါနိ သောဠသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ အဟေသုံ။ သော အပရဘာဂေ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎန္တော ဃရာဝါသေ အနဘိရတော အရညံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော အဟောသိ။
သော ဧကဒိဝသံ ကပ္ပကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ယဒါ မေ, သမ္မ, သိရသ္မိံ ပလိတံ ပဿေယျာသိ, တဒါ မေ အာရောစေယျာသီ’’တိ အာဟ။ ကပ္ပကော တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အပရဘာဂေ ပလိတံ ဒိသွာ အာရောစေတွာ ‘‘တေန ဟိ နံ, သမ္မ ကပ္ပက, ဥဒ္ဓရိတွာ မမ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သုဝဏ္ဏသဏ္ဍာသေန ဥဒ္ဓရိတွာ ရညော ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာသတ္တော ‘‘ဇရာယ မေ သရီရံ အဘိဘူတ’’န္တိ ဘီတော တံ ပလိတံ ဂဟေတွာဝ ပါသာဒါ ဩတရိတွာ မဟာဇနဿ ဒဿနဋ္ဌာနေ ပညတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ သေနာပတိပ္ပမုခါနိ အသီတိအမစ္စသဟဿာနိ ပုရောဟိတပ္ပမုခါနိ သဋ္ဌိဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ အညေ စ ရဋ္ဌိကဇာနပဒနေဂမာဒယော ဗဟူ ဇနေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သိရသ္မိံ မေ ပလိတံ ဇာတံ, အဟံ မဟလ္လကောသ္မိ, မမ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာမန္တယာမိ နိဂမံ, မိတ္တာမစ္စေ ပရိဿဇေ၊
သိရသ္မိံ ပလိတံ ဇာတံ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒါနိ ရောစဟ’’န္တိ။
တတ္ထ အာမန္တယာမီတိ ဇာနာပေမိ။ ရောစဟန္တိ ‘‘ရောစေမိ အဟံ, တဿ မေ, ဘောန္တော! ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၀။)တံ သုတွာ တေသု ဧကော ဝိသာရဒပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဘုံ မေ ကထံ နု ဘဏသိ, သလ္လံ မေ ဒေဝ ဥရသိ ကပ္ပေသိ၊
သတ္တသတာ တေ ဘရိယာ, ကထံ နု တေ တာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။
တတ္ထ အဘုန္တိ အဝဍ္ဎိံ။ ဥရသိ ကပ္ပေသီတိ ဥရသ္မိံ သုနိသိတဓောတသတ္တိံ စာရေသိ။ သတ္တသတာတိ သမဇာတိကာ ခတ္တိယကညာ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ကထံ နု တေ တာ ဘဝိဿန္တီတိ တာ တဝ ဘရိယာ တယိ ပဗ္ဗဇိတေ အနာထာ နိပ္ပစ္စယာ ကထံ ဘဝိဿန္တိ, ဧတာ အနာထာ ကတွာ တုမှာကံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ န ယုတ္တာတိ။
တတော မဟာသတ္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပညာယိဟိန္တိ ဧတာ, ဒဟရာ အညမ္ပိ တာ ဂမိဿန္တိ၊
သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော, တေန အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
တတ္ထ ပညာယိဟိန္တီတိ အတ္တနော ကမ္မေန ပညာယိဿန္တိ။ အဟံ ဧတာသံ ကိံ ဟောမိ, သဗ္ဗာပေတာ ဒဟရာ, ယော အညော ရာဇာ ဘဝိဿတိ, တံ ဧတာ ဂမိဿန္တီတိ။
အမစ္စာဒယော ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိဝစနံ ဒါတုံ အသက္ကောန္တာ တဿ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သာ တုရိတတုရိတာ အာဂန္တွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, တာတ, ပဗ္ဗဇိတုကာမောသီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ မေ အာသိ သုတသောမ, ယဿ တေ ဟောမဟံ မာတာ၊
ယံ မေ ဝိလပန္တိယာ, အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ ဒေဝ။
‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ မေ အာသိ သုတသောမ, ယံ တံ အဟံ ဝိဇာယိဿံ၊
ယံ မေ ဝိလပန္တိယာ, အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ ဒေဝါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၁။)တတ္ထ ဒုလ္လဒ္ဓန္တိ ယံ ဧတံ မယာ လဘန္တိယာ ပုတ္တံ ဇမ္မံ လဒ္ဓံ ဒုလ္လဒ္ဓံ။ ယံ မေတိ ယေန ကာရဏေန မယိ နာနပ္ပကာရကံ ဝိပလန္တိယာ တွံ ပဗ္ဗဇိတုံ ဣစ္ဆသိ, တေန ကာရဏေန တာဒိသဿ ပုတ္တဿ လဘနံ မမ ဒုလ္လဒ္ဓံ နာမာတိ။
ဗောဓိသတ္တော ဧဝံ ပရိဒေဝမာနာယပိ မာတရာ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ န ကထေသိ။ သာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ သယမေဝ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ပိတု အာရောစေသုံ။ သော အာဂန္တွာ ဧကံ တာဝ ဂါထမာဟ –
‘‘ကော နာမေသော ဓမ္မော, သုတသောမ ကာ စ နာမ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊
ယံ နော အမှေ ဇိဏ္ဏေ, အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ ဒေဝါ’’တိ။
တတ္ထ ယံ နော အမှေတိ ယံ တွံ အမှာကံ ပုတ္တော သမာနော အမှေ ဇိဏ္ဏေ ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗကာလေ အပ္ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ပပါတေ သိလံ ပဝဋ္ဋေန္တော ဝိယ ဆဍ္ဍေတွာ အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ, တေန တံ ဝဒါမိ ကော နာမေသော တဝ ဓမ္မောတိ အဓိပ္ပါယော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော တုဏှီ အဟောသိ။ အထ နံ ပိတာ, ‘‘တာတ သုတသောမ, သစေပိ တေ မာတာပိတူသု သိနေဟော နတ္ထိ, ပုတ္တဓီတရော တေ ဗဟူ တရုဏာ, တယာ ဝိနာ ဝတ္တိတုံ န သက္ခိဿန္တိ, တေသံ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တကာလေ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ ဝတွာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုတ္တာပိ တုယှံ ဗဟဝေါ, ဒဟရာ အပ္ပတ္တယောဗ္ဗနာ၊
မဉ္ဇူ တေပိတံ အပဿန္တာ, မညေ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆန္တီ’’တိ။
တတ္ထ မဉ္ဇူတိ မဓုရဝစနာ။ နိဂစ္ဆန္တီတိ နိဂစ္ဆိဿန္တိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခံ ပဋိလဘိဿန္တီတိ မညာမိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပုတ္တေဟိ စ မေ ဧတေဟိ, ဒဟရေဟိ အပ္ပတ္တယောဗ္ဗနေဟိ၊
မဉ္ဇူဟိ သဗ္ဗေဟိပိ တုမှေဟိ, စိရမ္ပိ ဌတွာ ဝိနာသဘာဝေါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၂။)တတ္ထ သဗ္ဗေဟိပိ တုမှေဟီတိ, တာတ, န ကေဝလံ ပုတ္တေဟေဝ, အထ ခေါ တုမှေဟိပိ အညေဟိပိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ စိရံ ဌတွာပိ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ဌတွာပိ ဝိနာသဘာဝေါဝ နိယတော။ သကလသ္မိမ္ပိ ဟိ လောကသန္နိဝါသေ ဧကသင်္ခါရောပိ နိစ္စော နာမ နတ္ထီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ပိတု ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ သော တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ အထဿ သတ္တသတာနံ ဘရိယာနံ အာရောစယိံသု။ တာ စ ပါသာဒါ ဩရုယှ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဂဟေတွာ ပရိဒေဝမာနာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဆိန္နံ နု တုယှံ ဟဒယံ, အဒု တေ ကရုဏာ စ နတ္ထိ အမှေသု၊
ယံ နော ဝိကန္ဒန္တိယော, အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ ဒေဝါ’’တိ။
တဿတ္ထော – သာမိ သုတသောမ, အမှေ ဝိဓဝါ ကတွာ ဂစ္ဆန္တဿ အပ္ပမတ္တကဿပိ သိနေဟဿ အဘာဝေန တဝ ဟဒယံ အမှေသု ဆိန္နံ နု, ဥဒါဟု ကရုဏာယ အဘာဝေန ကာရုညံ ဝါ နတ္ထိ, ယံ နော ဧဝံ ဝိကန္ဒန္တိယော ပဟာယ ပဗ္ဗဇသီတိ။
မဟာသတ္တော တာသံ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တိတွာ ပရိဒေဝမာနာနံ ပရိဒေဝနသဒ္ဒံ သုတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘န စ မယှံ ဆိန္နံ ဟဒယံ, အတ္ထိ ကရုဏာပိ မယှံ တုမှေသု၊
သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော, တေန အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
တတ္ထ သဂ္ဂဉ္စာတိ အဟံ သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယန္တော ယသ္မာ အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတာ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာတိ တာ အဿာသေသိ။
အထဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ အာရောစေသုံ။ သာ ဂရုဘာရာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာပိ သမာနာ အာဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာ တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၃။)‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ မေ အာသိ သုတသောမ, ယဿ တေ အဟံ ဘရိယာ၊
ယံ မေ ဝိလပန္တိယာ, အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ ဒေဝ။
‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ မေ အာသိ သုတသောမ, ယဿ တေ အဟံ ဘရိယာ၊
ယံ မေ ကုစ္ဆိပဋိသန္ဓိံ, အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ ဒေဝ။
‘‘ပရိပက္ကော မေ ဂဗ္ဘော, ကုစ္ဆိဂတော ယာဝ နံ ဝိဇာယာမိ၊
မာဟံ ဧကာ ဝိဓဝါ, ပစ္ဆာ ဒုက္ခာနိ အဒ္ဒက္ခိ’’န္တိ။
တတ္ထ ယံ မေတိ ယသ္မာ မမ ဝိလပန္တိယာ တွံ အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ, တသ္မာ ယံ မယာ တဝ သန္တိကာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ လဒ္ဓံ, တံ ဒုလ္လဒ္ဓမေဝ အာသိ။ ဒုတိယဂါထာယ ယသ္မာ မံ တွံ ကုစ္ဆိပဋိသန္ဓိံ ပဟာယ အနပေက္ခော ပဗ္ဗဇသိ, တသ္မာ ယံ မယာ တဝ ဘရိယတ္တံ လဒ္ဓံ, တံ ဒုလ္လဒ္ဓံ မေတိ အတ္ထော။ ယာဝ နန္တိ ယာဝါဟံ တံ ဂဗ္ဘံ ဝိဇာယာမိ, တာဝ အဓိဝါသေဟီတိ။
တတော မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပရိပက္ကော တေ ဂဗ္ဘော, ကုစ္ဆိဂတော ဣင်္ဃ တွံ ဝိဇာယဿု၊
ပုတ္တံ အနောမဝဏ္ဏံ, တံ ဟိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
တတ္ထ ပုတ္တန္တိ, ဘဒ္ဒေ, တဝ ဂဗ္ဘော ပရိပက္ကောတိ ဇာနာမိ, တွံ ပန ဝိဇာယမာနာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိဿသိ, န ဓီတရံ, သာ တွံ သောတ္ထိနာ ဝိဇာယဿု ပုတ္တံ, အဟံ ပန သဒ္ဓိံ တယာ တံ ပုတ္တံ ဟိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမိယေဝါတိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ, ဒေဝ, အမှာကံ သိရီ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဟဒယံ ဓာရယမာနာ အဿူနိ မုဉ္စန္တီ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ အထ နံ သမဿာသေန္တော မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၄။)‘‘မာ တွံ စန္ဒေ ရုဒိ, မာ သောစိ ဝနတိမိရမတ္တက္ခိ၊
အာရောဟ ဝရပါသာဒံ, အနပေက္ခော အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
တတ္ထ မာ တွံ စန္ဒေ ရုဒီတိ, ဘဒ္ဒေ စန္ဒာဒေဝိ, တွံ မာ ရောဒိ မာ သောစိ။ ဝနတိမိရမတ္တက္ခီတိ ဂိရိကဏ္ဏိကပုပ္ဖသမာနနေတ္တေ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ကောဝိဠာရတမ္ဗက္ခီ’’တိ လိခိတံ, တဿာ ကောဝိဠာရပုပ္ဖံ ဝိယ တမ္ဗနေတ္တေတိ အတ္ထော။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ပါသာဒံ အာရုယှ ရောဒမာနာ နိသီဒိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တဿ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ မာတာ ရောဒန္တီ နိသိန္နာ’’တိ တံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကော တံ အမ္မ ကောပေသိ, ကိံ ရောဒသိ ပေက္ခသိ စ မံ ဗာဠှံ၊
ကံ အဝဇ္ဈံ ဃာတေမိ, ဉာတီနံ ဥဒိက္ခမာနာန’’န္တိ။
တတ္ထ ကောပေသီတိ, အမ္မ! ကော နာမ တံ ကောပေသိ, ကော တေ အပ္ပိယံ အကာသိ။ ပေက္ခသိ စာတိ မံ ဗာဠှံ ပေက္ခန္တီ ကိံကာရဏာ ရောဒသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကံ အဝဇ္ဈံ ဃာတေမီတိ အဃာတေတဗ္ဗမ္ပိ ကံ ဃာတေမိ အတ္တနော ဉာတီနံ ဥဒိက္ခမာနာနညေဝ, အက္ခာဟိ မေတိ ပုစ္ဆတိ။
တတော ဒေဝီ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟိ သော သက္ကာ ဟန္တုံ, ဝိဇိတာဝီ ယော မံ တာတ ကောပေသိ၊
ပိတာ တေ မံ တာတ အဝစ, အနပေက္ခော အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဇိတာဝီတိ, တာတ, ယော မံ ဣမိဿာ ပထဝိယာ ဝိဇိတာဝီ ကောပေသိ, အပ္ပိယသမုဒါစာရေန မေ ဟဒယေ ကောပဉ္စ သောကဉ္စ ပဝေသေသိ, သော တယာ ဟန္တုံ န သက္ကာ, မဉှိ, တာတ, တဝ ပိတာ ‘‘အဟံ ရဇ္ဇသိရိဉ္စ တဉ္စ ပဟာယ အရညံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အဝစ, ဣဒံ မေ ရောဒနကာရဏန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၅။)သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အမ္မ! ကိံ နာမ တွံ ကထေသိ, နနု ဧဝံ သန္တေ မယံ အနာထာ နာမ ဘဝိဿာမာ’’တိ ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယောဟံ ပုဗ္ဗေ နိယျာမိ, ဥယျာနံ မတ္တကုဉ္ဇရေ စ ယောဓေမိ၊
သုတသောမေ ပဗ္ဗဇိတေ, ကထံ နု ဒါနိ ကရိဿာမီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော အဟံ ပုဗ္ဗေ စတုအာဇညယုတ္တံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ရထံ အဘိရုယှ ဥယျာနံ ဂစ္ဆာမိ, မတ္တကုဉ္ဇရေ စ ယောဓေမိ, အညေဟိ စ အဿကီဠာဒီဟိ ကီဠာမိ, သွာဟံ ဣဒါနိ သုတသောမေ ပဗ္ဗဇိတေ ကထံ ကရိဿာမီတိ?
အထဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ သတ္တဝဿိကော တေ ဥဘောပိ ရောဒန္တေ ဒိသွာ မာတရံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အမ္မ! ကိံကာရဏာ တုမှေ ရောဒထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ မာ ရောဒထ, အဟံ တာတဿ ပဗ္ဗဇိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ ဥဘောပိ တေ အဿာသေတွာ ဓာတိယာ သဒ္ဓိံ ပါသာဒါ ဩရုယှ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘တာတ, တွံ ကိရ အမှေ အကာမကေ ပဟာယ ‘ပဗ္ဗဇာမီ’တိ ဝဒသိ, အဟံ တေ ပဗ္ဗဇိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ ပိတရံ ဂီဝါယ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘မာတုစ္စ မေ ရုဒန္တျာ, ဇေဋ္ဌဿ စ ဘာတုနော အကာမဿ၊
ဟတ္ထေပိ တေ ဂဟေဿံ, န ဟိ ဂစ္ဆသိ နော အကာမာန’’န္တိ။
မဟာသတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မေ ပရိပန္ထံ ကရောတိ, ကေန နု ခေါ နံ ဥပါယေန ပဋိက္ကမာပေယျ’’န္တိ။ တတော ဓာတိံ ဩလောကေတွာ, ‘‘အမ္မ! ဓာတိ ဟန္ဒိမံ မဏိက္ခန္ဓပိဠန္ဓနံ, တဝေသော ဟောတု ဟတ္ထေ, ပုတ္တံ အပနေဟိ, မာ မေ အန္တရာယံ ကရီ’’တိ သယံ ပုတ္တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အပနေတုံ အသက္ကောန္တော တဿာ လဉ္ဇံ ပဋိဇာနေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ တွံ ဓာတိ, ဣမံ ကုမာရံ ရမေဟိ အညတ္ထ၊
မာ မေ ပရိပန္ထမကာသိ, သဂ္ဂံ မမ ပတ္ထယာနဿာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၆။)တတ္ထ ဣမံ ကုမာရန္တိ, အမ္မ! ဓာတိ တွံ ဥဋ္ဌေဟိ, ဣမံ ကုမာရံ အပနေတွာ အာဂန္တွာ ဣမံ မဏိံ ဂဟေတွာ အညတ္ထ နံ အဘိရမေဟီတိ။
သာ လဉ္ဇံ လဘိတွာ ကုမာရံ သညာပေတွာ အာဒါယ အညတ္ထ ဂန္တွာ ပရိဒေဝမာနာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ နူနိမံ ဒဒေယျံ ပဘင်္ကရံ, ကော နု မေ ဣမိနာတ္ထော၊
သုတသောမေ ပဗ္ဗဇိတေ, ကိံ နု မေနံ ကရိဿာမီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယံ နူန အဟံ ဣမံ လဉ္ဇတ္ထာယ ဂဟိတံ ပဘင်္ကရံ သုပ္ပဘာသံ မဏိံ ဒဒေယျံ, ကော နု မယှံ သုတသောမနရိန္ဒေ ပဗ္ဗဇိတေ ဣမိနာ အတ္ထော, ကိံ နု မေနံ ကရိဿာမိ, အဟံ တသ္မိံ ပဗ္ဗဇိတေ ဣမံ လဘိဿာမိ, လဘန္တီပိ စ ကိံ နု ခေါ ဧတံ ကရိဿာမိ, ပဿထ မေ ကမ္မန္တိ။
တတော မဟာသေနဂုတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ ‘‘ဂေဟေ မေ ဓနံ မန္ဒ’န္တိ သညံ ကရောတိ မညေ, ဗဟုဘာဝမဿ ကထေဿာမီ’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောသော စ တုယှံ ဝိပုလော, ကောဋ္ဌာဂါရဉ္စ တုယှံ ပရိပူရံ၊
ပထဝီ စ တုယှံ ဝိဇိတာ, ရမဿု မာ ပဗ္ဗဇိ ဒေဝါ’’တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကောသော စ မယှံ ဝိပုလော, ကောဋ္ဌာဂါရဉ္စ မယှံ ပရိပူရံ၊
ပထဝီ စ မယှံ ဝိဇိတာ, တံ ဟိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
တံ သုတွာ တသ္မိံ အပဂတေ ကုလဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိ နာမ ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၇။)‘‘မယှမ္ပိ ဓနံ ပဟူတံ, သင်္ချာတုံ နောပိ ဒေဝ သက္ကောမိ၊
တံ တေ ဒဒါမိ သဗ္ဗမ္ပိ, ရမဿု မာ ပဗ္ဗဇိ ဒေဝါ’’တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဇာနာမိ ဓနံ ပဟူတံ, ကုလဝဍ္ဎန ပူဇိတော တယာ စသ္မိ၊
သဂ္ဂဉ္စ ပတ္ထယာနော, တေန အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
တံ သုတွာ ကုလဝဍ္ဎနေ အပဂတေ မဟာသတ္တော သောမဒတ္တံ ကနိဋ္ဌဘာတရံ အာမန္တေတွာ, ‘‘တာတ, အဟံ ပဉ္ဇရပက္ခိတ္တော ဝနကုက္ကုဋော ဝိယ ဥက္ကဏ္ဌိတော, မံ ဃရာဝါသေ အနဘိရတိ အဘိဘဝတိ, အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တွံ ဣမံ ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာ’’တိ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောသ္မိ ဗာဠှံ, အရတိ မံ သောမဒတ္တ အာဝိသတိ၊
ဗဟုကာပိ မေ အန္တရာယာ, အဇ္ဇေဝါဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။
တံ သုတွာ သောပိ ပဗ္ဗဇိတုကာမော တံ ဒီပေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒဉ္စ တုယှံ ရုစိတံ, သုတသောမ အဇ္ဇေဝ ဒါနိ တွံ ပဗ္ဗဇ၊
အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, န ဥဿဟေ တယာ ဝိနာ အဟံ ဌာတု’’န္တိ။
အထ နံ သော ပဋိက္ခိပိတွာ ဥပဍ္ဎံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟိ သက္ကာ ပဗ္ဗဇိတုံ, နဂရေ န ဟိ ပစ္စတိ ဇနပဒေ စာ’’တိ။
တတ္ထ န ဟိ ပစ္စတီတိ ဣဒါနေဝ တာဝ မမ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိပ္ပါယံ သုတွာဝ ဣမသ္မိံ ဒွါဒသယောဇနိကေ သုဒဿနနဂရေ စ သကလဇနပဒေ စ န ပစ္စတိ, ကောစိ ဥဒ္ဓနေ အဂ္ဂိံ န ဇာလေတိ, အမှေသု ပန ဒွီသု ပဗ္ဗဇိတေသု အနာထာဝ ရဋ္ဌဝါသိနော ဘဝိဿန္တိ, တသ္မာ န ဟိ သက္ကာ တယာ ပဗ္ဗဇိတုံ, အဟမေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ။
တံ သုတွာ မဟာဇနော မဟာသတ္တဿ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တိတွာ ပရိဒေဝန္တော ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘သုတသောမေ ပဗ္ဗဇိတေ, ကထံ နု ဒါနိ ကရိဿာမာ’’တိ။
တတော မဟာသတ္တော ‘‘အလံ မာ သောစယိတ္ထ, အဟံ စိရမ္ပိ ဌတွာ တုမှေဟိ ဝိနာ ဘဝိဿာမိ, ဥပ္ပန္နသင်္ခါရော ဟိ နိစ္စော နာမ နတ္ထီ’’တိ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ကထေန္တော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၈။)‘‘ဥပနီယတိဒံ မညေ, ပရိတ္တံ ဥဒကံဝ စင်္ကဝါရမှိ၊
ဧဝံ သုပရိတ္တကေ ဇီဝိတေ, န စ ပမဇ္ဇိတုံ ကာလော။
‘‘ဥပနီယတိဒံ မညေ, ပရိတ္တံ ဥဒကံဝ စင်္ကဝါရမှိ၊
ဧဝံ သုပရိတ္တကေ ဇီဝိတေ, အန္ဓဗာလာ ပမဇ္ဇန္တိ။
‘‘တေ ဝဍ္ဎယန္တိ နိရယံ, တိရစ္ဆာနယောနိဉ္စ ပေတ္တိဝိသယဉ္စ၊
တဏှာယ ဗန္ဓနဗဒ္ဓါ, ဝဍ္ဎေန္တိ အသုရကာယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥပနီယတိဒံ မညေတိ, တာတ, ‘‘ဣဒံ ဇီဝိတံ ဥပနီယတီ’’တိ အဟံ မညာမိ။ အညေသု သုတ္တေသု ဥပသံဟရဏတ္ထော ဥပနိယျနတ္ထော, ဣဓ ပန ပရိယာဒါနတ္ထော။ တသ္မာ ယထာ ပရိတ္တံ ဥဒကံ ရဇကာနံ ခါရစင်္ကဝါရေ ပက္ခိတ္တံ သီဃံ ပရိယာဒိယတိ, တထာ ဇီဝိတမ္ပိ။ ဧဝံ သုပရိတ္တကေ ဇီဝိတေ တံ ပရိတ္တကံ အာယုသင်္ခါရံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနံ သတ္တာနံ န ပုညကိရိယာယ ပမဇ္ဇိတုံ ကာလော, အပ္ပမာဒေါဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အန္ဓဗာလာ ပမဇ္ဇန္တီတိ အဇရာမရာ ဝိယ ဟုတွာ ဂူထကလလေ သူကရာ ဝိယ ဟုတွာ ကာမပင်္ကေ နိမုဇ္ဇန္တာ ပမဇ္ဇန္တိ။ အသုရကာယန္တိ ကာဠကဉ္ဇိကအသုရယောနိဉ္စ ဝဍ္ဎေန္တီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ မဟာသတ္တော မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ပုဗ္ဗကံ နာမ ပါသာဒံ အာရုယှ သတ္တမာယ ဘူမိယာ ဌိတော ခဂ္ဂေန စူဠံ ဆိန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ တုမှာကံ ကိဉ္စိ န ဟောမိ, အတ္တနော ရာဇာနံ ဂဏှထာ’’တိ သဝေဌနံ စူဠံ မဟာဇနဿ အန္တရေ ခိပိ။ တံ ဂဟေတွာ မဟာဇနော ဘူမိယံ ပရိဝဋ္ဋေန္တော ပရိဝဋ္ဋေန္တော ပရိဒေဝိ။ တသ္မိံ ဌာနေ မဟန္တံ ရဇဂ္ဂံ ဥဋ္ဌဟိ။ ပဋိက္ကမိတွာ ဌိတဇနော တံ ဩလောကေတွာ ‘‘ရညာ စူဠံ ဆိန္ဒိတွာ သဝေဌနာ စူဠာ မဟာဇနဿ အန္တရေ ခိတ္တာ ဘဝိဿတိ, တေနာယံ ပါသာဒဿ အဝိဒူရေ ရဇဝဋ္ဋိ ဥဂ္ဂတာ’’တိ ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဦဟညတေ ရဇဂ္ဂံ အဝိဒူရေ, ပုဗ္ဗကမှိ စ ပါသာဒေ၊
မညေ နော ကေသာ ဆိန္နာ, ယသဿိနော ဓမ္မရာဇဿာ’’တိ။
တတ္ထ ဦဟညတေတိ ဥဋ္ဌဟတိ။ ရဇဂ္ဂန္တိ ရဇက္ခန္ဓော။ အဝိဒူရေတိ ဣတော အမှာကံ ဌိတဋ္ဌာနတော အဝိဒူရေ။ ပုဗ္ဗကမှီတိ ပုဗ္ဗကပါသာဒဿ သမီပေ။ မညေ နောတိ အမှာကံ ဓမ္မရာဇဿ ကေသာ ဆိန္နာ ဘဝိဿန္တီတိ မညာမ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၁၉၉။)မဟာသတ္တော ပရိစာရိကံ ပေသေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ အာဟရာပေတွာ ကပ္ပကေန ကေသမဿုံ ဩဟာရာပေတွာ အလင်္ကာရံ သယနပိဋ္ဌေ ပါတေတွာ ရတ္တပဋာနံ ဒသာနိ ဆိန္ဒိတွာ တာနိ ကာသာယာနိ နိဝါသေတွာ မတ္တိကာပတ္တံ ဝါမအံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ ကတ္တရဒဏ္ဍံ အာဒါယ မဟာတလေ အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ ပါသာဒါ ဩတရိတွာ အန္တရဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဂစ္ဆန္တံ ပန နံ န ကောစိ သဉ္ဇာနိ။ အထဿ သတ္တသတာ ခတ္တိယကညာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ တံ အဒိသွာ အာဘရဏဘဏ္ဍမေဝ ဒိသွာ ဩတရိတွာ အဝသေသာနံ သောဠသသဟဿာနံ ဣတ္ထီနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ပိယသာမိကော သုတသောမမဟိဿရော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝမာနာဝ ဗဟိ နိက္ခမိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာဇနော တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ အညာသိ, သကလနဂရံ သင်္ခုဘိတွာ ‘‘ရာဇာ ကိရ နော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ရာဇဒွါရေ သန္နိပတိ, မဟာဇနော ‘‘ဣဓ ရာဇာ ဘဝိဿတိ, ဧတ္ထ ဘဝိဿတီ’’တိ ပါသာဒါဒီနိ ရညော ပရိဘောဂဋ္ဌာနာနိ ဂန္တွာ ရာဇာနံ အဒိသွာ –
‘‘အယမဿ ပါသာဒေါ, သောဝဏ္ဏပုပ္ဖမာလျဝီတိကိဏ္ဏော၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘အယမဿ ပါသာဒေါ, သောဝဏ္ဏပုပ္ဖမာလျဝီတိကိဏ္ဏော၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘ဣဒမဿ ကူဋာဂါရံ, သောဝဏ္ဏပုပ္ဖမာလျဝီတိကိဏ္ဏံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘ဣဒမဿ ကူဋာဂါရံ, သောဝဏ္ဏပုပ္ဖမာလျဝီတိကိဏ္ဏံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘အယမဿ အသောကဝနိကာ, သုပုပ္ဖိတာ သဗ္ဗကာလိကာ ရမ္မာ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘အယမဿ အသောကဝနိကာ, သုပုပ္ဖိတာ သဗ္ဗကာလိကာ ရမ္မာ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘ဣဒမဿ ဥယျာနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၀။)‘‘ဣဒမဿ ဥယျာနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘ဣဒမဿ ကဏိကာရဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘ဣဒမဿ ကဏိကာရဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘ဣဒမဿ ပါဋလိဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘ဣဒမဿ ပါဋလိဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘ဣဒမဿ အမ္ဗဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘ဣဒမဿ အမ္ဗဝနံ, သုပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ ရမ္မံ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေန။
‘‘အယမဿ ပေါက္ခရဏီ, သဉ္ဆန္နာ အဏ္ဍဇေဟိ ဝီတိကိဏ္ဏာ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဣတ္ထာဂါရေဟိ။
‘‘အယမဿ ပေါက္ခရဏီ, သဉ္ဆန္နာ အဏ္ဍဇေဟိ ဝီတိကိဏ္ဏာ၊
ယဟိမနုဝိစရိ ရာဇာ, ပရိကိဏ္ဏော ဉာတိသံဃေနာ’’တိ။ –
ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပရိဒေဝန္တော ဝိစရိ။
တတ္ထ ဝီတိကိဏ္ဏောတိ သောဝဏ္ဏပုပ္ဖေဟိ စ နာနာမာလျေဟိ စ သမောကိဏ္ဏော။ ပရိကိဏ္ဏောတိ ပရိဝါရိတော။ ဣတ္ထာဂါရေဟီတိ ဒါသိယော ဥပါဒါယ ဣတ္ထိယော ဣတ္ထာဂါရာ နာမ။ ဉာတိသံဃေနာတိ အမစ္စာပိ ဣဓ ဉာတယော ဧဝ။ ကူဋာဂါရန္တိ သတ္တရတနဝိစိတ္တော သယနကူဋာဂါရဂဗ္ဘော။ အသောကဝနိကာတိ အသောကဝနဘူမိ။ သဗ္ဗကာလိကာတိ သဗ္ဗကာလပရိဘောဂက္ခမာ နိစ္စပုပ္ဖိတာ ဝါ။ ဥယျာနန္တိ နန္ဒနဝနစိတ္တလတာဝနသဒိသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၁။)ဥယျာနံ။ သဗ္ဗကာလိကန္တိ ဆသုပိ ဥတူသု ဥပ္ပဇ္ဇနကပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နံ။ ကဏိကာရဝနာဒီသု သဗ္ဗကာလိကန္တိ သဗ္ဗကာလေ သုပုပ္ဖိတဖလိတမေဝ။ သဉ္ဆန္နာတိ နာနာဝိဓေဟိ ဇလဇထလဇကုသုမေဟိ သုဋ္ဌု သဉ္ဆန္နာ။ အဏ္ဍဇေဟိ ဝီတိကိဏ္ဏာတိ သကုဏသံဃေဟိ ဩကိဏ္ဏာ။
ဧဝံ တေသု တေသု ဌာနေသု ပရိဒေဝိတွာ မဟာဇနော ပုန ရာဇင်္ဂဏံ အာဂန္တွာ –
‘‘ရာဇာ ဝေါ ခေါ ပဗ္ဗဇိတော, သုတသောမော ရဇ္ဇံ ဣမံ ပဟတွာန၊
ကာသာယဝတ္ထဝသနော, နာဂေါဝ ဧကကော စရတီ’’တိ။ –
ဂါထံ ဝတွာ အတ္တနော ဃရေ ဝိဘဝံ ပဟာယ ပုတ္တဓီတရော ဟတ္ထေသု ဂဟေတွာ နိက္ခမိတွာ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သန္တိကံ အဂမာသိ, တထာ မာတာပိတရော ပုတ္တဒါရာ သောဠသသဟဿာ စ နာဋကိတ္ထိယော။ သကလနဂရံ တုစ္ဆံ ဝိယ အဟောသိ, ဇနပဒဝါသိနောပိ တေသံ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဂမိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ဒွါဒသယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထဿ အဘိနိက္ခမနံ ဉတွာ သက္ကော ဝိဿကမ္မံ အာမန္တေတွာ, ‘‘တာတ ဝိဿကမ္မ, သုတသောမမဟာရာဇာ အဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော, ဝသနဋ္ဌာနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, သမာဂမော စ မဟာ ဘဝိဿတိ, ဂစ္ဆ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဂင်္ဂါတီရေ တိံသယောဇနာယာမံ ပဉ္စဒသယောဇနဝိတ္ထတံ အဿမပဒံ မာပေဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သော တထာ ကတွာ တသ္မိံ အဿမပဒေ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ပဋိယာဒေတွာ ဧကပဒိကမဂ္ဂံ မာပေတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။
မဟာသတ္တော တေန မဂ္ဂေန ဂန္တွာ တံ အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ ပဌမံ သယံ ပဗ္ဗဇိတွာ ပစ္ဆာ သေသေ ပဗ္ဗာဇေသိ, အပရဘာဂေ ဗဟူ ပဗ္ဗဇိံသု။ တိံသယောဇနိကံ ဌာနံ ပရိပူရိ။ ဝိဿကမ္မေန ပန အဿမမာပိတနိယာမော စ ဗဟူနံ ပဗ္ဗဇိတနိယာမော စ ဗောဓိသတ္တဿ အဿမပဒသံဝိဒဟိတနိယာမော စ ဟတ္ထိပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၃၇ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ မဟာသတ္တော ယဿ ယဿေဝ ကာမဝိတက္ကာဒိ မိစ္ဆာဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ တံ အာကာသေန ဥပသင်္ကမိတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ဩဝဒန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၂။)‘‘မာဿု ပုဗ္ဗေ ရတိကီဠိတာနိ, ဟသိတာနိ စ အနုဿရိတ္ထ၊
မာ ဝေါ ကာမာ ဟနိံသု, ရမ္မဉှိ သုဒဿနံ နဂရံ။
‘‘မေတ္တစိတ္တဉ္စ ဘာဝေထ, အပ္ပမာဏံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ၊
အဂစ္ဆိတ္ထ ဒေဝပုရံ, အာဝါသံ ပုညကမ္မိန’’န္တိ။
တတ္ထ ရတိကီဠိတာနီတိ ကာမရတိယော စ ကာယဝါစာခိဍ္ဍာဝသေန ပဝတ္တကီဠိတာနိ စ။ မာ ဝေါ ကာမာ ဟနိံသူတိ မာ တုမှေ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာ ဟနိံသု။ ရမ္မံ ဟီတိ သုဒဿနနဂရံ နာမ ရမဏီယံ, တံ မာ အနုဿရိတ္ထ။ မေတ္တစိတ္တန္တိ ဣဒံ ဒေသနာမတ္တမေဝ, သော ပန စတ္တာရောပိ ဗြဟ္မဝိဟာရေ အာစိက္ခိ။ အပ္ပမာဏန္တိ အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏံ။ အဂစ္ဆိတ္ထာတိ ဂမိဿထ။ ဒေဝပုရန္တိ ဗြဟ္မလောကံ။
သောပိ ဣသိဂဏော တဿောဝါဒေ ဌတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသီတိ သဗ္ဗံ ဟတ္ထိပါလဇာတကေ အာဂတနယေနေဝ ကထေတဗ္ဗံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, စန္ဒာဒေဝီ ရာဟုလမာတာ, ဇေဋ္ဌပုတ္တော သာရိပုတ္တော, ကနိဋ္ဌပုတ္တော ရာဟုလော, ဓာတိ ခုဇ္ဇုတ္တရာ, ကုလဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိ ကဿပေါ, မဟာသေနဂုတ္တော မောဂ္ဂလ္လာနော, သောမဒတ္တကုမာရော အာနန္ဒော, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, သုတသောမရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠသုတသောမဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
သုဝပဏ္ဍိတဇမ္ဗုကကုဏ္ဍလိနော, ဝရကညမလမ္ဗုသဇာတကဉ္စ၊
ပဝရုတ္တမသင်္ခသိရီဝှယကော, သုတသောမအရိန္ဒမရာဇဝရော။
စတ္တာလီသနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၃။)၁၈။ ပဏ္ဏာသနိပါတော
֍ * [၅၂၆] ၁။ နိဠိနိကာဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဥဒ္ဒယှတေ ဇနပဒေါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဗ ကထေသိ။ ကထေန္တော စ တံ ဘိက္ခုံ ‘‘ကေန ဥက္ကဏ္ဌာပိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဧသာ ခေါ, ဘိက္ခု, ဣဒါနေဝ တဝ အနတ္ထကာရိကာ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ ဧတံ နိဿာယ ဈာနာ ပရိဟာယိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗိဇိတွာ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ အလမ္ဗုသာဇာတကေ ဝုတ္တနယေနေဝ တံ ပဋိစ္စ ဧကာ မိဂီ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘ဣသိသိင်္ဂေါ’’တွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ အထ နံ ပိတာ ဝယပ္ပတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ သော နစိရဿေဝ ဈာနာဘိညာ ဥပ္ပါဒေတွာ ဈာနသုခေန ကီဠိ, ဃောရတပေါ ပရမဓိတိန္ဒြိယော အဟောသိ။ တဿ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘ဥပါယေနဿ သီလံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ သကလကာသိရဋ္ဌေ ဝုဋ္ဌိံ နိဝါရေသိ, ရဋ္ဌံ အဂ္ဂိဒဍ္ဎံ ဝိယ အဟောသိ။ သဿေ အသမ္ပဇ္ဇမာနေ ဒုဗ္ဘိက္ခပီဠိတာ မနုဿာ သန္နိပတိတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ဥပက္ကောသိံသု။ အထ နေ ရာဇာ ဝါတပါနေ ဌိတော ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာရာဇ, တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဒေဝဿ အဝဿန္တတ္တာ သကလရဋ္ဌံ ဥဒ္ဒယှတိ, မနုဿာ ဒုက္ခိတာ, ဒေဝံ ဝဿာပေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ သီလံ သမာဒိယိတွာ ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တောပိ ဝဿံ ဝဿာပေတုံ နာသက္ခိ။
တသ္မိံ ကာလေ သက္ကော အဍ္ဎရတ္တသမယေ တဿ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဧကောဘာသံ ကတွာ ဝေဟာသေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သက္ကောဟမသ္မီ’’တိ။ ‘‘ကေနတ္ထေနာဂတောသီ’’တိ? ‘‘ဝဿတိ တေ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၄။)မဟာရာဇ, ရဋ္ဌေ ဒေဝေါ’’တိ? ‘‘န ဝဿတီ’’တိ။ ‘‘ဇာနာသိ ပနဿ အဝဿနကာရဏ’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, သက္ကာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဟိမဝန္တပဒေသေ ဣသိသိင်္ဂေါ နာမ တာပသော ပဋိဝသတိ ဃောရတပေါ ပရမဓိတိန္ဒြိယော။ သော နိဗဒ္ဓံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ကုဇ္ဈိတွာ အာကာသံ ဩလောကေသိ, တသ္မာ ဒေဝေါ န ဝဿတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ပနေတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘တဿ တပေ ဘိန္နေ ဒေဝေါ ဝဿိဿတီ’’တိ။ ‘‘ကော ပနဿ တပံ ဘိန္ဒိတုံ သမတ္ထော’’တိ? ‘‘ဓီတာ တေ, မဟာရာဇ, နိဠိနိကာ သမတ္ထာ, တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂန္တွာ တာပသဿ တပံ ဘိန္ဒာဟီ’တိ ပေသေဟီ’’တိ။ ဧဝံ သော ရာဇာနံ အနုသာသိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။ ရာဇာ ပုနဒိဝသေ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ဓီတရံ ပက္ကောသာပေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဒ္ဒယှတေ ဇနပဒေါ, ရဋ္ဌဉ္စာပိ ဝိနဿတိ၊
ဧဟိ နိဠိနိကေ ဂစ္ဆ, တံ မေ ဗြာဟ္မဏမာနယာ’’တိ။
တတ္ထ တံ မေတိ တံ မမ အနတ္ထကာရိံ ဗြာဟ္မဏံ အတ္တနော ဝသံ အာနေဟိ, ကိလေသရတိဝသေနဿ သီလံ ဘိန္ဒာဟီတိ။
တံ သုတွာ သာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နာဟံ ဒုက္ခက္ခမာ ရာဇ, နာဟံ အဒ္ဓါနကောဝိဒါ၊
ကထံ အဟံ ဂမိဿာမိ, ဝနံ ကုဉ္ဇရသေဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခက္ခမာတိ အဟံ, မဟာရာဇ, ဒုက္ခဿ ခမာ န ဟောမိ, အဒ္ဓါနမ္ပိ န ဇာနာမိ, သာဟံ ကထံ ဂမိဿာမီတိ။
တတော ရာဇာ ဒွေ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဖီတံ ဇနပဒံ ဂန္တွာ, ဟတ္ထိနာ စ ရထေန စ၊
ဒါရုသံဃာဋယာနေန, ဧဝံ ဂစ္ဆ နိဠိနိကေ။
‘‘ဟတ္ထိအဿရထေ ပတ္တီ, ဂစ္ဆေဝါဒါယ ခတ္တိယေ၊
တဝေဝ ဝဏ္ဏရူပေန, ဝသံ တမာနယိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဒါရုသံဃာဋယာနေနာတိ, အမ္မ, နိဠိနိကေ န တွံ ပဒသာ ဂမိဿသိ, ဖီတံ ပန သုဘိက္ခံ ခေမံ အတ္တနော ဇနပဒံ ဟတ္ထိဝါဟနေဟိ စ ရထဝါဟနေဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၅။)စ ဂန္တွာ တတော ပရမ္ပိ အဇ္ဈောကာသေ ပဋိစ္ဆန္နေန ဝယှာဒိနာ ဥဒကဋ္ဌာနေ နာဝါသင်္ခါတေန ဒါရုသံဃာဋယာနေန ဂစ္ဆ။ ဝဏ္ဏရူပေနာတိ ဧဝံ အကိလမမာနာ ဂန္တွာ တဝ ဝဏ္ဏေန စေဝ ရူပသမ္ပဒါယ စ တံ ဗြာဟ္မဏံ အတ္တနော ဝသံ အာနယိဿသီတိ။
ဧဝံ သော ဓီတရာ သဒ္ဓိံ အကထေတဗ္ဗမ္ပိ ရဋ္ဌပရိပါလနံ နိဿာယ ကထေသိ။ သာပိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿာ သဗ္ဗံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒတွာ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ ဥယျောဇေသိ။ အမစ္စာ တံ အာဒါယ ပစ္စန္တံ ပတွာ တတ္ထ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသာပေတွာ ရာဇဓီတရံ ဥက္ခိပါပေတွာ ဝနစရကေန ဒေသိတေန မဂ္ဂေန ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ တဿ အဿမပဒဿ သမီပံ ပါပုဏိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဗောဓိသတ္တော ပုတ္တံ အဿမပဒေ နိဝါသာပေတွာ သယံ ဖလာဖလတ္ထာယ အရညံ ပဝိဋ္ဌော ဟောတိ။ ဝနစရကော သယံ အဿမံ အဂန္တွာ တဿ ပန ဒဿနဋ္ဌာနေ ဌတွာ နိဠိနိကာယ တံ ဒဿေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကဒလီဓဇပညာဏော, အာဘုဇီပရိဝါရိတော၊
ဧသော ပဒိဿတိ ရမ္မော, ဣသိသိင်္ဂဿ အဿမော။
‘‘ဧသော အဂ္ဂိဿ သင်္ခါတော, ဧသော ဓူမော ပဒိဿတိ၊
မညေ နော အဂ္ဂိံ ဟာပေတိ, ဣသိသိင်္ဂေါ မဟိဒ္ဓိကော’’တိ။
တတ္ထ ကဒလီသင်္ခါတာ ဓဇာ ပညာဏံ အဿာတိ ကဒလီဓဇပညာဏော။ အာဘုဇီပရိဝါရိတောတိ ဘုဇပတ္တဝနပရိက္ခိတ္တော။ သင်္ခါတောတိ ဧသော အဂ္ဂိ အဿ ဣသိသိင်္ဂဿ ဈာနေန သင်္ခါတော ပစ္စက္ခဂတော ဇလတိ။ မညေ နော အဂ္ဂိန္တိ အဂ္ဂိံ နော ဟာပေတိ ဇုဟတိ ပရိစရတီတိ မညာမိ။
အမစ္စာပိ ဗောဓိသတ္တဿ အရညံ ပဝိဋ္ဌဝေလာယ အဿမံ ပရိဝါရေတွာ အာရက္ခံ ဌပေတွာ ရာဇဓီတရံ ဣသိဝေသံ ဂါဟာပေတွာ သုဝဏ္ဏစီရကေန နိဝါသနပါရုပနံ ကတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ တန္တုဗဒ္ဓံ စိတ္တဂေဏ္ဍုကံ ဂါဟာပေတွာ အဿမပဒံ ပေသေတွာ သယံ ဗဟိ ရက္ခန္တာ အဋ္ဌံသု။ သာ တေန ဂေဏ္ဍုကေန ကီဠန္တီ စင်္ကမကောဋိယံ ဩတရိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဣသိသိင်္ဂေါ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ပါသာဏဖလကေ နိသိန္နော ဟောတိ။ သော တံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ ဘီတတသိတော ဥဋ္ဌာယ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၆။)အဋ္ဌာသိ။ သာပိဿ ပဏ္ဏသာလဒွါရံ ဂန္တွာ ကီဠိယေဝ။ သတ္ထာ တဉ္စ တတော ဥတ္တရိ စ အတ္ထံ ပကာသေန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တိံ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလံ၊
ဣသိသိင်္ဂေါ ပါဝိသိ ဘီတော, အဿမံ ပဏ္ဏဆာဒနံ။
‘‘အဿမဿ စ သာ ဒွါရေ, ဂေဏ္ဍုကေနဿ ကီဠတိ၊
ဝိဒံသယန္တီ အင်္ဂါနိ, ဂုယှံ ပကာသိတာနိ စ။
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန ကီဠန္တိံ, ပဏ္ဏသာလဂတော ဇဋီ၊
အဿမာ နိက္ခမိတွာန, ဣဒံ ဝစနမဗြဝီ’’တိ။
တတ္ထ ဂေဏ္ဍုကေနဿာတိ အဿ ဣသိသိင်္ဂဿ အဿမဒွါရေ ဂေဏ္ဍုကေန ကီဠတိ။ ဝိဒံသယန္တီတိ ဒဿေန္တီ။ ဂုယှံ ပကာသိတာနိ စာတိ ဂုယှဉ္စ ရဟဿင်္ဂံ ပကာသိတာနိ စ ပါကဋာနိ မုခဟတ္ထာဒီနိ။ အဗြဝီတိ သော ကိရ ပဏ္ဏသာလာယ ဌတွာ စိန္တေသိ – ‘‘သစာယံ ယက္ခော ဘဝေယျ, ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ မံ မုရုမုရာပေတွာ ခါဒေယျ, နာယံ ယက္ခော, တာပသော ဘဝိဿတီ’’တိ အဿမာ နိက္ခမိတွာ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အမ္ဘော ကော နာမ သော ရုက္ခော, ယဿ တေဝံဂတံ ဖလံ၊
ဒူရေပိ ခိတ္တံ ပစ္စေတိ, န တံ ဩဟာယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ ယဿ တေဝံဂတံ ဖလန္တိ ယဿ တဝ ရုက္ခဿ ဧဝံဂတိကံ မနောရမံ ဖလံ။ ကော နာမ သော ရုက္ခောတိ စိတြဂေဏ္ဍုကဿ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ရုက္ခဖလေန တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနော ဧဝံ ပုစ္ဆတိ။
အထဿ သာ ရုက္ခံ အာစိက္ခန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘အဿမဿ မမ ဗြဟ္မေ, သမီပေ ဂန္ဓမာဒနေ၊
ဗဟဝေါ တာဒိသာ ရုက္ခာ, ယဿ တေဝံဂတံ ဖလံ၊
ဒူရေပိ ခိတ္တံ ပစ္စေတိ, န မံ ဩဟာယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ သမီပေ ဂန္ဓမာဒနေတိ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ မမ အဿမဿ သမီပေ။ ယဿ တေဝံဂတန္တိ ယဿ ဧဝံဂတံ, တ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိကရောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၇။)ဣတိ သာ မုသာဝါဒံ အဘာသိ။ ဣတရောပိ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘တာပသော ဧသော’’တိ သညာယ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတူ ဘဝံ အဿမိမံ အဒေတု, ပဇ္ဇဉ္စ ဘက္ခဉ္စ ပဋိစ္ဆ ဒမ္မိ၊
ဣဒမာသနံ အတြ ဘဝံ နိသီဒတု, ဣတော ဘဝံ မူလဖလာနိ ဘုဉ္ဇတူ’’တိ။
တတ္ထ အဿမိမန္တိ အဿမံ ဣမံ ဘဝံ ပဝိသတု။ အဒေတူတိ ယထာသန္နိဟိတံ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇတု။ ပဇ္ဇန္တိ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနံ။ ဘက္ခန္တိ မဓုရဖလာဖလံ။ ပဋိစ္ဆာတိ ပဋိဂ္ဂဏှ။ ဣဒမာသနန္တိ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဧဝမာဟ။
တဿာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကဋ္ဌတ္ထရဏေ နိသီဒန္တိယာ သုဝဏ္ဏစီရကေ ဒွိဓာ ဂတေ သရီရံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ အဟောသိ။ တာပသော မာတုဂါမသရီရဿ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဝဏ္ဏော ဧသော’’တိ သညာယ ဧဝမာဟ –
‘‘ကိံ တေ ဣဒံ ဦရူနမန္တရသ္မိံ, သုပိစ္ဆိတံ ကဏှရိဝပ္ပကာသတိ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, ကောသေ နု တေ ဥတ္တမင်္ဂံ ပဝိဋ္ဌ’’န္တိ။
တတ္ထ သုပိစ္ဆိတန္တိ ဒွိန္နံ ဦရူနံ သမာဂမကာလေ သုဖုသိတံ သိပ္ပိပုဋမုခသဏ္ဌာနံ။ သုဘလက္ခဏေန ဟိ အသမန္နာဂတာယ တံ ဌာနံ အာဝါဋဓာတုကံ ဟောတိ, သမန္နာဂတာယ အဗ္ဘုန္နတံ သိပ္ပိပုဋမုခသဏ္ဌာနံ။ ကဏှရိဝပ္ပကာသတီတိ ဥဘောသု ပဿေသု ကာဠကံ ဝိယ ခါယတိ။ ကောသေ နု တေ ဥတ္တမင်္ဂံ ပဝိဋ္ဌန္တိ တဝ ဥတ္တမင်္ဂံ လိင်္ဂသဏ္ဌာနံ န ပညာယတိ, ကိံ နု တံ တဝ သရီရသင်္ခါတေ ကောသေ ပဝိဋ္ဌန္တိ ပုစ္ဆတိ။
အထ နံ သာ ဝဉ္စယန္တီ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဟံ ဝနေ မူလဖလေသနံ စရံ, အာသာဒယိံ အစ္ဆံ သုဃောရရူပံ၊
သော မံ ပတိတွာ သဟသာဇ္ဈပတ္တော, ပနုဇ္ဇ မံ အဗ္ဗဟိ ဥတ္တမင်္ဂံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၈။)‘‘သွာယံ ဝဏော ခဇ္ဇတိ ကဏ္ဍုဝါယတိ, သဗ္ဗဉ္စ ကာလံ န လဘာမိ သာတံ၊
ပဟော ဘဝံ ကဏ္ဍုမိမံ ဝိနေတုံ, ကုရုတံ ဘဝံ ယာစိတော ဗြာဟ္မဏတ္ထ’’န္တိ။
တတ္ထ အာသာဒယိန္တိ ဃဋ္ဋေသိံ, အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ လေဍ္ဍုနာ ပဟရိန္တိ အတ္ထော။ ပတိတွာတိ ဥပဓာဝိတွာ။ သဟသာဇ္ဈပ္ပတ္တောတိ မမံ သဟသာ အဇ္ဈပ္ပတ္တော သမ္ပတ္တော။ ပနုဇ္ဇာတိ အထ မံ ပေါတေတွာ။ အဗ္ဗဟီတိ မုခေန မမ ဥတ္တမင်္ဂံ လုဉ္စိတွာ ပက္ကာမိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝဏော ဇာတော။ သွာယန္တိ သော အယံ တတော ပဋ္ဌာယ မယှံ ဝဏော ခဇ္ဇတိ စေဝ ကဏ္ဍုဝဉ္စ ကရောတိ, တပ္ပစ္စယာ သာဟံ သဗ္ဗကာလံ ကာယိကစေတသိကသုခံ န လဘာမိ။ ပဟောတိ ပဟု သမတ္ထော။ ဗြာဟ္မဏတ္ထန္တိ ဘဝံ မယာ ယာစိတော ဣမံ ဗြာဟ္မဏဿ အတ္ထံ ကရောတု, ဣဒံ မေ ဒုက္ခံ ဟရာဟီတိ ဝဒတိ။
သော တဿာ မုသာဝါဒံ ‘‘သဘာဝေါ’’တိ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘သစေ တေ ဧဝံ သုခံ ဟောတိ, ကရိဿာမီ’’တိ တံ ပဒေသံ ဩလောကေတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂမ္ဘီရရူပေါ တေ ဝဏော သလောဟိတော, အပူတိကော ဝဏဂန္ဓော မဟာ စ၊
ကရောမိ တေ ကိဉ္စိ ကသာယယောဂံ, ယထာ ဘဝံ ပရမသုခီ ဘဝေယျာ’’တိ။
တတ္ထ သလောဟိတောတိ ရတ္တောဘာသော။ အပူတိကောတိ ပူတိမံသရဟိတော။ ဝဏဂန္ဓောတိ ထောကံ ဒုဂ္ဂန္ဓော။ ကသာယယောဂန္တိ အဟံ ကေစိ ရုက္ခကသာယေ ဂဟေတွာ တဝ ဧကံ ကသာယယောဂံ ကရောမီတိ။
တတော နိဠိနိကာ ဂါထမာဟ
‘‘န မန္တယောဂါ န ကသာယယောဂါ, န ဩသဓာ ဗြဟ္မစာရိ ကမန္တိ၊
ယံ တေ မုဒု တေန ဝိနေဟိ ကဏ္ဍုံ, ယထာ အဟံ ပရမသုခီ ဘဝေယျ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၀၉။)တတ္ထ ကမန္တီတိ, ဘော ဗြဟ္မစာရိ, ဣမသ္မိံ မမ ဝဏေ နေဝ မန္တယောဂါ, န ကသာယယောဂါ, န ပုပ္ဖဖလာဒီနိ ဩသဓာနိ ကမန္တိ, အနေကဝါရံ ကတေဟိပိ တေဟိ ဧတဿ ဖာသုကဘာဝေါ န ဘူတပုဗ္ဗော။ ယံ ပန တေ ဧတံ မုဒု အင်္ဂဇာတံ, တေန ဃဋ္ဋိယမာနဿေဝ တဿ ကဏ္ဍု န ဟောတိ, တသ္မာ တေန ဝိနေဟိ ကဏ္ဍုန္တိ။
သော ‘‘သစ္စံ ဧသော ဘဏတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘မေထုနသံသဂ္ဂေန သီလံ ဘိဇ္ဇတိ, ဈာနံ အန္တရဓာယတီ’’တိ အဇာနန္တော မာတုဂါမဿ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ မေထုနဓမ္မဿ စ အဇာနနဘာဝေန ‘‘ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ဝဒန္တိယာ တာယ မေထုနံ ပဋိသေဝိ။ တာဝဒေဝဿ သီလံ ဘိဇ္ဇိ, ဈာနံ ပရိဟာယိ။ သော ဒွေ တယော ဝါရေ သံသဂ္ဂံ ကတွာ ကိလန္တော ဟုတွာ နိက္ခမိတွာ သရံ ဩရုယှ နှတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထော အာဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလာယံ နိသီဒိတွာ ပုနပိ တံ ‘‘တာပသော’’တိ မညမာနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဣတော နု ဘောတော ကတမေန အဿမော, ကစ္စိ ဘဝံ အဘိရမသိ အရညေ၊
ကစ္စိ နု တေ မူလဖလံ ပဟူတံ, ကစ္စိ ဘဝန္တံ န ဝိဟိံသန္တိ ဝါဠာ’’တိ။
တတ္ထ ကတမေနာတိ ဣတော ကတမေန ဒိသာဘာဂေန ဘောတော အဿမော။ ဘဝန္တိ အာလပနမေတံ။
တတော နိဠိနိကာ စတဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဣတော ဥဇုံ ဥတ္တရာယံ ဒိသာယံ, ခေမာ နဒီ ဟိမဝတာ ပဘာဝီ၊
တဿာ တီရေ အဿမော မယှ ရမ္မော, အဟော ဘဝံ အဿမံ မယှံ ပဿေ။
‘‘အမ္ဗာ စ သာလာ တိလကာ စ ဇမ္ဗုယော, ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိယော စ ဖုလ္လာ၊
သမန္တတော ကိမ္ပုရိသာဘိဂီတံ, အဟော ဘဝံ အဿမံ မယှံ ပဿေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၀။)‘‘တာလာ စ မူလာ စ ဖလာ စ မေတ္ထ, ဝဏ္ဏေန ဂန္ဓေန ဥပေတရူပံ၊
တံ ဘူမိဘာဂေဟိ ဥပေတရူပံ, အဟော ဘဝံ အဿမံ မယှံ ပဿေ။
‘‘ဖလာ စ မူလာ စ ပဟူတမေတ္ထ, ဝဏ္ဏေန ဂန္ဓေန ရသေနုပေတာ၊
အာယန္တိ စ လုဒ္ဒကာ တံ ပဒေသံ, မာ မေ တတော မူလဖလံ အဟာသု’’န္တိ။
တတ္ထ ဥတ္တရာယန္တိ ဥတ္တရာယ။ ခေမာတိ ဧဝံနာမိကာ နဒီ။ ဟိမဝတာ ပဘာဝီတိ ဟိမဝန္တတော ပဝတ္တတိ။ အဟောတိ ပတ္ထနတ္ထေ နိပါတော။ ဥဒ္ဒါလကာတိ ဝါတဃာတကာ။ ကိမ္ပုရိသာဘိဂီတန္တိ သမန္တတော ပရိဝါရေတွာ မဓုရသဒ္ဒေန ဂါယန္တေဟိ ကိမ္ပုရိသေဟိ အဘိဂီတံ။ တာလာ စ မူလာ စ ဖလာ စ မေတ္ထာတိ ဧတ္ထ မမ အဿမေ ပါသာဒိကာ တာလရုက္ခာ စ တေသညေဝ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိသမ္ပန္နာ ကန္ဒသင်္ခါတာ မူလာ စ ဖလာ စ။ ပဟူတမေတ္ထာတိ နာနာရုက္ခဖလာ စ ရုက္ခဝလ္လိမူလာ စ ပဟူတာ ဧတ္ထ။ မာ မေ တတောတိ တံ မမ အဿမပဒံ သမ္ဗဟုလာ လုဒ္ဒကာ အာဂစ္ဆန္တိ, မယာ စေတ္ထ အာဟရိတွာ ဌပိတံ ဗဟု မဓုရသမူလဖလာဖလံ အတ္ထိ, တေ မယိ စိရာယန္တေ မူလဖလာဖလံ ဟရေယျုံ။ တေ တတော မမ မူလဖလာဖလံ မာ ဟရိံသု, တသ္မာ သစေပိ မယာ သဒ္ဓိံ အာဂန္တုကာမော, ဧဟိ, နော စေ, အဟံ ဂမိဿာမီတိ အာဟ။
တံ သုတွာ တာပသော ယာဝ ပိတု အာဂမနာ အဓိဝါသာပေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိတာ မမံ မူလဖလေသနံ ဂတော, ဣဒါနိ အာဂစ္ဆတိ သာယကာလေ၊
ဥဘောဝ ဂစ္ဆာမသေ အဿမံ တံ, ယာဝ ပိတာ မူလဖလတော ဧတူ’’တိ။
တတ္ထ ဥဘောဝ ဂစ္ဆာမသေတိ မမ ပိတု အာရောစေတွာ ဥဘောဝ ဂမိဿာမ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၁။)တတော သာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ တာဝ အရညေဝ ဝဍ္ဎိတဘာဝေန မမ ဣတ္ထိဘာဝံ န ဇာနာတိ, ပိတာ ပနဿ မံ ဒိသွာဝ ဇာနိတွာ ‘တွံ ဣဓ ကိံ ကရောသီ’တိ ကာဇကောဋိယာ ပဟရိတွာ သီသမ္ပိ မေ ဘိန္ဒေယျ, တသ္မိံ အနာဂတေယေဝ မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, အာဂမနကမ္မမ္ပိ မေ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ။ သာ တဿ အာဂမနူပါယံ အာစိက္ခန္တီ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အညေ ဗဟူ ဣသယော သာဓုရူပါ, ရာဇီသယော အနုမဂ္ဂေ ဝသန္တိ၊
တေယေဝ ပုစ္ဆေသိ မမဿမံ တံ, တေ တံ နယိဿန္တိ မမံ သကာသေ’’တိ။
တတ္ထ ရာဇီသယောတိ, သမ္မ, မယာ န သက္ကာ စိရာယိတုံ, အညေ ပန သာဓုသဘာဝါ ရာဇိသယော စ ဗြာဟ္မဏိသယော စ အနုမဂ္ဂေ မမ အဿမမဂ္ဂပဿေ ဝသန္တိ, အဟံ တေသံ အာစိက္ခိတွာ ဂမိဿာမိ, တွံ တေ ပုစ္ဆေယျာသိ, တေ တံ မမ သန္တိကံ နယိဿန္တီတိ။
ဧဝံ သာ အတ္တနော ပလာယနူပါယံ ကတွာ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ တံ ဩလောကေန္တမေဝ ‘‘တွံ နိဝတ္တာ’’တိ ဝတွာ အာဂမနမဂ္ဂေနေဝ အမစ္စာနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တေ တံ ဂဟေတွာ ခန္ဓာဝါရံ ဂန္တွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိံသု။ သက္ကောပိ တံ ဒိဝသမေဝ တုဿိတွာ သကလရဋ္ဌေ ဒေဝံ ဝဿာပေသိ, တတော သုဘိက္ခံ ဇနပဒံ အဟောသိ။ ဣသိသိင်္ဂတာပသဿပိ တာယ ပက္ကန္တမတ္တာယ ဧဝ ကာယေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ကမ္ပန္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ဝါကစီရံ ပါရုပိတွာ သောစန္တော နိပဇ္ဇိ။ ဗောဓိသတ္တော သာယံ အာဂန္တွာ ပုတ္တံ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဂတော’’တိ ကာဇံ ဩတာရေတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ တံ နိပန္နကံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ကိံ ကရောသီ’’တိ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န တေ ကဋ္ဌာနိ ဘိန္နာနိ, န တေ ဥဒကမာဘတံ၊
အဂ္ဂီပိ တေ န ဟာပိတော, ကိံ နု မန္ဒောဝ ဈာယသိ။
‘‘ဘိန္နာနိ ကဋ္ဌာနိ ဟုတော စ အဂ္ဂိ, တပနီပိ တေ သမိတာ ဗြဟ္မစာရီ၊
ပီဌဉ္စ မယှံ ဥဒကဉ္စ ဟောတိ, ရမသိ တုဝံ ဗြဟ္မဘူတော ပုရတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၂။)‘‘အဘိန္နကဋ္ဌောသိ အနာဘတောဒကော, အဟာပိတဂ္ဂီသိ အသိဒ္ဓဘောဇနော၊
န မေ တုဝံ အာလပသီ မမဇ္ဇ, နဋ္ဌံ နု ကိံ စေတသိကဉ္စ ဒုက္ခ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘိန္နာနီတိ အရညတော ဥဒ္ဓဋာနိ။ န ဟာပိတောတိ န ဇလိတော။ ဘိန္နာနီတိ ပုဗ္ဗေ တယာ မမာဂမနဝေလာယ ကဋ္ဌာနိ ဥဒ္ဓဋာနေဝ ဟောန္တိ။ ဟုတော စ အဂ္ဂီတိ အဂ္ဂိ စ ဟုတော ဟောတိ။ တပနီတိ ဝိသိဗ္ဗနအဂ္ဂိသင်္ခါတာ တပနီပိ တေ သမိတာဝ သယမေဝ သံဝိဒဟိတာဝ ဟောတိ။ ပီဌန္တိ မမ အာသနတ္ထာယ ပီဌဉ္စ ပညတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဥဒကဉ္စာတိ ပါဒဓောဝနဥဒကမ္ပိ ဥပဋ္ဌာပိတမေဝ ဟောတိ။ ဗြဟ္မဘူတောတိ တုဝမ္ပိ ဣတော ပုရတ္ထာ သေဋ္ဌဘူတော ဣမသ္မိံ အဿမေ အဘိရမသိ။ အဘိန္နကဋ္ဌောသီတိ သော ဒါနိ အဇ္ဇ အနုဒ္ဓဋကဋ္ဌောသိ။ အသိဒ္ဓဘောဇနောတိ န တေ ကိဉ္စိ အမှာကံ ကန္ဒမူလံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ သေဒိတံ။ မမဇ္ဇာတိ, မမ ပုတ္တ, အဇ္ဇ န မေ တွံ အာလပသိ။ နဋ္ဌံ နု ကိန္တိ ကိံ နု တေ နဋ္ဌံ ဝါ, ကိံ စေတသိကံ ဝါ ဒုက္ခံ, အက္ခာဟိ မေ နိပန္နကာရဏန္တိ ပုစ္ဆတိ။
သော ပိတု ဝစနံ သုတွာ တံ ကာရဏံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ဣဓာဂမာ ဇဋိလော ဗြဟ္မစာရီ, သုဒဿနေယျော သုတနူ ဝိနေတိ၊
နေဝါတိဒီဃော န ပနာတိရဿော, သုကဏှကဏှစ္ဆဒနေဟိ ဘောတော။
‘‘အမဿုဇာတော အပုရာဏဝဏ္ဏီ, အာဓာရရူပဉ္စ ပနဿ ကဏ္ဌေ၊
ဒွေ ယမာ ဂဏ္ဍာ ဥရေ သုဇာတာ, သုဝဏ္ဏတိန္ဒုကနိဘာ ပဘဿရာ။
‘‘မုခဉ္စ တဿ ဘုသဒဿနေယျံ, ကဏ္ဏေသု လမ္ဗန္တိ စ ကုဉ္စိတဂ္ဂါ၊
တေ ဇောတရေ စရတော မာဏဝဿ, သုတ္တဉ္စ ယံ သံယမနံ ဇဋာနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၃။)‘‘အညာ စ တဿ သံယမာနိ စတဿော, နီလာ ပီတာ လောဟိတိကာ စ သေတာ၊
တာ ပိံသရေ စရတော မာဏဝဿ, တိရိဋိသံဃာရိဝ ပါဝုသမှိ။
‘‘န မိခလံ မုဉ္ဇမယံ ဓာရေတိ, န သန္ထရေ နော ပန ပဗ္ဗဇဿ၊
တာ ဇောတရေ ဇဃနန္တရေ ဝိလဂ္ဂါ, သတေရတာ ဝိဇ္ဇုရိဝန္တလိက္ခေ။
‘‘အခီလကာနိ စ အဝဏ္ဋကာနိ, ဟေဋ္ဌာ နဘျာ ကဋိသမောဟိတာနိ၊
အဃဋ္ဋိတာ နိစ္စကီဠံ ကရောန္တိ, ဟံ တာတ ကိံရုက္ခဖလာနိ တာနိ။
‘‘ဇဋာ စ တဿ ဘုသဒဿနေယျာ, ပရောသတံ ဝေလ္လိတဂ္ဂါ သုဂန္ဓာ၊
ဒွေဓာ သိရော သာဓု ဝိဘတ္တရူပေါ, အဟော နု ခေါ မယှ တထာ ဇဋာဿု။
‘‘ယဒါ စ သော ပကိရတိ တာ ဇဋာယော, ဝဏ္ဏေန ဂန္ဓေန ဥပေတရူပါ၊
နီလုပ္ပလံ ဝါတသမေရိတံဝ, တထေဝ သံဝါတိ ပနဿမော အယံ။
‘‘ပင်္ကော စ တဿ ဘုသဒဿနေယျော, နေတာဒိသော ယာဒိသော မယှံ ကာယေ၊
သော ဝါယတိ ဧရိတော မာလုတေန, ဝနံ ယထာ အဂ္ဂဂိမှေ သုဖုလ္လံ။
‘‘နိဟန္တိ သော ရုက္ခဖလံ ပထဗျာ, သုစိတ္တရူပံ ရုစိရံ ဒဿနေယျံ၊
ခိတ္တဉ္စ တဿ ပုနရေဟိ ဟတ္ထံ, ဟံ တာတ ကိံရုက္ခဖလံ နု ခေါ တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၄။)‘‘ဒန္တာ စ တဿ ဘုသဒဿနေယျာ, သုဒ္ဓါ သမာ သင်္ခဝရူပပန္နာ၊
မနော ပသာဒေန္တိ ဝိဝရိယမာနာ, န ဟိ နူန သော သာကမခါဒိ တေဟိ။
‘‘အကက္ကသံ အဂ္ဂဠိတံ မုဟုံ မုဒုံ, ဥဇုံ အနုဒ္ဓတံ အစပလမဿ ဘာသိတံ၊
ရုဒံ မနုညံ ကရဝီကသုဿရံ, ဟဒယင်္ဂမံ ရဉ္ဇယတေဝ မေ မနော။
‘‘ဗိန္ဒုဿရော နာတိဝိသဋ္ဌဝါကျော, န နူန သဇ္ဈာယမတိပ္ပယုတ္တော၊
ဣစ္ဆာမိ ဘော တံ ပုနဒေဝ ဒဋ္ဌုံ, မိတ္တော ဟိ မေ မာဏဝေါဟု ပုရတ္ထာ။
‘‘သုသန္ဓိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိမဋ္ဌိမံ ဝဏံ, ပုထူ သုဇာတံ ခရပတ္တသန္နိဘံ၊
တေနေဝ မံ ဥတ္တရိယာန မာဏဝေါ, ဝိဝရိတံ ဦရုံ ဇဃနေန ပိဠယိ။
‘‘တပန္တိ အာဘန္တိ ဝိရောစရေ စ, သတေရတာ ဝိဇ္ဇုရိဝန္တလိက္ခေ၊
ဗာဟာ မုဒူ အဉ္ဇနလောမသာဒိသာ, ဝိစိတြဝဋ္ဋင်္ဂုလိကာဿ သောဘရေ။
‘‘အကက္ကသင်္ဂေါ န စ ဒီဃလောမော, နခါဿ ဒီဃာ အပိ လောဟိတဂ္ဂါ၊
မုဒူဟိ ဗာဟာဟိ ပလိဿဇန္တော, ကလျာဏရူပေါ ရမယံ ဥပဋ္ဌဟိ။
‘‘ဒုမဿ တူလူပနိဘာ ပဘဿရာ, သုဝဏ္ဏကမ္ဗုတလဝဋ္ဋသုစ္ဆဝိ၊
ဟတ္ထာ မုဒူ တေဟိ မံ သမ္ဖုသိတွာ, ဣတော ဂတော တေန မံ ဒဟန္တိ တာတ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၅။)‘‘န နူန သော ခါရိဝိဓံ အဟာသိ, န နူန သော ကဋ္ဌာနိ သယံ အဘဉ္ဇိ၊
န နူန သော ဟန္တိ ဒုမေ ကုဌာရိယာ, န ဟိဿ ဟတ္ထေသု ခိလာနိ အတ္ထိ။
‘‘အစ္ဆော စ ခေါ တဿ ဝဏံ အကာသိ, သော မံဗြဝိ ‘သုခိတံ မံ ကရောဟိ’၊
တာဟံ ကရိံ တေန မမာသိ သောချံ, သော စဗြဝိ ‘သုခိတောသ္မီ’တိ ဗြဟ္မေ။
‘‘အယဉ္စ တေ မာလုဝပဏ္ဏသန္ထတာ, ဝိကိဏ္ဏရူပါဝ မယာ စ တေန စ၊
ကိလန္တရူပါ ဥဒကေ ရမိတွာ, ပုနပ္ပုနံ ပဏ္ဏကုဋိံ ဝဇာမ။
‘‘န မဇ္ဇ မန္တာ ပဋိဘန္တိ တာတ, န အဂ္ဂိဟုတ္တံ နပိ ယညတန္တံ၊
န စာပိ တေ မူလဖလာနိ ဘုဉ္ဇေ, ယာဝ န ပဿာမိ တံ ဗြဟ္မစာရိံ။
‘‘အဒ္ဓါ ပဇာနာသိ တုဝမ္ပိ တာတ, ယဿံ ဒိသံ ဝသတေ ဗြဟ္မစာရီ၊
တံ မံ ဒိသံ ပါပယ တာတ ခိပ္ပံ, မာ တေ အဟံ အမရိမဿမမှိ။
‘‘ဝိစိတြဖုလ္လဉှိ ဝနံ သုတံ မယာ, ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌံ ဒိဇသံဃသေဝိတံ၊
တံ မံ ဝနံ ပါပယ တာတ ခိပ္ပံ, ပုရာ တေ ပါဏံ ဝိဇဟာမိ အဿမေ’’တိ။
တတ္ထ ဣဓာဂမာတိ, တာတ, ဣမံ အဿမပဒံ အာဂတော။ သုဒဿနေယျောတိ သုဋ္ဌု ဒဿနေယျော။ သုတနူတိ သုဋ္ဌု တနုကော နာတိကိသော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၆။)နာတိထူလော။ ဝိနေတီတိ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ အဿမပဒံ ဧကောဘာသံ ဝိယ ဝိနေတိ ပူရေတိ။ သုကဏှကဏှစ္ဆဒနေဟိ ဘောတောတိ, တာတ, တဿ ဘောတော သုကဏှေဟိ ကဏှစ္ဆဒနေဟိ ဘမရဝဏ္ဏေဟိ ကေသေဟိ သုကဏှသီသံ သုမဇ္ဇိတမဏိမယံ ဝိယ ခါယတိ။ အမဿူဇာတောတိ န တာဝဿ မဿု ဇာယတိ, တရုဏောယေဝ။ အပုရာဏဝဏ္ဏီတိ အစိရပဗ္ဗဇိတော။ အာဓာရရူပဉ္စ ပနဿ ကဏ္ဌေတိ ကဏ္ဌေ စ ပနဿ အမှာကံ ဘိက္ခာဘာဇနဋ္ဌပနံ ပတ္တာဓာရသဒိသံ ပိဠန္ဓနံ အတ္ထီတိ မုတ္တာဟာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဂဏ္ဍာတိ ထနေ သန္ဓာယာဟ။ ဥရေ သုဇာတာတိ ဥရမှိ သုဇာတာ။ ‘‘ဥရတော’’တိပိ ပါဌော။ ပဘဿရာတိ ပဘာသမ္ပန္နာ။ ‘‘ပဘာသရေ’’တိပိ ပါဌော, ဩဘာသန္တီတိ အတ္ထော။
ဘုသဒဿနေယျန္တိ အတိဝိယ ဒဿနီယံ။ ကုဉ္စိတဂ္ဂါတိ သီဟကုဏ္ဍလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သုတ္တဉ္စာတိ ယံ တဿ ဇဋာဗန္ဓနသုတ္တံ, တမ္ပိ ဇောတတိ ပဘံ မုဉ္စတိ။ ‘‘သံယမာနိ စတဿော’’တိ ဣမိနာ မဏိသုဝဏ္ဏပဝါဠရဇတမယာနိ စတ္တာရိ ပိဠန္ဓနာနိ ဒဿေတိ။ တာ ပိံသရေတိ တာနိ ပိဠန္ဓနာနိ ပါဝုသမှိ ပဝုဋ္ဌေ ဒေဝေ တိရိဋိသံဃာ ဝိယ ဝိရဝန္တိ။ မိခလန္တိ မေခလံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ နိဝတ္ထကဉ္စနစီရကံ သန္ဓာယာဟ။ န သန္ထရေတိ န ဝါကေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, ယထာ မယံ တိဏမယံ ဝါ ဝါကမယံ ဝါ စီရကံ ဓာရေမ, န တထာ သော, သော ပန သုဝဏ္ဏစီရကံ ဓာရေတီတိ။ အခီလကာနီတိ အတစာနိ နိပ္ပဏ္ဏာနိ။ ကဋိသမောဟိတာနီတိ ကဋိယံ ဗဒ္ဓါနိ။ နိစ္စကီဠံ ကရောန္တီတိ အဃဋ္ဋိတာနိပိ နိစ္စကာလံ ကီဠာယန္တိ။ ဟံ, တာတာတိ ဟမ္ဘော, တာတ။ ကိံ ရုက္ခဖလာနိ တာနီတိ တာနိ တဿ မာဏဝဿ သုတ္တာရုဠှာနိ ကဋိယံ ဗဒ္ဓါနိ ကတရရုက္ခဖလာနိ နာမာတိ မဏိသံဃာဋိံ သန္ဓာယာဟ။
ဇဋာတိ ဇဋာမဏ္ဍလာကာရေန ဗဒ္ဓရတနမိဿကကေသဝဋ္ဋိယော သန္ဓာယာဟ။ ဝေလ္လိတဂ္ဂါတိ ကုဉ္စိတဂ္ဂါ။ ဒွေဓာသိရောတိ တဿ သီသံ ဒွေဓာ ကတွာ ဗဒ္ဓါနံ ဇဋာနံ ဝသေန သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တရူပံ။ တထာတိ ယထာ တဿ မာဏဝဿ ဇဋာ, တထာ တုမှေဟိ မမ န ဗဒ္ဓါ, အဟော ဝတ မမပိ တထာ အဿူတိ ပတ္ထေန္တော အာဟ။ ဥပေတရူပါတိ ဥပေတသဘာဝါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၇။)ဝါတသမေရိတံဝါတိ ယထာ နာမ နီလုပ္ပလံ ဝါတေန သမီရိတံ, တထေဝ အယံ ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ အဿမော သံဝါတိ။ နေတာဒိသောတိ, တာတ, ယာဒိသော မမ ကာယေ ပင်္ကော, နေတာဒိသော တဿ သရီရေ။ သော ဟိ ဒဿနီယော စေဝ သုဂန္ဓော စ။ အဂ္ဂဂိမှေတိ ဝသန္တသမယေ။
နိဟန္တီတိ ပဟရတိ။ ကိံ ရုက္ခဖလံ နု ခေါ တန္တိ ကတရရုက္ခဿ နု ခေါ တံ ဖလံ။ သင်္ခဝရူပပန္နာတိ သုဓောတသင်္ခပဋိဘာဂါ။ န ဟိ နူန သော သာကမခါဒိ တေဟီတိ န နူန သော မာဏဝေါ မယံ ဝိယ တေဟိ ဒန္တေဟိ ရုက္ခပဏ္ဏာနိ စေဝ မူလဖလာဖလာနိ စ ခါဒိ။ အမှာကဉှိ တာနိ ခါဒန္တာနံ သဗလာ ပဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဒန္တာတိ ဒီပေတိ။
အကက္ကသန္တိ, တာတ, တဿ ဘာသိတံ အဖရုသံ အဂဠိတံ, ပုနပ္ပုနံ ဝဒန္တဿာပိ မဓုရတာယ မုဟုံ မုဒုံ, အပမုဿတာယ ဥဇုံ, အဝိက္ခိတ္တတာယ အနုဒ္ဓဋံ, ပတိဋ္ဌိတတာယ အစပလံ။ ရုဒန္တိ ဘာသမာနဿ သရသင်္ခါတံ ရုဒမ္ပိ မနောဟရံ ကရဝီကဿ ဝိယ သုဿရံ သုမဓုရံ။ ရဉ္ဇယတေဝါတိ မမ မနော ရဉ္ဇတိယေဝ။ ဗိန္ဒုဿရောတိ ပိဏ္ဍိတဿရော။ မာဏဝေါဟူတိ သော ဟိ မာဏဝေါ ပုရတ္ထာ မမ မိတ္တော အဟု။
သုသန္ဓိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိမဋ္ဌိမံ ဝဏန္တိ တာတ တဿ မာဏဝဿ ဦရူနံ အန္တရေ ဧကံ ဝဏံ အတ္ထိ, တံ သုသန္ဓိ သုဖုသိတံ သိပ္ပိပုဋမုခသဒိသံ, သဗ္ဗတ္ထ ဝိမဋ္ဌံ သမန္တတော မဋ္ဌံ။ ပုထူတိ မဟန္တံ။ သုဇာတန္တိ သုသဏ္ဌိတံ။ ခရပတ္တသန္နိဘန္တိ သုပုပ္ဖိတပဒုမမကုဠသန္နိဘံ။ ဥတ္တရိယာနာတိ ဥတ္တရိတွာ အဝတ္ထရိတွာ။ ပိဠယီတိ ပီဠေသိ။ တပန္တီတိ တဿ မာဏဝဿ သရီရတော နိစ္ဆရန္တာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏရံသိယော ဇလန္တိ ဩဘာသန္တိ ဝိရောစန္တိ စ။ ဗာဟာတိ ဗာဟာပိဿ မုဒူ။ အဉ္ဇနလောမသာဒိသာတိ အဉ္ဇနသဒိသေဟိ လောမေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဝိစိတြဝဋ္ဋင်္ဂုလိကာဿ သောဘရေတိ ဟတ္ထာပိဿ ဝရလက္ခဏဝိစိတြာဟိ ပဝါလင်္ကုရသဒိသာဟိ ဝဋ္ဋင်္ဂုလီဟိ သမန္နာဂတာ သောဘန္တိ။
အကက္ကသင်္ဂေါတိ ကစ္ဆုပီဠကာဒိရဟိတအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ။ ရမယံ ဥပဋ္ဌဟီတိ မံ ရမယန္တော ဥပဋ္ဌဟိ ပရိစရိ။ တူလူပနိဘာတိ မုဒုဘာဝဿ ဥပမာ။ သုဝဏ္ဏကမ္ဗုတလဝဋ္ဋသုစ္ဆဝီတိ သုဝဏ္ဏမယံ အာဒါသတလံ ဝိယ ဝဋ္ဋာ စ သုစ္ဆဝိ စ, ပရိမဏ္ဍလတလာ စေဝ သုန္ဒရစ္ဆဝိ စာတိ အတ္ထော။ သမ္ဖုသိတွာတိ သုဋ္ဌု ဖုသိတွာ အတ္တနော ဟတ္ထသမ္ဖဿံ မမ သရီရေ ဖရာပေတွာ။ ဣတော ဂတောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၈။)မမ ဩလောကေန္တဿေဝ ဣတော ဂတော။ တေန မံ ဒဟန္တီတိ တေန တဿ ဟတ္ထသမ္ဖဿေန ဣဒါနိ မံ ဒဟန္တိ။ တထာ ဟိ တဿ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မမ သရီရေ ဍာဟော ဥဋ္ဌိတော, တေနမှိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော နိပန္နောတိ။
န နူန သော ခါရိဝိဓန္တိ, တာတ, နူန သော မာဏဝေါ န ခါရိဘာရံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရိ။ ခိလာနီတိ ကိလာနိ, ‘‘အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သောချန္တိ သုခံ။ မာလုဝပဏ္ဏသန္ထတာ ဝိကိဏ္ဏရူပါဝါတိ, တာတ, အယံ တဝ မာလုဝပဏ္ဏသန္ထတာ အဇ္ဇ မယာ စ တေန စ အညမညံ ပရာမသနာလိင်္ဂနဝသေန ပရိဝတ္တန္တေဟိ ဝိကိဏ္ဏာ ဝိယ အာကုလဗျာကုလာ ဇာတာ။ ပုနပ္ပုနံ ပဏ္ဏကုဋိံ ဝဇာမာတိ, တာတ, အဟဉ္စ သော စ အဘိရမိတွာ ကိလန္တရူပါ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ရမိတွာ ဝိဂတဒရထာ ပုနပ္ပုနံ ဣမမေဝ ကုဋိံ ပဝိသာမာတိ ဝဒတိ။
န မဇ္ဇ မန္တာတိ အဇ္ဇ မမ တဿ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ နေဝ မန္တာ ပဋိဘန္တိ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ န ရုစ္စန္တိ။ န အဂ္ဂိဟုတ္တံ နပိ ယညတန္တန္တိ မဟာဗြဟ္မုနော အာရာဓနတ္ထာယ ကတ္တဗ္ဗဟောမဝိဓူပနာဒိယညကိရိယာပိ မေ န ပဋိဘာတိ န ဥပဋ္ဌာတိ န ရုစ္စတိ။ န စာပိ တေတိ တယာ အာဘတမူလဖလာဖလာနိပိ န ဘုဉ္ဇာမိ။ ယဿံ ဒိသန္တိ ယဿံ ဒိသာယံ။ ဝနန္တိ တဿ မာဏဝဿ အဿမံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတဝနန္တိ။
တဿေဝံ ဝိလပန္တဿ တံ ဝိလာပံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ဧကာယ ဣတ္ထိယာ ဣမဿ သီလံ ဘိန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ တံ ဩဝဒန္တော ဆ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဣမသ္မာဟံ ဇောတိရသေ ဝနမှိ, ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝစ္ဆရသံဃသေဝိတေ၊
ဣသီနမာဝါသေ သနန္တနမှိ, နေတာဒိသံ အရတိံ ပါပုဏေထ။
‘‘ဘဝန္တိ မိတ္တာနိ အထော န ဟောန္တိ, ဉာတီသု မိတ္တေသု ကရောန္တိ ပေမံ၊
အယဉ္စ ဇမ္မော ကိဿ ဝါ နိဝိဋ္ဌော, ယော နေဝ ဇာနာတိ ‘ကုတောမှိ အာဂတော’။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၁၉။)‘‘သံဝါသေန ဟိ မိတ္တာနိ, သန္ဓီယန္တိ ပုနပ္ပုနံ၊
သွေဝ မိတ္တော အသံဂန္တု, အသံဝါသေန ဇီရတိ။
‘‘သစေ တုဝံ ဒက္ခသိ ဗြဟ္မစာရိံ, သစေ တုဝံ သလ္လပေ ဗြဟ္မစာရိနာ၊
သမ္ပန္နသဿံဝ မဟောဒကေန, တပေါဂုဏံ ခိပ္ပမိမံ ပဟိဿသိ။
‘‘ပုနပိ စေ ဒက္ခသိ ဗြဟ္မစာရိံ, ပုနပိ စေ သလ္လပေ ဗြဟ္မစာရိနာ၊
သမ္ပန္နသဿံဝ မဟောဒကေန, ဥသ္မာဂတံ ခိပ္ပမိမံ ပဟိဿသိ။
‘‘ဘူတာနိ ဟေတာနိ စရန္တိ တာတ, ဝိရူပရူပေန မနုဿလောကေ၊
န တာနိ သေဝေထ နရော သပညော, အာသဇ္ဇ နံ နဿတိ ဗြဟ္မစာရီ’’တိ။
တတ္ထ ဣမသ္မာတိ ဣမသ္မိံ။ ဟန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဇောတိရသေတိ ဟူယမာနဿ ဇောတိနော ရံသိဩဘာသိတေ။ သနန္တနမှီတိ ပေါရာဏကေ။ ပါပုဏေထာတိ ပါပုဏေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, ဧဝရူပေ ဝနေ ဝသန္တော ယံ အရတိံ တွံ ပတ္တော, ဧတာဒိသံ န ပါပုဏေယျ ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော, ပတ္တုံ နာရဟတီတိ အတ္ထော။
‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမံ ဂါထံ မဟာသတ္တော အန္တောဂတမေဝ ဘာသတိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – လောကေ သတ္တာနံ မိတ္တာနိ နာမ ဟောန္တိပိ န ဟောန္တိပိ တတ္ထ ယေသံ ဟောန္တိ, တေ အတ္တနော ဉာတီသု စ မိတ္တေသု စ ပေမံ ကရောန္တိ။ အယဉ္စ ဇမ္မောတိ မိဂသိင်္ဂေါ လာမကော။ ကိဿ ဝါ နိဝိဋ္ဌောတိ ကေန နာမ ကာရဏေန တသ္မိံ မာတုဂါမေ မိတ္တသညာယ နိဝိဋ္ဌော, သော မိဂိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရညေ ဝဍ္ဎိတတ္တာ ‘‘ကုတောမှိ အာဂတော’’တိ အတ္တနော အာဂတဋ္ဌာနမတ္တမ္ပိ န ဇာနာတိ, ပဂေဝ ဉာတိမိတ္တေတိ။
ပုနပ္ပုနန္တိ, တာတ, မိတ္တာနိ နာမ ပုနပ္ပုနံ သံဝါသေန သံသေဝနေန သန္ဓီယန္တိ ဃဋီယန္တိ။ သွေဝ မိတ္တောတိ သော ဧဝ မိတ္တော အသံဂန္တု အသမာဂစ္ဆန္တဿ ပုရိသဿ တေန အသမာဂမသင်္ခါတေန အသံဝါသေန ဇီရတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၀။)ဝိနဿတိ။ သစေတိ တသ္မာ, တာတ, သစေ တွံ ပုနပိ တံ ဒက္ခသိ, တေန ဝါ သလ္လပိဿသိ, အထ ယထာ နာမ နိပ္ဖန္နသဿံ မဟောဃေန ဟရီယတိ, ဧဝံ ဣမံ အတ္တနော တပေါဂုဏံ ပဟိဿသိ ဟာရေဿသီတိ အတ္ထော။ ဥသ္မာဂတန္တိ သမဏတေဇံ။
ဝိရူပရူပေနာတိ ဝိဝိဓရူပေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, မနုဿလောကသ္မိဉှိ ဧတာနိ ယက္ခိနိသင်္ခါတာနိ ဘူတာနိ ဝိဝိဓရူပပဋိစ္ဆန္နေန အတ္တနော ရူပေန အတ္တနော ဝသံ ဂတေ ခါဒိတုံ စရန္တိ, တာနိ သပညော နရော န သေဝေထ။ တာဒိသဉှိ ဘူတံ အာသဇ္ဇ နံ ပတွာ နဿတိ ဗြဟ္မစာရီ, ဒိဋ္ဌောသိ တာယ ယက္ခိနိယာ န ခါဒိတောတိ ပုတ္တံ ဩဝဒိ။
သော ပိတု ကထံ သုတွာ ‘‘ယက္ခိနီ ကိရ သာ’’တိ ဘီတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ‘‘တာတ, ဧတ္တော န ဂမိဿာမိ, ခမထ မေ’’တိ ခမာပေသိ။ သောပိ နံ သမဿာသေတွာ ‘‘ဧဟိ တွံ, မာဏဝ, မေတ္တံ ဘာဝေဟိ, ကရုဏံ, မုဒိတံ, ဥပေက္ခ’’န္တိ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ အာစိက္ခိ။ သော တထာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ပုန ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ နိဠိနိကာ ပုရာဏဒုတိယိကာ အဟောသိ, ဣသိသိင်္ဂေါ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု, ပိတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
နိဠိနိကာဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၅၂၇] ၂။ ဥမ္မာဒန္တီဇာတကဝဏ္ဏနာ
နိဝေသနံ ကဿနုဒံ သုနန္ဒာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရေကဒိဝသံ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဧကံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ဥတ္တမရူပဓရံ ဣတ္ထိံ ဩလောကေတွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ စိတ္တံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တွာ တတော ပဋ္ဌာယ သလ္လဝိဒ္ဓေါ ဝိယ ရာဂါတုရော ဘန္တမိဂပဋိဘာဂေါ ကိသော ဓမနီသန္ထတဂတ္တော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော အနဘိရတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၁။)ဧကိရိယာပထေပိ စိတ္တဿာဒံ အလဘန္တော အာစရိယဝတ္တာဒီနိ ပဟာယ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂရဟိတော ဝိဟာသိ။ သော သဟာယဘိက္ခူဟိ ‘‘ပုဗ္ဗေ တွံ, အာဝုသော, သန္တိန္ဒြိယော ဝိပ္ပသန္နမုခဝဏ္ဏော, ဣဒါနိ နော တထာ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ ပုဋ္ဌော, ‘‘အာဝုသော, အနဘိရတောမှီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တေ ‘‘အဘိရမာဝုသော, သာသနေ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ နာမ ဒုလ္လဘော, တထာ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ မနုဿပဋိလာဘော စ, သော တွံ မနုဿပဋိလာဘံ ပဋိလဘိတွာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယံ ပတ္ထယမာနော အဿုမုခံ ဉာတိဇနံ ပဟာယ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတွာ ကိံကာရဏာ ကိလေသဝသံ ယာသိ, ကိလေသာ နာမေတေ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒကပါဏကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗဗာလဇနသာဓာရဏာ, ယေ တေသံ ဝတ္ထုဘူတာ, တေပိ အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ, အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော။ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ, မံသပေသူပမာ ကာမာ, တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ, အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ, သုပိနကူပမာ ကာမာ, ယာစိတကူပမာ ကာမာ, ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ, အသိသူနူပမာ ကာမာ, သတ္တိသူလူပမာ ကာမာ, သပ္ပသိရူပမာ ကာမာ, အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမာ ကာမာ, တွံ နာမ ဧဝရူပေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧဝံ အနတ္ထကာရကာနံ ကိလေသာနံ ဝသံ ဂတောသီ’’တိ ဩဝဒိတွာ အတ္တနော ကထံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တာ သတ္ထု သန္တိကံ ဓမ္မသဘံ နေတွာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္ဆမာနကံ ဘိက္ခုံ အာနယိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘန္တေ, အယံ ကိရ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တာပိ ကိလေသေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဝသံ အဂန္တွာ စိတ္တံ နိဝါရေတွာ န အယုတ္တကံ ကရိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ သိဝိရဋ္ဌေ အရိဋ္ဌပုရနဂရေ သိဝိ နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘သိဝိကုမာရော’’တွေဝဿ နာမံ ကရိံသု။ သေနာပတိဿပိ ပုတ္တော ဇာယိ, ‘‘အဘိပါရကော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ သဟာယာ ဟုတွာ အဘိဝဍ္ဎန္တာ သောဠသဝဿိကာ ဟုတွာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂမိံသု။ ရာဇာ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ အဒါသိ။ သောပိ အဘိပါရကံ သေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တသ္မိံယေဝ နဂရေ တိရိဋိဝစ္ဆဿ နာမ အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ နိဗ္ဗတ္တိ ဥတ္တမရူပဓရာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာ, တဿာ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၂။)‘‘ဥမ္မာဒန္တီ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သာ သောဠသဝဿိကကာလေ အတိက္ကန္တမာနုသဝဏ္ဏာ ဒေဝစ္ဆရာ ဝိယ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတာ အဟောသိ။ ယေ ယေ ပုထုဇ္ဇနာ တံ ပဿန္တိ, တေ တေ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ သုရာပါနမဒမတ္တာ ဝိယ ကိလေသမဒေန မတ္တာ ဟုတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ သမတ္ထာ နာမ နာဟေသုံ။
အထဿာ ပိတာ တိရိဋိဝစ္ဆော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဒေဝ, မမ ဂေဟေ ဣတ္ထိရတနံ ဥပ္ပန္နံ, ရညောဝ အနုစ္ဆဝိကံ, လက္ခဏပါဌကေ ဗြာဟ္မဏေ ပေသေတွာ တံ ဝီမံသာပေတွာ ယထာရုစိ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏေ ပေသေသိ။ တေ သေဋ္ဌိဂေဟံ ဂန္တွာ ကတသက္ကာရသမ္မာနာ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဥမ္မာဒန္တီ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ တေသံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တေ တံ ဒိသွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တာ ကိလေသမဒမတ္တာ ဟုတွာ အတ္တနော ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝံ န ဇာနိံသု။ ဧကစ္စေ အာလောပံ ဂဟေတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ သညာယ သီသေ ဌပေသုံ, ဧကစ္စေ ဥပကစ္ဆန္တရေ ခိပိံသု, ဧကစ္စေ ဘိတ္တိံ ပဟရိံသု, သဗ္ဗေဝ ဥမ္မတ္တကာ အဟေသုံ။ သာ တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ကိရ မမ လက္ခဏံ ဝီမံသိဿန္တိ, ဂီဝါယံ နေ ဂဟေတွာ နီဟရထာ’’တိ နီဟရာပေသိ။ တေ မင်္ကုဘူတာ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တွာ ဥမ္မာဒန္တိယာ ကုဒ္ဓါ ‘‘ဒေဝ, သာ ဣတ္ထီ ကာဠကဏ္ဏီ, န တုမှာကံ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏီ ကိရာ’’တိ န တံ အာဏာပေသိ။ သာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အဟံ ကိရ ကာဠကဏ္ဏီတိ ရညာ န ဂဟိတာ, ကာဠကဏ္ဏိယော နာမ န ဧဝရူပါ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု, သစေ ပန တံ ရာဇာနံ ပဿိဿာမိ, ဇာနိဿာမီ’’တိ တသ္မိံ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ အထ နံ ပိတာ အဘိပါရကဿ အဒါသိ, သာ တဿ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။
ကဿ ပန ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန သာ ဧဝံ အဘိရူပါ အဟောသီတိ? ရတ္တဝတ္ထဒါနဿ နိဿန္ဒေနာတိ။ သာ ကိရ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဿဝဒိဝသေ ပုညသမ္ပန္နာ ဣတ္ထိယော ကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ အလင်္ကတာ ကီဠန္တိယော ဒိသွာ တာဒိသံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ကီဠိတုကာမာ ဟုတွာ မာတာပိတူနံ အာရောစေတွာ တေဟိ, ‘‘အမ္မ, မယံ ဒလိဒ္ဒါ, ကုတော နော ဧဝရူပံ ဝတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ မံ ဧကသ္မိံ အဍ္ဎကုလေ ဘတိံ ကာတုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၃။)အနုဇာနာထ, တေ မမ ဂုဏံ ဉတွာ ဒဿန္တီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ အနုညာတာ ဧကံ ကုလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထေန ဘတိံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တေ ‘‘တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ကမ္မေ ကတေ တဝ ဂုဏံ ဉတွာ ဒဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ကမ္မံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တေ တဿာ ဂုဏံ ဉတွာ အပရိပုဏ္ဏေသုယေဝ တီသု သံဝစ္ဆရေသု တဿာ ဃနကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထေန သဒ္ဓိံ အညမ္ပိ ဝတ္ထံ ဒတွာ ‘‘တဝ သဟာယိကာဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ နှတွာ နိဝါသေဟီ’’တိ တံ ပေသယိံသု။ သာ သဟာယိကာ အာဒါယ ဂန္တွာ ရတ္တဝတ္ထံ နဒီတီရေ ဌပေတွာ နှာယိ။
တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ကဿပဒသဗလဿ သာဝကော အစ္ဆိန္နစီဝရော သာခါဘင်္ဂံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ တံ ပဒေသံ ပါပုဏိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဘဒန္တော အစ္ဆိန္နစီဝရော ဘဝိဿတိ, ပုဗ္ဗေပိ အဒိန္နဘာဝေန မေ နိဝါသနံ ဒုလ္လဘံ ဇာတ’’န္တိ တံ ဝတ္ထံ ဒွိဓာ ဖာလေတွာ ‘‘ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ အယျဿ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥတ္တရိတွာ အတ္တနော နိဝါသနံ နိဝါသေတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ရတ္တဝတ္ထံ မဇ္ဈေ ဖာလေတွာ တဿေကံ ကောဋ္ဌာသံ အဒါသိ။ သော ဧကမန္တေ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌတွာ သာခါဘင်္ဂံ ဆဍ္ဍေတွာ တဿေကံ ကဏ္ဏံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ နိက္ခမိ။ အထဿ ဝတ္ထောဘာသေန သကလသရီရံ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဧကောဘာသံ အဟောသိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘မယှံ အယျော ပဌမံ န သောဘတိ, ဣဒါနိ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဝိရောစတိ, ဣဒမ္ပိ ဧတဿေဝ ဒဿာမီ’’တိ ဒုတိယမ္ပိ ကောဋ္ဌာသံ ဒတွာ ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဘဝေ ဘဝေ ဝိစရန္တီ ဥတ္တမရူပဓရာ ဘဝေယျံ, မံ ဒိသွာ ကောစိ ပုရိသော သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ မာ အသက္ခိ, မယာ အဘိရူပတရာ နာမ အညာ မာ ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ထေရောပိ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
သာ ဒေဝလောကေ သံသရန္တီ တသ္မိံ ကာလေ အရိဋ္ဌပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တထာ အဘိရူပါ အဟောသိ။ အထ တသ္မိံ နဂရေ ကတ္တိကဆဏံ ဃောသယိံသု, ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ နဂရံ သဇ္ဇယိံသု။ အဘိပါရကော အတ္တနော အာရက္ခဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဥမ္မာဒန္တိ အဇ္ဇ ကတ္တိကရတ္တိဝါရော ဆဏော, ရာဇာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော ပဌမံ ဣမံ ဂေဟဒွါရံ အာဂမိဿတိ, မာ ခေါ တဿ အတ္တာနံ ဒဿေသိ, သောပိ တံ ဒိသွာ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ န သက္ခိဿတီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, သာမိ, အဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၄။)သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ဂတေ ဒါသိံ အာဏာပေသိ ‘‘ရညော ဣမံ ဂေဟဒွါရံ အာဂတကာလေ မယှံ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ အထ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ဥဂ္ဂဟေ ပုဏ္ဏစန္ဒေ ဒေဝနဂရေ ဝိယ နဂရေ အလင်္ကတေ သဗ္ဗဒိသာသု ဒီပေသု ဇလိတေသု ရာဇာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော အာဇညရထဝရဂတော အမစ္စဂဏပရိဝုတော မဟန္တေန ယသေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော ပဌမမေဝ အဘိပါရကဿ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ တံ ပန ဂေဟံ မနောသိလာဝဏ္ဏပါကာရပရိက္ခိတ္တံ အလင်္ကတဒွါရဋ္ဋာလကံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ ပါသာဒိကံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒါသီ ဥမ္မာဒန္တိယာ အာရောစေသိ။ သာ ပုပ္ဖသမုဂ္ဂံ ဂါဟာပေတွာ ကိန္နရိလီဠာယ ဝါတပါနံ နိဿာယ ဌိတာ ရညော ပုပ္ဖါနိ ခိပိ။ သော တံ ဥလ္လောကေတွာ ကိလေသမဒမတ္တော သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အဘိပါရကဿေတံ ဂေဟ’’န္တိ သဉ္ဇာနိတုမ္ပိ နာသက္ခိ, အထ သာရထိံ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နိဝေသနံ ကဿ နုဒံ သုနန္ဒ, ပါကာရေန ပဏ္ဍုမယေန ဂုတ္တံ၊
ကာ ဒိဿတိ အဂ္ဂိသိခါဝ ဒူရေ, ဝေဟာယသံ ပဗ္ဗတဂ္ဂေဝ အစ္စိ။
‘‘ဓီတာ နွယံ ကဿ သုနန္ဒ ဟောတိ, သုဏိသာ နွယံ ကဿ အထောပိ ဘရိယာ၊
အက္ခာဟိ မေ ခိပ္ပမိဓေဝ ပုဋ္ဌော, အဝါဝဋာ ယဒိ ဝါ အတ္ထိ ဘတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ ကဿ နုဒန္တိ ကဿ နု ဣဒံ။ ပဏ္ဍုမယေနာတိ ရတ္တိဋ္ဌကမယေန။ ဒိဿတီတိ ဝါတပါနေ ဌိတာ ပညာယတိ။ အစ္စီတိ အနလဇာလက္ခန္ဓော။ ဓီတာ နွယန္တိ ဓီတာ နု အယံ။ အဝါဝဋာတိ အပေတာဝရဏာ အပရိဂ္ဂဟာ။ ဘတ္တာတိ ယဒိ ဝါ အဿာ သာမိကော အတ္ထိ, ဧတံ မေ အက္ခာဟီတိ။
အထဿ သော အာစိက္ခန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟဉှိ ဇာနာမိ ဇနိန္ဒ ဧတံ, မတျာ စ ပေတျာ စ အထောပိ အဿာ၊
တဝေဝ သော ပုရိသော ဘူမိပါလ, ရတ္တိန္ဒိဝံ အပ္ပမတ္တော တဝတ္ထေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၅။)‘‘ဣဒ္ဓေါ စ ဖီတော စ သုဝဍ္ဎိတော စ, အမစ္စော စ တေ အညတရော ဇနိန္ဒ၊
တဿေသာ ဘရိယာဘိပါရကဿ, ဥမ္မာဒန္တီ နာမဓေယျေန ရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ မတျာ စ ပေတျာ စာတိ မာတိတော စ ပိတိတော စေတံ ဇာနာမိ။ အထောပိ အဿာတိ အထ သာမိကမ္ပိ အဿာ ဇာနာမီတိ ဝဒတိ။ ဣဒ္ဓေါတိ သမိဒ္ဓေါ။ ဖီတောတိ ဝတ္ထာလင်္ကာရေဟိ သုပုပ္ဖိတော။ သုဝဍ္ဎိတောတိ သုဋ္ဌု ဝုဒ္ဓေါ။ နာမဓေယျေနာတိ နာမေန။ အယဉှိ ယော နံ ပဿတိ, တံ ဥမ္မာဒေတိ, သတိမဿ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ န ဒေတိ, တသ္မာ ဥမ္မာဒန္တီတိ ဝုစ္စတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ နာမမဿာ ထောမေန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အမ္ဘော အမ္ဘော နာမမိဒံ ဣမိဿာ, မတျာ စ ပေတျာ စ ကတံ သုသာဓု၊
တဒါ ဟိ မယှံ အဝလောကယန္တီ, ဥမ္မတ္တကံ ဥမ္မဒန္တီ အကာသီ’’တိ။
တတ္ထ မတျာ စ ပေတျာ စာတိ မာတရာ စ ပိတရာ စ။ မယှန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ။ အဝလောကယန္တီတိ မယာ အဝလောကိတာ သယမ္ပိ မံ အဝလောကယန္တီ မံ ဥမ္မတ္တကံ အကာသီတိ အတ္ထော။
သာ တဿ ကမ္ပိတဘာဝံ ဉတွာ ဝါတပါနံ ထကေတွာ သိရိဂဗ္ဘမေဝ အဂမာသိ။ ရညောပိ တဿာ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ နဂရံ ပဒက္ခိဏကရဏေ စိတ္တမေဝ နာဟောသိ။ သော သာရထိံ အာမန္တေတွာ, ‘‘သမ္မ သုနန္ဒ, ရထံ နိဝတ္တေဟိ, အယံ ဆဏော အမှာကံ နာနုစ္ဆဝိကော, အဘိပါရကဿ သေနာပတိဿေဝါနုစ္ဆဝိကော, ရဇ္ဇမ္ပိ တဿေဝါနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ရထံ နိဝတ္တာပေတွာ ပါသာဒံ အဘိရုယှ သိရိသယနေ နိပဇ္ဇိတွာ ဝိပ္ပလပန္တော အာဟ –
‘‘ယာ ပုဏ္ဏမာသေ မိဂမန္ဒလောစနာ, ဥပါဝိသိ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင်္ဂီ၊
ဒွေ ပုဏ္ဏမာယော တဒဟူ အမညဟံ, ဒိသွာန ပါရာဝတရတ္တဝါသိနိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၆။)‘‘အဠာရပမှေဟိ သုဘေဟိ ဝဂ္ဂုဘိ, ပလောဘယန္တီ မံ ယဒါ ဥဒိက္ခတိ၊
ဝိဇမ္ဘမာနာ ဟရတေဝ မေ မနော, ဇာတာ ဝနေ ကိမ္ပုရိသီဝ ပဗ္ဗတေ။
‘‘တဒါ ဟိ ဗြဟတီ သာမာ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
ဧကစ္စဝသနာ နာရီ, မိဂီ ဘန္တာဝုဒိက္ခတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ တမ္ဗနခါ သုလောမာ, ဗာဟာ မုဒူ စန္ဒနသာရလိတ္တာ၊
ဝဋ္ဋင်္ဂုလီ သန္နတဓီရကုတ္တိယာ, နာရီ ဥပညိဿတိ သီသတော သုဘာ။
‘‘ကဒါဿု မံ ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒါ, ဓီတာ တိရီဋိဿ ဝိလဂ္ဂမဇ္ဈာ၊
မုဒူဟိ ဗာဟာဟိ ပလိဿဇိဿတိ, ဗြဟာဝနေ ဇာတဒုမံဝ မာလုဝါ။
‘‘ကဒါဿု လာခါရသရတ္တသုစ္ဆဝီ, ဗိန္ဒုတ္ထနီ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင်္ဂီ၊
မုခံ မုခေန ဥပနာမယိဿတိ, သောဏ္ဍောဝ သောဏ္ဍဿ သုရာယ ထာလံ။
‘‘ယဒါဒ္ဒသံ တံ တိဋ္ဌန္တိံ, သဗ္ဗဘဒ္ဒံ မနောရမံ၊
တတော သကဿ စိတ္တဿ, နာဝဗောဓာမိ ကဉ္စိနံ။
‘‘ဥမ္မာဒန္တိမဟံ ဒဋ္ဌာ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလံ၊
န သုပါမိ ဒိဝါရတ္တိံ, သဟဿံဝ ပရာဇိတော။
‘‘သက္ကော စေ မေ ဝရံ ဒဇ္ဇာ, သော စ လဗ္ဘေထ မေ ဝရော၊
ဧကရတ္တံ ဒိရတ္တံ ဝါ, ဘဝေယျံ အဘိပါရကော၊
ဥမ္မာဒန္တျာ ရမိတွာန, သိဝိရာဇာ တတော သိယ’’န္တိ။
တတ္ထ ပုဏ္ဏမာသေတိ ပုဏ္ဏစန္ဒာယ ရတ္တိယာ။ မိဂမန္ဒလောစနာတိ ကဏ္ဍသန္တာသေန ပလာယိတွာ ဝနန္တရေ ဌတွာ လုဒ္ဒံ ဩလောကေန္တိယာ မိဂိယာ ဝိယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၇။)မန္ဒာနိ လောစနာနိ အဿာတိ မိဂမန္ဒလောစနာ။ ဥပါဝိသီတိ ပဒုမဝဏ္ဏေန ကရတလေန ပုပ္ဖါနိ ခိပိတွာ မံ ဩလောကေန္တီ ဝါတပါနေ နိသီဒိ။ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင်္ဂီတိ ရတ္တပဒုမဝဏ္ဏသရီရာ။ ဒွေ ပုဏ္ဏမာယောတိ အဟံ တဒဟု တသ္မိံ ဆဏဒိဝသေ တံ ပါရာဝတပါဒသမာနဝဏ္ဏရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထံ ဒိသွာ တဿာ မုခသောဘံ ဩလောကေန္တော ဧကဿ ပါစီနလောကဓာတုတော ဧကဿ အဘိပါရကဿ သေနာပတိနော နိဝေသနေတိ ဒွိန္နံ ပုဏ္ဏစန္ဒာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဒွေ ပုဏ္ဏမာယော အမညိံ။ အဠာရပမှေဟီတိ ဝိသာလပခုမေဟိ။ သုဘေဟီတိ ပရိသုဒ္ဓေဟိ။ ဝဂ္ဂုဘီတိ မဓုရာကာရေဟိ။ ဥဒိက္ခတီတိ ဧဝရူပေဟိ နေတ္တေဟိ ယသ္မိံ ခဏေ ဩလောကေတိ။ ပဗ္ဗတေတိ ယထာ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတေ သုပုပ္ဖိတဝနေ ဝီဏံ အာဒါယ တန္တိဿရေန အတ္တနော သရံ သံသန္ဒန္တီ ကိမ္ပုရိသီ ကိမ္ပုရိသဿ မနံ ဟရတိ, ဧဝံ ဟရတေဝ မေ မနောတိ ဝိပ္ပလပတိ။
ဗြဟတီတိ ဥဠာရာ။ သာမာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသာမာ။ ဧကစ္စဝသနာတိ ဧကစ္စိကဝသနာ, ဧကဝတ္ထနိဝတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဘန္တာဝုဒိက္ခတီတိ သဏှကေသာ ပုထုနလာဋာ အာယတဘမူ ဝိသာလက္ခီ တုင်္ဂနာသာ ရတ္တောဋ္ဌာ သေတဒန္တာ တိခိဏဒါဌာ သုဝဋ္ဋိတဂီဝါ သုတနုဗာဟု သုသဏ္ဌိတပယောဓရာ ကရမိတမဇ္ဈာ ဝိသာလသောဏီ သုဝဏ္ဏကဒလိသမာနောရု သာ ဥတ္တမိတ္ထီ တသ္မိံ ခဏေ မံ ဥဒိက္ခန္တီ ဘယေန ဝနံ ပဝိသိတွာ ပုန နိဝတ္တိတွာ လုဒ္ဒံ ဥဒိက္ခန္တီ ဘန္တာ မိဂီဝ မံ ဥဒိက္ခတီတိ ဝဒတိ။ ဗာဟာမုဒူတိ မုဒုဗာဟာ။ သန္နတဓီရကုတ္တိယာတိ သုဖုသိတဆေကကရဏာ။ ဥပညိဿတိ မန္တိ သာ သုဘာ နာရီ ကဒါ နု မံ တေဟိ တမ္ဗနခေဟိ သီသတော ပဋ္ဌာယ သန္နတေန ဓီရေန ကရဏေန ပရိတောသေဿတီတိ ပတ္ထေန္တော ဝိလပတိ။
ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒါတိ ကဉ္စနမယဥရစ္ဆဒါလင်္ကာရာ။ ဝိလဂ္ဂမဇ္ဈာတိ ဝိလဂ္ဂသရီရာ တနုမဇ္ဈိမာ။ ဗြဟာဝနေတိ မဟာဝနေ။ လာခါရသရတ္တသုစ္ဆဝီတိ ဟတ္ထပါဒတလအဂ္ဂနခဩဋ္ဌမံသေသု လာခါရသရတ္တမဏိပဝါလဝဏ္ဏာ။ ဗိန္ဒုတ္ထနီတိ ဥဒကပုပ္ဖုဠပရိမဏ္ဍလတ္ထနီ။ တတောတိ ယဒါ တံ တိဋ္ဌန္တိံ အဒ္ဒသံ, တတော ပဋ္ဌာယ။ သကဿ စိတ္တဿာတိ အတ္တနော စိတ္တဿ အနိဿရော ဇာတောမှီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကဉ္စိနန္တိ ကဉ္စိ ‘‘အယံ အသုကော နာမာ’’တိ န ဇာနာမိ, ဥမ္မတ္တကော ဇာတောမှီတိ ဝဒတိ။ ဒဋ္ဌာတိ ဒိသွာ။ န သုပါမီတိ နေဝ ရတ္တိံ, န ဒိဝါ နိဒ္ဒံ လဘာမိ။ သော စ လဗ္ဘေထာတိ ယံ မေ သက္ကော ဝရံ ဒဒေယျ, သော စ မေ ဝရော လဗ္ဘေထ, လဘေယျာဟံ တံ ဝရန္တိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၈။)အထ တေ အမစ္စာ အဘိပါရကဿပိ အာရောစယိံသု – ‘‘သာမိ ရာဇာ, နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော တုမှာကံ ဃရဒွါရံ ပတွာ နိဝတ္တိတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟီ’’တိ။ သော အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဥမ္မာဒန္တိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကစ္စိ ရညော အတ္တာနံ ဒဿေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ, ဧကော မဟောဒရော မဟာဒါဌိကော ရထေ ဌတွာ အာဂတော ပုရိသော အတ္ထိ, အဟံ တံ ရာဇာ ဝါ အရာဇာ ဝါတိ န ဇာနာမိ, ဧကော ဣဿရောတိ ပန ဝုတ္တေ ဝါတပါနေ ဌတွာ ပုပ္ဖါနိ ခိပိံ, သော တာဝဒေဝ နိဝတ္တိတွာ ဂတော’’တိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘နာသိတောမှိ တယာ’’တိ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ရာဇနိဝေသနံ အာရုယှ သိရိဂဗ္ဘဒွါရေ ဌတွာ ရညော ဥမ္မာဒန္တိံ နိဿာယ ဝိပ္ပလာပံ သုတွာ ‘‘အယံ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဇာတော, တံ အလဘန္တော မရိဿတိ, ရညော စ မမ စ အဂုဏံ မောစေတွာ ဣမဿ မယာ ဇီဝိတံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော နိဝေသနံ ဂန္တွာ ဧကံ ဒဠှမန္တံ ဥပဋ္ဌာကံ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတ, အသုကဋ္ဌာနေ သုသိရစေတိယရုက္ခော အတ္ထိ, တွံ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ တတ္ထ ဂန္တွာ အန္တောရုက္ခေ နိသီဒ, အဟံ တတ္ထ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တော တံ ဌာနံ ပတွာ ဒေဝတာ နမဿန္တော, ‘သာမိ ဒေဝရာဇ, အမှာကံ ရာဇာ နဂရမှိ ဆဏေ ဝတ္တမာနေ အကီဠိတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဝိပ္ပလပန္တောဝ နိပန္နော, မယံ တတ္ထ ကာရဏံ န ဇာနာမ, ရာဇာ ဒေဝတာနံ ဗဟူပကာရော, အနုသံဝစ္ဆရံ သဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗလိကမ္မံ ကရောတိ, ဣဒံ နာမ နိဿာယ ရာဇာ ဝိပ္ပလပတီတိ အာစိက္ခထ, ရညော နော ဇီဝိတဒါနံ ဒေထာ’တိ ယာစိဿာမိ, တွံ တသ္မိံ ခဏေ သဒ္ဒံ ပရိဝတ္တိတွာ, ‘သေနာပတိ, တုမှာကံ ရညော ဗျာဓိ နာမ နတ္ထိ, သော ပန တဝ ဘရိယာယ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော။ သစေ နံ လဘိဿတိ, ဇီဝိဿတိ, နော စေ, မရိဿတိ။ သစေ တဿ ဇီဝိတံ ဣစ္ဆသိ, ဥမ္မာဒန္တိမဿ ဒေဟီ’တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဧဝံ တံ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ဥယျောဇေသိ။
သော ဂန္တွာ တသ္မိံ ရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ပုနဒိဝသေ သေနာပတိနာ အမစ္စဂဏပရိဝုတေန တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ယာစိတော တထာ အဘာသိ။ သေနာပတိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ဒေဝတံ ဝန္ဒိတွာ အမစ္စေ ဇာနာပေတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇနိဝေသနံ အာရုယှ သိရိဂဗ္ဘဒွါရံ အာကောဋေသိ။ ရာဇာ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အဟံ, ဒေဝ, အဘိပါရကောတိ။ အထဿ ရာဇာ ဒွါရံ ဝိဝရိ။ သော ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၂၉။)‘‘ဘူတာနိ မေ ဘူတပတီ နမဿတော, အာဂမ္မ ယက္ခော ဣဒမေတဒဗြဝိ၊
ရညော မနော ဥမ္မဒန္တျာ နိဝိဋ္ဌော, ဒဒါမိ တေ တံ ပရိစာရယဿူ’’တိ။
တတ္ထ နမဿတောတိ တုမှာကံ ဝိပ္ပလာပကာရဏဇာနနတ္ထံ ဗလိကမ္မံ ကတွာ နမဿန္တဿ။ တန္တိ အဟံ တံ ဥမ္မာဒန္တိံ တုမှာကံ ပရိစာရိကံ ကတွာ ဒဒါမီတိ။
အထ နံ ရာဇာ, ‘‘သမ္မ အဘိပါရက, မမ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ ဝိပ္ပလပိတဘာဝံ ယက္ခာပိ ဇာနန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အာမ, ဒေဝါတိ။ သော ‘‘သဗ္ဗလောကေန ကိရ မေ လာမကဘာဝေါ ဉာတော’’တိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာယ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုညာ စ ဓံသေ အမရော န စမှိ, ဇနော စ မေ ပါပမိဒဉ္စ ဇညာ၊
ဘုသော စ တျဿ မနသော ဝိဃာတော, ဒတွာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ’’တိ။
တတ္ထ ဓံသေတိ, သမ္မ အဘိပါရက, အဟံ တာယ သဒ္ဓိံ ကိလေသဝသေန ပရိစာရေန္တော ပုညတော စ ဓံသေယျံ, တာယ သဒ္ဓိံ ပရိစာရိတမတ္တေန အမရော စ န ဟောမိ, မဟာဇနော စ မေ ဣမံ လာမကဘာဝံ ဇာနေယျ, တတော ‘‘အယုတ္တံ ရညာ ကတ’’န္တိ ဂရဟေယျ, တဉ္စ မမ ဒတွာ ပစ္ဆာ ပိယဘရိယံ အဒဋ္ဌာ တဝ မနသော ဝိဃာတော စဿာတိ အတ္ထော။
သေသာ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ဇနိန္ဒ နာညတြ တယာ မယာ ဝါ, သဗ္ဗာပိ ကမ္မဿ ကတဿ ဇညာ၊
ယံ တေ မယာ ဥမ္မဒန္တီ ပဒိန္နာ, ဘုသေဟိ ရာဇာ ဝနထံ သဇာဟိ။
‘‘ယော ပါပကံ ကမ္မကရံ မနုဿော, သော မညတိ မာယိဒ မညိံသု အညေ၊
ပဿန္တိ ဘူတာနိ ကရောန္တမေတံ, ယုတ္တာ စ ယေ ဟောန္တိ နရာ ပထဗျာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၀။)‘‘အညော နု တေ ကောစိ နရော ပထဗျာ, သဒ္ဓေယျ လောကသ္မိ န မေ ပိယာတိ၊
ဘုသော စ တျဿ မနုသော ဝိဃာတော, ဒတွာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ။
‘‘အဒ္ဓါ ပိယာ မယှ ဇနိန္ဒ ဧသာ, န သာ မမံ အပ္ပိယာ ဘူမိပါလ၊
ဂစ္ဆေဝ တွံ ဥမ္မဒန္တိံ ဘဒန္တေ, သီဟောဝ သေလဿ ဂုဟံ ဥပေတိ။
‘‘န ပီဠိတာ အတ္တဒုခေန ဓီရာ, သုခပ္ဖလံ ကမ္မ ပရိစ္စဇန္တိ၊
သမ္မောဟိတာ ဝါပိ သုခေန မတ္တာ, န ပါပကမ္မဉ္စ သမာစရန္တိ။
‘‘တုဝဉှိ မာတာ စ ပိတာ စ မယှံ, ဘတ္တာ ပတီ ပေါသကော ဒေဝတာ စ၊
ဒါသော အဟံ တုယှ သပုတ္တဒါရော, ယထာသုခံ သာမိ ကရောဟိ ကာမံ။
‘‘ယော ‘ဣဿရောမှီ’တိ ကရောတိ ပါပံ, ကတွာ စ သော နုတ္တသတေ ပရေသံ၊
န တေန သော ဇီဝတိ ဒီဃမာယု, ဒေဝါပိ ပါပေန သမေက္ခရေ နံ။
‘‘အညာတကံ သာမိကေဟီ ပဒိန္နံ, ဓမ္မေ ဌိတာ ယေ ပဋိစ္ဆန္တိ ဒါနံ၊
ပဋိစ္ဆကာ ဒါယကာ စာပိ တတ္ထ, သုခပ္ဖလညေဝ ကရောန္တိ ကမ္မံ။
‘‘အညော နု တေ ကောစိ နရော ပထဗျာ, သဒ္ဓေယျ လောကသ္မိ န မေ ပိယာတိ၊
ဘုသော စ တျဿ မနသော ဝိဃာတော, ဒတွာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၁။)‘‘အဒ္ဓါ ပိယာ မယှ ဇနိန္ဒ ဧသာ, န သာ မမံ အပ္ပိယာ ဘူမိပါလ၊
ယံ တေ မယာ ဥမ္မဒန္တီ ပဒိန္နာ, ဘုသေဟိ ရာဇာ ဝနထံ သဇာဟိ။
‘‘ယော အတ္တဒုက္ခေန ပရဿ ဒုက္ခံ, သုခေန ဝါ အတ္တသုခံ ဒဟာတိ၊
ယထေဝိဒံ မယှ တထာ ပရေသံ, ယော ဧဝံ ဇာနာတိ သ ဝေဒိ ဓမ္မံ။
‘‘အညော နု တေ ကောစိ နရော ပထဗျာ, သဒ္ဓေယျ လောကသ္မိ န မေ ပိယာတိ၊
ဘုသော စ တျဿ မနသော ဝိဃာတော, ဒတွာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ။
‘‘ဇနိန္ဒ ဇာနာသိ ပိယာ မမေသာ, န သာ မမံ အပ္ပိယာ ဘူမိပါလ၊
ပိယေန တေ ဒမ္မိ ပိယံ ဇနိန္ဒ, ပိယဒါယိနော ဒေဝ ပိယံ လဘန္တိ။
‘‘သော နူနာဟံ ဝဓိဿာမိ, အတ္တာနံ ကာမဟေတုကံ၊
န ဟိ ဓမ္မံ အဓမ္မေန, အဟံ ဝဓိတုမုဿဟေ။
‘‘သစေ တုဝံ မယှ သတိံ ဇနိန္ဒ, န ကာမယာသိ နရဝီရ သေဋ္ဌ၊
စဇာမိ နံ သဗ္ဗဇနဿ သိဗျာ, မယာ ပမုတ္တံ တတော အဝှယေသိ နံ။
‘‘အဒူသိယံ စေ အဘိပါရက တွံ, စဇာသိ ကတ္တေ အဟိတာယ တျဿ၊
မဟာ စ တေ ဥပဝါဒေါပိ အဿ, န စာပိ တျဿ နဂရမှိ ပက္ခော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၂။)‘‘အဟံ သဟိဿံ ဥပဝါဒမေတံ, နိန္ဒံ ပသံသံ ဂရဟဉ္စ သဗ္ဗံ၊
မမေတမာဂစ္ဆတု ဘူမိပါလ, ယထာသုခံ သိဝိ ကရောဟိ ကာမံ။
‘‘ယော နေဝ နိန္ဒံ န ပနပ္ပသံသံ, အာဒိယတိ ဂရဟံ နောပိ ပူဇံ၊
သိရီ စ လက္ခီ စ အပေတိ တမှာ, အာပေါ သုဝုဋ္ဌီဝ ယထာ ထလမှာ။
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခဉ္စ သုခဉ္စ ဧတ္တော, ဓမ္မာတိသာရဉ္စ မနောဝိဃာတံ၊
ဥရသာ အဟံ ပစ္စုတ္တရိဿာမိ သဗ္ဗံ, ပထဝီ ယထာ ထာဝရာနံ တသာနံ။
‘‘ဓမ္မာတိသာရဉ္စ မနောဝိဃာတံ, ဒုက္ခဉ္စ နိစ္ဆာမိ အဟံ ပရေသံ၊
ဧကောဝိမံ ဟာရယိဿာမိ ဘာရံ, ဓမ္မေ ဌိတော ကိဉ္စိ အဟာပယန္တော။
‘‘သဂ္ဂူပဂံ ပုညကမ္မံ ဇနိန္ဒ, မာ မေ တုဝံ အန္တရာယံ အကာသိ၊
ဒဒါမိ တေ ဥမ္မဒန္တိံ ပသန္နော, ရာဇာဝ ယညေ ဓနံ ဗြာဟ္မဏာနံ။
‘‘အဒ္ဓါ တုဝံ ကတ္တေ ဟိတေသိ မယှံ, သခါ မမံ ဥမ္မဒန္တီ တုဝဉ္စ၊
နိန္ဒေယျု ဒေဝါ ပိတရော စ သဗ္ဗေ, ပါပဉ္စ ပဿံ အဘိသမ္ပရာယံ။
‘‘န ဟေတဓမ္မံ သိဝိရာဇ ဝဇ္ဇုံ, သနေဂမာ ဇာနပဒါ စ သဗ္ဗေ၊
ယံ တေ မယာ ဥမ္မဒန္တီ ပဒိန္နာ, ဘုသေဟိ ရာဇာ ဝနထံ သဇာဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၃။)‘‘အဒ္ဓါ တုဝံ ကတ္တေ ဟိတေသိ မယှံ, သခါ မမံ ဥမ္မဒန္တီ တုဝဉ္စ၊
သတဉ္စ ဓမ္မာနိ သုကိတ္တိတာနိ, သမုဒ္ဒဝေလာဝ ဒုရစ္စယာနိ။
‘‘အာဟုနေယျော မေသိ ဟိတာနုကမ္ပီ, ဓာတာ ဝိဓာတာ စသိ ကာမပါလော၊
တယီ ဟုတာ ရာဇ မဟပ္ဖလာ ဟိ, ကာမေန မေ ဥမ္မဒန္တိံ ပဋိစ္ဆ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သဗ္ဗံ အဘိပါရက တွံ, ဓမ္မံ အစာရီ မမ ကတ္တုပုတ္တ၊
အညော နု တေ ကော ဣဓ သောတ္ထိကတ္တာ, ဒွိပဒေါ နရော အရုဏေ ဇီဝလောကေ။
‘‘တုဝံ နု သေဋ္ဌော တွမနုတ္တရောသိ, တွံ ဓမ္မဂုတ္တော ဓမ္မဝိဒူ သုမေဓော၊
သော ဓမ္မဂုတ္တော စိရမေဝ ဇီဝ, ဓမ္မဉ္စ မေ ဒေသယ ဓမ္မပါလ။
‘‘တဒိင်္ဃ အဘိပါရက, သုဏောဟိ ဝစနံ မမ၊
ဓမ္မံ တေ ဒေသယိဿာမိ, သတံ အာသေဝိတံ အဟံ။
‘‘သာဓု ဓမ္မရုစီ ရာဇာ, သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊
သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော, ပါပဿာကရဏံ သုခံ။
‘‘အက္ကောဓနဿ ဝိဇိတေ, ဌိတဓမ္မဿ ရာဇိနော၊
သုခံ မနုဿာ အာသေထ, သီတစ္ဆာယာယ သံဃရေ။
‘‘န စာဟမေတံ အဘိရောစယာမိ, ကမ္မံ အသမေက္ခကတံ အသာဓု၊
ယေ ဝါပိ ဉတွာန သယံ ကရောန္တိ, ဥပမာ ဣမာ မယှံ တုဝံ သုဏောဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၄။)‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ, ဇိမှံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ၊
သဗ္ဗာ တာ ဇိမှံ ဂစ္ဆန္တိ, နေတ္တေ ဇိမှံ ဂတေ သတိ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော၊
သော စေ အဓမ္မံ စရတိ, ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ၊
သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ ဒုခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ အဓမ္မိကော။
‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ၊
သဗ္ဗာ ဂါဝီ ဥဇုံ ယန္တိ, နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတိ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော၊
သော သစေ ဓမ္မံ စရတိ, ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ၊
သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ သုခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ ဓမ္မိကော။
‘‘န စာပါဟံ အဓမ္မေန, အမရတ္တမဘိပတ္ထယေ၊
ဣမံ ဝါ ပထဝိံ သဗ္ဗံ, ဝိဇေတုံ အဘိပါရက။
‘‘ယဉှိ ကိဉ္စိ မနုဿေသု, ရတနံ ဣဓ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဂါဝေါ ဒါသော ဟိရညဉ္စ, ဝတ္ထိယံ ဟရိစန္ဒနံ။
‘‘အဿိတ္ထိယော ရတနံ မဏိကဉ္စ, ယဉ္စာပိ မေ စန္ဒိမသူရိယာ အဘိပါလယန္တိ၊
န တဿ ဟေတု ဝိသမံ စရေယျံ, မဇ္ဈေ သိဝီနံ ဥသဘောမှိ ဇာတော။
‘‘နေတာ ဟိတာ ဥဂ္ဂတော ရဋ္ဌပါလော, ဓမ္မံ သိဝီနံ အပစာယမာနော၊
သော ဓမ္မမေဝါနုဝိစိန္တယန္တော, တသ္မာ သကေ စိတ္တဝသေ န ဝတ္တော။
‘‘အဒ္ဓါ တုဝံ မဟာရာဇ, နိစ္စံ အဗျသနံ သိဝံ၊
ကရိဿသိ စိရံ ရဇ္ဇံ, ပညာ ဟိ တဝ တာဒိသီ။
‘‘ဧတံ တေ အနုမောဒါမ, ယံ ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇသိ၊
ဓမ္မံ ပမဇ္ဇ ခတ္တိယော, ရဋ္ဌာ စဝတိ ဣဿရော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၅။)‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မာတာပိတူသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ပုတ္တဒါရေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိတ္တာမစ္စေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဝါဟနေသု ဗလေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ရဋ္ဌေသု ဇနပဒေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သမဏဗြာဟ္မဏေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိဂပက္ခီသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဓမ္မော စိဏ္ဏော သုခါဝဟော၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သဣန္ဒာ ဒေဝါ သဗြဟ္မကာ၊
သုစိဏ္ဏေန ဒိဝံ ပတ္တာ, မာ ဓမ္မံ ရာဇ ပါမဒေါ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗာပီတိ, ဇနိန္ဒ, အဟမေတံ ဧကကောဝ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာနေဿာမိ, တသ္မာ ဌပေတွာ မမဉ္စ တုဝဉ္စ အညာ သဗ္ဗာပိ ပဇာ ဣမဿ ကတဿ အာကာရမတ္တမ္ပိ န ဇညာ န ဇာနိဿန္တိ။ ဘုသေဟီတိ တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမန္တော အတ္တနော တဏှာဝနထံ ဘုသံ ကရောဟိ ဝဍ္ဎေဟိ မနောရထံ ပူရေဟိ။ သဇာဟီတိ မနောရထံ ပန ပူရေတွာ သစေ တေ န ရုစ္စတိ, အထ နံ သဇာဟိ မယှမေဝ ပဋိဒေဟိ။ ကမ္မကရန္တိ, သမ္မ အဘိပါရက, ယော မနုဿော ပါပကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၆။)ကမ္မံ ကရောန္တော, သော ပစ္ဆာ မာ ဣဓ အညေ ဣဒံ ပါပကမ္မံ မညိံသု မာ ဇာနန္တူတိ မညတိ စိန္တေတိ, ဒုစိန္တိတမေတံ တဿ။ ကိံကာရဏာ? ပဿန္တိ ဘူတာနိ ကရောန္တမေတန္တိ ယေ စ ဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ ဣဒ္ဓိယာ ယုတ္တာ, တေ စ နံ ပဿန္တိယေဝ။ န မေ ပိယာတိ, သမ္မ အဘိပါရက, အညော နု တေ ကောစိ ‘‘ဣဓ လောကသ္မိံ သကလာယပိ ပထဝိယာ န မေ ဥမ္မာဒန္တီ ပိယာ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒဟေယျ။
သီဟောဝ သေလဿ ဂုဟန္တိ, မဟာရာဇ, သစေ တွံ တံ ဣဓ န အာနေသိ, အထ ယထာ သီဟော ကိလေသပရိဠာဟေ ဥပ္ပန္နေ သီဟပေါတိကာယ ဝသနဋ္ဌာနံ မဏိဂုဟံ ဥပေတိ, ဧဝံ တဿာ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆ, တတ္ထ အတ္တနော ပတ္ထနံ ပူရေဟီတိ။ သုခပ္ဖလန္တိ, သမ္မ အဘိပါရက, ပဏ္ဍိတာ အတ္တနော ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌာ သမာနာ န သုခဝိပါကဒါယကကမ္မံ ပရိစ္စဇန္တိ, သမ္မောဟိတာ ဝါပိ ဟုတွာ မောဟေန မူဠှာ သုခေန မတ္တာ ပါပကမ္မံ နာမ န သမာစရန္တိ။ ယထာသုခံ, သာမိ, ကရောဟိ ကာမန္တိ, သာမိ သိဝိရာဇ, အတ္တနော ဒါသိံ ပရိစာရေန္တဿ ဂရဟာ နာမ နတ္ထိ, တွံ ယထာသုခံ ယထာဇ္ဈာသယံ ကာမံ ကရောဟိ, အတ္တနော ဣစ္ဆံ ပူရေဟီတိ။ န တေန သော ဇီဝတီတိ, သမ္မ အဘိပါရက, ယော ‘‘ဣဿရောမှီ’’တိ ပါပံ ကရောတိ, ကတွာ စ ကိံ မံ ဒေဝမနုဿာ ဝက္ခန္တီတိ န ဥတ္တသတိ န ဩတ္တပ္ပတိ, သော တေန ကမ္မေန န စ ဒီဃကာလံ ဇီဝတိ, ခိပ္ပမေဝ မရတိ, ဒေဝတာပိ ပန ‘‘ကိံ ဣမဿ ပါပရညော ရဇ္ဇေန, ဝရမဿ ဝါဠုကဃဋံ ဂလေ ဗန္ဓိတွာ မရဏ’’န္တိ လာမကေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တိ။
အညာတကန္တိ, မဟာရာဇ, အညေသံ သန္တကံ တေဟိ သာမိကေဟိ ပဒိန္နံ ဒါနံ ယေ အတ္တနော ဓမ္မေ ဌိတာ ပဋိစ္ဆန္တိ, တေ တတ္ထ ပဋိစ္ဆကာ စ ဒါယကာ စ သဗ္ဗေပိ သုခပ္ဖလမေဝ ကမ္မံ ကရောန္တိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဟိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တေ တံ ဒါနံ ဒါယကဿ မဟန္တံ ဝိပါကံ ဒေတီတိ။ ယော အတ္တဒုက္ခေနာတိ, သမ္မ အဘိပါရက, ယော အတ္တနော ဒုက္ခေန ပီဠိတော တံ ပရဿ ဒဟတိ, အတ္တနော သရီရတော အပနေတွာ ပရဿ သရီရေ ခိပတိ, ပရဿ ဝါ သုခေန အတ္တနော သုခံ ဒဟတိ, ပရဿ သုခံ ဂဟေတွာ အတ္တနိ ပက္ခိပတိ, ‘‘အတ္တနော ဒုက္ခံ ဟရိဿာမီ’’တိ ပရံ ဒုက္ခိတံ ကရောတိ, ‘‘အတ္တာနံ သုခေဿာမီ’’တိ ပရံ ဒုက္ခိတံ ကရောတိ, ‘‘အတ္တာနံ သုခေဿာမီ’’တိ ပရဿ သုခံ နာသေတိ, န သော ဓမ္မံ ဇာနာတိ။ ယော ပန ဧဝံ ဇာနာတိ ‘‘ယထေဝိဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၇။)မယှံ သုခဒုက္ခံ, တထာ ပရေသ’’န္တိ, သ ဝေဒိ ဓမ္မံ ဇာနာတိ နာမာတိ အယမေတိဿာ ဂါထာယ အတ္ထော။
ပိယေန တေ ဒမ္မီတိ ပိယေန ကာရဏဘူတေန ပိယံ ဖလံ ပတ္ထေန္တော ဒမ္မီတိ အတ္ထော။ ပိယံ လဘန္တီတိ သံသာရေ သံသရန္တာ ပိယမေဝ လဘန္တိ။ ကာမဟေတုကန္တိ, သမ္မ အဘိပါရက, ကာမဟေတုကံ အယုတ္တံ ကတွာ ‘‘အတ္တာနံ ဝဓိဿာမီ’’တိ မေ ပရိဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မယှ သတိန္တိ မမ သန္တကံ။ ‘‘မယှ သတီ’’တိပိ ပါဌော, မမ သန္တကာတိ ဧဝံ မညမာနော သစေ တွံ တံ န ကာမေသီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဇနဿာတိ သဗ္ဗာ သေနိယော သန္နိပါတာပေတွာ တဿ သဗ္ဗဇနဿ အယံ မယှံ အဟိတာတိ ပရိစ္စဇိဿာမိ။ တတော အဝှယေသီတိ တတော တံ အပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေယျာသိ။ အဒူသိယန္တိ အနပရာဓံ။ ကတ္တေတိ တမေဝ အပရေန နာမေန အာလပတိ။ သော ဟိ ရညော ဟိတံ ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘ကတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န စာပိ တျဿာတိ ဧဝံ အကိစ္စကာရီတိ နဂရေ တဝ ကောစိ ပက္ခောပိ န ဘဝေယျ။
နိန္ဒန္တိ န ကေဝလံ ဥပဝါဒမေဝ, သစေပိ မံ ကောစိ သမ္မုခါ နိန္ဒိဿတိ ဝါ ပသံသိဿတိ ဝါ, ဒေါသံ ဝါ ပန အာရောပေန္တော ဂရဟိဿတိ, တမ္ပာဟံ နိန္ဒံ ပသံသံ ဂရဟဉ္စ သဗ္ဗံ သဟိဿာမိ, သဗ္ဗမေတံ မမ အာဂစ္ဆတူတိ ဝဒတိ။ တမှာတိ ယော ဧတေ နိန္ဒာဒယော န ဂဏှာတိ, တမှာ ပုရိသာ ဣဿရိယသင်္ခါတာ သိရီ စ ပညာသင်္ခါတာ လက္ခီ စ ထလဋ္ဌာနတော သုဝုဋ္ဌိသင်္ခါတော အာပေါ ဝိယ အပေတိ န ပတိဋ္ဌာတီတိ။ ဧတ္တောတိ ဣတော မမ တဿာ ပရိစ္စတ္တကာရဏာ။ ဓမ္မာတိသာရဉ္စာတိ ဓမ္မံ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တံ အကုသလံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဟောတိ။ ပစ္စုတ္တရိဿာမီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိဿာမိ ဓာရယိဿာမိ။ ထာဝရာနံ တသာနန္တိ ယထာ မဟာပထဝီ ခီဏာသဝါနဉ္စ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ ကိဉ္စိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ သဗ္ဗံ အဓိဝါသေတိ, တထေဝါဟမ္ပိ သဗ္ဗမေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိဿာမိ အဓိဝါသေဿာမီတိ ဒီပေတိ။ ဧကောဝိမန္တိ အဟံ ဧကောဝ ဣမမ္ပိ အတ္တနော ဒုက္ခဘာရံ ဟာရယိဿာမိ ဓာရယိဿာမိ ဝဟိဿာမိ။ ဓမ္မေ ဌိတောတိ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မေ ပဝေဏိဓမ္မေ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မေ စ ဌိတော ဟုတွာ။
သဂ္ဂူပဂန္တိ, ဒေဝ, ပုညကမ္မံ နာမေတံ သဂ္ဂူပဂံ ဟောတိ။ ယညေ ဓနန္တိ ယညဓနံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သခါတိ ဥမ္မာဒန္တီပိ မမ သဟာယိကာ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၈။)တွမ္ပိ သဟာယကော။ ပိတရောတိ ဗြဟ္မာနော။ သဗ္ဗေတိ န ကေဝလံ ဒေဝဗြဟ္မာနောဝ, သဗ္ဗေ ရဋ္ဌဝါသိနောပိ မံ ပဿထ, ‘‘ဘော, သဟာယကဿ ဘရိယာ သဟာယိကာ ဣမိနာ ဂေဟေ ကတာ’’တိ နိန္ဒေယျုံ။ န ဟေတဓမ္မန္တိ န ဟိ ဧတံ အဓမ္မိကံ။ ယံ တေ မယာတိ ယသ္မာ မယာ သာ တုယှံ ဒိန္နာ, တသ္မာ ဧတံ အဓမ္မောတိ န ဝဒိဿန္တိ။ သတန္တိ သန္တာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ခန္တိမေတ္တာဘာဝနာသီလာစာရသင်္ခါတာနိ ဓမ္မာနိ သုဝဏ္ဏိတာနိ သမုဒ္ဒဝေလာဝ ဒုရစ္စယာနိ, တသ္မာ ယထာ သမုဒ္ဒေါ ဝေလံ နာတိက္ကမတိ, ဧဝမဟမ္ပိ သီလဝေလံ နာတိက္ကမိဿာမီတိ ဝဒတိ။
အာဟုနေယျော မေသီတိ, မဟာရာဇ, တွံ မမ အာဟုနပါဟုနသက္ကာရဿာနုစ္ဆဝိကော။ ဓာတာ ဝိဓာတာ စသိ ကာမပါလောတိ တွံ မမ, ဒေဝ, ဓာရဏတော ဓာတာ ဣဿရိယသုခဿ ဝိဒဟနတော ဝိဓာတာ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတာနံ ကာမာနံ ပါလနတော ကာမပါလော။ တယီ ဟုတာတိ တုယှံ ဒိန္နာ။ ကာမေန မေတိ မမ ကာမေန မမ ပတ္ထနာယ ဥမ္မာဒန္တိံ ပဋိစ္ဆာတိ ဧဝံ အဘိပါရကော ရညော ဒေတိ။ ရာဇာ ‘‘န မယှံ အတ္ထော’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဘူမိယံ ပတိတံ သာကုဏိကပစ္ဆိံ ပိဋ္ဌိပါဒေန ပဟရိတွာ အဋဝိယံ ခိပန္တာ ဝိယ ဥဘောပိ နံ ဇဟန္တေဝ။ ဣဒါနိ ရာဇာ ပုန အကထနတ္ထာယ တံ သန္တဇ္ဇေန္တော ‘‘အဒ္ဓါ ဟီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကတ္တုပုတ္တာတိ ပိတာပိဿ ကတ္တာဝ, တေန နံ ဧဝံ အာလပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အဒ္ဓါ တွံ ဣတော ပုဗ္ဗေ မယှံ သဗ္ဗဓမ္မံ အစရိ, ဟိတမေဝ ဝုဍ္ဎိမေဝ အကာသိ, ဣဒါနိ ပန ပဋိပက္ခော ဟုတွာ ဗဟုံ ကထေသိ, ‘‘မာ ဧဝံ ဝိပ္ပလပသိ, အညော နု တေ ဒွိပဒေါ နရော, ကော ဣဓ ဇီဝလောကေ အရုဏေယေဝ သောတ္ထိကတ္တာ, သစေ ဟိ အဟံ ဝိယ အညော ရာဇာ တဝ ဘရိယာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အဘဝိဿ, အန္တောအရုဏေယေဝ တဝ သီသံ ဆိန္ဒာပေတွာ တံ အတ္တနော ဃရေ ကရေယျ, အဟံ ပန အကုသလဘယေနေဝ န ကရောမိ, တုဏှီ ဟောဟိ, န မေ ဧတာယ အတ္ထော’’တိ တံ သန္တဇ္ဇေသိ။
သော တံ သုတွာ ပုန ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော ရညော ထုတိဝသေန ‘‘တုဝံ နူ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, တွညေဝ သကလဇမ္ဗုဒီပေ သဗ္ဗေသံ နရိန္ဒာနံ သေဋ္ဌော, တွံ အနုတ္တရော, တွံ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မပဝေဏိဓမ္မသုစရိတဓမ္မာနံ ဂေါပါယနေန ဓမ္မဂုတ္တော, တေသံ ဝိဒိတတ္တာ ဓမ္မဝိဒူ တွံ သုမေဓော, သော တွံ ယံ ဓမ္မံ ဂေါပေသိ, တေနေဝ ဂုတ္တော စီရံ ဇီဝ, ဓမ္မဉ္စ မေ ဒေသေဟိ ဓမ္မပါလက, ဓမ္မဂေါပက, ရာဇဝရာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၃၉။)အထ ရာဇာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ‘‘တဒိင်္ဃာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော, ယသ္မာ မံ တွံ စောဒေသိ, တသ္မာတိ အတ္ထော။ သတန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သပ္ပုရိသေဟိ အာသေဝိတံ။ သာဓူတိ သုန္ဒရော ပသတ္ထော။ ဝိနိစ္ဆယပဝေဏိသုစရိတဓမ္မေ ရောစေတီတိ ဓမ္မရုစိ။ တာဒိသော ဟိ ဇီဝိတံ ဇဟန္တောပိ အကိစ္စံ န ကရောတိ, တသ္မာ သာဓု။ ပညာဏဝါတိ ဉာဏသမ္ပန္နော။ မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘောတိ မိတ္တဿ အဒုဿနဘာဝေါ။ ဌိတဓမ္မဿာတိ ပတိဋ္ဌိတတိဝိဓဓမ္မဿ။ အာသေထာတိ အာသေယျုံ နိသီဒေယျုံ။ ဒေသနာသီသမေဝ စေတံ, စတ္တာရောပိ ဣရိယာပထေ သုခံ ကပ္ပေယျုန္တိ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ သီတစ္ဆာယာယာတိ ပုတ္တဒါရဉာတိမိတ္တာနံ သီတလာယ ဆာယာယ။ သံဃရေတိ သကဃရေ, အတ္တနော ဂေဟေတိ အတ္ထော။ အဓမ္မဗလိဒဏ္ဍာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတာ သုခံ ဝသေယျုန္တိ ဒဿေတိ။ န စာဟမေတန္တိ, သမ္မ အဘိပါရက, ယမေတံ အသမေက္ခိတွာ ကတံ အသာဓုကမ္မံ, ဧတံ အဟံ န ရောစယာမိ။ ယေ ဝါပိ ဉတွာနာတိ ယေ ဝါ ပန ရာဇာနော ဉတွာ တုလေတွာ တီရေတွာ သယံ ကရောန္တိ, တေသာဟံ ကမ္မံ ရောစေမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပမာ ဣမာတိ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ တွံ မယှံ ဣမာ ဒွေ ဥပမာ သုဏောဟိ။
ဇိမှန္တိ ဝင်္ကံ။ နေတ္တေတိ ယော ဂါဝိယော နေတိ, တသ္မိံ ဇေဋ္ဌကဥသဘေ။ ပဂေဝါတိ တသ္မိံ အဓမ္မံ စရန္တေ ဣတရာ ပဇာ ပဂေဝ စရတိ, အတိဝိယ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မိကောတိ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ပဟာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော။ အမရတ္တန္တိ ဒေဝတ္တံ။ ရတနန္တိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကရတနံ။ ဝတ္ထိယန္တိ ကာသိကဝတ္ထမေဝ။ အဿိတ္ထိယောတိ ဝါတသမဂတိအဿေပိ ဥတ္တမရူပဓရာ ဣတ္ထိယောပိ။ ရတနံ မဏိကဉ္စာတိ သတ္တဝိဓရတနဉ္စ မဟဂ္ဃဘဏ္ဍကဉ္စ။ အဘိပါလယန္တီတိ အာလောကံ ကရောန္တာ ရက္ခန္တိ။ န တဿာတိ တဿ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇဿပိ ဟေတု န ဝိသမံ စရေယျံ။ ဥသဘောမှီတိ ယသ္မာ အဟံ သိဝီနံ မဇ္ဈေ ဇေဋ္ဌကရာဇာ ဟုတွာ ဇာတော, တသ္မာ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇကာရဏမ္ပိ န ဝိသမံ စရာမီတိ အတ္ထော။ နေတာတိ မဟာဇနံ ကုသလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒေဝနဂရံ နေတာ, ဟိတကရဏေန တဿ ဟိတာ, ‘‘သိဝိရာဇာ ကိရ ဓမ္မစာရီ’’တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဉာတတ္တာ ဥဂ္ဂတော, သမေန ရဋ္ဌပါလနတော ရဋ္ဌပါလော။ အပစာယမာနောတိ သိဝီနံ ပေါရာဏကရာဇူနံ ပဝေဏိဓမ္မံ အပစာယမာနော။ သောတိ သော အဟံ တမေဝ ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယန္တော တသ္မာ တေန ကာရဏေန အတ္တနော စိတ္တဿ ဝသေ န ဝတ္တာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၀။)ဧဝံ မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ အဘိပါရကော ထုတိံ ကရောန္တော ‘‘အဒ္ဓါ’’တိအာဒိမာဟ။ နပ္ပမဇ္ဇသီတိ အတ္တနာ ကထိတဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇသိ တတ္ထေဝ ဝတ္တေသိ။ ဓမ္မံ ပမဇ္ဇာတိ ဓမ္မံ ပမုဿိတွာ အဂတိဝသေန ဂန္တွာ။ ဧဝံ သော တဿ ထုတိံ ကတွာ ‘‘ဓမ္မံ စရာ’’တိ ဓမ္မစရိယာယ နိယျောဇေန္တော ဥတ္တရိပိ ဒသ ဩဝါဒဂါထာ အဘာသိ။ တာသမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ တေသကုဏဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁ အာဒယော) ဝဏ္ဏိတောဝ။
ဧဝံ အဘိပါရကသေနာပတိနာ ရညော ဓမ္မေ ဒေသိတေ ရာဇာ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တံ ဝိနောဒေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တဒါ သုနန္ဒသာရထိ အာနန္ဒော အဟောသိ, အဘိပါရကော သာရိပုတ္တော, ဥမ္မာဒန္တီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, သိဝိရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဥမ္မာဒန္တီဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၅၂၈] ၃။ မဟာဗောဓိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကိံ နု ဒဏ္ဍံ ကိမဇိနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု မဟာဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ပညဝါ ပရပ္ပဝါဒပ္ပမဒ္ဒနောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိရဋ္ဌေ အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ဗောဓိကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ပစ္စာဂန္တွာ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော အပရဘာဂေ ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တပဒေသံ ပဝိသိတွာ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထေဝ ဝနမူလဖလာဟာရော စိရံ ဝသိတွာ ဝဿာရတ္တသမယေ ဟိမဝန္တာ ဩရုယှ စာရိကံ စရန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ပရိဗ္ဗာဇကသာရုပ္ပေန နဂရေ ဘိက္ခာယ စရန္တော ရာဇဒွါရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၁။)ပါပုဏိ တမေနံ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော ရာဇာ ဒိသွာ တဿ ဥပသမေ ပသီဒိတွာ တံ အတ္တနော ဘဝနံ ပဝေသေတွာ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ထောကံ ဓမ္မကထံ သုတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဒါပေသိ။ မဟာသတ္တော ဘတ္တံ ဂဟေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ ရာဇကုလံ နာမ ဗဟုဒေါသံ ဗဟုပစ္စာမိတ္တံ ဟောတိ, ကော နု ခေါ မမ ဥပ္ပန္နံ ဘယံ နိတ္ထရိဿတီ’’တိ။ သော အဝိဒူရေ ဌိတံ ရာဇဝလ္လဘံ ဧကံ ပိင်္ဂလသုနခံ ဒိသွာ မဟန္တံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ တဿ ဒါတုကာမတာကာရံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ ဉတွာ သုနခဿ ဘာဇနံ အာဟရာပေတွာ ဘတ္တံ ဂါဟာပေတွာ ဒါပေသိ။ မဟာသတ္တောပိ တဿ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စံ နိဋ္ဌပေသိ။ ရာဇာပိဿ ပဋိညံ ဂဟေတွာ အန္တောနဂရေ ရာဇုယျာနေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဒတွာ တံ တတ္ထ ဝါသာပေသိ, ဒေဝသိကဉ္စဿ ဒွေ တယော ဝါရေ ဥပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ ဘောဇနကာလေ ပန မဟာသတ္တော နိစ္စံ ရာဇပလ္လင်္ကေယေဝ နိသီဒိတွာ ရာဇဘောဇနမေဝ ဘုဉ္ဇတိ။ ဧဝံ ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ အတီတာနိ။
တဿ ပန ရညော ပဉ္စ အမစ္စာ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တိ။ တေသု ဧကော အဟေတုကဝါဒီ, ဧကော ဣဿရကတဝါဒီ, ဧကော ပုဗ္ဗေကတဝါဒီ, ဧကော ဥစ္ဆေဒဝါဒီ, ဧကော ခတ္တဝိဇ္ဇဝါဒီ။ တေသု အဟေတုကဝါဒီ ‘‘ဣမေ သတ္တာ သံသာရသုဒ္ဓိကာ’’တိ မဟာဇနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ ဣဿရကတဝါဒီ ‘‘အယံ လောကော ဣဿရနိမ္မိတော’’တိ မဟာဇနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ ပုဗ္ဗေကတဝါဒီ ‘‘ဣမေသံ သတ္တာနံ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုဗ္ဗေကတေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ မဟာဇနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ‘‘ဣတော ပရလောကံ ဂတော နာမ နတ္ထိ, အယံ လောကော ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ မဟာဇနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ ခတ္တဝိဇ္ဇဝါဒီ ‘‘မာတာပိတရောပိ မာရေတွာ အတ္တနောဝ အတ္ထော ကာတဗ္ဗော’’တိ မဟာဇနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ တေ ရညော ဝိနိစ္ဆယေ နိယုတ္တာ လဉ္ဇခါဒကာ ဟုတွာ အဿာမိကံ သာမိကံ, သာမိကံ အဿာမိကံ ကရောန္တိ။
အထေကဒိဝသံ ဧကော ပုရိသော ကူဋဋ္ဋပရာဇိတော မဟာသတ္တံ ဘိက္ခာယ စရန္တံ ရာဇဂေဟံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ရာဇဂေဟေ ဘုဉ္ဇမာနာ ဝိနိစ္ဆယာမစ္စေ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ လောကံ ဝိနာသေန္တေ ကသ္မာ အဇ္ဈုပေက္ခထ, ဣဒါနိ ပဉ္စဟိ အမစ္စေဟိ ကူဋဋ္ဋကာရကဿ ဟတ္ထတော လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ သာမိကောဝ သမာနော အဿာမိကော ကတော’’တိ ပရိဒေဝိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၂။)သော တသ္မိံ ကာရုညဝသေန ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တွာ ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆိနိတွာ သာမိကညေဝ သာမိကံ အကာသိ။ မဟာဇနော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာသဒ္ဒေန သာဓုကာရံ အဒါသိ။ ရာဇာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံသဒ္ဒေါ နာမာယ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ကတဘတ္တကိစ္စံ မဟာသတ္တံ ဥပနိသီဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, အဇ္ဇ ကိရ ဝေါ အဋ္ဋော ဝိနိစ္ဆိတော’’တိ။ ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေသု ဝိနိစ္ဆိနန္တေသု မဟာဇနဿ ဝုဍ္ဎိ ဘဝိဿတိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တုမှေဝ ဝိနိစ္ဆိနထာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, မယံ ပဗ္ဗဇိတာ နာမ, နေတံ ကမ္မံ အမှာကံ ကမ္မ’’န္တိ။ ‘‘ဘန္တေ, မဟာဇနေ ကာရုညေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တုမှေ သကလဒိဝသံ မာ ဝိနိစ္ဆိနထ, ဥယျာနတော ပန ဣဓာဂစ္ဆန္တာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပါတောဝ စတ္တာရော အဋ္ဋေ ဝိနိစ္ဆိနထ, ဘုတွာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တာ စတ္တာရော, ဧဝံ မဟာဇနဿ ဝုဍ္ဎိ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တေန ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ တထာ အကာသိ။
ကူဋဋ္ဋကာရကာ ဩကာသံ န လဘိံသု။ တေပိ အမစ္စာ လဉ္ဇံ အလဘန္တာ ဒုဂ္ဂတာ ဟုတွာ စိန္တယိံသု – ‘‘ဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝိနိစ္ဆိနနကာလတော ပဋ္ဌာယ မယံ ကိဉ္စိ န လဘာမ, ဟန္ဒ နံ ‘ရာဇဝေရိကော’တိ ဝတွာ ရညော အန္တရေ ပရိဘိန္ဒိတွာ မာရာပေဿာမာ’’တိ။ တေ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော တုမှာကံ အနတ္ထကာမော’’တိ ဝတွာ အသဒ္ဒဟန္တေန ရညာ ‘‘သီလဝါ ဧသ ဉာဏသမ္ပန္နော, န ဧဝံ ကရိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘မဟာရာဇ, တေန သကလနဂရဝါသိနော အတ္တနော ဟတ္ထေ ကတွာ ကေဝလံ အမှေယေဝ ပဉ္စ ဇနေ ကာတုံ န သက္ကာ, သစေ အမှာကံ ဝစနံ န သဒ္ဒဟထ, တဿ ဣဓာဂမနကာလေ ပရိသံ ဩလောကေထာ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဩလောကေန္တော ပရိဝါရံ ဒိသွာ အတ္တနော အညာဏေန အဋ္ဋကာရကမနုဿေ ‘‘တဿ ပရိဝါရာ’’တိ မညမာနော ဘိဇ္ဇိတွာ တေ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကိန္တိ ကရောမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဂဏှာပေထ နံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဩဠာရိကံ အပရာဓံ အပဿန္တာ ကထံ ဂဏှာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ပကတိပရိဟာရမဿ ဟာပေထ, တံ ပရိဟာယန္တံ ဒိသွာ ပဏ္ဍိတော ပရိဗ္ဗာဇကော ကဿစိ အနာရောစေတွာ သယမေဝ ပလာယိဿတီ’’တိ။
ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ အနုပုဗ္ဗေန တဿ ပရိဟာရံ ပရိဟာပေသိ။ ပဌမဒိဝသံ တာဝ နံ တုစ္ဆပလ္လင်္ကေယေဝ နိသီဒါပေသုံ။ သော တုစ္ဆပလ္လင်္ကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၃။)ဒိသွာဝ ရညော ပရိဘိန္နဘာဝံ ဉတွာ သယမေဝ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တံ ဒိဝသမေဝ ပက္ကမိတုကာမော ဟုတွာပိ ‘‘ဧကန္တေန ဉတွာ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ န ပက္ကာမိ။ အထဿ ပုနဒိဝသေ တုစ္ဆပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ရညောပကတိဘတ္တဉ္စ အညဉ္စ ဂဟေတွာ မိဿကဘတ္တံ အဒံသု။ တတိယဒိဝသေ မဟာတလံ ပဝိသိတုံ အဒတွာ သောပါနသီသေယေဝ ဌပေတွာ မိဿကဘတ္တံ အဒံသု။ သော တမ္ပိ အာဒါယ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ စတုတ္ထဒိဝသေ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဌပေတွာ ကဏာဇကဘတ္တံ အဒံသု။ သော တမ္ပိ ဂဟေတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ ရာဇာ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော သက္ကာရေ ပရိဟာပိတေပိ န ပက္ကမတိ, ကိန္တိ နံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, န သော ဘတ္တတ္ထာယ စရတိ, ဆတ္တတ္ထာယ ပန စရတိ။ သစေ ဘတ္တတ္ထာယ စရေယျ, ပဌမဒိဝသံယေဝ ပလာယေယျာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘သွေ ဃာတာပေထ နံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တေသညေဝ ဟတ္ထေ ခဂ္ဂေ ဌပေတွာ ‘‘သွေ အန္တရဒွါရေ ဌတွာ ပဝိသန္တဿေဝဿ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ ဝစ္စကုဋိယံ ပက္ခိပိတွာ နှတွာ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ အာဂန္တွာ ဧဝံ ကရိဿာမာ’’တိ အညမညံ ဝိစာရေတွာ ဧဝံ အတ္တနော နိဝေသနံ အဂမံသု။
ရာဇာပိ သာယံ ဘုတ္တဘောဇနော သိရိသယနေ နိပဇ္ဇိတွာ မဟာသတ္တဿ ဂုဏေ အနုဿရိ။ အထဿ တာဝဒေဝ သောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, သရီရတော သေဒါ မုစ္စိံသု, သယနေ အဿာသံ အလဘန္တော အပရာပရံ ပရိဝတ္တိ။ အထဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဥပနိပဇ္ဇိ, သော တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လာပမတ္တမ္ပိ န ကရိ။ အထ နံ သာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, မဟာရာဇ, သလ္လာပမတ္တမ္ပိ န ကရောထ, အပိ နု ခေါ မေ ကောစိ အပရာဓော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နတ္ထိ ဒေဝိ, အပိစ ခေါ ဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော ကိရ အမှာကံ ပစ္စတ္ထိကော ဇာတောတိ တဿ သွေ ဃာတနတ္ထာယ ပဉ္စ အမစ္စေ အာဏာပေသိံ, တေ ပန နံ မာရေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ ဝစ္စကူပေ ပက္ခိပိဿန္တိ, သော ပန အမှာကံ ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ ဗဟုံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဧကာပရာဓောပိဿ မယာ ပစ္စက္ခတော န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ပရပတ္တိယေန ဟုတွာ တဿ မယာ ဝဓော အာဏတ္တော, တေန ကာရဏေန သောစာမီ’’တိ။ အထ နံ သာ ‘‘သစေ တေ ဒေဝ သော ပစ္စတ္ထိကော ဇာတော, တံ ဃာတေန္တော ကိံ သောစသိ, ပစ္စတ္ထိကံ နာမ ပုတ္တမ္ပိ ဃာတေတွာ အတ္တနော သောတ္ထိဘာဝေါ ကာတဗ္ဗောဝ, မာ သောစိတ္ထာ’’တိ အဿာသေသိ။ သော တဿာ ဝစနေန ပဋိလဒ္ဓဿာသော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၄။)တသ္မိံ ခဏေ ကောလေယျကော ပိင်္ဂလသုနခေါ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘သွေ မယာ အတ္တနော ဗလေနဿ ဇီဝိတံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာဒွါရံ အာဂန္တွာ ဥမ္မာရေ သီသံ ကတွာ မဟာသတ္တဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တောဝ နိပဇ္ဇိ။ တေပိ အမစ္စာ ပါတောဝ ခဂ္ဂဟတ္ထာ အာဂန္တွာ ဒွါရန္တရေ အဋ္ဌံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ ဥယျာနာ နိက္ခမ္မ ရာဇဒွါရံ အာဂဉ္ဆိ။ အထ နံ သုနခေါ ဒိသွာ မုခံ ဝိဝရိတွာ စတဿော ဒါဌာ ဒဿေတွာ ‘‘ကိံ တွံ, ဘန္တေ, ဇမ္ဗုဒီပတလေ အညတ္ထ ဘိက္ခံ န လဘသိ, အမှာကံ ရာဇာ တဝ မာရဏတ္ထာယ ပဉ္စ အမစ္စေ ခဂ္ဂဟတ္ထေ ဒွါရန္တရေ ဌပေသိ, မာ တွံ နလာဋေန မစ္စုံ ဂဟေတွာ အာဂမိ, သီဃံ ပက္ကမာ’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ဝိရဝိ။ သော သဗ္ဗရုတညုတာယ တမတ္ထံ ဉတွာ တတောဝ နိဝတ္တိတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ပက္ကမနတ္ထာယ ပရိက္ခာရေ အာဒိယိ။ ရာဇာ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဂစ္ဆန္တဉ္စ ဒိသွာ ‘‘သစေ အယံ မမ ပစ္စတ္ထိကော ဘဝေယျ, ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဗလံ သန္နိပါတာပေတွာ ကမ္မသဇ္ဇော ဘဝိဿတိ။ နော စေ, အတ္တနော ပရိက္ခာရေ ဂဟေတွာ ဂမနသဇ္ဇော ဘဝိဿတိ, ဇာနိဿာမိ တာဝဿ ကိရိယ’’န္တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ အတ္တနော ပရိက္ခာရေ အာဒါယ ‘‘ဂမိဿာမီ’’တိ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခန္တံ စင်္ကမနကောဋိယံ ဒိသွာဝ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ နု ဒဏ္ဍံ ကိမဇိနံ, ကိံ ဆတ္တံ ကိမုပါဟနံ၊
ကိမင်္ကုသဉ္စ ပတ္တဉ္စ, သံဃာဋိဉ္စာပိ ဗြာဟ္မဏ၊
တရမာနရူပေါဟာသိ, ကိံ နု ပတ္ထယသေ ဒိသ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ဘန္တေ, ပုဗ္ဗေ တွံ အမှာကံ ဃရံ အာဂစ္ဆန္တော ဒဏ္ဍာဒီနိ န ဂဏှာသိ, အဇ္ဇ ပန ကေန ကာရဏေန ဒဏ္ဍဉ္စ အဇိနဉ္စ ဆတ္တူပါဟနဉ္စ မတ္တိကပသိဗ္ဗကောလမ္ဗနအင်္ကုသဉ္စ မတ္တိကပတ္တဉ္စ သံဃာဋိဉ္စာတိ သဗ္ဗေပိမေ ပရိက္ခာရေ တရမာနရူပေါ ဂဏှာသိ, ကတရံ နု ဒိသံ ပတ္ထေသိ, ကတ္ထ ဂန္တုကာမောသီတိ ပုစ္ဆိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ အတ္တနာ ကတကမ္မံ န ဇာနာတီတိ မညတိ, ဇာနာပေဿာမိ န’’န္တိ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒွါဒသေတာနိ ဝဿာနိ, ဝုသိတာနိ တဝန္တိကေ၊
နာဘိဇာနာမိ သောဏေန, ပိင်္ဂလေနာဘိကူဇိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၅။)‘‘သွာယံ ဒိတ္တောဝ နဒတိ, သုက္ကဒါဌံ ဝိဒံသယံ၊
တဝ သုတွာ သဘရိယဿ, ဝီတသဒ္ဓဿ မံ ပတီ’’တိ။
တတ္ထ အဘိကူဇိတန္တိ ဧတေန တဝ သုနခေန ဧဝံ မဟာဝိရဝေန ဝိရဝိတံ န ဇာနာမိ။ ဒိတ္တော ဝါတိ ဒပ္ပိတော ဝိယ။ သဘရိယဿာတိ တဝ သဘရိယဿ မမ မာရဏတ္ထာယ ပဉ္စန္နံ အမစ္စာနံ အာဏတ္တဘာဝံ ကထေန္တဿ သုတွာ ‘‘ကိံ တွံ အညတ္ထ ဘိက္ခံ န လဘသိ, ရညာ တေ ဝဓော အာဏတ္တော, ဣဓ မာဂစ္ဆီ’’တိ ဒိတ္တောဝ နဒတိ။ ဝီတသဒ္ဓဿ မံ ပတီတိ မမန္တရေ ဝိဂတသဒ္ဓဿ တဝ ဝစနံ သုတွာ ဧဝ နဒတီတိ အာဟ။
တတော ရာဇာ အတ္တနော ဒေါသံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ ခမာပေန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟု ဧသ ကတော ဒေါသော, ယထာ ဘာသသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ဧသ ဘိယျော ပသီဒါမိ, ဝသ ဗြာဟ္မဏ မာဂမာ’’တိ။
တတ္ထ ဘိယျောတိ သစ္စံ မယာ ဧဝံ အာဏတ္တံ, အယံ မေ ဒေါသော, ဧသ ပနာဟံ ဣဒါနိ အဓိကတရံ တယိ ပသီဒါမိ, ဣဓေဝ ဝသ, မာ အညတ္ထ ဂမီတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော, ‘‘မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတာ နာမ တာဒိသေန ပရပတ္တိယေန အပစ္စက္ခကာရိနာ သဒ္ဓိံ န ဝသန္တီ’’တိ ဝတွာ တဿ အနာစာရံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘သဗ္ဗသေတော ပုရေ အာသိ, တတောပိ သဗလော အဟု၊
သဗ္ဗလောဟိတကော ဒါနိ, ကာလော ပက္ကမိတုံ မမ။
‘‘အဗ္ဘန္တရံ ပုရေ အာသိ, တတော မဇ္ဈေ တတော ဗဟိ၊
ပုရာ နိဒ္ဓမနာ ဟောတိ, သယမေဝ ဝဇာမဟံ။
‘‘ဝီတသဒ္ဓံ န သေဝေယျ, ဥပဒါနံဝနောဒကံ၊
သစေပိ နံ အနုခဏေ, ဝါရိ ကဒ္ဒမဂန္ဓိကံ။
‘‘ပသန္နမေဝ သေဝေယျ, အပ္ပသန္နံ ဝိဝဇ္ဇယေ၊
ပသန္နံ ပယိရုပါသေယျ, ရဟဒံဝုဒကတ္ထိကော။
‘‘ဘဇေ ဘဇန္တံ ပုရိသံ, အဘဇန္တံ န ဘဇ္ဇယေ၊
အသပ္ပုရိသဓမ္မော သော, ယော ဘဇန္တံ န ဘဇ္ဇတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၆။)‘‘ယော ဘဇန္တံ န ဘဇတိ, သေဝမာနံ န သေဝတိ၊
သ ဝေ မနုဿပါပိဋ္ဌော, မိဂေါ သာခဿိတော ယထာ။
‘‘အစ္စာဘိက္ခဏသံသဂ္ဂါ, အသမောသရဏေန စ၊
ဧတေန မိတ္တာ ဇီရန္တိ, အကာလေ ယာစနာယ စ။
‘‘တသ္မာ နာဘိက္ခဏံ ဂစ္ဆေ, န စ ဂစ္ဆေ စိရာစိရံ၊
ကာလေန ယာစံ ယာစေယျ, ဧဝံ မိတ္တာ န ဇီယရေ။
‘‘အတိစိရံ နိဝါသေန, ပိယော ဘဝတိ အပ္ပိယော၊
အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမ, ပုရာ တေ ဟောမ အပ္ပိယာ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗသေတောတိ, မဟာရာဇ, ပဌမမေဝ တဝ နိဝေသနေ မမ ဩဒနော သဗ္ဗသေတော အဟောသိ, ယံ တွံ ဘုဉ္ဇသိ, တမေဝ ဒါပေသီတိ အတ္ထော။ တတောတိ တတော ပစ္ဆာ ပရိဘေဒကာနံ ဝစနံ ဂဟေတွာ တဝ မယိ ဝိရတ္တကာလေ သဗလော မိဿကောဒနော ဇာတော။ ဒါနီတိ ဣဒါနိ သဗ္ဗလောဟိတကော ဇာတော။ ကာလောတိ အဂုဏညုဿ တဝ သန္တိကာ ဣဒါနိ မမ ပက္ကမိတုံ ကာလော။ အဗ္ဘန္တရန္တိ ပဌမံ မမ အဗ္ဘန္တရံ အာသနံ အာသိ, အလင်္ကတမဟာတလမှိ ဥဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေယေဝ မံ နိသီဒါပေသုံ။ မဇ္ဈေတိ သောပါနမတ္ထကေ။ ပုရာ နိဒ္ဓမနာ ဟောတီတိ ယာဝ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎနာ န ဟောတိ။
အနုခဏေတိ သစေပိ အနုဒကံ ဥဒပါနံ ပတ္တော ပုရိသော ဥဒကံ အပဿန္တော ကလလံ ဝိယူဟိတွာ အနုခဏေယျ, တထာပိ တံ ဝါရိ ကဒ္ဒမဂန္ဓိကံ ဘဝေယျ, အမနုညတာယ န ပိဝေယျ, တထေဝ ဝီတသဒ္ဓံ ပယိရုပါသန္တေန လဒ္ဓပစ္စယာပိ ပရိတ္တာ စေဝ လူခါ စ, အမနုညာ အပရိဘောဂါရဟာတိ အတ္ထော။ ပသန္နန္တိ ပတိဋ္ဌိတသဒ္ဓံ။ ရဟဒန္တိ ဂမ္ဘီရံ မဟာရဟဒံ။ ဘဇန္တန္တိ အတ္တာနံ ဘဇန္တမေဝ ဘဇေယျ။ အဘဇန္တန္တိ ပစ္စတ္ထိကံ။ န ဘဇ္ဇယေတိ န ဘဇေယျ။ န ဘဇ္ဇတီတိ ယော ပုရိသော အတ္တာနံ ဘဇန္တံ ဟိတစိတ္တံ ပုဂ္ဂလံ န ဘဇတိ, သော အသပ္ပုရိသဓမ္မော နာမာတိ။ မနုဿပါပိဋ္ဌောတိ မနုဿလာမကော ပတိကုဋ္ဌော သဗ္ဗပစ္ဆိမကော။ သာခဿိတောတိ မက္ကဋော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၇။)အစ္စာဘိက္ခဏသံသဂ္ဂါတိ အတိဝိယ အဘိဏှသံသဂ္ဂေန။ အကာလေတိ အယုတ္တပ္ပတ္တကာလေ ပရဿ ပိယဘဏ္ဍံ ယာစနာယ မိတ္တာ ဇီရန္တိ နာမ, တွမ္ပိ အတိစိရံ နိဝါသေန မယိ မိတ္တိံ ဘိန္ဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အစ္စာဘိက္ခဏသံသဂ္ဂေန အသမောသရဏေန စ မိတ္တာ ဇီရန္တိ, တသ္မာ။ စိရာစိရန္တိ စိရကာလံ ဝီတိနာမေတွာ စိရံ န ဂစ္ဆေ န ဥပသင်္ကမေယျ။ ယာစန္တိ ယာစိတဗ္ဗံ ဘဏ္ဍကံ ယုတ္တကာလေ ယာစေယျ။ န ဇီယရေတိ ဧဝံ မိတ္တာ န ဇီရန္တိ။ ပုရာ တေ ဟောမ အပ္ပိယာတိ ယာဝ တဝ အပ္ပိယာ န ဟောမ, တာဝ အာမန္တေတွာဝ တံ ဂစ္ဆာမာတိ။
ရာဇာ အာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ ယာစမာနာနံ, အဉ္ဇလိံ နာဝဗုဇ္ဈသိ၊
ပရိစာရကာနံ သတံ, ဝစနံ န ကရောသိ နော၊
ဧဝံ တံ အဘိယာစာမ, ပုန ကယိရာသိ ပရိယာယ’’န္တိ။
တတ္ထ နာဝဗုဇ္ဈသီတိ သစေ, ဘန္တေ, ဧဝံ ယာစန္တေန မယာ ကတံ အဉ္ဇလိံ န ဇာနာသိ, န ပဋိဂ္ဂဏှသီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယန္တိ ပုန ဣဓာဂမနာယ ဧကဝါရံ ကရေယျာသီတိ ယာစတိ။
ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ နော ဝိဟရတံ, အန္တရာယော န ဟေဿတိ၊
တုယှံ ဝါပိ မဟာရာဇ, မယှံ ဝါ ရဋ္ဌဝဒ္ဓန၊
အပ္ပေဝ နာမ ပဿေမ, အဟောရတ္တာနမစ္စယေ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝံ စေ နောတိ သစေ, မဟာရာဇ, ဧဝံ နာနာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တာနံ အမှာကံ အန္တရာယော န ဟေဿတိ, တုယှံ ဝါ မယှံ ဝါ ဇီဝိတံ ပဝတ္တိဿတီတိ ဒီပေတိ။ ပဿေမာတိ အပိ နာမ ပဿေယျာမ။
ဧဝံ ဝတွာ မဟာသတ္တော ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဥယျာနာ နိက္ခမိတွာ ဧကသ္မိံ သဘာဂဋ္ဌာနေ ဘိက္ခာယ စရိတွာ ဗာရာဏသိတော နိက္ခမ္မ အနုပုဗ္ဗေန ဟိမဝန္တောကာသမေဝ ဂန္တွာ ကိဉ္စိ ကာလံ ဝသိတွာ ပုန ဩတရိတွာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ နိဿာယ အရညေ ဝသိ။ တဿ ပန ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ တေ အမစ္စာ ပုန ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒိတွာ ဝိလောပံ ကရောန္တာ စိန္တယိံသု – ‘‘သစေ မဟာဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော ပုနာဂမိဿတိ, ဇီဝိတံ နော နတ္ထိ, ကိံ နု ခွဿ အနာဂမနကာရဏံ ကရေယျာမာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၈။)အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမေ သတ္တာ ပဋိဗဒ္ဓဋ္ဌာနံ နာမ ဇဟိတုံ န သက္ကောန္တိ, ကိံ နု ခွဿ ဣဓ ပဋိဗဒ္ဓဋ္ဌာန’’န္တိ။ တတော ‘‘ရညော အဂ္ဂမဟေသီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယံ သော ဣမံ နိဿာယ အာဂစ္ဆေယျ, ပဋိကစ္စေဝ နံ မာရာပေဿာမာ’’တိ တေ ရာဇာနံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘ဒေဝ, ဣမသ္မိံ ဒိဝသေ နဂရေ ဧကာ ကထာ သူယတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကထာ နာမာ’’တိ? ‘‘မဟာဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော စ ကိရ ဒေဝီ စ အညမညံ သာသနပဋိသာသနံ ပေသေန္တီ’’တိ။ ‘‘ကိန္တိ ကတွာ’’တိ? တေန ကိရ ဒေဝိယာ ပေသိတံ ‘‘သက္ကာ နု ခေါ အတ္တနော ဗလေန ရာဇာနံ မာရာပေတွာ မမ သေတစ္ဆတ္တံ ဒါတု’’န္တိ။ တာယပိဿ ပေသိတံ ‘‘ရညော မာရဏံ နာမ မမ ဘာရော, မဟာဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော ခိပ္ပံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ရာဇာ တေသံ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒေဝိံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ အနုပပရိက္ခိတွာဝ ‘‘တေန ဟိ နံ တုမှေဝ မာရေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ ဝစ္စကူပေ ခိပထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကရိံသု။ တဿာ မာရိတဘာဝေါ သကလနဂရေ ပါကဋော အဟောသိ။
အထဿာ စတ္တာရော ပုတ္တာ ‘‘ဣမိနာ နော နိရပရာဓာ မာတာ မာရိတာ’’တိ ရညော ပစ္စတ္ထိကာ အဟေသုံ။ ရာဇာ မဟာဘယပ္ပတ္တော အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ပရမ္ပရာယ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဌပေတွာ မံ အညော တေ ကုမာရေ သညာပေတွာ ပိတရံ ခမာပေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ရညော စ ဇီဝိတံ ဒဿာမိ, ကုမာရေ စ ပါပတော မောစေဿာမီ’’တိ။ သော ပုနဒိဝသေ ပစ္စန္တဂါမံ ပဝိသိတွာ မနုဿေဟိ ဒိန္နံ မက္ကဋမံသံ ခါဒိတွာ တဿ စမ္မံ ယာစိတွာ ဂဟေတွာ အဿမပဒေ သုက္ခာပေတွာ နိဂ္ဂန္ဓံ ကတွာ နိဝါသေသိပိ ပါရုပေသိပိ အံသေပိ ဌပေသိ။ ကိံကာရဏာ? ‘‘ဗဟူပကာရော မေ’’တိ ဝစနတ္ထာယ။ သော တံ စမ္မံ အာဒါယ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ကုမာရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပိတုဃာတကကမ္မံ နာမ ဒါရုဏံ, တံ ဝေါ န ကာတဗ္ဗံ, အဇရာမရော သတ္တော နာမ နတ္ထိ, အဟံ တုမှေ အညမညံ သမဂ္ဂေ ကရိဿာမိစ္စေဝ အာဂတော, တုမှေ မယာ ပဟိတေ သာသနေ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ကုမာရေ ဩဝဒိတွာ အန္တောနဂရေ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ မက္ကဋစမ္မံ အတ္ထရိတွာ သိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ။
အထ နံ ဥယျာနပါလကော ဒိသွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ သုတွာဝ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဟုတွာ တေ အမစ္စေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၄၉။)အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကာတုံ အာရဘိ။ မဟာသတ္တော တေန သဒ္ဓိံ အသမ္မောဒိတွာ မက္ကဋစမ္မမေဝ ပရိမဇ္ဇိ။ အထ နံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ မံ အကထေတွာ မက္ကဋစမ္မမေဝ ပရိမဇ္ဇထ, ကိံ ဝေါ ဣဒံ မယာ ဗဟူပကာရတရ’’န္တိ? ‘‘အာမ မဟာရာဇ, ဗဟူပကာရော မေ ဧသ ဝါနရော, အဟမဿ ပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ ဝိစရိံ, အယံ မေ ပါနီယဃဋံ အာဟရိ, ဝသနဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိ, အာဘိသမာစာရိကဝတ္တပဋိဝတ္တံ မမ အကာသိ, အဟံ ပန အတ္တနော ဒုဗ္ဗလစိတ္တတာယ အဿ မံသံ ခါဒိတွာ စမ္မံ သုက္ခာပေတွာ အတ္ထရိတွာ နိသီဒါမိ စေဝ နိပဇ္ဇာမိ စ, ဧဝံ ဗဟူပကာရော ဧသ မယှ’’န္တိ။ ဣတိ သော တေသံ ဝါဒေ ဘိန္ဒနတ္ထာယ ဝါနရစမ္မေ ဝါနရဝေါဟာရံ အာရောပေတွာ တံ တံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ ဣမံ ကထံ ကထေသိ။ သော ဟိ တဿ နိဝုတ္ထပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ ဝိစရိ’’န္တိ အာဟ၊ တံ အံသေ ကတွာ ပါနီယဃဋဿ အာဟဋပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပါနီယဃဋံ အာဟရီ’’တိ အာဟ၊ တေန စမ္မေန ဘူမိယံ သမ္မဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝသနဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇီ’’တိ အာဟ၊ နိပန္နကာလေ တေန စမ္မေန ပိဋ္ဌိယာ, အက္ကန္တကာလေ ပါဒါနံ ဖုဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝတ္တပဋိဝတ္တံ မေ အကာသီ’’တိ အာဟ။ ဆာတကာလေ ပန တဿ မံသံ လဘိတွာ ခါဒိတတ္တာ ‘‘အဟံ ပန အတ္တနော ဒုဗ္ဗလစိတ္တတာယ တဿ မံသံ ခါဒိ’’န္တိ အာဟ။
တံ သုတွာ တေ အမစ္စာ ‘‘ပါဏာတိပါတော တေန ကတော’’တိ သညာယ ‘‘ပဿထ, ဘော, ပဗ္ဗဇိတဿ ကမ္မံ, မက္ကဋံ ကိရ မာရေတွာ မံသံ ခါဒိတွာ စမ္မံ ဂဟေတွာ ဝိစရတီ’’တိ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ပရိဟာသမကံသု။ မဟာသတ္တော တေ တထာ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အတ္တနော ဝါဒဘေဒနတ္ထာယ မမ စမ္မံ အာဒါယ အာဂတဘာဝံ န ဇာနန္တိ, ဇာနာပေဿာမိ နေ’’တိ အဟေတုကဝါဒိံ တာဝ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာဝုသော, တွံ ကသ္မာ မံ ပရိဟသသီ’’တိ? ‘‘မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မဿ စေဝ ပါဏာတိပါတဿ စ ကတတ္တာ’’တိ။ တတော မဟာသတ္တော ‘‘ယော ပန ဂတိယာ စေဝ ဒိဋ္ဌိယာ စ တေ သဒ္ဒဟိတွာ ဧဝံ ကရေယျ, တေန ကိံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ တဿ ဝါဒံ ဘိန္ဒန္တော အာဟ –
‘‘ဥဒီရဏာ စေ သံဂတျာ, ဘာဝါယမနုဝတ္တတိ၊
အကာမာ အကရဏီယံ ဝါ, ကရဏီယံ ဝါပိ ကုဗ္ဗတိ၊
အကာမကရဏီယမှိ, ကွိဓ ပါပေန လိပ္ပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၀။)‘‘သော စေ အတ္ထော စ ဓမ္မော စ, ကလျာဏော န စ ပါပကော၊
ဘောတော စေ ဝစနံ သစ္စံ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
‘‘အတ္တနော စေ ဟိ ဝါဒဿ, အပရာဓံ ဝိဇာနိယာ၊
န မံ တွံ ဂရဟေယျာသိ, ဘောတော ဝါဒေါ ဟိ တာဒိသော’’တိ။
တတ္ထ ဥဒီရဏာတိ ကထာ။ သံဂတျာတိ သံဂတိယာ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ တံ တံ အဘိဇာတိံ ဥပဂမနေန။ ဘာဝါယမနုဝတ္တတီတိ ဘာဝေန အနုဝတ္တတိ, ကရဏတ္ထေ သမ္ပဒါနံ။ အကာမာတိ အကာမေန အနိစ္ဆာယ။ အကရဏီယံ ဝါ ကရဏီယံ ဝါပီတိ အကတ္တဗ္ဗံ ပါပံ ဝါ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဝါ။ ကုဗ္ဗတီတိ ကရောတိ။ ကွိဓာတိ ကော ဣဓ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တွံ အဟေတုကဝါဒီ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိအာဒိဒိဋ္ဌိကော, အယံ လောကော သံဂတိယာ စေဝ သဘာဝေန စ အနုဝတ္တတိ ပရိဏမတိ, တတ္ထ တတ္ထ သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အကာမကောဝ ပါပံ ဝါ ပုညံ ဝါ ကရောတီတိ ဝဒသိ, အယံ တဝ ဥဒီရဏာ သစေ တထာ, ဧဝံ သန္တေ အကာမကရဏီယသ္မိံ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပဝတ္တမာနေ ပါပေ ကော ဣဓ သတ္တော ပါပေန လိပ္ပတိ, သစေ ဟိ အတ္တနာ အကတေန ပါပေန လိပ္ပတိ, န ကောစိ န လိပ္ပေယျာတိ။
သော စေတိ သော အဟေတုကဝါဒသင်္ခါတော တဝ ဘာသိတတ္ထော စ အတ္ထဇောတကော ဓမ္မော စ ကလျာဏော န စ ပါပကော။ ‘‘အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ, သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒိယန္တီ’’တိ ဣဒံ ဘောတော ဝစနံ သစ္စံ စေ, သုဟတော ဝါနရော မယာ, ကော ဧတ္ထ မမ ဒေါသောတိ အတ္ထော။ ဝိဇာနိယာတိ, သမ္မ, သစေ ဟိ တွံ အတ္တနော ဝါဒဿ အပရာဓံ ဇာနေယျာသိ, န မံ ဂရဟေယျာသိ။ ကိံကာရဏာ? ဘောတော ဝါဒေါ ဟိ တာဒိသော, တသ္မာ အယံ မမ ဝါဒံ ကရောတီတိ မံ ပသံသေယျာသိ, အတ္တနော ပန ဝါဒံ အဇာနန္တော မံ ဂရဟသီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တံ နိဂ္ဂဏှိတွာ အပ္ပဋိဘာဏံ အကာသိ။ သောပိ ရာဇပရိသတိ မင်္ကုဘူတော ပတ္တက္ခန္ဓော နိသီဒိ။ မဟာသတ္တောပိ တဿ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဣဿရကတဝါဒိံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ, အာဝုသော, မံ ကသ္မာ ပရိဟသသိ, ယဒိ ဣဿရနိမ္မိတဝါဒံ သာရတော ပစ္စေသီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဣဿရော သဗ္ဗလောကဿ, သစေ ကပ္ပေတိ ဇီဝိတံ၊
ဣဒ္ဓိံ ဗျသနဘာဝဉ္စ, ကမ္မံ ကလျာဏပါပကံ၊
နိဒ္ဒေသကာရီ ပုရိသော, ဣဿရော တေန လိပ္ပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၁။)‘‘သော စေ အတ္ထော စ ဓမ္မော စ, ကလျာဏော န စ ပါပကော၊
ဘောတော စေ ဝစနံ သစ္စံ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
‘‘အတ္တနော စေ ဟိ ဝါဒဿ, အပရာဓံ ဝိဇာနိယာ၊
န မံ တွံ ဂရဟေယျာသိ, ဘောတော ဝါဒေါ ဟိ တာဒိသော’’တိ။
တတ္ထ ကပ္ပေတိ ဇီဝိတန္တိ သစေ ဗြဟ္မာ ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဣဿရော ‘‘တွံ ကသိယာ ဇီဝ, တွံ ဂေါရက္ခေနာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗလောကဿ ဇီဝိတံ သံဝိဒဟတိ ဝိစာရေတိ။ ဣဒ္ဓိံ ဗျသနဘာဝဉ္စာတိ ဣဿရိယာဒိဘေဒါ ဣဒ္ဓိယော စ ဉာတိဝိနာသာဒိကံ ဗျသနဘာဝဉ္စ သေသဉ္စ ကလျာဏပါပကံ ကမ္မံ သဗ္ဗံ ယဒိ ဣဿရောဝ ကပ္ပေတိ ကရောတိ။ နိဒ္ဒေသကာရီတိ ယဒိ တဿ နိဒ္ဒေသံ အာဏတ္တိမေဝ သေသော ယော ကောစိ ပုရိသော ကရောတိ, ဧဝံ သန္တေ ယော ကောစိ ပုရိသော ပါပံ ကရောတိ, တဿ ဣဿရေန ကတတ္တာ ဣဿရောဝ တေန ပါပေန လိပ္ပတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
ဣတိ သော အမ္ဗတောဝ မုဂ္ဂရံ ဂဟေတွာ အမ္ဗံ ပါတေန္တော ဝိယ ဣဿရကရဏေနေဝ ဣဿရကတဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ပုဗ္ဗေကတဝါဒိံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ, အာဝုသော, မံ ကိံ ပရိဟသသိ, ယဒိ ပုဗ္ဗေကတဝါဒံ သစ္စံ မညသီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘သစေ ပုဗ္ဗေကတဟေတု, သုခဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ၊
ပေါရာဏကံ ကတံ ပါပံ, တမေသော မုစ္စတေ ဣဏံ၊
ပေါရာဏက ဣဏမောက္ခော, ကွိဓ ပါပေန လိပ္ပတိ။
‘‘သော စေ အတ္ထော စ ဓမ္မော စ, ကလျာဏော န စ ပါပကော၊
ဘောတော စေ ဝစနံ သစ္စံ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
‘‘အတ္တနော စေ ဟိ ဝါဒဿ, အပရာဓံ ဝိဇာနိယာ၊
န မံ တွံ ဂရဟေယျာသိ, ဘောတော ဝါဒေါ ဟိ တာဒိသော’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေကတဟေတူတိ ပုဗ္ဗကတဟေတု ပုရိမဘဝေ ကတကမ္မကာရဏေနေဝ။ တမေသော မုစ္စတေ ဣဏန္တိ ယော ဝဓဗန္ဓာဒီဟိ ဒုက္ခံ ပါပုဏာတိ, ယဒိ သော ယံ တေန ပေါရာဏကံ ကတံ ပါပံ, တံ ဣဒါနိ ဣဏံ မုစ္စတိ, ဧဝံ သန္တေ မမပိ ဧသ ပေါရာဏကဣဏတော မောက္ခော, အနေန ဟိ မက္ကဋေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၂။)ပုဗ္ဗေ ပရိဗ္ဗာဇကေန ဟုတွာ အဟံ မက္ကဋော သမာနော မာရေတွာ ခါဒိတော ဘဝိဿာမိ, သွာယံ ဣဓ မက္ကဋတ္တံ ပတ္တော မယာ ပရိဗ္ဗာဇကတ္တံ ပတ္တေန မာရေတွာ ခါဒိတော ဘဝိဿတိ, ကော ဣဓ ပါပေန လိပ္ပတီတိ။
ဣတိ သော တဿပိ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဥစ္ဆေဒဝါဒိံ အဘိမုခံ ကတွာ ‘‘တွံ, အာဝုသော, ‘ဣတ္ထိ ဒိန္န’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ‘ဣဓေဝ သတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, ပရလောကံ ဂတာ နာမ နတ္ထီ’တိ မညမာနော ကသ္မာ မံ ပရိဟသသီ’’တိ သန္တဇ္ဇေတွာ အာဟ –
‘‘စတုန္နံယေဝုပါဒါယ, ရူပံ သမ္ဘောတိ ပါဏိနံ၊
ယတော စ ရူပံ သမ္ဘောတိ, တတ္ထေဝါနုပဂစ္ဆတိ၊
ဣဓေဝ ဇီဝတိ ဇီဝေါ, ပေစ္စ ပေစ္စ ဝိနဿတိ။
‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အယံ လောကော, ယေ ဗာလာ ယေ စ ပဏ္ဍိတာ၊
ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ လောကမှိ, ကွိဓ ပါပေန လိပ္ပတိ။
‘‘သော စေ အတ္ထော စ ဓမ္မော စ, ကလျာဏော န စ ပါပကော၊
ဘောတော စေ ဝစနံ သစ္စံ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
‘‘အတ္တနော စေ ဟိ ဝါဒဿ, အပရာဓံ ဝိဇာနိယာ၊
န မံ တွံ ဂရဟေယျာသိ, ဘောတော ဝါဒေါ ဟိ တာဒိသော’’တိ။
တတ္ထ စတုန္နန္တိ ပထဝီအာဒီနံ ဘူတာနံ။ ရူပန္တိ ရူပက္ခန္ဓော။ တတ္ထေဝါတိ ယတော တံ ရူပံ သမ္ဘောတိ, နိရုဇ္ဈနကာလေပိ တတ္ထေဝ အနုပဂစ္ဆတိ။ ဣမိနာ တဿ ‘‘စာတုမဟာဘူတိကော အယံ ပုရိသော ယဒါ ကာလံ ကရောတိ, တဒါ ပထဝီ ပထဝီကာယံ အနုပေတိ အနုပဂစ္ဆတိ, အာပေါ… တေဇော… ဝါယော ဝါယောကာယံ အနုပေတိ အနုပဂစ္ဆတိ, အာကာသံ ဣန္ဒြိယာနိ သင်္ကမန္တိ, အာသန္ဓိပဉ္စမာ ပုရိသာ မတံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တိ, ယာဝ အာဠာဟနာ ပဒါနိ ပညာယန္တိ, ကာပေါတကာနိ အဋ္ဌီနိ ဘဝန္တိ, ဘသ္မန္တာ အာဟုတိယော, ဒတ္တုပညတ္တံ ယဒိဒံ ဒါနံ, တေသံ တုစ္ဆာ မုသာ ဝိလာပေါ, ယေ ကေစိ အတ္ထိကဝါဒံ ဝဒန္တိ, ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ, န ဟောန္တိ ပရံ မရဏာ’’တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ ဇီဝေါ ဇီဝတိ။ ပေစ္စ ပေစ္စ ဝိနဿတီတိ ပရလောကေ နိဗ္ဗတ္တော သတ္တော ဂတိဝသေန ဣဓ အနာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ပရလောကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၃။)ဝိနဿတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ လောကသ္မိံ ကော ဣဓ ပါပေန လိပ္ပတီတိ။
ဣတိ သော တဿပိ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ခတ္တဝိဇ္ဇဝါဒိံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ, အာဝုသော, ‘မာတာပိတရောပိ မာရေတွာ အတ္တနော အတ္ထော ကာတဗ္ဗော’တိ ဣမံ လဒ္ဓိံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရန္တော ကသ္မာ မံ ပရိဟသသီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘အာဟု ခတ္တဝိဒါ လောကေ, ဗာလာ ပဏ္ဍိတမာနိနော၊
မာတရံ ပိတရံ ဟညေ, အထော ဇေဋ္ဌမ္ပိ ဘာတရံ၊
ဟနေယျ ပုတ္တဒါရေ စ, အတ္ထော စေ တာဒိသော သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ခတ္တဝိဒါတိ ခတ္တဝိဇ္ဇာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ခတ္တဝိဇ္ဇာစရိယာနံ ဧတံ နာမံ။ ဗာလာ ပဏ္ဍိတမာနိနောတိ ဗာလာ သမာနာပိ ‘‘ပဏ္ဍိတာ မယံ အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပကာသေမာ’’တိ မညမာနာ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဟုတွာ ဧဝမာဟု။ အတ္ထော စေတိ သစေ အတ္တနော ယထာရူပေါ ကောစိ အတ္ထော သိယာ, န ကိဉ္စိ ပရိဝဇ္ဇေယျ, သဗ္ဗံ ဟနေယျေဝါတိ ဝဒန္တိ, တွမ္ပိ နေသံ အညတရောတိ။
ဧဝံ တဿ လဒ္ဓိံ ပတိဋ္ဌပေတွာ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘ယဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ, နိသီဒေယျ သယေယျ ဝါ၊
န တဿ သာခံ ဘဉ္ဇေယျ, မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။
‘‘အထ အတ္ထေ သမုပ္ပန္နေ, သမူလမပိ အဗ္ဗဟေ၊
အတ္ထော မေ သမ္ဗလေနာပိ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
‘‘သော စေ အတ္ထော စ ဓမ္မော စ, ကလျာဏော န စ ပါပကော၊
ဘောတော စေ ဝစနံ သစ္စံ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
‘‘အတ္တနော စေ ဟိ ဝါဒဿ, အပရာဓံ ဝိဇာနိယာ၊
န မံ တွံ ဂရဟေယျာသိ, ဘောတော ဝါဒေါ ဟိ တာဒိသော’’တိ။
တတ္ထ အမ္ဘော ခတ္တဝိဒ အမှာကံ ပန အာစရိယာ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အတ္တနာ ပရိဘုတ္တစ္ဆာယဿ ရုက္ခဿပိ သာခံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ န ဘဉ္ဇေယျ။ ကိံကာရဏာ? မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။ တွံ ပန ဧဝံ ဝဒေသိ – ‘‘အထ အတ္ထေ သမုပ္ပန္နေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၄။)သမူလမပိ အဗ္ဗဟေ’’တိ, မမ စ ပါထေယျေန အတ္ထော အဟောသိ, တသ္မာ သစေပေသ မယာ ဟတော, တထာပိ အတ္ထော မေ သမ္ဗလေနာပိ, သုဟတော ဝါနရော မယာ။
ဧဝံ သော တဿပိ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စသု တေသု အပဋိဘာနေသု နိသိန္နေသု ရာဇာနံ အာမန္တေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, တွံ ဣမေ ပဉ္စ ရဋ္ဌဝိလောပကေ မဟာစောရေ ဂဟေတွာ ဝိစရသိ, အဟော ဗာလော, ဧဝရူပါနဉှိ သံသဂ္ဂေန ပုရိသော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပိ သမ္ပရာယိကမ္ပိ မဟာဒုက္ခံ ပါပုဏေယျာ’’တိ ဝတွာ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘အဟေတုဝါဒေါ ပုရိသော, ယော စ ဣဿရကုတ္တိကော၊
ပုဗ္ဗေကတီ စ ဥစ္ဆေဒီ, ယော စ ခတ္တဝိဒေါ နရော။
‘‘ဧတေ အသပ္ပုရိသာ လောကေ, ဗာလာ ပဏ္ဍိတမာနိနော၊
ကရေယျ တာဒိသော ပါပံ, အထော အညမ္ပိ ကာရယေ၊
အသပ္ပုရိသသံသဂ္ဂေါ, ဒုက္ခန္တော ကဋုကုဒြယော’’တိ။
တတ္ထ တာဒိသောတိ, မဟာရာဇ, ယာဒိသာ ဧတေ ပဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ, တာဒိသော ပုရိသော သယမ္ပိ ပါပံ ကရေယျ။ ယွာဿ ဝစနံ သုဏာတိ, တံ အညမ္ပိ ကာရယေ။ ဒုက္ခန္တောတိ ဧဝရူပေဟိ အသပ္ပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂေါ ဣဓလောကေပိ ပရလောကေပိ ဒုက္ခန္တော ကဋုကုဒြယောဝ ဟောတိ။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ ‘‘ယာနိ ကာနိစိ, ဘိက္ခဝေ, ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဗာလတော’’တိ သုတ္တံ (အ။ နိ။ ၃။၁) အာဟရိတဗ္ဗံ။ ဂေါဓဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁။၁၃၈) သဉ္ဇီဝဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁။၁၅၀) အကိတ္တိဇာတကာဒီဟိ (ဇာ။ ၁။၁၃။၈၃ အာဒယော) စာယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။
ဣဒါနီ ဩပမ္မဒဿနဝသေန ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေန္တော အာဟ –
‘‘ဥရဗ္ဘရူပေန ဝကဿု ပုဗ္ဗေ, အသံကိတော အဇယူထံ ဥပေတိ၊
ဟန္တွာ ဥရဏိံ အဇိကံ အဇဉ္စ, ဥတြာသယိတွာ ယေနကာမံ ပလေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၅။)‘‘တထာဝိဓေကေ သမဏဗြာဟ္မဏာသေ, ဆဒနံ ကတွာ ဝဉ္စယန္တိ မနုဿေ၊
အနာသကာ ထဏ္ဍိလသေယျကာ စ, ရဇောဇလ္လံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ၊
ပရိယာယဘတ္တဉ္စ အပါနကတ္တာ, ပါပါစာရာ အရဟန္တော ဝဒါနာ။
‘‘ဧတေ အသပ္ပုရိသာ လောကေ, ဗာလာ ပဏ္ဍိတမာနိနော၊
ကရေယျ တာဒိသော ပါပံ, အထော အညမ္ပိ ကာရယေ၊
အသပ္ပုရိသသံသဂ္ဂေါ, ဒုက္ခန္တော ကဋုကုဒြယော။
‘‘ယမာဟု နတ္ထိ ဝီရိယန္တိ, အဟေတုဉ္စ ပဝဒန္တိ ယေ၊
ပရကာရံ အတ္တကာရဉ္စ, ယေ တုစ္ဆံ သမဝဏ္ဏယုံ။
‘‘ဧတေ အသပ္ပုရိသာ လောကေ, ဗာလာ ပဏ္ဍိတမာနိနော၊
ကရေယျ တာဒိသော ပါပံ, အထော အညမ္ပိ ကာရယေ၊
အသပ္ပုရိသသံသဂ္ဂေါ, ဒုက္ခန္တော ကဋုကုဒြယော။
‘‘သစေ ဟိ ဝီရိယံ နာဿ, ကမ္မံ ကလျာဏပါပကံ၊
န ဘရေ ဝဍ္ဎကိံ ရာဇာ, နပိ ယန္တာနိ ကာရယေ။
‘‘ယသ္မာ စ ဝီရိယံ အတ္ထိ, ကမ္မံ ကလျာဏပါပကံ၊
တသ္မာ ယန္တာနိ ကာရေတိ, ရာဇာ ဘရတိ ဝဍ္ဎကိံ။
‘‘ယဒိ ဝဿသတံ ဒေဝေါ, န ဝဿေ န ဟိမံ ပတေ၊
ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ အယံ လောကော, ဝိနဿေယျ အယံ ပဇာ။
‘‘ယသ္မာ စ ဝဿတီ ဒေဝေါ, ဟိမဉ္စာနုဖုသာယတိ၊
တသ္မာ သဿာနိ ပစ္စန္တိ, ရဋ္ဌဉ္စ ပါလိတေ စိရံ။
‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ, ဇိမှံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ၊
သဗ္ဗာ တာ ဇိမှံ ဂစ္ဆန္တိ, နေတ္တေ ဇိမှံ ဂတေ သတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၆။)‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော၊
သော စေ အဓမ္မံ စရတိ, ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ၊
သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ ဒုခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ အဓမ္မိကော။
‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ၊
သဗ္ဗာ ဂါဝီ ဥဇုံ ယန္တိ, နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတိ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော၊
သော သစေ ဓမ္မံ စရတိ, ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ၊
သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ သုခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ ဓမ္မိကော။
‘‘မဟာရုက္ခဿ ဖလိနော, အာမံ ဆိန္ဒတိ ယော ဖလံ၊
ရသဉ္စဿ န ဇာနာတိ, ဗီဇဉ္စဿ ဝိနဿတိ။
‘‘မဟာရုက္ခူပမံ ရဋ္ဌံ, အဓမ္မေန ပသာသတိ၊
ရသဉ္စဿ န ဇာနာတိ, ရဋ္ဌဉ္စဿ ဝိနဿတိ။
‘‘မဟာရုက္ခဿ ဖလိနော, ပက္ကံ ဆိန္ဒတိ ယော ဖလံ၊
ရသဉ္စဿ ဝိဇာနာတိ, ဗီဇဉ္စဿ န နဿတိ။
‘‘မဟာရုက္ခူပမံ ရဋ္ဌံ, ဓမ္မေန ယော ပသာသတိ၊
ရသဉ္စဿ ဝိဇာနာတိ, ရဋ္ဌဉ္ဇဿ န နဿတိ။
‘‘ယော စ ရာဇာ ဇနပဒံ, အဓမ္မေန ပသာသတိ၊
သဗ္ဗောသဓီဟိ သော ရာဇာ, ဝိရုဒ္ဓေါ ဟောတိ ခတ္တိယော။
‘‘တထေဝ နေဂမေ ဟိံသံ, ယေ ယုတ္တာ ကယဝိက္ကယေ၊
ဩဇဒါနဗလီကာရေ, သ ကောသေန ဝိရုဇ္ဈတိ။
‘‘ပဟာရဝရခေတ္တညူ, သင်္ဂါမေ ကတနိဿမေ၊
ဥဿိတေ ဟိံသယံ ရာဇာ, သ ဗလေန ဝိရုဇ္ဈတိ။
‘‘တထေဝ ဣသယော ဟိံသံ, သညတေ ဗြဟ္မစာရိနော၊
အဓမ္မစာရီ ခတ္တိယော, သော သဂ္ဂေန ဝိရုဇ္ဈတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၇။)‘‘ယော စ ရာဇာ အဓမ္မဋ္ဌော, ဘရိယံ ဟန္တိ အဒူသိကံ၊
လုဒ္ဓံ ပသဝတေ ဌာနံ, ပုတ္တေဟိ စ ဝိရုဇ္ဈတိ။
‘‘ဓမ္မံ စရေ ဇာနပဒေ, နေဂမေသု ဗလေသု စ၊
ဣသယော စ န ဟိံသေယျ, ပုတ္တဒါရေ သမံ စရေ။
‘‘သ တာဒိသော ဘူမိပတိ, ရဋ္ဌပါလော အကောဓနော၊
သပတ္တေ သမ္ပကမ္ပေတိ, ဣန္ဒောဝ အသုရာဓိပေါ’’တိ။
တတ္ထ ဝကဿူတိ ဝကော အဿု, အဿူတိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေ ဧကော ဥရဗ္ဘရူပေါ ဝကော အဟောသိ, တဿ နင်္ဂုဋ္ဌမတ္တမေဝ ဒီဃံ, တံ ပန သော အန္တရသတ္တိမှိ ပက္ခိပိတွာ ဥရဗ္ဘရူပေန အသံကိတော အဇယူထံ ဥပေတိ။ တတ္ထ ဥရဏိကဉ္စ အဇိကဉ္စ အဇဉ္စ ဟန္တွာ ယေနကာမံ ပလေတိ။ တထာဝိဓေကေတိ တထာဝိဓာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇာလိင်္ဂေန ဆဒနံ ကတွာ အတ္တာနံ ဆာဒေတွာ မဓုရဝစနာဒီဟိ ဟိတကာမာ ဝိယ ဟုတွာ လောကံ ဝဉ္စေန္တိ။ ‘‘အနာသကာ’’တိအာဒိ တေသံ ဆဒနဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စေ ဟိ ‘‘မယံ အနာသကာ န ကိဉ္စိ အာဟာရေမာ’’တိ မနုဿေ ဝဉ္စေန္တိ, အပရေ ‘‘မယံ ထဏ္ဍိလသေယျကာ’’တိ။ အညေသံ ပန ရဇောဇလ္လံ ဆဒနံ, အညေသံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ, တေ ဂစ္ဆန္တာပိ ဥပ္ပတိတွာ ဥက္ကုဋိကာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ အညေသံ သတ္တာဟဒသာဟာဒိဝါရဘောဇနသင်္ခါတံ ပရိယာယဘတ္တဆဒနံ, အပရေ အပါနကတ္တာ ဟောန္တိ, ‘‘မယံ ပါနီယံ န ပိဝါမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အရဟန္တော ဝဒါနာတိ ပါပါစာရာ ဟုတွာပိ ‘‘မယံ အရဟန္တော’’တိ ဝဒန္တာ ဝိစရန္တိ။ ဧတေတိ, မဟာရာဇ, ဣမေ ဝါ ပဉ္စ ဇနာ ဟောန္တု အညေ ဝါ, ယာဝန္တော ဒိဋ္ဌိဂတိကာ နာမ, သဗ္ဗေပိ ဧတေ အသပ္ပုရိသာ။ ယမာဟူတိ ယေ အာဟု, ယေ ဝဒန္တိ။
သစေ ဟိ ဝီရိယံ နာဿာတိ, မဟာရာဇ, သစေ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ န ဘဝေယျ။ ကမ္မန္တိ ကလျာဏပါပကံ ကမ္မမ္ပိ ယဒိ န ဘဝေယျ။ န ဘရေတိ ဧဝံ သန္တေ ဝဍ္ဎကိံ ဝါ အညေ ဝါ ကာရကေ ရာဇာ န ပေါသေယျ, နပိ ယန္တာနီတိ နပိ တေဟိ သတ္တဘူမိကပါသာဒါဒီနိ ယန္တာနိ ကာရေယျ။ ကိံကာရဏာ? ဝီရိယဿ စေဝ ကမ္မဿ စ အဘာဝါ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျာတိ, မဟာရာဇ, ယဒိ ဧတ္တကံ ကာလံ နေဝ ဒေဝေါ ဝဿေယျ, န ဟိမံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၈။)ပတေယျ, အထ ကပ္ပုဋ္ဌာနကာလော ဝိယ အယံ လောကော ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနာ ကထိတနိယာမေန ပန ဥစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ ပါလိတေတိ ပါလယတိ။
‘‘ဂဝံ စေ’’တိ စတဿော ဂါထာ ရညော ဓမ္မဒေသနာယမေဝ ဝုတ္တာ, တထာ ‘‘မဟာရုက္ခဿာ’’တိအာဒိကာ။ တတ္ထ မဟာရုက္ခဿာတိ မဓုရအမ္ဗရုက္ခဿ။ အဓမ္မေနာတိ အဂတိဂမနေန။ ရသဉ္စဿ န ဇာနာတီတိ အဓမ္မိကော ရာဇာ ရဋ္ဌဿ ရသံ ဩဇံ န ဇာနာတိ, အာယသမ္ပတ္တိံ န လဘတိ။ ဝိနဿတီတိ သုညံ ဟောတိ, မနုဿာ ဂါမနိဂမေ ဆဍ္ဍေတွာ ပစ္စန္တံ ပဗ္ဗတဝိသမံ ဘဇန္တိ, သဗ္ဗာနိ အာယမုခါနိ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ သဗ္ဗောသဓီဟီတိ သဗ္ဗေဟိ မူလတစပတ္တပုပ္ဖဖလာဒီဟိ စေဝ သပ္ပိနဝနီတာဒီဟိ စ ဩသဓေဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ, တာနိ န သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဓမ္မိကရညော ဟိ ပထဝီ နိရောဇာ ဟောတိ, တဿာ နိရောဇတာယ ဩသဓာနံ ဩဇာ န ဟောတိ, တာနိ ရောဂဉ္စ ဝူပသမေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဣတိ သော တေဟိ ဝိရုဒ္ဓေါ နာမ ဟောတိ။
နေဂမေတိ နိဂမဝါသိကုဋုမ္ဗိကေ။ ဟိံသန္တိ ဟိံသန္တော ပီဠေန္တော။ ယေ ယုတ္တာတိ ယေ ကယဝိက္ကယေ ယုတ္တာ အာယာနံ မုခါ ထလဇလပထဝါဏိဇာ, တေ စ ဟိံသန္တော။ ဩဇဒါနဗလီကာရေတိ တတော တတော ဘဏ္ဍာဟရဏသုင်္ကဒါနဝသေန ဩဇဒါနဉ္စေဝ ဆဘာဂဒသဘာဂါဒိဘေဒံ ဗလိဉ္စ ကရောန္တေ။ သ ကောသေနာတိ သော ဧတေ ဟိံသန္တော အဓမ္မိကရာဇာ ဓနဓညေဟိ ပရိဟာယန္တော ကောသေန ဝိရုဇ္ဈတိ နာမ။ ပဟာရဝရခေတ္တညူတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ပဟာရဝရာနံ ခေတ္တံ ဇာနန္တေ ဓနုဂ္ဂဟေ။ သင်္ဂါမေ ကတနိဿမေတိ ယုဒ္ဓေ သုကတကမ္မေ မဟာယောဓေ။ ဥဿိတေတိ ဥဂ္ဂတေ ပညာတေ မဟာမတ္တေ။ ဟိ သယန္တိ ဧဝရူပေ သယံ ဝါ ဟိံသန္တော ပရေဟိ ဝါ ဟိံသာပေန္တော။ ဗလေနာတိ ဗလကာယေန။ တထာဝိဓဉှိ ရာဇာနံ ‘‘အယံ ဗဟုကာရေ အတ္တနော ရဇ္ဇဒါယကေပိ ဟိံသတိ, ကိမင်္ဂံ ပန အမှေ’’တိ အဝသေသာပိ ယောဓာ ဝိဇဟန္တိယေဝ။ ဣတိ သော ဗလေန ဝိရုဒ္ဓေါ နာမ ဟောတိ။
တထေဝ ဣသယော ဟိံသန္တိ ယထာ စ နေဂမာဒယော, တထေဝ ဧသိတဂုဏေ ပဗ္ဗဇိတေ အက္ကောသနပဟရဏာဒီဟိ ဟိံသန္တော အဓမ္မစာရီ ရာဇာ ကာယဿ ဘေဒါ အပါယမေဝ ဥပေတိ, သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိတုံ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၅၉။)သက္ကောတီတိ သဂ္ဂေန ဝိရုဒ္ဓေါ နာမ ဟောတိ။ ဘရိယံ ဟန္တိ အဒူသိကန္တိ အတ္တနော ဗာဟုစ္ဆာယာယ ဝဍ္ဎိတံ ပုတ္တဓီတာဟိ သံဝဍ္ဎံ သီလဝတိံ ဘရိယံ မိတ္တပတိရူပကာနံ စောရာနံ ဝစနံ ဂဟေတွာ မာရေတိ။ လုဒ္ဓံ ပသဝတေ ဌာနန္တိ သော အတ္တနော နိရယူပပတ္တိံ ပသဝတိ နိပ္ဖါဒေတိ။ ပုတ္တေဟိ စာတိ ဣမသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ အတ္တနော ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။
ဧဝမဿ သော တေသံ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ကထံ ဂဟေတွာ ဒေဝိယာ မာရိတဘာဝဉ္စ ပုတ္တာနံ ဝိရုဒ္ဓဘာဝဉ္စ သန္ဓိမုခေ စောရံ စူဠာယံ ဂဏှန္တော ဝိယ ကထေသိ။ မဟာသတ္တော ဟိ တေသံ အမစ္စာနံ နိဂ္ဂဏှနဉ္စ ဓမ္မဒေသနဉ္စ ဒေဝိယာ တေဟိ မာရိတဘာဝဿ အာဝိကရဏတ္ထဉ္စ တတ္ထ အနုပုဗ္ဗေန ကထံ အာဟရိတွာ ဩကာသံ ကတွာ ဧတမတ္ထံ ကထေသိ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော အပရာဓံ ဇာနိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ, မဟာရာဇ, ဧဝရူပါနံ ပါပါနံ ကထံ ဂဟေတွာ မာ ပုန ဧဝမကာသီ’’တိ ဝတွာ ဩဝဒန္တော ‘‘ဓမ္မံ စရေ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဓမ္မံ စရေတိ, မဟာရာဇ, ရာဇာ နာမ ဇနပဒံ အဓမ္မိကေန ဗလိနာ အပီဠေန္တော ဇနပဒေ ဓမ္မံ စရေယျ, သာမိကေ အသာမိကေ အကရောန္တော နေဂမေသု ဓမ္မံ စရေယျ, အဋ္ဌာနေ အကိလမေန္တော ဗလေသု ဓမ္မံ စရေယျ။ ဝဓဗန္ဓအက္ကောသပရိဘာသေ ပရိဟရန္တော ပစ္စယေ စ နေသံ ဒဒန္တော ဣသယော န ဝိဟိံသေယျ, ဓီတရော ယုတ္တဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ပုတ္တေ စ သိပ္ပါနိ သိက္ခာပေတွာ သမ္မာ ပရိဟရန္တော ဘရိယံ ဣဿရိယဝေါဿဂ္ဂအလင်္ကာရဒါနသမ္မာနနာဒီဟိ အနုဂ္ဂဏှန္တော ပုတ္တဒါရေ သမံ စရေယျ။ သ တာဒိသောတိ သော တာဒိသော ရာဇာ ပဝေဏိံ အဘိန္ဒိတွာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ရာဇာဏာယ ရာဇတေဇေန သပတ္တေ သမ္ပကမ္ပေတိ တာသေတိ စာလေတိ။ ‘‘ဣန္ဒောဝါ’’တိ ဣဒံ ဥပမတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ အသုရေ ဇေတွာ အဘိဘဝိတွာ ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အသုရာဓိပေါတိ သင်္ချံ ဂတော ဣန္ဒော အတ္တနော သပတ္တဘူတေ အသုရေ ကမ္ပေသိ, တထာ ကမ္ပေတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ စတ္တာရောပိ ကုမာရေ ပက္ကောသာပေတွာ ဩဝဒိတွာ ရညော ကတကမ္မံ ပကာသေတွာ ရာဇာနံ ခမာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣတော ပဋ္ဌာယ အတုလေတွာ ပရိဘေဒကာနံ ကထံ ဂဟေတွာ မာ ဧဝရူပံ သာဟသိကကမ္မံ အကာသိ, တုမှေပိ ကုမာရာ မာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၀။)ရညော ဒုဗ္ဘိတ္ထာ’’တိ သဗ္ဗေသံ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှေသု စ ဒေဝိယာ စ အပရဇ္ဈန္တော ဣမေ နိဿာယ ဧတေသံ ကထံ ဂဟေတွာ ဧတံ ပါပကမ္မံ ကရိံ, ဣမေ ပဉ္စပိ မာရေမီ’’တိ။ န လဗ္ဘာ, မဟာရာဇ, ဧဝံ ကာတုန္တိ။ တေန ဟိ တေသံ ဟတ္ထပါဒေ ဆေဒါပေမီတိ။ ဣဒမ္ပိ န လဗ္ဘာ ကာတုန္တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တေ သဗ္ဗသံဟရဏေ ကတွာ ပဉ္စစူဠာကရဏဂဒ္ဒူလဗန္ဓနဂေါမယာသိဉ္စနေဟိ အဝမာနေတွာ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တတ္ထ ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ရာဇာနံ ဩဝဒိတွာ ဟိမဝန္တံယေဝ ဂန္တွာ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ယာဝဇီဝံ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ပညဝါယေဝ ပရပ္ပဝါဒပ္ပမဒ္ဒနောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ပဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ပူရဏကဿပမက္ခလိဂေါသာလပကုဓကစ္စာနအဇိတကေသကမ္ဗလနိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တာ အဟေသုံ, ပိင်္ဂလသုနခေါ အာနန္ဒော, မဟာဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာဗောဓိဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
သနိဠီနိကမဝှယနော ပဌမော, ဒုတိယော ပန သဥမ္မဒန္တိဝရော၊
တတိယော ပန ဗောဓိသိရီဝှယနော, ကထိတာ ပန တီဏိ ဇိနေန သုဘာတိ။
ပဏ္ဏာသနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၁။)၁၉။ သဋ္ဌိနိပါတော
ကဿ သုတွာ သတံ ဒမ္မီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော နေက္ခမ္မပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ ဘဂဝါ ဓမ္မသဘာယံ နေက္ခမ္မပါရမိံ ဝဏ္ဏယန္တာနံ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ရာဇဂဟေ မဂဓရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ, နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ စဿ ‘‘အရိန္ဒမကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ဇာတဒိဝသေယေဝ ပုရောဟိတဿပိ ပုတ္တော ဇာယိ, ‘‘သောဏကကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ ဧကတောဝ ဝဍ္ဎိတွာ ဝယပ္ပတ္တာ ဥတ္တမရူပဓရာ ရူပေန နိဗ္ဗိသေသာ ဟုတွာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပါ တတော နိက္ခမိတွာ ‘‘သဗ္ဗသမယသိပ္ပဉ္စ ဒေသစာရိတ္တဉ္စ ဇာနိဿာမာ’’တိ အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရန္တာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ပဝိသိံသု။ တံ ဒိဝသဉ္စ ဧကစ္စေ မနုဿာ ‘‘ဗြာဟ္မဏဝါစနကံ ကရိဿာမာ’’တိ ပါယာသံ ပဋိယာဒေတွာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ အာဂစ္ဆန္တေ တေ ကုမာရေ ဒိသွာ ဃရံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေသုံ။ တတ္ထ ဗောဓိသတ္တဿ ပညတ္တာသနေ သုဒ္ဓဝတ္ထံ အတ္ထတံ အဟောသိ, သောဏကဿ ရတ္တကမ္ဗလံ။ သော တံ နိမိတ္တံ ဒိသွာဝ ‘‘အဇ္ဇ မေ ပိယသဟာယော အရိန္ဒမကုမာရော ဗာရာဏသိရာဇာ ဘဝိဿတိ, မယှံ ပန သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒဿတီ’’တိ အညာသိ။ တေ ဥဘောပိ ကတဘတ္တကိစ္စာ ဥယျာနမေဝ အဂမံသု။
တဒါ ဗာရာဏသိရညော ကာလကတဿ သတ္တမော ဒိဝသော ဟောတိ, အပုတ္တကံ ရာဇကုလံ။ အမစ္စာဒယော ပါတောဝ သသီသံ နှာတာ သန္နိပတိတွာ ‘‘ရဇ္ဇာရဟဿ သန္တိကံ ဂမိဿတီ’’တိ ဖုဿရထံ ယောဇေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ သော နဂရာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇုယျာနံ ဂန္တွာ ဥယျာနဒွါရေ နိဝတ္တိတွာ အာရောဟဏသဇ္ဇော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဗောဓိသတ္တော မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေသသီသံ ပါရုပိတွာ နိပဇ္ဇိ, သောဏကကုမာရော တဿ သန္တိကေ နိသီဒိ။ သော တူရိယသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အရိန္ဒမဿ ဖုဿရထော အာဂစ္ဆတိ, အဇ္ဇေသ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၂။)ရာဇာ ဟုတွာ မမ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒဿတိ, န ခေါ ပန မယှံ ဣဿရိယေနတ္ထော, ဧတသ္မိံ ဂတေ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကမန္တေ ပဋိစ္ဆန္နေ အဋ္ဌာသိ။ ပုရောဟိတော ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ မဟာသတ္တံ နိပန္နကံ ဒိသွာ တူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှာပေသိ။ မဟာသတ္တော ပဗုဇ္ဈိတွာ ပရိဝတ္တိတွာ ထောကံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ သိလာပဋ္ဋေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ အထ နံ ပုရောဟိတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိတွာ အာဟ – ‘‘ရဇ္ဇံ တေ, ဒေဝ, ပါပုဏာတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ အပုတ္တကံ ရာဇကုလ’’န္တိ? ‘‘ဧဝံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သာဓူ’’တိ။ အထ နံ တေ တတ္ထေဝ အဘိသိဉ္စိတွာ ရထံ အာရောပေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရံ ပဝေသေသုံ။ သော နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပါသာဒံ အဘိရူဟိ။ သော ယသမဟန္တတာယ သောဏကကုမာရံ န သရိ။
သောပိ တသ္မိံ နဂရံ ပဝိဋ္ဌေ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ သိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ။ အထဿ ပုရတော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တံ သာလရုက္ခတော ပဏ္ဍုပလာသံ ပတိ။ သော တံ ဒိသွာဝ ‘‘ယထေဝေတံ, တထာ မမပိ သရီရံ ဇရံ ပတွာ ပတိဿတီ’’တိ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ ပါပုဏိ။ တံခဏညေဝဿ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ, ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂံ ပါတုရဟောသိ။ သော ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။ မဟာသတ္တောပိ စတ္တာလီသမတ္တာနံ သံဝစ္ဆရာနံ အစ္စယေန သရိတွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ မေ သဟာယော သောဏကော’’တိ သောဏကံ ပုနပ္ပုနံ သရန္တောပိ ‘‘မယာ သုတော ဝါ ဒိဋ္ဌော ဝါ’’တိ ဝတ္တာရံ အလဘိတွာ အလင်္ကတမဟာတလေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော ဂန္ဓဗ္ဗနာဋကနစ္စဂီတာဒီဟိ ပရိဝုတော သမ္ပတ္တိမနုဘဝန္တော ‘‘ယော မေ ကဿစိ သန္တိကေ သုတွာ ‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ သောဏကော ဝသတီ’တိ အာစိက္ခိဿတိ, တဿ သတံ ဒဿာမိ, ယော မေ သာမံ ဒိသွာ အာရောစေဿတိ, တဿ သဟဿ’’န္တိ ဧကံ ဥဒါနံ အဘိသင်္ခရိတွာ ဂီတဝသေန ဥဒါနေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကဿ သုတွာ သတံ ဒမ္မိ, သဟဿံ ဒိဋ္ဌ သောဏကံ၊
ကော မေ သောဏကမက္ခာတိ, သဟာယံ ပံသုကီဠိတ’’န္တိ။
အထဿ မုခတော လုဉ္စန္တီ ဝိယ ဂဟေတွာ ဧကာ နာဋကီတ္ထီ တံ ဂါယိ။ အထညာ အထညာတိ ‘‘အမှာကံ ရညော ပိယဂီတ’’န္တိ သဗ္ဗာ ဩရောဓာ ဂါယိံသု။ အနုက္ကမေန နဂရဝါသိနောပိ ဇာနပဒါပိ တမေဝ ဂီတံ ဂါယိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၃။)ရာဇာပိ ပုနပ္ပုနံ တမေဝ ဂီတံ ဂါယတိ။ ပဏ္ဏာသမတ္တာနံ သံဝစ္ဆရာနံ အစ္စယေန ပနဿ ဗဟူ ပုတ္တဓီတရော အဟေသုံ, ဇေဋ္ဌပုတ္တော ဒီဃာဝုကုမာရော နာမ အဟောသိ။ တဒါ သောဏကပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘အရိန္ဒမရာဇာ မံ ဒဋ္ဌုကာမော, အဟံ တတ္ထ ဂန္တွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စာနိသံသံ ကထေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇနာကာရံ ကရောမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဥယျာနေ နိသီဒိ။ တဒါ ဧကော သတ္တဝဿိကော ပဉ္စစူဠကကုမာရကော မာတရာ ပဟိတော ဂန္တွာ ဥယျာနဝနေ ဒါရူနိ ဥဒ္ဓရန္တော ပုနပ္ပုနံ တမေဝ ဂီတံ ဂါယိ။ အထ နံ သော ပက္ကောသိတွာ ‘‘ကုမာရက, တွံ အညံ အဂါယိတွာ ဧကမေဝ ဂီတံ ဂါယသိ, ကိံ အညံ န ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဇာနာမိ, ဘန္တေ, အမှာကံ ပန ရညော ဣဒမေဝ ပိယံ, တေန နံ ပုန္နပ္ပုနံ ဂါယာမီ’’တိ။ ‘‘ဧတဿ ပန တေ ဂီတဿ ပဋိဂီတံ ဂါယန္တော ကောစိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အဟံ တံ သိက္ခာပေဿာမိ, သက္ခိဿသိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဋိဂီတံ ဂါယိတု’’န္တိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ အထဿ သော ပဋိဂီတံ အာစိက္ခန္တော ‘‘မယှံ သုတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ စ ပန တံ ဥယျောဇေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ, ကုမာရက, ဣမံ ပဋိဂီတံ ရညာ သဒ္ဓိံ ဂါယာဟိ, ရာဇာ တေ မဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒဿတိ, ကိံ တေ ဒါရူဟိ, ဝေဂေန ယာဟီ’’တိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ တံ ပဋိဂီတံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘ဘန္တေ, ယာဝါဟံ ရာဇာနံ အာနေမိ, တာဝ ဣဓေဝ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဝေဂေန မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘အမ္မ, ခိပ္ပံ မံ နှာပေတွာ အလင်္ကရောထ, အဇ္ဇ တံ ဒလိဒ္ဒဘာဝတော မောစေဿာမီ’’တိ ဝတွာ နှာတမဏ္ဍိတော ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘အယျ ဒေါဝါရိက, ‘ဧကော ဒါရကော တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿာမီတိ အာဂန္တွာ ဒွါရေ ဌိတော’တိ ရညော အရောစေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘အာဂစ္ဆတူ’’တိ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတ, တွံ မယာ သဒ္ဓိံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂါယဿူ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ န ဂါယာမိ, နဂရေ ပန ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာဇနံ သန္နိပါတာပေထ, မဟာဇနမဇ္ဈေ ဂါယိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေတွာ အလင်္ကတမဏ္ဍပေ ပလ္လင်္ကမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ တဿာနုရူပံ အာသနံ ဒါပေတွာ ‘‘ဣဒါနိ တဝ ဂီတံ ဂါယဿူ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, တုမှေ တာဝ ဂါယထ, အထာဟံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿာမီ’’တိ။ တတော ရာဇာ ပဌမံ ဂါယန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၄။)‘‘ကဿ သုတွာ သတံ ဒမ္မိ, သဟဿံ ဒိဋ္ဌ သောဏကံ၊
သော မေ သောဏကမက္ခာတိ, သဟာယံ ပံသုကီဠိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သုတွာတိ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ တေ ပိယသဟာယော သောဏကော ဝသတီ’’တိ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ သုတွာ အာရောစေန္တဿ ကဿ သတံ ဒမ္မိ။ ဒိဋ္ဌာတိ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ မယာ ဒိဋ္ဌော’’တိ ဒိသွာ အာရောစေန္တဿ ကဿ သဟဿံ ဒမ္မီတိ။
ဧဝံ ရညာ ပဌမံ ဥဒါနဂါထာယ ဂီတာယ ပဉ္စစူဠကဒါရကေန ပဋိဂီတဘာဝံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဒီယဍ္ဎဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အထဗြဝီ မာဏဝကော, ဒဟရော ပဉ္စစူဠကော၊
မယှံ သုတွာ သတံ ဒေဟိ, သဟဿံ ဒိဋ္ဌ သောဏကံ၊
အဟံ တေ သောဏကက္ခိဿံ, သဟာယံ ပံသုကီဠိတ’’န္တိ။
တေန ဝုတ္တဂါထာယ ပန အယမတ္ထော – မဟာရာဇ, ယံ တွံ ‘‘သုတွာ အာရောစေန္တဿ သတံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒသိ, တမ္ပိ မမေဝ ဒေဟိ, ယံ ‘‘ဒိသွာ အာရောစေန္တဿ သဟဿံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒသိ, တမ္ပိ မယှမေဝ ဒေဟိ, အဟံ တေ ပိယသဟာယံ ဣဒါနေဝ ပစ္စက္ခတောဝ ‘‘အယံ သောဏကော’’တိ အာစိက္ခိဿန္တိ။
ဣတော ပရံ သုဝိညေယျာ သမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ပါဠိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘ကတမသ္မိံ သော ဇနပဒေ, ရဋ္ဌေသု နိဂမေသု စ၊
ကတ္ထ သောဏကမဒ္ဒက္ခိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော။
‘‘တဝေဝ ဒေဝ ဝိဇိတေ, တဝေဝုယျာနဘူမိယံ၊
ဥဇုဝံသာ မဟာသာလာ, နီလောဘာသာ မနောရမာ။
‘‘တိဋ္ဌန္တိ မေဃသမာနာ, ရမ္မာ အညောညနိဿိတာ၊
တေသံ မူလမှိ သောဏကော, ဈာယတီ အနုပါဒနော၊
ဥပါဒါနေသု လောကေသု, ဍယှမာနေသု နိဗ္ဗုတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၅။)‘‘တတော စ ရာဇာ ပါယာသိ, သေနာယ စတုရင်္ဂိယာ၊
ကာရာပေတွာ သမံ မဂ္ဂံ, အဂမာ ယေန သောဏကော။
‘‘ဥယျာနဘူမိံ ဂန္တွာန, ဝိစရန္တော ဗြဟာဝနေ၊
အာသီနံ သောဏကံ ဒက္ခိ, ဍယှမာနေသု နိဗ္ဗုတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥဇုဝံသာတိ ဥဇုက္ခန္ဓာ။ မဟာသာလာတိ မဟာရုက္ခာ။ မေဃသမာနာတိ နီလမေဃသဒိသာ။ ရမ္မာတိ ရမဏီယာ။ အညောညနိဿိတာတိ သာခါဟိ သာခံ, မူလေန မူလံ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတာ။ တေသန္တိ တေသံ ဧဝရူပါနံ တဝ ဥယျာနဝနေ သာလာနံ ဟေဋ္ဌာ။ ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနအာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနသင်္ခါတေဟိ ဈာနေဟိ ဈာယတိ။ အနုပါဒနောတိ ကာမုပါဒါနာဒိဝိရဟိတော။ ဍယှမာနေသူတိ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ ဍယှမာနေသု သတ္တေသု။ နိဗ္ဗုတောတိ တေ အဂ္ဂီ နိဗ္ဗာပေတွာ သီတလေန ဟဒယေန ဈာယမာနော တဝ ဥယျာနေ မင်္ဂလသာလရုက္ခမူလေ သိလာပဋ္ဋေ နိသိန္နော ဧသ တေ သဟာယော ကဉ္စနပဋိမာ ဝိယ သောဘမာနော ပဋိမာနေတီတိ။ တတော စာတိ, ဘိက္ခဝေ, တတော သော အရိန္ဒမော ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာဝ ‘‘သောဏကပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဿိဿာမီ’’တိ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပါယာသိ နိက္ခမိ။ ဝိစရန္တောတိ ဥဇုကမေဝ အဂန္တွာ တသ္မိံ မဟန္တေ ဝနသဏ္ဍေ ဝိစရန္တော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ အာသီနံ အဒ္ဒက္ခိ။
သော တံ အဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ အတ္တနော ကိလေသာဘိရတတ္တာ တံ ‘‘ကပဏော’’တိ မညမာနော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကပဏော ဝတယံ ဘိက္ခု, မုဏ္ဍော သံဃာဋိပါရုတော၊
အမာတိကော အပိတိကော, ရုက္ခမူလသ္မိ ဈာယတီ’’တိ။
တတ္ထ ဈာယတီတိ နိမ္မာတိကော နိပ္ပိတိကော ကာရုညပ္ပတ္တော ဈာယတိ။
‘‘ဣမံ ဝါကျံ နိသာမေတွာ, သောဏကော ဧတဒဗြဝိ၊
န ရာဇ ကပဏော ဟောတိ, ဓမ္မံ ကာယေန ဖဿယံ။
‘‘ယော စ ဓမ္မံ နိရံကတွာ, အဓမ္မမနုဝတ္တတိ၊
သ ရာဇ ကပဏော ဟောတိ, ပါပေါ ပါပပရာယဏော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၆။)တတ္ထ ဣမန္တိ တဿ ကိလေသာဘိရတဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အရောစေန္တဿ ဣမံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂရဟဝစနံ သုတွာ။ ဧတဒဗြဝီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏံ ပကာသေန္တော ဧတံ အဗြဝိ။ ဖဿယန္တိ ဖဿယန္တော ယေန အရိယမဂ္ဂဓမ္မော နာမကာယေန ဖဿိတော, သော ကပဏော နာမ န ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ နိရံကတွာတိ အတ္တဘာဝတော နီဟရိတွာ။ ပါပေါ ပါပပရာယဏောတိ သယံ ပါပါနံ ကရဏေန ပါပေါ, အညေသမ္ပိ ကရောန္တာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပါပပရာယဏောတိ။
ဧဝံ သော ဗောဓိသတ္တံ ဂရဟိ။ သော အတ္တနော ဂရဟိတဘာဝံ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ နာမဂေါတ္တံ ကထေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အရိန္ဒမောတိ မေ နာမံ, ကာသိရာဇာတိ မံ ဝိဒူ၊
ကစ္စိ ဘောတော သုခဿေယျာ, ဣဓ ပတ္တဿ သောဏကာ’’တိ။
တတ္ထ ကစ္စီတိ အမှာကံ တာဝ န ကိဉ္စိ အဖာသုကံ, ဘောတော ပန ကစ္စိ ဣဓ ပတ္တဿ ဣမသ္မိံ ဥယျာနေ ဝသတော သုခဝိဟာရောတိ ပုစ္ဆတိ။
အထ နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ, ‘‘မဟာရာဇ, န ကေဝလံ ဣဓ, အညတြာပိ ဝသန္တဿ မေ အသုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တဿ သမဏဘဒြဂါထာယော နာမ အာရဘိ –
‘‘သဒါပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
န တေသံ ကောဋ္ဌေ ဩပေန္တိ, န ကုမ္ဘိံ န ကဠောပိယံ၊
ပရနိဋ္ဌိတမေသာနာ, တေန ယာပေန္တိ သုဗ္ဗတာ။
‘‘ဒုတိယမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍော ဘောတ္တဗ္ဗော, န စ ကောစူပရောဓတိ။
‘‘တတိယမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
နိဗ္ဗုတော ပိဏ္ဍော ဘောတ္တဗ္ဗော, န စ ကောစူပရောဓတိ။
‘‘စတုတ္ထမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
မုတ္တဿ ရဋ္ဌေ စရတော, သင်္ဂေါ ယဿ န ဝိဇ္ဇတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၇။)‘‘ပဉ္စမမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
နဂရမှိ ဍယှမာနမှိ, နာဿ ကိဉ္စိ အဍယှထ။
‘‘ဆဋ္ဌမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
ရဋ္ဌေ ဝိလုမ္ပမာနမှိ, နာဿ ကိဉ္စိ အဟီရထ။
‘‘သတ္တမမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
စောရေဟိ ရက္ခိတံ မဂ္ဂံ, ယေ စညေ ပရိပန္ထိကာ၊
ပတ္တစီဝရမာဒါယ, သောတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ သုဗ္ဗတော။
‘‘အဋ္ဌမမ္ပိ ဘဒြမဓနဿ, အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော၊
ယံ ယံ ဒိသံ ပက္ကမတိ, အနပေက္ခောဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ အနာဂါရဿာတိ, မဟာရာဇ, ဃရာဝါသံ ပဟာယ အနာဂါရိယဘာဝံ ပတ္တဿ အဓနဿ အကိဉ္စနဿ ဘိက္ခုနော သဗ္ဗကာလံ ဘဒြမေဝ။ န တေသန္တိ, မဟာရာဇ, တေသံ အဓနာနံ ဘိက္ခူနံ န ကောဋ္ဌာဂါရေ ဓနဓညာနိ ဩပေန္တိ, န ကုမ္ဘိယံ, န ပစ္ဆိယံ, တေ ပန သုဗ္ဗတာ ပရနိဋ္ဌိတံ ပရေသံ ဃရေ ပက္ကံ အာဟာရံ သံဃာဋိံ ပါရုပိတွာ ကပါလမာဒါယ ဃရပဋိပါဋိယာ ဧသာနာ ပရိယေသန္တာ တေန တတော လဒ္ဓေန ပိဏ္ဍေန တံ အာဟာရံ နဝန္နံ ပါဋိကုလျာနံ ဝသေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ယာပေန္တိ။
အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍော ဘောတ္တဗ္ဗောတိ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိကာယ အနေသနာယ ဝါ ကုဟနာ လပနာ နေမိတ္တိကတာ နိပ္ပေသိကတာ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာတိ ဧဝရူပေန မိစ္ဆာဇီဝေန ဝါ ဥပ္ပါဒိတာ စတ္တာရော ပစ္စယာ, ဓမ္မေန ဥပ္ပါဒိတာပိ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုတ္တာ သာဝဇ္ဇပိဏ္ဍော နာမ။ အနေသနံ ပန ပဟာယ မိစ္ဆာဇီဝံ ဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပါဒိတာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုတ္တာ အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍော နာမ။ ယေန ဧဝရူပေါ အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍော ဘောတ္တဗ္ဗော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော, ယဉ္စ ဧဝရူပံ အနဝဇ္ဇံ ပိဏ္ဍံ ဘုဉ္ဇမာနာနံ ပစ္စယေ နိဿာယ ကောစိ အပ္ပမတ္တကောပိ ကိလေသော န ဥပရောဓတိ န ပီဠေတိ, တဿ ဒုတိယမ္ပိ ဘဒြံ အဓနဿ အနာဂါရဿ ဘိက္ခုနော။
နိဗ္ဗုတောတိ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခုနော ဓမ္မေန ဥပ္ပန္နပိဏ္ဍောပိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနော နိဗ္ဗုတပိဏ္ဍော နာမ, ဧကန္တတော ပန ခီဏာသဝဿ ပိဏ္ဍောဝ နိဗ္ဗုတပိဏ္ဍော နာမ။ ကိံကာရဏာ? သော ဟိ ထေယျပရိဘောဂေါ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၈။)ဣဏပရိဘောဂေါ, ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ, သာမိပရိဘောဂေါတိ ဣမေသု စတူသု ပရိဘောဂေသု သာမိပရိဘောဂဝသေန တံ ဘုဉ္ဇတိ, တဏှာဒါသဗျံ အတီတော သာမီ ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, န တံ တပ္ပစ္စယာ ကောစိ အပ္ပမတ္တကောပိ ကိလေသော ဥပရောဓတိ။
မုတ္တဿ ရဋ္ဌေ စရတောတိ ဥပဋ္ဌာကကုလာဒီသု အလဂ္ဂမာနသဿ ဆိန္နဝလာဟကဿ ဝိယ ရာဟုမုခါ ပမုတ္တဿ ဝိမလစန္ဒမဏ္ဍလဿ ဝိယ စ ယဿ ဂါမနိဂမာဒီသု စရန္တဿ ရာဂသင်္ဂါဒီသု ဧကောပိ သင်္ဂေါ နတ္ထိ။ ဧကစ္စော ဟိ ကုလေဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ သဟသောကီ သဟနန္ဒီ, ဧကစ္စော မာတာပိတူသုပိ အလဂ္ဂမာနသော ဝိစရတိ ကောရုနဂရဂါမဝါသီ ဒဟရော ဝိယ, ဧဝရူပဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ ဘဒြမေဝ။
နာဿ ကိဉ္စီတိ ယော ဟိ ဗဟုပရိက္ခာရော ဟောတိ, သော ‘‘မာ မေ စောရာ ပရိက္ခာရေ ဟရိံသူ’’တိ အတိရေကာနိ စ စီဝရာဒီနိ အန္တောနဂရေ ဥပဋ္ဌာကကုလေ နိက္ခိပတိ, အထ နဂရမှိ ဍယှမာနေ ‘‘အသုကကုလေ နာမ အဂ္ဂိ ဥဋ္ဌိတော’’တိ သုတွာ သောစတိ ကိလမတိ, ဧဝရူပဿ ဘဒြံ နာမ နတ္ထိ။ ယော ပန, မဟာရာဇ, သကုဏဝတ္တံ ပူရေတိ, ကာယပဋိဗဒ္ဓပရိက္ခာရောဝ ဟောတိ, တဿ တာဒိသဿ န ကိဉ္စိ အဍယှထ, တေနဿ ပဉ္စမမ္ပိ ဘဒြမေဝ။
ဝိလုမ္ပမာနမှီတိ ဝိလုပ္ပမာနမှိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အဟီရထာတိ ယထာ ပဗ္ဗတဂဟနာဒီဟိ နိက္ခမိတွာ ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပမာနေသု စောရေသု ဗဟုပရိက္ခာရဿ အန္တောဂါမေ ဌပိတံ ဝိလုမ္ပတိ ဟရတိ, တထာ ယဿ အဓနဿ ကာယပဋိဗဒ္ဓပရိက္ခာရဿ န ကိဉ္စိ အဟီရထ တဿ ဆဋ္ဌမ္ပိ ဘဒြမေဝ။
ယေ စညေ ပရိပန္ထိကာတိ ယေ စ အညေပိ တေသု တေသု ဌာနေသု သုင်္ကဂဟဏတ္ထာယ ဌပိတာ ပရိပန္ထိကာ, တေဟိ စ ရက္ခိတံ။ ပတ္တစီဝရန္တိ စောရာနံ အနုပကာရံ သုင်္ကိကာနံ အသုင်္ကာရဟံ မတ္တိကာပတ္တဉ္စေဝ ကတဒဠှီကမ္မပရိဘဏ္ဍံ ပံသုကူလစီဝရဉ္စ အပ္ပဂ္ဃါနိ ကာယဗန္ဓနပရိဿာဝနသူစိဝါသိပတ္တတ္ထဝိကာနိ စာတိ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရေ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ ကတွာ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ကေနစိ အဝိဟေဌိယမာနော သောတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ။ သုဗ္ဗတောတိ လောဘနီယာနိ ဟိ စီဝရာဒီနိ ဒိသွာ စောရာ ဟရန္တိ, သုင်္ကိကာပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၆၉။)ဟတ္ထေ’’တိ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီနိ သောဓေန္တိ, သုဗ္ဗတော ပန သလ္လဟုကဝုတ္တိ တေသံ ပဿန္တာနညေဝ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ, တေနဿ သတ္တမမ္ပိ ဘဒြမေဝ။
အနပေက္ခောဝ ဂစ္ဆတီတိ ကာယပဋိဗဒ္ဓတော အတိရေကဿ ဝိဟာရေ ပဋိသာမိတဿ ကဿစိ ပရိက္ခာရဿ အဘာဝါ ဝသနဋ္ဌာနံ နိဝတ္တိတွာပိ န ဩလောကေတိ။ ယံ ယံ ဒိသံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, တံ တံ ဂစ္ဆန္တော အနပေက္ခောဝ ဂစ္ဆတိ အနုရာဓပုရာ နိက္ခမိတွာ ထူပါရာမေ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒွိန္နံ ကုလပုတ္တာနံ ဝုဍ္ဎတရော ဝိယ။
ဣတိ သောဏကပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အဋ္ဌ သမဏဘဒြကာနိ ကထေသိ။ တတော ဥတ္တရိံ ပန သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ အပရိမာဏာနိ သမဏဘဒြကာနိ ဧသ ကထေတုံ သမတ္ထောယေဝ။ ရာဇာ ပန ကာမာဘိရတတ္တာ တဿ ကထံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘မယှံ သမဏဘဒြကေဟိ အတ္ထော နတ္ထီ’’တိ အတ္တနော ကာမာဓိမုတ္တတံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘ဗဟူနိ သမဏဘဒြာနိ, ယေ တွံ ဘိက္ခု ပသံသသိ၊
အဟဉ္စ ဂိဒ္ဓေါ ကာမေသု, ကထံ ကာဟာမိ သောဏက။
‘‘ပိယာ မေ မာနုသာ ကာမာ, အထော ဒိဗျာပိ မေ ပိယာ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဥဘော လောကေ လဘာမသေ’’တိ။
အထ နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဟ –
‘‘ကာမေ ဂိဒ္ဓါ ကာမရတာ, ကာမေသု အဓိမုစ္စိတာ၊
နရာ ပါပါနိ ကတွာန, ဥပပဇ္ဇန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘ယေ စ ကာမေ ပဟန္တွာန, နိက္ခန္တာ အကုတောဘယာ၊
ဧကောဒိဘာဝါဓိဂတာ, န တေ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ, တံ သုဏောဟိ အရိန္ဒမ၊
ဥပမာယ မိဓေကစ္စေ, အတ္ထံ ဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
‘‘ဂင်္ဂါယ ကုဏပံ ဒိသွာ, ဝုယှမာနံ မဟဏ္ဏဝေ၊
ဝါယသော သမစိန္တေသိ, အပ္ပပညော အစေတသော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၀။)‘‘ယာနဉ္စ ဝတိဒံ လဒ္ဓံ, ဘက္ခော စာယံ အနပ္ပကော၊
တတ္ထ ရတ္တိံ တတ္ထ ဒိဝါ, တတ္ထေဝ နိရတော မနော။
‘‘ခါဒံ နာဂဿ မံသာနိ, ပိဝံ ဘာဂီရထောဒကံ၊
သမ္ပဿံ ဝနစေတျာနိ, န ပလေတ္ထ ဝိဟင်္ဂမော။
‘‘တဉ္စ ဩတရဏီ ဂင်္ဂါ, ပမတ္တံ ကုဏပေ ရတံ၊
သမုဒ္ဒံ အဇ္ဈဂါဟာသိ, အဂတီ ယတ္ထ ပက္ခိနံ။
‘‘သော စ ဘက္ခပရိက္ခီဏော, ဥဒပတွာ ဝိဟင်္ဂမော၊
န ပစ္ဆတော န ပုရတော, နုတ္တရံ နောပိ ဒက္ခိဏံ။
‘‘ဒီပံ သော နဇ္ဈဂါဂဉ္ဆိ, အဂတီ ယတ္ထ ပက္ခိနံ၊
သော စ တတ္ထေဝ ပါပတ္ထ, ယထာ ဒုဗ္ဗလကော တထာ။
‘‘တဉ္စ သာမုဒ္ဒိကာ မစ္ဆာ, ကုမ္ဘီလာ မကရာ သုသူ၊
ပသယှကာရာ ခါဒိံသု, ဖန္ဒမာနံ ဝိပက္ခကံ။
‘‘ဧဝမေဝ တုဝံ ရာဇ, ယေ စညေ ကာမဘောဂိနော၊
ဂိဒ္ဓါ စေ န ဝမိဿန္တိ, ကာကပညာဝ တေ ဝိဒူ။
‘‘ဧသာ တေ ဥပမာ ရာဇ, အတ္ထသန္ဒဿနီ ကတာ၊
တွဉ္စ ပညာယသေ တေန, ယဒိ ကာဟသိ ဝါ န ဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပါပါနီတိ, မဟာရာဇ, တွံ ကာမဂိဒ္ဓေါ, နရာ စ ကာမေ နိဿာယ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ပါပါနိ ကတွာ ယတ္ထ သုပိနန္တေပိ ဒိဗ္ဗာ စ မာနုသိကာ စ ကာမာ န လဗ္ဘန္တိ, တံ ဒုဂ္ဂတိံ ဥပပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ပဟန္တွာနာတိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ပဟာယ။ အကုတောဘယာတိ ရာဂါဒီသု ကုတောစိ အနာဂတဘယာ။ ဧကောဒိဘာဝါဓိဂတာတိ ဧကောဒိဘာဝံ ဧကဝိဟာရိကတံ အဓိဂတာ။ န တေတိ တေ ဧဝရူပါ ပဗ္ဗဇိတာ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂစ္ဆန္တိ။
ဥပမံ တေတိ, မဟာရာဇ, ဒိဗ္ဗမာနုသကေ ကာမေ ပတ္ထေန္တဿ ဟတ္ထိကုဏပေ ပဋိဗဒ္ဓကာကသဒိသဿ တဝ ဧကံ ဥပမံ ကရိဿာမိ, တံ သုဏောဟီတိ အတ္ထော။ ကုဏပန္တိ ဟတ္ထိကဠေဝရံ။ မဟဏ္ဏဝေတိ ဂမ္ဘီရပုထုလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၁။)ဥဒကေ။ ဧကော ကိရ မဟာဝါရဏော ဂင်္ဂါတီရေ စရန္တော ဂင်္ဂါယံ ပတိတွာ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကေန္တော တတ္ထေဝ မတော ဂင်္ဂါယ ဝုယှိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဝါယသောတိ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဧကော ကာကော။ ယာနဉ္စ ဝတိဒန္တိ သော ဧဝံ စိန္တေတွာ တတ္ထ နိလီယိတွာ ‘‘ဣဒံ မယာ ဟတ္ထိယာနံ လဒ္ဓံ, ဧတ္ထ နိလီနော သုခံ စရိဿာမိ, အယမေဝ စ မေ အနပ္ပကော ဘက္ခော ဘဝိဿတိ, ဣဒါနိ မယာ အညတ္ထ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနမကာသိ။ တတ္ထ ရတ္တိန္တိ တတ္ထ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ တတ္ထေဝ မနော အဘိရတော အဟောသိ။ န ပလေတ္ထာတိ န ဥပ္ပတိတွာ ပက္ကာမိ။
ဩတရဏီတိ သမုဒ္ဒါဘိမုခီ ဩတရမာနာ။ ‘‘ဩဟာရိဏီ’’တိပိ ပါဌော, သာ သမုဒ္ဒါဘိမုခီ အဝဟာရိဏီတိ အတ္ထော။ အဂတီ ယတ္ထာတိ သမုဒ္ဒမဇ္ဈံ သန္ဓာယာဟ။ ဘက္ခပရိက္ခီဏောတိ ပရိက္ခီဏဘက္ခော။ ဥဒပတွာတိ ခီဏေ စမ္မေ စ မံသေ စ အဋ္ဌိသံဃာတော ဦမိဝေဂေန ဘိန္နော ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိ။ အထ သော ကာကော ဥဒကေ ပတိဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ဥပ္ပတိ, ဧဝံ ဥပ္ပတိတွာတိ အတ္ထော။ အဂတီ ယတ္ထ ပက္ခိနန္တိ ယသ္မိံ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ပက္ခီနံ အဂတိ, တတ္ထ သော ဧဝံ ဥပ္ပတိတော ပစ္ဆိမံ ဒိသံ ဂန္တွာ တတ္ထ ပတိဋ္ဌံ အလဘိတွာ ပုရတ္ထိမံ, တတော ဥတ္တရံ, တတော ဒက္ခိဏန္တိ စတဿောပိ ဒိသာ ဂန္တွာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနံ န အဇ္ဈဂါ နာဂဉ္ဆီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝါယသော ဧဝံ ဥပ္ပတိတွာ ပစ္ဆိမာဒီသု ဧကေကံ ဒိသံ အာဂဉ္ဆိ, ဒီပံ ပန နဇ္ဈာဂမာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပါပတ္ထာတိ ပပတိတော။ ယထာ ဒုဗ္ဗလကောတိ ယထာ ဒုဗ္ဗလကော ပတေယျ, တထေဝ ပတိတော။ သုသူတိ သုသုနာမကာ စဏ္ဍမစ္ဆာ။ ပသယှကာရာတိ အနိစ္ဆမာနကံယေဝ ဗလက္ကာရေန။ ဝိပက္ခကန္တိ ဝိဒ္ဓသ္တပက္ခကံ။
ဂိဒ္ဓါ စေ န ဝမိဿန္တီတိ ယဒိ ဂိဒ္ဓါ ဟုတွာ ကာမေ န ဝမိဿန္တိ, န ဆဍ္ဍေဿန္တိ။ ကာကပညာဝ တေတိ ကာကဿ သမာနပညာ ဣတိ တေ ဗုဒ္ဓါဒယော ပဏ္ဍိတာ ဝိဒူ ဝိဒန္တိ, ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ အတ္ထသန္ဒဿနီတိ အတ္ထပ္ပကာသိကာ။ တွဉ္စ ပညာယသေတိ တွဉ္စ ပညာယိဿသိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, မယာ ဟိတကာမေန တဝ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော, တံ ပန တွံ ယဒိ ကာဟသိ, ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ, ယဒိ န ကာဟသိ, ကာမပင်္ကေ နိမုဂ္ဂေါ ဇီဝိတပရိယောသာနေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿသီတိ ဧဝံ တွမေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၂။)တေန ကာရဏေန ဝါ အကာရဏေန ဝါ သဂ္ဂေ ဝါ နိရယေ ဝါ ပညာယိဿသိ။ အဟံ ပန သဗ္ဗဘဝေဟိ မုတ္တော အပ္ပဋိသန္ဓိကောတိ။
ဣမံ ပန ဩဝါဒံ ဒေန္တေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန နဒီ ဒဿိတာ, တာယ ဝုယှမာနံ ဟတ္ထိကုဏပံ ဒဿိတံ, ကုဏပခါဒကော ကာကော ဒဿိတော, တဿ ကုဏပံ ခါဒိတွာ ပါနီယပိဝနကာလော ဒဿိတော, ရမဏီယဝနသဏ္ဍဒဿနကာလော ဒဿိတော, ကုဏပဿ နဒိယာ ဝုယှမာနဿ သမုဒ္ဒပဝေသော ဒဿိတော, သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ကာကဿ ဟတ္ထိကုဏပေ ပတိဋ္ဌံ အလဘိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တကာလော ဒဿိတော။ တတ္ထ နဒီ ဝိယ အနမတဂ္ဂေါ သံသာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, နဒိယာ ဝုယှမာနံ ဟတ္ထိကုဏပံ ဝိယ သံသာရေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ, ကာကော ဝိယ ဗာလပုထုဇ္ဇနော, ကာကဿ ကုဏပံ ခါဒိတွာ ပါနီယပိဝနကာလော ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဿ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သောမနဿိကကာလော, ကာကဿ ကုဏပေ လဂ္ဂဿေဝ ရမဏီယဝနသဏ္ဍဒဿနံ ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဿ ကာမဂုဏေသု လဂ္ဂဿေဝ သဝနဝသေန အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဒဿနံ, ကုဏပေ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌေ ကာကဿ ပတိဋ္ဌံ လဘိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဝိနာသံ ပတ္တကာလော ဝိယ ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ ကာမဂုဏဂိဒ္ဓဿ ပါပပရာယဏဿ ကုသလဓမ္မေ ပတိဋ္ဌံ လဘိတုံ အသက္ကောန္တဿ မဟာနိရယေ မဟာဝိနာသပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။
ဧဝမဿ သော ဣမာယ ဥပမာယ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဩဝါဒံ ထိရံ ကတွာ ပတိဋ္ဌပေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧကဝါစမ္ပိ ဒွိဝါစံ, ဘဏေယျ အနုကမ္ပကော၊
တတုတ္တရိံ န ဘာသေယျ, ဒါသောဝယျဿ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ န ဘာသေယျာတိ ဝစနံ အဂ္ဂဏှန္တဿ ဟိ တတော ဥတ္တရိံ ဘာသမာနော သာမိကဿ သန္တိကေ ဒါသော ဝိယ ဟောတိ။ ဒါသော ဟိ သာမိကေ ကထံ ဂဏှန္တေပိ အဂ္ဂဏှန္တေပိ ကထေတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတုတ္တရိံ န ဘာသေယျာ’’တိ။
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ပက္ကာမိ, သောဏကော အမိတဗုဒ္ဓိမာ၊
ဝေဟာသေ အန္တလိက္ခသ္မိံ, အနုသာသိတွာန ခတ္တိယ’’န္တိ။ –
အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၃။)တတ္ထ ဣဒံ ဝတွာနာတိ, ဘိက္ခဝေ, သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အမိတာယ လောကုတ္တရဗုဒ္ဓိယာ အမိတဗုဒ္ဓိမာ ဣဒံ ဝတွာ ဣဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတိတွာ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိဿသိ, တဝေဝ, နော စေ ပဗ္ဗဇိဿသိ, တဝေဝ, ဒိန္နော တေ မယာ ဩဝါဒေါ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဧဝံ အနုသာသိတွာန ခတ္တိယံ ပက္ကာမိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ တံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ယာဝ ဒဿနပထာ ဩလောကေန္တော ဌတွာ တသ္မိံ စက္ခုပထေ အတိက္ကန္တေ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဟီနဇစ္စော သမာနော အသမ္ဘိန္နေ ခတ္တိယဝံသေ ဇာတဿ မမ မတ္ထကေ အတ္တနော ပါဒရဇံ ဩကိရန္တော အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ ဂတော, မယာပိ အဇ္ဇေဝ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ကော နုမေ ရာဇကတ္တာရော, သုဒ္ဒါ ဝေယျတ္တမာဂတာ၊
ရဇ္ဇံ နိယျာဒယိဿာမိ, နာဟံ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကော။
‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကောဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂ’’န္တိ။
တတ္ထ ကော နုမေတိ ကုဟိံ နု ဣမေ။ ရာဇကတ္တာရောတိ ယေ ရာဇာရဟံ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ ကရောန္တိ။ သုဒ္ဒါ ဝေယျတ္တမာဂတာတိ သုဒ္ဒါ စ ယေ စ အညေ ဗျတ္တဘာဝံ အာဂတာ မုခမင်္ဂလိကာ။ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကောတိ ရဇ္ဇေန အတ္ထိကော။ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေတိ မရဏံ အဇ္ဇ ဝါ သုဝေ ဝါတိ ဣဒံ ကော ဇာနိတုံ သမတ္ထော။
ဧဝံ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တဿ သုတွာ အမစ္စာ အာဟံသု –
‘‘အတ္ထိ တေ ဒဟရော ပုတ္တော, ဒီဃာဝု ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စဿု, သော နော ရာဇာ ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတော ပရံ ရညာ ဝုတ္တဂါထမာဒိံ ကတွာ ဥဒါနသမ္ဗန္ဓဂါထာ ပါဠိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘ခိပ္ပံ ကုမာရမာနေထ, ဒီဃာဝုံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနံ၊
တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိဿံ, သော ဝေါ ရာဇာ ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၄။)‘‘တတော ကုမာရမာနေသုံ, ဒီဃာဝုံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနံ၊
တံ ဒိသွာ အာလပီ ရာဇာ, ဧကပုတ္တံ မနောရမံ။
‘‘သဋ္ဌိ ဂါမသဟဿာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊
တေ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇသု, ရဇ္ဇံ နိယျာဒယာမိ တေ။
‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကော ဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂံ။
‘‘သဋ္ဌိ နာဂသဟဿာနိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆာ မာတင်္ဂါ, ဟေမကပ္ပနဝါသသာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဘိ, တောမရင်္ကုသပါဏိဘိ၊
တေ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, ရဇ္ဇံ နိယျာဒယာမိ တေ။
‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကောဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂံ။
‘‘သဋ္ဌိ အဿသဟဿာနိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
အာဇာနီယာဝ ဇာတိယာ, သိန္ဓဝါ သီဃဝါဟိနော။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဘိ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘိ၊
တေ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, ရဇ္ဇံ နိယျာဒယာမိ တေ။
‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကောဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂံ။
‘‘သဋ္ဌိ ရထသဟဿာနိ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဘိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
တေ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, ရဇ္ဇံ နိယျာဒယာမိ တေ။
‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကောဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂံ။
‘‘သဋ္ဌိ ဓေနုသဟဿာနိ, ရောဟညာ ပုင်္ဂဝူသဘာ၊
တာ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, ရဇ္ဇံ နိယျာဒယာမိ တေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၅။)‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကောဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂံ။
‘‘သောဠသိတ္ထိသဟဿာနိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
ဝိစိတြဝတ္ထာဘရဏာ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
တာ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, ရဇ္ဇံ နိယျာဒယာမိ တေ။
‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
မာဟံ ကာကောဝ ဒုမ္မေဓော, ကာမာနံ ဝသမနွဂံ။
‘‘ဒဟရဿေဝ မေ တာတ, မာတာ မတာတိ မေ သုတံ၊
တယာ ဝိနာ အဟံ တာတ, ဇီဝိတုမ္ပိ န ဥဿဟေ။
‘‘ယထာ အာရညကံ နာဂံ, ပေါတော အနွေတိ ပစ္ဆတော၊
ဇေဿန္တံ ဂိရိဒုဂ္ဂေသု, သမေသု ဝိသမေသု စ။
‘‘ဧဝံ တံ အနုဂစ္ဆာမိ, ပတ္တမာဒါယ ပစ္ဆတော၊
သုဘရော တေ ဘဝိဿာမိ, န တေ ဟေဿာမိ ဒုဗ္ဘရော။
‘‘ယထာ သာမုဒ္ဒိကံ နာဝံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
ဝေါဟာရော တတ္ထ ဂဏှေယျ, ဝါဏိဇာ ဗျသနီ သိယာ။
‘‘ဧဝမေဝါယံ ပုတ္တကလိ, အန္တရာယကရော မမ၊
ဣမံ ကုမာရံ ပါပေထ, ပါသာဒံ ရတိဝဍ္ဎနံ။
‘‘တတ္ထ ကမ္ဗုသဟတ္ထာယော, ယထာ သက္ကံဝ အစ္ဆရာ၊
တာ နံ တတ္ထ ရမေဿန္တိ, တာဟိ စေသော ရမိဿတိ။
‘‘တတော ကုမာရံ ပါပေသုံ, ပါသာဒံ ရတိဝဍ္ဎနံ၊
တံ ဒိသွာ အဝစုံ ကညာ, ဒီဃာဝုံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနံ။
‘‘ဒေဝတာနုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော, အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၆။)‘‘နမှိ ဒေဝေါ န ဂန္ဓဗ္ဗော, နာပိ သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
ကာသိရညော အဟံ ပုတ္တော, ဒီဃာဝု ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
မမံ ဘရထ ဘဒ္ဒံ ဝေါ, အဟံ ဘတ္တာ ဘဝါမိ ဝေါ။
‘‘တံ တတ္ထ အဝစုံ ကညာ, ဒီဃာဝုံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနံ၊
ကုဟိံ ရာဇာ အနုပ္ပတ္တော, ဣတော ရာဇာ ကုဟိံ ဂတော။
‘‘ပင်္ကံ ရာဇာ အတိက္ကန္တော, ထလေ ရာဇာ ပတိဋ္ဌိတော၊
အကဏ္ဍကံ အဂဟနံ, ပဋိပန္နော မဟာပထံ။
‘‘အဟဉ္စ ပဋိပန္နောသ္မိ, မဂ္ဂံ ဒုဂ္ဂတိဂါမိနံ၊
သကဏ္ဋကံ သဂဟနံ, ယေန ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘တဿ တေ သွာဂတံ ရာဇ, သီဟဿေဝ ဂိရိဗ္ဗဇံ၊
အနုသာသ မဟာရာဇ, တွံ နော သဗ္ဗာသမိဿရော’’တိ။
တတ္ထ ခိပ္ပန္တိ တေန ဟိ နံ သီဃံ အာနေထ။ အာလပီတိ ‘‘သဋ္ဌိ ဂါမသဟဿာနီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော အာလပိ။ သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာတိ တေ နာဂါ သဗ္ဗေဟိ သီသူပဂါဒီဟိ အလင်္ကာရေဟိ ဘူသိတာ။ ဟေမကပ္ပနဝါသသာတိ သုဝဏ္ဏခစိတေန ကပ္ပနေန ပဋိစ္ဆန္နသရီရာ။ ဂါမဏီယေဘီတိ ဟတ္ထာစရိယေဟိ။ အာဇာနီယာဝါတိ ကာရဏာကာရဏဝိဇာနနကာ ဝ။ ဇာတိယာတိ သိန္ဓဝဇာတိယာ သိန္ဓုရဋ္ဌေ သိန္ဓုနဒီတီရေ ဇာတာ။ ဂါမဏီယေဘီတိ အဿာစရိယေဟိ။ ဣလ္လိယာ စာပဓာရိဘီတိ ဣလ္လိယာဝုဓဉ္စ စာပါဝုဓဉ္စ ဓာရေန္တေဟိ။ ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါတိ ဒီပိစမ္မဗျဂ္ဃစမ္မပရိဝါရာ။ ဂါမဏီယေဘီတိ ရထိကေဟိ။ ဝမ္မိဘီတိ သန္နဒ္ဓဝမ္မေဟိ။ ရောဟညာတိ ရတ္တဝဏ္ဏာ။ ပုင်္ဂဝူသဘာတိ ဥသဘသင်္ခါတေန ဇေဋ္ဌကပုင်္ဂဝေန သမန္နာဂတာ။
ဒဟရဿေဝ မေ, တာတာတိ အထ နံ ကုမာရော, တာတ, မမ ဒဟရဿေဝ သတော မာတာ မတာ ဣတိ မယာ သုတံ, သောဟံ တယာ ဝိနာ ဇီဝိတုံ န သက္ခိဿာမီတိ အာဟ။ ပေါတောတိ တရုဏပေါတကော။ ဇေဿန္တန္တိ ဝိစရန္တံ။ သာမုဒ္ဒိကန္တိ သမုဒ္ဒေ ဝိစရန္တံ။ ဓနေသိနန္တိ ဓနံ ပရိယေသန္တာနံ။ ဝေါဟာရောတိ ဝိစိတြဝေါဟာရော ဟေဋ္ဌာကဍ္ဎနကော ဝါဠမစ္ဆော ဝါ ဥဒကရက္ခသော ဝါ အာဝဋ္ဋော ဝါ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သမုဒ္ဒေ။ ဝါဏိဇာ ဗျသနီ သိယာတိ အထ တေ ဝါဏိဇာ ဗျသနပ္ပတ္တာ ဘဝေယျုံ။ ‘‘သိယျုန္တိ’’ပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၇။)ပါဌော။ ပုတ္တကလီတိ ပုတ္တလာမကော ပုတ္တကာဠကဏ္ဏီ။ ကုမာရော ပုန ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န ဝိသဟိ။ အထ ရာဇာ အမစ္စေ အာဏာပေန္တော ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကမ္ဗုသဟတ္ထာယောတိ ကမ္ဗုသံ ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏံ, သုဝဏ္ဏာဘရဏဘူသိတဟတ္ထာယောတိ အတ္ထော။ ယထာတိ ယထာ ဣစ္ဆန္တိ, တထာ ကရောန္တိ။
ဧဝံ ဝတွာ မဟာသတ္တော တတ္ထေဝ တံ အဘိသိဉ္စာပေတွာ နဂရံ ပါဟေသိ။ သယံ ပန ဧကကောဝ ဥယျာနာ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ယာပေသိ။ မဟာဇနောပိ ကုမာရံ ဗာရာဏသိံ ပဝေသေသိ။ သော နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ‘‘တတော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ဒိသွာ အဝစုံ ကညာတိ တံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန သိရိသောဘဂ္ဂေန အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘အသုကော နာမေသော’’တိ အဇာနန္တိယောဝ တာ နာဋကိတ္ထိယော ဂန္တွာ အဝေါစုံ။ မမံ ဘရထာတိ မမံ ဣစ္ဆထ။ ပင်္ကန္တိ ရာဂါဒိကိလေသပင်္ကံ။ ထလေတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ။ အကဏ္ဋကန္တိ ရာဂကဏ္ဋကာဒိဝိရဟိတံ။ တေဟေဝ ဂဟနေဟိ အဂဟနံ။ မဟာပထန္တိ သဂ္ဂမောက္ခဂါမိနံ မဟာမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော။ ယေနာတိ ယေန မိစ္ဆာမဂ္ဂေန ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ အဟံ ပဋိပန္နောတိ ဝဒတိ။ တတော တာ စိန္တေသုံ – ‘‘ရာဇာ တာဝ အမှေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော, အယမ္ပိ ကာမေသု ဝိရတ္တစိတ္တရူပေါ, သစေ နံ နာဘိရမေဿာမ, နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇေယျ, အဘိရမနာကာရမဿ ကရိဿာမာ’’တိ။ အထ နံ အဘိနန္ဒန္တိယော ဩသာနဂါထမာဟံသု။ တတ္ထ ဂိရိဗ္ဗဇန္တိ သီဟပေါတကာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ကဉ္စနဂုဟံ ကေသရသီဟဿ အာဂတံ ဝိယ တဿ တဝ အာဂတံ သုအာဂတံ။ တွံ နောတိ တွံ သဗ္ဗာသမ္ပိ အမှာကံ ဣဿရော, သာမီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သဗ္ဗာ တူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှိံသု, နာနပ္ပကာရာနိ နစ္စဂီတာနိ ပဝတ္တိံသု။ ယသော မဟာ အဟောသိ, သော ယသမဒမတ္တော ပိတရံ န သရိ, ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ယထာကမ္မံ ဂတော။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ပုတ္တော ရာဟုလကုမာရော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၈။)အဟောသိ, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, အရိန္ဒမရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သောဏကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၅၃၀] ၂။ သံကိစ္စဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒိသွာ နိသိန္နံ ရာဇာနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇီဝကမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တော အဇာတသတ္တုဿ ပိတုဃာတကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ ဒေဝဒတ္တံ နိဿာယ တဿ ဝစနေန ပိတရံ ဃာတာပေတွာ ဒေဝဒတ္တဿ သံဃဘေဒါဝသာနေ ဘိန္နပရိသဿ ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘တထာဂတံ ခမာပေဿာမီ’’တိ မဉ္စသိဝိကာယ သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တဿ ဇေတဝနဒွါရေ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ သုတွာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခော ဟုတွာ ပထဝိံ ပဝိသိတွာ အဝီစိပရာယဏော ဇာတော, မယာပိ တံ နိဿာယ ပိတာ ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ ဃာတိတော, အဟမ္ပိ နု ခေါ ပထဝိံ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဘီတော ရဇ္ဇသိရိယာ စိတ္တဿာဒံ န လဘိ, ‘‘ထောကံ နိဒ္ဒါယိဿာမီ’’တိ နိဒ္ဒံ ဥပဂတမတ္တောဝ နဝယောဇနဗဟလာယံ အယမဟာပထဝိယံ ပါတေတွာ အယသူလေဟိ ကောဋ္ဋိယမာနော ဝိယ သုနခေဟိ လုဉ္ဇိတွာ ခဇ္ဇမာနော ဝိယ ဘေရဝရဝေန ဝိရဝန္တော ဥဋ္ဌာတိ။
အထေကဒိဝသံ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော အတ္တနော ယသံ ဩလောကေတွာ ‘‘မမ ပိတု ယသော ဣတော မဟန္တတရော, တထာရူပံ နာမ အဟံ ဓမ္မရာဇာနံ ဒေဝဒတ္တံ နိဿာယ ဃာတေသိ’’န္တိ စိန္တေသိ။ တဿေဝံ စိန္တေန္တဿေဝ ကာယေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ, သကလသရီရံ သေဒတိန္တံ အဟောသိ။ တတော ‘‘ကော နု ခေါ မေ ဣမံ ဘယံ ဝိနောဒေတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဌပေတွာ ဒသဗလံ အညော နတ္ထီ’’တိ ဉတွာ ‘‘အဟံ တထာဂတဿ မဟာပရာဓော, ကော နု ခေါ မံ နေတွာ ဒဿေဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘န အညော ကောစိ အညတြ ဇီဝကာ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ တဿ ဂဟေတွာ ဂမနူပါယံ ကရောန္တော ‘‘ရမဏီယာ ဝတ, ဘော, ဒေါသိနာ ရတ္တီ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ‘‘ကံ နု ခွဇ္ဇ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ ပယိရုပါသေယျာမီ’’တိ ဝတွာ ပူရဏသာဝကာဒီဟိ ပူရဏာဒီနံ ဂုဏေ ကထိတေ တေသံ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ဇီဝကံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ တေန တထာဂတဿ ဂုဏံ ကထေတွာ ‘‘တံ ဒေဝေါ ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသတူ’’တိ ဝုတ္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၇၉။)ဟတ္ထိယာနာနိ ကပ္ပါပေတွာ ဇီဝကမ္ဗဝနံ ဂန္တွာ တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တထာဂတေန ကတပဋိသန္ထာရော သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ပုစ္ဆိတွာ တထာဂတဿ မဓုရံ သာမညဖလဓမ္မဒေသနံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၀ အာဒယော) သုတွာ သုတ္တပရိယောသာနေ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒိတွာ တထာဂတံ ခမာပေတွာ ပက္ကာမိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဒါနံ ဒေန္တော သီလံ ရက္ခန္တော တထာဂတေန သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂံ ကတွာ မဓုရဓမ္မကထံ သုဏန္တော ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေန ပဟီနဘယော ဝိဂတလောမဟံသော ဟုတွာ စိတ္တဿာဒံ ပဋိလဘိတွာ သုခေန စတ္တာရော ဣရိယာပထေ ကပ္ပေသိ။
အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, အဇာတသတ္တု ပိတုဃာတကမ္မံ ကတွာ ဘယပ္ပတ္တော အဟောသိ, ရဇ္ဇသိရိံ နိဿာယ စိတ္တဿာဒံ အလဘန္တော သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဒုက္ခံ အနုဘောတိ, သော ဒါနိ တထာဂတံ အာဂမ္မ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေန ဝိဂတဘယော ဣဿရိယသုခံ အနုဘောတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ပိတုဃာတကမ္မံ ကတွာ မံ နိဿာယ သုခံ သယီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရံ နာမ ပုတ္တံ ပဋိလဘိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ပုရောဟိတဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, ဇာတဿေဝဿ ‘‘သံကိစ္စကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ ရာဇနိဝေသနေ ဧကတောဝ ဝဍ္ဎိံသု။ အညမညံ သဟာယကာ ဟုတွာ ဝယပ္ပတ္တာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စာဂမိံသု။ အထ ရာဇာ ပုတ္တဿ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဥပရာဇဿေဝ သန္တိကေ အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဥပရာဇာ ပိတု ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တဿ မဟန္တံ ယသံ ဒိသွာ တသ္မိံ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘မယှံ ပိတာ မမ ဘာတိကသဒိသော, သစေ ဧတဿ မရဏံ ဩလောကေဿာမိ, မဟလ္လကကာလေ ရဇ္ဇံ လဘိဿာမိ, တဒါ လဒ္ဓေနပိ ရဇ္ဇေန ကော အတ္ထော, ပိတရံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဗောဓိသတ္တော, ‘‘သမ္မ, ပိတုဃာတကမ္မံ နာမ ဘာရိယံ, နိရယမဂ္ဂေါ, န သက္ကာ ဧတံ ကာတုံ, မာ ကရီ’’တိ ပဋိဗာဟိ။ သော ပုနပ္ပုနမ္ပိ ကထေတွာ ယာဝတတိယံ တေန ပဋိဗာဟိတော ပါဒမူလိကေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေသိ။ တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၀။)ရညော မာရဏူပါယံ ဝီမံသိံသု။ ဗောဓိသတ္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘နာဟံ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဝိဿာမီ’’တိ မာတာပိတရော အနာပုစ္ဆိတွာဝ အဂ္ဂဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ဝိဟာသိ။
ရာဇကုမာရောပိ တသ္မိံ ဂတေ ပိတရံ မာရာပေတွာ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝိ။ ‘‘သံကိစ္စကုမာရော ကိရ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ ဗဟူ ကုလပုတ္တာ နိက္ခမိတွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ သော မဟတာ ဣသိဂဏေန ပရိဝုတော တတ္ထ ဝသိ။ သဗ္ဗေပိ သမာပတ္တိလာဘိနောယေဝ။ ရာဇာပိ ပိတရံ မာရေတွာ အပ္ပမတ္တကံယေဝ ကာလံ ရဇ္ဇသုခံ အနုဘဝိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဘီတော စိတ္တဿာဒံ အလဘန္တော နိရယေ ကမ္မကရဏပ္ပတ္တော ဝိယ အဟောသိ။ သော ဗောဓိသတ္တံ အနုဿရိတွာ ‘‘သဟာယော မေ ‘ပိတုဃာတကမ္မံ ဘာရိယံ, မာ ကရီ’တိ ပဋိသေဓေတွာ မံ အတ္တနော ကထံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တော အတ္တာနံ နိဒ္ဒေါသံ ကတွာ ပလာယိ။ သစေ သော ဣဓ အဘဝိဿ, န မေ ပိတုဃာတကမ္မံ ကာတုံ အဒဿ, ဣဒမ္ပိ မေ ဘယံ ဟရေယျ, ကဟံ နု ခေါ သော ဧတရဟိ ဝိဟရတိ။ သစေ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနေယျံ, ပက္ကောသာပေယျံ, ကော နု ခေါ မေ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ အာရောစေယျာ’’တိ စိန္တေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ အန္တေပုရေ စ ရာဇသဘာယဉ္စ ဗောဓိသတ္တဿေဝ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ။
ဧဝံ အဒ္ဓါနေ ဂတေ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ရာဇာ မံ သရတိ, မယာ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တံ နိဗ္ဘယံ ကတွာ အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ ပဉ္စသတတာပသပရိဝုတော အာကာသေနာဂန္တွာ ဒါယပဿေ နာမ ဥယျာနေ ဩတရိတွာ ဣသိဂဏပရိဝုတော သိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ။ ဥယျာနပါလော တံ ဒိသွာ ‘‘ဘန္တေ, ဂဏသတ္ထာ ကောနာမော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သံကိစ္စပဏ္ဍိတော နာမာ’’တိ စ သုတွာ သယမ္ပိ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ယာဝါဟံ ရာဇာနံ အာနေမိ, တာဝ ဣဓေဝ ဟောထ, အမှာကံ ရာဇာ တုမှေ ဒဋ္ဌုကာမော’’တိ ဝတွာ ဝေဂေန ရာဇကုလံ ဂန္တွာ တဿ အာဂတဘာဝံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဥပဟာရံ ကတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာ နိသိန္နံ ရာဇာနံ, ဗြဟ္မဒတ္တံ ရထေသဘံ၊
အထဿ ပဋိဝေဒေသိ, ယဿာသိ အနုကမ္ပကော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၁။)‘‘သံကိစ္စာယံ အနုပ္ပတ္တော, ဣသီနံ သာဓုသမ္မတော၊
တရမာနရူပေါ နိယျာဟိ, ခိပ္ပံ ပဿ မဟေသိနံ။
‘‘တတော စ ရာဇာ တရမာနော, ယုတ္တမာရုယှ သန္ဒနံ၊
မိတ္တာမစ္စပရိဗျူဠှော, အဂမာသိ ရထေသဘော။
‘‘နိက္ခိပ္ပ ပဉ္စ ကကုဓာနိ, ကာသီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
ဝါလဗီဇနိမုဏှီသံ, ခဂ္ဂံ ဆတ္တဉ္စုပါဟနံ။
‘‘ဩရုယှ ရာဇာ ယာနမှာ, ဌပယိတွာ ပဋိစ္ဆဒံ၊
အာသီနံ ဒါယပဿသ္မိံ, သံကိစ္စမုပသင်္ကမိ။
‘‘ဥပသင်္ကမိတွာ သော ရာဇာ, သမ္မောဒိ ဣသိနာ သဟ၊
တံ ကထံ ဝီတိသာရေတွာ, ဧကမန္တံ ဥပါဝိသိ။
‘‘ဧကမန္တံ နိသိန္နောဝ, အထ ကာလံ အမညထ၊
တတော ပါပါနိ ကမ္မာနိ, ပုစ္ဆိတုံ ပဋိပဇ္ဇထ။
‘‘ဣသိံ ပုစ္ဆာမ သံကိစ္စံ, ဣသီနံ သာဓုသမ္မတံ၊
အာသီနံ ဒါယပဿသ္မိံ, ဣသိသံဃပုရက္ခတံ။
‘‘ကံ ဂတိံ ပေစ္စ ဂစ္ဆန္တိ, နရာ ဓမ္မာတိစာရိနော၊
အတိစိဏ္ဏော မယာ ဓမ္မော, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ဒိသွာတိ, ဘိက္ခဝေ, သော ဥယျာနပါလော ရာဇာနံ ရာဇသဘာယံ နိသိန္နံ ဒိသွာ အထဿ ပဋိဝေဒေသိ, ‘‘ယဿာသီ’’တိ ဝဒန္တော အာရောစေသီတိ အတ္ထော။ ယဿာသီတိ, မဟာရာဇ, ယဿ တွံ အနုကမ္ပကော မုဒုစိတ္တော အဟောသိ, ယဿ အဘိဏှံ ဝဏ္ဏံ ပယိရုဒါဟာသိ, သော အယံ သံကိစ္စော ဣသီနံ အန္တရေ သာဓု လဒ္ဓကောတိ သမ္မတော အနုပ္ပတ္တော တဝ ဥယျာနေ သိလာပဋ္ဋေ ဣသိဂဏပရိဝုတော ကဉ္စနပဋိမာ ဝိယ နိသိန္နော။ တရမာနရူပေါတိ, မဟာရာဇ, ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ကုလေ ဝါ ဂဏေ ဝါ အလဂ္ဂါ တုမှာကံ ဂစ္ဆန္တာနညေဝ ပက္ကမေယျုံ, တသ္မာ တရမာနရူပေါ ခိပ္ပံ နိယျာဟိ, မဟန္တာနံ သီလာဒိဂုဏာနံ ဧသိတတ္တာ ပဿ မဟေသိနံ။
တတောတိ, ဘိက္ခဝေ, သော ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တတော တဿ ဝစနတော အနန္တရမေဝ။ နိက္ခိပ္ပါတိ နိက္ခိပိတွာ တဿ ကိရ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၂။)ဥယျာနဒွါရံ ပတွာဝ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ဂရုဋ္ဌာနိယာ, သံကိစ္စတာပသဿ သန္တိကံ ဥဒ္ဓတဝေသေန ဂန္တုံ အယုတ္တ’’န္တိ။ သော မဏိစိတ္တသုဝဏ္ဏဒဏ္ဍံ ဝါလဗီဇနိံ, ကဉ္စနမယံ ဥဏှီသပဋ္ဋံ, သုပရိက္ခိတ္တံ မင်္ဂလခဂ္ဂံ, သေတစ္ဆတ္တံ, သောဝဏ္ဏပါဒုကာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ အပနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိက္ခိပ္ပါ’’တိ။ ပဋိစ္ဆဒန္တိ တမေဝ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍံ ဌပယိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ။ ဒါယပဿသ္မိန္တိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ။ အထ ကာလံ အမညထာတိ အထ သော ဣဒါနိ မေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ ကာလောတိ ဇာနိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ယထာကာလ’’န္တိ အာဂတံ, တဿ ကာလာနုရူပေန ပဉှပုစ္ဆနံ အမညထာတိ အတ္ထော။ ပဋိပဇ္ဇထာတိ ပဋိပဇ္ဇိ။ ပေစ္စာတိ ပဋိဂန္တွာ, ပရလောကဿ ဝါ နာမေတံ, တသ္မာ ပရလောကေတိ အတ္ထော။ မယာတိ, ဘန္တေ, မယာ သုစရိတဓမ္မော အတိစိဏ္ဏော ပိတုဃာတကမ္မံ ကတံ, တံ မေ အက္ခာဟိ, ကံ ဂတိံ ပိတုဃာတကာ ဂစ္ဆန္တိ, ကတရသ္မိံ နိရယေ ပစ္စန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, သုဏောဟီ’’တိ ဝတွာ ဩဝါဒံ တာဝ အဒါသိ။ သတ္ထာ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘ဣသီ အဝစ သံကိစ္စော, ကာသီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနံ၊
အာသီနံ ဒါယပဿသ္မိံ, မဟာရာဇ သုဏောဟိ မေ။
‘‘ဥပ္ပထေန ဝဇန္တဿ, ယော မဂ္ဂမနုသာသတိ၊
တဿ စေ ဝစနံ ကယိရာ, နာဿ မဂ္ဂေယျ ကဏ္ဋကော။
‘‘အဓမ္မံ ပဋိပန္နဿ, ယော ဓမ္မမနုသာသတိ၊
တဿ စေ ဝစနံ ကယိရာ, န သော ဂစ္ဆေယျ ဒုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥပ္ပထေနာတိ စောရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂမနုသာသတီတိ ခေမမဂ္ဂံ အက္ခာတိ။ နာဿ မဂ္ဂေယျ ကဏ္ဋကောတိ တဿ ဩဝါဒကရဿ ပုရိသဿ မုခံ စောရကဏ္ဋကော န ပဿေယျ။ ယော ဓမ္မန္တိ ယော သုစရိတဓမ္မံ။ န သောတိ သော ပုရိသော နိရယာဒိဘေဒံ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂစ္ဆေယျ။ ဥပ္ပထသဒိသော ဟိ, မဟာရာဇ, အဓမ္မော, ခေမမဂ္ဂသဒိသော သုစရိတဓမ္မော, တွံ ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘ပိတရံ ဃာတေတွာ ရာဇာ ဟောမီ’’တိ မယှံ ကထေတွာ မယာ ပဋိဗာဟိတော မမ ဝစနံ အကတွာ ပိတရံ ဃာတေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၃။)ဣဒါနိ သောစသိ, ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒံ အကရောန္တော နာမ စောရမဂ္ဂပဋိပန္နော ဝိယ မဟာဗျသနံ ပါပုဏာတီတိ။
ဧဝမဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဥပရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘ဓမ္မော ပထော မဟာရာဇ, အဓမ္မော ပန ဥပ္ပထော၊
အဓမ္မော နိရယံ နေတိ, ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိံ။
‘‘အဓမ္မစာရိနော ရာဇ, နရာ ဝိသမဇီဝိနော၊
ယံ ဂတိံ ပေစ္စ ဂစ္ဆန္တိ, နိရယေ တေ သုဏောဟိ မေ။
‘‘သဉ္ဇီဝေါ ကာဠသုတ္တော စ, သံဃာတော ဒွေ စ ရောရုဝါ၊
အထာပရော မဟာဝီစိ, တာပနော စ ပတာပနော။
‘‘ဣစ္စေတေ အဋ္ဌ နိရယာ, အက္ခာတာ ဒုရတိက္ကမာ၊
အာကိဏ္ဏာ လုဒ္ဒကမ္မေဟိ, ပစ္စေကာ သောဠသုဿဒါ။
‘‘ကဒရိယတာပနာ ဃောရာ, အစ္စိမန္တော မဟဗ္ဘယာ၊
လောမဟံသနရူပါ စ, ဘေသ္မာ ပဋိဘယာ ဒုခါ။
‘‘စတုက္ကဏ္ဏာ စတုဒွါရာ, ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ၊
အယောပါကာရပရိယန္တာ, အယသာ ပဋိကုဇ္ဇိတာ။
‘‘တေသံ အယောမယာ ဘူမိ, ဇလိတာ တေဇသာ ယုတာ၊
သမန္တာ ယောဇနသတံ, ဖုဋာ တိဋ္ဌန္တိ သဗ္ဗဒါ။
‘‘ဧတေ ပတန္တိ နိရယေ, ဥဒ္ဓံပါဒါ အဝံသိရာ၊
ဣသီနံ အတိဝတ္တာရော, သညတာနံ တပဿိနံ။
‘‘တေ ဘူနဟုနော ပစ္စန္တိ, မစ္ဆာ ဗိလကတာ ယထာ၊
သံဝစ္ဆရေ အသင်္ခေယျေ, နရာ ကိဗ္ဗိသကာရိနော။
‘‘ဍယှမာနေန ဂတ္တေန, နိစ္စံ သန္တရဗာဟိရံ၊
နိရယာ နာဓိဂစ္ဆန္တိ, ဒွါရံ နိက္ခမနေသိနော။
‘‘ပုရတ္ထိမေန ဓာဝန္တိ, တတော ဓာဝန္တိ ပစ္ဆတော၊
ဥတ္တရေနပိ ဓာဝန္တိ, တတော ဓာဝန္တိ ဒက္ခိဏံ၊
ယံ ယဉှိ ဒွါရံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ တဒေဝ ပိဓီယရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၄။)‘‘ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ, ဇနာ နိရယဂါမိနော၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တိ, ပတွာ ဒုက္ခံ အနပ္ပကံ။
‘‘အာသီဝိသံဝ ကုပိတံ, တေဇဿိံ ဒုရတိက္ကမံ၊
န သာဓုရူပေ အာသီဒေ, သညတာနံ တပဿိနံ။
‘‘အတိကာယော မဟိဿာသော, အဇ္ဇုနော ကေကကာဓိပေါ၊
သဟဿဗာဟု ဥစ္ဆိန္နော, ဣသိမာသဇ္ဇ ဂေါတမံ။
‘‘အရဇံ ရဇသာ ဝစ္ဆံ, ကိသံ အဝကိရိယ ဒဏ္ဍကီ၊
တာလောဝ မူလတော ဆိန္နော, သ ရာဇာ ဝိဘဝင်္ဂတော။
‘‘ဥပဟစ္စ မနံ မဇ္ဈော, မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ၊
သပါရိသဇ္ဇော ဥစ္ဆိန္နော, မဇ္ဈာရညံ တဒါ အဟု။
‘‘ကဏှဒီပါယနာသဇ္ဇ, ဣသိံ အန္ဓကဝေဏ္ဍယော၊
အညောညံ မုသလာ ဟန္တွာ, သမ္ပတ္တာ ယမသာဓနံ။
‘‘အထာယံ ဣသိနာ သတ္တော, အန္တလိက္ခစရော ပုရေ၊
ပါဝေက္ခိ ပထဝိံ စေစ္စော, ဟီနတ္တော ပတ္တပရိယာယံ။
‘‘တသ္မာ ဟိ ဆန္ဒာဂမနံ, နပ္ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
အဒုဋ္ဌစိတ္တော ဘာသေယျ, ဂိရံ သစ္စူပသံဟိတံ။
‘‘မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန, ယော နရော ပေက္ခတေ မုနိံ၊
ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နံ, ဂန္တာ သော နိရယံ အဓော။
‘‘ယေ ဝုဍ္ဎေ ပရိဘာသန္တိ, ဖရုသူပက္ကမာ ဇနာ၊
အနပစ္စာ အဒါယာဒါ, တာလဝတ္ထု ဘဝန္တိ တေ။
‘‘ယော စ ပဗ္ဗဇိတံ ဟန္တိ, ကတကိစ္စံ မဟေသိနံ၊
သ ကာဠသုတ္တေ နိရယေ, စိရရတ္တာယ ပစ္စတိ။
‘‘ယော စ ရာဇာ အဓမ္မဋ္ဌော, ရဋ္ဌဝိဒ္ဓံသနော မဂေါ၊
တာပယိတွာ ဇနပဒံ, တာပနေ ပေစ္စ ပစ္စတိ။
‘‘သော စ ဝဿသဟဿာနိ, သတံ ဒိဗ္ဗာနိ ပစ္စတိ၊
အစ္စိသံဃပရေတော သော, ဒုက္ခံ ဝေဒေတိ ဝေဒနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၅။)‘‘တဿ အဂ္ဂိသိခါ ကာယာ, နိစ္ဆရန္တိ ပဘဿရာ၊
တေဇောဘက္ခဿ ဂတ္တာနိ, လောမေဟိ စ နခေဟိ စ။
‘‘ဍယှမာနေန ဂတ္တေန, နိစ္စံ သန္တရဗာဟိရံ၊
ဒုက္ခာဘိတုန္နော နဒတိ, နာဂေါ တုတ္တဋ္ဋိတော ယထာ။
‘‘ယော လောဘာ ပိတရံ ဟန္တိ, ဒေါသာ ဝါ ပုရိသာဓမော၊
သ ကာဠသုတ္တေ နိရယေ, စိရရတ္တာယ ပစ္စတိ။
‘‘သ တာဒိသော ပစ္စတိ လောဟကုမ္ဘိယံ, ပက္ကဉ္စ သတ္တီဟိ ဟနန္တိ နိတ္တစံ၊
အန္ဓံ ကရိတွာ မုတ္တကရီသဘက္ခံ, ခါရေ နိမုဇ္ဇန္တိ တထာဝိဓံ နရံ။
‘‘တတ္တံ ပက္ကုထိတမယောဂုဠဉ္စ, ဒီဃေ စ ဖာလေ စိရရတ္တတာပိတေ၊
ဝိက္ခမ္ဘမာဒါယ ဝိဗန္ဓရဇ္ဇုဘိ, ဝိဝဋေ မုခေ သမ္ပဝိသန္တိ ရက္ခသာ။
‘‘သာမာ စ သောဏာ သဗလာ စ ဂိဇ္ဈာ, ကာကောလသံဃာ စ ဒိဇာ အယောမုခါ၊
သင်္ဂမ္မ ခါဒန္တိ ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ, ဇိဝှံ ဝိဘဇ္ဇ ဝိဃာသံ သလောဟိတံ။
‘‘တံ ဒဍ္ဎတာလံ ပရိဘိန္နဂတ္တံ, နိပ္ပေါထယန္တာ အနုဝိစရန္တိ ရက္ခသာ၊
ရတီ ဟိ တေသံ ဒုခိနော ပနီတရေ, ဧတာဒိသသ္မိံ နိရယေ ဝသန္တိ၊
ယေ ကေစိ လောကေ ဣဓ ပေတ္တိဃာတိနော။
‘‘ပုတ္တော စ မာတရံ ဟန္တွာ, ဣတော ဂန္တွာ ယမက္ခယံ၊
ဘုသမာပဇ္ဇတေ ဒုက္ခံ, အတ္တကမ္မဖလူပဂေါ။
‘‘အမနုဿာ အတိဗလာ, ဟန္တာရံ ဇနယန္တိယာ၊
အယောမယေဟိ ဝါလေဟိ, ပီဠယန္တိ ပုနပ္ပုနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၆။)‘‘တမဿဝံ သကာ ဂတ္တာ, ရုဓိရံ အတ္တသမ္ဘဝံ၊
တမ္ဗလောဟဝိလီနံဝ, တတ္တံ ပါယေန္တိ မတ္တိဃံ။
‘‘ဇိဂုစ္ဆံ ကုဏပံ ပူတိံ, ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဂူထကဒ္ဒမံ၊
ပုဗ္ဗလောဟိတသင်္ကာသံ, ရဟဒမောဂယှ တိဋ္ဌတိ။
‘‘တမေနံ ကိမယော တတ္ထ, အတိကာယာ အယောမုခါ၊
ဆဝိံ ဘေတွာန ခါဒန္တိ, သံဂိဒ္ဓါ မံသလောဟိတေ။
‘‘သော စ တံ နိရယံ ပတ္တော, နိမုဂ္ဂေါ သတပေါရိသံ၊
ပူတိကံ ကုဏပံ ဝါတိ, သမန္တာ သတယောဇနံ။
‘‘စက္ခုမာပိ ဟိ စက္ခူဟိ, တေန ဂန္ဓေန ဇီယတိ၊
ဧတာဒိသံ ဗြဟ္မဒတ္တ, မာတုဃော လဘတေ ဒုခံ။
‘‘ခုရဓာရမနုက္ကမ္မ, တိက္ခံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ၊
ပတန္တိ ဂဗ္ဘပါတိယော, ဒုဂ္ဂံ ဝေတရဏိံ နဒိံ။
‘‘အယောမယာ သိမ္ဗလိယော, သောဠသင်္ဂုလကဏ္ဋကာ၊
ဥဘတော အဘိလမ္ဗန္တိ, ဒုဂ္ဂံ ဝေတရဏိံ နဒိံ။
‘‘တေ အစ္စိမန္တော တိဋ္ဌန္တိ, အဂ္ဂိက္ခန္ဓာဝ အာရကာ၊
အာဒိတ္တာ ဇာတဝေဒေန, ဥဒ္ဓံ ယောဇနမုဂ္ဂတာ။
‘‘ဧတေ ဝဇန္တိ နိရယေ, တတ္တေ တိခိဏကဏ္ဋကေ၊
နာရိယော စ အတိစာရာ, နရာ စ ပရဒါရဂူ။
‘‘တေ ပတန္တိ အဓောက္ခန္ဓာ, ဝိဝတ္တာ ဝိဟတာ ပုထူ၊
သယန္တိ ဝိနိဝိဒ္ဓင်္ဂါ, ဒီဃံ ဇဂ္ဂန္တိ သဗ္ဗဒါ။
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, မဟတိံ ပဗ္ဗတူပမံ၊
လောဟကုမ္ဘိံ ပဝဇ္ဇန္တိ, တတ္တံ အဂ္ဂိသမူဒကံ။
‘‘ဧဝံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ, ဒုဿီလာ မောဟပါရုတာ၊
အနုဘောန္တိ သကံ ကမ္မံ, ပုဗ္ဗေ ဒုက္ကဋမတ္တနော။
‘‘ယာ စ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ, သာမိကံ အတိမညတိ၊
သဿုံ ဝါ သသုရံ ဝါပိ, ဇေဋ္ဌံ ဝါပိ နနန္ဒရံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၇။)‘‘တဿာ ဝင်္ကေန ဇိဝှဂ္ဂံ, နိဗ္ဗဟန္တိ သဗန္ဓနံ၊
သ ဗျာမမတ္တံ ကိမိနံ, ဇိဝှံ ပဿတိ အတ္တနိ၊
ဝိညာပေတုံ န သက္ကောတိ, တာပနေ ပေစ္စ ပစ္စတိ။
‘‘ဩရဗ္ဘိကာ သူကရိကာ, မစ္ဆိကာ မိဂဗန္ဓကာ၊
စောရာ ဂေါဃာတကာ လုဒ္ဒါ, အဝဏ္ဏေ ဝဏ္ဏကာရကာ။
‘‘သတ္တီဟိ လောဟကူဋေဟိ, နေတ္တိံသေဟိ ဥသူဟိ စ၊
ဟညမာနာ ခါရနဒိံ, ပပတန္တိ အဝံသိရာ။
‘‘သာယံ ပါတော ကူဋကာရီ, အယောကူဋေဟိ ဟညတိ၊
တတော ဝန္တံ ဒုရတ္တာနံ, ပရေသံ ဘုဉ္ဇရေ သဒါ။
‘‘ဓင်္ကာ ဘေရဏ္ဍကာ ဂိဇ္ဈာ, ကာကောလာ စ အယောမုခါ၊
ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ ခါဒန္တိ, နရံ ကိဗ္ဗိသကာရကံ။
‘‘ယေ မိဂေန မိဂံ ဟန္တိ, ပက္ခိံ ဝါ ပန ပက္ခိနာ၊
အသန္တော ရဇသာ ဆန္နာ, ဂန္တာ တေ နိရယုဿဒ’’န္တိ။
တတ္ထ ဓမ္မော ပထောတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော ခေမော အပ္ပဋိဘယော သုဂတိမဂ္ဂေါ။ ဝိသမဇီဝိနောတိ အဓမ္မေန ကပ္ပိတဇီဝိကာ။ နိရယေ တေတိ တေ ဧတေသံ နိဗ္ဗတ္တနိရယေ ကထေမိ။ သုဏောဟိ မေတိ မဟာသတ္တော ရညာ ပိတုဃာတကာနံ နိဗ္ဗတ္တနိရယံ ပုစ္ဆိတောပိ ပထမံ တံ အဒဿေတွာ အဋ္ဌ မဟာနိရယေ သောဠသ စ ဥဿဒနိရယေ ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ။ ကိံကာရဏာ? ပဌမဉှိ တသ္မိံ ဒဿိယမာနေ ရာဇာ ဖလိတေန ဟဒယေန တတ္ထေဝ မရေယျ, ဣမေသု ပန နိရယေသု ပစ္စမာနသတ္တေ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိကော ဟုတွာ ‘‘အဟံ ဝိယ အညေပိ ဗဟူ ပါပကမ္မိနော အတ္ထိ, အဟံ ဧတေသံ အန္တရေ ပစ္စိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတုပတ္ထမ္ဘော အရောဂေါ ဘဝိဿတီတိ တေ ပန နိရယေ ဒဿေန္တော မဟာသတ္တော ပဌမံ ဣဒ္ဓိဗလေန ပထဝိံ ဒွိဓာ ကတွာ ပစ္ဆာ ဒဿေသိ။
တေသံ ဝစနတ္ထော – နိရယပါလေဟိ ပဇ္ဇလိတာနိ နာနာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္နာ ဟီရံ ဟီရံ ကတာ နေရယိကသတ္တာ ပုနပ္ပုနံ သဉ္ဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သဉ္ဇီဝေါ။ နိရယပါလာ ပုနပ္ပုနံ နဒန္တာ ဝဂ္ဂန္တာ ပဇ္ဇလိတာနိ နာနာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ ဇလိတာယ လောဟပထဝိယံ နေရယိကေ သတ္တေ အပရာပရံ အနုဗန္ဓိတွာ ပဟရိတွာ ဇလိတပထဝိယံ ပတိတေ ဇလိတကာဠသုတ္တံ ပါတေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၈။)ဇလိတဖရသုံ ဂဟေတွာ သယံ ဥန္နဒန္တာ မဟန္တေန အဋ္ဋဿရေန ဝိရဝန္တေ အဋ္ဌံသေ သောဠသံသေ ကရောန္တာ ဧတ္ထ တစ္ဆန္တီတိ ကာဠသုတ္တော။ မဟန္တာ ဇလိတအယပဗ္ဗတာ ဃာတေန္တိ ဧတ္ထာတိ သံဃာတော။ တတ္ထ ကိရ သတ္တေ နဝယောဇနာယ ဇလိတာယ အယပထဝိယာ ယာဝ ကဋိတော ပဝေသေတွာ နိစ္စလေ ကရောန္တိ။ အထ ပုရတ္ထိမတော ဇလိတော အယပဗ္ဗတော သမုဋ္ဌာယ အသနိ ဝိယ ဝိရဝန္တော အာဂန္တွာ တေ သတ္တေ သဏှကရဏိယံ တိလေ ပိသန္တော ဝိယ ဂန္တွာ ပစ္ဆိမဒိသာယ တိဋ္ဌတိ, ပစ္ဆိမဒိသတော သမုဋ္ဌိတောပိ တထေဝ ဂန္တွာ ပုရတ္ထိမဒိသာယ တိဋ္ဌတိ။ ဒွေ ပန ဧကတော သမာဂန္တွာ ဥစ္ဆုယန္တေ ဥစ္ဆုခဏ္ဍာနိ ဝိယ ပီဠေန္တိ။ ဧဝံ တတ္ထ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ ဒုက္ခံ အနုဘောန္တိ။
ဒွေ စ ရောရုဝါတိ ဇာလရောရုဝေါ, ဓူမရောရုဝေါ စာတိ ဒွေ။ တတ္ထ ဇာလရောရုဝေါ ကပ္ပေန သဏ္ဌိတာဟိ ရတ္တလောဟဇာလာဟိ ပုဏ္ဏော, ဓူမရောရုဝေါ ခါရဓူမေန ပုဏ္ဏော။ တေသု ဇာလရောရုဝေ ပစ္စန္တာနံ နဝဟိ ဝဏ္ဏမုခေဟိ ဇာလာ ပဝိသိတွာ သရီရံ ဒဟန္တိ, ဓူမရောရုဝေ ပစ္စန္တာနံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ခါရဓူမော ပဝိသိတွာ ပိဋ္ဌံ ဝိယ သရီရံ သေဒေတိ။ ဥဘယတ္ထပိ ပစ္စန္တာ သတ္တာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝန္တီတိ ဒွေပိ ‘‘ရောရုဝါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဇာလာနံ ဝါ ပစ္စနသတ္တာနံ ဝါ တေသံ ဒုက္ခဿ ဝါ ဝီစိ အန္တရံ နတ္ထိ ဧတ္ထာတိ အဝီစိ, မဟန္တော အဝီစိ မဟာဝီစိ။ တတ္ထ ဟိ ပုရတ္ထိမာဒီဟိ ဘိတ္တီဟိ ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပစ္ဆိမာဒီသု ပဋိဟညတိ, တာ စ ဘိတ္တိယော ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပုရတော ယောဇနသတံ ဂဏှာတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဥဋ္ဌိတာ ဇာလာ ဥပရိ ပဋိဟညတိ, ဥပရိ ဥဋ္ဌိတာ ဟေဋ္ဌာ ပဋိဟညတိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဇာလာနံ ဝီစိ နာမ နတ္ထိ။ တဿ ပန အန္တော ယောဇနသတံ ဌာနံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဿ ပူရိတနာဠိ ဝိယ သတ္တေဟိ နိရန္တရံ ပူရိတံ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ ပစ္စန္တာနံ သတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ, န စ အညမညံ ဗျာဗာဓေန္တိ, သကဋ္ဌာနေယေဝ ပစ္စန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ သတ္တာနံ ဝီစိ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန ဇိဝှဂ္ဂေ ဆ မဓုဗိန္ဒူနိ သတ္တမဿ တမ္ဗလောဟဗိန္ဒုနော အနုဒဟနဗလဝတာယ အဗ္ဗောဟာရိကာနိ ဟောန္တိ, တထာ တတ္ထ အနုဒဟနဗလဝတာယ သေသာ ဆ အကုသလဝိပါကုပေက္ခာ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဟောန္တိ, ဒုက္ခမေဝ နိရန္တရံ ပညာယတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဒုက္ခဿ ဝီစိ နာမ နတ္ထိ။ သွာယံ သဟ ဘိတ္တီဟိ ဝိက္ခမ္ဘတော အဋ္ဌာရသာဓိကတိယောဇနသတော, အာဝဋ္ဋတော ပန စတုပဏ္ဏာသာဓိကနဝယောဇနသတော, သဟ ဥဿဒေဟိ ဒသ ယောဇနသဟဿာနိ။ ဧဝမဿ မဟန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၈၉။)နိစ္စလေ သတ္တေ တပတီတိ တာပနော။ အတိဝိယ တာပေတီတိ ပတာပနော။ တတ္ထ တာပနသ္မိံ တာဝ သတ္တေ တာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏေ ဇလိတအယသူလေ နိသီဒါပေန္တိ။ တတော ဟေဋ္ဌာ ပထဝီ ဇလတိ, သူလာနိ ဇလန္တိ, သတ္တာ ဇလန္တိ။ ဧဝံ သော နိရယော နိစ္စလေ သတ္တေ တပတိ။ ဣတရသ္မိံ ပန နိဗ္ဗတ္တသတ္တေ ဇလန္တေဟိ အာဝုဓေဟိ ပဟရိတွာ ဇလိတံ အယပဗ္ဗတံ အာရောပေန္တိ။ တေသံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတကာလေ ကမ္မပစ္စယော ဝါတော ပဟရတိ။ တေ တတ္ထ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ဥဒ္ဓံပါဒါ အဓောသိရာ ပတန္တိ။ အထ ဟေဋ္ဌာ အယပထဝိတော ဇလိတာနိ အယသူလာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ တေ တာနိ မတ္ထကေနေဝ ပဟရိတွာ တေသု ဝိနိဝိဒ္ဓသရီရာ ဇလန္တာ ပစ္စန္တိ။ ဧဝမေသ အတိဝိယ တာပေတီတိ။
ဗောဓိသတ္တော ပန ဧတေ နိရယေ ဒဿေန္တော ပဌမံ သဉ္ဇီဝံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ပစ္စန္တေ နေရယိကသတ္တေ ဒိသွာ မဟာဇနဿ မဟာဘယေ ဥပ္ပန္နေ တံ အန္တရဓာပေတွာ ပုန ပထဝိံ ဒွိဓာ ကတွာ ကာဠသုတ္တံ ဒဿေသိ, တတ္ထပိ ပစ္စမာနေ သတ္တေ ဒိသွာ မဟာဇနဿ မဟာဘယေ ဥပ္ပန္နေ တမ္ပိ အန္တရဓာပေသီတိ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ ဒဿေသိ။ တတော ရာဇာနံ အာမန္တေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, တယာ ဣမေသု အဋ္ဌသု မဟာနိရယေသု ပစ္စမာနေ သတ္တေ ဒိသွာ အပ္ပမာဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ပုန တေသညေဝ မဟာနိရယာနံ ကိစ္စံ ကထေတုံ ‘‘ဣစ္စေတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အက္ခာတာတိ မယာ စ တုယှံ ကထိတာ, ပေါရာဏကေဟိ စ ကထိတာယေဝ။ အာကိဏ္ဏာတိ ပရိပုဏ္ဏာ။ ပစ္စေကာ သောဠသုဿဒါတိ ဧတေသံ နိရယာနံ ဧကေကဿ စတူသု ဒွါရေသု ဧကေကသ္မိံ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ သောဠသ သောဠသ ဥဿဒနိရယာတိ သဗ္ဗေပိ သတံ အဋ္ဌဝီသတိ စ ဥဿဒနိရယာ အဋ္ဌ စ မဟာနိရယာတိ ဆတ္တိံသနိရယသတံ။ ကဒရိယတာပနာတိ သဗ္ဗေတေ ကဒရိယာနံ တာပနာ။ ဗလဝဒုက္ခတာယ ဃောရာ။ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနံ အစ္စီနံ အတ္ထိတာယ အစ္စိမန္တော။ ဘယဿ မဟန္တတာယ မဟဗ္ဘယာ။ ဒိဋ္ဌမတ္တာ ဝါ သုတမတ္တာ ဝါ လောမာနိ ဟံသန္တီတိ လောမဟံသနရူပါ စ။ ဘီသနတာယ ဘေသ္မာ။ ဘယဇနနတာယ ပဋိဘယာ။ သုခါဘာဝေန ဒုခါ။ စတုက္ကဏ္ဏာတိ သဗ္ဗေပိ စတုရဿမဉ္ဇူသသဒိသာ။ ဝိဘတ္တာတိ စတုဒွါရဝသေန ဝိဘတ္တာ။ ဘာဂသော မိတာတိ ဒွါရဝီထီနံ ဝသေန ကောဋ္ဌာသေ ဌပေတွာ မိတာ။ အယသာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၀။)သဗ္ဗေပိ နဝယောဇနိကေန အယကပါလေန ပဋိစ္ဆန္နာ။ ဖုဋာ တိဋ္ဌန္တီတိ သဗ္ဗေပိ ဧတ္တကံ ဌာနံ အနုဖရိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။
ဥဒ္ဓံပါဒါ အဝံသိရာတိ ဧဝံ တေသု တေသု နိရယေသု သမ္ပရိဝတ္တိတွာ ပုနပ္ပုနံ ပတမာနေ သန္ဓာယာဟ။ အတိဝတ္တာရောတိ ဖရုသဝါစာဟိ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တာရော။ မဟာနိရယေသု ကိရ ယေဘုယျေန ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေသု ကတာပရာဓာဝ ပစ္စန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ တေ ဘူနဟုနောတိ တေ ဣသီနံ အတိဝတ္တာရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎိယာ ဟတတ္တာ ဘူနဟုနော ကောဋ္ဌာသကတာ မစ္ဆာ ဝိယ ပစ္စန္တိ။ အသင်္ခေယျေတိ ဂဏေတုံ အသက္ကုဏေယျေ။ ကိဗ္ဗိသကာရိနောတိ ဒါရုဏကမ္မကာရိနော။ နိက္ခမနေသိနောတိ နိရယာ နိက္ခမနံ ဧသန္တာပိ ဂဝေသန္တာပိ နိက္ခမနဒွါရံ နာဓိဂစ္ဆန္တိ။ ပုရတ္ထိမေနာတိ ယဒါ တံ ဒွါရံ အပါရုတံ ဟောတိ, အထ တဒဘိမုခါ ဓာဝန္တိ, တေသံ တတ္ထ ဆဝိအာဒီနိ ဈာယန္တိ။ ဒွါရသမီပံ ပတ္တာနဉ္စ တေသံ တံ ပိဓီယတိ, ပစ္ဆိမဒွါရံ အပါရုတံ ဝိယ ခါယတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ န သာဓုရူပေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သပ္ပံ ဝိယ သာဓုရူပေ ဣသယော န အာသီဒေ, န ဖရုသဝစနေန ကာယကမ္မေန ဝါ ဃဋ္ဋေန္တော ဥပဂစ္ဆေယျ။ ကိံကာရဏာ? သညတာနံ တပဿီနံ အာသာဒိတတ္တာ အဋ္ဌသု မဟာနိရယေသု မဟာဒုက္ခဿ အနုဘဝိတဗ္ဗတ္တာ။
ဣဒါနိ ယေ ရာဇာနော တထာရူပေ အာသာဒေတွာ တံ ဒုက္ခံ ပတ္တာ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘အတိကာယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတိကာယောတိ ဗလသမ္ပန္နော မဟာကာယော။ မဟိဿာသောတိ မဟာဓနုဂ္ဂဟော။ ကေကကာဓိပေါတိ ကေကကရဋ္ဌာဓိပတိ။ သဟဿဗာဟူတိ ပဉ္စဟိ ဓနုဂ္ဂဟသတေဟိ ဗာဟုသဟဿေန အာရောပေတဗ္ဗံ ဓနုံ အာရောပနသမတ္ထတာယ သဟဿဗာဟု။ ဝိဘဝင်္ဂတောတိ ဝိနာသံ ပတ္တော။ ဝတ္ထူနိ ပန သရဘင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၀ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတာနိ။ ဥပဟစ္စ မနန္တိ အတ္တနော စိတ္တံ ပဒူသေတွာ။ မာတင်္ဂသ္မိန္တိ မာတင်္ဂပဏ္ဍိတေ။ ဝတ္ထု မာတင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁ အာဒယော) ဝဏ္ဏိတံ။ ကဏှဒီပါယနာသဇ္ဇာတိ ကဏှဒီပါယနံ အာသဇ္ဇ။ ယမသာဓနန္တိ နိရယပါလကရညော အာဏာပဝတ္တဋ္ဌာနံ။ ဝတ္ထု ဃဋပဏ္ဍိတဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၆၅ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတံ။ ဣသိနာတိ ကပိလတာပသေန။ ပါဝေက္ခီတိ ပဝိဋ္ဌော။ စေစ္စောတိ စေတိယရာဇာ။ ဟီနတ္တောတိ ပရိဟီနတ္တဘာဝေါ အန္တရဟိတဣဒ္ဓိ။ ပတ္တပရိယာယန္တိ ပရိယာယံ မရဏကာလံ ပတွာ။ ဝတ္ထု စေတိယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၈။၄၅ အာဒယော) ကထိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၁။)တသ္မာ ဟီတိ ယသ္မာ စိတ္တဝသိကော ဟုတွာ ဣသီသု အပရဇ္ဈိတွာ အဋ္ဌသု မဟာနိရယေသု ပစ္စတိ, တသ္မာ ဟိ။ ဆန္ဒာဂမနန္တိ ဆန္ဒာဒိစတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အဂတိဂမနံ။ ပဒုဋ္ဌေနာတိ ကုဒ္ဓေန။ ဂန္တာ သော နိရယံ အဓောတိ သော တေန အဓောဂမနိယေန ကမ္မေန အဓောနိရယမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘နိရယုဿဒ’’န္တိ လိခိတံ, တဿ ဥဿဒနိရယံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဝုဍ္ဎေတိ ဝယောဝုဍ္ဎေ စ ဂုဏဝုဍ္ဎေ စ။ အနပစ္စာတိ ဘဝန္တရေပိ အပစ္စံ ဝါ ဒါယာဒံ ဝါ န လဘန္တီတိ အတ္ထော။ တာလဝတ္ထူတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေပိ ဆိန္နမူလတာလော ဝိယ မဟာဝိနာသံ ပတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယော စ ပဗ္ဗဇိတံ ဟန္တီတိ ယော ဗာလဇနော သမဏံ ဟနတိ။ စိရရတ္တာယာတိ စိရံ ကာလံ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဣသိဝိဟေဌကာနံ ပစ္စနနိရယေ ဒဿေတွာ ဥပရိ အဓမ္မိကရာဇူနံ ပစ္စနနိရယေ ဒဿေန္တော ‘‘ယော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရဋ္ဌဝိဒ္ဓံသနောတိ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဂန္တွာ ရဋ္ဌဿ ဝိဒ္ဓံသနော။ အစ္စိသံဃပရေတောတိ အစ္စိသမူဟပရိက္ခိတ္တော။ တေဇောဘက္ခဿာတိ အဂ္ဂိမေဝ ခါဒန္တဿ။ ဂတ္တာနီတိ တိဂါဝုတေ သရီရေ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ။ လောမေဟိ စ နခေဟိ စာတိ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗာနိ ဧကဇာလာနိ ဟောန္တိ။ တုတ္တဋ္ဋီတောတိ အာနေဉ္ဇကာရဏံ ကာရိယမာနော တုတ္တေဟိ ဝိဒ္ဓေါ နာဂေါ ယထာ နဒတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော အဓမ္မိကရာဇူနံ ပစ္စနနိရယေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပိတုဃာတကာဒီနံ ပစ္စနနိရယေ ဒဿေတုံ ‘‘ယော လောဘာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောဘာတိ ယသဓနလောဘေန။ ဒေါသာ ဝါတိ ဒုဋ္ဌစိတ္တတာယ ဝါ။ နိတ္တစန္တိ လောဟကုမ္ဘိယံ ဗဟူနိ ဝသသဟဿာနိ ပက္ကံ နီဟရိတွာ တိဂါဝုတမဿ သရီရံ နိတ္တစံ ကတွာ ဇလိတာယ လောဟပထဝိယံ ပါတေတွာ တိဏှေဟိ အယသူလေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ စုဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ။ အန္ဓံ ကရိတွာတိ, မဟာရာဇ, တံ ပိတုဃာတကံ နိရယပါလာ ဇလိတလောဟပထဝိယံ ဥတ္တာနံ ပါတေတွာ ဇလိတေဟိ အယသူလေဟိ အက္ခီနိ ဘိန္ဒိတွာ အန္ဓံ ကရိတွာ မုခေ ဥဏှံ မုတ္တကရီသံ ပက္ခိပိတွာ ပလာလပီဌံ ဝိယ နံ ပရိဝတ္တေတွာ ကပ္ပေန သဏ္ဌိတေ ခါရေ လောဟဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပေန္တိ။ တတ္တံ ပက္ကုထိတမယောဂုဠဉ္စာတိ ပုန ပက္ကုထိတံ ဂူထကလလဉ္စေဝ ဇလိတအယောဂုဠဉ္စ ခါဒါပေန္တိ။ သော ပန တံ အာဟရိယမာနံ ဒိသွာ မုခံ ပိဓေတိ။ အထဿ ဒီဃေ စိရတာပိတေ ဇလမာနေ ဖာလေ အာဒါယ မုခံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိဝရိတွာ ရဇ္ဇုဗဒ္ဓံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၂။)အယဗလိသံ ခိပိတွာ ဇိဝှံ နီဟရိတွာ တသ္မိံ ဝိဝဋေ မုခေ တံ အယောဂုဠံ သမ္ပဝိသန္တိ ပက္ခိပန္တိ။ ရက္ခသာတိ နိရယပါလာ။
သာမာ စာတိ, မဟာရာဇ, တဿ ပိတုဃာတကဿ ဇိဝှံ ဗလိသေန နိက္ကဍ္ဎိတွာ အယသင်္ကူဟိ ပထဝိယံ နီဟတံ ဇိဝှံ သာမာ သောဏာ သဗလဝဏ္ဏာ သုနခါ စ လောဟတုဏ္ဍာ ဂိဇ္ဈာ စ ကာကောလသံဃာ စ အညေ စ နာနပ္ပကာရာ သကုဏာ သမာဂန္တွာ အာဝုဓေဟိ ဆိန္ဒန္တာ ဝိယ ဝိဘဇ္ဇ ကာကပဒါကာရေန ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ သလောဟိတံ ဝိဃာသံ ခါဒန္တာ ဝိယ သတ္တေ ဘက္ခယန္တီတိ အတ္ထော။ တံ ဒဍ္ဎတာလန္တိ တံ ပိတုဃာတကံ ဈာယမာနတာလံ ဝိယ ဇလိတသရီရံ။ ပရိဘိန္နဂတ္တန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ပရိဘိန္နဂတ္တံ။ နိပ္ပေါထယန္တာတိ ဇလိတေဟိ အယမုဂ္ဂရေဟိ ပဟရန္တာ။ ရတီ ဟိ တေသန္တိ တေသံ နိရယပါလာနံ သာ ရတိ ကီဠာ ဟောတိ။ ဒုခိနော ပနီတရေတိ ဣတရေ ပန နေရယိကသတ္တာ ဒုက္ခိတာ ဟောန္တိ။ ပေတ္တိဃာတိနောတိ ပိတုဃာတကာ။ ဣတိ ဣမံ ပိတုဃာတကာနံ ပစ္စနနိရယံ ဒိသွာ ရာဇာ ဘီတတသိတော အဟောသိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော သမဿာသေတွာ မာတုဃာတကာနံ ပစ္စနနိရယံ ဒဿေသိ။ ယမက္ခယန္တိ ယမနိဝေသနံ, နိရယန္တိ အတ္ထော။ အတ္တကမ္မဖလူပဂေါတိ အတ္တနော ကမ္မဖလေန ဥပဂတော။ အမနုဿာတိ နိရယပါလာ။ ဟန္တာရံ ဇနယန္တိယာတိ မာတုဃာတကံ။ ဝါလေဟီတိ အယမကစိဝါလေဟိ ဝေဌေတွာ အယယန္တေန ပီဠယန္တိ။ တန္တိ တံ မာတုဃာတကံ။ ပါယေန္တီတိ တဿ ပီဠိယမာနဿ ရုဟိရံ ဂဠိတွာ အယကပလ္လံ ပူရေတိ။ အထ နံ ယန္တတော နီဟရန္တိ, တာဝဒေဝဿ သရီရံ ပါကတိကံ ဟောတိ။ တံ ပထဝိယံ ဥတ္တာနံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဝိလီနံ တမ္ဗလောဟံ ဝိယ ပက္ကုထိတံ လောဟိတံ ပါယေန္တိ။ ဩဂယှ တိဋ္ဌတီတိ တံ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ အယယန္တေဟိ ပီဠေတွာ ဇေဂုစ္ဆေ ဒုဂ္ဂန္ဓေ ပဋိကူလေ မဟန္တေ ဂူထကလလအာဝါဋေ ခိပန္တိ, သော တံ ရဟဒံ ဩဂယှ ဩဂါဟိတွာ တိဋ္ဌတိ။ အတိကာယာတိ ဧကဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏသရီရာ။ အယောမုခါတိ အယသူစိမုခါ။ ဆဝိံ ဘေတွာနာတိ ဆဝိမာဒိံ ကတွာ ယာဝ အဋ္ဌိမ္ပိ ဘေတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇမ္ပိ ခါဒန္တိ။ သံဂိဒ္ဓါတိ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ။ န ကေဝလဉ္စ ခါဒန္တေဝ, အဓောမဂ္ဂါဒီဟိ ပန ပဝိသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၃။)မုခါဒီဟိ နိက္ခမန္တိ, ဝါမပဿာဒီဟိ ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏပဿာဒီဟိ နိက္ခမန္တိ, သကလမ္ပိ သရီရံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ကရောန္တိ, သော တတ္ထ အတိဒုက္ခပရေတော ဝိရဝန္တော ပစ္စတိ။ သော စာတိ သော မာတုဃာတကော စ တံ သတပေါရိသံ နိရယံ ပတ္တော သသီသကော နိမုဂ္ဂေါဝ ဟောတိ, တဉ္စ ကုဏပံ သမန္တာ ယောဇနသတံ ပူတိကံ ဟုတွာ ဝါယတိ။ မာတုဃောတိ မာတုဃာတကော။
ဧဝံ မဟာသတ္တော မာတုဃာတကာနံ ပစ္စနနိရယံ ဒဿေတွာ ပုန ဂဗ္ဘပါတကာနံ ပစ္စနနိရယံ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ။ ခုရဓာရမနုက္ကမ္မာတိ ခုရဓာရနိရယံ အတိက္ကမိတွာ။ တတ္ထ ကိရ နိရယပါလာ မဟန္တမဟန္တေ ခုရေ ဥပရိ ဓာရေ ကတွာ သန္ထရန္တိ, တတော ယာဟိ ဂဗ္ဘပါတနခရဘေသဇ္ဇာနိ ပိဝိတွာ ဂဗ္ဘာ ပါတိတာ, တာ ဂဗ္ဘပါတိနိယော ဣတ္ထိယော ဇလိတေဟိ အာဝုဓေဟိ ပေါထေန္တာ အနုဗန္ဓန္တိ, တာ တိခိဏခုရဓာရာသု ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကာ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ ဥဋ္ဌာယ တံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ ခုရဓာရနိရယံ အက္ကမန္တိယော အတိက္ကမိတွာ နိရယပါလေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ဒုဂ္ဂံ ဒုရတိက္ကမံ ဝိသမံ ဝေတရဏိံ နဒိံ ပတန္တိ။ တတ္ထ ကမ္မကာရဏံ နိမိဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၄၂၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဧဝံ ဂဗ္ဘပါတိနီနံ နိရယံ ဒဿေတွာ မဟာသတ္တော ယတ္ထ ပရဒါရိကာ စ အတိစာရိနိယော စ ပတန္တာ ပစ္စန္တိ, တံ ကဏ္ဋကသိမ္ဗလိနိရယံ ဒဿေန္တော ‘‘အယောမယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘတော အဘိလမ္ဗန္တီတိ ဝေတရဏိယာ ဥဘောသု တီရေသု တာသံ သိမ္ဗလီနံ သာခါ ဩလမ္ဗန္တိ။ တေ အစ္စိမန္တောတိ တေ ပဇ္ဇလိတသရီရာ သတ္တာ အစ္စိမန္တော ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ယောဇနန္တိ တိဂါဝုတံ တေသံ သရီရံ, တတော ဥဋ္ဌိတဇာလာယ ပန သဒ္ဓိံ ယောဇနဥဗ္ဗေဓာ ဟောန္တိ။ ဧတေ ဝဇန္တီတိ တေ ပရဒါရိကာ သတ္တာ နာနာဝိဓေဟိ အာဝုဓေဟိ ကောဋ္ဋိယမာနာ ဧတေ သိမ္ဗလိနိရယေ အဘိရုဟန္တိ။ တေ ပတန္တီတိ တေ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ ရုက္ခဝိဋပေသု လဂ္ဂါ ဈာယိတွာ ပုန နိရယပါလေဟိ အာဝုဓေဟိ ဝိဟတာ ဝိဝတ္တာ ဟုတွာ ပရိဝတ္တိတွာ အဓောသီသကာ ပတန္တိ။ ပုထူတိ ဗဟူ။ ဝိနိဝိဒ္ဓင်္ဂါတိ တေသံ တတော ပတနကာလေ ဟေဋ္ဌာ အယပထဝိတော သူလာနိ ဥဋ္ဌဟိတွာ တေသံ မတ္ထကံ ပဋိစ္ဆန္တိ, တာနိ တေသံ အဓောမဂ္ဂေန နိက္ခမန္တိ, တေ ဧဝံ သူလေသု ဝိဒ္ဓသရီရာ စိရရတ္တာ သယန္တိ။ ဒီဃန္တိ သုပိနေပိ နိဒ္ဒံ အလဘန္တာ ဒီဃရတ္တံ ဇဂ္ဂန္တီတိ အတ္ထော။ ရတျာ ဝိဝသာနေတိ ရတ္တီနံ အစ္စယေန, စိရကာလာတိက္ကမေနာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၄။)အတ္ထော။ ပဝဇ္ဇန္တီတိ သဋ္ဌိယောဇနိကံ ဇလိတံ လောဟကုမ္ဘိံ ကပ္ပေန သဏ္ဌိတံ ဇလိတတမ္ဗလောဟရသပုဏ္ဏံ လောဟကုမ္ဘိံ နိရယပါလေဟိ ခိတ္တာ ပစ္စန္တိ။ ဒုဿီလာတိ ပရဒါရိကာ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ပရဒါရိကအတိစာရိကာနံ ပစ္စနသိမ္ဗလိနိရယံ ဒဿေတွာ ဣတော ပရံ သာမိကဝတ္တသဿုသသုရဝတ္တာဒီနိ အပူရေန္တီနံ ပစ္စနဋ္ဌာနံ ပကာသေန္တော ‘‘ယာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတိမညတီတိ ဘိသဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၄။၇၈ အာဒယော) ဝုတ္တံ သာမိကဝတ္တံ အကရောန္တီ အတိက္ကမိတွာ မညတိ။ ဇေဋ္ဌံ ဝါတိ သာမိကဿ ဇေဋ္ဌဘာတရံ။ နနန္ဒရန္တိ သာမိကဿ ဘဂိနိံ။ ဧတေသမ္ပိ ဟိ အညတရဿ ဟတ္ထပါဒပိဋ္ဌိပရိကမ္မနှာပနဘောဇနာဒိဘေဒံ ဝတ္တံ အပူရေန္တီ တေသု ဟိရောတ္တပ္ပံ အနုပဋ္ဌပေန္တီ တေ အတိမညတိ နာမ, သာပိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝင်္ကေနာတိ တဿာ သာမိကဝတ္တာဒီနံ အပရိပူရိကာယ သာမိကာဒယော အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာယ လောဟပထဝိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ အယသင်္ကုနာ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဗလိသေန ဇိဝှဂ္ဂံ နိဗ္ဗဟန္တိ, ရဇ္ဇုဗန္ဓနေန သဗန္ဓနံ ကဍ္ဎန္တိ။ ကိမိနန္တိ ကိမိဘရိတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, သော နေရယိကသတ္တော ဧဝံ နိက္ကဍ္ဎိတံ အတ္တနော ဗျာမေန ဗျာမမတ္တံ ဇိဝှံ အာဝုဓေဟိ ကောဋ္ဋိတကောဋ္ဋိတဋ္ဌာနေ သဉ္ဇာတေဟိ မဟာဒေါဏိပ္ပမာဏေဟိ ကိမီဟိ ဘရိတံ ပဿတိ။ ဝိညာပေတုံ န သက္ကောတီတိ နိရယပါလေ ယာစိတုကာမောပိ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ။ တာပနေတိ ဧဝံ သာ တတ္ထ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ ပစ္စိတွာ ပုန တာပနမဟာနိရယေ ပစ္စတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော သာမိကဝတ္တသဿုသသုရဝတ္တာဒီနိ အပူရေန္တီနံ ပစ္စနနိရယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သူကရိကာဒီနံ ပစ္စနနိရယေ ဒဿေန္တော ‘‘ဩရဗ္ဘိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဝဏ္ဏေ ဝဏ္ဏကာရကာတိ ပေသုညကာရကာ။ ခါရနဒိန္တိ ဧတေ ဩရဗ္ဘိကာဒယော ဧတေဟိ သတ္တိအာဒီဟိ ဟညမာနာ ဝေတရဏိံ နဒိံ ပတန္တီတိ အတ္ထော။ သေသာနိ ဩရဗ္ဘိကာဒီနံ ပစ္စနဋ္ဌာနာနိ နိမိဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ ကုဋကာရီတိ ကူဋဝိနိစ္ဆယဿ စေဝ တုလာကူဋာဒီနဉ္စ ကာရကေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကူဋဝိနိစ္ဆယကူဋဋ္ဋကာရကကူဋအဂ္ဃါပနိကာနံ ပစ္စနနိရယာ နိမိဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ ဝန္တန္တိ ဝမိတကံ။ ဒုရတ္တာနန္တိ ဒုဂ္ဂတတ္တဘာဝါနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, တေ ဒုရတ္တဘာဝါ သတ္တာ အယကူဋေဟိ မတ္ထကေ ဘိဇ္ဇမာနေ ဝမန္တိ, တတော တံ ဝန္တံ ဇလိတအယကပလ္လေဟိ တေသု ဧကစ္စာနံ မုခေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၅။)ခိပန္တိ, ဣတိ တေ ပရေသံ ဝန္တံ ဘုဉ္ဇန္တိ နာမ။ ဘေရဏ္ဍကာတိ သိင်္ဂါလာ။ ဝိပ္ဖန္ဒမာနန္တိ အဓောမုခံ နိပဇ္ဇာပိတံ နိက္ကဍ္ဎိတဇိဝှံ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ။ မိဂေနာတိ ဩကစာရကမိဂေန။ ပက္ခိနာတိ တထာရူပေနေဝ။ ဂန္တာ တေတိ ဂန္တာရော တေ။ နိရယုဿဒန္တိ ဥဿဒနိရယံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘နိရယံ အဓော’’တိ လိခိတံ။ အယံ ပန နိရယော နိမိဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဧတ္တကေ နိရယေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒေဝလောကဝိဝရဏံ ကတွာ ရညော ဒေဝလောကေ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘သန္တော စ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တိ, သုစိဏ္ဏေနိဓ ကမ္မုနာ၊
သုစိဏ္ဏဿ ဖလံ ပဿ, သဣန္ဒာ ဒေဝါ သဗြဟ္မကာ။
‘‘တံ တံ ဗြူမိ မဟာရာဇ, ဓမ္မံ ရဋ္ဌပတီ စရ၊
တထာ ရာဇ စရာဟိ ဓမ္မံ, ယထာ တံ သုစိဏ္ဏံ နာနုတပ္ပေယျ ပစ္ဆာ’’တိ။
တတ္ထ သန္တောတိ ကာယာဒီဟိ ဥပသန္တာ။ ဥဒ္ဓန္တိ ဒေဝလောကံ။ သဣန္ဒာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဣန္ဒေဟိ သဒ္ဓိံ။ မဟာသတ္တော ဟိဿ စာတုမဟာရာဇာဒိကေ ဒေဝေ ဒဿေန္တော, ‘‘မဟာရာဇ, စာတုမဟာရာဇိကေ ဒေဝေ ပဿ, စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ပဿ, တာဝတိံသေ ပဿ, သက္ကံ ပဿာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ သဣန္ဒကေ သဗြဟ္မကေ စ ဒေဝေ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒမ္ပိ သုစိဏ္ဏဿ ဖလံ ဣဒမ္ပိ ဖလ’’န္တိ ဒဿေသိ။ တံ တံ ဗြူမီတိ တသ္မာ တံ ဘဏာမိ။ ဓမ္မန္တိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဉ္စ ဝေရာနိ ပဟာယ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောဟီတိ။ ယထာ တံ သုစိဏ္ဏံ နာနုတပ္ပေယျာတိ ယထာ တံ ဒါနာဒိပုညကမ္မံ သုစိဏ္ဏံ ပိတုဃာတကမ္မပစ္စယံ ဝိပ္ပဋိသာရံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ သမတ္ထတာယ တံ နာနုတပ္ပေယျ, တထာ တံ သုစိဏ္ဏံ စရ, ဗဟုံ ပုညံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။
သော မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ အဿာသံ ပဋိလဘိ။ ဗောဓိသတ္တော ပန ကိဉ္စိ ကာလံ တတ္ထ ဝသိတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနညေဝ ဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၆။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မယာ အဿာသိတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ရာဇာ အဇာတသတ္တု အဟောသိ, ဣသိဂဏော ဗုဒ္ဓပရိသာ, သံကိစ္စပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သံကိစ္စဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
အထ သဋ္ဌိနိပါတမှိ, သုဏာထ မမ ဘာသိတံ၊
ဇာတကသဝှယနော ပဝရော, သောဏကအရိန္ဒမသဝှယနော၊
တထာ ဝုတ္တရထေသဘကိစ္စဝရောတိ။
သဋ္ဌိနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၇။)၂၀။ သတ္တတိနိပါတော
ဣဒံ တေ ရဋ္ဌန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတော ဧကဒိဝသံ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဧကံ အလင်္ကတဣတ္ထိံ ဒိသွာ သုဘနိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန ဩလောကေတွာ ကိလေသာဘိဘူတော အနဘိရတော ဝိဟာသိ ဒီဃကေသနခေါ ကိလိဋ္ဌစီဝရော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော ဓမနီသန္ထတဂတ္တော။ ယထာ ဟိ ဒေဝလောကာ စဝနဓမ္မာနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ပဉ္စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပညာယန္တိ, မာလာ မိလာယန္တိ, ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တိ, သရီရေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတိ, ဥဘောဟိ ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ, ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ နာဘိရမတိ, ဧဝမေဝ သာသနာ စဝနဓမ္မာနံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခူနံ ပဉ္စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပညာယန္တိ, သဒ္ဓါပုပ္ဖါနိ မိလာယန္တိ, သီလဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တိ, သရီရေ မင်္ကုတာယ စေဝ အယသဝသေန စ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတိ, ကိလေသသေဒါ မုစ္စန္တိ, အရညရုက္ခမူလသုညာဂါရေသု နာဘိရမန္တိ။ တဿပိ တာနိ ပညာယိံသု။ အထ နံ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဒဿေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ, ဘိက္ခု, ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ တံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာ, ဘိက္ခု, ကိလေသဝသိကော ဟောဟိ, မာတုဂါမော နာမေသ ပါပေါ, တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတံ ဝိနောဒေဟိ, သာသနေ အဘိရမ, မာတုဂါမေ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ ဟိ တေဇဝန္တောပိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ နိတ္တေဇာ ဟုတွာ အနယဗျသနံ ပါပုဏိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ မလ္လရဋ္ဌေ ကုသာဝတီရာဇဓာနိယံ ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကာ သီလဝတီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ, သာ နေဝ ပုတ္တံ, န ဓီတရံ လဘိ။ အထဿ နာဂရာ စေဝ ရဋ္ဌဝါသိနော စ ရာဇနိဝေသနဒွါရေ သန္နိပတိတွာ ‘‘ရဋ္ဌံ နဿိဿတိ, ရဋ္ဌံ နဿိဿတီ’’တိ ဥပက္ကောသိံသု။ ရာဇာ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ‘‘မယိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အဓမ္မကာရော နာမ နတ္ထိ, ကသ္မာ ဥပက္ကောသထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သစ္စံ, ဒေဝ, အဓမ္မကာရော နာမ နတ္ထိ, အပိစ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၈။)ဝံသာနုရက္ခကော ပန ဝေါ ပုတ္တော နတ္ထိ, အညော ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ရဋ္ဌံ နာသေဿတိ, တသ္မာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ သမတ္ထံ ပုတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ။ ‘‘ပုတ္တံ ပတ္ထေန္တော ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘ပဌမံ တာဝ ဧကံ သတ္တာဟံ စုလ္လနာဋကံ ဓမ္မနာဋကံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေထ, သစေ သာ ပုတ္တံ လဘိဿတိ, သာဓု, နော စေ, အထ မဇ္ဈိမနာဋကံ ဝိဿဇ္ဇေထ, တတော ဇေဋ္ဌနာဋကံ, အဝဿံ ဧတ္တကာသု ဣတ္ထီသု ဧကာ ပုညဝတီ ပုတ္တံ လဘိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ တေသံ ဝစနေန တထာ ကတွာ သတ္တ ဒိဝသေ ယထာသုခံ အဘိရမိတွာ အာဂတာဂတံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကစ္စိ ဝေါ ပုတ္တော လဒ္ဓေါ’’တိ? သဗ္ဗာ ‘‘န လဘာမ, ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘န မေ ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အနတ္တမနော အဟောသိ။ နာဂရာ ပုန တထေဝ ဥပက္ကောသိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဥပက္ကောသထ, မယာ တုမှာကံ ဝစနေန နာဋကာနိ ဝိဿဋ္ဌာနိ, ဧကာပိ ပုတ္တံ န လဘတိ, ဣဒါနိ ကိံ ကရောမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, ဧတာ ဒုဿီလာ ဘဝိဿန္တိ နိပ္ပုညာ, နတ္ထိ ဧတာသံ ပုတ္တလာဘာယ ပုညံ, တုမှေ ဧတာသု ပုတ္တံ အလဘန္တီသုပိ မာ အပ္ပေါဿုက္ကတံ အာပဇ္ဇထ, အဂ္ဂမဟေသီ ဝေါ သီလဝတီ ဒေဝီ သီလသမ္ပန္နာ, တံ ဝိဿဇ္ဇေထ, တဿာ ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ဣတော ကိရ သတ္တမေ ဒိဝသေ ရာဇာ သီလဝတိံ ဒေဝိံ ဓမ္မနာဋကံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေဿတိ, ပုရိသာ သန္နိပတန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဒေဝိံ အလင်္ကာရာပေတွာ ရာဇနိဝေသနာ ဩတာရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တဿာ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒေဝိယာ ပုတ္တပတ္ထနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဧတိဿာ မယာ ပုတ္တံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, အတ္ထိ နု ခေါ ဒေဝလောကေ ဧတိဿာ အနုစ္ဆဝိကော ပုတ္တော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဗောဓိသတ္တံ အဒ္ဒသ။ သော ကိရ တဒါ တာဝတိံသဘဝနေ အာယုံ ခေပေတွာ ဥပရိဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတုကာမော အဟောသိ။ သက္ကော တဿ ဝိမာနဒွါရံ ဂန္တွာ တံ ပက္ကောသိတွာ, ‘‘မာရိသ, တယာ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ဩက္ကာကရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ အပရမ္ပိ ဒေဝပုတ္တံ ‘‘တွမ္ပိ ဧတိဿာ ဧဝ ပုတ္တော ဘဝိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘မာ ခေါ ပနဿာ ကောစိ သီလံ ဘိန္ဒတူ’’တိ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏဝေသေန ရညော နိဝေသနဒွါရံ အဂမာသိ။
မဟာဇနောပိ နှာတော အလင်္ကတော ‘‘အဟံ ဒေဝိံ ဂဏှိဿာမိ, အဟံ ဒေဝိံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ရာဇဒွါရေ သန္နိပတိတွာ သက္ကဉ္စ ဒိသွာ ‘‘တွံ ကသ္မာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၂၉၉။)အာဂတောသီ’’တိ ပရိဟာသမကာသိ။ သက္ကော ‘‘ကိံ မံ တုမှေ ဂရဟထ, သစေပိ မေ သရီရံ ဇိဏ္ဏံ, ရာဂေါ ပန န ဇီရတိ, သစေ သီလဝတိံ လဘိဿာမိ, အာဒါယ နံ ဂမိဿာမီတိ အာဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန သဗ္ဗေသံ ပုရတောဝ အဋ္ဌာသိ။ အညော ကောစိ တဿ တေဇေန ပုရတော ဘဝိတုံ နာသက္ခိ။ သော တံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ နိဝေသနာ နိက္ခမန္တိညေဝ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ အထ နံ တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာ ဂရဟိံသု ‘‘ပဿထ, ဘော, မဟလ္လကဗြာဟ္မဏော ဧဝံ ဥတ္တမရူပဓရံ ဒေဝိံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ, အတ္တနော ယုတ္တံ န ဇာနာတီ’’တိ။ ဒေဝီပိ ‘‘မဟလ္လကော မံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီ’’တိ န အဋ္ဋီယတိ န ဟရာယတိ။ ရာဇာပိ ဝါတပါနေ ဌတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဒေဝိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ အနတ္တမနော အဟောသိ။
သက္ကော တံ အာဒါယ နဂရဒွါရတော နိက္ခမိတွာ ဒွါရသမီပေ ဧကံ ဃရံ မာပေသိ ဝိဝဋဒွါရံ ပညတ္တကဋ္ဌတ္ထရိကံ။ အထ နံ သာ ‘‘ဣဒံ တေ နိဝေသန’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘အာမ, ဘဒ္ဒေ, ပုဗ္ဗေ ပနာဟံ ဧကော, ဣဒါနိမှာ မယံ ဒွေ ဇနာ, အဟံ ဘိက္ခာယ စရိတွာ တဏ္ဍုလာဒီနိ အာဟရိဿာမိ, တွံ ဣမိဿာ ကဋ္ဌတ္ထရိကာယ နိပဇ္ဇာဟီ’’တိ ဝတွာ တံ မုဒုနာ ဟတ္ထေန ပရာမသန္တော ဒိဗ္ဗသမ္ဖဿံ ဖရာပေတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သာ ဒိဗ္ဗသမ္ဖဿဖရဏေန သညံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အထ နံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ အလင်္ကတဝိမာနေ ဒိဗ္ဗသယနေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ပဗုဇ္ဈိတွာ တံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘န သော ဗြာဟ္မဏော မနုဿော, သက္ကော ဘဝိဿတီ’’တိ အညာသိ။ သက္ကောပိ တသ္မိံ သမယေ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ဒိဗ္ဗနာဋကပရိဝုတော နိသိန္နော အဟောသိ။ သာ သယနာ ဥဋ္ဌာယ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သက္ကော ‘‘ဝရံ တေ, ဒေဝိ, ဒဒါမိ, ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဧကံ ပုတ္တံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝိ, တိဋ္ဌတု ဧကော ပုတ္တော, အဟံ တေ ဒွေ ပုတ္တေ ဒဿာမိ။ တေသု ပန ဧကော ပညဝါ ဘဝိဿတိ ဝိရူပဝါ, ဧကော ရူပဝါ န ပညဝါ။ တေသု ကတရံ ပဌမံ ဣစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘ပညဝန္တံ, ဒေဝါ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တဿာ ကုသတိဏံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထံ ဒိဗ္ဗစန္ဒနံ ပါရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖံ ကောကနုဒဉ္စ နာမ ဝီဏံ ဒတွာ တံ အာဒါယ ရညော သယနဃရံ ပဝိသိတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ဧကသယနေ နိပဇ္ဇာပေတွာ အင်္ဂုဋ္ဌကေန တဿာ နာဘိံ ပရာမသိ။ တသ္မိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၀။)ခဏေ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သက္ကောပိ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ပဏ္ဍိတာ ဒေဝီ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဇာနိ။
အထ နံ ပဗုဒ္ဓေါ ရာဇာ ဒိသွာ, ‘‘ဒေဝိ, ကေန နီတာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သက္ကေန, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အဟံ ပစ္စက္ခတော ဧကံ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏံ တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တံ အဒ္ဒသံ, ကသ္မာ မံ ဝဉ္စေသီ’’တိ? ‘‘သဒ္ဒဟထ, ဒေဝ, သက္ကော မံ ဂဟေတွာ ဒေဝလောကံ နေသီ’’တိ။ ‘‘န သဒ္ဒဟာမိ, ဒေဝီ’’တိ။ အထဿ သာ သက္ကဒတ္တိယံ ကုသတိဏံ ဒဿေတွာ ‘‘သဒ္ဒဟထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ကုသတိဏံ နာမ ယတော ကုတောစိ လဗ္ဘတီ’’တိ န သဒ္ဒဟိ။ အထဿ သာ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာဒီနိ ဒဿေသိ။ ရာဇာ တာနိ ဒိသွာ သဒ္ဒဟိတွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, သက္ကော တာဝ တံ နေတု, ပုတ္တော ပန တေ လဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘လဒ္ဓေါ မဟာရာဇ, ဂဗ္ဘော မေ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ။ သော တုဋ္ဌော တဿာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒါသိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ အညံ နာမံ အကတွာ ကုသတိဏနာမမေဝ အကံသု။ ကုသကုမာရဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ ဣတရော ဒေဝပုတ္တော တဿာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ ဒသမာသေ ပရိပုဏ္ဏေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ‘‘ဇယမ္ပတီ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တေ မဟန္တေန ယသေန ဝဍ္ဎိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ပညဝါ အာစရိယဿ သန္တိကေ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ အနုဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနောဝ ပညာယ သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ။
အထဿ သောဠသဝဿကာလေ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ဒါတုကာမော ဒေဝိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပုတ္တဿ တေ ရဇ္ဇံ ဒတွာ နာဋကာနိ ဥပဋ္ဌပေဿာမ, မယံ ဇီဝန္တာယေဝ နံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတံ ပဿိဿာမ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ခေါ ပန ယဿ ရညော ဓီတရံ ဣစ္ဆတိ, တမဿ အာနေတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ ကရိဿာမ, စိတ္တမဿ ဇာနာဟိ, ကတရံ ရာဇဓီတရံ ရောစေသီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ကုမာရဿ ဣမံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ စိတ္တံ ဇာနာဟီ’’တိ ဧကံ ပရိစာရိကံ ပေသေသိ။ သာ ဂန္တွာ တဿ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ န ရူပဝါ, ရူပသမ္ပန္နာ ရာဇဓီတာ အာနီတာပိ မံ ဒိသွာ ‘ကိံ မေ ဣမိနာ ဝိရူပေနာ’တိ ပလာယိဿတိ ဣတိ နော လဇ္ဇိတဗ္ဗကံ ဘဝိဿတိ, ကိံ မေ ဃရာဝါသေန, ဓရမာနေ မာတာပိတရော ဥပဋ္ဌဟိတွာ တေသံ အစ္စယေန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘မယှံ နေဝ ရဇ္ဇေနတ္ထော, န နာဋကေဟိ, အဟံ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ တဿ ကထံ ဒေဝိယာ အာရောစေသိ, ဒေဝီပိ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ အနတ္တမနော ဟုတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန သာသနံ ပေသေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၁။)သောပိ ပဋိဗာဟတိယေဝ။ ဧဝံ ယာဝတတိယံ ပဋိဗာဟိတွာ စတုတ္ထဝါရေ စိန္တေသိ – ‘‘မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကန္တေန ပဋိပက္ခဘာဝေါ နာမ န ယုတ္တော, ဧကံ ဥပါယံ ကရိဿာမီ’’တိ။
သော ကမ္မာရဇေဋ္ဌကံ ပက္ကောသာပေတွာ ဗဟုံ သုဝဏ္ဏံ ဒတွာ ‘‘ဧကံ ဣတ္ထိရူပကံ ကရောဟီ’’တိ ဥယျောဇေတွာ တသ္မိံ ပက္ကန္တေ အညံ သုဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ သယမ္ပိ ဣတ္ထိရူပကံ အကာသိ။ ဗောဓိသတ္တာနဉှိ အဓိပ္ပါယော နာမ သမိဇ္ဈတိ။ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ ဇိဝှါယ အဝဏ္ဏနီယသောဘံ အဟောသိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ခေါမံ နိဝါသာပေတွာ သိရိဂဗ္ဘေ ဌပါပေသိ။ သော ကမ္မာရဇေဋ္ဌကေန အာဘတရူပကံ ဒိသွာ တံ ဂရဟိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ အမှာကံ သိရိဂဗ္ဘေ ဌပိတရူပကံ အာဟရာ’’တိ အာဟ။ သော သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌော တံ ဒိသွာ ‘‘ကုမာရေန သဒ္ဓိံ အဘိရမိတုံ ဧကာ ဒေဝစ္ဆရာ, အာဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတုံ အဝိသဟန္တော နိက္ခမိတွာ ‘‘ဒေဝ, သိရိဂဗ္ဘေ အယျာ ဧကိကာဝ ဌိတာ, ဥပဂန္တုံ န သက္ကောမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, ဂစ္ဆ, သုဝဏ္ဏရူပကံ ဧတံ, အာဟရာ’’တိ ပုန ပေသိတော အာဟရိ။ ကုမာရော ကမ္မာရေန ကတံ ရူပကံ သုဝဏ္ဏဂဗ္ဘေ နိက္ခိပါပေတွာ အတ္တနာ ကတံ အလင်္ကာရာပေတွာ ရထေ ဌပါပေတွာ ‘‘ဧဝရူပံ လဘန္တော ဂဏှာမီ’’တိ မာတု သန္တိကံ ပဟိဏိ။
သာ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ, ‘‘တာတာ, မယှံ ပုတ္တော မဟာပုညော သက္ကဒတ္တိယော အနုစ္ဆဝိကံ ကုမာရိကံ လဘိဿတိ, တုမှေ ဧဝရူပံ လဘန္တာ ဂဏှိဿထ, ဣမံ ရူပကံ ပဋိစ္ဆန္နယာနေ ဌပေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ စရန္တာ ယဿ ရညော ဧဝရူပံ ဓီတရံ ပဿထ, တဿေတံ ဒတွာ ‘ဩက္ကာကရာဇာ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ အာဝါဟံ ကရိဿတီ’တိ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ တံ အာဒါယ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နိက္ခမိတွာ ဝိစရန္တာ ယံ ရာဇဓာနိံ ပါပုဏန္တိ, တတ္ထ သာယနှသမယေ မဟာဇနဿ သမောသရဏဋ္ဌာနေ တံ ရူပကံ ဝတ္ထပုပ္ဖါလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ သုဝဏ္ဏသိဝိကံ အာရောပေတွာ တိတ္ထမဂ္ဂေ ဌပေတွာ အမစ္စာ သယံ ပဋိက္ကမိတွာ အာဂတာဂတာနံ ကထာသဝနတ္ထံ ဧကမန္တေ တိဋ္ဌန္တိ။ မဟာဇနော တံ ဩလောကေတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏရူပက’’န္တိ သညံ အကတွာ ‘‘အယံ မနုဿိတ္ထီ သမာနာပိ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါ အတိဝိယ သောဘတိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ္ထ ဌိတာ, ကုတော ဝါ အာဂတာ, အမှာကံ နဂရေ ဧဝရူပါ နတ္ထီ’’တိ ဝဏ္ဏေန္တော ပက္ကမတိ။ တံ သုတွာ အမစ္စာ ‘‘သစေ ဣဓ ဧဝရူပါ ဒါရိကာ ဘဝေယျ, ‘အသုကာ ရာဇဓီတာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၂။)ဝိယ အသုကာ အမစ္စဓီတာ ဝိယာ’တိ ဝဒေယျုံ, အဒ္ဓါ ဣဓ ဧဝရူပါ နတ္ထီ’’တိ တံ အာဒါယ အညံ နဂရံ ဂစ္ဆန္တိ။
တေ ဧဝံ ဝိစရန္တာ အနုပုဗ္ဗေန မဒ္ဒရဋ္ဌေ သာဂလနဂရံ သမ္ပာပုဏိံသု။ တတ္ထ မဒ္ဒရညော အဋ္ဌ ဓီတရော ဥတ္တမရူပဓရာ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါ, တာသံ သဗ္ဗဇေဋ္ဌိကာ ပဘာဝတီ နာမ။ တဿာ သရီရတော ဗာလသူရိယဿ ပဘာ ဝိယ ပဘာ နိစ္ဆရန္တိ, အန္ဓကာရေပိ စတုဟတ္ထေ အန္တောဂဗ္ဘေ ပဒီပကိစ္စံ နတ္ထိ, သဗ္ဗော ဂဗ္ဘော ဧကောဘာသောဝ ဟောတိ။ ဓာတီ ပနဿာ ခုဇ္ဇာ, သာ ပဘာဝတိံ ဘောဇေတွာ တဿာ သီသနှာပနတ္ထံ အဋ္ဌဟိ ဝဏ္ဏဒါသီဟိ အဋ္ဌ ဃဋေ ဂါဟာပေတွာ သာယနှသမယေ ဥဒကတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တီ တိတ္ထမဂ္ဂေ ဌိတံ တံ ရူပကံ ဒိသွာ ‘‘ပဘာဝတီ’’တိ သညာယ ‘‘အယံ ဒုဗ္ဗိနီတာ ‘သီသံ နှာယိဿာမီ’တိ အမှေ ဥဒကတ္ထာယ ပေသေတွာ ပဌမတရံ အာဂန္တွာ တိတ္ထမဂ္ဂေ ဌိတာ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘အရေ ကုလလဇ္ဇာပနိကေ အမှေဟိ ပုရိမတရံ အာဂန္တွာ ကသ္မာ ဣဓ ဌိတာသိ, သစေ ရာဇာ ဇာနိဿတိ, နာသေဿတိ နော’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထေန ဂဏ္ဍပဿေ ပဟရိ, ဟတ္ထတလံ ဘိဇ္ဇမာနံ ဝိယ ဇာတံ။ တတော ‘‘သုဝဏ္ဏရူပက’’န္တိ ဉတွာ ဟသမာနာ တာသံ ဝဏ္ဏဒါသီနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တီ ‘‘ပဿထေတံ မေ ကမ္မံ, မမ ဓီတာတိသညာယ ပဟာရံ အဒါသိံ, အယံ မမ ဓီတု သန္တိကေ ကိမဂ္ဃတိ, ကေဝလံ မေ ဟတ္ထော ဒုက္ခာပိတော’’တိ အာဟ။
အထ နံ ရာဇဒူတာ ဂဟေတွာ ‘‘တွံ ‘မမ ဓီတာ ဣတော အဘိရူပတရာ’တိ ဝဒန္တီ ကံ နာမ ကထေသီ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘မဒ္ဒရညော ဓီတရံ ပဘာဝတိံ, ဣဒံ ရူပကံ တဿာ သောဠသိမ္ပိ ကလံ န အဂ္ဃတီ’’တိ။ တေ တုဋ္ဌမာနသာ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘ဩက္ကာကရညော ဒူတာ ဒွါရေ ဌိတာ’’တိ ပဋိဟာရေသုံ။ ရာဇာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဌိတကောဝ ‘‘ပက္ကောသထာ’’တိ အာဟ။ တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အမှာကံ ရာဇာ တုမှာကံ အာရောဂျံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ကတသက္ကာရသမ္မာနာ ‘‘ကိမတ္ထံ အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘အမှာကံ ရညော သီဟဿရော ပုတ္တော ကုသကုမာရော နာမ, ရာဇာ တဿ ရဇ္ဇံ ဒါတုကာမော အမှေ တုမှာကံ သန္တိကံ ပဟိဏိ, တုမှာကံ ကိရ ဓီတာ ပဘာဝတီ, တံ တဿ ဒေထ, ဣမဉ္စ သုဝဏ္ဏရူပကံ ဒေယျဓမ္မံ ဂဏှထာ’’တိ တံ ရူပကံ တဿ အဒံသု။ သောပိ ‘‘ဧဝရူပေန မဟာရာဇေန သဒ္ဓိံ ဝိဝါဟမင်္ဂလံ ဘဝိဿတီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ဒူတာ အာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၃။)အမှေဟိ န သက္ကာ ပပဉ္စံ ကာတုံ, ကုမာရိကာယ လဒ္ဓဘာဝံ ရညော အာရောစေဿာမ, အထ နံ သော အာဂန္တွာ အာဒါယ ဂမိဿတီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တေသံ သက္ကာရံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တေ ဂန္တွာ ရညော စ ဒေဝိယာ စ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ကုသာဝတိတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာဂလနဂရံ ပါပုဏိ။ မဒ္ဒရာဇာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ တံ နဂရံ ပဝေသေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရမကာသိ။
သီလဝတီ ဒေဝီ ပဏ္ဍိတတ္တာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကာဟဒွီဟစ္စယေန မဒ္ဒရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, သုဏိသံ ဒဋ္ဌုကာမာမှီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ ပက္ကောသာပေသိ။ ပဘာဝတီ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဓာတိဂဏပရိဝုတာ အာဂန္တွာ သဿုံ ဝန္ဒိ။ သာ တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ကုမာရိကာ အဘိရူပါ, မယှံ ပုတ္တော ဝိရူပေါ။ သစေ ဧသာ တံ ပဿိဿတိ, ဧကာဟမ္ပိ အဝသိတွာ ပလာယိဿတိ, ဥပါယံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သာ မဒ္ဒရာဇာနံ အာမန္တေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, သုဏိသာ မေ ပုတ္တဿ အနုစ္ဆဝိကာ, အပိစ ခေါ ပန အမှာကံ ကုလပဝေဏိယာ အာဂတံ စာရိတ္တံ အတ္ထိ, သစေ အယံ တသ္မိံ စာရိတ္တေ ဝတ္တိဿတိ, နေဿာမိ န’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ပန ဝေါ စာရိတ္တ’’န္တိ။ ‘‘အမှာကံ ဝံသေ ယာဝ ဧကဿ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တာဝ ဒိဝါ သာမိကံ ပဿိတုံ န လဘတိ။ သစေ ဧသာ တထာ ကရိဿတိ, နေဿာမိ န’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ, အမ္မ, သက္ခိဿသိ ဧဝံ ဝတ္တိတု’’န္တိ ဓီတရံ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘အာမ တာတာ’’တိ အာဟ။ တတော ဩက္ကာကရာဇာ မဒ္ဒရညော ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ တံ အာဒါယ ပက္ကာမိ။ မဒ္ဒရာဇာပိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဓီတရံ ဥယျောဇေသိ။
ဩက္ကာကော ကုသာဝတိံ ဂန္တွာ နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ သဗ္ဗဗန္ဓနာနိ မောစေတွာ ပုတ္တဿ အဘိသေကံ ကတွာ ရဇ္ဇံ ဒတွာ ပဘာဝတိံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကာရေတွာ နဂရေ ‘‘ကုသရာဇဿ အာဏာ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပတလေ ရာဇာနော ယေသံ ဓီတရော အတ္ထိ, တေ ကုသရညော ဓီတရော ပဟိဏိံသု။ ယေသံ ပုတ္တာ အတ္ထိ, တေ တေန သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝံ အာကင်္ခန္တာ ပုတ္တေ ဥပဋ္ဌာကေ ကတွာ ပဟိဏိံသု။ ဗောဓိသတ္တဿ နာဋကပရိဝါရော မဟာ အဟောသိ, မဟန္တေန ယသေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော ပဘာဝတိံ ဒိဝါ ပဿိတုံ န လဘတိ, သာပိ တံ ဒိဝါ ပဿိတုံ န လဘတိ, ဥဘိန္နံ ရတ္တိဒဿနမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဘာဝတိယာ သရီရပ္ပဘာပိ အဗ္ဗောဟာရိကာ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော သိရိဂဗ္ဘတော ရတ္တိံယေဝ နိက္ခမတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၄။)သော ကတိပါဟစ္စယေန ပဘာဝတိံ ဒိဝါ ဒဋ္ဌုကာမော မာတုယာ အာရောစေသိ။ သာ ‘‘မာ တေ တာတ, ရုစ္စိ, ယာဝ ဧကံ ပုတ္တံ လဘသိ, တာဝ အာဂမေဟီ’’တိ, ပဋိက္ခိပိ။ သော ပုနပ္ပုနံ ယာစိယေဝ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တွာ ဟတ္ထိမေဏ္ဍဝေသေန တိဋ္ဌ, အဟံ တံ တတ္ထ အာနေဿာမိ, အထ နံ အက္ခီနိ ပူရေတွာ ဩလောကေယျာသိ, မာ စ အတ္တာနံ ဇာနာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဟတ္ထိသာလံ အဂမာသိ။ အထဿ မာတာ ဟတ္ထိသာလံ အလင်္ကာရာပေတွာ ပဘာဝတိံ ‘‘ဧဟိ သာမိကဿ ဟတ္ထိနော ပဿာမာ’’တိ တတ္ထ နေတွာ ‘‘အယံ ဟတ္ထီ အသုကော နာမ, အယံ ဟတ္ထီ အသုကော နာမာ’’တိ တဿာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ တံ ရာဇာ မာတု ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ ဟတ္ထိဂေါပကဝေသေန ဟတ္ထိဆကဏပိဏ္ဍေန ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိ။ သာ ကုဒ္ဓါ ‘‘ရညော ကထေတွာ တေ ဟတ္ထံ ဆိန္ဒာပေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဒေဝိံ ဥဇ္ဈာပေသိ။ ရာဇမာတာ ‘‘မာ အမ္မ ကုဇ္ဈီ’’တိ သုဏိသံ သညာပေတွာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇိ။ ပုနပိ ရာဇာ တံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ အဿသာလာယ အဿဂေါပကဝေသေန တံ ဒိသွာ တထေဝ အဿဆကဏပိဏ္ဍေန ပဟရိ။ တဒါပိ တံ ကုဒ္ဓံ သဿု သညာပေသိ။
ပုနေကဒိဝသေ ပဘာဝတီ မဟာသတ္တံ ပဿိတုကာမာ ဟုတွာ သဿုယာ အာရောစေတွာ ‘‘အလံ မာ တေ ရုစ္စီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တာပိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ သွေ မမ ပုတ္တော နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရိဿတိ, တွံ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ တံ ပဿေယျာသီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဇယမ္ပတိကုမာရံ ရာဇဝေသံ ဂါဟာပေတွာ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေ နိသီဒါပေတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပစ္ဆိမာသနေ နိသီဒါပေတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကာရာပေသိ။ သာ ပဘာဝတိံ အာဒါယ သီဟပဉ္ဇရေ ဌတွာ ‘‘ပဿ တဝ သာမိကဿ သိရိသောဘဂ္ဂ’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘အနုစ္ဆဝိကော မေ သာမိကော လဒ္ဓေါ’’တိ အတ္တမနာ အဟောသိ။ တံ ဒိဝသံ ပန မဟာသတ္တော ဟတ္ထိမေဏ္ဍဝေသေန ဇယမ္ပတိဿ ပစ္ဆိမာသနေ နိသီဒိတွာ ယထာဓိပ္ပါယေန ပဘာဝတိံ ဩလောကေန္တော ဟတ္ထဝိကာရာဒိဝသေန စိတ္တရုစိယာ ကေဠိံ ဒဿေသိ။ ဟတ္ထိမှိ အတိက္ကန္တေ ရာဇမာတာ ပဘာဝတိံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဒိဋ္ဌော တေ, အမ္မ, သာမိကော’’တိ။ ‘‘အာမ အယျေ, ပစ္ဆိမာသနေ ပနဿ နိသိန္နော ဟတ္ထိမေဏ္ဍော အတိဝိယ ဒုဗ္ဗိနီတော, မယှံ ဟတ္ထဝိကာရာဒီနိ ဒဿေသိ, ကသ္မာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၅။)ဧဝရူပံ အလက္ခိကံ ရညော ပစ္ဆိမာသနေ နိသီဒါပေသုံ, နီဟရာပေဟိ န’’န္တိ? ‘‘အမ္မ, ရညော ပစ္ဆိမာသနေ ရက္ခာ နာမ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ။
သာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဟတ္ထိမေဏ္ဍော အတိဝိယ နိဗ္ဘယော, ရာဇာနံ ‘ရာဇာ’တိပိ န မညတိ, ကိံ နု ခေါ ဧသောဝ ကုသရာဇာ, အဒ္ဓါ ဟိ ဧသော အတိဝိယ ဝိရူပေါ ဧဝ ဘဝိဿတိ, တေနေဝ မံ န ဒဿေန္တီ’’တိ။ သာ ခုဇ္ဇံ ကဏ္ဏမူလေ အာဟ – ‘‘အမ္မ, ဂစ္ဆ တာဝ ဇာနာဟိ, ကိံ ပုရိမာသနေ နိသိန္နကော ရာဇာ, ဥဒါဟု ပစ္ဆိမာသနေ’’တိ? ‘‘ကထံ ပနာဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဟိ သော ရာဇာ ဘဝိဿတိ, ပဌမတရံ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိတော ဩတရိဿတိ, ဣမာယ သညာယ ဇာနာဟီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ ဌိတာ ပဌမံ မဟာသတ္တံ ဩတရန္တံ အဒ္ဒသ, ပစ္ဆာ ဇယမ္ပတိကုမာရံ။ မဟာသတ္တောပိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော ခုဇ္ဇံ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ နာမ ကာရဏေန ဧသာ အာဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမံ အန္တရံ ပဘာဝတိယာ မာ ကထေဟီ’’တိ ဒဠှံ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သာ ဂန္တွာ ‘‘ပုရိမာသနေ နိသိန္နော ပဌမံ ဩတရီ’’တိ အာဟ။ ပဘာဝတီ တဿာ ဝစနံ သဒ္ဒဟိ။
မဟာသတ္တောပိ ပုန ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ မာတရံ ယာစိ။ သာ ပဋိက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘တေန ဟိ အညာတကဝေသေန ဥယျာနံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ဥယျာနံ ဂန္တွာ ပေါက္ခရဏိယံ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ပဒုမိနိပတ္တေန သီသံ ဆာဒေတွာ ပုပ္ဖိတပဒုမေန မုခံ အာဝရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ မာတာပိဿ ပဘာဝတိံ ဥယျာနံ နေတွာ သာယနှသမယေ ‘‘ဣမေ ရုက္ခေ ပဿ, သကုဏေ ပဿ, မိဂေ ပဿာ’’တိ ပလောဘယမာနာ ပေါက္ခရဏီတီရံ ပါယာသိ။ သာ ပဉ္စဝိဓပဒုမသဉ္ဆန္နံ ပေါက္ခရဏိံ ဒိသွာ နှာယိတုကာမာ ပရိစာရိကာဟိ သဒ္ဓိံ ပေါက္ခရဏိံ ဩတရိတွာ ကီဠန္တီ တံ ပဒုမံ ဒိသွာ ဝိစိနိတုကာမာ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ အထ နံ ရာဇာ ပဒုမိနိပတ္တံ အပနေတွာ ‘‘အဟံ ကုသရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဏှိ။ သာ တဿ မုခံ ဒိသွာ ‘‘ယက္ခော မံ ဂဏှီ’’တိ ဝိရဝိတွာ တတ္ထေဝ ဝိသညိတံ ပတ္တာ။ အထဿာ ရာဇာ ဟတ္ထံ မုဉ္စိ။ သာ သညံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ကုသရာဇာ ကိရ မံ ဟတ္ထေ ဂဏှိ, ဣမိနာဝါဟံ ဟတ္ထိသာလာယ ဟတ္ထိဆကဏပိဏ္ဍေန, အဿသာလာယ အဿဆကဏပိဏ္ဍေန ပဟဋာ, အယမေဝ မံ ဟတ္ထိဿ ပစ္ဆိမာသနေ နိသီဒိတွာ ဥပ္ပဏ္ဍေသိ, ကိံ မေ ဧဝရူပေန ဒုမ္မုခေန ပတိနာ, ဣမံ ဇဟိတွာ အဟံ ဇီဝန္တီ အညံ ပတိံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတေ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မမ ယာနဝါဟနံ သဇ္ဇံ ကရောထ, အဇ္ဇေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၆။)အာဟ။ တေ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ ဂန္တုံ န လဘိဿတိ, ဟဒယမဿာ ဖလိဿတိ, ဂစ္ဆတု ပုန တံ အတ္တနော ဗလေန အာနေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အထဿာ ဂမနံ အနုဇာနိ။ သာ ပိတုနဂရမေဝ အဂမာသိ။
မဟာသတ္တောပိ ဥယျာနတော နဂရံ ပဝိသိတွာ အလင်္ကတပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ ဗောဓိသတ္တဉှိ သာ ပုဗ္ဗပတ္ထနာဝသေန န ဣစ္ဆိ, သောပိ ပုဗ္ဗကမ္မဝသေနေဝ ဝိရူပေါ အဟောသိ။ အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ ဒွါရဂါမေ ဥပရိမဝီထိယာ စ ဟေဋ္ဌိမဝီထိယာ စ ဒွေ ကုလာနိ ဝသိံသု။ ဧကဿ ကုလဿ ဒွေ ပုတ္တာ အဟေသုံ။ ဧကဿ ဧကာဝ ဓီတာ အဟောသိ။ ဒွီသု ပုတ္တေသု ဗောဓိသတ္တော ကနိဋ္ဌော။ တံ ကုမာရိကံ ဇေဋ္ဌကဿ အဒံသု။ ကနိဋ္ဌော အဒါရဘရဏော ဘာတု သန္တိကေယေဝ ဝသိ။ အထေကဒိဝသံ တသ္မိံ ဃရေ အတိရသကပူဝေ ပစိံသု။ ဗောဓိသတ္တော အရညံ ဂတော ဟောတိ။ တဿ ပူဝံ ဌပေတွာ အဝသေသေ ဘာဇေတွာ ခါဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘိက္ခာယ ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဘာတုဇာယာ ‘‘စူဠပတိနော အညံ ပူဝံ ပစိဿာမီ’’တိ တံ ဂဟေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ အဒါသိ။ သောပိ တံ ခဏညေဝ အရညတော အာဂစ္ဆိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘သာမိ, စိတ္တံ ပသာဒေဟိ, တဝ ကောဋ္ဌာသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒိန္နော’’တိ။ သော ‘‘တဝ ကောဋ္ဌာသံ ခါဒိတွာ မမ ကောဋ္ဌာသံ ဒေသိ, အဟံ ကိံ ခါဒိဿာမီ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ အနုဂန္တွာ ပတ္တတော ပူဝံ ဂဏှိ။ သာ မာတု ဃရံ ဂန္တွာ နဝဝိလီနံ စမ္ပကပုပ္ဖဝဏ္ဏံ သပ္ပိံ အာဟရိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ ပူရေသိ, တံ ဩဘာသံ မုဉ္စိ။ သာ တံ ဒိသွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမိနာ ဒါနဗလေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မေ သရီရံ ဩဘာသဇာတံ ဟောတု, ဥတ္တမရူပဓရာ စ ဘဝေယျံ, ဣမိနာ စ မေ အသပ္ပုရိသေန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝါသော မာ အဟောသီ’’တိ။ ဣတိ သာ ဣမိဿာ ပုဗ္ဗပတ္ထနာယ ဝသေန တံ န ဣစ္ဆိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တံ ပူဝ တသ္မိံ သပ္ပိပတ္တေ ဩသီဒါပေတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ ယောဇနသတေ ဝသန္တိမ္ပိ အာနေတွာ မမ ပါဒပရိစာရိကံ ကာတုံ သမတ္ထော ဘဝေယျ’’န္တိ။ တတ္ထ ယံ သော ကုဒ္ဓေါ ဂန္တွာ ပူဝံ ဂဏှိ, တဿ ပုဗ္ဗကမ္မဿ ဝသေန ဝိရူပေါ အဟောသိ, ပုဗ္ဗပတ္ထနာယ သာ စ တံ န ဣစ္ဆီတိ။
သော ပဘာဝတိယာ ဂတာယ သောကပ္ပတ္တော အဟောသိ, နာနာကာရေဟိ ပရိစာရယမာနာပိ နံ သေသိတ္ထိယော ဩလောကာပေတုမ္ပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၇။)နာသက္ခိံသု,, ပဘာဝတိရဟိတမဿ သကလမ္ပိ နိဝေသနံ တုစ္ဆံ ဝိယ ခါယိ။ သော ‘‘ဣဒါနိ သာဂလနဂရံ ပတ္တာ ဘဝိဿတီ’’တိ ပစ္စူသသမယေ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘အမ္မ, အဟံ ပဘာဝတိံ အာနေဿာမိ, တုမှေ ရဇ္ဇံ အနုသာသထာ’’တိ ဝဒန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ တေ ရဋ္ဌံ သဓနံ သယောဂ္ဂံ, သကာယုရံ သဗ္ဗကာမူပပန္နံ၊
ဣဒံ တေ ရဇ္ဇံ အနုသာသ အမ္မ, ဂစ္ဆာမဟံ ယတ္ထ ပိယာ ပဘာဝတီ’’တိ။
တတ္ထ သယောဂ္ဂန္တိ ဟတ္ထိယောဂ္ဂါဒိသဟိတံ။ သကာယုရန္တိ သပဉ္စရာဇကကုဓဘဏ္ဍံ။ အနုသာသ, အမ္မာတိ သော ကိရ ပုရိသဿ ရဇ္ဇံ ဒတွာ ပုန ဂဏှနံ နာမ န ယုတ္တန္တိ ပိတု ဝါ ဘာတု ဝါ အနိယျာဒေတွာ မာတု နိယျာဒေန္တော ဧဝမာဟ။
သာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, အပ္ပမတ္တော ဘဝေယျာသိ, မာတုဂါမော နာမ အပရိသုဒ္ဓဟဒယော’’တိ ဝတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနဿ သုဝဏ္ဏကရောဋိံ ပူရေတွာ ‘‘ဣဒံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဘုဉ္ဇေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော တံ အာဒါယ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ‘‘ဇီဝန္တော ပုန တုမှေ ပဿိဿာမီ’’တိ ဝတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပဉ္စာဝုဓံ သန္နယှိတွာ ဘတ္တကရောဋိယာ သဒ္ဓိံ ကဟာပဏသဟဿံ ပသိဗ္ဗကေ ကတွာ ကောကနုဒဉ္စ ဝီဏံ အာဒါယ နဂရာ နိက္ခမိတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ မဟဗ္ဗလော မဟာထာမော ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေသဒိဝသဘာဂေန ပုန ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ဧကာဟေနေဝ ယောဇနသတိကံ မဂ္ဂံ ခေပေတွာ သာယနှသမယေ နှတွာ သာဂလနဂရံ ပါဝိသိ။ တသ္မိံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေယေဝ တဿ တေဇေန ပဘာဝတီ သယနပိဋ္ဌေ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိ။ ဗောဓိသတ္တံ ကိလန္တိန္ဒြိယံ ဝီထိယာ ဂစ္ဆန္တံ အညတရာ ဣတ္ထီ ဒိသွာ ပက္ကောသာပေတွာ နိသီဒါပေတွာ ပါဒေ ဓောဝါပေတွာ သယနံ ဒါပေသိ။ သော ကိလန္တကာယော နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
အထ သာ တသ္မိံ နိဒ္ဒမုပဂတေ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ တံ ပဗောဓေတွာ ဘတ္တံ ဘောဇေသိ။ သော တုဋ္ဌော တဿာ သဒ္ဓိံ ဘတ္တကရောဋိယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၈။)ကဟာပဏသဟဿံ အဒါသိ။ သော ပဉ္စာဝုဓံ တတ္ထေဝ ဌပေတွာ ‘‘ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ မေ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဝီဏံ အာဒါယ ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဣဓ ဝသိတုံ ဒေထ, ဂန္ဓဗ္ဗံ ဝေါ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထိဂေါပကေဟိ အနုညာတော ဧကမန္တေ နိပဇ္ဇိတွာ ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထော ဥဋ္ဌာယ ဝီဏံ မုဉ္စိတွာ ‘‘သာဂလနဂရဝါသိနော ဣမံ သဒ္ဒံ သုဏန္တူ’’တိ ဝီဏံ ဝါဒေန္တော ဂါယိ။ ပဘာဝတီ ဘူမိယံ နိပန္နာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာဝ ‘‘အယံ န အညဿ ဝီဏာသဒ္ဒေါ, နိဿံသယံ ကုသရာဇာ မမတ္ထာယ အာဂတော’’တိ အညာသိ။ မဒ္ဒရာဇာပိ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အတိဝိယ မဓုရံ ဝါဒေတိ, သွေ ဧတံ ပက္ကောသာပေတွာ မမ ဂန္ဓဗ္ဗံ ကာရေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘န သက္ကာ ဣဓ ဝသမာနေန ပဘာဝတီ ဒဋ္ဌုံ, အဋ္ဌာနမေတ’’န္တိ ပါတောဝ နိက္ခမိတွာ သာယံ ဘုတ္တဂေဟေယေဝ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝီဏံ ဌပေတွာ ရာဇကုမ္ဘကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ အန္တေဝါသိကဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ဧကဒိဝသေနေဝ ဃရံ မတ္တိကာယ ပူရေတွာ ‘‘ဘာဇနာနိ ကရောမိ အာစရိယာ’’တိ ဝတွာ, ‘‘အာမ, ကာရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကံ မတ္တိကာပိဏ္ဍံ စက္ကေ ဌပေတွာ စက္ကံ အာဝိဉ္ဆိ, သကိံ အာဝိဒ္ဓမေဝ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာတိက္ကမာ ဘမိယေဝ။ သော နာနာဝဏ္ဏာနိ ခုဒ္ဒကမဟန္တာနိ ဘာဇနာနိ ကတွာ ပဘာဝတိယာ အတ္ထာယ ဘာဇနံ ကရောန္တော နာနာရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ဗောဓိသတ္တာနဉှိ အဓိပ္ပါယော နာမ သမိဇ္ဈတိ, ‘‘တာနိ ရူပါနိ ပဘာဝတီယေဝ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ သော သဗ္ဗဘာဇနာနိ သုက္ခာပေတွာ ပစိတွာ ဂေဟံ ပူရေသိ။ ကုမ္ဘကာရော နာနာဘာဇနာနိ ဂဟေတွာ ရာဇကုလံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ကေနိမာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မယာ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အဟံ တယာ ကတာနိ ဇာနာမိ, ကထေဟိ, ကေန ကတာနီ’’တိ? ‘‘အန္တေဝါသိကေန မေ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘န တေ သော အန္တေဝါသီ, အာစရိယော တေ သော, တွံ တဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ သိက္ခ, ဣတော ပဋ္ဌာယ စ သော မမ ဓီတာနံ ဘာဇနာနိ ကရောတု, ဣမဉ္စဿ သဟဿံ ဒေဟီ’’တိ သဟဿံ ဒါပေတွာ ‘‘နာနာဝဏ္ဏာနိ ဣမာနိ ခုဒ္ဒကဘာဇနာနိ မမ ဓီတာနံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။
သော တာနိ တာသံ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဣမာနိ ဝေါ ကီဠနတ္ထာယ ခုဒ္ဒကဘာဇနာနီ’’တိ အာဟ။ တာ သဗ္ဗာ အာဂမိံသု။ ကုမ္ဘကာရော မဟာသတ္တေန ပဘာဝတိယာ အတ္ထာယ ကတဘာဇနမေဝ တဿာ အဒါသိ။ သာ စ ဘာဇနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၀၉။)ဂဟေတွာ တတ္ထ အတ္တနော စ မဟာသတ္တဿ စ ခုဇ္ဇာယ စ ရူပံ ပဿိတွာ ‘‘ဣဒံ န အညေန ကတံ, ကုသရာဇေနေဝ ကတ’’န္တိ ဉတွာ ကုဇ္ဈိတွာ ဘူမိယံ ခိပိတွာ ‘‘ဣမိနာ မယှံ အတ္ထော နတ္ထိ, ဣစ္ဆန္တာနံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ အထဿာ ဘဂိနိယော ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ခုဒ္ဒကဘာဇနံ ကုသရညာ ကတန္တိ မညသိ, ဣဒံ တေန န ကတံ, ကုမ္ဘကာရေနေဝ ကတံ, ဂဏှာဟိ န’’န္တိ အဝဟသိံသု။ သာ တေန ကတဘာဝံ တဿ စ အာဂတဘာဝံ တာသံ န ကထေသိ။ ကုမ္ဘကာရော သဟဿံ ဗောဓိသတ္တဿ ဒတွာ ‘‘တာတ, ရာဇာ တေ တုဋ္ဌော, ဣတော ကိရ ပဋ္ဌာယ ရာဇဓီတာနံ ဘာဇနာနိ ကရေယျာသိ, အဟံ တာသံ ဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။
သော ‘‘ဣဓာပိ ဝသန္တေန န သက္ကာ ပဘာဝတီ ဒဋ္ဌု’’န္တိ တံ သဟဿံ တဿေဝ ဒတွာ ရာဇုပဋ္ဌာကဿ နဠကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ အန္တေဝါသိကော ဟုတွာ ပဘာဝတိယာ အတ္ထာယ တာလဝဏ္ဋံ ကတွာ တတ္ထေဝ သေတစ္ဆတ္တဉ္စ အာပါနဘူမိဉ္စ ဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ပဘာဝတိဉ္စာတိ နာနာရူပါနိ ဒဿေသိ။ နဠကာရော တဉ္စ အညဉ္စ တေန ကတဘဏ္ဍကံ အာဒါယ ရာဇကုလံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ကေနိမာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပုရိမနယေနေဝ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဣမာနိ နဠကာရဘဏ္ဍာနိ မမ ဓီတာနံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ဗောဓိသတ္တေန ပဘာဝတိယာ အတ္ထာယ ကတံ တာလဝဏ္ဋံ တဿာယေဝ အဒါသိ။ တတြပိ ရူပါနိ အညော ဇနော န ပဿတိ, ပဘာဝတီ ပန ဒိသွာ ကုသရညာ ကတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဂဏှိတုကာမာ ဂဏှန္တူ’’တိ ကုဒ္ဓါ ဘူမိယံ ခိပိ။ အထ နံ သေသာ အဝဟသိံသု။ နဠကာရော သဟဿံ အာဟရိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဒတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။
သော ‘‘ဣဒမ္ပိ မယှံ အဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ သဟဿံ တဿေဝ ဒတွာ ရာဇမာလာကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အန္တေဝါသိကဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နာနာဝိဓံ မာလာဝိကတိံ ဂန္ထိတွာ ပဘာဝတိယာ အတ္ထာယ နာနာရူပဝိစိတြံ ဧကံ စုမ္ဗဋကံ အကာသိ။ မာလာကာရော တံ သဗ္ဗံ အာဒါယ ရာဇကုလံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ကေနိမာနိ ဂန္ထိတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မယာ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အဟံ တယာ ဂန္ထိတာနိ ဇာနာမိ, ကထေဟိ, ကေန ဂန္ထိတာနီ’’တိ? ‘‘အန္တေဝါသိကေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၀။)မေ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘န သော အန္တေဝါသီ, အာစရိယော တေ သော, တွံ တဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ သိက္ခ, ဣတော ပဋ္ဌာယ စ သော မမ ဓီတာနံ ပုပ္ဖါနိ ဂန္ထတု, ဣမဉ္စဿ သဟဿံ ဒေဟီ’’တိ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ မမ ဓီတာနံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ဗောဓိသတ္တေန ပဘာဝတိယာ အတ္ထာယ ကတံ စုမ္ဗဋကံ တဿာယေဝ အဒါသိ။ သာ တတ္ထ အတ္တနော စ ရညော စ ရူပေဟိ သဒ္ဓိံ နာနာရူပါနိ ဒိသွာ တေန ကတဘာဝံ ဉတွာ ကုဇ္ဈိတွာ ဘူမိယံ ခိပိ။ သေသာ ဘဂိနိယော တံ တထေဝ အဝဟသိံသု။ မာလာကာရောပိ သဟဿံ အာဟရိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဒတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။
သော ‘‘ဣဒမ္ပိ မယှံ အဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ သဟဿံ တဿေဝ ဒတွာ ရညော သူဒဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အန္တေဝါသိကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆိ။ အထေကဒိဝသံ သူဒေါ ရညော ဘောဇနဝိကတိံ ဟရန္တော အတ္တနော အတ္ထာယ ပစိတုံ ဗောဓိသတ္တဿ အဋ္ဌိမံသံ အဒါသိ။ သော တံ တထာ သမ္ပာဒေသိ, ယထာဿ ဂန္ဓော သကလနဂရံ အဝတ္ထရိ။ ရာဇာ တံ ဃာယိတွာ ‘‘ကိံ တေ မဟာနသေ အညမ္ပိ မံသံ ပစသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝ, အပိစ ခေါ ပန မေ အန္တေဝါသိကဿ အဋ္ဌိမံသံ ပစနတ္ထာယ ဒိန္နံ, တဿေဝ သော ဂန္ဓော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ အာဟရာပေတွာ တတော ထောကံ ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပေသိ, တာဝဒေဝ သတ္တ ရသဟရဏိသဟဿာနိ ခေါဘေန္တံ ဖရိ။ ရာဇာ ရသတဏှာယ ဗဇ္ဈိတွာ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ တဝ အန္တေဝါသိနာ မမ စ ဓီတာနဉ္စ မေ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ တွံ မယှံ အာဟရ, သော မေ ဓီတာနံ ဟရတူ’’တိ အာဟ။ သူဒေါ ဂန္တွာ တဿ အာရောစေသိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, ဣဒါနိ ပနာဟံ ပဘာဝတိံ ဒဋ္ဌုံ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌော တံ သဟဿံ တဿေဝ ဒတွာ ပုနဒိဝသေ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ ရညော ဘတ္တဘာဇနာနိ ပေသေတွာ ရာဇဓီတာနံ ဘတ္တကာဇံ သယံ ဂဟေတွာ ပဘာဝတိယာ ဝသနပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ သာ တံ ဘတ္တကာဇံ အာဒါယ ပါသာဒံ အဘိရုဟန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဒါသကမ္မကရေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ။ သစေ ပနာဟံ ကတိပါဟံ တုဏှီ ဘဝိဿာမိ, ‘ဣဒါနိ မံ ဧသာ ရောစတီ’တိ သညီ ဟုတွာ ကတ္ထစိ အဂန္တွာ မံ ဩလောကေန္တော ဣဓေဝ ဝသိဿတိ, ဣဒါနေဝ တံ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ မုဟုတ္တမ္ပိ ဣဓ ဝသိတုံ အဒတွာ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ သာ ဒွါရံ အဍ္ဎဝိဝဋံ ကတွာ ဧကံ ဟတ္ထံ ကဝါဋေ လဂ္ဂေတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန အဂ္ဂဠံ ဥပ္ပီဠေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၁။)‘‘အနုဇ္ဇုဘူတေန ဟရံ မဟန္တံ, ဒိဝါ စ ရတ္တော စ နိသီထကာလေ၊
ပဋိဂစ္ဆ တွံ ခိပ္ပံ ကုသာဝတိံ ကုသ, နိစ္ဆာမိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏမဟံ ဝသန္တ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, တွံ ဘတ္တကာရကော ဟုတွာ ဥဇုကေန စိတ္တေန ယောပိ တေ သီသံ ဘိန္ဒေယျ, တဿပေတံ ကမ္မံ န ကရောသိ, အနုဇုဘူတေန ပန စိတ္တေန မမတ္ထာယ ဧတံ မဟန္တံ ကာဇံ ဟရန္တော ဒိဝါ စ ရတ္တော စ နိသီထကာလေ စ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝိဿသိ, ကိံ တေ တေန အနုဘူတေန ဒုက္ခေန, တွံ အတ္တနော နဂရံ ကုသာဝတိမေဝ ပဋိဂစ္ဆ, အညံ အတ္တနာ သဒိသိံ အတိရသကပူဝသဏ္ဌာနမုခိံ ယက္ခိနိံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေဟီတိ။ နိစ္ဆာမိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏမဟံ ဝသန္တန္တိ အဟံ ပန တံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ဒုဿဏ္ဌိတံ ဣဓ ဝသန္တံ န ဣစ္ဆာမီတိ။
သော ‘‘ပဘာဝတိယာ မေ သန္တိကာ ကထာ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နာဟံ ဂမိဿာမိ ဣတော ကုသာဝတိံ, ပဘာဝတီ ဝဏ္ဏပလောဘိတော တဝ၊
ရမာမိ မဒ္ဒဿ နိကေတရမ္မေ, ဟိတွာန ရဋ္ဌံ တဝ ဒဿနေ ရတော။
‘‘ပဘာဝတီ ဝဏ္ဏပလောဘိတော တဝ, သမ္မူဠှရူပေါ ဝိစရာမိ မေဒိနိံ၊
ဒိသံ န ဇာနာမိ ကုတောမှိ အာဂတော, တယမှိ မတ္တော မိဂမန္ဒလောစနေ။
‘‘သုဝဏ္ဏစီရဝသနေ, ဇာတရူပသုမေခလေ၊
သုဿောဏိ တဝ ကာမာ ဟိ, နာဟံ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကော’’တိ။
တတ္ထ ရမာမီတိ အဘိရမာမိ န ဥက္ကဏ္ဌာမိ။ သမ္မူဠှရူပေါတိ ကိလေသသမ္မူဠှော ဟုတွာ။ တယမှိ မတ္တောတိ တယိ မတ္တောမှိ, တယာ ဝါ မတ္တောမှိ။ သုဝဏ္ဏစီရဝသနေတိ သုဝဏ္ဏခစိတဝတ္ထဝသနေ။ နာဟံ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကောတိ န အဟံ ရဇ္ဇေန အတ္ထိကော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၂။)ဧဝံ ဝုတ္တေ သာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဧတံ ‘ဝိပ္ပဋိသာရီ ဘဝိဿတီ’တိ ပရိဘာသာမိ, အယံ ပန ရဇ္ဇိတွာဝ ကထေတိ, သစေ ခေါ ပန မံ ‘အဟံ ကုသရာဇာ’တိ ဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဏှေယျ, ကော တံ နိဝါရေယျ, ကောစိ နော ဣမံ ကထံ သုဏေယျာ’’တိ ဒွါရံ ထကေတွာ သူစိံ ဒတွာ အန္တော အဋ္ဌာသိ။ သောပိ ဘတ္တကာဇံ အာဟရိတွာ ဘတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ ရာဇဓီတရော ဘောဇေသိ။ ပဘာဝတီ ‘‘ဂစ္ဆ ကုသရာဇေန ပက္ကဘတ္တံ အာဟရာ’’တိ ခုဇ္ဇံ ပေသေသိ။ သာ အာဟရိတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ နာဟံ တေန ပက္ကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇာမိ, တွံ ဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော လဒ္ဓနိဝါပံ ဂဟေတွာ ဘတ္တံ ပစိတွာ အာဟရ, ကုသရညော အာဂတဘာဝဉ္စ မာ ကဿစိ အာရောစေသီတိ။ ခုဇ္ဇာ တတော ပဋ္ဌာယ တဿာ ကောဋ္ဌာသံ အာဟရိတွာ သယံ ဘုဉ္ဇတိ, အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ တဿာ ဥပနေတိ။ ကုသရာဇာပိ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ပဿိတုံ အလဘန္တော စိန္တေသိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ပဘာဝတိယာ မယိ သိနေဟော, ဥဒါဟု နတ္ထိ, ဝီမံသိဿာမိ န’’န္တိ။ သော ပန ရာဇဓီတရော ဘောဇေတွာ ဘတ္တကာဇံ အာဒါယ နိက္ခန္တော တဿာ ဂဗ္ဘဒွါရေ ပါသာဒတလံ ပါဒေန ပဟရိတွာ ဘာဇနာနိ ဃဋ္ဋေတွာ နိတ္ထုနိတွာ ဝိသညီ ဟုတွာ ဝိယ အဝကုဇ္ဇော ပတိ။ သာ တဿ နိတ္ထုနိတသဒ္ဒေန ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ တံ ဘတ္တကာဇေန ဩတ္ထတံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာ မံ နိဿာယ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒုက္ခံ အနုဘောတိ, သုခုမာလတာယ ဘတ္တကာဇေန အဝတ္ထတော ပတတိ, ဇီဝတိ နု ခေါ, နော ဝါ’’တိ။ သာ ဂဗ္ဘတော နိက္ခမိတွာ တဿ နာသဝါတံ ဥပဓာရေတုံ ဂီဝံ ပသာရေတွာ မုခံ ဩလောကေသိ။ သော မုခပူရံ ခေဠံ ဂဟေတွာ တဿာ သရီရေ ပါတေသိ။ သာ တံ ပရိဘာသိတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ အဍ္ဎဝိဝဋံ ထကေတွာ ဌိတာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဗ္ဘူတိ တဿ ဘော ဟောတိ, ယော အနိစ္ဆန္တမိစ္ဆတိ၊
အကာမံ ရာဇ ကာမေသိ, အကန္တံ ကန္တုမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ အဗ္ဘူတီတိ အဘူတိ, အဝုဍ္ဎီတိ အတ္ထော။
သော ပန ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ အက္ကောသိယမာနောပိ ပရိဘာသိယမာနောပိ ဝိပ္ပဋိသာရံ အနုပ္ပါဒေတွာဝ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အကာမံ ဝါ သကာမံ ဝါ, ယော နရော လဘတေ ပိယံ၊
လာဘမေတ္ထ ပသံသာမ, အလာဘော တတ္ထ ပါပကော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၃။)သာပိ တသ္မိံ ဧဝံ ကထေန္တေပိ အနောသက္ကိတွာ ထဒ္ဓတရဝစနံ ဝတွာ ပလာပေတုကာမာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပါသာဏသာရံ ခဏသိ, ကဏိကာရဿ ဒါရုနာ၊
ဝါတံ ဇာလေန ဗာဓေသိ, ယော အနိစ္ဆန္တမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ကဏိကာရဿ ဒါရုနာတိ ကဏိကာရကဋ္ဌေန။ ဗာဓေသီတိ ဗန္ဓသီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ပါသာဏော နူန တေ ဟဒယေ, ဩဟိတော မုဒုလက္ခဏေ၊
ယော တေ သာတံ န ဝိန္ဒာမိ, တိရောဇနပဒါဂတော။
‘‘ယဒါ မံ ဘကုဋိံ ကတွာ, ရာဇပုတ္တီ ဥဒိက္ခတိ၊
အာဠာရိကော တဒါ ဟောမိ, ရညော မဒ္ဒဿန္တေပုရေ။
‘‘ယဒါ ဥမှယမာနာ မံ, ရာဇပုတ္တီ ဥဒိက္ခတိ၊
နာဠာရိကော တဒါ ဟောမိ, ရာဇာ ဟောမိ တဒါ ကုသော’’တိ။
တတ္ထ မုဒုလက္ခဏေတိ မုဒုနာ ဣတ္ထိလက္ခဏေန သမန္နာဂတေ။ ယောတိ ယော အဟံ တိရောရဋ္ဌာ အာဂတော တဝ သန္တိကေ ဝသန္တော ပဋိသန္ထာရမတ္တမ္ပိ သာတံ န လဘာမိ, သော ဧဝံ မညာမိ, မယိ သိနေဟုပ္ပတ္တိနိဝါရဏာယ နူန တဝ ဟဒယေ ပါသာဏော ဌပိတော။ ဘကုဋိံ ကတွာတိ ကောဓဝသေန ဝလိဝိသမံ နလာဋံ ကတွာ။ အာဠာရိကောတိ ဘတ္တကာရကော။ တသ္မိံ ခဏေ အဟံ မဒ္ဒရညော အန္တေပုရေ ဘတ္တကာရကဒါသော ဝိယ ဟောမီတိ ဝဒတိ။ ဥမှယမာနာတိ ပဟဋ္ဌာကာရံ ဒဿေတွာ ဟသမာနာ။ ရာဇာ ဟောမီတိ တသ္မိံ ခဏေ အဟံ ကုသာဝတီနဂရေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ရာဇာ ဝိယ ဟောမိ, ကသ္မာသိ ဧဝံ ဖရုသာ, ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ ဧဝရူပံ ကရိ, ဘဒ္ဒေတိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ အတိဝိယ အလ္လီယိတွာ ကထေတိ, မုသာဝါဒံ ကတွာ ဥပါယေန နံ ဣတော ပလာပေဿာမီ’’တိ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၄။)‘‘သစေ ဟိ ဝစနံ သစ္စံ, နေမိတ္တာနံ ဘဝိဿတိ၊
နေဝ မေ တွံ ပတီ အဿ, ကာမံ ဆိန္ဒန္တု သတ္တဓာ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, မယာ ‘‘အယံ ကုသရာဇာ မယှံ ပတိ ဘဝိဿတိ, န ဘဝိဿတီ’’တိ ဗဟူ နိမိတ္တပါဌကာ ပုစ္ဆိတာ, တေ ‘‘ကာမံ ကိရ မံ သတ္တဓာ ဆိန္ဒန္တု, နေဝ မေ တွံ ပတိ ဘဝိဿသီ’’တိ ဝဒိံသူတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တံ ပဋိဗာဟန္တော ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယာပိ အတ္တနော ရဋ္ဌေ နေမိတ္တကာ ပုစ္ဆိတာ, တေ ‘အညတြ သီဟဿရကုသရာဇတော တဝ ပတိ နာမ အညော နတ္ထီ’တိ ဗျာကရိံသု, အဟမ္ပိ အတ္တနော ဉာဏဗလနိမိတ္တေန ဧဝမေဝ ကထေသိ’’န္တိ ဝတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ ဟိ ဝစနံ သစ္စံ, အညေသံ ယဒိ ဝါ မမ၊
နေဝ တုယှံ ပတီ အတ္ထိ, အညော သီဟဿရာ ကုသာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယဒိ ဟိ အညေသံ နေမိတ္တာနံ ဝစနံ သစ္စံ, ယဒိ ဝါ မမ ဝစနံ သစ္စံ, တဝ အညော ပတိ နာမ နတ္ထီတိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘န သက္ကာ ဣမံ လဇ္ဇာပေတုံ ဝါ ပလာပေတုံ ဝါ, ကိံ မေ ဣမိနာ’’တိ ဒွါရံ ပိဓာယ အတ္တာနံ န ဒဿေသိ။ သောပိ ကာဇံ ဂဟေတွာ ဩတရိ, တတော ပဋ္ဌာယ တံ ဒဋ္ဌုံ န လဘတိ, ဘတ္တကာရကကမ္မံ ကရောန္တော အတိဝိယ ကိလမတိ, ဘုတ္တပါတရာသော ဒါရူနိ ဖာလေတိ, ဘာဇနာနိ ဓောဝတိ, ကာဇေန ဥဒကံ အာဟရတိ, သယန္တော အမ္ဗဏပိဋ္ဌေ သယတိ, ပါတော ဝုဋ္ဌာယ ယာဂုအာဒီနိ ပစတိ ဟရတိ ဘောဇေတိ, နန္ဒိရာဂံ နိဿာယ အတိဒုက္ခံ အနုဘောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဘတ္တဂေဟဒွါရေန ဂစ္ဆန္တိံ ခုဇ္ဇံ ဒိသွာ ပက္ကောသိ။ သာ ပဘာဝတိယာ ဘယေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ အဝိသဟန္တီ တုရိတတုရိတာ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ ဝေဂေန ဥပဂန္တွာ ‘‘ခုဇ္ဇေ’’တိ အာဟ။
သာ နိဝတ္တိတွာ ဌိတာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ သဒ္ဒံ န သုဏာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ‘‘ခုဇ္ဇေ တွမ္ပိ သာမိနီပိ တေ ဥဘောပိ အတိဝိယ ထဒ္ဓါ, ဧတ္တကံ ကာလံ တုမှာကံ သန္တိကေ ဝသန္တော အာရောဂျသာသနမတ္တမ္ပိ န လဘာမိ, ဒေယျဓမ္မံ ပန ကိံ ဒဿထ, တိဋ္ဌတု တာဝေတံ, အပိ မေ ပဘာဝတိံ မုဒုကံ ကတွာ ဒဿေတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၅။)အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ‘‘သစေ မေ တံ ဒဿေတုံ သက္ခိဿသိ, ခုဇ္ဇဘာဝံ တေ ဥဇုကံ ကတွာ ဂီဝေယျကံ ဒဿာမီ’’တိ ပလောဘေန္တော ပဉ္စ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘နေက္ခံ ဂီဝံ တေ ကာရေဿံ, ပတွာ ခုဇ္ဇေ ကုသာဝတိံ၊
သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ဩလောကေယျ ပဘာဝတီ။
‘‘နေက္ခံ ဂီဝံ တေ ကာရေဿံ, ပတွာ ခုဇ္ဇေ ကုသာဝတိံ၊
သစေ မံ နာဂနာသူရူ, အာလပေယျ ပဘာဝတီ။
‘‘နေက္ခံ ဂီဝံ တေ ကာရေဿံ, ပတွာ ခုဇ္ဇေ ကုသာဝတိံ၊
သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ဥမှာယေယျ ပဘာဝတီ။
‘‘နေက္ခံ ဂီဝံ တေ ကာရေဿံ, ပတွာ ခုဇ္ဇေ ကုသာဝတိံ၊
သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ပမှာယေယျ ပဘာဝတီ။
‘‘နေက္ခံ ဂီဝံ တေ ကာရေဿံ, ပတွာ ခုဇ္ဇေ ကုသာဝတိံ၊
သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ပါဏီဟိ ဥပသမ္ဖုသေ’’တိ။
တတ္ထ နေက္ခံ ဂီဝံ တေတိ တဝ ဂီဝေယျံ သဗ္ဗသုဝဏ္ဏမယမေဝ ကာရေဿာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘နေက္ခံ ဂီဝံ တေ ကရိဿာမီ’’တိပိ ပါဌော, တဝ ဂီဝါယ နေက္ခမယံ ပိဠန္ဓနံ ပိဠန္ဓေဿာမီတိ အတ္ထော။ ဩလောကေယျာတိ သစေ တဝ ဝစနေန မံ ပဘာဝတီ ဩလောကေယျ, သစေ မံ တာယ ဩလောကာပေတုံ သက္ခိဿသီတိ အတ္ထော။ ‘‘အာလပေယျာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဥမှာယေယျာတိ မန္ဒဟသိတဝသေန ပရိဟာသေယျ။ ပမှာယေယျာတိ မဟာဟသိတဝသေန ပရိဟာသေယျ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ, ဒေဝ, ကတိပါဟစ္စယေန နံ တုမှာကံ ဝသေ ကရိဿာမိ, ပဿထ မေ ပရက္ကမ’’န္တိ ဝတွာ တံ ကရဏီယံ တီရေတွာ ပဘာဝတိယာ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿာ ဝသနဂဗ္ဘံ သောဓေန္တီ ဝိယ ပဟရဏယောဂ္ဂံ လေဍ္ဍုခဏ္ဍမ္ပိ အသေသေတွာ အန္တမသော ပါဒုကာပိ နီဟရိတွာ သကလဂဗ္ဘံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဂဗ္ဘဒွါရေ ဥမ္မာရံ အန္တရံ ကတွာ ဥစ္စာသနံ ပညပေတွာ ပဘာဝတိယာ ဧကံ နီစပီဌကံ အတ္ထရိတွာ ‘‘ဧဟိ, အမ္မ, သီသေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၆။)တေ ဦကာ ဝိစိနိဿာမီ’’တိ တံ တတ္ထ ပီဌကေ နိသီဒါပေတွာ အတ္တနော ဦရုအန္တရေ တဿာ သီသံ ဌပေတွာ ထောကံ ကဏ္ဍုယိတွာ ‘‘အဟော ဣမိဿာ သီသေ ဗဟူ ဦကာ’’တိ သကသီသတော ဦကာ ဂဟေတွာ တဿာ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ‘‘ပဿ ကိတ္တကာ တေ သီသေ ဦကာ’’တိ ပိယကထံ ကထေတွာ မဟာသတ္တဿ ဂုဏံ ကထေန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟိ နူနာယံ ရာဇပုတ္တီ, ကုသေ သာတမ္ပိ ဝိန္ဒတိ၊
အာဠာရိကေ ဘတေ ပေါသေ, ဝေတနေန အနတ္ထိကေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဧကံသေန အယံ ရာဇပုတ္တီ ပုဗ္ဗေ ကုသာဝတီနဂရေ ကုသနရိန္ဒဿ သန္တိကေ မာလာဂန္ဓဝိလေပနဝတ္ထာလင်္ကာရဝသေန အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သာတံ န ဝိန္ဒတိ န လဘတိ, တမ္ဗူလမတ္တမ္ပိ ဧတေန ဧတိဿာ ဒိန္နပုဗ္ဗံ န ဘဝိဿတိ။ ကိံကာရဏာ? ဣတ္ထိယော နာမ ဧကဒိဝသမ္ပိ အင်္ကံ အဝတ္ထရိတွာ နိပန္နသာမိကမှိ ဟဒယံ ဘိန္ဒိတုံ န သက္ကောန္တိ, အယံ ပန အာဠာရိကေ ဘတေ ပေါသေ အာဠာရိကတ္တဉ္စ ဘတကတ္တဉ္စ ဥပဂတေ ဧတသ္မိံ ပုရိသေ မူလေနပိ အနတ္ထိကေ ကေဝလံ တံယေဝ နိဿာယ ရဇ္ဇံ ပဟာယ အာဂန္တွာ ဧဝံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တေ ပဋိသန္ထာရမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ, သစေပိ တေ, အမ္မ, တသ္မိံ သိနေဟော နတ္ထိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာ မံ နိဿာယ ကိလမတီတိ တဿ ကိဉ္စိဒေဝ ဒါတုံ အရဟသီတိ။
သာ တံ သုတွာ ခုဇ္ဇာယ ကုဇ္ဈိ။ အထ နံ ခုဇ္ဇာ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ အန္တောဂဗ္ဘေ ခိပိတွာ သယံ ဗဟိ ဟုတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ အာဝိဉ္ဆနရဇ္ဇုမှိ ဩလမ္ဗန္တီ အဋ္ဌာသိ။ ပဘာဝတီ တံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တီ ဒွါရမူလေ ဌတွာ အက္ကောသန္တီ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟိ နူနာယံ သာ ခုဇ္ဇာ, လဘတိ ဇိဝှါယ ဆေဒနံ၊
သုနိသိတေန သတ္ထေန, ဧဝံ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘဏ’’န္တိ။
တတ္ထ သုနိသိတေနာတိ သုဋ္ဌု နိသိတေန တိခိဏသတ္ထေန။ ဧဝံ ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ ဧဝံ အသောတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘဏန္တီ။
အထ ခုဇ္ဇာ အာဝိဉ္စနရဇ္ဇုံ ဂဟေတွာ ဌိတာဝ ‘‘နိပ္ပညေ ဒုဗ္ဗိနီတေ တဝ ရူပံ ကိံ ကရိဿတိ, ကိံ မယံ တဝ ရူပံ ခါဒိတွာ ယာပေဿာမာ’’တိ ဝတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၇။)တေရသဟိ ဂါထာဟိ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏံ ပကာသေန္တီ ခုဇ္ဇာဂဇ္ဇိတံ နာမ ဂဇ္ဇိ –
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဟာယသောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဟဒ္ဓနောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဟဗ္ဗလောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဟာရဋ္ဌောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဟာရာဇာတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
သီဟဿရောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
ဝဂ္ဂုဿရောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
ဗိန္ဒုဿရောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဉ္ဇုဿရောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
မဓုဿရောတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
သတသိပ္ပေါတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
ခတ္တိယောတိပိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၈။)‘‘မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန ပဘာဝတိ၊
ကုသရာဇာတိ ကတွာန, ကရဿု ရုစိရေ ပိယ’’န္တိ။
တတ္ထ မာ နံ ရူပေန ပါမေသိ, အာရောဟေန, ပဘာဝတီတိ အရေ ပဘာဝတိ, မာ တွံ ဧတံ ကုသနရိန္ဒံ အတ္တနော ရူပေန အာရောဟပရိဏာဟေန ပမိနိ, ဧဝံ ပမာဏံ ဂဏှိ။ မဟာယသောတိ မဟာနုဘာဝေါ သောတိ ဧဝံ ဟဒယေ ကတွာန ရုစိရေ ပိယဒဿနေ ကရဿု တဿ ပိယံ။ အာနုဘာဝေါယေဝ ဟိဿ ရူပန္တိ ဝဒတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အပိ စ မဟာယသောတိ မဟာပရိဝါရော။ မဟဒ္ဓနောတိ မဟာဘောဂေါ။ မဟဗ္ဗလောတိ မဟာထာမော။ မဟာရဋ္ဌောတိ ဝိပုလရဋ္ဌော။ မဟာရာဇာတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာ။ သီဟဿရောတိ သီဟသဒ္ဒသမာနသဒ္ဒေါ။ ဝဂ္ဂုဿရောတိ လီလာယုတ္တဿရော။ ဗိန္ဒုဿရောတိ သမ္ပိဏ္ဍိတဃနဿရော။ မဉ္ဇုဿရောတိ သုန္ဒရဿရော။ မဓုဿရောတိ မဓုရယုတ္တဿရော။ သတသိပ္ပေါတိ ပရေသံ သန္တိကေ အသိက္ခိတွာ အတ္တနော ဗလေနေဝ နိပ္ဖန္နအနေကသတသိပ္ပေါ။ ခတ္တိယောတိ ဩက္ကာကပဝေဏိယံ ဇာတော အသမ္ဘိန္နခတ္တိယော။ ကုသရာဇာတိ သက္ကဒတ္တိယကုသတိဏသမာနနာမော ရာဇာ။ ဧဝရူပေါ ဟိ အညော ရာဇာ နာမ နတ္ထီတိ ဇာနိတွာ ဧတဿ ပိယံ ကရောဟီတိ ခုဇ္ဇာ ဧတ္တကာဟိ ဂါထာဟိ တဿ ဂုဏံ ကထေသိ။
ပဘာဝတီ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ခုဇ္ဇေ အတိဝိယ ဂဇ္ဇသိ, ဟတ္ထေန ပါပုဏန္တီ သသာမိကဘာဝံ တေ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ ခုဇ္ဇံ တဇ္ဇေသိ။ သာပိ တံ ‘‘အဟံ တံ ရက္ခမာနာ ပိတုနော တေ ကုသရာဇဿ အာဂတဘာဝံ နာရောစေသိံ, ဟောတု, အဇ္ဇ ရညော အာရောစေဿာမီ’’တိ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ဘာယာပေသိ။ သာပိ ‘‘ကောစိဒေဝ သုဏေယျာ’’တိ ခုဇ္ဇံ သညာပေသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တံ ပဿိတုံ အလဘန္တော သတ္တ မာသေ ဒုဗ္ဘောဇနေန ဒုက္ခသေယျာယ ကိလမန္တော စိန္တေသိ – ‘‘ကော မေ ဧတာယ အတ္ထော, သတ္တ မာသေ ဝသန္တော ဧတံ ပဿိတုမ္ပိ န လဘာမိ, အတိဝိယ ကက္ခဠာ သာဟသိကာ, ဂန္တွာ မာတာပိတရော ပဿိဿာမီ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တဿ ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ရာဇာ သတ္တ မာသေ ပဘာဝတိံ ဒဋ္ဌုမ္ပိ န လဘိ, လဘနာကာရမဿ ကရိဿာမီ’’တိ မဒ္ဒရညော ဒူတေ ကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၁၉။)သတ္တန္နံ ရာဇူနံ ဒူတံ ပါဟေန္တော ‘‘ပဘာဝတီ, ကုသရာဇံ ဆဍ္ဍေတွာ အာဂတာ, အာဂစ္ဆန္တု ပဘာဝတိံ ဂဏှန္တူ’’တိ ဧကေကဿ ဝိသုံ ဝိသုံ သာသနံ ပဟိဏိ။ တေ မဟာပရိဝါရေန ဂန္တွာ နဂရံ ပတွာ အညမညဿ အာဂတကာရဏံ န ဇာနန္တိ။ တေ ‘‘တွံ ကသ္မာ အာဂတော, တွံ ကသ္မာ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ ဉတွာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဧကံ ကိရ ဓီတရံ သတ္တန္နံ ဒဿတိ, ပဿထဿ အနာစာရံ, ဥပ္ပဏ္ဍေတိ နော, ဂဏှထ န’’န္တိ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ အမှာကံ ပဘာဝတိံ ဒေတု ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ သာသနာနိ ပဟိဏိတွာ နဂရံ ပရိဝါရယိံသု။ မဒ္ဒရာဇာ သာသနံ သုတွာ ဘီတတသိတော အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ‘‘ကိံ ကရောမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ အမစ္စာ ‘‘ဒေဝ, သတ္တပိ ရာဇာနော ပဘာဝတိံ နိဿာယ အာဂတာ, ‘သစေ န ဒဿတိ, ပါကာရံ ဘိန္ဒိတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ တံ ဂဏှိဿာမာ’တိ ဝဒန္တိ, ပါကာရေ အဘိန္နေယေဝ တေသံ ပဘာဝတိံ ပေသေဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဧတေ နာဂါ ဥပတ္ထဒ္ဓါ, သဗ္ဗေ တိဋ္ဌန္တိ ဝမ္မိတာ၊
ပုရာ မဒ္ဒန္တိ ပါကာရံ, အာနေန္တေတံ ပဘာဝတိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥပတ္ထဒ္ဓါတိ အတိထဒ္ဓါ ဒပ္ပိတာ။ အာနေန္တေတံ ပဘာဝတိန္တိ အာနေန္တု ဧတံ ပဘာဝတိန္တိ သာသနာနိ ပဟိဏိံသု။ တသ္မာ ယာဝ ဧတေ နာဂါ ပါကာရံ န မဒ္ဒန္တိ, တာဝ နေသံ ပဘာဝတိံ ပေသေဟိ, မဟာရာဇာတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သစာဟံ ဧကဿ ပဘာဝတိံ ပေသေဿာမိ, သေသာ ယုဒ္ဓံ ကရိဿန္တိ, န သက္ကာ ဧကဿ ဒါတုံ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာနံ ‘ဝိရူပေါ’တိ ဆဍ္ဍေတွာ အာဂတာ အာဂမနဿ ဖလံ လဘတု, ဝဓိတွာန နံ သတ္တ ခဏ္ဍာနိ ကတွာ သတ္တန္နံ ခတ္တိယာနံ ပေသေဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သတ္တ ဗိလေ ကရိတွာန, အဟမေတံ ပဘာဝတိံ၊
ခတ္တိယာနံ ပဒဿာမိ, ယေ မံ ဟန္တုံ ဣဓာဂတာ’’တိ။
တဿ သာ ကထာ သကလနိဝေသနေ ပါကဋာ အဟောသိ။ ပရိစာရိကာ ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ ကိရ တံ သတ္တ ခဏ္ဍာနိ ကတွာ သတ္တန္နံ ရာဇူနံ ပေသေဿတီ’’တိ ပဘာဝတိယာ အာရောစေသုံ။ သာ မရဏဘယဘီတာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဘဂိနီဟိ ပရိဝုတာ မာတု သိရိဂဗ္ဘံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၀။)‘‘အဝုဋ္ဌဟိ ရာဇပုတ္တီ, သာမာ ကောသေယျဝါသိနီ၊
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ဒါသီဂဏပုရက္ခတာ’’တိ။
တတ္ထ သာမာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ။ ကောသေယျဝါသိနီတိ သုဝဏ္ဏခစိတကောသေယျနိဝသနာ။
သာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ပရိဒေဝမာနာ အာဟ –
‘‘တံ နူန ကက္ကူပနိသေဝိတံ မုခံ, အာဒါသဒန္တာထရုပစ္စဝေက္ခိတံ၊
သုဘံ သုနေတ္တံ ဝိရဇံ အနင်္ဂဏံ, ဆုဒ္ဓံ ဝနေ ဌဿတိ ခတ္တိယေဟိ။
‘‘တေ နူန မေ အသိတေ ဝေလ္လိတဂ္ဂေ, ကေသေ မုဒူ စန္ဒနသာရလိတ္တေ၊
သမာကုလေ သီဝထိကာယ မဇ္ဈေ, ပါဒေဟိ ဂိဇ္ဈာ ပရိကဍ္ဎိဿန္တိ။
‘‘တာ နူန မေ တမ္ဗနခါ သုလောမာ, ဗာဟာ မုဒူ စန္ဒနသာရလိတ္တာ၊
ဆိန္နာ ဝနေ ဥဇ္ဈိတာ ခတ္တိယေဟိ, ဂယှ ဓင်္ကော ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ။
‘‘တေ နူန တာလူပနိဘေ အလမ္ဗေ, နိသေဝိတေ ကာသိကစန္ဒနေန၊
ထနေသု မေ လမ္ဗိဿတိ သိင်္ဂါလော, မာတူဝ ပုတ္တော တရုဏော တနူဇော။
‘‘တံ နူန သောဏိံ ပုထုလံ သုကောဋ္ဋိတံ, နိသေဝိတံ ကဉ္စနမေခလာဟိ၊
ဆိန္နံ ဝနေ ခတ္တိယေဟီ အဝတ္ထံ, သိင်္ဂါလသံဃာ ပရိကဍ္ဎိဿန္တိ။
‘‘သောဏာ ဓင်္ကာ သိင်္ဂါလာ စ, ယေ စညေ သန္တိ ဒါဌိနော၊
အဇရာ နူန ဟေဿန္တိ, ဘက္ခယိတွာ ပဘာဝတိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၁။)‘‘သစေ မံသာနိ ဟရိံသု, ခတ္တိယာ ဒူရဂါမိနော၊
အဋ္ဌီနိ အမ္မ ယာစိတွာ, အနုပထေ ဒဟာထ နံ။
‘‘ခေတ္တာနိ အမ္မ ကာရေတွာ, ကဏိကာရေတ္ထ ရောပယ၊
ယဒါ တေ ပုပ္ဖိတာ အဿု, ဟေမန္တာနံ ဟိမစ္စယေ၊
သရေယျာထ မမံ အမ္မ, ဧဝံဝဏ္ဏာ ပဘာဝတီ’’တိ။
တတ္ထ ကက္ကူပနိသေဝိတန္တိလ ကက္ကူပနိသေဝိတန္တိ သာသပကက္ကလောဏကက္ကမတ္တိကကက္ကတိလကက္ကဟလိဒ္ဒိကက္ကမုခစုဏ္ဏကေဟိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကက္ကေဟိ ဥပနိသေဝိတံ။ အာဒါသဒန္တာထရုပစ္စဝေက္ခိတန္တိ ဒန္တမယထရုမှိ အာဒါသေ ပစ္စဝေက္ခိတံ တတ္ထ ဩလောကေတွာ မဏ္ဍိတံ။ သုဘန္တိ သုဘမုခံ။ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရဇံ နိမ္မလံ။ အနင်္ဂဏန္တိ ဂဏ္ဍပိဠကာဒိဒေါသရဟိတံ။ ဆုဒ္ဓန္တိ အမ္မ ဧဝရူပံ မမ မုခံ အဒ္ဓါ ဣဒါနိ ခတ္တိယေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ဝနေ အရညေ ဌဿတီတိ ပရိဒေဝတိ။ အသိတေတိ ကာဠကေ။ ဝေလ္လိတဂ္ဂေတိ ဥန္နတဂ္ဂေ။ သီဝထိကာယာတိ သုသာနမှိ။ ပရိကဍ္ဎိဿန္တီတိ ဧဝရူပေ မမ ကေသေ မနုဿမံသခါဒကာ ဂိဇ္ဈာ ပါဒေဟိ ပဟရိတွာ နူန ပရိကဍ္ဎိဿန္တိ။ ဂယှ ဓင်္ကော ဂစ္ဆတိ ယေနကာမန္တိ အမ္မ မမ ဧဝရူပံ ဗာဟံ နူန ဓင်္ကော ဂဟေတွာ လုဉ္ဇိတွာ ခါဒန္တော ယေနကာမံ ဂစ္ဆိဿတိ။
တာလူပနိဘေတိ သုဝဏ္ဏတာလဖလသဒိသေ။ ကာသိကစန္ဒနေနာတိ သုခုမစန္ဒနေန နိသေဝိတေ။ ထနေသု မေတိ အမ္မ မမ သုသာနေ ပတိတာယ ဧဝရူပေ ထနေ ဒိသွာ မုခေန ဍံသိတွာ တေသု မေ ထနေသု အတ္တနော တနုဇော မာတု တရုဏပုတ္တော ဝိယ နူန သိင်္ဂါလော လမ္ဗိဿတိ။ သောဏိန္တိ ကဋိံ။ သုကောဋ္ဋိတန္တိ ဂေါဟနုကေန ပဟရိတွာ သုဝဍ္ဎိတံ။ အဝတ္ထန္တိ ဆဍ္ဍိတံ။ ဘက္ခယိတွာတိ အမ္မ ဧတေ ဧတ္တကာ နူန မမ မံသံ ခါဒိတွာ အဇရာ ဘဝိဿန္တိ။
သစေ မံသာနိ ဟရိံသူတိ အမ္မ သစေ တေ ခတ္တိယာ မယိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ မမ မံသာနိ ဟရေယျုံ, အထ တုမှေ အဋ္ဌီနိ ယာစိတွာ အနုပထေ ဒဟာထနံ, ဇင်္ဃမဂ္ဂမဟာမဂ္ဂါနံ အန္တရေ ဒဟေယျာထာတိ ဝဒတိ။ ခေတ္တာနီတိ အမ္မ မမ ဈာပိတဋ္ဌာနေ မာလာဒိဝတ္ထူနိ ကာရေတွာ ဧတ္ထ ဧတေသု ခေတ္တေသု ကဏိကာရရုက္ခေ ရောပယ။ ဟိမစ္စယေတိ ဟိမပါတာတိက္ကမေ ဖဂ္ဂုဏမာသေ။ သရေယျာထာတိ တေသံ ပုပ္ဖါနံ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကံ ပူရေတွာ ဦရူသု ဌပေတွာ မမ ဓီတာ ပဘာဝတီ ဧဝံဝဏ္ဏာတိ သရေယျာထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၂။)ဣတိ သာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ မာတု သန္တိကေ ဝိလပိ။ မဒ္ဒရာဇာပိ ‘‘ဖရသုဉ္စ ဂဏ္ဍိကဉ္စ ဂဟေတွာ စောရဃာတကော ဣဓေဝ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာဏာပေသိ။ တဿ အာဂမနံ သကလရာဇဂေဟေ ပါကဋံ အဟောသိ။ အထဿ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ပဘာဝတိယာ မာတာ ဥဋ္ဌာယာသနာ သောကသမပ္ပိတာ ရညော သန္တိကံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿာ မာတာ ဥဒဋ္ဌာသိ, ခတ္တိယာ ဒေဝဝဏ္ဏိနီ၊
ဒိသွာ အသိဉ္စ သူနဉ္စ, ရညော မဒ္ဒဿန္တေပုရေ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒဋ္ဌာသီတိ အာသနာ ဥဋ္ဌာယ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ အဋ္ဌာသိ။ ဒိသွာ အသိဉ္စ သူနဉ္စာတိ အန္တေပုရမှိ အလင်္ကတမဟာတလေ ရညော ပုရတော နိက္ခိတ္တံ ဖရသုဉ္စ ဂဏ္ဍိကဉ္စ ဒိသွာ ဝိလပန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမိနာ နူန အသိနာ, သုသညံ တနုမဇ္ဈိမံ၊
ဓီတရံ မဒ္ဒ ဟန္တွာန, ခတ္တိယာနံ ပဒဿသီ’’တိ။
တတ္ထ အသိနာတိ ဖရသုံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အသိ နာမ ဇာတော။ သုသညံ တနုမဇ္ဈိမန္တိ သုဋ္ဌု သညာတံ တနုမဇ္ဈိမံ။
အထ နံ ရာဇာ သညာပေန္တော အာဟ – ‘‘ဒေဝိ, ကိံ ကထေသိ, တဝ ဓီတာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာနံ ‘ဝိရူပေါ’တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတမဂ္ဂေ ပဒဝလဉ္ဇေ အဝိနဋ္ဌေယေဝ မစ္စုံ နလာဋေနာဒါယ အာဂတာ, ဣဒါနိ အတ္တနော ရူပံ နိဿာယ ဤဒိသံ ဖလံ လဘတူ’’တိ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဓီတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝိလပန္တီ အာဟ –
‘‘န မေ အကာသိ ဝစနံ, အတ္ထကာမာယ ပုတ္တိကေ၊
သာဇ္ဇ လောဟိတသဉ္ဆန္နာ, ဂစ္ဆသိ ယမသာဓနံ။
‘‘ဧဝမာပဇ္ဇတီ ပေါသော, ပါပိယဉ္စ နိဂစ္ဆတိ၊
ယော ဝေ ဟိတာနံ ဝစနံ, န ကရောတိ အတ္ထဒဿိနံ။
‘‘သစေ စ အဇ္ဇ ဓာရေသိ, ကုမာရံ စာရုဒဿနံ၊
ကုသေန ဇာတံ ခတ္တိယံ, သုဝဏ္ဏမဏိမေခလံ၊
ပူဇိတံ ဉာတိသံဃေဟိ, န ဂစ္ဆသိ ယမက္ခယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၃။)‘‘ယတ္ထဿု ဘေရီ နဒတိ, ကုဉ္ဇရော စ နိကူဇတိ၊
ခတ္တိယာနံ ကုလေ ဘဒ္ဒေ, ကိန္နု သုခတရံ တတော။
‘‘အဿော စ သိသတိ ဒွါရေ, ကုမာရော ဥပရောဒတိ၊
ခတ္တိယာနံ ကုလေ ဘဒ္ဒေ, ကိန္နု သုခတရံ တတော။
‘‘မယူရကောဉ္စာဘိရုဒေ, ကောကိလာဘိနိကူဇိတေ၊
ခတ္တိယာနံ ကုလေ ဘဒ္ဒေ, ကိန္နု သုခတရံ တတော’’တိ။
တတ္ထ ပုတ္တိကေတိ တံ အာလပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္မ, ဣဓ ကိံ ကရိဿသိ, သာမိကဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆ, မာ ရူပမဒေန မဇ္ဇီတိ ဧဝံ ယာစန္တိယာပိ မေ ဝစနံ န အကာသိ, သာ တွံ အဇ္ဇ လောဟိတသဉ္ဆန္နာ ဂစ္ဆသိ ယမသာဓနံ, မစ္စုရာဇဿ ဘဝနံ ဂမိဿသီတိ။ ပါပိယဉ္စာတိ ဣတော ပါပတရဉ္စ နိဂစ္ဆတိ။ သစေ စ အဇ္ဇ ဓာရေသီတိ, အမ္မ, သစေ တွံ စိတ္တဿ ဝသံ အဂန္တွာ ကုသနရိန္ဒံ ပဋိစ္စ လဒ္ဓံ အတ္တနော ရူပေန သဒိသံ စာရုဒဿနံ ကုမာရံ အဇ္ဇ ဓာရယိဿသိ။ ယမက္ခယန္တိ ဧဝံ သန္တေ ယမနိဝေသနံ န ဂစ္ဆေယျာသိ။ တတော ယမှိ ခတ္တိယကုလေ အယံ ဝိဘူတိ, တမှာ နာနာဘေရိသဒ္ဒေန စေဝ မတ္တဝါရဏကောဉ္စနာဒေန စ နိန္နာဒိတာ ကုသာဝတီရာဇကုလာ ကိံ နု သုခတရံ ဒိသွာ ဣဓာဂတာသီတိ အတ္ထော။ သိသတီတိ ဟသတိ။ ကုမာရောတိ သုသိက္ခိတော ဂန္ဓဗ္ဗကုမာရော။ ဥပရောဒတီတိ နာနာတူရိယာနိ ဂဟေတွာ ဥပဟာရံ ကရောတိ။ ကောကိလာဘိနိကူဇိတေတိ ကုသရာဇကုလေ သာယံ ပါတော ပဝတ္တနစ္စဂီတဝါဒိတူပဟာရံ ပဋိပ္ဖရန္တီ ဝိယ ကောကိလေဟိ အဘိနိကူဇိတေ။
ဣတိ သာပိ ဧတ္တကာဟိ ဂါထာဟိ တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပိတွာ ‘‘သစေ အဇ္ဇ ကုသနရိန္ဒော ဣဓ အဿ, ဣမေ သတ္တ ရာဇာနော ပလာပေတွာ မမ ဓီတရံ ဒုက္ခာ ပမောစေတွာ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ကဟံ နု ခေါ သတ္တုမဒ္ဒနော, ပရရဋ္ဌပ္ပမဒ္ဒနော၊
ကုသော သောဠာရပညာဏော, ယော နော ဒုက္ခာ ပမောစယေ’’တိ။
တတ္ထ သောဠာရပညာဏောတိ ဥဠာရပညော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၄။)တတော ပဘာဝတီ ‘‘မမ မာတု ကုသဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏန္တိယာ မုခံ နပ္ပဟောတိ, အာစိက္ခိဿာမိ တာဝဿာ တဿ ဣဓေဝ အာဠာရိကကမ္မံ ကတွာ ဝသနဘာဝ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓေဝ သော သတ္တုမဒ္ဒနော, ပရရဋ္ဌပ္ပမဒ္ဒနော၊
ကုသော သောဠာရပညာဏော, ယော တေ သဗ္ဗေ ဝဓိဿတီ’’တိ။
အထဿာ မာတာ ‘‘အယံ မရဏဘယဘီတာ ဝိပ္ပလပတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥမ္မတ္တိကာ နု ဘဏသိ, အန္ဓဗာလာ ပဘာသသိ၊
ကုသော စေ အာဂတော အဿ, ကိံ န ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ အန္ဓဗာလာတိ သမ္မူဠှာ အညာဏာ ဟုတွာ။ ကိံ န ဇာနေမူတိ ကေန ကာရဏေန တံ န ဇာနေယျာမ။ သော ဟိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဌိတောဝ အမှာကံ သာသနံ ပေသေယျ, သမုဿိတဒ္ဓဇာ စတုရင်္ဂိနီသေနာ ပညာယေထ, တွံ ပန မရဏဘယေန ကထေသီတိ။
သာ ဧဝံ ဝုတ္တေ ‘‘န မေ မာတာ သဒ္ဒဟတိ, တဿ ဣဓာဂန္တွာ သတ္တ မာသေ ဝသနဘာဝံ န ဇာနာတိ, ဒဿေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ မာတရံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဒဿေန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧသော အာဠာရိကော ပေါသော, ကုမာရီပုရမန္တရေ၊
ဒဠှံ ကတွာန သံဝေလ္လိံ, ကုမ္ဘိံ ဓောဝတိ ဩဏတော’’တိ။
တတ္ထ ကုမာရီပုရမန္တရေတိ ဝါတပါနေ ဌိတာ တဝ ဓီတာနံ ကုမာရီနံ ဝသနဋ္ဌာနန္တရေ နံ ဩလောကေဟိ။ သံဝေလ္လိန္တိ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ ကုမ္ဘိံ ဓောဝတိ။
သော ကိရ တဒါ ‘‘အဇ္ဇ မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတိ, အဒ္ဓါ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ, ပဘာဝတီ, မမ အာဂတဘာဝံ ကထေဿတိ, ဘာဇနာနိ ဓောဝိတွာ ပဋိသာမေဿာမီ’’တိ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဘာဇနာနိ ဓောဝိတုံ အာရဘိ။ အထ နံ မာတာ ပရိဘာသန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝေဏီ တွမသိ စဏ္ဍာလီ, အဒူသိ ကုလဂန္ဓိနီ၊
ကထံ မဒ္ဒကုလေ ဇာတာ, ဒါသံ ကယိရာသိ ကာမုက’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၅။)တတ္ထ ဝေဏီတိ တစ္ဆိကာ။ အဒူသိ ကုလဂန္ဓိနီတိ ဥဒါဟု တွံ ကုလဒူသိကာ။ ကာမုကန္တိ ကထံ နာမ တွံ ဧဝရူပေ ကုလေ ဇာတာ အတ္တနော သာမိကံ ဒါသံ ကရေယျာသီတိ။
တတော ပဘာဝတီ ‘‘မမ မာတာ ဣမဿ မံ နိဿာယ ဧဝံ ဝသနဘာဝံ န ဇာနာတိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘နမှိ ဝေဏီ န စဏ္ဍာလီ, န စမှိ ကုလဂန္ဓိနီ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသီ’’တိ။
တတ္ထ ဩက္ကာကပုတ္တောတိ, အမ္မ, ဧသ ဩက္ကာကပုတ္တော, တွံ ပန ‘‘ဒါသော’’တိ မညသိ, ကသ္မာ နံ အဟံ ‘‘ဒါသော’’တိ ကထေဿာမီတိ။
ဣဒါနိဿ ယသံ ဝဏ္ဏေန္တီ အာဟ –
‘‘ယော ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ, သဒါ ဘောဇေတိ ဝီသတိံ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသိ။
ယဿ နာဂသဟဿာနိ, သဒါ ယောဇေန္တိ ဝီသတိံ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသိ။
‘‘ယဿ အဿသဟဿာနိ, သဒါ ယောဇေန္တိ ဝီသတိံ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသိ။
‘‘ယဿ ရထသဟဿာနိ, သဒါ ယောဇေန္တိ ဝီသတိံ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသိ၊
ယဿ ဥသဘသဟဿာနိ, သဒါ ယောဇေန္တိ ဝီသတိံ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသိ။
‘‘ယဿ ဓေနုသဟဿာနိ, သဒါ ဒုဟန္တိ ဝီသတိံ၊
ဩက္ကာကပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, တွံ နု ဒါသောတိ မညသီ’’တိ။
ဧဝံ တာယ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ မဟာသတ္တဿ ယသော ဝဏ္ဏိတော။ အထဿာ မာတာ ‘‘အယံ အသမ္ဘိတာ ကထံ ကထေတိ, အဒ္ဓါ ဧဝမေတ’’န္တိ သဒ္ဒဟိတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သော ဝေဂေန ပဘာဝတိယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၆။)သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ, အမ္မ, ကုသရာဇာ ဣဓာဂတော’’တိ။ ‘‘အာမ တာတ, အဇ္ဇဿ သတ္တ မာသာ အတိက္ကန္တာ တဝ ဓီတာနံ အာဠာရိကတ္တံ ကရောန္တဿာ’’တိ။ သော တဿာ အသဒ္ဒဟန္တော ခုဇ္ဇံ ပုစ္ဆိတွာ ယထာဘူတံ သုတွာ ဓီတရံ ဂရဟန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘တဂ္ဃ တေ ဒုက္ကဋံ ဗာလေ, ယံ ခတ္တိယံ မဟဗ္ဗလံ၊
နာဂံ မဏ္ဍူကဝဏ္ဏေန, န တံ အက္ခာသိဓာဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ တဂ္ဃါတိ ဧကံသေနေဝ။
သော ဓီတရံ ဂရဟိတွာ ဝေဂေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ကတပဋိသန္ထာရော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အတ္တနော အစ္စယံ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အပရာဓံ မဟာရာဇ, တွံ နော ခမ ရထေသဘ၊
ယံ တံ အညာတဝေသေန, နာညာသိမှာ ဣဓာဂတ’’န္တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ဖရုသံ ဝက္ခာမိ, ဣဓေဝဿ ဟဒယံ ဖလိဿတိ, အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဘာဇနန္တရေ ဌိတောဝ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာဒိသဿ န တံ ဆန္နံ, ယောဟံ အာဠာရိကော ဘဝေ၊
တွညေဝ မေ ပသီဒဿု, နတ္ထိ တေ ဒေဝ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။
ရာဇာ တဿ သန္တိကာ ပဋိသန္ထာရံ လဘိတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ပဘာဝတိံ ပက္ကောသာပေတွာ ခမာပနတ္ထာယ ပေသေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂစ္ဆ ဗာလေ ခမာပေဟိ, ကုသရာဇံ မဟဗ္ဗလံ၊
ခမာပိတော ကုသော ရာဇာ, သော တေ ဒဿတိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
သာ ပိတု ဝစနံ သုတွာ ဘဂိနီဟိ စေဝ ပရိစာရိကာဟိ စ ပရိဝုတာ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သောပိ ကမ္မကာရဝေသေန ဌိတောဝ တဿာ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘အဇ္ဇ ပဘာဝတိယာ မာနံ ဘိန္ဒိတွာ ပါဒမူလေ နံ ကလလေ နိပဇ္ဇာပေဿာမီ’’တိ သဗ္ဗံ အတ္တနာ အာဘတံ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတွာ ခလမဏ္ဍလမတ္တံ ဌာနံ မဒ္ဒိတွာ ဧကကလလံ အကာသိ။ သာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္နာ တံ ခမာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၇။)‘‘ပိတုဿ ဝစနံ သုတွာ, ဒေဝဝဏ္ဏီ ပဘာဝတီ၊
သိရသာ အဂ္ဂဟီ ပါဒေ, ကုသရာဇံ မဟဗ္ဗလ’’န္တိ။
တတ္ထ သိရသာတိ သိရသာ နိပတိတွာ ကုသရာဇာနံ ပါဒေ အဂ္ဂဟေသီတိ။
ဂဟေတွာ စ ပန နံ ခမာပေန္တီ တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ယာမာ ရတျော အတိက္ကန္တာ, တာမာ ဒေဝ တယာ ဝိနာ၊
ဝန္ဒေ တေ သိရသာ ပါဒေ, မာ မေ ကုဇ္ဈ ရထေသဘ။
‘‘သဗ္ဗံ တေ ပဋိဇာနာမိ, မဟာရာဇ သုဏောဟိ မေ၊
န စာပိ အပ္ပိယံ တုယှံ, ကရေယျာမိ အဟံ ပုန။
‘‘ဧဝံ စေ ယာစမာနာယ, ဝစနံ မေ န ကာဟသိ၊
ဣဒါနိ မံ တာတော ဟန္တွာ, ခတ္တိယာနံ ပဒဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ရတျောတိ ရတ္တိယော။ တာမာတိ တာ ဣမာ သဗ္ဗာပိ တယာ ဝိနာ အတိက္ကန္တာ။ သဗ္ဗံ တေ ပဋိဇာနာမီတိ, မဟာရာဇ, ဧတ္တကံ ကာလံ မယာ တဝ အပ္ပိယမေဝ ကတံ, ဣဒံ တေ အဟံ သဗ္ဗံ ပဋိဇာနာမိ, အပရမ္ပိ သုဏောဟိ မေ, ဣတော ပဋ္ဌာယာဟံ ပုန တုယှံ အပ္ပိယံ န ကရိဿာမိ။ ဧဝံ စေတိ သစေ ဧဝံ ယာစမာနာယ မမ တွံ ဝစနံ န ကရိဿသီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သစာဟံ ‘ဣမံ တွဉ္စေဝ ဇာနိဿသီ’တိ ဝက္ခာမိ, ဟဒယမဿာ ဖလိဿတိ, အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ဧဝံ တေ ယာစမာနာယ, ကိံ န ကာဟာမိ တေ ဝစော၊
ဝိကုဒ္ဓေါ တျသ္မိ ကလျာဏိ, မာ တွံ ဘာယိ ပဘာဝတိ။
‘‘သဗ္ဗံ တေ ပဋိဇာနာမိ, ရာဇပုတ္တိ သုဏောဟိ မေ၊
န စာပိ အပ္ပိယံ တုယှံ, ကရေယျာမိ အဟံ ပုန။
‘‘တဝ ကာမာ ဟိ သုဿောဏိ, ပဟု ဒုက္ခံ တိတိက္ခိသံ၊
ဗဟုံ မဒ္ဒကုလံ ဟန္တွာ, နယိတုံ တံ ပဘာဝတီ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ န ကာဟာမီတိ ကိံကာရဏာ တဝ ဝစနံ န ကရိဿာမိ။ ဝိကုဒ္ဓေါ တျသ္မီတိ ဝိကုဒ္ဓေါ နိက္ကောပေါ တေ အသ္မိံ။ သဗ္ဗံ တေတိ ဝိကုဒ္ဓဘာဝဉ္စ ဣဒါနိ အပ္ပိယကရဏဉ္စ ဥဘယံ တေ ဣဒံ သဗ္ဗမေဝ ပဋိဇာနာမိ။ တဝ ကာမာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၈။)တဝ ကာမေန တံ ဣစ္ဆမာနော။ တိတိက္ခိသန္တိ အဓိဝါသေမိ။ ဗဟုံ မဒ္ဒကုလံ ဟန္တွာ နယိတုံ တန္တိ ဗဟုမဒ္ဒရာဇကုလံ ဟနိတွာ ဗလက္ကာရေန တံ နေတုံ သမတ္ထောတိ။
အထ သော သက္ကဿ ဒေဝရညော ပရိစာရိကံ ဝိယ တံ အတ္တနော ပရိစာရိကံ ဒိသွာ ခတ္တိယမာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘မယိ ကိရ ဓရမာနေယေဝ မမ ဘရိယံ အညေ ဂဟေတွာ ဂမိဿန္တီ’’တိ သီဟော ဝိယ ရာဇင်္ဂဏေ ဝိဇမ္ဘမာနော ‘‘သကလနဂရဝါသိနော မေ အာဂတဘာဝံ ဇာနန္တူ’’တိ ဝဂ္ဂန္တော နဒန္တော သေဠေန္တော အပ္ဖေါဋေန္တော ‘‘ဣဒါနိ တေ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေဿာမိ, ရထာဒယော မေ ယောဇေန္တူ’’တိ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယောဇယန္တု ရထေ အဿေ, နာနာစိတ္တေ သမာဟိတေ၊
အထ ဒက္ခထ မေ ဝေဂံ, ဝိဓမန္တဿ သတ္တဝေါ’’တိ။
တတ္ထ နာနာစိတ္တေတိ နာနာလင်္ကာရဝိစိတ္တေ။ သမာဟိတေတိ အဿေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သုသိက္ခိတေ နိဗ္ဗိသေဝနေတိ အတ္ထော။ အထ ဒက္ခထ မေ ဝေဂန္တိ အထ မေ ပရက္ကမံ ပဿိဿထာတိ။
သတ္တူနံ ဂဏှနံ နာမ မယှံ ဘာရော, ဂစ္ဆ တွံ နှတွာ အလင်္ကရိတွာ ပါသာဒံ အာရုဟာတိ တံ ဥယျောဇေသိ။ မဒ္ဒရာဇာပိဿ ပရိဟာရကရဏတ္ထံ အမစ္စေ ပဟိဏိ။ တေ တဿ မဟာနသဒွါရေယေဝ သာဏိံ ပရိက္ခိပိတွာ ကပ္ပကေ ဥပဋ္ဌပေသုံ။ သော ကတမဿုကမ္မော သီသံနှာတော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော အမစ္စာဒီဟိ ပရိဝုတော ‘‘ပါသာဒံ အဘိရုဟိဿာမီ’’တိ ဒိသာ ဝိလောကေတွာ အပ္ဖေါဋေသိ။ ဩလောကိတဩလောကိတဋ္ဌာနံ ဝိကမ္ပိ။ သော ‘‘ဣဒါနိ မေ ပရက္ကမံ ပဿိဿထာ’’တိ အာဟ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘တဉ္စ တတ္ထ ဥဒိက္ခိံသု, ရညော မဒ္ဒဿန္တေပုရေ၊
ဝိဇမ္ဘမာနံ သီဟံဝ, ဖောဋေန္တံ ဒိဂုဏံ ဘုဇ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – တဉ္စ တတ္ထ ဝိဇမ္ဘန္တံ အပ္ဖေါဋေန္တံ ရညော အန္တေပုရေ ဝါတပါနာနိ ဝိဝရိတွာ ဣတ္ထိယော ဥဒိက္ခိံသူတိ။
အထဿ မဒ္ဒရာဇာ ကတအာနေဉ္ဇကာရဏံ အလင်္ကတဝရဝါရဏံ ပေသေသိ။ သော သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရုယှ ‘‘ပဘာဝတိံ အာနေထာ’’တိ တမ္ပိ ပစ္ဆတော နိသီဒါပေတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝုတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၂၉။)ပါစီနဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ပရသေနံ ဩလောကေတွာ ‘‘အဟံ ကုသရာဇာ, ဇီဝိတတ္ထိကာ ဥရေန နိပဇ္ဇန္တူ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ သတ္တုမဒ္ဒနံ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓဉ္စ အာရုယှ, အာရောပေတွာ ပဘာဝတိံ၊
သင်္ဂါမံ ဩတရိတွာန, သီဟနာဒံ နဒီ ကုသော။
‘‘တဿ တံ နဒတော သုတွာ, သီဟဿေဝိတရေ မိဂါ၊
ခတ္တိယာ ဝိပလာယိံသု, ကုသသဒ္ဒဘယဋ္ဋိတာ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
အညမညဿ ဆိန္ဒန္တိ, ကုသသဒ္ဒဘယဋ္ဋိတာ။
‘‘တသ္မိံ သင်္ဂါမသီသသ္မိံ, ပဿိတွာ ဟဋ္ဌမာနသော၊
ကုသဿ ရညော ဒေဝိန္ဒော, အဒါ ဝေရောစနံ မဏိံ။
‘‘သော တံ ဝိဇ္ဈိတွာ သင်္ဂါမံ, လဒ္ဓါ ဝေရောစနံ မဏိံ၊
ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတော ရာဇာ, ပါဝေက္ခိ နဂရံ ပုရံ။
‘‘ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာန, ဗန္ဓိတွာ သတ္တ ခတ္တိယေ၊
သသုရဿူပနာမေသိ, ဣမေ တေ ဒေဝ သတ္တဝေါ။
‘‘သဗ္ဗေဝ တေ ဝသံ ဂတာ, အမိတ္တာ ဝိဟတာ တဝ၊
ကာမံ ကရောဟိ တေ တယာ, မုဉ္စ ဝါ တေ ဟနဿု ဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဝိပလာယိံသူတိ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တာ ဘိဇ္ဇိံသု။ ကုသသဒ္ဒဘယဋ္ဋိတာတိ ကုသရညော သဒ္ဒံ နိဿာယ ဇာတေန ဘယေန ဥပဒ္ဒုတာ မူဠှစိတ္တာ။ အညမညဿ ဆိန္ဒန္တီတိ အညမညံ ဆိန္ဒန္တိ မဒ္ဒန္တိ။ ‘‘ဘိန္ဒိံသူ’’တိပိ ပါဌော။ တသ္မိန္တိ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဿ သဒ္ဒသဝနေနေဝ သင်္ဂါမေ ဘိန္နေ တသ္မိံ သင်္ဂါမသီသေ တံ မဟာသတ္တဿ ပရက္ကမံ ပဿိတွာ တုဋ္ဌဟဒယော သက္ကော ဝေရောစနံ နာမ မဏိက္ခန္ဓံ တဿ အဒါသိ။ နဂရံ ပုရန္တိ နဂရသင်္ခါတံ ပုရံ။ ဗန္ဓိတွာတိ တေသညေဝ ဥတ္တရိ သာဋကေန ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတွာ။ ကာမံ ကရောဟိ တေ တယာတိ တွံ အတ္တနော ကာမံ ဣစ္ဆံ ရုစိံ ကရောဟိ, ဧတေ ဟိ တယာ ဒါသာ ကတာယေဝါတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၀။)‘‘တုယှေဝ သတ္တဝေါ ဧတေ, န ဟိ တေ မယှ သတ္တဝေါ၊
တွညေဝ နော မဟာရာဇ, မုဉ္စ ဝါ တေ ဟနဿု ဝါ’’တိ။
တတ္ထ တွညေဝ နောတိ, မဟာရာဇ, တွံယေဝ အမှာကံ ဣဿရောတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ ဣမေဟိ မာရိတေဟိ, မာ တေသံ အာဂမနံ နိရတ္ထကံ ဟောတု, ပဘာဝတိယာ ကနိဋ္ဌာ သတ္တ မဒ္ဒရာဇဓီတရော အတ္ထိ, တာ နေသံ ဒါပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမာ တေ ဓီတရော သတ္တ, ဒေဝကညူပမာ သုဘာ၊
ဒဒါဟိ နေသံ ဧကေကံ, ဟောန္တု ဇာမာတရော တဝါ’’တိ။
အထ နံ ရာဇာ အာဟ –
‘‘အမှာကဉ္စေဝ တာသဉ္စ, တွံ နော သဗ္ဗေသမိဿရော၊
တွညေဝ နော မဟာရာဇ, ဒေဟိ နေသံ ယဒိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ တွံ နော သဗ္ဗေသန္တိ, မဟာရာဇ ကုသနရိန္ဒ, ကိံ ဝဒေသိ, တွညေဝ ဧတေသဉ္စ သတ္တန္နံ ရာဇူနံ မမဉ္စ ဣမာသဉ္စ သဗ္ဗေသံ နော ဣဿရော။ ယဒိစ္ဆသီတိ ယဒိ ဣစ္ဆသိ, ယဿ ဝါ ယံ ဒါတုံ ဣစ္ဆသိ, တဿ တံ ဒေဟီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သော တာ သဗ္ဗာပိ အလင်္ကာရာပေတွာ ဧကေကဿ ရညော ဧကေကံ အဒါသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပဉ္စ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဧကမေကဿ ဧကေကံ, အဒါ သီဟဿရော ကုသော၊
ခတ္တိယာနံ တဒါ တေသံ, ရညော မဒ္ဒဿ ဓီတရော။
‘‘ပီဏိတာ တေန လာဘေန, တုဋ္ဌာ သီဟဿရေ ကုသေ၊
သကရဋ္ဌာနိ ပါယိံသု, ခတ္တိယာ သတ္တ တာဝဒေ။
‘‘ပဘာဝတိဉ္စ အာဒါယ, မဏိံ ဝေရောစနံ သုဘံ၊
ကုသာဝတိံ ကုသော ရာဇာ, အဂမာသိ မဟဗ္ဗလော။
‘‘တျဿု ဧကရထေ ယန္တာ, ပဝိသန္တာ ကုသာဝတိံ၊
သမာနာ ဝဏ္ဏရူပေန, နာညမညာတိရောစိသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၁။)‘‘မာတာ ပုတ္တေန သံဂစ္ဆိ, ဥဘယော စ ဇယမ္ပတီ၊
သမဂ္ဂါ တေ တဒါ အာသုံ, ဖီတံ ဓရဏိမာဝသု’’န္တိ။
တတ္ထ ပီဏိတာတိ သန္တပ္ပိတာ။ ပါယိံသူတိ ဣဒါနိ အပ္ပမတ္တာ ဘဝေယျာထာတိ ကုသနရိန္ဒေန ဩဝဒိတာ အဂမံသု။ အဂမာသီတိ ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ‘‘အမှာကံ ရဋ္ဌံ ဂမိဿာမာ’’တိ သသုရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂတော။ ဧကရထေ ယန္တာတိ ဒွေပိ ဧကရထံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တာ။ သမာနာ ဝဏ္ဏရူပေနာတိ ဝဏ္ဏေန စ ရူပေန စ သမာနာ ဟုတွာ။ နာညမညာတိရောစိသုန္တိ ဧကော ဧကံ နာတိက္ကမိ။ မဏိရတနာနုဘာဝေန ကိရ မဟာသတ္တော အဘိရူပေါ အဟောသိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော, သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပိဏ္ဍပါတနိဿန္ဒေန ဗုဒ္ဓပဋိမာကရဏနိဿန္ဒေန စ ဧဝံ တေဇဝန္တော အဟောသိ။ သံဂစ္ဆီတိ အထဿ မာတာ မဟာသတ္တဿ အာဂမနံ သုတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာသတ္တဿ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ သမာဂစ္ဆိ။ သောပိ မာတရာ သဒ္ဓိံယေဝ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သတ္တာဟံ ဆဏကီဠံ ကီဠိတွာ အလင်္ကတပါသာဒတလံ အဘိရုဟိ။ တေပိ ဥဘော ဇယမ္ပတိကာ သမဂ္ဂါ အဟေသုံ, တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝဇီဝံ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ဖီတံ ဓရဏိံ အဇ္ဈာဝသိံသူတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, ကနိဋ္ဌော အာနန္ဒော, ခုဇ္ဇာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ, ပဘာဝတီ ရာဟုလမာတာ, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ကုသရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကုသဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၅၃၂] ၂။ သောဏနန္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သာမဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၉၆ အာဒယော) ဝတ္ထုသဒိသံ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ‘‘မာ, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ ဘိက္ခုံ ဥဇ္ဈာယိတ္ထ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ လဘမာနာပိ တံ အဂ္ဂဟေတွာ မာတာပိတရော ပေါသိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၂။)အတီတေ ဗာရာဏသီ ဗြဟ္မဝဍ္ဎနံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ တတ္ထ မနောဇော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တတ္ထ အညတရော အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော အပုတ္တကော အဟောသိ။ တဿ ဗြာဟ္မဏီ တေနေဝ ‘‘ဘောတိ ပုတ္တံ ပတ္ထေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ ပတ္ထေသိ။ အထ ဗောဓိသတ္တော ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာ တဿာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, ဇာတဿ စဿ ‘‘သောဏကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ အညောပိ သတ္တော ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာ တဿာယေဝ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, တဿ ဇာတဿ ‘‘နန္ဒကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တေသံ ဥဂ္ဂဟိတဝေဒါနံ သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တာနံ ဝယပ္ပတ္တာနံ ရူပသမ္ပဒံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏော ဗြာဟ္မဏိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘောတိ ပုတ္တံ သောဏကုမာရံ ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိဿာမာ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုတ္တဿ တမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ သော ‘‘အလံ, အမ္မ, မယှံ ဃရာဝါသေန, အဟံ ယာဝဇီဝံ တုမှေ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ တုမှာကံ အစ္စယေန ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ ဗြာဟ္မဏဿ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။
တေ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တာပိ တဿ စိတ္တံ အလဘိတွာ နန္ဒကုမာရံ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတ, တေန ဟိ တွံ ကုဋုမ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နာဟံ ဘာတရာ ဆဍ္ဍိတခေဠံ သီသေန ဥက္ခိပါမိ, အဟမ္ပိ တုမှာကံ အစ္စယေန ဘာတရာဝ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမေ ဒွေ ဧဝံ တရုဏာဝ ကာမေ ပဇဟန္တိ, ကိမင်္ဂံ ပန မယံ, သဗ္ဗေယေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘တာတာ, ကိံ ဝေါ အမှာကံ အစ္စယေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ, ဣဒါနေဝ သဗ္ဗေ မယံ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ရညော အာရောစေတွာ သဗ္ဗံ ဓနံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒါသဇနံ ဘုဇိဿံ ကတွာ ဉာတီနံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒတွာ စတ္တာရောပိ ဇနာ ဗြဟ္မဝဍ္ဎနနဂရာ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ပဉ္စပဒုမသဉ္ဆန္နံ သရံ နိဿာယ ရမဏီယေ ဝနသဏ္ဍေ အဿမံ မာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထ ဝသိံသု။ ဥဘောပိ ဘာတရော မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိံသု, တေသံ ပါတောဝ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခဓောဝနဉ္စ ဒတွာ ပဏ္ဏသာလဉ္စ ပရိဝေဏဉ္စ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အရညတော မဓုရဖလာဖလာနိ အာဟရိတွာ မာတာပိတရော ခါဒါပေန္တိ, ဥဏှေန ဝါ သီတေန ဝါ ဝါရိနာ နှာပေန္တိ, ဇဋာ သောဓေန္တိ, ပါဒပရိကမ္မာဒီနိ တေသံ ကရောန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၃။)ဧဝံ အဒ္ဓါနေ ဂတေ နန္ဒပဏ္ဍိတော ‘‘မယာ အာဘတဖလာဖလာနေဝ ပဌမံ မာတာပိတရော ခါဒါပေဿာမီ’’တိ ပုရတော ဂန္တွာ ဟိယျော စ ပရဟိယျော စ ဂဟိတဋ္ဌာနတော ယာနိ ဝါ တာနိ ဝါ ပါတောဝ အာဟရိတွာ မာတာပိတရော ခါဒါပေသိ။ တေ တာနိ ခါဒိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥပေါသထိကာ ဘဝန္တိ။ သောဏပဏ္ဍိတော ပန ဒူရံ ဂန္တွာ မဓုရမဓုရာနိ သုပက္ကသုပက္ကာနိ အာဟရိတွာ ဥပနာမေသိ။ အထ နံ, ‘‘တာတ, ကနိဋ္ဌေန တေ အာဘတာနိ မယံ ပါတောဝ ခါဒိတွာ ဥပေါသထိကာ ဇာတာ, န ဣဒါနိ နော အတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတိ တဿ ဖလာဖလာနိ ပရိဘောဂံ န လဘန္တိ ဝိနဿန္တိ, ပုနဒိဝသေသုပိ တထေဝါတိ။ ဧဝံ သော ပဉ္စာဘိညတာယ ဒူရံ ဂန္တွာပိ အာဟရတိ, တေ ပန န ခါဒန္တိ။
အထ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘မာတာပိတရော မေ သုခုမာလာ, နန္ဒော စ ယာနိ ဝါ တာနိ ဝါ အပက္ကဒုပ္ပက္ကာနိ ဖလာဖလာနိ အာဟရိတွာ ခါဒါပေတိ, ဧဝံ သန္တေ ဣမေ န စီရံ ပဝတ္တိဿန္တိ, ဝါရေဿာမိ န’’န္တိ။ အထ နံ သော အာမန္တေတွာ ‘‘နန္ဒ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဖလာဖလံ အာဟရိတွာ မမာဂမနံ ပဋိမာနေဟိ, ဥဘောပိ ဧကတောဝ ခါဒါပေဿာမာ’’တိ အာဟ။ သော ဧဝံ ဝုတ္တေပိ အတ္တနော ပုညံ ပစ္စာသီသန္တော န တဿ ဝစနမကာသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘နန္ဒော မမ ဝစနံ အကရောန္တော အယုတ္တံ ကရောတိ, ပလာပေဿာမိ နံ, တတော ဧကကောဝ မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘နန္ဒ, တွံ အနောဝါဒကော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ န ကရောသိ, အဟံ ဇေဋ္ဌော, မာတာပိတရော မမေဝ ဘာရော, အဟမေဝ နေသံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမိ, တွံ ဣဓ ဝသိတုံ န လစ္ဆသိ, အညတ္ထ ယာဟီ’’တိ တဿ အစ္ဆရံ ပဟရိ။
သော တေန ပလာပိတော တဿ သန္တိကေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တံ ဝန္ဒိတွာ မာတာပိတရော ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကသိဏံ ဩလောကေတွာ တံ ဒိဝသမေဝ ပဉ္စ အဘိညာယော အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သီနေရုပါဒတော ရတနဝါလုကာ အာဟရိတွာ မမ ဘာတု ပဏ္ဏသာလာယ ပရိဝေဏေ ဩကိရိတွာ ဘာတရံ ခမာပေတုံ ပဟောမိ, ဧဝမ္ပိ န သောဘိဿတိ, အနောတတ္တတော ဥဒကံ အာဟရိတွာ မမ ဘာတု ပဏ္ဏသာလာယ ပရိဝေဏေ ဩသိဉ္စိတွာ ဘာတရံ ခမာပေတုံ ပဟောမိ, ဧဝမ္ပိ န သောဘိဿတိ, သစေ မေ ဘာတရံ ဒေဝတာနံ ဝသေန ခမာပေယျံ, စတ္တာရော စ မဟာရာဇာနော သက္ကဉ္စ အာနေတွာ ဘာတရံ ခမာပေတုံ ပဟောမိ, ဧဝမ္ပိ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၄။)သောဘိဿတိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနောဇံ အဂ္ဂရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ ရာဇာနော အာနေတွာ ခမာပေဿာမိ, ဧဝံ သန္တေ မမ ဘာတု ဂုဏော သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဝတ္ထရိတွာ ဂမိဿတိ, စန္ဒိမသူရိယော ဝိယ ပညာယိဿတီ’’တိ။ သော တာဝဒေဝ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ ဗြဟ္မဝဍ္ဎနနဂရေ တဿ ရညော နိဝေသနဒွါရေ ဩတရိတွာ ဌိတော ‘‘ဧကော ကိရ ဝေါ တာပသော ဒဋ္ဌုကာမော’’တိ ရညော အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ပဗ္ဗဇိတဿ မယာ ဒိဋ္ဌေန, အာဟာရတ္ထာယ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဘတ္တံ ပဟိဏိ, သော ဘတ္တံ န ဣစ္ဆိ။ တဏ္ဍုလံ ပဟိဏိ, တဏ္ဍုလံ န ဣစ္ဆိ။ ဝတ္ထာနိ ပဟိဏိ, ဝတ္ထာနိ န ဣစ္ဆိ။ တမ္ဗူလံ ပဟိဏိ, တမ္ဗူလံ န ဣစ္ဆိ။ အထဿ သန္တိကေ ဒူတံ ပေသေသိ, ‘‘ကိမတ္ထံ အာဂတောသီ’’တိ။ သော ဒူတေန ပုဋ္ဌော ‘‘ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟိတုံ အာဂတောမှီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘ဗဟူ မမ ဥပဋ္ဌာကာ, အတ္တနောဝ တာပသဓမ္မံ ကရောတူ’’တိ ပေသေသိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘အဟံ တုမှာကံ အတ္တနော ဗလေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ပဏ္ဍိတာ, ကိဉ္စိ ဥပါယံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ကိရ မယှံ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဒဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကထံ ဂဏှိဿထာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, အန္တမသော ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ကဿစိ အနုပ္ပါဒေတွာ တဝ ဓနစ္ဆေဒံ အကတွာ အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာဝ ဂဟေတွာ ဒဿာမိ, အပိစ ကေဝလံ ပပဉ္စံ အကတွာ အဇ္ဇေဝ နိက္ခမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ သေနင်္ဂပရိဝုတော နဂရာ နိက္ခမိ။ သစေ သေနာယ ဥဏှံ ဟောတိ, နန္ဒပဏ္ဍိတော အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ ဆာယံ ကတွာ သီတံ ကရောတိ, ဒေဝေ ဝဿန္တေ သေနာယ ဥပရိ ဝဿိတုံ န ဒေတိ, သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါ ဝါရေတိ, မဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒယော သဗ္ဗပရိဿယေ အန္တရဓာပေတိ, မဂ္ဂံ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိယ သမံ ကတွာ သယံ အာကာသေ စမ္မခဏ္ဍံ ပတ္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော သေနာယ ပရိဝုတော ဂစ္ဆတိ။
ဧဝံ သေနံ အာဒါယ ပဌမံ ကောသလရဋ္ဌံ ဂန္တွာ နဂရဿာဝိဒူရေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသာပေတွာ ‘‘ယုဒ္ဓံ ဝါ နော ဒေတု သေတစ္ဆတ္တံ ဝါ’’တိ ကောသလရညော ဒူတံ ပါဟေသိ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကိံ အဟံ န ရာဇာ’’တိ ‘‘ယုဒ္ဓံ ဒမ္မီ’’တိ သေနာယ ပုရက္ခတော နိက္ခမိ။ ဒွေ သေနာ ယုဇ္ဈိတုံ အာရဘိံသု။ နန္ဒပဏ္ဍိတော ဒွိန္နမ္ပိ အန္တရေ အတ္တနော နိသီဒနံ အဇိနစမ္မံ မဟန္တံ ကတွာ ပသာရေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၅။)ဒွီဟိပိ သေနာဟိ ခိတ္တသရေ စမ္မေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ဧကသေနာယပိ ကောစိ ကဏ္ဍေန ဝိဒ္ဓေါ နာမ နတ္ထိ, ဟတ္ထဂတာနံ ပန ကဏ္ဍာနံ ခယေန ဒွေပိ သေနာ နိရုဿာဟာ အဋ္ဌံသု။ နန္ဒပဏ္ဍိတော မနောဇရာဇဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇာ’’တိ အဿာသေတွာ ကောသလဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, မာ ဘာယိ, နတ္ထိ တေ ပရိပန္ထော, တဝ ရဇ္ဇံ တဝေဝ ဘဝိဿတိ, ကေဝလံ မနောဇရညော ဝသဝတ္တီ ဟောဟီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ မနောဇဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ကောသလရာဇာ တေ ဝသေ ဝတ္တတိ, ဣမဿ ရဇ္ဇံ ဣမဿေဝ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတွာ ဒွေ သေနာ အာဒါယ အင်္ဂရဋ္ဌံ ဂန္တွာ အင်္ဂံ ဂဟေတွာ တတော မဂဓရဋ္ဌန္တိ ဧတေနုပါယေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတွာ တတော တေဟိ ပရိဝုတော ဗြဟ္မဝဍ္ဎနနဂရမေဝ ဂတော။ ရဇ္ဇံ ဂဏှန္တော ပနေသ သတ္တန္နံ သံဝစ္ဆရာနံ ဥပရိ သတ္တဒိဝသာဓိကေဟိ သတ္တမာသေဟိ ဂဏှိ။ သော ဧကေကရာဇဓာနိတော နာနပ္ပကာရံ ခဇ္ဇဘောဇနံ အာဟရာပေတွာ ဧကသတရာဇာနော ဂဟေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တာဟံ မဟာပါနံ ပိဝိ။
နန္ဒပဏ္ဍိတော ‘‘ယာဝ ရာဇာ သတ္တာဟံ ဣဿရိယသုခံ အနုဘောတိ, တာဝဿ အတ္တာနံ န ဒဿေဿာမီ’’တိ ဥတ္တရကုရုမှိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဟိမဝန္တေ ကဉ္စနဂုဟာဒွါရေ သတ္တာဟံ ဝသိ။ မနောဇောပိ သတ္တမေ ဒိဝသေ အတ္တနော မဟန္တံ သိရိဝိဘဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ယသော န မယှံ မာတာပိတူဟိ, န အညေဟိ ဒိန္နော, နန္ဒတာပသံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော, တံ ခေါ ပန မေ အပဿန္တဿ အဇ္ဇ သတ္တမော ဒိဝသော, ကဟံ နု ခေါ မေ ယသဒါယကော’’တိ နန္ဒပဏ္ဍိတံ သရိ။ သော တဿ အနုဿရဏဘာဝံ ဉတွာ အာဂန္တွာ ပုရတော အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣမဿ တာပသဿ ဒေဝတာဘာဝံ ဝါ မနုဿဘာဝံ ဝါ န ဇာနာမိ, သစေ ဧသ မနုဿော ဘဝေယျ, သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇံ ဧတဿေဝ ဒဿာမိ။ အထ ဒေဝေါ, သက္ကာရမဿ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော တံ ဝီမံသန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝတာ နုတိ ဂန္ဓဗ္ဗော, အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
မနုဿဘူတော ဣဒ္ဓိမာ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ သဘာဝမေဝ ကထေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၆။)‘‘နာပိ ဒေဝေါ န ဂန္ဓဗ္ဗော, နာပိ သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
မနုဿဘူတော ဣဒ္ဓိမာ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ဘာရဓာ’’တိ။
တတ္ထ ဘာရဓာတိ ရဋ္ဌဘာရဓာရိတာယ နံ ဧဝံ အာလပတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘မနုဿဘူတော ကိရာယံ မယှံ ဧဝံ ဗဟုပကာရော, မဟန္တေန ယသေန နံ သန္တပ္ပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ကတရူပမိဒံ ဘောတော, ဝေယျာဝစ္စံ အနပ္ပကံ၊
ဒေဝမှိ ဝဿမာနမှိ, အနောဝဿံ ဘဝံ အကာ။
‘‘တတော ဝါတာတပေ ဃောရေ, သီတစ္ဆာယံ ဘဝံ အကာ၊
တတော အမိတ္တမဇ္ဈေသု, သရတာဏံ ဘဝံ အကာ။
‘‘တတော ဖီတာနိ ရဋ္ဌာနိ, ဝသိနော တေ ဘဝံ အကာ၊
တတော ဧကသတံ ခတျေ, အနုယန္တေ ဘဝံ အကာ။
‘‘ပတီတာဿု မယံ ဘောတော, ဝဒ တံ ဘဉ္ဇမိစ္ဆသိ၊
ဟတ္ထိယာနံ အဿရထံ, နာရိယော စ အလင်္ကတာ၊
နိဝေသနာနိ ရမ္မာနိ, မယံ ဘောတော ဒဒါမသေ။
‘‘အထ ဝင်္ဂေ ဝါ မဂဓေ, မယံ ဘောတော ဒဒါမသေ၊
အထ ဝါ အဿကာဝန္တီ, သုမနာ ဒမ္မ တေ မယံ။
‘‘ဥပဍ္ဎံ ဝါပိ ရဇ္ဇဿ, မယံ ဘောတော ဒဒါမသေ၊
သစေ တေ အတ္ထော ရဇ္ဇေန, အနုသာသ ယဒိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ကတရူပမိဒန္တိ ကတသဘာဝံ။ ဝေယျာဝစ္စန္တိ ကာယဝေယျာဝတိကကမ္မံ။ အနောဝဿန္တိ အဝဿံ, ယထာ ဒေဝေါ န ဝဿတိ, တထာ ကတန္တိ အတ္ထော။ သီတစ္ဆာယန္တိ သီတလံ ဆာယံ။ ဝသိနော တေတိ တေ ရဋ္ဌဝါသိနော အမှာကံ ဝသဝတ္တိနော။ ခတျေတိ ခတ္တိယေ, အဋ္ဌကထာယံ ပန အယမေဝ ပါဌော။ ပတီတာဿု မယန္တိ တုဋ္ဌာ မယံ။ ဝဒ တံ ဘဉ္ဇမိစ္ဆသီတိ ဘဉ္ဇန္တိ ရတနဿေတံ နာမံ, ဝရံ တေ ဒဒါမိ, ယံ ရတနံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဝဒေဟီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၇။)‘‘ဟတ္ထိယာန’’န္တိအာဒီဟိ သရူပတော တံ တံ ရတနံ ဒဿေတိ ။ အဿကာဝန္တီအဿကရဋ္ဌံ ဝါ အဝန္တိရဋ္ဌံ ဝါ။ ရ ဇ္ဇေနာတိ သစေပိ တေ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေန အတ္ထော, တမ္ပိ တေ ဒတွာ အဟံ ဖလကာဝုဓဟတ္ထော တုမှာကံ ရထဿ ပုရတော ဂမိဿာမီတိ ဒီပေတိ။ ယဒိစ္ဆသီတိ ဧတေသု မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ အနုသာသ အာဏာပေဟီတိ။
တံ သုတွာ နန္ဒပဏ္ဍိတော အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ အာဝိကရောန္တော အာဟ –
‘‘န မေ အတ္ထောပိ ရဇ္ဇေန, နဂရေန ဓနေန ဝါ၊
အထောပိ ဇနပဒေန, အတ္ထော မယှံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
‘‘သစေ တေ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, ဧကံ မေ ဝစနံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဘောတောဝ ရဋ္ဌေ ဝိဇိတေ, အရညေ အတ္ထိ အဿမော၊
ပိတာ မယှံ ဇနေတ္တီ စ, ဥဘော သမ္မန္တိ အဿမေ။
‘‘တေသာဟံ ပုဗ္ဗာစရိယေသု, ပုညံ န လဘာမိ ကာတဝေ၊
ဘဝန္တံ အဇ္ဈာဝရံ ကတွာ, သောဏံ ယာစေမု သံဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ ရဋ္ဌေတိ ရဇ္ဇေ။ ဝိဇိတေတိ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနေ။ အဿမောတိ ဟိမဝန္တာရညေ ဧကော အဿမော အတ္ထိ။ သမ္မန္တီတိ တသ္မိံ အဿမေ ဝသန္တိ။ တေသာဟန္တိ တေသု အဟံ။ ကာတဝေတိ ဝတ္တပဋိဝတ္တဖလာဖလာဟရဏသင်္ခါတံ ပုညံ ကာတုံ န လဘာမိ, ဘာတာ မေ သောဏပဏ္ဍိတော နာမ မမေကသ္မိံ အပရာဓေ မာ ဣဓ ဝသီတိ မံ ပလာပေသိ။ အဇ္ဈာဝရန္တိ အဓိအာဝရံ တေ မယံ ဘဝန္တံ သပရိဝါရံ ကတွာ သောဏပဏ္ဍိတံ သံဝရံ ယာစေမု, အာယတိံ သံဝရံ ယာစာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာစေမိမံ ဝရ’’န္တိပိ ပါဌော, မယံ တယာ သဒ္ဓိံ သောဏံ ယာစေယျာမ ခမာပေယျာမ, ဣမံ ဝရံ တဝ သန္တိကာ ဂဏှာမီတိ အတ္ထော။
အထ နံ ရာဇာ အာဟ –
‘‘ကရောမိ တေ တံ ဝစနံ, ယံ မံ ဘဏသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ဧတဉ္စ ခေါ နော အက္ခာဟိ, ကီဝန္တော ဟောန္တု ယာစကာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၈။)တတ္ထ ကရောမီတိ အဟံ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇံ ဒဒမာနော ဧတ္တကံ ကိံ န ကရိဿာမိ, ကရောမီတိ ဝဒတိ။ ကီဝန္တောတိ ကိတ္တကာ။
နန္ဒပဏ္ဍိတော အာဟ –
‘‘ပရောသတံ ဇာနပဒါ, မဟာသာလာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဣမေ စ ခတ္တိယာ သဗ္ဗေ, အဘိဇာတာ ယသဿိနော၊
ဘဝဉ္စ ရာဇာ မနောဇော, အလံ ဟေဿန္တိ ယာစကာ’’တိ။
တတ္ထ ဇာနပဒါတိ ဂဟပတီ။ မဟာသာလာ စ ဗြာဟ္မဏာတိ သာရပ္ပတ္တာ ဗြာဟ္မဏာ စ ပရောသတာယေဝ။ အလံ ဟေဿန္တီတိ ပရိယတ္တာ ဘဝိဿန္တိ။ ယာစကာတိ မမတ္ထာယ သောဏပဏ္ဍိတဿ ခမာပကာ။
အထ နံ ရာဇာ အာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ အဿေ စ ယောဇေန္တု, ရထံ သန္နယှ သာရထိ၊
အာဗန္ဓနာနိ ဂဏှာထ, ပါဒါသုဿာရယဒ္ဓဇေ၊
အဿမံ တံ ဂမိဿာမိ, ယတ္ထ သမ္မတိ ကောသိယော’’တိ။
တတ္ထ ယောဇေန္တူတိ ဟတ္ထာရောဟာ ဟတ္ထီ, အဿာရောဟာ စ အဿေ ကပ္ပေန္တု။ ရထံ သန္နယှ သာရထီတိ သမ္မသာရထိ တွမ္ပိ ရထံ သန္နယှ။ အာဗန္ဓနာနီတိ ဟတ္ထိအဿရထေသု အာဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ ဘဏ္ဍာနိ စ ဂဏှထ။ ပါဒါသုဿာရယဒ္ဓဇေတိ ရထေ ဌပိတဓဇပါဒါသု ဓဇေ ဥဿာရယန္တု ဥဿာပေန္တု။ ကောသိယောတိ ယသ္မိံ အဿမေ ကောသိယဂေါတ္တော ဝသတီတိ။
‘‘တတော စ ရာဇာ ပါယာသိ, သေနာယ စတုရင်္ဂိနီ၊
အဂမာ အဿမံ ရမ္မံ, ယတ္ထ သမ္မတိ ကောသိယော’’တိ။ – အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ၊
တတ္ထ တတော စာတိ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ ဝတွာ တတော သော ရာဇာ ဧကသတခတ္တိယေ ဂဟေတွာ မဟတိယာ သေနာယ ပရိဝုတော နန္ဒပဏ္ဍိတံ ပုရတော ကတွာ နဂရာ နိက္ခမိ။ စတုရင်္ဂီနီတိ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ အဂမာသိ, အန္တရမဂ္ဂေ ဝတ္တမာနောပိ အဝဿံ ဂါမိတာယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ စတုဝီသတိအက္ခောဘဏိသင်္ခါတေန ဗလကာယေန သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နဿ တဿ နန္ဒပဏ္ဍိတော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန အဋ္ဌုသဘဝိတ္ထတံ မဂ္ဂံ သမံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၃၉။)မာပေတွာ အာကာသေ စမ္မခဏ္ဍံ ပတ္ထရိတွာ တတ္ထ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ သေနာယ ပရိဝုတော အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တေန ရညာ သဒ္ဓိံ ဓမ္မယုတ္တကထံ ကထေန္တော သီတဥဏှာဒိပရိဿယေ ဝါရေန္တော အဂမာသိ။
အထဿ အဿမံ ပါပုဏနဒိဝသေ သောဏပဏ္ဍိတော ‘‘မမ ကနိဋ္ဌဿ အတိရေကသတ္တမာသသတ္တဒိဝသာဓိကာနိ သတ္တ ဝဿာနိ နိက္ခန္တဿာ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ သော ဧတရဟီ’’တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ‘‘စတုဝီသတိအက္ခောဘဏိပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ဧကသတရာဇာနော ဂဟေတွာ မမညေဝ ခမာပေတုံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေဟိ ရာဇူဟိ စေဝ ပရိသာဟိ စ မမ ကနိဋ္ဌဿ ဗဟူနိ ပါဋိဟာရိယာနိ ဒိဋ္ဌာနိ, မမာနုဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘အယံ ကူဋဇဋိလော အတ္တနော ပမာဏံ န ဇာနာတိ, အမှာကံ အယျေန သဒ္ဓိံ ပယောဇေသီ’တိ မံ ဝမ္ဘေန္တာ ကထေန္တာ အဝီစိပရာယဏာ ဘဝေယျုံ, ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ နေသံ ဒဿေဿာမီ’’တိ။ သော စတုရင်္ဂုလမတ္တေန အံသံ အဖုသန္တံ အာကာသေ ကာဇံ ဌပေတွာ အနောတတ္တတော ဥဒကံ အာဟရိတုံ ရညော အဝိဒူရေ အာကာသေန ပါယာသိ။ နန္ဒပဏ္ဍိတော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အတ္တာနံ ဒဿေတုံ အဝိသဟန္တော နိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ အန္တရဓာယိတွာ ပလာယိတွာ ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိ။ မနောဇရာဇာ ပန တံ ရမဏီယေန ဣသိဝေသေန တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ကဿ ကာဒမ္ဗယော ကာဇော, ဝေဟာသံ စတုရင်္ဂုလံ၊
အံသံ အသမ္ဖုသံ ဧတိ, ဥဒဟာရာယ ဂစ္ဆတော’’တိ။
တတ္ထ ကာဒမ္ဗယောတိ ကဒမ္ဗရုက္ခမယော။ အံသံ အသမ္ဖုသံ ဧတီတိ အံသံ အသမ္ဖုသန္တော သယမေဝ အာဂစ္ဆတိ။ ဥဒဟာရာယာတိ ဥဒကံ အာဟရိတုံ ဂစ္ဆန္တဿ ကဿ ဧသ ကာဇော ဧဝံ ဧတိ, ကော နာမ တွံ, ကုတော ဝါ အာဂစ္ဆသီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဟံ သောဏော မဟာရာဇ, တာပသော သဟိတဗ္ဗတော၊
ဘရာမိ မာတာပိတရော, ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော။
‘‘ဝနေ ဖလဉ္စ မူလဉ္စ, အာဟရိတွာ ဒိသမ္ပတိ၊
ပေါသေမိ မာတာပိတရော, ပုဗ္ဗေ ကတမနုဿရ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၀။)တတ္ထ သဟိတဗ္ဗတောတိ သဟိတဝတော သီလာစာရသမ္ပန္နော ဧကော တာပသော အဟန္တိ ဝဒတိ။ ဘရာမီတိ ပေါသေမိ။ အတန္ဒိတောတိ အနလသော ဟုတွာ။ ပုဗ္ဗေ ကတမနုဿရန္တိ တေဟိ ပုဗ္ဗေ ကတံ မယှံ ဂုဏံ အနုဿရန္တောတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ကတ္တုကာမော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣစ္ဆာမ အဿမံ ဂန္တုံ, ယတ္ထ သမ္မတိ ကောသိယော၊
မဂ္ဂံ နော သောဏ အက္ခာဟိ, ယေန ဂစ္ဆေမု အဿမ’’န္တိ။
တတ္ထ အဿမန္တိ တုမှာကံ အဿမပဒံ။
အထ မဟာသတ္တော အတ္တနော အာနုဘာဝေန အဿမပဒဂါမိမဂ္ဂံ မာပေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အယံ ဧကပဒီ ရာဇ, ယေနေတံ မေဃသန္နိဘံ၊
ကောဝိဠာရေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ဧတ္ထ သမ္မတိ ကောသိယော’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, အယံ ဧကပဒိကော ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ, ဣမိနာ ဂစ္ဆထ, ယေန ဒိသာဘာဂေန ဧတံ မေဃဝဏ္ဏံ သုပုပ္ဖိတကောဝိဠာရသဉ္ဆန္နံ ဝနံ ဒိဿတိ, ဧတ္ထ မမ ပိတာ ကောသိယဂေါတ္တော ဝသတိ, ဧတဿ သော အဿမောတိ။
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ပက္ကာမိ, တရမာနော မဟာဣသိ၊
ဝေဟာသေ အန္တလိက္ခသ္မိံ, အနုသာသိတွာန ခတ္တိယေ။
‘‘အဿမံ ပရိမဇ္ဇိတွာ, ပညာပေတွာန အာသနံ၊
ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ, ပိတရံ ပတိဗောဓယိ။
‘‘ဣမေ အာယန္တိ ရာဇာနော, အဘိဇာတာ ယသဿိနော၊
အဿမာ နိက္ခမိတွာန, နိသီဒ တွံ မဟာဣသေ။
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, တရမာနော မဟာဣသိ၊
အဿမာ နိက္ခမိတွာန, သဒွါရမှိ ဥပါဝိသီ’’တိ။ – ဣမာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၁။)တတ္ထ ပက္ကာမီတိ အနောတတ္တံ အဂမာသိ။ အဿမံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ, ဘိက္ခဝေ, သော ဣသိ ဝေဂေန အနောတတ္တံ ဂန္တွာ ပါနီယံ အာဒါယ တေသု ရာဇူသု အဿမံ အသမ္ပတ္တေသုယေဝ အာဂန္တွာ ပါနီယဃဋေ ပါနီယမာဠကေ ဌပေတွာ ‘‘မဟာဇနော ပိဝိဿတီ’’တိ ဝနကုသုမေဟိ ဝါသေတွာ သမ္မဇ္ဇနိံ အာဒါယ အဿမံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ပိတု အာသနံ ပညာပေတွာ ပဝိသိတွာ ပိတရံ ဇာနာပေသီတိ အတ္ထော။ ဥပါဝိသီတိ ဥစ္စာသနေ နိသီဒိ။
ဗောဓိသတ္တဿ မာတာ ပန တဿ ပစ္ဆတော နီစဋ္ဌာနေ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တော နီစာသနေ နိသီဒိ။ နန္ဒပဏ္ဍိတောပိ ဗောဓိသတ္တဿ အနောတတ္တတော ပါနီယံ အာဒါယ အဿမံ အာဂတကာလေ ရညော သန္တိကံ အာဂန္တွာ အဿမဿ အဝိဒူရေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသေသိ။ အထ ရာဇာ နှတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော ဧကသတရာဇပရိဝုတော နန္ဒပဏ္ဍိတံ ဂဟေတွာ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန ဗောဓိသတ္တံ ခမာပေတုံ အဿမံ ပါဝိသိ။ အထ နံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဗောဓိသတ္တဿ ပိတာ ဒိသွာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ, သောပိဿ အာစိက္ခိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တံ, ဇလန္တံရိဝ တေဇသာ၊
ခတျသံဃပရိဗျူဠှံ, ကောသိယော ဧတဒဗြဝိ။
‘‘ကဿ ဘေရီ မုဒိင်္ဂါ စ, သင်္ခါ ပဏဝဒိန္ဒိမာ၊
ပုရတော ပဋိပန္နာနိ, ဟာသယန္တာ ရထေသဘံ။
‘‘ကဿ ကဉ္စနပဋ္ဋေန, ပုထုနာ ဝိဇ္ဇုဝဏ္ဏိနာ၊
ယုဝါ ကလာပသန္နဒ္ဓေါ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ဥက္ကာမုခပဟဋ္ဌံဝ, ခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘံ၊
မုခဉ္စ ရုစိရာ ဘာတိ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ကဿ ပဂ္ဂဟိတံ ဆတ္တံ, သသလာကံ မနောရမံ၊
အာဒိစ္စရံသာဝရဏံ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ကဿ အင်္ဂံ ပရိဂ္ဂယှ, ဝါလဗီဇနိမုတ္တမံ၊
စရန္တိ ဝရပုညဿ, ဟတ္ထိက္ခန္ဓေန အာယတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၂။)‘‘ကဿ သေတာနိ ဆတ္တာနိ, အာဇာနီယာ စ ဝမ္မိတာ၊
သမန္တာ ပရိကီရေန္တိ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ကဿ ဧကသတံ ခတျာ, အနုယန္တာ ယသဿိနော၊
သမန္တာနုပရိယန္တိ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိ, သေနာ စ စတုရင်္ဂိနီ၊
သမန္တာနုပရိယန္တိ, ကော ဧတိ သိရိယာ ဇလံ။
‘‘ကဿေသာ မဟတီ သေနာ, ပိဋ္ဌိတော အနုဝတ္တတိ၊
အက္ခောဘဏီ အပရိယန္တာ, သာဂရဿေဝ ဦမိယော။
‘‘ရာဇာဘိရာဇာ မနောဇော, ဣန္ဒောဝ ဇယတံ ပတိ၊
နန္ဒဿဇ္ဈာဝရံ ဧတိ, အဿမံ ဗြဟ္မစာရိနံ။
‘‘တဿေသာ မဟတီ သေနာ, ပိဋ္ဌိတော အနုဝတ္တတိ၊
အက္ခောဘဏီ အပရိယန္တာ, သာဂရဿေဝ ဦမိယော’’တိ။
တတ္ထ ဇလန္တံရိဝါတိ ဇလန္တံ ဝိယ။ ပဋိပန္နာနီတိ ဧတာနိ တူရိယာနိ ကဿ ပုရတော အာဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဟာသယန္တာတိ တောသေန္တာ။ ကဉ္စနပဋ္ဋေနာတိ, တာတ, ကဿ ကဉ္စနမယေန ဝိဇ္ဇုဝဏ္ဏေန ဥဏှီသပဋ္ဋေန နလာဋန္တော ပရိက္ခိတ္တောတိ ပုစ္ဆတိ။ ယုဝါတိ တရုဏော။ ကလာပသန္နဒ္ဓေါတိ သန္နဒ္ဓသရတူဏီရော။ ဥက္ကာမုခပဟဋ္ဌံ ဝါတိ ကမ္မာရာနံ ဥဒ္ဓနေ ပဟဋ္ဌံ သုဝဏ္ဏံ ဝိယ။ ခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘန္တိ ဝီတစ္စိတခဒိရင်္ဂါရဝဏ္ဏံ။ အာဒိစ္စရံသာဝရဏန္တိအာဒိစ္စရံသီနံ အာဝရဏံ။ အင်္ဂံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အင်္ဂံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ, သရီရံ ပရိက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ဝါလဗီဇနိမုတ္တမန္တိ ဝါလဗီဇနိံ ဥတ္တမံ။ စရန္တီတိ သဉ္စရန္တိ။ ဆတ္တာနီတိ အာဇာနီယပိဋ္ဌေ နိသိန္နာနံ ဓာရိတဆတ္တာနိ။ ပရိကီရေန္တီတိ တဿ သမန္တာ သဗ္ဗဒိသာဘာဂေသု ပရိကီရယန္တိ။ စတုရင်္ဂိနီတိ ဧတေဟိ ဟတ္ထိအာဒီဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ။ အက္ခောဘဏီတိ ခေါဘေတုံ န သက္ကာ။ သာဂရဿေဝါတိ သာဂရဿ ဦမိယော ဝိယ အပရိယန္တာ။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ဧကသတရာဇူနံ ပူဇိတော, တေသံ ဝါ အဓိကော ရာဇာတိ ရာဇာဘိရာဇာ။ ဇယတံ ပတီတိ ဇယပ္ပတ္တာနံ တာဝတိံသာနံ ဇေဋ္ဌကော။ အဇ္ဈာဝရန္တိ မမံ ခမာပနတ္ထာယ နန္ဒဿ ပရိသဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ဧတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၃။)‘‘အနုလိတ္တာ စန္ဒနေန, ကာသိကုတ္တမဓာရိနော၊
သဗ္ဗေ ပဉ္ဇလိကာ ဟုတွာ, ဣသီနံ အဇ္ဈုပါဂမု’’န္တိ။
တတ္ထ ဣသီနံ အဇ္ဈုပါဂမုန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇာနော သုရဘိစန္ဒနေန အနုလိတ္တာ ဥတ္တမကာသိကဝတ္ထဓာရိနော သိရသိ ပတိဋ္ဌာပိတအဉ္ဇလီ ဟုတွာ ဣသီနံ သန္တိကံ ဥပဂတာ။
တတော မနောဇော ရာဇာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ဥဉ္ဆေန ယာပေထ, ကစ္စိ မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘ကစ္စိ ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ကစ္စိ ဟိံသာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတော ပရံ ဥဘိန္နံ တေသံ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ကထိတဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ကုသလဉ္စေဝ နော ရာဇ, အထော ရာဇ အနာမယံ၊
အထော ဥဉ္ဆေန ယာပေမ, အထော မူလဖလာ ဗဟူ။
‘‘အထော ဍံသာ မကသာ စ, အပ္ပမေဝ သရီသပါ၊
ဝနေ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏေ, ဟိံသာ မယှံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဗဟူနိ ဝဿပူဂါနိ, အဿမေ သမ္မတံ ဣဓ၊
နာဘိဇာနာမိ ဥပ္ပန္နံ, အာဗာဓံ အမနောရမံ။
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ဣဿရောသိ အနုပ္ပတ္တော, ယံ ဣဓတ္ထိ ပဝေဒယ။
‘‘တိန္ဒုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ရာဇ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာရာဇ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၄။)‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယံ ဒိန္နံ, သဗ္ဗဿ အဂ္ဃိယံ ကတံ၊
နန္ဒဿာပိ နိသာမေထ, ဝစနံ သော ပဝက္ခတိ။
‘‘အဇ္ဈာဝရမှာ နန္ဒဿ, ဘောတော သန္တိကမာဂတာ၊
သုဏာတု ဘဝံ ဝစနံ, နန္ဒဿ ပရိသာယ စာ’’တိ။
ဣမာ ယေဘုယျေန ပါကဋသမ္ဗန္ဓာယေဝ, ယံ ပနေတ္ထ အပါကဋံ, တဒေဝ ဝက္ခာမ။ ပဝေဒယာတိ ယံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ တဝ အဘိရုစိတံ အတ္ထိ, တံ နော ကထေဟီတိ ဝဒတိ။ ခုဒ္ဒကပ္ပါနီတိ ဧတာနိ နာနာရုက္ခဖလာနိ ခုဒ္ဒကမဓုပဋိဘာဂါနိ မဓုရာနိ။ ဝရံ ဝရန္တိ ဣတော ဥတ္တမုတ္တမံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇ။ ဂိရိဂဗ္ဘရာတိ အနောတတ္တတော။ သဗ္ဗဿ အဂ္ဃိယန္တိ ယေန မယံ အာပုစ္ဆိတာ, တံ အမှေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ တုမှေဟိ စ ဒိန္နမေဝ နာမ, ဧတ္တာဝတာ ဣမဿ ဇနဿ သဗ္ဗဿ အဂ္ဃိယံ တုမှေဟိ ကတံ။ နန္ဒဿာပီတိ အမှာကံ တာဝ သဗ္ဗံ ကတံ, ဣဒါနိ ပန နန္ဒပဏ္ဍိတော ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမော, တဿပိ တာဝ ဝစနံ သုဏာထ။ အဇ္ဈာဝရမှာတိ မယဉှိ န အညေန ကမ္မေန အာဂတာ, နန္ဒဿ ပန ပရိသာ ဟုတွာ တုမှာကံ ခမာပနတ္ထာယ အာဂတာတိ ဝဒတိ။ ဘဝန္တိ ဘဝံ သောဏပဏ္ဍိတော သုဏာတု။
ဧဝံ ဝုတ္တေ နန္ဒပဏ္ဍိတော ဥဋ္ဌာယာသနာ မာတာပိတရော စ ဘာတရဉ္စ ဝန္ဒိတွာ သကပရိသာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
‘‘ပရောသတံ ဇာနပဒါ, မဟာသာလာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဣမေ စ ခတ္တိယာ သဗ္ဗေ, အဘိဇာတာ ယသဿိနော၊
ဘဝဉ္စ ရာဇာ မနောဇော, အနုမညန္တု မေ ဝစော။
‘‘ယေ စ သန္တိ သမီတာရော, ယက္ခာနိ ဣဓ မဿမေ၊
အရညေ ဘူတဘဗျာနိ, သုဏန္တု ဝစနံ မမ။
‘‘နမော ကတွာန ဘူတာနံ, ဣသိံ ဝက္ခာမိ သုဗ္ဗတံ၊
သော တျာဟံ ဒက္ခိဏာ ဗာဟု, တဝ ကောသိယ သမ္မတော။
‘‘ပိတရံ မေ ဇနေတ္တိဉ္စ, ဘတ္တုကာမဿ မေ သတော၊
ဝီရ ပုညမိဒံ ဌာနံ, မာ မံ ကောသိယ ဝါရယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၅။)‘‘သဗ္ဘိ ဟေတံ ဥပညာတံ, မမေတံ ဥပနိဿဇ၊
ဥဋ္ဌာနပါရိစရိယာယ, ဒီဃရတ္တံ တယာ ကတံ၊
ဓာတာပိတူသု ပုညာနိ, မမ လောကဒဒေါ ဘဝ။
‘‘တထေဝ သန္တိ မနုဇာ, ဓမ္မေ ဓမ္မပဒံ ဝိဒူ၊
မဂ္ဂေါ သဂ္ဂဿ လောကဿ, ယထာ ဇာနာသိ တွံ ဣသေ။
‘‘ဥဋ္ဌာနပါရိစရိယာယ, မာတာပိတုသုခါဝဟံ၊
တံ မံ ပုညာ နိဝါရေတိ, အရိယမဂ္ဂါဝရော နရော’’တိ။
တတ္ထ အနုမညန္တူတိ အနုဗုဇ္ဈန္တု, သာဓုကံ သုတွာ ပစ္စက္ခံ ကရောန္တူတိ အတ္ထော။ သမီတာရောတိ သမာဂတာ။ အရညေ ဘူတဘဗျာနီတိ အသ္မိံ ဟိမဝန္တာရညေ ယာနိ ဘူတာနိ စေဝ ဝုဍ္ဎိမရိယာဒပ္ပတ္တာနိ ဘဗျာနိ စ တရုဏဒေဝတာနိ, တာနိပိ သဗ္ဗာနိ မမ ဝစနံ သုဏန္တူတိ အတ္ထော။ ‘‘နမော ကတွာနာ’’တိ ဣဒံ သော ပရိသာယ သညံ ဒတွာ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာနံ နမက္ကာရံ ကတွာ အာဟ။ တဿတ္ထော – အဇ္ဇ ဗဟူဟိ ဒေဝတာဟိ မမ ဘာတိကဿ ဓမ္မကထာသဝနတ္ထံ အာဂတာဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, အဟံ ဝေါ နမက္ကာရော, တုမှေပိ မယှံ သဟာယာ ဟောထာတိ။ သော ဒေဝတာနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ပရိသံ ဇာနာပေတွာ ‘‘ဣသိံ ဝက္ခာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣသိန္တိ သောဏပဏ္ဍိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သမ္မတောတိ ဘာတရော နာမ အင်္ဂသမာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သော တေ အဟံ ဒက္ခိဏာ ဗာဟူတိ သမ္မတော။ တေန မေ ခမိတုံ အရဟထာတိ ဒီပေတိ။
ဝီရာတိ ဝီရိယဝန္တ မဟာပရက္ကမ။ ပုညမိဒံ ဌာနန္တိ ဣဒံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ နာမ ပုညံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိကကာရဏံ, တံ ကရောန္တံ မံ မာ ဝါရယာတိ ဝဒတိ။ သဗ္ဘိ ဟေတန္တိ ဧတဉှိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ ဥပညာတံ ဥပဂန္တွာ ဉာတဉ္စေဝ ဝဏ္ဏိတဉ္စ။ မမေတံ ဥပနိဿဇာတိ ဣဒံ တွံ မယှံ နိဿဇ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဒေဟိ။ ဥဋ္ဌာနပါရိစရိယာယာတိ ဥဋ္ဌာနေန စ ပါရိစရိယာယ စ။ ကတန္တိ ဒီဃရတ္တံ တယာ ကုသလံ ကတံ။ ပုညာနီတိ ဣဒါနိ အဟံ မာတာပိတူသု ပုညာနိ ကတ္တုကာမော။ မမ လောကဒဒေါတိ တဿ မမ တွံ သဂ္ဂလောကဒဒေါ ဟောတိ, အဟဉှိ တေသံ ဝတ္တံ ဥပဋ္ဌာနံ ကတွာ ဒေဝလောကေ အပရိမာဏံ ယသံ လဘိဿာမိ, တဿ မေ တွံ ဒါယကော ဟောဟီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၆။)တထေဝါတိ ယထာ တွံ ဇာနာသိ, တထေဝ အညေပိ မနုဇာ ဣမိဿံ ပရိသာယံ သန္တိ, တေ နာနပ္ပကာရေ ဓမ္မေ ဣဒံ ဇေဋ္ဌာပစာယိကဘာဝသင်္ခါတံ ဓမ္မကောဋ္ဌာသံ ဝဒန္တိ။ ကိန္တိ? မဂ္ဂေါ သဂ္ဂဿ လောကဿာတိ။ သုခါဝဟန္တိ ဥဋ္ဌာနေန စ ပါရိစရိယာယ စ မာတာပိတူနံ သုခါဝဟံ။ တံ မန္တိ တံ မံ ဧဝံ သမ္မာပဋိပန္နမ္ပိ ဘာတာ သောဏပဏ္ဍိတော တမှာ ပုညာ အဘိဝါရေတိ။ အရိယမဂ္ဂါဝရောတိ သော ဧဝံ ဝါရေန္တော အယံ နရော မမ ပိယဒဿနတာယ အရိယသင်္ခါတဿ ဝေဒလောကဿ မဂ္ဂါဝရဏော နာမ ဟောတီတိ။
ဧဝံ နန္ဒပဏ္ဍိတေန ဝုတ္တေ မဟာသတ္တော ‘‘ဣမဿ တာဝ တုမှေဟိ ဝစနံ သုတံ, ဣဒါနိ မမပိ သုဏာထာ’’တိ သာဝေန္တော အာဟ –
‘‘သုဏန္တု ဘောန္တော ဝစနံ, ဘာတုရဇ္ဈာဝရာ မမ၊
ကုလဝံသံ မဟာရာဇ, ပေါရာဏံ ပရိဟာပယံ၊
အဓမ္မစာရီ ဇေဋ္ဌေသု, နိရယံ သောပပဇ္ဇတိ။
‘‘ယေ စ ဓမ္မဿ ကုသလာ, ပေါရာဏဿ ဒိသမ္ပတိ၊
စာရိတ္တေန စ သမ္ပန္နာ, န တေ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘မာတာ ပိတာ စ ဘာတာ စ, ဘဂိနီ ဉာတိ ဗန္ဓဝါ၊
သဗ္ဗေ ဇေဋ္ဌဿ တေ ဘာရာ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ဘာရဓ။
‘‘အာဒိယိတွာ ဂရုံ ဘာရံ, နာဝိကော ဝိယ ဥဿဟေ၊
ဓမ္မဉ္စ နပ္ပမဇ္ဇာမိ, ဇေဋ္ဌော စသ္မိ ရထေသဘာ’’တိ။
တတ္ထ ဘာတုရဇ္ဈာဝရာတိ မမ ဘာတု ပရိသာ ဟုတွာ အာဂတာ ဘောန္တော သဗ္ဗေပိ ရာဇာနော မမပိ တာဝ ဝစနံ သုဏန္တု။ ပရိဟာပယန္တိ ပရိဟာပေန္တော။ ဓမ္မဿာတိ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မဿ ပဝေဏီဓမ္မဿ။ ကုသလာတိ ဆေကာ။ စာရိတ္တေန စာတိ အာစာရသီလေန သမ္ပန္နာ။ ဘာရာတိ သဗ္ဗေ ဧတေ ဇေဋ္ဌေန ဝဟိတဗ္ဗာ ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာတိ တဿ ဘာရာ နာမ။ နာဝိကော ဝိယာတိ ယထာ နာဝါယ ဂရုံ ဘာရံ အာဒိယိတွာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ နာဝံ သောတ္ထိနာ နေတုံ နာဝိကော ဥဿဟေတိ ဝါယမတိ, သဟ နာဝါယ သဗ္ဗဘဏ္ဍဉ္စ ဇနော စ တဿေဝ ဘာရော ဟောတိ, တထာ မမေဝ သဗ္ဗေ ဉာတကာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၇။)ဘာရောတိ, အဟဉ္စ တေ ဥဿဟာမိ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ သက္ကောမိ, တဉ္စ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇာမိ, န ကေဝလဉ္စ ဧတေသညေဝ, သကလဿပိ လောကဿ ဇေဋ္ဌော စ အသ္မိ, တသ္မာ အဟမေဝ သဒ္ဓိံ နန္ဒေန ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ယုတ္တောတိ။
တံ သုတွာ သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇာနော အတ္တမနာ ဟုတွာ ‘‘ဇေဋ္ဌဘာတိကဿ ကိရ အဝသေသာ ဘာရာတိ အဇ္ဇ အမှေဟိ ဉာတ’’န္တိ နန္ဒပဏ္ဍိတံ ပဟာယ မဟာသတ္တံ သန္နိဿိတာ ဟုတွာ တဿ ထုတိံ ကရောန္တာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိံသု –
‘‘အဓိဂမာ တမေ ဉာဏံ, ဇာလံဝ ဇာတဝေဒတော၊
ဧဝမေဝ နော ဘဝံ ဓမ္မံ, ကောသိယော ပဝိဒံသယိ။
‘‘ယထာ ဥဒယမာဒိစ္စော, ဝါသုဒေဝေါ ပဘင်္ကရော၊
ပါဏီနံ ပဝိဒံသေတိ, ရူပံ ကလျာဏပါပကံ၊
ဧဝမေဝ နော ဘဝံ ဓမ္မံ, ကောသိယော ပဝိဒံသယီ’’တိ။
တတ္ထ အဓိဂမာတိ မယံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မပဋိစ္ဆာဒကေ တမေ ဝတ္တမာနာ န ဇာနာမ, အဇ္ဇ ဇာတဝေဒတော ဇာလံဝ ဉာဏံ အဓိဂတာ။ ဧဝမေဝ နောတိ ယထာ မဟန္ဓကာရေ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဇလိတော ဇာတဝေဒေါ သမန္တာ အာလောကံ ဖရန္တော ရူပါနိ ဒဿေတိ, တထာ နော ဘဝံ ကောသိယဂေါတ္တော ဓမ္မံ ပဝိဒံသယီတိ အတ္ထော။ ဝါသုဒေဝေါတိ ဝသုဒေဝေါ ဝသုဇောတနော, ဓနပကာသနောတိ အတ္ထော။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဧတ္တကံ ကာလံ နန္ဒပဏ္ဍိတဿ ပါဋိဟာရိယာနိ ဒိသွာ တသ္မိံ ပသန္နစိတ္တေ တေ ရာဇာနော ဉာဏဗလေန တသ္မိံ ပသာဒံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တနော ကထံ ဂါဟာပေတွာ သဗ္ဗေဝ အတ္တနော မုခံ ဥလ္လောကိတေ အကာသိ။ အထ နန္ဒပဏ္ဍိတော ‘‘ဘာတာ မေ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဓမ္မကထိကော သဗ္ဗေပိမေ ရာဇာနော ဘိန္ဒိတွာ အတ္တနော ပက္ခေ ကရိ, ဌပေတွာ ဣမံ အညော မယှံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, ဣမမေဝ ယာစိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ မေ ယာစမာနဿ, အဉ္ဇလိံ နာဝဗုဇ္ဈထ၊
တဝ ဗဒ္ဓစရော ဟေဿံ, ဝုဋ္ဌိတော ပရိစာရကော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၈။)တဿတ္ထာ – သစေ တုမှေ မမ ဧဝံ ယာစမာနဿ ခမာပနတ္ထာယ ပဂ္ဂဟိတံ အဉ္ဇလိံ နာဝဗုဇ္ဈထ န ပဋိဂ္ဂဏှထ, တုမှေဝ မာတာပိတရော ဥပဋ္ဌဟထ, အဟံ ပန တုမှာကံ ဗဒ္ဓစရော ဝေယျာဝစ္စကရော ဟေဿံ, ရတ္တိန္ဒိဝံ အနလသဘာဝေန ဝုဋ္ဌိတော ပရိစာရကော အဟံ တုမှေ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီတိ။
မဟာသတ္တဿ ပကတိယာပိ နန္ဒပဏ္ဍိတေ ဒေါသော ဝါ ဝေရံ ဝါ နတ္ထိ, အတိထဒ္ဓံ ဝစနံ ကထေန္တဿ ပနဿ မာနဟာပနတ္ထံ နိဂ္ဂဟဝသေန တထာ ကတွာ ဣဒါနိဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော တသ္မိံ ပသာဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ဣဒါနိ တေ ခမာမိ, မာတာပိတရော စ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ လဘိဿသီ’’တိ တဿ ဂုဏံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ နန္ဒ ဝိဇာနာသိ, သဒ္ဓမ္မံ သဗ္ဘိ ဒေသိတံ၊
အရိယော အရိယသမာစာရော, ဗာဠှံ တွံ မမ ရုစ္စသိ။
‘‘ဘဝန္တံ ဝဒါမိ ဘောတိဉ္စ, သုဏာထ ဝစနံ မမ၊
နာယံ ဘာရော ဘာရမတော, အဟု မယှံ ကုဒါစနံ။
‘‘တံ မံ ဥပဋ္ဌိတံ သန္တံ, မာတာပိတု သုခါဝဟံ၊
နန္ဒော အဇ္ဈာဝရံ ကတွာ, ဥပဋ္ဌာနာယ ယာစတိ။
‘‘ယော ဝေ ဣစ္ဆတိ ကာမေန, သန္တာနံ ဗြဟ္မစာရိနံ၊
နန္ဒံ ဝေါ ဝရထ ဧကော, ကံ နန္ဒော ဥပတိဋ္ဌတူ’’တိ။
တတ္ထ အရိယောတိ သုန္ဒရော။ အရိယသမာစာရောတိ သုန္ဒရသမာစာရောပိ ဇာတော။ ဗာဠှန္တိ ဣဒါနိ တွံ မမ အတိဝိယ ရုစ္စသိ။ သုဏာထာတိ အမ္မ တာတာ တုမှေ မမ ဝစနံ သုဏာထ။ နာယံ ဘာရောတိ အယံ တုမှာကံ ပဋိဇဂ္ဂနဘာရော န ကဒါစိ မမ ဘာရမတော အဟု။ တံ မန္တိ တံ ဘာရောတိ အမညိတွာဝ မံ တုမှေ ဥပဋ္ဌိတံ သမာနံ။ ဥပဋ္ဌာနာယ ယာစတီတိ တုမှေ ဥပဋ္ဌာတုံ မံ ယာစတိ။ ယော ဝေ ဣစ္ဆတီတိ မယှဉှိ တွံ မေ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ ဥပဋ္ဌဟာတိ ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ, တုမှာကံ ပန သန္တာနံ ဗြဟ္မစာရီနံ ယော ဧကော ဣစ္ဆတိ, တံ ဝဒါမိ ကာမေန နန္ဒံ ဝေါ ဝရထ, တံ မမ ကနိဋ္ဌံ နန္ဒံ ရောစေထ, တုမှေသု ကံ ဧသ ဥပဋ္ဌာတု, ဥဘောပိ ဟိ မယံ တုမှာကံ ပုတ္တာယေဝါတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၄၉။)အထဿ မာတာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ, ‘‘တာတ သောဏပဏ္ဍိတ, စိရပ္ပဝုတ္ထော တေ ကနိဋ္ဌော, ဧဝံ စိရာဂတမ္ပိ တံ ယာစိတုံ န ဝိသဟာမိ, မယဉှိ တံ နိဿိတာ, ဣဒါနိ ပန တယာ အနုညာတာ အဟံ ဧတံ ဗြဟ္မစာရိနံ ဗာဟာဟိ ဥပဂူဟိတွာ သီသေ ဥပသိင်္ဃာယိတုံ လဘေယျ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘တယာ တာတ အနုညာတာ, သောဏ တံ နိဿိတာ မယံ၊
ဥပဃာတုံ လဘေ နန္ဒံ, မုဒ္ဓနိ ဗြဟ္မစာရိန’’န္တိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ, အမ္မ, အနုဇာနာမိ, တွံ ဂစ္ဆ, ပုတ္တံ နန္ဒံ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ ဃာယိတွာ စုမ္ဗိတွာ တဝ ဟဒယေ သောကံ နိဗ္ဗာပေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နန္ဒပဏ္ဍိတံ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ အာလိင်္ဂိတွာ သီသံ ဃာယိတွာ စုမ္ဗိတွာ ဟဒယေ သောကံ နိဗ္ဗာပေတွာ မဟာသတ္တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ အာဟ –
‘‘အဿတ္ထဿေဝ တရုဏံ, ပဝါဠံ မာလုတေရိတံ၊
စိရဿံ နန္ဒံ ဒိသွာန, ဟဒယံ မေ ပဝေဓတိ။
‘‘ယဒါ သုတ္တာပိ သုပိနေ, နန္ဒံ ပဿာမိ အာဂတံ၊
ဥဒဂ္ဂါ သုမနာ ဟောမိ, နန္ဒော နော အာဂတော အယံ။
‘‘ယဒါ စ ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ, နန္ဒံ ပဿာမိ နာဂတံ၊
ဘိယျော အာဝိသတီ သောကော, ဒေါမနဿဉ္စနပ္ပကံ။
‘‘သာဟံ အဇ္ဇ စိရဿမ္ပိ, နန္ဒံ ပဿာမိ အာဂတံ၊
ဘတ္တုစ္စ မယှဉ္စ ပိယော, နန္ဒော နော ပါဝိသီ ဃရံ။
‘‘ပိတုပိ နန္ဒော သုပ္ပိယော, ယံ နန္ဒော နပ္ပဝသေ ဃရာ၊
လဘတူ တာတ နန္ဒော တံ, မံ နန္ဒော ဥပတိဋ္ဌတူ’’တိ။
တတ္ထ မာလုတေရိတန္တိ ယထာ ဝါတာဟတံ အဿတ္ထဿ ပလ္လဝံ ကမ္ပတိ, ဧဝံ စိရဿံ နန္ဒံ ဒိသွာ အဇ္ဇ မမ ဟဒယံ ကမ္ပတီတိ ဝဒတိ။ သုတ္တာတိ, တာတ သောဏ, ယဒါဟံ သုတ္တာပိ သုပိနေ နန္ဒံ အာဂတံ ပဿာမိ, တဒါပိ ဥဒဂ္ဂါ ဟောမိ။ ဘတ္တုစ္စာတိ သာမိကဿ စ မေ မယှဉ္စ ပိယော။ နန္ဒော နော ပါဝိသီ ဃရန္တိ, တာတ, ပုတ္တော နော နန္ဒော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသတု။ ယန္တိ ယသ္မာ ပိတုပိ သုဋ္ဌု ပိယော, တသ္မာ ပုန ဣမမှာ ဃရာ န ဝိပ္ပဝသေယျ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၀။)နန္ဒော တန္တိ, တာတ, နန္ဒော ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ လဘတု။ မံ နန္ဒောတိ, တာတ သောဏ, တဝ ပိတရံ တွံ ဥပဋ္ဌဟ, မံ နန္ဒော ဥပဋ္ဌာတု။
မဟာသတ္တော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ မာတု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘နန္ဒ, တယာ ဇေဋ္ဌကကောဋ္ဌာသော လဒ္ဓေါ, မာတာ နာမ အတိဂုဏကာရိကာ, အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ပဋိဇဂ္ဂေယျာသီ’’တိ ဩဝဒိတွာ မာတု ဂုဏံ ပကာသေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အနုကမ္ပိကာ ပတိဋ္ဌာ စ, ပုဗ္ဗေ ရသဒဒီ စ နော၊
မဂ္ဂေါ သဂ္ဂဿ လောကဿ, မာတာ တံ ဝရတေ ဣသေ။
‘‘ပုဗ္ဗေ ရသဒဒီ ဂေါတ္တီ, မာတာ ပုညူပသံဟိတာ၊
မဂ္ဂေါ သဂ္ဂဿ လောကဿ, မာတာ တံ ဝရတေ ဣသေ’’တိ။
တတ္ထ အနုကမ္ပိကာတိ မုဒုဟဒယာ။ ပုဗ္ဗေ ရသဒဒီတိ ပဌမမေဝ အတ္တနော ခီရသင်္ခါတဿ ရသဿ ဒါယိကာ။ မာတာ တန္တိ မမ မာတာ မံ န ဣစ္ဆတိ, တံ ဝရတိ ဣစ္ဆတိ။ ဂေါတ္တီတိ ဂေါပါယိကာ။ ပုညူပသံဟိတာတိ ပုညူပနိဿိတာ ပုညဒါယိကာ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ မာတု ဂုဏံ ကထေတွာ ပုနာဂန္တွာ တဿာ အာသနေ နိသိန္နကာလေ ‘‘နန္ဒ, တွံ ဒုက္ကရကာရိကံ မာတရံ လဘသိ, ဥဘောပိ မယံ မာတရာ ဒုက္ခေန သံဝဍ္ဎိတာ, တံ ဣဒါနိ တွံ အပ္ပမတ္တော ပဋိဇဂ္ဂါဟိ, အမဓုရာနိ ဖလာဖလာနိ မာ ခါဒါပေဟီ’’တိ ဝတွာ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ မာတု ဒုက္ကရကာရိကတံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘အာကင်္ခမာနာ ပုတ္တဖလံ, ဒေဝတာယ နမဿတိ၊
နက္ခတ္တာနိ စ ပုစ္ဆတိ, ဥတုသံဝစ္ဆရာနိ စ။
‘‘တဿာ ဥတုမှိ နှာတာယ, ဟောတိ ဂဗ္ဘဿ ဝေါက္ကမော၊
တေန ဒေါဟဠိနီ ဟောတိ, သုဟဒါ တေန ဝုစ္စတိ။
‘‘သံဝစ္ဆရံ ဝါ ဦနံ ဝါ, ပရိဟရိတွာ ဝိဇာယတိ၊
တေန သာ ဇနယန္တီတိ, ဇနေတ္တိ တေန ဝုစ္စတိ။
‘‘ထနခီရေန ဂီတေန, အင်္ဂပါဝုရဏေန စ၊
ရောဒန္တံ ပုတ္တံ တောသေတိ, တောသေန္တီ တေန ဝုစ္စတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၁။)‘‘တတော ဝါတာတပေ ဃောရေ, မမံ ကတွာ ဥဒိက္ခတိ၊
ဒါရကံ အပ္ပဇာနန္တံ, ပေါသေန္တီ တေန ဝုစ္စတိ။
‘‘ယဉ္စ မာတုဓနံ ဟောတိ, ယဉ္စ ဟောတိ ပိတုဒ္ဓနံ၊
ဥဘယမ္ပေတဿ ဂေါပေတိ, အပိ ပုတ္တဿ နော သိယာ။
‘‘ဧဝံ ပုတ္တ အဒုံ ပုတ္တ, ဣတိ မာတာ ဝိဟညတိ၊
ပမတ္တံ ပရဒါရေသု, နိသီထေ ပတ္တယောဗ္ဗနေ၊
သာယံ ပုတ္တံ အနာယန္တံ, ဣတိ မာတာ ဝိဟညတိ။
‘‘ဧဝံ ကိစ္ဆာ ဘတော ပေါသော, မာတု အပရိစာရကော၊
မာတရိ မိစ္ဆာ စရိတွာန, နိရယံ သောပပဇ္ဇတိ။
‘‘ဧဝံ ကိစ္ဆာ ဘတော ပေါသော, ပိတု အပရိစာရကော၊
ပိတရိ မိစ္ဆာ စရိတွာန, နိရယံ သောပပဇ္ဇတိ။
‘‘ဓနာပိ ဓနကာမာနံ, နဿတိ ဣတိ မေ သုတံ၊
မာတရံ အပရိစရိတွာန, ကိစ္ဆံ ဝါ သော နိဂစ္ဆတိ။
‘‘ဓနာပိ ဓနကာမာနံ, နဿတိ ဣတိ မေ သုတံ၊
ပိတရံ အပရိစရိတွာန, ကိစ္ဆံ ဝါ သော နိဂစ္ဆတိ။
‘‘အာနန္ဒော စ ပမောဒေါ စ, သဒါ ဟသိတကီဠိတံ၊
မာတရံ ပရိစရိတွာန, လဗ္ဘမေတံ ဝိဇာနတော။
‘‘အာနန္ဒော စ ပမောဒေါ စ, သဒါ ဟသိတကီဠိတံ၊
ပိတရံ ပရိစရိတွာန, လဗ္ဘမေတံ ဝိဇာနတော။
‘‘ဒါနဉ္စ ပိယဝါစာ စ, အတ္ထစရိယာ စ ယာ ဣဓ၊
သမာနတ္တတာ စ ဓမ္မေသု, တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ၊
ဧတေ ခေါ သင်္ဂဟာ လောကေ, ရထဿာဏီဝ ယာယတော။
‘‘ဧတေ စ သင်္ဂဟာ နာဿု, န မာတာ ပုတ္တကာရဏာ၊
လဘေထ မာနံ ပူဇံ ဝါ, ပိတာ ဝါ ပုတ္တကာရဏာ။
‘‘ယသ္မာ စ သင်္ဂဟာ ဧတေ, သမ္မပေက္ခန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
တသ္မာ မဟတ္တံ ပပ္ပေါန္တိ, ပါသံသာ စ ဘဝန္တိ တေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၂။)‘‘ဗြဟ္မာတိ မာတာပိတရော, ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုစ္စရေ၊
အာဟုနေယျာ စ ပုတ္တာနံ, ပဇာယ အနုကမ္ပကာ။
‘‘တသ္မာ ဟိ နေ နမဿေယျ, သက္ကရေယျ စ ပဏ္ဍိတော၊
အန္နေန အထော ပါနေန, ဝတ္ထေန သယနေန စ၊
ဥစ္ဆာဒနေန နှာပနေန, ပါဒါနံ ဓောဝနေန စ။
‘‘တာယ နံ ပါရိစရိယာယ, မာတာပိတူသု ပဏ္ဍိတာ၊
ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ။
တတ္ထ ပုတ္တဖလန္တိ ပုတ္တသင်္ခါတံ ဖလံ။ ဒေဝတာယ နမဿတီတိ ‘‘ပုတ္တော မေ ဥပ္ပဇ္ဇတူ’’တိ ဒေဝတာယ နမက္ကာရံ ကရောတိ အာယာစတိ။ ပုစ္ဆတီတိ ‘‘ကတရေန နက္ခတ္တေန ဇာတော ပုတ္တော ဒီဃာယုကော ဟောတိ, ကတရေန အပ္ပါယုကော’’တိ ဧဝံ နက္ခတ္တာနိ စ ပုစ္ဆတိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာနိ စာတိ ‘‘ဆန္နံ ဥတူနံ ကတရသ္မိံ ဥတုမှိ ဇာတော ဒီဃာယုကော ဟောတိ, ကတရသ္မိံ ဥတုမှိ အပ္ပါယုကော, ကတိဝဿာယ ဝါ မာတုယာ ဇာတော ပုတ္တော ဒီဃာယုကော ဟောတိ, ကတိဝဿာယ အပ္ပါယုကော’’တိ ဧဝံ ဥတုသံဝစ္ဆရာနိ စ ပုစ္ဆတိ။ ဥတုမှိ နှာတာယာတိ ပုပ္ဖေ ဥပ္ပန္နေ ဥတုမှိ နှာတာယ။ ဝေါက္ကမောတိ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ ဟောတိ, ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာတိ။ တေနာတိ တေန ဂဗ္ဘေန သာ ဒေါဟဠိနီ ဟောတိ။ တေနာတိ တဒါ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တပဇာယ သိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန ကာရဏေန ‘‘သုဟဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန သာ ‘‘ဇနယန္တီ’’တိ စ ‘‘ဇနေတ္တီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။
အင်္ဂပါဝုရဏေန စာတိ ထနန္တရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သရီရသမ္ဖဿံ ဖရာပေန္တီ အင်္ဂသင်္ခါတေနေဝ ပါဝုရဏေန။ တောသေန္တီတိ သညာပေန္တီ ဟာသေန္တီ။ မမံ ကတွာ ဥဒိက္ခတီတိ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဥပရိ ဝါတော ပဟရတိ, အာတပေါ ဖရတီ’’တိ ဧဝံ မမံကာရံ ကတွာ သိနိဒ္ဓေန ဟဒယေန ဥဒိက္ခတိ။ ဥဘယမ္ပေတဿာတိ ဥဘယမ္ပိ ဧတံ ဓနံ ဧတဿ ပုတ္တဿ အတ္ထာယ အညေသံ အဒဿေတွာ သာရဂဗ္ဘာဒီသု မာတာ ဂေါပေတိ။ ဧဝံ ပုတ္တ, အဒုံ ပုတ္တာတိ ‘‘အန္ဓဗာလ ပုတ္တ, ဧဝံ ရာဇကုလာဒီသု အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, အဒုဉ္စ ကမ္မံ မာ ကရောဟီ’’တိ သိက္ခာပေန္တီ ဣတိ မာတာ ဝိဟညတိ ကိလမတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၃။)ပတ္တယောဗ္ဗနေတိ ပုတ္တေ ပတ္တယောဗ္ဗနေ တံ ပုတ္တံ နိသီထေ ပရဒါရေသု ပမတ္တံ သာယံ အနာဂစ္ဆန္တံ ဉတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တီ ဝိဟညတိ ကိလမတိ။
ကိစ္ဆာ ဘတောတိ ကိစ္ဆေန ဘတော ပဋိဇဂ္ဂိတော။ မိစ္ဆာ စရိတွာနာတိ မာတရံ အပဋိဇဂ္ဂိတွာ။ ဓနာပီတိ ဓနမ္ပိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဓနကာမာနံ ဥပ္ပန္နံ ဓနမ္ပိ မာတရံ အပဋိဇဂ္ဂန္တာနံ နဿတီတိ မေ သုတန္တိ။ ကိစ္ဆံ ဝါ သောတိ ဣတိ ဓနံ ဝါ တဿ နဿတိ, ဒုက္ခံ ဝါသော ပုရိသော နိဂစ္ဆတိ။ လဗ္ဘမေတန္တိ ဧတံ ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ အာနန္ဒာဒိသုခံ မာတရံ ပရိစရိတွာ ဝိဇာနတော ပဏ္ဍိတဿ လဗ္ဘံ, သက္ကာ လဒ္ဓုံ တာဒိသေနာတိ အတ္ထော။
ဒါနဉ္စာတိ မာတာပိတူနံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ပိယဝစနံ ဘဏိတဗ္ဗံ, ဥပ္ပန္နကိစ္စသာဓနဝသေန အတ္ထော စရိတဗ္ဗော။ ဓမ္မေသူတိ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မေသု တတ္ထ တတ္ထ ပရိသမဇ္ဈေ ဝါ ရဟောဂတာနံ ဝါ အဘိဝါဒနာဒိဝသေန သမာနတ္တတာ ကာတဗ္ဗာ, န ရဟော အဘိဝါဒနာဒီနိ ကတွာ ပရိသတိ န ကာတဗ္ဗာနိ, သဗ္ဗတ္ထ သမာနေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧတေ စ သင်္ဂဟာ နာဿူတိ သစေ ဧတေ စတ္တာရော သင်္ဂဟာ န ဘဝေယျုံ။ သမ္မပေက္ခန္တီတိ သမ္မာ နယေန ကာရဏေန ပေက္ခန္တိ။ မဟတ္တန္တိ သေဋ္ဌတ္တံ။ ဗြဟ္မာတိ ပုတ္တာနံ ဗြဟ္မသမာ ဥတ္တမာ သေဋ္ဌာ။ ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ပဌမာစရိယာ။ အာဟုနေယျာတိ အာဟုနပဋိဂ္ဂါဟကာ ယဿ ကဿစိ သက္ကာရဿ အနုစ္ဆဝိကာ။ အန္နေန အထောတိ အန္နေန စေဝ အတ္ထော ပါနေန စ။ ပေစ္စာတိ ကာလကိရိယာယ ပရိယောသာနေ ဣတော ဂန္တွာ သဂ္ဂေ ပမောဒတီတိ။
ဧဝံ မဟသတ္တော သိနေရုံ ပဝဋ္ဋေန္တော ဝိယ ဓမ္မဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ တံ သုတွာ သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇာနော ဗလကာယာ စ ပသီဒိံသု။ အထ နေ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဒါနာဒီသု အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ သဗ္ဗေပိ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဒေဝနဂရံ ပူရယိံသု။ သောဏပဏ္ဍိတနန္ဒပဏ္ဍိတာပိ ယာဝတာယုကံ မာတာပိတရော ပရိစရိတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏာ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မာတာပိတရော မာဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, နန္ဒပဏ္ဍိတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၄။)အာနန္ဒော, မနောဇရာဇာ သာရိပုတ္တော, ဧကသတရာဇာနော အသီတိမဟာထေရာ စေဝ အညတရထေရာ စ, စတုဝီသတိ အက္ခောဘဏိယော ဗုဒ္ဓပရိသာ, သောဏပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သောဏနန္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
အထ သတ္တတိမမှိ နိပါတဝရေ, သဘာဝန္တု ကုသာဝတိရာဇဝရော၊
အထ သောဏသုနန္ဒဝရော စ ပုန, အဘိဝါသိတသတ္တတိမမှိ သုတေတိ။
သတ္တတိနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၅။)၂၁။ အသီတိနိပါတော
သုမုခါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေဝဒတ္တေန ဟိ တထာဂတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ ပယောဇိတေသု ဓနုဂ္ဂဟေသု သဗ္ဗပဌမံ ပေသိတေန အာဂန္တွာ ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, သက္ကောမိ တံ ဘဂဝန္တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ, မဟိဒ္ဓိကော သော ဘဂဝါ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တေ ဒေဝဒတ္တော ‘‘အလံ, အာဝုသော, မာ တွံ သမဏံ ဂေါတမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဟိ, အဟမေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿာမီ’’တိ ဝတွာ တထာဂတေ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတဿ ပစ္ဆိမဆာယာယ စင်္ကမန္တေ သယံ ဂိဇ္ဈကူဋံ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ ယန္တဝေဂေန မဟတိံ သိလံ ပဝိဇ္ဈိ, ‘‘ဣမာယ သိလာယ သမဏံ ဂေါတမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿာမီ’’တိ။ တဒါ ဒွေ ပဗ္ဗတကူဋာ သမာဂန္တွာ တံ သိလံ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ တတော ပပဋိကာ ဥပ္ပတိတွာ ဘဂဝတော ပါဒံ ပဟရိတွာ ရုဟိရံ ဥပ္ပါဒေသိ, ဗလဝဝေဒနာ ပဝတ္တိံသု။ ဇီဝကော တထာဂတဿ ပါဒံ သတ္ထကေန ဖာလေတွာ ဒုဋ္ဌလောဟိတံ ဝမေတွာ ပူတိမံသံ အပနေတွာ ဓောဝိတွာ ဘေသဇ္ဇံ အာလိမ္ပိတွာ နိရောဂမကာသိ။ သတ္ထာ ပုရိမသဒိသမေဝ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော မဟတိယာ ဗုဒ္ဓလီလာယ ဝိစရိ။
အထ နံ ဒိသွာ ဒေဝဒတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ သရီရံ ဒိသွာ ကောစိ မနုဿဘူတော ဥပသင်္ကမိတုံ န သက္ကောတိ, ရညော ခေါ ပန နာဠာဂိရိ နာမ ဟတ္ထီ စဏ္ဍော ဖရုသော မနုဿဃာတကော ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏေ န ဇာနာတိ, သော တံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿတီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ ရညော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဟတ္ထာစရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မ, သွေ နာဠာဂိရိံ မတ္တံ ကတွာ ပါတောဝ သမဏေန ဂေါတမေန ပဋိပန္နဝီထိယံ ဝိဿဇ္ဇေဟီ’’တိ အာဟ။ ဒေဝဒတ္တောပိ နံ ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု ဟတ္ထီ ကိတ္တကံ သုရံ ပိဝတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဋ္ဌ ဃဋေ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ သွေ တွံ တံ သောဠသ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၆။)ဃဋေ ပါယေတွာ သမဏေန ဂေါတမေန ပဋိပန္နဝီထိယံ အဘိမုခံ ကရေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘သွေ နာဠာဂိရိံ မတ္တံ ကတွာ နဂရေ ဝိဿဇ္ဇေဿတိ, နာဂရာ ပါတောဝ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ အန္တရဝီထိံ မာ ပဋိပဇ္ဇိံသူ’’တိ။ ဒေဝဒတ္တောပိ ရာဇနိဝေသနာ ဩရုယှ ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တွာ ဟတ္ထိဂေါပကေ အာမန္တေတွာ ‘‘မယံ ဘဏေ ဥစ္စဋ္ဌာနိယံ နီစဋ္ဌာနေ, နီစဋ္ဌာနိယံ ဝါ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ကာတုံ သမတ္ထာ, သစေ ဝေါ ယသေန အတ္ထော, သွေ ပါတောဝ နာဠာဂိရိံ တိခိဏသုရာယ သောဠသ ဃဋေ ပါယေတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ အာဂမနဝေလာယ တုတ္တတောမရေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ကုဇ္ဈာပေတွာ ဟတ္ထိသာလံ ဘိန္ဒာပေတွာ သမဏေန ဂေါတမေန ပဋိပန္နဝီထိယံ အဘိမုခံ ကတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။
သာ ပဝတ္တိ သကလနဂရေ ဝိတ္ထာရိကာ အဟောသိ။ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃမာမကာ ဥပါသကာ တံ သုတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဒေဝဒတ္တော ရညာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ သွေ တုမှေဟိ ပဋိပန္နဝီထိယံ နာဠာဂိရိံ ဝိဿဇ္ဇာပေဿတိ, သွေ ပိဏ္ဍာယ အပဝိသိတွာ ဣဓေဝ ဟောထ, မယံ ဝိဟာရေယေဝ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဘိက္ခံ ဒဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ သတ္ထာပိ ‘‘သွေ ပိဏ္ဍာယ န ပဝိသိဿာမီ’’တိ အဝတွာဝ ‘‘အဟံ သွေ နာဠာဂိရိံ ဒမေတွာ ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ တိတ္ထိယေ မဒ္ဒိတွာ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ အစရိတွာဝ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဝေဠုဝနမေဝ အာဂမိဿာမိ, ရာဇဂဟဝါသိနောပိ ဗဟူနိ ဘတ္တဘာဇနာနိ ဂဟေတွာ ဝေဠုဝနမေဝ အာဂမိဿန္တိ, သွေ ဝိဟာရေယေဝ ဘတ္တဂ္ဂံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန တေသံ အဓိဝါသေသိ။ တေ တထာဂတဿ အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဘတ္တဘာဇနာနိ အာဟရိတွာ ‘‘ဝိဟာရေယေဝ ဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ ပက္ကမိံသု။
သတ္ထာပိ ပဌမယာမေ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒေဝတာနံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပစ္ဆိမယာမဿ ပဌမကောဋ္ဌာသေ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတွာ ဒုတိယကောဋ္ဌာသေ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေတွာ တတိယကောဋ္ဌာသေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝေ ဩလောကေန္တော နာဠာဂိရိဒမနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယံ ဒိသွာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနော ဟုတွာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၇။)အာမန္တေတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, အဇ္ဇ ရာဇဂဟပရိဝတ္တကေသု အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိဟာရေသု သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ မယာသဒ္ဓိံ ရာဇဂဟံ ပဝိသိတုံ အာရောစေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ သဗ္ဗေပိ ဘိက္ခူ ဝေဠုဝနေ သန္နိပတိံသု။ သတ္ထာ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ရာဇဂဟံ ပါဝိသိ။ အထ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိံသု, မဟန္တော သမာဂမော အဟောသိ။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာ မနုဿာ ‘‘အဇ္ဇ ကိရ ဗုဒ္ဓနာဂဿ တိရစ္ဆာနနာဂေန သင်္ဂါမော ဘဝိဿတိ, အနူပမာယ ဗုဒ္ဓလီလာယ နာဠာဂိရိဒမနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ပါသာဒဟမ္မိယဂေဟစ္ဆဒနာဒီနိ အဘိရုဟိတွာ အဋ္ဌံသု။ အသဒ္ဓါ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ‘‘အယံ နာဠာဂိရိ စဏ္ဍော ဖရုသော မနုဿဃာတကော ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏံ န ဇာနာတိ, သော အဇ္ဇ သမဏဿ ဂေါတမဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿတိ, အဇ္ဇ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌိံ ပဿိဿာမာ’’တိ ပါသာဒါဒီသု အဋ္ဌံသု။
ဟတ္ထီပိ ဘဂဝန္တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ မနုဿေ တာသေန္တော ဂေဟာနိ ဝိဒ္ဓံသေန္တော သကဋာနိ သံစုဏ္ဏေန္တော သောဏ္ဍံ ဥဿာပေတွာ ပဟဋ္ဌကဏ္ဏဝါလော ပဗ္ဗတော ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ယေန ဘဂဝါ တေနာဘိဓာဝိ။ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘အယံ, ဘန္တေ, နာဠာဂိရိ စဏ္ဍော ဖရုသော မနုဿဃာတကော ဣမံ ရစ္ဆံ ပဋိပန္နော, န ခေါ ပနာယံ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏံ ဇာနာတိ, ပဋိက္ကမတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ, ပဋိက္ကမတု သုဂတော’’တိ။ မာ, ဘိက္ခဝေ, ဘာယိတ္ထ, ပဋိဗလော အဟံ နာဠာဂိရိံ ဒမေတုန္တိ။ အထာယသ္မာ သာရိပုတ္တော သတ္ထာရံ ယာစိ – ‘‘ဘန္တေ, ပိတု ဥပ္ပန္နကိစ္စံ နာမ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ဘာရော, အဟမေဝ တံ ဒမေမီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘သာရိပုတ္တ, ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ အညံ, သာဝကဗလံ အညံ, တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ ပဋိဗာဟိ။ ဧဝံ ယေဘုယျေန အသီတိ မဟာထေရာ ယာစိံသု။ သတ္ထာ သဗ္ဗေပိ ပဋိဗာဟိ။ အထ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သတ္ထရိ ဗလဝသိနေဟေန အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အယံ ဟတ္ထီ ပဌမံ မံ မာရေတူ’’တိ တထာဂတဿတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ဂန္တွာ သတ္ထု ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အပေဟိ, အာနန္ဒ, မာ မေ ပုရတော အဋ္ဌာသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဟတ္ထီ စဏ္ဍော ဖရုသော မနုဿဃာတကော ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိသဒိသော ပဌမံ မံ မာရေတွာ ပစ္ဆာ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ထေရော အဝစ။ ယာဝတတိယံ ဝုစ္စမာနောပိ တထေဝ အဋ္ဌာသိ န ပဋိက္ကမိ။ အထ နံ ဘဂဝါ ဣဒ္ဓိဗလေန ပဋိက္ကမာပေတွာ ဘိက္ခူနံ အန္တရေ ဌပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၈။)တသ္မိံ ခဏေ ဧကာ ဣတ္ထီ နာဠာဂိရိံ ဒိသွာ မရဏဘယဘီတာ ပလာယမာနာ အင်္ကေန ဂဟိတံ ဒါရကံ ဟတ္ထိနော စ တထာဂတဿ စ အန္တရေ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိ။ ဟတ္ထီ တံ အနုဗန္ဓိတွာ နိဝတ္တိတွာ ဒါရကဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တဒါ ဒါရကော မဟာရဝံ ရဝိ။ သတ္ထာ နာဠာဂိရိံ ဩဒိဿကမေတ္တာယ ဖရိတွာ သုမဓုရံ ဗြဟ္မဿရံ နိစ္ဆာရေတွာ ‘‘အမ္ဘော နာဠာဂိရိ တံ သောဠသ သုရာဃဋေ ပါယေတွာ မတ္တံ ကရောန္တာ န ‘အညံ ဂဏှိဿတီ’တိ ကရိံသု, ‘မံ ဂဏှိဿတီ’တိ ပန ကရိံသု, မာ အကာရဏေန ဇင်္ဃာယော ကိလမေန္တော ဝိစရိ, ဣတော ဧဟီ’’တိ ပက္ကောသိ။ သော သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဘဂဝတော ရူပသိရိံ ဩလောကေတွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ဗုဒ္ဓတေဇေန ပစ္ဆိန္နသုရာမဒေါ သောဏ္ဍံ ဩလမ္ဗေန္တော ကဏ္ဏေ စာလေန္တော အာဂန္တွာ တထာဂတဿ ပါဒေသု ပတိ။ အထ နံ သတ္ထာ, ‘‘နာဠာဂိရိ, တွံ တိရစ္ဆာနဟတ္ထီ, အဟံ ဗုဒ္ဓဝါရဏော, ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ စဏ္ဍော ဖရုသော မနုဿဃာတကော ဘဝ, သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တစိတ္တံ ပဋိလဘာ’’တိ ဝတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ကုမ္ဘေ ပရာမသိတွာ –
‘‘မာ ကုဉ္ဇရ နာဂမာသဒေါ, ဒုက္ခော ဟိ ကုဉ္ဇရ နာဂမာသဒေါ၊
န ဟိ နာဂဟတဿ ကုဉ္ဇရ, သုဂတိ ဟောတိ ဣတော ပရံ ယတော။
‘‘မာ စ မဒေါ မာ စ ပမာဒေါ, န ဟိ ပမတ္တာ သုဂတိံ ဝဇန္တိ တေ၊
တွညေဝ တထာ ကရိဿသိ, ယေန တွံ သုဂတိံ ဂမိဿသီ’’တိ။ (စူဠဝ။ ၃၄၂) –
ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
တဿ သကလသရီရံ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋံ အဟောသိ။ သစေ ကိရ တိရစ္ဆာနဂတော နာဘဝိဿာ, သောတာပတ္တိဖလံ အဓိဂမိဿာ။ မနုဿာ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဥန္နဒိံသု အပ္ဖေါဋိံသု, သဉ္ဇာတသောမနဿာ နာနာဘရဏာနိ ခိပိံသု, တာနိ ဟတ္ထိဿ သရီရံ ပဋိစ္ဆာဒယိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ နာဠာဂိရိ ဓနပါလကော နာမ ဇာတော။ တသ္မိံ ခေါ ပန ဓနပါလကသမာဂမေ စတုရာသီတိ ပါဏသဟဿာနိ အမတံ ပိဝိံသု။ သတ္ထာ ဓနပါလကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၅၉။)ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော သောဏ္ဍာယ ဘဂဝတော ပါဒေ ပံသူနိ ဂဟေတွာ ဥပရိ မုဒ္ဓနိ အာကိရိတွာ ပဋိကုဋိတောဝ ပဋိက္ကမိတွာ ဒဿနူပစာရေ ဌိတော ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိတွာ ဟတ္ထိသာလံ ပါဝိသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒန္တသုဒန္တော ဟုတွာ န ကဉ္စိ ဝိဟေဌေတိ။ သတ္ထာ နိပ္ဖန္နမနောရထော ‘‘ယေဟိ ယံ ဓနံ ခိတ္တံ, တေသညေဝ တံ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ‘‘အဇ္ဇ မယာ မဟန္တံ ပါဋိဟာရိယံ ကတံ, ဣမသ္မိံ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရဏံ အပ္ပဋိရူပ’’န္တိ တိတ္ထိယေ မဒ္ဒိတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဇယပ္ပတ္တော ဝိယ ခတ္တိယော နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဝေဠုဝနမေဝ ဂတော။ နဂရဝါသိနော ဗဟုံ အန္နပါနခါဒနီယံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တယိံသု။
တံ ဒိဝသံ သာယနှသမယေ ဓမ္မသဘံ ပူရေတွာ သန္နိသိန္နာ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန တထာဂတဿတ္ထာယ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇန္တေန ဒုက္ကရံ ကတံ, နာဠာဂိရိံ ဒိသွာ သတ္ထာရာ တိက္ခတ္တုံ ပဋိဗာဟိယမာနောပိ နာပဂတော, အဟော ဒုက္ကရကာရကော, အာဝုသော, အာယသ္မာ အာနန္ဒော’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘အာနန္ဒဿ ဂုဏကထာ ပဝတ္တတိ, ဂန္တဗ္ဗံ မယာ ဧတ္ထာ’’တိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒော တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တောပိ မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ မဟိံသကရဋ္ဌေ သာဂလနဂရေ သာဂလော နာမ ရာဇာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ နဂရတော အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ နေသာဒဂါမကေ အညတရော နေသာဒေါ ပါသေဟိ သကုဏေ ဗန္ဓိတွာ နဂရေ ဝိက္ကိဏန္တော ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ နဂရတော စ အဝိဒူရေ အာဝဋ္ဋတော ဒွါဒသယောဇနော မာနုသိယော နာမ ပဒုမသရော အဟောသိ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နော။ တတ္ထ နာနပ္ပကာရော သကုဏသံဃော ဩတရိ။ သော နေသာဒေါ တတ္ထ အနိယာမေန ပါသေ ဩဍ္ဍေသိ။ တသ္မိံ ကာလေ ဓတရဋ္ဌော ဟံသရာဇာ ဆန္နဝုတိဟံသသဟဿပရိဝါရော စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ သုဝဏ္ဏဂုဟာယံ ဝသတိ, သုမုခေါ နာမဿ သေနာပတိ အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ တတော ဟံသယူထာ ကတိပယာ သုဝဏ္ဏဟံသာ မာနုသိယံ သရံ ဂန္တွာ ပဟူတဂေါစရေ တသ္မိံ ယထာသုခံ ဝိစရိတွာ သုဟိတာ စိတ္တကူဋံ အာဂန္တွာ ဓတရဋ္ဌဿ အာရောစေသုံ – ‘‘မဟာရာဇ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၀။)မနုဿပထေ မာနုသိယော နာမ ပဒုမသရော သမ္ပန္နဂေါစရော, တတ္ထ ဂေါစရံ ဂဏှိတုံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သော ‘‘မနုဿပထော နာမ သာသင်္ကော သပ္ပဋိဘယော, မာ ဝေါ ရုစ္စိတ္ထာ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာပိ တေဟိ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနော ‘‘သစေ တုမှာကံ ရုစ္စတိ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ သပရိဝါရော တံ သရံ အဂမာသိ။ သော အာကာသာ ဩတရန္တော ပါဒံ ပါသေ ပဝေသေန္တောယေဝ ဩတရိ။ အထဿ ပါသော ပါဒံ အယပဋ္ဋကေန ကဍ္ဎန္တော ဝိယ အာဗန္ဓိတွာ ဂဏှိ။ အထဿ ‘‘ဆိန္ဒိဿာမိ န’’န္တိ အာကဍ္ဎန္တဿ ပဌမဝါရေ စမ္မံ ဆိဇ္ဇိ, ဒုတိယဝါရေ မံသံ ဆိဇ္ဇိ, တတိယဝါရေ နှာရု ဆိဇ္ဇိ, ပါသော အဋ္ဌိံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ, လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ, ဗလဝဝေဒနာ ပဝတ္တိံသု။
သော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိဿာမိ, ဉာတကာ မေ ဥတြသ္တာ ဟုတွာ ဂေါစရံ အဂ္ဂဏှိတွာ ဆာတဇ္ဈတ္တာဝ ပလာယန္တာ ဒုဗ္ဗလတာယ မဟာသမုဒ္ဒေ ပတိဿန္တီ’’တိ။ သော ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ဉာတီနံ ယာဝဒတ္ထံ စရိတွာ ဟံသာနံ ကီဠနကာလေ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ။ တံ သုတွာ တေ ဟံသာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ စိတ္တကူဋာဘိမုခါ ပက္ကမိံသု။ တေသု ပက္ကန္တေသု သုမုခေါ ဟံသသေနာပတိ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ ဣဒံ ဘယံ မဟာရာဇဿ ဥပ္ပန္နံ, ဇာနိဿာမိ န’’န္တိ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ ဟံသဂဏဿ အန္တရေ မဟာသတ္တံ အဒိသွာ မဇ္ဈိမဟံသဂဏံ ဝိစိနိ, တတ္ထပိ အဒိသွာ ပစ္ဆိမဟံသဂဏံ ဝိစိနိ, တတ္ထပိ အဒိသွာ ‘‘နိဿံသယံ တဿေဝေဒံ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ နိဝတ္တိတွာ အာဂစ္ဆန္တော မဟာသတ္တံ ပါသေ ဗဒ္ဓံ လောဟိတမက္ခိတံ ဒုက္ခာတုရံ ပင်္ကပိဋ္ဌေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, အဟံ မမ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ တုမှေ ပါသတော မောစေဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဩတရိတွာ မဟာသတ္တံ အဿာသေန္တောဝ ပင်္ကပိဋ္ဌေ နိသီဒိ။ အထ နံ ဝီမံသန္တော မဟာသတ္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုမုခ အနုပစိနန္တာ, ပက္ကမန္တိ ဝိဟင်္ဂမာ၊
ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာ ကင်္ခိ, နတ္ထိ ဗဒ္ဓေ သဟာယတာ’’တိ။
တတ္ထ အနုပစိနန္တာတိ သိနေဟေန အာလယဝသေန အနောလောကေန္တာ။ ပက္ကမန္တီတိ ဧတေ ဆန္နဝုတိ ဟံသသဟဿာ ဉာတိဝိဟင်္ဂမာ မံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တွမ္ပိ ဂစ္ဆ, မာ ဣဓ ဝါသံ အာကင်္ခိ, ဧဝဉှိ ပါသေန ဗဒ္ဓေ မယိ သဟာယတာ နာမ နတ္ထိ, န ဟိ တေ အဟံ ဣဒါနိ ကိဉ္စိ သဟာယကိစ္စံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၁။)ကာတုံ သက္ခိဿာမိ, ကိံ တေ မယာ နိရူပကာရေန, ပပဉ္စံ အကတွာ ဂစ္ဆေဝါတိ ဝဒတိ။
ဣတော ပရံ –
‘‘ဂစ္ဆေ ဝါဟံ န ဝါ ဂစ္ဆေ, န တေန အမရော သိယံ၊
သုခိတံ တံ ဥပါသိတွာ, ဒုက္ခိတံ တံ ကထံ ဇဟေ။
‘‘မရဏံ ဝါ တယာ သဒ္ဓိံ, ဇီဝိတံ ဝါ တယာ ဝိနာ၊
တဒေဝ မရဏံ သေယျော, ယဉ္စေ ဇီဝေ တယာ ဝိနာ။
‘‘နေသ ဓမ္မော မဟာရာဇ, ယံ တံ ဧဝံ ဂတံ ဇဟေ၊
ယာ ဂတိ တုယှံ သာ မယှံ, ရုစ္စတေ ဝိဟဂါဓိပ။
‘‘ကာ နု ပါသေန ဗဒ္ဓဿ, ဂတိ အညာ မဟာနသာ၊
သာ ကထံ စေတယာနဿ, မုတ္တဿ တဝ ရုစ္စတိ။
‘‘ကံ ဝါ တွံ ပဿသေ အတ္ထံ, မမ တုယှဉ္စ ပက္ခိမ၊
ဉာတီနံ ဝါဝသိဋ္ဌာနံ, ဥဘိန္နံ ဇီဝိတက္ခယေ။
‘‘ယံ န ကဉ္စနဒေပိဉ္ဆ, အန္ဓေန တမသာ ဂတံ၊
တာဒိသေ သဉ္စဇံ ပါဏံ, ကမတ္ထမဘိဇောတယေ။
‘‘ကထံ နု ပတတံ သေဋ္ဌ, ဓမ္မေ အတ္ထံ န ဗုဇ္ဈသိ၊
ဓမ္မော အပစိတော သန္တော, အတ္ထံ ဒဿေတိ ပါဏိနံ။
‘‘သောဟံ ဓမ္မံ အပေက္ခာနော, ဓမ္မာ စတ္ထံ သမုဋ္ဌိတံ၊
ဘတ္တိဉ္စ တယိ သမ္ပဿံ, နာဝကင်္ခါမိ ဇီဝိတံ။
֍ * ၁၀။ ‘‘အဒ္ဓါ ဧသော သတံ ဓမ္မော, ယော မိတ္တော မိတ္တမာပဒေ။
န စဇေ ဇီဝိတဿာပိ, ဟေတုဓမ္မမနုဿရံ။
‘‘သွာယံ ဓမ္မော စ တေ စိဏ္ဏော, ဘတ္တိ စ ဝိဒိတာ မယိ၊
ကာမံ ကရဿု မယှေတံ, ဂစ္ဆေဝါနုမတော မယာ။
‘‘အပိ တွေဝံ ဂတေ ကာလေ, ယံ ခဏ္ဍံ ဉာတိနံ မယာ၊
တယာ တံ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နံ, အဿ ပရမသံဝုတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၂။)‘‘ဣစ္စေဝံ မန္တယန္တာနံ, အရိယာနံ အရိယဝုတ္တိနံ၊
ပစ္စဒိဿထ နေသာဒေါ, အာတုရာနမိဝန္တကော။
‘‘တေ သတ္တုမဘိသဉ္စိက္ခ, ဒီဃရတ္တံ ဟိတာ ဒိဇာ၊
တုဏှီမာသိတ္ထ ဥဘယော, န သဉ္စလေသုမာသနာ။
‘‘ဓတရဋ္ဌေ စ ဒိသွာန, သမုဍ္ဍေန္တေ တတော တတော၊
အဘိက္ခမထ ဝေဂေန, ဒိဇသတ္တု ဒိဇာဓိပေ။
‘‘သော စ ဝေဂေနဘိက္ကမ္မ, အာသဇ္ဇ ပရမေ ဒိဇေ၊
ပစ္စကမိတ္ထ နေသာဒေါ, ဗဒ္ဓါ ဣတိ ဝိစိန္တယံ။
‘‘ဧကံဝ ဗဒ္ဓမာသီနံ, အဗဒ္ဓဉ္စ ပုနာပရံ၊
အာသဇ္ဇ ဗဒ္ဓမာသီနံ, ပေက္ခမာနမဒီနဝံ။
‘‘တတော သော ဝိမတောယေဝ, ပဏ္ဍရေ အဇ္ဈဘာသထ၊
ပဝဍ္ဎကာယေ အာသီနေ, ဒိဇသံဃဂဏာဓိပေ။
‘‘ယံ နု ပါသေန မဟတာ, ဗဒ္ဓေါ န ကုရုတေ ဒိသံ၊
အထ ကသ္မာ အဗဒ္ဓေါ တွံ, ဗလီ ပက္ခိ န ဂစ္ဆသိ။
‘‘ကိံ နု တျာယံ ဒိဇော ဟောတိ, မုတ္တော ဗဒ္ဓံ ဥပါသသိ၊
ဩဟာယ သကုဏာ ယန္တိ, ကိံ ဧကော အဝဟီယသိ။
‘‘ရာဇာ မေ သော ဒိဇာမိတ္တ, သခါ ပါဏသမော စ မေ၊
နေဝ နံ ဝိဇဟိဿာမိ, ယာဝ ကာလဿ ပရိယာယံ။
‘‘ကထံ ပနာယံ ဝိဟင်္ဂေါ, နာဒ္ဒသ ပါသမောဍ္ဍိတံ၊
ပဒဉှေတံ မဟန္တာနံ, ဗောဒ္ဓုမရဟန္တိ အာပဒံ။
‘‘ယဒါ ပရာဘဝေါ ဟောတိ, ပေါသော ဇီဝိတသင်္ခယေ၊
အထ ဇာလဉ္စ ပါသဉ္စ, အာသဇ္ဇာပိ န ဗုဇ္ဈတိ။
‘‘အပိ တွေဝ မဟာပည, ပါသာ ဗဟုဝိဓာ တတာ၊
ဂုယှမာသဇ္ဇ ဗဇ္ဈန္တိ, အထေဝံ ဇီဝိတက္ခယေ’’တိ။ –
ဣမာသံ ဂါထာနံ သမ္ဗန္ဓော ပါဠိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၃။)တတ္ထ ဂစ္ဆေ ဝါတိ, မဟာရာဇ, အဟံ ဣတော ဂစ္ဆေယျံ ဝါ န ဝါ, နာဟံ တေန ဂမနေန ဝါ အဂမနေန ဝါ အမရော သိယံ, အဟဉှိ ဣတော ဂတောပိ အဂတောပိ မရဏတော အမုတ္တောဝ, ဣတော ပုဗ္ဗေ ပန သုခိတံ တံ ဥပါသိတွာ ဣဒါနိ ဒုက္ခိတံ တံ ကထံ ဇဟေယျန္တိ ဝဒတိ။ မရဏံ ဝါတိ မမ အဂစ္ဆန္တဿ ဝါ တယာ သဒ္ဓိံ မရဏံ ဘဝေယျ, ဂစ္ဆန္တဿ ဝါ တယာ ဝိနာ ဇီဝိတံ။ တေသု ဒွီသု ယံ တယာ သဒ္ဓိံ မရဏံ, တဒေဝ မေ ဝရံ, ယံ တယာ ဝိနာ ဇီဝေယျံ, န မေ တံ ဝရန္တိ အတ္ထော။ ရုစ္စတေတိ ယာ တဝ ဂတိ နိပ္ဖတ္တိ, သာဝ မယှံ ရုစ္စတိ။ သာ ကထန္တိ သမ္မ သုမုခ မမ တာဝ ဒဠှေန ဝါလပါသေန ဗဒ္ဓဿ ပရဟတ္ထံ ဂတဿ သာ ဂတိ ရုစ္စတု, တဝ ပန စေတယာနဿ သစေတနဿ ပညဝတော မုတ္တဿ ကထံ ရုစ္စတိ။
ပက္ခိမာတိ ပက္ခသမ္ပန္န။ ဥဘိန္နန္တိ အမှာကံ ဒွိန္နံ ဇီဝိတက္ခယေ သတိ တွံ မမ ဝါ တဝ ဝါ အဝသိဋ္ဌဉာတီနံ ဝါ ကံ အတ္ထံ ပဿသိ။ ယံ နာတိ ဧတ္ထ န-ကာရော ဥပမာနေ။ ကဉ္စနဒေပိဉ္ဆာတိ ကဉ္စနဒွေပိဉ္ဆ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော, ကဉ္စနသဒိသဥဘယပက္ခာတိ အတ္ထော။ တမသာတိ တမသိ။ ဂတန္တိ ကတံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ပုရိမဿ န-ကာရဿ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ‘‘န ကတ’’န္တိ ကတံ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တယိ ပါဏံ စဇန္တေပိ အစဇန္တေပိ မမ ဇီဝိတဿ အဘာဝါ ယံ တဝ ပါဏသဉ္စဇနံ, တံ အန္ဓေန တမသိ ကတံ ဝိယ ကိဉ္စိဒေဝ ရူပကမ္မံ အပစ္စက္ခဂုဏံ, တာဒိသေ တဝ အပစ္စက္ခဂုဏေ ပါဏသဉ္စဇနေ တွံ ပါဏံ သဉ္စဇန္တော ကမတ္ထံ ဇောတေယျာသီတိ။
ဓမ္မော အပစိတော သန္တောတိ ဓမ္မော ပူဇိတော မာနိတော သမာနော။ အတ္ထံ ဒဿေတီတိ ဝုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ အပေက္ခာနောတိ အပေက္ခန္တော။ ဓမ္မာ စတ္ထန္တိ ဓမ္မတော စ အတ္ထံ သမုဋ္ဌိတံ ပဿန္တော။ ဘတ္တိန္တိ သိနေဟံ။ သတံ ဓမ္မောတိ ပဏ္ဍိတာနံ သဘာဝေါ။ ယော မိတ္တောတိ ယော မိတ္တော အာပဒါသု မိတ္တံ န စဇေ, တဿ အစဇန္တဿ မိတ္တဿ ဧသ သဘာဝေါ နာမ အဒ္ဓါ သတံ ဓမ္မော။ ဝိဒိတာတိ ပါကဋာ ဇာတာ။ ကာမံ ကရဿူတိ ဧတံ မမ ကာမံ မယာ ဣစ္ဆိတံ မမ ဝစနံ ကရဿု။ အပိ တွေဝံ ဂတေ ကာလေတိ အပိ တု ဧဝံ ဂတေ ကာလေ မယိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါသေန ဗဒ္ဓေ။ ပရမသံဝုတန္တိ ပရမပရိပုဏ္ဏံ။
ဣစ္စေဝံ မန္တယန္တာနန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ, န ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ ကထေန္တာနံ အရိယာနန္တိ အာစာရအရိယာနံ။ ပစ္စဒိဿထာတိ ကာသာယာနိ နိဝါသေတွာ ရတ္တမာလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၄။)ပိဠန္ဓိတွာ မုဂ္ဂရံ အာဒါယ အာဂစ္ဆန္တော အဒိဿထ။ အာတုရာနန္တိ ဂိလာနာနံ မစ္စု ဝိယ။ အဘိသဉ္စိက္ခာတိ, ဘိက္ခဝေ, တေ ဥဘောပိ သတ္တုံ အာယန္တံ ပဿိတွာ။ ဟိတာတိ ဒီဃရတ္တံ အညမညဿ ဟိတာ မုဒုစိတ္တာ။ န သဉ္စလေသုမာသနာတိ အာသနတော န စလိံသု, ယထာနိသိန္နာဝ အဟေသုံ။ သုမုခေါ ပန ‘‘အယံ နေသာဒေါ အာဂန္တွာ ပဟရန္တော မံ ပဌမံ ပဟရတူ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာသတ္တံ ပစ္ဆတော ကတွာ နိသီဒိ။
ဓတရဋ္ဌေတိ ဟံသေ။ သမုဍ္ဍေန္တေတိ မရဏဘယေန ဣတော စိတော စ ဥပ္ပတန္တေ ဒိသွာ။ အာသဇ္ဇာတိ ဣတရေ ဒွေ ဇနေ ဥပဂန္တွာ။ ပစ္စကမိတ္ထာတိ ‘‘ဗဒ္ဓါ, န ဗဒ္ဓါ’’တိ စိန္တေန္တော ဥပဓာရေန္တော အကမိတ္ထ, ဝေဂံ ဟာပေတွာ သဏိကံ အဂမာသိ။ အာသဇ္ဇ ဗဒ္ဓမာသီနန္တိ ဗဒ္ဓံ မဟာသတ္တံ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နံ သုမုခံ။ အဒီနဝန္တိအာဒီနဝမေဝ ဟုတွာ မဟာသတ္တံ ဩလောကေန္တံ ဒိသွာ။ ဝိမတောတိ ကိံ နု ခေါ အဗဒ္ဓေါ ဗဒ္ဓဿ သန္တိကေ နိသိန္နော, ကာရဏံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ ဝိမတိဇာတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍရေတိ ဟံသေ, အထ ဝါ ပရိသုဒ္ဓေ နိမ္မလေ, သမ္ပဟဋ္ဌကဉ္စနဝဏ္ဏေတိ အတ္ထော။ ပဝဍ္ဎကာယေတိ ဝဍ္ဎိတကာယေ မဟာသရီရေ။ ယံ နူတိ ယံ တာဝ ဧသော မဟာပါသေန ဗဒ္ဓေါ။ န ကုရုတေ ဒိသန္တိ ပလာယနတ္ထာယ ဧကံ ဒိသံ န ဘဇတိ, တံ ယုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဗလီတိ ဗလသမ္ပန္နော ဟုတွာပိ။ ပက္ခီတိ တံ အာလပတိ။ ဩဟာယာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ ယန္တီတိ သေသသကုဏာ ဂစ္ဆန္တိ။ အဝဟီယသီတိ ဩဟီယသိ။
ဒိဇာမိတ္တာတိ ဒိဇာနံ အမိတ္တ။ ယာဝ ကာလဿ ပရိယာယန္တိ ယာဝ မရဏဿ ဝါရော အာဂစ္ဆတိ။ ကထံ ပနာယန္တိ တွံ ရာဇာ မေ သောတိ ဝဒသိ, ရာဇာနော စ နာမ ပဏ္ဍိတာ ဟောန္တိ, ဣတိပိ ပဏ္ဍိတော သမာနော ကေန ကာရဏေန ဩဍ္ဍိတံ ပါသံ န အဒ္ဒသ။ ပဒံ ဟေတန္တိ ယသမဟတ္တံ ဝါ ဉာဏမဟတ္တံ ဝါ ပတ္တာနံ အတ္တနော အာပဒဗုဇ္ဈနံ နာမ ပဒံ ကာရဏံ, တသ္မာ တေ အာပဒံ ဗောဒ္ဓုမရဟန္တိ။ ပရာဘဝေါတိ အဝဍ္ဎိ။ အာသဇ္ဇာပီတိ ဥပဂန္တွာပိ န ဗုဇ္ဈတိ။ တတာတိ ဝိတတာ ဩဍ္ဍိတာ။ ဂုယှမာသဇ္ဇာတိ တေသု ပါသေသု ယော ဂုဠှော ပဋိစ္ဆန္နော ပါသော, တံ အာသဇ္ဇ ဗဇ္ဈန္တိ။ အထေဝန္တိ အထ ဧဝံ ဇီဝိတက္ခယေ ဗဇ္ဈန္တေဝါတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၅။)ဣတိ နံ သော ကထာသလ္လာပေန မုဒုဟဒယံ ကတွာ မဟာသတ္တဿ ဇီဝိတံ ယာစန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အပိ နာယံ တယာ သဒ္ဓိံ, သံဝါသဿ သုခုဒြယော၊
အပိ နော အနုမညာသိ, အပိ နော ဇီဝိတံ ဒဒေ’’တိ။
တတ္ထ အပိ နာယန္တိ အပိ နု အယံ။ သုခုဒြယောတိ သုခဖလော။ အပိ နော အနုမညာသီတိ စိတ္တကူဋံ ဂန္တွာ ဉာတကေ ပဿိတုံ တွံ အပိ နော အနုဇာနေယျာသိ။ အပိ နော ဇီဝိတံ ဒဒေတိ အပိ နော ဣမာယ ကထာယ ဥပ္ပန္နဝိဿာသော န မာရေယျာသီတိ။
သော တဿ မဓုရကထာယ ဗဇ္ဈိတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘န စေဝ မေ တွံ ဗဒ္ဓေါသိ, နပိ ဣစ္ဆာမိ တေ ဝဓံ၊
ကာမံ ခိပ္ပမိတော ဂန္တွာ, ဇီဝ တွံ အနိဃော စိရ’’န္တိ။
တတော သုမုခေါ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နေဝါဟမေတမိစ္ဆာမိ, အညတြေတဿ ဇီဝိတာ၊
သစေ ဧကေန တုဋ္ဌောသိ, မုဉ္စေတံ မဉ္စ ဘက္ခယ။
‘‘အာရောဟပရိဏာဟေန, တုလျာသ္မာ ဝယသာ ဥဘော၊
န တေ လာဘေန ဇီဝတ္ထိ, ဧတေန နိမိနာ တုဝံ။
‘‘တဒိင်္ဃ သမပေက္ခဿု, ဟောတု ဂိဒ္ဓိ တဝမှသု၊
မံ ပုဗ္ဗေ ဗန္ဓ ပါသေန, ပစ္ဆာ မုဉ္စ ဒိဇာဓိပံ။
‘‘တာဝဒေဝ စ တေ လာဘော, ကတာဿ ယာစနာယ စ၊
မိတ္တိ စ ဓတရဋ္ဌေဟိ, ယာဝဇီဝါယ တေ သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဧတန္တိ ယံ အညတြ ဧတဿ ဇီဝိတာ မမ ဇီဝိတံ, ဧတံ အဟံ နေဝ ဣစ္ဆာမိ။ တုလျာသ္မာတိ သမာနာ ဟောမ။ နိမိနာ တုဝန္တိ ပရိဝတ္တေဟိ တွံ။ တဝမှသူတိ တဝ အမှေသု ဂိဒ္ဓိ ဟောတု, ကိံ တေ ဧတေန, မယိ လောဘံ ဥပ္ပါဒေဟီတိ ဝဒတိ။ တာဝဒေဝါတိ တတ္တကောယေဝ။ ယာစနာယ စာတိ ယာ မမ ယာစနာ, သာဝ ကတာ အဿာတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၆။)ဣတိ သော တာယ ဓမ္မဒေသနာယ တေလေ ပက္ခိတ္တကပ္ပါသပိစု ဝိယ မုဒုဂတဟဒယော မဟာသတ္တံ တဿ ဒါယံ ကတွာ ဒဒန္တော အာဟ –
‘‘ပဿန္တု နော မဟာသံဃာ, တယာ မုတ္တံ ဣတော ဂတံ၊
မိတ္တာမစ္စာ စ ဘစ္စာ စ, ပုတ္တဒါရာ စ ဗန္ဓဝါ။
‘‘န စ တေ တာဒိသာ မိတ္တာ, ဗဟူနံ ဣဓ ဝိဇ္ဇတိ၊
ယထာ တွံ ဓတရဋ္ဌဿ, ပါဏသာဓာရဏော သခါ။
‘‘သော တေ သဟာယံ မုဉ္စာမိ, ဟောတု ရာဇာ တဝါနုဂေါ၊
ကာမံ ခိပ္ပမိတော ဂန္တွာ, ဉာတိမဇ္ဈေ ဝိရောစထာ’’တိ။
တတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္တံ။ တယာ မုတ္တန္တိ ဣမဉှိ တွညေဝ မုဉ္စသိ နာမ, တသ္မာ ဣမံ တယာ မုတ္တံ ဣတော စိတ္တကူဋပဗ္ဗတံ ဂတံ မဟန္တာ ဉာတိသံဃာ ဧတေ စ မိတ္တာဒယော ပဿန္တု။ ဧတ္ထ စ ဗန္ဓဝါတိ ဧကလောဟိတသမ္ဗန္ဓာ။ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိဇ္ဇန္တိ။ ပါဏသာဓာရဏောတိ သာဓာရဏပါဏော အဝိဘတ္တဇီဝိကော, ယထာ တွံ ဧတဿ သခါ, ဧတာဒိသာ အညေသံ ဗဟူနံ မိတ္တာ နာမ န ဝိဇ္ဇန္တိ။ တဝါနုဂေါတိ ဧတံ ဒုက္ခိတံ အာဒါယ ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ တဝ အယံ အနုဂေါ ဟောတူတိ။
ဧဝံ ဝတွာ ပန နေသာဒပုတ္တော မေတ္တစိတ္တေန မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ အာလိင်္ဂိတွာ သရတော နိက္ခာမေတွာ သရတီရေ တရုဏဒဗ္ဗတိဏပိဋ္ဌေ နိသီဒါပေတွာ ပါဒေ ဗန္ဓနပါသံ မုဒုစိတ္တေန သဏိကံ မောစေတွာ ဒူရေ ခိပိတွာ မဟာသတ္တေ ဗလဝသိနေဟံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ မေတ္တစိတ္တေန ဥဒကံ အာဒါယ လောဟိတံ ဓောဝိတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိ။ တဿ မေတ္တစိတ္တာနုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တဿ ပါဒေ သိရာ သိရာဟိ, မံသံ မံသေန, စမ္မံ စမ္မေန ဃဋိတံ, တာဝဒေဝ ပါဒေါ သံရုဠှော သဉ္ဇာတဆဝိသဉ္ဇာတလောမော အဟောသိ အဗဒ္ဓပါဒေန နိဗ္ဗိသေသော။ ဗောဓိသတ္တော သုခိတော ပကတိဘာဝေနေဝ နိသီဒိ။ အထ သုမုခေါ အတ္တာနံ နိဿာယ မဟာသတ္တဿ သုခိတဘာဝံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသောမနဿော နေသာဒဿ ထုတိမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၇။)‘‘သော ပတီတော ပမုတ္တေန, ဘတ္တုနာ ဘတ္တုဂါရဝေါ၊
အဇ္ဈဘာသထ ဝက္ကင်္ဂေါ, ဝါစံ ကဏ္ဏသုခံ ဘဏံ။
‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒဿု, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ, မုတ္တံ ဒိသွာ ဒိဇာဓိပ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝက္ကင်္ဂေါတိ ဝင်္ကဂီဝေါ။
ဧဝံ လုဒ္ဒဿ ထုတိံ ကတွာ သုမုခေါ ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, ဣမိနာ အမှာကံ မဟာဥပကာရော ကတော, အယဉှိ အမှာကံ ဝစနံ အကတွာ ကီဠာဟံသေ နော ကတွာ ဣဿရာနံ ဒေန္တော ဗဟုံ ဓနံ လဘေယျ, မာရေတွာ မံသံ ဝိက္ကိဏန္တော မူလမ္ပိ လဘေထ, အတ္တနော ပန ဇီဝိတံ အနောလောကေတွာ အမှာကံ ဝစနံ အကရိ, ဣမံ ရညော သန္တိကံ နေတွာ သုခဇီဝိတံ ကရောမာ’’တိ။ မဟာသတ္တော သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သုမုခေါ အတ္တနော ဘာသာယ မဟာသတ္တေန သဒ္ဓိံ ကထေတွာ ပုန မနုဿဘာသာယ လုဒ္ဒပုတ္တံ အာမန္တေတွာ ‘‘သမ္မ, တွံ ကိမတ္ထံ ပါသေ ဩဍ္ဍေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓနတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အမှေ အာဒါယ နဂရံ ပဝိသိတွာ ရညော ဒဿေဟိ, ဗဟုံ တေ ဓနံ ဒါပေဿာမီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဧဟိ တံ အနုသိက္ခာမိ, ယထာ တွမပိ လစ္ဆသေ၊
လာဘံ တဝါယံ ဓတရဋ္ဌော, ပါပံ ကိဉ္စိ န ဒက္ခတိ။
‘‘ခိပ္ပမန္တေပုရံ နေတွာ, ရညော ဒဿေဟိ နော ဥဘော၊
အဗဒ္ဓေ ပကတိဘူတေ, ကာဇေ ဥဘယတော ဌိတေ။
‘‘ဓတရဋ္ဌာ မဟာရာဇ, ဟံသာဓိပတိနော ဣမေ၊
အယဉှိ ရာဇာ ဟံသာနံ, အယံ သေနာပတီတရော။
֍ * ၃၉။ ‘‘အသံသယံ ဣမံ ဒိသွာ, ဟံသရာဇံ နရာဓိပေါ။
ပတီတော သုမနော ဝိတ္တော, ဗဟုံ ဒဿတိ တေ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ အနုသိက္ခာမီတိ အနုသာသာမိ။ ပါပန္တိ လာမကံ။ ရညော ဒဿေဟိ နော ဥဘောတိ အမှေ ဥဘောပိ ရညော ဒဿေဟိ။ အယံ ဗောဓိသတ္တဿ ပညာပဘာဝဒဿနတ္ထံ, အတ္တနော မိတ္တဓမ္မဿ အာဝိဘာဝနတ္ထံ, လုဒ္ဒဿ ဓနလာဘတ္ထံ, ရညော သီလေသု ပတိဋ္ဌာပနတ္ထဉ္စာတိ စတူဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၈။)ကာရဏေဟိ ဧဝမာဟ။ ဓတရဋ္ဌာတိ နေတွာ စ ပန ရညော ဧဝံ အာစိက္ခေယျာသိ, ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေ ဓတရဋ္ဌကုလေ ဇာတာ ဒွေ ဟံသာဓိပတိနော, ဧတေသု အယံ ရာဇာ, ဣတရော သေနာပတီ’’တိ။ ဣတိ နံ သိက္ခာပေသိ။ ‘‘ပတီတော’’တိအာဒီနိ တီဏိပိ တုဋ္ဌာကာရဝေဝစနာနေဝ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ လုဒ္ဒေါ, ‘‘သာမိ, မာ ဝေါ ရာဇဒဿနံ ရုစ္စိ, ရာဇာနော နာမ စလစိတ္တာ, ကီဠာဟံသေ ဝါ ဝေါ ကရေယျုံ မာရာပေယျုံ ဝါ’’တိ ဝတွာ, ‘‘သမ္မ, မာ ဘာယိ, အဟံ တာဒိသံ ကက္ခဠံ လုဒ္ဒံ လောဟိတပါဏိံ ဓမ္မကထာယ မုဒုကံ ကတွာ မမ ပါဒေသု ပါတေသိံ, ရာဇာနော နာမ ပုညဝန္တော ပညဝန္တော စ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတညူ စ, ခိပ္ပံ အမှေ ရညော ဒဿေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ မာ မယှံ ကုဇ္ဈိတ္ထ, အဟံ အဝဿံ တုမှာကံ ရုစိယာ နေမီ’’တိ ဝတွာ ဥဘောပိ ကာဇံ အာရောပေတွာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရညော ဒဿေတွာ ရညာ ပုဋ္ဌော ယထာဘူတံ အာရောစေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ကမ္မုနာ ဥပပါဒယိ၊
ခိပ္ပမန္တေပုရံ ဂန္တွာ, ရညော ဟံသေ အဒဿယိ၊
အဗဒ္ဓေ ပကတိဘူတေ, ကာဇေ ဥဘယတော ဌိတေ။
‘‘ဓတရဋ္ဌာ မဟာရာဇ, ဟံသာဓိပတိနော ဣမေ၊
အယဉှိ ရာဇာ ဟံသာနံ, အယံ သေနာပတီတရော၊
‘‘ကထံ ပနိမေ ဝိဟင်္ဂါ, တဝ ဟတ္ထတ္တမာဂတာ၊
ကထံ လုဒ္ဒေါ မဟန္တာနံ, ဣဿရေ ဣဓ အဇ္ဈဂါ။
‘‘ဝိဟိတာ သန္တိမေ ပါသာ, ပလ္လလေသု ဇနာဓိပ၊
ယံ ယဒါယတနံ မညေ, ဒိဇာနံ ပါဏရောဓနံ။
‘‘တာဒိသံ ပါသမာသဇ္ဇ, ဟံသရာဇာ အဗဇ္ဈထ၊
တံ အဗဒ္ဓေါ ဥပါသိနော, မမာယံ အဇ္ဈဘာသထ။
‘‘သုဒုက္ကရံ အနရိယေဘိ, ဒဟတေ ဘာဝမုတ္တမံ၊
ဘတ္တုရတ္ထေ ပရက္ကန္တော, ဓမ္မယုတ္တော ဝိဟင်္ဂမော။
‘‘အတ္တနာယံ စဇိတွာန, ဇီဝိတံ ဇီဝိတာရဟော၊
အနုတ္ထုနန္တော အာသီနော, ဘတ္တု ယာစိတ္ထ ဇီဝိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၆၉။)‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ပသာဒမဟမဇ္ဈဂါ၊
တတော နံ ပါမုစိံ ပါသာ, အနုညာသိံ သုခေန စ။
‘‘သော ပတီတော ပမုတ္တေန, ဘတ္တုနာ ဘတ္တုဂါရဝေါ၊
အဇ္ဈဘာသထ ဝက္ကင်္ဂေါ, ဝါစံ ကဏ္ဏသုခံ ဘဏံ။
‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒဿု, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ, မုတ္တံ ဒိသွာ ဒိဇာဓိပံ။
‘‘ဧဟိ တံ အနုသိက္ခာမိ, ယထာ တွမပိ လစ္ဆသေ၊
လာဘံ တဝါယံ ဓတရဋ္ဌော, ပါပံ ကိဉ္စိ န ဒက္ခတိ။
‘‘ခိပ္ပမန္တေပုရံ နေတွာ, ရညော ဒဿေဟိ နော ဥဘော၊
အဗဒ္ဓေ ပကတိဘူတေ, ကာဇေ ဥဘယတော ဌိတေ။
‘‘ဓတရဋ္ဌာ မဟာရာဇ, ဟံသာဓိပတိနော ဣမေ၊
အယဉှိ ရာဇာ ဟံသာနံ, အယံ သေနာပတီတရော။
‘‘အသံသယံ ဣမံ ဒိသွာ, ဟံသရာဇံ နရာဓိပေါ၊
ပတီတော သုမနော ဝိတ္တော, ဗဟုံ ဒဿတိ တေ ဓနံ။
‘‘ဧဝမေတဿ ဝစနာ, အာနီတာမေ ဥဘော မယာ၊
ဧတ္ထေဝ ဟိ ဣမေ အာသုံ, ဥဘော အနုမတာ မယာ။
‘‘သောယံ ဧဝံ ဂတော ပက္ခီ, ဒိဇော ပရမဓမ္မိကော၊
မာဒိသဿ ဟိ လုဒ္ဒဿ, ဇနယေယျာထ မဒ္ဒဝံ။
‘‘ဥပါယနဉ္စ တေ ဒေဝ, နာညံ ပဿာမိ ဧဒိသံ၊
သဗ္ဗသာကုဏိကာဂါမေ, တံ ပဿ မနုဇာဓိပါ’’တိ။
တတ္ထ ကမ္မုနာ ဥပပါဒယီတိ ယံ သော အဝစ, တံ ကရောန္တော ကာယကမ္မေန သမ္ပာဒေသိ။ ဂန္တွာတိ ဟံသရာဇေန နိသိန္နကာဇကောဋိံ ဥစ္စတရံ, သေနာပတိနာ နိသိန္နကာဇကောဋိံ ထောကံ နီစံ ကတွာ ဥဘောပိ တေ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ဟံသရာဇာ စ သေနာပတိ စ ရာဇာနံ ပဿိတုံ ဂစ္ဆန္တိ, ဥဿရထ ဥဿရထာ’’တိ ဇနံ ဥဿာရေန္တော ‘‘ဧဝရူပါ နာမ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသရာဇာနော န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ’’တိ မုဒုဟဒယေသု မနုဿေသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၀။)ပသံသန္တေသု ခိပ္ပမန္တေပုရံ ဂန္တွာ။ အဒဿယီတိ ‘‘ဟံသရာဇာနော တုမှေ ဒဋ္ဌုံ အာဂတာ’’တိ ရညော အာရောစာပေတွာ တေန တုဋ္ဌစိတ္တေန ‘‘အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ပက္ကောသာပိတော အဘိဟရိတွာ ဒဿေသိ။ ဟတ္ထတ္တန္တိ ဟတ္ထေသု အာဂတံ, ပတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟန္တာနန္တိ ယသမဟန္တပ္ပတ္တာနံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဓတရဋ္ဌဟံသာနံ ဣဿရေ သာမိနော ကထံ တွံ လုဒ္ဒေါ ဟုတွာ အဓိဂတောတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ဣဿရမိဓမဇ္ဈဂါ’’တိပိ ပါဌော, ဧတေသံ ဣဿရိယံ တွံ ကထံ အဇ္ဈဂါတိ အတ္ထော။
ဝိဟိတာတိ ယောဇိတာ။ ယံ ယဒါယတနံ မညေတိ, မဟာရာဇ, ယံ ယံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ ဒိဇာနံ ပါဏရောဓနံ ဇီဝိတက္ခယကရံ မညာမိ, တတ္ထ တတ္ထ မယာ ပလ္လလေသု ပါသာ ဝိဟိတာ။ တာဒိသန္တိ မာနုသိယသရေ တထာဝိဓံ ပါဏရောဓနံ မယာ ဝိဟိတံ ပါသံ။ တန္တိ တံ ဧတံ တတ္ထ ဗဒ္ဓံ။ ဥပါသိနောတိ အတ္တနော ဇီဝိတံ အဂဏေတွာ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နော။ မမာယန္တိ မံ အယံ သေနာပတိ အဇ္ဈဘာသထ, မယာ သဒ္ဓိံ ကထေသိ။ သုဒုက္ကရန္တိ တသ္မိံ ခဏေ ဧသ အမှာဒိသေဟိ အနရိယေဟိ သုဒုက္ကရံ အကာသိ။ ကိံ တန္တိ? ဒဟတေ ဘာဝမုတ္တမံ, အတ္တနော ဥတ္တမံ အဇ္ဈာသယံ ဒဟတိ ဝိဒဟတိ ပကာသေတိ။ အတ္တနာယန္တိ အတ္တနော အယံ။ အနုတ္ထုနန္တောတိ ဘတ္တုဂုဏေ ဝဏ္ဏေန္တော တဿ ဇီဝိတံ မုဉ္စာတိ မံ ယာစိ။
တဿာတိ တဿ တထာ ယာစန္တဿ။ သုခေန စာတိ ယထာသုခေန စိတ္တကူဋံ ဂန္တွာ ဉာတိသံဃံ ပဿထာတိ စ အနုဇာနိံ။ ဧတ္ထေဝ ဟီတိ မယာ ပန ဣမေ ဒွေ ဧတ္ထ မာနုသိယသရေယေဝ စိတ္တကူဋဂမနာယ အနုမတာ အဟေသုံ။ ဧဝံ ဂတောတိ ဧဝံ သတ္တု ဟတ္ထဂတော။ ဇနယေယျာထ မဒ္ဒဝန္တိ အတ္တနိ မေတ္တစိတ္တံ ဇနေသိ။ ဥပါယနန္တိ ပဏ္ဏာကာရံ။ သဗ္ဗသာကုဏိကာဂါမေတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သာကုဏိကဂါမေ နာဟံ အညံ တဝ ဧဝရူပံ ကေနစိ သာကုဏိကေန အာဘတပုဗ္ဗံ ဥပါယနံ ပဿာမိ။ တံ ပဿာတိ တံ မယာ အာဘတံ ဥပါယနံ ပဿ မနုဇာဓိပါတိ။
ဧဝံ သော ဌိတကောဝ သုမုခဿ ဂုဏံ ကထေသိ။ တတော ရာဇာ ဟံသရညော မဟာရဟံ အာသနံ, သုမုခဿ စ သုဝဏ္ဏဘဒ္ဒပီဌကံ ဒါပေတွာ တေသံ တတ္ထ နိသိန္နာနံ သုဝဏ္ဏဘာဇနေဟိ လာဇမဓုဖာဏိတာဒီနိ ဒါပေတွာ နိဋ္ဌိတေ ပါနဘောဇနကိစ္စေ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ မဟာသတ္တံ ဓမ္မကထံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၁။)ယာစိတွာ သုဝဏ္ဏပီဌကေ နိသီဒိ။ သော တေန ယာစိတော ပဋိသန္ထာရံ တာဝ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာ နိသိန္နံ ရာဇာနံ, ပီဌေ သောဝဏ္ဏယေ သုဘေ၊
အဇ္ဈဘာသထ ဝက္ကင်္ဂေါ, ဝါစံ ကဏ္ဏသုခံ ဘဏံ။
‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ, ဓမ္မေန မနုသာသသိ။
‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ ဟံသ, အထော ဟံသ အနာမယံ၊
အထော ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ, ဓမ္မေန မနုသာသဟံ။
‘‘ကစ္စိ ဘောတော အမစ္စေသု, ဒေါသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ကစ္စိ စ တေ တဝတ္ထေသု, နာဝကင်္ခန္တိ ဇီဝိတံ။
‘‘အထောပိ မေ အမစ္စေသု, ဒေါသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အထောပိ တေ မမတ္ထေသု, နာဝကင်္ခန္တိ ဇီဝိတံ။
‘‘ကစ္စိ တေ သာဒိသီ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, တဝ ဆန္ဒဝသာနုဂါ။
‘‘အထော မေ သာဒိသီ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, မမ ဆန္ဒဝသာနုဂါ’’တိ။
တတ္ထ ရာဇာနန္တိ သာဂလရာဇာနံ။ ဝက္ကင်္ဂေါတိ ဟံသရာဇာ။ ဓမ္မေန မနုသာသသီတိ ဓမ္မေန အနုသာသသိ။ ဒေါသောတိ အပရာဓော။ တဝတ္ထေသူတိ ဥပ္ပန္နေသု တဝ ယုဒ္ဓါဒီသု အတ္ထေသု။ နာဝကင်္ခန္တီတိ ဥရံ ဒတွာ ပရိစ္စဇန္တာ ကိစ္စိ အတ္တနော ဇီဝိတံ န ပတ္ထေန္တိ, ဇီဝိတဉ္စ စဇိတွာ တဝေဝတ္ထံ ကရောန္တိ။ သာဒိသီတိ သမာနဇာတိကာ။ အဿဝါတိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆိကာ။ ပုတ္တရူပယသူပေတာတိ ပုတ္တေဟိ စ ရူပေန စ ယသေန စ ဥပေတာ။ တဝ ဆန္ဒဝသာနုဂါတိ ကစ္စိ တဝ အဇ္ဈာသယံ တဝ ဝသံ အနုဝတ္တတိ, န အတ္တနော စိတ္တဝသေန ဝတ္တတီတိ ပုစ္ဆတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တေန ပဋိသန္ထာရေ ကတေ ပုန ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၂။)‘‘ဘဝန္တံ ကစ္စိ နု မဟာ-သတ္တုဟတ္ထတ္တတံ ဂတော၊
ဒုက္ခမာပဇ္ဇိ ဝိပုလံ, တသ္မိံ ပဌမမာပဒေ။
‘‘ကစ္စိ ယန္တာပတိတွာန, ဒဏ္ဍေန သမပေါထယိ၊
ဧဝမေတေသံ ဇမ္မာနံ, ပါတိကံ ဘဝတိ တာဝဒေ။
‘‘ခေမမာသိ မဟာရာဇ, ဧဝမာပဒိယာ သတိ၊
န စာယံ ကိဉ္စိ ရသ္မာသု, သတ္တူဝ သမပဇ္ဇထ။
‘‘ပစ္စဂမိတ္ထ နေသာဒေါ, ပုဗ္ဗေဝ အဇ္ဈဘာသထ၊
တဒါယံ သုမုခေါယေဝ, ပဏ္ဍိတော ပစ္စဘာသထ။
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ပသာဒမယမဇ္ဈဂါ၊
တတော မံ ပါမုစီ ပါသာ, အနုညာသိ သုခေန စ။
‘‘ဣဒဉ္စ သုမုခေနေဝ, ဧတဒတ္ထာယ စိန္တိတံ၊
ဘောတော သကာသေဂမနံ, ဧတဿ ဓနမိစ္ဆတာ။
‘‘သွာဂတဉ္စေဝိဒံ ဘဝတံ, ပတီတော စသ္မိ ဒဿနာ၊
ဧသော စာပိ ဗဟုံ ဝိတ္တံ, လဘတံ ယာဝဒိစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ မဟာသတ္တုဟတ္ထတ္တတံ ဂတောတိ မဟန္တဿ သတ္တုနော ဟတ္ထတ္တံ ဂတော။ အာပတိတွာနာတိ ဥပဓာဝိတွာ။ ပါတိကန္တိ ပါကတိကံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတေသဉှိ ဇမ္မာနံ တာဝဒေဝ ဧဝံ ပါကတိကံ ဟောတိ, သကုဏေ ဒဏ္ဍေန ပေါထေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တော ဓနဝေတနံ လဘတီတိ။ ကိဉ္စိ ရသ္မာသူတိ ကိဉ္စိ အမှေသု။ သတ္တူဝါတိ သတ္တု ဝိယ။ ပစ္စဂမိတ္ထာတိ, မဟာရာဇ, ဧသ အမှေ ဒိသွာ ဗဒ္ဓါတိ သညာယ ထောကံ ဩသက္ကိတ္ထ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ အယမေဝ ပဌမံ အဇ္ဈဘာသိ။ တဒါတိ တသ္မိံ ကာလေ။ ဧတဒတ္ထာယာတိ ဧတဿ နေသာဒပုတ္တဿ အတ္ထာယ စိန္တိတံ။ ဓနမိစ္ဆတာတိ ဧတဿ ဓနံ ဣစ္ဆန္တေန တဝ သန္တိကံ အမှာကံ အာဂမနံ စိန္တိတံ။ သွာဂတဉ္စေဝိဒန္တိ မာ ဘောန္တော စိန္တယန္တု, ဘဝတံ ဣဒံ ဣဓာဂမနံ သွာဂတမေဝ။ လဘတန္တိ လဘတု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၃။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာ အညတရံ အမစ္စံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ ကရောမိ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမံ နေသာဒံ ကပ္ပိတကေသမဿုံ နှာတာနုလိတ္တံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ကာရေတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝတွာ တေန တထာ ကတွာ အာနီတဿ တဿ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ သတသဟဿုဋ္ဌာနကံ ဂါမံ, ဒွေ ဝီထိယော ဂဟေတွာ ဌိတံ မဟန္တံ ဂေဟံ, ရထဝရဉ္စ, အညဉ္စ ဗဟုံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ အဒါသိ။ တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သန္တပ္ပယိတွာ နေသာဒံ, ဘောဂေဟိ မနုဇာဓိပေါ၊
အဇ္ဈဘာသထ ဝက္ကင်္ဂံ, ဝါစံ ကဏ္ဏသုခံ ဘဏ’’န္တိ။
အထ မဟာသတ္တော ရညော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ တုဋ္ဌဟဒယော ‘‘ဓမ္မကထိကဿ သက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ သေတစ္ဆတ္တံ ဒတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေန္တော အာဟ –
‘‘ယံ ခလု ဓမ္မမာဓီနံ, ဝသော ဝတ္တတိ ကိဉ္စနံ၊
သဗ္ဗတ္ထိဿရိယံ ဘဝတံ, ပသာသထ ယဒိစ္ဆထ။
‘‘ဒါနတ္ထံ ဥပဘောတ္တုံ ဝါ, ယံ စညံ ဥပကပ္ပတိ၊
ဧတံ ဒဒါမိ ဝေါ ဝိတ္တံ, ဣဿရိယံ ဝိဿဇာမိ ဝေါ’’တိ။
တတ္ထ ဝသော ဝတ္တတီတိ ယတ္ထ မမ ဝသော ဝတ္တတိ။ ကိဉ္စနန္တိ တံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ သဗ္ဗတ္ထိဿရိယန္တိ သဗ္ဗံ ဘဝတံယေဝ ဣဿရိယံ အတ္ထု။ ယံ စညံ ဥပကပ္ပတီတိ ပုညကာမတာယ ဒါနတ္ထံ ဝါ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ရဇ္ဇမေဝ ဥပဘောတ္တုံ ဝါ ယံ ဝါ အညံ တုမှာကံ ရုစ္စတိ, တံ ကရောထ, ဧတံ ဒဒါမိ ဝေါ ဝိတ္တံ, သဒ္ဓိံယေဝ သေတစ္ဆတ္တေန မမ သန္တကံ ဣဿရိယံ ဝိဿဇ္ဇာမိ ဝေါတိ။
အထ မဟာသတ္တော ရညာ ဒိန္နံ သေတစ္ဆတ္တံ ပုန တဿေဝ အဒါသိ။ ရာဇာပိ စိန္တေသိ – ‘‘ဟံသရညော တာဝ မေ ဓမ္မကထာ သုတာ, လုဒ္ဒပုတ္တေန ပန ‘အယံ သုမုခေါ မုဓုရကထော’တိ အတိဝိယ ဝဏ္ဏိတော, ဣမဿပိ ဓမ္မကထံ သောဿာမီ’’တိ။ သော တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယထာ စ မျာယံ သုမုခေါ, အဇ္ဈဘာသေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ကာမသာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော, တံ မျာဿ ပရမပ္ပိယ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၄။)တတ္ထ ယထာတိ ယဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ စ မေ အယံ သုမုခေါ ပဏ္ဍိတော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ကာမသာ အတ္တနော ရုစိယာ အဇ္ဈဘာသေယျ, တံ မေ ပရမပ္ပိယံ အဿာတိ။
တတော သုမုခေါ အာဟ –
‘‘အဟံ ခလု မဟာရာဇ, နာဂရာဇာရိဝန္တရံ၊
ပဋိဝတ္တုံ န သက္ကောမိ, န မေ သော ဝိနယော သိယာ။
‘‘အမှာကဉ္စေဝ သော သေဋ္ဌော, တွဉ္စ ဥတ္တမသတ္တဝေါ၊
ဘူမိပါလော မနုဿိန္ဒော, ပူဇာ ဗဟူဟိ ဟေတုဘိ။
‘‘တေသံ ဥဘိန္နံ ဘဏတံ, ဝတ္တမာနေ ဝိနိစ္ဆယေ၊
နန္တရံ ပတိဝတ္တဗ္ဗံ, ပေဿေန မနုဇာဓိပါ’’တိ။
တတ္ထ နာဂရာဇာရိဝန္တရန္တိ ပေဠာယ အဗ္ဘန္တရံ ပဝိဋ္ဌော နာဂရာဇာ ဝိယ။ ပဋိဝတ္တုန္တိ တုမှာကံ ဒွိန္နံ အန္တရေ ဝတ္တုံ န သက္ကောမိ။ န မေ သောတိ သစေ ဝဒေယျံ, န မေ သော ဝိနယော ဘဝေယျ။ အမှာကဉ္စေဝါတိ ဆန္နဝုတိယာ ဟံသသဟဿာနံ။ ဥတ္တမသတ္တဝေါတိ ဥတ္တမသတ္တော။ ပူဇာတိ ဥဘော တုမှေ မယှံ ဗဟူဟိ ကာရဏေဟိ ပူဇာရဟာ စေဝ ပသံသာရဟာ စ။ ပေဿေနာတိ ဝေယျာဝစ္စကရေန သေဝကေန။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌဟဒယော ‘‘နေသာဒပုတ္တော တံ ဝဏ္ဏေတိ, န အညေန တုမှာဒိသေန မဓုရဓမ္မကထိကေန နာမ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ဓမ္မေန ကိရ နေသာဒေါ, ပဏ္ဍိတော အဏ္ဍဇော ဣတိ၊
နဟေဝ အကတတ္တဿ, နယော ဧတာဒိသော သိယာ။
‘‘ဧဝံ အဂ္ဂပကတိမာ, ဧဝံ ဥတ္တမသတ္တဝေါ၊
ယာဝတတ္ထိ မယာ ဒိဋ္ဌာ, နာညံ ပဿာမိ ဧဒိသံ။
‘‘တုဋ္ဌောသ္မိ ဝေါ ပကတိယာ, ဝါကျေန မဓုရေန စ၊
ဧသော စာပိ မမစ္ဆန္ဒော, စိရံ ပဿေယျ ဝေါ ဥဘော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၅။)တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ သဘာဝေန ကာရဏေန။ အကတတ္တဿာတိ အသမ္ပာဒိတအတ္တဘာဝဿ မိတ္တဒုဗ္ဘိဿ။ နယောတိ ပညာ။ အဂ္ဂပကတိမာတိ အဂ္ဂသဘာဝေါ။ ဥတ္တမသတ္တဝေါတိ ဥတ္တမသတ္တော။ ယာဝတတ္ထီတိ ယာဝတာ မယာ ဒိဋ္ဌာ နာမ အတ္ထိ။ နာညန္တိ တသ္မိံ မယာ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ အညံ ဧဝရူပံ န ပဿာမိ။ တုဋ္ဌောသ္မိ ဝေါ ပကတိယာတိ သမ္မ ဟံသရာဇ အဟံ ပကတိယာ ပဌမမေဝ တုမှာကံ ဒဿနေန တုဋ္ဌော။ ဝါကျေနာတိ ဣဒါနိ ပန ဝေါ မဓုရဝစနေန တုဋ္ဌောသ္မိ။ စိရံ ပဿေယျ ဝေါတိ ဣဓေဝ ဝသာပေတွာ မုဟုတ္တမ္ပိ အဝိပ္ပဝါသန္တော စိရံ တုမှေ ပဿေယျန္တိ ဧသ မေ ဆန္ဒောတိ ဝဒတိ။
တတော မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ပသံသန္တော အာဟ –
‘‘ယံ ကိစ္စံ ပရမေ မိတ္တေ, ကတမသ္မာသု တံ တယာ၊
ပတ္တာ နိဿံသယံ တျာမှာ, ဘတ္တိရသ္မာသု ယာ တဝ။
‘‘အဒုဉ္စ နူန သုမဟာ, ဉာတိသံဃဿ မန္တရံ၊
အဒဿနေန အသ္မာကံ, ဒုက္ခံ ဗဟူသု ပက္ခိသု။
‘‘တေသံ သောကဝိဃာတာယ, တယာ အနုမတာ မယံ၊
တံ ပဒက္ခိဏတော ကတွာ, ဉာတိံ ပဿေမုရိန္ဒမ။
‘‘အဒ္ဓါဟံ ဝိပုလံ ပီတိံ, ဘဝတံ ဝိန္ဒာမိ ဒဿနာ၊
ဧသော စာပိ မဟာ အတ္ထော, ဉာတိဝိဿာသနာ သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ကတမသ္မာသူတိ ကတံ အမှေသု။ ပတ္တာ နိဿံသယံ တျာမှာတိ မယံ နိဿံသယေန တယာ ပတ္တာယေဝ။ ဘတ္တိရသ္မာသု ယာ တဝါတိ ယာ တဝ အမှေသု ဘတ္တိ, တာယ ဘတ္တိယာ မယံ တယာ အသံသယေန ပတ္တာယေဝ, န စ ဝိပ္ပယုတ္တာ, ဝိပ္ပဝုဋ္ဌာပိ သဟဝါသိနောယေဝ နာမ မယန္တိ ဒီပေတိ။ အဒုဉ္စ နူန သုမဟာတိ ဧတဉ္စ ဧကံသေနေဝ သုမဟန္တံ။ ဉာတိသံဃဿ မန္တရန္တိ အမှေဟိ ဒွီဟိ ဇနေဟိ ဝိရဟိတဿ မမ ဉာတိသံဃဿ အန္တရံ ဆိဒ္ဒံ။ အသ္မာကန္တိ အမှာကံ ဒွိန္နံ အဒဿနေန ဗဟူသု ပက္ခီသု ဒုက္ခံ ဥပ္ပန္နံ။ ပဿေမုရိန္ဒမာတိ ပဿေယျာမ အရိန္ဒမ။ ဘဝတန္တိ ဘောတော ဒဿနေန။ ဧသော စာပိ မဟာ အတ္ထောတိ ယာ ဧသာ ဉာတိသံဃသင်္ခါတာ ဉာတိဝိဿာသနာ သိယာ, ဧသော စာပိ မဟန္တော အတ္ထောပိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ တေသံ ဂမနံ အနုဇာနိ။ မဟာသတ္တောပိ ရညော ပဉ္စဝိဓေ ဒုဿီလျေ အာဒီနဝံ, သီလေ စ အာနိသံသံ ကထေတွာ ‘‘ဣမံ သီလံ ရက္ခ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၆။)ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဇနံ သင်္ဂဏှာဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ စိတ္တကူဋံ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာ ဓတရဋ္ဌော, ဟံသရာဇာ နရာဓိပံ၊
ဥတ္တမံ ဇဝမနွာယ, ဉာတိသံဃံ ဥပါဂမုံ။
‘‘တေ အရောဂေ အနုပ္ပတ္တေ, ဒိသွာန ပရမေ ဒိဇေ၊
ကေကာတိ မကရုံ ဟံသာ, ပုထုသဒ္ဒေါ အဇာယထ။
‘‘တေ ပတီတာ ပမုတ္တေန, ဘတ္တုနာ ဘတ္တုဂါရဝါ၊
သမန္တာ ပရိကိရိံသု, အဏ္ဍဇာ လဒ္ဓပစ္စယာ’’တိ။
တတ္ထ ဥပါဂမုန္တိ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယမေဝ လာဇမဓုဖာဏိတာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ရညာ စ ဒေဝိယာ စ ဒွီဟိ သုဝဏ္ဏတာလဝဏ္ဋေဟိ ဥက္ခိပိတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ကတသက္ကာရာ တာလဝဏ္ဋေဟိ ဩတရိတွာ ရာဇာနံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ ရညာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘ဂစ္ဆထ သာမိနော’’တိ ဝုတ္တေ သီဟပဉ္ဇရေန နိက္ခန္တာ ဥတ္တမေန ဇဝေန ဂန္တွာ ဉာတိဂဏံ ဥပါဂမိံသု။ ပရမေတိ ဥတ္တမေ။ ကေကာတိ အတ္တနော သဘာဝေန ‘‘ကေကာ’’တိ သဒ္ဒမကံသု။ ဘတ္တုဂါရဝါတိ ဘတ္တရိ သဂါရဝါ။ ပရိကိရိံသူတိ ဘတ္တုနော မုတ္တဘာဝေန တုဋ္ဌာ တံ ဘတ္တာရံ သမန္တာ ပရိဝါရယိံသု။ လဒ္ဓပစ္စယာတိ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ။
ဧဝံ ပရိဝါရေတွာ ပန တေ ဟံသာ ‘‘ကထံ မုတ္တောသိ, မဟာရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ မဟာသတ္တော သုမုခံ နိဿာယ မုတ္တဘာဝံ, သာဂလရာဇလုဒ္ဒပုတ္တေဟိ ကတကမ္မဉ္စ ကထေသိ။ တံ သုတွာ တုဋ္ဌော ဟံသဂဏော ‘‘သုမုခသေနာပတိ စ ရာဇာ စ လုဒ္ဒပုတ္တော စ သုခိတာ နိဒ္ဒုက္ခာ စိရံ ဇီဝန္တူ’’တိ ထုတိမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ မိတ္တဝတံ အတ္ထာ, သဗ္ဗေ ဟောန္တိ ပဒက္ခိဏာ၊
ဟံသာ ယထာ ဓတရဋ္ဌာ, ဉာတိသံဃံ ဥပါဂမု’’န္တိ။
တတ္ထ မိတ္တဝတန္တိ ကလျာဏမိတ္တသမ္ပန္နာနံ။ ပဒက္ခိဏာတိ သုခနိပ္ဖတ္တိနော ဝုဍ္ဎိယုတ္တာ။ ဓတရဋ္ဌာတိ ဟံသရာဇာ သုမုခေါ ရညာ စေဝ လုဒ္ဒပုတ္တေန စာတိ ဒွီဟိ ဧဝံ ဥဘောပိ တေ ဓတရဋ္ဌာ ကလျာဏမိတ္တသမ္ပန္နာ ယထာ ဉာတိသံဃံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၇။)ဥပါဂမုံ, ဉာတိသံဃဥပဂမနသင်္ခါတော နေသံ အတ္ထော ပဒက္ခိဏော ဇာတော, ဧဝံ အညေသမ္ပိ မိတ္တဝတံ အတ္ထာ ပဒက္ခိဏာ ဟောန္တီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပါနန္ဒော မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ နေသာဒေါ ဆန္နော အဟောသိ, ရာဇာ သာရိပုတ္တော, သုမုခေါ အာနန္ဒော, ဆန္နဝုတိ ဟံသသဟဿာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဟံသရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠဟံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒထေရဿ ဇီဝိတပရိစ္စာဂမေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ, ဣဓ ပန သတ္ထာ အတီတံ အာဟရန္တော ဣဒမာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ သံယမဿ နာမ ဗာရာဏသိရညော ခေမာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော နဝုတိဟံသသဟဿပရိဝုတော စိတ္တကူဋေ ဝိဟာသိ။ အထေကဒိဝသံ ခေမာ ဒေဝီ ပစ္စူသသမယေ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ အာဂန္တွာ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ မဓုရဿရေန ဓမ္မကထံ ကထေသုံ။ ဒေဝိယာ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တိယာ ဓမ္မဿဝနေန အတိတ္တာယ ဧဝ ရတ္တိ ဝိဘာယိ။ ဟံသာ ဓမ္မံ ကထေတွာ သီဟပဉ္ဇရေန နိက္ခမိတွာ အဂမံသု။ သာ ဝေဂေနုဋ္ဌာယ ‘‘ပလာယမာနေ ဟံသေ ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေန္တီယေဝ ပဗုဇ္ဈိ။ တဿာ ကထံ သုတွာ ပရိစာရိကာယော ‘‘ကုဟိံ ဟံသာ’’တိ ထောကံ အဝဟသိံသု။ သာ တသ္မိံ ခဏေ သုပိနဘာဝံ ဉတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ အဘူတံ န ပဿာမိ, အဒ္ဓါ ဣမသ္မိံ လောကေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ ဘဝိဿန္တိ, သစေ ခေါ ပန ‘သုဝဏ္ဏဟံသာနံ ဓမ္မံ သောတုကာမာမှီ’တိ ရာဇာနံ ဝက္ခာမိ, ‘အမှေဟိ သုဝဏ္ဏဟံသာ နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, ဟံသာနဉ္စ ကထာ နာမ အဘူတာယေဝါ’တိ ဝတွာ နိရုဿုက္ကော ဘဝိဿတိ, ‘ဒေါဟဠော’တိ ဝုတ္တေ ပန ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ပရိယေသိဿတိ, ဧဝံ မေ မနောရထော သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ။ သာ ဂိလာနာလယံ ဒဿေတွာ ပရိစာရိကာနံ သညံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၈။)ရာဇာ ရာဇာသနေ နိသိန္နော တဿာ ဒဿနဝေလာယ တံ အဒိသွာ ‘‘ကဟံ, ခေမာ ဒေဝီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ သယနေကဒေသေ နိသီဒိတွာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇန္တော ‘‘ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ အညံ အဖာသုကံ နတ္ထိ, ဒေါဟဠော ပန မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ တေန ဟိ ‘‘ဘဏ, ဒေဝိ, ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ သီဃံ တေ ဥပနာမေဿာမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, အဟမေကဿ သုဝဏ္ဏဟံသဿ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကတွာ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဓမ္မကထံ သောတုမိစ္ဆာမိ, သစေ လဘာမိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ, နော စေ, ဇီဝိတံ မေ နတ္ထီ’’တိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘သစေ မနုဿလောကေ အတ္ထိ, လဘိဿသိ, မာ စိန္တယီ’’တိ အဿာသေတွာ သိရိဂဗ္ဘတော နိက္ခမ္မ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေသိ – ‘‘အမ္ဘော, ခေမာ ဒေဝီ, ‘သုဝဏ္ဏဟံသဿ ဓမ္မကထံ သောတုံ လဘန္တီ ဇီဝိဿာမိ, အလဘန္တိယာ မေ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’တိ ဝဒတိ, အတ္ထိ နု ခေါ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ အမှေဟိ နေဝ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ န သုတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ‘‘ကေ ပန ဇာနေယျု’’န္တိ? ‘‘ဗြာဟ္မဏာ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ သက္ကာရံ ကတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဟောန္တိ နု ခေါ အာစရိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ အမှာကံ မန္တေသုမစ္ဆာ, ကက္ကဋကာ, ကစ္ဆပါ, မိဂါ, မောရာ, ဟံသာတိ ဆ ဧတေ တိရစ္ဆာနဂတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ အာဂတာ, တတ္ထ ဓတရဋ္ဌကုလဟံသာ နာမ ပဏ္ဍိတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ, ဣတိ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တီ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ အာစရိယာ ဓတရဋ္ဌဟံသာ ဝသန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န ဇာနာမ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကေ ပန ဇာနိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘လုဒ္ဒပုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ အတ္တနော ဝိဇိတေ လုဒ္ဒကေ သန္နိပါတာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတာ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဓတရဋ္ဌကုလဟံသာ နာမ ကဟံ ဝသန္တီ’’တိ? အထေကော လုဒ္ဒေါ ‘‘ဟိမဝန္တေ ကိရ, ဒေဝ, စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေတိ နော ကုလပရမ္ပရာယ ကထေန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇာနာသိ ပန နေသံ ဂဟဏူပါယ’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကေ ပန ဇာနိဿန္တီ’’တိ? ဗြာဟ္မဏာတိ။ သော ဗြာဟ္မဏပဏ္ဍိတေ ပက္ကောသာပေတွာ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဟံသာနံ အတ္ထိဘာဝံ အာရောစေတွာ ‘‘ဇာနာထ နု ခေါ တေသံ ဂဟဏူပါယ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ တေဟိ ဂန္တွာ ဂဟိတေဟိ, ဥပါယေန တေ နဂရသမီပံ အာနေတွာ ဂဟေဿာမာ’’တိ။ ‘‘ကော ပန ဥပါယော’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, နဂရတော အဝိဒူရေ ဥတ္တရေန တိဂါဝုတမတ္တေ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ ခေမံ နာမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၇၉။)သရံ ကာရာပေတွာ ဥဒကဿ ပူရေတွာ နာနာဓညာနိ ရောပေတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နံ ကာရာပေတွာ ဧကံ ပဏ္ဍိတံ နေသာဒံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ မနုဿာနံ ဥပဂန္တုံ အဒတွာ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဌိတေဟိ အဘယံ ဃောသာပေထ, တံ သုတွာ နာနာသကုဏာ ဒသ ဒိသာ ဩတရိဿန္တိ, တေပိ ဟံသာ ပရမ္ပရာယ တဿ သရဿ ခေမဘာဝံ သုတွာ အာဂစ္ဆိဿန္တိ, အထ နေ ဝါလပါသေဟိ ဗန္ဓာပေတွာ ဂဏှာပေယျာထာ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တေဟိ ဝုတ္တပဒေသေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သရံ ကာရာပေတွာ ဆေကံ နေသာဒံ ပက္ကောသာပေတွာ တဿ သဟဿံ ဒါပေတွာ ‘‘တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော ကမ္မံ မာ ကရိ, ပုတ္တဒါရံ တေ အဟံ ပေါသေဿာမိ, တွံ အပ္ပမတ္တော ခေမံ သရံ ရက္ခန္တော မနုဿေ ပဋိက္ကမာပေတွာ စတူသု ကဏ္ဏေသု အဘယံ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတေ သကုဏေ မမ အာစိက္ခေယျာသိ, သုဝဏ္ဏဟံသေသု အာဂတေသု မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘိဿသီ’’တိ တမဿာသေတွာ ခေမံ သရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ရညာ ဝုတ္တနယေနေဝ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိ, ‘‘ခေမံ သရံ ရက္ခတီ’’တိ စဿ ‘‘ခေမနေသာဒေါ’’တွေဝ နာမံ ဥဒပါဒိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ နာနပ္ပကာရာ သကုဏာ ဩတရိံသု, ‘‘ခေမံ နိဗ္ဘယံ သရ’’န္တိ ပရမ္ပရာဃောသေန နာနာဟံသာ အာဂမိံသု။ ပဌမံ တာဝ တိဏဟံသာ အာဂမိံသု, တေသံ ဃောသေန ပဏ္ဍုဟံသာ, တေသံ ဃောသေန မနောသိလာဝဏ္ဏာ ဟံသာ, တေသံ ဃောသေန သေတဟံသာ, တေသံ ဃောသေန ပါကဟံသာ အာဂမိံသု။ တေသု အာဂတေသု ခေမကော ရညော အာရောစေသိ – ‘‘ဒေဝ, ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဟံသာ အာဂန္တွာ သရေ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ, ပါကဟံသာနံ အာဂတတ္တာ ဣဒါနိ ကတိပါဟေနေဝ သုဝဏ္ဏဟံသာ အာဂမိဿန္တိ, မာ စိန္တယိတ္ထ, ဒေဝါ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အညေန တတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ, ယော ဂစ္ဆိဿတိ, ဟတ္ထပါဒဆေဒနဉ္စ ဃရဝိလောပဉ္စ ပါပုဏိဿတီ’’တိ နဂရ ဘေရိံ စရာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တတ္ထ ကောစိ န ဂစ္ဆတိ။ စိတ္တကူဋဿ ပနာဝိဒူရေ ကဉ္စနဂုဟာယံပါကဟံသာ ဝသန္တိ, တေပိ မဟဗ္ဗလာ။ ဓတရဋ္ဌကုလေန သဒ္ဓိံ တေသံ သရီရဝဏ္ဏောဝ ဝိသေသော။ ပါကဟံသရညော ပန ဓီတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ အဟောသိ။ သော တံ ဓတရဋ္ဌမဟိဿရဿ အနုရူပါတိ တဿ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ပေသေသိ။ သာ တဿ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ, တေနေဝ စ ကာရဏေန တာနိ ဒွေ ဟံသကုလာနိ အညမညံ ဝိဿာသိကာနိ ဇာတာနိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၀။)အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တဿ ပရိဝါရဟံသာ ပါကဟံသေ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘တုမှေ ဣမေသု ဒိဝသေသု ကဟံ ဂေါစရံ ဂဏှထာ’’တိ? ‘‘မယံ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ ခေမသရေ ဂေါစရံ ဂဏှာမ, တုမှေ ပန ကုဟိံ အာဟိဏ္ဍထာ’’တိ။ ‘‘အသုကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ခေမသရံ န ဂစ္ဆထ, သော ဟိ သရော ရမဏီယော နာနာသကုဏသမာကိဏ္ဏော ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နော နာနာဓညဖလသမ္ပန္နော နာနပ္ပကာရဘမရဂဏနိကူဇိတော စတူသု ကဏ္ဏေသု နိစ္စံ ပဝတ္တအဘယဃောသနော, ကောစိ နံ ဥပသင်္ကမိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ပဂေဝ အညံ ဥပဒ္ဒဝံ ကာတုံ, ဧဝရူပေါ သော သရော’’တိ ခေမသရံ ဝဏ္ဏယိံသု။ တေ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဗာရာဏသိယာ သမီပေ ကိရ ဧဝရူပေါ ခေမော နာမ သရော အတ္ထိ, ပါကဟံသာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ, တုမှေပိ ဓတရဋ္ဌမဟိဿရဿ အာရောစေထ, သစေ အနုဇာနာတိ, မယမ္ပိ တတ္ထ ဂန္တွာ ဂေါစရံ ဂဏှေယျာမာ’’တိ သုမုခဿ ကထေသုံ။ သုမုခေါ ရညော အာရောစေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘မနုဿာ နာမ ဗဟုမာယာ ခရမန္တာ ဥပါယကုသလာ, ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေန, ဧတ္တကံ ကာလံ ဧသော သရော နတ္ထိ, ဣဒါနိ အမှာကံ ဂဟဏတ္ထာယ ကတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော သုမုခံ အာဟ – ‘‘မာ ဝေါ တတ္ထ ဂမနံ ရုစ္စထ, န သော သရော တေဟိ သုဓမ္မတာယ ကတော, အမှာကံ ဂဟဏတ္ထာယေဝ ကတော, မနုဿာ နာမ ဗဟုမာယာ ခရမန္တာ ဥပါယကုသလာ, တုမှေ သကေယေဝ ဂေါစရေ စရထာ’’တိ။
သုဝဏ္ဏဟံသာ ‘‘ခေမံ သရံ ဂန္တုကာမမှာ’’တိ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ သုမုခဿ အာရောစေသုံ။ သော တေသံ တတ္ထ ဂန္တုကာမတံ မဟာသတ္တဿ အာရောစေသိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘မမ ဉာတကာ မံ နိဿာယ မာ ကိလမန္တု, တေန ဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ နဝုတိဟံသသဟဿပရိဝုတော တတ္ထ ဂန္တွာ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဟံသကီဠံ ကီဠိတွာ စိတ္တကူဋမေဝ ပစ္စာဂမိ။ ခေမကော တေသံ ဂေါစရံ စရိတွာ ဂတကာလေ ဂန္တွာ တေသံ အာဂတဘာဝံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ, ‘‘သမ္မ ခေမက, ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဟံသေ ဂဏှိတုံ ဝါယမ, မဟန္တံ တေ ယသံ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ စာဋိပဉ္ဇရေ နိသီဒိတွာ ဟံသာနံ စရဏဋ္ဌာနံ ဝီမံသိ။ ဗောဓိသတ္တာ နာမ နိလ္လောလုပ္ပစာရိနော ဟောန္တိ, တသ္မာ မဟာသတ္တော ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သပဒါနံ သာလိံ ခါဒန္တော အဂမာသိ။ သေသာ ဣတော စိတော စ ခါဒန္တာ ဝိစရိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၁။)အထ လုဒ္ဒပုတ္တော ‘‘အယံ ဟံသော နိလ္လောလုပ္ပစာရီ, ဣမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ ဟံသေသု သရံ အနောတိဏ္ဏေသုယေဝ စာဋိပဉ္ဇရေ နိသိန္နော တံ ဌာနံ ဂန္တွာ အဝိဒူရေ ပဉ္ဇရေ အတ္တာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တော အစ္ဆိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာသတ္တော နဝုတိဟံသသဟဿပုရက္ခတော ဟိယျော ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနေယေဝ ဩတရိတွာ ဩဓိယံ နိသီဒိတွာ သာလိံ ခါဒန္တော ပါယာသိ။ နေသာဒေါ ပဉ္ဇရဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တော တဿ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဟံသော သကဋနာဘိပ္ပမာဏသရီရော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, တီဟိ ရတ္တရာဇီဟိ ဂီဝါယံ ပရိက္ခိတ္တော, တိဿော ရာဇိယော ဂလေန ဩတရိတွာ ဥရန္တရေန ဂတာ, တိဿော ပစ္ဆာဘာဂေန နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဂတာ, ရတ္တကမ္ဗလသုတ္တသိက္ကာယ ဌပိတကဉ္စနက္ခန္ဓော ဝိယ အတိရောစတိ, ဣမိနာ ဧတေသံ ရညာ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမမေဝ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ ဟံသရာဇာပိ ဗဟုံ ဂေါစရံ စရိတွာ ဇလကီဠံ ကီဠိတွာ ဟံသဂဏပရိဝုတော စိတ္တကူဋမေဝ အဂမာသိ။ ဣမိနာ နိယာမေနေဝ ပဉ္စ ဒိဝသေ ဂေါစရံ ဂဏှိ။ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ ခေမကော ကာဠအဿဝါလမယံ ဒဠှံ မဟာရဇ္ဇုံ ဝဋ္ဋိတွာ ယဋ္ဌိယာ ပါသံ ကတွာ ‘‘သွေ ဟံသရာဇာ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဩတရိဿတီ’’တိ တထတော ဉတွာ အန္တောဥဒကေ ယဋ္ဌိပါသံ ဩဍ္ဍိ။
ပုနဒိဝသေ ဟံသရာဇာ ဩတရန္တော ပါဒံ ပါသေ ပဝေသန္တောယေဝ ဩတရိ။ အထဿ ပါသော ပါဒံ အယပဋ္ဋကေန ကဍ္ဎန္တော ဝိယ အာဗန္ဓိတွာ ဂဏှိ။ သော ‘‘ဆိန္ဒိဿာမိ န’’န္တိ ဝေဂံ ဇနေတွာ ကဍ္ဎိတွာ ပါတေသိ။ ပဌမဝါရေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ စမ္မံ ဆိဇ္ဇိ, ဒုတိယဝါရေ ကမ္ဗလဝဏ္ဏံ မံသံ ဆိဇ္ဇိ, တတိယဝါရေ နှာရု ဆိဇ္ဇိ, စတုတ္ထဝါရေ ပန ‘‘ပါဒါ ဆိဇ္ဇေယျုံ, ရညော ပန ဟီနင်္ဂတာ နာမ အနနုစ္ဆဝိကာ’’တိ န ဝါယာမံ အကာသိ, ဗလဝဝေဒနာ စ ပဝတ္တိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိဿာမိ, ဉာတကာ မေ ဉတြသ္တာ ဟုတွာ ဂေါစရံ အဂ္ဂဟေတွာ ဆာတဇ္ဈတ္တာဝ ပလာယန္တာ ဒုဗ္ဗလတ္တာ သမုဒ္ဒေ ပတိဿန္တီ’’တိ။ သော ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ပါသဝသေ ဝတ္တေတွာ သာလိံ ခါဒန္တော ဝိယ ဟုတွာ တေသံ ယာဝဒတ္ထံ စရိတွာ ဟံသကီဠံ ကီဠနကာလေ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ။ တံ သုတွာ ဟံသာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ စိတ္တကူဋာဘိမုခါ ပုရိမနယေနေဝ ပက္ကမိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၂။)သုမုခေါပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စိန္တေတွာ ဝိစိနိတွာ တီသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု မဟာသတ္တံ အဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ တဿေဝေဒံ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ နိဝတ္တိတွာ အာဂတော မဟာသတ္တံ ပါသေန ဗဒ္ဓံ လောဟိတမက္ခိတံ ဒုက္ခာတုရံ ပင်္ကပိဋ္ဌေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, အဟံ မမ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ တုမှေ မောစေဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဩတရိတွာ မဟာသတ္တံ အဿာသေန္တော ပင်္ကပိဋ္ဌေ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တော ‘‘နဝုတိဟံသသဟဿေသု မံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယန္တေသု အယံ သုမုခေါ ဧကကောဝ အာဂတော, ကိံ နု ခေါ လုဒ္ဒပုတ္တဿ အာဂတကာလေ မံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိဿတိ, ဥဒါဟု နော’’တိ ဝီမံသနဝသေန လောဟိတမက္ခိတော ပါသယဋ္ဌိယံ ဩလမ္ဗန္တောယေဝ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တိ, ဝက္ကင်္ဂါ ဘယမေရိတာ၊
ဟရိတ္တစ ဟေမဝဏ္ဏ, ကာမံ သုမုခ ပက္ကမ။
‘‘ဩဟာယ မံ ဉာတိဂဏာ, ဧကံ ပါသဝသံ ဂတံ၊
အနပေက္ခမာနာ ဂစ္ဆန္တိ, ကိံ ဧကော အဝဟီယသိ။
‘‘ပတေဝ ပတတံ သေဋ္ဌ, နတ္ထိ ဗဒ္ဓေ သဟာယတာ၊
မာ အနီဃာယ ဟာပေသိ, ကာမံ သုမုခ ပက္ကမာ’’တိ။
တတ္ထ ဘယမေရိတာတိ ဘယေန ဧရိတာ ဘယဋ္ဋိတာ ဘယစလိတာ။ တတိယပဒေ ‘‘ဟရီ’’တိပိ ‘‘ဟေမ’’န္တိပိ သုဝဏ္ဏဿေဝ နာမံ။ သော စ ဟရိတ္တစတာယ ဟေမဝဏ္ဏော, တေန တံ ဧဝံ အာလပတိ။ သုမုခါတိ သုန္ဒရမုခ။ အနပေက္ခမာနာတိ တဝ ဉာတကာ မံ အနောလောကေန္တာ နိရာလယာ ဟုတွာ။ ပတေဝါတိ ဥပ္ပတာဟိယေဝ။ မာ အနီဃာယာတိ ဣတော ဂန္တွာ ပတ္တဗ္ဗာယ နိဒုက္ခဘာဝါယ ဝီရိယံ မာ ဟာပေသိ။
တံ သုတွာ သုမုခေါ ‘‘အယံ ဟံသရာဇာ မမ ပိယမိတ္တဘာဝံ န ဇာနာတိ, အနုပ္ပိယဘာဏီ မိတ္တောတိ မံ သလ္လက္ခေတိ, သိနေဟဘာဝမဿ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နာဟံ ဒုက္ခပရေတောပိ, ဓတရဋ္ဌ တုဝံ ဇဟေ၊
ဇီဝိတံ မရဏံ ဝါ မေ, တယာ သဒ္ဓိံ ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၃။)‘‘နာဟံ ဒုက္ခပရေတောပိ, ဓတရဋ္ဌ တုဝံ ဇဟေ၊
န မံ အနရိယသံယုတ္တေ, ကမ္မေ ယောဇေတုမရဟသိ။
‘‘သကုမာရော သခါတျသ္မိ, သစိတ္တေ စသ္မိ တေ ဌိတော၊
ဉာတော သေနာပတီ တျာဟံ, ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမ။
‘‘ကထံ အဟံ ဝိကတ္တိဿံ, ဉာတိမဇ္ဈေ ဣတော ဂတော၊
တံ ဟိတွာ ပတတံ သေဋ္ဌ, ကိံ တေ ဝက္ခာမိတော ဂတော၊
ဣဓ ပါဏံ စဇိဿာမိ, နာနရိယံ ကတ္တုမုဿဟေ’’တိ။
တတ္ထ နာဟန္တိ အဟံ, မဟာရာဇ, ကာယိကစေတသိကေန ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌောပိ တံ န ဇဟာမိ။ အနရိယသံယုတ္တေတိ မိတ္တဒုဗ္ဘီဟိ အဟိရိကေဟိ ကတ္တဗ္ဗတာယ အနရိယဘာဝေန သံယုတ္တေ။ ကမ္မေတိ တံ ဇဟိတွာ ပက္ကမနကမ္မေ။ သကုမာရောတိ သမာနကုမာရော, ဧကဒိဝသေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဧကဒိဝသေ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ဧကတော ဝဍ္ဎိတကုမာရောတိ အတ္ထော။ သခါတျသ္မီတိ အဟံ တေ ဒက္ခိဏက္ခိသမော ပိယသဟာယော။ သစိတ္တေတိ တဝ သကေ စိတ္တေ အဟံ ဌိတော တဝ ဝသေ ဝတ္တာမိ, တယိ ဇီဝန္တေ ဇီဝါမိ, န ဇီဝန္တေ န ဇီဝါမီတိ အတ္ထော။ ‘‘သံစိတ္တေ’’တိပိ ပါဌော, တဝ စိတ္တေ အဟံ သဏ္ဌိတော သုဋ္ဌု ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဉာတောတိ သဗ္ဗဟံသာနံ အန္တရေ ပညာတော။ ဝိကတ္တိဿန္တိ ‘‘ကုဟိံ ဟံသရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိတော အဟံ ကိန္တိ ကထေဿာမိ။ ကိံ တေ ဝက္ခာမီတိ တေ တဝ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆန္တေ ဟံသဂဏေ ကိံ ဝက္ခာမိ။
ဧဝံ သုမုခေန စတူဟိ ဂါထာဟိ သီဟနာဒေ နဒိတေ တဿ ဂုဏံ ပကာသေန္တော မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ဧသော ဟိ ဓမ္မော သုမုခ, ယံ တွံ အရိယပထေ ဌိတော၊
ယော ဘတ္တာရံ သခါရံ မံ, န ပရိစ္စတ္တုမုဿဟေ။
‘‘တဉှိ မေ ပေက္ခမာနဿ, ဘယံ န တွေဝ ဇာယတိ၊
အဓိဂစ္ဆသိ တွံ မယှံ, ဧဝံဘူတဿ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧသော ဓမ္မောတိ ဧသ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ သဘာဝေါ။ ဘတ္တာရံ သခါရံ မန္တိ သာမိကဉ္စ သဟာယဉ္စ မံ။ ဘယန္တိ စိတ္တုတြာသော မယှံ န ဇာယတိ, စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ ဟံသဂဏမဇ္ဈေ ဌိတော ဝိယ ဟောမိ။ မယှန္တိ မမ ဇီဝိတံ တွံ လဘာပေဿသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၄။)ဧဝံ တေသံ ကထေန္တာနညေဝ လုဒ္ဒပုတ္တော သရပရိယန္တေ ဌိတော ဟံသေ တီဟိ ခန္ဓေဟိ ပလာယန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ ပါသဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော ဗောဓိသတ္တံ ပါသယဋ္ဌိယံ ဩလမ္ဗန္တံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသောမနဿော ကစ္ဆံ ဒဠှံ ဗန္ဓိတွာ မုဂ္ဂရံ ဂဟေတွာ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိ ဝိယ အဝတ္ထရမာနော ပဏှိယာ အက္ကန္တကလလေ ဥပရိသီသေန ဂန္တွာ ပုရတော ပတန္တေ ဝေဂေန ဥပသင်္ကမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣစ္စေဝံ မန္တယန္တာနံ, အရိယာနံ အရိယဝုတ္တိနံ၊
ဒဏ္ဍမာဒါယ နေသာဒေါ, အာပတီ တုရိတော ဘုသံ။
‘‘တမာပတန္တံ ဒိသွာန, သုမုခေါ အတိဗြူဟယိ၊
အဋ္ဌာသိ ပုရတော ရညော, ဟံသော ဝိဿာသယံ ဗျထံ။
‘‘မာ ဘာယိ ပတတံ သေဋ္ဌ, န ဟိ ဘာယန္တိ တာဒိသာ၊
အဟံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇိဿံ, ယုတ္တံ ဓမ္မူပသဉှိတံ၊
တေန ပရိယာပဒါနေန, ခိပ္ပံ ပါသာ ပမောက္ခသီ’’တိ။
တတ္ထ အရိယဝုတ္တိနန္တိ အရိယာစာရေ ဝတ္တမာနာနံ။ ဘုသန္တိ ဒဠှံ ဗလဝံ။ အတိဗြူဟယီတိ အနန္တရဂါထာယ အာဂတံ ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ ဝစနံ ဝဒန္တော အတိဗြူဟေသိ မဟာသဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေသိ။ အဋ္ဌာသီတိ သစေ နေသာဒေါ ရာဇာနံ ပဟရိဿတိ, အဟံ ပဟာရံ သမ္ပဋိစ္ဆိဿာမီတိ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ ဝိဿာသယန္တိ ဝိဿာသေန္တော အဿာသေန္တော။ ဗျထန္တိ ဗျထိတံ ဘီတံ ရာဇာနံ ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝိဿာသေန္တော။ တာဒိသာတိ တုမှာဒိသာ ဉာဏဝီရိယသမ္ပန္နာ။ ယောဂန္တိ ဉာဏဝီရိယယောဂံ။ ယုတ္တန္တိ အနုစ္ဆဝိကံ။ ဓမ္မူပသဉှိတန္တိ ကာရဏနိဿိတံ။ တေန ပရိယာပဒါနေနာတိ တေန မယာ ပယုတ္တေန ယောဂေန ပရိသုဒ္ဓေန။ ပမောက္ခသီတိ မုစ္စိဿသိ။
ဧဝံ သုမုခေါ မဟာသတ္တံ အဿာသေတွာ လုဒ္ဒပုတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ မဓုရံ မာနုသိံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တော, ‘‘သမ္မ, တွံ ကောနာမောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဟံသရာဇ, အဟံ ခေမကော နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သမ္မ ခေမက, ‘တယာ ဩဍ္ဍိတဝါလပါသေ ယော ဝါ သော ဝါ ဟံသော ဗဒ္ဓေါ’တိ သညံ မာ ကရိ, နဝုတိယာ ဟံသသဟဿာနံ ပဝရော ဓတရဋ္ဌဟံသရာဇာ တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၅။)ပါသေ ဗဒ္ဓေါ, ဉာဏသီလာစာရသမ္ပန္နော သင်္ဂါဟကပက္ခေ ဌိတော, န တံ မာရေတုံ ယုတ္တော, အဟံ တဝ ဣမိနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရိဿာမိ, အယမ္ပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, အဟမ္ပိ တထေဝ, အဟံ ဧတဿတ္ထာယ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိဿာမိ, သစေ တွံ ဧတဿ ပတ္တာနိ ဂဏှိတုကာမောသိ, မမ ပတ္တာနိ ဂဏှ, အထောပိ စမ္မမံသနှာရုအဋ္ဌီနမညတရံ ဂဏှိတုကာမောသိ, မမေဝ သရီရတော ဂဏှ, အထ နံ ကီဠာဟံသံ ကာတုကာမောသိ, မညေဝ ကရ, ဇီဝန္တမေဝ ဝိက္ကိဏိတွာ သစေ ဓနံ ဥပ္ပါဒေတုကာမောသိ, မံ ဇီဝန္တမေဝ ဝိက္ကိဏိတွာ ဓနံ ဥပ္ပါဒေဟိ, မာ ဧတံ ဉာဏာဒိဂုဏသံယုတ္တံ ဟံသရာဇာနံ အဝဓိ, သစေ ဟိ နံ ဝဓိဿသိ, နိရယာဒီဟိ န မုစ္စိဿသီ’’တိ တံ နိရယာဒိဘယေန သန္တဇ္ဇေတွာ အတ္တနော မဓုရကထံ ဂဏှာပေတွာ ပုန ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ အဿာသေန္တော အဋ္ဌာသိ။ နေသာဒေါ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘အယံ တိရစ္ဆာနဂတော သမာနော မနုဿေဟိပိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျံ ဧဝရူပံ မိတ္တဓမ္မံ ကရောတိ, မနုဿာပိ ဧဝံ မိတ္တဓမ္မေ ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ, အဟော ဧသ ဉာဏသမ္ပန္နော မဓုရကထော ဓမ္မိကော’’တိ သကလသရီရံ ပီတိသောမနဿပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပဟဋ္ဌလောမော ဒဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌပေတွာ သူရိယံ နမဿန္တော ဝိယ သုမုခဿ ဂုဏံ ကိတ္တေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, သုမုခဿ သုဘာသိတံ၊
ပဟဋ္ဌလောမော နေသာဒေါ, အဉ္ဇလိဿ ပဏာမယိ။
‘‘န မေ သုတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ, ဘာသန္တော မာနုသိံ ဒိဇော၊
အရိယံ ဗြုဝါနော ဝက္ကင်္ဂေါ, စဇန္တော မာနုသိံ ဂိရံ။
‘‘ကိံ နု တာယံ ဒိဇော ဟောတိ, မုတ္တော ဗဒ္ဓံ ဥပါသသိ၊
ဩဟာယ သကုဏာ ယန္တိ, ကိံ ဧကော အဝဟီယသီ’’တိ။
တတ္ထ အဉ္ဇလိဿ ပဏာမယီတိ အဉ္ဇလိံ အဿ ဥပနာမယိ, ‘‘န မေ’’တိ ဂါထာယဿ ထုတိံ ကရောတိ။ တတ္ထ မာနုသိန္တိ မနုဿဝါစံ။ အရိယန္တိ သုန္ဒရံ နိဒ္ဒေါသံ။ စဇန္တောတိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ, တွံ ဒိဇော သမာနော အဇ္ဇ မယာ သဒ္ဓိံ မာနုသိံ ဝါစံ ဘာသန္တော နိဒ္ဒေါသံ ဗြုဝါနော မာနုသိံ ဂိရံ စဇန္တော ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌော, ဣတော ပုဗ္ဗေ ပန ဣဒံ အစ္ဆရိယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၆။)မယာ နေဝ သုတံ န ဒိဋ္ဌန္တိ။ ကိံ နု တာယန္တိ ယံ ဧတံ တွံ ဥပါသသိ, ကိံ နု တေ အယံ ဟောတိ။
ဧဝံ တုဋ္ဌစိတ္တေန နေသာဒေန ပုဋ္ဌော သုမုခေါ ‘‘အယံ မုဒုကော ဇာတော, ဣဒါနိဿ ဘိယျောသောမတ္တာယ မုဒုဘာဝတ္ထံ မမ ဂုဏံ ဒဿေသာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ရာဇာ မေ သော ဒိဇာမိတ္တ, သေနာပစ္စဿ ကာရယိံ၊
တမာပဒေ ပရိစ္စတုံ, နုဿဟေ ဝိဟဂါဓိပံ။
‘‘မဟာဂဏာယ ဘတ္တာ မေ, မာ ဧကော ဗျသနံ အဂါ၊
တထာ တံ သမ္မ နေသာဒ, ဘတ္တာယံ အဘိတော ရမေ’’တိ။
တတ္ထ နုဿဟေတိ န သမတ္ထောမှိ။ မဟာဂဏာယာတိ မဟတော ဟံသဂဏဿ။ မာ ဧကောတိ မာဒိသေ သေဝကေ ဝိဇ္ဇမာနေ မာ ဧကကော ဗျသနံ အဂါ။ တထာ တန္တိ ယထာ အဟံ ဝဒါမိ, တထေဝ တံ။ သမ္မာတိ ဝယဿ။ ဘတ္တာယံ အဘိတော ရမေတိ ဘတ္တာ အယံ မမ, အဟမဿ အဘိတော ရမေ သန္တိကေ ရမာမိ န ဥက္ကဏ္ဌာမီတိ။
နေသာဒေါ တံ တဿ ဓမ္မနိဿိတံ မဓုရကထံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ပဟဋ္ဌလောမော ‘‘သစာဟံ ဧတံ သီလာဒိဂုဏသံယုတ္တံ ဟံသရာဇာနံ ဝဓိဿာမိ, စတူဟိ အပါယေဟိ န မုစ္စိဿာမိ, ရာဇာ မံ ယဒိစ္ဆတိ, တံ ကရောတု, အဟမေတံ သုမုခဿ ဒါယံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အရိယဝတ္တသိ ဝက္ကင်္ဂ, ယော ပိဏ္ဍမပစာယသိ၊
စဇာမိ တေ တံ ဘတ္တာရံ, ဂစ္ဆထူဘော ယထာသုခ’’န္တိ။
တတ္ထ အရိယဝတ္တသီတိ မိတ္တဓမ္မရက္ခဏသင်္ခါတေန အာစာရအရိယာနံ ဝတ္တေန သမန္နာဂတောသိ။ ပိဏ္ဍမပစာယသီတိ ဘတ္တု သန္တိကာ လဒ္ဓံ ပိဏ္ဍံ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ပူဇေသိ။ ဂစ္ဆထူဘောတိ ဒွေပိ ဇနာ အဿုမုခေ ဉာတိသံဃေ ဟာသယမာနာ ယထာသုခံ ဂစ္ဆထာတိ။
ဧဝံ ဝတွာ နေသာဒေါ မုဒုစိတ္တေန မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယဋ္ဌိံ ဩနာမေတွာ ပင်္ကပိဋ္ဌေ နိသီဒါပေတွာ ပါသယဋ္ဌိယာ မောစေတွာ တံ ဥက္ခိပိတွာ သရတော နီဟရိတွာ တရုဏဒဗ္ဗတိဏပိဋ္ဌေ နိသီဒါပေတွာ ပါဒေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၇။)ဗဒ္ဓပါသံ သဏိကံ မောစေတွာ မဟာသတ္တေ ဗလဝသိနေဟံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ မေတ္တစိတ္တေန ဥဒကံ အာဒါယ လောဟိတံ ဓောဝိတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိ, အထဿ မေတ္တာနုဘာဝေန သိရာယ သိရာ, မံသေန မံသံ, စမ္မေန စမ္မံ ဃဋိတံ, ပါဒေါ ပါကတိကော အဟောသိ, ဣတရေန နိဗ္ဗိသေသော။ ဗောဓိသတ္တော သုခပ္ပတ္တော ဟုတွာ ပကတိဘာဝေန နိသီဒိ။ သုမုခေါ အတ္တာနံ နိဿာယ ရညော သုခိတဘာဝံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသောမနဿော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမိနာ အမှာကံ မဟာဥပကာရော ကတော, အမှေဟိ ဧတဿ ကတော ဥပကာရော နာမ နတ္ထိ, သစေ ဧသ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ အတ္ထာယ အမှေ ဂဏှိ, တေသံ သန္တိကံ နေတွာ ဗဟုံ ဓနံ လဘိဿတိ, သစေ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဏှိ, အမှေ ဝိက္ကိဏိတွာ ဓနံ လဘိဿတေဝ, ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ။ အထ နံ ဥပကာရံ ကာတုကာမတာယ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘သစေ အတ္တပ္ပယောဂေန, ဩဟိတော ဟံသပက္ခိနံ၊
ပဋိဂ္ဂဏှာမ တေ သမ္မ, ဧတံ အဘယဒက္ခိဏံ။
‘‘နော စေ အတ္တပ္ပယောဂေန, ဩဟိတော ဟံသပက္ခိနံ၊
အနိဿရော မုဉ္စမမှေ, ထေယျံ ကယိရာသိ လုဒ္ဒကာ’’တိ။
တတ္ထ သစေတိ, သမ္မ နေသာဒ, သစေ တယာ အတ္တနော ပယောဂေန အတ္တနော အတ္ထာယ ဟံသာနဉ္စေဝ သေသပက္ခီနဉ္စ ပါသော ဩဟိတော။ အနိဿရောတိ အနိဿရော ဟုတွာ အမှေ မုဉ္စန္တော ယေနာသိ အာဏတ္တော, တဿသန္တကံ ဂဏှန္တော ထေယျံ ကယိရာသိ။
တံ သုတွာ နေသာဒေါ ‘‘နာဟံ တုမှေ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဏှိံ, ဗာရာဏသိရညာ ပန သံယမေန ဂဏှာပိတောမှီ’’တိ ဝတွာ ဒေဝိယာ ဒိဋ္ဌသုပိနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ရညာ တေသံ အာဂတဘာဝံ သုတွာ, ‘‘သမ္မ ခေမက, ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဟံသေ ဂဏှိတုံ ဝါယမ, မဟန္တံ တေ ယသံ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ ဥယျောဇိတဘာဝေါ, တာဝ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သုမုခေါ ‘‘ဣမိနာ နေသာဒေန အတ္တနော ဇီဝိတံ အဂဏေတွာ အမှေ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန ဒုက္ကရံ ကတံ, သစေ မယံ ဣတော စိတ္တကူဋံ ဂမိဿာမ, နေဝ ဓတရဋ္ဌရညော ပညာနုဘာဝေါ, န မယှံ မိတ္တဓမ္မော ပါကဋော ဘဝိဿတိ, န လုဒ္ဒပုတ္တော မဟန္တံ ယသံ လစ္ဆတိ, န ရာဇာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌဟိဿတိ, န ဒေဝိယာ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၈။)စိန္တေတွာ, ‘‘သမ္မ, ဧဝံ သန္တေ အမှေ ဝိဿဇ္ဇေတုံ န လဘသိ, ရညော နော ဒဿေဟိ, သော အမှေ ယထာရုစိံ ကရိဿတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယဿ တွံ ဘတကော ရညော, ကာမံ တဿေဝ ပါပယ၊
တတ္ထ သံယမနော ရာဇာ, ယထာဘိညံ ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ တဿေဝါတိ တဿေဝ သန္တိကံ နေဟိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရာဇနိဝေသနေ။ ယထာဘိညန္တိ ယထာဓိပ္ပါယံ ယထာရုစိံ။
တံ သုတွာ နေသာဒေါ ‘‘မာ ဝေါ ဘဒ္ဒန္တေ ရာဇဒဿနံ ရုစ္စိတ္ထ, ရာဇာနော နာမ သပ္ပဋိဘယာ, ကီဠာဟံသေ ဝါ ဝေါ ကရေယျုံ မာရေယျုံ ဝါ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သုမုခေါ, ‘‘သမ္မ လုဒ္ဒက မာ အမှာကံ စိန္တယိ, အဟံ တာဒိသဿ ကက္ခဠဿ ဓမ္မကထာယ မဒ္ဒဝံ ဇနေသိံ, ရညော ကိံ န ဇနေဿာမိ, ရာဇာနော ဟိ ပဏ္ဍိတာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတညု, ခိပ္ပံ နော ရညော သန္တိကံ နေဟိ, နယန္တော စ မာ ဗန္ဓနေန နယိ, ပုပ္ဖပဉ္ဇရေ ပန နိသီဒါပေတွာ နေဟိ, ပုပ္ဖပဉ္ဇရံ ကရောန္တော ဓတရဋ္ဌဿ မဟန္တံ သေတပဒုမသဉ္ဆန္နံ, မမ ခုဒ္ဒကံ ရတ္တပဒုမသဉ္ဆန္နံ ကတွာ ဓတရဋ္ဌံ ပုရတော, မမံ ပစ္ဆတော နီစတရံ ကတွာ အာဒါယ ခိပ္ပံ နေတွာ ရညော ဒဿေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သုမုခေါ ရာဇာနံ ဒိသွာ မမ မဟန္တံ ယသံ ဒါတုကာမော ဘဝိဿတီ’’တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော မုဒူဟိ လတာဟိ ပဉ္ဇရေ ကတွာ ပဒုမေဟိ ဆာဒေတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ တေ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣစ္စေဝံ ဝုတ္တော နေသာဒေါ, ဟေမဝဏ္ဏေ ဟရိတ္တစေ၊
ဥဘော ဟတ္ထေဟိ သင်္ဂယှ, ပဉ္ဇရေ အဇ္ဈဝေါဒဟိ။
‘‘တေ ပဉ္ဇရဂတေ ပက္ခီ, ဥဘော ဘဿရဝဏ္ဏိနေ၊
သုမုခံ ဓတရဋ္ဌဉ္စ, လုဒ္ဒေါ အာဒါယ ပက္ကမီ’’တိ။
တတ္ထ အဇ္ဈဝေါဒဟီတိ ဩဒဟိ ဌပေသိ။ ဘဿရဝဏ္ဏိနေတိ ပဘာသမ္ပန္နဝဏ္ဏေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၈၉။)ဧဝံ လုဒ္ဒဿ တေ အာဒါယ ပက္ကမနကာလေ ဓတရဋ္ဌော ပါကဟံသရာဇဓီတရံ အတ္တနော ဘရိယံ သရိတွာ သုမုခံ အာမန္တေတွာ ကိလေသဝသေန ဝိလပိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဟရီယမာနော ဓတရဋ္ဌော, သုမုခံ ဧတဒဗြဝိ၊
ဗာဠှံ ဘာယာမိ သုမုခ, သာမာယ လက္ခဏူရုယာ၊
အသ္မာကံ ဝဓမညာယ, အထတ္တာနံ ဝဓိဿတိ။
‘‘ပါကဟံသာ စ သုမုခ, သုဟေမာ ဟေမသုတ္တစာ၊
ကောဉ္စီ သမုဒ္ဒတီရေဝ, ကပဏာ နူန ရုစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ ဘာယာမီတိ မရဏတော ဘာယာမိ။ သာမာယာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာယ။ လက္ခဏူရုယာတိ လက္ခဏသမ္ပန္နဦရုယာ။ ဝစမညာယာတိ ဝဓံ ဇာနိတွာ ‘‘မမ ပိယသာမိကော မာရိတော’’တိ သညီ ဟုတွာ။ ဝဓိဿတီတိ ကိံ မေ ပိယသာမိကေ မတေ ဇီဝိတေနာတိ မရိဿတိ။ ပါကဟံသာတိ ပါကဟံသရာဇဓီတာ။ သုဟေမာတိ ဧဝံနာမိကာ။ ဟေမသုတ္တစာတိ ဟေမသဒိသသုန္ဒရတစာ။ ရုစ္ဆတီတိ ယထာ လောဏိသင်္ခါတံ သမုဒ္ဒံ ဩတရိတွာ မတေ ပတိမှိ ကောဉ္စီ သကုဏိကာ ကပဏာ ရောဒတိ, ဧဝံ နူန သာ ရောဒိဿတီတိ။
တံ သုတွာ သုမုခေါ ‘‘အယံ ဟံသရာဇာ အညေ ဩဝဒိတုံ ယုတ္တော မာတုဂါမံ နိဿာယ ကိလေသဝသေန ဝိလပတိ, ဥဒကဿ အာဒိတ္တကာလော ဝိယ ဝတိယာ ဥဋ္ဌာယ ကေဒါရခါဒနကာလော ဝိယ စ ဇာတော, ယံနူနာဟံ အတ္တနော ဗလေန မာတုဂါမဿ ဒေါသံ ပကာသေတွာ ဧတံ သညာပေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ မဟန္တော လောကဿ, အပ္ပမေယျော မဟာဂဏီ၊
ဧကိတ္ထိမနုသောစေယျ, နယိဒံ ပညဝတာမိဝ။
‘‘ဝါတောဝ ဂန္ဓမာဒေတိ, ဥဘယံ ဆေကပါပကံ၊
ဗာလော အာမကပက္ကံဝ, လောလော အန္ဓောဝ အာမိသံ။
‘‘အဝိနိစ္ဆယညု အတ္ထေသု, မန္ဒောဝ ပဋိဘာသိ မံ၊
ကိစ္စာကိစ္စံ န ဇာနာသိ, သမ္ပတ္တော ကာလပရိယာယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၀။)‘‘အဍ္ဎုမ္မတ္တော ဥဒီရေသိ, ယော သေယျာ မညသိတ္ထိယော၊
ဗဟုသာဓာရဏာ ဟေတာ, သောဏ္ဍာနံဝ သုရာဃရံ။
‘‘မာယာ စေတာ မရီစီ စ, သောကာ ရောဂါ စုပဒ္ဒဝါ၊
ခရာ စ ဗန္ဓနာ စေတာ, မစ္စုပါသာ ဂုဟာသယာ၊
တာသု ယော ဝိဿသေ ပေါသော, သော နရေသု နရာဓမော’’တိ။
တတ္ထ မဟန္တောတိ မဟန္တော သမာနော။ လောကဿာတိ ဟံသလောကဿ။ အပ္ပမေယျောတိ ဂုဏေဟိ ပမေတုံ အသက္ကုဏေယျော။ မဟာဂဏီတိ မဟန္တေန ဂဏေန သမန္နာဂတော ဂဏသတ္ထာ။ ဧကိတ္ထိန္တိ ယံ ဧဝရူပေါ ဘဝံ ဧကံ ဣတ္ထိံ အနုသောစေယျ, ဣဒံ အနုသောစနံ န ပညဝတံ ဣဝ, တေနာဟံ အဇ္ဇ တံ ဗာလောတိ မညာမီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
အာဒေတီတိ ဂဏှာတိ။ ဆေကပါပကန္တိ သုန္ဒရာသုန္ဒရံ။ အာမကပက္ကတိ အာမကဉ္စ ပက္ကဉ္စ။ လောလောတိ ရသလောလော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ယထာ နာမ ဝါတော ပဒုမသရာဒီနိ ပဟရိတွာ သုဂန္ဓမ္ပိ သင်္ကာရဋ္ဌာနာဒီနိ ပဟရိတွာ ဒုဂ္ဂန္ဓမ္ပီတိ ဥဘယံ ဆေကပါပကံ ဂန္ဓံ အာဒိယတိ, ယထာ စ ဗာလော ကုမာရကော အမ္ဗဇမ္ဗူနံ ဟေဋ္ဌာ နိသိန္နော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ပတိတပတိတံ အာမကမ္ပိ ပက္ကမ္ပိ ဖလံ ဂဟေတွာ ခါဒတိ, ယထာ စ ရသလောလော အန္ဓော ဘတ္တေ ဥပနီတေ ယံကိဉ္စိ သမက္ခိကမ္ပိ နိမ္မက္ခိကမ္ပိ အာမိသံ အာဒိယတိ, ဧဝံ ဣတ္ထိယော နာမ ကိလေသဝသေန အဍ္ဎမ္ပိ ဒုဂ္ဂတမ္ပိ ကုလီနမ္ပိ အကုလီနမ္ပိ အဘိရူပမ္ပိ ဝိရူပမ္ပိ ဂဏှန္တိ ဘဇန္တိ, တာဒိသာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဣတ္ထီနံ ကိံကာရဏာ ဝိပ္ပလပသိ, မဟာရာဇာတိ။
အတ္ထေသူတိ ကာရဏာကာရဏေသု။ မန္ဒောတိ အန္ဓဗာလော။ ပဋိဘာသိ မန္တိ မမ ဥပဋ္ဌာသိ။ ကာလပရိယာယန္တိ ဧဝရူပံ မရဏကာလံ ပတ္တော ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ နကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ န ဇာနာသိ ဒေဝါတိ။ အဍ္ဎုမ္မတ္တောတိ အဍ္ဎုမ္မတ္တကော မညေ ဟုတွာ။ ဥဒီရေသီတိ ယထာ သုရံ ပိဝိတွာ နာတိမတ္တော ပုရိသော ယံ ဝါ တံ ဝါ ပလပတိ, ဧဝံ ပလပသီတိ အတ္ထော။ သေယျာတိ ဝရာ ဥတ္တမာ။
‘‘မာယာ စာ’’တိအာဒီသု, ဒေဝ, ဣတ္ထိယော နာမေတာ ဝဉ္စနဋ္ဌေန မာယာ, အဂယှုပဂဋ္ဌေန မရီစီ, သောကာဒီနံ ပစ္စယတ္တာ သောကာ, ရောဂါ, အနေကပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါ, ကောဓာဒီဟိ ထဒ္ဓဘာဝေနေဝ ခရာ။ တာ ဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၁။)နိဿာယ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗန္ဓနတော ဗန္ဓနာ စေတာ, ဣတ္ထိယော နာမ သရီရဂုဟာသယဝသေနေဝ မစ္စု နာမ ဧတာ, ဒေဝါတိ။ ‘‘ကာမဟေတု, ကာမနိဒါနံ, ကာမာဓိကရဏံ, ကာမာနမေဝ ဟေတု ရာဇာနော စောရံ ဂဟေတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈-၁၆၉) သုတ္တေနပေသ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။
တတော ဓတရဋ္ဌော မာတုဂါမေ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ ‘‘တွံ မာတုဂါမဿ ဂုဏံ န ဇာနာသိ, ပဏ္ဍိတာ ဧဝ ဧတံ ဇာနန္တိ, န ဟေတာ ဂရဟိတဗ္ဗာ’’တိ ဒီပေန္တော အာဟ –
‘‘ယံ ဝုဒ္ဓေဟိ ဥပညာတံ, ကော တံ နိန္ဒိတုမရဟတိ၊
မဟာဘူတိတ္ထိယော နာမ, လောကသ္မိံ ဥဒပဇ္ဇိသုံ။
‘‘ခိဍ္ဍာ ပဏိဟိတာ တျာသု, ရတိ တျာသု ပတိဋ္ဌိတာ၊
ဗီဇာနိ တျာသု ရူဟန္တိ, ယဒိဒံ သတ္တာ ပဇာယရေ၊
တာသု ကော နိဗ္ဗိဒေ ပေါသော, ပါဏမာသဇ္ဇ ပါဏိဘိ။
‘‘တွမေဝ နညော သုမုခ, ထီနံ အတ္ထေသု ယုဉ္ဇသိ၊
တဿ တျဇ္ဇ ဘယေ ဇာတေ, ဘီတေ န ဇာယတေ မတိ။
‘‘သဗ္ဗော ဟိ သံသယံ ပတ္တော, ဘယံ ဘီရူ တိတိက္ခတိ၊
ပဏ္ဍိတာ စ မဟန္တာနော, အတ္ထေ ယုဉ္ဇန္တိ ဒုယျုဇေ။
‘‘ဧတဒတ္ထာယ ရာဇာနော, သူရမိစ္ဆန္တိ မန္တိနံ၊
ပဋိဗာဟတိ ယံ သူရော, အာပဒံ အတ္တပရိယာယံ။
‘‘မာ နော အဇ္ဇ ဝိကန္တိံသု, ရညော သူဒါ မဟာနသေ၊
တထာ ဟိ ဝဏ္ဏော ပတ္တာနံ, ဖလံ ဝေဠုံဝ တံ ဝဓိ။
‘‘မုတ္တောပိ န ဣစ္ဆိ ဥဍ္ဍေတုံ, သယံ ဗန္ဓံ ဥပါဂမိ၊
သောပဇ္ဇ သံသယံ ပတ္တော, အတ္ထံ ဂဏှာဟိ မာ မုခ’’န္တိ။
တတ္ထ ယန္တိ ယံ မာတုဂါမသင်္ခါတံ ဝတ္ထု ပညာဝုဒ္ဓေဟိ ဉာတံ, တေသမေဝ ပါကဋံ, န ဗာလာနံ။ မဟာဘူတာတိ မဟာဂုဏာ မဟာနိသံသာ။ ဥဒပဇ္ဇိသုန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၂။)ပဌမကပ္ပိကကာလေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿေဝ ပဌမံ ပါတုဘူတတ္တာ ပဌမံ နိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ တျာသူတိ သုမုခ တာသု ဣတ္ထီသု ကာယဝစီခိဍ္ဍာ စ ပဏိဟိတာ ဩဟိတာ ဌပိတာ, ကာမဂုဏရတိ စ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဗီဇာနီတိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကစက္ကဝတ္တိအာဒိဗီဇာနိ တာသု ရုဟန္တိ။ ယဒိဒန္တိ ယေ ဧတေ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ။ ပဇာယရေတိ သဗ္ဗေ တာသညေဝ ကုစ္ဆိမှိ သံဝဒ္ဓါတိ ဒီပေတိ။ နိဗ္ဗိဒေတိ နိဗ္ဗိန္ဒေယျ။ ပါဏမာသဇ္ဇ ပါဏိဘီတိ အတ္တနော ပါဏေဟိပိ တာသံ ပါဏံ အာသာဒေတွာ အတ္တနော ဇီဝိတံ စဇန္တောပိ တာ လဘိတွာ ကော နိဗ္ဗိန္ဒေယျာတိ အတ္ထော။
နညောတိ န အညော, သုမုခ, မယာ စိတ္တကူဋတလေ ဟံသဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နေန တံ အဒိသွာ ‘‘ကဟံ နု သုမုခေါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧသ မာတုဂါမံ ဂဟေတွာ ကဉ္စနဂုဟာယံ ဥတ္တမရတိံ အနုဘောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ တွမေဝ ထီနံ အတ္ထေသု ယုဉ္ဇသိ ယုတ္တပယုတ္တော ဟောသိ, န အညောတိ အတ္ထော။ တဿ တျဇ္ဇာတိ တဿ တေ အဇ္ဇ မရဏဘယေ ဇာတေ ဣမိနာ ဘီတေန မရဏဘယေန ဘီတော မညေ, အယံ မာတုဂါမဿ ဒေါသဒဿနေ နိပုဏာ မတိ ဇာယတေတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
သဗ္ဗော ဟီတိ ယော ဟိ ကောစိ။ သံသယံ ပတ္တောတိ ဇီဝိတသံသယပ္ပတ္တော။ ဘီရူတိ ဘီရူ ဟုတွာပိ ဘယံ အဓိဝါသေတိ။ မဟန္တာနောတိ ယေ ပန ပဏ္ဍိတာ စ ဟောန္တိ မဟန္တေ စ ဌာနေ ဌိတာ မဟန္တာနော, တေ ဒုယျုဇေ အတ္ထေ ယုဉ္ဇန္တိ ဃဋေန္တိ ဝါယမန္တိ, တသ္မာ ‘‘မာ ဘာယိ, ဓီရော ဟောဟီ’’တိ တံ ဥဿာဟေန္တော ဧဝမာဟ။ အာပဒန္တိ သာမိနော အာဂတံ အာပဒံ ဧသ သူရော ပဋိဗာဟတိ, ဧတဒတ္ထာယ သူရံ မန္တိနံ ဣစ္ဆန္တိ။ အတ္တပရိယာယန္တိ အတ္တနော ပရိတ္တာဏမ္ပိ စ ကာတုံ သက္ကောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝိကန္တိံသူတိ ဆိန္ဒိံသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ သုမုခ, တွံ မယာ အတ္တနော အနန္တရေ ဌာနေ ဌပိတော, တသ္မာ ယထာ အဇ္ဇ ရညော သူဒါ အမှေ မံသတ္ထာယ န ဝိကန္တိံသု, တထာ ကရောဟိ, တာဒိသော ဟိ အမှာကံ ပတ္တဝဏ္ဏော။ တံ ဝဓီတိ သွာယံ ဝဏ္ဏော ယထာ နာမ ဝေဠုံ နိဿာယ ဇာတံ ဖလံ ဝေဠုမေဝ ဝဓတိ, တထာ မာ တံ ဝဓိ, တဉ္စ မဉ္စ မာ ဝဓီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၃။)မုတ္တောပီတိ ယထာသုခံ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတံ ဂစ္ဆာတိ ဧဝံ လုဒ္ဒပုတ္တေန မယာ သဒ္ဓိံ မုတ္တော ဝိဿဇ္ဇိတော သမာနောပိ ဥဍ္ဍိတုံ န ဣစ္ဆိ။ သယန္တိ ရာဇာနံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ သယမေဝ ဗန္ဓံ ဥပဂတောတိ ဧဝမိဒံ အမှာကံ ဘယံ တံ နိဿာယ အာဂတံ။ သောပဇ္ဇာတိ သောပိ အဇ္ဇ ဇီဝိတသံသယံ ပတ္တော။ အတ္ထံ ဂဏှာဟိ မာ မုခန္တိ ဣဒါနိ အမှာကံ မုဉ္စနကာရဏံ ဂဏှ, ယထာ မုစ္စာမ, တထာ ဝါယမ, ‘‘ဝါတောဝ ဂန္ဓမာဒေတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဣတ္ထိဂရဟတ္ထာယ မုခံ မာ ပသာရယိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော မာတုဂါမံ ဝဏ္ဏေတွာ သုမုခံ အပ္ပဋိဘာဏံ ကတွာ တဿ အနတ္တမနဘာဝံ ဝိဒိတွာ ဣဒါနိ နံ ပဂ္ဂဏှန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သော တံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇဿု, ယုတ္တံ ဓမ္မူပသံဟိတံ၊
တဝ ပရိယာပဒါနေန, မမ ပါဏေသနံ စရာ’’တိ။
တတ္ထ သောတိ, သမ္မ သုမုခ, သော တွံ။ တံ ယောဂန္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အဟံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇိဿံ, ယုတ္တံ ဓမ္မူပသံဟိတ’’န္တိ အဝစာသိ, တံ ဣဒါနိ ပယုဉ္ဇဿု။ တဝ ပရိယာပဒါနေနာတိ တဝ တေန ယောဂေန ပရိသုဒ္ဓေန။ ‘‘ပရိယောဒါတေနာ’’တိပိ ပါဌော, ပရိတ္တာဏေနာတိ အတ္ထော, တယာ ကတတ္တာ တဝ သန္တကေန ပရိတ္တာဏေန မမ ဇီဝိတပရိယေသနံ စရာတိ အဓိပ္ပါယော။
အထ သုမုခေါ ‘‘အယံ အတိဝိယ မရဏဘယဘီတော မမ ဉာဏဗလံ န ဇာနာတိ, ရာဇာနံ ဒိသွာ ထောကံ ကထံ လဘိတွာ ဇာနိဿာမိ, အဿာသေဿာမိ တာဝ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘မာ ဘာယိ ပတတံ သေဋ္ဌ, န ဟိ ဘာယန္တိ တာဒိသာ၊
အဟံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇိဿံ, ယုတ္တံ ဓမ္မူပသံဟိတံ၊
မမ ပရိယာပဒါနေန, ခိပ္ပံ ပါသာ ပမောက္ခသီ’’တိ။
တတ္ထ ပါသာတိ ဒုက္ခပါသတော။
ဣတိ တေသံ သကုဏဘာသာယ ကထေန္တာနံ လုဒ္ဒပုတ္တော န ကိဉ္စိ အညာသိ, ကေဝလံ ပန တေ ကာဇေနာဒါယ ဗာရာဏသိံ ပါဝိသိ။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတေန အဉ္ဇလိနာ မဟာဇနေန အနုဂ္ဂစ္ဆမာနော သော ရာဇဒွါရံ ပတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ရညော အာရောစာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၄။)‘‘သော လုဒ္ဒေါ ဟံသကာဇေန, ရာဇဒွါရံ ဥပါဂမိ၊
ပဋိဝေဒေထ မံ ရညော, ဓတရဋ္ဌာယမာဂတော’’တိ။
တတ္ထ ပဋိဝေဒေထ မန္တိ ခေမကော အာဂတောတိ ဧဝံ မံ ရညော နိဝေဒေထ။ ဓတရဋ္ဌာယန္တိ အယံ ဓတရဋ္ဌော အာဂတောတိ ပဋိဝေဒေထ။
ဒေါဝါရိကော ဂန္တွာ ပဋိဝေဒေသိ။ ရာဇာ သဉ္ဇာတသောမနဿော ‘‘ခိပ္ပံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော ခေမကံ ဟံသကာဇံ အာဒါယ မဟာတလံ အဘိရုဠှံ ဒိသွာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ဟံသေ ဩလောကေတွာ ‘‘သမ္ပုဏ္ဏော မေ မနောရထော’’တိ တဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ ဒိသွာ ပုညသင်္ကာသေ, ဥဘော လက္ခဏသမ္မတေ၊
ခလု သံယမနော ရာဇာ, အမစ္စေ အဇ္ဈဘာသထ။
‘‘ဒေထ လုဒ္ဒဿ ဝတ္ထာနိ, အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနံ၊
ကာမံကရော ဟိရညဿ, ယာဝန္တော ဧသ ဣစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ ပုညသင်္ကာသေတိ အတ္တနော ပုညသဒိသေ။ လက္ခဏသမ္မတေတိ သေဋ္ဌသမ္မတေ အဘိညာတေ။ ခလူတိ နိပါတော, တဿ ‘‘တေ ခလု ဒိသွာ’’တိ ပုရိမပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဒေထာ’’တိအာဒီနိ ရာဇာ ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော အာဟ။ တတ္ထ ကာမံကရော ဟိရညဿာတိ ဟိရညံ အဿ ကာမကိရိယာ အတ္ထု။ ယာဝန္တောတိ ယတ္တကံ ဧသ ဣစ္ဆတိ, တတ္တကံ ဟိရညမဿ ဒေထာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ပသန္နာကာရံ ကာရေတွာ ပီတိသောမနဿာသမုဿဟိတော ‘‘ဂစ္ဆထ နံ အလင်္ကရိတွာ အာနေထာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ အမစ္စာ ရာဇနိဝေသနာ ဩတာရေတွာ ကပ္ပိတကေသမဿုံ နှာတာနုလိတ္တံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ကတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ အထဿ ရာဇာ သံဝစ္ဆရေ သတသဟဿုဋ္ဌာနကေ ဒွါဒသ ဂါမေ အာဇညယုတ္တံ ရထံ အလင်္ကတမဟာဂေဟဉ္စာတိ မဟန္တံ ယသံ ဒါပေသိ။ သော မဟန္တံ ယသံ လဘိတွာ အတ္တနော ကမ္မံ ပကာသေတုံ ‘‘န တေ, ဒေဝ, မယာ ယော ဝါ သော ဝါ ဟံသော အာနီတော, အယံ ပန နဝုတိယာ ဟံသသဟဿာနံ ရာဇာ ဓတရဋ္ဌော နာမ, အယံ သေနာပတိ သုမုခေါ နာမာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၅။)အာဟ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကထံ တေ, သမ္မ, ဧတေ ဂဟိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာ လုဒ္ဒံ ပသန္နတ္တံ, ကာသိရာဇာ တဒဗြဝိ၊
ယဒျာယံ သမ္မ ခေမက, ပုဏ္ဏာ ဟံသေဟိ တိဋ္ဌတိ။
‘‘ကထံ ရုစိမဇ္ဈဂတံ, ပါသဟတ္ထော ဥပါဂမိ၊
ဩကိဏ္ဏံ ဉာတိသံဃေဟိ, နိမ္မဇ္ဈိမံ ကထံ ဂဟီ’’တိ။
တတ္ထ ပသန္နတ္တန္တိ ပသန္နဘာဝံ သောမနဿပ္ပတ္တံ။ ယဒျာယန္တိ, သမ္မ ခေမက, ယဒိ အယံ အမှာကံ ပေါက္ခရဏီ နဝုတိဟံသသဟဿေဟိ ပုဏ္ဏာ တိဋ္ဌတိ။ ကထံ ရုစိမဇ္ဈဂတန္တိ ဧဝံ သန္တေ တွံ တေသံ ရုစီနံ ပိယဒဿနာနံ ဟံသာနံ မဇ္ဈဂတံ ဧတံ ဉာတိသံဃေဟိ ဩကိဏ္ဏံ။ နိမ္မဇ္ဈိမန္တိ နေဝ မဇ္ဈိမံ နေဝ ကနိဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဟံသရာဇာနံ ကထံ ပါသဟတ္ထော ဥပါဂမိ ကထံ ဂဏှီတိ။
သော တဿ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘အဇ္ဇ မေ သတ္တမာ ရတ္တိ, အဒနာနိ ဥပါသတော၊
ပဒမေတဿ အနွေသံ, အပ္ပမတ္တော ဃဋဿိတော။
‘‘အထဿ ပဒမဒ္ဒက္ခိံ, စရတော အဒနေသနံ၊
တတ္ထာဟံ ဩဒဟိံ ပါသံ, ဧဝံ တံ ဒိဇမဂ္ဂဟိ’’န္တိ။
တတ္ထ အဒနာနီတိ အာဒါနာနိ, ဂေါစရဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဥပါသတောတိ ဥပဂစ္ဆန္တဿ။ ပဒန္တိ ဂေါစရဘူမိယံ အက္ကန္တပဒံ။ ဃဋဿိတောတိ စာဋိပဉ္ဇရေ နိဿိတော ဟုတွာ။ အထဿာတိ အထ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ ဧတဿ အဒနေသနံ စရန္တဿ ပဒံ အဒ္ဒက္ခိံ။ ဧဝံ တန္တိ ဧဝံ တံ ဒိဇံ အဂ္ဂဟိန္တိ သဗ္ဗံ ဂဟိတောပါယံ အာစိက္ခိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယံ ဒွါရေ ဌတွာ ပဋိဝေဒေန္တောပိ ဓတရဋ္ဌဿေဝါဂမနံ ပဋိဝေဒေသိ, ဣဒါနိပိ ဧတံ ဧကမေဝ ဂဏှိန္တိ ဝဒတိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘လုဒ္ဒ ဒွေ ဣမေ သကုဏာ, အထ ဧကောတိ ဘာသသိ၊
စိတ္တံ နု တေ ဝိပရိယတ္တံ, အဒု ကိံ နု ဇိဂီသသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၆။)တတ္ထ ဝိပရိယတ္တန္တိ ဝိပလ္လတ္ထံ။ အဒု ကိံ နု ဇိဂီသသီတိ ဥဒါဟု ကိံ နု စိန္တေသိ, ကိံ ဣတရံ ဂဟေတွာ အညဿ ဒါတုကာမော ဟုတွာ စိန္တေသီတိ ပုစ္ဆတိ။
တတော လုဒ္ဒေါ ‘‘န မေ, ဒေဝ, စိတ္တံ ဝိပလ္လတ္ထံ, နာပိ အဟံ ဣတရံ အညဿ ဒါတုကာမော, အပိစ ခေါ ပန မယာ ဩဟိတေ ပါသေ ဧကောဝ ဗဒ္ဓေါ’’တိ အာဝိ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ယဿ လောဟိတကာ တာလာ, တပနီယနိဘာ သုဘာ၊
ဥရံ သံဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ, သော မေ ဗန္ဓံ ဥပါဂမိ။
‘‘အထာယံ ဘဿရော ပက္ခီ, အဗဒ္ဓေါ ဗဒ္ဓမာတုရံ၊
အရိယံ ဗြုဝါနော အဋ္ဌာသိ, စဇန္တော မာနုသိံ ဂိရ’’န္တိ။
တတ္ထ လောဟိတကာတိ ရတ္တဝဏ္ဏာ။ လာတာတိ ရာဇိယော။ ဥရံ သံဟစ္စာတိ ဥရံ အာဟစ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ယဿေတာ ရတ္တသုဝဏ္ဏသပ္ပဋိဘာဂါ တိဿော လောဟိတကာ ရာဇိယော ဂီဝံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ, သော ဧကောဝ မမ ပါသေ ဗန္ဓံ ဥပါဂတောတိ။ ဘဿရောတိ ပရိသုဒ္ဓေါ ပဘာသမ္ပန္နော။ အာတုရန္တိ ဂိလာနံ ဒုက္ခိတံ အဋ္ဌာသီတိ။
အထ ဓတရဋ္ဌဿ ဗဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ နိဝတ္တိတွာ ဧတံ သမဿာသေတွာ မမာဂမနကာလေ စ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ အာကာသေယေဝ မယာ သဒ္ဓိံ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ မနုဿဘာသာယ ဓတရဋ္ဌဿ ဂုဏံ ကထေန္တော အဋ္ဌာသိ, မမ ဟဒယံ မုဒုကံ ကတွာ ပုန ဧတဿေဝ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ အထာဟံ, ဒေဝ, သုမုခဿ သုဘာသိတံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော ဓတရဋ္ဌံ ဝိဿဇ္ဇေသိံ, ဣတိ ဓတရဋ္ဌဿ ပါသတော မောက္ခော, ဣမေ ဟံသေ အာဒါယ မမ ဣဓာဂမနဉ္စ သုမုခေနေဝ ကတန္တိ။ ဧဝံ သော သုမုခဿ ဂုဏကထံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သုမုခဿ ဓမ္မကထံ သောတုကာမော အဟောသိ။ လုဒ္ဒပုတ္တဿ သက္ကာရံ ကရောန္တဿေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော, ဒီပါ ပဇ္ဇလိတာ, ဗဟူ ခတ္တိယာဒယော သန္နိပတိတာ, ခေမာ ဒေဝီပိ ဝိဝိဓနာဋကပရိဝါရာ ရညော ဒက္ခိဏပဿေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ သုမုခံ ကထာပေတုကာမော ဂါထမာဟ –
‘‘အထ ကိံ ဒါနိ သုမုခ, ဟနုံ သံဟစ္စ တိဋ္ဌသိ၊
အဒု မေ ပရိသံ ပတ္တော, ဘယာ ဘီတော န ဘာသသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၇။)တတ္ထ ဟနုံ သံဟစ္စာတိ မဓုရကထော ကိရ တွံ, အထ ကသ္မာ ဣဒါနိ မုခံ ပိဓာယ တိဋ္ဌသိ။ အဒူတိ ကစ္စိ။ ဘယာ ဘီတောတိ ပရိသသာရဇ္ဇဘယေန ဘီတော ဟုတွာ။
တံ သုတွာ သုမုခေါ အဘီတဘာဝံ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘နာဟံ ကာသိပတိ ဘီတော, ဩဂယှ ပရိသံ တဝ၊
နာဟံ ဘယာ န ဘာသိဿံ, ဝါကျံ အတ္ထသ္မိံ တာဒိသေ’’တိ။
တတ္ထ တာဒိသေတိ အပိစ ခေါ ပန တထာရူပေ အတ္ထေ ဥပ္ပန္နေ ဝါကျံ ဘာသိဿာမီတိ ဝစနောကာသံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နောမှီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဇာ တဿ ကထံ ဝဍ္ဎေတုကာမတာယ ပရိဟာသံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘န တေ အဘိသရံ ပဿေ, န ရထေ နပိ ပတ္တိကေ၊
နာဿ စမ္မံဝ ကီဋံ ဝါ, ဝမ္မိတေ စ ဓနုဂ္ဂဟေ။
‘‘န ဟိရညံ သုဝဏ္ဏံ ဝါ, နဂရံ ဝါ သုမာပိတံ၊
ဩကိဏ္ဏပရိခံ ဒုဂ္ဂံ, ဒဠှမဋ္ဋာလကောဋ္ဌကံ၊
ယတ္ထ ပဝိဋ္ဌော သုမုခ, ဘာယိတဗ္ဗံ န ဘာယသီ’’တိ။
တတ္ထ အဘိသရန္တိ ရက္ခဏတ္ထာယ ပရိဝါရေတွာ ဌိတံ အာဝုဓဟတ္ထံ ပရိသံ တေ န ပဿာမိ။ နာဿာတိ ဧတ္ထ အဿာတိ နိပါတမတ္တံ။ စမ္မန္တိ သရပရိတ္တာဏစမ္မံ။ ကီဋန္တိ ကီဋံ စာဋိကပါလာဒိ ဝုစ္စတိ။ စာဋိကပါလဟတ္ထာပိ တေ သန္တိကေ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ဝမ္မိတေတိ စမ္မသန္နဒ္ဓေ။ န ဟိရညန္တိ ယံ နိဿာယ န ဘာယသိ, တံ ဟိရညမ္ပိ တေ န ပဿာမိ။
ဧဝံ ရညာ ‘‘ကိံ တေ အဘာယနကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘န မေ အဘိသရေနတ္ထော, နဂရေန ဓနေန ဝါ၊
အပထေန ပထံ ယာမ, အန္တလိက္ခေစရာ မယံ။
‘‘သုတာ စ ပဏ္ဍိတာ တျမှာ, နိပုဏာ စတ္ထစိန္တကာ၊
ဘာသေမတ္ထဝတိံ ဝါစံ, သစ္စေ စဿ ပတိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၈။)‘‘ကိဉ္စ တုယှံ အသစ္စဿ, အနရိယဿ ကရိဿတိ၊
မုသာဝါဒိဿ လုဒ္ဒဿ, ဘဏိတမ္ပိ သုဘာသိတ’’န္တိ။
တတ္ထ အဘိသရေနာတိ အာရက္ခပရိဝါရေန။ အတ္ထောတိ ဧတေန မမ ကိစ္စံ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အပထေန တုမှာဒိသာနံ အမဂ္ဂေန ပထံ မာပေတွာ ယာမ, အာကာသစာရိနော မယန္တိ။ ပဏ္ဍိတာ တျမှာတိ ပဏ္ဍိတာတိ တယာ သုတာမှာ, တေနေဝ ကာရဏေန အမှာကံ သန္တိကာ ဓမ္မံ သောတုကာမော ကိရ နော ဂါဟာပေသိ။ သစ္စေ စဿာတိ သစေ ပန တွံ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတော အဿ, အတ္ထဝတိံ ကာရဏနိဿိတံ ဝါစံ ဘာသေယျာမ။ အသစ္စဿာတိ ဝစီသစ္စရဟိတဿ တဝ သုဘာသိတံ မုဏ္ဍဿ ဒန္တသူစိ ဝိယ ကိံ ကရိဿတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကသ္မာ မံ မုသာဝါဒီ အနရိယောတိ ဝဒသိ, ကိံ မယာ ကတ’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ သုမုခေါ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘တံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝစနာ, ဣမံ ခေမမကာရယိ၊
အဘယဉ္စ တယာ ဃုဋ္ဌံ, ဣမာယော ဒသဓာ ဒိသာ။
‘‘ဩဂယှ တေ ပေါက္ခရဏိံ, ဝိပ္ပသန္နောဒကံ သုစိံ၊
ပဟူတံ စာဒနံ တတ္ထ, အဟိံသာ စေတ္ထ ပက္ခိနံ။
‘‘ဣဒံ သုတွာန နိဂ္ဃေါသံ, အာဂတမှ တဝန္တိကေ၊
တေ တေ ဗဒ္ဓသ္မ ပါသေန, ဧတံ တေ ဘာသိတံ မုသာ။
‘‘မုသာဝါဒံ ပုရက္ခတွာ, ဣစ္ဆာလောဘဉ္စ ပါပကံ၊
ဥဘောသန္ဓိမတိက္ကမ္မ, အသာတံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ တန္တိ တွံ။ ခေမန္တိ ဧဝံနာမိကံ ပေါက္ခရဏိံ။ ဃုဋ္ဌန္တိ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဌတွာ ဃောသာပိတံ။ ဒသဓာတိ ဣမာသု ဒသဓာ ဌိတာသု ဒိသာသု တယာ အဘယံ ဃုဋ္ဌံ။ ဩဂယှာတိ ဩဂါဟေတွာ အာဂတာနံ သန္တိကာ။ ပဟူတံ စာဒနန္တိ ပဟူတဉ္စ ပဒုမပုပ္ဖသာလိအာဒိကံ အဒနံ။ ဣဒံ သုတွာနာတိ တေသံ တံ ပေါက္ခရဏိံ ဩဂါဟေတွာ အာဂတာနံ သန္တိကာ ဣဒံ အဘယံ သုတွာ တဝန္တိကေ တဝ သမီပေ တယာ ကာရိတပေါက္ခရဏိံ အာဂတာမှာတိ အတ္ထော။ တေ တေတိ တေ မယံ တဝ ပါသေန ဗဒ္ဓါ။ ပုရက္ခတွာတိ ပုရတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၃၉၉။)ကတွာ။ ဣစ္ဆာလောဘန္တိ ဣစ္ဆာသင်္ခါတံ ပါပကံ လောဘံ။ ဥဘောသန္ဓိန္တိ ဥဘယံ ဒေဝလောကေ စ မနုဿလောကေ စ ပဋိသန္ဓိံ ဣမေ ပါပဓမ္မေ ပုရတော ကတွာ စရန္တော ပုဂ္ဂလော သုဂတိပဋိသန္ဓိံ အတိက္ကမိတွာ အသာတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီတိ။
ဧဝံ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ ရာဇာနံ လဇ္ဇာပေသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘နာဟံ, သုမုခ, တုမှေ မာရေတွာ မံသံ ခါဒိတုကာမော ဂဏှာပေသိံ, ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပန ဝေါ သုတွာ သုဘာသိတံ သောတုကာမော ဂဏှာပေသိ’’န္တိ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘နာပရဇ္ဈာမ သုမုခ, နပိ လောဘာဝ မဂ္ဂဟိံ၊
သုတာ စ ပဏ္ဍိတာတျတ္ထ, နိပုဏာ အတ္ထစိန္တကာ။
‘‘အပ္ပေဝတ္ထဝတိံ ဝါစံ, ဗျာဟရေယျုံ ဣဓာဂတာ၊
တထာ တံ သမ္မ နေသာဒေါ, ဝုတ္တော သုမုခ မဂ္ဂဟီ’’တိ။
တတ္ထ နာပရဇ္ဈာမာတိ မာရေန္တော အပရဇ္ဈတိ နာမ, မယံ န မာရေမ။ လောဘာဝ မဂ္ဂဟိန္တိ မံသံ ခါဒိတုကာမော ဟုတွာ လောဘာဝ တုမှေ နာဟံ အဂ္ဂဟိံ။ ပဏ္ဍိတာတျတ္ထာတိ ပဏ္ဍိတာတိ သုတာ အတ္ထ။ အတ္ထစိန္တကာတိ ပဋိစ္ဆန္နာနံ အတ္ထာနံ စိန္တကာ။ အတ္ထဝတိန္တိ ကာရဏနိဿိတံ။ တထာတိ တေန ကာရဏေန။ ဝုတ္တောတိ မယာ ဝုတ္တော ဟုတွာ။ သုမုခ, မဂ္ဂဟီတိ, သုမုခါတိ အာလပတိ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဂ္ဂဟီတိ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ တုမှေ ဂဏှိ။
တံ သုတွာ သုမုခေါ ‘‘သုဘာသိတံ သောတုကာမေန အယုတ္တံ တေ ကတံ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘နေဝ ဘီတာ ကာသိပတိ, ဥပနီတသ္မိံ ဇီဝိတေ၊
ဘာသေမတ္ထဝတိံ ဝါစံ, သမ္ပတ္တာ ကာလပရိယာယံ။
‘‘ယော မိဂေန မိဂံ ဟန္တိ, ပက္ခိံ ဝါ ပန ပက္ခိနာ၊
သုတေန ဝါ သုတံ ကိဏျာ, ကိံ အနရိယတရံ တတော။
‘‘ယော စာရိယရုဒံ ဘာသေ, အနရိယဓမ္မဝဿိတော၊
ဥဘော သော ဓံသတေ လောကာ, ဣဓ စေဝ ပရတ္ထ စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၀။)‘‘န မဇ္ဇေထ ယသံ ပတ္တော, န ဗျာဓေ ပတ္တသံသယံ၊
ဝါယမေထေဝ ကိစ္စေသု, သံဝရေ ဝိဝရာနိ စ။
‘‘ယေ ဝုဒ္ဓါ အဗ္ဘတိက္ကန္တာ, သမ္ပတ္တာ ကာလပရိယာယံ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ဧဝံတေ တိဒိဝံ ဂတာ။
‘‘ဣဒံ သုတွာ ကာသိပတိ, ဓမ္မမတ္တနိ ပါလယ၊
ဓတရဋ္ဌဉ္စ မုဉ္စာဟိ, ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥပနီတသ္မိန္တိ မရဏသန္တိကံ ဥပနီတေ။ ကာလပရိယာယန္တိ မရဏကာလဝါရံ သမ္ပတ္တာ သမာနာ န ဘာသိဿာမ။ န ဟိ ဓမ္မကထိကံ ဗန္ဓိတွာ မရဏဘယေန တဇ္ဇေတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ, အယုတ္တံ တေ ကတန္တိ။ မိဂေနာတိ သုဋ္ဌု သိက္ခာပိတေန ဒီပကမိဂေန။ ဟန္တီတိ ဟနတိ။ ပက္ခိနာတိ ဒီပကပက္ခိနာ။ သုတေနာတိ ခေမံ နိဗ္ဘယန္တိ ဝိဿုတေန ဒီပကမိဂပက္ခိသဒိသေန ပဒုမသရေန။ သုတန္တိ ‘‘ပဏ္ဍိတော စိတြကထီ’’တိ ဧဝံ သုတံ ဓမ္မကထိကံ။ ကိဏျာတိ ‘‘ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ ပါသဗန္ဓနေန ယော ကိဏေယျ ဟိံသေယျ ဗာဓေယျ။ တတောတိ တေသံ ကိရိယတော ဥတ္တရိ အညံ အနရိယတရံ နာမ ကိမတ္ထိ။
အရိယရုဒန္တိ မုခေန အရိယဝစနံ သုန္ဒရဝစနံ ဘာသတိ။ အနရိယဓမ္မဝဿိတောတိ ကမ္မေန အနရိယဓမ္မံ အဝဿိတော။ ဥဘောတိ ဒေဝလောကာ စ မနုဿလောကာ စာတိ ဥဘယမှာ။ ဣဓ စေဝါတိ ဣဓ ဥပ္ပန္နောပိ ပရတ္ထ ဥပ္ပန္နောပိ ဧဝရူပေါ ဒွီဟိ သုဂတိလောကေဟိ ဓံသိတွာ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ ပတ္တသံသယန္တိ ဇီဝိတသံသယမာပန္နမ္ပိ ဒုက္ခံ ပတွာ န ကိလမေယျ။ သံဝရေ ဝိဝရာနိ စာတိ အတ္တနော ဆိဒ္ဒါနိ ဒွါရာနိ သံဝရေယျ ပိဒဟေယျ။ ဝုဒ္ဓါတိ ဂုဏဝုဒ္ဓါ ပဏ္ဍိတာ။ အဗ္ဘတိက္ကန္တာတိ ဣမံ မနုဿလောကံ အတိက္ကန္တာ။ ကာလပရိယာယန္တိ မရဏကာလပရိယာယံ ပတ္တာ ဟုတွာ။ ဧဝံတေတိ ဧဝံ ဧတေ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ မယာ ဝုတ္တံ အတ္ထနိဿိတံ ဝစနံ။ ဓမ္မန္တိ ပဝေဏိယဓမ္မမ္ပိ သုစရိတဓမ္မမ္ပိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ –
‘‘အာဟရန္တုဒကံ ပဇ္ဇံ, အာသနဉ္စ မဟာရဟံ၊
ပဉ္ဇရတော ပမောက္ခာမိ, ဓတရဋ္ဌံ ယသဿိနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၁။)‘‘တဉ္စ သေနာပတိံ ဓီရံ, နိပုဏံ အတ္ထစိန္တကံ၊
ယော သုခေ သုခိတော ရညော, ဒုက္ခိတေ ဟောတိ ဒုက္ခိတော။
‘‘ဧဒိသော ခေါ အရဟတိ, ပိဏ္ဍမသ္နာတု ဘတ္တုနော၊
ယထာယံ သုမုခေါ ရညော, ပါဏသာဓာရဏော သခါ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒကန္တိ ပါဒဓောဝနံ။ ပဇ္ဇန္တိ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနံ။ သုခေတိ သုခမှိ သတိ။
ရညော ဝစနံ သုတွာ တေသံ အာသနာနိ အာဟရိတွာ တတ္ထ နိသိန္နာနံ ဂန္ဓောဒကေန ပါဒေ ဓောဝိတွာ သတပါကေန တေလေန အဗ္ဘဉ္ဇိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ပီဌဉ္စ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ, အဋ္ဌပါဒံ မနောရမံ၊
မဋ္ဌံ ကာသိကမတ္ထန္နံ, ဓတရဋ္ဌော ဥပါဝိသိ။
‘‘ကောစ္ဆဉ္စ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ, ဝေယျဂ္ဃပရိသိဗ္ဗိတံ၊
သုမုခေါ အဇ္ဈုပါဝေက္ခိ, ဓတရဋ္ဌဿနန္တရာ။
‘‘တေသံ ကဉ္စနပတ္တဟိ, ပုထူ အာဒါယ ကာသိယော၊
ဟံသာနံ အဘိဟာရေသု, အဂ္ဂရညော ပဝါသိတ’’န္တိ။
တတ္ထ မဋ္ဌန္တိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတံ။ ကာသိကမတ္ထန္နန္တိ ကာသိကဝတ္ထေန အတ္ထတံ။ ကောစ္ဆန္တိ မဇ္ဈေ သံခိတ္တံ။ ဝေယျဂ္ဃပရိသိဗ္ဗိတန္တိ ဗျဂ္ဃစမ္မပရိသိဗ္ဗိတံ မင်္ဂလဒိဝသေ အဂ္ဂမဟေသိယာ နိသိန္နပီဌံ။ ကဉ္စနပတ္တေဟီတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေဟိ။ ပုထူတိ ဗဟူ ဇနာ။ ကာသိယောတိ ကာသိရဋ္ဌဝါသိနော။ အဘိဟာရေသုန္တိ ဥပနာမေသုံ။ အဂ္ဂရညော ပဝါသိတန္တိ အဋ္ဌသတပလသုဝဏ္ဏပါတိပရိက္ခိတ္တံ ဟံသရညော ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ကာသိရညာ ပေသိတံ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ။
ဧဝံ ဥပနီတေ ပန တသ္မိံ ကာသိရာဇာ တေသံ သမ္ပဂ္ဂဟတ္ထံ သယံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဂဟေတွာ ဥပနာမေသိ။ တေ တတော မဓုလာဇေ ခါဒိတွာ မဓုရောဒကဉ္စ ပိဝိံသု။ အထ မဟာသတ္တော ရညော အဘိဟာရဉ္စ ပသာဒဉ္စ ဒိသွာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာ အဘိဟဋံ အဂ္ဂံ, ကာသိရာဇေန ပေသိတံ၊
ကုသလော ခတ္တဓမ္မာနံ, တတော ပုစ္ဆိ အနန္တရာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၂။)‘‘ကစ္စိန္နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ, ဓမ္မေန မနုသာသသိ။
‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ ဟံသ, အထော ဟံသ အနာမယံ၊
အထော ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ, ဓမ္မေန မနုသာသဟံ။
‘‘ကစ္စိ ဘောတော အမစ္စေသု, ဒေါသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ကစ္စိ စ တေ တဝတ္ထေသု, နာဝကင်္ခန္တိ ဇီဝိတံ။
‘‘အထောပိ မေ အမစ္စေသု, ဒေါသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အထောပိ တေ မမတ္ထေသု, နာဝကင်္ခန္တိ ဇီဝိတံ။
‘‘ကစ္စိ တေ သာဒိသီ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, တဝ ဆန္ဒဝသာနုဂါ။
‘‘အထော မေ သာဒိသီ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, မမ ဆန္ဒဝသာနုဂါ။
‘‘ကစ္စိ ရဋ္ဌံ အနုပ္ပီဠံ, အကုတောစိဥပဒ္ဒဝံ၊
အသာဟသေန ဓမ္မေန, သမေန မနုသာသသိ။
‘‘အထော ရဋ္ဌံ အနုပ္ပီဠံ, အကုတောစိဥပဒ္ဒဝံ၊
အသာဟသေန ဓမ္မေန, သမေန မနုသာသဟံ။
‘‘ကစ္စိ သန္တော အပစိတာ, အသန္တော ပရိဝဇ္ဇိတာ၊
နော စေ ဓမ္မံ နိရံကတွာ, အဓမ္မမနုဝတ္တသိ။
‘‘သန္တော စ မေ အပစိတာ, အသန္တော ပရိဝဇ္ဇိတာ၊
ဓမ္မမေဝါနုဝတ္တာမိ, အဓမ္မော မေ နိရံကတော။
‘‘ကစ္စိ နာနာဂတံ ဒီဃံ, သမဝေက္ခသိ ခတ္တိယ၊
ကစ္စိမတ္တော မဒနီယေ, ပရလောကံ န သန္တသိ။
‘‘နာဟံ အနာဂတံ ဒီဃံ, သမဝေက္ခာမိ ပက္ခိမ၊
ဌိတော ဒသသု ဓမ္မေသု, ပရလောကံ န သန္တသေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၃။)‘‘ဒါနံ သီလံ ပရိစ္စာဂံ, အဇ္ဇဝံ မဒ္ဒဝံ တပံ၊
အက္ကောဓံ အဝိဟိံသဉ္စ, ခန္တိဉ္စ အဝိရောဓနံ။
‘‘ဣစ္စေတေ ကုသလေ ဓမ္မေ, ဌိတေ ပဿာမိ အတ္တနိ၊
တတော မေ ဇာယတေ ပီတိ, သာမနဿဉ္စနပ္ပကံ။
‘‘သုမုခေါ စ အစိန္တေတွာ, ဝိသဇ္ဇိ ဖရုသံ ဂိရံ၊
ဘာဝဒေါသမနညာယ, အသ္မာကာယံ ဝိဟင်္ဂမော။
‘‘သော ကုဒ္ဓေါ ဖရုသံ ဝါစံ, နိစ္ဆာရေသိ အယောနိသော၊
ယာနသ္မေသု န ဝိဇ္ဇန္တိ, နယိဒံ ပညဝတာမိဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဒိသွာတိ တံ ဗဟုံ အဂ္ဂပါနဘောဇနံ ဒိသွာ။ ပေသိတန္တိ အာဟရာပေတွာ ဥပနီတံ။ ခတ္တဓမ္မာနန္တိ ပဌမကာရဏေသု ပဋိသန္ထာရဓမ္မာနံ။ တတော ပုစ္ဆိ အနန္တရာတိ တသ္မိံ ကာလေ ‘‘ကစ္စိ နု, ဘောတော’’တိ အနုပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိ။ တာ ပနေတာ ဆ ဂါထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အနုပ္ပီဠန္တိ ကစ္စိ ရဋ္ဌဝါသိနော ယန္တေ ဥစ္ဆုံ ဝိယ န ပီဠေသီတိ ပုစ္ဆတိ။ အကုတောစိဥပဒ္ဒဝန္တိ ကုတောစိ အနုပဒ္ဒဝံ။ ဓမ္မေန သမေန မနုသာသသီတိ ကစ္စိ တဝ ရဋ္ဌံ ဓမ္မေန သမေန အနုသာသသိ။ သန္တောတိ သီလာဒိဂုဏသံယုတ္တာ သပ္ပုရိသာ။ နိရံကတွာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ နာနာဂတံ ဒီဃန္တိ အနာဂတံ အတ္တနော ဇီဝိတပဝတ္တိံ ‘‘ကစ္စိ ဒီဃ’’န္တိ န သမဝေက္ခသိ, အာယုသင်္ခါရာနံ ပရိတ္တဘာဝံ ဇာနာသီတိ ပုစ္ဆတိ။ မဒနီယေတိ မဒါရဟေ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ။ န သန္တသီတိ န ဘာယသိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကစ္စိ ရူပါဒီသု ကာမဂုဏေသု အမတ္တော အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဒါနာဒီနံ ကုသလာနံ ကတတ္တာ ပရလောကံ န ဘာယသီတိ။
ဒသသူတိ ဒသသု ရာဇဓမ္မေသု။ ဒါနာဒီသု ဒသဝတ္ထုကာ စေတနာ ဒါနံ, ပဉ္စသီလဒသသီလာနိ သီလံ, ဒေယျဓမ္မစာဂေါ ပရိစ္စာဂေါ, ဥဇုဘာဝေါ အဇ္ဇဝံ, မုဒုဘာဝေါ မဒ္ဒဝံ, ဥပေါသထကမ္မံ တပေါ, မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ အက္ကောဓော, ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ အဝိဟိံသာ, အဓိဝါသနာ ခန္တိ, အဝိရောဓော အဝိရောဓနံ။ အစိန္တေတွာတိ မမ ဣမံ ဂုဏသမ္ပတ္တိံ အစိန္တေတွာ။ ဘာဝဒေါသန္တိ စိတ္တဒေါသံ။ အနညာယာတိ အဇာနိတွာ။ အသ္မာကဉှိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၄။)စိတ္တဒေါသော နာမ နတ္ထိ, ယမေသ ဇာနေယျ, တံ အဇာနိတွာဝ ဖရုသံ ကက္ခဠံ ဂိရံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အယောနိသောတိ အနုပါယေန။ ယာနသ္မေသူတိ ယာနိ ဝဇ္ဇာနိ အမှေသု န ဝိဇ္ဇန္တိ, တာနိ ဝဒတိ။ နယိဒန္တိ တသ္မာဿ ဣဒံ ဝစနံ ပညဝတံ ဣဝ န ဟောတိ, တေနေသ မမ န ပဏ္ဍိတော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။
တံ သုတွာ သုမုခေါ ‘‘မယာ ဂုဏသမ္ပန္နောဝ ရာဇာ အပသာဒိတော, သော မေ ကုဒ္ဓေါ, ခမာပေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အတ္ထိ မေ တံ အတိသာရံ, ဝေဂေန မနုဇာဓိပ၊
ဓတရဋ္ဌေ စ ဗဒ္ဓသ္မိံ, ဒုက္ခံ မေ ဝိပုလံ အဟု။
‘‘တွံ နော ပိတာဝ ပုတ္တာနံ, ဘူတာနံ ဓရဏီရိဝ၊
အသ္မာကံ အဓိပန္နာနံ, ခမဿု ရာဇကုဉ္ဇရာ’’တိ။
တတ္ထ အတိသာရန္တိ ပက္ခလိတံ။ ဝေဂေနာတိ အဟံ ဧတံ ကထံ ကထေန္တော ဝေဂေန သဟသာ ကထေသိံ။ ဒုက္ခန္တိ စေတသိကံ ဒုက္ခံ မမ ဝိပုလံ အဟောသိ, တသ္မာ ကောဓဝသေန ယံ မယာ ဝုတ္တံ, တံ မေ ခမထ, မဟာရာဇာတိ။ ပုတ္တာနန္တိ တွံ အမှာကံ ပုတ္တာနံ ပိတာ ဝိယ။ ဓရဏီရိဝါတိ ပါဏဘူတာနံ ပတိဋ္ဌာ ပထဝီ ဝိယ တွံ အမှာကံ အဝဿယော။ အဓိပန္နာနန္တိ ဒေါသေန အပရာဓေန အဇ္ဈောတ္ထဋာနံ ခမဿူတိ ဣဒံ သော အာသနာ ဩရုယှ ပက္ခေဟိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ အာဟ။
အထ နံ ရာဇာ အာလိင်္ဂိတွာ အာဒါယ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသီဒါပေတွာ အစ္စယဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တော အာဟ –
‘‘ဧတံ တေ အနုမောဒါမ, ယံ ဘာဝံ န နိဂူဟသိ၊
ခိလံ ပဘိန္ဒသိ ပက္ခိ, ဥဇုကောသိ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိ။
တတ္ထ အနုမောဒါမာတိ ဧတံ တေ ဒေါသံ ခမာမ။ ယန္တိ ယသ္မာ တွံ အတ္တနော စိတ္တပဋိစ္ဆန္နဘာဝံ န နိဂူဟသိ။ ခိလန္တိ စိတ္တခိလံ စိတ္တခါဏုကံ။
ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထာယ သုမုခဿ စ ဥဇုဘာဝေ ပသီဒိတွာ ‘‘ပသန္နေန နာမ ပသန္နာကာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဥဘိန္နမ္ပိ တေသံ အတ္တနော ရဇ္ဇသိရိံ နိယျာဒေန္တော အာဟ –
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရတနံ အတ္ထိ, ကာသိရာဇနိဝေသနေ၊
ရဇတံ ဇာတရူပဉ္စ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၅။)‘‘မဏယော သင်္ခမုတ္တာ စ, ဝတ္ထကံ ဟရိစန္ဒနံ၊
အဇိနံ ဒန္တဘဏ္ဍဉ္စ, လောဟံ ကာဠာယသံ ဗဟုံ၊
ဧတံ ဒဒါမိ ဝေါ ဝိတ္တံ, ဣဿရံ ဝိဿဇာမိ ဝေါ’’တိ။
တတ္ထ မုတ္တာတိ ဝိဒ္ဓါဝိဒ္ဓမုတ္တာ။ မဏယောတိ မဏိဘဏ္ဍကာနိ။ သင်္ခမုတ္တာ စာတိ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင်္ခရတနဉ္စ အာမလကဝဋ္ဋမုတ္တရတနဉ္စ။ ဝတ္ထကန္တိ သုခုမကာသိကဝတ္ထာနိ။ အဇိနန္တိ အဇိနမိဂစမ္မံ။ လောဟံ ကာဠာယသန္တိ တမ္ဗလောဟဉ္စ ကာဠလောဟဉ္စ။ ဣဿရန္တိ ကဉ္စနမာလေန သေတစ္ဆတ္တေန သဒ္ဓိံ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဗာရာဏသိနဂရေ ရဇ္ဇံ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဥဘောပိ တေ သေတစ္ဆတ္တေန ပူဇေတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ အထ မဟာသတ္တော ရညာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ အပစိတာ တျမှာ, သက္ကတာ စ ရထေသဘ၊
ဓမ္မေသု ဝတ္တမာနာနံ, တွံ နော အာစရိယော ဘဝ။
‘‘အာစရိယ မနုညာတာ, တယာ အနုမတာ မယံ၊
တံ ပဒက္ခိဏတော ကတွာ, ဉာတိံ ပဿေမုရိန္ဒမာ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေသူတိ ကုသလကမ္မပထဓမ္မေသု။ အာစရိယောတိ တွံ အမှေဟိ ဗျတ္တတရော, တသ္မာ နော အာစရိယော ဟောတိ, အပိစ ဒသန္နံ ရာဇဓမ္မာနံ ကထိတတ္တာ သုမုခဿ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အစ္စယပဋိဂ္ဂဟဏဿ ကတတ္တာပိ တွံ အမှာကံ အာစရိယောဝ, တသ္မာ ဣဒါနိပိ နော အာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယော ဘဝါတိ အာဟ။ ပဿေမုရိန္ဒမာတိ ပဿေမု အရိန္ဒမ။
သော တေသံ ဂမနံ အနုဇာနိ, ဗောဓိသတ္တဿပိ ဓမ္မံ ကထေန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗရတ္တိံ စိန္တယိတွာ, မန္တယိတွာ ယထာကထံ၊
ကာသိရာဇာ အနုညာသိ, ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ ယထာကထန္တိ ယံကိဉ္စိ အတ္ထံ တေဟိ သဒ္ဓိံ စိန္တေတဗ္ဗံ မန္တေတဗ္ဗဉ္စ, သဗ္ဗံ တံ စိန္တေတွာ စ မန္တေတွာ စာတိ အတ္ထော။ အနုညာသီတိ ဂစ္ဆထာတိ အနုညာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၆။)ဧဝံ တေန အနုညာတော ဗောဓိသတ္တော ရာဇာနံ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ရာဇာ တေသံ ကဉ္စနဘာဇနေဟိ မဓုလာဇဉ္စ မဓုရောဒကဉ္စ ဥပနာမေတွာ နိဋ္ဌိတာဟာရကိစ္စေ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဗောဓိသတ္တံ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကေန သယံ ဥက္ခိပိ, ခေမာ ဒေဝီ သုမုခံ ဥက္ခိပိ။ အထ နေ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ ‘‘ဂစ္ဆထ သာမိနော’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
ပေက္ခတော ကာသိရာဇဿ, ဘဝနာ တေ ဝိဂါဟိသု’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဂါဟိသုန္တိ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။
တေသု မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကတော ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘မာ စိန္ဒယိ, မဟာရာဇ, အပ္ပမတ္တော အမှာကံ ဩဝါဒေ ဝတ္တေယျာသီ’’တိ ရာဇာနံ သမဿာသေတွာ သုမုခံ အာဒါယ စိတ္တကူဋမေဝ ဂတော။ တာနိပိ ခေါ နဝုတိ ဟံသသဟဿာနိ ကဉ္စနဂုဟတော နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗတတလေ နိသိန္နာနိ တေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပရိဝါရေသုံ။ တေ ဉာတိဂဏပရိဝုတာ စိတ္တကူဋတလံ ပဝိသိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တေ အရောဂေ အနုပ္ပတ္တေ, ဒိသွာန ပရမေ ဒိဇေ၊
ကေကာတိ မကရုံ ဟံသာ, ပုထုသဒ္ဒေါ အဇာယထ။
‘‘တေ ပတီတာ ပမုတ္တေန, ဘတ္တုနာ ဘတ္တုဂါရဝါ၊
သမန္တာ ပရိကိရိံသု, အဏ္ဍဇာ လဒ္ဓပစ္စယာ’’တိ။
ဧဝံ ပရိဝါရေတွာ စ ပန တေ ဟံသာ ‘‘ကထံ မုတ္တောသိ, မဟာရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ မဟာသတ္တော သုမုခံ နိဿာယ မုတ္တဘာဝံ သံယမရာဇလုဒ္ဒပုတ္တေဟိ ကတကမ္မဉ္စ ကထေသိ။ တံ သုတွာ တုဋ္ဌာ ဟံသဂဏာ ‘‘သုမုခေါ သေနာပတိ စ ရာဇာ စ လုဒ္ဒပုတ္တော စ သုခိတာ နိဒ္ဒုက္ခာ စိရံ ဇီဝန္တူ’’တိ အာဟံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဧဝံ မိတ္တဝတံ အတ္ထာ, သဗ္ဗေ ဟောန္တိ ပဒက္ခိဏာ၊
ဟံသာ ယထာ ဓတရဋ္ဌာ, ဉာတိသံဃမုပါဂမု’’န္တိ။
တံ စူဠဟံသဇာတကေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၇။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒော မမတ္ထာယ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ လုဒ္ဒပုတ္တော ဆန္နော အဟောသိ, ခေမာ ဒေဝီ, ခေမာ ဘိက္ခုနီ, ရာဇာ သာရိပုတ္တော, သုမုခေါ အာနန္ဒော, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဓတရဋ္ဌဟံသရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာဟံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၅၃၅] ၃။ သုဓာဘောဇနဇာတကဝဏ္ဏနာ
နေဝ ကိဏာမိ နပိ ဝိက္ကိဏာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒါနဇ္ဈာသယံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဧကော ကုလပုတ္တော ဟုတွာ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော ပဗ္ဗဇိတွာ သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဓုတင်္ဂဂုဏသမန္နာဂတော သဗြဟ္မစာရီသု ပဝတ္တမေတ္တစိတ္တော ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃုပဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တော အာစာရသမ္ပန္နော ဒါနဇ္ဈာသယော အဟောသိ။ သာရဏီယဓမ္မပူရကော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပဋိဂ္ဂါဟကေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဆိန္နဘတ္တော ဟုတွာပိ ဒေတိယေဝ, တသ္မာ တဿ ဒါနဇ္ဈာသယဒါနာဘိရတဘာဝေါ ဘိက္ခုသံဃေ ပါကဋော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ဘိက္ခု ဒါနဇ္ဈာသယော ဒါနာဘိရတော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပသတမတ္တပါနီယမ္ပိ လောဘံ ဆိန္ဒိတွာ သဗြဟ္မစာရီနံ ဒေတိ, ဗောဓိသတ္တဿေဝဿ အဇ္ဈာသယော’’တိ။ သတ္ထာ တံ ကထံ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သုတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ အဒါနသီလော မစ္ဆရီ တိဏဂ္ဂေန တေလဗိန္ဒုမ္ပိ အဒါတာ အဟောသိ, အထ နံ အဟံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ဒါနဖလံ ဝဏ္ဏေတွာ ဒါနေ ပတိဋ္ဌာပေသိံ, သော ‘ပသတမတ္တံ ဥဒကမ္ပိ လဘိတွာ အဒတွာ န ပိဝိဿာမီ’တိ မမ သန္တိကေ ဝရံ အဂ္ဂဟေသိ, တဿ ဖလေန ဒါနဇ္ဈာသယော ဒါနာဘိရတော ဇာတော’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ဂဟပတိ အဍ္ဎော အဟောသိ အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ။ အထဿ ရာဇာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၈။)အဒါသိ။ သော ရာဇပူဇိတော နာဂရဇာနပဒပူဇိတော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ယသော မယာ အတီတဘဝေ နေဝ နိဒ္ဒါယန္တေန, န ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရောန္တေန လဒ္ဓေါ, သုစရိတာနိ ပန ပူရေတွာ လဒ္ဓေါ, အနာဂတေပိ မယာ မမ ပတိဋ္ဌံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, မမ ဃရေ အသီတိကောဋိဓနံ အတ္ထိ, တံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘န မယှံ တဝ ဓနေနတ္ထော, ဗဟုံ မေ ဓနံ, ဣတောပိ ယဒိစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ နု, ဒေဝ, မမ ဓနံ ဒါတုံ လဘာမီ’’တိ အာဟ။ အထ ရညာ ‘‘ယထာရုစိ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ စတူသု နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ နိဝေသနဒွါရေ စာတိ ဆ ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ ဒေဝသိကံ ဆသတသဟဿပရိစ္စာဂံ ကရောန္တော မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ဒါနံ ဒတွာ ‘‘ဣမံ မမ ဒါနဝံသံ မာ ဥပစ္ဆိန္ဒထာ’’တိ ပုတ္တေ အနုသာသိတွာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုတ္တောပိဿ တထေဝ ဒါနံ ဒတွာ စန္ဒော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော သူရိယော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော မာတလိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော ပဉ္စသိခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပန ပုတ္တော ဆဋ္ဌော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဒ္ဓါ မစ္ဆရိယကောသိယော နာမ အဟောသိ အသီတိကောဋိဝိဘဝေါယေဝ။ သော ‘‘မမ ပိတုပိတာမဟာ ဗာလာ အဟေသုံ, ဒုက္ခေန သမ္ဘတံ ဓနံ ဆဍ္ဍေသုံ, အဟံ ပန ဓနံ ရက္ခိဿာမိ, ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒါနသာလာ ဝိဒ္ဓံသေတွာ အဂ္ဂိနာ ဈာပေတွာ ထဒ္ဓမစ္ဆရီ အဟောသိ။
အထဿ ဂေဟဒွါရေ ယာစကာ သန္နိပတိတွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ, ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, မာ အတ္တနော ပိတုပိတာမဟာနံ ဒါနဝံသံ နာသယိ, ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိံသု။ တံ သုတွာ မဟာဇနော ‘‘မစ္ဆရိယကောသိယေန အတ္တနော ဒါနဝံသော ဥပစ္ဆိန္နော’’တိ တံ ဂရဟိ။ သော လဇ္ဇိတော နိဝေသနဒွါရေ ယာစကာနံ အာဂတာဂတဋ္ဌာနံ နိဝါရေတုံ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ တေ နိပ္ပစ္စယာ ဟုတွာ ပုန တဿ ဂေဟဒွါရံ န ဩလောကေသုံ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဓနမေဝ သံဟရတိ, နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, န ပုတ္တဒါရာဒီနံ ဒေတိ, ကဉ္ဇိကဗိလင်္ဂဒုတိယံ သကုဏ္ဍကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, မူလဖလမတ္တတန္တာနိ ထူလဝတ္ထာနိ နိဝါသေတိ, ပဏ္ဏဆတ္တံ မတ္ထကေ ဓာရေတွာ ဇရဂ္ဂေါဏယုတ္တေန ဇဇ္ဇရရထကေန ယာတိ။ ဣတိ တဿ အသပ္ပုရိသဿ တတ္တကံ ဓနံ သုနခေန လဒ္ဓံ နာဠိကေရံ ဝိယ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၀၉။)သော ဧကဒိဝသံ ရာဇူပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အနုသေဋ္ဌိံ အာဒါယ ဂမိဿာမီ’’တိ တဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ အနုသေဋ္ဌိ ပုတ္တဓီတာဒီဟိ ပရိဝုတော နဝသပ္ပိပက္ကမဓုသက္ခရစုဏ္ဏေဟိ သင်္ခတံ ပါယာသံ ဘုဉ္ဇမာနော နိသိန္နော ဟောတိ။ သော မစ္ဆရိယကောသိယံ ဒိသွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဟိ, မဟာသေဋ္ဌိ, ဣမသ္မိံ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒ, ပါယာသံ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ အာဟ။ တဿ ပါယာသံ ဒိသွာဝ မုခေ ခေဠာ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဘုဉ္ဇိတုကာမော အဟောသိ, ဧဝံ ပန စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဘုဉ္ဇိဿာမိ, အနုသေဋ္ဌိနော မမ ဂေဟံ အာဂတကာလေ ပဋိသက္ကာရော ကာတဗ္ဗော ဘဝိဿတိ, ဧဝံ မေ ဓနံ နဿိဿတိ, န ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ။ အထ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနောပိ ‘‘ဣဒါနိ မေ ဘုတ္တံ, သုဟိတောသ္မီ’’တိ န ဣစ္ဆိ။ အနုသေဋ္ဌိမှိ ဘုဉ္ဇန္တေ ပန ဩလောကေန္တော မုခေ သဉ္ဇာယမာနေန ခေဠေန နိသီဒိတွာ တဿ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ တေန သဒ္ဓိံ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ပဿိတွာ ရာဇနိဝေသနတော ဩတရိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ အနုပ္ပတ္တော ပါယာသတဏှာယ ပီဠိယမာနော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ‘ပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမောမှီ’တိ ဝက္ခာမိ, မဟာဇနော ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဘဝိဿတိ, ဗဟူ တဏ္ဍုလာဒယော နဿိဿန္တိ, န ကဿစိ ကထေဿာမီ’’တိ။ သော ရတ္တိန္ဒိဝံ ပါယာသမေဝ စိန္တေန္တော ဝီတိနာမေတွာပိ ဓနနာသနဘယေန ကဿစိ အကထေတွာဝ ပိပါသံ အဓိဝါသေသိ, အနုက္ကမေန အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော အဟောသိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဓနနာသနဘယေန အကထေန္တော အပရဘာဂေ ဒုဗ္ဗလော ဟုတွာ သယနံ ဥပဂူဟိတွာ နိပဇ္ဇိ။
အထ နံ ဘရိယာ ဥပဂန္တွာ ဟတ္ထေန ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇမာနာ ‘‘ကိံ တေ, သာမိ, အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တဝေဝ သရီရေ အဖာသုကံ ကရောဟိ, မမ အဖာသုကံ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတောသိ, ကိံ နု တေ ကာစိ စိန္တာ အတ္ထိ, ဥဒါဟု ရာဇာ တေ ကုပိတော, အဒု ပုတ္တေဟိ အဝမာနော ကတော, အထ ဝါ ပန ကာစိ တဏှာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ? ‘‘အာမ, တဏှာ မေ ဥပ္ပန္နာ’’တိ။ ‘‘ကထေဟိ, သာမီ’’တိ? ‘‘ကထေဿာမိ, သက္ခိဿသိ နံ ရက္ခိတု’’န္တိ။ ‘‘ရက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကာ စေ, ရက္ခိဿာမီ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ဓနနာသနဘယေန ကထေတုံ န ဥဿဟိ။ တာယ ပုနပ္ပုနံ ပီဠိယမာနော ကထေသိ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ ဧကဒိဝသံ အနုသေဋ္ဌိံ နဝသပ္ပိမဓုသက္ခရစုဏ္ဏေဟိ သင်္ခတံ ပါယာသံ ဘုဉ္ဇန္တံ ဒိသွာ တတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံ ပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဇာတော’’တိ။ ‘‘အသပ္ပုရိသ, ကိံ တွံ ဒုဂ္ဂတော, သကလမာရာဏသိဝါသီနံ ပဟောနကံ ပါယာသံ ပစိဿာမီ’’တိ။ အထဿ သီသေ ဒဏ္ဍေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၀။)ပဟရဏကာလော ဝိယ အဟောသိ။ သော တဿာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဇာနာမဟံ တဝ မဟဒ္ဓနဘာဝံ, သစေ တေ ကုလဃရာ အာဘတံ အတ္ထိ, ပါယာသံ ပစိတွာ နာဂရာနံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဧကဝီထိဝါသီနံ ပဟောနကံ ကတွာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေဟိ, အတ္တနော ပန သန္တကံ ခါဒန္တူ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဣတော စိတော စ သတ္တသတ္တဃရဝါသီနံ ပဟောနကံ ကတွာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ပရိဇနဿာ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေနာ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဗန္ဓုဇနဿေဝ ပဟောနကံ ကတွာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေနာ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ တုယှဉ္စ မယှဉ္စ ပစာမိ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကာသိ တွံ, န တုယှံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဧကဿေဝ တေ ပဟောနကံ ကတွာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘မယှဉ္စ တွံ မာ ပစိ, ဂေဟေ ပန ပစန္တေ ဗဟူ ပစ္စာသီသန္တိ, မယှံ ပန ပတ္ထံ တဏ္ဍုလာနံ စတုဘာဂံ ခီရဿ အစ္ဆရံ သက္ခရာယ ကရဏ္ဍကံ သပ္ပိဿ ကရဏ္ဍကံ မဓုဿ ဧကဉ္စ ပစနဘာဇနံ ဒေဟိ, အဟံ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ သော တံ သဗ္ဗံ စေဋကေန ဂါဟာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ အသုကဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ တံ ပုရတော ပေသေတွာ ဧကကောဝ ဩဂုဏ္ဌိကံ ကတွာ အညာတကဝေသေန တတ္ထ ဂန္တွာ နဒီတီရေ ဧကသ္မိံ ဂစ္ဆမူလေ ဥဒ္ဓနံ ကာရေတွာ ဒါရုဒကံ အာဟရာပေတွာ ‘‘တွံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ မဂ္ဂေ ဌတွာ ကဉ္စိဒေဝ ဒိသွာ မမ သညံ ဒဒေယျာသိ, မယာ ပက္ကောသိတကာလေဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ တံ ပေသေတွာ အဂ္ဂိံ ကတွာ ပါယာသံ ပစိ။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒသသဟဿယောဇနံ အလင်္ကတဒေဝနဂရံ, သဋ္ဌိယောဇနံ သုဝဏ္ဏဝီထိံ, ယောဇနသဟဿုဗ္ဗေဓံ ဝေဇယန္တံ, ပဉ္စယောဇနသတိကံ သုဓမ္မသဘံ, သဋ္ဌိယောဇနံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ, ပဉ္စယောဇနာဝဋ္ဋံ ကဉ္စနမာလသေတစ္ဆတ္တံ, အဍ္ဎတေယျကောဋိသင်္ခါ ဒေဝစ္ဆရာ, အလင်္ကတပဋိယတ္တံ အတ္တဘာဝန္တိ ဣမံ အတ္တနော သိရိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကတွာ မယာ အယံ ယသော လဒ္ဓေါ’’တိ စိန္တေတွာ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဘူတေန ပဝတ္တိတံ ဒါနံ အဒ္ဒသ။ တတော ‘‘မမ ပုတ္တာဒယော ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဩလောကေန္တော ‘‘ပုတ္တော မေ စန္ဒော ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော သူရိယော, တဿ ပုတ္တော, မာတလိ, တဿ ပုတ္တော, ပဉ္စသိခေါ’’တိ သဗ္ဗေသံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ပဉ္စသိခဿ ပုတ္တော ကီဒိသော’’တိ ဩလောကေန္တော အတ္တနော ဝံသဿ ဥပစ္ဆိန္နဘာဝံ ပဿိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ အသပ္ပုရိသော မစ္ဆရီ ဟုတွာ နေဝ အတ္တနာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၁။)ပရိဘုဉ္ဇတိ, န ပရေသံ ဒေတိ, မမ ဝံသော တေန ဥပစ္ဆိန္နော, ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဩဝါဒမဿ ဒတွာ မမ ဝံသံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဧတဿ ဣမသ္မိံ ဒေဝနဂရေ နိဗ္ဗတ္တနာကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော စန္ဒာဒယော ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧထ မနုဿပထံ ဂမိဿာမ, မစ္ဆရိယကောသိယေန အမှာကံ ဝံသော ဥပစ္ဆိန္နော, ဒါနသာလာ ဈာပိတာ, နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, န ပရေသံ ဒေတိ, ဣဒါနိ ပန ပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟုတွာ ‘ဃရေ ပစ္စန္တေ အညဿပိ ပါယာသော ဒါတဗ္ဗော ဘဝိဿတီ’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဧကကောဝ ပစတိ, ဧတံ ဒမေတွာ ဒါနဖလံ ဇာနာပေတွာ အာဂမိဿာမ, အပိစ ခေါ ပန အမှေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဧကတော ယာစိယမာနော တတ္ထေဝ မရေယျ။ မမ ပဌမံ ဂန္တွာ ပါယာသံ ယာစိတွာ နိသိန္နကာလေ တုမှေ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန ပဋိပါဋိယာ အာဂန္တွာ ယာစေယျာထာ’’တိ ဝတွာ သယံ တာဝ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘော, ကတရော ဗာရာဏသိဂမနမဂ္ဂေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ မစ္ဆရိယကောသိယော ‘‘ကိံ ဥမ္မတ္တကောသိ, ဗာရာဏသိမဂ္ဂမ္ပိ န ဇာနာသိ, ကိံ ဣတော ဧသိ, ဧတ္တော ယာဟီ’’တိ အာဟ။
သက္ကော တဿ ဝစနံ သုတွာ အသုဏန္တော ဝိယ ‘‘ကိံ ကထေသီ’’တိ တံ ဥပဂစ္ဆတေဝ။ သောပိ, ‘‘အရေ, ဗဓိရ ဗြာဟ္မဏ, ကိံ ဣတော ဧသိ, ပုရတော ယာဟီ’’တိ ဝိရဝိ။ အထ နံ သက္ကော, ‘‘ဘော, ကသ္မာ ဝိရဝသိ, ဓူမော ပညာယတိ, အဂ္ဂိ ပညာယတိ, ပါယာသော ပစ္စတိ, ဗြာဟ္မဏာနံ နိမန္တနဋ္ဌာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အဟမ္ပိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဇနကာလေ ထောကံ လဘိဿာမိ, ကိံ မံ နိစ္ဆုဘသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နတ္ထေတ္ထ ဗြာဟ္မဏာနံ နိမန္တနံ, ပုရတော ယာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ကသ္မာ ကုဇ္ဈသိ, တဝ ဘောဇနကာလေ ထောကံ လဘိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော ‘‘အဟံ တေ ဧကသိတ္ထမ္ပိ န ဒဿာမိ, ထောကံ ဣဒံ မမ ယာပနမတ္တမေဝ, မယာပိ စေတံ ယာစိတွာဝ လဒ္ဓံ, တွံ အညတော အာဟာရံ ပရိယေသာဟီ’’တိ ဝတွာ ဘရိယံ ယာစိတွာ လဒ္ဓဘာဝံ သန္ဓာယေဝ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘နေဝ ကိဏာမိ နပိ ဝိက္ကိဏာမိ, န စာပိ မေ သန္နိစယော စ အတ္ထိ၊
သုကိစ္ဆရူပံ ဝတိဒံ ပရိတ္တံ, ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၂။)တံ သုတွာ သက္ကော ‘‘အဟမ္ပိ တေ မဓုရသဒ္ဒေန ဧကံ သိလောကံ ကထေဿာမိ, တံ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘န မေ တဝ သိလောကေန အတ္ထော’’တိ တဿ ဝါရေန္တဿေဝ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အပ္ပမှာ အပ္ပကံ ဒဇ္ဇာ, အနုမဇ္ဈတော မဇ္ဈကံ၊
ဗဟုမှာ ဗဟုကံ ဒဇ္ဇာ, အဒါနံ နူပပဇ္ဇတိ။
‘‘တံ တံ ဝဒါမိ ကောသိယ, ဒေဟိ ဒါနာနိ ဘုဉ္ဇ စ၊
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ, နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ အနုမဇ္ဈတော မဇ္ဈကန္တိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ မဇ္ဈေ ဆေတွာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ကရိတွာ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ဒတွာ တတော အဝသေသတော အနုမဇ္ဈတောပိ ပုန မဇ္ဈေ ဆေတွာ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဒါတဗ္ဗောယေဝ။ အဒါနံ နူပပဇ္ဇတီတိ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒိန္နံ ဟောတု, အဒါနံ နာမ န ဟောတိ, တမ္ပိ ဒါနမေဝ မဟပ္ဖလမေဝ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘မနာပံ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ကထိတံ, ပါယာသေ ပက္ကေ ထောကံ လဘိဿသိ, နိသီဒါဟီ’’တိ အာဟ။ သက္ကော ဧကမန္တေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ နိသိန္နေ စန္ဒော တေနေဝ နိယာမေန ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတွာ တဿ ဝါရေန္တဿေဝ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘မောဃဉ္စဿ ဟုတံ ဟောတိ, မောဃဉ္စာပိ သမီဟိတံ၊
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ, ဧကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
တံ တံ ဝဒါမိ ကောသိယ, ဒေဟိ ဒါနာနိ ဘုဉ္ဇ စ၊
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ, နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ သမီဟိတန္တိ ဓနုပ္ပါဒနဝီရိယံ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော ဂန္တွာ သက္ကဿ သန္တိကေ နိသီဒိ။ တတော သူရိယော တေနေဝ နယေန ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတွာ တဿ ဝါရေန္တဿေဝ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘သစ္စဉ္စဿ ဟုတံ ဟောတိ, သစ္စဉ္စာပိ သမီဟိတံ၊
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ, နေကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၃။)‘‘တံ တံ ဝဒါမိ ကောသိယ, ဒေဟိ ဒါနာနိ ဘုဉ္ဇ စ၊
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ, နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
တဿပိ ဝစနံ သုတွာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော ဂန္တွာ စန္ဒဿ သန္တိကေ နိသီဒိ။ အထ နံ မာတလိ တေနေဝ နယေန ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတွာ တဿ ဝါရေန္တဿေဝ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သရဉ္စ ဇုဟတိ ပေါသော, ဗဟုကာယ ဂယာယ စ၊
ဒေါဏေ တိမ္ဗရုတိတ္ထသ္မိံ, သီဃသောတေ မဟာဝဟေ။
‘‘အတြ စဿ ဟုတံ ဟောတိ, အတြ စဿ သမီဟိတံ၊
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ, နေကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
‘‘တံ တံ ဝဒါမိ ကောသိယ, ဒေဟိ ဒါနာနိ ဘုဉ္ဇ စ၊
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ, နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
တာသံ အတ္ထော – ယော ပုရိသော ‘‘နာဂယက္ခာဒီနံ ဗလိကမ္မံ ကရောမီ’’တိ သမုဒ္ဒသောဏ္ဍိပေါက္ခရဏီအာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ သရဉ္စ ဥပဂန္တွာ ဇုဟတိ, တတ္ထ ဗလိကမ္မံ ကရောတိ, တထာ ဗဟုကာယ နဒိယာ ဂယာယ ပေါက္ခရဏိယာ ဒေါဏနာမကေ စ တိမ္ဗရုနာမကေ စ တိတ္ထေ သီဃသောတေ မဟန္တေ ဝါရိဝဟေ။ အတြ စဿာတိ ယဒိ အတြာပိ ဧတေသု သရာဒီသု အဿ ပုရိသဿ ဟုတဉ္စေဝ သမီဟိတဉ္စ ဟောတိ, သဖလံ သုခုဒြယံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ နေကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ, ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, တေန တံ ဝဒါမိ – ကောသိယ, ဒါနာနိ စ ဒေဟိ, သယဉ္စ ဘုဉ္ဇ, အရိယာနံ ဒါနာဘိရတာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ မဂ္ဂံ အဘိရုဟ။ န ဟိ ဧကာသီ ဧကောဝ ဘုဉ္ဇမာနော သုခံ နာမ လဘတီတိ။
သော တဿပိ ဝစနံ သုတွာ ပဗ္ဗတကူဋေန ဩတ္ထဋော ဝိယ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ မာတလိ ဂန္တွာ သူရိယဿ သန္တိကေ နိသီဒိ။ တတော ပဉ္စသိခေါ တေနေဝ နယေန ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတွာ တဿ ဝါရေန္တဿေဝ ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၄။)‘‘ဗဠိသဉှိ သော နိဂိလတိ, ဒီဃသုတ္တံ သဗန္ဓနံ၊
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ, ဧကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
‘‘တံ တံ ဝဒါမိ ကောသိယ, ဒေဟိ ဒါနာနိ ဘုဉ္ဇ စ၊
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ, နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
မစ္ဆရိယကောသိယော တံ သုတွာ ဒုက္ခဝေဒနော နိတ္ထုနန္တော ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ ပဉ္စသိခေါ ဂန္တွာ မာတလိဿ သန္တိကေ နိသီဒိ။ ဣတိ တေသု ပဉ္စသု ဗြာဟ္မဏေသု နိသိန္နမတ္တေသွေဝ ပါယာသော ပစ္စိ။ အထ နံ ကောသိယော ဥဒ္ဓနာ ဩတာရေတွာ ‘‘တုမှာကံ ပတ္တာနိ အာဟရထာ’’တိ အာဟ။ တေ အနုဋ္ဌာယ ယထာနိသိန္နာဝ ဟတ္ထေ ပသာရေတွာ ဟိမဝန္တတော မာလုဝပတ္တာနိ အာဟရိံသု။ ကောသိယော တာနိ ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ ဧတေသု ပတ္တေသု ဒါတဗ္ဗပါယာသော နတ္ထိ, ခဒိရာဒီနံ ပတ္တာနိ အာဟရထာ’’တိ အာဟ။ တေ တာနိပိ အာဟရိံသု။ ဧကေကံ ပတ္တံ ယောဓဖလကပ္ပမာဏံ အဟောသိ။ သော သဗ္ဗေသံ ဒဗ္ဗိယာ ပါယာသံ အဒါသိ, သဗ္ဗန္တိမဿ ဒါနကာလေပိ ဥက္ခလိယာ ဦနံ န ပညာယိ, ပဉ္စန္နမ္ပိ ဒတွာ သယံ ဥက္ခလိံ ဂဟေတွာ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ပဉ္စသိခေါ ဥဋ္ဌာယ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ သုနခေါ ဟုတွာ တေသံ ပုရတော ပဿာဝံ ကရောန္တော အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော ပါယာသံ ပတ္တေန ပိဒဟိံသု။ ကောသိယဿ ဟတ္ထပိဋ္ဌေ ပဿာဝဗိန္ဒု ပတိ။ ဗြာဟ္မဏာ ကုဏ္ဍိကာဟိ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပါယာသံ အဗ္ဘုကိရိတွာ ဘုဉ္ဇမာနာ ဝိယ အဟေသုံ။ ကောသိယော ‘‘မယှမ္ပိ ဥဒကံ ဒေထ, ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တဝ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝါ’’တိ။ ‘‘မယာ တုမှာကံ ပါယာသော ဒိန္နော, မယှံ ထောကံ ဥဒကံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘မယံ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍကမ္မံ နာမ န ကရောမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ ဥက္ခလိံ ဩလောကေထ, ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ နဒိံ ဩတရိ။ တသ္မိံ ခဏေ သုနခေါ ဥက္ခလိံ ပဿာဝဿ ပူရေသိ။ သော တံ ပဿာဝံ ကရောန္တံ ဒိသွာ မဟန္တံ ဒဏ္ဍမာဒါယ တံ တဇ္ဇေန္တော အာဂစ္ဆိ။ သော အဿာဇာနီယမတ္တော ဟုတွာ တံ အနုဗန္ဓန္တော နာနာဝဏ္ဏော အဟောသိ, ကာဠောပိ ဟောတိ သေတောပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ ကဗရောပိ ဥစ္စောပိ နီစောပိ, ဧဝံ နာနာဝဏ္ဏော ဟုတွာ မစ္ဆရိယကောသိယံ အနုဗန္ဓိ။ သော မရဏဘယဘီတော ဗြာဟ္မဏေ ဥပသင်္ကမိ။ တေပိ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေ ဌိတာ။ သော တေသံ တံ ဣဒ္ဓိံ ဒိသွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၅။)‘‘ဥဠာရဝဏ္ဏာ ဝတ ဗြာဟ္မဏာ ဣမေ, အယဉ္စ ဝေါ သုနခေါ ကိဿ ဟေတု၊
ဥစ္စာဝစံ ဝဏ္ဏနိဘံ ဝိကုဗ္ဗတိ, အက္ခာထ နော ဗြာဟ္မဏာ ကေ နု တုမှေ’’တိ။
တံ သုတွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ –
‘‘စန္ဒော စ သူရိယော စ ဥဘော ဣဓာဂတာ, အယံ ပန မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
သက္ကောဟမသ္မိ တိဒသာနမိန္ဒော၊ ဧသော စ ခေါ ပဉ္စသိခေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
ဂါထံ ဝတွာ တဿ ယသံ ဝဏ္ဏေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပါဏိဿရာ မုဒိင်္ဂါ စ, မုရဇာလမ္ဗရာနိ စ၊
သုတ္တမေနံ ပဗောဓေန္တိ, ပဋိဗုဒ္ဓေါ စ နန္ဒတီ’’တိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သက္က, ဧဝရူပံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ကိန္တိ ကတွာ လဘသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သက္ကော ‘‘အဒါနသီလာ တာဝ ပါပဓမ္မာ မစ္ဆရိနော ဒေဝလောကံ န ဂစ္ဆန္တိ, နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒဿေန္တော –
‘‘ယေ ကေစိမေ မစ္ဆရိနော ကဒရိယာ, ပရိဘာသကာ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ၊
ဣဓေဝ နိက္ခိပ္ပ သရီရဒေဟံ, ကာယဿ ဘေဒါ နိရယံ ဝဇန္တီ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ဓမ္မေ ဌိတာနံ ဒေဝလောကပဋိလာဘံ ဒဿေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ ကေစိမေ သုဂ္ဂတိမာသမာနာ, ဓမ္မေ ဌိတာ သံယမေ သံဝိဘာဂေ၊
ဣဓေဝ နိက္ခိပ္ပ သရီရဒေဟံ, ကာယဿ ဘေဒါ သုဂတိံ ဝဇန္တီ’’တိ။
တတ္ထ အာသမာနာတိ အာသီသန္တာ။ ယေ ကေစိ သုဂတိံ အာသီသန္တိ, သဗ္ဗေ တေ သံယမသင်္ခါတေ ဒသသီလဓမ္မေ သံဝိဘာဂသင်္ခါတေ ဒါနဓမ္မေ စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၆။)ဌိတာ ဟုတွာ ဣဓ သရီရသင်္ခါတံ ဒေဟံ နိက္ခိပိတွာ တဿ ကာယဿ ဘေဒါ သုဂတိံ ဝဇန္တီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝတွာ စ ပန, ‘‘ကောသိယ, န မယံ တဝ သန္တိကေ ပါယာသတ္ထာယ အာဂတာ, ကာရုညေန ပန တံ အနုကမ္ပမာနာ အာဂတာမှာ’’တိ တဿ ပကာသေတုံ အာဟ –
‘‘တွံ နောသိ ဉာတိ ပုရိမာသု ဇာတိသု, သော မစ္ဆရီ ရောသကော ပါပဓမ္မော၊
တဝေဝ အတ္ထာယ ဣဓာဂတမှာ, မာ ပါပဓမ္မော နိရယံ ဂမိတ္ထာ’’တိ။
တတ္ထ သောတိ သော တွံ။ မာ ပါပဓမ္မောတိ အယံ အမှာကံ ဉာတိ ပါပဓမ္မော မာ နိရယံ အဂမာတိ ဧတဒတ္ထံ အာဂတမှာတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ကောသိယော ‘‘အတ္ထကာမာ ကိရ မေ, ဧတေ မံ နိရယာ ဥဒ္ဓရိတွာ သဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမာ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ မံ ဝေါ ဟိတကာမာ, ယံ မံ သမနုသာသထ၊
သောဟံ တထာ ကရိဿာမိ, သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ ဟိတေသိဘိ။
‘‘ဧသာဟမဇ္ဇေဝ ဥပရမာမိ, န စာဟံ ကိဉ္စိ ကရေယျ ပါပံ၊
န စာပိ မေ ကိဉ္စိ အဒေယျမတ္ထိ, န စာပိဒတွာ ဥဒကံ ပိဝါမိ။
‘‘ဧဝဉ္စ မေ ဒဒတော သဗ္ဗကာလံ, ဘောဂါ ဣမေ ဝါသဝ ခီယိဿန္တိ၊
တတော အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ သက္က, ဟိတွာန ကာမာနိ ယထောဓိကာနီ’’တိ။
တတ္ထ မန္တိ မမ။ ဝေါတိ တုမှေ။ ယံ မန္တိ ယေန မံ သမနုသာသထ, တေန မေ တုမှေ ဟိတကာမာ။ တထာတိ ယထာ ဝဒထ, တထေဝ ကရိဿာမိ။ ဥပရမာမီတိ မစ္ဆရိဘာဝတော ဥပရမာမိ။ အဒေယျမတ္ထီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ စ မမ အာလောပတော ဥပဍ္ဎမ္ပိ အဒေယျံ နာမ နတ္ထိ, န စာပိဒတွာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၇။)ဥဒကပသတမ္ပိ စာဟံ လဘိတွာ အဒတွာ န ပိဝိဿာမိ။ ခီယိဿန္တီတိ ဝိက္ခီယိဿန္တိ။ ယထောဓိကာနီတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝသေန ယထာဌိတကောဋ္ဌာသာနိယေဝ။
သက္ကော မစ္ဆရိယကောသိယံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ဒါနဖလံ ဇာနာပေတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ သဒ္ဓိံ တေဟိ ဒေဝနဂရမေဝ ဂတော။ မစ္ဆရိယကောသိယောပိ နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ အနုဇာနာပေတွာ ‘‘ဂဟိတဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ ယာစကာနံ ဓနံ ဒတွာ တသ္မိံ ခီဏေ နိက္ခမ္မ ဟိမဝန္တတော ဒက္ခိဏပဿေ ဂင်္ဂါယ စေဝ ဧကဿ စ ဇာတဿရဿ အန္တရေ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော တတ္ထ စိရံ ဝိဟာသိ, ဇရံ ပါပုဏိ။ တဒါ သက္ကဿ အာသာ သဒ္ဓါ သိရီ ဟိရီတိ စတဿော ဓီတရော ဟောန္တိ။ တာ ဗဟုံ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလံ အာဒါယ ဥဒကကီဠနတ္ထာယ အနောတတ္တဒဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ ကီဠိတွာ မနောသိလာတလေ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ နာရဒေါ နာမ ဗြာဟ္မဏတာပသော တာဝတိံသဘဝနံ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ နန္ဒနဝနစိတ္တလတာဝနေသု ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ ပါရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖံ ဆတ္တံ ဝိယ ဆာယတ္ထာယ ဓာရယမာနော မနောသိလာတလမတ္ထကေန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ကဉ္စနဂုဟံ ဂစ္ဆတိ။ အထ တာ တဿ ဟတ္ထေ တံ ပုပ္ဖံ ဒိသွာ ယာစိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘နဂုတ္တမေ ဂိရိဝရေ ဂန္ဓမာဒနေ, မောဒန္တိ တာ ဒေဝဝရာဘိပါလိတာ၊
အထာဂမာ ဣသိဝရော သဗ္ဗလောကဂူ, သုပုပ္ဖိတံ ဒုမဝရသာခမာဒိယ။
‘‘သုစိံ သုဂန္ဓံ တိဒသေဟိ သက္ကတံ, ပုပ္ဖုတ္တမံ အမရဝရေဟိ သေဝိတံ၊
အလဒ္ဓ မစ္စေဟိဝ ဒါနဝေဟိ ဝါ, အညတြ ဒေဝေဟိ တဒါရဟံ ဟိဒံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၈။)‘‘တတော စတဿော ကနကတ္တစူပမာ, ဥဋ္ဌာယ နာရိယော ပမဒါဓိပါ မုနိံ၊
အာသာ စ သဒ္ဓါ စ သိရီ တတော ဟိရီ, ဣစ္စဗြဝုံ နာရဒဒေဝ ဗြာဟ္မဏံ။
‘‘သစေ အနုဒ္ဒိဋ္ဌံ တယာ မဟာမုနိ, ပုပ္ဖံ ဣမံ ပါရိဆတ္တဿ ဗြမှေ၊
ဒဒါဟိ နော သဗ္ဗာ ဂတိ တေ ဣဇ္ဈတု, တုဝမ္ပိ နော ဟောဟိ ယထေဝ ဝါသဝေါ။
‘‘တံ ယာစမာနာဘိသမေက္ခ နာရဒေါ, ဣစ္စဗြဝီ သံကလဟံ ဥဒီရယိ၊
န မယှမတ္ထတ္ထိ ဣမေဟိ ကောစိ နံ, ယာယေဝ ဝေါ သေယျသိ သာ ပိဠန္ဓထာ’’တိ။
တတ္ထ ဂိရိဝရေတိ ပုရိမဿ ဝေဝစနံ။ ဒေဝဝရာဘိပါလိတာတိ သက္ကေန ရက္ခိတာ။ သဗ္ဗလောကဂူတိ ဒေဝလောကေ စ မနုဿလောကေ စ သဗ္ဗတ္ထ ဂမနသမတ္ထော။ ဒုမဝရသာခမာဒိယာတိ သာခါယ ဇာတတ္တာ ဒုမဝရသာခန္တိ လဒ္ဓနာမံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ။ သက္ကတန္တိ ကတသက္ကာရံ။ အမရဝရေဟီတိ သက္ကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညတြ ဒေဝေဟီတိ ဌပေတွာ ဒေဝေ စ ဣဒ္ဓိမန္တေ စ အညေဟိ မနုဿေဟိ ဝါ ယက္ခာဒီဟိ ဝါ အလဒ္ဓံ။ တဒါရဟံ ဟိဒန္တိ တေသံယေဝ ဟိ တံ အရဟံ အနုစ္ဆဝိကံ။ ကနကတ္တစူပမာတိ ကနကူပမာ တစာ။ ဥဋ္ဌာယာတိ အယျော မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိပဋိဝိရတော ပုပ္ဖံ န ပိဠန္ဓိဿတိ, ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဆဍ္ဍေဿတိ, ဧထ တံ ယာစိတွာ ပုပ္ဖံ ပိဠန္ဓိဿာမာတိ ဟတ္ထေ ပသာရေတွာ ယာစမာနာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ။ ပမဒါဓိပါတိ ပမဒါနံ ဥတ္တမာ။ မုနိန္တိ ဣသိံ။
အနုဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘အသုကဿ နာမ ဒဿာမီ’’တိ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သဗ္ဗာ ဂတိ တေ ဣဇ္ဈတူတိ သဗ္ဗာ တေ စိတ္တဂတိ ဣဇ္ဈတု, ပတ္ထိတပတ္ထိတဿ လာဘီ ဟောဟီတိ တဿ ထုလိမင်္ဂလံ ဝဒန္တိ။ ယထေဝ ဝါသဝေါတိ ယထာ အမှာကံ ပိတာ ဝါသဝေါ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ဒေတိ, တထေဝ နော တွမ္ပိ ဟောဟီတိ။ တန္တိ တံ ပုပ္ဖံ။ အဘိသမေက္ခာတိ ဒိသွာ။ သံကလဟန္တိ နာနာဂါဟံ ကလဟဝဍ္ဎနံ ကထံ ဥဒီရယိ။ ဣမေဟီတိ ဣမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ နာမ မယှံ အတ္ထော နတ္ထိ, ပဋိဝိရတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၁၉။)အဟံ မာလာဓာရဏတောတိ ဒီပေတိ။ ယာယေဝ ဝေါ သေယျသီတိ ယာ တုမှာကံ အန္တရေ ဇေဋ္ဌိကာ။ သာ ပိဠန္ဓထာတိ သာ ဧတံ ပိဠန္ဓတူတိ အတ္ထော။
တာ စတဿောပိ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘တွံ နောတ္တမေဝါဘိသမေက္ခ နာရဒ, ယဿိစ္ဆသိ တဿာ အနုပ္ပဝေစ္ဆသု၊
ယဿာ ဟိ နော နာရဒ တွံ ပဒဿသိ, သာယေဝ နော ဟေဟိတိ သေဋ္ဌသမ္မတာ’’တိ။
တတ္ထ တွံ နောတ္တမေဝါတိ ဥတ္တမမဟာမုနိ တွမေဝ နော ဥပဓာရေဟိ။ တာသံ ဝစနံ သုတွာ နာရဒေါ တာ အာလပန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အကလ္လမေတံ ဝစနံ သုဂတ္တေ, ကော ဗြာဟ္မဏော သံကလဟံ ဥဒီရယေ၊
ဂန္တွာန ဘူတာဓိပမေဝ ပုစ္ဆထ, သစေ န ဇာနာထ ဣဓုတ္တမာဓမေ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ သုဂတ္တေ, ဣဒံ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ ဝစနံ မမ အယုတ္တံ, ဧဝဉှိ သတိ မယာ တုမှေသု ဧကံ သေဋ္ဌံ, သေသာ ဟီနာ ကရောန္တေန ကလဟော ဝဍ္ဎိတော ဘဝိဿတိ, ကော ဗာဟိတပါပေါ ဗြာဟ္မဏော ကလဟံ ဥဒီရယေ ဝဍ္ဎေယျ။ ဧဝရူပဿ ဟိ ကလဟဝဍ္ဎနံ နာမ အယုတ္တံ, တသ္မာ ဣတော ဂတွာ အတ္တနော ပိတရံ ဘူတာဓိပံ သက္ကမေဝ ပုစ္ဆထ, သစေ အတ္တနော ဥတ္တမံ အဓမဉ္စ န ဇာနာထာတိ။
တတော သတ္ထာ ဂါထမာဟ –
‘‘တာ နာရဒေန ပရမပ္ပကောပိတာ, ဥဒီရိတာ ဝဏ္ဏမဒေန မတ္တာ၊
သကာသေ ဂန္တွာန သဟဿစက္ခုနော, ပုစ္ဆိံသု ဘူတာဓိပံ ကာ နု သေယျသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၀။)တတ္ထ ပရမပ္ပကောပိတာတိ ပုပ္ဖံ အဒဒန္တေန အတိဝိယ ကောပိတာ တဿ ကုပိတာ ဟုတွာ။ ဥဒီရိတာတိ ‘‘ဘူတာဓိပမေဝ ပုစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဟဿစက္ခုနောတိ သက္ကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ ကာ နူတိ အမှာကံ အန္တရေ ကတမာ ဥတ္တမာတိ ပုစ္ဆိံသု။
‘‘တာ ဒိသွာ အာယတ္တမနာ ပုရိန္ဒဒေါ, ဣစ္စဗြဝီ ဒေဝဝရော ကတဉ္ဇလီ၊
သဗ္ဗာဝ ဝေါ ဟောထ သုဂတ္တေ သာဒိသီ, ကောနေဝ ဘဒ္ဒေ ကလဟံ ဥဒီရယီ’’တိ။
တတ္ထ တာ ဒိသွာတိ, ဘိက္ခဝေ, စတဿောပိ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာ ဒိသွာ။ အာယတ္တမနာတိ ဥဿုက္ကမနာ ဗျာဝဋစိတ္တာ။ ကတဉ္ဇလီတိ နမဿမာနာဟိ ဒေဝတာဟိ ပဂ္ဂဟိတဉ္ဇလီ။ သာဒိသီတိ သဗ္ဗာဝ တုမှေ သာဒိသိယော။ ကော နေဝါတိ ကော နု ဧဝံ။ ကလဟံ ဥဒီရယီတိ ဣဒံ နာနာဂါဟံ ဝိဂ္ဂဟံ ကထေသိ ဝဍ္ဎေသိ။
အထဿ တာ ကထယမာနာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ယော သဗ္ဗလောကစ္စရိတော မဟာမုနိ, ဓမ္မေ ဌိတော နာရဒေါ သစ္စနိက္ကမော၊
သော နောဗြဝိ ဂိရိဝရေ ဂန္ဓမာဒနေ, ဂန္တွာန ဘူတာဓိပမေဝ ပုစ္ဆထ၊
သစေ န ဇာနာထ ဣဓုတ္တမာဓမ’’န္တိ။
တတ္ထ သစ္စနိက္ကမောတိ တထပရက္ကမော။
တံ သုတွာ သက္ကော ‘‘ဣမာ စတဿောပိ မယှံ ဓီတရောဝ, သစာဟံ ‘ဧတာသု ဧကာ ဂုဏသမ္ပန္နာ ဥတ္တမာ’တိ ဝက္ခာမိ, သေသာ ကုဇ္ဈိဿန္တိ, န သက္ကာ အယံ အဍ္ဍော ဝိနိစ္ဆိနိတုံ, ဣမာ ဟိမဝန္တေ ကောသိယတာပသဿ သန္တိကံ ပေသေသာမိ, သော ဧတာသံ အဍ္ဍံ ဝိနိစ္ဆိနိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ တုမှာကံ အဍ္ဍံ န ဝိနိစ္ဆိနိဿာမိ, ဟိမဝန္တေ ကောသိယော နာမ တာပသော အတ္ထိ, တဿာဟံ အတ္တနော သုဓာဘောဇနံ ပေသေဿာမိ, သော ပရဿ အဒတွာ န ဘုဉ္ဇတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၁။)ဒဒန္တော စ ဝိစိနိတွာ ဂုဏဝန္တာနံ ဒေတိ, ယာ တုမှေသု တဿ ဟတ္ထတော ဘတ္တံ လဘိဿတိ, သာ ဥတ္တမာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာစိက္ခန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အသု ဗြဟာရညစရော မဟာမုနိ, နာဒတွာ ဘတ္တံ ဝရဂတ္တေ ဘုဉ္ဇတိ၊
ဝိစေယျ ဒါနာနိ ဒဒါတိ ကောသိယော,
ယဿာ ဟိ သော ဒဿတိ သာဝ သေယျသီ’’တိ။
ဣတိ သော တာပသဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မာတလိံ ပက္ကောသာပေတွာ တဿ သန္တိကံ ပေသေန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အသူ ဟိ ယော သမ္မတိ ဒက္ခိဏံ ဒိသံ, ဂင်္ဂါယ တီရေ ဟိမဝန္တပဿနိ၊
သ ကောသိယော ဒုလ္လဘပါနဘောဇနော, တဿ သုဓံ ပါပယ ဒေဝသာရထီ’’တိ။
တတ္ထ သမ္မတီတိ ဝသတိ။ ဒက္ခိဏန္တိ ဟိမဝန္တဿ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ။ ပဿနီတိ ပဿေ။
တတော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သ မာတလီ ဒေဝဝရေန ပေသိတော, သဟဿယုတ္တံ အဘိရုယှ သန္ဒနံ၊
သုခိပ္ပမေဝ ဥပဂမ္မ အဿမံ, အဒိဿမာနော မုနိနော သုဓံ အဒါ’’တိ။
တတ္ထ အဒိဿမာနောတိ, ဘိက္ခဝေ, သော မာတလိ ဒေဝရာဇဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ အဿမံ ဂန္တွာ အဒိဿမာနကာယော ဟုတွာ တဿ သုဓံ အဒါသိ, ဒဒမာနော စ ရတ္တိံ ပဓာနမနုယုဉ္ဇိတွာ ပစ္စူသသမယေ အဂ္ဂိံ ပရိစရိတွာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ဥဒေန္တံ သူရိယံ နမဿမာနဿ ဌိတဿ တဿ ဟတ္ထေ သုဓာဘောဇနပါတိံ ဌပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၂။)ကောသိယော တံ ဂဟေတွာ ဌိတကောဝ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဥဒဂ္ဂိဟုတ္တံ ဥပတိဋ္ဌတော ဟိ မေ, ပဘင်္ကရံ လောကတမောနုဒုတ္တမံ၊
သဗ္ဗာနိ ဘူတာနိ အဓိစ္စ ဝါသဝေါ၊
ကော နေဝ မေ ပါဏိသု ကိံ သုဓောဒဟိ။
‘‘သင်္ခူပမံ သေတမတုလျဒဿနံ, သုစိံ သုဂန္ဓံ ပိယရူပမဗ္ဘုတံ၊
အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ မမ ဇာတု စက္ခုဘိ, ကာ ဒေဝတာ ပါဏိသု ကိံ သုဓောဒဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒဂ္ဂိဟုတ္တန္တိ ဥဒကအဂ္ဂိဟုတ္တံ ပရိစရိတွာ အဂ္ဂိသာလတော နိက္ခမ္မ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌတွာ ပဘင်္ကရံ လောကတမောနုဒံ ဥတ္တမံ အာဒိစ္စံ ဥပတိဋ္ဌတော မမ သဗ္ဗာနိ ဘူတာနိ အဓိစ္စ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တမာနော ဝါသဝေါ နု ခေါ ဧဝံ မမ ပါဏီသု ကိံ သုဓံ ကိံ နာမေတံ ဩဒဟိ။ ‘‘သင်္ခူပမ’’န္တိအာဒီဟိ ဌိတကောဝ သုဓံ ဝဏ္ဏေတိ။
‘‘အဟံ မဟိန္ဒေန မဟေသိ ပေသိတော, သုဓာဘိဟာသိံ တုရိတော မဟာမုနိ၊
ဇာနာသိ မံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ, ဘုဉ္ဇဿု ဘတ္တုတ္တမ မာဘိဝါရယိ။
‘‘ဘုတ္တာ စ သာ ဒွါဒသ ဟန္တိ ပါပကေ, ခုဒံ ပိပါသံ အရတိံ ဒရက္လမံ၊
ကောဓူပနာဟဉ္စ ဝိဝါဒပေသုဏံ, သီတုဏှ တန္ဒိဉ္စ ရသုတ္တမံ ဣဒ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဓာဘိဟာသိန္တိ ဣမံ သုဓာဘောဇနံ တုယှံ အဘိဟရိံ။ ဇာနာသီတိ ဇာနာဟိ မံ တွံ, အဟံ မာတလိ နာမ ဒေဝသာရထီတိ အတ္ထော။ မာဘိဝါရယီတိ န ဘုဉ္ဇာမီတိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ ဘုဉ္ဇ မာ ပပဉ္စ ကရိ။ ပါပကေတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၃။)အယဉှိ သုဓာ ဘုတ္တာ ဒွါဒသ ပါပဓမ္မေ ဟနတိ။ ခုဒန္တိ ပဌမံ တာဝ ဆာတဘာဝံ ဟနတိ, ဒုတိယံ ပါနီယပိပါသံ, တတိယံ ဥက္ကဏ္ဌိတံ, စတုတ္ထံ ကာယဒရထံ, ပဉ္စမံ ကိလန္တဘာဝံ, ဆဋ္ဌံ ကောဓံ, သတ္တမံ ဥပနာဟံ, အဋ္ဌမံ ဝိဝါဒံ, နဝမံ ပေသုဏံ, ဒသမံ သီတံ, ဧကာဒသမံ ဥဏှံ, ဒွါဒသမံ တန္ဒိံ အာလသိယဘာဝံ, ဣဒံ ရသုတ္တမံ ဥတ္တမရသံ သုဓာဘောဇနံ ဣမေ ဒွါဒသ ပါပဓမ္မေ ဟနတိ။
တံ သုတွာ ကောသိယော အတ္တနော ဝတသမာဒါနံ အာဝိကရောန္တော –
‘‘န ကပ္ပတီ မာတလိ မယှ ဘုဉ္ဇိတုံ, ပုဗ္ဗေ အဒတွာ ဣတိ မေ ဝတုတ္တမံ၊
န စာပိ ဧကာသ္နမရိယပူဇိတံ, အသံဝိဘာဂီ စ သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။ –
ဂါထံ ဝတွာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိ ပရဿ အဒတွာ ဘောဇနေ ကံ ဒေါသံ ဒိသွာ ဣဒံ ဝတံ သမာဒိန္န’’န္တိ မာတလိနာ ပုဋ္ဌော အာဟ –
‘‘ထီဃာတကာ ယေ စိမေ ပါရဒါရိကာ, မိတ္တဒ္ဒုနော ယေ စ သပန္တိ သုဗ္ဗတေ၊
သဗ္ဗေ စ တေ မစ္ဆရိပဉ္စမာဓမာ, တသ္မာ အဒတွာ ဥဒကမ္ပိ နာသ္နိယေ။
‘‘သောဟိတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ပန, ဒဿာမိ ဒါနံ ဝိဒုသမ္ပဝဏ္ဏိတံ၊
သဒ္ဓါ ဝဒညူ ဣဓ ဝီတမစ္ဆရာ, ဘဝန္တိ ဟေတေ သုစိသစ္စသမ္မတာ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမံ အဒတွာ, အထ ဝါ ဣတိ မေ ပုဗ္ဗေ ဝတုတ္တမံ ဣဒံ ပုဗ္ဗေဝ မယာ ဝတံ သမာဒိန္နန္တိ ဒဿေတိ။ န စာပိ ဧကာသ္နမရိယပူဇိတန္တိ ဧကကဿ အသနံ န အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပူဇိတံ။ သုခန္တိ ဒိဗ္ဗမာနုသိကံ သုခံ န လဘတိ။ ထီဃာတကာတိ ဣတ္ထိဃာတကာ။ ယေ စိမေတိ ယေ စ ဣမေ။ သပန္တီတိ အက္ကောသန္တိ။ သုဗ္ဗတေတိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေ။ မစ္ဆရိပဉ္စမာတိ မစ္ဆရီ ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ မစ္ဆရိပဉ္စမာ။ အဓမာတိ ဣမေ ပဉ္စ အဓမာ နာမ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဟံ ပဉ္စမအဓမဘာဝဘယေန အဒတွာ ဥဒကမ္ပိ နာသ္နိယေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၄။)န ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ဣမံ ဝတံ သမာဒိယိံ။ သောဟိတ္ထိယာ ဝါတိ သော အဟံ ဣတ္ထိယာ ဝါ။ ဝိဒုသမ္ပဝဏ္ဏိတန္တိ ဝိဒူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ။ သုစိသစ္စသမ္မတာတိ ဧတေ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါယ သမန္နာဂတာ ဝဒညူ ဝီတမစ္ဆရာ ပုရိသာ သုစီ စေဝ ဥတ္တမသမ္မတာ စ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ မာတလိ ဒိဿမာနကာယေန အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ တာ စတဿော ဒေဝကညာယော စတုဒ္ဒိသံ အဋ္ဌံသု, သိရီ ပါစီနဒိသာယ အဋ္ဌာသိ, အာသာ ဒက္ခိဏဒိသာယ, သဒ္ဓါ ပစ္ဆိမဒိသာယ, ဟိရီ ဥတ္တရဒိသာယ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အတော မတာ ဒေဝဝရေန ပေသိတာ, ကညာ စတဿော ကနကတ္တစူပမာ၊
အာသာ စ သဒ္ဓါ စ သိရီ တတော ဟိရီ, တံ အဿမံ အာဂမု ယတ္ထ ကောသိယော။
‘‘တာ ဒိသွာ သဗ္ဗော ပရမပ္ပမောဒိတော, သုဘေန ဝဏ္ဏေန သိခါရိဝဂ္ဂိနော၊
ကညာ စတဿော စတုရော စတုဒ္ဒိသာ, ဣစ္စဗြဝီ မာတလိနော စ သမ္မုခါ။
‘‘ပုရိမံ ဒိသံ ကာ တွံ ပဘာသိ ဒေဝတေ, အလင်္ကတာ တာရဝရာဝ ဩသဓီ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေ, အာစိက္ခ မေ တွံ ကတမာသိ ဒေဝတာ။
‘‘သိရာဟ ဒေဝီ မနုဇေဟိ ပူဇိတာ, အပါပသတ္တူပနိသေဝိနီ သဒါ၊
သုဓာဝိဝါဒေန တဝန္တိမာဂတာ, တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယ။
‘‘ယဿာဟမိစ္ဆာမိ သုဓံ မဟာမုနိ, သော သဗ္ဗကာမေဟိ နရော ပမောဒတိ၊
သိရီတိ မံ ဇာနဟိ ဇူဟတုတ္တမ, တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၅။)တတ္ထ အတောတိ တတော။ မတာတိ အနုမတာ, အထ ဒေဝဝရေန အနုမတာ စေဝ ပေသိတာ စာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော ပရမပ္ပမောဒိတောတိ အနဝသေသော ဟုတွာ အတိပမောဒိတော။ ‘‘သာမ’’န္တိပိ ပါဌော, တာ ဒေဝတာ သာမံ ဒိသွာတိ အတ္ထော။ စတုရောတိ စတုရာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, စာတုရိယေန သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ တာရဝရာတိ တာရကာနံ ဝရာ။ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေတိ ကဉ္စနရူပသဒိသသရီရေ။ သိရာဟာတိ သိရီ အဟံ။ တဝန္တိမာဂတာတိ တဝ သန္တိကံ အာဂတာ။ ဘာဇယာတိ ယထာ မံ သုဓာ ဘဇတိ, တထာ ကရောဟိ, သုဓံ မေ ဒေဟီတိ အတ္ထော။ ဇာနဟီတိ ဇာန။ ဇူဟတုတ္တမာတိ အဂ္ဂိံ ဇုဟန္တာနံ ဥတ္တမ။
တံ သုတွာ ကောသိယော အာဟ –
‘‘သိပ္ပေန ဝိဇ္ဇာစရဏေန ဗုဒ္ဓိယာ, နရာ ဥပေတာ ပဂုဏာ သကမ္မုနာ၊
တယာ ဝိဟီနာ န လဘန္တိ ကိဉ္စနံ, တယိဒံ န သာဓု ယဒိဒံ တယာ ကတံ။
‘‘ပဿာမိ ပေါသံ အလသံ မဟဂ္ဃသံ, သုဒုက္ကုလီနမ္ပိ အရူပိမံ နရံ၊
တယာနုဂုတ္တော သိရိ ဇာတိမာမပိ, ပေသေတိ ဒါသံ ဝိယ ဘောဂဝါ သုခီ။
‘‘တံ တံ အသစ္စံ အဝိဘဇ္ဇသေဝိနိံ, ဇာနာမိ မူဠှံ ဝိဒုရာနုပါတိနိံ၊
န တာဒိသီ အရဟတိ အာသနူဒကံ, ကုတော သုဓာ ဂစ္ဆ န မယှ ရုစ္စသီ’’တိ။
တတ္ထ သိပ္ပေနာတိ ဟတ္ထိအဿရထဓနုသိပ္ပါဒိနာ။ ဝိဇ္ဇာစရဏေနာတိ ဝေဒတ္တယသင်္ခါတာယ ဝိဇ္ဇာယ စေဝ သီလေန စ။ ပဂုဏာ သကမ္မုနာတိ အတ္တနော ပုရိသကာရေန ပဓာနဂုဏသမန္နာဂတာ။ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ယသံ ဝါ သုခံ ဝါ န လဘန္တိ။ ယဒိဒန္တိ ယံ ဧတံ ဣဿရိယတ္ထာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၆။)သိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ စရန္တာနံ တယာ ဝေကလ္လံ ကတံ, တံ တေ န သာဓု။ အရူပိမန္တိ ဝိရူပံ။ တယာနုဂုတ္တောတိ တယာ အနုရက္ခိတော။ ဇာတိမာမပီတိ ဇာတိသမ္ပန္နမ္ပိ သိပ္ပဝိဇ္ဇာစရဏဗုဒ္ဓိကမ္မေဟိ သမ္ပန္နမ္ပိ။ ပေသေတီတိ ပေသနကာရကံ ကရောတိ။ တံ တန္တိ တသ္မာ တံ။ အသစ္စန္တိ သဘာဝသင်္ခါတေ သစ္စေ အဝတ္တနတာယ အသစ္စံ ဥတ္တမဘာဝရဟိတံ။ အဝိဘဇ္ဇသေဝိနိန္တိ အဝိဘဇိတွာ ယုတ္တာယုတ္တံ အဇာနိတွာ သိပ္ပါဒိသမ္ပန္နေပိ ဣတရေပိ သေဝမာနံ။ ဝိဒုရာနုပါတိနိန္တိ ပဏ္ဍိတာနုပါတိနိံ ပဏ္ဍိတေ ပါတေတွာ ပေါထေတွာ ဝိဟေဌေတွာ စရမာနံ။ ကုတော သုဓာတိ တာဒိသာယ နိဂ္ဂုဏာယ ကုတော သုဓာဘောဇနံ, န မေ ရုစ္စသိ, ဂစ္ဆ မာ ဣဓ တိဋ္ဌာတိ။
သာ တေန ပဋိက္ခိတ္တာ တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။ တတော သော အာသာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
‘‘ကာ သုက္ကဒါဌာ ပဋိမုက္ကကုဏ္ဍလာ, စိတ္တင်္ဂဒါ ကမ္ဗုဝိမဋ္ဌဓာရိနီ၊
ဩသိတ္တဝဏ္ဏံ ပရိဒယှ သောဘသိ, ကုသဂ္ဂိရတ္တံ အပိဠယှ မဉ္ဇရိံ။
‘‘မိဂီဝ ဘန္တာ သရစာပဓာရိနာ, ဝိရာဓိတာ မန္ဒမိဝ ဥဒိက္ခသိ၊
ကော တေ ဒုတီယော ဣဒ မန္ဒလောစနေ, န ဘာယသိ ဧကိကာ ကာနနေ ဝနေ’’တိ။
တတ္ထ စိတ္တင်္ဂဒါတိ စိတြေဟိ အင်္ဂဒေဟိ သမန္နာဂတာ။ ကမ္ဗုဝိမဋ္ဌဓာရိနီတိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတေန ဝိမဋ္ဌသုဝဏ္ဏာလင်္ကာရဓာရိနီ။ ဩသိတ္တဝဏ္ဏန္တိ အဝသိတ္တဥဒကဓာရဝဏ္ဏံ ဒိဗ္ဗဒုကူလံ။ ပရိဒယှာတိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ ကုသဂ္ဂိရတ္တန္တိ ကုသတိဏဂ္ဂိသိခါဝဏ္ဏံ။ အပိဠယှ မဉ္ဇရိန္တိ သပလ္လဝံ အသောကကဏ္ဏိကံ ကဏ္ဏေ ပိဠန္ဓိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရစာပဓာရိနာတိ လုဒ္ဒေန။ ဝိရာဓိတာတိ ဝိရဒ္ဓပဟာရာ။ မန္ဒမိဝါတိ ယထာ သာ မိဂီ ဘီတာ ဝနန္တရေ ဌတွာ တံ မန္ဒံ မန္ဒံ ဩလောကေတိ, ဧဝံ ဩလောကေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၇။)‘‘န မေ ဒုတီယော ဣဓ မတ္ထိ ကောသိယ, မသက္ကသာရပ္ပဘဝမှိ ဒေဝတာ၊
အာသာ သုဓာသာယ တဝန္တိမာဂတာ, တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယာ’’တိ။
တတ္ထ မသက္ကသာရပ္ပဘဝါတိ တာဝတိံသဘဝနေ သမ္ဘဝါ။
တံ သုတွာ ကောသိယော ‘‘တွံ ကိရ ယော တေ ရုစ္စတိ, တဿ အာသာဖလနိပ္ဖါဒနေန အာသံ ဒေသိ, ယော တေ န ရုစ္စတိ, တဿ န ဒေသိ, နတ္ထိ တယာ သမာ ပတ္ထိတတ္ထဝိနာသိကာ’’တိ ဒီပေန္တော အာဟ –
‘‘အာသာယ ယန္တိ ဝါဏိဇာ ဓနေသိနော, နာဝံ သမာရုယှ ပရေန္တိ အဏ္ဏဝေ၊
တေ တတ္ထ သီဒန္တိ အထောပိ ဧကဒါ, ဇီနာဓနာ ဧန္တိ ဝိနဋ္ဌပါဘတာ။
‘‘အာသာယ ခေတ္တာနိ ကသန္တိ ကဿကာ, ဝပန္တိ ဗီဇာနိ ကရောန္တုပါယသော၊
ဤတီနိပါတေန အဝုဋ္ဌိတာယ ဝါ, န ကိဉ္စိ ဝိန္ဒန္တိ တတော ဖလာဂမံ။
‘‘အထတ္တကာရာနိ ကရောန္တိ ဘတ္တုသု, အာသံ ပုရက္ခတွာ နရာ သုခေသိနော၊
တေ ဘတ္တုရတ္ထာ အတိဂါဠှိတာ ပုန, ဒိသာ ပနဿန္တိ အလဒ္ဓ ကိဉ္စနံ။
‘‘ဟိတွာန ဓညဉ္စ ဓနဉ္စ ဉာတကေ, အာသာယ သဂ္ဂါဓိမနာ သုခေသိနော၊
တပန္တိ လူခမ္ပိ တပံ စိရန္တရံ, ကုမဂ္ဂမာရုယှ ပရေန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၈။)‘‘အာသာ ဝိသံဝါဒိကသမ္မတာ ဣမေ, အာသေ သုဓာသံ ဝိနယဿု အတ္တနိ၊
န တာဒိသီ အရဟတိ အာသနူဒကံ, ကုတော သုဓာ ဂစ္ဆ န မယှ ရုစ္စသီ’’တိ။
တတ္ထ ပရေန္တီတိ ပက္ခန္ဒန္တိ။ ဇီနာဓနာတိ ဇီနဓနာ။ ဣတိ တဝ ဝသေန ဧကေ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဧကေ ဝိပဇ္ဇန္တိ, နတ္ထိ တယာ သဒိသာ ပါပဓမ္မာတိ ဝဒတိ။ ကရောန္တုပါယသောတိ တံ တံ ကိစ္စံ ဥပါယေန ကရောန္တိ။ ဤတီနိပါတေနာတိ ဝိသမဝါတမူသိကသလဘသုကပါဏကသေတဋ္ဌိကရောဂါဒီနံ သဿုပဒ္ဒဝါနံ အညတရနိပါတေန ဝါ။ တတောတိ တတော သဿတော တေ ကိဉ္စိ ဖလံ န ဝိန္ဒန္တိ, တေသမ္ပိ အာသစ္ဆေဒနကမ္မံ တွမေဝ ကရောသီတိ ဝဒတိ။ အထတ္တကာရာနီတိ ယုဒ္ဓဘူမီသု ပုရိသကာရေ။ အာသံ ပုရက္ခတွာတိ ဣဿရိယာသံ ပုရတော ကတွာ။ ဘတ္တုရတ္ထာတိ သာမိနော အတ္ထာယ။ အတိဂါဠိတာတိ ပစ္စတ္ထိကေဟိ အတိပီဠိတာ ဝိလုတ္တသာပတေယျာ ဒ္ဓသ္တသေနဝါဟနာ ဟုတွာ။ ပနဿန္တီတိ ပလာယန္တိ။ အလဒ္ဓ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိ ဣဿရိယံ အလဘိတွာ။ ဣတိ ဧတေသမ္ပိ ဣဿရိယာလာဘံ တွမေဝ ကရောသီတိ ဝဒတိ။ သဂ္ဂါဓိမနာတိ သဂ္ဂံ အဓိဂန္တုမနာ။ လူခန္တိ နိရောဇံ ပဉ္စတပါဒိကံ ကာယကိလမထံ။ စိရန္တရန္တိ စိရကာလံ။ အာသာ ဝိသံဝါဒိကသမ္မတာ ဣမေတိ ဧဝံ ဣမေ သတ္တာ သဂ္ဂါသာယ ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တွံ အာသာ နာမ ဝိသံဝါဒိကသမ္မတာ ဝိသံဝါဒိကာတိ သင်္ခံ ဂတာ။ အာသေတိ တံ အာလပတိ။
သာပိ တေန ပဋိက္ခိတ္တာ အန္တရဓာယိ။ တတော သဒ္ဓါယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဒဒ္ဒလ္လမာနာ ယသသာ ယသဿိနီ, ဇိဃညနာမဝှယနံ ဒိသံ ပတိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေ, အာစိက္ခ မေ တွံ ကတမာသိ ဒေဝတေ’’တိ။
တတ္ထ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ ဇလမာနာ။ ဇိဃညနာမဝှယနန္တိ အပရာတိ စ ပစ္ဆိမာတိ စ ဧဝံ ဇိဃညေန လာမကေန နာမေန ဝုစ္စမာနံ ဒိသံ ပတိ ဒဒ္ဒလ္လမာနာ တိဋ္ဌသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၂၉။)‘‘သဒ္ဓါဟ ဒေဝီ မနုဇေဟိ ပူဇိတာ, အပါပသတ္တူပနိသေဝိနီ သဒါ၊
သုဓာဝိဝါဒေန တဝန္တိ မာဂတာ, တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယာ’’တိ။
တတ္ထ သဒ္ဓါတိ ယဿ ကဿစိ ဝစနပတ္တိယာယနာ သာဝဇ္ဇာပိ ဟောတိ အနဝဇ္ဇာပိ။ ပူဇိတာတိ အနဝဇ္ဇကောဋ္ဌာသဝသေန ပူဇိတာ။ အပါပသတ္တူပနိသေဝိနီတိ အနဝဇ္ဇသဒ္ဓါယ စ ဧကန္တပတ္တိယာယနုသဘာဝါရ ပရေသုပိ ပတ္တိယာယနဝိဒဟနသမတ္ထာယ ဒေဝတာယေတံ နာမံ။
အထံ နံ ကောသိယော ‘‘ဣမေ သတ္တာ ယဿ ကဿစိ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ တံ တံ ကရောန္တာ ကတ္တဗ္ဗတော အကတ္တဗ္ဗမေဝ ဗဟုတရံ ကရောန္တိ, တံ သဗ္ဗံ တယာ ကာရိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဧဝမာဟ –
‘‘ဒါနံ ဒမံ စာဂမထောပိ သံယမံ, အာဒါယ သဒ္ဓါယ ကရောန္တိ ဟေကဒါ၊
ထေယျံ မုသာ ကူဋမထောပိ ပေသုဏံ, ကရောန္တိ ဟေကေ ပုန ဝိစ္စုတာ တယာ။
‘‘ဘရိယာသု ပေါသော သဒိသီသု ပေက္ခဝါ, သီလူပပန္နာသု ပတိဗ္ဗတာသုပိ၊
ဝိနေတွာန ဆန္ဒံ ကုလိတ္ထိရာသုပိ, ကရောတိ သဒ္ဓံ ပုန ကုမ္ဘဒါသိယာ။
‘‘တွမေဝ သဒ္ဓေ ပရဒါရသေဝိနီ, ပါပံ ကရောသိ ကုသလမ္ပိ ရိဉ္စသိ၊
န တာဒိသီ အရဟတိ အာသနူဒကံ, ကုတော သုဓာ ဂစ္ဆ န မယှ ရုစ္စသီ’’တိ။
တတ္ထ ဒါနန္တိ ဒသဝတ္ထုကံ ပုညစေတနံ။ ဒမန္တိ ဣန္ဒြိယဒမနံ။ စာဂန္တိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂံ။ သံယမန္တိ သီလံ။ အာဒါယ သဒ္ဓါယာတိ ‘‘ဧတာနိ ဒါနာဒီနိ မဟာနိသံသာနိ ကတ္တဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒတံ ဝစနံ သဒ္ဓါယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၀။)အာဒိယိတွာပိ ကရောန္တိ ဧကဒါ။ ကူဋန္တိ တုလာကူဋာဒိကံ ဝါ ဂါမကူဋာဒိကံ ကမ္မံ ဝါ။ ကရောန္တိ ဟေကေတိ ဧကေ မနုဿာ ဧဝရူပေသု နာမ ကာလေသု ဣမေသဉ္စ အတ္ထာယ ထေယျာဒီနိ ကတ္တဗ္ဗာနီတိ ကေသဉ္စိ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဧတာနိပိ ကရောန္တိ။ ပုန ဝိစ္စုတာ တယာတိ ပုန တယာ ဝိသုတ္တာ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကာနေတာနိ န ကတ္တဗ္ဗာနီတိ ဝဒတံ ဝစနံ အပတ္တိယာယိတွာပိ ကရောန္တိ။ ဣတိ တဝ ဝသေန သာဝဇ္ဇမ္ပိ အနဝဇ္ဇမ္ပိ ကရေယျာသိ ဝဒတိ။
သဒိသီသူတိ ဇာတိဂေါတ္တသီလာဒီဟိ သဒိသီသု။ ပေက္ခဝါတိ ပေက္ခာ ဝုစ္စတိ တဏှာ, သတဏှောတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒရာဂံ။ ကရောတိ သဒ္ဓန္တိ ကုမ္ဘဒါသိယာပိ ဝစနေ သဒ္ဓံ ကရောတိ, တဿာ ‘‘အဟံ တုမှာကံ ဣဒံ နာမ ဥပကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒန္တိယာ ပတ္တိယာယိတွာ ကုလိတ္ထိယောပိ ဆဍ္ဍေတွာ တမေဝ ပဋိသေဝတိ, အသုကာ နာမ တုမှေသု ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာတိ ကုမ္ဘဒါသိယာပိ ဝစနေ သဒ္ဓံ ကတွာဝ ပရဒါရံ သေဝတိ။ တွမေဝ သဒ္ဓေ ပရဒါရသေဝိနီတိ ယသ္မာ တံ တံ ပတ္တိယာယိတွာ တဝ ဝသေန ပရဒါရံ သေဝန္တိ ပါပံ ကရောန္တိ ကုသလံ ဇဟန္တိ, တသ္မာ တွမေဝ ပရဒါရသေဝိနီ တွံ ပါပါနိ ကရောသိ, ကုသလမ္ပိ ရိဉ္စသိ, နတ္ထိ တယာ သမာ လောကဝိနာသိကာ ပါပဓမ္မာ, ဂစ္ဆ န မေ ရုစ္စသီတိ။
သာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ ကောသိယောပိ ဥတ္တရတော ဌိတာယ ဟိရိယာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဇိဃညရတ္တိံ အရုဏသ္မိမူဟတေ, ယာ ဒိဿတိ ဥတ္တမရူပဝဏ္ဏိနီ၊
တထူပမာ မံ ပဋိဘာသိ ဒေဝတေ, အာစိက္ခ မေ တွံ ကတမာသိ အစ္ဆရာ။
‘‘ကာဠာ နိဒါဃေရိဝ အဂ္ဂိဇာရိဝ, အနိလေရိတာ လောဟိတပတ္တမာလိနီ၊
ကာ တိဋ္ဌသိ မန္ဒမိဂါဝလောကယံ, ဘာသေသမာနာဝ ဂိရံ န မုဉ္စသီ’’တိ။
တတ္ထ ဇိဃညရတ္တိန္တိ ပစ္ဆိမရတ္တိံ, ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော။ ဦဟတေတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ။ ယာတိ ယာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ ရတ္တသုဝဏ္ဏတာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၁။)ဥပ္ပမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတိ။ ကာဠာ နိဒါဃေရိဝါတိ နိဒါဃသမယေ ကာဠဝလ္လိ ဝိယ။ အဂ္ဂိဇာရိဝါတိ အဂ္ဂိဇာလာ ဣဝ, သာပိ နိဇ္ဈာမခေတ္တေသု တရုဏဥဋ္ဌိတကာဠဝလ္လိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ လောဟိတပတ္တမာလိနီတိ လောဟိတဝဏ္ဏေဟိ ပတ္တေဟိ ပရိဝုတာ။ ကာ တိဋ္ဌသီတိ ယထာ သာ တရုဏကာဠဝလ္လိ ဝါတေရိတာ ဝိလာသမာနာ သောဘမာနာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ကာ နာမ တွံ တိဋ္ဌသိ။ ဘာသေသမာနာဝါတိ မယာ သဒ္ဓိံ ဘာသိတုကာမာ ဝိယ ဟောသိ, န စ ဂိရံ မုဉ္စသိ။
တတော သာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟိရာဟ ဒေဝီ မနုဇေဟိ ပူဇိတာ, အပါပသတ္တူပနိသေဝိနီ သဒါ၊
သုဓာဝိဝါဒေန တဝန္တိမာဂတာ, သာဟံ န သက္ကောမိ သုဓမ္ပိ ယာစိတုံ၊
ကောပီနရူပါ ဝိယ ယာစနိတ္ထိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဟိရာဟန္တိ ဟိရီ အဟံ။ သုဓမ္ပီတိ သာ အဟံ သုဓာဘောဇနံ တံ ယာစိတုမ္ပိ န သက္ကောမိ။ ကိံကာရဏာ? ကောပီနရူပါ ဝိယ ယာစနိတ္ထိယာ, ယသ္မာ ဣတ္ထိယာ ယာစနာ နာမ ကောပီနရူပါ ဝိယ ရဟဿင်္ဂဝိဝရဏသဒိသာ ဟောတိ, နိလ္လဇ္ဇာ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ တာပသော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဓမ္မေန ဉာယေန သုဂတ္တေ လစ္ဆသိ, ဧသော ဟိ ဓမ္မော န ဟိ ယာစနာ သုဓာ။
တံ တံ အယာစန္တိမဟံ နိမန္တယေ, သုဓာယ ယဉ္စိစ္ဆသိ တမ္ပိ ဒမ္မိ တေ။
‘‘သာ တွံ မယာ အဇ္ဇ သကမှိ အဿမေ, နိမန္တိတာ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေ၊
တုဝဉှိ မေ သဗ္ဗရသေဟိ ပူဇိယာ, တံ ပူဇယိတွာန သုဓမ္ပိ အသ္နိယေ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ သဘာဝေန။ ဉာယေနာတိ ကာရဏေန။ န ဟိ ယာစနာ သုဓာတိ န ဟိ ယာစနာယ သုဓာ လဗ္ဘတိ, တေနေဝ ကာရဏေန ဣတရာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၂။)တိဿော နလဘိံသု။ တံ တန္တိ တသ္မာ တံ။ ယဉ္စိစ္ဆသီတိ န ကေဝလံ နိမန္တေမိယေဝ, ယဉ္စ သုဓံ ဣစ္ဆသိ, တမ္ပိ ဒမ္မိ တေ။ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေတိ ကဉ္စနရာသိသဿိရိကသရီရေ။ ပူဇိယာတိ န ကေဝလံ သုဓာယ, အညေဟိပိ သဗ္ဗရသေဟိ တွံ မယာ ပူဇေတဗ္ဗယုတ္တကာဝ။ အသ္နိယေတိ တံ ပူဇေတွာ သစေ သုဓာယ အဝသေသံ ဘဝိဿတိ, အဟမ္ပိ ဘုဉ္ဇိဿာမိ။
တတော အပရာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ –
‘‘သာ ကောသိယေနာနုမတာ ဇုတီမတာ, အဒ္ဓါ ဟိရိ ရမ္မံ ပါဝိသိ ယဿမံ၊
ဥဒကဝန္တံ ဖလမရိယပူဇိတံ, အပါပသတ္တူပနိသေဝိတံ သဒါ။
‘‘ရုက္ခဂ္ဂဟာနာ ဗဟုကေတ္ထ ပုပ္ဖိတာ, အမ္ဗာ ပိယာလာ ပနသာ စ ကိံသုကာ၊
သောဘဉ္ဇနာ လောဒ္ဒမထောပိ ပဒ္ဓကာ, ကေကာ စ ဘင်္ဂါ တိလကာ သုပုပ္ဖိတာ။
‘‘သာလာ ကရေရီ ဗဟုကေတ္ထ ဇမ္ဗုယော, အဿတ္ထနိဂြောဓမဓုကဝေတသာ၊
ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိ သိန္ဒုဝါရကာ, မနုညဂန္ဓာ မုစလိန္ဒကေတကာ။
‘‘ဟရေဏုကာ ဝေဠုကာ ကေဏု တိန္ဒုကာ, သာမာကနီဝါရမထောပိ စီနကာ၊
မောစာ ကဒလီ ဗဟုကေတ္ထ သာလိယော, ပဝီဟယော အာဘူဇိနော စ တဏ္ဍုလာ။
‘‘တဿေဝုတ္တရပဿေန, ဇာတာ ပေါက္ခရဏီ သိဝါ၊
အကက္ကသာ အပဗ္ဘာရာ, သာဓု အပ္ပဋိဂန္ဓိကာ။
‘‘တတ္ထ မစ္ဆာ သန္နိရတာ, ခေမိနော ဗဟုဘောဇနာ၊
သိင်္ဂူ သဝင်္ကာ သံကုလာ, သတဝင်္ကာ စ ရောဟိတာ၊
အာဠိဂဂ္ဂရကာကိဏ္ဏာ, ပါဌီနာ ကာကမစ္ဆကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၃။)‘‘တတ္ထ ပက္ခီ သန္နိရတာ, ခေမိနော ဗဟုဘောဇနာ၊
ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာ စ, စက္ကဝါကာ စ ကုက္ကုဟာ၊
ကုဏာလကာ ဗဟူ စိတြာ, သိခဏ္ဍီ ဇီဝဇီဝကာ။
‘‘တတ္ထ ပါနာယ မာယန္တိ, နာနာ မိဂဂဏာ ဗဟူ၊
သီဟာ ဗျဂ္ဃါ ဝရာဟာ စ, အစ္ဆကောကတရစ္ဆယော။
‘‘ပလာသာဒါ ဂဝဇာ စ, မဟိံသာ ရောဟိတာ ရုရူ၊
ဧဏေယျာ စ ဝရာဟာ စ, ဂဏိနော နီကသူကရာ၊
ကဒလိမိဂါ ဗဟုကေတ္ထ, ဗိဠာရာ သသကဏ္ဏိကာ။
‘‘ဆမာဂိရီ ပုပ္ဖဝိစိတြသန္ထတာ, ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌာ ဒိဇသံဃသေဝိတာ’’တိ။
တတ္ထ ဇုတီမတာတိ အာနုဘာဝသမ္ပန္နေန။ ပါဝိသိ ယဿမန္တိ ပါဝိသိ အဿမံ, ယ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိကရော။ ဥဒကဝန္တန္တိ တေသု တေသု ဌာနေသု ဥဒကသမ္ပန္နံ။ ဖလန္တိ အနေကဖလသမ္ပန္နံ။ အရိယပူဇိတန္တိ နီဝရဏဒေါသရဟိတေဟိ ဈာနလာဘီဟိ အရိယေဟိ ပူဇိတံ ပသတ္ထံ။ ရုက္ခဂ္ဂဟာနာတိ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခဂဟနာ။ သောဘဉ္ဇနာတိ သိဂ္ဂုရုက္ခာ။ လောဒ္ဒမထောပိ ပဒ္ဓကာတိ လောဒ္ဒရုက္ခာ စ ပဒုမရုက္ခာ စ။ ကေကာ စ ဘင်္ဂါတိ ဧဝံနာမကာ ရုက္ခာ ဧဝ။ ကရေရီတိ ကရေရိရုက္ခာ။ ဥဒ္ဒါလကာတိ ဝါတဃာတကာ။ မုစလိန္ဒကေတကာတိ မုစလိန္ဒာ စ ပဉ္စဝိဓကေတကာ စ။ ဟရေဏုကာတိ အပရဏ္ဏဇာတိ။ ဝေဠုကာတိ ဝံသဘေဒကာ။ ကေဏူတိ အရညမာသာ။ တိန္ဒုကာတိ တိမ္ဗရုရုက္ခာ။ စီနကာတိ ခုဒ္ဒကရာဇမာသာ။ မောစာတိ အဋ္ဌိကကဒလိယော။ သာလိယောတိ နာနပ္ပကာရာ ဇာတဿရံ ဥပနိဿာယ ဇာတာ သာလိယော။ ပဝီဟယောတိ နာနပ္ပကာရာ ဝီဟယော။ အာဘူဇိနောတိ ဘုဇပတ္တာ။ တဏ္ဍုလာတိ နိက္ကုဏ္ဍကထုသာနိ သယံဇာတတဏ္ဍုလသီသာနိ။
တဿေဝါတိ, ဘိက္ခဝေ, တဿေဝ အဿမဿ ဥတ္တရဒိသာဘာဂေ။ ပေါက္ခရဏီတိ ပဉ္စဝိဓပဒုမသဉ္ဆန္နာ ဇာတဿရပေါက္ခရဏီ။ အကက္ကသာတိ မစ္ဆသိပ္ပိကသေဝါလာဒိကက္ကသရဟိတာ။ အပဗ္ဘာရာတိ အစ္ဆိန္နတဋာ သမတိတ္ထာ။ အပ္ပဋိဂန္ဓိကာတိ အပဋိက္ကူလဂန္ဓေန ဥဒကေန သမန္နာဂတာ။ တတ္ထာတိ တဿာ ပေါက္ခရဏိယာ။ ခေမိနောတိ အဘယာ။ ‘‘သိင်္ဂူ’’တိအာဒီနိ တေသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၄။)မစ္ဆာနံ နာမာနိ။ ကုဏာလကာတိ ကောကိလာ။ စိတြာတိ စိတြပတ္တာ။ သိခဏ္ဍီတိ ဥဋ္ဌိတသိခါ မောရာ, အညေပိ ဝါ မတ္ထကေ ဇာတသိခါ ပက္ခိနော။ ပါနာယ မာယန္တီတိ ပါနာယ အာယန္တိ။ ပလာသာဒါတိ ခဂ္ဂါ။ ဂဝဇာတိ ဂဝယာ။ ဂဏိနောတိ ဂေါကဏ္ဏာ။ ကဏ္ဏိကာတိ ကဏ္ဏိကမိဂါ။ ဆမာဂိရီတိ ဘူမိသမပတ္ထဋာ ပိဋ္ဌိပါသာဏာ။ ပုပ္ဖဝိစိတြသန္ထတာတိ ဝိစိတြပုပ္ဖသန္ထတာ။ ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌာတိ မဓုရဿရေဟိ ဒိဇေဟိ အဘိဃုဋ္ဌာ။ ဧဝရူပါ တတ္ထ ဘူမိပဗ္ဗတာတိ ဧဝံ ဘဂဝါ ကောသိယဿ အဿမံ ဝဏ္ဏေတိ။
ဣဒါနိ ဟိရိဒေဝိယာ တတ္ထ ပဝိသနာဒီနိ ဒဿေတုံ အာဟ –
‘‘သာ သုတ္တစာ နီလဒုမာဘိလမ္ဗိတာ, ဝိဇ္ဇူ မဟာမေဃရိဝါနုပဇ္ဇထ၊
တဿာ သုသမ္ဗန္ဓသိရံ ကုသာမယံ, သုစိံ သုဂန္ဓံ အဇိနူပသေဝိတံ၊
အတြိစ္စ ကောစ္ဆံ ဟိရိမေတဒဗြဝိ, နိသီဒ ကလျာဏိ သုခယိဒမာသနံ။
‘‘တဿာ တဒါ ကောစ္ဆဂတာယ ကောသိယော, ယဒိစ္ဆမာနာယ ဇဋာဇိနန္ဓရော၊
နဝေဟိ ပတ္တေဟိ သယံ သဟူဒကံ, သုဓာဘိဟာသီ တုရိတော မဟာမုနိ။
‘‘သာ တံ ပဋိဂ္ဂယှ ဥဘောဟိ ပါဏိဘိ, ဣစ္စဗြဝိ အတ္တမနာ ဇဋာဓရံ၊
ဟန္ဒာဟံ ဧတရဟိ ပူဇိတာ တယာ, ဂစ္ဆေယျံ ဗြဟ္မေ တိဒိဝံ ဇိတာဝိနီ။
‘‘သာ ကောသိယေနာနုမတာ ဇုတီမတာ, ဥဒီရိတာ ဝဏ္ဏမဒေန မတ္တာ၊
သကာသေ ဂန္တွာန သဟဿစက္ခုနော, အယံ သုဓာ ဝါသဝ ဒေဟိ မေ ဇယံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၅။)‘‘တမေန သက္ကောပိ တဒါ အပူဇယိ, သဟိန္ဒဒေဝါ သုရကညမုတ္တမံ၊
သာ ပဉ္ဇလီ ဒေဝမနုဿပူဇိတာ, နဝမှိ ကောစ္ဆမှိ ယဒါ ဥပါဝိသီ’’တိ။
တတ္ထ သုတ္တစာတိ သုစ္ဆဝီ။ နီလဒုမာဘိလမ္ဗိတာတိ နီလေသု ဒုမေသု အဘိလမ္ဗိတာ ဟုတွာ, တံ တံ နီလဒုမသာခံ ပရာမသန္တီတိ အတ္ထော။ မဟာမေဃရိဝါတိ တေန နိမန္တိတာ မဟာမေဃဝိဇ္ဇု ဝိယ တဿ တံ အဿမံ ပါဝိသိ။ တဿာတိ တဿာ ဟိရိယာ။ သုသမ္ဗန္ဓသိရန္တိ သုဋ္ဌု သမ္ဗန္ဓသီသံ။ ကုသာမယန္တိ ဥသီရာဒိမိဿကကုသတိဏမယံ။ သုဂန္ဓန္တိ ဥသီရေန စေဝ အညေန သုဂန္ဓတိဏေန စ မိဿကတ္တာ သုဂန္ဓံ။ အဇိနူပသေဝိတန္တိ ဥပရိအတ္ထတေန အဇိနစမ္မေန ဥပသေဝိတံ။ အတြိစ္စ ကောစ္ဆန္တိ ဧဝရူပံ ကောစ္ဆာသနံ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ အတ္ထရိတွာ။ သုခယိဒမာသနန္တိ သုခံ နိသီဒ ဣဒမာသနံ။
ယန္တိ ယာဝဒတ္ထံ။ ဣစ္ဆမာနာယာတိ သုဓံ ဣစ္ဆန္တိယာ။ နဝေဟိ ပတ္တေဟီတိ တင်္ခဏညေဝ ပေါက္ခရဏိတော အာဘတေဟိ အလ္လပဒုမိနိပတ္တေဟိ။ သယန္တိ သဟတ္ထေန။ သဟူဒကန္တိ ဒက္ခိဏောဒကသဟိတံ။ သုဓာဘိဟာသီတိ သုဓံ အဘိဟရိ။ တုရိတောတိ သောမနဿဝေဂေန တုရိတော။ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ ဇိတာဝိနီတိ ဝိဇယပ္ပတ္တာ ဟုတွာ။
အနုမတာတိ ဣဒါနိ ယထာရုစိံ ဂစ္ဆာတိ အနုညာတာ။ ဥဒီရိတာတိ တိဒသပုရံ ဂန္တွာ သက္ကဿ သန္တိကေ အယံ သုဓာတိ ဥဒီရယိ။ သုရကညန္တိ ဒေဝဓီတရံ။ ဥတ္တမန္တိ ပဝရံ။ သာ ပဉ္ဇလီ ဒေဝမနုဿပူဇိတာတိ ပဉ္ဇလီ ဒေဝေဟိ စ မနုဿေဟိ စ ပူဇိတာ။ ယဒါတိ ယဒါ နိသီဒနတ္ထာယ သက္ကေန ဒါပိတေ နဝေ ကဉ္စနပီဌသင်္ခါတေ ကောစ္ဆေ သာ ဥပါဝိသိ, တဒါ နံ တတ္ထ နိသိန္နံ သက္ကော စ သေသဒေဝတာ စ ပါရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇယိံသု။
ဧဝံ သက္ကော တံ ပူဇေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ကောသိယော သေသာနံ အဒတွာ ဣမိဿာဝ သုဓံ အဒါသီ’’တိ။ သော တဿ ကာရဏဿ ဇာနနတ္ထာယ ပုန မာတလိံ ပေသေသိ။ တမတ္ထံ အာဝိ ကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၆။)‘‘တမေဝ သံသီ ပုနဒေဝ မာတလိံ, သဟဿနေတ္တော တိဒသာနမိန္ဒော၊
ဂန္တွာန ဝါကျံ မမ ဗြူဟိ ကောသိယံ, အာသာယ သဒ္ဓါ သိရိယာ စ ကောသိယ၊
ဟိရီ သုဓံ ကေန မလတ္ထ ဟေတုနာ’’တိ။
တတ္ထ သံသီတိ အဘာသိ။ ဝါကျံ မမာတိ မမ ဝါကျံ ကောသိယံ ဗြူဟိ။ အာသာယ သဒ္ဓါ သိရိယာ စာတိ အာသာတော စ သဒ္ဓါတော စ သိရိတော စ ဟိရီယေဝ ကေန ဟေတုနာ သုဓမလတ္ထာတိ။
သော တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝေဇယန္တရထမာရုယှ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ သုပ္လဝတ္ထံ ဥဒတာရယီ ရထံ, ဒဒ္ဒလ္လမာနံ ဥပကာရိယသာဒိသံ၊
ဇမ္ဗောနဒီသံ တပနေယျသန္နိဘံ, အလင်္ကတံ ကဉ္စနစိတ္တသန္နိဘံ။
‘‘သုဝဏ္ဏစန္ဒေတ္ထ ဗဟူ နိပါတိတာ, ဟတ္ထီ ဂဝါဿာ ကိကိဗျဂ္ဃဒီပိယော၊
ဧဏေယျကာ လင်္ဃမယေတ္ထ ပက္ခိနော, မိဂေတ္ထ ဝေဠုရိယမယာ ယုဓာ ယုတာ။
‘‘တတ္ထဿရာဇဟရယော အယောဇယုံ, ဒသသတာနိ သုသုနာဂသာဒိသေ၊
အလင်္ကတေ ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒေ, အာဝေဠိနေ သဒ္ဒဂမေ အသင်္ဂိတေ။
‘‘တံ ယာနသေဋ္ဌံ အဘိရုယှ မာတလိ, ဒိသာ ဣမာယော အဘိနာဒယိတ္ထ၊
နဘဉ္စ သေလဉ္စ ဝနပ္ပတိနိဉ္စ, သသာဂရံ ပဗျထယိတ္ထ မေဒိနိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၇။)‘‘သ ခိပ္ပမေဝ ဥပဂမ္မ အဿမံ, ပါဝါရမေကံသကတော ကတဉ္ဇလီ၊
ဗဟုဿုတံ ဝုဒ္ဓံ ဝိနီတဝန္တံ, ဣစ္စဗြဝိ မာတလိ ဒေဝဗြာဟ္မဏံ။
‘‘ဣန္ဒဿ ဝါကျံ နိသာမေဟိ ကောသိယ, ဒူတော အဟံ ပုစ္ဆတိ တံ ပုရိန္ဒဒေါ၊
အာသာယ သဒ္ဓါ သိရိယာ စ ကောသိယ, ဟိရီ သုဓံ ကေန မလတ္ထ ဟေတုနာ’’တိ။
တတ္ထ တံ သုပ္လဝတ္ထန္တိ တံ ဝေဇယန္တရထံ သုခေန ပ္လဝနတ္ထံ။ ဥဒတာရယီတိ ဥတ္တာရေသိ ဥက္ခိပိတွာ ဂမနသဇ္ဇမကာသိ။ ဥပကာရိယသာဒိသန္တိ ဥပကရဏဘဏ္ဍေဟိ သဒိသံ, ယထာ တဿ အဂ္ဂိသိခါယ သမာနဝဏ္ဏာနိ ဥပကရဏာနိ ဇလန္တိ, တထေဝ ဇလိတန္တိ အတ္ထော။ ဇမ္ဗောနဒီသန္တိ ဇမ္ဗုနဒသင်္ခါတံ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယံ ဤသံ။ ကဉ္စနစိတ္တသန္နိဘန္တိ, ကဉ္စနမယေန သတ္တရတနဝိစိတ္တေန အဋ္ဌမင်္ဂလေန သမန္နာဂတံ။ သုဝဏ္ဏစန္ဒေတ္ထာတိ သုဝဏ္ဏမယာ စန္ဒကာ ဧတ္ထ ရထေ။ ဟတ္ထီတိ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယာ ဟတ္ထီ။ ဂဝါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ လင်္ဃမယေတ္ထ ပက္ခိနောတိ ဧတ္ထ ရထေ လင်္ဃမယာ နာနာရတနမယာ ပက္ခိဂဏာပိ ပဋိပါဋိယာ ဌိတာ။ ယုဓာ ယုတာတိ အတ္တနော အတ္တနော ယုဓေန သဒ္ဓိံ ယုတ္တာ ဟုတွာ ဒဿိတာ။
အဿရာဇဟရယောတိ ဟရိဝဏ္ဏမနောမယအဿရာဇာနော။ သုသုနာဂသာဒိသေတိ ဗလသမ္ပတ္တိယာ တရုဏနာဂသဒိသေ။ ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒေတိ ကဉ္စနဇာလမယေန ဥရစ္ဆဒါလင်္ကာရေန သမန္နာဂတေ။ အာဝေဠိနေတိ အာဝေဠသင်္ခါတေဟိ ကဏ္ဏာလင်္ကာရေဟိ ယုတ္တေ။ သဒ္ဒဂမေတိ ပတောဒပ္ပဟာရံ ဝိနာ သဒ္ဒမတ္တေနေဝ ဂမနသီလေ။ အသင်္ဂီတေတိ နိဿင်္ဂေ သီဃဇဝေ ဧဝရူပေ အဿရာဇေ တတ္ထ ယောဇေသုန္တိ အတ္ထော။
အဘိနာဒယိတ္ထာတိ ယာနသဒ္ဒေန ဧကနိန္နာဒံ အကာသိ။ ဝနပ္ပတိနိဉ္စာတိ ဝနပ္ပတိနီ စ ဝနသဏ္ဍေ စာတိ အတ္ထော။ ပဗျထယိတ္ထာတိ ကမ္ပယိတ္ထ။ တတ္ထ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနကမ္ပနေန နဘကမ္ပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဝါရမေကံသကတောတိ ဧကံသကတပါဝါရဒိဗ္ဗဝတ္ထော။ ဝုဒ္ဓန္တိ ဂုဏဝုဒ္ဓံ။ ဝိနီတဝန္တန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၈။)ဝိနီတေန အာစာရဝတ္တေန သမန္နာဂတံ။ ဣစ္စဗြဝီတိ ရထံ အာကာသေ ဌပေတွာ ဩတရိတွာ ဧဝံ အဗြဝိ။ ဒေဝဗြာဟ္မဏန္တိ ဒေဝသမံ ဗြာဟ္မဏံ။
‘‘အန္ဓာ သိရီ မံ ပဋိဘာတိ မာတလိ, သဒ္ဓါ အနိစ္စာ ပန ဒေဝသာရထိ။
အာသာ ဝိသံဝါဒိကသမ္မတာ ဟိ မေ, ဟိရီ စ အရိယမှိ ဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။
တတ္ထ အန္ဓာတိ သိပ္ပါဒိသမ္ပန္နေပိ အသမ္ပန္နေပိ ဘဇနတော ‘‘အန္ဓာ’’တိ မံ ပဋိဘာတိ။ အနိစ္စာတိ သဒ္ဓါ ပန တံ တံ ဝတ္ထုံ ပဟာယ အညသ္မိံ အညသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဟုတွာ အဘာဝါကာရေန ‘‘အနိစ္စာ’’တိ မံ ပဋိဘာတိ။ ဝိသံဝါဒိကသမ္မတာတိ အာသာ ပန ယသ္မာ ဓနတ္ထိကာ နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိတွာ ဝိနဋ္ဌပါဘတာ ဧန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဝိသံဝါဒိကာ’’တိ မံ ပဋိဘာတိ။ အရိယမှိ ဂုဏေတိ ဟိရီ ပန ဟိရောတ္တပ္ပသဘာဝသင်္ခါတေ ပရိသုဒ္ဓေ အရိယဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာတိ။
ဣဒါနိ တဿာ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘ကုမာရိယော ယာစိမာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ, ဇိဏ္ဏာ စ ယာ ယာ စ သဘတ္တုဣတ္ထိယော၊
တာ ဆန္ဒရာဂံ ပုရိသေသု ဥဂ္ဂတံ, ဟိရိယာ နိဝါရေန္တိ သစိတ္တမတ္တနော။
‘‘သင်္ဂါမသီသေ သရသတ္တိသံယုတေ, ပရာဇိတာနံ ပတတံ ပလာယိနံ၊
ဟိရိယာ နိဝတ္တန္တိ ဇဟိတွ ဇီဝိတံ, တေ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ပုနာ ဟိရီမနာ။
‘‘ဝေလာ ယထာ သာဂရဝေဂဝါရိနီ, ဟိရာယ ဟိ ပါပဇနံ နိဝါရိနီ၊
တံ သဗ္ဗလောကေ ဟိရိမရိယပူဇိတံ, ဣန္ဒဿ တံ ဝေဒယ ဒေဝသာရထီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၃၉။)တတ္ထ ဇိဏ္ဏာတိ ဝိဓဝါ။ သဘတ္တူတိ သသာမိကာ တရုဏိတ္ထိယော။ အတ္တနောတိ တာ သဗ္ဗာပိ ပရပုရိသေသု အတ္တနော ဆန္ဒရာဂံ ဥဂ္ဂတံ ဝိဒိတွာ ‘‘အယုတ္တမေတံ အမှာက’’န္တိ ဟိရိယာ သစိတ္တံ နိဝါရေန္တိ, ပါပကမ္မံ န ကရောန္တိ။ ပတတံ ပလာယိနန္တိ ပတန္တာနဉ္စ ပလာယန္တာနဉ္စ အန္တရေ။ ဇဟိတွ ဇီဝိတန္တိ ယေ ဟိရိမန္တော ဟောန္တိ, တေ အတ္တနော ဇီဝိတံ စဇိတွာ ဟိရိယာ နိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ နိဝတ္တာ စ ပန တေ ဟိရီမနာ ပုန အတ္တနော သာမိကံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, အမိတ္တဟတ္ထတော မောစေတွာ ဂဏှန္တိ။ ပါပဇနံ နိဝါရိနီတိ ပါပတော ဇနံ နိဝါရိနီ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တန္တိ တံ ဟိရိံ။ အရိယပူဇိတန္တိ အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပူဇိတံ။ ဣန္ဒဿ တံ ဝေဒယာတိ ယသ္မာ ဧဝံ မဟာဂုဏာ အရိယပူဇိတာဝေသာ, တသ္မာ တံ ဧဝံ ဥတ္တမာ နာမေသာတိ ဣန္ဒဿ ကထေဟီတိ။
တံ သုတွာ မာတလိ ဂါထမာဟ –
‘‘ကော တေ ဣမံ ကောသိယ ဒိဋ္ဌိမောဒဟိ, ဗြဟ္မာ မဟိန္ဒော အထ ဝါ ပဇာပတိ၊
ဟိရာယ ဒေဝေသု ဟိ သေဋ္ဌသမ္မတာ, ဓီတာ မဟိန္ဒဿ မဟေသိ ဇာယထာ’’တိ။
တတ္ထ ဒိဋ္ဌိန္တိ ‘‘ဟိရီ နာမ မဟာဂုဏာ အရိယပူဇိတာ’’တိ လဒ္ဓိံ။ ဩဒဟီတိ ဟဒယေ ပဝေသေသိ။ သေဋ္ဌသမ္မတာတိ တဝ သန္တိကေ သုဓာယ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ဣန္ဒဿ သန္တိကေ ကဉ္စနာသနံ လဘိတွာ သဗ္ဗဒေဝတာဟိ ပူဇိယမာနာ ဥတ္တမသမ္မတာ ဇာယထ။
ဧဝံ တသ္မိံ ကထေန္တေယေဝ ကောသိယဿ တင်္ခဏညေဝ စဝနဓမ္မော ဇာတော။ အထ နံ, မာတလိ, ‘‘ကောသိယ အာယုသင်္ခါရော တေ ဩဿဋ္ဌော, စဝနဓမ္မောပိ တေ သမ္ပတ္တော, ကိံ တေ မနုဿလောကေန, ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တတ္ထ နေတုကာမော ဟုတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟန္ဒေဟိ ဒါနိ တိဒိဝံ အပက္ကမ, ရထံ သမာရုယှ မမာယိတံ ဣမံ၊
ဣန္ဒော စ တံ ဣန္ဒသဂေါတ္တ ကင်္ခတိ, အဇ္ဇေဝ တွံ ဣန္ဒသဟဗျတံ ဝဇာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၀။)တတ္ထ မမာယိတန္တိ ပိယံ မနာပံ။ ဣန္ဒသဂေါတ္တာတိ ပုရိမဘဝေ ဣန္ဒေန သမာနဂေါတ္တ။ ကင်္ခတီတိ တဝါဂမနံ ဣစ္ဆန္တော ကင်္ခတိ။
ဣတိ တသ္မိံ ကောသိယေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တေယေဝ ကောသိယော စဝိတွာ ဩပပါတိကော ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ အာရုယှ ဒိဗ္ဗရထေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ, မာတလိ, သက္ကဿ သန္တိကံ နေသိ။ သက္ကော တံ ဒိသွာဝ တုဋ္ဌမာနသော အတ္တနော ဓီတရံ ဟိရိဒေဝိံ တဿ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ အဒါသိ, အပရိမာဏမဿ ဣဿရိယံ အဟောသိ။ တမတ္ထံ ဝိဒိတွာ ‘‘အနောမသတ္တာနံ ကမ္မံ နာမ ဧဝံ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ ဝိသုဇ္ဈန္တိ အပါပကမ္မိနော, အထော သုစိဏ္ဏဿ ဖလံ န နဿတိ၊
ယေ ကေစိ မဒ္ဒက္ခု သုဓာယ ဘောဇနံ, သဗ္ဗေဝ တေ ဣန္ဒသဟဗျတံ ဂတာ’’တိ။
တတ္ထ အပါပကမ္မိနောတိ အပါပကမ္မာ သတ္တာ ဧဝံ ဝိသုဇ္ဈန္တိ ယေ ကေစိ မဒ္ဒက္ခူတိ ယေ ကေစိ သတ္တာ တသ္မိံ ဟိမဝန္တပဒေသေ တဒါ ကောသိယေန ဟိရိယာ ဒီယမာနံ သုဓာဘောဇနံ အဒ္ဒသံသု။ သဗ္ဗေဝ တေတိ တေ သဗ္ဗေပိ တံ ဒါနံ အနုမောဒိတွာ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဣန္ဒသဟဗျတံ ဂတာတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေတံ အဒါနာဘိရတံ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယံ သမာနံ အဟံ ဒမေသိံယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ဟိရီ ဒေဝတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, ကောသိယော ဒါနပတိ ဘိက္ခု, ပဉ္စသိခေါ အနုရုဒ္ဓေါ, မာတလိ အာနန္ဒော, သူရိယော ကဿပေါ, စန္ဒော မောဂ္ဂလ္လာနော, နာရဒေါ သာရိပုတ္တော, သက္ကော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုဓာဘောဇနဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ဧဝမက္ခာယတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကုဏာလဒဟေ ဝိဟရန္တော အနဘိရတိပီဠိတေ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၁။)သာကိယကောလိယာ ကိရ ကပိလဝတ္ထုနဂရဿ စ ကောလိယနဂရဿ စ အန္တရေ ရောဟိဏိံ နာမ နဒိံ ဧကေနေဝါဝရဏေန ဗန္ဓာပေတွာ သဿာနိ ကာရေန္တိ။ အထ ဇေဋ္ဌမူလမာသေ သဿေသု မိလာယန္တေသု ဥဘယနဂရဝါသီနမ္ပိ ကမ္မကာရာ သန္နိပတိံသု။ တတ္ထ ကောလိယနဂရဝါသိနော ဝဒိံသု – ‘‘ဣဒံ ဥဒကံ ဥဘယတော နီဟရိယမာနံ နေဝ တုမှာကံ, န အမှာကံ ပဟောဿတိ, အမှာကံ ပန သဿံ ဧကဥဒကေနေဝ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ ဥဒကံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ ကပိလဝတ္ထုဝါသိနော ဝဒိံသု – ‘‘တုမှေသု ကောဋ္ဌေ ပူရေတွာ ဌိတေသု မယံ ရတ္တသုဝဏ္ဏနီလမဏိကာဠကဟာပဏေ ဂဟေတွာ န သက္ခိဿာမ ပစ္ဆိပသိဗ္ဗကာဒိဟတ္ထာ တုမှာကံ ဃရဒွါရေ ဝိစရိတုံ, အမှာကမ္ပိ သဿံ ဧကေနေဝ ဥဒကေန နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ ဥဒကံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န မယံ ဒဿာမာ’’တိ? ‘‘မယမ္ပိ န ဒဿာမာ’’တိ။ ဧဝံ ကလဟံ ဝဍ္ဎေတွာ ဧကော ဥဋ္ဌာယ ဧကဿ ပဟာရံ အဒါသိ, သောပိ အညဿာတိ ဧဝံ အညမညံ ပဟရိတွာ ရာဇကုလာနံ ဇာတိံ ဃဋ္ဋေတွာ ကလဟံ ပဝတ္တေသုံ။
ကောလိယကမ္မကာရာ ဝဒန္တိ – ‘‘တုမှေ ကပိလဝတ္ထုဝါသိကေ သာကိယဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂဇ္ဇထ, ယေ သောဏသိင်္ဂါလာဒယော ဝိယ အတ္တနော ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ ဝသိံသု, ဧတေသံ ဟတ္ထိအဿာဒယော ဝါ ဖလကာဝုဓာနိ ဝါ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? သာကိယကမ္မကာရာ ဝဒန္တိ – ‘‘တုမှေ ဒါနိ ကုဋ္ဌိနော ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂဇ္ဇထ, ယေ အနာထာ နိဂ္ဂတိကာ တိရစ္ဆာနာ ဝိယ ကောလရုက္ခေ ဝသိံသု, ဧတေသံ ဟတ္ထိအဿာဒယော ဝါ ဖလကာဝုဓာနိ ဝါ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? တေ ဂန္တွာ တသ္မိံ ကမ္မေ နိယုတ္တအမစ္စာနံ ကထေသုံ, အမစ္စာ ရာဇကုလာနံ ကထေသုံ။ တတော သာကိယာ ‘‘ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသိကာနံ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဒဿေဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသု။ ကောလိယာပိ ‘‘ကောလရုက္ခဝါသီနံ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဒဿေဿာမာ’’တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသု။ အပရေ ပနာစရိယာ ‘‘သာကိယကောလိယာနံ ဒါသီသု ဥဒကတ္ထာယ နဒိံ ဂန္တွာ စုမ္ဗဋာနိ ဘူမိယံ နိက္ခိပိတွာ သုခကထာယ သန္နိသိန္နာသု ဧကိဿာ စုမ္ဗဋံ ဧကာ သကသညာယ ဂဏှိ, တံ နိဿာယ ‘မမ စုမ္ဗဋံ, တဝ စုမ္ဗဋ’န္တိ ကလဟေ ပဝတ္တေ ကမေန ဥဘယနဂရဝါသိနော ဒါသကမ္မကာရာ စေဝ သေဝကဂါမဘောဇကာမစ္စဥပရာဇာနော စာတိ သဗ္ဗေ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣမမှာ ပန နယာ ပုရိမနယောဝ ဗဟူသု အဋ္ဌကထာသု အာဂတော, ယုတ္တရူပေါ စာတိ သွေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၂။)တေ ပန သာယနှသမယေ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ နိက္ခမိဿန္တီတိ တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဣမေ ဧဝံ ယုဒ္ဓသဇ္ဇေ နိက္ခန္တေ အဒ္ဒသ, ဒိသွာ စ ‘‘မယိ ဂတေ ဧသ ကလဟော ဝူပသမိဿတိ နု ခေါ, နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘အဟမေတ္ထ ဂန္တွာ ကလဟဝူပသမတ္ထံ တီဏိ ဇာတကာနိ ကထေဿာမိ, တတော ကလဟော ဝူပသမိဿတိ, အထ သာမဂ္ဂိဒီပနတ္ထာယ ဒွေ ဇာတကာနိ ကထေတွာ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၄၁ အာဒယော) ဒေသေဿာမိ, ဒေသနံ သုတွာ ဥဘယနဂရဝါသိနော အဍ္ဎတေယျာနိ အဍ္ဎတေယျာနိ ကုမာရသတာနိ ဒဿန္တိ, အဟံ တေ ပဗ္ဗာဇေဿာမိ, မဟန္တော သမာဂမော ဘဝိဿတီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော သာယနှသမယေ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ကဿစိ အနာရောစေတွာ သယမေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဒွိန္နံ သေနာနံ အန္တရေ အာကာသေ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ တေသံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ဒိဝါ အန္ဓကာရံ ကာတုံ ကေသရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော နိသီဒိ။ အထ နေသံ သံဝိဂ္ဂမာနသာနံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ကပိလဝတ္ထုဝါသိနောပိ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ ဉာတိသေဋ္ဌော သတ္ထာ အာဂတော, ဒိဋ္ဌော နု ခေါ တေန အမှာကံ ကလဟကရဏဘာဝေါ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘န ခေါ ပန သက္ကာ သတ္ထရိ အာဂတေ အမှေဟိ ပရဿ သရီရေ သတ္ထံ ပါတေတုံ, ကောလိယနဂရဝါသိနော အမှေ ဟနန္တု ဝါ ဗဇ္ဈန္တု ဝါ’’တိ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေသုံ။ ကောလိယနဂရဝါသိနောပိ တထေဝ အကံသု။
အထ ဘဂဝါ ဩတရိတွာ ရမဏီယေ ပဒေသေ ဝါလုကပုလိနေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနော။ တေပိ ရာဇာနော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ အထ နေ သတ္ထာ ဇာနန္တောဝ ‘‘ကသ္မာ အာဂတတ္ထ, မဟာရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နေဝ, ဘန္တေ, နဒိဒဿနတ္ထာယ, န ကီဠနတ္ထာယ, အပိစ ခေါ ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ သင်္ဂါမံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ အာဂတမှာ’’တိ။ ‘‘ကိံ နိဿာယ ဝေါ ကလဟော, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ဥဒကံ နိဿာယ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဥဒကံ ကိံ အဂ္ဃတိ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ပထဝီ နာမ ကိံ အဂ္ဃတိ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အနဂ္ဃါ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ခတ္တိယာ ကိံ အဂ္ဃန္တိ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ခတ္တိယာ နာမ အနဂ္ဃါ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ ဥဒကံ နိဿာယ ကသ္မာ အနဂ္ဃေ ခတ္တိယေ နာသေထ, မဟာရာဇ, ကလဟသ္မိဉှိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၃။)အဿာဒေါ နာမ နတ္ထိ, ကလဟဝသေန ဟိ မဟာရာဇာ ဧကာယ ရုက္ခဒေဝတာယ ကာဠသီဟေန သဒ္ဓိံ ဗဒ္ဓါဃာတော သကလမ္ပိ ဣမံ ကပ္ပံ အနုပ္ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဖန္ဒနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၄ အာဒယော) ကထေသိ။ တတော ‘‘ပရပတ္တိယေန နာမ မဟာရာဇာ န ဘဝိတဗ္ဗံ, ပရပတ္တိယာ ဟိ ဟုတွာ ဧကဿ သသဿ ကထာယ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတေ ဟိမဝန္တေ စတုပ္ပဒဂဏာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိနော အဟေသုံ, တသ္မာ ပရပတ္တိယေန န ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဒဒ္ဒရဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၂၄၃-၄၄၊ ၁။၄။၁၃-၁၆၊ ၁။၉။၁၀၅ အာဒယော) ကထေသိ။ တတော ‘‘ကဒါစိ မဟာရာဇာ ဒုဗ္ဗလောပိ မဟဗ္ဗလဿ ရန္ဓံ ပဿတိ, ကဒါစိ မဟဗ္ဗလောပိ ဒုဗ္ဗလဿ ရန္ဓံ ပဿတိ, လဋုကိကာပိ ဟိ သကုဏိကာ ဟတ္ထိနာဂံ ဃာတေသီ’’တိ ဝတွာ လဋုကိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉ အာဒယော) ကထေသိ။ ဧဝံ ကလဟဝူပသမနတ္ထာယ တီဏိ ဇာတကာနိ ကထေတွာ သာမဂ္ဂိပရိဒီပနတ္ထာယ ဒွေ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ‘‘သမဂ္ဂါနဉှိ မဟာရာဇာ ကောစိ ဩတာရံ နာမ ပဿိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ဝတွာ ရုက္ခဓမ္မဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၇၄) ကထေသိ။ တတော ‘‘သမဂ္ဂါနံ မဟာရာဇာ ကောစိ ဝိဝရံ ပဿိတုံ နာသက္ခိ, ယဒါ ပန အညမညံ ဝိဝါဒမကံသု, အထ နေ ဧကော နေသာဒပုတ္တော ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ အာဒါယ ဂတော, ဝိဝါဒေ အဿာဒေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဝဋ္ဋကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၃၅, ၁၁၈၊ ၁။၆။၁၂၈-၁၃၃) ကထေသိ။ ဧဝံ ဣမာနိ ပဉ္စ ဇာတကာနိ ကထေတွာ အဝသာနေ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၄၁ အာဒယော) ကထေသိ။
အထ ရာဇာနော ပသန္နာ ‘‘သစေ သတ္ထာ နာဂမိဿ, မယံ အညမညံ ဝဓိတွာ လောဟိတနဒိံ ပဝတ္တယိဿာမ, သတ္ထာရံ နိဿာယ နော ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ။ သစေ ပန သတ္ထာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿ, ဒွိသဟဿဒီပပရိဝါရံ စတုမဟာဒီပရဇ္ဇံ ဟတ္ထဂတံ အဘဝိဿ, အတိရေကသဟဿံ ခေါ ပနဿ ပုတ္တာ အဘဝိဿံသု, တတော ခတ္တိယပရိဝါရောဝ အဝိစရိဿ, တံ ခေါ ပနေသ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ နိက္ခမိတွာ သမ္ဗောဓိံ ပတ္တော, ဣဒါနိပိ ခတ္တိယပရိဝါရောဝ ဝိစရတူ’’တိ ဥဘယနဂရဝါသိနော အဍ္ဎတေယျာနိ အဍ္ဎတေယျာနိ ကုမာရသတာနိ အဒံသု။ ဘဂဝါ တေ ပဗ္ဗာဇေတွာ မဟာဝနံ အဂမာသိ။ ပုနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တေဟိ ပရိဝုတော ဧကဒါ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ ဧကဒါ ကောလိယနဂရေတိ ဒွီသု နဂရေသု ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ ဥဘယနဂရဝါသိနော မဟာသက္ကာရံ ကရိံသု။ တေသံ ဂရုဂါရဝေန န အတ္တနော ရုစိယာ ပဗ္ဗဇိတာနံ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုရာဏဒုတိယိကာယောပိ နေသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၄။)အနဘိရတိဇနနတ္ထာယ တံ တံ ဝတွာ သာသနံ ပေသေသုံ။ တေ အတိရေကတရံ ဥက္ကဏ္ဌိံသု။ ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေန္တော တေသံ အနဘိရတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ မာဒိသေန ဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသန္တာ ဥက္ကဏ္ဌန္တိ, ကထံ ရူပါ နု ခေါ တေသံ ဓမ္မကထာ သပ္ပါယာ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ကုဏာလဓမ္မဒေသနံ ပဿိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဟံ ဣမေ ဘိက္ခူ ဟိမဝန္တံ နေတွာ ကုဏာလကထာယ နေသံ မာတုဂါမဒေါသံ ပကာသေတွာ အနဘိရတိံ ဟရိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဒဿာမီ’’တိ။
သော ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ကပိလဝတ္ထုံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဘတ္တကိစ္စဝေလာယမေဝ တေ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ရမဏီယော ဟိမဝန္တပဒေသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နောဟေတံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆိဿထ ပန ဟိမဝန္တစာရိက’’န္တိ? ‘‘ဘန္တေ, အနိဒ္ဓိမန္တော မယံ ကထံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘သစေ ပန ဝေါ ကောစိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျ, ဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ သတ္ထာ သဗ္ဗေပိ တေ အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ဂဂနတလေ ဌိတောဝ ရမဏီယေ ဟိမဝန္တပဒေသေ ကဉ္စနပဗ္ဗတံ ရဇတပဗ္ဗတံ မဏိပဗ္ဗတံ ဟိင်္ဂုလိကပဗ္ဗတံ အဉ္ဇနပဗ္ဗတံ သာနုပဗ္ဗတံ ဖလိကပဗ္ဗတန္တိ နာနာဝိဓေ ပဗ္ဗတေ, ပဉ္စ မဟာနဒိယော, ကဏ္ဏမုဏ္ဍကံ ရထကာရံ သီဟပပါတံ ဆဒ္ဒန္တံ တိယဂ္ဂဠံ အနောတတ္တံ ကုဏာလဒဟန္တိ သတ္တ ဒဟေ ဒဿေသိ။ ဟိမဝန္တော စ နာမ မဟာ ပဉ္စယောဇနသတုဗ္ဗေဓော တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတော, တဿ ဣမံ ရမဏီယံ ဧကဒေသံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဒဿေသိ။ တတ္ထ ကတနိဝါသာနိ သီဟဗျဂ္ဃဟတ္ထိကုလာဒီနိ စတုပ္ပဒါနိပိ ဧကဒေသတော ဒဿေသိ။ တတ္ထ အာရာမရာမဏေယျကာဒီနိ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂေ ရုက္ခေ နာနာဝိဓေ သကုဏသံဃေ ဇလဇထလဇပုပ္ဖါနိ ဟိမဝန္တဿ ပုရတ္ထိမပဿေ သုဝဏ္ဏတလံ, ပုစ္ဆိမပဿေ ဟိင်္ဂုလတလံ ဒဿေသိ။ ဣမေသံ ရာမဏေယျကာနံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုရာဏဒုတိယိကာသု ဆန္ဒရာဂေါ ပဟီနော။
အထ သတ္ထာ တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာကာသတော ဩတရိတွာ ဟိမဝန္တပစ္ဆိမပဿေ သဋ္ဌိယောဇနိကေ မနောသိလာတလေ သတ္တယောဇနိကဿ ကပ္ပဋ္ဌိကသာလရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ တိယောဇနိကာယ မနောသိလာတလာယ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဝုတော ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဏ္ဏဝကုစ္ဆိံ ခေါဘေတွာ ဇလမာနော သူရိယော ဝိယ နိသီဒိတွာ မဓုရဿရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၅။)နိစ္ဆာရေန္တော တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣမသ္မိံ ဟိမဝန္တေ တုမှေဟိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒွေ စိတြကောကိလာ ဥဘောသု ကောဋီသု ဒဏ္ဍကံ မုခေန ဍံသိတွာ မဇ္ဈေ အတ္တနော သာမိကံ နိသီဒါပေတွာ အဋ္ဌ စိတြကောကိလာ ပုရတော, အဋ္ဌ ပစ္ဆတော, အဋ္ဌ ဝါမတော, အဋ္ဌ ဒက္ခိဏတော, အဋ္ဌ ဟေဋ္ဌာ, အဋ္ဌ ဥပရိ ဆာယံ ကတွာ ဧဝံ စိတြကောကိလံ ပရိဝါရေတွာ အာကာသေနာဂစ္ဆန္တိ။ အထ တေ ဘိက္ခူ တံ သကုဏသံဃံ ဒိသွာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကေ နာမေတေ, ဘန္တေ သကုဏာ’’တိ? ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဧသ မမ ပေါရာဏကော ဝံသော, မယာ ဌပိတာ ပဝေဏီ, မံ တာဝ ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ပရိစရိံသု, တဒါ ပနေသ သကုဏဂဏော မဟာ အဟောသိ, အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ဒိဇကညာသဟဿာနိ မံ ပရိစရိံသု။ အနုပုဗ္ဗေန ပရိဟာယိတွာ ဣဒါနိ ဧတ္တကော ဇာတော’’တိ။ ‘‘ကထံ ဧဝရူပေ ပန, ဘန္တေ, ဝနသဏ္ဍေ ဧတာ ဒိဇကညာယော တုမှေ ပရိစရိံသူ’’တိ? အထ နေသံ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, သုဏာထာ’’တိ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ဧဝမက္ခာယတိ ဧဝမနုသူယတိ, သဗ္ဗောသဓဓရဏိဓရေ နေကပုပ္ဖမာလျဝိတတေ ဂဇဂဝဇမဟိံသရုရုစမရပသဒခဂ္ဂဂေါကဏ္ဏသီဟဗျဂ္ဃဒီပိအစ္ဆကောကတရစ္ဆဥဒ္ဒါရကဒလိ- မိဂဗိဠာရသသကဏ္ဏိကာနုစရိတေ အာကိဏ္ဏနေလမဏ္ဍလမဟာဝရာဟနာဂကုလကရေဏုသံဃာဓိဝုဋ္ဌေ ဣဿမိဂသာခမိဂသရဘမိဂဧဏီမိဂဝါတမိဂပသဒမိဂပုရိသာလုကိမ္ပုရိသယက္ခရက္ခ- သနိသေဝိတေ အမဇ္ဇဝမဉ္ဇရီဓရပဟဋ္ဌပုပ္ဖဖုသိတဂ္ဂါနေကပါဒပဂဏဝိတကေ ကုရရစကောရဝါရဏမယူရပရဘတဇီဝဉ္ဇီဝကစေလာဝကဘိင်္ကာရကရဝီကမတ္တဝိဟင်္ဂဂဏသတတသမ္ပဃုဋ္ဌေ အဉ္ဇနမနောသိလာဟရိတာလဟိင်္ဂုလကဟေမရဇတကနကာနေကဓာတု- သတဝိနဒ္ဓပဋိမဏ္ဍိတပဒေသေ ဧဝရူပေ ခလု, ဘော, ရမ္မေ ဝနသဏ္ဍေ ကုဏာလော နာမ သကုဏော ပဋိဝသတိ အတိဝိယ စိတ္တော အတိဝိယ စိတ္တပတ္တစ္ဆဒနော’’။
‘‘တဿေဝ ခလု, ဘော, ကုဏာလဿ သကုဏဿ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပရိစာရိကာ ဒိဇကညာယော, အထ ခလု, ဘော, ဒွေ ဒိဇကညာယော ကဋ္ဌံ မုခေန ဍံသိတွာ တံ ကုဏာလံ သကုဏံ မဇ္ဈေ နိသီဒါပေတွာ ဥဍ္ဍေန္တိမာ နံ ကုဏာလံ သကုဏံ အဒ္ဓါနပရိယာယပထေ ကိလမထော ဥဗ္ဗာဟေတ္ထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၆။)‘‘ပဉ္စသတာ ဒိဇကညာယော ဟေဋ္ဌတော ဟေဋ္ဌတော ဥဍ္ဍေန္တိ ‘သစာယံ ကုဏာလော သကုဏော အာသနာ ပရိပတိဿတိ, မယံ တံ ပက္ခေဟိ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမာ’တိ။
‘‘ပဉ္စသတာ ဒိဇကညာယော ဥပရူပရိ ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာ နံ ကုဏာလံ သကုဏံ အာတပေါ ပရိတာပေသီ’တိ။
‘‘ပဉ္စသတာ ဒိဇကညာယော ဥဘတောပဿေန ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာ နံ ကုဏာလံ သကုဏံ သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါ တိဏံ ဝါ ရဇော ဝါ ဝါတော ဝါ ဥဿာဝေါ ဝါ ဥပပ္ဖုသီ’တိ။
‘‘ပဉ္စသတာ ဒိဇကညာယော ပုရတော ပုရတော ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာ နံ ကုဏာလံ သကုဏံ ဂေါပါလကာ ဝါ ပသုပါလကာ ဝါ တိဏဟာရကာ ဝါ ကဋ္ဌဟာရကာ ဝါ ဝနကမ္မိကာ ဝါ ကဋ္ဌေန ဝါ ကဌလေန ဝါ ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ သက္ခရာဟိ ဝါ ပဟာရံ အဒံသု, မာယံ ကုဏာလော သကုဏော ဂစ္ဆေဟိ ဝါ လတာဟိ ဝါ ရုက္ခေဟိ ဝါ သာခါဟိ ဝါ ထမ္ဘေဟိ ဝါ ပါသာဏေဟိ ဝါ ဗလဝန္တေဟိ ဝါ ပက္ခီဟိ သင်္ဂမေသီ’တိ။
‘‘ပဉ္စသတာ ဒိဇကညာယော ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဥဍ္ဍေန္တိ သဏှာဟိ သခိလာဟိ မဉ္ဇူဟိ မဓုရာဟိ ဝါစာဟိ သမုဒါစရန္တိယော ‘မာယံ ကုဏာလော သကုဏော အာသနေ ပရိယုက္ကဏ္ဌီ’တိ။
‘‘ပဉ္စသတာ ဒိဇကညာယော ဒိသောဒိသံ ဥဍ္ဍေန္တိ အနေကရုက္ခဝိဝိဓဝိကတိဖလမာဟရန္တိယော ‘မာယံ ကုဏာလော သကုဏော ခုဒါယ ပရိကိလမိတ္ထာ’တိ။
‘‘အထ ခလု, ဘော, တာ ဒိဇကညာယော တံ ကုဏာလံ သကုဏံ အာရာမေနေဝ အာရာမံ, ဥယျာနေနေဝ ဥယျာနံ, နဒီတိတ္ထေနေဝ နဒီတိတ္ထံ, ပဗ္ဗတသိခရေနေဝ ပဗ္ဗတသိခရံ, အမ္ဗဝနေနေဝ အမ္ဗဝနံ, ဇမ္ဗုဝနေနေဝ ဇမ္ဗုဝနံ, လဗုဇဝနေနေဝ လဗုဇဝနံ, နာဠိကေရသဉ္စာရိယေနေဝ နာဠိကေရသဉ္စာရိယံ ခိပ္ပမေဝ အဘိသမ္ဘောန္တိ ရတိတ္ထာယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၇။)‘‘အထ ခလု, ဘော, ကုဏာလော သကုဏော တာဟိ ဒိဇကညာဟိ ဒိဝသံ ပရိဗျူဠှော ဧဝံ အပသာဒေတိ ‘နဿထ တုမှေ ဝသလိယော, ဝိနဿထ တုမှေ ဝသိလိယော စောရိယော ဓုတ္တိယော အသတိယော လဟုစိတ္တာယော ကတဿ အပ္ပဋိကာရိကာယော အနိလော ဝိယ ယေနကာမံဂမာယော’’’ တိ။
တတြာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဘိက္ခဝေ, သော ဝနသဏ္ဍော ဧဝံ အက္ခာယတိ ဧဝဉ္စ အနုသူယတိ။ ကိန္တိ? သဗ္ဗောသဓဓရဏိဓရေတိ ဝိတ္ထာရော။ တတ္ထ သဗ္ဗောသဓဓရဏိဓရေတိ မူလတစပတ္တပုပ္ဖါဒိသဗ္ဗောသဓဓရာယ ဓရဏိယာ သမန္နာဂတေတိ အတ္ထော, သဗ္ဗောသဓယုတ္တော ဝါ ဓရဏိဓရော။ သော ဟိ ပဒေသော သဗ္ဗောသဓဓရဏိဓရောတိ ဧဝမက္ခာယတိ ဧဝဉ္စ အနုသူယတိ, တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသပဒယောဇနာယပိ ဧသေဝ နယော။ နေကပုပ္ဖမာလျဝိတတေတိ အနေကေဟိ ဖလတ္ထာယ ဥပ္ပန္နပုပ္ဖေဟိ စေဝ ပိဠန္ဓနမာလျေဟိ စ ဝိတတေ။ ရုရူတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ မိဂါ။ ဥဒ္ဒါရာတိ ဥဒ္ဒါ။ ဗိဠာရာတိ မဟာဗိဠာရာ။ နေလမဏ္ဍလံ ဝုစ္စတိ တရုဏဘိင်္ကစ္ဆာပမဏ္ဍလံ။ မဟာဝရာဟာတိ မဟာဟတ္ထိနော, အာကိဏ္ဏနေလမဏ္ဍလမဟာဝရာဟေန ဂေါစရိယာဒိဘေဒေန ဒသဝိဓေန နာဂကုလေန စေဝ ကရေဏုသံဃေန စ အဓိဝုဋ္ဌေတိ အတ္ထော။ ဣဿမိဂါတိ ကာဠသီဟာ။ ဝါတမိဂါတိ မဟာဝါတမိဂါ။ ပသဒမိဂါတိ စိတြမိဂါ။ ပုရိသာလူတိ ဝဠဝါမုခယက္ခိနိယော။ ကိမ္ပုရိသာတိ ဒေဝကိန္နရစန္ဒကိန္နရဒုမကိန္နရဒဏ္ဍမာဏဝကကောန္တိ- သကုဏကဏ္ဏပါဝုရဏာဒိဘေဒါ ကိန္နရာ။ အမဇ္ဇဝမဉ္ဇရီဓရပဟဋ္ဌပုပ္ဖဖုသိတဂ္ဂါနေကပါဒပဂဏဝိတတေတိ မကုလဓရေဟိ စေဝ မဉ္ဇရီဓရေဟိ စ သုပုပ္ဖိတေဟိ စ အဂ္ဂမတ္တပုပ္ဖိတေဟိ စ အနေကေဟိ ပါဒပဂဏေဟိ ဝိတတေ။ ဝါရဏာ နာမ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏာ။ စေလာဝကာတိပိ ဧတေ သကုဏာယေဝ။ ဟေမဉ္စ ကနကဉ္စာတိ ဒွေ သုဝဏ္ဏဇာတိယော။ ဧတေဟိ အဉ္ဇနာဒီဟိ အနေကဓာတုသတေဟိ အနေကေဟိ ဝဏ္ဏဓာတုရာသီဟိ ဝိနဒ္ဓပဋိမဏ္ဍိတပဒေသေ။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနမတ္တမေတံ။ စိတ္တောတိ မုခတုဏ္ဍကေပိ ဟေဋ္ဌာဥဒရဘာဂေပိ စိတြောဝ။
အဍ္ဎုဍ္ဎာနီတိ အဍ္ဎစတုတ္ထာနိ, တီဏိ သဟဿာနိ ပဉ္စေဝ သတာနီတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓါနပရိယာယပထေတိ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေ ဂမနမဂ္ဂေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၈။)ဥဗ္ဗာဟေတ္ထာတိ ဗာဓယိတ္ထ။ ဥပပ္ဖုသီတိ ဥပဂန္တွာ ဖုသိ။ ပဟာရံ အဒံသူတိ ဧတ္ထ ‘‘မာ န’’န္တိ ပဒဿ သာမိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင်္ဂမေသီတိ သမာဂစ္ဆိ။ သဏှာဟီတိ မဋ္ဌာဟိ။ သခိလာဟီတိ ပိယာဟိ။ မဉ္ဇူဟီတိ သခိလာဟိ။ မဓုရာဟီတိ မဓုရဿရာဟိ။ သမုဒါစရန္တိယောတိ ဂန္ဓဗ္ဗကရဏဝသေန ပရိစရန္တိယော။ အနေကရုက္ခဝိဝိဓဝိကတိဖလန္တိ အနေကေဟိ ရုက္ခေဟိ ဝိဝိဓဝိကတိဖလံ။ အာရာမေနေဝ အာရာမန္တိ ပုပ္ဖါရာမာဒီသု အညတရေန အာရာမေနေဝ အညတရံ အာရာမံ နေန္တီတိ အတ္ထော။ ဥယျာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ နာဠိကေရသဉ္စာရိယေနေဝါတိ နာဠိကေရဝနေနေဝ အညံ နာဠိကေရဝနံ။ အတိသမ္ဘောန္တီတိ ဧဝံ နေတွာ တတ္ထ နံ ခိပ္ပညေဝ ရတိတ္ထာယ ပါပုဏန္တိ။
ဒိဝသံ ပရိဗျူဠှောတိ သကလဒိဝသံ ပရိဗျူဠှော။ အပသာဒေတီတိ တာ ကိရ တံ ဧဝံ ဒိဝသံ ပရိစရိတွာ နိဝါသရုက္ခေ ဩတာရေတွာ ပရိဝါရေတွာ ရုက္ခသာခါသု နိသီဒိတွာ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ မဓုရဝစနံ လဘေယျာမာ’’တိ ပတ္ထယန္တိယော ဣမိနာ ဥယျောဇိတကာလေ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမာတိ ဝသန္တိ။ ကုဏာလရာဇာ ပန တာ ဥယျောဇေန္တော ‘‘နဿထာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ အပသာဒေတိ။ တတ္ထ နဿထာတိ ဂစ္ဆထ။ ဝိနဿထာတိ သဗ္ဗတောဘာဂေန နဿထ။ ဂေဟေ ဓနဓညာဒီနံ နာသနေန စောရိယော, ဗဟုမာယတာယ ဓုတ္တိယော, နဋ္ဌဿတိတာယ အသတိယော, အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လဟုစိတ္တာယော, ကတဝိနာသနေန မိတ္တဒုဗ္ဘိတာယ ကတဿ အပ္ပဋိကာရိကာယောတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဟံ တိရစ္ဆာနဂတောပိ ဣတ္ထီနံ အကတညုတံ ဗဟုမာယတံ အနာစာရတံ ဒုဿီလတဉ္စ ဇာနာမိ, တဒါပါဟံ တာသံ ဝသေ အဝတ္တိတွာ တာ ဧဝ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေမီ’’တိ ဣမာယ ကထာယ တေသံ ဘိက္ခူနံ အနဘိရတိံ ဟရိတွာ သတ္ထာ တုဏှီ အဟောသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒွေ ကာဠကောကိလာ သာမိကံ ဒဏ္ဍကေန ဥက္ခိပိတွာ ဟေဋ္ဌာဘာဂါဒီသု စတဿော စတဿော ဟုတွာ တံ ပဒေသံ အာဂမိံသု။ တေ ဘိက္ခူ တာပိ ဒိသွာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ပုဗ္ဗေ, ဘိက္ခဝေ, မမ သဟာယော ပုဏ္ဏမုခေါ နာမ ဖုဿကောကိလော အဟောသိ, တဿာယံ ဝံသော’’တိ ဝတွာ ပုရိမနယေနေဝ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပုစ္ဆိတော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၄၉။)‘‘တဿေဝ ခလု, ဘော, ဟိမဝတော ပဗ္ဗတရာဇဿ ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂေ သုသုခုမသုနိပုဏဂိရိပ္ပဘဝဟရိတုပယန္တိယော’’တိ။
တတ္ထ သုဋ္ဌု သုခုမသဏှသလိလတာယ သုသုခုမသုနိပုဏာ, ဂိရိ ဧတာသံ ပဘဝေါတိ ဂိရိပ္ပဘဝါ, ဟိမဝန္တတော သန္ဒမာနဟရိတတိဏမိဿဩဃတာယ ဟရိတာ, ကုဏာလဒဟံ ဥပဂမနေန ဥပယန္တိယောတိ သုသုခုမသုနိပုဏဂိရိပ္ပဘဝဟရိတုပယန္တိယော, ဧဝရူပါ နဒိယော ယသ္မိံ သန္ဒန္တီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ယံ ကုဏာလဒဟံ တာ ဥပယန္တိ, တတ္ထ ပုပ္ဖါနိ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘ဥပ္ပလပဒုမကုမုဒနလိနသတပတ္တသောဂန္ဓိကမန္ဒာလကသမ္ပတိဝိရုဠှ- သုစိဂန္ထမနုညမာဝကပ္ပဒေသေ’’တိ။
တတ္ထ ဥပ္ပလန္တိ နီလုပ္ပလံ။ နလိနန္တိ သေတပဒုမံ။ သတပတ္တန္တိ ပရိပုဏ္ဏသတပတ္တပဒုမံ။ သမ္ပတီတိ ဧတေဟိ သမ္ပတိဝိရုဠှေဟိ အဘိနဝဇာတေဟိ သုစိဂန္ဓေန စေဝ မနုညေန စ ဟဒယဗန္ဓနသမတ္ထတာယ မာဝကေန စ ပဒေသေန သမန္နာဂတေတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တသ္မိံ ဒဟေ ရုက္ခာဒယော ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘ကုရဝကမုစလိန္ဒကေတကဝေဒိသဝဉ္ဇုလပုန္နာဂဗကုလတိလကပိယကဟသနသာလသဠလ- စမ္ပကအသောကနာဂရုက္ခတိရီဋိဘုဇပတ္တလောဒ္ဒစန္ဒနောဃဝနေ ကာဠာဂရုပဒ္မကပိယင်္ဂုဒေဝဒါရုကစောစဂဟနေ ကကုဓကုဋဇအင်္ကောလကစ္စိကာရကဏိကာရကဏ္ဏိကာရ- ကနဝေရကောရဏ္ဍကကောဝိဠာရကိံသုကယောဓိကဝနမလ္လိကမနင်္ဂဏမနဝဇ္ဇဘဏ္ဍိသုရုစိရ- ဘဂိနိမာလာမလျဓရေ ဇာတိသုမနမဓုဂန္ဓိကဓနုတက္ကာရိတာလီသတဂရမုသီရကောဋ္ဌကစ္ဆဝိတတေ အတိမုတ္တကသံကုသုမိတလတာဝိတတပဋိမဏ္ဍိတပ္ပဒေသေ ဟံသပိလဝကာဒမ္ဗကာရဏ္ဍဝါဘိနဒိတေ ဝိဇ္ဇာဓရသိဒ္ဓသမဏတာပသဂဏာဓိဝုဋ္ဌေ ဝရဒေဝယက္ခရက္ခသဒါနဝဂန္ဓဗ္ဗကိန္နရမဟောရဂါနုစိဏ္ဏပ္ပဒေသေ – ဧဝရူပေ ခလု, ဘော, ရမ္မေ ဝနသဏ္ဍေ ပုဏ္ဏမုခေါ နာမ ဖုဿကောကိလော ပတိဝသတိ အတိဝိယ မဓုရဂိရော ဝိလာသိတနယနော မတ္တက္ခော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၀။)‘‘တဿေဝ ခလု, ဘော, ပုဏ္ဏမုခဿ ဖုဿကောကိလဿ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ဣတ္ထိသတာနိ ပရိစာရိကာ ဒိဇကညာယော။ အထ ခလု, ဘော, ဒွေ ဒိဇကညာယော ကဋ္ဌံ မုခေန ဍံသိတွာ တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ မဇ္ဈေ နိသီဒါပေတွာ ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာ နံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ အဒ္ဓါနပရိယာယပထေ ကိလမထော ဥဗ္ဗာဟေတ္ထာ’တိ။
‘‘ပညာသ ဒိဇကညာယော ဟေဋ္ဌတော ဟေဋ္ဌတော ဥဍ္ဍေန္တိ ‘သစာယံ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော သကုဏော အာသနာ ပရိပတိဿတိ, မယံ တံ ပက္ခေဟိ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမာ’တိ။
‘‘ပညာသ ဒိဇကညာယော ဥပရူပရိ ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာ နံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ အာတပေါ ပရိတာပေသီ’တိ။
‘‘ပညာသ ပညာသ ဒိဇကညာယော ဥဘတောပဿေန ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာနံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါ တိဏံ ဝါ ရဇော ဝါ ဝါတော ဝါ ဥဿာဝေါ ဝါ ဥပပ္ဖုသီ’တိ။
‘‘ပညာသ ဒိဇကညာယော ပုရတော ပုရတော ဥဍ္ဍေန္တိ ‘မာ နံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ဂေါပါလကာ ဝါ ပသုပါလကာ ဝါ တိဏဟာရကာ ဝါ ကဋ္ဌဟာရကာ ဝါ ဝနကမ္မိကာ ဝါ ကဋ္ဌေန ဝါ ကဌလာယ ဝါ ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ သက္ခရာဟိ ဝါ ပဟာရမဒံသု, မာယံ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော ဂစ္ဆေဟိ ဝါ လတာဟိ ဝါ ရုက္ခေဟိ ဝါ သာခါဟိ ဝါ ထမ္ဘေဟိ ဝါ ပါသာဏေဟိ ဝါ ဗလဝန္တေဟိ ဝါ ပက္ခီဟိ သင်္ဂမေသီ’တိ။
‘‘ပညာသ ဒိဇကညာယော ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဥဍ္ဍေန္တိ သဏှာဟိ သခိလာဟိ မဉ္ဇူဟိ မဓုရာဟိ ဝါစာဟိ သမုဒါစရန္တိယော ‘မာယံ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော အာသနေ ပရိယုက္ကဏ္ဌီ’တိ။
‘‘ပညာသ ဒိဇကညာယော ဒိသောဒိသံ ဥဍ္ဍေန္တိ အနေကရုက္ခဝိဝိဓဝိကတိဖလမာဟရန္တိယော ‘မာယံ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော ခုဒါယ ပရိကိလမိတ္ထာ’တိ။
‘‘အထ ခလု, ဘော, တာ ဒိဇကညာယော တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ အာရာမေနေဝ အာရာမံ, ဥယျာနေနေဝ ဥယျာနံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၁။)နဒီတိတ္ထေနေဝ နဒီတိတ္ထံ, ပဗ္ဗတသိခရေနေဝ ပဗ္ဗတသိခရံ, အမ္ဗဝနေနေဝ အမ္ဗဝနံ, ဇမ္ဗုဝနေနေဝ ဇမ္ဗုဝနံ, လဗုဇဝနေနေဝ လဗုဇဝနံ, နာဠိကေရသဉ္စာရိယေနေဝ နာဠိကေရသဉ္စာရိယံ ခိပ္ပမေဝ အဘိသမ္ဘောန္တိ ရတိတ္ထာယ။
‘‘အထ ခလု, ဘော, ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော တာဟိ ဒိဇကညာဟိ ဒိဝသံ ပရိဗျူဠှော ဧဝံ ပသံသတိ ‘သာဓု သာဓု, ဘဂိနိယော, ဧတံ ခေါ ဘဂိနိယော တုမှာကံ ပတိရူပံ ကုလဓီတာနံ, ယံ တုမှေ ဘတ္တာရံ ပရိစရေယျာထာ’တိ။
‘‘အထ ခလု, ဘော, ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော ယေန ကုဏာလော သကုဏော တေနုပသင်္ကမိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ ကုဏာလဿ သကုဏဿ ပရိစာရိကာ ဒိဇကညာယော တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ, ဒိသွာန ယေန ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော တေနုပသင်္ကမိံသု, ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘အယံ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ကုဏာလော သကုဏော အတိဝိယ ဖရုသော အတိဝိယ ဖရုသဝါစော, အပ္ပေဝ နာမ တဝမ္ပိ အာဂမ္မ ပိယဝါစံ လဘေယျာမာ’တိ။ ‘အပ္ပေဝ နာမ ဘဂိနိယော’တိ ဝတွာ ယေန ကုဏာလော သကုဏော တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ ကုဏာလေန သကုဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္မောဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ, ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော တံ ကုဏာလံ သကုဏံ ဧတဒဝေါစ – ‘ကိဿ တွံ, သမ္မ ကုဏာလ, ဣတ္ထီနံ သုဇာတာနံ ကုလဓီတာနံ သမ္မာပဋိပန္နာနံ မိစ္ဆာပဋိပန္နောသိ, အမနာပဘာဏီနမ္ပိ ကိရ, သမ္မ ကုဏာလ, ဣတ္ထီနံ မနာပဘာဏိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ, ကိမင်္ဂံ ပန မနာပဘာဏီန’န္တိ။
‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ ကုဏာလော သကုဏော တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ဧဝံ အပသာဒေသိ – ‘နဿ တွံ, သမ္မ ဇမ္မ ဝသလ, ဝိနဿ တွံ, သမ္မ ဇမ္မ ဝသလ, ကော နု တယာ ဝိယတ္တော ဇာယာဇိနေနာ’တိ။ ဧဝံ အပသာဒိတော စ ပန ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော တတောယေဝ ပဋိနိဝတ္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၂။)‘‘အထ ခလု, ဘော, ပုဏ္ဏမုခဿ ဖုဿကောကိလဿ အပရေန သမယေန နစိရဿေဝ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ, လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ ဗာဠှာ ဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ မာရဏန္တိကာ။ အထ ခလု, ဘော, ပုဏ္ဏမုခဿ ဖုဿကောကိလဿ ပရိစာရိကာနံ ဒိဇကညာနံ ဧတဒဟောသိ – ‘အာဗာဓိကော ခေါ အယံ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော, အပ္ပေဝ နာမ ဣမမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌဟေယျာ’တိ ဧကံ အဒုတိယံ ဩဟာယ ယေန ကုဏာလော သကုဏော တေနုပသင်္ကမိံသု။ အဒ္ဒသာ ခေါ ကုဏာလော သကုဏော တာ ဒိဇကညာယော ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တိယော, ဒိသွာန တာ ဒိဇကညာယော ဧတဒဝေါစ – ‘ကဟံ ပန တုမှံ ဝသလိယော ဘတ္တာ’တိ။ ‘အာဗာဓိကော ခေါ, သမ္မ ကုဏာလ, ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော အပ္ပေဝ နာမ တမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌဟေယျာ’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကုဏာလော သကုဏော တာ ဒိဇကညာယော ဧဝံ အပသာဒေသိ – ‘နဿထ တုမှေ ဝသလိယော, ဝိနဿထ တုမှေ ဝသလိယော စောရိယော ဓုတ္တိယော အသတိယော လဟုစိတ္တာယော ကတဿ အပ္ပဋိကာရိကာယော အနိလော ဝိယ ယေနကာမံဂမာယော’တိ ဝတွာ ယေန ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ဧတဒဝေါစ – ‘ဟံ, သမ္မ, ပုဏ္ဏမုခါ’တိ။ ‘ဟံ, သမ္မ, ကုဏာလာ’တိ။
‘‘အထ ခလု, ဘော, ကုဏာလော သကုဏော တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ပက္ခေဟိ စ မုခတုဏ္ဍကေန စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝုဋ္ဌာပေတွာ နာနာဘေသဇ္ဇာနိ ပါယာပေသိ။ အထ ခလု, ဘော, ပုဏ္ဏမုခဿ ဖုဿကောကိလဿ သော အာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘီ’’တိ။
တတ္ထ ပိယကာတိ သေတပုပ္ဖါ။ ဟသနာတိ ဟ-ကာရော သန္ဓိကရော, အသနာယေဝ။ တိရီဋီတိ ဧကာ ရုက္ခဇာတိ။ စန္ဒနာတိ ရတ္တသုရဘိစန္ဒနာ။ ဩဃဝနေတိ ဧတေသံ ဩဃေန ဃဋာယ သမန္နာဂတဝနေ။ ဒေဝဒါရုကစောစဂဟနေတိ ဒေဝဒါရုရုက္ခေဟိ စေဝ ကဒလီဟိ စ ဂဟနေ။ ကစ္စိကာရာတိ ဧကာ ရုက္ခဇာတိ။ ကဏိကာရာတိ မဟာပုပ္ဖါ။ ကဏ္ဏိကာရာတိ ခုဒ္ဒကပုပ္ဖါ။ ကိံသုကာတိ ဝါတဃာတကာ။ ယောဓိကာတိ ယူထိကာ။ ဝနမလ္လိကမနင်္ဂဏမနဝဇ္ဇဘဏ္ဍိသုရုစိရဘဂိနိမာလာမလျဓရေတိ မလ္လိကာနဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၃။)အနင်္ဂဏာနံ အနဝဇ္ဇာနဉ္စ ဘဏ္ဍီနံ သုရုစိရာနဉ္စ ဘဂိနီနံ ပုပ္ဖေဟိ မာလျဓာရယမာနေ။ ဓနုတက္ကာရီတိ ဓနုပါဋလိ။ တာလီသာတိ တာလီသပတ္တရုက္ခာ။ ကစ္ဆဝိတတေတိ ဧတေဟိ ဇာတိသုမနာဒီဟိ ဝိတတေ နဒိကစ္ဆပဗ္ဗတကစ္ဆေ။ သံကုသုမိတလတာတိ တေသု တေသု ဌာနေသု သုဋ္ဌု ကုသုမိတအတိမုတ္တကေဟိ စေဝ နာနာဝိဓလတာဟိ စ ဝိတတပဋိမဏ္ဍိတပဒေသေ။ ဂဏာဓိဝုဋ္ဌေတိ ဧတေသံ ဝိဇ္ဇာဓရာဒီနံ ဂဏေဟိ အဓိဝုဋ္ဌေ။ ပုဏ္ဏမုခေါတိ မုခပရိပုဏ္ဏတာယ ပုဏ္ဏမုခေါ။ ပရေဟိ ဖုဋ္ဌတာယ ဖုဿကောကိလော။ ဝိလာသိတနယနောတိ ဝိလာသိတနေတ္တော။ မတ္တက္ခောတိ ယထာ မတ္တာနံ အက္ခီနိ ရတ္တာနိ ဟောန္တိ, ဧဝံ ရတ္တက္ခော, ပမာဏယုတ္တနေတ္တော ဝါ။
ဘဂိနိယောတိ အရိယဝေါဟာရေန အာလပနံ။ ပရိစရေယျာထာတိ သကလဒိဝသံ ဂဟေတွာ ဝိစရေယျာထ။ ဣတိ သော ပိယကထံ ကထေတွာ ဥယျောဇေတိ။ ကဒါစိ ပန ကုဏာလော သပရိဝါရော ပုဏ္ဏမုခံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ, ကဒါစိ ပုဏ္ဏမုခေါ ကုဏာလဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခလု, ဘော’’တိ။ သမ္မာတိ ဝယဿ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ ဥပနိဿာယ။ လဘေယျာမာတိ ကုဏာလဿ သန္တိကာ ပိယဝစနံ လဘေယျာမ။ အပ္ပေဝ နာမာတိ အပိ နာမ လဘေယျာထ, ဝက္ခာမိ နန္တိ။ သုဇာတာနန္တိ သမဇာတိကာနံ။
နဿာတိ ပလာယ။ ဇမ္မာတိ လာမက။ ဝိယတ္တောတိ ကော နု တယာ သဒိသော အညော ဗျတ္တော နာမ အတ္ထိ။ ဇာယာဇိနေနာတိ ဇာယာဇိတေန, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဧဝံ ဣတ္ထိပရာဇိတေန တယာ သဒိသော ကော နာမ ဗျတ္တော အတ္ထီတိ တံ ပုန ဧဝရူပဿ ဝစနဿ အဘဏနတ္ထာယ အပသာဒေတိ။ တတောယေဝါတိ ‘‘ကုဒ္ဓေါ မေ ကုဏာလော’’တိ စိန္တေတွာ တတောယေဝ ပဋိနိဝတ္တိ, သော နိဝတ္တိတွာ သပရိဝါရော အတ္တနော နိဝါသဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။
အပ္ပေဝ နာမာတိ သံသယပရိဝိတက္ကော, ဣမမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌဟေယျ ဝါ နော ဝါတိ ဧဝံ စိန္တေတွာ တံ ဩဟာယ ပက္ကမိံသု။ တုမှန္တိ တုမှာကံ။ အပ္ပေဝ နာမာတိ တမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌဟေယျ ဝါ နော ဝါ, အမှာကံ အာဂတကာလေ မတော ဘဝိဿတိ။ မယဉှိ ဣဒါနေဝ သော မရိဿတီတိ ဉတွာ တုမှာကံ ပါဒပရိစာရိကာ ဘဝိတုံ အာဂတာ။ တေနုပသင်္ကမီတိ ဣမာ ဣတ္ထိယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၄။)သာမိကဿ မတကာလေ အာဂတာ ပဋိက္ကူလာ ဘဝိဿာမာတိ တံ ပဟာယ အာဂတာ, အဟံ ဂန္တွာ မမ သဟာယကံ ပုပ္ဖဖလာဒီနိ နာနာဘေသဇ္ဇာနိ သံဟရိတွာ အရောဂံ ကရိဿာမီတိ စိန္တေတွာ နာဂဗလော မဟာသတ္တော အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ယေန သော တေနုပသင်္ကမိ။ ဟန္တိ နိပါတော, ‘‘ဇီဝသိ, သမ္မာ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။ ဣတရောပိဿ ‘‘ဇီဝါမီ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘ဟံ သမ္မာ’’တိ အာဟ။ ပါယာပေသီတိ ပါယေသိ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘီတိ ဝူပသမီတိ။
တာပိ ဒိဇကညာယော အသ္မိံ အရောဂေ ဇာတေ အာဂတာ။ ကုဏာလောပိ ပုဏ္ဏမုခံ ကတိပါဟံ ဖလာဖလာနိ ခါဒါပေတွာ တဿ ဗလပ္ပတ္တကာလေ, ‘‘သမ္မ, ဣဒါနိ တွံ အရောဂေါ, အတ္တနော ပရိစာရိကာဟိ သဒ္ဓိံ ဝသ, အဟမ္ပိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော ‘‘ဣမာ, သမ္မ, မံ ဗာဠှဂိလာနံ ပဟာယ ပလာယန္တိ, န မေ ဧတာဟိ ဓုတ္တီဟိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ တေ, သမ္မ, ဣတ္ထီနံ ပါပဘာဝံ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ ပုဏ္ဏမုခံ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တပဿေ မနောသိလာတလံ နေတွာ သတ္တယောဇနိကသာလရုက္ခမူလေ မနောသိလာသနေ နိသီဒိ။ ဧကသ္မိံ ပဿေ ပုဏ္ဏမုခေါ သပရိဝါရော နိသီဒိ။ သကလဟိမဝန္တေ ဒေဝဃောသနာ စရိ – ‘‘အဇ္ဇ ကုဏာလော သကုဏရာဇာ ဟိမဝန္တေ မနောသိလာသနေ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓလီလာယ ဓမ္မံ ဒေသေဿတိ, တံ သုဏာထာ’’တိ။ ပရမ္ပရဃောသေန ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ သုတွာ ယေဘုယျေန တတ္ထ သန္နိပတိံသု။ ဗဟုနာဂသုပဏ္ဏကိန္နရဝိဇ္ဇာဓရာဒီနမ္ပိ ဒေဝတာ တမတ္ထံ ဥဂ္ဃေါသေသုံ။ တဒါ အာနန္ဒော နာမ ဂိဇ္ဈရာဇာ ဒသသဟဿဂိဇ္ဈပရိဝါရော ဂိဇ္ဈပဗ္ဗတေ ပဋိဝသတိ။ သောပိ တံ ကောလာဟလံ သုတွာ ‘‘ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ သပရိဝါရော အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ နာရဒေါပိ ပဉ္စာဘိညော တာပသော ဒသသဟဿတာပသပရိဝုတော ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝိဟရန္တော တံ ဒေဝဃောသနံ သုတွာ ‘‘သဟာယော ကိရ မေ ကုဏာလော ဣတ္ထီနံ အဂုဏံ ကထေဿတိ, မဟာသမာဂမော ဘဝိဿတိ, မယာပိ တံ ဒေသနံ သောတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တာပသဒသသဟဿေန သဒ္ဓိံ ဣဒ္ဓိယာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာသန္နိပါတသဒိသော မဟာသမာဂမော အဟောသိ။ အထ မဟာသတ္တော ဇာတိဿရဉာဏေန ဣတ္ထိဒေါသပဋိသံယုတ္တံ အတီတဘဝေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၅။)ဒိဋ္ဌကာရဏံ ပုဏ္ဏမုခံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထ ခလု, ဘော, ကုဏာလော သကုဏော တံ ပုဏ္ဏမုခံ ဖုဿကောကိလံ ဂိလာနဝုဋ္ဌိတံ အစိရဝုဋ္ဌိတံ ဂေလညာ ဧတဒဝေါစ –
‘‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ကဏှာ ဒွေပိတိကာ ပဉ္စပတိကာယ ဆဋ္ဌေ ပုရိသေ စိတ္တံ ပဋိဗန္ဓန္တိယာ, ယဒိဒံ ကဗန္ဓေ ပီဌသပ္ပိမှီ’’’တိ။ ဘဝတိ စ ပနုတ္တရေတ္ထ ဝါကျံ –
‘‘အထဇ္ဇုနော နကုလော ဘီမသေနော, ယုဓိဋ္ဌိလော သဟဒေဝေါ စ ရာဇာ၊
ဧတေ ပတီ ပဉ္စ မတိစ္စ နာရီ, အကာသိ ခုဇ္ဇဝါမနကေန ပါပ’န္တိ။
‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, သစ္စတပါပီ နာမ သမဏီ သုသာနမဇ္ဈေ ဝသန္တီ စတုတ္ထဘတ္တံ ပရိဏာမယမာနာ သုရာဓုတ္တကေန ပါပမကာသိ။
‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ကာကဝတီ နာမ ဒေဝီ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဝသန္တီ ဘရိယာ ဝေနတေယျဿ နဋကုဝေရေန ပါပမကာသိ။
‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ကုရုင်္ဂဒေဝီ နာမ လောမသုဒ္ဒရီ ဧဠိကကုမာရံ ကာမယမာနာ ဆဠင်္ဂကုမာရဓနန္တေဝါသိနာ ပါပမကာသိ။
‘‘ဧဝဉှေတံ မယာ ဉာတံ, ဗြဟ္မဒတ္တဿ မာတရံ၊
ဩဟာယ ကောသလရာဇံ, ပဉ္စာလစဏ္ဍေန ပါပမကာသိ။
‘‘ဧတာ စ အညာ စ အကံသု ပါပံ, တသ္မာဟမိတ္ထီနံ န ဝိဿသေ နပ္ပသံသေ၊
မဟီ ယထာ ဇဂတိ သမာနရတ္တာ, ဝသုန္ဓရာ ဣတရီတရာပတိဋ္ဌာ၊
သဗ္ဗသဟာ အဖန္ဒနာ အကုပ္ပါ, တထိတ္ထိယော တာယော န ဝိဿသေ နရော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၆။)‘‘သီဟော ယထာ လောဟိတမံသဘောဇနော, ဝါဠမိဂေါ ပဉ္စာဝုဓော သုရုဒ္ဓေါ၊
ပသယှခါဒီ ပရဟိံသနေ ရတော, တထိတ္ထိယော တာယော န ဝိဿသေ နရော။
‘‘န ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ဝေသိယော နာရိယော ဂမနိယော, န ဟေတာ ဗန္ဓကိယော နာမ, ဝဓိကာယော နာမ ဧတာယော, ယဒိဒံ ဝေသိယော နာရိယော ဂမနိယော’’တိ။
‘‘စောရော ဝိယ ဝေဏိကတာ မဒိရာဝ ဒိဒ္ဓါ ဝါဏိဇော ဝိယ ဝါစာသန္ထုတိယော ဣဿသိင်္ဂမိဝ ဝိပရိဝတ္တာယော ဥရဂမိဝ ဒုဇိဝှါယော။ သောဗ္ဘမိဝ ပဋိစ္ဆန္နာ ပါတာလမိဝ ဒုပ္ပူရာ ရက္ခသီ ဝိယ ဒုတ္တောသာ ယမောဝေကန္တဟာရိယော။ သိခီရိဝ သဗ္ဗဘက္ခာ နဒီရိဝ သဗ္ဗဝါဟီ အနိလော ဝိယ ယေနကာမံစရာ နေရု ဝိယ အဝိသေသကရာ ဝိသရုက္ခော ဝိယ နိစ္စဖလိတာယောတိ။ ဘဝတိ စ ပနုတ္တရေတ္ထ ဝါကျံ –
‘‘‘ယထာ စောရော ယထာ ဒိဒ္ဓေါ, ဝါဏိဇောဝ ဝိကတ္ထနီ၊
ဣဿသိင်္ဂမိဝ ပရိဝတ္တာ, ဒုဇိဝှါ ဥရဂေါ ဝိယ။
‘‘‘သောဗ္ဘမိဝ ပဋိစ္ဆန္နာ, ပါတာလမိဝ ဒုပ္ပုရာ၊
ရက္ခသီ ဝိယ ဒုတ္တောသာ, ယမောဝေကန္တဟာရိယော။
‘‘ယထာ သိခီ နဒီ ဝါတော, နေရုနာဝ သမာဂတာ၊
ဝိသရုက္ခော ဝိယ နိစ္စဖလာ, နာသယန္တိ ဃရေ ဘောဂံ၊
ရတနန္တကရိတ္ထိယော’’’တိ။
တတ္ထ ဂိလာနဝုဋ္ဌိတန္တိ ပဌမံ ဂိလာနံ ပစ္ဆာ ဝုဋ္ဌိတံ။ ဒိဋ္ဌာ မယာတိ အတီတေ ကိရ ဗြဟ္မဒတ္တော ကာသိရာဇာ သမ္ပန္နဗလဝါဟနတာယ ကောသလရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကောသလရာဇာနံ မာရေတွာ တဿ အဂ္ဂမဟေသိံ သဂဗ္ဘံ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ တံ အတ္တနော အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ သာ အပရဘာဂေ ဓီတရံ ဝိဇာယိ။ ရညော ပန ပကတိယာ ဓီတာ ဝါ ပုတ္တော ဝါ နတ္ထိ, သော တုဿိတွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂဟိတကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၇။)ကတွာ ဌပေသိ။ တဿာ ပန ကုမာရိကာယ ‘‘ကဏှာ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ အထဿာ ဝယပ္ပတ္တာယ မာတာ တံ အာဟ – ‘‘အမ္မ, ပိတရာ တဝ ဝရော ဒိန္နော, တမဟံ ဂဟေတွာ ဌပေသိံ, တဝ ရုစ္စနကံ ဝရံ ဂဏှာ’’တိ။ သာ ‘‘အမ္မ, မယှံ အညံ အဝိဇ္ဇမာနံ နတ္ထိ, ပတိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ မေ သယံ ဝရံ ကာရေဟီ’’တိ ကိလေသဗဟုလတာယ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဘိန္ဒိတွာ မာတရံ အာဟ။ သာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ယထာရုစိတံ ပတိံ ဂဏှတူ’’တိ ဝတွာ သယံ ဝရံ ဃောသာပေသိ။ ရာဇင်္ဂဏေ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဗဟူ ပုရိသာ သန္နိပတိံသု။ ကဏှာ ပုပ္ဖသမုဂ္ဂံ အာဒါယ ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရေ ဌိတာ ဩလောကေန္တီ ဧကမ္ပိ န ရောစေသိ။
တဒါ ပဏ္ဍုရာဇဂေါတ္တတော အဇ္ဇုနော နကုလော ဘီမသေနော ယုဓိဋ္ဌိလော သဟဒေဝေါတိ ဣမေ ပဉ္စ ပဏ္ဍုရာဇပုတ္တာ တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဒေသစာရိတ္တံ ဇာနိဿာမာ’’တိ ဝိစရန္တာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ အန္တောနဂရေ ကောလာဟလံ သုတွာ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ ဉတွာ ‘‘မယမ္ပိ ဂမိဿာမာ’’တိ ကဉ္စနရူပသမာနရူပါ တတ္ထ ဂန္တွာ ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌံသု။ ကဏှာ တေ ဒိသွာ ပဉ္စသုပိ တေသု ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ပဉ္စန္နမ္ပိ သီသေသု မာလာစုမ္ဗဋကာနိ ခိပိတွာ, ‘‘အမ္မ, ဣမေ ပဉ္စ ဇနေ ဝရေမီ’’တိ အာဟ။ သာပိ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ဝရဿ ဒိန္နတ္တာ ‘‘န လဘိဿတီ’’တိ အဝတွာ အနတ္တမနောဝ ‘‘ကိံဇာတိကာ ကဿ ပုတ္တာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပဏ္ဍုရာဇပုတ္တဘာဝံ ဉတွာ တေသံ သက္ကာရံ ကတွာ တံ ပါဒပရိစာရိကံ အဒါသိ။
သာ သတ္တဘူမိကပါသာဒေ တေ ကိလေသဝသေန သင်္ဂဏှိ။ ဧကော ပနဿာ ပရိစာရကော ခုဇ္ဇော ပီဌသပ္ပီ အတ္ထိ။ သာ ပဉ္စ ရာဇပုတ္တေ ကိလေသဝသေန သင်္ဂဏှိတွာ တေသံ ဗဟိ နိက္ခန္တကာလေ ဩကာသံ လဘိတွာ ကိလေသေန အနုဍယှမာနာ ခုဇ္ဇေန သဒ္ဓိံ ပါပံ ကရောတိ, တေန စ သဒ္ဓိံ ကထေန္တီ – ‘‘မယှံ တယာ သဒိသော ပိယော နတ္ထိ, ရာဇပုတ္တေ မာရာပေတွာ တေသံ ဂလလောဟိတေန တဝ ပါဒေ မက္ခာပေဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဣတရေသုပိ ဇေဋ္ဌဘာတိကေန မိဿီဘူတကာလေ – ‘‘ဣမေဟိ စတူဟိ တွမေဝ မယှံ ပိယတရော, မယာ ဇီဝိတမ္ပိ တဝတ္ထာယ ပရိစ္စတ္တံ, မမ ပိတု အစ္စယေန တုယှညေဝ ရဇ္ဇံ ဒါပေဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဣတရေဟိ သဒ္ဓိံ မိဿီဘူတကာလေပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၈။)ဧသေဝ နယော။ တေ ‘‘အယံ အမှေ ပိယာယတိ, ဣဿရိယဉ္စ နော ဧတံ နိဿာယ ဇာတ’’န္တိ တဿာ အတိဝိယ တုဿန္တိ။
သာ ဧကဒိဝသံ အာဗာဓိကာ အဟောသိ။ အထ နံ တေ ပရိဝါရေတွာ ဧကော သီသံ သမ္ဗာဟန္တော နိသီဒိ, သေသာ ဧကေကံ ဟတ္ထဉ္စ ပါဒဉ္စ။ ခုဇ္ဇော ပန ပါဒမူလေ နိသီဒိ။ သာ သီသံ သမ္ဗာဟမာနဿ ဇေဋ္ဌဘာတိကဿ အဇ္ဇုနကုမာရဿ – ‘‘မယှံ တယာ ပိယတရော နတ္ထိ, ဇီဝမာနာ တုယှံ ဇီဝိဿာမိ, ပိတု အစ္စယေန တုယှံ ရဇ္ဇံ ဒါပေဿာမီ’’တိ သီသေန သညံ ဒဒမာနာ တံ သင်္ဂဏှိ, ဣတရေသမ္ပိ ဟတ္ထပါဒေဟိ တထေဝ သညံ အဒါသိ။ ခုဇ္ဇဿ ပန – ‘‘တွညေဝ မမ ပိယော, တဝတ္ထာယ အဟံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ ဇိဝှါယ သညံ အဒါသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ပုဗ္ဗေ ကထိတဘာဝေန တာယ သညာယ တမတ္ထံ ဇာနိံသု။ တေသု သေသာ အတ္တနော ဒိန္နသညာယေဝ ဇာနိံသု။ အဇ္ဇုနကုမာရော ပန တဿာ ဟတ္ထပါဒဇိဝှါဝိကာရေ ဒိသွာ – ‘‘ယထာ မယှံ, ဧဝံ သေသာနမ္ပိ ဣမာယ သညာ ဒိန္နာ ဘဝိဿတိ, ခုဇ္ဇေန စာပိ သဒ္ဓိံ ဧတိဿာယ သန္ထဝေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဘာတရော ဂဟေတွာ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဒိဋ္ဌာ ဝေါ ပဉ္စပတိကာ မမ သီသဝိကာရံ ဒဿေန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဒိဋ္ဌာ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ နာမေတ္ထ ကာရဏံ, တုမှာကံ ပန ဟတ္ထပါဒေဟိ ဒိန္နသညာယ ကာရဏံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘အမှာကမ္ပိ တေနေဝ ကာရဏေန အဒါသိ, ခုဇ္ဇဿ ဇိဝှါဝိကာရေန သညာဒါနဿ ကာရဏံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ။ အထ နေသံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣမိနာပိ သဒ္ဓိံ ဧတာယ ပါပကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဝတွာ တေသု အသဒ္ဒဟန္တေသု ခုဇ္ဇံ ပက္ကောသိတွာ ပုစ္ဆိ။ သော သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ ကထေသိ။
တေ တဿ ဝစနံ သုတွာ တဿာ ဝိဂတစ္ဆန္ဒရာဂါ ဟုတွာ – ‘‘အဟော မာတုဂါမော နာမ ပါပေါ ဒုဿီလော, မာဒိသေ နာမ ဇာတိသမ္ပန္နေ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တေ ပဟာယ ဧဝရူပေန ဇေဂုစ္ဆပဋိကူလေန ခုဇ္ဇေန သဒ္ဓိံ ပါပကမ္မံ ကရောတိ, ကော နာမ ပဏ္ဍိတဇာတိကော ဧဝံ နိလ္လဇ္ဇာဟိ ပါပဓမ္မာဟိ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ရမိဿတီ’’တိ အနေကပရိယာယေန မာတုဂါမံ ဂရဟိတွာ ‘‘အလံ နော ဃရာဝါသေနာ’’တိ ပဉ္စ ဇနာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ ယထာကမ္မံ ဂတာ။ ကုဏာလော ပန သကုဏရာဇာ တဒါ အဇ္ဇုနကုမာရော အဟောသိ။ တသ္မာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ’’တိအာဒိမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၅၉။)တတ္ထ ဒွေပိတိကာတိ ကောသလရညော စ ကာသိရညော စ ဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စပတိကာယာတိ ပဉ္စပတိကာ, ယ-ကာရော နိပါတမတ္တော။ ပဋိဗန္ဓန္တိယာတိ ပဋိဗန္ဓမာနာ။ ကဗန္ဓေတိ တဿ ကိရ ဂီဝါ ဩနမိတွာ ဥရံ အလ္လီနာ, တသ္မာ ဆိန္နသီသော ဝိယ ခါယတိ။ ပဉ္စ မတိစ္စာတိ ဧတေ ပဉ္စ အတိက္ကမိတွာ။ ခုဇ္ဇဝါမနကေနာတိ ခုဇ္ဇေန ဝါမနကေန။
ဣဒံ ဝတွာ အပရာနိပိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနိ ဒဿေန္တော ပုန ‘‘ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုတိယဝတ္ထုသ္မိံ တာဝ အယံ ဝိဘာဝနာ – အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိံ နိဿာယ သစ္စတပါပီ နာမ သေတသမဏီ သုသာနေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ တတ္ထ ဝသမာနာ စတ္တာရိ ဘတ္တာနိ အတိက္ကမိတွာ ဘုဉ္ဇတိ, သကလနဂရေ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ပါကဋာ အဟောသိ။ ဗာရာဏသိဝါသိနော ခိပိတွာပိ ခလိတွာပိ ‘‘နမော သစ္စတပါပိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အထေကသ္မိံ ဆဏကာလေ ပဌမဒိဝသေ တာဝ သုဝဏ္ဏကာရာ ဂဏဗန္ဓေန ဧကသ္မိံ ပဒေသေ မဏ္ဍပံ ကတွာ မစ္ဆမံသသုရာဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဟရိတွာ သုရာပါနံ အာရဘိံသု။ အထေကော သုဝဏ္ဏကာရော သုရာပိဋ္ဌကံ ဆဍ္ဍေန္တော – ‘‘နမော သစ္စတပါပိယာ’’တိ ဝတွာ ဧကေန ပဏ္ဍိတေန – ‘‘အမ္ဘော အန္ဓဗာလ, စလစိတ္တာယ ဣတ္ထိယာ နမော ကရောသိ, အဟော ဗာလော’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘သမ္မ, မာ ဧဝံ အဝစ, မာ နိရယသံဝတ္တနိကံ ကမ္မံ ကရီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော ‘‘ဒုဗ္ဗုဒ္ဓိ တုဏှီ ဟောဟိ, သဟဿေန အဗ္ဘုတံ ကရောဟိ, အဟံ တေ သစ္စတပါပိံ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိသိန္နော သုရာပိဋ္ဌကံ ဂါဟာပေတွာ သုရံ ပိဝိဿာမိ, မာတုဂါမော ဓုဝသီလော နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘န သက္ခိဿသီ’’တိ ဝတွာ တေန သဒ္ဓိံ သဟဿေန အဗ္ဘုတမကာသိ။ သော တံ အညေသံ သုဝဏ္ဏကာရာနံ အာရောစေတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တာပသဝေသေန သုသာနံ ပဝိသိတွာ တဿာ ဝသနဋ္ဌာနဿ အဝိဒူရေ သူရိယံ နမဿန္တော အဋ္ဌာသိ။
သာ ဘိက္ခာယ ဂစ္ဆမာနာ နံ ဒိသွာ – ‘‘မဟိဒ္ဓိကော တာပသော ဘဝိဿတိ, အဟံ တာဝ သုသာနပဿေ ဝသာမိ, အယံ မဇ္ဈေ သုသာနဿ ဝသတိ, ဘဝိတဗ္ဗမဿဗ္ဘန္တရေ သန္တဓမ္မေန, ဝန္ဒိဿာမိ န’’န္တိ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိ။ သော နေဝ ဩလောကေသိ န အာလပိ။ ဒုတိယဒိဝသေပိ တထေဝ အကာသိ။ တတိယဒိဝသေ ပန ဝန္ဒိတကာလေ အဓောမုခေါဝ ‘‘ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၀။)စတုတ္ထဒိဝသေ ‘‘ကစ္စိ ဘိက္ခာယ န ကိလမသီ’’တိ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ သာ ‘‘ပဋိသန္ထာရော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌာ ပက္ကာမိ။ ပဉ္စမဒိဝသေ ဗဟုတရံ ပဋိသန္ထာရံ လဘိတွာ ထောကံ နိသီဒိတွာ ဂတာ။ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ ပန တံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ – ‘‘ဘဂိနိ, ကိံ နု ခေါ အဇ္ဇ ဗာရာဏသိယံ မဟာဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေါ’’တိ ဝတွာ – ‘‘အယျ, တုမှေ န ဇာနာထ, နဂရေ ဆဏော ဃုဋ္ဌော, တတ္ထ ကီဠန္တာနံ ဧသ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဧတ္ထ နာမေသော သဒ္ဒေါ’’တိ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ – ‘‘ဘဂိနိ, ကတိ ဘတ္တာနိ အတိက္ကမေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စတ္တာရိ, အယျ, တုမှေ ပန ကတိ အတိက္ကမေထာ’’တိ? ‘‘သတ္တ ဘဂိနီ’’တိ။ ဣဒံ သော မုသာ အဘာသိ။ ဒေဝသိကံ ဟေသ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇတိ။ သော တံ ‘‘ကတိ တေ ဘဂိနိ ဝဿာနိ ပဗ္ဗဇိတာယာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တာယ ‘‘ဒွါဒသ ဝဿာနီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ကတိ ဝဿာနီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ဣဒံ မေ ဆဋ္ဌံ ဝဿ’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ ‘‘အတ္ထိ ပန တေ ဘဂိနိ သန္တဓမ္မာဓိဂမော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထိ, အယျ, တုမှာကံ ပန အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယှမ္ပိ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ – ‘‘ဘဂိနိ, မယံ နေဝ ကာမသုခံ လဘာမ, န နေက္ခမ္မသုခံ, ကိံ အမှာကံယေဝ ဥဏှော နိရယော, မဟာဇနဿ ကိရိယံ ကရောမ, အဟံ ဂိဟီ ဘဝိဿာမိ, အတ္ထိ မေ မာတု သန္တကံ ဓနံ, န သက္ကောမိ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတု’’န္တိ အာဟ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော စလစိတ္တတာယ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ – ‘‘အယျ, အဟမ္ပိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ, သစေ ပန မံ န ဆဍ္ဍေဿထ, အဟမ္ပိ ဂိဟိနီ ဘဝိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော ‘‘ဧဟိ တံ န ဆဍ္ဍေဿာမိ, ဘရိယာ မေ ဘဝိဿသီ’’တိ တံ နဂရံ ပဝေသေတွာ သံဝသိတွာ သုရာပါနမဏ္ဍပံ ဂန္တွာ တာယ သုရာပိဋ္ဌကံ ဂါဟာပေတွာ သုရံ ပိဝိ။ ဣတရော သဟဿံ ဇိတော။ သာ တံ ပဋိစ္စ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိ။ တဒါ ကုဏာလော သုရာဓုတ္တကော အဟောသိ။ တသ္မာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတိယဝတ္ထုသ္မိံ အတီတကထာ စတုက္ကနိပါတေ ကာကဝတီဇာတကဝဏ္ဏနာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။ကာကဝတီဇာတကဝဏ္ဏနာ) ဝိတ္ထာရိတာ။ တဒါ ပန ကုဏာလော ဂရုဠော အဟောသိ။ တသ္မာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ’’တိအာဒိမာဟ။
စတုတ္ထဝတ္ထုသ္မိံ အတီတေ ဗြဟ္မဒတ္တော ကောသလရာဇာနံ ဝဓိတွာ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ တဿ အဂ္ဂမဟေသိံ ဂဗ္ဘိနိံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ပစ္စာဂန္တွာ တဿာ ဂဗ္ဘိနိဘာဝံ ဇာနန္တောပိ တံ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ သာ ပရိပက္ကဂဗ္ဘာ သုဝဏ္ဏရူပကသဒိသံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ – ‘‘ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တမ္ပိ နံ ဗာရာဏသိရာဇာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၁။)‘ဧသ မေ ပစ္စာမိတ္တဿ ပုတ္တော, ကိံ ဣမိနာ’တိ မာရာပေဿတိ, မာ မေ ပုတ္တော ပရဟတ္ထေ မရတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဓာတိံ အာဟ – ‘‘အမ္မ, ဣမံ ဒါရကံ ပိလောတိကံ အတ္ထရိတွာ အာမကသုသာနေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧဟီ’’တိ။ ဓာတီ တထာ ကတွာ နှတွာ ပစ္စာဂမိ။ ကောသလရာဇာပိ မရိတွာ ပုတ္တဿ အာရက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာနုဘာဝေန ဧကဿ ဧဠကပါလကဿ တသ္မိံ ပဒေသေ ဧဠကေ စာရေန္တဿ ဧကာ ဧဠိကာ တံ ကုမာရံ ဒိသွာ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ခီရံ ပါယေတွာ ထောကံ စရိတွာ ပုန ဂန္တွာ ဒွေ တယော စတ္တာရော ဝါရေ ပါယေသိ။ ဧဠကပါလကော တဿာ ကိရိယံ ဒိသွာ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ တံ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ နေတွာ အတ္တနော ဘရိယာယ အဒါသိ။ သာ ပန အပုတ္တိကာ, တေနဿာ ထညံ နတ္ထိ, အထ နံ ဧဠိကခီရမေဝ ပါယေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ဒေဝသိကံ ဒွေ တိဿော ဧဠိကာ မရန္တိ။ ဧဠကပါလော – ‘‘ဣမသ္မိံ ပဋိဇဂ္ဂိယမာနေ သဗ္ဗာ ဧဠိကာ မရိဿန္တိ, ကိံ နော ဣမိနာ’’တိ တံ ဧကသ္မိံ မတ္တိကာဘာဇနေ နိပဇ္ဇာပေတွာ အပရေန ပိဒဟိတွာ မာသစုဏ္ဏေန မုခံ နိဗ္ဗိဝရံ ဝိလိမ္ပိတွာ နဒိယံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တမေနံ ဝုယှမာနံ ဟေဋ္ဌာတိတ္ထေ ရာဇနိဝေသနေ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခါရကော ဧကော စဏ္ဍာလော သပဇာပတိကော မကစိံ ဓောဝန္တော ဒိသွာဝ ဝေဂေန ဂန္တွာ အာဟရိတွာ တီရေ ဌပေတွာ ‘‘ကိမေတ္ထာ’’တိ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တော ဒါရကံ ပဿိ။ ဘရိယာပိဿ အပုတ္တိကာ, တဿာ တသ္မိံ ပုတ္တသိနေဟော နိဗ္ဗတ္တိ, အထ နံ ဂေဟံ နေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တံ သတ္တဋ္ဌဝဿကာလတော ပဋ္ဌာယ မာတာပိတရော ရာဇကုလံ ဂစ္ဆန္တာ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တိ။ သောဠသဝဿကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ သွေဝ ဗဟုလံ ဂန္တွာ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏံ ကရောတိ။
ရညော စ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုရုင်္ဂဒေဝီ နာမ ဓီတာ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ။ သာ တဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ အညတ္ထ အနဘိရတာ တဿ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနမေဝ အာဂစ္ဆတိ။ တေသံ အဘိဏှဒဿနေန အညမညံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာနံ အန္တောရာဇကုလေယေဝ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ အဇ္ဈာစာရော ပဝတ္တိ။ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပရိစာရိကာယော ဉတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ – ‘‘ဣမိနာ စဏ္ဍာလပုတ္တေန ဣဒံ နာမ ကတံ, ဣမဿ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ ‘‘မဟာပရာဓော ဧသ, နာနာဝိဓကမ္မကာရဏာ ကာရေတွာ ပစ္ဆာ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ကုမာရဿ ပိတာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၂။)အာရက္ခဒေဝတာ တဿေဝ ကုမာရဿ မာတု သရီရေ အဓိမုစ္စိ။ သာ ဒေဝတာနုဘာဝေန ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, နာယံ ကုမာရော စဏ္ဍာလော, ဧသ ကုမာရော မမ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ကောသလရညော ပုတ္တော, အဟံ ‘ပုတ္တော မေ မတော’တိ တုမှာကံ မုသာ အဝစံ, အဟမေတံ ‘တုမှာကံ ပစ္စာမိတ္တဿ ပုတ္တော’တိ ဓာတိယာ ဒတွာ အာမကသုသာနေ ဆဍ္ဍာပေသိံ, အထ နံ ဧကော ဧဠကပါလကော ပဋိဇဂ္ဂိ, သော အတ္တနော ဧဠိကာသု မရန္တီသု နဒိယာ ပဝါဟေသိ, အထ နံ ဝုယှမာနံ တုမှာကံ ဂေဟေ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခါရကော စဏ္ဍာလော ဒိသွာ ပေါသေသိ, သစေ န သဒ္ဒဟထ, တေ သဗ္ဗေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆထာ’’တိ။
ရာဇာ ဓာတိံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိတွာ တထေဝ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ဇာတိသမ္ပန္နောယံ ကုမာရော’’တိ တုဋ္ဌော တံ နှာပေတွာ အလင်္ကာရာပေတွာ တဿေဝ ဓီတရံ အဒါသိ။ တဿ ပန ဧဠိကာနံ မာရိတတ္တာ ‘‘ဧဠိကကုမာရော’’တိ နာမံ အကံသု။ အထဿ ရာဇာ သသေနဝါဟနံ ဒတွာ – ‘‘ဂစ္ဆ အတ္တနော ပိတု သန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှာ’’တိ တံ ဥယျောဇေသိ။ သောပိ ကုရုင်္ဂဒေဝိံ အာဒါယ ဂန္တွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာသိ။ အထဿ ဗာရာဏသိရာဇာ ‘‘အနုဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ အယ’’န္တိ သိပ္ပသိက္ခာပနတ္ထံ ဆဠင်္ဂကုမာရံ နာမ အာစရိယံ ပေသေသိ။ သော တဿ ‘‘အာစရိယော မေ’’တိ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ အပရဘာဂေ ကုရုင်္ဂဒေဝီ တေန သဒ္ဓိံ အနာစာရမကာသိ။ သေနာပတိနောပိ ပရိစာရကော ဓနန္တေဝါသီ နာမ အတ္ထိ။ သော တဿ ဟတ္ထေ ကုရုင်္ဂဒေဝိယာ ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီနိ ပေသေသိ။ သာ တေနပိ သဒ္ဓိံ ပါပမကာသိ။ ကုဏာလော တံ ကာရဏံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ လောမသုဒ္ဒရီတိ လောမရာဇိယာ မဏ္ဍိတဥဒရာ။ ဆဠင်္ဂကုမာရဓနန္တေဝါသိနာတိ ဧဠိကကုမာရကံ ပတ္ထယမာနာပိ ဆဠင်္ဂကုမာရသေနာပတိနာ စ တဿေဝ ပရိစာရကေန ဓနန္တေဝါသိနာ စ သဒ္ဓိံ ပါပမကာသိ။ ဧဝံ အနာစာရာ ဣတ္ထိယော ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ, တေနာဟံ တာ နပ္ပသံသာမီတိ ဣဒံ မဟာသတ္တော အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။ သော ဟိ တဒါ ဆဠင်္ဂကုမာရော အဟောသိ, တသ္မာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံ အာဟရိ။
ပဉ္စမဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ အတီတေ ကောသလရာဇာ ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိံ ဂဗ္ဘိနိမ္ပိ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ သကနဂရမေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၃။)ဂတော။ သာ အပရဘာဂေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ ရာဇာ အပုတ္တကတ္တာ တံ ပုတ္တသိနေဟေန ပေါသေတွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ သိက္ခာပေတွာ ဝယပ္ပတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပိတု သန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှာ’’တိ ပေသေသိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ အထဿ မာတာ ‘‘ပုတ္တံ ပဿိတုကာမာမှီ’’တိ ကောသလရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ မဟာပရိဝါရာ ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တီ ဒွိန္နံ ရဋ္ဌာနံ အန္တရေ ဧကသ္မိံ နိဂမေ နိဝါသံ ဂဏှိ။ တတ္ထေဝေကော ပဉ္စာလစဏ္ဍော နာမ ဗြာဟ္မဏကုမာရော အတ္ထိ အဘိရူပေါ။ သော တဿာ ပဏ္ဏာကာရံ ဥပနာမေသိ။ သာ တံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ တေန သဒ္ဓိံ ပါပကမ္မံ ကတွာ ကတိပါဟံ တတ္ထေဝ ဝီတိနာမေတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပုတ္တံ ဒိသွာ ခိပ္ပံ နိဝတ္တိတွာ ပုန တသ္မိံယေဝ နိဂမေ နိဝါသံ ဂဟေတွာ ကတိပါဟံ တေန သဒ္ဓိံ အနာစာရံ စရိတွာ ကောသလနဂရံ ဂတာ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ နစိရဿေဝ တံ တံ ကာရဏံ ဝတွာ ‘‘ပုတ္တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆန္တီ စ အာဂစ္ဆန္တီ စ တသ္မိံ နိဂမေ အဍ္ဎမာသမတ္တံ တေန သဒ္ဓိံ အနာစာရံ စရိ။ သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ဣတ္ထိယော နာမေတာ ဒုဿီလာ မုသာဝါဒိနိယောတိ ဣဒမ္ပိ အတီတံ ဒဿေန္တော မဟာသတ္တော ‘‘ဧဝဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တဿ မာတရန္တိ ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ ကာရေန္တဿ ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရဿ မာတရံ။ တဒါ ကိရ ကုဏာလော ပဉ္စာလစဏ္ဍော အဟောသိ, တသ္မာ တံ အတ္တနာ ဉာတကာရဏံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
ဧတာ စာတိ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ဧတာဝ ပဉ္စ ဣတ္ထိယော ပါပမကံသု, န အညာတိ သညံ မာ ကရိ, အထ ခေါ ဧတာ စ အညာ စ ဗဟူ ပါပကမ္မကာရိကာတိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ လောကေ အတိစာရိနီနံ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဇဂတီတိ ယထာ ဇဂတိသင်္ခါတာ မဟီ သမာနရတ္တာ ပဋိဃာဘာဝေန သဗ္ဗေသု သမာနရတ္တာ ဟုတွာ သာ ဝသုန္ဓရာ ဣတရီတရာပတိဋ္ဌာ ဥတ္တမာနဉ္စ အဓမာနဉ္စ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, တထာ ဣတ္ထိယောပိ ကိလေသဝသေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥတ္တမာဓမာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ဣတ္ထိယော ဟိ ဩကာသံ လဘမာနာ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ပါပကံ ကရောန္တိ နာမ။ သဗ္ဗသဟာတိ ယထာ စ သာ သဗ္ဗမေဝ သဟတိ န ဖန္ဒတိ န ကုပ္ပတိ န စလတိ, တထာ ဣတ္ထိယော သဗ္ဗေပိ ပုရိသေ လောကဿာဒဝသေန သဟန္တိ။ သစေ တာသံ ကောစိ ပုရိသော စိတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ, တဿ ရက္ခဏတ္ထံ န ဖန္ဒန္တိ န စလန္တိ န ကောလာဟလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၄။)ကရောန္တိ။ ယထာ စ သာ န ကုပ္ပတိ န စလတိ, ဧဝံ ဣတ္ထိယောပိ မေထုနဓမ္မေန န ကုပ္ပန္တိ န စလန္တိ, န သက္ကာ တေန ပူရေတုံ။
ဝါဠမိဂေါတိ ဒုဋ္ဌမိဂေါ။ ပဉ္စာဝုဓောတိ မုခဿ စေဝ စတုန္နဉ္စ စရဏာနံ ဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ သုရုဒ္ဓေါတိ သုလုဒ္ဓေါ သုဖရုသော။ တထိတ္ထိယောတိ ယထာ ဟိ သီဟဿ မုခဉ္စေဝ စတ္တာရော စ ဟတ္ထပါဒါတိ ပဉ္စာဝုဓာနိ, တထာ ဣတ္ထီနမ္ပိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနိ ပဉ္စာဝုဓာနိ။ ယထာ သော အတ္တနော ဘက္ခံ ဂဏှန္တော တေဟိပိ ပဉ္စဟိ ဂဏှာတိ, တထာ တာပိ ကိလေသဘက္ခံ ဂဏှမာနာ ရူပါဒီဟိ အာဝုဓေဟိ ပဟရိတွာ ဂဏှန္တိ။ ယထာ သော ကက္ခဠော ပသယှ ခါဒတိ, ဧဝံ ဧတာပိ ကက္ခဠာ ပသယှ ခါဒိကာ။ တထာ ဟေတာ ထိရသီလေပိ ပုရိသေ အတ္တနော ဗလေန ပသယှကာရံ ကတွာ သီလဝိနာသံ ပါပေန္တိ။ ယထာ သော ပရဟိံသနေ ရတော, ဧဝမေတာပိ ကိလေသဝသေန ပရဟိံသနေ ရတာ။ တာယောတိ တာ ဧဝံ အဂုဏသမ္မန္နာဂတာ န ဝိဿသေ နရော။
ဂမနိယောတိ ဂဏိကာယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ယာနေတာနိ ဣတ္ထီနံ ‘‘ဝေသိယော’’တိအာဒီနိ နာမာနိ, န ဧတာနိ တာသံ သဘာဝနာမာနိ။ န ဟေတာ ဝေသိယော နာမ ဂမနိယော နာမ ဗန္ဓကိယော နာမ, သဘာဝနာမတော ပန ဝဓိကာယော နာမ ဧတာယော, ယာ ဧတာ ဝေသိယော နာရိယော ဂမနိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝဓိကာယောတိ သာမိကဃာတိကာယော။ သွာယမတ္ထော မဟာဟံသဇာတကေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘မာယာ စေတာ မရီစီ စ, သောကာ ရောဂါ စုပဒ္ဒဝါ၊
ခရာ စ ဗန္ဓနာ စေတာ, မစ္စုပါသာ ဂုဟာသယာ၊
တာသု ယော ဝိဿသေ ပေါသော, သော နရေသု နရာဓမော’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၁၈)၊
ဝေဏိကတာတိ ကတဝေဏိယော။ ယထာ ဟိ မောဠိံ ဗန္ဓိတွာ အဋဝိယံ ဌိတစောရော ဓနံ ဝိလုမ္ပတိ, ဧဝမေတာပိ ကိလေသဝသံ နေတွာ ဓနံ ဝိလုမ္ပန္တိ။ မဒိရာဝ ဒိဒ္ဓါတိ ဝိသမိဿကာ သုရာ ဝိယ။ ယထာ သာ ဝိကာရံ ဒဿေတိ, ဧဝမေတာပိ အညေသု ပုရိသေသု သာရတ္တာ ကိစ္စာကိစ္စံ အဇာနန္တိယော အညသ္မိံ ကတ္တဗ္ဗေ အညမေဝ ကရောန္တိယော ဝိကာရံ ဒဿေန္တိ။ ဝါစာသန္ထုတိယောတိ ယထာ ဝါဏိဇော အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ ဝဏ္ဏမေဝ ဘဏတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၅။)ဧဝမေတာပိ အတ္တနော အဂုဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂုဏမေဝ ပကာသေန္တိ။ ဝိပရိဝတ္တာယောတိ ယထာ ဣဿမိဂဿ သိင်္ဂံ ပရိဝတ္တိတွာ ဌိတံ, ဧဝံ လဟုစိတ္တတာယ ဝိပရိဝတ္တာယောဝ ဟောန္တိ။ ဥရဂမိဝါတိ ဥရဂေါ ဝိယ မုသာဝါဒိတာယ ဒုဇိဝှါ နာမ။ သောဗ္ဘမိဝါတိ ယထာ ပဒရပဋိစ္ဆန္နော ဂူထကူပေါ, ဧဝံ ဝတ္ထာလင်္ကာရပဋိစ္ဆန္နာ ဟုတွာ ဝိစရန္တိ။ ယထာ စ ကစဝရေဟိ ပဋိစ္ဆန္နော အာဝါဋော အက္ကန္တော ပါဒဒုက္ခံ ဇနေတိ, ဧဝမေတာပိ ဝိဿာသေန ဥပသေဝိယမာနာ။ ပါတာလမိဝါတိ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေ ပါတာလံ ဒုပ္ပူရံ, ဧဝမေတာပိ မေထုနေန ဝိဇာယနေန အလင်္ကာရေနာတိ တီဟိ ဒုပ္ပူရာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တိဏ္ဏံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ အတိတ္တော မာတုဂါမော’’တိအာဒိ။
ရက္ခသီ ဝိယာတိ ယထာ ရက္ခသီ နာမ မံသဂိဒ္ဓတာယ ဓနေန န သက္ကာ တောသေတုံ, ဗဟုမ္ပိ ဓနံ ပဋိက္ခိပိတွာ မံသမေဝ ပတ္ထေတိ, ဧဝမေတာပိ မေထုနဂိဒ္ဓတာယ ဗဟုနာပိ ဓနေန န တုဿန္တိ, ဓနံ အဂဏေတွာ မေထုနမေဝ ပတ္ထေန္တိ။ ယမောဝါတိ ယထာ ယမော ဧကန္တဟရော န ကိဉ္စိ ပရိဟရတိ, ဧဝမေတာပိ ဇာတိသမ္ပန္နာဒီသု န ကဉ္စိ ပရိဟရန္တိ, သဗ္ဗံ ကိလေသဝသေန သီလာဒိဝိနာသံ ပါပေတွာ ဒုတိယစိတ္တဝါရေ နိရယံ ဥပနေန္တိ။ သိခီရိဝါတိ ယထာ သိခီ သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ သဗ္ဗံ ဘက္ခယတိ, တထေတာပိ ဟီနုတ္တမေ သဗ္ဗေ သေဝန္တိ။ နဒီဥပမာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ယေနကာ မံစရာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ယတ္ထ ဧတာသံ ကာမော ဟောတိ, တတ္ထေဝ ဓာဝန္တိ။ နေရူတိ ဟိမဝတိ ဧကော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော, တံ ဥပဂတာ ကာကာပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ ဟောန္တိ။ ယထာ သော, ဧဝံ ဧတာပိ နိဗ္ဗိသေသကရာ အတ္တာနံ ဥပဂတံ ဧကသဒိသံ ကတွာ ပဿန္တိ။
ဝိသရုက္ခောတိ အမ္ဗသဒိသော ကိံပက္ကရုက္ခော။ သော နိစ္စမေဝ ဖလတိ, ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပန္နော စ ဟောတိ, တေန နံ နိရာသင်္ကာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ မရန္တိ, ဧဝမေဝ တာပိ ရူပါဒိဝသေန နိစ္စဖလိတာ ရမဏီယာ ဝိယ ခါယန္တိ။ သေဝိယမာနာ ပန ပမာဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ အပါယေသု ပါတေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အာယတိံ ဒေါသံ နညာယ, ယော ကာမေ ပဋိသေဝတိ၊
ဝိပါကန္တေ ဟနန္တိ နံ, ကိံပက္ကမိဝ ဘက္ခိတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၈၅)၊
ယထာ ဝါ ဝိသရုက္ခော နိစ္စဖလိတော သဒါ အနတ္ထာဝဟော ဟောတိ, ဧဝမေတာပိ သီလာဒိဝိနာသနဝသေန။ ယထာ ဝိသရုက္ခဿ မူလမ္ပိ တစောပိ ပတ္တမ္ပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၆။)ပုပ္ဖမ္ပိ ဖလမ္ပိ ဝိသမေဝါတိ နိစ္စဖလော, တထေဝ တာသံ ရူပမ္ပိ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗမ္ပိ ဝိသမေဝါတိ ဝိသရုက္ခော ဝိယ နိစ္စဖလိတာယောတိ။
‘‘ပနုတ္တရေတ္ထာ’’တိ ဂါထာဗန္ဓေန တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ရတနန္တကရိတ္ထိယောတိ သာမိကေဟိ ဒုက္ခသမ္ဘတာနံ ရတနာနံ အန္တရာယကရာ ဣတ္ထိယော ဧတာနိ ပရေသံ ဒတွာ အနာစာရံ စရန္တိ။
ဣတော ပရံ နာနပ္ပကာရေန အတ္တနော ဓမ္မကထာဝိလာသံ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘စတ္တာရိမာနိ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ယာနိ ဝတ္ထူနိ ကိစ္စေ ဇာတေ အနတ္ထစရာနိ ဘဝန္တိ, တာနိ ပရကုလေ န ဝါသေတဗ္ဗာနိ, ဂေါဏံ ဓေနုံ ယာနံ ဘရိယာ။ စတ္တာရိ ဧတာနိ ပဏ္ဍိတော ဓနာနိ ဃရာ န ဝိပ္ပဝါသယေ။ ဘဝတိ စ ပနုတ္တရေတ္ထ ဝါကျံ –
‘ဂေါဏံ ဓေနုဉ္စ ယာနဉ္စ, ဘရိယံ ဉာတိကုလေ န ဝါသယေ၊
ဘဉ္ဇန္တိ ရထံ အယာနကာ, အတိဝါဟေန ဟနန္တိ ပုင်္ဂဝံ၊
ဒေါဟေန ဟနန္တိ ဝစ္ဆကံ, ဘရိယာ ဉာတိကုလေ ပဒုဿတီ’’’တိ။
‘‘ဆ ဣမာနိ, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ယာနိ ဝတ္ထူနိ ကိစ္စေ ဇာတေ အနတ္ထစရာနိ ဘဝန္တိ –
‘အဂုဏံ ဓနု ဉာတိကုလေ စ ဘရိယာ, ပါရံ နာဝါ အက္ခဘဂ္ဂဉ္စ ယာနံ၊
ဒူရေ မိတ္တော ပါပသဟာယကော စ, ကိစ္စေ ဇာတေ အနတ္ထစရာနိ ဘဝန္တီ’’’တိ။
‘‘အဋ္ဌဟိ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ သာမိကံ အဝဇာနာတိ – ဒလိဒ္ဒတာ, အာတုရတာ, ဇိဏ္ဏတာ, သုရာသောဏ္ဍတာ, မုဒ္ဓတာ, ပမတ္တတာ, သဗ္ဗကိစ္စေသု အနုဝတ္တနတာ, သဗ္ဗဓနအနုပ္ပဒါနေန။ ဣမေဟိ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, အဋ္ဌဟိ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ သာမိကံ အဝဇာနာတိ။ ဘဝတိ စ ပနုတ္တရေတ္ထ ဝါကျံ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၇။)‘‘‘ဒလိဒ္ဒံ အာတုရဉ္စာပိ, ဇိဏ္ဏကံ သုရသောဏ္ဍကံ၊
ပမတ္တံ မုဒ္ဓပတ္တဉ္စ, သဗ္ဗကိစ္စေသု ဟာပနံ၊
သဗ္ဗကာမပ္ပဒါနေန, အဝဇာနာတိ သာမိက’’’န္တိ။
‘‘နဝဟိ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပဒေါသမာဟရတိ – အာရာမဂမနသီလာ စ ဟောတိ, ဥယျာနဂမနသီလာ စ ဟောတိ, နဒီတိတ္ထဂမနသီလာ စ ဟောတိ, ဉာတိကုလဂမနသီလာ စ ဟောတိ, ပရကုလဂမနသီလာ စ ဟောတိ, အာဒါသဒုဿမဏ္ဍနာနုယောဂမနုယုတ္တသီလာ စ ဟောတိ, မဇ္ဇပါယိနီ စ ဟောတိ, နိလ္လောကနသီလာ စ ဟောတိ, သဒွါရဋ္ဌာယိနီ စ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, နဝဟိ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပဒေါသမာဟရတိ။ ဘဝတိ စ ပနုတ္တရေတ္ထ ဝါကျံ –
‘အာရာမသီလာ စ ဥယျာနံ, နဒီ ဉာတိ ပရကုလံ၊
အာဒါသဒုဿမဏ္ဍနမနုယုတ္တာ, ယာ စိတ္ထီ မဇ္ဇပါယိနီ။
‘‘‘ယာ စ နိလ္လောကနသီလာ, ယာ စ သဒွါရဌာယိနီ၊
နဝဟေတေဟိ ဌာနေဟိ, ပဒေါသမာဟရန္တိ ဣတ္ထိယော’’’တိ။
‘‘စတ္တာလီသာယ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပုရိသံ အစ္စာစရတိ – ဝိဇမ္ဘတိ, ဝိနမတိ, ဝိလသတိ, ဝိလဇ္ဇတိ, နခေန နခံ ဃဋ္ဋေတိ, ပါဒေန ပါဒံ အက္ကမတိ, ကဋ္ဌေန ပထဝိံ ဝိလိခတိ, ဒါရကံ ဥလ္လင်္ဃတိ ဥလ္လင်္ဃာပေတိ, ကီဠတိ ကီဠာပေတိ, စုမ္ဗတိ စုမ္ဗာပေတိ, ဘုဉ္ဇတိ ဘုဉ္ဇာပေတိ, ဒဒါတိ, ယာစတိ, ကတမနုကရောတိ, ဥစ္စံ ဘာသတိ, နီစံ ဘာသတိ, အဝိစ္စံ ဘာသတိ, ဝိဝိစ္စံ ဘာသတိ, နစ္စေန ဂီတေန ဝါဒိတေန ရောဒနေန ဝိလသိတေန ဝိဘူသိတေန ဇဂ္ဃတိ, ပေက္ခတိ, ကဋိံ စာလေတိ, ဂုယှဘဏ္ဍကံ သဉ္စာလေတိ, ဦရုံ ဝိဝရတိ, ဦရုံ ပိဒဟတိ, ထနံ ဒဿေတိ, ကစ္ဆံ ဒဿေတိ, နာဘိံ ဒဿေတိ, အက္ခိံ နိခနတိ, ဘမုကံ ဥက္ခိပတိ, ဩဋ္ဌံ ဥပလိခတိ, ဇိဝှံ နိလ္လာလေတိ, ဒုဿံ မုဉ္စတိ, ဒုဿံ ပဋိဗန္ဓတိ, သိရသံ မုဉ္စတိ, သိရသံ ဗန္ဓတိ။ ဣမေဟိ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, စတ္တာလီသာယ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပုရိသံ အစ္စာစရတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၈။)‘‘ပဉ္စဝီသာယ ခလု, သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပဒုဋ္ဌာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဘဝတိ – သာမိကဿ ပဝါသံ ဝဏ္ဏေတိ, ပဝုဋ္ဌံ န သရတိ, အာဂတံ နာဘိနန္ဒတိ, အဝဏ္ဏံ တဿ ဘဏတိ, ဝဏ္ဏံ တဿ န ဘဏတိ, အနတ္ထံ တဿ စရတိ, အတ္ထံ တဿ န စရတိ, အကိစ္စံ တဿ ကရောတိ, ကိစ္စံ တဿ န ကရောတိ, ပရိဒဟိတွာ သယတိ, ပရမ္မုခီ နိပဇ္ဇတိ, ပရိဝတ္တကဇာတာ ခေါ ပန ဟောတိ ကုင်္ကုမိယဇာတာ, ဒီဃံ အဿသတိ, ဒုက္ခံ ဝေဒယတိ, ဥစ္စာရပဿာဝံ အဘိဏှံ ဂစ္ဆတိ, ဝိလောမမာစရတိ, ပရပုရိသသဒ္ဒံ သုတွာ ကဏ္ဏသောတံ ဝိဝရမောဒဟတိ, နိဟတဘောဂါ ခေါ ပန ဟောတိ, ပဋိဝိဿကေဟိ သန္ထဝံ ကရောတိ, နိက္ခန္တပါဒါ ခေါ ပန ဟောတိ ဝိသိခါနုစာရိနီ, အတိစာရိနီ ခေါ ပန ဟောတိ နိစ္စံ သာမိကေ အဂါရဝါ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပါ, အဘိဏှံ ဒွါရေ တိဋ္ဌတိ, ကစ္ဆာနိ အင်္ဂါနိ ထနာနိ ဒဿေတိ, ဒိသောဒိသံ ဂန္တွာ ပေက္ခတိ။ ဣမေဟိ ခလု သမ္မ ပုဏ္ဏမုခ, ပဉ္စဝီသာယ ဌာနေဟိ ဣတ္ထီ ပဒုဋ္ဌာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဘဝတိ။ ဘဝတိ စ ပနုတ္တရေတ္ထ ဝါကျံ –
‘ပဝါသံ တဿ ဝဏ္ဏေတိ, ဂတံ တဿ န သောစတိ၊
ဒိသွာန ပတိမာဂတံ နာဘိနန္ဒတိ, ဘတ္တာရဝဏ္ဏံ န ကဒါစိ ဘာသတိ၊
ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
‘အနတ္ထံ တဿ စရတိ အသညတာ, အတ္ထဉ္စ ဟာပေတိ အကိစ္စကာရိနီ၊
ပရိဒဟိတွာ သယတိ ပရမ္မုခီ, ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
‘ပရိဝတ္တဇာတာ စ ဘဝတိ ကုင်္ကုမီ, ဒီဃဉ္စ အဿသတိ ဒုက္ခဝေဒိနီ၊
ဥစ္စာရပဿာဝမဘိဏှံ ဂစ္ဆတိ, ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၆၉။)‘ဝိလောမမာစရတိ အကိစ္စကာရိနီ, သဒ္ဒံ နိသာမေတိ ပရဿ ဘာသတော၊
နိဟတဘောဂါ စ ကရောတိ သန္ထဝံ, ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
‘ကိစ္ဆေန လဒ္ဓံ ကသိရာဘတံ ဓနံ, ဝိတ္တံ ဝိနာသေတိ ဒုက္ခေန သမ္ဘတံ၊
ပဋိဝိဿကေဟိ စ ကရောတိ သန္ထဝံ, ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
‘နိက္ခန္တပါဒါ ဝိသိခါနုစာရိနီ, နိစ္စဉ္စ သာမိမှိ ပဒုဋ္ဌမာနသာ၊
အတိစာရိနီ ဟောတိ အပေတဂါရဝါ, ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
‘အဘိက္ခဏံ တိဋ္ဌတိ ဒွါရမူလေ, ထနာနိ ကစ္ဆာနိ စ ဒဿယန္တီ၊
ဒိသောဒိသံ ပေက္ခတိ ဘန္တစိတ္တာ, ဧတေ ပဒုဋ္ဌာယ ဘဝန္တိ လက္ခဏာ။
‘သဗ္ဗာ နဒီ ဝင်္ကဂတီ, သဗ္ဗေ ကဋ္ဌမယာ ဝနာ၊
သဗ္ဗိတ္ထိယော ကရေ ပါပံ, လဘမာနေ နိဝါတကေ။
‘သစေ လဘေထ ခဏံ ဝါ ရဟော ဝါ, နိဝါတကံ ဝါပိ လဘေထ တာဒိသံ၊
သဗ္ဗာဝ ဣတ္ထီ ကယိရုံ နု ပါပံ, အညံ အလတ္ထ ပီဌသပ္ပိနာပိ သဒ္ဓိံ။
‘နရာနမာရာမကရာသု နာရိသု, အနေကစိတ္တာသု အနိဂ္ဂဟာသု စ၊
သဗ္ဗတ္ထ နာပီတိကရာပိ စေ သိယာ, န ဝိဿသေ တိတ္ထသမာ ဟိ နာရိယော’’’တိ။
တတ္ထ ဂေါဏံ ဓေနုန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ဉာတိကုလေ ပဒုဿတီတိ တတ္ထ သာ နိဗ္ဘယာ ဟုတွာ တရုဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိဿာသကေဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၀။)ဒါသာဒီဟိပိ သဒ္ဓိံ အနာစာရံ စရတိ, ဉာတကာ ဉတွာပိ နိဂ္ဂဟံ န ကရောန္တိ, အတ္တနော အကိတ္တိံ ပရိဟရမာနာ အဇာနန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အနတ္ထစရာနီတိ အစရိတဗ္ဗာနိ အတ္ထာနိ, အကိစ္စကာရာနီတိ အတ္ထော။ အဂုဏန္တိ ဇိယာရဟိတံ။ ပါပသဟာယကောတိ ဒုမ္မိတ္တော။
ဒလိဒ္ဒတာတိ ဒလိဒ္ဒတာယ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဒလိဒ္ဒေါ အလင်္ကာရာဒီနံ အဘာဝတော ကိလေသေန သင်္ဂဏှိတုံ န သက္ကောတီတိ တံ အဝဇာနာတိ။ ဂိလာနော ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေဟိ သင်္ဂဏှိတုံ န သက္ကောတိ။ ဇရာဇိဏ္ဏော ကာယိကဝါစသိကခိဍ္ဍာရတိသမတ္ထော န ဟောတိ။ သုရာသောဏ္ဍော တဿာ ဟတ္ထပိဠန္ဓနာဒီနိပိ သုရာဃရညေဝ ပဝေသေတိ။ မုဒ္ဓေါ အန္ဓဗာလော ရတိကုသလော န ဟောတိ။ ပမတ္တော ဒါသိသောဏ္ဍော ဟုတွာ ဃရဒါသီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသတိ, ဘရိယံ ပန အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ, တေန နံ အဝဇာနာတိ။ သဗ္ဗကိစ္စေသု အနုဝတ္တန္တံ ‘‘အယံ နိတ္တေဇော, မမေဝ အနုဝတ္တတီ’’တိ တံ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ။ ယော ပန သဗ္ဗံ ဓနံ အနုပ္ပဒေတိ ကုဋုမ္ဗံ ပဋိစ္ဆာပေတိ, တဿ ဘရိယာ သဗ္ဗံ ဓနသာရံ ဟတ္ထေ ကတွာ တံ ဒါသံ ဝိယ အဝဇာနာတိ, ဣစ္ဆမာနာ ‘‘ကော တယာ အတ္ထော’’တိ ဃရတောပိ နံ နိက္ကဍ္ဎတိ။ မုဒ္ဓပတ္တန္တိ မုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တံ။
ပဒေါသမာဟရတီတိ သာမိကေ ပဒေါသံ အာဟရတိ ဒုဿတိ, ပါပကမ္မံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အာရာမဂမနသီလာတိ သာမိကံ အာပုစ္ဆာ ဝါ အနာပုစ္ဆာ ဝါ အဘိဏှံ ပုပ္ဖါရာမာဒီသု အညတရံ ဂန္တွာ တတ္ထ အနာစာရံ စရိတွာ ‘‘အဇ္ဇ မယာ အာရာမေ ရုက္ခဒေဝတာယ ဗလိကမ္မံ ကတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဗာလသာမိကံ သညာပေတိ။ ပဏ္ဍိတော ပန ‘‘အဒ္ဓါ ဧသာ တတ္ထ အနာစာရံ စရတီ’’တိ ပုန တဿာ ဂန္တုံ န ဒေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရကုလန္တိ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာဒီနံ ဂေဟံ။ တံ သာ ‘‘အသုကကုလေ မေ ဝဍ္ဎိ ပယောဇိတာ အတ္ထိ, တာဝကာလိကံ ဒိန္နကံ အတ္ထိ, တံ သာဓေမီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ။ နိလ္လောကနသီလာတိ ဝါတပါနန္တရာဒီဟိ ဩလောကနသီလာ။ သဒွါရဋ္ဌာယိနီတိ အတ္တနော အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဒဿေန္တီ သဒွါရေ တိဋ္ဌတိ။
အစ္စာစရတီတိ အတိက္ကမ္မ စရတိ, သာမိကဿ သန္တိကေ ဌိတာဝ အညဿ နိမိတ္တံ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဇမ္ဘတီတိ ‘‘အဟံ တံ ဒိသွာ ဝိဇမ္ဘိဿာမိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၁။)တာယ သညာယ ဩကာသဿ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ ဇာနေယျာသီ’’တိ ပဌမမေဝ ကတသင်္ကေတာ ဝါ ဟုတွာ အကတသင်္ကေတာ ဝါပိ ‘‘ဧဝံ ဧသ မယိ ဗဇ္ဈိဿတီ’’တိ သာမိကဿ ပဿေ ဌိတာဝ ဝိဇမ္ဘတိ ဝိဇမ္ဘနံ ဒဿေတိ။ ဝိနမတီတိ ကိဉ္စိဒေဝ ဘူမိယံ ပါတေတွာ တံ ဥက္ခိပန္တီ ဝိယ ဩနမိတွာ ပိဋ္ဌိံ ဒဿေတိ။ ဝိလသတီတိ ဂမနာဒီဟိ ဝါ ဣရိယာပထေဟိ အလင်္ကာရေန ဝါ ဝိလာသံ ဒဿေတိ။ ဝိလဇ္ဇတီတိ လဇ္ဇန္တီ ဝိယ ဝတ္ထေန သရီရံ ဆာဒေတိ, ကဝါဋံ ဝါ ဘိတ္တိံ ဝါ အလ္လီယတိ။ နခေနာတိ ပါဒနခေန ပါဒနခံ, ဟတ္ထနခေန ဟတ္ထနခံ ဃဋ္ဋေတိ။ ကဋ္ဌေနာတိ ဒဏ္ဍကေန။ ဒါရကန္တိ အတ္တနော ဝါ ပုတ္တံ အညဿ ဝါ ပုတ္တံ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပတိ ဝါ ဥက္ခိပါပေတိ ဝါ။ ကီဠတီတိ သယံ ဝါ ကီဠတိ, ဒါရကံ ဝါ ကီဠာပေတိ။ စုမ္ဗနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒဒါတီတိ တဿ ကိဉ္စိဒေဝ ဖလံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါ ဒေတိ။ ယာစတီတိ တမေဝ ပဋိယာစတိ။ အနုကရောတီတိ ဒါရကေန ကတံ ကတံ အနုကရောတိ။ ဥစ္စန္တိ မဟာသဒ္ဒဝသေန ဝါ ထောမနဝသေန ဝါ ဥစ္စံ။ နီစန္တိ မန္ဒသဒ္ဒဝသေန ဝါ အမနာပဝစနေန ဝါ ပရိဘဝဝစနေန ဝါ နီစံ။ အဝိစ္စန္တိ ဗဟုဇနမဇ္ဈေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ။ ဝိဝိစ္စန္တိ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နံ။ နစ္စေနာတိ ဧတေဟိ နစ္စာဒီဟိ နိမိတ္တံ ကရောတိ။ တတ္ထ ရောဒိတေန နိမိတ္တကရဏေန ရတ္တိံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဝါတပါနေန ဟတ္ထိံ အာရောပေတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တေန နီတာယ ပုရောဟိတဗြာဟ္မဏိယာ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဇဂ္ဃတီတိ မဟာဟသိတံ ဟသတိ, ဧဝမ္ပိ နိမိတ္တံ ကရောတိ။ ကစ္ဆန္တိ ဥပကစ္ဆကံ။ ဥပလိခတီတိ ဒန္တေဟိ ဥပလိခတိ။ သိရသန္တိ ကေသဝဋ္ဋိံ။ ဧဝံ ကေသာနံ မောစနဗန္ဓနေဟိပိ ပရပုရိသာနံ နိမိတ္တံ ကရောတိ, နိယာမေတွာ ဝါ အနိယာမေတွာ ဝါ ကောစိဒေဝ သာရဇ္ဇိဿတီတိပိ ကရောတိယေဝ။
ပဒုဋ္ဌာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဘဝတီတိ အယံ မယိ ပဒုဋ္ဌာ ကုဒ္ဓါ, ကုဇ္ဈိတွာ စ ပန မိစ္ဆာစာရံ စရတီတိ ပဏ္ဍိတေန ဝေဒိတဗ္ဗာ ဘဝတိ။ ပဝါသန္တိ ‘‘အသုကဂါမေ ပယုတ္တံ ဓနံ နဿတိ, ဂစ္ဆ တံ သာဓေဟိ, ဝေါဟာရံ ကရောဟီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တသ္မိံ ဂတေ အနာစာရံ စရိတုကာမာ ပဝါသံ ဝဏ္ဏေတိ။ အနတ္ထန္တိ အဝဍ္ဎိံ။ အကိစ္စန္တိ အကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ။ ပရိဒဟိတွာတိ ဂါဠှံ နိဝါသေတွာ။ ပရိဝတ္တကဇာတာတိ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တမာနာ။ ကုင်္ကုမိယဇာတာတိ ကောလာဟလဇာတာ ပါဒမူလေ နိပန္နာ ပရိစာရိကာ ဥဋ္ဌာပေတိ, ဒီပံ ဇာလာပေတိ, နာနပ္ပကာရံ ကောလာဟလံ ကရောတိ, တဿ ကိလေသရတိံ နာသေတိ။ ဒုက္ခံ ဝေဒယတီတိ သီသံ မေ ရုဇ္ဇတီတိအာဒီနိ ဝဒတိ။ ဝိလောမမာစရတီတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၂။)အာဟာရံ သီတလံ ဣစ္ဆန္တဿ ဥဏှံ ဒေတီတိအာဒီနံ ဝသေန ပစ္စနီကဝုတ္တိ ဟောတိ။ နိဟတဘောဂါတိ သာမိကေန ဒုက္ခသမ္ဘတာနံ ဘောဂါနံ သုရာလောလတာဒီဟိ ဝိနာသိကာ။ သန္ထဝန္တိ ကိလေသဝသေန သန္ထဝံ ကရောတိ။ နိက္ခန္တပါဒါတိ ဇာရဿ ဥပဓာရဏတ္ထာယ နိက္ခန္တပါဒါ။ သာမိကေတိ ပတိမှိ အဂါရဝေန စ ပဒုဋ္ဌမာနသာယ စ အတိစာရိနီ ဟောတိ။
သဗ္ဗိတ္ထိယောတိ ဌပေတွာ ဝိပဿနာယ တနုကတကိလေသာ သေသာ သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ပါပံ ကရေယျုံ။ လဘမာနေတိ လဗ္ဘမာနေ, သံဝိဇ္ဇမာနေတိ အတ္ထော။ နိဝါတကေတိ ရဟောမန္တနကေ ပရိဘေဒကေ။ ခဏံ ဝါ ရဟော ဝါတိ ပါပကရဏတ္ထာယ ဩကာသံ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဝါ။ ကယိရုံ နူတိ ဧတ္ထ နူ-တိ နိပါတမတ္တံ။ အလတ္ထာတိ အလဒ္ဓါ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, အညံ သမ္ပန္နပုရိသံ အလဘိတွာ ပီဌသပ္ပိနာပိ တတော ပဋိက္ကူလတရေနာပိ ပါပံ ကရေယျုံ။ အာရာမကရာသူတိ အဘိရတိကာရိကာသု။ အနိဂ္ဂဟာသူတိ နိဂ္ဂဟေန ဝိနေတုံ အသက္ကုဏေယျာသု။ တိတ္ထသမာတိ ယထာ တိတ္ထံ ဥတ္တမာဓမေသု န ကဉ္စိ နှာယန္တံ ဝါရေတိ, တထာ ဧတာပိ ရဟော ဝါ ခဏေ ဝါ နိဝါတကေ ဝါ သတိ န ကဉ္စိ ပဋိက္ခိပန္တိ။
တထာ ဟိ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ကဏ္ဍရီ နာမ ရာဇာ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရော။ တဿ ဒေဝသိကံ အမစ္စာ ဂန္ဓကရဏ္ဍကသဟဿံ အာဟရန္တိ။ တေနဿ နိဝေသနေ ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာ ဂန္ဓကရဏ္ဍကေ ဖာလေတွာ ဂန္ဓဒါရူနိ ကတွာ အာဟာရံ ပစန္တိ။ ဘရိယာပိဿ အဘိရူပါ အဟောသိ နာမေန ကိန္နရာ နာမ။ ပုရောဟိတောပိဿ သမဝယော ပဉ္စာလစဏ္ဍော နာမ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော အဟောသိ။ ရညော ပန ပါသာဒံ နိဿာယ အန္တောပါကာရေ ဇမ္ဗုရုက္ခော နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ သာခါ ပါကာရမတ္ထကေ ဩလမ္ဗတိ။ တဿ ဆာယာယ ဇေဂုစ္ဆော ဒုဿဏ္ဌာနော ပီဌသပ္ပီ ဝသတိ။ အထေကဒိဝသံ ကိန္နရာ ဒေဝီ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တီ တံ ဒိတွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ရတ္တိံ ရာဇာနံ ရတိယာ သင်္ဂဏှိတွာ တသ္မိံ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တေ သဏိကံ ဥဋ္ဌာယာသနာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ သုဝဏ္ဏသရကေ ပက္ခိပိတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ သာဋကရဇ္ဇုယာ ဝါတပါနေန ဩတရိတွာ ဇမ္ဗုံ အာရုယှ သာခါယ ဩရုယှ ပီဌသပ္ပိံ ဘောဇေတွာ ပါပံ ကတွာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ပါသာဒံ အာရုယှ ဂန္ဓေဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၃။)သရီရံ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇိ။ ဧတေနုပါယေန နိဗဒ္ဓံ တေန သဒ္ဓိံ ပါပံ ကရောတိ။ ရာဇာ ပန န ဇာနာတိ။
သော ဧကဒိဝသံ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ နိဝေသနံ ပဝေသန္တော ဇမ္ဗုဆာယာယ သယိတံ ပရမကာရုညပ္ပတ္တံ ပီဌသပ္ပိံ ဒိသွာ ပုရောဟိတံ အာဟ – ‘‘ပဿေတံ မနုဿပေတ’’န္တိ။ ‘‘အာမ, ပဿာမိ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အပိ နု ခေါ, သမ္မ, ဧဝရူပံ ပဋိက္ကူလံ ကာစိ ဣတ္ထီ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဥပဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ တံ ကထံ သုတွာ ပီဌသပ္ပီ မာနံ ဇနေတွာ ‘‘အယံ ရာဇာ ကိံ ကထေတိ, အတ္တနော ဒေဝိယာ မမ သန္တိကံ အာဂမနံ န ဇာနာတိ မညေ’’တိ ဇမ္ဗုရုက္ခဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သုဏ သာမိ, ဇမ္ဗုရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတေ, ဌပေတွာ တံ အညော ဧတံ ကာရဏံ န ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ ပုရောဟိတော တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဒ္ဓါ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဇမ္ဗုရုက္ခေန ဂန္တွာ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပါပံ ကရောတီ’’တိ။ သော ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ – ‘‘မဟာရာဇ, ဒေဝိယာ တေ ရတ္တိဘာဂေ သရီရသမ္ဖဿော ကီဒိသော ဟောတီ’’တိ? ‘‘သမ္မ, အညံ န ပဿာမိ, မဇ္ဈိမယာမေ ပနဿာ သရီရံ သီတလံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, တိဋ္ဌတု အညာ ဣတ္ထီ, အဂ္ဂမဟေသီ တေ ကိန္နရာဒေဝီ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပါပံ ကရောတီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, ကိံ ဝဒေသိ, ဧဝရူပါ ပရမဝိလာသသမ္ပန္နာ ကိံ ဣမိနာ ပရမဇေဂုစ္ဆေန သဒ္ဓိံ အဘိရမိဿတီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ နံ, ဒေဝ, ပရိဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ ရတ္တိံ ဘုတ္တသာယမာသော တာယ သဒ္ဓိံ နိပ္ပဇ္ဇိတွာ ‘‘ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ ပကတိယာ နိဒ္ဒုပဂမနဝေလာယ နိဒ္ဒုပဂတော ဝိယ အဟောသိ။ သာပိ ဥဋ္ဌာယ တထေဝ အကာသိ။ ရာဇာ တဿာ အနုပဒညေဝ ဂန္တွာ ဇမ္ဗုဆာယံ နိဿာယ အဋ္ဌာသိ။ ပီဌသပ္ပီ ဒေဝိယာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘တွံ အဇ္ဇ အတိစိရာယိတွာ အာဂတာ’’တိ ဟတ္ထေန ကဏ္ဏသင်္ခလိကံ ပဟရိ။ အထ နံ ‘‘မာ မံ ကုဇ္ဈိ, သာမိ, ရညော နိဒ္ဒုပဂမနံ ဩလောကေသိ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ဂေဟေ ပါဒပရိစာရိကာ ဝိယ အဟောသိ။ တေန ပနဿာ ပဟာရေန သီဟမုခကုဏ္ဍလံ ကဏ္ဏတော ဂဠိတွာ ရညော ပါဒမူလေ ပတိ။ ရာဇာ ‘‘ဝဋ္ဋိဿတိ ဧတ္တက’’န္တိ တံ ဂဟေတွာ ဂတော။ သာပိ တေန သဒ္ဓိံ အတိစရိတွာ ပုရိမနိယာမေနေဝ ဂန္တွာ ရညာ သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇိတုံ အာရဘိ။ ရာဇာ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုနဒိဝသေ ‘‘ကိန္နရာဒေဝီ မယာ ဒိန္နံ သဗ္ဗာလင်္ကာရံ အလင်္ကရိတွာ ဧတူ’’တိ အာဏာပေသိ။ သာ ‘‘သီဟမုခကုဏ္ဍလံ မေ သုဝဏ္ဏကာရဿ သန္တိကေ’’တိ ဝတွာ နာဂမိ, ပုန ပေသိတေ စ ပန ဧကကုဏ္ဍလာဝ အာဂမာသိ။ ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဟံ တေ ကုဏ္ဍလ’’န္တိ? ‘‘သုဝဏ္ဏကာရဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၄။)သန္တိကေ’’တိ။ သုဝဏ္ဏကာရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကိံကာရဏာ ဣမိဿာ ကုဏ္ဍလံ န ဒေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမိ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ တဿာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ပါပေ စဏ္ဍာလိ မာဒိသေန တေ သုဝဏ္ဏကာရေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တံ ကုဏ္ဍလံ တဿာ ပုရထော ခိပိတွာ ပုရောဟိတံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, သစ္စံ တယာ ဝုတ္တံ, ဂစ္ဆ သီသမဿာ ဆေဒါပေဟီ’’တိ။ သော တံ ရာဇဂေဟေယေဝ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဌပေတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘ဒေဝ, မာ ကိန္နရာဒေဝိယာ ကုဇ္ဈိတ္ထ, သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ဧဝရူပါယေဝ။ သစေပိ ဣတ္ထီနံ ဒုဿီလဘာဝံ ဉာတုကာမောသိ, ဒဿေဿာမိ တေ ဧတာသံ ပါပကဉ္စေဝ ဗဟုမာယာဘာဝဉ္စ, ဧဟိ အညာတကဝေသေန ဇနပဒံ စရာမာ’’တိ အာဟ။
ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ မာတရံ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ တေန သဒ္ဓိံ စာရိကံ ပက္ကာမိ။ တေသံ ယောဇနံ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ မဟာမဂ္ဂေ နိသိန္နာနံယေဝ ဧကော ကုဋုမ္ဗိကော ပုတ္တဿတ္ထာယ မင်္ဂလံ ကတွာ ဧကံ ကုမာရိကံ ပဋိစ္ဆန္နယာနေ နိသီဒါပေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒိသွာ ပုရောဟိတော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘သစေ ဣစ္ဆသိ, ဣမံ ကုမာရိကံ တယာ သဒ္ဓိံ ပါပံ ကာရေတုံ သက္ကာ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကထေသိ, မဟာပရိဝါရာ ဧသာ, န သက္ကာ သမ္မာ’’တိ? ပုရောဟိတော ‘‘တေန ဟိ ပဿ, ဒေဝါ’’တိ ပုရတော ဂန္တွာ မဂ္ဂတော အဝိဒူရေ သာဏိယာ ပရိက္ခိပိတွာ ရာဇာနံ အန္တောသာဏိယံ ကတွာ သယံ မဂ္ဂပဿေ ရောဒန္တော နိသီဒိ။ အထ နံ သော ကုဋုမ္ဗိကော ဒိသွာ ‘‘တာတ, ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘရိယာ မေ ဂရုဘာရာ, တံ ကုလဃရံ နေတုံ မဂ္ဂပဋိပန္နောသ္မိ, တဿာ အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ ဂဗ္ဘော စလိ, ဧသာ အန္တောသာဏိယံ ကိလမတိ, ကာစိဿာ ဣတ္ထီ သန္တိကေ နတ္ထိ, မယာပိ တတ္ထ ဂန္တုံ န သက္ကာ, န ဇာနာမိ ‘ကိံ ဘဝိဿတီ’တိ, ဧကံ ဣတ္ထိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘မာ ရောဒိ, ဗဟူ မေ ဣတ္ထိယော, ဧကာ ဂမိဿတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အယမေဝ ကုမာရိကာ ဂစ္ဆတု, ဧတိဿာပိ မင်္ဂလံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သစ္စံ ဝဒတိ, သုဏိသာယပိ မေ မင်္ဂလမေဝ, ဣမိနာ ဟိ နိမိတ္တေန သာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိဿတီ’’တိ တမေဝ ပေသေသိ။ သာ တတ္ထ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဒိသွာဝ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ပါပမကာသိ။ ရာဇာပိဿာ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ အဒါသိ။ အထ နံ ကတကိစ္စံ နိက္ခမိတွာ အာဂတံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ ဝိဇာတာ’’တိ? ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပုတ္တ’’န္တိ။ ကုဋုမ္ဗိကော တံ အာဒါယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၅။)ပါယာသိ။ ပုရောဟိတောပိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒိဋ္ဌာ တေ, ဒေဝ, ကုမာရိကာပိ ဧဝံ ပါပါ, ကိမင်္ဂံ ပန အညာ, အပိ ပန တေ ကိဉ္စိ ဒိန္န’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာ ဒိန္နာ’’တိ။ ‘‘နာဿာ တံ ဒဿာမီ’’တိ ဝေဂေန ဂန္တွာ ယာနကံ ဂဏှိတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ မေ ဗြာဟ္မဏိယာ ဥဿီသကေ ဌပိတံ မုဒ္ဒိကံ ဂဟေတွာ အာဂတာ, ဒေဟိ, အမ္မ, မုဒ္ဒိက’’န္တိ အာဟ။ သာ တံ ဒဒမာနာ ဗြာဟ္မဏံ ဟတ္ထေ နခေန ဝိဇ္ဈိတွာ ‘‘ဂဏှ စောရာ’’တိ အဒါသိ။
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော နာနာဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ အညာပိ ဗဟူ အတိစာရိနိယော ရညော ဒဿေတွာ ‘‘ဣဓ တာဝ ဧတ္တကံ ဟောတု, အညတ္ထ ဂမိဿာမ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ စရိတေပိ သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ဧဝရူပါဝ ဘဝိဿန္တိ, ကိံ နော ဧတာဟိ, နိဝတ္တာမာ’’တိ ဗာရာဏသိမေဝ ပစ္စာဂန္တွာ – ‘‘မဟာရာဇ, ဣတ္ထိယော နာမ ဧဝံ ပါပဓမ္မာ, ပကတိ ဧသာ ဧတာသံ, ခမထ, ဒေဝ, ကိန္နရာဒေဝိယာ’’တိ ပုရောဟိတေန ယာစိတော ခမိတွာ ရာဇနိဝေသနတော နံ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ, ဌာနတော ပန တံ အပနေတွာ အညံ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ တဉ္စ ပီဌသပ္ပိံ နိက္ကဍ္ဎာပေတွာ ဇမ္ဗုသာခံ ဆေဒါပေသိ။ တဒါ ကုဏာလော ပဉ္စာလစဏ္ဍော အဟောသိ။ ဣတိ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏမေဝ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ ဝေ ဒိသွာ ကဏ္ဍရီကိန္နရာနံ, သဗ္ဗိတ္ထိယော န ရမန္တိ အဂါရေ၊
တံ တာဒိသံ မစ္စံ စဇိတွာ ဘရိယာ, အညံ ဒိသွာ ပုရိသံ ပီဌသပ္ပိ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယံ ဝေ ကဏ္ဍရိဿ ရညော ကိန္နရာယ ဒေဝိယာ စာတိ ဣမေသံ ကဏ္ဍရိကိန္နရာနံ ဝိရာဂကာရဏံ အဟောသိ, တံ ဒိသွာ ဇာနိတဗ္ဗံ – သဗ္ဗိတ္ထိယော အတ္တနော သာမိကာနံ န ရမန္တိ အဂါရေ။ တထာ ဟိ အညံ ပီဌသပ္ပိံ ပုရိသံ ဒိသွာ တံ ရာဇာနံ တာဒိသံ ရတိကုသလံ မစ္စံ စဇိတွာ ဘရိယာ တေန မနုဿပေတေန သဒ္ဓိံ ပါပမကာသီတိ။
အပရောပိ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗကော နာမ ရာဇာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိယာ ပါစီနဒွါရဝါသိနော ဧကဿ ဒလိဒ္ဒဿ ပဉ္စပါပီ နာမ ဓီတာ အဟောသိ။ သာ ကိရ ပုဗ္ဗေပိ ဧကာ ဒလိဒ္ဒဓီတာ မတ္တိကံ မဒ္ဒိတွာ ဂေဟေ ဘိတ္တိံ ဝိလိမ္ပတိ။ အထေကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အတ္တနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၆။)ပဗ္ဘာရပရိဘဏ္ဍကရဏတ္ထံ ‘‘ကဟံ မတ္တိကံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဗာရာဏသိယံ လဒ္ဓုံ သက္ကာ’’တိ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တဟတ္ထော နဂရံ ပဝိသိတွာ တဿာ အဝိဒူရေ အဋ္ဌာသိ။ သာ ကုဇ္ဈိတွာ ဥလ္လောကေန္တီ ပဒုဋ္ဌေန မနသာ ‘‘မတ္တိကမ္ပိ ဘိက္ခတီ’’တိ အဝေါစ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ အထ သာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ နိစ္စလိတံ ဒိသွာ ပုန စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, ‘‘သမဏ, မတ္တိကမ္ပိ န လဘသီ’’တိ ဝတွာ မဟန္တံ မတ္တိကာပိဏ္ဍံ အာဟရိတွာ ပတ္တေ ဌပေသိ။ သော တာယ မတ္တိကာယ ပဗ္ဘာရေ ပရိဘဏ္ဍမကာသိ။ သာ နစိရဿေဝ တတော စဝိတွာ တသ္မိံယေဝ နဂရေ ဗဟိဒွါရဂါမေ ဒုဂ္ဂတိတ္ထိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန မာတု ကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ တဿာ မတ္တိကာပိဏ္ဍဖလေန သရီရံ ဖဿသမ္ပန္နံ အဟောသိ, ကုဇ္ဈိတွာ ဥလ္လောကိတတ္တာ ပန ဟတ္ထပါဒမုခအက္ခိနာသာနိ ပါပါနိ ဝိရူပါနိ အဟေသုံ။ တေန တံ ‘‘ပဉ္စပါပီ’’တွေဝ သဉ္ဇာနိံသု။
အထေကဒိဝသံ ဗာရာဏသိရာဇာ ရတ္တိံ အညာတကဝေသေန နဂရံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တံ ပဒေသံ ဂတော။ သာပိ ဂါမဒါရိကာဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တီ အဇာနိတွာဝ ရာဇာနံ ဟတ္ထေ ဂဏှိ။ သော တဿာ ဟတ္ထသမ္ဖဿေန သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိ, ဒိဗ္ဗသမ္ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ဝိယ အဟောသိ။ သော ဖဿရာဂရတ္တော တထာဝိရူပမ္ပိ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘ကဿ ဓီတာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒွါရဝါသိနော’’တိ ဝုတ္တေ အဿာမိကဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟံ တေ သာမိကော ဘဝိဿာမိ, ဂစ္ဆ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ မာတာပိတရော ဥပဂန္တွာ ‘‘ဧကော, အမ္မ, ပုရိသော မံ ဣစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သောပိ ဒုဂ္ဂတော ဘဝိဿတိ, သစေ တာဒိသမ္ပိ ဣစ္ဆတိ, သာဓူ’’တိ ဝုတ္တေ ဂန္တွာ မာတာပိတူဟိ အနုညာတဘာဝံ အာရောစေသိ။ သော တသ္မိံယေဝ ဂေဟေ တာယ သဒ္ဓိံ ဝသိတွာ ပါတောဝ ရာဇနိဝေသနံ ပါဝိသိ။ တတော ပဋ္ဌာယေဝ အညာတကဝေသေန နိဗဒ္ဓံ တတ္ထ ဂစ္ဆတိ, အညံ ဣတ္ထိံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဣစ္ဆတိ။
အထေကဒိဝသံ တဿာ ပိတု လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အသမ္ဘိန္နခီရသပ္ပိမဓုသက္ခရယုတ္တပါယာသောဝ ဧတဿ ဘေသဇ္ဇံ, တံ တေ ဒလိဒ္ဒတာယ ဥပ္ပါဒေတုံ န သက္ကောန္တိ။ တတော ပဉ္စပါပိမာတာ ဓီတရံ အာဟ – ‘‘ကိံ, အမ္မ, တဝ သာမိကော ပါယာသံ ဥပ္ပါဒေတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ? ‘‘အမ္မ, မမ သာမိကေန အမှေဟိပိ ဒုဂ္ဂတတရေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝံ သန္တေပိ ပုစ္ဆိဿာမိ နံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၇။)မာ စိန္တယီ’’တိ ဝတွာ တဿာဂမနဝေလာယံ ဒုမ္မနာ ဟုတွာ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ ဒုမ္မနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဘဒ္ဒေ ဣဒံ အတိရသဘေသဇ္ဇံ, ကုတော လဘိဿာမီ’’တိ ဝတွာ စိန္တေသိ – ‘‘န သက္ကာ မယာ နိစ္စကာလံ ဧဝံ စရိတုံ, အန္တရာမဂ္ဂေ ပရိဿယောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, သစေ ခေါ ပန ဧတံ အန္တေပုရံ နေဿာမိ, ဧတိဿာ ဖဿသမ္ပဒံ အဇာနန္တာ ‘အမှာကံ ရာဇာ ယက္ခိနိံ ဂဟေတွာ အာဂတော’တိ ကေဠိံ ကရိဿန္တိ, သကလနဂရဝါသိနော ဧတိဿာ သမ္ဖဿံ ဇာနာပေတွာ ဂရဟံ မောစေဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ရာဇာ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာ စိန္တယိ, အာဟရိဿာမိ တေ ပိတု ပါယာသ’’န္တိ ဝတွာ တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမိတွာ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ တာဒိသံ ပါယာသံ ပစာပေတွာ ပဏ္ဏာနိ အာဟရာပေတွာ ဒွေ ပုဋေ ကတွာ ဧကသ္မိံ ပါယာသံ ပက္ခိပိတွာ ဧကသ္မိံ စူဠာမဏိံ ဌပေတွာ ဗန္ဓိတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဂန္တွာ, ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယံ ဒလိဒ္ဒါ, ကိစ္ဆေန သမ္ပာဒိတံ, တဝ ပိတရံ ‘အဇ္ဇ ဣမမှာ ပုဋာ ပါယာသံ ဘုဉ္ဇ, သွေ ဣမမှာ’တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။ အထဿာ ပိတာ ဩဇသမ္ပန္နတ္တာ ပါယာသဿ ထောကမေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ သုဟိတော ဇာတော။ သေသံ မာတု ဒတွာ သယမ္ပိ ဘုဉ္ဇိ။ တယောပိ သုဟိတာ အဟေသုံ။ စူဠာမဏိပုဋံ ပန ပုနဒိဝသတ္ထာယ ဌပေသုံ။
ရာဇာ နိဝေသနံ ဂန္တွာ မုခံ ဓောဝိတွာဝ ‘‘စူဠာမဏိံ မေ အာဟရထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပဿာမ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သကလနဂရံ ဝိစိနထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဝိစိနိတွာပိ န ပဿိံသု။ တေန ဟိ ဗဟိနဂရေ ဒလိဒ္ဒဂေဟေသု ဘတ္တပဏ္ဏပုဋေ ဥပါဒါယ ဝိစိနထာတိ။ ဝိစိနန္တာ တသ္မိံ ဃဋေ စူဠာမဏိံ ဒိသွာ တဿာ မာတာပိတရော ‘‘စောရာ’’တိ ဗန္ဓိတွာ နယိံသု။ အထဿာ ပိတာ, ‘‘သာမိ, န မယံ စောရာ, အညေနာယံ မဏိ အာဘတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇာမာတရာ မေ’’တိ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ကဟံ သော’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘ဓီတာ မေ ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ တတော ဓီတာယ သဒ္ဓိံ ကထေသိ – ‘‘အမ္မ, သာမိကံ တေ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အမှာကံ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တာတ, သော အန္ဓကာရေ အာဂန္တွာ အန္ဓကာရေ ဧဝ ယာတိ, တေနဿ ရူပံ န ဇာနာမိ, ဟတ္ထသမ္ဖဿေန ပန နံ ဇာနိတုံ သက္ကောမီ’’တိ။ သော ရာဇပုရိသာနံ အာရောစေသိ။ တေပိ ရညော အာရောစေသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၈။)ရာဇာ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘တေန ဟိ တံ ဣတ္ထိံ ရာဇင်္ဂဏေ အန္တောသာဏိယံ ဌပေတွာ သာဏိယာ ဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ နဂရဝါသိနော သန္နိပါတေတွာ ဟတ္ထသမ္ဖဿေန စောရံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇပုရိသာ တထာ ကာတုံ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ရူပံ ဒိသွာဝ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဟုတွာ – ‘‘ဓီ, ဓီ ပိသာစီ’’တိ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဖုသိတုံ န ဥဿဟိံသု, အာနေတွာ ပန နံ ရာဇင်္ဂဏေ အန္တောသာဏိယံ ဌပေတွာ သကလနဂရဝါသိနော သန္နိပါတေသုံ။ သာ အာဂတာဂတဿ ဆိဒ္ဒေန ပသာရိတဟတ္ထံ ဂဟေတွာဝ ‘‘နော ဧသော’’တိ ဝဒတိ။ ပုရိသာ တဿာ ဒိဗ္ဗဖဿသဒိသေ ဖဿေ ဗဇ္ဈိတွာ အပဂန္တုံ န သက္ခိံသု, ‘‘သစာယံ ဒဏ္ဍာရဟာ, ဒဏ္ဍံ ဒတွာပိ ဒါသကမ္မကာရဘာဝံ ဥပဂန္တွာပိ ဧတံ ဃရေ ကရိဿာမာ’’တိ စိန္တယိံသု။ အထ နေ ရာဇပုရိသာ ဒဏ္ဍေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ပလာပေသုံ။ ဥပရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေ ဥမ္မတ္တကာ ဝိယ အဟေသုံ။
အထ ရာဇာ – ‘‘ကစ္စိ အဟံ ဘဝေယျ’’န္တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာဝ ‘‘စောရော မေ ဂဟိတော’’တိ မဟာသဒ္ဒံ ကရိ။ ရာဇာ တေပိ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ဧတာယ ဟတ္ထေ ဂဟိတာ ကိံ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ။ တေ ယထာဘူတံ အာရောစေသုံ။ အထ နေ ရာဇာ အာဟ – ‘‘အဟံ ဧတံ အတ္တနော ဂေဟံ အာနေတုံ ဧဝံ ကာရေသိံ ‘ဧတိဿာ ဖဿံ အဇာနန္တာ မံ ပရိဘဝေယျု’န္တိ စိန္တေတွာ, တသ္မာ မယာ သဗ္ဗေ တုမှေ ဇာနာပိတာ, ဝဒထ, ဘော ဒါနိ, သာ ကဿ ဂေဟေ ဘဝိတုံ ယုတ္တာ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ, ဒေဝါ’’တိ။ အထ နံ အဘိသိဉ္စိတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ မာတာပိတူနမ္ပိဿာ ဣဿရိယံ ဒါပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ ပန တာယ သမ္မတ္တော နေဝ ဝိနိစ္ဆယံ ပဋ္ဌပေသိ, န အညံ ဣတ္ထိံ ဩလောကေသိ။ တာ တဿာ အန္တရံ ပရိယေသိံသု။ သာ ဧကဒိဝသံ ဒွိန္နံ ရာဇူနံ အဂ္ဂမဟေသိဘာဝဿ သုပိနေ နိမိတ္တံ ဒိသွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ သုပိနပါဌကေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဝရူပေ သုပိနေ ဒိဋ္ဌေ ကိံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ ဣတရာသံ ဣတ္ထီနံ သန္တိကာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ – ‘‘မဟာရာဇ, ဒေဝိယာ သဗ္ဗသေတဿ ဟတ္ထိနော ခန္ဓေ နိသိန္နဘာဝေါ တုမှာကံ မရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဟတ္ထိခန္ဓဂတာယ ပန စန္ဒပရာမသနံ တုမှာကံ ပစ္စာမိတ္တရာဇာနယနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ ဣမံ မာရေတုံ န သက္ကာ, နာဝါယ ပန နံ ဌပေတွာ နဒိယံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ အာဟာရဝတ္ထာလင်္ကာရေဟိ သဒ္ဓိံ ရတ္တိဘာဂေ နံ နာဝါယ ဌပေတွာ နဒိယံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၇၉။)သာ နဒိယာ ဝုယှမာနာ ဟေဋ္ဌာနဒိယာ နာဝါယ ဥဒကံ ကီဠန္တဿ ဗာဝရိကရညော အဘိမုခဋ္ဌာနံ ပတ္တာ။ တဿ သေနာပတိ နာဝံ ဒိသွာ ‘‘အယံ နာဝါ မယှ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘နာဝါယ ဘဏ္ဍံ မယှ’’န္တိ ဝတွာ အာဂတာယ နာဝါယ တံ ဒိသွာ ‘‘ကာ နာမ တွံ ပိသာစီသဒိသာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သာ သိတံ ကတွာ ဗကဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသိဘာဝံ ကထေတွာ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ တဿ ကထေသိ။ သာ ပန ပဉ္စပါပီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋာ။ အထ နံ ရာဇာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပိ, သဟ ဂဟဏေနေဝ ဖဿရာဂရတ္တော အညာသု ဣတ္ထီသု ဣတ္ထိသညံ အကတွာ တံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ တဿ ပါဏသမာ အဟောသိ။ ဗကော တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘နာဟံ တဿ အဂ္ဂမဟေသိံ ကာတုံ ဒဿာမီ’’တိ သေနံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ တဿ ပဋိတိတ္ထေ နိဝေသနံ ကတွာ ပဏ္ဏံ ပေသေသိ – ‘‘ဘရိယံ ဝါ မေ ဒေတု ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ။ သော ‘‘ယုဒ္ဓံ ဒဿာမိ, န ဘရိယ’’န္တိ ဝတွာ ယုဒ္ဓသဇ္ဇော အဟောသိ။ ဥဘိန္နံ အမစ္စာ ‘‘မာတုဂါမံ နိဿာယ မရဏကိစ္စံ နတ္ထိ, ပုရိမသာမိကတ္တာ ဧသာ ဗကဿ ပါပုဏာတိ, နာဝါယ လဒ္ဓတ္တာ ဗာဝရိကဿ, တသ္မာ ဧကေကဿ ဂေဟေ သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဟောတူ’’တိ မန္တေတွာ ဒွေပိ ရာဇာနော သညာပေသုံ။ တေ ဥဘောပိ အတ္တမနာ ဟုတွာ တိတ္ထပဋိတိတ္ထေ နဂရာနိ မာပေတွာ ဝသိံသု။ သာ ဒွိန္နမ္ပိ တေသံ အဂ္ဂမဟေသိတ္တံ ကာရေသိ။ ဒွေပိ တဿာ သမ္မတ္တာ အဟေသုံ။ သာ ပန ဧကဿ ဃရေ သတ္တာဟံ ဝသိတွာ နာဝါယ ဣတရဿ ဃရံ ဂစ္ဆန္တီ နာဝံ ပါဇေတွာ နေန္တေန ဧကေန မဟလ္လကခုဇ္ဇကေဝဋ္ဋေန သဒ္ဓိံ နဒီမဇ္ဈေ ပါပံ ကရောတိ။ တဒါ ကုဏာလော သကုဏရာဇာ ဗကော အဟောသိ, တသ္မာ ဣဒံ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဗကဿ စ ဗာဝရိကဿ စ ရညော, အစ္စန္တကာမာနုဂတဿ ဘရိယာ၊
အဝါစရီ ပဋ္ဌဝသာနုဂဿ, ကံ ဝါပိ ဣတ္ထီ နာတိစရေ တဒည’’န္တိ။
တတ္ထ အစ္စန္တကာမာနုဂတဿာတိ အစ္စန္တံ ကာမံ အနုဂတဿ။ အဝါစရီတိ အနာစာရံ စရိ။ ပဋ္ဌဝသာနုဂဿာတိ ပဋ္ဌဿ အတ္တနော ဝသာနုဂတဿ, အတ္တနော ပေသနကာရဿ သန္တိကေတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ ဝါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၀။)သာမိဝစနံ, တေန သဒ္ဓိံ ပါပမကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒညန္တိ ကတရံ တံ အညံ ပုရိသံ နာတိစရေယျာတိ အတ္ထော။
အပရာပိ အတီတေ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဘရိယာ ပိင်္ဂိယာနီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တီ မင်္ဂလအဿဂေါပကံ ဒိသွာ ရညော နိဒ္ဒုပဂမနကာလေ ဝါတပါနေန ဩရုယှ တေန သဒ္ဓိံ အတိစရိတွာ ပုန ပါသာဒံ အာရုယှ ဂန္ဓေဟိ သရီရံ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဒေဝိယာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ နိစ္စံ သရီရံ သီတံ ဟောတိ, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ ဧကဒိဝသံ နိဒ္ဒုပဂတော ဝိယ ဟုတွာ တံ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တိံ အနုဂန္တွာ အဿဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ အတိစရန္တိံ ဒိသွာ နိဝတ္တိတွာ သယနံ အဘိရုဟိ။ သာပိ အတိစရိတွာ အာဂန္တွာ စူဠသယနကေ နိပဇ္ဇိ။ ပုနဒိဝသေ ရာဇာ အမစ္စဂဏမဇ္ဈေယေဝ တံ ပက္ကောသာပေတွာ တံ ကိစ္စံ အာဝိကတွာ ‘‘သဗ္ဗာဝ ဣတ္ထိယော ပါပဓမ္မာ’’တိ တဿာ ဝဓဗန္ဓဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာရဟံ ဒေါသံ ခမိတွာ ဌာနာ စာဝေတွာ အညံ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ တဒါ ကုဏာလော ရာဇာ ဗြဟ္မဒတ္တော အဟောသိ, တေန တံ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပိင်္ဂိယာနီ သဗ္ဗလောကိဿရဿ, ရညော ပိယာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဘရိယာ၊
အဝါစရီ ပဋ္ဌဝသာနုဂဿ, တံ ဝါပိ သာ နာဇ္ဈဂါ ကာမကာမိနီ’’တိ။
တတ္ထ တံ ဝါတိ သာ ဧဝံ အတိစရန္တီ တံ ဝါ အဿဗန္ဓံ တံ ဝါ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနန္တိ ဥဘယမ္ပိ နာဇ္ဈဂါ, ဥဘတော ဘဋ္ဌာ အဟောသိ။ ကာမကာမိနီတိ ကာမေ ပတ္ထယမာနာ။
ဧဝံ ပါပဓမ္မာ ဣတ္ထိယောတိ အတီတဝတ္ထူဟိ ဣတ္ထီနံ ဒေါသံ ကထေတွာ အပရေနပိ ပရိယာယေန တာသံ ဒေါသမေဝ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘လုဒ္ဓါနံ လဟုစိတ္တာနံ, အကတညူန ဒုဗ္ဘိနံ၊
နာဒေဝသတ္တော ပုရိသော, ထီနံ သဒ္ဓါတုမရဟတိ။
‘‘န တာ ပဇာနန္တိ ကတံ န ကိစ္စံ, န မာတရံ ပိတရံ ဘာတရံ ဝါ၊
အနရိယာ သမတိက္ကန္တဓမ္မာ, သဿေဝ စိတ္တဿ ဝသံ ဝဇန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၁။)‘‘စိရာနုဝုဋ္ဌမ္ပိ ပိယံ မနာပံ, အနုကမ္ပကံ ပါဏသမမ္ပိ ဘတ္တုံ၊
အာဝါသု ကိစ္စေသု စ နံ ဇဟန္တိ, တသ္မာဟမိတ္ထီနံ န ဝိဿသာမိ။
‘‘ထီနဉှိ စိတ္တံ ယထာ ဝါနရဿ, ကန္နပ္ပကန္နံ ယထာ ရုက္ခဆာယာ၊
စလာစလံ ဟဒယမိတ္ထိယာနံ, စက္ကဿ နေမိ ဝိယ ပရိဝတ္တတိ။
‘‘ယဒါ တာ ပဿန္တိ သမေက္ခမာနာ, အာဒေယျရူပံ ပုရိသဿ ဝိတ္တံ၊
သဏှာဟိ ဝါစာဟိ နယန္တိ မေနံ, ကမ္ဗောဇကာ ဇလဇေနေဝ အဿံ။
‘‘ယဒါ န ပဿန္တိ သမေက္ခမာနာ, အာဒေယျရူပံ ပုရိသဿ ဝိတ္တံ၊
သမန္တတော နံ ပရိဝဇ္ဇယန္တိ, တိဏ္ဏော နဒီပါရဂတောဝ ကုလ္လံ။
‘‘သိလေသူပမာ သိခိရိဝ သဗ္ဗဘက္ခာ, တိက္ခမာယာ နဒီရိဝ သီဃသောတာ၊
သေဝန္တိ ဟေတာ ပိယမပ္ပိယဉ္စ, နာဝါ ယထာ ဩရကုလံ ပရဉ္စ။
‘‘န တာ ဧကဿ န ဒွိန္နံ, အာပဏောဝ ပသာရိတော၊
ယော တာ မယှန္တိ မညေယျ, ဝါတံ ဇာလေန ဗာဓယေ။
‘‘ယထာ နဒီ စ ပန္ထော စ, ပါနာဂါရံ သဘာ ပပါ၊
ဧဝံ လောကိတ္ထိယော နာမ, ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဃတာသနသမာ ဧတာ, ကဏှသပ္ပသိရူပမာ၊
ဂါဝေါ ဗဟိ တိဏဿေဝ, ဩမသန္တိ ဝရံ ဝရံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၂။)‘‘ဃတာသနံ ကုဉ္ဇရံ ကဏှသပ္ပံ, မုဒ္ဓါဘိသိတ္တံ ပမဒါ စ သဗ္ဗာ၊
ဧတေ နရော နိစ္စယတော ဘဇေထ, တေသံ ဟဝေ ဒုဗ္ဗိဒု သဗ္ဗဘာဝေါ။
‘‘နစ္စန္တဝဏ္ဏာ န ဗဟူန ကန္တာ, န ဒက္ခိဏာ ပမဒါ သေဝိတဗ္ဗာ၊
န ပရဿ ဘရိယာ န ဓနဿ ဟေတု, ဧတိတ္ထိယော ပဉ္စ န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ။
တတ္ထ လုဒ္ဓါနန္တိ လုဗ္ဘာနံ။ ကဏဝေရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၄။၆၉-၇၂) ဝိယ ဗဒ္ဓစောရေပိ သာရဇ္ဇနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ လဟုစိတ္တာနန္တိ မုဟုတ္တမေဝ ပရိဝတ္တနစိတ္တာနံ။ စူဠဓနုဂ္ဂဟဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၅။၁၂၈ အာဒယော) ဧတံ ဒီပေတဗ္ဗံ။ အကတညုတာ ပန ဧတာသံ ဧကကနိပါတေ တက္ကာရိယဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၀၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗာ။ နာဒေဝသတ္တောတိ န အဒေဝသတ္တော ဒေဝေန အနာသတ္တော အယက္ခဂဟိတကော အဘူတဝိဋ္ဌော ပုရိသော ထီနံ သီလဝန္တတံ သဒ္ဓါတုံ နာရဟတိ, ဘူတဝိဋ္ဌော ပန သဒ္ဒဟေယျ။ ကတန္တိ အတ္တနော ကတံ ဥပကာရံ။ ကိစ္စန္တိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ။ န မာတရန္တိ သဗ္ဗေပိ ဉာတကေ ဆဍ္ဍေတွာ ယသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟောန္တိ, တညေဝ အနုဗန္ဓနတော ဧတေ မာတာဒယော န ဇာနန္တိ နာမ မဟာပန္ထကမာတာ ဝိယ။ အနရိယာတိ နိလ္လဇ္ဇာ။ သဿေဝါတိ သကဿ။ အာဝါသူတိ အာပဒါသု။ ကိစ္စေသူတိ တေသု တေသု ကရဏီယေသု။
ကန္နပ္ပကန္နန္တိ ဩတိဏ္ဏောတိဏ္ဏံ။ ယထာ ဟိ ဝိသမေ ပဒေသေ ရုက္ခဆာယာ နိန္နမ္ပိဩရောဟတိ, ထလမ္ပိ အဘိရုဟတိ, တထာ ဧတာသမ္ပိ စိတ္တံ န ကဉ္စိ ဥတ္တမာဓမံ ဝဇ္ဇေတိ။ စလာစလန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ အပတိဋ္ဌိတံ။ နေမိ ဝိယာတိ သကဋဿ ဂစ္ဆတော စက္ကနေမိ ဝိယ။ အာဒေယျရူပန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဇာတိကံ။ ဝိတ္တန္တိ ဓနံ။ နယန္တီတိ အတ္တနော ဝသံ နေန္တိ။ ဇလဇေနာတိ ဇလဇာတသေဝါလေန။ ကမ္ဗောဇရဋ္ဌဝါသိနော ကိရ ယဒါ အဋဝိတော အဿေ ဂဏှိတုကာမာ ဟောန္တိ, တဒါ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝတိံ ပရိက္ခိပိတွာ ဒွါရံ ယောဇေတွာ အဿာနံ ဥဒကပါနတိတ္ထေ သေဝါလံ မဓုနာ မက္ခေတွာ သေဝါလသမ္ဗန္ဓာနိ တီရေ တိဏာနိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ပရိက္ခေပဒွါရာ မက္ခေန္တိ, အဿာ ပါနီယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၃။)ပိဝိတွာ ရသဂိဒ္ဓေန မဓုနာ မက္ခိတာနိ တာနိ တိဏာနိ ခါဒန္တာ အနုက္ကမေန တံ ဌာနံ ပဝိသန္တိ။ ဣတိ ယထာ တေ ဇလဇေန ပလောဘေတွာ အဿေ ဝသံ နေန္တိ, တထာ ဧတာပိ ဓနံ ဒိသွာ တဿ ဂဟဏတ္ထာယ သဏှာဟိ ဝါစာဟိပိ ပုရိသံ ဝသံ နေန္တီတိ အတ္ထော။ ကုလ္လန္တိ တရဏတ္ထာယ ဂဟိတံ ယံ ကိဉ္စိ။
သိလေသူပမာတိ ပုရိသာနံ စိတ္တဗန္ဓနေန သိလေသသဒိသာ။ တိက္ခမာယာတိ တိခိဏမာယာ သီဃမာယာ။ နဒီရိဝါတိ ယထာ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ သီဃသောတာ, ဧဝံ သီဃမာယာတိ အတ္ထော။ အာပဏောဝါတိ ယထာ စ ပသာရိတာပဏော ယေသံ မူလံ အတ္ထိ, တေသညေဝ ဥပကာရော, တထေဝ တာပိ။ ယော တာတိ ယော ပုရိသော တာ ဣတ္ထိယော။ ဗာဓယေတိ သော ဝါတံ ဇာလေန ဗာဓေယျ။ ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီတိ ယထာ ဧတေသံ နဒီအာဒီနံ ‘‘အသုကဝေလာယမေဝ ဧတ္ထ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝေလာ နတ္ထိ, ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဥပဂန္တဗ္ဗာနေဝ, အသုကေနေဝါတိပိ မရိယာဒါ နတ္ထိ, အတ္ထိကေန ဥပဂန္တဗ္ဗာနေဝ, တထာ တာသမ္ပီတိ အတ္ထော။
ဃတာသနသမာ ဧတာတိ ယထာ အဂ္ဂိ ဣန္ဓနေန န တပ္ပတိ, ဧဝမေတာပိ ကိလေသရတိယာ။ ကဏှသပ္ပသိရူပမာတိ ကောဓနတာယ ဥပနာဟိတာယ ဃောရဝိသတာယ ဒုဇိဝှတာယ မိတ္တဒုဗ္ဘိတာယာတိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ကဏှသပ္ပသိရသဒိသာ။ တတ္ထ ဗဟုလရာဂတာယ ဃောရဝိသတာ, ပိသုဏတာယ ဒုဇိဝှတာ, အတိစာရိတာယ မိတ္တဒုဗ္ဘိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂါဝေါ ဗဟိ တိဏဿေဝါတိ ယထာ ဂါဝေါ ခါဒိတဋ္ဌာနံ ဆဍ္ဍေတွာ ဗဟိ မနာပမနာပဿ တိဏဿ ဝရံ ဝရံ ဩမသန္တိ ခါဒန္တိ, ဧဝမေတာပိ နိဒ္ဓနံ ဆဍ္ဍေတွာ အညံ သဓနမေဝ ဘဇန္တီတိ အတ္ထော။ မုဒ္ဓါဘိသိတ္တန္တိ ရာဇာနံ။ ပမဒါ စ သဗ္ဗာတိ သဗ္ဗာ စ ဣတ္ထိယော။ ဧတေတိ ဧတေ ပဉ္စ ဇနေ။ နိစ္စယတောတိ နိစ္စသညတော, ဥပဋ္ဌိတဿတိ အပ္ပမတ္တောဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဒုဗ္ဗိဒူတိ ဒုဇ္ဇာနော။ သဗ္ဗဘာဝေါတိ အဇ္ဈာသယော။ စိရပရိစိဏ္ဏောပိ ဟိ အဂ္ဂိ ဒဟတိ, စိရဝိဿာသိကောပိ ကုဉ္ဇရော ဃာတေတိ, စိရပရိစိတောပိ သပ္ပေါ ဍံသတိ, စိရဝိဿာသိကောပိ ရာဇာ အနတ္ထကရော ဟောတိ, ဧဝံ စိရာစိဏ္ဏာပိ ဣတ္ထိယော ဝိကာရံ ဒဿေန္တီတိ။
နစ္စန္တဝဏ္ဏာတိ အဘိရူပဝတီ။ န ဗဟူန ကန္တာတိ အဍ္ဎကာသိဂဏိကာ ဝိယ ဗဟူနံ ပိယာ မနာပါ။ န ဒက္ခိဏာတိ နစ္စဂီတကုသလာ။ တထာရူပါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၄။)ဟိ ဗဟုပတ္ထိတာ ဗဟုမိတ္တာ ဟောန္တိ, တသ္မာ န သေဝိတဗ္ဗာ။ န ဓနဿ ဟေတူတိ ယာ ဓနဟေတုယေဝ ဘဇတိ, သာ အပရိဂ္ဂဟာပိ န သေဝိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ ဓနံ အလဘမာနာ ကုဇ္ဈတီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာဇနော မဟာသတ္တဿ ‘‘အဟော သုကထိတ’’န္တိ သာဓုကာရမဒါသိ။ သောပိ ဧတ္တကေဟိ ကာရဏေဟိ ဣတ္ထီနံ အဂုဏံ ကထေတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ တံ သုတွာ အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာ, ‘‘သမ္မ ကုဏာလ, အဟမ္ပိ အတ္တနော ဉာဏဗလေန ဣတ္ထီနံ အဂုဏံ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ အဂုဏကထံ အာရဘိ။ တံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထ ခလု, ဘော, အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာ ကုဏာလဿ အာဒိမဇ္ဈကထာပရိယောသာနံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပုဏ္ဏမ္ပိ စေမံ ပထဝိံ ဓနေန, ဒဇ္ဇိတ္ထိယာ ပုရိသော သမ္မတာယ၊
လဒ္ဓါ ခဏံ အတိမညေယျ တမ္ပိ, တာသံ ဝသံ အသတီနံ န ဂစ္ဆေ။
‘‘ဥဋ္ဌာဟကံ စေပိ အလီနဝုတ္တိံ, ကောမာရဘတ္တာရံ ပိယံ မနာပံ၊
အာဝါသု ကိစ္စေသု စ နံ ဇဟန္တိ, တသ္မာဟမိတ္ထီနံ န ဝိဿသာမိ။
‘‘န ဝိဿသေ ‘ဣစ္ဆတိ မ’န္တိ ပေါသော, န ဝိဿသေ ‘ရောဒတိ မေ သကာသေ’၊
သေဝန္တိ ဟေတာ ပိယမပ္ပိယဉ္စ, နာဝါ ယထာ ဩရကူလံ ပရဉ္စ။
‘‘န ဝိဿသေ သာခပုရာဏသန္ထတံ, န ဝိဿသေ မိတ္တပုရာဏစောရံ၊
န ဝိဿသေ ရာဇာနံ ‘သခါ မမ’န္တိ, န ဝိဿသေ ဣတ္ထိ ဒသန္န မာတရံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၅။)‘‘န ဝိဿသေ ရာမကရာသု နာရိသု, အစ္စန္တသီလာသု အသညတာသု၊
အစ္စန္တပေမာနုဂတဿ ဘရိယာ, န ဝိဿသေ တိတ္ထသမာ ဟိ နာရိယော။
‘‘ဟနေယျုံ ဆိန္ဒေယျုံ ဆေဒါပေယျုမ္ပိ, ကဏ္ဌေပိ ဆေတွာ ရုဓိရံ ပိဝေယျုံ၊
မာ ဒီနကာမာသု အသညတာသု, ဘာဝံ ကရေ ဂင်္ဂတိတ္ထူပမာသု။
‘‘မုသာ တာသံ ယထာ သစ္စံ, သစ္စံ တာသံ ယထာ မုသာ၊
ဂါဝေါ ဗဟိ တိဏဿေဝ, ဩမသန္တိ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဂတေနေတာ ပလောဘေန္တိ, ပေက္ခိတေန မှိတေန စ၊
အထောပိ ဒုန္နိဝတ္ထေန, မဉ္ဇုနာ ဘဏိတေန စ။
‘‘စောရိယော ကထိနာ ဟေတာ, ဝါဠာ စ လပသက္ခရာ၊
န တာ ကိဉ္စိ န ဇာနန္တိ, ယံ မနုဿေသု ဝဉ္စနံ။
‘‘အသာ လောကိတ္ထိယော နာမ, ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
သာရတ္တာ စ ပဂဗ္ဘာ စ, သိခီ သဗ္ဗဃသော ယထာ။
‘‘နတ္ထိတ္ထီနံ ပိယော နာမ, အပ္ပိယောပိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
သေဝန္တိ ဟေတာ ပိယမပ္ပိယဉ္စ, နာဝါ ယထာ ဩရကူလံ ပရဉ္စ။
‘‘နတ္ထိတ္ထီနံ ပိယော နာမ, အပ္ပိယောပိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဓနတ္တာ ပဋိဝလ္လန္တိ, လတာဝ ဒုမနိဿိတာ။
‘‘ဟတ္ထိဗန္ဓံ အဿဗန္ဓံ, ဂေါပုရိသဉ္စ မဏ္ဍလံ၊
ဆဝဍာဟကံ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကံ, သဓနမနုပတန္တိ နာရိယော။
‘‘ကုလပုတ္တမ္ပိ ဇဟန္တိ အကိဉ္စနံ, ဆဝကသမသဒိသမ္ပိ၊
အနုဂစ္ဆန္တိ အနုပတန္တိ, ဓနဟေတု ဟိ နာရိယော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၆။)တတ္ထ အာဒိမဇ္ဈကထာပရိယောသာနန္တိ ကထာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ။ လဒ္ဓါ ခဏန္တိ ဩကာသံ လဘိတွာ။ ဣစ္ဆတိ မန္တိ မံ ဧသာ ဣစ္ဆတီတိ ပုရိသော ဣတ္ထိံ န ဝိဿသေယျ။ သာခပုရာဏသန္ထတန္တိ ဟိယျော ဝါ ပရေ ဝါ သန္ထတံ ပုရာဏသာခါသန္ထတံ န ဝိဿသေ, အပပ္ဖေါဋေတွာ အပစ္စဝေက္ခိတွာ န ပရိဘုဉ္ဇေယျ။ တတြ ဟိ ဒီဃဇာတိကော ဝါ ပဝိသိတွာ တိဋ္ဌေယျေ, ပစ္စာမိတ္တော ဝါ သတ္ထံ နိက္ခိပေယျ။ မိတ္တပုရာဏစောရန္တိ ပန္ထဒူဟနဋ္ဌာနေ ဌိတံ စောရံ ‘‘ပုရာဏမိတ္တော မေ’’တိ န ဝိဿသေယျ။ စောရာ ဟိ ယေ သဉ္ဇာနန္တိ တေယေဝ မာရေန္တိ။ သခါ မမန္တိ သော ဟိ ခိပ္ပမေဝ ကုဇ္ဈတိ, တသ္မာ ရာဇာနံ ‘‘သခါ မေ’’တိ န ဝိဿသေ။ ဒသန္နမာတရန္တိ ‘‘အယံ မဟလ္လိကာ ဣဒါနိ မံ န အတိစရိဿတိ, အတ္တာနံ ရက္ခိဿတီ’’တိ န ဝိဿသေတဗ္ဗာ။ ရာမကရာသူတိ ဗာလာနံ ရတိကရာသု။ အစ္စန္တသီလာသူတိ အတိက္ကန္တသီလာသု။ အစ္စန္တပေမာနုဂတဿာတိ သစေပိ အစ္စန္တံ အနုဂတပေမာ အဿ, တထာပိ တံ န ဝိဿသေ။ ကိံကာရဏာ? တိတ္ထသမာ ဟိ နာရိယောတိ သမ္ဗန္ဓော, တိတ္ထံ ဝိယ သဗ္ဗသာဓာရဏာတိ အတ္ထော။
ဟနေယျုန္တိ ကုဒ္ဓါ ဝါ အညပုရိသသာရတ္တာ ဝါ ဟုတွာ သဗ္ဗမေတံ ဟနနာဒိံ ကရေယျုံ။ မာ ဒီနကာမာသူတိ ဟီနဇ္ဈာသယာသု သံကိလိဋ္ဌအာသယာသု။ ဘာဝန္တိ ဧဝရူပါသု သိနေဟံ မာ ကရေ။ ဂင်္ဂတိတ္ထူပမာသူတိ သဗ္ဗသာဓာရဏဋ္ဌေန ဂင်္ဂါတိတ္ထသဒိသာသု။ မုသာတိ မုသာဝါဒေါ တာသံ သစ္စသဒိသောဝ။ ဂတေနာတိအာဒီသု ပေက္ခိတေန ပလောဘနေ ဥမ္မာဒန္တီဇာတကံ, (ဇာ။ ၂။၁၈။၅၇ အာဒယော) ဒုန္နိဝတ္ထေန နိဠိနိကာဇာတကံ, (ဇာ။ ၂။၁၈။၁ အာဒယော) မဉ္ဇုနာ ဘဏိတေန ‘‘တုဝဋံ ခေါ, အယျပုတ္တ, အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ နန္ဒတ္ထေရဿ ဝတ္ထု (ဥဒါ။ ၂၂) ကထေတဗ္ဗံ။ စောရိယောတိ သမ္ဘတဿ ဓနဿ ဝိနာသနေန စောရိယော။ ကထိနာတိ ထဒ္ဓဟဒယာ။ ဝါဠာတိ ဒုဋ္ဌာ အပ္ပကေနေဝ ကုဇ္ဈနသီလာ။ လပသက္ခရာတိ နိရတ္ထကလပနေန သက္ခရာ ဝိယ မဓုရာ။ အသာတိ အသတိယော လာမကာ။ သာရတ္တာတိ သဗ္ဗဒါ သာရတ္တာ။ ပဂဗ္ဘာတိ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီဟိ ပဂဗ္ဘာ။ ယထာတိ ယထာ သိခီ သဗ္ဗဃသော, ဧဝမေတာပိ သဗ္ဗဃသာ။ ပဋိဝလ္လန္တီတိ ပရိဿဇန္တိ ဥပဂူဟန္တိ ဝေဌေန္တိ။ လတာဝါတိ ယထာ လတာ ရုက္ခနိဿိတာ ရုက္ခံ ဝေဌေန္တိ, ဧဝမေတာ ပုရိသံ ပရိဿဇန္တိ နာမ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၇။)ဟတ္ထိဗန္ဓန္တိအာဒီသု ဂေါပုရိသော ဝုစ္စတိ ဂေါပါလကော။ ဆဝဍာဟကန္တိ ဆဝါနံ ဍာဟကံ, သုသာနပါလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကန္တိ ဝစ္စဋ္ဌာနသောဓကံ။ သဓနန္တိ ဧတေသုပိ သဓနံ အနုဂစ္ဆန္တိယေဝ။ အကိဉ္စနန္တိ အဓနံ။ ဆဝကသမသဒိသန္တိ သုနခမံသခါဒစဏ္ဍာလေန သမံ သဒိသံ, တေန နိဗ္ဗိသေသမ္ပိ ပုရိသံ ဂစ္ဆန္တိ ဘဇန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အနုပတန္တိ ဓနဟေတု နာရိယောတိ။
ဧဝံ အတ္တနော ဉာဏေ ဌတွာ အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာ ဣတ္ထီနံ အဂုဏံ ကထေတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ တဿ ဝစနံ သုတွာ နာရဒေါပိ အတ္တနော ဉာဏေ ဌတွာ တာသံ အဂုဏံ ကထေသိ။ တံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထ ခလု, ဘော, နာရဒေါ ဒေဝဗြာဟ္မဏော အာနန္ဒဿ ဂိဇ္ဈရာဇဿ အာဒိမဇ္ဈကထာပရိယောသာနံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘‘စတ္တာရောမေ န ပူရေန္တိ, တေ မေ သုဏာထ ဘာသတော၊
သမုဒ္ဒေါ ဗြာဟ္မဏော ရာဇာ, ဣတ္ထီ စာပိ ဒိဇမ္ပတိ။
‘‘သရိတာ သာဂရံ ယန္တိ, ယာ ကာစိ ပထဝိဿိတာ၊
တာ သမုဒ္ဒံ န ပူရေန္တိ, ဦနတ္တာ ဟိ န ပူရတိ။
‘‘ဗြာဟ္မဏော စ အဓီယာန, ဝေဒမက္ခာနပဉ္စမံ၊
ဘိယျောပိ သုတမိစ္ဆေယျ, ဦနတ္တာ ဟိ န ပူရတိ။
‘‘ရာဇာ စ ပထဝိံ သဗ္ဗံ, သသမုဒ္ဒံ သပဗ္ဗတံ၊
အဇ္ဈာဝသံ ဝိဇိနိတွာ, အနန္တရတနောစိတံ၊
ပါရံ သမုဒ္ဒံ ပတ္ထေတိ ဦနတ္တာ ဟိ န ပူရတိ။
‘‘ဧကမေကာယ ဣတ္ထိယာ, အဋ္ဌဋ္ဌ ပတိနော သိယာ၊
သူရာ စ ဗလဝန္တော စ, သဗ္ဗကာမရသာဟရာ၊
ကရေယျ နဝမေ ဆန္ဒံ, ဦနတ္တာ ဟိ န ပူရတိ။
‘‘သဗ္ဗိတ္ထိယော သိခီရိဝ သဗ္ဗဘက္ခာ, သဗ္ဗိတ္ထိယော နဒီရိဝ သဗ္ဗဝါဟီ၊
သဗ္ဗိတ္ထိယော ကဏ္ဋကာနံဝ သာခါ, သဗ္ဗိတ္ထိယော ဓနဟေတု ဝဇန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၈။)‘‘ဝါတဉ္စ ဇာလေန နရော ပရာမသေ, ဩသိဉ္စယေ သာဂရမေကပါဏိနာ၊
သကေန ဟတ္ထေန ကရေယျ ဃောသံ, ယော သဗ္ဗဘာဝံ ပမဒါသု ဩဿဇေ။
‘‘စောရီနံ ဗဟုဗုဒ္ဓီနံ, ယာသု သစ္စံ သုဒုလ္လဘံ၊
ထီနံ ဘာဝေါ ဒုရာဇာနော, မစ္ဆဿေဝေါဒကေ ဂတံ။
‘‘အနလာ မုဒုသမ္ဘာသာ, ဒုပ္ပူရာ တာ နဒီသမာ၊
သီဒန္တိ နံ ဝိဒိတွာန, အာရကာ ပရိဝဇ္ဇယေ။
‘‘အာဝဋ္ဋနီ မဟာမာယာ, ဗြဟ္မစရိယဝိကောပနာ၊
သီဒန္တိ နံ ဝိဒိတွာန, အာရကာ ပရိဝဇ္ဇယေ။
‘‘ယံ ဧတာ ဥပသေဝန္တိ, ဆန္ဒသာ ဝါ ဓနေန ဝါ၊
ဇာတဝေဒေါဝ သံဌာနံ, ခိပ္ပံ အနုဒဟန္တိ န’’’န္တိ။
တတ္ထ ဒိဇမ္ပတီတိ ဒိဇဇေဋ္ဌကံ ကုဏာလံ အာလပတိ။ ‘‘သရိတာ’’တိအာဒိ ဌပိတမာတိကာယ ဘာဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဦနတ္တာတိ ဥဒကပတိဋ္ဌာနဿ မဟန္တတာယ ဦနာ ဧဝ။ အဓီယာနာတိ သဇ္ဈာယိတွာ။ ဝေဒမက္ခာနပဉ္စမန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမံ ဝေဒစတုက္ကံ။ ဦနတ္တာတိ သော ဟိ အဇ္ဈာသယမဟန္တတာယ သိက္ခိတဗ္ဗဿ န ပူရတိ။ အနန္တရတနောစိတန္တိ နာနာရတနေဟိ ဩစိတံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဦနတ္တာတိ သော ဟိ တဏှာမဟန္တတာယ န ပူရတိ။ သိယာတိ သိယုံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သဗ္ဗကာမရသာဟရာတိ သဗ္ဗေသံ ကာမရသာနံ အာဟရကာ။ ‘‘နဝမေ’’တိ အဋ္ဌဟိ အတိတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ဒသမေပိ ဝီသတိမေပိ တတော ဥတ္တရိတရေပိ ဆန္ဒံ ကရောတေဝ။ ဦနတ္တာတိ သာ ဟိ ကာမတဏှာယ မဟန္တတာယ န ပူရတိ။ ကဏ္ဍကာနံဝ သာခါတိ သမ္ဗာဓမဂ္ဂေ ကဏ္ဋကသာခသဒိသာ။ ယထာ ဟိ သာခါ လဂ္ဂိတွာ အာကဍ္ဎတိ, ဧဝံ ဧတာပိ ရူပါဒီဟိ ကဍ္ဎန္တိ။ ယထာ သာခါ ဟတ္ထာဒီသု ဝိဇ္ဈိတွာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝံ ဧတာပိ ဖုဋ္ဌမတ္တာ သရီရသမ္ဖဿေန ဝိဇ္ဈိတွာ မဟာဝိနာသံ ပါပေန္တိ။ ဝဇန္တီတိ ပရပုရိသံ ဝဇန္တိ။
ပရာမသေတိ ဂဏှေယျ။ ဩသိဉ္စယေတိ နှာယိတုံ ဩတိဏ္ဏော ဧကေန ပါဏိနာ သကလသမုဒ္ဒဥဒကံ ဩသိဉ္စေယျ ဂဟေတွာ ဆဍ္ဍေယျ။ သကေနာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၈၉။)ဧကေန အတ္တနော ဟတ္ထေန တမေဝ ဟတ္ထံ ဟရိတွာ ဃောသံ ဥပ္ပါဒေယျ။ သဗ္ဗဘာဝန္တိ ‘‘တွမေဝ ဣဋ္ဌော ကန္တော ပိယော မနာပေါ’’တိ ဝုစ္စမာနော ယော ပုရိသော ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ သဒ္ဒဟန္တော သဗ္ဗံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ပမဒါသု ဩဿဇေယျ, သော ဇာလာဒီဟိ ဝါတဂ္ဂဟဏာဒီနိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဂတန္တိ ဂမနံ။ အနလာတိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ အလန္တိ ဝစနဝိရဟိတာ။ ဒုပ္ပုရာ တာတိ ယထာ မဟာနဒီ ဥဒကေန, ဧဝံ ကိလေသရတိယာ တာ ဒုပ္ပူရာ။ သီဒန္တိ နံ ဝိဒိတွာနာတိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ, ဣတ္ထိယော အလ္လီနာ စတူသု အပါယေသု သီဒန္တီတိ ဝိဒိတွာ။ အာဝဋ္ဋနီတိ ယထာ အာဝဋ္ဋနီ မဟာဇနဿ ဟဒယံ မောဟေတွာ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ, ဧဝမေတာပီတိ အတ္ထော။ ဝိကောပနာတိ နာသနတ္ထေန စ ဂရဟတ္ထေန စ ဗြဟ္မစရိယဿ ကောပိကာ။ ဆန္ဒသာ ဝါတိ ပိယသံဝါသေန ဝါ။ ဓနေန ဝါတိ ဓနဟေတု ဝါ။ သံဌာနန္တိ ယထာ ဇာတဝေဒေါ အတ္တနော ဌာနံ ယံ ယံ ပဒေသံ အလ္လီယတိ, တံ တံ ဒဟတိ, တထာ ဧတာပိ ယံ ယံ ပုရိသံ ကိလေသဝသေန အလ္လီယန္တိ, တံ တံ အနုဒဟန္တိ မဟာဝိနာသံ ပါပေန္တိ။
ဧဝံ နာရဒေန ဣတ္ထီနံ အဂုဏေ ပကာသိတေ ပုန မဟာသတ္တော ဝိသေသေတွာ တာသံ အဂုဏံ ပကာသေတိ။ တံ ဒဿေတုံ သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အထ ခလု, ဘော, ကုဏာလော သကုဏော နာရဒဿ ဒေဝဗြာဟ္မဏဿ အာဒိမဇ္ဈကထာပရိယောသာနံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမာ ဂါထာယော အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘‘သလ္လပေ နိသိတခဂ္ဂပါဏိနာ, ပဏ္ဍိတော အပိ ပိသာစဒေါသိနာ၊
ဥဂ္ဂတေဇမုရဂမ္ပိ အာသိဒေ, ဧကော ဧကာယ ပမဒါယ နာလပေ။
‘‘လောကစိတ္တမထနာ ဟိ နာရိယော, နစ္စဂီတဘဏိတမှိတာဝုဓာ၊
ဗာဓယန္တိ အနုပဋ္ဌိတဿတိံ, ဒီပေ ရက္ခသိဂဏောဝ ဝါဏိဇေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၀။)‘‘နတ္ထိ တာသံ ဝိနယော န သံဝရော, မဇ္ဇမံသနိရတာ အသညတာ၊
တာ ဂိလန္တိ ပုရိသဿ ပါဘတံ, သာဂရေဝ မကရံ တိမိင်္ဂလော။
‘‘ပဉ္စကာမဂုဏသာတဂေါစရာ, ဥဒ္ဓတာ အနိယတာ အသညတာ၊
ဩသရန္တိ ပမဒါ ပမာဒိနံ, လောဏတောယဝတိယံဝ အာပကာ။
‘‘ယံ နရံ ဥပလပေန္တိ နာရိယော, ဆန္ဒသာ ဝါ ရတိယာ ဓနေန ဝါ၊
ဇာတဝေဒသဒိသမ္ပိ တာဒိသံ, ရာဂဒေါသဝဓိယော ဒဟန္တိ နံ။
‘‘အဍ္ဎံ ဉတွာ ပုရိသံ မဟဒ္ဓနံ, ဩသရန္တိ သဓနံ သဟတ္တနာ၊
ရတ္တစိတ္တမတိဝေဌယန္တိ နံ, သာလ မာလုဝလတာဝ ကာနနေ။
‘‘တာ ဥပေန္တိ ဝိဝိဓေန ဆန္ဒသာ, စိတြဗိမ္ဗမုခိယော အလင်္ကတာ၊
ဥဟသန္တိ ပဟသန္တိ နာရိယော, သမ္ဗရောဝ သတမာယကောဝိဒါ။
‘‘ဇာတရူပမဏိမုတ္တဘူသိတာ, သက္ကတာ ပတိကုလေသု နာရိယော၊
ရက္ခိတာ အတိစရန္တိ သာမိကံ, ဒါနဝံဝ ဟဒယန္တရဿိတာ။
‘‘တေဇဝါပိ ဟိ နရော ဝိစက္ခဏော, သက္ကတော ဗဟုဇနဿ ပူဇိတော၊
နာရိနံ ဝသဂတော န ဘာသတိ, ရာဟုနာ ဥပဟတောဝ စန္ဒိမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၁။)‘‘ယံ ကရေယျ ကုပိတော ဒိသော ဒိသံ, ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဝသမာဂတံ အရိံ၊
တေန ဘိယျော ဗျသနံ နိဂစ္ဆတိ, နာရိနံ ဝသဂတော အပေက္ခဝါ။
‘‘ကေသလူနနခဆိန္နတဇ္ဇိတာ, ပါဒပါဏိကသဒဏ္ဍတာဠိတာ၊
ဟီနမေဝုပဂတာ ဟိ နာရိယော, တာ ရမန္တိ ကုဏပေဝ မက္ခိကာ။
‘‘တာ ကုလေသု ဝိသိခန္တရေသု ဝါ, ရာဇဓာနိနိဂမေသု ဝါ ပုန၊
ဩဍ္ဍိတံ နမုစိပါသဝါကရံ, စက္ခုမာ ပရိဝဇ္ဇေ သုခတ္ထိကော။
‘‘ဩဿဇိတွ ကုသလံ တပေါဂုဏံ, ယော အနရိယစရိတာနိ မာစရိ၊
ဒေဝတာဟိ နိရယံ နိမိဿတိ, ဆေဒဂါမိမဏိယံဝ ဝါဏိဇော။
‘‘သော ဣဓ ဂရဟိတော ပရတ္ထ စ, ဒုမ္မတီ ဥပဟတော သကမ္မုနာ၊
ဂစ္ဆတီ အနိယတော ဂဠာဂဠံ, ဒုဋ္ဌဂဒြဘရထောဝ ဥပ္ပထေ။
‘‘သော ဥပေတိ နိရယံ ပတာပနံ, သတ္တိသိမ္ဗလိဝနဉ္စ အာယသံ၊
အာဝသိတွာ တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ပေတရာဇဝိသယံ န မုဉ္စတိ။
‘‘ဒိဗျခိဍ္ဍရတိယော စ နန္ဒနေ, စက္ကဝတ္တိစရိတဉ္စ မာနုသေ၊
နာသယန္တိ ပမဒါ ပမာဒိနံ, ဒုဂ္ဂတိဉ္စ ပဋိပါဒယန္တိ နံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၂။)‘‘ဒိဗျခိဍ္ဍရတိယော န ဒုလ္လဘာ, စက္ကဝတ္တိစရိတဉ္စ မာနုသေ၊
သောဏ္ဏဗျမှနိလယာ စ အစ္ဆရာ, ယေ စရန္တိ ပမဒါဟနတ္ထိကာ။
‘‘ကာမဓာတုသမတိက္ကမာ ဂတိ, ရူပဓာတုယာ ဘာဝေါ န ဒုလ္လဘော၊
ဝီတရာဂဝိသယူပပတ္တိ ယာ, ယေ စရန္တိ ပမဒါဟနတ္ထိကာ။
‘‘သဗ္ဗဒုက္ခသမတ္တိက္ကမံ သိဝံ, အစ္စန္တမစလိတံ အသင်္ခတံ၊
နိဗ္ဗုတေဟိ သုစိဟီ န ဒုလ္လဘံ, ယေ စရန္တိ ပမဒါဟနတ္ထိကာ’’’တိ။
တတ္ထ သလ္လပေတိ ‘‘သစေ မယာ သဒ္ဓိံ သလ္လပေဿသိ, သီသံ တေ ပါတေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ခဂ္ဂံ အာဒါယ ဌိတေနာပိ, ‘‘သလ္လပိတမတ္တေယေဝ တံ ခါဒိတွာ ဇီဝိတဝိနာသံ ပါပေဿာမီ’’တိ ဒေါသိနာ ဟုတွာ ဌိတေနာပိ ပိသာစေန သဒ္ဓိံ သလ္လပေ။ ‘‘ဥပဂတံ ဍံသိတွာ နာသေဿာမီ’’တိ ဌိတံ ဥဂ္ဂတေဇံ ဥရဂမ္ပိ အာသိဒေ။ ဧကော ပန ဟုတွာ ရဟော ဧကာယ ပမဒါယ န ဟိ အာလပေ။ လောကစိတ္တမထနာတိ လောကဿ စိတ္တဃာတိကာ။ ဒီပေ ရက္ခသိဂဏောတိ ယထာ ဒီပေ ရက္ခသိဂဏော မနုဿဝေသေန ဝါဏိဇေ ဥပလာပေတွာ အတ္တနော ဝသေ ဂတေ ကတွာ ခါဒတိ, ဧဝံ ဣမာပိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ အတ္တနော ဝသေ ကတွာ သတ္တေ မဟာဝိနာသံ ပါပေန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိနယောတိ အာစာရော။ သံဝရောတိ မရိယာဒေါ။ ပုရိသဿ ပါဘတန္တိ ဒုက္ခသမ္ဘတံ ဓနံ ဂိလန္တိ နာသေန္တိ။
အနိယတာတိ အနိယတစိတ္တာ။ လောဏတောယဝတိယန္တိ လောဏတောယဝန္တံ သမုဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ အာပကာတိ အာပဂါ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ယထာ သမုဒ္ဒံ နဒိယော ဩသရန္တိ, ဧဝံ ပမာဒိနံ ပမဒါတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒသာတိ ပေမေန။ ရတိယာတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိယာ။ ဓနေန ဝါတိ ဓနဟေတု ဝါ။ ဇာတဝေဒသဒိသန္တိ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂိမိဝ ဇလိတမ္ပိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၃။)ရာဂဒေါသဝဓိယောတိ ကာမရာဂဒေါသေဟိ ဝဓိကာ။ ရာဂဒေါသဂတိယောတိပိ ပါဌော။ ဩသရန္တီတိ ဓနဂဟဏတ္ထာယ မဓုရဝစနေန တံ ဗန္ဓန္တိယော ဥပဂစ္ဆန္တိ။ သဓနန္တိ သဓနာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, ဝတ္ထာလင်္ကာရတ္ထာယ ကိဉ္စိ အတ္တနော ဓနံ ဒတွာပိ ဩသရန္တီတိ အတ္ထော။ သဟတ္တနာတိ အတ္တဘာဝေန သဒ္ဓိံ အတ္တဘာဝမ္ပိ တဿေဝ ပရိစ္စဇန္တိယော ဝိယ ဟောန္တိ။ အတိဝေဌယန္တီတိ ဓနဂဟဏတ္ထာယ အတိဝိယ ဝေဌေန္တိ ပီဠေန္တိ။
ဝိဝိဓေန ဆန္ဒသာတိ နာနာဝိဓေန အာကာရေန။ စိတြဗိမ္ဗမုခိယောတိ အလင်္ကာရဝသေန စိတြသရီရာ စိတြမုခိယော ဟုတွာ။ ဥဟသန္တီတိ မဟာဟသိတံ ဟသန္တိ။ ပဟသန္တီတိ မန္ဒဟသိတံ ဟသန္တိ။ သမ္ဗရောဝါတိ မာယာကာရပုရိသော ဝိယ အသုရိန္ဒော ဝိယ စ။ ဒါနဝံဝ ဟဒယန္တရဿိတာတိ ယထာ ‘‘ကုတော နု အာဂစ္ဆထ, ဘော, တယော ဇနာ’’တိ ကရဏ္ဍကဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၉။၈၇ အာဒယော) ဟဒယန္တရနိဿိတာ အန္တောဥဒရဂတာပိ ဒါနဝံ အတိစရိ, ဧဝံ အတိစရန္တိ။ အရက္ခိတာ ဟေတာတိ ဒီပေတိ။ န ဘာသတီတိ န ဝိရောစတိ ဟရိတစလောမသကဿပကုသရာဇာနော ဝိယ။ တေနာတိ တမှာ အမိတ္တေန ကတာ ဗျသနာ အတိရေကတရံ ဗျသနန္တိ အတ္ထော။ အပေက္ခဝါတိ သတဏှော။
ကေသလူနနခဆိန္နတဇ္ဇိတာတိ အာကဍ္ဎိတွာ လူနကေသာ နခေဟိ ဆိန္နဂတ္တာ တဇ္ဇိတာ ပါဒါဒီဟိ စ တာဠိတာဝ ဟုတွာ။ ယော ကိလေသဝသေန ဧတေပိ ဝိပ္ပကာရေ ကရောတိ, တာဒိသံ ဟီနမေဝ ဥပဂတာ နာရိယော ရမန္တိ, န ဧတေ ဝိပ္ပကာရေ ပရိဟရန္တိ, မဓုရသမာစာရေ ကိံကာရဏာ တာ န ရမန္တိ။ ကုဏပေဝ မက္ခိကာတိ ယသ္မာ ဇေဂုစ္ဆဟတ္ထိကုဏပါဒိမှိ မက္ခိကာ ဝိယ တာ ဟီနေယေဝ ရမန္တီတိ အတ္ထော။ ဩဍ္ဍိတန္တိ န ဧတာ ဣတ္ထိယော နာမ, အထ ခေါ ဣမေသု ဌာနေသု နမုစိနော ကိလေသမာရဿ မိဂပက္ခိဂဟဏတ္ထံ လုဒ္ဒကေဟိ ဩဍ္ဍိတံ ပါသဉ္စ ဝါကရဉ္စာတိ မညမာနော ပညာစက္ခုမာ ပုရိသော ဒိဗ္ဗမာနုသိကေန သုခေန အတ္ထိကော ပရိဝဇ္ဇေယျ။
ဩဿဇိတွာတိ ဒေဝမနုဿေသု မဟာသမ္ပတ္တိဒါယကံ တပေါဂုဏံ ဆဍ္ဍေတွာ။ ယောတိ ယော ပုရိသော အနရိယေသု အပရိသုဒ္ဓေသု ကာမဂုဏေသု ကာမရတိစရိတာနိ အာစရတိ။ ဒေဝတာဟိ နိရယံ နိမိဿတီတိ သော ဒေဝလောကေန ပရိဝတ္တိတွာ နိရယံ ဂဏှိဿတိ။ ဆေဒဂါမိမဏိယံဝ-
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၄။)ဝါဏိဇောတိ ယထာ ဗာလဝါဏိဇော သတသဟဿဂ္ဃဘဏ္ဍံ ဒတွာ ဆေဒဂါမိမဏိကံ ဂဏှာတိ, တထာရူပေါ အယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သောတိ သော ဣတ္ထီနံ ဝသံ ဂတော။ အနိယတောတိ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ အပါယေသု ပစ္စိဿတီတိ အနိယတော။ ဂဠာဂဠန္တိ ဒေဝလောကာ ဝါ မနုဿလောကာ ဝါ ဂဠိတွာ အပါယမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိံ? ဒုဋ္ဌဂဒြဘရထောဝ ဥပ္ပထေတိ, ယထာ ကူဋဂဒြဘယုတ္တရထော မဂ္ဂါ ဩက္ကမိတွာ ဥပ္ပထေယေဝ ဂစ္ဆတိ, တထာ။ သတ္တိသိမ္ဗလိဝနန္တိ သတ္တိသဒိသေဟိ ကဏ္ဋကေဟိ ယုတ္တံ အာယသံ သိမ္ဗလိဝနံ။ ပေတရာဇဝိသယန္တိ ပေတဝိသယဉ္စ ကာလကဉ္စိကအသုရဝိသယဉ္စ။
ပမာဒိနန္တိ ပမတ္တာနံ။ တေ ဟိ ပမဒါသု ပမတ္တာ တာသံ သမ္ပတ္တီနံ မူလဘူတံ ကုသလံ န ကရောန္တိ, ဣတိ တေသံ ပမဒါ သဗ္ဗာ တာ နာသေန္တိ နာမ။ ပဋိပါဒယန္တီတိ တထာဝိဓံ ပုရိသံ တာ ပမာဒဝသေနေဝ အကုသလံ ကာရေတွာ ဒုဂ္ဂတိံ ပဋိပါဒေန္တိ နာမ။ သောဏ္ဏဗျမှနိလယာတိ သုဝဏ္ဏမယဝိမာနဝါသိနိယော။ ပမဒါဟနတ္ထိကာတိ ယေ ပုရိသာ ပမဒါဟိ အနတ္ထိကာ ဟုတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တိ။ ကာမဓာတုသမတိက္ကမာတိ ကာမဓာတုသမတိက္ကမာ ယာ ဂတိ။ ရူပဓာတုယာ ဘာဝေါတိ ယော ကာမဓာတုသမတိက္ကမဂတိသင်္ခါတော ရူပဓာတုယာ ဘာဝေါ, သော တေသံ န ဒုလ္လဘော။ ဝီတရာဂဝိသယူပပတ္တိ ယာတိ ယာ ဝီတရာဂဝိသယေ သုဒ္ဓါဝါသလောကေ ဥပပတ္တိ, သာပိ တေသံ န ဒုလ္လဘာတိ အတ္ထော။ အစ္စန္တန္တိ အန္တာတီတံ အဝိနာသဓမ္မံ။ အစလိတန္တိ ကိလေသေဟိ အကမ္ပိတံ။ နိဗ္ဗုတေဟီတိ နိဗ္ဗုတကိလေသေဟိ။ သုစိဟီတိ သုစီဟိ ပရိသုဒ္ဓေဟိ ဧဝရူပံ နိဗ္ဗာနံ န ဒုလ္လဘန္တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ပါပေတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဟိမဝန္တေ ကိန္နရမဟောရဂါဒယော အာကာသေ ဌိတာ ဒေဝတာ စ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓလီလာယ ကထိတာ’’တိ သာဓုကာရံ အဒံသု။ အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာ နာရဒေါ ဒေဝဗြာဟ္မဏော ပုဏ္ဏမုခေါ စ ဖုဿကောကိလော အတ္တနော အတ္တနော ပရိသံ အာဒါယ ယထာဌာနမေဝ ဂမိံသု။ မဟာသတ္တောပိ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ဣတရေ ပန အန္တရန္တရာ ဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ သန္တိကေ ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ တသ္မိံ ဩဝါဒေ ဌတွာ သဂ္ဂပရာယဏာ အဟေသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၅။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေန္တော ဩသာနဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကုဏာလောဟံ တဒါ အာသိံ, ဥဒါယီ ဖုဿကောကိလော၊
အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာသိ, သာရိပုတ္တော စ နာရဒေါ၊
ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။
တေ ပန ဘိက္ခူ ဂမနကာလေ သတ္ထာနုဘာဝေန ဂန္တွာ အာဂမနကာလေ အတ္တနော အတ္တနောဝ အာနုဘာဝေန အာဂတာ။ တေသံ သတ္ထာ မဟာဝနေယေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။ သဗ္ဗေပိ တေ တံ ဒိဝသမေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ မဟာဒေဝတာသမာဂမော အဟောသိ။ အထဿ ဘဂဝါ မဟာသမယသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁ အာဒယော) ကထေသိ။
ကုဏာလဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၅၃၇] ၅။ မဟာသုတသောမဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကသ္မာ တုဝံ ရသက ဧဒိသာနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဒမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ အင်္ဂုလိမာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော ပန သစ္စကိရိယာယ မူဠှဂဗ္ဘာယ ဣတ္ထိယာ သောတ္ထိဘာဝံ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ သုလဘပိဏ္ဍော ဟုတွာ ဝိဝေကမနုဗြူဟန္တော အပရဘာဂေ အရဟတ္တံ ပတွာ အဘိညာတောဝ အသီတိယာ မဟာထေရာနံ အဗ္ဘန္တရော အဟောသိ။ တသ္မိံ ကာလေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, အဟော ဝတ ဘဂဝတာ တထာရူပံ လုဒ္ဒံ လောဟိတပါဏိံ မဟာစောရံ အင်္ဂုလိမာလံ အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရောန္တေန ဒုက္ကရံ ကတံ, အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ ဒုက္ကရကာရိနော’’တိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ ဌိတောဝ ဒိဗ္ဗသောတေန တံ ကထံ သုတွာ ‘‘အဇ္ဇ မမ ဂမနံ ဗဟုပကာရံ ဘဝိဿတိ, မဟာဓမ္မဒေသနာ ပဝတ္တိဿတီ’’တိ ဉတွာ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီလာယ ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ ဝရပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတ္တေန မယာ ဧတဿ ဒမနံ, သွာဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၆။)ပုဗ္ဗစရိယံ စရန္တော ပဒေသဉာဏေ ဌိတောပိ ဧတံ ဒမေသိ’’န္တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ကောရဗျော နာမ ရာဇာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒသမာသေ အတိက္ကန္တေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, သုတဝိတ္တတာယ ပန နံ ‘‘သုတသောမော’’တိ သဉ္ဇာနိံသု။ တမေနံ ရာဇာ ဝယပ္ပတ္တံ နိက္ခသဟဿံ ဒတွာ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ တက္ကသိလံ ပေသေသိ။ သော အာစရိယဘာဂံ အာဒါယ နဂရာ နိက္ခမိတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တဒါ ဗာရာဏသိယံ ကာသိရညော ပုတ္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရောပိ တထေဝ ဝတွာ ပိတရာ ပေသိတော နဂရာ နိက္ခမိတွာ တမေဝ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ အထ သုတသောမော မဂ္ဂံ ဂန္တွာ နဂရဒွါရေ သာလာယ ဖလကေ ဝိဿမတ္ထာယ နိသီဒိ။ ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရောပိ ဂန္တွာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကဖလကေ နိသီဒိ။ အထ နံ သုတသောမော ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ‘‘သမ္မ, မဂ္ဂကိလန္တောသိ, ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဗာရာဏသိတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကဿ ပုတ္တောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကာသိရညော ပုတ္တောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော နာမောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဟံ ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဣဓာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တွမ္ပိ မဂ္ဂကိလန္တောသိ, ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ တေနေဝ နယေန ဣတရံ ပုစ္ဆိ။ သောပိ တဿ သဗ္ဗံ အာစိက္ခိ။ တေ ဥဘောပိ ‘‘မယံ ခတ္တိယာ, ဧကာစရိယဿေဝ သန္တိကေ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အညမညံ မိတ္တဘာဝံ ကတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ အာစရိယကုလံ ဂန္တွာ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဇာတိအာဒိံ ကထေတွာ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အာဂတဘာဝံ ကထေသုံ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တေ အာစရိယဘာဂံ ဒတွာ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေသုံ။
န ကေဝလဉ္စ တေ ဒွေဝ, အညေပိ တဒါ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသတမတ္တာ ရာဇပုတ္တာ တဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ။ သုတသောမော တေသံ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော ဟုတွာ သိပ္ပံ ဥပဒိသန္တော နစိရဿေဝ နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ။ သော အညဿ သန္တိကံ အဂန္တွာ ‘‘သဟာယော မေ’’တိ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ကုမာရဿေဝ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ပိဋ္ဌိအာစရိယော ဟုတွာ သိပ္ပံ သိက္ခာပေသိ။ ဣတရေသမ္ပိ အနုက္ကမေန သိပ္ပံ နိဋ္ဌိတံ။ တေ အနုယောဂံ ဒတွာ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ သုတသောမံ ပရိဝါရေတွာ နိက္ခမိံသု။ အထ နေ သုတသောမော မဂ္ဂန္တရေ ဌတွာ ဥယျောဇေန္တော ‘‘တုမှေ အတ္တနော အတ္တနော ပိတူနံ သိပ္ပံ ဒဿေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၇။)ရဇ္ဇေသု ပတိဋ္ဌဟိဿထ, ပတိဋ္ဌိတာ စ ပန မမောဝါဒံ ကရေယျာထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ, အာစရိယာ’’တိ? ‘‘ပက္ခဒိဝသေသု ဥပေါသထိကာ ဟုတွာ မာ ဃာတံ ကရေယျာထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ အင်္ဂဝိဇ္ဇာပါဌကတ္တာ ‘‘အနာဂတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရံ နိဿာယ မဟာဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဉတွာ တေ ဧဝံ ဩဝဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ အတ္တနော အတ္တနော ဇနပဒံ ဂန္တွာ ပိတူနံ သိပ္ပံ ဒဿေတွာ ရဇ္ဇေသု ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌိတဘာဝဉ္စေဝ ဩဝါဒေ ဝတ္တနဘာဝဉ္စ ဇာနာပေတုံ ပဏ္ဏာကာရေန သဒ္ဓိံ ပဏ္ဏာနိ ပဟိဏိံသု။ မဟာသတ္တော တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တာဝ ဟောထာ’’တိ ပဏ္ဏာနိ ပဋိပေသေသိ။
တေသု ဗာရာဏသိရာဇာ ဝိနာ မံသေန ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇတိ။ ဥပေါသထဒိဝသတ္ထာယပိဿ မံသံ ဂဟေတွာ ဌပေသိ။ အထေကဒိဝသံ ဧဝံ ဌပိတမံသံ ဘတ္တကာရကဿ ပမာဒေန ရာဇဂေဟေ ကောလေယျကသုနခါ ခါဒိံသု။ ဘတ္တကာရကော တံ မံသံ အဒိတွာ ကဟာပဏမုဋ္ဌိံ အာဒါယ စရန္တောပိ မံသံ ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သစေ အမံသကဘတ္တံ ဥပနာမေဿာမိ, ဇီဝိတံ မေ နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ဝိကာလေ အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ မုဟုတ္တမတဿ ပုရိသဿ ဦရုမံသံ အာဟရိတွာ သုပက္ကံ ပစိတွာ ဘတ္တံ ဥပနာမေသိ။ ရညော မံသခဏ္ဍံ ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပိတမတ္တမေဝ သတ္တ ရသဟရဏိသဟဿာနိ ဖရိ, သကလသရီရံ ခေါဘေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ကိံကာရဏာ? ပုဗ္ဗေ စဿ သေဝနတာယ။ သော ကိရ အတီတာနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ယက္ခော ဟုတွာ ဗဟုံ မနုဿမံသံ ခါဒိတပုဗ္ဗော, တေနဿ တံ ပိယံ အဟောသိ။ သော ‘‘သစာဟံ တုဏှီယေဝ ဘုဉ္ဇိဿာမိ, န မေ အယံ ဣမံ မံသံ ကထေဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ သဟ ခေဠေန ဘူမိယံ ပါတေသိ။ ‘‘နိဒ္ဒေါသံ, ဒေဝ, ခါဒါဟီ’’တိ ဝုတ္တေ မနုဿေ ပဋိက္ကမာပေတွာ ‘‘အဟမေတဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဇာနာမိ, ကိံ နာမေတံ မံသ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပုရိမဒိဝသေသု ပရိဘောဂမံသမေဝ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘နနု အညသ္မိံ ကာလေ အယံ ရသော နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အဇ္ဇ သုပက္ကံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘နနု ပုဗ္ဗေပိ ဧဝမေဝ ပစသီ’’တိ။ အထ နံ တုဏှီဘူတံ ဉတွာ ‘‘သဘာဝံ ကထေဟိ, နော စေ ကထေသိ, ဇီဝိတံ တေ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သော အဘယံ ယာစိတွာ ယထာဘူတံ ကထေသိ။ ရာဇာ ‘‘မာ သဒ္ဒမကာသိ, ပကတိယာ ပစနကမံသံ တွံ ခါဒိတွာ မယှံ မနုဿမံသမေဝ ပစာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နနု ဒုက္ကရံ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘မာ ဘာယိ, န ဒုက္ကရ’’န္တိ။ ‘‘နိဗဒ္ဓံ ကုတော လဘိဿာမိ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘နနု ဗန္ဓနာဂါရေ ဗဟူ မနုဿာ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ တထာ အကာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၈။)အပရဘာဂေ ဗန္ဓနာဂါရေ မနုဿေသု ခီဏေသု ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘အန္တရာမဂ္ဂေ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ခိပိတွာ ယော တံ ဂဏှာတိ, တံ ‘စောရော’တိ ဂဟေတွာ မာရေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ အကာသိ။ အပရဘာဂေ ရာဇဘယေန သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဩလောကေန္တမ္ပိ အဒိသွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ယဒါ ဘေရိဝေလာယ နဂရံ အာကုလံ ဟောတိ, တဒါ တွံ ပန ဧကသ္မိံ ဃရသန္ဓိမှိ ဝါ ဝီထိယံ ဝါ စတုက္ကေ ဝါ ဌတွာ မနုဿေ မာရေတွာ မံသံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ တထာ ကတွာ ထူလမံသံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။ တေသု တေသု ဌာနေသု ကဠေဝရာနိ ဒိဿန္တိ။ မမ မာတာ န ပညာယတိ, မမ ပိတာ န ပညာယတိ, မမ ဘာတာ ဘဂိနီ စ န ပညာယတိ, မနုဿာနံ ပရိဒေဝနသဒ္ဒေါ သူယတိ။ နာဂရာ ဘီတတသိတာ ‘‘ဣမေ မနုဿေ သီဟော နု ခေါ ခါဒတိ, ဗျဂ္ဃေါ နု ခေါ ခါဒတိ, ယက္ခော နု ခေါ ခါဒတီ’’တိ ဩလောကေန္တာ ပဟာရမုခံ ဒိသွာ ‘‘ဧကော မနုဿခါဒကော စောရော ဣမေ ခါဒတီ’’တိ မညန္တိ။ မဟာဇနာ ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ ဥပက္ကောသိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ ဣမသ္မိံ နဂရေ မနုဿခါဒကော စောရော အတ္ထိ, တံ ဂဏှာပေထာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘အဟံ ကထံ တံ ဇာနိဿာမိ, ကိံ အဟံ နဂရံ ရက္ခန္တောပိ စရာမီ’’တိ။
မဟာဇနာ ‘‘ရာဇာ နဂရေန အနတ္ထိကော, ကာဠဟတ္ထိသေနာပတိဿ အာစိက္ခိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ တဿ တံ ကထေတွာ ‘‘စောရံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘သာဓု သတ္တာဟံ အာဂမေထ, ပရိယေသိတွာ စောရံ ဒဿာမီ’’တိ မဟာဇနေ ဥယျောဇေတွာ ပုရိသေ အာဏာပေသိ, ‘‘တာတာ, နဂရေ ကိရ မနုဿခါဒကော စောရော အတ္ထိ, တုမှေ တေသု တေသု ဌာနေသု နိလီယိတွာ တံ ဂဏှထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ နဂရံ ပရိဂ္ဂဏှန္တိ။ ဘတ္တကာရကောပိ ဧကသ္မိံ ဃရသန္ဓိမှိ သမ္ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ ဧကံ ဣတ္ထိံ မာရေတွာ ဃနဃနမံသံ အာဒါယ ပစ္ဆိယံ ပူရေတုံ အာရဘိ။ အထ နံ တေ ပုရိသာ ဂဟေတွာ ပေါထေတွာ ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဂဟိတော မနုဿခါဒကော စောရော’’တိ မဟာသဒ္ဒံ ကရိံသု။ မဟာဇနော တံ ပရိဝါရေသိ။ အထ နံ သုဋ္ဌု ဗန္ဓိတွာ မံသပစ္ဆိံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ အာဒါယ သေနာပတိဿ ဒဿေသုံ။ သေနာပတိ တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ ဣမံ မံသံ ခါဒတိ, ဥဒါဟု အညေန မံသေန မိဿေတွာ ဝိက္ကိဏာတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၄၉၉။)ဥဒါဟု အညဿ ဝစနေန မာရေတီ’’တိ စိန္တေတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကသ္မာ တုဝံ ရသက ဧဒိသာနိ, ကရောသိ ကမ္မာနိ သုဒါရုဏာနိ၊
ဟနာသိ ဣတ္ထီ ပုရိသေ စ မူဠှော, မံသဿ ဟေတု အဒု ဓနဿ ကာရဏာ’’တိ။
တတ္ထ ရသကာတိ ဘတ္တကာရဏံ အာလပတိ။
ဣတော ပရံ ဥတ္တာနသမ္ဗန္ဓာနိ ဝစနပဋိဝစနာနိ ပါဠိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ –
‘‘န အတ္တဟေတူ န ဓနဿ ကာရဏာ, န ပုတ္တဒါရဿ သဟာယဉာတိနံ၊
ဘတ္တာ စ မေ ဘဂဝါ ဘူမိပါလော, သော ခါဒတိ မံသံ ဘဒန္တေဒိသံ။
‘‘သစေ တုဝံ ဘတ္တုရတ္ထေ ပယုတ္တော, ကရောသိ ကမ္မာနိ သုဒါရုဏာနိ၊
ပါတောဝ အန္တေပုရံ ပါပုဏိတွာ, လပေယျာသိ မေ ရာဇိနော သမ္မုခေ တံ။
‘‘တထာ ကရိဿာမိ အဟံ ဘဒန္တေ, ယထာ တုဝံ ဘာသသိ ကာဠဟတ္ထိ၊
ပါတောဝ အန္တေပုရံ ပါပုဏိတွာ, ဝက္ခာမိ တေ ရာဇိနော သမ္မုခေ တ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘဂဝါတိ ဂါရဝါဓိဝစနံ။ သစေ တုဝန္တိ ‘‘သစ္စံ နု ခေါ ဘဏတိ, ဥဒါဟု မရဏဘယေန မုသာ ဘဏတီ’’တိ ဝီမံသန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ သုဒါရုဏာနီတိ မနုဿဃာတကမ္မာနိ။ သမ္မုခေ တန္တိ သမ္မုခေ ဌတွာ ဧဝံ ဝဒေယျာသီတိ။ သော သမ္ပဋိစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ။
အထ နံ သေနာပတိ ဂါဠှဗန္ဓနမေဝ သယာပေတွာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ အမစ္စေဟိ စ နာဂရေဟိ စ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ သဗ္ဗေသု ဧကစ္ဆန္ဒေသု ဇာတေသု သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု အာရက္ခံ ဌပေတွာ နဂရံ ဟတ္ထဂတံ ကတွာ ရသကဿ ဂီဝါယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၀။)မံသပစ္ဆိံ ဗန္ဓိတွာ အာဒါယ ရာဇနိဝေသနံ ပါယာသိ။ သကလနဂရံ ဝိရဝိ။ ရာဇာ ဟိယျော ဘုတ္တပါတရာသော သာယမာသမ္ပိ အလဘိတွာ ‘‘ရသကော ဣဒါနိ အာဂစ္ဆိဿတိ, ဣဒါနိ အာဂစ္ဆဿတီ’’တိ နိသိန္နောဝ တံ ရတ္တိံ ဝီတိနာမေတွာ ‘‘အဇ္ဇပိ ရသကော နာဂစ္ဆတိ, နာဂရာနဉ္စ မဟာသဒ္ဒေါ သူယတိ, ကိံ နူ ခေါ ဧတ’’န္တိ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တော တံ တထာ အာနီယမာနံ ဒိသွာ ‘‘ပါကဋံ ဣဒံ ကာရဏံ ဇာတ’’န္တိ စိန္တေတွာ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ပလ္လင်္ကေယေဝ နိသီဒိ။ ကာဠဟတ္ထိပိ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ အနုယုဉ္ဇိ, သောပိဿ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
ကာဠော ရသကမာဒါယ, ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိ၊
ဥပသင်္ကမ္မ ရာဇာနံ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘သစ္စံ ကိရ မဟာရာဇ, ရသကော ပေသိတော တယာ။
ဟနတိ ဣတ္ထိပုရိသေ, တုဝံ မံသာနိ ခါဒသိ။
‘‘ဧဝမေဝ တထာ ကာဠ, ရသကော ပေသိတော မယာ၊
မမ အတ္ထံ ကရောန္တဿ, ကိမေတံ ပရိဘာသသီ’’တိ။
တတ္ထ ကာဠာတိ ကာဠဟတ္ထိ။ ဧဝမေဝါတိ တေန သေနာပတိနာ တေဇဝန္တေန အနုယုတ္တော ရာဇာ မုသာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ တထာတိ ဣဒံ ပုရိမဿ ဝေဝစနံ။ မမ အတ္ထန္တိ မမ ဝုဍ္ဎိံ။ ကရောန္တဿာတိ ကရောန္တံ။ ကိမေတန္တိ ကသ္မာ ဧတံ။ ပရိဘာသသီတိ အဟော ဒုက္ကရံ ကရောသိ, ကာဠဟတ္ထိ တွံ နာမ အညံ စောရံ အဂ္ဂဟေတွာ မမ ပေသနကာရကံ ဂဏှာသီတိ တဿ ဘယံ ဇနေန္တော ကထေသိ။
တံ သုတွာ သေနာပတိ ‘‘အယံ သကေနေဝ မုခေန ပဋိဇာနာတိ, အဟော သာဟသိကော, ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ ဣမေ မနုဿာ ဧတေန ခါဒိတာ, ဝါရေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, မာ ဧဝံ ကရိ, မာ မနုဿမံသံ ခါဒသီ’’တိ။ ‘‘ကာဠဟတ္ထိ ကိံ ကထေသိ, နာဟံ ဝိရမိတုံ သက္ကောမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, သစေ န ဝိရမိဿသိ, အတ္တာနဉ္စ ရဋ္ဌဉ္စ နာသေဿသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ နဿန္တေပိ အဟံ နေဝ တတော ဝိရမိတုံ သက္ကောမီ’’တိ။ တတော သေနာပတိ တဿ သညာပနတ္ထာယ ဝတ္ထုံ အာဟရိတွာ ဒဿေတိ – အတီတသ္မိဉှိ ကာလေ မဟာသမုဒ္ဒေ ဆ မဟာမစ္ဆာ အဟေသုံ။ တေသု အာနန္ဒော တိမိနန္ဒော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၁။)အဇ္ဈာရောဟောတိ ဣမေ တယော မစ္ဆာ ပဉ္စယောဇနသတိကာ, တိမိင်္ဂလော တိမိရပိင်္ဂလော မဟာတိမိရပိင်္ဂလောတိ ဣမေ တယော မစ္ဆာ သဟဿယောဇနိကာ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ပါသာဏသေဝါလဘက္ခာ အဟေသုံ။ တေသု အာနန္ဒော မဟာသမုဒ္ဒဿ ဧကပဿေ ဝသတိ။ တံ ဗဟူ မစ္ဆာ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမန္တိ, ဧကဒိဝသံ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဒွိပဒစတုပ္ပဒါနံ သတ္တာနံ ရာဇာ ပညာယတိ, အမှာကံ ရာဇာ နတ္ထိ, မယမ္ပေတံ ရာဇာနံ ကရိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ သဗ္ဗေ ဧကစ္ဆန္ဒာ ဟုတွာ အာနန္ဒံ ရာဇာနံ ကရိံသု။ တေ မစ္ဆာ တတော ပဋ္ဌာယ တဿ သာယံ ပါတောဝ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။
အထေကဒိဝသံ အာနန္ဒော ဧကသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ပါသာဏသေဝါလံ ခါဒန္တော အဇာနိတွာ ‘‘သေဝါလော’’တိ သညာယ ဧကံ မစ္ဆံ ခါဒိ။ တဿ တံ မံသံ ခါဒန္တဿ သကလသရီရံ သင်္ခေါဘေသိ။ သော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒံ အတိဝိယ မဓုရ’’န္တိ နီဟရိတွာ ဩလောကေန္တော မစ္ဆမံသခဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ အဇာနိတွာ န ခါဒါမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သာယံ ပါတောပိ မစ္ဆာနံ အာဂန္တွာ ဂမနကာလေ ဧကံ ဒွေ မစ္ဆေ ခါဒိဿာမိ, ပါကဋံ ကတွာ ခါဒိယမာနေ ဧကောပိ မံ န ဥပသင်္ကမိဿတိ, သဗ္ဗေ ပလာယိဿန္တိ, ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဩသက္ကိတောသက္ကိတံ ပဟရိတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ တထာ ကတွာ ခါဒိ။ မစ္ဆာ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆန္တာ စိန္တယိံသု။ ‘‘ကုတော နု ခေါ ဉာတီနံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ အထေကော ပဏ္ဍိတော မစ္ဆော ‘‘မယှံ အာနန္ဒဿ ကိရိယာ န ရုစ္စတိ, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ မစ္ဆေသု ဥပဋ္ဌာနံ ဂတေသု အာနန္ဒဿ ကဏ္ဏပတ္တေ ပဋိစ္ဆန္နော အဋ္ဌာသိ။ အာနန္ဒော မစ္ဆေ ဥယျောဇေတွာ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တံ မစ္ဆံ ခါဒိ။ သော ပဏ္ဍိတမစ္ဆော တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ဣတရေသံ အာရောစေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဘီတတသိတာ ပလာယိံသု။
အာနန္ဒော တတော ပဋ္ဌာယ မစ္ဆမံသဂိဒ္ဓေန အညံ ဂေါစရံ န ဂဏှိ။ သော ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတော ကိလန္တော ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဣမေ ဂတာ’’တိ တေ မစ္ဆေ ပရိယေသန္တော ဧကံ ပဗ္ဗတံ ဒိသွာ ‘‘မမ ဘယေန ဣမံ ပဗ္ဗတံ နိဿာယ ဝသန္တိ မညေ, ပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပဓာရေဿာမီ’’တိ နင်္ဂုဋ္ဌေန စ သီသေန စ ဥဘော ပဿေ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဏှိ။ တတော ‘‘သစေ ဣဓ ဝသန္တိ, ပလာယိဿန္တီ’’တိ ပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပန္တံ အတ္တနော နင်္ဂုဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မစ္ဆော မံ ဝဉ္စေတွာ ပဗ္ဗတံ နိဿာယ ဝသတီ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ပဏ္ဏာသယောဇနမတ္တံ သကနင်္ဂုဋ္ဌခဏ္ဍံ အညမစ္ဆသညာယ ဒဠှံ ဂဟေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၂။)မုရုမုရာယန္တော ခါဒိ, ဒုက္ခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ လောဟိတဂန္ဓေန မစ္ဆာ သန္နိပတိတွာ လုဉ္ဇိတွာ ခါဒန္တာ ယာဝ သီသာ အာဂမံသု။ မဟာသရီရတာယ ပရိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ, ပဗ္ဗတရာသိ ဝိယ အဋ္ဌိရာသိ အဟောသိ။ အာကာသစာရိနော တာပသပရိဗ္ဗာဇကာ မနုဿာနံ ကထယိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနုဿာ ဇာနိံသု။ တံ ဝတ္ထုံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ကာဠဟတ္ထိ အာဟ –
‘‘အာနန္ဒော သဗ္ဗမစ္ဆာနံ, ခါဒိတွာ ရသဂိဒ္ဓိမာ၊
ပရိက္ခီဏာယ ပရိသာယ, အတ္တာနံ ခါဒိယာ မတော။
‘‘ဧဝံ ပမတ္တော ရသဂါရဝေ ရတ္တော, ဗာလော ယဒီ အာယတိ နာဝဗုဇ္ဈတိ၊
ဝိဓမ္မ ပုတ္တေ စဇိ ဉာတကေ စ, ပရိဝတ္တိယ အတ္တာနညေဝ ခါဒတိ။
‘‘ဣဒံ တေ သုတွာန ဝိဂေတု ဆန္ဒော, မာ ဘက္ခယီ ရာဇ မနုဿမံသံ၊
မာ တွံ ဣမံ ကေဝလံ ဝါရိဇောဝ, ဒွိပဒါဓိပ သုညမကာသိ ရဋ္ဌ’’န္တိ။
တတ္ထ အာနန္ဒောတိ, မဟာရာဇ, အတီတသ္မိံ ကာလေ မဟာသမုဒ္ဒေ ပဉ္စသတယောဇနိကော အာနန္ဒော နာမ မဟာမစ္ဆော သဗ္ဗေသံ မစ္ဆာနံ ရာဇာ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဧကပဿေ ဌိတော။ ခါဒိတွာတိ သကဇာတိကာနံ မစ္ဆာနံ ရသဂိဒ္ဓိမာ မစ္ဆေ ခါဒိတွာ။ ပရိက္ခီဏာယာတိ မစ္ဆပရိသာယ ခယပ္ပတ္တာယ။ အတ္တာနန္တိ အညံ ဂေါစရံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပန္တော ပဏ္ဏာသယောဇနမတ္တံ အတ္တနော နင်္ဂုဋ္ဌခဏ္ဍံ အညမစ္ဆသညာယ ခါဒိတွာ မတော မရဏပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဣဒါနိ မဟာသမုဒ္ဒေ ပဗ္ဗတမတ္တော အဋ္ဌိရာသိ အဟောသိ။ ဧဝံ ပမတ္တောတိ ယထာ မဟာမစ္ဆော အာနန္ဒော, ဧဝမ္ပိ တထာ တွံ တဏှာရသဂိဒ္ဓိကော ဟုတွာ ပမတ္တော ပမာဒဘာဝပ္ပတ္တော။
ရသဂါရဝေ ရတ္တောတိ မနုဿမံသဿ ရသဂါရဝေ ရတ္တော အတိရတ္တစိတ္တော ဟောတိ။ ဗာလောတိ ယဒိ ဗာလော ဒုပ္ပညော အာယတိံ အနာဂတေ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခံ နာဝဗုဇ္ဈတိ န ဇာနာတိ။ ဝိဓမ္မာတိ ဝိဓမေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၃။)ဝိနာသေတွာ။ ပုတ္တေတိ ပုတ္တဓီတရော စ။ ဉာတကေ စာတိ သေသဉာတကေ စ သဟာယေ စ, ဝိဓမ္မ ပုတ္တေ စ စဇိတွာ ဉာတကေ စာတိ အတ္ထော။ ပရိဝတ္တိယာတိ အညံ အာဟာရံ အလဘိတွာ ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတော သကလနဂရံ ပရိဝတ္တိယ ဝိစရိတွာ မနုဿမံသံ အလဘိတွာ အတ္တာနံ ခါဒန္တော အာနန္ဒော မစ္ဆော ဝိယ အတ္တာနညေဝ ခါဒတိ။
ဣဒံ တေ သုတွာနာတိ, မဟာရာဇ, တေ တုယှံ မယာ အာနီတံ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ သုတွာ ဆန္ဒော မနုဿမံသခါဒနစ္ဆန္ဒော ဝိဂေတု ဝိဂစ္ဆတု ဝိရမတု။ မာ ဘက္ခယီတိ ရာဇ မနုဿမံသံ မာ ဘက္ခယိ မာ ခါဒိ။ မာ တွံ ဣမံ ကေဝလန္တိ မဟာသမုဒ္ဒံ သုညံ ကရောန္တော ဝါရိဇော အာနန္ဒော မစ္ဆော ဣဝ, ဘော ဒွိပဒါဓိပ, ဒွိပဒါနံ မနုဿာနံ, ဣဿရ မဟာရာဇ, တွံ ကေဝလံ သစ္စတော ဣမံ တဝ ကာသိရဋ္ဌံ နဂရံ သုညံ မာ အကာသီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဇာ, ‘‘ဘော ကာဠဟတ္ထိ, န တွမေဝ ဥပမံ ဇာနာသိ, အဟမ္ပိ ဇာနာမီ’’တိ မနုဿမံသဂိဒ္ဓတာယ ပေါရာဏကဝတ္ထုံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘သုဇာတော နာမ နာမေန, ဩရသော တဿ အတြဇော၊
ဇမ္ဗုပေသိမလဒ္ဓါန, မတော သော တဿ သင်္ခယေ။
‘‘ဧဝမေဝ အဟံ ကာဠ, ဘုတွာ ဘက္ခံ ရသုတ္တမံ၊
အလဒ္ဓါ မာနုသံ မံသံ, မညေ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဇာတော နာမာတိ ကာဠဟတ္ထိ ကုဋုမ္ဗိကော နာမေန သုဇာတော နာမ, တဿ အတြဇော ပုတ္တော ဩရသော ဇမ္ဗုပေသိံ အလဒ္ဓါန အလဘိတွာန။ မတောတိ ယထာ တဿာ ဇမ္ဗုပေသိယာ သင်္ခယေ သော ကုဋုမ္ဗိကပုတ္တော မတော, ဧဝမေဝ အဟံ ရသုတ္တမံ အညရသာနံ ဥတ္တမံ မနုဿာနံ မံသံ ဘုတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ အလဒ္ဓါ မနုဿမံသံ ဇီဝိတံ ဟိဿာမီတိ မညေ မညာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၄။)အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ သုဇာတော နာမ ကုဋုမ္ဗိကော လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဟိမဝန္တတော အာဂတာနိ ပဉ္စ ဣသိသတာနိ အတ္တနော ဥယျာနေ ဝသာပေတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။ ဃရေ စဿ နိဗဒ္ဓံ ပဉ္စသတမတ္တာ ဘိက္ခာ အဟောသိ။ တေ ပန တာပသာ ကဒါစိ ဇနပဒေပိ ဘိက္ခာယ စရန္တိ, ကဒါစိ မဟာဇမ္ဗုပေသိံ အာဟရိတွာ ခါဒန္တိ။ တေသံ ဇမ္ဗုပေသိံ အာဟရိတွာ ခါဒနကာလေ သုဇာတော စိန္တေသိ – ‘‘အဇ္ဇ ဘဒ္ဒန္တာနံ တယော စတ္တာရော ဒိဝသာ အနာဂစ္ဆန္တာနံ, ကဟံ နု ခေါ ဂတာ’’တိ။ သော အတ္တနော ပုတ္တကံ အင်္ဂုလိယံ ဂါဟာပေတွာ တေသံ ဘတ္တကိစ္စကာလေ တတ္ထ အဂမာသိ။ တသ္မိံ သမယေ မဟလ္လကာနံ မုခဝိက္ခာလနကာလေ ဥဒကံ ဒတွာ သဗ္ဗနဝကော ဇမ္ဗုပေသိံ ခါဒတိ။ သုဇာတော တာပသေ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နော – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ခါဒထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာဇမ္ဗုပေသိံ, အာဝုသော’’တိ။ တံ သုတွာ ကုမာရော ပိပါသံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အထဿ ဂဏဇေဋ္ဌကော တာပသော ထောကံ ဒါပေသိ။ သော တံ ခါဒိတွာ မဓုရရသေ ဗဇ္ဈိတွာ – ‘‘ဇမ္ဗုပေသိံ မေ ဒေထာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ ကုဋုမ္ဗိကော ဓမ္မံ သုဏန္တော, ‘‘ပုတ္တက, မာ ဝိရဝိ, ဂေဟံ ဂန္တွာ ခါဒိဿသီ’’တိ တံ ဝဉ္စေတွာ ‘‘ဣမံ နိဿာယ ဘဒန္တာ ဥက္ကဏ္ဌေယျု’’န္တိ တံ သမဿာသေန္တော ဣသိဂဏံ အနာပုစ္ဆိတွာ ဂေဟံ ဂတော။ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ စဿ ပုတ္တော ‘‘ဇမ္ဗုပေသိံ မေ ဒေထာ’’တိ ပရိဒေဝိ။ သုဇာတော ‘‘ဣသယောပိ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂတော။ တေ ဣသယောပိ ‘‘ဣဓ စိရံ ဝသိမှာ’’တိ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတာ။ အာရာမေ ဣသယော အပဿန္တော တဿ ဇမ္ဗုအမ္ဗပနသမောစာဒီနံ ပေသိယော မဓုသက္ခရစုဏ္ဏသံယုတ္တာ အဒါသိ။ တာ တဿ ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပိတမတ္တာ ဟလာဟလဝိသသဒိသာ ဟောန္တိ။ သော သတ္တာဟံ နိရာဟာရော ဟုတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ ရာဇာ ဣဒံ ကာရဏံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
တတော ကာဠဟတ္ထိ ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ ရသဂိဒ္ဓေါ, အပရာနိပိဿ ဥဒါဟရဏာနိ အာဟရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဝိရမာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ဝိရမိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ။ ဒေဝ, သစေ န ဝိရမိဿသိ, တုဝံ ဉာတိမဏ္ဍလတော စေဝ ရဇ္ဇသိရိတော စ ပရိဟာယိဿသိ။ အတီတသ္မိဉှိ, မဟာရာဇ, ဣဓေဝ ဗာရာဏသိယံ ပဉ္စသီလရက္ခကံ သောတ္ထိယကုလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၅။)အဟောသိ။ တဿ ကုလဿ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ။ သော မာတာပိတူနံ ပိယော မနာပေါ အဟောသိ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ။ သော သမဝယေဟိ တရုဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဂဏဗန္ဓနေန ဝိစရိ။ သေသာ ဂဏဗန္ဓာ မစ္ဆမံသာဒီနိ ခါဒန္တာ သုရံ ပိဝန္တိ။ မာဏဝေါ မံသာဒီနိ န ခါဒတိ, သုရံ န ပိဝတိ။ တေ မန္တယိံသု – ‘‘အယံ သုရာယ အပိဝနတော အမှာကံ မူလံ န ဒေတိ, ဥပါယေန နံ သုရံ ပါယေဿာမာ’’တိ။ တေ သန္နိပတိတွာ, ‘‘သမ္မ, ဆဏကီဠံ ကီဠိဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘သမ္မ, တုမှေ သုရံ ပိဝထ, အဟံ သုရံ န ပိဝါမိ, တုမှေဝ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, တဝ ပိဝနတ္ထာယ ခီရံ ဂဏှာပေဿာမာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ဓုတ္တာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ပဒုမိနိပတ္တေသု တိခိဏသုရံ ဗန္ဓာပေတွာ ဌပယိံသု။ အထ နေသံ ပါနကာလေ မာဏဝဿ ခီရံ ဥပနယိံသု။ အထ ဧကော ဓုတ္တော ‘‘ပေါက္ခရမဓုံ, ဘော, အာဟရာ’’တိ အာဟရာပေတွာ ပဒုမိနိပတ္တပုဋံ ဟေဋ္ဌာ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ အင်္ဂုလီဟိ မုခေ ဌပေတွာ အာကဍ္ဎိ။ ဧဝံ ဣတရေပိ အာဟရာပေတွာ ပိဝိံသု။ မာဏဝေါ ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပေါက္ခရမဓုနာမာ’’တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ ထောကံ လဘိဿာမိ, ဒေထ ဘောန္တော’’တိ။ တဿပိ ဒါပယိံသု။ သော ပေါက္ခရမဓုသညာယ သုရံ ပိဝိ။ အထဿ အင်္ဂါရပက္ကမံသံ အဒံသု, တမ္ပိ ခါဒိ။
ဧဝမဿ ပုနပ္ပုနံ ပိဝန္တဿ မတ္တကာလေ ‘‘န ဧတံ ပေါက္ခရမဓု, သုရာ ဧသာ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ဧဝံ မဓုရရသံ န ဇာနိံ, အာဟရထ, ဘော, သုရ’’န္တိ အာဟ။ တေ အာဟရိတွာ ပုနပိ အဒံသု။ ပိပါသာ မဟတီ အဟောသိ။ အထဿ ပုနပိ ယာစန္တဿ ‘‘ခီဏာ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘ဟန္ဒ တံ, ဘော, အာဟရာပေထာ’’တိ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ အဒါသိ, သော သကလဒိဝသံ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပိဝိတွာ မတ္တော ရတ္တက္ခော ကမ္ပန္တော ဝိလပန္တော ဂေဟံ ဂန္တွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ပိတာ သုရာယ ပိဝိတဘာဝံ ဉတွာ ဝိဂတေ မတ္တေ, ‘‘တာတ, အယုတ္တံ တေ ကတံ သောတ္တိယကုလေ ဇာတေန သုရံ ပိဝန္တေန, မာ ပုန ဧဝံ အကာသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, ကော မယှံ ဒေါသော’’တိ။ ‘‘သုရာယ ပိဝိတဘာဝေါ’’တိ။ ‘‘တာတ, ကိံ ကထေသိ, မယာ ဧဝရူပံ မဓုရရသံ ဧတ္တကံ ကာလံ အလဒ္ဓပုဗ္ဗ’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏော ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ သောပိ ‘‘န သက္ကောမိ ဝိရမိတု’’န္တိ အာဟ။ အထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဧဝံ သန္တေ အမှာကံ ကုလဝံသော စ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ, ဓနဉ္စ ဝိနဿိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘မာဏဝ အဘိရူပေါသိ, ကုလေ ဇာတောသိ သောတ္ထိယေ၊
န တွံ အရဟသိ တာတ, အဘက္ခံ ဘက္ခယေတဝေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၆။)တတ္ထ, မာဏဝါတိ, မာဏဝ, တွံ အဘိရူပေါ အသိ, သောတ္ထိယေ ကုလေ ဇာတောပိ အသိ။ အဘက္ခံ ဘက္ခယေတဝေတိ, တာတ, တွံ အဘက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဘက္ခယိတုံ န အရဟသိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ, ‘‘တာတ, ဝိရမ, သစေ န ဝိရမသိ, အဟံ တံ ဣတော ဂေဟာ နိက္ခာမေဿာမိ, တဝ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ မာဏဝေါ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ အဟံ သုရံ ဇဟိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ရသာနံ အညတရံ ဧတံ, ကသ္မာ မံ တွံ နိဝါရယေ၊
သောဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, ယတ္ထ လစ္ဆာမိ ဧဒိသံ။
‘‘သောဝါဟံ နိပ္ပတိဿာမိ, နတေ ဝစ္ဆာမိ သန္တိကေ၊
ယဿ မေ ဒဿနေန တွံ, နာဘိနန္ဒသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ ရသာနန္တိ လောဏမ္ဗိလတိတ္တကကဋုကခါရိကမဓုရကသာဝသင်္ခါတာနံ သတ္တန္နံ ရသာနံ အညတရံ ဥတ္တမရသမေတံ မဇ္ဇံ နာမ။ သောဝါဟန္တိ သော အဟံ ဧဝ။ နိပ္ပတိဿာမီတိ နိက္ခမိဿာမိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘နာဟံ သုရာပါနာ ဝိရမိဿာမိ, ယံ တေ ရုစ္စတိ, တံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ အထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘တယိ အမှေ ပရိစ္စဇန္တေ မယမ္ပိ တံ ပရိစ္စဇိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ အညေပိ ဒါယာဒေ, ပုတ္တေ လစ္ဆာမ မာဏဝ၊
တွဉ္စ ဇမ္မ ဝိနဿသု, ယတ္ထ ပတ္တံ န တံ သုဏေ’’တိ။
တတ္ထ ယတ္ထ ပတ္တန္တိ ယတ္ထ ဂတံ တံ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဝသတီ’’တိ န သုဏောမ, တတ္ထ ဂစ္ဆာဟီတိ အတ္ထော။
အထ နံ ဝိနိစ္ဆယံ နေတွာ အပုတ္တဘာဝံ ကတွာ နီဟရာပေသိ။ သော အပရဘာဂေ နိပ္ပစ္စယော ကပဏော ဇိဏ္ဏပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ ကပါလဟတ္ထော ပိဏ္ဍာယ စရန္တော အညတရံ ကုဋ္ဋံ နိဿာယ ကာလမကာသိ။ ဣဒံ ကာရဏံ အာဟရိတွာ ကာဠဟတ္ထိ ရညော ဒဿေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, သစေ တွံ အမှာကံ ဝစနံ န ကရိဿသိ, ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ တေ ကရိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၇။)‘‘ဧဝမေဝ တုဝံ ရာဇ, ဒွိပဒိန္ဒ သုဏောဟိ မေ၊
ပဗ္ဗာဇေဿန္တိ တံ ရဋ္ဌာ, သောဏ္ဍံ မာဏဝကံ ယထာ’’တိ။
တတ္ထ ဒွိပဒိန္ဒာတိ ဒွိပဒါနံ ဣန္ဒ, ဘော မဟာရာဇ, မေ မမ ဝစနံ သုဏောဟိ တုဝံ, ဧဝမေဝ သောဏ္ဍံ မာဏဝကံ ယထာ တံ ဘဝန္တံ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇေဿန္တိ။
ဧဝံ ကာဠဟတ္ထိနာ ဥပမာယ အာဟဋာယပိ ရာဇာ တတော ဝိရမိတုံ အသက္ကောန္တော အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေတုံ အာဟ –
‘‘သုဇာတော နာမ နာမေန, ဘာဝိတတ္တာန သာဝကော၊
အစ္ဆရံ ကာမယန္တောဝ, န သော ဘုဉ္ဇိ န သော ပိဝိ။
‘‘ကုသဂ္ဂေနုဒကမာဒါယ, သမုဒ္ဒေ ဥဒကံ မိနေ၊
ဧဝံ မာနုသကာ ကာမာ, ဒိဗ္ဗကာမာန သန္တိကေ။
‘‘ဧဝမေဝ အဟံ ကာဠ, ဘုတွာ ဘက္ခံ ရသုတ္တမံ၊
အလဒ္ဓါ မာနုသံ မံသံ, မညေ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
တတ္ထ ဘာဝိတတ္တာနာတိ ဘာဝိတစိတ္တာနံ တေသံ ပဉ္စန္နံ ဣသိသတာနံ။ အစ္ဆရံ ကာမယန္တောဝါတိ သော ကိရ တေသံ ဣသီနံ မဟာဇမ္ဗုပေသိယာ ခါဒနကာလေ အနာဂမနံ ဝိဒိတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏာ န အာဂစ္ဆန္တိ, သစေ ကတ္ထစိ ဂတာ, ဇာနိဿာမိ, နော စေ, အထ နေသံ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဣသိဂဏေ ဝန္ဒိတွာ ဂဏဇေဋ္ဌကဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသိန္နောဝ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ဥယျောဇိယမာနောပိ ‘‘အဇ္ဇ ဣဓေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိ။ ရတ္တိဘာဂေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒေဝစ္ဆရာသံဃပရိဝုတော သဒ္ဓိံ အတ္တနော ပရိစာရိကာဟိ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတုံ အာဂတော, သကလာရာမော ဧကောဘာသော အဟောသိ။ သုဇာတော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဥဋ္ဌာယ ပဏ္ဏသာလဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တော သက္ကံ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတုံ အာဂတံ ဒေဝစ္ဆရာပရိဝုတံ ဒိသွာ အစ္ဆရာနံ သဟ ဒဿနေန ရာဂရတ္တော အဟောသိ။ သက္ကော နိသီဒိတွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ကုဋုမ္ဗိကောပိ ပုနဒိဝသေ ဣသိဂဏံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၈။)ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ကော နာမေသ ရတ္တိဘာဂေ တုမှာကံ ဝန္ဒနတ္ထာယ အာဂတော’’တိ? ‘‘သက္ကော, အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ ကာ နာမေတာ’’တိ? ‘‘ဒေဝစ္ဆရာ နာမေတာ’’တိ။ သော ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အစ္ဆရံ မေ ဒေထ, အစ္ဆရံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝိလပိ။ ဉာတကာ ပရိဝါရေတွာ ‘‘ဘူတာဝိဋ္ဌော နု ခေါ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိံသု။ သော ‘‘နာဟံ ဧတံ အစ္ဆရံ ကထေမိ, ဒေဝစ္ဆရံ ကထေမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အယံ အစ္ဆရာ’’တိ အလင်္ကရိတွာ အာနီတံ ဘရိယမ္ပိ ဂဏိကမ္ပိ ဩလောကေန္တော ‘‘နာယံ အစ္ဆရာ, ယက္ခိနီ ဧသာ, ဒေဝစ္ဆရံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝိလပန္တော နိရာဟာရော ဟုတွာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အစ္ဆရံ ကာမယန္တောဝ, န သော ဘုဉ္ဇိ န သော ပိဝီ’’တိ။
ကုသဂ္ဂေနုဒကမာဒါယ, သမုဒ္ဒေ ဥဒကံ မိနေတိ, သမ္မ ကာဠဟတ္ထိ, ယော ကုသဂ္ဂေနေဝ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧတ္တကံ သိယာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒက’’န္တိ တေန သဒ္ဓိံ ဥပမာယ မိနေယျ, သော ကေဝလံ မိနေယျေဝ, ကုသဂ္ဂေ ပန ဥဒကံ အတိပရိတ္တကမေဝ။ ယထာ တံ, ဧဝံ မာနုသကာ ကာမာ ဒိဗ္ဗကာမာနံ သန္တိကေ, တသ္မာ သော သုဇာတော အညံ ဣတ္ထိံ န ဩလောကေသိ, အစ္ဆရမေဝ ပတ္ထေန္တော မတော။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ သော ဒိဗ္ဗကာမံ အလဘန္တော ဇီဝိတံ ဇဟိ, ဧဝံ အဟမ္ပိ ဥတ္တမရသံ မနုဿမံသံ အလဘန္တော ဇီဝိတံ ဇဟိဿာမီတိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ ကာဠဟတ္ထိ ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ ရသဂိဒ္ဓေါ, သညာပေဿာမိ န’’န္တိ သကဇာတိကာနံ မံသံ ခါဒိတွာ အာကာသစရာ သုဝဏ္ဏဟံသာပိ တာဝ ဝိနဋ္ဌာတိ ဒဿေတုံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ယထာပိ တေ ဓတရဋ္ဌာ, ဟံသာ ဝေဟာယသင်္ဂမာ၊
အဘုတ္တပရိဘောဂေန, သဗ္ဗေ အဗ္ဘတ္ထတံ ဂတာ။
‘‘ဧဝမေဝ တုဝံ ရာဇ, ဒွိပဒိန္ဒ သုဏောဟိ မေ၊
အဘက္ခံ ရာဇ ဘက္ခေသိ, တသ္မာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ တ’’န္တိ။
တတ္ထ အဘုတ္တပရိဘောဂေနာတိ အတ္တနော သမာနဇာတိကာနံ ပရိဘောဂေန။ အဗ္ဘတ္ထတံ ဂတာတိ သဗ္ဗေ မရဏမေဝ ပတ္တာ။ အတီတေ ကိရ စိတ္တကူဋေ သုဝဏ္ဏဂုဟာယံ နဝုတိ ဟံသသဟဿာနိ ဝသန္တိ။ တေ ဝဿိကေ စတ္တာရော မာသေ န နိက္ခမန္တိ, သစေ နိက္ခမေယျုံ, ဥဒကပုဏ္ဏေဟိ ပတ္တေဟိ ဥပ္ပတိတုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၀၉။)အသက္ကောန္တာ မဟာသမုဒ္ဒေယေဝ ပတေယျုံ, တသ္မာ န စ နိက္ခမန္တိ။ ဥပကဋ္ဌေ ပန ဝဿကာလေ ဇာတဿရတော သယံဇာတသာလိယော အာဟရိတွာ ဂုဟံ ပူရေတွာ သာလိံ ခါဒန္တာ ဝသန္တိ။ တေသံ ပန ဂုဟံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဂုဟဒွါရေ ဧကော ရထစက္ကပ္ပမာဏော ဥဏ္ဏနာဘိ နာမ မက္ကဋကော ဧကေကသ္မိံ မာသေ ဧကေကံ ဇာလံ ဝိနန္ဓတိ။ တဿ ဧကေကံ သုတ္တံ ဂေါရဇ္ဇုပ္ပမာဏံ ဟောတိ။ ဟံသာ ‘‘တံ ဇာလံ ဘိန္ဒိဿတီ’’တိ ဧကဿ တရုဏဟံသဿ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ဒေန္တိ။ သော ဝိဂတေ ဒေဝေ ပုရတော ဂန္တွာ တံ ဇာလံ ဘိန္ဒတိ။ တေန မဂ္ဂေန သေသာ ဂစ္ဆန္တိ။ အထေကသ္မိံ ကာလေ ပဉ္စ မာသေ ဝဿော ဝုဋ္ဌော အဟောသိ။ ဟံသာ ခီဏဂေါစရာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ မန္တေတွာ ‘‘မယံ ဇီဝန္တာ အဏ္ဍာနိ လဘိဿာမာ’’တိ ပဌမံ အဏ္ဍာနိ ခါဒိံသု, တတော ပေါတကေ, တတော ဇိဏ္ဏဟံသေ။ ပဉ္စမာသစ္စယေန ဝဿံ အပဂတံ။ မက္ကဋကော ပဉ္စ ဇာလာနိ ဝိနန္ဓိ။ ဟံသာ သကဇာတိကာနံ မံသံ ခါဒိတွာ အပ္ပထာမာ ဇာတာ။ ဒွိဂုဏကောဋ္ဌာသလာဘီ ဟံသတရုဏော ဇာလေ ပဟရိတွာ စတ္တာရိ ဘိန္ဒိ, ပဉ္စမံ ဆိန္ဒိတုံ နာသက္ခိ, တတ္ထေဝ လဂ္ဂိ။ အထဿ သီသံ ဝိဇ္ဈိတွာ မက္ကဋကော လောဟိတံ ပိဝိ။ အညောပိ အာဂန္တွာ ဇာလံ ပဟရိ, သောပိ တတ္ထေဝ လဂ္ဂီတိ ဧဝံ သဗ္ဗေသံ မက္ကဋကော လောဟိတံ ပိဝိ။ တဒါ ဓတရဋ္ဌကုလံ ဥစ္ဆိန္နန္တိ ဝဒန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဗ္ဘတ္ထတံဂတာ’’တိ။
ဧဝမေဝ တုဝန္တိ ယထာ ဧတေ ဟံသာ အဘက္ခံ သကဇာတိကမံသံ ခါဒိံသု, တထာ တွမ္ပိ ခါဒသိ, သကလနဂရံ ဘယပ္ပတ္တံ, ဝိရမ, မဟာရာဇာတိ။ တသ္မာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ တန္တိ ယသ္မာ အဘက္ခံ သကဇာတိကမံသံ ဘက္ခေသိ, တသ္မာ ဣမေ နဂရဝါသိနော တံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယန္တိ။
ရာဇာ အညမ္ပိ ဥပမံ ဝတ္တုကာမော အဟောသိ။ နာဂရာ ပန ဥဋ္ဌာယ, ‘‘သာမိ သေနာပတိ, ကိံ ကရောသိ, ကိံ မနုဿမံသခါဒကံ စောရံ ဂဟေတွာ ဝိစရသိ, သစေ န ဝိရမိဿတိ, ရဋ္ဌတော နံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ ဝတွာ နာဿ ကထေတုံ အဒံသု။ ရာဇာ ဗဟူနံ ကထံ သုတွာ ဘီတော ပုန ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ပုနပိ နံ သေနာပတိ ‘‘ကိံ မဟာရာဇ ဝိရမိတုံ သက္ခိဿသိ, ဥဒါဟု န သက္ခိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘န သက္ကောမီ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ ဩရောဓဂဏဉ္စ ပုတ္တဓီတရော စ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေ ပဿေ ဌပေတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေ ဉာတိမဏ္ဍလေ စေဝ အမစ္စဂဏဉ္စ ရဇ္ဇသိရိဉ္စ ဩလောကေဟိ, မာ ဝိနဿိ, ဝိရမ မနုဿမံသတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၀။)‘‘န မယှံ ဧတေ မနုဿမံသတော ပိယတရာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ဣမမှာ နဂရာ စ ရဋ္ဌာ စ နိက္ခမထာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ကာဠဟတ္ထိ, န မေ ရဇ္ဇေနတ္ထော, နဂရာ နိက္ခမာမိ, ဧကံ ပန မေ ခဂ္ဂဉ္စ ရသကဉ္စ ဘာဇနဉ္စ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ အထဿ ခဂ္ဂဉ္စ မံသပစနဘာဇနဉ္စ ပစ္ဆိဉ္စ ဥက္ခိပါပေတွာ ရသကဉ္စ ဒတွာ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ကရိံသု။
သော ခဂ္ဂဉ္စ ရသကဉ္စ အာဒါယ နဂရာ နိက္ခမိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဧကသ္မိံ နိဂြောဓမူလေ ဝသနဋ္ဌာနံ ကတွာ တတ္ထ ဝသန္တော အဋဝိမဂ္ဂေ ဌတွာ မနုဿေ မာရေတွာ အာဟရိတွာ ရသကဿ ဒေတိ။ သောပိဿ မံသံ ပစိတွာ ဥပနာမေတိ။ ဧဝံ ဥဘောပိ ဇီဝန္တိ။ မနုဿဂဟဏကာလေ ‘‘အဟံ အရေ မနုဿစောရော ပေါရိသာဒေါ’’တိ ဝတွာ တသ္မိံ ပက္ခန္တေ ကောစိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ, သဗ္ဗေ ဘူမိယံ ပတန္တိ။ တေသု ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ ဥဒ္ဓံပါဒံ အဓောသီသံ ကတွာ အာဟရိတွာ ရသကဿ ဒေတိ။ သော ဧကဒိဝသံ အရညေ ကဉ္စိ မနုဿံ အလဘိတွာ အာဂတော ရသကေန ‘‘ကိံ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥဒ္ဓနေ ဥက္ခလိံ အာရောပေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မံသံ ကဟံ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘လဘိဿာမဟံ မံသ’’န္တိ။ သော ‘‘နတ္ထိ မေ ဒါနိ ဇီဝိတ’’န္တိ ကမ္ပမာနော ဥဒ္ဓနေ အဂ္ဂိံ ကတွာ ဥက္ခလိံ အာရောပေသိ။ အထ နံ ပေါရိသာဒေါ အသိနာ မာရေတွာ မံသံ ပစိတွာ ခါဒိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဧကကောဝ ဇာတော သယမေဝ ပစိတွာ ခါဒတိ။ ‘‘ပေါရိသာဒေါ မဂ္ဂေ မဂ္ဂပဋိပန္နေ ဟနတီ’’တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။
တဒါ ဧကော သမ္ပန္နဝိဘဝေါ ဗြာဟ္မဏော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဝေါဟာရံ ကရောန္တော ပုဗ္ဗန္တတော အပရန္တံ သဉ္စရတိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ပေါရိသာဒေါ နာမ ကိရ စောရော အန္တရာမဂ္ဂေ မနုဿေ မာရေသိ, ဓနံ ဒတွာ တံ အဋဝိံ အတိက္ကမိဿာမီ’’တိ။ သော အဋဝိမုခဝါသီနံ မနုဿာနံ ‘‘တုမှေ မံ အဋဝိတော အတိက္ကာမေထာ’’တိ သဟဿံ ဒတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဂစ္ဆန္တော စ ဗြာဟ္မဏော သဗ္ဗသတ္ထံ ပုရတော ကတွာ သယံ နှာတာနုလိတ္တော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သေတဂေါဏယုတ္တေ သုခယာနကေ နိသိန္နော တေဟိ အဋဝိဝါသိကပုရိသေဟိ ပရိဝုတော သဗ္ဗပစ္ဆတော အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ပေါရိသာဒေါ ရုက္ခံ အာရုယှ ပုရိသေ ဥပဓာရေန္တော သေသမနုဿေသု ‘‘ကိံ ဣမေသု မယာ ခါဒိတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ ဝိဂတစ္ဆန္ဒော ဟုတွာ ဗြာဟ္မဏံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ တံ ခါဒိတုကာမတာယ ပဂ္ဃရိတခေဠော အဟောသိ။ သော တသ္မိံ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၁။)ရုက္ခတော ဩရုယှ ‘‘အဟံ အရေ ပေါရိသာဒေါ’’တိ နာမံ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ခဂ္ဂံ ပရိဝတ္တေန္တော ဝါလုကာယ တေသံ အက္ခီနိ ပူရေန္တော ဝိယ ပက္ခန္ဒိ။ ဧကောပိ ဌာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ ဘူမိယံ ဥရေန နိပဇ္ဇိံသု။ သော သုခယာနကေ နိသိန္နံ ဗြာဟ္မဏံ ပါဒေ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိယံ အဓောသီသကံ ဩလမ္ဗေတွာ သီသံ ဂေါပ္ဖကေဟိ ပဟရန္တော ဥက္ခိပိတွာ ပါယာသိ။
တဒါ တေ ပုရိသာ ဥဋ္ဌာယ, ‘‘ဘော, ပုရိသာ မယံ ဗြာဟ္မဏဿ ဟတ္ထတော ကဟာပဏသဟဿံ ဂဏှိမှာ, ကော နာမ အမှာကံ ပုရိသကာရော, သက္ကောန္တာ ဝါ အသက္ကောန္တာ ဝါ ထောကံ အနုဗန္ဓာမာ’’တိ ဝတွာ အနုဗန္ဓိံသု။ ပေါရိသာဒေါပိ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တော ကဉ္စိ အဒိတွာ သဏိကံ ပါယာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထာမသမ္ပန္နော ဧကော သူရပုရိသော ဝေဂေန တံ ပါပုဏိ။ သော တံ ဒိသွာ ဧကံ ဝတိံ လင်္ဃန္တော ခဒိရခါဏုကံ အက္ကမိ, ခါဏုကော ပိဋ္ဌိပါဒေန နိက္ခမိ။ လောဟိတေန ပဂ္ဃရန္တေန လင်္ဃမာနော ယာတိ။ အထ နံ သော ဒိသွာ, ‘‘ဘော, မယာ ဧသ ဝိဒ္ဓေါ, ကေဝလံ တုမှေ ပစ္ဆတော ဧထ, ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ အာဟ။ တေ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ဉတွာ တံ အနုဗန္ဓိံသု။ သော တေဟိ အနုဗဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ဗြာဟ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အတ္တာနံ သောတ္ထိမကာသိ။ အထ အဋဝိဝါသိကပုရိသာ ဗြာဟ္မဏဿ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကိံ အမှာကံ စောရေနာ’’တိ တတော နိဝတ္တိံသု။
ပေါရိသာဒေါပိ အတ္တနော နိဂြောဓမူလံ ဂန္တွာ ပါရောဟန္တရံ ပဝိသိတွာ နိပန္နော, ‘‘အယျေ ရုက္ခဒေဝတေ, သစေ မေ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေယေဝ ဝဏံ ဖာသုကံ ကာတုံ သက္ခိဿသိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသတခတ္တိယာနံ ဂလလောဟိတေန တဝ ခန္ဓံ ဓောဝိတွာ အန္တေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ပဉ္စမဓုရမံသေန ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အာယာစနံ ကရိ။ တဿ အန္နပါနမံသံ အလဘန္တဿ သရီရံ သုဿိတွာ အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ဝဏော ဖာသုကော အဟောသိ။ သော ဒေဝတာနုဘာဝေန တဿ ဖာသုကဘာဝံ သလ္လက္ခေသိ။ သော ကတိပါဟံ မနုဿမံသံ ခါဒိတွာ ဗလံ ဂဟေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဗဟုပကာရာ မေ ဒေဝတာ, အာယာစနာ အဿာ မုစ္စိဿာမီ’’တိ။ သော ခဂ္ဂံ အာဒါယ ရုက္ခမူလတော နိက္ခမိတွာ ‘‘ရာဇာနော အာနေဿာမီ’’တိ ပါယာသိ။ အထ နံ ပုရိမဘဝေ ယက္ခကာလေ ဧကတော မနုဿမံသခါဒကော သဟာယကယက္ခော အနုဝိစရန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မမ အတီတဘဝေ သဟာယော’’တိ ဉတွာ, ‘‘သမ္မ, မံ သဉ္ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န သဉ္ဇာနာမီ’’တိ။ အထဿ ပုရိမဘဝေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၂။)ကတကာရဏံ ကထေသိ။ သော တံ သဉ္ဇာနိတွာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ ‘‘ကဟံ နိဗ္ဗတ္တောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနဉ္စ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတကာရဏဉ္စ ဣဒါနိ ဝသနဋ္ဌာနဉ္စ ခါဏုနာ ဝိဒ္ဓကာရဏဉ္စ ဒေဝတာယ အာယာစနာမောစနတ္ထံ ဂမနကာရဏဉ္စ သဗ္ဗံ အာရောစေတွာ ‘‘တယာပိ မမေတံ ကိစ္စံ နိတ္ထရိတဗ္ဗံ, ဥဘောပိ ဂစ္ဆာမ, သမ္မာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မ န ဂစ္ဆေယျာဟံ, ဧကံ ပန မေ ကမ္မံ အတ္ထိ, အဟံ ခေါ ပန အနဂ္ဃံ ပဒလက္ခဏံ နာမ ဧကံ မန္တံ ဇာနာမိ, သော ဗလဉ္စ ဇဝဉ္စ သဒ္ဒဉ္စ ကရောတိ, တံ မန္တံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ယက္ခောပိဿ တံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။
ပေါရိသာဒေါ မန္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဝါတဇဝေါ အတိသူရော အဟောသိ။ သော သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေယေဝ ဧကသတရာဇာနော ဥယျာနာဒီနိ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ဝါတဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ အရေ မနုဿစောရော ပေါရိသာဒေါ’’တိ နာမံ သာဝေတွာ ဝဂ္ဂန္တော နဒန္တော ဘယပ္ပတ္တေ ကတွာ ပါဒေ ဂဟေတွာ အဓောသီသကေ ကတွာ ပဏှိယာ သီသံ ပဟရန္တော ဝါတဝေဂေန နေတွာ ဟတ္ထတလေသု ဆိဒ္ဒါနိ ကတွာ ရဇ္ဇုယာ အာဝုနိတွာ နိဂြောဓရုက္ခေ ဩလမ္ဗေသိ အဂ္ဂပါဒင်္ဂုလီဟိ ဘူမိယံ ဖုသမာနာဟိ။ တေ သဗ္ဗေ ရာဇာနော ဝါတေ ပဟရန္တေ မိလာတကုရဏ္ဍကဒါမာနိ ဝိယ ပရိဝတ္တန္တာ ဩလမ္ဗိံသု။ ‘‘သုတသောမော ပန မေ ပိဋ္ဌိအာစရိယော ဟောတိ, သစေ ဂဏှိဿာမိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေါ တုစ္ဆော ဘဝိဿတီ’’တိ တံ န နေသိ။ သော ‘‘ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အဂ္ဂိံ ကတွာ သူလေ တစ္ဆန္တော နိသီဒိ။ ရုက္ခဒေဝတာ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘မယှံ ကိရေသ ဗလိကမ္မံ ကရောတိ, ဝဏမ္ပိဿ မယာ ကိဉ္စိ ဖာသုကံ ကတံ နတ္ထိ, ဣဒါနိ ဣမေသံ မဟာဝိနာသံ ကရိဿတိ, ကိံ နု ခေါ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ ဧတံ ဝါရေတုံ န သက္ခိဿာမီ’’တိ စာတုမဟာရာဇိကာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ ကထေတွာ ‘‘နိဝါရေထ န’’န္တိ အာဟ။ တေဟိပိ ‘‘န မယံ ပေါရိသာဒဿ ကမ္မံ နိဝါရေတုံ သက္ခိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော သက္ခိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သက္ကော, ဒေဝရာဇာ’’တိ သုတွာ သက္ကံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ကထေတွာ ‘‘နိဝါရေထ န’’န္တိ အာဟ။ သောပိ ‘‘နာဟံ သက္ကောမိ နိဝါရေတုံ, သမတ္ထံ ပန အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကောနာမော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ အညော နတ္ထိ, ကုရုရဋ္ဌေ ပန ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ကောရဗျရာဇပုတ္တော သုတသောမော နာမ တံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ဒမေဿတိ, ရာဇူနဉ္စ ဇီဝိတံ ဒဿတိ, တဉ္စ မနုဿမံသာ ဩရမာပေဿတိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ အမတံ ဝိယ ဓမ္မံ အဘိသိဉ္စိဿတိ, သစေပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၃။)ရာဇူနံ ဇီဝိတံ ဒါတုကာမော, ‘သုတသောမံ အာနေတွာ ဗလိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒေဟီ’’တိ အာဟ။
သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ခိပ္ပံ အာဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတဝေသေန တဿ အဝိဒူရေ ပါယာသိ။ သော ပဒသဒ္ဒေန ‘‘ရာဇာ နု ခေါ ကောစိ ပလာတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ခတ္တိယာဝ, ဣမံ ဂဟေတွာ ဧကသတံ ပူရေတွာ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ အသိဟတ္ထော အနုဗန္ဓိ, တိယောဇနံ အနုဗန္ဓိတွာပိ တံ ပါပုဏိတုံ နာသက္ခိ, ဂတ္တေဟိ သေဒါ မုစ္စိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ ဟတ္ထိမ္ပိ အဿမ္ပိ ရထမ္ပိ ဓာဝန္တံ အနုဗန္ဓိတွာ ဂဏှာမိ, အဇ္ဇ ဣမံ ပဗ္ဗဇိတံ သကာယ ဂတိယာ ဂစ္ဆန္တံ သဗ္ဗထာမေန ဓာဝန္တောပိ ဂဏှိတုံ န သက္ကောမိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ။ တတော သော ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ဝစနကရာ ဟောန္တိ, ‘တိဋ္ဌာ’တိ နံ ဝတွာ ဌိတံ ဂဟေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တိဋ္ဌ, သမဏာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ တာဝ ဌိတော, တွံ ပန ဓာဝိတုံ ဝါယာမမကာသီ’’တိ။ အထ နံ, ‘‘ဘော, ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ဇီဝိတဟေတုပိ အလိကံ န ဘဏန္တိ, တွံ ပန မုသာဝါဒံ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘တိဋ္ဌာဟီတိ မယာ ဝုတ္တော, သော တွံ ဂစ္ဆသိ ပမ္မုခေါ၊
အဋ္ဌိတော တွံ ဌိတောမှီတိ, လပသိ ဗြဟ္မစာရိနိ၊
ဣဒံ တေ သမဏာယုတ္တံ, အသိဉ္စ မေ မညသိ ကင်္ကပတ္တ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သမဏ, တိဋ္ဌာဟိ ဣတိ ဝစနံ မယာ ဝုတ္တော သော တွံ ပမ္မုခေါ ပရမ္မုခေါ ဟုတွာ ဂစ္ဆသိ, ဗြဟ္မစာရိနိ အဋ္ဌိတော သမာနော တွံ ဌိတော အမှိ ဣတိ လပသိ, အသိဉ္စ မေ ကင်္ကပတ္တံ မညသီတိ။
တတော ဒေဝတာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဌိတောဟမသ္မီ သဓမ္မေသု ရာဇ, န နာမဂေါတ္တံ ပရိဝတ္တယာမိ၊
စောရဉ္စ လောကေ အဌိတံ ဝဒန္တိ၊
အာပါယိကံ နေရယိကံ ဣတော စုတံ။
‘‘သစေ တွံ သဒ္ဒဟသိ ရာဇ, သုတံ ဂဏှာဟိ ခတ္တိယ၊
တေန ယညံ ယဇိတွာန, ဧဝံ သဂ္ဂံ ဂမိဿသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၄။)တတ္ထ သဓမ္မေသူတိ, မဟာရာဇ, အဟံ သကေသု ဒသသု ကုသလကမ္မပထဓမ္မေသု ဌိတော အသ္မိ ဘဝါမိ။ န နာမဂေါတ္တန္တိ တွံ ပုဗ္ဗေ ဒဟရကာလေ ဗြဟ္မဒတ္တော ဟုတွာ ပိတရိ ကာလကတေ ဗာရာဏသိံ ရဇ္ဇံ လဘိတွာ ဗာရာဏသိရာဇာ ဇာတော, တံ နာမံ ဇဟိတွာ ပေါရိသာဒေါ ဟုတွာ ဣဒါနိ ကမ္မာသပါဒေါ ဇာတော, ခတ္တိယကုလေ ဇာတောပိ အဘက္ခံ မနုဿမံသံ ယသ္မာ ဘက္ခေသိ, တသ္မာ အတ္တနော နာမဂေါတ္တံ ယထာ ပရိဝတ္တေသိ, တထာ အဟံ အတ္တနော နာမဂေါတ္တံ န ပရိဝတ္တယာမိ။ စောရဉ္စာတိ လောကေ စောရဉ္စ ဒသကုသလကမ္မပထေသု အဌိတံ နာမ ဝဒန္တိ။ ဣတော စုတန္တိ ဣတော စုတံ ဟုတွာ အပါယေ နိရယေ ပတိဋ္ဌိတံ။ ခတ္တိယ, ဘူမိပါလ မဟာရာဇ, တွံ မမ ဝစနံ သစေ သဒ္ဒဟသိ, သုတသောမံ ဂဏှာဟိ, တေန သုတသောမေန ယညံ ယဇိတွာန ဧဝံ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။ ဘော, ပေါရိသာဒ မုသာဝါဒိ တယာ မယှံ ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော အာနေတွာ ဗဟိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ပဋိဿုတံ, ဣဒါနိ ယေ ဝါ တေ ဝါ ဒုဗ္ဗလရာဇာနော အာနေသိ, ဇမ္ဗုဒီပတလေ ဇေဋ္ဌကံ သုတသောမရာဇာနံ သစေ တွံ န အာနေဿသိ, ဝစနံ တေ မုသာ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ သုတသောမံ ဂဏှာဟီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဒေဝတာ ပဗ္ဗဇိတဝေသံ အန္တရဓာပေတွာ သကေန ဝဏ္ဏေန အာကာသေ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဇလမာနာ အဋ္ဌာသိ။ သော တဿာ ကထံ သုတွာ ရူပဉ္စ ဩလောကေတွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ‘‘ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ’’တိ။ သော ‘‘ဒိဋ္ဌာ မေ အတ္တနော, ဒေဝတာ’’တိ တုဿိတွာ, ‘‘သာမိ ဒေဝရာဇ, မာ သုတသောမဿ ကာရဏာ စိန္တယိ, အတ္တနော ရုက္ခံ ပဝိသာ’’တိ အာဟ။ ဒေဝတာ တဿ ပဿန္တဿေဝ ရုက္ခံ ပါဝိသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော, စန္ဒော ဥဂ္ဂတော။ ပေါရိသာဒေါ ဝေဒင်္ဂကုသလော နက္ခတ္တစာရံ ဇာနာတိ။ သော နဘံ ဩလောကေတွာ ‘‘သွေ ဖုဿနက္ခတ္တံ ဘဝိဿတိ, သုတသောမော နှာယိတုံ ဥယျာနံ ဂမိဿတိ, တတ္ထ ဂဏှိဿာမိ, အာရက္ခော ပနဿ မဟာ ဘဝိဿတိ, သမန္တာ တိယောဇနံ သကလနဂရဝါသိနော ရက္ခန္တာ စရိဿန္တိ, အသံဝိဟိတေ အာရက္ခေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၅။)ပဌမယာမေယေဝ မိဂါဇိနံ ဥယျာနံ ဂန္တွာ မင်္ဂလပေါက္ခရဏိံ ဩတရိတွာ ဌဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ပေါက္ခရဏိံ ဩရုယှ ပဒုမပတ္တေန သီသံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အဋ္ဌာသိ။ တဿ တေဇေန မစ္ဆကစ္ဆပါဒယော ဩသက္ကိတွာ ဥဒကပရိယန္တေ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ဝိစရိံသု။
ကုတော ပန လဒ္ဓေါယံ တေဇောတိ? ပုဗ္ဗယောဂဝသေန။ သော ဟိ ကသပဒသဗလဿ ကာလေ ခီရသလာကဘတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ, တေန မဟာထာမော အဟောသိ။ အဂ္ဂိသာလဉ္စ ကာရေတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ သီတဝိနောဒနတ္ထံ အဂ္ဂိဉ္စ ဒါရူနိ စ ဒါရုစ္ဆေဒနဝါသိဉ္စ ဖရသုဉ္စ အဒါသိ, တေန တေဇဝါ အဟောသိ။
ဧဝံ တသ္မိံ အန္တောဥယျာနံ ဂတေယေဝ ဗလဝပစ္စူသသမယေ သမန္တာ တိယောဇနံ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။ ရာဇာပိ ပါတောဝ ဘုတ္တပါတရာသော အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝုတော နဂရတော နိက္ခမိ။ တဒါ တက္ကသိလတော နန္ဒော နာမ ဗြာဟ္မဏော စတဿော သတာရဟာ ဂါထာယော အာဒါယ ဝီသတိယောနဇသတံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ တံ နဂရံ ပတွာ ဒွါရဂါမေ ဝသိတွာ သူရိယေ ဥဂ္ဂတေ နဂရံ ပဝိသန္တော ရာဇာနံ ပါစီနဒွါရေန နိက္ခန္တံ ဒိသွာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဇယာပေသိ။ ရာဇာ ဒိသာစက္ခုကော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တော ဥန္နတပ္ပဒေသေ ဌိတဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပသာရိတဟတ္ထံ ဒိသွာ ဟတ္ထိနာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ –
‘‘ကိသ္မိံ နု ရဋ္ဌေ တဝ ဇာတိဘူမိ, အထ ကေန အတ္ထေန ဣဓာနုပတ္တော၊
အက္ခာဟိ မေ ဗြာဟ္မဏ ဧတမတ္ထံ, ကိမိစ္ဆသီ ဒေမိ တယဇ္ဇ ပတ္ထိတ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ဘော ဗြာဟ္မဏ, တဝ ဇာတိဘူမိ ကိသ္မိံ ရဋ္ဌေ အတ္ထိ နု, ကေန အတ္ထေန ပယောဇနေန ဟေတုဘူတေန ဣဒ ဣမသ္မိံ နဂရေ အနုပ္ပတ္တော, ဘော ဗြာဟ္မဏ, မယာ ပုစ္ဆိတော သော တွံ ဧတမတ္ထံ ဧတံ ပယောဇနံ မေ မယှံ အက္ခာဟိ ကထေဟိ, တယာ ပတ္ထိတဝတ္ထုံ တေ တုယှံ အဇ္ဇ ဣဒါနိ ဒဒါမိ, ကိံ ဝတ္ထုံ ဣစ္ဆသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၆။)‘‘ဂါထာ စတဿော ဓရဏီမဟိဿရ, သုဂမ္ဘီရတ္ထာ ဝရသာဂရူပမာ၊
တဝေဝ အတ္ထာယ ဣဓာဂတောသ္မိ, သုဏောဟိ ဂါထာ ပရမတ္ထသံဟိတာ’’တိ။
(တတ္ထ ဓရဏီမဟိဿရာတိ ဘူမိပါလ စတဿော ဂါထာ ကိံ ဘူတာ?။ သုဂမ္ဘီရတ္ထာ ဝရသာဂရူပမာ, တဝေဝ တဝ ဧဝ အတ္ထာယ ဣဓ ဌာနံ အနုပ္ပတ္တော အသ္မိ ဘဝါမိ။ သုဏောဟီတိ ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတာ ပရမတ္ထသံဟိတာ ဣမာ သတာရဟာ ဂါထာယော သုဏောဟီတိ အတ္ထော။)
ဣတိ ဝတွာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဣမာ ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတာ စတဿော သတာရဟာ ဂါထာယော ‘‘တုမှေ သုတဝိတ္တကာ’တိ သုတွာ တုမှာကံ ဒေသေတုံ အာဂတောမှီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ, ‘‘အာစရိယ, သုဋ္ဌု တေ အာဂတံ, မယာ ပန နိဝတ္တိတုံ န သက္ကာ, အဇ္ဇ ဖုဿနက္ခတ္တယောဂေန သီသံ နှာယိတုံ အာဂတောမှိ, အဟံ ပုနဒိဝသေ အာဂန္တွာ သောဿာမိ, တွံ မာ ဥက္ကဏ္ဌီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ ဗြာဟ္မဏဿ အသုကဂေဟေ သယနံ ပညာပေတွာ ဃာသစ္ဆာဒနံ သံဝိဒဟထာ’’တိ အမစ္စေ အာဏာပေတွာ ဥယျာနံ ပါဝိသိ။ တံ အဋ္ဌာရသဟတ္ထေန ပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တံ အဟောသိ။ တံ အညမညံ သံဃဋ္ဋေန္တာ သမန္တာ ဟတ္ထိနော ပရိက္ခိပိံသု, တတော အဿာ, တတော ရထာ, တတော ဓနုဂ္ဂဟာ, တတော ပတ္တီတိ, သင်္ခုဘိတမဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ ဥန္နာဒေန္တော ဗလကာယော အဟောသိ။ အထ ရာဇာ ဩဠာရိကာနိ အာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ မဿုကမ္မံ ကာရေတွာ ဥဗ္ဗဋ္ဋိတသရီရော ပေါက္ခရဏိယာ အန္တော ရာဇဝိဘဝေန နှတွာ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဥဒကဂ္ဂဟဏသာဋကေန နိဝါသေတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ဒုဿဂန္ဓမာလာလင်္ကာရေ ဥပနယိံသု။ ပေါရိသာဒေါ စိန္တေသိ – ‘‘ရာဇာ အလင်္ကတကာလေ ဘာရိကော ဘဝိဿတိ, သလ္လဟုကကာလေယေဝ နံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ သော နဒန္တော ဝဂ္ဂန္တော ဥဒကေ မစ္ဆံ အာလုဠေန္တော ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ မတ္ထကေ ခဂ္ဂံ ပရိဗ္ဘမေန္တော ‘‘အဟံ အရေ မနုဿစောရော ပေါရိသာဒေါ’’တိ နာမံ သာဝေတွာ အင်္ဂုလိံ နလာဋေ ဌပေတွာ ဥဒကာ ဥတ္တရိ။ တဿ သဒ္ဒံ သုတွာဝ ဟတ္ထာရောဟာ ဟတ္ထီဟိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၇။)အဿာရောဟာ အဿေဟိ, ရထာရောဟာ ရထေဟိ ဘဿိံသု။ ဗလကာယော ဂဟိတဂဟိတာနိ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဥရေန ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိ။
ပေါရိသာဒေါ သုတသောမံ ဥက္ခိပိတွာ ဂဏှိ, သေသရာဇာနော ပါဒေ ဂဟေတွာ အဓောသီသကေ ကတွာ ပဏှိယာ သီသံ ပဟရန္တော ဂစ္ဆတိ။ ဗောဓိသတ္တံ ပန ဥပဂန္တွာ ဩနတော ဥက္ခိပိတွာ ခန္ဓေ နိသီဒါပေသိ။ သော ‘‘ဒွါရေန ဂမနံ ပပဉ္စော ဘဝိဿတီ’’တိ သမ္မုခဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ ပါကာရံ လင်္ဃိတွာ ပုရတော ဂလိတမဒမတ္တဝါရဏကုမ္ဘေ အက္ကမိတွာ ပဗ္ဗတကူဋာနိ ပါတေန္တော ဝိယ ဝါတဇဝါနံ အဿတရာနံ ပိဋ္ဌေ အက္ကမန္တော ပါတေတွာ ရထဓုရရထသီသေသု အက္ကမိတွာ ဘမိကံ ဘမန္တော ဝိယ နီလဖလကာနိ နိဂြောဓပတ္တာနိ မဒ္ဒန္တော ဝိယ ဧကဝေဂေနေဝ တိယောဇနမတ္တံ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ သုတသောမဿတ္ထာယ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တော’’တိ ဩလောကေတွာ ကဉ္စိ အဒိတွာ သဏိကံ ဂစ္ဆန္တော သုတသောမဿ ကေသေဟိ ဥဒကဗိန္ဒူနိ အတ္တနော ဥရေ ပတိတာနိ ဒိသွာ ‘‘မရဏဿ အဘာယန္တော နာမ နတ္ထိ, သုတသောမောပိ မရဏဘယေန ရောဒတိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘န ဝေ ရုဒန္တိ မတိမန္တော သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
ဒီပဉှိ ဧတံ ပရမံ နရာနံ, ယံ ပဏ္ဍိတာ သောကနုဒါ ဘဝန္တိ။
‘‘အတ္တာနံ ဉာတီ ဥဒါဟု ပုတ္တဒါရံ, ဓညံ ဓနံ ရဇတံ ဇာတရူပံ၊
ကိမေဝ တွံ သုတသောမာနုတပ္ပေ, ကောရဗျသေဋ္ဌ ဝစနံ သုဏောမ တေတ’’န္တိ။
(တတ္ထ, ဘော သုတသောမ မဟာရာဇ, ယေ ပဏ္ဍိတာ ကိံ ဘူတာ? မတိမန္တော အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ ဇာနနပညာယ သမန္နာဂတာ, သပ္ပညာ ဝိစရဏပညာယ သမန္နာဂတာ, ဗဟုဿုတာ ဗဟုဿုတဓရာ ဗဟုဋ္ဌာနစိန္တိနော ဗဟုကာရဏစိန္တနသီလာ, တေ ပဏ္ဍိတာ မရဏဘယေ ဥပ္ပန္နေ သတိ ဘီတာ ဟုတွာ ဝေ ဧကန္တေန န ရုဒန္တိ န ပရိဒေဝန္တိ။ ဒီပံ ဟီတိ, ဘော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၈။)သုတသောမ မဟာရာဇ ဟိ ကသ္မာ ပန ဝဒါမိ, မဟာသမုဒ္ဒေ ဘိန္နနာဝါနံ ဝါဏိဇကာနံ ဇနာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတံ မဟာဒီပံ ဣဝ, ဧဝမ္ပိ တထာ ဧတံ ပဏ္ဍိတံ အပ္ပဋိသရဏာနံ နရာနံ ပရမံ။ ယံ ယေန ကာရဏေန ယေ ပဏ္ဍိတာ သောကီနံ ဇနာနံ သောကနုဒါ ဘဝန္တိ, ဘော သုတသောမ မဟာရာဇ, တွံ မရဏဘယေန ပရိဒေဝီတိ မညေ မညာမိ။ အတ္တာနန္တိ, ဘော သုတသောမ မဟာရာဇ, အတ္တဟေတု ဥဒါဟု ဉာတိဟေတု ပုတ္တဒါရဟေတု ဥဒါဟု ဓညဓနရဇတဇာတရူပဟေတု ကိမေဝ တွံ ကိမေဝ ဓမ္မဇာတံ တွံ အနုတပ္ပေ အနုတပ္ပေယျာသိ။ ကောရဗျသေဋ္ဌ ကုရုရဋ္ဌဝါသီနံ သေဋ္ဌ ဥတ္တမ, ဘော မဟာရာဇ, ဧတံ တဝ ဝစနံ သုဏောမာတိ။)
သုတသောမော အာဟ –
‘‘နေဝါဟမတ္တာနမနုတ္ထုနာမိ, န ပုတ္တဒါရံ န ဓနံ န ရဋ္ဌံ၊
သတဉ္စ ဓမ္မော စရိတော ပုရာဏော, တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏဿာနုတပ္ပေ။
‘‘ကတော မယာ သင်္ဂရော ဗြာဟ္မဏေန, ရဋ္ဌေ သကေ ဣဿရိယေ ဌိတေန၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏသပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇိဿ’’န္တိ။
(တတ္ထ နေဝါဟမတ္တာနမနုတ္ထုနာမီတိ အဟံ တာဝ အတ္တတ္ထာယ နေဝ ရောဒါမိ န သောစာမိ, ဣမေသမ္ပိ ပုတ္တာဒီနံ အတ္ထာယ န ရောဒါမိ န သောစာမိ, အပိစ ခေါ ပန သတံ ပဏ္ဍိတာနံ စရိတော ပုရာဏဓမ္မော အတ္ထိ, ယံ သင်္ဂရံ ကတွာ ပစ္ဆာ အနုတပ္ပနံ နာမ, တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏဿ အဟံ အနုသောစာမီတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၁၉။)အတ္ထော)။ သစ္စာနုရက္ခီတိ သစ္စံ အနုရက္ခန္တော။ သော ဟိ ဗြာဟ္မဏော တက္ကသိလတော ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတာ စတဿော သတာရဟာ ဂါထာယော အာဒါယ အာဂတော, တဿာဟံ အာဂန္တုကဝတ္တံ ကာရေတွာ ‘‘နှတွာ အာဂတော သုဏိဿာမိ, ယာဝ မမာဂမနာ အာဂမေဟီ’’တိ သင်္ဂရံ ကတွာ အာဂတော, တွံ တာ ဂါထာယော သောတုံ အဒတွာဝ မံ ဂဏှိ။ သစေ မံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, တံ ဓမ္မံ သုတွာ သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇိဿာမီတိ ဝဒတိ။
‘‘နေဝါဟမေတံ အဘိသဒ္ဒဟာမိ, သုခီ နရော မစ္စုမုခါ ပမုတ္တော၊
အမိတ္တဟတ္ထံ ပုနရာဝဇေယျ, ကောရဗျသေဋ္ဌ န ဟိ မံ ဥပေသိ။
‘‘မုတ္တော တုဝံ ပေါရိသာဒဿ ဟတ္ထာ, ဂန္တွာ သကံ မန္ဒိရံ ကာမကာမီ၊
မဓုရံ ပိယံ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ ရာဇ, ကုတော တုဝံ ဧဟိသိ မေ သကာသ’’န္တိ။
တတ္ထ သုခီတိ သုခပ္ပတ္တော ဟုတွာ။ မစ္စုမုခါ ပမုတ္တောတိ မာဒိသဿ စောရဿ ဟတ္ထတော မုတ္တတာယ မရဏမုခါ မုတ္တော နာမ ဟုတွာ ( အမိတ္တဟတ္ထံ ပုနရာဝဇေယျ အာဂစ္ဆေယျ, အဟံ ဧတံ ဝစနံ နေဝ အဘိသဒ္ဒဟာမိ, ကောရဗျသေဋ္ဌ တွံ မမ သန္တိကံ န ဟိ ဥပေသိ။ မုတ္တောတိ သုတသောမ တုဝံ ပေါရိသာဒဿ ဟတ္ထတော မုတ္တော။ သကံ မန္ဒိရန္တိ ရာဇဓာနိဂေဟံ ဂန္တွာ။ ကာမကာမီတိ ကာမံ ကာမယမာနော။ လဒ္ဓါတိ အတိဝိယ ပိယံ ဇီဝိတံ လဘိတွာ တုဝံ မေ မမ သန္တိကေ ကုတော ကေန နာမ ကာရဏေန ဧဟိသိ။)
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၀။)တံ သုတွာ မဟာသတ္တော သီဟော ဝိယ အသမ္ဘိတော အာဟ –
‘‘မတံ ဝရေယျ ပရိသုဒ္ဓသီလော, န ဇီဝိတံ ဂရဟိတော ပါပဓမ္မော၊
န ဟိ တံ နရံ တာယတိ ဒုဂ္ဂတီဟိ, ယဿာပိ ဟေတု အလိကံ ဘဏေယျ။
‘‘သစေပိ ဝါတော ဂိရိမာဝဟေယျ, စန္ဒော စ သူရိယော စ ဆမာ ပတေယျုံ၊
သဗ္ဗာ စ နဇ္ဇော ပဋိသောတံ ဝဇေယျုံ, န တွေဝဟံ ရာဇ မုသာ ဘဏေယျံ။
‘‘နဘံ ဖလေယျ ဥဒဓီပိ သုဿေ, သံဝတ္တယေ ဘူတဓရာ ဝသုန္ဓရာ၊
သိလုစ္စယော မေရု သမူလမုပ္ပတေ, န တွေဝဟံ ရာဇ မုသာ ဘဏေယျ’’န္တိ။
(တတ္ထ မတံ ဝရေယျာတိ ပေါရိသာဒ ယော နရော ပရိသုဒ္ဓသီလော ဇီဝိတဟေတု အဏုမတ္တမ္ပိ ပါပံ န ကရောတိ, သီလသမ္ပန္နော ဟုတွာ ဝရေယျ တံ မရဏံ ဣစ္ဆေယျ, ဂရဟိတော ပါပဓမ္မော တံ ဇီဝိတံ န သေယျော, ဒုဿီလော ပုဂ္ဂလော ယဿာပိ ဟေတု အတ္တာဒိနောပိ ဟေတု အလိကံ ဝစနံ ဘဏေယျ, တံ နရံ ဧဝရူပံ ဒုဂ္ဂတီဟိ တံ အလိကံ န တာယတေ။) သစေပိ ဝါတော ဂိရိမာဝဟေယျာတိ, သမ္မ ပေါရိသာဒ, တယာ သဒ္ဓိံ ဧကာစရိယကုလေ သိက္ခိတော ဧဝရူပေါ သဟာယကော ဟုတွာ အဟံ ဇီဝိတဟေတု မုသာ န ကထေမိ, ကိံ န သဒ္ဒဟသိ။ သစေ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒေါ ဝါတော ဥဋ္ဌာယ မဟန္တံ ဂိရိံ တူလပိစုံ ဝိယ အာကာသေ အာဝဟေယျ, စန္ဒော စ သူရိယော စ အတ္တနော အတ္တနော ဝိမာနေန သဒ္ဓိံ ဆမာ ပထဝိယံ ပတေယျုံ, သဗ္ဗာပိ နဇ္ဇော ပတိသောတံ ဝဇေယျုံ, ဘော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၁။)ပေါရိသာဒ, ဧဝရူပံ ဝစနံ သစေ ဘဏေယျ, တံ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ, အဟံ မုသာ ဘဏေယျံ ဣတိ ဝစနံ တုယှံ ဇနေဟိ ဝုတ္တံ, န တွေဝ တံ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ သော န သဒ္ဒဟိယေဝ။ အထ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ မယှံ န သဒ္ဒဟတိ, သပထေနပိ နံ သဒ္ဒဟာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ, ‘‘သမ္မ ပေါရိသာဒ, ခန္ဓတော တာဝ မံ ဩတာရေဟိ, သပထံ ကတွာ တံ သဒ္ဒဟာပေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တေန ဩတာရေတွာ ဘူမိယံ ဌပိတော သပထံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘အသိဉ္စ သတ္တိဉ္စ ပရာမသာမိ, သပထမ္ပိ တေ သမ္မ အဟံ ကရောမိ၊
တယာ ပမုတ္တော အနဏော ဘဝိတွာ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇိဿ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သမ္မ ပေါရိသာဒ, သစေ ဣစ္ဆသိ, ဧဝရူပေဟိ အာဝုဓေဟိ သံဝိဟိတာရက္ခေ ခတ္တိယကုလေ မေ နိဗ္ဗတ္တိ နာမ မာ ဟောတူတိ အသိဉ္စ သတ္တိဉ္စ ပရာမသာမိ။ သစေ အညေဟိ ရာဇူဟိ အကတ္တဗ္ဗံ အညံ ဝါ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ သပထမ္ပိ တေ, သမ္မ, အဟံ ကရောမိ။ ယထာဟံ တယာ ပမုတ္တော ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဿ အနဏော ဟုတွာ သစ္စမနုရက္ခန္တော ပုနရာဂမိဿာမီတိ။
တတော ပေါရိသာဒေါ ‘‘အယံ သုတသောမော ခတ္တိယေဟိ အကတ္တဗ္ဗံ သပထံ ကရောတိ, ကိံ မေ ဣမိနာ, ဧသ ဧတု ဝါ မာ ဝါ, အဟမ္ပိ ခတ္တိယရာဇာ, မမေဝ ဗာဟုလောဟိတံ ဂဟေတွာ ဒေဝတာယ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမိ, အယံ အတိဝိယ ကိလမတီ’’တိ စိန္တေတွာ –
‘‘ယော တေ ကတော သင်္ဂရော ဗြာဟ္မဏေန, ရဋ္ဌေ သကေ ဣဿရိယေ ဌိတေန၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏသပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇဿူ’’တိ။
တတ္ထ ပုနရာဝဇဿူတိ ပုန အာဂစ္ဆေယျာသိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော, ‘‘သမ္မ, မာ စိန္တယိ, စတဿော သတာရဟာ ဂါထာ သုတွာ ဓမ္မကထိကဿ ပူဇံ ကတွာ ပါတောဝါဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၂။)‘‘ယော မေ ကတော သင်္ဂရော ဗြာဟ္မဏေန, ရဋ္ဌေ သကေ ဣဿရိယေ ဌိတေန၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏသပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဝဇိဿ’’န္တိ။
အထ နံ ပေါရိသာဒေါ, ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ ခတ္တိယေဟိ အကတ္တဗ္ဗံ သပထံ ကရိတ္ထ, တံ အနုဿရေယျာထာ’’တိ ဝတွာ, ‘‘သမ္မ ပေါရိသာဒ, တွံ မံ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာနာသိ, ဟာသေနပိ မေ မုသာ န ကထိတပုဗ္ဗာ, သောဟံ ဣဒါနိ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော ဓမ္မာဓမ္မံ ဇာနန္တော ကိံ မုသာ ကထေဿာမိ, သဒ္ဒဟသိ မယှံ, အဟံ တေ သွေ ဗလိကမ္မံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ သဒ္ဒဟာပိတော ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ, မဟာရာဇ, တုမှေသု အနာဂတေသု ဗလိကမ္မံ န ဘဝိဿတိ, ဒေဝတာပိ တုမှေဟိ ဝိနာ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ, မာ မေ ဗလိကမ္မဿ အန္တရာယံ ကရိတ္ထာ’’တိ မဟာသတ္တံ ဥယျောဇေသိ။ သော ရာဟုမုခါ မုတ္တစန္ဒော ဝိယ နာဂဗလော ထာမသမ္ပန္နော ခိပ္ပမေဝ နဂရံ သမ္ပာပုဏိ။ သေနာပိဿ ‘‘သုတသောမော ရာဇာ ပဏ္ဍိတော မဓုရဓမ္မကထိကော ဧကံ ဒွေ ကထာ ကထေတုံ လဘန္တော ပေါရိသာဒံ ဒမေတွာ သီဟမုခါ မုတ္တမတ္တဝါရဏော ဝိယ အာဂမိဿတိ, ‘ဣမေ ရာဇာနံ ပေါရိသာဒဿ ဒတွာ အာဂတာ’တိ မဟာဇနော ဂရဟိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဗဟိနဂရေယေဝ ခန္ဓာဝါရံ ကတွာ ဌိတာ တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကစ္စိ, မဟာရာဇ, ပေါရိသာဒေန ကိလမိတော’’တိ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ပေါရိသာဒေန မယှံ မာတာပိတူဟိပိ ဒုက္ကရံ ကတံ, တထာရူပေါ နာမ စဏ္ဍော သာဟသိကော ပေါရိသာဒေါ မမ ဓမ္မကထံ သုတွာ မံ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာနံ အလင်္ကရိတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရောပေတွာ ပရိဝါရေတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေ နာဂရာ တုဿိံသု။
သောပိ ဓမ္မဂရုတာယ ဓမ္မသောဏ္ဍတာယ မာတာပိတရော အဒိသွာဝ ‘‘ပစ္ဆာပိ နေ ပဿိဿာမီ’’တိ ရာဇနိဝေသနံ ပဝိသိတွာ ရာဇာသနေ နိသီဒိတွာ ဗြာဟ္မဏံ ပက္ကောသာပေတွာ မဿုကမ္မာဒီနိဿ အာဏာပေတွာ တံ ကပ္ပိတကေသမဿုံ နှာတာနုလိတ္တံ ဝတ္ထာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ကတွာ အာနေတွာ ဒဿိတကာလေ သယံ ပစ္ဆာ နှတွာ တဿ အတ္တနော ဘောဇနံ ဒါပေတွာ တသ္မိံ ဘုတ္တေ သယံ ဘုဉ္ဇိတွာ တံ မဟာရဟေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ ဓမ္မဂရုကတာယ အဿ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကတွာ သယံ နီစေ အာသနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၃။)နိသီဒိတွာ ‘‘တုမှေဟိ မယှံ အာဘတာ သတာရဟာ ဂါထာ သုဏောမ အာစရိယာ’’တိ ယာစိ။ တမတ္ထံ ဒီပေန္တော သတ္ထာ ဂါထမာဟ –
‘‘မုတ္တော စ သော ပေါရိသာဒဿ ဟတ္ထာ, ဂန္တွာန တံ ဗြာဟ္မဏံ ဧတဒဝေါစ၊
သုဏောမိ ဂါထာယော သတာရဟာယော, ယာ မေ သုတာ အဿု ဟိတာယ ဗြဟ္မေ’’တိ။
တတ္ထ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ အဝေါစ။
အထ ဗြာဟ္မဏော ဗောဓိသတ္တေန ယာစိတကာလေ ဂန္ဓေဟိ ဟတ္ထေ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ပသိဗ္ဗကာ မနောရမံ ပေါတ္ထကံ နီဟရိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတာ ရာဂမဒါဒိနိမ္မဒနာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနသမ္ပာပိကာ စတဿော သတာရဟာ ဂါထာယော သုဏောဟီ’’တိ ဝတွာ ပေါတ္ထကံ ဩလောကေန္တော အာဟ –
‘‘သကိဒေဝ သုတသောမ, သဗ္ဘိ ဟောတိ သမာဂမော၊
သာ နံ သင်္ဂတိ ပါလေတိ, နာသဗ္ဘိ ဗဟု သင်္ဂမော။
‘‘သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထ, သဗ္ဘိ ကုဗ္ဗေထ သန္ထဝံ၊
သတံ သဒ္ဓမ္မမညာယ, သေယျော ဟောတိ န ပါပိယော။
‘‘ဇီရန္တိ ဝေ ရာဇရထာ သုစိတ္တာ, အထော သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတိ၊
သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ, သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ။
‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ, ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ၊
တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ, သတဉ္စ ဓမ္မော အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ သကိဒေဝါတိ ဧကဝါရမေဝ။ သဗ္ဘီတိ သပ္ပုရိသေဟိ။ သာ နန္တိ သာ သဗ္ဘိ သပ္ပုရိသေဟိ သင်္ဂတိ သမာဂမော ဧကဝါရံ ပဝတ္တောပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၄။)တံ ပုဂ္ဂလံ ပါလေတိ ရက္ခတိ။ နာသဗ္ဘီတိ အသပ္ပုရိသေဟိ ပန ဗဟု သုစိရမ္ပိ ကတော သင်္ဂမော ဧကဋ္ဌာနေ နိဝါသော န ပါလေတိ, န ထာဝရော ဟောတီတိ အတ္ထော။ သမာသေထာတိ သဒ္ဓိံ နိသီဒေယျ, သဗ္ဗေပိ ဣရိယာပထေ ပဏ္ဍိတေဟေဝ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တေယျာတိ အတ္ထော။ သန္ထဝန္တိ မိတ္တသန္ထဝံ။ သတံ သဒ္ဓမ္မန္တိ ပဏ္ဍိတာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတံ သဒ္ဓမ္မံ။ သေယျောတိ ဧတံ ဓမ္မံ ဉတွာ ဝဍ္ဎိယေဝ ဟောတိ, ဟာနိ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ရာဇရထာတိ ရာဇူနံ အာရောဟနီယရထာ။ သုစိတ္တာတိ သုပရိကမ္မကတာ။ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီတိ ဗုဒ္ဓါဒယော သန္တော ‘‘သဗ္ဘီ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ သောဘနံ ဥတ္တမံ နိဗ္ဗာနံ ပဝေဒေန္တိ ထောမေန္တိ, သော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတော သတံ ဓမ္မော ဇရံ န ဥပေတိ န ဇီရတိ။ နဘန္တိ အာကာသော။ ဒူရေတိ ပထဝီ ဟိ သပ္ပတိဋ္ဌာ သဂဟဏာ, အာကာသော နိရာလမ္ဗော အပ္ပတိဋ္ဌော, ဣတိ ဥဘော ဧတေ ဧကာဗဒ္ဓါပိ ဝိသံယောဂဋ္ဌေန အနုပလိတ္တဋ္ဌေန စ ဒူရေ နာမ ဟောန္တိ။ ပါရန္တိ ဩရိမတီရတော ပရတီရံ။ တဒါဟူတိ တံ အာဟု။
ဣတိ ဗြာဟ္မဏော စတဿော သတာရဟာ ဂါထာ ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတနိယာမေန ဒေသေတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘သပ္ဖလံ ဝတ မေ အာဂမန’’န္တိ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘ဣမာ ဂါထာ နေဝ သာဝကဘာသိတာ, န ဣသိဘာသိတာ, န ကေနစိ ဘာသိတာ, သဗ္ဗညုနာဝ ဘာသိတာ, ကိံ နု ခေါ အဂ္ဃန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဣမာသံ သကလမ္ပိ စက္ကဝါဠံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သတ္တရတနပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဒမာနောပိ နေဝ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုံ သက္ကောတိ, အဟံ ခေါ ပနဿ တိယောဇနသတေ ကုရုရဋ္ဌေ သတ္တယောဇနိကေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ရဇ္ဇံ ဒါတုံ ပဟောမိ, အတ္ထိ နု ခွဿ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ဘာဂျ’’န္တိ အင်္ဂဝိဇ္ဇာနုဘာဝေန ဩလောကေန္တော နာဒ္ဒသ။ တတော သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီနိ ဩလောကေန္တော ဧကဂါမဘောဇကမတ္တဿပိ ဘာဂျံ အဒိသွာ ဓနလာဘဿ ဩလောကေန္တော ကောဋိဓနတော ပဋ္ဌာယ ဩလောကေတွာ စတုန္နံယေဝ ကဟာပဏသဟဿာနံ ဘာဂျံ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကေန နံ ပူဇေဿာမီ’’တိ စတဿော သဟဿတ္ထဝိကာ ဒါပေတွာ, ‘‘အာစရိယ, တုမှေ အညေသံ ခတ္တိယာနံ ဣမာ ဂါထာ ဒေသေတွာ ကိတ္တကံ ဓနံ လဘထာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ဧကေကာယ ဂါထာယ သတံ သတံ, မဟာရာဇ, တေနေဝ တာ သတာရဟာ နာမ ဇာတာ’’တိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော, ‘‘အာစရိယ, တွံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ ဝိက္ကေယျဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃမ္ပိ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၅။)ဇာနာသိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧကေကာ ဂါထာ သဟဿာရဟာ နာမ ဟောန္တူ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သဟဿိယာ ဣမာ ဂါထာ, နဟိမာ ဂါထာ သတာရဟာ၊
စတ္တာရိ တွံ သဟဿာနိ, ခိပ္ပံ ဂဏှာဟိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
(တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏ, ဣမာ ဂါထာ သဟဿိယာ သဟဿာရဟာ, ဣမာ ဂါထာ သတာရဟာ န ဟိ ဟောန္တု, ဗြာဟ္မဏ, တွံ စတ္တာရိ သဟဿာနိ ခိပ္ပံ ဂဏှာတိ။)
အထဿ ဧကံ သုခယာနကံ ဒတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏံ သောတ္ထိနာ ဂေဟံ သမ္ပာပေထာ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘သုတသောမရညာ သတာရဟာ ဂါထာ သဟဿာရဟာ ကတွာ ပူဇိတာ သာဓု သာဓူ’’တိ မဟာသာဓုကာရသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ တဿ မာတာပိတရော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ သဒ္ဒေါ နာမေသာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ယထာဘူတံ သုတွာ အတ္တနော ဓနလောဘတာယ မဟာသတ္တဿ ကုဇ္ဈိံသု။ သောပိ ဗြာဟ္မဏံ ဥယျောဇေတွာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘ကထံ, တာတ, ဧဝရူပဿ သာဟသိကဿ စောရဿ ဟတ္ထတော မုတ္တောသီ’’တိ ပဋိသန္ထာရမတ္တမ္ပိ အကတွာ အတ္တနော ဓနလောဘတာယ ‘‘သစ္စံ ကိရ, တာတ, တယာ စတဿော ဂါထာ သုတွာ စတ္တာရိ သဟဿာနိ ဒိန္နာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဂါထမာဟ –
‘‘အာသီတိယာ နာဝုတိယာ စ ဂါထာ, သတာရဟာ စာပိ ဘဝေယျ ဂါထာ၊
ပစ္စတ္တမေဝ သုတသောမ ဇာနဟိ, သဟဿိယာ နာမ ကာ အတ္ထိ ဂါထာ’’တိ။
(တဿတ္ထော – ဂါထာ နာမ, တာတ, အာသီတိယာ စ နာဝုတိယာ စ သတာရဟာ စာပိ ဘဝေယျ, ပစ္စတ္တမေဝ အတ္တနာဝ ဇာနာဟိ, သဟဿာရဟာ နာမ ဂါထာ ကာ ကဿ သန္တိကေ အတ္ထီတိ။)
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘နာဟံ, တာတ, ဓနေန ဝုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆာမိ, သုတေန ပန ဣစ္ဆာမီ’’တိ သညာပေန္တော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၆။)‘‘ဣစ္ဆာမိ ဝေါဟံ သုတဝုဒ္ဓိမတ္တနော, သန္တောတိ မံ သပ္ပုရိသာ ဘဇေယျုံ၊
အဟံ သဝန္တီဟိ မဟောဒဓီဝ, န ဟိ တာတ တပ္ပါမိ သုဘာသိတေန။
‘‘အဂ္ဂိ ယထာ တိဏကဋ္ဌံ ဒဟန္တော, န ကပ္ပတီ သာဂရောဝ နဒီဘိ၊
ဧဝမ္ပိ တေ ပဏ္ဍိတာ ရာဇသေဋ္ဌ, သုတွာ န တပ္ပန္တိ သုဘာသိတေန။
‘‘သကဿ ဒါသဿ ယဒါ သုဏောမိ, ဂါထံ အဟံ အတ္ထဝတိံ ဇနိန္ဒ၊
တမေဝ သက္ကစ္စ နိသာမယာမိ, န ဟိ တာတ ဓမ္မေသု မမတ္ထိ တိတ္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘သန္တော’’တိ ဧတေ စ မံ ဘဇေယျုံ ဣတိ ဣစ္ဆာမိ။ သဝန္တီဟီတိ နဒီဟိ။ သကဿာတိ တိဋ္ဌတု, နန္ဒ, ဗြာဟ္မဏော, ယဒါ အဟံ အတ္တနော ဒါသဿပိ သန္တိကေ သုဏောမိ, တာတ, ဓမ္မေသု မမ တိတ္တိ န ဟိ အတ္ထီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘မာ မံ, တာတ, ဓနဟေတု ပရိဘာသသိ, အဟံ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ သပထံ ကတွာ အာဂတော, ဣဒါနာဟံ ပေါရိသာဒဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမိ, ဣဒံ တေ ရဇ္ဇံ ဂဏှထာ’’တိ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ တေ ရဋ္ဌံ သဓနံ သယောဂ္ဂံ, သကာယုရံ သဗ္ဗကာမူပပန္နံ၊
ကိံ ကာမဟေတု ပရိဘာသသိ မံ, ဂစ္ဆာမဟံ ပေါရိသာဒဿ ဉတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ ဉတ္တေတိ သန္တိကေ။
တသ္မိံ သမယေ ပိတုရညော ဟဒယံ ဥဏှံ အဟောသိ။ သော, ‘‘တာတ သုတသောမ, ကိံ နာမေတံ ကထေသိ, မယံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ စောရံ ဂဟေဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၇။)‘‘အတ္တာနုရက္ခာယ ဘဝန္တိ ဟေတေ, ဟတ္ထာရောဟာ ရထိကာ ပတ္တိကာ စ၊
အဿာရောဟာ ယေ စ ဓနုဂ္ဂဟာသေ, သေနံ ပယုဉ္ဇာမ ဟနာမ သတ္တု’’န္တိ။
တတ္ထ ဟနာမာတိ သစေ ဧဝံ ပယောဇိတာ သေနာ တံ ဂဟေတုံ န သက္ကောန္တိ, အထ နံ သကလရဋ္ဌဝါသိနော ဂဟေတွာ ဂန္တွာ ဟနာမ သတ္တုံ, မာရေမ တံ အမှာကံ ပစ္စာမိတ္တန္တိ အတ္ထော။
အထ နံ မာတာပိတရော အဿုပုဏ္ဏမုခါ ရောဒမာနာ ဝိလပန္တာ, ‘‘တာတ, မာ ဂစ္ဆ, ဂန္တုံ န လဗ္ဘာ’’တိ ယာစိံသု။ သောဠသသဟဿာ နာဋကိတ္ထိယောပိ သေသပရိဇနောပိ ‘‘အမှေ အနာထေ ကတွာ ကုဟိံ ဂစ္ဆသိ, ဒေဝါ’’တိ ပရိဒေဝိံသု။ သကလနဂရေ ကောစိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သုတသောမော ပေါရိသာဒဿ ကိရ ပဋိညံ ဒတွာ အာဂတော, ဣဒါနိ စတဿော သတာရဟာ ဂါထာ သုတွာ ဓမ္မကထိကဿ သက္ကာရံ ကတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ပုနပိ ကိရ စောရဿ သန္တိကံ ဂမိဿတီ’’တိ သကလနဂရံ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ သောပိ မာတာပိတူနံ ဝစနံ သုတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဒုက္ကရံ ပေါရိသာဒေါ အကာသိ, ဇီဝံ ဂဟေတွာန အဝဿဇီ မံ၊
တံ တာဒိသံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သရန္တော, ဒုဗ္ဘေ အဟံ တဿ ကထံ ဇနိန္ဒာ’’တိ။
တတ္ထ ဇီဝံ ဂဟေတွာနာတိ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ။ တံ တာဒိသန္တိ တံ တေန ကတံ တထာရူပံ။ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ပုရိမံ ဥပကာရံ။ ဇနိန္ဒာတိ ပိတရံ အာလပတိ။
သော မာတာပိတရော အဿာသေတွာ, ‘‘အမ္မ တာတာ, တုမှေ မယှံ မာ စိန္တယိတ္ထ, ကတကလျာဏော အဟံ, မမ ဆကာမဿဂ္ဂိဿရိယံ န ဒုလ္လဘ’’န္တိ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ အာပုစ္ဆိတွာ သေသဇနံ အနုသာသိတွာ ပက္ကာမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၈။)‘‘ဝန္ဒိတွာ သော ပိတရံ မာတရဉ္စ, အနုသာသိတွာ နေဂမဉ္စ ဗလဉ္စ၊
သစ္စဝါဒီ သစ္စာနုရက္ခမာနော, အဂမာသိ သော ယတ္ထ ပေါရိသာဒေါ’’တိ။
တတ္ထ သစ္စာနုရက္ခမာနောတိ သစ္စံ အနုရက္ခမာနော။ အဂမာသီတိ တံ ရတ္တိံ နိဝေသနေယေဝ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ အာပုစ္ဆိတွာ သေသဇနံ အနုသာသိတွာ အဿုမုခေန နာနပ္ပကာရံ ပရိဒေဝန္တေန ဣတ္ထာဂါရာဒိနာ မဟာဇနေန အနုဂတော နဂရာ နိက္ခမ္မ တံ ဇနံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော မဟာမဂ္ဂေ ဒဏ္ဍကေန တိရိယံ လေခံ ကဍ္ဎိတွာ ‘‘သစေ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, ဣမံ မာ အတိက္ကမိံသူ’’တိ အာဟ။ မဟာဇနော သီလဝတော တေဇဝန္တဿ အာဏံ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တော မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝမာနော တံ သီဟဝိဇမ္ဘိတေန ဂစ္ဆန္တံ ဩလောကေတွာ တသ္မိံ ဒဿနူပစာရံ အတိက္ကန္တေ ဧကရဝံ ရဝန္တော နဂရံ ပါဝိသိ။ သောပိ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ တဿ သန္တိကံ ဂတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဂမာသိ သော ယတ္ထ ပေါရိသာဒေါ’’တိ။
တတော ပေါရိသာဒေါ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ မမ သဟာယော သုတသောမော အာဂန္တုကာမော, အာဂစ္ဆတု, အနာဂန္တုကာမော, အနာဂစ္ဆတု, ရုက္ခဒေဝတာ ယံ မယှံ ဣစ္ဆတိ, တံ ကရောတု, ဣမေ ရာဇာနော မာရေတွာ ပဉ္စမဓုရမံသေန ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတကံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ ‘‘အင်္ဂါရရာသိ တာဝ ဟောတူ’’တိ တဿ သူလေ တစ္ဆန္တဿ နိသိန္နကာလေ သုတသောမော အာဂတော။ အထ နံ ပေါရိသာဒေါ ဒိသွာ တုဋ္ဌစိတ္တော, ‘‘သမ္မ, ဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ တေ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော, ‘‘အာမ မဟာရာဇ, ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတာ ဂါထာ မေ သုတာ, ဓမ္မကထိကဿ စ သက္ကာရော ကတော, တသ္မာ ဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဒဿေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတော မယာ သင်္ဂရော ဗြာဟ္မဏေန, ရဋ္ဌေ သကေ ဣဿရိယေ ဌိတေန၊
တံ သင်္ဂရံ ဗြာဟ္မဏသပ္ပဒါယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဂတောသ္မိ၊
ယဇဿု ယညံ ခါဒ မံ ပေါရိသာဒါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၂၉။)တတ္ထ ယဇဿူတိ မံ မာရေတွာ ဒေဝတာယ ဝါ ယညံ ယဇဿု, မံသံ ဝါ မေ ခါဒါဟီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ပေါရိသာဒေါ ‘‘အယံ ရာဇာ န ဘာယတိ, ဝိဂတမရဏဘယော ဟုတွာ ကထေတိ, ကိဿ နု ခေါ ဧသ အာနုဘာဝေါ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အညံ နတ္ထိ, အယံ ‘ကဿပဒသဗလေန ဒေသိတာ ဂါထာ မေ သုတာ’တိ ဝဒတိ, တာသံ ဧတေန အာသုဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အဟမ္ပိ တံ ကထာပေတွာ တာ ဂါထာယော သောဿာမိ, ဧဝံ အဟမ္ပိ နိဗ္ဘယော ဘဝိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟာယတေ ခါဒိတံ မယှံ ပစ္ဆာ, စိတကာ အယံ တာဝ သဓူမိကာဝ၊
နိဒ္ဓူမကေ ပစိတံ သာဓုပက္ကံ, သုဏောမိ ဂါထာယော သတာရဟာယော’’တိ။
တတ္ထ ခါဒိတန္တိ ခါဒနံ။ တံ ခါဒနံ မယှံ ပစ္ဆာ ဝါ ပုရေ ဝါ န ပရိဟာယတိ, ပစ္ဆာပိ ဟိ တွံ မယာ ခါဒိတဗ္ဗောဝ။ နိဒ္ဓူမကေ ပစိတန္တိ နိဒ္ဓူမေ နိဇ္ဈာလေ အဂ္ဂိမှိ ပက္ကမံသံ သာဓုပက္ကံ နာမ ဟောတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ပေါရိသာဒေါ ပါပဓမ္မော, ဣမံ ထောကံ နိဂ္ဂဟေတွာ လဇ္ဇာပေတွာ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အဓမ္မိကော တွံ ပေါရိသာဒကာသိ, ရဋ္ဌာ စ ဘဋ္ဌော ဥဒရဿ ဟေတု၊
ဓမ္မဉ္စိမာ အဘိဝဒန္တိ ဂါထာ, ဓမ္မော စ အဓမ္မော စ ကုဟိံ သမေတိ။
‘‘အဓမ္မိကဿ လုဒ္ဒဿ, နိစ္စံ လောဟိတပါဏိနော၊
နတ္ထိ သစ္စံ ကုတော ဓမ္မော, ကိံ သုတေန ကရိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မဉ္စိမာတိ ဣမာ စ ဂါထာ နဝလောကုတ္တရဓမ္မံ အဘိဝဒန္တိ။ ကုဟိံ သမေတီတိ ကတ္ထ သမာဂစ္ဆတိ။ ဓမ္မော ဟိ သုဂတိံ ပါပေတိ နိဗ္ဗာနံ ဝါ, အဓမ္မော ဒုဂ္ဂတိံ။ ကုတော ဓမ္မောတိ ဝစီသစ္စမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, ကုတော ဓမ္မော။ ကိံ သုတေနာတိ တွံ ဧတေန သုတေန ကိံ ကရိဿသိ, မတ္တိကာဘာဇနံ ဝိယ ဟိ သီဟဝသာယ အဘာဇနံ တွံ ဓမ္မဿ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၀။)သော ဧဝံ ကထိတေပိ နေဝ ကုဇ္ဈိ။ ကသ္မာ? မဟာသတ္တဿ မေတ္တာဘာဝနာယ မဟတ္တေန။ အထ နံ ‘‘ကိံ ပန သမ္မ သုတသောမ အဟမေဝ အဓမ္မိကော’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော မံသဟေတု မိဂဝံ စရေယျ, ယော ဝါ ဟနေ ပုရိသမတ္တဟေတု၊
ဥဘောပိ တေ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တိ, ကသ္မာ နော အဓမ္မိကံ ဗြူသိ မံ တွ’’န္တိ။
တတ္ထ ကသ္မာ နောတိ ယေ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ရာဇာနော အလင်္ကတပဋိယတ္တာ မဟာဗလပရိဝါရာ ရထဝရဂတာ မိဂဝံ စရန္တာ တိခိဏေဟိ သရေဟိ မိဂေ ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေန္တိ, တေ အဝတွာ ကသ္မာ တွံ မညေဝ အဓမ္မိကန္တိ ဝဒတိ။ ယဒိ တေ နိဒ္ဒေါသာ, အဟမ္ပိ နိဒ္ဒေါသော ဧဝါတိ ဒီပေတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော တဿ လဒ္ဓိံ ဘိန္ဒန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပဉ္စ ပဉ္စ န ခါ ဘက္ခာ, ခတ္တိယေန ပဇာနတာ၊
အဘက္ခံ ရာဇ ဘက္ခေသိ, တသ္မာ အဓမ္မိကော တုဝ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သမ္မ ပေါရိသာဒ, ခတ္တိယေန နာမ ခတ္တိယဓမ္မံ ဇာနန္တေန ပဉ္စ ပဉ္စ ဟတ္ထိအာဒယော ဒသေဝ သတ္တာ မံသဝသေန န ခါ ဘက္ခာ န ခေါ ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကာ။ ‘‘န ခေါ’’တွေဝ ဝါ ပါဌော။ အပရော နယော ခတ္တိယေန ခတ္တိယဓမ္မံ ဇာနန္တေန ပဉ္စနခေသု သတ္တေသု သသကော, သလ္လကော, ဂေါဓာ, ကပိ ကုမ္မောတိ ဣမေ ပဉ္စေဝ သတ္တာ ဘက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကာ, န အညေ, တွံ ပန အဘက္ခံ မနုဿမံသံ ဘက္ခေသိ, တေန အဓမ္မိကောတိ။
ဣတိ သော နိဂ္ဂဟံ ပတွာ အညံ နိဿရဏံ အဒိသွာ အတ္တနော ပါပံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘မုတ္တော တုဝံ ပေါရိသာဒဿ ဟတ္ထာ, ဂန္တွာ သကံ မန္ဒိရံ ကာမကာမီ၊
အမိတ္တဟတ္ထံ ပုနရာဂတောသိ, န ခတ္တဓမ္မေ ကုသလောသိ ရာဇာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၁။)တတ္ထ န ခတ္တဓမ္မေတိ တွံ ခတ္တိယဓမ္မသင်္ခါတေ နီတိသတ္ထေ န ကုသလောသိ, အတ္တနော အတ္ထာနတ္ထံ န ဇာနာသိ, အကာရဏေနေဝ တေ လောကေ ပဏ္ဍိတောတိ ကိတ္တိ ပတ္ထဋာ, အဟံ ပန တေ ပဏ္ဍိတဘာဝံ န ပဿာမိ န ဇာနာမိ, အတိဗာလောသီဟိ ဝဒတိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော, ‘‘သမ္မ, ခတ္တိယဓမ္မေ ကုသလေန နာမ မာဒိသေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အဟဉှိ တံ ဇာနာမိ, န ပန တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ ခတ္တဓမ္မေ ကုသလာ ဘဝန္တိ, ပါယေန တေ နေရယိကာ ဘဝန္တိ၊
တသ္မာ အဟံ ခတ္တဓမ္မံ ပဟာယ, သစ္စာနုရက္ခီ ပုနရာဂတောသ္မိ၊
ယဇဿု ယညံ ခါဒ မံ ပေါရိသာဒါ’’တိ။
တတ္ထ ကုသလာတိ တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကုသလာ။ ပါယေနာတိ ယေဘုယျေန နေရယိကာ။ ယေ ပန တတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ, တေ သေသာပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။
ပေါရိသာဒေါ အာဟ –
‘‘ပါသာဒဝါသာ ပထဝီဂဝါဿာ, ကာမိတ္ထိယော ကာသိကစန္ဒနဉ္စ၊
သဗ္ဗံ တဟိံ လဘသိ သာမိတာယ, သစ္စေန ကိံ ပဿသိ အာနိသံသ’’န္တိ။
တတ္ထ ပါသာဒဝါသာတိ, သမ္မ သုတသောမ, တဝ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကာ ဒိဗ္ဗဝိမာနကပ္ပါ တယော နိဝါသပါသာဒါ။ ပထဝီဂဝါဿာတိ ပထဝီ စ ဂါဝေါ စ အဿာ စ ဗဟူ။ ကာမိတ္ထိယောတိ ကာမဝတ္ထုဘူတာ ဣတ္ထိယော။ ကာသိကစန္ဒနဉ္စာတိ ကာသိကဝတ္ထဉ္စ လောဟိတစန္ဒနဉ္စ။ သဗ္ဗံ တဟိန္တိ ဧတဉ္စ အညဉ္စ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ သဗ္ဗံ တွံ တဟိံ အတ္တနော နဂရေ သာမိတာယ လဘသိ, သာမီ ဟုတွာ ယထာ ဣစ္ဆသိ, တထာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ, သော တွံ သဗ္ဗမေတံ ပဟာယ သစ္စာနုရက္ခီ ဣဓာဂစ္ဆန္တော သစ္စေန ကိံ အာနိသံသံ ပဿသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၂။)‘‘ယေ ကေစိမေ အတ္ထိ ရသာ ပထဗျာ, သစ္စံ တေသံ သာဒုတရံ ရသာနံ၊
သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ, တရန္တိ ဇာတိမရဏဿ ပါရ’’န္တိ။
တတ္ထ သာဒုတရန္တိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ရသာ သတ္တာနံ သစ္စကာလေယေဝ ပဏီတာ မဓုရာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သစ္စံ တေသံ သာဒုတရံ ရသာနံ, ယသ္မာ ဝါ ဝိရတိသစ္စဝစီသစ္စေ ဌိတာ ဇာတိမရဏသင်္ခါတဿ တေဘူမကဝဋ္ဋဿ ပါရံ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ တရန္တိ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာပိ တံ သာဒုတရန္တိ။
ဧဝမဿ မဟာသတ္တော သစ္စေ အာနိသံသံ ကထေသိ။ တတော ပေါရိသာဒေါ ဝိကသိတပဒုမပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကမေဝဿ မုခံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ သုတသောမော အင်္ဂါရစိတကံ မဉ္စ သူလံ တစ္ဆန္တံ ပဿတိ, စိတ္တုတြာသမတ္တမ္ပိဿ နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ ဧသ သတာရဟဂါထာနံ အာနုဘာဝေါ, ဥဒါဟု သစ္စဿ, အညဿေဝ ဝါ ကဿစီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘မုတ္တော တုဝံ ပေါရိသာဒဿ ဟတ္ထာ, ဂန္တွာ သကံ မန္ဒိရံ ကာမကာမီ၊
အမိတ္တဟတ္ထံ ပုနရာဂတောသိ, န ဟိ နူန တေ မရဏဘယံ ဇနိန္ဒ၊
အလီနစိတ္တော အသိ သစ္စဝါဒီ’’တိ။
မဟာသတ္တောပိဿ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘ကတာ မေ ကလျာဏာ အနေကရူပါ, ယညာ ယိဋ္ဌာ ယေ ဝိပုလာ ပသတ္ထာ၊
ဝိသောဓိတော ပရလောကဿ မဂ္ဂေါ, ဓမ္မေ ဌိတော ကော မရဏဿ ဘာယေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၃။)‘‘ကတာ မေ ကလျာဏာ အနေကရူပါ, ယညာ ယိဋ္ဌာ ယေ ဝိပုလာ ပသတ္ထာ၊
အနာနုတပ္ပံ ပရလောကံ ဂမိဿံ, ယဇဿု ယညံ အဒ မံ ပေါရိသာဒ။
‘‘ပိတာ စ မာတာ စ ဥပဋ္ဌိတာ မေ, ဓမ္မေန မေ ဣဿရိယံ ပသတ္ထံ၊
ဝိသောဓိတော ပရလောကဿ မဂ္ဂေါ, ဓမ္မေ ဌိတော ကော မရဏဿ ဘာယေ။
‘‘ပိတာ စ မာတာ စ ဥပဋ္ဌိတာ မေ, ဓမ္မေန မေ ဣဿရိယံ ပသတ္ထံ၊
အနာနုတပ္ပံ ပရလောကံ ဂမိဿံ, ယဇဿု ယညံ အဒ မံ ပေါရိသာဒ။
‘‘ဉာတီသု မိတ္တေသု ကတာ မေ ကာရာ, ဓမ္မေန မေ ဣဿရိယံ ပသတ္ထံ၊
ဝိသောဓိတော ပရလောကဿ မဂ္ဂေါ, ဓမ္မေ ဌိတော ကော မရဏဿ ဘာယေ။
‘‘ဉာတီသု မိတ္တေသု ကတာ မေ ကာရာ, ဓမ္မေန မေ ဣဿရိယံ ပသတ္ထံ၊
အနာနုတပ္ပံ ပရလောကံ ဂမိဿံ, ယဇဿု ယညံ အဒ မံ ပေါရိသာဒ။
‘‘ဒိန္နံ မေ ဒါနံ ဗဟုဓာ ဗဟူနံ, သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ၊
ဝိသောဓိတော ပရလောကဿ မဂ္ဂေါ, ဓမ္မေ ဌိတော ကော မရဏဿ ဘာယေ။
‘‘ဒိန္နံ မေ ဒါနံ ဗဟုဓာ ဗဟူနံ, သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ၊
အနာနုတပ္ပံ ပရလောကံ ဂမိဿံ, ယဇဿု ယညံ အဒ မံ ပေါရိသာဒါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၄။)တတ္ထ ကလျာဏာတိ ကလျာဏကမ္မာ။ အနေကရူပါတိ ဒါနာဒိဝသေန အနေကဝိဓာ။ ယညာတိ ဒသဝိဓဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂဝသေန အတိဝိပုလာ ပဏ္ဍိတေဟိ ပသတ္ထာ ယညာပိ ယိဋ္ဌာ ပဝတ္တိတာ။ ဓမ္မေ ဌိတောတိ ဧဝံ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတော မာဒိသော ကော နာမ မရဏဿ ဘာယေယျ။ အနာနုတပ္ပန္တိ အနာနုတပ္ပမာနော။ ဓမ္မေန မေ ဣဿရိယံ ပသတ္ထန္တိ ဒသဝိဓံ ရာဇဓမ္မံ အကောပေတွာ ဓမ္မေနေဝ မယာ ရဇ္ဇံ ပသာသိတံ။ ကာရာတိ ဉာတီသု ဉာတိကိစ္စာနိ, မိတ္တေသု စ မိတ္တကိစ္စာနိ။ ဒါနန္တိ သဝတ္ထုကစေတနာ။ ဗဟုဓာတိ ဗဟူဟိ အာကာရေဟိ။ ဗဟူနန္တိ န ပဉ္စန္နံ, န ဒသန္နံ, သတဿပိ သဟဿဿပိ သတသဟဿဿပိ ဒိန္နမေဝ။ သန္တပ္ပိတာတိ ဂဟိတဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ သုဋ္ဌု တပ္ပိတာ။
တံ သုတွာ ပေါရိသာဒေါ ‘‘အယံ သုတသောမမဟာရာဇာ သပ္ပုရိသော ဉာဏသမ္ပန္နော မဓုရဓမ္မကထိကော, သစာဟံ ဧတံ ခါဒေယျံ, မုဒ္ဓါ မေ သတ္တဓာ ဖလေယျ, ပထဝီ ဝါ ပန မေ ဝိဝရံ ဒဒေယျာ’’တိ ဘီတတသိတော ဟုတွာ, ‘‘သမ္မ, န တွံ မယာ ခါဒိတဗ္ဗရူပေါ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိသံ ပဇာနံ ပုရိသော အဒေယျ, အာသီဝိသံ ဇလိတမုဂ္ဂတေဇံ၊
မုဒ္ဓါပိ တဿ ဝိဖလေယျ သတ္တဓာ, ယော တာဒိသံ သစ္စဝါဒိံ အဒေယျာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိသန္တိ တတ္ထေဝ မာရဏသမတ္ထံ ဟလာဟလဝိသံ။ ဇလိတန္တိ အတ္တနော ဝိသတေဇေန ဇလိတံ တေနေဝ ဥဂ္ဂတေဇံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ စရန္တံ အာသီဝိသံ ဝါ ပန သော ဂီဝါယ ဂဏှေယျ။
ဣတိ သော မဟာသတ္တံ ‘‘ဟလာဟလဝိသသဒိသော တွံ, ကော တံ ခါဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာ သောတုကာမော တံ ယာစိတွာ တေန ဓမ္မဂါရဝဇနနတ္ထံ ‘‘ဧဝရူပါနံ အနဝဇ္ဇဂါထာနံ တွံ အဘာဇန’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တောပိ ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဣမိနာ သဒိသော ပဏ္ဍိတော နတ္ထိ, အယံ မမ ဟတ္ထာ မုစ္စိတွာ ဂန္တွာ တာ ဂါထာ သုတွာ ဓမ္မကထိကဿ သက္ကာရံ ကတွာ နလာဋေန မစ္စုံ အာဒါယ ပုနာဂတော, အတိဝိယ သာဓုရူပါ ဂါထာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ သဉ္ဇာတဓမ္မဿဝနာဒရော ဟုတွာ တံ ယာစန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၅။)‘‘သုတွာ ဓမ္မံ ဝိဇာနန္တိ, နရာ ကလျာဏပါပကံ၊
အပိ ဂါထာ သုဏိတွာန, ဓမ္မေ မေ ရမတေ မနော’’တိ။
တဿတ္ထော – ‘‘သမ္မ သုတသောမ, နရာ နာမ ဓမ္မံ သုတွာ ကလျာဏမ္ပိ ပါပကမ္ပိ ဇာနန္တိ, အပ္ပေဝ နာမ တာ ဂါထာ သုတွာ မမပိ ကုသလကမ္မပထဓမ္မေ မနော ရမေယျာ’’တိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘သောတုကာမော ဒါနိ ပေါရိသာဒေါ, ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တေန ဟိ, သမ္မ, သာဓုကံ သုဏာဟီ’’တိ တံ ဩဟိတသောတံ ကတွာ နန္ဒဗြာဟ္မဏေန ကထိတနိယာမေနေဝ ဂါထာနံ ထုတိံ ကတွာ ဆသု ကာမာဝစရဒေဝေသု ဧကကောလာဟလံ ကတွာ ဒေဝတာသု သာဓုကာရံ ဒဒမာနာသု ပေါရိသာဒဿ ဓမ္မံ ကထေသိ –
‘‘သကိဒေဝ မဟာရာဇ, သဗ္ဘိ ဟောတိ သမာဂမော၊
သာ နံ သင်္ဂတိ ပါလေတိ, နာသဗ္ဘိ ဗဟု သင်္ဂမော။
‘‘သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထ, သဗ္ဘိ ကုဗ္ဗေထ သန္ထဝံ၊
သတံ သန္ဓမ္မမညာယ, သေယျော ဟောတိ န ပါပိယော။
‘‘ဇီရန္တိ ဝေ ရာဇရထာ သုစိတ္တာ, အထော သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတိ၊
သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ, သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ။
‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ, ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ၊
တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ, သတဉ္စ ဓမ္မော အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။
တဿ တေန သုကထိတတ္တာ စေဝ အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝေန စ တာ ဂါထာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓကထိတာ ဝိယာတိ စိန္တေန္တဿ သကလသရီရံ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ပရိပူရိ, ဗောဓိသတ္တေ မုဒုစိတ္တံ အဟောသိ, သေတစ္ဆတ္တဒါယကံ ပိတရံ ဝိယ နံ အမညိ။ သော ‘‘အဟံ သုတသောမဿ ဒါတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ န ပဿာမိ, ဧကေကာယ ပနဿ ဂါထာယ ဧကေကံ ဝရံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၆။)‘‘ဂါထာ ဣမာ အတ္ထဝတီ သုဗျဉ္ဇနာ, သုဘာသိတာ တုယှ ဇနိန္ဒ သုတွာ၊
အာနန္ဒိ ဝိတ္တော သုမနော ပတီတော, စတ္တာရိ တေ သမ္မ ဝရေ ဒဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ အာနန္ဒီတိ အာနန္ဒဇာတော။ သေသာနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ စတ္တာရောပိ ဟေတေ တုဋ္ဌာကာရာ ဧဝ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ နာမ တွံ ဝရံ ဒဿသီ’’တိ အပသာဒေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယော နတ္တနော မရဏံ ဗုဇ္ဈသိ တုဝံ, ဟိတာဟိတံ ဝိနိပါတဉ္စ သဂ္ဂံ၊
ဂိဒ္ဓေါ ရသေ ဒုစ္စရိတေ နိဝိဋ္ဌော, ကိံ တွံ ဝရံ ဒဿသိ ပါပဓမ္မ။
‘‘အဟဉ္စ တံ ‘ဒေဟိ ဝရ’န္တိ ဝဇ္ဇံ, တွံ စာပိ ဒတွာ န အဝါကရေယျ၊
သန္ဒိဋ္ဌိကံ ကလဟမိမံ ဝိဝါဒံ, ကော ပဏ္ဍိတော ဇာနမုပဗ္ဗဇေယျာ’’တိ။
တတ္ထ ယောတိ ယော တွံ ‘‘မရဏဓမ္မောဟမသ္မီ’’တိ အတ္တနောပိ မရဏံ န ဗုဇ္ဈသိ န ဇာနာသိ, ပါပကမ္မမေဝ ကရောသိ။ ဟိတာဟိတန္တိ ‘‘ဣဒံ မေ ကမ္မံ ဟိတံ, ဣဒံ အဟိတံ, ဣဒံ ဝိနိပါတံ နေဿတိ, ဣဒံ သဂ္ဂ’’န္တိ န ဇာနာသိ။ ရသေတိ မနုဿမံသရသေ။ ဝဇ္ဇန္တိ ဝဒေယျံ။ န အဝါကရေယျာတိ ဝါစာယ ဒတွာ ‘‘ဒေဟိ မေ ဝရ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော န အဝါကရေယျာသိ န ဒဒေယျာသိ။ ဥပဗ္ဗဇေယျာတိ ကော ဣမံ ကလဟံ ပဏ္ဍိတော ဥပဂစ္ဆေယျ။
တတော ပေါရိသာဒေါ ‘‘နာယံ မယှံ သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဒဟာပေဿာမိ န’’န္တိ ဂါထမာဟ –
‘‘န တံ ဝရံ အရဟတိ ဇန္တု ဒါတုံ, ယံ ဝါပိ ဒတွာ န အဝါကရေယျ၊
ဝရဿု သမ္မ အဝိကမ္ပမာနော, ပါဏံ စဇိတွာနပိ ဒဿမေဝါ’’တိ။
တတ္ထ အဝိကမ္ပမာနောတိ အနောလီယမာနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၇။)အထ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ အတိဝိယ သူရော ဟုတွာ ကထေတိ, ကရိဿတိ မေ ဝစနံ, ဝရံ ဂဏှိဿာမိ, သစေ ပန ‘‘မနုဿမံသံ န ခါဒိတဗ္ဗ’န္တိ ပဌမမေဝ ဝရံ ဝါရယိဿံ, အတိဝိယ ကိလမိဿတိ, ပဌမံ အညေ တယော ဝရေ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဧတံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အရိယဿ အရိယေန သမေတိ သချံ, ပညဿ ပညာဏဝတာ သမေတိ၊
ပဿေယျ တံ ဝဿသတံ အရောဂံ, ဧတံ ဝရာနံ ပဌမံ ဝရာမီ’’တိ။
တတ္ထ အရိယဿာတိ အာစာရအရိယဿ။ သချန္တိ သခိဓမ္မော မိတ္တဓမ္မော။ ပညာဏဝတာတိ ဉာဏသမ္ပန္နေန။ သမေတီတိ ဂင်္ဂေါဒကံ ဝိယ ယမုနောဒကေန သံသန္ဒတိ။ ဓာတုသော ဟိ သတ္တာ သံသန္ဒန္တိ။ ပဿေယျ တန္တိ သုတသောမော ပေါရိသာဒဿ စိရံ ဇီဝိတံ ဣစ္ဆန္တော ဝိယ ပဌမံ အတ္တနော ဇီဝိတဝရံ ယာစတိ။ ပဏ္ဍိတဿ ဟိ ‘‘မမ ဇီဝိတံ ဒေဟီ’’တိ ဝတ္တုံ အယုတ္တံ, အပိစ သော ‘မယှမေဝ ဧသ အာရောဂျံ ဣစ္ဆတီ’တိ စိန္တေတွာ တုဿိဿတီတိ ဧဝမာဟ။
သောပိ တံ သုတွာဝ ‘‘အယံ ဣဿရိယာ ဓံသေတွာ ဣဒါနိ မံသံ ခါဒိတုကာမဿ ဧဝံ မဟာအနတ္ထကရဿ မဟာစောရဿ မယှမေဝ ဇီဝိတံ ဣစ္ဆတိ, အဟော မမ ဟိတကာမော’’တိ တုဋ္ဌမာနသော ဝဉ္စေတွာ ဝရဿ ဂဟိတဘာဝံ အဇာနိတွာ တံ ဝရံ ဒဒမာနော ဂါထမာဟ –
‘‘အရိယဿ အရိယေန သမေတိ သချံ, ပညဿ ပညာဏဝတာ သမေတိ၊
ပဿာသိ မံ ဝဿသတံ အရောဂံ, ဧတံ ဝရာနံ ပဌမံ ဒဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ ဝရာနန္တိ စတုန္နံ ဝရာနံ ပဌမံ။
တတော ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ယေ ခတ္တိယာသေ ဣဓ ဘူမိပါလာ, မုဒ္ဓါဘိသိတ္တာ ကတနာမဓေယျာ၊
န တာဒိသေ ဘူမိပတီ အဒေသိ, ဧတံ ဝရာနံ ဒုတိယံ ဝရာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၈။)တတ္ထ ကတနာမဓေယျာတိ မုဒ္ဓနိ အဘိသိတ္တတ္တာဝ ‘‘မုဒ္ဓါဘိသိတ္တာ’’တိ ကတနာမဓေယျာ။ န တာဒိသေတိ တာဒိသေ ခတ္တိယေ န အဒေသိ မာ ခါဒိ။
ဣတိ သော ဒုတိယံ ဝရံ ဂဏှန္တော ပရောသတာနံ ခတ္တိယာနံ ဇီဝိတဝရံ ဂဏှိ။ ပေါရိသာဒေါပိဿ ဒဒမာနော အာဟ –
‘‘ယေ ခတ္တိယာသေ ဣဓ ဘူမိပါလာ, မုဒ္ဓါဘိသိတ္တာ ကတနာမဓေယျာ၊
န တာဒိသေ ဘူမိပတီ အဒေမိ, ဧတံ ဝရာနံ ဒုတိယံ ဒဒါမီ’’တိ။
ကိံ ပန တေ တေသံ သဒ္ဒံ သုဏန္တိ, န သုဏန္တီတိ? န သဗ္ဗံ သုဏန္တိ။ ပေါရိသာဒေန ဟိ ရုက္ခဿ ဓူမဇာလဥပဒ္ဒဝဘယေန ပဋိက္ကမိတွာ အဂ္ဂိ ကတော, အဂ္ဂိနော စ ရုက္ခဿ စ အန္တရေ နိသီဒိတွာ မဟာသတ္တော တေန သဒ္ဓိံ ကထေသိ, တသ္မာ သဗ္ဗံ အသုတွာ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎံ သုဏိံသု။ တေ ‘‘ဣဒါနိ သုတသောမော ပေါရိသာဒံ ဒမေဿတိ, မာ ဘာယထာ’’တိ အညမညံ သမဿာသေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာသတ္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရောသတံ ခတ္တိယာ တေ ဂဟီတာ, တလာဝုတာ အဿုမုခါ ရုဒန္တာ၊
သကေ တေ ရဋ္ဌေ ပဋိပါဒယာဟိ, ဧတံ ဝရာနံ တတိယံ ဝရာမီ’’တိ။
တတ္ထ ပရောသတန္တိ အတိရေကသတံ။ တေ ဂဟီတာတိ တယာ ဂဟိတာ။ တလာဝုတာတိ ဟတ္ထတလေသု အာဝုတာ။
ဣတိ မဟာသတ္တော တတိယံ ဝရံ ဂဏှန္တော တေသံ ခတ္တိယာနံ သကရဋ္ဌနိယျာတနဝရံ ဂဏှိ။ ကိံကာရဏာ? သော အခါဒန္တောပိ ဝေရဘယေန သဗ္ဗေ တေ ဒါသေ ကတွာ အရညေယေဝ ဝါသေယျ, မာရေတွာ ဝါ ဆဍ္ဍေယျ, ပစ္စန္တံ နေတွာ ဝါ ဝိက္ကိဏေယျ, တသ္မာ တေသံ သကရဋ္ဌနိယျာတနဝရံ ဂဏှိ။ ဣတရောပိဿ ဒဒမာနော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရောသတံ ခတ္တိယာ မေ ဂဟီတာ, တလာဝုတာ အဿုမုခါ ရုဒန္တာ၊
သကေ တေ ရဋ္ဌေ ပဋိပါဒယာမိ, ဧတံ ဝရာနံ တတိယံ ဒဒါမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၃၉။)စတုတ္ထံ ပန ဝရံ ဂဏှန္တော ဗောဓိသတ္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဆိဒ္ဒံ တေ ရဋ္ဌံ ဗျထိတာ ဘယာ ဟိ, ပုထူ နရာ လေဏမနုပ္ပဝိဋ္ဌာ၊
မနုဿမံသံ ဝိရမေဟိ ရာဇ, ဧတံ ဝရာနံ စတုတ္ထံ ဝရာမီ’’တိ။
တတ္ထ ဆိဒ္ဒန္တိ န ဃနဝါသံ တတ္ထ တတ္ထ ဂါမာဒီနံ ဥဋ္ဌိတတ္တာ သဝိဝရံ။ ဗျထိတာ ဘယာဟီတိ ‘‘ပေါရိသာဒေါ ဣဒါနိ အာဂမိဿတီ’’တိ တဝ ဘယေန ကမ္ပိတာ။ လေဏမနုပ္ပဝိဋ္ဌာတိ ဒါရကေ ဟတ္ထေသု ဂဟေတွာ တိဏဂဟနာဒိနိလီယနဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ မနုဿမံသန္တိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဇေဂုစ္ဆံ ပဋိက္ကူလံ မနုဿမံသံ ပဇဟ။ နိဿက္ကတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂံ, မနုဿမံသတော ဝိရမာဟီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ပေါရိသာဒေါ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသန္တော ‘‘သမ္မ သုတသောမ ကိံ နာမေတံ ကထေသိ, ကထာဟံ တုမှာကံ ဧတံ ဝရံ ဒဿာမိ, သစေ ဂဏှိတုကာမော, အညံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သော ဘက္ခော မမ မနာပေါ, ဧတဿ ဟေတုမှိ ဝနံ ပဝိဋ္ဌော၊
သောဟံ ကထံ ဧတ္တော ဥပါရမေယျံ, အညံ ဝရာနံ စတုတ္ထံ ဝရဿူ’’တိ။
တတ္ထ ဝနန္တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဣမံ ဝနံ ပဝိဋ္ဌော။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘တွံ ‘မနုဿမံသဿ ပိယတရတ္တာ တတော ဝိရမိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ ဝဒသိ။ ယော ဟိ ပိယံ နိဿာယ ပါပံ ကရောတိ, အယံ ဗာလော’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝေ ‘ပိယံ မေ’တိ ဇနိန္ဒ တာဒိသော, အတ္တံ နိရံကစ္စ ပိယာနိ သေဝတိ၊
အတ္တာဝ သေယျော ပရမာ စ သေယျော, လဗ္ဘာ ပိယာ ဩစိတတ္ထေန ပစ္ဆာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၀။)တတ္ထ တာဒိသောတိ ဇနိန္ဒ တာဒိသော ယုဝါ အဘိရူပေါ မဟာယသော ‘‘ဣဒံ နာမ မေ ပိယ’’န္တိ ပိယဝတ္ထုလောဘေန တတ္ထ အတ္တာနံ နိရံကတွာ သဗ္ဗသုဂတီဟိ စေဝ သုခဝိသေသေဟိ စ စဝိတွာ နိရယေ ပါတေတွာ န ဝေ ပိယာနိ သေဝတိ။ ပရမာ စ သေယျောတိ ပုရိသဿ ဟိ ပရမာ ပိယဝတ္ထုမှာ အတ္တာဝ ဝရတရော။ ကိံကာရဏာ? လဗ္ဘာ ပိယာတိ, ပိယာ နာမ ဝိသယဝသေန စေဝ ပုညေန စ ဩစိတတ္ထေန ဝဍ္ဎိတတ္ထေန ဒိဋ္ဌဓမ္မေ စေဝ ပရတ္ထ စ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိံ ပတွာ သက္ကာ လဒ္ဓုံ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ပေါရိသာဒေါ ဘယပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘အဟံ သုတသောမေန ဂဟိတံ ဝရံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုမ္ပိ မနုဿမံသတော ဝိရမိတုမ္ပိ န သက္ကောမိ, ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိယံ မေ မာနုသံ မံသံ, သုတသောမ ဝိဇာနဟိ၊
နမှိ သက္ကာ နိဝါရေတုံ, အညံ ဝရံ သမ္မ ဝရဿူ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဇာနဟီတိ တွမ္ပိ ဇာနာဟိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ယော ဝေ ‘ပိယံ မေ’တိ ပိယာနုရက္ခီ, အတ္တံ နိရံကစ္စ ပိယာနိ သေဝတိ၊
သောဏ္ဍောဝ ပိတွာ ဝိသမိဿပါနံ, တေနေဝ သော ဟောတိ ဒုက္ခီ ပရတ္ထ။
‘‘ယော စီဓ သင်္ခါယ ပိယာနိ ဟိတွာ, ကိစ္ဆေနပိ သေဝတိ အရိယဓမ္မေ၊
ဒုက္ခိတောဝ ပိတွာန ယထောသဓာနိ, တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထာ’’တိ။
တတ္ထ ယော ဝေတိ, သမ္မ ပေါရိသာဒ, ယော ပုရိသော ‘‘ဣဒံ မေ ပိယ’’န္တိ ပါပကိရိယာယ အတ္တာနံ နိရံကတွာ ပိယာနိ ဝတ္ထူနိ သေဝတိ, သော သုရာပေမေန ဝိသမိဿံ သုရံ ပိတွာ သောဏ္ဍော ဝိယ တေန ပါပကမ္မေန ပရတ္ထ နိရယာဒီသု ဒုက္ခီ ဟောတိ။ သင်္ခါယာတိ ဇာနိတွာ တုလေတွာ။ ပိယာနိ ဟိတွာတိ အဓမ္မပဋိသံယုတ္တာနိ ပိယာနိ ဆဍ္ဍေတွာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၁။)ဧဝံ ဝုတ္တေ ပေါရိသာဒေါ ကလူနံ ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဩဟာယဟံ ပိတရံ မာတရဉ္စ, မနာပိယေ ကာမဂုဏေ စ ပဉ္စ၊
ဧတဿ ဟေတုမှိ ဝနံ ပဝိဋ္ဌော, တံ တေ ဝရံ ကိန္တိ မဟံ ဒဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ ဧတဿာတိ မနုဿမံသဿ။ ကိန္တိ မဟန္တိ ကိန္တိ ကတွာ အဟံ တံ ဝရံ ဒေမိ။
တတော မဟာသတ္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ပဏ္ဍိတာ ဒိဂုဏမာဟု ဝါကျံ, သစ္စပ္ပဋိညာဝ ဘဝန္တိ သန္တော၊
‘ဝရဿု သမ္မ’ ဣတိ မံ အဝေါစ, ဣစ္စဗြဝီ တွံ န ဟိ တေ သမေတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒိဂုဏန္တိ, သမ္မ ပေါရိသာဒ, ပဏ္ဍိတာ နာမ ဧကံ ဝတွာ ပုန တံ ဝိသံဝါဒေန္တာ ဒုတိယံ ဝစနံ န ကထေန္တိ။ ဣတိ မံ အဝေါစာတိ, ‘‘သမ္မ သုတသောမ ဝရဿု ဝရ’’န္တိ ဧဝံ မံ အဘာသသိ။ ဣစ္စဗြဝီတိ တသ္မာ ယံ တွံ ဣတိ အဗြဝိ, တံ တေ ဣဒါနိ န သမေတိ။
သော ပုန ရောဒန္တော ဧဝ ဂါထမာဟ –
‘‘အပုညလာဘံ အယသံ အကိတ္တိံ, ပါပံ ဗဟုံ ဒုစ္စရိတံ ကိလေသံ၊
မနုဿမံသဿ ကတေ ဥပါဂါ, တံ တေ ဝရံ ကိန္တိ မဟံ ဒဒေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ ပါပန္တိ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တံ။ ဒုစ္စရိတန္တိ ကမ္မပထပ္ပတ္တံ။ ကိလေသန္တိ ဒုက္ခံ။ မနုဿမံသဿ ကတေတိ မနုဿမံသဿ ဟေတု။ ဥပါဂါတိ ဥပဂတောမှိ။ တံ တေတိ တံ တုယှံ ကထာဟံ ဝရံ ဒေမိ, မာ မံ ဝါရယိ, အနုကမ္ပံ ကာရုညံ မယိ ကရောဟိ, အညံ ဝရံ ဂဏှာဟီတိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၂။)‘‘န တံ ဝရံ အရဟတိ ဇန္တု ဒါတုံ, ယံ ဝါပိ ဒတွာ န အဝါကရေယျ၊
ဝရဿု သမ္မ အဝိကမ္ပမာနော, ပါဏံ စဇိတွာနပိ ဒဿမေဝါ’’တိ။
ဧဝံ တေန ပဌမံ ဝုတ္တဂါထံ အာဟရိတွာ ဒဿေတွာ ဝရဒါနေ ဥဿာဟေန္တော ဂါထာ အာဟ –
‘‘ပါဏံ စဇန္တိ သန္တော နာပိ ဓမ္မံ, သစ္စပ္ပဋိညာဝ ဘဝန္တိ သန္တော၊
ဒတွာ ဝရံ ခိပ္ပမဝါကရောဟိ, ဧတေန သမ္ပဇ္ဇ သုရာဇသေဋ္ဌ။
‘‘စဇေ ဓနံ အင်္ဂဝရဿ ဟေတု, အင်္ဂံ စဇေ ဇီဝိတံ ရက္ခမာနော၊
အင်္ဂံ ဓနံ ဇီဝိတဉ္စာပိ သဗ္ဗံ, စဇေ နရော ဓမ္မမနုဿရန္တော’’တိ။
တတ္ထ ပါဏန္တိ ဇီဝိတံ။ သန္တော နာမ အပိ ဇီဝိတံ စဇန္တိ, န ဓမ္မံ။ ခိပ္ပမဝါကရောဟီတိ ဣဓ ခိပ္ပံ မယှံ ဒေဟီတိ အတ္ထော။ ဧတေနာတိ ဧတေန ဓမ္မေန စေဝ သစ္စေန စ သမ္ပဇ္ဇ သမ္ပန္နော ဥပပန္နော ဟောဟိ။ သုရာဇသေဋ္ဌာတိ တံ ပဂ္ဂဏှန္တော အာလပတိ။ စဇေ ဓနန္တိ, သမ္မ ပေါရိသာဒ, ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ဟတ္ထပါဒါဒိမှိ အင်္ဂေ ဆိဇ္ဇမာနေ တဿ ရက္ခဏတ္ထာယ ဗဟုမ္ပိ ဓနံ စဇေယျ။ ဓမ္မမနုဿရန္တောတိ အင်္ဂဓနဇီဝိတာနိ ပရိစ္စဇန္တောပိ ‘‘သတံ ဓမ္မံ န ဝီတိက္ကမိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မံ အနုဿရန္တော။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ တံ သစ္စေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ဂုရုဘာဝံ ဒဿေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယသ္မာ ဟိ ဓမ္မံ ပုရိသော ဝိဇညာ, ယေ စဿ ကင်္ခံ ဝိနယန္တိ သန္တော၊
တံ ဟိဿ ဒီပဉ္စ ပရာယဏဉ္စ, န တေန မိတ္တိံ ဇိရယေထ ပညော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၃။)တတ္ထ ယသ္မာတိ ယမှာ ပုရိသာ။ ဓမ္မန္တိ ကုသလာကုသလဇောတကံ ကာရဏံ။ ဝိဇညာတိ ဝိဇာနေယျ။ တံ ဟိဿာတိ တံ အာစရိယကုလံ ဧတဿ ပုဂ္ဂလဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဒီပံ, ဥပ္ပန္နေ ဘယေ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပရာယဏဉ္စ။ န တေန မိတ္တိန္တိ တေန အာစရိယပုဂ္ဂလေန သဟ သော ပဏ္ဍိတော ကေနစိပိ ကာရဏေန မိတ္တိံ န ဇီရယေထ န ဝိနာသေယျ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ, ‘‘သမ္မ ပေါရိသာဒ, ဂုဏဝန္တဿ အာစရိယဿ ဝစနံ နာမ ဘိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အဟဉ္စ တရုဏကာလေပိ တဝ ပိဋ္ဌိအာစရိယော ဟုတွာ ဗဟုံ သိက္ခံ သိက္ခာပေသိံ, ဣဒါနိပိ ဗုဒ္ဓလီလာယ သတာရဟာ ဂါထာ တေ ကထေသိံ, တေန မေ ဝစနံ ကာတုံ အရဟသီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ပေါရိသာဒေါ ‘‘အယံ သုတသောမော မယှံ အာစရိယော စေဝ ပဏ္ဍိတော စ, ဝရော စဿ မယာ ဒိန္နော, ကိံ သက္ကာ ကာတုံ, ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မရဏံ နာမ ဓုဝံ, မနုဿမံသံ န ခါဒိဿာမိ, ဒဿာမိဿ ဝရ’’န္တိ အဿုဓာရာဟိ ပဝတ္တမာနာဟိ ဥဋ္ဌာယ သုတသောမနရိန္ဒဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ဝရံ ဒဒမာနော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သော ဘက္ခော မမ မနာပေါ, ဧတဿ ဟေတုမှိ ဝနံ ပဝိဋ္ဌော၊
သစေ စ မံ ယာစသိ ဧတမတ္ထံ, ဧတမ္ပိ တေ သမ္မ ဝရံ ဒဒါမီ’’တိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ဧဝမာဟ – ‘‘သမ္မ, သီလေ ဌိတဿ မရဏမ္ပိ ဝရံ, ဂဏှာမိ, မဟာရာဇ, တယာ ဒိန္နံ ဝရံ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အရိယပထေ ပတိဋ္ဌိတောသိ, ဧဝံ သန္တေပိ တံ ယာစာမိ, သစေ တေ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, ပဉ္စ သီလာနိ ဂဏှ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, သမ္မ, ဒေဟိ မေ သီလာနီ’’တိ။ ‘‘ဂဏှ မဟာရာဇာ’’တိ။ သော မဟာသတ္တံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တောပိ နံ ပဉ္စသီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ တတ္ထ သန္နိပတိတာ ဘုမ္မာ ဒေဝါ မဟာသတ္တေ ပီတိံ ဇနေတွာ ‘‘အဝီစိတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ အညော ပေါရိသာဒံ မနုဿမံသတော နိဝါရေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, အဟော သုတသောမေန ဒုက္ကရတရံ ကတ’’န္တိ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ဝနံ ဥန္နာဒေန္တာ သာဓုကာရံ အဒံသု။ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ စာတုမဟာရာဇိကာတိ ဧဝံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၄။)ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ ရုက္ခေ လဂ္ဂိတရာဇာနောပိ တံ ဒေဝတာနံ သာဓုကာရသဒ္ဒံ သုဏိံသု။ ရုက္ခဒေဝတာပိ သကဝိမာနေ ဌိတာဝ သာဓုကာရမဒါသိ။ ဣတိ ဒေဝတာနံ သဒ္ဒေါဝ သူယတိ, ရူပံ န ဒိဿတိ။ ဒေဝတာနံ သာဓုကာရသဒ္ဒံ သုတွာ ရာဇာနော စိန္တယိံသု – ‘‘သုတသောမံ နိဿာယ နော ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, ဒုက္ကရံ ကတံ သုတသောမေန ပေါရိသာဒံ ဒမေန္တေနာ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ထုတိံ ကရိံသု။ ပေါရိသာဒေါ မဟာသတ္တဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော – ‘‘သမ္မ, ခတ္တိယေ မောစေဟီ’’တိ အာဟ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဧတေသံ ပစ္စာမိတ္တော, ဧတေ မယာ မောစိတာ ‘ဂဏှထ နော ပစ္စာမိတ္တ’န္တိ မံ ဟိံသေယျုံ, မယာ ဇီဝိတံ စဇန္တေနပိ န သက္ကာ သုတသောမဿ သန္တိကာ ဂဟိတံ သီလံ ဘိန္ဒိတုံ, ဣမိနာ သဒ္ဓိယေဝ ဂန္တွာ မောစေဿာမိ, ဧဝံ မေ ဘယံ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ, ‘‘သုတသောမ, ဥဘောပိ ဂန္တွာ ခတ္တိယေ မောစေဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သတ္ထာ စ မေ ဟောသိ သခါ စ မေသိ, ဝစနမ္ပိ တေ သမ္မ အဟံ အကာသိံ၊
တုဝမ္ပိ မေ သမ္မ ကရောဟိ ဝါကျံ, ဥဘောပိ ဂန္တွာန ပမောစယာမာ’’တိ။
တတ္ထ သတ္ထာတိ သဂ္ဂမဂ္ဂဿ ဒေသိတတ္တာ သတ္ထာ စ, တရုဏကာလတော ပဋ္ဌာယ သခါ စ။
အထ နံ ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘သတ္ထာ စ တေ ဟောမိ သခါ စ တျမှိ, ဝစနမ္ပိ မေ သမ္မ တုဝံ အကာသိ၊
အဟမ္ပိ တေ သမ္မ ကရောမိ ဝါကျံ, ဥဘောပိ ဂန္တွာန ပမောစယာမာ’’တိ။
ဧဝံ ဝတွာ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ –
‘‘ကမ္မာသပါဒေန ဝိဟေဌိတတ္ထ, တလာဝုတာ အဿုမုခါ ရုဒန္တာ၊
န ဇာတု ဒုဗ္ဘေထ ဣမဿ ရညော, သစ္စပ္ပဋိညံ မေ ပဋိဿုဏာထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၅။)တတ္ထ ကမ္မာသပါဒေနာတိ ဣဒံ မဟာသတ္တော ‘‘ဥဘောပိ ဂန္တွာန ပမောစယာမာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ခတ္တိယာ နာမ မာနထဒ္ဓါ ဟောန္တိ, မုတ္တမတ္တာဝ ‘ဣမိနာ မယံ ဝိဟေဌိတမှာ’တိ ပေါရိသာဒံ ပေါထေယျုမ္ပိ ဟနေယျုမ္ပိ, န ခေါ ပနေသ တေသု ဒုဗ္ဘိဿတိ, အဟံ ဧကကောဝ ဂန္တွာ ပဋိညံ တာဝ နေသံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ တေ ဟတ္ထတလေ အာဝုနိတွာ အဂ္ဂပါဒင်္ဂုလီဟိ ဘူမိံ ဖုသမာနာဟိ ရုက္ခသာခါသု ဩလဂ္ဂိတေ ဝါတပ္ပဟရဏကာလေ နာဂဒန္တေသု ဩလဂ္ဂိတကုရဏ္ဍကဒါမာနိ ဝိယ သမ္ပရိဝတ္တန္တေ အဒ္ဒသ။ တေပိ တံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒါနိမှာ မယံ အရောဂါ’’တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာဝိရဝံ ရဝိံသု။ အထ နေ မဟာသတ္တော ‘‘မာ ဘာယိတ္ထာ’’တိ အဿာသေတွာ ‘‘မယာ ပေါရိသာဒေါ ဒမိတော, တုမှာကံ အဘယံ ဂဟိတံ, တုမှေ ပန မေ ဝစနံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ န ဇာတူတိ ဧကံသေနေဝ န ဒုဗ္ဘေထ။
တေ အာဟံသု –
‘‘ကမ္မာသပါဒေန ဝိဟေဌိတမှာ, တလာဝုတာ အဿုမုခါ ရုဒန္တာ၊
န ဇာတု ဒုဗ္ဘေမ ဣမဿ ရညော, သစ္စပ္ပဋိညံ တေ ပဋိဿုဏာမာ’’တိ။
တတ္ထ ပဋိဿုဏာမာတိ ‘‘ဧဝံ ပဋိညံ အဓိဝါသေမ သမ္ပဋိစ္ဆာမ, အပိစ ခေါ ပန မယံ ကိလန္တာ ကထေတုံ န သက္ကောမ, တုမှေ သဗ္ဗသတ္တာနံ သရဏံ, တုမှေဝ ကထေထ, မယံ ဝေါ ဝစနံ သုတွာ ပဋိညံ ဒဿာမာ’’တိ။
အထ နေ ဗောဓိသတ္တော ‘‘တေန ဟိ ပဋိညံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယထာ ပိတာ ဝါ အထ ဝါပိ မာတာ, အနုကမ္ပကာ အတ္ထကာမာ ပဇာနံ,။
ဧဝမေဝ ဝေါ ဟောတု အယဉ္စ ရာဇာ, တုမှေ စ ဝေါ ဟောထ ယထေဝ ပုတ္တာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၆။)အထ နံ တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆမာနာ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ယထာ ပိတာ ဝါ အထ ဝါပိ မာတာ, အနုကမ္ပကာ အတ္ထကာမာ ပဇာနံ၊
ဧဝမေဝ နော ဟောတု အယဉ္စ ရာဇာ, မယမ္ပိ ဟေဿာမ ယထေဝ ပုတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ တုမှေ စ ဝေါတိ ဝေါ-ကာရော နိပါတမတ္တံ။
ဣတိ မဟာသတ္တော တေသံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ပေါရိသာဒံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ခတ္တိယေ မောစေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဧကဿ ရညော ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိ။ ရာဇာ သတ္တာဟံ နိရာဟာရော ဝေဒနပ္ပတ္တော သဟ ဗန္ဓနဆေဒါ မုစ္ဆိတော ဘူမိယံ ပတိ။ တံ ဒိသွာ မဟာသတ္တော ကာရုညံ ကတွာ, ‘‘သမ္မ ပေါရိသာဒ, မာ ဧဝံ ဆိန္ဒီ’’တိ ဧကံ ရာဇာနံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဥရေ ကတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒာဟီ’’တိ အာဟ။ ပေါရိသာဒေါ ခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိ။ မဟာသတ္တော ထာမသမ္ပန္နတာယ နံ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဩရသပုတ္တံ ဝိယ မုဒုစိတ္တေန ဩတာရေတွာ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တေ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဝဏေ ဓောဝိတွာ ဒါရကာနံ ကဏ္ဏတော သုတ္တကံ ဝိယ သဏိကံ ရဇ္ဇုယော နိက္ကဍ္ဎိတွာ ပုဗ္ဗလောဟိတံ ဓောဝိတွာ ဝဏေ နိဒ္ဒေါသေ ကတွာ, ‘‘သမ္မ ပေါရိသာဒ, ဧကံ ရုက္ခတစံ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ အာဟရာ’’တိ အာဟရာပေတွာ သစ္စကိရိယံ ကတွာ တေသံ ဟတ္ထတလာနိ မက္ခေသိ။ တင်္ခဏညေဝ ဝဏော ဖာသုကံ အဟောသိ။ ပေါရိသာဒေါ တဏ္ဍုလံ ဂဟေတွာ တရလံ ပစိ, ဥဘော ဇနာ ပရောသတံ ခတ္တိယေ ပါယေသုံ။ ဣတိ တေ သဗ္ဗေဝ သန္တပ္ပိတာ, သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော။ ပုနဒိဝသေ ပါတော စ မဇ္ဈနှိကေ စ သာယဉ္စ တရလမေဝ ပါယေတွာ တတိယဒိဝသေ သသိတ္ထကယာဂုံ ပါယေသုံ, တာဝတာ တေ အရောဂါ အဟေသုံ။
အထ နေ မဟာသတ္တော ‘‘ဂန္တုံ သက္ခိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ ပေါရိသာဒ, သကံ ရဋ္ဌံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ သော ရောဒမာနော တဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ‘‘တွံ, သမ္မ, ရာဇာနော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆ, အဟံ ဣဓေဝ ဝနမူလဖလာနိ ခါဒန္တော ဝသိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မ, ဣဓ ကိံ ကရိဿသိ, ရမဏီယံ တေ ရဋ္ဌံ, ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ ကိံ ကထေသိ, န သက္ကာ မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ, သကလနဂရဝါသိနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၇။)ဟိ မေ ဝေရိနော, တေ ‘ဣမိနာ မယှံ မာတာ ခါဒိတာ, မယှံ ပိတာ, မယှံ ဘာတာ’တိ မံ ပရိဘာသိဿန္တိ, ‘ဂဏှထ ဣမံ စောရ’န္တိ ဧကေကဒဏ္ဍေန ဝါ ဧကေကလေဍ္ဍုနာ ဝါ မံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿန္တိ, အဟဉ္စ တုမှာကံ သန္တိကေ သီလေသု ပတိဋ္ဌိတော, ဇီဝိတဟေတုပိ န သက္ကာ မယာ ပရံ မာရေတုံ, တသ္မာ နာဟံ ဂစ္ဆာမိ, အဟံ မနုဿမံသတော ဝိရတတ္တာ ကိတ္တကံ ဇီဝိဿာမိ, ဣဒါနိ မမ တုမှာကံ ဒဿနံ နတ္ထီ’’တိ ရောဒိတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ အာဟ။ အထ မဟာသတ္တော တဿ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇိတွာ, ‘‘သမ္မ ပေါရိသာဒ, မာ စိန္တယိ, သုတသောမော နာမာဟံ, မယာ တာဒိသော ကက္ခဠော ဖရုသော ဝိနီတော, ဗာရာဏသိဝါသိကေသု ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, အဟံ တံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပေဿာမိ, အသက္ကောန္တော အတ္တနော ရဇ္ဇံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှာကမ္ပိ နဂရေ မမ ဝေရိနော အတ္ထိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမိနာ မမ ဝစနံ ကရောန္တေန ဒုက္ကရံ ကတံ, ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ပေါရာဏကယသေ ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗော ဧသ မယာ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ပလောဘနတ္ထာယ နဂရသမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘စတုပ္ပဒံ သကုဏဉ္စာပိ မံသံ, သူဒေဟိ ရန္ဓံ သုကတံ သုနိဋ္ဌိတံ၊
သုဓံဝ ဣန္ဒော ပရိဘုဉ္ဇိယာန, ဟိတွာ ကထေကော ရမသီ အရညေ။
‘‘တာ ခတ္တိယာ ဝေလ္လိဝိလာကမဇ္ဈာ, အလင်္ကတာ သမ္ပရိဝါရယိတွာ၊
ဣန္ဒံဝ ဒေဝေသု ပမောဒယိံသု, ဟိတွာ ကထေကော ရမသီ အရညေ။
‘‘တမ္ဗူပဓာနေ ဗဟုဂေါဏကမှိ, သုဘမှိ သဗ္ဗဿယနမှိ သင်္ဂေ၊
သေယျဿ မဇ္ဈမှိ သုခံ သယိတွာ
ဟိတွာ ကထေကော ရမသီ အရညေ။
‘‘ပါဏိဿရံ ကုမ္ဘထူဏံ နိသီထေ, အထောပိ ဝေ နိပ္ပုရိသမ္ပိ တူရိယံ၊
ဗဟုံ သုဂီတဉ္စ သုဝါဒိတဉ္စ, ဟိတွာ ကထေကော ရမသီ အရညေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၈။)‘‘ဥယျာနသမ္ပန္နံ ပဟူတမာလျံ, မိဂါဇိနူပေတံ ပုရံ သုရမ္မံ၊
ဟယေဟိ နာဂေဟိ ရထေဟုပေတံ, ဟိတွာ ကထေကော ရမသီ အရညေ’’တိ။
တတ္ထ သုကတန္တိ နာနပ္ပကာရေဟိ သုဋ္ဌု ကတံ။ သုနိဋ္ဌိတန္တိ နာနာသမ္ဘာရယောဇနေန သုဋ္ဌု နိဋ္ဌိတံ။ ကထေကောတိ ကထံ ဧကော။ ရမသီတိ မူလဖလာဒီနိ ခါဒန္တော ကထံ ရမိဿသိ, ‘‘ဧဟိ, မဟာရာဇ, ဂမိဿာမာ’’တိ။ ဝေလ္လိဝိလာကမဇ္ဈာတိ ဧတ္ထ ဝေလ္လီတိ ရာသိ, ဝိလာကမဇ္ဈာတိ ဝိလဂ္ဂမဇ္ဈာ။ ဥတ္တတ္တဃနသုဝဏ္ဏရာသိပဘာ စေဝ တနုဒီဃမဇ္ဈာ စာတိ ဒဿေတိ။ ဒေဝေသူတိ ဒေဝလောကေသု အစ္ဆရာ ဣန္ဒံ ဝိယ ရမဏီယေ ဗာရာဏသိနဂရေ ပုဗ္ဗေ တံ ပမောဒယိံသု, တာ ဟိတွာ ဣဓ ကိံ ကရိဿသိ, ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ တမ္ဗူပဓာနေတိ ရတ္တူပဓာနေ။ သဗ္ဗဿယနမှီတိ သဗ္ဗတ္ထရဏတ္ထတေ သယနေ။ သင်္ဂေတိ အနေကဘူမိကေ ဒဿေတွာ အဒ္ဓရတ္တအင်္ဂယုတ္တေ တတ္ထ တွံ ပုဗ္ဗေ သယီတိ အတ္ထော။ သုခန္တိ တာဒိသဿ သယနဿ မဇ္ဈမှိ သုခံ သယိတွာန ဣဒါနိ ကထံ အရညေ ရမိဿသိ, ‘‘ဧဟိ ဂစ္ဆာမ, သမ္မာ’’တိ။ နိသီထေတိ ရတ္တိဘာဂေ။ ဟိတွာတိ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ဆဍ္ဍေတွာ။ ဥယျာနသမ္ပန္နံ ပဟူတမာလျန္တိ, မဟာရာဇ, တဝ ဥယျာနသမ္ပန္နံ နာနာဝိဓပုပ္ဖံ။ မိဂါဇိနူပေတံ ပုရံ သုရမ္မန္တိ တံ ဥယျာနံ မိဂါဇိနံ နာမ နာမေန, တေန ဥပေတံ ပုရမ္ပိ တေ သုဋ္ဌု ရမ္မံ။ ဟိတွာတိ ဧဝရူပံ မနောရမံ နဂရံ ဆဍ္ဍေတွာ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ‘‘အပ္ပေဝ နာမေသ ပုဗ္ဗေ ဥပဘုတ္တပရိဘောဂရသံ သရိတွာ ဂန္တုကာမော ဘဝေယျာ’’တိ ပဌမံ ဘောဇနေန ပလောဘေသိ, ဒုတိယံ ကိလေသေန, တတိယံ သယနေန, စတုတ္ထံ နစ္စဂီတဝါဒိတေန, ပဉ္စမံ ဥယျာနေန စေဝ နဂရေန စာတိ ဣမေဟိ ဧတ္တကေဟိ ပလောဘေတွာ ‘‘ဧဟိ, မဟာရာဇ, အဟံ တံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပစ္ဆာ သကရဋ္ဌံ ဂမိဿာမိ, သစေ ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ န လဘိဿသိ, ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ တေ ဒဿာမိ, ကိံ တေ အရညဝါသေန, မမ ဝစနံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ ‘‘သုတသောမော မယှံ အတ္ထကာမော အနုကမ္ပကော, ပဌမံ မံ ကလျာဏေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘ဣဒါနိ ပေါရာဏကယသေဝ ပတိဋ္ဌာပေဿာမီ’တိ ဝဒတိ, သက္ခိဿတိ စေသ ပတိဋ္ဌာပေတုံ, ဣမိနာ သဒ္ဓိံယေဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ကိံ မေ အရညဝါသေနာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၄၉။)စိန္တေတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော တဿ ဂုဏံ နိဿာယ ဝဏ္ဏံ ကထေတုကာမော ‘‘သမ္မ, သုတသောမ, ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂတော သာဓုတရံ, ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂတော ဝါ ပါပတရံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ကာဠပက္ခေ ယထာ စန္ဒော, ဟာယတေဝ သုဝေ သုဝေ၊
ကာဠပက္ခူပမော ရာဇ, အသတံ ဟောတိ သမာဂမော။
‘‘ယထာဟံ ရသကမာဂမ္မ, သူဒံ ကာပုရိသာဓမံ၊
အကာသိံ ပါပကံ ကမ္မံ, ယေန ဂစ္ဆာမိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘သုက္ကပက္ခေ ယထာ စန္ဒော, ဝဍ္ဎတေဝ သုဝေ သုဝေ၊
သုက္ကပက္ခူပမော ရာဇ, သတံ ဟောတိ သမာဂမော။
‘‘ယထာဟံ တုဝမာဂမ္မ, သုတသောမ ဝိဇာနဟိ၊
ကာဟာမိ ကုသလံ ကမ္မံ, ယေန ဂစ္ဆာမိ သုဂ္ဂတိံ။
‘‘ထလေ ယထာ ဝါရိ ဇနိန္ဒ ဝုဋ္ဌံ, အနဒ္ဓနေယျံ န စိရဋ္ဌိတီကံ၊
ဧဝမ္ပိ ဟောတိ အသတံ သမာဂမော, အနဒ္ဓနေယျော ဥဒကံ ထလေဝ။
‘‘သရေ ယထာ ဝါရိ ဇနိန္ဒ ဝုဋ္ဌံ, စိရဋ္ဌိတီကံ နရဝီရသေဋ္ဌ၊
ဧဝမ္ပိ ဝေ ဟောတိ သတံ သမာဂမော, စိရဋ္ဌိတီကော ဥဒကံ သရေဝ။
‘‘အဗျာယိကော ဟောတိ သတံ သမာဂမော, ယာဝမ္ပိ တိဋ္ဌေယျ တထေဝ ဟောတိ၊
ခိပ္ပဉှိ ဝေတိ အသတံ သမာဂမော, တသ္မာ သတံ ဓမ္မော အသဗ္ဘိ အာရကာ’’တိ။
တတ္ထ သုဝေ သုဝေတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ အနဒ္ဓနေယျန္တိ န အဒ္ဓါနက္ခမံ။ သရေတိ သမုဒ္ဒေ။ နရဝီရသေဋ္ဌာတိ နရေသု ဝီရိယေန သေဋ္ဌ။ ဥဒကံ သရေဝါတိ သမုဒ္ဒေ ဝုဋ္ဌဥဒကံ ဝိယ။ အဗျာယိကောတိ အဝိဂစ္ဆနကော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၅၀။)ယာဝမ္ပိ တိဋ္ဌေယျာတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဇီဝိတံ တိဋ္ဌေယျ, တတ္တကံ ကာလံ တထေဝ ဟောတိ, န ဇီရတိ သပ္ပုရိသေဟိ မိတ္တဘာဝေါတိ။
ဣတိ ပေါရိသာဒေါ သတ္တဟိ ဂါထာဟိ မဟာသတ္တဿေဝ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ မဟာသတ္တောပိ ပေါရိသာဒဉ္စ တေ စ ရာဇာနော ဂဟေတွာ အတ္တနော ပစ္စန္တဂါမံ အဂမာသိ။ ပစ္စန္တဂါမဝါသိနော မဟာသတ္တံ ဒိသွာ နဂရံ ဂန္တွာ အမစ္စာနံ အာစိက္ခိံသု။ အမစ္စာ ဗလကာယံ အာဒါယ ဂန္တွာ ပရိဝါရယိံသု။ မဟာသတ္တော တေန ပရိဝါရေန ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ အဂမာသိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဇနပဒဝါသိနော ဗောဓိသတ္တဿ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ အနုဂစ္ဆိံသု, မဟန္တော ပရိဝါရော အဟောသိ, တေန သဒ္ဓိံ ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိ။ တဒါ ပေါရိသာဒဿ ပုတ္တော ရာဇာ ဟောတိ, သေနာပတိ ကာဠဟတ္ထိယေဝ။ နာဂရာ ရညော အာရောစယိံသု – ‘‘မဟာရာဇ, သုတသောမော ကိရ ပေါရိသာဒံ ဒမေတွာ အာဒါယ ဣဓာဂစ္ဆတိ, နဂရမဿ ပဝိသိတုံ န ဒဿာမာ’’တိ သီဃံ နဂရဒွါရာနိ ပိဒဟိတွာ အာဝုဓဟတ္ထာ အဋ္ဌံသု။ မဟာသတ္တော ဒွါရာနံ ပိဟိတဘာဝံ ဉတွာ ပေါရိသာဒဉ္စ ပရောသတဉ္စ ရာဇာနော ဩဟာယ ကတိပယေဟိ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ ‘‘အဟံ သုတသောမရာဇာ, ဒွါရံ ဝိဝရထာ’’တိ အာဟ။ ပုရိသာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသုံ။ သော ‘‘ခိပ္ပံ ဝိဝရထာ’’တိ ဝိဝရာပေသိ။ မဟာသတ္တော နဂရံ ပါဝိသိ။ ရာဇာ စ ကာဠဟတ္ထိ စဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ အာဒါယ ပါသာဒံ အာရောပယိံသု။
သော ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ ပေါရိသာဒဿ အဂ္ဂမဟေသိံ သေသာမစ္စေ စ ပက္ကောသာပေတွာ ကာဠဟတ္ထိံ အာဟ – ‘‘ကာဠဟတ္ထိ, ကသ္မာ ရညော နဂရံ ပဝိသိတုံ န ဒေထာ’’တိ? ‘‘သော ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဣမသ္မိံ နဂရေ ဗဟူ မနုဿေ ခါဒိ, ခတ္တိယေဟိ အကတ္တဗ္ဗံ ကရိ, သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဆိဒ္ဒမကာသိ, ဧဝရူပေါ ပါပဓမ္မော, တေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ‘သော ဧဝရူပံ ကရိဿတီ’တိ မာ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ တံ ဒမေတွာ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိံ, ဇီဝိတဟေတုပိ ကဉ္စိ န ဝိဟေဌေဿတိ, နတ္ထိ ဝေါ တတော ဘယံ, ဧဝံ မာ ကရိတ္ထ, ပုတ္တေဟိ နာမ မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာ, မာတာပိတုပေါသကာ ဟိ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ, ဣတရေ နိရယ’’န္တိ ဧဝံ သော နိစာသနေ နိသိန္နဿ ပုတ္တရာဇဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ, ‘‘ကာဠဟတ္ထိ, တွံ ရညော သဟာယော စေဝ သေဝကော စ, ရညာပိ မဟန္တေ ဣဿရိယေ ပတိဋ္ဌာပိတော, တယာပိ ရညော အတ္ထံ စရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သေနာပတိမ္ပိ အနုသာသိတွာ, ‘‘ဒေဝိ, တွမ္ပိ ကုလဂေဟာ အာဂန္တွာ တဿ သန္တိကေ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ ပတွာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိပ္ပတ္တာ, တယာပိ တဿ အတ္ထံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၅၁။)စရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒေဝိယာပိ ဩဝါဒံ ဒတွာ တမေဝတ္ထံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဂါထာ အာဟ –
‘‘န သော ရာဇာ ယော အဇေယျံ ဇိနာတိ, န သော သခါ ယော သခါရံ ဇိနာတိ၊
န သာ ဘရိယာ ယာ ပတိနော န ဝိဘေတိ, န တေ ပုတ္တာ ယေ န ဘရန္တိ ဇိဏ္ဏံ။
‘‘န သာ သဘာ ယတ္ထ န သန္တိ သန္တော, န တေ သန္တော ယေ န ဘဏန္တိ ဓမ္မံ၊
ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ, ဓမ္မံ ဘဏန္တာဝ ဘဝန္တိ သန္တော။
‘‘နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ, မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတံ၊
ဘာသမာနဉ္စ ဇာနန္တိ, ဒေသေန္တံ အမတံ ပဒံ။
‘‘ဘာသယေ ဇောတယေ ဓမ္မံ, ပဂ္ဂဏှေ ဣသိနံ ဓဇံ၊
သုဘာသိတဒ္ဓဇာ ဣသယော, ဓမ္မော ဟိ ဣသိနံ ဓဇော’’တိ။
တတ္ထ အဇေယျန္တိ အဇေယျာ နာမ မာတာပိတရော, တေ ဇိနန္တော ရာဇာ နာမ န ဟောတိ။ သစေ တွမ္ပိ ပိတု သန္တကံ ရဇ္ဇံ လဘိတွာ တဿ ပဋိသတ္တု ဟောသိ, အကိစ္စကာရီ နာမ ဘဝိဿသိ။ သခါရံ ဇိနာတီတိ ကူဋဍ္ဍေန ဇိနာတိ။ သစေ တွံ, ကာဠဟတ္ထိ, ရညာ သဒ္ဓိံ မိတ္တဓမ္မံ န ပူရေသိ, အဓမ္မဋ္ဌော ဟုတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ။ န ဝိဘေတီတိ န ဘာယတိ။ သစေ တွံ ရညော န ဘာယသိ, ဘရိယာဓမ္မေ ဌိတာ နာမ န ဟောသိ, အကိစ္စကာရီ နာမ ဘဝိဿသိ။ ဇိဏ္ဏန္တိ မဟလ္လကံ။ တသ္မိဉှိ ကာလေ အဘရန္တာ ပုတ္တာ ပုတ္တာ နာမ န ဟောန္တိ။
သန္တောတိ ပဏ္ဍိတာ။ ယေ န ဘဏန္တိ ဓမ္မန္တိ ယေ ပုစ္ဆိတာ သစ္စသဘာဝံ န ဝဒန္တိ, န တေ ပဏ္ဍိတာ နာမ။ ဓမ္မံ ဘဏန္တာဝါတိ ဧတေ ရာဂါဒယော ပဟာယ ပရဿ ဟိတာနုကမ္ပကာ ဟုတွာ သဘာဝံ ဘဏန္တာဝ ပဏ္ဍိတာ နာမ ဟောန္တိ။ နာဘာသမာနန္တိ န အဘာသမာနံ။ အမတံ ပဒန္တိ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ဒေသေန္တံ ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဇာနန္တိ, တေနေဝ ပေါရိသာဒေါ မံ ဉတွာ ပသန္နစိတ္တော စတ္တာရော ဝရေ ဒတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၅၂။)ဘာသယေတိ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ဓမ္မံ ဘာသေယျ ဇောတေယျ, ဗုဒ္ဓါဒယော ဣသယော ယသ္မာ ဓမ္မော ဧတေသံ ဓဇော, တသ္မာ သုဘာသိတဒ္ဓဇာ နာမ သုဘာသိတံ ပဂ္ဂဏှန္တိ, ဗာလာ ပန သုဘာသိတံ ပဂ္ဂဏှန္တာ နာမ နတ္ထီတိ။
ဣမဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ရာဇာ စ သေနာပတိ စ ဒေဝီ စ တုဋ္ဌာ ‘‘ဂစ္ဆာမ, မဟာရာဇ, အာနေမာ’’တိ ဝတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ နာဂရေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘တုမှေ မာ ဘာယိတ္ထ, ရာဇာ ကိရ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတော, ဧထ နံ အာနေမာ’’တိ မဟာဇနံ အာဒါယ မဟာသတ္တံ ပုရတော ကတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ကပ္ပကေ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ကပ္ပိတကေသမဿုံ နှာတာနုလိတ္တပသာဓိတံ ရာဇာနံ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ နဂရံ ပဝေသေသုံ။ ပေါရိသာဒေါ ရာဇာ ဟုတွာ ပရောသတာနံ ခတ္တိယာနံ မဟာသတ္တဿ စ မဟာသက္ကာရံ ကာရေသိ။ ‘‘သုတသောမနရိန္ဒေန ကိရ ပေါရိသာဒံ ဒမေတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ မဟာကောလာဟလံ ဥဒပါဒိ။ ဣန္ဒပတ္ထနဂရဝါသိနောပိ ‘‘ရာဇာ နော အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဒူတံ ပဟိဏိံသု။ သော တတ္ထ မာသမတ္တံ ဝသိတွာ, ‘‘သမ္မ, ဂစ္ဆာမဟံ, တွံ အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, နဂရဒွါရေသု စ မဇ္ဈေ စာတိ ပဉ္စ ဒါနသာလာယော ကာရေဟိ, ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ အဂတိဂမနံ ပရိဟရာ’’တိ ပေါရိသာဒံ ဩဝဒိ။ ပရောသတာဟိ ရာဇဓာနီဟိ ဗလကာယော ယေဘုယျေန သန္နိပတိ။ သော တေန ဗလကာယေန ပရိဝုတော ဗာရာဏသိတော နိက္ခမိ။ ပေါရိသာဒေါပိ နိက္ခမိတွာ ဥပဍ္ဎပထာ နိဝတ္တိ။ မဟာသတ္တော အဝါဟနာနံ ရာဇူနံ ဝါဟနာနိ ဒတွာ ဥယျောဇေသိ။ တေပိ ရာဇာနော တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒနာဒီနိ ကတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဇနပဒံ အဂမိံသု။
မဟာသတ္တောပိ နဂရံ ပတွာ ဣန္ဒပတ္ထနဂရဝါသီဟိ ဒေဝနဂရံ ဝိယ အလင်္ကတနဂရံ ပဝိသိတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ မဟာတလံ အဘိရုဟိ။ သော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော စိန္တေသိ – ‘‘ရုက္ခဒေဝတာ မယှံ ဗဟူပကာရာ, ဗလိကမ္မလာဘမဿာ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော တဿ နိဂြောဓဿ အဝိဒူရေ မဟန္တံ တဠာကံ ကာရေတွာ ဗဟူနိ ကုလာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅၊၅၅၃။)ပေသေတွာ ဂါမံ နိဝေသေသိ။ ဂါမော မဟာ အဟောသိ အသီတိမတ္တအာပဏသဟဿပဋိမဏ္ဍိတော။ တမ္ပိ ရုက္ခမူလံ သာခန္တတော ပဋ္ဌာယ သမတလံ ကာရေတွာ ပရိက္ခိတ္တဝေဒိကတောရဏဒွါရယုတ္တံ အကာသိ, ဒေဝတာ အဘိပ္ပသီဒိ။ ကမ္မာသပါဒဿ ဒမိတဋ္ဌာနေ နိဝုဋ္ဌတ္တာ ပန သော ဂါမော ကမ္မာသဒမ္မနိဂမော နာမ ဇာတော။ တေပိ သဗ္ဗေ ရာဇာနော မဟာသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ သဂ္ဂံ ပူရယိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝါဟံ အင်္ဂုလိမာလံ ဒမေမိ, ပုဗ္ဗေပေသ မယာ ဒမိတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ပေါရိသာဒေါ ရာဇာ အင်္ဂုလိမာလော အဟောသိ, ကာဠဟတ္ထိ သာရိပုတ္တော, နန္ဒဗြာဟ္မဏော အာနန္ဒော, ရုက္ခဒေဝတာ ကဿပေါ, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, သေသရာဇာနော ဗုဒ္ဓပရိသာ, မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ, သုတသောမရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာသုတသောမဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
သုမုခေါ ပန ဟံသဝရော စ မဟာ, သုဓဘောဇနိကော စ ပရော ပဝရော၊
သကုဏာလဒိဇာဓိပတိဝှယနော, သုတသောမဝရုတ္တမသဝှယနောတိ။
အသီတိနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။
Comments
Post a Comment